De orbis terrae concordia libri quatuor : multiiuga eruditione ac pietate referti, quibus nihil hoc tam perturbato rerum statu uel utilius, uel accommodatius potuisse in publicum edi, quiuis aequus lector iudicabit

•maemmmmmm^mmm

• i

t ■^•^^^

> /

' 0 :

I

\

I

\

&';.

aV

\

DE ORBIS TER

rx concordia Libri
Quatuor,

My l't IIV G ^ ER VDITIONE

acpictatc ref^rti^ qttibm nihilhoc tam perturbato rerum

flatu udutiliti6:,ud accomtnodatim potuij^e in

publicum edi:,quiiiis cequm /e^

Slor iudicabit*

GVLIELMO POSTELLO B A R E N^

TONIO MATHEMATVM IN ACADE-

mia Lutetianaprof^f^ore reaio,

authore .

Adiecfiac funt quocg Annotationes in margfne a pio at'
que erudito quodam uiro , ne dclications palad , aut ini-
quioris ctiam iudicij aliquis , ut funt fere hodie quamplu '
rimi,offendcretur. Proindeutpedorecandido accipere,
quxin Ecclefiae mifere adeo afflidarutilitatem fcribuntur,
LccSor uelis, per Chriftum dC animxtuat falu^
tem obteftatum te uolumus .

Singulorumlibrorum argumenta fequenti mox pagina,

capitum ueroac rerum catalogumad

libri calcem repcries.

Cum C<ef.Maien.<^ ChriHianil?. Galliarum re ■
^is priuilegijs ad quinqumnium.

LIBRORyjM DE ORBIS C 0 N^

cordia, Argumcn ta ♦

Trtmo, reltgioms ChriHiance placitarationibus philofophicis do^

cenfur.
Secundo, uitd,educafio., mores^j JSduhamedis IegisIaforis\^rahumy

eius^feSlatorum traditur : demum *^lcoranum dcapite adcalccm

ex Skrabico excutitur , (^ refitatur^
Tertio , quid commune totm orbis tam iure humano , qudm diuino ha^*

bcaf.
Quarto , qua artefine feditione Jalpe de DeOydijsueperfitaflones , ad

uerampcrtrahipofint^

LBCTORI C^NDIDO.

Te obtef}or,quifciuis es candide LeSlorfinon uacatpUt totum hunc

librum perleaasjfaltem percurras cap. 3. 4.7. g. 10. 14. 20, zx. 22. autji

pauciora licetjcge 3. 4.20. <^ zi.Idenim unumfine temeritate ctjfirmct

re non dubitOyfuturuniy utquifjuis difcendi, non contradicendi animo,

ea Capita attcntc Ie^erit,pofit ratione fibinon tantum in arduis re -

busfatisja.cerefed^C(£teris quantumuis duero alie^

nis^modo rationem dncemfequantur,

eadcmpcrfuadcre^

G VLIELMVS P OSTELLVS PRLNCI

PIBVS MAGNATIBVS Q_ V E VERAE IN DEVM

Victatis conftruatorihus <^ ampJijicatoribus , tO"

tiusquejanHce Ecclejia^ confortio S.

V I D tanto dignu feret hic promiflbr hiatu f Li-
bethoc ucrfu Horatiano,Principes,coctusq^
integerrim!, ne prxueniar , quibufdam occur^
rere : quos non dubito ftatim ab operis titulo,
primicp libri argumento diduros , qui tam ar-
dua dC inaudita polIiceatur,aut parum pruden
terjautparumfande abfolutecp elleprxftitu^
rum : quum in rebus minimis tra<ftandis,non
raro parum perpenfac uires fuccumbant, Prarterquam quod enim res
i'n toto orbe fumma,et qua^uniuerfos maxime occupare polTit,a tenui
eruditione uiro explicandafufcipitur:etiam8<^ratio&[: autoritas hu^
iufmodi tra^ftationijquo minus abfolui poiTit, refragantur. Quum fi^
dei Chriftiane rationes a fummo ingenio uiris SC diuina & humana au
toritate confirmatas , rationibus a philoiophorum pra^i^antiorum pla
citis non alienis probare et cofirmareconer:uideborillisD. Gregori^
Ro. pont. [entemix cotraucnire.Scriptuenim reIiquit:Fides no habec
meritum,ubihumana ratiopricbet experimentum. Quamuisautem
poiTet contra hoc axioma aliquid rationi confentaneum adferri: tamen
uc probatum recipiamus,fat fuerit docere,a uulgari,& in ecclefia Chri
fti ad hanc diem recepta opinione me non recedere. Illis qui facris my^
fteri")s imbutiDei Ipirituaguntur (quamuis id unii fibiimprimis per-
fuaderedebent , autorem rationis Deum , nil quamuis arduum SC ob-
fcurum,fineratione praccepiile aut docuifte ) non eft rationibus con^
firmanda fides,quam iam fatis perfuafam habent, Itaq; nec hoc operis
fufcepi,utapud uos philofophum agam Chriftianij. Quid enim aliud
eflet hoc tam erudito iecuIo,partim excitatis partim inftauratis difcipli
niSjingenijs tam illuftribus,tanta do(fiorumhominumcopia,quamfe
cundum prouerbium y\caiKcts usccSluixi; At illis qui alieni a noftra perfua
fionefuntjindiuinisuerorebusfuaetia autoritate , a noftra diuerfa u^
tuntur, nituntur^jcerte ea ratio exponenda eft:,quam a ueritatis auto^
reDeoc|imanafl[ecredimus. Quisenimunquamfinis crit altercandi,
& fua pertinaciter fimplici autoritate defendendi, nifi ratio ueri & falfi
difcrimcfecerit,etinterlitigatoresuelutiarbitercompofueritcLicetita
quemihi, quum caufa nationum auero fehcitatis fcopo aberrantium

«2 fcri>

E P I S T O L A

{cnbam^rationibus ea tradcrc,qux nobis cum la*5i:e inftillata,& ptrCui
farunt.NalcentcccclcriaChrifl:ijmiraci'.!is:nLincrcncrcentc,&tantum
noaflli^flapictatCjrationib.cftagendij.Vcrumliceat apudexterasnati
onesrationepernoftrorii autoritateagere. Sibicertemultiperfualcre
leuibus quibufdam argumen tis, nunqua dcmonftrari poflc ca dogma
ta quac a nobis probatur,quod eicmcta fint ct principia indemoftrabix
Iia,utctgeomctrip.Vtaijtpaceeorudica,hacinrehallucinantur,dum
qua? fibi perfuafa habent,putant natura a^que omnibus hominib . atcp
fibifideindubitatacognita. Sienimquxluntdiuinitus anobisaccep
ptahabercntelementa naturalitcr omnibuscomunia, proculdubio iii
illis orbis pridc c5ucni{Tet,ncc rcuclatione fuidct opus, ut ncc in mathe
maticis, Alia quide certe lex eft hic obferuada . Qucmadmodum enim
diuinaprouidcntia dcditanimis noftris quoddam rationis feminanu,
quoinrcrumcognitionem caulauci cftcc^tu ucniremus : ita (ccundum
ea principia qux nulius negare potcft , poflumus de caufis naturalib.
et fupernaturalibus aoere,indu(ftionibus^ &:; fyllogifmis ita fuadere et
dcmonlirarc, ut ab cHcdiibus {aitcm diuinarum rcrum natura aparia^
tur^quodnonpauciphiiofophitcccre. CxfcrumPaulusctiamillosex
rationc creaturx in Creatoris cognitioncm ueniiTe aftirmat. Rcipcrias
itaque in philofoph is,quatenus ad uerum propius acccdunt, rationes
coiiegi,expofui, locupietaui , & ueluti ab iniquis uendicando poflcflo'
ribus,ad noftrorum cofirmationeaptaui.Rcfutaui in i]fdcm qua: auto
ritate tantum,aut contcndendi iibidine aut hallucinacionc (nam quaiv
doqp bonus dormitat Homerus ) no raro ab ipCis funt fcripta, leuicn-q^
probata.Quid uero prcXlliterim in toto operc, tum potiiTimii iudica^
bit,quifquisattentelcgeritcap.deTrinitatc,decrcationcmijdi,deiub'-
ftantijs ieparatis,animoriaimmortaiitate& rciurrccftionc. Sum addu
(flus ad hanc tracflatione dupiici nominc. Quu enim uidea litcras prx^
ftantillimiihuiusmortaiitatisornamenti],multishac tcmpcftateuclu
ti ad cacterorum hominum perniciem,autad oftentationcm tantum &C
cotentioncm datas:fit uero huius uita: munus fclicifTimu,ab hominum
mentibus cas tcnebras difpuliffe,qux immortaiitatis uiii prarpcdiunt,
putaui efTcex ofFicf) meiratione,fi quibus iitcris ad hanc diem animum
excoiere fum cona tus , iiiis ad ucrij animis caligine falfi occupatis cxpo
nendij 5<^fuadenduutar.Sufceptiopcris altcra caufa fuit huiufinodi,.
Quumapiurimisinfigni&{acraru& humanarij difcipiinarij cogni-
tione uirisjtam ucrij affirmatii cofirmatumcp, quam laifum refutatum,
partim rationc,partim autoritatcuidcam,cxtcrum iila prarclara opera
inter noftros qui de ucro no ambigijt, dclitcfccrc ccrna,conflitui apud. .,

me.

NVNCVPATORIA.

mri dum quarcunque&r uerum probant & falfum fmprobant j tam ex
aliorulabonb.quamanoftrajlicettenui, induftria,rationcduce,colle^
gerOjCoctui^ uefoo fancftifTimo opus excutiendum permifcro,hocip-
fum in eorum populorumlinguas,contraquorumerrores fcribo, con
uertere,adcp eos deferre,& aperire,ut contra ie obiccla aut diluan t Sk^ fa
tisfaciant,autreieclisfal[is uerafufcipiat.Putoenim Deum Opt. Max«.
ideo mihi hanc tam uariarum linguarum licet mediocrem pcritia,uelu
ti talentucomilifle, credidifle^^utindealiquis frudus in cactcros homi
nes,quib.fumnatus,redijdet:ut^animosfaltefaciatprouidentia,hoc
meac tenuitatis SC fuperfiiciaria?rcrum omniu cognitionis exemplo,ma
gnis&abfolutisomni genere uirtutudocflrinarumqp uiris,utqucein
uotis faltem habui, eare ipfa excquatur. Hoc Opus quu magnitudine
animi non deieda, opibus aute SC magno Principii magnatum^ adio-
mcto SC fauore egcat: a mc tame quamuis tcnuitTimo,& ab extcrna fch'-»
citatis partc omnino imparato,idco pofTc fufcipi iudicaui,quod animo
ad ucriJ fuadcndu & Rcmp.Chnftianam iuuandii bene afTeclo,a nemi
ne me poftc facile uinci fpcro. Qiiod autem ad facultatcs peregrinatio-
ni nccefTarias attinet,fi aliunde non adfaerint, a meipfo accipiam. Ne-.
ceflitatis uidclicct lcgcs,abftinentiarefcifo ctiR utiliij reru ufu , &C quib»
artibus potcro a mc dcpellam : fame , fiti , nuditatc , patientia certabo,
<3<rTt »(pu kHioij Jitoi) <«y. Si dcfuerint homines, no cft,qui animos ad hancre
fecif,dcfuturusDeus.i b s v Chriftifauorefretus,prouinciaadeunda
rijurbiij,inquib.uigentArabicieloqurjftudia,fufcipia,ciuscpIingu^
qax toti ferme in Airica et Afia comunis eft(fi erit uita ualetudini pro>
fperaccomes)cogaitionccatenusaftequar,quoadmeiiopusdeOrbis
c5cordia in eii transfcrre liccat,et cuillis comunicare,8<^ familiari collo^
quio cxponcrc,quiin philofophicis etliteris humanioribifunt uerfatf.
Vt cnim uulgus Muhamedicorij,8c! qui in fuperftitiofa pcrfuafibne ta^
tum formaci funt,funt Alcorani obferuatifT.perfuafionicpaddidifTimit
ita q Euangeliij,aut philofophia attigere,funt ab co alieniftimi.ldeo no
pauci Chaliphc fcholas publicas coflruetes fanxere,ne ullus q in philo
fophicis,autEuagelio efTct uerfatus , in illis admittat. Secijdacuraerit,
uteorijlitcrisetopinionib.copiofeinftrucnius, ineosarmariundic:p,&2
noftris hominib. tela extorta ad eos impetedos fiippeditare ualea. Si ue
ro inter peregrinandii forte fortuna quida Gra^rci autores fe ofTerct, no
potero autem (ad quam rem opus eft pecu nia) illos redimere,aut ama
nuenfibus fatisfacere,indicabo falte illos regi Francifco,ut in fuam prg
clara Fotebcllenfem bibliotheca couehedos curet.aut uiris Sc diuitib*..
&: literarij amatoribus:ne diutius fub barbaris tanti delitefcat thefauri»

Ea

E P I S T O L A

Ea uero etfam infi:ituti opcris ratio 0^: , ut no tantumin Arabicamatf]^
Hcbraicam linguam mca ucrtcre uelim : (ed&C (acras literas , & d quid
adluccmhominibus obcarcatis reddcndam faccrc uidebitur. Nam,
quid aliud rogo eft quam <TKiK(i«x^y , cotra alicnas a noftra perfuafione •
6<: dogmatibus nationcs agcrc,nifi proprrjs ipiarum linguis , qux con
tra ie dicuntur,audiant,lcgant, Sc intelligantc' Si fcopum no attingam,
fternam uiam noftris monachis Sc facrarum litcrarum profefloribusi
quafcChrifto probarcpoflint.Falfocnim illitcmpus aflerendi uitc pe
riculoEuangclii tranfiidcailcrunt, quandiuabullamundi rcgionea^
befi: Chriftiucrique cognitiojampridanab orbe cxulailctfccdaS^
abfurda pcrfuafio , Ci fingulis fccuhs finguh' fuifTcnt , qui cius litcris in'
ftrufli 5C Principcs conimonefecif[ent,8<C cii dodis fuiifcnt congredi.
Verum uix unus aut altcr,a quo receptii ed Alcoranij, Arabib. fcripfit
Arabice,contraimpictatcm illam &natura:^pcrnicicm.Opus quidem
certe, ut uiribus impar fum aggrcdi audis, ita abfolui ucrborum Sc fen
tcntiarum tam tcnui apparatu SC facundia,ut pcrfundoria opcra uide^
ri poflit.Si cnim fummos cloquen tix proccrcs refpicio, coru princeps
mcintcmperanterabuti&ocio 8<lliteris dicet, quodquacrcdcfentio,
politeeloquinopofIim,neculIadiccndi dclecftatione allicere le(fIorem
atcp'retinere ualcam. Scd ab co ad uos , Principes , ccctusqp fancftiflimi,
prouocabojfatiscp fum habiturus fi rcs a metradataradferantorationi
uel inornatac lucem,non contra. Humili 5<: ad demonftrationcs accO'
modatodicendigencrc,qualcamplccflorego,8i^quotquot naturx ob
fcuritatem tracflant^nunquam ufus ef^Ciccro. Idco naturalis rcrii tra^
d:atio SC explicatio , mathematum &C diale(fliccs , difdplinarum ad de^
monftrandum aptiflimarum cxpofitio,nifi utfparfim paucis inlocis
tradidit,incodcfidcrantlumen Latinarumliterarum.Inillisenimmo
re difciplina; tracflandis,fcges dC ubertas diccndi , amplificandi licetia,
orbis orationis, fucus,uerborumq^lenocinium,&magnus illccloque
tiajapparatus,quo nunquam non cft ufus Cicero, non fe fsitis apcruiC
fet.Hacce6dico,necxibiIatis cacteris quibusxtas dccft,uclintfuomo^.
refuadcre quidam noftri j.^.oi/TcVfu/tc locutulcii^formularijq^, Cicc^,
ronem cum paucis alrjs tantum imer Latinos habcndum. Id cnim fta^
tim in orc habent,non efle bcnclatinum, aut legendum,quod phrafim
Ciccronis,aut Cxfaris , aut Liurj non fpirctrquum tamen maximo scta
tis, rei in uita prxftatiflima*,difpendio uix illius fimia: ficri poftint.No
funt crgo Latinimilleaut plures autorcs,qui animi fenfa italatineet cla
reiamante millc & quadringentos annos cxpreflcre, ut qux fcripta'
uoluerint, capiatpofieritasrSunt certc. Atcorum nulluseft Ciceronia..

tius^

E P I S T O L A»

nils,autCf(arianus.Addejnullaarteitafieripo(Ieimitatores,utfjcJem

(fuus enim cuique ftylus & phrafis cft ) cum primis autoribus fint» V e

rum quacro inertiac Sc infantias meac pracfidium , dum qua? aflequi n ec

curo,necpo{Tum,eleuareuideor.Nonimminuitauri,gemmarum,aut

chry roeledri a:ftimationem,quicunc^ & argeto 8>C uitro et xri Cyp rio

fuum etiam efte in Rep, locum dicit. Quorundam damno prarpoftera

iudicia, qui cum in uerborii obfcruationibus conrenercantjfemper (uc

inquitPauIus) dircentes,& nunquam adueritatis cognitionem perue

nientes,ad hoc uidenmr nati, ut aliorum labores carpant , uitupcren t,

uellicent,eleuent. Verum fatislatinefcripfi^fi fatuere.Eaenim eftnatu^

ra ueritaSjUt quo minori ucrborum fuco tradatur,eo altius in hominii

animos penetret. CaJteriimaledicorumhominum demeiudicium fii'

cilc contemno,ut qui nullam humanam gloriam aut famani ab hoc o--

pereaucuper.De induftria faneillis uocabulafcripta rcliqui,in

quibas ucllicandis occupentur:quoniam in facris autorL-

bus leguntur , Si' rebus nafcentibus funt ufitata

uocabulaaptanda. Valete»

/

VERAE RELIGIONIS, ID EST '

CHRISTIANAE PROBATIO, EX PHILQs
SOPHIADESVMPTA, LIB. I.

T s I arduu, SC fupra uires humanas eft, quicquam de
tjs quse fub rcnfum non cadunt, rra(flare, quodaEgre
etiam confefla apud multos locii habeant,mulii afl!cn'
fum a manifelhfllmis cohibeant,fenfu pcrcipi fohta fu
perficic tcnus cognofcantur:ratio iitquum adomnia,
tum maximead res diuinas , 5C ab hac feculenta matC'
ria feparatas,perpendendas inefRcax : tamen SC cona'
tus probandi ftudio, 8C fumma c5fequendi defiderio,
fatius experiri iudico , quid uires humanx polTint, q^
defidia,animicpdeic<fiione intentatum rehnquere,quod u^l fola afllequendi
cogitatione , non parum utilitatis huicmortalitati adferat . Dum enim in cogi'
tatione magnarum rerum animus occupatur,quamuis id non foleat confequi,
quod fibi propofuif,a(rcquendi tamen ftudio dum tenctur, totuscp in con'
templando occupatur,multis molefttjs careat necefle eft. In rei enim cogitatio'
nem,cum totusadeo feratur,utplanerapiatur ab ipfb afTec^u, fif, utquibuscx'
teri premiitur moleftijs, illas ne lentiat quidem: ueluti qui fanguini 8C uindi<fix
attentus eft,non fentitquaeuulneraaccipiat,nifi refederit,aft'eclu ipfbrapien'
te : fcelicitates uero caeteras ita per tranfennam uideat, admiretur^, ut qui prc
polito felicitatis fcopo , nil plane caeterorum donecad eum peruenerir, afpidat
curet ue, Qiium itac^ uideam felicitatem efle huius uitaj fcopum,quam natura*
!iteromniaappctant,eac]3uarioiudicio inuiitizs partes fitdifl^(fia, dumalius
aliam eius parte fibi proponit,alius multas partes confequi fatagit, folidam ne'
mo nonadpetit, de ea ipfa ut fumma abfolutaqj cogitari poteft difceptando:fta
tui ita tra(flarc,ut cx rjs fcnfilibus eius ueftigijs,fpe(^ris,&f conie(fturis in cogni'
tionem ueniam , quatenus animo ergaftulis corporis claufo licet attingere, di'
uinitatemcpfumminuminis & rerum omnium opificis dcmonftrare,utfl<fhoc
Iabore,interimac|terisrebusauocante,difh-ac^us,dummihifatisfacereconor,
ctiam fi argumcntum huic gtati traditum prodefl^ poteritjid uero me magnum
predum operxfecifleuidear, Quodutpauloaltiori fummarepetatur, atotius
naturxcontemplationeincipiendum efleiudico , non fine illius quem quajri'
mus , fauore 8c gratia id aggredi aufus : quem idco omnibirs uotis oro dC obfc'
cro,utquam deeo cognitionem fuamifericordiaad hancdiem nobis per facras
fciipturas eiu^s filiS lefum Chriftum ^ccvSfooTroy aperiredignatuseft,eandem
uclutiab eiusautoritateuindicatam,inrationis poteftate aliquantifpertranfire
permitfat,faciatq3, Quamdiudurauitinnocentia,profcriptaambitioeft,fucus
in facra loca non irrepfit, praefenscpadfuitfcclerum uindcx, miraculorumt^ ef^
fecfirix prouidentia , fatis ipfa fe mundoaperuit:quicquid eius nomine facra
edixitreIigio,receptum eft.Tempora uero ifthaec pcriculofa, quac prxdixitPc
trus,niIfan:edo(^rinasrecipiunt,autoritatemrident,adfahulasconuertuntur,
refiIiuntabomniantiquitatisautoritate,utfuafe(^enturfomnia:quibusutfint
inexcufabiles,&merit(3 ab hominii numero,fi ueritatem rationi iun(f?am non
audiant, feparentur , hxc propofita uolo . Vtuercj qui falfaautoritatead hanc
diem funtoccupafi,uerum fufcipiat , hoc opus fialijsquam mihiprofuturiieft,
fcriptum cupio. Non ita fane me miferet multor ii , qui poft agnitam ucritatem

a aut

3 DE ORBIS CONCORDIA

aut ucibis &.' fa(fiis eande infccfiaiiturjaut ri tu uiuendi phne cxploduntiut com
moucor crrore dC infehdtate tam multorum populorum , qui quamuis a uero
omnino abfmt,falfi^ fc(fientur , nii tamcn pnttermittiint carfi rcrum, quas ad
fummamfclicitatcmfaccrcpcrfuafumhabentjUttandcm illapotirihccat.Quis
enim non dcflcat tot perire laborcs, tot pr^edaros conatus admiflb uitio &.' pro
uirtuterecepto pcrirc, hquorcs fuauiffimos admixtis labcfa(f?ariabfmthr)s, ui'
tamcB perpctuo mortis comitatu nunquam uiucre f Alius uendicat fibi Mofis
rcntentiam,Muhamedcm alius autorem lcgis probat:non paucis diemonis te-
rraeffigies fe colenda exhibet: territantur alrj lemuribus, illisqj faaa faciunt:
quiduis cxteris obIatum,loco Dci habctur , Et intcrim ipia apud nos latct ucri'
tas, noftrafocordiadclitefcit,multis incognitanominibus. VcrupotiiTimum
noftro uiucndi ritu , ctiam fi qui ellent fponte illam fubituri Iegem,quam de
fumma fclicitatc pcndere probamus aircrimus^,indiucrfumomnino trahe-
rentur:quod iniquum uideatur,communem uit^e ac^ioncm ufcj^ ade(D a (ancfio
difrerrcpra'fcripto:prccipuacpexcmpia ncglec^^pcrdiafionisnonaplebepe'
rantur, non in exlcge militia pateant , non in aulis principum ita fe exhibeant,
quinnntinmyftis ipfislongedetcrrima, Acommuni rerum humanarum ftre
pitu ufuqj fplcndidiorc femotos dira torquet ambitio, fumorumoBcaptatio;
traniuerios agit diuites faftus,fupcrbiaq3:mediocrcs maiorum uitijs aucfti,0'
mnia fibi licercputant. In fiimma , uniucrfum ordincm inhcit ignorantia,ua'
nitas,cupiditas:utran{Iimi fint,qui npmini tam (anc^o reipondcant,quos inta'
(fios cupio.C;^terie nationcs nullum non mouent Iapidem,ut faliarum perfiia'
fionum feminaria ubi uis difteminent, captantmuneribus,amicitia pelliciunt,
autoritatc cogunt,ui attrahunt , pcrfliadendo nullos non fibiadiungere nituH'
tur. At nos inertcs & fupini altum dormimus ,fatis habentcs nohis habere rem
prxdariftimam more auarorum, fine ullo ipfius ufu.Tertia caufa eft in rei difR
cultatc,quar no raro prxftantiftimos homines a fe rcijcit. Qiiamuis enim fimus
bene crga res ipfas affccfti, fidescp ipfa Dei donum,rationeffi deftitutum,diuina
fultum autoritate fidcm pcr fe faccre dcbeat , tamcn dum uoicj; ipfa fe offcrt au'
toritas,uidctur omnino ius idcm omnium,nifi ratione delecflu feceris. Omnes
cnim aut qua:runt,dum fe habcrc putant,aut profitcntur Deum.Iudafi,Muha'
medici,f ndi crcatorcm unum coeli &.' tcrrxaut colunt,aut agnofcunt:itidem 8C
nos facimus , Efto aduena, nil unquam de Deo ( quem tamen a natura haben'
dum ccnfcs ) audiucris:certum cft tibi cffc dubium,cui omnium credas . nifi te
ratio cogat in altcram potius,quam in alteram partcm dcflcc^ere.Si fola autori'
tas legem facict,omnium eritpar ratio,quum nulla crit.NuIIus fanemortalium
non maxime prarfcripta noftra probaret,fi omnia ipfo ab ingrcfHi capcret, Vc'
rum quum multos admodum cthnicorum,Iuda^os ucrc^&^MuhamedicosO'
mnes a nobis diffiailtas alicnos faciat, ratione cum illis agendum cenfeo,cum
in omnibuSjtum maximein his qug fibiperfuadere nequeunt.Qiialiafuntifta:
Condonandum cftc non fblum iniuriam,uerum d>C talionis loco bencftcijs re'
pendendam.quod non folum ci,qui quietem in hac uita copIc(fiitur,fed omni'
no cft homini Chrifhano agendum . Atquidmirum firccufct hoccreckrelu'
d;^us, Turca, Pcrfa, Maurus : cum nos orc tcnus facrofanc^u illud prxceptum
obfcruare foleamusr' Alrjs uerc? etiam fuadeamus,id quod bafis eft &rprobatio
uercpr)hominis,eflcnonprxccpti,fedconfiIii.Rationibuscrgoeritagendum
cum ludxo &rMahumedano,utucniamuindic^acanteponcnda omnino cen*
feat, nifi quatenus ad lcgu animaducrfioncm fpcc^atjam ucrci ipfa facrolan(f?a
trinitas alienos a Chrifto 8C Mauros,&: Mofaicos fccit : quod nulla ratione ui'

deatur.

GVLPOSTELLILIB. I. j

dcatur,.iit idem fimplidfliimumcp fitma : 8C edmerfbj quod etfi arduum efl de* ^
monftrare,&pene fupra facuItatemhumana,conabortamenutquatenusau'
tontati ratio fuflragari poterit , illam ex iacroiandis philofophia; penetrahbus
propalare, ueftigrjsqj indicare,aciciq^ metis oflTerre hceat.De aduetus lefu Chri
di necefllitate &C ratione fi quid poterit haberi , quod non facile iudicium rerum
humanaru non impcritu concipiat &C probet, faciam periculum:quamuis cum
ilhs fitmihiagendii ( intelhgo Mofaicos SirMahumedicos) quospropriaipfb'
rum legislatorum autoritate poflTimuincere, Animorii immortalitasfuoloco
rationi confcntanca neceflario argumento probabitur.Coronis erir,ut philofb
phicis conna philoibphos argumentis agamus , atc^ totius prxfentis uitae cata'
ftrophen inanimoruimmortaIitatem,refurrec^ionem, StTuitam xternam, ma'
terixcp immutationcm ducendam efl^ oftendamus . Nam dC maior ludxorum
pars hanc habct pcrfuafam , «3l Muhamedici fexcenties in fuo Alcorano Icgut,
aedunt^, Vtautcontrafalfophilofophias nomenprxferentes armari unchcp
nofira perfuafio pofnt,ab ipfis mundi caufis inprimam itcniemus,mundumcp
&rcxDeo ortumhabere, &^in eundcmfinemreferridebere,demonftrare,fua'
derc^ tctabimus.Cstera omnia qux no uidetur prima fronte habere principia
per fe nota,atcp ideb fidcm xgre merentur,inde primo libro tradituri, Secundo
ATuhamedis uita ST pcrfuafio Alcorani tradetur 8C excutietur, nofh-iscp adhuc
incognita cx illoru literis ucrtentur . Et ne qufcof! huic argumento defit, in qui'
bus principijs tam legum prophanarum quam facrarii conueniantomnesho'
mincs , cuiufcunc|5 perfuafionis, modo adultx 8C excult:?, ut etiam in hacparte
labefacfiata noftris non defuiffe uidear,tertio libro fubiimgam. Satis enim non
efl, uerum ipfum adfcruifle dcinonfh-afTecpjnifi criam fi qua parte differat, expli
ces,tuteris,acuclutiinhbertatcplaneuindicesatcp adferas. Quidautem defua
perfliafione ludxi, quid Mauri Ethniciqj fentire debeant,quibus(^ rationibus
in noftra tranfire, rcfutatis uanis ipforu opinionibus, SC noflris fuDftitutis,ubi
cx ipfbrum placitis docuero, finem dicendi faciam, adnotatis,qua; in unaquam
perfuafioneadrem faciunt,cxcufIiscp.Nuncuerbftridimdefummarer3,Deo
icihcet,mundoc]^ eft in primis agendum.

DE MVNDO ET DEO. CAP. I.

IN dubium mihi reuocandum non cenfeo , fit ne unus tantum mimdui;^, znfs
pIures,quisueprxftantior : cum iam interphilofophorQ principes,ueluti dc'
cretis omnium iudicio receptis fi t probarifllimum , nec plures, ncc diuerfos efle
pofte:tantu abcft,ut diuifione ulla antecp definia,mihi utendum efle iudicem,

QuamuiscnimrationibusS^demonftrarionibusmihi agendum ducam,ta'
mcnquiaplacita Ariftotelis, Galeni, Abenreis,omnibus efle loco rationisiu'
dico,iIlorii autoritatcm pro rationehaberi debere,utnemininonprobata,cer'
tum eft. Plures crgo tnudi a Dcmocrito,ne nil uideretur prxtcr cxteros fapere,
introdu(fii,expIoduntur his rationibus. Nam dC in caufa dC in effecfiu fequercn'
tur abfurda : plures autores efl^ fcqueretur, pares aut impares, Si pares,fuper'
fluos. Si diffimilcs, pcrpetua in litc: quod caufg prime repugnat.In effecfiu uerb,
(eu in materia, nil fuperiusaut inferiusuideretur, confufe omnibus in quam'
cunc{; partem procumbentibus , efl^tcp potius chaos quam mundorum diftin'
cfiio. His 5C multis alrjs rationibus rcfutarunt inanium hominii dC ad nugas CO'
tentiones^ natorum opinionem, fummi philofophi. Vnii ergo efle mundum,
cum^finifum fi' quisambigat,interueri indagatorcs habcndus non eft. Ratio
aha olim fuit de omni re ambigcndi, duabus poufllmum caufis rerum obfcuri'

a z tate

^ DE ORBIS CONCORDIA

ntcadadli funt priTci in ckibiu omuia L/ocaic,non conrcntionisjfed ucrifhidfo,
Vcntatis cnimindicia, qiiamuisanimis nortris uduti cognata naturafcccrit:
ramcn ut in illius ocaipatione pei pctuo rcti ncrcmurjtam a rebus ipfis, quam a
noftri icnilis inhrmitatc difficultas oborta cfi", Et tam diu intcr fummos philofo
phi£e|?rocci^cseftagitata, quoadcarcnus!!Limadipiiccrcntur,quatenusnoftro
iudiciopoteltcocipi.SuccclTItobfcuritati&:ditl!Cultari pcruicaciaquorundam
hominum opinioneglorixcaptonl :quidum carccipcrc, quarrationi luntob'
noxia,nolunt,(ponte a ucritatc refiIiunr,noua cxcogitant,obtrudunt,a(rerunt:
tum ut propria inucnilTe,tuni ncalicnx fcntctice iublcribere uideatur , ea caula
ucritandiuperquircndi,opinioncscp uarias fecladifuit.Hiccnim omniapofTe
(ciriaffirmat,alius arebusomnibusancnfim cohibct,dubiaomniateriiusfa-'
citmonnulh honun- m cxuercmalunf,qiiammanilcfta fcnfibusitacfreproba-
rc:quumtamcnipfilarcricogantur,ucl hoc ipfum fcirc fe, quodnillciant.Ea
caulaucri tandiu latcntisfuit. Qi.-umcrgocxibilata f ntcaplacitauanitatis,ft'
dimcpipfislcnfibus&^rationi ucluti mcnrisoculohabcndam fciamus,nil cft
quod opinioncpaucoritrationcm in fe clTcncgantium,a fiatisfixis^ demon-
ftiationibusdimoueamur.Mudus crgoeftunus, finitus, undicj; ornatifTimus.
Ornatum cfle,ctymon omnium gcntium fignificar,rcsipfaapcrit,Quodain(p
iicro ornatumefl,a caufapcndcat,rcgatur,agitcturcpneccfle cft:undefcquitur
ftnitum cfle. Nam infinitum nuUa potentia detineri poteft. Alundum crgo effe
al!crimus,hocnaruraetcmplum,quod omniaquarcuncjj fenfibus obnoxiafunt,
complec^itur . QLiodahj uniucrlum, alii quicquid id eft, appcllant:uocabulis,
non rebus difFcrunt, Vcrum quum tcmcritas fortunx ( uolui dicere opinionis
inlanx fortuna excogitantis)rcrii corruptibilium continua mutatio,ueri igno'
rantia,5i:!^ menticndi libido, fortunam, cafum, ac nefcio qu.'? monftra,in caufis
ranti^mohs ponant, (quamuis nullus philofophoru idamittit)Deumcptam
magni , 3C fc reucra digni operis autorcm , ucrbis e ftio co^lo quidam detjciant:
mundum ipfum prouidentia; arbitratu rcgi, paucisadmodu perfequendo dc
cebimus: fubiunduri dc xtcrnitate,an ctcrnus in forma,formx uc caufa,an etia
inmatcriafitfuturusmundus,anuer6etiam utracpuna iundaeritxtcrna na-
tura . Si omniil omnibus obiec^ionibus eflet attcndcndil & fatisfacicndu, plus
in parcrgo, quam in opcrc cflet immorandu . Relicfia crgo quarftionc, an mun-
dus fit animatus,aut animal,an cxtra fe caufam habeaf,(que fuo loco tradabun
tur ) ad dcmonftrationcs cx intima philofbphia petitas uenio : Deumcp cfTe ita
demonftro : a ueri cotcmplatione 8^ natura, a rerii omnifr copofitione,a motu,
a remota,ab ordinc,a perfec^ione boni,a fclicitatc,&rerum omnium finc,

I Efleuerum in rcrum natura,8(f iTiultiplex,idinconfefrbomnibuscffcputo:
eftcnim falfum,&f falfofalfius, Verum illudeftmaxime, in quoperpcndcndo
nonhallucinaturfeiifusautintclIc(fJusomnium,fcdporiffimiifapientum , cu-
tusq? ipfa aflertio maximc Hdcm facir,eo quod maxime ita cft : ucrbi gratia,Qui
dicit luccm cflc in fublucidis tenebris, ueru attingit aliquatcnus : paulo magis,
inaiorilumincmaiusaflcrcns:uerius,quilumenlun^':folisdemulumen(quod
ad oculoru fcnfum attinet ) fi dicat uerilfimum,procul dubio no crrabit, Vnde
nobis apparct,quod cft maxime &1 pcrfcc^ifllme ens , & in quo falli non potcfl
iudicium,idcfreucrilfimu.Suntitacpparumuera,queuulgoputanturmaxime
cffc.Q^ixcrafla funt,tantufunf, fcculcntacj^,:digniora funt 6(rueriora,quJefunt
dC uiuunr:inagis dignajqu.tcriam fenlum 8C uitam habenr:Iongc ueriora, qui-
bus acccdit intclle(ftus,materici infufus:ucrifnma,qu:c expcrtia corporis:intcl-
lccf^u folo ualcnt uigentcj;,intcrqux illuddigniflimiieft2<:uenfl"muim,cuius

animus

GVL. POSTELLI LIB. L J-

animus omnia percurrit.Eft ergo Deus ip(e ueritaSj&T ueri totius fcopuSjtanto'
uerior,quanto magis per fe rubliftit.Hsec enim infcriora quu a fe no litit, a prin
cipio longe ueriffimo pendere certii eft ♦ Nam bafis omniu, efle fcihcetjin caufa
perfc(5lilTim2eperfc(flionis eft, touus materiei expers , Ideo ucritas illafijmma,
non per fenfum,ut Cc-etcrajUeru per priuationCjS^ cajterarum rcru remotionem
adpctitur,magis quam attingitur,quem reuera efle ( &: fi ex effec^ibus tantum)
cognofcimus . Animi enim noftri natura idmaxime indicat, dum nunquam a
cotemplatione, 3:rueiiadpetentiaceflat,quamuisfenfibusobnoxiaomniaea'
tcnus ceperit,quatcnus capi poflTunt.Natura enim Deuscp ipfe natur:^parcns,
nunquam animu ulterius progrediendi tam auidum creaflret,nii! illi eflet pofi'
tus finis, in quo quiefceret : quicp immenfitate &gloria (ciendi, illa cupidincm
exfatiaret. Videmus enim caeteris in rebus,quarum obiediu aut intrinfecus aut
extrinfecus mouemur ad cupiendum, nos tunc defiderio modum ponere,quii
fumuseascon(equuti,ItacjDeuscftuerifl7maperfe(^iflima^omniumcaula,a
qua omnia , per quam omnia confiftunt , ad quam demum omnia mediate uel
immediate tendunt,ut in quietem fehcitatemcT^,

i Rerum etiam omnium perfecflio copofitiocp arguftefl^ mentemomnium
ornatrice.Quii enim omnia materia 8C forma conftent, materia^ informis per
feformae accedere non pofljt, dC non flibfiftat, nexum ahunde pendere certum
eft. Cccleftiaenim etiamfi carcrentmotu, tamen &rmatcriaconftant, quinti dC
per priuationem cogniti elementi, 8C forma qug uidetur.Quis uerc) ifta humen
tia ficcis, cahda humidis omnino componi aedat, nifi fumma quadam & prx'
potente cauia in unu coalefcant , atcp eatenus durent, quatenus nexum illum a
(piritu omnia penctrante concept2 leruant C Deus itac^ ubicp eft. Ea fane caufa
fuit,ut quidam philofophi animatii dixerint mundum , Deumcp anima mundi
uocauerint,3(rloco coprachenfaminfinitapotentiam uoluerint. ad quoru opf'
nionem refellenda, ( Ci loco circunfcriptii Deum capiunt ) nil aliud adfcram,^
quod fequeretur:fcilicet xterna omnia futura,fi intra fubftatig diuinitatis ulnas
caperentur.Omniaenim fibiafllmilatintellec^s^quiquum fit fubftantia ajter'
na, omnia xternum animaret. Quamuiscrgo fit fumme potens^omniaqjpe'
netrans , potiflimum tamen lationibus corporum fuperiorum pcr ordincm in
infcrioraiftaagit, a materia femotiffimus.

5 NuUum puto tam ftupidum aut peruicacem , ut more quorunda antiquo'
rum,ambigat dc motu mundi,neget^ quic^ moueri : quum fcnfu ipfb oculo'
rum 3C experimento pateat contrarium. Quicquid aQt mouetur,ab aliquo mo-
uetur,fiue dcgenerationeadcorruptionem,fiue ediuerfo, fcuin quamuispar'
tem,autdifpoiitionem. nammultiplexeftmotus. Motusucro utgenerecon-
uenit,eftfecundum locum uel affec^um, mutatiofucceiliua. Aututbreuius,eft
ac^io motoris in moto. Ariftot. Phyf j. Quxcuncj; funt in rerum natura,motu
quodaacluueIpotentiaconftante,mouericonftat.NamgrauiaS^ leuia,quam'
iTis in loco fuae quietis funt quieta , id tamen eft fcamdum magis 8C minus:na'
taqj funt,quandiu abfunt a uero confiftendi punc^o, eo tcndere. Ea atit quibus
incii etiam uita, a uitali prindpio motum capere certum cft, Aliunde uero mo'
ueri,quicquid mouetur, conftat. Nam alioqui, fi feipfum quicquam moueret,
partim quiefceret,partim moueretuntunc totii ipfum,cuius quedam pars quic'
icit, non ratione fui,fed rationc partis, nec totij moueri poflet:5c^ fi pars illa mO'
uens quiefcerer^totu quiefceret,Cuius aiit quies ad quietc altcrius contingitj&T
motum etiam inde fequi oportet, Ergo nil a fe,fcd aliunde mouetur, Entia fim'
pliciter aptitudinea primo motore procedentemouentur, animata ab anima,

a j animaj

^ DE ORBIS CONCORDIA

'animara rummaquadamcntc.Nam niii motus m ?Jtquo ccflantijperpetuo im-
mobili {ifterentur,indccpprmcipiu faccrcnt, omnia m inhnitu procedcre opus
e(Tct.Vndemultainconucnicntia fcqucrcntur.Omne enim quod mouetur,fit
diuifibilcoportet.Etomnediuifibilc , hnitum, £c' hnitutemporc finito moue^
retur 8C moueret . Ergo infinita illa moucntia Sc mota mouercntur icmporefi'
nito, utunumquodqjccrtotcmporerquod clhmpofnbilc.Ergoeft quidapri'
mus motor,qui 3C Deus eft,qucm Gra-ci, quod cius acftus in fe conftantc prm^
cipio pcromniacurraf,motum largiatur, &'.ii-' nuncupat.Itaenimuocant txTi»
J^tscwix ^iy, ab ^etcrno curfu. Efleimpollibile motorcs procederc in infinitu,
haccuamrationc patet.Nam intcr illos nil cfTct primum moucns . Atubincn
eftaliquodprimummouens,noeftmotus:crgonilmoucretur, Opuseftergo,
cijm motus lif,unum c(Te prmium motorcm..Dcus igitur cft.

4 Demonftratio etia a rebus motis ita fit . Quod more inftrumenti moueri
natum eft,aprimaria prarcipuacp caulamoucriopus cft. Idqjmutuoaliquate'
nushcri, donccadaliquod primum pcrtingamusiquiprimusmotor cft.Nam
alioqui inconucnientia prima fequcrentur. Res corruptibilcs aguntui cali:
ccclum ui primi impulforis : qui iplc Deus cft.

5 Argumcnio cft pcritix artificis opus ipfijm . Quamuis enim leui quoda iiv
dicio rcs ipfieautorc dC caufam demonftrant, tamcn coparatione efTcdorum O'
mnium facile uter fuerit pr^eftantior, iudicarc poflumus. Qui enim dcmu abfo
lutam omnibus numcris condidcrif, ccrtcmaioriudicari debet, quam qui ma^
paliaercxerit,cauernas efFoderit,cafas uccoftiuxcrit. Nam qui quodmaius eft
pcragit, ei licetStfquod minus cftexequi:atnoediuerfo, Quo igiturmaiorfiC
coftanrior ordo inrebus uidetur,eopcritior artifex cenfendus eft, Atqui mun'
do ornatius,maiori ordine coftantiori^ nilreperire licet. Habet crgo mundus
prudcntiiTimafapientiffimamcp caufam Deum . Atquii deordinetv coftantia
ago,&romniaagereordinatifIlmefuadeo,ftatimoborientur,qui fortunam,qui
calum,qui temcritatcm loco fati rcbus humanis praccfle aflcrant, Quibus tanto
^•grius mcdcare , quanto difficilius morbii fuum ipfiuscp caufam funt agnituri.
Qixamuis tamcn animi morbo magis c^ ulla rcrfi natura ad eas obiec^ones mo
ucrifciam,cofcndcndicpctrcpugnandiIibidinepotiusquam ucriamoreaclos
pcrf uafum habca,conandu nihilominus cft,uf contra illoru rationes paucis aga
mus : non quo rcfipifcant ipfi qui fibi ita perfuafum uolunt, fcd ne illorij uirus
in plures fcrpar,coru dic^a refellcnda funt , Ex Peripatcticorii fcntcntia caufaru
gcnus cft mulfipIcx,Quxda enim propinqu.t funt,qucda rcmota\'patctes ali^*,
aliae occultct : antcccdcntcs aliic , ali:t cofcquentcs , De quibus porifnmij nobis
hicagcndumcft.Namdeuniuerfbgcnerecaufarum agere^eftet alterii opus.In
toto ergo caufarii numcro quatuor eile receptum eft,quibus nulla rcs naturalis
poteftdeftitui,NiI cnim quod fub fcnfum cadat, fuiipfiuscaufacfTepotcft, Eft
ergo caufa primaria,qux cfficicns uocatur,primo in loco, Materia quada cofta'
re omnia quu fit in confciTo,caufam materialem in feciido loco poncmus. TcT'
tia crit,qu:E a forma nomen habet.Finis uero gratia agere omnia certii cft.Nam
fruftra ca-tcra om nia adefTcnr,nifi cuiufda ufus gratia ficrcnt omnia.ExcpIi gra'
tia : Acdes antcc^ fiant,oportct prxexiftcre fabros bC architecf^os non incptos,
quircm animo cocipianr,antccpfiat. Sidefint facultates,faxa,carmcnta,trabcs,
&.' cctera,nil fir.Opus ucro ipflim diftingui abs quouis alio ufliiqj aptari potcft:
fruftra aut cxtcra adfunf,nifi finis cuiufdam utilitatis caufi , Duar mcdia? caufac
runt,propinqu^'£c'coniunc^x,Extrcmxlcparatacfunt,&!^abanimoartificisaut
domini profcc^a:, Quoexloconeccflario patet,omniacaufaprimiauioris.&:

eius

GVL. POSTELLILIB. I. 7

eius cirius eft res,fieri. Autoris enim gratia fieri ea cjug fiunt, certu eft^Sunt qui' •
dem non raro plures caufae anteccdeutcs antc artiticioiam feu efficiente:uerum
unalummaeii neceflario , cuius gratia finiscft.Itac^uidemusea quxlublunt
fenfibuSjmateria &C forma coniiarc,ur elcmenta,qug iam ab aliqua cauia ncceP
(ario coaluille, eflle^ gratia eorii qua copofitainde funt,coftat,Nam ex clemen
tis omnia mutationi obnoxianata lunc.eocp redeuntjnde copofita uita eihfen
fj deftituta in ufum uiuentiii tcndut:uiuentia in ufum intclligentiii:intelligen'
tia ipia neceflaricj in fuij ufum,felicitatemcp,5<f cauiat primaehonorc.QLise dum
ipfa per fe beata &C felix nullius indiga ad ie trahit , tunc felicitate &: fummu fccv
pum illis donat.Eft enim fubftantijs feparatis fcopus in primae caufe cotempla
tione:no fecus atcj; domui SC cgteris rebus,in ufu domini CuuSi aut eflcnt f elici'
tatisuUiuscapaciainfenfibilia, tuncdemuiummogaudioinfunimofincpolita
fruerentur, In his itac^ caufis nondum eft ulla fortuna,ulla ue tcmeritas.Totus
igiturnatur^ordoillis maxime caret.Atincaufis,fatum,fortuna,cafum pofuit
antiquitas,Pofuitcerte,fedinquibusuiderelicetfatiiipfum, quod fj «^«/^^«i/,
alrj «ff«i/ dixere : quodcp nil aliud cft quam a^ternus ille dC femcl prglcriptus re'
rum ordo,de quo diximus.cuius & li cauias non uidemus,nihiIoniinus tamcn
ob noftra ignorationc non minus cft in ordine , Noftra cnitn cognitio ad ueri'
tatem caufaru fe habet no fecus,atcp noc^u^ oculi ad iblcm.NotiHima enim na-
turac funt nobis obl"cariffima,2«^ ediucrfo.De fortuna dC cafij dicendu fupereft,
Hocquidc comunehabenrcafiis &^fortuna, qucidpropriedicuntur cotmgere
in his,qax non fecundu uoluntatc lunt, effcclum<^ diuerfum a fcopo agctis ex
deliberationcfaciunt.Itaq? rarc) 5C per accidcnsfiunt,Differutuerc),qu6d cafus
aliundcjfortunaabagentefit, Verbigratia:adeourbe:cotigitcafulatcris,ut Ix'
dar,acp icopo diftrahar : aut utipfemihi defim,negligctia. primil accidcs a cafu,
(ecunduma fortuna eft.Idco merito locupoiuit,huicfortunemonftro Philofo'
phus,in anima,idefl:inopinione: dixitcpeflequalitatcuitxnobilis, nec^enim
(blet eflc in. oidine natur^, At quia crebro in his rebus accidit qux ab humano
pendent arbitrio , atcjj ob oculos eorCr hominij uerfatur qui raro aut nun»^' prf'
mam certam^ caufam perpendunt : ideo hanc ob oculos perpetuci fibi propO'
nunc,quamuis longilTimeabfit. Idec^afortunamundiiregi, fummaimpietate
afleuerare n5 dubitant . Meditantur reges regna,opes,uic^orias,gloria,fumos,
fama:dant opera quibufliis artibus, ut qug cupiiit,aflequi poflint :5C ueluti eorii
uoluntas dC arbitrm leges rebus imponat,ftatim nifi ex libidine fuccedat, fato,
fortunx, cafui,omnia adfcribere no ueretur. Dumqj fiia fbmnia fec^atur, fe fuis
legibus infeliccs coftituut,& prouidentia deturbareftatuut.Mcditatur aliquis,
fibiqj fingit ob mcrita, facerdotia, dignitates,pra?mia:in quibus fi anteuertitur
abs quouis,ftatim audias,No eft deus,fortuna dominatur.Perindeatq; fi ex an'
teuerfa libidine deterrimi ncbulonis tota rerum natura mutetur,ca una iniuria,
quod nemo cupidicati modum ponat.Hoc eft in caufa,ut nil aliud ab impijs au'
dias.Omnia a cafu fliTfortuna pendct, O cxcitate no fercda, Arqui ex dicetibus
(na ita uocat philofbphi homines ex fide prouidentia crcdct'.s)haec habetur au'
toritas.NainSolomone(aiut)ueteristeftameticultore,hxchabcturfentcntia;
EftcB cafus unus omnibus (ahj euentum, alrj occurfum uertut: ) crgc no eft im'
probada fententia eorQ.Perpendant in eo loco,de qua re aga t,quid cofcqucns,
quid pr^cedcs,quis cotextus:patebir,illii no adfcribere cafui omnia corruptibi'
lia,fedfato,&rfiniedilegibus,aquibusnecopes,necrobur,necfapictiaeximijr,
Ergolocus illenil facit proimpiis,quiprurientesauribusomniadctorquct in
(uam fencentiam, Vt nephancfiflimus iile nebulo P, Pomponatius in graiia cu'

a 4 iufdam

8 DE ORBIS CONCORDIA

^urdarnrurnrnfPontihdsdctorfcratautoritatcs^x Ariftotdc,Galeno,&rAbcn
rcilTbjUt mortalcs animos probarct.proh fccula . Vcrir ad cxtcra ucniendu eft,

6 Eflcbonu &f malum in natura , illud ueluti habitu,hoc uclutipriuationem

boni, &: annihilationcm , doc^orum ncmo in dubium uocat. Eft autcm tam

niagna difterentia bonoru,non quidcm pcr fe , fed augmcnto &f diminutione,

ut hnt captu impo{ribiIia,nih per gcnera diuidas,& perpcndas.ln triplici diffe'

rentiafuntpartinToIita.Autenimadanimu,eiuscp fcIicitatem,autadcorporis

ulum (pe(ftant,aut partim ;qua? quidc externa uocantur ,&: fortun.t . Nam qua-

uis res externjt nil ad animorCi perfe(5iionem pertincnt , tamen dum falfis ima'

ginibus glorix &:ambitionis mens ducitur,obfcquiturcp corpori,inftrumenta

arebusexternisquxrit,arundiniq?,utlicdicam,innititur,Bonaanufcunc^ge'

neris fint, per magis 8C minus, ut Grxci dicunt, quii differant,ccrtir eft efleme'

diocria,infima,fumma. Derebus corpori &C opinioniadminiculaprajftatibus,

quasexternafivffortunxbonauocant^quianullusadhucmillispotuitreperiri

fcopus dC modus , qui cxplcrcullius fatictatem atq; habcndi hbidinem poffet,

quamuis cx eo potilljm u pafeat ignorantia caufe, a qua proficiicuntur : tamen

ideo no Ioquor,qu6d nullus poftit,dum ifta fec^atur,in ucroru bonorG caufam

contendere.NebuIoillecueribr Afiaf,DeiflageIIum Alcxander,e6cupiditatis

agebatur,ut nondum dcuic^a dC fpoliata orbis uicefima partc, iam meditaretur

alios mundos fibi flrbiugandos . Qiio quidem iniquiffimo exemplo tamen di'

rcimusideflcprxftantiirimiT^quod eft in lummapotentia uniti{Timii:indecRfi'

affccf^ibus fuis quis imperaueritprimir , eo praeftantiorcm futuru,quo pluribus

impcratjScf iura dicit. Porr6 in animi bonis,ex xterna fit reru illaru quas conte

platione acquirimus, fcntimus, aliquid effe fummu neceflari6,in quo animo fit

confiftendum.Nam igniculos illos nunqua natura omnibus dediflet , nifi efTet

quopofIentfatiari.Efl:aijthocnecefIariumintelIe(fiui,nonfecusatcp corporia

bus.ide6 nos elcmcntis illcc^os ad utramq; partem rapit natura: partim necor'

pusipfumpericlitetur, quodide6 undic^deftitutiidedit: partimut animusad

ueri dC fummi boni contcndens cognitionc,laItem priuatione fummu bonum

efle cognofceret. Si ergo bonu eft, dC bono maius, uerum^ , 8C uer6 uerius,ne

in inftnitum procedatur ( a quo nifi in prima caufa exhorret natura ) certu eft,

unii efle boni fontem,ubi iWx pcrfe(fiioncs,quibus animus corpus^ ornantur,

funtabfblutiflimae,&r omnino matcriei cxpcrtes , Eftergo Deus apex bonitO'

tius. namalioqui necfinis,nec perfecfiioullainrcrum naturaeflet:quodcon'

tra affenfum pugnat.

7 Felicitatis uero confideratio prxcedens argumcntum confirmat. Nam
dum alius felicitatem in corpore ponit,quo maiore fruitur , eo maiori uolu-
ptate eum perfundi(quamuis umbram 8C faUa fcc^tctur)ccrtum eft,efTe^ quan-
damomniumpracflantifTimam,qua nullamaior fentiri potcft. Quifummum
bonum in contemplatione ueri ponif, eodem affcc^u duci ccrtum eft,dum quaj
fequitur,quo magis afTcquitur, minus fibi fatisfacit, maioricp intcrim &uoIu-
ptate 5C defidcrio fruitur.Qt_iod manifcftum facit,cfTc aliquid fummii, ad quod
afpirareanimo,n(5 in hac uita pertingcrc poffumus . Idcm uix poteft cofingere
ei qui uoluptatibus corporis fruitur , incp illis fclicitatc ponit . Nam prafterqua
qu6d uoluptatcs corporis uires animi encruant dC cffcminant,a ucri^ contcm
plationeabduciifjid mali fecuadfcrunt,quod ta-dio ctiaamarcfccre folcnt,nifi
illas comendet rarior ufus . Atcp cx co pater, qu6d fit maximc proprium animi
cotemplari 8)C uerix uenari , Eam ob rem magis in dies atc^' magis ab eo rapitur,
poftq^ ad uiuCi guftauit,cotendens interim in fuii fincm, fumma fcilicet felicita-

tem.

C3VL. POSTELLILIB. !. ^

tem, Dcumcp benedicfium.Quamuis fequentiaargumenta ex ui 6(riIIan'one (If
periorum dependenr, tamen quia cardo rerum ucrtitur mhQeargumcto,quo(i
nobis eft casterorum bafis,confi'rmandi magis ueri gratia,eaam /Uudaddam,

8 Mundus aut a re,aut ab arte,aut a fortuna,aut a prouidentia k.<flus cft« A fe
nequit,quum nil fcipfum creet. Arteno potcft,quoniam eftetiumcnda (eriam
fi ars idpofTet ) ex eo materia, dCfic lemperalfquaparteinfecflus cftet.Fortima
illic nil poteft,qu!a nil ordineaut conftanter agit. Atqui omnia ordinata SC con
ftantia in fuis fpcciebus 8C naturis uelint nolint,funt« Ideofato mundus rcgi di
rtus^quod prouidentiae imperio neceftarid pareat,neca gcnere aut fpcdc difcc
dere pofTit. Autor ergo mundi Dcus eft, fuo fato,id eftimperiOjOmnia aeans,
alens,abfumi &:!■ perirepermittens,

9 Ab omnium gentium confenfu ♦ Qufcquid fn omnibus eiufclem fpeciei ^
natura inditum eft, id falflim aut fruftra perfuafum e(Ie non poteft. Atqui nulla
gens eft, quac dC fi qualem habere Dcum debeat,ignoret,tamcn Dcum efte cre-
dendum, non fentiat, Ergo quod omnibus naturaK;cr cft aliquatenus fiiafum,
ucrum cft. Deus ergo cft,

10 ludicium dC intcllecfius eft examen ueri cognofccdirquo quf mag's pollet,
co ueriora cenfet, & aflerit , Atqui non tantum uulgarcs, aiiibus etiam perfua'
fiopoftetimponcre,eireDeumputant,fedphilofbphorumprxftantiflimiafRr'
mantdemonftrationibus, igitur eft,

ti Autoritas ScTlegumueneranda maieftas antiquitatis decretis probat. Ad
hxc hiftorix , qux plurimorum dC bonorum teftimonio narrat» aut fcriptx
funt , idem docent.

rz Prgterca experimentaquotidiananondebent rcijci :aIioquinilratumaut
(andtum inter nos eflet. Atqui legibus, hiftoriis,expeTimenL.s,conftat,efTe fub'
ftantias feparatasrquod SC Peripatetici affirmare audet«Qu6d fi flmt,eft fumma
quxda,qug multitudini praeeft.Deus ergo eft,fub quoangeli &:demones funt,
dC tremifcunt,parcntcp. Supcrcft nobis his demonflrationibus colophon impo
ncndus,argumcntumfciIicetccrtiflimum,(5^fenfibilidemonftrationenitens,

'? Quamuis omnia prarcedencia fint ncceflaria,tamen quia ui animi magis c^
fenfuum iftorum facultate innotefcunt, non poflunt ita fuadcri relucf^antibus,
S>C iWis tantum afTentientibus qua: fiib fenflim cadunt, Vcrum nifi mathematu,
ideft primoru demonftrandi principiorum erut periti lecfiores, ctiamifianon
capient . Conftat ex per fe notis principijs, dC nullius fenfum fugienribus, duas
redas lineasnonclaudere fuperficierri , antequamergoclaudatur, opuscft, ut
minimum,trcs recfias concunere ad primx figurx 8C ex recftis lincis conftantis
formationemtqui ideo triangulus dfcitur , Ex una quidem in orbem ducfta, aut
quouis modo , prxterquam in recfkim protracf^, flirgunt figurx : ita etiam ex
duabus,fedpra:tercirculum, nondiciturregularis,quc)dreguIiscareat,Abhu'
iufmoditriangulo, feu ifoplcuro, feu ifofccle, produciquincB corporaregula-
ria,manifeftum eftnon expertigeometricxdemonftTauonis.Hxccrgo corpo-
ra, qux ipfa fub fenfiim cadunt , a proprietate quadam perfimili, quinc^ele-
mentis comparauitantiquitas , Nec erat quod ob ea dogmata Pythagoram im-
peritig damoaret Ariftoteles,iniquior alieni laboris iudex:quafi clementorum
formas efle pcrfimilcs uelletfbrmehorum corporum.Non erattam inepfus,ut
illam elcmentorii formam rotundam,uellet angulari &C polygoni^ adfcribere,
qui rerum naturar, ut fuo feculo, ueritate adhuc in Grxcia latcntc, fuit peritifli-'
mus . Sibi certe porius adfcribere debebat, quod pra^clara dogmata caperc non
poflet,nifi aliunde excerpta limaret : quod ipfum in fiia TiHknou/oiJ^H terra mon-

ftrat.

to DE ORBIS CONCORDIA

' ftratjubi dc ucntis agit . \^t crgo ipfo rcnfu quatuor in pcr fe corruptibili matC'
ria elcmcnta compcrimus, igncm, taram, aercm, aquam : dC quintum^cx quo
ccclorum &rafirorum naturaconftatj&f^utuultipfcphilo/bphoru deus Ari"
ftotclcs ) ctiam animorum origo hincdccifa efi; prajtcr quacquincp corpora in
rcrum naturanil repcrirc hcct,quod fenfibus fc offcrat, nifi ab illorum compo'
fitionc . ita fiue mathematicus , liuc quiuis ahus, etiam (^i totCi orbcm terrx pro'
lcinderet, dolando expohrct, omnia metalla , &C hquabiha, miUies ef?ingcre in
alias formas regularcs , S\l i)fdcm partibus conflantes conaretur : tamen prxter
quinq; illa corpora regularia,nil poflet omnino rcgulare formare , Vnde con'
ftat,planeaffinitatem cfTc formajinter hxcprima principia, qucmadmodum 8C
numeri.Ideo merito hxc corpora ex triangulo produc^a quinqj clcmentis com
parauitantiquitas.Quod quum cogito,ccrte dC fi multa admodum per fe pofle
humanum intcllc(ftum non ignoro , tamen non poflum crcdere,qui diuinitus
ifiaacccperif, quifquis primus poftcristradidit:autquindea'es utminimum,
noflram uiucndi periodum, etiam cogitando, 8C aflidue formas eflingendo fu'
perauerit, eo potiffimum argumcnto , quod fi uelis diuerfam unam mixtarum
bafium, cuicjj pcritiflimo artifici prxfcribere, nc decennio quidcm toto fecerit
pcriculum unius,quod ipfum in expcrimentis cft.Nam multi artifices id aggre
di aufi, re diutiflime tcntata,tandcm refipi/cendo,6<r uerum ct temeritateagnc
uere.Nunc uero quam bcnc rebus comparatis conueniant,eftattcntifIime per'
pendendum.Vt ergo cft omnium flipcrficicrum regularium minimatriangU'
lus, ita dC minimum omnium corporum regularium eft tetraedron , id cft qua-
tuor bafium,triangulis ifopleuris cofurgens . Nec poteft fieri ulla ratione,ut in
co admittas aliam (upcrficicm . Nam fi acccdat cum niangulis quadratum, iam
eritpentacdron:fi pcntagonum,fietheptacdron:fi duo quadrata,tcrtium acce-
dat ncccfle eft,cum duobus triangulis, fiat^ pcntaedron : ita minus corpus re'
gulare non potcft dari. eam ob rem antiqui comparauerunt igni, qui inter elc
menta eft tcnuifrimus:S(: nifi adfit matcria,in qua alatur aut feruetur,fenfum ef-
fugiens . Qiiamuis quum agit in matcria, etiam flammx non male in acutum,a
latiori tcndcndo,tctiacdri reprcfentent pyramidem. Verum prgdpue confidc'
ratio eft circa bafes attcndcda . Qiiia terra ipfa coucnit qualitate ficca cum igne,
ideo fccundolocopofucrceiusfymbolum t/«ic/I/oc,quodfitomniumfigurarii
conftantifnma,S<!^ bafis,ut cft ipfe cubus,teflera ue fcx latcra habcns: quorum in
quoduis incumbcns ftat immotus.Id melius nouere aleatores , Qiiadratu uero
ex niangulis duobus oppofitis, ifofcelibus, aut afquicruris conftare , non cft in
dubio.TcrnTcrgo omnium clcmcntorum bafi, coucnit figuraconftantifTIma,
nonfigura-jfcdproprictatisgiatia. O(flacdronaeriide6comparatur,qu6diam
fit ad motum longe procliuior ipfa tcrra , longe tamcn ad caloris ac^ioncm ipfb
ignc hcbetior. Aquam rcprefcntabant idc6 axoo-(tt(/^f6j, quodeflct motuiqui'
dem apta , ucrum hcbete admodum ac^ione . Nam quamuis fit fons humi'
ditatis,tamen eft ipfe longe potcntiahumidior . Illa enim nifi admoueatur,
aut rcfoluatur ui aeris SC ignis,nil planeacfiionis habet : loco itaquc circunfcri'
bi facilius aqua folct. Acripfepenetratomnia, &:hume(f}atetiam faxa&fmC'
talIa,quod in rcfudaiione: &rrerum adftricftione rcfoluta patet. nam ftillxa
folidis politisc[5 fluunt corporibus. Poft ingcntia enim frigora refoluente fe
humido uicaloris,ipfa faxa,&r columnx xrear refudare folent:non aquam
quidem, qux admitti in folidis corporibus non potuif, fcd acrcm, qui fua tc
nuitate fccorporibus immfcuit, dC in aquam redit. Hoc conucnit cum rri'
busfuperioribus,quod figurac illis aptatx furgunt immediate ex triangulis,

ob

G V L. P O S T E L L I L I B. I. it

ob a^fHonis &r paffionis maiorem celentatcm , terra mcdiate , Nam quadratum
cx duobus oppofiris iTofcehbus, ut didum eft , conftat : terra uero fex quadra-
ris.Atquemadmodumexhypothefiquincjfunttantumcorporaregulariajita
ad eorum formationem uhra pentagonum progredi no hcet.Pentagonis itac^
duodedm corpus duodedm balium componitur,quod dodecacdron nomi'
nant,ccelocp ideo aptant, quod quemadmodu:}6o gradibus ambitus co^h' con-
ftat,ita duodecim pentagonis conftans eundem numerimi reddit, Etenim fin'
guUpentagoni quincp trianguhs,quoruitemfinguli fex fcalenis conftanr, qui
numerus in fc du(fius procreatgradus maximi circuli ^ficQuare crcdo facftum
cft,ut ille numerus graduum,quamuis a Chaldxis 5C diuinis porius ( quicuncp
fuerint)quam humanis repertus fit,in toto orbe terrarum locum habuerit,
Quamuis enim annorum uaria fuit fupputario , tamen ex eo graduum nume-
ro feruari annii oportuit.Iam ergo uifum eft,quatuor elementa,8^ entelechiam
omnino quadrare cum quinc^ corporibusregularibus . Supereft figurarum o-
mniumcapacitate,forma,&rmotufacileprinceps,omnia ifta in fecomplexa:
qux etfi non uidetur oculis , tamen quia practer illas eft in rerum natura, fuum
eriam neceflaricj habet archetypum, 5C imagincm, cum qua conuenire in mul-
tisfi non in omnibus debeat,qux^ipfaDeus eft, per omnia quantum fieri po
teil drculo cc ueniens, Nam circulus moueri una natus eft flirfum 8l dcorfum:
progreditur ante dC ren o unica acfnone,atc^ quxcuncjj funt in alijs rebus,&r for
mis,unarepugnantia ( utmotus dC quies , 8c ut femel dicam omnia ) compre-
hcncht,quJe habitu, Sf non priuatione conftant , Vbicp habetprindpium^me-
dium,finem:nechabetprindpium,mediu,autfi'nem.Nilillipoteftfinecorru
ptione addi uel adimi, ut casteris formis . Ab alijs uero poriflimu differt corpo-
ribusregularibus, quodmcnfiiracerta, quantafint, comprehendi poteft,ad^
quadraturam,qua omnfametiri poflunt,reducuntur, Circuli autem quadratu-
ra erit perpetuo in potentia fcibilis , nec prxdfe ab ullo metiri poteft.Itacp ele-
menca ipfa,5<r coelefles orbes ad digitos uenere, prxter lineam a centro:Dei ue-
ro immenfi nulla cogitario modum capere unquam poterit, quoniam finiti ad
infinitum non eft proportio.Ideo aijtimperfecf^aalia omnia did pofllunt,qu6d
manente appellatione,poflit cis zddi uel minui . Circulo nil poflis ach'mere,ad-
iungere ue,quin euertas.Itacp maxime fecundum unitatem eft circulus ille pri-
mus,perfcc^us,Scr materig minime obnoxius,quum eriam Aben reis maximus
ueri fecundum intcllec^um indagator, dicat orbis fubftanriam nec materiam
nccformam habere:quod quam uerum fit,uiderit,De illis enim quac pcr priua-
tionc cognofcimus,ut funt cceleftia omnia,8cr caufa prima,nil poftiimus aflere-
re,nifi ab effccfiis . Fuifl^t certe Aben reis longe prxftantiffimus mortalium, fi
tantum operxadprobandam caufam primam , 8(rperfuafionemde Deo toto
in orbereceptam uoluifletimpendere, quantum adeam emcntibus hominum
euellcndam laborauit. Fuitin caufaabfurdiflima de Deo perfuafio, quam reli-
quit fa-iptam Muhamedes ( ut fuo loco patebit ) qua a pucris imbutus &C dili-
genter inftruc?^us,ut par eft uirum principem,qualis fuit:quum ad ueri uenit co
gnirionem,non perlegis ineptx 5C nefaria: prefcripta, fed rationis du(fiu:tanto
flagrauft contra illam ineptiam SC impofturam incenciio,ut non tantum contra
eam fub quamiferfueratdiutius capriuus,&ignorarixtenebris fepuItus,utno
tantum,inquam, cotra eam religionem arma fumpferit, fed omncs eucrtere fic
conatus,atcp fatum quoddam,&: Deum impotentiflimum, id eft,Iibcrtate arbi-
trij deftitutum orbi conatus fit obtrudere : ea una re, qucad uideret multos eius
perfuafionis pladtaprobantes,prxdpue^ Gezelem quendam contra philofo

phix

IX DEORBISCONCORDIA

phiitplacita mrurgcrCj&abfurdamdeDco ruafioncm ucllc mundo fiiadcrr»
His mileris hominum opinionibus fuos affccftus potius quam ucrum qu.crcn-
tium,labefacfiatus mudus cfl:,ab oculis lublata ucritas . Dcus crgo illc, Dcus cft
fupcromniabencdicms^cuius imagincuidcmus m fexto corporcaliaquincp
coprchcndcnte,fingulacpangulisattingcntc,atcptcgcntc,autmcdiasomnujm
lincas (ii quadruplo illo potcntiora&TmaioraficripofTcnt) contingentc,a ma
tcria tantum diftans,quanrum lux a tcnebris.Nam [i carlam ipfum dC dodccaC'
dron conucnicns coelo carct matcria , uidc quam longe ab ea diftet fuprcma O'
mnium caufa.Dc qua plura longc diccrcm ,&r ab excmplo eius,fi non fjttis cius
admiratio patcrctjS^ cius natura omnino fugcrct huius dcbilis mtcllccftus acic,
nifi quu priuatiue illam his uocibus aggreditur : O iacrofancfta lapientia, quam
permeaminfipicntiamccrcrum iftarum cognitionc maxiinequxro, S^igno'
ro:0 immcnia bonitas,quam quo magis qucro,co minus illius fum capax.Scd
eo fv.rlKior,quod ifta ignorantia ,filtcmad mortcm 2t opcris huius uitac fi'
ncm, te lim qu^(iturus:non fecus atq; icuIptor,quam cocccpit animo fpecicm,
pcr rcraofioncm omnium qux ftmt in lapide, ligno,ucI quauis matcria, qujcc^
non ij;nt id quod quarrir» 5C tande in finc laboris inucnit quod quctrcbat, ima-
gincm lcilicct:itaad finem ufquchumanjcuitaccft fummopcrcconandum,ut
quod ab cffcclihus maximcclle fcimus, fd tantoardentius fcquamur,quan'
to minus apprehendimus.

D E D E 1 CLV ALITATIBVS. CAP. II.

ANfequam ad facrofand^eTrinitatis rationes ueniamus , defcriptio qua^
dam umbratilis boni cfus, quod proccdcntibus argumentis demonftra-
mmusitainrcrum naturafubfiftcre,utcognofcatur apcx,finis &fprincipium
rcrum omnium,cftpaucis facicnda.Qimm Deus ergo fitprindpium rcrum o-
mnium,&rcarundcin finis, utpatuit, patcbitcp necelTario, cius cflc, &f eflcnria
idcm cft. Nccp cnim cft unquam in potcntia, Jed percnnis cft ac^us , quarcuncp
uirtutis,iuftitix, Sc cuiulcuncp bonitatis inftrumcnta homini data, quotquota
(cnfibus humanis fuauifcrcxcipiuntur, etiamqurecuncpnatura illccft^menta
& corpori dC znimx obf ulif , ca om nia habcre in feipla originem par eft : non
quidem ut affet^ioncs SC mufafioncs,palTiones uc,qualia folcnt in corporibus
eflc, fed ut funtfimplicifllmx habitudines, ita illi innatx, uf fimpliciflimailla
natura,famcn nil cxtra fc indchabcar,fcd congenita finf,ifa ut feorfim efl!e non
polTint.Nam nccalioqui hic quidquam cfTct iuftum, laudabile, honeftum, bo'
num ( quamuis fint animaj qualitafcs accedcntes ) nifi radix indc proucniret;
qualiratis tamcn cxpcrs:non lccus atcp omnis motus pcriclitarctur neceflario,
fimoforillcprimusimmofus in fe pcrmancns,ac^u i^tcrno nondaret pnnci-
pium, SC quamuis nil aliud extra fe uclit ,&!■ agere contra quam agit, non poflit,
quum eius uoluntatis nil poffir eflcfn caufa, ramcn dcftirui libero aibitrio non
debcr.Siquidcm libcrtas arbifrfj quum fit fui caufa,nulli conucnit magis quam
prim:^ caufi^,fui caufa omnia agenti:non fccus atcj; in fubftantijs lcpararis,efle
credimr . uelufi uiru iuftiffimum, cffi pofTct fieri, qui nec peccauiffctunc^ , nec
pcccarc ob infitam iuftitiam poffct, tamcn lihero arbitrio deftitui non crcdere-
mus. VcruiT) nulla humana comparatio eft Dco ipfi ex infima hac fece elcmcn
taricomponcnda.quidcnimcomunehabeatcorruptiocum immorralirafcdn
Dco idcm eft habcrc &C habcri:paria in eo funr agere &f pari ( fi ramcn pari pof^
fcr. ) Liccrenim ob fcnfiisnoftri incapacirarem uri uocabulis nobiscogniris,
auamuis rcucra cius cflc exprimi nunCp poflir , nifi xnigmare quodam : ut me-

rito

G V L. P O S T E L L 1 L I B. I. 13

rfto aflerebat nofter Paulus,quf eloqui quidem nunquam potuif , qua? in raptu
uideratjlongiflime tamen a fumma bearitudine.Eam ob rem immerito nos in'
(e(fianturphilo[bphi,quafiuelimusqualiraies dC uarias adiones mutanoni(^
obnoxiasadfcriberefimpliciifimxbonitati, parumcertecondirionishumana'
rum rerum iufti xftimatores.Illos rogauerim, qua? fint principia noftrje cogni'
tionis totius illius (cilicet,qux non a natura aut coftitutione fpeciei pendet,lecl
aberuditione profidfdtur, Nunquid omnia ( imbecillitatis noftri intelledus
cauia ) uerbis opus eft fibi inuicem homincs aperire, etiam in rebus facillimis
8C uulgaribus .^ Vfcp adeo fumus rudes rerum omnium , ut nifi uerbu accedar,
autuice uerbi Iecfiio,nil capiamus. Alioquin ipfediiciplinxquxperfediillimae
in animo docentis funr,tranfire in nos non poflunr , nifi 3C rerum QC uer bi ob*
iecfio quodam. Qiiantominus ( quamuis ibi non eo modo , quo hic acfiiones
iiidenrur)am'morum noftrorum a rerum fenfu omniaajftimanriumnarura,
&:reimagnitudine,poflrumustamaltamcociperecogitationem.Vtimur ergo
dediuinisagendo,uerbismorehumano,intercapedmibustemporum,circum
ftanti}s rerum,&f caereris, quibus noftri fenfus pofliint moueri,ut tandem earu
rerumargumento in fijblimiorem cogitarioncm,qux animo tantumconijci
poteft,ueniamus,quaeip(auerbisexplicarinequit. Necanrhropomorphitaefu
mus,ncc palfiones uUas aur ac^iones nouas in Deo ponimus: quum ab aeterna
di(pofirione omnia pendere,5(: conftituta efl!e iciamus.Idec) quum nos utimur
praefentibus uerbis,id fit,quia aliter exprimere 8C notionem deDeo explicare
nequimus. Senfus enim quamuis maximus, quantumuis (e explicet, fibim ia
mulris faciar iaris,ramen nifi fe uerbo promat,ignoratur : 5C in his inferioribus
mulracognofcunr eriamperirifl[imi,quaeminimeexplicarequeunr.Dcr mihi
peririfllmus philolbphus defcriprionem eorum hominum,auranimaIium,auc
quarumuis reru,eriam familiariflimaru,quas nouit.aperirecertenifialiunde
Iti^acpoftKui acceptis uocabulis,non poteft.Ita 5C nos quam de diuinis rebus co'
gnitioncm,autex(acrisliteris,aurdiuinirusconcepramhabemus,necprodere
ucrbis,nec fcribere poflumus , nifi uerbis ad noftrum fenfum &rrerum ufiim
accommodaris.Eam ob rem diuina prouidenria noftros miferata errores,quo'
ties aliquid de fe mortalitari huic aperire uoluit (quum infpirario ipfa fit parum
fida dC ihmniis affinis , nifi illa miraculis 8C infblitis facinoribus in te efl^ often-
das) aflum pto quodam corpore aut nobis aut innocenrifljmo cuidam animali
perfimili,feipfamfubftantiarumfeparatarumopera,uocibus eriam more hu'
mano ediris , manifeftauit : familiarius^ fiios angelos cum hominibus uerfari
uoluit,atc^eaderebusdiuinis&:humanisfecretafxpiflumeaperuit,quafnullo
humano ingenio comprxhendi , aut intelligi potuiflfent. Hinc magos illos dC
Indos in fumma corporum prxftigiofbrum familiaritate fuifl^ fi quisneger,
confenfum omnium hominum improbabit^rationemcRexuet.Verumcon'
tingitquibufdam philofbphis,fed potiflumii ipfi Aben reifl!b, Galeno, 8C non-
nunc^ Ariftoteli,ut qux ipfi animo capere non poterant,tanquam omnia noP
{ent,ea eflle tn natura negarent.Quafi non longe plura fint in noftra ignoratio-
ne,quam in fcientia, qui a periculis colligimus. Difciplinarum omnia genera
percurramus, Qiiid de epagoge , aut paradigmate natum non eft :" Vnde func
liabitajconclufiones prim^,nifi ab experientijs fenfim in idem genus concur'
renribusrQuis dubitat, fecula proficerefempercNegabimus naturam etiam
nobis reliquifl^e, in quibus nos probaremusc^Sunt quidem certe,funt longe
plura ignota cogniris. Ad hxc, cognirio illa quam de rebus habemus , ita cxca
cft,manca,&: lacera,prater qua:dam communia principia,ut no res, fed carum

b luperfi'

1+ - DE ORBIS CONCORDIA

Tupcrficicm nofcamus ; &r plura longc ab autorum placids fint habeftda",quani
a demonftiationc. Namalioqui nifi pcr incognita&indcmonftrata crederc'
musprimum,proculdubionu!lusc(Tctfcicntia;Iocus,QuisuelIcteumindi(ci'
plinis formandum rccipcrc,qui quandiu no cft dcmonflrationum capax , non
alIcntircturaxiomatibusprcccptoris:quiq5abrogarcthdcmftatimcirci,quam
apracccptoribusaccepcnf,cauna re quod caufas non capiatc^MihicrcdCjnifi
plura conlenfui Sl iudicio hominu AT prarcipuc pcritorum nibuercmus, quam
noftra: capacitati,cquidc allcnlum a rcbus fcrc omnibus cohibcrcmus.Magna:
conftruclionis Ptolcmxi arduas dcmonftrationcs, quotulquifcp poffit capcreC
fere nemo,aut pcrpauci. Attamen nullus cft ucri amator tam impudens,qui nc'
gctterram ellelunguiginti (cptuplam,(blcm ucro i66,tcrraj&f aqux globii ex-
cedcrc. Itidcm dicas dc mathcmaticis, 2»r numcris.ut conftct,nos non deberc
ideo rcs eile negare,modo contrarationem non fint conditoris , quod illarum
fumus ignari,&f incapaces, Itaq; impudcntiam, SC contradiccndi hbidinem CO'
hibcrcdebentphilolbphi. Sihiftonjs omnium mortahum iudicio , aut laltem
prarftantiflimorum confeniu rcceptis, 6c effectibus iplis cognitis , hdem dent,
nosquifcopum longe iplbrum opinione certiorem nobis propofuimus,fe'
quentur.Eo autcm infclicitatis &r dcmcnti^ traduxit cos ambigcndi, aliena C'
uertcndi,fuaq3 fubftitucndi libido,ut qua- res eft in tota rerum natura maxime
laborioia,illam infrugifcram ftatuerint,2>rlaborem fui caula, id eft «rumnarCf,
fitis,famis,in'giliarumq3ergo(nil ultra petentes prartcr gloriola: aucupium)
dcbere fufcipi, fuafcrint : uirtutcm uero, fcientiam , &f quaccunqj funt prxdz'
riflama in uitahumana,fibiipfis efl"cprxmium. Vnde non mirum cft^,tot focor'
dibushominibuslabctadatumorbcm.Itacnimiudicant,qui tantum philolb'
phorum audiunt dogmata. Ad quid ip(a uirtus,loco Iui,n6nnc caufa gloriolac,
qua' quidem mortuos iuuare n5 poteft,in tantis aerumnis uitam agam f in per'
petua cura,&: laborc,mifcriacR fumi caufi dcgam C Prxftaret canem aut cquum
rcprefentare,necullisagcndilegibus tcncrijquam pro tam inanf iaboris precio
{empcrtorqueri,5cfclicitateomninodcftitui.Q!^io fanc argumento conrjccre
polTiimus^cos in rcprobum fenfiim SC intcritum acftos. Qi_ium cnim omnia fi'
nis inaioris quam opcris gratia ficri cognouilTcnf,in portu impegerunt.Rcbus
mcdrjs infimiscp eflcfuos fines confcquutiuos,longe(^ (fi rcs fpcclcs) pr;eftan'
ti(Timos,quum afTcruiircnt^in rebus intcr mortalcs pra-flantifTimis nullumprac
ter miferiam ftatucrfit. At famam funt inde aucupati;fumum potius. Rci crgo
tam exccllentis, atq; eftipfa uirtus,pra'miumnullum in hac uitadignum cft,
Ipfi uirtutc pi xditis dcbctur immortalitas , immarcclTibilisQ; apex rci prxftan'
tiffimx,Dci fcilicctcontcmplatio,&: focietas:quoniam maxlmeuolucre bcnc
ficio in oinncs homincs,pictatc in Dcum,innocentia in fc,eflc fimilcs numini,
Qiibd ifta non pcrpcndcrunt philofophi , hmx aucupio incitarunt tyrannos,
S>C pcrditos homincs, ut tacinoribus Hcroftiatids famam promererentur,lon'
gamqj fui memoriammaximecfficereftudcrent:dummtcrim mifera mortah'
tasnonattcndit,quodqucefincutilitatisaufhoneftatis iuftitiajcp ufu rclinquf'
turfama,ftatimubilibere de rebus abfcntc tyranno iudicare licct 8C aflerere,
fama illa fit infamia. Agnofcit in illis pofteritas occupatos mortales, cattcris dc'
fuitlc rcbus, dum obfequcndum fuit magnati,profligatampccuniam publi'
cam aut priuatam, undiq? corrafiim,iurc ucl iniuria impcnfum , cam ob unam
rem ,ut uidcatur ardificiii cornicibus frcquetius quam hominibus iiabitandum,
9utinutilcquoddamtaleopus.Ha'cdebcmus prxclaris iudicrjs philofopho'
rum.Noncftcrgoftatimfalfum quodipfirefutant,nec uerum quicquid afle'

runt.

G V L. P O S T E L L I L I B. L \f

runt, quia bona pars eorum cxpecfiata eft ad po2nitentiam,ad mortem ufc^;
ideo Deum effe negarunf,qm' tandiu eorum impietati parceret, Licet crgo nO'
bis,licetuocabulis exhacmortalitatedecerptis deDeo explicarc, quodalioquf
nonpofllimus, rcs^utlicebitdefcribere^quicquid a rerum iftarum uiu repug'
nare contendant philofophi . Si ergo diccre de qualitaubus Dei pergamus , in'
ueniemus iftain eo peculiaria,potentiam,(apientiam3amorem,charuatem, bc'
nignitatem , ut ipfe Deus bonitatis , charitatis^ , dC amoris nomen obtinuerit
apud docfiillimos fcriptores.Scd intcr primos prodeat diuinus illc Plato philo'
fophorum deus : cui etfi in plurimis contrauenire Ariftotelesparum ergapraj'
ceptorem gratus uoluit,tamcn has illi de Deo fententias , ueluti ueriirimas,
minimeuellicandasiudicauitJddehomine^xAat/TWKTO) dicflu uolo : quoniam
quajcuncp potuit a prxceptore decerpere,fibi fuppreflo cius nomine adfcripfit:
qux uidebantur in dubium uenire pofte, edito nomine refutauit : cartera uilus
eft filcnuo probarc, cisc^ (ubfcribere, Socrates uero de Deo ita dicit , in Thex'
teto: Atqui mala ex hoc orbc omnino depeIlipo(IIbiIenoneft,6Thcodore,
Aliquidenimfemperbonorcpugnansoportete(Ie,quod in Deu referri non
decet.Hanc ueromortalcm naturamlocumcpinfimumneceflarioambitma'
lum.Ideo enitendum eft,ut quam primum inde fugiamus.Fuga uero non loco
intclligenda eft,fed ad Deum accefliis , cum^ eo maxima fimilitudo. Habetur
uero ea fimilitudo, quum quis iuftitiam StTinnoccntiam cum prudentia coiun'
xerit.Etpaul6po((::Reueraficdicimus,DeusnuncpulIatenusiniuftuseft,(ed
quantu (leri poteft iuftiffimus:nec illi quic^ fimilius eft, qp quum quis noftrum
fit iuftiffimus. Adfcribit uir ille fummus iuftitiam Deo , nec qualitatem repug'
nantem (e adiungcrc putat.bonam uero cundem f:epius mukisq^ in locis nun'
cTjpat.in libro de Rep.non folii bonu.icd pr:tftanti(Iimu ad(crit,In Timco,ob
bonitatem,quam nemo bonus alteri inuider,aeafle hunc mundum dicit:perfe
diifltme bonu in Protagora ait,qua qualitate nemo poteft diutius in hac uita do
nari.CxteruSLinTheaeteto,SL'in2.derep.u(qjade6bonum fuadet, ut nemali
quidemautor cflx: poflit, Ideo^ fuarep.jEijciendum cen(ctHomeru,cxteroscp
poetas,qui temere dc Deo (cribentes, no tantum malorum, fed &: (celerum au'
torem faciunt.NecelTe autem cft idco amorem efl^ in Deo,quod fit (limma bo'
nitas.Sed charitatem efle (ummu bonii,impius illc Plinius dixit , dum quem in
naturaDcumeflc,nifimaterigimmerfum,negat,inhumanaacfiioneconfiftere
afFirmat.Deus eft (inquit) mortaIi,iuuare mortalem,8c: hxc ad xterna gloriam
iiia:hac proceres iere RomanijhaCj&Tc, Viam fane qua eft ad De5 iter, pro Deo
pofuit:ut fi quis fitim pro potu,pro cibo famem , pro habitatione domum , pro
laborequietem ponat, Itatamcn , utnaturadiuinitatisproximeattigerit, Cha'
r; tas enim eftin proximo iuuando,uelutifratrem dC eodem patre Deo natum,
non quidem ufq?ade6 fratris cau(a, ut patris amore,&[^ legitimi hxredis , focrj^
tcftimonio.Cxtenl quodaddidit,hancad aeternam gloriam uiam,id conienta'
ncum eft. Verum quod fequitur,Hacproceres iere Romani:fi nunc uiuerGt,ui
dcrct quam falfum dixerit.Orbis totius pcftes , tyranni inexplebili cupiditate,
finguinc,euerfi'onibus urbium,prouinciarum uaftationibus,hominum (quO'
rum caufanatura cxtera omnia creauerat) oppre(fi'onibus,&r cxdibus grallan'
do,orbem to tu depopulando, id immortalitaris (iint con(equuti,ut (celeris mc'
moria quam uirtutis,quxnulla aut pcrpauca in illis fuit,fuerint celebriores , ex
hominumuer6memoriapeneabierint.Cxterum congcflerunt bC conuexere
Romam totius orbis prxdas,8cr ciuilis diicordice reterna (emina,ajternacR a dc
praidaus populis iniquitatis notam.Ea uero eft egregia immortalitas, infignis,

b X xterna

»tf DE OKBIS CONCORDIA

■ afterna gloiia, Contigir autem idem Plinio,qiiod Aueri oi (quem Aben reis
Arabcsdicunt) id^ non diflimilirarione.Qiiodenim nullum,aut non curan-
cem humana,arbin ioq3 tcrc deftitutu Dcum eaam uix adiTuierit:ei fuit in cauia
abiurditas periualionis Muhamedica; . Ita rituum uarietas &: deorum indies
eximprobishominibus rccipi Romaffolitorum colluuies inimmenfum aucfJa
fecitjUt Plinius,qui nuUum in templis uerum Deum inuocari uidiflct, nullum
clTc credercf,libcrc^ de religione impia S>C falia fcntentiam ferret , quam impo'
fturis natam &C audam cerneret. Vtriqj contigit ( ut &^ Lucretio ) cum de Deo
cogitarent,ut ii quis quod nunq^ recfiam lineam uidiflct, fed innumeras obtor-
las quotidie ob oculos haberet, negarct in rerum natura ullam efferec^m. Ve-
rum id ex eo habemus , proprium clTc Dci , beneiicum efle , dC in plures (lia di'
ftribuere.Sedadcxteraucniendum.Deraiptio enim diuinareueraanimis tan
tum cogitarijUcrbis cxplicarinequit.Nam tam magna bona,iuftaueadfcribere
infin.itx potcntiie non polTimius,quin longe cxcedat omnia,qug de ea did poP
ient, Ad ipfum elTe eft ucniendum,atq,' cx ratione animi noftri,rerumm ab ipla
prouidentia depcndcntium cognitionc,& contempIatione,attentius etiam
mcntis oculu in cauHimprimam oportctdefigere:fi fortenatura dC rario quic
quam iuuabit,ad facrofan(51x trinitatis dcmonftrationem. quod ut fiat melius,
diuinam bonitatcm hac orariuncula aggrcdior.Summa &l incomprghenfibilis
(nifi ipfa te aperucris) ucritas,lumen lux bcnignitatis tenebris animi noftri im
mittere digneris,ut quod humanis rationibusinteatringerenon poflumus,
tuo bencficio confequamur: Amen,

v:

DE SACROSANCTA TRINITATE ET TRI="
noDeo. C A P. III.

'Eftri potifllmum caula 6 Muhamedici,qui a Deo excidiftis,is labor fufci'
pitur.Namqui induA' Dei omnipotcntiaexfalfis&rabfurdisperfuafiO'
nibus in ueram tranleunt , facilius longc omnia de eo dici folita , dC quo magis
ardua,co ardcntius fufcipiunt,nulla ratione carum qugfita:quaj etiam fi illis dc
monftraretur , uix capere rariones polTcnt . uos uero qui ob unius Dei cultum
uohis omnia, qux funt credcnda,adeflc putatis, ditficiliusquxuerafunt,ad-
mittitis, Atquia tam ex conuerfarionc uobifcum,quam libris, S^multorum fcr
monibus cognoui, uos admodum ill ud in uotis"habere,ut fumma illa trinitatis
myftcria intclligatis:idco ad uos primiim 6 uiri in ucftra rcligione primarrj,de'
mum ad cacteras orbis nationes a uero alienas hacc fcripta dcftinatauolo, Atten
dite ergo diligentcr. Ncceftanjs argumcnris fupra fatis eft dcmonftratil,Deum
unu eflc huius mundi arbitrum 5C moderatorcm : in quo quamuis nil fit quali'
tatum,tamen quaecunc^ in bonis merito habentur, funtampliffima&^perfe'
dilTima ueluti in fuo fonte. Vnum uero dC trinum efle, trinitatem^ in unitate
8C ediuerfo in fe contincrc,nec pofle animo ullo padio eius imagincm concipi
abfcp trinitate,fcqucntibus pergo demonftrare,

PRIMA DEMONSTRATIO TRINITATIS,

(1 ' Qi.ium Deus lit S^ naturae torius autor 5<: caufa,potentifl!imusfitoportet«
toroDrie - ^^"^ alioquin nil ab eius uoluntate fieri potuifTct. Fuerit autem potentiffimus,
tuteinatU' ^ '■^^cfllet illi fapientia,quaantequam res exiftant,omnia cognofceret, difpone'
r* diuinx, ret,pra:pararct , 8C fcruaret, nil confcrret quantauis potcntia. Qiiarnuis autem
potetid,fd cfl[et potcntilTimus&ffapicntifnmus, ut qui poffct&:noffetomnia,tamen nifi
fientiu, a= i^^i adcflet ad res ipfis uoluntas dC amor, ut eas cuiufdam finis gratia crearef,nec
morfiue potenria nec fapientia quicquam proficcrct. Opus ergo fuit , antequam quicq^

aDeo

G V L. P O S T E L L 1 L I B. L 17

aDeomefledcduceretur/mffeinillopoteriamjfapientiamj ScTamorcm. Qiio- bomtMim
niam autem potenaa prima in ordine ^ non in tempore cft , patri Deo adfcnbi' tc llig«t«r
tun(apienaaautem quia a (umma potentia procedit,filius dicitur, metaphora a '" '"''"^
naturali generatione duda:at quia a fapicntia dC potetia proccdit beneuolentia ^ ^ °"'*ci •
amorue,(pirituflan(fh'appelIatione nuncupata eft»haec no funt tres dijjled unus ^ a,\Ji(L
Deus. In potentia tota deitas eft, in lapienaa pariter : fimiliter in amore , chari' r^J^-^
tate dC beneuolentia totus Deus eft.Quemadmodum quum de re quadam fa' ciijlinguun
cienda cogito,totam illam animo uoluo,antecp aggredior : totam etiam in uer' ^ur iu ,
bo exprimo,&r totam in re ipfa exequor,aut exequi curo:5c: tamcn n5 funt tres quod ^a-
res,(ed unica,alijs atc^ alijs rationibus perpenia, Itacp Dcus unus eft patcr dc fi- ter gaie=
Iius(a fimilitudineita didius) 2<:fpirituflandus,potentia,(apientia,amor:mens r<it,fHim
cius uerbum ( eriam a fimilitudine ) (piritus , tota diuinitas in fingufis , & tota gemtu^ eR
una^ tantum in omnibus, jlpirmftn

A L T E R A D E M O N S T R A T I O. Hm ab u=

i Mens intelledusue diuinus,ut iam docuimus,eft potentiflimus. mens uero ^'""9 P™'
omniii rerii imagines 8C ideas perfecfiiflime in (e habet 8C crcat ( quod etiam in "''"^*
noftro ifto dcbili inteIle(fiupatet)namomniumrerii(ennbiliumconcipimus
cffigies.Quum ergo Dei intclledus fit potentiflimus 8C infinitus , ncc nifi' fibi
ipfi comprxhenfibilis , etiam (lii cognitionem in (erefleflit, 8C uidet:fit^ tunc
in eo intellcifius cogitans,et intellecfhis cogitatus a primo 8C cogitante genitus,
Nam nulla eflet in Deo felicitas , fi ignorationcm (iii in (e haberet. Quum ergo
intelleclus ille cogitans,8(r intelle(fius cogitatus (eu genitus,(emutuo cogno'
(cantjid fieri non poteft fine magna dcledatione , amore , SiTgloria. Itaqj unus
idemi^Deus S;rmens mundi, eftintelledus feip(um intelligens , &: intelledus
a (e cognitus,&r amor deIe(ftaa'oue ex (ui cogmtione prouenfens. Nec enim fc-
ipfum poflet nofle, 8C in quo eflent omnia perfecfiifTime uelut in animo 8C con'
fiftentia , quin magnus idem amor 8C alacritas eius cognitionis in cfi redundet,
cft uero tota diuinitas in mente intelligente, tota in mente intellecfia , 8C tota in
amore et gloria illa. Voluere ideo non immeritcs Platonici,omnium fpecierum
ideas in mcte diuinaueluti in proprio Cuhic<fio cofiftere. Necenim poteft quic'
quam in rerii natura confiftere,quin fuerit in mente dfuina , quum producerC'
tur.Necpoteftmeo iudicio fubfiftere,quin eadem ui conferuetur. quemadmo'
dum in corpore animato nullus motus (ecundij naturam,quina ui animxpro'
cedat^&rfifatishaberetperfecfiionis, cogno(ceret eaa quaeeiusimpulfufncor'
pore aguntur. Qiiemadmodu ergo ff qufcq^ (crfbo , quod proferam,una 8C ea'
dem acftfone cogito,Ioquor , 8C fcrfbo , unam tamen ac^Honem fimplfciflimam
exequor:ftaDeusabacterno(efp(iimcogno(cens8(rcogftans,generat ex (e fi'
If um ab xterno ex eo procedentem , 8C ab utrocp prodf t euam una 8C eadem a'
<ftfoneamor,quxomnfaDeftasuna&rtres hypoftafes funt,

T E R T I A.
j Proufdentfam etfam in (e habere amorem perfecfifflimij , nullus nffi' fdem in
(e efle ratione neget,poteft ire fnfidas.Nam Deus (ut fnquft Plato) quii bonus
fit,uult fuum beneficfum lauflime f n omnes patcre,eo quod omnfa amet. Nam
(iipra dfxfmus , fllii in (e amarc omnfa.Inde fllud Arfftotclfs nullfs getfbus non
probatii:bonu,quo communfus , eo dfufnfus. Coftat ftacp mundus fftc amore,
ifte 8C odf o (bluf tur,ut bene aft fn Phyfi'a's Empedoclcs. Dffpf cfenda eft fgftur
dflfgentfus amorfs natura. Opuseftfnamore charftateue,quae DeuseftS^O'
mnfum nexus,efle amantem,amatum, 5<ramorem:aIfoqufn amor dfcf etfam fn
fnferforfbus nonpoteft.Eftfgftur Deus,cufus amore confiftunt,qugcuc^ funt,

b j amor

jj DE ORBIS CONCORDIA

amor maxime amans. Quum ucro maxime omnia in fdpfo anier (in ipfb cnim
iiita cft amore iUius conitans ) maxima amoris unirate id facit. nam ut cft pcrfc'
tftilTimuSjitapcrfccliffimeunit. Qi^iumaarlitfummusamor,incocftip(aamO'
ris ^^qualitas (nam alioqui nil amarct,nili ^'qualitas amoris fe illi ex fcipfo rcprC'
fcntaret) rclpondens amana,ita ut lit in eo amans,6C amatus,a quibus procedit
comunis atnor. Amans amicitia Dci patris loco eft ; amicitia, qua uigct omnia,
filius eftlamor ab amantc dC amato proccdens,lpinrus landus diciruruora ami
ciria in amanre , rora in amaro fcu amabili , rota m amorc efr.-S^ ramcn non funt
nes amiciric,fed unaamiciria.Dum enim fcipfum in fc cognofcirDeus,amore
maxime uniente fcin fui cognirionc amar(qucmadmodum qui fcipfum in fpc
culo uidet,maxime fc amar,eo quod maxime diligir formam fuam ) 8C amarum
amorem generar, quem HIiu Dei dicimus:a quibus procedir ncxus,qug rrcs rcs
una iunr. Vcluti aqua una eadccp eft,difterens tantii pcr prius 8C pofterius,qua:
afonrepcrfluuiiiinftagnu curnt.Afontcenimproccdit alucus,a fonte&^al'
ueo (tagna.Bt utclariori excmplo dcmonftrem:Fons fibijpfi reddensaquas 8C
emutent, Dco coparari poteft:Scaturiat aqua in loco uno,et ftagncfcat:demum
imoibatur rurlus in ucaas terraf, una eadcm(^ aqua cft fcaturicns , ftagncfccns,
reccdcns,in qua nil prius aut poftcrius.Nam una hocagir,fi diligenrcr aduerri'
mirs.Nil pencagimus,quin unauoIuntas,a(fiio, (ScTpalTlo concurrant:urfibiIe
ac^lus percut.o hommcm , uoluntas mea, iclus, 3C illius paftlo una concurrunr,
Amorhumanusetiamimitaturdiuinii.Namnonpoteftamarijquinfitanians,
amatum,2C ab utrorp procedens amor : de quo poftea,

CLV A R T A.

In rcbus uniuerfi multitudinem cffe S>C numerQ, nullus eft qui ambigat. At'
quiantcomnc numcru&multitudinem praccedere unitatem fimpIicilTimam
opor cet. Nam ea fublata, numcrus confurgere non poflct. Eft igitur (acrofanc^
&f primigcniaunitasDcus. Interrescrcatas numcro differcnrcs eft neccftario
qu^tdam initqualitas. Namalioqui omnia eflcntunum^&^fimile.Porronileft
alteri etiam fub aliqua Ipecie tam fimilc, quin aliquatcnus differat. Qiium crgo
fit inter res fingulas diffcrentia 5«::^ in^qualitas,anre omnium rerum crcationcm
fuit acqualiras.in^^qualc enim nec in rc,nec in animo nouir : nifi qui prius nouit
xqualitarem qua ludicer de inxquali.eft crgo eriam anrc omnia a'qualiras,quac
eriam Dcus cft unusfibijpfixcjualis.

Res omncs quarcnus per fe norioni fenluum fc repr:cfcnranr,funt lcpararar»
Nam dcconfulis nulla fynceranoriohabcriporeft. Veru anre omnem fepara'
tioncm precedirnexus,quorcsfiinr,quodfijnr,Naruraenim prxccditconiun'
c^iofcparationciTi,necinfenfupotcftcfl!ealtcrum finc altero. Ncxus itaq; ille
afternus uocatur Deus.Quum itaq; fit unus fimplicifllmus,tamen etiam a*qua'
litatem finT nexum in fe habct , eftq} in unitate fimilitudo 8>C nexus : in ncxu ac
qualitas 8C unitas: in afqualitate, qua ncc minus nec maius funt , Ipecics 8C for'
mx , eft etiam nexus 8C unitas, Tres in uno_,&: unus in tribus una cxiftentibus,
ncc confufis,ncc leparatis,

Q_v I N T A.
Res fingule fcu a natura Deo uc,leu ab arte fint fa(5ix,autore(quod dici cofiie
uit ) teftari folet^cius^, referre ueftigia.Hincperitia 8C imperitia artificu digno'
fciabopcribus folet. Qj_RiitacpomnianaturaliafintaDeo ucluti cau^ prima
pcr natura' uifi 5^ artificiti produ(fia,in hocautoris natura tcftatur, quod qucm'
admodu ille unus cft,&f trinitatc tamcn in perfbnis ita habet, ut fine illa efle no
pofl"it:ita 8C fingula copofitanaturalia habent ufcpadco conncxa in fe eius ima'
^ ginem.

G V L. P O S T E L L 1 L I B. I. »,

gfne,ut ab illa perire non poflir,quin res ipfk pereant, Quemadmodu igitur ab
ajternapotcntiaDeiproceditab xterno eius lapientia, 6^ ab utraqj beneuolen'
ria dC amor erga fe rescp creatas : ita etiam in fingulis rebus eft Tecundum fuam
natura agendi toccunditas^fcu potentia, a quafitinexhaufla fux acfhonis dC uir-
tutis progrelTiOjqux amore quod agendi nunq; fuaa natura ceflar, dC ueluti dc'
le(ftu agendi facit.exempli gratia: Pipcr quandiu piper efi,potenuam inexliau'
ftam agendi liabet,id efl caltaciedi,aut urendi,a qua procedit illa uflio aut adio,
amans naturaliter agere.Nam quamdiu cft piper, tandiu potefl urere linguam,
fi atteratur:nec unquam eauis ab eo deficit quamdiu efl^fed progreduur,et agit
fuo more a quo incospit proiicif ci , ueluti delecftum faciens. Nam potius agu in
fudantem cutem quam no apertis poris , potius in excoriatam quam integram,
& in If nguam gufiui aptam quam in ceteras corporis partes. Pariter ignis quan
tumuisparuaquantitatefuerir, liabetindefefIampotcntiam,a qua indefmens
progrefrio calfaciendi dC urendi manat^fuum etiam deleClum et delectationem
in agendo habens.Itaminima fcintilla eft tanta ui,ut fyluas 3C orbem pofiit ure
re , dC delecftum ita tacit cu dclecftatione dC amore agendi , ut ftipulam dC tenuia
ficca corpora anteferat humidis 8C craflis,t2<^ ita ex ordine eligat , ut nunq; falk'
tur.Sic in nobis facultas uitalis,naturalis,animalis,ita agunt in ea , quae corpori
addunturautdcmuntur,utnilillispotentius,nil foecundius 8C abundantius,
nil prudentius ficri poflc uidcatur, Ita aluntur arbores, animalia ita conferuan-
tur,rerum omnium naturx cum illa fanda trinitate omnia uegetante,ut quum
iniUis perijteauisS^imago, ampliusnon fint.Totauis rerumeftinpotentia,
tota in progrcirujtota in deledu dC amore:S<: tamen non funt tres res , fed una,
,utpotentiafapientia,S,ramor,unusDeustantum eft,

DExMOMSTRATIO A REBVS CREATIS, PRI =
)«oi]i ub Miimii zj" <inimAbui.

6 Hominem coftare corpore SnTanimo a nemtneambigi uideo, Dealtera eius

parteexcellentiiftma primum dicamus: utquum fitmaximeuna 6(rfimplex,ut

fenfiim corporis f ugicns, efFeclibusi^ tantum patens , imaginem Dei in ea ta-

men uideamus. Anima,ut gcnerali uocabulo dicitur,una^ eft,tribus partibus

proprietatibusue conftat,uita uitali, fenfitiua,5<r difcretiua : quamuis in plantis

efIeanimamuoIunt,attra(ftiuam,retentricem,&expuItricem facultatc haben',

tem.Brutorum uita conftat,uita,fenfu,eIe(flione, Prima agit quiefcente altera,

dC tertia. a prima procedit fecunda, tertia ab utrac^. Quod do elecfliuam brutis,

non imclligo libcium arbitrium,ucl intellc(fium,fed cognitioncm fugiendi 6^

expetendi:finequafacultateuitam prorogarenonpofIent,necfibi profpicere,

Suntillxtrespartesetiam hominibuscommunes.Vita enim uitali dormiens

uiuir,5<r animatur.Senfus inde proHcif citur,quo quiefccnte non eligit. Itaq; ea

elecftio procedit a uitali,&r fenfitiua, Sc^ non contra. Atratioeidemaccedens,

conftat inteIIe(ftu,ratiocinarione,reminifcentia, In brutisenim repcriturap-

prxhenfio , cogitatio , memoria : at ut intelligant ea qux a corporis fcnfu flmt

remotiora,aut ratiocinentur,6(r colligant,aut difcurfu reminifcantur,uelutt ^

homo, fieri nequit, Pater eft ueluti appraehenfio, id eft fons, Filius, id eft

progrclHo ab appr^chenfione eft cogitatio. Spirituseftipfamcmoria,qux ab

utrac^ facultate profidfcitur , Eodem modo rati'o,mens, feu intclleclus,feu

animus ( uocabulis enim,nonrebus diffcrunt ifta ) producit ratiocinationem

8c:fapientiam:hxprocreant reminifcentiam.Nam(utinquitPhilofbphus)in

hac feculenta maten'a,nil poteft reperiri,quodinteIIigendi,colligendi,remi-

b 4 niicendi^

i» DE ORBIS CONCORDIA

nifcendim rafionem habeat, Et cam ob rem ongincm animorii in cntelechiam
illam,5<: quintum elementfi (undeperfecfiio rcbus acccdit) rctuht ; undc etiam
eos cflc immortales certum eltDiuinitatis etiam,fi prudentia adeft , in ratione
apparct imago:ut poflimus diccre mens,ratio:collcdio feu induclio , ratio : re-
minifcentia , ratio, Certc agcrcprudenter fincillius fimilitudine no polTumus,
Nam fi ratio non appra^hcndat hrma dC conftanti imaginc , quod delibcratum
uclIet,ratiocinctur^efleinfepofitum,nunquamquicquamfuoarbitrioaggrc
dicturhomo.FruftraenimueIlet,quodnccrciret,necpofl!etJta(^plura naturac
quamnoftriintellccfiusdudufiuntjmpediturenim uoluntas noftra fi-equcn-
ter,natura nunquam, aut rard»

A CORPORIBVS.

7 lam a corpore ipfb , quod flib fenfiim cadat, manifeftiora erunt ctiam argu'
menta . Nullu in tota rcrum natura potcft dari corpus , quin 8C unum fit per fe,
dC forma materia^ conftet, Itac^ dicebat Plato,tria reru omnium eiTe prindpia,
matcriam,formam,Deu,Cui contraucnicns Ariftotelcs,tan^ aliquid praedari
cxcogitauifl[et, loco Dci,pofuit priuationcm: quam,bcne iudicent illi qui no au
toritate,fcdrationeducuntur,Melius etaccomodatius utcrcp dixiflct,formam,
matcriam,8cr diuinam unitate.Eft tame ueritati propinquior Plato, Ita(^ forma
ipfa dans eflTe rci,ponit matcriam in efle:a quibus duobus proccdit compofitOr»
Ncc licet formam finc matcria , dC cdiuerfo , ita nec totfi compofitij ab inuicem
mutuc) fepararc,nifi ipfb intellecfiu,Si enim fepares,iam res non eft. Vnde fan-
(flx trinitatis 8C unitatis myftcriij cIaru,quomodo unum fit tria,et tria unum:ut
mcrito illc atheos Lucianus 8C lulianus defertores rationis fan(flx,fint non tan
tum e numcro nofh-orum cxfibilanch', fed etiam philofophorum, qui tam dara-
argumcnta nunquam capere potuerunt,aut cognita fateri noluere.

A PARTIBVS CORPORVM.

8 Scd fortafl[e materia iam fbluta a fuo compofito,et fcparata,aut partcs toti in'
hatrenteSjnon id habent ut trinitatis imago in illis fit. Pcrpcndamus. Homine
ccrte corrupto,forma prcftantifl[ima,animus fcilicct ct anima difcedunt.ucrum
QC cadaucr cxanime fua forma dC materia conftat:nec unitatc matcria dC forma
poteft deftitui,quoad generationis principium,Iocii fcilicet pcrdidcrit,clemcn'
tiscR fuas partcs rcddiderit. Idem plane de partibus fenticndii , feu fimilares feu
compofitac fint,ubicp matcria 8C forma,8:f unitas feu ncxus, Qirod cxcmplo fa-
miliari in magnctc uidcas.Coftat lapis ille parte una meridiana,et altera fepten-
trionali: quibus fi attingas & defriccs fcrri ligulas,parteunaad feptcntriones
ucrgere cogetur, altera ad meridiem. Seca utram uolueris partem a toto , 8C co-
narc utpartcm mcridianam ab aquilonari fepares, nunq^ poteris. feca laminu'
lam quatumuis tcnucm a quauis partc:in ea critpars utracp, uti in toto, quaqua
ucrfus fccucris. Ita 8C in rebus humanis omnibus patet maxime uis unitrina
Creatoris. Nam (ut in magncte) ita connexx funt dux differcntes partes,ut ea^
rum nexus ab illis diuclli ncqucat,

A LVCIS RATIONE.

5> Nil maius aut celebrius in luminis natura poteft in medium addud,ipfb fble:
quoniladmirabiliusCrcatoripfccontemplandum oculis mortalium obiedt.
Ea proptcr minus mirii eft, ignaros Crcatoris homincs loco Dei eum habuifl!e,
quum illi qui maxime prudentix nomen fibi pr£texcbant,huicprxtulerint nc
buloncs 8C perditos,atc^incoelocollocauerint uix cloacis dignos hominc?;
nominci^ prxclaro ornauerint maximas orbis pcftcs . Vfqucadcc) Satana'
poteftas miferas hominum mentes excaccat, ut fuis miferijs dclecfientur. Scd ad

rem.

G V L. P O S T E L L I L I B. L x% ■

rem.SoIem ipfum elle corpus uelualuminiscentrumjnemodifRtetirr^utnec
ex eo proficifci radios.Nam radios S^luminofi potentiam maxime differre con
ftat,quodlatiffimeillipateant,corpusminime. Afteffedus feu fplendor, &ma'
turitas,aut quxcuncp mde utilitas ad nos proHcircitur,etiam differt ab ipfo iblc»

13ft itai;p ueluti pater fblis centrum, omnia in poteftate habens, aeternum gcnc ^°]'* '""'•

rans a leradios,quibus utrifc^ uegetatur in cceIo,8i: elementis,quicquidab cius y T\^

potcntiamoueri,iuuari,autmuiarinatumeft.Eftuer6clariflimumexemplum. -'"^ ** ' .

Primo centrum corpusueutpater hlium, radiuma leab arterno procreatum,in ,^^^^ n^

quo poteftatem rcrum omnium ponit,non (ecus att^ in fe habet, Effec^us ipie, p^tg^, Lx

nongenitus,red proccdens a corpore&f radrjs patet.Oportet ergo neccflario fa fi(,-,;^/c4[or

tcri,archetypumiimilinatura,8c:hypoftafi fimpliciffima eflle, quum nufquam j},m£H$pfi

illius exemplum defit, ^\s,%,

AB VNIVERSITATIS RATIONE.

lo Ccelum ipfum a potentia perpetuoconftanu&ftatariamoueri^&fnecefla-
rib parere, nechaberearbitrium , quo moueatur , nullus negatpr^ftantiflimo'
rum philofophorum. Vnde coftat, triplici etiam hypoftafi uniuerfum coftare,
Nam quamuis Dei uis , maieftas SiT acfius ubicp diffunditur,loco alioqui non
cgensuamcn ob eflenti^e praeftantiam,ftipra coelosproprieefle dicitur, ubima'
tor &f nobilior eius operatio cernitunSecundo in loco eftmundus medius,cce'
leftis icilicet regiorquem antiqui medium ideo dixere,quod innumerae ftibftan
tix feparatx illic fint conftitutac,inde^ defluat in inferiora rerum motus, adio,
bC uiciflitudo.Tertio eft ifte corruptibilis nobis cognitus , SiT imperfecftifljmus,
a primo & fecundo dependens: quem fi admirabilem cernimus , quidiudican'
dum de excellentia aliorum eft 't Hic nifi ob formas in eo admixtas, bC fpiritum
rcs iplas ucgetantcm,non fatis rcipondet comparationi. Si fbrmas <>C uim uita'
iem ipecfiemus,pcr omnia quadrat. Veluti fi pater mundus fit fublimior , filius
iTiundus medius , xternum a patregenitus^fpirituflanclusmundus inferior,
n5 gcnitus, fed procedcns. Ab omnibus uniuerfi' partibus fatis dcmonftratum
eft,autorem neccllarib habere in fe perfecfiiffime unitatem m trinitate , bC trini'
lateminunitate. Verumfortaffeobijcietaliquis,in rebus naiura conftantibus
demonftrationemhaberelocum,fedhumanasac^'ones eximiab eo (ymbolo,
Qiixcunqj fane funt ex deliberatione quamuis parum perpenfa S^ inutili, non
poteft tieri,quin illis a uirtute ipfa animi cogitantis adfit neceflarib trinitas,

AREBVSHVMANAINDVSTRIAFACTIS.
II Qvifcquid unquam conemur , opus eftab animi cognitione, fapientia, SiT
uoluntateproHcifci.Namnifj comprxhendOjS^facultatcm habeo , quid uelle
poflcm liberer' V^clle enim bi non pofl!e , feruitus,non libertas arbitrij eft. An'
tequam uerb ad opus ueniamus , etiam extra animum , artifice, inftrumentis,
materiacp opus cft. Sine illis enim non confurgitopus.Inamicitiaeftamans,
amatus,amorutriufc^nexus,Nam necamans cftamastus,neccdiuerfo : ita nec
am or, qui ab utrifc^ procedit. Etiam in neutris aclionibus patet. Vt in curfu eft
adio,&r paflio,&r utriufc^ nexus ipfe curfus:unde minusuenitmirandum,
quum ivi diuina bonitate adio paflioapidemfint:quumtamennil pati poflit
fimphciflima.fed ita dicimus,quoniaminferefle(fiit,quxcuncpfiintprxftan'
tiffima,modo nobis incognito.

AB ORDINE MAGISTRATVVM.

li Quamuis ipfa hominum natura alioqui felix,heu ^ternum felix futura , fi
innocctia a Creatore datam coferuafl^t,8^ ex imperfec^ione,neceflitate, uitio^
coacfla fuerit ordinem magiftratuum ad conferuandos fnuicem homines infti-

tuere;

2» DE ORBIS CONCORDIA

tuerc^tamcnquiaduccrationc 2Cintdlc<flurcmcdium rcbushumanis adinue*

nire cft coada,n5 potuit Hcri,quin ctiani ipfa lancfla trinitas dcdcrit cxordium,

dC ubi res adolcucrc ctiam in taliis,ct a Dco alicnis rcligionibus , orduic ad fui

cffigicmformauenf.OmncsitaqjmagiHratusin triplici fuere diffcrcntia. Aut

ennn animorum,aut corporum , aut rcrum externarum curam gerunt , iacrifi'

ccs,iudiccs,rcges:que trcs pcribnc in prima Rcrumpublicarum inftitutioneia

uno crant.Nam paucis populis coac1is,ambitionedominandi incognita,unus

idem^ cratfacerdos 8C ludex 5«r dux. A iacris cauias audiens , neceflitate obo'

rienfe,lacris pcracnSjfclix dux erat militi fua dcfendcnti,non alicna appctcnti,

Auclis demum rcbuSjUngulis ofticiis tcrni hominum gradus funt introducfti,

Chnjtut Rebus lacris unus impar,iam fupcrior facius , caeteris in locis conftifuit alios:

abunaejuf ,n[er quos fi contcntio oboriretur,ne nimium laborarent,ius tam longepeten'

jiaesvmm Jo.uoluitclTcquordammediatpoteftatis, quibusfuameftimpertitus autorita'
bui quber . i • r n r j • i

* tem,quatcnusuoluit.lfatotapoteuasinlummo,totainmedijs omnibusjtota

pcitolis r *'^"^'T'"iselTcccepit:3;rtamcnnontrespoteftates,red una poteftas, Secundia

apoRoltas P"nio,inferiorcs a piimo & medio,fua autoritate utuntur. Jdem in re militari,

ums pare dercge,ducibus,etmilite:pariterdeiudicibus,rummaautoritas,media,infima,

dedit pote tota ii\ fingulis &C tota in toto,in trinitate unitas.In fumma,nil non reprefcntat

jhte, cuiqi lacrolanctam dlam diuinitatis proprictatem.ln rebus omnibus, principiii,me'

1/1 jua Ec= dium,h'nis.In motibus,furfum deorfum,ante retro , dextror/lirn finifborium,

clefu er nec enim diffcrunt,nifi quia impulfionc^fiKT tribus redis lincis, tranfuerfis con'

froumcij. ftanr.Nutrimenta rerum, introrfum , extrorfum , aut utrim^ trada. Tempus,

Ne tjK/jy pn-etcritumjprjefcns^futurumJn figuris nulla reguIaris,angulo{a^ante rres li'

prtc ex/= pjg.^j recl is concurrcntes compofinoni in corporibusregularibus, tres tantum

) imet jua fup^rficics concurrcrc, triangulum,quadratum, pentagonumJnrumma,nil

/ ^^" myfterioilliustriadosuacat,

probAri. TESTIMONIVM ET AVTORITAS PHI»

lofophorum de Trwitate.
ij Veritatis philofbphus Ariftotcles in primo libro de Ccclo Stf mundo, de tr{'
nitateitafcribit:Scientia(inquit)dcnatura plurimum ucrfatur circa corpora,
&m.ignitudincs,eorumC[>pafTiones,&r motus,atc|; circa principia:quotquot
funtciufdcm fubftanti:e.hxijsenim quae natura conftant,quardam lijnt cor'
pora «3<r magnitudincs,alia corpus 8x1 magnitudo,aliaprincipiafunthorum,
Continuumcrgocftfcmpcrdiuilibile, corpus uero q.iaquaucrfum partiri li'
cet.Magnitudo porr6,mod6 in unam partem diuidi potcii, ut linca : mod6 in
duas,utfuperficics:mod6intres,utcorpus:&:^prxfereanoncftmagnitudo,e6
quod tria fint omnia,2vr ubic^ trinitas. Vt enim Pythagorici aiunt , uniuerfum
&C omnia tribus teiminantur. Principium cnim, medium,&finis,numerum
habent uniucrfi.Intclligo hic trinitatis numerum.Ideo a naturaaccipicntes UC'
luti iplius leges, in facris utiinur hoc numero , nominationcscR numerorum ei
damus.Duos cnim non omnes,fcd ambos:tres uer6,omncs dicimus ♦ Et itcm
Phyficorumo(fiauo,ait,tribusrcgimundum,motorenomoto,motoremoto,
&rmotononmouente.ideftacfidiccret:Pater increatus gencrat xternum fi-
lium,a quo Af a patre proccdit fpiritus fan(ftus,in quo eft finis diuinitatis,fi licet
comparaiecorruptibiliajeternis,finitainfinitis.Sidemente &C gcnitore eflcnt
mihiadl"cribcnda,quxinPlotino,Porphyrio,Proclo,Maximo,AmcIio,Iam'
blicho,Hcrmctctermaximo,&r eorum pr^ceptore Zoroaftre,proculdubio
nunquam cftcf finis.Nil cnim fuit omnibus feculis magis perfuafum docftis ho'
minibus,quam elTc neceflario mentem procedenteni a fummo gcnitorc. Itacp

corum

G V L. P O S T E L L 1 L 1 B. 1. t4

eorumdchacmemeopiniones S^autorirates relinquens , uifb quiddenoftra
niade fen(erint, Philofophorum diuinorum deus Plato , illam asnigmate ifto
aperuit Dionyfio tyranno,Denaturaprimi(id eftDei,inquit)afnigmateeft
apud te agendum, neinterceptx literaeab ullo intelligantur. Sicaccipe:Circa
omniumregemomniarunt,&riIliuscauiaomnia,<3(riIlceftcaulaomnium bo'
norum.Secundo circa fecunda , dC tertio circa tertia.Qu3e ucrba poft^ a Chri'
ftianis didiciflet explicare Porphyrius,exponit de unitrino Dco ; primam effe
hypoftafim fummum deum,lecund6 omnium opiiicem,terti6 animi mentcm,
qux quu mifer ille cognouiftet, mirum tanti eum fccifle gloriolam humanam,
uta ueroipfoquodfaterineceflehabebat,refiIierit, SCucIuti Maj>amus, Amc'
lius,PIotinus,fua a noftris habuerit,De Amelio interim non eft illud omittcn'
dunijquod quum legiflctEuangelium Ioannis,ab ipfo ftatim principio excla'
mauit,Dilpeream ( inquit ) niii barbarus ille ( loanncm intelligens ) brcuiter
comprxhendit,quc^ de diuinaratione,principio,dilpofitioneq} Plato 3^ Hcra'
cIiustradidere,NuIiumeftdubium,Platonem longe plura fuifle proditurum
delan(fiatrinitate,qu^efciIicetaprophetisdidiccrat, nifi religioniduxifletlan'
<fia publicare myitcria,quxxgre obtinuerar,5«r ut fibi Ibli haberct. Qa;e nepro
derequidcuoIuittyranno,aquomaximabeneiiciaacccperat, Ita ambitio per^
didit uerum, StTa confortio noftro expulit, Quid nox\ declaraflet Pythagoras
ille poft uilbs Gymnofophiftas , Magos, Acgyptios, prophetasm diuinos ho'
niines,nifi utadmirationi eflet, ea reticere uoIuifletfEt ne proacret lancfiam
trinitatem,quam inTrilmegifto Iegcrat,obrrudir dilcipulis rerraclyn, id eft qua
Cernarium,quo idem innuebar,led inuolucris regendo.Erar enim parer , filius,
(pirituslan(fius,deus,gcniror,mens,gen!tus i3([^animamundi dcus uel caula,res
una. Hac ratione GrxciTpitr^KKflCfiS uocabar ablblute felices, quibus nil deerar,
Intclligcbantuer6 deos plane dignos hoc uocabulo. Latini ter beatos dicunt
morc PIatonico,qu uercp more Pythagorico. Aegypttj lapicntes, tefteDama'
lcio PlatonicOjter acclamabant numen ex ufureIigionis,S(: aram habebant Mi
neruxdicatam,iAcuiustempIoerathoclcriptum:t;/ffl a^i ttkij to j^i^/ocis, k9« oi',
H^ ixotiivoy , ^ lou t.aoy /TOTAof/ ot/cAa5 ttod ioou Svki^ij K7riKkK<j'-liy, id eft, Ego fum, -

quod facflum cft,aut fuit,5(: quod eft,quod^ erit,8£: meum pejolum nemo mor^ .^"r"'.
tahs adhucaperuit,rcuelauitue, Qiiod nebulones illipoet;^ Gntci,Orpheus, t ^" ' ^/-^^„5
LinuSiHomerus^SiTcxteriaddeos trahentes, dum difllmulant fua, orbem la- ^^ J^. ^^
befaifiant, errorihusi^ omnibus faciunt uiam.Sed nuncadreligionis fcriptis ^jpj^j (0^=
proditx placita eft uenicndum, re^SioHis,

PROBATIO EX VETERI TESTAMENTO et ^idigo

CT CdbdU ZT Thdmud. gw ''«''^" =

Qi.riaIextMofaicafuituelutrudjmentumquoddamlegisdiuin3p,inquare ceudchri

mediapeccati qu:erebanrur,necinueniebanrur, oftendcbatur dclic^lum, non /f"»*!"' P*-*"

tolIcbatur,permittebantur ob duritiam cordis ipfis ludajis multa, quaj non tan P'^^ *""'"'*

tum iple Chriftus fuftulit,led dC prophetx ante ipfum plus lcxcentis annis,iam

improbare uidebantur, In ea lege, ut in fumma dicam , Deus fecit cum Ilracle, ^°" ^' ^^

quodoptimus praeceptor cum adolefcente admodum difcipulo, cui cum ra' j'^' ^ ■
1- -1 j-r- 1- 1- • - 1. or- ■ 1 j /-!• dum-,Cium

dicibus dilciplinx ob xtatis teneritudinem oC ignorantiam etiam ludos lolitos ^^j^- ^^^^^

permittit.quia inquam,illa lex eft prima Dei (qug literis extct)autoritas:in qua a,- ^^^n^ .

feaperuitfuisleruis:nullaeritmaior ratio,quamutindeconfirmcmusprarpo' „„,„ ^.

ftero ordine,qu:Eex philolbphiafuntprobata.Prxpoftero dixi ordine, quonia tbt-ologw

etiam in tradedis dilciplinis autoritas eft ratione prior, Vnde merito fcriptum jjt AMop

eft:Nifi aedideritisjnon intelligetis.Quod non fblum in facris,fed &: in huma' ixAdiu.

nioribus

J4 DE ORBIS CONCORDIA

nioribus Iiteris locum habct. Qufs enim poflet puerum formare ftatfm ab fpfis

elementis refracftariumCDebebat itzc^ prxcedcre religiOjfequiratio.Sedha-

benda fuit ratio eorum ad quos {cribimus,qui autoritatem, ut &rnos, fibi uen-

dicant, ludxorum ucro caufa,quia hscc fcripta uolumus, ctiam utemur autori'

tatibus omnibus,quas probant, Habuere Hebraci,praEter(aaamfcripturam,

itajime ctiam fiios in eam interprctes duorum generum. Nam ab ipfb Mofe ulcj ad

Pim Mi= Chriftufuercinfigniinnocentiauiri,quosauocabuIogrceco o'm</yov?,^'»-,'^n30

rdnd. etvc uocauere,quafi afleflbrcs dicas,qu6d in ienatum unum aut curiam, quum eflet

trm Gih- de rerum fumma agendum, coircnt, de^ rebus fentcntiam fcrrent, quae legis

tiaM. &c iudicati loco erat. Hi duabus linguis ( ut ita dicam ) loquebantur, quum au-

toritate fcripturxfacrxniterentur. Namintcrillos&prophetas erat quacdam

communis myftcriorum reuelatio , quam literis prodere nephas iudicabant,

Idco uerbo tantum fucccflx)ribus , dC pro uitas mcritis ad id munus uocatis ex-

plicabant , 3C cam ob rem Cabalam n Va^ uocabant , quod mutuo reciperetur,

jEaucro certe maxima myfteria contincbat,crat^ noftro fcnfui anagogico,

quo mcntes a corruptibilibus ad ccelcfiia traducimus, pcrfimilis. Alia lingua

erat interprctatio omnibus docftis communis , allcgoriam reprxfentans,quat

fcriptismandari feruari^ fblebat. Didiitaq;funtanagogiciCabaIiftae,alIcgo-

ricimulto poftThalmuaiftg.Qiium autcm ucniflet Chriftus lefus temporibus

Symeonis, quem non tantum euangelium, fcd 8C illi uocant iuftum dC fandu;

tunc defecit dodor dC Icgislator ex Ifrael,rex^ alienigenarcrumpotituseft,

Tunc etiam rccefllt ab cis fpiritus fandus.nec ulla fuit poftca inter ludafos

prophctia, aut docf^rinac traditio. Tunc fapicntes&TrcliquixIudsorum^qua:

potuerant coIIigere,ex utracp interpretationein unum corpus, neperiret, coe-

geruntjprimum^ uocarunt n"i^n ni^TSj'*^ ^ft legem fecundariam.Dcmum

accedcntibus alrjs opinioriibus , ut tempus illos autorcs, qui reperiebantur,

produccbat,cx Mifne 8C alijs fcripferunt primumThaImud,coa(^is undic^ lu'

d:efs Hierofolymam,uocarunt^ThaImud HierofoIymitanum,anno plusmi»

nus 900. a Chnfto paflkj. Subindealijs obortis, compofuerunt circitcr 70 pofl

annisaliudThaImud,coa(flisinBabyloneIuda;is,quoscxtotoorbeaduocauc

rantdocftores.eonuncThalmudutuntur.TraditionescabalifticxineomuItae

(catcnt. Scd tamcn feorfim multis in. uoluminibus funt refperfcc, Quia ergo

ludaei tribus autoritatibus utuntur,faCTa,mixta, SiThumana, cum illis agam trt-

bus illfs,a facra origincm flimens,

Qiii fit prudentiflimi (utinam pofllem diccrefapicntcs) ludxf , ut Mofes m
principio creationis mundi, ufi^ ad eum locum, Iftx funtgencrationcs cceli SC
terrx: quum triccfics quinquies nominauerit Deum,pluralinominefemper
ufus fit C Qiium fingularis uox ( fcientibus lcgem dico )b>{<err,^VK extet, 8C in
multis locis fit ufitatiflima,fi<: frequcntiflima f qui fit ut in periodo,Haj funt ge-
ncrationcSjpofueritnv.'' c^^nVKdijdominus, Pluralitatem ccrte perfbnarum
in diuinftatc f ndf care uoluft : demum collfgere cam pluralf tatcm f n unitatem»
Quod toto fcripturaj tranfcurfu fi't:undeuos agnofcere facrofancfium myfte»
rium oportcc, cflecppluresin Deo proprietates. Atexufulinguxeft^ponerc
eam dfdionem fn pluralf cum ucrbo fingularf, dfcetalfqufs.Ergo fierf non de-
bet,utplLiralitcrponaturnomen,uerbumq5fuppofitumfit fingulare. In crea-
tfonc hominis dfcftur,Et dfxft dij,facfamus.Nonne eft incongruitas C Eft certe
eadem ratio,S(: prophetx intentio.uolcntis indicarc pluraliratcm in Deo, Sex-
ccnrafuntfimilialoca,ubiuerbufingulare,nomenplurale:autcdiucrfb,quum
deDs:oIoquitur,faipt«muoIuitnonfinegrandimyfterio,utfatis,Quiainfa-

cris

SVl. POSTELLI LIB. L t#

cifs omncs litcrac funt numeratat, nccuUaeftuacans* Atucropluralitatcmin
Deoadmittcndamnonignoramus,deum,&r/pmtum eius.Nam utruncp legi-
mus in Gen.cap.i.Eftergo expreffius uidendum Jefaias cap. 6, dumrefertuo'
ccs angelorum,Deumlaudantiuftadicereait:n"it<5y nw V&yy^ U?^^^ TU^^l?
^•^•>:Q ["^n Va «blSjSandius , fancfius , (andlus , dominus exercituum , plena
cft omnis terra gloria eius.Triplex illa repetirio an caret myfterio C Caret,dices
fortafle, Interpretes ueflri fidem faciant» lonathas Vzidis filius, quem merito
landum credftis , ita in (lia paraphrafi Chaldaica uertit, t;'^!! VPM^ t<3« TS^^^p
^^'«^^'^^t^t^^'^ V^y^p id eft (anc4us pater,(an(flus filius,(anc4us fpiritus (andus, At
quia(ancfitusillepofletaperireoculosmultorum,fi uidereturndeo ueftri Ra-
bini,uos^ omnes,qui clauditis regnum coelorum paruulis,nec intrantes, nec
intrare pcrmittentes,occultau's illum , ne ueftra uaframenta prodat,&r Ancelo
utimini. Verum no tantum ille prodit ueftram peruicaciam , (ed Symeon ben
Iohai,queimprobarenopoteftis,eadeineodeloco didt^n^^TU^^^ at< W^^'^^
VN^^Vn U'^"^ m ^"\p pjid eft(an(flus,id eft pater:(ancfius,id eft filius : (ancfius,
id eft (piritufiancfhis. Ab autoritatc, non minus (ancfiam paraphrafim lonathac
a edam ip(b originali exemplo,quum proxime ante Chriftum 4» annis aut cit
dter traduxeritjCodifcipulum^ habucrit Symeonem iuftum, qui in ulnas fuas
receperit Chriftum , ut refponfiim a (piritu (ancfio acceperat,non uiiurum Ce
mortem,nifi prius uideret Chriftum Domini, Verum ficubi eft Ionathas,uos
laceraftis, aut occultaftis, Illiffi Ancelos fupponitis , dC loiephum caccum,aut
Akilam,atc^ alios. Habeatis (altem fidem Rabi Nehumiac (ancfio , qui (e abefle
j[o annis a Chrifti aduentu aflerebat.Sed paulo latius (unt explicandac Thalmu
dicorum (ententia: de glorioia trinitate, fi admonuerimus uos, diligentius eflc
uerbaZacharix(ecundocapiteperpendcnda,ubiait:LgtarefiliaZionjS(rcJbi
cnim (unt pr^dara deDeo mittente,6<r deo miflb,que uocatThargum ibidem
X\yr<^ 7\Vyi?,C3.pientizm dei, 8C quod in medio hominum fit habitatura. In Mi'
dias thehillim (uper Pialmum ;o, ubiaitDauid,Deus deorum dominus,deus
locutus cii,8C uocauit terram:ita (criptu reperietis, Quare uocatur nomen Dei
fanc^' terc" Adindicandum, quod in tribus nominibuslaudanduseftcreator
bcnedidlus , mundi autor ob tres proprietates , in quibus eft creatus mundus,
quat funt t\1XS\^ nj?"Tin n^fflSt^^id eft fipientia, fcientia, prudetia. De prima Pro-
uerb. 3, Dominus in (apientia fundauit terram.De fecunda, In fcientia erupC'
runt abyfli ibidem, De prudentia ibidem:Stabiliuit coelos prudenria* Propte-
rca Exod.zo, fcrfptu eft^si^Vw^^^^nVt^ nw "'SK "(a^Quoniam ego fum Dominus
Deus tuus, Deus scmulator, zelo plenus» &rpropterea filij Gad 6<:Reuben di-
xcrunt,IofuJE zi.yys-^ )fr\n nw Q-^nVt^ V« nw n^nVw Vt^jid eft Deus deus do-
minus,deusdeusdominus,ipfenouit:fi<rmultaalia,quac(equunturineandein
fcntentiam.Quoniamautem ifta e medioThalmud (unt deprompta, negare
nonpoteftis.Eadem enim confirmanturaRabiMoie Hadarian in prindpio
Genc(cos,fuperdi(fiioneElohim,quampIuraliterfi:ripta aflerit ob tresn^'^'^,
ideft proprictates,fpfifcitis.Noneftuobisob(curumpIuraeiu(ccmodf efle in
totoThalmud,5(r Mfdraflim uarforum Ifbrorum (acrg (cripturac, Verum fi iRis
acqufe(ci'tfs,alrjs non opus eft:fi fmprobatfs, probatforauobfs adferrinon poP
funt. Vertenda eft oratio noftra ad (enfiim anagogf cum, quo altf us attollamus
animos per Cabalam,atcp (acrolancfiam trfnftatem uobfs dfgfto monftremus*;
Rabenu haccados prf mus, quf 8C tempora Chrfftf pracceflTf t : quem f deo uoca-
uerunt Magiftrum noftrum fan(^um,quod eflet fumma uitac f nnocenria (nam
alio iiomine Rabi khudah df cebatur ) ille fcriptum reliquit librum uobis non

c incogni'

26 DEORBIS CONCORDIA

incogni'tuTn,-qucmnornmauit, •>^'^'>V^ ideftreuclarorem fecrctoriTjUbimuha

dc Dco dC hho cius hamaffiah , fed potilTimu de rrinitate fcripfit. Intcr quae ifta

faciuntadrem.RabiNchumiasHacansr hlius (qui fuit fcmporihus Antonij

confulatus ) in epiftola ad Hacanam hhum,quam r^-v-^on n^^^S epifiolam fecrc'

torum uocatjita fcribitrQiixfiuit ahquando Antonius conliil Romanus a Ra^

benu haccados,ut doccrct eum dc ueritatc propricratii nominis quatuor litera'

rum,&rii.S(r4z.qui itarefpondit:Qiiod ucritarcm nommis,4. SiC ix. dC 42. htC'

rarum fcire cupis,<cias hxc ede arcana diuina,qua? latcre homines debent. Vc'

runtamen quia difcendi,no cotradiccndi ffudio tehocqugrerc uideo,apcriam.

Scias dcu non habcrc nomcn,cuius cognitionem haberepofTimusiquandoqui

dcm cius fubfl:antia,eius nomcn efl,8<:^ contra.Et ftcut ilhus fubflantig cognitio

ncm habere non polfumus (nam ei fimilcs cfTemus) ita necnominis habemus.

Attamcn nomina eius (untattributa.Et quia nomen 4. literarum eft opcnbus

eius pccuharuis,ofl:cndit eius notioncm amphorem, S>C commodiorem captui

•nofiro.Ex eo procedunt omniaalia nomina.Ideo hocnomcn r.^^n^ di(5ium efl

MJ^^^^S^On 'C'i?n nomcnexpofitum. non quodfiteiusnomen fubfl:antiale, fed

quatcnus capcre poirumus.Nomen uero duodecim litcrarii,(2<: 42. no funt uO'

cabula,ubi fint tot hteraf,fed unumquodq? plura uerba funt. hxcNchumias ex

RabiIudaprifco,non iWo quem occiditHadrianus:cui tamen lud^i adfcribiit

opcra altcrius , tanq? folus fucrit. Rabi Mofe Aegyptius ueriamantior, quam

nuncfitis,meandcmplancfentcntiam lciibitcap. 60. primafpartisMore,ef{e

icilicet omnia nomina ab cfTecfiis indita,prarter n^^n-^.Et paulo poft , Rabi Elic'

2:cr ■»'^;?'>^ ait: Cum mundus nondum cfTct crcatus,crat tantu deus bencdic^us

6Lnomcneius((~upcrlocuZachari^fcribitca.i4Jndieillacritdominusunus,

&:nomenciusunu.) Vndceftanimaducrtcndii,quodomniahaecdcinomina

/Imt nouiter,5«f poft creationem fa(fia.&: hoc certu eft,quia ab opcnbus Dei m-

ucntis m mundo dcnominantur.ltaq? fi pcrpendisdeum per /c,cilnomcn cius

MJ^^Qan ^'& 3(fc.amp!iftTmaexeodcRabi Alofe. Etitem,exquofuitmortuus

Symeon mftus,cctTaucrunt fratrcs eius facerdotes populo bencdicere cum no-

minc 4.1itcrarum,5c' bcncdixerunt cum nomine iz. His ucrbis Mofis cofii mii'

tur cpiftola fccretorii. Vcrii ipfiffima fccretaaudiatis,&:refipifcite. Ait itaqj Ra

benu hacados: Aducrte nomen 4.1itcraru,ut fcriptio cius efi.Sic enim fcribitur

n^i^^»ipfum(^Deum gcncrantem fignificat. Etquia nonpotcfj: cfle gencrans

abfq?gencrato,ncce(iTiric3 amora gencrante in generatum, & ediucrfbproce'

deredcbet:quoniamalioquinon gcncraret. Si ctiam non proctdciet amor a

generato in gcnerante,diffcrretcK gcneratus a generante,dux fubftantie eflcnt.

Proptcrcanos uolumusgenerantem (SxTgencratii^efleunam fubftantiam:unde

ncceflceftexutroc^proccdcrcamorem mutuum.Ideo ex hocr.' - dcnuatur

nomcn ii.litcrarfi.Eft cnim ^/■"^^^^"^'^plS, pater,lilius,&: fpirituflan(^us:ita

limtduodecimhtcrx,QiioniamaiitnonmuenituraliquidinDco,quod non

fitDeuSjCxnominciz.prodirnomcn^i.hterarUjhocmodoc^nVfc^pQ^n^KinS
n-icVyjS "\n« "\nt<a \'i7VM; ti-^nVt^-ttJ^Vnt^^^^^^Patcr Deus,hlius Dcus, ipintufluii'
(fius Deus,tria m uno^QC unum in trious. Qiiar funt 4i.litcrae , quae celare con-
uenit,quoad ueniat MelTias iuftus,iuftus noftcr.ea aperui,ca cela.h^c illc.Qiie
item contirmat Rabi Mofes Acgyptius in libro More,prima parte.cap. 6i.ubi
ait,hoc nomen iz.literarum non fuiflc unum,fed duo,uel tria nomina:quo fan'
c^i patrcs profcrebant nomcn nv,''» ut nuncproferimus pcr "«i-v.-^id cft adonai,
Licebat autem omnibus hoc nomcn litcrarum iz.fcire, no autcm n" n"'- Qiium
uero ccpiflTent homines abuti eo nominc, ctiam occuluerunt ob hominum ne<

quitiam.

G V L. P O S T E L L I L 1 B. L 27

quitfam.De nomine ^z.Iiterarum fdem dodor Rabi Mofes,cap,6o, ubi hiflo'
riam Rabi Tarphon recitat.Itaq; patct pcr utrunc]^,aut fahcm per alterijj quem
ref utare non poteftis^clarum cfl.Quod autem patrcs ucftri nomine tw,^ mtel'
Iigerenttrinitatem,etiamfigura abbreuiandi monflrabantv^tres proprictates
in unitate 8C paritate fpiritus ciTe. Hoc ucro non tantum in ueftris hteris pater,
fed &rSamaritanorum characfieribus,qui olim ueftri crant^manifeftum eft . illi
hc fcribunt 3^5 finecircuIo,quod5<:ipfi facitis,non fincmiraculo ,ncc caret
ipfumnomcnfbaproprietate. Nam lodprincipium cft, quodomnishtcrxfit
principium;Hc fignificat efte: Vau ncxum amoris,creatoris, 5C fapietia: feu ef^
fcnti^, Prxterca ita cxplicatur,n"\r; n^P>, ^ "iW "^nr;"» XVTV^, fuit? ^ft? ^ ^i'*'^* ^^ ^^
dicitur Dcus n^^r.S "\^S ^"'nK, id eft Sum qui fum,cro qui cro. Nam ante mate'
riam {uit,&Cpoii materiam dctccatam crit .Innumcra funt fimilia apud uos,qug
ipfi improbare non potcfbs,nec a nobis ficla aflerere. Agite 6 Hebrxi,qui Ht,
m in ucftra lingua , quam mcrito creditis Dco autore Adamo reuelatam &rin'
culcata,qui fit inquam, ut nulla uox primigcnia fit,qux ad cuiufcunqj rci figni-
ficationem plureis tribus litcris autpauciores habcat c" Nonncillafuntueftigia
triniDci,quum tribus unufignificatur,8(rcxprimiturr' Alioqui,fi cafu fuillet
fa(fium,ccrtc plura cflentalia uocabula. Vcru fi ulla funt,4.5. aut 6. ca omnino
(untpcregrina,autduplicata:quodinnullaaIialingua fit. Eft igitur Deo um''
trino fimilis ucftrarcrum omnium cxprclTio.

MVHAMEDICORViSI PLACITA DE
Det udtuu.
15 Paucisnuncagam,uiriueritatiscupidi,8(regentes, quia flro loco familia'
rius ScTattentius uobifcum congrediar. Scio enim,poft probationem meam de
tiinitate 5tr Deo ratione demonftratam,autoritate S^Thumana 8C diuinarobo'
ratamjcxemplisfultamjnullum cflcapud uos dubij locum. Verum quiain lege
ueftra fimt quam pIurima,qu2econtraueniunt his qua:dcmonftrauidetrinf'
tate , excutienda mihi uidcntm-, ut 8C cgo uos, dC me ipfi capere poffuis , com'
muniaqRhabcamusprincipia. Qiiod nunquam fcre non loquatur MuhamC'
des uefter de Deo,nifi in plurali uoce,ut nec Mofes:ita ncc ab re,quamuis non
caperct,in Alcorano,fa(fium puto.Dcum enim ipfum fimplicifHmum in fc ha'
bcrc aliquid numeri certum cft. Alioqui nunquam fenneubiqjeflctfacflum,
nifi dc induftria inftituentium ludaeorum. Verum nunquam quid illa plurali'
tas in Dco f ibi uclit, eft traditum , aut cxplicatum. Imo in omnibus locis uidc'
tur fibi contrarius ipfe Muhamedes , quum aflcrit,fedcunitatcDeiprimum
dic^rum , SC Dco non efle participcm , dC Dcum non gencrarc,nec gcncrari*
In qucm fcopum uideturucftrareligio fcripta,6uoreNcftori^, cuius difcipulia
nobis ad uos dcfeccrat. Pcrpcndamus igitur quafdam fcntentias ex Alcorano,
ubiuidcturfibicontraucnireueftcr prophcta.Nam unum Deum aflcrcre eum
fatis conftat. at in pluribus locis etiam fpiritu Dei fubinfert, quo fieri uidentur
omnia.Iam itacp per uos binarius in diuinis eft ♦ Videamus crgo ab ipfb textu^
Scriptum eft in fora Elmeide id cft menfae, qux quarta eft, Deu uocaturu in die
iudicij prophetas , dC inter cxteros alloquuturum ita lefum: Heus Icfli fili Ma'
ri^,recordarebcneficij meiergate&generationem tuam, quc)d formauitede
fpiritu fanclo , SC alloquebaris homincs in cunis d<C fafciis, 6C quod docui te li'
brum , fapientiam , 8>C legcm, 3Cc^ Ex hoc loco uidcmus cfle Deum dC fpiritum
eius.Et item ucrfirs ftncm fbrar Bacara, id eftbouis , fcriptum eft: Hos prophc'
tas diftinximus ordine ccrto,uerbo Dei,& inftituimus intcr eos gradus , & dc'
dimus lefu filio Alari^ fapientiam , dC formauimus cum de fpiritu ian(^o,8Cc^.

c i Habemus

,3 DE ORBIS CONCORDIA

Habcmus hic Dcum,ucrbum Dci , fapfcnnam , &: (piritum cfus, Eandcm fenr
tcnnam paulo antc rcnbit,ijfdcmm ucrbis. Dicit cnimiEtdcdimusJcfiifilio
Marix rapicntiam,&r formauimus dc ipiritu fancflo. Hic cft Dcus , qui dat , fz'
picntia qux datur, dC fpiritus lanAis, Atqui quum Dcus fit unus unitidimus,
6C tamcn a fe mittat lapicntiam , ucl ucrbum , &C fJDiritum fanc^um, cft nccefla'
rium ctiam cxucftro prophcta,infcrrc trinitatcm in unitatc, & unitatcm in tri-
nitatCjUt a nccclTarijs in principio monftrauimus.Nam fi cftet una tantum qua'
h'tas,nil plane in cfle prodirct,nifi conccpta a patrc, pcr fapicnriam fuam,quam
arternum gcncrat,in fpiritu dC uoluntate omnia crcauifTct. Namutcftoftcn'
fum , fruftra imagineris , nifi fcias dC fapias : & fruftra cogitcs 5«f fcias,nifi uchs,
Oportct enim omnia:ut diximus , concurrcrc. ut noftcr eriam intellccftus, nifi
fiat trinus 8C unus in cogitando , nil unquam ab cius motu fadcmus, Nam CO'
gitct, fciat, ueht oportet, antequam cfFc(fium producat. Non oportet crgo uos
fblos mortalium ( 6 prxclariflima mundi ingenia , quandiu hbcrc iudicabitis)
nonoportctinquam,rationimanifc(ht&f omnibus fapicntibus probatae finc
cau^ rcfragari,etiam ii ueftra pcrfuafio contradicerct. At ubi illam in hacrc no
bis futTragari uidctis, dd Deum , fapicntiam , dd. fpiritum cius admittcrc St^ prc
barc,quantomagis acccderc 8C ucritati hcrbam porrigcre dcbctis .'' Dicct MuP
fulmanus:Lcxnoftraahbircpugnat,ubidicitDcumnongcncrarc,nccgcne'
rari,qu6d non habeatfceminas, 3(f quod iion fintfpiritusincoelomafculiuel
fcemmaj.Ccrtum eft,Dcum morc noftro,«2C per inftrumenta naturx nec gcnc
rare,ncc gcncrari. At ut uidimus , ita ncccflarium cft, xtcrnum gcnerarc filium
fapientiam ,ut m undus ipfc alioqui non pof let confiftcrc. Filius cnim Def non
elircs corporca,quatcnus Dcus, fcdrcs mcre fpiritualis , quafgencrario ncccP
faria cft.Itacp utruncjj conftabit,ut llio loco amplius apcriam , uitam Muhamc
dis SC lcgcm ucftram cxplicando. Vidctisergo ( 6 Mahumcdia',quosmagis
aino,quia eratis pars noftri,qug perrjt) rationc &C diuina,& humana,autoritate
philolbphorum omnium , & Mofis, 5C ueftra , noftram dc ti initatc fidcm clle
ucnftimam ,c{Ic(^ Icfum Chriftum Dci filium, ucrbum, fapientiam ; quam hu'
manitarifalutis omnium caufahiciunxit.Verum dehis fuo loco,

DE CREATIONE MVNDl, ET AN JMVNDVS SIT
abneterno, C A P. I I I l.

HVcufcp mihi faucrcuifa cft tota turba philofbphorum , aiiufcunc^ hxrc'
'xos fint. Nam caufam huius uniucrfi pcr fcquidcm corruptibilis,a qua,
pcr qaam,2<r in qua omnia confiftant,omncsadniittcrcncccflariumhabcnr,
aut omnino rcru naturam nil efle aflercrc. Nunc uci o mihi bcllum cft uniucrfg
gcnti philofbphicjc indiccndum , ScTpax dcmii cum iilis componcnda.Magna
cft inprimis diflcnfio intcromnes,ut fipotuilTetficriexnaturarei,ctiam hic
uich'flcsquothomincs,totfcntcntiasdcconftitutionemundi. Veriihisquincp
nonpotucruntcfIeplurcis.Namquodaduniuerfumattincf,nonpauci,&:qui
plurcs autoritatis ficramcnto ligant,aflerunt ab urracj? parte eternum,id cft nec
principium habuillc,nccfincm fcnfurum.Alr)spIacuit, ortum quidcm cfl^,ue
rum non intcriturum.Nonnulli artcrnum quidcm fuiflcab *tcrno,fcd tandem
fenfim dcfcc^urum.Ortum SC intcritum illi cx uoluntate motoris adfcribimus,
Si qui cadcm $C fuaptc natura attribuant ncfcio:funt ccrte, fi qui fiint , in crrorc
magno,&r fcnfu communi priuati, qui huncrcrum ordincm , SC tam magnam
molcm carcrc caufa affirmant. Intcr quos omnes iudicarc,ut non caret maxima
totfus orbis diflicultate, ita mihi uidetur affine cfl!e, atcp fi qui domcfticiprind'

pfs

GVL. POSTELLI LIB. I. z^

pfs cuiu(3am,de iHius maieftate ita altercarentur, ut fi de fuis rebus notilTi'

mis^ agerent , eumcp aut imprudentia S>C maieftatis capiendae impotentia , aut

etiam contentione cC uoto, fuis fententiis de fuo imperio dciiccrent,dum cius

iura aut tutari non poflimt , aut aucrtere etiam conantur. Hoc in ueritatis lcde

feminariumabadueriariohuman.£mentisiacflumelIeccrtumeft,utperpetu6

in uero quxrendo hic effent homines miferi aUercando , gloriacp contcnde^

rent:non ut plura uero fufFragia cmendicarcnt, fed utfua fomniapoftcritati

obtruderent, atc^ fe uixifle nephario lcelere teftarentur, Non nego , quin ueri

amor plures perplexos fecerit, ueric^ pcrquirendi ftudium :(ed longe plures

tianfuerfbs egit hbido. Hoc ( ut multa bona ) nos debere Gvxcix ccrtum eft,

Utfuapefteetiamresprajftantiftima non carcret, Scntcntiae iftx funt attcntius

cxcutiend^ , nec irrchgiofe terminanda;, De Peripateticorum fcntcntia , quae

autoritate dC loco prima eft (quia plures habet quicamapprobcnt,3^tuten'

tur,utueroftmihorem)poftremo loco diccndum eritjrationibusStautorita'

tibus ultro citrom adhibitis. Plato partim fcntit nobifcum : cuius axioma fc'

cundo loco eft. Habuiftc cnim ortum hanc materiam neceffitate compulftis

nouerat , uel poftcrioritate, tantum, cauia prima inferiorcm.Nam quicunquc

cauiam pcnit(ponunt autcm omnes dodii)ab effec^u differreneceilariodi'

cet:alioqui caula dC cffe(fiusunumidemcpeftent:quodrepugnatfcn(ui.Nam

nil ieipfumproducerepoteft.Et pretercaipia matcria mundi eftet pars Dci,nec

differret caufans a cauiato : quod eft omnino abfurdum. Principium ergo nc

ceftarioadfcripfitmundoPIato.Qiioduero hnem dC interitum illi iubftraxe'

rir,nonargumentis aut ftrophisexufu rerum iftarum defumptis probat, ied

id bencfi^cio Creatoris futurum affirmat, quod bonus fit,5C fuam bonitatem

neminiinuideat.Ideo etiam fubftantijs feparatis , dC matcria carentibus itidem

attribuit,per fei^ cffe mortales dicit , nifi de uoluntate Creatoris uitam illis pro'

rogantisfuahumanitate. Verum non fatis diIigcnter,meo iudicio, dcdaemo'

num natura, quos angelos tum bonos tum malos dicimus,confidcratione

habita. Quum enim fint mer^e formx immatcriales,uigente fivTnonpereunte

prima , eft impoffibile illas perire. Sed id faciebat , meo iudicio , non tam opi'

nionedciIIisrcbusfaIfoconccpta,quamreligioni ducens,a uoluntatc poten'

riacR Creatoris quicquam fubftrahere. Non aduertebat bonus illc uir, ut iu'

dico (falua meliori fententia) quod fxpius afleruit , non ens efl!e malum , quod

a Creatore non fit,fed ex parte materiafaccidit,perboni&:^cff:nricppriuatiO'

ncm. Itacp nobiicum fentit , pra^tcr materiae immutationcm : quam rcligione

tenemus futuram omnino. Nam quamuis ortum mundodemus,non tamen

intcritumeiusadmittimus,fedimmutationem,quam&rDeus &r natura facif,

omnino in mclius futuram,ut omnis abfit in pofterum corruptio,affirmai"nus,

Vcril dc hac poftca urric|j conuenimus S>C facT:o et modo a principio,a fine uero

modotantum differimus,reipfa pares, Illexternam corruptioncm,nos xter'

nam inco' ruptionem , 8C longe ipfa maieftate Creatoris digniorcm credimus.

Qj^iod fi' mihi negabunt philofophi ueritatis amatores , ex eorum principiis

ncceflaric) Cap. de immutatione extorquebo. Qiii a fine fantum corruptibi'

lem,&r ab aeterno adcerram periodum,firmumconftantcmcpmundumaflir'

mant, ab una parte cum Ariftotele fcntiunt, a hne nobifcum,nifi quod corru'

ptionem loco mutationis dC perfecflionis introducunt. Vna fidclia utruncjj

parietem inducam,quum de principio agetur, Qirod fertrerum natura,nos

tenemus, ut iam patet, &;Iatiuspatcbit. Vtomnino rationefuntdeftituti,ifa

c ? nec

3*- DE ORBIS CONCORDIA

nccegcntrcruta«'one,quie6impudcnti;r ueneiint,&: temen'tatis,ut fpfi for'
tunx dC cafui , qux iunc conftannflima ordmatillimacp , adfcribant , atomosm
Deo fapicntiores,& tota natura nobiliores cum iuis uncinis affirmant,el6'
clionemcp iUis tribuunt,ut fe eligere, mutuo^connedlrcre, afresindegene'
rare poirint. Tafdet, pudetcpiftius opinionis : homincsqj uocare, qui glorio'
l^captatione maluerunt in ierationem clTc ncgarc, quam reliquorum morta/'
lium conrenfui dC fcnCui fubrcribcre. Ea monitra gcnuit natura, netorpefca'
mus reperto uero. Nunc ad Ariftotelcm, >?<:: eius in lecta alumnos uenio. Heus
lu quifquis es, qui ancnfum a manifcftis coliibendum non ccnfes, attende,
Caula,quam omnes prxefle huic orbi probamus,affirmamuscp , neceflarid
prxceflit effec^iumjlalcem temporis refpedu ,aut ordinis ranonc. Siue enim
cauia iit anteccdens,remota ue , feu coniunda,propinquaue , rem cuius cauia
elt,pra:cedic:cfficicns hnalis^efttcmporeprior,formalis & niaterialis faltem
incelledu anteccdit effccla . Qiramuis eniin |:rxexiftat corruptibilibus ma'
tena, tamcn nondum exiftente re,antcquam iili iungaturmateria,nondid'
tur iUi prxcxifterc. Vcrum nc ulla fit ambigendi occauo , caulam hic dico effii'
cientcm,non c«teras,nifi & formalis etiam admittamus fimilitudinem, Fac
ergo quancumuis concinuum dC xternum mundum,caula nccefl^rio poftc
riorem admittcs . alioquin ucl caulam , uel caufe partem diccs : quod eft ab'
furdiirimum. Nam caulam 2l eflfedum diffene nofti : dC nil pofle dici caufim,
nifi caulati refpcclu, Pra:terea, caula partim feiplam neceflario crearct, fi eiret
coniunda : qux omnia funt manifeftc abfurda , SC inconuenicntia, impoffibi'
Iiaq3. Habuit ergo princ!pium,quantumuis antiquum leccris.Tempusnimc
nil moror, de eo enun fuo loco agam. At quicquid habuit initium ( modo for'
mamateriaqj conftct ) eciam quod ad feactinet, fenllirum ruinam certum eft:
quod de infcriori quidem d^ clemencali materia Anftotclcs probat, Debet
uero etiam dc ccclo incelligi.Nam in co,uclit nolit Aben rcis,cfi materia 5c for'
ma:quod non improbat Ariftotcles, Ratione ergocorporis (quodquamuis
modo his inferioribus fimili,non habet formam materiae anncxam )tamcn
habere indc neceflc cft,qu6d corpus cft aptum corruptioni,5<: principio obno'
xium, Patct ctiam rationc quantitatis. Nam quaccunq? funt corpora, quia firiita
eadcmpcrfefuntcorrupcioniobnoxia,nifi propter infinitam potentiain mo'
uentcm. Arqui ccelum Hnitum elTc,ucI oculis patet:&r a circulihnit(,fcilicet
corporisnacuradcmonftratur,5ir Grxcoetymo conftat. Eftenim ovfxvoi ocQ*
Tit/Kt/o), ucbenc inquicPlaco:tcrmfnus fupcriorum eftcoelum. Qiiodcunque
talc eftjfinitu eft, eigo corruptibilc. Qiiod quidcm &C ipfePhilofophus ocf^auo
Phyficoru,8(fi2.Mctaphyf 5<f fccundo dc Ccclo &: mundo adHrmat:ctiam prO'
bat Aben reis tcrtio dc Subftantia orbis. A qua opinione no abhorrct Alexaa
der Aphrof. PicEterca quxcuncj? potentiam habent , funt etiam per fc obnoxia
coiruptioni:quumxccrnumperfcnilefrepoint,nifimerusa(f^us. At ex occa'
fioncattigi nodum plufquam Gordigum , 8C uix etiam machiera Alcxandrina
foIuendum.Q[iodcnimDcusfita(fiuspurus,fiuepotentia(intcIIiguntphiIo'
fophipotentiam ad agcndum 5C non agendum,non quodadnaturxpotcn'
tiam : nam Dcus cft potcntifllmus ) inde magna difficultas oboritur. Jpfius
itac^ Dci natura, non a diuini numinis autoritate , fcd e carccribus philofo'
phorum,ipfum canccllis Stf repagulis coartantfum , eftpetenda : ut uideamus,
quumc.Ttcra fint ncccflaria,Iiccbit nc ctiampcrfacultatesipfiDcoaphilofo'
phis datasjcade dici uera,ut quod (enfu patet,ratione etiam conftet, Nam mifer

Dcus

G V L. P O S T E L L I L I B. L |t

Deus,nifi flli perphilofophos hceat^ne regnare quidempro arbitrio poterit,
Certe fi agit ex neceffitate in materia, SC inuitus^ necpoteft nifi' ab externo mo-
ucriobic(fiu,uicerunt :ratio manus imprjs clabit,cedet» Verum fententia eius,
qui efl uifus iniquior , &: femiimpius , ergacaufam primam ( quam innecfiere
materix modo fbrmx 8C animac eft conatus ) Aben reis,etiam Deo autoritate
fuaconcedet,quodrecundum rationem in eo ponimus , Idcp conceditmere, ei
aduerfario, cui frcquentius aduerfandi fiudio,quam obuerumeftiniquus,Al'
gezeh fcihcetjhis uerbis j.Difceptationis dubio 2, Patet ergoex ifhs, inquit,
quod argumentum Algezehs nonimpetit philofophos. Ilh enim femper cen'
(iicrunt at^ionem dei procedere de fcientia, abfc^ neceflitate inducente eum ad
agendum . Aut cx fc,aut ex ahqua re intrinfeca, quin potius ex mcra bonitate
agit.Etideo neceflario uuk SC eh'git,prxftantiflimo modo uolendi &.' ehgendi,
Nec cnim unquam in ilhs errorem comittit, quale hicin mundo agimus. Hajc
ille. Ex quo loco mihi hoc defiimendum eft, Poftquam uoluntatem dC elccftxo'
ncm habet agendi ,illam uniuerialiter habere certum eft : id eft, &: in re 5^ in
tempore, ( fi cffet obnoxius tcmpori, quo eft longe fliperior ) quum itaqj uo-
luit egit , &r eo modo, quo uoluit.Ergonon fmtillincccfle ab ^eterno agere in
materiam, quamuis fit acf^us purus. At dices, fi eft ac^uspurus, ergo ( faceum
obnoxium{uifletcmpori,antequam eflet motus,aut tempus,ut tibi facias fa-
tis)perpetu6agereoportuit. Fateor. In materianego. Namfinonpoffet nifi'
cum materia agere, eflet impotenuor animo, 3C fubftantijs feparatis. In quo er'
goegit8<: quieuit tandiuc^In futjpfius contemplatione, &fapientiaomniafu'
turaentiacompra:hedcnte,inqua uoluntasnon erat coacfta agere fecundum
perfec^ionem dC ideam , quam in fe uidetj^at . Nam fi in fe uniuerfa uidebat, ut
uidebat cerfe,non potuit illi accedere ulla perfedio ex materia producfla a men'
teeiusincfle,itaut nuncnoniuuaturabea. Alioquin imperfecfiio compleret
perfecf^ioncm, quod eft contra afl^enflim. Vnde conftat, acftione perpetua poffe
per fe felicitcr agerc,etiam pereunte toto mundo : fiquidem eius perfecfiio inde
non dependct, fed ediuerfb, Alioqui rebus immerges , obnoxium^ corru'
ptioni facies, fi egermateria, Mundus crgo non eft ab xterno , fedhabetprin'
cipium , ut oftendimus . At mihi dices : Quid in tanta aeternitate agebat in fui
contcmplatione C Nempe tu tibi fingis tempus , ubi 5C quando non eft.Sed fac
efle,uolo, do, Qiiumipfein hacpartetibipotiusdeberet fatisfacerefliafingU'
lari fapientia(ccrtefi efletad falutem hominis, cuius caufa corruptibilia omnia,
quum uoluit, fecit, ea cognitio neccflaria, aperuiflet, 8C fatisfcciflet ) tamen no
ineptaquadam coparatione facere fatisinre arduaconabor. Scisenim omniii
artium principiaeffe fumenda fine magna difquifitione, 6<f pro probatiseffe
redpienda. Nam fi quis a praeceptore quxreret, quare ignis eft calidus, nix
alba, terra ficca , liaea linea , punclus punc^us : nil aliud dicere pofllet , quam
quiaita eft, S^itaa primacaulahabet. Ita inijs quajftionibus dc fummo bono
fimpIici,non poflct aliquis aliud dicere,nifi' quia itaeft. Sed attendc,&inte
fac periculum . Si effct ahquod rcgnum &tibi formandum 5C regendum,aut
quxlibet alia fumma res aggredienda ( quum illa nil ad tuam fclicitatem, nifi
quoad gIoriam,5<r tuae uirtutis oftenfionem faceret) fieri ne poteft,ut diutius in
eius cotcmplarione retinereris cum fumma dC planexquali cum fadlo opere uo
luptater^^fi uoluptatem extra te petere Iiceret)n6nne poffet etiam ufcj? ad fecula
infinita ea cogitadi uoluptas protrahir' demu opus ipfxim pro tuo arbitratu qun
uifum fuerit tepus,no regno (quod nondum eft) comodum,fed merx libertati

c 4 ^

jj DE ORBIS CONCORDIA

d\l uoluntati' tux dccrctum c' Ccitum cft,nos fimilibus indies retincri uolu'
ptatibus, &:^ maxime affici po(Tc,tamcn diffcrrc, quoaduifumfitnobis.Nam
tjuod facultas dcftcit nobis in plurimis uotis , nofirum id eft, nil commune
cum Dco liabens. Nos enim quumadcflanimis rapicntia,uoIuntas,facultas
f 1 adlit,nccc(Tario agimus. Deus ucro in xtcrna trinitate agens , animo per fz-
picntiam compr;^hcndente rerum naturaj fpecics, uoluntatcm liabuit etiam
perpctuo comitem,qua quidcm rcmpcr uoluit rcs cfTc. Scd quum liaberet libc'
ram temporis cleifiionem , in quo uellet eas fierf , f n co fuit pofitum, ut quum
uclIetcrcaret,quoda:tcrnameditationc & gaudio in fcagitabat,fntcrim ncc
facultatc , nec uoluntate unquam dcftitutus. Sunt enim etiam in nobis duo
uolcndi modi. Nam rcm uolumus fimpliciter fine uUa temporis rationc,aut
uolumus tali aut tali tcmpore. Tu autcm qui txdio rcrum humanarum afficc'
ris , motu cccli ia(flaris , gcncrationibus &f corruptionibus moueris, longitU'
dineetiamtemporisamotucceli fiipputati rcrumomnium conditioncm me-
tiris,non potcs ipfc pcrpcndere,quomodo fupra 5vf antemotummilleanni
fint ficut dies unus , &runus dies fit ut mille anni, utfcriptum rcliquit cum
Dauidc Petrus.Tibi crgo fatisfacias his rationibus, fi potcs: aut meliorcs pcr-
quire, & confidcra tuam perfe(ftioncminbonidcliberatione noneffcdiuina
prouidcntia maiorem. Prxterea non dcberedicinouaminDcouoIuntatem,
quod aliquo tcmporc fibi pra:hxo uoluerit mundum produccrc,quumnon
fit diuina uoluntas noua: quod quotfdic noua nafcantur , qua? ante elTe noluit.
Scd obiicies:Qj_iid crgo tandiu dcfituit illc Dcus r" Aut fbcordia ( inquics ) aut
inuidia laborabat,qu6d rcm ita pn-cclaram tandiu in fua mcnte feruaret.So-
cordia eilc non potcfl, nifiubiefl defignati ofiici) di necelTarij negle(fius,&r
mora.Ncutrum eHcpoterat in Deo. Res enim qu^ nondum erant, obligare
non potcrant:ilIi prxfcribcre nemo poterat.Inuiciia non obftabat, quod nulla
resprxtcr illumcrat. Atimpartirifiatimquodhabes,iddiuinum eff. Bonum
enim quo communius,eo diuinius.Quantum conducant mundana nobis ha'
bentibus,8(rquamdcbcbatc(Tcdandi dC crcandicupidus,exhiseflattenden'
dum.Latusircrofchiccampusapcrit.Pcrgoincomparatione iam ante cccpta
dc noftra facuItate.Tu quum de illo tuo regno cogitas , &C fclicitcr cognirione
pafccris, fa?pilTime longe magis quam ab ipfb opere rchceris. Si illud opus
(quod tc necmeliorem ncc pcrfc(ftiorcm rcddcre potcfi^, tuicp honoris tantum
&f gloricecaufi cftcomparatum ) conftat opera d^ diligcntiaqucrundam , qui
dum tuum opus cxequuntur, ut tibi placeant, Sc^adtcuclutiadrummamcO'
rum fclicitatcm contcndant, illisqj difTicuItatc adminiftrandi clTct flimma in'
fclicitas fubcundatotouit:ecurfu,ut nunquam in opcre ipfb cfTe fchces poP
fcntjnonae mora tua clTct inuidiar' minimeucro.Prjetercaeoslcruosquiin
operctuo funt, quo fintattentiorcsadrem , oportet libertateefTe donatos, ut
agereSif nonagcre polTint. Qiii enim finc arbitrio facit, fit bonusaut malus
fiiie fuo mcn to auf culpa oportct. Itaq? quum ipfc non cffes inuidus , fi ita erga
futuros fubdifos diffcrrcs muncra p(xnis admixta, quum potifTimum par fit
omnibusfururum prc-emium , ctiam poft ccnties ccntcna annorum milia,5ir
parespccnaslucrcnt imperiadetrc(^antcs,autdifnmulantes. NonncuisdctC'
riorcconditionefuifTcCreatorem benedi(^um,iuftiiTimum , dum differreteas
uitaepcenashomini, dC eaprafmiaquaeab cttcrno difpofuit, quum prajcipuein
mora nil fitdamni,fcutarclius fcu citius exhibueritc' Vidcergo , quodCicator
ipfc ncc ab acfiione perpetua etia abfentc mudo ccfTaucrit, nec Ibcordia aut inui

dia

GVL. POSTELLILIB. I. jj

dia laborauerk, quum iudido humano, in quo eft uis ajquitatis cognofccndac,
nil te in duobus poftremis peccaturij fuifle morando alleras, nec a prima a(fliO'
ne,confidcrando omnia,diutius unquam ceflaueris,quod quidem in multum
tempusfacerehominem pofl^ certum eft, Acquielceergo,acquiefceomnipO'
tentiaj Conditoris,cuius in animis nofiris Sc dehberationibus cernimus mani'
fefta indicia dC xnigmata, Verum, ut perfiftam adhuc in exemplo,qui iieri po'
tuit,ut fumma illa (apientia,quam nil futurum latere pofljibile erat,ucllet homi'
nes ad futuras miferias , dC uitia iponte declinaturos,a libertate fua omnino ad
nequitiam declinando,contraprxicriptafa(fiuros : qui,inquam, fieripotuit, ut
uellet ea conditione creatos ;■ Nunquid fuiflet prxftantius longe non creari,
quam ea c5ditione fieri, qu^ poflet ipia perire,8^ a Creatore omnino excidcrc»
Nam dC non natum efle,quam natum male perire,praeftaf, Attende diligenter,
uter duorum hominum ellet perfeAor imperfe Aor ue : ille qui timore ruin»,
quxcomes neceflario adeft materix ( unde 8f malum ab ipfo autore non pro'
ncifcitur) nunquam quicquam prajclari aggrederetur,neefl!et inftaurandum
fepius materiac uitium:an ille qui cognita imperfe(^ione materig,nihilominus
opcraprajclarainftitueret,inftauraturus quoad finem omnia conlcquerentur r"
Clarum eft,iftum longe efl^ prajftantifnmum,animolum,fortcm,bonum,qui
nihiIominusprxclaraageret,qu6daflidue elTent innouanda&farcienda.Pri'
mum pufillanimitate deiedum efle,inutilem,abie<f}umcp coftat,S(r ucluti nihil,
Prxftantius ergo fuit longe,emendandum quotidie dt innouandum homi'
nem,qui apex dC fcopus eft mundi inferioris, produxifle, quam timore erroris
6C uitx) orbem dcferrum reliquifle . Itaque 8C prxfciuit, dC uoluit . At malum in
mundonon fuilTet, l'i materiam perfccflam feciflet, Non maladefemateriaeft,
quumomnialint ualde bona ab optimofacfia.Sedne primauitainhocfecu'
iento orbe eflet immortalis , SC tolleretur arbitrium hominis,qui fine arbinio
ex perfeifiifllma matcria formai^ fimili creatus, non potuifl^t peccare:ideo non
malam,fed fluxam materiam uoluitefle Deus,ut renitentia cius dC formx,efIet
inarduo magnarumrerum ui(ftoria:interimdum purgaturuniuerfaelemen'
torummoles, in finemomninoextracorruprionemdeduccnda, utxternitate
omnia ad fehcitatem neceflaria potiantur . Non progredi ucro malum a crea'
tore SC materia ex fe,facileinde difces,qu6d aquam, argillam,lapidcs,aut quid'
uis aliud, per fe bonum , fi in jedifido bene fabricato pofueris,atq? iniuria tem'
porislabatur,non eft a te uirium,neca reipfa, fed a condirione rerum,&: motu,
qui quoridie innouat , dC corrumpit inferiora . Nam materiam ipfam ad quaf^
cunque formas fequacem oportet quotidie in uarias partes diflecari, adiungi,
murari, Vnde innumeris cafibus contingit,compofita ipfa labcfac^ari fitTaffici:
ut etiam uideatur quandoque materia ui^rix, formasq? aliquas ita obducat, ut
non facile agnofcas in indiuiduo , ueluri in monftris : qux quia monftrant fua
ueritate quicquam , ita dic^a funt . Quibus ( ut credo ) careret rerum natura, fi
iufta rerum sftimarione ad agnofcenda Deibenefi'cia,admirandaq5 mouere'
mur. Quum enim fblita uilefcunt,tuncraris mouemur : non quidem rarorum
ulla auguftiori 8C maiori natura,quam uel formicule,aut h crbule, uel cuiufcHc^
alteriusreijfednegligentiafolitarum reru, cotemptucp . Quoniam quodcunc^
ignoramus,ut primu apparet,fi uitam,molem, proprietatc ue habet infolitam,
ad id obftupefcimus, quod^ a noftra ignoratione procedit, id fepe uti naturx
8C creatori omnifcio nouii credimus . Vfc^ ade6 tamen ca qu^e ignoramus,nu'
mero,magnitudine,poteria in infinitii fuperare putarim ea, qux fuere cognita,
etiamtouusorbismaximophilofophcQuoditacp nunquafieri autelTeuidi'

mus.

94 DE ORBIS CONCORDIA

mus, id flattm non cifc , quoniam in fcnfu nofiro non cft, iudicamustqaum ab
cxpcnmcntis, utantc d\xi, dilaplinas collcdas , 5: cognitiones habcamus. lit
quia unus inodus gcncranonis oC conuptionis cognolcitur,aIius cffe non cre-
ditur,quum tamcn uit-Ui lcminc ifta omnia fint commixta.Ob id uaria fcmina,
uaria^animantium fpccicsquotidicin terraiSi^^mari cmcrgunt,quxduplicira-
tionc nobis noua &C monllro iimilia uidcntur,qu6d lam ab orbc condito crca'
ta,nobis non innotucrint , aut cx putrcfacns clcmcntorum partibus prodcanr,
ut multa ferpcntum in cloacis gencra , in palufb ibus locis aphy^e, &^ multa alia
in mari, innumcracp fuper tcrram . Ncmo cnim prcctcr fblum crcatorcm nouit
iormarum numcrum , &earum Ipccicrum , qux dc potentia ad acfium iicnire
polFunt. Qi_iodctiamindepatct,qu6d arti humanxobfequcns eft natura,S<r
mixtas fpecics a prima ditfcrcntcs Ipccic produciindicsabmduflriauidemus,
muIos,buccphalos,5vr ccctcra innumera,qux prorogare idco fpecicm non poP
runt,quod a torma d iuina cxcidcrint,cogimurq5 quotidic in ufum cmendicare
a natura ipla animantia,frucfius,arborcs,hcrbas.Quarc patct ca cxrjfle a creato-
ris impcrio , qux fc pcr fpccicm prorogarc minime pofrunt . Ca'tcrum ram ua-
rutfunrpatTloncs caularum tam naturalium t2\f patcntium i?C latcntium, quam
cafu ricri ibliiarum,ut nuUus mortalis cas animo compnThcndcrc qucat. Vnde
nos in tanta CTcitatc ucrfari, atq; furfum dcorfumcp ia(5tari,tam a nobis quam a
rcbusprohcifcitur: omniatandcm in fuam laudcm ucrtcntcCrcatorc,prcctcr
ipfanoflra pccca a: quaquum fint habitusdiuinipriuatio, Dcononnoccnt,
nosmifercpcrdunt. Omiferum homincm, qui arbitrio,quoderatiIlif"alutifc-
rum , ita abut icur, d^ ex naturar finibus cxit , ut folus illc contra autorcm infur-
gat:ca:ccra omnia , qu.T in rem cius cranta Dco creata, Icgibus Crcatoris ob/c-
quantur ,nonfinc gcmitu,eoqu6d xternomotu&' rotationc aganturfcrmc
frufira. Nam illafincm fuum confcquuntur, dum iuuanthominem inhacma-
teriaucrfuitcm:fcducrum fincm ScTuItimum nonartingunr,quumhomo,cu-
tusfiniscratinDcicognitionc &:fruitione, fuum hncm alfcquinon ftudcar,
fcd fibi SC c.Tteris cxitio eflc fbleat, fuisqp capi in hocmundo tormentis,&: ccter-
nam pccnam laboribus fibi compararc fatagat, O mifcras hominum mcntcs,o
pcc^ora cacca. Contingititac^perindc rebushomini infcrioribus,5c:fibi addi-
<^is, ati^ faxis •JvT m irmori S)C cuiuis materieiad ardificandum apt^contingcrcr,
fi x^rcrnis indcfciTiscr, laboribus fccarentur,dolarcntur, polirentur,inaltas SC
magnificas .Tdcs componcrcntur: illas ucr6 .Tdcs,quarum caufa tot laborcs
funt fufccpti , nemo unquam inhabitaret, fcd inutilcs pcrmancrcnt, nunquam
ufui futura*. Qiios gcmitus futuros putasab ipfis lapidibus,fi fcnfum i?kruo-
ccm habcrentrquas qucrimoniasr' Jta nc fcmpcr torqucbimurc^Itanc inuti-
lcspoft tormcntamancbimusc^nonncnunquamcntquics ab hac a<ftionein-
unli ;■ Si illc, cuius caufa funt.Tdihcia,fuofinc frucrctur , fatis nobis cflctfclici-
tatis : non moleilcfcrrcmus ha-ctormenta agitationcscp . At non folum fruflra
cr cati fumus,fcd etiam poft creationem affidue torti prop t:r uos.O infcliccs do
mos, in quibus noflrum ciTc pcrit, finis pcrditur . Equidcm cadcm totam hanc
machinam didura contrahomincm qui hnc confcqui non ftudct, fi cii ullus in
naturafcnfus,noncf}^dubium. Vcril iienedifpofita formariiadmatcriaac^io-
nc, noncltqu6dmaIum autorc,autmatcriacrcdamus, dicamusuc,quodindc
multa maia nafci uideantur : eo quod rcuera nil malii ii\ tota natura prxtcr pcc-
catLi fit,Ca'tcra omnia in malis funtponcda opinionc tantu,no cfTcntia. Atob-
r)cies:Qiicbonapoiruntci1cinfcrpctibus,omniq-,gcncreanimantiilnoccntif^
fmio.^^Si quc cbmoda poffci habere homo cx ilhs,f uifTct cxpcr tus , aut cxpcrtus

tllorum

G V L. P O S T E C L I L 1 B. L jj

<norumbonorum,acqueat(^maIoru,mcmi'm{Iet,CerteniIeftcreatum,quodm
creatioms efledurans,nonfacile,multiph'cKerqp mala boniscompenlet. At
idnon fk^TibidC focordiae ignorantixc^ adraibe,non rebus, Quot homi'
nes a uipera morfos SC necatos dabis c' Paucos admodum. At fexcenta milia re-
perias,quibus antidotum ex uipera contulit , contra cactera animantiu genera,
Si quae bona (lint in creaturis , illa uenari ftudiofius elTemus conati , nii ecrte m
malis poneretur, quinmala bonitate luperaret. Nobis,ibcordiaj,&: opinioni,
nonipfis rebusmala adfcribamus,Siquidmalumeft,idabarbitrio prohcifd
debet,Hocuerorebusabeft,nifihomim dC flibftanttjs fepararis.Atmala non
uocasmorbos,mortes, immcrita,infortunia, dCc, generaeius quam infoclicua-
tem uocantrSuntcerte^fimalo homini contingunt:quoniam illi,etiam qu«
nonfiintmala,(edinbonishabentur, eauertuntur in pernicicm, utiturq^iilis
ut morbiSjUelutihydropicuspotUj^arAK&a^ixos cibo, auarus auro , furiofus gla-
diOjtyrannus regno.Nil ergo in bonis debctimprj dC iniqui ponere, quoniam
reipia omnia eis mala funt, 8C quac bona , 8C quae mala . Alij multis rationibus
loco bonorum habent, qux in malis habentur , Primum mors ipia, qux cenie-
tur malorum maximum,eft illis loco fummi boni,atc|j quotidie exoptata, ut ab
hacmutationedifcedere,pacemcppetereIiceat,uiuerecpfeliciflime.Quodquia
impij nonhabentpcrfuafum,ide6 peflimumputant,quod optimum eft. Qind
iudicemus de morbis r^ Aut ilint medela corpori, aut animo , aut utricp . Quot
genera morborum deuitari uidemus, alterius prxcedentismorbi £>C minoris
prajuentionec^Quotfebresabfiimunt innobiseos humores, unde totius cor-
porispericulum procederet f Ad quid prajcautiones, flebotomi^, cauteria,in-
ediae, labores, (qux omniamala dicuntur ) a prudentibus medicis pr^icribun-
tur,nifiiit deteriora fugias^Quod fi praeiagio hominis,uides in magna cgcitate,
morbum morbo pelli, ex malis(^ contrac^is,aut noftro aut compofiti uitio,aut
«troc^, minoribus maxima auerti 8C euitari,quid de illa diuina (apientia iudica-
fcisC Nonne ucluti parentem etiam illam ferula licebit filios ab errore reuocare,
&r afflic^ione minima morbos &C animo et corpore contrac^os dcturbare, fibicp
hominemperditumredderec^Reueraquod malum impij uocarc fblent, illud
ipfum fit pr^ftantifl3mum,non uelut in fe,(ed ueluti cauia maioris boni, quam
fitipfum malum.De infortunijs dicam,quu practer ufiim nil hic fortun^ iplen-
dor adferatC Vt forte nafcendi 3C moriendi,ita 8c rebus utendi parcs fiimus.Er-
go nihili putas in prajclara fortuna conftitutu efle regem agereC Altcrum pro-
fco:improbo fecundum. Quidenim uocaspracclaramfortunam,nifiutliceat
imobolo pluradeuorare,quam «ooo hominesunadie pofllnt c" contendereq^
pompa,gula,cum Sardanapalo,H^Iiogabalo,CIeopana,&: eiufinodi monftris
in reipub. &rerum humanaium pcrniciem natisr^Si eris itacp malus, addunt
opes faftum,fiiperbiam, iram, inlblentiam, atc^ adeo malorum lcrnam : ut tibi
eflct longe utilius in infima fortuna agcre . Taceo hic nautas toto orbe uagates,
luxuum omnium undicj quajriminiftros , ut libidinincfcio quot diuitum fiat
iads.Expilantureamobremtoto inorbetenuiores,quoruIaboribus res par-
txfunt.HxfiintfpIendorisdotes, hi fucceflustquum interim miierillequibus
ifta parantur, nunq^ quielcat, ut libidini ponere modum conctur . Atqui nolo
maIeuti:uolo (uccurrereegcnis:diftiibuere in plures ibleo , Quid ergo tibi pe-
rit,fi dilpeniatio eft alteri comiflar^ufus ncceflarius certe deefl^ no poterit . Non
poteft ergo in malis efle infortuniii, quii omnium fit par ufus.Si cs nequnm, 8C
amittis,meritc),aututresferuentur,aututconuaIeas,aututrunc}?.Namabuten-
ti nil habereeft (atius, Si bonus, tuam difpenfationem efl^ alt] aeditam noii

debes

f^ DEOR.BISCONCOR.D1A

debes molcfle ferre . Si mediocris, dimidio fis (anior ex infortunio , quofifS /n-
ftrumentum ad peccandum deeft, inftrumenta ad /arciendum neceditatem no
dedint.Sum perculfus corpore:quantocitius perieris , tanto dtius felixeris;
Senfimabdimorrerumpenuria: Deo tanto charior,quidefecatacorporacum
animis quacrit. Itac^ nifi ipfe tibi defueris,nil in malis eft ponendu . Docfie eam
ob rem quidam putaucrut affirmaueruntcn malum non habere iubfiftentiam»
Atqui quum Deus rerum,non priuationis fit autor,mali caufa efle non poteft»
Merito itac^ Plato diuinis (criptu proximus fcripfit,Deum non efle mali auto*
rem.Quum ergo uiderimus multis argumentis, mundu aliquando non fuifte,
Deum efle purum adum, fcd liberum, &r in (e fine materia xternum agcntcm,
ncc fbcordem,nec inuidum, fed per omnia bonum, ut autor efl^ mali nonpoP
Ct,naturamcp ipiam mali non fubfiftere,reftat,ut ad confirmatione pergamus;

A MATERIAE CONTEMPLATIONE PRIMVM CXV E A
natura derii,mundum habuijfc principium probatur.
Etfi puto iam trac^atis me abunde fatisfecifle, dc creatione mundi,qiiiim df*
xerim partim nccefl&ria,partim no repugnantia, 8C quibus cum ratione occur-
ri non pofllt : tamen conhrmandum id duco aliquot fequentibus argumentis,
Primum a materiac ipfius,qux oculis patet,confideraa'one . Nam ea qux fenfi'
bus obijciuntur,faciuntualidiusargumentuuulgo,quam quaj rationetantun»
(uadcri folent . Dico ergo mundum habuiflie principium , nec acternum fuifl^e:
aut fi creatus non fit,fkpius exintegro inftauratum fuifle,non tantum innoua-
tioneantiqui,quodadmittuntphilofbphi,fed etiam inftauratione &inaemeii
to materiaj. quod ita probare aggredior. Videmus fenfili argumento, non tan*
tum alterari ipfaclemcnta,fed omninopcriremutuaacfhone, ignc poufl[Imum
agente. Primum argumcntu erit ab aere, qui abfumi ab igne folet . Nam cara-
tione cucurbitaj a medicis, 8C mechanicis xolipylar funt inucntx^. Quum enim
in tantillo xris , quanra eft capacitas cucurbit» , adhibito igne fit confequcntis
obturato uafe, prohibitio:tunc depafto eo , ubi rcfpiratio deeft, ignis moritur
anclufus:atc^ quantum aeris abfumpfit,tantum naturacorporis carneireftituit,
ne fit uacuum in ea. atc^ ita fit attra(fiio humoris ad (carificationem , ut dicunt,
attrahendi.Efl^e uerd omnino fcre confumptum acrem, indicat illa uis attrahcn
di tam potens , StT dolorem ita infcrens , ut maiores uires in forficibus, aut qui'
bufcunc^ inftrumentis no pofl[int attrahendo probari . Poteft quidem comprf-
mialiquantulum, &rcogiuehcmcntiflatuaer, &f molcminori cflequamnatU'
raferat,utprobamus in woa i«Tf*>tMf, aquibusexfugcndoacrcm,aIiquidaquac
admittitur,exprimedo^ emittitur.tamen ea quantitas parua eft,ncc ablumens
corpus , Ignis uerd ufqueaded cgct aere, quo uigeat , utfineillius ufu nil ignis
nifi latentis &f in potcntia fit.Patet longe clarius in xolipylis . Nam ufqueadcd
omnino hauiitur &C deftruitur aer in illis,ut angufto foramine, exiliq; pylo uix
peruio tantum aquac hauriant, quanta eft corporis capacitas. Nam quicquid eft
reliquum acris,eft tcnuiflimum,igniscpfimilimum.Itac^ nontantum abfiimit,
(ed refiduum ita rarefacit, ut loco fadat fatis,non accedente corpore denfb SC fri
gido,qualis eft aqua. Si ergo ifta quotidianis cxpcrimentis digito tangimus,du
bitamus tantundem fieri in rcliquoacre, &rmultum quotidie abfumi fupple-
ricp ex aquea matcria fe fenfim refolucnteCEgere etiam igne aere ad agcndum,
id argumcnto eft,qudd incitato, QC uchemcntiori accedente accenditur, ablato
cxtinguitur.Flammacitac^funtacreacpartcsexaquarefblutac.QuumuerdcO'
ftent ifta ii\ acre,certu cft imminui , SC tandcm abfumi pofl^ exinde eua aquam
&C€rram«Igi£ur iampridemdefedflTetmundus/iab gterno efl^t;opu5^fuifl"ef,

(acpius

G V L. P O S T E L L I L 1 B. I. 37

fepfusrccreatu efle;quodnemo admfttat, Nam fi creatum fuiffe femel ncgant,
multo magis dC his 8C ter. At diluuies dC coflagrationes repurgarunt.Ignis mi-
nuere quidem , augere non poteft:8<r co magis, quo maior , Aquam aut cx hac
natura multiplicari oportet,aut nouam a crcatore aeari:qux fo la inftaurarc nil
poteft,prxterquam aeris aliquantum,

A B A Q_V AE EXPERIMENTIS.

Coarc^anda etiam hic natura eft in locum, ubi nil depcreat,quod fcnfitm fw
giat:ut uiderc liquido pofllmus agente igne quid patiatur,quomodo aitcrctur,
pereat ue. Ponatur in uafe quouis materia folidiflfima conftantc, qux nulla pcr'
Ipiratione aut expiratione admittat, certa aqua! quatitas:fit^ hoc uas diftillato-
tiu, quale nos uocc Arabica alenbic dicimus , omni cx parte luto forti obhtu,
nc quid aeris euaporetur.Demum admoto igne fub uafe curemus, ut diflillcr,
quod igne fugerit in aliquod uas aliud etia obturatij,et cum primo iundiu,ita ut
nil aeris effugiat(quamuis aer non preflus no petat infima proprio motu} tum
demum aqua diftillata,uidebimus nonftrpcrcfl^ ocfiauapartcm.lgimr rciiquas
abfumpfit ignis,quoniam non potuit aho quam in fgne confumi, aut in uas in^
ferius labi, Qind c' quod idem quotidie in omni fcruenti aqua experimur, parti'
bus omnibus cofiimptisc^Nonnc idem in toto iudicandum cftcNam ex ca quaj
a calorc folis, ex tota aumida natura in pluuias cleuatur , ccrtum cftpartcm ab'
fumi,eo uno argumcto,quod exhalatio eius qu^e cleuatur in fublimcjalit quan^
doqj diutius ignes in aeris rcgione fumma , unde imprcfljoncs uaria^ hunt.In'
fiammari uero acrcm crafllim ScT putrem, funt argumcnto noftraj corporis mi'
£eri2E,pueris teftibus exflatu uentris flammas fccridas accendctibus , Inde in rC'
gione illa aeris uidentur cometx, bothyni, trabcs, 8C nefcio quot rerum finnli'
tudines.Indefteiljedeciduaf,indefulgura,fulgetra^.Iam ergo fiabjeterno erat
mundus,habuifi!et fepius finem.Quis nefcit a lignis aridis ardentibus^ lachry
mas aqueas prodireab cxtremis , inde^ fumu aqueum plane dC crafl!um,quem
in locum ftatim craflTiorehumoredepulfo feproripitflamma, ita utmutuo fuc'
cedant,quoad humorexfudaucritomninor^quod ufqjadeofuit multisphilo'
(bphis probatum,ut etia ip(a aftra ali inferiore exhalatione , quamuis falfo affir'
marint , Vidctur uero ifta confumptio aqux atcjj imminutio etiam in lacuftrf'
bus locis, ubi ipia putrefcit, 8C abfumitur , acremcp inficit , uelut moriendo,ut
inde epidemfa morbus paflim fcrpat.Non tantu itac^ pcrif, fcd cum uicinorum
difpendio locorum.Fontes quotidfe in fublimioribus locis cuancfcunt,ininfe
rioribus cegre reperiuntur, ( quuomnes aqux naturaliter in terrafblcantfeha'
bere ad libcllam ) quod imminutionis fignum cft. Verum nullum manifeftius
eft aquarum diminutarum, &C indies abfumi folitarum argumentij,quam quod
in multis locis olim erat mare , ubinuncterra eft:altiflimum^, ubi nuncuado'
fiim.quod hiftorijs cofirmat Ariftotcles in Meteorologicis , Pofliim licro mul'
tis cxcmplis locupletare. Conftat ordineelemetari orbem terr^naturaliter dc
buifl^e ipfa aquea natura undiquaqj ambiri, more cjeterorum elementorum dC
cceIorum,ueIuti ouorum aut ceparum inuolucris fe comp!e(fientium:fed impe
rio creatoris abfcefljflI',non naturali motu,certii eft,Nam prudentia in elemen'
tisnon eft,necfaIutianimantiumpotcrat infenfibilisnaturaprofpiccrc, Am'
biuit ergo totum orbem , quod in omnibus locis uideas, Nam nulla pars tcrrae
eft, quin in ea oftreorum omnium generum ueftigia ( niii ubi humus putruit)
repcrias, ut fn harcnfs,aut fn fixfs durforfbus, Fuft ucro ftcm temporc diiuuij
ambf tus flle, Inde non fuft omnf no tcrra obuoluta.Quod uero criam ab eo tcm
porc mare fit plurimum diminutum,mulus hiftorijs probabo.Mihi quidcm in

d confeflb

j8 DE ORBIS CONCORDIA

confclTb ponitaltcrari loca Anftotclcs : ucpum minui etia dcmcnflrabo , Nara
niinctotusorbiseftapi.rtus,undc licct coniccfturamcapcretoiiusglobi tcrre»
ftris , Primum quidcm olim fuilfc fummcrlam aquis Acgyptum Homcrus te'
ftarur, rclcrr Anftotclcs . nunc partim cfta-quo iiccior, Vcn- torum rcgicncm
quam Paduanam 5C Marcam Tcruif nam uulgo dicunf,fuiflcaIiquando mare
iiiis patct. C^ium effodias altius ( uel io miiii lus pairuum,ab co lcco uli mare
cft ) illic lummcr(brum nauigiorum fragmcnta rcpcriri,ctiam noltra artatc, iv.^
xta Anfcnonsurbcm,quumaIucusaqua'di!(ftusfodcrctur,probaiucft.QiiOci
mirutnuJderinondcbct,cumaqucrcu5L'aIno,multisc|3ali)s Iignis a*tcrnafit
paIai;io,utc|uidam fcribunt hypcrbolicc.NiGhodic Vcnctidiligcntcrprofpi'
ccrcnt,ur pro laluandis alucis,5t urbc,canalcs fcrpius dclccarcntur,iampridcm
in rcrracfllturbs Vcnctije.Raucnnaantc 1500 annoscrat onminofmilis Ve-
ncfi|s,nam pontibus,i?t lcmbis in ca irc liccbat.Nuc ucro duobus fcicpafluum
milibusamaridilhr.tancicUlcdulira^. Vencti>iama noo annis,&f fupra,con-
dit,.^,diligcniia cuitarunt, qubd cadcm tcmpcris pcricdo ccnngit Raucnnati'
bus. Ptolcma'us Adriaticum &.' Acgcummarc diligcntcr fucratpcrlcrutatus:
tamcn longeplurcs inlul^e uifunrur in un oqj,quam ipfc,ucl Plinius cx Strabo'
nclcriplcrit .unde fubfcdiflTcmarc clarumcft. in humilionbus Afia?minoris
locismaritimis,paritcr5<r Africanis,idcmcontigit. Nec tantum inmariaqua
/alia,lcd 5C palulhis cuancfcit . Na multa? rcgioncs olim ob palufiria loca mcub
t.t^nuncincoluntur^ficcatisaquis. In cxtrcmisGaIliaf& Gcrmaniseorisidpa'
tct,quaad Occanum ucrgunt;ncceb proccdunt eftus,quo ofm. Jpfa in Gr^xia
argumcnta cadem funt, Pcrfoirus Athos(nifia ramentomonfisHcmi)crat
aquacinc^us;alioquilifuincf atc{5 nuncefi,promonforium efTcuMiccfolTa uide-
tur.cumarucrint omnia . In Pcloponncfbmultaadmodu indicia. Qiiid rcgno
Tyndari clariusC Athodic fcrme tota pcninfula ftcriliscf^, cffa^tcna-offcn-
tans.Q_id dc Argiuis >?v: Mycxncis dica,qui intra annos plus minus quadrin-
gcntos delicc^ri immcnfiispaludesmonftrarufrPalus Marofis,fcxagin(aannis
iia mutara rcmporc Anftofclis crat, utlongc minorum quam anrc nauigicri:m
ciTctpaf!cns:nuncucrb pr:etcrIcmbos,nuIla fcrt,nili fccundum aluci m fii mi'
nis Fanais, Ariftotclcsdar ctiamfluminamufan,<?<f ficcari;qucd ccrn'i cfi.Nam
annoantehuncfcrtio,Chriftifcilicct ijjo.fuittantusardoricfratis^ut multacua'
nucrintinGaIIiaflumina,omncsputeorumaqu^pIufquam cubitalifpaciode-
rcdvrint.cftubihcxapcda&f dcccmpcda^quodimminufce quanritatiscKmcn'
fans 5l' ab igncabfumpfarccrtum indiciiim cft, At obi]ciunf;Non ncgamus mi
nui, fcd alib conccdcrc , S\^ inundarc quafdam rcgioncs nobis incognitas affir'
mamus;quomodo ctiam immiflummare intcrorbis partescclcbcrnmasccr'
nimus.Miror impudcntiam,autccrte fupinam ncgligcntiam hominu,qui ucil
cognifioncm proHtcnrur,quomodo in fubulatorum ucrba iurarc ira in quibuf*
dam lblcant,utrcrum rarionem pofteos fpcrnat, SiadmiflTim marc ahquando
a columnis Hcrculis cft, antcquam admittcrctur, qub poncbanr aquas Ibcrus,
Rhodanus, Padus, Danubius, Borifthcncs,Tanais,Phafis,Thcrmcdon,Ni-
lus,Bagradas,maxima omniaflumina, quorum unusDanubius ,ccnuchit 60
fccum Humina nauigti patientia;alfcr, Nilus uidcliccf,a tropico tcrmc brumaii
ad noltril dccurrir.Tacco plufquam trcccntaalia,nauigabilia omnia, Qiib tan-
dcm illx aqux conccdcbant^antcquamprrtcIarusillcDcusadmifrcrctmarcC
Hcusuos,nonpudct incptiarumCQiium cmncsaquxnecclTaribf ntadlibcl-
lam pofita' in uicinia ( ncc cnim ignoro globum ex aqua d^ tcna ficri ) qui pcP
fct hcrijUt illa aqua non implcret fiagnum r' d>C locum illum qub mare concc fl7r-

rum

G V L. P O S T E L L I L I B. I. f9

rum aduentu illius Dei e(Tet,ab xterno credOjfibi feruabat id miraculi:&r aquac
conna naturam euanefcebant. O Grxcix uanitatem,6 amentiam philofoplVo'
rum,quiillis nugis lidem adhibentJIIos non nomino , ne ftultitiaehocin loco
notentur, NecelTe certe fuit ad libellam eam fempcr ab imperio creatoris fuifle
aquamtqug tantum abcft ut admittatur ex Oceano in noftrum mare, ut contra
noftrumin Oceanum inundet, «3^ tam uehementer, ut a Propontidemolaso'
mnis generis impetu rapaciffimo agat. Quae cauia eft,ut natura Oceani ajftu re-
dproco non uideacur in noftro , unde tot argutationes inter philofophos. Ar-
cet impetus aquarum exundantis noftri Oceani xftus,neconfentiant,niiiin
ipfis faucibus.Nam ad columnas Herculis eft acftus pene par Oceani , Interius
iuxta Hiipanias, & Mauritanias fenfim minuitur , ut uix maximus fefquipede
Romae dC Carthagini uideatur. Venetijs arbitro Adria? flante, tit paulo maior:
alioqui uix femipede attolli fbletJn mari Pontico 6^Propontide nefentitur
quidem,nifi quum flantibus auftris in Propontide fpitamae craffitudine attolli-
tur Jam ergo non eft admiflum,fed cmittitur.Quomodo tandiu falfum :■ Ex al-
terius commixtione inftauratur , quod aquis dulcibus deperire poflet, Itacp eft
{ain'usadfauces,quaminreceflu. Vndein totoOceani littore aqua deficcatur
in fales ui fbIis,quod intra ultra Italiam no fit . Atqui admitti in terra quandoc^
conftat. Non nego ui tempeftatis aut uoluntate Creatoris in fcelerum animad-
fierfionem immitti, fed fi motu naturali id fit, ftatim fe recipit, ut uidetur, pauds
poft annis.Nam ea quantitas qux iam tot annorum milibus deperdita eft in no
ftro orbe,quum aquae ipfac fedata?, dC a uentorum agitatione quiet^E , fint ad li-
bellam poiitie , deberet perpetuo curfii etiam inundare, modo hos, modo illos
popuIoSjUt nil eflct inundationefamiliarius:autfaltemquibufdaminlocisin
tumulum attoili, SC libcllam excedere. quod neutru uidetur. Abflimitur ergo.
Non recedunt ftanm diluuia, dices. nam Athlantisinfulaante columnas Her-
culis olim pofita,ilIuuie perrjt. Egregium commentum Aegyptiacum, &:indi-
gnum quod Plato in Athlant co 8C Timaco ( alioqui a temeritate falfa afleren-
di alienior) fcriptum rcliquerit. Quafi' uero perierit,quod non aditur amplius,
aut quod forraflis nunquam fuit. Verum fac fuifle, 8C Platone ut fuos ciues an-
tiquiffimaoriginedonaret,ucradixifl^.Eftetiam hodiemagna admodum con
tincns, extrema pars ACixab ortuper antipodas occafum petentis pars. Latiffi-
ma certe,5:r fupra memoriam omnium literarum ( nifi de hac intellexit) noftro
;tempore aperta,regum Galliae,Lufitanix, 8C Hifpanie opera,perluftrata^,nec
perijt. Verum comcntum Aegyptium, autPlatonis autoritas illam a faucibus
Hcrculis paulo longius ponat necefle eft . Certe quum a polo ad polum pateat,
non poteft no obrjci freto maris noftri.Itacp nil efi illic fummerfum . Quafdam
urbes abfbrberi , iilmis quaflari, aquis dcmii inuolui,quis negetc' Fiunt tamen
ifta frequentius loco deprefllb &^ humili. Alibi enim poft pauca temporis inter-
iialIafeaqu£crcdpiuntinalueum,quod necGraeca nugacitas negabit. Diluuia
enimeaqu.'£fi'bifi'nxit,imitatione dmini, dequo audierat, excogitauit : ut in
nulla re non fuit fimia alicnorum inuentorum, fed reuera fimia, id eft depraua-
trix.Oportebatergo eam molcm aquac ab eo loco ftatim committere alibi dilu-
iiia,prxcipuein mari noftro,tantxmolis non capaci.Facilefane adducor ut cre
dam,diuina prouidenuam (nam alioqui motu naturali fieri nequit ) in illos po
pulos qui falfis opinionibus orbem efTcnt peruerfuri, in irumeta^ dxmonum
futuri, animaduertifle aquarum illuuie . Verum h^cc fatis fiint, ut pateat aquas
hincdeperditas in diluuies n5 tranfirc, fed fenfim exhalationibus abfumi,dum
in aere fbluuntur, aei- ipfe eft ignis flammatis pabulum . Vnde 8C ab a'eris 5;^ ab

d X aqua:

40 DE ORBIS CONCORDIA

aqug natura patct,ab a-cerno no fuiflc mundum : nam pi idcm eflct abfumptus,

A TERRAE CONTEMPLATIONE.
Terram alTidue dcpcrirc ui imbrium , &C torrcnriuni & Huuiorum curfualio
trahijetrcnlimeuaneiccrCjCtrclinquitandcmucIuticiusolIanudajincxcmplo
funr,qux funt uidna torrcntibus &.' flummibus.Nam quotannis quippiam ab-
rodi.icnfu pcrcipimus:quod nccipfe ncgat Ariftotcles . Futurum ergo erat ab
xtcrnoijrdcm a(ftionibus durantibuSjHvpius pcrijlTe:^^ quum nuc lit, creatum
dcnuo fuifle.Quod nec ipfi philofophi hoc uno argumcnto concedere uolunt
quod non poflint animo condpcrc,quid in uaflirate illa ^'terna,tandiu dchtue'
ritDcusipie «t}7o<j«/«;.Equidcmfixqui rationisxftimatorcscfl^cuolent, quam
fc quarrcrc dicunr,xgrius longe concipicnt, quomodo mundus ipfc, cuius par^
tesomninopcrcuntjpoflit tandiu in rerumnaturaconfiftcrc, quamxternam
illam prouidcntiam,pcricfclicem,nulIius cgcntcm,ab xterno finehac feculen
tamatcria fubftiriflc. Fac agccxcmplodifcamus, utafinitisinHnita.Acdihcci
aliquis caulam,ucl ca(am,mapalc,aut quiduis aIiud,quod ex natura matcrix flu
xum fit , cuiusq? partes ipfis oculis dcpcrire quotidicuideamus,ut ex materiae
fluxu iridcm a principio fit neceflario pafla ea domus , atq? non pofl!e ferre arta'
tcm deccm annorii iudicemus ♦ fi quis afl^rerct iam ira roros quinquaginra an-
nos duraflc , quoniam qui cam confh-uxir, cius asraris cft , a quo conftrucrc po'
tuir:urrumfaciliusconcipics,quuIibcriUcfir,neccoa(fiusiIIamfccerir,domum
iam 50 annisdurafl!ccumaurore,aur ipfumaurorcm pcr fefincdomofeliccm
quadraginraannos uixifle,dcmum domum fllam fragilcm xdificaflie fSiratiO'
nem eam te capere negabis,adpellabo ad totius orbis confenfum, Qc iudicium,
Vcrum ufqjadco ucri dcprauandi ftudio flagrant , dum uerbis Deum fatentur,
&r opcribus eius cffc Ascp agno(cunt,ut toto conatu,6<^ fcriptis,&f ucrbis,5r ui-
tx rcnoreillum eflx ncgcnr.Nam fi omniporenre,fi perfe(fiiinmum,fi liberum,
non coa(fium,fi infinitum,fi felidfl^mum,fi perperuum acf^um in fe omnia(fim
ucl non fint) agitanrcm agnofccrcnr,ut ucrbisfatcrincccflt habcnt,nunquam
illi marcriam iftam ucluri adcomplcmcnrii ncceflaiiam adiungcrenr : quu ante
crearam marcriam dC crcara ipia, S^ poft immuratam &r dcfccaram, aur ab acfrio'
ncuindicatam,fitparciusfeIicitas,Voluntmaterixmolcmpcrfe<ftifljmoadde'
rcpcrfcclioncm.Oftupidos homines,&r carcos.Quam mcrito dixitnoftcr Pau
Ius,fecretor um cocli colcius: Volcntcs clTc fapientes,ftulti fadi funt,&r euanuc'
runt in cogitationibus fuis,cft^ amcnria corrcptum infipicns cor eoru.Quum
enim Dcum cognouiflcnt,non ficutDeum glorificauerunt. Ideo lapicntiacar
nismorscft,inimicaDco. Quum crgo tcrram ipfam fenfim dcperire conftet,
aeternitatcmillidccfl!eex fuanatura,ncccflari6 iudicandumeft. Ergoquatuor
elementorum molcs fcnfim iam pcnjflet,caucrnis ipfis tcrrxftillantibus aquas,
uaporibus a tcrra opcra folis in dics cxtrahi foliris,aqua in acrem degeneranre,
acre ab igni dcpafci ( quQ alimcnrum 8C bafis flammarij adcft) foliro.Nil fupet'
cfl~ctpridcm. Atquu aflJero ( quod patct Icnfui)montesipfbs aquarum lapfii
ali^scptcmporis iniurijs fcnfim abrodi&perirc,decliuiaimbribus ablui,6if tet'
geri,obiicictmihirccutitusillePhiIo,quemmirorafandatlcgisprxfcriptoim'
butum uoIuifl[c ob has nxnias quas Theophrafto adfcribir, a fancHo prarfd-ipro
rcccdcrc.Vcrumquidcmeft,inquir,monresabrodi &fabfumi:fcd interimaui
ignis in tcrra inclufi,alij nafcuntur, dum ignis crumpere rentat , atcp ira cmcr'
gunr,dum cxir,fcqucnrc ipfa terra igncm crumpente.O cSmcntum Thcophra
ftodignum. Itafuasnugas adfcribuntautonbusmagnis, qui mcntiri impune
uolunc, Quis acdat tam dodum Ariftotelis difdpulum , ut qucm illc fcholac

praeftarv

G V L. P O S T E L L I LIB. r. A^

pr^antifTImxmoderandxdclegeritjeo impudentiae contra prjeceptons pla-
cita ueniilejUt aflerat ad ignis motu (equi fluxum terreC Vehementc quidem in
aere motum alium trahere,ignem^ ignem ,&: aquam fortaffis aquam, fuga ua-
cuiadmittipotefl:. Atterram corporefohdamjduramjeadem pati,quis adeo im
pudenSjUt cogitet c" Verij habeat fuas opiniones,argumentu eius iudiaj.Mon
tesrolentquotidieigneacfiiuodifIblui,omniaq5rumpi,abeodcuultnarci,con'
fiHcrec^ , quu ignis acfliuus nifi in materia non poflit efle, ueluti in fulphurofist
quale eflin Islandia,Sicilia>Vefiiuio mote, &^multis orbis partibus, no ligans^
fed abfumens.Egregius ille homo non potuit difcernere,quid inter potentiam
&C adium fi t . Eft quidcm in toto terrenx natura? uinculo aliquid ignis fpiriralis
admixtu;unde reludationibus et uegetatione creantur in terra omnia, median'
tefpiritu, Verum utunquam erumpatific,autuim inferat, longeabefl. Sedad
alia pergo, Ab artium inuentione. Nam &C terra abfumi coflat, & friuola efle
Philonis obiec^a , Qin fit ut artium inuentio indies emergat,& non pridcm O'
tnnia fint aut per manus tradita,aut fcriptis proditafEtiam res ncceflarix nouii
commentum funt,&rhominu nuper mortuorum.Frugum uaria gencra indies
cmergunt,fpeciesfru(fiu5 adiuuantenaturam ingenio humano uidcntur,ad'
duntur^potctienaturali.QuidpIurac^Diluuiageneralia^inquient^conflagra'
tionesqj omniamemoria hominiitolIunt.Vndeaprinciprjs efldenuo repctcn
dum 8C difcendum.Igitur omncs ad eam potentiam pares, 8C fi qui funt maiori
ingenio,eo prajftantiores,Qui fit crgo ut Greci hominii genus feliciter natum,
6C cui ut Ariftoteles fcriptu uoIuit,nec cceli,nec fbli,nec ingenij ,nec corporum
uires optimae unqua defuere,longe cxteris mortalibus prajftantius,omnia qux
ad uitx humance ufum naturamcp locupletandam faciunt, non longc ante cxtc'
ros mortales repererint, Athenienfes prxcipuec' Quare mille annis poft barba'
ros(utuocabantChaIdxos,6<f Magos,Aegyptios,Prophetas,&;^idgenus)re'
ligio,arteSj litctx ad Grxcos acceflerint anteincognitaj f Vndc ea opinio pro'
drjt, ut quotquot infignes in Grxcia fuerc, barbaros difdplinae caufa adicrint c"
Quod obferuabatur Athenis ante ifoo annos, ubi ea diuina uis ingenr] quae a
barbaris uincitur,docetur,formatur,Ergo quum poft diluuium generale Deu-
calionis(utuocabulum Noachi Grxci mutauere,ne quicquam ab externis hau
fifle uiderentur ) omnium hominii cflet par conditio, quum barbari fin t rudiO'
res Grxcis autoribus, qui fieri potuit ut tot gencra difciplinaru maximarum ha
buerint tanto ante temporer^Grxci Grgci femper pueri eftis,nec eft in uobis(ut
aiebatille) uUafenexeruditio.Oportuitergo fliperftites illos homincs fuiffedi
luuiOjUt facra habent,5c: a maioribus eas accepifle difciplinas,quae ftatim excul'
tx fuerunt,inde^ paularim in totu orbem diffufk fltnt multis poftea feculis, At
ilIiidemquoruplacitiseftneceflari6credendum,tiadiderunt,mundumortum
habuiflc,&rantefea numine datas rerii diuinariifcientias.Cxteras artes,ut non
ita ad uitam neceflarias,inuenit ncceflitate docente p ofteritas . Sed illi admini'
culis rerum a patribus acceptaru priores omnia didicere. A quibus poftea Grx
d,inde Latini . Qu5 itac^ fuperfiites aquis fuifl^ent in Afia,ccrta derebus tranf^
aclis fcientiam habebant. Artcsigitur humaniores, quasnondumpriorxtas
melioribus occupata(diuinis fcilicet ) nondum repererat,etiameo tempore
latebant, Ergo mundus habuit principium . Eft crgo a philofophis fubfcriben'
dum facrx autoritati , qu^e ifta tradidit,fine adiuncfia ratione, qux cfl!e uera
oportet , poftquam ratio laboriofe quajfita eo nos uel inuitos ducit. Sed de
mundo hadenus . Nam ubi corruptibilia omnia 8C recentia in eo uidcntur,
habuifl^ originem conftat,

d 5 MVNDVM

4» DE OR.BIS CONCORDIA

MVNDVM ESSE CREATVAl EX NIHILO. Cap. V.

aVicunc^ admittit mundum a caufa pcnderc, Dcudk^ efle fupra rcrum
omnium naturam,atc^ ccvjccfKH, «v^ocpvKj^J^odiiouec, ut uno ucrbo dicam,
ao oinni partc beatOf, illi no cil fuadendum,mundum f uifle ex nihilo in effe dc
duc^um.Siaut cum eo quiab uniucrfo tollat cau/am & prouidcntiam,fjtagcn'
dum,poftquamnecpropriofcnfumouetur, nccrationeadmittitnecedanam,
necautoritate uUiusquantumuis magni nominis&T iudicrj probat,nil nififua
fomniafeclaturrccrteludcreturopera^acruerbcrarctur.ltacputobfcuritatirerij
praccedentium aliquid lucis accedat, ucritatisq; paulatim fe prodat natura,ifla
traclabimus.Ronis enim uiris Ss^ pi^s coiirmabimus,qua;funtiam tradita,uiacn
ad iequentia ftcrnemus . Quod ut lacilius Har, caufx omncs reru funt iterurefc'
rcndiP.Sunt ergo duoru gener um caufie,concaufkcp.Primx^,fmc quibus fecun
dac eflc no po(Iunr,funt prim5 agens,aur prouidcntia, &C finis. Concaufx funr,
qux itaadncxajfunt rebus, utnullo modo poHiintfincillis ellc,fcilicetmateria
& forma. Primam 5C fccundam conliderat metaphyficus, fccundam 8C terriam
mathematicus&fartifex.Quamuisergo non poifint cfle fccundxfinecfrecflu
primarum,tamen coiungifcmpcr neceflcnon cfl. Quamuis cnim domus non
fit facla finemente 8C opera artificis,ncc nifi cuiufdam ufus graria,tamen potefl
domus conftrucfla artificis pr.-cfentia effe deftitutaatcp inhabitata.Nifi autem fit
quxdam habitationis forma,S:rex quacuncp matcria,domus iam no eft, Dera'
tione uerci uniuerfi idcm cenfendum eft.ElIe unu artificem,a quo fubfternatur
ipfi forme matcria,cuiufdam finis gratia.Siigitur uniuerfi eftprimus motor,8i^
prouidetia,ut necelTario cft,ergo omnia ex nihilo creauit ♦ Nam fi rem iam antc
formatam habuit,prima caufa non cft.Quum enfm nil fine caufa fit, ea materia
formata ucl informis,ab alia caufa erit,& item ab alia,8cr lic in infinitum. Itaque
non crit prima caufa, quod cft abfurdiflimum;fcd fortaflis ea materia orta erita
fcipfa . A rqui ficri no potcft, ut quicquam feipfum crect.Oportet enim fi no eft
ex nihilo , eire ab alio, aut a fe, aut partcm Dei SC caufi prim.^.Duo prima falfa
funr,crgo St!. tcrriu . Nam illa pars Dei iam fcipfam crearet,quod cft abfurdum,
&C Dcum faccre materiam,8(f fimpliciflimu faccre diuifibilc, Grgo cft mundi ma
tcrics molcscp ex nihilo cffic^a. Atn5 capitanimus, quomodo cx nihilo fiatali'
quid.Non, quiacognitionoftra nocf^uina ab ignorioribus naturae(fitamen
quicquam diffcrat cognofccndo ) ad fibi notiora progrediens, pcr experimen'
ta matcrialia,in hocmundiglobo afIuefac^a,non potcftcapcre,quod non uidit
excmpIo.Tamcncxhisquf quotidieacceduntfenfuinoftro,quatcpantequam
uidercmus,nunquam credidiflemus, cognofcimus clarc,fi parrcm ignotam no
bis cum nota confcramus, nil plane totius uniucrfi fcirc nos,fi totius rationem
fpec^cs. A t nouimus quatuor principia, ex quibus omnia : CciUcct is fuperis la-
borcft.Nouimus cnim proindeomnia arcpille, quiquodelcmenraalphabeti
cuiufcunc^ lingux noirct, omniil difciplinaru eo charac^crc fcriptaru proftterC'
turfcicntiam.Legcrequidc fortaffisomnes litcraru fyllabas&^ucrbapoflct.at
quid proHcerct,iudicatc.Ita philofophi quod fciant, ignis eft calidus ficcus,ter'
rafrigidaficca,acrcalidushumidus,aquafrigidahumida,uclurinafurarhiftoria
recitando,qua ratione ita fir,aut quot fpccies indc prodire poffinr, fe fcire pofle
autumant.Primuquidcm 70 (Aim nunquam fcient, SiTnifiadmirarioneproui'
dcnricenunquam cognofcenrtS^ficognofccnt, itafict,utanimo cocipianr,uer'
bis explicarc ncqucanr . Alterum porro fcnfuum cxpcrimentis difccnt.Et mi-
rantur,finoncapiant, quomodoDeusillcqui fua bonitate infiiumhonorcm
&.' laudcm nobis ifta oculis fubiecit, fenfus quibus ea cognofceremus dcdit,po'

tuerit

GVL. POSTELLI LIB. I. 41

tuerit aliquid cx nihilo producere.Quamuis aut nil exemph' in inferioribus fit,
quo polTit fenflbiliter oftendi , ex nihilo fieri aliquid:tamen ut proximum a na-
tura dari poteft^fubiungam, Accipe ter millelibras, aut quoduis aliud terrx fru
giferac pondus,aqua^ riga utmaxime poteris, antequa appcndas,ut fit in fum'
mograuitatisgenere, cuinil poITitgrauius eademquantitate&gencreoppo'
ni. Ex hoc hortu penfilem facito,fubfi:rato lapide, metallo, aut quouis alio cor-
pore,quod diutiflime a communicatione alterius terrae arccat, fadatcp, ne quid
quod ad fendim attinet,depereat , Demum femina quoduis genus (eminis, ied
potilTimumluxuriantisnaturx in eohorto,utpericuIum citiusfacias.ColIige
quotannis foIia,corpora , fruc^us , appende , uidebis faneante multos annos te
magnam ponderis partem ab eo horto fubtraxiffe. Appende rurfus rigatum fo
lum,utante,nihil in eo minutum inuenies • Cogita ergo unde frudus tibi pro'
dferint, quum nil omnino deceflerit terraf, At dices : Ex aere 8C pluuiis id pro'
ce(lit,rigando^ creuit. Certum eflnoimmerito fcriptum reliquifle Mofcn,Et
ipiritus Domini fcrebatur fuper aquas.Nam quamuis quatuor elementa ad O'
mnium gcnerationem cocurrant, tamen tammagnam in omnibus partem fibi
wcndicat aqua,ut aliorum opera Ci ad eam comparentur,non appareant, atque
ahunde conuehat matcriam cxtcroru fcnfum fugientibus partibus. At fi dabis
ca qux tibi in terra nil imminuta creuerunt, omnium rerum expurgatori igni,
nullum eftdubium,quinmagnafitfuturacineris quantitas^fic' praecipue fi arbo
res aut fruticcs plantaueris.Cineres uero effe tcrram fynceram,fatentur philofb
phi. Nam agcnte igne quamuis aquam aercm^ abfumit,tametfi terra aliquan-
tum imminuit,non poteft omnino perdere, Vide ergo,unde illa terra ubi prO'
dif,quum prxcluferis uicinae uiam,tuajcp nil perierit, Certe ex nihilo illam dice-
res crcatam, niCi in matcriali parte mundi ageremus , Ineas ab hoc exemplo ra-
tionem, oueritatis&Tuerxfapientix amator,8^totam rerumnaturam obocu'
lospone,quamplurimafaneuelutexnihilo creariuidebis :aut falte fi exnihilo
non creentur,tamen quomodo corpus craflum &rfenfile irrepatin nature com
pofitioncni,nunquam capies.NoIi ergo,noIi ob tuam ignorationcm,tuis blaP
phemijs Deumpctere,eiuscppotentiamimminuere, quum longe ea qux nc
iUjipfa fuperet.Nam tuum fcire,de operibus eius redtare eft»

a.V OD DEVS CVRET ETIAM
p<(rticulim. Cap. V I.

NOnpauciphiIofbphorum,quum prouidentiamrebushumanis'darcprin
cipium fateantur, agnofcant^ uel inuiu , tamen ab uniuerfi cura remO'
uent:<3£: poft editas res iplas,non fecus curare an male uel bene fuum efle confer
ucnt,quam artifex, qui fatishabetopuscflinxifl^, dcmumnegligerefblet.Ve'
rum parum accurate rerum confideratione habita . Nam ubi arte noftra quan-
dam forma materiar cuiuis adhibuimus,ui materiaj fubfiftit, pro natin-ard,Iod,
tcporis,ita ut pratdpuis eius partibus n5 opus fit noftra induftria:quonia quan
tum poflit durare,in nobis no eftpofiti3,nifi partibusiniuria tcporis dC loci im'
mutarifoIitis.Cum(^nosinftauramus,idfumptaanaturamateriafacimus,qug
prgfcripto tempore in eo opere duratura cft.Nos itac^ corruptibiles quiete,mo
tu,alf erationibus cgemus:at diuina Prouidentia quu fit purus a(ftus,nunquam
quicfcens , proculdubio ipfi materix potcntia immenfa aut mediata aut imme'
diata fcmpcr incumbit.Si mundus coftaret omnino Iapide,aut quauis materia
crafla,qux etfi fenfum non haberet , tamen ab elementari matena participaret,
remel ligatis una horii corporum partibus, pofl^t in aliquod tempus quoad rc'

d 4 fbluerentur,

44 DE ORBIS CONCORDIA

foIucrcntur,agcrc quictc. Vcrum prarrcrquam quod ca qux fcnfu carent,fen'
fim pcr appolicionc alia, alia pcr ncxum procrcari folenr, ita ur diuinitatis fem-
pcr agcntis ubitjj agnolcamus ucftigia, uoluit longeperfec^iora prodire in me-
dium,quibus lila ucluti baiis loco cltcntjtS:: itcm alia his fupeiponcre,donec ad
quarta ucntum iit.Qiia^dam cnim in tota natura maxime cra{la,uitxcR cxperria
(unt.^qu.-c idco ciTc limplicitcr dicimus,ut liint elemcnta ipfa,iaxa,gemma?, me*
talla,S([ alia, qua? maxima partem terr^E & aqux habcrc uidemus,qux ipfi qui'
dcm non fui caufa conil:ant , Sequcnti in ordine funt ea, qux feminibus conce'
pta, uirtute &:^ praefentiaDei&:: leminis pridcm fcminati ahmentiiabillispri'
mis trahunt,uiuuntcp,6c maiori mole affurgunt, quoad pcriodum fu^ naturac
attigcrint,ufui^ fuerint fequcnti ordini . Qiii prxter uita etiam fenfum &r mo'
tum haber,augeturcp eadcm uirtute ad pcriodu ufc^ uitx aut ufus lincm, qucm
n5 in fc habct ; (nam res Sc^^iines diflcrrc femper ccrtum cil) iedin (equentior'
dine,(3if totiusmortalitatis maximo confcquitur . Qiiartus iftcgradusquatuor
etiam naturas copleclcndo,cft cum lapidibus,uiuir cum plantis & animalibus,
fcntit cum animatis, cftq; totius natur;e fcopus homo . Qiri cum flii caufa non
polTit cffc gcncratus, habcat in fublimiori gradu hnem ncceffe eft . Ideo prxter
animamciEterisanimantibuscomuncm,cftintclle(^uimmortaliprcditus,quo
crebro cctlum animorum^ originem &:Dcum contemplaripofl]t:eftcKeiusfi
nis picvcipuus in hacuita,mutua cum cetcris hominibus ucluti fratribus opcra:
in futura,Dci cognitio, dC omnium rcru in co pcrfccfia uino.Itac;^' caufaipia effr
ciens reru ommum,fui caufa omnia creans,tunc etiam fincm fuum illis reddir,
quum homo in agnirioncm crcatoris tranfit,& immoratur . Is ne ordouidetur
eriam inminimis ueladhor:Emomentiipofredurare,nifi pcrpetucjmoderator
illeformas inmateria feruansScfligans^prarfensadefletjOmniacpcuraretr^Cerre
fierinonpoteft. Namnunquamoribundxnatur^fubftitucrentur, nififemper
adefTet conferuans forma,a crcarorc adeffe iufla.Ideo qucjd ifta pcr fe fubfiftere
nunquampofTinr,deftitutarc(ftorc,dixitmcrit(3Plato,n5efl^. Quideft(inquit
in principio Timci)quod fcmper nafcitur,&: nunqua cftraut quod nunqua na-
fcitur,&: fcmper eft C Per ea qux femper nafcuntur, S:^ nunquam fubfiftunt,ca-
pit ifta infcriora indiuidua,quaj rcuera nuncp per fe fubfunt. Forma- ucr6,qud-
uis nunquam nifi in matcria uidcntur,tamcn fcmper funt:ita Dcus ubic^ eil.Si
aut autoritatibus ad rationcs confirmandas fit opus,nullus ( nifi fortaflTis «70110-
Tioyoi 3C Epicurei ) ex tota gentilitate philofophoru cft dcfuturus, ne ipfe quide
Dco quanru ficri poreft iniquifTimus, Abcn rcis.Irac}? dc fcicnria Dci cft uiden
dum,quid fcnriar.Nam nifi Deus fcirer omnia,&f per una fcicnriam fimul StTfe-
mel cognofccrcr,de omnibus ci cura effe non poflxr. Air iracp de ea,quij in mul-
tisalijs locis,rum poriflimum conrra Algezclcm , undeautoritatem lubcntius
dcfumo,quod etiam ajquiflima uix illi conccfla uclit . Difceptatione fcxta fblu-
tione j obicdli ita ait:Non eft impofTibilc in fcicntia Dci una 8C cadcm exiftcn'
tc rctineri rcril qux fcire pofTuntmultitudinc.Nanq; philofophi probantDeii
fcircfeipfum,&:pr^tcrcaaliamobilia.Etpaul(Dpoft:ScictiainDcoeftac^U3lis,
noftrapotcntialis,6<:abobiedupcndcns:quod inDcononcftadmittcndu.de
modo ucrcD fcicntix Dci humanus intelleclus n5 potcftinformari.Etalibi:Dci
fcicntianocftuniuerfalis,nccparticularis.naqualitatcfii:Efcictiecxpotetia,no
ex fcietia metimur.Sed ut nos expliccmus hacdifficultatc paulo facilius,funt di
uifioncs reru ut a caufis fTunt,prarmittcdae, ut pcrpcndamus, quu nofcat omnia
Deus,quaru autor iit reru, quarij pcrmiflor. Sunt in uniucrfum caufk efficien-
tcsquatuorjNatura,Ars,Fortuna,Diuinaprouidetia.Prima&:ultimaexdcm,

qiium

G V L. P O S T E L L I L I B. I. 4/

quum ipfa natura per (e nec uolun tatem nec motum habeat ♦ Vt crgo res (unt a
natura, ordine perpetuo autorcm SC protecflorempcrfingula fehabereDeum
monftrant.Quaccuncp a fortuna ScT exna diuinum arbitrium ipfo Deo permit'
tente fiunt,Deus etiam illa nouit, Paricer qux a nobis ft'unt,reu bona leu mala,
que in arte &rinduftriahumana pono.Itaq? nil in ignoratione eius poni poteft,
At obijdet Alexander, dC ilh' qui particularium cx inconuenienti uolunt Deo
adimere cognitionerSi omnia Idre Deum faciunf,aiunt,impium dicunt,qu6d
tot impia facinora uidcat, 8C difl^ mulet . Bona illauo , Si feruus principis mak
res adminiftret,principe fcientc, ( qucm tamen bihs, qua Deus caret, urgetin
ukionem ) nonne ftatim ad omnmm fcelerii ac^us arma in eum fuosq? fumet c*
Nonne fibertas arbitrij femper eft in co feruo,ut poffit refipi(cere,S(r poft errata
mehor fieric^non (ecus atc^metalla Cxpc poftconceptam &r deterfam rubigi'
nem,quam ab ipfisfodinishabctjfuntdefecatiora C Practcreaquum nullus non
fcateat urgeaturcB uitijs , tam a materix quam confuetudinis morbo, quis non
cxpetetpotius uitac cataflrophen , ut excuiarinon pofflt , qui eo uique perftitit
iniqueagerec^Nonnehxc in homine bono probo^ ciTcnt uindicfla laudabilio'
rar^Quanto magis in Deo hoceftprobandum,qui fummaeftmanfuetudineScT
benignitate r^Impius iniquus ue ciTc non poteft, quodilla uideat, fciaf,pcrmit'
tat. Nam erit locus reddendaj rationis,quem credas, uel no,fubeas oportetnllic
non iniquum jfed iuftiffimir Deum fcies. At hec obieclio eft eorum, qui Deum
iniquumideoputant, quod poft fatamenteshominum moriiudicant,miran'
turcp Deum eorum impietatis pccnas non flimpfifte. Quod uideat a fe ScT natU'
ra facla,nil obftat, quamuis noftrx temeritau quxdam in illis mala uideantur:
tamcn ntl malum in illis efie certum eft,quin utilitate compenfari multipliciter
poftlt. In primo loco ponent , cert o fcio, multa hominum corpora ab ipfo ortu
uitiofa,ut mcmbroru, ut etiam illis ufus ingenij defit, id cftc iniquum aflerent,
nec ullam ex ea re utilitatem capi , 8C magnam miferiam iniiigi habenti ea uiua,
fi Dcus fcif, eft iniquus. At fi in uno aut altero oftendit fuam potentiam Deus,
ut oftendat,quomodo te potcrat etiam formare,fi uoluiftct^atq; etiam totum ge
nus,quid tibi iniquitatis uidef ur, quum illi quamuis fit corpore inepto,niI xtcr
naefelidtatis depereat C Ali|s ex comparatione felidtatis propri^e, cum eo acce'
datinnumerautilitas.Equidem xquitas fummaeft,itainiquum efte. Age,n6n'
ne eft paterfamilias iniquus, fiex mulus feruis paris meriti,pro fuoarbiuatu
alios deprimat ad uilia, euehat alios f uno^ ex multis pro exemplo apud cxte'
ros utaturr^Minime^quia illi pro fiio iure licet id quod uidetur in fpede malum,
permittere,quoties maior inde utilitas in totugregem profiuit. Id uer6 iuftum
negamus, quia ignoramus : tum quia malorCt meminimus, beneficiorum Dei
obIiuifcimur,fi quidab ufu,forma, difTormitafe, natura uecreaturariiforte con
fequuti fumus . Hxccaufamultosadduxif,utnegarentprouidentiamautefl!c,
aut curarereshumanas.Maleferiatoshomines,8c:naturgrerumimpcritos;qui
non aduertant,non ideo nullum efte animishominum ius fasqj a naturainfi'
tum , aut nullas leges inter homines, qu6d iniqui iudices iura eucrtant,uerfuri
iureiuspcruertant. Ineptus enim plane efllet,qui ita colligeret. Diuina pro'
uidentia non (limit inhoc mundo pcnjnas , meritas uult dare, quum noneft
poenitentix locus, Alioqui quumomnia fintcaulahominisfacla, illcpofttot
arumnas feubenefeumaIeagat,nilpofthanc uitam eflttfuturus.Etquum res
infim;^ fuos fincs habeant, prc-eftanufllima 5<:fecundopoftDeumordinefine
carebit C Fieri ncquit , Qiix a cafii fiunt, quum ex neceffif ate mat erix ueniant,
mala non flint , Proprieigitur quod malum eft,fit ab arbitrio,cuius uiolati dare

pcenas

4^ DE ORBIS CONCORDIA

pccnas oportetiundcnequitiaaDeoabcft longifllme, quu idin quoiniquum
dicuntjiit totius diuinitatis praedariflima proprictas.Non aute ipfc (olus Deus
li uic particularium rcrii modcrationi pr:ecfl,l"cd ct aftantcs mittit fubftantias fe-
paratas,bonas.Permittit ucro adefllc malas hominibus, regnis,locis^ frequen'
tcrrquos antiquitas dixit Gcnios. De quibus fl:atim poftautoritates aliquot phi
lofophi additas ad probandumafliimptumtracfiabo.Ariftoteles z.Rerumna-
turalium,feuNaturahs aufcuhationis hbroitaait;Inquibusfinis eftquilpiam,
eiusgratia fit priusS^poftcrius.Igitur ut ht, ita heri quodcunqj natumeft,ut
fblet fieri,ita (cmpcr fit, nifi quicquam impcdiat , Fit uero cuiufdam gratia . ef
go&^quo natum efthuius graua ficri, Vt fidomus eflct eorum qux natura
tiunt, licfanefieret, utnirncab arte.Si uero quac natura funt,non folum natura
fed ctiam artc fiercnt,eodcm modo etiam fierent , quo fieri nata funt, Alterum
enim eft caufa alterius , dC omnia quaedam ars cxequitur,qu:c non poteft natU'
ra,fcd tamen illam imitatur.Si igiturquse artcfiunt,funt cuiufdam gratia, ccrte
c6ftat,&;^ naturalia cuiufdam ctiam Hnis gratia ficri.Et paulo poft: Vt igitur ars
aliquado fuo fine fruftratur,ita& naturamaterixuitio,autpotius natura quan^
doq;(rar6 tamen)non confequitur fincm^&Tc. Exquibus infcro,tandiure'
quiri caulam cflTicicntcm rebus creatis aut artificiofis , quoad complementum
acccpcrint:etiam partcs rcrum omncs , qua^ad rei cuiufquam complemenium
adcflc dcbent,ncccflliri6 noflle & adaptare caufam agcntem, quoulque confur-
gat opus compIetum,aIioqui nil compIcretur.Qiram diu crgo durat operis cu'
iulcunqj conftru(^io,tam diu prxicntem,(cicntcm,complcntemc|p opus, opor^
tet cauiam artificiofam adcflle rei , Qirum igitur mundus perpetuo fit in motu,
dnlin ac^ionc, nec coplcatur , quoad poftrcmus homo mundi fit natus,uixerit,
Dcum(^ agnouerif, ccrtifl^mum eft ex conceflls , Deum noflc ctiam particula'
ria.Nam fi hoc opus fcmcl rclinqueret ( quod fieri nequit ) imperfec^um refta'
ret,nondum ei adpofitis quxad complemcntum faciunt partibus . Quum ita(^
decedant fingulis momcntispartcs cius,inftaurationepcrpetua,&innouatio-
ne ( utaiunt philofophi ) illis opus eftmcdcri : at fine cognitionc omnium par
tium non poteft ficri. Verum fi errata dC imperfecfla tam multafiant, quf fieripo
teft, ut ille iapientiflrimus arbiter omnia nofccns , illis impcrfcdionibus no mc'
deatur r^Hocin cauia eft : Materiam quidem ad formas, utiam dixi, fcquaccm
crcauit,fed eiufinodi tamen,ut argumentii fui femper circunferret. Nam fi per'
fediam a^que ( ut ccrte potcrat ) ut formam gencrabat, fubicc^is incptam redde'
batj&^ femel crcatam inde fpccicm rctcrna facicbat : undc 5C aftcrna omnia fuif
fcnt futura, 8C unica,ut foima\ aut fi uoluntatc creatoris alia dcmu corruptioni
nonobnoxiafucccflutcmporis,utfit,produc^afuiflcnt, tota fo lidaq^elcmcnta
fuifltntcorpora uita , S>C corporc pra'dita,in cumulum coac^a, fine mutuo ufu,
SC ordine:&f ubi completa fuiflxnt ifta,iam crcandi impotcns fuiflrtDcus. qux
omniafunt indignacreatori.Oportuit crgo in matcria impcrfcc^ioncm reli'
quifl[e,donccdcfecatusfitmundus. Ea igiturmateriximpcrfcc^iotarditateaut
celcritatc motus dC propriat naturx facit, uta formis non fcmper diiponatur,
nulloquidem forms! aut crcatoris uitio aut ignoratione,(edmaterix fluxUjStT
caularum cxtcrnarum concurfii : qu:?quum fint in cafir pofita?,numerari non
pofl^rnt.Ex prccedcntibus ergo habemus , Dcu Icire 8C creare particularia, ma'
la tolcrarc 8C pcrm ittere, no aiit ipfor u autorc cfl!c:nec unvi cfCe Deu cauiam bo
ni,&ralterilmali,utincptierijtquida,quos ^ 3C u.Mctaphyf Ariftot.exibilat.
Praftcrea quod in malo ponimus,id no eft malii,nifi ab humano arbitrio procc
dat.Namhomincmori aliquadomoriturQ, acdesincendialiquadoruituras,&r

perituras

G V L. P O S T E L L I L I B. L (.7

perftin-as fortunas longo temporc coac^as diflipari , quandoq; non futura5,aut
dominos perpetuo mutaturas , haecomnia fallb in malis edecenfcmus. At qui
uojens prudescp homicidium feccrit,xdes incenderit, rapuerit, uiolauerit, fuC'
rit deprxdatus,Sif caetera flmilia : ille uero grauiffimc peccauit,malum(^ fecif, a
creatoris benehcio excidit,& ni rcfipifcat poenas ^Eternum dabit.Nil ergo pro^
hibet ifta fcire,&r tolerare ueluti didimulanter Deum.Nam aIioqui,ut iam dixf'
mus , per hominum uaframenta uix ab ullo orbis colereturjta enim ell: depra'
uato arbitrio homo,ut Ci quoties peccat,daret Deo poenas, iampridc genus hu'
manum defeciflet. Prxftantius cmendationem expec^at princcps , quam faruit
jn fuos.Q^ramuis ct poenas permittat Deus infligi grauilTimas hominibus,ope
ribusdxmon!jidprocurantibus,primamfuiDeiq?ignorantiam, demummor
bos corporis,uaft:ationcsregnorum, prouinciaru exlpoIiationcSjpeftcSjfames,
beIla.Qi.ix omnia exhominii meritis nata elle nemo dubitet. Ea enim permit'
titfieri Deus.utadinnocentix uiamrepedanus :quodab afflicftis diuinitusoB
afflaus tantum fieri, non a fortunaus folet,

DE SVBSTANTIIS SEPARATIS, SIVE
dmonibuiiGenijsuc. C A P. V 1 1.

IN nulla re maior fuit aItercatio,maior obfcuritas,mfnor opfnfonum concor
dfa,quamcumdeda:monibus aut flibftantrjs feparatis fcrmoeftobortusfn'
ter philofophos, Nam in alteram partem trahere folet noftrarcrum incognfta'
rum ignoratio: in alteram effec^us uarrj rapiunt . Erit ergo diligentius hxc pars
aftingenda,&!' fradtanda,quo fcilicet eft diff icilior . Rationes primo in loco po'
nam, fequenti in ordmeautoritate doclorum hominum nitar :dein uniuer'
fo omnium gentium confenfu fuadcbo. Adeffccfla demum &C experfmenta ue'
niam,qua; innumera funt . Si quid uero potcrimus de his fubftantrjs fuperiori'
busattingere,erit fane longe iucundiusmaximainferiorumcogniuonc,utaft
Anftoteles.Dicitcnim i.deCoelo &mundo: Quu cceleftia quaedam demon'
Itratione attiagimus, uchementer lcetarinoscontingit, Quod fiminushxra'
tiones fub fcn!~um cadent,tamen utiliter recipfcntur, tanquam amplius proba'
tae. Velutf rerum nnperifis etiam, 5C magnis uiris utiliter de Deo dC cxtcris xc-
bus quae non nocentjScT quas aedere multij iuuat,multa proponuntur crcden'
da,autori[ate ^C confenfu hominum fimplici probata»

t Vt in hunc ufqj locum a totius naturxcontemplatione,&f rerum fnufcem a rAUont.
caufarum^ comparatione uerum reperimus,ita etiam hic agendum uidetur. A
motu cccli ita demonftrat Ariftoteles : Omnis motus in fe indehcicns eft a mo'
tore, quinon moueturnecperfc,necpcraccidens.Plures ueromotus funtfn
coelo dffferentes.Igitur Scrplures motores illis adefl[e oportet. Corpus non mo'
uet,nifi' motum ab aliquo : quod probatur de motus ratione . motor autem fn'
corporeus f un(5ius corporf,mouctur per accidcs ad motS corporis:ut de anima
patet. At fn motibus cocleftibus opus eft efllemotores corporis S>C motus exper
tes.Sunt uero illf motus cozleftes ab aliquo intelle(flu:undc conftaf,efl!e fubl^an
tfas feparatas,numero faltem coelorum pares.

i Natura fuperior infima parte attingit inferforis fuperiorc.Natura aiit fntel' gx mnnii
leciu prxdita eft fuperiorcorporea, SC quxdat omnibus corporeis in homine hdmonin
complementii.Opus eftergo,qucmadmodu corpus intellecftu prarditum flim' cr ordine,
mum eft inter corpora,ita anima illi iuncfia oportet efTe in generc intelligcntia-
rum infimam : quae quidem ipfa exors cft interitus. Ex ordinc ergo rerum fiint
cttam fupra eam alf^ fubftantie,etiam plurimorum ordinum 5C poteftatum.

j Sl

48 HE ORBIS CONCORDIA

5 Si exaliquibusduobiis aliquodrcfuIratcompofitumjUt in corum altero
fjmphci muenitur diffa cntia perfc(ftionis,in dC in altero. Vnde aliquid cfl: pri-
mum , &.' minusreliquo cg€ns : quod in corporu rationepater.Nam bafis cor-
porum non egct altjs/cd c diucrlo : undc cx analcgia ctiam inuenitur fubftan'
tiafcparatapcr(c,S::totordinibusdiilin(fi3,quotcorporarunt.Ergofuntfub'
fhntia: fcparatcc.Diffcrunt tamcn ifta comparatione,quamuis gradibus conuc
niant , Nam diuinis in rcbus, quo magis o. primo diftant, co magis illo ad fuam
perfcclionem cgcnt. Edmerfb Ht in corpcrcis . Nam matcria & forma contra-
rio quodam modo fubffat , Potcll quidcm elTc ipfum rerum infenfibilium,fine
uita,fenfu,intclle<fluconfiftcrc:uitafincfcnfu,fcnfusfincintcllc<fiu:atnonedi-
ucrlb.Jtahicquodeftprcefiantiflimum jhomolinc infcrioribus lubfifterene-
quit. Quoduerb iam eiiin quartogradu animus nofter, quihac rationedebe-
rct cflc perfe(fiior cxteris fubftantrjs fcparatis,cft ( fi licet inter parcs lubftaniias
aflignarc ) longe infcrior,5(r maximc primo cgcns.Carterii ordinc ucrfo omnia
conucniunt,NamutfineefIcmaterixnilcrcatur,necad fummum pcruenirc
licct : ita Sil finc Deo intcr formas prarftantitTimo , infinitocp locus non eft ullis
fubftantijs, Vt ucrb fccundus matcria* gradus cft- primo dignior,itaalter intel-
leclusaprimoeft nobilitateinferior.Etrurfus,utlcnfu pr^edita nobiliorafiint
primis,5f fccundis,ita tertia a Deo funt minus fecundis digna. Et ite,ut fumma
funthicdignifllma,itaillictcrtiaaDco(quxquartafunttnordine)luntmino-
ra . Pcrfcclio ergo inferiorum cft non rationc corporis, fcd raticnc accefllis ad
firmma : itaalrjs caufa minoris nobilitatis eft,admateriam £«::infcrioraacce{Ius,
Vndeht,ut inmcdiofit utrorumc|jnexus, utfciHcetinipfocorporehumano
fit forma pra-ftantiffima, animus ex quinta illa natura, utait Arifiotcles, decuP
fus, qui poflct per fc agcre,ratiocinari, colligcre : quod c:»teris animantibus ex
ijfdem clementis coftantibus eftnegatum.Qirbd fi ex hacnatura cflcf rationis,
cadem brutauti oportcrcr, quodinnullo uidetur. Sed ifta commodius,ubidc
animoruimmortaIitate.Vtigiturhicgradus,itactiamilliccni:ncccfleeft.Ergo
intcr animum Sd Deum funt fubftantia: fcpaiatx . Si nuUi cflcnt intcllccfius in
ca ram clara 5c pellucida cceli rnatcria,&: capacitate,(quum uita (?t: Dei laude 8C
honorc omnia conftcnt) ccrtc abfurdu cfl"cf,in hac icculcnta matcria proacafle
tot animalium gcnera unius hominis,Dei (i\ fapit) laudatoris gratia in pra'cla-
rifljma autem parte mundi nil practer dcfcrtum eflc.ld cflct pcrinde , atq; fi quis
laudcm cx fuis opcribus opibusqj qua*rcns,quxfuntpraEclarifl^ima,ea omnino
habitatorcdcftituta:dcformiaucrb,habitatorefrequctiomninoopplctaueIIet.
Qimm fitfinis rcrum omnium inDco,utfciIicctagnofcafur,laudctur,ametur,
( etfi etiam non cgct idis nifi cx uolunrate, nam alfjs non indiget ) certum efl
nuilummundi locum uacuum laudatore rcliquiflxr. Vndepatctpropofitum,
eflc fcilicct pra-clarifllmos fpiritus fn prcclarifljma mundi parte,ubi Deum afl[i-
duc laudenr. Amplius.

? Sitneunusintcllcdus,an pIurcs,nolohicconfra Abenrcisagcre:quod
ftio loco dc immortalifatc animorum faciam, fitis cft omnium philofbphorum
confcnfu,fupcrcfrcpoftfafaintellc<fium:quiquidcmacorporenonperfubftan
tiam , fcd pcr accidens fcparatur,fupcrcftqs . At quod eft per fe, cft prius, quam
quodpcraccidens. Ifacjjprarfcrhumanumintellecflum^funt&faliiefubftantix
fcpararc,pcr fe fubffanres , Ideb dafmonum procrcario, quar per fc eft,anfe ani-
mum qui iungitur ipfi corpori,fuitfa<fra,Igituraflumpfum eftprobatum.

<? Pra*terca, fubffantia pofcft efle fine quanrirare , non e diucrfo , Subftantia
aurc omnibus gcneribus gcneraliflimis prior cft remporejrationejCOgnitionc,

Ac

G V L. P O S T E t L I L I B. 1. 45»

At nulla corporea fubftantia eft fine quantitatc.Poflunt crgo efle quxda m ge^
nere fubftatiae cxpertes corporis, At omne poffibile in rerum natura reperitur:
alioqui cnim unmerfum impcrfedum cft, Praetcreain ajtcrnis non differt cfte
&pofle, VndcconftatabeapoiTibilitate cfl!efubftantias,criampraeterDeum
&: animam,Nam illc cft talium fumma^animus noftcr eft infima.Opus eft crgp
cfl^mcdiasqu:epofl!ibilesfijnt,utfint.Pofl^m adhuc plunbus agerc rationi-
buSjfed ha: fatisfacient uerum quajrentibus ut difcant:quxrcntibus aut ut repu
gnent,ncciftajnecah'aunquam fatis erunt, Autoritatcnuncnitcndum eft.

7 Quii ifta fim autoritate confirmaturus, pofl^m ccrte uno uocabulo omnes
omniumnationumphi!ofophospromcadfcrrc:quorum iudicio ftetit pofteri'
tas,nifi a numcro cximcrcntur nclcio quot rcfra(^tanj:qui ut a cajtcris differrct,
in fe iudicium cfl!c negarut. Inter Latinos enim fi Phniu 8C Lucrcuum cximas,
ncmo non fubicribet, Intcr Grxcos plures fuifl[e, quid mirum,quum orbis pc'
{iis indc manaritr^HabueruntPyrrhum Eh'enfcm,Scxtum Empiricum,Lucia'
num, Arccfylam, ( quauis hicmodeftior uifus eft,quod non res falias cfl!c,quas
ignorabat, aflcruit, fedafl^nlum a rebus cohibendum ccnfuit ) Demoaitii,8<r
corum fec^atorcs.Nam nullum fuit tam ineptii opinionis aut facfiigcnus,quod
apud illos affertore aut teftem dcfidcrauerit . Illi cotra totius orbis fenfum, opi-
nioni defubftantijs feparatis uolucrunt rcfragari : quos refutatione indi^nos
ideo ccnfco,quod ab omnium cajtcrorum fcntentia rcfilicrunt , Non fane mi'
rumcft,cosquiniInoftris fcnfibuspcra'pi,ea(^ omnia falfo creata & inutili'
ter,quaecontrc(flamus, diccrent,effc<^totum mundum ^ccfira, non fubftan'
tiam,cuam his noluifl^ calculum apponcre,quu no homines, (ed prajftigi^ hc
minum fucrint:uelhocunum faltem non ignorare coadH, quod neicipibs qui'
dem fcircnf.Qi.rid alios mouerit fentcntia ab orbis confenfij diuerfam introdu'
ccre,uidcamus.Religionii omnium abufus,quxftus fcilicet faaifi'cum,in caufa
€ft,utminusquaeinfacrisrebushabcntur,faciant fidcm. Ideo uocabantmulti
deos «yvis tsAhioMtx? , quodilliinnoccntifl^miqua-ftumubcrrimumfacrifica'
toribus cxhibcrc foleat , Fucus itac^ ille quu fcre uhiq^ locoru uidcrctur,omnia
autcm impofturis fcatcrc,nil ucri flibcfle ccrnerent,nil crcdcbant. Quod ipfiim
a noftra faaofancfia pcrfuafione alicnos rcddit nonnullos : qui ^i ucrum in una
te centics uiderint, femelcp falflim irrepfifl^ fcntiant, abrogabunt ftatim unius
fcnfus gratia,quicquid ante fidei habuere. Id inde fanc procedcre conftaf,qu6d
resitaoptant,utcrcdunr,5<:affe(f?ateiudicant.Itadcrcligionibus,prxftigijs,dg'
monibuscpfcnferuntilIi,&Grxci,&Latini,qu6dobIiquis rcfponfis & obfcu
ris ucluti a Acf ('qt editis, frcquentius refponfitarctur,nunquam illi di) uiderciur,
Partim itacj; rerum ignoratio,partim fucus,partim diuer;^ fenficndi 5<rcxcogi'
tandi libido fecit,ut nil fubfiftcrc fubftantiarum adfercrcnt . Sed J^H(iOKfni(cv7a5
iftos mittamus,adcp ccrriflima iudicia tranfeamus. Prodcat in mcdium. ipfe phi
lofophorum princeps,qui ait n^^ooy tjFJ tcc cpv(riK«,dum inueftigat de fubftantrjs,
in uniucrfum fubftantiam bifariam ciiuidi,in fcnfibilcm corruptibilem,fcnfibi'
lcm xtcrnam,6c tcrtiam immobilcm, Sccundum non potcft nifi dc fubftantijs
(eparatisintclligi.Qiriaccelefic corpus,quatenus corpus,ctformamateria^ co
ftans cft,impo{fibilc eftxtcrnum efTc,utiam antedemonftrauimus, Quos dcos
nonfcmcl inEthicis uocet,no potcftintelligi,nifi defeparatis fubftantiis.Prac
terca, eiufdem autoritate iam anteadditapatuiteffeintelligcntias orbium mo'
triccs.Sed co maxime liquer, quod dixit omnia quodamodo cfle tria , efle fub'
ftantias fcparatas . Nam poft Deum caufam primam 8C immotam in fe pcrma'
ncntem, quaj eftipfa fimpliciffmia unitas SC trinitas , oportet efle ctiam eadem

c harmonia

50 DE ORBIS CONCORDIA

harmonia rr cs rcparararum fubfrantiarum ordines, casi^criam infctripart/tas.
\ r quod nil rcpugnat,cv^ cx ordinc rcrum cli^,ccrte crcdcndum recipicndumm
crtproprobaro,quum reuclarionc inipirancnccjjporius quam probationeha'
bcarur.Adminiitrarioncucro corum ordinuir. Dcus fummus ifihsc infcriora
cir modcrari fohrus.Sed ad Plaronc rranfco . Pollquam de cocW dC aftrorum di'
uinirare dixir in Tima:o;Dc ali)s d;^monibus diccrccorumcK rcferre orrum,eft
opus noftns uiribus impar.crcdcnda dcilhs,qux' a maioribus rradira. llli cnim
quu a dijs orruin habucrinr,ccrt6 conftar ^T luos progcnirores nouiflc,quos po
Ircris rradiderar . Bil quide certc abfurdifllmum, dcoril fihjs abrogare dc parcn
nbus corij fidcmrquamuis fine ulla dcmofi:rarionc,aur ucra, aur uerifimili ca di
canr,ucludlcgieorridi(5lisparcndum.Quoplaciroqua*pridemdereligionea
maionbusrradirafunr, ratacdciubcr. Btircru,quumfummfidcoriiadloqucn'
teni inferiorcs deos, id eft daemonas, innoducir : Quicquidj inquir,natucft,ia'
dcm £C corrupribilc . Vos itaqj quu nati fitis, immortales quidem cx ueftra na*
tura non eftis. Attamcn quum mca uis immenia iir corruprionefuperiorjnolo
uoslcgibus morris tencri,(?v.'c.Qiiibus ucrbistres auroruarcsmulromaximas
habcmus^Pythagorc-CjPlatonis^Ciceronisiquos infinita turba docftifllmoru ho
minum cftcolcquuta:Plotinus,lamblichus,Hermes,Amelius, MaximusTy'
rius,Porphyrius,Epi(fictus,Chalcidius, Proclus:qui omnes &.' fubftantias icpa
ratas clIe,5^bonis maliscRgeneribusdiiringui,afl[cruere. Succcffionequadam
diiciplinx Phcrccydcs a Syris &.' Chalda'is , ab co Pyrhagoras , ex hoc Plaro,a
Plaronc Cicero,ab illis poftcriras acccpir . Eflxt nil aliud quam onerarclecflore,
adfcrrcquxdeillis(cripfitOrphciis,Homerus, Hefiodus, Empedoclcs.exLa'
tinis, Vcrgilius, Catullus, Valcrius, Ouidius, Scncca, eitcntcx inregro ferme
cxcuticndi.VcrtJunumitemautaltcrulocumPlatonisadfcrrcoporter. Quin'
to libro dc Lcgibus,in fumma felicirare quu promouemur, unumqucnc|; a dar'
monc qui illi precft,ucluti obuio iuuari, adfirmar. In Socraris apologia,dxmO'
nas ubic|; ellc probar. In Crarylo,in rriplici gcnereponit,hcrocs exhominibus
fados,d.^mones,dcos:qu.T omnes fubftari^ fcparara? iunr. Poflcm fane ex PrO'
clo nCicmulta adferrc:fcd quia ea omnia dccerpfir, 8C fibiadfcripfir, qusenofter
Dionyfius Arcopagitcs tradidit,fupcrfcdco , Noftra cnim nobis funt iatis pro'
bara.Scd anret^ ad cartcras autoritatcs ucnio,uolo adfcrrc, qux Plutarchus ho'
mo&^latinar&Tgraece eruditionispcritiflimusrradidir.quod multum ad rcm
faciant , 8C confirmcnt ctiam, qux de fcripto ex faais habemus . Dc dcperditis
oraculisitaicribit: Dcmorteautiftorum (darmonum intclligir)audiuiiermO'
ncm hominis ncc imprudctis, ncc uani, Aemiliani rhctoris,quc multi uefirum
audiucrunt:cui patcr crat Epitherfcs, meus ciuis,&f in grammaticis prxcepror,
IIIereferebar,quum alic]uando nauigarerin Iraliam , fc confccndiflc nauem ua-
rfjsmcrcimonijs <?c'frcqucntihominjjmultirudineonuftam. Aducfpcrafcente
itaq; quadam die,quil clTct circa Echinadcs infulas, uento ccflantc iuxtaPaxon
infulam delatam fuiflc naucm.Cumcp mulri adhuc uigilarenr, non pauci criam
potarcnr, nondil coplcra cccna , audira eft uox ab infulaPaxo, acclamans Tha-
mum icmcl dC ircrum:ira ur mirarenrur . Thamusaurem erar Acgyptius nauis
gubcrnator,co uocabulo ctiam multis nauigantium ignotus . Cumcpfemel 5C
iterum uocarct,tacebar,rerric> ucrc3 rcipondir uocanri.Tum exerra uoce,quod'
cunc|; uocabar,dixir:Qirum fucris iuxra Palodes ( locus eftnon longe a Corcy'
ra ) dcnuncia,quod Pan magnus morruus cft.Qiiibus audiris,diccbar Epithcr'
fcs magna admirationc in ftuporcacf^os , cccpiffccp agitareanimo, an impcrata
facercnt,annilampliusdciIlocurarent:fedficefl[cagendu,cenfuifl!eTiiamum,

Si

G V L. P O S T E L L 1 LIB. I. >i

Si ucntus qiridem adfuerit, fe praeternauigaturos re neglecfla : fin autem fereni'
tasfuent,tranquillumcpmare,illum didurum, quodiuflus erat. Vtautem ere-
gione Palodes fuere,ce{Iauit omnino uctus,flu(f^us reiedere. A prora itac^ Tha
mus proipera terra iniit,quod audiuerat, Pan magnus mortuus eft. Quod qui5
uix finiuillet,eft auditus inges lucfius admirabundis uocibus mixtus,no unius^
fedmukorum. VelutiaQtmuItihomines fuilTentpraeientes,ftatimid rumori'
bus Romac iparfum eft,ita ut a Tiberio accerferetur Thamus. Hoc uero ita crc'
didit Tiberius,ut de Pane percunclaretur,qui nam eflet.Coniecerunt aute,qui
circacumerantjdocfiiuirijefleMercurio&Penelopenatii.Habebat etiamPhi
lippus (quem m hoc loco inducit) quofdam teftes earum rerum,quas ab Aemi
liano audiucrat.Demetrius uerd inquit(is etiam introdudtur a Plutarcho,Bri'
tannia oriundus) ex his infulis qug circa Britanniam funt, defertas efle multas,
Iparfim^ politas ( Orcades uocant ) quarum quafdam dxmonum 5C Heroum
nominabant ; le uero etiam contempiandi 3C hiftoriac gratia iuflTu regis in pro'
ximam defertis nauigafle,quaE quidem non multos habitatores habebat,fed ui'
cinis facrofancftos dC inuiolabiles dirionis Britannorii . Vbi uero acceflTilfetjaC'
cepit nuper cofufionem magnam in aere acddifl^e, &f prodigia mulra illic facfia,
multa abrumpere fpiritus,decidere prefteras;dixifle uero infulanos, fignificare
ca magnorum dcorum quendam defecifle . Mxc Plutarchus;qux multiplicem
demonumexpencntiam , fubftantiarumcp feparatarum demonftrat;tumuer6
manifeftd fidem fadunt de morte lefu Chrifti, quatum contremuitinfernus,
vbia^ dctmones funt profligati dC afflicfii; Vnde euitare dC aera comoucre meri'
t(3debebanc.SednoneftadmittendLim,quodPIutarchus infertexeo,mortales
dxmones eflc. Qiiis ucro ambigat de fummo Deo illa dici , quQ ab eo loco ubi
facfib eft uox,Romam uic^,fint plufquam ieptuaginta milia pafluumCEt tamen
ea uis d^monum in toto orbe infi-emuit,ad extrema ufi^ terrar. Nam illx agita'
tiones aeris facfi* a daemonibus in infulis Britannicis, fecundum Demetrt] nar-
rationem , etiam iam ante incceperant ; 8C iam aperuerantd^mones,magnum
Deumobrjfle, quodquidem itauoluiflent, Sedquiacorporemagnusillc •sroM/
uniuerfi arbiter moriebatur , fentiebant fuam profligationem futuram. Qiiod
uero poflent mori animi,8cr fubftatixfeparatae,id eft ab ea naturaalienum.Pan
autem ille paftorum Deus,iam ante mille annis obierat.Itacp nec poterant uali'
diorateftimoniadetemporemortis Chrifti, nccde (ubftantrjs feparatis adferri.
Nulli alrj quam Chrifto certe omnium rerum moderatori, inftauratori, 8C arbi'
tro,7tfTff«v7oj uocabulum competit. Maximus Tyrius in Sermonibus,quum
plurima de fubftantrjs fcparatis ex ipfa reru natura deprompta trac^at, tum una
carefacitmaximefi(lem,qu6dipfepratfensaliquandoadTauricamCherfone'
fum,ibimanifeftas dgmonum operas uiderit,ipfoscpheroasadmenfam Achil-
lis afludentes confpexerit , Et ne quis fabulofum putaret, ipfo oculorum fenfu
multo cerriflSmo fidem fibi fpecf?rorum faccrc uoIuit,ali]s<^ id cernendum fdi'
ptis tradere. Vireft infigni iudicio&f eruditione,cuimeritcjfidemnonabro'
ges, Damafcij etiam Platonici fentcntia hajc multum confirmabit, quam in li'
bris Tuy^iOi^oyovii^^joiJ faiptam reliquit.Sichabet; Poflumus etiam capere cer'
tis argumentis,multas efle uitarii fpedes, cfle^ illuftrationcs uitales unius pri'
majuitae innumeras fubfiftentes, defluentes inde in omnia uiuentia . Multas
ite immiffiones ab una fubftantia procedcre in omnia illa qux funr. Qiiid mul-
tis eft opusr^Qiiandoquidem dC Iamblichus,et qui an tc cum flor ucrunf,multos
quidem deos fubftantiales efle,unum uero fupcrfubftantialcm fcripfere ; qui o-
mnes inferiorcs illuminet, diuinitateoR donet ; illi^ quamuis fint unitates per-

e 1 fec^ifljimx.

51 DEORBISCONCORDIA

fec^idimaTjnon tamen a fcipCis habcnt cam pci fcdtione,fed a fiTmmo acdpiunt,
HarcDamafciusquaja fcntentiaDion) ii] iioruinonmultumabhorrent. Vc'
rum cnimuero Proclus uiqucadeo omnia ex hocdcfumpfit,ut uerbum de uer-'
bo tranfcrip(critmulta,quum adhuc latcrcnt opera Dion) f j.Quat ideo adfcri'
pta fuo autori noluir, quod initiatum Chnfto noucrat,a quo crat alienus;^.' fa-
cilcputabatfuturu,uteiusperirentopcra,nondumconHrmatarepubIicaChri'
ftiana . Neautem ca ninotefcerenr, moreethnico, utconfirmarent unpiasrch'
gioncs , uocat fcmper dcos, quos ang^los dicimus.Tres uero eorum triades af
hrmat,ut nil plane n.i[i folo nomine diiferat,ut ueritatem in mendacium couet'
tere nitatur.Loco autem noRrorum uocabuloru,ne furta patcrcntj ufus cfl fim'
plicibus numcris . Tres itaq; ordincs primi (unt apud eum vomd,vomoi xsu yoifoi^
voifilyiwoy. Qiix uocesuix habent latinc cxpreflTionem commodam,nifidicas
nicntcpr^difos,mcntecopr:ehendentes &.'mentecomprxhenfbs,mcntecom
prarhcn(bs:cjuJt tamen rem exprimcrc no poflunt . Na dC hos inferiores quam-
uis nullum gcnus fequatur , tamen intellccftu ufqucadeo ualent, utnil etiam c-
niniumcoslatcar,prajtcrprimumens n^^r.^^jquodquidcmcognofcunt^nonco-
pra'hcndunt.His tribus triadibus dilponuntur.In primo ordine funt,quorum
uocabulauoluithomo impius refugcre, feraphim, cherubin, throni: quiinfe-
riora omniapurganr, illuminant,perficiunt. In fccundo,dominariones,uirtu-
tcs,potcftates:qui a fupremo ordine purgati,illufirati,perfeifii,itidem inferiori-
bus pr^efianf.Nam principaius,archangcli,5<rangeli purgantur,illuminantur,
Hionyfm j^>crficiuntur tanrum. Exhis ordintbus,lingulis hominibus fingulos ucluti co-
ii munens filiarios diuinitatis , uoluit Prouidentia adeflc , ut pcruicaciam matcrix facilius
tribuitan^ animuscorporiindituscuincerct.EfTepr^tcreamalorum uaria gcnerahisop'
gdiipotij^ pofita,ijdem probanr.Plato fcribit,reIigio recipir,ratio dicHat. Qiiarenus cnim
fimuin, de j:j,^(. fatclligcnti^^ccrrum eft efle libcri arbitrij : unde illi dicuntur a Platone 3C
CoE:ej.i Py chagoricis,omnibusc]5 uctuftx theologix fcriptoribus KtcKoJ^cutJLoni, id eft ma,
erarc . iid^niones:quiacoaibitriofuntabufi,necpofruntin gratiam rcdire cum cau-
fa pnma:qudd iUis dcfit diuinus fauor Sc auxilium,a quo cxciderunt uolentes,.
Hi fe opponiit fingulis angelis,finguli^ faltem circa fingulos homines agunt,
traducunti^auero, ucraqj felicitateabutifijomorecogunt:quorum exempla
multapatebunt.FcrequotquotfucruntPlatonici,&^mcliorisha'refl'osuiri,uo
luerunt nuncupare bonos angelos dcos,maIos afit frcqucntius J^cuiionsi : quod
ipfe Plato prior fccit,Nam quinto dcRepub. dum fuadet dercligione,ait,diffe
rentiam deberc doccri ipfos popuIares,qui nam hominum uita cxccdcnt es fint
<flax.iMHoi,wii Seioi, qui diuini,qui damonij.Per hxc uocabula duo hominum ge
nera uita deccdentium , bonorum fcificet dC malorum, explicans, In hoc uerd
eiTauit,quodmaloruanimas dcemoncsfieripoiuit. Aperictfacilementcm Pla
tonis Pfcllus lib.de Dccmonibus.Et Chaldgus quidam,inquit,quofclam dcemo
num bonos,quofdam malos ponit : noftra autem pia oratio omnes malos afl!e-
rit,qudd arbitrio pcccaucrint, nequitiamcp bonitatc permutauerint.Qiidd
Chaldxi omncsbonos putauerint,tn caufa fuit,qudd ad res futiles QC uanas,ma
lorumdxmonumopcra utebantur , qui bonos non potuifTcnt cogerc.Hxc
autcm fpccflra, ut inquit Hefiodus, «ifx losxtiyvot Taxa-ay cpi^aia-iy t/r' aictf , acre in-
duti ubi uis teriaru uidentur.Idco Hermes,feu Mercurius Trifmcgiffus nullos
bonos d^emonas aflcrit. Plato modd bonos,modd malos uocat.Bonos frcque-
tius,mal os in. tcrtio de Rep.ubi ait cos cfTe yomftxi k^ «^«7«; «i^/c?, praefligiarii
&.'deceptionisautores:quaEinmalis ponenda funt . Et Porphyri us in libris de
Abfbnentiaait,maIosbonis cotrarios,at(p yom^xi autores,maIarumcpcupidi-

tatum

G V L. P O S T E L L 1 LIB. I. fi

tatum inuentorcs, Volunt enim uideri dij ; dC prsefidcs eis poteftas ( qux a no'
bis Satan,id eft aduerfarius dicitur ) Deus ipfis uidctur, Qua in re etfi errat gra'
uiter, quod indicandopeccent,a(Terendo tamennoftris confentanea icripfit»
Quod ideo maioris autoritatis loco eft habendum , quod contra nos infurgat,
8C uix quae funt xquiffima concefla nobis uelit . Teftimonium enim ab aduet'
(ario longefirmiflimum eftjllis ergo peftibus aerrjs ccelefti regione deturbatis,
agitatur mundus,in^ ruinam tendit. Quod autem eCCc agereqp in aere conftet,
ctiS ueritatis Philofophus in Metaphyf, libris icripfit, dicens fubftantia elTe ifta
quatuor corpora,8!f quae in illis fiunt animalia lcilicet, dC daemonia, eoru^ par^
tes, Item in primo de Anima:Quxreret aliquis,ait,quam ob caulam quae eit in
aere anima, fit immortahor 8>C mehor ea , quae eft in animantibus f Quod
explicans SimpIicius,ait:ExcelIentius muItoeft,fid:tmonum genus fuppO'
natur cfl!e, quod ipfum in pafllonibus obnoxium corpus quandocp irrepat,
Quod intelligendum eft, non ut det formam,irrepere, fed ut torqueat ,6vr
inficiat iam animatum corpus , Quod tam crebro fit , ut nil frequentius , ut pf hko
in experimentis patet , Du(fli uero quidam ea ratione , quod in aere uidc' vlut.inlib.
rentur, & aliquandoinunoloco,frequentius eriam in multaieculadiuerfen' de oracu<'
tm, demum euanefi:ant,6<: alio fe conlerant ad alios homines perdendos,^: de- li^ ptrditi4
mentandos. Antiquiputaruntmortales, Quod ipium teftatur Hefiodus,dum WHltd.
dicit,nymphas deas decies uitam Phoenicis implere, quod fjjacium extenderc'
turinannorum 97*0. Illud ipfumdicereuiiaeftanriquitas, quum vvtiepai «ncc-
iAfvcc<Axi, id eft Nymphas a:tate robori pares appellauit.Qyse falia ideo deprac
henduntur,qu6d iftae fubftatix aut fyncerac,aut deprauatae, fimplicifllmse eflen
tiaenonpoflTuntcorrumpi^quodadefl^niiamattinet. Nam nil patiuntur con'
trarium , Quid ergo fuit in caufa , ut tam uaria de illis fentiret antiquitas,ut in
nulIarejquamindiisillis^quiexdxmonibusfiebantjminusconueneritfVer'
rutianebuIonis,nebulasanimis mortalium obducentis, ut perpetuo errorerc'
tinerentur , Ne quicquam firmum ftabileq; eflet , ab uno loco in alia tranfibat ,
nouiscp facinoribus nouos homines alliciebat ad fe:donec omnes a primae cau'
fx cognitione aucrteret,feipfum^ loco Dei in ftatuis rerum, animalium, 8C fz-
cinorofbrum hominum obtruderet, quoadunaueritas, quae folaidpoteratin
orbe facris ueris initiato,obtunderet eius conanis, Ob illas mutationes alii non
fuiflle putabant,quod non uiderant :alrjs obijfle uidebantur , qui loco abeflient:
quibufdam uerus ifte,falfus alter,ut nullibi quam fub opinione mendacrj auto'
ris fuerit mendacium frequetius . Quid enim mirum efi,tam uaria fenfifle mul'
tos dere omnium incon{iantiflima,quum a mulrisueritas in dubium uocctur,
fidesnulIafenfibusadhibeatur,aliorum teftimonium locofbmnij fit,autorita'
tem fapientum xqueacftultorum dC puerorum habeant multi, confenfu orbis
nullo moueantur, fuimi de rebus iudicium uelit quidam uniuerfo orbi pr^fer'
ricSi in certiflimis hallucinentur , quid mirum indubiis obfcuris^ falli c' Sed
quamuis illi quos agit tranfuerfbs peruicada , nullis poflint uinci argumentis,
tamen cofenfum omnium gcntium dehac natura fiibftantiaril adferam : ut qui
iudicio diuinoru hominum plane, 8C omnium rerum peritorum nolueiint fla'
re,faltem ca qux experimentis edoc^i maiores noftri crediderunt,recipiant, . ^-^i

8 In qua Repub.non fuere pofitxpceng maIefia's,magis,incantatoribus,for' -^^^^ '5
tilegis , goeticis , 8C omni magorum generi C Quae hiftoria non fcatet facinori' t,«jc,o, ^r
bus diris a magis commiflis :■ Nunquid tam imprudentem antiquitatem pu' omni gcne
tamus, utlcges dehis, quacnecfiintjnecfiuntjpofiiifletfQuum de his quzeraro re/cripto-
contingunt, non cenfuerit ponendas i Certe quum omnis legum origo fit a ui' rum.

e j tio.

p^ DE ORBIS CONCORDIA

dOjUirij ue timore, aut a dubio, neceflTe eft antequam lex ponatur, efle id m rc^
rum natura, in quo peccetur,&: quod peccat,panter dC de quo dubuatur.Erant
igitur bx omnibus in rebus coUuuies notx , nota erant malehcia , conftabat n\
uirtutc hominu non enepofitumjUt taha herent facinora. Nam aJioqui ui toca
natura humana uifiim hiifTet perfimile aliquid . Certum erat ab aibm lo homi'
num ncquam has acccrfiri potenrias,quibus nocumenta hommibuj>cu!teiis
adferrentur, Vndeilludin capitibus primis legum Romanarum:ii quis fruges
incantafllt, l^ferit, poena efto. Qiiod ius ipfum etiam multis poft f cculis ratum
habuit,alijs^ legibus confirmauit ; alioqui non fac^iurumjnili res uere f uillent.
Nolo quid ius ciuilc de ijs tradet atringcre , ne fim prolixior : omnib us illa pa-
tent.Iure religiofb quam fiequens efi; earu rerum mentio,S(f prohibitior Leges
uero quum non unius aut alterius fint, omnium confenfu poni probarii^ con^
ftat, quum in omnibus, tum maximcin ftatu populari fiC dcmoaanco:ubi fine
uniuerforum calculonil ratum habebatur.Opuseflergofuifleefre^lubftan'
das feparatas, &r maleficas,quarum opcra infbhris facinoribus homines ne-
<juam labefacftabant Rempub.Ex eo autem uirio (quoniam erat in arbitrio hc
minum pofitumidcommittere,autncgIigere)natie funt lcges,qua:&:proIii-
berent maleficia, &C pcenas aufis facinora perpetrare confiituerent . Nii uero
ex omnibus, qu« de rebus habentur, opinionibus tam clt exacle perpenfum,
quam lex,qux non a priuato, non ab autoritate, non a quouis poni f olct , fed a
ftimmo fapienrilTImoc^ magiftratu perpcndi. Intelligo Icgcs illas,in quibus
nec de aucoritate unius conHrmanda,nec de xrufcatione,a ut nundinatione pe-
cuniariaagitur:in quibus propriaautoritate fibi legcs ponuntprincipes, CO'
guntc^ uel inuitos populares eorum parere dccretis:/ ed de illis rebus,in quibus
oborri in Repub. morbi mcdicamentum quxritur.Nam omnium adminiftra'
tionum fandiones in eo conucniunt.Eo accedit,poetas praecipue,hifioriogra'
phos, philofophos, i3::infummaomne gcnus diiciplinae tradantes infuislcri'
ptis mcntionem fccifle prxftigiorum , fafcinationum, theurgia? , magicse, geo'
manti;c,hydromantix,pyromantix,aeromantic,fortilcgiorum&dxmonum,
aquibusiftaomniaproceduf. Quod (ane nunquamhcripotuiflct, nifiresfuil'
fentinclIc,quarumuocabuIafuntinucnta,5«f uliirccepta,
Confenfu 9 Nam quum noftr.-^ notiones ab obiccfto pcndeanr, opus eftres ipfas SC no-
m.gizr^ tioncm antc uerba elTe. Atqui nullalinguafbu barbarafeu cloqucntior, non ha
^o\pu oru. j^j.j ^^ ditmonum ^t: maleficorum uocabula a rcbus ipfis dcduda. Vnde coiv
ftat communi omnium confenfu,elle res ipfas, dc quibus uoces extant,fubftan
tiasi^ fcparatas dcdiflc ijs rebus origincm . Sunt crgo in rcrum natura, Non eft
obmittendum , in quacunq; rcligione feu Mofaica, fcu Chriftiana , fcu Mulu'
mcdana, leu Indica , quotidie etiamnum ad mortcm genus illud hominum cx-
tcris pcrniciofum perquiri &f puniri, In qua re non polTct ficri ut conucnirent
homincsjlcgibus humanis diucrfiffimis adftnVti,nill a natura omnibus id inno
tefceret, remcp cflc certo cognofcercnt.
Expcrien= 10 Rcs cft omnium hominum iudicio probata^cffe maleficos quamplurimos,
tw- potiflimum ubi uerhum Dei Icfu Chrifti non auditur , Ita utaliquando in una

urbcpaucis ^nnis ad mille fintinnumcrorum fcelcrum confcii igni tradi foliti.
Conftat cffe admilTa facinora : teftes confcnriunt : fufpicio firma : delicfta agno'
fcunt: myfterrjs cnarrandis omncs conucniunt.quid plurarVidetur certiflimii
efl!e,quiaftt,Sunt utplurimum rudcs 5i^agrcftcs,qui lita patiuntur. Eos pcrqui
ritd.-emon,faciliuscorumruditari imponit.Qyamuis cxcmpla etiam maxi'
morumuirorum non dcfunt.Efi igitur ad expcnmcntaueniendum,utipfis

oculis

G V L. P O S T E L L 1 L I B. 1. ff

oculis fidcm nobis faciamus. Itacp a rebus Romanorum primum incipio ♦ Vbi
uidcntur efFe(fius,quamuis caufa nos lateat,tamen necefle eli: nos enam cauftm
iplisefte(fitbusprxponere.Nam nii leipfumproaeat.Nonnequodomnium
oculis le obieditat,et fuopte nutu mouetur,efi: necellano in ellec^Num eft in an-
nalibus Romanis fcriptum,L,Scipione dC Caio Norbano ColH inter Capuam
&: Vulturnumamnemauditum fuide ingcntem fignoru fonum,armorum(B
horrendum llrepuum c' Et ne putarentur elTe auditus errores , etiam le acies ^d'
uerfaepluribus (iiebus concurrentes oculis obiecerunt. Neclatis id fuu, nemi-
raculofidcs a feniuaudiendi uidendicj^deeflet,autnon uCqucndco certahabc'
retur , tacfius accellit . Rei enim miraculum intus confjderantibus,ueftigia ho-
minum equorum^ apparuere ; 8C quod fidem uel incredulo tacere potuit,non
folumherbx, ledaruirguItaprotritafunt.Qyajomniaaditmonjbus,quosRo
mani colebant, merit(3 oltendebantur,quum auertere no poiTent, polient prx-
nanciare,quam incceperant^S»::^ in impi}s hominibus calamitatem compiebanr,
Nam centena hominum milia bello ciuili,Syllaj(^ dC Marrj prolcnptionibus
eo tcmpore funt deliderata. At fortallis ifta lemel uifi, non arguent elle fubftan
tias leparatas. Alr)s exemplis confirmandum. Bello Antoniano eadem ipecies
Romxin multum tempus uila.Occifo in Aegypto Pompeio idem clamorfra'
gorcpita Antiochenosterruit,utno(ftubisadarmafitconcurfum,Quidpotuit
cire in caula fremitus illius,qui a centro terrac uidebatur in ccclum ferri,rvl. An-
tonio S>C A. Pofthumo Colfv-Nonne dij ueftn 6 RomaniCadloquor uos,(bo-
nos excipiendo ) etiam hodie, quoniam conftat in Italia plures elle fuillecp lem
per fimiles Poinponatio (i3iu),qui nuUas efle (ubftantias leparaias fuafit, &C ani-
morum mortalitatem dic^a philofophorum peruertendo , conatus eft lummo
Pontificinouitatis auido luadere. ORoma, quam nunquam monftris caresc*
Quid /erpentes allapfi in tam multis locis , ftatim^ euanelcentesC Nonne prx-
ftigixfunt&^ imagines tetrisdjcmonibusproximajr^Quid ignis illecalamita-
tum prafnuncius, qui fkpius terram ccclumcj^ comburere uiius eft , &: ab occi-
denteinorientemi3^contra fepiusferri rNonneiftafiuntnaturali&elemcn-
tari opera C" Certe fi inde procederent,ftata firmacp eflent, utcxtera, Innume-
ra funt huiufmodi in annalibus. Nolo artingere impofturas fallk religionis
ueftrx. Nam ita uerfute funt introduc^a: religiones a uobis,ut poftquam o-
pera hominum illis zdiunda. fuit, nil certi haberi poflit. QiramuisPefllnun-
tise matris deum, dC Aefculapici fcrpentis hiftoria uidetur rem geftam contine-
re, qua: ccriefine da:monis opera effe non potuit , Cycnus hommum manibus
(quamuis ab omnibus uideri potuit ) capi non potuit,cingente uidente^ eura
magna hominum corona in tempIoMinerux, Qyamuis itacp de Aegeria Nu-
nix,Proculus,RomuIi, dC alix technac fuerint prudenier ad ftultx multitudims
animosretincndosexcogitatgmontamenomniainreligionibusfimiliafuere,
Dxmon locutus eft frequenier in ftatuis, templis,animalibus ; etiam attulitali-
quandoperniciem, utcoleretur, Biduum totum in sede Junonis claufa infan-
tis uoccm eft prxftigiator imitatus , ut eo accenderentur ad colcndii rudiorum
mentes . Quid referam iniuriam illatam Latino homini, qu(3d ludorum pom-
pam in circo maximo fieri foIitam,fenatui non ftaiim apcruifleicQuid non
affingit tetra dxmonis natura C Commitiit quidcm fcelera , demum quum
ea curare uideiur,qua: commifit;hominum menies cludit, 6<r agitat, Siquis
plura uolet, lulium Obfequentcm de prodigijs , Valerium Maximum de re-
ligione Icgat; uidebitqj experimcnta mirabilia de fubftantrjis feparafis;qua-
rum etfi forma non uidetur, tamen eas ab effe(ftibus certe efle conftat. Nec

e 4 enim

fff

DB ORBIS CONC.ORDIA

Ali<}U0tir$

coUudunt

etiam df

moncs,0-

torumfa-'

UlUtes.

Expcrifn-
tidden^^
tionibut
exterii.

cnim illa autartc liumana fiunt, aut naturali . Nam ftata ilb omnia funt, uno^
modoficri lblita:ifta prxftigiacrunt2<:^ludibria,apotenttis(cparatis profecfia,
Sunf illa omnia pofita m omnium cxpericntia,undc fidcm merucre.Olim ui(a
funt illafijilTcaiunc uero partim dclitcfcunt , partim ab his regionibus cuanue-
rc.Confta»- quidcm prardicacione ucrbi Dci, quod per Chriftii 8c in Chrifto ha'
bcmus, multa fpciftra dilparuifle. Verii conftat inlocis raro habitatore 3C mon
rolisjubi rari funt Euangeliftar,nil cilc frcquentius fortilcgis 8C maleficis:a qui'
businnumeraeclades,calamttates,morbicpprocedunt.Quod ipfideprarhenfl
negare non poftunt : facinora multi ultro agnofcunt, QC a tam tetra poteftate (e
eximuntjfuppliciiscp uitam non afgre finiunt.Si quis mihi non fubfcribit,legat
quar de his iubftanti^s dC carum cffc<ftu lcripfit quum a fe diligenter obferuata,
tum qugcun^ litcris tradita legeratjloanes Franciicus Picus C5cordiaEcomes,
Quod ideo fccit , ut eam opinionc parum alioqui multis refra(^ari)s,fl£[ a ienfu
corporco morc pccudum pcndentibus hominibus probatam pcrfiiadere cona
rctur,fc<^diligcntcr inea naturx obfcuritate aperienda infudaflc oftenderet.
Qiiifquis illum librumquem de Strigibus nominauit legct,fibi proculdubio
mirum in modum fatisfacict . Nolo omnium uanitatum iftarum artcm dC dira
pcricula, quar aliquando uiguifll: ToUeti conftat, adferre in medium, quum ea
fint notifljima,&r a pefte Maurorum profecfta.Quotidie deprxhenduntur circa
Pyrenci montis ramentahomines ea labe infecfii, ultricibus^ flammis dari ib'
lcnt.Cui in Gallianon innotuit Vapinenfefacinus. Teftantur montcs furilrm
prorfuma(5?i,uinexlocomotaf,prata,arbores,infummatotafuperficiesfoliar-
guitinfandorum fpirituum facinus. Currjs cclcberrimis innotuit:indicantmi'
ieri fundi pofl!cirorcs,nunc mendici.Nil illo miraculo recentius , nil certius,
Noloinmcdiumadferrc^quot fubftantiar huiuicemodi a corporibus obfefl^is
fingulis annis cximantur imperio Domini,tum in multis locis,tum potifll'
mum Romae ad Columnam. AdeaturPhilippoSiculo iaaa acdcs,idem pk'
nc uidebitur. Scd ifta noftra funt,nec debcnt ab imptjs credi, quamuis ui'
deantur millies.

II lam ad extcras gcnrcs ucniamuSjqua^Iuce euangelica carent.In nulla orbis
pirte non cft maxnna quorundam cum illis ipiritibus fimiliaritas. Multis in lo
cis ultro omnibus tctrarcffigics corporcacrco ieobijciunt in coipedum . Quid
inlndiafamiliarius incantatoribusr^NuUum nauigium (bluit hominemagix
pcrito deftitutum:ut li lit Jaclurafacienda , auta quouis alio fac^a, ftatim quum
rogatur, locum oftcndat in aquis, res^ pcr urinatorcs rcftituat . A t de Indis fa-
cileeftmetiri,diccs.ConfuIcLufitanos,qui familiaritcr cum illis ueriantur,qui
hjcc confirmabunt. S^pius rogati,n6nne fecum etia ipfi duccrentddcm Galli,
qui adierunt,afl[crcnt,Itincrarii't lege Vartomanni, 8C caefcrorii,qui ifta uidcre,
&;r(cripierunt. AtnonmirumeftilIic,ubicoIiturd:pmon,utieobtutibusoffe'
rat. Verumenimucromirabiliuscft,impcritis rcrum omnium populisiftha^c
apparerefamiliaritcr. Qui populi iuntin Americaad co fcrc gradum, (apud
quosegitdum orbem efl!etcircumnauigaturus Magcllanusfcre 6 menfcs fami
liaritcr)uidenthorrendorudxmonum ipe(f?ra,uocantq3 Setcbos.Quorum cflFi
giem horrenda barbarus gygas ab ipfo MagcUano capt us,quu ucrbis non poP
ict, fignis dC picflura. aperuit,hac occafione , Quii auram comodiorem expcc^a'
rent,fttagebant,ut illi gyganti principia religionis inftillarcr.Itacp quum figno
crucismoreno{b-oriiiefignareaggredcretur,horredauocecthorridacIamauit
SercboSjfignisqj utpotuit, explicauit, infiiltafle illi dxmone, $C nccaturti eii,{i
pergeret eo figno uu.Ideo nunqp donecloge ab infula extremii exhalauit fpiri'

tum.

GVL. POSTELLI LIB. L #7

fumjUoIuititcnim fignum repetere, Familiaritate uerd tam diunrrnitcmpons
(nam uixit cum eis ad odo menfes ) apcruit noftris daemonu naturam,(3^ infe'
ftationem,quocpmodo morientc quodam,ade{Ietmagna (altantium turbaXc
ge Itinerarium ambitus orbis, fcriptu a M, Antonio Pigafetta,homine non mi
nus do(fio quam diligcnti , Quantum ludibrij patiantur fub atquatore in nouo
orbe a fuis lemuribus ( quos zemos dicunt) nifi ubi deChrifto auditum eft,hi'
ftorijs multis patct, fi quis nauigationcs occidentis dihgenter lcgat, Qua: terraf
ilhs annexe uerfus fcptcntrioncs a Franciico Galharu rcgc fiint rcpert^, turba'
rifolcntmiruminmodumhisfpcc^riSjUtncquiefcerequidempofnnt.Hocge
nus Cudiague nominant , Quo fereno admodum ccElo,fummacp uentoriJ pri-
uationc,ita fyluxagutur (nam rarus illichabitator,fyIuis omniaplcna ) clamo'
ribus^ coplentur,utradicitus conuclli credas . Nil tamen rerum uidcas, quod
ipflim natura: uircs cxccdit.Nam natura continuo,non intcrpolato motu agit:
illa utroqj,quia arbitrio mouctur.Iam quis enumeret,qug fiunt fub fcptentiiO'
nibus C In Islandia,quam uidctur ignorafTcantiquitas , tanti funt cfFedus fcpa'
ratx potcntix, ut ncmo rccitare ualeat , luxta montes perpetuis ignibus more
Acthnx ardcntes,tam frequcntcr fc ofFcrunt fpecfira , ut nil familiarius:ncc do'
ncc euancfcant,fpc(flra aedas. Ad fcptentrionalcm infule partcm cft glaciei ge
nus,undcmi(erandigcmitusaudiuntur:cuius fi quamuisparticula indeafpor
tare coneris,opcra ludas , cludit cnim fcnfum ,ubi attigeris, Vchcmenti impetu
immania faxa a montibus auulfa,qux nulla uis humana qucat agere, in aere cir'
cunferri ccrnutur,8<r a loco in locu agirquibus uiribus, nifi intcllcclu,non capi'
tur, Qiiae conucniunt cum his,qux Dcmctrius Britannus dc infulis Britanniae
proximisapudPlutarchumdiccbat.Zicglcrus,homo fingulari rcru omnium
cognitionejScTmathcmatum abfoluta fcientia,tradit:autores funtloannesSC
Olaus,Gothi frafres,a fuisexpulfifinibus,ille abarchiepifcopeampliflima V'
pfalicfi,iftcab amplis dciecf^us pofleflionibus, Quis uero enumerct,qux in par
teilla polo proximafubieda^ fiuntab impuris fubftanti^s cBiduu aliquando,
aliquado triduu,etiam mcnfem, fpcc^rii fe offert uelutiminifb-u:quod no prius
agnofcas,quam di{pareat,Tantafliier6 eftcum quibufdamfamiliaritate,utobfe'
quatur aci multoru nutus, Nullus fere LaponS non pollet magicis carminibus:
adeo utnauigia fiftat ctmcrgant,fi uifum eft, Autorcs Zicglcrus,&: Gothi iam
nominati:quibus acceditStcll^ dC Icgati Mofchouitaru fuffragium,Vbicuncp
crgo non perfpcda eft uis Euangclrj, illic hae peftcs regnat, ecp fpecubus SC an'
trisfrequentiusfepromunt, quod antiquitas credidifleuidetur, Vndedicebat
eam uim oraculorum, quam cognoucrat reucra in multis locis fuillc, procede'
re ab ipfatcrrarquod ctiamnum patct in multis locis, &f maxime in aurifodinis,
in quibus altifllme tcrra fubcundacft,Narratuir fide digniftimus loan, Agri'
coia in libro de Mctallis,Bohcmix fodinas,qux prxclanffimae funt in tota Ger
niania,miraculadafmonufrequcntiahaberc,naturamcRuariamiIlorumefIe,In
CjLiibufdam cnim efle maleficos , qui frcquentcr homincs fuffocant, 6C necant:
in alijs diuerfi gcncris opcras ctiam praepararc folitos : ita ut quQ loco abfccflc'
rint, quibus cfl cura ucnae pcrfequcndx, non raro plura cffblla noclc dici fcHii
rcpcriant,quam tota hcbdomada cffoderc potuiflent . Dc illis uarfjs gencribus
uidc cpiftolam Tritcmij maximi magiae fcrutatoris,ad imperatorcm Maximi'
lianum . Dc his qujc contingunt iuxta Siciliam,fi quid adferrc, dc infcris dicen-
do rifui me obnoxium apud impios rcddcrcm, ideo mifla facio , Satis enim fll'
percp conftat,c(Ie fubftantias (eparatas in rerum natura:quod ubiuis loco'
rum in domibus, 5C famili].s patct , Vide qux fcribit Alexander ab Alexandro

in

$? DE ORBIS CONCORDIA

in Gcnialibus dicbus, fibi uifa &r comperta:quum prius an e{Ient,ambigerct,

DE DAEMONVM ET ANGELORVM NATVRA,
crdemagis^prof)bi.tis,eorumqidijjvr(mid. C A P. VIII.

EXpr:cccdentium dcmonftrationenccede habcntphilofophijCas naturas,
quasiubftantiasfcparatasdicimuSjahjdgmoncSjdcosalrjjfuntquiangclos
uoccntjin rcrum natura non tantil fateri,fed dC diffcrrcgencre nonparum.Ma
los uocabat Pythagoras Kaixx^omi, bonos dtss, utrifcplacrafaciens:his utpro'
dcdcnt, alrjs ne noccrcnt . Latini etiam malos u^ioucs, quafi aducrfos deos df'
cebat,aho uocabulo grxco «TmfoTrcdsi nuncupari /bhtos.Nolo interim in eam
defccndcrearcnam,utdcdijs in uniuerfum agcreincipiam,qui exhominQme'
ritis nati funt : quii opinione 5C impoftura, no rerum natura, utfrequentidime
conftarctjfunt reijciendi in fuum locum.Dc rjs qui m rerum natura fiint,agen'
dum cft.Qiiamuisautcm apudPcripateticos nulla diftincfiio inter iftas naturas
tradatur,quas fimphciftimas putabant,non ideo non funt differentes , quod de
illisnonicripfcrint.Nam&:multailloslatuere,qua?maximenouit&probauit
pofteritas:ut priccedenti capitc eft traditum. Ab ipla origine eft cofidcranda ea
iiatura.Quemadmodumanimusnoftcreftarbitri] libertatepr^ditus,utagatin
utramuis partcm,cx dcliberatione fciIiccf,no ex ncccffitate : iia eas fubftantias,
qux fupcriori gradu i3i!^ corporis expertcs funt, cllc credcndum cft, Nam alio'
quiprxclariflimacdotcsclTcntiaecogitationiscpabfolutiffimisnaturisdceftent,
quod noneft admittendum. Nihil cnim fupra hancelemcntarcmmolcm fer'
uitute prcmitur:libcra funt omnia. Pofl^ igitur 5C uti dC abuti fua potentia SC li
bertatCjCft ccrtum. Qiiod aut fint aliqui abufi , abutanturcp indies, legcs often*
dunt,qua:illorum,utmalorum,commcrcia prohibcnt.Omninocrgoquidam
funt maIi,pcrnicioficp, ut eftdemonftratii . Atquuni omnia fint a Dco optima
acata,&rfi quxmala fint,a fualibertateauta corruptione fluxu^matcricetalia
linf,conftat fuo arbitrio cxcidiflca praefcripto diuinx bonitatis,naturamcp opri
mam altcratione perucrtifnr. Vndequum philofophiarationcs illascaperene'
queat,rcs ucro clarg uideantur in rerum naturjji fub(ifterc,manus reiigioni por'
rigatncccfrccft.Naminrcbus quxabcffcc^u efTc uidcntur,quumadcarumna
turam acics humana ratione pertingere non poflit, reuelationi diuinx, quacrc
rumnaturat non rcpugnat, cft acquicfccndum. Poflquam igituromniaprae'
ftantiinma (ut potuitHcri pcrrcrumconditionem )funta primo motorecon-
dita, dC in illis naturis, qua* corporea dclic^a in fe admitterc noii poffunt,qu3e^
erant prajftantiffima:, uidctur patens SC homini noccns ncquitia, ncccfleeft, ut
quodam facinorca principio 5C nobilitatcdeflcxerint, uitiumcg maximum, 3^
quo maius non fit,in fc admifcrint,indecp(ut naf ura miferix inuidixcp eft) ho'
mincsfibifimilimosj&rpcrdftosfacerefatagant. Scdquae ab initio dic^a fiint,
altiori principio funt hic rcpctcnda . Conccditur ab omnibus philofbphis, quj
eo nominc funt digni, uniucrfum hoc natura: tcmplum , quod ad partcs fenfiii
obnoxias fpcc^at,aliqua caufa cfTc conditu,5<r in eflc confcruari,homincm uero
caufa Dci. Quum aut fumma felicitas fit in cognitione, poft has tenebras meri'
touitaxfernacflecrcditur,cognofccreDcum.NamaIioquicflcthomo(quam'
uis ufu iftaru rcrum copiofiffimo utcrctur) infcliciflimus,fi fuo fine poft tot ex'
andatos laborcs carcrct:parumq3 fapiens cffct Deus , qui tot tantacp parare uo*
luifl^taetcrninihiligratia.Effctfane longcaraneis,tclas ad mufcarum ucnatio'
ncmtamfcdul6conficicntibus,inferior, qucjd rcs tot tantascp laboriofa^uitx
( & eo magis affliclx, quo mclioris ) gratia prarparaflct, illam uero tantum
pracfentibus mifcrijs dotatam uellet:non tantum iniquus,fcd incptus cflet.

Nam

GVL. POSTELLI LIB. L f9

Non cadunt ifta m fenfum humanajmiquumjimprudente,malum cneDeum:
longe minus in diuinum . Sui caufa igitur hoc uniuerlum tam fenfu oculorum
quam intelkcius comprxhenlum creauit , fuaem agnirionis SC honoris gratia,
At quum Deus ipfe nullo cgens,abunde fehxjuniuerfi arbiter,abroIurior, ma'
ior,tehcior licri no poffit accelfionc noftrx induftri^^quid iUi hominem eiuscp
mentcreferre polTe crcdemus,quo capiatur,dcIecf^eturcp,quod ue in noftra po'
teftate fit pofitumc^Dura dC difficilis quxftio^fed qua; eft ex ufti uitx iftius termi
nanda. Qui appetitus a natura in finguhs hominibus pofitus eft, qui(^ ex opc'
ribus humanis fecundum neceftitatem 81:: utihtatcm expeclatur abomnibus,
gloria eftjhonor eft,&: celebritas. Nam hoc naturahter uidemus m omni genc'
rehominijjS^ eo magis,quo ftmt potentiores, &f minus rerum egeni, ut maxi'
malaudis&Tgloriaeauiduate capiantur,honores fijmmopereambiant.Quod
quidem ilhs non addit perfecfiione^fed iidem fibi obnoxiorii hominum rcprx'
fentat. Quibusglorixaculeisincitanturad uirtuteahoqui difficilem,capeftcn'
dam, ut ihis ignicuhs incitati,tandem fponte prouirtutelabores (ubeant,praj'
mium^IaudisuerxDeoreferant:quumnoftrafragiIisfluxaq3 periclitetur,&r
non raro quu illam nobis adicribere (atagimus,illius loco infamiam fubcamus,
Quod ergo honos debeat in caufas ipfas referri, nec tame illac fint ob id egen^,
quodglonam uehntfibif.ruatam,manifefti3 eft in nobis hacfluxamateria con
ftanribus . Quanto magis, quil nulla aha re eum poflimus honorare,demereri,
cognoicerecp , debemus adlcribere omniaDeo, &^acceptum ufum tum noftri
tum rerum externaru ipfi referre c' Honor igitur, cognitiocp Dei, eft finis uitg.
NuUa enim alia in rc fc probare Deo poteft mifera mortalitas, nifi dum fe in fi'
llj, cxteros hommes in fratrij loco ponit, parente Deum agnofcit,quem de his
«nuneribus amet,laudet,celebret,colar,adoret. Dcberi ergo Deo foli rcrum c
mnium parenti folidum honore pro huius unx ufij , quii conftet,nec aho mu'
nerea nobis agnofci pofljt,quam dum timemus utpotenriilimi3,amamus fum'
me ut fumme bonum , ut parentem cohmus , dC adoramus ut regem regum O'
rnnium,nos ccrte meritcj ingratitudinis tideicj^ uiolatxreos agnofcamus opor'
tetjfi iUi ifta no referamus. Quanta crgo poena nos dignos iudicabimus,quum
non tantum negligimus, illum agnoicere , fed nobis omnino adfcribere latagi'
inus,quodunumillidebemusrN6nnemerit6ultimofuppliaoaddiceretprm'
ceps quiuis illum, qui maieftatis ornamenta , ijsreto principc, fibi adfcripfent :
quum potifl^mii eaunarefacrofanc^habeaturmaieftasrConftatetiam exana'
logigratione. Quu fancla prouidentia nulla creaturc dote,preter honore,amO'
rem,rimorem,iibiuelituicesrcpendi,etiamfubftantiasfeparatas,quaefinecor'
poris adminiculo omnia fpccflant,^:: in creatore admirantur , ad idem laudis 8C
honorismunusefleproducfias,liberc^S<:non coadie id faccrc pofle.Ergoin
una ea re pofliint a creatore deficere,fi fibi adfcribcre tentet,quod unu maxime
debent.Nec enim quu fint intelligenrii^ fimplices,corporis adminiculis cxper'
tes,poflunt in ulla re tam grauiter pr^uaricari,c^' dum fuperbe fibi,qux Deo dc'
bentur,adfcribut.Quod ipfum comififl^ dxmoncs,&: ratione fatcndum, & rc
ligione tenendii. Dum enim magna multitudo earu uideret fibi datas dotes,5L
libertate fe eflcdonatas,fibi fuam perfec^ionc uolentes adfcribcre,de fiio gradu
decidere,atc^ ex ccelefti regione inter ifta clementa funt deturbatOF,dxmonts(^
nequam hcfixiuhi frequentifljime uideri folent effec^ibus. Fulgunbus enim mi
(ccntur, uentis inuoluuntur, maria uexant , homincs obfident,afdes infamant,
(egetesaut per fe autmaleficorumhominum inftrumentismcantanr,la:dunt,
perdunt:conaubus hominiS ad pietatem tendentiii fe ideo opponunt,nc illis fic

animus

6o DE ORBIS CONCORDlA

animiis fclicior,qui poteft coclum ,unde etcrnum exulant/untqj dcic(flc,adire*

Qj_n crgo da^moncs uno gencre a Deo creati crant,in duas partes funt diuifi,m

}i\jc/l<idiJioi/xi^ KKKoJ^caiJiovcK, quos bonos 5»f malosangelos didmus . Hxcnccelle

eii cx conccfTis ( ubi uidcmus ab cffecftibus cos efle ) fatcri,atcp eorum naturam

ex cade ratione pcrucftigare. Vidcmus ex Proclo, Iamblicho,Mercurio,&f CX"

tcris,duorufcilicetc{rcgenerum,bonosq5tertriplicidifferentiadiftingui,Nam

funt noucm angcloru,aut dcoru(ut uocant Proclus dC Porphyrius)aut fi uolu'

mus, bonorum darmoniim ordincs . Primos non aliunde quam a Deo acdpC'

rc intelleclus luccm,tradunt:lecundos ab his rccipcrc,in alios transfundereiin'

feriorcs redpere tantum . Ita etiam eft cenfendum a contranjs, quum cx omni'

busillis ordinibus cecidcrintfua lupcrbia^negatisqjDco honoribus,inueniri,

Prxtcrca elTc hic tanto detcriorcs,quanto crant cxccllcntiori coditione. Quod

ipfi fatctur magi,fingula genera fi ngulis uocabulis S^ faCTis cogentes . Sunt igi'

tur noucm darmonum malorum ordincs ( fi ordo in rcbus pcrditifnmis effepo

teft)non fccus atq; angclorum.Quod ipfum non latuit Vcrgilium in 6. Aenei'

dos,quuait:Iitnonics ftyxintcrtura cocrcet . Obflarc cnim aitillis,quiiniufTii

Imperatoris e uita migrarut,nouem inuidix aut odi] ordines,id efi dajmonum,

quo minus indecuadere pofTlnr.Qiii enim mortem fibi confcifcit,quum fcelus

immaniusnopoffit comitrcrc, mcritoobfclTusa totacohortecreditur.Quam'

uis demonftrationc fatis probatum cft, diucria dajmonij gcnera cfle : quod eO'

rum effe(ftus fub fcnfum cadanr,dc bonis ucro ( quos dcos, heroas, aut dafmo-

nas uocant) inrer omnes confier,ad malorum agnitioncm confirmandam, UC'

tuftilTimum tefrcm Mcrcurium Trifmegiftum,qui paulo poftMofenfloruit,

deusc^ habitus cft, in medium adfcram . Eius ucrba funt ex 9 Pimandri dialo'

go,eiufmodi: Mcnsomncs notioncs concipit,bonasquidcm,quoriesaDeo

lemen infunditur:contrarias autcm,quum adarmonibusquibufdam feminain

animum iaciuntur. Nulla profedio pars mundi infcrioris cftdxmonummalo'

rum prarlcntia dcftituta.Dgmon dcnicj; in hominc irrepens,femina proprix O'

perationisinfpcrgir:mcnsautrefpcrfaadulfcrisfeminibus, pregnlsi^facflapa

ritadultcria, ftupra,homicidia,parricidia,facriIegia,furta,impietatcm,urbium,

proujnciarum,rcgnoru cuerfioncs,peftcs hominri,acreliqua omniamaIa,qug-

cunq^funtopcranefariorudctmonum.Hctcille.Iamblichusde myftenjsait,&r

fua SC Porphyrii fcntcntia,dxmoncs malos infimosqj dC gubernatione pri'

uatos,tangiaffciftionibus:uocansalioquifubftantiasfcpararas,&Deofummo

fubiertas pcftcs, Heroas,dxmonas,animos. Vnde conftat,dxmones,quamuis

intclligcntianoftroanimoprapolleanf,tamenduorumefrcgencru.Quofdam

enim principaf ui 1 n matcria nos adnc<ftcre,alios aut furfum trahere conftar,ua'

ria appetendi &C natura? gcnerc , ad cocleftia fublimius rapiendo, aut dcpreffius

pro ratione illoru dC noftri.QLii ifaq; nobilcm animi naturam fluxis &.' caducis

rcbusinhxrcrcfaciunt, (quuin fitcoeleftis origo,natura,finiscj5inipfoan3tura

diuinainfita)nonpoffuntelTc,nifinequam(3^improbi:quiiomniumlegiiftU'

dium,omnes religionu conarus,philofophoril prafcripta,naturalis inclinirio,

uericognofccndi innobis innatusamor, naturalis Deicogitatio,nosfurfijm

uoccnr,&.'a tcrrcnis auocct.Ordincsitaq,' infcriorii potcntiaru,utfuperiorum,

diftincftas tradidcre,quide magia3(f facriHciis fcripfere. Vnde meritonofter

Paulus uocauit principcs 3C rec^ores tencbraru harir, mundicp potcftates , cum

quibus cft nobis colluc1fatio:qui nulla alia potcftate,quam fcuto fidei uinci pof^

funt.Qiicadmodu igitur fummus angcloru ordo,qui Chcrubin,feraphin,thro

ni dicuntur,luccm inacceffibilcm c6tcmplantur,perdpiunt^indepurifi'catio'

ncm.

GVL. POSTE L L 1 L 1 B. I. &.

nem,Iucem,8<r perfedione tonus boni,feIfcitan's 8C uirtutis , cognitionfsi^ : ita
oportet cos, qui ex eo genere fuopte arbitrio deciderunt,in fummo tenebrarCt,
nequitiaj,infelicitatis,uitij,ignorationis^ fui uerlari , Nam res tato fitdeterior,
quanto a natura fublimiore mutata eftin contrariu . Eadem dcmum coparatio
etiam in fecundis 3C tertiis locum fibi uendicat . Qim uer 6 res omnis naturalis
ina(ftioncconfiftat,agerehasfiibftantias in quxdam fubieda oportet, atc^ita
mortales animos agere, aut recfia aut tranfuerlbs, ut bona aut iniqua forte funt,
Qui a honis aguntur , depulia iniquorum potetia, feliciter fe habenf,utiles funt
reipub.Dcum ubicpagnofcunt,fuifuntc6potes . Diuerfum accidit obfelTis ab
impuro confortio dxmonu . Omniaenim in ruinam fui,eucrfioncfratrum,&r
pubhc.« utilitatis,dedecuscp Dei faciunt. Verum ifta funt unfuerfo hominii gC' h^c etLm
nerf comunia,comites duos diuerfos habere toto uitg temporc,quibus libcrtas in iibtko
animi noftri incitetur, Ncc enim coronabitur,nifi qui legitime certaucrit, Con- Viijions,
tingitucro etia uit^efimihtudine plures uno, ex duobus ordinibus adefle ipfis f^i^ede du<t
hominibus.Indeq^diuinationemLilfipoUent, quod fcilicet commcrciumllib' ti«Hyj.
ftantiarufcparataru familiariter fe animo iniinuat, utcognitis motibus ea ape'
riat,quxfuprafacultate humanam funt, Nectameneftinopinionem Porphy'
rij clefcendcndum,qui corpus huiufmodi, cuius imperio fiunt uirtutes admira'
biles,non amplius ab anima fua uiuere 8C agcre tradit,fed a diuina particula ac
cedente illi uitam habere , Eft enim impofiTibilc hominem a d^pmone mforma'
ri, Vnde nullus magus unquam potuit excitare mortuCi , Spec^ro fe oftert noii
raro fpiritus,aUoquianimo hxret,illicpaperit futura,Itac^ fpe noftrxfamiliari'
tads & potiundi confbrtionoftro,facinora uires humanas fuperantia perpe*
trant,bona quidcm,fi bona fuit infpiratio:aut contra, (i mala , In hoc difFerunt,
quoci qui diuino motu,non permilTione accedunt, omnia poftunt : quia caufae
prfmxadhxrent.Mah poftunreatantum,qu:ead oftentationem , non item ad
naturx ufum aut inftaurationc faciut,nifi quu laefcrint,aut finxerint. Qiig enim
comittunt,modc3 uitam no ademerint,ea omnia inftaurare ualent : uitam uero
necabillisablata,necaliundeperdita,reddcre poffimt, Quidiuinitusinfpirati
fiint, autangelico confortio humana conditionem funt fupergrefTi , prophetx ^ropheU
dicutur,fi uiri fint :fi fccmin^,SibylIx, Nequioribus obfefll duc^iuc dxmonijs, ^ sibyUn»
ii fpote euocaucrinr,magi maleficicp dici fblet.Si inuiti,ilIos patiuntur,energU'
meni a noftris funt ideo nuncupati, quc)d in illis ueluti inftrumctis operas flias
dajmon exequatur.Ideo uehcmenter, quil admittitur in inuito,diuexare corpo
ra dC animu confueuit, Quodgcnus frequcnter uidctur, &:^uicrucis,nomine^
Chrifti ab cxorciftis expellitur , Primum genus ob uitar innocentiam familiari' Exorcijl£
ter utens dxmone non eft in uitio,quia nunquam imperatmalis angelis,nifi ut <jl(/fufr«/it
ncnoceant,idcj5nomineDeialtilTimi, Nam angelus angelo no paret,nifi iuflu in Ecckfu
&C poteftatc Dei, Prophcte ergo et diuinitus infpirati homines in nomine Dei, prjmjtj =
angelorQ minifterio diris potenti]s imperant, imperata faccre cogunt : utuntur ua,^bodie
uero bonoru operaad curada quiicorpora,tum animos^adpr^eftigias minime, <I"''^'i"c=
nifi quti utilitas publica id pofcit, infidehu gratia, ut tandem inuiti,credcre ifta ^"'°""
a Dco profec!^a efte cogantur. Familiaritate ergo habcnt homines cum fubftan '
tt]s feparatis autuolentcs fcientcsc}5,autinuiti ignorantesq?, Ignorantcs nolen'
tcsqj a bonis coadi in uerba erumpunt fibi non pr^mcditata , cacp atlldue alij,
alij quandocp proferunt in alique ufum mortalium . Qiiale fuit in Saulepcrfc
quente Dauid , in CaiphadeChrifto, &rineo hominequi prajnunciabat cia' jcfum «o»
dcm Hierofolymitanam multis antea annis,quum tormentis a clamoribus illis ut lofe^
dfmouerf non poilet, Volentes fed ignorantes Sibyllas paflas fufffe crediderim phtn,

f uim

<j DE ORBIS CONCORDIA

uim nummiSjSif pracdara de regnis omnibus , SC Chrifto iienmro praednm'{Tc,

Non itidcm acdidcrim prophetas landios qux fpiritus didabat, dixifre,non

aatc per omnia intellexiirc:ut Alontanus tabulatus eft. Sancfti uiri omnes fcien

tes uolentescp acccrfiuerunt dC habuerunt comttes,bonos angelos rerum mul'

tarum prarnuncios. Qinignorantesnokntcs^patiunturcongrclTiim iniquO'

rum/unt cxtra culpam.Nam fi quid pcccat,inuiri pcccant . Omnium igitur illi

/iintnephandilTimimorcahum,qui inahorum hominumpernidem &:prxfti'

gias^accerfunt tetras potentias.QLiales ( quum multi fucrint omni hterariime'

mona^ahquotfuntmihi inmediumadtcrendi,atq;cum prophetarum facinO'

ribuscomparandiruteorumclariordirtincfiioappareat. Nulh non fuitnorifti'

musSymonSamaritanus,quiob infandafacinora ftatuam Romxuclutf deus

a Neronc eft confequutus. Apollonius Tyaneus cui non eft lecftusrQyis nefcit

Apuleium non trulira laboraiTe magicx ueneHciicp infamia c' Videamus , quae

fucrcprcclaraiftorumfacinora.SymonpIurapoIhcitandoquampofletprxfta'

rCjprsftigijs lufii Neronem,perfonam frcqucnter cft mcnritus. Fedt,ut res ua-

r:.^ ubicunq? ueIIct,uiderentur.Mons uidebatur eius opcra loco moueri, ^des

fubuerti. Ex quahbet orbis parte nuncia adferri curauit, canis ut uidcretur, aut

quoduis aliudanimal, qui homo circt. Atquidhajcaduitxhumaneufum fpe'

(fianr.'' Fueriit &' noftra mcmoria homincs lupino corporc c.Ttcris apparcntes,

dira facinora , cardes, turta comittere foliri autore d;rmonc . Frequcns illud cft,

Dcprarhenfirandemagnoucriitfacinora,iridemadxmonchabcntcs,quodSy'

m jn prohtebatur. In acre uolare uidebaturrat mormum tutcitare nunquam po

tuic, homincm uc ullum curare a morbo. Multa de Apollonio tradidit Gr^ca

uanitas: at prxclarius nil eft , quam quod aiunt agnouilTe d.tmoncSjEmpufam

uidilTe , nuncia a remoriftimis orbis partibus, dum res fierentaccepitTcjCantus

auiumintclIexitTc. Quid hajc miracula mortahbus conrulereC Qiiid Apulcrj

ldefi,ho' )(_pv (Toucwy^aiTrixiJ refcrnm: Quaefiuanafuit,ncfcio.Ccrte fimiliatuntincxperi'

mmiiiiAfi mcntis.Nam <xi7«/«)j3!piia-(/?,quamuisfuntpartim apoctisexcogirate,i?^famalo

numiurcii cuplctatar,tamen omninofalfxetTenon potTunf:quiaimpofnbilecftfamofiim

trMsjbr- cflc omniuo fallum, ur ait Philofophus.funt enim famofa fccundum partem ne

mduonem. ceflaria. Qi_iandoc^ cnim corpore, quadocp animo homo ad tetra dira(^ facrorij

Kon d\imi ncphandorum mmift^eria a dxmonc traducirur,ipfo criam fcicnte,5c crcdente,

y "^c ai^ ^^^ ^Qj^ fcnticnte,fcd ahis apparente.Mediu cnim narurale qua uidcmus, prx'

/ptttjrrorie {^,g,^j; Kibcfactari poteft, fafcinaricp oculi potTunt . Quid uci o ifta profuntC Nil

il "h p'^'^^' At uitam rcddiditTc mortuo, fanafle morbum inairabilem, rerij copiam

lodeCiui cxbibuitTc: harcucro funt miracula, quaraprophetis &rfandtisin nomincDei

mel>eL &:ChriftiIcfu tiunt. PorroChriftus proprio nomineomniamiraculorumge'

ncra fecit. V^^nde patet maximediuinitaseius. Qiiantum a Symone 5c ApollO'

nio diuerfus r^ Nil enim lefus tam facile uifus eft facere,quam quod Creatoris ac'

quarctpotcntiam, utperomnianatura?humanac flimmam conferrct talutem.

Si cum eo confcraturnarura,etiam paruauidcbitur. Nam difficilius exuetufta

matcria nouam domu facias, quam ex noua primum confbuas. Veniant MeP

fix ludceorum in mcdium, quorum facinoribus prnfftigijs quibufda confirma'

tis texagcfics ccntcna hominum ludaforumiliaperiere. Nam occafione primi

Barchor bar i n Hier ufalcm uiccfies centena hominij milia Tito occidcntc defi'

derata funr.Mcrito ita»^ contigit,utquifiIium mendacrj loco ucritatis fufcepc

rant.illius ncglctfta; pcenas darcnt . Alius eodem nomine 5^ ingcnio cocgit rC'

liquiasludcorumfcrecxtotoorbeadfe nouumMetfiam,fubHadrianoimpe'

ratorc.Qiii ob rebeUionem illam,quadragefies centenahominum miliaconfe'

, cit»

G V L. P O S T E L L I L I B. I. *j

cit.quamuisultra jooooo corQeflcnt abfciflb poIIicedcuoti,adcumMefliam
tuendum, Vnde fatis patet, quid a uero faliiim differat . Si cnim (uas prajftigias
autoreDeohabuiiIent,prguidi{Ient,&nonpotuiircnttantumnocumentuad'
ferrefuaegenti:(edpraefenfiflentmaIafutura,more propiietarum.Nam Elias dC
Elifcus futuraprxdnuere,mortuos fufcitaueruntjfubflantias^ rerum multiplf
caueruntjUt paululum farinae dC olei multis fatisfeccrit abunde liominibus. Spi
ritus ergo Dei illos comitabatur,& inflammabat ad uer5 prcefagiendCi. QuUm
SLUt dira daemonis natura deus uideri appetat , fub pietatis prartextu frequentiP
fimeimponere uoluit rudibus , Itaqj quum ueru lumcn diuinitatis illucefceret
in ChriftOjCfiam innumera colluuies impuroru hominum oborta cft, qux ma'
gicis pr^cfligrjs multos in perniciem traxitjUtrcfiftcrctnarccnuEuagcIio : non
iecus atc}; obftiter ut incanratorcs Mofi, lcgem traderc incipienti. Nam quia ui'
debantludxi fccundum prophetaruprxdiclioncsinftare tempus ueri McfTije,
extotoorbeinludxamconfluebantmultipopuli. Interquosimpurihomincs
d^moniipr^ftigijs fulti inflirgebant, fcq? prophetas alij, alij deos, alij McfTias
cflc diccbant , facinorofiscp fpcdris mcnt es hominu ueritatem pcrquircntium
agitabant, atq; dcmum in pcinicicm trahebant.qualis IudasGaliIeus,Theo'
das, Aegyptius quida, Elymas Barichu, Symoncs duo, unus Cyprius,altcr Sa-
maritanus , 8C innumcri alij . ut ait ifon in uno loco lofephus . Magi ( inquit)
etiam,&^ latrones collccli multis afflidionem inducebat, dC quafi ad Iibertatem
Uocantes,mortc prgfcntcm his cominabantur,qui Romanoril potcntiam ferre
uellent,itautctiamreluiflantcsinfuamfententiam pertrahcrent.SymonSama
ritanus ad 4 miliahominum cocgerat,Acgyptiusadtriginta,Barcho^brc(ut
iam diximus) paulo poftChriftQ fexagcfics ccntenamilia:dum onmcs conuel'
lerenituntur potcntiamRomanorCiin ruinam traxcrunt . Feftus Acgyptium
confecit : Petrus Synioncm in Cgfarea,no gladio fcrrco,fcd uerbi Dci,fugauit:
Titus &:Hadrianus CcTteros.PrcecIarafacinora, Illarucro flintartcs &praemia
dsemona. Quis no aduertat, quantum uerus prophcta a malis dC (dlCis difTeratc'
ChriftusIcfusdominusDeus noftercditis totmiraculisinutilitate hcminum,
quot in illo primii crcauerat patcr,inq3 totius efle pofuerat, num ruinam ullam
luis attulitrSi ob unii facinus collcgit unus ad quadragefies centcna hominum
niilia,quid non poteratChriftus,fohdoshomincs ad uitam rcftitucndo (quod
quidc quam crcarc, cft magis arduiz fenfui noftro ) partcs ipforu quafcunqj in'
ftaurando,uifum,auditum,fcnfum,IoqueIam,manusjpedcsreddcndo, intcgra
corporaaduerfa ualetudinc libcrandOjmaria ficcopedecalcando, dcmumrc
furgendorQiias hominii turbas poteratcopararc, qui ultro conflucntcm mul'
titudincm ad cum ctiam in loca dcferta,pauit pane cceleftijS^ fua potetia aucftOj
ad quatuor 5C quincp SC fcptem milia hominii C quem ob innocentiam Roma-
nus magiftratus cftadmiratus^&Tprobauitr' Qiiid putes confortij & concurfus «^ Tildtui
fuifl^ ad eum in urbibus habitatis^ locis,quum in dcfertis tanta turba confluc- cr Ttte»
rctr^SoIidasprouinciasmoucrcpotcrat: fi ad humanapotcntiam coparandam ""*•
ucniflct ( fcio quibus,&r quamobrcm ifta fcriba) cuius uel unum hoc argumen
tum magnum cft , quod quum in infinita turba Hicrofolymam fub magiftratu
ferociffimOjtotius (utinquitPIinius) orientis urbem prxcIarifTsmam cflctinfi'
dens afcllo ingrcfTiis, potuit quum innumcri populi ex toto orbc confluercnt,
adfuas facrorum nundinationesattentiflimi innumcriiacerdotcs cfltnt in tcm
ploauguftiflimo^cucrtcrenundinationeillorij^&fmenfastrapesitarudciiccre,
ufumqj publicu fori facri pcrturbare,nehifccrequidem audcntibus ob rcs fk' ,
cras fumir.is facerdotibus f O Chriftc Icfu, quanta tua eft potcftas, maiefiasqj c"

f 2 Pannofus,

tf4 ^E ORBIS CONCORDIA

Pannorus,fqualidus,egcniiS5dc(pc(flus,rolus,paiipcrrimus,uinifl<rmaieftat6m
legu porcs unico adu pcllundare.Non cft licc,non cft potcntiahumana,Deus
ccce dcus cftjta diffcrs a pci ditis hcminib us inagis(^, quoniam in te habitat O'
mnisdiuinitatisplcnitudo.litprophcta:munus,&Dcimaicftatcm,forma(cr'
vi fuflincns oftcndis.Id fcicbat poftqua cffcc^a uidit Satan, fuisi^ miniffris ufus
eft,ut fimixdiuinorii opcrum ficrcnt,5t tandem ultioncm ncpharijtgcnticom
pararcnt. lidcm homincs impij(ut nunq; caruit dcmonu prxftigijs Acgyptus)
Mofi prophetg Dci obftabant , ialfiscp potcnujs contra ucras infurgebat, Veril
a melioribus dctcriorcs tandcm uidi,diuinn; uoluntati ccHcrunt, agnoucrutcB
Dcieflepotcntiam darmonibus matore. Nam Saranasfcipfum no uincit. cffet
enim contra naturam quici^' naturalc in femct infurgcre.His latis liquet, ab cffe
cf}ibus,qui nam mali Sd qui boni dacmoncsrundc homincs potctrjs fcparatis 8C
conarum humanu cxccdcntibus utcntcs polTunt dignofci. Ncquam homo dC
dxmon dum prxftigiis ludit oculos, uanis terriculamcntis dcmentat homines,
falla 5l fluxa pollicetur,uitia fctflatur, fuadctuirtutc fallendi aftu;uerbo^ tenus
pTobat,ficlis damnar:inala 5C pcftcs pcrmilTione Dci ob noftia fcelcra,aut pro-
bationcm,immittit.Vultuidcri dcus,gaudctomniumcclcbrariucrbis,ambit
laudari,imperia cupit,captat,rcs humanas eucrtit, utfua tandcm cupiditatcpO'
tiatur.Quod fi minus liccf,famam &.' immortalitate prxftigijs ambir, Dum con
tendit peterc coelum Ncronis dcus Synion Samaritanus, dignum patella oper-
P^, f''* culum,a potctia diuina orantibus Pctro &r Paulo deturbatur, 5C paulo poft in'
/ ° p* fcliccm animam poflelloii rcfignat . Teflis tota Roma , tcflis Egefippus, teftis
n 7 " Tcrtullianus,teftisNero:quiidcoPctr52cPaulinnfuftuIit.Dumcupitfamam

lUc£bOC r-t ■ o ■ r ■ r

rcfirunt ''^'t'^' "^'" hbi compararc bymon,cum cttcrna intamia,mortcm ajtcrnam conlc'
quitur.Qiiidde Apollonio dicamClllemaIuitfibimanusinferre,quam diuini-
tatis opinionem non cmcndicare.De c:£tci is non dico.Nam inleliciflima cata-
ftrophcfabulv cxtreinum aclum clauIcrunr.Exortum cft inter bonos 6c' malos
quoddam genus hominu cal[iduin,ucrfipclle . Qiiale illud fuit, quod falfis reli'
gionibus dcdit originc,diuinafingens mcnticnsqj colloquia,6(f interim tyian'
nidcs 5C uiolenta impcria cominilccns . Dequo nunc non dicam, fed quando
dcrcligionfiomnium originibustracfiabo.Satis exeffe(f}is agnofccrccogimur
potentiarum lcparatarudifcriinen,quumpcr le, tum maximequumhomincs
earum opcra utiltur. Rlali cnim ruinain 8C fibi Sc fpecfJatoribus credcntibus di'
uinos cftc,comparant,&.'adfcrunt. Boni cffecflu fuo 5C corpora 5C animos diri'
gunt : tum qua: faciunf,ad utriufcjj incolumitatem pcrquirunt,procu)anr,exe'
quuntur,OpuseftclTc(anc^ifljinasmentcs,qugautmaIisimpcrent,autquibus
boni funt fimiliarcs . Nam in maleuolam anima non intrat iapienna,ncc diui-
norum fpirituum ulla familiaritas.Quimalis occupantur uolcntes, ucrbis qui'
dcm SC fignis uidentur eflc probi , mentiunturcp uirtutem , quantum poffunt,
Nam nolunt fe prodere ftatim, antequam probitatis pr:etextu inefcaucrint ho'
mincsjfidcmi^ extorfcrint.Itaq; frequentius fe inculcando uincunt, uicnsqj in
pernicicm propriam SC alienam abutuntur . Potentijs bonis diuina prouiden'
tia non quidcm crcat,fcd rcgcre uidctur,ifta infcriora^&T fi infinita uirtutc nihil
nonprocuratquatnuisminimri,IuffuDciaduirtutemhominum(^c5muncm
&rpriuatam utilitatchortanturboni infpirando:maliciufdcm permiffu,ut nos
exerccant,dehortanturfalfisinfpirationibus,Bonisadhortarionibus,quriparLt
diligcnter fidcm adhibemus,angcli in hominibus oftendut nobis uoluntatem
diuinamjfigniscp confirmant,Nam nullusunquaprophctafincfigno,autueri
prxdic^ione certa fuit . Vnde nec Muhamedes eft propheta, qui urroq; caruit,

uicijs^

<5 V L. P O S T E L L I L I B. L rf/

uirijscp maximis fcatuft . His ipfis ( hominibus dico, dC angehs , Dei^ prxfcri'
ptis)fuaptc(ponte{eopponutiniquxpotctix,inftrumcntiscgmaloruhomina
utuntur.Vnde innumera malafcaturiut,caufis ipfis latentibus.Quoquis enim
magis pius eft, eo ardentiusinftantcontraeum dxmones, neprolia'at,peruer-
tuntcK aut opinione ueri non perpen(a,aut nocumenris animi, aut corporis di'
inouent, quum a bonis omnibus , tum maxime a uerain Deum pietate,fui cc
cnirionc,& proximi charitate.Quod nemo mortalium,qui in fe aliquando dc
lcenderc tentauerit,negare poteft.Nam nullus eft,quin naturali cjuodam motu
aduirtutem ipfam moueatur,ueri(^ amorem (qui in fui Dci^ cognitione con-
fifbt ) non in fc eflTc fentiat.Tamen quamuis nobis eft liberum arbitrium, nun-
quam pofllimus ita eas uoluntates exequi , quin aut omnino ipfb uoto priuc
mur aut multain eo ad perfecflum complementum defideremus, Ideo deho'
minis natura funt mihi pauca dicenda,

DE HOMINIS NATVRA. CAP. IX.

ET fi nunc ingcns hominum mulritudo toto in orbe refper^ uidetur, fnnu-
merabilicRnumeroiamaprimohominead noftra ufc^memoriam orbem
incoluerit,tamcn nemo homo negare poterit , ab uno omnes profluxifle prin'
a'pio,unoq3 parente natos/enfim in uarias regiones tranfijfl!e. Nam quod una
origine fint, teftatur philofophus Abenreis, dicit^a primohominependere
totam gencrationem.Itacp nominant genus a patre ubiuis gentium, non a ma'
tre,quiinaliquodgenusreferutur,Quc)dfinon efl!entab eodem primoparen'
tc,unocB principio , proculdubio duoru alteru fequeretur abfurdum : aut Deu
fofflrefuperfluum,autplura efl^hominum gencra, Si cnim plures ciufdem for-
mxprxtermodum naniras pofteafolitum creauit, fliperfluam operam impen'
dit,quumordinenaturajpofl^taliterfieri.Siautemdiuerfkfuntformx, illxui'
derentur.atqui neutrum eft admittendum. Nam una forma eft , ipfa fdlicet hu'
manitas,qua omnes dotantur,necpIures funt uifx.Deus uer6,quod natura po
tuit,nunquam extra eius limites traducere uoluit . Satis enim fuit hominem &C
foEminam prcpagationi naturali creauifl!e, indita^ procreationis appetetia po'
fteritaris curam illis reliquifl^,ut dC cxteris animantibus . Vt enim in omnibus
cxteris rebus fcmineprocreatis, 8<:procreari folitis,neceflaric) prxceffitunitas
omnem numcrum,ita &rin hominum gencre fatendum eft. Ante omnem nu'
merum unitas. Ea de re omnes ijfdem legibus naturx tenentur, eos agit eadem
rarionis uis,idcm apperitus incitat,idefcopus urget : quo maximepatet,eadem
6C animi dC corporis natura &f compofirione teneri, materia^ 8C forma eadem
(emper conncc^^i. Nec enim fit, ut figuras 8C qualitates formis adfcriptaf,ab alia
forma comuniterformentur . Nam cofufio omnium fpederum fierct,rerumcp
ordo inuerteretur. Verum obijcietaliquis, Blemmijs capitadefiderari,canino
capitequofdam, roftrofuillo alios, fem.icaprosquofdam &rfatyros,imantopO'
das feu loripedcs,&r id genus,quii fenfu humano uideantur,fi'gura diflfimili, in
quod nam genus ccnfes referendos c' Ipfb ufu difces ( do efl^ ctia fabulofa, quac
tamen efl^ ucra,ut de Centauris tradita,non puto.) Si Ioquutur,fi colligunr, ra'
riodnantur,reminifcuntur,religionisfcnfutenentur,intcrhominesadfcribcn'
dos ne dubi ces:alioqui cflfe incognitij animanrium genus coftat. Fieri uzro po'
teft, ut pcrfecfliflima forma figura^ qua fumus donati a Creatore, immutetur,
dumcK nimia licentia illius periculu perdiri homines pcr uarias fpedes capiunt,
ut uaria monftra procreent, quae inde in genus perditum 8C figura diflimile ab'
cunt . Infandorum ctiam d;emonum opera dedfb ahunde fcminc^SC collocato

f j in

et DB ORBIS CONCORDIA

in loco naturaW.&Tproporrionato calorc, quxdam genera capercprmapiil,n5
«fl: alicnum ab illorum natura. CaeterG arte eriam pode ipfzm naturam inuerri,
ijuod ad figura atrinct,eft celcbcrrimus autorHippocrates in libris dc acre aqua
&:regionibus , de macroccphalis loquens . Ita cnim opinio apud illos inualuc
rat,decorum efle capite oblongo nafci, ut obftetricum QC medicoru cura recens
natorum infantium capita tcnclla cffingercntur in oblongam formam, donec
naturaartem imitante tales generarcntur,quales effidi pridem fuerant. Rcs fa-
ne incredibilis,nifi a totoorbecognita, &r a praedaro homine foipta fuiflet,
Quod fint quidam forma cubitali, ideo pygm^ei dicfii, roftro fuillo, demerfo in
pecfiore capite,angufto orc^nafo prominulo adunco ue,aut omnino lyri(fte,po
Tuitartenaturaminuertenteheri. Quemadmodumhodicrna induftriafadum
cft,utfru(flusfincfeminibusnafcantur,fedlongcinferiorinaturalibusgraaa,
Aquam enim porius quam fru(f?us naturam redolcnt, Nil itac^ figurar uarietas
facit,modo formx natura in rebus permaneat, rationism uis infita uigeat . Hic
nofterhomooptima conftitutione fuiflccompofitus uidetur,feudofesanimi
fcu corporis perlpicias,ad(^ rcs fugiendas expetcndas uefelicitcr inftruc^us : ut
qucm diuina potentia facrofanclo affiatu informaucrat, iudidocp 8(rprudcntia
eligendi ornauerat : ne dum ea fec^ari uellct,quac ad finem illi propoii tum non
pertinentjfibiefletpcrniciciautor.Solumcnimextotanimantiumnaturispai'
ticeps rarionis 5C cogitarionis cft:qua una pracftat beluis,Dco iungitur,per qua
conrja't,argumcntatur,refelIit,concludit,quem nifi ep^^Kwilx fuiamor.&rigno-
ratio,contcmptus caufie primx, propria temeritas, dC incogitantia : adhaccdc'
prauario confuctudinum , opinionumcp uarietasex primis illis principijs fu'
mens ortum,torquereacflec4erequ6cuncp coepiflet, efTentomneshomines 8C
Tatione dC animis tam fibi fimiles,quam quift^ fuijpfius.Hinc facfium eft,ut bo'
niomnesquum homincm hominis caufa natu fcirent,dicerenturmutuodij,
utediuerfbopinionibus&Tprudentia humana inftrucfius dici fblet homoho'
mini lupus . Quum itaque in caetcris animantium gencribus nuUum gcnus in
propriam fpccicm f^uiat, fuo in genere probcdcgant omnia, ut inquitille, fbli
hominiexhomincplurimafuntmala. Vndcuidcmus,qu()d naturaedotibus
fuerat prxftantiffimum,id facfium eflc omnuim pcrniciofiffimum.Ncc tantum
CiiJteris pernicicmadfcrtjfcd&r^quod ipfum contranaturamcft)fuisgaudcc
miferijs, quarum quotidic fabcr &C artifcx d>C uideri uult , dC reuera exiftit, IUi'
enim contingit ex ufu rcrum naturalium , ut quanto conditione a creatorc erat
nobilior,tantofuiarbitrijdeprauationeta(flusfitdeterior.Quantoresfuitcor'
pore delicatiorc , tanto cius putrefa(flio magis aercni labcfa(f^at , Acetum cx'
cellcntiffimum a confimili uino fine artc prondfcitur : cafus in fummis fccdior
^maior,quam in tcnui fortuna. Foeridiora funta delicatioribus cibis. O inifc'
rum hominem , qui fponte te deiccifti , tecp cxtra tamdiu quaeris , incp dics fis
deterior.Idco harc innuens antiquitas,actatcs fixit aliquot hominum,pro ratio'
nemetalloriT, quibus maxime cratinfenfa , labcfac^atauero pofteritas. Aurea
cnim dc argentca utrifc^ carens prima, 5^ altcra dic^a eft . Hinc Homerus , ol Ji
K9tt ainot loui K^xQxAloutriiJ oAovji.SC eL\ihi,tiri<Z^ot yxp 70t "moucAiiciiOioi "Brwjpi mAoi"
7« , ot TjrAwjcts HXKiTn ■sFxugoi /t 7t 'mx7§k «f «w . Fabri,ait, fux fortunx funt ho'
mines. 5vf,Paucifunt Iibcriparcntibusfimilcs,plures deteriorcs,paucimelio-
rcs.QiicDd Ci aliquid contagionis dC temperamenti natia parentibus capiunt,ut
certe capiunt ( nam gcncrofa a generofis nafci , 8C timida a rimidis ex ufu natu'
rac eft)ncmo mirctur,co ncquitiae iampride ueniflc homines,ut quibus nil poP
fit addi.Has cofirmat fenterias in Alcibiade Plato,eria uerfibus Homcri citztis:

Fruftra,

GVL. POSTELLl LIB. h «-f

Fruftra,inqmt,m malis pofiri mortales,deoslincu(ant,quinnfuismff€rfjsca-'
piantur, morte^ grauiora mala eriam ultro fiibeant, Vnde propriam naturam
omnino quofdam exuiffe conflat, contiariam^ induifTe, ut fuam infelidtatem
ne fentiant quidem, Altj etfi fentiunt, in fei^ defcendere tentant , morbum
agnofcunt , fibi mcderinon poflunt. Alio rapit gloria,tranfuerfbs uoluptas
agitat , opinio undic^ obfidet , neceffitas inuicfia urget, Quibus omnibusex
arce mentis deturbata rario,contra fentenriam porrigit uic^oribus herbam»
Quum autem in nullo mortalium non inhabitet ille ftupor aut deprauatio na^
tiu-ac,in^eoomnesconueniant,necefIeeft,quemadmodum recfiam rationem
& abfoluriffimum iudidum ab autoreinprimohomine acceperant,itaeriam
periclitatum fuifle pracdarum hoc munus in eodem, Nam ut omnes in uiuira'
dicibusmorbumindicantibusconueniunt,ita nifi coelitus luxdenuoafTuire'
rit, omnes in malo conueniunt, utquifeagnofcunt , quod nolunt, idfaciant:
alij & fi confuetudine deprauata rapiantur , tamen iudicent fe male agere , 8^
nondefinant.VeruminhocdifFerunt^quumuterc^ aberret,qu6d is inuitus,
xlle uolens peccet. Tam argre reguntur habenae arbitrij humani, quod unum in
homine erat pracftanrifrimum , ut omnino in integrum reftitui non poffit, r\i^\
ab ipfo qui primum autor fuit.Si uero quifpiam dixerit, hanc inclinationcm ex
arbin io in malam partem & uanitatem propenfiorc, efle caufa uirturis , quac in
arduo cft pofita,comparatam, dicet quidem aliquid , fed de re parum. Nam uti
mera libertas eft,nulla debet efle propenfior ratio in alteram , quam in alteram
partem.Quod ipfi uidemus, quum exduobus bonis alterum nulla repugnan*
ria eligimus,malum maius deuitamus.IIIic enim non eft coacfiio uUa , aut UC'
hemens inclinario , qua: ob uanam opinionem bC gloriolam , aut uoluptates
nosipfoslabefac^antes urget.Vnde hc nos efle deprauatos omnes , ab unaq^
origineconftat,6(:dxmonumpotenriaurgeri.Verumquifieripoteft,ut in O'
mnibus rcgnct peftis illa,qua infi'cimur,atcp imiiizs magis ac magis ferpat,
quum animus nofter nonextraducefi't,fedc02litusinnofbacorporairrepat:
indecp nafci arbitrium foleat, quo ad prajclara facinora indtamur , fugimusoR
Contraria C Nil fane facilius hac quacftione fblui potcft. AfTumamus principium
quoddam communc,quo inter utrofcp conueniat.Natura aut ars nil quicquam
agitfineinftrumentoitadifpofitOjUtadfuncftiones fuas fit aptifiimum : quod
naturacerris legibus oftendit. Nil quicquam crefdt fine ac^iione calidiinhu-
midum radicale,uel accidentale.Sunt ergo ea inftrumenta,fine quibus nil agc
re poteft natura, Quod fi fint ea cxtra proportionem,8<f deprauata , nimius hu'
mor necabit, putrefacietcp, calor uehemens uret abfiimet^ humidum:fi fint
minoraquamparfit,madeomniaIaborare eft necefle. Hoc uercs non eft im'
potenrix naturae adfaibendum , fcd materix bC inftrumenti uitio. Nam {i fi't
(emen nequam aut uiriofiim, necinfri-umentum eriam bene difpofitum aget in
illud.Qiiemadmodum fecuris apta ligno fdndendo in faxa aut metallanon
agetrita nec in ea ligna quf t Iapidauerint,ut nec in euanida bC male firma.Nam t in fdpiiM
fceni,lanar,bombids, & fimilium cumulos, ncn aftriclos ob molliciem , fdn' nmrl di^
derenonpoteft.Triaitacjflintinacftioneperpcndenda^utfineimaginc&my utrttrunt,
ftcrio ninitatis nil fit ) agens , inftrumentum , patiens. Duo poftrema oportet
difponiproporrionaliteradagentispotentiam.Namprincepsprudcnrifiimus
fi dcfit illi miles,nil agit : fi' adfit ineptus rebus gerendis,idem: fi adfit optimus
dux&TmileSjUic^ioriauero nonpoffi'thaberi,peraItiffimos montes,pcr lod
forritudine 3C m.unitionem,aut quiduis aliud,quid rogo poterit efficereC Non'
ne idco imperfecfius uidetur cEadem ratio eft in fabro, fecuri,& materia, Nam ;

f 4 nuUus

^8 DEORBIS CONCORDIA

millus ideoimperfc(fluseft,quodrctu(aacie inftrumcntiagercnonpoflltjaut
quod matcriam inftrumento duriorem non (ecet.Qiiibus fit,ut qux uidebatur
obiccfiio contra nos facerejCamaxime noftra cofirmct, Nam quum animus coe<'
lefti originc aut ialtcm ex quinto clemcnto non habcnte cotrarium decidatur,
oporteteftcperfe(flifljimum . Qiiodautem cftpcrfctfiiftimum &coeIeftejOmni'
busidcmadeft« Vndeinnoftra matcria&rtraduceeftc uitiuS^ineptitudinem
ad adiones illius recipiendas conftat , illamq^ non uulgarem, ut qux nos ( nifi
adfit nos reftitucns uis diuina ) conna icopum nobis propofitu agere fermc co'
git : quum alioqui c^etera animantia uidcantur fugienda libidC expetenda pru-
dentius uitare eligere uc ip(b hominc. Qiiod animal ufquam fibi uitam ademit
imprudentia aut uitiofPonunt illa modum naturg cx necefl!itate,non cx uolu'
ptate, At bone deus, quot homines nccauit ingIuuics,cofecit ebrietas,u(us ue-
nereorum in allidua morte uiucrc fccir, cupiditas habendi laboribus immenfis
6«f pcriculis obiccit,uindi(5lx dC uoluntatis fine ratione cxplendx opinio in dc'
dccus 3!^ fcelcratam mortem iniecitc' Qiiid plurar' Homo fingulis momends (e-
. cum pugnatjfibicp uiuendi fclicitatem inuidcre uidetur, dum omnibus artibus
in fui pcrnicicm armatur . Pcflame crgo cft afTec^a propago tam male(equax ad
ea qux fibi conducunt,futuri^ tam male perita,ut quac deligcre fe ad finem cer-
tum putat,illis ipfis fibi ruinam acceriat.Qiio faclum eft,ut multos in (e defcen
dcntes, tjedium uita: abftulerit c uita , alios ialfi conatus pccnitentia in dclpera'
tioncm adduxcrir,nuIio uitio pr;EcIariinmiintcIle(fius,aut rationis in nobis po
fitx,fed deprauatar maflce humang peruicacia Jdeo iudicabant quida optimum
eifc non nafci, aut quam cito abolcri , co uno uitio, quc^d in quem u(um Deus
hominem creauillcr, ignorarcnt. Sequitur etiam ex primij pofitis,fntelIe(fium
nontantum nopofl!eagereindeprauatammateriam, fedS^in pcrturbatam,3ir
nondumdi(pofitam.Namfacefl^artifi'ccmpcritum,in(h-umentumoptimum,
fubie(fiam materiam ad acflionem rccipicndam non ineptam:fi dcfucrit pofitio
dC renitcntia,ccrte non agit artifex. Vt fi faber ferrarius in acre formare abique
incude candcns fcrrum uelit, nonpolfit : dC quandiu ita erit,non poteritagere
cxartc . ita dC noftrum corpus,quum uita ucgctatiua feu nun-itoriaalatur, uita
fenfitiuamoueatur, fi quid in alimento agetur perpcram , (cn(um etiam perpC'
ram agcrc oportct:fi ucro non agit omnino primum, dccft locus agendi (ecun'
do.Qi.iodfi fintuitalia&T (cnfitiuainnobisperuer(a,autnondum benecoplc'
ta,intcllccf^us omnino nonagct,autparum 8C impcrfe<fieaget. Vndeinpueris
fcnjbusc]? atcp dcliris dC ftultis , non uidetur peripicua animi z<flio : non quod
abfir, aut impcrfccfie per fc agat,fcd quia inftrumeta dcprauata (lint . Qu5 cnim
conftemus anima uitali,& fenfitiua, dC intcllec^tiua,finc primx dilpofiuone no
agitaltcra,&fincharum duarumacfiutcrtianonagic&Tqua proportionc infc
riorcs impcrficiuntur,cadcm agcdi facultas fuperiori dccft. Quod ipfum etiam
uidcmus in fubiec^is uarijs. Nam quidam pucri optima conftitutionc, funtfta'
tim (apictiorcs (enibus. Q^icjd fi habitudine dC ufu intcllcc^us nobis accedcret,
ut K5to* uoIunr,non polTet ficri,ut in pucro rcrum ufu dcftituto,fam prxclarum
munusinefTct.Fieri ccrte ufu uitam noftram intcllcc^ui ob(equcntiorem,&r
ucluticdomari,cicurariq5ab ip(a rationc, noncft negandum.Pcrindcatcpfi
acics afliduo fccandi ufu promptius in matcriam agerct, ipiacp materies iam frc
qucntiusconcifa,ftatimabomni parteadmitterctgladiumfine magno agen»
tis nixu . Ita dC fcncs affiduo rerum ufu uidcmus ut plurimum (apicntio-
rcs ccttcris. Non quod inrellcc^tus ratiouc in illisaugeatur,utuulgc) dicunt:
(cd quod uita uitalis &C antmalis fint faifix aptiorcs 8C obfequcntiores animi

motibus.

G V L. P O S T E L L I L I B. L J9'

motfbus , Ideo pcreunte fangmne in anf mahbusjperit uita,abit animus : quo'
niam eftuitaiinftrumentum collapfum . Eft^ quod Galeno refponderipoftit,
quum interrogat PIatonem,5i:!^quotquot animorumimmortalitatem uolunt
iuaderejqui fit ut diffluente ianguine pereat homoCCerte fi Galenus tam alte di
ligentercR rimari uoluiflet animi SC animac natura , quam diligenter partes cor^
poris eftperfcrutatusjproculdubio uidifl^etin fuamateriaelemenrari nullas efl^
partcs,qux uim habeant iudicandi, dehberandi , cogitandii^ de rerum fine, QC
in fumma, omnia ctiam abfentia colligendi cognofcendiqj, bubfaibcrc^ Ari'
ftoteli &■ antiquitati potius ftatuifl^ct, quam dum noua quxdam excogitare ftu'
det,in fe rationcm efle negare . Si cnim ratio S)C intellecfius qui in nobis eft,po-
nitur efle ex elementis,aut rationemateria?, aut ratione tcmpcramcnti fit opor'
tet.Si ex materia,ctiam omnes partes clementorum iaxa, metallacp intclligent,
SiextemperamcntOjCrgobrutaquomagis acccdentad humanir, comagisra'
tione potientur. At in nullis uidctur. Ergo utracf pars faha . Conftat igiiur efle
ahundeintellcclumjCoelitus^inomneshoniinesucnire. AtobijcietiterijGa'
lenus,autore Ariftotclc(fi tamcn eftincpti libri tt^ epva-ioyvaiioviai autor)animi
morcscorporistcmpcramcntumfcquuntur.Bonauerba.AnimaipIafenfitiua
affidtur paflionibus corporis (quod in libris de Anima liquet) S^ quandiu illa
aperturbaro fuoordineafKcitur,tandiumaleiudicat,aut quouisaliomodo af'
fec^b eft.Ebrius oppleto ccrebro fumis,aut hilaris,aut mocftus pro ratione tcm'
peramcnti,2Caccidcntisfit.Fatcor.Sed illicontingitnoabfimilcatc^Iucernis,
qux alijtur olco modcrateadhibito . eodem copiofb, aut fubIato,euanefcit lux,
Simia idc patitur atc^ homo.Itacp non ideo afficitur animus,ratio ue, fed in cor'
porecopofiro, dcprauato^male fuo fungiturmunerc, ctiaautorc Ariftotele,
Qi_ic3daucem fitaliquidinnobisfuprailla quxatcmperamento proccdunr, id
maxime arguit , quod contra naturac fenfum iuch'camus,ctiam in ipfis paflGioni'
bus. Quod nifi fierct adiucrfanatura,abiIlaquxeftaffc(^aomninofieri non
poflcr.Nam unum orbcm unicomouerimotu,necpofleindiuerfafcrriuna a-
chonc, conftat cx propria ipfius natura. Ita ncc z<fiio qusuis unius agcntis fieri
poteft,nifi ac^ore in eam rcm intento . Atqui diuerfum eft irafci, dC iudicarc no
dcbcreirafciiquod uno eodem^ momento fit. Ergo a duobus principijs nil co
municantibus . Ideo prscccptanobis contrairaanimxcR fcnfilis motus dantur:
quodadhancdicmfruftracfl^et fac^uma fapicntibus S^ docfJis hominibus,atc»
lcgibus. Nam fi conftarcmus anima tantum illacum brutiscommuni, mcdcri
nobis praeccptis no poflemus. Vndc ncccfle eft fatcri,pcrpctu6 fibi fimilcs ani'
mos immortales agerein nobis,ncc impcrfcc^ionc ac^ionis inde penderc.Efle
itacphominum gcnus dcprauatum omninoconftat,ncc ullum proptcrcacfle
in animo hebetudinis auttardiratis imperfedhonis^ uititl.Quodipfum quam'
uis late ex fupcrioribus patcat, tamcn hominis fincm 8C fcopum confiderando
uel imperitiflimi, nedum philofophi concipicnt,

DE HOMINIS SCOPO IN HAC VITA,

cr quantum ab offidj rdtione difiet. C A P. X.

NOn immeritciantiquitastantopere lo yv^^i o-at/ToVccIcbrare^&romnilau
dum genere cumulare uoluit . Ex cognitione cnim fui uniucrfa officij ra'
tioproficifcirur:ur cx ignorarione&f negle(5tu,manat infelicitas,&: faliaru opi'
nionum cumulus. Verum illud quifquis dixif,dixit quidem:fed qua ratione id
poflcmus cofequi,ncc docuir, nec dcdit, Vndc quii in orc nemo non habucrit,
efl[ecfluipfb8(ruita£praxi,autnulhautcertepaucifluimi, ijcp fchcifllmi habuere,

prxter

70 DE ORBIS CONCORDIA

pra-tcr illos quos informauitjtnrtaurauit^ dcnuo prouidetia , Quu cnim rcuC'
ra SC cx dcmonrtrationc fcirCjfit pcr caufam cognofccrCjniTi cognitis caufis fui,
ncmo unquam in fcita dcfccndcre potuit^ut ii\ quem fincm efTct rcucra facflus,
pcnfitarct.Autfiquiforta{Tenofrcpotuerut,prarftarcncmoitaunquamautpo
ruit,aut(atcgit, quinmultisa ucro icopo parafangis fcm per abfuerit, Hom ine
crgo a caufis iplis incipiamus cognofcerc, noscpipfos his rationibus non cxtra
qu;^rcre tcntcmus, Vulgaria admodum hic nobis funt proponcnda,fcd tamen
fmc quibus non fit ad maiora locus,2vr undc in magna prarlcntis naturae cogni'
tioncm dcmonftrationcmtp uenire hcct. Hominis,ut ccctcrarum rcrum natu-
rahum,(unt cauf^e quatuor, primigcnia, coniunclx dua:, Sc qux cftad finem,
Ab autorcDco crcata efle omnia,rcgi omnia,in efle confcruari, iam fuperiorf'
bus patuif.Prouidcntia crgo caufa efiicicns hominis cft. Caufas coniundlas CO'
muncs cum cxtcris compolitis habet,matcn'am Sl formam : illam communem
cum cartcris rebus corporeis , hanc diftin(ftam Si: fpeciei accommodatam , lam
fupcrcfl quarta omnium prxftanrifTima,& fme qua cartcrx fruftra elTent, Finis
cnim cauiaars &rnaturaomnia facere folcnt. Quum in tota rerum naturanil
prxfi:anriusDeofit,fincmhominiscfrcDcumconfiat.Quodfimihialiquisira
pius ncgabit,itafateri,autiudiciumhumanum cxuerecogam. Quarumrerum
funt diucrfx conditiones,diuerfos ctiam earum cfTe fines conftat,5v.' prcftantio'
rum prxflantiorcs,& infcriorum infciiores. At in orbe infcriori nil eft pr^eftan
tiushomine. Ergoneccius fincquicquam dari prxftantiuspotcfl.Dcoucrd
quiminilfitmaius,eum efle hominis fincm conftat^utfitrcrumomniumprin'
cipium,6c:^finis,caufacfficicns,&:finalis:uclutihomoipfefuaruma(flionumeft
primariacaufa,5irfinalisfcopus.Inhocdifrertcomparatio, quoniamDcusipfe,
in propria natura cfl fcopus:homo uerd,id eft hom inis urilitatcs, qua: ad uitam
fibi Si. gencri cofcruandam faciunt, funt, eflc uc dcbcnt fcopus opcrum ipfius.
lam ex his poflumus quandam hominis notioncm dehnitionc circunfcribcrc,
Homo cft animal totius mundi prxflianriffimum, intclleclu, anima &r corporc
praeditum,caufa Dci fadum.His pofitis uidcndum cfl, qua rationemaximeilli
caufx finali fe probet,quibusucin rebus feexcrcendocaagcrcpofrit, quaein
eum (copum non funt inutilia.Nam quiuis artifex dum in finem opcris tcndir,
lummopcre ad ca qux illi conducunt, attcntus cfle folct. Primum ut caomnia
faciat, quxadfincm fpccftant.Sccundd,nc inuriliafaciat. Tertid,nequidcom-
mittat,quod contra urilitatcm dC decorcm opcris pugnet. Nam mcritd SC impe
rifixdamnarcrur,& impcnfas domino rcddcret,tcmporiscj3 compcnfare iadlu-
ram dcbcrct,qui ita infanirct,ut i\on folum no ageret utilitcr .?i: honcfle in prg-
fixumfcopum,fcd laboris,tcmporis,rcicpiacfturafaccrct,no tantuminutilem,
leddifpcndiofam&rfibi&:domino8irrei:fibiprobrofam,inutilc,damnofam:
domino iniqua,rci quae durationis caufa cflc debebat,corrupfiuji . Sic homo in
hac uita politus,animo &r corpore prgditus,dcbct ad (copu attcndcndo diligen
teraducrtcrc,neillismodisinfurifcopiipeccet:fcipfumcpcognofccdo,&rrcco-
gnofccdo uidere,ne quid adultcrini operis pro lcgitimo uclit apud Dcu proba-
ri:quamq3 grauitcr comitf3t,rcputef,dum no (atis habuit opcralufiirc,niIq5 bo-
nifcciflcjinurilc&iniquumopuscontraxiflcjfcdiraputauitamentemfvrfupi-
numDominum,utautillanonuiderer,autuidcndononimprobaretncglige-
retcp.Qiiod facinus uiolatarmaicfi^atis fcclerc no eft inferius.Nullum enim efle
dominum putar, quiamentcm, ftultum , atcp ratione &!'iudicio dcfiitutum,aut
malorum opcrum approbatorcm prxdicat, & crcdit . Qiri cnim nullis iuftitiJC
aut iniufbtia^ lcgibusteneturjnullus in rcpub.efIepoteft,autquianoncapif,

aut

G V L. P O S T E L L 1 L I B. h 7»

autquianoncapi'mr,frenaturue,StuItis enim atc^ mente captis pcnnde fus uc
iniuria eft;quia neutrius capiunt rationcm,Tyrannis dC iniquitatis propagato-^
ribusnilplacetintereadiicriminis obferuare. Qui ergo contraDeum fponte
peccat j reus maieftatis eius merito dicitur, Sed pcrfiftendum in artificis in lco'
pum agentis comparatione eft.Maior enim lux inde affulgebit tracftauoni. Af
tificicuilibete(TecorpuSjUalidumiTiftrumentum,maten'am^ opus eft,ante^
quicquam aggrediatur operis. Ita dC homo tria illa quibus ad finem operetur,a
Deo in hoc naturae templo habet concefla, quibusqj quotics abutitur,toues do
minum, qui dedit hanc prouinciam,contemnit , S^ ridet.Tria illa ad agendum
inftrumcnta homini conceffa iunt,homo ipfe fibi ipfi a Deo datus , tanta cxcel-
lentia conftans,ut toto hoc mundo inferiori compenfari, atftimari ue no poirit,
Nam fruflra ifta ccelo comprxhenia moles hominis caufa facTa fuiftet , niii finis
operefui(Ietpraeftantior.Homofiniseftmundimaterialis:Deusautchommis
icopus. Alterum quod proprieinftrumentum did debet,funtbonaanimi^cor'
poris,fortunar,quibus in matcriam,id cft in hominem alterum agat; hoc fibi in*
terimferuanstantum,nedumutiturincommodeinftrumcnto,manubrio(uer'
bi gratia) aut quauis alia inftrumenti parte,fibi damnum imprudenter fine ma'
iori compendio inferar. Itac^ ad Deum omnium iftarum rerum largitorcm dC
creditoremomniaillafuntneccflari6referenda,uelutiinfcopu;aquoquotief^
cuncp aberramus noftra fpontc,toties grauilTime delinquimus.Qiiod facile uel
una ratione patct. Si quis in panem eo impietatis procedat,ut non tantum con
tcmnat 6l ridcat,fed 5C contra eius dignitatem infurgat,&: ab officij prxfcTipto
recedat;n6nne ille meritoingratitudinis damnatin-,&abhxreditatepaterna
exhxres fitrSi pater ille corporis tantum propagandi inftrumentum,tam graue
(upplicium mcritci fumitdcingrato,iniquo,&perditofi'lio, eamunam ob rem
qucjdfe contempferit,irritauerit,laeferit;quanto fupplicio dignos putamus ho'
fninesfereuniuerfos,quincglecloDeo,corporis,animi,bonorum^omnium •
autorCjContra illius prefcriptum omnium(ne efletignorationi aut cxculationi
iocus ) animis infitum , fingulis temporis articulis peccant C Deum uero quem
ut parentem diligere fapcr omnia debebamus, dC fratrem alteru homincm,Dei
etiam,filium ueluti nos ipfos amare,nos ipfbs fumma innoccntia,ueIuti Dei fi'
lios feruare,ita negligimus,ut non tantum fuper omnia Deum non diligamus,
fedillifcortum,numum,opinionem uaniftimam,gloriolam , uoluptatem pras'
feramus,eius praefcripta uerbis aut facfiis ueluti adulterina cancellamus , nega'
mus^,eum ucro defuafededericcreconamur.Qucm autamore in fiatris loco
haberedebebamuSjatc^bcneficiomorepatrisdeuindre 8C fouerc oportebat,
(poliamus rebus,corpore, fama; 8C quacunc^ arte poflumus , illi nocere fatagi'
mus Jn quo omni officiorum genere nos maxime Deo probarc natura prefcri'
pfcrat. Q^iid de nobis dicam c" Qyanta homo in fe committit f Animum diui'
nitusdatum,diuinitatiafft'nem,uirtutumcapacem,inomnium fcelerum bara'
thrumSiruoragincmimmergimus, corpus omnium uoluptatum mancipium
conftituimus, rcbus^ipfis Sirinftrumento quo &f fratri S^Tnobis ex xquo pro'
fpiceredcbebamuSjinutriufcpruinaabutimur. Etintcrimhomo, fidrjsplaccr, Hommw
potefi: eflc iuftus fine Deo innouatorc huius corruptionis. O blafphem ia. Hxc iuflitta
eftiuftiriahumana, quacuc^artc cumulareopcs, id curarc, no quod fatis efi,fed nuUafme
ne fit tc ditior alrer. Quid aliud uideas in fanc^iflimo , ut humanis Icgibus licet, grdhrf,
quam dum a malo abftinet,iudicari optimu f At pcrinde eft, ut fi quis bcnepe'
ritus artis cm'ufpia,a cuius induftria aedificia toti uiciniae coftrui debcf,eflet opti
mus artifex, qudd nil mali uUi ex fua arte fecifl[et, At quc3 arsr" quc> inftrumentac'

qud

yi DE ORBIJ CONCORDIA

qiiocoipus ualidum dC aptiimr^quo anfiiu' uiscAd quid tandemiflaomnfa
funtJiomiaiconccflaCAa cflct intcrbonos ciucs habcndus,quicuminurbc
agcrct,magnamqj congciicm infirumcntorum quotidieindomum cogcret,
congcrcrctcp , dc ipfa aclionc uerba prarclariffime haberet : dC intcrim penuria
artihcu matcrics ucnto S\l phiijs labelacftata neghgcretur atq; pcriret c' Ellet non
tantum no bonus ciuiSjfcd dC habitationcillius urbis indigniffimus« Et nos in'
tcrim non pudct undiq; opcs cogcrc,ucIuti cetcrnum ui(fiuros:immenfa auri et
argentipondcraaccruamus,dcfodimus,innumerispauperibusohmamaion'
bus no{tris,aut a nobis nuper fpoliatis^f^imc, f iti, algoribus, laboribus^ confc'
c^is,Omncsiniquaifiaiudicamus,tamcn cmcndat ncmo, Annoncfthocefle
dcprauatiflimam naturam,ct omnino putrcfacamjiudicarc quod condemnas,
no cmcndare c' Si in te tantum pcccas, patri dignifTimx naturx autori iniuriam
intolcrandam facis , teqj pcrdis, Si in fratrcm,id efl: alteru homincm immcritd
committis,6;rtefilium&ilIumfratrcm5cDcumpancmncgas, At quis non
habct ludibrio ifia quotidie no tantum committcrc, fcd ad id hortari quam plu-
rimos c' Noftros aimarc ucrfiitia , infcriores cxcmplo , parcs fbcictatc in fcclus
Cocu Pe« trahcre,id uero cfl uirtutis opus,Et philofophaflri noftri dc uirtute Ioquuti,au'
hgUjlros. dcnt naturam humanam in lc non habcrelabcm adfirmarc: quia uirtutcm uct'
ba putant, ut lucum ligna. Proculdubio quum perfediflimus quifq; SiT in /c,5^
in fiaticm^&inDeum committcrefeiudicct,necemendarcfatagat,autpofrir,
rcliaquitur,perfeclioaem homiais ab homiae pcadere , &C iaftaurari n5 poflc,
Coflat caim, hcu plus latis coaflat, mafTam ifiam feculentam totam efle depra-
uatam , quum iudicium Sl culpam agnofcat , rcmcdium abfolutum nemo prat-
bcat, Qi_nfquis crgo in fe defcendit, fcopumcp pcrpcndit,ad qucni erata Deo
infJ:itutus,nuncp non potefi ad diuinam prouidcntiam inclamarc,fuamcp fateri
impictatcm,quod tam grauitcr in eam quotidic committat: Sd nil aliud in fe fcn
tiat (quamuis ipfc omnnio uircsimpcadat)quam (iii codemaatioac,nifi Dcus
adiuucrit, Qiii ucro a(5tia numine Dci funt, illi omaiao funt diucrfi a munda-
nis,omniaingIoriamDciucrtcrefatagunt,nilindignuDcihliiscommittunt,
omncm opcram 5vf opcsaIijs,non fibiimpcndunt, iciunrjs, uigilijs, laboribus
ipontemaccrantcorpuSjOrnantanimos uirtutibus,rcru fplcndorcridcnt, pro'
bra ampIccluntur,fortunac uano uocabulo in cos ail potcati oppcdut,mortcm
ultro ucri fuadcndi uiciiqj fugicndi caufa fubcuat.Qiialcs quum multi philofb
phi clarillimiuidcrcat Jclii Chrifiiimitatorcs,diuinitatcm pr:cfcatcm 5c'homi'
num inimutatioacm adnui ati, fpoatcia eorfi tranfibaat coafortiu. Ficri cnim
Contem= nopofll-aicbant, utmaliautmaIcficicfIcnt,quimortccuhiIaritateappetercnf,
pfiMmors Qi_iamuis cnim fit toto uita' tcporc magna in hominc cofiantia, fcu in uiciu feu
*'*• in uiitutc,nullus tamen efi tam magnus atq; cxccifus aaimus,quia confcicntix

terrore debilitari ScT frangi pofTit^nili omnino,qui nil fibi c6fcius,aut fi quid hu
maaii illi co tigit,fibi propitiam prouidcatia ccrto aouit. Poffct ucro mihi ali'
quis impius hic obijccrc: Iiiiquus efi ille Dcus , qui hanc pcftcm rcgnarc in na'
tura pcrmittat, camcB lcgcm in animis pofucri t , quam nemo obfcruarc ualear,
Bona uerba. Iniquus cfi patcr, aut amicus, qui ca dat, quibus in bona &f in ma-
lam partc uti pofTum^idco quia abutorf Iniquus cft,qui tot tantaqj in nos benc
ficia confcrat:ut omnino fit ipfc orbis,5c' quotquot fucre,funf,futuriuc fiiatho
miacs, f iat imparcs agaofceado bcaeficio,etia minimo,quod uni eft a Deo col
laturObmagnitudincobligationis^fatisfaccrcomninoimpoffibilcquodfum-
ma cfi bonicas, iniquitas dicitur. E6 acccdit priini pareatis SC aoftiu uitiu, quo
quotidic Dcii a nobis ucncradu laccffimus.Dcdit dcus^qd^optimu cfijab ufu StT

arbitrio.

G V L. P O S T E L L I L I B. I. ^j

arbitHo, W ita pcrdimus , ut etiam nos pcrnfle non ienriamus, Ncc eft in Dco
ulla iniquitas , (ed in nobis,&r naturac mafla, Regredicntes ergo ad inftitutum,
noftram omnium materiam tantum no ex traduce primo^ homine perditam
agnofcamusoportet^animo^ nofiro quamuis fempcrprxientijficfagerepo-'
tenti,nil amplius fua peruicacia cederc uellc:unde ad materix illius cmendatio'
nem utbcneagat,&adfinem fibipropofitumipecftetjopus eftinfigni quodam
«iedico,8<: ipfo Creatore non inferiori»

DE NECESSITATE PRAESENTIAE DEI INCORPORATl
interhomines. C A P. XI.

DEus omnipotcns omnifcius,cui futura perinde atcp prajfentia prxterita^
ojnt cognita,quum hominem creauit, quo uitx tenore tam in uniuerfum
quam pcr fingularia cfi^t ufurus , perfpeclifiimum antcquam eum crearet , ha'
buit:necproptcrcaquodeum partim fua,partim dxmonis arte periturum no'
ucrat,uoluit tamen ab cius crcatione defiftere.Nam timoris,impotentie,S!r pu-
fiUanimitatis, infipicntixcp fuiftet opus,ob id diftcrre, quum mederi illi non fe-
cus poftet,quam creare eundem.Quum ita(^ fapientiftimus Deus omnia fenfi'
lia hominis caufa,homincm ucro (ux falutis dC fclicitatis,cgterorum hominum
utilitatis, 5>C fui honoris gratia fcciflet , neccflario corruptionem rebus cx caufa
matcrix inhaercntcm etiam illi adfuturam iudicauit ex parte materiie,corruptio
nem inquam non uulgarem,caeterisuc ut in rebus fimilem. Nani quanto illum
cxtcris animantibus przeftantiorcm finxit , tanto grauiore eius lapfiim prxfen-
fit. Eftenimcograuiusdeli(flum,quo qui commifit prudentior 8:f maioreft»
Ideo bruta non peccant,c]uod non eligant:maior eft dC fpecfbbilior regis quam
priuaticafus.Iam antefatisfecimus,curnon abfbluteexpertcm pcccati, bonuq^
ufcsadeo utpeccarenon poflet, creaucrit. Nam nec per materiae naturam lice-
t)at,necperarbitriumpotcrat. Natura cnim materiae niCi corruptionem acd--
dentariam in fe fentirct , perinde att^ forma incorruptibilis cflxt, nec dedifl[et
multiplicatis form is locum.Qiium autem boni natura fitab omni parte beata,
non poteft efl[e,nifi libera.Nam qui bonum inuitus facit,praeter quam quod efl
(eruus, etiam perinde eft atc^ fi non faccrct, Occafio enim mcriti,quod cx liber-
tate proceftit,nulla illi cfl^ potcft, qui uelit noIit,agit bene, Nulla igitur ratione
poteratDeushominecrcaremehori fbrte,quodaduitam prxfcntem attinet.
Sicreauit,ut coIleclumeft,8(^fciuitiniquum&rmaIum naturae deprauatione
futurum(quod ucrifTimum eft)ctiam ab arterna mundi conftitutionc (dico
mundi increati,8^ in mentediuinaabxterno creati,in filij fapientia) neccfle
fuitjillum iam huic ruinercmedium precogitaflc:quod,quum uidcretur homo
(iimmum nequitix cofecutus,tunc illi ad inftaurationcm mittcrct. Quum itaqj
dcprauatio eflet tanto maior, quanto homines, in quos incidebat , erant maio'
res,Deo(^ propiores , paucis feruatis , qui cognitione fui 8C Dei quamuis »gre
.ieruauerant,omnespauIopoftorbcm conditum inuaferat intolcrandapeftis,
dxmonibus multis operas in paucorum hominum cgtus diffundcntibus (nam
illae dua: naturae ab arbitrio, ut uifiim eft, excidcrant) in^ malam parte utcban-
tur utricjj. Vnde cum recens eflet Dei crcatoris cognitio , angelicisq? fpec^is
boniobuitxinnocentiam frequenter 8<r paulo ante fruerentur, admonitioni-
bus non eft ufus Deus erga deploratos homines , fed elemento aqux in fuum
ordinem (a quo imperio ciufdem reccfl^rat ) rcdire iuflb , prxter paucifTimos,
aquarum illuuie omnes abfumpfit , non nouo confilio autuoluntate, ut aiunt
phiIofbphi,fed xterna deliberatione.Nugx Gr^corum ne uiderentur fteriles,

g nilcp

74 DE ORBIS CONCORDIA

nilcR cxcogira(Te,(uxue rcgioni adfcripfiflcjcuam coflagratione aliunde a facris
pctitam diluuio adhibcnt: fcd parQ prudcnta- mcnticndo. Nam nccarbitrium
(blis cll homini pcrditoPhactonti,ncdu bono imc[? pcrmiflTumjUt crronbus ho
minis inccndcrctorbcm.Etprgtcrca,iifuitconflagratio,iniusnonpoflruntme'
minillc,quum ab ignc nulkl anmial uiucs pofljt eripi : aquarum uero pcricuhs,
modoprcfcntiantur,nauigtisoccurrimus.Haecdiuinadlrcriiferies,Quuuer6
itcrii cepitpcrnicics gralTari (nam exilhs qui pcriculG cua/crant,unus eratnon
latis probus in gratiam patris icruatus) prolc ab cagcnte procrcata , mitius ccE'
pitagcrc cum iUis Deus bcncdi(fius,ncc pcrdcndos amphus curauit.Necenim
fatisf uilTcnt fulmina, fi omniu dchVta uoluiflxrt pcrfcqui, Porro fanc^' ilh uiri di
luuiofupcrftitcspcrmanus acccpcrant a maioribusdeprilcareriicondirione,
quantii diuina bonitas aut fuo aut angehco fpccfiro aperuerat primis naturg hu
manx parcntibus:quce quidc bonis uiris 8C paucis crcdcbantur,ilhs fcilicct tan'
tum qai cllcnt ca prudcntia,ut mchorcs inde fieri,&' cajteris prxeflie prodefllecn
ftudcrcnt. Nccpotuit tamcn ilhs legibus fcrocitas humanaa fuapcrnicicdimo
ucri.Nam cfi: co ingcnio muhitudo & huius orbis faftus,ut fi illi facrofancfla c5
municcs,negligantur,ctip(b ufu uilclcant:fi nil apcrias,exlcgcs prgcipites^ in
uitia fcrri flatim incipiant.Idco rcpetitis miraculis crcbro eft opus , autraris no'
uiscp rcbus , ut quo uolucris trahas multitudinc.Quod intclliges Satanas,dum
uuItDeushaberi,nulliiunc[;n5mouitlapidc,utDeilocofeofFcrret, &quauis
boni fpccic fallcrct. MilTis crgo Dcus in toto tcrrarij orbe angelis quibufdaape
ruit,qu^ dc futuro rcmcdio cflent cxpe(flanda,quafcp futuris temporibus (qua^
tcnus hominilicctcognofcerc) efl^ntfacienda. Sibyllas itac^ diuinitus infpira'
tas fgminas uarrjs tcponbus prouincrjs^ diuinitus infpirauit:quaj quii omnes,
tum maxime ethnicos falfis religionibus captos admonerentDei unius agno'
fccndi,futurafcpmutationisregnorij,5£:faIferchgionis,quarumucrfusrehgiO'
fifljme funt coIIccf?i,(3i: coferuati,quii a plurimis tii a Romanis, in quorii biblio'
thccis ad Conftantini uQ^ tcpora fucrc. Vcrii ifta parii profuerc perditis homi'
nibus.Snf qui ucluti ad Catadupas obfurducrant. Pauci iftarii rcrii crant periti:
2i^quidxmonuconatibusfeopponcbant,faIfascp pcrfuafiones mouebant,ci'
cuta donabantur. Ita facilc irrepit uitiii , conuelli uix unc^ potcft. Diuina ergo
prouidcntia nil intcntati3,quoci ad hominii falutc fpcc^aret, rclinqucrc uolens,
quum uniucrfum orbcm morbo grauifTimo laborare ccrncret, no totii corpus
malTa fcetidii,molc(b laborans informarc uoIuit(quod in unii locii orbis ad prg
fcripta Dci audicnda non poflcnt conucnirc, S>C ranus inculcata folcrcnt dcper
dcrc) fcd quam ab ictcrno conftitucrat , gentcm fclcgit, cui miniftcrio S^ angC'
lorum 5C hominii pr.Tfcripta uiucndi litcris rcpctcrct,qu^ in animis omniii na^
turalitcr infita cflc uolucrat:ut quos non moucbat confcicntia,iIlis faipta refii-
carcnt mcmoriam eius , quod in ipfis pcricrat. Selcgit itac^' exgcntcChald^ea
Abrahamii, cui (aniflae lcgis initia darct.IIle iuflii Dci cxularc ab infanda gcnte
Babylonica uoluit,nc nafccnti perfuafioni contagio ncpharigrcligionis Lbcm
infcrrct.Eius progcnics preccptis fancfiis imhuta,tandcm per 400 annos in illis
perfiftcns iti Acgypto crat:quo tcmporc milTus cft Alofcs, qui immcnfum nu'
merum populi comunione Aegyptiar rcligionis cotaminatii, tyrannidecp gra'
uilTima oppreflTum^in Dci ditionem aflTcruit. Hoc uoluit cflTcclum Deus in una
gentc,non in pluribus:ut cxcmplo eorii hominii faltem cxtcrar nationcs uide-
rent, longefelicius fub impcrio Dei,quam d^woniiagi.Siahis populis dareuo
Iuiflet(nameftcaIumntisimpioriifcmpcrfatisfacicndum)autcandcmdedifltt
legcm,aut diucrfam.Si primiijfruftra fecilTct, quii propagari Si^ traduci poflet:fi

omnibus

G V L. P O S T E L L 1 L I B. I. ^ -7;

omnibus pr ouincijs eandem,oportebat fuperfluij efle 8<r credendi ab altjs recc'

ptae arbitriu toll i , Scf ob id fine merito credere. Nam prodigqs 8C fignis in toto

orbe ad cogendu opus fuifl^et.Prxterea uerii a falfo differens nil fuiflet, quQ ne^

cefl&rio ad rincm ufq? mundi fit futurus ueri 3C falfi conflicftus. Si uero dediffet

diuerfam,iam non cfl^etDeus.Nam una in rerum natura fubcft ueritas.Melius

ttai^ nil heri potcrat,quam utfadu eft^. Mofes ergo diuinafretus potenua,prO'

digijs terret Acgyptios,iuos aflicit^in^ eum locu ducit, ubi legem expofuit di'

uinam,miraculiscp confirmauit.Talem uero Deus pr2c/cripfitilliclegcm,qua' SicUmen

lem pucns ad docirinx radiccs amaras uenientibus Iblet peritus prgccptor. \^e fapUnti^i

nienti cnim puero ii itatim quicquid habet domefi:icac 5c praua?, autad difcipli' miconfu=

namineptxconruetudinis,obijceret,proculdubionoadp^dagogiij inuiraret, '""^ ''"'^'

(ed ueluti a carnincina abftcrreret,nec ullis difcipling principr)s poflet peruicax ^"*'"' '"

inscniuimbusre.SicDeus bencdicfiusueIuadiflimuIans,admuItaetiamnon ""* '^**/^

° ,-r ■ ~ ■ ■ > ■ ■ Qr \ ■ 1 r •- j - rtmomaru

necellana opera eoru,uinacB connixit,a: ucluti pro lege poiuit , quod eoru te- ^ . •_

nellc &raddiuinacapefccnaaineptgxtatipcrmifit,utlunt (aaificiorum omnia n- „jgo(,ij

genera,uindida,repudiii, Sd: fimilia multa. Prxfbt enim femimalu homine ha' „ morutn

bere,qu3momninoperditurelinquere.QuiIcerimonijs (acrisfitinomni reli' firmutjo

gione opus,tam impcrfe(flor2 omniu quam figni cau/a,manifeftii eft, debere fa defgtutu

cros dtes S<C ritu5 certis in locis c5ftitui: no ratione Dei , qui ubiq; dC fcmper eft, /it.

iednoftii cauia,qui quii coi porc 5f animo coftemus,ncccfl^habemus quodam

corporis figno ca quae fijnt in animo cxplicare. Nam quamuis ardua meditatio

eft oratione pr^ftantior,funt tamc ore ctia proferenda orationii uerba , fignis^

comitanda, Vt ergo traducerct eorucultu idololatria Aegyptiorii labefacftatii

in honorc diuinii, iufl^u fibi facrificari ea omnia quae idolis Aegyptiacis immo'

iabantur, non quidc caufa nidoris ( nam ut ait regius propheta in Dei perfbna:

Meafuntcudtaanimantia.Sicgerem, atenopeterem:nec carne, necfanguine

pafcor) fcd ut malum cultii in bonii uerteret. Eadem eft caufa repudij, Ad uin-

dicfiam promptiorcs faciebat iniuria crebro in Aegypto acdpi folita. Nam la^fa \

(acpius paticntia fit furor, Vafbrii Aegyptiacorii iufla furta erant ratione no ex' '

hibiti iuris ipfis affiidis:quae eria flint lidta, quii fine tumultu publico licet,iure

ordinario negato,fua confequi.Nam fi iura non fuccurrantReip.aut couentui

unt,fuaab alia iufte cofequi quauis arte poteft.Id illis in copenfatione acceptarii Epiphm»^

iniuriarum permifit Deus,ne occafione fua confequendi aut repetendi,tunc ef^ "* <'g^fg'«

fent in mora. Azymi panes nil aliud erant,quam ne obliuifcerctur principij bc ^']i'"f''t ^'

neficii diuini.Itaq? nil eft quod dicant impi^, Dcum fuiflle autorcm mali,aut fen '"''*'' 1"^.

tentiam mutalTc.Nam malum no fuit,fua confequi : non fuit mutarc fententia, "'* '"r

ca permittcre SC ueluti pro Icge ftatuerc, fine quibus alioqui optima dC fancfhf^ ftotdri

fimaprxceptaoffcrre,&perfiiadereIibertateferuatanon poterat. Nam Deus "^

non uultinferre uim arbitrio,nifi forte priuato cuidam, ut inde ad liberaliter a-

gendCt ex cofuctudine tranfeat. Vult prouerbium habere locii, Frangas, quam

corrigas,potius que in prauum induruere:perditos no uult. Quamuis Ifraelitx

prodigijs 5C fignis ad facram legcm recipiendam funt pene coa(fii:tamen poflii'

mus ex nobis iudicare,quales fuifl!ernus,fi in loco ipforum fteuflemus. ludica'

mus facile de uiti]s ahenis, noftiis applaudimus. Si qui Deum praffentem afpi''

debant,miraculis indies excirahantur,tales erant: quid cxteri C Quanta erat in

toto orbe impictas,fi cum picrate peccatum erat C Tam scgreDeo acquiefcit ho

mo. Spccflatores cius generis f uimus , at longe ipfis acfloribus inferiores. Lex

porrcjillaquamuisacerbacrat, tamennonabfimilis uirgaj paedagogi uidetur. '

Vitia enim poenis inflicfiis oftcndit:at uirtutem eius loco flibftituere no poteft,

g » I»

^ DE ORBIS CONCORDIA

Ita8ifIcxMofidataumummonftrabat,a:monftrandoaugcbat:uerumtoIlcrc
nunc[,'poteraf,Vcrberabatentmcrcbr6,noncmendabat,bedhoccogitemus,
fi qui duas legcs habebant, 5t naturx, dC inftauratam , erant homines nequam:
quidiudicemusde exlegibus ^' Succefterunt Mofi (andi prophetae diuinitus
miili:qui iam legcm omnmo pcrucrti ct ncghgi animaducrtentcs,increpabant
malos hominesjfiduciamcp ccrcmoniarum rcnfim clcuabant,non m illis efte fa
lutcm,(ed in charitate, pictatc, fui agnitionc : illas quidem efle figna non negli'
genda,raodo intcrna uis caruaftifrli dcfif,illis rideri, n5 coliDcum. Fadii tan'
dem eft,ut qui lub lcge erant,effcnt otnnium hominii deterrimi,(3^ ea re uel gen
tibus exlegibus deteriores , quod optima lege ad fcelerii tegumentum dd colo-
remabuterentur,propriis^ rradirionibus euertcrent (acrofan(fla pratlcripta,
Quii igitur nullus amplius locus fuit ucrce pietati, practerquam in paucis admo
dum,incp toto orbe dg mon colcrctur, homo fuo marte periret, ad fummum uc
niiTetambitio,gloria,taftus,&cajtera:orbis peftes : tunccumremedijsminori'
bus amplius locus non cffct, diuinis 8C naturalibus praeccptis conculcatis,fum'
mis malis fumtno opus fuitrcmedio.Deii ipftim non fpccf^ro, fedcorporeindu
tum uenire oportuit.Nam dC Dei minx,5c hominum conatus, 8^ angcloru ars
obfoleueraf,AbhumilitateSirfideAbrahami,quiiuuenisNoachumuiderepo
terat,fenfim populus lege donatus,fgpius a prophetis ad ueritatis uiam reuoca'
tuSjCaptiuitatibus dC bellis attritus,5^ frequetius correptus,in id uitij prolapfus
eratjUt eius nequitiae nil planc addi potuiftef , cocp grauius in Deum ab ea gen'
tc peccabatur,minorcp (pes refipifccntije uidcbatur, quod praeter fcelera ubiuis
inter ludaeos regnatia ab impijs magiftratibus /acris id legum poneretur,quod
dC (acris cotraueniret,&r uiam ad nequitiam aperiret,fterneret^,Leges Dei do
cuerant Deum diligi dcbere fuper oinnia,parentes coIi,rebus^ iuuari. Auari'
ciauerc) fcribaru &C Pharifeorufraudecircumuentiediuinaelegisuerbis, cotra
ftatuerat,ut neparentibus,im6 ne patri quidem alcndo quiiqua fencrefur,quiP
quis cum annuo muncrc fua iacris obftrinxiftct.Lex Dci hominum corda pete
batjCcremontis tanfu r)scR grauifttmis oneraucrat popularcs fynagoga.In fum'
ma,aurii,ut iam fuo feculo dicebatfexccntis ante annis Ie(aias,uerfum omnino
eratinfcoriam.IamfircshumanasdiligcntiusapudexterosconfidercmuSjRo
mani orti a paftoribus ^xf latronibus c6 magnitudinis uenerant, ut ob ea qua: a
tofo orbetcrraru rapinis,cxdibus,uiolcnfia,iniuftitia^ rapucrant,iam domi ci
uiliabellainttiacapcrcnf ,mole^Iaborarcnt fua, &:inmonarchiam cxarifto'
cratica tyrannidc dogcncrarcnt. T of us orbis illorii impcrio fubiaccns, a peftifc'
ris hominibus damna non modo in corporibus , fcd dC in animis poft dircptas
fubftantias patiebatur. Rcs Gra-ci^ olim florentifTima!, aut om nino pcrierant,
auta uirtutein uitium iam degcncraucranr.Ingenia enim illa uerfirra fplcndori
Romanorii uoluptatii artes, quibus malc parra peius dilapidarcntur, excogita'
bant,docebantcp.Difciplinxqu»oliinfummobonoRehufpub.fuera,nt,pcrni
ciem &rdilccndi fine ullo frucfiu moleftiam adfcrcbant, Scpulti iaccbant Pytha
goras,PIato,Ariftotelcs:uigebantEpicurei,Arccfilani,Pirrhonici,(bphift^,ga
ftrimargi, 8C eiufmodi peftes:ut iudicarcs, quarcuncp prarclariffima hominibus
Dcus dederat,ea omnia in hominiipernicicm potius quam comodum cfTc con
ucrla.Ideo nullus deus putabarur, quod illa uiderct ferretq? . Satan in ainplift?'
mo rerii dominio ucrlabatur . Paupcr oppreftionibus languebat,diucs in niale
partis nil fccleriinon cominifcebatur.Etinterim fplendorille hominu infcliciii
in fcelera innoccntes raptabat . Si entm uiolentia 8C iniquitate non pcccaretur,
ipfo tamenrerumabufu pcfnmocpcxemplo (quodomnesaulicosfcrcfemper

fubfequi'

GVIUPOSTELLILIB. I. 77

(libfequitiir) peftem poft fe relinquebat ubiuis magiftratus:adeo ut in nulla or-
bis parte ufquam effet quies,donec confedis ibcijs dC ajmulis, pace Romx diu-
turnam attulit Auguftus,fub quo falute orbi Creator mitiere uoluit, Vt quem*
admodum Imperator hominu corporibus feflis aliquid quietis attulerat, itaas'
cernam animis ueru agnofcentibus ^terna /apientiafelicitatecomparatura ue-
niret.Dcus enim ueluti pijflimus pater, eum cuius gratia omnia creauit,&: qui
propter fe creatus erat,uoIuit non tantum educatu eum more ferx exponere,8<r
nequaqp pofteade tamnobilinaturaefl!efbIicitus:fedmoremedicifapientiflii-
mi , fenfim a minimis remedijs ad maiora proficifci uoluit, ne ullu excufarioni
locum relinqueret . Nam {i primo ftatim nequitix loco uenifletmagni confili)
angelus lefus Chriftus,potuifl^ntmortales dicere no opus fuiflle ad eoru cmen
datione tanto remedio:fi uenifl^t aliquis angelus uel propheta,refipifcere fuifle
paratos. Omnia probauit tuus Creator,6 homo, quo te ad uiam ueritatis redu'
ceret, Operaprophetaru 8C legislatorum fempcrquxdam acceffiofadaeftad
Deum. Sed quu omnes homines fint filrj Dei,eos efle patri curaefatendum eft,
Quuenim particularium reru etiam minimarij curamhabereDeunotumfir,
quantomagishominumCAIioquifimilis efletilli, quifaxa, cxmenta, calccmj
gypfum,lateres,trabes,canterios,Scrc,curaretferuari, conuehi,in opus furgere;
demu ipfum opus abfoludffimu negligere^&T pro nihilo habcre uideretur : qua
nulla maior amentia unc^ efle poteft. Ideo ea nec in Deum,nec in homine pru'
dentem cadit. Homo eft aliquid mundo inferiori maius : ideo curxDeo fuper
omnia etiam plus quam mudus eft.Namanimusillecceleftis omnibus iftis me>
rito prajferendus eft.Duobus uero opus habethomo,utingratiam fecu &rcum
Deo redeat. Nam 8C naturam innouare, &rfacultatem ipfa innouata utendi ha''
bere,opus eft.Etenim fi captiuu uelis tibiinferuire, d>C liberare opus erit,&r ob'
(eruare, nerecidatineadc difcrimina. Quodopusin homine folidofacerenec
angelus nechomo poteft:undefupcreft utfitDei,fi fitreparatum in aliquibus,
AtfuifTereparataiflanatureuitiain C mililescetenishominumilibus, ubide'
monftratu fuerit,conftabit opus fuifl!e Dei.Conuenit in rebus diuinis,quarum
uidentur effedusa pofterioribus demonfh-ationeaccipere. Vt fi quisuelitfibi
certifl^mam fidem facere, fuifl^ diuinos prophetas, Mofen, Dauidem, Efaiam,
Ieremiam,&fcaeteros,nonideodicetdiuinos,qu6ddeChrifto prxdixerinr,fed
abaduentuChrifti,dequoomnespr2dixerunt,quod^deillis teftimoniumfe
rat,fidem diuinitatis maxime merebuntur . Ita &ipfe Chriftus, quamuis omni
generemiraculorueft planediuinitatem teftatus , tamen multo maiorem fiiifi'
demfecit in membrisfliis ApoftoIis&Tmartyribus, qui fblo illius nomineo'
mnia miracula, quac in fenfum humanu cadere poflunt, ediderunt.Sed ad ma'
iora miracula uocamur, quomodo Dei filius hanc naturae labem in fe fine labe
receperit.Altiori methodoeftrepetendum.Deusoptimusmaximusnififuif^
fet trinus SC unus , res non potuiffet in efle deducere . Nam mens erat fapientia
prxdita , uoluntate 8C amore inducfia aduniuerfi' creationem :finequibus rei
fimpliciffimxqualitatibus nil plane potuifletdeduciin efle.In fapientia ergo
fLia,aut ( ut melius ) per iapientiam in fpiritufando condidit omnia ille,a quo,
perquem,8^in quo omnia.Necenimignarus &rnolenspotuiffetquic^cffice'
re.Sapienriaillapatris filius dicitur,uerbii,principiu, &fplurimisalijs uocibus,
VtigiturDeusajternusperfapienria, ideflfiliucreauitomnia^itapereundem
inftaurariuoIuit.Etuelutiin operibus creationis c^cutimus, itaininftauratio'
nis myfterio longe fublimiore quoad xftimatione, fenfus noftros omnino ab' -
legare, uerbis^ diuinis fidcm adhibere debemus , Quii enim inanimo noftro

g 5 diftin'

^S DE OR.BIS CONCORDIA

dfftincftfonc fllarum pioprietatuni,quxin eo runt,infelligentixfdlicet,ra«oci'
nationiSjSif rcminilcentiat,nulla arte nos coprxhendere pofle uideamus,etfi ar
gumentis eas efleccrto dcpri^hendimus:quanto minus pofliimus illa acternam
infinitamcpnaturafltrfupcrnaturalem cauiam capereCNos in nobifipiis cogno
fbmus non egcre loco animu,qui in nobis eft:nec moueri localiter, nifi per acci
dcns moto corporc . Tamen uidcmus in icfiu oculi totu orbem penetrare,per'
currcrCj cotcmplari, nobiscp rcrum notiones longeperfe(ftifljmas refcrre, Vn-
dcconibit, (piritus a cofortio 5«: carcere corporis folutos,totam hanc mundi fcn
Cbilis materiam ftatim pcrcurrcre,noftro longeperfe(ftius&:liberius,Noficr
enim craffis iiiis fenfibus corporis,a magnaru rcru cogitatione fi equenter auc
catur , Hinc fit,ut in fomnis, quu uidetur a corpore folutior,fiant reueladoncs,
diuinationes^, dC rerCi prxfagia multa . Quantaj ergo potentix putamus diui'
nitateillam infinitam, decuius poteniia ambigerc, eftrenl omnium ueritatem
eucrtercCln uirginem immaculata,fterno priuilcgio a cjcteroru hominum labc
originali immunem,fc demittere uoluit fapientia Dei,imperio patris,duc1u fpi
rituflan<fli, Ita rerum ordo poftulabat , Modos enim generationis poflibilcs c
mnes Deu implere oportuit. Primus fuit finc femine,S^ uafe ad gcnerarioneni
apto . Sccundus naturx uniucrfaccomunis,cx feminc a propagatore decifo,8C
intra uas aptu generationi collocato ♦ Terrius ueluti ex utroqj mixtus , cft crea'
tioniproximus,exuafequidem,fed finefemine afiundepetito.Hocmodo na-
iaChrift5oportuit.Namutfuit prxftantiflSmu &:admirabile, primumhomi'
ncmfblo fmperio extranaturae uafa exlutoincamis temperamentu addu<fio
crcafle ( quod quia faclu uidemus,crcdamus necefl!e eft ) fic ctiam dignifllimum
fuit Crcatore, inftauratione primam creationi faccrc, ut parom naturae,parrim
opcri diuinitatis eflet affinis inftauratoris generario,quemadmodum homini
Deo erat propria dC pcculiaris. Inftauratore enim ab inftaurandis differre genc
rarione &f prindpio conueniebatjficuri&fnaturat&Tnonfblu corpore&prin-
dpio diftingui , fed etiam illum fe nobis accSmodare oportebat . Poterat enim
Deus corporealiundc ad nos delato ( ut faepius fpcdra uifa flint ) nos inuifere;
poterat 5C comuni uti,aut partim.Si primum feciflct,mortalis peruicacia dC im-
pietas non fuiffet creditura,habuifle ucrum corpus , Cuius rei fecere fidem plu'
rimi haeretid,qui illumno ucrum corpus,fedphantafticum habuifle,funtaufi
aflerere.Siautemmodo nobis comuni ATuulgari natus,fuiflet,nunquam recc
ptus fiiiflet:quum xgre etiam admifTus fit ex uirgine narus,figniscp et miraculis
clarifljmus.Itamediamcdiatorifuitdcligendauia,multisrationibus.Prima,nc
fine carne noftra&Ttemperamcnto a ferecepto nos redimere uellet:quod (cciQ
fet,fialiundcaccepiflet.Altcra,utcarnemquidemcaperet,fediabemdeprauatf
naturxin fe nonredperet:quam deterfurusaprjs hominibus,8(r in cumcredi'
turisuencrat.Tcrria,utnafcereturhomoDeusgcncrationeabaltisdiuerfa,illo
tamcndigniflima.Quarta,utextremaineaparticiparcf, quemadmoduduoex'
trema in uno fubie(fio iungebat . ut Deus cnim, fine fcminc dudhi ipu ituflan'
cli dcfcendit in uirginc:ut homo uer6,cx ea corpus fimile noftro caperc uoluiu
Quinta,ut fummadiuinitatis digmtas, dignitati in inferioribus fimili refpon'
deret,ut fdlicet qui Dcus eratab omni labe immunis, idc a uirgine innocetifli'
mapuriflimaq3,&:mortalicorporc,quant5licetdiuinifatipropinquo,carnefu'
merct. Qiiauis enim comunis gencradi modus fit a Dco in natura inftiiutus, ut
per eii natura prorogetur dC propagetur:tamen peccati labe conccptio a(^uscp
ucnercus carcre no poteft.Quod omnes religiones etia falfe, ucrarucp fimig,na
turaliter cognouerut:quu a uirginibus ftaofan(fias fupplicationcs et in fummo

tantum

<3 V L. P O S T E L L 1 L I B. I. 79

(antii reru difcrim me fieri fblitas,celebrari uoluerut,Na alioqui no ftuduiHent
placare iram numinis,puellis dC uirginibus potius quam coniugatis, Inde Ro'
manijUt erant miru in modum ruperftition,quoties alicubi in eoru ditione erat
repertus androgynos,aut quiduis aliud urbem terruerat,hermaphroduo neca'
tOjUirginibus 17 camantibusurbemluftrabant.Quodeaaquandoq^a jopue
ris patrimis 5Cmatrimis,fi<:totide uirginibus,in maximo difcriminchebat, Ob
id inaudito iupplicio corruptas uirgines Veftales defodiendo necabant.Certc
nifi uirginif as aliquid familiare 8C affine diuinitati eflet , practuhflent quandoc^
uiros SC foeminas dele(fias,qugpietate antecellere poffunt ipias uirgines.NatU'
raliter nouerat,quod religioie dixit Dauid:Et in ptccaus cocaluit de me in con^
ceptione mater mea, Vt igitur nil maius Deo eft,nilcp potuit praeter illum, cor'
ruptam hominunaturam inftaurare:itaut noftrucorpuscaperet,&diuinitati
iungeret,nil potuit nobilius 8C Deo affinius corpore uirgineo fe offerre.Prg di'
xerat iacer uates futuru,ut uirgo conciperet dC pareret. Templum pacis Roma: Bfx.y
di(flum ajternu tunc corruit,quu uirgo pepeiit, Vt aiit tantum incarnationis di
vinx myfterium Satana, dC iniquos ludaicx Reipub , moderatores lateret,iub
matrimonij umbra nafci Chriftus uoluit, ne dxmon plures hoftes naicenti ue'
ritati fuiciraret : 8C ne quu uirgo extra matrimontj leges grauida uideretur,lege
patria ftupri notaretur,&r id demu quod erat prarftantiilimu, fieret illi 8C paren-
tibus probru. Ad hacc,omnia iacramenta ucteris legis in ie 8C circa (e fufcipiens
Chriftus, uoluit 8C omnibus omnia fieri,et probare cui legi fe fubdebat,Deo au
tore data fuifle, Ex uirgine ita(^ lumpta formam noftrae fimilem, ac corruptibi'
Iemuoluitdiuing]annedere,qu^quidcanimataeffet,diuinitatecpornata,S(rdu
plici uoluntate prardita , in quod copofitum ( naturx humanac mifertus ) quiC'
quidafflicfiionu nobis debebatur, iuicepit, ueritatem Deiin eoaperuit,omnia
morborii genera in diuinitatis teftimonium curauit, mortuos {ufcitauit,dxmo
nes profligauit,pro ialutc noftra uolens fubrjt mortc,reiurrexit in eode,cumcp
illo ccelu cofcendit:ut afflicfiione &rpurificatione affumptac noftre camis,quot'
quot fibi efle eam ialute coparatam crederent,initiarcturcp (acris eius myfterijs,
omnino peruicaciam camis fuperantes,peruenire pofl^nt,qu6 ille primus cor'
pus noftris fimile tufit.Nam pro noftra omnium (alute ita uoluit mori,ut often
derct ueri profeffbres nunquam Cuis carere infultibus:effem tanto ardentius in^
ftandumproucro cafcurienti mundo offerendo , quanto cerrius pratfentius^
propofitumeftprxmium, Si quis quacrat, curita, 5<:nonaliteruoIuitCidem pla
ne quacret, quare nos non aliter finxitf Cui abfbluta autoritatc eftrefponden'
dum, quia ita uoluit. Tota maffa corrupta non aliter inftaurari potuit , quam
dum ea coniundia eft Deo . Ex eius ianguine 8C aqua nobis reliquit lacroian'
iftumUiftrum, quo emundamur ab omni labe naturac, feruamurcp a Satanx in'
fultibus,quamdiu fac^is prajftamus, quod uerbis polIicemur,innocenriam,cha
ritatem, fidem : hanclaudibus, timore, 8C amore ornatam Deo dantes,ofiicio'
rum omnigenere proximum per charitate deuincientes,nos ipfos ante Deum
ueluti modo genitos infantes innocentia commendantes,Qiiamuis lefus Chri
ftusfilius Dei 8C uirginis Marix,(atis in ipfismiraculisoftendebat diuinita'
tcm fuam ,dum proprio uerbo omnia efficiebat: (nam cxcis dicebat , uidc,
dC uidebant:mortuis,furge, 8C furgebant:claudis, ambula, 8C rec^i fiebant : lc
profi's,mundare , 8C mundabantur : dxmonibus,exi , 8C exigere cogebantur;
in flimma, nil non faciebat proprio nomine , ut fitTerat Deus) tamenmulto
omnium maxime eius potentia confirmatum eft Euangelium,quum in nomi'
nc eius eadem omniaa difcipulis ipfis 8C fm<fiis uiris fierent ( quibus fac^um

g 4 cft.

jo DE ORBIS CONCORDIA

eft,ut plufquam lo milia hominumuanjs m regionibus funexerint ) nullu*
c(TctIangor,nullainfirmitas,ubicuncpm]nimus Apoftoloru &:lan«fioruIeru
Chrifti eftet., Mofes , Elias , Elifeus , &^ quotquot edidere miracula,in nomine
Dei ea faciebant , Solus leliis Chriftus in proprio nomine,quoniam merito id
poteratJple enim cu patre &: Ipiritufancfio unus erat, eft, erit^ Deus, una fub-
ftantia,Nam nec impcdiuit ullo pacfio ea carnis aflumptio Deum incoprarhen-
fibilcm, quin totus eflet, ubi erat in coi pore, 8C in totius naturac adminiftrauo'
ne.Non enim impediri poteft,qui nil coprxhendit loci,8C omnia tenet . Mira-
Solis txm ri fatis non poflum hominu tantam efl^ cxcitatem, ut ifta in quatftione deduce-
p/«OT theo rc audeant,quu familiariflimu excpla in rebus minimis uideamus, efl^e^ quam-
logis po= plurima tota in uno Ioco,Sc: tota in omnibus 6l diuerfis locis.Quis no admire-
tij^imum tur odoru natura,qui quu a fcaturiginc una fint ,omniii tamen naribus cx gquo
^lamt. reprxfcntanturddem dcfonis ergaaures iudicandum,pariter dereru imagini-
bus oculos omniu cucrberatibus:de radrjs luds in omnes potentixpartes pro-
tcnfis,de eadem imagine in innumcris ^eculis uila, Qux omnia oftendunt,ut
res fit in uno Ioco,ab alio no dimoueri, Quanto minus ille omnipotcns Deus,
omnia penctrans , potuit totus loco drcunlcribi f Jftamotum localem fuperat,
nec corpor u funt adftringenda Icgibus. Si aut ifta uidemus in rebus, quaea cor'
pore proficilcuntur, quanto putare dcbemus maiorem illam cauiam corporis
expertem, cuiusnutulideraluccnr, coelimouentiir, clementaconftant^uiuen-
tiauiuuntjfenfibiliafentiuntjrationabiliaintellcc^upoIIentc^Nonnequipare-
rc facit, (ut inquit diuino numine afflatus propheta ) no poterit generarer Qui
fecit ut res clTcnt de nihilo, nonne poterit ex aliquo faccre c" Nonne ut primum
homine fccit extra naturx uala, qu^ nondum erant , pofl!et non tantum facere
ut fic nafcatur,fcd <2c: alijs quam plurimis modisr^Perinde enim eft apud Deum,
ex femine 5C finc lemine nafci. Nam quod legem ex comunirerum uiu fenfu^
illi imponere uolumus, quid aliud eft rogo, quam infinita potetiam finito loco
limite ue coarcfiarc uellei^Loco moueri non oportuit diuina potentiam (quam-
uis nobilius in ccclcfti regionc agere intelligitur) ut noftri corporis fijrmam ad
(c eleuaret, diuinitatioR adiungcret. Age ducamus exempla tante potentix a re-
bus fenfu obnoxijs . Quis impcritus rerum naturalium ignem terraercucrami-
fceriin omni copofito naturali,8^ potiflimum uita pracdito faterctur, quodhoc
nunqua fub (enfum cadat c^ Nihil aut eft philolbpho probatius , manifeftius ue,
Atqui corpus eft ignis,nec tamen fub (enfum cadit. Virgo grauida opera fpiri'
tuflancli facfia eft,morecp naturali tcpus utero gerendi expIeuit.Natus eft Chri-
ftus homo Dcus. Inftar cxtcrorQ hominum bibit, comcdit,cajterascK corporis
indigcntias pafl!irs cft : ne quu in eo diuinitatis opera uiderentur , dC pafliones
corporis lateret, dicercturnohomofuifl"e,fedDeustantu. Illiusinterhomines
aduentus, prxter caulam neceflaiia,quafupra attulimus,hxc etia adferri potefl;

A NATVRALI APPETITV.

NaturaDeus uenullum deditfalfum rcruappetitijulligenerianimantium,
Qt.iamuis enim multa falla fcdcnturhomincs ( qui foli peccarein hocmundo
corporeo poflunt)no eatenus faJfa fiinf,quatcnus in ufu rcrum funt:fed falfiras
ex deprauato eligendimotu proficifcitur.Eft enim aliquidin fingulis rebus ap-
petedis,quod perfe fitexpetibile, quod^forma boni habeat, Veru ratio legir,
rerum, lod,temporis,perfonarum,parum animaduerfa facit, ut eligamus(dum
boni fpeciem fe(f}amur)quaj ex diametro pugnant. Tcnentur omnes homincs
ciipiditate diuinitat|s:in qua expetcnda in hoc errat,quc5d ante tempus ( in hac
uita fdlicet) illam cofcqui uolunt, non fau* librato uoto cQ fuo fine, Nam quic

quid

GVL. POSTELLI LIB. L «t

qufd in hac ufta fnferiori cft , fluxui , ruinx, obliuionj , corruptionf^ cft obnc
xmm:diuinitas uero aitema eft.Itac^ haberi quidem poteft,fed non his in lods,
Q^ium ergo omnes eo defiderio teneamur,certu c{l,fiC efle diuinitate , dC illam
bcneficio diuinohominipofleiungi,&:homine iHi uhoquinaturafrulh-anos
falfa illa Ipe ladaret,quat tamen nil facere fruftra folet.Quum aiithomo no poP
fit per fe cofequi illam diuinitatem,nec ab angelis habere, fupereft ut hoc a Deo
habeat.Nam quamuis animo,aut in fpe , aut in re , ex dono direcflione^ Crea'
toris,potuit homo coelii repetere: tamen carne nun^ potuit perfrd , ut per (e id
poflet. Oportuit ergo munere Creatoris carnem noftram Deo iungi , ut plene
cofequi poflet,quod optandu natura dedit. Nam necanimus homo efi,nec cor'
pus ctiam,fed utruncp una. Ergo Deus Dei Rlius homo eam ob rem fadus eft,
tum quum diuin* prouidentiac uifum eft. Nam ut ftatim mehus efle pofTibile
nondeditnaturXjfed rum maxime, quum eftfacffaadultiorcomplementum ac
cipit:ita noluit in prindpio aut abiolutum fuijpfius adferre remedium , aut ho'
mini ad diuinitatem reparare uiam , qux in Adamo perierat.

A BONITATE DEl IMMENSA.

Deus optimus maximus fua immenfa fumma^ bonitate fummu apparens^
opus,&f quo maius non pofllt dari cogitariue , omnino facere debuit , dC ita fa'
cere (quuglorix S^^honoris fui caufafecerit uniuerfa) utpatens manifeftumcp
homini fieret, Hoc aut elle oportet increatum,aut creatij,aut ex utrocp coftans,
Increatii fifiu produxitabaiterno,creatamuer6materiamS<rformamaut feor'
fim aut coniundim,quum uifum eft ilh orbem codere, ab xterno in mente fei'
uatum.Supererat tertiii omniii maximij 5C nobihflimij,homo deus,Deus ante
fecula,homo in tempore. In quo fecitutrac^ extrema una,in quo perfecfiio ab'
(blutifllma imperfediioni maxime iungeretur. Vt quemadmodQ terra pigra SC
inepta uegetatur in uitam,ab ignea ui in compofius latente : ita 8C noftra graui'
4tas 8C pondus a Deo opt. max, liberaretur, incR coelii traheretur. Anteqp enim
colophonem rebus mortahbus (quaj finem in nomine habent) imponeret,uO'
luittotam natuiam humanammoreuniushominis a paruis initiisadmaiora
progrediendo per finguias xtates tranfire,deferuefcerec^ adolefcentiam iuuen'
tutemcR fui prodigam,6(r in omnia facinoraproprialibidineruentem , erroris
facerepericulum,donecadconfiftentemaetatem,quapotifrimij refipffcendum
eft,de(^ futuraajtate&mortecogitandum, eftuentum. Tunc ipfe moderator
iummus noftros miferatus errores prxfens uoluit adefle,non ea forma homini
inuifibili,qua femper eft, fed ea qua: noftro indueretur corpore. In qua licet di'
uinitas (quae uideri oculis non poteft) non uideretur : tamen operibus tcftarc
tur ille plenitudinem diuinitatis in fe inefle, nofh-amcp infirmam 8C corruptam
naturamplane felicemfereddere,quae Deo iungi potuerit, Gratia fit tibi lefu
Chrifte,qm'teagnofc6ntium labemintereceperis,fihos^ Dei 5:: fratres tuos
feceris,atc^ cohaeredes regni Dd inftituerfs.

AB HARMONICA VNIVERSI PERFECTIONE.

Figura perfedifTima Deoi^ fimillima circulus eft,ut primo capitc docui, Vir'
tus enim diuina ita per omnia refperfa eft , ut fit ubiuis in modum centri, cuius
in infinitii abfides xqualiter difteduntur, In eo itac^ qucjd aequalitas in omnem
partem uelua a centro ad drciiferenaam undicp refperfa eft, per potentiam con
uenit cum drculo, fed ueluti infinitii cum finito. Couenit eriam circulus quiuis
cumarchetypo,informa,VcIutienim opuseft ad formationem drculi centro
in quo eft potentia totius,&r drcumferenria,in qua eft comprxhenfio torius,6cf
diamctro ab utroc^ procedente ( nec enim fine tribus ilhs parribus aut totis aut

propric'

Ij DE ORBIS CONCORDIA

proprictiitibus poteft circulus capi,aut fieri)ita niTi in Deo intelligamus potc«'

^iam infinitani , a qua omnia dC copraehcnfionem feu cognitionem,aut uerbu,

per quod omnia,fi(r amorem feu uoluntatcm,aut beneuolenriam ab utrac^ pro

cedentem,in qua omnia condita funt,uigcnt<^,nullam polTumus concipere de

diuinis imaginem. Qucmadmodii igiturperomniauidemus quadrare totius

uniratis in trinitateranoncm,opus efl &per componendi &abfbluendimodu

non diicrepare, Licet cnim Deus fine &r principio carcat , ueluti dC quodam

modo circulus iam ab(blutus:no incptetamen,(ed ueriffimein hoc coueniunt,

quod ad uerii coplementu totius opus eft uniri infima fiimmis , extrema extre-

mis.Finis flimmus Deus eft,infimus homorduo extrema,principiu Deus,finis

homo. Ad coplementii ergo unius , fic opus fuit ut falutc cofequeretur homo,

Deu homini iungi dC unu ficri:quod in lefu Chrifti natura eft facfiu.Nam quem

admodQ in rcbus omnibus eft^iwpjafeu cogitatioquantouis tcporeTrjJci/^prior;

fic ab gtcrno facrofancfla trinitas potctia, uoluntate, fapientia duxit primas uni'

uerfi poftc-etcrnam cogitatione lineas in creatione:demtjin recreationeadpra'

xim,ucniens rcucra fincm principio iunxit, quando per kou/6^ui7ro\j falutem uni

uerfi operataeft.SicIefusduplici nomine carne humana affumens^hominem

quodammodo Deu facere uoluit.Duplex ea occafio fuit decoril dC utile,ex quf

bus iuftu confiirgir.Nam ubi fegregantur,uerij perit,iuftu proiligatur.Decorij

fuit, harmonia: uniuerfi caufaDeQ homini iungi:utile, homini fpontc perdito,

nec ex fe furgere ualenti,opitulari.Decoru totii in agetem refcrtur:utile totum

in patientcm.Iuftu hincnatu eftex utrocp mixtij, quo praemia bonis, &C inftau'

ratorem quantu pofruncrcqucntibus,dantur,malamaIis, cseterulaus Creatori.

Quum cnim nil in officij partibus debeat dcftitui honefto decoroue, bono uti'

liiie dC iufto,no poteft fieii,utnaturaliter id omnes norinthomines , quin fitab

uno comuni omnib. principio inditij:ita nec fieri debuit,potuitue,quin in Dei

5<rhominis,finis 5>C principij etia coiundione,ad nofba falute necelTaria ea una

tria cocurrerint. Vt igitur SC harmonica uniuerfi ratio feruarctur,ueriras^ Dci

impleri poffet,opus fuir ita fieri, nam uerax Dcus,qui omnibus rcbus infra ho-

minem fines fuos ueriffimc^ita ut nulli animati ignorari aut prcetermitti,nifi ho

minis ncgligcntia pofrcnr,conftituit,etiam homini paruo mundo,longe matc-

riali fupcriori,prarftitucrat fincm,quo 5C longe ^zi^iQ fuperior fclicior(ro,toto^

materiali maior fieret. qucm aflequifinchoncfta illa , utili^ Sk!' necefwria tam

Deo uero permittenti',quam homini egenti connexionc,non poterat»

PRAETEREA, A BENE ESSE HOMINIS, SEV LIBERATIONE.

Docuimus fupra homine a Deo fuifte optimu creatu,fibicp fponte malQ,quo
deleclctur , attulifTc. Premitur ergo a fuaipfiusnaturadcprauata. Oppugnari
etiam a deprauatis angelis, d>C mancipiQ eoru in peccatum fieri , uidimus. Nam
quum deprauati a fiia bonitate fint, fuam naturam in cotrariam mutaflc coftat.
Loco crgo perfedionu angelicarum,qux funt charitate et amore Deum dC ho'
mines propter Deu profequi,laudare,gratiasagere:cotrarias fumpfiflc, quibus
dC Creator em blafphemarent,&r in homincm inuidiofe fkuirent,clarQ eft.Du'
plici ergo tyrannide opprimi homincpatet. Accedebat, quibus datu erat legis
MofaicatiugQ,quod partim ad rebelles copefcendu, partim ad uirtuteper cot'
poris pr^miola excitandu datQ erat,graui feruitute adultiorc populu Dei oppri
mens. QiiQ itacp homo deprauatus pcr fe refiirgere nequiret,multominus tetra
potentia fe longe fortiore abigere, opus fuit, utriufq? autore aliter q^ in exordio
ucnirc,eacB natura in fe repurgarc,quac labe coceperat:ut fidei uirtutc cotra ho'
fte peruenu adferret,atcp idem lcgis autor traducerct ad animu dC uerita te quae

ante

GVL. POSTELLI L

tum ms d^mon/s mcumbithomm,- ^ exX df ^ft?""^ * ^^"^ ^'^P^^^*'

fien quamcarnSmammorbzdamiunPe^^^^^^

cond.none data hbertas. Jdeo ChnZIT^^rtiot' "'^^^' ^^ft^uraretur m

>^DHVC, AB ANGELICAE NATVRAE SEV
nenra*dir3.r-a.,A < ^ **-^^^"ent,£^creatursinrpK./?.r-, . .J.

.umDeusomXnZrmrmc™^

pr^du^ caufa , utperpetuo efTetm eo kudln^ f f * V"^^"^'^" autratm^ opmonm

lecfiu 8. hommesrqu^- ratfone pol Lm^f^^^^^^ '^ W

. •ns.-utfiperhfterentml -de ems etfam coni^ f ^ °"^''' ^^^^ ''"'"'^"'

rentur : fin autem ab omao receSt ^^hrdeff "?u "' Perpetuum frue P"^-^''-

mularentmfren-ama^tormenra Aeauumin ^i"'"'''^* "ero *ternam cu^ '"'"^^'■^'«

«nfinu^,mfinftaet,amtormena;r7oeTryS r ''"";"^'"

carent uero,ueI non,pertnde,lh- ^at^a' o^hI ^^'"^ (umm.iuiius eftDeus.Pec ^ f ^

tuit.i-oterat Adamus cum porteritare fi n.^n f ',rJ."'^"'^^"«"m rubftitui opor'
tahs. Potcrat ^- da.mon m fuo TXiZlIftl ''^'T ^^«^"^'^A"^ '«""^o*-
fuerat,confiftendo.Peccauuhomf,dea^^^^^^^^^^

mm. profp.ccre uolu/tDei bonuasVqrnf^^^^^^^

gilrs^mipuirus, ^pn^teread^mon-sars ^,,^^^^^^^

Vtitaq,3^uoluntasDe,-eretcZS/n^^^^^

cus a quo angeh mah deciderat^rrpkrSi? ^0^^ '""'^ ^'^''^ ^'^'»^^^ ^lo^

oportuitcarnem illamdeprauatam SiSTr^^^^

concupifcent/as dcft, tutam denu?i£rar7er P ° ''"^"^ "^ ^^ in^menf^s

admodum en.m n,I rei-pfi,m creat ficnecfeauTrS''''''" '""g^^^r.^.Quem^

re. Opus itaq, fix.t Crealore, qui a^limntafe? "^^-^^-^P^^^ft. aurmftaura^

elueret,nre,faceret^utquotLo3'i^r^^

tenuspo(runt,obfe^uerentur^non"amuma1'^^^^
meare,^ uelut,poai-mmio red"re pXn? tl'/"'' ^^"""'^ conditionem re^
iic* u.rtut.s, eum locum animis beaPt°; epkrent T/"°''" '^^ ^°"^°«^^ ^"g^'
poream naturam humanam eo deferrenr r J ' ?^""' "'^"^ ^°l'dam &: cor^
qu,tur, ipfifi-iino Deo hor^ne faAo N ^ f '''"''^^^■^P^^"^ ^'"^»" confL

nemredd.potcrat,necoZ"buspr;W^^

poOIb.le fuilTet. Itac» reoaranrc ^ft^ - r?. u l^" ereatncem Dei fapi-entiam

tur..^noftretantiTSoS4;^^^^^^^^^

tas fehctas.^ eft.Idc arijumente nofT. 1*^^ I u' ^ "" creanone reddfta d.in.-^

urrunc^att,|.-ft'em. EaTerSd^rat^c^.r'""^
Namutpropofit5grat.-:e&:prrdSr:-nn?.? '"''!J"?P^^^^
hom.nc,cu,us caulmundus Su Jr'n '^"^"^^l^ffcc^um deduceretur

nem,autlegem,autgrat.-am oporXfc
oppofitodamnar.-,qu,recu;fecX fnt ft • a ''^'""'"'^

reft,tueretperd,tos7learSf;i7,.^^^^

bonorum , Sc confihum mahralatururnr """"•"""'' 'P^^'""^ '" ^"^'Imm

iuft,(fimedeternm,-s fupDhc k ^ ^'"'"'' "^ ^'"^ «'^m aux/ho refipifcerent aut

eft)nulla funt ^a.n ,-3:^^^ r^m^f ^'^'^"'^1,"^ e^xhorrendur

.uammal,sa.perfid,sChr,ftian,:?^:;rqtel!::;^^

HM- ^ ^ ORBIS CONCORDIA

in hac ufta contraucncre diuine lcgi,atcp fine chantate SC uera m Deum pfctatc
obicrc:quoniam ncglcAs innumcris beneficijsfibiaDco collatis, n5 tantum
gratias non egcre datori/cd ctiam in. ilhus dcdecus, &rruam hominumcjp pcrni
cicm ilhs rimt abuli, At Chriftianis, qui practcr bonacreationis, etiam bona inr
iiaurationis longc maximancghgcndo, &:Deum crcatorem &:inftauratorem
Dcum homincm ncglcxcrc , nicrc , aut ctiam (quod nunc a quibufdam fit) in-
cclicrc probris conuici]s^, quantatormcntaparcntur,neccalamus fcribere,
ncc lingua cxprimcrc,ncc animus concipcre poteft.

A IVSTITIA DIVINA ITA SVADETVR.

Homincm fijilTc codf tum cufuidam rcf gratia, qux facile multa a^flfmatf one
mundum fuperct, fd arguft, quod mundus fnfcrfor 8C uffibflfs cfus cau/a eft fzr
dus. Oportet ucro finc longe cde pra:ftanriorcm,ijs,quae ad fincm funt» Alfo'
quf cnfm (quod (arpfus non finc cauia fnculco) fmprudens dC uanus autor taO'
tx molis clicf,quu cajtcra finis prxftantf orfs, ^; qux ad fincm caufa aganr, fi ho'
mincm finc finc ullo fccf (ict. Nil cnim hic cii, no dfcam ab omnf parte bcatum,
fcd non miicrrfmu. Mifcrfx fgftur caufa ( fta nuncuparc placct , qux fn fumma
fclfcf tatc ponit miidus fatuorfi hominu:quu qu^c funt hic optima,plus afflicfifo'
nis quam fclicftatfs habcant)nccpotcft,nccdcbct ciiefacfius homo,fed maforis
cuf ulda fclicitatis gratfa,quam que toto f n orbe poliit fcntirf ,ufdcri,audirf,cogi
tarf. Atquihuiufmodi cftartcrnum 5(f fmmcnfum. Supcrcftfgitur,uthomofe'
hcitatiscTtcrnafSt immcnfe gratiafftaDcoa-tcrno SiTfmmenfo fa(fius,cum^
illam polic 5C debcre confcquf . At quum fn prfmo homfne, quf ftra (ponte de-
cidu a tanto fcopo,tota pofterftas fuo deftftuta finc ob pcccatum cfict,nccpoP
fct ex fc ad innoccntiam refurgcrc,nihilominus fraudarf Dcum fua delfbcrano
necratimpoftibiIc.Qi.iomodoenimhomoquffefpfumpcrdfderat,potuf{ietiu
ftilT^moDcofnhnito d^ fnfinitfcs offcnfofatfsfacere,quumfitfinftacrcaturac'
NuIlaigfturratione,licctccntiesmilIieshomfncs fingulosdurifrimfs tormen'
tfs affli<fios nccaftct, potuiffct delf cflum contra fnfinftam ef us bonf tatcm comff
fum iuftec-xpfarc, nifi qui crat ctfam fnfinftus , omnfum nomfneluerct, fitf ho'
mincm pcrditum ad prxftftutum fcopii rcduccrct. Opus crgo fuft Crcatorcm,
Dci lapicnriam,ct ucrbum,noftro corpori fungf :ut quf fblus potcrat,fcfcbat 3C
uolcbat,fnauditistormcntisprobrfscpcumuIatam mortcmfubfensoffcnfasiU'
ftifnmccq}diuinitatifitisfaccrct,atq? potiffimum illis qufprofuaufrilf fmftari
cum fitagcrent, prolpfccrct. Lfcct cnfm omnibus fit fruiftus SC folutio mortfs
IcfuChriftfpropofitus,muItfq3pcrfummam Dcf mffcrfcordfam, ftatfm amof'
te in uftam,a pcccato f n f uftfficatfonem fint traduclf,occulta Dci fcntcntfa , ni'
hilominusnifiquisbonisopcribuscoopcratus Chrifto fucrit,5t!^ prouirfbus,
Se(j«it«r utinquitPauIusCoI.i.impIcucritca qux dcfunt pafiionf Chrifti,incarnefi^ra,
opinionem plangcndo,lugcndo,fcfunando,Iargicndo,pcen!rcndo,confitendoq5 8C cctcra
Iheolo^ pfctatiscrgaDcum,fc,&rproximum opcra cxcqucndo,proculdubio tantum
gorwm abcft ut iUi Chriftus profit ( fi illi a baptifino & ufu ratfonfs licucrit) ut ad con'
^r fl""' dcmnandum,S<rgrauiteracculandumiIlfuchcmentcrobfit. luftifnmum cnfm
r"^c cft,qucmadmodrifuftftia;fcruandaegratia&:infinit^ expfatfonfs ergo homo-
cifT bro <jcus lclusChnftusproomnibus aTlinguhs obi]t mortcm,unumqucq5Ctiam
peccdtis "^ libcrtatcm crucis uocatum bonfs opcrfbus imitarf duccm,quffqufs cfus mi'
hominuad '^^ ^*^ cupft. Vndc patct cffc non hjcrctfcos, fcd fmpfos,qui noftras opcras a fa
tlenu,quiti lutc iioftra fubducunr.Licct enim infinftam culpam eluere non pofTumus, ab'
et nobis a- fblutccp, quod dc condigno uocant, regnu ccclorii mcrcri, tamcn obfcquendo
hciMd ^r£ fn bono agcndo , malumoR fugicndo , xquiflimum eft , Dcum non efie fmmc'

morem

G V L. P O S T E L L I L I B. I. fg

morcm boni operis noftri, &C ufc^adeo id neceffarium eft,ut fit impoflibile fine /^<""^" pt.
fua opera adulto ialutem con(equi. C<eterum

APOTENTIADEl. . ^''"''^ '"=

Quamuis Dcus omnifcius praefciuerit hominem abuilrrum effe flro arbitrio, ^"*^"'' ^^
nihilominus non deftitit ab eius falute,ut oftenderetin inftauratione ftia omni- /^'"^'^^ °l
potentiam non inferiorem creatione. Potens enim denuo inftaurare perditum "'"'''"^'"^
hominem eft,no fecus atcp creare, Nulla itacp in re maiorem Dei potentiam ui' /■ J^
dere palam homo poterat,quam flib humihmo abiecftiftimo^ homine eam oc {,0^^^ ^ j,^
cultalTe potcntiam,qux mundo creando par fuit. Eft uero potentioris in fincm affiiiiionet
ufc^ quicc^ traduxiffe,quam ad fincm ordinafte. unde innumerx ianc^oru lefu c<ipiti con
{eclar um myriades,tam ftupenda poft eum in illum referendo miracula edidc' fimdri.
re,utimmen(ailla potentia pene magis in illis,quam in magiftro eluxerit:quod
inexhauft^potentiajjinlinita:^ gratix eftindicium»

A SAPIENTIA.

Sapientiftimipariter eft,non fecus collapfis rebus fiiccurrere,quam fiperpe-
tug fuiftent. Quum homo fit faluandus,ad(^ infinitam beatitudinem adducen-
dus,non potefthoc fieri, nifi per flimmam oC omnipotentem fapientiam , qux
non fecus repurgare uitia,fblidare conuulfas partes nouiftet, quam olim in pri'
ma natura aptauit.Id unus homo deus lefus praeftare potuit,uoluit, dC debuit.

ACHARITATE.

Charitas,mifericordia,&r am or huma.nx condiaonis non diffimili modo co-
iungere fiimma infimis , ut homo fincrri confequeretur, debuere. Nam alioqui
uifiis fuifi^t ab humanf tate alienior charitatis autor, qui ita collapfam S^ mifere
iacentem naturam,omnino^ pereuntem,qui folus id poterat,non fiibleuaflet.
Verum qui potuit, fubleuauit, &: purgauit, quotidic^ facrofan (^is facramen- F"'« "*
tis ad fe adplicat,ut recepta femel fanitatc,per ea facramenta, quibus noftrae fra- chrifium
gilitati medctur , fua^ diligcti opera fequi fatagat eius bonitatis exempla,a qua ^^''f'^"'^
quicquid eft boni, profluxit. f^^;^

A CONSIDERATIONE GRAVI» /ler./st^rr

tutis deliai. "^"^'

Veluti grauiflime peccat,qui maximus 8C fcientiflimus eft : ita eo magis fiib'
ditus peccat,quo in maiorcm poteftatem comittit.Sguius enim in eum animad
uerti debet,qui in regem,quam qui in ducem:qui in fummu Pontificem,quam .

qui in facerdotcmtqui in fummum iudicem, quam qui in pedancum commifit: , j,^„^
itapro qualitate offenfxlxfkue perfonx grauitas xftimatur delic^i. Qiiu Deus ^ r}.rt„, „(,,
agatfiniscaufa,hominemfedtprxftantifli'mumanimantium,prgftantiflimxfe contemnit,
licitatis gratia. Qiiumi^ fit Deus infinitus, peccato in eum comiflb dcbetur in- me contem
finirxpcenx:fiquidem non minus iuftus quam mifericors eft. Atnifi Deus dc' nit.
difletid homini, cuius caufafac^us erat, non cofequuta fuifletfcopum humana
natura.Oportuitergo Sif prgdeftinationc feruari,&f iuftitiam &rmifericordiam
impleri.Impoflibile aut homini eft, ut proprrjs uiribus fatisfaciat infinitas offen
fe.Sed tamen lucre poenas condignas fcelere naturam humana oportuit:unde
facfium eft,ut infinita fapientia, ueritas, 8C mifericordia affiimeret omnium no'
mine carnem humanam, dC totam naturam corruptam , ut in infinito fubiec^o
lueretinfinitam penam, debitam infinitae fceleris grauitati.Quarefuit omnino
neceflarium,ut Deus infinitus incarnaretur,&: debita omnium hominum in fe
reciperet,ita abfblute fbluens , ut ad baptifrnum accedenti,&r pcenitentiam fii'
fcipienti omnia condonet, diutius fiib fanda lege agend fit cooperari necefle,
Non enim coronabitur, nifi qui legitime certauerit.

h A con'

f^ DE ORBIJ CONCORDIA

A CONTEMPLATIONE EAaVM

mum , qu£ db drbitrio jiuiit.

F/eri nulla rarione poreft,ut pcr omnia coucniant ,qu^ a dmerfis nec lingua,
nccirtftitutionc, monbus ue cocordantibus fiunt codem modo, nifi prindpiii
a quo depcndent omncs, id omnibus darct. quare fcquitur, quu ea inter homi'
ncs momcntancos Hanthocmodo,ut mclius non pomnf,etiaprimij motorem
ijldcm lcgibus in ratione uniucrfi agcrc . Qiiicquid cnim a noftro proccdit ar-
bitrio,animo primo concipitur,S£:agifatur:demi[ (utflipra iam docui)inquan
dam explicatione ucnit, 8C ueluti IxyoyfcapiKij of^oygxcpicciJ uc, atc^ demuin opus
rurgitrpoftrcmo ufum prxbef,&: fine.IDccct uer6,ut in animo cogitante fitpO'
tentia,rcicnfia,<3LruoIuntasftudium uerciagendiF,etiaante^ad J^iiyfitH^ UC'
niatur.Eodcmododiuinaprouidentia,quceomniaprxftantiftimomodofedr,
itain coplemenfo uniucrli ufaeft. Naab a'tcrno inie omnia fiituraanimo uol'
ucns , in fe omnia habens nofccns^ tan^^' prxfcntia, potcns, fcicns, uolens,0'
mnia cum tcpore crcare,quu uifum eft,ueluti explicarione potenriae fuac in ani'
mo feruate duxir lincas ci cando caufa fclicitaris libcri hominis.Quod opus fcn
fim expolicdo ingenio, culru, legibus,tam diuinis quam humanis exafdando,
rudcmcp dolando mareria , tum demu opus abfblutii reddidif, quii ipfa feprO'
palauit lapicntia : arcp ex orthographia atdificium coftruxitiacfiis fundamentis,
homine fcilicet a rcatu abfoIuto.Porro hoc tam prxclaruxdificium indies opc
raIpiritusfan(ftiabfoIuitur,quoadueniaturadconfummationem huiuscorru'
ptionis,& finc demu poft corruptionc nancifcatur homo,cuius caufa omnia,ut
ille cauia Dci eft. Vt aut opus crcationis at tribuitur patri, inftauratio feu rcdem
ptiofiliojfiueftpienric-e^acdificatioautjquxincharitateeftjartribuifolet fpirirui
fancfJo. Poftremo ucrofinis pertinct proprie adtotatrinitate:no fccusquamac'
tcrnafuit in trinitate dC unitatc infeparabifi xterna mens aparteanteriore.No
diifimilimodo(Iicctncccofundinecfepararipoffint,debeantijecogitatio,cx-
plicario,opus:&rporccia,fipienria,ftudiuamorucautuoluntas,qu:e resantcq^
a nobis fianr,mcnre agitanr ) dicimus opus cfiepotentia^jrem excogitara 6<ram'
nio adumbr.ira,fapicnri:4f explicarionem^eflfecfium ucro uoluntatis. At quia fii'
mus rcmporanj, non polfumus finguli rcm tandiuaugcre,utaim Ipiritus fan'
<^i opcra conucniamus. Vcrii in principio dC finc,in cogifatione,que magnam
adfcrt uoluptatc,S:r in ufu fine^ totx tres proprietates una fiftiltur,fua fruentes
fclicitatc,morcdiuino. Primo locoDeuspaterpcr filiumin fpiritu fanclo,aut
porcnriapcr fapicntiainuolunrate uel amore iuuandi, increationemundifui
apcruit ucftigia:fcd multo maxima fides eratfacicda, eftcp fa<fia,quu Dei fapien
tia,ucrbu,filius uc fub indumcnto carnis noftra? fe oftendif,paruocpmundo im
pofiiit coIophonc,eiusmatcriaomnino rcpurgata. Eftucromaius opusquod
ad cftc(flri,rcdemptio,quam acatio.Qiiuitacp illud fit Dco digni(fimG,homini
ncce(Tariu,IiarmonixnaturaIiconfcnfaneii,a prophetis &C fancfiis uiris traditii,
faciofancfio dogmatc creditum , rationi per omnia conueniens , tenendum cft
ctiam uit X periculo Chriftum lefum eftc homine Deum, neceflarid ob falutcm
noftram Sl omnium crcdcntium incarnatum,

AB ESSE POSSIBILl.

Quum in Dco pofte 5C cflc idcm plane fit,po{fit ucrcD quaramc^ funt abfoh»'
lutiftima dC pcrfcc^iffima : nil aiit poftit cfle maius aut nobilius, (^ uniri infima
rummis:oporruircriamDciiipfumfibiiungerc(nonfeorfim,fedconiun(fiim)
ipfam narura humanam,anrcq! pcrfcc^um coplemenrum acciperet. Qucmad'
modum cnim no fitis cftad fclix copofitum>haberc duo media elcmenra coiri'

municantia

G V L. P O S T E L L 1 L 1 B. L «7

municantia m una qualitate , aerem fcilicet bC aquam, nifi uinculum extrcmo'
rumeu'amaccedat(terrxdico,8<rignis) hocadmolem, illudaduitam fix^Iibra'
mentum : fic ad bene eflehominis non iatis fuit conftare corpore S>C animo,nifi
accederet huicmoli corporex &r mixtx humo, igms 5)C Dei fimplidfTimi natU'
ra, ut abfolutiflimum illiid compofitum reformaret c^tera, ad^ uitac perfedif^
fimam felidtatem traduceret-

A BONl NATVRA.

Rcs eft confenfu non folu phiIofbphig,fed totius orbis certifTIma:bon2 qud
comunius,codiuinius.Quoprouerbio,autfententia, apparetDeumaximefe'
ipflimcommunicarequibufcunq; modisfieri potefl. Qiiatuorucromodisfe'
ipflim comunicare potefl,prajfenria,uirtute, unione eflenti^,unione perfbnae,
Praefens uhio^ efi ♦ Virtutis aut eius uis in minima ufcp difTufa S^ refperfa uide'
tur.Nam nil miraculo caret, dC re admirada quamuis Iatente:quod ipfiim a ma'
teriano eft:. Vnio fitin perfonis efTenrialiter.Supercfiquarta comunicatio:qug
cum angelis boms fieri non debet,non enim peccauerunt : nec cum malis,quia
non poffuntrefipifcere:neccum inferioribushomine,queomnipeccato caret,
durationecp non cgent. Oportet ergo, ut unio perfbnx diuinx fiat cum homi'
ne,utipfumreducatadfeIidtate.igituropusfuit ^ccv^^ccTroy fieri Chriflu.AIiO'
qui unam fuarum comunicationum nobis inuidiflet Dcus : quod admittcndu
non eft. Illis rationibus omnino futuru oportcbat,ut aliquando Deus homini
iunc^us uideretur . Quod etfi non effet ncceflariu , nec prxdic^u ab angelis, Si'
byIlis,prophedscg,5c!^ etiam daemonibus fateri coac^is:tamen fatis in fe oftendic
Chriftus,Deu efle in ipfo fragilitati humana? iundiu.Na fola Chrifti refiirrecflio
iiidetur, S)C reuera eft tanto creatf onc maior,quanto aeternitas corruptione prar'
ftarior. Nam nafcimur morituri:uiuit uero nunc^ moriturus. Verii quu de eius
mortediflentiat nobifcCc Muhamedici,quauis cotra totius orbis cofenfiim idfa
ciat:tamen externis teftimonfjs illis fuadenduiudico,ne dicant nos illafinxifle,.

DE MORTE lESV CHRISTI FILII DEI
crMitriie^extfnM tefiimonia. C A P. XII.

aVum omniaquxcunc^ a Chrifto fperamus 5>C habemus, amorte Chri'
fti lefu pendere certum fjt,fruftra^ cxtera fimus credituri, nifi in corpo'
re fuo noftras infirmitates fiifcepiflie,&: cruci affixifle predicemus dC credamus,
Csetera enim tantum de eo credere,non tantij non iuuat,fed uehementer etiam
nocet.Qiiu itaq; eum fcopum nobis propofitii Muhamcdes, nec noftrae nec lu
daicx religionis omnino ignarus,nouiflet,uoluit cxtera omnia illi tribuere,
. etiam maiora quam fit nobis traditii literis, diuinitate uero S^morte illi adimit,
in quo cardo noftrx falutis uertitur. non quide uerii putas, quod fcribebat, fed
iitillius fublato merito 5<:!^fcopo,tyrannidem propheticam occuparet:quac latiP
fime fuo loco in eius uita patebunt. Paucis hoc in loco in eum agam.Si Euange
lio credereno uis 6 Muhamedice, alios tc^izs ccrtiffimos,a nobis diuerfiffimos
&C omnino contrarios produca.Ex ethnicis Pilatu, qui Icflim iudicauerat: Aba
garum,quinondum in cum crediderat:Tiberium, HadrianG, fenatum Roma'
num,omnium gentilium probra, Phlegonta, Lucianu, Plinium,PIutarchij,&!
alios : ludceos ucrb tum omncs,tum fexcentaloca in illis libris,quibus laceflere
illum conati flint, atqj ex Thalmud. Pilatus ipfc,poftquam uidifl[etillum flir'
rexifle, tunc de eo fcripfit ad Tiberium Cxfarem hanc epiftolam»

Pontius Pilatus Tiberio Cxlari, falutem . Nuper accidit ( quod fpfe poftca
probaui ) ludxos fefuorumq^ gentecrudeli poenaaffecifle, Quum enim pro'
mifl[um eflet patribus eorii, Deum mifliiru ilLs fancfiii uirum, qui eoru rex uo-

h z caretur.

11 DE ORBIS CONCORDIA

carctur , at($ ex uirgine nafceretur, deus^ Kcbrxoru : hunc m luda^me prac

fide mifi(Tct,u«di(Ientcp eum cajcis rcddidifle liimen,lepro(bs mundafTe,paraly'

Ctcos curafTc, daemones ab hominibus expuliile, mortuos etiam fufcitaire, im-

pcraffc ucntis , ambulafleficcis pedibus fuper aquas maris,8<r fimilia pcrmulta:

cum omnis ludxorii plebs filium Dei e(fe eum diceret, inuidia moti principes

Iudaforu,eum coprxhcnfum mihi tradiderut,&raha exalijs fingentes, magum

ci(c,dC contra eorii legem agereaffirmarijt.Quodita credens, uirgis caefum eo-

rum tradidi arbitrio.llli uero SC aucifixcrunt eum, SC cuftodes illi adhibuerut,

Nihilominus meomilite diligeterfcpulchriiferuante,tertiadiefurrexit. Vndc

ufqueadeo in eum furor exarfitludgoru, ut tradiia mcis mihtibus pecunia,uei'

lent ab illis iilentium eius rei redimere,Sif facere,ut diceret, a difcipulis eius (ur-

reptum corpus.Quo fatf^u e(T,uta militeresmagis acmagis diuulgaretur.Nam

&f furrexifk teitati funt, fiCpecuniaabillis redemptucius rei filennu affirma'

runt.Harc idco ad te fcribcnda putaui, ne calumnrjs ludieorii aliter tibi perfua-

deretur, Vale, Hgc epiftola duobus teftibus autoribuscp tranfcripta nititur. Ab

Egefippocnim f rimu iao anno a Chnftonato ex Romanis (crinijs deccrpta

eiiySC ab Ambrofio Mediolanefi epifcopo interprete Egefippi latine uer(a eft,

Qiii (ane noluiflct illam uer(am,nifi omniu fide iam probata cITct . Illius memi-

nit TertuIIianus, Apoftolorii tempoiibus proximus, eiuscp teftimonio ii\ Ro-

manos agit,qudd fcirentab Imperatoris fcrinijs deccrpta,excmplarcp (uperefle

ibidcm . Paritcr 5C luftinus martyr : Tiberiumcp addit,ea certiorem fa<fium,uo

luiftc, ut Chriftus inter deos Rom» locum haberet . Cui ideo affentiri fenatus

noluitjqudd primum ad eum de ea re non eflet (criptum.Erat cnim lex Romac,

non licere inter deo? haberi aliquc inconfulto dC inuito fenatu.Non mirum eft

peftibus nebulonu dcorum dC leuitate fua magiftratuum Romanos (edu(flos,

ctia ueru noluifl^c recipcre. lam ex his patet,pa{ium Chriftu . De Abagaro ex-

tat etiam epiftola ex fcrinrjs eius habita,&r uer(a,ipfis Edcfltnis reccpta religio-

neillam confirmantibus.Mentiofitdcrefurrec^ioneChrifti in ipfa,quaopor-

tuit mortcm (equi. Tibcnus &fenatus demorte cius cognoucruni, quu dc illo

rccipiendocfta(fium.ReIigionesomnesgentiIiumeucr(af,mortcmChriftiita

exhorrcbant,utnulIum oracuIumpofletrcddi,ubi unusefllct cruce Chrifti fi-

gnatus. In notis hieroglyphicis Acgyptioru crux erat fymbolum uita: xtcrnx.

Videcrgo Muhamedcs,quomodo fub cruce plebci] &quarftuarii hominis,

qualis fuit Symon Cyrcncnfis,hafcpoflcnt fieri.^At dicis,probrofum fuifl!e ho-

mincm Dci amiciffimu ita mori.Probrum in morte non eft,Iongc mf nus in nc-

ceflaria mortc.Titus dicebat,tefte Iofepho,non fuiffc tanti fanguinis cfTufionis

caufam ab eo,fed uindicfia diuinam . Obiere enim in primo ludaico bello uice-

fies centcna hominij milia , Ex quibus muris Hicrofolymiranis capti undedes

ccntena milia purifi'catapcricrc,9o miliafuntdiftrac^auiliffimoprccio.Hfcno

funt pro mortc aut uindi(fla hominis puri. Adfcras licet Mofen , Eliam , dC Da-

uidem,autqucmuisalium,etiam Abrahamiiipfum.Traianuspaulominorem

turbam in Me(bpotamia rebcllantem confccit , In Bctora,quam Biter in Thal-

mud uocant ,fub Barchoziba quadragefies centenamilia hominii , occidit Ha-

drianus in ultioncmortis &uenditionis Chrifti.Dccem uerd primores eorum

do(fios uiros Sc infignes,quia Barchozibg fauerant, dcfi\t) corCi erant qui Chn-

ftum ucndideranr,inauditis fupplicijs affccit. Vndc etiamnum decem uirorum

apud ludaeos fcrustur iciuniii. Porphyrius hoftis noftrae religionis exprofeflb

fetetur,a morte Icfli Chrifti nulla potuiflfe amplius haberi oracula. Idem confir-

mat Plmarchus,quum ait fuo fcculo uix duo oracula fupereflJc.Quod contigit,

aquo

GVL. POSTELLI L 1 B. h •>

aquotemporc auditaeratillauox iuxtaPaxon,Panmagnus morttnis cfl,de
quo dixi fuperius.Nam fuit uox ea fub Tiberio. Plinius meminit maximi & fii
pra memoriam hominu ftupedi terrxmotuSjqui fub Tiberio moriente Chriflo
accidit,Dicit etiam exemplaefle eorum , qui uiO funt pofl fepulturafurrexifle,
Quod deahjs quam de Chrifto non potefl inteUigi , dC deilhs qui ab eius Apo'
ftolis &C fznftis in omnibus locis flifcitabantur . In uirtute uero Chrifti pafli, 6C
crucis ciiis , cdebat omniamiracula Apoftoli.unde illum paflum coftat. Quod
nobisomncsnationesprobrodabant,nontantumIudaji, quinonaliteruocat
Chriftii quam thaluijid eft fufpenfum aut crucifixu.Lucianus in Peregrino,cru
cifixum non femel uocat, Qui omnes 6 Muhamedid, funt externi tefteSj&T no
bis contrarrj in ca:tcris rcbus. Vnde miror te 6 fedu(f?or damnate,aufum fuifle i
tam manifefta ueritate defcifcere. Veru regnandum erat, quod ueritate perfua-
(a no porerat fieri, Eclipfis contra natura,mortem ipfius Romanis aperuit. Scri
pfitPhlegon &: Dionyfius Areopagita . Adduxiflem adhuc lofephum, PhilO'
iie,Egefippir teftes,ThaImudicas traditiones, ScTinnumera aliatefbmonia.Sed
ifta plus latis funt in re,dequa nemo un^ dubitauitrqua prxfentequadringen
toru millium hominCif multitudine gcfta eft . An uidifti unquam loco unius ad
mortem deftinati alterCi fubftitui C quu nun^ a iuftitia liceat euadere, donec aut
afficiarur,aut liberetur,quicuncp eft accufatus 5(1 depr^henfusf Vcrii funt dC in
hoc loco rationcs adducendx,ut in fliperioribus. Dcmonftratu cft hominc fiia'
pte fponte percuntem non potuiffe a uitio fine Dei prxfentia furgere,multiscp
neceflarijs argumenus oportuifle humanam naturam Dco iungi ad per fc(fiio'
nem, quam amiferat, recuperandam . Ad hxc miraculis & refurre(fiionc Chri'
fti impolTibile efIehomincmtantum,prophetamue iIIumfuifIe,(quod &po-
ftea latius patebit: ) firpereft etiam uidendum, An mors eius 8C refurrecflio erat
ita neccflariaf, ut uerc fuerunt.

QVID CHRISTVS HOMO DEVS HVMANITATE NOSTRA DEO
iunHii pdffui jlt, zT ^«^'n neceffario. C A P. XIII.

HOmini ex prima origine naturali in miferiam collapfb, ut reuera poflet ad
depcrdita innocentiam redire,opus neceflaria Dei acceflione fuit:qu^ per
Chriftum facfia eft,ratione neceflitatis hominis, cui flia liberalitate &r mifericor^
diafiiccurrereuoIuit,feIidtatis(^nomine, ut aliquando confequipoflet, quod
perpetuo adperit,potentiae^ &bonitatis caufa, utpotennxinfinitx opus cog»
tauonc infinitu conderet, StTamplitudinem diuitiarufiiarii nobis omnino apc'
tiret,comunicaret^ . Supereftitacpuidendij, quidnominenoftro potiflimum
receperit, quo nam ingenio tam magnu uitium eluerit.QuQ uas nomine cuiuf^
damreceperit, certum eft, Q in uniuerfiim eius nomine l'eobfh:inxerit,prxter
culpam praeftare omnia debere, quxcuncp ab illo dC fortunis dus pcndct. Nam
quamuis eorum,qux ab altero comifla fimt,pocnas Iuat,tamen ab eo culpa fem
per abefle intelligitur, Ita plane et de theanthropo lefii Chrifto,qui noftro nomt
ne fe diuinitati 8C fibrjpfi quodam modo obftrinxit, eft iudicandii ♦ Nam quot-
quot imperfecfJiones ex traduce fcmine 8C opera Satanae contraxeramus, cas O'
mnes dempta una culpa ( cui qui peccatu non fecir> obnoxius efle non potuit )
in fe rccepit.Similiter omnes hominis conftitutiones in fiia natura fiifcipere uo
luitjUt omnino fug nature 8C libertati,aut quam proxime fieri pofIet,hominem
redderet. QiiodutmcIiuscapiamus,eftaItiuspaulorepetendum,anaturafciIi'
cet primi hominis . Ille quem ex faais oraculis Adamum didmus, ( uocent ut
uoIcntphi'lofophi,primuenimunum hominem facfium fateri necellehabent)
ille inquam a Deo optimo maximo conftituuonem eiufcemodi acceperat, qua

h } nuUa

.^0 DE ORBISCONCORDIA

niillapraeftant/or,nuIlaIiberior, In fummo enimtouus uifibilisnatin-afapfce
conftitutu,quem idco ii.iKfOKo<rtt.o\j dixere Graeci, ueluti fummafinfimartpnatU"
rx crcatac copendium, oportuit quxcuni^ fumma erant , infita a Creatore in fe
habere.Libcrtatc uero in. tota natura,qua nil fane maius ciTe poieft,fummam iU
lum habuiiTe fatendum eft ; cuius ctiam magnauidemus ueftigia millis,qui di'
uino afflatuin fe defcenderunt,inaliis tenuia quacdam, Nam omniain feruitu'
tcm agunt ipfum,qui non a Deo dCiic pendet , fed ab opinione fortunaf,5^ rc'
rum in illius tcmcritate S)C caiu pofitaru nutuagitatur.Iilereuera (^quod omncs
philoibphi fatefitur ) tantum abeft ut fii liber, ut teterrimos dominos & numc
ro infinitos circunfeiat,a quorumtyrannideoperahumana non potcfteximi;
adco quide abfumus a conditione illa infigni primi hominis.In ca prgclara con
ftitutionepofitus Adamusfcliciffimus (quantuin tcrrafierilicet)poteratfuo
marte mori, beneficio Dei aEternus effe, quod benefidu ideo noluit ea coditio'
neeidarcDeus, utomninoacceptarecogerctur,neilliea neccffitate impofita
adimerctarbitrium, Pofitii enim in eo eraf,ut (equeretur pr»fcriptadiuina,aut
iuffis parcndo,aut uetita non comittcndo.In libertate uero tua nifi pofitu effet,
ut utrumlibct agcres,libcr cile no polles.llle ergo quu eilet liber, dC peccato CO'
tra rationis prxiaipt;^ lcgc agerc poflcf, mortalis & non mortalis elle poterat,
Acccpifle ucro a Dco faclore quanda lcgcm,quano cocrccretur ( qui nondum
pcccauerat)fcd dii igcretur,qui errare poterat,ex immenia eius bonitate creden
dum eft(nil enim quod ad felicitatc attinef humana, illi no dedifle certo certius
eft) quaj prxfcripta fi (cruaret, felix dC xternus ciret:fi infi-ingeretjinnumeris ca
lamitatibus in uita oppreflus tande decedcret, Quod aut ctTet auguftiore quam
nunc corpore,ef uita pene per ie immortali,idarguit quod fere annos mille etia
poftcorruptcIamuiucbantantediluuium.Quodnontantunoftris,ideftdiui'
nis Mofi^ traditis litcris conftat,fcd ctiam externorfi teftimonio, Valerius Ma
ximusexXcnophonterefert,Latinoruregemuixifle sooannis,&:patremeius
6oo.illis addit Dandone, qui 500. Qc Litorium Epium, qui 300. Berofus dC Hel'
lanicus longiiTims uitx plurimos homines antediluuium fuifl^ Icribunt,Te'
ftata.' funt uitam priormn rescpgeftas &rarfes dug columnac diluuio fupcrftites:
Hirumio quajantcmillc 2<f quingentos annosinterra Syriaadhucuiiebantur,unaeiat
ppbwmes latcritia,alferaxnea,uf iniuriaeccielefti6(f elcmentari feopponerent , Quisnon
minit in lcgit Serum, Macrobiorii, Aethiopum, 8C Pandoraru populoru celebrium m''
A«ttL]MJt. tas tcr noftris longiores fuifle c' Vt uero fit minus mirQ, Dcum omnipotentem
id homini primo dC fuis dediflc,ars etiam eo proceifit , Quis noftra ante ajtatem
no ita multu,qucndam loanncm joo annis uixiflc, (qucm ideo de temporibus
uocant)non audiuit refcrri, 8>C lcgit c' Illa iane actas auc^a per frugalitatc 8C parfi'
moniam, multo mirabilior eft prifca illa:in qua no multis corruptelis laboraba-
tur, fi utramqj ad noftra conferas. Ne aOifdcfif publica fidcs( quo Pontifice,nuc
non fuccurrit) bulljc Romx fcruantur,quibus teftat5 poftcritati uoluit Germa
nusquidam,quodacafufe yoo annisuixifl!c.Itadefcrefcrt:Aliquandocaptum
a piratis fc rcgulo cuidam in Arabia fuiflc ucnditu:multis ucro poft annis, quii
alius corii finium rcgulus per legatos eum ialutarct, dono cimifitquoddaphar
macum, quo multos in annos,utaiebat,uitam prorogare liceret. Cuius pericu'
lum in ic quu rcxfaccrcnollct (utfuntomniatyrannisfui(3e(^a) captiuum Ger
manum iubct cxpcriri. Quofac^u cft,uf poftquingctos autpaulominus annos
Romam adicrif,uolucritcppublice hocfignificatii diplomateponrificio.Nobi'
lis fcrminain Anglia,(quam aTormcriaco dicijt)dum uenationiinftat,incidit
forte fortuna in alabaftru unguento plcnu:quo pcrunc^tus rufticus ad 500 annos

incolumis

G V L. P O S T E L L 1 L 1 B. 1. 5»»

incoIumfsperftitit,mfi'pIantaepedum(quamnounxerat)dolorelaboras.Sunt
multa eiufiiiodi,m quibus fi arte miramur, quid dc naturae 8C Dei potenaa iu'
dicandumr^Lucianus de Macrobijs fcriptu reliquit,multos fere ad ducentos an^
. nos perueniflc. Veru nullum eft exemplum tam memorabile, quam Artephrj
magi,(de quo Rogerius Bachonus)qui dum orbem pererrat, arti fludet, de illa
fcribit,artemedendifecit, utadmille uiginuquinqj annosperueniret:quodin
«xperimentis magicis fcriptum reliquit . Nullus uero eas temporis metas,quf'
bus uixit primus parens,nifi xgre admodum,potcfl: fuperare , His patet,fi poft
deprauatam natura tantum uixit Adam,utpote 930 annis,quid auxilio Dci po
tuiflfet . Vt ad rem igitur redeamus, ea fuit primi hominis condirio, poflx: mori
& pofl^ non mori:poft deprauata uero, quae nos omnes infecit,naturam, pofl[e
moriydC no pofl[e no mori Jn reftituta aut a Chrifto natura,pofl!e no mori,S<: no
pofl^e mori:quod ex gratia , non ex natura eft. Quum itaq; homo deus Chriftus
noftram carnem fumpferit , uademcp pro homine erga Deum patrem fcipfum
conftituerit,conditiones carnis ante di(fias in fe recepit.Nam fi diuinitatem fpe
tfies^quac fibi corpus iunxerat,poterat ui illius no mori , Si noftra neceffitatem,
dC eius immenfam bonitate,omnino neceflemori habuit.Demum eadem caro
fufcitata, terrium ftatu confirmauit.Et item:comunem habuit cum homine in^
nocente 8C primo peccati immunitate, poenam 8C cxteros defec^us a dcpraua^
to,a tertia conditione, qux eft eoru qui illi dederuntnomina, gratix plenitudi'
nemrqux maxfma quide in fan(fiis,fed tamen nondum copleta uidetur , Quar'
ta eft beatoru dC diuinitatis,nec potXc peccare,nec a Dei cotemplatione abfiftc'
re.NamipfaDeiChrifti humanitas eftin admirarione fibi iundlx diuinitatis,
Ita eriam habuiflie duas uoluntates, dC habere,coftat, Humana fentiebat calami
tates nofiras,fugiebat^mortem:diuina omnino contrarium.Nam oblatus eft,
quia ipfe uoluit.Itacp tam neceflaria fuit illius mors pro nobis,ut in fuo corpore
poenas nobis debitas lueret,ut omnino fruftra alioqui uenturus fuiflfet, Merito
nancp humano aut angelico impoflibile fuiflet ergaDeum fatisfacere pro deli'
<ftis noftris.Ex eius itacp plenitudine omnes accepimus : alioqui prajfentia non
iuuifIet,nifiinluftrataEeiusnominecarnisnoftrxnaturapurifi'carionemprifti'
na repofuiffet. Veru fi' repurgauit baptifhiate in eius fanguine fieri folito,quare
omnino nonreddidifletpriftina libertate,8<rutquiintin(^us eft,alium generct
fine feminfs peruicadar^Eft in rebus humanis perfamiliare exemplu.Infitg gem
mae emblemata, furculus trunco ignobili 5C agrefti , faciunt ut frucfius a trunco
degeneret,atcp omnino naturaemblematisfequatur,priore natura uelutimor^
tua dC abolita.Itacp frud^us illi no naturx primaj,fed acceflibrix natura referunt,
quadiu ftmt in ufu. Veru fi inde femina ex quouis optimo frucfiu terra? optimac
mandentur,no pariunt arborc furculo fimilem, fed omnino ad prima naturam
redeiit:ita dC in Chriftiano homine. Si baprifatus fit, dC facit frutfius pcenitentia
dignos,acceptatur a Deo, dC boni funt:fi uero illius proles facro baptifhiate no
abluatur, proculdubio quicquid pariat, agrefte eft, dC a prfmx naturse uitio dc'
pendens. Alia eft ratio longe prxftantiffima, quc)d pro homine oportuit Chri'
ftum pati, (nec tantu propheta agere,deinde in ccelu rimore mortis rapi,ut uult
(liadere Muhamedes)et qugcCic^ caufa peccati illi debebatur,exoluere.Perfifte'
musueroinnoftrodeuadimonioexcplo. Miferepcrdituhomine,&fibimorc
hydropis indulgentc in pernide, nulla humana fatisfac^io ( Deus ita iuftus eft )
ne omniu quide mortaliu opera poteratrecociliare dco,quin omnes miferrime
periret.Cui itac^ rd maxime obnoxius detinebatur homo,mors erat:quo nullu
^aufus fupplfciii eft in hac uita,ea^ duplex,8<: corporis fiCanimi : de qua dica,
,. ,'■ h 4 quum

p% DEORBIJCONCORDIA -^

quum dcimmortalitate animoru agetur, Tantam efle homims erga Deiim ob»
ligationem,ut uires totius orbis fuperent,re(^e conditione humanam acftimaiV'
tibus uidebitur.Na ctiamfi eflent cenm mundi huic parcs , 8C ab innumeris ha*
bitati hominibus,n5 polTcnt iufte rcpendere in folu unu homin? collatii bene-
ficium.Quis coeh' mundiq^ amphtudine confideret :■ hxc in rem hominis copa'
rata eft.Qiiis ea omnia,qux cx idis elementis nata funtjnumeretr^Sunthumani
dominij.Quiscorporisdotcs,fenfum,motu,uitam,uifum,auditu,odorat2,gu-
fl:um,tadu,quis ufum rcr u, quibus in utilitate neceHltatemcp utitur, animo CO'
cipiatc^Quis n5 admiretur 8C plane obfl:upe(cat,fi attentius animi dotes fpecflet?
Ethaccrependere homo poteratCfcihcet. Quodfi illis negledis,etiam c5tTafc-
cerit,quapoena iudicas dignQ :■ Quis fihus non notaretur animi ingrati nota,in
quem pater minimam fimihu bencficioru partem c5tuhflct,fi non agnofceret,
laudaret,efferrct^ datoremc^Qyanto fupphcio dignus cfl"et,fi bcUii etiam patri
ipfi inferret,&r feipfum demii perderet uolcns uidens^;-' Ex his potiflTimii uide'
ti poteft, quam obnoxius homo diuinx prouidcntix ht,quam^ ab oiTini partc
reus:ut nil illi lcnius ob merita dcberi pofllt , morte , &C profcriptione, perpe-
tuocp exiho,ab eo patre, in que tam ncphanda c5mifcrat : qui feipfiim pcrdere,
fratres omnes necare,patremefuisfcdibus depellereuoluit,8<: quatenusper
ipfum licLiir,fecif. Vas ergo ille nofter filius Dci infinitus , mundo infinitis mo-
dis maior, ubinomine hominis recepit,pcrfoluerc maximum debitum debuif.
Mortem igitur fubijt^eamcp non uulgarem,fed inauditam,omni^ gcnere fup*
plicior u cumulatifll mam, poft^ impcrtiri uoluit aftcrnam in fe credcntibus fa-
lutem.Sufcitatus enim,&f coelu ingrcflrus,nobis in illius trunco infitis coeluapc
ruit,ut noux uitac nouos fru(fius in ccrtam /pem produccremus. Eadcm eft de-*
monftratio a ratione iummg bonitatis eius.Nam propriu eius eft,late patere,S^
fumma mifericordia uti,et charitate inexplicabili. At charitate nullus maiorem
habere poteft,quam dum ponit animam pro amicis fuis. Ergo pro nobis Chri-
ftus mortuus eft, iuftus pro iniuftis. Quod ipfum fi efl"ct apud uos ulla anriqui-
tatis cognitio,aut fides ucteri teftamento (quod in dubijs tamen conflilcndum
iiiafit multis in lods Muhamcdes) a uobis adhiberctur,locis innumeris,^ uen
turfi Ciiriftii dcu inter homines , dC paflXirii extrema a fuis cognofceretis.Ergo
fratres chariflimi.quicunc^ n5 credit morte dC diuinitatc Chrifti,damnatus eft",
fi dceaaudiuit. Ehcuuniushominis libidinc&Trcgnandi cupiditate perijftis,
damnatj' cftis , quoniam cxtra uiam (alutis eftis.Innumcrahominij milia unius
falfa fuafione pcriere, Veftri principes fcclefti hominis ha:redcs,opera ucrfutO'
rum hominii uos in illis tenebris retincnt,ne ad lucem ucrx cognitionis uenia-
tis.Qui poteft fieri , ut ullus ueftrum «efijrrecfiionem crcdat^quamuis fepius in
Alcorano fcriptam, quum nullus eius fidcm apud uos fccerit f Nos uero habc
mus pr:^ter cius fidcm nohis traditam,etiam duccm, quem mortcm pati opor-
Vidgnidu tuif,ut illius fidc faccret.Habcmus dC Mariam , 8c Joanncm cuangcliftam , qui
tores et di ucluti Hcnoch Sc Elias ccelum in corpore petiuerunt. Familiarc cil idco nobis
uam virgi fperarercfurre(^ioncm,uobis ludicrum.Nam fiquis pcrpcndat uitam multO'
ttem et lo- rum.ScT maxime ucftrorum magiftratuum,illis nil auarius , milite nil crudelius,"
amem ob Q,i,bus apparct,nil illos pofthancuitam aederc,nifi ucrbis tantum.Alioquin
dormmpe ^„,„1 modum cxpilationibus ponercnt.
mdunt. r f

DE PROBATJONE ET C O N F I R M A T I O N E DIVINITATIS
Chrijli ex operibuf,c morte difcipulorum cT martyrum. C A P. X 1 1 II.

Vamuis in rcbus humanis nil maiorcm fidc de ipfis poteft faccre, quam
iilarum prima comprachenfio:tamequia obIiuione,uarijs opinionibus,

dubita'

Q

GVL. POSTELLI LIB. L 91

dubf tarione , negligentia^ , a notione 8C aedulitate rcrum femcl probatarum
fenOm deticit pofteritas , quadam demonftrandi&Trepetendialliduitateopus
eftleuhumana,ieu diuina,(eu mixta potentia fiat, Obliteratio uero contin'
git,quum ob multa,tum poafllmum ob affiduam rerum uiciflitudinem , S^
maiorumnegligentiam.Humanitasipfaformamdiueriac materiae indies iun'
gens dC mutans , hos in uitam produdos alit,hos educatos abiumit : ita dC illo'
rum opiniones dC icientias eneruat,quamuis remedium literarum huic rei mC'
deatur. Dum bello euertitur prouinda , iacrx opiniones pereunt , malx dC nO'
uajirrepunt, 8C eo latius &rfacilius ierpunt, quo ilmtabfurdiorcs , dC a ratione
magis alienae. Ita fit, ut a patribus aut maioribus accepta in paucos Ipargantur,
fi bona funt : fi mala,in omnes» Nam Sf^ noftrx naturae deprauatae uitio , dC fo'
cordia, opera^fuggerentiumdxmonum falfitas ipla orbem infimum totum
fereregit.Ventasmpauciflimis femperfuit. Et quia femperminorparsmaio'
rem 2«:^ deteriorem fequitur,ueritasnonhabetlocum:autfihabeat,quia nul'
lus rationi poteft repugnare, uerbis laudatur, fac^is profcribitur, Sed ut exem'
plo agamus : Quacmaior perluafio aut uerior haberi unquam potuit de homi'
ne diuino,quam de Mole eft habita , quum portentis 8C miraculis luos fibi illc'
xit,tyrannum uero magnam imperij partem amittere coegitcRes eftaclain
coetu fexies centenorum millium hominum arma ferreualentium.Nihilomi'
nus pauds poft menfibus , poft tot prodlgia , poft diuinitatis lucem prxfentem
(euam praelente ipla ) cceptum eft ab illis dubitari , num poflent leruari a Deo,
quuminterclufimari 8C exercituPharaoniseflentc^Confirmauit prxcedenua
diuinitus aperto mari rubro,illis^ tranlmiflis, inter muros aquarum , hoftibus
ad unum interemptis , 8C ab aqua ledes repetente fuffbcatis. Paucis diebus poft
cranfitum maris 8C prima miracula , ob modicam fitim dubitatum cft ab omni'
bus de potentia Dei : quam repraelentari uoluit , non naturalitcr aquas a puteis
cxhibcndo,Ied ex loco plane fterili. Monte omnino rupeo copiam tantam eX'
hibuit , ut a flumine amphflimo tanta haberi non poflet. Non ita multum pO'
ftea, quum qulcquam penurix paterentur , aflerebant non fatis efl^ potentem
Deum,utillos cibo donaret:quibus manna coelitus mifla contrarium fuafit,
Coeptum eft demum de pulmentis conqueri, Fecit Moles, ut carnium ccelitus
milurij tanta eflet copia,ut omnibus ex equo latis eflent,et tenui et diuiti. Nam
Deusacceptatorperfonarunon eft.Itatamen luamunera dabatDeus , utintC'
rimmagnamultitudomortepraefenti fuaderet c2eteris,dediuinapotentia nec
ambigendu.nec detrecfiandu eius amplitudini. lam rebus omnibus plena mul'
atudo, oblita Creatoris,dei3 Aegyptiacu poftulauit fibi fieri, Vnde magnaam
maduerfione opus fuit,ita ut cotra Deu nemo amplius auderet mutire. Verum
ut in fecundis rebus noftro Marte aduer^ quarrimus,uolentes^ perimus,coe'
perunt fadiofi homines,quod in Deum euomere non audebant , in Mofen ef'
ftindere. Quum enim timore mortis non auderent djcere , quod animo uolue'
bant,fdlicec,Q;,nsconftituitDeumfupernosfinpiiffimu ducem 8C ordinem
publicum infurgunt, dicentes, nil efl!e cur illipareretur , efle in eo ccEtu multos
qui poflint id pracftare, quod Mofes prxftaret : fibi itac^ etiam licere , falrc parti
multitudiniSjin rebus laais prgefle. Senfit Mofes,cuius oratio paulo ante iram
cmoUierat Creatoris : illos^ poft^ illis ita uidebatur , permifit pro fua libidfne
agere,Seorfim,utIan(fiiores ab alioru omniu coetu feparari, fibi thura acerras^
defumere,Iacros ignes adolere. itacp Deum oftenfuriT,ecquid placeat ille ordo,
Seceduntfac^iofi, coguntur, adoIent:mirum dic^ , facftu horribile , terra dehi'
(cens uiuos abfumit, Vide quid fadat poftcritas.Prajfentc (quatenus percipi ab

homine

^4 DEORBIS-CONCORDIA

homine potcfl ) Dco, miraculis ducis, patentibus, cadcm gencratio uix crcdir,
canatio,qu^ciim co quotidieueriatur,dctrahit.Poflmorteuer6 ciusmulto da
rifllma ligna fidcm fcqucntia fuccclTbribus Mofis funt cxJiibita. Itaquc quod a
pnncipio capitis dicebam,prima illa cognitio fuit longc maxima & ccrtiflima,
ut qualis circtMoics cognofccrcturiucrum quijfutura,qux prxdixerat, conti-
giilc uidcntur,tum dcmu confirmatur Sc uelut rcnouatur ea pcrfixafio.Dux ilH
fiicccdcs idcm in aluco lordanis implorato Deo fccit, quod Molcs in mari. In'
numera multitudo ficco pcdc fluurj nudum alucii tranfit , molem in medio ob
rei fignii ponit. Vcru ifta no funt fitis. Signis opus fuit rjs qui non tantii eledo
populo paterent, fcd uniucrfo ctia orbi fc propalarent.Siftitur foI,dum fidci ho
(ics inicquitur cum populo Dci lofuc, dicmc^ multo c^eterislongiorem rcddit,
Teftis eft Perfi,qui in diarijs coelcftibus fcriptii id rcliquit;teftis Grgcia medax,
h oc miraculi falfo Phaetonti adicribens.Quam minus mirii fuiflJet, ita credidif
(e,cum efl^trudis rcru omnium,& fibinoto ncbulonidiuinapotentiam adfcri
pfifl!c, nifi rudis illa opinio fuos habuifl^ct tcftcs cruditioris etia fcculi homines;
ut non f uit ulium in Grccia tam impudcns mcndacium,quod fide dC tefte carc'
ret.Ea folis ftatio,qux toto orbc aflcnticnte fuit,uifa^ eft,conflagratio putaba-
tur. Sedautor dignus gr;rca crHdiflitatcfuit,cui fiif?ragiadeditpocfis.Infum'
ma quocp admirationc fuit in toto orbc rcgrcflio foMs facla fub Ezechiajlitera'
rumcp monimctis apud Perfas comcndata:quxaIteri coflagrationi fortaflis dc
dit apud Gr^cos originc.Tcmpora no confcntire,quid mirum f Litcrx huma-
niorcs apud Grxcos nil ccrti fcxcentis ante Chriftu annis habuerant.Homcrus
cnim ctfi paulo fuit :rtatc fupcrior,ut qui circa tcmpora Solomonis uixit,nil ta'
menhabethiftori^,cuifidemmcrit6 adhibcas . IIIo 400 annopoftcriorHerO'
dotuSjUix fidem etia in Gr^ccia mcrctur.Rcs cnim iampridcm alijs in regnis ge
ftctjfama tantum dcfcrcntc,longitudinccp itincris uircs acquircte, tum demum
eo ucniebant,quu alibi fcnuiflent.Latini uero paulo antc clcmentorii ufum aC'
ccpcrant. Scd nc longius digrediar, ex innumcris facinoribus fucccflbrii nutu
diuino fa(f^is,fidem longe grauiffima Mofcs mcruit ; quoad ucnit illc que ipfc
prajdixerat uenturum,dc quo innumera oracula fan(fii prophctxpr^dixcrant.
Tunc Mofcs celebrari dcfijt^noua lucc oborta,Iefu Chrifto homincDco nato:
quictfi fatis magnaautoritatcm fidcmcp mcrucrat, cuius nullum miraculii non
fuit(nifiquiialitcruoIuit)inconfpc(ftu fiItcmilIchominufa(51um,id<^uariis
in locis 5C rcgionibus:tamcn longe maxima habcre C0Erpit,quii illius folo nomi
ne inuocato,aut ctia fblo crucis figno,omncs cius difcipuli ca omnia miraculo'
fc cdercnt,qux cdcbat ipfc proprio nominc:Sc fi fc obtulit occafio,longemaio'
ra.Diuinitatc itaq; fui prcccptoris non futurorii pr:cdiclionibus aut prophcttis
more prifcorii dcmonflrabant(nam poft diuinum rcmedium nullum fiipcrefi,
ncc poft uerum potcft quicquam alicnum locoeius fubingrcdi,quodfaIfum
non fit ) fcd prxfcntia diuinitatis , nil Dco arduum aut impoffibile oftcnde-
bant. Morborum omnegenus fanabant,mortuis corporibus etiam diutius fer
uatisuitamanimam(^rcddcbant,quammultispoft annis fcruabant.Dajmo-
nes corporc pcllcbant. In fumma , nil crat illis arduum : omnia poterant in eo,
quicosconfortabatIcfii,Chrifto. Qiiod quamuisuoluit totofu^pcrfiiafionis
tcnorc clcuarc Muhamcdes,tamcn no in uno loco tantum coa<fius cft id fateri,
ucl ut ucrialiquid falfis mifccndo,illis blanditrjs alliccrctfimpliccs Chriftianos,
qui ipfi miraculauidcrantS(: legcrant, Aitcnim,uiros ucftibusalbis indutos
(quos Apoftolos intclligit)edidiflc miracula:ct de illis proponit parabolam in
Sora leflTu.Sed coiifirmatore illo no eft opus,nifi ut poflint infcliccs Muhamc

did

G V L. P O S T E L L I L I B. I. fif

didadDeumrcdire.Agiteo ueri amatores, diligentiusperpcndamusomnia,
8C conferamus mundi opiniones cum operibus iidehu in. Chrifto crcdentium,
homines^ reueraimmutatos uideamus-Mundus ifte(intelligo hac hominum
colluuicm ex arbitrio fortunxdependentem ) quid fcelerii non comittitcquid
fraudis non cominifciturCquas tragedias non exdtat.^^quodius tam ian(ftum dC
inuiolabile,quin peruertat,con(equendaru opum, fauoris autgloriolxgratia c*
In mille difo imina ruit homo , dum fe fibi pacem iure uel iniuria coparare pu'
tat:& dum fibi uita: diuturnioris argumenta quxrit, perpetuo morte comitem
habet,gerit,acceriet . Homo aute Chrifto (emel SC ex animo SC ex fignis reuera
addicftus, ne quicquam comittat bonitate diuina indignu, ut ea hominibus de
feprxbeat,quibus falutem confequantur,feiplum primo abnegat,propriam li'
bidinem cxuit, nullam fiii corporis curam gerit , Qiiicquid habet,id aii]5 ,no fi'
bi coparatum cupit;nullius rem appetit:fuam omnibus Iargitur:hoftib'i,'s bene
precatur, fouet benefiao, patientia frangit,mortequamfcelus admitterema'
uult.iniumma,fe fua^omniaabnegat potius,quamcontraius ScTgquufaciat*.
Qiiam fentcntia quamuis multi ethnici fcripta reliquerunt, nullus tamcn illam
fac1isconhrmauit.Ariftotclesfcriptureliquit,Platoprobauit:meliuseflremori,
quam contra uirtutc agcre, Virum bonii ita pinxit Horatius, qui peius lcto fla'
gitium timet. Verii illa funt uerba,hjec funt fa(5ia. Quem mihi dabis ex mundo,
quimori maluerit,quam flagitiiicomitterec' Atomnes fatebanturcflremelius.
Ergo nuUus non agebat coutra confcicnria, feipfumg^ codemnabat. Ita fub Sa'
tana 5C natura deprauata erat,ut in. boni cognitione fuum iudicium,non reme'
dium cernerent . Chriftiano aut uere pio tam durum facinus iniquii admittere
uidetur, ut plures cenues milies millenis pericrint,5(r ueri affertionis dC falfi rc
pudiandigratia:fccleriscj5 uinoreadmortem paratilfiimi: quocpmaior uis diui'
nitatisuideretur, ctiam intantes fpomc&C pcrtinaciterinmortcm rucbant:ne
fcelere aliquando pcrirent , qui fcelus omnino ignorabant, iam antc difcretio'
ncm a fando fpiritu atfti ad felidtatem.Quod quum uidcrcnt principes mundi,
Satanxfuroribus adi, giauius fupplicium feinferre puellis 8C uirginibusnoue
rantjfi illas darent lcnoui,quam leoni, ut inquit Tertullianus. Nam nullx fcrx,
nifi uolcnte eo qui offerebatur, attingere facra corpora audebant. Ea conftantia
contra totius mundiiudicium animis inhxrens Chriftianor5,reuera Deum fb'
lumimmutalleeorii hominumentesarguit, prxfenscp futurx uitaepr^Emium
oftendit.NamquiaIioquifieripoflet,utomnino abalioriihominummcnte&I
opinionibus corruptorii feiifu ita efTent diuerfir Qiiu prxcipuc rjfdem elcmcn'
tis dC animo,atq; cxteri coftarent:qui inquam fieri polTct, nifi ea immutatio ab
autore Deo proficifcereturfNam ille folus, quam copofuit natura, altcrare no'
uit,neceftquod ipfi tyranni & carnifices in magia tantamuim ineiledicant.
Nam omne genus magorCi conficicbat figno crucis minimus Chriftianorum.
Prxterea,utinquitTcrtullianus, aureis fane uerbis : Omne malum aut timore In Apolo*
aut pudore natura perfudit , Malefici denic^ gcftiunt latere, dcuitant apparerc, getko,
trepidantdeprxhenfi',negantaccufati, nehoftiquidem facileaut fcmpcr confi' "P-'
tentur:certe damnatimcerentjdementantin femctipfos mentis maK-eimpetus,
ucl fato ucl aftris imputat:nolunt efle fuu,quia malu agnofciit. Chnftianis uero
quid fimile c' Nemincm pudct,nemine pcx:nitet,nifi plane iam antc no fuiflc, Si
quis dcnotatur,gloriatur:fiaccufatur,no defendit,Intenogatus uel ultro cofite
tur,danatus gratias agit.Quid hoc mali cft, quod martyrialis niali non habet ti'
morerpudore"tergiuerfitionc, pccnitentia,deplorationer' Qiiod hocmalii eft,
cuiusreusgaudet,cuiusaccufatiouotiieft,&rpcenafelicitas;HeeTcrtullianus,

5)6 DE ORBIS CONCORDIA

Pijciuiho^ Q^rct quum pcrpcndo, non pofliiim non indignationcpcrmoucri, quodpcfti'

dic credut fj;,-j cijaidam homincs, orbis uiccndia, pcftcs, longe ipfo Mahumeto,tyrannis,

Buangelio ^^^iplbetiaSatanadctcriorcs^diuinamiraculaaufi funtadfcriberediabolojquu

tn Gemd^ inuocationc nominis Chrifti &C Dci ficrent.O peftcm inauditam,6 uirus a quo

«14 c tnd' j.Qj,u5 orbisruina procedct.O pcftcm antichrifto ipfiftimo deteriorem. Parum

/ - fucratjordincs (acros &.' pubhcos cucrtilTc , inccndium in mcdium ChriftianiP

tinUt uera. "''""^ immififlc,(acrofin(fia facramcnta pedibus conculcaffc, cuangchum lacc'

miracuU: i'^ft<^placita apoftolorum cucrtiflcrnifi ctiam dxmonem teterrimu fuifl^ illum

qualiuedi^ dixiflct, fub quo trcmuit infernus, qucm ip(c Satan cum ftiis milics fatcri deum

deruntapo coa(flus eft.Qiiid cnim aliud cftrogo,coculcare Chriftum pcdibus, dsmoncm

fhU mno= diccrc , illumcp negarc Dcum, quam afll-rerc, dum fancftum eius nomcn inuo'

mine chri catur,dum a (andlis cius martyribus precibus contenditur,utimpIorentfanita'

jii, crciua tcm,malum dctmonem miracula opcrari c' Verum mcrito no credit pofl!e quic'

lia deui edi quam iandioSjqui eorii mortales animos crcdit , aut faltem ad iudicium ufcp no

Kpf "' eiY^ in rcrum natura . Nam id fibi uult fomnus corii faltcm, qui ab Euagelio ita

memonjs ^^ imbutos falfo eloriantur hodie.Sunt fcminaria ifta maxime imprudcnris ho-

^^ n ' minis.ordinisdiuinicuerforis.Indeortiflint Anabaptiftc,Catabaptift:e6<:^apo
uttetare= n 'r^, n. r j • m i ' r .^ .'-'. r ' r

tur eorum '"f^^^ChniroludaM.Nam quotquoteahiciormauitopmio,tcrcautnuncfun£

(anSlitate HTipii-^utdeEuagcIio crcbro loquentes, uitaab Epicurxis, &r exlcgibus homi'

cr«erJ re '^•1^"^ '^'I diffcrunt. Vcrum dchis alio loco. Ad propagationc euangclij redeun

ligionem. dum. Qi_iot rhctorcs etiam eloquentia fummi potuifl^ent abfolutiflima diccndi

Sedijdem artcidpcrfuadcrc,quodrudes ScTlitcrarumomniumignari pifcatorcsfuaferc;'

mendacia homiuccruci affixum elTc Dcum r^Id^ apudauditores cxcultiflamos , omni^

figna tribu gcncrc htcrarCr ornatifliinos r" florentibus 8C literis d^ fortunx rebus,incp fum'

untdial^oU mum adduc^isc^Opcra fane no fuit humana,abicc^os homines, opulcntos, pru'

cxopera^ dcntcs, excultos, nitidos^nontantumuicifl!c,fed quamplurimosetiamitain

tioHi . c«= fLiam traxifl^c f cntcntiam,ut &^ ipfi mortcm fponte ultroqj fubircnt pro nomine

tujmodi p, j^p^j^ Qiianto erat res a fcnfu humano alicnior,tanto fuit uiuacior, Impcritia ho

ajun w- minumfuafitfucorhctoricofacilius.Vcrumillaopcra&ruitaDeopIcnalonge

, " maximam fcccrc hdcm. Nil in occulto gcftum eft . Quum totius orbis cclebra'

diefiuntiii f''*^'""^ imperium florerct, adco utnililli poflttaddi , molecpiam laborarctfua,

UrTurcAU *^"'^^ cxcultara Grarcis difciplinx iamad fummumintcr Latinos ucnifl!ent,in

Cuiufmodi fumma, quum natura,ars, 8>l fortuna contendifledcpotentiauifxfunt,uoluit

Pauhcs tri= Dcus pcr ftultitiam pra'dicationis faluos faccre crcdcntes. Omnium docftrina'

buit Anti- rum cognitio rufticitati hcrba porrexit,fortune temeritas fenfim nuditati ceflit

chrijio, cx cultus omnis corporis ncglec^ui. Vndc co grauior conflic^us,quando Satanas

Augujl.zo in fiiisdominium cxcrccbat,per paticntiam ucritas uic^rix remanebat. Ofi

mihilinguxforcntccntum^ora-^ccntumjUtiftapoflcm faltem ichnographice
pingcre.Ccflit inuitus Satan,ccflit orbis iinpcrium,falfa religio humanis cona'
tibustanto ftipatior, quantofdfior pcfliinciatacft,atc}; perhumilitatcm&fpa'
ticntiam Chrifto ccfllt orbis potcntia, non ifta fortune tcmcritati coniunc^a feci
ca qua* uero rcpugnabat . Cognouere principcs pcrinde ut plebeij, nil cod/tio'
ne fe a Cceteris hominibus diffcrrc : feDco d<C hominibus ut fratribus omnia dc'
bcrc. Habitauit lupus cum agno,fummus tyrannus uirtuteEuangcIr) acfJus de'
fijt tyrannidem in agnos cxerccrc,franis loco omncs fubditos ccepithabere.Jn
fumma,omniaintcrfuosunumfccitChriftus.Quc)dfihodieno funthuiufmo
di Chrifhani,uitia funthominum, &:tcmporis,non fidei. Nam omnia peruer'
tunthomincs. nccmiracuIisunquamdcfijtpcrprc-edicatoresEuagelri feipfum '
orbi aperire , quoad omnibus patuerunt.nonnullis uilueremiracula : hodie^

ubi

lib. de Ciui
tate Dei

GVL. POSTELLILIB. I. ^f

ubi f n orbis parte rccens nobis aperta fit ad Euangeliir accefljo^miraculis etiam
& fignis colequentibus in nomine lefli Chrifl:i fieri fblet, Quibus omftibus co'
firmatur maxime Euangelij ueritas,&: Chrifti diuinitas,eius^ cum fuis pracfen'
tia:quod nifi Dcus effet,&: reuera paflTus^non poflTet fieri, Veru fi fiiit admiran-
daleruChriftiuirtus ea inanimorum&fentennaealteratione fuorum,potifl[i'
mum autem in conftanua martyrum , at(^ miraculorum editione, longe maxi*
ma in Euangelij traditione fiiit : de quo pauds eft agendum,

DE FIDE CERTA ET AVTttORI»

tdte Euangdij. CAP. XV.

aVum Chriftus omnium rerii ea nuditate eflfet, utnead quietcm quidem
corporisuel tantum fbli,quantumferajfiiisin fcrobibushabent^poflTi'
derc[,eacfe fimplicitate 8C manfiietudine , ut nil innocentiflRmis pueris cederet,
cademumiapientia ficTprudentia, ut anemineuincipofl[et:quemmagiftratus
ludsor um ob rerum tenuitatem 8C fui negledu omnino etiam indignum con
fonio putabant,quem rurfus rerum imperiti eius miraculis 5C docfirina acfii , eo
quod cotra animi fenfum nunquam adierunt , aut deum , autprophctaru fiim'
mum iudicabar,qui facfiu eft, ut fineuUa ui, fine humanx (apientiaj fuco,in illis
lodsubi cgit uitam , intra ?o annos fueriiGiusreceptaperfiiafio,nifiS^eadem
plane que gefl^rat,docuerat(^,inculcarentur fine ulla acceflRone,miracuIis^ ea
pr2edicantiumconfiimarentur^Quomodofieripotuir,utquxuidebanturtam
diuerfa in homine,in unum ita coaluerint, ut ijdem (enius eius docfirinxreful'
tarent,&: conformes fierent,probarenturcpab omnibus (pra^ter infandum ma
giftratumretinendxhumanxpotentixcauiarepugnantem^quxinuitagefl^'
rat docucrat^ c' Diuinum eft opus Euangelium . Nam ft:atim a morte eius fcri'
ptum &C prxdicatum efta Mattheo:cui paulopoft fuccefljit Lucas,homo rerum
humanarumperitiffimus:nonitamultap6ftMarcusfucce(Tit,Petridifcipulus;
quibus omnibus impofiiit colophonem loannes , Nec tantum hi fcripfere,fed
ad i4.qucE uidcrant fcriptis retulerant,explicauerant^ latius alij qug ab alijs O'
miflia erant.Qiix omnia praedicata fiint non tantum externis gentibus , fed prf-
mu ijs in locis,ia quibus uerfatus erat:ubi quamuis plures magiftratus Hebrxi
refragarcntur diuinitati eius,tainen quonia res ira geftae efllent, ut fcriptx erant,
referebanturcp, nullusunquam quicquam negarepotuit: quod eftindubitatac
fidei argumcntu.Nam fi quid falfi legifl!e , fcripfiflfe , aut redtafl^ comperti fuif^
fcntilli homincsautoritate humana omnino deftituti, Sc^ob neglec^um fplen-
doris aut glorie etiam infenfi,quis non ftatim illos mendactj arguifletc^Quis no
exfibilaflTetr' Vcru tantum abeft, ut prgfidium humanum Chriftus in principio
fuxrcligionis uoluerit amplec1i,ut etiam fi quid accederet,probatum id noUet,
Sacrofanc^a eius ecclefia , in qua prcefens regnat, quum tantam multitudinem
fcriptoru Euangeliftarum uiderct, cenfuitnumerum ftatimredigiadquatuor, . -
quibus nunc utitur,tum ratione human^e perfliafionis toIlendx,tum quia pro- ,.fign,flf^'*
phetafancfiusprxdixeratfuturumut quatuor animantia,quibus fimilitudine multosco*
refpondcnt,Iaudando Creatori fatis efl^ent.Ezechiel primo cap.dum fpirituali- ndtosejTe
bus inuolucris diuinitatis imagincm pingit,id fignificatii uoluit . Qiiod autem hilioridtn
rationes fliblatas a perfiiafione Euangelrj uellet, id potifllimum apparet in ope- eudngelis
ribus Clcmcntis, Pctri difcipuIi,apofitolorii focij ,etiam flimmipoft Petrii pon- cdnt cote*
tifids.Namquiluiderctecclefiaillum fa-ipfifliepluradePetro,cuiusopusetia xere,non
acfta pollicetur,8(f rationibus humanis confi'rma{Te,gentilescp fumma eloquen- ""'^ P^^ft^
tia &rproprijs eorum perfuafionibus confodiflle, noluit librum illum facris 8C *^lr'

i canonids

ft DE ORBIS CONCORDIA

No opinor canonids adnumcrari,ne,quum ipfe Chriftus autoritate dC miraculis fibi uiam
autorc lo^ facit,uidcrctur ctiam humano egere prxfidio.Oportcbat cnim a(renfu,nonra'
qui ic im- tionibus tcnucs primorum Chnilianorum animos imbui, antequam uUam ca^
prf//o cle j.yj^ rerum quas crcdebanf,capcrent rationem : non fccus atqj puerorum rudi-
inente,je^ mcnrisficri lblet,ucohm admaiorcs docftrinarum gradus ueniant. Certeopere
e germa- (2i^^f.j^^i^ fj,j iqhjs orbis do(ftius habet, quod ad carum rcrum quas trac^auit,
bris quidi ''•itioncsatrinet. Omnino enim S^ noftra ponit fi< confirmat, & aliena deftruic
cuntur in ^ refutat,Quod uero cum fenfum habucrit ccclcfia, ut nollet rationibus uti, id
itdli£ bi= "bicp in hbris noftris uidetur.Nam ut de cxtcris taceam, quid Joannis euange*
hliothecis ho mirabihus r^ Quis diuinitatis magnitudinc cxplicat akius f Vt ctiam fummi
afferuari. philofophi fateantur,quicquid unquam Plato &C carteri de diuinis tradideriint,
No/j quide effepauciflimis in eo coprarhcnfum : S(^ tamcn nullam fubiungit rationc. Iderti
argumen' de Paulo iudicandum.Nam ii unu altcrum uc locum excipias,nunquam huma
Utionum nis rationibus pugnat, fed ut ipfe inquit , oftcnfionc fidei dC uirturis in Chrifto
jvrmii fcri j^f^^ Quid crgo diccmus ^ Tot autores fancf^iftimi cur rationibus egerut.^ Mul-
fturaan= j,^ poftea (cculis SC autoritate dC ratione pugnarc funt coac^i , obortis SC in noi
xteutitur. grmatis philofophis,cthnicis,Iudxis, hajrcricis.IIli quia rationibus nos impcte'
omnia con ^^'^^y^^^^^ fuogladiocrantiugulandi: alioqui fieorumautoritatcsautcxalijs
fim foli= dccerptx, aut a nobis mutuatx non fiiiflent,locorum coUifione explicarionem
dtRimii ra "3tur.'Eapcricndc'e, procul dubio quam nobis adfcribimus in rcm luam ucrriP
tionibus. iIent,dctorqucdoq? corrupiflent.Fuit itacp ratio adhibcnda,quum cam ob rem,
tumpofiflimum, utadultoorbi iamfolidioris eruditionis capadfcnfimrario'
ncs rerum,quatcnus humani intcllccfius modus patitur^&rrcrum conditio pcr'
mittif,inftillarctur,aperirenf urcp. Satis cnim habuit Chriftus, uicem prajccptcy
nsomninoinhacmortalifatcgcflllTc.Qiium eflet abiccfliflimus, ignotiflimus,
&r conna iudicium humanum rccipicndus, noluit humana opcra ficri, ut pro'
baretur,nc fibi quicquam arrogarc poflxt,quod fua artc &C induftria,eius aucfia
eflI'tpcrfuafio.VoIuif paruulosrerum paruarum capaccsclemcntis litcrarum,
fyllabarum nexibus,connexuipartium aflenfum prxbere:antequam adearum
rerumnorioncm,queIiterarumonumenfis leruantur,pcrtingcrcmus.Difdpu
lo aiif bcnc educato,&r magiftro optimo digno,licet pcr fc (quamuis ibbriar) ra
tioncs rcrum quas iuucnis cccpit perquircre:ita tamcn, uf fi ommVnon capiat,
non idco alitcr cflc pufet,quc>d non cocipiat tam magnarii rerum modum : fibi
interim fidcm facicns ex his qux ucriflJima coperit , cx autoritate tamen praccc
ptoris indc olim crcdita . Nam ca eft noftra: imbeciilitatis tcnuitas, ca demQre'
rum ctiam minimarfr obfcuritas , ut fi a minima noftra cognitionc nobis fcien'
tix fidcm facerc uolucrimus , proculdubio id, quod nos maximc olim fcire pu'
tabamus,id nos maxime ignorarc fateamur : atq; fi cam naturae parfiaila,quam
nos pcrlpecftam habcrccredimus,cum eaqueignorafurinolc,c6parcmus,prO'
culdubio idipfumuix rationem gygartiaut milrj ad uniucrfum habcrc fenrie-
mus. Nam ut a maximis incipiamus, Cccleftia omnia 5^ intcllecflus ilIos,quorij
effcc^ahIcuidemus,priuationenonhabituconcipimus. Ex infcrioribus uix ea
nobis funt de fuperficie perfpec^a,que ante oculos quotidie habemus,caq5 qua*
tenusnobisutiliafunt. nam alioquifupcrfidctcnus.Et qu;xnouimus,interiO'
riirirtute ncglcc^aignotacp fcimus cxdemonftrationc, prxccdcntc afl!cnfu no'
fcimus. Nam qui non fucrit afllcnfus huic conccptioni , linea rcc^a quid fit , aut
trigonum ,nullaalia rationc quam c]iria cft,nunquam quicquam dcmonftratio'
nis capiet.Fccit uero Deus,ut facile omnibus primis notionibus acquicfcamus,
QiiaeomniaPaulusille nofter ki^v^soi cognofcensdicebat,Nil me arbitror

imer

G V L. P O S T E L L 1 L I B. L 99

^ iriter uos fcire preter lefum Chn(l5,8C eum crucifixij:perinde atf^ fi diceretphi
TofophuSjrul mihi tam certu eft, quam quatuor efle eIementa;autgeometer, nil
certius nouihnea &rpundio ♦ Longeautmaximam ftdcm & autoritatem affert
Euangeho,autoriscp cius diuinitatc probat,quod ea etiam luafit,quaj ex diame
tro pugnent cum rationibus humanis uulgo receptis^ Necenim lapientum aut
iuftorum contrauenitrationi, Nam pleri^ philoibphi rationes eius contrafen
(lim uulgarem tutari funt conati,iufti eas probarunt« VerQ duplici ratione nun
quampotuitjquoddocebantjl'uaderi,Pr]ma,qu6daIiter,ideftmaleuiuebant:
ah'ter,ideftbenedocebant.Altera,qu6ddiuinusiIle fpiritus perfuafionis diui'
n^ fomes longe aberat ab illis hominibus,qui ncc honoradi Dei cura, nec uitae
proprixemendandxftudiojfedoftentationis&glorioleexhominibuscaptan
dx cauia ea docebat , Alioqui fi fpiritus Dei adfuitlet, quamuis uita non omni-
no reipondi{Tet,procuIdubio cuiuis ita fuafiffent,ut nil prius quam opcribus id
probare auditor lategiflet :■ Nam 2<r multi uiri nequaminnominelefuChrifti
etiam docuere^ScT miracula edideriJt : quo maxime pateret ea miracula &C uerba
non ab homine,icd a diuina uirtute ordinecp proficiici, Prgfaipta illa,qux funt
aliena magis a fenfu muItitudinis,huiuftnodi ftint: Omnes homines ueluti fra
tres Dei^ filios ex xquo diligere : dC potius propriac etiam uitx iacfiura , quam
eius praelcripti neglecftum admitterc:Iniuriam xquo animo accipcre:Hoftibus ,
bene precari; Vindicfta negIigi,Deo^ feruari : Et parentibus d»l fortunis &C in^ ,
columitati dC uitx ueri aflertione 3C uirtutis acfiionem praefcrri:Sponte 8C ultro
in pericula ruere, modo dC ueritas SC hominis lalus feruetur. Accedathis fua-
dendis Demofthenes,Cicero, Aeichynes,Hortenfius : utriufc^ lingux quxuis
lumina ha^c proponant,rationibus aganf,beneuoIentiam captent , infinuatio'
nibusirrepantinanimos,attentos, dociles, beneuolos faciant, &: fiquid aliud
prgftigiofx eloquentie machinamentu eft adhibeant:fi ita perfuaferint,ut ullus
fit,qui illorum lenocinio captus /ponte ifta fubeaf,operibusffi teftetur, hcrbam
porriget ueritas, At dum rerii omniij egcni piicatorcs , eloquentia potillimum
deftitufi^hxcproponuntjillis aeditur.Quonia non ipfi funt qui fuadent,fed di
uinus ille fpiritus,qui corda omniii emollire, 3C quouis flec^ere nouit, orationi
illorit attentione dC beneuolsntia in fibi elcc^is coparabat . Vbi /anein fumma
arte quicquam non eft pofitO[,non eft certe,ut illud fieri poflit,quii infcriori effi'
d nequcat, Quum aOlt fieri uideatur, non ab arte induftria ue humana , fed a di'
uina planc potentia fieri coftat . Atqui quotquot dedcre nafccte Euangelio fua
nominaChrifto,nonunumtantumautalterLliftorumprxfaiptoriTperfuafum
habuere, fed in uniuerfum omnia tenuit, credidit, docuit, opere firmauif,quif^
quis Chriftianus fuit , At dicet impius , illi ueftri indoc^ti fibi fimilibus dC indo'
A's fuafcre. Nullum docliorem in fiiam traxerunt fententia , Quamuis nullos
humanis difciplinis &!'uario doc^irinarii ( qu^efblentgloriolxopinionemagna
in hominibus malis uanitate infundere ) genere ornatos, habuifllct prima fron'
tenoftraperfuafio, nil fane mir3 efl!et:quii ea prxfcripta,quibus utitur frequen'
tius uita externa,fucocj5 illita,a placitis quorunda pallio dC barba tcnus philofo'
phorii pendeat. Verii quotquot ucritatis, no aur^ popularis amor ad fapienria:
amore traxi t, eos omnes afl[eclas habuit noftra religio, fi de ea audiuerint. Atc^
utpateat,emultis paucos produca in mediii.Nolo attingere, quot magni nomi
nis homines ex gcnte ludaica in fiimmo magiftratuu SC dignitatij faftigio collo
cari,maluerintprobrofee fuo fenatupelli,quam a Chrifto defcifcere,ut Nicode
mus,GamalieI,Iofephus Arimatheus . At qux fummafuitin ludxis literarum
humanarumcogruaocQuiscultusc^Maximus fane,uel eoargumento, quod

i z nuUus

,oo DE ORBIS CONCORDIA

nullus inrcr doc^os habcbatur , qui non in Grxcarum litcrarii cognitfonc e{Tet
admodum ucr(atus:idq5 crat iam a temporibus Alexandri. Quis cnim non ad'
miretur paucis poft illum annis fcptuaginta duos fcnes ab uno fcnatu Hierofb'
lymitano potuifle dctrahi , Sc ad Ptolcmarum rcgem pro legis intcrprxtatione
dud f Anftobulus nonne fuit cIoqucntiiTJmusc^Philo cx Iud;ris potuit Platoni
coparari.Iofcphus hiftoriographus clarifllmus quanta cflct in ludacis literarum
humanarum cognitio fatis aperuit, dumcloqucntiaSifhumanitatcnilGrards
ccdit.Erant ergo non ignari reruhumanaru lud^i.Quarcigitur non omnes ac'
ccfl!eruntadChriftum.^Opcs,magift:ratus,gloria, honos,fumus,aurapopula'
ris, qug omnia erant aut rclinqucda,aut niluli facicnda,obftitcr ut. Quod ipfum
ncmiru inm ludari^-, in omnigente &prouincialocu habct. Quotquot enim
(eu in aulis principum ucrfantur^feu magiftratuum funguntur muncrc,( fi pau
cos cxcipias ) tantum abcft , ut ueri cauia ucl minimum dctrimend accipere ue'
iint,ut ctiam nil facrum fmclum ue habcat,modo fibi aut fuis prodefl[e, atqj hc
norum fumos copararc pofllnt.Is cft mundi morbus . Ex cloqucntia ipfa uidc
bis Lucam (uiiTc pcritiflimu Grxci fermonis.Prartcrea ex artis profcflHone phf'
lofophiam ncccfl&rio eum diligentcr legifle conftat : alioqui medicus cflTc non
poterat.No loquordePaulo, quicoacfiusacceflitpoftmultanonTisillatadam'
na.Ex fcriptis uidcntur Paulus,Dionyfius Arcopagita,Egnatius,Hicrothcus,
fummi Platonici. Quid mcmoi c Aquilam, Apollon,Timothcum , ludaid gC'
ncris r" Qiro crant docliorcs, co cious ad noftios conflucbant , Qiiid Egefippo
dodius r Qi^rid Philonc iuniorc maius r' Noftra illi probarc uita &.' fcriptis iata'
gerunt,Mclctius, Iuftinus,Quadratus, Ariftidcs, Mclito,Thcophilus, Mode'
ftus,Tatianus,Mulanus,Barde(anes, Apollinaris, Mikiadcs, ApolIonius,in'
numcricpalij jtumGrarcitumLariai, non minus eloqucntcs quam iapicntes,
qui omnes pro noftra religioncad imperatorcs Romanos contra falias pcrftia'
fiones icripicre:non tantum noftra probare,eorumcpprxfd-ipto uiuere uoluc-
runr, icd ab impcratoru digredietcs aut familia aut familiaritatc, amicitia 5C for'
tunis,aufifunteriam fcriptis adoriri ipfos imperatorcsnobis infcnfifl1mos,ua'
nitarcm^falfe perfuafionisillisdetegcrc^&rnoftra fnfinuare,atq;demumpro
ea afl^crcnda mori.Si quis fibi uult fide faccrc eruditionis,qux in Clementc crar,
Icgatciusrccognitiones( utucrtitRufilnus, quamuis interprete admoduma
maicftatc autoris reccflilTc putcm)uidebittamen orbemdifciplinaruillifuifle
familiariflimu.Extant luilini opera, idem de illis licebit iudicarc.Quis non mi'
retur fcnatorc Romanii trabcx ultro pr»tulifl!c CTuccmc^Lcgatur TcrtuUianus,
ExtatCyrillus, Lacflaiitius, Vi(fiorinus, Arnobius,Origcncs,Bafilius.omnes
inter ethnicos uerlatidiutffllmc. Hosquflegerft,uidcbitnil Ariftotclc,nil Pla'
toncm cognouifl!c, quinlongediligentius perpenderint: &rtamcnChriftidO'
<firinam SC crucem prartulcrut uanis opinionibus 5C rationibus. Nolo in rjs am
pliusimmorari. Poflcmccleberrimisinomnigcncrelitcrarumhominibustan
tam opplcrc chartam , quantam StT fcriptis illinere : qui humanx philofophiac
uanitatc pofthabita diuinam ita funt amplexi,ut mortc acerbifllma 5C f naudftfs
innumcriscp tormcntis confirmata uolucrint, Si aQtquis obtjciat, nccmagnos
fuiflc uiros,nec magnis honoribus &C fortunis au(fios:nil moror qua conditio'
nc fucrint,tenui an iplendida fortuna, nil rcfert . Paupcres uidemus totis cona'
tibus ambirc diuitias opcsqj , quibus ncceflitatis legcs a fc depellcrc concntur:
diuitcsnullum non moucrc lapidem,utundccunc^partisfi'atacccflIo. Qirales
illi antc fucrint ( ut dixi ) nil refert.Conftat dCfpci&C fortunx li^lendidx pn-etu-
lifle,quienehoftibus quidem aufis optare. Verum qui ficripotcft,utincffabilis

ille

G V L. P O S T E L.L 1 L I B. I. jot

ille Crcator leges a noftro fenCu tam abhorrentes codiderit c' Quum hominibiis
ufui efle debeantjno angeh's,aut perfedae cuidam natura^c^Ratio eft in prochui.
Vt dum illa uidcmus , quac ab ipfo profecfh funt , non pofle nifi iuftiflima efl^,
etia nos ipfbs in ilhs cognofcamus , quu nos tam deprauatos eflTe (entimus,at<^
extra naturae leges diftrac^os, ut facroiandla dulcedine nil nobis lit amarius,pa'
ce nil turbuIentius,bonis,iandis5iuftis,honeftis^,nil deterius,prophanius,ini
quiusjturpius iie putemus : maxime uero ut fateamur, eria quum omnia feccri'
mus,quasin nobis funt pofita,nos inuriles {eruos:impIendicp ea prgcepta impo
tentes nos (enticdo,autori Deo etia ea adicribamus, quaca nobis fa(fta cum eius
auxilio fuere.Nam ille nos nobis dedit, nos in nobis uegetat, inftrumenta qui'
busbeneagamus iuppeditat,etmateriam,in quanos exercerepofljimus offert.
Lex diuina et Euangelica longe ab humanis differt tum multis alrjs modis,quiJ
potiflimu a principio 8C fine. ToIIut enim illar, aut potius minis tollere (atagut,
uitia a Repub.quu emerierunt. At Deus optimus maximus etia fomiti, &C pec'
cati radici, occurrit. Verbigratia, de homicidio lex humana dicet:Qui icies UO'
lens^ hominem interfecerif,morte pleclatur , diuina uer6:Si quis dixerit fratri
fuo racca , reus erit iudicio . Diligite inimicos ueftros . Quare tam alto princi'
pioCSinonpr^ecedebatodiumjfimuItaSjquerelXjirJp^contentioneSjphilautia,
nonfuifl^tlocuseffecflui. A capiteremedia funtadhibenda. Vbi perpetuusa'
mor,nun^Iiuor,autuuInus,autmorsefl^poteft.QiiomodoigituridemDeus
fibi diuerfus uideturcln ueteri enim teftamento dixit tantii,Non occides, Non
mcechaberis, SCc, In nouo autjueluti illi maior prudenria acceflerit, dicit : Qui'
cuncp odit frane iuum, homidda eft.i.Ioan. j. 8C, Quicucp uidcrit mulierem ad
concupiicendam eam,iam eft mccchatus cum ea in corde iiio.Quid fibi ifta UO'
funt.^Populum liiaeliticum (utiam diximus) moreiapientispxdagogiuoluit
tracftare.Itac^ ob duritiam cordis eoru,leges illas diuinas quide,(ed duilibus no
multodurioresdedit,utperIcgc,qu:cnihiladperfecfiuadducif,uenirenttande
potius femimali, quam omnino maliad lege euangelica:quac ipia non tantu ho
minem ab exterioribus fignis bonu,fecferia interiori mente purgatiflimum rc
quirit.Nam quifquis talis eft,quu in fe habitet,nil planegrauiorii fcelerij comit'
tere poteft. Gratia eam obrcm meritc) lex Euangelij dicitur:illa uocabulo legis
ideo nuncupatur,qu6d ueluti legcs,quas naturalimotu cacterisgentibus Deus
deditjbonum ciuiliter hominem conftitueret.Quod intelligentesprophet^,
muItisantcChriftum annisomnia legitimaad puritatemcordisreducerefata'
gebant.Solum itac^ Euangclion autorem fuum teftatur fcrutatorem cordium,
radicitus conuellente fcelerum origines 3C fometa . Veriipaucis illg Ieges,quas
mundus no probat,autfi probat, uerbo tenus confirmat, quantac^ urilitaris in
hac uita cauft effent,fi feruarentur,funt figillarim perpendendx,

. DE DIFFICILIORIBVS EVANGELII
pr<ecfptw. C A P. XVI.

MVItis rationibus Chrifti leges perditis hominibus uidentur non ferendg :
uerum no maiore ulla aliqua ratione , quam quod innumeris animi cor'
poris^uittjs laborant. Quifquisbilc fcruet,illamcpfrequenter irritare,acrio'
remcp rcddcre ucl minima occafione folet, non ulcifci, efl^ impoflibileiudicat,
Qui in Venerem pronus ruir,fomentacj3 undiq? qu^erit libidinis incitandx,no
poteft ferre hoc praecepri : Qui uiderit mulierem,ut cocupifcat eam,&:c.Si quis
glorix dC fum orum captarione tenetur , nunquam illi perfuadeas , ut qui mini'
mus 6<rabiecftiflimus eft,fit omniijmaximus,Deo^ chariflimus,&:proximus.

i 3 Nam

U>t DE ORBIS CONCORDIA

Nant fplcndorcm impenoru,magifiratuum,dignitatutn^ omnfimi uidcrenjr,
quiiftaaflrucrct, conculcarc. Qui laborat auancia,nuncj5iiludribi perruadere
potcrit,rnclius elTe dare, quam acaperc;omniagratis ( etia hofb ) efle clargien-
da,nullum dcnicp bcncho) pra:mium repofcendum. Ita in cxteris , ut quilcp eft
afFedtus,ficc6traeaiudicat,quxcius hbidminoinfcruiunt. Atqucm nonagit
tranruerfum gloriac ardorrquem non torquct dC enccat ambitio.'' Cui uoluptas
familiaris morbus non eftrQuem non dementat uindiclg rabiesf Jn quem non
cxercet tyrannidem iracundiar" A quo pccnas no petit habendi fitis r Nec unus
homo dominium uniusautalterius tantum patitur, fed ea funt natura: uitia:ut
fi fcmcl irrepferitquoduis illorum, homincmi^ totum occupaucrit,ftatim alia
omnia ucluti fatrapas 8C tyrannidis miniftros acccrfct.O miferum homine,qui
unam ob culpam , quod tc unum ignoras, hxc patcris . Eflct uerc) tolerabilius,
unumquemcj; fuis uitrjs prcmi,fibicp perirc. Verum quo quifc^ plunbus urgc
tur,eomagisillatransfunderefatagitinalios:utquod inillo uiclebatureflleui-
tium,iam omniu itidem com ittentium confor tio tiat laudabilc , quia plures ha-
bctfocios,6crfuxopinionis colIegas:quafi minusardeat,quicumpluribusar'
det.Inde uitiu in nomcn uirtutis irruir,eiuscp fcdcs occupat:hinc uirtutis quide
uocabula in hac morralitate fplcndide profcruntur,laudantur,cfrci untur,in ui'
tio uero exercetur.Sanc^aru lcgum Euangch] prxtcxtu ( quod uidcrentur difH
ciliorcs hominibus mcnte dC corpore perditis ) introduxit fuam perfuafionem
Muhamcdes,e diametro contra Chriftum pugnantem:qu6d eo fallacior,aut ad
uindic^tam concitatior, aut dcnic^ omnium uitiorum colluuie perditior morta'
lium nullusunquamfuerit. Namunahora fubagitare quindedm uxorcsfuas
cum ancillisillegloriabatur.Quosautem habebatamiciflimos, fiuel folo nutu
lxfiflcnf,in lcc^o dorm icntes cohciebat . Ideo dixit fuam legcm efle intcr uetus
&rnouum teftamentu mediam , eam^prnrclaris fadnoribus huiufcemodior'
nauit.Non fatis itac^ illi fuit pcrire ,ut regnaret : fcd quia uitia in eo carpcbatur,
ne uitia uiderentur,leges quotidieferebat,ut omnibus eadem atc^ fibi liccrcnc,
Vindicfiam,quam lubentilTimeexcrcebat,ifa legc firmaram uoluit; utdamna*
tum aflcrat, qui iniuriam iniuria non ftatim compenfaucrit . Ita SC in tota eius
legc ut fuis uitrjs patrocinarctur , condidit lcges fuis fcclcribus propitias : quod
in uita dC dodtrina cius patcbit. Non fccus faciunt fcrme ubiuis principes3& au
Iici,homincscp in fummo rerum faftigio pofiri. Quamuis cnim legcm de licen
ria fcclcrum pcrmittcnda non ferunt,dum famen funt cxcmplo, confcrj ueren-
tur alijs prohibcre , quod ipfi committunt . Ita fit, ut undc ius in humanos de-
bcbat proflucrc, indc labcs SC pcftis fcrpat in omncs , ca una rc,qu6d facrofan'
(Ris Chrifti lcgibus non obtcmpcrant. Si enim dum dc uindicla ( uerbi gratia )
agunf,fibihocproponcrcnr, primum fecontralegcm Dciagcrc,dcmu nccefla
rium clTc naturxlabem adfcrrc.quifquis uindicftam fccntur,infinifis ardoribus
illum premi,qui proximi fanguinem fitit, aut fibi, aut altcri , aut utricp cfTe pe*
rcundum,familiamparcntesuna cum aduerfarfjscommiffurumjCum fummo
probro pofTc uinci,fine gloria uinccrc,&f hominc pcrimcrc , naturamcp ipfam,
qux uit.T S.' durationis caufa crat,c medio toUcrc. Qin' ifta omnia pcrpcnderet,
nonncfarius lonqeduccrct tot malafugere, &f paricntiaaducrfariumuincerc,
quam Icuis opinionis gratiatotdifcrimina fpontefubirer' Quum pr:ccipuead'
millb facinore inuidiani a multis,dcdecus a bonis , a paudfTimis illiscp aduIatO'
ribus^Sc!^ inimicis nomine amicitia? cmenrito ,gIoriamfit reporraturus.Taceo
actcrnam fac^i pctnitcnriam,:ttcrnas Erinnycs,ncgleclu Dci . Nam ifta omnia
lcuia uideatur ncceflc eft illi,qui ob lcuiufculam opinionem fjjonte in mortcm

ruit.

G V L. P O S T E L L I L 1 B. 1, ies

rtrir. Atfi miiiriam pauar,ait,impune, inuitabo mea patienria homincm impro
bum . Legibus poteft compe(a : iudicem conueni . At quia ribi pars in fcelere
cft, 8C fortaflis prouocafti,quem necatum cupis ,mauis tuo arbitrio, quam gquo
&rbono decernere, Siinalterum copeniatainiuria ribiianitatem, aut res quas
pcripium ribiperijfledicis,recuperares,merit6 quidem:fi pedem abftiilent,&r
eius tibi eftet urilis,tuo deperdito , ab illo uellcs coniequi : &: fic in llmilibusld
quidem efletaliquid.Verum quu nilaliudex uindi(^aconfequare,quam quod
probriineumintentas,miri5quiditainianias, lUum ncquamhommem &:fla'
gitioium clamas,eo quoddamnum hominidedeiit, At non uides,qu6d quum
damnum illi inferre cupis, eadem fcelera in te rccipisr Nam damnum das homi
ni.Sedilleprior dedit.ltidem poftea de tedicet.Itac^ aeternus crit umdidar cau'
fz infernuSj&r in hac dC in futura uita, Vindida Dci folius cft, Qui illam fuo no'
mineexcquitur, negatdeum, que non credit iuftum, S^relaturum pro meritis
prxmia. Nomine autem publico, aut afflicfh" egcni(^ &: ope indigcntis graria il'
Iamexcqui,eauer6uindi(flafiahtercomponino potcft, eftxquilfima. Verum
hanccuratnemo:illam ambiuntomnes.Dicetaliquis : Id cfta natura cmnibus
artimantibusdatum,ut(eftia^tueantur,Eftquidcanimantibusomnibusquac
iegecarent,ana.turaconftitutum,uthoftes conficiantjinfecfientur. Vcrum ho'
minijCuiratio impcrat,qui iudicio fibi moderatur, poftprimos motus in fedc'
icendir,cui funt pofiia iura,iudices conftituri,uia ad repcnfioncm iniurif patet,
non eftperindeatc^ bubus,equis,leonibus,tnproprium gcnus faeuiendii.Fru'
ftracnimlegcs ciuilesidprohibent, fi ob idquodfit in natura pofitum, ideo fit
agcndum. Motus illi fiint rationemoderandi:alioqui in alia omnia difcrimina
ruat ncccfleeft , Deum^effe ncgct, qui uindicflam fcc^tatur, Volumus omnia
Deo pr^riperc,&: nobis adicribere. No iecus atcp fi efl!ent plurcs fratrcs in una
famiha eodem patre nari^unusqj acceptaab alio iniuria, illam rcpendcre ueller,
autoritatemcp &: arbitrium eius gftimandx patri adimcrc,& fibi fumcre:quum
tamen conftet uel uulgato prouerbio,Omnes in propria caula cxcutirc Sed ita
mualuit opinio:Si non ulciicar,non fum nobilis, non animofus , non habebor
bonus animofusc}5miles,Sieftmilitcmagcre,necarefi-afrcmautfocium : fino'
bileeft,quodinaliocondemnas,inteprobare,benehabet. Quidalicnisoculis
&C iudiajs fcruis.^ Quid ad te fama dC alienum iudicium , modo nil te indigni m
tefeciffe (entiasC Non potes afieno iudicio mutari , Sis bonus : iudiccnt te ma'
lum, quantum uelint,non fis deterior : fin iecus,cura ut cmcndes, quodim'
probant, Si deiertorem in bello, fimollem 3C remifliim inhoftcm uidcant, fi
dctrec^antem imperia confpiciant, mcrit6 famie 8C honoris ratio crit habcnda.
At fumus fama^nil in rebus mutat. Nos ideoilla torquetopinio, qu6dnec
Deumpatremiuftumcp,nechominemutifratrem habemuSjCredimuscp.Hinc
omnium malorum radix odium.ut nil lit fanc^ius aut uerius dicf?o illo loannis,
Qui odit fratrem fuum,homia'da eft. lam iatis patet,quanto iuo commodo mi-
(eraifthxcmortalitas diuino prxfaipto fubfcribatin codonanda iniuria,quan'
tisq? inuoluantur calamitatibus,qui contra ientiunf,dicunt,faciunf. Pcrpctuus
illisardorprxcordia torref,continuus timorianguincmcogit.Namquialtcrf
uulthaberiformidabilis,formidineetiam tangaturoportct.Quarofcliaorille
eft,quireiponfionemolliiramfregcrit,durupatientiauicerif, bencficioexho-
fteamicum fecerif,paccm loco belli acceperif,& utuno ucrbo dicam, omni offl'
ciorumgenere fibi fratrem reconciliare tcntaucrit CEftetiaminijslcgibusdi'
ueriaa ciuilibus,5:: Moiaicafenfentia,Na politicxlegcs poft primos animimo
tusjhomine perfequi iniurias flio arbinatu uetant, Amet uer6,an odio habcat,

14 ut

-•jo^ DE ORBIS CONCORDIA

ut facere nequcunr, ita nec praefcribunt, nec curanr. Kraclinca odio habcri mi'
micum permirtit,iubetcp cadem,arc^ fupra rcruIimus,rarione.Prx{cripru ucro
Chriitijquod fuos una uerfari more angeloru fummo pacis uinculo iuber, non
tantum niiuriam clle condonandam,&: Deo uindi(f^am pcrmittendam ftatuir:
fed eriam amicitiam fummam cu aduerlario habendam , beneficiocp ira deuin'
cere , ur uehr noHr , in fe deicendat , fecp iniuftiflimum fateatur , qui bona mahs
rependerit.Si efurierir (inquir Paulus; inimicus ruus,ciba illum:Si firierit, po'
tum da ilh.Sic enim faciens,proijcies carbones ignis iuper caput eius.Qua ora-
tione intelligit,ncce{Iaii6 ignem charitaris ira in eum illapfurum, ur ca rarionc
incipiar fibi leipfum oftendere, Non faris haber Chriftus, feu in uirio uirando,
Ccu in benefido conferendo,nos ab exrcriorilms fignispendac. Viresanimi
poftulat ille : fi definr,fruftra laboi arur. Ex animo eft amandum dC benefadcn'
dum. ex animo efta malo reccdcndum.Qui bcneficijs inimicii promererifara'
gir , Deo pcriimilis uidetur. Quum emm hominci; iingulis momcnris 8C tcm'
porum articuliSjDcum irritarc lbleant,ftudeant^,bla(phement, neghgant,fa'
c^isabnegentalij,ahi ctiam uerbis:in omnes ramen ex xquo beneficia conferr,
Qui ergo huiuftnodi patris filium fe uulr maximeilli probare , idem plane erga
frarres omncs faciar necefte efr , quum crga omnes, rum maxime erga domefti'
cos fidei.Nam filius non debet efte condirione mcliori, quam parcr.Ille non fo
lum no punir,fcd maximis cumulat muncribus, SC co fepe maioribus,quo dc
teriores:ur falrem illis dcuinc^i muneribus,aur ranrum darorcm agnoicanr,aut
ingrati mcriro pereanr. Ediuerfb ucro fuosquiaiam(ui(unr,affliclionibusad
fe reducir, ne fecundis rebus elati fimiles iniquis fiant. Hos omnia oporrer da-
re fiarribus,quia Deum comuncm patrem norunt: illi ideo cumulis aggregant
qux Deus dedit,quoniam ueluri emandpari cxtrafrarernii agunr confbrrium,
Qiii patran itaqj Deum fuper omnia diIiget,proximum uti feipfum,proculdu
bio nec parentum,nec reru rationcm eft habiturus, modo reru omnium autori
fit iuncfius, Hxc cft uita ajterna, ut te nofcant ueru Deu , 5C quem mififti lefum
Chnftu.Quod ur fiar,omnia relmquere oporrer,ur re poflideas. Has fenrenrias
urcunq? dclibaucrephilofophi,ucriiira,uruerbis ranru,non fac^is,uranrcdixi,
docuerinr. Ncmo ideo pro Plaronis aur Ariftorelis pr^fcripro feruando , uel
minimii damni uoluir unquam pari:qu6d uira negarenr,quas ponebanr leges,
Plaro cer te in lua rcr ii communirarc uoluir ad frarernirarem declinare : fed inrC'
rim dum diftingucre ncfcir,quid comune,quid priuarum efl^ dcbear , lupanar,
non Rempubhcam inftiruir.Scd hoc in loco obftreper mundus : quii fir innara
maiori hominii parti fegnitics, dC iniurix infercndar morus, R omnia parimur,
omniam largimur,apcrimus incrrice ianuas, iniuriam in nos ulrro proriramus,
O urina qui ralia obijciunr, aliquando in inculriflimis 5C dcfertis locis Aegypti
uidiflent ulrra treccnta hominu milia , quibus nulla lcx quic^ prxfcribcrepo'
tuit.Ncmo non fuit ditiflTimus, quii tamcn quxftu 5C manuii labore omnes ui'
uerent.IIIuc cx toro orbe opcs proflucbanr,ubi nulla: crefccbanr:eranr in urbi'
bus,quot domus,tot KotuoJiix.Quid mcmorcm Apoftolorii uita,& innumcram
multitudine ubiuis tcrrarii illos comitantem:' Vifum eft Hepius boni unius epi'
fcopidiligcntia&f cxcmpIo,utfummacaritare annon.-e orbc rorii diuexanrc,
nullus ramen planc in eius dirioneid fcnrircr. Non quod cfTenr ibi,c^ alibi,c0'
interfynce P>ofioresfcgcrcs,fcdqu6d minuspriuatar.Vnu(quifc];ftudcbatfuaproponere
roj frdtres "i mediii:crat omnibus par copia, nulla penuria. Qui fua prior expcnderat,ab
locum hd- alijs accipicbat. ncc inrcrim quicq? deperibat fifco.Nam id folct Satan obijcere
heret com contra peifecflioncm Euangclij:Si non fuerint quidam dirilTimi, non porcrit

fifci

G V L. P O S T E L L I L 1 B. 1. tof

fifci rcs admmfftrari . Hoc unum fcio , nifi cdent multi ditiores quam par fit, ntunicdth
&:fiTcus&:charitas fatis fibi haberent,unde &rexterna&:internainiuriapro' rerum.Sei
pulfaripo{Iet,Verumundipernicies,Satanxcpinrultusnunquadabit itaquic' ^^fl^*^ .
temEuanffclio.utpolTitiandis prxfcriptis uiuere . Ideonecrerumcomunitas ' " '"/"^
introducidebetrebusadultis:quoniam plureslunt tua,quam apes,nccrerum ^^^„^
iac^urafacileinquibu(cuncptolerari:qufaplurcsprafdonesftatim,quam pofleP ^j p<,f,M«a
(bres effent.Habenda efl: ratio tcmporis bC rerum:{ta tamen,ut nil lelicius mof' ^^^ ^^^^
talibus uiquam pofl^ contingere putemus, quam fi qu^ praefcripta in. EuangC' Apojloli=
lio mundus agnofcere operibus non uult,illa omnino feruarentur, (orum uel

DE DIFFERENTIA ORIGINIS PERSVA» "^"^'"^'j^,

fionis Chrijihcrli^lfirum reUgionum. C A P. X V I I. ^" .

aVamuis ifla funt copiofc trac^ata , in fequentibus tamen ad maiorem di fia rejj?«jf.
uinitatisChnfticonHrmationemeoam paucis hoc in locouifum eftat- vtie Epi«
tin^erc,quibusartibus peftes nefariorii nebulonum fe hominumruditatiob' p'''*'
trufei-inr, quoq? modo Chriftus fe tam pauco tepore orbi rcuclauerit. Vt autem
ifta perpendamuSjfunt nobis rerum humanaru conditiones fpe(fiand3?,ut quid
lit fecundum naturam,quid conrra,di^iciamus.Conferuandi fui caufam quan
dam inie latentem habcrc,quicquid crcatum eft^nullus philofophixalumnus
diffiteripotcft.Vndcutdetur,resfingulasquantum per naturam ipfarum licef,
durationem quandam 5c immortaluatem,fi fieri polTet, appctere, omnia^ad'
minicula,quibus id afll'quantur, perquirere. Qux uero 8C fenfu dC uita carent,
fed fimplici c(fcmiz conftanr, tanien quodam uinculo ita necfii folcnt,ut n5 nifi
Jcgreibluantur.QirodenimfcnfuScfarbitriono pugnat, corporisrcpugnatdu
ritie&:peruicacia:undeuidcmus maxime efle fecundum naturam illa,quacad
rerumcoferuationemtendunt. Namfi omnibus uoluit eam curamincumbc
recreator, certifllmum eftSif duraremaxfme uelle. Vndeomniacorruptibflia
quamuis deuirare corruptione non poflTunt, ab ca tamen timcnt maxime.Que'
cuncj; igitur corruptionem inferunt,illa naturg maximc rcpugnant, crcatorfsc^
uoluntati obfiftunt : quum cxtera omnia, tum potiflimu ea qux tendunt in ho'
mfnum pcrnicfcm, dC prxcfpueff labes a quoda arbftrfo Sc delfbcratfone pro'
cedat.Nam quxfpontenonagunt,fedcommunepcrfculum autac^fonem per'
nfcfofam fn ufcfnfam transfundunt, ut corruptfones acrfs,aquarum,&r cxtcro'
rumquxex naturx fmpcrfec^fonelabcm humanfscorporfbusfnferunt,prX'
ter uoluntatem qufdcm Creatorfs,fcdnon contra cam agunt,fpfo pcrmfttente,
ea fndfgnatf one non merentur . Parf ter nocumenta ferarum anfman tf umcp O'
mnfum,quonfam fnfurfjefnferendxuotum abeft,funt extra culpam. Pernfcfes
igftureaquaeprodftamalfsdxmonfbus&rhomfnfbus, eademumfbladamna'
tur,cotra^ Dcum &:naturaarmarf merfto dfcftur. Qyotquot fgftur bellafunt
ufquam (nffi duas ob caulas) fufccpta contra Deum &' natura efle fdeo certum
cft,qu6d naturx human^e pernfcfcm rebus^ ad efus (alutcm comparatfs labcm
contra totfus ordfncm fnferant. Dux ucro caufx illx ab excmplo noftr^t natu'
racfuntproband^.Namquumnaturafddedcrft,utomnfaanfmantfa,fcdpra?ci
puehomofe fua^ tueantur,quaecuncpucr6nocent,&rpern;cfcmadfcrunt,ea
funt fnteftfna aut externa , fuftum eft bcllum fn urrofq? hoftcs . Qii^t funt fnfra
homfnem,fntcftfnadf(cordfanunquamlaborant,quonfafccum fpfanunquam
pugnar.Carentcnfm fudfcfo &:ratfone.Homo porro hoftcm domf cfrcunfcrt,
autcxrernij habcr, Qim mflleufrforu monftrfs tan^ domeftfca fcdufonc labc
ret,fdimprimis illi curandum eft,ut eam coUuuiem domo pellat,&' com pcfcat,

anicquam

,o<S DE ORBISCONCORD^IA

antcquam ullos corporis hoftes pofllit adonri . Animantia cajtera qufa corpore

tantum pcriclitari polfuntjidco externum hoitcm tantum cxpcriuntur : homo

quia animo (5«: corpore conliat, Sl anmii dC corporis hoftcs patitur . Nunquam

itaq^ cuiquam mortaWum, no dcpullo hofte domeftico, hcebit cxtcrni uiresrc

tundcrc.lift cnim duabus potcntijs tcrcndis impar. Iia dC quihbet hominu cce'

tus, rcfpubhca, aut regnu,duphci hoftcpotcft labefacfiari, inteftino QC externo,

Si quacdam pars illius muintudinis , quae in leges conrenftt,incp ucrba legis uu

ucntis iurauit , in municipcs fuos mlurgcret , aut quauis arte ruinam ilhs moli'

rctur,proculdubio nih aho pharmaco pollct , bcllo membrum putridum diflc'

candu potius clTct, quam ut pernicicm rehquis corporis partibus adfcrret.Ex'

ternus hoftis cft habendus , quicunq? tibi, tuisqj, autilhs quos uindicarcpotes

imminet, rcbusucindcdccusDciSc^iniuriam proximi fui^utitur. Qiiiiquis

cnim Deo uiuo ucrocp iniuriam facit , omnibus hoftis pcrniciofiflimus eftha»

bendus.Eo cnim res humanx funt coparat^, ut ufu no abufu abfiimi debeant.

Qiii ilhs in natura: pcrnicicm utitur,nccrehpifcit, cft bello iuftifllmo trucidan-'

dusmc iion tantum fibi perniciem comparct, fcd dC contagione inficiat.QuX'

cunqj alfa bella funt ad hanc dicm gefta, illa omnia fcclerata, SC cotra Dei maic'

ftatcm,5<^ natura' confcruationem comifla ab aggreflx)ribus fuere . Nam domi'

nandi SC habcndi libidinc,gloriae &f ambitionis cupiditate,famafq3 auiditate fii'

fccpta,qualia omnia fcre Romanoru fuere,in natur^perniciem S^ fccleru mor'

talium uindiclam,&: ex diametro c5tra diuinx bonitatis maieftatem geftaefle,

non cftambigcndum . Suntcnim Erinnycsa Satana in orbcm terrarumifl!^,ut

qucm hominum iniquitasagnoi'cebatDeum,eiufdcmquotidiebencfi'ctjsute'

rctur.lam ergo adrcm ucniamus,ctquomodooibistyrannipoftlabefa<f}atum

gcnus humanum,S(^ iuisfortunis fpoliatum, icloco numinis obtruferint.Poft

orbis cclebcrrimas partes peragratas dC populatas , fuos uero populares operi'

bus 8C tributis pcne necatos, quum intcr illa gcnus a loue fummo iac^aret Ofi'

D/o.lom ris eft habitus dcus in Acgypto : expugnatis pecunia (accrdotibus ( opera Ifi'

fcribn , d dis uxoris ) qui lacerati a parentibus tyranni partes ftatuis includcrcnt,(^ uelu-

Typhone ti integrum corpus multis in \ocis oftcntarcnt. Ignara rcrum multitudo parrim

fratre in terrore reccpt^e iniurix pcrculfa, partim rci nouitate mota, eii colere coepit,qui

zfipjtrtei orbis euerforhaberimcrit()debebat. Ferro fuaediuinitatiuiamfecitHcrcules.

feilii . uide jy^j^-s praedis cclcbris fuit , pirata Ncptunus, quum c({ct fumma intcr hominex

Tlutarch. jgnoratia, dC r udicas.Et tamcn illa prarclara numina uix paucis in locis coleban

Y^" tur, ( fi orbcm totii rcfpicias ) quibus ipfis, uis, impoftura,aurii,cIoquetia uiam

^^'' ^' fcccrant.Adultoorbi,3(:omnigeneiedifciplinarumexculto,fenuditas,fimpIi'

citas,paticntia obtulit,fi<: intra ccntum annos apud Seras , Indos,Ba(firos,Scy'

tas, Sogdianos , Parthos, Pcrias, Afllyrios, Afros, omncs Acthiopas, Libyes,

Gia!Cos,Romanos, Gcrmanos, Francos, Hifpanos, &C ut femcl dicam,foto iii

orbc tcrrarum coli cccpit , agnituscp cft Icfus Chi iftus : 8C inter tam uariasreli'

"ioncs , a paulo pluribus quam oCloginta hominibus , litcrarum humanarum

ApoHoli Jgnaris jhnguaihyriaccc parum admodum patcntis abintantiapcritiseltprar'

cr 70 di= dicatus . Qnx rcs omncm humanam potcntiam fupcrat.Oportuitergo Deum

rcjp«li. cuangclrj autorcm,ubiq? prrefcntcm adcflc, linguas uariorum populorum do'

cuiflc, atque abfoluti ihctoris codcm temporc ubiuis tcrrarum oflFicium exhi'

buiflA.-. Qi^iu cnim ad confirmandam quamuis opinionc,fi«r mcnribus omnium

aut pra*cipuorii inftillandam, uix dcccnniii (atis fit(quod in placitis principum

probadisrccipicdismmaximepatct ) qui fieri potuit, utin pluribus &rurbibus

& locis rcliquerint Chrifti do(flrina,quam ucl p crcurrcrc dC luftrare potuifllent^

Reucra

G V L. P O S T E L L 1 L 1 B. L loy

Reuerailludtuncapparuit, Noneftisuos, quiloquimini,fed /pirituslanclus,
qui in uobis loquitur , Et ego uobifcum lum uicp ad conlummationcm leculi,
nolitetimere.Rudeshommes(ita tamen prudentes, utncuio lilisimponcre
po{ret)externos,nudos,inopes,hngu«peregnn.T,contraaltutos,eloqucntcS,
indigenas, affluentesluxu, ii^quodeli maximum, aduerlus potentiflunorum
uitia mfurrexifle^er mortcs aiit maiori copia creuilTc, quis iUu credat potuifle
fieri,nifi facfiafuifle cerneretrODeus,quam admirabtha lunt opcra tuaCOalti'
tudo diuiuarum fapientig dC fcienrix Dei,quam incoprxheniibiha funt ludicia
tua DomineC At infurget hoc in loco Muhamcdes, dicet^ fuam rcligionc fta-
timintotam Africam,Aegyptu,Syriam,fuiflereceptam. Verum eltnntraccn'
tefimumannum amorteemsid contigit, Atcuilibet tyranno iniquilTimo ita li'
cuit.Nam paulo ante eum (decennio,a jt circitcr) fine ulla religione longc plu'
ra coeperat Cofdroes . Idem fadum eft iaepius a perditis latronibus.Im pcria ita Ij fiiit rt%
incceperunt. Nam ferro uiam aperuit , in rufticos (ajuitum eft : eorii abiumptis ferjarumt
fortunis,magnamultitiidoadprxdandumcumMuhamedefuitincitata.Popu tccUfi^
lati funt uici , in urbes cft feuitum , graflatum m omnes, data cuiuis ea licentia, pf ''/f c«*
ut qux rapcret,fua cllent,+ quinta parte prophetx dara.Quc-e ita tyranis orta no ^°^' '^''/'**
eftjConhrmaraatt r Atmihi,dicet ille,cum rnea prophctia licuit,quod Mofi.Ho "^'''"^''/
ftes nccauit,bellum gefllt. Verum tu longe in modo diffcrs . llle confcruando' ""P^'''* ""
rum ciuium caufi cotra hoftes pugnauit : hoftes Dei & perduos hommes, quO' . *
rum reltquice attulcrijt etiam religioni perniciem,conhci Sd omnino nccari UO' ^jptcuium
luit. Muhamedes ciues fuos ad unum confecir, in fuos infurrexir, aliorum lan' ^ « ,„ ^^^^
guine uitam cxteris ademit,uirosoptimosreligionicp addidifllmos necauit, ^0110.
eounoprxtextu, quodaliquot idololatra^ inMechaeflent, Pcrpendat^equus
Ie<5tor ex coparatione prophcta? Sd impoftoris,atqj iufti Sl iniufti belli, dcmum
exrationelegis,quidmrerhuncprophefam &faliosinterfir.Facilcquibusorbi
impoiitumfit, agnofcet, Abfunrifta tacinoraadiuinaclcmcnria t/ise^Tijaa-aif/,
Tantum enim abcft,ur quod bellum gcfllr Muhamedes, quicquam luita" occa'
lionishabuerit,utomnibusnumeriscflctpcrniciofilfimum.Nam fcdirionein-
citata,manu perditoriihominum, & fpedeftirutorum coparara,nullaacccpra
iniuria,euerrir in quaeducatus erar,Rempub. Forrunas ciuium pr^eclarifllmas
diripuit,abfum pfit. Incendiu in patria talc cxcitauit, ut triginra poft ipfum fuC'
ceflbres ferro in iedirione mutuo ie petentes periennt . Verum ifta paulopoft,
Ab operibus dC porcnria pergamus xftimarelefu Chrifti religione. Fcrro, ian--
guine,igne,auro, fuco, cloquentia, impoftura inrratcum falfis pcrfuafionibus
i?atanas. Chriftusparienria,morrc, chariratc,inopia,fimplicirate,nuda ucrirare
feoffcrr.lllxuimcorporibus,rebus,forrunisinfcrut.Noftraanimislibcrtatem,
»tcrnasq5opcsadferr,fluxasfpcrnir.Qiiaecuncijilletcupiunr,hafculrrofincmo
capiat,relinquit. Vindic^am,gloriam,opes,uoluptafes iWx totis arribus ucnan
tur,fouenf,tufantur:haechoftesbeneft'ciopromeretur,gloriafugir,inopiagau'
det,uoluptatcs ut capitales animi morbos execrarur,fugaf ,fiigir,&.' uix cum nc'
ceflitateconiungir. Scienti:Enomcnfibiillajucndicanr:ifta fub fuir.ma fapicn'
u'a ignoranriam ubiq? profi'retur,agnolcit, Afcribit ifta Deo cmnio,ab eo pcn-
det,patris loco haber: a fplendore fortunxomnia pefunr,i'nduftria propria
fe omnia illaf ab Ce habere putant . Eloqucntia fe illa? uenditanr:hanc com'
mendat infantia. Vtq? paucis comprxhendam, quibus artibus mi ndus rc'
gitur,cum illis ex diametro pugnat: ut plane agnofcamus,non opc huma-
na illam confiftere,fed diuina uirt ute ftat ui.Tantocp efle perfcdliorcm , quan to
illa in paucioribus locum habet,quum id etiam eius hoftibus in confcflx) fuerir,

Rari

Q

,o3 DE ORBIS CONCORDIA

Rariqaippcbonf,uixtotidemquotThebaruportx,autditishoftfaNiIf, Nec
ctiamomncs quiilli nomen hodiedederejfuntinteruerosfecfiatGreseiusha'
bendi. Animum cnim,non externa porcitmifi quatenus fignis aperitur , quod
cordegeritur, Vtinrcrum omnium exordioresfme reru prxfidiofummapo'
tcntia in filij lapientia crcaucrat,homini^ nulhs eius merftis, fed fummo benc'
fido dederat, ita hominis innouationem line ulhus externxpotentixadminf'
cuIOjfilius Dei lefijs Chriftus adimplcrc uoluitrne fibi quicq^ pofTet humana fa*
cultas adfcribere in re,quam potius admirari in. xternum,quam copraehenderc
poffit, Vt enim hominem natum,2<^ a Dco fa(fium,propagatumcp natura noui
mus,quiaitafadum eft:cxterum qui fiat,non capimus: itaetiam fcfmushomf'
nes df uinitus a lefu Chrifto homine dco acflos per mundf contemptum, efus fti
pcrbiam &C faftum uincere:quomodo uer6fiat,caperenonpoIiumus,Nam
omnino contra uulgarem opinionem mortaIiummaIafpontcfubire,quxhic
bonadicuntur,prxterDeum&uirtutemomniacontcmnere,idqufdemcerte
ab homine non eft.Hajc eft Euangelii uirtus , ueritatis dC mendactj df fferentfa,
ctfam f n tormcntfs firma dC conftans requf es»

DE EXCELLENTIA MYSTERIORVM A lESV CHRISTO

injlitutoruin,cluibus etiMU maximepatcteim diuinitM.

C A P. XVIII.

Vo faccrct ccrtam fuae fnter mortales potentfx fi'dcm,Chrffi:us fn cglum

corpore &C animo eleuatus munera,et uelutf KayMXix fufs omnfbus eft f ta

pollKUus,utpoftdcccm dfeseaprajftfterft. Qinbus non tantum fpfi difcipuli

ornati funt , fed S>C quibufcuncp conferre itidem uolucrunt , omnino eadem fa*

cultate pr^ditos , atqj qui prf mf acceperant, reddf dere, Ea eft fpf rf tuffancflf gra^

tfa,qux uarias linguas docuit , poteftatem in omnia genera morborij QC animi

& corporisconceirt, ordines ficros , quorii uiciftitudinehicmyfterfa (acra tra'

derentur, cxhibuit , fidcm iam ante acceptam confirmauit. Sacrfs f IIis myfterijs

percipimirs,quamuis coelum corporaliter incolat Iefus,tamcn fnter nos fta uer'

[arfjUt nunquam non adfit. Qiiemadmodum enim non fatfs eft, naturam Dei

bcneficfoomniaanimantiaSf^uitxnon expcrtia cdidifte,nifieditaconferuet,

curetqBjdonec ad uitx periodum ueniant:alioquf enim no edidi(Tc,quam edfta

no conferuare prxftabat : f ta SkT lefu Chrifto non fatis fuit , dilcipulos fuos bene

formatos,&r undicp armatos paratoscp contra diaboli artes emififfe , nifi ccclefti

alimonia corum quotidie uires rcficerct , roborarct , uegetaret, Tanta eft enim

noftra* naturx infirmitas,ut ftatim a pra;clari(fimis cxcidamus, nifi continuo di

uinitus iuuemur.Sacris illi imbuti myftcri]s,qui a lcfu poteftate in cxteros con'

ferendi acceperunt,triplici diftcrcntia funt:Epifcopi,facerdotes,miniftrf. Hifn

VJJcDios omnesfnfcriori dignitatc confcrunt facramunera.ProximumDeoIocijpon'

«>/?«)« de tifexobtinct^perficitqjfaccrdotcm ctminiftros,faccrdosinferiores.Tantaucr6

hierdr.ec= uirtuseftfemperui(ainfummoilIoordine,quamuis homo dignitatf non rc

clef. ite de (pondeat,utomncspotcntfcefeparataEilliccdant,annuatdiuina,quum eaquar

cakR. hie funt ordinis, obit. Erjciuntur enim frequcntifnmcdxmones ab obfcflis corpo'

rarchiu. ribus,ab omnibus hominibus non fatis laudabilis uitx: unde coftat non ab ho'

minc,fed a diuinitate praefcnte id fieri.Sanc^o lauacro excipit acccdetcs ad Chri

ftum f iccr ordo pontificum SC ^ccrdotum ,imponit manus pontifex foIus,con

firmatcp acccptam fidcm.Pccnitcntiam lapfis &C erratafatentibus imponit: fan'

(^o Chrifti corpore myftico in unitatcm Ecclefix reduces fiunt:in quo tam prac

Miritcuk (ens cft uis diuina, ut multi illotis, quod aiunr , manibus fn principio nafcentfs

tuchAri= Ecclcfix fumentcs ftatfm perfrent: ali] grauiffimis morbfs corrfpf ebantur, non

pauci

G V L. P O S T E L L 1 L I B. 1. 109

paudmanuaccipientes,&r paru fidei adhibentes,fauiIlas,carboncs,faxa m ma^ /|'^ ^^''^^^
nu occlufareperiebant, Nonpaucis ob fidei illorum comprobarionem, quod P'^', "''^'
alijs uidebatur panisjijs caro erat . Hodie correptus a d^emonio cogitur antefa' "^•"^"'1'^
cram iynaxim procumbere, 8C agnofcere Chriftum . Vnguntur demum mori' l/pf '"^-"
turijfacramento neduntur una uicfturi : ita ut tota uita noilra crebris Chrifti re' Q^^^a^
medijs quotidie in gratiam cum illo redeat, modo poenitenria ante acftx uitx fit ,>,ftjf„,t.
comes.Qiiodcpmagisadmireris,multarumnationuprincipesaquoChriftum
receperunt ( quum tamen uncftionem in regni adminiftratione,non in. iacrum
crdinemreceperint)miraculis inauditis celebrantur,nec pcr gentilitatem, uc
Marfi dC Pfylli contra ferpentes,ied per dignitare id confequuiur , Reges Gal' charifmd
lixinnumeras hominum myriadas folo contacfiu, &inuocato Chrifti nomine fanatwnis
afaophularummorbocurant. Britanniajreges amorbo commitialidatisan' ^hriiUejl
nulis etiam abientes ianare funt foliti, Romano Imperatori par priuiicgiu:quo cuicm<i;
jntelligo plurimos alios uti folitos . Vnde conftat ucriffimum efte , quod Chri' eoUntm,
ftus ipia ueritas dixit:Ego uobiicum fum u% ad confummationeieculi, Nam
reipfaquotidieetiamnum idconfirmatur»

NEMINEM ESSE CONSE Q_V V T V M, P O S=

feue confequi fvlicitdtem, nifi feruato Euangelij priefcrij^to,

C A P. XIX.

aVum de felicitate fit fermo, non de illa que a corporis uoluptatibus per-'
cipi folet, nec de ea qug a fortuitis dC extra potentiam noftram pofitis rc'
bus pcri cofueuit, quae ueglorie dC aurx popularis captatione niritur,aut quam
inindolentiaponitEpicurus,inteIIigendumputo:quoniamnuIIaiftarumfin'
cera eflc poteft, Vcra autcm 6c diuina,neceflari6 expers mali & infelicitaris eft«.
Si enim uili corporis felicitatem metiare, illam coniequi non potes:quia maxi'
rnis molefttjs omnia temperata funt, qug corporis fcnius afficiunt.Nam prxter
conquirendi moleftias,affi'duitateuilefcunf, 8<:in faftidium uertuntur, defidc'
riacplxdunt : quoniam uoluntateanteuorritur facultas, Fac in rebus Venereis
tibipofiiiflefummum bonum, fi adeft facultas, corpus labefaclatur, uires euer'
uantur,conficitur natura, amarefcit uoluptas , Delit occafio, totus ardes, totus
pruris, eo uno uitio, quod dirum tyrannum in amicitiam receperis . Ingurgita
teipflim pulmentis omnium generu:quid aliud quam morbos accelerasf Odo'
ribusperfundare,nifiquotidiemutes,fenfumnonafficiunt,affiduifateuilercuf,
omnia diuiius optata conficiunt.Felicitas itacp illaeffienon poteft.Iamfi illa
quac in te non funt pofita, pro felicitate habes, quid aliud quam pcrpetuo cupi'
ditatis uoto te enecasc' Te enim illa iuuant,ut inquit Horarius, ut lippum pidx
tabulf ,fometa podagram.Nam cupias,metuas ue, quid ad remc^Si quicquid ui'
deas,mehus peius ue tua fpe,Defi'xis oculis animocp 5C corpore torpes^ Multa
quxnon uis,facias,8£fpariare,paucaquaeplaceant,necefle eft,fi a neceffitatefor
tunaependendum tibi eft. At me pafcitgloria, Egregium uero laborum ingen'
rium prxmium,rumufculus ab aliquot rufticis aut impcritis profeclus : cui nifi
refpondes, probrum : fi mereris plurimorum fuffiagia , inuidiam,non laudem
comparas. Quotuidesob fcelera&T facinora,quam propteruirtutes,celebrio'
resCQuoties merita facfia profcquunturrNam extra nos eft pofitu, quid de no-
bisalij iudicent, Si benefuntafFec^i, non cgesillorum laudibus:fi malcautem,
caIumnijsfacf?aeIeuabunt,autdiffimularionefepeIient:fiignoti,quidadteillo'
rum fententiac^quum tereferre non poffint, laudabuntfacinora ,autorcm nc
fdent,Fac ab omnibus laudem pofTemererijquid confertC Abfcnsneiliapa'

' k fccxisf

tto D E O R B I s C O N C O R: D I^A

fceris C Fac iiniare: quantum duratura fama eft , quum etiam anni drcumacflio
pr^eclanflima fepeliat facmoraflnterim quanto difpendioillamconfequarc,
perpende. Teipfum omnmo relinquas oportet , dC omnino lacrofancfia libcr'
tate dcllituare.Induaris uoto alieno, non tuo:aliorum oculis , auribus , palato,
fubfer uias oportet,atc^ omnium feruitutem experiare fiimmx uanitatis gratia.
Age,quifquis ueram uoluptatem quaeris, propone tibi Ofyrim, Alexandrum,
Cxfarem, Xerxem,HannibaIem , dc: ii quid maioris monftri tulit hxcmortali'
tas:quidiIlos nuncfamaiuuatc' Vbieorum pofteritas C VbipraeclarafacinoraC
Et interim ut quod Deo foli conuenit,gloriam & famam,honorem fibi adfcri'
berent,quid non funt paffi C Quam cladem orbi non inuexerer' Maior illis elle
no potes:&: tamen illi mhil funt.Si mdolentiam tibi proponas in hac uita,nun'
quam cofcqui poteris. Attamen quamuis falia ifta fint felicitatis uocabula , efle
aliquod ueru in reru natura necefle eft, cuius ift* funt fimiae 3C fbmnia . Quum
animi natura nobisfuperfit (nam quxcun(^ bonaputantur,autanimi,autcor'
poris,aut fortuna: fmt oportet ) felicitatem ueram in eo ponere necefle eft. Eft
igitur animi libcre agencis acfiio felicitas,Dei (cilicet fui, «Stf naturac contempk'
cio,magnarum rcrum fortuna^^ obnoxiarum de/picientia. Quicuncp igitur
quacuncp cupiditate extra noftrum arbitrium , iuftum^ 5C honeftum pofita
premitur, felix eflie non poteft. Certc uoluntas libera nulla efle poteft , nifi quac
facultatcm uoto refjjondcntem habet. Nam quifquis uult quod non poteft,
premitur:qui premitur.ieruit. Qtnd crgo agendumc' Si uotum facultatcm
prxcedcrenondebetjtorpelcendumeftrNilfperandumr^Torpefcendumnon
erit. Speranda funt , qux in nobis funt pofita. Ita omnis a nobis conatus debet
procedere,ut in rebus externis euentus omnino contrarius ipecftetur. Si res
profperecedat,in(peratafintiucundiora adueria,ut longeante prafuifa,non
premant. V^t fimus more Pauli noftri,tanquam omnia habentes,nihil uerd
pofIidcntes,aut ediuerfo. Quum itac^ non poflit haberi, aut fieri ulia acfiio fine
(copo , fcopus uerc> certus a rebus incertis peti non poflit , necefle eft alibi pro-
pofitum efle finem.Caufa enim hnis agit,quicquid ex deliberatione agit. Deus
crgo,proximus homo alter,8(r ipfe qui agit,funt ac^ionis humanaEhnis QC
fcopus. Aut enim honoris diuini gratia , aut utilitatis 3C falutis proximi caufa,
aut innocenriae in fe conferuandae ratione agit omnia homo uere liber. IUc
porrc) quod ratio fuadet , femper fequi , concupifcentrjs nunquam aflentiri Co-
let.Rcucra quifquis ita uiuit ( fi ullus ita potuit ) fi diuina infpiratio id facitcm-
quam, eft Chnftianus.Qincunc^ enim antequam ueniret fapientia Patris inter
homines,iIIamnouerat,ctutDeugIorificauerat,ilIiusmifericordiafaluabatur,
ut adhuc tenendum eft, SC fpcrandum de illis , qui dc Chrifto nondum audiuC'
re. Ar qui nouit,quamuis iuftiflime uiuat, nifi per cum falutem fe confequutU'
rum crcdat, omnino perditus cft : quum illi , qui amore iufti bene agunt,etiam
Deo, fine quo nil poflunt , adfcribant iuftitiam fuam. Non poteft itacp fieri,ut
qui a rebus humanis pendct , fit unquam felix. Felicitcr cnim non agit,qui UO'
to priuatur. At Dco nunquam priuari, nifi uolenti contingit. Ergo quxcuncp
facimus,fiin laudem &r eius honorem ueluti communis patris agamus,nos
felicitcr agcre ccrtum cft, ncc uana & fluxa pracmia ingentium laborum expc
cf^are, fed ccrtiflimaStTimmortalia. Quaj omnia in fapienua Dei lefu Chrifto
hominedconos confequuturos fperamus , certocp certius CTcdimus. Qimm
cnim nil in hac fece mortalitatis fit uirtute,qua nil maius eft,dignum, nullo alio
prxmio , quam Deo &f immortalitate, pro merius donaripoteft, Itacp deani'
morum immortalitate eftasendum,

De

G V L. P O S T E L L I L I B. I. iii

DE ANIMORVM IMMORTALITATE,
probdtiones. C A P. XX.

OMniaboniappetendaducijbonoruuero uariaeflegenera,(ummuquod' » Ratiod
dam 8C ab omni parte beatum in rerum natura confifterejin quo pofitus fi'^'
fittelicitatfs apex, iduero quum omnium philofbphoru rehgionisc^ ueraepla'
citis probatum,tum toto opere eft confirmatum^Quum enim ages omne (cafii
cxcepto^feunaturalefeuartificiofum finiscauiaagatjmanifeftumeftiummum
agens, quo^nonpoteftdari prxftantius, etiam finisprasftantiftimigratiaagC'
re, Quamuis ergo fint uarij adus, 5C fines medrj , inferiorescp ab eo inftituti,0'
mnes tamen in fummum cotendere hquet,6<r ueluti appendices fieri : quamuis
in ipfbfummofi'nenonadfi'nt,fedueIuti inftrumentaad opusprxceftidefatis
fit.Primi agentis fcopus,&fumma fehcitas planeidem eft , Nam fummum bo'
num cuiufcunc^ acftionisprimii eftin mente^Qiiumcp fitpoftrema caufa,etiam
in animo primam efle oportet. Atqui quod primii fuit in mente Creatoris, finis
fuit,illeq5 immortalis &rilli fimilimus:unde conftat, fummum bonum immor'
talitatem efle.Quum autem quecunc^ funt in hoc inferiori fenfibusi^ obnoxio
mundoj fint in ufum hominis ueluti in eorum fineni optimii comparata,opus
eftillum hominem uti praeftantifTima orbis inferioris partem, finem fe dignum
&r prxftantiflimum cofequi,&r in hac dC in futura uita:hicuirrutem quanil me-
iius,illic immortalitatem, qua nil maius dari potcft, Verum penultimu quidem
fi'nem partim quofdam confequi cernimus:ultimum uer6,quum corpore non'
dum confequantur fiimmum bonumhomines, oportetanimis immortalibus
affequi Jgitur animorum natura immortalem ponere 8C credere oportet. Alio'
qui nil finis gratia facfium eflet,nifi quod eft prajftantiffimum^etiam finem habe
ret. At obijciet aliquis impius,phiIofophus Lucreticus : Virtus ipfa finis eft,fi'
bi^ pr^mium adferens.Heus tu,heus tu,atfende,mihi fuppeditabis arma,qui'
bus te confodia. Virtus in ac^ione confiftit. Admittes illud,aut faxum fies.Do,
Acftio uero omnis motus quidam eft . Omnis aute motus in quietem,ueluti in
finem naturaliter tendit.Ergo quum uirtus nunquam quiefcat, non poteft ipfa
fibifi'nisautpr^miumcfle.Vndefequitur(contrate&:perditumSatanam,qui
hocinuexit,ut Deum poftremum finem tolleret e mentibus hominum) necef^
(ari(> ac^ioni uirtutis xternum dC fiimmum deberi fi'nem,bonu fcilicet,«^ quie'
tem.Nam&T fummafummifiniscaufa fi'erinonnegabis,authominemexues,
Nil uero uirtute prius.Igitur nec illius pr::emio eft quicquam maius cogitandu*
Et ut nemo adhuc orbem omnium uirtutum per fe in corpore geflit ob ref ma-
gnitudinem,ita nec animo prarmium illius comprarhendcre potuit ob excellen
tiam . Verum ab hocloco non difcedo, antequam tetri dcemonis artes , quibus
in fafcinandis hominibus etia opinione maximis utitur,aperiam . Prodcnt hasc
effc(flz autorem.Quum perfpec^um haberet illa intellec^u pr^Eftatiflima peftis,
a diuina prouidentia fuifle inditum fingulorum hominum animis uirtutis ftu'
dium,amorem,admirationem,&:fenonpoflehuiufeemodifeminariumafoIo
Creatoris extirpare animaduerteret,acceflitaliunde, &:per cuniculos in arccm
irrepfit :fraudem probitatis perfona te(f?am,uenenatamcp placentam melleilli'
tam obtulit : laudare uirtute, in ccclum efFerre,nil aliud crepare coepit. Tantam
uero efleaffirmauit,utreuera bonum fupremu fitcredenda. Ita dum fagittandi
laudat peritiam,album tollit : interim non aduertente homine ob captatam be-
neuolentiam,infinuationemq5nebulonis,quodaeremuerberansnecprofia't
hilum.Fit enim,ut qui fine albo toto uitg curfii nil unquam aliud quam fagitta'
uerit,poftremo uitx die sque atc^ primo fit imperitus eius artis,cuius uifus eft

k 2 profellor»

»« DE ORBIJ CONCORDIA

profcdbr.Ne ucro parum pondcris ifthatcratio habcre uideretur, homincs fin-
gulari dicacitatearmauithis telis, quar eloquenti^ ncruis, & uerboru apparatu
flicatalatercnthomines. Pyrrho Eh'enfis,bextus Empiricus,Epicurus,L)emO'
critus , 8C corum alumn» ( atqj 0 quas huiufcemodi peftes tuht Gra^cia, ut tuht
quamplurimas:) ex multis, qui id fenfere apud Latnios , aufi funt prodere fcri-
ptiSjPhnius etLucretius.Qiiibus ipfis ueluti dijs hodic non pauci fubfcribunt
auhd5<(rnoftrgtempeftatiskioh',nilc[3priusinuotishabent,quamutmultosin
fua fententia pcrtrahant,S<: autoritatc,^: ratione,&: iudicio totius orbis ipreto,
Indc facflu eft, ut fortitudo animi aduerfus for tunac cafus, S^ neceflitates naturae
perfcrendas, Sifmoderandas data,iit in naturae ruinam couerfa.Euertcre urbes
quamplurimas,hominunjcare myriadus, omncslaceflcre,cederenemini,uI'
troiniuri^inlcrendxargumcntaconciuircrc,acccriere,amare,hxcfuntfuppo
fitae uirtutis facinora.Qiium interim egrcgius iftefortitudinis athleta, qui a nc'
minc pati nouit,quipotius moriatur(ut ait)quam ulli feruiatjdomi alat,feratcp
tottyrannos,quotcupiditates, Surfum deorfum iUum agit fcortum , pecunia,
cibus,potus,ucftis,lionos,*3<rqua;cuncj?hominem contingerepoflunt,animo
morboibfuntpeftes,tyianni,domini:nccinfcrim homomiferelaclatusfentir,
fibi taclum fucum, JAis idco non fcntit,quia ulccribus coputruit: fenfum ami'
fit foeda caro,nec quicq; aliud fcntit,ciuam quia caro eft, fi tame fentit. O milere
ine(catum 2cr dcprauatum homincm,cui cognitio condcmnatio eft,nifi a Crea-
tore recipiat (enfum,mofum,uitamc}5 omnino pcrditam. Amicitia in Dcu ten'
densfouebat,quotquotegcnosopci^dcftitutoscerneret.Amicitiamundieft,
rui,hbcrorum,(uorum amore,in (cclus ruere, turari,imponcrc,nil non moliri,
m undccunrj? parentur opes:quia rcm parare uirtus eft, quia uirtus cft fibi prac
mium,quia Deum cffc negat quifquis ita comparat.Chantas Dei,fi atribus pa'
tris loco eflc:noftra autem c5fanguinci5,amicis, nobis pro(iiiccre,ius euertere,
Pietas in Deir,illu ex animo colcre,amare,uereri, timerc:noftra ucrbis,fignis,
fimulatione, fidem in Dcu mentiri, callido fub pecflore uulpcm ferre, quia uir-
tus crcditur iibi prarmium,ncgatur Deus.In fumma, prxclara illa uirtutis com
mendatio tam infignis,utrcrum maximacredatur,fccit,ut (copo deftitutusho
mo ad fignum nun».^ collimare poflIt:non quidcm fublato rcucra figno,(ed ab
oculis amoto,obic(fiis ante oculos prsftigi]s, ne a(picere poflim us. Qu<e peftis
certe a deprauato per comertiil fcedi corporis animo non poteft tota proficifci:
quoniam iudicio non (eipfum condemnarct homo, fi in rotum malus cflct,(ed
maximampartc fibiuendicctSatan ncccflccft. Virtus itac|? fibiipii prxmium
non cft. Nam in tota r cru natura nil elTct infelicius, aut mifcrius ip(b hominc,fi
fummus cius labor &l opcra longe difficillima illi pro pracmio eflet. Prxftaret
fanequod lummn in orbe toto (ecundii ccclcftiafecitDcus, illud omnino infi'
mum ct in ordinc lapidfi pofiiiflc,quam tali prcmio donaffc^in quo ad exncmii
ufq? fpiritir nil poftca f uturus torquerenir. At rcplicant: Prcvmiu habct cxtra (e
uirtus.Nccenim fimpliciter dicimus,fibi cfle praemium: Iaudem,honorcm,fa'
mam,cclcbrifatem habct. O digna prxmia, rcm omnia mundana fupcrantem,
infima SC ucnto lcuiore ( fi in hominem feratur ) compenfari. O pr^rclara iudi'
cia. O cgicgiam rerum a^ftimationcm. Relinquitur itaq?, ut uirtus illa, quar in
DeiucrocultUjinproximi fuinma charitate,in fuijpfius fumma innocentia
arquitatccp confiftif,quiim fita(ftionii omnium humanarum fumma,ctiam prg'
mio totius naturce maximo oniari debeat . Quumqjab animo,non a corpore
(quodco trahiturnoIcns)potiiTimum illaproficifcatur,immnrtalcm illuefTc
oportet. Etquemadmodum inmotuuirtutis excitando(fiada<^ionemopus

fliit

€ V L. P O S T E L L 1 L I B. 1. i»J

fuit corpore)anteceflit corpus mulris interuallis:ita opus eftin prgmio rccipien
do,utprxcedat,quoufcp Creator illi corpus ad comune reddat prxmiG aut fup-
plicium , Verum contra ifta replicabunt aulici ( bonos non impeto ) uolcbam
dicere impij:Cur igitur Deus dedit tantam gloriae fitim, laudis dC glorije auidi'
tatem,femajcomparandxftudiumCPaucis reipondeo:Quoniamluaptefpon' * Acdufd
tc homo rerii ommum ignarus dCimpcritus,mte^ res noiletjnuncp ad illas ani ««'■tMrw.
mareturjnifi aculeis quibufdam ueluti pungercturj& excitaretur:animus tetro
corporis carcere detentuSjno acccderetad res illas gerendas^quas ignorat.PuC'
ris dant cruftula blandi DoClores, elemeta uelint ut difcere prmia::>ic nos deus
JlIisprxmiolisincitat,nout pcrpetuo auftula illa imtliteraru&fdocftiinarum
prxmia,ied utillis exdtati,uirtutexquitatis amorcjliteras iplaru 5C prgceptoris
ftudiOjpaterna iufla,utplatri placeamus, exequamur , Ne ulla eflet nobis igno'
rationis cauia, ullus ue prxtextus fbcordiacjnos prxmiolis illis excitat a fomno
Deus,no ut iam adulti prxmtj cupiditate,aut timore pocnx, fed fummo in eum
amoreiuflafaciamus.QuxcunqjnaturaliaruntjConftaredurarecpopuseft, Ac
quiaDeus eft :eternus,immenrus,optimus, ideo illu folu decct laus,non homi'
nem fragilem mortalem^.Nuabus ergo reli(5tis,ad fcria uenicndfi.No femper
eft in pueritia agendum. Quod premio inuitati ignoto munerario facere cocpi'
nius,iddemijfedulo eftcurandu,noutpr^mij rauonehabeamus, fed ucmune-
rario dC uiclorix arbitro nos probare fatagamus. Prxmia illa,qualia funt fama,
honor,celebritas,inuitufequunturj captantem fugiunt.Nemo prxmij caufa in
arenadefcendir, nifi uoces &: fuffragia iudicu merucrit . nam ahoqui poteftplLi
ralonge minori difpendio confequi . Nullus in agone cotendens,no mallct ar-
bitror u fufFragia,quam quxuis prxmia adipifci . Poteft fieri, ut qui praemio du'
dturjCorruptelis nitatur . Qui omniu 3C prxcipue munerarij iudicio cft proba'
tuSjampliflima eft cofequutus uicfioria. Vltro accedcnt qua? negleda aipimus,
Cnosfummonaturxarbitro probare ftuduerimus .Quodhis argumentisco'
gnofcimus.Nam quu patcr ueritatis inter mortales aperiedxfit tempus, fi quid
Ieuioriiudicioprobatueft,undecuncpprxmiacaptaueritui<fior,fcnfimfeprO'
detfucuSjlatensemerget ueritas . Id docet adulterijs illenobilispaterdeorum
luppiter^qui quu diuinitate prima facie emedicaflet populariii uocibus : tamen
Cemporis lapfus eum deum etia apud fuos cultoi cs centij uiginti adulteria ad'
•nififle eft teftatus:demii parricida, fratricida, pr;rdo(^ , 8C omni infami^e titulo
multo celeberrimus pofteritati uifus eft.No attingo reliquos, quum idem fit de
inferioribus iudicium, dc illo patre digna pofteritas . Quis uero non admiretur
noftrosjabie(fioshomines,omnibusmalisexofbs,uelutimundireie(f>amenta,
qui potius mori,quam uel tantillum laudis fibi adfcribere maluiflent C Ita in coe
lum inuiris fauoribus confcendifl!c uidentur,&: cetcrna fama xtcrna animorum
beatorum felicitatc aperm'fle , ut nunq^ intermoritura laude floreant , Quid in
caufa eftr Honores fpreri conculcatic]^ , ut folidus & uerus honor,diuinus fcili'
cet,appareret hominibus, beneficia in omnes , in nullum nc Ixfi quidem mala
conferre uolucrur. Afllduis etiam poft mortem tcftimoni]'s diuinitatis fibi iun-
cfiaeprxbueruntargumentil.Namadfepulchra&martyrumcmoriasinnume'
rainaudita^ miraculorum gencra fac^a funt.Inuitos gloria fequitur, falfo qux'
fitamfamam notatinfamia.His probra, laudem felicitati coniunxerunt:ilIis
(plendor in xtcrnam Sc pcenam 8C infamiam degcncrauit ♦ Sed refutatis uanis
opinionibus,iam duobus ualidiflimis argumentis faris eft demonftratum,ani'
mos neceflarici efl"e immortales,rarione uidelicet finis,&: ordinis totius, atq^ cx
caufamrtutis. Ad alia itacp tranfeundum eft.

k j 5 Natura

„^ DE ORBIS CONCORDIA

A iti^ura j NatuTaanimi,intellccfhis,rarioru's,mentis uehumanx^namdeuodbusno
menMhw cilcphiloropho ambigendum,modo res innotefcant, con(tat) etiamfialiunde
man^. £,^5 immortalitas non probaretur, ab ipla fubfiantia fe apcriret. E(Ie quandam
uiminnaturahumana, quacafteraanimanaLigeneradeftituatur,urneminem
fenfu rarionis nitcntem pr.eter Pomponatium,&: afleclas, dubitare arbitror:ita
multis argumcris tum ab autoritate , tum a rarione petitis, fuaderi polTe certum
eft. Autoritates ucro principis philofophoru Arifiotelis tum ob uerum afTeren
dum,tum ad uanitate hominis &:impictatercfellendam, &:indicandam, in pri-
mo loco ponam.Ita primo Ubro de Anima fcriptix eft: Jntellec^us aute uidetur
cfTe fubftanria quscdam,& non corrumpi.Corrumperetur enim potiflimu seu-
tis fenilis marcore , Reliquit colligendu philofophus, quu uigeat maxime mar-
ccfccnte corpore,diuerfatab eo natursc eire oportet. Subiungit paulo poft:In'
telligere quidcm^Sc: fpcculari, hebetantur quandoqj quodam alio intra corpus
corrupto, (utin morbis,S<: cbrietate) ipfc uero intclledus expers pafllonu eft.
Colligerc aut, amarc,ct odio habcre,n6 funt illius afFcc^us,fcd eius ipfius quod
■^ illum habet,id elt corporis animari, qua illu habet.Ideo diboc corpore feu com
pofitocorrupto,ncc recordatur,necamat.Necenim illius iftaSjThuiufmodi
eratjfed totius copoliri.lifi: uero mens intcllcc^us uc quidda diuinius, & paino'
num expers:quare nec mouetur. In eo loco agit contra dcfinitionem Platonis,
quaanimadefinitfeip(ammouerc.Naiimoueretur,pateretur. Clarepatct, im'
mortalem intelle(fiii, animam, mentem ue noftra efle diuerfaca corporibus na-
tura;,atqjimmortalcm,cxipfiusfentcntia.Qu6daiitnonmouetur,idcoabani
ma dantc formam corpori difFcrt.Nam moueri,per accidens cStingit . In nobis
ipfis porro fentim us ,intelle(^u ad agendum non moueri quu quafuis in inftan
ti rerum noriones dC rationes animo uoluimus . Non fecus atcp lucis radij fine
motu locali in inftanti agiit in omncm Cux potentiat partem, ut oculus eriam in
inftanti imagines rern cocipit . Qux tria maxime fubfunt,&: tamen corpora no
funt. Secundo ucrc) libro eiufdem tracflationis, idem Philofbphus poft animan
ris naturae partitionc,in nutritoriam,fenfitiua, intellec^iuam, S^ motricem fub'
iungir:De inente aut&:contemplatoriafacultatenondum eftmanifeftii.Vide'
tur cnim efTe afiud gcnus animaj,quod quidcm folum fepaiatur,quemadmodi3
xtcrnu a corruptibili. Ibi omnes interpretes confentiunr, etia Abcn reis,qu(jd
fit ca natura animx fuperior,nobilior,fi<: omnino immortalis . Et tamen bonus
ille,fi dijs placet, Pomponatius, ut peruerteret eam fentcntia,qua iugulabatur,
dum legit inrcrrogando,uult prxuertere mentem aurorisr' O Italia,etiam'ea ho
minum monftra alis,qui non fatis habent eflx impi), nifi etiam uirus fuii omni'
bus cafteris propinent, 5C cum hac pernicie in aulas prindpum pcnetrcnt,ibim
impunitatc fcclcrum polliceatur, ubi operibus quotidie prxdicatur.Paulopoft
in ftnc capitis quarti eiufdem libri,utLatini notant, ita ait : Vbicunq; eftrario'
dnatio,ctiam infcriora omnia efl!e oportet, non ediuerfo . Dc intellec^u autcm
fcumcntccontemplatoria eft alia rario . Ex quibus uerbis infcrt Abcnreis,8^
cxtcri intcrprctes,cfle genus diuinius^S;: minime obnoxiii matenx corrupriO'
ni^. Plurcs funt zlix autoritates apud Ariftotelem . Vcrii fms ifta fiint . Plato,
Cicero,fi<:melioris hxrcfcoshomines, nil aliud fuaderc uoIuerunt,quamim'
mortalcs effeanimos. In hocaltercantur . Alrj cnim paffionii expertes omnino
ponut,ut uidenir uellc Ariftotelcs,&: Aben rcis.alrj ad corpora,in quibus cge'
re,habituros aptitudinc 8C rccordarionem rcrum in illis gcftarum:qux pladta
funt PIatonis,&: noft;ra,eacp ueriflima. Alioqui enim multa abfurda fcqucren'
tur: Animos partem eflc Dei ; Vnum ommum efl!e : Nec iuftum nec iniuftum

cflfe;

G V L. P O S T E L L I L I B. h »»J

cfle:Nec in futuro poenas,uel prgmia.Qug omnia cum rarionc Creatoris,a: bo
nitate pugnant. Eam naturam faris fuent ab Ariftotelepetitam in impios con'
torfi{re,QuaIitas uero eft aliunde petenda , Nam fibi n5 fatis perfpedam dixit,
nifiquiaeft,a:inferioribusdiflimiIis. Ardthne

4 Rarione uero fubftanrix ita poteft agitQugcun^ ijfdem prmcipi)s partici' r j,.^^^^,
pant,habent^ omnem materiam communem,ea euam m compofito couenire
oportet.Verbigraria: Omnia a quatuor elementis produdahabent fecundum
generafuaeflre,uiuerc,fentirecpcommune.Qu:Eprimum,omniaprimum,pa'
ritercB fecundum,8(: ita de terno, dC de quarto . In quibus enim conueniunt, ea
ab JjiBem principijs ortacertum eft. At quum in homine fit contemplandi, col'
ligendi, reminifcendi^ facultas, eam aliunde quam ab elementis pendere, cer'
to certius haberi debet . Si enim in natura elementari, aut harmonica compofi'
rione corporis illa uis efl^et, equidem QC ininferioribus pro gradus ratione, uel
leuiquodamindiciouideretur. Atqui niliale eft ininferionbus, Ergointelk'
^tus non eft a materia inferiori. Supereft, ut a fumma . Sed fupra lunam a;terna
omniaergo 8C animus immortalis . Verum ifta iam collcgeram contra Gale-
num.. Ariftoteles nediuinitus ortosdiceretanimos, uideretur(^ quotidie Deo
exhibere creandi laborem , non in ccelum ufcp retulit,fed ex quinto elemento,
quamentelechiamuocantjininferiora delabi tradidit.Quod ab eo obtinuifl^e
laris eft. Spirirualia enim fubfterias^ feparatas, nifi quatenus pene fenfu corpo
ris cognouit,argre admifit.Certe fuprema origine eft habcndus animus, Cum^
illa fit a pofteriori parte ^terna,& animos immortales eflTe oportet.

y Aequitas uerd iuftiriac^ fumma,quum admittatur neceflarid in Deo A6<f^H»«
(nam nifi iuftus, bonus^,non effet Deus )etiam fibi fubiecfium haberedc' *^.*^^"f"
bet,in quo ea potenria utatur. Nam 8C illam habere,S(: exercere opus eft. 1"^**^'^
Fruftraalioquieft, quod nunquam in adu eft.Iuftitia uerd dicitur erroris &:
peccari refpe(f?u.Si enim non peccaretur,nil iudicaretur . Peccant autemea
fola, qux arbitrio pollent. Nam qua: contra rationis aut fcnfus iudicium non
agunt,non peccant, Dttmon eigo 8C homo peccatum commfttere foli pof^
liint, Arbitrium enim tantum habenr, Deus, dsmon, homo . Semel peccauit
dxmon , ut damnaretur : quotidic uerd peccant homines , Ergo 8C punfri iu-
ftiflimi operis eft,prxmiocj3 donari. At corporibus apud nos putrefac^is nil
pcenacinferripotcfi Supereft, ut animus reftet fuperftes , in quo exerccat fiiac
iuftiriat adionem Deus . Nam fi non paterentur homines poenam &: prac
mium , proculdubio eflct ncpharius Deus , qui tantam impunitatem fcelerum
impi]s,prajdonibus , tyrannis jficartjs, &: omni labe fcelerum infeAs daret,
at<^ in prajfentis uitse curfu tanta profperitate eos foueret,uttanto felidores,
quanto naturx perniciofiorcs efl^ent , Qy^ fane ratio ( quod Deus ipfis uidea'
turautnullus, autnegligercrcshumanas)muItos laxis habenis in fcelerapro'
trudit. Sed oportet hoc loco concludere, aut mundum feipfiim fine autore
fecifle,autanimum eflTe immortalem. Atqui Deumefle mundi auforem pa'
tct. Ergo de imptjs flimit fiipplicium , Nam (^i animus mortalfs eft , Deus non
cft. Qyi enim iniuftum ponit,omnino tollit, Si punit, chcet philofbphafter
aliqufSjergomoueturafTecfiibus, Comparatione ita agam,utetiam in homi'
nepoflltfieri, utfumatpcenas,nectamenmoueatur,Fac patremfamilias praj'
cflfeingentifamilix, legescpeiitadixifl^e: quifquis fetali aut tali locomouerit,
nifirefipuerit,pereat,n6nne quotquot funt in coctu illo prsefcnte domino,poP
(iint delinqucrc,8i: feipfos ruin^e & barathro immergere, etiam fine ulla domi'
ni mutatione r^ Lege enim xterna ita pofitum eft , nec iterato decreto eft opus,

k 4 Quanto

Aratione

ndttir£
miuerfu

Afdpicit'
tiaVei.

At omni-
fotentiJ,
bonitate,
cr uolun=
UteDei.

A peccdti
nutura.

,,5 DE ORBIS CONCORDIA

Qiiaiito ifla fimt fummo bonofaciliorafQuiTquis cnim a legibus diuinis fecxi
mit, porcnti.-e pcrucrfe dgmonum fe obftringit.Sunt enim illi tortores eorum,
quos blanditijs fibi alliciunt.lllos quidem nec malos , necin hoccreaueratpri'
mum,nculIifieretiniuria,Sciebattamenfuturum,utnondeeffentiIIi{annx6^
ncbulones:quorum opera luerent improbi hominum fpiritus poenas. Vt nunc
intcr homincs, &C fi nulli fit iniuria , tamen nunquam defiint,qui deprauati cac
tcris adfcrant perniciem , non procurante : ncc indtante Deo,fed permittente,
quoniam pofuithomincm, utaitSapiens, in manuconfilrj fui. necuim ullam
noftro arbitrio facfiam uult. Qui enim inuitus bonum facit, nec habitum agcn'
di ex animo contrahit,perinde malus eft ut ncquam . Sumit crgo pocnas Deus
ab improbis,nec tamcn ideo affec^ibus mouctur.Sunt 8C animi,in quos iuftitia
cxercetur,immortaIcs.Nam alioqui Dcus,qui a.(flus purus eft,ageret in poten'
tia tantum fecundum iuftitiam:quod non clt conccdendum.

6 Ait PhiIofophus,propterquodunumquodqueefttale,ilIudmagistalc,eft
fubaudi.Mundus fiuc arternus liue temporarius ponatur, quum fit caufahomi
nisfacfius, Deusautor utriuiq^ (apientiflimusdcbctmaximadurationem,imo
xtcrnitatcm homini darc , proptcr quem m undus aut sternus aut maxima du'
rationc eft . Nam quum mundus, 8C qux in co funt,fuam durationem habeant
hominis caufa,ncccftc cft hominc maxime cfle talem,id eft maxime durabilem,
Alaxima autc durabilitas cft aeternitas , Opus eft igitur 3C hominii animos elTc
jctcrnos , SC ctiam olim recipcrecorpora , ut folidus homo in cetcrnum durans
actcrna fclicitatc , in mundo acterno 8C defecato utatur . Quare animus eft jetct'
nus,ne fcilicetdetcrioreftet finis hisquajfuntad finem , S^ ne minus cflet talc
cuius gratia omnia magis talia funt.

7 Non djffimili modo probatur hacratione animorum xternitas . Sapien»
enimordinatbonumadbonum,8<roptimumadoptimum.Bonaomniamun-
di ordinauit Deus ad bonum,id cft in. finem hominis:optimum uero, id eft hc
mincm prxftantifllmam mundi corruptibilis partcm,ad optimum inftituit, id
eft ad aeterna fclicitatcm,qua nil melius cogitari poteft . Quarc fequitur animos
clle aeternos, utinajtcrnum durando optimumfineconfcquatur . Namalioqui
imprudcntiaemaximxDcusargucrctur,quiquodeftpraeftantifTImii,tamcua'
nidum feciffct^ut cfTct omniii animantiii dctcrrimu miferrimijcp,homo fcilicet.

8 Omnipotens Dci bonitas uultquxfuntpraeftatiflima, efle maxima fummi
boni participationc. Vt enim bonum cfl, quo communius,eo diuinius:ita ma'
ximo bono prxditus, nil prius habct, quam maxime comunicare naturis capa*
cibus fuum bonum.Principcs idco 8C magnates diuites^ laruas fiias oftentant
non comunicando , fed gloriam fumos^ ex admiratione ftultorum captando»
Deus autem mcntibus humanis fiimmi boni capacibus, no laruas, (ed feipfum
communicat potcntiffime,fi<r ancrne.Quarc pofthanc uitam miferrjs refertam,
animos fibixternos fcruatadpra'miaacterna,feu bona feu mala fint.Cactcra
porro homine inferiora, non uult eflc fummi boni illius capacia:quonia finem
habent ii\ co, qucjd hominc fuo ufu iuuant.In xtcrnitate aut,quum corporibus
dominabituranimus,noncriteorumufusncccffariuscefIantecorruptionc,

9 Diximus in fuperioribus,quum dc neccftltate incarnationis diuinx agcrC'
mus,efle tato grauius peccatu, quato maior coira que peccatur,habetur. Quod
(atispatct.Vndcuthomofinc,adquccreatuserat,&:fuafponteperdiderat,po
tiretur, oportuit omnium infinitis peccatis 8C infinitg unius tantum peccati poe
nxfatisfaccreinfinitum 8C mundo maiorcm folutorcm 9t«^9/co/rof. Quuucrci
quotidie hacc mifera mortahtas peccata peccatis accumulet, infinitam quocp oP

feniam

G V L. P O S T E L L I L 1 B. I. «7

fen^m nuUus nifi in morte Chrifti 8C fide miiericordix eius eluere podi t, opus
cft,acternis imp>'os ob legcs diuinx iufliirix poenis affici : ut ediuerfo eos,quor3
miiertus eft Deus, qui^ bonis operibus illum promereri, 8C fe illi probare ftu'
duere,aeternis gaudijs t3eari:ut bencficium in gratiam infiniti Dd faclum iuftiP
fimam fimul 5C a fumma bonitate datam Ixtiriam confequatur, quod no fupet'
ftinbus animis hominum , qui per arbitrium bcne SC male agere potucrc, fieri
non poteft.Itacp iequitur necefTario , tam ob Dei peccaticp in eum c5miffi cau'
fam,quam propter eius feuerillimam iuftiriam,ur animus fit ad pcenas uel praj'
miaimmortalis.Iuftequidem puniuntur mafi:bonisuer6 inftnita luccurritbo'
nitas.Quum uero iuftitia 8C milericordia eius fint xtcrnaj,eft etiam xternus fu'
turusanimuSjin quo puniendo aurbeando in xrcrnum aganr.

10 Neminem puro tam amenrem impium ue,ut poiTit xternum eftc ncgare a propnc
inDeo.Qi-iecuncpuero funtperfec^flima,quum fintinDeomodoperfcchffi' utibui di»
mo,ea eriam funt diuinitati cocterna.Quare non tantum perfonarum attributa uinitaUi.
prim3,uidelicet potentia,(apientia,amor,uoIuntas aut charitas poftdefecatam
matcri.mi huius mundi funt in Deo futurx,ied mifericordia 8>C ueritas. Habere

uero m iecommiferationem fineulla afTecflione imperfecfia Deum, necPlato,
ncc Arirtotcles.neccorum alumninegabunt. Quum ergo ili«dua?proprieta-
ces fint ^tcrnXjOportetinxrernum a quo creata eit materia, in quoddam fubic'
<^um agere . nam fruftra elle non pollunr.Quare non tantum a morte ( utantc
docui ) ob xquitatis diuinx lancem opus eft in ahquot tempus fuperefTc homi'
num animoSjfed ctiam in^Eternum durarc:nec tantum illos, fed 8C fblidum ho'
minem,in qao S^mifcricordia 8C ueritas feuiuftitiaagat.lgitur,SCc,

n Tota naturae molesconftat harmonicaquadamwc;^ concordi perfeAone, , .
Ut potifliiTi it in cap. de Trinitate dixi . Nam omnia conftanr mareria,forma,S<r n j,g_c
utiiufcp compofito.Qiiod itacp inuenirur habere extrema,criam habere mediu ^,^;,^,
litroqj participans necefie eft . Quare quum conftet , efic lubftantias feparatas,
ideo xternas ( licet fint crcatce ) quod non circunferant in fe contrarium,& ma
teriam iftam fluxam 8C corruptibilem : necefle eft dari aliquod medium,partim
aeternum natura,parum corruptibile. Hocuero eftnaturahumana,animorum
immortalitate cum dxmonibus coueniens,corpore cum brutis.Pars igitur ho'
minis pulcherrima,animus fcilicct,eft immortalis.

11 Mortalitas feu corrupt 10 accidit motu,5<r ui cceli Creatoris agcus imperio, ^^ p^c,
Corrumpit ergo tantum ea,in qux agere poreft.Ignobilius enim no agit m nc fHoneuni'^
bilius. Arq'!iccelum,quum habeat tantumefre,uel(fi uolunt)eti.imuiuere tni.
unattamen longe ditfert ab animi nobiIitate,qui eft f iipra fenlum et uitam. Vu'
deilliusaclionibusanimusobnoxiuselTen5poteft.Qiiaredic1ameftabaftro'
nomis,Sapiens dominabitur aftris.Quum igituranimus ncchabeatinfuicom
pofitione contrarium,nec a ccclo folui poflii t,fit xternus oporta.H^ec exD Jc
remia, 8«! Thoma Aquinate.

'? Quaccunq? redpiunturinaliquo,recipiunturfecundummodum eius in a„^(,-«„-
quofunt.ut funtformxrerumin intellecfiupollibihomninointelligibiles,ue ^^,^„^5
luti eft intellec^us immatcrialis , Qiium itzc^ fint immaterialcs ac^u,iint incor^ j.,-^^
ruptibiles oportet:quare&:inrclledtus . Verum quum illcintellcdus poffibihs
fitanimxnoftrxahquid, neccfTe cft faltem eatenus eam elle immortalcm . Eii
cnim animxlumen intelledus agens.

«4 Nil corrumpi poteft ex eo,in quo perfec^io eius cofiftir. Vt ignis pcrfec^io a moh
eftagcreuehcmenrercalore,autluce. Vndefequiturcaloris 8C lucisacflione agendi.
cumnonpoftecorrupi.SicquufitinhacuitaanimgperfecftiOjCiusacorporein

conccm'

ratione po

A contem*
^\<xtione
neiterix
*nimi.

A6 dnimi
(um inji=
rioribm
iifjvTctia.

fifummo
dejiderio
animi b«»
mtmi.

itS D E O R B I 5 C O N C O R D I A

contcmplationc abdudio, ( nain co magis pcrficitur, quo magisimmatcrfalfa
fcmotiflima a corporc pcr lcicntias confidcrat) oportct dum a morte (cparatur,
utfit longead contcmplandum 5»^ cognofccndumcxpcditiffimaSt^immorta'
lis.Nam illi in uita uidetur obfificre corporis contubcrnium.

15 Fatcntur omnes cfFecftu nobiliorem caufam cfTicientc cHe.Sed intelledus
pollibilis facitacftu intclligibilia,quaj natura immatcrialia dC aetcrna funt» Qua'
rcicquitur,quumfitilIisnobiIior,ciTcimmortalcm,Quatenuscnimfuntintel'
ligibilia, arterna funt : (ed multo maxime ipfe intclledus in quo ueluti in fubie'
cfio funtjdebct elleimmortalis,

16 Licet uelint aliqui,illis^ detur materia S^f forma conftare ob intelledCf SiC
uoIuntatcanimumnoftrijUamennonideononcritincorruptibilis.Corruptio
cnim no efi,ubi non inucnitur ii\ copofitionc contrarium . Nam gcnerationes
6<r corruptiones ex contranjs in contraria funt.Ideo ccclum naturano corrum'
pitur,quod illi matcria corruptioni obnoxia defit . In animo ucro notioncs rc'
rum omnium iine contrarictate cocipiuntur , quii cognitionc iua eandem facit
corum difcipIina.Qiiarc fcquitur,fupcrftitcs a morte animos iempcr uigcre.

»7 Propria rei a(fiio opcratiouc fcquitur propriam natura. Animi porro acflio
propria cft intclligere, dC ucllc cum angelis & beatis fubftantijs omnino corpo
ris cxpcrtibus c6mune:eocp magis pro natura agit,quo eft fcmotior a corpore,
quare&diuinationes,&:^pr;sfagia,prophcticecK,aut infbmnijs aut ccftaii,aut
motionementisfiunt. QuumuciointelIigere*tcrnacfitnaturx,animosmaxi'
me cfle tales oportet , dd eo magis poUcrc intclligendo, quo funt a corporcis fe-
ducfiiores. Vndc fif,ut nullus mortalium no admiretur natura eum,iIlos ue,qui
(emotifTimas ab ufu corporis uirtutes cxercct . Quoniam eft uita eo pcrfecflior,
quo magis fecundum intcllcc^um,minus fecundum corpus cft.Conftatitacp li-
quid(3Xternaefteanimoriinatura,qugnihiIcuminfcrioribusiftishabetcomu-
ne,quecp eo inteftus fuis func^ionibus utitur,quo ab infcrioriimatcriahu^na-
tura pcr cognitione magis abducitur.Hxc Thomg 5C Hicrcmie Siculo referas,

i3 lam fupra dcmonftratil eft,appctitu immortalitatis 5^ diuturnitatis omnes
homincs naturalitcr teneri . Qiiod Heri omnino non pollct, nifi pofletanimus
id confequi,aut fua induftria, aut aliena, aut partim, quocunqj modo.Nam na'
tura nullos folct in una fpeciemotus excitare,quin fitetiam in ea pofitii,utcon-
fcquutio fcquatur . Quum autem ctiam difficillima quxcp fubeathomo eius fi-
nis ucluti quictis &f fummi bonicauft,manifeftum cftadimmortalitate fjDecfia-
re. AIioquifcquerctur,naturamaIiquidfacerefruftra,quodadmittendumnoa
eft.Nam fi quis dicat , a fuco, &:fumo,opinione^magnorii hominumhanc in
quibufdam nafci cupiditatcm,inHmos non teneri ea expec^atione, contrarium
planefac^o periculo conftabit . Plcbcij cnim homines nulla fere uota non nun-
cupant,nullis rcligionibus non rcligantur,uf ucluti cum Deo incant cognatio-
nem : quum tamen opinionibus minimis urgeantur . Diffcrunt uero maxime
ab illis magnates:quoniam imaginibus,ftrcpitu,faftu,pompa,raris fadnoribus
iamimmortalitatcminhacuitaarripcre,&Deume fuocoeloderjccreconatur.
Viminferuntmeritc5,quiferenonconfequuntur,utfaItemuoIuifl^uideantHr.
Spcuerc3 5C humilitatenituntur infimi.Vcru eodcm omnes tcndunt, ifti:regia
inccdentcs:faftuofi, pcr anfracfius SC loca cofragofa uix copendia quxrunt, Efl
igituranimusimmortalis,utconfcquaturbeneficioChrifti,quodnaturaappe-
terc docuit. Vcr ii ifta plus fatis funt.Nam quicquid accederc poflet, cflet maio-
ri oneri,quam utilirati. A diuina; igitur prouidcntia! iuftitia,a natura animi,a fi-
nibusrerum,a uirtutis praemio,ab acftionisnatura,amotunaturaIi,arationc

uniuerfi.

G V L. P O S T E L L I L I B. 1. ij^

tTin*uerfi,ab autontatc omnium praeftanriflimorum philofbphorum, atcp aUas
ob rariones pofitas iam , eft animus immortahs, Necefl&rio futurum omnium
uniuerftle iudicium ideo n5 duxi demonftrandum , quoniam nifi fitfuturum,
Deus non eft,&: fi Deus eft,futurum eft.Quum enim fit,iuftus fit oportet,Et fi
iuftus,quum nil eum fugiatjOmnes iudicabit,

DE RESVRRECTIONE. CAP. XX L

DTuinabonitasnonfatishabuiteflentiam ipfis rebus dedifle,nifi&rbenc
efle, &rquononpoteftfecundum eam ipeciem dari mefius , contulerit,
Hoc in tota natura homine inferiore Hcet uidere.Nam omnia animantia , quae
in ufum hominis funt comparata, quoniam in eo finem fuum fummamcp feli-
citatem con(equuntur,ideo cumulum fiiac felidtatis hic habent.Quodeouel
maxime patet. NuIIum enim indicium ex quocunc^ animante unquam capere
Iicuit,quod alio quam prgfentis uitg defiderio teneretur, Vndc (equitur,quum
uixerintiIIa,5^utiIitatemhominiattuIerint,eflefinem,fummum^bonumper
omniaconfequuta.Nam ScTnaturadedifletalioquimotum quendam, dC appe-
ritum rerum maiorum,fi ulterius quicquam illis defuiflet.Non fecit«Ergo ipfb'
rum bene efle, uita & fenfus eft, Quod fi ab admiratione minimi omnium ani'
mantium ordiamur , quis non obftupefcat , dC fenfu potius priuetur , quam il'
lam uim , qua uiuunt , ita coa(flam,8<;^ ex materia ad formam adducfiam capiat c*
Quis non uideat prouidentiam in omnibus pratfentem r" Omnia fui 8C poftc'
ritatis curam habent. Fugienda fibi dC expetenda ad uitat conferuationem no'
runt.In fumma,nullis moleftijs premuntur. Namfenfii quidem triftitiatSC
uoluptatis aftidconftat:at fe afBd non cogitant,nec cognofdjnt. Patiuntur
quidem omnia , dC dolore xquali hominis aflfedibus : uerum ideo malum illis
noneft,quod non intelligant"efl[e malum. Nam quamuis nociua fugiant,id
rponte,naturaf^ Cux du<fiu faciunt,non cogitatione dC intellecf^u, Ahoqut
enimfefecoIlegiflent,&r arma in homineseorum operautentes6c;abutentes
infurrexiflent, Jtac^ iugulantur,necantur^ in medijs gregibus, nulla cognf'
tione alicni fuiue mali. Nam nec pr^tcritorum fenfu afficiuntur , nifi quandiu
recens eft obiecflum , aut eius acfiio. Memoriam enim habent , ut diximus, fed
non reminifcentiam , nec futurorum ullo iudicio aguntur : nifi quum etiam
inftat obiecflumjn quibus omnibus dignofcendis uoluit Creator effe illamul'
c6 certiflimo dC acutiflimo fenfii, &rlongeperfecfh'ore quam in homine uidea'
tur.Quanto enim incautiora futuri,autmagis obliuiofapraeteritiuoluitipfa
conftituere Deus,tanto adprsefentia fagaciorafecit:utpracfentibus obiedis
acutiflJime mouerentur.Canis ideo,qui quum abeft hoftis,iam non cogiiat
fehaberehoftem (multos ucto hoftes habeat oportet animaI,omnia fereuf'
uentia impetens ) fi ad ftadium accefleritaduerfarius,ita odoratu pollet, ut fta'
timlatratuprodat,fibiqp uiribus aut fuga confulat, Res itacpabobiec^u pef
(pidunt,nonagnofcunt,nec naturam perpendunt, Quum autem corporeas
omnia calamitates pariantur , tamen fe pati non iudicant. Itacj? proxime ad in-'
dolenriam Epicuri accedunt.Nec funt ideo fua: felicitatis &fiimmi boni ex'
perria.Suntigiturinfuofine6!:fcopo, quumuixerunt,quia homini fi potuit
uri,ujxerunt,Nam fi abutatur,nil illi uiuit , prodeftixe , quum magis pereat, ut
hydrops potu, plethoricus cibo , doc^us oflentator arrogantia,furiofiis gladio,
ipfis rebus nil in fe uitij habentibus. lam fi quis fpecftet , quanta induftria Crea^
torillatexerit,fi<:armaritcontrahoftes8^periculaomnia,quisnonadmirando
defidatC Pelle duriflGma omnia,iftapiIis,ilIa(eris,uelleribus,uillis ueftiuit,

Squammae

txo DE ORBIS CONCORDIA

Squamm3epifcibusdatx,pennxplumaccpauibus.Tcftascochleis>arbor{bu«
corticcs nonnunquam quadruplices tribujt . Quum hommi cxteris animanti'
bus imperaturo,nil aliud quam rerum omnium nudi tatem, &C fummam imbe'
cilliratcmcontulerit.QuisnegetiftaoptimumfinemelTcinhacuiiaconrecufa,
quum uel una re fint homine illis prxle(fio feliciora, quod opinionibus non ur
geantur,quibus ccrte (fi nulla uita alia fcqueretur) lieretanimantium omnium
princeps omnium miferrimum . Qao quidabfurdius cogitaripoftir,no uideo,
Nam ii illa fac^a funt finis caufa , ctram homo cuius cauia ea funt, finem confe-
quidebct.Quum habeantigituroptimum eflejdum uiuuntinremhominis,
ccrtumrelinquitur,etiam hominem cx Creatorisnaturaquoddamoptimum
efte,debere confequi , Nam alioqui iniquiori eftet conditione finis,quam quae
adhnem,contraracioncm,5<[^rerumordincm.

z Homo porr6,ut uidimus , quo eftmciior in hac uita,eo infelicior eft.Ergo
non habet hic fummum bonum . Nam uidimus id confcqui illum ipfo animo;
quac pars hominismulto pracclarilTimaeft. Qiium autem beneeftc reinonfic
€x parte tantum,fed ex toto,necelTe eft corpus ipfum folidumcp homine,qu6d
nunqpbeneeftehabuit,fufcitari,Siranimoiungi,immortalitateq^donari,£rgo
quandoqj cft futura rcfurre(ftio. Ab afquitate diuina idcm patct.

j Quum cnimeaconfiftentefitncce(Iarium,animoseflcimmortales,utprg'
miaarbirri) fui bcne uel male feruati recipiancquum non foli bcne uel fecus fe-
cerinr, niii acquicucritcorpus, opusi^fuerit excquutum ; ita ctiam eftomnino
neceflarium,adfuturaaliquandocorporaanimis,6:rreficihominem,ut propria
etiam corporis rccipiat.Nec enim,utiam dicftum eft,animus cft homo, ncccor-
pusefthomo,fed unacorpusanimoiun<fium,hominemcomponit.Opusergo
eft,corpushu.Tiocxcirari,&rrefurre(ftioncfolidihominisquandocpfi'eri.Aho'
qui in Deo iniquitatem admittere oportet:quod uel cogiratu nephas eft.

4 Ordinisctiam ratioidemfuadet.Eftenim (apientiafDeiproprium,utordi

natiflilma faciat omnia. Forma uero eft ordinata ad materiam,ut matcria ad fot'

mam. Porro fupra iam oftenfum eft, hominem natum eflc ad felidtatem longe

maiorem,quam concipere animus humanus poflfit. Prxtcrea quu acternam efle

animor u naturam pateat , fequitur necelTario ordinis in uniucrfb fcruandi gra-

tia,utdcnu6 ad participandum communis operis prcc umformaordinataad

matcriam,et ediuerfo pro fua aptitudine uniantur,utcp illud idcm corpus quod

olim animo iundlum fuit, illi ipfi qui illud informauit, animo nexu uitali,prac-

miapromcritisfcntiat. Eftuer6 maxime fugiendaimpietas(necenimeftuo-

Edm opi» cancia h:ercfi's ) quorundam,qua aflirmat, olim n5 idcm corpus quod nunc eft,

monecon^ cxcitandum^fcdnouum^corruptioniStrdifTormitatinoobnoxium, Qiioaxio-

cepu exdi mate negatur Deus,dum illi ca iniquitas adfcribitur, ut prxmiet, quod non la-

f\>utario^ borauit : ctfi tam impotes dicatur , utnunc imperfecftum corpus in refurrec^io'

mbi« de neperfici ab eo omnibus numcris no poflit, Sienim prafmia mcritis rollis,deii

glorificato ncgas.Si das,non merito, idem facis.Qiium cnim fintacliones ^uppofitorum,

eorporc. j^q^^ partis tantum,prxmia pertinent etiam ad totum,non ad parrcm,ad idcm,

non ad diuerfum . Supereft igitur colligere ordinis diuinarcp fanc^ionis gratia,

vt idem animus noftcr denu6 poft dorminonerecrcarus , &C illud idem corpus

quod nunccft,infummam pcrfec^iioncm & plenitudinemarrarisCliriftiredu-

<fium , una & coniuncfiim ad prxmia bona uel mala denuo iungantur, &rin

arrernum uiuanr.

y Oprimum eflc, eftimmortah'ras:detcm*mum,mortaIitas. Dcusimmortali-
tatem homini conferrc, m fummum bonum, aut no uult,aut non potcft. (mm

fuperius!

G V L, P 0 S T E L L I L I B. f*i m

fupcrius efi demonftratUjhominem uirtute praeditum pracllantiinmo eflfe prac^
fnio dignum ) N on poteft non uclle perfed^ftima : aft maioris imperfe(flionis
eft diffblutio , quam inftauratio ♦ Vnde uult omnia perfediiflima . Quin pofllt
autemjquemadmodu dC uultjnulli debet eflle dubium . Nam non fecus at(^ par
ccs ante compofitum fibi foli notas,in compofitum induxerat: ita etiam diflipa *
cas aggregarc poteft.Quod fi negemus in Deo,uidebitur mulus anificibus irn^
potentiorjqui redimptis compoiitionis partibus multa inftaurantjn hoc diffc-
runt, quod Deo non poflunt elemeta perire:artifici obeft corruptio. Quii itaa
ueIit,poflitcpjfit cnam praeftandflimus, fore acternii folidum homincm necefllc
cftjcorpus^ exdtari,& uniri denuo animo . Ergo refurrecflio mortui hominis
futura cft.Verumefthic duabus calumnrjs impiorum occurrendum. Namll
Deus uult omnia pra:ftana'flima 8C immortalia: ergo etiam ( dicet ) bos immor
calis crit mclior ifto mortali. crgo refurget.Reipodco: Vult quide omnia Deus,
quac ad finem 8C Dci caula fiunt.nam eft principium dC finis.Quaccuc^ itacp fa
ciunt ad finem,ea (unt neceflaria.CeflTante uero ncceflitate,res ceflare oporiet»
In hac uita ob neceflitates 8C ufus,hominis necefl&ria fuerijt animantia omniaj
at quum homo fufcitatus no fit futurus neceflitati obnoxius,nil opus erit illi cae
Ceris animantibus. Namtuncnecbibetnec comedethomo, necgenerabitO-
mnis enim materiajmutatio ceflabit. Ciicp Deus 8C natura nil firuftra faciat> 8C
non fit tunc opus illis animantibusjin rerum natura non erunt.Homo uero in'
feriorum imperator,Dei obmundum crcatu Iaudandi,cogno{cendi,amandi^
crgo creatus, crit folum neceflarius ex inferiori rerum ordine, abunde in cogni
Cione Dci felix, ab(cp ullo rerum corruptibiliu ufu. Alia obiecfiio eft:ImpoflibJ
le eft, fi eritreiurredlio, omnes homines refurgcrc. Na innumeri facTiifunt coe
na Thyeftis , 8C conuiuia Tantali . Vbiuis terrarum fuere anthropophagi : (lint ■
ctiam hodic in multis mundipartibus. Scythaj corporibus proprrjs lefliim cora
habentibus conuiuia dabant. Illi omnes qui deuorati funt, facfli funt partes co^* H^^f ow*
medentium:ergo deerit iftis,quod altj habuerunt. Nam fi erunt integri deuora 1°"^ ^"h
Ci,deuoratores eruntimpcrfecfiij&ediuerfo.Harfuntrariones aduerfariorum: ; Jir'.l
quibuspaucisrelpondeo.Ciborum quotidianorum natura nosdocet,partem ^j,-^ j„ ser
«(queadco tenuem nutritis corporibus iungi ex his qug intra fumunturjUt uix mne de re
poftmultosmenfesullaaccefliofieriuideatur, Namquum maximam partem fmedione
&magiscorpuIentam egeftionibus&recremcnrisabija'amus,minimaparsui apui Epi-
detur ea quae (iipereft in corpore : prp qua fi iam corpus attigit (iimmum incre- ^hmm,
mentum,tantum proprias fubftantie defluerc certS eft,quanta fit acceflio:quod
ipfum nec philofophi nec medici negabunt . Nam naturam egcre potu 8C cibo
conftatobfluoremfubftantiaCjUtdicijtjpropriofaneuocabuIo.Ecenimcorpus
noftrum undicp confluxile&fperljjirabilCjUtinquitHippocrates, continuaa^
«flione aliquid deperdit,quod cibo inftaurari oportet.Itac]? non intrat corpus in
aliud corpusjfed aliquid tenuiflimum 8C partibus familiare accedit, quantii fcil»
cct aliunde deperit,nec quicquam ampIius.Corpora etiam funt per fc intcgra fi
nc accefl[ione cibi,& in multos dies ita durare poflunt naturaliter, praccipue aC-
fuetis.Vidcntur uero multa exempla hominum,quiuita funtufi in multos an- '
nosjfine ullo ufu cibi,potuscpj&: reiecflione recrementorum.Meminit Carolus
Bouillus in epiftolis cuiufdam uiri,qui ad 12. annos intcgra ualctudine abfc^ ci
bo S^potu uixit.quum feptimam diem leiunif morriferam homini fcripferit an
tiquitas.Erat paulo ante homo Schotus Roma:, 8C poft in Galha, 8C Syria, qui
;>;,,. -> 1 Z7.dic

iji • b E O R B i S c"o N c'o R D I A

27.dic parum cibi fumebat, non tam reIigionc,t[uam conluctudfnc.MuItos fo
1a euchariftiae fumptionc odonis diebus uixiffe,reftantur fancfii patres. Sed ho
dicrna impietas ea improbat.Tacco eumjCjui uifus cft multos annos (X(nr>s (S ic-
yriZi temporibus Nicolai^.pont.max.qui^ a Poggio Florentino tcmporibus
fjfde cft fcriptus.Pucllaiam bicnniu uita angehca uiucns,in finibus Hcydelber
gf ,nulh' non innotuit fama.Ex quibus excmphs conftatjparum admodum ac-^
cedcrc cibi ipfi corpori,quinctiam fine cibo uitam duccrc poftit:quod non fatc
rentur medici,nifi ficrf probatum habcrcnt.Itac^ illaminima partium humidio»
rum abfccflio non poteft toti abeffe,quin potius aptius rcddit.Nam corpori nil
paticnti tanta humorum copia no crit ncceflaria,quanta nunc. Nunc cnim ob
pcricula,natura thefaurizattSt: ufqueadco, ut non raro putrcfacflo thefauro in^
flammentur in cafebres • Habitudo ucro corporis , quum fitfutura cxpers o-
mninouitij,facileeritetia,quodexundet.Excmplumreftirre(fl:ionisIcfusChri
ftus dux noftcr fuit.Hufus exemplo (pcramus futuram omnium xtatcm &rpr6
portioncm. Verum quum in illius arbitrio fintilla fita, de illis non audeo quic-^
quam diccre Satis habco,nihiI obftare rcfurgcntibus corporibus,quod a refur-
re(f^urispariterfi'ntdcuorata.Namtantundcmillispcrijt,quantiialiundeadue
nit.Et fi paulo plus acccfl1t,(ut in adolcfcentibus) id tam cxilc cft, utfenfum fu
giat , 8^ quo facilc fine ulla f mpcrfccfif one carere poflit , quf rcfurgct. Vt paucfs
igftur ad obfcd^a rcpctendo rcfpondeam : Deus uultrc(urrc(fl:foncm homfnfs,
ut cf us fclf cftatfs,& dfufnac laudfs grati'a,neceflirf amtnon ftem corum^qu^ cau
fa homfnfs facfia funt,quonfam tunc efl^nt fuperflua.Potcft etfam undfcp rcpC'
tf tfs partfbus uelutf creauft,fta &(. reformarcnec fllf qufcquam obfucrft.Ratfo.-
nc ergo,benc cflc homfnfs,quod fn hac ufta non cft confequutus, dfufnac prar^
terea bonf tatfs &r xquf tatfs argumento, 8>C quod nemfnf inuf dcat,qua: funt prat
ftantffli'ma,crft futura rcfurrccftfo humanorum corporum»

6 Qiiarcunquc corporfs caufa fn hac ufta cxpctuntur , ea ut ftatfm aducn€
rc,folcnt cfle faftidfojnaufcae^fatfctatf, oblfufonf dC ncglecfluf. Solae ufrtutes Uc-
raanfmfbona,quoplushabcntur,magfsappctuntur,mfnusfatf2nt:utomnfno^"
fint ifta contraria inuiccm coditione,quemadmodum & rcs , quaru gratia funt
coparatac. Vndc fcquitur, apiccm omnium uirtutum efle cocleftcm,8ir immor-
talcm,& pofl^ indipifci. Nam alioqui no ita inefcarct mifcrum animum Deusi '
nifi actcrnum aliquid,& fluxfs rcbus mafus,eflct fn finc confcquuturus . Habct
crgo anfmus uerG fn ccclo &r cum Dco abfoluta ufrtutc fcopum,(fi fllam (z^c^
tur:p02nam,fi uftfum) ubf no potcft folus prarmfa pcrcfpcrc.Nam totus homo
non cft anfmus.Ergo crf t refurrecfrf o corporfs: quod anfmf motus eft fcquutu.
Intcgercp homo praemfum rcfcrct,non tantum pars,

7 Rcbus omnfbus dfffcrcntfbus funt fincs dificrcntcs . Ncc cnfm poflunt
dfffercntfum rcrum ijdem fincs tfle. Homo autcm quum dffferatmaxfmc a cae
terfs & rcbus QC anfmanti'bus,dfffercntcm fcopum habcre debct.Efus ftac^ fco-
pus no potcft cfle uoluptas corporfs,fn qua comiics habct bcftfas. ncc fndclcn.'
tia : nam faxa efllcnt co felfcfora . Vndc fcquftur , cfle alfqufd hfs rcbus mafust
cufus non dcbct folummodo cflcpartfccps anfmus,quonfam non folo co con-»
ftat homo.Igitur fufcitari oportet corpora , ut fblidus homo folidi immortalita-
tis gaudfi partfccps fiat. Omnfa argumcta qux fn Cap. dc ncccflitatc Dcf fncor
poratf, &:dc anfmorum immortalftatc funtadiufnfs dcduda proprfctatibus,
huncpoflIintrefcrri.Qu£ain<penfmanimorumi'mmortalitatemprobant,cjU'

dcm

CVL. POSTBtLI L I B« . C tt|

dcm &f hominis naturam folidam actcrnl forc dcmonftrant.fcKcitatemfe atter»
nam habitura.Hocigitur brcui dignetur facereDeus, m ab hac tyranidcmun
di dC corruptione in incorruptibilem materia mutari ualeamus ♦ Nam fumma
huius mudi fehcitas , fumma miferia efl.Demonftraris locisjquibus animi aftcr
nifuis corporibus repetendis, &infeHcitatem communem adfcifccndisuidcn
cur obnoxtjjfupercft cataftrophen adduccrc, & imponcrc huic opcri colopho*
ncm.Paucis itac^ de immutauonc uniucrfi eft diiceptandu m»

DEIMMVTATIONEMATERIAE
ncccjfarwfittun. C A P. XXII.

EVndcm ordine,&: ab omni parte fibi fimiIcm,Deum in natura tota fcru*''
re uelle,id in rcbus omnibus dariflimc patct, dC omnium philofbphoru iii-
dido,authoritatecp conftat.In toto rerum ulli differt finis, QC quod in iinem tcn
dit.Praeterea fincm efte longe pr«ftanriflimum,& naturg dC artis.nulU dubium
cflepoteft.Nifi enim ita cfl^t,ut mehora cfl^ent , quac funtfinis , quam qua: func
adfinem,omniafruftrafierent,necquicquamagerctexordine &cIehberatio-
nc. Namftultuplane&Tmenteomnino carcnsidefl!et,quodadionemfruftra
cofumerct,6^ inde nil practer acfiionem dC fpontancum laborem reportaret:auc
fiquid ultra^dcteriusjuel plane par,& fimilc.Qux omnia , ut abfurdiflrma funt,
ita rerum ordini,&fenfui,& authoritatirefi-agantur.Adtio ergo acl^ionis pcrfi
mihs, aut motus caufa eflTe non poteft . Sequitur igitur , quod fcriptum r ehquit
philofophus,& fenfus docetjOmnem motum caufa quieris ficri , Quum autem
omnia hic fint quodam modo in motu, etiam aliquado adfuturam omnibus re
bus quietem , certum dC necefl^e eft : quod concedere de elemcntis non dubiiat
Arift.immo affirmat. Stabit crgo aliquando motus in quietej& pace acterna,fi-
ne ullo motu , Nam pereuntibus , aut agere 8>C pari ccffanribus his fluxis rebus,
motu coelefti,qui harum rerum generationis,corruptioniSj alterationiscp caufa
fit,non erit opus. Quum uero materia nunquam pofljt tota ex fua natura exrer
minari,&r fit nccefllarium ad futuram aliquando quietem, immutari illam matc
riam necefle eft. Quamdiu cnim crit,qualis nac eft, obnoxia paffionibus fit ne-
ccffe eft.Si fint defuturg adiones &motus,ut eft ncceflariu,ctiam immunis cor
f uptionis materia pracftantiflimum efl!e cofequetur,& fiet incorruptibili formae
pcrfimilis: quod fandi uiri diuinituscp infpirati homines oraculis affirmarunt,
Quale ucro fit futurum optimum efTe eius matcriar, qu^e a conflagratione uni-
uerfa fuperfuerit,non poflumus cognofcere,quonia exemplum omnino deeft»
Confideranribus tamen gemmarii diuerfa gencra, dC perfediones , quomodo
ue naturaliter apud omnes homincs fint in prcdo,quauis earfi latca t uirtus , po
teft in mcntem uenire, ut fit futura quacda affinitas mole elcmcntai is cum ipfis:
no quidem utfintin iftarum modum, fed (uelutiunus adamas cftargumento)
nuUi potentiae cedat.Deerit enim tunc hircinus fanguis, fi matcria fiat adaman
tina.QuisnonadmircturpyroposCcarbuncuIosfhyadnthosrbalauftiar^grana'
tuIar^Quem in mentis ftuporcm no uertatuiror ille pellucidus finaragdi C Quis
capiat claritatem & foliditatem adamantis cEt tamen,qu5 ca fint fiimma apud
nos,uidentur uix efle umbra 8C fomnia futin-orii. Nam ut nil pcrfecfiius dC ma-
gis incompraehenfibileipfo Deo dC caufa prima daripotcft,ita fummo eius effe
<flu 8C nixu nil cft magis incomprxhcnfibilerCuius tamen in natura ifta parua
fruftula &rudimenta uoIuitrefpergere,non ut ornarent fcorta principum , aut

I S cupidi-

114' D B ORBIS CONCORDIA

ciipid/Dtes iinmortales in nobis excitaient: fcd ut in admirationem & contem
plationcm futurorum nos rapcrcnt:a quo fcopo quam fimus alieni,quis non ui
dctC At quia nil perfe<ftu potcft efle,nifi feces & fcorie, recrcmcntacp omnia ab-
(umantur:ideoignisetiamreruabfolutifllmaruprobator,operascrcatoriloca^
hitydC dcfecabit omnia:quod fenfim dC arte dC natura uidetur aggrcdi, Abfolu^
ciflimx terrac quafda imagines auru bene ab igne exco(ftum repraEfentat,aquac
adamas. Nec enim ifta duofimpliciter poflunt folui ab igne,nifi admifceas phar
maca, Vt crgo ifta fruftula ad bene eflTe opera ignis purgatis probantisop egcnt,
ita &^ uniuerfum ad purgatione opushabct.Suntitacftria tempora Creatori»
refpondentia potemix,dC quodammodo noftris iftis (lib motu conftitutis fimi-
lia. Nam apud nos pratteritum,praffens,& futuru eft. Infinitum eft praeteritum
re{pecfiuinftantis,quocpnunquautilicet.Praefens inpoteftate eflleuidetur: fed
reueranil pofliumus ineo agere,quin pr^tterierit.In futuro folafelicitas eft . A^
pud Dcum fuit acternitas fine materia.Pracfens & inftans re(pe(flu practeriti in*
fenfibilc quidda eft, cum materia generationi dC corruptioni obnoxia,qua£ eft
mundi duratio.Futurum xternu cum uerafruitione maicriaj addu^fi^ ad perfe
^ione dC corruptionis immunitatem erit: cuius exempli faciunt omnes noftrac
a<flioncs fidem.Nam omnia effecfla habent tempus praeteritum in mentcprac.-
fens in opere,futuru in fruitione : quae ipfa quu in nobis fint,Sif pracftantiflima,
nos habere ab exemplo diuinitatis conftat. Analogiam enim habctnatura 8C fc
cum 8C cum arte.Omnium aut artium finis quies eft:ergo etiam naturg creatx»
Deocp,qui fuo bcnehcio (quum eflet per fe felicifl[imus,cuicp nulla matcria aut
crcatio potuit adfcrre ullam pei fc(flionem) hacc omnia inferiora hominis cau-
fa,hominem diuini honoris 8C cotcmplationis ( in qua eftfumma felicitas) gra
tiacodidit:utexhaccorruptione6<rafliduolaborc,ubiuelutitormcntisoptimi
probarentur,et excoquercntur,tandem in eam felicitatem traduceret,que acter
na Deocp fimilima eft:ad qua nos fua mifericordia conducere dignerur. His ar
gumcntis ex rationis pcnu depromptis tradere uifum cft ea placita,quar ueritas
ipfa Deus in Deo filio orbi apcruit , fuacp authoritate fine adhibitis rationibus
credi uoluit: ut impietati nunc in toto orbe tcrrarij oborienti QC regnanti occur
ri poflit.Quod ut pateatjplacita authoritate fulta demonftrationibus fubnecfio»

RELIGIONIS CHRISTIANE PLACITA
clfcpr*cedentibuidcmnflratiombtuconfmili<t,
C A P. XXIII,

AVthoritate traditij & aeditum cft,Deum ab xtcrno exiftcntcm,trinum
StTunum cfl^e.Potcntiam enim, fapicntiam , dC uoluntatcm haberc,quas
perfonasattributaueperfonaiumdicimus.Primimiabafternogcnerantemafc
(apientiam,patrem illum,hunc filium dicimus:uoluntatem uero a potcntia ct fa
pientia piocedentem,fpiritum fan<fium nuncupamus. Ab eo^per cum,& in co
creatus eft mundus,fubftantia corporea 8C corporis experte c6ftans:quac uifibi
lia 8C inuifibilia dicimus . Per inuiiibilia intclligimus fubftantias feparatas, tam
bonas et in bono confirmatas,quam fuapte fponte dcprauatas,perniciemcp ho
minibus adferentes.Credimus omnia uifibilia hominis caula facfia , homincm
uero caula Dci 8C fui:ut glorificado Deum fit immortalis . Curam uero Dcun\
agerc rcrum humanarii etiam minimarum.Ipfum autc piimii horrinem quum
efletpracftamiflima conditione,fuo arbitrio patura labefadaiiiflr, 8C omncs cx

G V U P O S T E L t I t I B» t U tt5

€o natos ruinae BC morti obnoxios,atcp ex traduce labcm perditionis adferrc in.
hac uitam, Ad quam naturam reparandam opus fuit iummo mediatore Dei dC
hominij lESV christ otquiantefeculagenitusjtandemqunuifumeftdi
uine bonitatijuoluit carni noftrx iungi,at(^ puriffima ex uirgfne carnem iume
f e.Ita fapientia diuina ab tcterno genita,noftra carne ueftita,uoluit omnia ilip-
p^idorum genera , 8C demu mortem acerbam pro recociliandis illis hominibus
Deo perperi,qui homines in illius morris fanguine abluti,fpecp eius refurredio
tiis fublatijuitam acternam a fe (iiapte natura perdita eius meritis fe pofle recipe
re credut . Demu ille poft mortem 8C refurrediionem repetens coelum, reiiquit
myfteria,quibus in nomine eius initiarentur credentes,et ueluti quotidianis re
medrjs leuarentur,Tande poft huius uitac currlum fuperftites animos immorta^
les a Deo pracmia uel poenas recipere:quo ad iudicrj tepore folidus homo ftifci>
tatus,iudicatus^,propria corporis recipiat, prout geftit. Demu igne totum or^
bempurganteneriomniumcoflagrationem,acdenicpimmutationem, &rprac
ftantifllmu efletotius futura,atc^ acternitatem aeaturf ,ueluti 8C creatoris.Hacc
fimtpraecipua reru capita : fine quibus ulli homini adefle falute,eft impoflTibilc»

DE ORBIS CONCORDIA

GVL» POSTELLl BARENTONII
LIBERSECVNDVS.

PRAEFATIO IN SECVNDVM LIBRVM DE ORBIS

concorduijCr adhortatio ad uere pios hommes,utfe ad congrediendum literk c ratio-

nibuiScumfoedaMuhamedicorumcoUuuieparentfprmci'

pm^occHpationibutfuccurrant.

V A N T A M orbiterrariiimpotensregnandi ftudiumlabem
, ad hanc dicm attulerit, quantum focordia luxus^ multorum
' inter mortales diipendium inuexerit,quanta lues ex inani co
tentione complurium fua domi negligenriii dC euertentiumj
alienauero 8(rparufalutaria adpetentium indies oboriatur,
neminem qui aliquorerum ufli polleat , aut in hiftoriaru mo^
nimentis lituerfatus , ignorare iudico. Poftquam enim compendij 6C libidinia
potius quam faluris popularium gratia , aut oboriuntur, aut diutius conieruata
augentur imperia ^ proculdubio , licet quadam fpecie prima fronte occafiones
uideantur iufiiflimac, contingit non infrequcnter , no minus ui(5oribus quam
nicflis bella attulifiie acrumnarum,poft fecp parem infelicitatis fcnfijm utrifq? po
pulis reliquiflTe ♦ Verum ita diuina permittente prouidenria, ob hominu impro
fcitatem fenio augefcentem , a quo maluit alicno quam fuo arbitrio homo regi,
hominemc^ ahum quam rationem ducem fequi, nunqua non eft belhs attritus
Biundus.Hacc eft neglecfli offictf pcena. Hacc acterni f m probis Sc ab hac tantum
larua rerum humanarii pendentibus fupplici] arra eftrprjs uero , Dei, ad fe fucs
percalamitatcsreuocantis,fignumbeneficij.IdeoDcusoprimusmaximusco'
penfareiaduramrerij externarum,8^detrimentiinbelhs accepti,autfefta qua
dam pace,aut legibus & meliori animorum cultu fere fcmper folet. Noua enim
imperia fblentuiciflitudinepacis recreari, obliuionemcp quarundam rerii cor^
ruptarum induCercvpares uero ceteris,aut etiam inferiores infimis,quifecundo
rcrum fucceflu antca clati in caeteros,tyrannidem exercebant,reddunt,nouacp

1 J prin^i

Il5 DEORBIJCONCORDIA

principu 5^reru Si opinionum inducunt:ut quato inralubriusbcltum his qucs
opprimit fc offcrt,tanto feliciorcm fuperftitibus reru conditioncm adfcrst. prx
cerea cultus,mores, perfuafiones, literaj,Ieges ui(floru folent uidis ncnnunquS
maiorem longe quam ante uicfloriam utilitatem relinqucrc.Sic fadu cft,ut qu J
uis Ronvani dC Gracci, quoru latiftime fecundij populos oricntis patuere claruc
recp imperia,toto cxorbenobis olim cognitoreportarintuidoriamjpr^das cge
1 int,non raro crudcliflume uidoria ufi fintitamen legum dC moru natur^ magis
afFmia ubiuis feminaria QC ufum in detrimenti accepti copenfationem relique^
rint . Reliqua certe mutationum gencra, ut quac a Scythis dC barbaris accidcrc,
quicquid ornamenti dC litcris dC moribus hat duae nationcs contulcrant, frcqu?
tms pene fiinditus cxtirparunt.Sunt itacp Barbaroruincurfioncs natura? infen*
fillimac,& ucluti in eius pcrnicie omnino armatac. Hoc tame ucl minus mali ha
bent,qu6d quanto pracfcntiore corporibus humanis cladem adfcrunt,tanto mi
nora animis adferiit nocumcnta. In fummo enim felicitatis gradu ponctes cor*
poris bona.nec multas nec peruerfas leges adferut,fed potius copofitis rcbu5 fi^
a bello rcfpirantes,quu qua antc utcrcntur felicitatc dC ocio fublcgibus fuis po^
puli uicfii c5fyderant,cas lcgcs amplc(flunt.ld docent Scytharu ct Goihora mul
tx tam in Aiiam quam Europa incurfiones , Hunnoru, Heruloru, Alanorum,
Saxonu,Normannbru,Vuandalorij,Longobardoruinfuhus,&fhx{ubiuisin
Europa fedes.leges enim illi Omnes a uicfiis acceperc,qu3propter utilitate, quCI
obliterarum 5C difciplinaru ignorationem. Imperia crgo cxtcra hoc habet,aut
ut Icges dC culta loco prg dac ui(fioriaccp uicfiis adfcrant, aut ut labem corporibus
tantum,non item animis foedf cuiufdam fuperftitionis cxcitatcm ingcrat. Vna
ucro ArabicacolluuiestamfoedaS^ corporibus SkT animis iriucxitcladefermc
in uniucrfo orbe,ut quicquid unquapeftium cxpcrtus ante eft,in felicitatc id po
ncre debeat.fi rerum iufta coparatione utatur.Prf terq^ quod enim id fuadct im
pia pcrfuafio,nil efte pratftantius, nullamcp ad felicitate uiam c5pcndiofiorcm,
quam fi nomine diftentanei dogmatis quotquot funt mortalcs conficiat, qui in
cius ucrba iurauit, pcrpctuii pratdonum feminarium ctia inter fuos nominc mt
litum Dei alit,fouet,tutatur,ct colit mifcre ladata gcns , tencbriscn plus^ Cime
rijs capta.Qim itacp Deus homincm,cuius caufa cactera coftant,durationis cau
fa creauerit, legcs, imperia, 8C quotquot genera funt magiftratuu,eius unius in
uita diutiflime conferuandi ratione in primis habeat , omnia QC corporis dC ani
mi adminicula undicp reipub habenas modcrantcs eius ergo coquirant, cumu
lcnt,feruent:unahfcpcrfidityrannilexauthoribusFurtjs,c5tra,Deimaicftatc,
naturachumangincolumitatcm,animoru5(rcorporufalutem,paccmcppublic5
infurgens SC armata tanta mortalibus cladcm rebuscp omnibus prgterquam uo
luptati & uitio perniciem attulit,ut reuera orbis uaftitas nucupari poflit , dC dc^
bcat:ut quac nec fuis pacc, nec externis quietc frui unqua pcrmittat. Viginti mi
lia urbium olim Aegyptus habuit:niicuix dece municipia,& fex urbcs.utrancp
Afiam plufquam dena millia urbiii olim ornabat,nuncducentac uij^ fupcrfunt»
Vafta omnia,dumis^ 8C fentibus ob Nomadesreligioniadfcriptos militcs ob-
fita. Quatis ineptijs animosfibi addi<f}orumirrctiuerit,totohuiuslibri tcnorc
palam fiet,potifljm5 in Alcorani excuflfionc:dcmum quC aperucro,qua*m craC
fe de Deo,dacmonibus,de rebus naturalibus fenferit,fanxerit^,oftcndi paucis
quantis calamitatibus fint obnoxij,quiMuhamcdico fubfunt ubiuis terrari! im
pcrio.Quu itac^ omnium decrctis coftet,bella QC rcrum mutationcs cflr proui"»
(kntiac permiilione in animaducrnonem fcdcri) intr oducfliis; opus ccr te eft , ut

quae

S V L» P O S T S L L I L I B» !!♦ U7

quac fuftt accrbifllimac , etiam maximoru fcelerum uindicandorS gratf a copar a
cg (Int. N cc moror quicqua,qu6d multi dicantjcfle rerum certas periodoSjtcmc
ritati fortunae SC hominum improborum libidini iundias, unde bella oboriri fo
leant.Si cnim admittant,mundg habcre caufam,& prouidentia regi (alioqui c^
nimcumFortunartjsnonago) negarenunq^potcrunt, quumfitillicreandoni
SC coferuandorum fingularia cura,quin longe maxima multitudinis, aut in ur
be,aut in prouincia, aut in quouis rcgno cofcruandar habeat foUicitudine, Nifi
«nim frenarct acternis impcrijs hanc molcm.omnia cotinuo bellis ardcrcnt. Vt
igitadremrcdea, quomaiora funtdelicfla, comaiorespcenas permittitDcu*
infligi,no tantSillis quidelida admifcre,fcd SC corupofteris,& comercio fami^
Uaribus;ut inflidis pcenis difcant,aut non comittcrc fimilia fcelera,aut admifl^a
cxpiare . Quibus fcclcribusolimmaxime populialegeDci alieni irritaucrint
Deum,qu5 nullo uitio lege diuina deftituti no fcEdifllimclaborauerint,non faci
le dixcrim, Mutuas cnim in cf dcs quoudie ruebant. Veru fidem facia didi mci
cx faCTis>pauca pcrcurrcndo.Pro deprauatis & no cmendatis a patre Ophni dC
Phinha,cf fus totus populi Dei excrcitus a Philiftacis eft.Quia tanto grauius ai
mcn eft,quato maior qui pcccat habetur . Dauidis pcccati cxpiauo id infi;nuat,
Captiuitas Babylonica dereliduiampridemDeuetiaa facerdotibus &princi
pibus,ut Baal adoraret,uindicauit. At quia nunc^ ullu immanius fcclus admitti
potuit,quam lefu Chrifti Dei a fuis occifio:ita nec uUa unqua clades tam mcmo
xabilis fa<fla eft,quam fub Tito dC Hadriano in terra Iudaca,in qua duabus expe
diuonibus fexagcfies ccntena hominu milia ad unum cg fa funt.Reliquiac ucro
ludaici populi funt ab co temporc cx prgdidione Chrifti ubiuis tcrrarQ in. captl
uitatc.PIures innocentes quotidie per calummas occidunt:at homincm Deum
occidiflfe a fuis faccrdoubus,ciusq5 lcgis confcruatione prgfe feretibus,(cclus cft
omni poena immanius. Quid uero fancf^ius fideli dC perfedo Chriftiano,cuiuir
tute pictatis in nomine lefu tota natura parctf Certe nihil.Grauius ergo quouis
snortaliS peccat,qui fub tam fancfla legc peccat. Seruus enim fciens uoluntatcm
domini,&^ non faciens,uapulabit multis. Non rcticuit antiquitas,obortas fuifliC
facuiflimas pcrfecutiones in Chriftianos,qu6d iam multi iniuati myfterijs (acris

f»arum fancfle, alij ucro etia impie Ce gerebat fub facrofandlo innocentiae titulo»
tacp ut ad rem ueniam,coie(fiura ducor,ob immama (celcra falforn Chriftiano
ra hac peftem legis Muhamcdis fuifl^ in orbcm tcrraru immiflam,ut qui impie
lcgcfandifllma abutcbantur,Deum in peftc perpetu6 facuientc ultorcm fenti-
ret:& ne pofteritas luxu SC gloria cotentionecp amplius certaret, 8>C peccaret,re
rum temporaliS adminiftrauo eft huic tyrannidi oboricn ti permifl^ . Venit pri
ma in hoftis poteftate nullo negocio IerofoIyma,in qua prima fandf religionis
patriarchg.NonmuItopoftAIexandrina & Antiochcna ademptf:quutamen
ante ibidem fupra trecentos annos pacifice Chriftiani utriufcp magiftratus pote
ftatehabuiflcnt.populares ucro ibide iam fexccntis antc annis nomina Chrifto
dcderSt:nifi ccrte quacda fccleru immanitas dC reru que a* pietate acceflcrat abu
ius,incp luxa dC ingluuiem intenta gens,olim Deo charifljma,Deifauorc ab or
bc Chriftiano abegiflfetjno potuifllet ficri, utrcru omntu nuda barbaries,multi'
tudinccK tantu potcns,ui<floria de illis populis reportaflet,qui fine armis crSt to
to in orbcformidabiles.Contedebatluxu etinerriotio cu pcrditiflimis nomine
incbgnifllimus impcrator Hcraclius,quu coepitoboriri hf cin Arabia fadio. N 5
fads habebatpontifex Romanusncgligere oricntalis rcligionis partes, primu
totcr patriarchas m confilijs loco habcre,nin etia ambitiofe nomen illud Papar,

1 4 cuius

lig D tt 6 R B I S C O N C O R D I A •

cuius odib tanta excitatur incendia, adpcterct,ut qui fummus 8i crat,& eflc ctt
piebat,ucluti per KVTmo^txaicu/ ita uocarctur , Omnes uero ante eum facerdotes
ita. uocabantur:quod ex epiftolis Hieronymi, Auguftini,8^ ceteroru Latinora
ijidere licet,paritcr ex uulgari facrac dignitatis in Gracca ecclefia uocabulo. Pa-
pas enim facerdotes uocat.Forfan coelitus tam auguftu nomen aduemt , a louc
Papa,quia Bithynrjs puris 8^ fine ullo cultu manibus uetufto erroris ritu coleba
lur.unde profluxerit nomcn,no admodu laboro.Conceffit illo uti Phocas Bo--
nifacioquarto.Scdiuuatpaulolatiuscau(amhuiusmorbiper(crutari,utfaltcm
poft^ tam alte totos Chriftiani corporis artus mcdicorfi cius temporis incuria*
aut maleuoIentia,ignoratiacp,eft depaftus,nobis ipfis profpiciamus^atc^ fecun*
dum prouerbia uel fero Phrygice fapiamus,periculocp iuuemur alieno. Vt ue^
ro tantg calamitatis initium darius patcat,res imperij qua eflent conditione, dc
fnum facri magiftratus rcs perfequar. Fuit Gregorius pontifex QC pietate infi
gni,&r eruditione:ut qui inter facros do<flores quartu loaim fcriptoru gratia c-
ciamnuhabeat-Huiuspontificatusinciditin temporaMauritt} imperatoris,qui
relutfiantem Gregoriij , QC etiam fecreto pcr literas ab ipfo tanti honoris QC onc
rismunusrenucntem, infedepontificia iniquiflimistemporn conditionibus
cofirmauit.Vifus forfan eft Impcratori homo ille uit^fbIitariacftudiofus,aptus,
& cui curas tantorunegotiorfi QC periculoru ob bella Longobardorgimminen
tium comittcret, ct quem riderc SiC couicijs infedari pro arbitrio pofTet.C5teris
alioqui in rebus pietatem Chriftianam fatis fideliter tenuifle traditur . Duplici
itacp occafione qun diutius in imperio fuiflet, hominij Italorum a fe animS alic
nauit,qu6d fancfiiflimu hominem conuicrjs etia publicc agitando ridendocp la
<;eflcret,qubd quam negligcretcuram no fegnius quouis milite QC duce fufc/pc
retjS^ non paucas urbes in fide imperij no fine uitac difcrimine retineret.His in
cum moti odijs milites,gregarium militem imperatorcm crcant.Oraculo monl
tus Mauritiusnocf^u fugam captans> Chalcedone captus,in urbem Romam no
uam redu<flus,capitc truncatur.Creditur hccfac^io fufcitata ab Heracliano,ma
gnae in ea urbe authoritatis uiro:ut amico militi nulla generis fiducia nitenti,id
darctimperijjquod poftea fublato Phoca filio Heraclio traderepoflet.Ea enim
cft ambitionis natura,ut fub fpecie pietatis uclutiper cuniculos in fraudes ruat,
obtjciatcp periculis & inuidiac,quibus fc bcne uelle confultum fimulat.Sublatis
patricifs &C aduerfg fadionis uiris,ut in militari facf^ione foIct,imperiii ocfio aut
circiter annis obhnet Phocas.Totus eo tempore Oricns in motu crat.Perff no
tantum ab imperio defccere, fed impetum in Romana ditioncm, incp fines uf^
Afiaeminorisirrupuht^imminetAfricac&rAcgypto.Curarcrubellicariiprafci
pua datur Heracliano,8(: Prifco genero.occurritur ab Africa &: Aegypto,fufti
heturcp hoftilis impctus potius quam retunditur:5i(r intcrim fad^iones uarie a fa
cro ordine Conftantinopoli oriuntur. Contendit de primatu ponufcx Romar,
orientalis c3occiduo,uultc^ dici «'»t»f<A*iXp?,id eft totius habitabilis pontifex fum
Viietwme ^^5 loannes Conftantinopolitanus , rcfragatur t Gregorius Romanus:cuius
morU Idp' j-yj^ pai-je Italfca fauorem demereri cupiens Phocas,locum primum noftris dc
/« . Non f- jjj-j^ q^g tamen n5 tantoperc ambiret Gregorius pracferri occiduam ecclefiam,
• ^jp^g quam ne alter qui parum fznSr in multis de dogmate Chriftiano fcntiret,lcges
^,o,jj,j„^^ omnibus darct.Sed ifta fiioloco.Capta Hierofolymaa Perfis, occafioncm na^
aconovh ^"^ Heraclianus,militem contra Phocam incitat,qu6d eius fegnitie pericl/ta>
•j, 5«e«» retur impcrium,eum obfcuro loco natum QC inertcm, Itacp quas comparatc o-

pia^

GVL. POSTELLI LIB» 11. ll^

'piasjueluti hofti occarfurus, re prius cgrcgie ad prdditionem infl:ru(fla,praemit ft^intijiime
tuntur partiminGr^ciam ducesdeIe(fii,Prircusgener,8(rHeracIiusfiIius:utca ^^fpi^ityUt
ptato ad opportunitate Phoca adueniente Herachano c5 copijs ftatim eum ob^ "f^'?"' ^""
truncarcnt . Ita quibus artibus imperium parauerat , iifdem amifit . Herachus p r' ■'
itac^ impcrator a mihte iam largitionibus patris fubornato falutatur ♦ Principio »„-«01/^
impertj magna beUi moles imminct , Non enim tum de augendo impcrio erat ^^, L-^
agendii, fed de arcendo a penatibus hofle cogitandG. Illud bellum iam a Mauri poffef.Gre, "
tij temporibus obortiifuit,hodiernxq3 calamitatis occafio primariaeft . Fracflis Komanus.
ahquot belhs hoftibus, in defidiam &:luxS omnino fokjitur Imperator , donec Tandmua
hoftis ^ii ii\ proximos fines Greciae g#irrueret, totam Aegyptum d^ Africam yo Ko.epi-
fubiugarct, tantacp potcntia infaniret, ut pacem quouis prccio ucnalem Hera^ /cop» cim
did negaret. Vrgcba t cx hac parte hoftis infolenti(fimus,cx altera religionis no P'"'^' ^^'*'*'
ftrg probra,Iignum in quo Chriftus pepcnditjiam a deccnnio in manu hoftium ^^' ^^-
cucrla Hicrofolyma conferuatu.Multo ucro uehcmentiftime inilare proceres,
orare,obfecrarc, prccibusminasaddcre,nifaciat,&proccrcs&rmilitcmfibidii
ccm quacfituros, qui in tanto rcru difcrinie fuccurrat.Coacfius dC cxcitatus non
tam rationc offici| 3C timoris,quam ne ulla infamif nota pcrftringcrctur (folcncf
etiim magnates, quo funt uita cotaminatiore,co magis pr:efcrrc uirtutem, infa
mixcp notam fugere)rem aggreditur,bcllumcp fufcipit coparato maximo excr
citu- Cuius motu praetcr expcdlrationS territus Chofroes,mi(Ta infolentia fugit,
locumcp iuxta Azotum,in quo cofligcredecreuerat, rclinqucns,trepidus fe ad
■fua tranfmiflb Euphraterecipir, fegctcs qua iter facit ignc abfumcns,utaduerfa
rio fequcndi facultatcm adimeret. Non fegnitcr inftiir Heraclius (ut rara 8C in-
folita ardent)omnia cuertit,populaturq5,Mefopotamiam inuadit,Salbarumcp
ducem ad Saronem fluuium pratfidia habentem deturbat,fugatq}. Illi fucceftit
altcr Says nomine,cum toto cxercitus robore:cum quo anccps diurnum^ prg
lium comittitur,doncc ad uefjjcrS inclinante ad Perfas uicloria Dcus optimus
'max.fuis opitulari uoluit. Tantus cnim repente acris fragor, tam horrcndo ftre
pitu,tam atro nymbo grandine 8C pluuia PcrfarS ora diuerbcrante exortus eft,
ut attoniti Perfx cdi ferme ad internccionem fuerint.Reparatis a Chofroa uiri
bus, rcs nihilo fclicius tcntata cft. Copias Arabu quorunda iam nominc Muha
mcdis eam orbisparteinfeftantcs.ad cam expeditione Heraclius conduxerat»
Quae rcs mihi uidetur magnum fecifle gradum ad ea qux poftea fequuta funt»
Vidior Hcraclius cum cruce uiuifica feptcm dC uiginti militaria figna hoftium
reportauit.Syrochiusuer6filioruinChrofroismaiornatu,qu6dprxtermifIus
a patrc efllet , quum minorem natu Mcdarfem participcm rcliqui imperij (cciC^
(et, inito cum Hcraclio foedere , dC patrem dC fratrem fuftulit , ut regno potire^
tur, Qui uix annum patri fuperuiucns,rcrum habenas Adhefero filio reliquit»
Poft quem Hormifdas eft fufFecfius.Cum quo cogrcdicntes Muhamedis excr-
citus,illiimperium cum uita abftulcre, 8C popularibus delyramcnta perfuafio^
nis poena mortis credenda obtrufcre.Is fuitrerum Perfarum exitus. Heraclius
ouans fignum noftrac redcmptionis lerofolymam rctulit . Zachariam pontifi'--
ccm, qui totis 14 . annis comes exuli ligno fucrat, f n fede repofuit, fupplicatio^
nibuscp cx more habitis ab Aelia difceflit . Carterum ueluti nullus in toto orbe
illi fuperefllct hoftis,iIlic conftituto Arabico militi (cuius opcra egebat) falario,
ibiuit longe a patria Romanu excrcitum , praedabundumq^ 8C palabundum ia
Syria reliquit:ex quo non pauca colluuies , prjedonum omnium principi Mu^

hamedi

tj[0 DEORBIS CONCORDIA

hamcdifc(ut ucro fimile eft)iunxit.Ipfe ucro Imperator ftatimadinftitutu olim
uitaf gcnus redijt , uoluptati^ priori hoc addidit , ut totus a magicis impofturis
pcnderct.Monothelitaruuero haerefim fuadentibus Pyrrho 8C Cyro epifcopis
^Urrfuit :«^Conftantinopohtanis fedaret,&: foueretjquu ohm foiflet eam infedatus.Prae
tilcxaniiri- c\;xru uero dcdit hbidinis argumeniu,qu6d fbroris fiham in tncoris loco habuit.
mu . iptur Ypf urn ut infchcitas infehcitatcm trahit,profligata in luxO pecunia publica, no
jH pojju e j^jjj ^jj pacflo externo mihti fatisfieri . qua de rc irritatus Arabicus miles,& c»
pis Conlla "^"^ ^ quxftoribus ccnuicio exceptus,arma f umplit m imperium, « paucis an
tinopol. ct ^^^ uaftando Syriam & Aegyptum,pr«^clariflimas Syriac occiduac urbes Dama
Alcx<mi. faim, Antiochiam & Aeliam Capitohade,qux eft IcrufalemjCepit, populauit,
falfamcp perfuafionem timore mortis multis fuafit . Huiuftnodi fliere rerum pe
ftiferarum initia.Oraculo,quum diuinos confuleret, admonitus Imperator fuc
rat,ut a gcnte circuncifa caucret : magnii cnim imperio malum ab ca impendc*
re.Ille uero de ludaeis , quos folos circuncifos putabat, oraculum intcrpraatus,
cos omnes in toto imperio ui adegit ad baptifmu . Verum alio res tcndebat, ad
Muhamedicos fcilicet,circucifioncm obferuantes.Ea occafio , cum reccpta ctu
cc , fuit in caufa ,ut optimus putaretur, qui fuco orbi impofuit . Egit uero litcris
cum principibus uicinis,ut perinde lud^os ad fidem lefu Chrifti cogercnt.Erat
omnino illud feculum morbo plcnum . Nulla enim regio in tota habitabili fiio
motu caruft.Italia a Gothis,Longobardis,8(r Arrianis ita agitabatur,ut nulla fc
reurbs facfliofis careret. Vbiuis fere crat duo cpifcopi: unus catholicus,altcr Ar
rianus.Sifebutus Vifigothorum rex in Hifpania omniaRomanisadcmitprffi
dia.In Gallia (quod nefcio,fi ante aut ab eo tempore contigit) Thccdcbertus i
Clotario & Theodcricho fratribus eft fublatus.Erat illi homincs,quod nomina
indicat,magis feritati Gothorum , quam humanitatiGalIorum,nuIIino ccgni
tac, affines . Puto fane hoc infelicitatis initiu ex foeda Impcratoris cii hofte Chri
fti confoedcratione profiluxifle,incp ipfum impcrij capur confbcdcratum primo
rccidifTc. Nec cnim ullus unquam colluuiei Muhamcdicat fidcm dedit, quin fta
tim luerit ab eadcm gcnte poenas. Faciat hiftorig fidem in primis infauftum He
raclij comercium.Prodeant fecundo loco ipfi inter fe comparati.PauIo pofi OC'
cupatO Pcrfidis imperium follicitatifuntTurchac, gcns tuncignobilis, ad fiag.-
num Cafpium pertinens,a Muham ede Pcrfidis principc, cotra Imraclem Cha
lipham Babyloniar:qu6 cu ucniflent, ftatim deuicflo hoftc, fpoliato^ flia rcgnl
partcqui cos accerfiucrat,imperiu occuparunt,ct ad hacfermedicm retinuerc*
Inita etiam amicitia cum adminiftratoribus Acgyti,idcm contigitrrcgnatumcn
ilIiceftquoadChircafTi,quictMamluchi,dominispracfucre,aliundectiaftipcn
dio coducfii . Rodcricus rcx Gothoru in Hifpania uim inferens uirgini,Iuliani
Romanorum in Mauritanijs procuratoris filig,fccit ut dolore uic^us pater innu
mera colluuiem ncphariiegentis in amicitiam acccrfcrct,traijcicndim in Hifpa
nias ad fcclus in filia admiffum uindicandum potcftatem faccret.Quo hSu eft,
ut cofccSo rege,ante tricnnium Hifpaniar fermc cmnino in potcftatem eoru uc
nerint:unde nun^ potuerunt deturbari ad Fridcrid ufq? terttj impcratoris tcpo
ra.Dedit ucr6 imprudentif poenas perfid^ nationi IuIianus,amifTa cum prouin
cia uita. Nolo adfcrre,quanto difijcndio inuitatiinltalia finttcmporcfadionis
Frederici BaTbarofTaf^Si: AIcxandrij.Pontif.Ncmo certeunq^ nififuomagno
malo, uel auxiliu ucl fauore eius nationis eft expcrtus . Faciat fidcm impcrator
Trape:zuntius,a confoederato cofedus. Teftcntur Sultani Aegyptij, a feruittjs

fi cqueiu

G v'l. p o s t e l l r l r b, r r. ^ »'51

frcquentifTimc ceQ.Dat nunc impenum Conftantinopolitaniim demcntif poe

nas , quod maluermt Palxologi hoftem Chriftianitatis in auxihum contra pro

atimosjparetcs euocare,qu3m a:quo quodam iure cum ilhs fine fanguine com^

ponere.Foedus cum ea gente ex rege Hungariae Vuaiuodam fecit,id eft prxto

re,cx Mylle Valachia regulum.Si uellem huiufmodi infehda fosdera perfequiy

tne deficeret dies. Redeo adinftitutum,quarfcih'cetin ecclefia Chriftieffetrerg

conditio,quriinualuitperniciofumAlcoranidogma. Contentionemobortam

deprimatutempore Phocac, uidimus inter Orientalem 8C Occidentalem eccle

fiam.fed Iongcdiuer(aratione. Contendcbat enim iampridem loannes dcau-

thoritate, SC nomine uindicando: cotra Ian(flus Gregorius quum in ca fedc cC-

fet,quam totius ecclefiac confeniuprimam eftecoftabat,a nullo mortaliumtam

ambitiofum uocabulum debere agnofci dicebat,in cuius rei fignu uocabulum

humilitatis Seruus feruorum Dei,primus ftimpfit. Quum hacc pridem eftet or^

ta altercatio, dC iam a teporibus Mauritij 8C Gregorii Phocas, ut dixi, ineundac

apud Bonifacium quartu amicitix gratia fecit, ut vmvkcy, id eft omnium deorS

templum Romx falfae religionis tempore conftru(flum,M. Agrippae opus,me

morix uirginis matris 8C cacterorum diuorum dicaretur : praeterea ut pontifcx

Pape uocabulo uteretur,primariacpcnetfuper omnes ecclefias authoritatc,Ro

mana.Quod quauis omnium fidelium confenftj ad eam diem habuerat,tamen

^uia de ea re nemo lite intenderat,nulla adhuc cam ob rem imperatoris poten>

lia decrctisue ufa fuerat . Itac^ quod optimo ftudio defenderc , ne ipfe aut alius

occuparet,pontifexfan(ftiftimus t ftuduerat,ftatim a mortc illius alio tracflu eft Gregorm

quamuolebat.Interillum enim & Bonifacium tantu fcdesoccupatabiennio magnm

a duobus eft.Horuprior fuit Sabinianus, homo nequam,& in Gregorium ini

iquiftimus,qui{editmenfi7,aIterBonifaciusirj.quifepte.FuitSabinianusho-

mo facfliofus, qui cotlata iancfio pontiftci infamia, ex fumma inuidia probitatis

cius,malis artibus populum captando adeptus crat pontificatum , Quu itacp irt

hominis fancfiiftimi corpus odia exercere no poftet^uolebat fcelerato edicfio o-

pera eius abolere > coftituerecp ne quis illa domi haberet . Ea uero una re agita-

bat eum apud populij, quod uarias ftatuas antiquoro bC urbis ornamenta deie-

ci(Iet:quod erat falfiflimu.nam nil aliud quam idola & ueteris fuperftitionis rc-

liquias abftulerat . Quum uero in fumma annonx charitatc a populo monerc-

tur,ut eleemofynis imitaretur fanclum uirfi, calumnias calumnijs addebat, di>

cendo Grcgorium totum eccleiiaj arrarium abfumpfiffe, ncquicquam eroga-

rct . Erat uero in bafilica Laterancnfi maxima auri in pios ufus couertendi uis.

Nam quum Seuerinus,29. poftea annis pontifex creatus a populo cleroqp pro

morc eITet,cofirmanduscp ab cxarcho Rauennato nominc Heraclij foret,liaa<

cus exarchus ut ab imperatorerei numaric(ut folcnt uoluptuarrj femper) egcn

tcgratiam iniret,fibicp confuleret,non aliter fe approbaturum fuffragiapopuli,

quam fi acrarij Lateranenfis illi nomine imperatoris poteftas fieret , dixit . An-

nuit coa(ftus,& alioqui bonus,pontifex:facra pecunia partim imperatori mitti

tur,partim miIitidatur,partimHaaco cedit, Fugeratfupcrbumtitulum fan<ftus

pontifcx , arripuit alter , CoIIegerat cx pictate pecunias in pios ufus conuertcn

das:illis fceleftus fucceflbr parcens in fumma rerfi inopia, ut quandocp illas de-

uoraret, eafdem reliquit fucceftiiro paulo mox, ut precium lacri muneris forct,

Facftionibus tum totus Oricntalis ecclefiac ftatus cccpitnutarcPatriarchae no-

mcnfumpfit propriaauthoritateConftanunopoIitanuspontifex , undepeftis

' ' oborta»

l^t DEORBIS CONCORDIA

oborta.fuer e ftatim quot capita, tot fcnfus. Erant cnim multi Arriani, non paa
fJejlorij ci crrore Neftorisimbuti.Monothelitarum fadio etiam imperij arccm occupa
uerat.Quod facit, utlibens ad fententiam accedam eorum, qui uolunta quo-
dam Scrgio monacho adiutum Muhamedem, id eft,quod nullos ahos efle bo^
nos Chriftianos in toto Alcoranofuadere uoluit, quam qui more Ncftoris in
Chnfto diuinitatem non agnofccrcnt.Suntitatp ctiam hodic multiin Orientis
partibus Chriftiani , fed fcrmc funt illi dogmati affines . Gcbcrus quum in fuo
Almageftotraditfaftos cclebrium populorum, Neftorianoru&flacobitarum
qui utric^ Muhamedi fauebant, fefta dcfcribit , Habcnt multa Romanar eccle^
fiae incognita, aut inufitata .ueluti fcftum baptifmi Chrifii , apparitionis aucis
in coelo,coronae,ipicarum, uuan]m,&huiulmodi. Haccimpiaf perfuafionifc-
ccrunt uiam, dum aut ftertimus luxui dediti , aut nobis ipfis malum in caput a-
liorum caufa & odio acccrfimus,malumuscp utricp pcrirc,quam poftpofita am«
bitionc fecundu pracfcriptu Pauli fcniare in unione pacis uinculum. Dedimus
iam ferme 950 annis cius fccleris poenas. Vnde farile adducor , ut credam , non
minus fcclcris a nobis, quam ab illis admiftli ab eo tcmporc diuinac bonitatis de
mcnuam aucrtiflt a prolperitate ftatus Chriftiani,ut ad uiuum fcoria noftra > ut
6)C in Orientali dC Gracca ccclcfia excoquatur. A urum enim noftrum,ut aicbat
propheta,uer(um cft in fcoriam. Certe {i res ipfas ad iliorum principiorum nor
mam uolumus cxpcndcrejnullahodic eft conditio quamuisipccicfandifl^ma
in ordineChriftianorum,in qua pcrfc<flifljmus hacartatc ad eorum,quiparura
probi olim habebantur,pcrfe<flioncm acccdat.Fac eiTc quofdam: numero cer-
ce tam exiguo erut,ut uix quotThebarum portac,aut ditis hoftia Nili,rcperias,
Quid aliud ferme eft hodie ( fi illos quimatura iamactate acceflerint iuaptc
iponte,excipias)monafticus ordo,quam cxhjcrcdatorum refugiumCCertenifl
Deus reliquifl^t nobis fcmcn,ueluti Sodoma efl^mus,et Gomorrf non difllml
lcs.Ex quatuor mcndicantium ordinibus multi femper fucre fingularieruditio
ne uiri, quorum^ opera negligcntia multorum curionum eft compcniata. Vn
de fane apparct , quamuis illi homincs funt , & fuis laborent impcrfc(fiionibus,
rcrum tenuitatem inmonachiftnoefllc pratftantiflimam . Si cnim uideas illos
qui BencdicflOjBernardo, dC cacteris nomina ar^ioris profefllicmis caufa dcdc-
rc, ad nonaginta fcrme diftindiones , proculdubio uix ccntcfimum quouis (e-
culo reperias,quipractcr o»K^n7i<u' quicquam exercucrithomine dignum . Mo-*
do cnim communi uulgo uiucndi norma uixerint,id uero pr^ftantiflimum pu
tant. At bone Deus,quantum differt ab ea priCci feculi conditione hoc uiucndi
genusc^Nolo per fingulos ordincs dilcurrcrc. Vbiuis enim tam multa parum of
ficio digna fe offcrunt,ut filentio tcgcnda quam agitanda melius iudiccm. N<x-
bis ad hanc dicm Dcus opt. maximus indulfit, fi forfan rcfipiicamus , luxum^
iftum plufqua Sybariticum relinquamus.Iam (ecuris ad radicem pofita cft. No
bis illud idem imminet, quod toti Oricnti contigit . A gite crgo firatrcs charifli-
mi,quum principibus non liccatperillorum occupationes hancterris auertere
peftem,occurramus,opponamusnos oblcfu Chriftinomcn.in impiamnatio-
nem rationum gladios acuamus prima quacp occafione pcrftric^uri . Nos non
pudctunicuminEuropa dominauonis angulumcfletantu rchcfiumChriftoi'
Quam dcfidiac noftrac rationcm fumus Dco rcddituri,qu6d tantaecalamitaii
nullusfc opponatCCcrte multimartyresmiraculis poftmortemclarifTimi,do-.
centgratiflimam hanc cfTe caufam Chrifto » Multi cnim quotidic fc oppcncn^^

G V L. P O S T E L L I L I B» I !♦ ij|

fcs peruerro dogmati,poft morte fanitatcs illis redduntjqui nominC Chrifti eo>
rum adeuntbufta.Putamus nedefuturum fuis Chriftum, quifecit.ut Africanis
cpifcopis abfciftx ab Arrianis lingua: ueritatis afl^rtrices renafcercnturc^Vnde
ifthaec fatua &^ futilis opinio intcr multos ueluti (andiflimum decretum habea^
turjtempus martyrum practeri|f[cC Quafi uero ufqua occafio fe Chrifto proban
di uitg etiam difcrimine defit.Si deefl"ent impi),dC a caufac primac cognitione a-
lieni,non dcfunt haeretici , impia principum facinora,fceleftorum tyrannorum
nequitiac.Si &impij &hxretici ab(unt,nunquam ab orbe funtres abfuturae, in
quibus arguendis animus Dco fretus fe excrccat,Dcicp teftis fiat. Nolo adferrc
primorum excmpla,quum innumerac martyrum myriades loquantur» Inaepa
tio Herodis loanni Baptiftac mortem attulir, Libcra reprxhenfio Valentis im.*
peratoris Bafilio magno,fipermififl"etprouidentia, attulifl!etcum morte exiliu»
Qiioties uitac difcriminc Eudoxiacimperatrici Arriana herefi infecfixie oppo«
(liitloannes Chryfoflomusc^bis pafllus cftpropterea cxilium.Thomas Cantua^
rienfis ob libertatis ecclcfiae conferuationem capite caeius , miraculis poftea cla
ruit. Haec omnia oftendunt , nuUa in re nos magis debere probare Dco, quam
in uero fuadendo , dC afl^erendo . Non erat a morte Chrifti ubcrior (eges Chri^
ftianis propofita,quam nunc. Quid enim diflTcrt^aut homincm ueritatem nun-
quam nouifl^ , aut iilius fuifl^e oblitum ;■ Totus orbis eft in maioribus tenebris,
quam quum ucnit Chriftus in uineam operarios miflTuros . Certe ut nulK» peftis
fuperftitiofa unquam ufquam gentium Muhamctana immanior fuit , ita nil no
mine Seruatoris fieri gratius poteft , quam tous uiribus il!i obfiftere « Angclus
Siculus gloriofe Chriftu Mauris praedicando,poft diuturnos carccres uitam gfa
dio finiuit.Quincp martyres FracifcanijBerardus 8C focij,eam ob rem inMau*
ritania capite caefi funt,miraculis ftatim ab ipfa mortc gloriofi. Antonius, qui a
loco fepulturae Paduanus dicitur , fecerat huius rei pcriculum in iuuentutc:fed
re infcda^ob lingug ignoratione rcdire cft coacflus. Lingua una Arabica opus
eft, prxter facultatem congrediendi cum Chrifti hoftibus,quae aperit uiam iere
uniuerfum orbem peragraturo . Nulla enim unquam , quod literaru memoria
cxtctjtantum orbis tcrrae occupauit.Mauritaniac duae,Numidia, Africa, Aegy
ptus,Aethiopia,Arabiae,Syria,Afiaminor,Armeniae, MefopotamiajAflyria,
PerfisjParthia, Aria,Gedrofis,Sir maior Indig pars illa perniciofi dogmatis gra
tia amplecfiitur. lufllerat Clcmetina de magiftris^primarias Academias illius de
fcere habere dodlores binos, utfingula (ecula habercnt homines ad eam pcrfua
fionem cx hominum mentibus couellcndam idoncos. Non cft adhuc facfium»
leci n3c uobis,ut per mcam tenuitatem licuit, fundamenta eius eruditionis exsa
eula grammatica. Ingens,ut in raritate , eft mihilibroru huius linguaefupellcx»
Vcrii quod maxime uos paratos,& ab omni partc inftru(flos reddere poteft , re
futatio infanr dogmatis eft.Id uerd operis fum aggreflus,no eorum qui ante me
cx uerfione,aut(ut melius loquar) inuerfionc latina Alcorani idem operis funt
aggrefli t fed ex ipfis Arabicis exemplaribus . Agitc igitur 6 fi-atrcs chariflim/,
uos praecipue qui mundi contemptum profitemini : adiuuatc mc , & opera 8C
precibus. Scquimini quamuis non fatis peritum ducem.Etiam fumma ingenia
a tyrocinio inccepere.Ab his principijs nos Chriftoproban4»^pergemusad i
maiora. Ita fiet,ut ftudium Principu in eam partem cxcitetur^S^ in hanc curam
procumbat. Modica flamma non raro maxima incendia excitauit , Quid tan.-
tara uitxcharitatem habemus,quaj nobis etiam inuias eft relinquenda^Quan

m tQ

t54 DEORBISCONCOF-DIA

to ccrtius illam Chrifto comittendo agcmus,apud qucm pcrnfTc uixifle cfl ^Vi
dimus quatuor aut quinq; cxpeduioncs in. Muhamcdicos animofe unius aut al
tciius hominis (uafu fufccptasjquat ccrte fi rationibus ad dogma cucrtendum a*
ptis perindc ut armis fuillcnt inftrudae,funditus intcrijlTet Arabica lucs . folcnt
antcirc in pcriculofis arma , Pracccdant Utcrac , armct pictas fidcscp . Ahoqui , (i
pari delidia utcmurci,quajadhancdiemdurauit,procuIdubioinuiti fubibu
mus iugum foedg feruitutis dC animorum dC corporum.Si nohs fanus,ut inquit
HoratiuSjCurcs hydropicus .Lugctfub ca pcftcafflic^usorbis:S^quam rcrum
conditioncm.dumhbcraeiTet,fcruarc,utdcbcbat,noluit,canuncinuitautituf«
Grxca ccclcfia opibus ad luxum efl: abufa : nunc illac ccdunt mihti , dC uircs ad
eam opprimcndum faciunt.lta inftituit Dcus, ut poftquam diutius nos ad po;:^
nitcntiamexpc(fiauit,inuitos trahat:&:quibus rebusinpernicicm &Iuxuni
fupcrbiamcp utimur,illas alio traducit,ut atflidionem quidcm, non autcm uo*
luptatcm indc rccipiamus . Immanis illc tyrannus Muhamcdes . qui Conftan^
tinopolim ccpit,quum opum accruos , quibus patriarchatus difBucbat ornatu,
pompacp, dC rationum libros ccrncrct, fertur dixiffe: O imprj homines , in ca^
put ucftrum hoc recidet . uos his opibus tam copiofis contra lcgis ucftra? praf-
!criptum abutcntcs , ruinam uobis acccleraftis. taciam utpoftcritas luat pccca-
ti ucftri pccnas . Militi rcs Chriftianas afftigcnti , hacc pecunia ccdct , Ncc mo-
ra fuit, quin conuchendas illas opes in unum acrarium iuberet , ex quo hceref
tantuminbelli aduerfusreligionis Muhamedicachoftes cxpcditioncm,&in
ufum paupcrum , pcrcgrinorum dC tenuium hominum , qui in re litcraria ucr-
fantur acciperc . In hanc partcm , quotannis aurcorum fcxagmta milia nomi-
ne elccmoiynx cxpcnduntur. Scmclcft a Sultano Selimo Suhmaniregnan-'
tis patre cxhauftum illud aerariumjContra aui inftitutum, quum ad bcllum Pcr«
ficum, in Chaldcrandagis feftinarct. Cumulauititaque patriarcha poftcrisac-'
tcrnam cladem . Nihilo uerd fcliciorcs, infcriorcs ecclcfiae illius ordmcs fucre.
Quicquid cnim, feudccimis,fcuaIioproucntu ccclefijs debcbatur , id totum
iniliti ccflit . Vt non fit mirum , illos Principcs actcrno copiofocp militc abundi
rc . In dcmortui cnim locum, non fccus atquc hic curioncs , ftatim fufficitur al^
ter. Nifi tempcftiue medcamur, tantundcm nobis imminct.Rclinqui quiV
dcm inter uic^orcs folet cuilibct nationi libcrfuacrcIigionis,infumma tenuu
tate ufus : fed impcratoris edic^um quotidie iuuentutem cx toto imperio a pa-
rcntibus Chriftianis abducit, ut in militiam adfcribatur poft aliquot annorum
tyrocinium : atquc dcmum , quod cft omnium dctcrrimum , in ucrba Alcora'
ni abncgato Chrifto iurct . Et nos ifta non pcrmoucnt ( Quum uariarum reli^
gionum ordincs funt intcr nos oborti quodam feruorc,primd fummain illia
pictas uiguit , iramcp numinis ne dcfaruirct in cartcros mortalcs , pt^s prccibus
auerterunt : paulatim ucrc) , rcfrigcfccnte illa bona litc , ut uocat Hcfiodus , ad
priftina mortalibuscp confucta ftudia redierc,diffcrrccp ca?tcris,paulo ultra ex^
tcrnum cultum cccpcre . Ideo uaria rationc, pars una ccclefiac , unicum tantum
probauit ordincm,quod omnia cum tcmpore corrumpi cerncrct : alia corrup-
tis,alios mclius fubftituit. Nam intcr Graccos,& in toto fcrc Orientc unicus Bj»
''^ filitarum ordo^^ppcritur. Auguftini fccflatoribus fucccflcre Bcncdicfiini.Ec? ue-
ro bonorum illorum uirorum ftudium tendcbat, ut Apoftolicum illud uitac gc^
nus,quod quum alibi multis in locis, tum potiffimum in dcfcrtis Aegypti 8C Sf
riac,ad trecentos fcrme annos innumcrabilibus infigni fancfiitatc uiris inclarue

rat.

G V L. P 0 S T t L L ! L I B. 11» ijj

«(,q uam plumni amplcctcreturrnecinfclidtcr fucccflit. Clarifnina cnim mun
di lumina id inftituti placuifle Chrifto , docucre . Ex gregc Bencdidi , Bcrno
cft obortusjqui Cluniacenfibus origine deditjBruno Cartufianis,Ciftercicnfi-
bus Ardingus,Pr2monftratcnfibus Norbertus, Stcphanus Grandimontenfi^
bus,ValIi umbroiac Galbertus, Bemardus ClareuallenfibuSjCamaldulenfibus
Romualdus,Sif c. omnes uero non aliam ob rcm,a prifco uiuendi ritu & confbr
tio difterre uoluere, nifi quia parum fancfte inftituta intcr ccpioias opes fcruari
-ccmerenc.Ideoaduiamarclaconteridentes,deprauatafugiebantcoforu'a.Vc
rum quia mcdijs in opibus , uix potcft feruari intcgritas , ad poftremum oborti
funt quatiior ordines, opibus &priuau's &f communibus deftituti,quibus pra>
tcr primos Apoftolis proximos nuUi meborcs fticre, Licet enim homines finr,
ucluti 5C c2teri,non habucre tamen (uas ab opibus pcftes,ut illi.authores, Elias
8C Auguftinus abfentcs,& iam pridem uita prarfenti funcfti, Francifcus 8C Do^
jnimcus prxfentes inftitucre. Sed quorfum harcf Vt pateat,quu fit tanta mefiis
in toto terraru orbe, 5C tam pauci operarij, multos efle qui operas hilari animo
patri ad uineam colendam funt polliciti : uinea tamen non tantum ab illis non
coIitur,fed iu ncghgitur, ut nc uinca quidam appellanda fit . lam incipitferpe^
rc Chrifti euangelium in orbc nouo.ScnbitPetrus Mart}T,ilIiciam multa cce-
nobia ad catechifmum efl"e introducla a Francifcanis, dC Dominicanis. Quan
diu magna erat htcrarum ignorauo, nulli ferme curioncs facraru litcrarum pc-
ritijibrorii muka penuria erat,magis ncceflaria fuitopcra ueftra Fratrcs . Niic
ucro qua uobis inertia,5^ nimia multitudo afieno impendio uicftitanrium pro-
bro dezar,SC iam a pueris obijciatur, eluite illam notam,priicorum patrum ani*
mos cocipite,audete ahquot.Nimquamfunt defuturifec^tatores . Quanto fiint
immanicrcs Muhametam', in cos qui uel mutire contra impofturam Alcorani
audcnt,tanto pracfenuorem fuis Chriftum adfuturum,eft (perandum.Fiettan^
dcm unum ouiIe,& unus paftor.Si uero amplius cuncftabimur, periculum cft,
ne iftc paruulus orbis angalus,in quo imperium Icfu adhucfloret,etiam noftra
focordia ilh' pereat . Non eftmore hxreticorum , &: impiorum,diffcrcndum.
AiuntenimiUijnoncfleobfiftendumMuhamedicis.iniquitatesnoftrasiiindt^
caturis , in que hoc a Deo miflis . Hi ucro, fuum Chrifto imperium cfl^ rclin-
quendum , ut illud ipfe tutetur . Nil fine humano arbitrio , quum ab eo potcft
neri , folet facere Deus . Eos opus eft , qui funt fui , fi uelint cius fioii fehdta.-
tc , euam toto SC corporis SC animi nixu conari , ut eius docftrina quam latilli'^
me pateat . Si femel peruerfi dogmaus placita uno in loco conuelli ccepcrint,
nuUonegotio totamoles illaconcidet.Modo fentiantprincipesretineri pof'
(e imperia fub Chrifti doc^trina , facile cedent , uidoriamq5,qua nuUa unquam
fak futuraue eftmemorabiIior,reportabimus. Quod faxit Deus. Quumc^
nimtamIatepateatciusperfuafionishngu2^ufiis,utacoIumnisHcrcuIispcr
Africam in centelimum ocftogefimumcp gradum fecundum tropicum cxtcn.»
datur : fi femel qui iUa utuntur , funtcp magna quadam authoritate apud fuc^
rauonibus a nobisuincipoterint,accingcnrurcpcri,una^ nobifcum Chri-
fti doclrinam alifs tradere fatagent . Non eftut imlgo creditur, tam arduihn
cum iliis congredi . Rationcs enim noftras fuftincre nunquam potcrunt . Idco
ftaum ad fupphcia recurrunt, fi quis uel unum uerbum dicat contra Alcora-
num , aut eius placita . In pauentia poflidebunt animas ftias , qui fe cbrjcienc
Miraculis uliiccntur, Aderit Chriftus, fi femel fide armati congredi fufce^

m 2 perint

g^ • D E 0 R B rs C 0 N C 0 R D I H'

fui cocpcrintuna Icfu Chrifti mors, & diuinitas cft illis fuadcnda.Cartcra cn;'rt»

iic ipio pcrruafa habcnt,iudicemcp uiuorum 8C mortuoru^cum pcftquam cbic

ricexpeclant.VcTumciuslaudcstamex AlcoranOjquam. cctcriscorumamho

ribus,in hne Iibri huius,cum Compendio terti] capitis primi,& cpitcme fccun

di idcoaddamjUtadifTimulata bcneuolenoaillos ualeamusnoftra inculcan-

do adoriri, fcnHmc^ irreperc, Ea uero iam funt Arabicc a mc ucrfa , fed idco

non cdam,qu6ddelit adhuc ncbis lcxiccn Arabicolatinum , Quod quum

innoftra pcregrinatione aut ucrtere , autrccupcrarc potcro , ftatim ad uos ad-

feram , uobiscp eadem Dco iuuantc Arabice excudam , qux dC Latinc, ut ab

ignoratione hnguacnon fimus amplius imparati. Vnum iducbis in princt- -

pio eft conandum , ut cgrcgic oblifterc poflTitis ctiam Latinc nefarijs cius pfeu>

E«wn|fW doprophetaj opinionibus , uel eam ob rem , quod nunc excufo Latine exem-

audtetn et plo Alcorani,& pcr manus Chriftianorum uolante,non funt defuturi , qut-

legitefyAl bus ca pracfcripta arrideant, imprj praccipue Lucretiani, Epicurxi,& natti^

coranu re- X2\cs ! quos omnes peruerfa Euangelrj intcrpretatio nobis genuit . Quid enim

£lo ammo jj^j^ placcat , quum arbitrarium uxorum numcrum , SC earum repudium , an-

"*' ' /^™ cillarum & puellorum legitimum ufum,uenerem brutalcm,& fimilia ineo

j ""f perditi legent homines C Quum illis pr^ftantiffima ueluti morbo cmnino ui-«

t)o foUtciu ^*^ ' ^'"^ periculofa , morbofa , & uenenata , quid futurum a pcftiferis puta-

buaddefe. mus C Vcrumdchis fatis . Animos crgoin eam perniciem concipicntes,rui«

flioncm k namcf eius apud uos mcditantes , a pfeudoprophetae uita exordium ducite»

Qhrijio,ut

ttum infir M V H A M E D I C AE P E R S V A S I O NM S E X P O'

mos in fide /'"" ^ rrfuutio.Yita Muhmedii legiilatorii Aribmt.

Caiholtca C A P. I.

magticofir ^-^ Voniam multauariaq? feofterunt,ut quibus artibus cuccTtus fitMu^

n>.. Vl-rtJiT ^ hamedesad rcrum faftigium , crbi aperiafur,ftatui, quo faciliuspoC"

fimaKo.fy fintcomprafhcndi^&Tmemoria fcruari,argumcntisquibufd2m &.' locis , eius

rngogtefen uitam morc Suctcnri in Carfaribus defcribere. Ita enim fiet , & qux ad res caf-

rinj , ncc dem pcrtinent , ut colligi facilius poflint , & collccfta id Icdori rehnquant ut fi'

port£ mfe ne ullo tafdio , rcs alioquiparum lecftu audituuegratas, explicare ualeat . Quo

rorum po- gcncre itaqucfit natus,quibus artibus cducatus,qua fuerit indoIe,quoani-

mouau. nio,quibus fiutoribus in facris fuadendis, quibus in ccmparanda potenti»

fit ufus , quibus cum afHnitatcm contraxerit, quot uxorcs duxerit: demum

quibus expeditionibus comparaucrit cam , quam Ccraifinis pofteris poten-

tiam reliquit: quo demum fato fit funcflus, & ubi fcpultus, primo loco tra-

dam . Demum cadem artc Alcoranum cxcutiam , inquc locos communesrc"

ducam,quar tra(flatauoIuit,quid cxuetcri Teftamcnto^quid cxncuo fum-

pferit,quacerratain illisfint admiffa,quae'ue funt illi propria.Poftrcmo^qui-

bus authoribus fccundum Alcoranum utantur, qui in illius uerba iurarunt.D*

rcrum fucceftione poftrcmo loco dicam.Sed nunc rcm aggrcdior^

a

Q.V IBVS PARENTIBVS OR.TVS 8IT
)\uh*mdei. C A P. II.

Vamuis ad rcm parum faciat,quibus maioribus oriarc,dummodo optf>
misfisfimili5:tamengcnus SCmaiorcshominumideopcrquirimus, ut

quibiis

G V L, P O S T E L L ! L I B» 1 1, IJy

quibus adminiculis potuerit ille qui defcribitur , uti feu ad uirtutis , feu ad uiti|
uiam,cognofcanius:5^ ita quid maioribus debeatjquid propria indufbia fit co^
fequutuSjdiipiciamus.Maiores habuifle Mechac ciuitaus Arabix ciues Muha-
jncdes traditurjignobili familia, Choreiffbs uocabat,mercimonijs a Perfide Sy
ria & Aegypto in Arabiam conuehendis dcditos.Patrenatus eft HebdalJa mu
tahbo, homine (utuoltjt)diuite d^opulento:matreImina:ethnicis,ciuibus Me
chacjUt quidam fcriptum rehquerunt.ut alijjin letriba natus eft,quam alij leira^
bam uocant ♦ Communior eorum fentenua , cft ortum efteMecha. Oriundus
uero (cribitur ab illis, quoru opera ufi funt pofteri Chahphg in perfuafione tra^
dcnda. Nam lefrab ideo Medina alnabi,id eft ciuitas propheta: dicitur,qu6d il
!ic natus fit dC fepultus. Alij uerd ob habitationem &: lcpulturam tantum ita uo
catam affirmant.Hxc originis eius obfcuritas inde uenit,qu6d feptem uiros ha
buit in fumma famiHaritate totius fabulac decennio confciosjquibus alij ob inui
diam fe oppofuerunt,& Chronica quaedam uitx illius omnino ab illorum lcn*
tentia diuer/a fcripfere. Septem primi hi funt: Aflerus filius Ameri , dC alter eo.»
dem nomine fifius Chetiri,Homarus,HumeranuSjEIeanfarus, Aeonus,& Na
pheas.Iftorum eft comunior dC prima ientenda. Nam etiam pardcipes legis AI
corani dicuntur,& a propheta in confortium adfciri: de qua tamen lcge inierro
gati fepius,fe nihil fcire affirmarut.IIIis fe oppoftiere recentiores,et ab in fequen
tibus Chaliphis inftrudti, Aboreidus,IbnabdalIaus , Muhamedes Ezrx filius,
Alphalus lagphari fihus, Abohumarus filius Zeidi , dC innumeri alij , ut maio^
rem authoritatem darent minori urbi,in qua fepultus eft, Nec uero faus habue
re a primis defduiflie : etiam excogitarunt duas genealogias conficftis nomini.'
bus : unam ab Adamo per Ifmaelem , cum quada luce a uiris in foeminas tran('
cunte,uic^adpatremeius:aliam ediuerfoaMuhamedein Adamum. St^nepa^
rum uiderentur mendacij dixifle,unius ancillac Halimac teftimonio ufi (illa pu
pillum educauerat) matre fine dolore peperifle, SC quamplurima talibus autho
ribusdigna excogitarunt.Vbiubifitnatus, coftatomnium calcuIofuiiTepoft-
tumum.matrem uer6 biennio,aut m alrj uolunt.quadriennio poft eius natiui-'
tatem obi]fl!e traditum eft . In tutelam uero aui Abdemutalibi receptus, curacp
Halimae mifellaefocminxex prouincia Venizatortae,cducatusefttenuiter fa-
dsjUtexmuItisuiderelicet. Nam StTipiedefefateturin AIcoranodiccns> Pau
per erasj&^ es ditatus,pupillus'eras,&r es colIedus.Prf terea curam domefticam
camelorum habuit in domo cuiufdam affinium, quoad moremaioru iam gran
dacuus camelos onerarios, ( quibus quicquid eft mercium , uehi in illis regioni*
bus folet) ulcro citrocp ex Arabia in regiones uicinas agere coepit . Quac omnia
nec nobiIis,nec potenus familiac argumenta efle pofTuntjfi res apud nos aftima
ri folitas fpedemus.Haecideo dico,utperpenfa diligentius hominisorigine,ui
deamus,unde primum fecerit potentiac gradum.Poteft tamen fieri,ut paternae
opes tam anguflae eflent,ut ilfi SC fi-atribus,quorum duodecimus erat,uix fatiC'
facerent.Si ad rem faceret,eorum nomina ederem. Sed de illis nil afiud fcireiu
uat, quamquodhoftesilliob impofturaminfenfifrimosfuifTeconftat: duobu»
cxccptis, quia cultuidolorum adftultas eius nugas tranfiucre.Porro re-
liquos occidit.Tanta erat in homine uel generis
charitas»Sed de illis mox»

m I Dc

138; D, EORBIS GONCORDIA

DE MECHAE HABITATORIBVS, ET
quM occafiom JAdionii habucrit iAuhaimdes.
C A P. III.

ET fi ifta non uidcntur argumcnto conuenirejUt quum de hominis uita df-
ccndum eftjde loco dicatur : tamen quia &: loci &^ temporis ratio plurimS
ad res ipfas dignofccndas confert,ideo antequam ukerius progredior,de codi^
tione hominum^qui tunc Mechae habitabant,quum natus eft Muhamedes,di-
ccndum ccnfco.Mechaemporiumeft in Arabiac felicis occidua partefitum,
ad ccntena milia paftuum diftans a httoribus Arabici finus , quem nos rubrum
uocare in facris folemus, E6 quidquid eft aromatum in regione Sabaea,ob fi^e^
quens omnium nationum comercium conferri folet . Gens corruptis moribus
.admodu,& quae practer uoluptates corporis nil in bonis ponat, Vfuuenit fimili
bus locisjob aflSduam uarij cultoris dC indies mutari foliti frequentia, uaria eua
facroru genera haberi , ut unaquaccp gens etiam quos deos ubiuis terrarum pa^
trios habet,in magno & frequenti emporio rcperiat . Prxcipua pars hominum
ilhcagentium,quumrebusnouisftuderetMuhamedes, idolisferuiebant, quac
Ellet&r Alu2:adicebantur (uoluntquidam fuifl^ Palladem dC Venerem)Iudaei
Mofaica templa colebant.Qiiibuida Chriftianis lacobitis dC Neftorianis erant
fua facra . Sed longe maxima pars ethnicorum erat in quoddam tcmplum mc^
dia in urbe fitum facrorum gratia conuenire foIita.Quires Muhamedis fcripfc
rc,ut authoritatem religionis ad altiflima principia referrcnt , uolunt hoc tem^
plum,ubi turris dicfia Alquibla eft , iam a temporibus Ifinaelis conditum fuifl[e,
hcfl Ccdar facrumcp ritum ab Abrahamo Ifmacle & t Cahidaro eius filio inftitutu. Cuius
flm \fmae reifidem facere uolcntes. addunt Cahidaru ne idolum ignoraretur,qua in par-^
/h , que ali^ j-g turris crat, illic lapidem marmoreum e regione pofuifl^ , ut qui ingrcdi tem-
qui Caidrii piuni per occupationes non pofl[et,faltem uifo figno adoraret. Interim illi boni
uocittt. hiftoriographi no aduertunt,qu6d dum antiquitatcm prophcticigcncris quar-
' runtjilliusgenerisprimoresidololatriacauthoresconftituunt.quumalibimen-
daccsparummemoreSjinHazear dicant cxiuftiflima S^religiofiflimagcntc
natum . Et ipfe de fe fatetur,fuifle in errore manifefto,8^ idola illa colluifk , fa-
xumc^ adorafl^e in Suna fcribitur:ita fibi confentit mendacium . Ne autcm pa-
trius ritus omnino aboleretur,etiam hodie faxum illud colunt in patru memo-
riam. Aiunt uero in ea urbe,aut circa,facrificare uoIuifl"e Abraham filium fuS:
6^ ideo multas admodum in peregrinationibus , quac quatuor menfibus fiunr,
cercmonias obferuant,ueIuti ab Abrahamo ibidcm inftitutas : inter quas nul-
la frequentior eft occifione ouium multarum, in cius agni mcmoriam , qucm
Abraham loco filij faCTificaucrat , Verum de his fuo loco ♦ Nunc ad educauo-.
ijem eft ueniendum.

-■■ DE ADOLESCENTIA MVHAMEDIS.

C A P. I 1 I I.

EGrcgij illi hiftorici,de quibus mcntionem fecimus,ex fide Halimat nutri-
cis huius prophetac recitat quacdam digna authoribus, Natum cnim eum
circumcifum dicunt, ne non fat cito mentiri incipcrcnt: quo nato,angcIos po-
fuiflic principcm dxmonum in mare , undc uix poft quadraginta dies cxfjt : dC
fexcentas. tam abfurdas ridiculascp QC aniles fabulas , utlcgcre pudeat , Scd cx
his difcant cacteras , quibus talia placent. Vbi natus eft , conuenit omnc auium

genus.

'G V L> P 0 S-T E t L I "L 1 B. 11, Ij^

geftus, fiubes , ucnti, 8^ angeli » Volebant ex frudibus aues eum nutrire , quia
facile pofTunc multos coIligere.Contendebant uenti,fe id melius longe polfe fa
«ereex odoribus undic^ colIedis.Nubes utrifcp cotradicebant, fepolTeomnia
aquarum dulcedine alere aflfirmantes Jtac^ nulla cura fuperfuit angelis , Alter^
cantesucro copefcuitDeusdicensjdebereali curahominum. Hajc&innume
ra multa narrauit Halima:qux tamen nondu eo uenerat, Nam natus eft lecun-
dum iftos in Ieirab:undemater fame coada eftpetere Mecham,caufa famis SC
jnopia: totam regionan diuexantis.Ita tota fides Alcoranijaut faltem libri Haf
fear,quieftpari authoritatc,areIationeHalimaj pendet.Sedo cordatiledorcs,
xquo animo audite hocmiraculum, dC ab uno difcite omnia . Quum quadam
dienatus,circiterquinquenm'umadtj{retpaftorumcauIas,abangclofecorrep-
tum retulit (natus iam annos quadraginta id excogitauit,teftemcp adbibuit Ha
limam ) feorfimc^ ab alifs ducftum nouacula exenteratij, ab eodem angelo:qui
'corde a corpore extra(fio,ipfum fidit mediumjSt^ ex co quandam particulam ni
gram abfcidit,acftatimrepofuit,&fanu reddidit. Dixitcpprophetae,eam parti-
culam efle illi ablatam,qua diabolus tentat homines . Habetis , uidctisjiudicate
de ipfb.Nil amplius traditum reperio ufcg ad ij.attatis annum: quo datus eft ad
camelorum curam . Interea uerofortunac tenHitatemjauttotiusgentis rudita--
tem arguit, quod nec literas nec nare nouerat . Crediderim uerc) facile, affiduo
colloquiopuerorum uario cultuformatorum quafdam naenias dcfingulis reli-
gionibus audiuifTe:atcp demum, quum adoleuifletjea inmemoriam reuocalTe,
articp fug applicuifle.Frequentes enim luda^i captare pcterantpuerumjUttunc
maxime unum profelytum facerent duplo fe peiorem . De eius animo , 8C for-
ma corporis,quum nil fittraditum,nil poflum nifi ab efFedibus iudicare. Nam
fiil icriptum rcperio , nifi ab illis Chaliphorij chronographis > qui illum angelis
pulchriorem faciunt.Fuifle corpore ualido , arguit eius falacitas , qui una hora
duodecim foeminas inibat : 8C ipfe in lumbis fe 40 . uirorum fortitudinem ha*
bere dicebat. Animo certe fuit uindicflx cupidiffimo. Veru nil de co ad 2y . ufc^
annum compertum habeo,quid'ue gefTcrit.

; Q.V O PRINCIPIO AD FORTVNAMSPLEN*.

didioremtrttnjierit, C A P. V.

DAtus, ut dic^um eft , anno actatis decimoquinto ad camelorum curam iti
famiha cuiufdam parentumjultro citrocp peragrauit meicimonrj caufoj
uarioscp ritus hominum obferuauit ex loci opportunitate . Locus enim ille ae-
quali fpacio a Babylone Aftyria & Acgyptia atc^ a prajclariflima totius oricn-
tis ( quandiu res fecundac fuere) urbe Hierofolyma aberat . -TnhvTftTiia i!la im>
butusjuerfuciac^iam coepitmeditarimagnitudinem. Illihocfclicitatis acccflit,
utob corporis uires Hadeiaga diues&^ pracpotensmulier ,quxilliusparcnti,
cuius res agcbatjnupferatjCius amore caperetur, confuctudinccp furtiua utcre-
tur eo , quoties hccret . Quo facflum cft , ut mifero marito non llne ucneni fii-
(picione fublato , heram feruus uxorcm duxerit , ampIascK facultatcs fit confe-
quutus.Tantum poteft fceminea libido. Nonmulto poft quam ccepit agere
familiarius Hadeiagacum marito nouo Muhamede,fenfit homincmuchc-
mcntcr morbo comitiali corripi.Quod ante & ille caute diffimuIaueratjSi:
ipfaignorauerat. Coepit tum Hadifam facflipoenitentia:nectamen repudio
jilfliflima occaflone eratlocus , amequam ifte furcifer editalcge quauis occa-
i: ,. ; m 4 fionc

»40 Dfi ORBIS CONCORDIA

fionc iili faccrct uiam. Tanto fandior crat Icx cthnicoiiim , quam Muhamwa-^
na.Cccpit tunc conqucri uchcmcntcr dc fua fortc,hominem pcrfidiat accufare,
qui ilhita impofuifliet,ncc unquam ex antcacfia familiaritatc apcruiflet.fonun^
tenuitate obi]cerc,mancipij dC fcruituns nomen probro uertcrc,improbitatem
damnare,fe miferam inclamare,fortunamaccu(arc.Ille nouu cfle^ame non ex-»
pertum quicquam fimile , nil difllimulare, futurum minime diutumum , quod
' femel aut itcrum contigiflet ♦ Interim magno ammi dolorc motus, coepit apud
fc meditari quanam rationc uxoris mcntem lcnirc, morbocp praciextum adfer«
rc ualerct.Quu itac^ cflet uinofus,pcrinde atcp mulierofus (nam uinum 8C Vc-
nus mutuo (e con comitantur) cbrictatem pretcxcrc ccepit,uini uaporcs uiolcn
tius illi occupare c€rcbrum,inde hos affedus accidere,^ quotidie neccflario id
accidere , non fecus atcp bibere affatim erat coadus ob uita: conditionem dC co
(uetudinem. Coepit minime fulpicax mulicr in eam fentcntiam addud, homi-
ncmcp rogareuehementcr, & per amoremobtcftari,utpaul6 modeftiusuino
uteretur, ut fenfim etiam morbus profliearctur:alioqui pofle ficri,ut altius agat
radicesObtemperat uerfipellis nebulo,a uinocp abftinet,fcnfim^ fibi fubducit
cam uoIuptatispartcm,ne opumfacultatem,quaueluti dominus , coeperatiam
cflle multum gratiofus, pcrderet. Sciebat enim tam magnis opibus nunquam fi
bi forehdtum pro arbitrio uti,nifi pcr uxorem id pci miflijm cflet. Interim mul
ti labuntur anni,dum credula mulier adfiiturum morbo finem expecnat.Ita ab'
ftemius facflusMuhamcdesingratiam uxorisredijt^&fortunara fitccmpos,
aliud (nam fciebat fe nil proficerc ) morbi cxcufandi commentum multd excd
Centius excogitat,& cui uix pofTet obfifti.Sibi reuelatum cfTe ab angelo Gabric
le,ita illam pafl^onem diuexauiflcjquod non attcnderct prophetiac muncri , ad
quod d Deo eflet conftitutus • Itacp coepit ordiri mirabilcm quandam fabulam,
toto die,non raro nocflc fccedcre ab hominum confortio,ipecum non longe ab
urbe indies ad multas horas fubirc,illic ieiunijs ut aiebat exerceri,colloquia pa-
ti diuina,ecftafes crcbras fentire:donecnon tantu infancflitatis opinionem foe-
niinam,fed Sirmultospotentcs uiros in fententia traxit,ut craircrum omnium
SC maxime diuinarum imperiti,& fere omnes fuphchg, ut uocat, id eft ftolidi 8C
rudes.MuIier quidem quamuis fere in fententiam traherctur,tamen quod intus
SC in cute hominem nofTet,aliquid fraudis no fubeffc in hac prophetia , uix fibi
perfuadebat. Nam crcbrd id obijciebat,angclum non uideri bonum, qui homl
ncm ad fpafmum dC apoplexiam irfcp,adcp oris (pumas dC fudores totius corpc^-
ris torqueret.poffe fuadcre diuina minori difpendio. Praetcrea,fi ipfe cflet pro^
phcta &amicus Dei 8^angelorum,poflreimpetrare ab illis , utncn adefl"ent ita
intempcftiua hora:ut aliqu3do afomno,a menfa,modd a cibo, in ipfo coitu,8^
fimilibus occupationibus corripcrcdefincret . Aftubi ad amcntiam u% procc
derc rem uideret, diccbat cflediabolioperas, 8C non Dei. quod illum maleha-
buit. Nugis tamen,&rc(ponfis ueluti a Deo in fpafmo datis , mulieris cbiccflio
nes,utpoterat,cIudcbatquamfolucbatpotius.Audiueratcredo,autfbrtafle(ut
in multis locis fupercrat fatidicac uates ) uidcrat furorc concptas rcfjsonfa dare.
hoc eflc uctuftum impofturat gcnus nouerat : multos illis ftrophis ludi fcicbat.
preterca congreflum cum drjs Lycurgi, Solonis,Zamolxidis,Nume forfan au
diuerat: quorum exemplo tamdiu fpccum fubire uoluit , tandem futurum fpe*
ransjUtfuaderet.In eo uerd parum prudenter fcgefliflc uidetur , quod technas
illas quibiifdam confcijs eius conatus apcruit,wndepoftea aperieme fefe QC pro

dente

a r u p o s T E L L I L r B, 1 1« 141 .

u\ dolo obrjci folebat etta ab imperftioribus,hoc gcnus impofiurat efTe figmen-.
tumantiquii. Qriibusfrcquenterin Alcoranofatisfacit ex angelicisrefponfis',
&iuramcnto aftlrmat,fe nil tinxide . Fecit tandem illis morbi diuexationibus,
ut eflet a ipecu praecipuc rediens , longe opinione (ancfiior. Nam qui uita dC mo
rcs eius domefticos non nouerant^admirarijCongreflum dcorum credere,ieiu-
ntjs ita 5C pictatc affligi ut ifta pateretur : ftatim uero ubi fe collegiflet , erumpe-
bat in haec uerba , bifmi lahi rachmani rachimi: quod eft , In nomine Gei mife-.
ricordis propitlj. Demum ahquid fomntj fubiungebat , cui attentos fpccftatorcs
rcdderet.Ita a 3?.uite anno ad 4y.fenfim ex uitio,pietatis fummam opinionem
cftaucupatus.EtnetamlongcquaerendusDeusuideretur,domilocumfacrum
conftruxitjubi nocflurnos cum fecfiatoribus couentus agebat:aliquid nugaru re .
citabat,decantabatcp,quoufc^ magnus admodum concurfus ludxorij ciuiumcg
eo eft facfius. Eo uero facilius multos traxit in fententia , quoniam de uno Deo
crebro uerba faciebat. eumcp dicebat potente, fapientem,iun3, mifericordem,
creatorem coeli &C teng.In religionem uero ethnicam infurgebatjnil poflie ido-*
Ia,non uidere,nonaudire,demonia efl!e,damnatos cfl^equiillis credant, Deum
omnia creafl!e , 8C cartera huiufcemodi : quibus ludaeorum animos pelliciebati
tcrritabat idoIoIatras,&I Mecha: ciucs, ut bona pars illi faueret»

Q.V IBVS FAVTORIBVS POTEN-
timcoUcgit. C A P. VI.

MAgna ludaeorum ubiuis terrarum fuos Mefllas quacritantium multitudo
agens Mechac, quum uideret hunchomincm confentanea fua: legi di-^
cere , dCita affici prccter ca:terorum hominum confuetudinem , nil infaniae aut
morbi fubeflcputans, fehomini adiunxit, 8C eo facilius illius placita probare
cOEpit,qu6d fere arbitrio Rabinorum ceicmoniasinftitucbat. Namcrebri*
ablutionibus aim illisconucnit. adorauit etiam muho tempore ucrfus tem-
plum Hierofolymitanum , quod ab ea parte fpecf^at feptentrioncs . Donec fu--
cum fibi fieri fenfcre ludaei, technas^ hominis ad tyrannidcm afpirantis , cae--
terum plane infani dC dclirantis, nouerut. E6 cnim illi procefllt morbus,ut uix
muliis diebus femel lucido frucretur interuallo . Quod uitium cxculare uolen-
tes authoreslibri Affiffaidicunr,prophetam itafeieiuntjs&uigilijs maceraC-
fe, utilli fenfusdeficeret, & attonitus a Deo redderetur, ut perpetuo fe uoccm
audirc uocantem crederet, conuerfus tamen neminem ccrneret , Quod ipfum
frequenterdicens mulieriHadi(ae,ilIa non iamangeH,feddjemonistetriua^
framenta efl^e , &C maritum plane ftultum 8>C amcntem iudicat . Vnde tanto do-'
lore eft corrcptus , ut fcipfum prxcipitem e feneftra uoluerit darc , malens mo-
ri , quam uideri ftultus , Tam egregia uero prophetia elufit foeminum, ut dice--
ret,adfuifl!e ftatim Gabrielem , illicp dixiifc : O Muhamcd , te f^Iutat Dcus , ti
bicp perme fignificatumuult,te futurum prophctam, 8«romm'um crcatura-
rum pcrfeciiiflimam . Hxc illi in fuis libris , quibus non uidcnt miferi, fuos
authorcs alios fe iugulare. Nam quomodo potcrat efl"e propheta ab aeterno de-
ftinatus, lumine donatus, nafci circuncifus, abangelis uifitari, exenterarf,
8C fimilia pati,quiantc quadragcfimum uitae annum non acceperat ab an-
gcIo,fefuturum prophctamc^Ifte fiber omnino fidem abrogat chronfco AC*
fear , quod illi maxime probant. Sed ad ludxos redeo. Illi Mcfllam futu>
r«m cxiftimantes , fc horaini iungunt ; mfbtuunt facra, ctf am affinitaicm eum

j^ DEORBIS COMCORDIA--

co contrahunt » Nam duxu uxores ludaeas ditiffimas , quum tamffi potius Ttt
dxi pcrimant prolcm , quam ut dent inmatrimonium homini abeorum cuU
tu ahcno. Dant ilh homines a fecrctis, quos credebant cxcellentiflimos , quj
podent .pfiper feetiamlegi addere,uel diminuere . Primus nomine Abdal>
la ben falem egit cum eo feptennium . Volens uero periculum facere legis dC le
gislatoris , quumquotidicidcxcipcrctquod (bmniabatimpoftor,mutabat o^
mnino rhythmoSj& Hnales homophonias,quibus fcatet rhythmica lcx:quum-r
quc propheta recitarct qu^ di(flauerat,nullo pacflo aduertebat fecrctarij aftum,
Vndc ifte rcli<flo propheta , rcpctqt ludaifmum , autorcp eft fa(fHis magnac lo-
dacor um defecflionis , apertis hominis uaframentis,& fupina ignorantia , Aio
bat enim, no poffe infpiratione diuina tam improbum nebulonem donari . llli
fucccflit alter Iudarus,qui facflo per tricnniu pcriculo , idem plane eft expcnus»
Vnde ad defedioncm cxtcros omnes lud^os foIlicitauit:qui fenfim dcfciuerc,
QCid prior a inftituia mifcre ladati , fc fcr c omnes recepcr e , N am ut facilime in
cius uerba iurauerant,ita facilime difceflTerc, gcns rerum nouarum auida , quae
cuiuis tyranno dabit fidem,modo uocetur Prophcta, uel Meflias.Caufa tam h
cilis tranfitus crat illis iam in procliui. Nam circumcifio ab ipfis Muhamedi da
ta(quac eft principium utriufcp pcrfuafionis ) 8C fere quac olim ex colloquijs ua-»
rioru perceperat, illa cum ludaicis admodum conuenicbant . Nam nil aliud in
fuislibellis fcribcndum dabatjnifi' quat aliquando uario hominmn comcrcio di
diciflejlegipartimcofcntancauidebatur.Autfiquideriarccentiaudifl!etcclIo-
quio,id in alios dics feruabat,fabuhscp 8C comentationibus locupletabat, ne ui*
dcrctur alicna fibi adfcribcre.Circitcr decem ergo,aut duodccim annos fecf^ato
res ludxos torius Arabiae (ad quos faltcm eius fama peruenerat) habuit . Qui-
bus in multis fatisfaccre uidctur. Nam qu5 fe efle prophetarum fummum d>C ul
timummcntirctur,illi uerd fpcrarcntiuum Mefliam daturum lcges lingua hc*
braea,obijcicbant frequcntcr.quarc no fcriberet alia lingua. Quibus duobus ax
gumeniis refpondet^Illos plane ide obie<fluros,fi in aliaicriberet:demum opor
tere criam Arabas habcrcfuamlcgem Arabicefcriptam. Acgyptij petcbant, ut
acgyptiacejPeriac ut pcrfice fcribcret . Poftqua autcm dcfciucrunt ludaci, a quU
bus ut a cgteris multum pecum'arujalzachc,id cft decimarum nominc emunxe
ratjdiuites primu fortunis nominc rcligionis (poliauit,uniuerfos uero fregit un
dccim expedirionibus:ut dicef de bcllo.lnterca dum uidct ea acccflione ludaro
rum,fe uires magnas*colIegiflt,quauis artc ctia aliarum perfuafionn populos in
fua fentcntiam trahere uolens , dcactii diuinum ponitjut quicuncp feruus Chr<
ftianus,autludacus, ficri ucllet MufluIman(noftri Sarraccnueam uocefemper
ucrtat) cflct liber,etia inuitis dominis: incoepitcp a fuo,que domi habuit 'Z.cidS
nominc, quetp maxima turba tr ansfugarii undicp cft fecuta . Eo uer 6 aftu fecit,
quod rerQ habenas pcncs ethnicos cffe cerncrct , Chriftianos uero , SC ludacos,
ut unius Dei cultores , 8C ab idolis aIicnos,muIiis moleftiis ab impijs iudicibus
premi, dC captiuitatibus ut plurimn ucxari uideret. Erat ucrd illi Chriftiani,aut
Iacobitg,aut Neftoriani,aut quauis hacrefi infccfti.Quadragcfimo ergo uitf an
no,quu iam eius potentia uiderct formidabilisjcoepit domo & latebris prorepc
re,publicecp fc propheta affiirmare,GabrieIcm illu co anno illi diuinitus anulif
fe Icge,qug de unitate Dei docerct homines,que inter uctus,& nouu Tcftame*
tum media effet,quac omncs rcligioncs fcruarct, omncs in cius legis ucrba iura
rc dcberc.Haclcgc doceri,Deu unucffe,omnia cijrare,prod«cer€,alcrejdcim

pij3

G V U P O S T E L L I L r B. I f » t^J

pfjs pccnas (umptunim , prxmia bonis daturum , futurum omnium hominum
iudidum& relurredionem, &rconlimiIia praccepta exueteriSK^nouoTefta^
meaio decerpta . Cuius perruufionis ut hdem faceret , libellos quofdam paruu>-
los dabai fec^atoribus recitandos, cantandos , 8C edilcendos : dcmum rcpetitos
omncscertis capfulis 8(^ arculis rccondebat,aquo loconunquam extrahebat
amplius. Itat^ fi rogaretur aut iterum dare aut fcribere, remittebat ad fcptem il-
los uiros,in quibus totum Alcoranum efle dicebat.Rogati,niI fe fcirc dicebanr»
abillisferid rogatus (habebatenimfamiliarilTimos) uc iterumediceret, dico
bat diabolum illi induxilTe eorum obliuionem . Qua de re quum aduerfam dc
tllo opinionem conciperent , fententiam mutando dicebat^Deum dC Gabrie^
lem ideo illi e memoria tollere , ut meliora fupponeret . Quum uer 6 ediuonem^
omnium aiet,id eft miraculorum ( nam ita uocant omnes Alcoraniperiodos )
flagitarent , ne illius imperitia dC technac fe omnibus propalarent , aiebat nollc
Deum,antcquam omnia praecepta coelitus uenerint, ut cderetur • Ipfo itac^ ui^
ucnte nil quicquam legis illius publicc prodijt : fcd plurimis arculis omnia ftint
feruata ad pofteros,foricibuscp multa erofa,utinam omnia.Scd rcdco. Cum il^
lis feptem uiris ctia accelfit Hubecharus ciuis Mechx potentiffimus,reli(f^o cul
tu idoIorum,cuius filiam uxorcm duxit Muhamcdcs:qucm fecuti ftint Homav
alhatabus, ciuicatis item tantum non princeps,ftatim etiam facftus gener Muha
inedis:& item Hamzaus Alaberus,&r Haly Butclibus parcntcs iIlius,omncscg
eadem dic appellac facfli funt,dederuntcp nomina prophctar.Eorum crgo eft fa-
uoribus au(fius,( nam crantintcr ciucs gratiofiftimi) publiceprxdicata lex cft,
fedit/ocp orta. CcnfebantcnimidoIoIatrae,emediotoIIendos nouitatisauidos
homines , necandum pfeudoprophetam dajmonijs agitatum . Fadioni illi aci-
vcrCx nouem fratres illius (e prxbuerc duces: & reucra nifi ueluti amcns & fkjl
tus habitus fui(Iet,necabatur . uerum xquiias illa fumma eos rctinuit , iudican--
tcs hominem amcntem 8C ftuItum,probroium efle e medio tollerc. Scnfim itacp
reiederuntanimimultitudinis pcrfiiafio ucrolatius ferpcre cocpit, &partim pa
lanijpartim clam fc infinuare,ad yj.ufcf uitac cius annum , 15 fcilicet a publicata
perfuafione.Quum ucro cernerctfibi non efte hberum dc rcligionc immutaru
da in Mccha difceptare,aftumptis afiquot comitibus , Hubccharo fcilicct , Ha^
ty nepotCj&^ Zeido quodam,fc contulit in Echehcph uicinam urbcm, ubipro.^
phetat nomen eft publice profeftlis. Indc ultro citrocp modp Mccham rcpetcns,
modouicos uicinascpprouinciasIuftrans,totodccennio diflcminauit placita
rudibus S>C agrefti mukitudini . Atcp ita rem pcrcgit, utferc nulla domus eflet,
in. qua non haberet affeclam.Exacfio dcccnnio,quum cffet in Alabach loco A^
rabia:,fe illi iunxere <5o.uiri prajdoncs,& rcrum nouarum auidi , dixerccp non
iamplius in cclebcrrimo totius Arabiae Ioco,unde eifct ortus prophcta , clancus
lum Alcoranum prardicari dcberc , fcd publice & ducc gladio rcligionem Dd
cffeintroducendam . Annuitprophcta, fcquitur,irruuntin turrim Alquibla,
(de qua iam dixi ) deturbant idolorum facra,cultores fugant : occidunt , fi quis
fe conatibus opponit.Occupato templo rccitatur prophetia, auditurcp , do^
ncctumultu excitato , loco pellitur Muhamcdcs. Nec faris habcnt facroloco
dciccifle hominem fcditiofum : fcd 8>C acdes eius crant inccnfiiri , nifi fugiflet.
Salutem crgo fibi fuga quxrens , adit letribam urbcm,qux ucrgit ad feptcntrio
jialcm feIicisArabiacpartem,triumdicrumitinercaMccha:iIIiccp cum focijs
agit circumerrans m regionibus finitimis circiter trienniumjaut ut alf) , fcxen--

nium,

144 DE ORBIS CONCORDIA

nium,doncc comparatamaiori manujmagnisuiribus urbem Mecham adcv
ritur, S^capit, ciucsc^eiusomnibus fortunisfpoliat. Hoc tcmporis, quodab
cxilio eius ad rcgreflTum fluxit, uocant Arabes alhigera , id cft cxilium , ratio-
ncscn temporum fupputanta primo anno^Quamuis cnimpropheta iami^».
anteannis fuiffet,tamen uerumlegis tempus 6C princ^ium fuit,introdu(fla
in Mecham perfuafione,&deie<fio idolo, turricp diruta , dC denuc> conftrudia»
DuxexpeditionisfuitAchmar,quiftri(f?oenfeprimusfecitIegiiniuiam»Que
fequuti funtquum plurimialfj,tum illipotiflimum, quiin uerba prophetac antc
cxilium iurauerant . Nam 8C illi ob facfiionem fucrant eiecfii. Facfix funthis o^
mnibus cacterorum ciuium fortunac communcs,quinta parte feruata , nominc
prophetae . Magna eft admodum inter eorum authores difcordia , quoto exilij
annofitMechapotitus. undefafpius cxpugnatam Siramiflam crediderfm.Alif
cnimfecundo,quidamtertio,alii quarto, &itadubitandoado<ftauumufcpan-
num ueniunt,quomagiftratusfacros&prophanosineainftituit . MenfisRa-
madham ij.Moadus itacppraefe<fhis eft urbinomine prophetac,quifacros ritus
nuper coftitutos feruandos COTarct . Interim dum obfidet Cambichum urbcni
uicinam,nemotusulIus oboriaturMcchae,e6mittit Vbecharum,dequodixi
mus,curam^ rcipub.illi demandatjUt intcr cxtera caueret , ne ullus in eam aci-
miitatur,prxtcr initiatos. qui uolebantlcgem recipcre, ealegcadmittcbantur»
Curabat ucro fifcum prophetae mitti,ut in expeditionibus fatis efl!et. Res eo pa
<flo funt ei confirmatar. Acceflit etiam magna rebus facilitas . Nam quumrura
uicoscp 8C uillas pcragrarctjca lcge erat infenfus, ut qui non daret tributum aut
nomina perfuafioni,^ fortunis dC corporepcriclitarcntur: qui crederent, SCfe
iWi iungercntjimmunitate (nifi' quod ad fifcum) gauderent.Fiebat ill/s artibiw,
ut magna multitudo hominum quotidie ad eum acccderct. Timoriftosirrgc-
bat:poenitcntiam alij fimuIabant:prxdabundi&:uicinos infcftantcs feadiunge
bantinnumerijillicpperditifllmi.Itacppaucoadmodumtcmporemagnuscxcr
citus coaluitjcftcp colluuies ufq^ adeo in immenfum au(f?a , ut non raro in AIco
rano conqueratur plures eflt quam par fit,uemrcqj uiuendi SC no bellandigra-
Cia.lta ncc fub co,ncc fine eo quicquam erat tutum. His artibus , his focijs , hoc
modo comparauit potentiam. ucrum paucis deeius aflcclis , quorum docfJrina
ufijseft,agendum,Meminereauthoreschronici Afl"carduoruhominumChrl
ftianoru,qui in cius uicinia morabantur , enfium cuidam fabricatori opcras lo-
canies:quorum confortio quum Afliiar mechiet, id cft , capita Alcorani in Me
cha fcripta Mechat fcriberet, ufijs creditur . Nam illi habcbant qusdam parua
admodum principia noui Teftamenti,qualia faneinnumcris fabulis aucfla, fcri
pfit uartjs inlocis . Non fcmcl in Alcorano excufat id facinoris : nemincm ha-
buifle do(^orem:efl!e tam ornate compofitum,ut in toto mundo non poflit fimi
le nifi a Dco fcribi . Quot ludacos habuerit , iam fatis patuit . Saiptum rcliquc-
rutquidamhomines noftriproximiiIlius(eculis,transfugam qucndam mona
Utjlorij chum Sergium nomine -•<■ Ncftoris uitio labefacf^atu , quod quum Conftantino
poli uiolatacnoftrac rcligionis reus ageretur,eo (e contulerit,& hominem femi-
chriftianumfecerit,multacpfuafuIud2EorumcontraChriftumfcriptadeIercin«
duxerit.cuinarrationiideolubenuus fidcm adhibco , quodChriftianiilli, qui
haec(cribunt,erantfummaauthoritate,&:fereijfdcmtemporibus,atCpfimilibus
do(fliscp fcribebant: unde illos falfa obicciflc , non cft crcdcndum . Tamen ncc
iliorum hiftoriae memincre illius,qu6d legerim,nec ulla opera cxculii hominfs

irx

G V L* P O S T E L L f L I B. 1 1, l4^

in Alcorano uidetur^Qux hiftorix cotra eos fadebant , exuri & mcrgi curaue
tc primi Chd.\iphx,nc arguerentur» Aufim uero deierare, fi quotquot anus de-
lirac unquam coluere hanc uitam , abfurdiora fua (bmnia ( prarter pauca,quar a
Mofe 8C Chrifto fumpta funt) admifcendo quandocp nomen Dei,aeatoris,in-
fcrni , paradific^ collegerint , incp unum compofuerint,atcp legem uocauerint,
non pofTe tamen itcrum maiores ineptias,aut minori ordine, contextu dC iudi*
do digeftas coponere.Fuit quidam Bahira regulus Arabix Petrear,cui lacobi--
tx Chriftiani obcdiebant.Ille fertur tunc captafle Muhamedem muneribus, di
fcsdus mt]^c cum eo, Verum de Alcorano nihiU

Q_V IBVSCVH AFFINITATEM IV N^
xerit. C A P. VII.

TAnta fuit huius impoftoris falacitas , m nil prius ab amids uoluifle con{&.
qui uideatur quam foeminas, (i quas forma elegantiori uiderentur. Prima
fuit , qax iam (cripta cft , quam Hadeiam uocant , totius fabulac teftis : cuius
opibus comparauit potentiam ♦ Prxtcr illam , quum uenit ad rerum faftigium,
duxit alias quindecim uxores, aut ut minimum undecim , dC quot uoluic con^
cubinas:quasuna hora (ciniic gloriabatur » Vt nuUus taurus pofl!et unadie
plures uaccas inire , quam ille foeminas uirtute prophetica lubagitare . De eius
tntemperantiUbidine nuUum eft clarius exemplum , quam quod Aflam Vbe^
charifiham 8, annos natam,de(ponfatam cum accepiflet,necnaturx legcs,nec
«ifantis tenellam cetatem refpiciens, ubi ftatim formam uirginis confjjexit, Ve
neris foluit cingulum,prophetice fane. Veru dimi uolo uitia eius attingere,u(cp
adco trahor diuerius in uarias partes, ut a qua parte mihi fit exordiendum , ne>
iciam,ita mole obruor ♦ Vitae itacp dus finis eft concIudendus.Dcmum locis dC
argumcntis quibufdam hominis fcclefti facinora tradtanda erunt. Prajfe(fto,ut
diximus,Mechac Vbecharo,uicinas regioncs exercituformidabiU uicit,&: legi
bus parere iuflit,coegitc^ in Perfidem, Syriam , Acgyptum u(q? (parfa potentia
incurfiones* Fretus etiam eftpotenda regulorum Armeni2,infincs ulcp Coelae
Syrix incurfauonibusfinitimos uaftantium,MuIto uero maxima occafio mihi
uidetur illi ad augendam potentiam data,ex noftrorum errore et (bcordia. Etc-
nimfacile adducor ut credam, ob immania fcelera a multis noftrorum fub pieta
tis praetextu admitti folita,eam peftem omnium animoslabcfacftaflle, atcp in fcc
ierumultionem3permittentcDeo,aSatanafufcitatamfuifl^e:itafaci]emihipcr^
fuadeo eticm impium militem ei non defuifl!e,qui a nobis deficcret.Rccens tuc
crat uulnus,& uix pure depulfo,in (pem curationis uenerat ab Arrianis, Nefto
rianis, Eunomianis,Ebionitis,PeIagianis,Donatiftis, 8(rfexcentis huiufmodi
monftris uix rcfpirans ecclcfia,primum collegerat (piritum. Vix crant ulli legi-
timein exterioribus regionibus confirmati, quum nondum obduciia dcatrice
obortahaecpeftis eft:in quam quicquidunquampernicici &erroris eftcxcogi
tatum,ueluti in Augiae ftabulum SC cloacam confluxit . E6 uero ( tanquam (a-
tanas parum feciflet labefadarc animos ) impcratoris Heraclii focordia maxi^
mum di/pendium omniumfortunarumadduxit,Namintcrim dumuenatur
perdius,pernox fcortaturjaleam ludit, Apiti]' artispericulum fadt, totam impe-
ri) molem excmplo efFojminat,militi munerum uacationcmremittit, fifcum in
ter fcorta , mcechos, adulatores,nugiuenduIcscp dilapidat: utcp paucis dicam,
qua omniafua confihaun© in capite circ5ferret,^oo cirdter a Chrifto paflTo an

n no.

,'45 DE OkBISCONCORD lA

no,rcx Pcrfr.rum Chofrocs SjnaSjAcg^^ptumjAfricsm, cfterasc^jmpcri] pro
uinciaspraefide deftitutasadoritur,umcit,adcpiMauritaniasui(q3aBzbylcne
nullorcpugnanteproccdit. Cuiusftliusafcptcntricnibus adoriiurl hraciam:
ncctamc prius lcthargo cxcitatur imperator, quam quu minantur proceres,ni^
ii uirum prarbcatjfc ahunde quefiturostacfium efle deimperiOjnifi pauccs intra
dics fuccurratur : ncn cdedomi expciftandam paccm uacnalcm , quam barba^
rus Chartagini longe domo uendcr e noluerit. Ad hsc ingens probrum in Chri
ftianu nomcn urgere , eucrfis lerofolymis faaofancfram lefu Chrifti crucem in
manus hoftium ucnilTe: ultorem Deum noftrae fegnitiac futuru,nifi excitemur,
orbiscp copefcamus incendiu, Ideo magna ab eo pcrmitti imperia , ut fuperbos
debellemusj&f fuccurramus opprefiis.His motus imperator , exerdtum quam
poteft maximu cogit, filfj Chofrois copias conficitjrccenticp fi-etus uicfioria adit
imperij barbarici umbilicum , Mefopotamiamcp tranfgrcfuis Chaldatam petit.
Infperatomotuperculfusbarbarus,reIiclaAfrica,domucelerrimogradurepe
tit:& qui de imponcndis orbi legibus pauloante cogitabat, de aris dC focis cogl
cur efle follicitus » Rcdeunti cu maxima manu fitobuius Heraclius , proftcrnit
hoftcm,crucem recuperat, legcs uic^to dicit,ille paret.Itacp Heraclius ouas cuiri
facro munere petit Hierofolyma, templocp inftaurato noftra? redcmptionis fig
num reponit.Quibus confe(flis,feflus iam,tanqua orbcm ipfum ambiuifl^t.nul
lusc^ toto in orbc hoftis fupereflet, in media Syria longe domo militcmmittitf
Is reru tenuitate in fummam reru omnium inopiam adducfius, illos infefiarc co
gitur,quos conferuatu uenerat.Miles in reru defpcrationcm addu(fius>non qui
bus profitjfcd quibus noceat, perquirit. Scclcratiflimus quifq^ & audacifllimus,
hominibusdcfperatiscftduxprobatiffimus.Hocmilitcpalabundoadiutusjta-
cam coparafTe potentiam mihi uidctur Muhamcdcs. Nec enim ficri pctuifTct fi
ne opera militis uctcrani exercitaticp , ut multas in Syria, Pcrfidc,&: Acgypto
urbcs munitifl7mas,nefdo quot,nudi Arabcs uinccrent . Accefiitmaior fadli*
cas,auditorumoreexercitusimpcratorii,omniatrcpidationisplcnacrant. Fra
'^ac uires,afBi<fiae rcs,fublatimagiftratus Rcmani , Quibus ncc Chofroes fuos
potuit fubftituere,nec focordiac &C ignauiac dcditus imperator curauit rcftitue^
rc. Hxc omnia mihi magna ad rcs nouas moliendas facultatem Muhamedi tri
buifl^e uidentur.Vt utrcs habeat, Arabia dC eius finibus cft potitus. Vt autema
gis animatum rcdderet militem, frequcns erat Alcorani Icdio.Pcrcgiinatio e^
tiam crebro fiebat.Scripfit ucro tria capitula in Alcorano dc lege militari: ut o^
mnino fit futurus felix, qui bello Dci occiditur.Ita mort uos uellc reuiuifccrc,ut
iterummoriantur.OmnfaefIemilitufidc!ium,&prophctx,Carterosquicredc
re noIunt,cfllc aut nccandos,aut in feruitutem agcndos,aut faltcm eorum facul^
tatescflcdiripiendas.Tcrcftpcrcgrcprofe(^us,cumexcrcituMechetcmphim
adiens, facra ea facicns qux a maioribus ficri folcbant. Nam ut erat uerfipellis»
quafdam ccremonias a Iud^is,quoad illosrctinercpotuit.cftmutuatus.utucio
ctia gcntiles ccrcmonijsrctincretjCircaturrim Alquiblain ncmincDcicadem
curauit,quaf ficri folita erat in honorem idolorum. Pcrro a quo tcmporc fadus
cft exuI,autnon eftaufus obmaIcfa(^orum ccnfcicntiam, dC quidcm merito ti
mercdebebatinfidias, autquodnolletapudgcntcm rcelerumamentiatcp eius
confciam Mcchat agere, urbem uero lefrabprafdcnu incurfionibuspauloante
dirutam,paucisq5 ludaris habitatam adijt^illiccp manfit, quu dcmi cgir,ui de fiia
pofleflione deietto (etiam ante dewVlam Mccham ) pupillo fabri cuiufdcm fi.-

lio,

G V L. P O S T E L L I L I B» I U 147

lio, ciiius domum , pracdfa , aream occupauit.Illic firmata fcdc Mc/gcdam con-'
ftrui curauit, in qua legeretur Alcoranum. Obijt uero in eadem urbe anno «cta*
tis (Jj.correptus tam uehementer fuo fontico morbo, ut mufculis contracfiis^o^
mnibus membris formam circularem repracfentare uideretin-, digitis potiisi^
mum. Vnde egregi| quidam etiam fignorum eius interpretes^bcere prg poftero
fcelere fidelibus eius uti,funt interpretati.Ideo qui apud eos funt infani,8f Pro-
pheta; fimillimi,quicp animalia omnia fubagitant,creduntur fandiflimi.Quod
uero etiam a dacmone agitaretur,prfterquam quod ducenties eft iili obiedum,
ut nunquam in Alcorano non repetit,etia cataftrophe uitac eius demonftrauit»
Nam fi omnino aftu,&r prudentia humana impofturas excogitaflet,nunqua fe
refurreduru tertio die pracdixifl!et : fed potius curafltt , ftatim more ueteratorii
deor um euanefcere . Veru fuit iuo imperio ad triduu fub dio expofitus , ad ex-
pedatione refiirredionis,donec foetore omnes a fe abegit,eftcp per feditionem
urbe eiecflu cadauer,popularescp omnes lacfiati repetiueriit priftinos ritus,quo
ad funtredudi ab hatreditario mi]ite,quem Dei uocant,fiintcp tributa pendere
coadi. Vbecharus enim,qui illi fucceffit , ait, Teftamento legafl^e gradem pecu
niam in militem religionis cofirmatorem. Qua praedonum pefte hodie omnes
Arabiac 8C Syriae,atcp aded tota Afiica cft afflida: ut nulli unqua tuto liceat illd
comeare,nifi fit in carauana,ut uocant,id eft in tam magno confortio, ut incur
fionibus terreri non poflit.Licet enim cuiuis latroni,8(: perditifl5mo,fe militem
deiuocare,&inomniumifacuItates inuoIare^Cogitur quotannis Turcaruni
princeps potentiflimus ftipendia dare do. milibus eorum hominum , ne colo-
num diuexet,aut cultas prouincias inficiant, EiecSum urbe cadauer Prophetar,
cius proximi Haly,& Zeid,& nefcio quot curauerunt fepeliendum,8<r condie
runtjrepofuerunt^ in quadam crypta in Melgeda lezrab, non in Mechac tem
plo,ut uulgo fertur . Qjuotannis itacp,dum aditur Mecha peregrinaaonis ergo,
primo eundum eft ad Medina Alnabi,id eft ad urbem prophetae Iczrab, ubifer
jiatur corpus.Demii ob memoriam facrifici] Abraham, aditur Mecha, ubi eua
duobus in locis uota per(blunt,in urbe ad turrim Alquibla , 8C in quodam mon
tc non longe,ubi iaciunt lapides a tergo,quibus profligari dacmone, perfuafum
"•habent.Expeditiones eius repetam,quum de origine imperij dicendum erit

DE MIRACVLIS MVHAMEDIS» CAP» VIIU

SOIent prudentes philofbphi^ , dum cogitant, qua ratione homines afl^n^
fiim pratftent rebus abfurdis,8i(r extra rationis Icges pofitis, id primfi perqui
_f cre,quo facinore fuerint perfiiafac. Multis fane rationibus illis poteft fatisfieri,

• JVIuhamedes primum poftqua publice celatum morbum in opinionem fandi^
latis conuerterat,non rerfi peritos homines fibi eft adiungere conatus, fed fellu

• jrarios in urbibus,in agris rudes ftupidoscp:quos omncs etia dum captat nenifs,

• fidet.Voeat Supheha 8f Ahrab,ineptos dC rufticos,quibus tame primfi tam ad
pracdas ex infidijs agendas, quam ad iufta bclla gerenda eft ufus.Illorum opera
parentesfortunisfpoliauit, quod abfurdis ineptijs fiibfcriberenoUent- ludxos
defcifcentes fi-egit,expiIauit,{pob'auit,hoftes domuit.Secunda ratio eft ineptig,
& fiipfna rerum omnium ignorantia in popularibus , qui fine ulla difcuflione
•«juaccunc^ dicuntur, ut plurimfi recipiunt,probant:S£: eo magis, quo funt abfur
diora. Vnde abfurditatem harfi ineptiarfi coUigere Ifcet . Nam ipfi ruftici ctiam
iiH«hijridebant,poetamjid eft rythmicfi mod6,modd impoftoremjmodd dacmo

n a niacum.

^4$ DEORBISCONCORDIA

niacum,8(rhum(modirituIis nominandordiffimulabatcp maximecius crcduli-
tatem,quod ccntics iHis obijcitur , morbumcp in coru animis efle dicit.Ideo uc>
ro (ecflabantur hominem,qu6d prgter eas rationes,quas fliperius attuh.etiam i
fifco illos immunes facf^uru fe pollicebatur. Quii cnim rcgulorum arbitrio pre^
merentur,nullic:p fint popularcs,quin aliquid Hfco neceffario dent,putabant mt
feri ftatim adfuturam de coelo hbertatem , S^immunitatem . Ideo quum maxi-
me illos premeret,femper illudin ore habebat,Sequimini prpphetamjfequimi-
ni illos qui non petunt a uobis pracmiu,&r funt gratiofi.illa expecflationc lacfia-
ci,omncs afliis principibus rcbusuc pub.defcifccbant, &f timore 8C fpe ada<fti»
Fuit dC alia quf da,& urgentior ratio.Quoniam quii ea gente nilin toto orbe fii
fnollius,effceminatius,in^ libidinem magis prodiue , viiti)s omniu applaudere
uoIiut.Nam quod obiiccretur illi plurahtas uxorum, quac Icge patria non con-
cedebatur,aIiquando una uxor iz.uiros habebat: dixitIiccreprophetac,quonu
mcro uellet,eas ducerc.Et ideo Deum dixifle, ut priuati quatuor, aut quot ale-
rc&rcgercpofllent,haberent,quac certis legibus rcpudiari &rrecipi pofllent,
Cum illi practcrea obijccretur lege patria iUicitus concubitus ancillarum &C fer>
uarum,quafi Icgc diuina fanxit,ut liceret itidem cuiuis . Eflc cnim hominis pe^
cuniam ipfos feruos: QC ideo ueluti folu in ancillis arabilcm. Si quis quicqua ui-
ti^ flagitiofiflimi commififl"et , modo efl^et Mufulman , 8C ablucretur , mundum
futur um, 5C Deum efl!e fidelibus ( ita uocat iiios uoce Arabica,quos nos Saracc
nos,uocabulo eoru litcris incognito dicimus) propitium . Quadragefima qui-»
dem inftituit. Sed ne efl!et grauior,& ucluti Deus eflfet diei , dC non nocflis, cra-
pula nocflurna in auroram ufcp compenfari uoluit. In fumma, quicquidlibidi-'
ni, gulac,aut pudendis collibitn cft,id permittere omnibus ccu Deo authorc uo
luit.Illecfios illis occafionibus luxui deditos homincs nil mirum eft. Tamcn co
acceflHt aftus,8^ uafi-amcnta nebulonis longe maximum, Quu feipfum prophe
tam diceret,obijciebant fe^atores , omnes prophetac fancfli fuere , 8C miraculis
clariflimi : tu ergo ede aliquod familiaritatis diuinac fpccimen, miraculum ali-
quod oftende,6<r tc fequemurSi urgeretur,dicebat fe non cfl~eDeum,miracubi
cfTc Dei foliusjfe efl^ pracmonitorcm tantum 8C pracdicaiorem.Fuerunt 8^ alij,
qui utrun<^ dicebat.RepIicabat , ideo nolle Deum,illum facere miracula,qu6d
in prioribus repudiata dC calumniata cfTent^aut ne crcdercnt efle Deum,8^ ado
rarcnt.nil aliud illum dcbere facere,quam admonere miraculorum,8(f libriDci
(ita uocat rcs naturales 8C artificialcs)8(: dc diciudicij uerba facere,8(r deparadi
{6,8C inferno. Porr6 de paradifo quoties egit, fe accomodauitperfonac audicn
ti. Na uoluptatcs omncs corporis fcnfuros fuos fec^atores,afl[eruit fexcentis lo-
cis.Quum uerd uideret nihilominus multos, quibus ftrophis 8C nugis , quu dc
miraculis agerent,fatisfacere nifi aliquid infoliti cdcndo non poflet,etiam uer-
bis fe cdidiflie multa miracula eft proteflfus . Ex quorum numcro ifta,6 cordatc
fecflorjita te amet Dcus,pcrpende.Dixit enim tantum fe fccifle:& fi feciflct,iu*'
dica quam digna eflcnt hominc diuino,

Primum iam recitaui,quum natus quinqucnnium fuit a Gabriele excntera-'
tus,cordcc{5 auulfo detracfia eftparticulanigra,qua tcntantur homincs, deindc
Tcpofitum eft: uidit , fenfit , narrauit nutrici, ea fidcm adhibuit , recitauit mag-
nis hominibus , qui id fcripfcrc . uidc , an homo pottii iudicare fibihocfieri, fl
Herct:8cCi fa(f^umfit,perpcnde ef[c(fium 8C tefiemmiracuIi.Quomodopo-
fiea non fuit tcmauis adiabolo,totouitx tcmpore abeo occupatus, pracdo,

Utro

GVU POSTELLI LIB« lU H9

latro,fratricida,fcditio(uSjimpofl:or,perfidus5faIax, QCc* Audi altcrum ledlor,
dC contine rifum,fi potes» Ego enim non poffum^Quum quadam die folus ob»
«rraret ( nam omnia funt folo illo exiftente dC prajfente fada ) dC uellct cacare
(Konos fit auribus, uerba facHiis fimilia hic placent ) ardore (blis urebatur illi ca^
put.Iunit itacp ut arbores,quas uidebat,purganti corpus umbram facerent:quac
ftatim radicitus auulfae currentcs adfuere,umbramcp cacationi propheticae jfecc
re.cacatione uero copleta, locumrepetiuere,N6nne hoc eft magnum miracu^
lum,d!: tanto propheta dignu c" Eft fane.Et ne me finxifle putcs, in libris Sunch
«naioris pene authoritatis quam fit Alcoranu , hoc eft fcriptum: ut iunt (equen^
tia» Tertium cft non abfimile»Quum enim natus i^.annos datus eft Hadegg
ad curam cameIorum,dicit, quimi Iblus efl!et,ct maxime ureretur illi caput ardo
re folis ,ftatim luflTa adfuit nubes , quat toto die cum co ambulans,uindicauit ab
■niurijs (blis.Iudica de nubium arbitrario motu. Ad quartum ucnio» Quum
cfliet inlpcluncaad eludendammorbi opinionem , uenit ad eum Gabriel , 8C
attulit illilegem illam,quac pene fi-uftuIatim,utuidebimus,quemadmodum
fiiit zj.annis editajperilt» Quinto miraculo alloquebantur illum faxa,moni"
eesjarborcs) aues redcuntem a (peIunca,poftquam audiucrat Gabrielem , Qua
ftropha eludere ctiam uoluit amcntiac principium , quum unditp fe uocari cer>
neret, Hoc etiam Hadigac fuit oblatum» Scxtum cft omnino memorabile»
Quum quidam Bugellinus eius parcns,rccufaret femper eas nugas,quas prxdi
cabatjdixit tandem,Si facies 6 Muhamedes id miraculi, quod cogito,fiam Muf
(ulman . Cui iIIe,Faciam , dic tantumFac, inquit alter,ut luna de coelo defcea-
dat, &diuidatur in duo aequalia,media^ unapartc intretpermanicas tuas,
dextra in dextram,S^ finiftra in finiftram , demum a finu tuo prodeat inte^
gra,&: repetat coelum . Rogatus fadt , luna finditur,intrat manicas, rcdit a finu
folida.llletamennon uult crcd«rc,(eddidteflre incantationem manifeftam»
Habcs miraculumXuna 27, pars tcrrac,toti orbi feruiens,nuIIo aduertcnte prg
ter duos homines,intrat manicas hominis.Hatc funt plane digna authore 8C cre
dentibus.Paticnter audi benigne ledor:duo fuperaddam. Quii quadam dic
folus iter faccrct,truncus in media uia crat, eratcp prophctae ad latus uia: modi^
cum declinandii : neid faccret,truncus finditur medius , danslocum prophetae
tranfeunti,ftatim ucro kCc reftringit fuapte (ponte. AliudtQufi profcriptus
clTet , qua nocfle illi erat diiccdendum , truncus palmae in mcdijs eius acdibus a^
quarigatus,flebatprophetaedifccffum, uocatiMufluImanihocomnesuidere*
Quumfugicntem expeflarent aducriarij in quodamloco infidiantcs,ne uide-
retur,pofito cinere fuper caput equorum , non cft uifus abhoftibus . Hxcfacfia
fibi,& a fcjnarrabat. At quid patimur miraculoru penuriam, quum omnes pc^
riodi Alcorani dicantur Aict , id cft miracula ;■ non he totis zj.annis adfuit Ga
briel, dans fruftula legisc^Non nc magnu fuit miraculum , quum primariac eius
foeminacde praehendiiTent in adulterio ctiam, poft decics cxhibita fidelitatis
(acramcntac^GabricIcm^ attuliflle legcm, qua liccrct prophetac, quicquid Iube«
retc^S^ nondebere pcndercprophetamafoeminisc^habiturum ahunde ahas,
fi hac mancre noIintcQiiid miraculo infi'gnius,quo Deus deditprophetat ipco^
rcm Zeidi ferui fui,& nunciauit, ut illam repudiaret : quoniam nemo debebat
habereuxorem, quac placcret prophetaef Annon funtmiracula bencdiuina
iftac^Rcfipifcite 6 miferi,refi'pifcite,S(: tandem impofturam uobis fadam agno^
fdtc ♦ Rehqua miracula notabuntur,percurrendo fingula Afwar , id eft cantica

l^Q DEOR.BIS CONCORDIA

^ pfalmos Alcoram' . Vcrum nc memona fugiat longe clarinimum( fere enim
oblitus cram ) omniuni miraculorumj quoniam fatis multa fe offerent in Aicb
rano,uoloilludfubiungcre.

Capitc uel fora i5 . Alcorani, quac uocatur bcnu Ifrail, id eft filioru Ifrac1,ita
fcriptu eft:Sobhan illedi afrai bihcbdihi leilan min elmclgedi ilharani, illai mef
gedi elacza,&c. id eftjLaus fit illi, qui tranftulit feruu fuum noc^u a templo Ha
ram , id eft Mechac , ad templum Acza , id efl fancflum Hierofolymitanum . In
illum locum interpretes coucniunt.fuffragatur Hafllear dC Sunch,qu6d intelli^
gat de quodam magno dCingcnti miraculo. Audite ergo narrationem ApoIIi^
ne dignam. Nodie quadam,quum hora circiter tertia antelucana altius dor^
miret , pulfu ingcnti excitatus furrexit ab hofpitio Hafle uxoris in Almedina,
quae 8C lefrab . dC ftatim aperta ianua^uidet Gabrielcm in uia publica cum 70.
alis albiflimis,&r cum animali uocato Alborach albiflimo,qui ait illi : Veni Mu
hamedcs,monftrabotibifecretacoeli:confcendeAlborach.AIborachuer6 for
mam afmihabens,dixit: Non patiarjUt confccndat fuper me unqua. Dixit Ga
briel : Permitte . eftmaxima creaturarum Muhamedcs , 8)C faciet ut fis felicifli^
mum animalium,quia primum ingredierc paradifum. Afliimptum defert in le
rufaIem.Incuiusitinerefuereduajfoeminaf,quaeuocauerutMuhamedem:quJ
busprohibuit angelus , nerefponfum daret. Futurum enim , {i primae reljjon^
diflet,ut omnes Muflulmani eflent ludgi.nam erat illa quac cuulgauerat ludaco
rum Iegem.fi fecundx,ut eflent Chriftiani. In templo omncs prophetas habuit
obuiosj rogates,ut pro eis orarct. quod fecit in Machribjid eft fancfio fandorg.
Dcmum excundo de templo,oblata eft fcala a templi porta ad fummu ufq? coe^
lum.llla confcendunt.inde hgc propheta retulit.ln primo coelo argentcoja quo
pendentfteIIaccathenisaureis,eratAdamus,quifeprecibusMuhamcdicom^
mendauit.Illic erant omnia animantium genera , cum angelis pro animatibus
terrenis orantibus , Illic erat gallus maior toto mundo , qui dum cantat, facit ut
cantent tcrreni. In fecundo aureo erat Noe.In tertio erat Abrabam. materia c^
ratlapis preciofus.In quarto fmaragdino cratMofcs: demum lachie , id cft lo-
hannes Baptifta. Qui omnes orarunt Muhamed,ut pro illis apud Deum inter^
cederct.In feptimo Chriftum rcperit: qucm rogauit Muhamedes, ut pro fc ora^
ret.Ita acceflit ad Deum Muhamed,ad iacflum baliftx , quod ait in quadam So
ra que dicitur Negium,id eft ftcllae:&: fe nil finxifle afl!crit,quum illum riderent
omnes . Illic allocutus eft Deum familiaritcr , dC obtinuit quacdam dona , quac
ftatim fubiungam.Hxc eft fumma rei,dC maiora capita. Nam fi quot ineptiac i\
lic funt , & angeli, quorum funt 700000000 . capita,uellem tradcre, 8C fimilia
fcqui minutim , certe maximus liber inde nacniarum fieret . Et rcpcrit , qui illa
crederent.Confirmauit uero uifionc illam fuis a Dco conceflis priuilegrjsjquae
fubiungo. Primum,uteflttomniumhominumprimus. Secundum,utef'
fet omnium filiorum Adam honoratiflimus. Tcrtium,ut uocarctur genera^
lis redemptor. Quartum, ut omnes linguas fcirct,quum uix unam nofllrt»

Quintu,ut omnia fpolia belli uel pracdg cius cfllent. Hec uis miraculi non pau
cos alienauit a fc(fta.Iam a miraculis eft alio tranfeundum. Nam fatis habeo ifta
indicafl!e,ut innotefcat,quam ftupido fuerit iudicio,qui illa obtruderet:et quam
rudes,quiilla rccepcre . Omnium uero ftupidiflimi , qui ca literis mandata uo*
luere. Sunt in Suneh (excenta fimilia. Liber de dodrina prophctae , de Chro
niciSjSC mashodj&Tinfumma /oo.libri approbaUjillis fcateni ineptijs»

Dc

G V L. P O S T E L L I L I B» I r. Ij»

DE CEREMONIIS A MVHAMEDE
injlltutK. C A P. IX.

ETfi iftg res ad falfi refutationem uidentur parum momenti haberej adcp no
ftrum inftitutum parum facercuamen multis de caufis uidentur attingen^
dac.Iiiis enim cu!tibus,qui externi funt,populares dC ruftici facilime capi folent,
8f uelut grandiores fimix faciiiusad id inducuntur, quodminus intelligunt»
Attingam ergo illas non quam latepatent,nam eflet intiniti inftituti : fed quate
nus funt omnibus communes,& a nobis differre uoluit, quamuis omnium in^
de exempla petiuit, A matrimonio non inepte uideor mihi incipere pofl^. quo
niam inde eft hominis principium ♦ In eo nec cum Iudxis,nec cum Chriftianis
conuenire Muhamedes uoluit. Nam neutri fine (acerdoris addidione ux oran
tur.Iile authoritate Cadlii,id eft iudicis addicit,& repudiat uxore . Eam omnes
ducunt, prxter quofdam fancfios dC reiigioni addidos:qui fi uolunt , poflunt a
profcflione refilire » Natus puer cducatur a matre, aut nutrice,pro fortunarum
ratione,S^ uiri contxnentia. Nam grauidas non folent inire » Ob id aiunt inter^
preteslegis, multaspermiflas. Anno 14. xtatisjfi€urlfmaelis,circiiciditur puer,
ne odlauo diecum ludaeis conuenianttalioquiablutionibus quotidianis purifi
cari faluariop,fi morte prcueniatur,aiunt,ne cQ Chriftianis uno baptifmate con
ueniant.In ablutionibus ucro omnia fere apud cos cofiftunt»Nam ante oratio^
nes quotidianas fordidamembra, facies, manus, & brachia cii tibijs abiuuntur»
Oratione diei Veneris totum corpus.Poft emiflum lotium,flatum ucntris,(per
ma,recrementacp,abluioportet.FoeminaEideo5<:uiricrebr6funtinbalneis,&
potifllmum dic Veneris.Oratione a ludgo differtMufliilmanus.Mofaici enim
femel in die orant utplurimum: fblenni uero die bis.Chriftiani fepties : Muha-
metani quinquies,anteIucano,meridie,tertia a meridie,uefpertina hora, 8C pri
ma uigilia. Dies ludso in hebdomada facer, fabbathum:Chriftiano prim3,qua
dominicam uocant:Muhametano Veneris dies.Septuagefimam habentin ie^
iunio maiori,Chriftiani quadragefimam in minori :Muhametani triginta die^
bus obfcruant.Semel ludxi dC Chriftiani cibum fumunt,& unica hora : totam
nocftem uentri MuflRiIman poft ieiunium commodat . Orant Chriftiani in or^
tum ob Hierufalem : ludaei in occafum , aliqua ratione : Muflulmani in meri-
diem,ob Mecham.Nam a Iefrab,quas eft Medinat alnabi,Mecha eft uerfus me
ridiem » Annum habent Chriftiani folarem , Hebraii mixtum , Mauri luna-
rem» Vnde quouis anni tempore contingit eor um pafcha,in quo fibi remittunt
manuum ofculo : Chriftiani uerbo SC communione, ludafi azymis.Efferuntur
tnpedes Chriftiani:alij duo in caput.Sedet cadauer Iudei,iacetloco amploMu
hametanum , in angufto Chriftianum . Orat ludxus pro defuncflo : orat dC co^
medit cum pauperibus Mufliilman : Chriftianus orat , eleemofynascp largitur*
Peregrinationibus uero 4.mcnfes proximi antc 8C poft behiram , id eft pafcha
dantur.Pafcha ludacis refert maris rubri tranfitum , Chriftiano lefu Chrifti ho-
minis Dei mortem dC refurredionem, apud Arabes legis originem . Ita quum
(ummopere cauit,ne conueniret c5 caeteris religionibus,illexit illos lupheha 8C
imperitos,qui multitudinis primac fuere principium. Scd nunc ad legem,
8C eorum pracfcripta ueniendum:ut quibus authoritatibus,
& quomodo rogatis ifta nitanturjUideamus.

n 4 De

I^j DE6RBISCOMC0R.DIA

I

DB ALCORANO, SVNEH, ET CAETERIS

Ubrii Kuht{medicorwm,earm^ approbitionc, ^

C A P. X.

Am fatis apcruimusjquomodo eludendae uxoris Hadegar gratia , Sirmotbi
fontici caufa (peco fubibat Muhamedes , 8^pro refponfis refercbat fbmnia«.
Eft ita receptum apud cos, quod una nocfle totam legem acceperit: quamuis fe
paulatim illam habui{lc,alibi contradicit.Si autem illam habuit MechaCjUt fcri^
ptum S^ rcceptum eft , oportet ( per eos) partem effc faUam . Nam pars magna
cft fcripta in Mcdinat quod titulis capitum patct^praecipuc quac ad rapinas,fur-
ta,& belli iura pertinent.Itat^ non cft tota diuina,fi recepta in Mecha eft.Si au-
tcm Gabriel ifte dederit illam in die illa fclici in Iczrab (nam multi ambigut,ubJ
data dicatur ) pars multo maxima non cft ab eo , nam eft Mcchac fcripta ♦ crgo
ncc a Gabriclc data.Si autcm dicatur data particulatim dC ucllicatim,iam habct
tn fe frcqucns mcndacium,qu6d una nodc aut dic recepta fit ♦ Vcrum ut ut rcs
liabeat,ipfo uiuente non eft cdita , ne dc ueritate cius qucri poflet ♦ Libellos ue^
ro illos poftquam a fcriba crant cxccpti,& a quibufdam mcmoriac mandati, rc-
condcbat uarijs in arccl!is,nonunquam inparictum foraminibus,aut alibi:un--
dc quum cft colleda,^ lcx fadia,repctita cft.Duorum uero generum pr^ cepta
&: legcs promuIgabat,aut lcges,aut priuilegia . priuilegia tantum fibi conccflit,
lcgcs cactcris.Sed antcquam progrcdior ab hoc loco,uoIo quafdam fibi pecuUa
f iter coceflas leges attingerc,ut ex his c^tcrae aeftimentur. Omncs Mufllilma
nos contcntos eflt debcrc ad fummum 4. uxoribus , praetcr prophetam, fand^
tum eft.IIli quot libebat,accipcrc licebat.Indicabo illa loca, cxcutiendo Alcora
num,quibus hi lenfus cliciuntur*

Secund6:qua omnes Muhamcdid reli(flas uxores^repudiatascp pcrmitterc
cuiuis altjjUt cas ducat,lege permiflum habeant , 8C foeminac ipfae fibi alios dcli-
gcre uiros poflint,noluit id fiiis pcrmiflum: nc quum authoritate pr ophetica il-
las bcnc uel malc haberet pro arbitrio,& illg qux a magnis parentibus, 8C diuiti
bus ortac cum ingenti dote acccfTcrant,prophetam rchnquerc poflentltafj uo-
luit etiam,ut nc poft mortem quidcm alios uiros acdpcrcnt.

Tcrtium priuilcgium quu Mauri cx acquo dcbcat tribus aut 4.uxoribus,aut
quot habent fcilicct, acqualitcr dC rerum ufum QC corporis facultatem diftribue-
rc:alioqui cxpcriri apud iudiccm hcct , libellum^ petcre , unde innumera liria
^yM.i^j. oboritur intcrMuhamcdicos fcgcs. Prophctaeuero calcxnon pracfcribcbat:
quoniam quas u6Iebat,amabat,8^ ditabat: quas nolebat, rclinqucbat . Deperi-
bat enim uchcmcntcr illam,quam fupra dixi , 8 ♦ aetatis anno dchbatam , filiam
Vbechari,quipoftcumregnauit,Axamnominc, &:Haic2:anHomari. Qua-
uis enim prgter eas ij.haberctjfrcquentius cii illis cubabat, Vnde ali^ uehcmen
tcr conqucrebantur.IIIas itacp compefcuit oraculo folito, quod tamcn fufpedu
ctiam foeminis fiebat.Dicebant enim, Dcum admodum obfcquentcm prophc
tae cfre,qui ftatim illi pro uoluptaribus leges daret.Lcx diccbat,prophetam non
debcrc curare uerba QC obiccfla mulicrfi:fibi liccrc, quicquid uellet in cas , Ma^
xime uer6 funt admirate illius Dci indulgentiam, quum poft faaamenta ncgle
<fla,8^ periuria crebra, dcpraehenfumcp hominem in adulterio , cu ludaca dono
fibi a Bahcira regc lacobitarum data,ctiam familiariter colloqueretur cum pro
phcta . Quum enim fidem uxoribus feruare non pofrct ob ludxae clegantiam,
amoris^ impatientiam,eam legem edixii fubobfcura paucis p6ft diebus:quocl

maxi-

G V U P O S T E L L r L I B» H, l^j

maxime fuiit admiratac prxdi(fix uxorcs,& obmutucre. Itaque inde fiatum cft
quartum priuilegium, quod mulieres datas prophetar,ip(e ponetfine dotali in^
ftrumentOj&iudicispracfentiahabereuelutilegitimas»

Quinto,quum neminihccat ahenam uxorem haberCjOmncs tatnen hacle^
ge non tcneri . Nam neminem debere habere eas uxores , quac placerent pro^
phetac. Vndepro forma legis cogebat maritosoracuh's,predbus,minis,aul
uerberibus dare hliellum rcpxidt) uxoribus,quas ftatimducebat. Hacfunt le*
gcsProphetac,quibusuoluituti. Quamuisautemfintinnumeratfimiles>exhis
liccbit legislaiorem aeftimare. Mot tuo Muhamede , uires primum coegcrut ad
compefcendam multitudincm Vbecharus,Homanis, dC Halys cognatus eius,
omncs prophetac foceri,quas demu mutuo in fc conuertere funt adorfi.Tamen
ui teftamenuperfuafionis 8C uirium , Vbecharus fuitfuperior , rcbus^ eftpoti
tus.SecundoinIocofuit,Homarusetiaattentusmultitudinirctinendac.Tenio
loco Odmanus,quum uideret populum non pofle in ofTicio reuneri arm is , le^
gem,qux latc bat adhuc, 8C quac tantum de auditu SC memoria a quibufdam ita
pracdicabatur , ut uiderentur efte tot leges quot homincs, ftatuit undiquc colle-
<flam , feu ab ore, feu a fcriptis in unum uolumen compingere , a quo folo eflct
authoritas petenda . Itaque Mechae primum , demum in Mcd inat alnabi , fcrl-
niaProphetac apcriens , uaria illa fruftula, ut fe offerebant, inunum redigc^
reperfcribas fuos adoritur . Prophetiac per fe lacerae,manca:, pamm a forici*
bus erofis libellis , partim iniuria tcmporis obliteratis , ut quandoque fub arcu*'
tis, quandoc^ in murorum foraminibus pofuerat)rcpctuntur,&r fiunt capt-
tauarijs nominibusita connexa,utniIfitpraccedens, nil confequens , quinpla-
neex acquoquadret, etiammutatislocis. Namnil peromnia connexumeft»
Porro quoniam a muroru foraminibus multafueretrada,ita in rcligioncm uer
fum eft,ut quicquid Arabicx fcripturac reperiant Muflijlmani domi,in uia, aut
ubiuis,foraminibus parietum ueluu fandac legis fragmcntum reponunt,repo^
fitum ofcuIcntur,ne pereat eorum lex.Quacfragmenta ex Axac domo , 6C fcri^
niis (na cajUt dixi,erat fceminaru princeps, 8C cui omnia credebat) fuere rcper*
ta, illa in Sorat feu Afliiar digefta , (unt di(fiz Mediniet : quac a Mecha colleda,
uocata Mcchiettid eft capita, cantica, feu pfalmi, aut prophetix Medinicac , aut
Mechice,ibi fcilicet fcriptac.Totum opus tum longe quam hodierno die maius,
uocatij Alcoranfijid eft collec^io,feu ledio. Quia uerdin uaria capita diflinc^S
cft,ideo Alphurcan aUo uocatu eft nomine. Afiiar,(eu capita,qu6d foleret legi^
& cantari,ue!uri cantica ^pfalmi dicfia funt.fingule pcriodi Aiet,id eft miracu
!a nuncupantur.Et quia in illis aiet fere omnia fc mutuo cuertunt , SC iugulant,
pofteritas qug dam ipforum uocauit Muhquemat,id eft iudicantia,fcu quorum
fentcntiac ftetur:aha Gair muhquemat, id eft no iudicantia. Sunt praterea duO
rum generum. nam quacdam dicuntur Naceh , id eft pofiuua : alia Manfoh, id
cft,reuocatoria primorum. Quod ideo (non ab eo temporc, fcd aftu neoterico
rum) facfiumeftaChaliphisjSt: AIphachijs,ncomninoperiretpeifuafio. Qut!
autem eflet recens,&: multd certiffima coftanaflima^ haberi deberet,tunc nul
f us fuit plane,qui ca alio in ca coueniret. Primu curauit Odmanus uocari, cofii
licp parentes,&: fi qui fupercrat feptem illoriiuiroru, quos in tanta familiaritatc
habuerat propheta,ut dicerer,illis feptem ctia eflTc legcm crcdita . Illi omnes , fc
nil certi habere:fi qui uerd haberent,id finguli efl^e optimu Sifucrum^cactera fal
fi , Alrj cdiyerfo affirmabam.Pratterea, queniadraodum in nouis rebus foiet,

erant

,y4 D(E ORBISCONCORDIA

crant multi alff , qui etiam prophetiam totam fibi uendicarent , m ita captwrcnt'

populum , partiscp opibus potircntur ♦ Maior authoritas fuit Odmani , alijs rc^

preflrs. Nec tamen potuit ea lex (atisfacere omnibus , Nam plufquam ducenta

Alcorana omnino diueda fuere fcripta,fibi unoquocp librum habcntei qu5 uir

tute eius habere imperium cerneret ipfos (ucceflbres , Quidam poft dupidecim

fucceflbresMuhamcdis,dctraxerunt'multaipfieditioni OdmanijUtaptimo

capite plufquam ducentas fententiasademerint,&nefcio quot fubftituerint»

Quo exemplo multiduA', idem facerecoeperunt, ut plane euanefceret fides

prophetica.Qua de re motus chalipha BabyIonicus(e6 enim primae fedespoft

Arabiamfimt fixac ) legis arbiter (nam utrancp potentiamfibi iungcbant, 8C

facram,&^prophanam,primi illi fucceflbres) coegit conciliumDamafci.IL'

lumalij Merbamfilium Elhaflem,alt] Abobecharum uocant, Statuit autem,

ut quicunque eflet dodus eius religionis fediator , ad concilium ueniret,adfer^

retcp quotquot librorum de lege tracflantium exemplariahaberent.inquam

rem maximos fumptus fecit, libros coacflos omncs redemit , incp locum unimi

inclufit: unacp cum illis libris , fex uiros peritiores eius perfuafionis , Muslima,

Buheirum, Buhorum, Annecenum , Atermundum , &Daudem . Cura iliis

cft commifla, ut ex tota illa librorum mole colligerent fex uoluminibus, tracfia-

tionem legis , originem &progrefl[um,itautquifque fingillatim totumopus

compleret . Hocopus authoritatepraccedit Alcoranum , fidecp in rebus dubijs

maiori eft.Ideo Suneh , id eft lex dicitur , ueluti (fivT^utm , Eas fententias quas

(ex illi uiri tam ab AIcoranis,quam ab eorum interpretibus collegere , quatuor

authoritatibus muniere. Nam fi quid a difdpulis Muhamedis,fi<: ab Axa irxo-

rechariore, 8ffabuIxconfciareIatumcrat,idueIuti ueriflimum primoinlo^

co eft,atcp (ecundum id iudicatur. Secundo loco eft cacterarum uxorum fbla au

thoritas,uocaturcp debiliUs teftimonia.In tertio,reIatio docfloru , qui eo tempo

re uixere,pofita eft. Vltimo, authoritatc inferiori docfioru quide, fed qui a tem-

pdre prophetac fuerant.Repera(fla,reliqui libri, unde felegerant,ad ducentoru

camelorum onera,funt proximo in fluminemerfi : prohibitumcp,ne quis alijs

quam Sune,& Alcorano uteretur . Solentitacp omnesfcriptores ab co libro ita

citare:TaIis,a tali,a tali,a tali,is ab ifto,ifte ab Afla , aut a propheta , aut a quouis

alio eius familiari,habuit,Hgc eft eorafides. Verum ftatim poft cocilium,quod

coadu eft centefimo,aut circiter,anno a morteprophetae,illa multiplex opinio

fcx authoru,genuit maiores dubitationes:donec paucis poft annis quatuor ui^

ris primarijs,in ea re cura comiflla eft, ut locis comunibus colligerent ex illis in^

ftituta religionis, & quifcp fingillatim etia omnia tracf^aret . Primus horS dicflus

cftMeIichus,cuiusplacitaprobatdefertiArabes,Aegypttj,Afri&:Hifpani.Sc

cundo nomen fuit Saphihius , quem fequuntur Baldachenfes , &C Mcchcnfes*

Hannibal auditur in Perfidc) Afllyria,& Armenia, Abahanipha fedantur SyrJ

& Alexandrini.Ita ut fint obortae inter Muhametanos non feptuaginta nati(j>-

nes aut fe(flac,ut uocant,fed quot funt prouinciac parentes his nenijs.Prodtjt ab

utrocplibro do(floru,& Suneh unus,quem Anuar, id eft flores uocat: ubi cona

tur quida aliquid,quod fibi cx omnibus coftet,coIligere, Eft etia innumera alio

rij libroru multitudo,ut quoru dicfia faciat fidem,fint 700, uolumina. Sed in pri

ma authoritate eft Chronicii Hafliar,liber Arifcele, liber Mashool , & Chroni-

ca regu, Vnde fada prophet5,dodrina,ct morcs petipoflunt>ex quibus ifta dc'

cerpta funt,Suntprajtcrea quida imcrpretes in Alcorann apud omncs probati,

Buha*

-G V Li, P 0 S T E L Ll L IB. 11, Ijy

Buhatia:s,But2emamin,Mahinud Mcchenfis , dC nefdo quot alfj, Alcoranum
^fuminuariacapitadiuidunt,proratione&fururegionum. Nam in AfiricaS^
AegyptoHifpaniacpah'£er,aiiterinArabiadiuiditur.Suntinquiburda Afuar,
ideft capita iii.quatuor hbris comprehenia.In quoriiprimo funt j.in altero ii*
tcrtius 19 habet.RcIiqua funt in quarto, 8? fcilicet: nam ultima capita (lint quae
dam duorum auttrium uerfuum . Volunt alij eflenz , uthabeo in meo Africa^^
' no . In Afiatico uidentur effe tria minus . Verum ifta nil ad rem, Eft quid con^
tineatperpendendum : quidproprium fcilicet , quid a nobis , quid contra nos,,
quidcontrafe»

CLV I S SIT SCOPVS ET SVMMA
AlcomL C A P. X I.

PRincipio fcceflus in (peluncam uidetur,ut iam diximus,multii fauifle Mu
hamedes Iudacis,donec defcifccrentttunc ucro in cos agerc coepit. Pariicr
SC erga Chriilianos bcnc affecflus uidetur:&: reuera fuiftet, ii alios quam Nefto
rianos nouiflet.Ncc cnim mcdiam uiam ftatim rcpcrifte potuitjdonec compa^
rata ab utrat^ gcnte potentia,ita apud fc conftituit. Nam fi' omnino ludxos ef-
fctimitatus,Mofigloria adfaibebatur : fi Chriftianisfubfcribebat, Chriftus o^
mninohominemdeturbabat.Atneuidercturprifcaauthoritatecarcrc,dixit,fc
lcgcm Abrahx fequi,& docere.Quod in fora lonus, id cft lonas, ait : Non fuit
iftud Alcoranum abfc^ Deo cfficfium , fcd authoritatc ccrta nititur, intcr uetus
S^nouumTeftamentum . Dum itacpuidetur toto opere docere cultum unius
Dei,idolacp damnare,in{urgit e diamctro contra Chrifti!,in qucm uidetur fcri^
pfifte Alcoranuni Muhamedes. Quoties autcm nominat ( nifi duobus aut ni-
bus in locis) illi omnia fumma tribuit,praetcr diuinitatem dC mortem, In omni^
Ijus ucrd fcre pcriodis non ciTe Deum ait, &: nil crcauifte , nunc non iuuarc , 5^
fexcentas blaiphcmias . Compendium itacp dC fumma eius Iibri ciufccmodi eft*
Deum cffc tantum unum,crcatorem coeli &C terrx, &.' omnium quae in eis funt.
Crcafle hominem cx luto, dcmum ex cartilagine , dcinde ex carne , indcinfu-
flafle dc fpiritu fuo in eum. Angelos aeauifle,& dacmones : illos de coelo , iftcs
deignc.noIuiflTcdiaboIum, iuflum adorarc Adamum^&ideo damnatum. Pro
phetas mififle multos , qui prxdiccrent calamitatcs , qux aduenerunt non cre^
dentibus.Etiam fe cffe prophetam,cui debeat crcdi,nc pcrirct increduli . &C qui
mendaceni eum dixcrunt,fenfurosfuppIicium. Efle infernum paratum incrc^
dulis:uocem ucntura dc coelo,cum cIamore,cum tuba,cum tympano, 8C mor-
tuos rcfurre<fluros , flif recepturos propria corporis.malos in inkrno uoraturos
uenenunr.fulphur, &:frudus arborfs Zaconi , malam cflc illam t nianfioncm, P''*!"^^-'»*
Deum fapicntem,iuftum,bonum,honoratum nulli fac^turum iniuriam,retnbu J^J°J^^ ^°-
turum unicuic^.bonosqui dederunt eicemofynas,6(: feccrunt + aflaIa,&:bon5, ^^^^^ r^"
folueruntq^ decimas, in paradifis futuros , in quibus funt flumina lac^is , mellisi „,vjf f^/
&uini,Omnia gcncra fi-udiuum.Sunt catamyti ocnochoiucftibus polymitis or ^rUefttrg^
nau',damri qucndam puluifculum faluatis.Et aderot focmin^ pulcherrim a? , o- cr j,
culis grandibus 8C caeruleis,quar per <;o. annos crunt uno acflu ucncrco, &: fem
per uirgines.PuIuinaria iliic pofita,ubi aflidcant una faluati, dC colloquatur mu
tu6,&: cum angelis. Vnamquancp harum fentcntiarum faltcm fcxcentics in Al
corano reperies.Etintcrimdumca fingulisfcrc pcriodis inculcat,infercito^
mnia blafphemfjc &'inepttjs, contraMofi's &Iefu Chriftiplacita, Occafione

cnim

jj5 DEORBISCONCORDIA

^nim iLifta acccpta in idololatriam Mechenfium , nunquafcrc non habet in o-»
^e,EtfurceperuntpiacterDeum,deos , ^non eft dcus praeter Deum , fiKrpartici
pem faciunt Dco , id eft fimulachra adorant : Deum pofuiftle obftaculum antc
oculos multorum,ne uideantfe : eflle omnes in errore manifefto.Quibus omni
bus «2«: Chriftum,duscp fecflatores, 61: Ellet.atc^ Alura,eorumcp cultorcs in Mc
cha notat . Idcjp eo aftu faciebat , ut fi retorfifl!ent alr) , de alrjs fe intelligere dice>
ret,&:ediuerfo,Plurahocinlococongererem,nifipercurrendoAIcoranuuel*
Icm omnia in eo excuterc»

CLV AE EX VETERI NOVO "q^V E TESTAMEN
tohabeat. C A P. X I I.

CReat mundum Deus modo fex diebus,mod6 o(flo:poftea Adamum,S(rc.
Hiftoriam Noach attingit uigefies,ad terrorcm iniiciendu.Meminit ^He

c« Gcnr/ beri , quem uocat Hud , Refert Abrahamum & Lot fi-cquentiflrmc . Poenam

Sodomae&Gomorrae^quodpIueritmarmorefupereas.Aliquiddelacob&fi

lijs Ifracl attingens,recitatomnino hiftoriam lofephi.Mofis &r Aronisaccefliis

ad Pharaonem,edu(fiionemcp fiUorum Ifi-acl ex Aegypto , dcDauide & Salo-

monc frequenter meminii,& de p(altcrio.Iob,Ionas,Ehas , femel adducuntur»

Tot uero fabulis ueluti emblemausj&f tefl^llato opcre omnia exornat, ut fitin>

fi^niti operis ea attingere . fient illa inter excutiendum . Paucis funt etiam atun-

tm^iii genda,quaeanouoTeftamentohabct. Iachiat,ideft loannisfilf) Zachariac

noM. tradit hiftoria fuo more,ut a fabris didicerat . Dc loachimocp , de Maria &: eius

faIutatione,de natiuitate Chrifti , educatione S^ miraculis, decp Euangeho mul

ti% in locis meminit . uno aut altero loco Apoftolorum . non femcl facerdotura

bC eoru focordiae mentionem facit : ueru plane fimili fide omnia atcp fuperius*

Eft itacp hiftoria a capite repetenda,non ut a nobis Jftat, fed ut a ftellione eft labc

fadlata ,fomntjscp locupletata.lfta ex ueteri Teftamento infecit.

J,ihefd(l4- Daemoncm qui bonus creatus erat , uult fuifre a Deo creatum malum : 8£

u in ucteri j-f^ negat Dcum , quum facit authorem mali. Adamum dum iubct adorari ab

TejlMcto. angclis & da?monibus,quid aliud quam impictatem 8C idololatria? principium

in Dcum refertc^quum dicit diabolum ex igne creatum , nunquid &:morta-'

lemutexelemcntis conftantemfacit, quum fubftantiae feparatx aeternac fint:*

Scd quid mirumreundem facit auditorem & teftem atcg pracdicatorcm Alcora

ni,demum ctiam Mufulmanum. Adnec^it mille fabulas arcx Noah:& in hbro

de docf^rina eius,ftercus,mus,porcus,elephas,& fexccntae ncnig adiuncf^x funt

huichiftoriac.Abrahamumfacitidololatram,S(:Lararifilium:quodintelIexif3.

fet de parabola euangelica La:rari,fi<: diuitis,Lazarum uocafTc Abrahamu non

filium,fed patrem. Cxteru mille fabulas dC colloquia illius cum parcntibus eius

refert. Nii fere integrum exea hiftoria tra<flat,practer uifioncm trium angelorSf.

cmniafuo loco notabuntur latius.In lofepho addit colloquium &ruim herar, li

tem^ decifam proptcr indufium (rz<flu a parte poftcriori , fignum fcilicet cfle,

aggreflionis a muliere.In Mofe cum Magis, quid no comminifcitur, quid cum

pucro&pifcenonfingitrlamprodcantinmcdiumdafmoncsSoIomonisjprcv

deant animalia !oquctia,upupa Iegata,regina^ Saba ab ea uocata, prxdicata fi

dcs ab upupaj&^cQuid foedius,ftultius,amenius fcribi pofl^t, non uideo.Veru

peprama ideo fatis habco nunc uelutidigito indicafl[e,quum inter percurrendum nilnos

tii tu.ijflio poflit fugerc. Admiflfa in. nouo Tcftamento hctc funt, SCc Zacharia patre lo

annis

G V U P O S T E L L I L I B» 11» I57

hanmsjdicit cum fuiffe mutum tribus nodibus tantu.De Marfa quidIem,quod
enixa eft ad pcdem palmx , quod de (piritu fando grauida fugit domo, quod a
parentibus probris fuit excepta, quod erat foror Aaron,quum ab alia 1506 an^
nis diftaret. quod Chriftus natus, eft eam ftatim allocutus, dixic^, ut excuterec
palmam,& neminem alloquerctur» Illum uero (Chriftum dico ) fuifle in fafcijs
QC cunis loquutum, feciflTe ex luto formas uiuentes ex eius flatu , eum dixifle fe
non efle Deum,de Muhamed praedixifle, quod ellet uenturus poft eum, quod
non fit paflus. Harc funt infigniora erratorum loca contra nos » contra (eipilim
uero,nouem mille locis pugnat.Nam Icgem fibi datam uno die, demum uigin
ti tribus annis fuadet fe eflleprophetam Dei , demum nefcire quid de eo fit. efle
Prophetam ab ortu^&T alibi pauperem, 8C idololatram, Abrahamum fuifl^ pri^
mum Sarracenum . demum fibi a Deo datum, quod efl^t primus Sarracenoru»
Legcm Chriftianam 8C ludaicam efl^ recipiendam . demum nullum pofle fal-
uari,nifi per illius legem.In capite Elmumin, QC alibi, fe nolle cogcre ad cred^n
dum: quum alibi necandos &fpoliandos curct, qui fibinon credunt. Se nil ab
ullo pctere: quum dccimas a fidchbus , 8C fpolia ab alijs pctat . Suam legem efl^
mediam inter uctus 8C nouum Teftamcntum, alibi Icgem cfl^ Abrahx.Deum
cffeunum,8£^nonhabcrefocium:quumtamcnubic^feincon(brtiumeiadiun
gat,dum aitjCrcditc 8C obediteDco,& cius Apoftolo. quum unu dicat Deum
Iblum, demum illi iungit Spiritum. Vt uno uerbo copraEhcndam,nil ita ratum
eft apudillum,quin contrarium locum habeat.uctat alibi uinum, alibi ad ebrie
tatem uic^ nuper expreflum poflc bibi: quod a morbo cius habet origine. Alijs
cnim prohibuit , quod per morbum aut bibcre non audebat, aut ferre non po^
terat, Nunc uero ad rcm uenio . pcrcurram totum Alcoranumjnotatis quibuC-
damlocis:demum qux damna inde illa gens habeat,tradam»

ALCORANI PER CAPITA SINGVLA SEV
Afuitr,excuj^io. C A P. X I IL

MOrem imitans multorum , qui in hanc nugarii farragincm ante me icri^
pfere , locis quibuidam fuifl^m conatus comprxhendcre infigniorcs la-c
pfus hominis, nifi duabus de caufis potiisimum decretii efl^tper omnia curer^
re.Nam quotquot in hunc homincm fcripfere,locis cogere eiuidem gencris er
rata (ategerc : intcr quos primas habcnt, Ricoldus , qui Latine fcripfit,cuius lu
brum Demetrius Cydonius graccum fecit:&r loannes Andreas Maurus,in no^
ftram demum fidem diuino Spiritu perdu(fius, utrique linguac Arabicac peritu
Sed is peritifsimus 8C legis 8C traditionum 8C hnguac , in qua iam ab attauis in<
ftrudus fuerat , Alphachius, id eft fummus interprcs &: curio, quo fane nullus
doAus fcripfit.Scripfit S^Dionyfius Cartufianus,&: cardinalis Cuianus, mul-f
ti^ alij, ucrum linguae illius imperiti. Vnde reuera urgere non poflunt, ut duQ
lupcriores.Plurimi (parfim attigerej& ucllicatim improbare uoluerunt cas ine
ptias. unde ad loca cogenda mihi non efl^erelidlum locum uideo . Caufa altera
eft, quum fit Alcoranum fblidum quoddam mendacium, 8C continua impoftu
ra,nonpoteftaltjs locis,quamfeip(o cogi.

Phatehetclchitabi,ideftingre(sioIibri. ;

Ea eft oratfo comunis Muflulmanorum,principium^ AIcoranf,quac cft fc-;

ptem miraculorum , id eftperiodorum . In qua uolo oftendereledori, quid fit

Aiet,ut infequentia intelligat. Numcris pono ipfa Aiet.In nominc Dei mifcri^'

cordis propitij. Hocproloquium dicebatjfemper a correpuone morbi,ccftaficp

o furgens»

l^j DEORBISCONCORDIA

furgensiVride cibtinuk, ut ante principia omnium capitum Alcorani ponatur,
&arcligiofisphilofophis in principio opcrum . Sed attcnditeipfismiraculis»
LausDeodomino(eculorum,idcftmifericordipropitio.Secundo,regidieiiu
dici'). Tcrtio,Heusferuiamus,6<^hcusadiuuabimur.Qiiarto, Dirigenos(in)
pundumrc(flum. Quinto> (magnapaufa) pun(f^umeorum,inquibustibibc
nc complacitum eft» Sexto, Sine ira aduerlus eos , 8C non errabunt, Septi^
mo > Habetis miracula:uidetis fcntcntias. Ita habet totum Alcoranum, utfen^
tcntia completa,aut non completa,dicant miraculum:quo quid abfurdjus,non
uidco.Hacc prccatio illis eft communis,ut nobis dominica:& ita a quibufda ad
battologiam ufcp recitatur, ut ccntics idem, aut duo aut tria uocabula rcpetant,
dicendO) Alhamdu Iilla,hamdu lilla,hamda lilla,& caetera eius uocabula eodem
modo.Idcpfacitinpublicaorationetaalima,ideftfacrifi!culus,prohisquinegW
gcnter orant,ut aiunt, ut ea repetitione fuppleat eorum erroribus.Quidam me
dio in campo tam a(sidue,ut defeisi concidant: alij circumagendo corpus.ut o»
mnino cxtra fc fiant,& demum(Muhamedem inuitando) ahquid nugarum dC
obfcuritatis profundiit , ut idololatria 8C fanatica refponfa in illis uidearitur re-»
uixiirc, ita nuf^ Satanas no fe ingerit. Hgc pro pcnfo ccrtis numcris folet rcpe
ti,qu2 quinquics in dic naturali orant.Scd de ea fatis. Videtur nil habere cotra
nos.fcd quiiquis callct Arabica,uidcbit,ubi puncf^um &f puncf^um re(f]um uo-
cat, Alcoranum intclligi. nam tzirat elmuftequim , id cflpuncf^um re<flum,efl
apud eos acquiuocum cum Alcorano. Rogantitaquedirigiin pcrniciem, quu
inre(fium Alcoranipun(flum,confertum mendacijs^dirigiuoto cxcptant»
Sorabacara,idcftCanticumbouis,primumcap.285miracuIorum,
Ego paulo exa(f^ius pcrpcndam omnia in principio libri primi,in hoc capi^
te potifsimum prima parte , ut in alijs locis non fit ufq? adc(^ immorandum, fcd
9> fint fubindicandaomnia,& cum his collidcnda.Dicititaquc.Hicliber, in quo
5, maculadubiumuenoneft,cftdire<f]io timentibus , qui crcdunt in abfcondi»
5, tum,feu latcntem (Deum) 8C fundunt orationes , &: de eo quod habent, largi^
„ untur, &f qui crcduntid quod coelitus inftillatii cft fuper te, & quod inftillatum
>, eft cocIitus,his qui fuerunt ante tc,quoniam in futura uita erunt innoccntes, illi
„ funtindirc(^ioneDcifui,atcpprofperantes.Suntfex Aict.NuIlfiillicuerbum,
quin fit uanu aut fupcrfluu. Atqui Muhamcdiccpoftqua ea probas,ca ctiam fa
cias oportet.Qiiod pr:mij dicft no cfle nacutf,dubiii,aut macula in hocIibro,fa!
fum eft.na nouies millc mcndacia,8(r innumcra pugnantia, quibus nil foedius,
coprehendit,ut patebit,& iam notu cft. Vnde dirc(f]io timcntib.no potcft eflr,
Na omncs te 6 Muhamedcs,ut tyrannidi propheta timebant:nec tamc direcfli
funt abs tcfcd pcrditi , ucrii uolcbas ut illedi his uerbis, SC timore Dei corrcpti
rudes te timcrcnt.na tc timcri dcbere poftca dicis, Dcocp in timore iiigis.Chri
ftiani crcdcbat ante tc inlatcntc Dci3, orabat, dabat eleemofynas plurcs quam
tui.intcr lud^^os quamuisperditos, etiamniino cftmedicus.itacpnil illis addis.
Credcre ucro in id quod coclitus in tc miflum dicis,ncmo poterat,quu figna no
faccrcs,uittjs omnibus fcedifsime Iaborares,ui adigcrcs: prophctac ucro omncs
uitatinnoccntia,miracuIis, futurorucp ccrtis pr^ didionib.claruere.In id autdc
bcrc crcdi , quod antc tc cft coelitus miflum,ccrtum cft, dC pcr tc conftat . Dcus
quu fit unus 8C ucrax , no mutatur.quod femcl tradidit ucritas,ratu fit oportct,
Illi ucro qui ante te funt mifsi,quum a Deo fint^fi illis cotrauenis,tua falfa funt,
atc^ in omnibus fere es conrrarius,aut diuerfus.ergo non es a Deo.Quod fi dc^
bes recipi, debent 8C alij, fac te efTe bonum. Itac^ 6 Muhamctane, Euangelium

ec

CC

G V L* P O S T E L L I L I B, r U ly^

SC Mofis Icgem , ut bona dC uera coelftus^ mifla nuncia recipias oportet, ea a
Deo omnino efle credas , aut in Alcorano mendacium flatim a limine efl^ di^
cas. Sunt itaque noftra a Deo , tua authore dacmone inuenta: nec egent noftra
teftimonio impoftoris. Hic certe, ut alibi fepius, aliud dixit,aliud cogitauitldu
omnes ad fe trahit,omnium placita pr obare uidetur , ut captet rudes auditores,
feixfim fua inftillat, 8C optima receptacp euertit. Confirmatum crat multis fecu>
lis dC miracdis primas leges fuiflTe coelitus .miflTas : eorum uero audioritate tibi
patrocinari cupiensjilhs tua, idc^ frequentiisime infers. Tahs fuit Propheta, dC
mifl!us a Deo^tahs 8C tahs , ifte item dC alter ita pracdicebant,&: ita contigit,ergo
Muhamed eft propheta . Perinde atque fi quis ita colh'gat,ueftis eft albajintufi-
«m albumjthorax albus,ergo &:pileus,quoniam in corporc tcgendo conueni^
unt.Vitam futuram ante omnes crcdcbant, imo tu ab illis didicifti, quum eflies
idololatra,& lege 8l parentibus,quod iplc fateris. Sequitur: At impfj,feu illis
annun:ies,feu non annuncies,n5 credent.Sigillum cnim obfirmauit Deus fu-
per corda eorum , dC fuper auditum dC uifum eorum caliginem , itaquc habent
fuppliciummaximum»Vocabuloimpiorumnuncpotiflimumpetisciuestuos '!
MechenfesjUt captes noftros 8(rIudacos:uerum poftca Chaphirorum.id eft im-
piorum uocabulum in nos torques,tanquam Deum non habeamus.Quod de^
jnum dicis, Deum obftaculum poftiifl^ fenfibus hominum,ut pracdicatione re^
fipifccre non pofsint : quid aliud quam dum territare uis homines , eos in uitia
protrudis,libertatem adimendoc^Deumcp iniquum conftituis, qui puniat quos
non uult,permittit ue efl!e bonosC fubiungit. Porro quidam hominum dicut, "
credimus in deum 8C diem iudicii , feu poftrcmum , & tamen non credunt, fed "
Dcum fubfarinant:qui uero credunt & non fubfannant, nf fi in animo fuo, no "
quaquamproficientjincordfbuscorumeftmorbus, SLaugetDeusmorbum, "
habcntc^ fupplicium maximum,eo quod mendactj nos arguunt. & quum dici- *'
tur illis,non corrumpatis terram : ipfi dicunt,cquidcm iumus boni . nonne fpfi '*
funt corruptores c" ideo non proficient, Vidcn quomodo poftquam uf fiis cft iu
re petere ipfos idololatras , quomodo arguat c^tcros , qui proba crant fidc ( fac
fiiifle bonos Iudgos,& Neftorios Chriftianos.nam cx multis malis eft dclc<f^us
habendus) dC omnino in. fuam fentcntiam traducerc coneturCOmnes male cre
dere ait,qui fibi non credunt.Pergit uero efl^e impius in Deum,quum malis no
ftris addere mala dicit.Vnde fruftra admonesjfi Dcus eft authormali.Pergo ad
caetera , & paucis iftis uolo Interpretis latiniimperiua oftendcre: 8>C quam temc
rc fidatur antiquis uerfionibus> ad eos arguendos, oftendam. N olo intcrim ob-
mfttcre, quodefustyrannfs proximisucrbislatepatet. Namnifiiamuiolen.^
tia ciTct ufus contra illos,nunquam pro re tam uana 8C futili,aliud ore,alf ud cor
dcfuffllentprofelsi.DifsimuIabant miiere nccati,cacdibusc^ ficTrapinis dfuexati
homf nes , ne deterfora patcrentur . Vocabat hoc morbum cordfs , quod alfud
ore proferrent,mctu ada(fif, alfo confcfentfac fudfcfo raperentur.Dfcft poftea. <c
Quandoautemdfcfturfllfs, credfteficutmagnatcs: dfcunt,noscredfmusfi'cut ce
Supheha,f d eft fimplf ces 8C rudes. nonne fiint rudesC&: f deo non fntcllfgunt. c<
Qufdfibf uolunt fftaCcredfte ficuthomfnes (fta enim dicit eInafl"homines cul-
tosfcilicCt,5^ciuiles.)Exemplumadfert rudibus,abhismagnatibus, quifeflli .
adfunxerant caufa prxdx,8C fmpcrt| parandf, quales crant Vbccharus 8C Ho^
itjarus atcp alij.Itaq^ popularcs, quu ffta obrjcerentur dicebant.fcmallc fequi ru
deiTj &: inculta muftitudine,quam paucoru potcntioruiiicp facflione. No cnim
cfle tejnere mouenda auita religione norant omncs, 8C fubodorare potcrant fu

o a cum.

l^O DB ORBIS CONCORDIA

cumA pot^'^"^*^"^ cmcrgcregcfticntc.Cofcramus ex hac artc docendfjcgii ^
huius coditione.Quu Mofcs cduxit populu Dci, no dixit,crcditc,quia illcno.-
bilis,aut illc crcditjfcd quia ita uult Deus.de qua re (i ambigitis> inaudicis mira^
culis mecu agcrcDcum, ollcndcre fum paratus, diccbatifigniscp probabat.Sifi
fecit Elias,fic lefus Chriftus.Hfrctici ucro omncs alio more irrcpunt, quii fibi-'
ipfis Sl no Deo gloria quatrant. Incouenientia quarda obijciunt. Vitia hominfl
in dignitatibus politoru notant;(liadcnt indc multitudini imperitac illa uitia no
efle hominu,fcd ordinistidco malos efle ord/nes, dC no tolerandos dicunt.& in
terim mifera plebs dilcerncrc ncCcU quid intcr ordine 8C ordinatu fi t, lacftatacg,
impoftores reru nouaru auidos fcquitur. Vt aut maxime inftcnt,fi cuiufqua iu^
dicio no improbetur nouitas, id probari a magnis uiris aiunt, quoru iudiciij eft
fincera . dC affingendo iam magnii crcdentiii confortiu, turbas cogunt,&infur
guntin cgteros impios (ut uocant)homincs caufa perfuafionis,interim in opcs
& fortunas melioru & conftantiu hominii inuadQt.Sic pertraxere hacrctici in-
numeros in interitu,ftc fadiones incitarunt in Rebufpublicis, Ita fuafit Muha^
mcdes Mechenfib. ab incomodis falfe rcligionis,8^ ab authoritate magnatum».
At obfjciet quida Alphachius,none iuftifsimc fe oppofuit uanifsimo cultui ido
lorucSi quis pro malis mutct peflima, imprudentif.fit opus. At idoloru ailtu ntl
eft Deo ingratius.Dcum ucro unu coIere,nil mali habct.Si bcne colaturDcus,
nulla rcs prajftanrior. Si malc,& fub eo nomine uitia maxima tcg5tur,{atius eft
longeignorareillii,&pr^fcriptonaturaliduci,quamcognitublafphemare>8£
fcclerib.coIcre.Na ut aitEuilgcIifta noftcr lefus Chriftus, Scruus fciens uolun
tatcdomini,&r no faciens,pcenas plurimas dabittqui nefcit,& no facit,paucio-
rcs,Duabus rationib.prarftitiflietMcchenfes cITe idololatras, quam Muhamcta
nos,NaexiIlisueriiDeumignorantib.fi'quisoptimus naturac dudu fuiflet,
quamuis de Chrifto no audiuiflet,faluaripoterat: quum nullus Muhametanus
pofsit,potueritue unqua faluari,nifirefipifcatad Chriftu, Altera ratione etiali^'
quet.NafiChriftupra;dicesidoIolatris,facilecredunt,&rucrafidcample(flun^
tur:MuhametaniChriftianosetiaperfcquuturjfii(rnccant.MaIcergo,8(^amalo
cxordio docuit Muhamcdes,qu3 eCCet rufticoru ctia cthnicoril fidcs minus ma
la.Nacthnicifacile credutEuangelio : &fipcriiflrent,foliperr)(rcnt.Omnisuc
lo Africa,&maximapars AfiaefubpefteMuhamcdispeiiit. Dcin. Quiiaiit
capintur,qui credidcriit,dicunt,crcdimus:et quu rcceflcre ad dacmoncs fuos,dj
. ciit,uobifcii fumus,certe nos ridcbamus.Dcus ridebit eos,et obftinatos reddet,
, in pcruicacia fua pcrfiftcnt.IIIi funt qui opinati (iint tcncbras eflle dirc(flione,&
, ncquaqua rcfpiratio fupcrerit iilis , dC no erunt dircdi.ExempIii eorii cft,uclut
, excmplii cius qui quandocp copofuit luccm , SC ncquaquam eft fplcndor circa
, fllum . rctraxitDcus luccm corum, fiif reliquit cos in tcncbris, nc uideant.Sur^
dusjmutus, catcus ( populus ) ipfi tamcn non rcfipifcunt . In cofdcm agit terri-
tando,&:pergitadimcre iudicium ucri ipfis hominibus,&Dcumauthorem
nequitiscconftitucrc.SiDcusadimitlucc^quiscredatc^Itac^oportctinlucedia
boli crcdidiflt fedatorcs,qui fine luce Dei funt Muflulmani.Si fint enim furdi,
cacci, muti) 8C iudiciij non habcnt cognofccndi lumcn,fequitur aliunde duci in
perfuafionc,non a Dco,qui fuftulit Iucc,ne uideant:ergo a diabolo, quod uera
cft.Sequitur: Atquidoprocedent(diftillabunt) de coelo tcncbrae,tonitru,fuU
gurf^,ponctdigitosfuosinaurib. fuis,obfragoretremorismortis,&Dcus de^
' lcbirimpios.certcfulgurlabefac^abitoculoseorii:8^quomagis illuftrabit.illi»
' dcterius erit . Quando »utcm obtcnebratum fueril fuper ilios , dC opes eorum,

furgcnv

G V L» P O S T E L L I L I B, II» Itfl

furgcnt.S^ fi uelletDeuSjabftrahcrettolleret^auditum conim, S^uiTum eoru,
quoniam Deus eft fuper omnia potcns.Harc codcm fpecf^ant^atqueruperiora,
inculcat enim rufticis illis,quac Chriftiani certifsima habent,quamuis qualitate **
nonfimilia.Sedpaulo aliiuspergo. Heus uoshomines,feruiteDominouc^ *'
ftro, qui creauit uos, 8C illos qui antc uos fuerc, fi quando timeatis. Qui poluit **
uobis tcrram in folum dC fedem, coelum ucro in ardificium excclfum, 8C cmitnt
dc coclo aquam,& educit cum ea fi-udus in opulenuam ueftram. Et nc ponatis **
Deo fimiluudinem, 5C uos fapietis. Ifta omnia a nobis longe ante , dC melius **
funt crcdita.de fimulachris autem eft fatis cautum, Verum uerbum ambiguum **
femper ponit,cum de pariicipe ait,ut in idoIa,imagin es,&:Chriftu agat. Sub^ '*
iungit. Et fi cHis in dubio ( iam Deus loquitur, ut uideatin- comime uerbum **
Dei,&: Muhamedis, quod toto in libro fit ) de co quod coelitus inftillauimus fu
per feruum noftrum , ucnite cum Sora , id eft cum quodam capitc , uel Pfalmo
huic fimili,&: uocate teftes ucftros praeter Deum,fi eftis ueraces. lam palam in^ "
furgit in nos, dC quos dixerat paulo ante coelitus accepifle libros, nunc non ha- **
bere caput unum apud fe , huic acquiparandum , dC quo pofsit in hoc agi,dicit. **
Quum de fe Ioquitur,facit Deum loquentem,terrcndi caufa.quos autem teftes **
noftros uocat, practer Deum, intelligit Chriftum . Itaque maxime patet quod a
principiodixi,dunifingitagereinidoIolatras,innosruittotus. Namquodca-
put potuiflent afFerre idololatr3e,qui cultum ex ufu,non ex lege habebant C In^
ter Ethnicos emm,quamuis cflTet falfus cultus,tamen fi legc firmabatur,illa non
prodibat publice. Porrd fatis aperui libro primo Chrifti diuinitate , dC quomo-
do neceflario fit credendus Deus,etiam humanis rationibus,fi cuiquam defitfi
des. Addit, Quod fi no feceritis,non faciatis>fed timete ignem,qui ipfe per'
forabit homines 8C faxa, qui promiflxis eft imptjs. Vult terrore earum reriJ quas
ocdimus obricere,fi non attendatur. Subiungit. Annuncia illis qui credide-'
runt dC fecerunt bona , quoniam habent paradifbs , fub quibus fluuntflumina, <t
ut haereditent a fi-uclibus eius opes.Dixerunt, hoceft quod in opulentiam no^
bis iam ante pr omittebatur , dC dati funt in eo paradifb fimiles , & habent in eo «c
coniuges admodum formofas,&: omnibus comendabiles,funtcp in eo fedentes <e
& colloquentes» Nec finet Deus, ut quid proponatur fimile,fiue circa, fiue fu^ f,
pra,& certe qui crcdiderunt dC intelligunt,quod eft uerij a domino fuo.Hic cft <«
ille nobilis Epicureorum dC porcorum paradifus,dignifsimus authore,brutis a^ cc
nimantibus fimilimo.Spiritus ante refurrecfiionc in paradifis comcdunt 8C co> <«
cumbut: corporibus uero receptis, quum nulla fit futura amplius generatio aut
corruptio,dabitur gulac & Veneri opera,& quac in hacmortalitate ob necefsita
cem&uoluptatcs corporis appetuntur,in immortalitate ubierit totainDeo
contemplando fozlicitas , ( quae etiam hic in perfcdifsimis efl!e folet) in ufu eriit
quac hic ad foelicitate uiam impediunt , Nam uentris 8C Veneris mancipio nul
lum eft infoelicius, Relicflis fandifsimis fcripturis, quar de uera 8C abfoluta foeli
dtatetracfiant fobrie &:rationabiliter,iftafucrc rufticis fellularijscp Arabibus
dignifsima introducenda: uerum nil frequentius occurret his paradifis. In finc
uero periodi,ubi ait,Qui crediderunt,quod eft uerum a Domino fuotintelligit
ucrum fuum, in quo CTcdendo tales paradifos habebuntfequaces. Atimpii
dicent,quid fibi uult Deus in hac paraboIaCMuIti errant cum co,& diriguntur
cum eo multir&Tnequaquam errantcum eo,nifi corrupti.Parabolam uocat hic
Alcoranum. Obijdebant enim, quinugas improbabant, quum multi ncquif^

o } fimi

\

,^1 DEORBISCONCORDTA

fjmi homfnom cnient cu legislatorc:quid fibi uult ifta lex Dei.in qua funtmultl
nequam, dC multi diredifut fi dicerent, Ci eft Dei, non debent fieri mali homi^
nes cius prgfcripto,fatisfacit,No funtjinquitjmalijnifi mali.optima dcmonftra
tio,non eft uinum nifi uinum,&:non cftgladius nifi gladiuSj^^c.Qui ucro faU
»> fum inducunt QC defedum, priuat Deus poftca ccrtitudinCj dC abfcindut quod
>i prxccpit Deus in ipfajComburentur dC corrumpentur in tcrra, dC funt damna^
» ti.TcrritatncfuajquaeUbclIisdifreminabat,corrumpantur,6<futprodiuinisha
beantur , quum tamen feptcm annis fibi fadum fucum a fcriba,omnia pro arbi
trio immutante,non deprehcnderitjnifi poftquam reliquit impoftorem,& foU
licitauit cacteros ad defediioncm.Ideo quod aperuiftet fraudem eius , illum dor
micntem necari curauit: quo excmplo in inimicos,ueluti licitoiomnes Muha>-
» medici, potifl^principes utuntur, Quum fadi eritis impfj cum Deo,tunc cffl
») ciemini mortui, 8C uiuificabit uos : demum mortificabituos, poftea uiuificabit
uoSjtum demum ad cum redibitis, Terriculamcnta funt ifta , ne a lege eius de.*
» fcifceretur. Sequitur. Ipfe eft qui creauit uobis quicquid eft in terra tota, de^
3> mum afcendit ad coeloSj& xquauit eos feptem coelis,& ipfe eft in omni re fapi^
ens.Deum hicfacitmoucrimotulocali.&^finitum,unde etiam corruptibilem»
6(f reruminucrtitordincm: nam priora dignitate, pracccflerc creatione, practer
hominem, qui finis cft inferioris dC mundo inclufac matcriat.Ideo dixitMofes,
InprincipiocreauitDeus coelum ettcrram:coeIum SC coeleftia,ut caulas primo
Ioco:elemcntaria,ut cffccf^a, fecudo.no quod fucccfsiuo motuilla prius,ifta pc
fterius , fed quod intelle<fiuali di(pofitione , ea ita cognita creaucrit fimul, quae
alitcr capi a nobis non potuiffent,nifi ita fcripta cffcnt. Deinde dicit, Et quan
,, do dixit angelis,Ego pono in terra prgfe(f?um:dixcrut,ponas in ea , quod cor^
„ rumpatur in ea,& effundat fanguinem. Nos autem laudabimus tc cum cclebrl
„ tate tua,6^ fan(f>ificabimus te,dixit,cgo fcio quod uos nefcitis . Et docuit Ada^
,j mum nomina omnia, QC latitudinc feu accidentia eorii fuper angelos, Et dixit,
„ uocate,id cft celcbrate mcin ccelo, fi eftis ucraces.&f dix er(jt,Iaudamus te, nec
„ cft nobis fcientia,nifi quam nos docuifti: quonia tu cs fapiens iudex.Hxc om^
nia funt fomnia nullibi fcripta,c6 tcdcntia,ut quod facrofancf^a dixcrat trinitas
(fac loqui Dcum, quin alioqui cxprimcrc non pofsimus diuinar mentis conce
ptus) faciamus hominem ad fimilitudinem & imagincm noftram,cIudat fabu-
lofis fomnijs.Cf tcrum ucrbum Phcfcda,quo cft ufus pro corruptionc, non tan
tum fignificat iUam neccflariam naturalcm,& gcncrationi oppofitam,fed ubi^
quc capitur pro corruptione peccati:qua fignificatione, fi accipit Deum autho
rem mali,facit ut fupra uifum cft> ncgatcp cfrcDcum : manifcfie uero angelos
6C Deum malos conftituit,qui hominem homicidam produ(fium uolunt.ab ea
cnimimpietate etiam Abcnrcis cft alienus . 6 prophctam Satanarj&T diaboli
3, inftrumcntum. Nil enim malum creauitDcus.Scquitur.Dixit, Hcus Adam
„ uoca canominibus eorum,S^ quum uocarct ea nominibus eorum,dixit, Nun
„ quid dico uobis, quoniam cgo nouiocculta carlorum6(: tcrrae,&nouiquod
propalatis SC occultatisr^ Vidctis quam diflbluta dC abrupta coniungit,quu quid
uocct Adam,non dicat,hoc cft emblcma Iaccratum,ab impofitionc nominum
5, animantium 8C rcrum. Addit, Etquando diximus angclisjadoratc Adamu,
„ dC adoraucrunt, prxtcr djabolum> qui fuperbiuit, 8C fuit dc impiis.Perpendc o
Ic<florcordatc,DcumMuhamcdis,maIiauthorcmjiniuftum,homicidam(nam
qui cft in caufa, cft in culpa) 8C idoIolatra.Dcus bcnedidus uult coli fupcr om>

j'

EC

( c

(3 V L» P O iS T E L H L I B« I r, Wj

pia, iubet niincDeus Muhamedis angelos adorare hominem, mortalem,pec^
catorcm,fanguinis effuforcm.o amentiam dC impietatem cogitatu nephariam»
angelus lit damnatus , quod impium cultum noht homini impendere , Diuina
<:ertelex,qu3C talia praccepta habeat. Poftea. Diximus autem,heus Adam,
habitatu5c:uxortuaparadifum,&:comediteexeofrudus,prouentus'uerecun
dum proprictates fuas, dC ne accedatis ad iftam arborem, ne fiads iniqui.^ ani
bos feduxit fatanas ex eo, 8C eduxit eos inde.Dicit facra fcriptura,ne com eda- "
tis: ifta aiitmc accedatis.Dicit fcriptura, prafbuifle uxorem aflenfum tentatori,
hic hberum arbitrium homini adimit,quum dicit {eciiTe Satanam, quod fecere
affcnticdo, Et diximus egredimini,mutuo hoftes fa A', &: habeatis in terra la* "
borem 3«: aftlidionem ad tempus , &:percepit Adam Domini fui uerbum , dC "
couerfus eft ad eum,quonia eft couerfor pius.Et diximustabfcedite ex eo una, '*
Certe ueniet uobis a me direclio,& quicuncp fequuti fiierint direcflionem,non "
cft iUis umor , nec erunt confufi. Videtis interim dum mifcet omnia falfis, r em '*
fuam agcre"Nahuda,id eft diredio,pro Alcorano poni folet,8<: hic dicit, pro^
miffumfuiflc Adamo.No ignoro, quandoqj pro alrjs diredionibus capiifcd {i
Mauru roges,quid primo intelligat ea uoce,dicetmuftequim elzirat , id eft pa.
dium rcvfium, Confequenter, Et qui impic egerunt,&: faha dixerunt mira
cula noftra,illi ftint confortes ignis, incp eo fedebunt dC confiftent.Pro fe ifta di "
cit,utimpij iiliuideantur,qui illircfragantur, impietatecp acnugas improbant,
Ofiltj Ifrael recordamini benefictj mci.quo benefeci uobisjSf coferuate fccdus "
meum conferuatione foederis ueftrij&^ perfiftite. Et crcditc id quod coelitus im '*
milTum eft certifsimum,ad id quod eft uobifcum, id eft lcgcm ueftram: SC ne ii- '*
tis primi imptj in illud,et ne difceptetis de miraculis noftris,ne tantillum quidc, "
(ed timete.Satis hoc in loco aperit aftum,quum dicit confirmatione efle uetcris
Tcftamcnti, unde expecT:abundx genti, dC reru nouaru auidar, fe loco Mefsiae
obtruderc uolebat. IUis cnim captatis,putabat facile futurum,ut faccrent illi gra
dum ad catteros captandos. Si autem Alcoranum ccnfirmat,Icgem Mofis non
dcbet illi contrauenire,quod in multis facit.Terret tamen, ne perquirant de do
<flrina,ne fe fiicus prodat. Ne confundatis uera cum falfis.Tegite dC occultate **
uer3,8<r eritis fapientes.Hoc in loco palam feipfum prodit, da illis ftiadet ut ue-
rum celent. quod ipfum fane fecit,falfi(sima omnia obtrudens. Ifte locus nulla
cget refutatione. Deinde. Orationibus noftro more inuigilate,foluitc deci< '**
mas,parete cii parentibus,alIoquimini homines cum innocentia,purificate ani '*
mas ueftras, dC legite librum, fi qiio pacfio intelligatis.Iuuetis uos mutuo cu pa- **
tientia & oratione,quonia ea eft magnitudo,nifi peruerfis. Haec omnia funt ex '*
Mofe&Chrifto^praeterledione&^HaralamoreMuhamcdis. Sequitur.
Qiii putant quod euadent dominii fuum, certe illi ad cum rcdibiit. O filij Ifracl
recordamini beneficrj mei,quod in uos cotuli:benefeci uobis in generationib.
timete diem extremum, non prajmiabitur anima pro anima ullo modo,& ncn
recipietis ab ea mifericordiam, 8)C non recipietis ab ea iuftitiam , 8C ipfi non iu-
uabuntur . Nebulo hic applaudit ludaris , 8C in Chriftum Icfum infurgit , Id e-
nim folet: quod non audet in unum effundere,in alium dicit. Verum fatis con-
tinui fermonis ftim fecutus ordinem, nunc loca infigniora perfequor.Et quum **
dedimus Mofi Alphurcan : hoc eft falfifsimum , Nam ubiuis in Alcorano
Teuriet)ideftIegemfignificatMofis,AIphurcanfi<Alcoranidemfunt.Nunc
uero ut uideatur idem docere atquc Mofesjuult ilh' adfaibere fuum titulum.

o 4 Nam

<e

«(

1^4 DE ORBIS CONCORDIA

Nam antc Muhamcdem uox aut titulus illc Alcorani fl^ Alphurcani erat inatBi

ditusjat iam bis mille 120 annos pracceflerat Mofes tcmpora Muhamedis. Et

i> quum diximus Mofijpcrcutc cum uirga tua pctram,& profluxere ab ea duode

cim fontcs. Numerii hic addidit de fuo , ut ludacis prophetica reuelationc illud

plus quam Mofes habere uideretur , dC ccntcm mobilem ad fc trahcret. Quod

f > autem icquitur» Et quando dixiftis , o Mofes non pofliimus amphus tolera^

» rc ob cibum unum.Idco inuoca nobis dominO tuum , ut producat nobis dc co,

)) quod producitterra dc fabis,cucumeribus,blitis,lcntibus dC Cf pis eius dixit.pey

» mutarc uultis malum5& incertum pro bono. Abfccditein Acgyptfi, 8C fiet uO-

» bis pctitio ucflra Hacc omnia addita (unt crcdulitatis ludarorum gratia. Ex qui

bus conftat cfl!e mcndaccm authorcm. quum dicat no cfl!e ifta nif 1 lcripturas an

tiquorumtct dcmum ccntics pocnitcntia du(fius,idcm ncgat,quoniam aftus pa

»> tcbat.Sed audite fcopum ncbulonis:Qui autc credunt,& dirccf^i funt, feu Chri

»> ftiani)feu apoftatac : quicuncp in Deum, 8C diem iudicij crcdunt, 8C faciunt bo^

j> num^habct prarmium fiium apud dominum eorum, nec eft illis timor, ncc con

fondentur. Axioma iftud prodit authorcm,omncs nationcs profitebantur rdi-

giones fuas ut bonas,ncc mcliori opus efl!c dicebant,idco dC nouam Muhamc-

dicamcB nolle rccipcre : ilbs fuadct cfl!e ubi<^ falutem , ut quum cogitaucrint o^

mnia cflc paria , tam coacfii 8C prcfli cius importunitatc fi^ tyrannide, in illius

pracfcriptum tranfirenon diffcrant:cacftintcntio.Vcrum rogatos uellcm o-

mnes Muhamedicos, poftquam legcs omncs bcnefacientibus funt bonac,N6n

ne ergo idolum coIens,8^naturaIiprgfcriptobcncutcns,bonumc^ faciens,fi iii

dicium credat (nam idololatra quacrit aut nouit Dcum ) eft acque in uia ialutis,

atc^ illc,qui diuinitus Icgc acccpitdudacus dC Chriftianus,(i id dant : crgo Dcus

fruftra dedit illas Icges,quum boni S^ mali fint ubi(p, & boni cthnici pcrinde ut

boni Chriftiani 8C Iudafi,fint faluau. Vide quo rccidat haccpropofiuo.Ergo lex

Muhamcdis non facit homincm meliorcm bono idololatra: ut rcucra detcrio>'

rcm longc facit,quod diabolus author huius pracfcripti,coa(fius fuitper os hui-

us prophetac dicere. Verum fac cfl!e Muflrechinc,id cft idololatras dctcriores,ft

. in omnibus Icgibus cft falus , capitibus Elemphaal, 8C Catcl,8(: Muhamcd 8C

Thcubetjidcftproucntus^occifionisMuhamcdis^&^conucrfionisCquarcino-

mncs arma contorqucs,quarc ludacos mifcrc ubiuis tcrrarum afflicfios encczsC

quid Chriftianis,innoccntiflimo hominum gcncri non parcis c^quarc occidi iu

bcs finc difcrimine^^Nonnc tu es omnium mortalium iniquiflimus,qui prgtcr^

quam,quodIegem Deipcrindc utidoloruhabes,ea'am noftroruIegem,quam

diuinS fafl^us es,fatcricp cogcriS)Cuertis,fcdatorcscp eius perimisC Hgc crat Mu

hamcdisfcntenu'a,utdiaboIofternerctuiam,Dcumcp efle ncgarct.nam quiar^

quatidolum 8^1cgcs,quibus colitur Dco fii^diuinis^quid aliud quam Dcum nc

gatcEft quidcm(quod 8C nos fatcmur)in fingulis legibus quibufda falus, ita ta^

men,fi dcDco uero,aut Icfu Chriflo eiusfilio non acccpcrit.Poftacccptam uc

ro cognitioncm ucritatis,fi quis non crcdit , nulla omnino ex quantumuis bo-

nis opcribus illi falus fupereft. Audiant acquo animo ifta quibufciicp pjacet hacc

fentcntia.Ponamusaliqucmhomincm fummainnoccntiacducatum,conuer^

fatumcumcactcrisinnoccntifl!ime,quipratftantiflimatamanimaequamcorpo

ris habitudine coftet ( nam finc illis ftincfliones probe obire intcllecfius nequit)

nil unquam alicnx rei rapuerit,habucrit ue, fua ultro quatcnushabuit,largiru«

cgcntibus fit,qui omnia gcnera morborum tam animi quam corporis curauc^

rit,

G V ,L.' P O S T E L L I L ,1 B. lU f6f

fft,ekmcntis&f dcemonibus imperauerit, cuiusuerba &do(fh-inaplaneflmc
fa(flis fimilia , omnino in utilitatem proximi,emendationcm hominis, &Dei
cognitioneni tendcntia, nil contrarium aut repugnans habentia, quatpro lege
recepta fmt . Opponamus huic hominc mercimonijs educati3,fraudare ( quod
omnjno mercatori qucftuofo eft c5mittendum)emendo uendendocB fohtum,
laborantc dC animo dC corpore,ad amentiam fenfuscp pcrditionem ukpjqui to-
to uitx curfu faltem 23 . annis aliena hoftili iure rapuerit , atcp ex pauperrimo po
^ens tyrannus etTedus fuerit , li quid iaigitus eft , ex aUeno dcplcrit , nil unqu3 ;
clari aut honefti facinoris in uita ediderit , cui uoluptates omnes impcritarunt,
qui omnia in iuam utilitatem couerteritjCuius lex demum fit uitac pcrfimilis^cg
dibus (ciiicet St mendacijs pIena,omninocp pugnantibus fententiis refci ta,iudi
cio naturali, cuius prgfcriptis rogo fiibfcribere mallescNonne illx dua: Icges ar^
quanda: uidcnturCutrunqj accipio ueluti homine, 8C ChriftiJ 8C Muhamedem. .
lam fi dem Chrifto,quae uolens Muhamedcs ci concefllt , coccptum ex Spiritu
fanclo,natum ex uirgine,ftatim ab aluo locutu,in cunis confabulatum, aucs ex.
luto folo flatu animauifl^c ubi digitis effinxiflet : fi addam fecfiatoru innocentia,
quiin prarceptoris nominc omnia uenena fme nocumento biberut/uper alpi*
dcs calcarunt illajfi , morfu uipcrarum non funt labcfacfiati, omnia miiaculoru
genera ad neceflitatcm hominum facientia cdidcrat , omncs uitx quam ueri ia
ciluram faccre maluercquid fentiet , cum his componcndo altcrius lcgislatoris .
fedatores,qui ad triginta confequenter ob auaritia 6C rcgnandi libidincm fedi
tiofe nccati fant, quorii pofteri non raro quindccim bCzo.SC^T -fratrcs rcgnadi
cupidinenccant:n6nnefimiles ct^que ad falutem facicntcshorfilegcsiudica^
bitCPerpcndantifta diligentcr,8(: imptj & Muhamcdici, lucisc^ atque tcncbra^
lum, faluiis. Et pcrditionis difcrimen ineant demum utrum uolucrint fcqurm-'
tur.Pcrgamus.EtquandococpimusfidemSL ccrtitudincm ucftram (6 ludaei) <«
eleuauimus monte iuper uos,ii forte limucritis. Vbi eft mons ille in facriscQuii «
darctur Iex,&: diuina fulgura ferrefilij lirael non poffent , ad montis latus fece^
derc iufll funt,ne uideret,fed audire poflent. Itac^ Muhamcdcs, quafi Deus cali
ginem opporicrcnon pofi!ct uifiii illoru, montc in acrc pcndeniem fuper 1000
centcna hominum miiia pofuit . Vidctur altcrcatfoni ludarorum hoc in loco fa
tisfacere.IIii cnim plurimij ambigunt,qui fieri potuerit , ut iuxta montcm ad ra
dices cins populus pofitus,minu3 uidcret quum efllet propior . Hoc fcccrat Mo
fes illorum rogatu , quod fe ferre non polTe prodigiorum maicftatcm diccrcnt»
Vndc dicunc quidaRabini,cxcauatu fuiflle , &:pendulum montem nccefrario,
ut eo coccderet populus:in re facili admodQ occupati, nefciut enim,aut ncfcire
uidctur,qu6d quo magis diftas a monte altifljimo, eo magis ( modo no extra ui
dendi potentiam progrediare) apparent quc in cacumine cius fiunt:S<: quo ma
gis accedis ad radices, co minus apparet faftigium.Quum diuinx maieftatis fi-
gna ilios quorum gratia apparebant , terrerent,ita ut etiam Mofis confpec^um
non pofl"ent fcrre, opus erat illis fatisfaccrc , lcgemcp dare5& etiam oflendcrc ;
quomodo darctur , Itaquefireceflifl"ctlongiuspopulusaIoco,necuidifl^et, ncc
audiuifltt mirabilia illa . Quum autcm faltem altero fenfuum confirmari il.^
la uelletMofcs, adduxit populum incum iocum,ubi fi nonuideret,faltcm
audiret tonitrua , 8C horrendum ftrepitum uocis.Mofes enim,cuius fimiae mul ,
tifa(flifunt,nonfuit cacteris lcgislatoribus fimilis. Nam illi omncs fecedcn-
do apopalaribus,colIoquiadiijinaabantrispetcbant>a teinplis,alocisin qui-

bus

^46 D'E 0,R B I S CONCORDIA

biis ncc audiri nec uidcri poflent . Poftremus uero omnium Mufiaffledes cat'a>
ftrophen fabulx addidit , cum antro dC Gabrielc . Mofes folus fccedit quidem,
fcd ita utcenties centena hominummilia non poflent ea prodigia cxcitare,
quacinmonteeo confidente apparebant:necimiautalteri impcftori tantum
quifabulaEinferuiret,fedplufquam a decies centenis hominummilibus (nam
600000 hominum arma ferre ualentium , ex Aegypto cxierant ) illiscp cerui^
cofiflimis j uidebantur dC audiebantur . Dodoribus itaque ludxorum cft in^
terpretisloco fundus, cum fuo montc acreo . Volui caufa quorundam impio^
rum paulo latius ifta traderc,S^ in throno Machiauellano fedentibus,hanc di£-
ferentiam perpendendam proponere . Quid fubiungam de uacca c' cuius titu^
lam ferthajc Syra cQuotfabulas nc<5tit exuno loco facrificij numerorumip^
Omniafunt rideda, ct cxibilanda.Populus facit ut Mofes interroget Deu,quid
£ituacca.Mofestimetefl^.ftultusrogatpopulus.utconfulaturDeus,quahabitu
dine demum,quo coloreratcp ut afllt uacca fimilis. quae omnia abfunt a litera (a--
cra.Opus ita($ te efl!cmendacem Muhamcdes,quum tu habcas fabulofa,S^ ma
nifefte falfa,quac contrauemant ueteri Teftamento;in quo recipiendo conueni
mus Chriftiani cii Hcbratis , ne dicas ea cfl!c deprauata,&r tua integra.Eft cnim
pcrfugium uicfioriac Muhametanc,qu5 urgentur,noftra fuiCCe deprauata.Grac
ci,Latini,Hebrxi, Syri, Armcnij,Iacobitac,etia Samaritani in exemplis conue
niunt contra te 6 Mufliilman. unde quum fint in Alcorano,quot ucrba, tot cr^
rata mendaciacp(nifi quatenus noftros fcqucris:)fequitur,hanc lcgem cfl^c nefa
rij dacmonisinuentum.Nil addo eiufdem fabulg.nam ca eftlongior,&feipfam
abftjrditate refutat.Quu efl^nt deprehenfac incptiat huius lcgis ab A bdalla Ben
falone ludxo (quem fupra dixi feptennio toto inuertiflc qux ex cipiebat ) & iU
le apcruiflet cacteris, exclamat ifte propheta , poftquam falla multa de lcge He^
*' bracorum dixit.ait uero:VacilIis qui fcribuntlibrum manibus ftiis,& poftea di*
" cunt,hoc cft a Deo,ut ambigant in co paulifper . Var illis ob id quod fcripfir ma
»* nus eorum,fi<r uac illis ob id quodperpetrarunt.Etdixerunt,nonattingernos
" ignis,nifi in dic exhibendac rationis.Dic,occupauiftis apudDcum pa(ftumC&
'* tamen non diffcret Dei pa(flum,fi dicatis de Deo quod no intelligitis. Sed qu£-
'» cCic:^ perpetrauerit malum, dC peccatu in eo peccauerit , ille erit ignis particeps,
inquocommorabitur.Tcrritatillum qui immutaucrat,&cxtcros quibuslt^
bellos edifcendos dabat:quia fi mutabant,non aduertcbat, quoniam fomnia ih
mentem ei non redibant.unde oblita ab illis reftituere ncfciens,magno pudore
fuffundebatur.dicebattamen:quamuismutetis,Deusn5mutatur:8irquamuis
uos mutctis pacftum iftud Dei,no tamcn eius pa(fium mutatur . Nunc crgo in-
» furgit in Iudacos,5^ ait. Quando autem dcdimus Mofi Iibrum,8(f addidimus
» poft eum prophetas , &dcdimus lefu filio Mariyfapientia'm , & formauimus
s) cum de Spiritu Sancfio:8i^ quo magis ucnerunt ad uos Prophetc in id,qu6d no
» defiderabat anima ueftra, fupcrbiuiftis, & diflxnfionem feciftis,mcndaccs dixi
» ftis,&intcrdifl[enfioncsoccidiftis. Haccfuntpro Chriftoinludaeoruinuidiam
fcripta.Ita ueritas,uelit nolit'inuidia,prodit etia intcr mcndacia. Vides Chriftii,
contra qucm tamen fcribit,(Jonatum eflle Dei fapicntia,8(r conceptum ex Spirl
tu fancflo,dicfium fuiflemendacemidemu ctiam interfecfium . ita cnim uidetiK
„ inferre , quamuis alibi contraueniat . Subiungit in ludacos. Certc malcdixit
„ illisDeus,ob impietatcm corum . (cnfim enim non credunt: 8(f quum ucniffiet
„ adeosIiberaDeouerus,adidquodhabcnt(cofirmandum) St^fucrumiampri^

dem

(3 V U P O S T E L L I t T B. I f» 14T

dem apeitij id eft propalati a Deo fuper impios , nihilominus quu uenit ad eos <«
qijod cognoueruntjdefcifcunt ab eo, bC maledidio Gci fuper impios. Se inge- «
rit imprecationibus diuinis, cjterum pergit fuam legem coelitus miflam dicerci
cui illi fuam opponunt , unde adhuc improperat iUis occifionem prophetarum,
Paulo poft ait hoftcm Dei futuriS, quicunqp aduerfarius Gabriehs & Michaehs
fueritjcumc^ futurum impium. Qiiafi efiet in confeflc),ueniflie angelos ad Mu^
hamedcm, morbum fonticu diflHmuIantem.Sed audire opereprxcium eft theo
logiam huius legisIatoris.Sequamini quod legitis,dxmones apud regem Solo- «
monem, bC quid impie egerit Solomon. Et ideo dxmones impij funt,docentes «
homines incantatione . Probro uertcre uidetur hoc in loco impietatem , bC in- '
eantationes SoIomonis,quum tamcn fuerit Iud:cus. Ait ucro (ut hoc latius pa^
tcat)in fequentibus, dacmonum famulatum h^buifleSolomonem.quorum di^
ligemiaomnia inicfiuoculi pcragebat . eos uero Iatuifl!e mortem Solomoni^
quum mortuum eum in fua fcdc pofuifl^nt domeftici , 8C innixus fuiffet bacu^
!o,nunquam cognouifle mortuum dacmoncs.nifi poftquam uermis rofit bacu-»
!umcius,S^concidit,tuncattonitieiuIantescpabfcefl!erunt.Haccfun:pra?clara
liominis fomnia,quae dicit fcripta eflc apud Iudaeos,ut ea legant.Fortafliis notat
lofephi rcntentiam,qui ait in Antiquitatibus,SoIomonem habu fl!e arte cogen
dorum daemonum, bC pofteris reliquifle, qua quidam ad fuam u cp memoriam
uterentur,cogereniq5 dsemoncs ab obfefljs corporibus difcedere. Erat certe uir
tute diuina concefl!um fcribis.ut fugarent erjccrentcp darmonia . Videtis quam
ifte legislator egregicnofcat uim dxmonum, quos ignaros etiam praeteriti QC
rcrum uifibilium facit.Quod uero fuerit incantator Solomon, ex facris non ha
betur,nec illic legi poteft, Pergo. Et quod cft coelitus mifllim de angelis Ha^ cc
rot,8^Marot,inBabyIonc.Scircetiamconuenit,quid fibiiftauclint.ln:crpre^ <c
tcs & libcr Hafllar cxplicant hoc modo.Quum cflent ludices in Babylone Ha
rot bC Marot angeli,capti funt amore cuiufdam foemin;s nobilis, quxnoIuitiU
lisnifihaccoditioneacquiefccre, utfcificetunus corum illam inparadiftim in^
troduceret, altcrreducerct.cbrfj capticpuinopolliccntur, fruiitur,illam in para
difum ducunt.qua uifa Deus illam fecit ftellam luciferumtangclis ucro uinofis,
& falacibus fecit optione,an mallet in praefcnti,an in futuro f^culo pcndcrc pcK
nas. eligunt prefentcm uitam,ad fupplicium ducuntur,illud ubi comiferant dc-
!i(^um,fufpendunturcp in puteo in BabyIone,ad dicm u(cp iudictj . Hxc eft hi^
ftoria . Angcli Muhamedis funt corporei,uitiofi,8(r corporalium poznarum ca-
paccs.ceteru iudices in urbibus angclos nunq^ Icgi alibi,aut uidi. Focminis Ara
fcum debet ccrte ea placerc hiftoria,que concubitu parad ifum,& ftellae Ioc5 mc
reridocct.OdignasauthorcIcgcs,&;^hiftorias.Paulop6ftutomnesadfctrahat
dicit omnes Icges efl!ebonas bcne uiuenti , SiC eas ceremonias quas inftituit ob^
(eruanti.qu^ eodem atc^ prius (pe(f^ant:ut captis omnibus, illos initiet fibi.inte
rim uero non aducrtit, fc SC fuam QC alias no mcliorcs idolofatrarum Icgibus Ai
ccrcitac^ operas Iudit,&:mentitur,quod authore Deo non fit» Vnde fequitur,
cflelcgemdiaboIi.quacfuadct,diabolum S<rDeum efl!epares. Dicunt illi qui «
Bon intelligunt, Nifi loquatur nobis Deus,8»^ dct nobis fignum , eiufcemodi di «
ccbant, qiu ante eos fucrant,erat ucrbum eoru fimilc cordibus eorum. Sed lam <«
nos declarauimus miracula populo innoccnti. Nos mifimus tibi in ucritate an- <«
nunciationem,8if prxmonitione,&non expctebatur apopulo damnato . Qufi <«
pcferentur ab eo miracula,ita eludebat . dicebat enim fedatores, nifi uidcamus
r- • Deum

US$ DEORBISCONCORDIA

, Deum qui tccum loquitur , ut uidebatur quatenus licet Mo(c montcm conlccn

dentCjno credimus^dicit, Vos ita fonper petiuiftis miraculaj&patres ueftriDi

cat rogo>quando peuueriJt miracula a Mofe ludaei , quum a prodigijs cojpiffet

dC fuos dC Acgyptios terrerec^qui ultro adcfle illidiuinam uim oftcndebatCquS^

do rogauerunt Chriftumjqui ob id erat exofus pharifacis , quod ubicp miracula

faccretCquumcp nil aliud poITcnt obijccrCjdicebant quod in fabbato curarc non

debebat. Ab alijs legcs non potes darcjquam a Chrifto dC MofcChriftus cqui-

dcm bis animi gratia rogatus,femcI a pharifciSj& fcmel ab Herode,non edidit:

quoniam malo animo, & non acdendi , fed uoluptatis gratia id cos petcre no^

ucrat» Antc Hcrodem obmutuitjiamiam dclibandus , repreflitncquitia & cu-»

riofiiatem pharifa:orum,& fcribarum, qui cum centenis miraculis, dC mille ho

minum milibus,qui ea uiderant, non crederent, nihilominus petcrent . dixit^

gcncrationi praua: 8C adultcrac fcribarum , non aliud fignum futurum maius

quam ut rcfurgeret poft tres dies , ut lonas e pifce uiuus tcrtio die olim eiedius

eft.Quijuero dicitjno expeti annunciationem a populo damnato, gcncrali dC

indefimto uocabulo hoc profert, ut etia (liam perfuafionem, quam ncmo cxci^

picbat,(acris adnccflerciiatc^ fi dicerct,Damnati nolebantillas bonas legcs reci

pcrc,& ideo damnati funt:ita SC qui meam non rccipit,damnabitur. Egrcgia il

" latio,quafi iam illa cftet diuina,quia ita ab eo uocabatur.Scquitur. Et non co

'* placebit apud te ludaius aut Chriftianus, quoulcp fcquarc prarfcriptum corum»

** Dic, quod direcf^io Dei eft direcflio , SkT non (equarc dcfidcrium corum pro eo

" quod ad te uenit . de fcientia qua habes a Dco,8crc. Ex hoc patet quomodo pri^

mos fe<51atores ex Chriftianis, Ncftorianis, dC ludxis habucrit,quo^ pacflo uo

lebant in fuam quilc^ legcm trahcre. Nec cnim placcbat ludaco, fi eftet Chriftia

.. nusrct cdiuerfo.Itacp cgrcgio dC fibi familiari (yllogilmo utro(cp eluderetcntat.

Non cft (inquit) dire(ftio Dci nifi dirccflio , Quid infert hoc C non eftlapis nifi

Iapis,non cft homo nifi homo,non cft Deus pratter Deu, uel nifi Dcus. Nil pla

ne infcrt, dC tamen fuae fcc^x initiationem uoluit hoc elogio confirinari , la alla

illa alla,no eft Deus nifi Dcus, autpractcr Dcum.quafi ullus ita deinonftrct,aut

coniunda aflRdatrcrum notionc,qu6d bis idem dicatur.Iudeus 8C Chriftianus

crcdunt ifta: non eft dire<flio Dei,nifi dirccfiio Dci:&f non eft Deus, nifi Dcus.

Atlacflandf plebisgratia,hocinddinito ufus eft:&quum aflcntirenturmagni

dC peritijpoftca codcm uocabulo utens npudimperitos,pro fuapcrfuafioncfo'

lum,quod cft omnibus communc ponebat , trahebatcp idiotas ad hudan , id cft

dircc^ionem:nam itauocari obtinuit Alcoranum.PauIo poft , quum dicit,

»» Ofilij I(raelmcmcntotcbencficijmei,quobcncfcciuobis, ego uos bonis do

» ' naui jOrdinauicp fuper omncs populos , timctc dicm quo non repcndetur ani^

" mx pro anima,&f no recipietuna ab alia iuftitiam , 8C non fcquctur eam rcdem

" ptio,nec cruntlibcrati.Iudaeos iterum captat > S>C in Chriftum nolh-amcp iuftifi^

cationem infurgit,quam tamen dedifle Chriftum fuis fcquacibus dC fancftis, nc

ccflarris argumcntis docui libro primo ♦ Nam homincm per fe nunquam poITe

iuftiHcari,fatis illic patuit. Quum ucro omnibus (xculis ab orbe codito ad Chri

ftum uix fucrint lo.homines quibus conccfla fucrint miracula , qui potuit ficri,

ut ccntiesmilics ccntena hominum milia, 8C plura quam numcrari ualcant, 0.*

. mni miraculorum gencrc floruiflent paucis tcmporibus,nifi alia iuftitia, poten

. tiz,8C ui quam humana fuifTcnt pracditic' Si illa funt ab hominc,crgo Muhamo

dcsjCc cxtcii homincs id haberc deberent . atqui quum non habeant,&: illi ha^^

buerint,

CC

G V U P O S T E t L I L I B, r U ttf^

buenntjtot tanticp uno fgculopotifsimum ^co.annoru,^ ad noftrairfc^ tempo
ra,etia in multis locis,fequitur a iuftitia aliena,&Chrilb'id effe fuiflecp.Nam e-
tiam cotadu mortuorum corporujin quibus egeruntfoelices animXjinnumeri
reuixeruntjanimocg dC corpore conualuere. Mittere uero tot prophetas mira-
culis daros in unum confortium , quid opus Deo aut hominibus fuiflet , quum
primis,ut dixi, facculis uix finguli multis temporibus fuerintr^fuit, fuit, & efl:, dC
eritiuftiticatio,abaliouideIicet,aIefuChriftobenedicflo,cui(atanasinftrumen
to tui aduerfari eft aufus,quu in bono uiro no poflet. Velata itacp abfinthia mel-
le propinans,et aliquid partim uerum,partim uero flmile obtrudens,innumera
mendacia dC impietates profers, Sed iam ad tuac legis titulumjSi: prattextum ue
nio . Poftquam multas fabulas proferre fecit Abrahamum cum Ifinaele , dC do^
mum idololatrix Alquibla Mechac conftruere ( quafi Abraham in Arabia fue^
rit)dC orare pro pofteritate Ifmaelis,fubiungit eius nomme:Domine nofter fac
pos Mufliilmanos ( id eft fideles ) tibi,& de generatione noftra populu fidclem te
tihi,dC oftende nobis alylum 5C conuertere ad nos: quonia tu es conuerfor pro- <«
pitiusDomine nofter pollicere inter eos prophetam ex ea (gente)qui legat in^ c<
cer eos miracula tua,& doceat eos Ubru 8C fapientiam , 8C faciat eos innocentes. <«
quoniam tu es uenerandus fapiens.Seipfumfacit polliceri ab IlmaclitiS;Ut ca fa
ciat qug fe facere dicit. Omnia aut quum fint a fcripturis antiquis ahena, non ha
bent opus refutatione:quoniam uana mendacia funt.ln alio loco poft ea fibi im
peratum efle dicit,ut efllet primus Muflulman, qua tamen hic faciat MulTulma^
num Abrahamum,quSprophetacfacri, quipoft Mofem fuere,nunquam uel la
tum unguem a praefcripto facro recefl[erunt,quamuis reuelationibus eflent cla-
riflimi.extantfcriptanontantumaludeis probata,feda Neftorianis,Iacobitis, _
dC Armenijs recepta,Latinis, Graecis,Illyricis tranfcripta , ubi omnino conue-
niunt:nectamen quicquam earum nugaru,quas tu adiers,habcnt.Ncc etia cor
rupta pofliint eflle.quaeinnumeris myriadibus in toto orbe relperfa coueniunt.
Confule etiam uerliones illas quas Arabes habent , nil quicqua ex illis nugis 8C
(bmnijs reperies,quae impoftor obtuIifti,fed omnino contrarium. nam in facris
habetur:Ei]ce ancillam &C filium eius, non enim erit hafres filius ancilla; cum fi^
lio libera:,fcd in Ifaac uocabitur tibi femen . Wides ifta contra tc facere,promi(^
fionemc^ prophetac , in quo benedicendae erant omnes gentes,non efle per If^
maelem, fed per Ifaacc^Ifta funt a Deo ccelitus mifla , quod negare non potes:er
gotuafalfafunt,&a diaboIo,nonaDeo. Nccpoteft tualexeflle Abrahami,
quaj illius benedicflionibus eft omnino contraria,quum tu tamen ab illa autho^
ritatem capias. Attendant Mufllilmani de legis fuae origine . Tria eranthomi^
njugenera ubiMuhamedprafdicauit:IdoIolatrg,Iudxi, Chriftiani- Ab idolola-
tris ifta non habuit, qui ea non habebant:a ludeis ergo , aut Chriftianis proflu^
3cere,aut a reuelatione.qui potuiflet fieri, ut ftatim atcp incccptfti emergcre , 8C
contra ucritatem praedicare, te redarguiflcnt mendaci^ omnesuno ore, nifii
contra ueru te diccre cognouiflentc^nec in eodcm temporis articulo omnia ex^
cmplaria mundi fuiflent ita per fe corrupta ut tibi contrauenirent, quum in par
uo mundi angulo efles uix notus . Falfa ergo dabas,8<r contra uerum pugnan^
tia. At ita reuelatum eft mihi a Deo , uel a diabolo . a Deo non poteft fieri:quo^
niam omne ucrum uero confonat , nec mutatur Deus . Sequitur ergo ut a dia-
bolo commentari.os.i.ftos habueris:quem fi negent tui feclatores te habuifle coi
^item , uel hoc unum contra illos faciet, quod miferrimo mendaci id fuaferit,

p ut

t7d D E O' R 8 IS C 0 N C O R D I A ^

Uttcrtio die poft mortcm rcfurgcre fe polTe crcderet^ non fccus ztcp Sfmoni Sa-^

m aritano. Vnde amcns illcfcclcftuscp homo , no crubuit id credercucftamcn-'

tocB cauitjUt ad trcs dics cxpedarctur cius refurrediio, feruato cadaucrc.quod,

ut lupra notaui,fo2tore omnes a fe abcgit fccflatorcs. Hx c erant in uetuftis hifto

rijs,fcd a Chalcphis ucftris primis fuerut obh'terata,rctincndi imperij caufa.Par

tim tuocrgo 6 Muhamcdcs, partim darmonis aftu, 5^perijfti,&f innumeraho^

minum multitudo pcrijt, peritcp quotidic, lungit dcmum colloquia quar dam

patriarcharum , quac quamuis funt ucrillmilia, tamcn ideo credenda non funt,

quod in facris non funt.Omnia enim eodcm modo conijcere,fi(f addereliccrct,

„ Quumucroillipatriarchac dixerunf.Eftotc ludaei uelChriftiani,eritisdire(Hi,

„ dictScd lcx Abrahx lcuis eft , 8C non ponit fimulachra ♦ Quum utrancp bonam

dicat , tamcn unam quac nunquam fcripta fuit , imaginatur, quam dicit Abra^

hae.Siideo illam probabat,quod no faccrctfimulachra, autparticipcm.idcm fa

cicbant ludaei.crgo debebat eflTc, pcrmanerecp ludacus . Sed paulo poft fe cxpH

y, cat. Dicite,crcdimus in Dcum,fiiif in id quod inftillauit in nos, Sf quod inftiU

„ lauit in Abrahamu,lfinaelem, Ifaacu, Iacobum,8^ in tribus (filiorum Ifi-acl) &

„ in id quod datum eft Mofi , 8C Chrifto , & quod datum eft prophctis a domino

„ fuo:non differimus uel in una re ab illis, 8C nos fumus illi fideles . Quomodo o^

mnia profitetur qui nil plane habet c" idcp trahcnda: poft fe multitudinis gratiaj"

Nunc credit lcgem Abrahae tantum , nunc omnium,nunc nullius, ut nil planc

fit his dicflis inconftantius.Si omnibus fubfcribis,omniu didia rccipias oportet:

fi illis contraucnis,tu cs neccftario mcndax.Iifdem nenijs nugatur prolixius,irt

captctomnes homines. Dcmu ad Alquibla ( turrim illam de qua dixiin cap.dc

Mecha) conucrfus, de adorationc fimilia per omnia dicit, Vbi uero dc peregri

nationc egit,ad Mefgidam Elharam (id eft Mcchenfcm) dicit eos qui occidun

tur in feditionc &^ uia Dei, non dcbere dici mortuos, fed uiuos . omnino o:St&'

homo, qui pro fua libidine 8C ibmntjs , caedibus omnia repleta uolebat , homt*

numcK uita ne pili quidem facicbat: qua in re habctimitatores egregios princ/-

pes Muhamedicos,qui fi habent copiam hominum,ftcrnunt primis ordinibus

xiiam fecundisjcorporibus uiuisinfoftas aut paIudesprotrufis,&concuIca«

»' tis.Paulopoftait: Quicontradixcrithisquacaprophetadicuntur, maledicfiio

•» DeiSt^ angclieius &hominumfupcr eum.uttcrritetfuo morc.Demum quum

dicit Dcum crcaflenaues, mentitur: non enim funt naturac, ied artis. Sequitur

sj prohibitio epularum. Nil eft uobis prohibitum pra^tcr morticinium, 8C fang

sj uinem,8(r carne porcij&T quod occifum cft fine Deo, id cft fine inuocatione . Si

omnium Icges probas,nil tibi prohibitum efle debcbat.nec cnim cft quicquam

malum,crcatum a Deo. Sed tu uolebas uideri luda^us, ut illos rctineres qui dc»

fcifcebant . Molcs prohibuit quacdam ob pcruicacia gentis,quxdam ob uirium

regionis,quaeda ob memoria creatoris.Lcpra laborabatur in Aegypto,cui mor

bo porcus animal eft obnoxium : uerii in alrjs regionibus minime , eft enim in

ufu faluberrimo etiam fub xquatore . cactcra erant,ut quotiefcimcp aliquid occl

»> deret,praeccptidiuinimcminifll:poflent.Dicitpoftca: Nilrefertuertanturucr

9> fus ortum aut uerfus occafum in orauonibus , modo faciant bona , (bluant dc^

»> cimas,noncontraucniantprophetac,nccangcIis,nccprophcris,omnesfalua^

buntur.Omnibus legibus itcrum dat falutcm, SiTnil refcrrc ait qua ucrfus ores,

ut unH ludaci confcnticntes Chriftianis, ad eum acccdercnt. De uindicHa:

„ O qui crcdidiftisjfcripru eft ad uos dc repcnfionc ocdfionis: libcr fit pro libcro,

feruus

G V L» P O S T E L L I L I B» I I. I7I

leruus pro fcruo, foem/na pro femina, &fc» Qux omnia uoluit a nobis ad iudi-
cum officium Chriftus remitti . Sed opus erat te ludairare cum illis quibus eras
Melsias, & fancfta prxfaipta Chrifti conculcare. leiunium uero moremaioru»
nc non Iudaizaret,etiam inftituit,quod permutat eleemoiynis.ut omnibus ab-
blandiretur.ait: Menfe ramazan , quo ipfo defcendit Alcoranu in diredione ««
hominum, dC prudentia direcftionis Alphurcan , qui ualuerit inter uos eo men <<
fe ieiunet, 8C qui fuerit intirmus, autin expeditione, numerum dierum pofter^ <«
gabit, ut fuadebit Deus, Hoc loco patet,ante Muhamede non fuiffe Alcoran,
uel Alphurcan. Vnde apparet,quod fupra notaui,mendacium manifeftum di^
xilTe Muhamedem , quum dixitMofi datum . Verum eft uidendum ieiunium
Alcoranicum. Et uobis permiflijm eft in iciunio, ut cum mulieribus iitis. eft «c
cnim Deus miicricors.Comedite dC bibite,ufquequ6 uideatur uobis linca alba «
(id eft aurora) inter tenebras,demum redincipite ieiunium. Egregium, 8C au t<
ehore dignum ieiunium, in quo nox data quieti dC meditationi > tota in crapula
tC uitam non homine , fed brutis digna uertitur : tanquam ieiunium fit datum,
ut interdiu abftineas, nodlu uero te ingurgites, dC non pouus ut carncm mace.- .
res. Verum erat in hoc ieiunio duobus hominum generibus fatisfaciendum,ut
jnore Hebracorum 8C Chriftianorn ieiunaret : id fecit principio fuac perfuafio^
nis,ieiunium adfcribendo. ut uero fe fibi 8)C fui fimihbus Arabibus, luxu 8C Vc .
nere corruptis , multitudinec^ uxorum comitatis accomodaret, nofie tota uo^
luit habenas laxari gulac 8C crapulae , ut uires Vencri fatisfaccrent, ne huic pro-
phetae, qui gloriabaturaDeo haberefe^o.hominumfortiumroburin Vene^
remjeflet macie laborandum, atque a tam pracclaro munere defiftendum.Quis
non uidet hunc impium ethnicum Epicureu, ementito pietatis nomine, fe fim*
plicitati rudium hominum ingefsifl!ecPaulo poft iterum de bello dicit,foeIicifsi^
mos futuros quiin eo moriantur, modo in eum credat: occidendos omnes, qui
fe opponuntjdonec acquieicant.qug uirtus ifta propheticac^quis tyrannus,prac-
dojhomicida no ita animarct fuoscLonge ifta abfunt a dono prophetie, At erat
in alhigera,id cft in exilio.Facftionib.id meruerat,obid in ciues Mechac arma^
batur. Vnde uerifimile eftihoc caput, quamuis ubi fcriptum fitnon dicatur,ta^
Bicn eflle Medinac fcriptum:quia in ciues ludacorum ( qui multi in lezrab erat )
lauore armatur,quorum opcra cum rufticis facile utebatur.quod eflcnt ad prac^
damparati{simi.Dicititaque,eos aduerfarios in templo Mechar ita occidendos
cflTcquemadmodum occideriit ante fuos in eodem tcmplo. Prolixius illa patet,
Vt autem iuftior uideatur caula, militi dicit eflTe Elheg, id eft peregrinatione,in
qua tres dies ieiunabant,&: a reditu fepte:ut religio tegat uitiij.Scd ad rem. Et «
interrogabut de uino 8C aluei reaeatione.dic, in illis eft peccatu graue, 8C adiu <«
mentumhominibus:fedpeccatum cftmaius,quamiuuamentum,Ludum &ui
num damnat:alterum, nefibimilcs occuparetur, &regercillumnonpofl^t.
Quia uero turbabatur uino, ne alrj fibi eflent diisimiles, prohibuit prxftantifsi^
mum naturg munus, quo&fimultihclluones&gin-gitcsfclabefadant.tamen
felsis corporibuS)& afflicfiis ctiam animis recreandis,nil maius unquam natum
cft.Fccit itacp ut pracftantifsima pars naturac dcefl[et inter fuos, SC prouentus lon
ge uberrimus, ut morbu difsimularet, dC uxori gr atificaretur. Qux a ddit de r c^
piidij legibuSj&T de iuramento licito, &rdc bcllo inferendo fuis ciuibus: quoni5
omniailla funt cotra pacem publicam , acquo 8C bono honeftatiq? aduerfantur,
adhatc cpntra legem diuinam pugnant: ideo non egent alia refutauone, quam

p a afe-

a fcipfis. At muka bona fiint in his prgccptisjdicet Muhamedicus.qufs omnino
apparentc incptiaru molc uoluiflet recipere,nifi aUquid ucri dC boni eflet admi
xtiimc^Eft ahquid bonijidtp minimQ in Alcorano: at in Euageho,quod fatetur i
Deo efle,nil non eft abfohiti(simu,Deo^ authore dignifsimu.Capit uero prac^
tcxtu bclh' a filrjs I(rael, qua perditos homines Canana^os perfequebantur, Atcp
Iudaeos,quoru legcm probat, perfequitur:Chriftianos,quoru Euangeliu a Deo
e(Tcdicit,necat:ciuiufanguincfundit,quutamenidcfaccreuidetur>atcpcohor.-
ces Hraeliticac cum Saule.eius uero meminit, ut fe<fiatores principem conftitue
rent,non illu,fed Vbecharu S>C AhmeTum,audacifsimos dC pcrditifsimos, a qu»
bus accipiatpacata potentia.Poftq^ locutus cft deTalot(ita uocat Saulem)per^
git ineptirc de Goliade. fed pene tranfibam fabula adnexa hiftoriac Saulis , ait:
„ Quum in ordinem redegiflet cohortes fuas Saulus,dixit: Si Deus tranfire uos
„ faciet in fluminc, non eft de meis , aut a me qui ex eo bibcrit, 8C qui non comc^
„ derit,eftame:nifiquihaufcrithauft5manuseius. Sd^biberuntex eopracterpau
„ cos. Ncc cnim tranigreflius eft ille,8£r qui crediderunt cu co,quia hoftes erant in
co loco dC fortuna,ut de illis haberi poflet uidoria. Saul edixerat imprecationc,
fi ullus ea die quicquam cibi attigiflet,eum malcdicfium fore, id cft moriturum,
Nonaderat tuncfihus Sauli lonatanus, fcd hoftcs acriter adortuspcrfcqueba-'
tur.attigit fortc uirgae cxtremitateparum mellis rofcidi,quod frequentcr in Sy-
ria ccelitus ftillare folet: reus ideo anathcmatis facfius cft, 8c a patre ad morte ob
facramentum petitus. cuius conatibus obftititmultitudo , indignum diccs cum
ad mortcm trahi,cuius opera diligentiacp uicfloria efl^nt confequuti. Nccenim
in caufa calamitatu lonatanus crat , fcd imprudens pater 8C dux , qui in fumma
neceisitate populum religionc obftrinxerat imprudenter , Si enim bibere 8C co
mcdere,uirescp recipcrelicuifl!etpopulo,ui(floriam abfoluta confcc^is omnino
hoftibus referebat , nec pcr fummam famem carncm cum fanguinc contra diui
numpraeccptummanducafl!cnt.Conferanturnunc, quaenoftcrnebulomenti^
tus cft.Si tranficritis flumen,no eft dcmcis,qui ex eo bibcrit,nifi quantum ma--
nus capcre poteft, biberunt omnes prxter paucos.Primo cibum in potum uer--
titjflumcn adfcrt> ubi dc melle agitur: omncs defeciflc ait,practcr paucos,quum
nc unus quidcm abfccfllerit, ncc pracccptis contraucncrit, praeter lonatanum,
qui (ut dixi) non audiuerat. Sunt tot ucrba,quot mendacia. At ncfcimus quor-
fum haec: quiarcligiofam pcregrinationcm, id eft caedcm bonorum omnifi ag.-
gredicbatur, uolcbat a fimili fuos legibus adftric^os , ne fc defcrcrcnt , atque ut
deuoti in mortem aut uItioncm,ante cibum fumptum rucrcnt. 8C intcrim facris
abutebaturcxemplis,adanimandosterritandoscp.hoccnimpotcratintcgrcin
ter tot doc^os ludacos fcribcrc,fcd nolebat aftum fuum ulli patere.practcrea uo-'
lebat facra fua omnino , id eft mendacijs rclpcrfa, fibi cfle fimilia , nc dum uera
uiderentur,authorfbusadfcribcrcntur.DcGalot, idcftGoIiadc,idcmpIanefa
cit,quum in illo bello duccm facit : quum nec dux lcgatur , ncc in illo bello fue^
ritjfcd inftauratis Pal^ftinoru uiribus.longo poft tcmpore miles gregarius pro-
uocauerit ludxos , Subiungit demum fc digna,oportere bella efle inter homi--
nes,ncmunduscorrumpatur. Nullamaiorpcftishominibuspoteftcomparari
quam bcllum:8[r interim dicitbcllum cfl!e,nc mundus corrumpatur, 8C hoc eflTe
Dci in terra bcncficiu . Si Deus ifta dixit,appeIlo ad tc 6 Natura, quac omnium
foelicitatem rcr um in quietc &f tranquillitatc ponis, quis te docuit ita, nifi Dcus
ille,fumma &:perfeda quies , quem auihore beneficij belliaponitifteprophc-.

ca.

G V U P O S T E L L I L r B, I ^ I7J

ta,e|uuni ex omnibus hominibus, nifi infanus, ne unus cjuidem rcpcriatur, qui
id lit probaturus uerbo, quamuis quandocp facflo probet.lnuidia dacmonis,ho^
minum ncquitia, materiaeperuicacia, dC corruptio bellu fufcitant, permittente
omniaDeOjUtrefipifcamus^&interimauthoreMuhamede, Deusideprofum
mo bono nobis dat bellii,ut prophcta dite(cat,&rrebus pouatur. quis neicitprac
dones &C tyranos,aliorumcp uitx infidiantes, ifta probare C dC pace quantupoC
funt ex orbeprofligarerSir cam ob rcm tam frequenter dicit opes efle Dei,6(f da
tc illas quibus uult, ut fcilicet fit pari ad res ipfas iure,qui in alienas opes magnis
fudoribus partas inuo]aucrit,5(f qui iuftus earum fit poflelTor.hgc eft bona pro.-
phetia Muhamedis.ScT interim hoc fignum efle prophetiar, ferio affirmat,
Hcc, inquit,miraculaDeileguntur apudte reuera,quoniam tu espropheta, «c
Ifta funt connexa pr^cedentibus , quae dicunt , nifi mutuo impulfu le impcte^
renthominespetrefacfhiram terram, Sed alia aggredior. lalesinquitpro^ ce
phctas orchnauimus quofdam fuper quofdam , ex illis quofdam alloquutus eft <e
Deus, dC extulit quibufdam gradibus . Et dedimus Chrifto Mariac fiho iapicn- ct
tiam,&^ creauimus eum de (piritu fanc^o , 8C ii uellet Deus, non occideret illos, «
quifuntpoft eos,poftquamuenit illis iapientia. &ideo altercantur, &: ex illis cc
funtquicredunt,8^exillis funt qui male credunt,&fiueIIctDeus,nonocci- «
derentur. Verum Deus facit quod uult. Quid primg excutiam nefcio. Quod '
iam Chrifto dedit, non puto repetendum.quod dicit : fi Deus uellet, non occi-

■ deret eos,qui funt poft eosteos intelligit poft prophetas. Deus Alcorani eft ho^
inicida,qui necat ilIos,quos eligit prophetas.homo non facit malum, nechabec
liberum arbitrium:Deus ergo in tyranis mundi occidithomines. 6 fcntentiam
nephariam,&milIefuppIicijsdignam»Quidamdiflentiebant,internoftrosNe
ftorij erant, lacobitae, 8C Chriftiani.Iudex utriufque cauf;c ignarus, arbiter de^
buit conftitui.&T quia fauore dC bcneficiis a Baheira iuuabatur, ideo optime cre
dunt laccbitae dC Neftori) . Hxc eft afl!entiendi ratio . Reguli tV prxdones ex
Armenijs) in confinia Arabiae uenientcs, quia canis caninam non cft, ccmpo^
fitaprophetica pace, bene credere dicfti funt, iudiceillo dipnifsimi . quia tyran^
nus prdcdaq^ fautoribusegebat,necpoterat lucrofe bellumcumfibifimilibus
gcrere, ( nam nec ampla praeda eft a prardone,nec facilis uicfioria) pace cum il^
lis compofita , firmauscg dogmatibus, dum manus manum fricat , peftis totum
tn orbem ferpit.Quod uero poftremo loco dicit, fi ucilct Deus,non occideren-
turtquid aliud etiaridendo dicatimmanifsimus homicida,dum finehumanita.'
Cis ratione omnes iugulatCSi illa uult Deus , iam Dcus non eft . Nam fi iniquus
eft,nullus eft;non uult ergo,6 pcrnicics hominum, non uult quod permittit arss
bitrio humano ♦ Sed a nobis uult res ipfas iyncere dC fancfie fieri. mala uero etia

■ fi uelimus, ut committamus permittit , non uult . quod 8C Ci malum uidctur, ta-
menlonge deteriusefl^et,omnes homines carere liberoarbimo, &morefaxi
cflle , quam Utuitia nonpolsint admittere, quumprarcipue fit locus pcenae, dC
pr3emio:quodipfumuerbisfateris,afl!eris^,uitanegas.DicitpauIop6ft,Deum
deciifle regnum ipfi Abrahae,8^ illud poITedifl^.nam uerbo Vaada , quod polli^ <e
ceri fi'gnificat,non eft ufus,fed attha> quod dare dC addicere notat. A.tqui reuera '
falium eft . in promilsione enim dC fide tantum hoc regnum habuit quod qua-
dringentispofteaannis,pofteris eius tradidit Deus>duce Mofe.Hocfacit,uC
feftinent undecunque rapere , opesc^ dC rcgnum ipfi parare fec^atores. Paulo^
poft,quiJ loquitur de ciuitate diruta,quamuis nil de ea Sacra habeant,id tamen

p ^ ed

,^4 ^ '^ ORBIS^ CONCORDIA

co tcndit,utTcrrab>quac ab co uocata cft Medinat alnebi , id eft cfuftasprcphe^
taj,poflet a fuis inftauiari , dC depuUis habitatoribus ludacis, prophetx adrcribi,
Nam euerfa paulo antc a prardonib.&f iUi prophctc limihbus erat.itacp utnulliJ
fcelus uideatur carcre exemplo,ad(cribitpatriarchis nefaria excmpla,quar om»
nia facinora funt hodie miferis Muhamctanis incognita : quonia illa perofi 6i.
exhorrentesfucceflorcs,Chaliphaecp,curarunt cx hominu memoria abolcri,8^^
iftainterpretationib.ali)suoIuerunttegere,nepoftcritatipatercntfcelera.unde
ueftigia dC parta potemia rcftant.Libri illi mcrfi iuxta Daniafcum ad 6cooo,8C
plura uolumina hoc fibi uolebant. ignorant imperiti ea myftcria.Quu aut prac-
lcntirct mendaciu fcipfum aliquado prodituru,cauit in Hne capitis,ne ambiga^
. tur aut difceptctur dc eo,quod fibi mifliim dicit. ait uero: Credidit prophcta in
»> id,quodfibi a domino fuo S>C fidelib.miflum eft,totu credidit,diDeo fi^angclo
9' eius,8^ fcriptura eius,etprophetia eius.No dubitetur a nobis de ulla prophetia
» cius.&dixerutjaudiuimusetacquieuimusetc.SanxitinterfuoSjneambigatur
de ulla re:unde mendaciii cfl"c , falfitatccp coftat. Nam ut aurii igne,quo purga*
tur,notimet:itauerinatura difceptationcs Sifaltercationesommuultroappe-.
tit,utlucefuaoftendat, falfumomninoprobarifugit,utn5fitmaiusargumen-
tufalfitatisintoto Alcorano, quam hocinloco. Sicnimpublicedifceptare,aut
inter aduerfarios ambigi de eo uetuifllct ob myftcria, uulgaribus no prodcnda,
merito fortaisis id fcciflcuifus fuifl^t: uerumintcrfuosnilambigi,ubipoterat
fatisfaccre , eft ccrtiisimum indicium falfi, timoris> confcientia^ . Chriftus uln o
rogabat difcipulos,ut eum interrogarent,fi de ulla re ambigerent, (quamuis a--
pud tantam potcntiam non erat ambigcndi Iocus)fiquis hodieuclitcontra
Chriftum, aut cius placita ueri perquirendi ftudio aliquid proponerc, auditur,
illi faiisfit ctiam publice. Ratio Muhamedis eft in gladio &C potentia pofita:un^
de fa(flum cft,ut uocabulo rationis & potentiar , pro eode 8C arquiuocc fit ufiis»
Sultanctenimutrunquefignificat,iuxtaillud tyranni:Ius eftin annis.haecpau
ca cx Bacara. Si uoluiflxm omnia profcqui,proculdubio, qmi nullu uocabulfif,
nulla fentcntia ( nifi a nobis dcfumpta) mendacio,blaiphemia, aut uitio carcat,
in immenfum &C ad tasdium naufcamcp crcuilTet opus.

SORAH HVMRAN, IN MEDINA SCRI-
ptm. C A P. II, 100 Ai«.

VTpartim pro ludacis captandis aut arguendis, prarcedens caput eft collc-
(fium, ita partim in nos agit fcciidum,^ a Ioachimo,quc Humran uoc5t,
» incocpit.Sunt ergo diligentius omnia obferuada in ifto . ita incipit: Deus cft,
»' no cft Dcus, nifi ipfe uiucs fubfiftens , qui immifit fiiper te libru uerii,certumcp
»' ad id quod in manibus cft:et coelims etiamifit lege SC Euangcliii,iam ante in dj
recflione hominii. Qiicmadmodu a fbcietate facrorii , conatus eft capitc primo
(ua comendarCjita 8C nuc.illic cnim dixcrat,quod antc tc millum eft: nunc etia
fpccifice dixit, prcccfsifle lege S<^ Euangeliii coelitus miffumjUt ctia itide dc AU
corano crcdatur. Ab aduerfario cocefla capcrc oportet, fatericp ctia Euangehu
&lcgcmMuhamcdicis cflerccipicndam.Vtenim dixi, autmendaciiiin AIco
rano eflc opus cft,aut noftra funt probanda . codem ingenio hoc nobis cocedit
arq? fupcrius,ut in cius lcges iuremus. Si mcdacium habct Alcoranum,lcx Dci
non cft.Si noftra uera funt,fi<ra Deo, Alcoranum innumcrislocis illis contradi
cens metiiur.Ergo, 8<:c.Paulop6ftdeparadifo dices,ampUficatfuperiusdi(fla»

Qui

G V; t» P O S T B L L I L I B» I L 175

Qliitirnuerutadomiaofuojhabentparadiros, fubquibiis currutflumina,incp ««
iplls morantur cum coiugibus formofiSjS^ amabilibus. A Domino in paradifo
crant ante frudus,nunc accedunt pulcherrimx fceminac,digni(Tima muhcrofb
propheta prafniia,ut animo ea exerceat,qug in corpore agcti placuere.Sed qug
nobis cocedit,fubiungo, Deuspurificauit Adamu,Noachij,gente Abrahami, <«
&rprogeniem loachimiingetibus, generatione quorunda a quibufdaj&rDeus «c
cft auditor fapiens.Qiiando dixit uxor loachimi; domine ego uoueo tibi quod < «
cft in utero meo in obfequiii.recipe a me,quoniam tu cs auditor fapicns. &: quS <•
peperiflTet eam,dixit:domine , cgo peperi eam foemina . &C Deus nouit ad quid <«
nata eft fo2mina,nec eft mafculus ficut fbgmina . Ego uocaui eam Maria , illa dC «
cius progcnic tuo munere 5C auxilio defendo a maio dxmone , dC recepit eam «
dominus cius rcccptionefortunata,bonacp, educauitc^ cam i'n domo bona , &C ««•
fouitcam Zacharias.Quijcjpingredereturadea Zachariasoperaturusfacris, <«
inueniebatapud eafrucflus,dicebatq}:heus Maria undehabes iftaCdicebat,hoc «
cft a Deo:quando Deus dat bona quibus uult,fine numero . Ibi inuocauitZa- <«
charias dominiJ fuii, 8C dixit:domine,da mihi de tua benignitate prolem bona, <«
quoniatues auditor inuocadus.S^uocauiteumangelus,quu ftaretoransinlo «
co facris addicflio.Ecce Deus nunciat tibi lachie , id eft loanne aftirmatorc ueiv <«
bi dei,mundi5caftum'ue, coftantem &:prophetam optimfi.Dixit:domine ecce <«
cgo,aduenit mihi canicies,& iam pcruenit ad me grandior xtas,8^ mulicr mca «
eft fterilis.dixit:Deus facit quod uuIt.Dixit,domine da mihi fignii. dixit, do tu <«
bi:non alloqueris homines triduo nifi figno,& recordare Dci,& lauda ueiperc <«
8C mane.Et quado dixit angelus:6 Maria>ecce Dominus fanifla te facit,& pura <«
&beataintcrmuIieresmundij&romniumfxculor2. 6 Maria,profternare ante «
dominiituii,Scora, &:flec'iegenuacumfle(ftentibus: altercaturangeli,quiscu <«
ftodiahabebit tui.Tuncdixit:6 Maria,ecccDeus mandattibi ucrbu i fc, cuius <«
nomen eft Chriftus Iefus,Mari:« filius , admirabile in prarfenti 8C futura inta,& <«
crit de proximis,3^ alloquet homincs in cunis 8C fafciis , 8C crit optimus . Dix it <«
Maria: An erit mihi partus,& non attigi hominedta Deus creat quod uuIt,quS <«
do pracfiniuitprgccptij.Quii enim cuic^ dicit,efto,fit.Docebit eum fapicntiamj <«
librii,legem 8C euangclium,8c: prophetia ad filios Ifracl . Ecce cgo uenio ad uos «
cum miraculis.ecceformo uobis ex luto figura auium,& infufflo in eam , &fit «
auis c5 prgcepto Dci:& fano pforas 8C lepras,& fufcito mortuos, cum prarccpto <«
Dei : edico uobis quid comedatis,& quid rerjciatis in domibus ueftris.ecce hoc t»
jn miraculii eft uobis,ut fitis fideles.Etia uenit ad confirmanda legem,& ad per <e
niittend5 uobis quxda antea uobis illicita . 8C ueni ad uos cu miraculis a domi- «t
noucftro,uttimeatisDeiT,&obediatis.Quoniamdominusmeus,cftdominus c«
uefter:fcruite illi.hoc eft pundu re<fiii . Et quado (enfit lefus ex illis inaedulos, c«
dicit:quis fiei Nararenus Dei,id eft Chriftianus f dixerut geuariune, id cft apo <«
ftoli 8C difcipuIi,nos fimus Chriftiani Dei,credimus in Deu,manifeftu cft quod ct
nos fimus fideles.& paulo poftj&T quado dixit Deus,6 lefu ego te exaIto,&' ex- ce
tollo te ad me, 8C eripiam te ab illis qui no crcdiderunt , 8C pona eos qui fequuti «
funt te,cum impi^jsjin dieiudicij,tum inrediru ueftro iudicabo intcr uos , in co «
quodindiiceptationcuocatis. Iftaomniapartimcoronaueris,partimabfona
attulit caufa duar3 periodorij,ut introduccret Chriftii pro fc loqucntc , ut ado--
rarent Deij fu\j,8C ut illum raptu diceret,ne illi ludssi nocerent , dC ut altercatio
de eius diuinitate relinqucretur ufcp ad diem iudicij , Conftate enim diuinitarc

p 4 Chrifti

Xy6 DE ORBIS CoNCORDIA

■ ChTiflimperfuafionehommulIlora,quiMuhamede audiebantji\opoterar fua
ponere &^ cofirmarc. Si uero mortuus poneretur,quu per illum Deus eu in coj-
lu traxerit, neceflario refurrexifle oporteret nuUo orate, quod eft opus Dei.Ex
illis crgo (emiueris,quac nobis cocelTit, ide erga nos quod erga ludeos ponit.ut
deliniti conceflis ueris,etiam in ncfarijs illi acquiefcamus.Iudeis dixit le legem
Abrahami fecflari, noftris dicit omnes leges elie bonas . Scd omnia funt pcnfi-
tanda.Illa colloquia Zachariae,8(^ Annx cuDcojUOtacp quauisfunt uero fimi-
Iia,tamen ideo non funt probanda,qu6d in facris non habentur.Sunt illa cufe*
qucntibus de Chrifto, defumpta ex libellis de infantia Saluatoris,quibus noluic
uti ecclefia,quod non uideatur nccellarium creafle aucs ex luto, & flatu anima
uifle,mififlie frudus C02leftcs,quum adcfl"et aliundealimonia.fuperfluum enim
uidcrctur,cxtraordinario remedio uti>quum ordinarium extet.Cactcrij contra
fcripturam dicit,quum ait angclum triduanum filcntium pro figno dedifl!e Za
chariac.mcnfibus cnim noucm mutus cft facflus, ad circuncifionem u(^ pueri*
Quod dicit altercari angclos,quis curam Mariac habeat,non eft ucrum. omnes
enim potentixfcparateanutuCreatorispendet, nccpotefteflTeullum intcrbo
nas dilTidium.Quum uero dicit Chriftum omniafeciflc cum pr^ecepto Dei, id
eft ueru:fed tamcn proprio nomine fufcitabatmortuos,& omnia gencra mor-
borumanimi&corporisfanabat.Quumautem dicit Chriftumdixiflle, ado-
rate Deum meum & Dcum ucftrum , id non negamus. erat enim acqualis pa-
tri fccundum diuinitatcm , minor patre fccundum humanitatem : fecundum
quamrogauitpatrem Deum) malapertulit, rclucfiatus eftmalo, pafliis eft,6<:c»
Nam Dcus non cft fimplicitcr,& homo non cft fimpliciter , fed una Deus ho-
mo , non fecus a^cp ex animo bi corporc diuerfiflimis naturis conftat homo»
Pafliim cflle indicat omnes omnium gentium hiftoria? . Paulo poft quum didf,
Dcum creaffc lefum Chriftum cx luto morc Adami:id quidem non negamus»
fcd modum improbamus. Adam enim fine uiro bC muliere,reliqui homincs cx
utroq3:Chriftus ex foemina tantum accepit carnem pafsionibus omnibus obno
xiam>dcmpto pcccato>nec propterca non cft Dcus . Satis id primo libro mon-
ftrauimus.ScdquorfumiftaCaudiamus.VidcbatChriftianosomnes,qufcuncp
ante promifsiones fuerant promiffa profiteri , id eft promiflloncm Abrahami,
legiscp praefcripta , 8^ quatenus a ccrcmonijs , bC a duritia cordis abfunt , ca o-
mnia m Euangelio coplccfli.ut uero illi ctiam fua adfcriberc authoritati diuinac
3, liceret,uoIebat legem fliam Abrahamo,uelutantiquifl[ima>adfcriptam.Ideo di
5, cit. Heus uos populi fcripturis nitentes, no eft nobis ncccfllarium cum Abra
„ hamo fcntire,quum ccelitus miflia fit Icx,&f cuangclium poft eius tcmpora lon-
ge,&: tamen non attcnditis. Videte aftu & uerfutiam nebulonis quo tcndat»
uultcleuarefidemutriufcpfcripturacjdctracflaprima authoritate,utnecIudafi
felegem haberc dicant Al3rahami,ncc Chriftiani lcgc illius,&: Mofis,ut qucm-
admodumnonhabebatullampromifllionem, (quoccftuerum rcligionis fun-
damentum) ita non tantum non habercmus, fcd bC noftram bafim fibi fubftcr-
ncrct.Ita quouis modo popularibus StT rudibus fuadebat , errores difl"eminado.
oportet igitur antequam uUa religio uera fit,ut ccclitus multis antc feculis praedi
<fia fit,& praedicf^am fecundii fand^as prophedas impleri: quod nulli alq , quam
Chriftiana: bi uetcri conugit . Itacp 5 Muhamcdcs,fruftra illac irrcpcre tcntas,
quum nulla promifsio tuaj legis pracccfl!erit,& patres tui omnes idololatrae fuc^
rint, quibus diuino praefcripto eft confortio promifsionis intcrdi(Sum,Quod c

tiam

G «. t» P 0 S T E L:l I L I B, I h 177

tiam tuae iritaeChronico patet» Nam Cahidar fihus IfinaeliSjqucm tui fbmniato
res hiftorici habuifle lumen prophetiac dicunt, qui fieri potuit,ut a patre rehgio
fo fuerit impius,& coftituerit facra illa dC temp!um,pro quibus purgandis tot fe
ditiones excitafti,es adus in exifium, ciues necaftirfi progenies illa regum qua
tibihomini pauperi,5<r idoloru cuhoripratfigut,fuitin Mecha ftudiofa auiti cul
tuSjUt mos eft rehgionis, qui fieri potuit, ut oninino nil iUius cukus feruaucritc'
Fuere fane omnes maiores tui degeneres,fimiles patri notho,profcripto 8C ido
lolatrac.ahoqui uel rehquiae manfiflent ueri cukus , ut apud filios Ifrael , quauis
niulti degenerarint,idola coluerint,nefaria & mirfi in modum fcelefta etia pro-
pheiicidg principes commiferint,tamen nun^ eft ita periclitata religio,quin in
Reip . colophonefemperfuerit,Fruftraigituruis tibiauthoritatepanocinari,
cuius ne ueftigiG quide ullu, uel fcripto uel fado oftendere pofles, dC innumera
cotraria tibi probamus refiagari» Heus uos illa funt uobis neceflaria in quibus «
h abetis fcientiam>& no eft uobis necefl!arium de quo no eft uobis in ipfo intelli t c
gcntia.quonia Deus intelligit,&r uos non intelligiris. Non fuit Abrahamus lu- «
daeus, aut Chriftianus,fed abfolutus Mufllilman: & no erat idololatra, quoniam «
ilH homines funt cum Abrahamo,qui fcquuntur eum, 8C propheta eius,qui cre <c
diderut,&Deus eftpatronus credentium. Non uulthomines adigi ad aliud «t
quam quod fciunt,aut quicqua aliud (equi quam quod intelligut . Vnde fiuftra
a Deo datae funt leges prxcedentes,quas nemo intelligebat ante^ uenircnt, QC
fcmper fuit fatis cognitio,uel Dei,uel idoli,uel holeris,aut crepitus Aegyptiaci:
quu nil aliud fcirent,qui ea colebant,etiam fruftra tuam legem obtrudis, fruftra
Dcus mifit fapientiam^legem 6C Euangeliu his qui ante te fuerunt , fi prxter id
quod intelligebat homines in Arabia nil erat credendij. Vide quo rccidas,8<: ut
teipfum coficias, Nullus eft idololatra,aut unqua fuit,quin quauis no ficut DeCt
gIorificet,Deij tamen eum efle, dC quodda numen magnu 8C prepotens credat,
quu magnam uim in re minima cffe putat, ea: opiniones funt, fed unu uerum la
tet.utfi plures ad quandam urbem,auditu &mente concepta contcndant, coh
tenderec^ fe dicat, dC in uia primis m ukis aut habitatis locis , ueluti ui be potiti
cofidant, omnes tamen in id conueniunt,quod fit qu^da urbs foelicifllma: fcd iii
hoc difFerut , quod hi in principio,iIli in m edio, altj medi|s in ipacijs cofiftendo,
nil ahud fciunt aut probat praetcr fua.per Muhamcdemjno eft illis necefle aliud
fcire,praeter quam quod fciunt,ut fint foelices . Sed opus erat auertere (nam ifte -
cft fcopus) rudes homines,6<^ ufu rerij naturahum tantu informatos (id enim ui
detur per Chitab,id eft libru intelIigere)ncgle(^o Mofis et Chriftiprcfcripto^&T
ita fuadere,ut in lege naturali,& ignorantia ueri, perpetuo retinerentur, ut fcili
cet eos ad fe traheret, affirmaretcp omnium religionij homines beatos , &.' intc^
rim Deum ftultum , 8C uanu dicere qui lcges patribus dcderatnon neceffarios,
An ifta non funt ncgare Deumi^Omnes totius orbis nationes, 8C fi qualcm ha^
bereDeum oporteat ignorent , tamcn habendu cenfcnt: itaq? quicquid fciunt,
illisfatis eft. OmnesergofuntMufl^uImani,quinaturaliterDeum eflleputant,
Nequiflime ergo illis bellum infers,quum aedant. 6 ineptu hominem,fecumrf
que in omnibus pugnantem » Verum hoc in loco quemadmodum captauerat
blanditijs Iudxos,miniscp terruerat, &hocin capitc Chriftianos captarenixus
eft:ita nunc gentiles probata eorum rehgionc demulcet , ut data fide fe trahi fi^
nant.eam ob rem fubiungit. Et dixitportio ethnicorum,credimus in id quod "
traditum eft fuper eos qui crediderunt facie die/ (id cft uulgo) 8C errauerunt. ex "

pedat

ly^ DE ORBIS CONCORDIA

» pedat cos fi forte redeant . Nc credatis , nifi qui fequitur fidem ueftram. Dic,
»> quod direcflio eft diredio Dei . Ci ponatur unus, quemadmodum traditum eft
>j uobiSjSc: necefle cft ufui ucftro, erga dominum ueftrum. Dic,bona funt in ma<
» nu Dei, dC donat ea cui uult.quoniam eft auditor fapiens, Hacc funt uerba my
fteriorum.huc omnia fiint referenda.eo enim tendunijDeus dat bona cui uulr»
Suntergopraedonumbonaxqueutpoflcflorum. olegemperucrfam . Omnia
religionuhomines aflleclas facit,ut iUis in folidum ficeant qux hbcant:& fi quid
rapiant:fuum ftatim dicat,&Deum dediffe.ita collecfla potentia eft.ln rehgio^
ne uero animis inftillanda mihi ca arte ufus uidetur , atc^ tyrannus quiuis obo^
riens, ad coparandum impcrium armatus . Vt cnim omnia hominu gcncra in ;
fuam lentcntiam trahat,fi repcrit feruitia,nil pracftantius feruitijs efle aflerit, eo^
rum poicntiam futura dicit : ijfdem dicftis demulcct magnates , rufticos eadem
arte agit,transfugas profcriptos5& omne fceleftoru genus laudat, modo fibi pa
reant,omnia proipere iUis cefl"ura.Potentiam unam coparatum iri , in qua pro ■■
fuo ingenio omnes hberc uiuant, atcp uno calopodio pcdes omnium calccans,
doncc ad fcopu perueniat,tyrannidemcp in omnes exerccat. quod reucra Mu-
hamedes fecit.Vbi enim omnes fibi iunxitftatim oppreflHt.Et tamen hanc orii
deliflimi tyranni legem in Dcum referre,gens oculis capta non erubcfcit.Pau-
lo mox omnes rcligioncs Abraham, Ifaac, Iacob,Mofis tribuum Chrifticp eflc
bonas,&infua comprehendiait.ita nunc Abrahamitantum,nuncaIiorum»
nunc naturae legem fe traderedicit,ut hocProteo nil mutabilius inuenias.Ta-
cum hoc caput in fumma.nil aliud qua'm undecuncp multitudinem compararc,
cx omnibus gentibus fatagit.Quod dicit Chriftum non efle Deum,fecundura
hominem uerum eft:alias falfum. fcd iam fatis dcmonftraui . Deum propterea
habcrc participcm non intelligimus. Nam unus idcm^ Deus, potcns/apiensj
bcneuolus cft , trinus dC unus . ipfius fapicntia filius , loco non indiga , abse^
ternogenita,fibihumanitatcmnoftram iunxit, & ita Cuos animauit, utnullus
non fit pcne uifus deus , quod fine diuinitate homincs immurante fa<f?um non
fuiflTct.Superfunt innumcra in hoc capiie rcfutandajubi nil fanum eft : fed c«- .
teraprofequor.

Sora elnafatjid cft mulieres.in Medina fcriptum.t^j Ai'et,

Inhoc Sorah,de iurc mulierum potiflimumtracf^at^&rde bonis pupiHo.-

»>rum,qualegcconferuariadminiftraricpdebeant.ait:Accipitequoiuxorcsucv

" bis placucrit,binas,ternas, quaternas: &nifi timueritis,ne pacificc una rc-

»> gerc poteritis,quot potcrit cdomare potentia ueftra. Hxc eft fententia lcgisla

toris , quam 8C fi interpretes modcrantur , ad quaternarium numcrum tamen

eft arbitrariaj8^ ita cft in ufu apud magnatcs . Quam fit iniqua , 8C pacipubli.'

cae contraria, id iudicandum uel Graccis , uel Romanis relinquo,quum tamen

fumma libertatc naturali,& finc ullo Dei timorc fccerint uoluptatum omnium

periculum . Quac pax poteft eflc, ubi quatuor, aut quinque uxorcs cum ca^

rum liberis ueluti gregcmdomi alis c^quum uix unius neccflUtati S^uoto fa-

tisfacias ^ Quam erat prifca Icx Arabum fcclicior c^quac uel uni forori 12 fratres

maritos dabat ( licuerit illis lege carentibus negligere cognationcm ) quan.-

tomaiorquies &foelicitasubiuisgcntium,fcuciomi, feuforiscQuum acqualc

gedebeant uti &:corporc,&bonismariti,quis poflitucl unahoraitaacqui'

tatem feruare , ut non plurimae oboriantur querimoniac : quum umus libidini

uis

G V L, F G S T E t L I L I B» lU 17^

uix fatis uniis efle pofsit :" Ncc tantirm domefticum malu eft , ludkes ubiuis nil
audiuntjprxtcr mulieiumlitcs,repudia quotidie,quotidienuptias, dotium rc^
petitiones,addidioncs,maritorum iniurias,omniumlibcrorum mifcrias dC op
prcfsioncs: ut uno ucrbo dicam, nil turbulcmius autinfoelicius cogitaripotcft*
Indeinfo2lixfo2mina,uiricompar,animarationaliutuirpra:dita,adlibcrtatem
nata,locum uiliisimi mancipq obtinet,Ioris uritur, imperijs morebelluaf, no ra
tionc ducitur,pro libidine mariti. Acccdit inde , ut orphani innumeri fame pe^
i-eant,a fratribus occidantur,ut folida feruetur hacrcditas. ideo nec loco fratrum
habcntur,fcd ( nifi honoris caufa fcruentur ) ucluti pccora trucidantur. Nil uul
garius eft, quim principem Muhametanu tollerc ex mcdio fratrcs, regni^ au^
fpicia a fraterno (anguine fumi . non defunt qui liberos. Scio ego regem unum
JVIuhametanS) qui quum ad imperii! acccderct , feptedecim fratres nccauit,aut
nccari curauit:cognatos ucro totidcm confecit,non iure belli, fcd ueneno dC in
fidijs,uicppriuata, Noui etiam,qui liberos proprios occiderit.Hi funt legis tuac
cfFccfiusjUt homo, cuius caufa mudus inferior confiftit, cuius animam nulla tc^
ftimatio compenfare ualcat, quiorbis uirtute&beneficrjs excolendigratiana-
tus eft , cui uita a fummo Dco pro infigni munere data eft, fit uiliori aeftimauo^
ne quam pediculi , quibus quatuor mcnfibus in anno funt apud Muhamedcm
Jnduciaj.O mifcri homincsiquis uobis fafcinauit oculosr^Mafculum dC fosminl
fecit SC coniunxit Deus, ut nullas alias cxpetcret homo:coniunxit ita,ut nemi-
nifepaTare liccat,ut ne repudio quidcm locum ( pratterquam ob fornicatione )
Chriftusdederit.Muhamedes noux naturae author uult, more taurorum ii)
grcgibus,uarias inire pofle, maritum facramento ada(fl:um repudiare, ncc tan^
tum iemel reuocare , fcd & ter dC quater : ubi uero non eft locus rcceptionis,aI>
alio fubadlam, ueluti nouam denud duci fanxit , ut fit in illo ftatu certilsimum,
nil efl!e certi. Ne uero pam loci haberet lex prazdara , uoluit in pecuniar dC pof-
felsionis arbitrio cfliepofitum numerum^&admifcctinterim uxoribus catamit
tos cynardos, ad fuam lcgem conucrfbs.quamuis interpretes uelent illa expofi*
tionibuSj tame ucrus intcllccfius eft de prgpoftera Iibidine:quod ne uidcatur mi
rum,muIto maiora licent cum brutis. Vnde,ut iam notaui, funt apud Muhame
dicosfan(fliflimi,quibrutaincunt,Quodfiquisnegct,producamteftimonium
cx Sorat Sori. Ne autcm in re tam abfurda quicquam fingere mc dicant, Ara-
bicafubiungo.Phatirui flamauati uelardhi geala lechum , min anphulsicumu
azuagian , uemin elanhami eruagian, iedreuchum phihi.hoc eftiuerbu de uer
bo:Formator coeli dC tcrracdcdit uobis ex uobis coiuges,& ex beftps coniuges
permittit uobis in eo.Quid fibi uolunt coniugcs ex brutisc' nonnc opus fmdii-
tatis ueftrx < Alioquin cnim, qu? fieri poflTct^ut quod horrct ccclu dC terra,quod
ne audire quidem ferocifsimae barbarifsimaccp gentes fuftincnt,quod cxtcrx le
ges omnes uindicantpoems accrbifsimis, efl!et apud Muh::mctanos pro fancfii-
tate,&^ ca non uulgari,nifi a ueftro diuino legislatore authoritatem haberetdn
terpretemini ut uolueritis,certe id no rideretunprobarcturqj ctia a fumma au-
tlioritatc uiris , nifi lex aflenfiim prarbcrct . De cyn^"dis intclligi in hoc capite,
non eft dubium.nam ideo fcEminarum trac^ioni adiunxit illoS)& uultMuflul-
manos fieri concubitus grat/a(quod Si alibi fcriptum cft,nc hic putetur dubiir)
Conditione feruili omnia hominum genera habetis intcr uos , nec folct MuC-
fulmanus Mufllulmani efle feruus . no oportcbat ergo conucrti fi cfl!cnt in alios
ufus,quam ciinopales comparati . Sed auditc rogo ca:ciisimi homines,compa-.

rationcm

cc

DE ORBIS CONCORDIA

rationem Icgts diuinac 8C ueftrac : &: hoc argumcnto cdocfii, fateaminf parte faU
tem legis ueltre elTe a diabolo , Mofes de utrocp fcelere ita diuinitus fanxit:Qui
dormierit cum mafculOjCoitu foemineo ( id eft coitus caufa) utcrq? opcratus eft
ncphas: morie moriantur, fitcp fanguis eorum fuper cos. Hacccft drauci dC cy^
nxdipoEna.ScquiturpauIop6ft:Quicuiumento6nrpccorecoierit,mortemo^
riatur, pecus quocp occidite. MuHcr ^i fe fuppofucrit iumcnto, fimul interficie-
tur cum eo , QC fanguis eorimi fit (uper eos.Hacc funt ftatuta quac a Deo fxmt,8C
Mufllilmanis contraria. Ideo pubhce profitcntur fcorta iuuencs in omnibus
Africae locis . uidi Tunifrj catamitos cynacdos uocc cxcrta in foro fe cxhibcn^
tes : uidi fancflos in omnium admiratione haberi , 8C digito oftendi , quod afi^
nas autmulasiniuiflent.Hacccft fan<flitas.MiIcs fiin cxpcdiuoneducatmulic
rem,punitur:fi cyn^dum,licet,funt ifta legis Muhamedis placiia, funt cffecf^.us»
O mores , 6 tempora, 6 infochcem iurpiiudinem,in naturx pernidem copara^
tam:& tamen (^i dijs placet,legcm naturalem S>C Abrahami docuit>dedit, cft pro
fcflTus. Quod more feruarum uxores uerberibus uult regi, pro fua humani-'
tate id facit, ut idem in 15. (uas ei liccrct. Nam qxnim cfl~ent a diuitibus familijs,
non poterant ferre iniqui fpurcicp prophetac mores, ideo leges lorarias illis dicc
bat. Caeterum in caeteros homines totus beliis ardet , hortatur ad prardam, om-
nia bona efl"c dicit corum qui rapere pofl[unt,&r taha praeccpta inculcat . Miror
ucro quipofsit dicere nuUasefre contrarietatesinhoc Alcorano,quumnulla
fcre pcriodus no fit alteri contraria:quod iam docui in mulas,& iftis patet. Vo
catur Muhamcd Muftapha, id cft uniucrforum redcmptor, &C tamcn nulla alia
Lnguam aut gentem quam fuam habuit . Dicit in multis locis Chriftianos 6C lu
deos faIuosfore,dcmum dicit alibi fuos tantum,&ahbiomnesIeges bonas.Eft
ubi dicat, non debere nifi cum modcftia fuam Icgcm ingerere, in toto uero AL
corano fcre nil aliud quam de fanguinc agit. Dicit fibi mifllim Alcoranum prt'
mo,alibi Mofi.Item Abrahamum fuifl"eprimumMufliiknanum: alibi uero,fU
bi imperatum , ut eflTct primus Mufliilman . Probat condemnatos Sodomitas,
dC tamen tribus in locis eorum fcelera comendat : alibi omnia pcccata a Deodi
mitti,alibi ncquaqua criminalia.Quis omnia cogat C plus fatis eft.Pcrgit ad ca>
teras blafphemias,& fcopum,in quem hanc legem excogiiauit, 8C ait: Et inv
}> pietaseorum (ludacorum) Si^ucrbum corumeftcontraMariablafphemiama-
5> gna. Verbum eorum eft: NosoccidimusChriftuIefumjfiiiumMariac,prophc^
s> tam Dei.Sed nequaquam occiderunt eum, ncc CTuciHxerunt eum: fed illi puca
s> ucrunt, fcu uifum eft illis.aut ut Galiicc Arabica reprxfentem, il lcur a femblc«
huc omnia tendunt. Quomodof heus 6 peftis orbis , non te pudet contra totius
crbis tcftimonium infurgcrecfatentur ludaei, femiunt, dcuoueni, quod ab cius
iTiortcfintubiuisterrarumferui.Romani,Gr9ci>Ethnici,Chriftianijipfeiude3c
Pilatus, qui de eo ad imperatorem Tiberium fcripfii, innumcra hominum mi-
lia in CTUcem acfium uiderunt , furrcxifl^ audiuerunt, facris litcris eft traditum,
crucis miracuhs confirmatum,martyribus approbatum. Non mirum cft te tam
ncpharia dC abfurda fcripfiflle, quum tam claris cotraueneris. Farc age, qui ficri
poteft,ut in iudicio ante ommum oculospotuerithomonoiifsimusfupponii^
Num aliquando contigifle legifti f ficri non poieft . Quarc tc impic mentiium
cflle fatcare oportct. Volcbas hac arie dici gcneralis redemptor apud im peritos,
du qug flmi probatifsima negas.Crcdidii rudfs plebs^fuifTc id iniuriofum,quod
cmnibus eft uenerandum dC falutarc.Poflx ucro inflorentifsima urbe homin^

fubftiiiri,

G V u p o s r E L L r L I B» l u Ifil

fiibftituij&r uelut pcr fpc(!lra atc^^fafcinatione alium loco eius fubmitti, quis crc
<iatc' fuit in crucc adusjnec paru quidc teporis.nam ferme fex horis fuit fuipea-
(us, tribus uiuensj& a tota urbe ( in qua pafchac caufa ex toto orbe cofluxerant
ludaci ) cofpcdusjtitulocp notatus»Ver5 no crat cotra te immorandii in re tam
dara.Tibi omniapermittas oportet,quij ita confefsis cotradicere audes» Scquit
paulo poft. Et no interfecerunt eu ullo pa(flo,fed extulit eum Dcus ad fe, dC eft <c
Deus ueneradus fapiens.et fi gens edinica credat in ea ante morte eius,et diem «
iudicij, erit ipfis falus» Vt tollat meritii mortis eius,hoc adiungit,Deu ad fe illu «
eraxifle. 8C quu omnes qui de eo audiebant, uellent in illu aedere, dicit fatis h a^
fcere illos teporis ante diem iudicif ,quafi fit poft morte credulitati & fidei Iocus>
dC tan^ fit adhuc moriturus Jfta funt fcripta ad fafcinandos oculos animoru,ne
ab illo nouo propheta defcifcerent, & Chriftu uitat uiam fequerentur, Abblaa-
dicdo imperitis hoc ingefsit,quifacile credcre poterat, ludgos iniuria id dicere,
6C nobis probrofiim efte.timore uero mortiSjDeum fibi amicu homine accerfi-
«ifle fecile credebant. Sed hanc hominis impietatem audire oportet, quaiti ad-
nedit ueris. Certe Icfus Chriftus nil eft nifi filius Mariat,propheta Dei,& ucr <«
bum eius , quod deftinauit ad Mariam , dC fpiritus ex fe.Credite ergo in Deum «
&prophetameius, 8<rnedicatistrinum.Completebonumuobis jquianoneft <c
Deus nifi unus (cui fit laus) nec eft ei filius. N os itidem dicimus in muItis,Chri
ftus eft filius Marix,propheta Dei,uerbumc^ cius, ex fpiritu fan(f^o conccptus.
Quod autem non fit trinitasjnec Deus habcat fifium, impudenter fimul 8C im^
prudenter mentiris,nec quicquam Dei habes,quum illum more humano xfti--
mes.Sed ex te accipia,quo pofsim te in uiam ueritatis reducere.Tu fatcris Deij
habere uerbum , 8C Chriftum effe uerbum Dei . uerbum quidem more noftro
Deus no habet, nec enim loquitur qui corporis expers cft. Verbum igitur Dei
ab acterno cfTe cum Deo, non negabit Maurus : nam nulla noua qualitas Deo
accidere poteft.ab acterno igitur habuit uerbum fecum,&: fpiritum:ergo nccef^
fc eft ut fit trinus dC unus Deus,ex concefsis.Sed quamuis primo libro amplifsi-
me fandlam trinitatem fum perfequutus , explicarec^ tentaui,tamen paucis hic
repetere argumcnta non grauabor. Deum efle inter nos conuenit.Quare ucr^
bUm uocauit,quod inChrifto homine fuit uidendum.Omnia uocabula quibus
de Deo aliquid fignificatur,funt a noftrorum fenfuum dC intelledus ufu petita,
undelicet quandam coniecfiuram de diuinitatisproprietate cognofcere. Vcr^
bum primo uocamus animi 8C cogitationis indicium,promuIgationcm, 8C ex^
plicationem.nec enim unquam quid in animo lateat, nifi uerbis explicctur,in-
notefcet.ea notio quam de rebus concipimus, ut tota fuit in fe, ita tota eademcp
cxplicatur in uerbo.nec enim quicquam aliud eft uerbum, quam cxplicata no^
tio. a conceptione 8C uerbo procedit efTedlus , qui nil aliud eft qusm quod con- .
ceptum 8C dicf^um erat. Ita etiam in Dco uerbum dicimus potentiac eius expli-
cationem, qua uenit in effedum , quicquid in his infcrioribus eft.Itaque Dcus -
lotus eft in fua potentia,totus in uerbo 8C fapientia,totus in opcre,uoIuntate,8^
effec^u . eftop fancfiac trinitatis uocabulo donandus, aut omnino negandus. nec
cnim fine trinitate eflle poflet, ncc quicquam fine illa fiibfifterct ♦ Nam antc rcs .
conditas oportuit cfTe prxpotentcm Deum , 8C necefTario etiam fapientem. na
fruftra cris potcns , nifi fcias uti potentia ♦ nec fatis fuit cfTe potcntcm 8C fapicn-
tcm, oportuit accedere uoluntatem 8iramorcmagendi,apotentia8irfapientia
Dei procedentem; Potentiam Dei uocamus, Deum totum 8(:patrem : fapicn-

q dam

I8i DE ORBIS CONCOR.DIA

tiam uocamus, Dcum totum 8C filium : amorem SC uoluntatcm, Dcum totn dC
(piritum fancftum.Dicimus etiam patrem Deum omnipotentcm , eius uerbum
hlium Dcum omnipotentem , Dcum etiam illius ubiq; eftecftum fpiritum lan^
<fium . Impofsibileeft Deum finc illis proprietatibus agcre, atqui agere in onv
nibus patet . N os a fimili oportct polTe , fcire j uellc , antcquam quicquam aga^
mus.lnomnibusartibusoportctc(Tefo2cunditatem,proccfsii,amorem,deleda
tionem.ucrbigratia,fitHgulus>oporteteum haberc artis fa:cunditatem, di tan^
tam potcntiam , ut abfumi ufu non pofsit : &C illam non tantum latcntem , fed
procedentem in e[iedum,quod finc uoluntatc dC amorc non poteft fieri.Ignis
quum calcfacit,aut difgrcgat, oportet ut fit inexhaufta agendi potcnda, & pro^
ccflu eius afsiduo,&r quadam naturae delecftationejUt agere naturaliter amet,fl^
non pofsit no amare.iiacp tria illa flini una potcntia ccrtis proprictatibus diftin
(fia. . fcecunditas ignis, totus ignis eft:procc(Tus acfiionis ab igne,unus idcmcp i^
gniseft:illeagendiardor&amorjidcmignis.nccprimumeftfecundum,nccfc
cundumtcrtiumjautediueifo. itanecfunttresdijjfcd unus cftDciis.NonpoC-
fct igitur Deus hoc paifio no gencrare filium ab xterno,per fapicntiam rcs fiitu
ras ut prxfentes cognofcendo, crcandocp, hoc modo dicimus Deum habere fiU
lium,fapientiam,uerbum.Quip1urauolet, redcatadprimumlibrum.Malecr^
go dixit MuhamcdeSjDeum non habere filium,nec efte trinum & unum . Vo^
lebatita eucrtcre omniaplacita noftrar religionis , ut fuam nouam cum nouo
„ Deo,maIiauthore, utiamuidimus,introduccrct. Subiungit: Nonncgabit
„ Chriftus quod fit feruus Dei,ncc angeli Dco proximi. Nunquam negare uo-
luit, quatenus homo cft,fe efte feruum Dci,cuius formam accepit,iit feruos libe
ros redderct quatcnus crgo Deus eft,totus eft aequalis patri, proprictate Sf pcr--
fona differens » quatcnus fuit homo , uoluit humillimum & abicc^ifsimum di^
gnitatis gradum iubire , ut qui fummus diuinitatc erai , cftet conditione huma^
nainfimus, acceptatamenex uirginecarnc, nc quam labcm fublaturus crat,
eam in fcreciperet. quauis 8cf noftro modor.atus, potuifTctpcrinde clucrcnos,
diuinitatis praefcntis bencficio. Nam in uno copofito ( fi tamcn loco diuina po
tentia arcflaripofTet^diuinitatem totam animam aut animum QC corpus uniuit:
quod iunclum,in coelum fecit crcdcntibus fcalam. Vcrii de hac prophctia fatis.

SORA ELMEIDEH, ID EST CAP. MEN-
/f, i» l\eim<t fcnptm.

Hicdcdelc(5u,ablutiohibus,cttammultisalijs, uthabeatfibiAlcoranuhoc

- priuilegi] , quod incompcndium duci non pofsit . Dixitinfuperioribus qua--

i-i tuor cfteprohibita,n5clongcplura.Prohibitijeftuobisneutanunimorticinio,

»5 fan^uine,carnc fuis,5<: animalis fine Dci inuocatioc nccati carne^fuffocato, am

»5 bufto,oppreiIb,quacu(^ruinapercpto,&quicquid attigcruntfcr^. Hocpoful-

ad inconftantia 8C cotradiAones hominis indicandas. Nolo fupcrftitioncs ab

lutionu attingerCjSc!' puluerc illitu faciei loco aqujc rccitarc.Sibi habeant. Cotra

« nos hoc habet. Et ex illis qui dix crut,nos fumus Chriftianf ncs (Dcus)appro

9> bauimus fidcm eorum, dC obliti funt id quod rccordati crat, & difTcminauimus

>3 intcr cos inimicitias Sf iras, ad dicm ufcp iudicij, SC ncquacj^ Deus cft inter illos,

in eo quod faciunt. Fidesnoftrapcrtecftbona,8:raDeoc6fi'rmata,qucadmo

dum paulo antc fcripfifti dcfiliis Ifracl.crgo quicunrpfub fancHis illis legib.uixc'

rCjmandata feruaiido, funt a Dco probatijratione bonitatis dC legis obfcruatar ►

<ft

GVL. POSTELLI LIB, 11. Igj

eft crgo kx utracp (anda dC bona , nec uf tium habens, Si homincs crgo qui fub
catege agunt,altercantur &r cotenduntjquu lex fitbonano poteft:obh'mari,aut
diminui eam ob rem.ut Ci quis dicat auru effe aurichalchumjahus aes Cyprium,
quidam ferrum plumbumjahj pauci auru uocent, dC appellent, non ideo no eft
femper auru.Nam ut uulgo dicitur , propter afhrmationes 8C negationes nil in
reru fubftantia mutatur . JHrgo propter akercationes noftrorii,aut quoruncfic^
noftra lex non poteft mala elfejetiam d multi obliuifcantur. Eft enim tot litera^
rum monumentis (cripta SC icruatajUt nunquam in obliterationem uenire poi^
fit , nifi toto orbe eucrfo . Quodfacis Deum authorem (ecftarum 8C haerefeon,
dC mali, nonne tu es omnino impius, quiDeummali authoremfacis c^ Nam fi
bonum eft quod femel dedit.malum eft euertere. Quod Deus non fit inter no^
ftros,(nam quos eos dicas, non aperis) id fi de Neftorianis,Iacobitis, Arrianis>
dC caeteris impijs hgreticis dicis,8C nos fatemur:tantucp abefl^e dicimus,ut Deus
fit intcr illos , ut diabolo perfidiae authore fint ad^i . Si uero de conftanti ilia de
Chrifto 8C euangelio opinione , quam ecclefia catholica per manus Apoftolo^
rum S^rfucceflbres eorumaccepit,teimpie dicere conftat . Sigillum potentix
Dei fuit eritcp femper in eccIen'a,quod teftati funt fan(fti miraculis, 8C diuinis o^
peribus cIarilfimi,duobus totius orbis clariflimis imperrjs SC regnis infinitis
probatiflimi, Quumimpiorumhaereticorum (nififortafle aliquisfuitgccticus
6C prajftigiator) nullus unquam aut miraculis,aut uitx puritate,aut uUa publica
pacefit potitus , Quum itacp diabolus non potuiffet ullam focietatem perfidix
xn fidelium perfuafioncs cogcre,armauit Muhamedem in pictatem 8C religio^
nem,gIadiocp in naturc ruinam eft inftrudlus.Vnde non mirum eft,inter illius
lecflatores cfle faltcm yo.fe^fiaS) ex quibus una tantn faluabitur. omnium enim
hxreticorumucncnainfeunusrecepit Muhamedes.fancflam trinitatcm cum
Sabellio ncgat.dicit Deum cfle,&r animam Dei,binarium poncs in diuinis:ubi
uidetur fentire cum Arrhio, uttollat e medio Chriftum.Crcaturam certe putat
Chriftum cum Arrhio,cuius ob blafjjhemias uifcera in feceflum funt emifla, di
xiina certe uindi(fla.Hominem fancfium tantum Chriftum fuifle , id habet com
munecumCerdone,&Marcione, cum Nicolaius multitudines SvTgrcgesu^
xorum probat,paradifum in luxu cum Cherinto ponit.in fumma. nuUius hacrc
tici peftis abeft ab Alcorano, ut nullum abfuit ab eius authore uitium , Non po
tuit uero, ut ad rem redeam,noftra lex aut ludatorum mala fieri ob ambiguira--
tem,obliuioncm,neglc(fJ:um:fed uitium fuit in illis,qui inculcare eam dcbcbat*
wt non eft gemmae aut auri uitium , quod lateat , femper enim aurum cft: fcd id
eft negligentiaf,&:ignorationihominum(facitaefl~e) adfcribendum. Nonfuit
crgo opus alias leges reperire, fed illasbonas neglecflascp inculcare oportuit.
Sed pergamus. Heus uos naturae legibus utentes (ita enim intelligit habcn* je
tes librum,quod interpretes dixere , uiri legum ) uenit ad uos propheta nofter , <c
multa explicaturus ex ijs quae uos latent de libro , 8C celabit uos in quibufdam. cc
lam uenit uobis a Deo lux, 8C liber explicatus , cum quo dirigit Deus eum qui «
(equitur uoluntate eiusj&f uiam pacis^&T educit eum ex tenebris ad luccm cum <«
prxcepto fuo 8C dirigit eos ad Tzirat muftechim,id eft ad punc^tum redum AI «
corani , Vides humaniflime Ie(flor,quibus fe dicat mifliim:ipfis gentilibus.ut il
lis adferatlucc naturalem.Nonne unufquifcp circumfert iudicium naturale,ita
m male agcndo fit inexcufabilis ^ ergo fruftra etiam Alcoranum dat prxcepta.
Nam quod docet dicit^,aut eft fecundum naturam^aut contra.fi primu,id fru-

q a ftra

jC!4 . DEORBIS CONCORDIA

ftra fi't,quiim in omni hominc fit ludfcium boni 5C mali, 5C liberum arbitrfrm^

undc non clt locus ignoramiae aut cxcufationi.nam Dcus naturalitcr cmnibis

apcruit.Si cft contra naturam,iam non eft audicndus . crgo utrinc]; fruftra fci i-

pfit.Eftaliquidccrte humanoiudicio fubhmius,ucra rchgio. N:.muckiptatcs

omncsfuntfccundum naturam,&.'tamenillampcrdunt,nifi ccchtus admcrie

tus hcmo ab ilhs dchftat. Si ergo fola naturx lcx fcquenda cft , in uoluptatcs &

uftia proniruamus, pratfcripta contra animi & corporis pcftesncgligamus.Se

cundum naturam enim funt omnia uoluptatum gcncra . procliuis uero ad ma^

lum homo eft,ab adokfcentiatut quifqi in fc iudicat,dum f^ pc committit,qucd

poenitentia rctracfiat. Si natura in nobis ncn cflet ex prcpaginelabefa<ftata , dC

iiadcprauatautnostranfuerfosagcrct,mcrit6illiusprac(criprum fatis efte dice^

retur,ncc opus alijs legibus unquam fuiflet. quum autcm teftimonio confcicn-

tiac ca quotidie committathomo quc malaiudicat,ncuit malum,&^ per fc cmcn

dare nequit.Itacj;natura,ut nuc eft, finegratia Dei per Chriftum inftaurantis,

nunquam falutem potcft cofequi. Sed poft captatos ludaf os, & Chriftianos, o^

pus erat etiam abblandiri dC (c infinuarc ethnicis : quod idco familiarius Muha

m cdcs facit , quod cS illis fucrat educatus . Nam eo tcndit eius oratio , ut eos in

» bellum trahar.inquit aiit. Et idco errant quidicut.qucd eft Chriftus filius Ma-

rinc.Iafatis&primo&iftoIibrodemonftraui.impcflibilefuiflreChrifioeaquac

fecit,8^ difcipulis cotulit, facere, nifi fuifl^et 8^ homo &! Deus. Vide cuangeliu»

Mortuos fufcitauit prcprio nomine , d^mones fugauit prcprio ncmine , mor^

bcs fanauit prcprio nomine:omnia miracula no inuocato Dci ncmine,quauis

patri fubie<^us,cdidit.quod,nifi fuiflx:tDcus,no potcrat.Eius difcipuli in ncnri

nc eius cade fccerc.fi*' maiora,ut erat pollicitus. Prophetaf in ncmine Dci inuo

cato miracula cdidcrc.fta nullus quaufs fancfJfflimus quicSipotuitjfinc fnuoca^

lione Def .f nfolf tii gpctrare. fuft ergo Deus lefus Chrf flus ab xtci no cft, erf tcp.

inremporeuerohomofadus,naturainuerefideIibusimmutauit>uthorrerent

uitfa peius mortc morteipfam ultro ucritutandi caufa appctcrcnt, alqshcmini

hus no fibi ufuercnt:cotra qux omnia faciunt natura duc^i. Ncn funt crgo bla-

fphemi qui Chrifiu Dcvr dicunt,fcd fmpfj & damnatf qufcuq; fd ncgarc audcnt.

>» Scquftur. Dic,8^ qufd prohfbcrct DeiJ fi ucllct occfdcre Chrfftu,& Maria ma

)) tremcfus,8i^ quctquotin tcrra funtcDcus cnim cft rcx cceli, SC terre , 8.'c.Pcflet

quidc humanitatc Chrifti & Dei ad nihflum reduccrc.dfufnftatcm ncn pcflct,

N a nfl fimplcx potcft in fe infurgercquantominus DeuscMaria uero Sl Chrf.-

fti faaofant^ta humanitas fato ceflere.ncc cnim dux it Dcus prcbi c mcrtcm di

gnam,qua in omnes homincs etia fancf^ifllmos locii habcre uoIuit.Peigamus.

„ Dicut ludxi dC Chriftiani,Nos fumus filii Dci.St' amici cius.Dic,fcd minimc

„ aftligcrct uos in pcccatis ueftris . Itacp eftis homincs.Ex his cnim ouos creauit,

„ cuius uult mifcrefj&^ punit que uult. Quid infcrs hcus propheta: Nos fumus

amici Dei (fac ludaeos poft necatum Chriftum cflc bonis pares) ergo in hacui^

ta nil mali ob pcccata noftra pati,aut etiam fine malis.non dcbcmus affli(fticni-

bus urgcrirNonnc tu dicis fa*pc,iftas cpcs nil cflc , ncn cfTc hanc uitam nifi lu-

dum:quomodo ergo uis optimcs bonis dcnari fn hac ufta:quu ipfa uirtus, quai

cft in hac uita finis uiri boni,fit in arduo pcfita , &.' quum fit in pcrpctua acfticnc

dC labore prxfcnsuitse fccpusrSi uirtutcm fcqui cft cflc uirum bonum,quod fa.-

tcbercuclis noIis,qui hcri potcft,ut ueluti hlius SC amicus Dei,quoquis erit mc

lior, pluribus laboiibus molefiijscp 8(fpocnisprematur:nifiquiaquem dilfgit

Deus,

G V L> P 0 $ T E L L I L I B» I U Iff

Deus caftigat, N unquam corporc infoelf cem putarut illum philofbph j, qui uir-»

Cute ipfam toto conatu expetit, appraehenditjexercet.Ergo non ideo iiint infoe^

lices Chriftiani quod corporalibus poenis,fortunaru expilationibus afficiantur.

funt uero loge foeliciores , quod potius illa patiantur,quam ullo pacflo a Deo de

fciicant^aut lux legis prxlcripta infringant.Si uirtus habere opes, carere mole^

ftr]s,quid tyrannus dC lapis c' nonne ille fceliciisimus, qudd omnium opes corra

ferit, eft futurus:faxa uero, quod fumma doloris carenua fruaturcTu te prodis o

propheta.Epicurifummubonumprobas, fuillam uitahumanarprarfers, quum

omnibus corporis delicijs affluentes,amicos Deiputas ♦ Nil habetin hacuita (e

dignum uirtus. Dcus,dC uita futura a:ternacp,eft eius praemium.Rapiunt rapi^

cncc^ tyrani aliena pfjs hominibus patientibus , nec erunt homines ahud quam

hominesinhacuita:iIIiboni,himaIi.Deuspunitquem uult, & miferetur cuius

uult.mifericordia uocas,fortunac (pIendores,opes,uoluptates,fama:po2nas aijt,

humilitatc,patientia,toleranu'a,iuftitia,&^ fimilia,quac tamen nos habere quam

opes malumus.Habuifti fcelicitate tuam in hac uita^tu 8C tui fimiles, futuro cari

turi prxmio» Quid fubiunga de fabula duoru hominu,quos uoluit prafmitte^

re Mofes, quu de toto exercitu in facris fiat mentiofnon refuto quod eft a facris

alienu.Quid de coruo,qui exiuit ad quaerendij fbciuCNonne funt hec cotra fd«

cra c' Exijt quida ad cadauer fecijd6,fed non erat alius coruus extra arca,cii quo

CQueniret.Preterea Noach,&no Deus eummifit.Quii dicitMuhamedes,qui

no iudicat fecundii prgicripta Mofis eft iniquus:nunquid fibi dica dicit,qui fere

ubicg diuerfa tradit dC fcquiturc^De Chrifto uero ait: Et deftinauimus in uefti- <«

gqseoru(prophetarij,dequibusfupradixit)IefumfiIiuMarix,certifsim5c6hr *«

matorem legis,& dedimus illi Euangeliii, in quo lux eft 8C direcfiio certa, ad ea ««

qua: de lege habentur > SC in dire<fiione firma metuentib. ut iudicet gens Euan^ «

gelij deeo quodimmifitDeus in ipib. Etquino iudicantiecundum quodmifit <«

DeusineoEuangelio,funtiniqui. HoceftEuangeli] eIogiu,quodrecipimus

u^ti ab aduerfario.hoc uero dabat laf obitis 8C genti Bahyrang,quae fe illi iun

xcrat , ut tande donarent illi efl^ mifliim propheta ad gentes lege utentes natu^ '

rali. Ad quid Deus poft leoe terroris dC legc gratiae,feruauit id quod erat prius,

dC fecit pofterius C Ide plane proHteri pofllet quiuis ethnicus rudis SC imperitus,

fibi datii efl[e coelitus lumen naturale,quo appetenda fequeretur,fugienda uita^

ret, quiciicp gladio fretus arque fuit propheta atc^ Muhamed. Quamuis aut funt

bonae dux Ieges,& in omnib.falus fecundii Muhamede,tame paulo poft magi- .

ftratupermitti Chriftianis aut ludgis uetat : nil aliud quam potentia dC tyranni-

dcmcaptas, quum Chriftus magiftratibus omnib.&^ principib.obediriiubeat»

Impugnatores animat pofteamil timerc debercut rapiant quaccucp no creden^

tQS pofiidet.Dei enim eflebona,cu dare cui uult, affirmat. Vultdemum quauis

uia adoriri 8C trahere in fuam fententia Mechenfes ethnicos. Et ii, inquit,reci <c

peretis legcm 8C Euangeliii,8^ quod eft deftinatii ad uos a domino ueftro,tantu cc

haberctis ciborii,ut elset fiipra uos SiCfub pedib.ucftris. ut omnes cogat in una

lege,impoflSbiIe quide,donat uentris fo2licitate,qua 8C bruta ipfa nos prf cedirt»

Deinde ait: O ethnici,nil poteftis donec recipiatis lege 8C Euangehu,&: quod

milTum eft uobis a domino ueftro. Miror Muhamedici,quii tot tanta^ teftimo

nia legis 8C Euangeli] habeatis,cur no creditis Euangelio,& ChriftoCcur Chri-

ftianos perfequimini, optimii hominu genus. Aut ifta falfa fum,aut uera.fi falfa>

Ux ueflra mala eft ♦ R uera, noftra funt aedenda.Quii aiitintroducit Chriftum

q 5 loquentera

(C

»3(5 DE ORBIS CONCORDIA

loqucnte ad filios Ifracl,quod fcruiantDco illius S^ Deo illora, unde infcrtnort

eirc Deu:nil f^cit cotra nos. Na quatcnus homo eftjferuus Dci eft.. ut dixi:qua-

tenus Deus, ar qualis Dco patri elt.Qiiaeciicp dixit fecitue ut homo, adhibito no

miuc Dci fccit:quaccunq} ut Dcus,more Dei dixit aut fecit.QuQ fufcitauit mor

tuos.fimpliciter dixit Surgc,&furrcxerut.qu5 fanauitleprofos, dixit, miidare,

&:funtmundati.quuimperauitda?monib.dixit,obmutefcefic'exiabeo.inom«

nibus miraculis nil nifi fuo nominc fecit:quod niCi fui(IetDeus,nunqp potuiflet*

At mihi obijciet aliquis, Si fuit Deus nil ignorare potuit.Rogantibus aiit Apo^

ftoIisdcdieiudicq&reftitutioisIfracI,dixitncfcirefe:quodueIutihomodixit,

quonia no expedit nobis fcirc tcrminii ultimu^feu uitx,fcu mundi . impij enim

fecure impietatem exercerentj& fumma fecuritate:quQ nunc de die certiisimac

mortis incerti.nil tame no comittunt fcelcru. No eft, inquit,ueftrii fcirc,tempo

la dC momenta,qux patcr in fua potcftatc pofuit. Timor aducntus Dei QC mor^

tis eft fempcr in incerto habedus,uirtutis dC bonigratia. Quod aliud argumen

tum adfcrt,Ideo no uidcri Deum,quod ipfe dC mater eius comedcrint : nil repu

gnat,corpus Deo iuncftu etia comediiTe, quod ut ucrS humanitatc poft refurre^

tfiionc teftareturjfecifl^e legif, ufuscp cibis eft. An ideo animus nofter eget cibo,

8C comedit, quod corpus egeat cibisr&T tame animus eft diuinus &r immortalis»

Vifa funt etia (pedtra angeloru apud A brahamG, dC Raphacl apud Thobia co-

mediire,aut epulas abfumpfifl^e:nc abfurdu putaremus,Deii homine comedifle

& bibiffe. Qiiod nos dicit affirmare trcs trinitates^mcntiturjncc pctuit unquam

fcire quid lit Deus aut trinitas. Dicimus uni5 folu elTe Dcum,unii S^ trinu,trini3

munitatCj&Tunuintrinitatc, potentia,fapientia,amorc:a quo, pcrqucm, &rin

quo omnia, finc quibus perfonis nil potuit potcftue in cfle deduci. Nam utfac-

pius dixi, dc uobis Muhamedicis itcru dicojpotcntia per fe fme fcicntia aut fapi

entia, nil agit, potcntia dC fapientia nil agunt nifi ex uoluntate dC amore perpe.-

tuo agendi,quod in tota natura eft,ncc polTct ficri nifi eflct a principio. Nil ctia

dico,quod uinum dC fritilli recreationem prohibeat.Iam enim fuperius cficndi

»> qua rationc id fccerit. Nunc unum clogiii Chrifti iteru fubiungo.ait: Die con

« gregationisDeus dicct prophetis,quidnam cupiuiftisCdixerunt, ncnhabcmus

j> f(ientia,quonia tu es fciens &: abfcoditus.Quando dixit Dcus, 6 Icfu fili Mariac

» recordare bcnchcii mci,in te SC gcnerationem ruam, quod formaui te de fpiritu

» fancflo , alloqucbaris homines in cunis dC fafcijs , & quod docui te Iibrum QC (z^

3> pientiam, & legem, SC Euangclium , & quando crcabas cx luto figuras auiimi

>> cum praccepto meo, &f infuffiabas in eas, &:fiebant aucs cum pracccpto meo, bC

» fanabas pforas bC lepram cum prxcepto meo,&: quando fufcitabas mortuos im

»> perio meo,&f quando inftitui filios Ifracl per te, quando ucnifti ad eos cii fapien

» ria.dixeruntucroimpi] cx ipfis, noneftnifi incantatiomanifcfta,&'quandore

9> uelaui Apoftolis,ut credant in me &prcphetam mcum.Dixerunt,credimus et

» teftis es.eccc nos fumus fidclcs.& dixerunt Apcftoli 6 lefu fili Maric, nunquid

j> obedicmusdominotuo,quimifitadtcdecarlomcnfamcdixit, timetcDeum,

» fi uos eftis fideles.Dixcrunt, uidetur nobis quod fi comcdamus ex ea ( menfa )

>5 confirmabuntur cordanoftra,&:fciemusquoniam iam crimus confirmaufl^

» ccrti , & erimus pro ea ( menfa ) tcftes , id eft martyres . Dixit Icfiis filius Ma^

95 riac : Dcus domine nofter, mitte ncbis coenam fcu mcnfam de ccelo, qu:t fit no

53 bis firmamentum , & nobis S)C pofteris noftris , dC in miraculum abs te , & dita

95 nosj quomam tu es diuitum optimus.Ecce cgo mitto cam ad uos,5^ qui ex uo^

bis

G V u P O S t E L L r L t B» 1 1» tS:^

bis itnpius pofl: illam fuerit,uici{car eum , ut unicu 5C inauditu omnfbus feculis **
8C gctibus iit cius fuppliciu. Et quado dixit DeuSjO lelu fili Mariae,tu dixifti ho "
minibus.rccipitc me &f matrem mea, duos deos , practer Deu : dixit,laus fit tibi ''
domine,id cft abfit ne fiat hoc mihi, ut hoc dica, quod in me no cfl: uerii. Si dixi "
hocjtu nofti illud^tu fcis quid eft in anima mea , ego nefcio quid eft in tua, quo^ "
niam tu es fapiens abiconditus,&^c. Omnia iuperiora huc tendebant,ut ipfum
iaducerct,negantc fe eflle Deu omnifcium . ideo omnia adfcribit imperio Dci,
tiecnos omnino negamus a Deo patreprofe<fia . naquauis diucrfa eftperibna
filtj a patrCjid cft (ut famiharius dica) fapientia a mente dC potentia,tamen quic
quid habet fih'us,habet a patrc,cum fit una dC eadem diuinitasjin hoc differens,
C)u6d fipientiac iundu eft corpus dC anima noftra,non patri aut potentix. Idco
dicit Chriftus, Omnia mihi funt tradita a patre meo . Itaque adfcribit illi omnia
quxcuncfj habet,quum etiam fit Deus. ut tota cogitatio cft in toto uerbo, dC to^
tum uerbum in cogttatione, 8C totum uerbum 5C tota cogitatio in effecflu, amo
re,autuoIuntate.OMuhamedici,fitChriftusqualishicpingitur,nonfitDeus,
utcr pracftantior > Chriftus an Muhamedes :■ ex uitis 8C h<fiis dcprehendere li^
ccu Quod ucro dicit de facramento altaris,elle impetratu a Deo,id uero uult
adimere Chrifto,quum in eo fitreucra corpus ipfum Chrifti.diuinitatis 8C hu^
inanitatiscompos,quodnopoteratnegareefl^diuinum.Namcrcbramiracu-'
ia prasfentixdiuinitatis in eo mortis Chrifti facramento feniper funt uifa , qui^
bus fcatct prifci ecclefiac docflores- Imponit uero ignorantiam Deo, quu arguit
lefumdixifliequodnondixerat.Namhocuultinferre: Nunquam hoc dixiflTe
Chriftum,8i^tamcnDeusarguit.itacpeftignorans,iniquus,iniuftus,ftultus,
idololatra , homicida deus Muhamedis: quibus titulis nullus efl^ creditur. Sed
ad caetera uenio»

Sora elanham,id eftbonorum.xcJ^.aiet.in Mecha faiptum.
Nugas ftatim in principio profcrt , quum loquitur de poena Sodomx 81^ relf
quarum quinc^ nefariarum ciuitatum.ait enim, poft pluuiam Dominum milif
fe flumina fub ipfis: quod idem attribuit paradifis . lordanis quidem falubrcs a-
quasinmarimortuoperdit,fedfubmerfis impijs urbibus.Itacpfalfumcft hoG
etiam. Et pro illis,aut poft illas, reftituimus alias urbes.non enim ufquam re^- '<
dificabitur locus iWcQC nit.niCi mififl^emus tibi librum in ch arta,id eft libellis, 8^ ' <
fuismanibustetigifl!ent,dixifl[entquinon credunt,haeccft incantatiopatcns. <'
Silibellis habuifti librum,ergo non una noc^c defcendit, aut ediuerfo: unde o^
pus eft te efl^e uno in loco,autinutroque mentitum. Anproptcrea, filibellum
oftendifti , eft ideo coelitus uel diuinitus uenifle credendum ;■ tanquam omnia
in fchedulis fcripta,fint diuina. Vt autcm uidearis habere caufam comunem 8C
perfimiiem cum Mofe 8C Chrifto, dicis te uocari incantatorc , ut illi ab adueria
Ttjs dicebantur. Et dicunt,non uenit ad eum angelus.Et fi mitteremus ad eum "
ange!um>res eirettranfa(fta,id eft ntl amplius petcrent. demum non refpiciunt. "
&liponeremuseumangeIum,opoiteretponcrehominem,Sf indueremuscr^ "
gaquodipfiinduunt.Eluderenugistentat.SimitterctDcusangclum.homine
petcrent,&r opus eflTet eflTe hominem ipfum angelum,&!^ eoru more indui. Qua
{i uelit dicere: non crcdunt qudd uenit angelus , & fi ucnerit angclus , non crc^
denr,nifi fit homo. ita nullo pacflo fibi fatisfacient . itaque fatis eft quod rgo di.-
co de angelo . Et ideo inquit, riferunt eos qui ante fuerunt , 8C conucrfum eft '*
mcosquodillipracdicebant» Suntterriculamenta» Dic>inquit, iuC-

q 4 fum

139 dEORBISCONCORDIA

9> fum cfl: mihi ut etTem primus Mufllilman , & non elTem de ponentibus partf-' . .
cipem» Videsquomodo fibi contraueniat c' ergo anie eum nullusfuitHdci -■ '
lis: nec Abrahamj nec Mofes, nec Chriftiani. Si dicis,ut efles primus omnium ^
hominum,mentiri$.Siprimustuaclegis,mentiris,namIudacus, &nonMuflul
man cs circuncifus, dCideo detua circuncifionetacetur . in tua uero perfuafio^ '
ne primus fuit Zeidus ex tua famiIia,Sir Vbecharus ex magnatibus.quouis ita^ •'
que modo tu es mcndax.Sed uera eft obiecflio tibi facfla , hacc non eflc nifi cen- '
tones fcripturarum antiquarum^quas mifere lacerafti , partim nc apparcrent in ■'
te folidac^partim ignoratione tuor um fabrorum quibus uftis es , ut teftantur tui
interpretes.Nos quidemnonponimuscumDeoparticipem, quia Chriftus ti-
nus idcm^ Deus eft,atcp pater dC fpiritus fan(flus,pcrfona tantum diff^ercs. Ima
grnes non adoramus , aut cohmus , ut ahquid diuinitatis in fe habcntes : fed in
piorumhominummemoriamcoferuamus,utaduitacgenus fimileexcitemur,
laudemus^ Deum in fancfiis fuis,qui dcdit talem gratiam hominibus Chrifti fe
>> datoribus. Dicitdemum:Etquauisfueritgrauetibi,fecedcabeisfipotes,&
>5 quacre ipeluncam in terra, aut fcalam ad ccclum , ut uenias ad eos cum miracu-
S5 lis,fi forte congreget eos Deus,&r no fint de ftultis. Nil tale dicebant prophe -
tac ante te,nec fcalam in coelum pctebant,nec fpeluncam ut uenirent cum mira '
culis,5<r tamen illis credebatur:tu uero,ut authoritate diuinam haberet napha-
ca tua,fcu (pecus,ueluti ex oraculo eam obtrufifti, 6C tamen miraculum nifi pal '
mei trunci,cacationiSjnubis,et fimiliumjnullum te fecifle dixifti.unde teipfum ;
» ridiculumfacis. Quumuerorogarentuiderimiracula, dicebat:Deuseftpo-
3> tens ut mittat miraculum,& ideo multi non intelligunt. Egregia iIIatio:Deus
poteft edere miracuIum,crgo Muhamedes cft propheta. atq; fi dicas , homo eft
animalj ergo coruus eft albus, Sequitur inde miraculofa dC portentofa affirma
») tio:Nec eft ullum animal in terra,uel uolatile uolans cum alis fuis,quin fitgcns
„ fimilis uobis.& ne non credatis , nil quicquam fcripfit uobis quin fit a Deo.
Propheticae uoces. Non mirum fi dacmones fuerint Muifulmani , quum pc-
cora,pifces>auescp fint animalia rationaIia,fimilia hominibus . Non uos pudctrj
6 Muhamctanifinterprctationibus ifta tegitis,& dicitis, quin fint homines , id
cft q uin poflint efl"e homines. At eft affirmatiua,no coditionalis propofitio pro
>> phetica. Paulo poft quii peterentur miracula,dicit , Dcus nonmittit prophc->
tasnifiannunciantcs.Suntcrgoomncshomincsprophetac,quoniam annun-
ciant & moncnt amicos-quifquis aliquid dicit &fuadet , eft co modo propheta
att^ Muhamedes.fanc^i ucro uitac innoccntia , prxdicfiionibus , non mortis 6C
diei iudicif ,quibus nil ceruus, fed uariorum euentuu quac poftea funt cofeqini-
ta:ad hacc no pauci miraculis clari,diuinitatis uim in fc efle oftcndebat.Hic ucr
bis,8C enfe,aflucp ualet. Quum ucrfuum obliuilccretur quos cdilccndos mul
tis dabat , dicebat fatanam facerc illum obliuifci , fed reducfiurum fe ad memo-'
riam,poftquam extra confortium eflfet. Elufio egregia,fbmnia (bmniatori in
mentem nonredibant,quod acgreferebat, quoniam fufpicio uehcmcns fic^io-
nisoriebaturinde.PauIop6ft,quid nonmentiturdc Lazaro&C Abrahamo^
quid nonfingitc' Pater AbrahamifiiitTherah, non Lazarus . Scd male homi-
ni omnium literarum imperito fuaferant ^atharij uicini > admifcendo parabo-;
lam euangelicam ueteriTeftamento.Subiungitpoftea,omnesbonos eflefilios
Abrah«^,I(aacum,Iacobum,Mofem,Chriftum,et Ifmaelem,cuius caufa impios
Ifmaelitas 8C afios dinumerat,utaudiQritatcm ab co capiat.Sedinterim no mc^
,» minit.

<c

G V U P O S T E L L r L r B» I r. l$p

fwinit,quod ante dixerit non eflc ludaeos filios Abrali^, id efi: non cfle lcgem eo
rum legem Abraha:.Sed colligo ex hoclocOjfi fimtfiirj StrruccefibreSjergo har--
redes:li haeredes , ergo 5C lcgis. efl ergo lex utraque Abrahami . eft proicriptus
Kmael.nec inter hberos habendus. Quod dicebat, Non accipio a uobis fti
pendiurntid eft falQ(simum,&: tantum auenenda: plebis a principum obedien^
tia, caufa dicflum, Nam quid rogo fibi uult alrache, dC elharegh, id eft decimae
dC canones, nifi hoc eftpratmium. quid ahud in toto orbe datur capiti Reipub,
quim decimx SC tributa r Atqui ucluti pracdo non petis, fed capiSjS^ afibi con-
tra hunc locimi dicis .Pacata crat QC fozfix ante te Arabia> quam in motu pcrpe-
tuo pofuifti. In hac fuadendi partc ufus eft occupatione rhetorica, qua rhetores
id dicunt , quod fe dicere nolle profitentur. Quum ab omnibus acciperet,dice^
bat nil fe uelle , nil peiere , ut illum fequerentur . Quum uero argueretur,quod
multa contraria legi diuinx adferret, excogitauit ftatim refponftim: Et non c«
tribuunt Deo reuera potentiam fuam,quum dicunt,non imminit coelitus quic- ce
quaminhomines,Dic,Mifitlibrum, cumquo uenitMofes inlucem&dire^ «
«fiionem hominum , quem per libellos difpofuerunt . ex quibus muitos celatis, ct
&:multosoccultatis, Non fatiseft hocdicere,oporteretdemonftrare.Poft-
quamefta fadishcminum,ficonftat,non fatis eft dixi{fe,probandum idcft
faltem conicduris . Quod quum non pofsit facere Muhamcdes, fcquiiur , im-
pudenter illum mentiri, Nam legi ud unus apex non pertjt, ufqucadeo fuit di-
ligenterferuata,utfingulaj fententixperiodi litcr^cpnumcratiE fucrint.Re-
tiincebatur Muhamedcs facris fcriptis, quas quum falla uel deprauata cfie dkc^
renonpoITet, excogitauit aIiud,non eife totam fcripturam eaqujenuncha-'
bcntur. Nilquicquamexealiccrapenjt. Interpretatio quidem fuit fapientibus
tradita^nec omnia funtomnibus permifi^ : uerum intcgra iempcr omnia fuere.
necpofiet unum locuin obmiflum proferre . Quod paulo poft contra Chri^
ftum dicit,non habere filium ipfum Deum, quum non habuerit coniugcm:ne^ "
mounquamita credidit natum efie filiumapatrein diuinis, uthicnafcimur»
cft enim incorporea mens, Deus aetcrnam ex fe fapientiam generans, qua oma
nia producfla funt in efle, feruata SC inftaurata, fine quo filio nil quicquam fub-
fifteret . In filio, id eft lapientia , dC uerbo fuo creauit mundum:in eodcm carne
noftrainduto,eundemreformauitin homine,quod totiuseft compcndium»
Non gcnerat ergo in foemina & focia , ut putas «f^jwTrujuo^:?^-^ impudentiisi^
me : fed in fui imagine omnia producit, £C luo digito^id eft fpirirufancflo uege-
tat.Cogorifta frequenter ideorepetere,quodin eapotifsimum tcndatfcopus
huius aftutiisimi in terrenis , in diuinis uero ignarifsimi nebulonis.Audireo-
pus eft cgregium huius bellu* iudicium in diuinis rcbus, quo polleat ingcnio.
ait: O cohortes daemonum 8C hominum , nonne ucnerunt uobis prophct^E '*
cxuob/s, narrantes uobis rniracula, &nunciantesuobisdiem ueftrum Cdixe- "
runtjfimius teftes apud nos. dC feduxit eos uita pr^fens, 8C confefsi funt apud fe "
quod fuerunt imprj . Dxmonum gcnus ncquiisimum , in pcmiciem homi^ "
num uerfum 8C intcntum, inconuertibilc , fun<ftum eft Dci Icgaticne. undc fc^
cundum Muhamedem dicendum eft , efl!e bonos dxmoncs , 8C habereRcfpu.-
blicas 8C Iegationes,feipfosq5 ad bonum conuertere,& prxfentibus fi-ui d.liciis.
unde 6!:alibi dicit fadosefle MufTuImanos. 6:: interimillos omncs ignoran^
tesfui facit , qimm fine legato exeorum genere ad eos miflo nefciant fc cfie
impios.Hiec cH theologia Muhamedica. Aduerutemiferi ca:ci9 MufTulmani.

Qiuim

,p<y DEORBISCONCORDIA

Qiiiim fubflantix feparataj fint intelledu uiuaciTsimo, dC praetcr Dcum omnia
compiehendcntc pracditgjqui fieri potcft ut fuam ignorcnt conditionc,ut pr:e^" ^
fcntibus tcneantur dclicijs,ut ordincm Repub.dignum componant "quum eo-
rum labcs in totam naturam fcrpat.Quod improbat ludxorum placita, iniuria '
id facit , quonia nullam authoritatcm contra audioritate fancflam adfcrt.Qiiod '
autc ob uarias fcdas ab hacreticis introdu(flas,introduxerit legcm, id ccrto ccr^
tius.profcriptos enim a fandareligione filios fatanx in confortium adfumpfit,
fummosc^5 putauitjquia illi fauebant, idco toto opcre bcne credcrc dixit» Re-
j, pctit dcmum , fc iufliim cflc ut efliet primus Sarracenus, aut Mufluimanus»Vt-
cuncp capiat,mendacium eft,iam demonftratum.

Sora eIehraph,Mechenfe.2o^ Aiet.
Ab ipfo limine ftatim repetit crrorcm iam refutatum,quodDeus dixcrit an
,i gelis ut adorarcnt Adamum , dC dixit illi fatanas , non adorabo. dC dixitDcus,
„ quid prohibuit te ut non adorarcs Adamu,quum id te iufl^rim f dixit, cgo fum
„ melior illo . quia creafti me dc igne , cum uero dc luto. Dixit Dcus^ablcede ex '
„ eo ( paradifo ) & ne fuperbias in eo.Dixit, cxpedabo ad diem ufqj iudici^»
Sunt in hfs ucrbis tot errata,quot pcriodi. Dcus cft mali 8C idololatrix author,
qui angclos iubet adorarc homincm , quum tamcn fibi honorem 8C gloria fer^
uct.Dicit damnatum dxmoncm,ob id quod homincm non adoraucrit : quum
ob id fit, quod Deum non honoraucrit ut Deum.Dicit ex ignc efle acatum,cx J
quo nuHai fiabftantiae fcparatx conftant: efl!ent enim more matcrix conuptibi^* '
Ics. Dicit demum faluos fore, qux omnia contra illam naturam pugnant.Dicit
dcmum,Deum deprauafl!e fatanam:unde authorcm malorum facitj&T nullum»
Vbi facra fcriptura pofuit,eritis ficut dij : dixit,ficut angeIi,quod differt.Demuf"
quod ait, Detecfia funt eorum uerenda:no poterant dctegi,qu^ tcda no crant,
fed facra fcriptura habet , Et aperti funt oculi cognitionis corum, SC uidciiint (e
cflTe nudos, ita fempcr addcrc uel minucre, aut immutarein iacris uoIuit.Dum
obijcit anilcs fabulas Thamuzi, Hadi, Hudi, camelac, SohabiMadiani di fimi
liii,funt fomnia uctularu Arabiac, longc ante eum cantari a lalantibus nutriciK
folita.ObicAonibus,quod eflctftultus dC mcnte captus,non potcft ita fatisfacc
re,quin uerum eflc crcdant. Scd intcrim de camela oblitus eram diccre cx inter
pretibus,quodhabcbatduomiIiariaIongitudiniscorporis.QuantumfabuIarii
adncc^at hiftoriac Mofis dc cgreflu ex Acgypto,pudctrefcrre:utla(f^arct ludg-
os, diceretcp fe habcrc quacdam , quatipfi in fua lege non habuiflxrnt . Mofes cft
minatus crucem,ipfis magis a (e uic^is, qui nullum ius apud Pharaoncm habc^
bat . facit ut Mofcs fc primum crcdcntium dicat:ita ncc Abraham , ncc Muha-
mcdes fuitprimus.VituIus aurcus mugiebat, Mofes cccpit Aaron capillis.dicit
• Deum faccre filios Ifraifl crrare > dC tamen rcuocabat ad fe SC iuftitiam.Piiccs iu
xtamareuenicbant fpontead littus dicfabbatijquandocolebant: cv^quando
non coIcbant,non uenicbant . tamcn fabbato mannam nonlicuifict colligere,
■ quanto minus pifccs capere 8C coqucrccDuodecim fontcs profluxifle dicit, ubi
unus tantum fuit.In fumma, ferc omnia funt comcntis mcndacibus plcna.quac
quialiterafacraarguipoflunt,reIinquo.

Sorat 7, clanphal.inMcdinafcriptum.
Hic eft principium Iegis,rapinarumcp 8C cccdium prgfcriptum. ut nil fancfla
fit coram feclatoribus.iilos animat quantum poteft.Damnatos aflerit,fi terga fe
mel uertcrint, omnia bona cflie Dci , dC eius cui dare uoluerit . Hoc.ucro caput

uocatur

G V U P O S T E L L I L I B» II, t^%

tiocatur Quacftus,quoniam in ciues Mechx quf eum ob feditionem urbe pepu
lcrantjeft fcriptum: omnia eflfe bona lucra , modo quinta pars cedat prophetac»
Hacfuntlcgespropheticac. Suosferuauit Mofes : ciues perdidit Muhamedes,
(poh'auit,necauitjfugauit . Chriftus omnia in ufum & charitatem hominum uc
luti firatrum cofcrri uoluit:ah'enis ipohjs fuos ditari uoluit Arabs propheta. Rc
ucra nil ahud quam tyrannidem dC fanguinem in hoc capite inculcat , occidit,
captiuos ducit>conuertit , ut nullus in toto orbe tyrannus magis aptas poteftatj
kgesfcriberepotuiiTct.Itacjimihtem 8^pr:edonem uocare Muhamedemhcct,
iion prophetam.Tantum uero abeft ut iit propheta, ut nil a Deo dC natxu-a ahc
nius unquam natum fit. Eiufdem farinae eft fequens Sorat,quod Conuerfio-
nis uocatur:&ideo etiam in Medina, ubi cxul habitabatjicriptum.Omnes pof
ro uuhrecipi,modo dent decimas, praeter illos de quibus uindidam fumere uo
lebat.unde oftcndit qux eftet eius prophetia,& in quem fcopum tendat . lubet
demum contra naturam,ut patres fratresoB & cgteros parentes necent,fi nohnt
credete.Demum docet,expendendum eUe in uia, id eft obfidere uias.eft enim
iuftifltmus prouentus. Habebat infenfos Choraifios fibi affines, dC quatuor aut
qufnc^ aggreflionibus conatus eft eos intercipere cii mercimontjs 5C camehs,
dC repulfus eft-Quum antea diceret,fequimini illos qui no pofcunt a uobis prac
mium , & funt direcfti : nunc dicit , foluite 8C expendite fiue ueh'us fiue nohtis,
quiJuos eftis iniqui. Vfqueadeo uero urgebat rapinis, ut ipfe diccret eos in ca^
uernas fugicuros,fi poflfencne ea pateremur quae illis imponebat.poftqua ucro
cgregi€torfit,uidet tamen deficerefere omnes quos facramento adegerat, ideo
minaturinteritum,uttemporibusNoe,Had,3<:Thamuz,quoiIlosquauisarte
retineret . Ci ui no poflet. ut Dci timore conaretur. Erant uero practer Zeidum j
Vbecharum,Humarum,8^ Ahmcrum , ruftici fere omnes , qui partim timore,
partim ipe pracdac fequebantin-.Vt autem optimo practextu hccretilh occidcre
fi-atres fuos dicebat Abrahamum non pepercifl^ patri . at relinquere bona pa--
ternamaluit,8^credereDeo,quam aliquidinpatremmoliri , Reliquitquidcm
parentem dC cognationem in Chaldxa,ncc unquam in naturam prai-textu reli^
gionis facuire uoluit. reliquit omnia quac expetere iurc poterat , ut Deo obedi^
ret. At ifte propheta nouc fi-atres tollcre e medio no eft ueritus,homo in naturg
perniciem natus.Quicuncjj diligentius hxc duo capita perpenderit, uidebit n5
poflc a quouis fanguinolcntiflimo totius orbis tyranno ad fuamfadionem ap-
tioresleges poni . Nec enim eft in illis quicquam fine fanguinc, quum tamert
Deum authorem eius impietaiis faciat. Quibus perfimilis prifcis impoftoribus
uidetur, qui dcorum colloquiaob impcritiam&^ timorem hominum finxerc,
lcgescp facf^ioni fux aptas dedere.quod quidem fuiflet tolerabile in iiio, fi quic-
quamdedifletquoiuuareturnatura,utSolon,Lycurgus, Zamolxis, Charon*
das.uerum multa bcneftatuta inuertit,6C plura innaturg 8C raiionis perniciem
fcripfit. Ad alia ucniendum.

Sora lonusjid eft lonas.nonum Caput, Mechenle.
lam fa{fia cacde in Mecha,5L uindicla de hoftibus fumpta, ciuibus^ necatis,
uidetur hac cantione fcripfifle. in ea cnim manifeftius aperit inftitutum , quam
ante:quod nifi compofitis rebus non fecifl!ct. Ob id compofito confortio roga-
barur,ut ederet Alcoranum:quod fe fadurum negat.Scd a principio capiris eft
aliquid notandum» Iftamiraculalibrifapientisnonnefunthominibusadmi-
rationi.quod nos reuelauimus homini cx i]p{is, dCquod prjnunciet hominibus

ec

<e

t^t DE ORBIS CONCORDIA

» SiCprxdiccthis qui credidcrunt,quoniamhabentprfmiriasucritatis apuddorni
)3 num fuum.dixerunt Chaphirijhgc eftincantatio patens . quod dominus uefter.
s) Dcus eft , qui creauit coelos dC terram in fex diebus : demum eft eleuatus fupcr
5> thronum,ubi difponitprafccptum.Nec eftullusredemptor, nifi poftprxceptii
«cius.haccille. Suntiftaomniaexa(fliusperpendenda.Quodprudcntiam,fa:*
picntiam,iuftitiam (his enim &C fimilibus epithetis donat Alcoranum multis in
locis) dat libro in quaternionibus dC libellis fcripto,uidete quo iudicio id faciat,
quumfintqualitatcs quaenonpoflunt eftenifiinanimaj&rada<fiionem indc
profluere,InfenriIiauero,utliber,nonpofluntagere,necfimplicitcr,necexde-
hberatione . quibus hominibus poterat efl^ admirationi , quum prxter I^em
haturac 8C communem rerum conditionem omnibus etiam imperitiflimis cog
nitam,nil delcripferit,aut edidei it figni. Nunqua fuit ideo admirabilis prophc-
ta ,quod ex hominibus eflet eledlus : fed , quia diuinis operibus practer cacteros
homines pollebat ♦ Admirabatur uero homines hunc,propheta efl^ hominem
cx icjid eft fibi fimiIem,idoloru in iuuentute cultorcjluxin-iofum^mcntc ff pfua
captum,omnium perturbatorem,fanguinarium , nullummiraculum adfcreiv»
tem homineDeidignum,&:inu{umhominum proficifccns: adhaecquidi(fia
fua pcrpendi a quoquam nollet. merito fane mirabantur . Dcus enim eflct ini»
quiflimus,fi talcs inftaurandacnaturacprophetas mitteret. Siiamhomines cro
diderant,non fuit illis opus propheta . Verum fi dicit qui credcbant , qui potdft
fi'eriut fintprimitixucritatis,quum iamanteeum bismille&T pluribus annis
AbrahamusfueritrMofes &C fi\i) Ifrael clccfii a Deo 8C probari fucrint c^&fuiflir
Abrahamum,Mofem,Chriftum,etprophctas inter ueri nuncios fatcaturf Hoc
ergo eft fmpudens mcndacium,a: contradicRio.Qui unquam ribi dixere , eflc
incantationem manifeflam,qun nilmiraculi edercsC hoc a ludaeis Chrifto obic
<flum repctisjUt uidcaris aliquid cum co communehaberc . Si uero miraculum
ullumfeciftiprxfenribus quibufdam,idfuitcozlodcducerelunam. Nam cacte^
ra omnia nullo tefte unquam facfla funt,practer rigatum palmae truncum. Silu^
tiam coclo deduxifti , quis mortalium perccpit , quum totus orbis ca caruerit,
quandiu fuit in raanicis tUisc^facBugellinum uidifle: cxteri qui carebant , qua»
tnodo non fenferunt , quum edipfes etiam unciales in gentium litcris fcruen^
tur c" quantac erant manicat tux , quac 27 . partem tcrrac capercnt c" hac fiint nii>
gac,&: uctularum deliramcnta , ut olim magac SC uencficar pracftigijs animos ho
minum ludebant.idcmcpatc^tupollicebantur.Idco infamis Cyrce,Mcdaca,Ca
lypCo,dC grxcis dC latims litcris ueneficac cclcbres . Si te hanc ob rcm magnuni
dicebat Arabcs,mcrit6 quidcm , quia pracftigijs ludcbas.quac miracula in coelo
Dcus cdidit nomine populi Iui>ea lunt omnium gcntium litcris commcndata*
Perfac fcriptis mandarunt folis ftarionem fub lofue facflam , retroceflioncm flib
Ezcchia.Gracci conflagrationcs f nde futuras putabant,litcriscp mandarunt,fa'
bulofis , fcd hanc ucritatem innuentibus . Quid dicam de eclipfi utriufcp fiderts
fub morte Chrifti.-^Mcminit Phlcgron Romg agens,notarut in annalibus Chal
daci, Acgypttj uidere.in Heliopoli Dionyfius 8C Apollophanes de ea difcepta
runt.IIIa funt reuera miracula:tua uero aut nugac,aut prasftigiac.Tu poftea facis
tuo more Deum loco cgcntem,&: finitum,quum uis poft difpofitam matcriam
coelum pctiuifle,atc^ more hominis loco motum cfl^e, nil plane Dco dignumtQ
to opere tuo comprchcndcns. Non animaduertis tc negare Deum,quum finu-
lum facis,& loco moueri» At tu mihi obijcieSjfcio,fcnptum eflc in facriSjDc--

fcendam

G V L» P O S T E L L I L r B» I !♦ IpJ

fccndam SC uidebojfi iniquftatem opcre copleuerint : dC defccndifle Chriftum
noftra de cozlo, 8C loca alia multa^ubi uidentur diuina eloquia motum localem
tribuere Deo.Quum de Deo aut eius uirtutc agimus in facrisjita nos accomo^
damus fcnfui dC capacitati legentis,ut multas in Deo ueluti pafliones aut ^iTtiO'
nes poncre uideamur:quia etfedlus uidentur in his inferioribus , quales homi^
ncs facercnt affecfii confimilibus affedlibus, Ab effe^u ergo> no a motu aut agi
tatione immobilis Dei^nos illos effecflus capimus , nunquam tamen a fuo coelo
derjcientes Deum ♦ Quauis enim ubic^ uis dC eius poteftas uidetur , dC ueftigqs
fe reprae{entat,tamen potiflimum eius maieftatem in coelis fuperioribus elTe af-
(erimus. Vos uero qui herfl^id eft folium uel thronu,proprium efle locum maie
ftatis adiirmatis,eum loco motum facitis , quum infra ftium hers cfle contcndi-
tis.MuItum itacp differimus,eius ubicK potentiam agnofcimus,maieftatem ue^
ro fupra omnemmateriam.uos maieftatem eius coelo in hgcinferiora cum eius
uirtute deturbatam,& manuaria operafuncfiam uultis. practerea angeloru mi-
nifteria,quoties Deiipecfirum legimus reprefentatum efl"e,contendimus,quod
geftum ueluti corporis munere uoluit Deus. Quod difponeret Dcus. poftq^
repetiuiflet herfum, ea quac hic erant gerenda : id falfum eft , Nam ante mundi
conftiturionem omnia erant diuinitati clara dC praruiia,atcp ordinata: qux tum
demum in efle deduxit , quum illi uiium , dC uidetur . Nil ergo difpofuit creato
orbc.nam noua efletin eo uoIuntas,quodiIIirepugnat,Sequitur: Nec eft ullus «
redemptornifipoftprajceptumeius.HaecinChriftigratiam&redemptionem '
fcriptaftint,quoniamperipfumhaberiremiflionepeccatorum £<:: credebatur,
6C uidcbatur. N am quicunc^ in Chrifto funt baptizati,6<: martyres, ita oftend e-
runt (e remiflionem a Chrifto confequutos,ut nil tam arduu facflum eflet,dem^
pta una creatione,quin illud in nomine Chrifti 8C Dei facerent , dC tamen Deo
patri domini noftri lefu Chrifti ca omnia adfcribuntur , Non puduit hanc ho^
minis peftem,hoc Chrifto redemptori adimereuoIuifle,quod impuriflimus ho
mo fibi adfaibere ex ficf^a reuelatione eft conatus.Didt enim Deum,ad quem
adiac^um arcus acceflerat,in fummo coelo etfam (lipra Chriftum>fibi dedifle uc
cfl^tMuhamed Muftapha , fd eftredemptor 8C fancfifficator , Nam faphia , eft
fancfium agere.undefophifancfhis,&: eftephaia fancflificare. unde parncipium
autnomenuerbaleacf^iuum, Muftaphai, id eft fancHificator, Impic&perdite
homo , tutibi Deititulum arripere, &: Deo dctrahere uoluifti, Chrifto homini
Deocp non conceflifti.Videat xquus lecflor , quot iunt errata 6C blafphemix m
tribus aut quatuor huius legis uei-fibus3&: fibi faciat totius operis fidem. N am fi
liceret ita excutere,apparerent tot errata,quot uerba,ubi a nobis defcircere uo--
luit:quod de induftria fecit. Nunc uellicatim qujcda carpo, Et quando legun « j
tur cis miracula noftra , dixerunt quf non fperant occurfum noftrum , Ede A L- ,,
coranum ne fine ilIo(fimus)aut muta ipfum,Dic,non licet mihi ut mutem iilud c(
dc arbitrio animac meac, quoniam non fequor nifi quod rcuelatii eft mihi , quia „
timeoDominumfioffenda eum.VocatjUttoto operc,miracula Dei &.' nature,
(ua : quod eft impium , 81: participare cum Deo . Indefijiite practerea omnia fa^*
<f^a Dei fine mutata perfona,aut mutato genere loqucndi cnunciat pcfi qua de
fe dixit , Veru illud eft uulgarc', &: in fingulis uerfibus Alcorani . Tacite quidc,
^uodnonpoteftncgare,fatcturcffemuItamcndacia.&:facriscotr2ria impiaq^:
uerum ne uidcrctur fomnia mutarc,dfcft fibf prohibftum efle, ut fn co quicqua
mwtet^Si in Alcorano nil cft mutandum , qui fit m ftwltus imperituscp fit Deus,

r Muha-

ip4 DE ORBIS CONCORDIA

Muhamcd ucro fit fapicns.Na fi authorc Dco lcx cius cftrcuelata, fexccntis^
locispugnatcumdiuinajquifitutDeusnofitfalfuSjncquajmcndaxrautMuha
mcdes perfiduSjimpius,impoftor:Itacp falfum agnofcit, uciu timorepcrdcndac
potcnti^- no uult mutarc.ea eft ratio reuclationis,hic fcopus lcgis.fi cdidiflet,po
" terat ucl a minimis argui,quum in finguhs Aiet fibi contrarius eflct. Dic,nun
" quid cx fimihtudinibus &participibus ueftris ahquid diriget ucs ad ucritatemr
" Dic,Deus dirigitaducritatcm. An qui dirigit aducritatcm , nonnc dignior eft
" ut debeat efl"e dux,an qui non dirigit nifi ut dirigatur .& quid uobis eft, ut ita iu
" diceusC&non fequuntur multi corum nifi opinioncm.Sed opiniono detrahct
" quicquam ucritati, quoniam Deus cft fapiens in eo quod faciunt. Et ne fiat , ut
" hoc Alcoranum fit cffidum fine Deo.Sed determinat id quod in manibus antc
" erat,& diftinguit fibrum in quo non cft nxuus a dcmino fecuIorum.Nunquid
'* dicunt,confinxit illudrDic,ucnite cum capite huic fimili,&: inuocate qucm po
" tcritis prcter Deum,fi uos cdis ueraces.equidcm falfum dix crunt quod non co
" prehendcrunt cum fcicntia . & nequaquam uenit ad eos inteipretatio eius»
Koc in loco dum fingit fc in Mcchenfcs dkerC:, infurgit in cos etia quos m-
numeris in locis probauit. Vult enim auertere ftolidam plebeculam , ut relicno
fandarum legum pracfcripto illum fequcrcntur. Probatiiiam eratmuhismira^
culisjcfl^ ex Dco quod prxceflerat. ideo dicit dirccfrionc cfllc Dei,ut illa caruif.
fe uidcatur qui antc eum fuere . quos (anc potcrat, fi ucluiflet,fequi : fed maluit
ncgareDeum,5if fcqui concupifcentiam.IDcus ccrte ille cft qui ad ueritatem di
rigitjUcru inftnimemo hominii utitur,&f maiora dona uni quam altei i tribuit.
unde necfunt falfi quos anie mifit,quibus omnibus quia contraucnis, mcndax
fis oportet.Qui funt illi qui no nifi opinioncm fequunturfncun a lex cene:quia
utraq? ponit Deum,fed altera magis explicat . Antequam Meflias in carne ue^
nifl"et,myfterium tiinitatis uulgo no innotuerat,nifi fapientibus tantum.pofl^
uero Chriftus aduenit,ca patucrunt myfteria,fine quibus mundus nec conflrui
necinftauraripotefttmultocpminus feruari. Itaquenonfuntifia opinicnjs,(ed
tua , cacp falfiflimrc . Nam quid magis opinioni obnoxii! , aut a ucritate alienu,
quam cum eflie propheta,qui pcrnicicm nature attulerit,qui nulla figna fccerit,
quibonis omnibus contradixerit,quiniI ccmunenifi cum hcrefibus 8C damna
tis opinionibus (praeterqua a noftris) habeat, qui fanguinem cmnium fitiat, in
fortunas inuolct^ciuespropriosfratrcscpnecet.Adha-Cjquum Deus dederitan
te illum omnes prophetas , quibus natura deprauata dirigi &C illuminaripoteft,
qui fieri poteft, ut hunc prophetam poft omnium fummii lefum Chriftum orbl
dederit,qui ex lege faipta StT gratiar ad naturalcm &1 corrupia homincs reducc
rct : nonne plane delira eflet prouidcntia , quac tantas operas ad infoi mandum
homincm fufcepiflxr,&f maximum prophetarum , quocp maior no poteft dari,
mififlet) demu eo rcuocatura omnia unde eduxerat C Vidctc c]uam fint ifia ab-«
furda,opinionisq3 plena . Audiuerat opiniones opinionibus trudi in falfis relf^
gionibus, idco dixit , uei um efle opinionibus fimile') ut cpinioncm illi prxfer>
rent miferi,&f in rebus diuinis carci homines , quibus fuadente daemonc falfum
cft uero ut plurimum acceptius . Porro quum multi obijccrct illi effc fi<f?ioncm
Alcoranum,ut uidcbatur , 8C crat , dicit fine Dco non pofl^ fing» quicquam fi^
inilc.Cui fcntcntia? fubfcriberem , nifi impietatcm Deo impingere uercrer . Si
enim omnes extrcmitates reru Deo attribuerentur , proculdubio author uidc^
rerur Alcorani.Quemadmodum autcm quum fummam ucritatcm dicimus,

Deo

G V U P O S T E L L I L I B^ l F* t^J

Dco rcfciimustita hic fummum mendacium 8«^ ineptias , quat cumnuflo gene-
re dilciplinarum coueniunt,fummo eius authori referre debemus» qui cu Deus
cile non pofsit, fit dxmonum omnium deterrimus oportet.Et quia hoc figmen
cum dicebant non elle legem Abrahami, nec Mofis,nec Chrifti, quum omnib.
illis contraueniret, excogitauit hoc ( quod ante attuli ) efl!e diftinc^ionem 8C co
firmationem inter ea quse in manibus erant, id eft nouum 8C uetus Teftamen^
f um , ut femper aliquid elufionis reperiret. Qui uero fieri poteft,ut fit inter duo
iextrema medium, quod ab utriufque finibus egrediturCfieri non poteft.Mefius
itaquc dicebat, fi contradidionem contra utrunc^ Teftamentum uocabattqug
fexcentis locis in fcopu utriu% legis peccet. Sed pergo ad alia , iam fatisfeci ne-
ganti in Chrifto diuinitatem , &: Deo filium efli , quod hic & afibi trecenties in
Alcorano repetit» QuiJ uero urgeretur fateri leges alias cfle bonas , 8<f a Deo
profcdasjtunc dicebat:Habeo mihi laborem meum,uos uobis habete laborem <e
ueftrum.Innocens fum ab his quac facitis, uos ab his quac facio» Hoc facit.o-- <c
mniu in poteftate retinendorum gratia . Impium facit Mofem , qu3 dicit oralTe
Deum contraPharaonem,quem conuertercftudebat, ut ialtem populum rehn
qucret,quem ducfiurus uenerat. Quamuis enim Deus indurauerat cor Pharao
Tiis , id eft in puris naturalibus opinionec^ deprauatis cupiditatibus reliquerat,
tamen eius Apoftolus nunquam debet committere , ut pro hominc perdendo
tnterpellaret Deum, eflet enim contra eius maieftatem. Quod uocat populij
Iong,Ionge differtpopulus ille Niniuenfis,ad quem mifl[us eft a regione,in qua
natus eft lonas.erat enim Syrius, a Phoenicia . Niniue uero eft in Afsyria. Sed
jgnorafle illud,nihil eft. Quum dicitMuhamed, None coges homines quo^ «
wfep credant , 8C non eft pofitum in poteftate hominis, ut credat nifi cum impe^ «
rio Dei;Impius &:nefarius eft, quiui,cardibus,ipoHationibus,capuuitatibus,S«:
fanguine compulerit,quum Deus nondum dediflet ut crederent,etiam fi lex fu
»fl"et bona.Itacp religio gladio non erat introducenda, quum Deus nondum uel
let eos credere:qui poteft faccre , ut omnes populi conueniant . Sed hoc in loco
crat fanguine ciuium exatiatus , dederatc]^ locum uindidac duobus prjecedenti
bus capitibus.Furor fanguine fatur,minus Cxuiu

Sora Hud.io.Mechenfe»
' Repetcndo creationem in fex diebus fac^am , ftatim ut a Mofe differret , ad-
mifit erratu » ubi enim habet Mofes , Et fpiritus Domini fercbatur fijper aquas;
pofuit, Et erat hers, id eft thronus eius fuper aquas.Quamuis maxima uis diut-
na in natura aquae uideatur , dC tam magna,ut uideantur inde omnia nafci , ta^
menueradiuinitatisfedesnuquam fuitadnexa elemento corruptibili. fumma
potentia Dei, per fapientiam omnia creans , in (piritu fijo tanquam Dei digito,
omnia efficit , maximas fuae potentiae uires in aquis oftendes . Nec fatis habuit
crratum admififl[einmutatione,fed dC adiunxit aliud, ideoDeum pofuifl^ethro
num fuper aquas, ut probaret quis inter nos efl!et melioris operationis. Facit e^
gentem loco deum,& uicinitate» ut fcelera dC facfla nofira cognofcat : quum ta-
men ccelum 8C terram impleat , replens omnia 8C illocabilis , priuatiuecp tantil
cognoIcenduSf Agnofcitpaulop6ft,quomodopotentiam coegeritex rufticis
^ plebetjs, qui caufa prg da: fe coniunxerant: 8C tamen illi quamuis imperiti,ri^
debant eius nugas, undeillis ignisminaturfupplicium. Additpaulo poft, fuo
more,hiftorix Noachi,quod unus filiorum eius noluerit fequi patrem, 8C peti^ .
ucrit montem,perierxt^»quodidco falium dicendum,quia in facris non eft. Tp -

r i tum

^^g DE ORBIS CONCORDIA

tudcindc caput implet fabulofis iWis piophctis, Hudo, Thamudo,Hado,quof
,uerisadmiTcct,AbiahamOjNoacho,Mofi,uttcm'culamcntis rufticos ad fe tra-
iierct atc^ in fua uerba iurare cogcrct.Hac ftropha toto Alcorano utiturjUt quH
multos numeraucrit a Deo miflos , crcdercnt etiam illum eflc prophetam. ut fi
quis infcrrct,gladius ille cft acutus,& i(ic,dC altcr , crgo & afcia.Cactcra funt re#
pctitiones folitat* Sora lofcph.ix.Mechenfc.

Verius hanc lofcphi hiftoriam tradat , quam ullam aliam cx tota facra fcri>
ptura:fcd tamen multis admodum comcntitrjs fabulis rcplct,quomodo ab co fil
gicnte hera laciniac partem abftulcrit, & hero monftraucrit : ut fccminx uicinae
dedcrintfententia, i\ eflTct pars antcrior,tttc aggrefllbr uideretur:fi ipfa uoluifllct
uim inferrcpudicitif Iofephi,eflepartcm poftcriorcm,uifa eftparspcfterior.Sd
tamcn fuit in carccre 36 annis,ut ait,quum pro co cfl^t iudicatum. dC quomodo
mubcres dcperibant illum, ob formam,fibicp laccrabant manus. Cxtcrum tri-
ginta annos illos carceris,ab actate capit, qua ad Pharaoncm ducfius eft. fiiir e^
nim in carccre ij annostatum.Rccitatisucro fratrum ciuspcrcgrinationibus,
dicit lofephum dcdiflfe illis uirgam quam ponercnt fuper faciem patris,ut uidc--
rct. Paucis dicam, fcre fingulis periodis aliquid affingit de fuo,ut polsit dici sVJ^
vy^ii» Illa refutabuntur facris»

u.cap. Raad, Mechcnfc

Nil aliud hic adfcrt,quam rcpetitioncm ccnties dicfiorimi.mfraculacp natur^

proponitinmediu,utadimatChriftoDcodiuinitatisgloria.idcofrequeti(sime

interrogat,Quid creauerut quos pofuiftis participcs C Si mihi coccdit,Dei pot?

tiam fine fapicntia & uoluntatc potuifle creare mundum , iam cum eo non df.-

fcepto, qui ignorationem in Deo ponat, quum in homine fit ridicuIa.Si autem

mihi conccdit,Deumfolum,fuamiracula faccre,proprionominc,fine ulli^

us maioris inuocatione, necefTario Deum fatcbitur Chriftu, qui proprio nomi^

ne omnia miracula edidit.Quii qugrit quid creauit, nonne proprio nomine na

ua creatura ex corrupta facere,cfi plane par aut crcatione maiusciufcitauit Chri

ftus(comitefemper patrc dC fpiritu fan(fio)mortuos,ocs proprio ncmincquod

intotoAIcorano merito acquiparas creationi . Sed ia frequctior inhisfu,quocl

me impictas hominis facerc cogit . Sibi ucro,ut in toto cpcrc & fingulis ucrfib»

potiisimum Iegcmponit,dicitfibiidco plurcsliccre haberccoiugcs,quodpro-»

phctf habuerint, quafi habucrint grcgc udut Muhamcdes,& tan^ Chriftus ha

15. Abraham Mechenfe. ( bucrit.

Hic fatisfacit obfjcf cntibus ludeis. Si eflct aiebant Mcfsias corum,&r ad eos dj

rcc^us prophcta cu Icge Abrahami,quarelingua fanc^a non fci ibat. Dicitfe no

cfle miisum, nifi in lingua populi fui . At replicabant , non cflTe nifi hominem

uitiofum , miraculis carente . adfcrretfaltcm fignum, ucl rationem.omnia cum

Deo eludcbat , dicens, dare fuam gratiam Dcum ctii ucllct. Quum illos qui au

diebant,iam pcrucrtiflet, atc^ adco deploratos &robc3rcatos dixiffct: illidicoi

bant , nil ergo rcfert, nam fi Dcus introduccrct nos> crcderemus : fubiungitfa-

» tanaecolIoquium,utcosrcuocet.Etdixitfatan,poftquamDominipracceptum

„ tranfac^umeft,quoniam Deus promifit uobis promi(sioncm ueramjpromifl

„ uobis ut deprauarem uos. Ncc cft mihi fuper uos potcftas,nifi quod uocaui uos,

„ &C refpondiftis mihi. nc ergo arguatis me , fed uofipfos redarguite . nec fiim

„ admonitor ueftcnnec uos eftis hortatores mei:cgo blafphcmus fum fadlus.in eo

>i quod me conftituiftis fimile iam antca^quoniam iniqui habetmagnu fuppliciiS;

SiU

G V U P O S T E L L I L I B» I f» I97

Sibi contradicit , quum alibi dicat homines efle in poteftate datmonis , nunc
nihil habere dicit poteftaus in eos:quod eft falfiflimum» Nam quotquot homi^
nes funt extra Dei unius dC eius fapienuae cognitionem , fimt in poteftate fata-
nx.Sed merito authore hic adducit,in cuius erat ditione , fibi imputare debent
homines,non tamen fine culpa df monis.Facitdxmonem renpilcentem,8£: ho
minibus mcliorem , qui fe blafphemum 8C impium agnofcat , homines negent
SC ignorent.Sed quas adnecfiatfabulas hiftoriac Abrahami,audire eft oper^pre
cium. Et quando dixit Abraham,domine fac hanc regionem fidelem,&: prO' "
cegc me SC nlios ne adoremus idola domine,quoniam perdiderunt multos ho^ "
niines.& qui me fecutus fuerit,ipfe erit a mcidC qui reftitcrit mihi , tu es miferi- "
cors propitius.Domine nofter ego habitaui,habitarecp fecigenerationem mea "
iuxtaflumenfinefeminc, apuddomummalediclamiDominenofter, utoffe^ '*
rantpreces.facergopropitiauonemhominumfecundum defyderium eorum, "
6C dita eos fruiflibus,li forte ipfi te laudent^&c. Nil iftarum rerum plane in fa "
cris habetur,fed contraria multa iftis funt . Primum ex uocatione eled^us dC fe-
gregatus a Deo Abrahamus cft^non ex propria fponte Deo credidit , ut hic di^
cit- Quod addit , Qui me fecutus fuerit, eft de meis : id affingit faais , ut a fimili
(acrarum literarum imperiti,putent cohortes fecutas flxifle Abrahamu , dC ideo
acquoanimofequanturMuhamedem.Quoddicit, quumad fidem accederet
Abrahamus,habitauifl"e ad flumen fterile , iuxta templum fnterdidium in Me^
cha:id eft falfiflrimij, quum Mecha fit ia Arabia foelici, Orchoa autem (unde in.
Mefopotamiam proceflit,8(f inde in Syriam dC Aegyptu) abeft ab eo loco pluf^
quam quingentis pafTuum milibus . nec a difceflu regionis ufquam motus eft a
Syria,ubiinter Chananeos egitfemper,nifi fame compeIIente,qug Aegyptum
petere coegit hominem.Falfa itacp eft bafis tuajlegis Muhamedcs, quam in A^
brahamum ideo referre uis,quod adorauerit in execrata bafilica.Qui enim fie-
ripofl!et,fi fancfia religionem illic tradidifl^t, ut tibi tantopere in euertenda falfa
rehgione laborandS fueritc^Si tibi maiores furfl^nt frdeles^ut ais , 8C fafbunt tui
euangeliftae Hafliar, qui fit ut pater tuus fidelis , dC propheta? pater tam infoclix
foerit,ut ex iz.liberis unicum uera religione imbutum habucrit,cgteros autem
ita infenfos pietati, ut a propheta praster unum dC altem fuerint trucidati r Vfc^
adeo fomnijs impoftoris 8C amentia erant alicnati ab eo,ut authores exilq eius
fiierintjgratiflimumcp habuerint longiftime domo abeflc eum qui generi dedc
cus 8C probrum,reIigioni Iabem,patriac euerfionem adferret. fuiflet ex ea fideli
progeniefaltemunusaut alter fuperftes, uera imburusperfuafione^nec opus
fuiffet darelibertatem Zeido feruo,utprimus Mufluhnan fieretineciniuria illa
dominis inferendafuifl^et, utferuorum eorum a dominis defedione SC fuga tis
bi pararetur credentium numerus. At mihi allegabis, milires parfi probos a Da
uideregnicaufacoIIedos.Noneuertebatremp.atcptu.perfonamferuabat, de
uita eratfoIIicitus,rex a propheta facerdotecpreip.principe erat diuino oraculo
cledus 8C undus,tyrannus illius uitx infidiabatur:quid ergo fimile eftc Fuit er '
go Muhamedes nil aliud quam impoftor , ruditatc hominum ad credulitatem
abutens , quum maiorum eius nullus nifi idololatra fuerit.quod ut iam notaui,
fatentur ChronographiCahidarii,ipfum conftrucf^orem templimaledicfii fuif-
(c fcribentes:in quo non poterat orare Abrahamus, quu nonduni efTet conftru
«fia faaa ades.Ecce utfe prodit mendaciu,8i: femper fui fimile eft. 6 miferos ho
•ftunesjfijcotenebris^ fepuItos:n6nne tandemreceptouifuaduerteus » uobis
4 r 5 impo

ip8 DEOR-BISCONCORDIA

itnpofitum tCCci Bliageiat.i^.Mcchenfe.

>5 N unquam dcftruximus ullam urbemjquin haberet hbrum intcllc(flum:ncc
53 anticipabitpopulusterminumruum,nccprorogabit.DixcruntjHeustufupcr
S3 quem uenit mcmoria,tu es a dacmone agitatus, cur non oftcndis nobis angclu»
>» f 1 uera dicis. Nullam el1e ciuitatem dicit, quin habcat fuam legem & memo-
riamtergo fruftra fuam memoriam obtrudcbatiam habentibus.uocat enim Al
coranum dilzicri,id cft memoria prxditum , hoc eft rccordatione rcrum creata
rum plcnum.Id uero faliillimQ eft,omnes habere iuftam cognitionem legis na-
turae.Nam quidam ita deprauati funt, ut in illius prxfcripta quamuis contra co
lcientiaminfurgant,utfuntAnthropophagi,Canibalcs,&quotquotpopulina
turae ruinam mohuntur,utMuhamedcs, quipromifcuos cum brutis cocubitus
initionescp probat,prcKpofter amcp libidinc fuis fuafit . N on habent crgo omncs
ciuitates uel populi librum,ut folet capcre.habent enim omncs quoad cognitio
ncm tantum,ad emcndationem uero pauci,illicp foli dC optimi Chriftian i. Opti
mosdico,quoniam nonomnisqui nomen dcditChriftojftatimcft Chriftiax
nus.Soh itacp fpiritu diuino per Chriftu donati, habent lcgcm,qua cognofcunt
peccata,&^ fugiunt.carteri mortales norunt tantum. Quod ais,nuIIos populos
aut ciuitates fibi accelcrare aut rcmorari infortunia dC periodos : tollis omnino
arbitrium liberum in hominibus,ncc quicquam magis cft Rcfp.hominu quam
grexboum,autouium. fruftrafuntleges,emendationes,confilia,finilinhacui
ta proficiunt humani conatus. Fa<ftum inde eft , ut qui funt intcr huius legis fe^
ifiatorcs prajcipua fanif^itate,& in fccudo loco poft brutales, illi aducnientc plu
uia,grandine,autacris iniurialoco non mouentur,fcd dicunt cflefatum, cftecp
patiendum illudi quia Deus mifit Si nil arbitrp habcmus,eamus, morc brutorS
in uoluptates & fcelera ruamus.ncc enim poflumus aliter faccrc. Vide quo rcci
dit hoc placitum. Congregatio multorum hominum eft longe praeftantior uno
aut aItero,itac^ poteft occurere malis,&r quouis remedio prorogare fcipfam- At
non omncs norunt quo ifta tendant.Rcbus in Mccha mutatis,uolebat his ucr-
bis fuperftituni dcmulcere animos:id a fe non cfl!e,nil arbitrij cius pcccafl"e : fed
Deum ita mififle finem rebus,ut ncmo poflit fugcre.quod cft ucrum, quatenus
rem confideras;falfum uero,quod ad tempus.predcftinat quidcm omnia Dcus
inchnatione,nonneceflrtatc:neceflltatc,n6tcmporc.8Lfiomnibuscircumftan
tijs hoc faceret,tu quis cs 6 homo,quircfpondeas Deo C Nunquam ccrteDcus
immittit ncccflitatem mali,aIioqui malus cflTetlfed aliquando qunj uidcntur ma
!a,alicuiimmiftit,quum (cilicct ex cucntuillo magnum quoddambonum fcqui
tur .Immerito igitur tollis humanae prudentiac locS Muhamcdcs, fcclcris tegen
digratia. Qiiodteada'monecorrcptumdicebant,nonmcnticbantur.tcgen
di apud Hadegian uxorcm moi bi fontici gratia,finxifti te prophetam,ct cocpit
te inuitum torqucre fatanas, quum omnia te alloqui dC uocare cernercs : quod
quu multis alijs locis patet, tum maxime ultima (bra Alcorani, in qua te dcfcn.-
dis cu Dco a uifnaflf^id cft a pcrturbaticncmcntis a daemone immifla.Idco non
eft mirum.tam male conncxa ifta mendacia cflle,quum duo pcrchti authorcs ea
cxcogitaucrint:homo mcntc pcrtin batus,&f daemon cum inhabitans . Vcrum
„ quomodo audes perdite ncbulo,diccre cuanuiflc Icgcs antiquoruclam, inquit,
„ euanuit lex antiquorum,feu primorum.Qui potcft fieri ut euanucrit lex, cuius
cultorcs eranttoto in oibc fi-cqucntifl[imi:iudgis & Chriftiams cratpracter paii
cos idololatras occupatus mundus , quum pcftis a tc in cum profluxit , illorum

crgo

G V L» P O S T E L L I L I B, . I U ip9

«tgo Ux non poterat perqflle. Fac effe pauciflimos, qui cuiufcuncp legis pracfcri-
ptopereant.quamdiuillifunt^lcx uiget.Siuero etiam cultor defuerit, anno pu
tas propterea efle leges , quum a diuina authoritate arterna dC immutabili pen^
deantCdurante uero principc, dC cuiufcunc^ reip . bafi , leges etiam funt paratac
ut obferuentur» Quum itaqj lcges bonac quac ante te funt edit^ dC promulgatar,
Cnt ab xterno authore Deo, unus apex ( ut ait Chriftus ) ex ilhs non poteft pe^
rire,donec impleantur.falfo itacp pertjflfe dixifti.Mitto repctitione idololatrix,
cuius authorem facitDeu,^: dxmonis creationem ex igne , &: fabulas hiftorijs
facris admixtas,ne tam frequenter repetere eadem cogar, &: diutius immorari*
Ante notaui lapides marmoreos, unde efl: atulus huic fbrac , quibus Deus pluit
fuper Gomorram dC catteras urbes fubmcrfas.

SoraNachal.ij»
Solitas audite blafphemias.faflxis eft iam innumeris in locis, fuifle a Dco le^
ges antceum datas,&:tamen ait nunc efliepatronum eorum diabolum.quificri
poteft , ut fub lege Dci fit eius aduerfarius fatanas patronus C ludaeis quiciem eft
datmon pro patrono,a quo tempore repulerc dC occidere Chriftum,innumeriS
locis illis promifliim.ob cuius mortem duabus Romanorii aggrcfllonibus funt
confeda fcxagefies centcna hominum miIia,pauIo poft mortem Chrifti . Qiiu
uero uellent authore luliano apoftata imperatoreinftaurare templu Elmihrab,
id eft fan(flum,feu Hierofolymitanum , diuinitus ex fundamentorum loco ob-
orto fifmo ignei flammarum globi xdificatores abfumpfere , femel Si: itcrum,
donec deftiterunt . Ifta funt a prophanis authoribus , & a nobis alienis fcripta:
non finximus.Vndeunamlefu Chrifti religionem effe ueram ccitumeft. tn
quamnon habetpatrocinium fatanas,fed inimpium mcndaccm Muhame-'
dem.Puto uos meminifte , quod antc duobus in locis prohibuerit iiinum , non
quidem,ut putabam,propter uinum,fed propter ebrietatis uitium Nunc uide^
re licet, pcenitentia dudium laudare dC probare ebrietatem . Egrcgia lex . uctat
ferregladium,hominem interficerepermittit&fiubet: quum tamen fitueri le^
gislatoris intentio , non res ipfas tantum prohibere , fcd potiflimum quod illa^
ruminftrumentouitiumcommittipoteft.Ait: EtdefruAbuspalmarum, & *«
deracemis conceflHt ut capiatis ex illis ebrietatem , dC opes bonas , in hoc eft mi «
raculum,8(:c» Vinonulloalioabundatlndia,quampalmeo, quoduehemen -
ter inebriat , ut eft pyrorum , pomorum , fbrborum uinum , ctiam zyihum . cv ;
mnia enim illa cerebrum largius pota tentant> quod probat Muhamcd, Quum «
a fedatoribus efllet adacfius ut aliquod mutaret, id quidcm coa(5us fecit, ne de^ :
fcifcerent omnes.& ait:Et quando mutauimus miraculum loco mivaculi,& ««
Deus eft fapientior in eo quod mifit : dixerunt , Certe tu fingis ifta . Sed muU <«
ti eorumnon intelIigunt.Dic,mifitiIlud Spiritus fanc^us a Domino tuo,ut «
confirmentur illi qui credidere , inque annunciationem & d/rc(^ionem Muf^ «
fulmanis. SC ideo intelligo , quoniam dicent, rcucra docet eumhomo ling- «
uam in qua conueniuntuulgarem , & ifta eft Arabica clara. Dum Cms^ "

facerc obiecflionibus tentat, feprodit. Nil erat opus mutationc,fi diuinitus
accepiflTct . & tamen mutauit:unde in Spiritum fanc^um retulit, quafi faci-
lius mutcc . dicit non intelligere illos qui obtjciunt , quotics fatisfacere non po^
teft.Qiiod fingcret , lippis 5;: tonforibus erat notum . nam dC rufiici id obiicic-
bant. Quomodo potuit confirmare credentes , quum omnibus contradixc-
rit cDeiliis qui docebantlingua uulgari, certum eft : dc fpatarijs enim illis au-

r 4 ihores

lOO DEORBISCONCORDIA

thorescomcntonimmcminere.quoditac^hnguauulgari cxdpicbat exfacris,
Arabice exponebat.Quid hoc in loco fibi uelitjucrbum agemij , no fatis capio»
Quidam putant latinam,alij perficam linguam intclligi.illa erat diuerfa ab Ara
bicajquajcuncp effet ♦ N am hacc arabica qua ufus eft Muhamedes,plane uulga^
ris citjdC fine uUa artegrammatices,qualis obferuatur a doAs fcriptoribus.qui
difciplinas humanas tradant. Nam nuUis canonibus, nec rauonis nec eloquen
CiatjUoluit adftringi Muhamcdcstquum tamen ideo aflerant eloquentiffimum,
quod rythmicepene fcripferit, idcp tamen etiam finc ullis legibus ♦ Nam perio-
dum ducentarum fyllabarfi quadrare faciet oiAoto-yijurpts cum breuiftimis . utpau
cis comprehendam,in omnibus exlex haberi uoluir.utincoftantia in omnibus
laborabat.Hocin cap.prohibetres quatuor,morticinium,carnem porci, fang-
uinem,&^ idolothy tum:quum ante decem aut duodecim uetuiflet. Dum paulo
poftjhanc legem uocat legem Abrahami,quam falfo id afiirmatjUiftim eft.

Sorafiltj Ifrael.i6,Mechen(c.

Ab ipfo cxordio ineptam illam uifionem , di. Borachi cquitationem propo^

nit, aitcK Deum pernodiafl^ cum feruo fuo . Tot uero profiindut ineptias, 8C in

Deum blafphemias,Si: in rcbus ignorantia intcrprctes,ut nulla parientia poflet

audire.Coelis feparati funt homines fancfii . animalia omnis generis toto mun--

do maiorafunt in coelis,portac funt in coelis cx materia tacfiili , Deus eft finitiw,

nomen Muhamedis eft fcriptum in omnibus locis cum nominc Dci, angcli o^

mnes 6^ prophctx adorant Muhamcdem , fancfli itcm &C bcati . fcclcrii lernam

precantur, ut oret pro fc apud Deum , tanquam beati quibufdam cgeant in coe

lis.inde refertmagna priuilegia, quac omnia ante notaui . Non eft tamen aufus

quamuis altius coelum confcenderit,non fateri Chriftum fe maiorcm , orauit^

jllum ut rogarct pro fe Deum.hae funt incptiac.Iam fi ex interpretibus acccdant

gradus inter coelosjquis no cachinnis crcpct,fi illa audiat f digna omnia iiint au

thoribus,8(rcredcntibus.AtfortaflisuellentmearguereMuhamedici,qu6ddi

xcrim facflionibus ludaeorg ( dum creditur efle Mefllas , aut qui illcs rcducerct

in Hierufalcm)Muhamedem coUegiflre robur, 8C ferociam fumpfiflir. Audiant

huius loci fenfum, quem imperiti lcgimt 8>C admirantur:capiunt,ncgligunt,ri^

, dentcp docfii . Ait: Dedimus Mofi librum , 8C pofuimus in direcflioncm fi'^

, Ujs Ifraeljnifi fumatis praeter me patronum.Gencrationes corum quos tulinrus

, cumNoachoferuogloriofoj&narrauimusfilrjsIfraclinlibrOjUtcorrumpercn

, tur in terra,bis exaltarentur exaltationc magna . 8C cum aducnerint hae promif

, fioncs,mifimus ad eos fcruos noftros crudelifl'imos,& uefligabunt reccfllis ha^

, bitationum,&: crit promiflio facfia implctacp . Demum reddemus uobis uiccm

, fuper illos.Dotabimus uos cum pecunfjs 8C filijsj 8C faciemus uos magnam mul

, titudine.SibcncfacitiSjUobis ipfis benefacitis,ct ingrcdicmini templumjqucm-

, admodS ipfum ingrefli funt prima uice,& perdctis cos qui fe extollunt perditio

, ne.Fortaflcdominus ueftcrmiferebitur ueftrij&fortepromiflio ueftra eft pro«

miflio noftra:5<: poncmus gehennam imprjs in obicc.Quia hoc Alcoranum di

rigit populis praefecftos» Et fi fententia illa fatis prodit authore, tamen ob phra

fim illam prophcticam non omnibus peruiam, paulo latius cxplicanda iudico»

Dicit in lege Mofis fcriptum fuiffe , utbis ludxi difpergerentur ( intelligit cnim

illud per tupfidune,id eft corrimipcrentur) 8C bis congrcgarentur:quo in loco,

nunquam lcgi,aut me uidifle memini.Sed hoc facile erant conccflliri ludaei no

uo Mefllac , modo pracbuiflet fc uirum in reftituedis potius quam in fpoliandis*

Habue-

G V U- P O S T E L L 1 L r Bv l !♦' ZOt:

Habuerunf quidcm plurcs captiuitates,multas fub iudicib . 6^ ufiatri fub Saule,
& fub Grafcorum imperio:uerum duas cclebriores,captiuitatem Nebucadnc^
zar,& Titi . uolebat ergo poUiceri rerum nouarum auidis , dC quorum ingenia
procliuia noflef ad facfliones, ut Ci fe fequi uellent,omni^ gcnerc crudelitatis in
paflim obuios faeuircntj ipfis duccm non defuturum. penctralibus cnim alicna
rum domorum reclufis,omnia prxda: futura.fi in hac re uclint fequi ducem , SC
benc facerc,id cft uirilitcr pugnarc prajdaricp,id fibi ipfis comparaturos,ut ma^
gnis opibus QC copia libcrorum pracdiu forent , Egregium ucro titulum fibi zO
(umpfit ifte , prophcta dicfius a feipfo, uchementi crudelitate prscditus , ut elo-
giocaptaretillosquos alloquebatur- Nullumenimfuntunquam habituridu^
ccm praetcr Antichriftu , qui morc Muhamedis coniungct opes dC (cclera om^
niu gencru fub authoritatc 8C diuinitatis praetcxtu . Talis fuit utercp Barcoziba,
dC dux fiiturus in mari,didus altcr Mofes in Creia.Talis fuit Muhamedcs.Era£
ctia paulo antc iftos annos qui ibllicitabat Chriftianos ad Iudai(mfi,uocaricp uo
lebatrexThaborius.qui cu rogarctquid dc Meflia fentiret, rclpondcbat ambi^
guc^^-^niufortaireuidcbisjdcfcmorehcbraico afl^rcs.Intellexi fceleftu homi
nea Carolo Auftriaco huius nominis quinto Impcratore flammis adiudicatfi,
quod in Hiipaniamultos a uarrjs perfuafionibus no alienos,ad ludaifmu trahe
re uellct . Muhamcdcs ita hoc loco etia dubio ucrbo captabat : Fortafl^is,inquit,
promiflio ueftra cft promiflio noftra , fortaflls mifcr ebitur ueftri Deus , dC redu
cet uos ad ueftra facra , ut olim . His ambiguis refponfis miicra gente deccnnio
lufit,donec ineptix a Bcnfalonc funt catteris patefacfiac.fenfimc^ deficere coepd
runtjita ut de nulla re ta frcquentcr agat,quam dc perfidia dcficicntia ludxoru»
Non eft huius prophetx titulus nobis negligendus, quum probauerit in le
id nominis , honoris^ loco poflierit, quo impios fceleftos ncfarioscp tyrannos
donarc foIemus.&: tamen (fi di^s placet) eft prophcta,qui hac diuinam uirtute,
non in reip.fuac aduerfarios,non in facrorum conferuationcm,non in parenta
curam,fcdincxdempropinquorum,facrorumeuerfionem, rerumcpomnium
pcrturbationecouertit.PotmflenteoduceampIarerudominiaciuesconfcquf,
illecp magnis muneribus fungi,fi integra ualetudine fuiflet . ueru quu dC animi
&corporismorbolaboraret,fui'picionepra:ftigiorunotaretur, fuorumeditarc
cur ciuium ruinam,nullus fine rcligionis figmento illi parerc uoluifl!ct.ex his (a
tis innotuit. Non fatis autc habuit fauifle Iud2eis,nifi illis gratificando infe(fiarc
tur Chriftianos>8(: in Chriftu blafphcmaret. Dicit Defi non haberc angclcjs foe
minas.cft certfi.No efleduos deostctia c5ftanter hoc affirmamus,et crcdimus,
Ergo Chriftus non eft Deus:no fequitur.Dcus non gcncrat noftro more, ergo
no generatc^impofllbilc eft ab acterno non gencrarc filiu,id eft ucrbfi 8C fapien-
tia:nec ob id funt duo dij,quod tota diuinitas in patrc,tota in filio eft, tota in fpi
ritu fancl^o. Nam ut excmplu crcbro impcritis reru diuinarfi repcta, rei cuiusli^-
bet conceptio (ucrbigratiajafdis conftruendac)cft tota in mente,&: tota eadccp
in ucrbo 8C expIicatione,& tota cadecp in acdificio:&: tamen no funt tres xdifi-
cationes,fed unu atdificium.Ita Dcus potentiflimus fciat cportct agenda, 8C ue
lit, antecp quicquam fua immenfa potentia crect , 8C nifi perpctuo generaret fi-
Iin,quemadmodum quelibet res fuam durationem feupartum,nil quicquam irt
mundoeflet,nuIlaformamateriac adnecf}ipofl!et,nifi potenrialigarct formas
matcriaE,fapientiapropriacfi'guracaptarct,uoluntateincflediutifllmcconferua
ret . Sed illa non capiebat fanguinarius ncbulo , qui nil Dci nifi uerbo,uentre,

8C

iQZ DEORBISCONCORDIA

SC pudcndis glor la^ probabat.IudaEispetcntibus miracula , dicit ideo Dcum £1

li non cocefTifle miracula,qu6d quado mifit,fub prxtcxtu falfi repulerunt.Egrc

gia elufiOjfit^ folita ftropha. An propterea ^i qui no crcdiderc Mofi , prima facie

antcqua notum eflet an a Deo ueniflet, ncmo illi crediditf fexcenta hominu mi

lia cum famiUjs fuis tandem crediderc,quibus pacatifllmam rcmp , compofuit,

tradidit^ . Si ludsci Chriftohomini Deo non obediucre, anproptcrea nulla

gens Chriftiana fuitc^intra centefimum annum a morte eius, fine ulla ui dC fan^

guine,nifi martyrum,Chriftus eft reccptus , Si ergo adfercbas miracula , no c-

pus fuifl[ct tuos ciues dC fratrcs occidere,ipoIiare,fugare.Si non ftatim , tandcm

uicifl^cs ut cgtcri.Hoc tamen quod dat accipio,quum fatetur fcnon habuifle mi

racula.ErgoarborcscacationiSj&Iunafcifla,&c.miracula,fabulacftint&fom^

^, nia.Quum multas nugas attulit,ut toto opere,didt : Si omnes damiones dC ho^

„ mines uellent componere fimilc Alcoranum non pofllent . quod idco credo SC

concedo homini, quoniam extra rationem , mcthodum , 5C ullam aliam quam

battologiajrepetitionem,impoflibilerationalibusanimalibusuidetur,utfimilc

componant. Nam fi efl[et fecundum Dcum 8C natura; ordincm , difciplinarucp

inethodu,efl!et aliqua ars imitandi,ut in caeteris fcientrjs uidemus , hic uero nec

ordO)neclux,nec ullum rationis maius ueftigium,quam fl uetula crebro de cce

!o dC terra,homine,naue,b6ue,lacfie,fiai(fiu,cibo , iumentis crcbro mcntioncm

ingereret,& Dei creatoris ( cuius uocabulum ne idololatraf quidcm ignorant)

adiungcret ubic^ nomcn. qua in re coniyderanda nullus rufticus non eft legis^

latorihuic fuperior Jtaque abeo qm' merito nomcn hominisferat,nil fimile

coponi pofle afl^rit.Sed audiic hominis egrcgiam do(firinam, Tc interroga

,) bunt,inquit,defpiritu.dic,fpiritus eftdcprjeccpto creatoris domini,£<: nonba*

3, betis de fcientia nifi paru. Digna docftore definitio.ut fi quis roget, quid efigla^

diusCdocftor rcfpondcat,eft quod imperauit fieri ille qui eget. a definitionc Mu

hamedis , fpiritus eft canis , lapis eft fpiritus . quoniam omnia funt de pratccpto

creatoris.Quanto mclius diftinxifllet primum, Dci fpiritus eft eius in infcriori^

bus efficacia,in quo omnia feruantur & confiftuntmaturx ucro, qua uegetanu-

tur cuncfla,creatoris imperio. Nam fi quid dicere eflxt operf prccium ab hacfl'

nitioneprophctf ,dicerem eum adnecficrcDeum materix^fi^fcipium quotidie

crearc. Non hic locus tantum cft, funt omnia fimiiia , unde reuera puto a nullo

alio melius quam a feipfo confutari Muhamcdcm.Coiporeos uero angclos,8£

»> iiulncribusmorticpobnoxiosfacit,quumait:Dixerunt, mifitDeusapoftolum

9> hominem.Dic, fi angcli in tcrra pcrmancrenttuti,mittcremusquocpcoeIitus

j > angelos apoftolos. Egregium hominis iudiciij. Subftantiac corporis exper-

tes,nifi quatenus prgftigiofum corpus aercum capiunt , funt iniurijs hominum

obnoxix. 6 bonum lcgislatorcm,&: naturf ,cum qua familiariter ucrfabatur,bc

ne pcritum.rufticum plane , qui cfl^e Ipiritus uiolabilcs crcdat:aut fi non credit,

, falfo fcribat. Quumtributaillidarcnonfatis amplauidcrcntur,fecpexcufa^

" rcntobpaupertatcm Iudaei,dicit: SipoflideretisthcfaurosmifericordiaEdomi-

»» ni mei,tunc ctiam confcruaretis timorc cxpenfarum,quia homo eft auarus.

Cxterumjquod dicit Deum Mofi nouem miracula dcdifl!e,io,exhibuitantc

Pharaonem,&:innumcraalia,

Sora Elchahaph,id eft fpcIimca.i7.Mechen(c,
Quamuis toto ifto capitc contra diuinitatem Chrifti, ut nunquam non > in^ii.
furgitjtamen hiftoriam 7,dormientum i nobis accipit,quamaxime latiflSmc^

patcc

G r L. P O S T E L L I L I B, II. 10}

fiatct lefu diutmtas , ut probet refurredionem mortuorum ♦ Eam illis expono*
mpcratoreDccio>perrcquutioneminChriftianosmouente,Ephefierantfe--
ptem iuucnes,diti{simoru &primorum ciuium filfj,qui nomen cum multis alt]S
Chrifto dederant. Quum icac^ pracfens fupplicrjs, ueluti tortor fitiens humanii
innocentiumc^ fubditorum fanguinem , adelTe uellet Decius, multos martyrio
abfumpiit: his iuucnibus uero obparentS, ut aiebat, claritatc,&: aetatis ratione,
permilit aliquotmenfes,uta Chriftorefiliret, &! idolisfacrafaccrent: autfiper^
fiftcrcntjubi ftatim redierit,inauditis fupplicrjs eos perituros,parcntes ne dubi^
carcnt . ubi difccQiit impius impcrator, cocperuntiuuencs una cogitarc, quibus
artibus fe a tyranni potcntia uindicarent . Sumptis itacp a parentibus aliquantis
pecumisjdumdehberant &:con(ultantautdefuga,autde uoluntario exilio,
ata conueniunt, ut in fpelunca quadam Ephefi proxima ad Mycales montis ra^
incntum tandiu latitareiit,quoad fceleftiprincipis furor ceflaret.Ita multis mcn
fibus laudcs Deo canebant. unus uero illorum ftatis horis dC uicibus petcbat ab
tirbe neceflaria, quibus uitam traherent.Vbiredijtimperator, iuuenes adfup^
plicium animi aut corporis pctit,eorum nomine parentes corripi iubet,tormeii
tanihberosprodatminaturftatim,uteratanimofanguinisauido,illaturus:pro
duntur,aditur locus,non exeunt, Vide quid infania da^moniscjj agitatio in ho-
mine polsit.Iubet uiuos fpclunca includi , cuius imperrjs ftatim paretur. Quid3
tiero Thcodorus,uirpius , diisimulata perfuafione, laminae plumbeat a(fia, gc^
ftasqp rcs,&: parcntes eorum,cum tempore dC perfecutore infcribit,opericB quo
fpelunca claudebatur,ita imponit,ut nemo fentiat: diruto autem, pateat.Ita to^
tis iSi.armis, ad tempora ufcp Theodofi^ funt fpelunca inclufi. Forte uero fortu
na quutn quidam ciuium in proximo loco uellet f dificium aliquod conftrucre,
agitaretc^ dc conuchenda comodius materia , artifices no longe efi!e quandam
mokm ueluti murum dixerunt, indec|5 pofl^ peti. Audit, diruit, couehit,uidet
fpeluncam,nil aliud qiixrit. Admiflo acre,iuuenes feptem ueluti a fomno exci-
tati dC famelici,focium ad iblita munera dimittnt.exit,nil rerum lufpicatus , adic
Ephefum,ftatiiTinouarcrumomniumfaciesiuuenemterret. ambigit,dormiat
an uigilet: cxteris uero neglecftis, id unum confternat: fignum crucis,quod im
pius imperator heri ( ut putabat ) perfequebatur , urbis portis fuprapofitum ui'.'
dere,fingulas portas adiens, idem offendit: rogat cu ingcnti timore , an ea urbs
fit EphefusCefl^e aiunt . Interim ueluti extra (e fadtus , adit mercatum panem, dC
obfonia cxteiis Sc fibi coparaturus, Numifina oblatum nullus nouit. aiuntue^
ro,etiam delaturos fc nifi det partc thefauri inucnti:inuenifle negat.relic^o nux
mifmate uulc fugere,ne prodatur,Capitur,magiftratuicp offertur.cuias fit quat-
ritur:fe cflTe ciuem,ciuis ita didi filium. Omnibus non minus adfert admiratio.'
nis,quam in fe haberet.ciues omnes uidens,nullum agnofcit. omnia in hefter-
num diem refert: impcratorcm etiam, quem coftabat ante iSo.anno decefsiffe,
Dicit fibi efl!c focios fex in fpclunca,ucnifle ut illis cibos emeret.facro magiftra-
tu adhibito, mfraculum cognofcitur, Epifcopus cum tota fcre urbe locu adiens,
reperit omnia cofentaneahis qux luuenis dicebat,prafterquam tempori.Subi-
cnsucro limcnfpeluncx, adhibitolumineuidetplumbeam tabulamaTheodo
rorelicfta,quaeobftruc^ionis &:temporisfi'demfaceret. Adhibeturtota corona
duium,alIoquiiur quicunc^ uult iuuenes, fit maxima SC palpabilis refurredio-
nis fides. Statim uero Epifcopus 8C magiftratus fcribunt ad Thcodofium Con.-
ftandnopoli agentem , accerfuntcp ad miraculi fpecflaculum, Venitj widet cum

toto

204 DE ORBIS CONCORDIA

toto clcro,alloqmtur,confirmatj8^ftatim moriuntur iuuenes.QtJum uero vtV^r
!et in eo loco immane templum illis ponere,auro^ multo infignire, eft a (pirinr
unius illorum admonitus, ne id faceretliatis habere debere,qu6d creator in ilJia
fidem refurre<fiionis certiisimam fibi feciftet,ut hacreticos multos de ea tunc am
bigcntes confutaret. haec funt hiftorix capita, quam Muhamedcs no tradat pur
rius facris.affingit enim ubicp quicquam de fuo : ut hic nobis adfert canem cum
«Ihs, ut canum refurrccfiionem cum co credamus. Nam quorudam animalium
corpora in ccelo cum ilio Alborach ponit, creduntcp miferi ilh fpiritumomniil
animahumcumlpirituhominumcoUecfiurumDeum ad refurreAonemtqua
blaiphemia quac magis impia fit,nulla dari poteft. Illi porro ob Chriftum lefum
crucifixum ea pa(si funt,nec pofuerunt cum Deo participem, quoniam ille ipfe
idem Deus unus eft,atcp pater dC (pirituS;quod facpius docui. Nil uolo de pa--
radifis eden dicere,nifi quia ad fuperiora accedent armillae aureac,& indumen-
ta pra(sina,fericea dC byisina,recumbentcp fupcr puluinaria inbona manfione,
GCc^ ut animorii 8C corporis fit eadem uita apud Muhamedem. C^terum qu3
proponat parabolam diuitis 8(rpauperis,dicatcp pauperem fine opibus adire pa
radifum melius quam diuitem,qui fit ut omnes fpoliare dC tantam potetiam ccv
gere uolueritc^Fecit illud,meo iudicio,charitate:ut quum omnes nudaflet,expe
ditius paradifum peterent,omnium uero impcdimcnta reciperet. DeDeo,
Adamo, et diabolo non loquor.Ita enim fgpius oftendi,quod Deum authorcm
idoloIatriaeponat.Quisrecitet, quotfabulas adnccflat Mofi', depuero&Tpifci^
busc^illa funt omnino a facris aliena , fecp ipfa refutabut.Fabulaj illae parabolxfe
quas nedit hiftoriae Mofis,funt alIc^oricac,nec mihi fatis notae.Sed uidentur a-
gere de pupillo, quem QjohaiutfundopaternojSj: ^dibus , in Iezraba:quo faci-
nore nuUum eft foedius»

Miriem,id eft Maria.ig,

Noftras hiftorias mirum in modum locupletauit ifte fomniator , ut nil plane

Intcgrum apud eum (eruetur . Primo in loco mendacium de Zacharia pofuii;

quod triduo tantum fuerit mutus in rei fignum,quum 9 .totis menfibus no fue-

rit Iocutus:& nato puero etiam fcripfit nomcn eius, quum adliuc non loquerc^

tur.Quod habuerit loanncs librujid eft legem,falfum eft : nam Chrifti fuitprae^

'„ nuncius, DcMariaitanugatur. RecordarcMarixinlibrotuo,quomodo

„ fecelsit a cognatione fua uerfus locum oricntis, 8C acccpit fine illis uelum,& mi

„ fimus ad eam (piritum noftrum, dC illi fa<fia eft conceptio hominis perfecfii.Di-

„ xitc^,dcfendatmemifericors abs tc,nonnc timcsc^DixitjCertc ego fum nuncius

„ domini tui,ut det tibi pucrum fandum.Dixit,Qiiomodo erit mihi puer, SC no

„ mc tetigit homo,&f non fui inceftafDixit, fic dixit dominus tuus, Ipfe cft fiim-

„ me potcns, ut ponat illud in miraculum hominibus , & in mifericordiam a ncv

„ bis.8^ rcs cft tranfacfia.finT concepit cum,&: fcccfsit in ccrtum locum. SC ucnitilll

}, partus ad truncum palmac. Dixit, 6 utinam mortua cftem ante, dCfmiTcm ohli*

„ uione oblita,8(: uocauit eam qui erat fub ca: Nc timcas,iam pofiiit dominus tti^

„ us fub tc excelfum.Excute uerfiis te truncum palme,cadcnt fuper te dadyli ma

„ turi,comede,&: exulta mecum,exhilaratp oculos,et fi uideris aliquem hominc,

„ dic,uoui mifericordi filentium , &C non alloquor hodic hominem . 8C tulit cum

5, ad cognatos fuos, geftans cum.dixcriit, 6 Maria, certe comififti rem ncfariam;

9, 6 foror Aron,nonne erat pater tuus malus,aut rn ater tua inccfta f dC couerfa cft

„ ad eum.Dixerutjquomodo alloquar eum qui cft in cunis puer ;" Dixit,ego (um

feruus

G V L» P O S T E L L I L I B, n» lO^

(eruus Dei.dedit mihi Deus librum,&r fecit me prophetam,& fecft mc benedi- <c
cflum.timco quum facftus fum.&T prxcepit mihi orationes QC decimas, quandiu «
perfiftam uiuus,S(f colerem genitricem meam, dC non fedt me fortem^laborio^ <c
fumj& pax fuper diem quo natus fum,& die quo moriar,& diem qua perfiftam «
uiuus.Hic eft lefus filius Mariae,uerbum ueritatis,de quo ambigunt. No fuice^ <«
pit Deus filium,laus illi. Illa omnia affinxit,ulumx periodi gratia.Iam fgpius
demonftraui,effeimpofsibileDeumquicquamcrearc,autinftaurare,nifiperfi
lium. creat quidem omnia in filio Dco,inftaurat omnia in filio ^iavtff fti7r«,quod
fuperiori libro copiofe probaui . Sed fingulamendaciapropheta: aSpatharrjs
oblata,funt excutienda.Quando unq^ fecefsit Maria a parentibus, quimi Euan
gelia nunquam de eo loquanturdam eft unum mendacium. Diligenter qui'
dem partim in templo,partim apud parentes fuit educata, ad aduentum ufcg ipi
ritus fandi , 8C quoad nupfit lofepho. Nondum uenerat ufus inter ludxos ue^
landarum uirginum,unde dC hoc effidum. Dicit miflum fpiritum fandlij pro
angelojUt uideatur creaturam facere,impie fancjaduenit quidem angelo mifTb.
Si facitfpiritu fancflum nunciu,nemo poteft difcernere.Cacterum a quo conce-
pit,no fecefsit domo , quoad uenerunt ut nomina profiterentur in Bethlehem^

Vbi eft illc palmae truncuscMufTulmani pfj in noftros, aiunt eam palmam re^
uixifle, dC ad noftram memoriam duraffe. No egemus mendacibus miraculis,
aliter fcriptiJi habemus,recipimus, credimus.Quod optauerit morte,8<r alloquu
tus fit eam infans, &c, funt affidiatSt: ueluti ideo nobis cocefla, ut ea credamus,
Deum negemus, Vbiilliiuflum eft de orationib. dC decimisc^omniafuntmen
dacia Spatarioru,& fomniatoris, lam quis no uidethuicprophetf impofuiflc
Spatarios,errore ijroo.annoru. Tanta enim abeft Maria mater Chrifti,a Maria
forore Mofis 8c AaronistSC hoc, fi difs placet, no eft medaciu.Mifere pereat ho
mo cufuisnugis.Adcaetera.Nofatishabuitdixifledxmones eflleab igne,ma-
los efle creatos,ftupidos^,nifi dC mortales pofuiffet.dicit em,in die iudicij mo^
rituros,demureui(fturos:quo mendacio nullSfalfius.Na quu corpore careant,
nec pofsint aliud quam fpiritus efle, ad quid morerent C quu materia no habcat
corruptibile dC defecandam.Id fierct fruftra,quod authorcDco nunquam fit»

i^.Theh»

Redtando hiftoriaMofis,cn comentarifs aflingitubicp^modo educatila foro
TC , modo ab uxore Pharaonis dicit,qu5 facra habcant filia. Ponit terminu pa^
(chx,ut ucniant magi cotra Mofemtquii nondu eflet pafcha.poft tranfitii enim
maris rubri fuit inftitutu.Mofes ueluti ius habens prouinciac, dicit magos fe fit-
-ipcnfurij ad palmae truncu manib.abicifis . Cscteru Aarone uocat Samaritanu:
quam ob re,nefcio-Capillis demii et barba Mofes eu arripit.Cgterii no uult ede
reAlcoranu,doncccoplcat:quodnuncpfuitantemorte,utiamdixi, ncfa!fiar>
gueret.dicit demu daemone Adamo oftedifTc arbore uitx,quafi Dcus no often
diflet.Pro poena aiit impietatis dicit,cecos Deum fufcitaturu impios.Poftremo
quum ab omnibus iurc uel iniuria raperct , dicit fe nil peter e pracmij, ut tegeret
uitia.dicitcontrariafa(fiis,8<:c+ zc.Prophctac.

Dcliramentaaggerat, fiio morefabulas nccficns,ut eludat cos quihomine caj
teris fimile nulla prophetia claru, finxifi"e, fomniafle, 8(rc.dicebant.aIios ante fc
fuifle prophetaSjCrgo 8C feipfum efTe cocludit. Alcoranu et Alphurcanu datum
fuifle Mofi,8£: Abrahamo,quod ante falfum oftendimus. fabulas de Dauide SC
Solomone fingicDe uinea 8C ouibus indiciii docuifle Deum, quibus patet re^

s latione

jOrf DE Ol<.BIS CONCORDIA

lationc irnpcritorum ifta habuifTe . nam nil intcgrG cft . Vult ut pntc diccre dc
Natani admonitione ,et prcpofitione duoru hominujquoru unus 99 cucs ha^
bcretjSc^ illi qui una habcbat,una abftuht,&fc.De uinca nefcio unde Ibmniaue-'
rit.Impcriij illud uentoru ut demonu Salomoni coceflum in facris no mcmin!,
fabrilcartc multo minus, Adnumcrat Hanoch6,Iobn, &.' ca^tcros cu Ifmacle,ut
impius cofortio pius uideatur. zi.Elhcgh.Peregrinatio illa cft,4 menfibus in
anno ficri folita Mcchaj,in memoria Abrahami,& cius facrificfj. idco qugdam
ilhc inftituit coformia idoIolatriac.S^ eft,ut ita dica,ubicp fimilis.Iam id refutata
cft,quod Abraham fuerit aliquado in domo pr ifca, interdi(f^a ue. proptcrea no
immoror. Muminine,id eft fidelcs»22»

Quia in adulterio abuxohbus fucrat dcpraehenfus cum iuucne puclla ludf a,
quamiIliBaheyrasdederat,periuriumcpcomiferat,obftri(fia fubnomineDei
apud uxores^fide : ideo lcgcm hicponit, qua omnibus fecftatoribus idcm liceat
quod libi,ne uitium in eo uideretur,quod in omnibus pcrmitterctur,quafi ml'
nus peccent centena homina milia,quam unus folus. Na fi res iniqua eft aduU
teria comittere,& uxoridcbitum no reddere,quod natura docuit,proculdubio
lcge &promi(sionc huius prophctar licitum fieri non potuit.Volo nuncpanlo
latius cxplicare hoc fa<^um,ut quid ifto fidclium capite cotineatur, omncs per^
pcndcrepofsint,atq5iftamfidelitatempcnitusinnofpicere.Hoccnimcapuf,8^
(equcns,multum nobis apcrient huncpropheta.Res ahius,& a capite ordior.

Qiium a Mccha rura uicina 8l uicos incipcrcthicpropheta peragrarc, prx^
dicationis gratia , iam contracfia cum magnis ciuibus afrinitatc, &C multa turba
comitatus , uicinos rcgulos ut poterat,autamoreauttcrrore fibi comparabat
conciliabatcp. Intcr cxteros erat quidam in Arabiar finibus Bahcyras nomine»
qui hxrcticorum lacobitarum gregi prarerat. Is quum alioqui cftet ceteris Chri
ftianis , fi qui erant uicini, infenfus , riil prius habuit quam ut fimilis fimili con-"
»ungcretur,utfecundumparccmiamhaberentfimilia labralacfiucas.Hacreti.-
cus hacrcticum&fimpium fouet,ampIe<f^itur . ad Bahyram fugicbantcmnes
pcrditi,uiolataccprcligionisaccufati.Muhamedes ueroomniumpcrditorum
StTnouis rcbus ftudcntium,fibi acccrfebat colluuiem.Inter caetera munera.qui-
busdonatur^phctcsifte,unumaccomodati(simuhomini, quamuis ^c annos
nato , deligitBahyraspuella elegantiforma, nataannos 15. Marinam nomine»
religione ludaja, eamcp in fcederis iJiVHniarvvoy dono dat Muhamcdi. Acccpta fta
tim deperirc mifere ccrpit hcrus,quamuis ludcas trcs aut quatuor ditifsimas,8C
clariorQ ciuium Mechae filias duxiftet uxores , ad quindecim numero , ut dixi' ,.
Diutius puella tutari pudicitiam conata, tandcm partim hcrifi imperio, partim
precibus & precio , fauoribuscp acquiefcit prophctx . fed res non Cms fccliciter,
autprophcticcfucceisit. Namquas duashabcbat uxorcsnobilifsimas&cha*
rifsimas,Haftam filiam Vbcchari,& Hafezam filiam Humari , iilar cum iuuen
cula homincm dcprahcndunt , &.' acritcr incrcpant. minantur fe conquefturas
apud parentes,a iudicibus pctituras ut rcpudicnf, infamaturas apud omnes crc
dcntcs.quibus rebus propheta attonitus,fupplex cu lachrymis , gcnibus uxorfi
prouoluit, nun^ fe tale quicc^ in pofteru comifliiru : amoris uehcmcntia uidfi
fccifte:Dcum,lcgc,angelufacramcntointcrponit,fiun^quidtalecomittat,niI
timcrc fupplicij.Timoremaiori urgebatur ab illis,quam ab alrjs:quoniam opes
ampliisimas dotib. earu erat cofequutus,2<r maximos parentu fauorcs:quaf om^
niajfi reliquiflcnt homine,perdcbat.foeminx minimc mal^ facrameta recipifi t,

hominj

G V L» P 0 S T E L L f L I B, I I, 207

homini parcunt.ita tamen ut fi femcl tantum poftea commiferft , nil miiericor-
diac futurum {perettefle de homine 8C lcge adumjle omnia prodituras , perditu
rasc^ « Aliquot diebus libidini imperat,religione tenetur, aut potius timore
fceminarum.tandem idem facinus committens , deprehenditur ab fjidem « ab^
cunt,infamant,produntquatenusnouerantfecretamyfteria,e(Ichomincmim
poftoremjimpurum,daemontjs agitatum, furijs^ , qui fingat colloquia diuina,
ab altjs legibus capiat omnia quac bona habet,nil non propalant artium nebulo
nis.Quibus rebus penc in deiperationcm omnium rerum eft adducflus : donec
ad fe rediens,ut multitudinis animos retineret,Iegem hanc proponit, quac in ca
pite huius Sora eft.Beati,inquit, fideles qui funt in fuis orationibus metuentcs, «e
&:qui abimpofturarecedutjflirquipurafaciunt, S^quipudenda fua cuftodiut, <c
nifi apud uxores fuas,aut quod acquifiuit fides eorum,id eft apud mancipia. Illi «
cnim funtfine culpa,uel non culpati» Hacc eft lex , hacc caula , Suntbeati qui
in (celus dC ncphas more propheta: ruunt , qui non tantum fubagitant uxores,
uer um 8C mancipia cuiufcuncp generis ♦ nam indefinite fcribit . nec eft in «Ltp^
^x(Pm legjs ancilla,fed eu ma melecheta aimanuchum,id eft,aut quod acquifiuc
rit fides ueftra,id eft fub fidei przetcxtu rapucrit,lucrata fuerit,acquificrit , turba
fidclium.quo in numero funt captiui > ferui^ non minus quam feruac dC anciV t
lac.Nifi ita intellexiflet,poterat uti uocabulo amet, quod ancillam fignificat. ue r
rum uoluit amplam legem condere,in qua non tantum fcelus recens admiflum
permitterctur,fed quod eft omnium deterrimum,omnibus fit concefllim dC lau
dabile.O fcnfu capti homines:ita uos ludunt pracftigiofi intcrpretes> ut ifta,au'
thore malo dgmone fcripta no intelligatis c" Ifta lex confirmat eas quas fuperius
de pederaftia attuli. Ad hoc erat ifta Icx comparata,ut omnia fub nomine eius li
ccrcnt.qua: a]ioquilcgediuina,naturali,S^ inftaurata, funiprohibita . Egregia
fides,& authore digna. Quam fit turpis hic author in (cribendo,non dico: pro.^
prijs uerbis utitur , naturg occultac propagatorixcp tam in uiris quam in foemi-
His SC brutis,adionumc^ ipfarum uocabulis fpurcis dC ultro qugluis ubicp uti fo
let.Scd nil mirum:quum uolens uidenscp uxorum euam propriarum pateretur
adulteria,unde abiecfii animi,& ad fraudes impofturascp tantum nati argumen
tum deprehendere licet.Captatis ergo (ecflatoribus tam dulci dC beneuola lege,
prophetacnontantumcodonaruntquod iamauthorcDeo fcceratlicitum, ied
ctiam uxorcs cuIparunt,quod in propheta id reprchendiflieni,quod erat tam ixi
cundum 8C bonum.parcntes etiam fedatis animis mulicbribus , fuafere uxori-
bus ut repcterent domum prophetac,6^ per omnia illi obfcquerentur. diuinitus
cnim illifuiire reuclatum,non cflc peccaum quod peccatum putauerat. Admi^
rabundac muliercs nil aliud paremibus dixere,nifi admodum efle amicum Dei
huncprophetam , quem ita Deus diligeret , ut omnibus eius cupiditatibus ob-«
(ecundaret . Vbecharus dC Homarus, alq^ fabulac confci) , filentium uxoribus
pofuercnon quod Muhamedis aut cius nugarum curam habercnt.fed quia res
ca maxime ad cos pertinere uidebatur. Quum enim ditiflimas pulcherrimascp
uirgines darent impoftori prophetac amenti 8C fontico in uxorcs.id eo fiebat.ut
ca potentia comparata res ad eos poft prophetac mortem perucnirem. Ideo faci
lius fcandalum fedatum eft,paucis technas intelligentibus, illiscp maximc fe ae.
dere fingentibus,ut tandem plebs illa agreftiscp turba, quum magnates nil mo>-
ueri ccrneret eo fcandaIo,fed crederereuelationibus uideret,Iubens acquiefce-
rct,ne^ defcifceret ♦ obiecflum «ero illi cft frcquentifllme ab eo tempore etiam

$ z ab

lof D E ■ O X B I S C O N C O R D I A

ab impcritfs,qu6d toto capftercpctitiNil fllum alfud quam fmpcrfum quaTcrf,
ncc aliud quam diuinfs pr^ccptis comentaria 8C nugas afTingcrc,antiquam te"
chnam ordiri,dafmonijs agitatu hominem non polTc ulla Dei familiaritatc fruf:
fi quid boni habcat,fcripturas antiquoru cfrcjrto rcuelationc.Qiiibus argumcn
tis motus dicit, fibi oraculo clle rcuclatu , ut omncs ad tcmpus in fua dcfipifccn
tia relinqucret.cos cnim non confiderarc, quod opcs 5C hbcros citius indc con
lcquantur^quafi id uerum effet,aut prarmium bonoru illa in hac uita efTcnt. Ve
rum fuperflitiofos 8C imperitos rcrtim^ tranfac^aru immemores, nullacp copa
rationc rerii utcntes,ambiguis 5C incertis pollicitationibus rctincbat, tanc^ fub
' uno tyranno quam fub alio fcliciores efTcnt. Noucrat nebulo miferos homincs
calamitatibus dC frequenti iniuria expilatfonccp prcfTos , magis uel modica re^
fpiratfonerchcf,quamantcafflf<fifoncsmaxfmfsopfbus.IdconouaefccIfcftatcs
quaufs modfcae,poft rcs aduerfas IxtffRmfs parcs ufdcntur. Non repctohfc, fn
Chrfflum 8C Deum bla(phemfas,fxpfus a merefutatas.Pcrgo ad relfqua,
Elnor,fdefllux.23.Medfnasfcrfptum.
Qiialem fidelftatem fn capfte fidelfum ufdfmus,talcm luccm fn fflo fuinus ui
(urfut cnim pr^eccdcnti capitcpatuit hominis ncfas, ita 8(rfn hocfepropalabft,
» authorcmcpflluftrabft.Aft. MifimusSora,&expIicauimuseam,&mfnmus
95 in ea mfracula prudctfar,fi forte rccordemfnf. Fornfcatrfx & fornicator ferian^ ■
>' tur finguli lOo. plagis:& non capiatis cum eis mifericordia in legc Dci, fi credi- •
>' tis in Deum,&: diem extrcmu, dC adfint tcfies fupplicio corum aliqui fidclium,
fornicator non contrahat,&c, Ifta ad rationcm fupcrius commiflbrum refe^
runtur: Dcum idco plures uxores &C ancillas 8C catamittos pcrmififfe , nc com.-
mittcrcntur adultcria : &^ fi quis committcret, talia cflcnt fupplicia, qualia hic
defcribuntur. Atqui ante hanclegcm erat pati ia confuctudo &r mos, nc ab uxo
re ullam aliam uir cognofceret,ne ancillam quidcm.nam non fuifici in uir/o , fi
id fam ante IfcuffTct.Qiiam ucro lcgem pofuft,nunquam feruauft. Affa cnim fi
!fa Vbecharf,quam habebntcharfflimam,confuctudfnemultorum amafiorum
etfam palam utcbatur . unde a multis admoncbatur,ut illam faltem rcpudiarct:
cfTc admodum tui pc, primariam foeminam prophctJC fta publfcc fcortum age.*
re.qufbus nil aliud diccbat,quam fibi cffe dilecflilTimam, Sk ideo non rcpudiaru
rum.ignauus ncbulo,nil honoris ob oculos poncbat , modo tyrannidcm occu^
parct. Quumillam inuxorem.natam (utdixi)8.annosacciperct, dclibarct^,
imperium uendidit,quod aitPlautus, dotemc|;,non uxorcm poffidcbat . &ta^
mcn facrofanc^a Alcorani fidcs,8^ prophcticorum facinorum cxpofitio , a rela •
tfonefcortfpubIfcf,uxorfs,8i:fiIfxtyrannfpcndct,nccqufcquamcfteafidcfan
cfifus . Nam cfus fcntentfa dfcftur dhachctsahh,fdcft,hoccfi:ccrtum SCinte^
grum : 8C qux fn prophanfs fudfcijs ob fnfamfam non adhfbcretur fn tef^fmo-
nfum,ealcgfdfufnaEauthorftatcmadfcrt.Efusfcortf facfnus maxfmum dffR.^
dfum fnter flicccffores excftauft.unde fac^fo Half ct Vbccharf fnccxrpit,qua plu
rfmathominummyriadcspcricrc,&?o.confcqucnterchaliphajfuntconfc(fii,
" Qiii ucro , inquit, accufant caftas,&: non accedunt cum 4. tefiibus,fcriantur
»> So.ucrbcribus. Tanqua domi fit facilc habere 4 homincs ad teflimoniii,ideo
uult uidcri lcgislator peritus , 8( ab utracp lcge difccderc. Veru ifla no funt pofi
ta proptcr foeminas,fcd propter propheta,& eius uxores. Na qua legc non licct
uiro accufarc falfo uxore de adultcrio finc 4 teftifi probationc, eadc n5 liccbat
uxoribusprophetg,qug no habebant4.tcfte«,cum accufare deadultcrio,tanq^

iam

G V U POSTEL L I L I B, II» 209

iam lex eflet pofita , eo omnia tendunt: quamuis licet cum mScfpijs lcgc agcre,
m fi fortc cum quapiam alia dcprehendereturjnon pofiTet argui» Et ne admit-^
taturjinquitjinteftimoniumjquifalfoaccufauerit.Quantomaioripoenaerat
digna HalTa Alcorani inftauratrixcfi qui falfo adulterij accufat,tata infamia no
tatur,quanto maiori dignus erat qui comittit C Sunt hacc perpendenda, Et in «
terim ii conuertatur,&: f acit bonum,qui erat infamis, Deus eft pius mifericors, <«

Vt nullus detpcEnas, hoc aittQuis enim quum ad (upphcium rapitur>non co
uertif,&benefacit, fiilhcredaturc^certequiuisimpiusjiniquusjnoccns^fitpius»
iuftus,innoces uerbisjdum urgetur:& fi inftetur,fa(flis. itaqj fi ad Deum remit-
tas po2nas,nulIacunquam erunt. Si uero,ait,nonpoteftprobarenifi per fe,u- «
nus teftis fatis eft,dum atteftationibus 4.dicit,per Deum ego fum de hdehbus, <«
dC quint6,maledi(f}io Dei fuper fe fi eft mendax,& remittent ei ( fceminac ^fup <c
plicium Q contrateftetur quater, quod eft uir eius mendax, & quinto quod ira-- <«
(catur Deus fuper «am , fi uir eius eft uerax , dC nifi Deus benefaceret uobis, dC «<
mifericordia eius, d>C certe Deus eft conuerfor (apiens, Videte quomodo fa-
cituiamperiurijs, dum infacramentoponitprobationem,quumniI uulgatius
(Itfacrameto apudMuflulmanos.&interim adinfe(fium uadit,dum negat ob-
ie(^a contrarrjs facramentis foemina , ut iudici fit tempus inaniter tercnd5.Sed
ad alia uenio , qux ad rem faciunt. An non audiftis opinionem credentium cc
uirorum QC mulierum apud fe bonam,quum dixerunt,hacc eft fi(fiio manifefta, <«
N onne uenerunt ad eum cum quatuor teftibus c" 8<r quia non uencrunt cum te <«
ftibusjiili funt apud Deum mendaces.&: nifi Deus, &c. Videtis prodita myftc^ ««
ria.ideo uultteneri lege nuncpofita fuas uxores & domefticos, poftquam ape--
ruerantfecreta:necillum tam malehabet adulterium, quodiam inccepit prsce
denti lege fieri legitimum , quam quod dixerant legem fi(^ionem efle 5>C ftrc^
pham. Nam ilhs merito credebant fe(fiatores,ueluti fecrcti prophetici confcijs,
undc moleftifsime id fert, & uellet illas 4. teftibus probaflc cfle fi(flionem , quu
iam ante pateret lippis 8C tonforibus. Nam iam ante centies eft illi obie(f?um,et
non flagitabat4 teftimonia : fed a domefticis prodi,ueritatis eft argumentum.
ideo quatuor teftibus opus.Sequor. Et quando detrahcbatis ei linguis ucfh-is, <e
8C dicebatis ore ueftro id,in quo no cft uobis fcientia , dC cogitabatis leue quod <«
apud Deumsignu eft.quin potius quando audiuiftis, de eo (iicere debebatis,nc <«
fiat hoc nobis ut loquamur de hoc,abfit, hoc eft peccata magnii. Qui fieri po- cc
teftutifte^phetaitatimeatlinguas domcfticorS & amicoruC^na ita uocatmu-
minin dC muminct) ita religiofe coli QC admirationi cfle fua uult,ut de illis ne lo
•quiquideliceatc^oportetfaneefllelogcprgdonib.Stfquibufcucpperditisncquio
re,cui domeftici oes (lint timori. Qui fit,ut fi fit propheta Dei, no mittat,ut alter
lVIofes,infeditiofos igne diuinu:no cfeuoueat,utDatha ct Abira,autno puniat
lcpra.ut Maria fororeCNon cratMofi toties opus repetere, fum propheta Dei,
ut nil aliud in iUius lege eflet. No oportebat millies iterare, aiunt te ifta finger e,
tu es dxmone agitatus, amens, 8C caetera uitia.Quonia nulla cadebat fimilis in
Moien &!^phetas fiifpicio . Vnde quii omniii uocibus tot nequitiaru genera t<
bi obi|cerentur,fieri no poterat,ut eflTcs innocens. Vox cnim populi in aperien
dis fceIeribus,uox Dci eft. In nullo unqp ucrorum prophetarum reperies, quod
dcfe tcr aut quater afTcrucrit.Satis habcbant diuinum nuncium protulifl^c , fea
credcrent,feu non crederent audientes.at tu uolebas illos uel ludaeos^uel Chri-
ftianos,uel edinicos tibi adiungere.Quar^ ob tua fcelera dC uitia omnibus apcr

s 5 ta

ilO DEORBIS CONCORDIA

ta,tam fafpe crat fmgcndam,menticndum, fatisfaciendum . Is cftucrus fenfus»

Qiiod autem peccatu fuit loqui de legc Mofis, aut ChrifiiComnibus erant prO''

pofita qu^e docebant, nec ullum crat pcccatum dc illis tradare. At dicet Buha-

tias interprcs,non de lcge, fcd dc rcbus propheta; fecretioribus intelligit. IntcU

ligo.non pcrtinebat ad Aflam,cuius caufa agcbatur,de adulterio prophetx di^

cere ad populum. Non crat illius, & Hafezac,de techna quam a parcntibus eiu»

confcrjs intcllcxcrant, difceptare , fed more aliarum in filcntio prxfcripta diui-

naferuarc.AtingcnsdoloriIlatcEminiselicuit.potueranteatacui{rc,donecin^

iuria illas compulit effutirc quod noucrant. Si non crcdidiflTcs , ab illis non fuif-

fct confirmatum quod extcrni etiam ruftici fufpicabantur, credebanr, obijcic-

»' bantc^. Vetat uobis Deus ne redcatis ad fimile in eternu,fi ciiis fideles. Quod ti

met,uidetcp ucru,uetat authore Deo,ne proferat:ita illi erat Deus propitius. Et

?> item: Illi uero qui optant ut fcclus publicctur,apud illos qui crediderunt,habet

s> fupplicin magnu in pracfenti fajculo, & in fiituro, & Deus nouit id quod no in-

» telligitis. lam coa(flus,fcelus uocat:fcd Dcum ultore dicit,fi quis propalare uc

lit.O propheta bone,quodnam fuppliciu mcref , qui uera dicit apud fidelesc^uis

ergo mentirirtibi erat ftatim peritura pdtctia , fi fcelcftn, impoftore, adulterum,

rontic3,maniacu, furiofum, iancfia fimplicitas nouiflei. Na a cartcris no times,

Miru cft illa Deum,cui feruiut illi fideles, qui tuaru rerum funt cofcij, illis quic-

quam comittere uelle , quod alijs nolit impartiri. 6 perdita pcftis,no aedidifTcs

pofteritati ifta innotefcerepotuinerDeus illa curabat fcilicct,ut fi qualcm noftet

Muhamcdc,dicerct,ftatim fulmina uibrarctincQ,camue.InterimucIutaliud

agcns,intcrferit de eleemoiyna illis praf cipue danda, qui paupertatcm & rerum

abrenuciationem in uia Dei profitentur. Sunt illi prgdoncs,quibus tota Afia 6^

Africa eft labefadata , ut nuncp tuto liccat illac nifi fumma cohorte.tranfire, di-'

gni eleemofyna fane. Nam ita petunt,ut fi non dcs,ipfi rapiant. Vidi aliquando

in Afixlittoribus eani hominum pcftcm itamcndicarc, utnullaexdes,nullipe-

» natesilliscftentinuiolatijfinon desquodffagitant.Sedadrcm. Ouosquiac

» didiftis,ne ingrediamini domos non ueftras,quoad pulfaueritis,8c paccm dixc

>> ritis habitatibus illas,hoc uobis bonum cft, fi forte rccor damini. S(. fi ncminem

j> in illis rcpcriatiSjquoufq? praecipiatur uobis.& fi dicatur uobiSjrcccditCjrcccdi-

j> tc.uobis hoc eft honcftius,8£: Dcus quod uos fcitis, fcit.St^c» Hxc prohibitio

caufa HafTac dC Hafe^x reuclata:quoniam aftu dC obferuationc eum cum Ma^

rina repercrant,nec pulfaucrant forcs.quod nc fiat in poftcrum , monct.Timet

adhuc deprehcndi in fcelcre. hxc eft caufa lcgis , digna authore.Quod pracfcri.'

bitquibusperfonisfoeminaedebeantoftcndercdecorcmfuum^quisnonrideat

tam accuratum lcgislatorem C Naturx QC rationis pracfcriptum id docuitlongc

hac lege honeftius.Quid fi fint deformes: nemini oftenderc poterunt.decor ue

ro late patet . Tali loco poteft oftendi , ut ne patri quidcm , aut hlio , tuto liccat

monftrarc . Fide SC honeftate in ea re opus , non lcge . Non debere ucro cogi

puellas ad caftitatem,id t]u6 tcndat pauci norunt.Quum probro dC fummx in-

temperantiae uerteretur prophetae > quod tam impotcnter amaret Marinam, S^

AfTam odauo anno xtMis delibaflet : ne fit in uitio , uult liccre puellis ca jctate

peterc maritos . is eft uerus fenfus . Ifta enim Afuar , funt fatisfacfliones fl^

leges de uxoribus prophctae. Quis non admiretur thcologiam huiusho--

95 minis , qua Dcum facit candelam in uafe uitrco , quod eft ftclla, 8^ cxtcra. Vc.*

tularum Mechenfium funtifta fomnia , Interim dat oninibus idololatris falute^

quoniam

G Y u t o s T E L L r L r B» r i» m

quoniam illorum nemo non putat efle Deum quod adorat. crgo fruftra , ut He-
pius ante dixi, leges alias dedit Deus , dC tuam etiam 6 Muhamedes . fed ita in^
uolucris dida tegit,ut impietas ftatim non fe prodat. Poftquam de falfa aquaj
imaginedixit,inquit; InuenittamenDeumpenesfe, quiquod^ftimabatad^ **
implet. Adimpleo facracrcpitui ucntris,cepae,feIi,boui,cercopitheco5 crocodi-
lo,ergo habeo Deum apudme . Quacmaior unquam potuitproferriimpietasc'
at captandi erant idololatr^, ne obfcandala defcifcercnt . Nam fi qui erantlu-'
dxi 8C Chriftiani, erant ocuIatiores,refih'ebantcp. Poftquam frequenfiflime di^
xit obediendum efte Deo , dC cius legato > ftiis fec^atoribus regna pollicctur , fi
perfiftant, ut eo fumo 8(:fpeladet illos . Pracfcribit demum quibus cum fit coru-
uerfandum , tanquam urbes non ftnt hominum coetus , qui confortiis retinen^
tur. Nolebas audire fanda praccepta Chrifti 8C difcipuloru eius , quibus omnes
homines loco fratrum funt&:habentur,ut ab eodem Deo formati.focminx ue*
ro timoreDei 8C amore maritali omnino a facinore turpi abftineret.Merito (a
ne tot leges imponis miferat foeminarum nationi,quij gregibus alantur, dC quo
tidie maritos (uolui dicere heros) mutent.

Alphurcan 24»
Statim i blafphemijs inDeum dC Chriftuincipit, quod Deus non gcnuerif*
lam frequentiir. huic pefti probaui efte omnino impoftibilc quic^ in tota rcrif
natura fubfiftere,nili Deus ab asterno ex fe crearetfilium. Apud omnes gentcs
conftat efte unam cauiam prima infinitam,quac quauis ftt potcntiilima , nift ta-^
menfapiemiftima eadem 8L'beneuolafit,niI poteft omnino creare.Nec fatis efi;
in reru prima creatione tali fapicntia ufum fuifte , nifi quatenus durat ifta uita,
id eft generatio 6C corruptio,eadem fapientia difponat,regat, conferuet in efle,
qugcuncf funt in reru natura. eam fapientia nos hhum Dei, dC uerbu uocamus.
In potenua tota eft diuinitas,in fapientia tota diuinitas,in beneuolcntia tota df
uinitas.ncc tamen funt trcs diuinitates,fed una diuinitas . ueluti in cogitation«
rei tota res eft,in uerbo dC explicatione tota rcs cft, in operis complemcnto tota
reseft:ncctamenfunttres,fedunares.Iftaeorumhominumcaula,quoshafcpc
ftis fafcinauit , crebro inculco , ut a blafphcmia in Deum &C Chriftum eius cet-
fent.Chriftus ergo Mariae filius , fapientia patris eft , ab xtcrno genitus.Quum
autem uifum eft diuinitati , ipfafapientia iunxitfibi noftram carnem ex lurgi-'
ne,fa(f^us^ Deus homo eft,contra quem perditus ifte ncbulo comparandac po
tentiaE caufainfurrexit: Sed ueritas Domini manet in xternum . Ingerit dc.»
mum , obiediones illi fiieri folitas, efle fic^ionem, alios illi prceftitifl^ rubfidium»
quod deludaeis conftat.illum enim promoueruntin perfuafionem fuam , cum
cftet idololatra,initiatum aftinitatibus deuinxerunt, N am potius morerctur lu
dxa,quam ut uiro alicnx perfuafionis etia hodie nuberet . Duxit uero no una,
fedquatuor autquinc^ditiflimas .Docf^orcs, quiinChriftum illum armarunt,
fuere Abdalla bcn Salom, quo amanucnfi ufus eft , quem demu doloCe in lcdto
dormientcm necari curauit . alter Nehabanus Mahanijefilius . tertius Chabi-
nus,quiprincipcs eratfynagogarii.illis innumeri acceflere, homincmqj dccen
nioinftruxerunt,donccabeodefcifcentcs reliqueruthominemimpuium.Eft
etiam ufus opera uicinorum Chriftianorum,quos uocabulo fjjathariorum no^
minaui fkpius, a quibus omnia deprauata 8C lacera haufit. Ex quo ludaeide^
fecerunt, fe potiflimum ad Chriftianos dogmatc Neftorrj laborantcs contulit,
fi"equens<^ 6C furtim adijtlpeluncam , non longe a lefraba , in qua agebat qui-'

$ 4 dam

ttz D t O R B I S C 6 N C O R D I A

dam hcrcmita Nefl;onanus,qui illi cum multa alia , tum potidimum hirtoriaiH
y.dormicntiu ad manifcftam reiurrcdionis fidcm narrauit . lUic^ fiiit Gabrie^
in Mcdinajquemadmodum ludaci in Mecha. In illis hiflorijs prophetx quas in
" flumine merfit Mcrbas Chahphas^eratnotatum etiam paulo antc mortem Mu
hamedisjludaeos uoIuifTc in prophetam elcuarc Halim ncpotcm huiusprophc
taf.iuuencm admodum,qui dum incautius antrum quacrit h<f\ioni aptum,repc
ritin(J5eIuncaMuhamcdcm,cumNcftorianomonacho,fitcp apcrtum quod
omncs fijfpicabaturjeum aliunde quxrere docfiore quam a ipiritu angelico.Mi
rum in modum itac^ timct nebulo , nc aperiantur technae . Muneribus magnis
iuucncm dcuinccre fatagit.non potcft tamen facere quin rcs prodatur:cui dC in
hoc Ioco,8(r in multis alijs occurrit,niI aliud quam comminationcs diuinas affea
rcnsjdiccnscp cfle iniuriofos qui ifta dicerent . Ita fc prodcbat fucus. Dc Scrgio
Ncftorio omnibus fuit in confcflx) . ucrum ifta omnia funt dcrafa ab eorum hi^
ftoriis:necnificomcntationibusSunchuaIcntprobari.PcrgitcomminariiIIis
qui nil nifi infanum cflTc dicebant, qui quotidic ucipcre QC manc ea acciperet X'
liunde qug dici^abat.Si angelum haberct,dcbcreilliprofpiccrc,ne ex alicno am
plius uiucrct.Dcmum tanquam efl^tpropheta,dicitnon eflle mirum fi illi & Al
corano contraueniatunomnes cnim prophctas habuifle aducrlarios. Atfi ideo
aliquiscftprodhcta,qu6daducrfarioshabeat,funtlatroncs, homicidar.praedo^
nes,impij,malrfi'ci,&cetcriimprobiinterprophetas,namomncsbonos,Icges,
iucficescp infcnfos dC infcftos habcnt , ut quibus moliuntur perniciem . ita fuific
prophctam Muhamcdem nemo ncgat, multis ucro argumentisid cofirmatum
reliquit.Rcliqua fohtae funt repetiuones.

25«Sigra,poefis»
Quum nil aliud quam falla ueris admifceat , hiftorifs ucteris Teftament/ acl-
iungens cum multa mendacia,tum fabulas uetularum Arabiae , atcp folita rcci^
tct miracula dC blaiphemias,iam ilipra refutatas, ideo nil in hunc locum fcribo,

26.Formica.

Sibi patrocinatur, fuiscp applaudit uitrjs, quum Mofem hcit ex ftipite igncm

jj pctcrcarubo,Deumcguocare adfefine timore. Nonenimmeilcgatimfi

5, qui pcccaucrint:deinde fi coucrfi fuerint,Dcus cft mifericors et pius. Quamuis

cnim cfl!et omni uitiorum labc inquinatifllmus , tamen Deum fibi propitium

dC familiarc adferebat, nec obftare uitia ad pietatcm dC prophctiam. Dcin iuo-

git mcndacium hiftorix facrar,qu6d Mofcs uenerit cum Smiraculis ad Pharao

ncm:quum iam antc dixerit cum nouem , dC in utrocp fit mcndacium , qufi fint

s> decem.Dcindc fabulam dc Solomone fingcs,ait:Et fucccflit Solomon Dauidi,

3> d^dixit:Hcushomines,cdo<ftifumusIoqucIamauium,&donatifumusomni

> > rc,quoniam hoc cft bonum infigne, &C inuocati funt a Solomonc cohortcs daj.-

j> monum,& hominum,& auium,& illac conuencrunt, quoufcp ucnit ad flumcn

3> formicac.dixitformica:6formicac, intrateinhabitaculaucftraneuosrapiatSa-

5> Iomon,8^ cohortes cius, dC ipix non parccnt . 6C cxcitatus eft clamor a uocibus

» earum dC dixit , doce me ut laudem te pro beneficio tuo , quo bcnefcciftimihi,

» pro me&patremeo,utfaciambonum,&c. Quisfcrataudireiftasincptias^

at ifta nil funt,fi cum upupa, 8C cius colloquio,legationccp dC pracdicatione con

ferantur. Vidcat incptias illas quibus Deu homincscp ridct, qui uolct. Nil amcn

tius,aut dclirius rcpcriripoteft:&r tamen ifta lex a Deo eft,& diuina.Tacco hor

rendas ineptias de throno,rcgina Saba,famulatu dacmonu:quat omnia ad mu^

UercU'

G V L. POSTELLI L I B» II. 21J

Iicrcularum terriculamcnta fiifit prolata.Miror qmd habucrit fronitis illa peftis»
qua: homfnes ut faxa &C fungos iudicabat>fi quid tamen iudicabat, In hoc capi>
te uoluit ludgis gratificari,&^ eorum facra ditarendco ilhs pollicetur,fe multa in
hoc Alcorano aperturum, in quibus difceptant. Reuera credo huichomini nil
potuific proponijquin re(ponfum dediflet: quod folu ftultis 8C amentibus licet,

Mofem in mare proie(f^um fuifle , falfuni efi:. in flumen Nilij necandos m/t»
tebant.unde fublatus a filia Pharaonis, eft educatus. hic ab uxore, antea a foro^
re:ufqueade6 nil mendacio caret in hoc homine.Quid non affingit hiftorix fa-
crac :^t)c Pharaone, Hamane,de claue thefauroru,quam quadraginta homines
inon mouerent.hiftoria aliundepetenda ex libro Hafsiar,cum Alborach dC Ga
bricle. InfinehuiuscapitisiuguIat(uoschronographos,quilumenab Adamo
in eum adducunt, prophetam^ circuncifum natum dicunt. Si enim eratpro^
pheta a natiuitate, qui fit,ut nefciret tandiu, ut ufc^ ad 40 annum aetatis non kn
(crk aut fciuerit fe efle prophetam. quod ucro aliquando non putauerit,ipfe fa^
tetur. Dic,inquit)Creator meus nouit quis eft diredus,^ quis eft in errore ma «
nifefto. dC non iperabas quod tibi traderetur liber , nifi de mifericordia domini ««
tui,nonfisergoeIatusfupcrbla{phemos. Hocinlocofeparcerefingitidolo^ <c
latrisjcumquibusfuerateducatusjimbutus, &initiatus.Sedfuturumnonputa
bat,iTt pofteriores Chalipha: ilium tam magnum olim facerent ; nec hi fatis ad-
uerter unt> quid de fe ftt fafliis,

iS.Aranca.
No eft quicquam authore in hoc capite dignius, quam quod dmniu animan*
tium refurrec^ionem futuram poIIicetur,ut non tantum animantia,fed dC crea-
turacinanimata^fint^^Eternxfuturae.VocabuIaenim chelec, cftgeneralead om
nia creata.De brutis,id in ratioibus fidei, in libro Terchcre elimam cft fcriptii,
pro fidei articuIo.Si miracula funt apud Deum tantum, 8C aliqui prophctx ha^
l3Uere,iilierantDeoproximi.Quum autcm nonhabeas, cs aDco alienus.No
fucrunt ergo luporum , borachi, truncorum, lunac, dC cordis miracula ucra,(cd
falfa,quoniam tu non cs Dcus.Mitto hic aliquot capita,perfimilia C2cteris,ut ad
magisnotandaucniam,ad 52 Sora> qua:aperit nobis multaprxdarafacinora
prophetc^.

Elagzab» Primumuidendum,quum uioIenterinMcdinainalicnasfacuI
tates & hsereditates inuolauit, ludxoscp d>C caetcros habitatOres expulit, ut coa-
<fii fuerint auxilia a cotribulibus petere,innuitur his uerbis. Memineris quan «
do dicebant duplices corde, dC in quorUm cordibus erat morbus , non pr^cipit «
cius Apoftolus nifi damna &C incommoda, 8C memento quum quibufdam ciui « «
bus letribx dicerent, non eft uobis locus,recedite : 8C petebant licentiam quida ' <
corum a propheta,dicentes domus noftrx funt ruinofe,8<r non erant defolatar, «
fed uolebantfubterfugere. 8Cc. quibusuerbis, &'confequcntibus, fibiideo ius «
eflie in rebus eorum dicebat , quod no acquiefcerent perfuafioni, Nam quu 10.
annis Mcchae cum ludaeis efltt fabulam iftam exorfus , & ilh' aperto fuco defe>
ciflent,quum illi fuit 50 uitae anrio , aut circiter exulandum , miferos Iuda?os 8C
Chriftianos lezrabhabitantes fuisfedibus expulitco praetextu, quod in cordi-
bus eorum eflletmorbus. eafuit aequitas prophetae. Miferiuero ludaeifuadcbat
multis fccflatoribus, utadfuarelicftopropheta redirent, neturba premercntur,
quod quum fcnfit,acdus fxuijt «quitas prcphetica. Primum fatis habuerat pu-

piilum

2l4 DEORBISCONCORDIA»

pillum fortunis omnibus (poliafle in cadcm urbc , nunc illi nil fatis eft.Primu f^

tis habebat occupauifle locum , in quo ageret animi gratia : nunc uult figer e fe^

dcm ♦ Maximum uero argumentum fua: crudclitatis rclinquit, quum in multis

I, locisjtumin ifto paulo poft» Et quum accedimus, uides eos ueluti mortuos,t4

}, more angi : quum autemabijmus, acuuntlinguas fuas, ut tcreprehendant,

Quid aliud ueniente tyranno fieretCprffente illo omnia imagini mor tis fiml

lia funt,nec hbere ficet iudicare,nifi quum abfcefferit» Sed confirmanda eft ifta

9> aequitas» Quofdam eorum interficietis,alios captiuos agetis, dC eorum occu-

'j pabitis poffefsiones.bonacp S>C terram, quam nunqua eratis ingre(si,quia Deus.

3} fuper omnia potens. Id eft,Muhamedcs eft prxdo crudelilsimus,qui fub ncu

mine Dei nil fceleris non comittit . Sed erat agenda una cum propheta cohors

f oeminarum, dC terrore numinis rcgenda , ut omnia prophetac &r domi & foris

licerent.Sed oblitus eram pulcherrimum 5C bene propheticu locum, qui quam-

»> uisinexemplari Africanononeft, efttameninaltis, Etfinoncognofcatispa

»j tres ueftros,aut fratres ueftros in fide 8C opibus ueftris , non eft uobis necefle in

j> eo,quodpcccatis in zOydCidco ne ambigant corda ueftrajquonia Deus eft milc

ricors 8<^piusprophetae,illifuntfideIes, dCc^ Vtliccatlecfiatoribus in parentes

iuftilsimc faeuire, &^ patres fratrescp occidere , prxtexi ignorantia nominefidci

fatis ciilQC Deus eft propitiusprophet:c,cuius caula ifta agutur.Qiioniam indi^

xerat fratribus bclluj& iam quolda necauerat, uolebat ob nouam fidcm ne pa-

tres quidem a filijs agnofci,fed conficipatrcs,fratres,cognatos,affincs.O quan-

»> tum iftaapietateChriftianaablunt.Adfoeminas rcdco» Opropheta,dicuxo

" ribus tuis, fi mundum iftum amant, 8C ad dccus eius accedat,dabo cis uitam dC

dclicias multas. Hoc, SC fcqucs uerlus, periinet ad diuites illas quac rehqucrai

hominc>& crant ciucs Mcchcnfes ditifsimac.illis ergo ponicctur,quod alijspro

hibet:ut phne de eo dicatur, quod fibet licct.Tcrriculamenta addit,duplici poe-

na dignas cflc fi non accedant.hoc etn eft peccarc, in hocloco. alioquinmagniS

a Dco pratmiojfi obediant.Magis parcit Deus legato fi occiderit parctcs,quam

aliishominibus.Sinopareantuxores, duplicipoenafuntdignat.bonaxquitas,

lam ante dixeram (quod lacpius notarepotui) Dcum fibi ibcium faccre Mu-

„ hamcdem.Statutum eft,ait)pracccptum a Deo, SC a propheta eius, ut nonfit IL

„ delis fine fideli. Nonne efle eius authoritatem diuinac parcm contcndit^dura

imperijdiuiniuult haberilbcius 8(rparticepsc'quotics inculcat: AuditeDeum

6(^prophctam eius, obeditcDco &^legato eius, qui non credunt Deo dC legato

eius,&fc.annoncftparticiparediuinampotentiam:^Mofes,Efaias,Icremias,cac

tericp prophetac dicebant, Audite uerbcm Dci tantum, non, Dei & prophetac,

ut ifte nebulo . Illi cnim nil fibi quxrebant opum, honoris, fauoris, ut ifte plcu^

dopropheta : dC ideo latis habebant,impulfum diuini ijjiritus aperire.Is quu nil

a Deo autrecflo iudicio, nifialiundc emendicatum haberct> nunquam non fc^

ipfum Deo iungit,& inculcat credulac turbac.ca cft falfi natura, ut nunquam no

fe tanto ardentius dC frequcntius commendet atcp ingcrat , quantominus ueri^

tati accedit, dum cnim crcbro animos commendationibus occupat, examinan

di occafioncm tollit,&^ eludit>ne agnofcatur.Sed cotinuus fermo in aliquot uer

35 fus eftaudiendus. Nonfit,ait,fi;delisfinefideli,quandoquidemftatuitDeus

3> dC prophcta cius pracceptum , fi uobis bonum eft pracccptum corum , dC qui a->

j> uerfatur Deum dC prophetam eius , iam errat errorc manifefto.Harc eodem ac

fupra pertinent, ut participet potentiam oim Deo. Sed de Zeido;

Et

G y u P O S T E L L I L r fl» lU zty

Et quando diccbasjilli cuibenefccitDeus , SC tu bcnefecifti. (cruatibiuxore **
tuamjd!^ time Dcum , dC tegis apud tc quod Deus rcuclatj& times homincs , S^ "
Deus dignior timore.& quado compleuit Zeidus ex ea appetitum , iunximus "
cam tibi. N e fit apud fidcles fcandalum in. uxoribus fer uorum fuorum,quando "
impleucrint defyderium ex ipfis,&r fitprxceptum Domini facftum. Non fit fu-- "
per prophcta fcandalum,in eo quod dixii Deus, Habct legis potentiam . Deus '<
erat in illis qui iam ante deceflerunt,& eft prxceptum Dei potentiflima. Apud ««
quemperuenitprophetiaDei,illumumetomnes,neminemtimetnifiDcum>.«
&:fatis eft cum Deo acquirere. Non eft Muhamed pater ullius uirorum ucftro ««
rum,fed eftprophetaDei,figillum prophctaru,&:cftDeusin omnirefapicns. «

O quam magna myfteria hic latent.Muhamcdcs a puero peoe Zcidum fer^
uum domi habuerat,cui utprimus initiaretur Mufliilman , libertatcm non finc
ingentibuspollicitationibus dedit.Paucis poft anms iam expr^dis ditatis fcc^a
toribus , quia fidcliter admodum curabat rem familiarcm , dcdir illi cogn^tam
fuam in uxorcm , cn qua nefcio quot annos agens fummopere illam diligebat.
Quum autem in Medina ageret gcns pi ophetica,& iam regnum excrccrc inci
peretMuhamedes>eftcaptuscognatacamorcfcruifidifl1miuxoris.itacpadicns
domum eius,non inuento marito , dixit foeminaE ( ita in libro Hafllar (criptum
cft) Zeidum fuae portaj optimum cardinem delegifle , mandauit^ foeminae illa
uerbanoncapientijUtmaritodiceret. QuxubiaudiuitZeiduS) ftatim (utqui
iampridemhominismentcmnouerat,intcrpretaricp ambigua prophetice fcie
bat) dixit,Cardinem quidem uxorem intelligereprophctse di(fium,portam ue
xo efle domuiid quidem fignificare uoluifle , fe habere clcganti forma ux orem,
illam oportcre fercIinquerCjUt adirctprophctam.ita efl^ hominis ingenium, ni
fi flatim iufl^ facias,cogere uerberibus & morte foliium.in lachrymas ambo fol
uuntur.necmora , adeft prophetia qux iubetZeidum uxorem repudiarc . pa-
rendum extemplo eft, cxccdit domo,proxima die nubit prophetg i:: uxorcs ha
benti.Is eft hiftoriae propheticx tenor , is fenfus . Magnu ucro fcandalum eft ea
de re obortumjquod tam iniquus fuiflet abftuliflt alicnam uxorcnvS:: tam ncfa
rius ut cognatam duceret uxorcm qua alrjs legibus prohtbuerat. Nunc litera
cft examinanda attentius.Improperat feruo inprincipio bcncficia recepta a fe,
& DcOjid cft a prgda.Nam prxfuit multis aggrefllonibus mercatorum,qujbus
undic^ obfidebant Mccham, ubifacflus eft diucs . Quum uideret uehcmentem
cfl[e omnium ofrenfionem,dicebat illi,fe iuflifle ut feruaret uxorem, quum rcpu
diare coegiflet.Quum uero nc hifccre quidem auderet co prxfcntc,conquere^
retur autcm abfens dcillata iniuria,dicit illi obmutefccnti,&: fa(ftum timore apa
probanti,ceIare illum apud fe aliquid,fed Dcum reuelaturum.id eft, fi audiuerit
de ea re quicquam.eflle de homine acf^um, aurhoritate Dci moriturum. &!: quod
nondebeattimerehomines,fedDeum,id eft furorem Sifinfanam prophetar ra
biem.Tum demum in lege ponit , quod commifit , id eft idcm quibufuis liccrc
in domefticos 8C fubie(ftos,quod illi: poftquam fcilicct mifcrum fubiec^um coe
gerint rcpudiareuxores, utftatim cas ducant, dicantcp poftquam uoluntatcm
complcuerint in iUis,fcandalum non efl^ domino,ueI timorc mortis feruum co
genti ducerc illam in uxorem!& quia Deus dixit,eft facf^um.Ita ex eius fccleri^
busnatae{untIeges,quibusidemliceretalrjs,quodini.MuIieresmultasduxcre,
quia multas habcbat. fcrux dC ancillae omnibus fine uitio licer, quia id uitio ucr
liim eratprophetae,catamittifuntIegiumi,quia prophetaf placebant. Inire brvu

U e^-

lltf" DEORBISCONCORDIA

ta eadcm Icgc Ifcct. omnia pracdari, omnium intac infidiari, omnibus licitum fa-

<5ium eft,nomine fidei prolatotquia prophetae licuit » reli<fiam ferui coadi ducc

re efl: honeftum,quia propheta probauit. 6 cafci homines , has impietates pote^

. ftis ferre,nedum illas Deo adfcribere,&f ferio de ilhs commcntari.Sed pergo.

„ Noneftfcandalumprophetatineo,quodiuflitDeus» AtDeusiubetquac

ilh' funt hbita.ergo quac hbentjUcent.hgc eft lex. Erat potens pracceptum Dei in-'

antiquis,id uerum eft.ut fignis,miracuIis,prodigijs , rerum pracnunciationibus

polIerent;non in ciuibus,fuis fortunis (poliandis , no in fratribus dC parcntibus

necandis,non in fomnrjs dC mendacijs ab antris referendis, non ad aliena hofti

liter inuadenda,non ad bruta ineunda,non ad opprimendos feruos,euertenda

omnia peccata>&f caetera facinora quae exhorrefco referens, comittenda, In his

SC fimilibus rebus fecifti potentiflimum Dei tui prxceptum . Te uero haberc

Deum a toto orbediflrerentem,certum cft.Deus naturg pcrmittitquandocp ad^

uerfa homini contingere. Deus Muhamedis iubet 8C probat quaecunqj in natu

raeruinam tendunt.Sedaudiamus huiusprophetg conditionem» Adquem

3> peruenitprophetia,eumtimentomnes,neminemtimet. Omiferorum homi»

num patientiam.ruat in fas dC nephas,facra 8C prophana eucrtat propheta , ne>

mini non adferat ruinam, nil timet . Quis tyrannus fanguinarius fibi commo^

diorem legcm cxcogitare potuifl^etc' Ob impium facinus admifliim , neminem

timet Muhamedes,quamuis fexccntas iniurias intulerit.unde conftat no ufum

fuifl!elegibus,qui omnibus legislator efl!euolebat.Nam fi ullam humanitatis ra

tionem in fe habuifl!ct,laltem offcndifl"e hominem timere debuifl^t.uerum non

timet nifi Deum, At qui impia flagitia committit, 8C fe Deum timerc dicit,n6ri

ne mentitur,&Dcum cfl^ nullum facfiis ipfis affirmatc^At prophetae potiui

parcit,quam alijs,ut ante dixit.Peccatum tanto grauius eflcfolet,quantomaior

qui peccat habetur.Muhamedes uult omnium maximus effe^dCtzmen nil pec^

care,dum in Deum naturam 8C hominem delinquit.SuflTicit huic cum Dco ac-

quirere.Praedo,fur,latro,tyrannus,modo cum nomine Dei capiat, omniafunt

illius.Ita funt partx opcs ucftri primordij,6 Mufliilmani. Quod iequitur, eft

)> paulo obfcurius : NoneftMuhamedcspatcr ulhus uirorum ueftroru . uolebat

hoc innucre,nil officere confanguinitatem,quin pofl^t cognatam duccre. nam

modo non effet fili] uxor,poterateam fua legeaccipere,uclutiIegitimam.Idco,

quod ante dixerat, Non eft patcr uirorum ueftrorum , quoniam ueftras uxores

accipit in matrimonium cumlubet.eft ucro figillum prophctarum , id cft coin*

plementum,poftquamnulluscrit.erunttibifimiles,quamdiumundusdurabit»

ueri nulli ante te 600. annis debebat amplius ucnire.Nam finis legis 8>C prophc

tiac Chriftus lefus Deus homo,fuit figillum prophetarum . fi:uftra enim 8C ftulte

feciflet Deus , fi poft miffum omnium remedium fummum , (eruaflet fibi aliud

minus.Maximus uero prophetarij, ctiam Muhamcde fatente, fuit Icfus Chri-

ftus . Poft maximum autcm remedium adhibitum rebus humanis , non poteft

cffe locus minori. Nam fi acgrcfert onus fiium columna , idcm onus quomodo

potcrit a palo uel pertica fuftcntaricTu non es malorum figillum MuhamedeS^

funt adhuc uenturi tibi fimilcs ad finem uftp mundi,donec ueniat omnium ne-

quifllimus 8C ultimus antichriftorum,cui omnigenere uoluptatum 8C uitiorum

in religionem admifforum ftrauifti uiam.Te uero fuperabit , quia mendacibus

fignis confirmabitfuam potentiam , tanto breuius duraturam , quanto maiori

impetu eruptura.Scd Deus eft reuera in omnibus rebus fapicns , potenrcp tibi

extre-

G V L« P O S T E L L I L I B* I li It^

fxtremum fupplicium in diem iudicij difierre. Ad caetera^

Adorate Dcum mane S^ ue(pere,ip(e eft qui orat pro uobis,8if angcli eius,uC <*
cducat uos de tenebris ad lucem. Mirum cerie eft quem poffit Deus orare, **
nifi feipium oret, Si de Deo quatenus Deus eft,nil ineptius cogitari poteft. Si te
uelinuitum coegitfpirituSjUelutSaulem SC Caipham, ut hocproferres dcChrJ
fto, contra quem faibis,(piritum,non te laudo » Habemus uero aduocatii apud
patrem,Iefum Chriftum Deum hominemcp, qui dC propitiario pcccatis noftris
cft.eadem fentcntia repetitur non femel , ut intelligatur • certe intelligis Deum
feipfum orantej&T eius angelos.nam coiundio id docet. QuSuispudet ineptia
rum,tamen funt etiam addenda ifta priuilegia, fibi ipfi a feipfo concefta,contra
pracfcriptum aliorum» O Prophcta,inquit,nos facultatem dimittendi uxores ce
tuas tibi fadmus, quum dederis illis pracmium earumtS^ etiam ancillas, qun de <c
dcris pracmium cx his qux libi contuUt Dcus:6^ filias patrui tui, 8C filias amitae «e
f uac,&filias auunculi tui,& filias auunculaz tuac,quacpcregrinantur tecum . dC tc
tnulieres fideles,fi dederintfeipfas prophctac,fi uoluerit propheta ut iungantur «t
tibijtibi bonum cft.practer fidelcs.Iam nouimus quod expofuimus apud eos de c«
trxoribus,ct ancillis feu mancipijsjUt no fit tibi ofienfio apud ullos eam ob rem: tc
quoniam Dcus cft pius & propitius . coniunges tibi , dC ampledcre quam uo^ <c
les^&Tqua optaucris cx illis quas abfbluifti.ncc cfthoc tibiprohibitii. quaccunc^ «c
licctjfi placueris oculis carum, 8C non contriftantur , 8C fi acccptant qux das il- «
lis omnibus. Non cft conccflum tibi ut uxorcs pcrmutcs,id eft ut parentes & a><«
lienashabeascumtuis. Atfiplacuerit tibipulchritudocarum practer ancillas, <c
Deus eft pius. O qui creditis,no intrctis domos prophctac, nifi permittatur uo «e
fjis.adcomedendum.nonrcfijicicntesuafa.ScdquumuocatifueritiSjingredi- <c
tnim':&r quado comcdcritis,diiccditc,& ne recitctis fa<fia, 8C res geftas, quonia <«
hxcatgrcfertprophcta,a(:ueretura uobis,d(:Deusnonucretur ob uerum. <•

Senius hic eft copiofus . Quam lcgcm alifs poliierat , nc rcpudiarc fine iufta
cau(a liccret, illius fibi gratiam facit , quum ob multa , tum ob parcntes . Erat e>
nim ea charitate nebulo , ut omncs parentes a fe abigcrct, quia illis non uteba^
tur,quaslibct etiam fine dotali inftrumento poflet in uxores habere . Cactcrum
quum, utlcge pari cas tra<flarent, alios obligatos ucllet,quas uuliprobat,acccr^
fct.repudiatjpro arbitrio tracflat,nulla in uniucrflim tcneri lcge uult.fi accipiant
inunera,fi arridentjftatim funt legitima: uxores prophctac. Nec debet ob ullam
rem pati fcandalum quicquid committat:quia Dcus cft mifericors &: pius.Cac-
terum,quia fcclera omnium gencrum domi committebat, quibufcum uolebat,
catamittis,anciIlis,uxoribus,Sccundu difjjofitiones uarias di(pofitis(quod ho>
neftenon pofliimdicere) abutendo,noIcbatqucnquaingredidomumfuam,
nifi inuitatum ad mcnfam : 8C inuitatum nolebat afpiccre pocula 8C fuppellccSi
lcm,quoniam pracdac orbis Arabici apud cum uifebantur.Practcrea uolcbat fi>
lcntio illic agi:quoniam ex occafione rerum quas illic uidebant couiuac,facino
ra fcelefta hominis narrarc cogebatur , quod admodij male habcbat hominem»
Ideo authorem uindiccmcpiflarum lcgum Deum facit. ludicateprophetica fa«
cinora,acftimatecp authorcm . Fuerantmultum ftupidi antiqui in falfis religio-
nibus pratdonum 8C perditorum hominum rccipicndis , fed magis fceleftus ab
orbc condito, aut magis incptus non fuit . Vnde apparet , quanto fanguine ifta
fuafcrit,quot^ hominum milia necauerit ut fuaderct.Scd miror quomodo eos
qui domeftici erat, terrere potuit hts nugis» Verum quif^ etiam domefticus pa

t rebat

IjS DE O R B I S CONGORDIA

j, 1 cbatCiiiif^is {anguinarfjs . Audite pracfcriptum. Si nonrccefTerint ab urb«i
}) in quorum cordibus cft morbus,& li pergant fpargcre in ciuitate i umorcs,ma'
» ledich' funt.ubicuncprcpcrti fucrintjcapite eos,& occiditc. Quia muliercs pau
ioantcaperucranttechnas,&crantomniapropalata;idcomortcmminatur,fi
quis hifcatiSK^ ca occafioncjquem uidebat diuitcm,aut bonas ardes habitamem,
diccbat in cius corde enemorbum.nifiitacjjfibifalutcm fuga&rebus rehdiis
quarrerent,prafcipue Iud:ci,fabulaf 8:! incendij authores,necabantur.Et mcrito
lane funt illic affliifii,&^ rebus (poliati , qui in lefu Chrifti inuidiam , gradu huic
pefti ad tyrannidem comparandam fccerant.Sunt itacp his 8C fimilibus legibus-
omnino opprcfti. 33.

Qux funt in cap.^j.pudctreferrejdc daemonibus Solomonis,8t!^ corii operf-
bus,atq?deucntis Suntomniaupupis,auibusj&:formiciseiufdemnmilia:quae
certe fi aliqua anusdelirantiflima rccitaret comodo,nonpofi"et infantulosSi
nutriculas audiendo retinere . Et tamcn , f^i di]s placet , ifta funt a Dco : & non
pudct harum nugarum intcrpretes, fed uelut in lcir\s in illis immorantur .Eirn-
tit dcmum tacitc in Chriftum bla(phcmias,hortatur^ tcnucs,ut exemplo diui^
. tum crcdant. Vcrij,ut inquit,farpe non habcbant fcicntiam,quam habebant ma
gnatcsiquiacrantperitifabulacjquapaupercsignorabantj&proferebant. Idco
proprio nunc appellat uocabulo utrofcp . Paupcres quidem mutzehiphune , id
eft atfli(f?os dC debilcs : diuites muftecbcrine , id cft fuperbos 8C elatos . erant c-
nim apud cum magnates,qui paulo ante erat proletarij, capiteccnfi , ccrdones,
&C fellularij, talium cnim confortio , iundiis aliquotdiuitibus cx Mecha , auxit
comparauitcp potentiam.Pauper autem nuper,^ compendio diutus, uix ulli»
legibus poteft tcneri:idco fuperbire folet,

34. Angeli,aut creator.
35 Laudetur Dcus creator cceli 8C tcrrscaitqui fccit angelos apoftolos, pracdi-
»3 tos alis duabus, tribusue aut quatuor , addit in crea tione quod uult , SCc , Quas
narnias in principio ofFcrt, qui dicat angelos fuiffe aliquando apoftoIos,fcu pra
phctas- Vtrunque cnim uox roffol fignificat , Cui ergo populo annunciarunt^
quam lcgcm dcdcruntf Lcgimus adiifle n es angelos Abrahamum , fed nccle-
gcm dedcre,ncc alas habebant tam multifarias. Verum ifta alio tendunt , quo>-
niam in rccitatione peregrinationis 8C ajquitationis Alborac, dicitur , habuifle
Gabriclcmalas^o. 8^ uidiflc angelos infinita milia aIorumhabentcs,&rccn-
tics milics mundo maiorcs. 8C idco ut uideatur angclos uidifTc , hoc myfterium
alarumpropofuit,quiitamcninfacrisquoties fpcdra angclorum fenfibushu-
manisfeingcflere, nulladceorumalis facflafitmentio. Rcmigiumalaraidco
adhibctur corporibus,quod in acra nilpofTefcrriuidcaf , fine eo molimine . at
fpiritibus corpore dcftitutis,nullis alis opus cft,nifi ut ad noftrifenfus imbeciUi-
tatcm diuina accomodemus,quii in hoc corpore nil nifi pcr exempla ct obic<fla
cocipcrc poffimus.Omnia inferiora contra Chriflumilitant.Nil cnim fuafulu,
daforiifuoiu informatoru aliud uoluitin toto Alcorano,quam extingucreglo-
riSChriftitfiKffigMTry.quodutmaioripractextufaccrcuideaturjOmnianaturalia
in Deum authorem rcfcrt,tanquam id ncgemus.utfcilicct Chriftus nil creauif-
fe uideatur , quum tamen finc ipfb nil fit facfium , potucrit ue fieri . Nam Deu«>
quamuis potentiflimus,fine uerbo fapictiacp nil crcauit:quod Salomon in pro-
ucrbfjs tantopcre cclcbrauit,utadmircr itamentccaptos Iudacos,qui illale-
gant quotidic,nunquam intelligant , Qyod autcm idem «crbwm , fapieniiauc,

princi--

G V L» P O S T E L L I L I B» I I. 219

principiumjfilius fit Chriftus , id ex multis rationibus primo libro probaui» Na

c|uaccuncp infignia miracula edidit Chriftus , proprio ( ut fkpius dixi ) nomine

3cdidit,quod Dci tantum eft.Quotquot fuere a difcipuhs dC fancfhs fada,eodem

-nomine funt fada.quotquot ilU fubfcripferutjeiuscp pracfcriptis funt ufi,ilh' liint

omnino immutati,atc{; cafteris hominibus difsimiles; quam immuiationem fo^

lus Deus poteft facere. At in nomine Chrifti ea omnia fiebant. ut fi in ui uerbi,

qua mihi mentis conceptus aperitur,quaccuncp funt fumma aggrcderer,facere,

«omplerem, eadem dC nominc cogitationis dC nomine operis facere . Nam res

cadem eft in coceptione,{eu cogitaa'one,& eadem in uerbi exphcatione,&: ea^

^iem operis executione.DiaboIus aliter non poterat fibi denuo attrahere genus

humanum,nifi prajtextu gloriac Dei, tanqua gloria filio Dei adfcripta eflet con

traria diuinas : quum reuera Dci gloria nunquam apparuerit , antequam illam

Chriftus corporihumano iunxerit. No loquar in hoc cap. de foefici dC folito pa

radifo,in quo flumina uini,Iacftis, mellis, fi-uc^us, ueftes fericeaf, monilia aurea,

'gemmae,cibi5potus,concubitus,& caetera uoluptatis corporeacinftrumenta ha^

bentur:quum Muhamedes no fit alio nomine fadus propheta>nifi ut in hac ui-

ta eum paradifum a ipolqs S^ (anguine partum confequi polTct. Sed farpius ium

admiratus,Deum no potius ebrietatem in paradifo timuifte, quam in hoc mun

do.Ratio in promptu eft. Non dolebit caput Muhamedi,quia de eo affatim bi^

bent,8(r non inebriabuntur : affatim agitabunt , QC fempcr fubacfiaj erunt uirgi^

nes.O magnagaudiajO fcEliccs porcos,quireuiuifcent : 6 foelicia pracmia. Is eft

legis ab homine receptx fcopus.Et uos non pudet 6 Muflulmanirita fenfu com

muni caretis,ut multis brutis animantibus fitis magis infenfaticTacito enim na

turaj ienfu bruta contra ueftram legem inclamant . fides 8C amor coniugalis tur

.turis,uerecundia cameIi,eIephantimundicies,paIumbuofcula, Sc^fexcenta alia

«osanteDeum condcmnant. 3^. lurathincadfinemlibrifrequentifsimc,

iit quod uidebant efl^e fal(um,facramentis propheta: uicfli uincfiicp,rudes qui ali-

quid penfi illum habere de periurio putabant, id tandem crederent , quod ante

•timoribus atcp tormentis,ipoIiatioriibus,impofturis credere incceperant, Quan

ti uero fidem faceret , fide coniugali omnibus uxoribus abrupta indicat . facra^

ittentum apud Hafllam dC Hafezam exibitum,8^ ftatim ob fcortum neglecfium

& infraclum:foedus cum ludatis percufllim,& poftea ita irritum fa(flum,ut fere

cfmnes perdiderit : quum quas leges natura dedit in confcientia , quibusq? cum

ca pacifcimur , fregerit:dum fratres , parentes, ciues, amicos iugulandos iubet,

curatcp.Itaopfuerementeadmodum capu>quipoftnegIecfium Deum,pofi exu

tam naturam humanam, poft cladem omnibus allatam , facramcnti habicurum

rationem putarunt . lurat ergo hoc in loco per fan(flum Alcoranum prudens,

quafi prudenua fit extra animam. Vult uero fibi lubicribi ab exemplo A pofto^

lorum ( nam omnes prophetas SfTfalfos 8C ueros una iungcndo,ad faftidiiJ u(cp

Higefferat ante ) quos in Antiochia repulere, qu5 efl^nt a Deo mi£i. ita habet,

Etpropoiuitillis fimilitudinem . Ciues urbis , quando uenere ad eam legati, < <
quum ad eos mifimus duos,mendaces eos dixere.& auximus numerum tertio, ce
8C dixerunt,nos ad uos fumus ApoftoIi.Dixerunt, quid uos mfi homines,fimi £«
ies nobis.nil quicquam coelitus concefsit uobis Deus, necaliud quam mentimi tc
ni.Dixerunt , dominus nofter fdt quod nos fiimus ad uos deftinati. nec ad nos <e
pertinet>nifimanifeftapracdicaa'o.&rc. DicunthuiusIociinterpretes,fuifl!e. cc
Pettum 8C Matthgum, aut ahum Apoftolorum quempiam, quos noluere An-
- ■ '.- t z tiocheni

^IO DEORBISCONCORDrA.

tiochetii audire , donecfanarunt hominem diuitem AbibafarSnomine, poft^
»11 Chriftu credidillct. qui ftatim in tota urbe damare coepit, Audite eos qui no
pctunt a uobis pracmig,& funt diredi. undc rex comotus, homine interfecit, 8C
trufit duos Apoftolos in carcere:donec uenit Paulus, qui rogauit rege, ut uide:-
rct illos,& quam lege docebant,tanq^ ilhs incognitus.ubi exijflent^oblata eft eis
puclld natiuitate cacca, qua ftatim (anauit Petrus, pariter Sl puerS.Porro puella
illius principis erat Hlia. tunc funt Antiocheni conuerfi ad ChriftS. Hxc Buha^
tias interpres>6(^ Hamahfteri, in hunc locS. Quod illos repuliftent dC uellent la^
pidare, capitla fimili fuos facere , qui nolini prophetam Dei audire 8C reciperc,
quu illos dC alios omnes prophetas rcpulerint,tan^ iam eflet Apoftolus autpro
pheta.Ilhs induc^ionibus coepit miferos rufticos captarc, dC feillis ingererc.

In fequentibus capitib. eade (acramcnta interponit, eofdc paradifos cu caftis
mulicribus, id eft uirginib.cuquibus^o annis in ecftafi Veneris agent;infern5
c5 ueneno 5C arborc zacomrj,&rc.Repetit uentos dC d^mones nutibus Solomo
nis obedientes.(3^ fexcctas fabulas. Sunt uero co breuiora capita, quo magis ad
finem accedunt,ita ut ultima fintlinearia.ideo no eft ita in illis,utin primis,im-
morandum : quum prarcipua capita rerum in fupcrioribus attigerimus , ut no-
ftris hominibus curiofis ea aperirem , quac fcire par cft dicfluro dc his ineptijs»
Vellic;!timhincad finemquaedam carpam , fi quai facere ad rem uidcbuntur»
Ero diligentior in Arabica editione,

In cap.41.quod uocant occidui Sori , oricntalcs aut efchec: flmt quardam no^
tanda, ex quibus unu iam fupra notaui. quod fcilicet Dcus cx brutis, nobis crc
auit coiugcs,quar5 ufum permittit.No fatis fuit huicprophet:^, uiolata fide prl
mi matrimonij fuperinduxifl!efo2minac, a quaeue(fiusadpotcntiafuerat,aIias
14 ancillas licitas fccifle:quamcuncp fcemina,modo illi placeret. autrcpudiafle;
aut duxifle,finc dotali inftrumento,pro arbitrio,omnibus in omnes partcs fcc^
minis ufum fuifl^ , catamittis ardenri pacderaftia ^bufum fuiflc , nifi etiam futs
(ancflis congrcfliim cum brutis conccisiflet. Sunt ifta omnfa digna authore pro
pheta Arabum.Siiftahoneftis,utdixi, interprctationibuscommcntatorcsue--
lant, ita tamenintcUigi monftrantMufliilmanifan<fli(simi,in medio foro afl-
nas incuntes, camelas, aut quacuis animantia ineuntes . quod uidimuSjafTcrcrc
pofliimus . Tunicij nil uulgatius, in Syria idc probatur. Vnde cfl!et profeda ca
fancflitatis opinio tam uchemens , ut tales admircmini > nifi a pracfcripto ucftrae

j, legisc^Scio, uos exponitis uemin elanhami eruagian > SC ex brufis coniuges, id
eft foeminas ad propagationcm Cpcciei . Sed quare prophcta cum foeminis ho.-
minibus iunxitfoeminas ex brutis, quum de copula carnali illicintclligat ^fi nc
gabitis fcriptS,appellabo ad fa(fl5.Dem5 noftra 8C lud^orS fcripta,ui fanda,fi^
a Dco profe(fla coccdit,ut omnia illa profiteri uideatur:quod iam fac pius, ut no
ftros captarct,fccit.id ut a ucrfuto aduerfario capio , dC ita infero:Quum noftra
fint a Deo,&r priora ,& fan<fia,8(r qualia fi fcruarcmus, eflTemus foelicifsimi in ul
ta pr^fenti.ut ait Muhamcdes,fint optima dC feruanda oportet:&r quicquid illis
contraucnit , fit falftim nccefllr eft . At quum plus millies illis Alcoranum con-
tradicat,a Dco efl^c non poteft. Quum cnim omnino contra Euangcliu fit fcrt-
ptum>diabolo authorc cflefacftum, nemo dubitct.

» Cotrauenit ctia hic prarcepto Chrifti,quu dicit, Laccfsitu ulcifci deberc,alio-'
quin eflc impium. Hacc caufa tui fcribis.quS aliquis ucl fufiDidone folS lacfifliet
huncprophcta, nifi ftaum ultus fuiflJet aut occidiflict, fuiflet de damnatis , ut ait,

Oquan.r

G ,V L» P O S T E L L I L I B* I !♦ 22S

O qiiantum ifta abfunt a fanda illa Chrifti dC fuom patientia.Patiebatiir omnia
ChriftuSjlabefacflabatomnesMuhamedeSjetiamnullalaceffitusiniuria.Dabat
omnia, fiquidhaberent, ChriftusS^iui^omniadiripitiftecSanatomnes Chri^
flusjomnes ledit Muhamedes.Inimicis donat omnia Chriftus, ne firatribus qu j
dem parcit Muhamedes.Ita differunt tenebrx a lumine,

Dicii fequenti capite, fe ideo bona eorum apud quos agebat, diripui(Te,iit di^ **
llideretintereos,6^quofdamingradus dignitatimi promoueret ♦ Quid aliud **
prazdo focrjs faceretc^rapit ahena ut alienis Iargiatur,&: tandem firmandg poten
wLx quamuis iniquiffima: cau(a,quofdam dignitatum 8C officiorum gradus con
ftituere oportet. quid hoc efle poteft,nifi eft (umma iniquitas C ad quid leges , fi
ifta hcentcQuid refp.congreffijscp hominum afferunt, fi quac hbent , ita hcent?
«t quum quis fit fora'or,idem ftaam fit iuftior.Hajc quidem principibus in ho^
ftesHceni, quiaciuihpcenaita coercendi ilint hoftes, Atiftaadfaibere Deo,
qux in ciues,in amicos,in fi-atres, in tcnues 8C affIi(flos,in immeritos commifit,
quis non exhoiTcatcEa eft lex Dei,inquit.Dixit Deus,id cft fit pro ratione uo^
luntas» 34.Dochan,id eft fiimus»

Per Jibrum,inquit,clarum mifimus eum in node bcnedida.Mcrito in no- «
^c dicit,quia uidit nemo ♦ Ante omnium oculos , cun<flis prodigia uidentibus "
in montts uertice,atc^ audientibus tonitrua Siruoccs uix auditui toleradas , iex
data cft Mofittibi uero noflu, 8C in antro ♦ Hacc cft anuqua uerlutorum homi^
num fid^io,quac odit lucem,duphces^ tenebras quacrit,nodlis 8C antri . Sed dic
inihi,quo in Ioco,& quis liber eft receptusCSi Mechac,ut iam dixi,capita cx Mc
dina facra no fiint:fi Medinac,Mechenfia funt falfa.fi totum librum (emel accc^
pifti,quare totis ij.annis compleri non potuit C Si integrum , quare non edidi--
iJftiCfi partem tantum, quare ueluti totius compendium non eminet 8C notatur,
titMofistabulacCRcpugnatomnino,eflelibrumunano<fie,&quotidie cflcfrii
ftulatim datum fe(flatoribus,&r fecundum occafiones rerum efle compofitum,
Ad hxc , quum frcquenter dicas , de omnibus rebus pofuiflfe te in ifto libr o : il^
la quac pofuifti , a Deo non habuifti ♦ Aniha funt iflia deliramenta » 8C authore
^credentibus digna.

4^.Cap,
Multa funt nobis hic notanda.fere in omnibiis ucrfibus (eprodit. Qiium il^
liobijcitur eiTe figmcntum, facramento ncgat : Si confinxi, inquit, nil mihi fit **
Dei^Quafi Dcumcfle crederet nebulo , qui cius nominccft intoto libroab* "
ufus , authoremcp fecit idololatriac , homicidij , fi-atricidij , mendad] , furd , a-
dulterii , 8C quicquid eft , unquam'ue fiiit uitiorum ♦ quod quid aliud fit quara
•pflim Deum negarc,ncfcio . Dic, inquit , nonfiim primus prophetarum , nec «
, fcio quid fiet de me,aut de uobis^Certc non cs primus,nec poftremus : quia in^ cc
ter eos es nullus. Nam falfum eft ueri priuatio . At maxime mirandum eft , qui '
fieri poteft,ut generahs redemptor, prophetarum figillum , qui Deum in nono
ccelouidit,qui creaturarum eft perfecfliffima > qui familiariter utitur angelis,
qui complet omnes leges,nunc ignoret quid fit futurum de illo , quum Deus il-
lum tantopore amans,fecurum de (iia (alutc non reddiderit.Credendum cft (a^
ne,non tantam ei fuifle familiaritatem cum Deo , quanta dicebatur , fi nefcit fc
in uia falutis aut damnationis efle. Nofter Paulus fciebat,quod necp mors, necjr
uita,nec5fumma,nec^infimaiIlumpoflcntfcparareacharitatcDei,quaccftin
^Chriiio.l€fu,Nunquam ullus prophetarum dubitawit,quid dc ipfo cflTctiuturij»
> t } luqf

s>

^5

21Z D- E O R. -B I S C O N C O R D r A

ItacR Mufiaincdcs,quii de hoc anibigit,propheta non eft.Sed urgebatur a muTa
tudine dchciente,ncrcicbat quo fe uerteret. Alij obiicicbant , lex Mofis eft me^
lior:altj,tuahC^iocft:alij,funtfcripturaeantiquorum:alij,elTedelirum,8(:amen^
tem cfle. quod fane nunquam ita,nec tam frequcnter eflet obiedum,fi nil cau-
fat fuilTet.Fieri enim non poteft,ut quod omnes frequenter obijciunt,no fit uc--
rum,aut faltem uero fimilc.nunquam ifta funt obicda cuiquam prophetarum,
quia ne fufpicio quidem in illis fuit confimilium rcru.Chrifto lefu homini Dco
obicccrunt ludacorum primates ter aut quater datmoniaeiicienti,quod eifct in«
cantator:uerum id cx re male interprctata proficifcebatur» ideo fibi hanc praete
xit frequcntcr iniuriam Muhamedes,tanquam cum co caufam communem h«
beat.nam uoluiflet haberi dC cffe incantator. Scd ea iam funt fupcrius a me no^
tata. Supereft dc daemonibus auditoribus dicerc» quum Muhamedes fidem
jiugis aegre apud homines cofequeretur,a dacmonibus illam mutuat,ut inde ho
minibus ingerat.Dicitcp,

Et quando deftinauimus ad tc multitudincm daemonamjUt audircnt AIco*
ranum,quumcplegcrentiIlud,dixerunt,filcte.fi<:quandocompletumeft,redic-
runt ad populum fuum euangelizantes,&: dixerunt:6 populc nofter,nos audi*
uimus librum dcftinatum poft Mofem,confirmantem quod in manibus eft,di»
„ rigentem ad acm,dC ad uiam rcdam.6 popule nofter , fatagite inuocare domi^
„ nu,&^ creditc in cum, remittct uobis pcccata ueftra, 8>C feruabit uos a fupplicio^
graui. Harc eft huius legis uera confi'rmatio,quam non homo probarc . fcd
diabolus confirmare potuit.Dignu opere dC authore fuffragium . Daemon nefa
ria peftis hominum , calculum addit legi in pernicicm naturac , & Dei contem.-
ptum dedecuscp fcriptaj.Omnia opera dacmonis cfl!c mala,& peccata,nullus ne
philofophus quidem ncgabit.Atquum audierintdxmones Alcorana > Sfi/lud
pracdicaucrintpopulo fuo,crediderintcp in illud fa<f^i Muflijlmani,qui/quis idc
iacit, focius fit dacmonumoportct. Propheuce reuera inhoclocoifta effutirc
cocgitfpirituSjUthoc innueret, quotquoihuicpcrfuafioni nomen efTcntdatu-'
rijconfortio d^monum ctiam cflent in actcrnis pcenis adiungendi. 6 Muflulma
ni,faltem ex hocloco cognolcitclcgis ucftrac authorem , dC nifi uolcntes pcritis
refipifcite . Taccp quam fitpiacularc, crcdercqucndam eflcdaemonumpopu.^
rum,& quod ueluti fungantur pracdicatione adinuicem,8^ refipi(cant:quum il^
lac fubftantiae ita fint in malo confirmatae , ut nulla arte ualeant refipifcere . Sc<J
intcIligo.Dcus uolcbat cCCc iuftus 3C fcelerum uindcx,operibuscp malorum dae
monum uri ad fupplicium impiorum : Muhamedcs ucroattulit falutem dac-
monibus , & ab infcris dC tetris locis liberauit , locumcp diuinae iuftitiae fuftulit. ,
id enim fequitur : Si quidem pofliint cx codcm gcnerc faluari, ergo & omnes: \
fiomncsjfcclcftinondabunt pocnas:fi fcelcftinon dabuntpa:nas,Deusnon
cft , nam qui iniuftum facit , nullum facit . Haec cft fentcntiae Muhamedis dac-
monum redcmproris illatio. Tibi rcuera , quum ifta cfFutires , praefuit daemon.
ut dum fuadcs rudibus illum pofle cfl^ bonum, ab illius technis SC fraude no ca
ueat,quod rcuera non potcft.fublato enim crucis figno dC authorc, omnium re
rum potitur diaboIus:quod iatis patct ex fupcriori libro,ubi de fubftantrjs fepa-
ratiSjSK^ corQ gcneribus cg^mus.Iam bis uehemcnter fguijflc hominem duobus
an locis, ( quauis toto in libro nil aliud quam fanguinis efiiifio fuadet ) maxime
paiuicpoftqua ludxi ab ipfo dcfccerant,&f poft^- foemin^ parcntir domos rcpc i
tentesjfabula dC impofturas propalauerant.nunc uero maxime,in capite autho

ti»

G 'sr u p :o s T E L L I l i B» I n ix^

risnomcnfercnte^iubet gladium in omnium ora ftringi,S^morteautcaptia
«itate ad fidem cogi. Vocant Africani dC Arabes hoc caput elcatal , id eft occi^
fionem^alij Muhamed,ut planeiint fynonyma ifta, occiilo, peftis, pernicies, 8C
Muhamedes, Audite edielum. Et cum legi ueftrai repugnantibus occurretis, «<
ceruices abfcindite^quoufque coeperitis eos,tumcp ftringite uinculis, ut a nobis «
pofteaferedimant, dumcon{ummatumfueritbeilum,autcxpeditioeius, Et fi <*
ueIletDeus,uIcifcereturdeinis,redexaminareuultmutuo.Etquiocciderintin «
uia Dei,non funt opera eorum irrita , quoniam dirigentur SC profperabut cum "
Deo, SC intrabunt paradifum illis deftinatum.O qui creditis,fi Deum defendi^ *•
tis,defendet uos , & confirmabitgreftus ueftros , &:c. Deus eft occifionis z\u
thor,qui naturam fufcepit tutandam . In malos quidem permittit& iubct quan
docp gladium ftringi: at in illos qui pacifi ce degiit, qui leges Dei habent, qui eas
feruant , qui nil larfere, non debet ullo pacflo uis feuire.Iam autem uidimus fae,-
pius in hoc hbrOjlegem ethnicorum elle bonam,fi quis faciat bonu,legcm Mo^
fis 8C Chrifti pariter : ergo ex ilhs nemo iufte debebat occidi. Sed nil mirum eft,
Deum Muhamedis,authoremmali.etiam in naturacruinam, incendium in mc
dium orbem immififlc^iufsiilecp bellum innocuis popuhs ob id inferri, quod id
jiollent credere,cui afgre uetulse delirxcp anus ailenium praebcrcpoftent.Eun^
dem uero Deum homicidis infandis.paradifos dC profperitatem polliceri,. quid
mirumc^quum fitparadifus illi Deo fimillimus: certe a Deo natmx omnino alie
nus. In paradifis,inquit,agent, fub quibus currunt tlumina aquaj clariisimac, *<
flumina laclis, cuius nunquam mutabitur fapor , 6C flumina uini dulcifsimi bi^ <*
i3entibus3& flumina mellis puriiicati,&: habent in illis de cmni frudu, 6c mife.- **
ricordiam a domino , lam fi iftis accedant puluinaria, in quibus recumbant , dC
mulieres glaucopides , 8>C puelli cum fcyphis aureis miniftrantes , dC ueftes ferf-
cex,moniha,&: qusecunque altjs in locis funt fcripta, quis maiorem fcclicitatem
Sardanapalo aut Eliogabalo optetC Sunt omnia fibi fim illima : Deus, creatura,
propheta, miles, paradiftis, infernus , lex demum ipfa fibi ubiquefimiHima. At
quum fint dux in natura potentix,una iuftoria,ad bona omnia edenda dC con-
Xeruanda potens > ad mala uero qucad non fitpccnitentix lociw conniuens: al-
tcra,quaj in natur^ ruinam SC odium tendat,afpiretcp:facile iudicare licet,a qua
fit profecla ifta lex. Poftumus ex hocloco conijcere, etiam illos qui illi ab initio
crediderant, defciuifle ex hisuerbis. Etdicuntqui credidcrunt, Nunquam "
jinifla eft ad eum prophetia . Et quando mittitur prophetia iudicans , in qua eft
memoria occifionis,uideas eos inquorum cordibuseftmorbus, terefpiden^ '*
tcs afpeclu timentis mortem, &: mejius eflct eis acquiefcere 8C dicere,bene "
cft . 8C quando urgetpracceptum , fi crederent Deum , melius eflet illis , &:cac- '«
tera. VtDeumhabebatpropitium,quem fuarum cupiditatum mini(\rum8C
approbatorem pro libidine ftatueret, quod ctiam in bonis rebus 8C ncccC-
farijs , nunquam Deus naturae hominum mifcrator prima fronte, nifi precibus
admodum captatus facerc folet.fe itaque multis cx conieduris aperit Deus
illc tenebrarum princeps , human» pernicici author, colorem 8C fucum rerum
bonarum peftiferis 8C perditis obduccns:ne dum palam fuas machinas fine
fucoadhiberet,ftatim feipfum proderet, &:ueluti forex indicio perirct fuo.
Non poterat conn-a naturam fuadere, efi^e iuftum, fratres necare , paren^
tes conficere , amicos tollere , in omnium fortunas inuolare , opprimerc
pauperes , fublimare tyrannos , facere ferro uiam ad ncquitiam : fed religionis
! . t 4 &diuini

X

(C

t24 O^E O RB I S C OH C O RD I A

QC diuini nominis practextu, foedifsima fandifsima facfia funt. Non potmt olv>
fifterc uirtuu Chrifti diabolus> fed practcxtu diuini honoris (eruandi, dum fe illl
multa 8C magna dare fingit, omnia adimit^Erat enim, eft QC crit imus idem ho^-
nor Dei dC Chrifti , qui tamen nunc reuera cognofci dC referri non poteft Deo,
nifi pcr Chriftum Dei fiJium » Ita non tantum ipfum Chriflum , fed patrem ctia
cfle negat:quod multis ante docui argumentis, is eft aftus fatanac, Prattextu rc<
ligionis,nunc licet Muhamedi dC fuis in naturac pemiciem armari: atcp dum o-
mnium religionum emendationem pollicetur , omncs funditus , quatenus per
' cum Iicet,euerterc. Nam qui faWum cii uero coflmdit,& totii compofitG uerum
dicitjgrauius peccat,qua'm qui quod eft falfum pro uero afterit , tenet, probat,i$
cnim non imponii , fibit^ tantum nocet , nifi fortafile dC exemplo peccet. at qui
ueri prattcxtu falfum fuadet, dCfcdC cacteros in permciem pracdpitcstrahit.un-
de quamuis lex ifta Deum unum uideatur fateri , tamen ideo eft idololatrarum
omnium legibus detcrior, quod nil practer fe labcfa<flant. ifta Deum omniu fce
lerum , quxcunq; in fenfiim S^acfiionem humanam caderepoflunt, authorem
& approbatorem facit.Sed hacc bona 8C ocdforia|5rophetia in ciues Muhame-
dis armabat milites, 8C periculij eorum facere uolebat, qui in difcrimen lcgis no
mine cadere uellent. Sequens ideo caput, (eu prophetiajuocatin-phatha, id efl
porta,quod hccat per bellum intrare in perfuafionem.Meminit uero in ea fad-
») norum a fe comiflbrum in ualle Mechac, ubi ciues fugauit. Et ille eft qui fepa
>> rabat manus ueftras a manibus corum in ualle Mechac,poftqua dcdit uobis ad*
>j uerfus eos uicf?oriam,S(: Deus r efpicit ea qu? facitis, Sunt illi qui Chaphiri fun^
» dC funt aduerfati uobis in templo intcrdi<^o.ui(fiima ligata eft, ut copleatin- oc-
cifio eius,&: nifi eflcnt uiri fideles, dCc, Ob iam ante partam ui(fioriam, ammat
lcdlatores ad nccandos in modum ligatac ui(f^imac ciues, parentesjafiines,am)U
7, cos, EtpauIopoft^SatiseftteftimoniumMuhamedcSjS^quifuntcumeOjfunt
„ fortiores aduerfartjs. Quum cactcrx legcs bonac fint, tamen fatis eft efTc tcfti-
inonium,quod Muhamed eft fortior. Quid aliud poteft dicere prxdo i faas cft
cuiuis orbis cucrfori, fi illc fit cum fuis fortior, hoc enim ius eft, Ncmo nefcit,o^
mnia fere imperia aut tyrannidc occupata, aut au(fia:at prouidentiae authorita-»
tem fceleri praetexuifre,nullus ante illum auflis eft , Qui in diuinitatis uocabulfi
«rrepfere , id cuiufdam miraculi a parcntibus prudenter effi(fii , aut ab opcribus
comparati gralia funt confequuti:Icgislatores fine ullo fanguine, diuinitatis no
men legibus pracfixere : alios parentum gloria eucxit : unus Muhamcdes otha
labem Dco authori aufiis cft adfaibcrc»

51. Bkm*
Monti Sinay 8C rafo pergameno adfcribit fuac Icgf s authoritatem, id eft Mo-
fis S)C Abrahami efle dicit, Dicimt interpretes, Alcoranum fiiifle reucra fcriptii
in pelle arietis, quem facrificamt Abraham. dC ideo eflc legem Abrahami . Nil
dicodeparadifisinhacprophetia defcriptis,quoni5funtfimiIesubicp.Hic(imt
carnes omnium generum,uina non inebrianria, puelli ueftibus polymitis oma
ti miniftrantcs,&: multa admoda ad fatietate facicntia. Id me male habet, quod
ubi fit tanta copia ciborum egerenda, no lego. eft enim ea pars bene ncceflaria
in co paradifo.Multa etiam alia defiderari illic pofle uidentur,

yi, lurat in capite ftcllarum,de miraculo Alborach, quod coehim confcen dc
ritydC Deum cotemplatus fit,diftans ab eo duos ia(fius arcus, uiditcp reuelanda»
fi^c.omnia miracula funt dus gcneris,ut ncmincm practcr ipfiim tefte habcant.

Qiiam

G V L» P O S T E L L I L I B* I f. ZZf.

<^uam 3pta diuinftari uiderit in ca coeli afcenfione, iam docui . Deus ell finitus
apud Muhamcdcm , id eft nullus , quu ad certam diftantiam ad eum accefterit.
I^Jam quodprincipium habet, habet &riinem » TaceoftclJas quas hiciurat , af-
^xas cathenis aureis , ut poffint abigere dacmones ad paradifum accedentcs,
Nonloquor de animalibus brutis coelum habitantibus,de'hac re nil mirum cft
quum fint fuicitanda . Nil dico de angelo cuius caput eft centies milies mundo
tnaiuSiUnde Deum finitum fuperat.Interea uidetur tribus deabus , ridere diui-
nitatem.Haefunt,alleta,alhozai,eImenauta:quasinterpretesdicunt,Dianam,
Vcnerem,Minerua..Colebatur eleta & alburaia Mechcnribus,&:a Muh.imc-
de,antequam facfhone ludaica fieret Meffias:a quo cwltu quumhomineni auer
iunt,in perniciemtrahunt,fuicp finf cacterorumruinam.

Capite 5j . luna eft fciflaBugellinoprxfente , dirrogantCjquod ante docui.
Quum nuUus de hac afterat,nec etiam credo. Nam luna feruiens orbi manicas
prophctarum non intrat. Sequens caput imitatur pfalmum Dauidis 135 . quo
niam uarijs fententiis interponit r epetitionem quanda in modum ueri prophe-
tx,ut illi uideatur affinis.In co fiint foeminat paradifi,quas fiibagirant,& no ma
culant , homines dC dacmones creati cx flamma ignis . Sunt & granata mala 8C
frudlus in illo paradifOjSC multa alia.Idem paradifus cum fimili inferno in pro-
sdmo 5?.depingitur,

Infine elhedid j^.cap . dat cdam Chrifto teftimonium,quod pfj mifericor-
des dC religiofi fint eius fecflatores. Vndc miror cur aliam ab euangelio legcm
introducere uoluerit:aut nunc in cum non infurgant Mufliilmani, quum pro-
phcta fateatur eflebonam.

V^num nobis fupereft notandum cx multis mendacfjs,quum in ^o. Sora cU
fcc.harc uerba Chnfto adfcribit: Et quum dixit iefus filius Mariae,6filrj Ifi-ael, <c
ego fum mifl!us ad uos a Deo , ad confirmandum quod inmanibus habetisde «
Iege,&f annuncio uobis prophetam poft me,cuius nomen Ahmad . &Guando «
uenit ad cos ciimiraculis,dixere,hxc eftincantauo patens . 8C quis cftiniquior cc
quam qui fingit de Deo mcndaciumc' Rogatos ucllem Muhamcrancs,ut o-
ftenderentquoinIocoeuangcIr| eft fcriptum,ut AhmadMuhamedeffctpoft
Chriftum uenturus.Extant exempla euangelt] in Indica lingua, in Armenica,
inIacobitana,duabusChaIdeis,etiafiintuerfaabiniquisIudafishcbraice:Grac
ci,Georgiani,Seruiani,Dalmat3C, Latini , omnes euangelia habcnt fuo chara-
(flcrc 8C lingua.Taceo innumeras linguas uulgares,quibus cadem proftat. funt
iftac nationes feiundifllmac.ConfuIant ctiam Neftorianos, Armenios, dC laco
bitas;fi reperiat,porrigimus herbam . Qui poflctficri ut hoc in euangelio cflet,
& nullus ufquam id haberetC Mendacium eft impudens, Muhamedes,ut eo re
tineres milites,&: tibi obedientes redderes. Non tulitChriftus fuftragium mcn
dacio.Quum de te dixit,te antichriftum defignauir,non prophctam, nifi pfcu-
doprophetam prophetam dicas.Poft fe mifliirum difcipulis paraclctum eft pol-
h'citus,quod dccimo pdft die exhi^buit.Poft prophetarum fummum poft filium
Dei,conceptum exuirgine,deiJ3iritufan(flo , loquentemin cunis &: fafci^s , o-
mrua miraculorum genera cxhibentem,ad Deum in corpore &.' animo eucdtir
in coeIum,etiam futurum iudicem uiuorum d>C mortuorum , nullus amplior po-
tuitpromitti aut uenire,nifi falfus fiCimpoftor.Nam fruftra illud animal , quod
arcis prajlidium non coercci , paloucl fepibus retinerc concris . Qiiod fiimmis
uiribus non ardatur, fruftra debilioripotcntia reuncrelatagas . Non potuerut

mclior^

liS D,E ORBISGONCORDIA

nielioradari,quamquaea Chriftotamfummo prophctadatafunt. Siquacdiiit

prxftantiffima non obferuabunt , qui fien' poterit ui minoribus in ofTicio reti^

neas.Euangclium erat correcf^urus Ahmadus , pro legitimo thoro promifcuu,

prounauxoreinnumeraSjproufunaturalicynxdos&brutapermifTurusruift

di(fiampaticntiac,pacembcllo,iuftiu'xfurta,rapinas,cacdes,ciuium,fratrum,pa

rcntum, affinium , amicorum mortes uitac conferuationipraftulit : charitaii o>

mniadanii,furiumrapinascpprfpofuit.itaeuangeliumcorrexii.S<io,fatisfacie

bat quibuldam ludaeis iam ui fibi alledis, qui quum antiquorum de fe tcftimo-i

nium peterent,non potuit ex uetcri tcftamento proferrc,& longe minus cs j\6

uo.Scd quia impcritos euangelij nouerat Iudacos,idco iliis dixit, non in uctcrfi

fed in nouo Teftamento cfle fcriptu de co.hacc eft ratio di<fii huius,qux &(. prin

» » cipio capitisj6(^ fine patet. In principio ait : Dcus amat cos qui occiduni in uia

»> Dei,& inftar muri fe opponimt hoftibus.& uerfus finem: 6 uos qui credidiuis,

»' nonne uobisplacetutlibcremuosafuppliciomagnoc^creditein Deum,&.pro-

phetam cius. Vult (ut ante notaui) fidem fibi haberi,ut Dco. Et laboratc

" in uia Dei pecunijs 8C corporibus ueftris.hoc uobis coducit , fi uos inlelligatis.

»> mifcrebiturpcccau'sucftris,&introducetuosinparadifos,fubquibusfluutfla-

» mina,&inhabitaculabonainparadifiscden.Hoccftrcfugiummagnum» Et

paulo poft:6 qui credidiftis,eftoie Chriftiani Dci,ficui dixit Chriftus filiusMa-

»» riac difcipulis fuis , quis uult fieriChriftianusin DeoCDixeruntapoftolipuri,

»» Nos fumus ChriftianiDci.fli: credidcrut quidam filiorum Ifrael , 8C blafphema

uerunt quidam» His dC noftros &C ludajos captat, quoniam fibi rcs erat cum

Mechenfibus,qui ualidiores crant.

di.In quofdam,qui malebant Iudacificri,quam prophetam imitari,agit,

64.De repudio fibi contradicit.Nam antc 4.teftibus opus crat, uiprobare>

tur indigna conforuo mulicr,rcpudiarcturc]^ : hic duos lantum adhibet , ita fibl

conftat.Pofttrcs mcnieslicct iterum illasduccrcquiuelit, automninorcpudia

re:ut nil fil infoeIicius,quam agere fub ea legc, in qua nil ccrti aut conftantisleft,

Quomodo uero fibi gratiam obftridi faaamcnti faciat , uidendum . Capitc

proximo ita fcribii:

}i O Propheta,nein religionem uertas periurium quod tibiremifiiDeus.quar

j> ris gratiam ab uxoribus tuis , 8C Dcus eft mifericors dC pius . lam abfoluii uos

» Dcus a uiolatione fidei.& Deus eft patronus uefter prudcns dC fapiens, 8C qua

j) docommunicauitfecrctumfadhimuefuumpropheia cuidam uxorum fuaru^

j> 8C reuclauitiIIud,manifeftauitilIiDeus,&f cft agnitum a quibufdam , a quibuC-

3i dam uero negatum.8^ quando reuelauiiilli (foemina?) dixii, quis libi rcuelauit

j> hocc^dixitjreuclauii illud mihi fapiens cognitor.Si conuertamini ad Deu, mun

J5 dabit corda utriufcp ucftrii.& fi confpiraucritis in eum,Deus eft patronus cius,

jj 8C Gabricl 8C boni fidelcs, 8C angcli erunt pofthac uindices . Fortc Deus ciusii

j> rcpudiauerit uos,locoueftridabit uxoresmcliores uobis > fidelcs Mufliilma^

nas,feduIas,diIigenics,rcligiofts,&fc.Hacctenduntadfatisfa<^ioncmHaflaefi^

Hafcrac,quac rcdicrant ad cum fuafii parcntu ducftar.itacp obiicicbant illa pcriu

ria 8C adulteria:^ i'i quicquam ulira in cas molirctur,fc conipiraiionc delcturas

hominem dicebant . Dccrcto diuino illas terriiat, faiisfacerecp curai . Plane ex

hoc capite manifefta (it impoftura,& fabula. Nam quod rcuelauerat uxoribus,

eatdem rcueI.Trunt turbac fcquenu, cfle fcilicet fidionem 8C fcripturas antiquo^

f um,S^ nil illi efl!c reuelatum,Dicit uero ftatim a Deo rcfciuifle,quod uxor pro-

didifl^ei

f

«

G V h^ P O S T E L L I L^r fi» II» .1 217,

^idi^ct fecretum,iit illamtemtet. Quod autemminaturillisfcpudiuni, non
fuiliet aufus de eo agere uel cogitare . nam perij{Tent illi uires Humari dC Vbe^
charifocerorum, a quibuspotentiam coUegerat. Itacpimpune &rpalam uteba^
tur amatoribus Halia,ne hifcere quidem audente propheta . feipfum enim ob^
ftrinxerat,quum apcruerat myfteria uxoribus . Deterret eam ab adulterio, ex^
cmplo duarum,uxoris Pharaonis dC Mari;E,quam dicit filiam Himrani, ut an-
tea fororem Mofis dC Aaronis , 5C in quam de fpiritu fancflo fufflauit Dcus.Di^
cit uero honefte, ut folet. eam feruaffe diligenter naturalia membra. Verum nil
illi profuit exemplum,quin quoad uixit.fuerit publicum fcortum : i quo, ut di--
xi, pendet Alcorani 8C Suneh fides SC interpretatio»

In calamo 66, uidetur dicere de Abdalla bcn falone ludaco ditilsimo, qui illj
(cptem annis a fecretis fuit • curauit enim eum fecreto dormientem^ fuftbcari,
dC igne fuppofito uri , alijs fugatis 8C occifis, quod dixiflet Alcoranum eflTe rapa
fodias 3C centones, ex antiquis fcripturis petitos. Quumcp uifiis fit die infcquen
ti ignis in ea domo,&: Aben falom mortuus dC uftulatus,iuafit turbx,igne coelc
fti fuille abfumptum hominem, quod prophetac fecreta aperuilTet. Scio nullum
prophetam unquam habuifie fecretum,quod timueritrefciri.Qui timet,eft con
icius,necelIari6.Si Muhamcdes non fuiflet impoftor, quid opus erat de rebela^
to fecreto conqueri, dC dicere fozminis, ad uos non pertinet de ca re loqui C Nil 1 \

dixitfecit ue unquam propheta diuinus, quod omnes fcire timuerit, Timor eft
hominis male fibi confcfj argumentum.

70 capitc, Muflulmani fiuntdacmonum magnaturba,utlaudent Alcoranu,
S^proferantinDeum&Chriftumblafphemias.IamillaomniauidimuSjfitcx-
cufsimus.Quod autem homincs &C darmones una confoederentui' utpopuli ui-
cinijid bene nouum SC inauditum eft, Homines malos tacite pacifci cum dgmo :
ne conftat,aIiter no memini unquam legifTe aut intellexiffe.ubi putat quod nec
dxmones nechomines dicant aut fingant de Deo mendacium , miror quid illi
in mentem ucnerit, ut ita arbitraretur , quum pater mendact^ diabolus nil aliud
quain mendacium ccnfingat in Deum, dum falfas de eo opiniones hominibus
fuadet.SedintelligOjObafsiduamfamiliaritatem cumMuhamede pacfiuserat ..
dxmon,ut iftc propheta dxmonem prgdicaret bonum, retradlaretcp ea qux dc
eo antedixit.Et inito paifto illo, etiam uoluitpofteritati comendareneignora--
rctur» ait enim: Etenim quidam uiri cx hominibus inierunt foedus cum qui- ^c
bufdamuirisexdxmonibus, SLadauxerunteistimorem. Suntuiri&foemi^ ce
nx inter dajmones,alioquin frulba ifte lcgislator dixiffet uiros ex dacmonibus*
Nam quoties ita dicit,partem fpeciei dC ciufdem gencris indiuiduum intelligit:
fedilla foedera funt inita,quando confcendit coelum cum Elborac.tunc enim ui
dit efle cuftodes in coelo nefcio quot , in inferno 18. cxpedauit ad forcs coeli,8^
aiufcultauit fecreta coeli cum aufcultantibus,&l caf tera miracula, quorum in hoc -.
capite meminit. Vult illa repctere in ido capite » Sunt fexcenta fimilia : ueru illa
eruntpotius in Arabica uerfione,quam in hac,excutienda.fatis enim habeo,cx
quibufdam praecipuis Iocis,apcruifl^ noftris hominibus hac peftem, ut fomno^
lena noftri monachi, faltem his ineptijs moueantur ad mifericordia mifeig gen.
tis, eiusqj carcitati, fi lefu Chriftiamoremcderinon fatagant, copatiantur. Ad-
dotantumaliquotloca. Poftmultacapitabreuia (ut funtinfine)inquibus
de oratione more eorum fieri foIita,5<: de paradifo 8C inferno cgit,7S . conuenit
•nobifcum de nomine loci, ubi Deus iudicabit orbem» Nam aii in Sahirct futu-
. - - rura

XlS DEORBIS CONCORDIA

rum ) quo in loco iutelligunt interpretcs lofaphat * Domintis enim Icfus Chtl.
ftus quamuis aducntu fecundo formidabili, toti orbi fe propalabit , tamcn eum
lococuidam Hemi^herii,quum fit corporeus, primum appariturum certu eft,
Quamuis enim tunc in aere fedebit , fuccefsiuo tamc motu mouebitur, Nec it\
loco illo tam angufto, iuxta lerufalem cogetur totus orbis, (cd quo loci uoluerit
redcptor 8C iudex.ubicucp enim iudicabit, ibi erituSlIJia i<^ eft TWrx^ UQ^j? ludi-
ciu Dei,feu Deus iudicat, Quod ucro etia fit IcfusChriftus mortuos lulcitatu-
rus,& orbem iudicaturus,id iUi coceditliber Suneh, qui eft maiori in multis au
thoritate , quam Alcoranum . lUic enim ubi exponitur locus ille AIcorani,ubi
Deum ad fe rapuifle Chriftum ne crucifigeretur , dicit Suneh , Vcionzilu, air,
Ii(a bin meriame ila elardhi ueiahcumu phihar hachiman hadilan.id eft,Et cce^
litus ueniet lefus filius Mariac in terram , 8C iudicabit in ea iudido iufto . Quod
quum illi fateantur,et iudicare terram fit Dei proprium,mirum eft ita mentc ca
ptos , ut illum etiam Deum non fateantur , quem futurum iudicem agnofcunt,
Ita eorum mentcs luiit fatanas.Pergo ad finem.

9 u De fe fatetur contra aftum 8C ucrfiitias Chalcphorum , qui adfinxcrunl
fabulas generationi eius,ad ftultam multitudinem rctinendam.ait enim de pri-
»> ma fua conditione, Nonne reperit te Deus pupillum, 8C fouitfnonne rcperic
9> crrantem,& direxit c' nunquid rcperit paupercm,&f ditauit C crgo pupilios non
»> opprimas,&rc.Ifta contra lucem prophcticam pugnant,contra fidelcm genera^
cionem,contra miracula infantiar,contra aues,uentos 8C angclo$,contra circun
cifioncmin aluo, contrapcrfc<fii(simam creaturarum . Nam eflcpaupercm,fl^
. regio fanguine , pugnat.no conuenit cum regno paupertas,cum errore pictas,
ftut dircdus,qinim cft aftutus fa(flus,quum imponcre nouit, quum a ludaris eft
inftitutus ut tyrannidem illis compararct.Non fatis uidctur, magnam coditio^
nis fuac pupillaris habuifle rationem, quum pupillos innumeros fedt, ipoliauit,
nccauit.quid enim aliud toto uitae tcmpore,falte a propalatafabula, fccerit,non
uidco.acftimandum cacteris rclinquo,
II Scquenscaputmiraculumcxenteratiprophctaraperit» Nonnefidiexca»
9) terauicp pedus tuum, 8C fuftuli a te pcccatum tuum, quod rumpebat dorfum «i
umc^&c.Hoc debetur Halimaj nutrici.Iam ifta fuperius tradidi. Mcminit uen >
torum aromaticorum , nubium 8C angelorum 76, quac ex eadcm officina pro^
dierunt» lurat alibi arbores cacatorias, fcquenti capitc iurat nubcm ambulan
ccm cum hominc. 95» nodcmpotentem:quacomniacamiracuIa,quacfarpi^
us attuli,notant.Iftacprophetiafhniares,funtmuItispoftcafaccuIisadditx,utex
rccitatione HaIimac,autfcorri fide,autconfcijs hominibus funtrecupcratac, auC
ut ex murorum foraminibus repericbantur ♦ Sunt tamcn omnia fibi fimillima»
Sed ultima plane prodit authorcm,8^ ncgocij torius anlam. Ait cnim,
i, Dic , defendo me cum domino hominum , rege hominum, a malo ueiiias, id
„ eft perturbatoris mentis occulti,qui pcrturbat in pc(ftoribus hominum,a demo
nibus 8C hominibus. In hoc capitc innuit, quod ncgare non poterat Hadegac
uxori.Quum cnim rctuliflct (bnticum morbum in incertum cafum, in uinum,
in angelum,in Deum, in ieiunia , 8C turbatio illa nihilominus adeftet intcmpe-
ftiuius,coa(fius eft fateri cfle in eius animo ueiuas elhannas, perturbatorcm oc-'
cuItum,idcftdiaboIum, aquofcdcfenditcum Dco. Infuperioricapiteprxfti^
giatorcm cum uocat,ct inuolutorem,quod in idcm tendit.IIIic ucro etia Deum
authorem mali fadt, quum i molo quod creawt^uult liberiiri: quod cum pietate

G V L/ t O S T E L L I L t B, f i;' 119

S(ri'atiohc philofophiae pugnat»

Habecis ex inauincris limihbus aliquot capita legis Dei Muhamedisruidete,
perpendite,iudicate.Hajc fi placent , plura prodibunt.Quamuis ifta fatis patec»
&hominem utcuncgdepingunt.tamendumin claffes cogenturfingula, fiK^ue^
luti repaguhs dC cancelhs arHiabuntur, maius lumen uidebuntur accipere. Pri*
mum itaque notabimus ex multis quajdam,quibus in Deum, in angelos,in dac
moneS) in coelum, in naturam, in retfiam rationem dC pacem pubhc5 peccauit,

DEDEOETFINEVLTIMO
errau. C A P. X 11 I L

NVnc fi uelle Suneli dC Hafsiar ineptias attingcre,decuplo crefceret opus,
Satis itac^ erit,paucis aperire de caula prima dC uluma, qux Deus dC para
difus eft,quid fentiant, quum propheta ipfe, tum authores eius dogmata expli^
cantes. Non poilumus mehus a Muhamede quahtate Dei eius inquirere,quam
dum uifibiliter fe ilh' oftendit in fummo coelo , iam uidimus memoriam nodis,
& duorum iaduum arcus, quibus diftabata Deo. Aiuntinterpretes,quum
eflet in cozlo ieptimo,poftquam ie commendauerat Chrifto,Gabriel non aufus
ultra progredi,reIiquit illu ut abfolueret iter.Tunc uerticofis locis,aquis 8C niui
buS innumeris,egit tantij itineris , ut omnino de uia defeflTus efl^t, fubiifteretcp,
donec audiuit uocem quanda dicentem illi, Muhamedes accede & faluta crea^
torem tuum.Quum uero ad uocem accederet,tantam lucem uidit, ut infi-ingc^
ret eiaciem oculorum,accefsii tamen prope Deum ad duos iacfius arcus . Deus
iiero ipfefeptuaginta millia uelorum lucis ante faciem habens > non praebuit fe^
cici conipedum Muhamedi,fed manu attingens eius umbram,tanto frigore eu
affecit, ut uix pofl^t fubfiftere. dixit uero illi multa (ccreta , quae tam multa funt
reuera in eorum fcriptoribus , ut ducenti burdonesnonferantfingulorumli^
brorum exemplum unum . Sed intcrim antequam ab ifto reuera frigido Deo
rccedamusj opus eft fcire diftantiam terrac ad ccelum, ut eo pofsimus contende^
rc. Audi ledlor oracula, & citandi modum propheticum . Hebdullahius Mu^
hamedes Cartibius inTezchere elimam,id eftmemoriafi lacerdotum,quod eft
fidei corum compendium, ita (cribit,

Refert Aben uaheb,dicit A chberbirachman filius Ziad,filius Anham,quod
audiuit Hatebetum filiu Hebdulzabi , cuius Deus mifereatur , qui referebat de
hocfacflo (graduum) quod Zagel uenit ad prophetam , oratio Dei 8C pax fit fu
per eum , dC dixit : O propheta Dei, quot gradus funt hinc ad paradifumCDixit
centum gradus,quorum inter duos tantum eft,quantum a terra ad ccclum. Pri^
musiIlor3gradus,fpaciumeius,conftru<f?ioeius,porufeuingrefl!useius,crepis
eius,& elatio eius eftex argento.Secundilpacium,afdifiaum,ingrefliis,crepisj
datio, ex auro.Tcrtrj partes ex hyacintho, carbuncuIo,&: margaritis, dC poftea
ad 97 gradus nemo nouit quid fit nifi folus Deus. Thermindus ucro, &c.Hacc
cftthcologiafenfibilis,quac refutationenoneget, quoniam credulitatem non
meretur.Deus qualitatis expcrs,infinitus,incoprachenfibiIis,IocaIis eft, finitus,
accidentin fufceptiuus , apud Mufliilmanos.Taceo coelos inuiccinuolutos efle
cx auro 8C argento,corporibus dcnfistniucs frigoracp eflt fupra ccelum , ubi no
cft matcria,illic materiam folidifsimam eflle, 8C quaf per antonomafiam ( fi ada>
mante cxcipias) nomine materiac pofsit donari. Nam tota natura nil auro den-
fius habct,ex his quajinnotuere, Sed Deus Muhamcdis rjfdcm dde(ftatur,qui^

u bus

a^O DE0RBI5CCNC0RDIA,

bus Sfpropficta cius.DeDeo ut caufa finahs eft,et rerum omnium mcdiate ud
immcdiatcfoelicitas SC fcopus , iam multa uidimus . Nam paradifus Muhame--
dis fi cqucns (e obtuht . Ncc enim eapit Dcum in efTcntia dC cotemplationc pro
foclicitate,Vultbibere,comcderc,8^quajindefequuntur:ah'oquifruflraparad<
fum cne,nifihabeatcopiamladiSjUini,mellis,carncs,panem, frucfius, couiuia,
Iuxum,foeminas, catamitoSi ueftcs aureas,argenteas, fericcas,monilia,puluina
ria,prata,uirorem,&c,quajcunquefuntluxuriacinftrumcnta,Verumnontan^
tum uultDeum haberein illis paradifisius, (ed aitin fexto paradifo, (namfunt
apud ipfum uaria gcnera ) qucm habcbunt fiii poft mortem , iuxta fcptimum
in quo cft Chriftus,cfle fontem Alcaufaram , cuius diameter cft fcptuaginta mi
lia dicrum itincris , aquaniue albiore, mellc dulciorc , cx qua potabuntomncs
habitantcseumparadifum.Poftdiem iudicij Muhamedes adibitinfernimi,8^
malos Mufl!ulmanos,damnatos facie nigra dC fordida capict, & portabit ad fon ■
tcm illum,5(f illos illic abluet,&^ fient albifsimi, dC cacteris fimiles.Ita ni! iuris ha'
bebit Deus in malos Muflulmanos , ncc feruict quicquam infcrnus. ita Muha.»
mcdes erit longc maior Dcotquia quos Deus damnauerit,illc abfoluet.Sed iti'
terim , qui funt in paradifb, eius lotionem fordium , culi, pudendorum &rpe^
dumbibent,quia eademaqua fbrdes fufcipiet &potabitbeatos. Oineptiac,o
dcliramcnta)6 blafphemiae. hinc ad centum annos, paradifos Muhamedis non
poflem tranfcribere . Verum quandiu fum in paradifb cum Deo , non opottci
obmittcre arborcm quac eft illic,parimagnitudine cum paradifo,folt]s aureis ct
argentcis,in quibus ipfis cft fcriptum nomcn prophctac, QC nomcn Dci his ucr-
bis , La alla illa alla Muhamed raflTul alla : id eft,non cft Dcus praetcr Dcum , 8i
Muhamcd eftprophcta eius • Abhactammagna arborcinitiumfumitpcrfua-
flo Muhametana. ea cnim uerba proferunt erc(flo digito indice, quum nomina
dant Muhamedi.Scd mirO fi ifta arbor fit arqualis paradifo,ubi agant homines>
ubifonstammagnus,ubiflumina,ubicoct,furni,textores,aurificcs,puluinarrj,
QC cxteri ciucs ac artificcs,qui accedentibus omnia parent.Pcreant mifere fabu
lar.Si de angelis,quam de Dco melius, eft uidcndum. Nam in hoc loco nolo fae
piusin cxcufsionemcmorataDeum impium,iniquum, impoftorem, periurif,
adultcrii,pacderaftias,brutalitatis,cardium,homicidioru,furtoi-um,6<^huiufino»
di approbatorcm dC iufl!brem adferre, quum plus fatis innotuerit.

DEANGELICANATVRA. CAP. XV.

HAcc natura,quemadmodu SC diuina, eft apud Muhamcde corporea, vitt
bilis,ta(flilis,&r nobis pr acter magnitudine &C alas fimilis.uidimus efl^e uul
neribus obnoxios angelos,alioqui uenirent prophetac, &C annuciatores loco ho
minu:fed timent occidi.In tcrtio coelo cu Abrahamo erat ea proportione,utfpa
cium quod intcr oculos habent , fi 1 70 milium dierum amplitudinis . quo uero
magis crefcuntnumeriscceIi,cofuntmaioresangeli:ita ut in fcptimoubieft
Chriftus,uideantur, quihabeantfeptuagintamilia capitum , SC in quolibetca^
pitetotidemlinguas, fiKrexqu.^libct lingua totidemuoces laudcmDcodicen-
tcs.quidam perpetuo refpiciunt,nunquam dormientes:alii femper procumbiit,
nunquam a terra furgcntes:a!rjinclinati,alrjftantes,aIijgenuflexo.quidam
ufqueadco exerta uoce clamant,ut ponant in auribus digitos, ne obfurdefcant,
Inde firntfumptac ccrcmoniae orandi.Na fingular tralauat^id eft orationcs fiSt,
parumftando, partimgcnuafledendo, autprocumbendcterram^ofculado,

Ceremoni*

G V U P O S T E L L I L r B» I I» 231

•Gercmoniac illac uocantur erchet, id eft gemina inclinatio , 8if proflratio , bi^
nisueroproftrationibuSj8^indextramfiniftramcpinclinationibusrerpondcnt
fingulx orationes,quales initio uidimus.Illi uero angeli quorum cultus hic ob-
feruatur,habcnt etiamimpotentiam, quamuis caputunius 70 , miliesfitmun^
do maius. Nam completo iudicib,quando ad conuiuium uentu erit,Deus mit-
tet GabrielemjUt adferat claues paradifi fandi.adibit uero alium angelum, qui
ex ore fuo /o.milia clauium trahct,quaru unaquaec^ longa eft 7o.miIlium die^
nim itineris. quam Gabriel attollere nequiens,adibit Deum, dicetcp : non poC-
fum adferre claue paradifi.Cui Dcus , obuerte tcipfum , 8C inuoca nomen meii
&: Muhamedis,tunc facile fcres.uertitur,inuocat,adfert,aperitur,intrant , afli^
dent menfae adamantinx 70 . milium dierum longitudinis . Quum tamen tam
magni fint,&rprudentia debeant efle pares, funtauthores Dco ut creet homici
dam,funt mortales : funt etiam quidam damnati , quidam iupplicqs in hac uita
afFe(fli,ut Arot dC Marot , ita beatos fpiritus 8C facrofandlas intelligentias expli
cauit legislator MuhamedeSjfocius Dei:quem fi' angcli cum Deo non inuocat,
tiil polTunt facere . Et ne quis quicqua putet ficflum , funt ifta articuli fidei apud
IVIuhamcdicos libroHafliar, &Suneh,&rImamincomprehenfa.Mirumeft
quum in toto Alcorano toties prohibeat homines facere participcm cum Deo,
quomodo eius interpretes,ab angelis ipfis uelint eum agnofci 8C inuocari parti
cipem,quum ipfi neceflitatibus materig compulfi homines,nulIum participem
cum Deo facere debeant.Oportebat mendaces efle memoresj^ fibi confenta^
nea dicere, Non (e prodidiffet fucus»

DE DAEMONIBVS. CAP» XV I»

Non cftfibi abfimilis in tetra natura depingenda. Illam enim ex igne SC ex
flamma creatam dicit,8iC decics repetit : fed dum illam inobedicncem di^
cit Deo,eandem Deo fapientiorem conftituit.Quum enim nil debeat nifi aeter
num coli ab homine aut angelo , Deus non potuit non efle impius idololatrix
author , qui iuflerit ita fe demittere diabolum ex fummo elemento creatum , ut
aidoraret hominem ex feculenta 8C limofa natura facftu . Melius itacp diabolus
non parendo,qua Deus iubendo fedt:&: tamen eft damnatus eam ob rem. Sed
non uult fateri damnatum ideo efle diabolum > quod potentiac diuinac honores
ambiuerit,Deumcpfuo de coelo deijcere cogitauerit: quoniam irreconciliabi^
lem faceret,nec auditor fieret Alcorani,&f eius praedicator, &C demum Mufliil-
man.Nam quemadmodu omnes homines idololatras , aut quoiuis uolebatfal-
nos efle per legem AIcorani,ita & da:mones , qui minus pcccauerant , uolebat
leruare.Sed mirum eft quomodo fibihacc cofcntiant.fiuntMuflulmani dacmo
nes , 8C fuis populis pracdicant : 8C tamen nato Muhamedc libcr hiftorix dicit,
dacmonem Magnum,Iuciferum lcilicet,fuifle ab angelis deiecflum in mare,un-
de uix poft 4o.dies emerfit.& in montem Coba aicendens, conuocatis horren
do clamore dxmonibus,caufam quacrentibus dixit:Ita horrcndo fono uos exci
to,quoniam natus eft Muhamed filius Hebdallx,quem Dcus mifit cum gladio
radiante , 8C omnia penetrante , in noftram ruinam. Et paulo poft : propter
huncpr6phetamdamnauitmeDeus,&fecitfatanammaledi(flum.Cuirefpan
dent fatellites , Quid moueris Satan c^ nefcis quod Adam fuerat creatus cum fe-
ptem uirtutibus,ex quibus una fupereft c' An times ut nos qui contra Chriftum
prxualoimuSjhuicpropheta: obfifterenonpoflimusf^HjccHaflSar.Quu diabo

u 2 lus

ijl DE ORBIS CONCORDIA

lus cflctper Muhamcdcm damnatus,& illum profligarct ctiam infantulus, qu5
facftum efl: ut armatum dC fatcllitc munitum non timucrit, fcd ultro ad eius ac^
dulitatcmtranfieritjSi^fucritfaluatusCquifttutfaceretobliuirciprophetiasquas
crcdiditc^Videtis Deum non efle authorem damnationis diaboh', kd Muhame
"dem.neceratdiabolusanteMuhamcdem.certcobftititperMuhamcdemeua^
gcho Chrifti fatanasjnec antequam fieret Muflfulmanus potuit obfiftere cuan-
gelio.Soci} id potuerunt,quod unus non poterat. Non eft conuerfus fatanas ad
legem Muhamedis , fed Muhamcdcs fedatus efl: lcgem dacmonis tenebrarum,
ignorantiae, euerfionis tiAtiirx . Propheticecp loquutus tantum in eo cft > quod
dxmones rehgionis aflleclashabere fedixit, Nildicodeinferis & arboreZa^
comijcuius rami funt capita daemonii.innumera enim eflent addenda.Satis ha
bemus daemonem cffc corporeum, 8C timeregladium,conuerticp adfidem AU
corani,& tandem moriturum,& demum cum brutis reuicfiurum. De coelo ar-
gentco 5C aureo,& dc fl:ellis illi adhacrentibus cathenis zmeis,dC da-moncs abi-«
gcntibusjne paradifum petant , quid opus cft diccrc c Sed tamen me bene tor^
quct,quomodo ftellae timent ne darmones intrcnt paradifum , quum port«e fint
femper obfirmatae , necpatuerint ipfi prophetx uenienti ctiam cum Gabriclc*
oportetefledafmonibusdetcriorem,alioquiillifpontepatuiflcntforcs,ut&rd«e
monibus , qui non aliter quam a ftellis cathenis adpcnfis poflunt abigi . Quum
dicerem de gradibus,dixi de matcria cocli Jam intellexiftis montes,prsecipiu'a,
frigora,niues etiam in fiimmo coelo.

CLV AE IN NATVRAM ADMISERIT,
. C A P. X V I I.

TOtalegefatispatuit,rcrum ordincmjnaturalemcp omnium affecf^u/nucr^
tiflre,quum uoluit hominibus fuadere a Deo cfl^e,licitaqp, quxcunq; piacu
!a admifit.uoluit fibi facfiam (ut dicebat) a Deo gratiam pcriurij , aduItcrfj,for^
nicationis, molh'cici,occifionis parcntum,ciuium,amicorum,omnibus efle lici
tam,ne in eo damnaripofl[et,quod lcge omnibus conccdebat. Qiiidpotcft tur-
pius brutali coitu.aut pxderaftia cogitaric^aut quod magisin naturaclabem ucr
tatjdaric^Quis potuifTct maiorem peftem inter homincs generarc, quam praete-
xtu pietatis illos ita comittere,ut fit fidelifllmus qui fortiflimus dC uiSor ■: Quac
unquam erit rcfp,beata,fi ciui nomincperfuafionis in ciues dC parcntes armari
iufte hcebatriftae in hoftcs erant conuertcndaj uires.Erant multaf clarifllme ur:*
bes in Arabia idololatri^ dedit^:illas cogere,aut fpoliare,cucrtcrccp oportcbat,
non fuam.fatis conuertilTctfuoSjqui caeteris uicinis ius dixifTct. Atnon religio,
fedfacf^io idfuafit.Vbecharus , Homarus, Halys, Zeidus,Achmarus,cxtericp
Mechenfcs ciues gratiofi & fa{fiiofi,non potuifTent alibi uires SC facfiionum ca*
pitaprophctaefuppeditare.uindicflam alibinonquaercbatprophcta . qui illum,
qualis crat noucrant,dcpingcndo offenderant, crant conficiendilca fuit ucra rc
hgiotut hodic in tota terra nil fit MufTulmano fc ad prophctaf cxcmplum com-
ponente inhumanius . Quum enim homincs uix lcgibus arcf?ifl?mis poflint in
oflRcio retincri,quid futurum ccnfemus,ubilcgibus contra naturam armantUTC*
Quod libct Jicct. fan(fium fuit quicquid prophcta fccit . crgo fimilc licet . Ifl a o-
mniacontranaturamarmaftimunt, rationi&TpacipublicarcontraucniuntjStr
i-cuera tam fcclefta funt,ut ipfifRmum fcelus tjidcantur,

Raticni

GVL»POSTELLILIB, II* Ijj

R A T I 0 N I CLV AM ADVERSENTVR. CAP. XVII l

SI rcrum natiiram a fimibbus rebus 8C effedis xftimare licet,quis fibi unqul
fuadcre pofsit, efle difsimilem cacteris, attp diuini!, quem nulla uitioru par
te carere fciunt conipiciuntcp omnes c' Quis imquam prophcta tam foeda uitio^
irum colluuielaborauit, atc^ impuritatem fummam dC animo dC corpore circun
tulit :■ Quis faltcm ucl unico miraculo , uel ucri pracdicfiionc, uel uitat fingulari
innocentia dida non confirmauitc^Quum itacp nullus antiquorii uideatur huic
fimilis, ifte uero fit fcelcftifsimis nebulonibus per omnia par, quis inter prophc
tas habendum cenfeatrSi fimilis homo etiam ucrba diuinifsima cdicerct, mira^
cula ctiam cxhiberet, non eflem unquam creditur us. N am fi-uftra in uirtutc eft
habendahumanitas,charitas,innocentia,amidtia,caftitas,fobrietas,candor,8^
cxterac tam animi quam corporis dotes meliores , nifi in uiris opamis locum ha
beant, Vnde fiiiflle uirum malum,qui idis non carcrcttantum , fcd & contrariis
tmpotetiisime urgcrctur dC Iaboraret,afl^rere no dubitamus.Fuit uero in Mu-
hamede non tantum earum uirtutum mera priuatio,fed in co rcgnauit pro bw-
manitate crudclitasjqua in fanguinem proprium (aruijt : pro charitate , fuorunt
depulfiojut locum fcortis undique accedentibus darerpro innocentia, iniuria,
qua omncs obtriuit : pro amicitia , difsimulatio , c qua chariisimos dormicntes
cbrruncauit:pro caftitatc,eafalacitas,qua ij uxoribus,anciIIis, brutis (na quod
in alijs probauit,fecifle uidetur) catamittis mifceretunpro (bbrietate,luxus fum
mus,quem etiam in quadragefima fiia permifit:pro candore impoftura,qua o^
mnibus fucum fecit.& ille, fi dijs placet, fuit Deofamiliaris,Fruftra,fi tam (cclc
fta uita bona eft, Deus uirtutis naturalem cognitionem 8C appetitu homini de^
dit. Aut uanac fiint boni 8C uirtutis opiniones, aut nullus unquam Muhamcdc
dcterior natus eft * Ratio enim uetat,homincm fbnticum , dacmone agitatum,
mendacem,impoftorem, falaccm,impium, renim diuinarum imperitum , eflc
diuinitad amicum,

Q,VANTVM 1 N F OE L I CI T A T I S SVB HAC LE

gcpattanturRefpublioe. C A P. X I X.

PErtin-bationibus Si. damnis perpetuis premi, quaccuntpRcfjjub.hanc do-»
(ftrinam rcceperit, neceflc eft. Peccat enim dum huic obcdit , quarundam
terum dcfecfiujcopiajtimore . Ad quid Deus fumma bonitate uini ufum uoluit
tnnatura efTc (T nonncut ad cius nominis laudem moderate co utamur .^lam dC
priuatc^&publico dcfec^u uini,peritnaturse pars multo pratftantiftima . Idco
cgregie rident hoc pracceptum legis pcriti, fi uinum fc offerat:rident aulici, mili
tcs,mercatorcs,&r eo ardentius fe eo ingurgitant,quo rarius uti iicet. Nam niti-
mur in uetitu,cupimuscp negata.Eft inutile pracfcriptu, damnofifsimncp Rcip.
Uini prohibitio , feu res priuatas feu filcum (pecftcs. Quid dicam de prohibitio>
nibus,in quibus culudacis conuenit AIphurcanCQuid piaculi eft in animalila^
ccrato a cane,lupo,aut urfor^none multa pcreunt pauperib.animaIia,quorii cof
pora (iint utilia.Taceo de c^teris.Quid mali in fc porcus habetr A t prcihibuerac
iMo(es,lcio.hoc donaucrat cx uetufto ritu filtjs Ifrael, quonia in Aegypto erant
multi leprac obnoxi], quo fi-equenter hoc animal laborarc creditur, laborant SC
apud nos.mfitentur ante macellii, non nocebiit carnes alendo corpori,S^ axurt
giae multis ufibus aptifsimac.Nec magis nocent in calidis regionibus, quod qui
dam dicot.nam in tota Indi3,fub aequatorejin Molucis,apud Qiiinas,in Paria,.

u j nil

234 ^^ OR.BIS.CONCORD1A-

nil falul>n'us autfrequcuus eo animali : itac^ fruftra prohibetur. Quid dicam dc
prohibita 4 mcniibus uenationc, quibus non folum utilitas perit, fed etiam ur-
gemurpaupcresagricolxapris,capreoh's,ceruis,lupiSjlconibuS)quibuseot€m
porc lunt omnia permittenda C Vidi tantam copiam aprorum in multis Nato^
lix locis , ut ad plurima miliaria nil fegetum illabefa t^atum relinquant • Si capil
Chriftianus^a Muflulmano ucrbcratur,conteritur,Mauultpun ciccre & intcri-
re finc ufu,quam in quos ufus Dcus dederat,conucrti. Nil dico dc fupcrftitiofa
madatione,ut quidam morc ludaico nunquam guftent , quod ob corum oca*
los non eft mac^atum, tanquam anima in fruftulis fupcrfit, Ifta funt ab ethnicis
facris tratfta.His leuioribus mifsis, fi pcrgamus acftimare quanta incomoda pa-
tiantur Muflulmani ex copia cercmoniarum , uxorum , liberorum > aut feruo-'
rum potius , atque palabundis pracdonibus , quascp fentiant & experiantur ca-'
lamitatcs , reuera nefarix legjs focietas Bl probatio non folum inutilis , fed ad^
aierfa paci , aequitad SC humanitati uidebitur. Et ut ab ablutionibus incipiam,{l
quisincercmoniislegismanct^quidaliud rogo quam toto die ablui&f occu*
pari poteftcGallicantu, mcridie , uefperi, fcro & prima uigilia unufquifque ab-
lui dcbct , antcquam orare incipiat:&r fi defit aqua,puluere infici . quo quid fu^
perftitiofius , quid incommodius fit , non uideo . Si aqua tollit peccatum , iam
Dco non opus cft : fi Deus tollit , aqua opus non eft. quod fi aqua dC Dcus, iam
puluis inufilis eft. Nam contrarium cft faciem , manus , brachia , pcdcs , tibias,
crura &C uerenda ablui,&.' puluere infici. Si obmundicicm corpoiisconftt-
tutumfit,crgomalcpuIucrem,quilabefa<f^atjadhibes. AtobiicientMuftulma^
ni baptifma Chriftianis. Nil fimile . Semel in mortcm Icfu Chrifti aquis , ucrbj
Gei bcnediL^tione purificatis, non abluimur pcrluimurue, fcd intingimur tao-
tum:non in aqua uim abluendipeccata efl^e credentes , fcd uiuerbi diuini&^ft-
dei,quum talia fiunt,peccatorum rcmiisioncm a Dco fperantcs dC confcquen-
tcs.Quod agitis, nil habet commune nohifcum . A ludaeis &: Catabaptiftis ifta
(unt.Acftimcmusncccrsitatesnaturacflatumucntris, cgcftionem,Iotium,coi^
tum,pollutioncm,adde peccata inter ablutiones dC falauat admifla. quis ( fi uc^
litiuftuslegisobfcruatorhabcri) aUudquicquam, quam totum dicm &f uitam
in aquis more herodrj, anatum,aut anferum dcgat , fi poftea, ut Icx iubct, ablui
uelitrRclinquo difficultatem hycmis cogitandam: funt incptic &.' dcliramcnta,
quar a prudcntibusita indicantur^dum ca omnino contcmnunt. Tacco omnes
rjldcm tencri legibus , nec diftingui in ca lcgc , quum facra facicntibus fint lon--
ge plura 6^ frequcntius quam cacteris obeunda . NuIIam omnino intellcxit or*
dinum diftincftioncm Muhamedes, ut nec inftituitaut curauit, quum tamcn
ftatum rerum eucitifl^et. Quid dicam de peregrinatione illa quatuor mcnfium;?
Nullaucnatiotunc licita cft : adeo ut multi pediculis,cimicibus,&rpulicibus
parcant. Non attingo moleftias circuncifionis,quum pucr in uigore iuucntutis
anno dccimoquarto uitae,acutifsimo fenfu patiatur fibipra^putium detrahi, fa^
pientius multo ludaei, qui S^ fi' damnantur, non crcdcntcs Chrifto , fi de co ao-
dierunt.tamcn ocftauo dic prxfcripto Icgis diuinae circuncidunt. Facilius enim
fanatur ca recens caro,quam adulta. Ad haec pucr paruulus dat nomen profef.
fioni,tacita parcntum fide. At non opus erat illis fimiles fieri, qui poftquam pro
pheta inftituerant,ab co dcfecerant.Iam fi addam quibus terroribus rcrum im-
peritiagitcntur,quum admortem uentum cft,quum cogitcntdeduobus angc-
lis corporain fepulchro uerberantibus, de anima quae in modum camifi? ueftit

corpu«j

GVU P O S T E L L.I t r B. n» 235

(OtpuSyCt ef igit,cuiiis credulitatis id fidem facitjquod fepulchra fiunt latiflima,
in quibus agitari ualeant,fi<: fedentia flare cadauera:cui ii^a rifum non moueat;;:'
Qug anilia deliramenta unquam maiora fuere^Maxime uero patet fumma iri'
foelicitas in perpctuo difiidio^matrimonio coniuncflorum. An putas mfirmita'
tes humanas xquo animo uelle pati ab inuicem,quu fexcentis calumnijs & tefti
nionrjsinftru<5isetfacramentisfalfisfitintercotrahenteslocus.Nilahudapud
iudices qiiam talca,dulum,tzebin , QC cxtera audis:repudia uidelicet , iniurias,
dotes.N uUa illic poteft uera fides efte, ubi ipcs cft diuturnam non fore . Aeter^
nx fint amicitiac oportet,&: Dco,qui earum eft origo,quantum fieri poteft fimj
limx.Fac efle utile ob crebra incommoda repudium elfe crebrum, quis morta-
lium ufquam potuit facere, ut grex fozminarum in codem iure participantium
: una conueniretc^etiam fi ad necem quafdam uerbcres^non polfis illis prxfcribc
• tcprxcipuc fi de iure matrimontj agatur.Quid futurum putamus, ubi non lan
tum confbrtes habent,fed uident ancillas 5C feruas undecuncp quaefitas fibi prae .
ferric^quat pax,amor, concordia illis in domibus efle poteftc' Ideo iita lex tyran^
nis dC potentibus uarijs in locis illas collocantibus eft in ufu ircquchtfori.Paupc
res tacito confenfu dC fadis lcge damnantes folcnt efleuna contcnti. prudcntes
ctiamjfobrij 5^ contincntes multo magis. NuHus qui illa non uidcrit, poteft cre
dere, quam tyrannice dC imperiofe foeminae , dimidia nature pars , tra(fientur»
Ponamus nunc ab effedu & legis potcntia quid contingat . Faciamus foccun^
dum efl!e ab utracp partc matrimonium , poteft utercp a 14 anno ad 5 o , genera.^
rc, (faceflTepotcntiam parcmuiri &:foeniina£ )unoquoq?annoparcremuIicr
poteft.Nouiegoplurcsquxliberosjo&rj^.gcnuerint. Seddctrac^otemporis
dimidio , quum a 15 ad jo.fint ^5. 18 anni fint,&: totidem ex una fili]. multiplica
quater x8 ♦ ficnt 18 annis 72 liberi . quibus fi arbitrarius ab ancillis numerus ac-»
cedat, iam no 7^jfed 100, 8«rplures liberos autferuospoterithomo priuatus ge
ncrarc Reip.quem gregem unde alerc pofl"it uidctut non mirum fit nullam eile
toto orbe gentem auariorcm Muflulmana. Si autem tantac multitudini,fuar de^
fintmatres, (poteft enimeumnumcrumquifcp auan]squarfiuifle)aliajaccc-'
dant,quid putamus futurum,quum una nouerca uix unicum priuignum ucl ui
derefuftineat,n6nnealienos omnes cmedio tollcrcfataget C Non impctat, cer
te nunquam curabit . Ancilla , nifi praffentc domino , multo minus : ut quam
pofllt pro arbitrio cum munufculo liberam manumittcre, aut uendcrc. lam
tantacfamiliaf onusinmiferum panemfamiliasrecidere nccefleeft. Atquam
fintapti familixdomefticae regendae uiri, natura docuit: quac illos idco uali-'
diori corporcfagacioric]^ animo fecit,utlaboribus dCcuris externis domum
ea conuchant , cogantcp, quibus fedula matcrfamilias communi familia^ 8C
iiberisprofpiciat . Non dico quam grauiter peccct haeclcx contra naturam,
quum etiam amorcm patcrnum a propnjs libcris tollat . Q.uamuis cnim ho^
mines omnes prolis defiderio tcncri conftet, tamen fi multi admodum na^
fcanturhberi, affecliusnonpotcftuideri par erga omncs, etiam fi abuna ma.^
trc irrepudiabili atque amicifllma nati effent . Quod fi nafcuntur ab ancillis dC
parum dile(flis foeminis , nc uidcre quidem curatpater.Enciunturancillac ad
mendicitatcm , partus cxponuntur , mcndicicducantur . dCfi quis maiori hu^
.manitateancillaepartum domi educandum curat ( nifi alioqui omnino liberis
legitimiscarcat, autfitpraepotcns) id fitita pcrfunf^orie , ut perinde ^flime-
: tur 8C mors dC eixis uiia.Solentitaquenothi tcnuium hominum QC imquorum
. ; u . 4 aut

j}<S D E O R B I S C 0 N C O R D I A

autabrumi,autpucritiamS^ iuucntutcm languoretranfigcrc,raJiflimecp uo

niunt ad frugcmrquo fi contingat eos ucnircjno educationis , fcd fcdulitatis be

ncficio id cucnit. Nam dum uix natis , fantibus dC ambulantibus omnia domc-

ftica muncra in illa ucluti mancipia rcijduntur,tolerantia uincut , dC quandocj

cmergunt . Tales uero dC tali precio ar ftimarionccp cfle fcre omncs Muflulma^

nos,quis ambigatjquum foeminf omncs nihilo plurisacftimentur quam manci

pia dC anciUacr&f fi pluris fiant,id fit dotis 8C parentelac,non perfonac aut amoris

gratia.Hi funt pracclari cffetfius Alcorani. Atprudens ifte legislator huic tantx

idC tantum non expofitac multitudini proljiexit . Inftituit enim ordinem eonmi

qui relidlis proprrjs militant in uia Dci,&: elecmofynas illis efle erogandas fua^

fit no (emeUTanta uero eft eius fccis popularis coUuuies, ubicuncp auditur Mu

hamcdes , ut nunquam tutd ire uel ad duo milia pafliiu liceat , fi potiflSmum in

Africa,Aegypto,Arabia,Syria,etAfiaminore,quamNatoliamdicuntfititer

faciendum.Idco necfoli.nec decem,ncc zo, uix unquam loo . hominibus > nifi

corum fimilimis dC perditis,licct tuto illac incedere.Carouana opus eft,id eft co

hcrte aliquot ccntum aut milium hominum , qux tamen aegre fcipfam tutctur

ab illis pauperibus : qui rcucra uC^ adcd funt tcnues , ut muluMcchas agentes

quifquilrjs dC cucumcru frucSuumcp putaminibus mifcram uitam trahant. Qui

dam, praccipue in deferta Arabia 8C Syria,e6 potentiae uencre.ut creato fibi du

ccjfint ctiam ipfiflimo Turchorii principi formidabiIes,ftipendijscp corum ue^

xationes redimere cogatur . Perpcnde quam uerii fit philofophicum axioma:

Re abfiirda femel admifla,innumera fimilia fcquuntur, N efario nebulone pro

pheta admifllb,Iex nefandiflima eftprobatateius placitisrccepus,illicita &:natu

rae amicitic^ rcpugnanria matrimonia funt introdu<f^a,a quibus cgcnorum pu

piIIorum,tcnuitateq5 in rerum delperatione adducflorii colluuics nata,dum f\i%

legis practexit conferuationem,totircip.labem dC contumeliam infcrt. Ita uero

hacc peftis pcr agros ferpens eleemo(ynam petit, ut fi non dcs , rapiat : fi folus fis

obuius,fpoliet,multet diris ucrbcribus.Secftas enam uarias habet. alii nudi , fo

minudi alij,capite a.\i) apcrto,alij te<fio: eriam uarijs coloribus,alii uefte centoni

bus omnium colorum confccf^a , quidam lacerocorpore& latifllmisuulnerw

bus.nomineprophetac(utaiunt)admiflis,modoillisaliquidnumorumeioges.

Veru omnium fan(fiiflimi,qui ex agitatione corporis in orbem,mentem amit^

tunt dC concidunt:lancfliores,qui loco ob coeliiniurias noluntmoueri: fummi,

qui nil rationis habere fe fingentes,afinas, aut quoduis animal fubagitant : 5^ fi

defit,palam inguina ducunt.Quidam addi(f?i funt ucftibus, quidam cultui , ali)

cibis,regionibus alrj, aut locis : utnulluslocus ea uacct pcftc,qux eo aliquando

procefllit audaciac , ut etiam principes non femel latcntcr aggredi BC occidere fic

conata.Horum iniurijs SC diuexationibus mifera plcbs occalluit, atq?multis in

locis relic^a agricultura aut fugit, aut fe illis adiunxit,malens mifere raptu uiuc

re,quam laboribus indies defraudariiblitis.Ob eam peftem Afia minor,Syria,

Mefopotamia, Arabiac, Acgyptus, olim ditiflimac atc^ cuItiflSmac prouinciac,'fc

rc funt fteriles. Vbi olim erat decem ditiflimac urbes,ami uicis dC uillis fuis,uix

nunc unicum caftrum aut uiculus cft.Rcbus bcllo a Mufllulmano affli(fiis,nun

quam licuit miferis inftaurare urbes , pacificc agros colere , 8C fifco falaria iufta

repracfcntare:quod expilent omnes,feruct nemo.Nam quauis diligentia prin-

cipum conftituantur iudices in fingulis prouincijs^tamen quac ab illis nebulcni

bus practextu religionis uaganubus admittimturj in fcelehbus non habentur,fi

;. . fint

■K G V L» P O S T E.L LI L I B. t I» XJ7

fintdcprcehcnfa : filateant, inreligiofosnon caditmaleficfj fufpido.yno cori5
deprxhcnfojdiris tcrrent cxteri imprecationibus , plebemcp concitant & terrt-
tant>nedentpoenas3&gcnusinfamentjquifuntdepr£ehenli.ualentquidaprae^

. ftigijs dC maleficrjs, ut apud nos fortilcgac foeminxtlabemcp adfcrunt fegetibus,

&anfmantibus. AmbiguisalrjrefponfisdementantretincntcppIebeculam,da

cx multis nugis dC fomnijs aliquid praedixifle certum uidentur : quod uniuerlb

• impoftorum gcneri eftpeculiarc.quoniam fortuitam prxdicftioncm norunt o-

mnes,mendacia & ambigua nuUi.Dum enim deluditur qui confulit,partim ne

1 fibi impofitum dicat,partim quia futurum (perat, non aperit. quife benefiaum
indeconfequutum putat,nuliinon uenditat.ObftupuitjobduruitjOccalluitillis

1 dc animi & corporis iniuriis populus : peritus tolerat magiftratus &C diisimulat,

(retinendicp impenj cupiditate probare improbanda uidetur, Rec^ehumanarS
rerum conditionem afftimanti , nulla unquam in toto orbe infoelicior terrarum
conditio fuit>quam ubf mifera ifta perfuafio fmpoflift, 5C ubi hac militem in uia
• Dei erronem fpontaneum fine delec!^u,fine duce patitur alitcp rcgio.fatis eft e^
nim illi turba^ nomen rcligionis profiteri, (quod cuiuis licet) caetcrum per om.-

I riia graflari. Comercia his peftibus auerfa,inferfjt omnibus prouinciis iniurias,
i . difpendfacpnonferenda.quotufquifcB enim pofsit cxpcdare, quoadfe cohors

II I collegerit,parauerit,armaucrit,impedimeta coegerit.^Annus tibi in dclibcran^

doabit. Opotentifsimeorientalfsimperi]re(^or,tibineuiroprincipirerum
perito,prajclarifsimaj orbis partis dominatori, ifta turba fafcfnauft oculos,an e-
tiam uolens uidenscp tuorum tuacp dffpendia probas ^ Attcritur agricola men^
dia'tate,fumptu,pracdis,incurfionfbus:ufatorpcrfculfs,mcrcatorfumptibus,fi-
icus dfipendio.Si more Chrfftfanorum unufquf fqj efl^et fua uxore contenrus,to
ta^ ea pcftfs profcriberetur femel, ut nullus pocna capitis auderet, aut in illis co
fbrttjseflTe^aut adfafbf 3;:^agere,prfufIegfauero&immunitatesaprincipibus
concefix abolerentur , proculdubio femfnarf um ftatfm euanefccrct . N ec uero
debet moueri miraculo , quod contigifle ferunt fub Hamurate fecundo , prin-
ceps ucri dC iuftitiae amans • Nam authore daemoncfacfium ciTc conftat. Ita ha-
bet,utfertur,hiftoria.Quum de perdenda infanda hominum colluuie ob fcele^
xz agitarct princeps > & fi qui inter illos uiderentur boni , illis tamen uellet prar-
ferre Imainos 5C Taa!imanos,caeteroscp qui docendi munerc funguntur,ueluti
quibuscarerenecpot^ft necdebctRcfpublicajiudicioautem fupremae curiae
decretum promulgari uellet , nocfie proxima ante eam dicm,qua erat promul-
gandum ediflum,princeps Hamurates eft a lecfio cxcitatus, Sc in quafdam an-
guftias iuxta proprias xdes , ut naturx uehementer urgenti obediret, eft atf^us»
ubi dum fnfidere uult,franguntur repcnte omnia tabulata,fublimiscp pendetfu
per afTerem.donecinuocato Deo , adeft quidam habitu SC indumento prima-
riae horum nebulonimr fecftae, homincm^ liberat , &C f n Icc^tum collocat. qua re
motus prfnceps, fubetproxima luce ut quotquotadfint Conftantinopoli Der-
mifchler (ita uocant) curiam conftituta hora adcant,daturum omnibus congfa
rum. Veniunt,Iargitur,interim afpicicndo fi illum noflxt qui a pcrfculo exeme
rat.omnes tranfeunt , non adeft. Surgft cx toto grcgc fcnf or, aftcp eum qui ad-
fuerat,&: illi erat opituIatus,non unum fuffTe, fcd comunem omnfum procura-
torem.debere ex hoc perpendere,utri eflent utfliorcs, illi quiprxdicant, an qui
peregrinantur SC orant.ita non funt expulfi,fcd funt etiam utilifsimis,et quibus
Relpublica etiam in falfifsimis religionibus carere no poteft, praflati, Quf s hcc

comen-

25«, DE ORBIS CONCORDIA

commcntum diaboli, ( fi uerum cft,& non potius (bmnium ) effe non noucritf
Deus cnim nunquam mala facit , tantum abeft ut ueluti circulator c5mittat , ut
illis medeatur, nam efletiniquiisimus . Quis folito uehementius ita commouit
principis uifcera, ut non adiret folitos fecefTus, & fuos iiocarct cubicularios
nunquam dormientcs c^nonnears ifta darmonis eft , hominem ad impietatem
trahentisc^atquc impiam 8C perditam hominum turbam fouentisc^Malafre^
quentiIsimaimmittitdaemon,quacqucnque tollcrcautcurarenonpoteft.&(i
curet , poftquam admifit , uidetur bencficium contulifte : latronis more quum
non perdiderit , pcrdcre potens . Quis diffitebitur magicis artibus pollere illos
ncbuloncs, quum maleficis carminibus ita dcmcntaftent Muhamedcm7n)Aiff|u
it«riw,utdudusprxftigt)s totus fc illis princcps alioqui prudcntifsimuscrede-
rctc^quod intuens Tartarorum princeps,cgerat cum pcrditis hominibus, ut ad^
mifsi in cubiculum principis illum conficcrcnt , capitc^ plccfierent.quod fi fe^
ciflent, rcrum habcnas fc illis permifliirii, nomine imperatoris feruato.Nume^
rata ad hoc pccunia,dies dicfiacft.Fadlumcp erat. nifi depraehcnfi uno antc dic
pcenas fcelere dignas dcdiflfent . inde uero in totfi genus ita in poftcrG cft ab eo
(aeuitum, ut co uiucnte nullus unqua in aula fitfine uitac difcrimine uifus.Idcm
cocigit pcne Baiazcto primo. Nam unus in uia clcemofyna occulto cnfc pctes,
du princcps munificus qu^rit quod ncbuIoniIargiaf,ilIu pene obtrucat,S(: iSus
uehcmentia cquu fcminccc rcddit. Vidcat princeps,quid no audeat ncfaria re-
ligio in piiuatos.fi principes cu (atellitio no curet.Sed dehis fatis, Nuc quomo
do hercditates intcr diuitii filios diuidantur, eft uidcnda.Satis patct, quali ami^
citia fratrcs ex uar Hs matribus cocepti cflTc debcant , quu patribus ctiam fit cha^
ritatisinfiliosmagnapaucitas.Multominorem eflxr a parcntibus & affinibus
quid mirum ^ quum nil ad fc eos pertincrc putant, qui 5C patri dd fratribus uilc^
fcunt . undc nil mirum eft Acangios , afaplaros , caripos , dC cxtcros grcgarios
militcs tanta uilitate apud principes eflle , ut etiam non raro prima acics i fe-
qucntibus obteratur , pontiscp dC pauimcnti loco , in magno difcriminc tranfi^
turo exercitui ftcrnatur.Inde uita hominis non tanti fitquant/pccudis, fiia^
dcntelcgc,In uia Dci cfle opiimum mori . Lcgcs hcrcifcundae familiat, quas^
partes , qui aflicm haereditatis potcft confcqui , fratribus parentibuscp relinquat
fratrum fanguinc fcribit. Nam quoad potcft ficri.fi quis fit princeps Muhamc^
difimiIis,omncs c mcdiotollicurat.utfolusharreditatcmconferuct. Nunc
p.iucilsimis , 8C quantum ad argumcntum opus cft , hiftorias MuflTuImanorum
iamabcxpcditionibusMuhamcdis, adnoftraufquetemporadcducam,ufpra-
xi huius gubcrnationis cognita, ctiam lcgis info^Iicitas maxime innotcfcai»
Nam qucmadmodum cx uita &rfacinoribus corum, quipoftMofcmregna^
runt,cius Icgis uirtus cognofcitur:exChriftiancrum,Chrifti:ita&fexChali^
phis , qui poft Muhamcdcm rcbus funt potiti , licebit aeftimare,fcclicitatcm an
infoelicitatcm poft fc rcliquerit*

RES EORVM POPVLORVM, Q_VI NOMINA
icdereMuhamcdi. C A P. X X.

VT nulla gcns unquam ifta maiorcm cladem orbi inucxft, uirtutcm im-
manius profligauit, uitia fccleftiora introduxit, ita nulla unquam minori
rcrum geftarum fuarumcura&follicitudinc fuit.Nifienimquatcnusreligio
facinoribus iunda eft,uix uHum monumentum hiftorif lediu dignum fcruanr.

quod

G V L. P O S T E L L I L r B, I r, ZJ^

qiibdnoatam neglcduliterarumfacflum eft^quam aflidua tyrannfdum muta*
fione . Qiium enim miles perpetuo rebus nouis ftudct , princeps fibipro^icit,
(acrificuliarebusaulicisSi^ bcllicisalieniautdelitefcunt,autexpilantur>locus
l»ulluse(Ie poteftpra^clari ingeniihominibus,utrocptempore5£^belli &pacis
•rtibus inflrudis , qui foli de rebus geftis incorrupte & fyncere iudicare & ftri-
bere poftuni. Itacp ncc fcriptores habent:& fi quos habent,quia immania fcelc^
Xa. contincnt>nc luis quidem,niri poft acflum uicacjo.annu, iradunt dC credunt,
:{&isc^ permittunt religionis adminiftratoribus, dC iam ad prudentiam ita copa^
ratis,utimmania illauitiategerefilentiopoftlnt.Contigitenim , uiplurimipcr
|c<fio libro regum feu Chabpharum,rcfilierini ab ea impictate:quod quid aliud
innuitjquam (iimmo fcelcre comparatam, maiori aucflam , maximo confcrua*
tam t)'rannicam potentiam pro diuina poni,&: cx detcrrimis uitijs uirtutcm fie
licNon eft mihi fa(Sa ciuslibri copia,ut nec admodum magni rcfert , apud Lati
nos cafcelcradetegi,qux non polTcntprodefle,inficere ccrtcpoflcni.Satisfuc-
ritineditionc Arabica ifta omnibuspropaIari,utquodlatet popularcs mifcre
Ia(fiatos,tandem fe illis prodat. Libri onines ucteris dC noui Tcftamcnti omni-
bus proftant,non timcnt cenforem. Si quid humani contigit aut prcphctis , aut
principibus,non erubefcuntfacra illos homines peccatis obnoxios fateri: quo^
niam ii unum aut alterum improbabile facinus in illis continetur , funt in com^
pcnfationcm innumcra bona, quibus ad uirtutcm incitarilegentes poflint . In
Xvluhamedicisediucrfoefl!e,occultau'oncpatet.NamuixullauirtutisimagoiU
lic cft,immania fcelcra permulta. Sed ad prophetaf expeditiones eft uenicn
dum,utpropheticaifthaecuirtusfaciIiusacftimctur,InIibrisHafliarhabetur,de
ccm 8C ocfio bella geflfiflle Muhamedem, undecim contra Iud:?os , reliqua con*
tra MechenfeSjPerlarum regem,Rhomanos,&f uicinas urbes.Potentia ludxo
rum,utdiximus,totis decem annis utinouus Meflias aucfius, cociliauit fibi plu
rimorum diuitum fit^gratioforum opes.Ex Mecha habuit ScTgeneros, &:fauto^
rcs,Vbccharum,Humarum, Alim, fl^inferioris nominis plurimos : cx c^teris
Arabig locis Odmanum,ThaIhanum,Zcidum, alium a fcruo , Abdorachma.-
num,^aIiosmultos,quostacerinulIumrerum,hominQ,fam£E'ucdi/pendiuni
cft.Horum fretus opibus,familijs,aflriaitatibus,urbes uicinas Mechae quam plu
rimas (iibegit.quicquid ad multa milia paflTuum circa Mecham erat,fibiadfcri.-
pfit, pofl!efloribus in perfuafionem tra(fiis , donec cx tanta turba aut potcntiam
iatuitiamcp eius timcnu'um,aut fpontc praedas fecflantium,magnus coaluii nu-
jncrus.tum demum regiam in Ictriba inftituit,depulfis ludaf is, qui a uicinis fup
pctias petentcs , funt multis prarlrjs aut incurfionibus fi-acf^i . Caufam ucro bclli
ludaicireferijt parum ofFiciofi mendaces illi Chronicorum authoresquod 7 o.
ludari petiuerint domum pairis prophctx cum gladtjs toxico intinc^tis, ut occi^
dcrcnt eum, propter lumen prophcticum, quod timereni cxoriturum tam m a-
gnum prophetam.idco in cos filium feuijfl^. Non uidcnt intcrim boni illi hifto
rici,fc cotradiccrc prophctg quilocis innumeris ludajos uiolati fcederis arguir,
Obidimpunecuiuisillos,ucIutiinfi'delcs,&morbumincordibusgcrentcs,oC'
cidcrc non tantum permittit,fcd iubct, non fine diuina uindi<fia,ut pocnas clati
afctyranniipfiflimoqucmfouerantdareni, Animumucropropheta^iftiusad
rcs nouas incipicndas incitabai aftronomus quidam , qui religionum &: rcgno
rum mutationcs praediccbat, ( ut fempcr illud impoftorii gcnus aliquid infolitS
nugatur) quo ducc dC confultorc cft multis annis Muhamedes ufus.Iuuit cnim

illum

240 DEORBIS CONCORDIA

illum non pariim,quum populis impcritfs mcntirctur, ambiguacp (bmniapro-
ponerct.Vt uero faccrct artis,id eftdepraedandi tyrocinium,parcntes cft ador^
tus Muhamedes » Quum cnim fcdcm pofuiftet Mcdinac^mifit Hamzam filium
Abdcmelechi cum jo.mulis &C ah'quotpcditibus,ut in infidijs collocati in Ho-
mcnfi fylua ( qua crat a Mccha in Syriam iter ) obferuarcnt Coraiflbru parcn-
tum cohortem mcrcibus onuftamjConfecflistp hominibus omnia diripercnt,S^
propheta: adfcrrcnt.Sedlongc contra fcntentiam fucccflit. Nam Hamxas inci
dit in centum hominum cohortem , cuius erat dux Angclus bellicofior Ham-
za.quem fugientcs prxdoncs,difpcrficp rc infedta ad prophcta rcdicre,docuc-
rccpparumpropheticcautprudentereoillosprophctamififte.namDcuspro-
phetac tunc dormirc uifus eft . ncc cnim Gabricl ille fatis prudcns uifus cft , qui
tam infoehciter primas impenfas collocarc prophctgfuafit.Sedtamcn coeptis
noluit dcfifterc Muhamedcs:alijcp duci commifla graflandi cura, mifit ad can-
dcmuiam obfidcndam duplo maiorem turbam duceHcguida,qucm ccddit
grauiter,fugauitcp quidJ regulus Abo Zipharus nominc.Paucicp rediere nun
ci},ab ea expeditione . Tcrtiam codcm expeditionem eadem de rcmiftam fru-
ftrarunt Coraifli intcrca tranfcuntcsrquamobrcm Zeidus dux tcrtius,rc omni
no infecfla domum rcdijt. Nunquam tam frcqucntcr cft impofitum cacteris pro
phetis,quia ducc Dco omnia aggrcdiebantur.Quum itacp uidcrct rem gcftatn
pcr duces non fuccedcrc,ipfe adrjt locum infidiarum, ut facultatcs parentum di
riperet . cui unus Muharamus nomine,uahdcobftitit,profligauitcp pratdo-
nuturbam:nccangcIusprophctar,nccuicarius adfuit. Dcnuo, ut cratinfcnfiC-
fimo erga parcntcs animo,& carum facultatcs auertcndi cupidus,pcrgit ahum
in locum , quem Barathum uocabat,ubi itcm fradlus fuit ab Humaro Halaphi
filio.Tcrtio quum infifterct,obuios quidem habuit aducrfarios, fcd uiribus lon
ge fupcriorcs.fex itacp primae cxpcdiuoncs mifero pericrunt. Scd intcrim nil ia
cflurac ille,aut fui facicbant ♦ Nam propheuce ubiuis terrarum uiucrc crant foli-
ti,ca legc ut nifi darcS)ipfi capcrcnt ♦ Si ucro quifquam fe opponerct fcelcribus,
& familiaris cfl"et,proditorie necabatur. fiextrafuos,paradifum uoluptatis illi
polliccbatur,qui cum,& quotquot prophetac non acquiefccrct , occidcret.Tan
dcm tanta turba perditorum ex pilatorumcp hominum ad cum confluxit,ut un
dicp uias obfcfl"as habcrct.itacp magna parentum cius Corahiflbrum cohors, 6C
merccscum cameIisnonpaucis,funt interccptia duodccim hominibusduce
Abdafta.quibus opibus non parum cft aucfius , cocpitcp indc efl^e multo gratioi^
fior dC formidabilior.Collecfta ergo magna potcnria , non parum etiam aucfhjs
cft cxpilatione hacrcditatis ludxorum .Illi cnim quia primum in eius ucrbf io-
raucrant,&r dcmum prcter paucos ab eo dcfcccrant,fuit corum utilior dcfc^io
quamfozdus.AToedcratiscnimaliquiddecimarumnomineaccipicbattotodc
ccnnio,a deficientibus ucro prxtexiu ncglcdac rcligionis folidas rapicbat hjre
ditatcs dC fortunas . Vt autem erant , fuerccp fcmper a Chrifti morte , omnibiis
exofi ethnicis feu Chriftianis, ita unaquxcp gcns dum in fpoliandis ludaf is pro
phcricac iufliioni obfccundabat,geftiebat etiam gcntis odio fac uirc: quod ubiufe
icrrarumctiamnummagnum& infigncimpictatis nephariac gcntis tcftimo^
nium cft.quum detcriori fint inter ethnicos &f Muslimunos conditionc, quam
inter Chriftianos,ubiuis autcm magiftratu dcftituti . Muhamcdes crgo pracd/s
ex tota Arabia adis au(fius,parentum fpolijs ditatus , ludaroru fartus pecuriijs,
uifus eft potcatiflimis par , coepitcpciu* amicitia a uicinis rcgulis peti , ambiri,

munc

G V U POSTELLI LIB» II* i^t

«nuficrc comparari. Magno ergo fautorumnumero comitatus, frcgftnobilita^

tem Mechxjin ualle urbi proxima, paulo antequam urbepotiretur, cuius rei in

Alcorano meminimus.Capta autem urbe nil illi obftitit: uicinx urbes aut fe de

didere,aut tributa pendere coeperunt:atcp hoc pado, qui paulo ante erat mendi

cus , tyrannus tanto formidabihor eft facflus , quanto crudelior ubiuis eft uifus»

Vicini Arabix petreac reguli, dC qui ad Perfidem attinebant, opem a rege Per-

farOjCuius uires paulo ante ab imperatore Heraclio fuerant attritx, petunt.Dat

quales poteft (lippetias : Arabias adit . in quibus fradlo dC feftb de uia milite , dC

tn labefacflata agente regione , famecp 8C fiti laborante, frangitur fugatur^,do^

mumc» cum paucis trepidus repetit.Quis illefuerit,literis traditum no reperio,

Sufpicortamen eum efle Cholrois filium,quipaternx &fraternx cgdis author

fuerat. N am tempus id arguit. Hac parta uicftoria animofior fadus miles , reli^

gione fuafus inuadit auda(fter Perfida, Chaldacam, Syriam, &Aegyptum, in-

curfionibuscp omnibus in locis ccepit eflfe formidabilis ea potentia.Credo quaf'

dam reliquias eius militis,quem in Syria Heradius reliquerat,du(fiu fortaffe a^

liquorum qui ad illum defecerant,fuifle opprefl&s» nam in Alcorano caput

unum eft , quod ticulum habet Rom , id eft Romanos uel Gr»cos ( nam h odie

Grseci Romxi,id eft Romani dicuntur) incipitcp, Vic^i funt Romani.quo ue^

ro in Ioco,non dicunt. Vt ut res habeat , paulo poft eius mortem Vbecharus ie^

xagintamilia equitum abfquepedite innumero coegerat . Reliquitpotentiam

Vbecharo £<^ Homaro.fed fuperior Vbecharus potitus eft, auxitcp ditionc ufc^

ad Armeni3s,reli(flis tantum SyrixIittoribus,& aliquotfortioribus munitiori^

bus^ urbibus » N am inter Palxftinam 8C Mefopotamiam ob imperi] dC regni

Perfarum limites, omnia incurfionibus erant obnoxia, illiccp fortior maiori a(i

ies iplas iure erat . Erat etiam aliqui ex infima potentia in magnam SC illuftrem

fortunamfubleuatiaMuhamede,quorumprgcipuifuereVxeitus,Achmarus,

quo duce Mecham fuerat ingrefllis, Abubardas,Zeidus,& Halis fenior.na ne^

pos Muhamedis erat adhuc ad res tra(fladas ineptus.Hi cum illis quos (iipra no

minaui, rerum habenas cui uolebant dare poterant , quod intcr Chaliphas uft^

adnoftratemporadurauit.VtenimmaIepartamaIedilabutur,poftquambiena

nio tantum regnauit,&pericula compelcenda: multitudinis a dira dC nefaria rc

ligione defcifcentis fufcepit, eft a focio necefllario 8C familiari Homaro occilus»

Homarus decennio auxit potentiam,popuIumcp retinere ftuduit partim bello,

partim religione . Quum enim uideret a multis quamuis non detrec^arent im^

peria , tamen Alcoranum rideri , 8C tot efl!e fententias de eo quot homines, in^

cepitundecunqueIicuitfragmenta,compendia, &libros eius cogerein unum*

fed dum diutius regnat quam uellet fuccefl^br, obtruncatur, (ucceditcp loco eius

Odmamanus . Is paulo compofitioribus rebus, coepit a dorhefticis prophetar,

tam quaefcriptis , quam quac auditu feruata erantrepetere , 8C in unum cogere.

Prima (utnotaui,(ium de Sunaj origine dicerem) authoritas ab Afla Vbechari

filia,fcorto illo praeclaro, fuit. nam ea erat fabulac totius confcia . Ideo in refolu^

tionibus poft uaria dubia eius ftatur fententiae , &:c. ex ordine ut notatum eft.

Primum itaque fub ifto coepit Alcoranum publicari eo exemplari, quod 8C Me

chdcSC Medinac feruatum eft aliquot poftea annis . Caiterum eft oborta magna

liccntia libri illius aflTerendi . nam nullus poftea non coepit ueriorem 8C meliore

editionem prajtexere:non oblibrum quem omnes ineptifsimum fciebant , fed

it eo retinerent deliram plebeculam» N am libu opinione partum,auc^u,8<: con

X feruatum

14^ "I>E ORBIS CONCORDIA

feruatum cft rcgnu. Quum uero annis duodecim regnaflct/ufcitata ab Hali fa^
<flionc,irrucnte turba in cum c^Cus eftjcadaucrcp extra urbcm (ut 6<r prophctar)
ciccfium cft,in ludibrium rcligionis &:prophetat.Diccbat enim turba,cuifabu^
lam Hahs apcruerat , uidendum efle an ifte nouus author Alcorani refurgercl
tertio die,utpropheta : quod cius cadaucr etiam triduum ad fcctorcm intolera^
bilem feruatum fuerat. Quatuordccim annis non fine magna difRcultate 5C fe-
ditionibus regnauit Hahs , co^ acgrius retinuit imperium, quod parti mihtum
ftrophas falfac perfuafionis aperucrat . Nam tarda pene poenitentia fuit ilh' ad re
ITicdium cius recurrendum . Erataliud diffcnfionis feminarium iam a prophe.*
ta. N am quum Halis pracuideret futurum , ut rcgnaret Vbccharus poft Muha-
jnede,at(5 ideo omnia fcorto illi Aflac eius fiIiac,uxori prophetac, licercnt, quod
ab eius potentia 8C fauore res 8C fauor penderct, grauifsimae inimicitiac funt in^
teriIIosobortac,quac multisetiam poftea facculis regnarunt , potifsimum uero
fub Hali fe propalarunt.Didifunt Vbecharenfes Choraifsi,quamuis uix quic-
quam genti propheticf attinerent.Qui Halis partes fcquebantur,ab eo nomcn
fumpferc. Hunc Halim aiunt Mauripenctrafte in Africa ad Cyrenem ufcf pro
uincia,ubi ob eius memoria templum coftrudum eft , quod Caroan uocanttad
quod percgrinationis erg6,ex tota Afi-ica no fecus cocxnritur, quam ad Mecha
6c Mcdina. Ab eo loco fadg eft,ut uocentur c5fbrtia mercator G dC percgrinorn
Caroana,aut Carauana:eo quodfitlongc maximamultitudo pcrditorii homi-
num in Africa,utnullibiuel terra attingcrctuto nifi maximajturbaeliceat. No
pofTum tamc defccderc in eam opinione,ut rclicfia a tergo Aegypto ab Ai abijs
c6 ufcp tranfiuerit. Nam no funt pofiti Chaliphac in Aegypto an te ccntcfimu a
morteMuhamedisannii.Pofl^ettameutruq?c6ftare,utfitpotitu£Acgypto,/cn
ge ante^ e6 fedcs Chaliphac transferref,inftitueretur^. centefimo enim &f tri-
gefimo anno Alhiger^ ,id cft exilij,Mauritani£ ia labcfacflabantur inciirfionib»
harfi peftiij:ct tricefimusfextus tSc quu eft cofecfi^us Halys,annus ab expulfionc
feuosf^^^^^^f^^^gebat.CrcaturpauloantemorteHalis^Hafcemusprinccps, non
in Ictriba urbe ^phctica,fed in Aracha, a qua c5 magna manuprofciflus Ictri^
baobfidetj&Halimnccat^quemtamemuItipatreeiusfcribat. Pcftexa(fi5nO'
uenniulocouitacpcxccdcns, impcriuMoalbiorelinquit.lfteperuafitSyriam»
Damafcucp occupauit,cacteru Chriftianoru infenfifsimus hoftis:aIioqui utfcri^
buntjlaudabiliter intcr fuos fc gcfsit.Eratapud propheta ad prjedas aptilsimus»
ideo illi dominiu eft ominatus prophcta. illo fublato morc cetcrorum , regnum
leudus accepit, atcg codc fine triginta Chaliphar nullo interpofito, facf^ionib.Sf
cxde mifera funt obtrucati, ut uirtutc fuac Icgis pcftcritati acftimanda rclinque^
rcnt. Si mortc naturali, aut inter hoftes honcftc cppetita uita rcliquiflent, pote-
rat dici id efle principib. comunc, ut nullus ficca mortc tyrannus Plutcnis ^dcs»
adcat. Veru fi cofideremus infoelicifsimu quccuncjp ftatu , dC a fxuifsima tyran-
nidc ortu ( ut fere omnia funt imperia) QC c6 ifto c6parcmus,procuIdubio fum-*
me crunt fcelices infoclicifsimi cu his collati. Dcdit legcs Lycurgus fimulato nu
miniscolloquio:atRcip.faIute,nulIiunq^attuIcrcexitiu.Solcnis,ZaIeuci,Za
moIxidis,Charondaclcgcs fummafalubritatc rcbufp. illis utcntibus contulere»
Hxc delira pcrfuafio peftcm agris, calamitatem fatis,hominibus acrumnas, or.-
. bi perniciem, mentibus hcbetuchncm , principibus demum fuis qualcm morte
meruerat author attuIit,nuIIo tamcn aducrtentc. Tyrannidcm in Remp.occu-
parunt Cacfarcs.&: cx primis practcr paucos,i5 forfan, a uctcrani militis feditio^
nibus occidere ♦ Cxteri ab co temporc aut in bcUo uirilit€X , aut domi inter fucs

honefie

GVL» POSTELLI HB» 11» 245

honeftc dies claiifere.Hi a filtjs,a parentibus,a fubditis ciuibus & amfcis fnterie
re.Iam fi iudices illos 5C reges qui Mofi fucceffere, quorij nullus non honcftifli
me totis 0(fiingentis annis occidit aut obijt,cum his conferamus,uidebitur tum
quantum lcx diuina a mendaci& dxmom'cadiflrerat»Nonadfero noflrorum
pietatem,innocentiam,charitatem,ut ilhs opponam , quibus infoehciilimi com
parati foelicifTimi uidentur: quoniam latior eft inter illos quam lucis dC tcnebra
nim diftincflio.Pro uero fuadendo 5C aflerendo, pro uitio uitando , pro uerain
Deum pietate feruanda , funt ferc trecentis annis Chrifti fecflatores mortem o-
mni tormentorum fupphciorumcpgenere refertam uoluntaric pafti. Namfl
hanc folum uocem uoluiftem dicere,non fum Chriftianus , aut Chriftus no eft
Deus,abfblutifuiflent et magnis honoribus aud^i. At mihi obtjciet aliquis Muf
fulmanus:Moritur dC nofter miles 8C prophetac fedliatores, animofe pro religio
ne feruanda 8C fuadenda.Moritur fane,fcio,ultrocp multi feipfos periculis obrj
ciunt, ut inter hoftes aliquo necato mortem oppetant . Ver um quam ha?c quac
ipfi committuntjdiftent a uera pietate , 8C homine credente rationem Deo efle
defa(fiisreddendam,exuiuendirituperpenderelicet. Nam miles omnigene^
re uoluptatum prophetam colit. etiam ualde pi] pulmentis et lautiori gula htant
diuis mortuiscp fuis.hominem uero occidifl!e,res alienas diripuiflc,labem pro^
prio corpori dC animo intuliflie,modo prxtextus religionis adfit , id uero miles
m gloria ponit,& cum haclema fceIerum,Deo chariflSmus,uItr6 ad cos paradi
fos fcftinat,quos propheta eftpollicitus , ut quas uoluptatcs fummas 8C aeternas
hic non poteft confequf, f n ufta futura fibi meditetur.illud perindc eft atc^ fi tau
rus fn Venerem ruens 5 dum armulum cornibus petft,inconflidu uoluptatis
intercat. Chriftiani martyres miraculis clarifljimf , ut Deum fuper omnfa colat,
vt feipfos Deo patre dignos conferuent , ut fratrem alterum hominem perinde
atcp proprf um corpus 8i^animumferuent,nil fuppliciorum refugfunt . Veftri
dum in natur^ perniciem armantur,in mortem fponte ruunt. Verum fn uarf as
partes Arabfca ffthaec potentfa ftatfm centefimo anno led^a eft , facfifcnibuscR
creatis ducibus, ali] in ortu, alij in feptetrfones, alij fn occfdentem funt difperfi..
Aegypto occupata , 8C a magiftratu Romano illam obterente, ut prxtexebat li
berata) coftitutus eft Chaliphos in Babylone, Qiii petiuerut Aflyriam,uocabu-
lo patrio benchi, id eft domini didi funt. In Africa Sultanos,Seraphos,&: Mau
ias,id eft potentes,opulentos,&: protec^ores uocare uoluere.uocabulum fuit o-
mnibus comune Emir,8C emir elmumin, id eft dux, 8C dux fidclium. Quidam
noftrorum uocant Miramome limos,putantcp efl^ propria nomina falfo. N am
erat infigne uocabulum principis, 8C Africani potiflim5,quod uel ex numifma
itispatet. Namitainfcribebantur,utcopertumhabeo uctuftiflima monetaiam
ante o(fl:ingentos annos cufa:Iofephus emir elmumin,filius emiri clmumin, fi-
lij emiri elmumfnf ufc^ ad atauos . Perdftfs fllfs regfonibus fbcordia ignauiflimi
imperatoris Heracli],facilimn illis fuit nullo obfiftente occupata retinerc. Nam
Coftantinus quartus eius nominis , coacflus fuit cii regulo Damafci pace firma
re.LongepIuramihihicefl^entadfercdafieoruhiftoriasexacf^etradereucllcm»
Vcrum fatfs habeo capfta reru adnotado , euentus eoru perpcndere,8i: quomo
do fint rcbus potftf aperfre . Perfide funt fntra centefimii ab Alhfgera feu exflio
annS potftf , fortc occafione fnde oblata,qu6d paulo ante refutata ftulta perfua^
fione,Rex regina^ Perfaru fancflu baptifma fufceperant, Conftantinopolimc^
femporfbus Conftantfnf 4,.uenerat ♦ Non funt tame dfutfus potftf rebus fn Per

X 1 fide»

244 ^ ^ ORBIS CONCORDIA

fidcNam quum Scytharu copias duceMucaletio bcn co , id eft dcmmcpcttuiT
fct quidam Mahmedcs rcgulus &: Imracl rex Perfidis ct Mahmedcs de co con-
tcndens imperio funt ab aducna cxpulfi , conuertunt dcmij uires cum reliqui]'s
ScythariJ in Afia paflim uagantiunvin occidcntem,dcbellatacf5 minori Afia SiC
Armenijs) ctia aufifuntduccSulcimanoappctereobfidcrccj^ Conftantinopo^
lim , &:pcruadereThraciam atcpuicinasprouincias . Sed exacfto tricnniofunt
pcfte ab obfidione depulfi , inc^ fuas fedcs redire coacfti.cade tcmpeftatc(ut pe*
ftis illa tanqua aliquodDeiflagcllum orbcm diuexabat) in Siciliam &! Campa
niam irruunt,S^ aliquot annis retincnt Siciliam. In Africa rcs illis fucceflere ex
fententia,nifi quu Abdemelichus cmirus elmumin.a loannc militum magiftro
fub luftiniano i ♦ agente eft fracftus , Vero fadione Lcontij dC Gallinici patriar
chf ,Iuftinus imperio & nafb priuatus,rclcgatusq;,non potuit rcm foeliciter in^
cocpta perfcquijtyranno Lccntio imperium occupante, Sed non fuit illi inulta
iniuria pracftantifllmo imperatori illata . Na Apfimarus ab exercitu impcratcr
clccflus , nafo eum &[imperio deftitutij Leontium carccriperpctuo mandauit,
itaMauri Mufliilmani^ praf ftantifljmij aducrfarium luftinianum perdidcrc,
Nam lo.antc annis ita cum eo coucnerat Amurathus,utrcftituiis Afiica & Ly
bia deccnnio toto ob rcliquas prouincias occupatas pcndcret quotidie impcrio
niilleaureos,ferui3unum,8£rcquu. Inccndium ergc pcneextindum fubLccn
tio,fifcum intcr fcorta abfumente,ct co ad gratiam coparandcm(ut cft tyranno
tum mos) abutcntc rcuixit)& longe feufus quam antea graflatum cft. Nam in
Mauritani^ufcpfincsfuntprogrefliJlIicautcagcnteIulianopraffc(fioncminc
impcrii,fe dira dC focda cbtulit a Roderico rcge GothorS Hifpanias rcgcntc oc
cafio.Quum enim apud eius uxorcm agcrctob cultum moru etingcntj capicn
dum uirgo formoliflima IuIianifilia,foedus turpiscp rex uim infert uirg/ni.qui-'
dam dicuntno potuiflt hoca patre impetrare,ut eam in uxorc duccTCt:idco uc
hementia amoris peccauifl^e . ut ut rcs habeat,pater lulianus iufto dolorc filialis
iniuriacmotus,accerfitmaximamuimfinitimori!Muflu!manorii,8^ducatum
in Hifpanias illis ccntra Rodcricu pr^ftat.tranant frcnim,inuadunr,d/ripiunf,
Rodcricum occidunt,rcgnum figunt,tricnniocp toto Hifpaniam fubigunt.no
multo poft lulianus opprcfliis ab illis cft.Nam ea funt erga amiccs fide, ut quo^
rum opcra funt ufi, illos ftatim c medio tollat : quo quid ab humanitate alicnius
iudicem,no uidco.Id quidcm fieri quandccj; iufte a principc pctcft, fi pctcntiac
comparatac cflet formidabilis qui iuuit . at in imbcllcm amicum (aruirc , id ueio
contrahumanitatis legcmpugnat. Nonmultopoftdeuidam Hiipaniamad^
fuit alia occafio,ctiam Gallias inuadcndi. Nam Eudo A quitania- princeps,im«
par uiribus rcgibus GalliXjquibufcum bcllum gcrcbat , inuitat in Gallias pcrdi
tam colIuuicm,quaeftatimhcmincdocuitquaIcsfuppctias acccrfiuiflct. Nam
quicquid urbium a iugo Pyrcnci mcntis ad fincs ufq^ PicHcnum dC Turonum
crat,cxpilatum eft atc^ cuerfum,ut nulla ufquam gcntium fit maior uaftitas ui-
la,auditaue,quamquapcrgit Mufliilmanuscxcrcitus. VndcFhryx&ferofa^
picns Eudo,pace copofita cG Carolo Martello fccptra rcgni moderantc, Galli^
ci 5C Aquitanici cxcrcitus uiri^bus trecenta feptuagintaquinq? milia uno die cii
Martello cecidit.Rcliqui qui cb focdus initu Narbone,Tholcfe, Salfulis,ali|scp
in locis ditionis Eudonicae agebat,profcripti fijnt.ita c Gallia decimo, a quo uo
cata fucrat,anno cftprofligata colluuies. Occuparunt Hifpanias abanno Chri
fti 730, ad i4oo,aut circitcr.Qiianta ucro crga (uos pace,id docetjquod ibidcm

20. aa-

mm G y L» P O S T E L L I L I B, I !♦ 245

tb.annis > qumdecim principesfuos confecerunt: necprius a folita macflatione
celTituiTi ell , quam Alhatabus quidam, ne idem fibi quod cattcris contingerct,
fuftulit e medio trecentos procereSj& ita regnauit diutius.Sed fortafiis contigit
•cacteris fcclicius, Licet a primaria potenua ajftimare, Florenti(simx Sarraceno-
ri3,ut uocant,opes in Aegypto femper fuere.itacp uerifimile eft, a prima poten.-
ria exemplum inferiorum penderc . Res ergo eorum fummarim. dC quatum ad
rem facit,attingo. Quia (utiamantenotaui) fuafacinora a poftcritatecerniSii
cognofci umentjidco nccliteris ea mandare curant , nec mandata publicare uo
lunt.In Aegypto uero quamuis uaria dominatio,8i^ a Chalipha,id eftpontifice,
(a quo dependetlegis authoritas) omnino diucrfa rcbus eft potita , tame doncc
11 alius paripotentia fe illi in Chaldxa Bagdcri oppofuit, fcmper ab cius icntentia
'f fumma in dubt|s penderc cajterx prouinciac uolucre, non ob legis authoritate,
fed proptcr ordincm. tamctfi dignitas cius uifa eft femper cxtcris maior 8>C fub-
limior, eo qudd primi Muhamedis fucceflbres utraquc & facra SC prophana au
thoritate funt ufi, illiccp fedcm ante diftinrtam potentiam fixere. De facra crgo
quumnilhaberepotuerim,nifi recenriorum literarum memoria&rclatione,
dicamdeprophana, quas Sultanorum &:Mameluchorum dicitur.Quum enim
nouasledcsacquirithafcgcns, abolereomniapriorum monumcntauult, non
cantum inter extcras nationes,fed inter fuos,ut primi in orbem produdi 8C do--
minatorcs uideantur.Ideo eriam nomina propria immutant, ne in illorum Ure-
ris tua agnofcas : Saulus Talot,GoIiath Galot, Dauid Dauud , Sclcmoh Sulcf-
man, lob Aiub,Mofcs Mufa, lefus Ifa,Ioannes lachie, dC caetera multa nomina
inucrla profcruntur, In nominibus prouinciarum SC urbium idcm faciunt. Me
fopotamia Merdin dC Chorafllan , Armenia Erminly, Cilicia Caramanly , Ga^
iatliia Othmanty, Afia NatoIda,Grarcia Romly, Myfia Bogdan dicitur,Con--
ftantinopolisStamboI,AdrianopolisEdernc,PeraCaIata.&: fic ncn tantum
rcs ipfas,fcd carum memoriam literis traditam abolcrefeftinant, negledis om-
nino aliorum litcris » Rcs Mamluchorum ita habcnt . Qiium a populis fe- Rf $ Mm-
Iptentrionibus fubicdis crebrx incurfiones antc ducentosannosin Afiam&: luchorm.
Europam fiercnt,gens quaedamad Mxotim & Ponticum marcpem'ncns,o- '
limdi(fiaCercctac,8<:nuncCirca(si,creatoex ie duce,relidadomi tantumca
parte fuorum , cui ager fatisfaceret , pcnt Armenias , 81: ucnit in fines SyricC fe-
ptcntrionalis , coepitcp cfle formidabilis . Milcs uero ille quum (edes fixas non
haberct,coepit apud finitimos facercftipcndia.Vndecontigit,utmagnaeius
gentis acccfsio ad Sultanum Aegypri fierct, eflTentcpilliCcrcaisi, ucluri fcrui
principis, quod uocabulum innuit . Nam Mamluch rcgium fcruum fignificat,
uoce dcduda a Mcfich,id eft a rege,occafione accepta, quum gens illa nuquam
in Acgypto a prima conducflionc dcficcrct,proprium principem conficiunt,8«i
cx fe unum eligunt,qui omnibus prgfit, certiscp SC intcr eos probatis Icgibus im
perct . Primus hominum mcmoria fuit Cahith bencus , id eft dominus Cahith,
qui exCerccricis iura Acgyptifs dixit. Antc illii rcgnatu crat a Sultanis ferc qua
dringentis annis,nofineopeCercafl!oru-Nam a quoprima in Afiam incurfio-
nem fccerant,quotannis cx refiduis ucnudabantur a finitimisTartaris,&: potifis
mum a quo funt Muhametani.Na qui adCimcrios montes agunt Cercerici,no
mina dcdere Chrifto,funtcp iniriariritu grajco.Poft Cahict bcncu,qui n-es &Cai
ginta annos regnauit,magna facilio cft orta.Na duo primatcs Mamluchoru coe
perunt inter fe cotendere de imperio, Campfous unus, alter Acbardinus dice-

X j ba.-

24^ t>E ORBISCONCORDIA

batur.CamprouSjCui erat nomc Campfonica, utfacilius omniu anfmos mfcco
ucrtcrctiimpctrat aegre a moribundoCaithOjUt filiu cius natu annos ij.regnarc
poft fc iubcret.cui idco patcr uix obfccfidabat, quod gentis mores no(ret,& pcf
(pedu haberet quo res tendcrct futuru cnim uidcbat , ut necato fiho Camplou»
tyrannidc occuparet, Nec eum fcfelh't,anteq^ enim bienniS egiflet iuuenis in rc
gno, no fmefanguineciuium &rmagnat3, dumillos uenenato conuiuio toUc^
re tcntat,fraus aperitur, hoflis^ iudicatus necatur. Apertis dcmum inimicitijs,
Acbardinus dC Campfous confligunt : uincflusc^ Acbardinus , paulo poft dies
claudit.RcgnatChamfaus, &^infauorispraemiumTomumbcnd5creatEmir^
chebir,id eft magnum ducemjquafi dicas pr^fccfium practorio 8C militi,qu6d iu
ucnem Muhamedcm obtrucaftct in gratiam magnatu , Intcrea lambellatus Sy
j-i:cDamafccnaEemir,nonprobatelcd^ionemChamfai,S£rparatbeIlum.Cham
zaus,quamuis non fine fufpicionc eius quod poftea euenit,fcd quia aliter agerc
no poterat, curam Tomu benco dat frangendi uircs Zambellati, ProHcifcitur,
colloquuntur, conueniunt,proditur Chamzaus, rcgno^ pellitur, fugit in Ale-
xandriae arcem,in qua obfidetur,capitur,&carcerimancipatur , nondum exa-
^is mcnfibus uigintiin regno. lambelljtus crcatur, dC coronatur Sultanusrqul
dum in omnium inuolat facultates,incidit in odiumCerceticoru,captusq3 ftran
gulatur.Tomumbcncusfuccedensnon fuithumanior>fedmoderatiusprinci^
pio fcuire cccpittet capite ccniendo fingulas Alcahiri domos,earum femeftrem
pctiuit locationcm,fi<^ ftatim tantundem,demum dcccm menfium locationem»
profcribere,occiderc,expiIare alicnos,Chrifiianos, lud^eos, eorumcp facultatcs
ita diftrahcre , ut nifi ftatim quiuis mercator quanti faccrct,tantum (olucrct,iu-
gularetur,bonaq3 eius tyranno addicerentur. 6^ quia in his non parcebatctiam
primoribus,ideo obfidctur, fugitqj cuniculis ex regia, donec quadragefima dic
rcpertus a familiaribus Zambellati, prodituscp necatur. Is eft ftatus coru homi-
num,quifublcgc uiuuntMuhamcdis omnia fibifimiliafunt, quonianullusco
ruin principu Dcum eflc credit. Eiigitur omnium cofenfu, inuitus admodum,
& pcriculu timcns Chamzaus Chaurus, diutiuscp rcgnat, doncc a Sultano ScW
mo Solcimani patre in media Syria conculcatus obit. Is fuit exitus. Nil cft
min.im,tyrannum in tyrannum fguire. Atfratrcm in fratrcs.id uero mirandum
nobis carum pcftiu ignaris efle folct. NuIIus enim rcgulus , ut a barbaris ipfis in
Africa multis in locis acccpi, finefratru aut cognatorii fanguine rcgnat . Maulc
Muhamcdcs,qui nuncTunifi impcrat , cuicp impcrator Carolus rcddidit impc
n'um,dcpuIfo Hairadino Acnobarbo, homine grarco pirata, i!le aufpiciB regni
17 fi-atru, &r totidem cognatoru fanguine fecit . Id ucro in uitio habcri no folet:
quonia &C lcge,qua ridcre Dcu uidenf,id no prohibcf, Nani Muhamcdcs fuafit
in Alcoranojin uia Dci nulla habcri dcbere rationcm filif^aut patris, aut fratris,
quato minus carterori5rVnufquifcp du ad impcriu tcndir,diciti"e cflc in uia Dei.
itaq; illi licct omnia, quQ nil fit in uitio. Quid dica dc ilagcllo Dci Demirly, que
nos Tamburlanu dicimus Can magis ferrcus homo un^ eo Muhamctano fuitC
ut bcnc uocabaftquum infantiu,uirginu,faccrdotu cohortcs illii poft cdicfia eius
adircntjconculcabat ucluti lutum. Non enim pluris xftimabat homincm,
quam faxum ucl fiingum . Rcs Turcharum funt fortaflc meliorcs : uidcndum*
Turchitru Primus, quircs, uthodiehabct,compararcinccx:pit,Odmanusdicf}uscft,quicp
w. opprcfsis multis uicinis ducib.in Afiam minore incurfioncs fecit, anno a Chri-
fto paflTo \}i^ . Ab eo Odmanni dicfii funt, Sunt ita^ paulo plurcs ducentis ^n*

nis

G V U P O S T E L L I L I B» iX 247

nis,a quo emcrfithocimpen'u:8Kf focordia,inuidia, fadionecp imperatoruGra

corum,e6quonuncefl:potentiaiucnit.VndecimuscorumimperatorSuIejma

nus nuc reru potitur,uir certe (ut in illa gente ) fumma humanitate dC aequitate,

Orcanes uicf^a tota Afia minori , etiam Burfiam regiam imperatorum in Afia,

fcdem cozpit.Eius fflius Hamurathes, ab imperatoria hSionc in Europam ac^

cerfitusjpoft datam confoederato uidoriam fuos accerfiuit,qui quac parta amt-

cis erant occuparunt. Fa(ftio ea docet,quid conferat potentiorem hoftem in au-

xihum acccrrerc.Is dum incautius a famiharibus cauet,a feruo pugione confici

tur . Dum eius fifius Bayazetes attentius cozptapanis in Europa fequitur, o^

boritur ira Dei in Afia Tamerlanes . cui dum impar fe opponit> ab eo capitur,

atq?cathenisaureis uindusin caueapro fpedaculo circumducitur,donec in

Syrialabore claudit dies.Cyris celebis interim res,ut poteft , in Europa confir^

rnat,donec a Muhamedeprimo Afia minor rccipitur in poteftatem . cuifubfe^

quens Hamurathes fecundus, additimperio totaThraciam Qc Peloponnefon,

cum multis aliis prouincijs.Mahmetes fecundus,cum plurimis alrjs Coftantino

polim capit,&: diripitrS:: poft multa facinora prxclariflima regnum filio Baiaze

to tradit.Is magis paci & literis philofophix quam bello natus, a filio Selimo uc

neno fublatus obit ita rcs per Selimum uenere ad Suleimanum. Hg c eft rerum

fumma is ordo . Hiftoria copiofe eft a multis fcripta, ob id non immoror in ea,

quoniam hoc mihi propofitum no eft,ut de origine progreflli ue rerum , aut de

claris facinoribus dicam. Paucis percurro , quibus artibus adepti fint impe^

ria.Baiazctcsprimus,uttutiusregnaret,fratrem Solimanum confecit. Orca

nesfilius Cyri ceIcby,opprclTus a Mofe eius auunculo : Mofcs autem , a Muha

medc Orcanifratre.Muhamedes alterjOCcifo fratre,tutius ufus eft imperio.Sed

nil celebrius eft Selimo,qui occifo patre, firatribus parentibuscp etiam(nifi ma--

tcr prudcntiflima nuncrcgnantis SoIeimani,praEmonuifl^etiuuenem ) iuftuIiC.

fet Hlium proprium,Iegitimum^,ne fibi idem quod 5C patri fecerat , continge-*

ret.BencficiafuntlegisMuhamedis. legantMuflxilmanihiftoriasChnftiano-

rum.uidcbuntquidinterleges Chrifti&^diaboliinterfit. Nil dico de fubditora

attritione.Orbis, memoria litcrarum , nunquam fuit in tanta uaftitate , quanta

fub Muhamcdis lege eft,eritq),nifi obfiftatur.PIura olim ab Aegypto ucdiga^

liapercipiebatRomani,qugnuncab Aliatota&f totoimperio capiatrex Tur

charum: 5>C tamen erant florentiflimae res populorum , ctiam poft cxa<flionem

annuam quindecim milionu,ut uocamus. Duplum certe imperatum eft Afiaer,

&foIutu. Hodieexigitur abomnibus popularibus ad cutem dC animam u/cp,

& tamen res no uenit ad tam magni num eri quadrantes. Ob focdas prin cipum

nil Dci ob oculos habentium cxa(fiiones,malunt Nomades in tota Africa^prg

clariffima du colitur orbis prouincia,pariter in Aegypto 8C Arabia,fieri:quam

dum rura colunt,aIienac libidini &" praedar patere.Si quid fingam,<unt teftes lo.-

cupletiflimi, tam qui exadionibus innumeris atteruntur, quam qui in alienas

fortunas ex profeflc) inuolant. Ideo orbis uaftitas potcft dici lex Muhame^

tana,potius quam Dei,qui omnia uult {ouere,8C pacifice dcge-

rejlongifllme^fe illiprobando durare.

X 4 Primus

t^S rt E ORBIS CONCORDIA

PRIMVS CVM MVSSVLMANIS CONGRESSVS lAM

db authore Arabice uerfm,cui titulut arabicc cft , Omnium doihinarm c^tt ad hominum cxceUcn

tim rcquiruntur compendium. Continet ucro probationem trinttatii compcnditrim,

Uudes lefu Chrifti,creuangelij,cx Alcorano decerptM,crpriicipu4

eiuiperfuaftoniiarata.

IN nomine Dei miTericordis pf). Laus Deo regi feculorum potentiflimo fa--
pientiffimo optimOja quo omniajper qucm omnia,flir in quo omnia, & pax
cofortibus eius, 8>C in ueritate quacrentibus cutnidC clemeniia Dci & pax 8C mi
fericordia fit fupcr omnes homines. Amcn»

Ante rem omnem pr^ cefllt caufa,uel caulat eius,quoniam nulla res feipfam
creat.Quare ante res omnes eft Deus fummus/uper omnia potcns . Hunc or^
bem ^mundum crcauitDeus excelfus in laudem fuam , hominum utilitatem
& in utramq; fimul. haec tria funt fines unus,fcu caufa finalis mundi. Homo
creatus eft in laudem Dei,innoccntiam 8C mundiciem fui,& in charitatem pro
ximi. opuscp eft ut hgc tria fint in omni opere bonojin re una:quoniam non eft
poflibiie ut ut opus bonum fine his tribus»

Rcs omnis eft aut a manu Dei,aut a fapientia 5^ arbitrio hominum, aut for
tunac potentia.

In potentia Dei inmediate funt omnia,fed prgcipuc actcrnitas 8C cflrntia, cce
lum, ftellx,alteratio,motus, quies, ordo naturalis , 8C quatuor naturac uidclicec
ignis,aer,aqua,terra , &C qux ex il^is naicuntur. Homo uero cum prudcntia
& rationc rcperit radices dC principia rerum non naturalium , dC inter tradan^
dum expofuit in fcientiam 6c artem. A' cafu aute funt ea quac acciduntjqut^
bus non eft fimilitudo cum opere Dci,aut hominumtficut funt for tuita dCacci^
dentia non naturalia,aut diuina. SC res omnis cui non eft caufa in natura , 8C in
fumma omnes perturbationes huius uitac,&: infoelicitatem eius,uocat opus for^
tunae^ Eft autem fcopus SC finis Dei,ut adducat hominem cum {idc,8C certL-
tudinein ncceflitatemfuam,&:utilitatemrerum ncceflariarum,&:in cognitio^
nem fui 8C agnitione Dei , ut inde detur fidcs hominibus , ut fiat homo fancfJus
cum uirtute 8C diledione boni fummi, 8C ut poft hanc uiiam cognofcat caufam
rerum omnium in Deo fummo . Pun<fius autem ad quem collimare homo de*-
bet,cft,ut foletur homines cactcros afflicflos, & ncceffitate preflx)s , ut iuuct diui
tes &paupercs , noceat nemini . uiuat ut illum iubent pracccpta lcgis diuinx 8C
humanaet&T habitet in hoc mundo,ut in diuerforio, ut cui mundus eft unica ci-
uitas, fi fapiat. Scopus fortunac nullus eft,quoniam ex arbitrio nil agit,

Cuilibet operi eft fimilitudo cum fuo authorc . At quum in omni re naturali
fimplicijfit trinitatis imago,nccefl!e cft ut in Deo qui creauit omniaj fit trinitas,
nil enim poteft cfTe in rebus omnibus idem undjquin fit in earu creatorc . Ideo
in fequcntibus uidebitur,quod non cft poflibiIe,ut intclligamus Dcum fummS
fine trinitatc.Incipiemus ergo a definitione Dci. Deus cft caufa prima totius
naturac,mouens omnia,omnibus imperans,potcntia,fapientia,charitas,quc in
uniuerfo agit,ueluti anima 8C intelle^us in corpore humano, ciens omnes mo
tus ut uult.Homo aute exequitur operas fixas cum arbitrio 8C iudicio (nifi dum
urgetur ) in omnemrcm penetratintellcc^us eius pratter Deum . 8C ideo Grae^
ci uocant eum f«i*fo'»«ir^«c,id eft paruum mundum,co quod in co cft cxemplum
DcijSi: materiac inferioris.Homo enim in materia uiuit cum plantis,fentit cum
animantibusjintelligit 8C colligit cum angclis 8C fubftantijs (piritalibus , loqui-'

tiw

G VX» P O S T E L L I L I B. l U «4^

tur ucro pcculiari munere, &: nulli alij animanu permilTib naturalitcr.

HAEC SVNT EXCERPTA EX II l cap. de or-
bU cotmrdU. Demnjiratio trinitutii m ticttura dium.

Non potcft fierij ut qaicquam fiat fine potentia. Quamuis autem fit Deus po

tensjfine fapicntia nil agit.Pofl: potentiam uero, dC fapientiam, opus cft ut adfit

amorautderiden'um,uoluntasue.ItaqucDeuscftpotens,fapiens5beneuolusin

omnia,antequamip(a crcct.igitur potentia,rapientia> amo/,cftDeus unus.po--

tentia cft peribna fcu fiibfiftetia prima, QC idco cft ca quam uocant patrc Deum

Chriftiani.at quoniam i potcntia illa gcneratur ab aeterno fapientia,fine qua nil

crearetur, uocant eam filium Dei, 8C uerbum cius; dC quia ab utrac^ procedit a^

mor 5C uoluntas ad res crcandas , cam nuncupant fpiritum fandum.Eftcp pro^

prie patcr potens, filius fapiens, fpiritus fandus amans , Dcus unus : & funt res

una in eftentia fua.tota potcntia in fapicntia dC amorc , tota fapientia in poteru

tia & amorc, totus amor in fapicntia 8C potentia : quemadmodum hacreditas in

animo, dC in libello , 8C in loco fuo eft una tantum . Nec enim dicunt tres deos,

fed Deum unum , potcntem, fapicntem , beneuolum. Sicut in omni labore aut

opcrc eft cogitatio, locutio, 8C operatio, 8C tamcn non funt tria opera, fed opus

unu : fic potcntia,fapientia, 8C beneuolentia,quum fint res differctesjfunt Deus

unus,5i::nontres.Quoniampotentia,uis,autrobur,funtproprictatesprincipri,

id eft patris:fapientia ucro, aut fcientia , cognitioue funt proprietates fecund^,

id eft filtj:uolutas autem, aut amor erga res,finis caufa.eft proprietas finis, id cft

(piritus fancfii , idco in patre 8C filio &fpiritu fan(flo, ficut eft diuinitas una tan^

tum , fic potentia iapientia 8C amor unum funt. Veluti in omni opere cogitatio

eft proprietas principij , uerbum ieu explicatio eft proprietas medij inter cogi^

tationem 8C artem,operatio uero proprietatem habetad finem SC complcmen-

tum : 8C tamen in omni opere eft tantum cogitatio explicatio 8C opcratio res

una. Hoc modo Chriftiani non putant , nec adfirmant tres eflc deos , fcd quod

Dcus eftunus in trinitate,8c trinus in unitatc, in trinitate unitas,in unitate tri^

nitas in uno. Nec poteft intelle(f?us capcrc Dci! , finc potctia fapictia 8C amore»

Deus eft intellcdus 8C mcns fuper omnia entia potens- 8C ideo quum intclli'

gat omnia entia in fua cftentiajOportct ut cognofcat 8C intclligat feipfum 8C fub

ftantiam fuam in fe . Nifi enim cognofccret fubftantiam fuam in fc,non eiTct o^

mnipotens. Ideo oportetut fitDeus intelledus intelligens , &:mens intcllccna,

At propter cognitionem fui habct amorcm 5^ laetitiam , quoniam fine fcicntia

boni fui nemoIa:tatur,&: cum cognitione uirtutis fuaelaftaturomnishomo.

Deus itacp fccundum cognitionem eius,de fe laetatur magis quam cuncfii homi

nes. cam ob rcm eft in Dco intcllecftus intclligens , 8C mens intcllet^^a,^ amor

autlxtitiaresuna.mensinteiligcnseftpater,mensintcllcc^aeftfilius,Iactitiafpi

ritus fan<flus eft. eft pater in filio eius, eft filius in patre fuo , 8C fpiritus fcu amor

eft in patre 8C filio rcs una,fubftantia in fubftantia, feu res in re, perfona in per^

fona,nil prius aut poftcrius habens , nifi ordinc appcllandi 8C intclligendi,qui^

bus perfonis non eft confiifio, nec feparatio.

Quemadmodum in dominatione mundi eft trinitasin unitatc in unaquacp
uirtutc,(nec enim fit quicquam fine Dco, coelo, &: materia ) ita in adminiftra-
tione fingulorum regnoru conuenit,ut fit trinitas in unitatc, quum tamen prin
cipatus feu adminiftratio fit una , qux habet facrificcs aut pontifices , 8C regcm

atcp

^

V.

2^0 DE ORBIS CONCORDIA

atcp iudiccsA' cf^ potentia feu uis unatpotentia (piritualis,corporaliS)&f mcdia*
facerdotes (lint ueluti fcrui Dei fummi in rebus rpiriiualibus.rcgcs in rcbus cor
poralibusjiudiccs in utrocp,ueIuti utriufcj manus.hgc autem adminiftratio una
cft:quoniam fine feruis Dei,feu religione no regnant rcgesjnec (acerdotes finc
principatu,nec ea duo fine ccquitate dC iudicibus quicquam proficiunt.Idco cfl:
poteftas una in trinitate . N ec cft polsibile ut fit poteftas tcpore multo, finc hac
trinitate.Hacc funt neceflaria ad pace feruanda,ucluti Dco neccflaria cft pdtcn
tia fapientia SC amor. Eapropter in omni opcre bono opus eft , iit adfit acquitas
cordis dC humana, ieu ciuilis aut focialis, 8C iudiciaria aut coacfirix. nam ^qui>
tas non eft quae cogitat malum, aut facit, aut repugnat iuri. Itatt quum bonum
in hoc mundo non polsit haberi & feruari fine trinitate, necefl^ eft fontcm bo^
ni Deum, a cuius bonitate illa bona data homini funt , pcrfedilsime habere in
fe trinitatem,cuius imago nufquam abeft.

Paritcr in uirtute naturali cft unitas in trinitate,& trinitas in unitate,ut dixu
eftqj uirtus fuperior,uirtus infcrior,& media.Virtus fumma eft in naturis fpiri-
talibus, in fummo Dco primo , 8C fecundo in angelis dC paradifi ciuibus.uirtus
media eft in coelo QC ftellis. 8Cah utrifcp eft tcrtia clcmentaris, in qua agit S)C pa--
titur omne corpus.hgc autem funt uirtus una,quoniam natura una tantum cft*

Similitcr in omni corpore naturali eft trinitas in unitatc,8(: e diucrfo.In om^
ni 'cnim corporc cft afsiduitas potcntiaj,8(f progrcflus a potentia,&.' amor aut e^
lecfiio inter agcndum. Sicut uidemus in igne. uis aut potctia eius cft in alsidui^
tate ut comburat, 8iC procedit ab ea potentia acfiio feu oper atio cius, 8C agit po-
tius in corpus tcnue cxile 8C ficcum,quam in denlum durum &:humidum:
unde uidcmus in co efle rem quendam in modum elccfiionis.Hae ucro res iunt
uis una.fine potentia cnim no potcft rcs agere,ncc fine progreflu ac^ionis quic
quam agit, nec nifi in corpus dilpofitum 8C delecf^um.Eodcm modo piper urit
linguam potius quam cutem,pcrperu6 agendo:nec agcre ccflat, doncc pcrcat,
aut dcfit corpus aptum ad acflione Icnticndam. Ita de cacteris iudicandu.Vcluti
in fole eft corpus folare aut centrum eius,&: lux cius,&: uirtus eius:SC h£c tria ia
folcfuntunum.&dumagit,hacctriafuntunumafolcuno.

Praetcrea in omni corpore eft materia 8C forma,&: compofitum ex utracjj.8f
hacc tria funt corpus unum , ncc eft polsibile ut fiat ulla res cx materia , fine hac
trinitate in unitatc.forma dat efl!e rei,materia eam fert 8C fubftentat,utrunc^ co-
poGtum habct,ncc unum alterum cft.

In dimcnfionc omnis corporis cft in unitate trinitas , antequam cognofca^
tur ulla quantitas.cft cnim longitudo, latitudo, profunditas. fine illis enim ncn
innotcfcetullamenfura.InmotucfttempuSjin prxterito futuro 6<:praefcrfti,
nec ullum abfc]j alijs poteft cognofci.In omni opcrationc cft agcns, inftrumcn^
tum,paticns.Omne opus ht ab agente , matcria , &: operationc.totum ucro cft
in potcftatc agentis,totum in materia,totum in opcre:ncc tamcn trcs funt ope^
rcfcd una.Hacc eft imago Dei.

Similitcr in natura fpiritali cft in trinitate unitas, fcu fit fpiritus fine corpore,
aut eo pra'ditus,aut mcdia conditione. Primus cft in Deo &: angclis 8C daemo^
nibusjncc enim habcnt corpus. Sccundus cft in clcmcntis , &: in co quod tantii
cft,aut quod cft 8C uiuit, aut quod cft uiuit &: fentit. Tota enim uita pra? dita ma
tcria cft in his tribus. Spiritus enim inferior eft in omnirc,&: propric in animan
tibus inielledu deftitutis, At tertius 8C medius, quod quadocpin corpore,quan

docp

G V L» P O S T E L L r L I B» I U - Ift

doC^ extra cfl:,anima aut intellcdus hominis eil,m quo cft tnnftas fn unime^SC
cotri Jn animo cnim hominis eft iendjs colIe(ftio ,reminirccntia ,nccpoteft fie
ti ut mutuo feparcntur.totus enim animus in (enfu dC apprchcnfione eft , totus
incolledionefeucogitatione,totusinrcminifcentia.HafceftDeifummiima^
go.Totus naturae inferioris fpiritus eft in deligendi,attrahendi,coferuandicp fa
cu!tate,unus tantum in toto,et unus in qualibct parte.ea eft imago Dci.Sicinfa
cultatcnaturali,uitali, animalic^ . fic in anima brutor um eft apprehcnfio , ima^
ginatio>mcmoria:qugtriafuntanimauna,quaccocipifineillisnequit,lnomni
cognitione eft opinio feu imaginatio , dubium , ueritas . Primo enim de rebu«
incognitis opinamur,fi fint in medio dubitamus,demij per probationem ad ue
ritatcm uenimus.mens tota in uno,dC tota in fingulis. uita eft aut naturalis tan^
tum fcu uegctatiua,aut fenfitiua,aut intcllediua ca corpore: nec eft fecnda fine
prima,nectertia fine primis.eft tamen uita unatproccdit autem a corde,pulmo
nibus,cerebro,per ucnas artcrias 8C neruos,una harmoniam mutuo coponcn-
tcs.fineprimisnoneftlocusfccundo. hxceftDeimago,intrinitateomniafer-
uantis, Omnis docfirinac quac ad operationcm uenit,traditio,non eft poftl
bile ut fit fine contemplationc logica,8(f operatione, ut flipra docui . tota res cft
in cotemplationc.tota inratione,feu rationali exprcflionc,tota in opcre . Itacp
mtota naturauidemusexemplar &ueftigiumtrinitatis,quae cftin Deofum-
ino,quoniam cft fuper omnia potens author,qui dedit nobis hiic mundum , in
quo eft imago cius,ut cognofcamus cum , S)C bonum eius in nos collatum, 8>C ut
laudemus eum in acternij. Igitur genuit Dcus de potcntia fua fapientia &C (cicn
tiam omnium reru,per quam creauit omnia in charitate.Ideo antequam crcare
tur quicqua,Deus genuit filiiim fuum^quem uocauerunt prophetae uerbii Dei,
capta fimilitudine qug a nobis poteft inteiligi.Quemadmodu poftqua cogitaui
mus Ioquimur,ita poft potcntiam Dei inteliigimus filiu eius uerbu , ueluti mcn
tisfilium.Vocaruntetiafapientia,quiaftatimpoftpotentiafequitur.Abutrotp
ucro procedit fpiritus fancflus in xternitatetqui tres funt unus Dcus,potens,fa-
piens,amans,gIoriofus, iudex, rex regu, qui dedit legem fua Adamo primo lio
inin5,&r eam in corde cius (cripfit: at illam no feruauit . Poft perditam ergo gra
tiam per inobedientia,lex naturalis durauit bis mtlle annis.demu dedit Dcus le
gem fcripta ferme quingentis annis poft promiflTione Abrahami, 6C immifit il-
lam fer uo fuo Mofi,ut inftitueret filios Ifrael , duros quide QC ceruicofos liib fe-
miperfecfta lege. Atpoftcp homines potueriit cognofcere , quod no cft filus ho
j miniperdito &peccatorinifi in Deo,&per Deum, quando placuitDco,dedit
" uerbum fuuDcus per fpiritum fuij,ut caperet corpus humanum,ut quia homi-
ncs omnino mali diuinis infpirationibus amplius no crcdebat,uidercnt corpus
unum in quo efllet diuinitas. Accepit aiit carnem in uirgineMaria per ipiritum
fan(fium,annunciante angelo,uclut quii homo homini per uerbu fadt cogno-
fcere notionem , 8C illam animo concipere.nec enim ipfum uerbO concipit,fed
notionem quam adfert. Itauirgo non concoepit fpiritum (anc^um a Dco patre
miflRim,fed medio fpiritus concoepit fapientiam dC uerbum Dci, quod quidem
uenit ad direcfiionem omnium hominii.Illud uerbu 8C fapientia cft leflis Chri-
ftus filius Dei,ante omnia faccula de patre natus in tempore, ex uirgine conce-
|jtus,2<: facflus homo,ut lucem adferret cxterfs hominibus , Deus una 8C homo
exiftens,qui fblus poteft utinftauret homines cuncflos, qucmadmodum in uno
omnes crcauitin principiotipfi laus in coelis et in terra,in perpetuum.Nunc ue
ro faibemus laudes eius ex libro Alcorani»

Laudet

jyj D E 0 R B I S C O N C O R. D I A»

LAVDESrESVCHRISTI,'
I» Alcorano,in Sora B4citra,id cjl primo cap.
Dixit Dcus,Et dedimus lefu filio Mariae fapientiam,&[formauimus cum de
(piritu fancfio.) hacc Muhamedes.Qui habet fapientiam Dei> &^ eft genitus feu
formatus de (jjiritu fandojnecefle eft u^fit Deus,& filius Dei.quod fi eum nqn
credamus Deum,eft tamen caeteris homitiibus fublimiorj& omnibus prophc-
(is maior,& magis credendus.

Et paulopoft,
DicitDcuSjEthosprophetas ordinauimusmutuo, quofda cnim eft alloquu
tus Deus, 8C quoidam eorum gradibus extuht , QC dedimus lefufiho Mariac fa^
pienyam,&: formauimus eum de fpiritu fando.) Licet Muhamedes fcribat ah'^
bi datam fapientiam prophetis,tamen fofidam nullus potuit habere , nifi qui co
<;eptus fuitex (piritu fand^o,quicp Deus eft,&: lux de lumine. lUiparticipes fuc-
re,hic folida (apientia dC diuinitas eft.

Infbra Humram,id eft loachimi, quaei.cft,
DixitHannauxorIoachimideMariafiIia,ego uocauieamMaria^&rdefcn
' do eam 8C prolem eius a dacmone pcrniciofb.) Ex hoc loco uidetur , quod non
pcccaueruntilliduo.nam defendi a diaboIo,eftnonpeccarc»

Etpoftea,
O Maria ( inquft angelus ) ecce Deus euangelifat tibi ucrbum fuum ex fir,
cuius nome eft Chriftus Iefus,filius Marias , ad quem mundi pracfcntis dC futuri
facies couertentur,S(: eft de proximis.& alloquetur homines in cunis 8C fafcijs,
critcp uir optimus.) Hacc Alcoran. Verbum Dei eft ipfemet Deus fummus, ita
uocatus , quoniam quemadmodum non intclligimus quicquam ab alio homi-
ne fine uerbo aut explicatione , ita Dei potentiam fine fui explicatione 8C ucr^
'bo 2< fapientia,qua£ etiam Deus eft , non concipimus. Itac^ non eft Deus

fine uerbo aut fapientia.necideo flint duo uel tres dq , fed unus Deus , qui non
cft.in Ioco,& eft in omni loco.Deus enim non eft corpus , fed expers eft corpo-
ris &materiae. Necfecundum corpus dicimus Deum Iefum,fed fecundum di^
uinitatcm.potentia enim Dei,&:fapientia eius,res una cft.Qucmadmoda uer«
bu noftru eft cogitationis filius, ncc eft aliud in ucrbo quam quod in cogitatio^
nc fuit,feu uera fcu falfa.cft enim cogitatio uerbum & rcs,res una tantum.qua-
uis tota res fuit, eftcp, in cogitau'onc,&: tota in ucrbo,& tota in fc^

Etpaulopoft,
,,Et docuit cum ( Chriftum Dcus ) librum 8C fapientiam , &rlegcm 8C cuange
ilium,& prophctam ftatuit ad filios Ifi-acl.Iam ueni ad uos (ait ibidem Chriftus)
cum miraculis Domini ueftri.ego crco uobis cx luto figuras auium, 8C infufflo
in eas,&r fiunt aues cum pcrmiffionc Dei.fano pforas 8c Icpras,& uiuifico mor-
tuos,cum prxccpto permillioneuc Dei . ) Nomcn creatoris 8C fufcitatcris mor
tuora, fine precibus , eft propric Dci folius. de crcationc auium,miraculum eft
de infantia faluatoris.Cacterum quu Icfus fufcitauit mortuos , fimplici impcrio,
nullis precibus fufis fufcitauit,ut oftcnderct fe cflc Deum,naturat arbitrum.apo
ftoli autcm in nomine Icfu 8C crucis cius innumcra milia fufcitarunt . At mira^
cula in nominc Dci tantum poflunt ficri , Quu crgo in nominc Icfii omnia gc-
ncra miraculorum fint fada,pcr fignum crucis,fequitur ut fit Dcus.Quum au^
tem non repcriamus in cuangclio (nifi quod infrcmuit fuper Lazarum ) quod
patrem fuum ad fufcitandum mortuos inuocauerii, non eli mirandS , quia ipfc

&:

GVU POSTELLI L I B. 11» I55

fif patcf unus Dcus funt.Sccudum id ucro quod fmt homo , flifcitauit mortuos
4mpei 10 dC potcntia diuinitatis . fecundum diuinitatem enim non eilent mira^
<ula, quia omnia funt facilima Deo» Verum iam fupra uidimus, quod pattis 5C
iilij eft una fubftantia , dC pracceptum Dei in lefu eft uoluntas diuina , quoniam
^nlefueftuoluntascuDeo, Siruoluntascumhomine, quaefiintdu^cuolutates»
Quum ergo edidit miracula,ut homo> kcit ea cum imperio diuino : dC quandd
fecit ut Deus , tunc fecit imperio dC uoluntate fua. Differebant enim in co fub^
ietfto duar uoluntates, utinnobis uoluntas naturaj &gratiac.ima enim malu fa^
•cimus,altera bonum uoiumus.

In Sora nefacjid eft mulieres.j.uerfus finem,
Opracditilibro (modonos&Iudacos, modo ea appellationc quodnaturae
|5rxfcripto utantur,idoIolatras dC naturales intelligit) ne extollamini ueftro iu--
dicio , 8C ne dicatis de Deo nifi' uerum, Non eft lefus Chriftus fiilius Mariae nifi
propheta Dci,&f uerbum eius,quem mifit in Mariam, 8C fpiritus ex eo.creditc
crgo in Deum dC prophetam eius, 8C ne dicaus tres.) Hacc in Alcorano iam
;uidimus , quod non eftpofsibileut fit Deus fine trinitate,idcoopuseftutfit
Deus trinus in unitzte^QC unus in trinitatc:& eftmeisiasDeus&homo, 8C
propheta 8C uerbumDcijCtfilius eius,no quatenus homo,fed quatenus Deus,
dcDeOj&fapientia a potentia. Nec enimdicimusquodfitfihuscarnalisDei
|3er dccifionem fpermatis:abfit. fed dicimus,quod eft filius intellccfiualis 8C fpi^
i:ita]is,qui defcendit in uterum Marix uirginis , 8C homo fa(flus eft, cum (piritu
iando adueniente fuperMariam uirginem » Quod autem aliud quam homo
fuerit, patet ex his argumentis.In miraculis fuo (blo nomine faflis hoc monftra
iiit.difcipuli 8C imiiatores ueri, eadem 8C maiora eius nomine fecere. nullo pro
co orante refurrexit,mutauit homincs fuos, 8C diuerfos a mundanis fecit. N am
cxterihomincsautfuntmali,autuoIuntbonum&nonfaciunt,autfaciuntmi-
nus 8C imperfecflius quam ucIIent.SoIiueriChriftianioperibusfuperauerunt
ea bona qux unquam a philofophis potuere fcnbi.non timebant,fed appetebat
mortcm.uoluptates corporis odio habebant, contra naturam hominum comu
nc:unde conftat ueibis 8C facramentis eius cfi diuina uirtute fuifle mutatos.hoc
cnim non poteft ab homine fieri.SoIus enim Deus,qui naturam nouit,ut illam
fedt,Jta iila mutar e 8C emcndare poteft. homincs 8C prophetae nil aliud pofliint
-quam loqui 8C praemonere : folus Deus dat perfedione. A t uos 6 MulTulm anf,
dicitisEuangelium efTenimis perfcdum , 8Cidco illi prxficitis Alcoranum.Si
fummus prophetarum fuit Chriftus, ergo fummam legem dedit, fi<:perfedifsi^
mam , igitur 8C neccffariam ad falutem Propterea fiint tam pauci ctia inter nos
reucra boni,quoniam pauci obediunt Euangelio»

In Sora EImeide,id cft coenae,feu mcnfar.4*
DixitDeus, 6IefufiliMariac,recordare beneficn crga te 8C ergamatrem
tuam,quodteformauidefpin'tufanc^o,alIoquebaris homines in cunis&fa^
fciis,quod docui te Ifbrum,fapientiam, legem 8C Euangelium, quando creabas
de luto aues,&: cum beneplacito meo, 8C infufflabas in eas, 8C fiebant aues cum
praeccpto meo,8c: fanabas pforas 8C lepras cum praecepto meo, 8C quando fufci^
tabas mortuos cum pr^ecepto meo,et quando informabas filios Ifrael ex te,quu
ueni ad cos cum prudentia . 8C dixerunt illi qui aduerfantur, quod hoc eratin-.
cantatiomanifefta.&: quando reuelaui ApoftoIis,Credite in me&lcgatum
- meum:dixerut,crcdimus,&: ipfe fis teftis , quoniam fumus fideles MufTuImin.)

y Non

j^4 ^ ^ ORBIS CONCORDIA

NonncgantChnftiani, quodquicquidhabctMcfsias, habct a patrcfuo. Ipfi:
enim dicit in plerifque Euangdij locis , omnia acccpi a patre meo. Sed non fe^
quitur cx hoc, quod non fit Deusiquemadmodum non fequitur, quando onv
nis rcs eft in mente dC in ucrbo dC in opere,quin fit ex acquo in omnibus tribus,
a mente recipit uerbum,S^ rcs pcrfedla eft in utroqj: dC tamcn non funt trcs rcs,
fcduna»

Etpaulopoft de (acramento aItaris,quodideo in magno Behiram,
ideftPafchatelegitur.quandoreconcihantur»
Et quando dixerunt apoftoli , 6 lefu fili Mariaf, nonnepoteft dominus tui»
mittere nobis coznam de coclo c" dixit,Timete Deum fi eftis fidelcs, uolumus ut
comcdamus de ea co2na,6^ confirmcntur corda noftra.&fcimus quod iam co^
firmaftinos^&fadifumus fupcr ca coenatcftes.DixitIc(usfiIiusMariar,do-
minc Dcus noftcr , mitte nobis ccenam de coelo , quae fit nobis robur 8C prxce^
dcntibus dC poftcrioribus noftris , 8C fit in miraculum abs tc . &C dita nosjquo^
niam tu cs ditantium optimus.DixitDcus, mitto eam uobis , dC qui poft ( eam
aflumptam ) impie egerit,ego tah eam ulcifcar fupplicio,ut nullum in actcrnum
fit futurum fimile. ) Ifta monftrant, in cuchariftia &C fando Icfu Chrifti corpo^
rc cfle magnam quandam uim, quar polsit corda confirmare. Cxtcrum ita non
cft fcriptum inEuangcIio . Scd uoluit Muhamedes ad Deum patrem rcferre
tantum myfterium , quod fciebat fieri in lefli Chrifti mortis mcmoriam . Non
ad id incitarunt Chriftum apofto!i,fed ipfe fua fponte feipfum facramcntali cor-
porc exliibuit illis , diccns bcncdicflo pane , Accipite hoc cft corpus mcum . Ita
peruertcre Euangelium uoIuit,Deo foln refcrendo> qqod Chrifto homini Deo
competit. Falfo ctiam hoc ait . quod fequitur dixiltc lefum : Et quando dixic
Deus,6 Icfu fili Mariae, tu dixifti hominibus, recipite me 8C matrcm mca,duos
dcos,praetermiflx) Deotdixit, abfit. Ne fiat hoc mihi, ut dc mc dicam quod non
cft in. ueritate. Si dixi illud,certe id nofti. ) Ifta &: fequentia n ufquam in toto E-
uangelio funt.& praeterea, quare obiiceret Deus quodfcitnon cfliec'Suntmen'
dacia manifefta,quibus fcatct Alcoranum»

In Sora Mcriama,id cftMaria»

DixitMariauirgo,Quomodo alloquar eum quicftincimfsinfansc^Dixil
Chriftus,ego fum feruus Dci.dedit mihi Iibrum, 8C pofuit mc ut cfllcm prophe^
ta 8C bcatus.) Nullus eftin hacuita beatus.quare fcquitur,quu fit lefus hic bca^
tus.ut fit maior 8C cclfior omnibus hominibus . At qui cft omnibus hominibus
(upcriorjcft ccrte Dcus:non quidem fecundum corpus, fed una diuinitate iun^
<fia humanitati. Omnes prophetx fucrunt homincs nobis fimiles , 8C pcccaue^
runt,& idco bcati cfl!e non potuerunt. lefiis autcm quoniam fuit propheta Icga-
tus,& Deus fuit in hoc mundo beatus, intelligo fincmacula 8C peccato, Solum
cnim pcccatum malum,mi(erum 8C infoelicem facit,

In Sora elhedid, id eft ferrum.

DicitDcus,Poftcainftitimus fuper ueftigia corum cum prophetfsnoftris,
8C inftitimus cum lefu filio Mariac , 8C dcdimus ei Euangclium , 8C pofuimus in
cordaeorumqui fequuti funt eum,manfuetudinem &mifericordiam&rcli^
gionem,quam ipfi inuenerunt.non fcripfimus illis hocEuangcIium nifi ut con
fcquantur mifcricordia Dei,S^ non feruant cam ucra coferuationc,&: dedimus

iilii

G V l» P 0 S T E L L ! L ! B» I I* l^f

fltfs "qui crcdiderut cx illis prf miura fuum,) Quum a Deo ucnerit Chriftus cum
euangelio, QC fit in eo diredio 8C fides timentibus , nil hab ef in eo uittj . & ideo
non corrumpitur,h'cet mali dC peruerfi homines no feruent illud . Quemadmo
dum aurum non corrumpitur,(eu fit ulus eius,(eu non fit.quia perfe«flio rerum
cft in ipfa earum natura , SC non aduenit eis ab accidente . Et ideo quia bonum
de fua natura eft euangehum,8(! a Deo,quamuis male 8C non uere feruetur , o-
portct ut omnis homo qui uult faluari, fciat S^ feruet euangelium, fine co enim
non cft fidcs in hoc mundo . Qiiod eft in eo faiptum,eft tota ueritas. Quod illl
cftcontrarium,nonuenitdeca2lo,neca Deofummo. At faiptfieftineo,quod
fint omnes homines peccatores,nec habent mifericordiam nifi in morte &C fan
guine Ie(u fli) Dei Deo uero, qui purificat omnem hominem credentem in il^
lum.necpotefthomofan(flificari,&uitamactemamc6fequi,finehacfide, Qui
igitur non credit illud quod unum uult fuader c cuangelium , Icfum fcilicet elTc
ftiprahomines omnesfandiflimos, eircDeum, Dci dC uirginis filium,& quod
mortuus fit ob iuftitiam omnium hominum,& quod furrexit a mortuis,n6 ha-
bet a Deo mifericordiam, nec uitam xternam . Qui autem nefcit euangelium,
SC facit bon5,poteft faluari in nominc Dei patris 8C filij QC fpiritus fancfti. at qui
audiuitdelefuS^cuangelio^&rnoncrcditinillumjhabetfuppliciummagniJ»
Ex libro Suneli,ubi exponitur locus Sora elneiac,in quo dicitur:Sed
extulit eum ad fe Deus,Chriftum fcilicet.
Et defccndet coclitus lefus filius Marig in terramin dic reiurrecflionis,^ iudi
cabit homines in ea iufto iudicio.) Certum cft intcr nos 8C Muflulmanos.quod
fitfuturus omnium iudex lefus, At Deo foli pertinet iudicium omnium homi-'
num , quoniam (blus nouit omnia quac funtin cordibus hominum . Qui cnnri
nonnouit omniumdeli(fla, SjTcogitationis fl^uerbi &:fa(fli,nonporeft ucrc
iudicare.S^ eam ob rem neceffc cft,ut lefijs cognolcat omniz,8C ut fit Deus co-
gnofcens omnia,quoniam non cft poflibile quod homo fciit omnia, Iiaque eft
lcfus iudex iuftus,Deus 8C homo,omnia potens 8C fciens.

In Terchere elimam,fcu manubriali faccrdotum.cap.ult,
Et iam pracmifimus,quod lefus occidet homincs, 8C educet Gog &r Magog,
tC morientur,6f erit fuperftes Icfiis, 8C fidei compotes. & non coletur in terra ni
CDcus.&peregrinabiturChriftus^&cumcopcregrinabunturciuesconftan^
tiac.Iam uero prxmiflum eft quod funt apoftoli eius. ) Necefl^ eft agnofcere in
Chrifto potentiam fupremam , qui pofljt uno momcnto priuarc homincs uita:
nam nuUus homo hoc poflct.eft ergo homo 8C Deus.Prgterea quum fit futurus
(uperftes cum (liis apoftolis,fitpratftantior mortalibus oportct.crit enim fuper-
ftes cum omnibus pijs in coelo,non in terra flfuoluptate cum brutis communf,
quam illc contempfit,& quotquot cum fequuti (lint. uoluptas cnim Dco rcpu^
gnat . idco confeniu omnium gcntium uirginitas melior corruptione , caftitas
<oitu,abftinentia ct ieiunium cibo ct ingluuic,uirtus uitio,dotes animi dotibus
corporis.ideooptimiillaamplexifunt, hatcuclutimala5<: peccatauel peccato
cognata fugcrunttquantominus appctent poft mortcmc"

Ex libro Hafliar,feu hiftoria prophetar.

Quando angclus extulit Muhamedem in coelum , ut perucnft ad corlum fe^

ptimum,reperit in eo lefum ueluti in fummo loco pofitum , 8C obferuauit eum

vt oraret pro co ad Deum.ut mifererctur illius,quia illc fuper omnes proph etas

cft fan(fJus 8C bonus ♦ ) Ex hoc eft apertu quod,fit credendum in lefum, quonia

y a eft

le^ DE ORBIS CONCORDrA.

cft coccptus dc fpirituiiincf^o £C Maria uirgine,miracula edidit in infant/a 8^ ui
ta fuajfurcif auit mortuos fola fua potentiajncn inuocato Deo. dedit potcntiam
iuis ut in fuo nomine in figno crucis cius idem faccrent quod ipfcj&^ maiora,ut
mundum omncs contemncrent, & mortcm pro uero appctcrcnt : ab cmnibus
dctrimenta accipicndo, omnes tamen amarent,&: bcncHcio afficercntj qux in
hcminibus non pofTuntnifi a Deo dari . proximus Dco per humanitatem, iu^
dcx omnium^cum bonis peragrans , omnes occidcre potcns in nidu ocuii . Ei
quomodo illi prxferuntur alrjCquomodo crgo lex cius rclinquitur pro aliajqug
uoluptatcm corporis cum brutis fummum bonum putatcQui pcr cum non ua-
dit ad Deum,damnatus eft.Quum enim Deus pcr fuam fapicntiam omnia no
bisconfcrat,fitcp illauiaeius inhcmines bcncficii^necefieeft utpereandem
«iam ad euin redcamus.alioqui non eo perucniemus»

Euangelij laus^inSora Bacara.

Et dixcrfitjcftote ludaei aut Chriftiani,dirigcmini,Dic,fed lcx Abr ahami cft
|enis,nec erat idololatra. dicitc , crcdimus in Dcum , 8>C in id quod mifit ad ncs,
&: ad A braham & Iirnacl,Ilaac dC Iacob,&ad tribus,S(: quod datum cft Mofi ct
Icfu & prophetis a Domino fuo,ncn diffcramus , fcu dilcernanius inter illos . )
Cur uero non difcernemus inter uerum 8C falfum.intcr illud quod cft a DcOjflii
quod a Deo no eftrQj.iareDeus dcdit nobis intcllcdu 8C libctu arbitriii, nifi ut
intelligamus quod ucrG 8C quod falfum eft Cqui dicit falfum, timctut examinet
didu eius:ideo fi potcft de co iudicari,non pcrmittit. qui autcm dicitucrii, gau
det quod omnes illud fciant,& de co difputct , utmagis cognofcatur.Si crgo o^
mncs prophetee, Abraham,Mofcs,tribus Dauid> Chriftus,fibi cofcntiunt, ucri
fum:ergo fi quis illis lion cofcntit 8C dificrt,ucrus efie non poteft . Ita cft difccr^
nendum.Bis mille trccentis annis antequa ucnirct Muhamcdcs,lex Mofis erat
utnunceft,8(f fcxccntisante anniseuangelium dCley: ncuauelgratiaLerat,xrt
cft in omnium gentium finguis.In nullo loco utriuicp Teftamcnti eft faiptum,
quod Abraham fucrit in Mecha,quod illic facrificauerit,fed cotrarium.In nul*
lo loco eft fcriptum quod aliquid dc lcge fit datum Ifmacli, prartcr circumcifio--
nem . fuit cnim expulfus cx domo patris , 8C exhacres <St idololatra , qui accepit
uxorcm Acgyptiam idolorum cultui dcditam . hoc cft contiarium Alcoiano>
fundato fuper hdclitate Ifmacl,& facrificio Abrahami.

Dicit Mofcs in lcge Dci fummi:Homo qui coicrit cum iumenro,mcrteuna
cuiumcntomoricr.ln contranudicitMuhamcdcsin Sora hificc: Cieator cocli
& tcrr^ dcdit uobis ex uobis ipfis coiugcs,et ex brutis c6iuges,in quo pcrmittit
uobis.HeceftIatadifferentia.obidfuntfan(fiifiimiquiineuntiumenta,afinas,
camelas,&rc.qui non poflent ita iudicari ab omnibus,nifi lex apprcbaret facfhj,

Dixit Dcus pcr os Mofis:Homo qui coierit cum mafculo,uterc« cft operatus
abhominationc, ambooccidcntur.dicitMuftaphaMuhamcd in Sora ncfae:Li
ber Dei permittit uobis, ut ucftris pecunijs cm atis cu ingenuis an ciilas. ut parc..-
tispecuniapuellcsno corruptos.&^item eadcfcntentiaalibihabct. Adquid,c3
dc coitu cum ancillis dC uxonbus > adiimguntur puelli comunitcr ad coitiiCAn
h^ceftlexDei,qua.'c6traucnitlegiDci:qucpeccatii,prcpterqucdSodcmiiac
perierut>publicc fuadct 8C pcrmittitClfta aut ex infinitis,funt cotraria facric fcri-
pturar. Quod angeli fuadcnt Deo,ut formct homincm corruptum 8C cU

fuforem fanguinis:fic enim Deus 5^ Angch eficnt mali.

QuodiufiitDcus diabolum idorare Adannim,6!f quodfitdamnatus quod

nolucrit

G V L» P O S T E L L ! L I B, I t 2^7

'nolucrit adorare.Quod dgmones et angelifuntmortales.Quod dgmones funt
corporei3& gens una quac credidit Alcorano.Quod Muflulmani rapiant bona
omnium hominuj (i no credant, aut tributa (bluant. quod necent aduerfantes,
quum lefus per patientia doceri dcbere Euangeliu ftatuat.Quod qui furatur 8C
prxdantur in uia Deijno funt predones. Quod morrui in bello no lunt mortui»
QuodDeus eftftultus, quiquumefletbonalex Abrahami,pofteadeditIegem
dC Euangelium.Quod prophctacjid eft Muhamedi, quac hberent liccrent: ideo
timore mortis fecit , ut feruus Zeid repudiaret fuam uxorem , ut eo prxtextu
raperet eam,quodfecit.Quodperiurium fibilicereputauit,utfecitcum Hafla,
Quod proprios ciues interfecit,firatrcs fuftuht.In repudijs legem no habuit,qua
alrjs dabat.Quod omnes religiones funt pares. Quod homines non habent am
phus necefle teneri de religione quam fciunt.Quod Salomon habebat exerci^
tus dcmonum auium 5C formicarum.Quod Mana mater Ie(u eft fbror Aaron,
abeodiftans mille &C quingentisannis.QuodIefusnecDeuseft,neccrucifi-
xus,nec adhucfurrexerit.Et quis omnia percurratc^Sunt enim in libro fcripto a
Muhamede,qui 8C AIphurcan,ex duodecim milibus fententiarum nouem mil
lia falfarum.no enim unquam alium librum praeter Alcoranum dicflauit, quod
&C Alphurcan dicitur . Quum itaque coelitus ueneriiEuangeliumj necefle eft
quicquid iHi contrauenitjefllemalum*

InSoraelnelar»

Et certe luda? i , SkT qui lege diuerla ab Euangelio donati funt > m odo credant
i'n eum lefum, 8C Euangelium ante mortem eius dC diem refurretfiionis_, erit fu
per eos teftis. ) Si non ell iam mortuusChriftus,Euangelium illum aflerens
mor tuum pro falute mundi, non eft a Deo. at a Deo quum fit, uerum eft.Ergo
»am antemille quingentos decemannoseftcrucifixus,&refurrexit.Oportet
uero ut omncs in eum credant . at poft mortem non eft amplius fides, nechora
merendi.Quum autem ad fidem in eum omnes teneantur , fe.,uitur, ut omnes
laluare pofsit, & fitDeus. Homo eftperfe<f?ior, quanro magis eft fimihs Deo.
Deus non eget, necutitur ulla re, quoniam eft abunde foelix finercbus corru^
ptibilibus.Ob id lefus nil polsidere uoluit. Qui nil appctit prgter necefsitatem,
cft hominum perfedifsimus. Talis fuit Chriftus , 8C fui. Qui omnia dat , nil fibi
feruans,eftDeo fimillimusrqui quum omnia habeat,omnia dat abunde. At le^
fus deditnobis propriam uitam , in redemptionem animarum noftrarum . nec
eftpofsibileutfit inhacuitamaioripfolefu. Deusigitur&: homo eft,prophe^
ta^perfe(f^irsimus,&: benedicfius. In Sora elnefe,

DixitDeus,Eiinftitimusfuper ueftigia eorum cum IcfufilioMariaf,confi'rtf
matore earum legum diuinarum, qax ante in manibus erant ludarorum: 8C de
dimus illi Euangelium,in quo eft diredio 8C lume, 8C certitudo legis ueteris^SC
diredio S<: eruditio timentib.ut iudicent aflertores Euangelij de eo quod Deus
ih eo mifit. Qui enim non iudicant fecundii id quod eft in EuangeIio>(unt per-
uerfi.) Quia eftEuangeliucertitudo, diredio &:confirmatio timentibus, opus
eft omnes homines in illud crcdere. Certe non eft illis falus. nifi credant 8C iudi^
centdeeo.at non poflijnt lud^i&MufluImani iudicaredeeo,quiailludnc-
fciunt foli ergo Chriftiani id pofliint . funt alii fine dubio nefarri.Quicunc^ non
creditinDeum,8c:tn'nitatem,diuinitatem &:morrem lefu Chnfti.&Tquecuncp
docuit 8C prgcepit,erit in fupplicio magno,nec habebit in die iudicii patronum
apudDeum,praeter Chriftum filium Dei 8C uerbum eius, Mariac filium,qui eft

y j apud

2y9 DEORBISCONCORDIA

apud patrcm antc mundum conditum,&' ciit in artcrnum cum atnorc,qucm di
cimus fpiritum fandu . Certein uniuerfum reccpiflTct Muhamedes Euangelia,
&: fuiflctCliriftianus,nifi maluiflTct potentia & dominium,quam bonum aut rc
ligionem.nec cnim fuit aliud quam milcs, qui fadus cft propria authoritatc do
minus,po{tquam fub prcetcxtupietatis innumeros homines occidit»
Apofiro' Agitc ergo 6 principes/cruate terrcnam potcntia nunc uobis partam 8C co-
phejdprin firmatam,8(: ucritatem lefu Chriftirecipite.Cum figmcntis illam quefiuerit in^
cipcs M« - iufte,iufte po(sidcbitis,fi in ucrba Icfu Chrifli iuretis.omncs populi uos fcqucn-
bimtunoi. tur.Facitc ut in prouinctjs ueftris lcgatur Euagelium , QC difputetur de eo,&: dc
Alcorano cum rationibus, dC uidcbitis uidoriam fine fanguine. ucniant Sorac
Alcorani cum capitibus Euangclij,ut f^pius dicit Alphurcan, Ci uincet,omnes
iientMufliilmani.OmnesChriftianipoiluntlcgcreAlcoranumj&^Icgiturpaf-
fim:atnullusiIIipoteft:crcdere,quoniamuideturnobisomninofcriptumcon-
tra Deum dC naturam.Difceptando de utrocp,cmerget ueritas.Qiiod autem fit
uerifsimum Euangelium,& omni legi prxfercndum,his patct rationibusPro^
phctnc & fancfli uiri cum Sibyllis prxdixerunt unanimiterindiuerfislocisdc
Icfu 5C Euangelio cius:nullus de Muhamede prajdixit.Concordant femotifsi^
mi in toto orbe Chriftiani, in rjs quae de Chrifto h abemus, ucluti &f ante concor
dauerant prophctxtquod non polTct fieri, nifi Dcus mentcs fancflorum illumi^
naret.Vos iam fub Muhamede eratis futuri, utin fcptuaginta nationcs diuide-
rcmini,'quarfiunatantumfaluarihabet.Receptifuntlibrinoftrifacrimature,
difcufsi in libcrtatCjin concilijs,in fumma fapicntia>fine ulla ui. Alcoranum co-
tratimorcmortis,autcofifcationebonorumpcruimeftobtrufuminuitis.Man
fuctc docendo Apoftoli,^ paticndo omnia , docuerunt Chrifti legcm.Milites,
prardones,tyranni, ui fuaferunt imperitis dC rufticis lcgem ucftram : quar etiam
multiueftrumquotidieagitarent,filiceret. fedpericulouitaenonlicct.Veritas
Euangcli) non quaerit angulos , de ea publice 8C priuatim agere licet-noftralex
docet in hac uita corpori nil eflTe foeIicitatis:omniainamoremDei,proximi
charitatem,innocentiam fui ponit.nulli nocct , &r prodeft quibus poteft. ueftra
per uoluptates uencrcas dC corporcas cum brutis communcs, ctiam paradifijm
fibi in ijfdem pollicetur 8C cxpecflat. caftcrum per uim in alicna nomine religio
nis inuadit,& nil putat fancflius quam occidiflTc homincm, quum noftra nil odi
bilius. Adhaecquidfuitfancfiius Icfu Chrifto,&cius fcdatoribus, quinobis
Euangcliatradiderer^maluiflrcntmori^quammentiri. QuidfandihabuitMu-
hamedcs,quindecim uxores una hora cognofcensrciuium occifor,fratrum per
cafl!br,periurus; pracdo,&r cgteris iniquis iniquiorcQuam infinitis miraculis eft
confirmatum Euangcliumc^at nullum unquam (cciCic uifus cft miraculum Mu-
hamcdcs:& qug dixit fe fecifl[c,funt ridicuIa.Prartcrea innumcri tcftcs extcrni,
iiiri optimi, nomen lefu Chrifto &C fuis dcdere:nullus unquam(practer fccflato-
resfabulafconfciosj&^^populosnaenrjscaptos^nonuocauittyrannumomnium
crudclirsimum Muhamcdem. Ad hgc quum Deus uelit falutem hominum per
Euangelium fieri, fi approbarct ca quae funt contra illud^&T contra naturam,no
cflfct Dcus.expecfiat uos ad poenitcntiam, 8C uobis tortoribus contra fcelera no
ftra utitur. His rationibus poteftis cognofccrc , quid uerii a falfo diftct.Etiam fi
non fuiflet coacflus id tribuere Chrifto 8C Euangelio Muhamcdes, quod illi tri-
buit,naturale iudicium fuadet,debcrc omni docflrinae mundiprxferri,

Mundi

G VL;- P O S T E L L I LI B» I I» 2fp

MVNDI VNIVERSl ET RERVM HARHO-
ni4 in qujterndrio pofna,undc lux maximd cognofcend* trmitatii oritur.

aticmadmodu in partibus materialibus mudi cognouimus imagine Dei,
dC facrofande trinitatis caufantis omnia:flc cog ofcemus quatuor reruj
qux in Deo funt neccflario intelligendar,harmonia, ubicp uideri eius imagine,

i. Eft,ut uidimus in principio,pater,filius,fpiritus faiK^us, Deus unus:pater
Deus,filius Deus,(piritus fandusDeus : no tres , fed unus. potentia.fapicntia,
bcncuolentia, diuinitas : copia, progrelTus agendi, delecfius, &: percnnitas , o^
fnnium finis dC caula»

2» Apprehenfio, cofideratio,reminifcetia,mens una tota , unacp in tribus, 8C
«na in fingulis,omni3 cognitio S^modus cognofcedac per effccfia caufg primg»

j. In natura creata,ipiritalis,ccielefl:is,infima, mundus . mundus in mente dC
cura angelica^ut in perfetfiiflimo fubie(flo,mundus in uirtute coeli agcntis,mij-
dus in natura inferiori:no tres,fed unus,in fingulis 8C in omnibus,omnium re^
rum conferuatio 5C uegetatio manus creatoris,materiaecp fcelicitas»

4, In minorimundo, qui homo eft,eft ad eius perfedionem quicquid eft in
totanatura creata. efl"e, uiuere,fentire cum inferioribus,intelligerecn fupernis
fubftantijs. Quauis aute natura intelledus feu mcntis ncn eft implexa interiori
bus corruptfbilibus more harmonie,tamen fine illis hic nunqua eft. fcruatur ue
ro ea perfecflio in ftatum corpora refurgentium.tuc ueru crit dicere, intelle<5lus
eft.intellcc^us uiuit,intelle(5lus fentit:quod quide uerum eft nunc , fed non con
uertitur.Poftrefurre<flioneenimnullumeritefle,quinfitimplexuintclle<ftui.
pariter nil uita,nec fcnfus . erit enim efle intelledtus , & intcllecfius efl^e :pariter
iiitiintellecfius, 8C intcllccflus uita, (enfus intcllccfius, &f cdiucrib.Per hoc uero
patct,quucacterauiuetiaacccperintcoplcmcntum,illudnuchominideefle,Im
perfecfium bene efle hominis,form^'cp in infima detrufg fcelicitas in hoc coftat.

5» In omnibus animantibus fenfibifibus eft uitalis uis,naturalis,animalis,ui-
ta una in tribus,&r una tantum in omnibus,bene efle animantium.

6, Facultatcs naturales in quauis uita>ctia ucgetatiua,S^ fingulis uiuentifi par
tibus,conftant ui attracfiricc, cocfirice^rctcntricc^SC expultricc.^c: licct no uidea
tur ultima cajteris implexa, Galenuscp id non tradat,tamcn pcnitus cofidcran^
tibus illa prxfens omnibus adcft. Quu enim ueluti difcretione quada animac at
trahatur alimentum in terra,aut ubiuis confufum,utile {ciUcet cum inutili , quii
trahitur optandum,repellitur 5<:protruditur noxium: coc^o illo utiiipurgatio-
ne opus eft. nam alioqtri ncn coqueretur,fi efl"et omnino perfecfium . Dum reti
nctur &afl'imilatur,eadem lex eft.nam ifta feparatim no habctlocum. Hoceft
uitac confcruandae medium,a Dco rerum principijs impacfium.

7« In naturg operibus cultu emcndatis,femen,planta,infitio,aut quiuis alius
tuhus,& frucftus.Quamuis enim ifta uideatin-efl^ pcr fe-tamen in illis eft in po
tentia. in femine enim fruc^us potcntialis cft,in planta agrefti aut infita in acflu,
In eo utcndo,fcelicitas uitx praefentis.

8. In participandis frucfiibus^ormsjprogrcfllis, pcrceptio , ufus, ubic^' in po-'
tentia a primo fecundum,ab utroqj tertium.

9 . Practaeritum,pratfens,futuru tempus,totum in fingulis dC in omnibus.nec
fuitullum pr^ter momcntu orbis creati,quod prarterito caruit.quin potentia in
fc haberet rcliqua.nam nuUu eft praetcritu , quin fuerit pr^fcns oC futuru,fcd no
conuertunf a pofteriori, QijO enim omne prgteritu habuerit potetia in (c futuru

y 4 &:

_26o DE ORB rS CONCORDIA

&: prarfcnsjnullum tamen prsc fens habct practcritu , nullum futuru 'pracfens aut
prartcntum cfle poteft.Itacp eft illi adfutura quiesjtempori dico SC motuijUt har
nioni;^ rcfpondeant duo pofteriora,quum adiu erit unum 8C omnia»

lo» In mouendi adu eft mouens,motu,motio,motus.motus totus in agcn-
te, totus in patiente feu moto,totus in motione,quum unus tantum fit»

n. Inrebusomnibuscopiafeupotentia,progreffio,agendiamor,&fdelc-.
<flus,proprictas una tota in iingvMSidC una in omnibus,

li, In mundo gcnerario, duratio, corruptio , continua a<Sio 8Cpa.iCio . nam
cft materiei formx acquiefcentis difpofitio.

iv In corporumdimenfione, Iongitudo,Iatitudo,profundii,menfura, tota
in fingulisj^ unatantum in omnibus.

14. Certae difciplinac,mufica,gcometria , aftronomia , arithmetica . ultima,
quam obharmoniampofuiin uItimoloco,cftitaimplexacacteris, utnonpoC'
fintfineillaefle.

15. In natura,quac adnexam materiam formac habet,forma,materia,compo
(jtum dC eflrentia.Haec eft tota in omnibus,8(f tota in fingulis.una tantum»

16. In humanis operibus a(fiio,materia,opus,urus.hicin primis eft in poten
tia tantum-antequam enim ftetufus,oportetpraccefl[iflt illa.

17. In amandi acflione eft amans,amatu,amor,unica diIe<flio,rota in aman-
te,tota in amato^tota in amore.Intelligo amorem perfecflu dC recjprocum,qua^
lis eftperfecflorum S<:fan(fiorum charitas,

18. Pax quf ritur Strferuatur a facerdote,principe, 8C iudice. Pax enim tota
in ftatu facro,tota in militari,8(: tota in iudiciario efl!e debct, quum una tantum
requiratur in rep pax, animis corporibus rebus^ idonca.hxc eft humanx con
uerfationis bonum,& fccpus,

19. Caufae rerum,cfliciens,formaIis,materiaIis,finalis . ifta eft in potentia in
primis.nam fi no efl^t prima in mente agentis,non uellct fi-uftra iungere mate-
riam Itacp in omni acftione quarritur,ad quid,in quem finem,in quem ufumcfi
nis eft totus in efFiciente,in materiali 8C formali.

20. Innocentia,peccatum,redemptio,naturc humanc ftatus,6<r perfec^a co
ditio ita differens, quu in folidum fub quolibet ftatu fit. Innoccntia fuit in fum>.
mohomine,& primo crcato . nam Deusomnia perfec^a creauit . Peccatum
ineodem cocpit exordium. nam omnesitainfecit, utfuisdcledenturmiferijs,
ut bonum cognofcant , non foleant facere nifi a Deo adiuti . quia uero omnes
funt in peccato,quum uelit ( faluo tamen libcro arbitrio ) Dcus rcddere beatos
omnes,id pcr hominem non poteft fieri, Idcirco Deus per filium Deum & ho^
minem feruat credcntespios dC pcrfccflos , qualcs funt ucri Chrifti fcif^atores*
itaq;dicimusquod fuithumanitasinnoccns,DcofuIta,inAdamo: dcmum.hu
manitas peccans,a Dco reccdens,naturalilege cognitionem tcncbrofum rcprc
fcntanteufa : qualesfuerehominesquinil dcMofc nec dc Euagelio audiucie,
humanitasrcdcmpta,qualis cftquacIcfumChriftum cftcomplexa.

2t. Quidquidagitmagnas, autpotensquidamdominus.autperfeautper
feruuamicum'uc,autperfiIiumagit.Perfe,quxfinemcdio. Deusnaturamhu
manam crcauif,cum fiiis doribus animi , quum fpcnte pcriit homO) circitcr bis
mille annis poft mifit in quorudam lucem , cui poflunt cactcri acccderc.Mofcm
cumlege,Abrahamo8;:eiuslegitimis pofterispromifla. quain abufum con^
uerfa poft mille quingentos annos fummum poft fe mifit remedium , lefum ft"

lium

G V L. POSTELLI L I B^ F I !♦ Z<St

liatn amicLim dC reiuum,Deum 8C homine , ut qui fucrat natura? aeator , idem
quifolus potcrat,aflumptohumano corporereparator foret.ftultum enim fuif'
fct,bis eiufdem potentiac miriiTefcruum.Is eftfacrx adminiftrationistenor,hec
harmonia,fibi pcr omnia coftans & fimihs , Ita ad ius SC xquum intcr homines
feruandum nata eft,

2i Lex naturae fcripta SC grati:E,ius. In natura corrupta imperfccftum ius tra
ditur,in fcripta, qua: SC Moiis eft perfe(fiius:in gratia autem pcrfcdifsimum,&
cui nil addi poftit.CompIecluntur enim iftx omnia quicunqj ad falutem funt
necenTaria.Quicquid illis connauenit, a Deo efle non poteft : (equitur ut a dia--
bolo fir quicquid prxter eas eft introdudum, ut Alcoranum , dC libri hasrctico^
rum.Qiiemadmodum crgo qui naturaliter cognofcendo fe contra confcientia
agcre,non emendat aut poEnitet, feipfo iudicc 6C confcientia accufante eft dam
natus:ita qui audit de EuangeIio,quod naturam deprauatam corrigit,nec tame
uulf illi credcre,eft diris deuotus.ueluti enim qui in practcrito agebat,poterat dC
cuiufdam prxfentis SiTfuturi recordationc uti : qui praefenti , praefenti SC futuro
tantum,qu{ futuro,futuro : ira fub lege naturx olim potcrat cxpertari Mofes dC
Chriftus, fub Mofe Chriftus tantum, fub Chrifto Chriftus tantu in ufu eft.un de
(cquitur,quiiquis de Euagelio,a quo uenit Iefus,audiuit, 8C in illud omnino no
crediditjCum efle extra omnem falutis expedationemjni rcfipifcat»

DE ORBIS CONCORDIA

LIBER TERTIVS,

DE RELIGIONE, ET IVRE IN TOTO
orbccommunijfeHluriiMethodiK. C A P. I.

VVMintcrlegenduPandccflas iurisRomani uidercm in iilis
multa admodu fcripta , quorij ufus apud cxteras nationes aur
incognitus,aut obfoletus cftet: conildcrarem ucro , etiam illas
nationes fua pace non fccus frui,atc^ li iuri ciuili Romano per
omnia fubfcripiiflenttquum una fitin tota natura ucritas,opi-
niones innumeras:ccepi apud me cogitare,id quod caufa oin^
nibuspopuhs eftjUtlegitime ciuilitercp cocant,non polic eflc a caufa futili &les
ui:fed ab eo principio certiisimo,quo nafcuntur,progrediuntur, cofiftuntq; res
humana:,illud eflc, quod omnibus omnium nationum hominibus fui proban--
di caufa eft,iudicaui.Quare ab illis iuris Romani tam confufc digeftis opinioni
bus , quibus obrui quam iuuiui uerius folet mundus , me ad interioris philofo-
phix praecepta recipicns , cozpi omnibus populis probata principia, conclufio^
nesqp ex illis eliccre, ut qua in re totus orbis coueniat, perpcndcrem.Qiium ue
roHberamede hac re obferuatus,fibi duccs appcndicescp domi expecftaret, lo
cus illi demum uiftis eft aptifsimus , ut poft ueritatcm paucis cognitam , ex phi^
lofophicis probatam,atc^ falfam pcrfuafioncm duce ucro rcfutatam,fequeretur
totius orbis comunitas.Poftremo uero qua poflet arte fieri,ut qucmadmodii iti
his principxjs confentit orbis,ctiam illis ca adiungat, fine quibus abfolutam con
lcqui felicitatem non potcft. Et quia ratio gcnerationis SC ortus fine ccnndera^
. tione corruptionis cognofci non potcft-,de corruptionc,inftauratione,& origi-
ne lurisprimo m loco dicam, a touus naturie contemplatione fumens exordiii,

Mok

j<5t D E O R B I S C O M C 0 f. D f A

Molclaborarc fuarcshumanas,ubiineum locum dcucnctint,inqttoai^
gmcntum acgre accipiant,autpartam magnitudine ( ut quat lauus pateat,quam
uircs dC confilium) retincant cum magna difficultate : imprimis fidcm facmnt,
quotquot ad hanc dicm leges,rdigioncs,imperia magiftratus^ humana cxco-
gitauit,aut diuinitus acccpit , induftria. Rebus enim aut a prudentia excogita^
tis,aut a natura produ(fiis, quamuis ifthacc rcgitur mortalitas , ncc potcft aheris
carcre,quin ruat,ruinamue minetur pracfentiisima : tame fi illac modum exccC*
ferint,non fecus illis,atcp lucemis cotingcre (blet , quae ipfac fi olco dcftituantur,
nc conftare quidem nomint, luccmqj fuppeditare : ita ubi copiofius adfluxerit,
no alitcr necat,quam fi dcfuerit.quod ipfum nec olci ncclimiinis uitio ficri, fed
modiparum diligcntcr pro utriuli^ ratione adhibiri, ccrtum cft. Vndc modum
rerii j diligentius per naturae arriscp partcs prudcnriac inuenta pcrcurrcndo,cfic
in uitio,n5 difficilc quiuis iudicabit.Globus iftc tcrreftris,qucm fol pcriodis fo-
uet StTrccrcat, hycmes implent fcminibus, cui ucrnum tcmpus nafcctiafinu c5
pledendo excitat , nata educat acftas , autumnocp rcddit iam ufui apta : fi paido
unaquacuis harum tempeftatum in illo modum cxcreucrit,non tantum non au
get,quacipfa bcnignius folet fuppeditare , fcd dC uiria ingentia poft fe relinquit»
Nam maior uis frigoris, fi diutius in utcro rctineat, largiuscp hume<fict,tanqu3
aborriua emittuntur : bene natis , acftus ardentior intempeftiuus^ fuccum adi-
mitjUt aut ad maturitatcm nunqp ueniant , aut uana dC flaccida prodcant.Quid
pluuia utilius , ac necefl!arium magfsfat copiofa & diuturna non ah't,fed iam pu
trefacit. Aeftus,quo fine nil ad maturitate uenit, chutumior adurit (ata, nafcen^
tia necat . Ita uicifsitudo moduscp in rebus i^is corruptioni obnoxijs, fi dcfint^
proculdubio quaccuncp iuuant,funt detrimcnto. lam ad folcm ipfum naturaepa
rentem fi attcndamus, quomodo fumma falute 8C rerii omnium confcruationc
6C uicifsitudincs anniuerfarias conficiat, nil in natura nafci, augeri , uiucre finc
•Ihus alpccflu iucudo fcnriemus.e diuerfo,fi afsidue radijs finc tempcftatu uaric-
eate illu(h-et,non falubritatcm agris,fed peftem adferet dC inccndiu.Quibus ex-
cmplis humana inucnta efle affinia,inde maximepatebit>quod uirtusfimo-
dum exccflerit,& uocabulum perdat , dC in uirium degeneret neceflc eft:man-
fuetudo abiedlioncm animi , audaciam fortitudo, adulationem obfequium
parict.Parum ucro , aut faltcm longc minus moleftum fuifl^et , naturam ipfam,
cui pracfcripta darc non poflfumus,itafui difsimilcm cflc,uirtutes qux ad fingu*
lospotius&paucosquam ad omnes pertinent,modum exccdendo,difpcn^
dium adferrc, nifi dC id quod eftin hac mortalitate prxftantifsimum , leges tam
diuinac quam humanac eriam peftcm fentircnt : camcp co acerbiore dcplorario
recp,quo magis fcnfum morbus effugit.Statim cnim in carteris rcbus fe promit
uitiu,cui medcri rcmedi|s aut fuga,hi c quo plura pluribus adduntur,co uulnus
altius penetrat , latius^ ferpitmorbus:(^o opus ad illud Augiac ftabulS repur-
gandum maiori conatu cflc uidetur . Ita uero habere fi quis dubitet, hacpotcrit
ratione potifsimu cognofcere. Lex MofaicafanAtatis StTmiraculorum opinio
nemulto ccleberrima, diuinitus data, nonemole opinionutantu no cocidit,ua
rietatcqp traditionu,ita ci perfiiafioni addicflos adfecit > ut cflct obferuatu longc
djfficillimac^Eam opinionu congeric longe maxima pars ipforu ludgorii etiam
florentibus apud illos rebus flint ita ucriti, ut nc libros quidcm illos qui Mofai-
cosfequuntur,uoluerint unquam probare: ali] commcntarios &traditioncs
utpeftem cxIiibilaucrint.Eius morbi ut mcdiojs, ita tcftis ampliflimus eft Chrl

G V L» POSTELLI L I B» III* Z^

fhis,qu{non femel magiftratibus fmproperat,hac opinionum molc labefa--
<Satam legem Uci, e mentibus hominum abtjfle . Fit enim nefcio quo fato , ut
quummaximeprolpedlum putamushuicmortahtati, ueluti pharmaca phar^
macis 8C latius ferpenti 8C indies oborienti morbo addimus , ut longiisime a cu
randi uia recedamus ♦ Vnde pro antiquis dC genuinis notha & noua fubeunt,
pro ueris comentitiatatc^ inde leges, non lus ipfum tuentur,Sed dum fibi quiC-
que quiduis de iure conHngit,iure ius funditus euertitur.Non aufim (atis ape^
rire , quid de abfolutiffima Chrifti religioneuarijs interpretationibus humana
induftria confecerit: tamen id lippis dC tonforibus notum , nemo negauerit , in
quibufdam longe ab euangelio diftare id iuris,quod ab cius uaria interprctatio
tic ad noftra ulqj tempora profluxit.atcp eo magisjquo a principio magis recel^.
fit.Sancliflima Chriftipraccepta canonibus & regulis Apoftoliciuiri nulla cit'
piditatis humanae opinione labefadtati aut ille<fli,auxere atcp illuftrarutifequu^
ta funt prima concilia,&f ipfa,nec apparenti ambitione aut fa(ftionibus,fed nu-
minis afflatu coa(fla , quae non pauca adne(f^enda iudicauerunt . Molem illam
conciliorum ct interpretum non fibi per omnia confcntaneamjfcd tcmporum,
locorum,perfonarum,S(frerumrationiaccomodatam,inlocoscommunesuc^
luti7r^oS\Hnx7iKus digeftam , inpauca congeflitpoftcritas , utnon aflcrcrciam,
fed ambigere de rebus illis ueluti opinione nitentibus , fi t coeptu , eo enim iam
rcs uenerat>ut plura in pcrfonarii quam in muneris gratiam ftatuerentur . Ob^
ortis uero opibus,iam cuniculis irrcpere , 6C fc fcnfim fraus rcbus facris immcr.-
gerc cccpit : ut non ufqueadeo etiam pietatem praetcxerc poffint , quac ab hinc
quingentis annis funt conftituta.Facfiio enim illamagnarum opum , etiam fui
tutelam,eamcp longe maiorem pofcit, quam res ipfac facrac quac illas parauerat»
Atpoterant adhuc cfle tolerabilia,quac decretis primUm,epiftolis dcarctalibus,
paleis,extrauagantibus9,funtftatuta: nifi lcngc maxima peftis in hanc opinio
ilis fegetem irrepfifl"et,interpretum turba innumerabilis:quf dum fua fomniat,
fibi placet iii opinione.ah] refragatur,quofdam probat,quofdam improbat,opi
nionem quam ueritatem tutarimauult, eo rem dcduxit,ut eo iure quod huma-'
na induftria et commentatio cxcogitauit,fit certiflimum nil efle certi,nullumcp
iffe ius tam iniquu, quin xquitatem cpinionibus fibiinueniat . Ita patronoru,
iudicum,&: uafrorum hominum aucupium potius quam ius fa^um eft, ubi o-
^inionibus potius quam ajquitatc nitimur, ipfoscp feculentos riuulos potiua
quam fontes fcquimur . Ita fine fcnfu huf us ftolidg mortalitatis fit , ut rcrum ab
arbitriohumano tradatarum,ufus 8C naturadegenerct:at(^ quodpridcm iuuie
muItos,multisnoceat:eocpmagis,quomaiorffuntfnnccentfa.Qufd cnfmno
perucrtat fmprobftas , ubi fcmel anfam fcclcra tegcndi ipecie pietatis obtinue^
iitrlta fit fummum ius fumma iniuria.fuifllet id quidcm tolcrabilius, fi ad publi-^
camtantumreruadminiftrationemcaopinionauarietaspcruafiflet.Atfunda-
mcntum ctia ipfum petiuf t . In utrancp partem df fceptare de df uinis rcbus cce^
ptum,dc quibus aiTjbigerc nephas. iit par occafio cuiuis quoduis defendendifa
Ifiaeflecernatur, fifemcl quis rationcm humanam authoritati diuinae pracfe^
rat.quod cogftandum rclfnqucld htis fucrft dfxfflt.nffi cxplofa ambfgendf 8C
dcprauandf opfnionc quamufs receptffllima, ad caput fpfum &: principium re^
curramus , futurum ut non tantum rCs priuatae , fcd 8C public» fint periclitatu-
rac graufflime,&: propcdfem collapfurae. Dc fortuftfs rcbus,&: ad opes fpc(fian-
nbus exemplum proponere,quures fe fatfs fpfa per fe aperiat , fuperfluum pla-

nc

2<J4 ^ ^ ORBIS CONCORDIA

BC iudicarem . Romana opulentia , cx (polijs & totius orbis pracda comparata
iidem facit,confirmantomnia rerumpub. gencra,opibus nimiis & fadionibus
ciuium potcntiorum labefadlata.Fuit ueronon ufcp adeo mirum,opcs arbitrio
fortunae furfum deorfum agi folitas,copia nocui(Ie:rcligioncs ip{as,quac authc
ritatc 8C opinionibus, praeter unicam ueram, potiflimum nafcuntur,augentur,
eonftant,hominum artibus , aut potius fupina negligcntia ita cxcrcuiflc, ut ar^
bitrandi liccntia ingens opinionum cumulus cofurrcxcrit , uti lux nimia acicm
iudicandi hebetauerit, At in lcgibus ciuilibus publicis uc , quarum non autho^
ritas, fcd fumma prudentia ratio &acquitas gubcrnatrix cfle debebat,co potifli
mum morbo laborari , id quidem certe fummoperc 8C admirandum,& dcficn^
dum. Vcrum ea eft coditio rcrum humanarum, ut priuauo luminis tollit rcbus
ipfis a(pe(fium,ita lux acquo clarior (fi claritatem,8<r non potius periculofifllima
fulgetra uocarc debeam)ubi circumfuIfit,non rebus ipfis,fed oculorum acici la
bem adfcrtjfacitcR utiam derebus incorrupte iudicarcno pofllimus , qinimpar
aut affinis admodum carum uideatur conditio ♦ Verum quomodo irrcpferit ui
tium in cam ueritatis arcem,paucisctiam eft tradendum.NoIo origincm gcmi
no (quod ait illc) abouoordiri,fediamiuftamagnitudineaduIta iusRomanu
defumere,incp medium protrahcre,quibuscp rationibus ad hac molem qua pri
demlaborare ccEpit,cxcrcuerit,aperirc ut inde appareat: eria apud cactcros po^
pulos prudenria inferiorcs, (i diutius codcm iurc fcripto fint ufi, idcm cotigiflt.'
Qui enim mortaliu Romanis ufqua fuerc maiori prudcntiaCubi fcnatus augu^
ftior,iurifpcritor um copia maior, omnium docflrinarum cultus infignior,ad rcs
pracclarc gerendas aptior&propenfior populus : nifi res itapracclaras,cacdi>
bus,rapinis,atqp dcmum tanta dominandi libidinc contaminaflet ( Eorum ue>
ro ius quu nunc fit interprctum comentationibus labcfacHatum^&f afliduo trai^
fundendi ufu ueluti uapidii , quid dc Athcnicnfium Carthagincnfiumuc aut a>
liorum populorum iure fit iudicandC, ncmini cft obfcurum , Fuifle iam tcmpo
ribusCiceronis,quibusmaximercsRomangflorcbant, magnamopinionum
in iure ciuili copiam,8^ quae artem potiusquam augmenmm cxpofcerct,ucI id
potifllmum teftatur,quod qui iuri rciponfitando prx erant , illi non uniucrfum
iam ucluti molc immenfum, fedargumenta, in quibus cxcellcrc, dC uerfari toto
«itx curfu uellcnt)dcfumerent,totam illam multorum uoluminibus coprchcn^
fam docflrinam non afl^qucrcntur,itautgrauiflimos uiroslabi aliquando in mi
nimis cerncrent etiam imperiti.Liccbat cnim cuiuis antiquorum iurifpruden^
tiu integros de iuris uarijs partibus libros, pro uoto loco legis proponcrc:quod
utfuitinitiorcip.neccfl^rium,&fcrein omnibus democratijs &r ariftocratijs
fcruatum dC coftitutum,ita breui cfltrcitutingens multitudo opinionum cxcre
ucrit,ali]s aliatra(ftantibus,&no raro eodcm argumcnto a diucrfis authoribus
tracflato,atC^ pro fuo iudicio (ut frcquenter fumus aflTccfii) uaria non tantum a>
!ijs,fcd fibfjpfis contraria tradcntibus . Qua omnia pcrcurrendi molcftia quum
ucllet iuris ftudiofos liberarc Iuftinianus,feligcnda curauit ex tanto illo 60000
uoluminum numcro,ca quibus rcipub.utcbatur tunctemporis, fecundum Tri
bonianifuafioncm:rcfecauitueroquacautobfoIcta uidcbantur, aut ftipcrflua,
aut contraria,ut ait.quod utinam tam reipfa,quam cdic^o 8C aflfertione fuifltt fa
dum,ut faltem uel quinquennio lurifpcritus poflTct inftituiSanxit ucro , ne in
difcrimcn,iam ante cognitum,itcrumrcfpubrecidcrct,ut (acrofancf^a dC inuio
labilia cfl^ent quf probafl!et:ncuc in illis aut addcndo,aut diminuendo,quicqu3
' quiiquam

%

G V L, P 0 S T E L L I L r B, I I !♦ 26^

•quifquam attfngere auderet:quod utinam fadum curaffet pofteritas,Quamuis

cnim multa a fummorum illorum philolbphorum laboribus perierCjqux utilia

Reipub.erant, tamen foehciter adum cum pofteritate erat, {i ea tanta rehgionc

(eruata curaflemus , quanta uoluit fagaciisimus imperator ♦ Verum ut finguhs

rebus fua neceflario peftis oboritur , ne huic Reipub.parti deefl!et, obortum eft

ab hinc fexcentis annis nouum interpretum omni barbarie 8C philoiophiae ig^

noratione contaminatorum genus,quod dum leges legibus componit , obicu^

ris tenebras fundit, opinione potius quam ueritaie nititur.incitauit tantam fimi

lium turbam , ut in nulla unquam arte uel dodb-ina maior faipturientium libL.

do fueritjineptiaue maior.Lex una,afliimptn unum,uox fimplex, que ipfa una

ueritate tantu nitipoteft,in fexcentos intelledus traduci coepta: quifcp quod co

gitauit,autfomniauitpotius,profen(uattuIitjObtrufit, ueruc^ipfummoreLeC

biae regulx rcbus ipfis,non res uero 8C regulac aptauit. Hinc opinionibus , non

acquitate iudicari cceptu ♦ hinc adulterina pro genmnis,falfa pro ueris,loco ccr^

toriifuccelsifl^e dubia ui(a:eo^ res in arte multo pulcherrima,longe maiori am^

bigendi SKTquiduis probadilicentia,quam Ci inter ipibs Stoicos Academjcos ue

incidifl!et,eft tradi cozpta , ut eua uir no parux authoritatis Baldus dere eadem

dece uarias omninocp cotrarias opiniones protulerit,fcriptas reliqucrit, incp iu

dicatu retulerit,quum tame unica (ubefl[et ueritas. Tanti fdlicet eft ab xquitate

recedere.opinionib.nitijauthoritates rebus, no res ad authoritatem traducerc»

ufcpadeo nil eft tam diligenter fcripti!,quin uiolari, SC in peruerfa trahi,opinio-

ne^ 8C affedato iudicandi fenfu pofsit in cotrariujaut falte diuerfum fenfum co

uerti.Ita fit fummii ius,ut nil plane iuris habeaf , fomentiic^ Iitiu,no fine adferat»

Itacp nuUibi gentiu maiore efle dC litigatoru, & eoru qm' ex iure quaeftii faci unt,

turDa:nufqp ampliorelitigatoru copia,quam ubi ius Romanii receptu eft,uidc^

mus.Ipfi uero miferi,&r ueriutia deprauati homines,aut falfis patronorSj dC fan

guifugaru pollidtatiomb.ad quiduis lite petendum ille(fli,aut quoduis execran

dum facinus tegendii adi funt.Taceo leges iura^ regia,edida cin-iara,iudicata

(ummi fenatus,etia in immcfum aucfia,mutuo^ pugnantia, ciuilia iura aut fcri

pto aut fine fcripto feruari folita , quibus interim erinnybus torqueant hanc mi

fcram mor talitate , ut ad necandum hodie coficiendumcp hoc monftri no unus

Hercules,aut quxcac^maximainter mortales poteiia,prudemia, authoritascp,

fed uis fumma coeleftiscp requiri uideat . cui paucis 8C unico remedio quamuis

po pofsitfuccurri, no omnino tame Reip.fanguine, lacertos, dema etia fpiririi

depafta peftis eft neghgenda. Vt corpore perpera affecflo, 8C ea coftitutione ua

letudinis difpofito,ut coualefcere opera medicora aut no pofsit,aui egre queat,

no eft tame a medico ea negligenda opera , qua aut morbi incrementii auertat,

uita ue male affcdia diutius conferuet:etia ea remedia adhibeat,quibus morbus

in cofimilijuel affini affedu toUi pofsit , nilcp intentatu relinquat.fit em frequen

terprxterfpemedicijUtquaepharmacaminimefalubriafperabat, eainopinato

cafu fortuna,prouidentiaue faluterebus defperatis adferant.Quo in ordine eft

medicandi ars ipih corporib.ut corpora in ipfa ualetudine profJDera retineat 8C

coferuet,quantu artis beneficio confequi licet,afFe(fla reftituat,reftitutis profpi^

cizv.in eode plane eft philofophia ad Reip. coferuationem,dii airt praefentia ui-

tia profligat,aut imminentia cauet ac profpicit, aut coparatione pra^teritoru de

futuris cogitat,ut multas uitx huius depellat miferias.Ita fcribendi nuUus poteft

cfl!e fi'nis,debetue in his, non quac res in diuerlas trahant opimones , fed qu^ ad

z pr%cipua

2^^ DE ORBIS CONCORDIA

prjEcipua clemcta retrahat,ut obliuioni mortaliu penc pcrpetuaf fucairraf.rciflj
cnim coditio comuni quoda naturac morbo dC errore,quo magis a principio di
ilat,cultucpnegligit , fpote autluxuria, autibliiniquitatemore aiboru mufcum
colligcre incipit,htcp ut eo citius aut in exitia uergat, aut in aduhcrinum gcnua
degencrct.quo minus redit ad principia. Ars quidc una cfl; , cukus rebus a^tati-
buscp innouandus,nouiscp malis noux propagines coferunt, Cotingit enim ut
dii ea quac frcquentius QC mukis ante tracflata f uere, innouanf, 8C nouis morbis
noua adponutur remedia, ut longe uehemctius antiquis permoueant. Hinc a-
mici epiftola noua.aut confolationCjmagis moueri folemus,quam longe orna^
tiore 8C pridc tracftata.Conanda cnim femper eft , ut res ipfie , qua: eo longius a
principi-js abfuntquo magis fenercut,ad ipfa reducatur principia, dC difpofitio-
nem a natura nS abhorrente:ut ualetudo no potcft reftitui corporibus, nifi ipfa
primarioru elementoru crafsi corporis tcperamento apta in corpus ferecipiat,
ad quem unu fine tendit tota artis medencli utilitas. Verii ut medico no eft iem-
per propofitus fcopus ipfa fanitas,fcd quatenus artc illa cofcqui poteft:ita no cft
jd propofitu Reip.moderatori,autei qui ipfe fcrre ope cupit, omnino elimina^
re dC ueluti profcnbere omnia uitioro genera(na eftcnt homines tolIcdi,qui no
urgeri uitijs nun^ poftimt ) fed fenfim aperienda uia principib.&illis qui reru
moderantur habenas, qua tantaf uifiorij turbac etia palam ferpcnti occurrat.V t
igitur qui uellct perfuafiones iplas a uitfjs obortis purgare, non alia arte pofsit,
quam fi ncglccfiis dC in uniuerfum abrogratis uitiofis coftitutionibus illis uelutl
appendicesadnexis,quibusuitiauirtutispra?textutegunf,camuiucndinorma
qua lcgislator exhibuit,farta tccf^acp (eruare, dC in ufum reuocare fatagat Prin.-
ceps:ita iuris emendandi nulla ratio aliunde peti poteft,quam profl/gata inrcr^
prctu in cotrarias partes legcs ipfas pertrahcntiii turba,atq5 ftiperfluis abrogatis
legibus,ad pauca^eaqj acquitate coiuncf^ifsima elemcnta iufti dC afqui, ipfos iu-
ris ftudioibs reuocare. Qucmadmodu cnim philofcphia omnibus lcgib.huma
nis dedit principiu , atc^ toto in iure uarijs in locis ar quitas rciperia, ueluti eo dc
fontc promanat:ita quii uitiii aut ambiguitas ibidc irrcpfit, aliundc rcmcdiu pc
tcrenopoteft,quamundcprofluxitprincipium.Audioueromultos!dprouin
ciac fufccpifle , ut in artcm redigant ius ciuile : quorum iam partim opera pr&^
diere, partim expecfiantur . Verum omnes iurisRomani methodum fequun.-
tur . unde ficri non poteft , ut pcr omnia aequitatem ipfam fequi pofsint , quum
multa fint adtnodum in quouis iurc ciuili, quac non tantum imprcbata carteris,
fedetiamridicula:alia uero noxia funt&rperniciofa.Eamob rcmephiloib^
phiac the(auro elementa iuris colligam,ct coplcc^ar pauci&imis. Nec enim hcc
fcrmone quacrcndum duxi, dcftillicidiorum aut parictum luminum ueiurc,
quamuis dC in his uerfati fumus,&.' rcs eft utilis , fed penitus ex intima philofo.^
phia iuris difciplinam hauricndam puto. Tracllanda hic erit tota caufa uniuerfi
iurisatquelcgum ,uthocius cuius guftum afontibus tracflum dclibarcdecre-
uimus , in paruum qucndam dC anguftum locum concludatur.Irtcnim quam.*
uis officii fparfain in rcccptis legibus cognitioncm , longis & indcfelsis labori^
busconfequiquidam pofsint, tamenlonge fccliciusex ipfaphilofophiapatc^
fieripoteft,quidfit homini tributum natura,cuiusmuneris cfficicndi colen.»
dicp caufa natus fit> quac fit coniunc^io hominum , quac naturalis focietas,quac
arquitatis ,qux ncquitiac origo,quacdemumfitiurisipfius fons & fcaturigo.
Iia his priacipijs iauitati, quibus dC rcrum cognitio 6C cloquentia maior, ueluri

coi«

G V U POSTELLI LIB» III» 1^7

cotc ad fdndcndu propenOores,abfolutiora reddet, qua: nos tenues conamur»
Itaenim u£ paruis principijs ortaomnia,fennmingenio cultum acceperunt:
CicdC inftaurandafenfimlumine darius rebus afTulgente , debent reuiuifcere,
8C ad imegram reduci ualetudinem» Commune uero omnium gentium ius ex
fontibus philofophia: peti , nunquam per omnia ciuile ciuih' conuenire poteft»
Itacs dum erroribus medemur,omnium iura attingimus , quod nobis hocloco
cft propofitum.Sed altiori nunc methodo omnia funt a capite repetenda.

ESSE Q.V AE D A M ARTIVMOMNIVM ELEHEN^
Uyq^itAuipmeptisfmlequsuiidifcipliMCrtraiitGrcitl^ifoteli, C A P. II.

E{rcautinnatura,autinartepofita quacdam rerum ommum elementa,m
quibusconueniant,quibuscpadipfarum rerumpenetralia admittantur,
quotquot ufqua ubiuis gentiij funt rebus foehdter ufi,non omnibus patet,cer te
pluribus atc^ fapientibus in confeflb eft » Idcp ipfum fi quis ambigat , poteft ita
demonftrari. Artes,quas potiflimn eo uocabulo donauit andquitas , ob certam
atcB nulli (modo fit fano iudicio,aut non refracfiario) non probatam fidem fuis
clementis principijsue conftant. Nam quis adeo ftupidus, utres ipfis corpori-
bus fubftantijs ue diftincflas,etiam numeris donari difiungicp inficietur C In qui
bus elementis,numeris fcilicet, qui fe exercuerit diligetius , poflTe tradere artem
Arithmeticam>ex qua innumerac udlitates uitac humanat oriuntur, certum eft*
Nam quumprajcipuaaequitatisratio inter homines,ex arithmetica xqualitate
perpendatur , nil quicquam fine ratione numerorum poteft tradi. quam ratio>-
nem longe diligenrius atcj certius tradet,quiin elementis fuerituerfatus,quam
qui naturali dihgentia tantu atcp ufu uulgari cocepit » Rationes fonorum ,quas
abindagado Muficagracci uocauere, ex Arithmeticis elementis natae funt,iun
^a fonorum comparatione.Habet fua principia Geometria, aut cuiufcffcj; ma
teriajmenfor, ex quorummutua compofitioncatcphabitudine elicitquicquid
ueri eft in rerum continuarum atcp folidara mcnlura. Coeli amplitudinem arc^
temporis dimenfionem,uarietatescp tempcftatum dC dicrum, elementorum co
gnitorum dC diligenter contemplatorum beneficio , adfequitur Aftronomus»
Admittit necefl"ari6)nifi rationem in fe eflTe neget,naturx totius admirator,que
Philofophum uocant grajci,quacdam omnibus dC per fe nota principia,quc ad-
miflaprascipuam obfcuritatis naturai partem, in rationem poflfe cadere dcmon
ftrant.Hinc philofophia quum abfoluta eft,nullius fere artis ignara prodift. Lo
giconecefle eftfateri,nominarebus S^acflionibus inomnibus linguis indita,
aSirmationem dC negationcm,ad hgc acflionum qualitatem,que <rvyHSi6Hyo§HUict
vat nuncupantrquibus una compofitis,confurgit ars multo certiflima, rationicp
coniuncflifljma Asj/wi. A philofopho, qui diligenter ucrborum SC rerum cogni
tionem tradiderit,capit medicus, quibus conferuandx 8C reftituendac humanis
corporibus ualetudinis bonac artem 8C tradat 8C exerceat, Quod unum,quum
in toto difciplinarum orbc,quam tyKVK^sTmK/^&ew uocant , patcat , ccrtum eft dC
Iuri{prudentiam,qug cft ueluti totius philofophig ff^ctyitctTtKH^ctizm habere fiia
omnibus hominibus iam ratione humana excultis probata prindpia, a quibus
luris fontes defcendere certum eft : in quibus fequendis dC tradcndis quamuis
multi in omnibus fere gentibus fapientes infudarint, tamen omncs ftatim ex fa
pientibus (unumPlatonemin imaginaria fua politcia excipio) facftifuntpru^
4emes;fefecp reip.in qua egere manciparunt atcp accommodarunt. Sunt enim

z z in

tgS DE ORBIS CONCORDIA

in Ongulis rcbufpub. ccrtac occafiones atcp rcs,rci,loco,pcrfonae,tciTiporl , rocri
buscn accommodatx,quarum caufa a naturali, omnibusqp cruditis populis par
tim probato iurc reccdere no raro prudcntcs foIent.Eocp fadum eft, ut ius Ro
nianorum quamuis acquitatis pIcn5,GalIis, Gcrmanis, Athcnienfibus aut Cat
thaginenfibus, aut quibuslibet alijs politijs nunquam per omnia conucniat. Ta
mcn circ aliquid certum eft,quod primum omncs gentes probent:etiam quarii
nec literx,nec nomina.necmorcs nobis innotucre olim. Nam conftituendi iu
ris eft fumma illa ratio quac faf culis omnibus ante nata eft,quam fcripta lex ulla,
aut ciuitas omnino coftituta. Noftra enim tempeftatc apertus altcr orbis, uafti^
tas Africacatcp Afiarcognita,monumentalitcrarn&rnoftrarum & Graecorum
dC Barbarorum nc fcxtac quidem orbis partis memoriam ad amuITim adhuc c6
plexa monftrant. Attamen populi illi quia fupcrftites fuerc ( fi tamcn crudit io^
nem a prudennbus fapicntibus'ue recepcre, aut olim acceptam non perdidcre:
nam&interillosfuntquiritu bclluarum gregatim , nec ccrto locouiuunt)in
quacdam iuris elemcnta cofenfifle,quibus uel mutuam propulfarentiniuriam,
certum cft:aIioqui fibi mutuo cxitio fuiftent.Quotquot cnim ciuitates aut qug-
uis certa loca ab hominibus habitata diutius duraucre, iuris beneficio id cas fe.-
ciire,ncmo ire inficias poteft.Conabor crgOjquamuis id arduum cft,partim ex
philofophia,partim cx gcntium hiftorrjs eaprincipia tradcrcatcpcomplccfli,
quac nulla gens,aut qug diutius coaluerit, aut olim rationem prudentig audiet,
nonuehemcnterprobaucrit,fit'ueprobatura .Meucromaximeaccommoda-
bo aut iuri Romano, aut Gallico , ubi tale fuerit,quali uti omnibus totius orbis
hominibus expediat , atcp ab affecflibus longifiHme reccdat . E6 autcm tendit is
nofter labor,ut qui diligentcr elementa ipfa cognofcerc atcp pcrpcndcrc uolue^
rit, id hic poftjt , diligcntercp faciat , antequam ingcntem omnium opinionum
accruii.qui crefcentibus rebufpub.durantibusq? crcfcerc foIct,pcnitius introfpi
ciat.Illi enim cotinget,quodbcnelegendiperitisaccidit: utquicquidfueritfcri
ptum fub eo genere charac^crum,quod diligeter cognoucrint , ftatim habcant
in promptu,atc5 lcgere poftint . Ita cnim qui hoc fccerit , iam crit confcquutus:
quamuisutnecuerba diuerfginftitutionis>itanecmores autciuilia iuracapiatt
habcat tamcn apcrtas fores,atci? longe elementorum ipforum ignaro fit ad rcm
paratior.adhibitis cnim 8C ucrbis & rebus,ftatim fcnfa conficict,atcp arquum 8C
bonum in quauis caufa iudicabit. Qua in rephilofophos illos , qui ubiuis gen^
tiumpcregrinarctur,plurimijuaIuifle,profccifl^ecp,atcpubiuisinmagnaadmi^
ratione dC ufu habitosfuifleconftat: quodfupremaliterarum mcmoria illisre^
bufpub.dcderintlegesjuiuendicp praefcripta. At fi quis obrjciat^nos habcre iam
diligentius traditaclementa«^ris in inftitutionibus impcratorijs Romanoru:
id quidem non negabo,ctiam diligcntius quam poflim ipfe tradere,iuris ciuilis
Romani clementa cfl!e tradita. Vcrum lus Romanu tantum id cft, in quo mul.-
ta admodum ad reipub.illius ufum accomodata , atcp opinionibus idco iuncfJa
uidcntur,nec in ullam aliamrationem quam eius reip.caderepoftc. Atquaco^
mnibus conueniant,traditurus fum.Imitari porro Philofophorii primos,eoscp
quinunquamquicquamfincmcthodotradcrefuntfoliti.uifijmeft.Quidenim
iuuarct uel ea quac cflcnt pcr fc numeris omnibus abfoluta, tradere,nifi foelicita
te fumma artcm,qua complec^i &: mcntc fcruari pofl^nt,obferues,tradascpf At
quia ncc religione , ncc ratione , quicquam tcrnario numero communius , aut
aptius adrerumcognitionem fe offert^ftatui illius cxcmplar,quoties rerum

patietur

G y L* P O S T E L LI L I B, 1 1 U %^p

pndctar conditiojubiquc temaria diuifione , poftquam rem efle conftiterit, fe^

qui»Videmusenim,ut a fummo incipiam rerum omniumgradu,uimorbis

fummi,medijj infimi , unum eundemque cffedum in his inferioribus efficere:

Deumfcilicct , caufam ueprimam, uari|s coelorum motibus planeris^ confti'

tuifle,ut eorum apparenti opera quicquid in terra mari ue naturaliter difpofita

na{citur,nafcerctur. Vis eft occulta in caufa prima, mamfeftain fecuda : partim

latens^parrim manifefta.in terua»Omnes difdplinac ftjnt in phyfico , ethico,lo^

gico:contemplantur,Ioquuntur)agunt.Resomnesconftantprincipio,medio,

tine:incremento, confiftenua,deaemento : materia, forma, copofito . Corpo^

rea,logOjlato,profundo.Tempus,prxterito,prefenti,futuro.Adionesomnes,

agente, patientCjacfiionejUtrouisparticipate. Arufex fit, natura, docfirina> ufu:

ca ingenium , haec fciemiam , is frudlum adfert . Sol corpore, radio, ui, lumi-

nofus eft.In fumma,fcre nihil eft,quod ipfa facrofanda trinitas no attingat. un-

de a philofophis 8C prudentioribus religionibus in facraru rerum fymbolo fem

per habitus eft ille numerus, ut naturai pater, aut maxime confenticns uel adne

xus,aut ut cum Graecis dicam 5M«3^«5.Primum uero origo rerii dC confiftcntia,

quam alxj fubftantiam uocant,fitnec' ne,tradetur:demum diuifio, quotuplex fit

indicabit : dcfinitione, quid quale ue fit aperietur:demij in qucm ufum res funt

coparatar,patebit.Poftrem6 quomodo res agant , pauantur ue , qua ue ratione

c5ponentur,declarabc.3B )«^ 071, ut partim cii Ariftotele ueritaus philofopho di

_cam,K9« ro (Ai oti ?ij>m5B(/ f»7HT4ot/.Primum quid, fecudo quamobre,eft quxrendu.

At quij mihi nemo uideatur poffe bene definire, unde reru innotefcit fubftatia,

nifi quotuplex fit id de quo propofitus eft fcrmo, noucrit : diuifione & effed^a

, ctia tradere, rudioru caufa, uifum eft. quauis qui r> J)o7i, id eft cauias noucrit, dC

primarias 8c finales,cognofcat etia diuifione. Libris uero fine capitib. ini^ lon-

,gumprotcnfisdi{ceptationib.moreuiroriiinphiIofbphiapn'ncip3,tradcrehac

,arte ftuduiflem , nifi elementoru 8C artis capitib.certis tracSari folitae rationibus

_ addudus effem,ut crebris diftincfiis^ argumetis res ipfas proponerc. N a fi Py^

thagorici authores totius in utratp Grxcia philofbphix celeberrimi: nolebant li

-bros,utledorum dC auditorum mcraoriac confuleretur, excedere trcs cubos fx

narij numeri, qui ii\ fe uniuerfi' rationem comprachendit:merit6 hoc noftro ar^

gumento eft mihi curandum , ne unum caput fit ctiam prolixiori longitudinc,

nontamPythagoricidogmatis caufa, quod tamen uel ob fblam authoritatemi

hi carere ratione no uidetur,quam tit dehcatis noftri fgculi Iccfioribus auditori^

bus ue fatisfacerem. In hac cnim tanta authorum 8C fcripturientium turba,iudi

dorumcp tam inconftanti alea, quac neccffari6 cft fubeunda, nil fere non proli^

xifsimum,nifiiam antiquitatc probatum uideas,quod palato multorum fatisfa^

^.ciat. Vfqueadeo iudicare de fuo facculo prodiue eft , antiquacg potius incpta ea

antiquitatis ratione probare , quam neotericis ulla in re aflentiri. Qua in re illi

mihi uidentur de natura male meriti,qui illam in prima illa fajcula ita fuas uires

contuliffe contendunt, utpofteritatinouerca, antiquitatimater uideatur.Qui

totos libros percurrere nolucrit, ille faltem caput unimi aut alterii probandi aut

improbandi caufa deguftarc,ueIprimoribus labris potcrit, atc^ de eo quod atti^

git fentcntiam ferre : quam certe probare cum illo nunquam grauabor , modo

pcrfpccflo toto opcrc.non ex animi morbo,fed ex cadoreiudicabit, Hocenim

laborepotiusaliosadmaiora ineodemargumentotracfianda excitatos , quam

. poftmederelicflos cupio,Quienimpofteritatiftudet,utiIitatis, noitem glori^,

z 5 niri

'■ly^ bE ORBIS CONCORDIA

nifi iiltro fcqiiatur, rationcm fcqui dcbct. Nil itacp , ut Crafti ucrbfs apud Cicc^
Toncm utar,dicam recoditum, nilnlagnorum uirorum docfiiorum ue expedta
tionc dignumjnil aut inauditum prudentibus, aut nouum. N am elcmcnta quac
nunc tracflare dccrcui , funt ucl actatc ucl cruditionc iuucnibus propofita , hisif
qui ad palum exerccntur , nondum uero in acic aut palxftra uirtutis praemium
pofcunt.Opus eft cnim, paruis principrjs uiam ad maiora fterni. Crcbro nancp
cx minima occafionc,res maximae emerfcre. Quis iudicet urrum noftcr labor,
quum Reipub . iuuandx gratia a nobis inftitutus fit, incitabit olim in dicendo
principes uiros,qui abfblutius id tradant quod fumus conatirMihi ccrte author
fuii Ciccro,uir extra alcam iudiciorum fere pofitus,qui id argumcnti pollicitus
cfttmorteucro pr^-uentus,autno potuit,aut (quod fortafte, utprudcntioresma
gnacp authoritate donatos uiros par eft) coa<flus fuiftet multa adgratia(ut ccrtc
crebro fecit) aut ad fug Rcip.ufum fcribere,quae naturali iuri parii ccnfcntanea
fuiflentjpraeftare noluit.Hgc ucro funt illius ucrba: Si cnim, inquit fub nominc
Sc5uol^,autmihifacereIicueritquodiamdiucogito,autaliusqui(piam3autmc
impedito occuparit, aut mortuo cffecerit , ut prima ius ciuile in gcnera digerat,
quae pcrpauca funt, deinde eorum gcncru quafi quacda membra difpartiat,tum
propria cuiufc^ uim dcHnitionc declaret, perfec^a artc iuris ciuilis habcbius.ma
gis magna atc^ ubcre,quam dtfficilc dC obfcura. Atcp interea tamcn du hec qux
difpcrla funt,cogunf,uel pafsim licct carpcnte dC colligcntc undiq^ rcpleri ifta iu
ris ciuilis fcicntia. Et paulo p6ft:Omnia cnim funt pofita ante oculos, collocara
in ufu quotidiano,in cogreisione hominij atcp in foro, necp ita multis literis aut
uoIuminib.magniscontincntur.Eadem enim fi.mtelataprimu a plurib.deindc
paucis uerbis comutatis etia ab tjfdcm fcriptorib.fcripta funt farpius. Hacf^enus
Cic.IIIe mihi animos fecit audendi , poft^ 5«^ Pandecflaru fcnfum utcucp coepiC-
fem,trescpRefpub.noftramemoriafaciIe principes diligentiusprcefcns intro^
(pexiflcm,Gallica,Turchica,Vencta:religionc etiam multaru gentium pcrpcn
diflcm:ad hcc antiquorii omniu,quotquot ritus,mcmcriacp noftris aut Grf ds,
aui ctia Barbaris cft tradita,Refpuhlicas, rcftitutac]^ ad populum in ofllcio reti-
nendum diligentius diipiccrc uolui , quod quis in mcis Magiftratib.Aihcnfcn
lium facile uidcat.No neglexi prxterea Ariftotelis, Platonis,Xenophontis in^
ftitutionespoIiticas:quibus omnibus,fi quid eritfcriptum attentius, uclo oban
tiquitate dC authoritate,acceptu ferrc. quauis dC noftra cxcogitatione, &rcultu,
qugda no dctcriorafac^a efle,aufim afl^rerc:qucd gquuslecf^or, antiquitatis 8C
cxperientiacrern peritus,n6 ncgabit, modo rcs ipfas potfus quam ucrba fedlcf»

VNDEIVSINTERHOMINESPROFLVXERIT. CAP. III.

aVum fuaptc natura homines folf animantium cmniu,fui dC fn fe a pro^
uidentia rationis ab initio infitae obliti , ubi primum cogrcdi cocpiflcnl,
a naturac legc dcflecftcrcnt, atc]p in fuum genus fajuircnt, longc quam ipfa fudi^
cfo atc^ratiocinationc deftituta animatia crudcIius:Primu quidc uircs maiorcs
cuiufda cxperti,5:fibf fnflic^apoena,etmafores fmpetcntfs ufres uerftf,n6 pau
cf ab eo dc quo pcrfculum fcccrant abftfncbant : ucrum caetcrfs quorum ufrcs
no pertfmcfccbant,nihilominus cflcmolcfti pcrgcbant,genuscp labefac^abant,
animal fllud maxfmc memoria pracditum, rationiscp quum admonetin- ca-
pax:ad haecfxpius non fincdifcrfmfne mutua fcntfcns,perofusq5 fncommoda.
corum quf fnter caeteros fuerc magfs acutoingcnfo rauonfbus addudum, pa^

ruft

G V U P O S T E L L i L T B^ M I. 47*

rait qufdem, attp ab ea iniiiria qux in propriae (peciei ruinam difpcndiumque,
uel ferarum proprio generi parcentium atcp una eius coferuandi caufa coeun-
tium exemplo,abftinuitquidem ad aliquod tempus. Verum quum fit homo ut
anaturaterumomniumegenus editus, ita ob neceflitatem pcrpetuoautcomi
tem auttimendam totus cofutus calliditate , uerfutia,fraude & doIis(eius enim
ingenium uel ab incunabulis in malum propenilim eft ) & periculi SC utilitatis
oblitus,pariter dC admonitionis , redibat ftatim ad ingenium , Ante nata enim
iura,prima atq? unica poffidendi, atc^ ob neceflitatis timorem con/eruandi ra^
tio,in occupatione fuit. Pari enim erant ad res ipfas iure.iimili omnes neccflita
te,undc dC neceflitas 5^ libido dC uindida faeuitiam augebat, atc^ cum xtate ae
fcebat iniuria.Quod quum miferati prudentes homines uiderent,no monitio-
nibus atcp exemplis,quae ftatim uanefcerent,tantum huic morbo mcdeii uolue
re,fed quodam uinculo , quo fe omnes facile capi finercnt , eos cfle cocrcendos
cenfuerut.Ipfaenimxquitasfacileuelteniue!oquentiapotuit(uaderiillis,quos
natura eadem corpore fimilcs,membris correfpondentcs,ufu illorumnon difll
miles , neceflitate pares atcp ueluti fratres edidilTet. Suadebat aliorum animan-
tium coitio naturac]^, fuo gcneri,nifi libidinis aut egeftatis caufajparcens^quo--
ad fieripotefttconferuandi uero ufqueadeo ftudioia,ut non pauca uocibus ue^
luti claifico in fui tutclam aliorumc^ exilium incitarentur.Mutua incommoda:
faepius recepta^aflTiduus timor, fui fuorum gcnerisc^ charitas, omnium fimilitu
do,etiam ratiocinatione deftirutorum exemplum,tacile in quandam lcgcm iu^
rare non tantum fuafit,fed cocgittcotra quam fi quis fecerit, aut a caetcris omni
bus,aut ab eo cui per ccteros licet,illum coerceri,atcp ea pccna aut aequali aflBci,
quaq^ alterum impetere efll't aufus.Prima itacp lcgis poiitio hxc fuit:Qiix quis
in ahum contra naturae bonum commiferit,itidem ipfe perferre cogatur . Non
cnim homo tantum eft corporei boni appetendi a natura peritus, fed cadem pc
ritia omnia aiumantium gcnera cenienda funt . Hocprimum elementum par-
tim a natura, parti.m a prudentia humana pofitum , prirnG dcditpofl^fiionibus
locum.primam inter horii/nes fecuritarem dC tranquillitatcm Hoc prim um coi
tionis 6c confoederationis humanx principium. Verum quum adhuc femi^
feri homines,inculto ingenio,maxima fcrocirate,ncccflitatc perpetua,inuiden
tia rerum neceflariarum fingulari,adde ad inferendam iniuriam procliues , le^
gis in ratione pofitac obliti circnt,redibant ftatim ad ingcnium, nifi corum libi-
dini quos impetebant obfequerentur,furtis,praedis , cxdibus debacchabantur,
unde nafcentibus 5C crefcentibus uitiis noua remedia inftitucnda fuere. Vt er^
go leges pofitx nec ignorationc periclitarentur , aut ociof^ eflent , aut uafritie
quorundam diflimularentur,in litcras nuper inuentis humanis ut cgtera exco-
gitatas,traducere uifum eft.quum dico omnia fenfim ab homine excogitata,id
tam certu dC omnibus probatum aedOjUt non fit opus confirmandi gratia mul
taadferre.Suprema literarum memoria, ( fine qua non cognofcitur, fucrint rcs
.geftac,annonfueiint) omniafuntrepetenda.Scrobes,arborum tegmina, tugii
ria arborum ramis confecT^a^fuere etiam maximorum aediHciorum rudimenta*
Cultuafliduo agreftiaman(iiefa(fta,glansaluJt agricolas primos • Paftoribus,
pracdonibus,agricolis,natifacn'ueciucs,magiftratus,principes,iudices, cxinfi
mo ad fummum omnia produifia : qux ufqueadeo quofdam in fummorcrum
faftigio pofitos no puduit fatcri , ut ea argum enta etiam diutius apud fe fcruare
inhonorcjpopuhprxftantiflimipofuerint, Culmptecfiam domu fcnatoiiam,
V z 4 etiam

^72 DE OR6IS COHCORDIA

ctiam m multos annos in Areopago conferuatam uoluit fandiffimus fenatus
Areopagitarum,ut fuae originis meminiffet ea ciuitas, Idem a Romanis de Ro
rtiuli domoj etiam culmo tecfiaj eo confilio cft facfium, ca enim multis annis me
inoriae caufa feruata eft.Quid Saturni tempora,atq; aurea actas , auri ignara , a<
!iud indicare uoluitcExcogitatas etiam & hnguas dC chara<flercs , cxceptis h«^
braicisjfimihratione probes : quauis ea res eft aliter quibufdam perfuafa.Dum
cnim tilius patrem auditjUicinus uicinum, domefticuscp domefticum , memp-
ria pracditi exprimere coeperunt quod audierunt,incp uftim conuerfationis ro
ferre.Inde etiam fignis naturalibus pingere animi fenfa naturales literas com-
mena ccepere.Inde Hieroglyphicx Aegyptiorum Indorumcp occiduorum li-
terae.PauIo adultior orbis,utmultas quat periere,ita QC quae ad nos uicK duraue-
re excogitauitjfecundum oris QC linguac partesjdiducfiiones,femiperfec^os cha
ra(5leresjPhoenicum,ChaIdforum,Arabum,Indorum,Affricanorum. Nullas
cnim uocales prolauones excogitauerat.Gr^ci a Phcenicibus accipicntes,locu
pletauere ordine,formis,uocahbus,declinau'onibuscp, a quibus Latini defum-
pfere multis poftea feculis.lta a paruis initfjs progredi ad magna cceptum.Ha-
rum ergo literarum beneficio potiflimum,memoria (kcuIorum,fapientum fea
tentiac,Iuris principia tradi 8C feruari coepta . Hinc aucfla maiorum opibus po-
fteritas,hinc excultac artes. Viflim ergo eft (apientibus ( ut eo unde fum digreC'
fus,redeam) illis quibus noftram aut foelidtatem , aut ingenij &C Reipub . adole
fcentiam at(^ cultum durationemcp debemus , ea praccepta quibus humanus fu
ror mitigarifoletjin literas trasferre,ut QC memoriac benefi'cio,&: literarum mo^
numento (eruarentur,incp eum locum reponerentur qui eflet faaofancftus, un
de a iudicibus aut quantacuncp alia authoritate donatis defumi pofl!ent, atcp ue
!uti uiuentes tam ad improborfi facinora copefcenda, quam adlitcs terminao'
das traduci. Nam QC fruftra pofitx fuifl[ent,nifi 8C feruarcntur dihgenter, uigen
tec^magiftratuillarumuindice&rafltrtore^uelutimorbo pharmacum adplica
rentur.Laus inde 8C pracmia quacda uiris bonis,fuppIia'a atcp uitupcria impro»
bis promiflajillatac^. At hacc in ueutum fcmper nitens mortalitas,quu maxima
femper improborum turba fcateat, uiderentcpimprobi fibi per eos quifumma
in cocrcendis fceleribus authoritate effent^non licere tuto iniuriam inferrc cui-
quamjinfurgebant quidem in eos ne quando coercerentur: non raro ultro im-
petebantjUt in loca eorum irrepere poflfent.alii uero magis uerfuti , palam qui*
dem timorepcenaenil committebant,clam autem multa dC dirafacinora perpc<
trare fblebant: etiam huic morbo medendum fuit . quumcp nec tantum uiribus
ualerent quirerum fummj pracfecfii erant(utpotc tenuesjatcp fatellitibus adhuc
deftituti) ut propulfare ab illis iUatas iniurias pofllcnt , aut ex cacteris populari-
bus fatellitium facile in fumma rerum tenuitate comparare,occultas uero homi
num cogitationeSjfraudes , facinora fibi occulta cognofcerent , maiori quidcm
quam humano remedio opus eflc arbitrati funt . Quum uero hominem infoli-
tarum rerum admirationc facile capi, no acgrc in probabilem dC ueram fenten
tiam trahi,qui non raro falfis fidem adhibeat:a gratia autc rcferenda , cuius ima
ginem 8C in canibus 8C in multis cicuratis animantibus uideret,non omnino a-
henum eflt,pcrfJ3ecf?um eflet:numen efl^e aliquod fupra rerum uifibilium natu
ram,cuius obliuio iampridem homincs coeperat, cui accepto ferenda hxc tam
ampla tamcp uaria beneficia, quac nec temerc necp a feipfis orta eflcnt,fuafer5t:
Deum qui cundla uidkt auditcB,etiam latenti^ 8C obfcura, qui uniuerfi coditor

cft.

<J'VrU P 0 ST E LLI L I B» I M» 27J

«fl,abiuis gentium aeditus,efle ubicp prxfentem, poenascp de omnibus impro
bis dC facinorofis fumpturumec fibi improbos dC imperata facere detredantes,
id lucro debere putare futurum, quod ftatim non fumat poenas : elle aliam ani>
morum poft hajc faccula uitam , in quam dC fupplictj 8C praemrj uires exerceac,
Ea res dC bonos , qui etiam nullis cgent legibus , 8C non paucos rudiores faciic
in oflScio retinuit. At improbitatem nullis unquam legibus fine ui coerccri fo^
litam^oportuit fatel!itio,aut iudicum, aut rcgum, aut ducum ( quas res olim ea>
dem fuit ) retineri , Verum quomodo hacc poteftas compararetur, fuo loco di-.
cetur, Necefsitasergorerumomniumprimaria origo,duos iuris fontcspro>
duxit.Primus ex necefsitate naturae atque fapientia ortus eft, rationecp atcp re>
do hominum iudicio comparatus , comprobatuscp : cuius fcaturigines, ueluti
elcmenta , in naturac inferioris conxemplatione ftatim fenfibus obieda, pofita
funt,ut poCsit uel modica fuafione ea ratio animis hominum a naturainfita
reddi : ajquitate fcih'cet,cuius percipiendar uiuiradices uidetur omnium ani-
mis Deus admifcuifle . Fons alter,ex religioneDeioB in Republica probati,
quum uerus ignoratur , admiratione , timore uel amore proficifcitur : quo aut
occulta in lucem,dumhomines facramentis ada<flidefefatentur,prodeunt:
auterrantibusincutitur timor boni eius amittendi, quo illius utantur bcncfi'^
.cio:aut etiam foelicitatis perdendac, quae uel promitti , uel dari a numine credi^
tur.Timor etiam,ne deftituamur aut pracfenti aut futura poft mortem foelicita-'
rte,non raro terret. Quum de religionibus loquor, de illis tantum intel!igo,quac
iam exoleuere , aut falfx creduntur a noftris : non de noftra Chriftiana,quae ut
..ipie Chriftus afleruit, non periclitabitur.Eft autem ius human5,utdefinitione
.<larius pateat,xqui atque iniqui fecundum acqualitatem arithmeticatwfeu gea
jnetricam cognitio,atque fecundum merita iuracp recepta unicuique diftribii>
tio atque addiclio , confcruatiocp . Aequalitatem arithmeticam uoco, ex Ari>
ftotelis fententia ) quum afftimatione pecunix,aut cuiufdam rei quae fitpecu-
jniacloco, resipfaeperpenduntur, atqueaddicuntur: Geometricam,quum pro
-re folida rem folidam,aut gratiam, aut quiduis aliud confidcramus atque addi-
fimus.Namfruftraiudicaueris, nifi addixeris.Ius uerodiuinum cft, afquitatis
cuilibet feruandae pofitio , iHic demum incipiens ubi iurishumaniuircsdefi'-
iciunt:cuius obferuatio timore>uel amore, aut fummi Dei , aut deorum in Re*
|)ublica receptorum,fieri folita eft»

DE RATIONIBVS ET FINIBVS OMNIVM
ferfMJiomm. C A P. I I I 1.

ANtequam autem de iure humanis fenfibus probato , atquc in rationeirt
cadente dico,quia fine Dei deorumiie timoreS^religionenulluspo>'
tuitdiutius nifi uiolenter in officio retineri:praeterea quumDeus atquecoe>
leftiaomniafint&homine priora 8C digniora, deomnium gentium reh'gio>
nibus, ab origine difceptare uifum eft. illae enim aut ante imperia, autcum
potentia , aut ad illam firmandam , aut etiam per fe fine ulla authoritatis cura
iiint introducflae . Non rard libidinis mortalium gratiatantum eftexcogitata
religio, ad diuturniorem hominum memoriam. Eft uero finis religionis,
aut in foelicitate popularium ea utentium , aut in utilitate inftituentis j
aut in utrpque; aut in mcmoria ci^iufdam diutius conferuanda, qui dcos

ftaiint

274 ^^ ORBIS CONCORDfA

ftatim poft fflortcm adirc , atcp in ccelum aquilarum more euolarc crcditur.De
caufa primaria hic dicendum uidetur, quodprimum in animum irrepat, atque
occafio praccipua rerum inftituendarum fit.Quum enim quicquam a pruden^
tibus prajcipue agitur, cuiufdam nece(sitatis,uoluptatis, utilitatis,fozlicitatis aut
opinionis gratia id fieri conftat»Primac mortalium religiones dcperdita Dci co
gnitione utilitatis tantum erg6,ut quai necelsitatem fequerentur,inftitutac func
quidem,S^ ab hominibus probatac uidentur.Sequebantur cnim maximc, quae
(untfecundunaturam.Etenimquum homoattp cactera animantia naturalitcr
cxpetat quac ad fui coferuationem,fugiant quac ad corruptioncm faciunt,&: ti^
mor &C cupiditas omnibus ineft:cupido quidem bonorg,formido aute malorii,
quac ali^ expetenda 8C fligienda dixerc, Colenda ita^ , ut uero eft fimile,prima
caufa (Dcus fummus fcilicct) ad cuius cognitionem caligant ocuh, mens laba^
fcit, cft oblata: ut quac & cfl!e, dC uitam» 8C fenfum , 8C omnia ncceflraria uitac htt-
manac fuppeditaret tam abundc : mala, 8C rcrum priuationem , malis 8C negli-'
gentibus cultoribus 8C (ui ignoranobus immitterct . 8C ut facra durare diutius
poflentjfacrificijs, ac fi numen illis caperetur , illa uoluere firmatatut inde icili»
cet qui relponfis, expiationibus, facrifici]s,atquc (ut uno ucrbo) conferuandae
perfuafioni praceflfent,pofl[ent uiucre , Timor ucro ille, aut cupido , quum ma^
ximc fit fccundum naturam , utiliter fubnuminis potcftateretinuitpopulos»
Hic finis fuit uttlifsimus , 8C primus , &^maxime (ecundum necefsitatem natu-
ralem.Eft hic reuera fcopus,&:prima ratio non tantum prifcarum» fed 8C adul«
cioris orbis(nondum tamen opinionc dcprauati)rcligionum,hominemia
officio retincri timorc mali , aut amore boni : quod ipfum utrunquc bcncficjo
numinis diuinitus in religionerccepti , dari atque immitti creditur. Hebrsiicii
diuinitus Mofi rcuelata , innumcrisque miraculis confirmata , fatis habuit prt-
mum , rerfi copiam longacuamcp uitam cuteftificationc miraculorum diuino-
rum,popuIisquipereaelementa erant ad maiorcm rerum perfe(!^ioncm pcr^
uenturi, polliceri.Rcrumenimquac ad huiusuitatmuniafaciunt,(cnfufacilc
omnes capimur. Perpetuo ergo pracfentcm cfCe Deum , qui fuos dotaret cultcv
rcs magnis pracmijs , infortun ijs maximis impios 8C ncquam ulcifccrctur , plu^
rimis fignis demonftratum illis eft.Verumutfummaeftrcrumomniumin^
conftantia , hominumcp pro uoto rcbus fecundis utentium procliuis ad omnia
uitia natura,fuacpauIop6ft perfuafionisoblitiludaci, fcdari diuerfas rcligicv
ncs coeperc. Prophetac indc , gcnus hominum diuinitus inlpiratum , non tan^
tum foelicitatis temporariac cupiditatc, auttimorcmalorum,quac maxima,per
bella 8C captiuitates inftabant,fed 8C actcrnifupplicij, uel praemij, quod in actcr^
nos animos cxercerct Deus , rchgionis rcceptac praccepta omnia feruari dc-
berc adfirmarunt : infera loca impios manere, lucida 8C amocnitatis plena reli^
giofos . Quum autem Gracci , qui intcr peregrinandum ab Indis, Perfis,Syris,
Aegyptiiscp hauferant,hos in oflicio populos retinendimodos, atquc maxime
camdeinferis 8C campis Elifijs pcrfuafionemprobarcnt^&rcoelum&infcros
& orbem ufque ade6 fabulis ( quibus religionem tcdam uolebant) replcucrc,
adc6 abfurdisatquea fenfu abhorrcntibus incptijs fua garrulitatc auxcrc, ut
deorum timor euanuerit>infcri 8C Elifr) campi r/dcri etiam a plebetjs coepe^
rint. Hinc labefacflationis orbis fons> hinc ruinac, non tantinn quac falubria
crant infccifle^fed etiam infalubria orbi iniecifl^e. Non fuit difsimilisprifca
Romanorum religio,ut quam indehauferanr Aegyptij,quumwiderentiftas

lpC8

■L GVL. POSTELLI LIB. III* i^^f

l^^cs camporuni Elifiorum 5C inferorum timores e(Te ludibrio , nec pofle am^
plius animos m jkitudinis illis retineri religionibus (confenuerant enim,ut o>
jnnia) conflituerunt quandam pa:nam,quac A^rummos dC imos terrere polTer,
Ex auita enim reiigione quum elTet illis fumma fuorum fepeliendorum,aut (ut
ineliusdicam)condiendorum obfcruatio , efletcp probrofum admodum loti
gcntilitati infepultum habuilTe parcntem, conftitutum eft unumquemcp ftatim
a morte ( praeter principem ) accufari a quouis poflTe , atqj a iudicc , Ci accufator
\ elTet prokmdo, condemnari , utinfepultus remaneret , quoad a parentibus eC»
• fet fatisfa clum . alioqui infepultus manebat , perpetuum gencri dedecus . Haec
! excogitatio ut non coercebat tenuiores , dC eos a quibus quiuis fine accufandi
timore licebat ius fuum confequi: ita erat magnatibus , dC his qui tyrannide fo^
lent tenuiores opprimere,formidabiIis.Melior enim eft canis uiuens, ut ait Sa^
■ , pienSjIeonemortuo.NamutpIebeijfaciIeretinenturinofficioIegibus,autrc^
I ligionibus : ita qui gloria dC opinionibus ducuntur, adcp idafpirare conten^
d untjUt fibi 8C fuis gloriofam nominis r ecordationem relinquant , id in primis
uercntur, ne uilam infamiai notam etiam multis poftea feculis fubeant: quam^
uis quicquid eft iniuriarum popularium.fere foli ipfi committant,ni cocrcean»
tur . Finis itaque huius religionis fuit , infamix timor . Cogebant ideo paren-
tcs & agnatos dC affines , fi ad fe pertinerent > Icgum praefcripto uiuerc , ne poft
mortem illorum nomine aut fatisfacere , aut ignominia tangi contingerct . At
prasclara illa excogitatioparumfirmafuit. Nijcbatin-enim luperftitiofa & rf^
dicula corporis demortui fepuitura,& cuftodia,qux ftatim explofa eft: qua de^
ieclajtimor ille concidit . hinc fabula inferorum a Grajcis excogitata , infepul-
torum corporum umbras non pofte a Charonte tranfmitti, Quamuis primo 8C
fecundo libro dereligione uera &:falfa didum eft,tamen paucis hicnoftr^ fum
ma eft repetenda,comparationis gratia»

Vna ChriftireIigio,prxterquam quodlegum omniumrationenitcn'ium,
quac fatis habent ita hominem in officio retinerc,ut non noceat,apices compre
hendit , etiam fummi Dei excmplo , qui in omnr-; ( etiam ingratos SC perditos
homines)eft tamenfummopere beneficus,nos beneficijs utprofequamur non
tantum amicos,fed inimicos,atcp ut illis iniurias condoncmus,fuadet, iubctCK:
idcp aeternac noftrx perditionis timore , aut foelicitatis perpetuae cupiditat c:auf,
quod eft pr^eftantiffimum , Dei folo exemplo, uirtutis^ amorc fadum cupit:
quo quid ad naturac conferuationem maius excogitari poffit , dari non poteft
At obftreput huic praefcripto athei , furoris opmioniscp plelii homincs.aiuntcp
non poiTe prxftari a quoquam, fruftraque ideo poni,atquepro legeftatui,
Videamus primum, fi qui iemel malus , femper fit malus : dC fi in te unum , auc
alterum , an item in alium committat : dC fi qui femel errauerit , fit femper poc-
na dignus . hcc fi uerum eft , quum omnium gentium confenfu nullus morta-
lium non peccet,idcp frequentiftime,omnes necabit Iupiter,fibiq3 fofius fui ha.-
bebitimperium.eftetfane diuina prouidemia autiniqua, qux hominemfta>-
tim expofuiftet omnium rerum neceffitati, ex qua peccandi occafio in opinio.-
nem ufq? profluxit , pro fingulis uero delicf^is ftatim ulcifceretur:aut ftulta, qux
hominem ad praefentem carnificinam edidiftet , dum^ imperare uult , quibus
imperaret,e medio tolleret.ltaque fapienter improbos tolerat, ut ad frugem re-
deant,fapicntiuscjuamfiftatimnecaret. Non fecus atqueiuuentutisclcfcrue-'
fcenua uitia/aciliiis perferum leges , quoad aetate maturiore refipifcant , Si er-

go

j-^tf DE ORBIS CONCORDIA

co maxime Cummi numinfs exemplo moueri debemus, nos ncquam filfj in fra
tres ( qui omnes funt , quotquot parens natura genuit ) eflfe animo tam efiera^
to poterimusfadde^qui retorquet iniuriam,quod in altero codemnat,in fe pro^
bat.Mitto quo acftu , quo furore, quibus erinnybus , quibus facibus torqueatur
8C ardcat,qui de uindida cogitat,ut nullum [it inferni clarius cxemplum. Mit^
to periclitari ut minimum duos homines,feri diflidia inter parentes,amicos,ci-
ucs , feditiones in ciuitatibus aut congreflibus hominum , ut in nulla rc fitplus
periculi, plus acrumnarum , quam in retaliationc dC uindi{fla . Satius ergo Icn-
ge eft , atque paci publica: priuataccp utilius > dC remittere iniurias , SC benehcijs
inimicum uincere, incp noftram fentenuam traherc» At infolefcent impro^
bi , nil non committent fi impunefemel lacferint . Sunt leges , funt iudices , qui
ca flagitia uindicent. Illis permittc» At nifi uindicauero ftatim iniuriam,no^
bilis non cro* O ftultam opinionem , 6 dcmcntiam omnibus faeculis dcplo^
randam . Longc nobilior crgo cris' , ma<flato homine , fanguine exatiatus,
quam compofita pace , fi fis homini utilis , confiliocp dC tempore modcreris fu^
roris impetui. Si infblcfcat aliquis,eft ccrtc compefcendus . uerum tum de^
mum,quumlocusrefipifi:entiac&:lenitatinoneft.Iftaira,haccferocitas,inho^
ftes reipub. non in alumnos cft conuertenda • Hoc certc prxfcriptum , inimi.-
cimanfuetudine SCbeneficio reconciliandi, fi cxequi quiiquam conaretur,tan
tocacteras legesomncs legumcp 8(:religionum conftitutiones fuperat,quan^
to illius author Stitv&faTr©- , homin cs. Reliquacperfuafiones uix leuibus argu«
mentis atque iudiciis caufam primam aperuerant, uixcp fuaferant . Chrifti re^
ligio , 8C Deum eflle , Sifmortaliafacfla curare, ita ad oculum oftendit, ut quic^
quid pridem natura, Dei inftrumentum, produxerat, id idem in homine,
ciusuc partibus inftaurandis fccerit pracfcntis diuinitatis argumcnto . ncc tan^
tumillam uim diuinitatis fibi habuit:quotquot infigniinnocentiafccundum
cius praefcriptum uixere,candem diuinitaus uim habuere comitem , quoad lu-
muIatio,fucus,auaricia,fub pietatis (pecie,opcs cumulatac ad luxum ulcp Syba*
riticum,exulare a confortio humano diuina fpecfiacula coegere . Nulla gcns in
noftram perfuafionem tranftjt,fine infoliti facinoris miraculi'uc munercrquod
ubi omnibus innotuit , non opus cft afliduitate . Nam 8C quacuis miracula crc^
briusfadlauilefcunt, nonfecusatcpcommuniternata . qux ingentiadmodum
miraculo funt , adeo uulgaria funt , ut nec confiderarc digncmur . Potiflimum
uero quum res mortalium afflic!lac,tantumcp non accifx efllent : cum^ illx quae
hominum iudicio prxdariflHmac putantur , in cxperimcnto dominatoribus dC
tyrannis,orbiscp labcfacflatoribus fuiflfcnt,uenit cotra humanum iudicium, do
«flurus eam cflTe fummam uanitatem calamitatem 8C miferiam , quam opinio-
nibus illedi homines,gloriam 8C honorcs putabant. Itaquc in his lubricis 8C in
fortunac temeritate pofitis rebus,more exccllentiflimorum Philofophorum,nil
cfle boni,mali uero plurimum , ubi ncceflitatis 8C priuatac 6C public^e ufum fu^
perant, adferuit: quodipfumfuopcriculopoftmultasafrumnas, atquefpontc
adita difcriminaquotidie difcit cxperiturcp libido mortalium . Solus rcligio-
num author fuam authoritatis atqueimpcrrj cxortcm clTe uoluit . Ad animi ue
rabonaomniatraduci dcbere ftatuit . Quum uero adultumorbem, &inipfo
actatis uigore pofitum nunquam principibus deftitutum fore,qui de rcrum con
ditione,reipub.cura, opumcumulatidne, iurifdicf^ioneagcrent, cognofccret,
ftatuit Chriftianum homincm , ubiratio id patiiur , 8C polcit authoritas , obfc^

qui

G V U POSTELLI LIB, II 1, »77

qui debcre publicat pacis gratia . Finis itat^ eius perfuanonis cft , non corporc
aut fortunai muneribus beatum hominem,(ed animo tantum efficcre,& in hac
6C in animorum uita ajterna,olim etia (ufcitato corpore foehcem. Sed ha(flenus
de noftra»Nunc paulo altiori fumma, de omnium origine eft dicendum . Ita e^
nim fietjUt pateat omnibus qua ratione fint conftitut«,at($ popularium timorc
aut creduUtate confirmatar»

VNDE PERSVASIONES DE DIIS VA-
rueprofluxermt. C A P. V.

NEceflitas utilitas'ue ( nam illas non admodum difiundlas puto ) atque Ii«
bido uariarum religionum,praecipuaj caufac prudentibus fuere. unde ter
tia,partimlibidine inftituentis,parum utiiitatepopularium nixa , ona eft , Res
omnes hoc modo a paruis initrjs , dC necefiarijs ortac , progreflat ftint ad unlem,
8C non admodum necefl!ariam licentiam , atque inde etiam ad libidinem 8C lu^
xum ludibriumcp tranfiuere.Satis enim fuit rudi atque adolefcenti mundo , ea
quae cuii tegendx , aluo explendac , edam quauis naturac iatisfaciente materia,
fufficerentjhaberc.Paulodocfiioriunxit utile,quodfanc ubiin neccflarij lo^
cum fucceffit, proculdubio pro necefl&rio eft . ncn fecus atque ouibus aut qui>-
bus uis animantibus cicuratis , pabulum ab homine exhiberi fohtum , quam^
uis uidetur utile tantum,non item neceflarium > ulqueadeo neceflarium eft , ut
fiillo deftituantur,fintperichtatura:necenim adprifcum ingenium pofl^nt
redirc.itanechomineseducatiquadamuidusdegantia,munditiauc,poflunc
ad faccula redire Saturni,nifi fenfim admodum , multiscp fkculis. Nam cduca^
tionisratio in confuetudinem uerfa, pro natura cft. Hincquamuis copia glan-
disquerneac,faginae,caftanearum, cactcrorumcpfi-u^uum &radicum 6«:holc^
rum , ex quibus prifci uiditabant , fit in promptu : tamen nifi adfit unlis tritid
leguminumcR atque carnium copia, quac uflii faciat (atis , ftaum famc , pefte e^
tiam,indelaboratur.Poft uiumrerum neceflarium, opinionis &gIorijepe^
ftis, dumquifquenon tantum utilibus atqueneccflariis ponit iliis rebus mo-
dum,fed ad aliorum exemplar componitur, oborta eft . Hincfimiarum gcnus,
non quod fibi conducat quacrens, fed dum alium (uperarcluxu , gloria , hono^-
ribus atque inepttjs alius contendit , fein infinitas miferias «mulationis caufa
conijciens. Neceffitaspariter (nam omniafimiliainCTementa,progreflus,con
fiftcntiam , fines^ habuere ) religiones primarias,ut iam docuimus , ad homi^
ncs ob eorum utilitatem tantum in officio retinendos cxcogitauit, mcntibuscB
prudentiorum inferuit , uerbis eorum atcp cloquentia cxplicauit : quod quum
ubiuis gentium pateat , tum potiffimum in illis ciuitatibus , qua? tyrannis nun.»
quam obnoxiac fuere : tamen quadam religionis opinionc tcneri , omnibus o^
mnium gentium hiftorijs patet . Vfiis uero eft adolefcens orbis, non tyranni o^
pera,quifiia ferocitatc ex cicuratis animantibus ferasfaceret,compofitamcB
pacem immanitate euerteret , fed quadam prouidentia modeftia^ , inftrucfio^
rumcp hominum (prudentiac enim tyrones inter prudentes non pono)pruden
tia, confilio , opera . Oportcbat nanc^ ferocitatem illam humanam non feroci-
tatc, ut nec cactcra animantia,domari:fe enim mutuo confeciflent fxuius quam
pridem,fiftatimfcrocitati ferocitas, atqueimmanis barbaries obiec^a fuiflet»
Compofitis modcftia^ temperatis hominibus,&: qui inter hberos lufiflrnt,
prudcnti» tyrocimoopus fuit, crcbris^ fignis, uocibus,cIoquentia, quibus

AA ad

Xy9 E> E O R BI8 CONCORDIA

ad flccTlcndosperiTionendoscp rudiores animosutcrentur.Monc/nmoflca^
gens torpcfcit , flaccefcitcp . Durum molle coUidit . Si molle m dur um agit , Bi
icnfim urgcrc,6^ formam cffingerc, ncc pcrfringcre , nec comminucre potcft»
Ea fuit Orpheo ( aut quifquis Pythagoricus fub eius nomine religioncs Grac-
cia: SC Thraciac, immanitate barbarx attuht) prudcntia . Qiium cnim uidcret
cos populos,apud quos fertur diutius percgrc ucrfatus , rehgionibus utplu^
rimum quidcm falfiflimis , at prudentum opera non afgre perfuafjs teneri , fuis
itainfl:illauit, utnontantumhomines) fed&f animantia& uegetabilia cun<f?a
poflifelyra traxifle dicatur. Author certe pcrfuafionum prarcipuus Pythago^
j-as intcr Gratcos femper cft habitus:hincreligiofe illius authoritaspro ratio^
jic haberi coepta . Admifla qu^euis minima a popularibus funt , quum nec ipfi
inftitutores , rudes adhuc, fatis numinis fummi naturam noflxrnt, dcbilicp ra^
tionc dC exemplis ducerentur . Atque ideo ab omnibus funt placita dc rcligio-'
ne probata, quod prudentes poft ufum perceptum uchementcr probarcnt, po-
pubrcs facile credcrcnt.Talibus excmplis propagari rcligio cccpit . Inde in to.-
tam Gra^ciam, indeinter Romanos tradu(fiam licet cognofccre. Hinc&nc^
cclfaria dC talfa ubiuis gcntium orta . Quum homo ad gratiam refcrendam fjt
aptus , atque infolitarum rcrum admirator,nil illi fuaderi facilius poteft , quam
cfl^enumen aliquod , cuius beneficentia aut aliquod munus aduitamutileeft
confcquutus , aut hanc tam amplam rerum omnium copiam habet:quodq3 aut
maionbus donare, aut paribus , aut prarfentibus ctiam deftituere , multasqj ca^
lamitates infligere poteft . Ifta cnim omnia quar funt in hoc natuiae tcmplo po^
fita,necafe(quumratione&appetcntiapcrfccareant)necabhominibuscon
dita appareant, facillime haberelatentem caufam funt credita , propterea quod
dC rerum cccleftium , dC fubftantiarum feparatarum , atque totius natursc ob^
(curitatisfunt fereomneshominesOne literis& maximorerumufu imperiti*.
QuiDcum noncapiunt,mordicuspatrum placita tutantur.Qui qua ratio^
ne res Ont introducf^ac norunt, enam 0 fapiunt , nuIUim non mouenilapidem,
ut rcceptac religionis opinio integerrime fandifl[imecp confcruetur . alioqui
dC fe& totam I^empub.euertunt,niOaliamintroducant,antcquamprimam
tollant.Statis uero diebus , facris , cercmonijs, facrificijs, ludis,res retincrl
cccpta,nontantopere ut popularcs,plebeioscp inofficio rcligionis contine-
rent , quam ut dum crebro concurrit obliuioni obnoxia multitudo , 8C ea qux
a faccrdotibus 5C religionum authoribus refponfa funt audii , &: quar ob pu-
blicam utilitatcm rationc fnftituta funt cognofcit, frcqucntcr ca in memoriam
reuocctjfcruetcp. Namubi numcn aliquid refpondifle crcdcbatur,longec-
rantobfcqucntiorespopuli,quamO homo illisOmilis iprorumauthcrfuiflet,
RefponO cnim uel oraculi nulla ratio perquiridcbet,abhominc ctiamfolct,
Ita utilis quidcm , 6C parum explorata religio , niO ab illis qui caufae primx ra-
tionem nouerant 8C explicauerant , cft introduda : utilis quidem illa , quandiu
& imperiti dC rcrum pcriti feruarc illam fategcre. uerum aut confenuit, aut dc-
prauata fenOm neglecflacp exoleuit. Quum ucro uerfuti,ambitionec|j& rc-
rum cumulandaru 8C gloriac amore capti homines tam facile quibufuis rcligio-
nibus rudem ignaramc^ rerum multitudinem capi atque tcncri ccrnerent.co-
rumcp perfuaOonibus qui aliquid non quidcm humano , fcd infolito maius ha*
bere uidcrcntur,non xgre obftringi,non fatishabuere 5creccptauti pcrfua-
fione , dC eam introducere,quac populis efl!et compendiofa : fed quac illos ipfbi

cxtctk

G V U POSTELLI LIB» 11 L . 279

cxtetis prxficeret, 8C popularibus poflct prxfcribere > atque inde ab ipfis par^

uis quidcm illis initijs ea regna aulpicari , quac poftea dC magna fucrc , 8C diu^

lurna ♦ Numinis porro eam opinionem aut ab ipfis incunabulis , aut ex totius

uitac confuctudineperfijalamuoluere^Iupiter Saturni filius (utabipfocapi-

te ordiar ) oraculo a patruo emendicato atque excogitato expofitus , ut qui 8C

patrem ueluti hxres regno expulfiirus, tyrannidemcp Cretac dC afTeiflaturus

6^ confequuturus eflTct^nifi necaretur exponeretur'ue,tandem a capraedu^

catus, nonfine numiniscura (ut creditum eft) traxit hoc infantiat miracu^

!o Cretenfium fibi fimilimorum animos , patremcp dC patruum Titana aui^

ta poflcflione expulit, regnum^ perfuafioni ufqueadeo coniunxit , ut non

tantum intermortales opinionem diuinitatis defe fuaferit,fed S^poft mor^

tem inter diuos tanturanonprimum Iocumhabuerit,feruaueritcp.Pater ue-

ro , fub quo aurea faccula funt credita , Creta , mendaci fiJio indignior, exula^

recoa(!ius,ItaIiampeti|t,quamnon fine fili] exemplo in officio artibus reli^

gicnis ufqueadeo fceliciter tenuit, ut primus,atquemortaIiumdeorumfum^

mus facile fit habitus * Vbi illa pracdarafancfla^ (fi difsplacet) ctm^ioicrn lo-

cum habuit:tum aGraccorum licentia coelum oppletum fabulis.quod cre--

(do fane antea barbaros , aut quorum literx ad nos non peruenere,aut quo--

rum commentationes ipforum Graiorum opera peri|fl[ent 8C efl^nt fiippref-

fe,fadl:itaflre»Nam fineexemplojauif^docflrinajUix unquam quicquamma^

gnum per fe excogitarunt : fitamen hoc magnum fuit, imponere orbi, reli-^

gioniscp practextu regna uenari. Hinc non tantum homines , fed caprac, a^

tietcs, leones,tauri,urfac, hincnaues,iacula,Iyrac, (agittae,ea licentia coj^

!um occuparunt. Herculi fpurio, dignocp patre loue, miraculi pracfentiscR

diuinitatis loco fuit , obiedum fuifle ferpenti:quem poft Amphitryonis filium

necatum,bimuIo minor (ficrederedignumeft)confecerit»Haec ilfi diuini^

catis praclentia, ferpentiscp uidoria regnum Afiicac, deuicfias Hifpanias,Gala

lias ) Britannias,non tantum legibus , fed rehgionibus obfequentes dedit.Hac

riuminis , etiam infantem actatem protegentis , opinione confeciflt tot mori>

iftra , uicifle tot tyrannos creditus efi , nifi tamen Graccam mentiendi licentiam

uni adfcripfitTe credimus, qux multigefl"ere ♦ Conftat quidem de Aegyptio hi

ftoria , de Graccis dubitari poteft» Ofyris etiam Aegyptius ( nam inde prodijt

quicquid falfac perfliafionis eft) quanquam Gracci ob infignem hominis pru^

dentiam Argiuum eflle contendunt , regnoc]^ Achaiat prxfuifle : cuias ille fue*

rit, nil refert : louis fiJius eft creditus » (nam a dijs fatum fuiffe, magnum fem^

per fuit) ea^ diuinitatis fama Afix, Africx atque Europac celebriores par^

tesnon tantum uicit,fed legibus moribusc^ formauit , agriculturam docuit,

eam^ de feomnibus opinionem reIiquit,utDeushabitusfi't,de quo paulo

mox , Nam ad expofitos redeo , qui fane quanto maiorem ex parentum iniu-

ria labem recepifle , tanto ardentius in ipfam uirtutem incubuiflle uidentur : ut

aut parentumlabemeluerent,aut religiones confirmarent,autde illisquile-

gitimos fpoliandi caufa exponcndos curabant , pcenas fumerent.Fuere ue-

ro prxter unum Cyrum , fortaffe omnes filij populi. Semiramidi parum pu

dicac procreatae , atque ideo expofitx , educatio a columbis ( quac nomen Sy-

rum inde illi dedere)totius Afiae regnum clariflUmum ipfi dedit : atque ade<>

amplas opes , uicfiorias , «dificia comparare atque abfoluere incitauit , ut Cae^

%ibus 5^ Alexandris admirationemcuminwidiardiquerit,Ita nutrices no>-

AA z minc

IflO DEORBISCONCORDIA

minc caprairurti , luparutTj, auium, canum, facile antiquitas credidit ea anfmafk
tia fuifle.qux nomine tantum conueniebant. Cyrus non tam facile auitum rc-
giiumuicino cumulaflet, nifi expofitus . opinionem comitis numinispopu^
larihus , fortaflls nimia tyrannide oppreflis , perfuafiflet . Nolo hic Romulum
cum lupa adducere , nam par erat, ex incefto natum, a meretrice lupa educari»
Tali propagatore paftorum , furum , praedonumcp natum eft primorcgnum,
demum reliJub. poftremo imperium omnibus prudentiae, potentiae, atqucin^
iuriae fuperbiaecp titulis multo ornatiflimum : de quo praeftat aut in bonam aut
in malam partem filere, quam pauca fcribere . Non adferam Aegifthum a ca.^
pra, Pelian ab equa,Paridem ab urfa educatos,quum expofiti dicerentur.Hoc
enimexemplum a legediuinacft abinnumeris emendicatum , Mofis inftar,
Quotquotenim funt imitati,etiam fiquos populos potuerein fuamfenteo-
tiam protrahere , illis prxeflfe conati funt . Quis non credat , apud rudiores re--
ceptamdeloue Ammoniopatre Alexandri opinionem,ei faciliores dediflc
ui<f^orias , quam fi Philippi filius ftatim fuiflet habitus r Fac nunquam cogitaC*
fe illos de religione , poftquam fe expofitos drjsue genitos audiere . Ea opinio
iane&illorumattollit animos,&^populariumdeprimit atquedeijcit. None^
nimomnia falfa funtftatim iudicanda,qu6d quxdamin eogencre falfauifa
funt . non raro portenta , miracula, oftcnta , fada , ab incertis caufis non iniuC-
fu aut fine fummi numinis uoluntatc uifa funt, quae frcquenter aut ingentium
malorum , aut uicilTitudinum pracnuncia fucre , ut ipfa fibi caueat mortali^
tas. Namquod frcquentercontingit,utmedicus fapienscorporum^tempe*
ramcnti peritus, frcquentius morbos praenunciet, ut prxcaucri poflint: id-
dcm numen illud fumme bcneficum, cui acccptum ferre debemus quicquid
inhacuita rerumnancifcimur, hisrebuipub.hominumcpcoetibus facit figni'
ficatcpnon raroea,quorumimperiti utplurimummortales funt. Aetateme-
nim 5C incrementa , progrefllis, hnes fingularium,ut quac maxime ad nos per-
tinentconfidcramus,reipub. aut rerum uniueriahum conduionem perpen-
derenon ufqucadeo pofliimus , folemus ue . Et quia ea fciremagni ( qucd ad
humanarum rcrum ftatum fpcdat) refert,idcoDeusopt. max . periclitanti
tantx multitudini frequcnter opitulatur , offiiciumcp dcmum panis fufcipit , u^
bi humana remedia dcfunt.Talibus miraculis fcatent hiftoriac, ut fi falfa 0-
mniaquifquamfittam impudens utaffcrat,efl"e infcrationem ncget:tamen
etiam cflTe multa a ucrfutis hominibus confic^a , ubi praecipue funt fimilia,
nemo nififtupidusnon cognofcit. At quac uera,quaeue falfa fint,Deus ali-^
quis uiderit.Rcs infolitae fuere etiam rcgnonim & magnarumrerum augu-^
rium . Hieroni Siciliae tyranno dormicnti apcs mel in os congerentes , formi^
cx Midae tritici grana cumulando , magnum fucre potcntiac poftca compara-
t^ dC aucf^ae argumentum . Perfarum rex Sophis,nuncregnantium fratrum
pater , in fyluis ciiu delitcfccns , abfquc ullo uitae humanae adminiculo , quam-
uisiam natu grandior,tamen non fine diuinitatis argumento patcrnum rc-
gnum reccpit. Idcm Habidi Tartcfiorum rcgi, cum cerua diutius uerfanti,
contigiife refcrtur . Qiud C quod quidam incuborum opera nati,magni po-
fteafuere " Vlam in Tartaria, Hungari in Germania, Merlinus in Britannia;
Quis non credat familiarcs illos gcnios Socrati, Hieronymo Sauonarolx , A,
pollonio TyaneOjS^multis alijs animos fccifl^ adrerum fummam,nifi cp
prcfli aut prspediti fuiflicm c' Cum ftio dacmone Py thagoras Tqriorum tyran. 1

nideiT)

G V L» P O S T E L L I L r B. I I r, 281

iQidcax affevflare noneiubust ♦ Satis patet eorum aftus,qui religioncs nonin

rem popularium , aut neceflitatem , fed potiflimum in fuum compendium m^-

tulere j non pauci etiam in opinionem ♦ Nam dC Romulus in fanguinis prar^

cium a Proculo deus uifus eft , Nec tantum ea religio dicenda eft quac timo^

re aut amore numinis incutitur ab aliquo , fed quam de fe oblatam populart-

bus &r perfuafam cupit» Nunc de tUis dicendum uidetur , qui in rem po^

pulorum dC fuam de dqjs opiniones orbi intulere , Prudentia iuftitix coniun-

^ t^a iii caufa fuit , ut qui illis eflent pracditi uirtutibus , non tantum in fumma o-

! ttinium admiratione haberentur,fed etiamde fe facile omnibus omnia cre*

[ «lenda fuaderent . Nam ubi in quocunque homine uidemus fummam probi^

tatem acquitati connexam , nullacg eum ambitione teneri , qux eundem con^

' tra fidem atque animi fenfum dicere cogat , proculdubio eius omnia uerba ac^

cipimus ueluti ab oraculo , nihiloc^ fecius quam ab aUquo numinc prolata cu-

;|r ramus feruanda . Eft enim in eo loco uir bonus 8C prudens inter homines cxa

\ teros,in quo Deus etiamfupra fapientes , eft'que ueluti diuini confilij con^

fcius , quum diuinae dC humanac rationis eft ualde peritus. Hac iuftitiae 6C pru^

"* dentiaj opinione multi ultro ad moderandas rerum habenas ( iam cultu pube^

?! (centem orbem capio) funt a popularibus adfciti,dele(fii^. quidam panim

« pppulorum cura, partim gloriae 6c ambitionis motu fe huic muneri obtule-

re . quidam imperium iam partum ftabiliuerunt , atque religionibus Icgibus^

® cxpoliuere . Nonpauci,quosmaiorglorix cupidoincefterat,(atis habere ui

fi funt leges pofuitle . Omnes autem quum perfpe(flum haberent, etfi fe gra^

f ,, tiffimos non ignorarent , multos qui principia 8C legibus 8C rebuJpublicis de-

^|l. .diflentj demum populorum iniurfjs atque fediuone perijfle:adhaec,quod a^

nimos hominum obnoxios mutationibus 8C ingratitudini (cirent,ne in di.-

fcrimen uenirent , fe confuetudinem habere cum quodam numinc, ut eo-

rum maioreflet duplex^ authoritas fuaferunt,cuius numinis confilio QCo^

pera,fe quicquid agerentjftatuerent^confulerentjfaccre adiirmabant.qui-

, j bus eo facilius dabaiur fides , quod euentus utplurimum uidebantur confequi

. \ reipub . ufui utiles . Numa Pompilius Pythagorici dogmatis admodum gna-

If rus , quum ad moderandam urbem a Romulo aufpiciis fundatam afcifcere-

tur , eamc^ uideret ideo fortaffe authorem fuum confecifle , quod aut nuila, aut

non magna religione , deorum ue umoreefl^nt moderati animi, uoluit im^

primis populoid defe perfuafum , fe numinis authoritatcm quod Acgeriam

'.»* nympham uocabat, per omnia fequi , ne Ci quid populo non placcrct, aut

^ non faliciter, quamuisprudcnterfadum, fucccderet, ipfe ueluti authorpoe^

nas lueret . Ita & populo confuluit, 5«: retinuit eam regno dignitatem atc^ am-

' plitudinem. Nolo hicLycurgum, Solonem , Charondam , Zamolxim , 8C cx

^ teros qui legum authores autinftauratores fummo popularium commodo 8C

" communi gloria fuifle memorantur ♦ Omnes enim numine authore , 8C ora^

' culis conftituciones fuas ftabilitas firmascp fecere . Primo namque loco auipi^

i' cari a religione 8C deorum geniorum ue , quos habere fc familiarcs aflerebant,

'• opus fuit. Verum omnium artes &:ingenium unus Arabs Muhamcdes faci^

^^ iefupcrauit.illuminfupcrioribus pinxi.Mco fane iudicio, ut homincsnun^

quam fine religionum credulitate confiftcre atque retineri in officio poflunt:

ita credulitas fine armis uix poteft augeriatque confcruari. Antiqui ideorc^

ges faCTificulos,mraqueconiun(fia potemia,fub nomine imperij habebant.

AA 5 Lex

^gi DEORBISCONCORDIA"

Rcx Indorum Aphricanorum de rcligione refponfitarc , di fummos pontifU
ccs deligere folet , quibus pracfcribat . Dauid rex prophctiac nomine plus pro^
fuit,quam regis potentia, Tcmpcrari utrumcp ab alterutro debet. Qui rc-^
bus fincquibus ncutrum confifterc potcftjpotitur,dcbetrerumomnium ar.'
bitrium moderari , quod ad res externas attinet . Nam ncmo ncfcit,altcrum z^
nimi Iocum,altcrumueluti corpus Rcipublicac elTe : quibus difiundis atque
dilTipatis , ftatum collabi necclle eft . Seorfim cnim alterum pofitum,ocio|mar
cefcit,nifi iufta animaduerfione agitatur.altcriusuc frenomodum cupidita-
ti ponat . Cuius rci id fidcm potifllimum facit , quod omncs religiones ilbc pri-
mum periere , ubi funt primo conftitutac . Atque nifi principum diligcntia lu^
xum cohercucrit , ab illis funt confediaj , qui iUarum cuftodcs diutius fuo arbi>
tratu fuere . In rebus autem animi abfoluta efle debet facra potentia . Dum uc-
rofibi plus acquo fauent,aut confulunt myftacjnonfatisomnium utilitatem
perpendere, fuam uero ( cum inde fit illis mVius comparatus) naturaliter cura-'
re folent.Quamuis autem fitpro ordinis,ut uidetur, diuturnitate atcp conferua
tione prouentus,nemo tamen alio abfumi,miracuIo ducat . Non cnim fibi mo
dum ponuntjfed acquior iudex, Reicp publicac optimus arbiter id facere debet,
Vcrum dicetur poftea, quapotiflHmum rationeomncs pcrfuafioncs perierinf,
fint uc pcriturar. Nunc quemadmodum uarius rerum cultus in orbem irreple-
ritjpaucis eft tradcndum»

ABSVRDAE RELIGIONIS AT CLV AE
fn/^Oi)^A*T^&xs origo. C A P. VI.

aVoniam hoc natin-sc templum,& cius beneficiorum immenfitas,in ftu
porem & admirationem homines trahit , indegratitudinem in caufam
incognitam relatam cupiunt.Ignarus ucro cuircferat(nam diuinitatis fpeciem
nonpoteftcaecamortalitas concipere) cuilibet rei a facerdotibus 8i^ prudcnti-
bus illatac 5>C oblatae & timoris 5^ gratitudinis gratia refert, opinionemcp rcce>
ptam facerdotes cofcruationiillius prgfe(fli,diuinationibus,a-nigmatibus, fcru
pis uefi^ aftu augcnt at(^ cSfirmant.Satis itacg fuit tyrannis 5c illis qui rcrum o>
lim habuere habcnas , uel falfiflimis religionum opinionibus rctinere populo
riim animos.De placitis uero atque rc(ponfis,oracuIisuc dcorum, fcu facerdo^
tum eorii cultum docentium , nuUi rationcm pofcerclicitum atquefolitum cft*
Prudcntes , qui rerum ufum norunt , approbarecp fc fimulant , funt plebecula:
rerum ignarae exemplo , autores^ ut feruetur de drjs rccepta opinio. timore u>
trofcp cogit princeps,pacis publicg gratia . Illa popularium & multitudinis crc'
dulitate addudii olim, cum parum nafutus mundus crat,uafri illi principes > &!
nebuloncs , qui fui memoriam maxime longam aut raris aut prxdaris facino-
ribus,aut gloria aut opinione aut beneficio aut aftu efficcrc ftuducrunt,perfua>
fum uoluerunt turbx impcritac,fe poftmortem dcos immortales futuros, in cce
Iumcpcmigraturos,ubihabercntrerum mortaliumcuramifitamen mortale*
omnes,fed potifllmum illi quosaut beneficio affecffl^nt,aut quibus pracfuiC-
fent,crebris facrificijs illisfacra facerc (atagerent,id cftut diuturnior corum
feruaretur mcmoria, corum facerdotcs alerent . Nam fine anniueifaria homi>
num memoria , 5C ftipc in memoriam conftituta , nihil durat diutius . Omnia
cnim oblitcrat tempus , fed ifta tardius . Hinc apotheofisj& aquilae cx rogo

ccxlum

I

G V L» P O S T E L L I L I B. I I !♦ 2S|

ccelum petentes,uelud animos deferendo , quac fraus ufqueaded f nnotuerat

&Romanis&:Grxdsiamadultioribus, ut qui fuere inter illos potentifsimi,

incoelum irrcpere non potuerint,iam populiscultioribus. hinclabes&mali

origo , hinc facrificiorum dC ludorum omnia genera : hinc uariae funerum ccc-

los petentium fpecies. Inde orta faaa,mendacijs aucf^a atque confirmata.Hinc

Deus haberi cocptus , cui ne merito quide hominis appellatio , fed immanifsi-

mx potius bellug copetebat.Hincpredo 8C urbium euerfor Mars,hincpedera

ftes 8C figulus lupiter , impoftor dC dicax Mercurius , Vcnus meretrix , Lem-

nius faber , pirata Neptunus, Bacchus dC Ceres agricol^e , in ccclum hnguis dC

fauoribus popularium confcenderunt . At ne parum eflet,cynxdi 8C fcorta

etiam Romano faao donata funt . Ne uero ftatim ex hominum pcrirent me-

moria, fuocp ccelo dcciderent , prxterquam quod ftatis certiscp ritibus dC facr/s

colebamur , etiam animalia qu^dam quorum fpecies fempef eftet inter homi-

nesfuturajUelutifibifacrapofteritatireliquere.Tibicen^medicus, atc]^a'rcunv

foraneus pharmacopola Apollo , ferpentem : lupicer aquilam , Venus colum^

bas,Iunopauonem,atquC alius aliud reliquere. funt 3C arbores&^hertKcillis

confecratae,excogitationefacerdotum,atquenaturaliplanetarumproprietatc»

huius excogitationis inuentrix Aegyptus.Ifis Aegypti regina, mariti Ofyridis

nomine , quum a fraire 5C uita priuatus,& in partes quinque dC uiginti eftet la-

ceratus, ob nomen tyrannidis,hoc adinueniCTe traditur , ne opfnione diuinita-

tis,quam de Ofyride, quum ob rerum geftarum magnitudinem, tum ob origi-

nisdiuinx opinionem conceperant,deponerent & exuerentpopuIares,eas

uigintiquinque partes corporis mariti , quas frater in rei fignum totidem pro-

uinciarum prarfecfiis dcftinauerat mittere, ui(fto fratre recuperatas,fingulas fin

gulis ftatuis humana forma maioribus includendas, eascp dicatis totidem terru

j plis in diuerfis prouincijs confecrari (ucluti integrum mariii corpus in ilngulis

lateret) curauit,conftitutafacerdotibus,quiidfuaderent,in annuos prouentus

[ pccuniatfine cuius ufu necre]igio,necIcges,ncc artcs eriam utihTsim^, uei mi-

nimum in adulto orbe confifterepolTunt . Quamuis autem ubiuis prouincia-

rum uellet crcdi, ( ut qui unus in coclo efTe diceretur ) ut contentionem dC lon-

giorem memoriam interpopulares, (quiapparatupomparum&ceremonia-

rummutuo feipfos fuperarenitantur) ingeneraret, uoluitetiam totidem ani-

j malia diuerfa,quot erant partes,facra haberi, animalcp illud femel ubiuis coru

' fecratum effe facrofancflum, ne fortuito quidem lacdendii, fed eximie colendii,

religiofe oftendi , idcp nec crebro,nec fine ceremoni]s autuoto popularium»

Nameuam facrofancfta myfteria afsiduitate uilefcunt,raritatecommendan-

tur.Ita ueluti Ofyris eflecinfingulis illis animantibus^rediuiuus, quotidie,re^

cordationi Aegyptiorum fe ultroofferebat. Vfqueadeomagno gloriae fenflr

fi^cupiditate homines genuit natura , ut ab aculeo incitarentur ad pra^clara fa-

cinora , quam gloriac opiuionem in famam 5C celebritatem tantum , non item

in uirtutem traducens improbitas , plures longe Parides>Cambyfes,Heroftra-

tos,Dionyfios, CIaudiQs,Nerones, Heliogabalos, quam Saturnosjanos, Au

guftos, reliquit: qui quo fuere impudentiores,eo ardentius coeIum,ad eluen-

damnefariat uitae notam,arripere funt conati . Hic fons fuit eiJ^u^MTfaccij

atque falfas perfuafionis feminarium . hincarcus, fagitta,ancyle,hincquiduis

in religfoncm coacflum . Inde a nulla re abeflfe diuinitas credita. hinc orbis

labes SC contentfo ♦ Vaiiefas fepulturaCjqux ad diuinitatem ianua efle uide-

A A 4 tur.

iS^ DE ORBIS CONCORDIA

tur,indc nata.Dijs ipfisjfi fupcrfint foelicibus,S^ nulla re cgcntibusjitatum
hominibus , proprrjs feruisjaut etiam liberis , equis , armis , ceranjs , ut uirtuti-
bus facrificatum: dijs uelutigratilsima hoftia deuotus homo, fons , infons , fer-
uus , Uber , hoipcs , indigena , extraneus, parens . Nec fatis id fuit,ut qui quac-
dam animantia ob memoriam diuturniorem habuere facra , Ita quacdam exe--
crata,&: facrificari folita finguhs ilhs ncbulonibus ( uolui diccre dijs ) funt,
fus Mincruat, caper Baccho, afinus Priapo , dCcut fere uniuerfo animantium
gencri foedum pararit exitium Aegyptiacum commentum.Pofiremoexco-
gitati VeioueSjatc^ harpoTrwjoi dij. Infcris (acra ficri coepta.terreftres dij placitis
Py thagorae culti,ne nocercnttcocleftcs, ut prodcftent.dcorum ex toto deui6o
orbe turba a Romanis pacis humanac eueribribus in urbem inuc(f^a, ut unde-
cunque conflucrent homines , dcos patrios Romae rcperirent,coIerentcg.Va^
cinna dea, Pales, Rubigo, Pomona,PyIumnus, Vertiinus,Cupido, Voluptas,
Lubentina, Venus,Febris,Fortuna, fortuna Romanajfuere templis dicaii dij»
Fidei,Mentis,Virtutis,Opis,Libertatis,Vicfiorig,&:;tepIa QC imagines ere(flac.
Coelorum,pIanetarum,eIementorum , uirtutum, uitiorum;hominum,dxmo^
num,immutataaprudetibus&uafrishominibus nominain religionctrada«
Caufa prima,prouidcntiaue,in iumma hominum omnium ignoratione ha^
beri cocpta : antequam duce Chrifto rurfus innotcfccret . Porro ne religionis
femel probatac minueretur authoritas , ipfis ue tyrannis nota impictatis inure-
retur, uicfforcs (cmper templis, quoadturtategereatquedifsimulare potucrc,
pcpcrccrunt. Vix cnirri literarum monumcntis rcperirc cx tanto regum, tyran
norum, imperatorum ue numerolicet ( practer paucos Perfas , aut Romanos )
qui loca rcligiofa,dcIubracp funt aggrcfsi fpoliare: quamuis falfa , &: a prudcn^
tia humana excogitata efte fcirent omnia fere religionum gcncra, ca potifsi-
mumrationc,quod potiisimum fcirent homincs &:reIigiofbs&: religionum
authorcsatquc conferuatorcs crediplus quam deos , Praeterca fi dcos patrios
tollas, eorum ue templa euertas aut ipofies, facrisnuminibus,quiconuenirc
ima potcrunt , quos imperatafaccre cupis i Vnionem ccrte foluct,qui deorum
authoritatem imminuit , nifi iam rcbus omnibus compofitis,^ firmato impe^
rio,atqucfaIfitate fupcrioris dcmonftrata , mcliorem fufficcrc ftudcat . Nouus
certc princcps id non debet aggredi,nifi longe fupcrior. Idco omncs priftcipcs,
aut qui rebus potiebantur, ut pictatis opinionem de ^c plebcculac relinqucrcnt,
aut ut rehgiones confirmarcnt,fcu utraque de caufa,fummopere ornare bC con
ftrucre templa fatagebant : illac^ pracda cx fanguine humano aut etiam ex alijs
templis rapta decorarc ftudebant, quofiebat utin fide facilius longc rctinercn-
tur popularcs.Iftac funt caufac atque origines falf» religionis.nunc de illius pro-
greflu 8£:inaemento, ordinibuscp dicendum»

DE INCREMENTO ET CONSISTENTIA
•B^tligionm. C A P. v I I.

IN rcbus omnibus quac ab humana prudentia diligcntiaque cultum & ordiV
nem recepere,quum omnia potentia,non itcm adu in fe habcrcnt,idcm pri
mum fucre QC magiftratus,& qui imperata facerenr,ante occupatam,adcptam,
datamcp authoritatem . Quemadmodum antequam ^cdcs conftruantur,non
cft difcrimcn in fylua , intcr poftcm ,trabcm, cantcrium, culmcn : in lapicidina
idem &: fimilis lapis eft unde fundamenta, angulos, antas, CQlumnas, cpiftylia,

bafes^

I

G V t» P 0 S T E L L I L r B. I I I» igj

bafescp facf as. Artifici manui omnia debentur » Omnia enim ueluti in quodam

chao congefta , ad diuinaj prouidentix huius mohs mundiahs exornanicis in--

ftar,reniim prudcntia humana a necefeitate, utilitate,ipe;gloria, fummo animi

corporisc^ labore funt expolita , in fuosc^ ordines translata. Cultum certe eru^

ditione SiT ucluti exafciatione capiunt > rudia per fe omnium rerum principia:

non aliter atque diuina prouidentianaturalipotentia& difpofitioneufa, ex

primaria SC confufa mole ( qux necmateria nec forma merito dicipoterat , ut

necanimo humano,qui nondumerat) capi) &codeftem 8<relementarem or-

dinem difpofuit , grauia lcuibus , fumma imis , incorr uptibilia fluxis , niotum

quieti , libramentis aptando . qui ordo ideo a coelefti elcmento,quod quidam

quintumuocant,xt-<:rnum feruatur,qu6d a meroprouidcntiaeimperiopen--

dcat, diuerfascg oc contrario nifu repugnantes partes in (c non habeat,quarum

contagioinficipoisit. Initio ergo conuerfationis human:e,antequam uitium

dC cupiditas ad fui coercitionem leges pofcerent , princeps , populus,facerdos,

ijdem 5C pares erant . Inde patris authoricas in libcros . patcrfamilias in dome>

fticosjdominus herus ue in feruos,iudex in prouinciam, princeps in ditionem,

facerdos in animos ius haberejfenfim proccdente excmplo,confenfuc^ homi»

«um , cocpcrc . Conftttutus autem uterque,& princeps iudex ue, &r{acerdos,

antequam res adolefcercnt , dC augerentur imperia , omnium eius generis ma

giftratuum uicem fuftincbant. N am difterenti ordine opus non eft,ubi unus fa

tis efle poteft. Nata opinione, dC diutius uigente,quum res innotefcui dC expo>-

fcunt,additur indicsparuis rerum fundamentis*6irinitr]slegumfacrarum,ex

dubijs aut uicHs quoiidie oborientium aliquid , prxterea cultus popularium,

rarius tamen ( quod ad res attinct ) fine ftipe . Qiium enim naturalitcr feipfam

propagancc religione increbuit ubiuis gentium quardum ianditatis 3 miraculi,

tnfolitx ue 5C utilis rci aut numinis opinio, opes aut tenucs, aut ab ipfo princi-

]pio nullx fenfim crefcunt,atque undecunquc a uoris confl uunt.ira ut quse par^

ua a principio funt.adolefcant, atque tam opinionibus quam opibus in immen

fumeant,ferpantcp.Nam plures funtquiofferant,<3(: quacrecitanturcredant;

Pauciquimiracula8(: facros ritus nefrequcntiauikfcant,apcriant,qui£pmu..

nera tanta quas ( utfaccrdotes afterunt )grati{sima diuis plebs aedit,recipiant.

Hxc eft religionis conditio , perfuafioniscp augmentum . Hxc ars ex ddubris

SClucis immania templa conflTuxit , opum fplendore in uerba perfuafionis iu-

rare cocgit. Hincleges fecundarix ex uiti|s dC dubfjs ortx, primarum explica^

trices conHrmatoriajc^ , Inde aedificiorum, cere.i.ioniarum , pomparum, ludo-'

tum, ornamentorum , cultuum &prouentuum nomine,etiam flagitatiomu^

nerum . Populi uero rerum facrarum omnium iplendore illec^i, ultro etiam

oflferre , partim ob religionem , parnm ob gloriae participationem, nominiscp

memoriam folent.Principes,&:qui facultacibus pollent,utgloriofamnomi.'

nisrecordationem poft ferelinquant>deoscppropitios habeant,&futpopu^

larium ftudium uincant.incitentc]^, ad haec ut ipfam religionem amplificent

atque augeant, proprijs fumptibus dC delubra condunt, dC numcrofas perfua^

fionis cuftodes inftituere folent. accedit faccrdotum eas opcs augentium in^

duftria£<:cEconomia,quac longe maximam opum prolem infert . Quo fit

(utresmortalium nunquam confiftere pofllmt, fmiK^incaufafi quisabuta^

-tnr S<:ruinx&:mutationis ) ftatim pro uoto 5C facultatibus popularfum ut cre-

fcantinimmenfumlaag opes.atqpfi quid fit u(piam luxusjquum a nemine co

pefcumurs

2QS DE ORBIS CONCORDIA

pefcuntur, id potifiimum in (acerdotibus aut pontificibus uidcatur .Ea ratioSe
a primis initijs ortac,diutiusc^ conferuatacperfuafionesjin immcnfijm creucfc,
opumcp fplcndore nulla fere paulo diutumior non facile luxu Epicurcos^facul-
tatibus fifcum fuperauit.Poftremo etiam fuo fe confoditgladio , dC uoluptatisil
lecebrisjdcprauatiscj^ moribus feipfam conficit.Nec id in noftra tantum cotirt-
git . Quamuis omniCirerum contemptum profitemur Chriftiani, quod fane in
adultareIigionenecfierinecobferuaripoteft.Paucietopinionefan(fli,necpfa
uis opinionibus deprauati , paucis egebat, quo tempore aefcebat nafccns pef-
fuafioEccIefiae:nuncmuItimuItis,fummifummisegcnt.Aequufanefuittenue
efte,&rerum omniumnudam,adde&f quaefuadcretopum contemptum,rd£^
gionem,quum paucifsimi 8C abftinentiisimi illius crant cultores , nodum natis
uitijs,opinionibus,dubijs,8t: amplo coetu, cui cflTct praefcribendumtut au(flis or
dinibus,&: diftin(f^is,ade(Tefacultates opus eft, quae ad rerum necelsitatem fatis
fint. Vnde meo iudicio , toto coelo nunc errant , qui facultatibus proprijsinter^
di(flum facrificulis Chriftianis uoluntjquum fi quid habeant ipfi,in luxum tur^
piter abliguriant » Vfus certe praepofterus, non opcs culpari debebant.Quis c-
nim nifi mentis inopsdona recufet , praeftantiisimum acquirendi genus c^ ma^
gna nomine diuino coftruixdificiauetetc^induftriam damnet,pr^cipucquum
numinis gratia ea fiant, liceatcp ci benc 3C male uti cuius arbitrio comittuntur^
Ita ditefcunt templa S^facrifices, ita funt ditiorcs dij mortui quam uiui. Domi-'
nio porro rerum au(fio, non potuitprogreflu temporis omnibus (acris tra(f?an
dis,emendandis,conferuandis^ unusfatis efl!c, plures dignitateparcs abfc^ du
bijs,fitibus,fceIeribus,non potuere confiftere , Primarium quondam ordincm
opus fuit inftituijncceffecp fuitarbitrumprimumreligionis leges abicntibus
dare, remotioribuscp , quorum cura illi comifla eftpccrfcribere.Seu ucro ab eo
qui author aut conferuator religionis eft, feu a principe, (eu a populari confen^
fu,aut magno concilio eligatur, nihilrefert.Praceflleunumpluribus opus eft,ad
quem rcrum fumma deferatur. Nam ut nemo fibi iudex ( nifi in confcientia 8C
occultisrebus)eflcpoteft,ita fine authoritatc quadam fummainterdignitatc
pares ius dicere, fcelera uindicare , de dubrjs relponfitare non potcft. Omnium
genuum religionibus quat latius patuere , fiiere fiimmi pontifices , funtcp futu^
ri, qui caeteris pracfcribant, aut Principis, aut confenfu Reipublicae, aut fummj
confili| authoritate. Alioquinon rerum ordo in rcbus humanis efl!et,fcd quod-
damChaoSjquumres huius mortalitatis fintfempcrcorruptioni,dubijs, liti>
bus,uiti}s^ adnexf . Veritas enim,amicitia &uirtushic potiusuocabulo quam
icbus habentur, nifi ab ijs quos omnino mutauit per Chriftum Deus.Demum
cum regiones perfuafioni cide obnoxig latius patcnt,quam ut comode ab om--
nibus pofsit fummus adiripontifex , tertius ordo oriatur oportet.Conftitucndi
funt pro locorum rationcmediac authoritatis uiri,quibus &rpracfcn'bat 8C fuam
authoritatcm m quibufdam impartiat fummus pontifex, quos idco pontifi^
ccs dixit antiquitas,qu6d religioni quae pcr illos uigctjpontem faciant,6<f ucluti
eam c^teris tradendo tranfuehant,feruentcp,ne curis politicis immerfa pericli-
Cetur.Sunt crgo tres conferuatoru dC explicatorC perfuafionis ordincs, fummi,
mcdijjinfimi: fummi pontifices, pondficcs, facriirculi, quorum dC uocabula 6C
munia nulla gens exculta diutius^ rcgnans fub cadcm perfuafione no habuit,
quamuis uoce a nobis diuerfanuncuparet»RcscnimeafdemcfTe,uocumdi^
wcrfitas quacfere iii fingulis populis differtjnon uctat, Medios effe quandoque

wariorum

|f

G.y U P O S T E L L I L I B» 11» 2^7

,,fliriorum ordinum,nihil prohiba. Nam quamuis archiepifcopipr^runt digni'

' taie S)C quodam iure epifcopis , conucntuscp conuentibus, medij tamen omnes

' funt quod parcant pontifici fummO) aut lummaj poteftati . Pan-iarchx fuere

Grxcis , quibus ambigentibus,ut dC ipfis Apoftolis, non unus fummus homOj

[ fed facra conciUa prgeranttquod utinam fuilTet in omnibus Ecclefijs feruatum»

I Nam ex hominis poteftate non raro affedum ammi,rerumcp fuarum comperi

dium potius quam ratione fecf^antis^non prodirent multac leges, qua: & fi quan

docp fuerunt utiles, tamcn pro temporum ratione non fatis omnium ufui QC n«

: tura- aptx uidentur . Sed tamen adulto orbi eftlongeutihus expeditiuscp in re>

[ buspriuatis unum fummum prxtici dC prxfcribere , quum uix ppfsit tam fre^

cuenter cogi ea antiftitum 8C uirorum dodorum turba, qu;£nondebctnifi

quum de rerumfumma agitur coire. Nam necprincipibus,necpontificibus

(qu Drum intereft potiisimum ) fumptus ille elTet tolerabihs. Arbitrarius itaque

mediorum ufus & conftitutio , pro reru tcmporQc^ necefsitate , etiamjpro cpi

nionc poni fol et. Si una in urbe, aut tnunicipio tantum, ufus perfuafionis eiuf-

dem ellet, pofict idem cfle 5^ fummus 8C medius dC infimus. Talcs fuere pri(cac

dC adolefcentes religiones,quum quf libet urbs,uicus autmunicipium proprfjs

facris uteretur,atq5 ab aliis diftindis. Nomina enim dabat ( ut ante eft demon^

ftratum) poft dcperdicam cauflx primae cognitionc (quas fe ultro primum pro^

dudis hominibus obtulerat ) cuilibet oblato numini rudis antiquitas: nec ut in

tierba unius principis iurauerat,ita Deum unum tantum una prouincia noue^

rat. A t quum religionum propagatio eft fubfecuta,ne potetifsimus quidcm im-*

I • iperator omnia munerum genera in uno homine complecfli potuit. Parium co

■ cefliis in primo dC fecudo ordine capite fuere donandi . remotiores a prima ori

gine dC loco^prxfcnte authoritate:ne aut dubia, aut uitia antequa remedia lon-

gius petita adhibcrcntur , latius ierpercnt , incp legem diuturno ufu tranfirenc,

Vnde no immerito dixitPaulus,fummus fecundu Chriftu noftra? perfijafionia

^antiftes,Ordines eflea Dco : non tantu de pj^incipum has fluxas res moderan^

-tium authoritate/cd de religionum o; din ibus locutus. Ita dC opes et authoritas

•fim fuere in facris difpofitac. Quo iure feruentur, eft uidendum.

DECONSISTENTIA. CAP. VIII.

NVlli prxter comuncm cofcnfum,aut facrum C0ftuentum,Prfncipem «e,
hcetfummopracefle pontifici: necres femel facris addi(flas,ueluti perpe^
tuae religionis hxreditati afcriptas, auertere. Summus pontifex medijs C quot^
quot funt) prima iura dat^paritcr 8C infimis.Ei parent medij,infimiscp in iure Ci
bi concredito prasfcribunt.Parere tantum ultimi,non itcm propria authoritatc
fui ordinis hominibus prxfcribere folcnt- Si negligentius in officio inferior uer
(etur , ius emendandi ad medium : fi ille defit,ad fummum pertinet, Ab his po-«
ti(simumpopulimanuducuturadreIigionem,exponunturfacra,myfteriade-
hbantur. In fumma quicquid fere cmx aliorum ordinum commiflum eft, id in
cos(nifiquxftumcomiteturreligio)foletrer)ci.Suntcnimquemadmodumm'-
rcs &partes elementorij,ctElo 8C primac caufllar, uclutmanus &membra cjEte-'
rorum ordinum, longe fane utrique naturali comparationi difsimillima . Is or--
do maxime fequitur exemplum naturg,quamdiu fuo muncre no fegniter fun»
gitur,perpetuamcpnaturaeadioncimitariftudet. Namprouidentixfacrofaii
dxparet coeIa,eius^ uires,& infima omnia elementis coftanua.Mundus ipfe
^ medius^

239 DE ORBIS CotlCORDIA

medius noHirorum typum gcrens Antiftftunl , agit tantum in inferiorajUirescp
fibiacaufla prima concreditas exercet &imprimit.Inferiorparsmundipar-.
tim naturac obfequitur,partim arti,partim utrique.Hacc eft facrofandat trinita-
tis imago,quac Totam diffufa per artus,uti mens agitat moIcm,& magno fe cor
pore mifcet:qua abfcedcnte,omnia periclitatur.Pertinetcoelum ad Deum,cle'
menta 5^ Dco dC cozlo patet, occulta uidelicct &C patenti caufTa adminiftrata 8C
produda (acrofancfio myfterio. Haec ordinii ratio,quod ad medios attinct,po^
tcft effe diuerfa. Nam quida finc mcdio iure pofllintftatim agnofcerefummu •
legis arbitr5,ut qui fine naturac mcdiac cotemplatione (e in cauflam primam co
uertunttqualcs funt multi (acri conuentus 8C coenobiajquibus nun^ caruit flo*
rcns perfuafio. Porro quum nulla ratio religionis nifi in dcledio coucntu reddi
fbIcat,quotidie opinioncs opinionibus folcnt adne<fli,unde SC priuatimulti
( modo fit caufla perfuafionis ) ctiam rcligiolbs conccflRK crcant . Vcrum hoc
nil ad ordincs , nec eft ncccfllaria ea turba fi pofsit illis carerc Rclpublica : foeli^
ciuscg longc conftat prouincia parens perluafioni,antcquam tam uarfj cultus
& coztus ordinum numerum perturbent atquc augcant,nifi a nccefeitatein-'
troducantur.Ius rerum iacrarum tradiprimum a pontificibus fummis.demum
a medtjs fblct , dicicp aut ab ipfis , aut ab eis quibus iuris dicendi potcftatcm fc^
ccre . Sibi uero ut habeant uicarios eft ncccfle , qui multitudini dc rebus facris
ius dicerc folcant . Quum ipfi ctiam fi efltnt Briarci,fatis fibi eflTe non ualcant,
Habent itaque dC iudices fuos,qui fibitradita authoritate dc rcbusfacris,aut
adfacraipc(fianabusftatuunt,nonfine iudiciorum appcndicibus.quod pro^
ximc in cxtremo libro patebit, «bi de Principum,aut iuris prophani iudicibus,
agetur»

DE TRACTATIONE, VSV, ET CORRV-
ptione perfuajtomm. C A P. IX.

1D imprimis notandum diligcnter ucnit.omnia religionis placitauimlc-'
gis habcrc , omnesc]^ iurifdi(ftioni cuiufcunque epifcopi obnoxios illistc^
neri. Multo cnim minus tranquillitati Rcipublioe cxpedit,diuina,quam hu
mana infringere , nifi rara QC non ftipina ncgligcntia. Vcrbis quidcm refra^
gari, priuati hominis no cft,nifi diuinitus, aut ab fummo principc 8C potentio-
ri id iubeatur. Summi pontificis authoritas,aut quod illius loco eft, omnes lcgi'
bus adftringit • Epifcoporum ucluti ius ciuile cft , ncc ad omncs pcrtingit.Sunt
enim multa ufu aut placitis pontificum ubiuis gcntium probata (quod ad ritus
S)C ccremonias attinct ) quac ncc (iimmo iure pontificio cauta, nec alijs funt ob-*
feruari folita , uim tamen Icgis obtinentia,modo iuri humano no aducrfcntun
Quum ctcnim non modo quacuis prouincia , fcd dC quiuis locus (acer fuos ha^
bcat uclut tutclarcfs deos, illos fuo 6(rrcccpto ritu colipar cft. Huiufmodi Icgcs
locis obnoxios,non itcm cacteros attingunt . TracfJat ius diuinum poft traditos
morcs,& perfuafam in deos pietatem dC cultum (qui primus fons eft perfuafio^
nis) ciuilis iuris inftar , de.rebus 8C perfonis facris addidis tantu, aut qux (acra^
rum opinione habcnf. Prima ratio cft dc cultu diuino, ut cems ftatiscp diebus,
prccib.ceremontjscp fiat:probitate dC officiu (uadct,Icgc rationis fuggcrit,uirtu
te(nifi ineptijs, ut multc prifcf olim, laboret)deor6 exempIo,amorc,timore iie
prf dicat.Prf fcribit facris ordinib.qua ratione obferuari omnia debeant,quf (a
croruloco habent.Secfido inloco dignitas & officiu perfonaru eft attingcndcf,

quo

G V L. POSTELLi LIB, I 1 T. aS^

Htio quiicp uideltcct munere fungatur, inftictur jquo qiixftu alafur , quibus fit

moribusj cultu,raaauefte.NaqUiarudisrerumuItitudofadIeadmiratur8<[ru

(picit rara 5C perfonata , ad h*c ut per ornatum religionum antiftites ftatim fi-

nc percontatione innotefcant,&a profana turba ipfis ornamcntis cximantur,

bona pars religionum ideo eft in uario cultupofita : qui ctiam fuis interpreta-

tionibus efte ncceftarius dC eflentialis probatur» quafi iufterit numcn fua facra

tali ritu fieri debcre,aIioquin mortalia non cxaudire uota . Ea pcrfonx fpccics

inhomincfacrisaddido fcmpcrfuitmaxima perfuafibnis pars . Siquiautem

'funtmyftertjsinitiandi,autreligioninominadaturi, tradihocin loco debet.

nam quardam myftcriaad omne^,quxdam ad paucos,quaedam ad nullos prg-

ter fummos pontificcs pcrtinent. At quia id eft opinionis, quot aut quibus de-

jbeatur,(atfuerit noITc y hodius ciuscp cogniaoncm eflfecx pontifictjs fandioni

,buspctcnda,rationcmcpcomifll,autdubijdecifibnecfl^ciIIinchabendamun^

! 4e profluxit autoritas.Proximus myftcrtjscflelocus dcbetinadulris perfuafib,

' nibus,ut profpiciatur faaificulis,cx illis opibus q\xx accedunt,aut iam funt fa^

i cris addi(fiar,qUc-E ipf« legcs ftarim nafcetibus religionibus abfolute ante com-

tparatasopes cdi nonpoflunt.Nam QCtes eiTe^dC deillis ambigi opus cft,anteq^

dc illis coftituatur ius. Sunt ideo nafcentcs religiofe Icgcs,ut rudiores,ita xquu

. cati propiores , quod oblatum diuinitatis fcopum aut fequantur , aut ad cum

coIlmiarefefimuIentprimum,nccftatimopum faAones pictati admifccant.

QuamobrcmnafccnrircIigioniobfecundant,mcdiocribuscpcontentafouent

; diuriflime principes , quoad iurc fibi conceflb perperam uti incipiant. Qyum

, ueroauteorumfadiiomorcsuc, autfacultatesxquo ampliores indpiunt cflTe

principibus odio,aut inuidie,non raro formidabiIes,rcicp publice impedimen

tOjtunciura dignitatum deligendarum iIIisadimiincipiunt,opesminui, Frari

gas enim quam corrigas potius,qua: in prauum indurucre.Ncmo fane nifl co-

acfius,autrararcligionisopinionea(fius,uoluptatcs&utilitatcs,quarum8<rccj

piamperfacuItateshabetj&Tnaturaexpetedasdocuit^facilerelinquerepoteft*

. Irrepuntcrgo in pietatis Iocum,&exufu uirtutislocumoccupant, incptf«{<

, tranfcunt. Ita (enfim ius (blet a principe autorita te aut tolli , aut minui: opes pa

^ titcr.alioqui progreffu temporis bona fifci pars in facruni irreperet : luxus pIuG

quam Sybariricus facrum ordine inficcrct. Quumcp nulli ufquam gcnriumfa'

, cerdotes a bello dC reipublica: corporea proted^ionc (nam rerincdis £<: agcndis

I componendiscpanimisfuntnari S<:inftituri) nonfintimmunes ut plurimum,

illicp fint ditiflTimi, cxhaurirent proculdubio xrarium, nunquam nifi facris iu-

uandOjfcmper accipiendo, unde fifci inuidia in illos prodit.Tcnuis perfuafib*

fenfim &Iegibus dC opibus augctur, aucfiaconfiftitad uirilitatcm : indeueluti

opibus inhians,ipfiscp fufFocata,fenio pcrit,iure primum imminuto,facuItati-

bus fenfim ad fifcum redacf^is.Quod fi pofl~entfuonomine emungcre loco di>

uorum,principes,nonefl"etauttamampIa,auttamdiuturnapofl"efliofacra.At

quoniam periditari uidercntrerum ftatum, quum derogatur autoritati pcrfua

fionis ( nam plebs audit querimonias ) quidam principes 8C magiflratus aduU

tioris orbis mixtum quoddam ius cx facro dC profano, iundamcp potentiam re

gibus facrificulis cxcogitauerunt.Dcos enim reges comitari,id fummum ad tcr

rorem incutiendum intcr mortales eft. Si autcm licet ordini facro fine habenis

&proarbitrioinopibuscrefcerc,proculdubio 8(:fibiS<:reipubIicxS<:reIigioni

parit exitium.QuumcpfacuItates fine uoluptatibus &:fceIcre,quorij funt fuppe

ditatriccs , nuf^ efle poflint,8<: co maioribus diffluant quod ccnforibus carcat:

BB tum

tpo DEORBISCONCORDIA

tum dcmum cum funt opulcntiffimi (acrificcs , qui cafte deos adirc > fand^ius^
cartcris uiucrc dcbent, feprodunt popularibus , ctiam fi ceflet princeps, (ut
aicbat illc ) contra deos tcftimonium fcrunt : undc apcrta; fraudes plebcculi,
quar Gbiimpofitumcredit , animum non tantum non crogandi, fed crogata
fifxcripoirct, repetcndi faciunt . Ita pcrit ius autoritasque facrificum . Itaom»
nia perfuafionum gcncra periere , Iseftrcrum omnium exitus & finis, dum
rcs ipfx molc laborant fua ,duni ncmo in fe defccndere uult, ad'que mediocri
tatem rcdire:ln(cmagnaruunt, nimioque graucs fub pondere lapfus, Nolo
hicaddere uiolentosrcligionumexitus,qui abextcrna potenoa contingunt.
Nam non tantum legibus facris , fed dC profanis fincm imponit aliquando [^L'
ne uitio neccflitas , raro ramcn ufquam contingens finc magno rucntium (celc
re, quum labcfadati ordin is, &C uizde pudibundat pcenas pctit prouidenaa,ca-
fusuc nobisincognitus,il!iadfcribilblitus. Erant olimmulti, funt qucctiam'
num alij magiftratus apud quofdam barbaros,quorum rcfponfa dC placita
in rcrum principijsferuarifupcrftitofe folita erant: ut Augures, Aiufpices>
Vates,SibylIx, &^fiquodaliudgenus animos hominumaliquandoimpai.
toscoercuit6(^ reunuit. Vcrumlixccrant& cattcris gcntibus ridicula, ^opl
n ionc tantum nitcntia . Nam pratcr ordincs 5C ius ipfum , quo retineri in ofFi
oo popularcs folent,nil planeomnium religionum placfas , atque confcnfu na
turali probari folet.Nuncucropaucis uelutiapophthegmatis,eftipfarcIigio
tccpoQjia-iJ^sis concludcrKla,quatcnusomnibusconuenit,aut ufquam conueniet.
Qusenim unius tantum funt,ideo tradcrcfupcr(edco,quodomnesetiam prg
ftanrifiim^fintmutu6(pra:tcrquamubiingencreconueniunt)ridicuIgfft/j<^ff

PERSVASIONVM OMNIVM COHMVNES
Canones. Cjp. X.

ESfc Deum omnium rerum autorem, a quo diratimeJimus,fpafemuscon<
traria,omnibus perfuafumcf^o.
Om nia latente caufa fada i Deo efTe creduntor,
Ab omnibus in RcmpubUcam adfcriptis , autciuslocihabitatoribus , inqui-'

buspcrfuafioprobatacfl,&^rccipi&coli patrianuminadcbcrc: aut utnul.

lusfi fua colat , uerbis reccpt Jc rcbgiont refragetur,facris legibus Cituaim cfto»
Qui initiatus eft,non rcfilito.
Sacris rcccptis quifquc acquiefcito,
Ob paccm publicam omma legibus fiiais conftuuta faruato*
Nemo priuatus dcos habeflit.
Lararialicitafunto.

TcmplapubIica,&:Iocoopportunohabentor»
Numinaftatuiscffjngantor.

Omnibus diuorum faais faccrdotcs prarefle,cautum ^o,
Pontiticesidcuranto. /

Priuatusprofanusuencmofincfummo Reipublica: confcnfu, myftes prac*
cfto.

Arcana pcrfuafionis myftcria,paucisaperiunto.
Nc quis pcrcuntator,cuulgato, contemnito.
Ccrta anni prouentus portio faaorum miniftris dafor,
Aluncre,a: expiationibusjuotiscp utantor,diftribmmto«
Absquouis oblatarccipiendijiuscfto.

Saao

G V L. P O S T E LL I LIB, II Ij. 2Pt

Sacrofancilareligiofa patrimonia funto,
Hxreditatem , fi fitlegitimushxres, nort confecranto : exparte jlicitume^

fto.

Vota nifi Icge cauta,arbitraria funto.

Qui peccairitjlegitimis expiato»

Numinis poteftas xterna crcditor,

Fidei feruandx prima ratio in facris efto.

Qui fidcm uiolalTit, dijs hoftis,hominibus cxofus efto.
, Violata: fidei poznas luito,tah'one punitor.

Perfon^ facr«,aut facris addi(fl*,facrofan(fla: funto.

A nemine uiolator.

A fy lum in facris lods publicis, quoad de caufa Iiqueat,efto»

Cuiuiseofugereius efto.

Qui abufus fuerit,priuilegium perdito,eximitor^.

SacrosrituSjfaicr prahbanto.

Qui fibi fubftituantur,(acris receptis inftiantor.

Quidccrimentum facro hominiintulerit,pcGnacfto»

Legis arbiter iniuria: facris illatg, uindcx efto.

Gladiumnefacerdosgeftato,faCTamyften'aprodefenIIoaefuntO,
. Impius deos inconfulto facerdote ne placaflit.

Exortem facrorum habeffint,qui in deos commiferit»

Vis a facris abefto.

Magiftratusiniuriam propuIfato,feditiones fedato»

A facrisrcrum initia aufpicantor.

Srata S(^iadi'(f}iciafacra,prorerum ufufunto.

Pladtis Sffrefponfis nemo derogafiicSi quis fecus faxit,Deus a^Prfnccpsma
giftratus uindexcrit.

Si quis fecreto peccafiit,deli(fia fscris expiato,mentem aperito,deospropitios

refipifcentibus credito.
Qux uerbis ftatuta funt, confilio,opera,re,fi'eri curanto.
Vitia adhortationibus cocrcento,uirtutem laudanto.

Pccnas S<I pra^mia pro mericis imponunto facrifices.
Quae docentjS:^ ipfi faclis exequuntor.

SiinDeum,autnaturam grauiuspeccauerint,dupIexpcEnaeflo,

Ab ordine fummouentor.

Execratus efto,antequam IuatpcEnas,facerdos.

lusdeomnibusrebusfacrisa fummo pontifice, fummauepotentia, autme>

dtjs prajfcribatur : qui autoritate ab illis donati funt , illudfinofint, illidi*

cunto.

Nil fine autoritatc in facris.hili munus , aut uotum fiet,Iicicum efto.
Aperiant probata fcelcraiudidjisi^ uindex cfto.
Innondumftatutis,adfacrafaaentibus,iura danto.
Refponfa fecundum potentfx dicionem feruari curanto.
Ira: nu minis ob fceleraprxmonento.
Acceptas ob negledam uirtutem Si pietatem clades adferunto,
Rebus utihbus bene precantorjcontrarias ritibus auerfantor.
Patrum mores fecTtantor.

BB 2 Qlll

jyj, DEORBI.?CoNCORDlA

Quf ftatuta c orrupcrit,res facras dcprerit, CKors racrorum cftojgrautfnme p»i

Uitor.
Mutua operareIi£T{on!s,5<^Iegum profanarumefto.
A' Reipubi.confenfu Pontitices funto.
Autoritas de rcligione ftatucndi, Pontificum , aut quibus eam dederim ,

cfto»
In rcbus qux ad uniucribs pertincnt,rummu!T! confilium illis prjeflo,
Profanorum fcntentias aicento,
Populares fummoucnto.

Hx fententia:jquicquid c»i rcligionis utiIioris,coprehcnduntp3ucis : ut nil
ferc ufquam gentium ftatui ualcat, qum in aliquod horum Aphorifmo-
rumcaput refcrri-poflit. Sed adaham iuris partem, qua: profana tracftat,
iranfeo»

D E I V R. E G E N T I V 2.1 E T C I^

lillL C A P. X I. '■

IVsprofanum connat,autnatura, automniumgcntium iurc, autquo-
rundam. Naturalc ius omnia comprchcndir , quxcunquc expctenda , fu'
giendaque, naturaanimaliadocuit. Vcrumcumiusdicatur jcqui, iniqui^
refpc(flu(qu:c.resr2tionedeiiitutaminimccrrarc5 potentia nonattingit) di
conuncnoneftambigcndum:fcd quicqufd inillo cft, m ufum hominutn
traducemus , uidelicct in ius gcntium . lus ergo hcminum , fcu gcntium
(quod idem cft) cft ucl natura, ucl rationc, ucl nccciutate , ab omnibui
fere mortalsbus comprobatum, inquc pacis pubhcx ufuin compararum#
Naturaquidem ineo fuadet bonum appetendum , malum uirandum : bo^
numquidem ,autcorporis ,aut animi , aut fortunx Jufti furfum prorfum
.agifolitum, quod bonum externum uocant . Malum ucro,quodaliquodho- 1
rum labefacfiare poteft» Racio quidcm multa fuaclerc folct, qua: nacura- |
literhomines prudcntcs , quamuis in primo ftatimnaturae obiedu non fit,
tamen ratjone temporis, locorum, perronarum, llatusuc obfcruandurp-,
mutandamuccciifent: ut funtilla, quxad confeiuationcm rcrum publ^
carum,urbium ftatus,dignitatis'uc , facerc nouerunt . Quamuis cnim urbcs)
&hominumccctusnoniintanatura,fed potiusabarte, 3i:[ prudcntia coa'
fiituti>tamenetiamfuiconferuat!oncm , ucluti res naturales qu.trunt : quo-|
niamomnismutatio,naturac SC ftabilicari cft contraria . Atquc idco raultal'
contra naturam , iure naturalifaciunt.Fieriautcm aliquid natura opinioni
coniundaduce, quod conrrauenirc ipfi namr:^ agcntiuidcatur, crcbrofa-
nefo!ct.Sicxpetercntdu:eurbes,aut quiuis hominum conucntus,ah'quid
quodad utriuiquc confcruationcm facereuideretur, proculdubioquxlibet
ad fuituitioncm dcbet cniti , utco potiatur , co quc dclidcrio,quod ad fui in-
columViatem facit , poteft 5C debet altcram defticucrc , nifi id quod appcti tur,
litutrjque fatisfadurum^arquitatc enim tunc utcndumefTet.Pr.-cftat cnim
akerum fua cupiditate fraudari,quam altcrum alteri feruirc, arque contra
naturamjlibcrtatc.naturali priuari. lus itaquc iilud uioIe:itia! iun£;i folet,
fipar fitiusamborurn, atquccxipfa uiortumducit- Neccftltati inRepubl
canatui-aIitcr4ocusclt, quum contra aliorum nacuram , ut nos, noftros'quf
conferuemus inco!umcs,armamur,il!os'que captiuos 5>- fcruos, ne noccant
atqucutprofintydetincmuscontranaturam, quccpars eft longe (ane uic^lcr
-■ . tiilim.'!

GVL. POSTELLILIB. III. Z9

tifrima iuris naturalis , quamque neicio Ci fint omnes probaturi , nifi a lc
gc ipfa natura fortiore , ortum duceret . Homo enim quum nafcatur de '
Ititutus a narura omnibus adminiculis , qax parcns benignior, cxteris
concciru animantibus, totam uitam , dC naturali follicitudini , &:: neceffita'
ti , ut fe , luaque tueatur , coniuncfiam habet . Vnde ex illa mali ( ut uulgo
uocant ) nccelritarc , prodijt ( ne ocio torpefceremus ) quicquid eft artium,
atque niclioris eruditionis, conditionisque . Inde uarietas alimentorum,
glandisloco. Jndelocoindumentorumexcorticibus, librisque arborum,
linea , lanea , fenca : pro tugurijs &mapa!tis , domus ampla?, palatia , caftra,
urbes: pro fpontc nafcenubus , induftria , arteque eftecfla : quac neceffi'-'
tace quidem comparata , augmentum cx luxu auclum acceperunt. Po-
tcft uaque dici quod fummopere exhorrefcimus , id efl!e , fuifleque naturx
uciliirimum, unam fcilicet neceiTitatem , qux quotidie nos ad prxclarafa'
cinora impellit . Illius filia opinio eft , qux nos glorix cupiditate , ad maxi'
ma qux'quc inck^re folet, artes fcire cogit, qux remfaciant,fintque, ef-
feue pollint lucro , 8i. glori^e : prxclaris facinoribus nos pofteritati com'
mcndaie, atquein fumma,mortales maxima , dtjscp proximaaggredi,&ab'
foluerefacit . A' neceffitate pofitx leges , cinSx muris urbes , uix ftrat» ,
purgatxque, pontes conftrucfti, aquxdu(5ius corriuati, templain religio-
num obferuationcm, populariumque admirationem erecfJa funt , 8C plu'
raquoq? huiufmodi,linequibusuitamortaIiumxgre admodum confifterc
folet . Sed de eo iure , quod paucis hominibus conuenit , quod ideo dui'
leuocant , eft aliquid dicendum . Cogitanti mihi unde hoc iuris habuerit
originem,nonfatis uidetur,anin naturam,an in fororem eius confuetU'
dincm , an in utramqucucl ii\ cafum , locique rationem referri debet. Sin*
gulos enim populos proprijs quibufdam uti legibus , hisque naturx con-
lunciis , omnibus in confeiro eft . Eft uero illud ipfum in quo paulo ante
inprincipfjs, atque naturar,fapientix'ue documentis,omnes gentes con-
ucnirc docuimus . At prartcr illud pro ratione loci, gentium , morumque
receptorum,atqueconfuetudinisufu,omnesferepopulihabentaIiquidiuris
loco fcriptum , aut tacito confenfu moribus receptum , quod alrj non tan'
lum non obferucnt, fcd &1 contemnant , Si^ rideant. Talia iura uocant
uulgo Vlus,5iconfuetudines,feuiusIocaIe. quod exemplum non tantum
patetinuariis populis, regionibus, atque locis, in rebus prophanis, fed
potifsimum in longo ufu receptis religionibus. RidetenimHebrxusChri*
itianum, eiusquemorcs legeprobatos improbat: ( ut (emper in perfuafio'
neeft faditacum:)Ifte]Vluhamedicos,iIIi utrofque: atque implacabili diC.
fidiofuntaffedi. Demum quxhbet religioetiam inuarias fecfias diftradia ,
facf^iones longc plurcs ciuilibus habere cognofcitur: quod quidem aufert
conucrfandi, pcrcgrinandi,uifendi'que regiones plurimas facultatem.Ve^
rum fingulis populis ex contentione cum proximo , 8C ex differentia , adfert
nonminimamretincndxreligioniscontumaciam : qua re in Rcpublica nu!
lamaior,utiiior'ueeflrepoteft.Confuetudoergoaut tacito hominum iudicio
confirmata , autctiam fcripta, pro ratione loci obferuari dC fblet, 8C debet»
Vbiuero aliquot annos duraucrit, ( quos plures, paucioresue efl~e,pro
rerum &:pamx ufuoportet)tum demum eauimlegis accipit.Lociitaque
ratione, quod a iure communi differt, conftare par eft . Alioqui cafu fxpe

B B j contingir.

ij^ DE ORBIS CONCOK.DIA

con::nofi't,pIunmos populosantcquam iillo legum prarrcripto tencrcnfur,
dumconniucntiaquadam quibu(damicbusaircnt!untur,{ibnus ciuilefa-
cerc. lus cn^onaturalc^naturamporoniiiia fcquidcbct^genrium autcm,na'
turamquidem primum,rcdin3m nccciritaticoniunclam ^rationcv^p huniana
dirpolitam,qua:ipra non raroufus SLConreruacionis.RcJpubhcajgratia dii>
fertexdiamctro a naturali.MLihum cnim diircrre folcnc uir bonus,&bonus
ciuis,utprudcns 5C fapicns. lus ciuilc quauis rationc receptos, £\.' ab his un^
tum,quibusinufuclt,probacosmoresrequ!tur: porifhmum camcn idfacir,
quumtemporeautfancfhonc uim Ic^ns acceperit. Namline confactudinc,
comprobationc,autpotcniia ,nulla lcxcft unquani rcccpt.^,

D k C AV S l S I V R 1 i^ C V I V S-
cumc)-. C A P. XII.

CVm rccipimus aiiquid trac^andum ,dcmonfirationcq5 docen Jumjino^
re Philofophorum qu.rrcre folcmus , an fit,quid fic, ad quos Hncs lit
comparatum.quibusuccaudsoriatur. I3llealiquidiuris inccr homincs illos
quiuita funtcompofitioicconlhtrrquidcpfic, uidimus.fupercihllascaufasfi'
nalcs &; pi imarias pcrpcndcrc. Finis,ad qucm tendit iuris conPcitutio,pax cft
Reipub,totius,2v.' partium cius,ut unufquifq: in officio recineacur , incpreip.
ufum >5(^ conferuationem quicc]uid id elf oliictj , quod ab eo proccdaf, confc •
ratur:aut(uc Ciccro^Iegitiina! dC uhtatc in rcbus cauliscp cqualitaiis conferua
tio.Caufaprimariacilipfaratio, parrimaprouidencia animishcmimiminfi
ta,partim ufu rcru^ipfiuscpnacunc ordine cxpolita, qua?'uc homincs ad ordi-
nis confcruationc,Dcic[5 in rcligione probaii fummi,quantij iieri potefc,finii
Ltudincm inuitaict,3ut fcripto , aut ufu liue fcriptoius pr^fcr:pl:t,quo uterc
tur poficriias . 15t quiancmomortaliumporuitomnibusomnium eironbus
lcge profpiccrc , ideo legcs fenfimex uitijs,autambiguitatibus,auth'tibus,
occaiioncm habucrc : arquc non immeiitci eas pcccati aur crroris filias , atquc
indiccs quifpiam uocaucrit . Etror fane ut plurimum caufa fuic, fcd accidcn-
taria.homines prudenccs.iufiic^, caufa primaria. Nifi enim pracclara,iuilac3
(entcntia dediflenc illi uicrjs apta remcdia , S^ pro dubijs ccrta , proculdubio
lcgislocumnunquamobcinuiirentillorum fancfiioncs. Oportct enim autO'
mnium,aucmaiorispartishominum ufui Icgibus confuli ,antcquamrccipi
pofTint.Statuunturuer61cgcs,quibusuniuerfiparcrchabeanc,automnium,
autquorundam,aut unius con(enfu, autoritateq-, : in cuius ucrba iurarcom..
nesdcbcnt.OmniumconfenfuIeges ponuntur, quumlex trinundinodie,
autquibufcuacpftatisdiebus,conuocato populoinquouislococognito,5C
publico, ueluti pro ro flris Rom»,aut pro quibufdam alijs liatuis proponi fo
ict(ut Adicnisatfigieponymismos erat) popularescpomncsfiquid utilcucl
inuiilefit difpiciuiic:necanterata habctur,aut habcri dcbet, quam omncs
aut potior pars in cam confenfcrit.Ita in ftatu populari ( quam dcmocratiam,
ucl politiam Grarci uocare folcnt^introduCttc funt icges: ita ubi quicquam li
bcrcatisfubquauisadminiflrationefuic^funtpolirar.Vcrum primus poncn-
di modus,cx omnium iifu colIc(flus,aut ab omnibu.s,aut a paucis,aur ab uno
primum prodijt. Scu omncs , fcu pauci habucritu lcgcm proponendam , ex-
pIorandamq},oportcbat tamcn nominc omnium roganteinagifiratu id ficii,
qui3(^profcribcret,Qdfcntcntiasdclcge latas colligcret . Ahquando potue-
runt k ingereic priuaci homincs cloquentcs , utrhetorcs Aiiicnis; contra

qu os

G V L. POSTELLI LIB, I I I. ap^

q»l03 nc falils Ajafionibus plcbi imponcrcnt, aut [cgcmfine popuhrf flrf-'

frag/c fcirenc.erant pcxne f^rauuTimac conftifur.-c. Qiiid cnim non pcruertac

cIoq'Jcnf!a,fiiliircrum liaben.t perniutantiurraccire optimo uiro coniun*

C^tam. Occaiiorancautreiaugcnvl:^, aut gloria! ca pta nda-, aut quiburdani

facliofc gradficandi, potcfi rcucra exopLimonequilIinium,exrimpliciuer-

fu;um, ut f:mcl finiani)cx priuato tyrannum gencrarc: que iepius in illis ur^

b;bus,autprouinci]s. quas diuturnioreloquentiacircumcgit, uifafunt. Vc

enimdicendi pcriria!,prudentice coniuncix, debemus omnis luimanioris

conrtitutionis beneficium, meliorcs dcliberationumpartcs,uicinorum fere

popu'orumin no.lram fenrcntiam & utilitatem traducflionemrita ubi rcbus

conrtiruus pergic cffe copiofior, iuftitiaquc SC a?quitate deftituta, procuL

dubicipranonfalutcm.fcdRcipublicrelabem adferre Colct. Igiturmultisle

gem probantibus, fitab ipfis magiftratibus, autrcceptisincam rcmhcinini-

bus proc!am3tio,quam (ignificatioriCm dicut. Nccenim omnes ufqua admic

tunturadeamprobationc.plcbcios&rrudiores.rufticosjfellulariosqjadmitti

jud:aocomunifcredcfti:utos,fuperrluum fane elTctSc^turbulentij. Satiseft,

c\' fingulis uicis,uiliis,muicipijscp adctre,aut fingulos argutiorcs,aut paucos.

omniunomincfentetiadiirturos,rationesq5ultro citroqjallaturcs: id^in pro

phanisrcbustantu. Nnmderebus religiofis ambigere, nifiinterPontihces,

riCcrdotcsq;,&fiquvinasconfcruaredebent,nunqualicct. Apaucisponun

tur icgcs, quasuniucrfiagnofcat,quumpopulus uniucrfus ariftocratixuel

<lemocratia: fubeft , iudiciaque fan(f?ioris cuiufdam fcnatus , uel ordinis

probat : aut cdiuerfo , quum plebs tanta eft autoritate , ut iliius placitis etiam

magncE potenti^uiri dC primores pareant. ralia fucre plcbifcita Romana,

regnanubus tnbunis plebis , autin grptiamautneccffitatem plcbis lata , nca

ciuibus atq-. nobilibus opprimeretur.Optimatum adminiftratfoquoniam eft

a:quitatis plena,f3cile eics edicla apud omnes,ut que funt^quiffima,probari

tur,necauocatapIebe.Verumubii!Iiinfuamrcmincipiuntcouertereremp.

commodepopulusquidem prifcolcgumuincuIoconneditur,tuncq:mifere

fpoliatur latis legibus^Refpublica labefaclatu.", qus confcruanda crat,fibic^

ruinim acceIerat:fcnan.ifconfu!ca,curiar'jq3 fanc'tiones,&.' areft3,legcm etiani

ponuntillisquicorumiudicia probant:obinfigncm(qua:ucInufquam,uei

apudiIloseiTcfoIct)xqui bonicp obferuantiam. Vnus legum fcrcndarum

ius haber,autpropria autoritatc autconccffa,autmixta. autenim inftituitur,

aut fe inrtituit,aur urrunq? . Quiuis Princeps aut propria atcp mcra potetia in

fuosutipotcns,quumilli8Lpacis pubiic^gratia,Jurecp ueliniuria potius,uti

liusqj parere.quam detreclare impcrij iugum habeant : prcfcribere iilis folet,

quam rcrum conditionem uelit omnium nomine dC publica utilitate haberi,

atc^ adeo potfus quofdam imperata facererecufantes emedio tol!ere,autco-

gerc,quam pati ne fua facileminuacur autoritas.nifi quum priuilcgia cocedic

(qusein excmplunon trafeunt)aut in omncs feuit.Hinc pladtauocari folent

Pfincipum edic^ia ,quod abfoluto arbitrio proponi ut plurimum folent : qui

buspriuato ncminifeopponcre aut reluclarilicet, utafenatue:<confil:o&!

prudetia, ap!cbeexfcids,ideft cognitisrebuslcges habuercnomen .Pro«

pterea gubernadonum rcrumpublicarum prxfiandflTima, quumbencfan'

c?e^ feruatur,eft legia poteftas, ucl imperatcria.Na uocabula e medio ii tol-

Ias,2Cduces,£<:regeSj&i:impcratores,^cmuf«isalccnusdignitatishomines,

B B 4 qui

jp<f DE ORBIS CONCORDIA

qui abfoluta in quofviam potcntia uti po(Tunt,codem iurc funt, ncc a natura,
fcdamoribus populorum,aut ambitione Principum orta. llle ergo unus
qui rerumpotitur,ucluti lcx uiua, 5C iam poiitas fcruaricurat^&dcHcicn-
tcs aut cmendat , aut cx fe proponit : quorum rationcm ncmo priuatu*; potcft
autdebetrequircre, nifiubi Princcps afcnatu moderationcm accipit .Simi'
lccnim ucroeftjnifi Princcps n't,utcum Grecis dicam,Tvpctvf<«aiTKT©-,in con
filio prudcntum,S<^corum qui rcbus fub co pro omnium falute adminiftran*
dis prxfunt.cxaminatacfTcquaErata cupit.quod fi facHum fit, noneft priuatac
conditionis ullius difcutcre , aut pcrquircre. Sacrofancfia cnim rcs efi: Princi-
patus,rcligioniqucproxima:decuiusfcntentia,utdercligione,rationcmuel-
leperquirere,pcriculo non caret. Rcs enim mortalium quum confiflcndi
opus habeant, earumquefituitaipfa duratio , conftantiaque, proculdubio
quxcunqucad paccm 8(^intcgritatemilliusferuandamfaciunt,funtmaxime
confcruanda,quamuis partim iniqua. Nam capite Rcipublicac cuerfo ( quod
ficri ncccfTccft^dctredato Principis impcno )&:^ membra collabi, atquc ab in-
uicem fcparari,&:;deftituimutu6,ccrtumcfi.NcccnimPrincipedcfhu(fio(ni
fialterxquioriamfcrercrum potirctur) tantumilU-eleges quas ipfefcrt, aut
ferre potefl,pcrerit,fcd quotquot fub illius imperio ab antiquis acccptac funr,
affligi , atque adco accifce clfe tantum non folent, pn-cfcrtim fi uiolentiori
quodammotu &C feditionc alius introducatur: alioquiquotidie mutantur.
PrcEtcrea origo principum, abfoluta potcfiate utentium , cx uirtutc olim orta
efl:atqueidco rerum omnium habenae a fubditis meriti caufa funt illi pcrmif
f^,utquiiamconce(raoIimfuitautoritate, nuncpropria conftct . Nouiitacp
principatus conceffa ut plurimum funt autoriiate, quam decurfu tcmporis
inabfolutam trahunt,atqueauitiproprioiam placito utuntur, utpotediu'
turnitatetemporiscontTJrmati. Mixrifunt,qui partimponunt,p3rtim acci>-
piuntlcgesrut funt Principcs arillocratijs moderari,qin'eleif(ione, non gcne-
ris fuccclfionefiunt;quorum omnium placitis fiandum. Omninoaliundeac
ccpta potcfiate funt practores, quorum cdicfia autoritate Principum, potefla-
tum'ue,quibusfubfuntjfuf][ulta , inlegcm tranfcunt: quod gcnus Romani
ius honorarium uocant. At quia oportct prudcntifTimum , ut diximus.eflc
eum quilcgcs ponat , ob id Pnncipcs magiflratus , fapicntibus £t'prudcntii
bus poteflatcm dc iurc refpondcndi fecerc , illisqj autoriratcm fuam imperti-
ucrc;quxparsiuriscft longc pr^rftantilTima, utpote affe(flibus omninodc'
ftituta. Rcfponfiscamobrcmprudcntum, bonapars iuris fcripti apud om^
ncs gcntes conflat.IIlis enim,atque Pontificum dccrctis, rcs non tantum Ro-
mana creuit,uerum 5C quotquot diutius durauere . Eam ob rem eo etia nunc
utuntur iurc , quotquot Latinalingua utuntur. Pandcdx cnim funt nil
aliuJ,quamprudentum,edi(fia pr:rtorum enuclcantium, aut propria ad-
ferentium ,rcfponfa . Muphti] apud Arabes id iuris habcnt. Olim apud
Hxbrcos habuere feptuaginta fencs, aMofc&Ictrooclecf^i^quajrefponfa
nunquam fuerc aperta, doncc c H R i s r v s religionis illius inftau*
rator , nouaeqj inftitutor, in illis tccf^am aKZ^oS^lKoucw &C uafricicm reuela/
uit , atque propalauit, improbauitque : utomnia,quamuisoptima ,lon'
go ufu fi non fiuntdeteriora ,certc ab hominibus arguiis circumueniri (b
lent. Vcrum non raro hccc rcfponfa, quum funt dC opinionibus , SC rcli
gionibus , &C afIe(fiionibus coniuncfia , habcnt etiam fuam fatisiniquam

rationcm.

GVU POSTELLI ^!B. III» 497

radoncm. Itaquc iiirailla qiix runrrclrgioni, aut ma/ori pofcntfe conlcv

uand.T coniunolra^minvis equitatcin 5«; raooncm pcrpcdcrc fcJcnt, quam ea

qiia? Gne uUo aflc<ftu s. finguiariu us rectduncur . Qui cnisn rerum habenas

habent , aut cuJpiam ex fua autoritate gratiFicari liudent , ad gratiam

mukaaccommodant.qui nihslprctcr azquum &C bonum fibi proponunf,

Jonge faiua^quius rebus pofreriraiis confulerefoknt,quamPrmccps,auJ

rvla2'^tatus:qui f^pedumfuoccmpcndio p!us afquo ftudcnt, aur fuife^

culi^Reinepubhcarmoribusprofpiciunt , piurima poGcriiatiparum pro"

penfa , utiliaquc ftatucrc folent . Ell Scaha- qua:dam iuris origo , caulac^y

qua-'nonadomncsquiuniPrincipi fubfunt, peninet. cuius tamen militas

in Reipubiicx bonum rcfertur (nam aliOGui jn iure non efiet ) lcd hominuni

cond:tionibus uarijs prgfcribi,probanque id iuris debct . Singuli enim con-

ucntus mortahiim , feu in rebus prophanis, feu in rcligions, habent, prctcs"

Iee,C5 ucl longo ufii receptas,uelrecentcr latas , rchgioniquc, aut naturahVauc

ciuiii,gentium'ueiuren;xas,etiam Cizis cond/tionibus, arribusiie propriis,

qu.^ilatumiJam noncgrcdiuntur . Dequibusncciudtcesftatuere, ncccx-

tcrarumartium cpiHccsdicere poirunt,obeariim ignoranoam. HincnaU'

ta, iuranauticahabet: latcmus, fabcr^fua,3urifexdeaurdsrcbusproufu

in arte rccepto;|!udici; quaearns fjnt, apcrit , id que non tanium raaone

artis h'i,autma:cri2,iniila tracftare foiita?, fed locorum etiam hominum-

que ufu . Ea ucro pars ef!; longe cognitu diffici!!ima , quxquc .iurc com^

muni traclarinonporiit,proptercaquodmaximeeflopinioni uariorumho^

minum coniuncfla . utiiitas uero patrix a iudicc inde probata, dat iliis legibiTs

t:icito coiiCmfii probatis robur,unde mcdiate Princepsetiamprobarcilias

tac/toconfcnfu uidctur. Nunquamueroicgesdeillisartibuscduntur, quod

facrofandta /Ilalis , &:contentio , qua homo homincm fuzia artc uinccreftu'

dct, fat/sdfl/genterillaslegesconferuare foleat, non qu/dem malfs, fcdmc-

lioribus artibus. Opt/mus en/minfuaarteerrequifque ftuder. menfor , ut

optimepoteft,dimctitur:atfi falfummodun^ d/xcrit,a per/rioremenforeer-

roremdeprchend/ oportet, /ud/ciqueapcr/r/probatumJilc demumd//p/c/r>.

utrum error fit pnniendus.Nam quamu/s errant/3 confenfus non efctamea

ubi artem prohteturaliquisquam ignorat, d/fpendmm error/s abeo cora-

miflri prc^ftar/ dcbet . Sed h/c tocus lat/uspatet,quam poii7t pauc/s tradi * Re

ferenda itaquefuntartiumomnium arb/tria,£<: cognit/ones,ad aras pcri

tos,qui rccept/s /ntcr pra:ftant/fl : mos Icgibus : de peccat/ , error/s , uiti] , u/rtit

t/s que admifTx rauone Piatuant , ad 'que iud/cem referant . PofTumus hoc iii

r/snonfcriptumd/cere,quem3dmoduni 5l pleraqucflznt /n /urc c/uil/ fin

gulorum locorum . Vt fcr/ptum ub/uis gent/um u/demus,quod exrel/g/o

ne 5C Pr/nc/p/s /uffu prodtjt , cu/us /gnorat/o neminem cxcufarc deber.Nara

fi remel/gnorat/o/urisadniitteretur^/dem cfTet, atquefi non efTet fcriptum.

DifrimuIareturenimabsquou!sht/gatoreparsea/ur/s, quarcontraeumface

isuidcretur . At /us Qc confuetudo part/cu!ar/utn conuentuumj

abs quouis art/s imperito, aut condit/on/s exper-

tijignorar/ potcft.

a.V IBVS DE RECVS TRACTETVR
iukrccmli, Cdp» xiii»

OmiiQ

jpa DEORBISCONCORDIA

OMne ius tradtat de perfonis , aut rebus facris , aut profinis , aut
mixtis . Defaais, iura pontihda , rcligionumquc omnium pri*
mx' pr^cfcriptiones agunt . lura quidem duilia de facris prardpiunt , qua-
tcnus ad confcruationem , nonitem adinftitutionem, inftaurationem,tra'
cftationcmj^Cufum illorum opus cft. Rcs profanas iusciuile tra<ftat. Ha:
ucro funtaut publicx, aut priuatx: id eft, in rebus totius corporis Rci-
publicar,aut fingulorum. Mixt^xfuntres religionis,utquicquideft (olire-
rum'uemobiIium,religionis ufui &conferuationi attributum ,atque con*
celTum. Namius ipfum adres facrumeft. Resipf^prophanxfunt. Atic'
parari quum nunquam polTint ( nam fi non elTet res , ius non cITet : dC cdi-
uerfo) mixti iuris clTc mcrito dixeris- Quo de gcnere potilTimum agit uo-
lumcn iuris noftri, quod Decrerales uocant. Nam editus ille libcr eft,au-
(ftaiam opibusreIigione,5v! pictateaftli(fta:quumaIioquidecrcta fanclorutn
patrumdeipfapietate,ccrcmoniis,rebus'quefpiritaIibustraclalTentcopiofc,
Jtarariotcmporum mutat iura . Rcrum itcm alix funt corporex, alixincor
porex . Corporcx funt homincs , aut illorum rcs fcnfibus obnoxix . Incor-
porex funt ipfa iura ad res : utaclio , ucnditio , conduclio , locario , hxrcdi*
tas . Et item rcrum ali^ publicx , alixpriuatx . Hxin bonis fingulorum ,il-
lxinnuIlius,fcdomnium funt. Verumquoniam caufa hominis omniaia
rafunt compar3ta:deeoueluridercrumomnium principe primum tracta*
bimus ' primum que deconditionc illius , demum dc pofieffione , poftremo
mutuahominumomnium habitudinceritagendum,

DiVISJO CONDITIONIS HOMI..

num. Cap. Xiiii»

HOminesomncsliberi, ingcnui ue funt-aut fcrui, aut mixri. Libcros ia^
telligimus,quipIaneinrcbusagendis(mod6niI contracTquum &:bo-
num , aut receptas leges committant) fuo arbitratu utuntur . Nam tales ut
plurimum natura omncs homincs produclos uoluit-Seruorum condirio-
nem necelTitas contra naturam introduxit, dum feruari abhominibus ho'
mines foliri funt, qui fuilTcnt aduerfarij . nam olim omncs hoftes in bel'
lonccare foliti erant. Demum parrim urilitate, partim pietatc,ccEptum il*
losferuare in ufum rerum, Iibcrtateque naturali illos deflirucrc, nc noce-
rent,2C ut opcra prodelTcnt. lus itaqucnaturx omnino amifcrunt domi'
norum confenfu , nuUique in Rcpublica elTe cccperunt. Nil, nifi in rem
dominorum ccdat,agere illis permilTum. NuIIx illisaclioncs^nullicontra'
clus pcrmilTi: quod nil iuris habcant,ne ad facraquidem,qu2 tamenom'
nium clTc folcnt. Domino gcncrant,adquirunt,uiuuntnonfibi.Natura'
li tamen iure omnes tenentur , quamdiu homines funt . Hxc feruitus quum
cft in homine admodum magni ingenii , ^magnarum opum,certeaducr'
fari maxime naturx folet, quod dignilTimus aliquando mdignilTimo fub'
fit . Vcrum fi paulo Ilupidior, rcbus que gcrcndis ineptior, fcruiat fapien
tiori domino, a quo ucluci manuducatur , illa quidem feruitus elTe , & ex ufa
rcrum, &: fccundum naturam,PhiIofophorum princeps AriHotcIcs inPo'
lincis alTcruit, dcmonftrauitque. Fcclicitcr cnim agitur cum i.lo , quum
quod natura dcderat mancum 6C incptum , cmcndatur a domino, atque
aptum rcdditur rebus in Rcipublicx ufumgerendis. Mixti illi funt , qui
quamuis Icgum prxfcripto iam uu polTuntproRcipublicxmorc : tamcn

eriam

G V t. P OS TE LL I LIB. IIT. aPp

etiam & patronos , 8C illos [quibus funt obnoxtj agnofcunt , aut in om -

nibus,autm quibufdamrebus, in quibusobnoxio fumcorpore. Perfona'

lia huiufmodi munerafunt,homineshominibusfubijcienria.Libertim Ro'

manorum erant eo mixto lure.Eapropter in patronum,atcp proximos ilhus pa

rentes,infami nomine acfhbnis agcre ob reuerctiam ( quemadmodum feruo in

dominum)omnino prohibitum crat.DifFertinhocius inter utrol9, quod do'

mini uita: neciscp poteftatem in feruosjquene paulo fcuerior a priuatis cxercea

tur,cauetprinccps:patroni in hbertos non amphus id iuris haben t . Redditur

libertas quouis modo,uoiente dC cofentiente domino,nifi id Hat aut in fraudem

creditorum,autabimperf'cdiiudicii domino, quem facileferuuscaptarepote-

rit:quales funt minores,& furiofj,maeue capri. Nam recHum [^i adfit iudicium,

in fauorem h^bertaris omnis manumifTio procedere fblet.Nil facit ad rem ieruus

fadus fitannatuSjquum fjmihiurc fintomnes,li opinio inualuerii.Rurfum,U

hcri homines, aut fuo iure tantum uiuunt, aut partim fuo, partim alieno . Suo

iuie agit pater,dominus,tutor , curator'ue,modo res pupiili furioffue meliorcs

reddat: parcim fuo,parrim alieno:filius,8<I natu minor, autfuriofus, Nam quia

ilh funt incauri, atcp rerum imperirijCocrccntur ajparenribus aut tutoribus , nc

rem domefricam deteriorcm reddant, atcp imprudentia calore uc iuuent^ abu-

tantur.ltacpmeb'oremquidemilh'sremfacere,finetutorumpatrum'ueautorita

te licetjdeteriorem minime. Furiofi poiTunt,dum habent, lucida QC dara inter-

ualla contrahere, 8C in rem,&: contra:alioqui neutrum licet fine curatore.Eft dC

qu^dam natura! imitatio inter multos homines introducfla , ut quum quislibe

ros fibi per adoptioncm aliude qua? rit, qua in re natura imitari uifum cft : nam

mmornatumaioremnonpoteftadoptare. &prxtereaafFinitatisprimigiadus

(cruari iblent inter fratres , fororcs^ , dC geminos , 8C adoptiuos : ncc pofTunc

contraherematrimonium;njfiprgccdatemancipatio,idq;iurcRoraano.Nam

ifta ia opinioe funt pofjfa,ob idoj iuris arbitrarij . Maxime uero fequi naturam

uifum cft in lure tradendo, Alia hominij diuifio. Omnes homfnes aut iuri di

cundo, autexplicando,autaudiendo tantumfunt . In hoc quidem omnescon

ueniunt, quod quum de rcbus illorum agitur , audire finguli ( etiamfi maximt

magiftratus prindpesuc fint ) ius debent.'diccre ius duo hominum genera, eft

reccptum iibiuis gcntium . Nam iudices funt a principibus aut a hrigatoribus

conltituri . Qiium enim ofticium principum, recentcr inter homines conftitU'

toram effec ius dicere, maior 'que indics oborirctur lirium copia , quam cui ter-

r.7inand:eunushomo fuisellct,fuam autoritatemiudicibus conceffcreprinci

pcs, ut a?quitate inter litigatores componerent,eorum 'que fentenrix ftaretur,

non fccus atque principum placicis ( tempora cautiora inuenere appcllarionis

beneficium ) quibus ob pacem Reipublicx refragari non licet . Arbitri fimpli'

ces ,aut compromifrarij,etiam funtin quauis Republica iudices, in quorum

fentenriam , aut pacfio non recedendi, aut aIiter,ador &C rcus conuenire iu-

rarccp fclent.quod quidem in iudicum fubfidium eft inucntum , atquc in liti^

gatorum commodum.Sunc uero eaiuchcumgeneramuItaadmodum.Nam

dC quiuts Princeps quarundam rcruni cognitionem fibi iuridicam fcruat,

II dC fummi magiftratuum de omnibus negottjs cognofcunt , aut de quibuf-

n dim tantum . Verum ifta paulo poft . Explicant ius , aut fecundum ius cau- ,

fis exponunt iudicibus , aut aduocaff, aut procuratores , quum frequentet

■ ipli hcigatores ius ignorant. Audiunt tantum ius priuatx condirionis ho '

nyncs , nifi foriafle arbini aliquando ad dicendum conftituantur . Cicto

ti,pr«ter priuatos, pri^terquam quod dicunt, ctiam audiendo dC parendo

iur

JQ3 D E O R B I S C OMCOR D I A

lurf funt . Poftrcmahominum partitioliaBCcft : Omncs homincs , autftc^-
biIcs,autignobiIes,autfunt rehgioniadfcripti. Apudomnes nationes uirtus
prxcipuemihtariSjautreipubhcxconferuatoriajpraemiumfuopoffefroricon-
fenfu illorum qui Jlla fenferc aut cognouere attulit, quandam cclebritatcm fci»
licetj&^ benefict| in rempubhcam ahquado collati memoriam,ex qua illufh-ium
familice in lingulis populis funt. Non raro opum magna uis id effccit, inde SC
autoritas,&:uis,&potentia,utquisuuIgaribus hominibus maior crederemr,
atcp ex Opinione confirmationem dC autoritatem,atcp adeo tyrannidem compa
rauerit.ltacp quardam naoonescam magnitudinem in pofteritate admiferunt» ■
alixtantuminillisquiuirtutemcompai-auerepropriainduftria,nefalfonomi*
nefineuirtute paterna^ gloria tantum fibi placeat poftcritas. qux faneopinio^
plures quotidie ad uirtutem incitare folet. Qui leuant Rempu . aut prudenua,
autopibus,ineodemnumeromerit6habendifunt.H*funtnobihtatisorigi-
fies.Ignobilcs funt,qui nil pra;clari facinoris in repu.geflere:aut fi geftere , prg
mio(quod frcquetiflime fit,fa<flucp eft)funt ab ingrara multitudine ,aut a pria
cipe(quipauIoclarioratimerc,autilhsinuiderefoIet)deftituti,autpereuteme«
moriaauorumipoliati.Namnaturacun(floshominesfimiIiortu>corpore,ani*
mocp protuIcratjUirtus S^opinioeuehunt.RcIigioni adfcriptifuntjquibusre»
ligionisaugendxconferuandxcp curaincumbit. Atcpiftahominumgencra,'
autanimorumautcorporum, autrerumcxtcrnarum c5ditioncmconferuant-
Animoscuratreligio,6<fphilofophia:corpora,miles,iudex,mcdicus.bonafor'
tunc,S«:iudcxa:!miIes:nifi inucrteretur rcrum ufus. Nam quiscuftodietipfbs
cuftodes.^^Verum hiquamuis nequam ,potius tolerandiquamtollendi,

CLV ID POSSIDEANT HOMJNES IVRI5
benefido,<luomodo'ue ma amittmit , conditmes(jf
mtent, Cap. XV.

IN fingulorum hominum rcbus folcnt eiTc naturx iura, ideft libcrtas,iuralo
ci,in quo quis natus rcceptus' ue eft , quac Romani uocant ciuitatem : &C fan'
guinis,quac familiamdicimus. Namquiuishomonatushber,&ahcubi nafd,
&[aquibufdam folet.luraitacp utendifuoarbitriohabeta natura ; fui confcr-
uandi,atq^ rcs ad fui tuitioncm poflTidendi, ex bcneficioiuris quo utitur popu-
lus ubi nafcitur,foIet confequi,& fe in aliquam familiam neceflario adfcribcrc,
exquauclutitraducenatuseft.Iuranaturxaut perduntur propria culpa,aut
alicnaopera.Quum quisad participandu precium feuendi patitur , autcxfuo
f acfio cft corpore ad fcruiendum obligato , ucluti quum ex debito rei opcrisuc
fux,aut a fe pr^ftandar, tunc ipfe fenaturali iure deiiituit . contrahit ctiam infa
miam cum damno,dum uolens perit. Alienaopera, quum quis abs quouis ho
fl:ecapitur,atv:jinferuituteducitur:exquibusquumfeexemerit, iurcpoftlirai-
nijinfuarcdit. Neceniminfcelicitasneceflltatccomparata officcre natalibus^
iuriuc naturali folet,debet'ue. In iure ciuitatis poflTidemus aut publica tantimi,
autpublica&:priuata, idcftnoftra. Publicaquamuisinnullius bonis funt,
funttameninomnium ufu,necminusomnibusfacultatibus dcftitutus potcft
ubiuis gcntium aut facra adircaut uia publica incedcre, aut in foro lociscp pu-
blicx unlitati dicatis diuerfari,atque ufura aur2,aqux,igniscp uti,quam diues,
Pr:Eterea ad illius conferuationem funtpofita:leges,non fecusatquc diuiti.IIlac
cnim naturam, non fortunam fequuntur,&quicquid derebus tracflant, idut
natura: conferuationi ftudeant, faciunt . Cxtcrum quum illarum beneficio li-
ceat ubiuis terrarum fua poflldere , euam illis coferuationcm rerum noftrarum

debemus

tv

GVL. POSTELLI LIB. III» ^i

dcbonus.Nam autres noftrXjOpcra noftra, noftrafacfix funt :aut aliena,cm-

prione, pcrmutatione , occupatione uercs noflras facimus. Alicnaoperaacce-.

duntdonationesjhgrcditatesqjjquasacceptandojadcundouenoftrasfacimus,

quaripfa legibus debcmus.Nam nifi legcs Svf magiftratusuoluntas,contraclus

ratos facerentjnoscp in noftris poffeflionibus retinerent, hxredecp ftatim mor>

tuo uiuum poffeffbrcm ftatuerent, quem ideo(ieu legitimus , (eu ftius,feu ne^

ceftarius fit)hxredem dicimus,uellent^utreseflet donati , proculdubio nil

certi poflidcremus , iadiaremur, omniafortioriadquireientur: fierent omnia,

qux in rcrumeuerfione fieri Iblent. Ciuitati itaquemerito Paulus iurifconful-

tus adfcripfit omnia quar in re noftra funt > utciuitatem intelligamus , uim 8C

maieftatemleguminquouislocoprobatarum.Namcocuntlegibushomines:

3uicoeunt,autciuesfunr, autueluti ciues. Ciues, qui magiftratu fublegibus

ungi : tanquam ciues,qui parere tantum necefl!e habent.Hxcin ciuitate funt.;

Familiamhabemustantum,authabemur a familia, aututrumque, autneu-

trum.Mos crat Rom3nis,omnes quotquot cflent nati a mafculini (exus libcris,

reuhlt],feunepotesfcupronepotes &ladncpotesefl'ent,quamdiu efl^tautor

paterqjilliusfamili^fuperftes, utinfamiliaciuscflfent,illiscp quicquid par eft

parentem primo inloco prxfcribere , parcreque necefle habebat illa familia,

tam mafculini quam faminini (exus : recidebat<^ fempcr tota illa familia in (e-

nioris poteftatem,nifi quum uirgines ducerentur . Nam tum e patria poteftate

uelutimanumiflaztranlibantin aliam,ubi generabant liberos:nonpoteftati

patrisundeuenerant,fedmariti, illius Uepatris .dicebatur'quehxccapitemL.

nui , & familiam perdere : nifi manumiflio , aut in aliam poteftatem tranfitio,

ucluticftadoprio, eximeret mafculos: aut nifi ingratitudine priuarentur bo-

nispaternis , nunquama familia reccdebant, Poftremiquinondum genucrc,

tantum in familiahabentur: tantumhabetfamiliam,cuimaiorcsparentespe>

ficre , aut a quorum loco , regione, legibusq? omnino rcceflit , & in alia RepU-

blicagenuitliberos. Quifuo iurceft,etiaminter parcnteshabeti&habctur:

quimediusinterextrcmoseft, ncchabet,nechabctur:quieftubiuisgentium

aducna, ubinon genuit: quo in loco ob rcuercntiam , finf decus matrimont]

funthabitifpunj, S<:uulgo concepti,antcquamgenucrint,nifi fuccurrat illis

lex,auc Princeps ,inquc familiam patris cuiufdaminfcribat.Seruitalesfunt,

quifigencram, dominis gencrant. quodfunt geniti, capitis maxima dimi-

nutione perijt. Sunt enim omnino nulli,quod ad iura Romana atrinct , nifi in

rem domini. Communis ufus mortalium,tantum familiam attribuit patri,

quoadliberiuxoresduxerint, autxtateadadminiftrandam hc-ercditatcm apta

fuerint: tunc fui iuris pIane,quemadmodum 5C cmancipari,fieri folcnt. Scd ifla

funtopinionis. Satiseftnaturalcmpatremprxcfl"efuis imperio,quo3dcorpO'

rc,iudicioq3intcgroualcant,&:familiam ipfiregere,&: rebusfuis bene con-

fulere . Nam &: genrium omnium , 8>C animanrium cxcmplo id probatur : ut

fitmaior libertas . lus Romanum parcntis loco profpcxit ante xtaris uigcfi-

mumquintumannum,quoduideaturiudicium humanum debilc 8C parum

fuba<fhim,anteillam*tatemneminemdcbcrc patredeftitui.Varia alioqui dc

aftateiuftaadresadminiflrandas opinio eft fequenda . Oportct cnim ufu re-

rumrationem,iudiciumquepcrfe(flius,nonnaturatantumparari.Itac{?ubipa

terlibcros fupcrftitcsanteillama;tatem reliquit , iure conftitutum effe dcbct,

ut tutores 5C curatores uice pacris fungcrentur . Nifi cnim pater moriens tuto'

rcm hberis inftituerit, pfoximiparcntescuraredebcnt.alioqui autore pr^-

C C toj e

jot DEORBISCONCORDIA

torcdaturtutoroiratoruc, &illisquimcnrc laborant, quoniam irttcrcflRd
public;c,nequis fuisrcbus malc ucatur. idco potillimum rjs condiiionibus
tiominum fuccurrifolct, Hquid iadctrimcntum rcrum fuarum lit commif-
fum,quamuis contra(ftu actum fit. Q.ui extrudirur a familia, aut uolcns diC-
ccdir, idmodo poirit,minima capitis minutioneccnfctur. Siius ciuicatisii'
nc deliclo pcrdimus,ctiam familiam pcrdere necefle efi: ; ut dcportati , relcga-
c',aduenx.Eft'quemediacapitis minuao,qiiirm feruifimus omiii lurefpo-
Lati , maximacapicisminutioncaffligimur . Nam 6(^quodnatura dcderat, de'
fideratur, Duplex uero fcruorum genus nouerat antiquitas» V^num uul*
gare finedcbdo natum , ob id capi folitum , quod patriam aut fadionem con-
lcruatam ucluerit, cui poflliminij iurcomnia recipcielicebat . Altenim ex dc-
lido, quos feruos pccn.-c dicerc Romani folebant. Nam quamuis atrocia
cirent delicfia , antiquitas quoad poterat , uitic hominum parcebat . Qui con-.
tra Rcmpublicam in qiia cfl natus , educatus , conferuatus , arma ca?pit , auc
ljtenterconfpirauit:qui rcljgionem cuertcre tentauit .'aut qui uit^hominis,
ad cuius mutuam tuitionem nosofRaofos natura crcauic, infidiatus fucr/t:
quihominemuolens, 6«^expraecogitatooccideric(nifi dum fe tuetur)quires
alienas diripucrit: autcontraIcges,dominii]}uoIuntateminnaturar pacisquc
publice pernidem infurrexerit , merito dC auxilio humanje conuerfationis
dcfhtuetur , 8^ iieluti mcmbrum putre refecari dcbct . PolTe ueroad frugem
redirehomines,utpcccarc,nouerat antiquorum prudcntia .cam ob rcm lo.»
comortisquammerucrant dclinqucntcs , uaria fuppliciorum excogitauit gc-
ncra:quorum fiatuendorum fecundum lcgum pracfcriptum,:equitate 5c Ic
ge uiua moderacurn ,iudcx habuit potcftatem. Qiiigrauiflimo fupplicio aff t-
cicbantur, ad metalla in Rcipublic* ufum fodienda , ubi uixintcgerr/mo cor*
porehomoadquiaqucnniumdurat,rclegari folebant. Alij in. exilioautper-
pctuomulc^bbantur^auttcmporaneo rclegabantur in infulas, aut quafdam
prouincias extcrnas alij . Omnia tcntabant, ut hominem in uita feruarcnt:
qu3muismcrit6legibus,familia,naturaquedcfi:itucdum .Eftenimfummum,
uita;infimum itqueutilifiTimimi, miferis'queoptandum mors.pccna quediu-
turnior , mortcgrauior , apud gentcsquafcunque . Qui Icgibus contrauenir,
illispriu3ri,aut mortc,aut pQenaexilij,profcriptionis, autalio quouis fup'
plicio folet, Sed h^c de hominum poITelfionc, conditionis(^ mutationc.
lintdicla.

Q.VID SIBl WVtVo PRAESTARE HOMINES
fo(fint^<luomodoueohefle. C<tp. XVI,

IN off ido ( fi duce natura mutuo id obferuarcnt homines)efl!e pofitum,quic-«
quid iuris cft,confiat. Vcrum id off^icii,quod aut nobis, autrebus nofi^ris ad-
fertcompendium , omnesfacile recipimus, adpctimus , ambimus : rcpcndcrc
uero , nifiaut pudore , aut iii Icgum cogcnte, hcqucnter ncgligimus . Natura
enim quum nudos edidcrit,una dC dcfidcrium quoddam non tantum in prac-
fens reruaimulandaru, fed pcrindeatcpfi eflcmus in acternu uidturi, finc ullo
cupiditatismodorciiquit.acceflitnecciritatiorbislabcSjOpiniOjUtnontantum
qu.e ufui , fed qux glorix fint,futura cupiamus, Poficritatis cura nc in confpe
<ftasanobisincidatiniferias,auxitbabcndiuotum,cocgita:quitatcmgratitudi
nemq-, inter homines exulare. Ula explofa , cceptum repenfionibus agere , fide
rc^nechomini.nccillius hdei(qu.ttameninfcrbonos maximum fempcrfuic
wncuIum)fe<ifebusipfis,qu«ultrodtrocptribusparubusconftant,quicquid

enim

:

GVL. POSTELLI LIB, I I I> joj

tn\():\ homo homint praeftare poteft,aut in re cxlubenda,aut in ilhfs ufu, aut in

f^cftohominiseft. Rem damus mobilem,uelfcmoucntem,ueIimmobiIem,

auc ad eas confequendas iura. Mobile eft,quicquid cxtra folum uita carens eft,

(eipfum moucns , omnia animantia . Immobile , folum, aqua , atque «dificiaj

Tradiuerofolent,aut fimplicitcrfpegratixhabendx, aut naturxprorogan^

d;:e,:Jutproprioquodamtradentis uoto:utfuntdonationes,hxreditatcs,lcga^

ta.caetcrx^donarionis fpecies.Nil enimrecipitquidat, prartcream quam fpe-

rat magis quam habet beneuolentiam ; contraquam,5<: pada in donatione fa^

<flafiquidagitur,meric6notatur ingratitudine,recp donatapriuari ut ingra-

tus poteft,njfi fit fimpliciter fada . Nam fi dirum facinus in eum qui dedit , ad'

mittatur,merit61cgesfua feueritatemoderantur talesconatus. Viuuntcnini

legcs dC dcfundorum , &:abfentium loco : dC ob eam rcm rata faciunt, quct ab

ilIisconftitutafunt.Resrebuspermutariponunt(nuncarebuspaulifper fub-

ftrahopecuniam)cumres folidxfineexternaullaarftimationc, pro rebusdan'

tur,quogenerererumrudisantiquitas fua mercimonia exerccre folebat.qua

in requumcfi^etmuhumlaboris , in agendis uchendiscp ultro citroq^ rebus,

aliquid excogitarunt mortales cum fummo omniumbono. primum (quod

tamen demum ucrfum eftinipforum perniciem)quod'que facile omnium

rerum loco dC nomine mutari polTet,minima'que eftet m ole, pecuniam fcilicet,

quara praecipuaantiquorum pofteirione , quxin pecudibus erat , nomen ba-

! ! bet.Eaueroferrea,plumbea, coriacia, lignea,aurea,argentea'ue, autexalia

^uauismateriafit,fuerit'ue(utcertefuitolim)nil referebat, modo illa legum S^

ll popularium confenfu>principum ueiuflTu tanti 2ftimaretur,quanti res effent»

f ' Verum quum poft adolefcentiam orbis , ca^terx materiac , ucluri 5C fignorum

aduItcratiomj&molimaiorijS^corruptioni obnoxix, cognitc-e fuifient:om^

niumorbisferetotius popularium con^nfu, aurum , argentum'que probari

cccptum :quod etia neceflitate facfium conftat. Na quum multx prouincig fib»

no fatis effent , 5<^ a uicinis regionibus neceftaria adminicula petere coger?tur,

ignoraretur uero illa legum uis, quialibi pecuniac dedifiet prccium , roacli

funt fere omnes mortalcs , aurum , & minima molc, dC minime aut «gre cor-

ruptioniobnoxium,ponderequeubiuisaquabile, ampledi;cuiasiueIutiDei,

elfet par ubique potcftas» Quum ante illius tam crebrum ufum, mulcis m

regionibusnegligeretur,atqUe non fecus quam ferrum efl"ctin ufuuinculis

fontiumfabricandis:bonaparsnuper aperri orbis etiam ufum illius ignora-

I bat, antequam eo perueniret corrupti Orbis peftis auaricia. Nuncicaquein

tototerrarumorbeexpetitur aurum ,incutus dicione quicquid terra profert,

cccultat'que,pofitum eft : cuius nomine dC rcm, dC ufum , dC facfl^um , abs quO'

uis homine cofequi liceat.Ob id merito anriquar poetarum fidiones Diccm, dC

Plutonem,inferorum'que regerri dixere : quod quicquideciam ex incimis ma-

tistcrrx que uifceribus effoderetur , ipfius iuris elTet. Res aliquando una plu-

res xtcpro ufu alterius,plurium'uedari folent. Qiud porr6 fit ufus , fatis patet,

eflTeiUs uc^ndirealiena adaliquot tempora, qUctcunquc fintaut continua , aut

intcruallis diftinifia,falua rerum ipfarum fubftantia . quod quum hrius patet,

adomnemiiidelicctrerumprouentum,tuncnonufus,fcdufusfru(fiusdicitur.

In ufuenim necefiitas utentis fpe(f^atur:in ufufruclu, 6c commoditas , dC quic-

quid cft pofitum in rei emolumento. quamuis aiit ipfe ufus,ufusq5 frutf^us fint

rcs,utpoteiura,tamcnresmagis proprie appellamus iniure,quarum caufa,

aucexquibustrahipoteftutilitas, Crebroitaque conringit, utahquis locorei

C C i accipiat

jo^ DEORBISCONCORDIA

arcipfaf «rii!n,'Trum'ue riuclum,autcdiuciTo. Fac^i ratio patethtifnme.Natn
diin orticio, SC in obhgatione, 8c:ia ncgligentia, infcdoque cflTe poteft.
Rcs cciam frcqucntiifime locofacli rcpendi folct : ut fi agrum illum , rem'uc:
illjm tibi do , ut hoc mihi facias: debes mihi faclum cxhibcre, non (ecuS
atque rcm exhibui . hinumcra! indc contracfluum fpecics oriuntur , quac
quamuis de re , ufu , facflo ue permutaris iigillarim , aut coniuncfiim taru
tum funt , tamcn pecunia omnia mcriri folenc, quum quanri interfit.rc'
quiritur , arithmenca arqualitate : aut quanri res ea fucrit , eft'ue . Nexu
uero obligarionum multiplici , fibi h^ec tria debent , prjeftareque ( ii iura
fequantur ) foliri funt homines . Sin autem pergunt efle iniufti , & iniqui,
evr^ illos quibus funt obnoxrj , co quod contra iusiprum,adioncs morta-i
Sium loco cxulantis fidei confcruaas in effe, faciant: dum non tantum fi-
demuelafc, uel ab his quorum iurc utuntur obllricflam , ucl cx rerum con-
dicionenatam ncgligunt, fcd etiam ipfis contraifiibus, patfiis , 2C conue.ntis,
quacpar eil: apud omnes mortales feruari , contraueniunc. hinc nztx acftio*
nesadiusconrequcndum. Nam Refpublica, uelurimaterpienrilHma,quum
nos fuiu fuo foucndos fufcepit, id etiam curat,ut exillius potcftatc confc'
quamur,quicquid iuris noftri cft: ncquando nos dcftitui contingat munija
ad uiuendum utilibus dC neceiTartis , ncue rcgnet inter homines fui con#
temptus, iniuria uidclicct. Vniiz 5C natm\e, 8i. rcrum humanarum labes,
Itaque a:fires, ufus, fadum , atit lus nofti;um pcrfequi aut non poflimus,
autnegligimus, feuin res, fcu in perfonam nobis fiat iniuri3,ipfa peculiarf
no nine uindicandos, aut iuuandos, ubiuis tcrrarum fucrint ciues, fumit,-
Ventrcm in poflTelTionem mitrit, tucoresdat pup;llis, curatorcs adult/s , dC
furiofis , larfos uindicat > fontcs plccfiitur , etiam ncmine id pofcentc: tan-
tum naturcc , prudcntiac , rationi , benc'que pofitis legibus , atquc inde o»
tnnium autori Deo Oprimo maximo , debere nos , fateri cogimur . L^cduii
tur itaquc homines,quum uilcgum ab inuicem peterc coguntur,quod im
tatiocp facicndum,dandum'uc,aut non faciendum,fuadercdebebat,
DE ORIGINE INIVRI AE,
CAPv XVI Iv

NEcefritatem , ambitionem , atquc auariciam , cflc caufam iniuriae » cfa -
re infpicienri paterc poteft . Nam Si: qui.iniuriam infert in corpus , CU'
piditatc uindi(fi.if, autglorix,quod altcri lit,autuideatur fupcrior, dudturt
quiinrcspcccat,auariria , aut neccfljtatc, ambitioneuefane torquclur . Iniu-
rix porro trcs funt fpcdes, impietas , auaricia , iniuria , contumcliaue . Impic-
tascontcmnitdeos , rcligionem, resque religioni diuis quc adfcriptas , uC
faaasres,pcrfonas'ue,atqucdefuncflos,probris'queadlicit,parcntesdemuni
atque patriam. Nam ha.*c non tantum Icgibus prophanis , fed dC facris
oportctctre facrofanda . Biscrgo, ut minimum , grauilTimcpcccat, qui con-
tra h*c peccat. Nam dC in homines, 6C in utriufquc iuris pr.-efcripta com^
rnitrit . Auaritia proprie, atquc ncccflitax,appetcntes raptoresque alicni fa«
cit. F;tcnimcircares ad uita: munia comparatas. Iniuriam altcri infcrimus
aut ucrbis , aut calumnia, aut ucrberibus. Vcrbis fix^cotumcliain fam3 , uerbc
ribusincorporapcccatur.Oriturueroinhomineinfej-cd:einiuriecaufa,autne
celTi tate,a ut opinioe,aut uoIutatc,aut pcruicacia,f raudecp . Opinio rcs alitcr ^
fint fuadef,ad cjua fequcda plaiicp fun: magis homines procliwes?quam ad ue

riiatcim

S V L. P O S T EL L I LIB. I I !♦ 30S

ritatem . Hinc mundi pernicies , meum 8C tuum, quum permutantur , nobis
litesgcnerant. Namdumtuamea credo,tu ediuerfo , pafcimus egregiecor-
uos , uolui dicere patronos, contendereque fummo iure ex opinione ma*
lumus,quamfairaopinionearbitris promiffa, ut inde uerum cui affentiamur
cliciant, pacate degere. Voluntas mera res ipfas iure uel iniurfa poffidendi^
ctiam palam ius perfringit, fuaq«e libidine alienarapit, Iabefadat,euertiti
atque in plerifqiie eft pro rarione . Terrium genus perditiflimum eft , quodl
ipfo iure,nonadReipubIicac falutem,utcomparatumeft, fed ad iuris euer-
fionem uritur bona pars mortalium . h eft demum finis rerum prxftantifli-
marum , ut qux aliquando pro Reipublicaf incolumitate falubriter ubiuis
gentium funt conftituta , ea contredatione aflidua hominum , prxcipue ini'
quorum , inperuerfum fenfum torqueri foleant, nifl fingulis feculis omnino
innoues : qua quidem re nulla infcelicior cfl^ poteft . lus enim quum appa-
ret ei , qui falfa derinebatur opinionc , c«dit quidem , folet que iudici non
ita inuitus acquiefcere. Quum uis paiam infertur , id ufx fieri poteft, nifl a ty-
ranno , autin eo loco.ubf iurfs, fandi 'que nfhil eft * At qufs ferat illos , qui fa*
crofancflo legum prxfcripto , ne illorum uerflitia pateat, prfmo ftatfm obtutu,
fuasfraudesobtegunt,atque exfure fummam fnfurfam facereftudentc^Vc'
rum ea eft condftio di. infcelicitas legum , tam diuinarum , quam humanarum,
qux pauimerttorum eflTe (blet . Ea enim i^i noua, xqualia , dC fn bene pofita
ufafunt, nemo facfle dfxerft,quantumutilftatisinde, quifngredfuntur, capi'
antrfi femel euerfa,cumulfs'que5(^fouefspermfxta fuerfnt,nemo tuto illac
iterfacit,nemo nondetrfmentum maxfmum accfpft , nemfnf non eft optabi-
Ifus ufa ccenofa, quam talf paufmento fncedere . Itaque quum leges nafcf ,
ponique fnter homfnes fncipiunt,retfnent,finon omnes, certe quam plu»
rimos,f n officfo. Verum ubf a ucrfutfs homfnf bus earum (enfus cfrcumuenfri
incfpit,tunc pro bona fide,dolus: pro uero ,falfum: pro f uftftfa,f niquftas,in in-.
ibnrium hominum caput furis tegumento comparatur . Relfgfones expieta'
teaucupfumopum, exfnnocenria mflle tuto nocendf artes generant , uerfu-
torumhominum uaframenris . Legfbus qufdem prophanfs non ufqueadeo
lfcet,nifi potentforibus , &: qui poltuntpatronisfuppeditare. Qu* quidem
cueniunt parrim hominum nequitia, partim nimia opinionum iuri adfuta-
rum mole. undefit, ut nemo fittam iniquoiure , quin ex congerie illa opi-
nionum fd decerpat : quo ii non ufncat , faltem egregfe aduerfarfum tor*
queac

Q,VOT MODIS, ET A Q.VIBVS, ET IN QV O S
peccetnr, dp- XVI il.

PEccari uocabulum larius patet ipfa fnfurfa . Nam plurfma pcccata fioft
funt f nf urfx , omnes uero inf urfa; peccata funt . Potenti enfm quum non
hat f nf urfa, quum homo f n fe, aut fua peccat, qufa uolens facf t , & paritur , pec
cat qufdem , at fnfurfam non commfttft. Peccataueroomnfa fiunt aut fn re
hgfonem , aut fn naturam , aut fn homf nes. Contra religionem facit,qui exter
nisfignis,receptis'quemoribus illam obferuare negligit: idque tantomagfs,
quomafor eft, quf uerbfs conuellere prfuatus nftitur . qufcontrafacft, atquc
alfter,quamufuspoftulet,receperft'ue. Namhxc omnia adefus euerfionem
. faciunt. Pariter qui res rcligioni adfcrfptas, ueluri quf fepulcra ufoIat,quf facras
f uirgfnes fnceftat , qui facris addfdas perfonas quauis iniuria afficit, quf res

c c j facrofandas

jo^ DEORBISCONCORDIA

facronmc^as furto Gxpilaf.Ncc ucro funt tantum fjicrc rcs rcIi'g{onfs,fcd B!qvt^
ad omnuim incolumitatcm faciuntjUt qua'cunque commoditati,uia?,fori,mu
rorum'uc faciur,funtcp cis actributa, ea omnia taiiquam in facris rebus erte de-
bent:qua:(iquJsuolcns,fcicns'quccuertcrit,difieccr!t,furripucrit, autuiolauc
ritjUchemcntcrpcccalTcconRat. Inhis enim &^ fimihbus, prxter facinusad'
milTum , quod etiam priuato homini illatum uindicaretur , eft etiam toti
corpori Reipubhca: damnum pcrpclTo facicndum fatis. Ncc ulia eft, uf-
quam'ucfuiti;cns,quinha:cingrauilTimis dchcfiis pofucrit. Varia quidem
ccrtefuitdcfcpulchris opinio. Condiebant ahiodonbus, £v'ufuro :odoribu3
tantumahi:quidam corpbribusparentum, ut Scythcc parcntinori ; quidam
canibus,alrj ignibus, multi humo . Verum id quidem fuit omnibus narioni*
buscommunc,eum locuna in quoaut fohdum corpus , aut cinercs repofid
cflTentjrcIigiofum faccre: adeout eoam in quibufdam rcgiorubus moris fit,
etiam qua mortuus illatus lit uiam faccre , quamuis antca non fuerit , priuataqj
res lit.Ncc mirum omnium gcnrium confcnfujius ctiam illos facrofandos cfTc
nobis uoluifie, a quibus5(^elTc,& iuraipfiaccepimus. Rehgiofum locum
foh Chriftiani, antequam mortuos infcrant , faciunt : in ahjs rchgionibus
corpus rehgioncm inducit. Quamuis ergouicinis ridicula fint , religionibus
quibufcunquc rcccpta , qua:cunquc tamcn illa funt , cauendum cft quic-
quam contraea, quibus inlocis ptobantur,faccrc. Nam id eft turbarc, dC
cuertcre Rcipublicx caput, rcligionisopinfoncmimminucre ; nifi id tanta
modeftia hat, utmcliorcm induccre antcquam recepta eucrtatur, pofljs : id-
quc lis faccrcpotens , autoritateque potifilmumad hocualcas . Nam iHis reli-
gionibus pocflTinium coalefcunt populi,tcrroribusqucfub legiTjus ficPrin-
cipibusrctinentur:qu>TcftprimaRcipub!ic»ualicas.In naturam peccat, quil^
quis aliquid molitur, quod uni plunbusue hominibus pernicicm adferat,
quod fcclus eft Cummx inhumanitatis plcnum , in priuato homine. Nam
pacisret!nend.T,3ut comparandrrr gratia, qu<Th'bctRcipublicaporcft(poft'
quam ad cupiditatum ^ opinionum mifcrias ucntum eft ) aut urbcs , aut
rcgioncs uicinasad incernccionem carderc, finoceant, nififededant. Prac
ftatcnim, quum paciscaufaomniafac^afint, paucosin quictc, quammultos
in alTiduis mifcrrjs , atque conHicfiu uiucrc.

Pr.-etcrcanaturxquodamufu, hominibus quidemocculto , ob icfque rc-
Hgiofb , quum res humanx maxime adoleucrint , uoluptaribus dcfluxc^
rint ■, maiorc lint multitudinc homines ubiuis terrarum, quam qui pofiline
uno in loco aii : necelTe eft,aut a fefibi,aliiiue, autcdiuerfoparari exitium.
qua in re» quuni fatum plurimum poftit , Principum'quc hbido , nefcio fi
quis uchemcnter pcccct. Vcrum nulli priuato altcrum la^dcre licct. Qui
ergo hominem , cuius cdendi , confcruandiquc Natura cft ftudiofifllima,
ufui cuius quicquid eft dC lcgum , dC rerum aliarum, cft comparatum,
ocdderit , occidcre ue tentaucrit , in natuiam iJeo pccafie dicitur , quod
rcrum naturce fummam &apicem,homincmfcilicetinnocuum,3([ fratrem,c
mcdio fuftuicrit. Obeamrem in omnibusRebufpublicis funtmagiftratus»
huius iniurixuindiccs. Qui uero pluribus aliquid molitur ruinc,utqui aquam
acrein uc quo plurcs utuntur , inhccrc curat, inlidias ftruit, pcriculum qua-
cunque latione crcat.quod in pcrniciem uita: p'urium tcndat : longc fcelerati(^
fmius eftjccp medio tollendu«, Itaquc quipr.Tfcns periculum uitx hominis cre

G V L. P O S T EL Ll LIB. I I I;. 397

atjtHc quidem in naturam delmquit, 8C homincm . Nam idco in naturam ped
cat, quod illam exuit, dum fc quam dederat humanitate (poliat. In homt
ncm uero, cuiusmutuac tutelac , dC officrjs fuerat a legibus feruatus , quum
non folum officio fraudat , fed uita priuat . At qui in famam hominis , homi-
iiumue , aut in rcs eiufdem quicquam admirot, in hominem quidem , non
in naturamdiciturpeccare: quamuis,fi'proximeexadmiflb criminefitillequi
palTuseftiniuriamperiturus, uidetureriamin naturam commiffijm crimen,
Pcccatuer6homo,autinunum, autinplures,autin omnes. In unum qui-
dcm , aut fdpfum , aut ahum. In fe quiuis negligentia, uel adione dehnquere
potcft, idque in rebusanimi, corporis,fortunx : qux externa uocant bona,
Negligimus, nonfrequcnter curareanimos,uirtutibus ornarc, cxercerema-
rfnis rerum cogitationibus : unde quicquid crroris eft , ferpit . Vitijs infice-
r^: fatagimus , adionibus iniquis cogitationem labefadare nonceiTamust
quarumrcrum quiapericulumad nospcrtinet, nec poteftabhominibusho-
minum cogitatio capi, idco non eftuindex legum uila pccna, ied delicliex-
piacio refertur in religionem , Deique rimorem , qui ultor crit illorum qui
rationem fibi diuinitus in hac corporis harmonia compofitam excolere dC
conieruare neglexere ,

Si quiscorporisualctudinemnegfigcnter curaucric-, aut periculum adie*

rit, fibiquc maUim cafu ucl fpome accerfiuerit, proculdubio is fibi afcri-»

bere dcbet : nec cft ulla lex uindex illius peccati . Nam natura ufqueadeo

inagnam uit:e conleruandx curam , non homini tantum , fed omnibus

animantibus dedit , ut nulla ad eam rcm legc fit opus . Indc mors maxi-

motimorieft: uita, 2<:qusadil!amfaciunt,fummo gaudio. cui pofthaben-

da fuafit omnia , natura . Sunt quidcm uitiis corporis fua rcmedia , fed qux

nemo inuiius adcat. Natura enim fatis quxfuntappetenda, fugienda'ue,do*

cuit,abfque eo quod quifquam hoc prxfcribat. Si curari (qui corpore la-

borat) nolit, quoniam nolenti non fitiniuria , fua debet infania frui t nifi iu-

dicio,aucxtaris,aucmorbi,aut nacurxuitio laboret. IIIiscnimIcgcs,fi pa^

rentesdcrunt,patris Iocoeftedcbent,in'que bene conftitutis Rebufpublicis

folcnt. Dumquisdilapidattemere, &C inufus autfibi, aut Reipublicx in^

utilcs abfumic , qua habet bona externa , uitaf'que adminicula , profec^o

quamuis fibi peccat , fi quid peccat , quoniam intereft Reipubhcx , nc

quis re fua male utatur , debcret legibus cocrceri . Inde enim Rcfpublica

detrimentum accipit, quum coguntur qui fua abliguriere, aut quouis alio

modo rcmdccoxerunt, mendicare,familiam deftituere, acque adjeo uiuen^

ces mori.Nec tam latepateredebet arbitrium priuato inre fua , ut illa abuta

tur. Reipubhca:cnim,non fibi uiuere debet . Maieftas legum , fere ubi^

uisgcntium, neidfieret ,profpexit t&quibufdamcuratorcs, tutores, admi

niftratores ue dedit,quibus ipfis meliorem rerum fibicommiflTarumfacerccon

dirionem penniftum eft,deterior€m non licet : quod porifllmii etia patetin Rei

publica^ncruis. Ncruos nuncupo,uires utriufqjiuris, tam prophani, quam fa-

cri,cuf admin:rtrando,quum prJEfintnecefl^an6homines,2<:loca, dCrcm par^

tam iilis efle,au c fuppedicaca,necefl^e eft: quam quidc augere , 8C meliorem red-

dcrc,cuiIibetuoIcnrieftpermifl"um : minuere, nequaquam . Nam rcsparat^

funt,uccrcfc3nt, confiftant,durcntque,quantumReipubIicsoperafieripo-

tcrit, Ncmiai itaque tantum licere ia fua,pr«feram hxreditate relicfla, debcr ct*

C C 4 cenforibus

^off DEORBISCONCORDIA

cenfonbusquccocrceri pofTct. Verum maluntplcrunqueleges id permittcre,
ut fcro fapiant Pbrygcs,fintcpcfterisexeniplo,quam totoccupationibus prar^
pcdiri . Innumeris cnim magiftratibus cllct ad eam rcm opus. Itaqucfunt
pcrmittendi &^i(h', ut fua fruantur inhni^. Tot modis in Ce 8C fua pcccant ho*
mmcs.InaIiumdclinquuntfupcriorem,autparem,autinfcriorcm.Hominum
paritas,autimparitas, duabusmrebusconiiilit: autoriratc,autopibus, Nofo-
letopumfincautoritatc&potcllate ufqueade6ratiohabcri,fifint utracp coti
iunda , demum folet perpendi . Autoritasopibus deftituta, faaofancfia elTe
& dcbct , dC folet . Iniuria htmaiori, etiam detreclando illius imperium , fific
Princeps : iudicium,n fit iudcx.nec tantopcre perpendunt Ieges,Iegum'ue uin-
dices, cui perlbna?, quamcuidignitaafitrefragatum. Quisenim fitiuftitixex-
erccnda:iniIIaRepubIicaIocus,fi priuatus aliquis (caufitillius fancflionibus
opponcreldem eft, atqucnullam habere. Itaque maiores fcelcribus petimus,
dum aut in autoritatem , aut in perfonam , aut resillius quse ob dignitatcm Co^
lent eire facrofancflae ( prxter ius alienum id eft intelligendum ) aliquid contra
ius admittimus.Quum in autoritatem peccatur , & in Rempublicam pecca-
ri certum cft. Itaque minimi etiam iuftitiae miniftri , quoniam non abs fe , fed a
Republicaius habent , quum ob ofFictj illis commifli rationem , quacunquo
afficiunturiniuria , nos dclinquerecertiffimumeft , grauiflime quc . Viatores
itaque,apparitores,citatorcs,6^c.id genus cum fint Rcipublicac miniftri , funt
infuomuncreexercendofacrofancfii, eorumque autoritas par cfle debct il*
lorum poteftatia quibus delegantur: nec ratio perlbnarum uiliorum , ut natu*
ra folcnt eircnos debet ad inferendam iniuriam procliuiores facerc Neccnim
a fe, fedaprincipc magiftratu poteftatem habent . Cauendum itaquc impri-
miseft,neautoritatem legum imminuamus : fi fint pares pro ratione officif ,
poffumusquidem noniniuria afficere(quodneminiIicct)fed iurc cumillis,
fi^cumquibufuiscontcnderc,necquicquamuiolentercommittcrC.Contrain-
ferioresquumplura pofflmus, longe minora licere debent. Nam alioquifa..
cilecffct dC autoritate, 5C opibus potentcm, uinccre inferiorem . In his uero dc
licfiis admittendis, foletmaxime perpendi perfon:e ratio , atquc dignitatis,
Nam fi is qui delinquit,eft in autoritate po(itus,longe grauius peccat,quamui«
legibus cocrccri nequit , quam priuatus , quum eam autoritatem,qux ad con-
feruationem hominum cft poixta , in perniciem illorum uertat . Idem plane iil
dicandum,ficoIlegium,corpus,curia, aut quiuis confenfusomnium partium
illius confcnfu , aut in maioris dignitatis autoritatem , aut pcrfonam , aut rem
committat: QC meo iudicio,fi omnes confcnferint , funt grauius punicndi qui
ita peccant , quam qui foIi:atquc ( ut uno ucrbo tradam ) ut uirtutcs in ipfis ui*
rcsconcipiuntjhuntquc maiores, ita&uitia.Nam&peccatofixlcxcmpIono
cent,qui maiorcs,fortiores'uc funt: qui minorcs pcccato tantum,&!co quidem
grauillimo,fidedetrc(fiandoPrincipis, naturxuc impcrio agant . Pcccat er
go aut priuatus,aut donatus autoritatc : ille minus, ifte magis . Quot modis
in unum(quifquis fit)pcccctur , uifum cft . In plures pcccat, qui contra munici
pium , uicum , urbem , corpus, autcollegium , autconuentum in partc delirt
quit:autquiquod pluribus noceat,etiam diucrfigeneris,Ioci,profe(I]onis,com
mittit.utquipartimcommunitatis,profeffibnis,artis, autcorpora,autanimos,
autrcsinficit,occupat,perdit:quiaduIterinas merccs fupponit, curat qucadul
KrarijS^ fexcenta huiufmodi,quorum labcs non ferpit in ouines^fedin carum

rerum

G V L. P O S T EL Ll LIB. I I I» lOp

r€?uni qua^flum facicntes , atqae opinione magis quam ncceflifatc rebus utcJi

tes. Illis enim fua perit atque comminuitur pecunia, autopcra . Omncs porra

labefacftatjqui omnium animos falfis , dC in Reipublicae euerfionem tcndenti-'

buSjOpinionibus inficit , atqucReipublicaf ftudio auertit, urbes incendijs ab-

fumit, acrcm aut aquam , cuius ncccffario cft omnibus ufus , inHcit : utcorpO'

ra percanc , quxipfa qiramuis non omnia pereunt , tamen pcr eum non ftetir>

quinomnes perierint.Incodcmuitiocft,quiannonam &res, finequibushxc

iiita non conftat,auertit, traducit alio, hoftibus dat,monopolijs in immenfum

cogit precium:quicanonibus,indi(flionibus,ue(fiigahbus, homines torquen*

dos prarter xquum &C bonum fuadct, qui falfam atque adultcrinam cudit mo^

netam,atquc utomnia comp!edar,qui patriam obfuum compcndiumprodit.

Ifta enim ad omnes pertinenrjinq? naturx,reIigionis,legum, hominum,atc^ rc

rum illorum ruinam,difpcndium que tendunt,ob id acerrimo uindicanda fup

plicio.Paritcr pliires aut loci,aut profeflionis unius,in unum,plurcs'ue7 aut o-

mnescommittercpofllmt.Iaunum,utfiquiex municipio in. Principcm, auc

prscpotcntcm homincm infurganf:fi contra aliud municipium,urbem,locum»

artem,profefl]onem dclinquant : Q in omnium perniciem ea committac , quae

paulo ante priuatum dixi:difficile quide eft iudicium , quum de pluribus qu»«-

ritur, Nam plerunquc(nificxeodemmunicipio,autlococon(enfifle omnea

probccar)infontcs plecfli pi o fontibus pofliint , atquc triticum cum lolio defaU

cari.Omaiumtcrminuslatifltmepacet.NamomncSiS^totoinorbc&inurbc»

6<^in rcgionibus,rcgnis,prouinctjs,atquclocisomnibus,cEquedicimus:feditx

demum capiendum eft uocabulum omn:um,ut qui coueniant lcgibus ijfdem,

omncsdicamus. QLricGrtefipcccantcontra Principem , frequcntius peccanr«

Vix tamcn fit, utquod omnium confenfu h't, modo fintin rebus exequcndia

faperiores,d!catur peccatu.Nam peccatum dicitur,quicquid unitatcm durasiot

nem^prumpit,qu3d'quecontralegcs omnium conienfuprobatasfit. Verurai

illi quum fint intcgri 5C fuperftitcs,melius fane no peius fecifl^e uidcntur. Idem

cft de Principcqui cft ucluti totius Rcipublicx corpus concifum, atqj compen

diarium , quicp uniuerfum furfumprorfum arbitratuagit,eft plane fenticn-

da. Nam illu priuatum SC tantum rege credere,piacuIo non carct . Itac^ omncs

"c5 aliquid quodad omniS conferuauoncm faciat,aggrediuntur &: peragunr,.

quamuiscuidamauthomini, autpopulofieriiniuriam crcdimus,qua? certcfic

6:; longe maxima , tamen quia ad fui confcruationem 5C augmentum id faccrc

natura etiam in artificiofis docuit , pcccacum non crediturabeoqui commifit,

quoniam&lcgc uetante caret , 6d rationcm prxtcxtumqjcurid faciat , habec.

Eftitac^iiludpcccatiipaflriuetantum,quodinagcntenuli3dicitur:delidumcp

delidlo carens,in quo hxcIuditmortahtas,&: fibi omnia fecundum nauram in

naturxdilpendium permittit,nuncupatur. Omnes itaque non peccare dicun*

tur^quamdiupuniiinonpoITunt. referriuerofolent illafupplicia, quaealegi-

bus habcri non polTunt, in religioncm,ut fibi quifc]j eft confcius,ita olim meri

ti fenfurum.quod totics fieri folet,quoties humanarum legum auxilia ceflant-

Arqui ccflTare certum eft, quum qui illas in poteftate habent,delida com*

mitcunc, dC ex uoluntate rationem S^ neceflitatem creant. Quum qucom-

nia referri adbonum, honeftum, necelTarium , utilc debeant , fola ab illis fpc^

clatur utih'tas,Iibidini que illam frcqucnter euerritconiunda . Id uero nafcitut^

pIcrunquect:ame>:ipfisrebus,quumomnia quodammotu Sfagicationene-

Cciraci6agantiir^Nampa:;dia£«rniorjCUias caunipetunturomnia,molles8>^

. ■" Cifoeminatoa

j,o DEORBISCONCORDIA

clta:minatos,incpIaxum 5C feditionem propcnfos rcddithomincspanim pru

dcntcs(ut longc maior pars cft) dC legibus , quam propria ratione magis in of'

ficiumregi folitos, quos fcras quam corrigasutilius.Namquiomncsmalos

tollct,autpaucis, autfortafrenuliisimperab t . Hinc ncccfTario dumuitijs aut

populi,aut noftri incitamur , in bclla S>C mortes fponte ruimus , atqueaut alios

aggredimur ,autpropulfamusiniurias, autalicna appetimus , aut noflratuc'

inur,aut nonraro ctiam labefacfiamus, dum compcndia maionbus difpen»

dijsquxrimus . Cceleftis ctiam uirtus,&occulca caufa non parum ad eamrcm

facit.Nece(ritasq},&[rerum naturalium fimiliiudo incitat. Necpenim edcrccu*

piet,quem fames no torferit: nec biberc, qui no fitierit : ncc quiefcere, qui non

laborauerit . In rcrum enim uiciffitudine , pcfuit omnia Natura , nccefllitati

coniuncfta : ut dum medium intcr cxtrcma feruamus , uirtute doncmur,

Verum fatfuerit id nofl~e,omncs , aut omnium nomine Principem, dum

quxad ft^ams conferuationcm atque augmcntumfaciunt, etiam cum iniu^

ria it\ unum plures'ue,aut omnes alterius Rcipublicxhomincs, bcllis,cje'

dibus,rapinis'quc procurat : non peccare , nifi quod ad religionem , cui a^que

PrincepSjarque popularis,faciat fatis, nccefTe efi. Nam (ut inquit Lyricus) Dtjs.

teminoreffl quod geris , imperas . Nunquam alitera receptis interhomi'

ncs legibus imperi6que,fieri folitum : nec unquam in hac mortalitate fiet,

quamdiuuita noflra neceffitati ufciflltudinum erit coniunda^nifi aliumor<

dinem uitar dederit natura . Quot, quibusquemodis uindicentur illaequum

iniurix,tum peccata, agerem , fi fatis hominum omnium , SC pr*cipue digni-

tateornatorum defcripta eflet autoritas. Afl oportet primum diligcnter dc

perfonisagcre,antequamad res atque a(f}iones,quibus uindicantur iniuriar,

ueniamus.AntcquamenimpofTumusagereut resnoflras aut confequamur,

aut confcrucmus,aut iniuriarum a(ftione , atque ut omnia comprehcndam,

feu in rem, feu in perfonam fit agendum : opus efl iudiccm illi rci defiinatum,

dequafimusacfiuri, efl"einRcpublica:rem'qucautmihicflimare,autafli:rerej.

adimereue .Dc magiftratibus itaqucSx^eorum ditionc eftdicendum.

DElVDlCIBVSETWAGISTRA-
tthus- C A P. XIX.

QVumRcrumpublicarum quxlibct fpecies ad eofdcm fines fcndat, ai
f|uietem fciIicet,&durationem, confiflentiamuc, ijfdemrcbusalatur,
conleiuetur,augeatur,uigeat: fimihbus periclitetur, mirumtamcn efl, ipfum
adminiftrationismodumin magiftratuum conftitutione ufqueadeo difrerre,
ut niii numcro &C ordine ^fere nulli cum alia conucniat . Verum quum referre
inftitutaomnium quotquotextant, autliteris mcmorantur, fuifl^e autexcogi-
iaiacirc^StTinfiinitiiopcris^&^parumnecefl^arijCnifipr^cIarafintexempla, utin
noftris Athenienfium Magiftratibusmonftrauimus^cfle uidcrctur : nos cxre .
i-umncccffitate, &^ufu,ea magiftratuum gencra qusrin quacunque RcpU'
blica funt^fi non peculiari officio , certe cum alio coniuncfto tradcmus . iVlagf'
ftratuspotiftimumcxnaturx imitatione conftitutos, &: fenfim ex rcrum nC'
celfitatc elTeortos, patet . Nam natura omnia animantia eo ufque fcctus cur
ramomninohabcrcdocuit,quoadipfaprolespoflltfibiprofpiccrc,&fquxcun'
queadui(ftum faciiint pcrfe quarrere. indeinbrutisanimantibusafixdumil
lumadcmit,utad aliorum fcctuum procrcationcm propcrcnt. Homini perpc
tuafuoiu curam cognitioncmq?rehnquiuoluit, urquodlogiori ufufueritadc
ptus in unx fublidiu pater,illud fcmpcr hbcris inculcarci, atqj fenfim erudircc,

incp

G V t. P OS T ELLI LIB. I I r^ 5n

kie^ cam pcrfecflionem deduceret, qux etiam futurf familic Si pofteritatf cirtt

adiumento.PatcritaqucprimumIiberisimperitareco?pit,qua:eficntneccflra*

ria,autrignis(3nte excogitataslinguas) autuerbis prjcfaiberc, appcterc appe

cenda,fugcrefugiendadocuit.cuiusimperio quum Iiberi parerent,!ongefoe

liciusdeilitutisomnibusillisadminiculis agerecccperunt. Atque ille primus

impcrandi modus fuit.AduIris uerohommibus, inquemaioremmulritudi'

nem crefcentibus,quumpracmerenturiniuria,familiar'que infamilias, autli

bidinis-autnccefritatisgratia infurgcrcntj (efeque mutuis iniurijs afficerent,

uifum cft naturam imttari , SC quorundam confenfu unum hominem ex

toco ccecu,uirtute,opinionc uc diffcrentcm eligere , cui omnium nomine fcele'

rumuindicandorum facfia potcftascft: atque fanciendi ,qui(quis taliainpo»

ftcrum commiferitjtalibus fupplicrjs autpceniseumaffligendumefte, indec^

non tancum fingulorum defenfionem , led omnium tutelam 5C curam , 6l

commcndatam dC receptam eileconftat . Jtaque municipia , uici , urbes , po

puli, prouincicEcp creatx, dumnarur«imitationemortaIesfibicaput unum,

6(1 ueluti parcntem delegere,qui experenda expeteret, fuoque nomine om*

niumautoritatcdonatotugicdaprocurarct.Necquicquammoror, ftatimpriri

«ipes dsgenerairein tyrannos : quibus fublatis , pluribus bonis uiris pcrmifia

poteftas, qua:didaariftocratiaeft: incp tyrannicamoligarchiam rraniicns ge

nuitdcmocratiam,atqueinde infquam ochlocratiam, feucoufufum impe.^

rium.Nam quamuis tria funt uitiofa adminiftrationis genera , dC tria expetcn'

da tamen uel maiis Sdiniquis regi prxftat.quam nullis,atq? mutuis cf dibus de^

bacchari.SiPrinceps,autquiIegumhabcat autoritatcm, defit,quemhbct ob-

uium tyrannum fentimus , afque uindidx, ambitionis , gloriac natura animis

nofiiis inditar cupiditate , di ipfa etiam necefiTitate , fumus casteris tyranni,incp

inuicedebacchamuratcpfa:uimus.ldinpopulisnupertotoorbeapertis patet,

quiquum fintlonge plures quam quitotam Europam inhabitant , nihilcp cul-

tiorisingenfjnouerint,necfcriptasIegcs,necIiterashabeant,tamenPrincipes

iniuriaj uindices, autuindicandx duces habent:nec ulla genseft tam barbara,

qux aliquo duce careat . quod &C in minimo fere omnium animantium pa^

- tct, in apibus fcilicet . Eaergoueluti facrofanc^a potcftas debet religiofe ob-

fcruari , ucfinequa, nulla hominum conucrfatio tuta futura cffet.Qiiodf

maxime patet, quummutuiscasdibus graffari homines uidcas, atque ctiam

feipfos deuorare . Nec ftatim putandum eft , omnino elTe a natura cam huma

nitatem,quam nobis parentum ,Icgum, Principum autoritas fenfiminftil-

lat ( nam id fatis eft, dociles , non dodos naturam edidilTe ) omnes enim quoc

quot funt ubiuis terrarum , eadem clTent peritia atque humanitate teneren-

tur , ueluti ab cadem natura editi . nam 8C multi funt qui nec loquuniur,

nec legcs habent,nccull!us reiuerecundiaducuntur(quamcredimusmaxi-«

meeffeanatura )neclegcs,nec religiones norunt: nonfererc, non nictcrc.

unde patct, a prudentia ifta inuenta , naturarcp docili infufa , atque teneliar o-

mnium opinionum capaciattatioblata. quod nobiscciam, dum noftrainitia

diligentiusinrrofpicimus, monumentisq; tradita confidcramus , innotefcere

poteft.Na nulla fuit unquam gcns fcre, quin aut humanas carncsin delicijs ha

bucrit,adeoutuiclimadijsgratiffimaquodhabebatchariffimudaret:quodho

dic inter adultas refp.quis no exhorrefcatcNuIla ges Scythica no habuic in gra

tiillmos cibos hoftiil corpora>quod hodieetia muitis h\ locis patet: habuit in de

licijs, 5^fsnum parentumcorpora > apijd quos iam maciira jctatc ufqueadco

mortis

jlt DEORBISCONCORDIA

moTtis non cratmcufTus timor,ut fcipfos ultro iugulandos , 8f qjulis deuoran
dos parcntibus If ti exhibercnt.Tantum ergo dcbemus no nature, que rerum
omnium cgenos , atque omnium animantium miferrimos ( nifinos fpes, reli-
gionis Dci cognitio, uitxq? dC glorixcupiditas attollcret) aeauit : fed Dco, rc
ligioni, prudcnti», Icgibus , principibuscp , qui nos in humanitate rctinent»
adquecultum ingenrj indies traducunt,naturam'quc ipfamperfe mancam,
emcndaiam in nobis facerent . Expetentibus uero necelTitatibus , non tan-
cum homines finguh in fingulos fxuicba nt , fcd multi in multos>aiit uindi<flar,
autneccnitatis,autgIoriaEmotu,dumautcuiufdamftudiocapiuntur,autquae
uicini habent,habere ftudcnt. Illius ergo multitudinis , qux in aliam infurgit,
repcIIendaccaufaPrincepsbellumparatatrquecomparatas&abomnibuscol-
lcdas opcs,libcrtatis tuendxgratia fuo arbitratu, ucluti(ut dicebam) compen
diarium Rcipublicac corpus impendit , hoftcm profternit . Nam de uicfiore po
puIo,& Principe,rm'hi uolo excmplum fumcre : quum uidtus uidtoris leges ac
dpere foleat. Et bcllo oborto,5(^ durante,6(^ tranfa<fto,neccire cft tria faltem ma
giftratuum oboriri gencra: qui domi propulfent iniuriam , qui foris, qui uires
ad utrumcp ex Reipublicx fmgulis hominibus colligant. Nam quiprxcrat,
unusnomincomniumantebcllum potcratefte fatis. Erantcnimreges, Princi
pcsue ( namdifterentia in uocabulo^non in rc cft) 5if iudiccs dC facerdotcs nu
miniSjCuius tutela urbcsautconuentusadminirtrantur: fitamen cratpriorob
orta dC cxcogitata religio. Itaqucquum duo loca habcat, nifiambos populos
una in loco uno habitare compellat: quumquc in altero commodctantum.
principis fungi poftit officio,in altero delit nccefte cft. Nam uolo talia loca,qug
orbcmiamadultumeftemonftrcnt . Fac in altero agcre, in altcroeflemagiftra
tumunumqui iusdicat intcrcontendentcs:atqueeoscoerceat,qui contrale
gesagunt: oportetaltcruminftitui , qui potcntiam Principi ex fingulismem-
bris colligat,Quafftorem fcilicct, ad uecfiigalia colligenda , 8(^qui fortafle dele
<fium militum habet.

REIPVB, ADMINISTRATIONVM PARTITIO,
cxpojit/oiji . Ctfp. XX.

OMnisigiturmagiflratusautdomefticam iniuriam,aut extcrnam profli-
gat : aut potentiam, qua utrumquc fieri poftit , colligit : aut appendix efl
illorum qui ifta curant. Sunt itaque tria prima elemcnta ,ludex, qua^ftor, prin-
ceps:illeintcftinaregit, alter potcntiam cogit, tcrtius uiolcnti^e dC intcftinae
6dcxternarfeobq'cit.nam6<riudici falaria rcpracfentat , ut operasReipublicac
commodiusexliibcat:eamilitifumptus fuppeditat, fibique 8C ftatui neruos
diuitiarumSi^opumfacit.Namquamuisautoritatc omnium confcnfu dona'
tus cft,nifi eflTctpriuatoditior^utfeamicisgratiofum, &inimicis&;delinquen-
tibus formidabilem reddat , proculdubio irrita eftet eius autoritas . Nec enim
Refpublicaquamuisergaillumbeneaftecfia,potcft ex tcmpore fuppcditare,
8<: ucluti emendicare ,qux ad emendanda delida,aut uitanda ftatim rcquirun'
tur.fuam autem autoritatem ipfiiudiciimpertitur, ut ipfa non quidem ad arbi*
irium , fcd fecundum legcs aequum 5C bonum, atq; illius pr.tfcriptum utatur.
NammeroimperiofoluseffcPrincepsdebet,ncfibipIusIiccrequamparfit,aII
quispriuatuseodonatusputct. Verum augcndum noftrum imperium cft»
pcrcp ui(^orias Princeps nofter ad maxima educcndus^hoftr/que demum fim
pliccs magifiratus mulfiplicandi.Dcmustofo inorbe,fipofretfieri> Prind'
pem unum. Nam id eft maxime ad inftar diuinitatis unius,ex qua nature ordo

pender*

G V U P O S T E L L I L I B» M U jlj

pendet, aetcrnuc^ durat , ut Homeri (ententia feruetur,2f«t a:)'*^»^/ TreAwHSif «v««, tfc

io<f {u^flj fcsa» Aut li totius orbis efle no poteft,ut ccrte ne decimg quidem rex po^

teftpotuit ue unquamhaberi,fitquantus ad fuorum conferuationem eftepote'

rit . Nec enim minor eft uirtus,quam quatrere,parta tueri : quod quiplura ha-

bet,uix facere poteft, quum prxiens defcifcentes coercere uix pofsit, praccipue

fi diucius regnet ♦ Ob eam rem nulla unquam impcria, maiora fuis uiribus ag^

grefl[a,durare potuere:minora,diutifsime. Quia prima prgcipuacp caufa princi

pg inftitutionis fuit,domefticas iniurias dC querimonias fedare, ulciicicp: lecun

da,propulfandi externi pericuh':primu de iudicibus dica, quot genera efle de-

beant,fintue in pohtia bene conftituta.Omnes iudices,utin rehgione dixi,aut

fummi,autmedij,autinfimifunt.Sumuseftfaneinquibufdacauris,quasmeri-

to fue cognitioni (eruat princeps.Secudo loco (ummi magiftratus poft illu funt,

qui in his quac non uult princeps ab inferiorib.terminari, aut quae perpera funt

decifa,aut quae in cotentionem ueniuntjinter medios pratcipue ius dicere foletj

dC ut uno uerbo dica, omnib- preeflfe.In Galha noftra quo res fit exadior, funt

duo eiufmodi magiftratus^SacrofandliS cofihum, in quo no infrequenter prin

ceps adefle fbletjmagnates uero quotquot infigni flint reru prudetia 5C ufu, qui

buscp ob merita id princeps indulfit , admitti in tam fancfium confefllim folent*

ahoquipauci &praecipuifolumaccedunt, fires fitprxfertim arcana,fecretior^

ue» Vocant ideo priuatum concilium,quod ueluti priuatim parum ratione,par

tim arbitrio rescomponantur,autftatuantur a principe.Huicfancfiioninon

obtemperare,nephas 8C piaculare. At quia quiuis laefiis non pofllet facile eo ac-

cedere , habuere femper principes quofdam infigni rerum ufu dC fcientia homi

nes,hbcllora flipplicum magiftros,qui preces principi in eo confeflii ofiferrent,

fecp pafsim obuios omnibus remedia pofcentib.darent, Alter cofefTus iudicum

Magnu confilium dicitur,ubi prgcipue de his agif, aut quae princeps priuilegio

uultabilliscognofci,autdeiure,iurifdi(flione,recufatione,cotentioneinferio-

ru difceptat : 8C quonia tam ea quae in fummo quam quae in magno cofilio a.<fiz

funt,egent fingulari difpundione atcp perpefione , uidenducp ubicp eft,fi fit ex

ueritateetReip.ufu.atcpfi ueritatepreces nitantur,maximaprudetia, fcientia,

rcrulongo ufu, atc^ fubacflo in rebus omnibus ingenio homo a principe confti

tuetur , qui difpiciat an fint rata habenda quac ftaf uta funt, (nam non raro dC f al

fafuadentur principibus,fi<^ inutilia ) tum demum figillo regix authoritatis con

firmatorio (fine quo nil publice uim recipit) muniat,& uirtuti legum ac^a

coniungat, quum fcilicet nil nifi aequum 8C bonu fuerit : alioqui cancejlare atcp

firangere inftrumenta folet. ideo gallicc Cancellarius dicitur , ambigentibus de

iurifdi<fiione,aut coquerentibus , quod ftatuit etiam ratum habetur, Quamuis

mihi propofitum eft, no ius ciuile Romanorum,aut alterius popuIi,fed omniu

gentium cofenfu aut probatum, aut probandum, aut probabile, tradere : uolui

tamcn hoc exempli e Rep,noftra defumere, ut quod nemo homo facile impro

barc potcrit. Nam a prudentibus inftituta, longo ufu probata,omniii confenfu

confi'rmata,& bello &rpace conftantia,funt certe cuiuis mortalium cxpetenda»

Sunt 5^ alij fummi magiftratus,quotidie a quouis principe conftitui foliti , ue^

rumnon ad Reipublicae totius curam,fed ad cuiufdam negotrj caufk ue co.-

gnitionem conftituti, qui abfoluta fentcntia n5 fecus atc^ princeps in ea re deci

dereftatuere9poflrunt.Veruadmediosucnio,quosGr?ci«3«;wi«A8?,GaIIifub-

alternos uocant:qui certe patebat longe clarius , ipfis extrcmis declaratis.Sunt

D D ergo

*l4 D E O R BISCONCORDIA |

crgoinftmionincsiudiccs pedanci atquemunicipalcs,qui in locis aprincipe i
conrtitutis,atque opportunc, ut pofsint ab omnibus adiri,conimode difpofi tis,
ius ciuibus aut plcbi dicunt, infra quos nullus potcft ius dare.Sunt hi ueluti fex
iudicum, non ufqueadco rerum pcriti.obid aut caufae ad certam fummam illis
audiends^permittuntur , dc de caufis capitalibus folis iplisnon licet ftatuere,
nifi conuocato plurimorum iudicum con(eflu,aut adito: aut cauf^ meritis ex^
liibitis expofitiscp,a quibus fi quid fjt in illorum fcntentijserrati;adpcllatio-
nis bcneficio la-fjs fuccurri iblct. Medi] funt,qui fuperiorem agnofcunt , & qui
mferiores,a quibusad cosprouocaripo(sint,habent. Vcrum funt triumge-
nerum. Namquidam a principependcnt fine.ulloalteriusiure, quidamlunt
confcfsibus rcligiofjsadfcripti,quidam funtmcriti&! uirtutis atquebonxfi-
dei ergo nobihtate donatis uiris permifsi, ncc tantum medij,fcd&infimi»
Nam omncs Princcps conferuandac dC augcnd^ religionis,promoucnda'cp
& excitandae in hominibus uirtiuis gratia, non tantum r€,fcd authoritatc
ctiam rei dcfendendac,atq} R.eipublicae in fua ditione opitulandi donatos uult,
autreligiofos conijentus , autuiros de Republica bcncmcritos . iHi enim dum
benehcium ab eo acccptum cognofcunt, fuiscp fimiles efreftudcnt. funtucluti
manus & adminicula , quibus caeteros homines agit , atque fua potcftatc uti fa- i
ciliuspotcft.Talis eft nobilitas,dequa iam dixcram : quaman meliuslitcfic '
diuturnam,8L in libcris locum habcre, an in bcncmcritis tantimi , a'grcpofsis
iudicare . Pofteritatis caufa nos longe plura quam noftri fufciperc, ccrtius ccr-
toeft:atquemaioriftudio tencri augcndi conferuandicp rcm poftcritati ncu
ftraeetiamprofuturam,quam [i noftra tantum tuercmur.Eamobrcm&fma-'
iori ftudio Reinpublica colimus,fi<f def cndimus, quam fi hic llmus tcmporarif,
nobiscp folis uirtutis gloriam habeamus, non item poftcritati relinquamus*
Longe ergo regnat tutius qui auitam,quamuis falfo nomine paternagloria
utentem nobilitatem habct, quam qui ex infimo loco petitam dC ucram . Nam
uera ifta uix egit radices quum euellitur , Illa in immenfum tnduftri^, opura
propriarum atque auitarum bcneficio, qui Reipublicae neruus cft, crcuit 8C
conliftit . Habct crgo hafcnobilitas& iudicisponcndilicentiam,tribusgcne^
ribus diftincflam.Nam quidam coercere ut altis iudicibus rcddant fontes , non
punire ucrberibus mulcflarcue poftunt. alij dC cocrccnt,&nnilta prafinita aut
arbitrariaueluerberibus,afficiunt. alr)& coerccre &C mortc plccfterc^autpro-'
fcribere loco fuae ditionis poftiint, uel perpetuo exilio uel temporario mul-
tando: quibus in iudictjs,appcllationibus fcmpcr fuccurri debet. Verum id
fummopere caucndum , ne ilio arbitratu data a principe authoritate abutatur,
dum id crcdit fuum quod fuum non cft, fcd a principis potcftatcpcndet.Nam
facile omnes homines 8C prxcipuc authoritate donati, infolefcunt,fibicp multa
permittunt,nifi continua uirtus &C iufti amor ilIosietineat,autlcgummctus
pracfcnscp poena cocrceat . Intcr medios noftros iudiccs quofdamefleoportet
fummos,^:: in ftimmu dignitate,authoritatc,focictatc^ conftitutos , quibus
praefit aliquis authoritatc fuinma dignifsimus: quipr^rcipuedeappcllationi-
bus , iudicumcp infcriorum erratis iudicent,ftatuantcp , SC a quorum fententia
prouocare non liceat, ne fint lites arternac , nifi principis placito ( quod a?gre&
cuiufdam utilitatis puhlicae gratia uix dcbct ficri) aliquid contra ftatuatur.
Nam princcps fuam Rempublicameuertit,qui dignitatcm 8C authoiitatcm
iudiciorumimminuit, htescpajtcrnas crcat, dum a fimilifibifuccurrimagna^

tes

G V L» P O S T E t L I L I 8, I I I. ^lf

tes permictit.Quotquot fint infia illos medij , parum imercft admodam,quum
ab iilis ad hos prouocari porsitjfeuprimo, feu fecund6,feuterti6,nil refert,
Mediorum primi , poterant fummi dici , co quod ab illis prouocari non pofsit,
Tiifi aliquando illorum fententix retradarentur , & ius in contcntione curia^
rum ad inuicem audirent in priuato SC magno confilio : quod quidem illorum
non minuit authoritatem,quum in re (iia ncmo poisit efle iudex. Id unum no^
tandumeft,quod in rebus religionis fuactiameftprouocadoadfummosr&i'
ligionis antiftites , dempta caufa fedarum dercligionc recepta ambigentiumi
quae quoniam ad Reipublicg perturbationem tcndit,propterea ea probata,ucl
ieuibus indicijs, dC tcftibus euam infamibus, iudex ciuilium caufarum ius de
ca dicit.

ALIAIVDICVMPARTITIO. CAP. XXI.

IVdicesomnes funt aut capitalibus iniurrfs uindicandis,auta'uiIibuscon'
tt-ouerfijs,aut utriiquc terminandis pofiti, inftitutiuc, in^ uno loco atqu^
negotioiushabent, aut in omnibus. Suntordinarij,aut(ubiidiomiisi,dcc^re
priuataaut publica fifciue cognofcunt. Criminisperfequendi,publicacuein:-
luriac uindicandaj,prima ratio eft. nam eam ob rcm primum principes funt dc>
lc(fii,atque e publico fubftentati,ut ius,fi quid iniurif fierct homini ab homine,
rcdderetur.eft enimlongcleuius in rebus peccatum,quam in corporaincc pia>
culare fuit in eas deliquifle , nifi in furto & (pontaneo nocumento , quod qui>
dammorte,quidam quadruplipCEna,aItj alia multa punire foliti aliquando
funt . Lacedacmonijs fuit aliquando in gloria, nifi deprxhenderetur, tum cau>
tioresadreshoftium diripiendas,tumaddomefticas conferuandas attcntio^
res. Crimen uero capitale , non tantum in hominem cui fit fieri certum eft,fed
&infuos omnes.Multac quidcm iniurix in opinione funt pofitac uariarum
gcntium , quae aliac in nuUo loco,aIiac etiam in honoreponunt. Verum ullum
^minem(praeterhoftes,autfiquosimpunercceptaIegelicet)interemiffeaut
•ueneno , aut lelo, aut confilio, (eu quacunquc fraude necafle,pctfjflieue,nuf>
<|uam omniumgentiumlicet. Porro iudcx inpo^nis cxpctcndis Iegumpr«c.i
Tcriptum 5C opinionem , pro pace publica rcceptam iequi dcbet, idcp ieuerc iii
peccare folitos , maxime fuperftite appellationis bencficio. Alioqui (ummo iu
^ici aequitas fummo iuri praefercnda eft , caufacp moderanda t« tmax/a . In fe^
cundo loco funt qui controuerfias dirimunt, quac derebus habentin-. Poteft 5^
iudcx ad utranque cognitionem conftitui,horis flatis, quum aut caufarum pau
citas,aut iudicum penuria eft. Nc uero fibi multa permittant iudices, autliccn^
tia, aut negligentia mutius contaminando , funt a principe dati , aut dari de^
bent ipfis cuftodes authoritate fumma, ut iudices aut aduocati, aut procurato^
rcis earumrerum , quac adReipublicac conferuationem feciunt, curam haben-
res,atqueade6cuftodumcuftodes,fi'ne quorum authoritatc nil quodinfi/ci
aut nattn^ae difpendium uergat , ftatui potcft : quibus rogantibus aut obfiftenti^
■bus,inhuiufmodi rebuscftparendum m principi, alioqui ad principem pof^
furttipfireferrc.Adhocmunus muItacRcfp. ccnforcs habuerunt.aliquac ma>
giftratibusfuncfios accufare, cuiuis uolentipcrmifcrc: quar omnia ad retinerU
dbs in offtcio iudices inuenta funt,ueluti (iimm^ authoritatis oculi. Vbi autem
non funt mxAtx lites admodum, aut rariores iniuriac, iudcx quidem poteft
-aiultis in loeis ius dicere : uerum fi fint res compofitiorcs , nc iic altcr alterius
'^''^ ' DD i authori^

j,<j DEORBIS-CONCORDIA

authoritatcm iinpediat jiut perturbet , ftatas &:fixas efle omnium fedesopqs
eft , ius^ unumquencjuc certis inlocis dC temporibus pracfinicis diccrc, rcdde^
recn opus eft , alioqui res fuerit in fumma perturbatione . Habent ergo fuas fe*
dcs ubiuis terrarum , quas nec egredi,nifi impetrata a uicino ucnia , necrclin^
quere debent : in quibus etiam nullus,nifi fiimmus magiftratus aut principis
authoritate , ut illic ius dicat donatus , potcft iudicis fungi officio . At quoniam
potcft aut iudcx ipfe morbo,aut rebus quibufdam neceflario pr^t pediri , ut
quum non frequenter ad maiora iudicia fatisfacfiurus adit,opus cft profpiccre,
ne deftituta fcdes mancat . itaque aut a principc conftitutus , aut ab co cb pro-
bitatem deledus cfle debet , qui ius abfcnte illo dicat . Verum peccatum cft
iam grauitcr in hanc rem, a Gallica Rcpubhca . Nam qui ohm muneris cxcr-
ccndi gratia ftipendijs amphfsimis erant donati , nunc quidem praetorcs in fin^
guhs prouinci^s ca percipiunt iudicaiidi plane impcriti , munuscR in fupprarfc^
(flos,uiros quidcm docfios dC bonos,fcdtenuiorcs&^minori faJario,quam ad
iudicisinnoccntiamfordcs^fugicndasfitfatis, omnino rerjciunt. Quodfanc
cflet fummopcre fugicndum . N am inde prima mah labes , 8C delidorum cau-
fa oricur,in ipfis iudicandi arbitris • Quoniam autcm in finguhs prouindjs eflc
folent aliqui nebulonesjpraedoncs, latronesj qui totas region es infeftcnt,atque
fincfedibusutnomadcs, uagi,mod6huc,mod6 illuc conuolant cuminiuria
fummapopularium,quicp non facilc a ftatari^s iudicibus pofsint coerceriat^
que dcprxhcndiraltcro gcncre iudicum ciiam errantiumfucritopus,quicr-'
ronesubiuistcrrarumprofequi, apprachenderc, atqucinquocunquclocofuc^
rintcapti)adhibico iudice prouincia?, aut prudentibus ahquot hominibus illis
capitalcm,aut quam delidis meriti funt poenamftatucre,atquc exequifinc
prouocatione poflcnt . Rcs ucro priuatas hi non attingunt , nifi fortc nc torpe"
icant, lites aliquando iudicibus ftatarijs prarparant,aut rogatione paruum,
dc quodam faclo ucrum cliciant.iudici cxhibendum. Oborientibus porro no-
uis morbis noua remedia funt conquirenda . Solet enim fieri ut uerfiitia homi-
jium, aut etiam iudicum ncgligentia , aut utraquc caufa ( nam quo magis ho-
mincs cocrceas, co magis anguillarum more labi ftudcnt ) litium tam crimina-
hum quam priuatarum ciuilium ue immenfus poenat numcrus oboriatur . Ad
hacc homines ncquam,quo magis perquiruntur ad rationcm uitar reddendam,
co peruicaciorcs cfle folent > atquc iudiajs,utpotc confcrj fibi,minus obcdicn^
. tes.cui uitio ut medeatur Princeps,fuprcma uc iuris diccndi poteftas , deligerc
ex confeflli maiori ordinum optimos uiros debet : aut fi cx curijs iudicum non
pofsit ob numerum, auihoritatc quofdam donarc, quircgioncs illas cantma^
lis hominibus purgatum,atquc litium multitudini fincm,utbrcuifsimcficrJ
poterit imponant , idcp pro ratione rerum, altero tertio aut quarto quoque an*
no faciant in fingulis prouincijs . Nam ita & tcrrorc &f pcEnis & remcdiis orbi
mcdebuntur.Fadioprxtcrea&afredio quxdam non raro cfTe folct intcr ip-
fos iudices, prouinciarum aut locorum muneriimcp uariorum,qui quo plus
authoritate ualent dC opibus, eo magis folcnt efTc gratiofi : quos idco ius dicere
in rem fuam , aut fuorum nulla fapiens Rcfpublica pati folet , nullum ius per.*
mitterc . unde fit ut beneficio principis plures a iurifdicflionc, aut cui fubfunt,
aut in qua Iiu'gant,ob aduerfam iudicum gratiam cximantur : atquc dclcgatos,
ut aiunt,iudiccs habeant, quiin ca tantum caufa ius ibi dicere tantum pofliinc»
Omnibus fceleribusautReipublicar peiturbationibus litibusc^, qua: in homi'

ounx

G VU P O S T E L L I L I B» 1 1 1» 517

hum priuatorum aut authoritatc donatorum, etiam ipibrum conucntuum re^
busoboririfolentjiudices conftituti aut conftitui itapoffunt.lUinobisfuper^
font, qui dc rebus fifci agant,uindicentcp, de quibus tum demum erit dicea-
dum^quum appendices iudiciorum defoipfcrimus,

DE IVDICIORVM APPENDICIBVS.
C A P. XXII.

APpcndices uero intelligo eos magiftratus>dignitates,muneraue, finc
quibus auda &: diutius durans Reipublica acgrepoisitconfiftere.Nam
nouae KeipubUcx,8C nondum longo ufu aucilac formatxcp,aut antiquiores
quidem, ignarae uero fcelerum , ipfis carerc potuere , aut nondum cogniiis ui-
cijs, obortis ue, aut ignoratis remedrjs . Nam maior rerum cognitio, prudentia
maior,rerum copia affluentior, bona quum animi,tum corporis,tum fortunac,
quumfintin hac uita fecundum uirtutis opinioncm , fummum bonum, fum-
moperecBideo ab omnibus expeti folitum : fi tamen iufticia &rmoderatione
extcrnarum rcrum ufus deftituctur,procuIdubiouitiorum omnium funtfo-'
mcnta.Parum itaquc ab adolefccntibus Rebuipub.olim peccabatur,ob rcrum
ignorantiam SC tenuitatcm ♦ Nam (bllicitudo ad nccefsitatcmtantumtcndc^
bat,non itcm ad gloriam 8C opfnioncm: cuius exemplo carebat, folcbat procc^
dere.Homo cnim hominis fimia cft.&r tamcn hacc modcrata appctitio eft fum'
mo ufui,fi modus in rcbus adfit,qui in animo , non in rerum copia poni dcbct»
Egcnt uero iudiccs tribus hominum generibus . nam alrj principijs caufarum,
ali] medijs,alij finibus rerum conftitui folcnt in his rcbus cxequcn(iis,in quibus
iudex operam fuam impcnderc acgre potcft.Sunt cnim, autefl^dcbcnt, qui ho
mincs facfnorofbs,aut in ipfb facinore deprchcnfos,aut qua:ftionc,tcftibus,iu-i
dicijs,conicc^uris, confirmata in culpa effc notatos, apprxhendcrc iniuflu iudi
cis pofIunt,atcp ad tribunal fiftercunde cos apparitores,quod apparere rcu iu^
dici faccrent,Latini dicebant: alias uiatores, gallicac curiae feruientes , quod fint
iufticixminiftri,nuncupant.EodemiurefuntuigiIesubiuisgentiu. Namquia
maxima nocendi potcftascft in no(fic,ius eftillisquoslibet aut hora infolita
prohibitacp obcrrantes, aut crimine admiflb, aut ad excubias fine tcflera acce^
dcntcs) aut fi quod habcatur in uitio facinus in quauis Rcpublica comittentes,
uinculis coerccrc, iudicicp repracfentare . Sunt 8C quacftorcs non parricidij tan^
tum,fcd & fccleris cuiufcunc^ grauioris admifsi, qui loca adeuntcs quacftionem
habent, aut eo rogantc qui lacfus cft, aut iudicc iubente, aut ctiam cx oflicio li^
tes &C quacftiones iudici praeparant . Llc ucro cognitis caufx meritis > aut citari,
autprachendircumftatuit,(nififitgrauefaa'nus,autfitfugepericulum,permit-
titur citatio) cuifinonparetad diem dicflam, auttcmpuspracfcriptum, autpro
rationc iuris 8C caufac prorogatum,aut in uinculis conckidi iubetur,aut fenten-
tia abfcnti dicitur. contumaciac enim rcus eft . Olim licuit in omnibus Rebufp»
facinorofos in ipfo dclicfio deprehenfos , cuilibet arripere, adcp tribunal fiftere»
Ea nunc iure gallico tantum poteftas pcrmifla cft quibufdam, nc calumniac mu
tuae cflet Iocus,atcp iniuriae. Verum in publica iniuria patere latius id debet, ut
quifc^ fit uindex. Nec etiam Romani in fceleribus id permittebant tantum,fed
ctiamin ciuilibus cuiIibctficbatpoteftas,rcum fuum in ius uocandi prxfentcte
fte uno,quem ipfi cximcrc nulli Iiccbat:ut ncc ab apparitoribus, qui eam dcmg
Rcipublicae operam dabant,ut qui uocati in ius ucnire nollent, cogercntur, ab

DD -, 5 illiscp

313 D E O R B 1 S C O N C O B. D I A

illisc» fiftcrcntur. Vcrum fuus cuic^ fere mos eft. Viatores enim poirunt inflitui
SC pcrpetui Sl tcmporarrj j & in rcm rescp pracfinitas , atqj rogatu litigantium in
ius uocarejfacinorofosc^ cocrcere, feu fponte.feu prxccpto iudicis parentes.Id
omnibus pacis publicar gratia debet efle commune, ne latius corum ius pateat,
fiue in ius uocant, llue pignora capiant/iue facinorofos pcrquirant,quam pro«
uincia iudicum,quibus fubfunt. Nec enirh poffunt hsc in alterius ditione cxc^
qui,uenia non iinpetrata,nifi ea fint authoritate, aut a principe pridem conceC-
(a,aut ad id ncgoti) tantum permilB, ut ubiuis pofsint officio fungi.Libello ita^
que,aut acfioris rogatu,aut iudicis iuffu^reo obIato,uic|5 eius in ius uenire iudb,
iudex capita caufac ibi cognofcit,rcferentc uiatore , at(^ indc probationum ad-
minicula fibi a litigatoribus exhiberipetit.Inde funt in ufu ob hominum impe-
titiam ( ut aiunt ) patroni Si^ procuratores , qui iudici facfia & merita caufac ex--
ponunt, funtcp in media litc in ufu . id^ in iam deprauatis Rcbuipub.Quum
uero quicquid iuris eft , praetor ipfe aut pcr fe, aut ex inftrumentis a<5tis ue, aut
ex uerbis litigatorum neceftario comprachendere dcbeat, quac ad caufae cogni^
tionem faciunt, poffet fane illis adminiculis carcrc, atcp quemlibet pcr Cc dicen-
temaudire:obidplurimacnationescarentiIlishominibuS)iudicicpcaaefliman^
da relinquunt , quum patroni ipfi prajter quendam ordinem dC lnccm ucrbor3
nil addcre ad caufam pofsint , Verumcnimuero in eo iudicio,abfenribus ubicp
debetpcr illos homincs fuccurri,pariter 8>C lingua captis,foeminis, pupillis,inc--
ptis,mente captis,8<! qui eo uitio laborant,ut ius fiium explicarc, aut animi fen^
ra,quidueiurishabcant,nequcant:quorumcaufa etiam inftitutos aduocatcs
primum puto,quemadmodum funt etiamnum in multis rebus publicis.quiius
pro rcis ctiam maximi criminis dicunt.Procurator iraqiie,qux agenda pro ufu
iuris ciuilis funt , aduocato aperit : hic fcriptis uel uoce iudici exponit, rationi^
bus additis , qua? ex gentium iure peti folent . Non infrequenter ctiam iudiccs
iudicibus lites prarparant. Poflunt uero omnes iure Romano admitti ad procu
ratorismunus,practcrminores,muliercs, furiofos,infamianotatos,atcprcligio
nibus adfcriptos , qui in rebus facris poflunt efl^ aut procuratores , aut iyndici,
6C fi quilegum ciuilium opinionibus ubiuis eximi fblent, pofluntcp aut in ne-
gotium unum,aut in omnia conftitui,ad quoduis tempus .Si uero aliquis gerat
alicuius rcs fine mandato , gcftor ncgotiorum dici foIet,nonprocurator.S<
mandato,uerbo,autlitcris,autdcnunciationeiniuncf^o,nonutprocuratoradi
rifoleta iudiccquodfatisiniqueconftitutum uidctur. Namunumquenc^au-
diriautprxfcntcparcft,autpcramicum,mandatoueinftitutum.Vcrummulti
corui aliorum opibus inhiantcs pericIitarentur.Eam ob rcm prajftat eosin
Rcipublicac difpendium alere.quam toIIere.Superfunt nobis,qui poft decifam
caufam iudicibus adfunt, ueluti didiata: cui rei pr^cft fcriba , primum dum in-
terrogantur partcs,aut rcfcruntur caufae merita in criminalibus. in ciuilibus au
tcmdum iudex dicit fcntentiam tranfcribit, &:ucluticcdicillosfacit:quarpo-
ftea iudici commonftrans , cumcp co confercns limat , atque inde libcllum in-
ftrumentum uc iudicati cdit, cicp cui iudicarum eft dat. quod inftrumcnrum ut
robur legu habcat, oportct dC figillo principis , aut eius fub quo miniftratur ea
iuridicHio muniri, cuius demum cffccflus dcbcnt ccnfequi. Nam fruftra ius di-
ccrctur,nifi &f inrcbus cofequipoftea effcc^us folcrcnt, Nil itacp ahs qucuisiu
diccftatui iudicari ue, quin ftatim excipi a fcriba , atcjj in dia riii falte aut inftru-
mentil libcllu ue, Ci rcs poIcit,dcbcat,Quu quis monitus iudici no obtemperat,

non

I

G V L» P O S T E L L r L r B» I I T» Jip

HOn potcft dolo carere.itaque aut qui m lus uenire iubet, aut alius qui a noftris
aut hoftiarius aut commiflTarius dicitur, cogit ut pareat reus, idcp ui aut pignori
bus ad rei ieftimationem captis . Vbiuis enfm gentium qui faltem de fuis rcbus
iadicio cotendunt, ita res componi fo!ent,ut iudicatum folui fieri ue expediat,
alioqui SC principes 5C iudices fruftra inftituerentur.Verum hacc de iudicibus,
corumcg miniftris.Cactera funt in opinione pofita»

)'i DE MILITARI ORDINEET AVCTO^

\r rituU. C A P. XXIII.

I-

NVnc paucis illi qui ad propulfandas externas iniurias funt inftituti > no-'
bis tracfiandi funt : quoniam non ad iuris ipfius cognitionem , fcd non
^ infrequenter ad eius euerfionem faciunt . Quamdiures fueruntparuaeadmo^
j dum , nondum au^fla opinionibus ambitione > cumcp non late patcret rcrum^
pub. principum'ue ditio, proculdubio princeps 8C facris praccrat,& iuri dicen^
do,&externaeiniuriaepropulfandaj. Nam&raraclites atqueiniurix,paucac re
iigiones,non ufqueadeo multi hoftium infultus,nec formidabilcs tunc oborie^
1 bantur . Verum quum ea potcftas fuit diuidenda, religionis quidem apex po^
. , tuit quod ad fummam potentiam attinct , retineri a principe : iudicia ob cre^
,1 ji briores litcs alteri fucrc permittenda,ut docuimus. Vis et armorum potentia in
unum principem eft collata . Ea poteftas trifariam diuidi debet , in intcftinam,
externam,autmixtam. Namfeditiones ciuiles motuscp popularium,neinius
dicentcs,auf principem infurgant,ftmtcompefcendi maiore quidem quam iu-
|| ris ui , Sunt ic aduerfus hoftcs uires coitiparandae » Sunt & in utrumque ufum
conftituendi, quum princeps ubiuis elTe non poflit . Veluti in limitibus regio^
num,ubi ob uarios rumores uicinorum principum,parum conftanti animo &C
fide effe folent populares . Huncitaque cuftodem ( nam ita Plato uocat mili^
tes reipublicae cuftodiendx inftitutos) oporteteft^principi Hdeliflimum . rei^
pub . amantiflrimum,prudentifl7mumcp , quique animos eloquentia non iecus
atquc armispoflit agerecorpora,8^in fuamtraherefententiam,incpprincipis
(uifideretincre,atquecontra hoftemquamuis uicinum&: amicumproprin^
cipe potentia arma fumere . Qiiod ut faciat magis ex animo , ne illccebris for-
tunae (adquamuos inclinatos & natura SkT neceflitas &:opinio reddidit) ab
aduerfario follicitetur , opibus in medio rcgno conftitutis cum donare de^
betprinceps,autdiuitemmediterraneum ftatuere, nefacile fidemhoftiumfe^
quatur. Nam op!s ^iam parta res retinent hominem in fide,fi quid aliud:
nec fides ulla fine re ufquam fuit diuturna . Itaque fidem , alienam fpcm fe-
«flando tantum, atcf incerta petendo , dum certa relinquat, nemo facile irritam
fecerit. C^iii paupereft,nifiamore iuorum iufticp teneatur uehementer,ue^
nalis fane eft . Id eft commune omnibus miiitiae addi(fiis, ut facramento pro u^
fu patriae 8{ religionis exhibito , in principis fidem , falutemcp iurent rcipub.
comraquodfacramentumfiquidcommiferint,exauthorari,atquefacramen-
uo eximere ut nequam probrofoscp homines decet , quum ob illorum poe^
nam dcdecus^, ut qui in rempublicam grauiflime deliquerint : tum ob ex env
plum dedecoris, cuiusnatura&opinio nobis timoremincuflit.In rebusita-
quefummis facramentumillud fideiexhiberedebet. eftenimuelutiutriufquc
iuris matrimonium facrofandum ♦ Nam dum miles rogatur facramento, nu^

DD 4 mcn

lOj DEORBISCONCORDIA

menaliquodjautpotcftas,aut res inopinionepofita(cuius ainhoritas (acro^
fancfta eft,atquc timorem negligcmi faCTamenta fuo nominc fumpta , incu^
tere debet, fdlct^ ) afTeri interponiqp debet, noftramcp fidcm itaduraturam
affirmamus,utilluduerume(Te Stfdiutumum credimus,uolumuscpperquod
iuramus.quod fiquandonegligere contingat,quia teftibus non tantumho^
minibus , Ccd dijs iniuria fit , 8C practcrea fcelus admiftum cft , merito ut foedir'
fragi autpocna affiduntur,autnotantur infamia,quipeierant.Nam nullagcns
quxcultum rccepcrit,legescp probet& recipiat,non feruat fidem,quam fi-
bi feruari credit, uultcp . Qui fidcm ergo foluit,&Deum 8C homines ultores
fentire dcbet.Scd adprincipemredeo,qui quumunus fitnonpoteftfauseC-
fCjUtlocisomnibus (nifi tantum authoritate) adfit.Opus ergo eum magt-
ftratus,duces,tribunoscp militum exercitibus illis praeficcrCj&qui illosim^
perata facere iubeantj&T curent, iuscp inter eos reddant . Oportct enim fu^
riofum dC Martifacrum illud hominum gcnus,iniurixcpinferendac,nificre^
bro animaducrtas, natum , non legum iudicumcp 8C prouincialium manfuc^
cudine coerceri, fed a fuis ftadm moneri,terrericp, autpuniri.aut exauthora^
ri. Alioqui enim omnia in licentiam uertant, nil non labefadent , nil (an^
^um facrumcp habeant. Sunt etiam practer duccs, qui frcquentcr iufta ne^
gligunt, ctiamiudiccs qui fontcs ple<f?ant,conftitucndi,non tantum inex^
cercitu, fed 8C inaulis . Nec enim aliterqui ualent uiribus coerceri poflcnt,
nifi a paribus dignitate, fed authoritatemaiori,maioribus'ue nixa uiribus.
Qua in re Turchac nunc rcrum amplifllmi domini , ob unam rem milita-
rem bene conftitutam,mirum eftquam fint prudcntcs , feucri^que . Nam (i
decurio fcclus in bello uindicare , ordinem ue aut quar fiint offici) /eruare ne>
glexerit , atque centurioni innotuerit aut neglexifl^ , aut uindicare noIuiC-
fe,loco facinorofi ftatimdccurio plecfiitur. Pariter fi ccnturio, Chiliarchac,
(nam S^ fingulis funt fua iura ) item fi Chiliarcha fuo duci,omnes poenas
luerepro ufurei militaris lege Iatafolent,Iocofbntium.nccminus miles fa--
cinorofus punitur , fi poftea deprehcndatur. Eft uero in bello pccna decu-
plo atrocior , quodubimaximaeftdelinqucndioccafiojillic fuppliciumma-
ius grauiusque efl^ debeat. In mediterraneis, ubi ftatari) funt milites, opus
potius iudicibus quam ducibus , utrifque in duobus alijs ordinibus . Omnes
uero quum fintaut equites,autpedites,pro principum arbitratu folentmu-
neri committi . Verum id longe certiflimum cft . denos decurioni, denos de-
curiones centurioni , dcnos centuriones chiliarchac , dcnos chiliarchas du-
ci : duces demum omnes ei qui curam touus cxercitus habeat , nihil refert
fi alionumero conftituantur,modo poflint abuno faciletra(fiari.lta fit ut (i
quid fit faciendum,ftatuendumue,ftatim a fummo adimum pracccpta per-
ueniunt , ftatim ad conciones ueniunt, imperataquefaciunt , Hi ergo tam ob
intracflabilc genus,quam quiaparum fijntmilitiac munera iudicibus cogni-.
ta, tum quod altcrum genus alteri exofum cflc folet,iudiciaprcpria habe-.
redebent, alioqui ultio potius quam acquitas obferuaretur . Idco 8C princi-
pes folent fuos familiares domefticos certis tribunalibus addiccre , nc alibi
pracpediti (utaiunt) aprincipisfamulatuabfint. Verum opinionis iftafunt.
Namunicusiudicum ordo , quicquid eft fceleris,cognofcerefinedclc(flu atcp
pcrfbnarum ratione deberet , uirescp ad coercendos euammaxima turba 8C

autho'

G VL» POSTELLI L I B; l t U ^f

authontate fultos , in promptu habere ubiuis tcrrarum , In aulis ucro 8C cxer^
citibus,qu^ueIucLfunt ciuicaceseffrenesjoberrantes^opusefteosquosdixi'
inus eflc, ciufdem generis fcilicet»

DE EXPEDITIONE, CAP. StXIIH,

Mlhtibus porro ipfis cft profpicicndum , ut tam quac ad uitar nece(Rta>
tem QC armorum ufum habeant, quam quat ad u/ae 8C expeditionis ne^
ccffitatem , In primis itac^ opus eft magiftratu, ad id temporis comparatojquoi
potiftimum durat expeditio , cui omnium aut faltem munerum poiiorum cura
incumbatjcacp authoritate efle, nc quis ilhus imperio impunerepugnareaufit,
qui primam habeatcuram neceflariorum , f am ad hominum quamad equo^
rumufdum parandorum» Conuehenda ex proximis agris frumcnta , uina,
pabulum, curandumcp ut uihori precio diftrahi poflit. 1^1 am dum milesin--
genuprccio comparare annonam cogitur , operas ftatim dcnegat , dum in ne-»
ccflarfjs perquirendis occupatur,aut plura cogitur expenderc quam ftipcn--
dtjsaccipiat, Nam ideft in primisnotandum, quodhoc hominumgcnuslu^
cri dC fortuna: fplendidioris gratia > quaeftum uitx difpcndio faccrc flaidens,
nifi lucrum feconfequi pofleputet,nunquam operasfuas excrcet hberaha-
nimo . Curandum icaque eft , ut quam potcrit fieri fit annonauihor. Nece-^
nim ullus princeps eft , qui caquac uulgo exira artem milicarem expendi poC
funt,mihciinftipendijsponat:Sffiponat,nullusmilesexponcretotosuit^la'
dorcs uelit . Congeruntur uero aut in unum locUm, auc in unam uiam . Si iii
uiam, ad tranfitum id fit . Si in unumIocum,iamidmagna ^ligentia eget.Sj
ut aggrediamur pracfenribus fiudibus opuseft,folum quamitns expofciturj
fi oblideamur, opus eft illis quar diutiflime poflint afleruari : ut funt oriza, mi^
lium,farinxtritici,fecaIe,hordei.Namubi iunt dcrritajncn purrefiunt fa^
cile , quoniam aerem in corporenon ampleifluntur . Secundo in loco ftmtfal^
fa omnia cafeijCarnes , pifces. Tcrtio loco , triticum,ordeum , aucna , in eo lo^
co ubi frequenter moueancur, ne pereant conccpto aere, Yma animantia
non funt diutius uiua afleruanda in obfidione , nc illa abfumant quibus e^
qui & homincs pofllnt diutius uitam tolerare, Prarterca fale optimc poflGnt
afferuari& durari. Nifi cnim pabulum affatim fuppcditctur,ipfa domi nccan^
txxr^dC non paruo difpcndio ali folent. Hcfc de obfidionc. Dc inftrumcn^
tis uero ad uiam , dC machinis ad expugnandum aut prcpugnandum,ca habe-
ri cura debet ,nequicquam in tempore defit . Nam dum milcs aut in uiae an-
guftijshacret, aut machinas agere ncquit, aut pontem cxpecfiat, alia nequa-
uis ratione moratur,a(: fumptum facit,&: facicndum cft tandcm fummo lumul-
tu quod pridem profpedum oportuit &: fadiii . Itaq? fit in ea re fumma iacf^ura.
Vtuiefintacquabilesmachinisagendis,militicptranfportando,primacuraeft,
ut complanacorum adfircopia.uiae uero militarcs,&: copiis agcndis aptaf.morc
Romano a popularibus 8c dclcdis hominibusfieri debentpontes,fidcfint.
cft materia aliundc longe ante conuchenda,^^ pracparanda in locis aptis: unde
&peritum regionum perfpecflorcm habcrc opus cft.alioqui fi dcfintligna, co^
njsutresinftruendi inflandicp,quibus miles tranet.quifi fatis non funt.pofliint
focifs fune remitti.Trabes , dolia, afl^ercs.&^c.poflunt arftatc efl^e loco pontis,ue
rum in tyronibus ea ars cflTe debet , Quum ucro nos fumus hoftibus uicini, dc--

bet

3ii DE ORBIS CONCORDIA

bet ea cnTe in pratfedo diligcntia , ut omnia hoftium confilia captct,cxpIoi atoJi
nbuscp utatur fideliflimis,ut remedi^s qui rebus profpicit fuccurrat , Nani faci-»
le trudimus clauum clauOjfi profpicitur . Imparatum etiam fefluca terret . Quu
quaeuisregio fuagenerahabeat propulfandi &C infultandijnoneflperfmgula
difcurrendi opus. Vnum id primu in quouis duce eft, ut fint celerrimi confilio^
rum maturoru efTedtus. quod fi fcnferit fibi ab arte fua cauere aduerfarium, fta-
tim ad aliam efle fibi confugiendum fciat.Protcum enim cum cfTe oportet. Ve
rum ad profpecflorem efl redeundum, qui trcs morc cartcrorum magiff raruum
hominum ordines habeat nccefTe efl . Nam pratficcrc quofdam debet ampho^
ti prouincigjcui plures inferioresparcant.Primimicp curct,neruum belli ad du
cem refercndum. Nam &uias debct mahs hominibus purgatas habere,fc-
cundo quae ad uidium hominum , tertio quac ad equorum , quarto quat ad im«
pedimenta funt, ut qux ad arma tam hominum & equorum quam totius cxccr
citusrcquiruntur. Nil ucro uctat cfle ad uaria munerauarios magiflratus.At
quo ordine dixi, cos cfTc ncmo ncgauerit.fit enim in rebus humanis certo quo
dam cofiho, quod ab uno capite tantum pendet, in^ multas partes ordinate dj
fpenfatur . nam&fingulosfibi fidosdeligct, eorumcpfidc iubebitprincipi.8^ i
f i quid uitij ab illis admiffumjid copenfare debebit : undc fumma in eos autho-
ritatc,quoad co*frceat,efl[e debet. Poflqua enim coercuit,fi funt in uitio multa^
ri:fi ipfe malos elegit , punirf poteft,aut luere.Dum enim plurcs in eodem mu-
nere funt, fit quadam rcrum humanarum inuidia,ut mutuo fe traducant, iniu-
rias inferant,mutu6 accufcnt,atcp loco ncgotij publici feipfos curcnt, fuascp fa-
«fJioncs fecflentur . Verum funt nunc comparandat opes ad utrun<p munus, in
ftipcndium uidelicet iudicum) S^ militarium munerum»

DE PRriwry opvm ele^mentis>

at(^dcrcrmdiftin{iione. C A P. X X V.

MAgna&: ingens uarietas interhomincsciuspoteftatis colligcndacfuit,
quamconceftamuuItreipub.capiticonfenfushominum.Nampoftcon
ceftas primum opes principibus unde fibi profpiccrent,dum reipub. curam ha
bent,foIebant antiqui eas tantum darc creato ad id magiftratu, qui ab omnibus
id pofceret quod acquum erat. Tum ipfa municipia, aut fingulos aut plures ho^
minesfblebantdeligere admilitandum idoneos , illiscn flimptus facerccxpu^
blico confenfu. AIij utramq? pecuniam colligebat & fuam dC militarem,iudici-'
bus uero domi dabatur.Quidam & iudicum, & fuam , 8C militarem cogebantr
quo femcl inufum tra(fto,coeperc uecfiigalia una eademcp opcra porrigi, arbi>
triumcp pctcndi penes principem eifc . Itaquc quidam a perfonis, quidam a rc^
bus, quidam abutrifqueindidiioncspercipereconfueucrc, fenfimcp quicquicf
cft,unde aliqua pofiit haberiutilitas , obfcruari coeptum , fifcocp obnoxium fa>
(flurn, Verum quicquidmorisfucrititriaillagenera pauloante pofita omnia
comprehcndunt . Nam fi apcrfonis pctas,omnia perlonac poflrdent:fi a rebus,
omnes funt oculis 8^ fenfibus obnoxig:fi ab utrifq?,idem crit iuris.Rcfp.primat
cenfebant capita , atcp pro ccnfuum ratione fifco folucbatur , quod ex fimplici
facrameto fine ulla cenflis defcriptionc multae refjjub. in Gcrftiania ctiamnum
faciunt . Nam quac fint in bonis fingulorum acgre cognofcas , nifi fit uir aliquis
«ani probus, ut fiatim apperiat quantum poflSdeat , quac fene rara auis eft . Nc-'
' " :• ma

G V L. P O S T E L L I L I B* I T f* JIJ

tno enim tubens qiiod fibi contraueniat dixerit.Qubd ex rebus habetur, multi

plex eft. Nam in terra,aut in aqua opes fitg funt.In aquis (unt mobiles dC immd

biles j aut partim . In terra mobiles,immobiles,fe mouentes . Romana refpub*

multascp ali^s ab aquac compcndio,ut fine cuius ufu non uiuatur , nil uecfiigalis

captum uolebant . uolebant euim ufum dC aquat marinx dC pifcationum dC lit-

torum maris, 8C ferarum eflTe communem,atque occupantis omnia iieri quoad

polTtdcret.Ripxfluminum femperfuere propriae.A mariueniuntmcrcimo^

nia^pifcatiOjfalcs.Mobilis res eft mcrcimonium.Ius pifcationu,fi fit ubiuis pa-.

riter,fi alicubicoartetur,utinquodamlittoreoccupato Stfproprio ^funtimmo-'

biiia illa , a quibus petitur utilitas : fi res fine criufdam certi littoris ufu fieri non

poflit , ut funt iales partim arte^partim natura fa(fii,mediam conditionem obti^

nent . Nam quatenus res cft in foIo,eft immobilis : quatenus diftrahitur , alioc^

comportatur,mobi!is.Ius fluminum ueluti uia eft,& pari iure , nifi quod ad pi^

fcationes attinet,quxin proprijs rebus nuncfere in toto orbe cultiori 5C aftutio

ti efle (blcnt,alioqui communis iuris Cunt. Aquae certis limitibus foli conc'uf^,

iitlacus,ftagna,pro ufuregionisfuntpublicg uelpriuatar.Si quis in fuo folo in^

clufashabeat,eiuseirecertumeft. Ratio littorumriparum'uc,nifia!itcriurc fit

leceptum.iura uicinis dant.Potcft dC aqua fluens in perpetuo efle uecfligali.uca

lati ii traducatur ex fuo curfu alueus , incp regionem quam longe meliorem irri

gationibus rcddatdeducatur. tunc cuius operafacftum eft quandiuillac utiliter

curretjpoteft uedigal exigere a fingulis pofl"eflx3ribus , aqua per unciales men^

furas in conftitutas horas diescp concefla : quiprouentus in multis locis cft , fcd

potiflimum in Gallia cifa!pina,quarn Longobardiam dicunt, eft multo uberri-

mus.Diligetiores enim reipub.autprincipes,NiIos atq? Euripos aut ex monti-

bus corriuadosinhumiliores regiones,autdioriges ex Pado, Athefi, alijscp flu

minibus in planas atc|j atquabiles traxere.Ex rebus commoditate aquarum ha-

beri folitis, quia mercimonia non minus defendit atque tutatur princeps quam

qujefolo nafcuntur,quamuis aut aliunde adue<fla,aut quouis funt dcportanda,

camen uecfligul ex illis poteft capcre, 3C ex falibus praecipue . ^''erum in arbitrio

principum ifta funt pofita. In folo funt fata,arbores,prata,pafcua,fyIuac . In fatis

quiduisleguminum &frumentorum,rerumcpquotannis feri &^ colligi folita-

rum,intelligimus.Arboresfuntaliarfru(fliferat, alixfterilcs, aliae infyluis, aliae

in c^duis fyluis.Prata pafcuacp quamuis induftria iuuari pofl^unt, tamen potifli

mij in natur* beneficio funt pofita . Syluarum funt plurimi ufus . nam in ufum

domefticumignis,inftrumentorum, aedificandi, pafcendi, uenationis , feruari

folent.Hinc mcrcimonia ex terre fuperficie nata,ligno,Ieguminibus,fceno,fru

(flibus,armentis.Sunt&:metalIa,quaefinefyluarumbencficiononpoffuntpu^

rareddirob id eorum originem in terrac uifccra.pcrfcdiionem in ligni ad deco-

qucndum ufuponemus.Sunt uero aurum, argentum, ftannum , Cyprium aes,

aurichalcum,plumbum,ferrum,argcntnuiuum,5<:mmcraliacaetera,lapidescp,

Iapilli,gemmae, 8C fi quid curiofius fpecfiantibus parit nobis natura.Supcreft ge

nus animalium fcipfa mouentiti,quc in capita aut grcgcs relata,mercimontjscp

duda alio quim in natiuo folo,etiam funt in magnis opibus . Nos itac^ alia di^

uiuone facilime tam qux terra quam que mari habcntur,poflIimus tradere.O-

mnia enim fubftiperficie , aut in fuperficic, aut partim intra,partim extra fimt,

Iii fuperficie terrae funt cuncfla animantia tcrreftria , dC aeria, partim fupra^par^

tim infra,quicquid terra uegetabile producit,Infra,omnia metalla,aut medica^

meo'

2J4 DE ORBIS CONCORDIA

menta,gcmmsc,& fiquid in prg cio eft. In mari funt pifcationcs , nauigationcs,
fales.Supereftnobisparsampli{Iimaopn,longecputopulentiflima,itacogninj(
difficilima.Nam a neceflitate ortajfi qua aliain opinionem eft omnino tradu^
<fla,quod quibus potiflimumrebus deledaripoflfit aliquarcgio, induftrij homi
nes pracfentientes,nulla habitautilitaus,neccflitatis ue cura,modo rcm faciant,
mcrces percgrinas eo ducunt,atcp fi dicere h'cet,faepc orbem labefadant . Nam
homo natura prxter proprium loqucndi muniw,quo differt a cgteris snimanti
busjid etiam habet , quod peregrina omnia admiratur , ad infolita obftupefcit,
atc^ externis inutilibus.potius quam domefticis probatis^ capitur. Congerun
tur opes etiam alijs artibus,fcd lamen ex quibufdam earu rerum quas diximus*
Bona pars primorum hominum uenatu uixit , alij furto tcrra mariue commif'
fo,quidam pafcuis aut animalibus, altj agricultura,opinione z\r\, ut qui religio*
nes opibus auxere:corporis alij laboribus^alij ingentj bencfi'cio,qui (oli morta^
iiumfolentefl^inrcp.chariflimijatcpminimcfifcoobnoxij . Nam dotesanim»
ueram nobilitatem , modo in reipub. ufum conuertantur , fere ubiuis gentium
folent comparare. Ab his aut omnibus,aut pluribus rerum elcmcntis fifcus ali-
quid decerpere poteft,in reipub.conferuationem dC proted^ioncm. Res etiant^
quac definunt eflle alicuius pofl[eflx)ris > aut quac ueluti poftliminio ad fiicum rc^
dentjprindpis efllenttut funt bona profcriptorum , aut qui crimine capitali funt
notati.Quidam in eodem iurc bona eorum ponunt,qui aliunde nati, in alieno
folo poflldendo acquirendouemoriuntur,non adepta a principc gratia,utci
ues uel populi fundi fierenttquo iure utitur Rex Galliarum. N am alibi natoru,
atq? in fua ditione morientiij bona fifco iungit, ne fenfim plures extranei inco-
gniti irrepant in. rcgionem, Vcrum ca funt opum capita fumma.

DE CLVAESTORIBVS AERARII.
C A P, XXVI.

aVum uecfligalia porrigi indperent , eflent^ unius aut altcrius urbis &
municipiorii tantum princepes, no crat opus magno, nec multo admo-
dum magiftratu ad illa cogenda, quoniam cuiufcunc^ priuati opes facile princJ
pi acquitatis arbitro innotefcere poterant . Verum audiis opibus,ditionibusc]^
fiue r es figillatim eflent (pcc^andac, fiue foli acftimaa'one,fiue hominum potcn-r
tia,opusfuitprimum cenfus,facultatum,rcrum^ arbitro,quiindi(fla a principc
fumma,imperatacpinquamuis prouinciam,diuidat, confideratisc^ diligenter
omnium locorum opibus,partcs maioris expeutatcp fumma^ diftribuat , fccun>
dum urbes,uicos,hominum conuentus, pagos , in id quod facerc pofllint con-
demnando . qua indicfia , opus eft municipali magiftratu , qui accerfitis rerum
particularium peritioribus,fecundum uires ab illis expofitas, xquam folucndo
rum partem imponat . qua inre mirum quantum fibi permittant hi,quos Galli
eledos uocant.Summa iniquitate alios qui muneribus corrupere eximut, alios
grauitcr opprimunt,nifi ab utrifcp acccperint. Municipales quxftores coacfta a
priuaus fumma , quaeftori prouinciali acceptafcrenti chirographis &teftibus
exhibet.illc fummo quaeftori , qui in acrarium refert : aut in eos ufus qucs prio^
ceps ftatuit,impendit.Quibus in rcbus nc fraus fubfit,xgrc perfpici porcft.Tax
men antigrapharius ubique efle debet , incR diarium refcrre,quicquid efi acce^
ptum ab ipfis quatftoribus . Et ne quid una &C quacftores , QC anrigrapharij dc-
linquant, opus cft magiftris rauonum (quosubique eflc decet) qui acccpti

8C

G V U POSTELLI LlB^tll^ jij

^impenCi ntiones diTcutianit,atcp in reipub.tabulas referant»At quum aliquid

quod fifco erat acquiOtumjReXjPrincepsue dono dat cuiquam,ut confifcatio>

nes,aut fi quid aliud eft, oportet etiam id infcribi rauonibus polcentibus , qui a

thefauro funt, quibus Reipub.non paucac carent ♦ Nam fatis eft rationi omnes

cffe obnoxios qui fifco debent, aut qui ab eo accipiunt, Verum hxc res adeo lu

brica eft,ut uix poffit uUis uinculis coerceri, Seu ergo indu(ftiones , quas taleas

uulgo nuncupant, fi'ntper{bnales,id eftxftimationem facultatum etiam occul

tarum fequantur: feu fint reales , id eft folum 6C res apparentes , is ordo feruan^

dus, quemadmodum 8C in re militari . Quoniam uero is eft cibus reipub . opi^

bus ua\ctc:dC quia de principis arbitrio nemini priuato licet difquirere , ifta di^

lat ionem , ueluti dC uenter,non patiuntur. pignoribus enim captis ftatim quiC-

que cogitur,atque corpore fi de muita agatur, coartari foIet,ut uel pereat, uel ab

amicis folutione liberetur ♦ Quxftores itaque ifti (unt rerum ftatarum . Idem

ordo eft,fi quicquam ab alijs ordinibus expetatur: quod lemper eft fadum a re-

ligionibus,quum inimmenfum ditatx funt . Nam opes quouis modo habean-'

tuTjOpes funt,rei^publicx utiIes,fifcocp {i egeat obnoxiac , Alioqui omnia

(acris adlcribereliceret,rempubb'camcp deftitui.His quac cafu fifco obueniunt,

oportet etiam (uum quxftorem efle ♦ ueluti quum multac , quibus fuus eft qux^

ftor,funt recipiendac . Ea munera quaeftuofa^qux non funt iudicijs admixta,

defiincflo poffeftbre adreipub,funclumredeunt,rurfumcp uenundari fblent»

Sunt flCuecfligalia, quum quiduis mercium agitur aut uehitur ftatis in locis»

Inde enimrempub.quac illas tutatur , capere poteft uecftigal , dcmptis his fi-

ne quibus commodeuiuerenon licet , Nam quifque foluit quod fifcus coepit:

nec mercator quacftuofus (bluit , quod ftatim ab emptore recipiat > ob id eft rei-

publicac incommoda ea uccfiigalis pars » Ne mercatorem abigas,modo res ad^

lerat reipublicac utiles » Liberum diftrahere finito « Si inutiles diftrahit , uecfii^

gali multato ♦ Quum abs te neceflario capit quoeget,tuncmultato,nonadeo

utluo lucro priuetur , nam non accederet, fed ut illius fias particeps . C^terum

exre qualibet luai bonus odor,atque fecundum opinionem tyrannidem^

principum uaria indics excogitantur exacfiionum genera . Nam quidam,ut

Turcha,etiam corporatenuiflimoru hominum,addicfiorum perfuafioni Chr i'

fti,5<: Mofis,in uccfligali eflle uoluit,quod quia perfoluere non poflRint,aut cor-

pora deiinentur > aut a communicipalibus liberantur > fi fit ftata annuaue fum-

ma. Millies mille in fuam fiint colligendac pecuniac,uiac indicis, 8C militis alen^

di prajtextu.Verum quia hacc mifera uitx conditio , quofdam indies toUite

medio, quofdam procreat, oportet ita magiftratus conftitutos efl!e, ut fum^

mi quidam, quidammedij , quidamfint infimi, Maximi a principe, medrj a

maximis,infimiamcdijs pendent, inindicijs &!miIiteparando,iubend6que»

In queftoribus imperata diftribuendo , diftributaque colligehdo , referendo-

que. Nam nifirefers,nil rerum agis . Hac funtperfonarum raaones, ordines,

atque munera , quibus in bene conftitutis rebulpublicis eft opus , ex quorum

authoritate pendet, tracflaturiie , quicquid in iure oboriri poteft caufarum . lus

fuum confequendi,&res fibi feruandi)Iexunaubiuisgentium cft.Sed quia

acflionum formulis fblet quaeuis regio uti , non tam certa methodo poflTent qug

ad praximattinent,quam quacad theoricam (pe(ftant,tradi . ideo eft aduul^

garem ufum renuttenda ifta tra^ftatio ♦ Saas enim fuit iiiis elementis explicuif'

EE fe,

«

DE ORB I S C ON C O RD 1 A

^16

(c , qua ratione aut noui populi poffint a principc rcgi bC infomiari,aut qua zsa
tc ubiuis terrarum retineantur diuturna imperia»

DE ORBIS CONCORDIA

LIBER III U DE FALSARVM PERSVA-

5IONVM AD VERAM CON

V E R S I O N E»

Qjr IBVS ARTIBVS SIT OPVS PRINCIPI
religionmmutaturotCrtterumfidemfjlfiefubjiituturo.

X omnibus notionibus,quibus animus nofter moueturjnul^
la aut acgrius admitti , aut cum maiori difficultate relinqui fo-
let,quamquajdc religionehabetur opinio.Etuix unquam
contingit > nifi aut fumma ui , aut diuturna diuerfa inftillandi
opera , ut fine fanguine , aut rerum mutatione pollit omnino

^^s^J alterari,IdcoPlatofuadetinLcgibus,noeflctemeremouen-

djin de Deo rccepto in quacuncp repub.pcrfuafionem. Contingit enim, fi pa^
rum prudcntcr princcps,feu quiuis alius animos uetufta foluat, antcqua recen^
ti rcligionc ligct , ut popularis concordia dC uinculum commune labcfacftctur,
afgrecp aliamadmittatctiam praeftantiflimam populus uctcrifolutus .Iduero
contingit multis rationibus, ad quas diligenter attcndere debemus , antcquam
altius pergamus de adulterinis profligandis,$i^ ucra fubftituenda tracllare . Su>
periori libro dcmonftratum eft, omnibus hominibus efte comune,ut S:: fi qua-
lem Dcum habere debeant,ignorent,omncs tamen habcndum cenfcnt.Qyod
ipfum cx gratiaj cuidam rcferenda? occafione omnibus a natura data proficifci
tur.fieri enim non poteft, ut animal iftud fagax,rationiscpplcnum, a natura re-
rum omnium egenum,8(r ueluti cxpofitum ad omnc mileriarum gcnus> quum
totam hanc rerum omnium machinam ad cas miferias compcniandas dC profll
gandas fibi comparatam cognofcit,non agnofcere tanti datorcm muncris pcr^
cupiat) colatcp quicquid a parcntibus loco Dei haberi audiuerit. Ad gratiam dC
ueluti compenfationem accedit xtas tcnaciflima,8(r quo fcmel,ut inquit ille,ira
buta eft, odorem diutiflime feruans : quae ipfa confuetudini ucluti fecundce na^
furaffetradcns,falfapcrindeutuerapoftquamfcmelrccepit,mordacifl!imere^
tinct,& tutatur:ut nil ucrius quam quod a parentibus accepit, credat . Quanto
uei 6 filfior ubiuis gcntium cft dc dijs opinio , tanto ardentius omnibus artibus
( id fuadcnte Satana, falfac perfuafionis opinionumcp malarum authore ) illam
facrificuli retincri , & omnibus probari debere contcndunt , Quod ucl iftis ar--
gumcntis patct, Virbonus & fibi bcne confcius , fua contcntus confcicntia,
necfuaucnditare,nccalienum defc iudicium magni admodumpendere fo^,
let: quoda ucrbis hominum nil in rerum natura mutari fciat, ucramcp lau-^
dcm a bonis tantum expcdtandaiti Stf fugicndam,ut folida acccdatnoucrit. Fa
cinorofus 8C fibf malc confcius omnia de fe dici putat , fcipdim cffcrt, prxdicat,
ingcrit, ut quam fub pecfiorc uulpcm gerit, probitatisafuffragtis emendicarac
cpinionc tcgat. Hinc uanifllmos homines fua uenditare, dC aliena cleuare
quotidie cernas.Inreligionibus falfis plane idemeft. Ideo ambiguis refpon^
fis cludebant, ficf omnibus uidcbantur fatfsfaccre . Qubd antiquitas dum uo^
cauit Apollincm A»f ipm' , dC deor um parentcm Saturnum «^-wAp^st^ , innuerc

uoluft»

G V L. P O S T E L L I L I B» I I 1 1* 527

iioluit, Acccdebant tripudia foliftima, auguria, extifpicia,diuinatfoncs, inuo^

Iucrailla,quibusfl^ fapientibus &plebeis imponcbatur.Si quis uerocontra

hifcere aufus fuiffet , morte plecfiebatur . Id enim habent faliac perfuafiones , ut

quum male fuaik fmt,uelint fe omnibus ingerere,gladio prajfente fint proban^

dac, de illis poena capitis difceptare nemo audeat, ut mctu faltem 8C filentio pro

bare iiideatur,qui contra eas metu morus ne hifcere quidem audct. Qui funt er

go imperiti falli a uero difcernendi , eo uehementius ralfis religantur religioni--

bus , quo magis inftatur a facrificulis dC earum facerdotibus , afgriuscp illis me^

deare. Nam habent credulitatis prindpia cum bonis communia , ajtas accedit»

confuetudo cogit,inftatfaIfitas. Quo fit (nemine talia curante aut confideran^

te) ut uerum par um late pateat:fallum fe ubiuis ingcrat, uigeat,probetur .. Satis

cnim habet quiuis princeps, retinerc populos pacifice,& ea qux ad fifcum per^-

cinent,in rem fuam, iuridicam 6C militarem impcndere . Miles uix ullis lcgibus

profanis uel facris retinetur, ludex uindicat iniurias, dubia, lites , 8C iurgia fol^

uit. Populus myfteria non capit . Vnus (acer magiftratus curam religioms ha-'

betiquam uel perditifiimamjquia ex ea quacftum capit, nunquam mutari pati^

tuncocitatplcbem.adfuturam fatis peftem minatur,clades prxnunciat, quibus

rebuspercellitfere omnium animos . In conftematione autem animi, uix ulli

fupereft liberum de rebus iudicium . Et fi quis etiam libere 8C incorrupte dc re^

bus iudicando tum audiri uelit , in difcrimen ruat necefl^ eft , atque prjefentcm

mortem lubens fubcat.Mortem uero quum natura timendam docuerit, nemo

fponte nifi diuino adus (piritu,& omnino immutatus , quales teftes lefu Chri^

ftifuerijt,fubireuuIt.HisigiturdiIigenterpcrpenfis,reipub.moderatorfenfim

£)C fine magno hominum confelTu, proceribus primis communicare quar mut a

ta uelit in repub.fuafionibuscp SC leni captatione fuadcre debet,quidcp in rebus

religiofis mutandum cenfeat . Quod ubi probauerint ( nam fi omnibus difpli^

cct,aut expediandum fuadendo,aut cogendum , quod poftremiiparum tutum

eftregnanti cxalienoarbitrio)tunc&:fummiiudices funietiamcogendi ua,^

rijs in prouincqs:ut,quum tale quicquam.quale uoluerit princeps, concionato

res fuadent,etiam fuadere fenfim uolendbus permittant.Sunt uero tcrtio loco,

& iam alienata utracj; dC procerum dC iudicum potentia,ne eorum fadionibus

adiuti conantibus obfiftantjuocandi pontifices, fummusc^ cogendus uefit no--

lit,utillaquajoptimaprobauit,&^do(fiiftimorumconfenfuexaminauitprin>

ceps , fuadeat , aut fuadcre permittat : nec uerbo quidem obfiftere illis audeat,

qui a principe docendi gratia funt miflli.Debet autem deligere ad fuadenda ue^

ram fidem uiros idoneos,& omnibus artibus,quantum fieripoterit,fcd potifli>

nium in ueraj religionis placitis exercitatiflSmos:ad ibluenda autem falfx obic'

<fla,cx philofophia inftrudifllmos. Qui quum pauci haberi pofllnc, totas regio

ncs facrofandifllmi, inuioIaticp,etiam fi fit opus cuftodia peruigili feruati,pera

grcnt,&uolentes uerac religionis placita probare initicnt , cxtcrum libertatcm

credendi cuiuis relinquant. Nam quod uifacflum cft , uix unquam ad frugem

proficifcitur.Ideo uerareligio uetat, uim cuiquam recfto conftanti^ iudicio fie

tiidC improbat , fi' quis ui imprudentcr ada(fius ad ueritatem fuerit . Animos e-

nim liberos uult Deus.Poteft quidem,fi qui pauci infideles fint inter multos,&:

ab illis labes in multitudinem proficifcitur ,illis dies conftitui , quo aut uolcntes

inperfuafionem tranfeant,aut nolentes excedereregionc cogantur : ne ex pu^

tridis membris paucis labes intotvi coipus ferpat,pernictemcp adferat. Hx funt .

EE 2 princi'

5i$ DEORBISCONCORDIA

pnncipis ar tcs,quibus nullo plane diTpendiOjfummo copcndio ^ facftitaw pof
llt iine tumultu dC fanguine ucrum fubditis fuaderc . Vifioncs uero 8C fomnia
principum,ubiucro confentiunt,funtab illislocoreuelationum habendx, faU
lum illis exibilandum,ucrumq5 eonfirmandum . Nam quamuis iam antcucril
ucrum fuerit,&rfalfum falfum,tamcn dum bcneficio hominis in authoritatepo
fiti tllud repcu'tur,ucluti nouum a plebe pendcnte cx authoritatc credituT» & fa
cilius ionge ctiam falfum ab authoritate probatur,quim uerii ratione ab humili
homine demonftratum. Quid ergo principem non fuafuru Uefiputcmus , quii
a fola authoritate falfum fuadere poflitCDebct uero ante omnia coacflo ex uera
religionc praeftantiirimorum hominum numero coclufioncs in breuia axioma
ta reducfias habcre:8(:: fi poftitfierijetiam fcire,mandarecpmcmoriaf, utabeius
ore ctia magna authoritatc feu facra feu prophana homines poflint audire^qug
doc^i & profcflx)rcs fint fuafuri,perfuafuri 8C confirmaturi.Eas coclufioncs am
plifl^ime primo libro attuli,fuafijConfirmaui,quac de uera religione fuafliro fum
nccefl"aria:. Indc pcti poflunt»

CLV IBVS MODISCFTRA CVIVSQ_VAM

offenfionemflt uerafides prxiicandr.dec^ ciiu ojficio,qui curm cmendand*,

aut omnmo euertendiifuljgperfuofioniifufcipit.

OPorteteum qui a principc munusucritatisfuadendaefufcepit^nonmU
nus carum rerum quas aduerfartj ueritatis probant,quam ueri ipfius pcri
tum efle.Ncc cnim tantum doccndum S^ confirmandum ucrum eft,ied 5C ob-
icdioncs falfacfunt folucndac, diluendacp argumcnta . Quod nifi collifionelo^
corumfalfifierincquit.Adharcuidcndum,utfiantomnibuscmnia,ideftitare
illis accommodent,quos edocflos cupiunt , ut a probaiionc eorum legum inci*
pcre uidcantur, quoad attentis facfiis tandcm,clicitis^ conclufiombus, aut no^
ftra confirmcmus , aut aliena parum firma oftcndamus. Summopcre uero illud
cft obieruandum , ut quod cxofum aut improbatum populus habet , illud antc
qua cius dcfcriptio fit diligcntcr tradita,non nominctur. Nam id nos fufpetftos
a principio rcddcrct, animumcp auditorum a beneuolentia dC attcntione,finc
quibus (nifi miraculo fpiritus fancfii) nil pcrfuadeas j auertcret . Vt crgo animi
habeantur populi cuius falutis caufa ifta fiunt,eft in principio corum infirmita-
ti confulcndum,laudandi probandicp funt ueluti boni , fcmiimpij S>C femimah':
ut dum partim acquicfcunt,fl^ confortia corii qui ucra doccnt,fa(fiis^ probant,
frcqucntareincipiunt,exafliduocouidufcnfimcmendcntur>&fimmutentur,
Conuerfatio enim dC aflTiduus cultus tcmporis prolixitatc adfcret , quod prima
frontc nunqua impetres.Talcs fufcepit filios Ifracl Mofcs. Ita omnibus omnia,
quoad conucrfationem, fiebat Paulus , Ob id Icllis Chriftus lcgem impleturus
uoluit ctiam ceremonijs legis fubf|ci. Animii autcm ad tria fcmpcr intcntum
habere debet,qui docet.Id cnim ob oculos fcmper fibiproponat ncccflTc cft, pri
mam docendiuim a' pcrfona dicentis effe,fuadcndi ab auditoris animo^pcrfua*
dcndiarcipfa.Sitcrgouitaefummainnocentia, &utintcrhomincslicet, ine-
prxhcnfibiliaicritatispraeco.Noueritauditorisanfmu, quidcpilliuchemcnter
placcat,aut difpIiccat.Tertio ca fit cruditionc, ut dc quacuncp re fuerit illi dicen
dum,pcr Ce etiam lilcntium dC aufcultationcm mereatur.Si uero illi non fit pcr-
fpcdus animus populi.d^ quam facilc acquiefcat ucritati,comunia & omnibu»
jiota principia in medium afrerat,& ab his captato auditorio , quum iam cft at-

tcntt»

G V L, ^ O S T E L L I L ! B, I i 1 1» 529

fcntus poputus>mftiIletfenfim5(r pcdetentim,quacad particularcm iierftatis
probationem faciijtJtafiet,utquodprinceps effedum cupit , quodcp omnium
ialuti cxpeditjfacilc recipiant. Vocabulis uero , nifi dum uidemur in laudem fal
fi dogmatis tendere,eft abftinendum,ne rapiantur etiam bene adduda in inui*
diam. Sed his addudtis atcp perpenfis. quibus 5C princeps SC concionator uerbJ
Dei debent efle inftr U(fli,exemplis eft agendum,quocp modo eft in finguiis re^
ligionum perfuafionibus a uera alienis horum pracceptorum praxis exercen^
da,tra(flandum,Primum ergo qua arte in Muhamedicis,qui latiflime ferecp to-
co in orbe ferpunt,fit agendum,trademus.Secundo Ioco,qua ethnicoru & ido-
lolatrarum quodcuncpgenus adoririualcamus.Poftrcmo uidendum erit, fi fua
fionibus poterit fieri,ut ahquem ludasorum ab infehcitate , qua ab occifo Chri-
fto premuntur, eximamus . Nec cnim unquam tota ca gens accedet ad Deum
per Meflram, priufquam poft aducntum fummi antichrifti rcfiquiac faluaj fiant,
atcpcumeledisadnumcrentur. Vbi crgo fuafioncsattulerimus omnibusillis
gcntibus accommodasjfinem huic libro dC opcri imponemus»

SVADENDI MVHAMEDICIS FOR-
muU, 4 Dco.

Llbro fecundo uifum cft,quid habcamus cum Muhamedicis commime,^
quid diflercns.Fatcntur enim quaccunque de diuinis tenemus, fuo tamen
morc:practer illa quac de diuinitate, Icfu Chrifti ,& eius mortc , nobis funt pro-
batiflJima. Quia ergo offenduntur uehementer , fi Dcum Chriftum uocari au-
diant, quoniamcontrariumuoluit toto Alcor.ino fuadcre impoftorillcmcn-
dax^ Muhamcdes , ideo non eft ab exordio fuafionis quicquam dc illo agen*.
dum.Quamuis in eo fit totius religionis uercc fcopus.paritcr ut in morte dC eius
refurrccfiionc. Si dc Chrifto quicquam dicetur , non oportcbit id cxcederc illa,
quxdeco funt tradita in Alcorano : ne aducrtentes facrificcs,popuIum ab au^
diendo clanculum,ubi palam non licebit, auoccnt . Dcclamandum crgo dc di-»
«inis beneficfjs crit , ut omatiflHme poterit fieri . Nam quamuis lingua Arabi-
ca&Turchica cftfuac eloquentiaccapax,tamennil incptius cftillisfuafioni-
bus,quac ab illorum Alphachijs fiunt-Subiungcnda crit uarictas orbis,fruc^uu,
animalium, rcgnorum,quodam ordinc:ut lucc ordinis capti, 8C nouo docendi
gcncreille<fii,attentiirimi&^frequcntesfi'ant, Comparato maiori auditorio,de
potcntia BC beneficfis creatoris cft agcndum , fed aluori quam antchac mctho-
do. Nam faaofancfie trinitatis myfterium eft attingcndum facilioribus dcmon
ftrationibus . Eius enim audicndifunt auidiflfimi Muhamedici,qui docf^rina
quacuncppoIlent.Primum excmplum abintellccflu cft familiariflimumjita in-
ducendo:Quaccunc^funtperfc(fiajbona , iufta , &quacuncp pcffctfiionc abfo-
luta,illud a Deo habcnt.Quod uenit a quodam principio copiofiflime in quac-
dam eifecfla 6C particuiaria,necefTarium cft ut fit longe perfedius, copiofius , dC
maius in caufa , quam in effccflu. ut fi multccpulchcrrimse domus fint ab exco-
gitatione praeftantiflrmi artifids facflac , nullus negabit in cius animo cfle potcn
tiam infinitam defignandi infinitas fimilcs,aut pulchriores domos : ita quod iti
nobis eftprxftantiflimum,&:in omnibus coftitutum, ctiam imaginem in Deo
habcrc ccrtum cft. At nil in rebus aut carum acfiione quamuis fimpliciflima, tri
nitatc carct . nil cnim fieri finc ternaria potcftate poteft.Nam fis quantauis po-
tenua ad quiduis agend«m,mfi adfii fcientia efficiendi, &rearum partium qua:

EE ^ ad

no DE ORBIS CONCORDIA

ad opus rcquiruntur ccgnitio , fummacp & par potentix fapientia : illisfp diia^
bus proprictatibus accedat uoluntas cfiicicndi,& amor conlbruandi, cei te nul^
la omnino rcs in cffedu poteft efl'e,HerJue . At fi eft illud in pracftantilTima no>-
flri parte.in animo fcilicet,ccrte Dcus pracftatiflimc habet eam trinitatem . Nec
enim (quamuis potcns fit ) nifi fapicntiam ab aeterno habuiflet,& uoluntatem,
atqj amorem acandi,quum illi uifum cii, potuifl^t quicquam in efle deducerc.
Eft ergo Deus trinus dC unus.Nam eadem diuinitas eft in potctia,cadem in fa^
picntia,eadem iti amore:ettamen no funt trcs diuinitatesjfed una diuinitas. Vt
quii cogito,exprimO;facio,funt differcntes adiones: et tamen non funt tres rcs,
fed una tantum.Cogito forma xdiHcrj,explico eandem uerbis, autfcriptis , aut
jchnographia,demij illud fieri curo. Sunt itacp tres ardificij confiderationes , pri
ma ut ia mentc , altera ut in cxplicatione , tertia ut in opere : 8C tamen non funt
tria,fcd unum . Ita Deus pater cft ut potentia, filius utfapientia.fjpiritus fandus
ut amor dC cffcclus . Sunt ifta multis exemplis confirmanda dC inculcanda , 8C
inuccf^ionibus agendum in eos malos Chriftianos, qui dicebant antc prophcta
effc tres deos:quii non fint trcs drj, fed unus Deus. Dum autem crebro ifta incul
C3ntur,uidentur pro illis facere. Confirmandii crit iIlud,quod neceflariiiuifum
eft/imilitudincrerumomnium^&potiffimiiprxftantiflimarii.Solnilplanepo
teft fine tcrnario numcro agerc . conftat enim corporc,Iuce radq'sue,SL uirtute.
Nec enim corpus luminofum eft radius^aut ediuerfo,fed radius a corporcpro-
ccdcns a principio differt,effe(fius caloris ab utrocp diftinguitur . A ttamen ncn
funt trcs a(ftioncs,aut potentix,aut calorcs. Ita dC in omnibus rebus . In artibus
erit exemplum familiariffimn . Nec cnim figulus unquam potcrit ollam unam,
aut quoduis aliudfi(f^ile formare,nifi potentix fcientia , 5C uoluntas ab utraque
procedens adfijcrit.Poteft enim quoduis in fua arte pofiturn ita demum facere,
quum fcientiam 8C uoluntatem eius formandi habuerit , Hoc uero in homine
quum fit prrcftantiflimu , necefle eft effe etiam in archetypo praf ftantius longc,
quanto fcilicet Dcus homine maior . Quemadmodii enim in potentia artificis
eft tota ars,ita etia in eius Ccicmiz eft tota ars, & in eius uoluntate arq; cffc<flu cft
totaars:ncctamenrunttresres,autartcs,fedunaars.I:titem:Nilagiabarteaut
natura poteft,quin fitin a(f^ionecopfa,proceffus,uoluntas:aut utdixi, foccundi
tas,partus, amor . Nam fi ab ca potentia artis,quam quis habct , non poffet eflfe
progrcflliC&gcneratioprocedcre, nilplaneageret:Et nifi a(fiioncdcIc(flare^
tur,& dcle(flum faceret corporis,in quo agat, proculdubio nil poffetab artificc
fieri.Inrebusn.uurahbusfacilius adhuceftexemplum . Pipcr autgingiljer nifi
adurendi Sc^pungendiperpetua &incxhauftam copiam, a qua procedcretfem
per mordicatio 8C aduftio habcrct.&Tnifi natura ea delc<fiarctur , 8C uellet quo^
dam fuo modo femper iia agere.proculdubio cffc non poffet. Quod autcm etia
inanimata uideantur ucluti dcleclii haberc,id probat, quod acfiicncs omnes in
magis difpofito fubie(flc primu dirigunt.Piper quidcm urit fcd non uhiq^. Po-'
ris corporis apcrtis f udorc aut cxercitatione,agit parum.excoriata came uehe^
mcntiffimc.fedprseftantiflimo modo in lingua, quoniam membrii illud eftgu^ •
ftandis ctfcnticndis rebus aptum.Ponatur ignis iuxta fulphur,ftupas,ftramen,
ficca uirgulta, foiida ligna crafl^cp dcmum mcdia in fyl ua, nunquam in ob-"
ie(flo deligendo aut agcndo pcccabit. Ita 8C faxum , cuius prirter occultas pro-
prietateseft tcnderedcorfum,fupracorpus terreummole parumfubfidet, in
luto magis > in aqua ualde , ia acre quoad tcrram attingat , Sic deligunt omni«

«cgc-

G V L, P O S T E L L I -L I B». I I I U )}!

iicgctatfua fibi peculiare alimentum ex omnibus humoribus circunftantibus,
Amplius.Erit ad atfliones ucniendumt quarum nulla heri fine ternario potefi:*
Ncmo potcfl; amare , quin illi adfit amatum aliquod propofitu : nec potcft fine
medio amorc ab utraqae parte procedente ulla amicitia fievi, A* materia dC for-
ma etiam cum doc^is,2<rrerum nacuralium peritis eritagendum.Quoniam car
dorerum uertitur, utDeum, qualis eft, cognofcant, erit rummopeieinfiflen^
dum in hoc Eo enim dcmonftrato &ftiafo , multa prxftantiisima confcquen-'
tur.Deum (cilicethabere filium, &rab aeterno illum defegcncrare,fine quo nil
poteft fierirab utrocp proccdere uoluntatem,amorem, effeclurn, quem nos fpu
ritum fancfium dicimus.Sequetur etiam falfum & mendacium effe, uel ducen^
tics fcriptum in AIcorano,quum toties illicrepetitur,Deus necgenerat,necge
neratur,nonhabetfiIium,nonefttrinitas,6^c. Quasfententiasex A!corano,fi[
obijcientaIiquiImamin,&fitiIlis (nondum refutato opere)latisfaciendum,
neturbasexcitent, autuideanturpremercEuangeliftam^quunorefponderer,
dcbet ita (atisfacere . Efl^ quidem in propheta eorumhasfcntentiasfcriptas,
uerumillos ita debereetiamaliasfentcntias legis probare. Scripfit duobus in
iocis,interpretationemfentcntiarum Alcoraninemincindebcreautpoffetra--
dercprcterprophetamipfum.Adhgc, efttraditionibusabeiusorereceptisfcri
ptum,ex duodecim milibus Aict^id cft uerborum fcu miraculorum, tantu cfle
tria milia uera : reliqua uero falfa • Vt autcm libere poflcnt omnia aut uera,aut
falfa dici , illa nondiftinxit.Dicendum itaqueerit ab Euangelifta , uerba illa
quae contraria funt rationi naturali , eflTe falla, dC illis ncn efl^e ftandum : cxte-
ra uera»

Altera inftantia ab homine.

QiiumiamdeDeore(fiefentireincoeperint,confifm2taC3 0pinione, homo
ciuscp dotes, tam animiquam corporis,cruntextoIlendae , Ad hafcipfa uirtus,
cuiusfolus homo capax eft, omnigenerelaudum eft cficrenda, pudicitiaintcr
C3ftera,8(: humanitas , confct uatiocp uirae hominum fummopere dC frequcntcr
cft ob oculos ponenda.Ideo angeIos,& Deum efle praEftantifsimos^qudd nun-
quam Veneris labe polluantur , femper ad ccnferuandos homines attcndant:
quifquis conna facit , eum cflTe iniquum , dC contra naturam armari . Naturam
enim idco creatum uoluifl^ hominem , ut eflfet Deo , quantum fieri poftet, fi^
millimus.Et quia lubentilsime audiunt fand^orum primitiuaeE,cclcfiacuitas,
cftfumma carum peritia Euangeliftae habenda:ut uidcaturinillisEuangelij
uirtus,&uirtutum omnium ornamentum.Facilius cnim excmplis,qiiam ucr^
bis ad prxclara facinora incitamur. A miraculis erit ordicndum uctcris Tefta->
menti, laudanduscp erit Deusin fandlisfuis ♦ Notandum uerofcmperillud
erit,nomineDeiinuocato,& precibusfufis , autprxccpto a Deo rcccpto, om.'
nia ante Chriftum miracula edita fuifl!e. Chriftum autcm in fuo proprio nomi-
ne, utiDeum uerum, miraculorum omnegenus edidifl"e Adhibendum eritin
his Euangelium in teftimonium . Eius enim funt eo ftudioforcs Muhamcdici,
quoluntdo(fiiores, &:anugarum captiuitate magisIiberati.Quodipfum ani-
maduertentes Chaliphae.quantum pofllint , arcent a le<ftionc philofophi^e, 8C
Euangeli]. Quoniamquotquotfunteruditi,autopjnioneChriftiani, autcm^
ninofineullareligionemoriuntur. Necenim qualcm Deum fcripfit Muha-
medcs,pofluntmenteconcipere. Nam pr^tcrquamquod authormaliuide-
tur, etiam homicidij, idololatrisc, fceleris, rapinac , luxuri^e , uoluptatis, pa:de-.

EB 4 raftiae,

Iljv. DEORBISCONCORDtA

raftix, brutalis concubitus principium 8C pracccptum in cumrcfertur . quod
horres etiam credere in homine omni fcelerum genere contaminatifsimo,Cu<
randum id in primis concionatori eftjUt fecum habeat innumera exempla
Euangclij Arabice excufa,ut cuiuis uolenti communicet,det, diftrahat. Adhi^
bito Euangeho, dC uifa lefu Chrifti uita,funt in unum ea cogenda,quac dc Chri
fto in Alcorano,eius interpretibus,& Suneh habetur,at($ ob oculos ponenda:
cfferendus cft, quantum fieri potcft ♦ Addendum ucro illius laudibus eft ,quod
Suneh affirmat futurum iudicem uiuorum & mortuorum lefum Chriftumtun
d^Deum efle fatendum eft. NamDeifohus, quiomnianouit, eftiudiciimi»
Itaquc Dcus pater nunquam iudicium , in quo omnia quaccuncp ab actemo 8C
a creato mundo fuerint , cognofccnda &perpendenda funt > leiu Chrifto per" .
mitteret,nifi ipfe cfletDeus omniafciens.Adhxc, qufi uerax fucrit, feipfumcp
Deum,uterat,dixerit:eftiUi credendum . nam prophetac a DeoiJIuminau',
nunquam potuerunt mentiri . Alioqui prophetac non efl!cnt, pariter nec fpiri-
tuflandi gratia donati noftri Euangeliftac. Aiebat Auguftinus, fi unicum men
, dacium in toto Euangclio habcrctur , nullo pacf^o efl"et illi credendum . Quuin
autcmMuhamcdesnouem millia mendaciorumfcripferit, prophetaefl!enon
potuit . nam Deus omnifcius non poteft fallere.Itaque fi a Dco &C eius angclo,
in quos ncc obliuio nec ignorantia cadit,hacc lex fuifl!et,nec contrarium,ncc fii
perfluum, nec mcndacium habcre potuifl!et . Scd nondum eft contra prophcta
autlegemagendum,antequamantiquisteftimonijs,proprrjsucrbis8(:eiusope
ribus,cofirmatione etiam aducrfariora,fuorum fedatorum facinoribus, Deus
innotefcat,&: habeatur Chriftus.Quod ubi obtinuerimus, ftatim fine ulla defi..
gnatione,aut nominis odiofa tradu<fiione,quaIis fit Muhamedes , omnibus pa
cebit.Lux enim tcnebras S^fugabitj& prodet. Huiufmodi crgo inducf^ionibus
crit agendum.Quaccunque prseftantiora funt,nemo magis cligcnda efl^ ambi-
get. Vtcr prgftantior,qui cafte uiuit,aut qui Venereis totus ditfluitc^qui dat, aut
qui rapitc^qui fanat,aut qui lxdit,obterit,occidit c' qui pacem naturac, aut qui bd
lum adfcrtcfacilis deledus. Atqui, quum multiperfecfii fuerint,quatenus homi
nihcet,nullus unquam maior,fancf>ior,diuinior prophcta ipfo Hifl^,id cft lefii
fiiit. Igitur nec eius lege , praf Icriptis, SC imitationc fancf^ius. Eft ergo omnibus
legibus pracftantior lex Chrifti. Et itcm, Si quis homo dctur ex fpiritu fancfio 8^
uirgineconccptus,miraculis ab ipfa natiuitateclarusjfiipicntiadiuinadoiia^
tus, uitainnoccntilsimus, humanifsimus , qui multis uitam & fanitatcmrcfti^
tucrit, qui nil tcrrenarum rerum unquam polsidcre uoluerit, qui ita fuos uiuc^
rc uoluerit docueritcpt&T ex oppofito detur homo more cgtcrorum conceptus,
in idololatria educatus , mcrcimontis exercitatus, miraculis nullis clarus, mor>-
bo animi 8C corporis laborans, qui aliena diripucrit, innumeros homines neca
uerit,lacferit,opprcflerit, qui omnia ad quxftum retulit, fuoscp in cjeteros mor.^
talesgIadiumftringcrcdocucrit,uterhorumcenfebiturpvaeftantiorc^Quisna^
turac utilior i Vtrius potius parendum legibus cenfeas c^ Nonne Icges redolcnt
authorum ingcniaclllenaturaramicas, hicinimicas diclat . IIIc naturam foue^
hic in eam armatur . falutcm ille , pcrnicicm ifte adfcrt . Tacco utriufquc dotcs»
Si enim dem diuinitatcm Chrifto,& rcfurrccflioncm , finc ullius fancHi oratio^
nc facflam:Muhamedi illos tituIos,quos erubefco cogitare:quis non uidebit,cu
ius rxempla fequamur C Ita multis exaggcrationibus ab utriufquc uita defum-'
ptis, nominandus eiii Chriftus , fupprimendus Muhamedes , quoad diuinitas

m

GVU POSTELLI L I B» IIU 5^}

in Chrifto fit perfuafa , & ille omnirto fuis coloribus depicflus patcat omhibus»
Satisfaciendi ucro gratia, non referemus occafionem falfitatis in uerum fcopSf,
fcd prophetsc dicemus ludveos ob odiumChriftr muItafuafifilrabEuangeho
diuerfa, ut reuera fecerunt , intercp caetera diuinitatem ( qiKC a iudicio uniuer^
fali,&r difcipulorum Chrifti uita patet) conftat eos adimere uoluiftc. Et ideo il^
lis credidit,quoniam primi fuerunt eius & informatores , 8C feclatores . Priete-
reaeauerba qux in Alcoranofuntdetrinitate,Chriftidiuinitate&:morte,n5
cflTe muhchemat, id eft iudicantia & uera. Vera certe occafio ademptac a Chri-
fto diuinitatis in Alcorano fuit, ne efiet gloria comunis Muhamedi 8C Chrifto,
aut Mofi. Nam utriuis fubfcripfifiet , gloria in eos recidebat , 8C partx pcribant
opes . lam ergo de uirtute 81^ omnibus hominibus fado fermone, inducfiioni-
buscp crebris contra ea uitia facflis,quibus fcatebat falfus propheta, ut iam dixi,
a Qgnis (e prodet Muhamedes , 8i eadem opera exaltabiiur Chriftus atquc apo
ftoii.Itaque ut fint abunde,quibus fuadeamus,homines Chrifti fedatores diui-
nitatis eius quum uerbis tum fa(flis prxbuifle teftimonium , compendio quo-
I dam uitas quorundam apoftoIorum,fli: ahquot aliorum fandtorum fubiungerc
cxempli caufa decreui.

DISCIPVLORVM Q,V6lttrNDAM lESV
'i C H R I S T I uitawmjpendiofx. P E T R V S.

I

[ TVT Vllus antecedere debet eu , qui primo ad apoftoficu munus eft uocatus*

' i.\| Itaq;primoinlocoPetrus,qui5»:BarIona,fiCCephas>&:Simhoneftdi>

^us, defcribendus eft. Natus Betfaieda urbe ad lacum Tiberiadis ( mare facra

uocant) fita,Perrus triennio fequutus cft Chrifti5:cum quo id miraculi comune

habuitjUt dumChriftus in transfigurationc fux diuinitatis hdem faceret,mari3

feu lac5 ficcis pedibus fine nauigio caIcarit,quod anteprxceptor Chriftus fece-

rat.Veru quia pr^tfcns erat cn eo Iefus,in eu iftud referri pofiet , citius quam ea

quae a morte lefu Chrifti contigerunt, quamuis eius nomine omnia fadta funt,

Miraculu, jo a refiirrecflione die, ab afcefione decimo, omnibus difcipulis una

cogregatisjfuit fpirituflancfti fpecic ignex lingulac cofequuuo , ca gratia omni-

bus coferens, qua impofitione manuu omnibus ad fidc accedenub.darc aut cu

figno.aut abfc^ figno poterant. Eo munerc omniu finguaru peritia funt confe-

quuti, quo nil in tota natura mirabilius . Ta innumera uero ubiuis terrar u,qua

iter faciebant,edebant miracula,ut literis cSprchendi n5 potuerint.Prf fente to

ta urbe lerofolymitana ad portam tcmpli,claudus ab utcro matris fanatus eft a

Petro in nomine lefu Chrifti. Ab eo tepore Ananias,&: Saphira uxor,quod ef-

fent ante apoftoltj Dco mentiri aufi,funt extinc^i folo ucrbo 8C nutu Pctri.Dif-

fipato aut in uarias partes cofortio,Petrus diuinitus eft ab angelo e carcere libe

rit\xS:,8C exn-a urbc dudus.ctia ipfo non fatis credcnte, donec extra urbe fe cffe

agnouit. Lyddac agens Aenea paralytic3 fanitati rcftituit.Ioppac ucro pucllam

Thabitha nomine,ex mortuis ad uita fufcitauit.SinguIis in urbib.miracula ede

bat. Sed nulla un^ tanta copia, quanta in Antiochia. Na quotquot ex urbc 8C

uicinialanguidihaberi potuerunt,omnes m unumlocu colIec^os,Petrus in no

mine lefu Chrifti lanauit.Fuit ucro tanta mulD'tudo,ttt dena credentium millia

codieadueramfidemaccederent. Atqueeofac^umeft, utprimum in Antio-

chia ecclefia locum , 8C fcdem , 8C uocabulum Chriftianac acceperit . Sedem e-

pifcopo dedit domum fuam quidam TheophiIus,urbis primarius, Nolo hsc

adferrc»

I

„^- • DE ORBIS CONCORDIA

adfcrrc,quum breuitati ftudeam,quot fuerint conflicf^us Symonis Petri,8C Sy-.

monisSamaritani.fatfuerit noflie,uno congrefliiPetrumSymoni (quamuis.

Sadducgorum poftDofitheumprincipi)triahominum milia adcmiffe,&: a ma

gicis prgftigtjs ad ueram fidem traxiflTenpfum uero Symonem ita rcfutauifl^jUt

nullus illi in tota Syr ia locus efllet, popuhs quos iam ante luferat eum infed anti

bus.Peftishacc Syria decedens petitRomam , fibi quajfiturafautores. Firmata

in Antiochiafcde,ne uenenum Symonis inficeret Romanos,Pctrus eum fe^

quitur,Romacp ctiam dC ueri praedicandi, QC falfi conuellendigratia adit» Vte-»

baturuero pro omni genere ciborum, panecumohuis, &rquandoqueholcri^.

bus,aquaj potu,indumentis palliolo dC tunica. Hacc erant apoftolorum princi-»

pis impedimenta : hx pompac, triumphi,currus. At fub ea tenuitate poteftas e*

rat , quac ctiam naturac imperaret . Prajftigijs uero ita Romae lufit homines Sy^

mon Samaritanus,ut ilfi ftatuam ponerent, Symoni Deo fanclto in{cripta,quac

etiam iuxta Tyberim diutius fuit. Inter conflic^us autem Romae cum Symonc

habitos ( nam m.ulti uarijcpfuere ) duos celebriores tantum in mediu adferam»

Quonia omnes eius technas cludebant apoftoli,et quibus apud curiofifsimu dC

rcrum nouarumauidiisimumonftrum Neronemmultiiualebatartibus,uanas

oftcndebant,&: hominibus periculofas, atcp inutilcs, ideo in magna frcquentia

populi inter Pctrum dC Symonem pacfium eft , ut qui mortuum non poflet (u^

fcitare,occideretur. Comodum obijt paulo ante quidam iuuenis . Primum Sy^

mon accedit, incantationes admurmurat:uidetur mouere caput exnnimecada

uer.unde furiofa plcbs iam in fandos apoftolos ruebat, a mago incitata, donec

uix impetratofilcntiohfcdixitPetrus:Siuiuitmortuus,furgat,ambulet,loqua

tur, fi id non pofsit , fciatis eflle malorum daemonum praeftigias , abfiftat a lecfio

Symon:uidebitisnilplanemoueri,Abfcedente ergo Symonc,mortuo^ quic^

fccnte,accefsit Petrus,et ita dixit:Iuuenis in nomine lefu Chrifti Narareni cru

cifixi furge,8^ ambula.Et ftatim furgens ambulauit,locutus eft,^ poftea diutif-

fime uixitjteftimoniumcpapoftolis pracbuit. Alter conflicfius fuit Symonispo^»

ftremus , 8C eius uitac cataftrophe , Nam fe offenfum a Galilxis ( ita noftros ob

y inuidiam uocabat) dicens,Ncroniaffirmauit,fe uelle relinquerc urbcm,quam

tutandam fufceperat : diemcp dicit , qua ad Capitolium cocat multitudo.Futu-

rumenim,utexeoin coelumeuoIaret.Didadieadcft populus, adcft impc-

rator , adfunt apoftoli. Symon laurca corona ut uicfior tcmpora cingens , Ca^

pitolium confcendit , atquc inde in aera fublimis opera daemonum fcrri cccpit,

donec orantibus Petro dC Paulo deftitutus a daemonibus, cadit in terram femia

nimis,atque inde a fuis Aritiam ob dedecus delatus,infequenti die animam iii'

felicem daemoni refignat , h eft finis uitae Symonis, qui caufa mortis npoftolo^

rum fuit. Nam inde captata in eos occafione Nero non defrjt, quoad fupplicijs

funt dcftinati. Finit itaque Paulus uitam , gladio ceruice abfciffa: Petrus cruce

more pracccptoris , (ed inuerfb ad terram capite dics claufit , Is cft finis corum,

quiueradocucre, innocentilsimcc^uixere, Hoc eftpraefentiicIcfuChrifti, 8C

diuinitatis eius , mortiscp 8C rcfurrcc^ionisfignum, quum in eius nomine tam

infigniafiuntmiracula . Hacc 8C fequcnua cx Luca , Clemcnte, Lino, Cleto»

Egcfippo,Tertuliano,Lconeprimo,Ianucnfi,Gennadio,&c»

A N D R E A S,

SoIctfecundolocopoftPctrum poniPaulus, utquo nullus apoftolorumla''
boresmagisafsiduosjautraaioresfubiuerit, Sed ratione cognationis 8C bater^

nitatis

l

G ' V u p 0 s f fi L L r L ! B» t r r r« 35^

- nftatis Pcti i, Andream fccuiido in loco ponere decreui.Midus a facf o coftucn
tiijUt Scytliis euangelizaret, (non Aflau'cis,fed Europasis) quum uerbiim non
accipercntjpetcns Grecig partes,in Epirum &Peloponneron deucnit. Multos
itacp in Achaiie finibus lucrifecit Chrifto. His uero miracuhs claruit.Quu quri'
damiuuenisfeiUiadiunxifl[et,eiusmaterfuroredxmonispercita,concubitum
fi!rj appctit. cui dum non obfequitur fih'us , cundem accufat attentat^c maternas
pudicitie;citatur iuuenisjcoram iudice fiftitur,patronum accerlens Andream,
ludexauditafoimingcaufa,quumpuerpudoreobmutefceret,addiciteummor

• ti, Andrea uero carceri . Nam ad caufegrauitate hocaddebat infeh'x fo:mina,
hoc efie conatu fihum , a quo fe Andreae iunxerat. Poft iniquamiudicisfenten
tiam,(2(Iincrepatamuh'crem,trufusincarcereAndreas,quuprohberationeiu^

■ uenis oraret,coehtus fulmen, a terra fifmus, una oboriendo miferam fozminam
abfumpfere , proftrauere^ eos qui aderant , dC tanto terrore omncs affecere,u£
orarint apoftohl ne perirent. In Nicxa Afix, iuuenc a canibus occifum fufcita
uit,& fanitatircftituit.Sufcitatus ad Chriftum accefsit,ut dC ante iudcx forming
cum famiha. Accedebant ad eum nauigio 40 uiri.fidei dC baptiftni caufa.Quos
frada naue merfit,occiditcp djemon,nulIo fiiperftite.EiccRorum ad littus cada^
ucrum miferabilem cafum audiens , inuocato Chrifti nomine omnes ad uitam
reuocauit>6vf facris formauit inftitutis.Dcmum multis alijs miraculis, uit^ inno
'centia & doc^rina clarifsimus, cruci in decuftem porre(^a,ab Aegea procofule
Achaiac affigitur:quam ardentifsimo uoto ut Chriftum fequeretur,amp]e(5ii ui
fuseft. p A V L V s,

Verum maiora ob uitae integritatem,irtdefeflos labores,miraculacp Paulo dd

beamus, an ob fancflifsima fcripta , uix poteft iudicari . Certe maior frucfius es

fcriptis diuinum illud pedtus fpirantibus,indics Ecclefiar acccdir, quam cx mi^

raculis,quibusnouinoftriChriftianifidcabrogSnt. Ex Acflibusapoftolicisco

ftat,eiusimprecationeBariehum'magum pfeudoprophctam percuftum firifTe

cxcitate . hoc fadum eft in Papho Cypri urbc . Lyftris in A lla minori clauduis

fanatuscft.Philippisuerodaemonem apuella, aqua domini oftcntando ma^

-gnum quxftum faciebant , expulit . In Troade iuuenem lapfu a tcdi fencftris,

dum ipfe pr3edicaret,occifum,uitx reddidit.Ephefi impetrauit.ut fpccie uifibili

■fpiritus fancftus in duodecim uiros illaberctur . Sed cjuid ciirs uocatione 8C mu^

tationemiraculofius c^InSicilia eiecflusnaufragio, feruatiscf Deigratia, quiiri

confortio erant,hominibus,nil eft a mordente uipcra Ixfus . Oratiohe a dyfenJ-

teria infirmu liberauit. quotquot adfuere ex tota infula infirmi,fanati funt.Iam

fi quis cogitet,quam innumera Corinthi, Atheniscp ubi tamdiu egit;edidit,ne-

mo credat.omnia morborum genera curauit, mortuos ad uitam ibi reuocauit,

tefte Dionyfio eius difcipulo,quemGreci magnum ob infignem eruditionem,

Ariopagitemobmunusuocant,nos fecundo uocabulo tantum . Agens uerd

Romacj&^ cum Petro frequentcr confererts,aiDcilio ad Symonis prsftigias de.>

tegendasfuit.E domoueroimperatoriaiuucnem NeronifamiIiarifsim3Pro>

clum nomine , ad uitam reuocauit , & Chrifto adduxit. Tandem capite plccfif^

! tur fuflu Neronis,S(: cum eo & Petro innumera turba martyrum»

I O A N N E S.

Tam ob familiaritare c5 Chrifto,quam propter infigne diuinarn reru cogni^
• ttone loannes inter primos fibi locii ucdicat Eius eiri carne nil mudius, cius ani
mo prfter Deil xi^ diuinius,eias feriptis nil fijblimius, Apud Domitianu de reli

gionc

nfi DEORBISCONCORDIA

gionc accufatas,incp ferucntis olei cacabu coiecflusjpoftcp iUefus indc cuafit,rr-
legatur in Paihmon infulam unam ex Cycladibus: ubi egit ad morte ufque Do
initianijCuius adlis a fenatu recifis,repetit Epheium loannes. Ibi Drufianam fu _
fcitauit. Cratonisphilolbphi detritas oftentationis gratia gemmas cominutas
rcfecit,faxa dC uirgulta in aurum & gcramas uertit. luuencm nuper uxoratum
a mor tuis fufcitauit , orationc Dianac ftatuam comminuit , ucnenum illacfus ab
Ariftodemo oblaium bibit, Eius ueftis attadu, mortui ab Ariftodemo funt fu-
fcitati.Demum miraculis clariftimus,$>9 uitac anno, ad dicm conftitutam in fe^
pulchrum defcendens,Iuce tecfius coclefti difparuit.nec quicquamin cius fepul
chropraetermannarepertumeft.. matthaevs» •

Matthacus in Aethiopia praidicationes cofirmauit miraculis quamplin-imis:
cx quibus infignia funt ifta. Quum Zaroes 8^ Arphaxad magi ieducercnt po-' '
pulum,8i^pracftigtjs luderent, eorum artes ita aperiebat,ut pudore fuffundcret»
Solo figno crucis QC Chrifti nomine inuocato dracones opprefsit,& abcgit.Fi^
lium regis Aethiopix uitac reddidit, Ignem uero a furiofo principe in domum
facram , uirginibus^ dicatam, immifliim orarione ita extinxit,ut inde diuim'^
cus in regiam irreperet:unde uix fblus princeps cuafit incolumis, Tranfucrbo
ratus autem gladio uitam claufir.

p H I L I P P V s.
Philippus Scythas illos qui ad Afia perunet , Chrifto adduxit, labcfadatoscp
foedo ferpentis ex facello Marris prodeuntis anhelitu fanauit, ferpcnteprofliga
to:trescp prtmarios homines,qui etiam apoftolfi ad mortem raptabant^a ferpen
te necatos uitac rcddidit . Crucifigitur demum fenex,prasfenribus duabus filia-
bus,inHierapoli Phrygiac.Ex adibus patet, quomodoeumipiritusrapuerit
ad baptifinum eunuchi Candacis. cuipoftea Matthacus domi confirmauit uer-
ba Saluatoris.Fuit Philippus primus minifter cius religionis , quam etiam ho-'
die (eruant in Aethiopica India, iiib eo principe quem uocamus Preftoianunu
Ita etiam illi referunt hodie, T H o m A s.

Thomas in India pracdicans , quotquot erant morbis corrcpti in ea regionc,

inqua conftitit , iufsit in unum locum ampli(simumdeduci,autdeferri:prac^

ientecp populi innumera turba, orationefufa,c02litus accedenteluminejOm^-

nesfanauitinnominelefuChrifti.Synricac foemina? primariac lumenoculo-

rum pridem amifliim reddidit.Demum quum Carifius regionis princeps eura

anteidolaprocumbcrecogeret, eogcnuafle(flente, orantecp, idolum abinha^

bitante daemone comminutum eft . Quamobrem a fummo falibrum (acrorura

antiftite diuerbcratus enle,uitam claufit . Illi etiamnum in India citra Gangera

funt pofita tepla Paleacheti,8^ TarnaflTcrijiuxta Narfingam. Vlteriori Indix

tmholo' ucrbumDciBarthoIomacus praedicans,confirmauit fignis plurimis Euangc^

"•*"*• lium . Templa omnia euertit,ftatuas difsipauit,mortuos fufi:itauit,Ianguidosqp

quam plurimos fanauit . Excoriatus autem , SC capitc poftea abfcifo obijt.Eie;'

tfium ab ethnicis in marc corpus, cum plumbea libitina littoribus Siciliac diui»

nitus appulit, fefe^ reuelatione manifeftauit.Fuitq3,quoadMuflulmani di-

ripcrent Liparam urbem dC infulam,ante noningentos annos in Ecdefia Lipa

ritana.atque inde Bcneucntum funt, eriam reuclarionc felecla, dclata eius ofli

anteaMauris diiperfa. Quisomniapcriequat c^SuntquiadduccntaSifplura

miracula cdidere.Quid Dionyfio mortuo mirabiliusc^qui abfcifliim caput duc

paflTuum raillia tuIit^Tcftis fuit tota Luteria»teftis Fefccnnius tyrannus,&|

fui<

I i

GVL*POSTELLILIB»II!I. )J7

(ui.Iderh Luciano Belluacenfi contigit. Muhamedici ctiam probant hiftori.
amfepcemdormientiij.Eaeftadducenda. Noneftobmittenda Antiochcna
res gefta ab apoftoIis,dequa fupra dixi.Septem iam annos in fepulchro age^
tem Renatum fufcitauitMauritius,atq? pofteum epifcopen Andiumdiutif'
fime fancliffime^ rexit. Quanta uero eflent omnes Chrifti fecfiatores conti.
i nentia,uitxcpinnocentia,nemoexph'careuaIeat. Oblataimmenfaauripode
ra tanquam ftercora omnes funt arbitrari.Omnibus caftitas,humilitas,chari
tas,patientia,ieiunium,nuditas,&cxterajuirtutespeculiaresfuere:quacc5cp
fumma ducitmundus,ea neafpicerequidem funtdignati.Haeceftlefu Chri
{iitAi7«iio^<pa)iris facrofanda,certacp.Erant hi homineshumanamfacultatem
fupergrelli.Potuere homines ineruditi, inopes,imbecilles in toto orbe utra-
que iuris euertere potctiam. Nam qui religionem mouet , ctiam ftatiS ciuilem
commoueat oportet . Refpub. enim nunquam patitur deorurn facra euerti>
quin fumma ui,diuinaaut humana,potentia ciuilis cogatur in receptam reli'
gionem . Atqui quum incrmes eftent Chrifti fecflatorcs , dC diciflimas orbis
perfuaiiones aggrederenturconuellerc, (blocp uerbocrucisuefignoomnia
templa,aras, &ftatuas deorum falforumeuerterent, quid turbjcnon excita'
bantinnumerafacrificum& pontiHcum mulcitudojquaehabenasimperio'
rum fe habere iaclabat r' Principes quamuis optimi,obfequi cogebantur illis
peftib.impoftorrjs, iiepopulos addefedionem folicicarcnt. Idcoinnumcra
fuiircteftiumuencatisiefuChriftimilia, nilmirum. Scdquodmagismircrc,
quo magis afRigebanturr, co maior ad praefentem mortem acccdebat multi-
tudorquod cum natura aliorum hominupugnat . Fuitergo Deus, eft,eritqp,
incuius nominc illafiebant. Nuncex oppofitoaccederc debcnt fceleribus>
^lariftimi illi Chaliphc-e, quiauaritiaj,faftus,ambitionis,libidinis gratia tot ho
minum miliaopprcfTere , fecpmutuo confecerunt : ut nil plane natura^ma-
gisinimicum unquamfitnatum .Suntetiam refutanda,S<:indxmonemre-
Ferendaea miracula, quxinter Mufiulmanos fiunt. Nam 3<:inter idololatras
authore dasmonefieri plurima folita crant : quum tamcn uerum DcUm liul'
lus eorum noftet, aut coleret.lmmittebat morbos d^mo, ut curarc uideretur,
dum idolum colebatur. Quod ipfum ftriges,S<: prg ftigiofi,fafcinatorcscp cti'
am nunc faciunt,codem authore . Diuinationes uer6,qu« funt in facris(nifi
a Deo tibireuelari per fancflum uirum petas ) prohibitaj,crcbras in falfis pcr-
fuafionibus fuifte indicandum . Nam idco non tantum Apollini dC Mercu-
rioimpoftoribusdiuis, fed&[fingulis dijs atqpdeabus crantuatcs,qux aut
Ibmnia ambigua,aut uera impullu dasmonis quotidic referebat. Non tamen
ob id crant bonac illx legcs, fed longe falfiftimx. A quibufdam excmplis fut
rcfutanda falfamiracula & diuinationes . Vnum ueroautalcerum uerbigra'
tia adferam , quae uulgo recitantur in ditionc Turcharum.Quum confpiraf-
fctaliquando natio perditorumillorumhommu(quosreligiofos dCfm^os
uocant ) in ncccm principis, &facinus deprghcnfum elucrc uellet apud euH'
dem primariuseius fadionis, diluerctamcn nonpoffctobiec^a, fcfadurum
probitatis periculum in mcdioignc efte paratum,nifi princeps ilii crcdat, di-
xit.Incenditur rogus:in eo diutius agit illxfus(ut aiunt)8<: oftcntantquidam
parentes cius folcas ab igne non taclas,ut fidem rei faciant. Sunt nugar : pau'
, cos parcntes id nofle , quod iudicio principis mediain urbe cflet fadum , 8C
monumcncis publicis tam celebr e facinus non tradir Nonne crat iuftiflima
caufa principi de capite follicito,animaduertere in eos homines,qui frequcn
*»■'• f F affime

jjt DEORBISCONCORDIA

ciffime m cum infurguntrDarmonfs funt idx technar,ad illudendos (lultoru
populorum animos cxcogitatie.Quid de prxfligiis Gothucl mirfini celcbcf'
rimi , 2<. apud eos quiquippiam amifere^anflilTimi, dicamr' Ita luduntur illic
hominum oculi,ut cctics per locum unum tranfcuntcs non uideat,quod fta-
tim (nuncupato comedendi uotocum pcrcgrinisilliSjdcquibusfupradixi)
feomnium oculis ofFert.Sialiquid fandiindicant>non tamdiu torqucnt,nec
ucndunt fuas operas comcdcndi caufa. Non fafcinant oculos. Prsterea reb,
fluxis dC caducis,funt parum parati fan(fJi: nifi de uita aut falutc hominis agi'
tur,uixunquactrarillimcadfuntuocati.Ncphcfbugli,ideftincubifiIr](fiqui
fintrnam fama rantum efTe accepi ) funt cxibilandi,& ueluti dacmonum par-
tus putandi. Ita collifione ueri SC falfi finc ulia inuidia fe ueritas aperiet,fuade
bitcp.Ex beneficijs ergo a Dco homini collatis, dC natura ipfa hominum cor-i
rupta,excellentiaq3 tam Chrifti quam reclatorum uero demonfirato, ad diut-
nitatis eius probauonem efl pcrgendum,fuperiora frequentcr repetendo,
Nonpofreefrehominemtanti5,quimiraculaproprionomine,noninuocato
Deoediderit: fummum prophetarum mendacium dicerenon potuifTc^Chrt
ftum fe multis ia locis dixifTe Deum, in quo uerbo impofTibile illi fuitmeari,
Tertio.eum qui fua fpontenullo proeoorante furrexit.DciJ humanitari iun-»
dlum necefTariocircumtulilTe. Quartd , tantum DeiefTciudiaum.Ettamei»
fatenturetiamilli, Chriflumfururumiudicemomnium,xquilIimo iudicio.
undeDeum illum etomnia cognofcentcm eos credereoportet. Quinto , qui
ex fpiritu fan(fiofitconceptus,non pofTcpcrdere feminisoriginem:atquunt
fpiritus fandus fit Deus,necefTe eft fateri Dcum Chriftum . Quamuis eniin
nonfitexfpiritufando uelutiex traduce,fed ueIuridudu,tameniierinopo
teft , quin diuinitatem femper fecum habuerit. Sexto, aprobitate apoftolo^
rum dC fandorum . Nam fi maluere mori eius difcipub' , quam uel idolo pro-
fterni, di. magnis donari honoribus, longe magis credendum eft exhorruiffe
mendacium.At in omnib. locis Chriftum Dcii dixerunt- Eft ergo DeusSc'
ptimo, eum in cuius nomine miracula omnia fad^a funt , non polTe non effe
Deum. At inuocato nomine Chrifti , omnia miraculoru gencra funt ab apo'
ftolis 8C fancfiis edita,eduturcp. 0(5}auo , immutatio fuoTum,5Ccu mundanis
dillimilitudo , arguit eius authorem fuiffe Deum . lam Q admittant omnino
euangelium, quotargumenta diuinitatisfeofFerent,&quceaprophctanon
pofTintherif^Teftimonium ab cuangeliftishabct^ quod ab xtcrno iu.Docuit
uoxcceIitus,quumtntingeretur,mifTaapatre,hiccftfiliusmeusdile(ftus.con
firmauit transfiguratio , mortis &^ refurre(fiionis pr*di(ftio,afcenfiOjSpiritui
(an(fii mifrio:quac omnia nullius creaturas efTe poffunt.

Pro colophoncerit addendus ( ad idquod ex Suneh fatcntur futuru iudt-
ccm uniuerforum Chriftum ) etiam articulus fidei illorum , qucm defumpfi
exTerchere elimam,ubiitahabent. Quod in iudicioextrahet a fuis loris
Gog dC Magog Chriftus, dC morientur,tum fupcrftcs erit Chriftus 8C ueri fi*
deIes:ncccoIctur in tcrra nifi Deus, dC peregrinabitur,& peregrinabuntur cS.
eoconfortcsf(xIicitatis:SdiIIifunt(Jifcipulieius.Hxctradiriomaximc(quum
tamcn fit falfa)confirmabit noftra, quoniam unQ ouile 5C unus paftor a Deo
lantum & Chrifto fieripoteft . Ponitucro fclicitatcm paradifi in terra cutn
Nicolairis , &alt]'s hctrericis. A falfo uero fumere teftimonium , quamdiu ft'-
desilli adhibctur , non fecus licet,atque extorqucregladium ab hofte,quoil'
lumconiicias,

Inftan/

G V L. P O S T E L l!i L I B, I I I I» jjj

INSTANTIAAB ORDINE

reTum, ©" hominis officio,

DOccndi poft Det & hominfs cognitionem erut,de rerum ordfne,&; ho-
minis officfo. Quomodounfucrfumconftetfupercoelefti, ccclefti,8<^C'
iementari mole : qux ue res &CTeaturx in illis ff nt. Senfibus nobfs patent
quatuor rerum genera fn fnferforfbus. Nam quxdam funt,ufuut,fentfunt,fn
tellfgunt,ut homo;bruta funt fntelled^u deflftuta : plantfs abeft fenfus: lapfdi
busmetallfs,&elementfs,ufta. Quemadmoduergotrfb.prfmis,fciIicetenen'
tix,uitac,fenfui,ad fummam perfe<flionem accedit intelledius,dans omnibus
complementum: ita etfam ad fummam homfnfs perfe<5ifonem , qux fam ter..
harfoconftabat,corpore,anfma,S<:^fntellecflu,opusfuftaccederedfufnftatem,
QC fummx prfmxfntellfgentfxfungi primam creaturam . Quemadmodum
cnimhomoquartus ab fnfimfseft, ita&^Deus quartus ab angeliseft^poffibi-
litaseius rei in Deo eft, Deiuoluntas omnia optimauolentis eft, ad faluteho
miniseftneceftarium. Igitur Chriftus fuit, eft, eritcpin aternum Deus. Vide
primi libri rationes . Homo in hac uita trium reru caufa natus eft : caufa Dei,
ut eum coIat,agnofcat,amet , operum bonoru obfequio , mera beneuolentfa
liumfIftatfatqphdeipcrmixtacaptet.Secundo,eftcaufafui,ut{epatredignin'
Hmum , puritate innocentiacp maxime illi probare fatagat . Tertio, quod ab
utroque procedft,ut bencficfo,& quacuncp arte poterf t, erga fratrem alterum
homfnem oftendat, non fruftra fe f n hac ufta natum. In eum fcopum(quum
omnfbus fit propofitus^tamen ob naturam deprauatam coUfmat nemo.Ideo
opus fuif medfco 8C emendatore hufus ufte,quf homines fta affe(fios curaret,
8Cuit3e prfftfnxredderet.Infpfratfone fimplicf Deushocnonfacft, angelus
inftaurarenon potuf t,muIto mfnus homo. Opus crgo fuft homfne Dco una
compofito,quf naturam emendaret : qualem fn uerfs Chrfftf (ediatorfbus ui*
ditunfuerfus orbfs. Nam fllf omnfa fn fcopum dfufnf honorfsjproprfc-e fnno
centf*,8(:charftatfs retuIere:quod nemf nf a Chrffto alfeno contfgf t.Hxc & fi
«nf If a df uf nf tatem f n Chrf fto fatf s aper uere» Inde uero eft paulatim uenf endii
in nefarfa: legis improbationem.

Q.V OMODO SIT FALSA

perfuajio refiitiinda.

QVuumrummaueritas,&:fapientia, S)Ccxterx animidotes aTuirtutes
^fint a Deo,quumcp nunqua fit malf author,non poteft falfitas, fgnora
tia,aut ullum uf tiu effc f n eo, aut ab eo. At in Alcorano funt nouem mflf a me
dadorum dC falfitatum . unde a df abolo effe patet . Qu« lex iubet in naturam
armari , quam Deus conferuatam cupit , illa non eft a Deo. Tale eft Alcora-
num.Huc referenda funt,qua toto fecudo libro contra diuinam bonitatem,
naturam,ariem,pacemcp publicam pugnare uifa funt. 8<:interim dum folui'

turuinculumuetus,ilIudinorefemperefthabendum,utprincipibusobedia
tur. Nam abrogata lege ueteri, 8>C noua introducfia , uidendum ne quid obo'
riatur feditionfs.Suntarmatf panentia Chriftiani, donecomnino rebus com
pofius,&:magiftratu Chriftianointrodudo, liceatiuridice iusfuuperfequi.
Na m hoc maxime probamur,fi patienter fufferimus.Inftauratio origini fimi
Ifs effe debet. Adferenda funt Chrf ftf 8C fuoru exempla:de reru fortuftaru fn^
certitudfne fermo frequens cfl^e debct:parf ufu,orfgfne,cataftrophe cffe prfn-
tipes e^plebeios ; in hocunopoff^ediiferre, quodprandfouelccenaabfumuf

rr 2 principesj

^a DEORBISCONCORDIA

pnndpcs, qu«tmnumerismediocrjbusfati'scirent, alerentinfimtos tenucs.
rerico,purpura,hy{rotegaturmagnates:uixtclafuper(itpaupcri.omniumef-
fcapud Ocum tv.liciirimum qui pauciorahabcat,eoquod pauciora debeat.
Pluraloca funtex Alcoranoinlianc fentctiamiamperfuafa. Verumeaquia
bona funt, erunt in Euangcitum traduccnda : ut luculenter appareat, (i quid
boni in ca Icgc uideatur,clIelongc mcliusSd mclionordincin uetcri 5<!nou9
TcRamento traditum: ut dumrelinquunt falf;* perfuafionis feminarium,
nullam fe iacluram facerc fentiant. Verum noftris perfuans.&alienis difllia
fis , maxima difFicuItas ex uario ceremoniarum ritu oboritur . Nullo maiori
odio fiagrat in nosgensMuhamedica,quam ob ufum imaginum.Itacp ad tC'
puse(icnttollendaEfan(fiorumimagines,autillisfuatemplapermittenda.Lo
ge melius fane abolendx uiderentur , quam ut uario cultu ncophyti 5C cate-
chumeniofFeadicuIumaccipiant.CalcndariofcruatatliturgiatpolTcntxque
abfcnteimagine,qucnilpotefi,(cruari,indicsc:pcelcbi'ari.Suumucrocultuni
fi nollentftatim deponerc, tolerandi quam tollcndi elTent potius^quoadaflii'
duitate cuangelizandi ad fynceritatcm docfirinaf dC cultus pcruenirent . Qui
plures duxerint uxores,utillis mortuis,autrcpudiaris, unam tantum haberC
ficeret Qux oues in pa(cha macfiantur, fi quis ftacim eum ritum omicterc no'
lit , inuocato Chrifti nomine cum paupcribus cdi . Si nolint omnibus omni* i^
um ficramentorum dC orationum culribusad(tringi,urgendi principionon
funt.ltanccafuisinuitoanimodepcllidcbent, nifiquicmanifellein Chrifhi
peccant. Grauiora fcclera,quibus ea gens urgetur, dC quibus lcx nef aria fccit
uiam,afienfum{^ prarbuit, funtdirisimprecationibusagitanda,& legcpro
fcnbenda Ita fict,ut alTiduitatc pracdicationis &;conuerfationiS iinetumultu
ullo quiuis princeps trahat populum ad uera pietatem. Quod ut fiat facilius,
abolcre omnia priuilcgia falfar Icgifauctia dcbct,cdic^oq3 piomulgarcutqui
uisf riuatimautpubliceagitare hbereillamponit,philofophiaeopinionesilli
pratferre liceat: i?x:[interim,utquicunc{juolct,euangeliumlegat,habeantom'
nes Alphachi 5C Imami . Ita bona pars fponcc ab ineptis blafphennis refilict»
Is eft cum MuiTulmanis agendi modus.

ETHNICOS AD VERITATEM

tnhcndi moduf.

COmmunibus prsceptis (utterriolibro f.mttradita) funtidololatrar QC
quibufuis faUisdc Deoopinionibus imbuti, adoricndi. Nil efrcDeo
pr«flantius,iIIiomniadcbcri.Conccdcrcaliquidoportetinfirmitati.Nonfla
timrefragandijeftcorufalfis dcDcoopinionibus, fedconiucntiaquarunda
quoad attentus fit populus , cft utcndum,hisqi fuadcndum inducftionibus.
Ho m incm ciTe tanto cxcellcntiorcm, quanto maiori cft obnoxius 5C f amilia^
ris . Et (i infcriora uidcantur aliquid habere uirtutis,omnia tamc fubelTc DcO:
fummo, et patriomnium. Si credatur fol Dcus eire,dcmonftrandum;eft cum
clTefcruum,S.'obcdireDconccciTari6.quianonhabetuoIuntatem,necpO'
tcftquicfccre:quumcogitur,nonhabetarbitrium.quodno habetlibcrtate»
fcruit:quodfcruit,dcusefrenon potcft. namdeoslonge Iiberrimos,felicif'
fimos.intelligcntcscp cfreoportet. Inde fequctur,ftatuas,pannum,fyluas,8i
cytcraomnia in dfjshabenda noncfre.Demonftranda erit fimilismateria
uulgaribus,inquanoneftfancfiitas.Caftcrumutrcspofntcumrcligionisar
bitns tranfigi, crunt admonendi? ut fi noUnt abolercpiima frontcuctuftu

cuU

G V L. P O S T E L L I L I B. 1 I I I. J4i

^Inim,reruatisopibus , obhtionibus , facriscp riribus , fenfim omniaDeo

califummodeorumadfcribant.JuftumDeiiudiciumeftoboculosponen*

dum . Noninfcriorequandam potenriamfcciffeuniuerfumjfed Dcumjfum

ma : apud quem fit homini ratio de torius uitxacflione reddenda. Non enim

poteftefTeDeusnifiiuftus.DumcofuIuntinfirmitatipopulijfialiteraprin'

cipioHerinonpoteft, potentianuminiscrediti eftad ccrtasrerum conditiO'

ncs arcTianda : cxteraomniafummo Deotribuenda,quietiam ea pofl^t, qug

jnferiorcm pofte aedunt. Ita introduc^o fummo Deo , ftatim idoli quxcun'

que fpecies explodetur . Quod utfacilius fiat, funtdc fijis riribus dCdi)s inter

rogandijSi^exeorum ucrbisrefutatio introduccnda . Fierienim non poteft,

ut indigna Deo non fint,quje de inferiori quauis potcntia creduntur,& dicu

tur.Quum enim quicquid fummum dC Dcus creditur,dcbeat ncccflario po^

tenriffimum,fapientiflimum, beneficentifsimum,per fe bcatum,nuIliq}cor-

ruptionjautiniurixobnoxiumerse:fierinonpoteft,utquicquamiIIiconue*

niat. Infenora itacp feipfa prodent, quum coferentur cum ea potentia. Ab C'

numerationc beneficiorum Dci , &ordine quodam, dum euangelifta incipi

ctdicere,acquiefcctfacileplebs. Rationibus ucro princeps S^primaria pote-

ftas funt pcrfuadendi,quaarteretineatur illis animi populariii, admifta uera

pcrruafionefidecp.SuntpopuIisinmcmoriamreuocandabeneficiaafifcore-

cepta , iuftitix fcilicetinftitutio Sc^confcruatio , prouinriie defenfio , uiarum

inftaurario,urbium conditio, augmentu,conferuatio, ordines iuridici,facri,

militares, utxquo fcmper animo principib.acquiefcereueIint:poIliceri lutu

rum,utpoftquam ucrumDcum coluerint, dC fecundumeius prxfcriptauo^

luerintuiuere,fintfelicifl^mi. AdferendajfunthiftorixrcrumChriftianarff,

ut ab his falfis opinionibus ad ueras alliciantur. Nam ita fiet, ut dum falfa opi

nione ducuntur, cjuos non trahit per fe ueritas,tandem acquiefccndo fint bo'

nisfimilimi.PauIi enim confilium eft in principif s fuadendi imitandum. Ait

cnim,Dumodo fiue pcr occcafione, fiue pcr ueritatem Chriftus annijcietur:

&inhocgaudeo,fed &gaudebo.Quamuis enim uerus Chriftianifcopusfit

nihilpendereterrena,fplendores,famam,gloriam:tamendicendii,quodfint

illa maxima imer eos , dC tanta copia , ut nullus non Czds habeat,illisc^ abun-

det:id uero non repugnat uoto.Plures fpes felicitatis temporarix(cuius fcn^

fu maximo omnes homines tcnentur ) ad ueri perfuafionem trahere poterit,

quipofteafanclo confortio falfum dC inane uotum cotemnere cum bonis in*

dpient.Rccepta de fummo Deo fide,& confif mata, eriam Trinitatis fides nc

ceftario fubfequetur.Nam nemo creatorem intelligcre poterit,quin potenrif

fi'mum,fapientifsimum,etbeneuoIentifsimumintelIigat.Eritergopotcntia,

fapicntia,uoIuntas in Dco admittenda.demum ca^teris argumentis abfolue-

dadcmonftratio , ut ftarim ad lefu Chrifti generationem utramcp & xtema

&temporariam ueniat euangelifta . In hisomnibus fanclifsima cuangelfj

prxcepta,&:quantampacemadferantobferuantibus,eftdocendum,ucinter

ueros Chriftianosuideaturadefseparadifus . Quibus fuafiscuangel/cxhi>

ftoriaeeruntexterna teftimoniaadferenda,quib. Chriftum fuifle Dcii coftat»

EXTERNA TESTIMONIA DE
Chrifii diuinitute CT mdgnitudine.

QVamuishominibusaDeoinfpiraris,etucrumftatimamplc^entibus,
nil maiori fide pofset dari, quam euangelium,in quo animus fibi bene
conlcius quietem dC felicitatem reperit: tamc quia funt longe plures nequam

t¥ i dC

542 fiEORBlSCONCOROlA

& perfidi, quam boni &C fidelcs , qui tamcrfi uidcntur deplorati, tztnen ntgU'
gendinonlunt:idco&ucntancuangelicaf,quanilmaius,dumaddunturex
tcrnorum dC a nobis diuerforum authorum teftimonia , folcntquidam ad fe
rcdirc,5(^quam cx euangelio tidcm non recipiunt , illam exliterarum huma-
narum auchoribus petunt : atc^ inde non raro m lc dcfccndentes^errorem a-
gnofcunt,uerumc]Rexipfisfontibusconcipiunt.Signaitaq5cxtcrnis cognita
funt ad facrorum hdem adducenda.Nil prius cclcbriusue fe ofFert uifitatiO'
nc illa Magorri,qui a partibusorictis, li lud;ram rcfpiciasCnam omnis partis
mundi poiitio didtur ad aliquidjex occidua uero parte Perfidis,contcnderut
HicrofolymamjUtinurbc totius regionis primaria rcifcitarcnturdepuero»
ad quem adorandum ueneram. Tres fucre,ut ab ipiis euangcltjs difcimus»
Primariaauthoritatefapientes,quoduoxMagusfonat. Qiiiconfpecflaineo
rumrcgione ftellajnoccclo»utcieterx, afFixa,fcdin acris regionc terra ucrfus
obcrrantcdum attentius in eam ucrtunt oculos , S^quid fibi uelit,uterat ges
in cccliflibus obferuandis attcntiffima, difpiciunt, in ea apparet,ut ipfi retU'
lerc,8c! pcr manus fidelitcr efl traditum, forma pueri,igneo toto corpore : qui
aitadcoSjCffein ludaranatum puerum,quiludaeis&^ orbi imperitaret.de'
bcre illos eo proficifci, fix^illum adorare.Fidem adhibent diclis, cfti flerni fibi
camclos SC dromades iubcnt,ct pcr dcfcrtar Arabi:t atcp Madianitarum fines
tranfeuntcs, 15 die Hierufalcm intrant, &[a fapientibusde puero recens nato
quierunt.Quod noftiiinterpretes dicut.inam fuilfc miraculofam i j. diebus,
dum ab oricnte in ludeam uenirct,fa!luntur. Nam in uocabulo Orientis ha!
Iucinantur,dum unam fimplicem eius uocabuli fignificationem putant,quaj
mulciplexeft.Oriensenim dicit adaliquid. neccftullaorientispofitio, quia
eadcmdiuerfiscoparationibusfit&Imcridies^&foccidens.Inomnicnimccc-
li puncfio fol agens,orientem,meridiem,5^ occidentc fempcr facit.Malc ergo
intelligunt ab oriente,id eft a diftantia 90 gracjuii 5C quadrantis cceli. (^oni^
am dromades cameli, quamuis poffint die naturali fio.M.paiTuu perreptarej
tamennonpaucioribus,quamnonagintadiebusuenifrentaboriente]udca:
HierofoIymam.VeneruntergoaregioneMagorum , quxPcrfidi Chald^a:
& mari Pcrf ico contigua eft,diftatcp a media Syria Phcenicij 1 ^ gradibus loa
gicudinis,cadem plane latitudine . In ea uero latitudine jo.&C unius gradus,
autcirciter,longitudinisgradushabcnt5f.rrtiliapafruu.quoditcrplanequa
drat cum mediocri curfu dromadum .celcrrimus enim diurnus curfus eft
tf o.miliumpaiTuiJ.utdixi.minimus^^^.mediocrisf^.Siefrentgradusarquato
riSjdie quoUbet illis (So.M.paftuu fuiffcnt pcragenda.Totu enim iter habuif^
fet 690.M. pafsuum. tredecim uerodiebus,pcrmittcntcsaliquidcurxcorpo
ris fif M. palTuum mediocri curfu uenere.Tranfcundum uero illis fuit per re
gioncMadianitaru, utprophetiximplcrencur. AicenimEfaiascap.(jo.Mu!
ntudo camelorii operiet te,dromadcs Madian et lipha : omnes de Saba ueni
ent, aunl et thus defcretes, 8C laudc Domino annQciantes. Hcc rem acu attin
gunc . Nam Madianeft Arabiafdefcrtxparsorientalis^Ephanotateandcin
jn fclici Arabia partem: Saba regio nocat Arabias omnes,& prxcipue felice.
Ad linum itacp Perlicum pertinebat horum dicio . C^tcrum reges eos uocat
Dauid,dicensdeDeOjTibiofFerentrcgesmuncra:Pfalmo^8.Etitem72.Re
gesmaris 5(^infulxmuncraofFerent,reges Arabum&Saba donaadfercnt,
Erantucro regesinfularum &[maris Perfici, &L rcuera folinominetamfan*
(fio digni ; quorum ideo imperium ueluti legitimu folum,Chr jftus approba-

reuo^

GVLi P O S T E L L I L I B. I 1 I I. 54J

rc uoluir.Eratcnimjquales felidfrimx refp.fenferCjquales Plato optauit fuas

reip.quam tucreuera futurabeatam fcripfit : aut quij princeps philofophabi

tur,auf rex erit philofophus. Ceterisenim foletnon minus orbis labefacflari,

quam regi . FuilFe uero Magos Perfarum infigni fapientia, teftantur omncs

omnium gentiumliteraf.HosfuifleregeSjSilrerum fummx prefuifle, itaeftli

teris traditum . Ea rcgio quxa Magis regcbatur , deligebat primarios fapien-.

tia uiros numero duodecim,qui rerum fummx prxeflent . llli fuffragrjs ex co

numero tres in iingulos annos regni habenas tradaturos feligebant , qui dC

de ccdo (eruarent, &: li quid oboriretur urgens, id obire ftatim polTcnt . Tres

hi eleclicrant eo anno fummi phiIofophi,8<f ueri regcs,nomincq3 dignifsimi.

Illi ex tam longinqua regionc accedcntcs,ubi a principibus lud^ orum locum

nati pueri qugftuerc, eum falutat in ciuitare Dauidjofteruntfp infantulo fum

ma omnium rerum nuditateob(effb,munera impcratoribus digna . Quibus

pcradis abiere ad magiftratus fui complcndam adminiftrationem. Felicescp

8l Chriftiani in. eade obierc.unde corpora joo.poftea annis Helcna Conftan

tiniimperatoris mater,dum fancfiam crucem quxrcrct , curauit ad fe adfcrri,

dC Conftanrinopolim funt delata. Inde per diuum Euftorgium Mcdiolanen

iem epifcopum,funtad eius epifcopcn translata:indeq5 ab Heinricho impc'

racoreCo!oniadelata,ubiuismiraculisclara. Nuncadpcnitioremhiftoria.

Quu Herodcs rex ahcnigcnaoccilis omnib. regrj fanguinishominibus,im*'

pcrrj fcelere Sv^dominora morte ( nam fuerat feruus Pvtacchabxorum prmci-

pu)parti retincndicupidilTimus,de rege ludxorii a Magis audiuit, tunciimu

Jata bcneuolcntia rogauit ilIos,ut fibi dc puero referrent. Quod ubi non fecif

fcillos,fedabiifreaudiuit,ne elabcretur pucr, omncs a bimatuin finib. ciuita

tis Dauid(que Bethlchcm diciturtolli c medio,nccaricp iuftit.Quod facinus

non tantij in lude^ flnibus anguftis cft cognitij, fcd ftatim ad Auguftum Cg

farcm Romam perlatfj cft. Tcftis nobis locuples huius rei erit Macrobius,ho

mo a nobis omnino alienus.Ita enim in iocis Augufti fcribit: Quu Auguftus

audiftet inter pueros , quos in Syria Herodes rex ludasorij intra bimatij iuiTit

interfici,filium quocp eius occifum, ait : Melius eft Herodis porcu efl"e qp filiii.

Ha:cMacrobius,homoalioquiimpius.Auditeimpti,maioremhumanitatis

authorib.fidem^euangeliohabcntcs.SubfcribiteuageliftxMacrobius.Co

ftat facfiij fuifle. Quae ucro tanta amcntia corripcre homincm alioqui fpledo-

ris 8^ glorie cupidilTimu potuifl"ct,ut cam fumeret tam immanis fcclcris labe,

notacp in fe redpcret.-Quidin eum innocentiflfima xtas pcccare adeo potuit,

utcumalijsetiamfiIi3perimeretrCerteaMagisaccepcrat,natirrcgemIudxo

rum , mundiimperatorcm. alioqui nunquam id fccleds comififlTct . Vna ne*

gnandi S(:tyrannide occupandi libido fola poteftpatrem armarein fiIios:iU'

ra omnia &:diuina dC humana foluit dC pcfsSdat fplcdor impcrij. Oportebat

cius occafionis gratia eorabiei hominem uenifsc, utin propria conuerterct

uifceraferrum.Iofephusfubfcribif,quij ait : Quotquot nouerat regii fangui

nis,aut ex quib.ad regni fpealiquis perucnire pofset,eos omnes occidi iuCsiu

TotSfenatum,unoquijpfiprxnuciaueratimpcriiiferuato,fuftuIit, &:neca^

uit. I anta fijit in ea parte hominis fxuities, ut occiforfi numcrus innumerabi

lis irt uifus.Suffragatur euagelio hiftorixRomanoru. Erat perfuafifsimij lu^

d«is,ut ait Suetonius,tuncimperatore orbis intcr eos nafdturum. quod ufcp

adco erat euulgatum apud exteras nationes,ut Romanis tunc tcporis efset lu

fl^oru potcntiaformidabilis.Ideoeam prouinciam totbellisfi-egernt, fuisc^

'^ r F 4 homini-

1^4 r> E O R B I S C O N C 6 R D I A

hommibus dato pr^sfide Romano regcndos ob fcditiones tradidv-runt. RU'

mor illc non fuit falfus . Nam tunc illc natus cft , qu» in propria uen(t , cv.' iui

eumnon reccpcrunt. Plurimamonumenta litcrarumfaciuntmiraculorutn

qure co anno contigcrunc Hdcm .Trcs folcs uifi diutius,dcmum in unum co'

ierunt:quod alias faclum non legitur . Nam tskphKioi crebro confingcntes, et

ueluti duos aut tres foles rcpr.tfcntatcs , nunquam cocunf,fcd unpi tfsione a

nubc euanefccntc difparct. Argumcto ccrte fucrc diuinitatis homincs propi

us inuifcntis,unumcp & trinum Deum figniHcantis.Nefciunt Romani tem-

plum rcccns conditum augufnnimumiob diuturnam paccm,qua fub Augu

fto utcbantur conditum , ideo de coclo tac^um fuiire , quod uirgo perpererat.

Nam eo anno qui fuit 42 Augufii,Pacis templum quod ancrnum dc^^opinio*

ne credcbat ur , & titulo d:cebatur,fulminc tadlum eft. Condito ucro illo terti

pIoRomaninonminusegentes quamcupididiuturnafpacis,confulucreO'

raculum ApoIIinis,quantue(rettam prarclarum tcmplumPacidicatumdura

turumr^refponfumeltadxmone, duraturumquoad uirgo pariat. llliarternii

opus forearbitratijtitulum pro foribus infcripfcre, Templum pads ceternij.

Tandem 1 2.abeo temporeanno quum Chrilius nafccrctur,funditus corruit

immenfi moIcs.Quod poftquamaudiucremuItispon;ea annisChriftiani

Romaedegcntcs,pofucreibidiua;uirginifcmpIum,quodnuncSanc^af Ma

rixnouaf dicunt. Qui potcratficri , utopus tam recens , tam integrum , tarn

magnum ita corrucret,nullo terrxmotu Vrbcm diuexante r" Certe alia pax d^

liumana in orbem ucnerat: author pacis Deus intcr homines (cie demiferati

utquam nullaarte in hac uita confcqui pacem fineillo ualemus,illam omni-

bus orbishabitatoribus ineum credentibus conferret.Nam paxnocfta bef.

(orequiestantum.Animispacatisopuseft(quodoptimiphilofophifuafere),

antcquamfituUainbomine quies. Noneftinarte pofitum humana,utali- '

quis illam fine fapientiacDei cognirione confequatur . Quid dicam de bafi'

lica Auguftana , quxpofteanomen prattorium ad facra deduxit.^ Certe finc

confpediumiraculi princepsareligioneuera alienus non fecifset facrum lo'

cum , bC baf ilicam medijs in af dibus. Eft tamen dicatus locus uirgini in aurco

ccelo,quodq3hodieextattemplumconftru(flum.OrofiusnonindiIigenshi'

ftoriographus ait , fereno cojIo hora tcrtia iridcm aurco colore folem am-

bientem, Auguftum uidifte : cuius rei admirationc quum teneretur, confli'

IitSibyllam,quidfihi hoc figniuellet.lllaait, propediem nafciturum qui ab

eo bC toto orbe colcndus eflet. Dcbere itacp fummopcre cauere ne diuinos ho

nores illia popuIoRomanooblatosreciperct, fedcolcrctillum quinafcitu-

rus crat.Quamobrem locum in quo fpccicm illam uidcrat ignotonumini fi

crumuoluit,quoada noftrisDeumuerumcognofccntibus dicatum uirgini

pucrpcr» tcmplum cft , & ii\ ccclo aureo didum . Ad imitationem cius mul-

cis in Xocis Italiac eodem titulo conftru^x funt bafiIica?.Quid dc fontc dicam,

cxquo Romxdieintcgraolci fcaturigo ebuliuit,quum eftnatus Chriftus.''!!!

numera miracula adfcrre ex noftris authoribus: fed noftris apoftatis fdc non

facerent.Ethnicis ethnica docfkina opus cft.Malunt Luciano quam cuangc-

liftarcredcrc.Si ad ea figna quar humanitate Chrifti moricntecotigercucnia'

mus,quantacopiateftiumexternoriinoftrisfufiVagabiturEuangcliftisrEcIi:

pfis illa mirabilis, quce ad tres horas durauit , qua-cr, in archiuis Romanorum

eft diutifsime fcruata , Perfarum diartis notata , a f^hlcgronte fcripra , a Dic>.

nyfio Arcopagita S^ Apollophane obferuata,quumcontranaturamfuerit,

ettcm/

■1 G V Li P O S T E L L I L I B. I I I I. 545

&[temporis rpaciOj&^fidcrum oppofiiione, non potuftnon fignificarcfuum
aucliorem ctiam corpore dcliquium pati . Quod autem contra natura fuerir^
docetoppofitio. Eratenim i^.dieslun;^, inquaipfaluminefblis, interpofi-
taediamctroterra.deftituipotefl:, folminime. namin fynodotantumpoteft
fieiifolis deliquium . Duratio ueroetiam contranaturamfuittriumhorara,
quum natui ahs modus dimidiarum durationii nunquam cum hora dcxtan..
tesfuleatexcedere. Oportuitrcruauthorem(ccundLihumanitatepati,quum
, pr.eclarifsimx cceli partes in eius morte defecennt . Quis nefcit fupra omniu
, literarum memoriam terrxmorum fuifle uniuerfum;' Nam 5l in Afia 8C Ro-
mxea uchemcntia notata eftquum alioqui terremotus alij nunquam fintu-
niuerfales , imo uix patent ad horizontem in terrauifil&m,feu ad ducenta vcAJS*
lia paiTuum.Qudd ^i excedunt,regiones tanci3,aut prouincias diuexat. Opor
i • tecenimquumnaturahterfit,fi:atas 5Lfixaseirecxterasterrxpartes,atcp obfl
f ftere,quum unaconcuticur. Nam finerenitentia 8<;fixo punc^iono poteftfie^
l xi motus,etiam in animalibus: quato minus in tam uafi:a terrx moIjecPIinius
i [ huc notauit tcmporib. Tiberi-j contigilTe. Eiufdc principis tcmporibus,quid
i I libi uoIuilTcntillida^monueiulatus, tam celer eiufdcm lei nuciusreadcmdx-
I monumagitatioetiainorbis finibusr^Morientecertequantumuismagnoho
I I mme,autpropheta,nil quicquafimilecotigitunquam. Aelhmetur fandifTi-
: morum hominiJi excelTus, perpcndantur clarilTimoru homiiium exitus. Pro-
\ dcatinmediijOfyns,Cambyfes,Xerxes, AIexader,Auguftus:quidillisma
i js orbis inrcr homines uiditc' Quib .maiores fautores 6<^ adulatores fuere , ut
ctiaexmureelcphatemfacerct.^Atillisdecedcntib.euita, niiplancfimilispro
: digij cougit.Nifi id cotigifl^etmoriente Chriflo,qui ncri potuifl!ef,ut apoftoU
I &euangeIiftaehominugenustenuifsimum, humanodeflitutii prefidio, au»
fifuifl~cncocuIatilTimomudo,5(:rcrumomniumcclebi-iumdiligemifl7moob
feruatoriiftaproponcrerSiuelminima mendacii ^^^^i^io in eos cecidifset,
, nunquam habuifset locum euangelium .Noftra funt a Porphyrio, Celfo, 8^
luliano agitata. Hi omnes hxc aberrantis ^ laborantfs natura; facinora pro-
; barut . quodnifi probatifsimafuifsentomniumgentiummonumentis,non
, fu;fscntpretcrmifsuri,q'uiietiaapiculos(5(:fiqui'dminutius)innoftris,cotra
I dicedianimouellicarint.NoadfcroIofephifententiadelcfuChrifto, 8<:eius
mirabilib.operibus.Mitto Abagari epiftolam.Pilati de eo ad Tibenu fcripta
non repeto. Philonis iudiciij de noftris Therapeutis prartermitco . Norut om
nesexepiftolisPIinijSecundi,noftroruinnocetiam,&quocultuChriftofa-
cra faciebat.Epiftola Marci Aureli] de aqufs a milite Chriftiano diufnftus im
petratfsextat.ObfdnoftrosmaIeficosuocauftSuetonfus,qu6dfi'nfftrefacer-
dotcs fdoloru mfracula fn Chrifti nomine fada interpretarentur.In eadc cuU
pa eft Cornelius Taciius. In eode uitfo fut ludef ,q uf f n fufs Thalmudfcfs tra-
dftfonibus, nunqp non agftantChrfftu. Alij magij &:maleficij:alii fn nomfne
nw e teplf facro lapfde defumptii , &: per fanitorcs leoncs mflle annos natos
occultatu,mf racula edfdf fse afut. Omnes in eo conuenf tit,qu6d fit humana fa
cultate fupergreflTus. Cofirmat uero ef us dfufnftas ex prgdf dfoneflierfionfs re \e
ra. ludafcarii. Na, utufdimus exludafcfs , propter occffum Chrfflfii fexagefies'
cctena homfnii mflfa duab. Romanoru expedftfonf b.cxfa funt:a mortc Icfu
Chrf ftf ubfufs teaarum ludgf feruf tute opprefsf , If bcrtatecp omnf no deftftuti
ferufGt . Maxfma ucro cofirmatfone dfufnftatfs Chrf ftf lulfanus f mperator a-
poftata a ueritate prebuft Hierofolymis.Quij cm in GallilgoruCfta nos odfofi

fcom:»

345 DEORBISCONCORDIA

{commatc perftringere dC fubfannare erat folitus) inuidiam fi<^ probrum gcft
tcm ludxoru fuppliccm,6Cmuncrib, interpellantem impiu hominem,rcdu-
cemHierofo!ymisuelIctfacere,coegiteoruingentcmnumerB:quiantequani
aliunde cartcri accedercnt,tcmplum quo in loco tcr fuerat conflrucfiCi d(. euer-
fum,inftaurarent.Mirii didUjfadiu admirabilc, contigit effollis altius funda
mcntis,cii fundamentaopcriseffentiacfiuricum artiHcib.coriimagnates,eru
pcrunt e terrx uifceribus globi flammarum, quibus femel er iter3 non pauds
abfumptisabincccptooperedeftitere, ctiamcceIeftiignecontadi:utautema
Chrifti uoluntate ifta efte fcirct , in omnium ludxorum ueftibus fignu cruds
apparuit. Verucp efle uerbum ucritatis cognouerut. Dixcrat enim Chriftois;
Ecccrelinquetur uobis domus ueftra deferta.Etitem : Amen dicouobis,n5
relinquetur in templo lapis fupcr lapidem , quin eucrtatur . Dcdit autem ne«
fariusimperatorperfidixpcenas. NamdumcaftrahaberetiuxtaCtefiphon
tem urbem in Aifyrix &C Medix finibus fitam , diuinitus uibrato telo in ho*
minis pe{f?us,uitam finit , emittcs hancuocem in Chriftum, Vicifti Gallilec.
Ita obfeflfum a datmone animu illi refignauit.Fadum conftat,prophani funt
authores . Quxftori uero eius Libanio a religione tunc alieno , quicp in litc.
ris illum formauerat, nocfiecius morti proxima uifus fuit Mercurius Martyr
miles Chriftianus in. lulianum tclumcontorquere,atc}}Imperatorcm confice
re.Quodquuminfcquenti dieucrumcognoui(rct,fidemadhibensfomnio,
relicf^a quxftura ad D.Bafilium propcrat, 5C Chriftum baptifmo profitetur,
co ardentius,quoniaquumcoficereturapoftata , iridem BafilioatcpLibanio
in (bmnocontigerat.Nectantu uiolari Chrifti , eiuscpneglccfix&elcuatajrc
ligionis pcenas dedit Iulianus:impietatis pcenas dedit Arrius, efFufis in latri'
nas uilceribus.Herodes unus ob infec^atam Chrifti infantia, S^necatos cru'
delifliime innoccntcs: alter,ob apperitos Chrifto debitos honores, morbo pC'
diculari abfumpti funt- Eadem lues Lucium Hieronymianum in Cappodo-
cia, facuiflimum Chriftianorum infecflatorem dC perfequutorcm abfumpfit,
Non abfimili fine Galerius 8C Maximinus, omni crudelitaris gencremarty'
JiiintTtec fgj Chrifti coficientcs, infclicem uitam clauferunt.Honorifico Vandalorutn

rcgiin confirmatam rcligionem infurgenri , idemcontigit . Dcdit pares poe-
nas Arnulphus impcrator,ob fpoliata Chrifti templa,8c; facros ordines affli*
t^os.Coftantinus cognominatus ^oTsrgwi'!///©' axoi/fl/^olst/J ob pcrfidia lepr^ de
ditcorporis uermiculofireliquias. Acgeas Peloponefi proconfuI,affe(fio fup
plicijs Andrea apoftolo , rcpente irx furorem a dxmone acfiusexpirauit. Va-
lcnriimpcratoriorientaliobafflicflos etiamordines facros , Sk: facris addicftos
liomincs ad militiam coaclos,prenunciato a Paphnutio fine,mi{era uitaclau
fi't,ignc palearum ab hoftib. Gothis & Vandalis excocfius potius quam exu-
ftus.Sibi partim manus intulit , partim a fuis eft confofliis Nero.Domitianii
domefticus feruus iugulauit . Commodus omnib . incommodus , in noftros
etiam fasuiens , ftrangulatus cft.Qualcm meruerat exiriu Macrinus , habuit»
^ ,HeIiogoba|iis digno fine claufit dics , quod non fatis habuifletimpotcntifll''
meuittjsomnibuslaborafi"e,8iJaliosinfceIus traxiflre,nifi&cummultis mar'
tyribusCaIyxt3pontificcmuitafpoIiaflct.MaximinusamiIirib.cofoflrusdi
uinaultioncinteri]'t,ob mortesinnumcras &ftragcs Chriftianoru: alioquin
miliri, a quo uirignobilis dicflus erat imperator,grauifl7mus. Non multo feli
cius obtjtDccius. Valerianusoccifus cftMcdiolani.Aureliano uitam feruus
idemit, Vt omnes perciirram, nulivis impcracorwm Romanorum, aut aliorii

quorum

G V L. P O S T E L L I L I B. 1 I I I. J47

quorumcuncp principumChriftianosperfequenti'um,noeftui'olentamor^

ccabrumptus,pr£eterDiocIetianum:quinefdemilli,quodomnib.fermean-

teillumcontigeratjaccideret, depofitisimperijinngnib.priuatusconfenuit,

& decefsit . Quamuis autem a corporis morte non fit omnino uitx con ditio

xftimanda , Deo xterna imprjs fupplicia feruante : tamen quum uitx u*

fum dederit Deus , nonut uiolenter finiatur, fedutquietis fenfibus animo

parato fubeatur mors, argumentum quoddam eft futur^ perditionis, quum

ita perire Deus hominem finit,utomnifceleriiIerna infe(fius,necogitarequi

dem de prima caufa, nifi ad condemnationem pofiit. Vult Deus etiam his ex

emplis impios terrere,ut quamuis nil futuros animos pofl: funera iudicent, ta

men turpifsimx dC infelicifllmx mortis exemplo terreantur: qui eo omnia re

feruntjUt longifsimam honeftiflimam^ fui memoria poft fe rclinquant.Re-

uoluaturdiIigentilTiirieommugentiumhiftoriaj,8(^a Chrifto nato resgeftae

perpendantur : ubinonfuitreceptusChriftuSjUixdecimus quifcp princeps

uccamortegenerumCererisadijt. ApudChriftianosuix decimus infaufta

mortepcrrjt.Excipioquofdamregulos3(fprincipesRomani,utaiunt,pedo

ris,qui Chriftum blafphemando femper in ore habenr, Deum uero uocabu'

lum tantum putant.Nam quamuisagant fub Chriftiimperio,nil prxclarius

putant,quam hominem occidere.Quibus fi talio frequenter refertur, nil mi-

fum. At Machianellus impioru pares dicet, homines Chriftianos, ad feruitu

cem natos,nil Iibertads nolTe^principes ideo non pofsc tollere:quajuis quan-

cumuis iniufta imperia xquo animo fufcipere,ideo non efle mirum nullos in

ter ipibs principes confici. Si uires naturx perpendiflet, & qux nunc &a mil

leannisgeftaaChriftianisfunt,proculdubio nunquamanimumbene fibi

confcium uirescorporibus imminuiffe afTeruifset : quum ediuerfo confcius

crepidatione omnia oppleta habeat. Nec eft quod nobis Rom anos opponat,

Si enim hodiereuiuifcerent Romani, non illis efset tam prodiuis atque olim

attritis autinermibus regionibus,deomnib. populis uidioria. N5 deperdita

autopprefsa aChriftolibertas incaufaeft,quodiniquiprincipes fcrantur,

fed prudentia&f paxpublica . Prajftatenim rebus bene fub tyranno compo^

fitis , eius imperia quamuis iniqua ferre cum difpendio , quam dum per fedi*

Cionem toIIitur,quot uicinos et magnates tot tyrannos experiri. Princeps ini*

quus fortunas inuadit , corporib. parcit- In rerum uero mutatione necefl"e eft

altercationibus dC fadionibus omnes fpoliari : multos etiam,fi feopponant,

necari . Omnia miliri principem deligenti , & quum uult tollenti , liceant ne^

cefseeft:quoniamnunquamdatpQjnas,quietiamimperatoriimperat.Qua^

ca fuitinfelicitaspopuliRomania lulioCxfaread Conftantinum impera-

torem totis ferme quadringenris annisCCerte qui inter illos imperatores fuit

pra?ftantifsimus felicitate , non eftconferenduscum mediocribus Chriftia*

nis.Nulla itac^rerum prxftanrior conditio ( quamuisinter Chriftianos non

defunt fannae dC peftes , fummacp uafricies ) quam ubi Chriftus auditur. V^

biuisgentium funtperdirihomines:uerum ideointer Chriftianos magis no

tantur,&:qu6dnequiorfitquifuboptima!egefitmalus,8<:qu6dinterbonos

multos nequitia femagis prodat,oppofiris fefemutu6 indicanribus.His fua-

fionibus funtad ueri cognirionem fenfim attrahendi ethnici : utdum terrore

panarum malis inflidarum , neidem illis conringat , refipifcunt , etiam fpe-

melioris fortuns 5<:conditionis reip.adbona inuitentur.Fient enim tandem

bonorum exemplo , etiam ob ipfum bonum fummum, ueri fedatores . Hac

allicien'

.^3 DEORBISCONCORDIA

allicicndi ad fcliciorcm fortunam artc Mofcs ergapopulum pcruicacemcft
ufus, quamuis hnis ultimuscius rcligionisclTctuitaa-terna,ficut & Chri'
ftiana?. Dum uero pollicctur tcrram lacle SC mellc manantcm,dum longcrui-
tatcm,du bona tcrrcna, utuocat, promittit,popu!ii fub legccogit,doncc ipfa
ueniret ueriias fclicitatis,qua bona Domini non tcrrcna,(ed in tcrra uiuentiiS
uocat Dauid.quum ait,Credo me uifurum bona Domini in terra uiuentiu,
Et aIibi:Satiabor,ait, quum apparuerit gloria tua. Sut his addenda uaticinia
SibyIlarum,oracuIorum rcfpon(a,& quecunq; Chrifto tcfiimonium fcrunt,
Sibyll^Cjfccminarum genusdiuinitusmfpiratum,multisante Chriftum an^
nis eadem de Chrifio &:eius diuinitate, admiradisqjoperibus fcripta rclique
re,qua:&euangelicaueritatcprobamus,S<[affirmamus. QuiddiuiniusiIIis
carminibuSjquaiantemilletreccntisannisquamChriftusnalccrctur^protu^
litErythra!a,in quorij capitibus (nc dc alio intclligi polTe crederetur) nomcti
Icfu Chrifli literis notarctur his ucrbis :" Iho-oOs^isos Stov t/o^ o-uth^ . Sunt toti'
deucrfus,quotlitcrx. Neautcmiflaconficftaputarentur aChriftianis, Ro-
manisipfiscxeorumarchiuisetlibris Sibyllinisadducebantur, 8C omnium
manibuscircumferebantur . Qiromodo ucroauthoritate dcftitutum homi'
num genus , quales fuerc ad 500 annos Chriftiani , aufum fuiflct ea elTe mv
pudentia, utfcnatuiimperatoribusqueifta proponeret, fiv^cx libris Sybjlli'
niscfseaffirmaret, nifi ftatim prolato codicc ifta fe propalaftent.^Extant hi
Grxci uerfus y/ '^^oyoo jix<riAiKoi/ apud Eufcbium.adfcrutur a Lod. Viue in
Commctatijs in Auguftinii dc Ciuitatc hb . 1s.ca.23.ubi cos uerfus latine uer'
tit Auguftinus . Agunt de futuro iudicio, &: fecundo Chrifti aducntu, rerticu
immutatione. Chriftumautemfatcri coaduseftda*mon intemplo Apolli'
nis,quum confuleretur,quis homo fucrir. Erat,inquitoracuIum,mortaIis fe^
cundum carnem , fapiens uero QC admirabilibus operib. clarus:ucr£i a ChaU
dxisiudicibuscomprchenfuSjflagellis cajfus, crudeli mortcobijt.Lcgatur di
ligentcr Ladantius, luftinus martyr,& Auguftinus de Ciuitatc Dci , Oro-
ffjcphiftoria . Innumera teftimonia de Chrifto in illis habentur , ex cthni*
cis contra ethnicos , quar 6C idolorum cultum euertunt,& ueram religio-
nem confirmant. Sed praxi,quomodofint hodicmi cuUus aggrcdicndi,
uidendum.

DEVARIOCVLTVHO-
dierno,quomodo refutetur.

PRxter Muhamedicum Mofaicumq; cultum,cft da^monis ampla religio.
Nam ubicuq; lemures colunt, illic tetra d.xmonis eftigics fc crebro reprx
fentat,hominum'quementesdeludit. Palam ucro&^cx profcflbcolitur fe-
re in tota India, & orbe nouo , cum infulis. Sol a multis Tartarorum colitur,
Vtriquc polo fubiecfiae regiones nondum nobisinnotucrc: ideoquocultu
fint,no pofsumus dicere . Quofdam Lapponibus proximoscolererubripan
ni quadratum fragmentii, tradidit O laus Gotthus. Omnes ccrte poterimus ,
ut fupra notaui, ex eorum dic^is refutando,falfitatcm uinccre. Nam in rebu»
omnibus, fed potifsimCi in diuinis, 8<: a fcnfu femotis,potius dC facilius argui
tur falfum , quam ucrum attingitur . Fac itaquc tibi offerri dsmonem teter-
rimumfalfi cultusauthorem ( nam fub co omncs fpecics idololatrixfouen-
tur ) eumquc haberi deum , ut apud Indos Cifgangcnfcs , fi Deum u-
num fummum fatentwr(quod ferc omnes faciunt) quu fit longe pr*ftantius

darc

GVL» POSTELLI LIB» III» J49

dsrenotma in exercitu principi, quam magiftro milicu , dC huic quam chihar^

chae, dC chiharchae quam centurioni , 6C fic in caeteris, qui fit, ut fint ita confter^

nato animo , quum Deum agnolcant codi terrac^ conditorem , fub quo etiam

cremit fatanas , ut more mancipij uehnt negIe(Sa prindpis perfona , in inferio-

ris tantum , dC perditi chentela agere C Quis ita infanus miles ( fac efl^ bonum

(atanam ) ut non fe probare contendat principi potius, quam inferiorum ordi-

num dudori C Nonne eo tcndunt omnia , ut gratiam benefacfli a (ummo duce

recipiamus, eum^ agno(camus,qui (ummus eft c^ Si nobis illata iniuria eft, un-

de uis nos uindicans, nifi a (limma potcntia proficifcitur C A' quo poenas male-

facfiijbeneficijprafmium, auttimemusautlperamusCpmniacerteinfummum

tendunt,inde procedunt,e6 redeunt.Proponenda (lint multa exempla ab arti-

bus,dignitatibus,& cxteris eiufmodi , qux familiaria dC nota funt ilhs populis,

apud quos agetur , ut familiari inducflione perfuafi fiant attentiores. Erit fe-

cudo loco infiftendum, de honore, 8C uiolata maieftate, tracflando indud^ioni-

bus , his 8)C eiufmodi inftantrjs . Si quis ftipendia fub quouis duce a poteftatc

fumma dependente ageret , poteftatemc^ illam primariam nofl!et,&:haberet

obuiam , negledia uero illa tantum colendum dC obferuandum fibi putaret

eum , in cuius phalange eft confcriptus , nonne (umma illa authoritas ( fac eflie

iinius , paucorum , aut omnium , fed in unum caput coaluifle ) merito (liccen-

fens eum militem non tantum exauthoraret, fed etiam utmaieftatis reum , 8C

ieditionis authorem condemnaret c' Nam quis ordo in Republica ulquam ha-

beri 8>C feruari pofl[et,nifi primariac potentiaj omnescollafubdiderintf Non

agnofcere enim ducem pro duce, perinde eft atque fi te pro duce haberi uelis»

Reus itaque maieftatis flatim habetur , qui non omnia defert primariac poten-

tiac . Vos ergo 6 Indi, 8C omnes <AixB9^o(nIi«i tci erga Deum maieftatisjin^ er-

rore 5C perditione fepulti agitis. Quod autem uos colerehanctetrampoten-

tiam,ne noceat,afl[eritis, &:requiem Deo fummo praeftare uultis> ne uobis

condemnandis 8C dirigendis fit intentus,&Iaboribusoccupatus,quidaIiudl

quamuobis ipfis contradicendo,eum efl!e negatis,quem fateminiDeum c^Si

Deus eft , uireuera eft , 8C uos affirmatis , omnipotens fit necefl!e eft. Si omni>

potens , femper omnipotens , nec laboribus ullis orbem adminiftrando urge-

tur,ut putatis,fed omnia luftrat penetratcp, Itaque 8C uefter dacmon,quem eius

iuftitiae executorem ideo colitis , ne quum uobis eruntpoenx dandae iniquita-

tis, faeuiat,nonne fi poflet aliquid contraDei praEfcriptum&Tpermifsionem,

iibijpfi primum confuleret, 8C fententia fummi iudicis cancellata , minus

poenae quam fit fibi inflidum a Deo , in fe reciperet i Qui poterit fieri > ut le-

wius quam uelit Deus , uos puniat , qui ftatim a creato orbe damnarus , a cozlo

8C bcato Gon(brtio exulat i Falfo ifta creditis,6 Indi , Qui fibi deeft impotentia,

cacteros iuuare non poterit.Adhatcquum omnis lex&religioinipemme-

liorem 8^ad foeficitatem traducere hominesdebeat,foIeatcp,quifit utfacro-

rum multitudine,hominum fanguine, ferpentum inuiolatorum innumeris

ipiurijs, fummo uitae difpendio, uclitis infernum 8C poenas diaboli fubire,

quum religionc non fit opus, ut infernum adeatis c" Quo quis eft nequior,e6

cft ueftrac foelicitati 8C fini propior : 8C per tot labores difcrimina hxc uobis pa-

ratauuItis.NegatisDeumoIndi, negatis Deum , quum arbitrium eius fen-

tentiaemoderand» permiflTum diabolo putatis . Nii iurishabetinpcenisinfli-

gcndis , aut moderandis diabolus . Rerum ueftrarum ftatus eft perinde atque

lu.. GG fi

«O DEOf^.BIS CONCORDIA

ficiuesUniusRcipublicar, co quod poflTent quandoquepcccandofuppHcium
mcrci i ( ut nullus non potcft ) dC capitalcm (libire fentcntiam , nullum alium
quam tortorcm in tota Rcpublica colerent, dcmcrcrcntur, captarcnt cbfc^
qiiiis,ncglcdisinterim iudicibus, &iurisdicendi ccndcmnandiquearbitris,
Qiiis princcps fcrret in fuo imperio tam imprudentcs ciuesr^Immoquispri^
uatus ferret tilium , ucrnum , feruum , fi aliunde quam ab patre aut domino a^
gnofcerc ucllet imperium c' Qux domus intcgra cfle diutius potcft, nifi ad
unius (limmi arbitrium, laudem, SC gloriam omnia referantur c' Summum im-
peratorcm totiu-s orbis,qui infozlici dacmoni imperat, agnofcatis oportet : alio^.
qui icterno ardebitis fupplicio, nec uobis crit ulla moderatio fcntcntiar diuinac»
Omnes ad hanc dicmpeniftis . Refipifcite mifcri , 8C fi uos non moncntuitx
arternac calamitatcs , pracfentis uitac ueftra uos incitet conditio . Pcrpenditc,
quantum miferiarum uobis hacficnus infanda attulit fuafitcpperfuafio. Quod
animalmagis tiaturae humanae exhorrcndum,damnofum dC inimicum tulic
naturaferpentibusc^At illi funtuobis facrofan<fii , ut nelxdere illos, autipfis
imprecari audeatis » Quid in rebus externis charius dcdit Deus homini ip-»
fisliberis c" At mors illorum foelicifsima putatur , fi a ferpentibus deuoran-
tur,aut nccantur» Quac maior cura data eft a natura homini, quam uitacpro^
pria: (cruandac f At diabolus fuafit illam fpontc crudelifsima tlammarum
mortc claudere.Quae maior peftis poteft hominf etiam ualido, 8C mcntis com-
potiterrorcm incutcre, quam daemonis tetra cffigies f Atquum extrcmum
aguntucftri homincs (piritum,fidefittetri fpe(flriforma,docuitmcdicos,fa^
criHccs,&^hicrophantas eafigura laruis ut tetcrrimcpoftuntconfiVla, dcgros
animam agcntes inuifere.Certc in Americacuilibct, autobcunti,autgraui(^
fimomorbolaboranti finc uicaria opcra,tetra d«cmonis cffigics adcft, etiam
multo ciufdem gcncris fatellitio ftipata . Hifunt ucftrac religionis fru(flus Indi,
Serpcns uobis eft hominc fan(flior,libcrisucftrischarior,uitapropriainfer^
nus preciofior , diabolus uitx humanac pcrnicics Dco fummo omnium rcrum
authorcprior . His &fimilibus a falfisrcligionibus dc(umptis,difluadcnda fal-
fa rcligio , oflTercnda ucra . Nullus cnim ferc eft , quin dC (i non ftatim fatcatur
Dcumunum fummum (quodCifgangctani QC Tranfgangctani faciunt)ta-
mcnuariacfledacmonum gencra agnofcat.Intcr uaria autcm &diucrfanc^
ccflTario dariunumfummum, quo non pofsit darimaius, concedcnt omncs»
Nam &: ipfi inftilarum occidentalium Cubac , Parix, & totius ccntincntis in^
coIx,quofdam dacmoncs cfTe alps pracftantiorcs,omncs fatcntur.Eft ucro opus
Euangeliftac , ut contra has pcftes fumma fide,8C ut ait lefus Chriftus, orationc
&ieiunioarmetur. Eritcerta incruccuicf^oria. Quod futurum (pcrarc certo
ccrtius dcbcmus , Ncc enim euanuit fumma lefu Chrifti uinus , utputant no»
ftriimpij . Non minus audit hodic fuosChriftus, aut diua uirgo,cius^ diui,
quam olim : modo intcr illos potifsimum , qui de co nunquam audiucre,aga-
tur.Quod ucl his argumcntis patet , Hieronymus Pragenfis poft cxacfiam ui-
tam folitariam , uiginti annis tcmporc fadionis Hufsitarum , cft a Polonia in
Lituoniamuariis falfiscp cultibus dcditam rcgionemmiflus.Eum cum litcris
comcndaticrjs dimiferat Vladislaus rcx Poloniac ad Vitoldum Lituaniar prin*
cipcm,ut falfi fuperftitionc cxpulfa , ueram rcligioncm fubftitucrct . Colcbant
ferpcntcs domcfticos alij , alrj igncm facrum &.' pcrpctuum , slrj mallcum cum
fole , fyluas longc maxima pars , Statim explofit trcs primasfuperftiticncs.In

quaruiQ

G VU P O S T E L L I L I B» 1111« Jjt

' 'quarUm pi ima id mirabfle contigit : quod quum ferpentes domi cx delicJatifsi^

miscpulis in moUi flratonutririiblitosjinmedijsforisexurendosdetuliflent,

unusinuOtata magnitudine ita a fuo principcdaemoneferuabatur, utillaefus

inignc maximo c^teris exuftis permanieritinec nill figno crucis,8^ Chrifti no

mine inuocato,potuit abfumi , comminuente illummultitudine. Quum uerd

iyluas innumeris feculis intacfias (acrofandascp multitudini,&inquibus (il

quis ante uiolauiftet ) ftatim detrimentum accipiebant a dacmone, iple Hiero^

nymus accepta fecuri abfcindere indperet,tunc multitudo infequuta uirum,

fuccidere innumeras arbores coepit : doncc uentum eft ad quercum annofam

infolita? cra(situdinis,8i^ religione cdeberrima ♦ Quam quum omnes attingere

ucrerentur , unus audacior caeteris icfium primumlibrando, fibitibiamfeco-

ri abfciditj&^ingenti eiulatu edito,concidit.PIebs accufare Hieronymum,fan-

<fii(simumlucum,deorum domum uiolatam deplorare,terreri,feditionem con

citaie . Impetrato filentio Hieronymus , efte iniqui dxmonis ilIufiones,homi^

nemnilmalipaffum efle oftendit,ilIumcpprachendens erexitfanum.Quare

omnes attoniti,in religione facram quercum infijrgunt , totumcp lucum lucci^

dunt.Tam prxfens adeft Chriftus , ubi de cius gloria agitur. Sunt hajc uerx fi^

dei uires . Hacc hiftoria latius ab AeneaSyluio inEuropaeius tradtatur. Sed

longe celebrius dC recentius miraculum eft ob oculos ponendum,ut diux Vir^

ginismatrisIefiiChrifti praefentiam etiam (uis adefl[e cultoribus oftendamus»

Saibit illam Pctrus Martyr,uir minime fuperftitiofus,caeterum fingylari in no

ui orbis defcriptione tradenda fide . Scio rifuros dC irrifuros hanc meam narra^

tionem quofdam, quodfim tanta fimplicitate, utifta aedam : uerum drifta,

&^longemaiora dc diua uirgine habeoperfuafa. Sed audiant,6t perpendant,

fimiracula omnia fint authore dxmonefacfia.Quumquidamnautaadueria

correptus ualctudine inEubac littoribus afocijs fiiiflet expofitus,quaerendo

fiahquem haberet obuium,in cuius aedibus refici pofl^t,inciditinreguIum

quendam, qui eius mifertus,domi ad receptam ufqueualetudinem illum fouit»

Cuiusrei mcmor,curare res eius principis diligenter coepit,ita ut exercitui eius

praeficcretur . Conflixituero eius nominefaepifsime^fcelicilsime^. Nam (em^

per reponauit uicfloriam.Lingu^ autem illius regionis peritia concepta, regu^

lusrogauit, quonumincautpotentia ita femperefl^etfoelixCnauta(utfimpli^

ciores,quod ad faaa, efle folent plebeij ) Mariam diuam uirginem , quam

quotidie colebat , & fimulachro appenfam collo geftabat, eas illi largiri uido^

rias : Zemes , id eft eos quos falfo crederent deos , cfl^ dacmones perniciofifsi^

mos, qui hic homines a ueri Dei cognitione diftraherent, dC tandem in interi-

tum dC uoraginem mergerent, QC perderent . Si illa uirginem eiuscp filium ueU

letfufcipere, atquebaptifari innominelefu, futurum plane, utnullushoftisilli

unquam noceat . Staum Cacicus , id eft regulus credit : conftruit aram uirgini

datanautacimagine.illi profert Aue Maria, fequunturfubdiri: StquasZemi^

bus ceremonias inftitutas habebant , cafdem imagini uirginis iniublimi ere^

<ftacaddicunt.Suntuer6 in ambitu fimulachri uaricc ollac, opplaxcarnibus,

■ cum uafis aqua plenis , atque uariis monilibus , quibus capi dC uti ftros Zemes,

id eftlemuresperfuafumhabent.DeturbanturitaqueIocaZcmibusfacra:pe^

titcp regulus, ut baptifmum liceat confequi. Accerfito faccrdotc ex Hifpaniola,

Chriftum profitetur , Comendatorcg uocatur , eo quod cquites quidam in Hi-

GG z (paniola

,^j D K O ■R'B*I S C 0 N C O R D I A

fpaniota fta uocabantur . IUis rcligionc formatis SC inftitutis> nauta cum fuis nd
Hirpaniolam proficifcitur, nil aliud illis relinquens inftituuonis , quam ut pro^
ferrent Aue Maria:& in periculis his uerbis erumpercnt uoce Hiipana, Santa
Maria auida nos.Haec dC fcquentia miracula narrauit regulus Ancifoprav
torijinCubenfia littoradefignato>& innumeris teftibus confirmauit : retukt
AncifusPetroMartyri.Quum tam foelix efl!et uid^orijscommendatorjcoepit
uicinis efle formidabilis.Itaque attriti bellis pacifcuntur, ut liceat finc fanguine
cxperirijquinam Zemes efletprgftantior:ille (ita uocabant Virginem ) qucm
nupcr fufceperatcommcndator , anpatrij ♦ Conueniunt, ut ex aducrfarijs ccu
pijsfinguli iuuencs ardiisimis uincuiis uinciantur, &quifolueturprimus,iU
liusZcimfacra aducrfarijfacient.Ligatis iuucnibus,fu(a utrinque orationc,
ftatim uocanti dC diccnti , Sanda Maria adiuua mc : adeft uirgo omnium ocu-
lis patensjuirgam manu geftans , qua tctrum daf moncm ctiam ipediro ( quod
cft illis familiarc) praefcntcm fugans,attigit iuucnis baptifati uincula.Quac fta-
timantcomniumoculos alium ftringunt,Itafi't,ut non tantum is folutus fit,
fcd utaduerfarius duplicinexu obftringatur . Volebant heibam porrigcrcui^
<fli fecundum pacfla : fed fencs quidam , id non pr^ftantia aducrfi numinis, fcd
humanis praeftigifs fadum dicentes , ncgarunt , nifi prarfcntibus illis id ficrct,
fc uclle pacflis ftarc.Delecfiis ergo odto prudentifl^ut apud eos licet,pa(f}a &fa.-
tfta cadem,atque prius fiunt. Vocantibus his uirgo,illis teterrimus dar mon,qua
formauulgo pingitur, antcomnium obuerfatur oculos. Virgo uirgaabacfio
ne(uumfolueret,dacmone,utprius attingcns commcndatorianiuincula,ilki
in aducrfum transfert,Quo uifo omnes dC fcncs 8C iuuenes,faCTam religionem
prohteri contendunt. Ideo quum Ancifus adiiflet eam rcgionem,ab eopctiuc-
re(acerdotcs,qui illos initiarcnt. Sunt ucroex hoftibuscommendatorisuna
die baptifati ccntum dC triginta, qui non tantum fe illa duo miracula uidiflc rc-
tulerant,fed quoties conflixerant cum commendatorc,a quo Chriftianus crat,
uiderant eandcm uirginem ante acicm fceptrum tcnentem, &minaciuultu
illos terrcntcm , Qua re compulfi ad rcligioncm ucram tranfiucrantjmagis
quam poftcrioribus indu<fli miraculis , Ita uoluitDcus angelumpraeircfiUjs
Ifraclformauifibili,itaangclus lofucs antc Icrichunta adfuit:itaScnach«-x.-
bus cft confoflusjfugatusq^. Non cft manus Domini abbrcuiata , ut non polsit
faluarc . Quum ducc Gothofrido Galli ad libcrandam a Muhamcdicis tcrram
fancftampcrgercnt, &in Afiaminorinondum coacf^is copijslongoitincredc-
fcfsis,ctiam impcratorc Conftantinopolitano proditionem in noftros molicn>
tcfacflus cft obuius Solimanus Turcharum dux, cum terccntis hominum mif-
libus,quosfuisin rcgionibus triginta Chriftianorum millia profligarunt,n<^
caruntjfugaruni. Id ucro maximc admirabile illic contigit, quod quum uix ce^
dcndoaddiemunam itincris hoftem noftri infequuti fuiflent , ftragcs tamcn
ingens facfla eft ad trium dicrum (pacium:a quibus ucro,nunquam cft alitcr co
gnitum,nifiquodquidam Turchx captiui rctulcrc,fuifleillamftragcmatri^
bus cquitibus albis armis 8C cquis fac^iam . Dixcrc quidam uiri Gracca rcbgio*
nc^&infigni fancf^itatis opinionc,fuifle Sanc^um Gcorgium, Theodorum,S^
Dcmetrium. Quicunque illi fuerint, non fuifle homines conflat. Scribitifta
uirquidamnobilis Sc primarius fupprcflonomine,quifcmpcrBalduinoco^
mes eius expeditionis[ fijit, dC toiam illam hifl:oriam fcripfii : quarauis iia lati^

G V L. P O S T E L H L I B. I ! 1 1. jyj

nc>Utneclatme, nec gallfce , nec congrue, tamen ea fide,ut ne Thucydidi qui-
dem maiorem fim fidem habiturus ♦ In fimpHcitate enim ueritas, in eloquentia
ampliricandi libertas) falfa multa ueris admifcens eft ipedanda ♦ His exemplis,
dC apoftolorum martyrumcg facinoribus, Euangelifta in ipem erccflus,fide ar^
matus , innocentia fi-etus , charitate ardens , amore diuino flagrans, ieiunijs 8C
orationibus attentus , humihtate tremens,nii fibi a Deonondebetpolliceri,
Eftilli femper adfuturus,5(^luosconatus confij-maturus, Namfinontantum
optimis apoftohs 8C martyribus adfuit, fed&Tmihti parum iufto mifit ange^
lum: fi in nominc Chrifti etiam mah' , & ab co alieni edidere miracula : fi uirgo
Marianauta^ 8C (emipaganisinuocantibusj adrehgionisfilij confirmationem
fuitpraefcns:fiquotidicin locis innumeris daretmiracuhsjprecibusuiriboni,
dC ex animo dC fide inuocanti , certe non eft defutura» Scio nullum ita iuftum
efle,ut ob fuas iuftitias, quac iunt ut pann.ns m^nftruatat, ^i diuinac bonitati com
parentur , pofsit demereri fauorem diuir.um . Benencium hocDei efi, impe-
traremiracula nemo poteft, Atquia nemo iuftus adDeum comparatus eile
poteft.non eft ideo more quorundam male Euangelij libcrtate abutentium,pe
ne dixi more Epicureorum,uiuendum:ieiunandum eft,6^ oran^f um ftatis die^
bus & horis.Eft aliquid prodire tenus , fi non datur ultra . At quid in genere
de his attinet dicerec^Optimi illorum ntmquam bibunt, nifi fitiant:non edunf,
nififameincitante:non fiiccenfent, nifi infcrasiniuriam: Venereisnonutun
tur,nifi anigant. Nonne eft hoc fecundum Euangehum uiuere < Certe quam^
uisabimpiis haecEuangcIijpraxis non differc, eflTct tamen idtolerabile,nifi
genu in uentrem propenfiisimae lex Chrifti ita lata expofitionibus facfla fuifl!et>
ut inter Euangeliftas illos fit certifsimum,nil efle certi. N 5 eft quidem certe,no
cft Euangehftg uiuendum more Epicureo,quamuis fidem habeat hberrimam»
Sed redeo ad inftitutum. Refellentur, irt fiipra diximus, Indi fatentes 8C agno^
fcentes fummum Deum , quibus dixi , rationibus , Hi quia praefentia dacmo^
num faepifsime fruuntur,erunt admoncndi etiam infoElicitatis, quam ab ea pe^
fte experiuntur.Demum fi fe opponant iilx peftes, figno crucis inuocato Chri
ftojciuscp fandisjcrunt profiigandae . Facilius longe hi tranieunt inueritatis
praefcriptum,quam ludgus aut Muhamedicus.Iam fere tota Hifpania noua ad
tieritatem tranftjt ♦ Innumera em'm multitudo quotidie ad Chriftum acccdunt.
In Narfingac regno non pauci etiam lubcnuisime de Chrifto audiunt . De cac^
tcrisfuperftitionibus nil quicquam dico , quoniam feipfas confodient.Quum
hi homines in ueram cognitionem Dei tranfierint, fiint moderate ritibus one^
«ndi. Suafionibus quidem ad ueritatem cuItuSj&T inftiruta landa (unt inuitan-
di,non cogendi.Siprifcas ceremonias falfi cultusuelintferuare,uanitasilla
cft fenfim explodenda,nifi habeat in fc peccatum. Permittendum, ut cultus ille
quiidolofiebat,fi pofsit finenaturae difpendio ferri , Chrifto adfcribatur^quo
adeo lafle infantiae educati, SC in uera religione confirmati, folidicp cibi capa^
ces,Deum e coelo petant , atque optimis fimiles fiant . Ita paucis diebus adolo
ueritreligio . Contra nefaria eorum facrificia , qui proprios liberos Zemibus,
aut quibufcunque idolislacrificant, eft a naturar dignitate, & fceleris immani.-
tate incipicndiim,fuadendum^ prim6,ne in fuos ifta commitrant.hberos,
parentcs, amicos,domefticos,demum omnes homines efl^e a nefarijs facrificijs
cximcndos» Venjm Hilpamcacnauigationis beneficio fere omnesreceperiinc

GG j Chriftum,

--4 DE ORBIS CONCORDIA

Chriftuni,coeli% &-' tcrrac conditorcm agnofcunt.Mirum eft totam cam natio^
nem cfTe recutitam> quum tamen nulla non fit idolorum &^ lemurum cultui
dedita.Quantum pofsit fatanas,ucl ex hoc uno pofTumus iudicarCjquod in to^
to oibe terrarum fuafcrit homincm pro homine , dC facpius pro libidme &C cpi^
nioncuanifsimafacrificare. NuUaenim gcns totoinorbc terrarumfuitjquin
aliquando hominem idolis macfiaucrit ♦ Omnium conftat hiftoriis . Nos illum
ritum,legc a Claudio Cxfare lata primum in Gallijs cxplofimus . Nephariam
rclioioncm pcrditus ille Hcrcules ad nos,ad Britannos) ad Hifpanos, ad Mau^
ros ex Acgypto attuIcrat.Futurum facile eft,ut etiam exillisregionibus cxplo^
datur. Nulla magna induftria ad nefarium illum cultum eliminandu eft opus.
Itaquc ad res ludaicas me confcro.

IVDAEOS AD lESV CHRISTI COGNI-

tionm cfidm adducendi modut.

TOt prxclara ingcnia , tot uiros docflos , tot omnium art/um dC difciplina^
rum gcnere inftruc^os homines , ceruicofa ifthacc gcns fruftra occupauit,
tam multa in cius perfidiam funt fcripta, ut etiam cgo eloquentia infantifsimus
QC balbutiensjfcientia ignarus , methodo confufus , &f ut uno uerbo abfoluam,
uix ulla re commendabilis,mc operam lufurum putem,qui qua in re fapicntif-
fimi nil profcccrunt,eam me quicquam aflcquuturum (perem. Non puto fane,
nonputounquamfuturum,utullaquamuis ab omniparte abfoluta artepoC'
fintfuaderiludaci, &aducritatem adduci, quoniam a fpiritu fancfio perpro-'
phctas,& a lefu Chrifto homine dCDeo benedicfio prxdidum eft,genus Ifrae-
lis a captiuitatc, in qua nunc eft,non fcnfurum hberatione uniuerfalcm , priuC
quam ad iudicandum toti orbf terribilis ueniat fecundo aduentu Icfus ipfc»
Quamuis autcm prajftanufsimi uiri uix quicquam contra gcruis obdur.itac pcr
uicaciam fcriptis perfccerint , non tamen ideo mihi ab hac prouincia defiftcn--
dum effe iudico. Contigit cnim ftepiisime , ut quat urbs arte 8C induftria ducis
praeftantifsimijlicet facpius impetita, capta tamen non flierit , ca gregarij militis
opcra tandcm deuincatur . Non raro tyro fpecimen de fe pracbuit, quod uctc^
ranus admirari potius quam imitari potuit. Antc Chrifti terribilem aducntum
gens tota non colIigctur.Cacterum quac dc ipfius difperfione dicfia funt,nec uc-
ritatis priuationem inducunt,nec arbitrium falutis tollunt, fcd rerum ftatum 8C
adminiftrationcm adimunt,quod iam amillequadringentisfexagintaannis
experiuntur.Quamuis enim cagens eft ad falutem dC libertate tutandam ani-
matifsima,& cuiuis prophctiac aut ducis Ifraclitici nominc parcdi paratifsima,
tamen a quo egit in crucem Chriftum fuum fcruatorcm, femper mifere in om^
nibus conatibus fuit opprelTa,& quod cft mirabilius, dC fidci lefu Chrifti maior
confirmatio,detcriori ludacus cft conditione inter ethnicos,8(f a noftra rclig/o*
ne omnino alienos,quam ubi agunt Chrifti fecflatorcs . Ncc tamcn ufquam ab
afflic^ionibus,ieiunfis,orationibus,fabbathifmis, dC cactcris ritibus uacant. Vn
depeccatum grauius iplis idololatris commififlc, 8^in Deum totius naturxpa
rentcm incredibiliter dcliquifle, palam fit.IIIi enim certo fciuntfe facra Deo o-
mnipotcnti faccre, eodem^ plane cultu,atque quum pracfcns omnibus uotis il'
lisadfuitDeus, iIIumucnerantur:S^tamcnnonpcrmittit,utillitamgrataolim
facrificia,iciunia tam acccpta,prcces tam gratac, populus tam pius, ulla liberta^
tc & rerum adminifb-atione fe tutetur, quum ipfi impij idololatraccp pace fcfta,

impe

G V U P O S T E L L I L I B» 1111« ^

ifnpciijs amplifsimis&T populi ludaici dominatione fruantur , eum^ grauifti'

Kmis tributis dC diuexationibus corporum torqueant, ut uix de tam infigni dC a
Deo inftituio cultu cogitare ud facerdotibus liccat»

Aggreflioprima.

Non agam uobifcum (cripturis inprincipio ludaci , quoniam earum intcr^

pretatione, a uero quidem dC authorum fenlu aliena , fed tamen ueftrorum ra^

binorum authoritate probata,omnia cluditis > quac in rem ueftram dC ueri con-

hrmationem adducuntur . Ratio dC nobis dC uobis dC cactcris hominibus com-

munisadfercturin medium,utfiquxillifunt confentaneanegare audcbitis,

faltem totius orbis confenfus ueftrx perfidiac fit teftis.Nec enim puto futurum,

utillifubfcribatis,itaperfidia &: peruicacia in uobis demagnitudine certant,

ut ctiam confeflis ueris fi non uerbis, faltem fadis aut infedis refragemini , In^

cipiemusergo primum a principijs &r finibus huius mundi partium,ut Inde

ducfiis demonftrauonibus tandem conficiamus eos lyllogifmos , quiauerita-'

tealieninon fint ♦ Admittitis cum philolbphis Deum uniuerfum hocnaturse

templum caufa hominis, homincm uero caufa Dei, ob ifta beneficia colendi,

honorandij&fupcromnia diligcndi condidifl!e . In Dci cognitione uosnon

hallucinari puto-Nam illud quicquid eft fummumjacternumj infinitum,incom

praehcnfibile^fupra omncmmateriam dC formam, Dcum a uobis , ut a confcn-

fu fapientum omnium uocari arbitror . Omnia igitur Dei caufa facfia efl^ me-

diate conftat , immediate hominis gratia .' Qucmadmodum autem Deus adus

i purus,femper eft attentus circa trcs mundi partes fummam,mcdiam,infi'mam;

tta 2«^ homo cuius caufa funt illac , certum fcopum dcbet habere . Nam homi-

ncm Dei cognitionis , & laudis gratia fac1um,non oportet eflle ociofum . Ho-

mo ergo ad imagincm Dci creatus , id eft rarione qux affinis diuinitati cft poU

lensjliberocp arbitrio prarditus,etiam circa tria femper attentus cfl^e debet.ut ou-

mnia fcilicet quxcunque agit in gloriam Dei, innocentiam fui,&: utilitatem

proximireferat, S<^qusccunc^uultagere,eadiligentifljmcperpendat, utfiquid

pcccct in utrumuis horum trium omnino illud fugiat:fi' uero in quoduis horum

tendere intellexerii , non dubitct tribus cfl!e conducibilc . Prarcipua tamen cu-

raefledebct,ut fratrem alterum homincm iuuando fe probare Deomaxime

fatagat.Nam dC facra & prophana tunc ncgligenda funt,quum de hominis ui-

ta conferuanda agitur . Itaque falfo praetcxitur nomen religionis , quum fratris

inopia, cui potcft fuccurri , negligitur . Hxc ratio iuuandi hominis ab homine

eft longc probatifliima philofophis, quum ueftri 8C pcruicaciar ueftrae caufa Mo

lcs Dei precepto,nonftatim omnes homines,fed amicos uobis in fi-atrum loco

j j habendos fcripferit.Ita uos ceruicofos 8C refradarios nouerat, ut uix femiiufta

' prxcepta uobis darct,quod multis in locis facra? fcripture liquet. Nam ea praece

, pta funt lauus 8C humanius poftea cxplicata,&: frequens peruicacie ueftrg men

j j tio fada cft. Nonne fatis patet ctia ipfo Mofe uiuete iam illa peruicacia uos ufos

[ fuiflle,&: circumcifione abufosrNam Dcuteronomrj xo.ita fcriptu eft:Circucidi

te igitur prxputium cordis ucftri,&: ceruicem ueftra ne indurctis amplius. quia

Deus,&:c. Sedquum ueftrat durac ccruicis fintmulia admodum tefiimonia,

exfacSis fatispatet. QuumMofes uobisuelIcieflreuindex,illum profiigaftis,

P°^"(^^ '"''^^^"^^ inAegypto admare rubrum murmuraftis,maridimnitus

fciflo impotentemuos indeferto alendiDeumiudicaftis. Siuelim omniafa-

GG 4 cra

!!

»y5 DfiORBISCONCORDIA

aa percuiTcre,riil ferc frequcntius , quam ucftrainDeum pcrfidiafcofrcrct»

Quod uero ea praccepta quac uobis Deus prima facie dedit,fint ueftrae infirma-

ti dC nequitix accommodata, &: non abfoluta > his maxime patet , quac de dile-

<flione proximi funt uobis multis in locis tradita . Nam primo in loco ait Mo^

fes , Diliges amicum tuum ficut tcipfum , Ita fe uobis accommodabat Dcus,ut

non maius prxccptum uobis daret , quam quo gcntcs bC legc carentcs uteban^

tur. Nam nuUus eft homo tam impius , quin aliquem amicum habcat, quem a^

met uehcmcnter.lmomulta animantia rauone dcftituta,fcnfum& confor^

tium amicitix habent. quare ergo tam cxilepracccptum datur Cld in caufa eft 6

ludari, quoniam detcrrimi mortalium ( quamuis legis Abrahami ahquam mc^

moriam ccremonias^feruabatis) eratis etiamamicis infenfi . Verbo QC hn^

gua diligebatis,morc aulicotcactcrum amicis ucftram fidem fcqucntibus, impo

fturis &pcrfidia itaabutcbamini,utnullaplane inter uoseiret fides , efTctiscp

(uobisdequiburdamceremonrjs placendo ) longe etiam multis brutis , cactc^

rumomnibus diffimuIatoribusnequiores.Namalioqui finon peccabatur in

eani par tem , non fuiffet uobis ea danda lex , quam in legibus ciuilibus rcpert-

renonhcetucIutifuperfluam.Namncmofpontcnonamatamicum.Contra^

f iam huic legem clicerc indc licct , Nam ut uos animaret Dcus ad ecs popu-

los,ueluti cx profeffo hoftcs,quiin terra fancfta ante uos egcrant, nccandos , QC

neeorumlabesinuosfcrperet(quodpoftea facflumamplecft) omnino extcr

minandosjideo uos in illos odio armare uoluit,tanquam dixifTet: Diligcs ami-

cum tuu, 6c odio habebis inimicum tuum. Nam uos noftis melius, fere omnia

prxcepta induccre contrarium.Eadem ratione fc ucftrac infirmitati codcm uer

(u Mofes uoluit accommodare,quum «'t:Non ulcifccris, ncclumes de ciuibus

tuis uindidam. Nam & in omnibus ethnicorum ciuitatibus cadcm Icx locum

habcbat.Ea lege crant ubiuis legcs uiuac iudiccs ipfi,qui omnium nomine poe^

nas fumebant dc nefari]s hominibus. A contrario fcnfu uosanimatos inho^

ftes uerac refigionis uoluit,non acternis odijs in naturam facuire. Nam in canti«

co fuo,qu5 ueluti cataftrophe legis totius eft,uindidiam dicit Dci cfre,ut aliqua

do funditus uos pcrderet , ob iniquitates fub fanda lcge a uobis admitti folitas»

Voluit crgo uos eatenus uindida uti , quoad rcmpub . inftituiffetis , profliga^

tis indignis habitatoribus , non autem in quoliiis homines practextu rcligionis

in pofterum armari. Vindidta enim propric eft eius, qui grauitatcm delidi no-

uit , & quo animo rcs fiant pcrpenderit:quod priuato homini ,aut afTccflo, aut

ignorantia preflb , contingcrc non poteft.Ideo uera uindicfia Dei folius eft , a^

lioqui ad iudicc remittcda , nc quos homincs ct uicinos infcnfos habemus,cos

ftatim iniuriacpractcxtupcrimamus . Na nififrcnarcrnoftralibidolegibus,nul

lus eft quin in ipfo aflfecfiu uelit uita fratri pro minima iniuria adimcre . Quod

indicspatet, quum ob minimam lacfionem corporis aut famacaut obuanifli-

mam opinionem trucidarihominemuidemus , &imprudentes,autinfidiato^

res dare pocnas . De amicitia ucro fratris,id eft altcrius hominis,quid poft Mo-»

fem fcnfcrint prophetac , quum multis locis patcat,tum uno Micheac loco . cap»

6 . liquido apparet. Quid, ait, dignum offcram DominoC Curuabo gcnu

Dco exceI(bcN6nne offeram eiholocauftomata , & uitulos anniculos C Nun-

quid deledatur dominus multis arietum milibus C aut multis fluminibus o-

leicNone dabo primogcnitum mcumprofcelcremeoCfrucfium ucntrismd

pro peccato animar mcac clndicabo tibi 6 homo , quid fit bonum , dC quid Do^

minus

GVL» POSTELLI LfB» 1111« 5^7.,

ihinus r cqufrat abs te . Vtique facerc iudicium , diligcre mifericordiam, & h u^

militcr cum Deo incedere . Is eft fcopus hominis in homine : iufte cum co uer^

farij quaecunque fcihcet ab co tibi fieri uis , ea iUi f acer e , peccantis mifereri : fa-

jnelicum faturare . Qiiod quamuis non dixerit deomnibus hominibus Mo-

fes, tamen fatis in quo futura ciret legis perfedio oftcndit, quum fcriptum re-

liquit : fi occurreris boui inimici tui,aut afino erranti, reduc ad eum . Si uideris

afinum odientis teiacere fub onerc, nonpertranfibis quin eum ad fubleuan-

dum adiuues . Ifta ofTicia oftendunt edam efte inimicos dihgendos , aut faltem

officio ueluti amicos promerendos . Nec enim poteft fieri , fi locus iit fimulta-

tibus QC odijs foucndis, ut ufquam fit felix refpub , Ne uero tantum offici} ratio

interfuosputareturferuanda,addiditMofes;PeregrinomoIeftusnoneris.No

ftis cnim aduenarum conditionem , quoniam aduenat fuiftis in terra Aegypti»

Nullam uult etiam caufa falfac religionis, iniuriam ulli inferri,aut ullum eo no-

mine ( nifi uim inferat ) pro hofte habcri, unde patetjquamuis fe accommoda.-

werit naturae populi cui pracerat Mofes , tamen nuHum effe inter hoftes habcn-

dum, quum omnes officio promcrendos (enferit , 5«^ cenfucrit . Hxc ideo benc

fuaia dC perfuafa ludxis uelim , quoniam ucrum hominis fcopum euertere fuac

legis praticriptis fatagunt . Eft certe , cft homo alterius hominis caufa natus , dC

crga omnes ( ncceflarijs & uerac perfuafionis hominibus primoin loco pofi-

tis) ex xquo debet effe affedius: ut quemadmodum unum Deum, unam natu-

ram , unam nafcendi uiuendi QC moriendi conditionem communem fortiun-'

turjSt: habent omnes,itamutuisofficiis ucluti fratresfe iuucnt.Eftccrte ho-

motanto perfe{fiior,quantoDeofimilior. AtquiDcus acqueinomnes eftbe-

neficus:quoqj magisbeneticium communicat, eo magis digna Deo facit. Fo.^

uet uero pcrinde hoftes ut amicos , dC non raro clementius , ut beneficijs onu-

ftidatoremagnofcant, aut merito ingraticudine infamcs perpctuis fupplicifs

non agnicorum tantorum bcneficiorum caufa poenas iuant.Si itaque mihi con

ceditis ludaei.efteillum hominem longe prxftantiflimum , qui fitDeo fimili-

mus,qui beneficio in omnes coIlato,fc probare patri Deo fatagat,qui innocen--

tiafumma feipfum fcruet,ut Dei filium,qui in patris Dei ( ueritatis fciIicet)con

tcmplatione,eiusq^ creaturac, propter caufam admirationc fummii bonum po-

nat,iam inter nos conuenit . Si uero id ncgare audetis , ad facrofancfiam maie-

ftatis diuinac rationcm prarfente totius orbis confenfu referam , ut poftquam

c6 impudentiac ueniftis,ut,rationem exuere quamucro fubfcribcre malitis,

ueftram perfidiam,quac nec lege dirigi,ncc ratione fe patitur uinci,meritd

pertinaciae 8(^ damnationis legibus obfiringat , aeterniscp fupplicijs uos uolcn-

tcs uidentescp adiudicet . Scd uos acquiefcerc puto tam claris 8C omnibus no-

tis principijs, Nam fi obfifteretis, hoc uno argumcnto uobis cognito uin-

ceremini.Fateminienim,mundumuifibilem8i:fenfibiIem caufa hominis, id

cGl i(s<T(toy (UH^oHsa-fxov gratia faftum:& ipfummundum paruum & magnum,

uifibilcm & inuifibilem efTe caufa Dei . Si ergo omnia inferiora caufa homi-

nis funt,quum homo fitinmundo inferiori,hominis etiamcaufa efTenccef^

fe cft.Si caufa hominis,igitur fui dC altcrius . ergo qui caufa finali Deigra-

tiafa(fhiserat,eft 8i:fui&: alteriushominis ergo. Vndc patet afllimptum ue^

rum . Non fine caufa infifto, ut huicfentenuae fubfaibatis . Fa cit cnim maxi-

me ad confequentium tradationem.Pergamus. Deus ergo quum ad fe omnia

«dutiin finem (uprcmumreferri uellet,fi<rhominemomnium rerumnomi-

nc

^eQ DEORBISCONCORDIA

ne ill j eam uniucrfi gloriam, quam ob res creatas merctur,reprefentaturum eo
ftituifliet,ne ullam ignorationem in rcbus,quac ad eum fcopum pertinent, pra:^
texerc poflet, ad imaginem dC fimilitudinem furm , id cft rationis du(fiu orna-
tum,uoIuit CTcare , ut quoties fui excmplaris formam in memoriam reuocaret,
jlli fimilimus ( quatenus pcr fragilitatem noftram licet) cffici fatagerct. unde a^
xioma iam ante alTumptum liquet,Efle fcilket co pracftantiorcs homincs , qito
funt Dco fimiliores , Vt autcm uideamus.diligentiusc]^ fpccfiemus , quid fit in
. boniuiri ofTicio pofitum , qualis fit Deus,quomodoar quidagat uidendum;
Qjuia cum ceruicofa gentc milii rcs eft , uolo ea quac in primo libro, Deum cfle
tiinum &unumdemonftrarunt) compendioquodamtiucreferre. DcumeiTc
fimphciflimii, infinitum, iuftifIimum)potentiffimum, fapicntifiimumjbencuo
fentiffimum , SC cactcris omnibus tituhs bomtatis & uirtutis multo ornatiffimii»
aut ( fi poffim ahquid de illo digne exprimere ) pratditiflimum abfolutiffimum
ue, fatentur nobifcum ludaci.Quum autem ab ctfcdibus cas illi qualitatcs (qua
rum tamcn ut qualitatum cft cxpers ) adfcribamus , quas ueluti crcator habcat
proprietates,fincquibusintelIigi crcatorncquit, cftdiiigentiflime attcnden^
dum. Quamuisfitpotentifljmus,nifiinfc rcrumomnium crcandarum&Tfa^
pientiam 8C abfolutam etiam particularium partium cognitioncm habuifl"et,
atquebeneuolentia ^amoremotus fuifllet:ut qua: potcrat& fciebat crearet,
nunquamquicquam crearepotuifljet. Nam potcntia quacuis nififciatquid fit
fadura,nil agit:fl^ fi fciat,6«: noht,itidcm:ergo Dcus cft trinus dC unus . Nam ut
potens patcr dC author eft, a qua potentia gcneratur in aetcrnum fapientia quac
iilius cii,dCab utroquc procedit agcndi amor , id eft fpiritus fancfius: omnipo^
tens eftpotentia, omnipotcns fapientia , omnipotcns amor . nec tamcn trcs o^
mnipotentcS)fed unus cftomnipotens:nectamefpiritus fand^us eftpatcr autfi'
lius,ncc filius patcr aut fpiritus fan<f}us:fed pcrfonxfunt fibi coaequalcs , diftia-
€ix proprietatibus , quum fint una tantum diuinitas.Excmplo familiari &C no^
bis quotidiano eft, iftud quatenus licet cocipiendum. Quum cogito quicquara
agendum , ucrbi gratia caftrum aedificandum , in mente &C cognitionc omni-»
no habeam oportct,antcquam ulla de eo firma notio conftet;nil tamcn ago ni^
fi uocc,autpi<fturaquam animoconccpi.formam aperiam:nccetiam quic^
quam proficio.nifi dC conccptio 8C diagramma,"exphcatio, uel dcfcriptio ad o^
pus ucniat.Itaquc totum caftrum fuit inmcntc,totumin diagrammate, to-
tum inopcrc. Nec tamcnfunt tria caftra,fed unum caftrum eft.Ita nec ca*
ftrum in operc , cft caftrum in diagrammate , uoce ucl fcripto : fic nec caftrum
in uocc,eftcaftrumin mcnte autin opcrc : fcd ccrtis proprictatibus differunt
adinuiccm , quum tamcn rcs una fit , eacp ut in fuo gencrc fimpliciflima . Non
poflet ficri ut in rebus in natura cxiftcntibus eflirtaliquid inquo omncscon^
uenircnt , nifi a communi principio in quo cfllet illud pcrfcdiflimum , profici-
fccretur . Nulla rcs cft quin ad fuac efl^ntiac complementum , quamuis fit fim^
pIicifl[ima,cgeattcrnarionumero. Verbigratia,quoduisgranumfeminis,nifi
a quo tcmporc accepit complcmentum ( quoad dcfinat efTe ) habcat foecundi^
tatem,feu agcndi potcntiam,progreflRim dC agendi amore fcu uoluntate,cx eo
nil produci potcft. Capiamus glandem,quum in tcrram dcfofl^a fucrit , nifi foe^
cunditate dC potcntia produccndi ex fe arborem fit,non producet.fi dcfit illi ab
ea potentia progrcflTus, nil agcttfi non alere fuam arborcm,& in tali folo dC for>
ma amaucrit , arbor nunquam producetur,fubfiftctur ♦ tota tamen arbos,6Cfc'

men

G V u p o s T E L L r L r B» I r r I» 95^

tnen cft potentia,& itcm procefllus , 8C amor aut naturalis delc<5lati<S : 5C tameit

jion funt tres arbores, fed una arbos.ita in tota natura eft ♦ ergo Deus qui caufa

omnium eft, eft maxime trinus dC unus.Quu Deus fit maxime unus,eft tamen

in tota natura ante numerum unitas,ante differentiam etinequalitatemrerum

«ternaacqualitas,antefeparationemnexus.unitaspatercft,acqualitasfilius,nea»

xus ^iritus fandus: dC tamen non tres di], fed unus eft Deus ♦ In animo qui u>

nus SC Dci imago eft,ratiocinatio potcns apprehcndendo,omnia coprehenfio

m feu perfcdae cognitioni 8C difcretioni tradens.mcmorix ita mandatjUt rcmi

nifccntia rcpeti poftit, totus intellciflus comprehendit, totus cognofcit, totus

reminilciturmec tamen funt tres intelledus, fed unus , Brutor um animx fanta

fiam,cogitationem,memoriam habcnt, Scnfus in cflentia uita &: fenfti cort-

ftat. omniamateria,forma,compofitoab utroqucprocedcnte furgunt. Artifi^

ciola cogitatione,explicatione,arte:ars artifice , inftrumento , matcria , &c . ut

ftint primo libro tradita. Ncc tantum Deus fimplcx trinus et unus eft, fcd etiam

eius a(fiio femper triplicem munduni rcfpicit, fummum mcdium infimum»

Quidquid autem agit,ufus ct finis gratia agit:unde author boni ex acquo omni

bus efl^uult,mali nemini. Nam authorcm mali credere ncfarium cft.Si omni^

bus proponit fiia in medium, uult etiam fumma iuftitia diftribui . Quaf cunque

ita* polTunt ad tutandam hanc tenuem mortalitatcm excogitari^St: longe plu^

ra,quam quiuis ulquam animo comprchenderepo(fit,facere ingratiam homi^

nis uoluit , ut qui omnium patcr dC author habctur , ctiam dignilfima tanto pa^

trcin medium proponerct.unde piiijofophi prodijt fentcntia :Bonum quo co--

munius, eo diuinius.quod ipfum non tantii uoluit Dcus gentem Iwdaicam aua-

ritix addi(ftillimam ex naturali rcrum ufa diTcere,fed quadraginta annis in de-

ferto iu confirmauit,ui: nil magis perfuafum ea gens deberet habere. Quum c-»

nim man illis plucret longemaiori copia,quampro tanto cxcrcitu alcndoia-

tis eflet,tamcn qui inobediens diuinis prseceptis Jij^amH» aut amplius unius per

fonae gratia collegiflet,nifi pridiefabbathi, prxterquam quod nil amplius ca-te--

rishabebat,etiam quod in tcrrx fupcrficieincorruptum durabat, domi uermcs

ct putrcdine generabat . qua in re irritos mortaliu in opibus fupra neceflkiriil u.-

fum cumuladis conatus arguerc uoluit Dcus. Nec cnim uidcre licct, quid aliud

quampvoprias xriinas in cogcrcndis undicpliberoro ncccflarioru propinquo-

ruueautetialuxusgratiafentiatautacquirat, quitotushabcdi ardetdefiderio»

Socordiamcerte,ignauia,fuperbiam, luxii, uoluptatucpomniuminftrumenta

nonpauciillisquos{uisopibusau(^oscupiunt,folcntrclinquerc:uirtutcncmo

parauit opibus. Qiiae uirtutispars diuitiarum adminiculis folet cxcrccri, ncmo

in uitio cft quiillis deftitutus,eam non excrccat : qui uero adminicula opum ha

bct,poteft cfl^ in grauiflflma culpa, cacp duplici . Nam fi no det quantum dcbet»

cft iam rcddendae rationi obnoxius , fi gloriam carum rerum quas largitur,fibi

quarrit bC adfcribit,nil dediflle prgftiterit.Crcator itacp quum omnia in mcdium

pofuit,ita demum ab his quiplura funt confcquuti,uoluit diftribui,iK praetcr nc

ceflaria nil fibi feruarcnt. eft enim diuitibus crcdita difpenfatio . A d hominem

noftrum nijc cft ueniendum.EftDeo fimilimus,qui fempcr tripartito fcopo eft

attcntiflimus,qui ad honorem Dei, innocentiam bC cultum fui,id eft animi, ad

proximi charitatem dC ufum omnia refert, qui nemini unquam iniuriam face-

rct,quimorimallet quam contra rc(flum animi iudicium agcrc : qui qucccuncp

in eo funtpofita,illa omniafratrib«s,id eft cgtcris hominibus parata cupitSc: liat

bet

^^0 DE ORBIS CONCORDIA

bet,qui nullam gloria a fuis facinoribus quxrit ♦ Nam gloria &C honor Dei funt,
pecularia munera.efl ergo eo quis melior & naturac utilior,quo magis ad hanc
accedit conditionem.Sunt 2«: pracfcripta eo fancfiiora, quo magis ifta iubet, fua
dcnt dC docet.ergo Mofe Chnftus mehor,iuftior,fan<fiiorjnaturac utiHor, Deo
in carnc fimihor . Euangchum prxftanuus lege ueteri , Chriftiani ludxis funt
longepracftantiores, Vnde falutem&T falutisucram uiamin noftra religionc
efte certum eft. Aut prima funt uobis neganda,aut ultima cocedenda: nam nul
lus in hoc argumento cft fubrerfugiendi locus.Euangelica preceptum eft, Deo
8C naturx omnino confentaneum.Quatcuncp uolueritis ut faciant uobis homi
nes, eadem &C uos illis faciatis. Longe ifta latius patet quam quum ita fcribitur,
Non facias alijs quac tibi fieri non uis. Nam hocpoftremum eft atqj fi dicas. defi
ne a malo : primum cft ut fi addas etia , & fac bonum. ut enim nemo fibi infer ri
iniuriam uult,ita nemini debet inferre.at ut fis Deo fimilimus,quaccucp tibi fie-
ti ab alijs uelles,eadem illis facerc debcs. Veru obijciet mihi quidam Rabi,Chri
ftilegemnonuidcri bonam,quoniamfuftuleritceremoniarum ueteris Tefta^
menti maximam partem, quum de Icgc unus apex obmitti non debeat. Satisfa
cio.Probantludaciprophetas &:hagiographa:quamuis quod in Dauide 6C Da
niele funt grauiora dC urgentiora teftimonia,ided neoterici Thalmudiftac inter
hagiographa,ut minori authoritate uiderentur,rciecerunt. Auditc lefaiac fcn^
tentia,quid de externo cultu fexcentis ante annis fcripierit :nec accufetis Chri-
ftumuioIaticuItus.Audite,inquit,uerbumDominiprincipesSodomoru,per.^
cipitc auribus legem Dei noftri populus Gomorrac . Quo milii multitudincm
uicf^imarum ueftrara, dicit DominusCSatiatus fum,hoIocaufta arictum,&r adi-.
pem pinguium, 6C fanguinem uitulorum, agnorum SC hircorum noIo.Quu ue
nitis ante me facrificaturi in atrijs meis , quis petit ifta de manibus ueftris C Ne
offeratis ultra facrificiumfruftra,thuseft mihiabhominatio, Neomeniam dC
fabbadium dC feftiuitates alias non feram,iniqua: funt fynagogac ueftrac . Calea
das ueftras dC folennitates ueftras odit anima mea.argre ifta fero , Quum exten
deritis manus ueftras, auertam oculos meos a uobis: dC quum orationem multi
phcaueritis,non exaudiam.manus enim ueftrac plenx funt fanguine.Lauami-
ni, mundi eftote,auferte malum cogitationum ueftrarum ab oculis meis.Defi^
nite pcruerfe agerc, diicite benefacere. Quacrite iudicium, fubuenite oppreflb,
iudicate pupillo,defendite uiduam,& uenite dC difccptemus,&c . Si fandos fe.-
ciffet cultus lcgis,&iIlefaaificiorum et ceremoniarum numerus,fuiflentcp fcm
per illa duratura,qui fit ut fandiftimus propheta, illis rcprobatis omnino ad pic
tatem cordis , dC intcriorcm bonitatem religionem totam referat c" Nonnc (atis
habuiflet, autuitiaillaredarguifte, quacpractcxtufacrorum comittebanturjaut
uirtutem comendafte,non fuggillatis facris: qux quum a Mofe cflcnt inftituta,
efl!c uitrj caufa non poterant c' certe omnino fcicbant prophetx futurum ut abo
Ierentur,qu6d non tantum Iefaias,fed leremias ctiam cft eas elcuare aufus.Ca-
pitc fexto ita ait: Nolite confidere in uerbis Dcmini, dicentcs Tcmplu domini
templum domini eft . quoniam fi benc dircxeritis uias ueftras, & ftudia ueftra,
fifeccritisiudiciumi &:c.NonetempIum fandilsimum Solomoniseratincau
fa comiflbrumCminime. SC tamcn improbatur, eo quod efl^t fpclunca latronuf.
Et ideo uctat prophcta orarepro populo,quonia no exaudiet Dominus, quod
fane de captiuitatc Babylonica intclligi nequit,quonia cx ea reduccs,&f exaudi
ti fuiftis, Sed adhuc funt addeda teftimonia in candem rem , Amos quinto: Vac

defide-

G VU P O S T E L L I L r B* ttlU %$%

defidcrantibus dfem Domini, ad quid eam uobisj^Dies dominiifh tcncbrg>6^

no lux»Quomodo fi fugiat aliquis a facie leonis occurrat ei urfus,et ingrediatur

domu,8^innitaturmanufuafuperparietem,5i^mordeateumferpes.Nunquid

.110 tenebraj dies domini S^ non lux,caligo 6c no iplendor in caC Odi dC proiecj

fefliuitates ueftras , di no capiam odorem coetuum ueftroru» quod fi obtuleritis

tnihi holocauftomata dC muncra ueftra,non fu(cipiam,uota pacificorg non re^

cipiam,aufer a me multitudinem cantilenarii,&c»Hacc noncantum abrogatio-

nem lacrora cultuum in aduentu Chrifti prxdicunt, fed eum aduentu diei Do-i

jnini uobis ia ruinam tenebras et caliginem futurum aflerunt.Erant omnia tol

lenda ueniente luce euangelij » Sed audire etiam lubetDauidis dc hac abroga^

tionefententiam.Cantico5o,ita(cribit:Audipopulusmeus&:loquar,Ifi-ael,et

Confirmabo tibi quod Deus tuus ego fim. Non de faaificijs tuis arguam te,nec

ds holocauftis tuis , quxiunt in confpedlu meo (emper , Non accipiam de do^

motuauftulos, &degregibustuishircos, &c,immoIaDeolaudem. Nonne

•fta euertunt facrificia^&T conuertunt in pium cultum C Nifi fuiffent aliquando

cefllaturajquare prophetx uiri fancfii agitauiflentc' Cefl[are debebant externa o^

mnia, ctiaipfa circumcifio , aduetu lefij Chrifti. Mofes ipfe Deuterono.jo.ait:

Si ad cardines cocli fueris difllpatus Ifrael,inde te trahct dominus Deus tuus,8C

aflumet atq; reducetin terrS) quam poflederunt patres tui, 8>C obtinebis eam,&!

benedfcens tibi maioris numeri efl^e te faciet,quam fuerint patrcs tui . Circuncl

dec dominus Deus tuus cor tuu > ut diligas dominu Dcum tuum ex toto corde

tuo,8^ ex tota anima tua^ut poflis uiuere^&c.Itidem anteio . cap . adduximus»

leremias idcm habct cap.4.Circumcidimini Domino , dC auferte pracputia cor

dium ueftrorum mri Iuda>& lerufalem. His patet,no tantum ceremonias fuiC-

fe ueniente Chrifto auferendas,(ed dC circumcifio praeputtj in cordis circum ci-*

fionem mutari debebat.Verum interim ficco pede (quod aiunt) non cft Mofis

fententiaprsetermittendatexcutienda diligenter eft, quoniam ludaei fibiex ea

patrocinatur,futuru putantes ut Deus duce Meflia illos reduces faciat,6<: in tera

»am fancfiam iterum collocet. Quod non intelligatur ea redudio de Babylone,

fetispatet: quoniam circumcifio poftea adhucferme quingentis annis durauit»

oportet ergo intelligi de redu(fiione temporis Mefliac , a quo erat circiicifio tol.»

lenda.Quum dc terraloquitin-in qua reduces erunt,non poteft intelligi de Palc

ftina,Iudajaue.Nam maiores opes aut populum illic efCe pofl!e > quam florenti-»

bus fub Solomone rebus, eft omnino impoflibile . Nec enim poterat ferre eam

inultitudinem hominu ea regio.Dicit terra patru, more Dauidis, qui quu efl^t

ditiflimus dC focliciflimus,& ab omni parte beatus princeps , tame bona Domi

ni fe uifuru in terra uiuentium dixit, N am in hac uita fumus omnino, quamuis

foelicifllmi, in terra morientiu. Ita dum uobis poUiceri uidetur unu, intelhgit al

terS.quemadmodu quumuobis polliceretur Palacftinam ( preter paucas ualles

fertiles) omnfno fterilem regfonem,ut uos in fpem dC reru coeleftium argumen

tumtraheret^dicebatterramlade&mellemanantemfeuobisdaturu.Nunqua

cHimfontesmelIisautladisilIicuififunt.AtfiChriftusuenit,dicut,quomodo

non fuit rex Ifrael C quomodo non reduxit ludacos , ex toto orbe colledos in a'

liquam r^gionem,quam colerent longe quam ante foeliciores C qui fieri potuit,

utnullos fatellites,nullam potentiam,fummam inopiam contcmptumcp habue

rit,quem dicftfs ChrfftumcMuItafunthicpropofita, omnibus fingillatfm eft fa

tisfaciendum.Ccrte circa tempora aduentus Chrifti , ludaei ex toto orbe terra^

HH rum

j^2 . D E O R B I S C O N C O R D T A

rum fcrme in ludacarn confluxcre.crat cnim a prophctis pracdicflu tcmpus prar-'
cifum , quo cflct uenturus Mcflias . At quia non crat tyrannus Chriftus , quia
erat(ut dixi,&:cx uita ciuspatct)Deo etiam fecundum carncm fimilimus,quia
nulIamribiarrogauitpotcntiam,omniain afflicf^orum &miferorum folatium
impcndit>honorcs mundi calcauit, uitia ncfariorum magiftratuum dC facrificu
palam arguit,non tantum eum duccm nonfuntfequuti, fed StTmortc multarnt
principes.Quod ucro cx toto orbc confluxifl!ent ludari in Syriam , in fpcm fan
guinarf) cuiufdam Mcflliat , qui cx tcros homincs orbcm cucrtendo conficerct,
dominiumcp rcrum amplum illis copararet, arguit eamultitudo hominum in-
crcdibiIis,quacfubTito& Hadriano pertjt. Nampauloante fubMachabeis
qui proxime antccefl^ere Herodem alienigcna,fub quo Chriftus uenit)Uix ma-
ximailudaicg uires ad lo.hominumiliapotcrantperucnire, attritis frcquentcr
rcbuSjUt quotidie erant in motu. intra 60 , annum ad tant am multitudinem eo
conuenerant, ut lerofolymis undccics ccntcna mflia conduderentur Tito ob^-
fidente.Carterum refcrente Egefippo ludaici gcrtcris homine,in eo bello in ii^
niucrflim defiderata funt,uiccfies centena hominum milia.quinquagcfimo
autcm poftca anno fub fccundo Barchoziba^funtjrefcrcntibus ueftris authon--
bus,quadragefies centcna hominum milia,Betora eucrfaoccifa.Addunt,infi-
nibus Alcxandriae^o.myriadas abeodem occifas.quidam dicunt quatcr mil-
lc myriadcs in Bittera,aut circa fuifl^ confccflas.unde tantus impctus fanguinis
a ftragc illa defluentis fuit , ut faxa immania a fanguineis torrcntibus raptaren-
tur hincucrfus marc,indcuerfusftagnumGenefareticum . Fitprimi Barcho-
zibac mentio a Rabi Mofe AegyptJ0,qucm Bcn mannon uocant,in fcntentij»
regum , ubi de rabi Aliriba Barcozibarum fautore dC Thalmudico authore di-
cit.Ampliusinlibro «^/««/'fwt/jquemSanedemdicuntjincap.HcIcCj&inEcha
rabati , id eft commcntarijs lamentationum leremiac , ubi dicitur,Fa<Ri funt ho
ftes cius in capite,&fc. Verum in libro Megila copiofe de his . De fcciido autem
Barcorba multis in locis , fed potiflimum in Bereflit Raba . Lcgatur ibi Rabi
lohanes fupcr uerfum illum : Vox quidcm uox lacobi cft,manus autcm E/au,
6ifc,ItcminIibroEcharabati,&inMafchethaghittim,cap.hammazichin.Sed
tnterim non cft illud obmittcndum , quod ipfi de fiio Barchozba fecundo tra>
dunt. Nam maxime confirmat ca quac ante attuli . tantam tradunt undicp con-
fluxifle ad fpem futuri Mefllat multitudinem in ludajam , ut quater ccntcna ho
minum dcuotorum milia abfcifb uno digitorum,& auulfa ccdro pro tyrocinio,
fc illi funxerint.qua multitudine fretus in hacc uerba prorupit : Dominemundi
nefulcias , aut iuues nos,neque facias nobis animos . Ncnne tu cs,quirepulifti
nosc^Non egrcdiaris in exercitibus noftris.Quum autem, poftquam trcs mcn-
fes obfcdiffet ciuitatcm Hadrianus,illamcp cCEpiflet , miles uero quidam abfcu
fum caput Barcozb^e attuliflTet imperatori , illimandat uttruncum corpus adfe
adferri curct . Rcdit eucftigio miles,inucnitcp trunco fcrpcntem inufitata ma*
gnitudine obuolutum.quod quum audiuifltt Hadrianus , ait, Rcuera nifi hiic
Deus eius occidifl^rt.ncmo mortalium illum fupcrare poterat. Hacc in Echa ra-
bati,8(: Bercflit raba. Coa(f}i ccrtc fucrant ex toto orbe ludxi , non ut rcgnaret,
autfanguinariisMcfnjsparcrent, fcdutucrc totagcnsadmilTi inlcfumChri-
ftum fceleris daret pocnaS)8^rcliquiac cum dira cius cacdis memoria pcrpeniam
apudomncs gentes duramcpfcruitutemferuitct.Oportebatmuobis, oludaci,
prophetias impleri»

De

1u

G V t» P O S T E L L I L I B» 1 1 I U Je»J

DE REPROBATIONE IVDAEORVM»

PRimo m loco ponatn ca loca quibus Ifraeliticac gentis reprobatio patct ,(e
cundo foluam eorum obiediones , demii qualem Mefliam dC qualem fub
co rerum conditionem erSthabituri, poftremo exprophetis coUigam euange-
licam prophetiam:ut pateat an talis fit nofter Chriftus , qualem dixere prophe^
tx^ N on congreganda totam gentem,fed tantum reliquias> his locis patet, le^
faias lo.poftquam de Affur dixit, etiam de poena fecunda iubfcribit . Et erit lu-
men Ifracl in ignem, 5C fancflus dus in flammam , dC fuccendetur dC deuorabi^
tur fpina eius , dC uepres in die una. Paulo poft: Et reliquig ligni faltus eius prac
paucicate numerabuntur,ut puer fcriberct easjfta de falfo quodam principe dC
deinternecione di(fiaefl"e oportet-Namacaptiuitate Babylonica multami-
iia captiuorum fuperfuerunt.Dida itaquc funt non de captiuitate,fed de inter-
necione perditorum hominum fub perditoprincipe, quemlucem putabant,
ut fuit uterque Bachoziba ♦ Nam qui (uperfuere a clade lerofolymitana dC Be^
therenfi, potuiflent a puero fcribi. Sequitur , 8C erit in die illa , non adijciet refi-
duum I&ael, dC hi qui fugerint de domo lacob inniti fuper eo , qui percutit eos,
fedniteturfuperDominumfandlum Ifraelinueritate» Hacc omnia confcnta-
neafunt.Nam ante fadiones (ubTito 8C Hadriano obortas, innitebantur fu^
per Romanos,qui percuflTerunt eos , quoufque poft occifionem fadiam in Be^
tora multi funt ad fidem Chrifti conuerfi, Rehquix, inquit , propheta conuer-
tentur,reliquiaeinquamIacob adDeum fortem . Si enim fuerit populustuus
Ifi-ael,quafi harena maris,reliquie couertentur ex eo,&c.Non dicit totam mul
tifudinem , fed eius reliquias faluandas , faluandi enim pauci, Apoftoh dC di^
fcipuh Chrifti dC magnus numerus , in primiuua noftra ecclefia. Longe itaque
maior pars erat cxdc peritura,minor (aluanda,cactera in obftinationc ad perpe
tuumludibrium omnium gentium feruanda . Verum tamparuas futuras reli-
quias refpedlu totius, dixit fpiritus per Ieremiam:ut nil fuperfit. Ait,cap.it.Pro
ptereahxc dixitdominusDeus cxercituum, (quodfcificetChriftumrepule^
rant , dC occiderant) Ecce ego uifitabo fuper eos,iuuenes morientur in gladio,
filij eorum dC filias eorum morientur in fame,8^ reliquiac non erunt ex eis.qua^
uis enim leremiasloquitur dc Anathoth , tamen (iib eius nomine , de toto ge--
nere Ifrael dicit . Nulla uero fuit diuturna obfidio ab Aflyrrjs , unde fame tunc
in Hierufalemnon eftlaboratumjquare ad euerfiones fecundaseft referen^
dum.Ezechielis nono, nunquid clare liquet eos qui non erant fignati figno T»
jd eft fanc^g crucis,efle tollendos omnino dC exterminandosc^Nonne quum ue
niretTitus in lerufalem ad obfidionem) uox eft audita in coelo , fepius hoc re^ ■
f5etens, Migr emus hinc , migremus hinc c" dC ita fuere obcaccati ludaci, ut nullus
exirepotueritiChriftianiueroomnes exierunt, quifignoTauerantnotati. ita
ait propheta:Et clamauit in auribus meis,uoce magna dicens. Accefl^runt prae
fedti uifitationi urbis, 81: unufquilcp praeditus erat inftrumento in manu fua , dC
ccce fex uiri ueniebai de uiaportat fuperioris,qu» refpicit ad aquilonem, quif-
que inftrumenta perditionis in manu habens.&: paulo poft :Et dixit Dominus
ad uirum indutum ueftibus albis ( nam Chriftus inftrumento Romanoru poe-
nas de uobis fumpfit ) quicp inmedio aliorum erat:Tranfi, 8C figna thau fuper
frontes uirorum,quibus abhominationes difplicent. Et dixit illis : Tranfite pcr
ciuitas€m,fequentes eumjS: percutite» N on parcat oculus uefter^ncc^ miferea^
-j HH z mini^

3^4 DEORBIS CONCORDIA

fnini.Scncm , adolefcentulum , SC uirginem,paruulum , SC mulicrcs interficitc
adintcrnecionem. Omnem autem fuper qucm uidcritisThaUjne occidaus,&
a fancfhiario mco inCipite.Coeperunt ergo a uiris fenioribus, dCc.dC paulo poft:
Iniquitas domus Ifrael magna eft,ut maior no polTit efle, 8C replcta eft terra fan
guinibusj& ciuitas rcpleta eft auerfione.dixerunt enim, Dereliquit Dominus
tcrram,ct Dominus no uidct,igitur 8C meus no parcet oculus^nec^ miierebor,
uiam corum fupcr caput eorum reddam. 8if ecce uir qui erat indutus lineis, qul
habebat atramentarium in lumbis fuis, rcipondit ucrbum diccs : Feci ficut prac
cepifti mihi , Ifta omnia uobis oftendam ad literam plane quadrare excidioni
Titinac.Pr^fcdus uifitationi urbis fuit Vefpafianus.Quincp uiri cum co,qui k
xtus cft;funt, Titus filius eius, 8C cii eo quatuor duces, dux Arabi2c,dux Phoe-
nicisjdux Alexandriac, dux Palgftinx (traditur in Echa rabeti.) Veniunt a uia
aquilonari.nam tcrrcftri itinere per Afiam minorcm , 8C Seleuciam quae eft ad
feptcntrioncs ,fccit uiam,duxit^ excrcitu Vc(pafianus,Tito cogentc in Aegy
pto copias.qui inmedio eorum erat,crat Chriftus: ad quem uindicadum, dum
impcrij res uidcnturprocurarc (ficuolentcprouidentia) ucnerant . Nam qul
caufa eft cuiufdam coepti , quoad fiat in medio eorum qui exequuntur,effc in-
tclligiturjdum rcs cius iit nominc.Suos fignauit figno Thau , id cft fancf^ac ciii^
cis, quos a icclcratoru turba cxcmit. A fanduario incceptum eft,quoniam prin
cipes faccrdotum & faccrdotes, focr ant potiflimum caufa mortis lefu Chriftt, '
ahoqui non crant cxteris nocentiores ♦ Caufa fuit non idololatria, fcd intcrfo
Aoiuftorum. aitenimdefcnioribuspropheta,Contaminatcdomum,imple^ , ,
tc atria interfe(fiis,egredimini:quod dicitur de morte Icfu Chrifti,& lacobi iu^ | %
fti. Nam in templo grauifllme uulnerarunt lacobum, ac demum Ananus pon^
tifex repugnateiynagoga lapidandum in atrio populo tradidit, cum alijs Chri^
fiifeciiatonbus.quamobrcmputat Iofephus,cladem Icrofblymitanam conti^
gifl!e. Nam erat fancfliflfimus lacobus, 8C eius lancfiitas flicrat pcripccflior, quocl
a Chrifto primum moderadam Icroiblymis ecclefiam fuicepifl^ . Caeterum ne
rehqurjs quidem pcpercit Vc^afianus in Icrufalem , effuditfurorem fuper uos
tunc tcmporis Dcus.Dixerant ludji^non uidct Deus,quum innocentiflimum
fratrem Chriftum ucndidcrant : quamobrcm 8C cos qui erant in Bittcr,& de^
cem uiros primarios fynagogac occidit Hadrianus, ut uos ieiunio annuo tefta'
mini . Ideo non miferebitur ueftri , id eft uniuerfx gcntis Dcus. Pcracfia cacdc
Hicrofolymitana dixit Chriftus patri ,Feci ficut praccepifti mihi . Non funt ifta
dctorta,noncfthic Gabriel& uanaChimahi interpretatio, de Babylonijsfld
Aflyrijs. Nil illius commcntiplane conuenit. Namproptcr idololatriam ilfa
contigit : at ifta propter cffufum fanguinem . Itaquc ucrbum de uerbo quadrat
hiftoriac prophetia , quac ne una quidcm , uel minima coniccflura cum captiui-
tate Babylonica conucnit.Ex hoc uno loco a ucftris Rabinis dctorto patere lip
pis 8C tonforibus poteft, illos abijfle 8C uos traxifl^c in rcprobum fcnfum , quod
etiam futurum pr^dixerantprophctar»Atuidendum primo eft, qualesreliquiac
conferuandat cx Ifrael futurac erant. Aif> Tzcphanias cap. 5. poftquam dixit de
ultimo aduentu:In illa dic, poft aduentum Chrifti fciiicct, non confunderis fu-
per cuncftis adinucntionibus tuis , quibus pracuaricata es in me , quia tunc au-
fcram de mcdio tui exultantem fuperbiam ,8Cnon adifcies exaltari amplius in
montefancflomco.&dcrclinquam in mcdiotuipopulum pauperem 8Cege^
num , 8C fpcrabunt in nomine Domini . Rehquiae Ifrael non facient iniquita-

tcm,

H

G 7 L, P O S T E L L 1 t I B* Ilin ^tf^

ffem,n'ccIoquentur mendacium,&non inueniemrinoreeonim linguadO'

lofa,quoniam ipfi pafcentur dC accubabunt,& non erit qui exterreat.Lauda E-

lia Zion,iubilaIfra(a[,laEtare&: exultain omnicordefilia Icrufalcm . Abftu-

h't Domfnus iudicium tuum,auertitinimicos tuos ,rex Ifrael Dominus inme^

dio tutjSi^ non timebis malum ultra, Ver« reliquiac Ilrael funt, futuricp funtpaii

peres,humiles,ueritaas amatores , ofores mendacij , qui, quod cor nulli rei hu^

nianae habeant addi(flum,nil plane timent , quoniam in medio iUorum paupe--

rum habitatrex eorum Chriftus Deus, cum fuis agens xrfcp ad confummatio^

nem laeculi.Eft uerum regnum, 8C uera requies, ubi nulia regnat cupiditas,nul

!um uiuum dominatur , adimit omnem praedonibus dC tyrannis iniuriaj occa'

fionem,quum nil poflidet quod ponat inuitus.Ille (emper fecurus, omnia in a^

liorum utilitatem non fecus atque in fuam facit.nil cumulatjfemper pauper eft,

dC femper abundans : ea eft rer um praeftantiflimarum conditio,© ludaei ♦ N am

tuftitix &rfo2licitatis humanae cataftrophe in hoc confiftit, ut fit aliquis Deo fi-

milimusjid eft omniainhominum gratiam faciat ♦ Si mihi obijciatur uita nefa^

ria dC ambitiofiflima, auariflima^ , dC ab omni parte pene deplorata, qua mul-

ti Cuh Chrifti lege uiuunt:uitia ifta funt hominii dC temporis,non ordinis. N am

quodante Chriftum plufquam o<!^ingentis annis , erat tanta auaritia infacer*

dotibus dC principibus ueftris , ut nulla poflTet efl!e maior , non tamen ideo ma>

ialex Mofis erat» Nam prohibendi femper oflficio fiingebatur , ne talia fierentt

«n uf tio erant homines, qui non audirent.ita &C nos iumus, quoad Deus nos ui>

fitetiUtiampridem & faepius in ecclefijs orientis fedt . Diuturnitate dCzbuCu

aurum quoduis uertitur in fcoriam. pauci boni liint » Poflluntmultac praecIariC

Gmx dcmonftrationes cx hoc loco prophctac uobis depromi, 6 filij Iftael « Pri^

mo,quodIehouah habitabitinmediotimentium fe&uerarum reliquiarum

IfraeljCritc^ prorcgeperpetuo intcrbonos. Cacterum qui rcucra illampau^

pertatem dC uitx regulam profi'tebuntur,iUis Deus fuftulf t iudicium , quoniam

«ta ab eo feruantur ut peccare ad niortem non poflint . Quandiu enim aliquis

cft tammagno animo,utiftainferioraproptcrDeum omnia delpiciatjprocul^

dobio raro eucniet ut ex animo unquam peccare uclit . Meum ( inquit ille ) fi^

tuum,feminarium iniquitatis inter mortales attulere.Corporis dC uoluptatis cu

rahomincm fuijpfius mancipiumfecerunt.Itaque qui nil corruptibilc curat,

non timebit malum ultra.Nam qui fiimmum principem familiarem habet ,nul

lum inferiorum timerc debct.Sed quum diuina prouidentia, cui prarfcnua pe^

rinde atquefutura cognitafunt, paucos admodum cx uobis amplexuros hanc

tenuitatem nouiflet , ideo inlpirauit prophctas , ut qua conditione maior gen^

tis Ixidaicae pars efl^ct futura , aperirent . lefaias 6 « aitiEt audiui uocem Domi^

ni dicentis,qucmmittam, 8C quisibit nobisC8<:dixi,Ecceego,mittemcDo^

minc . dC dixit , Vadc , dC diccs populo huic , Audite audientcs dC nolite intel-

!igere,&: uidetc uifioncm 8C nolite cognofcere.Impigua cor populi huius,

& aureseius aggraua , 8(:ocuIos cius claude > ne forte uideat oculis fuis , dC au^

ribus fuis audiat, & corde fuo intelligat,&: conuertatur dC fancm eum.&: dixi,

ulque quoDomineCSi: dixit,Donec defolentur ciuitates abfquehabitatore,

&domusfinehomine,&:terrarelinqueturdeferta.&:longefacietDeushomi

ncs,&:iterumreparabit dies,&:augebitquxfuerant derefidainmcdio terrac,

& fupcrerit adhuc decima ,&: couertetur,fed depafcetur ueluti tilia &: qucrcus,-

«^uarum folia fum decufla 8C fupereft truncus ; Cc femen Ifrael fandum uelu-

HH 5 ti

j55 DB OR.BIS CONCORDIA

ci truncus cft . Hanc obduranoncm 8C contradicflionem duraturam dicit,quo>
vfquchat euerfio fubTito Qc Hadriano , nil enim fadium efl uniuerfalis euer-
fionis , donec illi ludaram adierint. Nam in captiuitate Babel , mulri fuperfue^
re in terra fanda » Si autcm de captiuitate Babylonicaintelligatis , illa decima
pars j ad quam legem eft conucrfa r Certe lex Mofis durauit adhuc a conftru^
(fiafecunda domOjfermejoo.annos.necadulIam aliam legem poruitcon^
uerti decima pars , quum iina tantum lex eftet : fupereft ut lege Chnfti data,ca.
eucrfio rcrum futura eflet . unde quum audicrint &uiderint Chriftum>&^de
co cogitaucrint,noIuerunt illi acquiefccre, fcd cum occiderunt, ut futurum
prsedixeruntprophetac : atcp indc fecutaultione, fuperfuit ic . pars , quar quia.
conuerfaeft adChriftum,cft morc martyrum 8C rebus 5l corporc multata,
Qjjanta uero ftrages ueftrorum fit facfia, paulo poft Chriftum dC circa cius mor
Cem,nulla ullis ufquam litcrarum monumentis leda eft. Nam fi uobis,quiob
facra omnes indiario habebatis, crcdatur,dcfiderata funt tamin Cyrenaica
regione , quam Acgypto , Syria, Cypro 8C Mefopotamia, fcxies decics cente-
na o<flingenta dC fexaginta hominum milia : quam cedem quum ipfi impc^
ratores uidcrcnt,rcfcrentibus ethnicis dC ludaicis hiftorijs , diccbant fc non cC-
fe in caufa tantat ftragis > fed Deum illam expeterc.tanta uero fuit,ut ad fepten^
nium dC fupra,ex riuis fanguinis longiflimeprofluentibus , & putrcfacfiisfter-
corarcntur agri dC uitcs uicinat. Decima pars eius multitudinis erant <58 cSooo»
hominum paulo plures,quam qui ex Aegypto exiuerant. Nec fatis habiut
mifera ueftra gens occidiflle Chriftum,dedifl!c tam acerbas pCEnas,elegifl^e Bar-
cozbas duos,fed fub Theodofio^x-^Iexandria nuda pulfaeft magno nume^.
ro,quod faL^ionem concitaret. Secuta cft Muhamcdcm pfeudoprophctam,
amentcm 8C fonticum ncfariumcp hominem,iIlicp uires comparauit , dcmunt
in pracmium ad centena hominum ludatorum milia funt ab co dC fuis confe^
dla.Falfo Mofi in Creta dedercfidem , qui quum tranfitum maris illis pollicc-':
tur,mergit innumeros.Obuiolatamlefu Chrifti imaginem,Conftantinopo-'.
licacfifunt.Ob affecfiam probris iacram lefu Chrifti hoftiam,Parin]sfunrpul*
fi. Ob nefaria fcelera , & ncphandas crudclitatcs in Chrifti dcdecus,Britan^i
nia, Hifpania dC Gallrjs cxulant. Pulfi nuper funt ab Archicpifcopc Colo-;
nienfi,qu6d omnes fingulis dicbus fummomancChriftoredcmptori,eiusm
matri&^Tito imprecentur , unde maxime patct di(flumprophetac,quodeo^
rum obduratio fit quafi actcrna . Sentiunt dC agnofcunt tantam Chrifti poten-
a'am,ut a quo in cum peccauerunt ,nunquam potucrint aliud quicquam quam
kruircl 8)C tamen illi quotidic imprecari non definunt. Quis tam delirus&
mcnte captus,fiab arbitrio cuiuldam principisaut tyranni penderet ciusli^
bertas,ut non potius captarc illum muneribus^fltT omni ofiiciorum gcnerc
ftuderet,quam laceflcre C Vltorem 8C ita potcntcm putant Icfum , ut fupera-
ri non poflit,&tamen irritare pcrgunt. Quid hoc eft nifi in rcprobumab^
ire fenfumCcontraanimi fententiam ita pugnarcCHocdebctis ucftrisRabi-
nis , 8(f eorum faftui & auaritiae . Quod enim illos Dominus libcre arguifl"et,
conceperunt tantum in cum odium,ut quum uidcrcnt ob fancflitatcm illius 8C
fuorum eum iam haberi Dcum apud omnes fcrc nationes , aufi funtfcriptura*
rum interpretaticnes uobis inuertcre , a uctuftis docf^^oribus dcfcifccre,&f ne id
parii eflct , pafl^m in cum odiofe debacchari.Hoc uobis fafcinauit oculos,fafct'-
natcp,quod eorumfcntcntijs«S.' interpretationibus fubfaibitis,potiu5quain:

m

G V t. P O is T E L L l L r F. r IT. 3<?7'

wHi r&tiotiiSC textui apcrtifsimo.Ita habentes dauem fcientif , ut dicuntjnec in-

trantjnec alios intrare pcrmittunt. Sed ad ueftram reprobationem redeo, Pec<

catum luda ( inquit Anathotites prophcta ) fcriptum cft ftilo ferreo in ungue

adamantino , exaratum fupcr latitudinem cordis eorum , 3C in cornibus ara-

f um corum.St^ paulo poft: Et rehnqueris fola ab hacreditate tua quam dedi tibi,

6C feruire tc faciam inimicis tuis , in tcrra quam ignoras, quoniam igncm luc-

cendiftiinfuroremeo,ufqueinacternumardcbit. Nonpotcftiftacomminatio

ad Babylonicam captiuicatem rcfcrri,qu6 omnia contorquetis. Nam pccna iU

!a non fuit actcrna , ut quod eft in adamante incifum . Ad haec dilpcrfio illa in

terras quas ignoras,non eft fa(fia,fed in Perfide, Babylonia, Aisyria, QC Aegy<

pto> quoniam illas noueratis regiones:fequiturcrgo,ut decaptiuitatcinqua

punc eftis intelligatur , quae non tantum durabit in hac uita , fed 5C in futura iti

inferno . Hoc incendium Chriftu lefum occidendo incitaftis, dC in uos ai dcbit

in aetcrnum. Vfqucadeo cdis a Dco aIicnati,poftquam confidcre potius in ho-.

minerabino quam in Dco maluiftis,utpratter xtemam captiuitatcm, 8C a lege

ueftra alienationem nil expcriamini. A uobis efle circuncifione,nuIIus ncgarc

poteft:at profligati ludxi ad extrcmas ufque terras, illam tantum feruantcs , SC

uariaidolorumgeneracolentes, facrificantpropriosfiliosdaemonibus Sif affa^

tim humano fanguinc litat , quod ipfi feciftis in Tophct, Vnde alioqui ncfarius

illeritus inter populos innoccntiisimos pcrueniftet C 8C unde circuncificne ha^

buiflentCutrunc^ ritum uobis debent.O Ifraelitat,utinam laperetis 8C intellige^

jctis,& nouiisima prouidcrctis . Certe Dcus mifereretur ucftri , non omnium.

jiam antcdicmiudicij nunc^fict,utuefii-or3rabinorij peruicacia cedatucritati.

Cogantur furorc domini dC aducntu fecudo Chrifti, qui eos cogregabit ad poe

tia, oportet:uerus autlfi-ae! c5gregabitur Domino.Nam IudeifoIireie<fiifunc

cxtrahacreditatc,qu3e illis erat parata. folidae prouin ciar gentiu acceflcre domi--

no Icfu Chrifto:quum tame infidi ludgi noluerint eum rcciperc,praeter paucu*

lasreliquiasfemicoadlas.PraedixerathocHoflaprophetes. Noignoratisponi

«nprincipio librieius parabola dcDco 3(f populoeius . Nam populu Ifrael uo^

carifornicariafeufornicatricemuIiere,quxfitfornicatainadinuentionib.eiu&

culapide 5)C ligno,id eft multis locis probatifsimu. Dicit ergo propheta tres libc

tos filiu 8C filia 5C filia ex fornicatione natos.prima coditio cft nominc filij pri^

mi defcelerib.quac caula cucrfionis Sc!^ captiuitatis Babylonicx, c5 ipfa captiwV

tatefuere,cuius mifertus eft Deus . alicra conditio nomincfiliac pofita , cr.cidio

Titi dC Hadriani abfumptos fignificat:&^ idco uocatur fine milericordia, tcrtius

filius uocatur non populus mcus , quo praefens ludacorum ronditio fignifica^

tur.Gomer filia Dcblainfcortum quoddam celebre infamccp crat eo tempore,

meo iudicio , quod in typum nefari| populi afliimpfit . atquc fi quis Romanos

ob fcelera aliquis Floram uocaflet , Athenicnfes Laida aut Phry ncn . ait uerot

Vadc fume dbi uxorem fornicationum, dC fac tibi filios fornicationis, qnia for

nicatur afsidue terra a Domino aliena. dC abijt dC accepit Gomer filiam Dcbe-

laan , dC coccpit 8C peperit ei filia,&: dixit dominus ad cum ( prophetam ) uoca

nomen eius femen Dei,feu Iezrahel,quoniam adhuc modicum 8C uifitabo (an

guinemlezrahel fuper domum Iehu,8<: quielccre faciam regnumdomuslf.

rael.Et in illa die contcram arcum Ifrael in ualle Iczrahel. Et concepit adhuc,8(:

peperitfiliam,&:uocauit, 8C dixit ei:uoca nomcn eius Sine mifcricordia,quia

non addam ultra mifereri domui Ili-ae1,fed obliuionc obliuifcar eorum , Et do-

HH 4 mui

«J8 DE ORBIS CONCORDIA

mui Ittds milerebor , 5C faluabo eos in domino Deo fuo. S^ non faluabo cos frt
arcu 8C gladio , dC in bello, dC in equis , 8C in equitibus . Et abladauit eam qux
crat abfque mifericordia ♦ Et concepit 8C peperit filium , dC dixit: Voca nomen
eius N on populus meus. quia uos non populus meus,&: ego non ero ueftcr.SC
crit numerus filiorum Ifrael, quafi arena maris quae finemenfura eft, & innu^
merabilis erit.&^ crit in loco ubi dicebatur eis , Non populus meus uos, dicetur
eis hli) Dei uiuentis . Et congregabuntur filrj luda, dC hlij Ilracl, dC ponent fibi
caput unum,&: afcendent de terra, quiamagnus eft dies feminis Dei. Attendi-
te hngulis ludxi > attendite obfecro per mifericordiam Dei, quoniam de falutc '
ueftraagitur.ExcutiendadiIigenterIuntfinguIa,6^apparebitprophetamuelu
ti hiftoriam futurorum contexuifle.Fornicaria fynagoga nomine Gomar^la-
tis patet.N5quumomniabonafeceritiI]iDeus,&:expe(Sauitutfaceretuuas,
produxitilli labrufcas.coluit ut uineam, produxit frucfium ut agreftis. eam ha--
buit loco foemine,uix habuit Deum patrem loco adultcri 8C riualisifiliimi uero
eius, quem bos dC afinus in pracfepe cognouerant,popuIus eius non cognouit,
fed tanquam hoftem crudelifsime necauit. Quod primus uocatur feme Dei, id
in caufa eft,quod erant adhucmultiboniante captiuitatem,8(: Chriftu.& quod
(eme lefu Chrifti feruatum erat in illis , ut ait Icfaias : Nifi Dominus exercituu
reliquiflet nobis Iemen,id eft futurum Mefsiam,quafi Sodoma 8C Gomorta eV'
femus.Et propterea non exterminauit,(ed fecit Dominus quiefcere regnum lu
da70 annisin Afsyriorum poteftate quod paulo poft contigit,8(: fradg funtul'
res Ifrael in ualle lefiahel. Na ob oftefas opes domus Domini,regi alieno ucnit
poena, 8C accelerata eft , incoepit^ a Domini primis feruis.Filia uocatur exors
mifericordiae , quia inteifedo lefu Chrifto ita ad intcrnecionem carfi funt om^
nes , cuiufuis actatis fcxus, 8C dignitatis ordinis ue , ut nulla plane milericordia
motus fit Deus in gcntem fceleftam , quum alioqui etiam barbaris mitigare fu--
i-orem(bIeat,ne in innocentesfxuiant.Ita DominusTito 8C Traiano atcp Ha^
driano acuere bilem uoluit.ut darent ludaei interfe<fii filrj fui,uenditi iufti 8C fra
tris, poenas . Dominus uero quum in gentes a Deo alicnas pcrmittitbella im-
mitti,aliqua mifericordia utitur,quum in feruitute feruari, aut tcnellx aetati par
ci curat.fed nil fimile in lerofolymitana 8C Bitterenfi euerfione contigit, ad u-
num interiere in pafcha,numerata 8C infcripta fexagcfies centena honunG mi-
lia, quot uix Deus apud fceleratas 8C idolis deditas gentes multis feculis nccari
permifit . Peccatum certe peccauit lerufalem tam magnum , uttotus orbis ma--
ius comittere non potuiflet: ideo conuerfa eft retrorfum . Itaque non addet ul-"
tra mifereri ueftri, fed obliuione aeterna fepeliet uos . Sequitur : Domui autcm
luda mifercbor , 8C faluabo eos in Domino Deo fuo. 8C no faluabo ecs in arcu,
et gIadio,&c.Dominus hicIoquitur,Doininus inqua patcr 8C Deus cceli 8C tet
rae.Et tamen faluabit uerum luda in domino Deofuo,ideftinChriftoIefu.
Mefsia,qui homo 8C Deus eft.Itac^ apparet ludam hic uocari Chrifti.anos con>
fitentes reueraDcum,qui in magnamuenerepotcntiam,&funtfaIuatifinc
bello, fine arcu, fine gladio, fine equis 8C cquitibus: fed perfummampa^
tientiam, innocentiam,pietatem, charitatem, humilitatem, per mortcs 8C tor-
mcnta uenerunt adfummamgloriam,8<:rerum omnium maieftatem . Vidit-
Ifrael Deum,fed uidit tantum:Iuda uidit, 8C confcfliis eft. Non folum aute hoc
in loco Ifi ael pro reprobatione ludacorum ponitur, fcd8C lefaiac 49 eadem fen
tentia eft.ait;Et nunc hacc dixit Dominus,formans mc ex utcro feruum fibi,ut

reducam

GVt. POSTELLI LIB, III I* Jtfp

reducam lacob ad eum,& Ifraifl non congregabitur» dC glorificatus fum in ocu

lis domini , SC Deus meus fadlus eft forutudo mea , Loquitur in hoc loco

Meisias (ecundum humanitatem fuam de patre, qui illum glorificauit , dC

cius fuit fortitudo , dC pofuit eum in falutem luda > & omnium gentium, dC ta^

men Ifrael non congregabitur.eft enim mutatio fententix antecedenus . Nam

dixerat DeusiSeruus meus es tu Ifrael , quia in te glorificabor.&T ego, ait MeC.

(iasjin uacuum laboraui,fine caufa dC uanefortifudinem meam confumpfi, er^

go iudicium meum cu Domino , &ropus meum cuDeo meo ♦ In propria enim

«enit Chriftus, 8C fui eum no recepcr unt , dC non tantijm uane inter illos labo^

rauit, tantum enim abfuit ut inillum crederet Ifrael , ut etiam occideret crude^

lilsima morte.unde dicit iudicium fuum,& opus frium in Ifrael cum Deo,id eft

ante iudidum Deipatris,quo omnes iudicabit, non habiturum ) udicium dC o^

pus in Ifrael. Itaque ueluu retracflans propheta, quod eum feruum djxiflet^qui

non eratfuturus,dixit quod Ifrael non cogregabitur. quod autem in Ticcun fo

phrin,id eft fcribarum correcftionibus , aut corruptionibus deprauationibuscp

fcribitur,corc catib.catib efte lo per uau, dC catib efle per aleph, fenfui prophetac

contrauenit.Nam anteuocaueratferuum , dC fecundo loco mutare uoluitfen^

eentiam.ob id inquit, dC nunc . perinde atque Ci diceret , tunc quidem quum te

primum uocaui, feruus meus cras : at nunc poftquam intcr te dC tuos laborauit

Mefsias.in uanum certc dico Ifracl non congregabitxn- , quum tamen reliquias

quafdam dC feces paupcrum ex illis uocaucrit Chriftus , dC beatifsimos fecerit,

tn hoccpDeo fimiles, quod nullis egeret^prodeflent omnibus.Sed uideamusfil

lcgatur ^^p pro *^ , quis ienfris rcfultabit c' erit fanc legcndum , 8C Ifrael fibi con^

gregabitur. Vide qux fententia ex deprauata faiptura redundct.Si fibi congrc

gabitur,ergononcongregabiturMefsiat.Namquifibi)ideftinremfuamquic

quam facit, non facit duci aut principi. Itaque fcr^turarum deprauatores inci-

dunt in ScyIIam,cupicntcs euitare Charybdim. Nam nil plane differt an ita di-

cas,uenientetali principe illepopulus ab ipfo non congrcgabiturtan dicas fibi,

non illi congrcgabitur.erit enim femper aliena ab eo eius populifubieifiio.Di-.

«fliouerolo chinui dicitin- de tertia perfbna.at hoc in locoChriftusloquitur

profe : ita fuiflet dicendum li > id eft mihi . ut fenfus ita quadraflet, at Ifrael mibi

congregabitur.Certefifuifllet quandoque fcriptum loper uau, utuoiunt, fecif^

fent aliud core catib,&: ex »^V lo fcciflent ^^ li, quoniam loge maior eft affinitas

«od &uau,quam aleph QC uau,quae nil habcnt in figura commune.Quam me-

rito de perditis fcribis dixit leremiasiQuomodo dicitis,fapientes nos fumus,6<:

lexdomininobifcumeftcVere mendacium operatus efl ftilus mendaxfcri.-

barum.Nam illi Sophrim,quipoftIefum Chriftum fiiere, quaecunqueillosma

nifefte conuincere, &: pofTe inter tranfcribendum deprauari uidcbantur, ea om

nia inuertere conati funt . ex multis locis uero ifte unus cft.Eft SC alter, clarifsi-

me aftum SC nequitia fCTibara prodens Pfalmo 22. ubi habenir de Chrifto,qu*

ita conueniunt eius affixionipedum dC manuum,ut fi pracfens propheta uidif.

kt, clarius defaibere n5 potuiflct.Ita uero genuine habetlocus, ^V?."\A ^V "i^^a

caru iadai ueragIai,ideftFoderuntmanus meas dC pedes meos . Fccerunt

fcribac ex ^'^^ ««"^a^id eft exfodenmt,ficutleo.Sed iuuatlocum penitius intuc-

ri, &:quidprxcedat, autfequatur perpendere. Italoquiturpropheta deChri-

fto. Quum effct a nefaria gente in crucem acfius : Sicut aqua effufus fum, &C di.-

Iperfa fimt omnia oflimea ; Fadum eft cor mcum tanquam cera liquefcens iti

medio

J70 D E O R & 1 S C O N C O R D I A

mcdio mef . Aruit tan^ tefta uiitus mea, QC lingua mea adhaefit faucibus mcis,

8C in puluci em mortis deduxifti mcc^ Quoniam circundederunt me cancs,con

filium malignantium obfedit me.Foderuntmanus meas 8C pedes meos, dinu^

merarem omniaoflamea . ipfi uero confiderantcs infpcxeruntme , diuiferunt

fibi ueftimeta mca,&^ fupcr ueftem meam mifcrut forte . Quam quadret uerbu

de ucrbo haec prophetia morti dC tormentis Icftj Chrifti benedi<f}i,nunc no di^

co:fuoIoco patebitjntcr utroftp conftat(qu6uis detorqueant& deprauent) di

ci pfalmu dc perfona in magna afflidione pofi ta , dC quac uno tcnore de fuis a£-

fli(fiionibus conqueratur . ludicet ergo uel ludxorum ceruicofilsimus, quam

apte ita diceretur de afflicfJionibus omnibus cumulato homincjficut Ico manus

mcas dC pedcs mcos:aut tcSo cafuijquar affinitas,leoni ferocifsimo cum mani-

bus &rpedibus hominiSjufcpadeo plagis & tormentis attriti,utpo(sint ofla eius

compagibus feparata numcrari, quac ferocia animofitas, aut quiduis aliud leo^

ninum poteft cum fimilibus manibus quadrarc c^Iudicate catci, iudicatc an ifta

pofsint coftarc. 8C tandcm ueftroru rabinorum nequiiiam perofijrefipifcite. At

eft confirmandaj fcribarum nequitiac gratia , adhuc unus aut alter locus adfat^

bendus.Quumefllentinfacrisofferendisnequi(simi,tamenneirritareuidcrcn

tur Deum,locum quo arguebantur a prophcta, dcprauaucrunt. Vbi cnim crat

Malachiae primo,Et uos polluiftis illud , in co quod dicitis Menfa domini con^

taminata e(l,8C uile ad manducandn,quod illi fuperponitur .Et dixiftis, ad quid

iftelaborc^&diucxaftisjfeulcuemputaftisme^autcxuflauiftisme.itaolimerat

fcriptum:quo loco quia male tradati,etiam florcntibus rebus faaificij,&: derifi

Dei arguebantur,pofucrunt fcribae 'm^« pro nr^ , id eft illud pro me, quafi fi cC-

fet uau loco iod in fcripturis, nulla amplius in Deum iniuria eiku Hoc notatur

a R;Salomone,dicitcp cflc unam ex 15 didionibus,a fcribis corrccfiis 8C muta^.

tis.Nunc ucro non funt quindccim, fcd quingcntac: quas fi aufi fuiflent in lite*

ra,ut in margine,notare,iampridcm nil intcgrum in Biblijs eflTet, 8C item Ofcac

quarto , quod ad reprobationcm ucftram facit : Sucdfus eftpopulus mcus , co

quod non habuit fcientiam:quia tu fcicntiam rcpulifti,repcllam te,ne (acerda- i

tio fungaris mihi:St oblita cs Icgis Dci tui,obIiuifcar filiorum tuorum 8C cgo,(e '

cundummukitudinemeorumficpeccaueruntmihi,gloriammc2jninigncmJ

niam conucrtam . Praetcrquam quod cft mihi notandus locus dcprauatus , id

non eft obmittendum,quod illi fiiere co ncquiores quo plurcs.nam id dicit,Se'

cundum multitudincm eorum peccauenmt mihi . Patuit uero fub Barcoziba,

Nam in toto orbc terrarum in tam angufto loco, atque cft ludaca ante quadra>

ginta annos excifa, nunquam quadragcfies ccntena hcminum milia funt ui(a,

multo minus occifa . Paulo antc eam nequitiam tcmporibus Traianiin Cyrc-

ncnfes cxercucrarit Iudaei,ut zzo milia pcremiflc no fatis habuerint,fcd perera

ptorum intcftinis cingcbantur, cutc tegcbant caput, ctiam corda 8C carnes pro

iibidine comcdcbant , doncc cacfi funt ad 260 milia. repulerat iam Dcus faccr^

dotium.Sed locus deprauatus ita habet . ubi olim crat '^'^^i^' '^ ^^ gloria mca,

illic nn,^2^ id cft gloriam eorum repofucrunt.ut mutarent de faipto Dei fcnten

tiam,quam de fadto fcntiunt.Nam illic Cabod, pro populo Ifraelitaruntponi*

tur,utin multislocis. afl"crcbatitaquefuturum propheta, utfiiam gloriam mij'

tarct,id eft alium populum ad fuam gloriam deligeret co relicf^o. quod nc facft'

rct Dcus,canceIlato eius dccrcto fc faccrc poflt putarunt. O fenfu deftitutos ho

mines>qui etiam Deo fe facerepoflTe fucum arbinantur.In candem fentcntiam

mutaue-

a V L. P O S T E L L I t I B, 1 1 ! T« )7l

invrtaueruntTercmif fecundceandem dicf^ione eodem a(?^u.SimiIiter Icchcz-

chelis 8 .ita deprauauerunt:Certe uidifti filihominis. Nunquid leue eft hoc do

muiludajUtfacerentabominationes iftas^quas fecerunt hic, quia replcntes

tcrram iniquitate> conuerfi funt ad irritandum me c^ & ecce apphcant fcetorem

ad nares fuas C ( erat ohm faiptumjUt notatBerefsit raba, ad nares meas ) ergo

QC ego faciam in furore , non parcet oculus meus, nec miferebor, & quum cla^

mauerint ad aures meas uoce magna,non exaudiam eos.Locus deprauatus pa

tct. N am naribus domini reuera foetorem omnium uitiorum apphcabant , fcd

uerbo demum fe tollere pofle putauerunt , dC apphcauerunt fuis naribus foeto^

rem , Sidepeccatis diciturillefoetor,utreueradicitur,nonpoteftfien'quinad

nares Domini ( fi haberct membra ) id eft ante 8C contra eius maieftatem infiir

gat.unde idem plane fenfus,ueh'tis nohtis.manet 6 fcribac, Nam quicunqj qao^

cuncpmodopeccat,utminimum,infeS^Deumgrauitercommittit,Sifratrcm

!edit,& Deo probr um,8t[ fibi nequitiam,& homini facit iniuriam.Si dicebatur

defoetorejquipofteteffegratushomini, 8!fingratusDeo,aututriquc,curtanta

poena eft ob id uobis inflida ^ a temporibus Symonis iufti 8x1 fancf^i non habue

ritis facerdotem, a Machabeis regem, a Chrifti tempore prophetiam, dC tamen

nunquam ccflTaftis ad dominum clamare,femper orare,ieiunare, nunquam af^

fligi, totis iam mille quingentis annis c^ ceric Deus eft uerax. Promifit uobis no

exauditurum preces ueftras, praedixere prophetae pr^fentem rcrum ueftrarum

conditionem.2<:! intereamiferc uos la(Sando,omnia captiuitatii genera ad Ba^

bylonia refcrut Rabini, no aducrtentes , quod ab eo loco uos exaudiuit Deus,

S)C reduces fecit. Scd tamen eft omnino coplendfi uerbn Dci,quo prf dixit pcn?

innumeris Iocis,quando(^ no audituruuos,no congiegaturujrepulfuru etiam,

necpreces audituru. Vcrbu eius manet in aetcrnfi.uerax cft. Si eius uerbis credi

tisjuera efte credatis oportet.Ifraelitf erantdepellendi ad cxtrcmuufcj? iudiciu,

tunc enim illi cufingulis gentib.colligcnt, ut iudicent.Nam uefter Mefsias,n5

cratpermifturus,utillascaIamitatcspatereminiingternum,inhacuita.oportcC

crgo fub eo regnante apud alias nationes.ut mala illa qug ucrax Dcus de uobis

|>racdi<flauoluit,patiamini.Nafiintduotemporauobispromifla,tempuslegis,-

dC tcpus Mefsiae gloriofi. fub lege impofsibile erat ita uos a Dco rcpclli, ut nuc^

uos audirctDeus.Na alioquilex ueftra efllet mala,& a malo authorcjfi' efli:t uo

biscaufamalorS.muIto minus debebatis patiftiblege Mefsiae,iIIi crcdctes:quia

crat futuralexChr ifti longemaiori perfe(flione,quam Mofaica.alioquifuiflec

luperflua. At uoslege,ut clicitis,feruatis:et nondu lex Mefsif uobis eft cognita,

8C tame a Deo dcrelinquendi eftis.undc reftat,ut ea mala patiaminipropter oc

cifum Icfum ChriftQ , 6c ncglc<fla cius legc, in quam uefter Nizahon, dC quidat

alij uirulenta lingua exercere aufi funt,quibus ^ptcr obftinatione potius quam

ueritatemfubfcribitis,quiauitiisueftrisapplaudut.NuIlu alium Mefsiao ludei

cftis habituri, quam Antichriftu : qui e diametro pugnabit, ut petkis, cotra lefil

Chrifti lege.Ifta ueftra captiuitas iam durat ab occifo Chrifto,ut dixi:undc ue^

ftra calamitas ortum duxit,ante diem iudicij no finienda, nifi paucis ante dicm

illum annis,quibus ad filium perditionis uos iungatis . Nifi uobis fuiffet infen^

fif!5imusDeus,ad eas omncsmiferias, quae in uos undique procubuere, n5 ac-

cefsifl^ettamcclebre eius iraeargumcntum fub luliano apoftata. Quumcnim

perditum5£:nefarium hominem,magicis figmentis attentum,noftraereligio^

nis cx profeflTo hoftem dC infe^flatorcm acerrimum,ueftri raaiores, quibus

odio

■■4^

-^t DEORBISCONCORDIA

odio nofiri placerc uolebat, adijflennfedt fllis inftauradi tcmpli Icrofolymitani
copiam,ut ucftra gcnte rcficcrent*cementis tcmpcraus, faxis couedis, matcria
omnino parata, fofsis cuam ad iacienda fundamenta excauaus, repentc pridic
quam primus lapis poni debcret,tantus cft obortus tcrracmotus,ut non tantum
f cmpli locum,fcd Hcliac partcm longe maximS eucrteret,& prxcipue porticus
omncsjin quibus innumcra ludgoriigens undecuncp profeda perijt.Dic autc
infequcnti cx artificn cafaglobus igneus cxijtintcrdiu,qui fepius pcrcrrans to*
tam mhc,dC fubindc locu rcpetcns,c;(uotquot lud^os habuit obuios cofccit.falu
tcm fuga multi quxficre, tantac cladis nucij:quibus utappareret uolctc Chrifto,
&r no cafu illa fada>ucftcs omnes figno crucis ita funt impreflacj ut nulla arte \a
luerint abolcri.quac omnia qu5 cofpicercnt, funt facfti Chriftiani fere quotquot
crant in tota Syria ludaci.Hoc cft fcriptum no tantum in noftris, fcd in cthnicis
hiftorijs . Hxc uobis nollcnt apcrire ueftri rabini, ne refipifcatis.Rcdco adhuc
paulifpcr ad quacdam ticun.Quid no aufi fuiflent inuertcre fcribxc' Rabi Adt-
ba lumen Ifrael , ut putatis , maximus dcccm ueftrorum maiorum , qui ab Ha,*
driano uarijs fupplicijs funt affedi , &C in quorum memoriam quotannis dcci^
mo die tifri iciunium propiuauonis celebratis, inucrtcns fcripturas , ita Icgcbat
iti fauorcm Barcoribarum,quod Numcrorum i^fcriptum cft, Oricturftclla
cx lacobrqui locus de Mcfsia: aducntu cft , MaJe fcriptum eflTe afl^rebat , 8C ubi
cratcochab,diccbatdcberereponicozab,idcftlocoftcllacmendacium.Idfcri<
ptum habctis in libro Taamith,in capite quod incipit tria capita , & in Echara-.
bau.Illc Mefsias ueftra infoelidtatc dignus crzt^dC re SC nomine,quia falfum uf
rofempcrprattuliftis. Sed minus miror (cribas&dodoresfibiid pcrmififlein
lcge Dci,quum illud ipfum feruis liccre uolucrint. Scriptum eft in Talmud lib.
Icbamoth,cap. haerct. dixiflcRabbi IohanamnomincRabbiSymconis:Bo.'
num eft ut auferas litera unam de lege , & fandiificctur nomen coeli in pubhco,
id cft bonum eft cuerterc lcgem Dci,&r fcnfum eius , ut placeas hominibus . Ita
Hofa p.ubi erat fcriptum,Et caro mca ex eis:fcripfere,8^ quimi rcccfltro ab cis;,
fi^c.innumcra funt deprauata fiKfimmutata , nc ucrum agnolcatpoftcritas. Se<J
redco ad cxpofitionc primi capitis Hofa , undc ad ricun fophrin era digrcfliis,
Notauimus iam duo loca,ubi Ifrael non cogrcgabitur.Scquebatur.Et ablacfta.*
vit eam quac eft ablq? mifericordia.Quar cft ifthf c ablacflatiorlntcrnccio. Naia
a naturac bcncficio,8i: Dci muncrc pracftanufsimOjqui uita cft, funt fpoIiata,ut
dixijintra 140.3 Chriftinauuitatcannu, fexics dcdcs centcna 8<5ccco. hcmi.^
num Iudacoru,& uix decima pars fuit falua, quac uita fancfJa fub Chrifti lege ed
amplexa,de cuius fanclitate uidere apud Philoncucftratchominelicct. Filius
tertio loco genitus a fornicaria gete ludaica uocatus cft, no populus meus,quia
nec ludaci qui ab cxcidiorii tcpore nati fuerut,ncc funt populus Dci, ncc Dcus
cft Dcus illorum,quamuis fcmper fc afficiant iciunijs, dC ceremonijs. Dcus no
cft amplius Dcus illorum , quam gcnulium 8C idololatraru, quia iam quamdiij
lex lefu Chrifti durauit,mille fcilicet dC quingcntis annis,funt a Dco alicni.ncc
habent Remp.miraculu, aut prophetam.Illis profcriptis nunc ucru Ifraifl dC fa|
fo fubftitutum ponit propheta , qui funt Chriftiani toto in orbe innumcrabiles,
quiubiantenoneratpopuIusDei,id eftcxtra tcrram fan(f?am,illicpcpulus
Dei di(ftifunt,uerumcp funtfemen Abrah^ ,fuperantes arcnam maris:cum qu^
bus in die iudicij iungcntur euam ex ludaeis 8C omnibus gentibus omnes elc^
<fii,&: afcendent duce Chrifto in ccclujfietcp unii ouilc, dC unus paftor.cft enim

ille

SVL. POSTELLI LIB. M I I. .573

fflc dics magnus feminis dei. Vidiftis ueftre infelicitatis tragcedia ad unguem
depida,Si^ Ceriem rerum ad fincm ufcp mundi.Falfus Ifrael ad finem ufqp mu
di erit a Dto alienus,uerus Ifrael dC fequens ChriftCf, dC eius pr^ecepta feruas,
uiuet in aternum,fine ulla rerum humanarum cura,nifi quatenus ad Dei glo
riam, fui innocentiam, & fratris charitatem faciut. IUi in curribus, &C altj in e-
qais : nos autem in nomine Dominimagnificabimur.Mefsias a uobis expc'
(f^atus fi Mofe maior erat,ut erat certe (alioqui tamdiu a Deo promifsu fuifl"e,
nifi meliorem,uanum fui(Tet)ita longe perfecliorem ftacum , quam unquam
ante habueritis,eratuobis daturus. At,ccEli foliuebenignitateopum affluen
tia &C omni parte felicitatis corporex nulla unquam gens fuit fortunatior , q^
fuiftis fubiudicibus Dauideet Solomone.Nam in libris Regum dicitur,fuif
ic tantam copiam auri dC argenti atcp gemmarum , quanta pulueris aut lapi^
dum.Sihocuobisfummum bonum eft, certe Solomon uobis fuitMefsias,
quia eorege , eiuscp regno nil unquam fuitflorentius aut abundantius . Ta^
men ille idem tam diues qui opes a toto orbe in orbem Syrum conuehi cura^
uerat,uobis opere dicato teftatum uoluit , in copia opum auri dC argenti,prO'
uindarum, ditionis, &^huiufmodi, prfterufum neceftarium, nil aliudquam
uanitatem&aflfilicflionemfpiritusinefre.Torquerifruftramortalesmomen-
taneos,utcceIeftianegIigant.Quumergouanaiftafint,hominemG[5beatum,
& qui ab omni parte fibi fatisfaciat, facere non pofsint, fupereft ut in illis bca-
titudo a Deo promifla effe no poflTit.Nam quum fit fumma prudentia , in re-
uanifsima non ponerct fiimmum bonum : quare fequitur , qux felicitas fub
Mefsia uentura promittebatur,eam non fuifle huic fortunx SC rerum corru..
ptibilium uanitati obnoxiam.SoIidam quandam debet dare fummus dator,
jErgo qux fumma in toto orbe felicitas eft, huiufmodi eft, rerum omniu con*
temptus amoreDci, nil admirari earumrerumquasmundus fummaspu-
tat:tanquam omnia habere, nil pofljdere: ali|s,non fibi natum cflTe^uoIuptati
imperare,uitia profligarc&Tquxcuncp contra hominis fcopupugnanteuita
re,fequi quas c6 tcndut. At ifta omnia nos docuit Chriftus Deu,s nofter. Vn-
depatet,eumeiuscppraefcriptacfl!efummum bonuminhac uita,&uiamad
futura. Acceptate ergo profligatii a uobis iam fatis 6 Ifrael,acceptate Chriftu,
non fuccenfetparticularibus : gentem dCrcmp. pcrditam uult, non homine:
ctus fpiritu uiuitis,quamuis fine religione eius fuiftis. Viclorcs eritis,no fan.>
guinartj dC naturae euerfores,Deocp difsimilimi; fed per omnia quantii potcft
homo cum Dci bcncficio confequi,fimiles. Alia nunclexeft quam quum ter
ramfan^amintraftis.gladiofuituiaapericnda religioni : nunccontemptu
rerum omnium(prajterquam Dci dC fratris)opus eft.Nam eft longc perfecfti-
or qui cohibet a rebus appetentiam,quam qui uotis omnibus,& non raro in-
anibus fcrtur in concupifccnrias, qux nil prxter tormenta dC miferias homi-
ni relinquut.Fclicior rufticus eft folo pane neceflltatis legib. obuenies,quam
princeps,autquiuisgurgcs,authcIluo,quifeetinnumerosfcruosoccupatos
habetunius gulac gratia : quum nafcendi utendi dC moricndi conditione fint
prxtcr illud parcs,quod plura longe dilapidetqui plura habet, quam qui pau
ca.Omnia habctquiDeum patrcm, qui feipfum nil appetentcm,quiquemli
betfratt-emhabct. Non poflTctegcrcS^^qui paucaabfumit^&qui nulium
hominem in fratris loco non ponit.Sed uolo adhuc immorari in reprobatio'
ne ueftra , ut falfam fpem uenturi Mcfsix, in qua uos falfo rerincntueftri
Rabbinijomnino deponatis , fiCad lefumChriftum antequam ueniat dics

u Dominl

^4 DEORBIJCONCORDl/l

Domitti magnus dC tcrribilis rccurratis , curamcp uanam maiorum opum 8C
regnorum deponatis,ncc unquam uobis pofsidendam ludatam putetis. Ma
ioracnimregnadonat Dcus . Scicbarfuturum MoieSjUt mulri ucftroru ue
niente Chriftoillicontradiccrent, ultionecp diuina,nonhumana abfume-
rentur.Deutcr.iS.Eritqj, inquit.quicucjjnonaudiucritucrbaprophetat^eius
quem Dcus authorem legis Moficp limilcm miiTurus erat)uItor exiftam , di-
cit Dominus .Pars minima CTedidit,maxima renuit, Efaiac j.pofta de prin
dpatuIefuChriftidixitj&dcperuicacialudcEorum. inSamaria,ait:Etdifper
dct Dominusablfraclcaput&^caudam, fruticem 2«!^ iuncum in die una . Se-
nex uenerandus ipfc eft capur, propheta mendax cauda eft. Sunt ifta tcmpo-
ra Barcozbaf . Paulo p6ft:Supcr adolcfcctulis eius Ifracl no lactabitur Domi
nus,&uiduarumnonmiferebitur,quia fuccenfaeftquafiignisimpietas.Eft
a tcmpore aducntus Mefsix ifta comminatio. Hxc eadem futura prxdixerat
Mofes Deuter.zs-Iefaias zy.Propterea non mifcrcbitur eius qui fccit cu Ifrac'
lem,5i:!quiformauiteumnon parcctci. NondcBabylonedicit^quiapoftyo»
annij pepercit illis:undedehaccaptiuitatc cftintelligendd. Etitem idem cap.
(Jj.Qiiareinduraftinos nctimaemus tefSv^facftifumustanquam nunquam
eiles dominatus noftrifhoc cft ctiam de ifta diuturna rcicclionc^qus ccrte eft
longioripfotempore Icgis. Etinterimuarijs expeclandi temporibus uobis
Rabbiniimponut. Atobrjcietludacus^SiinduratDeuSiquidfaciamusr^no
poirumusrcfiftere.NunquamtolIitlibcrumarbitrium,authumanapren'd!ai
fedgratiam negat,ut uidcathomo per fe, fcnil polTe.Quoridic auditis.at ob*
ftinatipermanetiSjUtuixprarfenribusfubMofcmiraculisDcocrcdebatis. L
tafeuobisinfenfumDeusuuItmonflrarccap.Icrem.ij.utnecMofisnccSa
muclis interpellationem pro uobis auditurum dicat: Quoniam anima Donii
ni non eft amplius ad populum ifti3,erjci uuIt,S(! egredi. Si ergo ci)ci & cgredi
uult,a.'proillisetiam fantfiiflimorum intcrcelTioncs non auditurus,quum
poftfeptuagintaannisa Babyloneredierint, fequituruidehacuhima abie-
cftionedicat.NilnoneftrefertumdeueftradifpcrfionCjinprophetis.Nonne
teftes copiofiftimi calamitaris Hierofolymitanx eftis, quae ipfa a Icremia cap,
i4,dC i7.traditur,ueluri prajfensfuifTet:5(! interim Dcusnon uultoraripro po
pulo illo in bonCi .De ueftra etiam peruicacia dC induratione meminit pluri-
mis in locis fcriptura, fed potifsimum idem Icremias ca. y.ubi etiam xternam
defolationcm Hierufalem futuram prgdicat,quod audirenoluerintucra.Ho
fa cap.p.in pcrfbna Dei : Propter malitiam eoru expellam cos de domo mca»
necpergam diligere cos. Eratis ergo futuri fub tcmporc altcrutrius legis , fi- 1
nedilcdiione Dei.non fub ueteri ,ut dixi , quam ita ad unguem feruaris:fcd
fub lege Mefll:x,a uobis rcprobati . Paulo poft ibidcm : Frucf?u nequaquam
facient . quod dC fi genuerint , intcrficiam amanrifsima utericorum . Abrjciet
eosDcusmeus(DcushocdeChrifto dicit)quodnonaudiuerunteum diC'
runt uagi in nationibus. Auditis lud^i, uos elTe , fuifle^ iam 15-42 annos ua-
gos,proptcrea quod non audiuiftis Deum ueftrii Mefllam.Ea eft una ueftrae
diuturnx uagationis caufa.NuHibi ab co tcmpore potuiftis ius acquircdi ha>
berc.Nccmagiftratum uobis, necrcbufpub. in quibus agitis,gerere unqua
amorteChriftilicuit. Vbiuisgetiumfcruitis,feruicriscpnifirefipifcatis.Rur-
fus Hamos f.cap. Auditeucrbum iftud,quoniam lcuo fupcr uos plancfiu do
mus Ifrael. Cecidit,8^ non adijciet utrefurgat uirgo lfraeI,proie(na cft in tcrra
fuam,9(:noneftquifufcitetcam.HoctoIlit fpemimperij &fanguinarij Mef

Gae.

G V L. P O S T E L L I L 1 B, I I I !♦ }7y

ficc.TraduionibusueftrisinSedenhoIamconftatCexlibroIebamotjCap.fra'

triarum)b(s clTe ingrefTos filios Ifrael terram fan(flam,2n^ poflrediffe , fed tertio

redire eo non licere. Verum quu efset opus totam (acram (criptura,pra:cipue

propheticS excuterc,fi quis omnia reprobationis loca uellet feligere,ad cau(as

tanti mali fepius dedarataseft ueniendum . Efaias Cap . 6$. Proptcrea quod

uocaui 5C nonrelpondiftis, locutus fum &;non audiftis,& faciebatis malum

in oculis meis,S(; qux noluieIegiftis:propterea hxc dicit Dominus Deus, ec-

ceferuimeicomedentSK^uos efurietis, ferui meibibent &:uos fitieris , ferui

mei la:tabuntur,uos confundemini : ecce ferui mei laudabunt prx exultario^

ne cordis,& uos clamabitis prx dolore cordis,8^ ob aftlicSionem fpiritus ulu'

labiriSj&dimitterisnomen ueftrum in execrationem eledis mcis^&interfia''

ct uos Dominus Deus,5(^ feruos fuos uocabit nomine alio,quicuncj3 in ea ter

rafibibenedicet,inDeo uerofibibenedicct,&c. Hxcomnia de (ecundauo*

carione qux a lefu Chrifto fada eft,dida funt. Nam fi de ea qua Mofes , aut

prophctx uocauerunt,nulIus fub ea lege alius populus Dei fuit,quam Iftael.

Nam quamuis afflixit uarijscladibusetcaptiuitatibus populum fuum De*

usjtamen nunquam loco eius fufcepit aliam gentem, donec (criba dC dux dc

fccmoredefecit.Itacprelinquitur,ut neceftario intelligatur deeo quod Chri-

ftum non audiuerint. Nam qui confenferunt neci cius, dederunt pcenas acer

bifsimas.quinonaudiuerunt, funt difperfi. Et tunc nomen Chriftianorum

magnum 5c[ gloriofum ob infignem innocentiam charitatem dC pietatem fe*

cfium eft.Probrofum uero nomcn ludaicum aut Ifraeliticum ufqueadco , ut

uix fine ftomacho etiam ethnici,8(^ a noftra religione alieni, audire ludxi uo-

cabulum fuftincant etiam hodie. Chriftiani uero omni copia reru abundant

non propter opes,fed propter (bbrietatem & charitatem(nolo mihi obt]ci ui

tam multorum,quoniam lcx in caufa non cft)fi abundent, Deo abundant : (i

cgent,Deo egent.Totus enim fcopus Chrifti eft,ut fit nobis omnia Deus,fi't

homoneceffarrjscontentus,nil(epo(sidereputet,fed in fummum bonum

Deumipfum tendens,ueluti ad fignum direda ade collimet. ludxi cum fuo

Meftiaambiuntimperia,muItorum hominum necem , prxclaras uidorias,

opesampliffimas,honoresfummos,&cfterauanainquibusluditcummun

do praefenti fatanas.lllis fuus Mefsias deus ue no eft faris futurus . Sed hoc in

locodiligenteruosnotareoportet,nosuocari uerumlfrael mutato nomine

Chriftianos,ue(lrouocabuloexplofo.Scio cgo quafitisconditioneinter Mu

hamedicos.certeinmaioriatftimationecft penecanisquam ludaeus . omniii

uero pracdxpatet.Ita eft nomeueftrum execrabile dC odiofum. Ita Deus iam

fefquimille annis uos docet eius uerb um efle uerifsimum , quod ueritatem in

mendaciu mutaueriris:Chriftum ueru Deum ^hominem non taritum non

audieritis,fed ocdderitis^&Barcozibas duos mendactj ftlios elegcritis , Mef'

fias9feceritis.Caufaaliaeft,quodputabant(oIumMefljamfuturumIudxo

rum, &:ab illisaufpicari falutem.ideo obtjdunt,fi uenifl"etMefllas, Ifrael fuif

fetcongregatus. Vident totum orbem credentem prxter fc,8C tamen acquie-

fcere nolunt. Venit primum inter illos,fed ibi ueri ante impios expofiri dedit

panas, ubiredpi debebat.Morte Chrifti fuiftein caufla defolationis , & illa

prxceftiire,author eft per fpiritu fanc^um Daniel , quem inter prophetas po-

nit cap. Megila nicret,in lib.Megilach,ca p.?. Scito crgo,inquit , dC diligenter

confidera,ab edido ,ut ardificetur Hierufalem,ufque ad Chriftum duce heb-

domades feptem Si^hebdomades fexaginta dux eruntj&rurfum adificabi-

II 2 tur

j-^ t)E ORBIS CONCORDIA

mr platca,5(f muriinanguflia temporu : Sif poft hebdomades fexagfnta dua j
occidctur Chriftus,8i^ non l"ibi,id efi: no fua culpa,red noftra, nec pro illo.recl
pro nobis. Et ciuitatem 5C fanduarium dilfipabit populus ducis uenturi , QC
hniseius uallitas,&^pofl:finem bclli ftatuta, fcu perpctua dcfolatio . Contir-'
mabit autem multis pa<flum una hebdomada , Qd. in dimidio cius hcbdoma'
disdehcicthorria&^facrificium ,etob fummas abominationcs admirabitur
unufquifquc&^ufqueadconfummationem S^fincm durabitdcfolatio . Ni!
hisuerbisclarius poteftadferri,quodoccifum McfHam antc dcfolationem
monflret.A* prxcepto&cdicflorexdificationis templi,quodpubIicatij fuit
joanno regni Artaxerxis Longimani,ad Chrifh mortem funt hcbdomadcs
<j2.i.Eta morte Chrifti ad eucrfionem tcmpli fecundi funt^.hebdomades^et
dimidia.aut ut alij fupputant,a 20 anno Longimani ad Alcxandrum funt ijz
anni.IndeadChriftu52i.quib.li addasjo.uitc-cChriftifurgent^g^anni, (59,
hebdomades.ScptuagefimajdimidiomortuuscftChriftuSjtucq-.ucrahoftia
uenicte perfjtuctufta.Vtutreshabeatyohebdomadesannoruluntanni^po
durationis fccundar domusj&atemporibus captiuitatis.Itaqucquum Chri'
ftus uenit,multi fperabant ^o.circiter annis ante,fccum uidercpoftc.Fuit uc-
ro incoguitus omnibus,quoniam nil appctiuit tcirenum, nil poflidere uolu-
it,nullum alium quam animorii felicium principatum eft amplcxus. Idco dc«
fpc(flus fuit omnibus,quod tcrrena non faperct. Malunt uero imprj &C pcrfi-
dirabini uocarehicin Daniclequofdam alios MelTias^quam uerum agnofce
re. Quum ramen dc rerum fumma propter iftum occifum agatur ,dCfit xter-
na dcfolatio rerum ludaicarumrquod elTc non debebat , nifi maxima , &I qua
maior no lif,ofFenfioncin Deum commilTa.Si traditiocapitis Hcleceft ucra,
de fex milibus annorii, quorum duo fine legc-duo fub lege , 3^ duo fu b Mcf-
fia;qui fit ut iam mille quingenti anniipfi Aieftix pcrierintr^ad hancrationem
uix illi fupcrefrent quingencianni:quo quid ab furdius rPcreuntcucro ftatu
Syriaco.IexMofisperrjt.VtuclintexponantjCerteoccidcndusabeisMcfTias 1
antcdifpcrfionc,quodineuangcIicaprophetiaparebit.Vnocodcmcptempo |
rerexalienigcna occifisomnib. regii fanguinishominibus,fublatiscpomni-
busfaccrdotibus,pr»tcrpaucosquiilIumfcnfcrantrcgnaturum,oftenditcO'
pIetumclTcquoddixcratdcfuturoMciria,lacobin bcncdidionibus : Vcnif
fe fcilicet cum qui mittendus erat.feuutexponit Chimhi,lilid eius.ideft uirgi
nis,quum defeciflvt fceptructlegislator. Nam captiuitate Babylonicaquan^
quam rcgnum ablatum eft,tamen fempcr Mchochcchim,id cft lcgislatorcs ee
fapientcs legis in terpres nijqp defucre , paritcr ncc prophetx. Nam co du(ftus
eft cum multis alijs leremias &Daniel. Adh^cquauis fceptri potenuain 70.
annos eft fublata , non tamen ad internecioncm carfacft rcgia ptogenies, ue
fub Hcrode. Defijt co tcpore fieri bcnedic^io in populum nomine r.^^H^' Sy-
meonc , qui ipfum Icfum Mcfsia receperat ad punficationcm , faccrdotiu ad»
miniftrate,adhucindextrapartcferebatur.Eomortuo,defijtetcrnaflamma»
&43annisantctemplicucrfioncmeratlanguida.PrardixitetiaSymconmor
tem fuam, eo quod omnibus dicbus ingrediebatur cum co in templo homo
ueftibus albisindutusjillifblumuifibilis. atquo annoeft mortuus, nigra ue*
fteindutuslbciusintrabatcuco.Hx^c funtinThalmudin !ib.loma,incap, 1
vh^pZ DTO. Sunt 8<: lequentia ad uerbii : Tradiderunt magiftri noftri , quorf '
quadraginta annis antc dcftrucflionc domus fecudx,no fuit fors Domini in
dextramafcendens,necfuitlinguafplendoris in albedineconuerfa, necltff

men

QVU T GS T E L L I 1 1 B, I il !♦ . ^77

*f n uefpfrtinum fuit ardens , erantcp portae templi apcrientcs fefpfas,donec

casincrepauitRabartlohanan filius Zaccai,8»^dixit:Templum templum

cur deftruts teipfumf^Scio cnim de tc,quod finis tuus erit deftrudio.Nam dc

te prophetairit Zacharias n. cap.dices: Aperi Libane portas tuas, 8^ deuorec

Ignis cedros tuos.Harccx Thalmud Hierofblymitano. Clanflima eft prophc

tia Zacharix. Na portac templi erat ex ccdris Libani coftru(fix>& eos cedros

ighis i Vefpafiani QC Tidmil ite immifTus 40 annis a morte lefu Chrifti deuo

tiUit,& carteras templi materies eodem ligno compofitas. In locis innumcris

utinBere(sitrabanotatumeft, quadragintaannisfuifieconfilium 71 iudicii

CxtraGazit,anrequam deftrueretur templum. Vndciudices depulficonfli'

cruntciliciumfuperc3rne,&eucllebantbarbam&pilumdicctes, Vcnobis,

quia fceptrum de luda recefljt a nobis,8<^ nodum uenit Mefl^ias filius Dauid.

Expulfi itacpjlli iudices de Gazith, ubi capitalia tradabanf, 40 annis fcdcrQt

in Hamith alio loco,ubi nunquam poftca criminalia iudicarunt.Legatur Ba

babathracap.Haflutaphin.llIicdefublatautracppotentia&iudidaria&re'

giarepcrientur lecfiu digna . quomodo nccaris omnibusrcgq fanguinfs capi

ubusjfolam Mariamenin uxorem feruauit, uthxres diceretur regiac domus

Hafmonaijid eft Machabcorum^quict Raflegalh'ot,id eft capita captiuitatis

dicebantur. Quum autem Mariame coditionem lerui afpernata, iuflii maritt

feprecipitafl^et,ilIamdomi7.annosaromarisconditam&deIibutamrerinca

dach^reditatisregiaecaufaferuaricurauit.IudicibusueroomnibusquosRa

banam honoris uocabulo dicunt , e medio fublatis,unum tantum feruauit ,

quemTalmudBabaBenbotanuncupat.Iofephusquiinhisreferendiscon

uenit , uocat Babam tantu . cui quamuis illi regnum fucrat pridem augura*

tus, oculos tamencruit,retenris cius in carcere liberis . Non potuit unus Ba-

basextanto fcnatu fuperftes dcligercfibi (bcios iudiccs, quum legitime ele*

(ftinonefl^entnifi a quinque exconfbrtiouiris. Cxtcrum alios in fenatum

legit Hcrodcs,a (eque pcndere uoluit,fub!aris eriam facris libris. Pontificem

alienigenam Ananelum inftituit , QC facra dC profana mutauit , ne ulla uetu*

ftac condirionis rerum ueftigiafupcrefrent. In Babylonico Talmud. cap.Si'

beatlamim,ideftfepemdies,Iegitur4o. annisante templi fecudi eucrfione,

dece miracula in templo fieri (blita defuifl"e.ibi poffunt legi. Additur ad id di'

^um Dauidis, Signa noftra n5 uidimus,neceft ultra propheta.Exponit Ra

bi Mofes Hadarfan iilud lefaiar ultimo : Antequam parturiat pariet , & antC'

quam ueniat ei partus enixa eft mafculum . quis audiuit ficut hoc, quis uidit

ficut ifta,^ Hoc modo: Antequam gcneraretur fubiugans Ifiacl in (eruitutcm

ultimam, natus eft redemptor. Videtisquam omnia coueniuntf Antcquam

Titus nafccrenir, natus eft Meflias. Legite de Arabc qui Meffiam propheti

ce liocans Menahem filium Chiztriac , id eft confolatorem filium uirturis

Dei,dixit,natum inBethlehem ludac.Hxctraditio cft in Berefcitraba,6<: (i

ab alieno dida, tamen uero confona . Fitcius mentio in Eca raberi . Si ucro

nonuenit Chrilhis, nunqiiam eft ucnturus , quum efl^et nafciturus in Beth-

lehem,qug omnino diruta eft. Fadat faltem uobis fidem Suetoiiius ethnicus

author, a uobis acque ut a nobis alieniis , ita fcribens : Percrebruerat, inqait,

oriente toto uetus dC conftans bpinio,eflc in fatis,ut co tempore a ludxa pro>i

fec!ii,rera fumma prorirentur.Certa 8C conftans crat opinio eo tempore.Dc

tcmporenobifcumconuenit,&:cumueftris.Ca;terumutiturinterpretatione

fafanaludgorumjin hiscorrupabilib,raorcpecudmnfehcitate S^fummum

II j bo'

.jg D E O R B-I J C O N C O R D I A

bonum poncntfum , qui dc fuo ingcnio arftimantes filium Dei in totfus or»

bisruinam, utunagens delictjs potirctur &imperio,cirenafciturum,eius

fummam humilitatcm 2t in omncs beneficium agnofcere nunquam poruc>

re t aut uolucre, tamque tcnucm qui agnouiflTcnt recipere. Ettamen ut a

principio docui , etiam Ci homo tantum Jefus Chriftus fuifTet , cxoperi-

busciusDeolimilimus uifus fuilTet . Nil plane po(Tidens,omnia largieba^

tur qux inco erant pofita . Nam ut notaui in primo libro , de cxpulfis*a

tcmplo mcrcaroribus,iiadopes cogcndasucnifTet^tantum impcrii acqut'

rercpotcrat,quantumpcragrare:im6fincmutatione,poteratmomentoumV

uerfiorbisarbitere(re,uterit fccundoaducntuterribilis omnibus,illis qul

contempferunt cum . Quum cnim eum crcdcrcnt pr;^fiantiiTimum mor'

talium ( fl nolunt credere Deum ) potcntia non uni aut alteri tyrannoor-

bisueuaflatori fimilem iudicarc debebant, fed omnfbus fupcriorem .Quid

crgo ad cius dignitatcm ifta fcx orbishabet, inquo homo Deononinfe-

rior occupetur c" Vos perdidit auariua , Iuda;i , uos perdidit pcruicacia , uo$

perdidit ucri odium , uos pcrdidit rabinorum uafricics . Vnum hoc aU'

deo diccre , fi uellet Dcus, pofiet quidem uno ucluti nidu tofum orbcm

ftib unum adducere imperium . Cxtcrum non pofl!et ad horam illud rctinc

rc, duranre libcrtatcarbitrtj. Nam quum hominis cor pronum fit ad ma-

|um ab adolcfccntia, nullis iuris legibus potcll ita, etiam prarfente princi'

pe, 6C pcena retineri , ut per omma iulTis obtempcret . Cuius rei nulium

potefl, quam in uobis , clarius dari documcntum. Quum cnim pr.tfcn'tia

Dei cerneretis fulgura , fulgetra , caliginem , mirarula, uoccs audfrctis ,

ducisradiantcm uultum ferrenon poflTeus, tamcn uitulum etiam fummo di-

Ipendio auri ueflrf comparatum auli efifs Dco pr^tfcrre . Quid referam fcdi-

tfoncm Core,Datani 8C Abiramir^Tcrrxhiatusetiamnum cft uindicati fceie

ris argumento. Nec fuit hocuitfj in malis tantum. Pcccauit Mai ia,liepra quc,

pcrculTacft: peccarunt Icuitar . Nifi uobis Deusuelutifaxis abftuIilTctarbf-

trium , non potuilTetuos arcfiiori impcrio, quam quum pr^fens cum i\Tofc

crat,Iigare.Qiiid cenfctis fi ad centcna milia pafTuum abfjilTetis ab eo loco,3i

defuilTct diuinus illemannat cibus,quid non commifilTetis cExempla tcmc'

ritatis humancc funt frcqucntia . Hannibal tot uiucns amifit , quor qu^tfiuit.

At AfricxHifpanias,ItaIiam,S<: GjUiarum partem iunxcrat.AIcxanderMa

cedo ab Indo prudenafTimo fignis temeritatis dC humana: pcruicaciaj fuft

admonitus, allata ante eum pellebubula ficca, quam quum extrcma una

parteprcmerct,confurgebantcgtcrx:quuminmcdiopremcretur,omncscx«

trcm^cpartes attollebantur , docebant'qucfignis,caqux proximafunt po>

tcntiar,&;iIliproportioncrefpondentia>elTc tantumrcucra fubicda, cxtcra

in motu.Etquamuis a principe magnates nonfi:atimdcfcifcunt,tamenita

cxpilationibus obterunt fubditos , ut qui motus a capitc non ucnit, a mem*

briscxpilatis fufcitetur.

Quid dicam de ferrco illo Scytha, quf paucis antenoffra farcula anni»
prxclarifsimas Afix partcs, ferocifsimas que, Scythiam , Iberfam , Armcm' '
as, Pcrfida, Mcdiam , Syrias , Afiam minorem , paucis admodum anms
fubcgit f Eteundem impcrij QCuitx fincm cd forntus f Videamus totius
orbispotentiam celeberrimam , Romanos . Vbiflatim funtmaximas lon-
geque femotas prouincias confequuti , fua mole laborare co^pcrunt , in'
ccndiumque dC externum dC domefticum alere , partaque argre admo*

dura

G V L. P O S T E L L I L I B. I I I i. J79

duhltucri, BCindies dcperdere. At Meffiaimpiermm eft xternum, 8f rcgni
ieiusnon entlin is. Quod quumfitucrifsimum , &totusorbisiIIifubmitti
debeat , ncccfsario fcquitur corporcum imperium eius non pofTe intclli'
•gi , fed animorum dC pietatis ius toto in orbe illi dcberi . Alioqui fuifTct in-
felicifsimus , qui uanis huius uitx curis immerfus, fummam fclicitatem
habuiiFet , quametiam multi ambitiofifsimi principes infelicitatcm iudi-
carunt . Ex ditifsimo rcge facfiusefl; rufticus Attalus . Diodctianus ali>
oqui nequifsimus, prxtuhtuitam priuatam impcrio . Diccre<le diadema.
tc folebat, Ci bene mcmini , Tiberius, quoticsimperrj ornamentarecipe*
ret, O infchcem magis quam fehccm tyaram , qux tantum curarum una cir>
cumfers. Quum cfTedebeat abomnipartc beatusMcfsias,orbi'que uni^
uerfb in ^ternum imperare , quoad tradat rcgnum Deo patri, ea beati'
tudine quas in fehcita tem in fehabet maximam, non debuit cfTe fclix. At
mjhiobijcictis probra in lefumauobis admifsa : quibusuobis fatisfaciam,
poftquam ucram caufam ueftrx prxfentis reprobationisattuiero, dC pr**
cedcnnbus iunxero.

Hamos fecundo ita habet: Hxcdicit Dominus.Supertribus fcclcribus

Ifrael conucrtam , &C fuper quarto non conucrtam , pro co quod uendidc*

rit pro argcntoiuflum, dC pauperem pro calceamentis. Caufa ucnditio*

nis Chriftilefuefl.VefirirabinircccntioreSjUt omnia pcruertunt, cxpo-

nunt de acceptione pcrfonarum , 8i fauoribus iudicum in iudicijs, tan-

quam fit maximum orbis crimcn. ali'j de ucnditione lofcphi a fratribus:

qua; piacula fimul iunda,non efsent tamendionaatcrna profcriptione,

dC rcprcbatione, quum fceluS uenditi lofcphi fit expiatum afflic^ionibus

in Acgyptorcceptis , ut ueflri interpretcs faniorcs conucniunt . Corruptc-

lae uero in iudiciis quamuis maximum fcelus funt, tamen muItagrauio<

ra committi pofiunt . Idco homicidia grauius longc ubiuis gcntium pu*

niuntur , quam furta : dC furta quum pr^tcxtum habere uidentur , ut fn

magnatibus, quamuis funt maiora, tamen ideonon putantur maximum

fcelus , quod in rem peccetur . Certe in toto terrarum orbe, etiam apud

prudentcs , morbus ille obcarcat iudiccs , ncc tamen pcrpctuis pcenis ubi

hxc fiunt, fientque afsidue quamdiu durabitmundus > ifia adiudicat Dc '

us" . Nouit Deus , rerum fluxarum fplendorem inefcarc magnates, ut fplen'

dore atque titulis fe fuosque ornent: iaduram (quamuis fit iniquifsimus

qui adimit ) aliquando utiliter fieri, ut ad fe redeant quos amor haben-

di occupauerat : nouit ex illis quac dctrimenta nuncupare folcmus , fum^

ma non raro dare compendia , quoniam fcopushominis in rebus cxtcr-

nis non eft, nccefrarmufn&:princeps&: rufticus, autinopsfibi fatisface-

re potefi . Fuit longc grauius illud peccatumlfracl^ut «ternum exilium

mererctur . Sed erit nobis interpres Hadrianus imperator , qui hoc, dialo-

go cum decem uiris magnis (ut uocatis ) habito explicauit . Quum inter-

fec^o Barcoziba in Bittera dccem uiros magnxauthoritatis in Ifraelcon-

dufifiet in carcere , ita ait Cacfar ad illos : ludicate iudicium iuftum in iufti -

tia . Si quis reperiatur qui furatus fucrit animam a fratre fuo qui eft de fi''

li)s Ifrael , 8C prodiderit eam atque uendidcrit, quid crit f Rcfpondcrunt di-

centes , Morietur fur ille. Subiunxit Cxfar, & ait : Et ubi funt patrcs ueftr/,

qui fratrem fuum uendiderunt,^ Etuosergb recipite iudicium cceli fuper

II 4 UOS4

j8o DEORBISCONCORDIA

uos.Si autem ipfi uiuerent,duccrem corum iudidum coram uobis, Vos igf^
turiniquiratcm patrum ucftrorum pdrtabids . Viuos itaque alioscxcoria*-
uit,aliosferreis pecfiinibus lacerauit , igne aut alijs uarijs fupplicijs cjetero»
abfumi iufsit. Hxc hiftoria uobis eft notifllma. Nam cdis tam probi,ut in mc
moriam perditifsimorum homiiium,qui faucbantimpio Barcozibac,ieiu^
nium atinuumcelebretis. Etquumillicorifenfiftent iniquis8<!impijstyran*
ni&pfcudoprophetar fadnoribus , qui nolebatfibi prajircDeum, uosta*
men intcr diuos referrc audetis.Ocxcamgentem.Quomodo potuiflet impe
ratorarcligioncueftraalienus, propterlofephumquiante isoo ferme anni»
ducflusinAegyptu fuerat,cuiusUenditiodiuinonumine fadafummsceu»
faluti fratribus fuit , tam inaudita tormenta uobis inferre f Non eft uefifirni-
lc , quod uix peccatum , idquc multis ante fxculis expiatum dicebant Ueftrl
fapientes,tam crudeliter ut nouum uindicare uoIuiflTet . Quis ita fibi perfua^
deatjfapientcm&^cordatumhdminemfcelus iam setetnz pcnememoria (c-
pultum, uoluifle in innocenfllimis ab co crimine, SC magna authoritatc homl
nibus ulcifci f Recens eratquod ulcifcebatur facinus,quod reuera commifc»
rantpao-cs iftoru.nam iiii erant fenes,8<^ 90 anteannis ab eorum patribus fu-
crat uendita Chrifti uita,8^ proditorie tradita . corpus lofcphi uiuum uendi'
tum fuit,ut uiueret in Acgypto:at Chriftus Icfus,ut in cruce moreretur. Hoc
habctcommunchiftoria,quod utricpa fratribus tradicontigit. Afrcnticban*
tur morti dC ucnditioni lefu Chrifti hi decem uiri, qui perfequutionibus cru-
deIiflimisChriftianosperfequendo,faI(bprophetaE dCin gentis ruinamna-
to ferebant fuppetitias, fuppeditabant confilia . Quamuis nonerat Chriftia-
nus Aclius Hadrianus , erat tamena Chrifto non alienus , cuius in larario
cum Abrahamo S^ multis alif s imagincm ucncrabatur . Certe nifi tanta fuif^
fct facerdotum idolorum fadio, fuifl"et palam baptifmo profcfliis Chriftia'
nam fidem , Is igitur fuitgenuinus interpres loci in Hamos fcripti . Nam
quamuis pcccabant fili] Ifrael uendcndo lofephum fratrem,tamen lege non*
dum teneri poterant , quai poft ducentos annos uix data fuit . Atquianteju
^afceleralex nuUanifiaquoeftpromuIgata,admifla punit.Nonnc ex his
SC ante didis uos abfjfl"e in rcprobum fcnfum iudicatis C Ita quatuor aut
quinquc nefariorum nebulonum ncotericorum fentcntfx mauultis ftare,
6i. uetuftos ueftros interpretes negligere,quam uerum ampIcdii.Lcgiternife"
ti legite prophctas,appcndendo qu^ in Chriftum comififtis. pcrpcnditecap»
7.EzechieIis . Proptcr peruerfum in Chriftum iudidum ifta patimini , ut ait
ibi prophetamec ^afcct Uobis . Sed fatis multis fum hoc reprobationis argti^
mentum profequutus.In eoenimubiuisperfiftam,quumnunqaamn5fiac'
deeamentio.

1 Qjr ORVNDAM IVDAEORVM NEOTE>

rictrumobieildicrfolutiones.

QVidprimumhocin loco aggrcdiar , quibusuc primunt obiecf^tfonf'
^bus occurram,quum reccntiorcs intcrpretcs, nil aliud in fe quam foli»
da errata,& fcripturac (kctx inucrfibnes cotincant,nefdo.Primum itaque ea
qax huic tam diuturnac captiuitad & rcprobationi uidentur occurcrcrc , ex-
cipiam^&TcxpIodam.Vtautcmomnialiqueantjfuntquibufdamfummisca^
pitibusresde quib. agitur cogendar , ut uideatur undc hallucinano in Ifrael
conrigit, Sunt ab orbe creato ad finem ufquc eius tres conditiones rerum per-

pendcndars

GVt. POSTELLI LIB. III I. ^gt

icndx : fcx naturah's,Iex inftauratoriajcx gratia:. Naturalis cfi: omnibus da^
ta,fcd tn Adamo S^ pofteritatc ita corrupta,ut omnes quide fc malc agerc iu^
dicent, emendarefine Dei priuilegio in falutem non poftint. Secunda data
Mofi,ut Ifi-aelitis cxplicarct . Tcrtia Chrifto Dco authore ita dari debebat ,uc
in eaomnib.hominib.naturardcprauatarrcmediapropofitacflent.Suntilla
tempora coniun(f?a,ut prxtcritum pracfcns futurum.Prima & ulcima quum
fintomnium, nullislociscrantadftricflx. ludaicatatumlocum habuitrquem
poftquamomnino perdidit,etiamuim haberedefr)t.NamquamdiuDeus
illam uoluitfouerc, illi afsiducmifit prophetas , deditdo(fiores,rexitiudid«
bus, regibus, ducibus : nec mifitilliullam calamitatem,quinpra-nunciaucrit
cam aim exitu.quod in captiuitate Babylonica patuit . Scquitur crgo, quum
princcps , faccrdos , propheta , regio,Iocus,miracula,tempIum , fint illi gen'
ti fineulIaIibcrtationisfpcautprxnunciationedcperdita,etiamillamIegem
finem fua: uirtutis accepilTe. Nameftimpofsibile eamhaberefuamuim,8^
tamcn funditus omnia cius adminicula concidifle, & iam mille quingcn-
tos annos mundum fine lcge fuifte.

Quum uero non fit inter illas lcgcsinteruaKum , fequitur, legcm Mcf.
fi^ fui(Te in Mofaicar loco inftitutam , quando illa pcrrjt : dC continuam
fliifie fnludia DcidCueri Ifraelis Icgem, cumMofaica, quod innuit Hic
remias,quum ait trigefimotcrrio : Non abfcindeturDauidi uirfcdcnsfu'
per thronum domus l(rael, SLfacerdotibuslcuitids non abfdndeiuruirco.«
rammeclcuans holocauftum, Siadolcns & fuffumigans cunclis diebus,
Conftat ex hoc loco , aut prophetamfuifle mcntitum (quodcogitare ne-
phas)autnos ciTeucrumlfracI. Nam iam mtlle quingcntis annisa nobis
faaificatur.IIIicquc Simhoni, quifuitbonorum ultimus, fuccefsit poten-
tta Chriftus , licetnullis ceremonijs. Nam illas fublaturusuenerat. Illi fuc»
cclTit lacobus iuftus , dC cajtcricxordinc ; qui , quamuis nobis illic funt res
affliclx, nihilominus habcnt potentiam . Nam inhoc diffirrtnoftcr Ifracll
ueftro , quod nec locis nccrebustcrrenis fumus addicli. Veftrx autcm lc-
gis prxmia erant rerum omnium corrupubilium copia , a terra Ifracl dc-
pendcnria.

Exhac confideratione patct , Chriftianos cam feruafle potentiam,
quampcrdididifiis.Thronus autcmDauid cfteccIefiaDd, &:confortium
fidelium : quod propheta Nathan, poftquam quieuiflret Dauidab inimi-
ds fuis , ipfi aperuerat , fecundo Regum feprimo : Et ftabilis crit domus tua,
dC regnum tuum ufque in xtcrnum ante fadem tuam , &:thronus tuus erie
firmusiugitcr. Nam ad literamdcregnocorruptibilibusrebus fuIto,inteU
liginonpotcft. unde defideliumfidcm Dauidfequenriumpoteftatedidum
intdligendum eft. Vnde Dauid inPfalmis ait. Thronustuus Deus in fa:-
cu]umfxculi,&c.

Eft & alia populi fab legc agentis condirio. Nam capriuitaribus trium ge
nerum debebat prcmi . Paruulis > ut fub iudicibus : fcptuaginta annorum,ia
BabyIone:tertia asterna , quum fdlicet gratia legis in grariam Euangdti pcr-
mutandaforct .Itacpeaomniaproquibus Deus per prophctas dixit, fenon
remiflurum,ad hanc captiuitatcm ulrimam,a qua nifi fiant Chriftiani non li-
berabirtur,funt refercnda. Suntcriatres acccpriones Ifradis fub legc Mofis,
fub euangclio(quod ex Icfaia uidJmus) fub rcprobaiione dC ira Dci. Sunt 8C

tres

5gt DEORBISCOMCORDIA

tres congrcgationes , una a capttuitate Babcl, altcra paucorum fub Chriflo,
tcrtia&lfracl&omniumindieiudicij.Promifcuedeillisloquunturprophe'
tar.Scd omnes in prc-cfentemcaptiuitatem trahuntnefarij interpretes,tanqua
fit aduenturus quidam tyrannus a Deo mifTus^qui illos hbcret, & corporaha
legis diuinar prxmia iterum illis ftatuat . Quod autcm fecunda cogregatione
ualdepaucietTentcongregandi, patetexlibroSanedrin in cap.Hclec Vbi
itahabetur : Dicitrabbi Samai, Didum eftapud leremiam cap. ^.Etafluma
uos unildeciuitate,S(^duos decognatione,ctintroducam uosin Tzion.Co*
parategrcflus eorum ex Acgypto,ingrenuieorum in terra. ficut introitus eo
rum fuitin terram fancfiam duorum ex fexcentis milibus.Quem locum expo
nit rabi Selomon hoc modo : Reliqui inquit mortui funt. Et item Rabba in'
terpres,Et fic crit in diebus Mcflfia: ficut didum eft Hofe» i. cap. Et refpon*
debitibi ficutin diebus iuuentutis tux,quando ipfa afcendit de terra Acgy^
pti.ldem oftendit quod fuperius.Necefl^ eft autem de cogregatione ad Mef
fiam primaintelligi. Nam congregatioex Babylone fuitomnium,aut faltcni
pauciueniamferunt. Vlrimaucrocolligentur omneshomines adiudiciutn
Dei.Confirmanttn-hxcpcrGemarainUbro Sand- cap. Dine Mamonoth,
Quod , ait traditio filtj rabbi Hia , quum aliquando federent in conuiuio co-
ram Rabinis, nil uolebantdc facris tratfiare, quaeuea patrc didiceratcxplica
rc.itatpaitrabbipincerna!,AdaugeilIisuinum,!oquetur.QiJodquumfecif^
iet,unus corum dixit: Non ueniet filius Dauid,donec defccerint dux domus
patrum dc Ifrael,qux funt caput captiuitatis quac erat in Babylonc, dC doncc
deficiat princeps qui eft in terra Ifrael,ficut ait Efaias cap. s. Et crit ad fancfiifi*
cationem SC ad lapidem ofFenfionis,&ad pctram fcandali duabus domibus,
fi<:adIaqucumS(^ adruinam habitatoribusHierufalcm. fin^offcndent ex cis
multi , &:rucnt,6(Cadftringcntur,8^irretientur ^capicntur. Liga teftimoni-
um 2<^figilla legem indifcipulis mcis , S^ expcc^abo Dcum abfcondcntcm
fadesfuasadomoIacob,&prxftolaboreum.Hafctraditio.Vt autem patcat
locuslcfaiarlatius,altioriprindpioeftrepetcdum.Dominumcxcrcituumip*
fumfandificate,ipfeeft pauoruefter , S^ipfetcrror uefter,2<:erituobisin fan
dificationcm in lapidcm offcnfionis dC petram fcandali . Hoc notat maximc
dici dc aduentu Meffiaf ,in quo longe maxima pars perijt, funtcp faluati paU'
dfsimidifcipuh&apoftolilcfu Chrifti.quoexloco &Mcffiam uenifl^ue-
ftrisrebuscuerfis,S(^nosin ueftrum locumfuccefl"iflie,palamfit.Dc Mcffia
uerofuntnobis notandiduoaduentus. Primus,qui fiatimcucrfisucftrisrc'
bus fucccfllt,et reliquias paruas ueftri collcgit. Secudus , qui uos omncs cum
cacteris hominibus ad iudicium colligct, poftquam Antimcfsiam multi ex
uobis (cquuti fuerint. Hoc non cgerc probatione puto. Sed intcrim aduerte>
dum diligentcr , quum de congregationib. dicat uniucrfaliter, aut dc ultimo
aduentu dici,aut de uocationc Chriftianorum cx toto orbc , ut cos homincs
colligatab hac fccead felicitatcm ajtcrnam. Neceft obcjccatorum Rabbino*
rum interpretario, quxuosfalfistcmporum periodislac^at, &cxultimoad-
uentu primum facit,fufcipienda. Omnium longifsimus terminus fuit nuga-
toris & fcripturarum deprauatoris , rabbi Selomonis , qui ait , lcgem nouam
incepturam a deuaftato tcmplo, fcd non cffe publicandam ufquc ad i jjf aiv
nos,8(^ bcatus erit qui expecf^abit ufcp ad 1590. Harc nugator,ut peruertat fcri'
pta Danielis,quioccidendum Chrifium,etlegem abrogadam dixcrat, ante>
quameucrtereturtemplum.SedheusiuineprilTimenugator,hoctempuscui

legi

G V L. P O S T E L L ! L 1 B, ! I i t. J8j

' l€gi afTci ibctur, Mofis aut Mefllgr' ViTum'ne unqua fuit , a Deo aut arte fac^a
[ i fem fuifle, ut eflct i^^ annis inutilisr' Se fatis refutat. Et tamen iam illa perioy
dusexcersitanteducentosft(^fexannos,&nondumuenit ille tamdiu fom'
nolcnrusMeffias.QuidaZaadiasdixeratannoab euerfione uoo ucturum.
Rabi Mofes Aegyptius maxima integritate ( ut ludxij damnatu licuit ) dixit
<:crc6,anno mundi 4474 Meffia uenturu. at ille terminus iam a mille annis,&
fupra tranfijt.Mofes Gerundenfis &:Leui ben gerfon pr^efixere annum mi3'
di fiig.Ettamen ante quadringetos annos terminus ille prxteri^t. Videtemi'
feri ludxi quid infelicitatis ex derelicfio fonte aquje uiua?, 5C defoffis cifternis
aquanonualentib. conrinere,habeatis.TraditioHeIixprophetxquauiseft
apocrypha,tame debebat pr^ferri nugis horii nebuIonij,uerii euertentiii. Af
illaiamantedixerat,mudi 4000 annouenturiiMeflia.Vemtuerojp^jj.quod
. parij abeft a numero. lefaias quu fcripfit jisvd?'^'^ ^^ ^d muItiplicadCi impC'
riu MelTiaijfcripfit Mem Setuma inter ceteras rationes,ut fexcenris poftea arj
' ; nis ofienderet peritis uentur5 Mefl^am,& ita cotigit.Dixerat Daniel poft 70
' hebdomadesSc^uenturijChriftLc, ctruituriiincendiotemplum.ldipfumfine
' «llo crrore 490 poft annis contigit . Dixit lefaias uenturij Mcfl"iam ante^ na
' /cerctur Titus,ita notantinterpretes.Vidiftis Chrifliiueniflequandodefecic
' fceptrum S<;legisIatordelfracl.Namquadragintaanteannisceflauer5t tem-
^' pli miracula,quadraginta ante annis lingua ignis in dextram partem ferri dc'
^ frjt,quadragintaannis fuit fenatus extraHagazith : 5(^qucmadmodij Mofes
' in dc(ertoquadragintaannisexpedauitrefipifcctiampopuli,fiuelIetcogno-
fcere uias Domini , ua ab occi(^o lefu Chrifto quadraginta duos annos uolu*
ituos Deusad pccnitentiaexpecflare. Nonneiftaomniafuntfide digniora,
quammiferii!lirabini,quiuos perduntfSedadhuc unarerum conditio fu-
pcrcft notanda ante obiedioncs . Tripartita fuit multitudo populi, ueniente
' Mcflja.Nam fuit Ifrael minimus faluatus per Mefljam, Ifrael mediocris per-
■' dendus pcruindidam,8<^tertiusmaximusreprobandusingentium oppro-
^ brium.De tribus illis uidiinus.Suntco referendx multar prophetia:,quas im
" periri ucftri neotcrici euertere interpretationibus moliuntur . Sunt illi hO'
11 mines delufores, dC dominatorcs populi , qui percufl"erunt foedus cum mor^
!■ te,dequib.prophetauitIefaias28.cap.proptcrquorumimpietatem8(fuerfu-
8 ) riam iftaomniaextremaparimini. Vosenimrident, etferioillis crediris, quS
'i in capriuitate tam diuturna fitis,&: pcrdidcritis prdphetas , facerdotes , iudi-
:- ces,rcges,5<: miracula.Lcgisuirtus uobis pcnjt.Nec ludxi pofliint efl"e aliud
1 a millc quingentis annis , quam imptj dC pcrfidi . Sed de uaria partirione
populipoft occifumMeflaameftaudiendus Ezechielcap.f .Horretanimus
. ■ ccrte filii Ifrael rcprobi , horret animus referre qux de uobis fcripfit . Dicam
I » tamen:Et tu fili hominis fume tibigIadium,nouaculam tonforis , dC afllimes
I eum,5<:duccspercaputtuum,&:perbarbamtuam, 8<:aflumcstibi ftateram
' ponderis,3(: diuidcs eos . Tertiam partcm igni combures in medio ciuitatis ,
' luxtacompletionemdicrumobfidionis^&^afllimcstertiampartemj&^conci'
■ dcs in gladio in circuitu eius . Tertiam uero aliam difperges in uentum , &:
1 gladium nudabo poft eos,Et fumes inde paruu numcrum, et ligabis in fum-
. mitate palli] tui:&: exeis rurfum tolIes,&: proticies eos in medio ignis , &: com
I bures eos igni , a:ex eo egredietur ignis in omnem domum Ifracl. Hxc
; dicit Dominus Deus.ifta eft Hierufa!em,inmedio genrium pofui cam,&: iii
I drcuitu eius terras,&: contcmpfit iudicia mea , ut plus eflfet impia quam gen-
I «cs.

I

184 DEORBISCONCORCIA

tes, 8(fprafceptamea magis quam terrnj qux in circuitu eius funt contemnc-
rer.Iudicia enim meaproieccriit , S>i in prg ceptis meis non ambulauerQt.ldco.
Iia:c dicit Dominus : Quia fuperaftis gentes qux in drcuitu ueftro funi,3il in
praeceptis meis non ambulaftis , &C iudicia mea non fcciftis , dC iuxta iudida
gentiumquafincircuituueftrofunt,noneftisoperati. Ideohcccdicit Domi'
nusDeus.Ecceegoadte,&!ipfe egofaciam in mcdiotuiinoculisgcntium.
iudicia , et faciam in te qua? non feci , et quibus fimilia ultra non faciam,idcB
propter abominationes tuas.Ideo patres comedent filios in medio tui , et filij
comedent patrcs fuos,£<; faciam in te iudicia,8(^ uentilabo uniuerfas reliquias
tuas in omne latus . Ideo uiuo ego,dicit Dominus Deus . Nifi pro eo quod
fancfium meum uiolafti , in omnib. contaminarionibus tuis, et in cundiis ab
ominationibus tuis , eo quoque confringam , dC non parcet oculus meus, QC
non mifcrebor,etc, Antequa agam in Nizahon , uolo quafdaminhunclo'
cum prophetaenotare,ut aduertatis diligenrius.Mitto quod in principio uo»
coparat pilis,id eft recremento corporis inutilifsimo,et quod folii nullum anl
manrium alat,preter uefperriIionem,fed abrafum ftatim perii:ita inter homi
nesquiaDeopendent,eratis maximitcnebriones,& ndaliud quamtenc
bras fub prxtextu legis Deicircumferentes . Combufta pars fuit fub Tito.
nam conflagrauitHicrufalem,inquabeIIo , fame, pefte & ignepcricruntun
decies centena milia hominum,centum fere milia funt fer uituti et fpediaculis
referuata.Cacterum in toto bcllo uicefies centena milia hominum funt defidc
rata.fieam multitudinem reipiciatis , qux eft deduda ab Aegypto , tripla 8C
amplius cxCa. eft. Et tamen una terria pars eft tantum . nam quadragefies cen
tena(duo alij trientcs (cilicet)in Bitter, ut minimum,funtconfec^a . Nolo hic
adferrequatIofephus,homoIudgus,magnaauthoritateinterueftros,retuIit.
Ille author extat.Crederis illi,ubi de Chrifto non loquitur. Terria pars confc
<fla gladio , tertia item prof uga toti orbi eft in prxientem diem ludibrium.Ex
tota illa multitudine pauci funt ieruati et ligati in pario,id eft f acfii Chriftiani ,
dC tamen no omnes boni. Nam Symon Samaritanus baptifatus eft, 8C uoluit
(piritu fancflo abuti ad magica:demum impius 8C pcrfidus fadus, multos in
crroremtraxit:acdemum RomacduminccBlum fepofl^euolarefalfodarmo'
nibuscredit,conciditorarionibus Petri&Pauli,eftqj in infcrnum delatus,
xi. anno Ncronis,S(^ eo mortuo ftatim eft decretum excidium , dC Tito com "
mifliim bellum. undeignis intotam domumlfrael. Quacuero caufa cftf
quia magis impiafuit, quam gentcs, Hierufalem . Nam gentcs ftatim at»
que audiuerunt deChrifto , dC cius docftrina, funtconuerfat, in Samaria»
in Damafco ,in Anriochia, in urbibus uicinis iam dicebamur Chriftiani,
quumadhuc omnibus fupplicijs Hierufalem noftros afficeret. Vobisan'
tequamueniretMefsias, nileratcommune gcnribus. Neccratinquoabil'
lis fumere exemplumdeberetis fub Mofe, imo fuifl^t damnabile . Nam C'
rant idololatra: ,& perindc moribus mali ut uos . Itaque fugiendum crat uo-
bis gentium exemplum in omnibus. Nam fuiftis in captiuitatcm ducfii pro*
pterimitarioncm gcntium. Nunc uerodicitDeusextrema omniaexempla
in uos conftituere uellc,qu6d non fequamini gcntes . Oportebat igitur gen*
tcshabuilTealiquid a Dco commune uobis dC cxteris nationibus , quod'
qucgentcs priusquam uosrecepiflent. At nil tale eft practer Euangelium
lefu Chrifti , fcminis Abrahami , in quo erant faluandx omnes genics.
Nam parum erat,ut ait Iefaias,ut efTet Meflias homo Dcus iti falutem Ifracli,

idco

I

G V L. P O S T E L L I LI B. I I M» ij^ •

ideo enm pofuerat Deus in falutem gcntium . Sed impleri oportebae fcr/ptU'
r3s:utuocaretpopulum, non populum Deus, & non dileclam , diledam,
Ideo diccbant pifcatores hominum :Oportebat primum uobis loqui uerbum
Dei , fed quia uos indignos feciftis , ecce conuertimur ad gentes. Si fuiffetis fc'
cundum iudicia gentium operati, tunc temporis proculdubio Ifracl faluus
fuilTet.Aftquia euangeliumrefpuiftis, S^illudblafphcmareaufieftis, S<:Chri
frum lefum iVIeffiam interticere, quem innocentilTimum credidit Pilatus (licet
auantia,Sv: ludeorum peruicacia dudus, dederit crucihgendum) di. abfoluen-
dum f.£p!us iudicauif,antequam ueftris caederetclamoribus : ideo tam crudele :
exemplum de uobis Dcus confticuit in confpedu gentium , ut nec ante fimile,
nec poftca fit futurum. Ita fauit duci ethnico in uos feuienti , ut in medio ueftrt
exercitus,Titus obfidcns urbem,a nuilo Ixdi unquam poterit. Vbi non eft ma
gna copia matcrix,triduo urbem muro latiirimo S^ alto,longoq5 undequadra-
ginta ftadtjsjurbem ueftram cinxerit:ubi fuerunt inclufa undecies centena ho
minum milia,nul!us prodire in legitimum congreftum aufus fuerit.ubi matres
rroprios liberos coxerunt,& comederunt: ubi fimus 5C ftercus fuit in cibo gra
tiffimo^StJ^inprecio^ubioppIetefuntdomuscadaueribus^&fame morieiibus:^
iibitantafueriimorietiumturba.utterraurbisadfepulturamdcfueric.ubicor^
poraobfo2toremmurispra:cipitata,oppleucrintfoflras,tantamultitudine,utad
coelum oculosuertes, dumeacerneret TitU3,dixerit:tcftorDc3,quiaincaufa
buiusmiferixnonfum.ubidemum necpaterhliurncompIe<f^i,amarc,autmor
tuum flerepotucrit.ubietiam(quumaIioquihaberet obedietiftimum militcm
Titus ) non potuit prohibendo facere , quin incedio templum perdiderit,atcp
pofuerit leruialem inaceruum lapidum . Ettamcn fuperftites nonagnouere
Chriftum,fediterumaduerfusfandum8<: iuftumex toto terrarum orbefunc
collecfli in Bitter: in qua quanta miferia fuerit, ex hac licet conrjcere. Fuerunt in
urbelongemaximomurisambitu cindia, quadruplo fere quam lerofolymis
numero,3if trimeftrem obfidionem tulere: in qua quid paffi fint ludxi , ex hi-
ftorialerolblymitanarelinquocogitandum. NamnuIIushiftoriographushu-
ius excidij calamitates copiofc defcripfit . Legantur ab orbe condito hifto'
riae omnium gcntium , nulla unquamdades huicfimilisreperietur,unde&r
peccatumtamimmaneludxoscommififte fatendum, ut nullum unquam ab
orbecodito fuerit,futurum'uefi'tmaius. Ab hoc folo facinore cerje lefu Chrifti
diuinitatemxftimarelicet.Namprofandifllmomundiprophetaoccifo,nun>
quamtamacerbas&inauditas po^nasfumpfilTetDeus : quumhomo fanclior
Ifaia dari,aut Zacharia filio loiad» non pofllt, 8C tamen Deus 5^ iii^.SC idolo-
laaiam poft (eptuagintaannosremifit, dC fouitadhuc populum fuumferme
quingcntis annis , qui iam alienatus ab eo mille quingentis annis exulat. Ideo
uobis non parcit,necunquam parcet,nifi in filiii eius Mefllam lefum a ueftris
maioribusuiolatum &occifum,credideritis. Nam ille pius eft,uoscp ad miferi'
cordiam expecfiat:Iicetuosieiunijs maceretis,preces fundatis , uos inter uos tc
ueatis,ceremoniasexequamini,uobisfperandumnon eft utunquam audiat,
quiuosdiiperfos,totiorbi exofos,S<:in opprobrium ludibriumcp gentium
natos, damantes mille quingentisannisnonaudiuit. lam prodcat cacaphra
^us Nizahon,cogrediamur.Quamuis leuiarmatura uix pilo Sd parmula iunl
inftrucftus, tamen duce fide lefu Chrifti facile futurum fpero , ut quo fum na^
dior,&a faaa fuppelledili imparatior,eo mihi uires maiorcs fuppeditet,uc agi'
tationcfaltu^&animohuncGoIiatemtataopinionumturba fulcumcoficere
poflim.Primo obijciet nos no eflTe populij Dei,quod legis fignaculii circucifio

K K ncm

L

,g<j DEORBISCONCORDIA

ncm no {cruerrus , quO tamc Chriftus ipfe illa fcruauerit. Nos cfTe populu id^
ik docui,quod ftatim abfcifa Icge Mofis, & cius priuiIegijs,cercmoniis,fignis,
magiftratu,faccrdotio,prophetia,imperiocclTantibus,ruccefllmus:q>nofimu9
circucifijid docet pcrfcdionc.Na Mofcs in Deut.&f prophete,ut ia docuj,prc-
tuIcriJt cordis circijcifione carnis circijcifioni.loca ia attuli. Quare igit Chriftus
cftcircucifusrut faceret utrac^unii , ut ludcosgctibus coiungcrct, ut mediator
duoextremainfcreciperet,baptifmu5(^circucilionc,Iegemutafedatamapprv>
baret fuiftc bona,ut fe ueftrx inHrmitati accomodaretjUtomni humilitatedcus
& homo oftcderet nobis elTc rcccptis Iegibus,que cotra Dcu n5 pugnat, pareti
dum.atmlcquudifceflrit,ficircCicidamur,Chnftus nobis nil prodeiret. Pratci-
pua ratio fuit Icgis approband.^, ad eius ufcp dic, bC ut extrema conecfieret, ut
qucadmoduduabus naturis diuina bi humana coftabat,ita lcgc pr^mrj corpo-
raliSj&fpiritalc coiungerct,&: utraq? unu facerct. Obijciilt idololarria Iudei,q>
imagincs colamus fandorQ S^ Chrifti. No adoramus,aut in iUis aliquid diuini
tatis aedimusjfed in mcmoria lcfu Chrifti 5«^ fancloriJi , quii pauci noftra neglf
gctialiteras facras fciat,feruamus,a qua no fuit uctufta lcx exors.Na diuinitate
ferpcti a^neo inefl"e putariit. Inftituerat illij Aloles, fuftulit Erechias propter po
pularcabufum.eratintcplo duo Cherubin,qui loge minus corporca figura q^
homo fandf us pofluntjdebct ue fingi.nec tamc populus , qui ca figna uidebac
in tcpIo,coIebat.ita nec noftriadorat fancfJorii uirorij imagincs,fed inmcmoria
coru quos rcprefentat,afpiciQt , Siquas fundiit preces ante eas ut precibus deii
c5pcllant pro nobis.eas a Dco incipiijt,S<^ pcr Chriftij Deij finiQt.Rationabilc
uer6eft,fandosquiquiiincorporemortalielTent, exaudiebaturpro populoa
diio^niicquij illi iuncfii funt facile cofequi,quf noftris miferijs copatictes flagi-
tatremedia.quodquijmultisalijslocis, tiJCXCoIocoprophetepatet,ubiait:Si
fteterintante mc Mofes H. Samuel,ut orct pro populo hoc, no exaudia, quo lo
co patct,S<: poflx fanc^os orare, bi nullos etia fan^ifllmos a l^co quiccp ueftro
nominc obtinere pofle,doneccrcdau's inlcfum crucifixfi a uobis. Vtina potius
quamulli eflrentcaufaofFenfibnis,auterroris, illas imaginestatifpcr tollcrctec-
clefia, donec Muhamctani, ^ ludxi Icfum Chriftij ex animo amplecflerentur»
Sipcrillud ftarct,pontcisHeriChriftiani,feinhocuobis accomodaretecclefiat
aut feorfim ti:pla,ubi ueftro arbitrio Icfum Chriftu colcretis.nos negligcredelc
<firiciboru,S;!lcgc preuaricaridicitis.Si illeobferuatioes fuiiTentadfalutcnecef
iraiacnuni^? ta libcre Spiritus fandus per os Dauidis,Iefaic,&^ cctcrorij prophe
tai ij eleuare uoIuifTet. Itacn una lex omnia illa ad duritia cordis , & ad tempus,.
(donecuobisiIlucefceretfoIiuftitiatChriftus)cocenjtautprohibuit,utmcmo
riaDei frequctius haberetis, cocefTaautuetitauidcndo.Nil uero in illis cfl~e m*
|j poteft,quonia quod Deus creauit, quii bonu f it, malCi & peccatu in homine^
Dcicultorc,8<^cordisfummapuritategeneraren6poteft.napeccatijnofit,niff
a uolutate.Quod fuit in illis peccatii q^diu lex Mofis durauit, id crat no quia re$
mala eracfcd quia legeinfringcre malii fuilTct.UIas cercmoias quibus in Acgy.
ptocratisimbuti,utfeuobisaccomodarct,pcrmifit, 8(:quianilarbitrariuiule
geponit,iulTic.Ideonopeccamus,ilIisutcdo,queperfcmaIan5funr, &apro-«-
phetis agitata.Na loge grauius fuiftet diurnCi facrificiu tcpH , duoru fcilicct aric
tiJobmittere,q5porcinacomedifle.S(!tamen prophetf ad tcmpcra Mcfllxre'
fpicictcsdixercQuishecrequifiuitdcmanibusucftrisc^Ergokxuicracratfacc
re mifericordia Sv^ ludiciu, fubuenire opprelib S<: uiduae,Si^ elTe bcncficio in ocs
Dcofimillimu. SiChnftusfuitDeus,aitNizahon,8<^omniafcies,curdifcipU
lis gnorare fedixit diemrcfurrcdionisf Quodnon expcdit bomimbus Ccire^id:

fiLniiq

G V L. P O S T E L L I L 1 B. I I 1 I* igj

filerio 2<!obfcuritate tedu uoluit Deus.Na periodos reru fcireeft (blius deij qui
crrare no poteft:hominis uero cui femper mors imminer, femper iudidQ deiin-
ftat,S<^tamenamalonoabft:inet,noeftfuufinenofle.Naficueftintimoremor
lis 8C iudictj Dei pofitus homo,tant5 fcelcru comittit,'quid no faceret, fi fciret fi'
bicertasindudasefledatasfergofeaccomodareuoluJtdeusdifcipuliSj&audito
rioadhucmalefirmo.Erat illimulti amiciftimi, precipueinter difcipulos.eranc
S)C matris eitis parentes,quibus fiquid fe fcire arduu eiTct fafl"us,importune infti
tiftent ut aperuiflet. quod fi faccre renuiftet, egre tuliflent, dC illom probitari illS
nofatisfideihabcreiudicaflrent.Natenelliseoriiin fide xtatibuseQ feacc5mo-
dareoportuit,quuetia poft tot uifa miracuIa,eo mortuo paudde eius refurrecf^io
ne fajpius prasdida ab eo crederct. At mihi dicet ludaeus, Si fciuitj& cotra animi
fenfum ricgauit,cft metitus,quod eft a prophcta alienu.&^ fciuit,8iJ dicedo fe ne*
fdrcnoeftmetitus.Na uthomo nullus mortaiiu fciuit,ut deiis uero omniano'
uerat.QUu enim elTet homo deus^,duas naturas cxtremas in fe habes , fummS
fupremar2,Si fumma inferioru, duas ctia fcictias, Sk^ duasuolutates habuit. Crc'
do 6 ludxi cordatiores, id uos rriihi no negaturos,quod Mefllia fore exccllcntio
re hominc,qui unqua in mudo efle pofler,exiftimetis. At fi homo tantu fuiflet,
poterat alter a deo maior ficri,qui una &C Deus dC homo eifet.l taqp oportebat eiJ
eireDeii,duabusnaturisprfdit5,duabus etiauoIutatibus8(^fcienttjs,8(^anim5
qualitatibus,quxin Deo S(^inanimodiuerfae uidentur. At ignorauiflealiquid
(dicetis)euauuIgare,patet.Naquuueniflretadficufterilc,iuiritdifcipuIosrcfpi-
cerc an in ea cflTet ficusHeus tu bonc Iudee,no uides deu etia te ignorate facercr
quu eafde ueluti ignoratias falTus eft.^Quare dixit deus Adamo,ubi esr" an ignO
irabat.^an reperire no potcratr^Si reperire poterat,quare ubi eflecquerebatcS^^ ite*:
Defceda,inquit Deus,8d uidebo an opere copleuerint. num ignorabat an cofti
tueret turrimropusne eft illi motu locali.^ignoratnealiquidfde Sodomitaru ui*
litatiocideiudicanda.SuntphrafesIoquendiinfacrisfamiIiares,fenobisacc5'
modatdeus,&effecftiuetatu,n5animiaffedionibusmorenoftroagit. Pcenite
tia uidetur dud quod hominem fecerit,an ergo ab ^tcrno ignorauerat peccatu-
ruCiftafuntfenfibusnoftrisaccomodata^quonia alioquino caperemjjs. Chri-
ftus nil aliud Uoluit,nifi d5 omnes attentos ad ficu habet, dC potentia diuini mira
culiterreat,8i adbonaopera incitet. Quod autem fcientiafuturoru haberet , id
fatisdocuit,quodprxdixitccrto fixoi^tempore fua refurrecfiioncm , prxdixit
Spiritus fanciii miUionem,fuoru mortes SC miracula , pr^dixit cladem lerofoly
mitana,prxdixit omniu refurredionem, 8C futuru iudiciu,materieq5 pcr ignent
decoclionem.Sed quare no addidit prxcifa tempora,ut precauifl"ent c' hic mter^
rumpa,&[ nifi mihi fimile quaeftion? par parireferedo foluaa's,no fum fatifFadu
rus.Prophet«oesreuelatioediuinautetes,8i:fpiritufandoafflati,futurapraenij
ciare,8(: uera prgdfoin tepore pra^dicerc potucrcuel nor* potuiflc n5 negabitis,
quia/o.anni captiuitatisprgdfe funt riiidati,nuciataeft&: tepli ruinapoft hcbdo
madas.7G,Quarcergonopr»cifeocscalamitatesfuturastradiderut,utfibiprg
cauercthomines,quoru tcporibus cocingere debcbatrDicetis fuiflfe inc5uchies.
na nulla fuiflcnt fpei 5C fidei merita: im pij 1 jbere ad periodu ufcp malc egiflertt,ti
mor in ca uf(^ hora fuifl"et fublatus. Arbicrio credendi defuiflec locus . quod eft
mericu,religionis fons,&: bafis.Fuiflct ueftcr &!. totius orbis MeflTias infantulus
adhuc exiftes opprefflis . Na fi ftata fixa^ die nafdturu fduifletis , ex toto orbe
co coiluxifl^etis, poteuamcp uicinis prindpibus &:rebufpub.formidabilc,faclro
ncsi^ deeo fublimado fine dubio cxcitafTctis , uoscp ipfos 8t illu antccp euagelio
locusfuifTetopprefliflretis,Quodmaxiinepatet:quiaqu5uisobfcuriirimenafci

KK a uoluir.

|S!5 DEOREISCONCORDIA

uolui't,fam?no potuitfieri,cjuin Hjrodestota i'uuenileabimatuinfantia,qtJo4
dc illoa Magis a udiiiret.in Hnibus Betlilehc , dC in Rama fuflulerit . dequa rc fi
no recipitis noltra placita,audite fupra a me adducfiu Macrobm ita de iocis Au-
guflircribente:Quumaudiirct,inquit, Augufius.Herodcminterillospueros,
quosinfrabimatuinrerimcreinfinibusBethlchemiticisiufTeratjeiusquocpfiliu
interfe(fiiJ,dixitC^far,MaIIem eireHerodisporcus qp filius.EftautorilleauO'
bis 5C a nobis alicnus, dC planc impius, tatum abcfi: ut a nobis infirucflu dicaus»
Cofiatfacinus.NofatishabuitHerodesuobisabftuIiireregnijjfacerdotiijjiudi
ci3,regiamq3prole,nifietiaIerumininnocentibusprofequeretur.Quideratfu'
turii,ii cii apparatu ueniiTetr^ea ob rem prophetx nolucrCit diem menfemue at«
tingere,neillequicratflariralo,ideflprinccpspacis,fiatima cunis bellii adfer-
ret. Quae turba SC orbis cofufio adfuilTet uero Mefiiaf, quu poft necatain ludf a
uicefies cctcna hominil milia,&(^ eucrfis precipuis urbibus,tfi ad falfum Barcozi
bl quadragefies cetena,uel utaltj uol5r,quatuormiIia myriadij cofluxerimr^Reli
gionofo]etprccifatcporaedicere,utlibcrtasnobisacquiefccdiuero,autnoac-
quiefccdi rclinquat.In hacre uoluit efl"e fimilis prophetis lefus Chriflus.ut fuos
adfideanimaret,8<;infpefuturoruattolIeret/Prardixitquidc3(^dc miffiocfpiri
tusfan<fli,nec tame prxcife; Sed no pofl multos hos dies,dixit.die ucro quinqua
gefima a rcfurre(fiione,dea'ma ab afcenfione mifit paraclcta, cuius uocabulij ini
poftor fexcctis poftannis ueftris fauoribus S<; fuppetrjs uoluit occupare Muha-
iTiedes.NilergodeignoratiaChriftiadfcrtis,alioqui&Deuspater , SC prophe*
tc fpiritus fandi dudu ignari fuiflTenttquod eft impiij,ut dC dc Chi ifto,credcre«
Quod nos uocemurueruslfrael ,expulfoaIio,idfatisfuprapatuit, &uidimuss
Chriftij in carne. Quod ucro obijcit nobis NizahS , nos no dcbere did I/rael
ob interpretatione,quafiuideamus Deu: ergoeaderatione falfo funt uocati Hc
brfi,quinunquideriJt.Diuinitatefcimusnopofl"coculiscerni.5v.'aflerimusnos
niSc uidere dcu ucluti pcr fpeculii in enigmatcquoad corporis uinculis abfoluti
uideamus animo libero facie ad facic. Sed fe ofrertlocus in quo exultat,5<: fcrio
triiiphat Nizaho, tanqp uiclor: Si Meflras aut lefus Dcus cft,cur ingreflus eft inr
rouliere.quufitmulieruasimmundii, aquotriduoDeus Ifraelitas uoluitabfti-
nere,anteq legc accipercti' Ardua quacftio. Fac ctia(6 peftifcr homo) fiiifl^e diuat
uirginemulicre,quaorebIafphemoetiafccdioriuocabulo fcedare te poffepit»
tas. An^ptercadeusin felabcc5ciperepot, q? quotidicfccdiirimahominiipcc
cata,quibus nil fa:dius,uidet 5C tolcratr' Num in eius miido, in quo uerfatur etiS
ad inferos ufqiiomniinfamia infamiores,penen-as,utinquit Dauid jpoteftcocl
pere lab^fquodcp ta infamia alat,uideat,perfcrat fcorta.^Si po tuifl^et fcclere labe
fa(fiari,iapride no fuiffet Deus. N5nc ergo fine macula potcrat intrare(fac Deif
clfe corpus)in corpus foemincii:uide qp impotctc facias,d(! folc inferiorc.na doa
cas,lacus putridos,ferpctcs,qcquid cft ucneni putridi dC foeridi , cotingiit in fua
femii integritatemanetes ciusradti.Atfi incorruptibilia dC fiimalabcab inferio
rib.c5cipereattingedopofsct,iapridenullus cffet foI,fcEdielIef radi), pernicicqj
adferrct,n5falute. Vidcquoimpotctigdctjreducas, qu6ucrecideris,diitueius
potetiauicnincapacccofcrshomini,cuiusocsiuftitiefunt panus meftruatg ,fl
ad d.'ij c5feranc.eii aiit fuacrcatura St^cadela ignc ue domeftico infcriorc c5fti'
tuis . N.4 pone in latrinis(honos fit auribus)cadela q^ diu uolucris , pone ctia ir»
quibufuis tenebris,ubiexemeris,nil plane lux ipfa uiti] refert.&[tuperdirifljme
homo.maieftate Dd illa infcrioi c impotctiorccp alTerere no dubitasrPoffet etia
uilifsimiifinelabefcortuinn-arcfandiaeiusmaieftasj&^purgare^dignij^deofa
ccre:quod quotidieper graua fadf,dii c5ii€rtitpeccacriccs,]SJa necplus corporis

babct

•

GVL. POSTELLI LI"B. II II» 33j|i

habet dcus du gratia q du potentia exhibet. Vcrij facrofada mater dni noftri le-

fu Chrifti no fuu fcortu,ut audes airerere,8c; referre exhorreo : ncc fuit muher.i.

qug uiru nouerit, fed eterna uirgo. Opus fuit digniffimCi lefu Chrifto,queadmo

.diJ duas naturas in fe habebat, ita duas creationes in fe fuaue carne recipere . Vt

.cinprimCthominedeusexlutofinefemine&^uafc adgeneradu apto formauit,

ceteros uero ab illo g naturg inftrumenta nafci uoluit; lic dei fihus fapietia patris

kfusChriftus,utriJcpmodijinfuanatiuitatecoprehedereuoIuit.Queadmodii

<nim deus potetiiTimus per fapientia, uerbii, aut hfium eius,in fpiritu faiiifio ab

utroqp procedete,omnia creauit,fic natura humana a deo creatore procreata uo

luitinuno diuinitatis dC humanitatis fubiedo ab utrocp participate uniri,&^ge

neratione tale in humanis fbrtiri,ut in. fehaberet duas precedetes,6<: ab illis pro'

cederet.Siit duo in generatioe cofiderada,feme,& uas femini recipiedo dC touc

do aptu.CaruJt utro^ primus homo, utriicp habet ceteri homines,tertius homo

alteriitantu.NaduifiufpiritusfancfiifineulldfemineccepitinuafeuirgineoaU'

gmeta. O' miferi dC perhdi Iudgi,uos ueftri falte mifereat,fat fit Rabbinorii ue-

itrorii perfidia innumeros homines danatos a lyoo.annis ex uobis fuifTe : uidete

magnitudine gloriofi McfTiae.quomodo omnia in eo fibi cofentiant, quomodo

nullus pofTet maior dari aut cogitari homo,^ qui homo una 6<! deus eft: quomo

do dignius c^ a fancfiilTima Uirgine nafci no potuit , qCio meliusr" qp humiliter dC

obfcure mundiiingredi primo non uoIuit:qiJO fimilior cflc Deo no potuit,qp de

omnib. bene meredo , &C innumera probra in fe pro uero afTeredo^recipiendoc'

qui tati fecit homine,ut eius nomine quii efTet perfolucdi impotcs,patri fatisfecc

rit. Si omnia fumma deeo credetis, certe quaecuncp de illo credimus , funt uobis

probada. Cgterii nec tatiSmyfteriu filetio trafiere prophetaj. Ait Efaias : Auditc

crgo domus Dauid, NunquidparCieftuobis efTemoIeftos hominibus, nifi fitis

molefti 5<;deo meor^piopter hoc dabit dominus ipfe uobis fignu.Ecce uirgo prg

gnaspariethliiJj&ruocabif nomeeius Emmanuel: buiyrii&:! mel comedes , (ciec

reprobaremaIij,8<!eIigerebonii.HxcfuntcIarifTima:necegeret interpretatioe,

nifieaefrentaufideprauare Rabbini, utuobisnebulasoboculos efFunderent.

Quia perditusiUe,8<: populo perfido dignus Achaz,a Deo alienus 8<: diffidens,

nolueratcofuleredominiiin belli periculo.ideo prophetaea a fpiritus fancfticra

culo dixit. At(^ fi diceret,0' domus Dauid,8(^ rex Ifracl Acha2,qui no uis expe

riri an deus feruet populii fu5,nec fignu ab eo uis petere , tacp nos deferuerit,no

fatis habes homines fancflos dC prophetas uilipedere,nifi etia deii irrites C Tame

cotenas licet,no facies quin deus fignu loge maximti fit in ftio populo editurus.

Virgo etn prggnas pariet filiii,2<! uocabit nome eius no homine, fed deii qui no

bifciieft.Quii uero puer ediicabit more patrio melle 8C cremore, fciet reprobare

roalos 3(^inobedietes populos,8<! eligere bonos 8C fideles. Sequetia funt clara de

reprobatioe Ifrae'I,8<; terra relinqueda.uos uero ocs fatemini Symeone iuftCi fuif

ie,fcEliciu facerdotii ultimu. 8C lingua ignis in dextra ferri defij ffe in morte eius,

&C fequetesno benedixifTepopuIo cu nominearba othioth , SCcxterz miracula

fenfim euanuiflTe.unde ueftra reprobatio fuit manifefta , anteg puer lefus Ema-

nuelabladaret.eoenim annoquo Chriftu in ulnis habuit,in Marixpurificatio

ne, mortuuseft Symeo iuftus.Omnia funtcofentanea.Quis uero impietatc,8(^

ad fcrip turas deprauadas ftudiu ueftrorii rabbinoru no admiret 8C exh orrefcatc"

ImmanuelfoliinomeMefliacouenit.natuceratfuturusciihominibusdeuSjCU

iusgenerationenemo pofl!etenarrare.Vol3tiIIud dicfium defilia prophetx,aUt

quauisalia utfoniat,hominecpeffepatre Immanuelis. Atquod ta magnii fignii

cft, fim«lier H«!gari modo codpit dC paritrfigna fiint rar a dC fuper natura,at fce

- ■ K K j minam

5go DE ORBIJ CoNCORDIA

minacocipcrccxufro,quid habetmiracuIiVnoncparicnfe filia Achas , auf pro*
phct.T.pcrdidifiistcrraj&fucnitruinarOrcprobihomines^&^uosifta^dcIiramc
ta fciftari non pudet-omiferi . Ad h^c quis poflTit diccreuirginc &::grauida finc
implicatioe faUhfi de uulgari cocipiendi ufu intelligat r" Si ex uiro cocepit,uirgo
non eft. itaq? quum dicat uirgine &C grauida , maximu dicii fignu , SC miraculu.
Ncucr6c(retambiguitasulla,ufijseftnomineharah,ideftprfgnans:quod(ut
dixi)fi dc uirginc dcHorata intelligat,implicat cotradidioncm. De fblaitacp uir-
gine MariajqUcT fine uiro coccpit,8(! uirgo pcrmafit,intelligit :ex ea enim alTuoi
pta carne proccflit lefus Chriftus : quemadmodu traficns per medium illorunt
qui eij uolebat capcrc, ibat: quiicp euanuit in motc cx quo illum prgcipitare uo*
lebat. Fuit Maria niater Chrifti uirgo in partu, &C poft partu.no eft ergo macu»
latus Deusin facrauirginem derccdens. Tcmplum pacis Romxcorruit,quum
uirgo pepcrit.nouuopusputabanteternum Romani, quum coelo tacfla moles
cccidit,dasIocumueropacisprincipi. Ara in tcmpIoIfidisinAegypto uirgini
pariturf pofita anteerat:pariterin Gallia tpcDruidaru Carnuti , quarpoftea di-
cata fuit puerperaf. Manauit fontc oleum Romar dit integra,fcquente Domini
nat iuitate.Iris aurca ea die uifa eft, ftella Magos deduxit , tres folcs in unum co-
icrijt. SOt ifta omnia annalib . uariarum gcntium notata , 8(:propheticis fcriptis
confona.Eiufdem miraculi altjs ucrbis meminit lere. j i. cap. Vfquequo tehuc
dC illuc ucrtcs.filiarcbellis lerufalcr^Ccrte crcauit Dns nouu fupcr terra. Fccmi*
najcircudabit uiru,hoc cft nouu quod facit Dfis:fccmina circudat uirum fine ul-
la uirili opcra. Na quidalioqui nouu eflct,fi more cxteraru cociperet.^^Ideo paulo
poft de uctcri lege abrogada Ioquitur,3<! de noua eius uiri quc fcemina circunda
bit rccipienda,quicp in matris aluo didus eft uir ob diuinitatem perpetuo comi
tcm, dC in utero,8<! extra, Ob id dicit lefaias^ubi de morte eius agit cap.y j. Gene-
ratione eius quis enarrabitC quafi dicat,ncmo,nifi reuelate Deo. Ab aeterno ein
fapictia,8(:uerbu,8(:filius Deigenita durat,femperq5eftapud patrem,filius finc
niatrc,per qucm m undus eft in amore dC fpiritu fancfio creatus.Ita fccGda gcnc
ratione illi fuit mater abfc^ patrc, ex qua fumpta carnem uenit rcdcpturus , SC in
uiam ueritatis , quonia crcaucrat homincm,rcdudurus. Scd ad Nizuah rcdeo»
ait: In ucftro loannis cuangelio fcriptum eft quod Chriftus dixerit fe habuilTe a
patrc&^Dcoquafcuncphabuit^ergononcratDcus.Argumctumhocidcmcft,
atcp ii dicas,ego fcci hoc impulfu animi , ergo cgo fum animo infcrior. eft lefus
minor patre fecudum humanitate,fecudum diumitatc xqualis.nam fuperius ul
fumfuit, a:quaIccflererumomniiiinucrboexpIicationem,ut8(:inmente,8<!in
opcre.Ita fapientia patris totaeft in patre,& tota in fiIio,uthomo enimChriftus,
formam fcruiaccipit.aIioquidiuinitatepar,quum fit in patre,hIio,8<:fpiritu (an
do una dcitas,S<:; c-equalis, jjfbnis diftindiis. Alia obiedio . No elcgii Chriftia
nos Dcus in popuIti,quoniafcriptueft: Nonfecit taliter omninationi, SCiudi'
cia fuanomanifcftauiteis. Delegeid intelligitur.naalibidicit: Omnes gentcs
plauditc manibiubilate deo in uoce exultati6is,quoniam fundatur Zion in ex'
ultationc uniucrfc terrs, 5Cc. omnes enim getes erant uenturx 8C adoraturac te
Dominum.Quum ueroaeternus Ifracl fit in Icrufale, fequit(ut nos tenemus)Ic
rufalcmfuifl^e,cfl~ecpccclefiam Dci,quam foIifubMofehabuiftis.feda lyoc.an
nis eft toti orbi apcrta, Si^ ucrum I fracl patuit efle populii cius ccclefiac . Sed logc
niaxima quxftio 8C dura fe offert. Si fuit , ait Nizuah , lefus Deus , cur fufpcnf
fusfuit.&^ in fe fuftinuit omnia aff^licfiionum genera.^ ucrclamauit (e dereli'
dtum a Dco , fin^c. Satisfaciam primoratione , Sc^demum autoritatc, A capitc
rcpctamus. iam f«piu$ di(fiumeft,cflrehominemtanto perfecliorem , quanto

iimilioif

G V L. P O S T EL LI LIB» II 1 U m

fjmil/or fitDco^&^cdiucrfo. OmnibusdatDeus ,dCnil accipit, hoftcspcrinde

dC blafphematores ut amicos fuis bonis donat , omnia propter hominem facir,

maximam charitatcra in omnes excrcet , ueritatem in rebus perpetuam facit,

pcr continuahonem fpecierum in materia. unde inordinata,&maIa falfacp , rc-

probat.MefsiasquumdeberctefTehomoperfecflifllmus, &quo no poteftdarl

maior,dcbuit per omnia fieri illi fimilis inoperarionibus. ergo pauperrimus , SC

nil poflidcs,8(^ qugcucp in eo erat pofita elargies,a ncmine aute accipies. AmauiC

oeshominesex^quo,qu5procrucifigeribus fecxorauit : omniaetiaprofalute

hominis fecit. Na homo finedeo,ad dcperdita ab Adamo innocctia redirc non

potuit:quod probatG cft primo libro ampIifllme.Si habere maxima erga ocscha

ritate eft dco fi'miIIimij,nemo maiorc habere poteft,qp quii falutis plurimoru caiE

,fa uitam ponit, SC lubcs moritur: quod Chriftus diuinitate uoIuit,corpore certc

horruit ad fudore ufqj fanguinis.Quicunqj autc maxima charitate uult fratri ex

hiberc,primacuradefaluteeiusanimxhabeatneccfi^eft:quianimori5curafu^

fcipit,ucr5 afleredu fumit:qui ucruaflered5 fumit, magnatibus difpliccat necel

fecft.Nafouctinrebufpub.ob fuas utilitatcs &opinionesuitia:qu^c5agitant,

pcrfonx uitiofe taxare uidcnt . unde proucrbiu , ucritas odiu parit . odiu ftatint

ueri aflertori mal5 parat. At fieft homo Deo fimillimus , iie(fli no debet, potius

mori debet qp ueri difpcdiu pari.Na quod facitDcus in perpetuitatefpeciei,irid5

& ueri fatclles de uera afl"ertione facere debet , 8C uidere ta diligenter ne uiriu fal'

fi irrepat in animu, quam Deus feruat neneuus autmorbus a natura in corpus

(erpat. QuifquistaIiscft,mortemfubeat oportct. Verum iftaprophet^e latius

aperiu t, quod patebit in euangelio prophetico . Vno loco ero contentus , nunc

ucluri digito indicaflTe.Iefaiac f j.Pofuit Dominus in eo iniquitates omnium no'

ftrum,& eius liuore fanarifumus. Vulncratus eft propteriniquitates noftras,ac

tritus propter fcelera noftra.De Mefsiah «Ila intelligi necefTc eft,quicquid depra

uent Rabbini. Itac^ fi futurus erat uefter Mefllas prxftantifsimus,Ioge dcbebac

animi bonitate excellere,5(: femper uer5 profiteri,necauIica id eft apparente ha

bere iuftitia,quam habcre oportet illum quifquis rerum fplendori ftudet . Lon-

ge eft animus corpore pratftatior,ergo &!uirtutcs eius uirtutibus corporis.Pr^-

ftantia ergo meliori erat futurus Mefllas. Na qui copia rcru 8<:imperio florct,no

poteft efl^e bonus,& deo fimillimus. Quum enim in toto orbe fint fempcr futu-

ti pauperes & egeni.fi contemnutur ab eo qui aliquid pofl^idet,no eft perfedus,

quia feruatadfplcdorem ^uana opinione,&ilIin5 habent ad necefTitatemt

moriutur fame fratres,?<: unus deuorat omnia.Si dat omnibus ex xquo , ftatim

erit fimilis dC pauper . Si dat,&: femper abundat, alios fpoliat, ut alios ueftiat , dC

fitiniquusprxdo, qui alienum fanguinem largiatur. At Meflias noneratinfe

habituruspeccatum;undenecefl"efuitpauperc,humiIe,abicdum,odiofum,ma

lis, & paucis bonis probatum fuifle.-qualis fuit lefus Chriftus. Verum pcrgo acf

fum mam uit* lefu Chrifti, ut ludai uideant non un5 aut alter5 Ioc5 detortum

illi couenire;fed totam hiftoria in prophctis,non fecus atcp in euangelijs haberi..

quod nifi de eo omnia dida fuiflent , fieri no poflet ut ita per omnia couenirec.

ita fict,utquaIisefl"etfuturus,agnofcat.In finc cg terasobiedioespercurra,S<:paii

cisfolua, quonialudaicotraaduentueiusobijciut. Suntenim adeo ftupidi, dC

fuis Rabbinis addic^i,ut quiaduo funt Chrifti aductus,duos Mefljas expecftetv

CLVAE DE lESV CHRISTO CRBDIMVS.

CRedfmus lefum Chriftu fili5,uerb5 SC fapietia dci pfis ab eterno gcnitu,a-
p ud patre ante fecula cade diuinitate diuerfa perfona agetl,rer5 diftincfiio
;nc ec creatione una c5 patre dC fpiritu fancfio in tepore feciflTe, dem5 promiflum

KK 4 fuifl"e

„2 I>E ORBIS CoNCORDIA

f uide a Mofe S<^ ^phctis rcuelate fpQ fanc^o, g ante cfide Abrahamo 6C lacobo
aperucrat.SecudaucronatiuitatenatuinBethleheludeexuirginejUtquepatcr
jP eu hominc formaucrat,eude omino deprauatu ad uia iuftitif reduccret.Cafte
ru ftatim ubi in mudo nafci uoIuit,paupertatc ipfis fadis amplexu fuiflre,atcp tii
rcslfracliticas altcraui(re, &infetraftuIine.Natu n.diearcgib.Magoruadora'
t.HuilTe.&^demuinAegyptu^fugiire.IIliloanncbaptiftaucIutiElia prxtjne,
&:in dcfcrtoad pcEnitetianomineillius inuitafle.dein ubiadoleuifletj&uirpcr
fcdlusfaclus fuilietjuocafleapoftolos ut plurimum pifcatoreSiUtcosfaccrctpl-
lcatorcshominu, quibuslegequf cfrci toti orbi utilis & ralurarisexponerecoe*
pit,atcp ut omnino pictatcm animo feruarct . Sumis uero 8<! inaadias miracuUt
coHrmata qu^ doceret, uoluit.ob quf miracula coccpta inuidia incredibni in dl
principesIudforu,occafioncqufrebatutilluperderct.tuIerufaIcingrc{ruscft,iI
ii clamate populo Ofanna,quu tri equitaret pauperrimus afellu.Egit uerorege,
qu5mercatufacruaufuseftdeturbatismen(istrapezitaruafacro!oco^peIIere.
Paulopoft unius fuorii dolo jo.numis cft ueditus, dic^acp eft hora,& Iocus,quo
ill5inmanusdarct.no(fluoccafionena(fius,duxitcohortcsadmoteoliu3ru,ubi
captus eft,fuicpdifperfi.E6addu<floc5ueniutprincipes 5C pharifei deciusmor
te.Fi5tobc5amiciHcrodcsS<:PiIatus, rcfcrt prcciu pccnitetia du(flus ludasi^^
principes nolucrut in corban.^ mitterc , fed in cmprione agri figuli ad fepultura
peregrinor5deftinari.omniapudeosquicufouercdcbebatprobro,cotumelrjs,
6:uerbcribusaffccflus:tandefaIfisteftib.falfadeeo afleuerarib.cft mortiinter
duosIatrocsadiudicatus:efFofllscpmanib.8<:pedibus,cIauis eft cruci affixus,to
tacopagecorporistormetis dC laniatione foluta , faciecpobfputa&^fanguinea
capite deflucnte ta deformi,ut ueluri leprofus dcfpc(fius,fi<: abiccfliilimus homi-
n5 uiderct.S^ ne ullu crudelitaris genus no fcntiret,fitieri in cruceobtulereacctu
de fpogia. Intcrim uero milites c5 uellet eius ueftcs fibi diuidere,tande fortc traC
cgcr5f,cuiuseffent. Dem5 aperto eius Iatere,e5 nocofregerut. Solis autc dC lung
dcfc(fiioeofgcdecimaquartaIunaimpolTibilis,trcshorasdurauit.ScpuItuseft^,
furrcxit.cu fuiseftuerfatus,afcedicinccclu, mifit fpiritufanc^S ApcliolisSf di-
fcipulis,a quibomniu geriu linguis loqucrib.Icx fancfta noui teftamcti eft publi
cata,feruaturcpanobis,donec(ec5do aductu redeattcrribilis omnib. eius!ege
cotencrib- tuc ubi iudicauerit uiuos 8^ mortuos,tradetrcgnu abolita corruptioc,
DcoSi^patri.Hxcfuntquarda capita,inquibusfumarcrucft. Siucro fuffraga
bunt hisomnibusprophetx,noncftpoflfibileut dealio intelligant, q^ delcfu»

EVANGELIVM C AE N O P A L AE VM, SEV PROPHETICVM.

QVamuis inftitui potifllimu autoritatib. ueteris Teftamcti ca que fide tenc-
musadfcrre,ifinegligererationen6coftitui,quories fuffragariautoritati
poterit.FatcbuntmihioesphiIofophiparitcr5(!ludfi, inquibuseftratio, Deii
unu elTecrcatorecceli 5^ terrf,uifibiIi53(:inuifibiIi5.Nopotcrut ncgarc, cfl~eim
poffibilc quiccp a deo creari quin afumma potcria,pcr fuma fapietia,inuoIuntaie
alicuiusHnis gratia fit fa(ft5.Na fruftraeffct potcs,q nefciretquain arteautquo
modo res cffcnt agcdeiSn; fruftra utruncp adeffet, nili uolutas dC amor cuiufda fi-
nis ad id inducerct.Tota crgo rcr5 creatio eft in dco omnipotcte, tota ite eft in (a
picrinimo,omnipotctecpHlioueIucrbo,8i: totainomnipoteteuolutate, amorc,
aut fpiritu fan(fio ab utrocp proccdetc:8(C tamen non tres omnipotctes.fcd unus
omnipotes.NiI nos poffeagercin imagincdci,animo irinobis pofitofcilicctccr
r.imus,nifitotareagcndainmctehabuerimus,totainexplicatioc,S<[totainopc
rc5v.'incogitationc: nunquampoteftcffeuoluntas, quincam pr.Tccdantpotefl'
cia dC fcientia , Mofes prophetarum anteftgnanus tna ifta in duabus primis

periodis

G V L. POSTELLI LIB. IIII* jjj

|>cn*odis Gcncfeos pofuit.In principio,inquit,deus creauit coelii & tcrram, tcrra

auteratinanis&uacua,8<^fpi5sdriiferebatrujiaquas.Jllicdeuprincipiu8(!fpiritiS

uidecis. In principio,id eft in filio deus creauit omnia, que effccSu fpiritusfadi uc

digitodd,eirematenaleaccepcrut.Dauiduer6dicit. pfal. 32. VerbodJiicoelifir-'

mau funt,5<^ fpiritu oris eius omnis uirtus eorO.IlIic etia deu uerbii,8<[ fpiritii ad-

fert.NecetTiquiccpfineillistrib.middot,ideftproprietatib.potineflededuci.6^

«e: Mittetuerbu (uadC liquefacietea, flabit fpiis eius &fluet aqux. Mittit deus

in omnibus rcbus naturalibus,ut dcnt illis forme.ucrbu, 5C fpidta fandum,fine

quibusnilfit.Eft tameunares,una adio,unus deus,omniain omnibus faciens,

jQuare aQt mens illa eterna uocet filiu uerb5,fupra crebro docui,potifljim3 in rc-

fiitatione Muhamedica. Nullu nome habet deus , quo pofllt donari , aut quod

cius natura omnino ad obicduanimi trahere qucat;quia tC nofter animus efl^C

caufe prime par,aut fuperior.fi abfoluta de ea notione coprehedcrct.In hoc ciii

noftru anima mCido fenfibili maiore cognofcimus, q» illo immefa coeli mole co-

pledimur. Dcus crgo miferatus noftra ad eu qui fcopus nofter cft cotepladij im

ijecillitatCjrcuelauitfancfiis hominibus uocabulaillis familiaria, quorii fignificac

ifoe dC fimilitudinein cSicdura tatg maieftatis ueniremusruerbo uero adexplica

da feciJdain diuinis perfona,nil potuit noftris fenfibus dari famiharius. Vterh a

quocogitauimus,niIpriushabemus qputucrboapcriamuscoceptijmeris:ficdi

uina prouidetia f ternu de hac mole creada cogitas,8<[ inea ante materia creatS o*

mnia cofpicies^ftatim diftinxit per uerbii dC fapietia eade mole,8<; in eHe quii ui

fum eft deduxit.Ideo filiCi uocauit uerbii,qua uoce philofophiGrgcorii funt mu:

tuati, hoyoiicp dixere. Noftcr euagelifta loannes ab etcrna gencrarioc uerbi lefii

Chrifti texes eius uita in terris,dixit : In principiocrat ucrbCi,3iIuerbi3eratapucl

deCt, S^deus erat uerbu.omnia per ipfum fada funt,8<!c. De hoc uerbo multis in

locis dicemus,pro occafioe. De fapietia ucro dci,qui lefusChriftus eft,ita ait So

lomOjDns fapiecia fundauit terra,firmauitcoelos intelligetia.Si^Dauid, Omni»

in fapietia fectfti. His fatis patet benedicflg trinitatis imago, dC creationis myfte-

riQ.NucpofteaquguoIuitdeus deillafcclici fapietiadicere, ad reuclatiocs^phe

ticaseftueniedijjUt inde qualis eflet fururus Meffias diligetius difpiciamus.Pro

mintDcusAbrahamoreftitutepictatisantcfi'gnano,utilIinafccretfiIius,incu-

ius feminebenedicedc erat oes getcs, idqp no in uno tatii Ioco,fed in multis. Ad

dtdic uero deus,fe daturii ea tcrra femini eius ufe in fempiternu. Cofirmauit aut

deuseas promifllioes,das fenib. Abrahamo dC ^re prole,cii elfet naturalicurfur

rerijimpofltbile,auc iIIigiiarc,authuiccocipcrc.id cougit,quia crcdiderut deocf

feomnia pofljbilia.Sut uerodiligeter ifta ppededa,quiabafis rei facre funt.Mef

fias in Abra femine promittit,ergo futurus erat homo,&: in eode oes" gctes erac

benediccdg.i.faluad^,a<: ad ueritate adducedg. At iftud per homine fieri eft im-

pofllbile.paricer dC toti orbi impcrarc,quii Dcus hominis arbitrio duratc,fitreti

nede terrene poteftati impar.futurii tamen erat, quia id Deus ucrax dixit.Ergo

iVleflias promifl"us,8<: homo SC Dcus erat futurus :homo,quia reuera de (eminc

Abraha:Deus,quia oesgetcs faluaredebcbat.nahomo no potidfacere. Deus

ucro criain rebus fluxis totiorbi.ut fupra docui,imperarc no pot. Imperabit ta^

me SLJmperat:unde fequit, impcriu Mefl"ig &:eius legeeflcfpiritaIem,qiTi alio-

qui no duiarct ufcpin fcmpitcrnu,qiTi miidus ifte no eft eternus, Ced tcporarius-

Atregnare debet femcDauidis8<: Abrahami in domo lacob in eternu,8v'regni

Eiusnodebeteflefinis.Ergomeffias^miflusdcus&:homodebebateflc,S<:eius

impenufpiritaletantrf,&:tcrrafideliueius fandeccclefiarcofortiu. a: uosinuc-

ftns gem^rjs oiHltis loa* tenctis a fcdicem dC magaa legcm MciYix, &C ip fum

-. Mefsiam

, j^ D E O R B I S C 6 N C O R D 1 A

Alefliafuturu,utlcx Mon's,& ipfe Mofes nil pene coparatione eius fit. Atnil m3{
ius homine Deo dari potefl:,iscll Jerus,lex fpiritalis elt Icx eius. In ufu rerum na
turalium, a quo leuiter cofidcrantibus uidetur rcligio diffcrre, indies idem hcri
docetDeusJingulos homines erga liberos eode modo informado. Vt ciri uirtu
tis-,dC rcrii ubi nafcunt expetedarucaufa, (ed precipue in uirtutcatcr} pietatis ope
ra fuadcda,pueros rer3 omniii ob ctateimperitos,adpreclara incitct paretes,il!os
quibusrcbusmaximeteneriuidct,donat,3^polIicitationibusrcrijfimiliiiindies
adfuturarii,fipergatininc02ptisdemulcet,uclutifemperitaillis fitfuturii:inte*
rimcp filctio tegiit,quod aliquado fit fucurii,utalia f tate fucccdete,no iam criiftu
la,munufcula' uein uirtutis prccmiu petct,(cd famarSnT demii fi perget efle boni,
uidcdo etia fama fiuxa, 8^ tbt laboribus indignii prxmiu, ad laudc creatoris fo'
lius ita referet,ut nil fibi prxmij pctaf,omnia cius arbitriocomittetes qui illos hic
pofuit.Quum enim iuftiflrmii putent 8C certo credant,no poflunt no iuftiflima
cofequi ab co:(c3pio hominefub ucrareligione inftitutQ)patres illi qui uno UO'
cabulo cruftula uocitabat,omniauirtutis prcmia&^munufcuIa,8<^gloriaopinio
nemcp,&^uitxeternxfpe,nonemctiebant,&!falf6deinduftriaaflrerebat:'mini-'
me.rNautfcaccomodetpueris,aliasresneccapicnbus, nccambictibus,quibuS'
capi tuc norijtjca offerijt poIliccturcp.Simili modo pollicitus eft Deus fuccelTori
bus Abraha,pro omni premio tcrrafertilc,&! queciJcp illa ad fcclicitatc comitat»
ii precepta fua fcruarent.CruftuIis illis funt delirkiti &C ufi filrj Abraha circa foo.
annosrcipaftoricixatteti,magiftratudeftituti,ambitioerara.Tan^excphcbis
cxeCites fufcepit Mofes,fub quo cofiftente cij adnexis a?tate,fiimo in rerii fplcdo
rc,in rep.in rcgno,in ariftocratia eo ufcpcgci titjquo^d tctripus uana ifta prgmia
cognofccdi,S<!in deii omnia refcrcdi fuit.Duas quide partes bene cgere, Sdcum
fummo dei fauore,at ubi a cataftrophc errorc admiferiit, dC pueriiia; iuuctutisi^ i
premia etia fenio apta iudicarijt,delirates in rcprobu fenfum abiere. Qycadmo f
dii aute iti hominis xtatibus nil ccrtius mutatioe,fed uero puncfio altcratiois nil
incertius,q>ad prxfinitiJtepusattinet(cerriieftenimexinfantcpucrij,expuero
iuucnem,ex iuuene uirij,ex uiro fene h'eri:at quij fit , nifi poftc^ ia facflii efl , uiyc, i
ulli noucrQt) fic in legcquii ad maiore fortuna trafire dcbebat, tame Mofem prO 1
tedorcquadragintaannisexularccocgcrunt,afgre quotidianis miraculis totis»!'
quadraginta annis illi nomine Dei fubfcripfcrc. Florueriit ucro fub Dauide,8^
Solomonc,quu autc ueniflTet ille qui ad perfec^ii uirtutis prxmiij ex flluxo 8C ua-
no trahere debebat,pofti^ fermc quadraginta annis inter eos egit( numer us in^
'firadecade,adca pertinet) crudelilTimeeiinccariit, quadragintacppoftannisad
intcrnecione interierc.donec eo itcriicolIe(fii,paulop6ft 40. annos itcrij cocide-
rc:8(^ tamCjfi dijs placet,hi iuuctute 8C terrena prccmia adhuc funt habituri,& ex ,
peclat, nec fe peftc in finu fouerc fentiiJt,quii tamc diuf ius fine Dco fint g dura- 1
ueriteoruiuuetus, &fortisxtas.Sedhxcparcrga,propterlociinterprctationc.
Inqiiofemine Abrahami(utdixera)cratbenedicendaeomnesgetcs, ncccfl^arid
cratfuturus Deus 8(^homouna,tenuifljmus , legc fpiritali, poflelTi5ccordiu dC
animoru,norcrii,totiusorbisrex. Quumlacob bcnedicerct filrjsdiuinitusin.i|
fpiratus.dixit: No auferet fccptrudeIuda,necreformator dc fojmorcciusdonec
ucniat Siloh,qui crit cxpe<f^atio gentiii,Iigas ad ui:ica fuii pullii,8i^ ad uitem 6 H«
li mi afina fua.lauabit in uino ftola fua,8(^ in fanguine uu y palliii fuu. Siit dC ifta
perpcdenda. De Mcfsia ifta dici no cft dubiii. na quu abfblute dicit,crit cxpe(fia
tio gcciCi: nullus alius qp Meflias id poteft cfl"e,quic|} fit homo S^ dcus. Na in nul
lii aliu ocs populi dcbent,^ in Deii fpcrare:quia nullus omncs faluos facicdicft
potensjprajter Deum , Ac Meflifts fuciiriiserat homo,ergo 8C Deus, Homo,u«

CorpoK

k

G V L. P O 5 T E L L 1 LI B. 1 1 ! T» l^

corporepro hotninibus omnibus lueret : Deus , ut faluadi oes potes cflct . Sed
magnu latet my ftenu in dicftione r.V'^;^ uctufti interpretcs uifi Tun t legiflcf^^-^^
proheth,5(^n5prohe.8<^ideouerterut, quimittcduseft.autdemduliriauolen
tes tegercapud gctilcs fandumyftcriiijita uerteriJt.Significatucro ea di(f>io, ti*
liuseius ExporitiOjinquitDauidChimhi^y-jjjjideft-^i^fiiiuseius, d< mnuifi
Dauid,aut Meftia.Quod de Dauid no intelligatur,id doccc quod fceptrii reue-
ra fub eo incepit, no defccit. Preterea ta diues tuit Dauid rcx, &.'a paupcrtatee>
quitadiafi'niahcnus,utnuliusunquarex(preterhiiiiciusSolomonc)promodo
regionis ditiorfuerit.Sed admyfteriu.Relanuir liiud hCjUtranq? Jefu Chriftige
neratione coprehedit. Na fcribitur 5C legitur cu he , & intelligitur cu uau.ob id
denonineutriufq5p3rctistacet.cijlegithe,eftgenerisfa:minini,&:notatfiiiix
eius,id eft Marie uirginis.quu intelligitur cii uau, cius eft mafcuhnigcncris , dC
jtcrnaa patre progrelTione &^generatione fignificat ,de qua primu intelligituf
quij de eodicitur.qucadmodu quii dc homine dicimus , prius de rationc quarrt
decorporeintelligimus.Queadmoda cnim eft cogitatio cognitionc prior,amV
mus corpore,gcneratiO etcrna tcporari3,(5:! tamc nil intclligimus,niji a pofterio
rijita propheta uoluitfubrjccre fcnfuiquod uidimus, non n.ripfitquod necelTat
riopriuscogitamus.cxpreftitpcr hc,humanitate : diuinitatc, in uau fubticuif.
ncceftilhaliud intotafcripturafimiIe,utnullushomin(ieftMenieinnat}uita-
tefimilis.VtpreftatiftlmacSditionediffcrreininfinimdebebat, etiaapeifedir
fimohomine, ficSi nafcedimodo . Na fi extra uafa naturx fine femine corpo>-
reusnatusfuiflet,Deo patre dC fpiritu fando opcrJte,habuiftetcomucm Ada-
mum.Simorenoftro,c»feroshomincs.ltaq;nilcomunc haberenifipartimde
bu!t,ut ab utrifqj differcs,utrofc^ tamc iungeret. Pater illi fuit fine mati e , ma ter
ilIifuitfinepatre,idcoutrancpgeneratione Mofesin una fyllaba uoluit coprc'
hendere:qua Dcus utea infpirauerat,coferuauit ctia ab impia deprauarioe fcri
I:\ar5.Verunofatishabuitbonusfcnex dixiflcMciria ucnturupererfrc regnof
£^ fenatu,facerdotibuscp exautoratis , nifi 5C qualitatcs duas pr^ftcUilTimas ia
Meftia notaftet^paupertatc 5C paftionc.Dum ipfe idc ligat fuiJ afinij ad uitis fti'
pitCjpenurialoci,quiinohaberetubicaputfuureclinarct.JnfignchumiIitarcm'
6Cpaupertatclibenterfeuoluifteamplcc^i,not3t. Alioquiquifufcitaucrattoc
homines, centurionibus,archifynagogis,hominibuscp in fummis auioritati-
busc6ftinjtis,ditiftimiscpfueratinfummoreriidifcrimincopitulatus,quiddiui
tiariinopoteratcofcqui.fiopcrasuedcrcuoiuiflet.^^Nullusnolibcter iiommc
herede&:dominijagnofceret,quiuitareddidiirct.Fuir,fuitexprofeflopaupcif
rimusJefusChriftus,noluite(reditiorcperat.Jngrefl"urusIerufdle,afcilupaupe
rumufibuspietateciuiIiaccomodatu,fibiaftipitefoIuicurauit: cii eorex maiv
fuetus,pauperq5 ingrefliis eft Jerufalc,in gratilTima urbem, que ob bcneficia dC
humilitatcregecofecitfuij,eterntjmiuftinegleclidaturapcenas.AIiaqualitat2
dicit du ait : lauabit in uino ftola fua,&; in fanguine uue palliii fuu . Notat enint
tormentoriieiusmagnitudine^&cructaatoto corpore fanguinis cftufionem,
quod innuerc uolcs Spiritus fanciius pcr os Jefai^e 6? ita aic: Quis cft iftc qui u^
nitderubristindisueftibus^&^c.RcfpodctMcfllas: Egoquiloquoriuftinam,
&reducocaptiuum 1(1 ael ad falutem . Quarerubrum cftindumentu tuum, SC
ueftimenta tua ficut calcatium in torculari.^ R.Torcular ego calcaui folus,8<: cx
omnibusgentibusnon eftuirmecum,&:c.Jfta eft intinclio ueftium in cius far»
guine.Jlla de Meiria dici,non poteftis ncgare: quonia ille eft qui loquitur iufti-
tia,&:quifoIus captiuu Ifrael poteft faluare. Arpoftqua de fuo fanguincdixit,
ilaum deueftrofubic-gitjwinsjutfcitis , fuit lata cftufio, uc ei«s flumma hinc:

iaottum

,j^ DE ORBIS CONCOaDIA

m crtii>ifthincin occafum in marc ufqjfluerctj&^ tamen no fapftis. Alibqui uos
logo, quid coduccret ucfics in uino lauarc Sv iatingcre" Nam nec purgari uino
polluntjnec ullus odor aut inftrumcntQ luxuric(qu6 trahitis omnia)ex uefte in
vino mcrfa proccdit , fcd labes potius.Itacp dc fanguine lefu Chrifti intelligi ea
intinc^io debct,ut latius de paffione dicctur. Ad eas reuelationes, quas de McC
fia Mofeshabuitj&r protuIit,ucnio. In multis locis,im6 fere ubiqj funt figurc ad
Ciiriftumfpccantes. Vt rcpulfio MoOs a populo fuo , c6uenit cum Chrifto rc
probato,Sc!occifo:Iofephiucnditio,cumhuiusucnditione:tranGtusmarisru-
bri,2<^ fanguinis afperfio, cum baptifmo:agni pafchalis cfus,cum cius corporis
in falutem omnium oblationc: ferpentis crc<fiio,quem afpicicntcs fanabantur,
ut Chrifto cruciHxo,5(^ in fublime erecfio fidentes filuantur: Ifaaci ad mortc du-
cfJio^quumeftetinnoccnSjS^c.Verumjquumetiamipfiscxprcftlslocisuixcrc-
datis,noIo apud uos illis agere:manifelhirima proponcre ftatui . Deutcron. is»
ait Dcus Mofi: Prophctam fufcitabo eis de mcdio fratrum fuorum fimilcm tui,
& ponam uerba mea in ore cius , loqueturcp ad eos omnia qu^e prcccepero il li.
Qui3utcmuerbamcaqu:Eloqueturinnominemeo,audirenoIuerit,egouItor
cxiftam.VtautemcognofccrcturprophetauerusafaIfo,additDeus: Sieuenc
rit quod ille prxdixerit , uerus eft propheta, alioqui falfus cft. Sunt 5^ ifta excu*
ticnda . Nam non argre ideo rcfracf^arios RabbinosadmilTuros ifta de Meftia
puto,quod uidcantur contra ea qux de lcfu Chrifto credimus,facerc. Prophc-
tam dicit, inquicnt, ergo non eft Deus . Opuscrathominem pcrfediiftimum
MeIIiamfuturum,fatentur.SednuIIainhomincquaIitas maiorprophetiadart
potcft:crgo illam habuilfc ita excellctcr oportebat,ut etiam maximi iuxta euni
pofiti^nilcflent.Quatuor maiorcs,duodccim minores: Dauid, Selomoh, Na^
than,SemueI,Elias,Elifeus,8(^ plurimi ali], ut difcipuli Hillet, 6c u/cpad Simho
nemiuftum fueruntinnumeri fanc^ilTimi, S^^tamen iftcpcr antonomafiapro-
pheta dicitur,tanquam illi nihil fint. Etiam diuinitatem in eo concedcre ncccf-
fe eftjCx his qux Mofcs fcripfit. Nam dum ait, Quicuncjj ucrba cius no audiue
rit:ncminemaIegeiIliuscxcipit.Siomncscomprehendit, utccrtecomprehen'
dit,omnes crgo cam Icgcm fcruantes , faluari per cam Icgcm docct. At Icge una
corporum,fcu ciuili oftcndimus,non polfe etiam dco orbi uniuerfo impcrare»
Idco loqucbatur Deum futurum ex his uerbis , alioqui totiorbi lege falutarem
darc non potcrat,S<^ animorij ius tantii toto in orbc habcre dcbebat: animoruni
ueromotuin fequunturbonacorpora, feuhomines. Atdices : Si crat futurus
prophcta 5C Deus,quarc non dixcreprophetx C Si femel in prophetae pcrfona
Deum habitare pofle putafletis , nullus plarte propheta non fuilTct uobis Mcf'
fjas 8C Dcus.nam dcos uobis tam propinquos quxrebatis , utmallctis uitulum
unum,quam Deum(cuiusobocuIosignista magnusuerfabatur, utferrenon
pofletis)popuIariconfcnfucIigerc. Quicuncp uobis uel minimum prophericc
oftendilTct, ftatim habitus fuiltetDeus: quum ferpens ob damna fcrpentunt
crecftus in l)gnum,DcoccGli, cuius pra;fens uis in fancfiioretemplo erat , a uO'
bis impic prcfcrrctur. Signa autem ueri prophctx cxcellentiflima habuit Chrf
ftus.NamtamuItaprcdixit,utuixnumcraripoflJint.Euerfioneueftra:urbiscii
lachrymis pra'dixit,ueftram captiuitatem dixir breui futuram,futuras in ludga
fccmmiis fccliccs qUcT non gcnuerant. futuram fuam refurrecf^ionem prccdixit,
&f3(f^opr»ftitit,afccfionemparitcr,Spiritusc]^fan(flimilTioncm,fuorummor
tcs,miracula in cius nomine futura,&:c. innumcrabilia , qux nil aliud ncfari»
gcnti quam cxaccrbationc adferebant:omncs gentcs in cum crediderat,quum
uix pauci accefliflrcnt hdxi ad ueritatem, eft rewcra Chrift ws/«mmus homo,

fummus

GVL» POSTELLI LIB, III I» 5^7

(ummus propheta,fummus Deus,per omnia bonac mentis argumenta Deo IL-

millimus,fecund5 carne patri per omnia obediens,diuinitate par.Sed fatis no^

bis aperuerat patriarchx.qualis effet futurus Mefsias.Eft ad eius natiuitatis tra-

ifiationem accedendu,Rationib»multis,S(: ut uobis illas inculcare crebro repe^

CitiSjChriftu debuifte nafci excellenti quoda modo a cgteris hominib.dilsimili,

ia docui ♦ Ada fuit facSus extra fozmina, ^pagatio eius in fo2mina,Chriftus ex

uirgine nafci uoluit 8C debuit Ja attuli loca,quibus prophetac praedixerant futu

rum, ut uirgo in utero haberct etpareret:aut utuira, iam in utero ita di(fiij,cir^

cundaret fcEmina,qug maxima figna funt,nec uulgari generandi ufui accomo-

da.Primu loca fatis explicatu credo. Rationibus uero fupra firmaui cotra ido^

lolatras,nil efte inter homines uirginitate purius, nil Deo fuifle dignius,ut car^

ne noftrx fimile , fummus prophetarii homo Deus caperet.Quauis cmm nulla

labe ex ullius foeminac eledione potuiftet cocipere, fuit tame Deo dignifsimu,

quod diuinitati eft proximu.quod prophetae innuere uoIetcs,Synagoga Krae^

Ltica ueluti Dei (ponfam, quadiu illi Deus affuit,uirgine femper dC crebro nun

cuparat:ut e diuerfo, quoties idololatria et fcelera illi ob oculos ponere uoluere,

meretrici dC fornicatrici coparauerunt . Verum ut appareat lucidius leremiam

3i4Cap.de Chrifto loqui, examinanda funt quajprafcedant&: fequantur illa uer

ba,FcEmina circundabit uirum. Poftqp de redudiione a captiuitate Babylonica

proxime futurajmulta dixit,& a fletu abftinendii docuit,quod fcilicet couerte-

tur Deus modo audiant:at quia pertinaces erant,&: obftinati, Dominxi hocfa-

^urum noui fuper terram: fubiunxit, Vt foemina circundet uiru.Si: ut reducaa

tur captiuitas in fuas ciuitates,credant uel non.Sed paulo poft fe explicans, ait:

Ecce dies uenient,dicit Dominus, quado fcilicet poftreducftioncm fo^mina cir

cundabit uiri3,&: feriam domui Iftael 8C domui luda fcedus nouu, non fecundi!

padum quod pepigi cum patribus ueftris , quum eos eduxi deterra Aegypti,

quod pacflu irritum fecerunt,quamuis dominarer iUis: kd hoc critpa(ftii, quod

feriam cum domo Iftael.poft dies iIIos,dicit Dominus,dabo legem meam in ui

fceribus eorum^&in cordibus eorufcribam eam^dC ero eis inDeum^&c. Hxc

cftillalexquamdocere debebatilleuir,quemcircundabatfceminauirgoMa^

fia.Non eftfecundulegem quam dederatMofes, quiamulta admodu habcbat

quac in corde , id eft in acquitatis iudicio naturaliter litcris infcribi non poiTunt:

uttantus cumulus cercmoniaru dC cultuum , utmulris annis ncfufficerequide

bomo laboriofifsimus illis cdifcendis poflet,quod ueftrii Talmud docet.Sacro'

fanda lex lefu Chrifti habet unicum uerfum pro lege:Diligcs Deum iliper om

m'a,& proximum ficutteipfum* Et quxcuncp uolueritis ut faciant uobis homi^

nes , cadem dC uos facite illis . Finis uero Euangeltj hoc uocabulo ueftra lingua

tribus fyllabis compofito comprehcndi poteftjnwnwb^ clatah:Dcus, tu, fratcr»

lioc eft meldieha , id eft facrofancflum hominis probi armarium , ut Dcum co^

lat,feipfum innocentemferuet,fi-atrem charitatefoucat,&: utfeipfum amct.Se-

ipfum ergo ut filium Dei, Deum ut patrcm, hominem ut fratrem colere opor^

*et»Haic cft lcx a qua nullusdcbct excufationem petere : ideo omncs fciunt

(eam a minimo ufquc ad maximum:&l a Icfu Chrifto, ut illam impleant,iuuan^

tur. Nam eft tanto fcecundior fadis , quanto breuior praeccptis . De eadem lo^

quitur 8C alibi idcmProph.cap.24.DchacintclligiIexeadebet,quamdatii-

tus eratpropheta a Deo fufcitatus,Mofi inlegis datione &:himianitate,non in

gratia aut propheua fimiIis,Cui qui no parebit,uItor erit Deus:qui,nifi cftet in-

LL telle(fl«

B^g -DE ORBIS CONCORDIA

tellecnu facflis ctiam pueris ca lex,uidcretui iniquus,qui ad impofsibilia aftrfti^
gcrcthomincs.ldco 6 Iudjci,no dcbctis innos infurgcre quod ccrcmoniasue^
Itras no feruemus. Qua dic coccptus a uirgine lefus mortcm cbiit,cadcm cerc-
jnoniarum iru(f\us pcri^t.codcm tempore cocpit initium Icfus &: lex cius, quod
innuit fpiritus pcr os Icfaia?, quum ait : Antcquam puer fciretjrepi cbarc malii,
^ cliccrc bonum,derclinquctur tcrra quam tu dctcflaris . Nato cnim Chrifto,
fentcntia de eucrtcnda lerufalcm lata eftjquum fciret Deus futur6,ut eummor
te afficcrent fui ciues, QC lex noua ucteri fuccefsit. Virtus tamcn cius poft mor^
tem patuit,quando flgna ucftra non uidiftis. Circa natiuitatcm uero cius fubla
ta cft potcftas iudiciorum, a rcge Hcrode, qui tyrannidcm occifo regio fangui
neoccupaucrat.Locusnatiuitatiseftattingcndus.Micheascapitej.Nunciun
geris cxercituiicxercituperdcnda ciuitas, obfidionem pofueruntfuper nos, in
uirga pcrcuticnt maxillam iudicis Ifrael . Et tu Bcthlehem Ephrata paruulus es
inmilIib.Iuda.extemihicgredietur,quifitdominatorinIfracl,&egrcflluscius
ab initio a dicbus af tcrnitatis.Propter hoc dabit eos ufcp ad tempus,in quo par^
turicns parturict,&^reliquiacfratrum cius conuertentur adfilioslfracl, & ( pau
Jo poil ) magnificabitur ufque ad extremum tcrrx. Etcritiftcpax,&c. Ifta iunt
clarilsimc di<fia dc Mcisiha, dC locum natiuitatis, QC diuinitatcm, &: ofTiciu no^
tant.Quu cfl^t dcftruenda ciuitas paulo poft occifum Mcfsiham,incCEpit a con
minationc poenarum, quae eflent obucturx fuper Ifracl in lerufalcm . Indc fub--
»ungit,Bcthlchcm non carcre fua magnitudine, qucniam cx ea dux Ifracliue--
ro & poft alterum dcftrudum fuperftiti nafccrctur, cuius origo ncn cfl!et ut ho
ininum,fcd ab aetcmo a patre Deo proccderct.Quod ucro ifta dc Mefsia intel-»
!igantur,fuffragaturThargum.dicitcnim> Mcfsiamhuncfuturum . crgoMcfZ.
fias eft Dcus Si^ homo . dC quia cft Dcus a? ternus, illos dabit ad tcmpus in fuum
arbitrium , doncc parturicns parturiat, id cft ueniat Titus ad ruinam . Nam ita
intclligi deberc cx loco lefaicc ultimo capite uidimus. Quod enim dc Mefsia itt
telligaturjitadicuntintcrprctcs^Antequamparturiatparictj&^antcquamucm-
rctdolorpartuspcpcritmafculum.ideft,antequamnafccrcturTitus,natuscrat
MefsiasfiliusDei.quod propheta diuinitus intclligcns&rcfragaturosChri»
:fto,quodfc filium Dcidicerctcognofccns,fubiunxit:Quis audiuit unquam ta-
je C & quis uidit fimilc c' Miraculum fit hoc magnum oportct , dC ccrtc ad lite-
ram poteft intclligi de partu uirginis, qux finc dolorc pcpcrit mafculum . quc*
niam dc Mcfsia dC cius aduentu in carncm,di(f?a uidentur fequentia, quod fci^
licctDcusomnisgeneraticnisauthorctiamabxtcrnogcncratfilium.Scdma-
lo rcfcrcndo omnia ad partum illum dolorum cu lud^ is conucnire.Ergo Deus
dcdit,a quo natus eft in lerufalem , fcptuagintatres annos : quadraginta autcm
induciarumamortefua,utapoftolis 8C ucro Ifracliiungercnturrcliquiaeillat,
quas faluandas dixcrat Icfaias,& ut ucluti ad c^dcm ex toto orbc Icrofolymara
caetcri conuolarcnt.Caetcrum ufqucadeo pauit fucs in fortitudine,ut nccignis,
nec ferrum,ncc lconcs,ncc ulla inaudita tormcta potuerint ccs uinccrc.In fub*
^imitatc enim nominis Dci fui Icfii Chrifti potcrant omniacportcbat enini mi
litcs efle duci fimilcs,animo infrad^o, dC poft bcncficia etiam mala ab omnibus
recipcre 8C tolcrarc parato. Certc ut nullus fuit homo Icfu Chrifto humiIior,co
ditioncmaior^maiorprophcta, uirtutepotctior,omnipcrfc(nicncinfirudior,
ita ctiam fatcllitcs flios ijfdcm armis inftru^flos, ad extrcmum ufqucterraf opor
tuit illum magnificarCj quoniam ille cft pax.reucra pax, non tantum pacificus»

1 fca

G V L» . P O S TE L L r L I B» Hlh ^p

fed ipnrsima pax» Ideo eum principem pacis faibit lefaias, ut {latim uidebitur,

Quum crgo 6 Iudei,Me(sias nalci deberet ex Bcthlehem Iudac,impolsibile eft

sUum non uenifle. Nam ahoqui nunquam ueniret,quoniam funditus eft euer^

fa Bethlchem ab exercitu Romano ante annos 14 jo.unde ex ea nafci non po^

teftjquum non fit amplius ♦ Non pofliimhoc in loco de impudentia Rabi Sala

inonis,& fedator um, no uehementer ftomachari, dC dicere:PopuIe meus, qui

te beatum dicunt, ipfi te decipiunt,& uiam grefliium tuorum diisipant , Impo^

ftores illi uobis tamdiu uelum ob oculos ponuntjUt de ueftro fanguine uiuant,

6 populares ludaei.quoniam quum fint perditi homines,non poflent nifi ex uc

ftro ilxcco uiuere. Sifieretis Chriftiani,perirent,IsfafcinatorhocinIocodicit>

de Dauide ifta intelligi. At quareprophetf dicuntur prophetae i Si hiftoriam te

xuntjfiv: nil pratdicucprophetae non iunt. Quid diuini eft anteadarefcrrefno^

ne hocquiuis poteft , lam pridem obierat Dauid:fcripfit temporibus loatham,

AchaZjEzechiaccg regu Iuda,Micha,Ita detorquent peruertuntcp omnia pro^

phetarum didia,ut uideantur de praeteritis dici.Quid uero hoc eft, nifi in repro

bum ienfum uos traherc r^Miferi dC infoelices , qui non fatis ab omnibus genti-

bus affligi habetis,nifi 8C ueftri uobis imponant,fucum^ tamdiu faciant. VerCt

qualitates noftri lefti audiamus, <5oo annis antequam nafceretur pracdic^tas.Ie--

iaias cap.9,in principio ait:Populus qui ambulabat in tenebrisuidit lucem ma

gna.habitantibus in regione umbrac mortis,lux orta eft eis. & paulo poft:Puer

natus eft nobis, dC fifius datus eft nobis , 8C fa<flus eft principatus fuper humerii

ciuSjS^uocabiturnomen eiusAdmirabiliscofiliariuSjDeusfortisjpatermper

petuum,princcps pacis:dum multiplicabitur eius imperium,pacis no erit finis»

Super folium Dauid,8<: fuper regnum eius fedebitjUt confirmet illud,8<: corra-

boret in iudicio , iuftitia inde ufque in fempiternum. zelus Domini excrcitug

faciet hoc.Omnino ifta Deo (bli competut,& interim nofter impius Salomoh

nonueretur &:hiftoricum facerediuiniisimum prophetam, &:attribuerenu^

mina Dei mortali homini, impij parentis filio,ignecp a patre luftrato Ezechiaf :

quum tame Targum de Melsia intelligat ifta omnia . Ait uero Ionathan:Dixi£

propheta domui Dauid , quoniam puer Dominus ue natus eft nobis , 8C filius

^enitus eft nobis, & accipiet imperium fuper humer3 fuum , dC uocabatur iam

antenomen eius admirabilis confilio,Deus,potens>fubfiftens in xtcmu^Mcf^

fias pacis, multiplicetur fuper nos in diebus eius. ualde audu eft feruis eius im--

perium , 8^ fperantibus in eum pacis non eft finis , Super (blium ipfius Dauid,

&c, Nonne iftaEzechiat conuenire poflunt cPrincipu huiusmundipendent

imperia a cofenfti popularium: at iftius minime,quia nil terrenum quaerit.ideo

iuo arbitrio in animos foelix regnii exercet,etfuper humeros tollit ueri poenas,

«ucem uidelicet,qua poteftatem fatanaefi-egit,mundu redemit , paradiilim cre

dentibus aperuit , in cuius figno infinita miracula fada funt, fiutcp quotidie,8(:

fient, Explicauit ea nomina quac fequuntur interpres , Quis enim uocari Deus

fortisprajteripfumDeumpoteftc^Quis princeps pacisCCuius ita multiplicari

imperium poteft,ut pacis eius non fit finis c* No eft autem obmittendum, quod

propheta in dicfiione ns^taV^id eftadmultiplicandum,pofuitmemfetumah,

contrafcribendiordinem,duabusrationibus,Prima,utprincipiiiimperijMeC.

fiac oftenderet fecundum elementoru numerum fexcentefimo poft anno futu-

rum:altera,ut integritatem matris eius uirginis fignificaret . quod fiiit primum

diuim cius imperij argumentum » Qviis uero poteft federe in fempiternum fu-

LL z per

^OO DE ORBIS CONCORDIA

per thronum Daiiid, nifi Dcus homo lefus Chriftus < lam ante docui cx uarijs
locis, thronumDauid :«crnum,efle cogregationem fidcliumjinqua regnauit
rub Mofe , 8l nunc fub Euangcho regnat lefus in artcrnum, harc omnia merito^
cum dici Emmanuel notant,id eft nobifcum Deus.nam in co fuit complcta re^
dcmptio.Erat cnirn, ut inquitlefaias, gocl malc,id cft abfolutus redcptor etple
nus . Natum autem fuifle ad redimcndos omnes homines inde patet , quod eft
rcdcmptor pcrfe(f}us,quod in eo bcnedicantur omnes gentes. Nam omnes ab
Adamofuntpeccatoinfedi, nccpoterantreduci, nifi per eum quiformauerat
primumjUt primo libro docui. Scd etiam uno loco id uolo conHrmare,quod (ac
pius attuli,mifliim efl^ Chriftum omnibus gentibus . Parum cft ( inquit lefaias
capice quadragefimonono ) 6 Melsia , ut fis mihi feruus ad (ufcitandas tribus
lacob , QC ad feces Ifracl congrcgandas . Dedi tt in lucem gentium, ut fis falus
meaufquead extrcmumtcrrar. Sed ad reliqua in ciusnatiuitatcnotandaue^
nio.Quum efl"ct in Bethlehem parua urbe admodum, magna hofpitiorum pe-
nuria, &.' magna multitudo ad ncminum profcfsionem praffidc Cyiino in Sy-
ria eo conueniflet, Maria cum lofepho, qui defamilia Dauid, quamuis icnmO
finiicrant(nam uos fcitis publice feruariiblitafuifl^cdiariacmniumrribuum
&:generationum,donecmuItaab(umpfitHerodes)c6uencre,coacftiadimpe
rium ucnirCj&f dicm prcfcripta.lllic quum agerent in quodam undique aperto
ftabuIo,Maria peperit Iefum,ab angelo ita uocatum,antequam conciperctur a
uirgine.Primis iracp incunabulis^uita? quam amplexurus erat, dcdit argumcn-
tum.NulIaenim unquammaiorpaupertas fuit, quam ubinatus cftmundifal-
uator : dC tamen ea humilitas incitauit a partibus orientis, ex finil^us Pcrfidis,a
dominio Magorum tres rcges,qui co loci decimotcrtio die a natiuitate uenere,
&.' rogar e cocperut a fupicntibus dC fcribis) ubi efl^t natus rex ludaf orum . quod
ubi accepifl"cnt in Bcthlchem, uifunt duce ftella pauperrimum rcgem, ornStcp
muncribus,ut implcretur didium a prophera: Reges Tharfis&' infiilaf muncra
cflTerent, rcges Arabum & Saba dona adducent,&fadorabunt cumomnes
rcges, omncs gcntcs feruicnt ci.Regio ca cft ad oricntcm diebus tredccim a lu
daea diftans,eft maritima habens in terra & mari dominium, paritcr dC in infu-'
\is maris Pcrfici , funtterrac Magorum infinibus Arabum & Saba, id eft Ara--
biafdefertx&fcelicis. Illic utuntur principcs dromadibus camelis, eftiterab
co loco pcr fincs Madian & Epha , quac funt in occidua parte Arabis defertar,
ita ctiam ad ungucm quadrat alia prophctia Efaiaf <5o.Surgc,ait,ilIumincris If^
rael,quiaucnitIumcntuum,&gIoriaDominifupcrteortaeft. Quiaeccctcnc
bneopcrienttcrram,& caligo pcpulos, fuper te autcorietur Dcminus, &gIo-''j
ria cius in tc uidebitur , bC ambulabunt gcntcs in luminc tuc bC rcges in iplcn- '|
dore ortus tui.& paulo pofttCopia camelcrum operiet tc , dromades Madiam i
& Epha,omnes de Saba uenicnt, aurum bC thus defercntcsi &.' laudcm Dcmi^ '
no annunciantes.lfta ut de nullo alio quam dc Mcfsia hominc Dco pofliint in-
telligijita nafcenti faluatori lefu contigerunt. Lumcncnim adfcrredcbcbat
Mcfsias fuo populo: Icfus tatam dedit fuisluccm, ut minimus apoftolorii eius,
omniumprincipumorain(e,quamuisabie(fiifsimum,conuertcret,animima^
gnitudine tctum orbc fuperarc poflet . Gloria Domini rcuera orta cft in Ifracl
Icfu nnto, QC tunc tenebrx & caligc populos omnes operuerunt, no prcpter lii
cem, (ed propter coparationem. Nam lifdem antcnata Icfum Chriftii erant in
tcncbris:fcd quir magnu lumcn no adeflct, uidcbantur efllc luminofg tencbrjc,

quas

G V L» P O S T E L L I L ! B, 1 1 1 1» 40»

qais magnu lumen fuftulit,ut fol ftellas^Ortus eft Dominus tunc fuper ludam,

id eft fideles dC cofitentes. N am ifta no pofliint aliter intelligi quam de Deo na

f o dC incarnato.Ideo uocat intcrpres hoc in loco fapicntia Deijubi fcriptum eft

Dominus.Sapientia uero Dei eft lefus Chriftus.Reges in Iplendore ortus eius

ambulauerunt.Nam in Perfidis 5C Chaldxxfinibus apparuitilhs ftella,practer

natura in inferiori regione aeris, cii uoce dicentCjUt fe in ludacam coferrent, 8C

ddorarentregemludxorum recensnatum.Splendorille tuus 6 Melsia addu^

xicad te reges, (empercg eft comitatus, quoad curiofitate primaria; urbis uiieiv

dx, dC primores de quo quxrebant interrogandijillam reliquerant, quac egreC»

fis lerolblyma ftatim denuo illis fulfi't,& in Bethlehem ufque ad locum ubi erat

puer,duxit,& di/paruit . Tunc ingrefsi nil cundantes pauperrimum infantem

regem adorant reges,muneribuscp donant, auro,thure,& myrrha, quibus eo^

rum regiofcatebat. Aurumfuitpro uiatico, dum tenuilsimi parentes fugerenc

in Aegyptum,ut impij iniquiisimicp tyranni Herodis deuitarent furorem»

Nam quum ab his Magorum regibus , qui magna admodum caterua ( utpaf

eft) camelorum 8C fatellitij inflrucfli uenerant, ut corum ingreflijs ( etiam fi

non adijflent qua de re uenerant lerofolymam ) iatere non potuiflet,Herodes

cernor facftus fuifl^t,de natiuitate pueri 6^ regis Mefsiac nati,&: fceleftum in re^

gium fanguinem ( ut iam docuerat ) animum palam illis aperire noUet, dimifit

quidemjCaeterum rogatos ut ad fe redirent,poftquam eum reperiflcnt,ut Sc ip^

fe adoraret:quod non animo adorandi,fed occidendi dixit. Pauds poft menfi^

«bus ubi fe a magis delufum > qui fe de puero compena relaturos erant pollicid,

ienfit, (namadoratione fada uetuerat angelus,ne adHerodemredircnt) ne

effugere mortem ifte puer natus in finibus Bethlehemitids pofl!et, a biennio na

tos omnes curat interfici,etiam unum ex ftris,ne forte efl^t Mefsias,quia eratin

Bethlehem.Tanta fuit rabies hominis,tanta ferodtas, ut quicquid efleregtj fan

guinis audiret, ftatim morte multaret.unde non tantum regium fanguinem o-

mnino perimere , fed fenatores ad unum interimcrc uoluit , 8C facer dotum uni

pepercit. Nota eft hiftoria impix crudelitatis Hcrodis,inRomanoruman-

nahbus . Macrobius ethnicus , ut iam bis attuli,refert Auguftum, quum de eo

fadnore audiflTet^quod a bimatu interfici pueros omnes, & unuminter eos

ex fuis iufsiflet , dixiflle :MaIlem eflfe Herodis porcus,quam filius.Nam qui fi-

lium occiderat,porcinae uitac parccbat . Eius crudelitatis meminit proph eta le^

remias capite ^i . ubi derepulfione reuocationecp fui populi Deus loquitur,in-

tercg caetera didt:Vox in Rama audita eft lamentationis,ludus & fietus, Ra-

chel plorantis filios fuos , 8C nolentis admittere confolationem , quia non flint»

Filij Rachelideo dicuntur,quod ipfa mater todus generis fuifl^euidetur, quod

peperit Iofeph,ex quo tota fcelicitas ludaica procefsit.Ramam quidem urbem,

alij locum editu qualis eft , ubi fita eft Bethlehem, in tribu Beniamin in Gabao

nitarumfinibus eflefcribunt. Mortuo autem Herode ex Aegypto redijt lefus,

6(:locum natiuitatis mams fiiat repetiuit . Quod euam a propheta dicf^um eft,

dum ait, Ex Aegypto uocauifilium meum . Si no creditis haec de lefu dicHajin

terrogate etiam hodie Mauros 8C Muhametanos , locum indicabunt ubi dcgit

cumpuerobcatauirgOj&in reimiraculum oftendunt imaginem uirginis&^

infantis, quo inloco aliquandobalfamum cft colligifolinim, ab eo temporelox

co rigato ex aqua , ex qua ad fuas a:pueri lefu necelsitates uirgo Maria uteba-

* LL j tur»

i^cn -OE ORBISCONCORDIA

tur.Durauft ucro olim magno & ingcnti ue<fligali hoc bcneficium,donec nefa
ria quxdam ludaea , mergcre fordidas filij fafcias in cam aquam aufa eft . Hoc
in Maurorum annalibus eft fcriptum, in rei mcmoriam,Chrifti laudem dC glo^
riamjUcftraecpgentisfccluSjquodetiamipfaexhorrcntelcmenta.Eosdehacre
confulitc , dC quxritc quare iit ingrcflus loci prohibitus ludxis capitis pocna , fi
lex ohm lata adhuc feruatur . Sed ad praecurforcm Icfu Chrifti eft ucniendum»
Qiiahsfuerit uir Ioannesbaptifta,neminemIudafum,nifi uolentem,ignorare
puto. N am apud hominem Iudaeum,a nobis alienum, eius mentio fit.fententia
huiufccmodi: Quibufdam ucro ludaeorum ( inquit lofephus ) uidebatur,ideo
perijfle Hcrodis exercitum, quia loannem baptiftam occidit. Ille uir ualde bo^
nus , ludxis praccipiebat uirtuti operam dare , iuftitiam &:pietatcm colere,ba-
ptifmo in unum coirc , tum demum cnim futurum falutiferum baptifmum,
quum maxima animi innocentia feruarctur. quibus dicfiis quum multos habe>
ret fe(fiatores , eius ueritus probitatem , ne fcclera fua patefacerct Herodes,m
Macherunta trufit in carccrcm. fufpicione itaque (bla uirum optimum occidit.
AdditEuangeliij,in caufa fuift^ Hcrodiadem, quam illegitimis nuptiis fibi co^
: pulauerat,quum eikt fratris uxor,eo quod libere eum de tam nefario fcelcrc ar
guiiTct. Hcrodias enim , cui Herodis tctrarchx magis placebant,quam priuari
Herodis nuptiac» uerita nefi-atrimaritipropheta difluadcret, quodfadum cvt-
piebat , fecit ftatim redeunte Roma Herode, cuius ambibat nuptias , & de illts
iam ante pepigcrat , ut e medio tolleretur propheta . eam hiftoriam latius lofe-
phus perfcquitur capite prxcedentc . Praccurfor ille fiiit lefu Chrifti , incp eum
retulit etiam fui baptifini gratiam . debuiffe uero przcccdere quendam propho
tam,Mefsiae indiccm,prgdixerant prophetar .Maladiias capite tertio ita habct:
Eccc cgo mitto nuncium meum , dd expurgabituiam antcfaciem meam.Etfta
tim ueniet ad templum fuum dominator,quem uos quatritis , & angclus focde--
fis,quem uos uuItis.Eccc uenit dicit Dominus, 8C quis cogitare ferrc ue potcrit
diem aducntus eius c' 8C quis ftabit quum apparuerit C Ipfe enim crit quafi ignis
conflans , SC quafi borith ( herba ) fullonum . &rfedebit conflans 8C cmundana
argentum,8^ purgabit filios Lcui,8^ conflabit eos quafi aurum,&f quafi argcn-
tum,&r erunt Domino oflTerentes munus in iuftitia,&f placebit,&rc.fit harc pro^
phetia Malachiac, aut Ezrc,nil moror authorem , ambigant &C altercentur Ra^
bini,conftat effe diuinitus infpiratam fcripturam . Certc dc Mefsia loquitur,
quoniam folus illc eft dominator quem quaerebant ludari. Nam ante Dcum pa
trcm nouerant, fcd ad complcmentum eius legis quam feruabant, accedere o^
portebat legcm filrj Dei Mcfsiac hcncdi(fii, Ergoantc fc mifit angc!um,id cft
nuncium loanncm baptiftam, quibaptifino &pccnitcntiaprafparauit, purga^
uitcp uiam ante illum.unde quia etiam ab co miflijs eft loannes, etiam Deus fit
necefl^ eftmam folus Deus mittit prophetas. Non eft autem mifliis multo ante,
fed ftatim eum eft fccutusillcjcuiparabatuiam, ucnitcp adtcmplufuumfexto
menfc a quo erat conceptus loannes, & intrauit in uirginis puriisimac utcrum,
quod primum fuithomini Deo templum. Secudo uero, omnium bonorn cius
fcitaamplcdcntiu,fac^iscpexequentiQanimosprotcmpIohabereuoIuit.N3
quod templu poflxrt ciTc dignius Dco ipfis animis,coelu &' terra coprarhcndcn-
tibuscquod na templo aedificari lapidib.pofl^ct tanta maieftate dignu,quat ccclu
& tcrram implct,&: in infijiitu fuperatc^dignilsimum &: maximum totius mun^

di

J

u

G V "l; p o s t e l l I L ib» i ii r* 4<i>j

^ templum debebatur Mefllac. At nullum maius,augufl;ius,autdigniusipro

animo hominum fancfiorum dari poteft . uenturus ergo erat in. fuum templum

animumj& eius ecdefiamjdominator illequem uosquajritis, &nunciusTe^

ftamenti , quem uos expedatis ♦ Quum uero duo eflcnt aduentus Mefliae,pro-'

phetaunum confunditcum aho,quodinmuItis locisfit,&de aduentuS^de

alijs rebus . Nam quum animus nofter fit diuinarum rerum SC fignihcatio-

num comprehenfioni impar,&r occupatus hac molecorporis non tamlibe^

re quam quum eft ieparatus iudicet,impul(um diuinum nonpoteft tam diftin--

&t recipere, ferre &:proferre, quinantcquam ad corporis organa perueniat,

multum a Ibmma illa notione abfit . idco fumma eft in propheti]s omnibus ob-

fcuritas , SC uaria interpofitio etiam crebro non inielledia ad plenum ab co

qui profert . quod a diuina prouidentia fit:ut fub afliduo timore Dei , quxcun^

que pia fanda dC iufta nouerimus , in illis diuina: bonitatis prxfcriptis fubfcri^

bendo pacem habeamus, dC imprj atque nequam homines uenenum inde hau-

riant,quodquidem eft falubcrrimum . Duos uerouna propheta Mefliac ad-

uentus (ut dicebamus ) in uno comprehendit . Prima itaque in ordine perio-

dus eftjdc ultimo aduentu. Nullus enim mortalium ferre poterit diem ad-*

vcmas fecundi lefu Chrifti.tam terribilis enim erit) ut nemopoflit (ubfifie-

ire quum aparuerit . Sequens autem ad utrunque pcrtinet. eft cnim,inquit,

quafi ignis conflans , 8«!! quafi herba fullonum,& fedebit conflans &C emun-

dans argentum . quum dicitur efl^e ficutherbaborithjqua fullones mundanf,

& addenfant pannum crudum,ut ufiii aptum reddant , tunc rcferri hoc ad pri-

mum aduentum debet , in quo fcnfim homincs purgat , dC ufui diuinae uolun-

tatis aptos , quum uideatur hominum infimus,reddit . cx eius cnim abiecfiio-

iiis uirtute , tanta uis in fordidos peccatis homines,& mundanis curis dcdi-

tos manat , ut longc panno fit melior,fine quo nullus bonus ufus efl"ct . Nil ue-

rorefert, quid borith in hocloco fignificct: fcu fit fapo , feu herba faponaria,

feu quiduis aliud ad tergendum aptum . eft enim afpec^u ipfo ( quicquid id

cft) panno inferius : quemadmodum lefiis Chriftusfuit etiam quouishomi*»

ne&:humiIior,5<^abicdiorinprimoaducntu,finc quotamcn nullus uelma-

ximus princeps mundi,unquam gratus Dco patri fuit,erit'ue. Quum ignis

conflans dicitur,dc fecundo dC tremcndo eius aduentu cenfendum eft : de quo

Dauid dixit,tgnis antc ipfum praccedct, inflammabit in circuitu inimicos cius»

AUuxerunt fulgura eius orbi terrac , uidit 8C commota eft tcrra , dCc , qux au-

tem fequuntur,Etfcdcbit conflans dC emundans , &rc . ad utrunque pertinent»

-Nam hicpurgat hominemilli credentem , illic nullus ciit amplius purgatio-

sii particulari Iocus,fed uniuerfali,utquum totus grex illius coacfius unitus^

crit , malos poenis aeternis feparatos 8C deftinatos igni det , bonos gaudijs per-

petuis . meminit uero potiflimum fiIiorumLcui,aquorumcxcmplo pcndct

populus . Quum enim debeant cfle fancf^iflimi , 8>C altjs fac^is 8C ucrbis fancflif-

fimis prxire,eorum uirtus aut uitium in inferiores ferpit,& tantofit dcte-

rius uitium quodab eorum excmplo proficifcitur, quanto maiorcm cxteris

habent dignitatcm . Ideo dicitEzechicI 9 . quum de magna ultionc agit , a fan-

cfluario mco incipite. Hic certe funt primi emendandi,&: in iudicio primi

damnandi . Vbi ucro fuit purgatus ordo , fucrunt iuftiflimi, qui Chriftum funt

fequuti, quoad opibus 8C fuperbia ordinem macularunt. Certe lefus Chri-

'•^ ■ LL 4 ftus

^.04 DEORBISCONCORDIA

ftusnunquameftafpcrnaturus faCTificiaeius nomineinfti'tuta,Nec cnimor^
doincaufa peccatieft. Ad aliudde loannepraccurforc teftimoniumprophe-.
ticum uenio . Aiilefaias^o» cap. Confolaminiconfolaminipopulum mcum,
dicit Deus uefter ♦ Loquimini blande ad lerufalem, dC aduocate eam: quo^
niam completum eft tempus eius , dimifta eft iniquitas illius . Sufccpit dc ma-
nu Domini duplicia, pro omnibus peccatis fuis, uox damantis in deferto , ex-
purgate uiam Domini , rcdas facite in folitudine femitas Dei noftri . Hic pro-.
pheta mifcetetiam pracmia poenis : nam quando completum eft tempuseius,
id eft quum Meftias ueait , attulit omnibus credentibus remiflionem peccato-
rum , fed eadem opera fupphcia impijs infidehbuscp etiam duplicata fignifica-
uit . Nam & ftrages tanta eft edita ludacorum , in eorum ditione , ut nunquam
maiorfuerit,autlitfutura,&:captiuitasinter omnes gcntes tamdiuturna, ut
nulla memorabihor . Verum ne Chriftum lefum fe non potuifle agnofccredi-
cerent,uenit ante eum uox clamantis in deferto,ut purgarent uias animo-
rum fuorum uenicnti gratiacDei^&recfias facercntfcmitas Dei fui . loannes
baptifta in defcrto pracdicauit poenitenuaminnominelefu Chrifti , ilhscp qui
adeum ueniebantoftendit, dicens:hiceft agnusDei,hic eft illequi antemc
fac^us cft , cuius non fum dignus , ut foluam corrigiam calceamenu , quem o-
portet crefcere. mc autem minui . In quafdam etiam nugas impoftor R , Selcu
moh prorumpit , hacc ad captiuitatem refcrcns , ut ftudio uera euertendi illa
peftis infigniter flagrauerit : omniacp faaa a principio eft , ut euerteret ucrura
fenfum,aggrcdi aufus,eo quod in Gallia prgclariflimorum ingeniorum,quum
coIuntur,aItrice,in quaegit, a Chriftianis impetebatur,necpotcratargumcn>
tis , quac ex prophetis adterebantur,re(pondere , Ideo ut cffet omnibus ludaeis
ueluti Thefeus,autAchilles,omnia prophetarum oracula ad practeritum rc»
tulit , fecit^ ut fi illi aedant ludaci ( quod maxime faciunt ) nuUus plane in to>
toueteri Teftamento propheta fit. Namprophetae funtdicfii U TavTr&^afM,
feu <?«*'«<, quod longeantercs pracuiderint.pracdixcrintc^ . Si allegoricis tan-
tum , aut anagogicis funt prophetae , etiam hiftoriac ludicum , Rcgum, Gene*
feos , erunt prophetiac. At hoc non dicit : uerbo quidem non dicit , fed ipfis fa>
<flis probat . trahere enim literalem prophetacfenfum omnino ad literam, quid
aliud rogo eft , quam hiftoriographum conftituerc C Vocatus cft etiam loan-
ncsbaptifta Elias, coquod primum aduentumlefupracceflTerit, quemadmo-
dum fecundum praecedet reuera Hanoch,&Elias.MaIachias de utroqucc-'
tiamaducntumixamloquens incapitcultimo,ita uocauit intcrprete loci Ic-
fuChriftoj&T uocabulumEhac loanni baptiftac dante.Mutuari ucro nomi-
na in facris facpe folent . nam Mefllas uocabulis multorum , qui ante eum fiie-
re, dicf^us eft. Seruauit in primo loco ctiamhomoin corpore nomcn Icho-
uah , ut ab actcrno habuit . Quod Icremias 2j . cap. oftcndit: Ecce dies , inquit,
uenient,dicit Deus , 8C fufcitabo Dauidi germen iuftum , & regnabit Rcx , dC
intelliget&:facietiudicium>&iuftitiamintcrra.In diebus cius faluabitur Iux
da j& Ifracl habitabit confidcnter , 8^ hoc eft nomcn eius quod uocabunt eum,
^S1?"\Y Wn*^ > ideftDominus Deusiuftitia noftra.HaccdeChrifto dici,fiqul
ambigantjTjiargum lonathan confirmat . dC ftatuam Dauidi germen iuftum»
Seipfum confirmat Icremias cap.jj.Ecce dies uenicnt,dicit Dominus,8;fc. pau
lo p6ft:Et hic eft , qui uocabit cam( id eft fynagogam, fe« eccleCam)Dominus
i.. Deus

G V L. P O S T E L L I L I B» 11 I.I* 405

Dcus iuft/tia noftia . lonathan mtclligtt de Meflia . Ita etiam intcrprctatin' ra^

biDauid Chimchi. Sed ait ita uocari debere , quod cius tcmporibus Deus iu^

ftificaturus fit IfracK Vfqueadeo in reprobum fenfum abierutjUt quod efl in le^

lii ChriftojMcfliae praeftantiflimum dctradl:um uclint , ne iili ulla in re cum fuo

Conucniat:quod jIIos tantopcre uercrinon oportcbat» Nam eorumMcfllasi

crit antichriftus , illi e diametro contrarius, longiflime a diuinitate diftans. AIi]

!ocum euertunt,S:!inuerterele(fiionem conantur. Alif titnoftris Hcbraicelin^

guaj ignaris faciant fucum , dicunt Mofcm, Ifraclem, lerufalcm uocari Deum,

nec propterea efl!e ♦ At mentiuntur impune . Nunquam cnim in (acris oftcn-

dcntnomcn XvaVBi attribuialijcuiquajquamMcflif&Deo.undcpatctDeum

eflle Icfum . Scd filentio non poflium tegerc impietatem nefariorum Rabino^

rum , 8C non oftendcre eorum ftudium in facris deprauandis . Vt oftcndanc

non ideot)cum futurum Mcfliam,quod de eo dicatur lehouah, deprauant uo

ccmultimam prophetiae Icchezchelis > ut ctiam facrum nomcn mbi atthbue^

reconcntur:&rubiIegitur,Etuocabiturciuitas,abeadie D o m i n v s ibf.uo

luntlcgijDominus nomcn cius,cx mutato puncfio S^litcra audia. Nam ubieft

nin^id eft ibi > Icgitimc fcriptum: ponunt nia'©' 3 id eft nomcn cius. Ita R. Da^

uidChimchi,&rrabi Sclomoh , fequentes authorcm deprauationis lonatam,

quiin libro Bauabadira . Cap. nnaon "^^Ta 3 id cft ucndens naucm,ccnfct efle

italegendum . quod etiam fi obtineat , quum cocleftcm Icrufalcm propbetain

co capite defcribat,nil prohibet de ca dici lehouah , quoniam tunc Dcus erit o^

mnia in omnibus, fecundum praffentiam 5C fubftantiam,quum ininferioribus

corruptibihbust^ fit pcrpotcntiam& fcicntiam tantum . Si quis taliain faais

committcret, mcrito infccfiari debcrcnt- at quia nunc adulteri,a ueroque alieni

funtjideo in matrem f^euircillis licet.Iefaiae i8.dC S.capitibus idem nomen Mef

Cac datur,aflenticnte Thargum . in aliquibus locis lefus Meflias cft di<fius Da-

uid^utlercmiaejo. afl^entientcThargum. etia Hofa? . dicitur ctiam Sclomoh.

Paralip.i7.dicitur 8C Iapis,et petra.&T innumeris nominibus ob proprietatcs re

bus affines.Vbi uoccprxconis loannis cft manifcftatus Chriftus , tuncfcces 8C

reliquias Ifrael colligere incipiens, prxtermifla mundi flrperbia & faftu, in con

fortium pifcatores aflTumprit^ita affatus : Vcnite faciam uos pifcatores homi--

num. Eius conditionis perfonas non reticuerat multis ante annis , fpirirus fan--

<flus»perosenimIeremiaedixit:Proptcrea ecce dies ueniunt,dicitDominus,

&:non diceturultra uiuitDominus,qui cduxitfilioslfracl deterra Acgypti,

fed uiuit Dominus qui eduxit filios Ifrael de terra aquilonis , &C de uniucr-

fis terris ad quas eieci eos , 8C reducam eos in terram fuam , quam dcdi patri^

bus eorum . Ecce ego mittam pifcatoresmuItos,dicit Dominus,& pifcabun-

tur eos.& poft haec&^c.Hsc funt dc aduentu Mefliiac , & congregationc Ifrae-'

hs. At multis iamlocis &argumcntis uidimus,omnibus gcntibus daturum

falutem Chriftum . Itaque quum de congrcgando Ifracleagit, intelligit deo-

mmbus fidehbus Sfgentibus 8C populis : fcd dc aquiloni fubiccflis, ideftpo-

tentiac daemonis obnoxtjs * Nam ab aquilone procedit omne malum . In libro

cmm Zohar,fcribit Rabi Elcazar,partem fcptcntrionis in mundo impcr--

fc(flam aDeo fa<flam:utquifquisfuerit Dcus,autfeDcumuocaucrit-ueniat

&rffIamabfoIuat,&: tuncfcient illumeflcDcum.dicitucro rabiRacanat,in

cumlocum quifumptus eft ex Ezechicle 8 . cap. fapicntiam Dei, qus uoca-

tiirAttah,dominaturamangdomortis, ideft diabolo . Diclio autemattah,

eft

aq6 DEORBISCONCORDIA

eft fapicntia Dei,crgo Mcflias dcuicflo diabolomali authorea fcptci\trion^'
jrtcepit reftituerc Ifrael , id eft ecclefiam fidelium . Id ucro non regum, aut ma^.
gnatum opcra.non inftrucflis aciebus,non cohortibus dC phalange, fed pifcaio
ribus Apoftolis in totum orbem miflis.Pifcatifunt illi ecclefiam. Vcnatores, i4
eft RomanimiIitcs,etiamindie uifitationis uos a cauernistraxere adfuppli-.
cium.Demu tranfiere gentes reli6is idolis ad Chriftum, hacc eft capius Hiere-
miat fumma, 8C fenfus.Eorundem pifcatorum,in umbratili defcriptionc uinu*?
tis euangeltj,& baptifmi defcripuonememinit Ezcchicl cap, 47«Omnia enim
animantia habitura uitam ex ui aquac , eft impoflibile : fed ex baptilmo origi^
nem,a lefu Chrifto capiente omne genus hominum , fine ulla perlbnarum ac-
ceptione uitam fumii : fit enim illi fons aquas ducentis in uitam aeternam . Cla*
rius uero indicans.quia potentiam legis a tcmplo procedentem in euangelium
traduxit,expreflius etiam originem uigoris huius aquac dcmonftrat ♦ Ex Gali-
leaenim orientali adlacum Genez:arethfita,cxiturasaquasdixit,quaifana-
rent cacteras . A' Galilcaenim proccfl!ItChriftus,&ex eiusfinibus orientali-
bus defumpfit praccipuos apoftolorum , Pctrum , Andream , Philippum dC a-
lios , qui primi pifcatores fuere , Quam uero fagenamdedcrit Chriftus fuis pi-
fcatoribus,eft opercprecium audire ab lefaia cap . 2 . Et erit , inquit , in nouifli-
mis diebus prxparatus mons domus Domini , in uertice montium , QC eleua-
bitur fuper coIIes,& fluent ad eum omnes gcntes, dC ibunt populi multi , dC di-
cent: Venite 8C afccndamus ad montem Domini,&: ad domum Dci lacob , 8C
doccbit nos uias fuas,S^ ambulabimus in femitis cius , quia de Sion exibit lex,
dC uerbum Domini de lerufalem , Sc iudicabit gentes , dC arguet populos muC
tos,dC conflabunt gladios fuos in ligones , 8C lanceas fuas in falces . Non leua-
bit gens contra gentem gladium > ncc exercebuntur ultra ad praclium , Domus
lacob uenite, 8C ambulcmus in lumine Domini. proiecifti cnim populum
tuum,&:c, De aduentu Mcfliac hacc ideo ludxi non negabunt di^a,quod
CD ntra Chriftum lefum uideantur facere,&: eorum Mcflliac futuro faucrc.Poft-
quam ergo inter nos conucnit , funt fingula excutienda. Erit in nouiflimis dic
bus:Iudcei dicuntin nouifljmis dicbus mundi,atnos dicimusin nouifllmis
diebuslegis Mofaicac . uidendum utcr meIiusdicat,rationibus ultro citroquc
adducflis. Vox ^'^'^nw ahrith , id eft nouiflimum > fcu poftrcmum,non omnino
cxtrcmum fignificat cuiufdam rci.namIoel2.dicit,Eius extremum ad ma-
rc ufque nouiflimum.pariter Ezechiel x6 , dicit,Dum collocauero in tcrra no-
uiflima folitudincs. At quum tcrrac 8C aquac fit unus globus rotundus, illicfim-.
plicitcrnihileft cxtremum.Namin quouis puncfio rotundi , eft dabilcpria*[
cipium &finis . ergo nouiflfimum illic ad aliquid dicitur necefl^rio.Ita&a- I
pud lefaiam, nouiflimum dicitur legis Mofaicac . Nam in nouiflima mundl
conftitutioneeritfinis acfiionis 8C corruptionis. Ncc erit opus lege, quum tem«l
pus fiftetur . Nam lex non folet dari , nifi ad diutumam obferuationem . Fni* "
iha ergo poneretur lex tam fan(fla,nifi diutiflimac obfcruationis gratia.cr^
go duobus annorum milibus ante finem mundifaltem debetdari, quumdi-'
<f^um Eliac uideatis iamin duabus partibus naturac & legis conugifle. Nam
fcrmeutraque,bismillcannis durauit:ergolcx gratiacmulro duabus pratcc*
dentibus pracftantiorjdebcret potius plus quam minus durare . Nouiflimi igi*
«ur dies funt in hocIoco,finis legis Mofis . fuere nouiflimidies,quandoabIa-
lumeft fceptrum deluda,ut pracdixerat lacob.Qijum uenit Iefus,peri]'t uor

bia

G V L, P O S T E L L I L I B, I f I U 407,

bfe fccptrumde ludaj&Tfuerc nouiflimi dies.Mons uero mtclhgftur ea po^

lentia {ubiimis , caeteris potentijs fublimior quac cffet omnibus altjs prxponea-

da: ftatus fcilicet religionis &C ecclcfiae lefu Chrifti . Nam is eft mons , qui in

magnam creuit altitudinem , quum fit lapis abfcifus de monte , fine mani^

bus, quique omnes alios fuperauit,ut ait Daniel. Ad eum ergo (feu Clm»

ftum , fcu ecclefiam ab eo dependentem intelligamus , nil refert) erantgen^

tesomncs confluxurae,&: nomine lacobaut Ifrael uocandaftfi^adfummam

ideo potentiam, qua non eft maior,confluebant , quoniam uerbum Dei , id eft

cuangelium lefu Chrifti, ex T^ion exiuit , id eft a progenie ludaica natus Chri

ftus , docuit in ludxa 8C Hierofolymis ucrbum , unde in totum orbem fcr^

pfit » ludicat ideo gentes,quoniamjomnibus data eft ea lex , nec de eius diffi^

cultate poteft queri . uel paruuli poflunt ( quod ad falutem attinet ) fieri per-f

fecfiiflimiin eius cognitione . Sed hic mirum eft , quam obftrepat gcns caeca»

Quomodo poteft ueniflTe Chriftus,ut dicitis, quum bella nondum ceflauerint:^

quando cx enfibus ligones funt fa(fli C Leuatur gens contra gentcm , ardent

omniabellis etiam intcrChriftianos. Audite, Nonne Icxa Mofcdataerat,a

Deo&^ucraCcrat. Atquandorepcrtifunt incafontcs ladlcSif mellemanan^

tes ^Ergo aut Falla diccbat, aut intelligendum cft quod bene uiuenti fub ea lc-

ge , omnia tam foeliciter fucccdere dcbebant, ut non fecus cfl!et abundans,

quamfi fontcs la(5lis& mellisdomi haberet.Promifl^oncs crgo fiunt obfer-

uatoribus prxccpti , non illis omnibus qui dederc nomina circumcifioni , aut

baptifmo . Nam quot fuere Iud.£i, impij di nefarij C at fub fanda legc erant, 8C

circumcifi . Sacerdotes qui inter cxteros erant ceremoniarum obferuantif-

fiimi, quid (celerisnon commifcruntCContrs nullosferealiosplures commi--

nationcs dabantur ♦ Nil auaritiae intentatum reliquerunt, populum ad ofla

ufquc corroferunt>ingIuuic dC uoluptatc impotentifliimelaborarunt.ab illis

ukiones incoepere. Ergo Icx Mofis malaCnon fequitur. Nam homincsfunt

liberi arbitni,eruntq5 ad finem ufque mundi . Quum uero nil fit libcrtate prac-

darius fecundum animum homini,a Deo datum,Iiccbit fempcr agcrc libc-'

re>ucli-K)nagerc,nam quiagitbcne inuitus,ille ncclibcr,nccuir bonuseft,

Quum autem fint homines libcri ad finem ufque mundi futuri , 8C cor homi-

nisfitpronum admalumab adolcfcentia , fitcp tam fraudulcntum Strperuer-

fumfuperomnia,utnemoilludcognofcat, ad finemufquc mundifunt futu-

liplures improbilongequam boni . Nam alioqui fruftra leges eflent, fi omncs

autboni autmali elTcnt.Iuftis enimlege nonopus eft,mali nulla tcncntur»

Erant crgo ctiam pauci fublege Mcflrx faluandi fortaflrstut dc lofue 8C Caleb,

At qui reucra & ex animo profitentur , Chriftum intcr cos bcllum nullum cft,

nullus gladius , nulla lancca . Cui cnim ufui fit lancea aut gladius , illi qui ex

animo omnes homines amat CContra quem moucat bellum , qui nccpoflidet

quicquam,nec aliena appetit C Si qui poflidct , fit ucluti qui nil poflidet , contr?

quem ob fluxa ifta fortunajbona infurget C Qui omncs homincs in fratris loco

habet,qui potcft illis male uelleCHaf c funt fandiflimx rcligionis praefcripta,ei-

Je per omnia fimilimum Deo.lllius more de omnibus bencmereri , nil inde re-

penfionis expcaarc. Namgloria cftillius folius,^: nildat quircpetit. Altjs

hominibus non fibi natum effe^id in hac uita fummum iudicarunt fummi Phi-

lofophi.Pr^ftititnemo nifiChriftianus,a fuo duceinftru(fius,etadiurus.Quod

. autem uellet intelligi propheta hoc modo,id arguit quod eft indefinite locutus.

. Nam

408 DE ORBIS CONCORDIA

Namfi omnes qui nomina Chrifto crantdaturijpraefciuiflet ufuros hoc df-^
uinoprxfCTiptOjdixifletomnes conflabuntgladios fuos, &c . Sed quum fcirct
hominem deprauatumjad diemufcpiudici| perperam , utplurimumjadurum,
dixit Conflabuntj&^c . Scilicet qui reuera erunt ex animo Chriftianij nil quic-
quam htis aut odfj inuicem funt unquam habituri,fefta &:aeterna pacc fruentur
SC in hac S^ in futura uita.Si enim omnes carituri funt gladrjs,magnus ille Mef-
fias a uobis expe(fiatus, qui fiet ut fine gladio dC laceis dC bello uos reducatcCer
teerratisHebraei.Nunquacarebitmundusfuapefte,nunquameftdeftitin-um
in hac uita uitium uirtuti contrarium . Nulla lex fandior aut maior in hac uita
poteft dari, quam quae a Chrifto data eft : quia hominem eius praeceptis quatc-
nus poteft parentc, Dco fimilimum reddit» Hanc legem a ludata originem du-
centem Apoftoh' toto in orbe (parferunt, fadiscp fancfiiflrmis docuerunt, inter
uere bonos impoflibile efl!e bellu nafci.Patuit in Aegypto ubi ahquado ^oo.an
nis ad ^oo.hominu milia,nullaplane diftin(Sionefortun^,cibiue autpotus una
fer e co tinuis fucceflionibus uixer e, quales etiam hodie multi reperiuntur , Sed
non una congrcgatijUt erant N ec iudici nec militi locus crat intcr eos,facer ma
giftratus non ob opcs,aut ueftes,fed ordinis caufa colebatur . Dc miraculis non
eft mihi admodum laborandum, quoniam etiam ludaei nobis afl^ntiuntur in H
Ls.fed adhibito nomine lehouah fada fuiffe dicunt, non intelligentes quam uc
ra dicant.In nomine enim nW> quod patri 8C filio dC fpiritui fandio communc
cft,Iefus filius Dei miracula omnia cdidit.De illis uero meminit Micha prophc
ta cap,7.Pafce, inquit , populum tuum in uirga tua,gregem hxreditatis tuae, ut
in fylua aeque poflTint quiefccre,atqp iti medio aruorum,ut ipfi pafcantur in Ba^
fan 8C Galaadjiuxta dies antiquos, Secundu diem egreflionis tuac de tcrra Ae-
gyptijoftendam ei mirabiha.Videbunt gentes dC confundentur iuper omni for
titudine (ua.Deus hoc in loco orc prophetico alloquitur aliquem,quem ex opc
ribus iniundis neceflc cft efle Deo fimilem.Nam eft folius Dei omnia uidea-
tis,8<r moderantis,pofl!e aeque in fylua quauis,aut lignorum aut impiorum,fuos
feruare, atcp in medijs aruis . quod fecundum Deum Icfus folus potuit . Ex hoc
uerolatentiacogno(cerefedocuit,quodmultor5cogitationesaperuit.DeMef
fia ergo quum ifta fint,cui Deus uti homini imperet,ctiam ijfdem ucrbis docuit
tcgius propheta:Ego conftitui,(inquit Dauid cx ore Dei) rcgem meum (con;-
tra quem infurrexerant principes mundi) fuper Zion montem fancHum mca»
Et mox,Dabo gentes haereditatem tuam , 8C poffcflionem tuam terminos ter^
rac.quae omnia de Meflia intelligi^oftenditperiodus, Ad terminos ulquc tcrrac»
Nam nuUus homo poteft ita imperare,nec etiam Deus ipfe in corpora liberi ar
bitri]. Sed mirabilia fecundfi diem exitus de A egypto funt facf^a a Chrifto, tan-
to maiora quanto Deus homine maior erat . Receflit mare iuflu Mofis poteiv
tia Dei:fed aquae folidac, ut terra tulere Chriftum, in eius nomine tulcrc dC Pc^
trum . Sol fumma creaturarum fcnfilium , eft fui facfioris humanitatimoricnti
compaflus,deliquio contra naturam.Taceo innumera miracula,qux in fingu>
!is locis edidit. A t ctiam hoc in loco ogganiunt ludaei diccntcSjMofcsjIofue, E-
zechias,EIias,EIifcus miracula ediderunt.uerum cft,fed in nomine Dcifarpius
inuocato , diutiuscp fufisprecibus. AtChriftusproprioimpcrio cxcis uilum»
furdis audit3,mutis loquelam , encrgumenis Sc obfcflHs a daemone Iiberatione>
paralyticis fanitatem,mortuis uita,turbato mari quietem rcddidit.de qua rc nfc
dubitare Uceretjcius Apoftolinomineilliusj awt fohus cius crwcis figno tata edi

dere,

G V L. P O S T E L L I L I B. I I I T. 40»

dcTc^ut nullus numrrare ualeat.Qiiod utdentes ethnici,5<^ homfncs omni tor

mentorugcncreinruperabilesccrncntes,confundchanturinforfitudinefua,

quam omnihus nocendi aitibas inftruc^am contra illud gcnus hominum nil

pioficcreccrncbant innumcrxpuellx5:^puerietiaminfra decennium torto-

rcs forqucndo fefTos reddidere,unde a flimma potentia illos fuilTc cofirmatos

confrar, 5C a Dco dcpcndcre, quum prxcipue alrjs hominibus tormenta ad'

hibitacacliciantqu.^morrcm adferant . Hxcuidentesethnicirclicfiisidolis,

ad Doum ucrum per Chriffum acceflere: quorum excmplum fcqui nijquatn

uolui ftis, quum tamen effet uobismiffa falus , dC fuiftis gentibus deteriores,

quas fub Mofc fugercfub Chnfto fequi debcbatis. Atquia non fcciftis,ideo

in uobisexcmplum excmplocarens , fempercpcariturum demonflrauit De-

IJ us,ut iam Hcpius eft a me norarum. Tam innumera multitudo bcneficiorum

' uobis collata , tanram fuperbia S^ hdu diuitum Snf principum facerdoru con-

flauif lefu Chrifi^o inuidiam, ur in crucem innoccntiffimum homincm agen

duduxcrinrrquod uosmiferi,heuuos mifcri lud^ei, in gIoriaponitis,& ^^Vr*

talni,idcfl rufpenfum uocare lefumconrumeliofefoleris ,cuiuscrucefa!ua*

tuseflorbis. lam prxuideranr hecomniaprophet;^, qu^pcrfingulalcuirer

amngam , quoniam facinus horrendum agnofciris . Scd triumphus 8C pom

pa lciu Chrifli quu primariam urbem fuam regio nomine ingrederctur , eft

uidcnduSjUt a prophcta fexcentis ante annis eftdcfcriptus.ExuIta ualdc (in-

quif Zachariasp) hlia Zion,K-etarefiIiaHierufaIcm»Eccerextuusucnit tibi

iun:us,&falu3tor,ipfeabieclus&pauperfcdensfuperannum,5<^fuperpul'

\um afinae. Et difperdam quadrigam ex Ephraim,&equum de Hicrufalem ,

&difsipabiturarcusbelli,5Lloquetur pacemgentibus.&potcflaseiusama'

' riufcpadmare^&afluminibusufcpadfinesterrrc.Tuquoquein fanguinete

ftamenti tui^emifi uindos de lacu in quo non eft aqua,etc. Coadus eft hoc in

loco fatcri R. Selomo, hajc deMcfsia intcIligi.Fateri etiam uoluit R. Abea

Ezra, cfredealfcrutroMcffia( na mduos , ut dixi,expcc!iant:quoniam unius

funtduoaduentus)autfiIioDauid,autfilioIofeph.DeNehemiaucroqueii-

dam R. Moffe faccrdotem intellexifleait . fed reprobant opinionem c^tcri,

fuffragatur Targum. In quocuncp crgo omnia ifta contigerun t,fuif Meffias.

lamexintcrprctationedifpiciamusomnia . Valdeexultare debebdtfilia Zi-

on, Quoniam nil maius tanto prinripe poteratconfequiecclefia.Rcx, luftus,

&: faluator : funt tres qualitates Dci. nam rexregum efh At Meflias fummus

regum omniumefTedebebat. ergo Deus. Caftcrum non iuftificabitur in c5'

j j fpcc^u Dci ullus uiuens . Septies in die cadit iuftus, noftrx iuftitiae funt pan'

' nusmenf}ruat.-e:noneft,ncunusquidequifaciatbonum.Ergo Deuserat

MclTias. Saluatoris ucrbum Dco foli competit. crat ergo Deus MefHas.funt

ill^ fummop qualitates Meflix.Nomcn Hu i^-in quamuis etia attribuitur crea

turis,tamcn peculiareefre Dei nomen Commentarii fidcm faciunt nitTl fan

dum benedidum ipfum Dcum femper uocantes . Humilis abiedus &: pau-

per qui poteft dici rexrSi eft mundanis regibus maior,ubi fatcllifes,ubi (mixx

'7B<?vAfl:x(iIr,ubi fifcus.ubi ordines,ubi fatrapy^ubiexercitusciuscErgo rcgnu

tam magnum non eft de hoc mundo . Nam fi ex hoc mundo fuifsct rcsnum

eius,miniftriillius,utdixit, decertafsentut non tradcretur ludxis . Rcgnum

ergoinanimosfelices&fquos fedt liberosexercet. Namalioqui rcgnum&:

paupertas , non pofsent conuenirc in uno . Sed prodcatcurrus triumphalis.

bcd.-as,mquit,uclequitasfuperafinum:necafinumfatisaptumIabori,fed

M M adhue

^,, DEORBISCONCORDIA

adhuc pullum , dorfo nondum oncra accipientcm . Hatc funt Mefs/ar ornat*
mcnta, hc popx.Tata f uit lefu Chrifti tcnuitas,ut ne afcllum quideualidum
po(Tedcrit,cuiusminimummiraculum compeiifaretotiusmundiaurum no
potuiffet. Hoc cxcmplo magis quam arc^a necellitate fecifle conftat, ut fupcr
biam,faftum,opcs,gIoriam,&.'opmionemquibuslabefadaturmundus,cal
caret,ut fa<fia eius non fecus quam uerba loqucrcntur. Crcpat interim dum i\
la uidet fynagoga fatanac. Pueri dC innocentes(patribus prohibere no ualen'
n'bus)cIamantiotriumphe,hofcianabaramoth ,ideft faluanosinexcelfis.
Exoreinfantium &la(^cntiumlausa fuperbiamundi ncgata proficifcitur,
frendente intcrim inuidia fuperciliofae fynagogx magiftratu. Ob id fubiun'
git prophcta,quid ob eam fummam ncquitiam fit futurum: Vt fcilicct in de--
cem tribubus ffi-acljquiacrantcopiolioresquadrig.equibus abundabant,8i!
in Hierufalcm equiperirent. Futurumenim crat,uf qui fpreta ucritate S<[ne-
gIc(^o Deo eiuscp praffcriptis fperabant in multiiudine &.' aceruo diuitiarum
luarum,funditus exciderentur ob negledam falutem. Alrj uero fiidelcs,ut di
ximus,nilbeIIifufcitarent,quodnnappeterctprxternecefraria,quaEfacilime
a natura fuppeditari pofTunt . Loquetur paccm gcntibus , qui erateftcp pax,
princcpspacis,pacemfuafit,fomenta bcllorum fuftulit.cupiditatesomnesre
iecareuoluitfuisfccfiatoribus.Nificnim fublataomnidominandi SC haben-
di cupiditatum libidine, elTe felix dC quieto animo nullus mortalium potcft .
&quamuis id fciantdicantq? multi, nuUus tamen unquam piafftitit,nifi que
Chriftusiuuit&inftituit. Maximc ueropatet ciuspoteftasincoquoddicir,
dominaturumtoto in orbe.Namhocfolius,utdixi,Dei eft. Scd quomodo
fiet illud imperium paupcris in toto orber^Aperit prophcta ; Etia in fan^uinc
pa<flituiemifi,aitDeus, uincfiostuosdelacuin quononeftaqua. Infangui
ne padi eius paratur hoc imperium . Nec tatum ad futuros fpc<flat,fcd &.' cos
quierantuindiin lacuinquononeftaquandeftininfcris &limbis lam ab
Adamo retinebatur,iam ab Adamo redcmit . Sanguis efri lefu Chrifti falute
toti orbi comparauit, 8C prxteritis dC futuris. Ergo Mefrias erat occidcndus»
81:^ (anguis eius fundendus , in quohocTenamcntucondcret.Idetiam nota^
uitDaniel : Etoccidetur, abfcindeturcp Chriftus necfibi,fcu fuicaufa.ncm'
peineo non erat dolus:fed proomnium falute,&^inuidi^minifterio.Subii5-
git pccnam : Occifo Chrifto,ciuitatem diffipabit popuUis ducis ueturi. Id.em
facit hoc in loco Zaccharias:Conucrtimini,inquit ( poftquam occifus fuerit
iuftus)ad munitionem deuincfii expe<f?ationc(aIterius Mciri»,fupple)hodic
quoque annucians duplicia rcddam tibi . Qux fint illa duplicia,iam duobus
in locis cxpofui.Excidia duo,ct pr^ fens exiliumldem icpetit Icfaiasna poft'
quam 40.cap.id dixcratde Chrifto.idcm rcpctit itcrum cap.fii- de Chrifto cti
am loquens,admixtis benedi<flionibus fidclium dicit de pcenis perfidorum :
Pro confufione ueftra duplicia rccipietis,inquit , 8<^ pro ignominia laudabut
inagrisfuis.propterhocintcrrafua duplicia pollldebuntjlxtitiam fcmpiter
nam dcdit eis. Prima pars fententiar fpccflat ad perfidos,duplici pocna punic-
dos in corporc,8C duplici in animo.Nam, ut dixi, pccna ruinar dC captiuitatis
in corpore fentiunt,8(: pcenam angoris &: dubij in hac uita,& in futura dam'
nationcm ^tcrnam experientur in animis. Alij ucro duplicia ctiam,fed in ani
mo recipient quietem dC tranquillitatem in hac uita,a:ternum gaudium in fu-
tura.Hancnephariargentisinfuum feruatorem iniuriam , plurimis in lods

GVL* POST.ELLI L I B, I 1 1 !♦ 411

apcrucrat prophetx 6 Iude>,ne forfan putetfs de alia Meffia quam de lefli ifta

intelligi. Vos uidiftis ad unguenij fine ulla detorfione,dici cotextum fcriptu-

rarii de his qux a Icfu & in Icfu gefta funt ; quod per omnia quadrare etTet im

poiribilc, nifi edct idem qui dC MelTias.Scd ne uos credulitate languida occu'

patos relinqua , addo quxda prophetarir oracula ad confirmationem prxdi-

<fior3.NunquamforeaudituramdehumiIiChrifto fynagogam prjedixit le-

faias:Propter Zion, inquit, non tacebo,& propter Hierufalem non quiefca,

donec egrediatur ut fplendor iuftitia eius, et falus eius ut lampas accendatur.

lubebatfceleftiflima (ynagoga tacerepropbetas,quum palamhumilitatem

Chrifti cfFerrcnt. De iuftitia Mefsix inteIligi,totum caput declarar, Vocabu'

loueroindicatDeumefteMefsiam,quiieccIefiaeiusuocandaafserit:VoIun

tasmeaincis. &infra:Populusfandus,redemptiaDomino.S<^itc:Quxfita

ciuitas^etnonderelicfta.cap.f^.idem^QuiscrediditaudituinoftrOj&^brachiij

Domini cuireuelatum eft.^^etafcendit ficut uirgultum coram eo,& ficut radix

de terra fitienti,no eft fpecies ei,neq3 decor,&:;c.HafcdehumiIitate,manfuetu

dine&!cxterisMefsix uirtutibusdicuntur, utpatebitin pafsione.Etnon pu

det nefarios interpretes de perditifsimo populo , qui ob fcelera ccclo 5C terrae

horrenda duclus eft in captiuita tem , ifta interpretari. Verum in eos fuo loco

agam.Subeaaut humiIitatefquaIidus,pannofus,abie(fius, aufuseftfacinus

aggrediinfigne,&pIufquaregium:quoniadegIoriaDeiagebatur,ilIicfeui'

rumoftendit, FeceratauaramyftarumturbadomuDeifpelunca latronum,

neulliofferendi decket occafio.ne quis prxtexeret fe ideono pofTeofFerre,

quod emenda uenaha no reperirfet , aut permutatii aurij non haberct,in tem'

plum ufcp forum traduxerant, inexplebilis auaritix qua laborabant argume*

trt:flagello,quo egeratafelIum,homines di. animalia, facriloci cohnio abegit.

menfas uero colybiftarfi fparfis euertit pecunfjs,profercs uerbaleremi^e ante

facerdotesetpharifjeos:NijquidfpeIuncaIatroniifadacftdomusifta, inqua

inuocatum eft nomen mcti cOb illum uero neglecfium 8C uitia facerdotiiex-i

ddium minatur,et templi euerfione,ut cotigit in Silo ob uitia Ophni 8C Phin

has. Vt aiJc primario ueftrarum opum authori in aliqua re efset afFmis Iefus>

ueftroriimagiftrorum iniquitas fcelusineumeftaufpicata a ueditione.Qua*

uisgenusabAbrah3moducitis,6Hebrxi,tamen8dpotentiam&opesbenc

ficio Iofephi,qui a fratrib.fuerat uenditus,primii collegiftis. Na ante ei3 eratis

<Joaniniaftantum,&exAegyptoexiuiftisad<5oomiIiahominiiarmaferreua

Ientium:quib.fingulis faltem duo accedebat domeftici,tripIoqpnumerus ma

lor fiebat. Couenit Chriftus cum lofepho in uenditione a fuis,in innocentia,

in repenfione boni loco mali , in uirginitate dC caftitate . conueniunt a prin -

cipio tatum,quiatemporariaIofephus,perpetua Chriftus feruauit.adomefti

co hofte(qua pefte nil capitalius) luda proditore,fcribis dC pharifxis concihu

de eo capiendo fine tumultu populari agitantibus, eft triginta argcnteis uedi

tus.cautione dehomine nodu tradendo exhibita. Ea fumma ad noftra pecu

niaeftimata,fortaflisfaceretuna&:2ohbrasTuronenfes.Naargcteuserati4

fohdispar.mancipiuuilifsimum&debiieuenifsetquadrupIo.SeditaftatutiJt

erat a patre Deo. Mentione facit eius uenditionis Zacharias cap, n. ubi eft lo

cutus de portis templi, qux fe fponte aperiebat^ 40 annis anteruina ueftra,ut

ante notaui^&^nefaria facerdotii fcelera attigit, &: dereprobatioe fcederis Mo

fis,depIorationecpinfeIicisgentismyftarumegit,inquit:Etdixiadeos(Deus

adfacerdotes)fi bonumeftinoculis ueftns, afFertemercedemmeam.Sin au

MM 2 temi

412 DEORBISCONCORDIA

rciTijqufcrcite.Etappenderunt mcrccdem meam tngintaargcntcos. Etd/xf'
Dommusadme: l^roijccilIudadHgulum dccorii prccium,quoappreci'atm
fum ab cis.Et tuli triginta argcntcos,&! proicci illos in domo Domini ad Hgu
lum . Hxc omnino habent contcxtum rci gcflc. Nam xterna deliberatione di
uina prouidcntia conftituerat,filium fuum unigcnitu dare in redcmptionem
mundi,6^ quascunquecirca cum gcfra funt ficri:quoniam pcrucrfitatcm gcn
tis noucrat . Nc autem ullus poflct dicerc , Deum cogcre hunc aut altcrum ad
malum,dixit:Si ita uidetur. Sin autem,quicfcete . nam nulla uis libcro arbi..
trio infertur per pr^dcfiinationcm. Dcdcrunt facerdotes triginta argenteos
Iudaf,quicumillistradidit. Dcmumquum inaudicis tormcntis illum afFici
cerncrctjfcraduc^uspccnitctia, numvnosludasrctulitfaccrdotibus.quiquu
noIIentcosrccipcre,fcd dicerctilli, Tuuidcris,proieciteos antcipfosjSv^ab;'
€nsmifcr,laqueofibigulamfregit.lIliadhuccxi!i:cntesinipfotcmpIo,colIcgG
runteam pccuniam,dixerutcj5,quia cfTct precium fanguinis,non dcbcrecur.i
facris oblationibus, qux Curban dicutur, ieponi,fcd in ufum pcregrinorum
conuerci. Itacpnouapietateimpictatcm dilucrc flitagcntcs, agellum aiigulo
non longe ab urbe mercati funt in fcpulturam peregrinoru,uocaruntq; liacal
dcma, id efi: agru fanguinis ,qui in pr.x^fcntcm dicm manct uciirx pcrndia: tc
ftis.H.^ceflhifloria, Cattcrumncputctis tantunihocucftrx ruinar&reco-
dcnris a uobis Dci argumcntCi in hoc capicc habcri, efi 5L aliud longe grauif-
fimu,pauIo anterEt fuccidi tres paflorcs in uno mcnfe. Paulo antc triplex pa
(ior et poteflas qua quauis rcp .regi necefTe efl,fublata uobis ab Herode tuit.
Nam paucis dicbus , rcgiam,Leuiticam,2v[ iudiciariam potcRatcm ad unum
peremit,nouosc]phomincsin tcmplo, tribunaIi2«^rcgiaconfticuit: &tamcn,
u Dfjs placet , tunc fceptrum de luda non dcfecit . Vfqucadeo ueflra uos ca-
pit2<:ati"icitinfelicitas jUtillamneagnofcerequidemucIitis . Quid dicam dc
templiualuisr' Demumquodeflctiam pcrquadragintaannos probatum,fc
quitur uenditionem iufli. Nam facerdotium efl a potcfhte Romana infritu>
tum,&: magis gratiofo datum , aut ditiori uend itum:ad h^c annuum fadxum
efl:,quomagifl:ratufungcntes,quiafuoanno quifcpcorradcre omnia uolc-
bant,non tantum tenues (ut ubiuis moris cfi) fed diuites etiam necabant ex'
pilationibus, quod magis rcgia: 5C nouacpoteflati conuenit . Nam nil priua-
tx facultatis tutum fuit a regno Hcrodis ufq? ad Titum . Scquens uero capuc
pergit infdicitatcm ueftram profcqui, dC cx uobis quofda rcfipifcentcs dono
fpiritusfanc^iagnituros Chriftum afcconfixum , &.'occifum dicit. 15 caput
fontcmgratixDeiperlefum Chriftumdatxapcrit.Etab eotemporc fuere
omncsfaIfiprophetafUcftriRabini,qui uarijs icmporum pcriodisaductum
McfTu-e augurantcs,uos in pcrditionem totis i^^ooannis retinucre.fequuta efl
dcmum ucftra infclicitas,captiuitatibus cumulata,ut uidcatur ad uerbum te-
xerc futuri hiftoriam . Nolo efl^c longior in rcliquis tradcndis. uolo efTe fimi'
lis in fcribcdo Pharifaris,in cxcqucndo mortis lcfu Chrifticodemnationem,
Quum in libcris ciuitatibus,ubi ius locum habct, ctiam dc capite fcrui 8C ab-
icdifrimi hominis agitur, folcat caufa intcr bonos in multos dics ponderari:
fcx tantum lucis horas habuit lefus Chriftus,a quo captus cft,ad cruccm. Vi
dcant uniucrfi mortales quanta potuiffct eflc eius iudicij maturitas , etiam fi
de nephario homine agi debuilTet. Ea ipfa die coucnerunt principes in unij,,
aduerfus Dominum fiCaducrfus Chrif him cius. Nam Pila to nominc Roma
ni fenatus lude* prxfidi, reconciliatus eft Hcrodes rex alter eius nominis,

quod

G V L. P O S T E L L I L I B. I I I I. 41?

tjuod caufct lefu cognitionem,quam inuidia Pharif^orum dC fcribarum fu(ci

tatam fdebat, ci pcrmifinet , conuenit contrainnocentiscaputtota facerdo^

tum PhanfTOrum & (cribaru cohors ^ aduerfus Dominii & aducrfum Chri*

ftumeiusHlium. AtquiaurgeteosispfahnuSjdicetrefracfiarrjjintelligideDa

uide. Scd audiant rogo, quomodo fingula couenire Dauidi poffint. De quo

cunquedicatur, habeatcaufamcommunemcumDeo neceffeeft. Namdif'

rumpamusuincuIaeorum,8(^c. oftenditlegem 5(^iugumcommunehomini'

busimponendum. Athoc nonhabuitDauid.necenimauthorlcgisfuit.At

quf alia uincula poterant om nes reges tcrrx retinere,quam lex aliquarnulla,

Lex Mofisunumtantum populumhaberedebuit, Ilex Mefllx ad omnes

pertinet. Sequitur itac^,eflede eo S<^eius lege fcriptum,Qui habitatin ccelis:

propter impcriolum rcguli Dauidis nonirrififlet omnesprincipes, quiaad

cos ea lex fub qua crat , no pcrtincbat. Furorc in eos moucri no debebat,qui

non peccabant non rccipiendo uincula Mofis. Erat Mefllas qucm conftituit

rcgem fuum Deus fuper montem Sion,ut narraret prafceptum & legem no-

uam.SemcIuerumfuit diccredeDauide,hodiegenuite.atfcmper de Chri-

fto dC eius gencrationc uerum eft . Quemadmodum enim ignis a(fiio fcmper

a potentia procedit,quadiu eft ignisrita ab xterno a potctia Dei proficifcitur

cius fapientia Adh^c fi de Dautdc dicitur ,quando pofl^edit terrx tcrminosc*

Dci folius cft.rcgitcosarclis animorum legibus,ferro &adamantc duriori-

bus, dC cofringi t quum uult. cft enim Deus.ab cius cxemplo S>C Icgc pendere

oportctrcgcsmundi.OpuseftomncseumhIiumDeiofcuIari,nequ3ndoi-

rafcatur Dominus,3i^c. itaquum nilplaneaut parum conucniatDauidi,fe-

quiturutdcMcfllafiliodeiintcIIigatur. ItadeprauantS^inucrtuntfenfuso-

mnespfalmorum, fed fecundumiftum inuertunt potifTimum lop.quia uc-

hcmentiiTimeco urgentur agnofccre Chrifti diuinitatcm .Sedad aliatran'

fco.Delefu Chrifti tormentis quanta funt fcripta,fuperfluum iudicofcribc'

re,quum foIiJa capita de hac re in prophetis habeantur.Satis habcbo impie*

tatemrcfurarefcelcratorumrabinorum,ubidcprauantfuisfomnrjscap..y3 le

faijc.Ita habet;Quiscrcdiditaudituinoftro,5(^brachium Dominicuireuela-

tumcftfHaEcnonpofluntintelligidefacinorecorporaliiautuuIgariutbellu,

Nam fatis habere debebant perfuafum quid in eo pofl^et Dcus, feu afl^Iigen'

do, feu feruando.DccIaratergo prophctaquis fit ifteauditustammirabi..

Iis,ut uix fit crcdibilisrEt afccndit ficut uirgultum coram eo,id eft Deo patre.

Diuites,magnates,mundanis rcbusfulti, imprjcpexaliantur ficut cedrusLi-

bani : at ifte quiefi brachium SC potentia Dci,exoritur ficut uirgultum, ut nil

fit humilius & abiedius aut minus crcdibile,^ quod eft fummii ,ut Deus, fit

ifa humile ut infcrius infimis uidcatur. Et ficut frutex ex arido foIo:c(D quo fu

perius tendit. Nec cnim unquam rcs populi Hebraici fuere tam accifae, ut no

aliquid fplcndoris feruauerint . Tacco quamimpudentcrcxuiro populum

faciant.Noncftci fpecies,necp dccor,air:&:noncrat forma, cuius caufa dcfi-

dcraremusejm,fpretuseft,reie(f?ament5hominum,uiraff^Iic^iffimus,&:qui
oftcnditlangorem.S^uelutiquiaucrtatafe hominum afpeclus, dcfpedus,
6(:quem non reputauimus . Si hocdicitur de populoiudaico , quis hocde eo
didtrNonhoftes quiaflligunt, non Deusquipunitionemimmittit,ergo
nemo.Nam defein ternaperfona nemoloquitur . Sunt ifta omnia de affli'
cfhonelcfu Chrifti,a:eiusabie(fiione.Nam cftufqueade6fputis,Iuto,8<: pro
prio fanguine labefadtatus, ut leprofo abiedior uideretur.reucra cum non re

M.M. i pU>

4V4 DEORBISCONCORDtA

putauit gcns iniqua. Vere langores noftros ip fe tulit, 6<f dolorcs nofiros ipfe
portauitjCtnosreputauimuseixleprapercursuaDeocthumiliatu.irtaratisrc
cxplicdt,nec in ulla re coueniunt populo,nec hodicrno, nec in captiuitate Ba
bylonica . Quauis eiri languent aliqui macic, tamc nil fimilc leprar . Et (^i elTet
fimile, nulluspopuluspotelidupuniturfcrredoloresaltcrius. Adhatcquod
tantu2v:taminauditumiraculume(rct,utnemoelTctcrcditurus,uidere(quod
nucpfere no uides)homines bellis detritos et affl(c^os.^Certe Chriftus pro no
bis pafTus crt,iuftus pro iniuftis. Nec ciri poteft ullus homo,ut homo,ferre 15'
gores&doloresalterius. Scquit : Ipfcaiituulneratuscft proptcriniquitates
noftras,atf ritus eft propter fcelera noftra,et correc^io fupcr eUjUt nos pace ha
bcremus, &liuoreeius fanati fumus . Quid mirab;lius iftofcx unius innocc
tis,iufti,paupcris,abie(^i,omnib.tormcntisliuoribusetdoIorefanari toutm
mundumr^Deuuna&hominemhc-ecinHrmitatislignagcftarcf Omnesnos
quan oues errauimus,5(^ pofuitDominus in eo iniquitates omniu noftrum.
Quid hoc ad popuIucSi de populo dicitur, aut no fuit captiuitas Babylonica,
aut h^c prxfens nocft, At utracp qu5 fuericfequitur nulla expiatione pro uo
bisomnib.unquaefrefac^u.Definite dclirare impi] hominesjmiferuq? popu
lu fcduccre.Omnes homines peccatoresfuercprafter Chriftu 8C Maria.Chri
ftus pro omniii peccatis mortuus eft, qui fblus ob diuinitatc, frudu fuar mor-
tjs qua pro peccatis nofiris perfoIuit,in omnes homines illi crcdetcs trafmittc
reuoluif,potuitqp.nahomopurusidnopollet. Liuorueroofteditfanguinis
efFufionc, in quo pacflucredctib.inftituit. dcindc: Dii opprimit dC aftligit n5
apcruitosfuu. Sicutouisadoccifioncducit, 8v^quafiagnuscoram tondcnre
fe obr.iutcfcic,8^ non aperit os fuii.Quis ifta crcdatr Jnnoccntilllmu nc uocc
quidcemittcrCjUelutiagnuduciadfuppIiciu.^^OlefuChriftequataeftfuabo
nitas.Pcrpcditeiftablafphemi, ueftrimifcrebit, uoscxpec^atadmifcricordi
am.Deanguftia 8C deiudicio fublatus cft. Atpopulus illcfi Dijs placct , n5
obij t,nec ad occifionc eft du(fius, fcd ad fer ui tutc feruatus . Gcneratione eius
quis enarr^bitr^Sequif ex hoc loco, nil habere comune cii cftcris hominibus,
quodadnatiuitateattinet.Sed omncs fciuntundcSi^quomodo populusdia
boli ludaicus fit natus,ct quomodo gcneratus.cft gcnerario Chrifti jterna,u.<
na: tcporariaaltcra. et tamc abfcifus eft de terra uiuentiii. Propter fcelus popu
li mei percufsieu.HoccftquodfcribitDaniel, Etoccidef Chriftus, nonfibi:
ideft no fui,fed falutisomniiiillicredentiij caufa.CQ malishominib.facfia eft
fepulturacius:idcftmors.Diuitesinmorteeiusfuere.Eoquodiniquitaien5
fecit, nec dolus fuit in oreeius. Et Dominus uoluit contcrereeum in infirmi-
tate . Quum pofuerit pro peccato animam fuam , uidebit fcmen Iong*uum,
Vidcanthocinlocoludarideliramcnta fua. Si dehomineauthominib.agic
propheta^quomodopoteftuiderefemelongxuumquumortuusfitr^Nonne
homo mortuus uidet longxuii feme r" nugat . Dcus ecce Deus de Dco,fiIius a
patrcar tcrnus ab arterno. Voluntas Domini per manum eius dirigetur.Pro
eo quod laborauit anima eius in morte , uidcbit 5C faturabitur In fcientia fua
iuftihcabit ipfeiuftus feruus meus pIurimos,ct iniquitatcseorii ipfe portabif»
Ncmo prcter Deii iuftificare poteft. Ergo de Dco loquit, 5C cudc feruu didt,
crgo ctia homo eft, alioqui mori no potuifTet. Mefllas crgo benedidus Deus
palTuseftpronobis, iuftusproiniuftis, uteiusiuftitiaingratia rcdircmuscu
Deo.ldeo magnamultitudinc dabo ei pro fpolijs , et fortes crut ei pro praeda*
Omnia partim iam ei ccflerunt,partim cedent hominij genera , quia tradidit
in mortem anima,ideft uitam fuam;et cum fceleratis reputatus eft.Inter duos

laiio'

G V L» P O S T E L L 1 L 1 B» I I I I» 4if

I latrbncscftcrucihxus, ut quo probro ipfecarebatjcx confbrtfoacdpercufdc/
i retur.Etipfepeccatatnultorum tulit, noomniu,nifiineucrcdiderint:& pro
i tranfgrcfforibus orauit. Quuefletin cruce a(fius,mortiproximus, orauit prp
imprjs ludafis dicensrPater parce illis , quia nefciutquidfaciunt . O clemcnti-
amdiuinam.A'gentetuaflagelliscscffus,fputisconrpurcatus,uerberibusat
i Britus.fpinis coronatus^alijs crux ferebatur, tuam baiulafti, &dignaris pro ca
ger.tequxinteiftacommifit.orare.Sequenti capiteuocatciidem Deuorbis
tern-E^Dominiiexercituumjredemptoremlfrael. Nonfuntiftaclariusineua»
geliisdefcripta, qpfcripntlefaras.Qualitateautmortisaperuit Zacharias ij»
cap.poftqua de falfis prophetis dixit,hoc de uero et Mcftia dicit : Et dicetur ci
(Meftif ,dequo paulo ante dixerat)QLiid fibi uolunt plagae iftac in medio ma
[ nuij tuarij.^^Et dicet, His plagiscxfus ium in domo eoru qui diligebat me, a iij
dicib.Hierufalemad qua faluanda uenera, ita fum aftedus. Qiiod de Meftla
I dicatur, oftendit quu Deus dicit: Heus gladius infurge in paftorc meu:percu
te paftore, dC difpergent oues . Et conuerta manii mea ad paruulos, &.' erijt in
omni terra,dicit.Domir.as partes duai in ea fuccident ctdeficiet.ettertia pars
relinqueturinea.EtducStertia partem perigne, S^coflabocos ficutcofiatur
argentUjetprobaboeosficutprobaturauru.Ipfeuocabitnomenmeij,8<!ego
exaudiam eiJ.Dica populus meus es,etipfedicet Dominus Deus meus.Qug
ab eo loco ad Hnem funt , de Meftla intelligeda funt. NuHus enim mortaliu in
fupplicijsantelegiteftofllsmanib.apIagisobiift^e.Quieadiligeredebebanr,
hocei fcceri3t,quos nihilominus pro amicis femper habuit . Gladio fufcitato
fuper Chriftij,etueniente perfequutione,omnes difcipulieius prsterpaucos
a loge fequentes funt difperfi mortis timore. Necenim fuf rCit in eij firmi,quo
ad fpiritus fancfius it\ eos defcedit,£<; ad morte animauit. CgteriJ Dominus in
tenm quiJ affligeret Iefus,retinuit in amore eius difcipuIos,quoad refurgcrct»
DemucxIudgadufpartesfutafFiid^inoccifi'orie2<:difperfione,tcrtiaapofto
lorii SC Chriftianonr remafit, fed excoquendaet purgada ignc. Populus uero
ille martyrio dC miraculis ad ^oo.annos dC fupra ubiuis gemiS clarus,populus
Deireueradi<fiuseft.Perfofti6ismanuijmeminitDauidpfaI.2i.Fodcrutma
nus meas BC pedes meos,dinumerauerijt omnia ofta mea apcrit in cruce difte
tiifuilie,cuius ob podus corporis copages oiriu feparabatur. Totus ille pfal-
mus de corporis Chrifti affi[idionibus>5(! natura humana,qua quide ucheme
tertorquebatur,eftconfcriptus : habetcpquomodo irriferint5eum tranfcijtcs,
quod mult os faluos fecilTet , fe ipfum faluare no poflet^ut aiebat. Mouebant
itacp caput fann»,nafi,nebuloncs^,ridendo afflic^um. Paulo poft meminit
illoruqui uefteseiusuoIebatdiitiidere,quas demij forte funtpartiti. omnia fa
^o conueniunt.Nil turpiuscruce a ludxis in Chriftij-cxcogitari potuit- erat
eius,ut quemadmodij>omnia fttma in fe habebat , etil pro falute noftra fum-
ma fubire infamia . Na quiain morte cius erat totius orbis frudus, preciu 8C
redemptio,omni(quod ad impioru opinione attinet)infamia: titulo cumula^
tam morte illii fubireoportuit.Quam crudclis autfuerit^^ftimandij relinquo
uulgarirerumgftimationi.QuuncmouelfortilTimuspoflitabreptoinfubh'
meab ambabus manibus dauo , uel ad paucos tem poris articulos librarc cor
pus:quid potuit tres totas horasumus in cruce appendens, n5 arrepto clauo
hgrcns, fed trasfofllis manib.et pedibus,pati Chriftus Deus nofter,totacp cor
poris molem a fixioneclauoriipendulu habensr' O anima eius fanguine pur
gata . h xc prote pafliim cogita. Crucem uero etiam diuina relatione(ut credo)
Aegyptij multis ante palhonem k(u Chrilti annis in notis it^oy^v^^ms pro

HM. 4 fymbolo

^i6 DEORBISCOHCORDIA

fymbolou/tx ^stcrnarferuabant. Siticnnuerofummoinliumanfratfs gcnc*
*re,nonobtuIereautaquam,autrcmquarpoirctbibi,fcduinumfcllemiA[um
in fpongia mifccntcs, obtulerunt cide arundi/ie. Quod etiam Dauid pro-
pheta praf dixit pfalmo ds. Dcdcrunt in efcam meam fel,S<! in fin mca potauC'
runtmcaceto.Fuituero illudnonminus admirandumquammcmorabilc,
quamdium anguftijs mortis fuitafcxtafcumeridiana horaufqueinnona,
id eft tcrtiam promeridianam , tenebrc-e faAt funt , folc dtliquii:m paticntc
intotoorbe,quodannalibus ethnicorum cftnotatum .Spontepatuittem*
plum Iudaicum,mortuimuluuirifuntfurrexi(re.Terrxmotusucrotamma-
gnus fuit 1 ut nullus unquam maior toto in orbe ulla litcrarum hominum'ue
memoria fituifus. Eo duodccim urbcs eahora in Bithynia funt diruta*.
Sed lauo latcrcm, qui uobis cxtcrna tcftimonia probatum iri fperem,quu ue
ftris noncredatis. Eam eclipfim ad uerbum Amos propheta g.cap.pracdixit:
Eterit in dieilla (pattenteChriflofcilicet)occidetfol inmeridiCj&^obtenc*
brabo tcrram in die luminis . Dies cnim luminis mundi fuit dics mortis Chri
fti:quoniam ad eam diem etiam fanc^iffimi patrcs fucrant in lacu fine aqua,
,undeilIosextraxit.EodiedefecitfoI,quo remporeeftaffixus Chrifiuscruci,
quum tamendecimaquarta luna effctjqua impotfibile cft pati deliquium
naturalc (olemipfum .Hoc habetcommune cum ultimo aciuentuprimus,

- quodfblluminedebeatdeflitui.Veruultimo fietadammutatione.nam&la
na et flelle funt tuc defutur^ cQ fble. Refurrcxit tcrtio die a mortuis,quod nO'
tauit Dauid dicendo:Ego dorminiet foporatus fum,8(^ exurrexi,quia Domi
nus fufcepitme. Etitem;Quoniam nodcrelinqucsanimamcamin infcrno,
necdabisfancfiumtuumuidere corruprioncm. Afcendcns uero in altum,

, captiuam duxit captJuitatem,dcditdonahominibus , id eflpatres 8C parriar'
chas ueteris tefiamenti redcmptos a lymbis duxit fecum in ccclum : 5C dedit
dona hominibus,data fua gratia &C rcmiffione peccatorum, ac dcmum miffo
fpiritu fancfio in fideles lo ab afcenfione die. MifTionis fpiritus fanc^i memi*
ncruntin muUis Iocispropherar,quarcea adducerefuperfedeo. Nam fatis
aperueregratiam IefuChriflieiusapofloIi,quipr.Trerq^quodacccperantfor
mauifibih linguarum ignearum, impofitionemanuumomnibuscredcnti'
bus dabantjita ut nullus non loqueret ur uarijs Iinguis,quas non didiciflent,
£<; fcripturarum facraruminfignicognitioncDefecundo Chrifti aduentu
funt plurima in prophetis , qux ad omncs ex cequo fpe(flant. Vos perpendi'
te. HabetisIudaricuangeIiicontcxtumexprophetis,& libris uobisappro-
batis tradum , quo quaccuncp dici dcMefTia pofTcnt ,uobis fatis sperta funt

, dc lefu dici.Quare un^is 5C idem fit McfHas feu Chriftus,in lege & prophetis
uobis promiffus, SC Icfus pro Chrifio a nobisreceptus oportet:ad qucm fire
dire uoIueritis,Dcus eii pius & mifcricors . Nunc obiecfiionibus contra cius
aduentum fieri a uobis (olitis, fatisfaciam,nc qua in re uobis defuifle uidear.

DE IVDAEORVM OBIECTIONI.»

buSjO^folutionc.

SEquarhoc in loco Petri Galatini maximi Francifcanorum ornamen'
ti ordinem . Nemo enim dodius unquam , quod legifTe contigerit, aut
ThaImudicasexcuffituanitatcs,autexiIIisquacadperfidiamIudxorijreuin
cendam faciunt collegit: in quo Q quantum authoritatibus,tantum rar ionib.
ualuifsetjautegifsetjeratomnispofleritatisIaborfuturusfuperfluus.Verum

quia

G V L» P O S T E L L I L I B» I I I r, 417

tjuia rationeubi pofTum ago , &! opus ut in linguam Hebraicam uertariir fcri
' bo,paucisbreuibus^capidbuscolligo, quxcxterimagnisauthoritatumcu-
mulis rcripfcre: quibus fi mea inciuftria aliquid lucis acceiTerir, id uero pofteri
tati xftimandum relinquo. Duodecim potiftimu argumentis nituntur pro
bare ludxi nondiS ueniiTe Meftiam, dC ideo lefum MeiTiam no efte. Primo,
quod in fine dierum uenturus erat.Sed quum nondum fit finis, nondum eti
am uenit. Hanc ineptiam potius quam rationem exibilaui in fuperioribus,
quumexcuteremlecundumcaput Ieraix,hacrau'one.NulIusnon concedic,
efle perfedionem impcrfccftione meliorem. Non negant ludxi Mefsiam de-
bereefteomnium hominii prxftantifsimiJ : fimiliter eius legcm tam perfecila
efte debcrcut nuUa maior aut fancftior dari pofsit. Qirod quii ita fif,et diuina
prouidenaa res meliori modo quo elTe pofsunt faciat,lex uero omnis ad reti-
nendos inofficiohomines ponatur,iampridcucnifte Mefsiam oportuit.Na
alioquiDeusmoreftultifeciftet, quoddctcriuseftmagisdurabilebono.Tra
ditioneenim Eli^,8<Inumero(exalcphininprincipio Genefeos&ordfnerc

" rumnaturaliumrecipiendueft,fcxIVlannorumduraturCimundO,quodip{i
habent perfuafifsimG. Fuit bis mille annis lex naturx Sf thohu,ad Abramu
irfqj.dcbebattamdiudurare faltc lex Mofis, 5l tadiu lex Melliaf.Atqui fi Mef
fiasnondCiuenitjtriamiliaquingctoscpannosdurauitMofisIcx^penedupIo
qu3mparfit.FaccumncotericisIudxisannos25oabannaIib.perrjire.natO'
tidemdctrahur,utIiberiusfpeprecioruiscotribulib.uendant,&^Chriftocon
. tradicat.Tamcearatione7oo3nnis(Iiceateoriitraditionemfequi,de|periodis

"' ' (enimrcmpoiis noeftreri6diuinandum)abefsemusaftncmundi.Quiiitacp
Dcus mundum hunclcgibus(utear(j funtcapaces homines)pr:eftantiftimis
re<7at,3^regcrcdcbeat,autimperitixautinuidiafarguatncceifceft,quiquod
eftadmodcrandos hominesfummumnonofferat, Sxi^interim deterioribus

I j nos pafci permittat, ut maxime filiqua S<^furfuribus faturis,pra:ftantifl"imas
epulaspro bcllariisftatimeuanidasapponat . IddeDcocogitareimpiOeft»
Itaq^ fccundum EHx nadirionem, ueritatem Hebraicam fequendo,bis mille
anni funtab Adamo ad Abramum,ab co ad Chrillum totidem,paucis antf
cipaas.SC iam ab eo funt i^^^i anni:quaj 5C rerum ueritati,qux fex diuerfis na
turisconftant , 8<;facriseIoquijs , qux quietemin feptimo ponunt, & tradi'
tioni Elire, dC Cabaliftaru fententijs refpondent.Quare fequitur,effe m erro
re dC reproho fcnfu Iudaros,iam a mille &^ quingentis annis.Si enim efl^et ue»
rij quod aftcrunt , quare innumeris falfis rabinorum periodis efsent ad hanc
diem delufi,quum nondum uenerit finis mundir^Docui fupra, quomodo in
telligantur in plerifque locis prophetarum , nouifsimi dies . Nam quum de
isrimo aduentu dicuntur , intelliguntur nouifllmi dies legis Mofaicx, cuius
cultus erat fub Mefsia emendandus. Quum de fecundo,intelIiguntur reue^
ra de Hne mundi. Verum tuncnon ueniet daturus legem , fed xterna. de ne*
gledoribiislegis fumpturus fupplicia,Iefus Chriftus , quem ludxi eo ufque
obftinati,'iudicem & uindicem,non mediatorem fentient . Paucisante fe>
tundumaducntum annis ludentur ab Antichrifto,perditionisfilio,quiIa'
kis in omnia genera uoluptatum habenis , prxftigtjsque dC bello cla^
rus , pronus ruetcumfuis,adueniente Chrifto , in exitium . Erit enim il>
lis defideratus , quiomniauoluptatum genera religioni iungere fataget.
Quod uel facile probes, eo quod nunquam ulli uiroYando humifi 5C pio fub
fcripferint;multos uero nefarios, 8C ulcimo Antichrifto fimiles probauerint:

Bar-

4is DE ORBIS CONCORDIA

Barchoribasditos>Symoncm Samantanum, Acgyptium quendam (cufus
mcminit lofcphus , ut fix^ multorum ah'orum)lulianu apoftatamjtalfum Mo-
fem , qui innumcros aquis in Crcta lufit dC mcrfit. demu morib . Antichrifto
proximu r^luhamcdcm. Si cnim fcclcribus &C crudelitati iunxilTct preftigias,
ipfilTimusuItimusqp fuilTct. Occidit ucro prxtcrquam fub luliano innumera
multitudo lud;£orum,opcracorum Mcffiarum.

Altcri ctiam ibidem obicdo fatisfcci^in quo aiuntmontcm Zion fore ab
aducntu Meflix celfiorem cctcris mocibus mudi. SupcrpoOto cnim iili motc
Sinai&:[montc Carmelo , futurum uthabeattrcslcucas fcu miliaria altitudi»
nis,adcuius ucrticemarcendituolandoutnubcs,utdixitlcfaias. quxquam
fintridicula,&dicicogitariq5indigna,nondico.Scipfaprodunt.cxpIod5tur
ifi:a comenta ab ali^s.fed quia qui authoritatefine rationc utuntur , cuiuis ut
funtafFcdii fubfcribut: idco obmifiis altercationih.ad rationes uenio.Si tnos
illetcrreflriscfi:itafubIimisfuturus,utnuIIofitinferior,magnxcuiufda &in
audit» utilitatis 6<^ uoluptatis gratia id fitjautacccflTus ad ccelum, aut ad aerem
meIiorem,autad maiorem profpe(fium,&^eIegantiorem . Sipro acccflu prb-
pioriad ccclum, quidfunt^.miliariaadif^-.quofpaciolunajcoelumatcrradi'
ftareautumatcum Pofl"idonio Plinius C Ccelum uero lunx quantum a fum-
mo ccelo diftat.^Fruftra uero hoc fierethaccaufa.Caufaacris purioris fierino
potefl.adz^enimftadiaquicquidcflfecisnubibuscolligitur.cflenimmediac
regionis principiu.Quum itacp no utilitas,fed difpendium habeatur ex ea rc,
inale fieret, Profpecfius caufa non fit. nam quo es fubIimior,quamuis longius
patcat profpc<f?us, tamen eominus diftinguis,quod uifusofficiCieft utcertas
notionesrcprxfentct.FacetiamundiqjpaterecampCfjetlatifrimafoIi a^quo'
ra circumcirca adefl^CjUltra centum milia pafTuum acics humana communitcr
non pcnctiat.Do etiam ut fit fole fublimior, ut uefter Meffias uno obtutu uf*
dere mundum polTlt: tatum uidebit dimidf um globi terrcni SC aquci . Omnf'
bus ergo modis uanus efTet ille attollendi motis labor, cft ergo (ut in facris fie-
quenter) ob proprictatcs rebus aff ines Chrfftus monsuocatus,eccIcfiaetfa

fu. &:efusmembrafandf , &^plcraq5alfa, dfftfngantdoclf thcologf quaqufbus

' in locfs 8C ratfonf bus.

Eoquodomncsgentesadlefumnonconfluxcrfnt,argu(anturno eflTe Ic
fum MeflTia.Superius fatis docui,nuIIu hominem, imo ne Deij quidem poflc
(nifi fn ar tf culo temporfs tantu)libero arbitrio in homf ne matcncf corruptibl
li obnoxio durante , totf orbf f m pcrf tare. cuf us rcf hdcm f pfi facf ijt,quf nec fer
re ualuerunt Deum ob terrorcm , necef obedire ob potentiam . At pracftan*
tifllmus fnfquorum fmperfo retfnendorum modus , eft terror. Mefliasfgf.-
tur quf debct efl!e homo, nunquam poterit totiorbf fecundum corpora fmpe
rare. Imperabft tamcn,crgo fecundum anfmos.Omncs etfam gentes cogrega
bft fuo fmperfo, omncs illf credcntes cx quacuncp gente.Nam fi no eflfent fu'
turf mali fub eo etf a ex fjs quf Icgc ef us rcccpcrfnt,fruftra daret legem . Ncc etn
(eruft,finon peccatur. Vfm arbftrfononfacit Deus,muIto mfnus Chrfftus.
At fi' Dcus nunquam potuft If berc unf gentf f m pcrarc, quf n fcmpcr f n ca fuc
rfntplurcsmalf quambonf, nonnc fn totoorbe erft Mefl[ias maior Deoi'
Niladfertiftudcontra Chriftum, Ex toto orbc tcrrarum habuit,habct -
que fcdTatorcs Icfus Chriftus . Mofcs unam gcntcm a Dco dclccfiam habufc,
ttmcp peruicacifllmam : Chriftus fine delc6u omncs uocat ad falutcm, fnO'
tnnibus eftpofitum ut fequantur, Sf nolfnt , uitiijm ob f d in lege, aut Icgfsla^

tore

G V L» P O 5 T E L L I L I B. I I I I. 419

torcftoncft. Pauciadmodumquarbona funtrequjintur,mulriquafuana8d:i^'
inutilia. Totusorbis cogeturuelitnolit fubimperioChriftiinfecundociu*
tcrribili aduentu coire, 5C flcdiad iudicium,matenxcp peruiracia tuncno no
cebitbeatis, uiuentcp Iiberrimi,ncc tamcn peccare poterunt.Impij uero nocc
tes 6C inhumaniaeternas dabuntpcenas refipifcenriapriuati . A' primo itaqp
adue."tu Chriftiomnesgentes , ideftqui exomnib. genribus uolent in eum
acderc,accedent:ad refurredionem uero 8C iudicium jetiam rcpugnantcs illi
parebunf.

Dicuntpoftea:GentesnondC[hocdicunt.Venite,arccndamusadmotcm
Domini,5c'c.Ergo nondum uenit Chriftus.Falfiflimu eft.Nam in toto orbe
funt dC fuerea Chrifto natoquidam , fed pauciadmodu , Chriftiani ueri, qui
nunquam ahud in orc habent, quamfacrimontis(quemetiam fupraexpo^
^ fui ) laudes, & prardicariones eius , ut adeuminuitentomncs gentes .Nani
' fupra uifum eft,omncs gcntes,pro omnium gentium ehSis, in primo aduen
tu capi. Omnes autem pro uniucrfis, in fccundo. Satis ucro aperit prophcta,
de quo mofc dcbeat incelligi , dum ifta dicit. Nam {^i de montc quoda locah' ec
terrenointclhgitur , ccnties milefimam partem hominum in toto orbenato-
rum noncapiet,etiamfiterrarhemifpheriumexcedat.ItacpdeChrifto5(^eiua
ecclcfia intclligatur oportet,quonia fummus eft motium , quocp nil maius or

• bistotus habct.utetiam nil maius futurum Meftia fperant. Itac^quumom-
I nia !efu hlio Dei &Mariaruirginiscoueniant,quxMeflix adfcribuntur, nc
' ceffario uti AlelTias a lud^is agnofcendus cft.

f Obrjciuntqumto, nondum ucni(reMcffiam,quiainftrumentabenicano

• funt conuerfa in agricuItoria,quodabaduentueiusconringcredebct.Huic
ctiaargumcnto iam rcfpoJidi.Quia homincs pofcrunt peccare,quorijad dic
ufq3 iudici] cor crit pronum ad malum ab adolefcctia : idco rex Meffias dabit

, pratftantifiimalcgem.NamfinS peccaretur,Iegetamfancftanonefret opus,
\ imo nulla ualcret. Fruftra enim res funt,quarum nullus finis ct ufus eft.Qud
J fitfuturalcx,critctpcccatu,uirtuscpetuitium.Ergocruntetiampuniendima
' lihomines,Sv^ceterismiuri],erunt8<!urbes feditiofx,cruntetprouincix dCrc
gna iniqua mortalibfubigenda. Ergo falfum dixitpropheta.^^Minime uero.

• Omnes igitur quotc^uot Chriftu ex animo profitentur,potius cxtrema patie-
\ tur,quam utuel digito proximu hominem alteru ( nifi caufa iniurixDei,aut
I fratris in nefarios mfurgat)latdere uelinf.fpolientur,ledantur,contcmnatur :
I fummas iniurias in bonis poniit,ut Chrifto quadocp frui Iiceat,fade ad facie.

■ Huius uitx documenta innumera uifa funt in primxua: Ecclefix tcporibus.
' Hac paticnria contra torius orbis confenfum aufpicium fccit Ecclefia Chri-

■ fti.Illi ergo mutant reuera enfes & lanceas in falces dC ligones , qui ne pugnia
I quidcm aut uerbis uldfcuntur. Sunt fucrecp & erunt tales ex omnibus genti-

bus ufcp ad fecundum aduentum, in quo non erit lextquoniam peccatS non
commitetur amplius. Eadem folutio eft de pace xterna. Nam ex animo Chri
ftianus «tcrnam paccm circumfert.uf iam dixi>ec ab ulla rc externa pendet.
Deusilhomniumloco eft. Necunquamfieripofeft,utquicupiditatesom'
nes(nifi neceflltari iuncfias ) aboleueritin pace'degat.Sub IcgeMcflla-erunt '
fnah,alioquiiIla non feruiret. Sed propheta fcrrpfit,Non eft paximpijs,didt
Dominus. Ergopaxeftfinefineelcc^isaChrifto omnibus, fcdnonimpijs.
Etpoft fecundum aduentum tori orbi erit, exulantepeccato.Dehabitatione
fcrarum finc mutua laefione,idem iuris atcp fupra dixi, cft.Erut enim fer» in-

ter

uen-

420 DEORBISCONCORDTA

• tci hom'ncs,tyranni,prxdones,rcclcf}i ,5.'quibufi.:isrcelcnbus ffferati afcp "'
uclutiin bclluas coucrfi,cum pijs &.' bonis uiiis focij^fratrcs, amici,rocii,poft'
quam colla iugo Chrifti lcuiflimo fubnii(erint . Erunt muncrum dC offidorii
diffcrcntix, pcrfon^efcparcs agnofccnt, SLquibusolimnocumentocffcfo'
lcbant,cosinfrarrum locodcpoiita perfona poncnt. Alioquitam fan(ftalex
quare ligabit animantia rationc om nino dcftituta,quar pcccarc non poffunt;*
quare dclinent id faccre fer^ quod duc^u naturx , non l:rdcndi animo faciut
&. inc]uonon pcccant .'^ Vidcte gcnsc^caqu6rccidiftis,brutahominibus
paria facitis , utueftra fomnia fccltcmini. Nam li poterunt peccare, rationcm
habitur»funt.Qyarecigo,dicctrecutitus,prophetaitauocauit,dum aliud in
tcIligcrctfDicam.Incaufaeratfupcrbusmagiftratus^St^glori^inhianSjapucI
qucm (i palam dixiffct propheta,nobilcm dC ignobilem pares futuros, regem
&[ fubditos,facerdotem &.' populum, e mcdio fuftuliffcntuelufiordinum pu
blicorum euerforem . Quamuis entm palam id non dixerit , dcdit tamcn ne-

e. farioprincipiaffirmatajliberiusucritatispcenas.Dumenimmiraculof^fce-
ximit K faias ( apud quem ifta funr fcripta)a confpcc^u lehu,8<^nil in locisuiV
cinis cffct ubi poffctdclitefcere(euanuerarcnim , ut tradit, atcp erat ingreffus
ccdrirruncumcorporediuinitusfanc^ocedentehomini)ferratruncumiubct
diuidi. atcp ita fccnus cft propheta medio capite . Ita de eo lcgitur in hifforrjs
HcbrafOrum.MuIta miracula 5C rcs clariffimas texcre deinduftria prophctar
ante auditores peru:'caciffimos,uf darent diuinis rcuelarionibus locum.Ideo
hic mutauit nomina IcIaias.Effi rati homines a primo aductu,fi ex animo fu^
fcipiantueritatem,manfuetiffimi5i^omnib. partibusabfblufiffimi,inlimis'-
qucparesfienf, A' fecundo uero nullis ampliuslegibus autordinibus eritlo'
cus.Inibitcum omnibusantea(f}.-cuitarrationem Chriftus.

Quid de infelici Ifraclitarum adulterinorum fpe dicam f Nondum ucnit
Meffias, quia nondum tcrram fanclam fumus ingrelTl, Nos enimrcdu-
xiffef,fi ueniffet.utomnia hf cgcns talpa cccuticntior,ad uoluptates corporis
Si. ad tcrrcnas delicias rcfert.Dicas mihi Hcbrye,non'nc quadraginta faltem
locisprophetarum.tibi innoruit rcprobandum Ifraclem effer Sidiffiteris,re-
Icge qux dc reprobatione ucftri generis collegi fuperius.Crcdes uclis nolis-fi
fatcris, ergo a lege utraq; eratis futuri alicni . Alioqui adh uc fub lcge Mofis e*
flis.SumusjinquicsCrediseffeDcumr^Crcdo.Mifericordem^piumjtuftum,
fandum,optimumfaterictiamuis,utopinor.Volo.Sitaliscftquimillequiil
gentis annis populum fub fua lege agentcm , preccs ex animo illi fingulis fc^
remomcntisfundentcm,iciun!isIemacerantcm,clecmofynisfrafres fouen'
tcm,ut nullus fit cgens inter Iudaros:opus cft facflum effequendam nefaiium
S^impium Deum,qui hxc non afpiciat tamdiu, qun quo tcmporeerat uobis
propicius, fcreacfnutum uobiseffecpararus : auf, quod ucrifrimumcft, uos
a legc illius,a quo uos non audit, excidiffc. Nam fi in uobis probarct fuam le-
gem,uos faltem poft aliquot hominum »farcs audiuiffef. Verum fupra often
di.qucd nam ellet peccatum ueftrum quo in .Tternam Dci indignanoncm irt
■ cidiftis.Oportet crgo uos non cfse amplius populum Dci Non igif cftis con
gregandi amplius,nifi quiad Chriftum conucrtcnrur , autqui Antichriftum
fequentur .Namoportetautnullum uobiscffe Deu,quifitiniquus, Sc^fuos
no audiens:aut lud^os non cffc populum eius,quc taindiu rcpulit. Sed agifc
uideamusucftr*tcrrxcondifioncm.lamconfcfsicftis,futurumcffcfubMcf
fja , utomncs gcntcs ad montem Dei conucniant . Tcrram autem ueftranx

uocati»

GVU POStELLl LIB» III U 42»

uocatis Syrianijquam maiores ueftri coluere:iii cuius medio fcrme eft Hieroib
lyma.Qjiii fieri poterit ut Mefllas ille , omnium hominum corpora toto in orbc
difperfa cogat,ad facra fufcipienda in parualo quoda Ioco,qui uix quadringen'
. ceiimam totiusglobipartem capiatc^impoffibilefaneeft.Attamen conuenient,
utfcriptum eft. Non loco ergo, fed animorum dC mutuae beneuolentix concor
dia.Fruftra igitur expe<ftatis,quod nunquam uobis continget.Iam a 1^41 . ana
fus terra ueftra poflidetur a gentibus.fides enim ea eft in uerum Mefl5am,cuius
occiii a patribus ueftris, petit a uobis poenas Deus • Nam dum in crucem nollet
Pilatus agere,qudd innocens eflet ( tanta eratmaior acquitas in ethniciSjqiTam
in uobis ) dixere , Sanguis eius fuper nos &fuper fihos noftros . Scelera ab ilhs
commiflaluitis,hoc uos a Deo feparauit. Nefperetis igitur terramiftam gene^
rationi dC corruptioni obnoxiam uobis eflfe promiflam, cuius munere fcelicifli
mus infoehx eft,dignu eflle uirtutis ftimmac pracmium. Vt nil maius in operibus
hominis eftquam uirtust ita pro pracmio nil aliud haberepoteft, quam Deij.u^
biuis ille eft,ubiuis eft terra lan(fla,ubi fides in lefum Chriftii eft. Quid ad ue
ftras ineptias dicamC quii cogimini , dicitis natij quidem elfe Mefllamtnam ex-
cifo templo natus eft,ut ex ulumo cap.Ifaix patet : Antequa parturiret, &c.fed
nondum uenifl^e.Perpendite ut uos rctinet luditcp Satanas, dC inftrumento Ra
binorum a uero auertit.NeceflTarius erat aduetus Meffix, an nonc^necefllarium
meo iudicio dicetis : quoniam Deus 8C natura, nil faciunt fruftra , Si autem nil
fitfruftra,ubitandiudelitefcitMefliasiIle,afflidis &ubiuis gentium cnecatis
eius popuIisr^Quis unquam natus uitam i joo.annis inutilem egit,quum prxci
pue tam neceflaria fit eius operac^mitto ijjacium xxitx inauditum,8<:: fere Adami
uita: duplum . Vbi gentium ita in defertis natus eft , quin falrcm pater & mater
cius de eo refciuerint;' 8C fi non dixerunt , quis fcit efle natuin C Sunt fomnia 8C
delirameta, ludificationes^ impoftorum,cachinnis dignior cs quam refponfio
ne.Sequens argumentum eft, de tertio quoda templo a neotcricis Rabinis ex-
cogitato . Nam quia de gloria ecclefiac , dC concordia animorum ioquitur Za--
chariasjfexto capite , ubi ait , Et xdificabit templu Deitilli Mefllam putat quod
dam templum ex materia fadurum , 8)C rexdificaturum lerufalem. at nondum
hoc fa(ftum eft . ergo Mefllas nondum uenit . Mefl[ias a uobis expe(fiatur>per^
fccflior 8C maior cacteris mortalibus. Ergo faciet Deo templum , ex materia to^
tius mundi nobilifllma» Atin tota natura nil eft animo hominis 8C angelica na
tura fecundum Deum nobilius ♦ fumet ergo animorum materiam » ad eius fa^
bricam , di:; ex illis faciet fibi templum iplb mundo corruptibili maius . animos
cnimpofcit.utilli corpora impellant in opusDei.Conftrucfia erit illa domus
tertia ex uiuis lapidibus , quafis iam eftamorte leftiChrifti. dignitatem lapi^
dum uobis aperirem , id eft miracula apoftolorum 8C martyrum, quibustota
mundi charta oppleri pofllet , cuius guftum in huius libri principio tradidi : fed
perinde ut Chrifti,rideretis. Quod attinet ad obie<flum , defalute Iftael , quod
non fint adhuc faluati ludjci, &ideo non uenerit Meflias , iam illi in fiiperiori^
busfatisfeci. Nam quumMefl[iasmiftuseflIet,nonminusinfalutemgentium
uenit quam Iudacorum,& ab eo tempore nuUa fuit faluandi, fiue ludaei , fiue e-
thnici differentia. Nam quicunquc accedit ad baptifmum, cofequitur falutem,
noh fuis meritis,fed mera lefu Chrifti gratia. nifi enim ab eius beneficio pende
ret noftra falus, fruftra uenifllei.Operf aut leges prxcedentes nil faciunt(fortaC-
(is aliquid addilpofitionem) fideineum 8C eius paflionis meritum cftopus,

NN demum

^n D:E ORBIS CONXpRDIA,

demuiTi opctihus fidcm confirmantibus , &: cxtens hominibus oflendcntibus,

quod &: nos fumus hlij Dci, ut ca ratione nos patri probemus > qui reddet uni-

cuiqp iecundum opera fua.Putatis 6 Iuda;i uos efle , quod auditis confitentes dC

laudantcs Dcum.excidiftis a gratia Deiji quo uos no exaudit Deus,nec ullam

maiorem nunc accelfionem habetis ad Deii,quam quiuis ethnicus. Vos tamcn

etia cum cxteris,ad panitcntiam expecflat lefus , quauis a ueflris Rabinis , ut a

maioribus femcl,crucifigitur indics. Pro profequutoribus orauit. uobis hoc eft

profuturii no fecus atq? gentibus . Miror uero quomodo uobis ita rcdudionc,

templum, ct afferiionem in terra fandam polhceri audetis,quu in hb. Sandrin,

cap. Helcc fit fcriptum lo.tribus nuncp efie intraturas terram lan(fiam,&: no ha

berc partc in fxculo futuro . Nemo uero ueftrum pofljct dicere,cx qua tribu fit,

nifi per opinionem. Pertinet ad aduentum futurum tantu Gog &: Magog QC

eius occifio,eritcp ueftcr mc(sias 6 Iudei,quii refidui ex uobis fe ilfi coniungent

aducrfus Chriftianos 8<rpopulum Dei.Quauis enim omnes peftes conira euan

gelium infurgentes,&: uim multitudine inferentes dicantur Gog & Magog.ta

men unus erit homo 8C filius pcrditionis,rex impudes facie, qui luxu & prodi^

gifs atreret orbc,fupplicrjs inauditis bonos abfumet^quc adueniens lefus Chn-

ftus fpiritu oris fui conficiet,at(^pccnis deftinabit xternis,ftatimcp fincm mun^

do imponet , Quod uero non fit proprium nomen,fed aIlegoria,patct quod in

cap. Helec in libro Sandrin dicifScnnacherib , Gog dC Magog, eo quod cotra

populum Dei furrcxerat fub Ezechia.Intelligi uero de die iudicij, arguit locus

paulo antehnemcapitis:Eteritindieilla,in dieaduentus Gogfuper terram

Ifrael, ait Dominus Deus , afcendct indignatio mea in furore meo . Et in zelo

meo ,in igne irae mea? locutus fum : quia in die illa erit commotio magna fuper

terram Ifracl)& commouebuntur a facie mca pifccs maris , &: uolucres coeli , SiC

beftiajagrij&^omne reptile quod moueturfuper humum, cuncftiqj homines

qui funt fuper faciem terrac , dC fubuertentur montes,&: cadent xdificia , 8C o^

mnis murus corruetin terram,&.'c.His clariflimeliquet deiudicio extremo in-

telligi : adhaec terram Ifracl totum orbem fignificare , in quo conculcabitur ab

impietate pietas,donec adueniat Dominus : terribilis omnibus impijs,impofi'^

turus niortalis uit3c mifcrrjs finem.

Supereft unicum argumentum, quod no rcliquerit lelus fcmen poft Ic,idco
non fuitMefllas. Nam Icfaiaf 5?.de Mefliaita dicitur: Videbit femen longgua,
IVlefl^as fupplc:&: uoluntas Dei in manu eius profperabitur . lam huic (atisfeci
dum illud caput exponerem,omnia funt connecftenda.Et Dominus uoluit co-
tercrc cum in infirmitate , fi pofucrit pro peccato animam fuam, uidcbit femen
longaruum^&rc.Videtenefarioruhominum^&mcntecorruptoruimpietatem,
quum totum caputrefertur ad ChriftQ,cui ucluti facf^i hiftoria CQucnit, tuncdc .
populi afilicfiionc dicunt efl^c fcriptum. N unc ubi fc unum uocabulum contor^
querc in eum putant , illi adfcribunt , illicp attribuut femen.Mcflias occiditur ut
uidcat femen longaeuum.at poftquam eft mortuusgenerarc non poteft , autin
tcrris intcr fuos agcre. ergo de femine fpiritali ifta dcbent intelligi . Nam rcpii-
gnaipercutia Dco,poncre animam fuam proptcr fcelus populi, dC fuperftitem
agercinterhcmincs.diuturnaenimuitafintoportct,quiuidctIongacuufcmen.
corporeum.at ita fcriptum eft.fcriptum eft etiam numcrorum j . Hx funt genc
rat/oncs Mofis SC Aron,quum tamcn de filrjs Aron tantum loquatur litera . dC
Rabi Atziba exponit hiic Ecclcfiaftis locumj Manelemina femen tuum, dC ad
Ucfpc^

G V Lf P O S T E L L I L r B» n r n 42J

uefperum non ceffet manus tua : de dodrina QC erudiuone, a prarceptorein
difcipulum transfufa, a qua non eft defiftendum.unde femen de dodrina duo*
bus locis dici patet.Sed malo agere ratione»Rex Meflias debebat efle ab omni
partebeatus,Deo^fimiIimus,utcreditis . atnullamaiorin hominefimilitudo
cum Deo efle poteft,quam quum peccato caret.SiMeflias eratprolem habitu^
rusjcrat etiam habiturus peccatum.nam nemo fine peccato, quamuis non ma-
gno, generare poteft:quum Dauid dicat > 8C in peccaus concaluit de me in con
ceptionc mater mea. At eft impium Meflle afcribere generationis operatione,
quum eius generatio fit (piritualis,ut iam docuimus.Peccatum enim non fecit,
nec eft inuentus in ore eius dolus . Prafterea qux eft iuftitia,8(: falus dC liberatio»
Deus fit neceflie efl;at talis fuit Iefus,qualis defcriptus eft Meflias.ergo Deus 8C
Mlftitia noftra,in quam peccati fuipicio cadere non poteft»

EPILOGVS INST A N T I AE I V D A I C AE.

aVum multa uaria^ tam preflTe^utpaucioribus n5 poflSnt tradi , ante fcri
pferimus,xgrecp in Epilogum duci pofllint.quu fint uelutiperorario , dC
compendium , tamen quo facilius pofliint a uobis iix memoria haberi feruaricp,
rerum capita perftringam. Capriuitate mille quingentorum annorum iam uos
cfle reprobatos,fi fcripturis innumeris fidem no haberis,fenfu ipfo edodi fateri
cogemini.uos uero eflTe extra legem Dei,&:grariam eius5patet,quod Deum iu
ftum,bonijjmifericordem,et pium, tam diuturms precibus 8C ieiuniis atcp culti
bus fle<fiere non potueritis: quu interim omnes periodi aduentus Mefliac , tam
quae a Czais certo pracdidae,quam qux ab impofloribus Rabinis fomniat^falfo
funtjiampridemtranfierint.Caufam ucro fuifle ueftrx prajfentis calamitatis.K
reprobationisjoccifionem Meflle lefu filtj Dei &r Mariae,his argumentis pater,
Reuelarione Eliac,quater millefimo anno uenire debebat Chriftus:uenit,8£r oc
cidiftis.Sexcctefimo anno a lefaie prophetia, ubi eft fecretum in Mem fetuma:
xicnit,&: occidiftis.490 circiter anno a conftrucflione domus fccundac ucnit,8i
cft occifus,ut pracdixerat Daniel.50.ante anno ab Hillellis difcipulis,qui fe uifu
ros eum fperabant^dicHus eft prope futurus , ut in Talmud habetis:ucnit eo tem
pore elapfo,et eft occifus.Venit,quo temporcdixit Aegyptius,natum efTe Mef
fiam in Bethlehem ludac.Erat uenturus quando deficeret fceptru de Iuda,8!r le^
gislatoris ueftri:uenittemporibus Herodis , qui trcs ordines Reip . fuftulit, re-'
giam poteftatem,facram,8!: iudiciariam confia'endo,8<: ahos magiftratus infti^
tuendo.Erat uenturus quado defi'ceretprophetia , 8f miracula templi:ucnit,&!
eft coplexus a Simone iufto,qui fuit ueftroriS fancfiorum ultimus,fub quo dcflf t
flamma faaa in dextru ferri.Miracula a templo defecere 40. annis ante templi
cuerfionem,eft ^o.ante annis a uobis crucifixus Iefus.40.ante annis miracula
lo.euanuerut, tunc occifus eft a uobis Meflias. 40 . ante annis fe fponte aperuit
templum,quod in Chriftimortefpontc apcrtu eft fciflo eius uelo.eratuenturus
Meflias,antecp nafceretur Titus : quadraginta ante cius aduentu occifus cft in
cruce Chriftus. Sicut quadraginta annis Mofes expedauit , ut populi ceruicofi
animus mitigarctur:totide annis fuit uobis Deus propitius in defcrto,cxpe(fias
ad pcenitetiam , ut Niniuitis par numcrus dicrS in ieiunio fletuSKT plancflu im^
pcnfus placauit iram Dei.ut Mofes quadraginta diebus ieiunando uobis uenia
implorauit:fic Deus occifo eius fifio lefu Chrifto,uobis quadraginta annos par
cere uoluit,fi forte refipifceretis.Vendidiftis iuftij pro pecunia ^dC fuiftis genti-
busdeteriores,quiilliiiam inuicinis urbibus receperant.In fumma, nullum fig

NN 2 num

4^4 DE ORBIS CONCORDIA

nu futufi Mc(nae,riuc in temporCjfiue in peifonajfiuc in loco a lefu abfiiit . Ab
eo tcporc exulatis,cai ctis propheta,caretis miraculis, caretis mifericordia Dei»
Omnibus gcntibus,naturac dudu,eftisodiofiorcscane,utipfinaturaeparenti
infcnfi. Ante Icfum nullum pro Mefiia rccepiftis,faIfos plurimos ab eius morte
ubiuis gcntin prcter Barcozbas habuiftis.fuit pcrfec^ifljimusjet Dco fimilimus,
idco uobis fuit exofus. Non repeto euangcliii propheticij,in quo uerbn de uer-
bo propheta: cii euangelio conueniunt.Ierufalem lerufalem conuertcre ad Do
minum Deum tuu,afpice in cutn quetti confixifti. dde fuper eum , ut in morte
unigeniti.Si quxdani fn noftris traditfonibus tibi diIpIicent,non aflrfngeris o^
mnibus,Deum eundem colimus . Mofis Iibrosprxterprarccpta cercmonialia,
qug erant aboIenda,feruamus. Non traheris ad idoloIatriamjfacrofancHus tuus
Meffias fe offertrqui reuera , fi non effet tuus,& in lege promifiiis , tamen eft o^
mnibus homfnibus fuperior,£v: Deo per omnia fn humano corpore fimilfs. Na
ut undefncocpfteo rcdeatoratfo, fnfmfcos perfnde utamfcoshabuft,hcmfnes
pcr omnfa fuuare fategft, ncmfnf un^ nocuft) totf profuft prodcftqj orbf : nfl in
fumma fllf,quodfnDeoiudicarepoffis magnu,defuft, quare& homo &' Deus
eftfilfusDefjfiipfetfapatrfSjCueo Scffpfritu ^5 ufuensfn%cula(accuIoru:amc»

IVDAEORVM IN CHRISTVM ET EIVS EVANGE-
lim impia obieiluy zx eorm diludo.

aVonfam fugaflt proflfgaflecp hofte, relfcf^fs flli quibus te folitus eft impc
tcre telis,n6 cft uiifioria de eo reportare,fed laccflcrc dC irritare:ne impe
rata unqua>qua dfu fpcs ulla tergfuerfandf erft, facfat: fdeo ca etfam tela quibus
nos adorfuntur Iudaef>euangelfumcp peruertere nftiTtur,uoIo ab corumanibus
excutorc,abfoIuta<p tracfiatfone, qu^ ad eoru refutatfoncm facf unt cx equf:quo
niam hoc opcris no ad oftentatfoncm fngcmi, autglorfol^ cofequcndaegratfa
fufccpf,fed ut Hebrafcx quandoc^ uerfum, ad ludaroru ubiufs habitantium pri
mores pcrucniat . Hoc uero potiflimii paratos noflros homfnes reddet, quf de
repentc quandoq? obfecfJfonibus ludaroru non poflunt fatfsfacere.Itacp fi mfhi
poft uerfionc Arabfcapri'mf,fecundf,6<rprfncfpij hufus,Ifcebftetfa hunctranC»
ferre,feri'6 congrcdfar.Qiiod fi mors, aut quacdam prohfbuerft fnfoelfcftas hoc
cxequf,pcr facrofancfiu Icfu Chrifti nomc oro,& obteftor profcflores,lingua!m
Hebraicaj peritos,ut fi hoc operis probabunt,uertant in eam linguam,uel appo
fito,uel detracf^o meo nomine. Quu ita^ uiru facile prfncfpir in huf us Ifnguac
fcf cntfa,F. Vatablum,Ionge etf a prjcftatfflimfs ludxorii fuperiorcm ( cui in ea-
dem inftftutf funtjfingularf erudftfonenepotcs) Lutetfa habeat Paulii CanoC-
fam, A lanum CalfgfniJi, plufquam pio artate fn ea ad famf Ifarc ufcp colloquf um
cxcellentem , profefllbres regfos omnes:aIfos uero qui ab eorti fcholis profecf^i
funt innumeros:in Germania ucro fint quam plurimi,fed celcbcrrimi&facile
primi, Vuidmeftadius, Mafius, Vuelteficius, Phagius , cos omnes rogatos ue-
lim.ut fi dignu hoc fua ucrfione iudicabunt,ne lud^is percuntibus opeias dene
gent,a Chrifto laboris huius praemia ampla rcportaturi. Qux ludarorum obie-
<^a adnexuii Munfterus editioni cuangelij Mathjei,uifum cft per omnia fcqui:
quamuis illud exemplum cuangclrj non putem eflcuetuftu, utquod uidimul-
tis in locis Coftantinopoli.fiKT tranfcriptii attuli cum fjfdc obicdionibus, Venc^
trjscp reliqui fn manibus chariffimi amici, Marci Antonri luftiniani uiri patri.'
tii,di. dodrfna dC uirtute ornatffl^ a quo quicquid ab amico in amicum conferr i

poteft,

I

G V U P O S T E L L I L I B. I 1 1 I» 425

poteft,dSunaapuJTurcas efl"emusrecepti. Sedincipioita omniapercurrerc,

ut fecuncium ea quae iam fcripfi agam. Nam ea attingam tant6,qug non fe ante

obtulere obiter,ca:tera repetcndo.Nolo qux pro fua impietate,in Chriftii,Ma-

riam.et lofephum probra adferunt refutare,qu3 totus orbis contra ea reclamet:

uituperari uero ab imprjs,n5 minus fitlaudabile,quam ab opumis laudari.Pri-

mo capite aiunt,frufl;ra defcriptagcnealogiam Chrifti,per lineam lofephi, quu

ipfe non fit pater Chrifti,fed ad Mariam debuiflTe deduci. Itaque non efle Chri^

ftum filiu Dauidisj quoniam filius lofephi non eft . Duabus rationibus id fadu

cftjab euangeliftis,primo per fcripturae ufum, iecundo propter legem Hebraeis

poiita : de qua ftaum dica , poft exceUentiam MeflSac repetitam. Qualem Mef^

liam ludxi etiamnij expe(flant,debere eflTe omnium hominu preftantiflimu,&r

Deo quatum fieri poteft fimilem,inter eos conuenit. Excellentius ergo casteris

hominibus,et quantu poteft ficri differedo debuit cocipi,nafci,uiuere,regnare,

8C mori. Na alioqui fi cacteris hominibus erat per omnia fimilis, futuros multos

fuaj uirtutis dC excellentigcomites eflet habiturus,unde quu uirtutis apex inter

mortales haberi no pofllit ei cui multi funt pares, poteft dari fuperior. Sit ergo ta

iiSjUt cui coparatus Mofes,eius lex 8C foelicitas nil in comparatione fit,dignifl!i-

mus,fciiicet qui promiflRis fit Abrahamo ut in perpetuu regnet,que Iacob,Mo^

(es,Dauid,Iefaias,Ieremias,S<r cgteriprophetg merit6,ut quo nullii maiore uen

turu in falute omniu gentiij praedixerint. Debuit ergo cocipi 8C nafci more cac-

teris diflTimili. No ergo de femine cgteris comuni, nec de muliere corrupta , igit

diuina infpiratione ieminari, dC ex uirgine , quibus nil maius daripoteft,nafci»

Prgdixere hoc prophetg locis a me notatis.Dabit Deus fignu quii fciiicet uirgo

cocipietjfaciet Dominus nouii fuper terra,fcEmina uirum circundabit. Ad rem

igitur. ex uirgine nafci debebat Meflias,fed fceminarii genealogix texi in facris

non folent,nifi ad patre ufqj.Is eft facraj fcripturg ufus,ita fe uoluit accomodare

fpiritus fan(f^us,per euangelifta ufui fcripturae ueteris > ne texeret infolito more

genealogia. Ad hacc quii diuinitus infpiratae Iiterac,nil fuperfluu habere debeat,

latis habuere mariti adferre genealogia.Quac clarior fcemina qua Sara, ex qua

genus ducitisCne patris quide eius nomen eft proditii . Cuias erat Ruth, ex qua

genus regiu:01da,Debora>& innumerx aliac clariflimac, nun^ funt a genealo

gi^s celebratac, Fac fuiflTe quafda pro infigni facinore.fatis indicat fcriptura tribii

foeminac ex tribu mariti.Quod aut dicunt ludaei nobis refpondendo , quod no

fuerim fimue adftricfli ut ducant ex fuis tribubus irxores, fi ut hodie quii a Deo

receflere,nec amplius ex qua fint tribu per captiuitates 8C afflidiones oftende^

repoflIint,id fane facile conceda:negabo,fi ut olim fub lege.Seruabant enim le

gem Dei,uel no. Si non feruabant, nefarijifi feruabant,mentiuntur,quij dicunt

fe no fuifl^e adftridos.Saiptum eft enim numerorCi ultimo: Nubat quibus uo-

luntjtantum ut fuac tribus hominibus,ne comifceatur pofl^efi^io filioru Ifracl , de

tribu in tribum. Omnes enim uiri ducent uxores de tribu SC cognatione fu2y8C

cundx (<xminx de eadem tribu maritos accipient , ut hxrcditzs permaneat in

familqs.Hec fcripta funtferuanda , uel nof Quauis nefarij interpretes perucrte

rint ifta,principes 8C magnates contra fecerint,ueftra nunc calamitas id no pro

bet , tamen !ex diuina feruandacj^ erat . Nam per inconueniens non debet lex

aboIeri.Itaqj quii eflfent iuftiflHmi Maria,&: Iofeph,uoluere etiam legi fubfaibe

re,quauis urnbratile fuit matrimonium.Ne probro uirgini uertcretur coceptio

diuina,nupfit Maria uiro neceflltatibus fubuenturo.Quod eleuat Adami deli-

NM 3 (fium.

^l4 DE ORBISCONCORDIA

dum,cxtenuant(^ hominS pcccata,ut liceat copiofe in fpcm ccpiofa: mifericor
dic Deipcccarc, ut uideatur non fuilTc opus mcdiatore:ad clucndam maculsm
innatura admiflamjquu longe plurcs opinionis contrarif dodorcs habeant,id
nolo nifi argumento naturali conuellerc.Secum cnim pugn5t,& mutuo iugu^
lant uarrjs authoritabus.Quu omnia creauit Dcus,ualde bona, dC quibus pcrfc
<f^iora dari non pollent, erant, Nam illud cum Mofe philofophi aftn mat.Deus
enim mali author non cft. Ab Adamo uero nati funt omnes homines: fi paruu
fuit eius pcccatum, ut dicit Nizahon, qui fieripoteft ut cor hominis ex feminc
AdamiprocedentiSjfit ab adolefcentia pronum ad malum Cfint omnes iuftitiac
noftrae ut pannus mcnftruatccfnullum cire qui faciat bonumc nullum in cofpe^
«fiuDeiiuftificaric^curpoenitetDeafeciffehominemcOmnesfuntpeccatores,
in pcccato omnes coueniuntlueUm comuni dC omnibus innato a primo paren
te principio.quod no tantum facris litcris eft traditum: fcd 8C authoribus huma
nitatis eft probatunj,. Omnes enim ita funt affccfti , ut nullus non fuis delefftetur
miferi^s^appetunt omnesbonum , no exequuntur. fieri itac^ non poteft,ut hoc
coueniat in omnibus nifi a prima fcaturigineprocedat.NulIus ab Adamo crca
tus eft eo perfecftior . eft uero pcccatum tanto grauius,quanto maior quipeccat
habetur. Nullus itaqp eo unquam grauius peccauit,quonia nullus nobilior fuit,
Itacp eius peccatum totam maftam infeck. Nec poterat hoc in omncs homines
transfufum difpendium farciri.nifi ab authorc naturx,qui eam maflam in fe re*
ceptam rcformaret.ItaC[5 lefus Meifias faluat pcpulum fuum,id eft qui illi credc
re uult,a peccatis corii. Alioqui fi pro uno dclicfio uiderctur iniquus Deus , qui
in ^ternu fa-uiret poenam inferendo , uideant quomcdo uolunt eadem rationC
diaboIum,qui unum cogitationis reatum admifit,a Deo faluari,& iniufte puni
ri.Nam diabolos efte &: malos fpiritus perpetuis pcrnis aftritf^os , ex fcripturis
ccnftat. Merito faneDeus in a-ternum infenfus eft tctracillinatura: , quia tanto
grauius peccauit, quum eftet hcmine Icngcpraeftantior quantc maior : ideo j)!
racfia eft in inferiorimundo deturbata omnium pcftium nocentiftima Nullum
hicnonmouctlapidemjneredeatadprimamfoeIicitatemhomo.Adobie(ftio-«
nem de uirgine &C dicflione n"cVy nil aliud dico, nifi quod dixit ipfiftim us pro.-
pheta,cfle fignum dC miraculum quod uirgo concipict.ncc eflet miraculum, (1
eflTet uulgare.Pr^terca oportuithominum fummum,utcrat Deus&^ homo
(nam alioqui eo maior eflepoflxrt) itaex uirgine caftitate cum angclis ccnv
muninafci,

IN CAPVTSECVNDVM,

aVod de Bethlehemitico duce obijcitur , eum ncn eflc Mcfliam , quod
Ifracl tantum faluet,nil contra nos facit. Nam quotquot crant daturi no
mina Chrifto cx quacunc^ tribu,gentc uel regione, crant futuri Ifracl,id cft re^
uera in homine Dcum, alioqui in eflentia inuifibilcm,uifuri. Nam Mcfllas in
arternum &: in toto orbe, et fuper Ifrael Dei regnare debcbat. Hcc ucro ncn po
teft ab homine fteri. fequif ut ab homine Deo.Obicc^io illa, qucd Deus in uir^
gine tredccim annonmi fccerit miraculum,non efle ita magnum, ut fi in trima
autquadrima cftendifletfuam pctcntiamiquidaliud quammcramcalumni^-
andimcntem apcritrPoflctfacerequotidieutformxrerum murarentur, Deus
qui fccit ut cx nihilo cficnt : ergo faccre debet, ut credant recutiti: Dcus mira-
cula facitjfcd non abfurda .poterat niaiorem oftcndere diuinitatis uim Deus, fi

quum

G V U POSTELLI LIB» 1111« 4l,y

quum concederet Heli(eo,ut eius precibiis fufcitaretur infans,no corpus quod
obierat,fed quamuis aliam materiam cazpidet, utrunque Deo fuidet pofsibile;
crgo dcbuit facerec"

Magiam didicilTc Chriftum in Aegypto , quum quatuor infantiar annosibi
egerit,quis credatc^Qiiis eft puer ca aetate,ullius difcipling capax:ne dicam fum
mae illiuSjS^quac omnium icientiarum apicem 8C orbem in fe continetc' Nugac
funt . ad tricefimum ufque actatis annum Chriftus nil aliud quam fabrilem cum
patre lofepho arte exercuit,quod probro illi dabatur . Mirabatur enim omnes,
dicentes: unde hic literas fcit, quum non didicerit C dC, nonne hic eft faber filius
fabric^fi<f,unde huic fapientia 8C uirtutesCDcbuitper omnia fibi fimilis efle Chri
ftus.In humilitate natus omnium eratDominus.nuIIis difciplinis autliteris in»
ftitutus , omnium eratgnarus.In humillima coditione agens oftendir,quum ui
fumeft,quantus elTet, cuimare, uenti, dajmones,totacpnaturaparebat.NiI eft
autemprgftantiusautrarius,quamquumquodabie(flum,ignarum,humiIepu
tatur, praster omnium expedationem apparct fublime» fapientiflimum, fum.-
mum. Js eft uitae Chrifti tenor»

I N c A P V T III.

DE baptifmo a Chrifto inftituto,et paruulis etia neceflario intingendis,no
eft quod quic^ horuimprobare pofsint. Vt eratfuturus cxcellentifsimus
mortalium Me(siaSj& excellentia nulli comuni,n6 debuit fuos fibi afciicere,8<^
regere ullo modo cacteris hominibus,autprophetis praccedentib.comuni.Itacp
nec uano principum mundi ftrepitu, faftu, pompa, ruinis, cacde ue nobilis cffe
debuit,fed exercere fuum ius in nobilifsima hominum poflefsione. At nuUa a^
mmo maior^crgo in animos fua imperia debuit exercere. Quum uero effet fu^
turus rex pacis,no belli, &C more cxterorS principum, nomina eorir qui in cius
uerba eirent iuraturi recipcre, hoc facere etia debcbat figno 3C facramcnto a as
teris difsimili. Nouam itacp Icge dC facramenta etia erat inftituturus, non fccun
dum eam lege quac data eft in Aegypto,fed omnino noua 8C diuerfam. ea uero
figna,quac pro ndei facramento daturus erat Mefsias,erant futura effcc^ibus li^
miba.QiTemadmodum ergo animos uimortis & carnis afTumptac eratablutu^
rus,itainproximum hgnum uoluitaquacorporaperfundiin nomineDeipa-
tris,5(:filq,8<: fpirituffancftitqui ut ante uidimus,unus Deus eft,cuius unam in fe
perfonam habiturus erat Mefsias . Nam nifi homo Deus eflet^pofTet eo maior
dari. Quum itacp etiam puelli Ont ftatim a cocepta anima, peccato Adami ob-
noxfj,funt etiam abluendi , ut per parcntum fidem in uerba ducis iurcnt : non
fecus atcp circuncifio data ocflauo dic pueris, erat illis caufa falutis . Quod uero
fit circuncifus Chriftus,id nomine duplici fadum eft . utlegem probarei a Deo
effejtuilfecT^ bona: fieretcp per omnia fubditus ei Iegi,quam dederat potius cor^
poribus quam animis: demu ut qui effet futurus homo Deus> etiam in uno ho^
mine utriufque legis facramenta fufciperet , quemadmodum legem fuam om-
ninofpiritualem coniungebat corporaIi,nouumcp Teftamentum ueteri. Nolo
hic adferre quomodo in baptifmi rudimentis uoluit Deus ludxos agerc . dum
crebrisablutionibus luftrari labefadiatos uoluit . NuIIum eftelementumpmv
gationi apiius ipfa aqua , nec in quo plura miracula Deus oftendcrit, 6C in rerti
creatf one oftendat: quod uidere primo fibro licet. Itaque fummum illud in ab-
luendo inftrumentum , uoluitfummx animorum ablutionis effe fignum Mcf^
fias nouamlegem daturus»

NN 4 In

>lg . .DEORBISCONCORDIA

■ , I N C A P V T I I I I,

aVam ucredicflum eft,homine impcrito nil quicquam iniuflius eflc po<
tefl:.Iudxicalumniandilibidine,eleuarefidcmieiuntj Chrifti, quam in
Mofe 8C Elia probant,non uerentur . Si ieiunauit quadraginta dics, quarc po-
ftea efurijtCaiunt . No enim potuit tantu ieiunare ut homo^fupcrcft ergo,ut ab-.
ftinuerit quatenus Deus . 6 capita cercbro uacua. fuit ergo Mofcs quadraginta
ocfio diebus dcus,fuit totide EIias,fuit Daniel uno &C uiginti dicbus.uidete qud
recidant.Efurire uoluit Chriftus, &^ quascunc^ funt noftri corporis impcrfccfiio
nes, praeter pcccatum, in fe experiri.No eft de potcntia uerbi Dei ambigendu»
Potcrat fane Chriftus dacmoni oftendere diuinitatcm (quod expifcabatui) uc<
rum noluit.Nam quod ludaei aiunt,fequcnti obicdione dxmonem pollcre in-
telligentia,&potuifli: agnofcere Chriftum:id conftanternegandum.Nam nul
la cft fubftantia feparata,feu bona, feumala, quae cognofcere eflfeDei, & com-
prehendere,ficuti eft, polsit . eflet enim Deus finitus , ft a finita potcntia pcfl^t
comprehendi. Itaq; dacmon non poteratnofTe in Chrifto diuinitatcm, jiifi ipfo
permittente , noluit ucro illi indicium ullum fui facere, nec ad miracula procc^
dcre,quum eft locus ordini naturac.Poterat aliundc habcripanis,quam a mira-
Culo:& materia in panem conuertenda> aliunde quam a diabolo.Proptcrca ua
na eft obiecHio , Quamuis autem docfic refponderit Munfterus quafftioni, qua
quaerunt ludaci, cur Dcus inlcgenon reuelauitfilium fuum, fi filium habet:ta^
men eius reiponfioni eft quicquam addendum, Ita reipondct Munftcrus.Idco
manifefto noluit Deus reuelare filijs Ilrael, quod efl^cnt procliues ad idololairi'
am, fibi eflefilium.Nam idololatriae dederunt exemplum in adorando uitulo,
& poftea Baal phchor,Itaque dixifllent duo fuifl"e,efl^cp principia,Icgcmcp pcr^
uei tiflirnt,modo patri > modo filio adfcribendo fingula prarccpta pro fua libidi-
ne. Verum non ample ifta fatisfaciunt quxftioni. nec enim illis eft fatcndum ii}
lege de filio Dei nil efl!e faiptum , quum in lege multis in locis Dcus Deum aL-
loquatur, fiat mentio de fapientia Dei,&: pofsit parcre qui facit, ut animalia om
nia pariant. Vcru in hoc nodus eft, quare ita obfcure 8C latcnter fcriptum eft de
eOjUt non manifcftifsime expofita fit res , quac ad omncs pertinebat . Quod eft
in homine pr£ftantifsimum,eft ufus animi,Iiberum fcilicet arbitrium,quo fub-
lato fruftramundus cflct crcatus,ncc efletDcus. Itaque fancfia religio,utfidcni
bonorum exercerct.malos non acquiefcentcs bonis & iuftis rebus condcmna^
ret,no plane manifeftc aperit quas rcs promittit.Si itaq; /piritus fancf^us pcr pro
phctas liquido aperire,omncs qualitates 8C tempora Mcfsic uoluiflctjfublatum
crcdendi mcritum fuiflTct, quum tam patcns ftatim a natiuitatc fuiflet, ut nullus
nifi amens refragari potuiflet . Et fi palam fine tcporc fit' defcriptionc dixiflcnt,
Deum Dei filium inter homincs, in humana forma adurn, proculdubio quiC-
quis minimum diuinitatis in prophctis,aut magis,miraculicp argumcntum ui--
diflTct^ftatim totMefsias quod hcmincsrarismiraculisclarosfufccpiflcnt.uo^
iuit itaque & fpci,& fidci, dC pcruicacix populi caufa lcuibus indicijs, dc fuc fi^
lio Deus orbi aperircut ante cius aducntum prjs coicduris dclinearctur: pcft.'
quam autem aducnerit,manifcftede co omnia fcripta apparcrcnt.

Mirum quid tam cruditum,&:^ in omni genere difciplinarum ua fatum homi
ncm Munfterum ulqueadco perplcxum reddiderit , ut nil habcat quod ludacis
refpondcat,quumnobiscultumfan<norum cbrjciunt.&ccntra ncftrum ctiam
Euangeliu nos facere dicunt-In eo cnim fcriptum cft,Dominfi luum adorabis,

8C

G V L. P O S T E-L L I L I B, Irl M* 42^

fi^ illi foli feruies » An ita arduum erat homini primaria facrarum rcrum erudi^

tione,etiam in ardiore Euangelij profefsione educato,re(pondereIudaicx

obiedioni: memorias quide Martyrum SC piorum hominum , in honore eius

qui fua illis dona contulit.ecclefiam ceIebrare,eos uero nec colere as tt A«:^(AJa(/,

ncc adorarec^Fuifle uero hoc inftituti iam a temporibus apoftolorum,fi ignorat

MunfteruSjCraffailla fupinacp ignorantia eft.Quotquot enimintra treccntefi.-

mum a Chrifto nato annum fcripierc,id fuiffemoris in Ecclefia fcribunt.Sipro

ximi Chrifto homines non intellexcre fcripturas,&: in uniucrfum omnes erra'

uere,nullauncp fuit ecclcfia Chrifti.Quod fandi homines prccib.potius quam

qui uiui funtjpofsint impctrarc a Deo quicc^,dicit 8C innuit fpiritus (ancf^us pcv

propheta,quum ait:Si ftetcrint ante mc Mofcs dC Samuelj&c.oftcndit enim il-

los plus quam caeteros mortales apud Den potuifle» Poftc ucro nominc fandii,

per lefum Chriftu qui illu bcauitjad neccfsitatcs appcllari,ciuscp nomine fanita

tes ctia cx rcliquiis,aut fola memoria 0pcrari,quid miruc' quum innumera mira

cula itafada fint,& fudariola Pauli etia fanitates operarcturc^ Ad haecfi laudan

dus cf. Deus cu crebra beneficiorxi memoria , quidpoteft illi maius aut gratius

proponi SC repcti,quam qug fiamma in hominc,quo nil maius eft,fccitrlta in o^

mnibus fandorS comcmorationib. omnia Ecclefia in Chriftu 5^^ Dcum refcrt,

ab eo incipiensjin eadcfincs.VcIlcfane pofitu (uiiTc modfiimaginib.no tcme,-

.tcKTnkiffSii multoru cflefacfias, nuUa comenticia miracula legi. Verum quid fa

•ciasc^Nil tam bonu,quin eo homines abutant.relinquendii cum ziraniatritica

ad melse ufc^.Nil, imo ne Deus quide no fit perniciofis hominib.uenenu. Ve

rum res ideo malg no funt,quod illis quida .ibutanf.Sunt ccrtc uiripii-ut rcs to^

•tius orbis corruptibilis maior , in primis feciJdum Deum in memoria habendi.

Deus in illis laudandus,per eius in eos benelicia obfccrandus:quauis ludeis 8C

Muhamedicis in falfa nunc religionc agentib. ex equo difpIiccat.Legcs in rc ia

prideobfcruatajno dcbentnobis poncrc. Sipcr iliud unu ftaret, quominus ue

rum fufcipcrent,ad tepus tolli imagines,& intcrmitti cultus poffcnt.uerfi ifta co

tradicendi,no difcendi animo proponOt. Quare homo peritifsimus traditionu

Talmudicaru,cii multis alijs,no obiecit ieiuniu lo impiorCt docfiora, qui apofta

tacBarcozibaefauerant^Quidmcmoriaprophetarij,Mofis,Dauidis,&Macha

beorum fibi uult,nifi fit comcmoratio conJ,ut quibus Dcus fuit propitius c N5

poflum hoc inloco aliud iudicarc, nifi quod malc MunftcrCi habeat, quod qui--

bus uiuentib.Chriftus dcdit,ut in nomine fuo omnia miraculoru gencra,ct ma

ioraquam ille ederet,cadc(utfiatcertafidcs illorii, beatitudmis dC uitxafternac

Dcicp mifcrantis) poft morteficri.Sapiunt ifta dormitione,ex qua noftri impi)

mprtalitate animorii elicucre.Fit ccrtc maior diuinar in nos pietatis fignu,dum

poft morte manifcftfi 6c neceflariii miracula fit,quam quum in uita prarfenti du

biacpfi^crcf.Itaqp quauismuItifintfandi,quinon funtin diariiJ fandiorff relati,

nunquam tamcn nifi Martyrcs, aut daros poft mortem miraculis in confpcdlu

multorum facfiis , fandia cogregatio inter diuos retuIit.Fac ambitiofc quofdam

irrepfifle in opinionem fanditatis , num funtomnes c^tcrifimilcsc Noneft

(andorum hominum Iuda:is permittcndus cultus , qmim praefcntc &f tcrrcntc

Dco uitulum ei praetulerint , nulla idola inter crebra Dci miracula non colue^

rint,etiam macflatis liberis . De ingrefl!u paradifi ante morte dC redcmptionem

Mefsix,benercfponditMunfteius,quod nemo debebatinn-are paradifum an^

tc aduentum Mcfsiae. Nam quum fitin confeffo Adamum per pcccatum ab u-

trocg exulaflTe, quii nullijfitmaiusgaudium,a«tfojIicitas,cuiuspofsitparticeps

homo

^jO DE ORBIS CONCORDIA

homo fieri,quam Dci dC caufac primac contemplatio:relinquftUf,utfummu»
homo Mcflias illu fuisaperueritjidcpchajritatejautmodoneminifimilijmortc
fcilicct.feruant cnim homines uita,Chriftus morte. Si enim aliquis homo prac^
ter illum tam magna hatreditatem fuis fubditis coparare potuiflet, illu fuperiorc
aut fociu habuiflct:quod eft tantihominis maieftati incoueniens.Textus Euan
gelicusparabola efX^no eftresgefta.Eratpij antcChriftiiinquodalocomorta^
hbus incogmtOjin lacu in quo n5 eft aqua,ut aitZacharias. Na ilie in fanguine
pac^i fui eduxit uindos de lacu in quo no cft aqua,id eft deloco quodam extra
paradiftim.Quod uero nefarrj dcprauatores comentarijs iftareferuntin egreC
(iim de Acgypto, nullu (anguinem a lcgislatore iJlic fufum lego. Praeterea pro^
mifsio eft adferes gaudiu proximu ob regem uenturii.dicit enim:Ecce rcx tuus
ucnitjfeu ucniens eft, &c. Aiut uero etia in traditionib.Cabalae, Abrahamn cbf
feruo EIiezero,& ammis iuftoru efl[e fub folio maieftatis: quod cotraucnit nefa
riaeThalmudi fententiac dicenti, Abrahamum iusinferni S(rparadifihaberc,
Quod Chriftus noluerit innotefcere miraculis,& Euangelio,ante tricefima ae^
taus annum,id in eo pofitum fuit,quum uoIuit.Matura ca cft ^tas^quam uoluit
miraeulis ornare.Practerea ut qui iam multo tcmpore exercuerat,ut dix it,fabri
lcm artem, nec ante in literis aut difciplinis uerfatus erat,ftatim latentis diuini-
tatis opera depromeret, quum infimus crederetur mortalium . lam ante dixi,fi
cum potcntia &^gIoria humana,8^ omnibus notus adueniflct,proculdubio (ub
peruicace natione non uhLifCet tricnnium , quin feditionibus illum eflferendo
bellum toti orbi indixiflcnt,quum ille futurus efl!et princeps pacis»

I N c A P V T V*

IAm abunde fatisfcci obiccflioni huiuscapftis, quum aufcrendas a lcgcMo-'
fis ccremonias,ut legi Mefsiac iugereturj docui ex prophetis. Prgterea Mun
fterus eadc ferme recitat. Videantur loca de abrogandis ceremontjs 6C circun-
cifionc in DcuterJefaia,Dauide, leremia, Ezechiele, &rc.rn fcxtum nil adfert
MunfteruSjCuius ideo exemplum fcquor, quod obiecfliones illacpolsintquoC'
dam offendere. Nam alioqui non eft opus ifta,nifi dum obrjduntur, fcirc,refu^
tarc,&: ludeis fatisfacere.Capitis feptimi obieclioes nullac funt, Sed no caret er
rore,quod attulit cxemplumMunf^erus ex Hebracis, quum dc natura mali di^
fceptat.Quomodo fdUcet fimus malijan corporc,an anima,an utroq^.Male af'
feda tota natura ex hoc loco capio ab ipfis aduerfariis . Parabola cft ciufmodf*
Si, inquint, caro finc fpiritu peccat,cur fpiritus affligiturCQuum itacp is pecce^
alter puniatur,fequitur ut una peccent.exemplo hoc patet.Rex quida ortu con
ftruxerat,inquoerantfru(f?usexceIIentiflComniugeneru, notamepotuitullos
illi cuftodes pra:ficere,quin frucfius furtim decerpercnt. itaq? inito cocilio caccii
unum qui uidere no poflct,& clauda qui afcedcre nequiret in ipfas arbores , cu
ftodiae hortiJdcftinauit:uerumetia illi una fraudc comifere.nam cgcus fuftincns
humcris claudu cum ad frudus ufq^ protendebat, ut comune ambobus flirtum
lieret. Ita uolunt innuere , in utratp natura eflc mali principiij,quod temere no
eftaflcrcndu.Diftingucd^itacgfuntanimf^&animipartcs.NamincarnecfTc
«itiii, cft in cofeffo. uitalc uero anima, animalc &C fenfitiua habct:quac trcs una
rcs funt,una rcfultans 8C depcndcns a corporis natura SC tcmperameto. Siitacp
dicant cum fpiritu ludxi effe ca corporc dcprauatum,no diflTitemur. Si uerodc
fumma illa mentc,que ccelirus aduenit in corpus humanij,quam philofcphorS
princcps icrtia parte lib.de Animaj uocat intcllediij abftradu dC immortaIc,in

telligan^

G V'L, P D S T E L t l - L f B. - 1 r^ I; ^jt

fcllig^intj perxculum habet illa aflertio. Nam fi malu proueniret etianl afc intdk
<rtu abruaclo,proculdubio omnino periretin homine hberum arbitriu. Nani It
duoe ill:c uoUltatcs, quibus agimur in diuerfa, efleni amba^ deprauatarjccr te nul
}a eiret cofcicntie accufatio malo repugnans.Itac^ quum quod nolumusjmalii,
hoc fcciam us , cof iat diueria fentire rationem ab corporeo /piritu. Qj.ium itacp
rintelleclus illeta uiuax in corporefe patitur uincij&: ad uoluptates anim^ cor^
^orc^ trahi,merit6 quidc puniturtno ueluti author, fed ut iodus,8C qui eft ob^
;fecutiis . mala igitur cft fimihtudo cxci dC manci,fi dc animo immortahcp parte
dC corporeintelligitur» In cap.g.ita obiiciunttCur leprofum mundatum mifit
ad facerdote poft mundationeC Chriftus fccit utrac^ unum,operasq^ iux diuini
tatis obferuationi legis idco iunxit, ut oftcdcret cius prxccpta famf^a fuifie.nec
enim erat nccefie propter fanitatc j fed proptcr probationc inter lepra di lepra;
Lcgem enim ipfe nunq^ uiolauit, nifi nccefsitate cogctc : ucluti quum probauit
defricationcm fpicaru in fabbato,fanauit in eodcm, abiutiones iraditionum ne
glcxit, cJEtera indigna refponfione funt. Scquitur: Quum lefus feipfum multis
inlocis dicatfilium hominis , inde indicatur nobis ne colamus filium hominis,
quod dixit Balaam . Non eft Deus homo ut mentiatur, dC ucluti homo mutct.
Nolirciperare in muniHcos,in filios hominum,in quibus non eft falus, aitDa^
uid.& adhuc amplius:MaIedidus qui confidit in homine, & ponit carncm bra
chium fuum. Seipfum uocat frequeter filium hominis Chriftus. latemur. Ergo
no eft in illo fperandum.negamus. Si Melsias fuiflTet purus homo.colendus no
crat. At quia lummus omnium hominu, id eft homo Deus,colendus erat. Nec
cft malo in cum fperarc.Nam fcriptura dicit, in eum gentes fpcrabnt> quum de
Mefsia agit. crgo ctia fi tantii fuiflTcc homo,crat in co fpcrandu : quod fccerc pa--
tresueftri»Naquum cofidatisinhomineludacij&expcc^ctis carnificc, Deocp
difsimiUimutyrannu pro Mefsia,eftis omnes maledicfii.uofipfos iugulatis recu
titi, Nos fummu honiinu Deum & homine una ampleclendo,ucru icquimur»
ucftcr carnifex Mcfsias,aut potius Antimefsias,crit orbis labes SC ruina.quucp
Deus fit naturse confcruandg ftudiofus,ucfter Mefsias uoluptatis aliquot homi
num gratia orbem cft euerfurus»

I N c A p V T r X»

VEUem (ane mihi no oblata fuilTe occafione huius perplexitatis:quonia no
fatis noui an lud^oru fentcntiam, an interprctis refutem.magis itacpquii
Igdat Munftcrusrecepta de bonis operib.fide,quam Iudei,utriq*, pcrftringcndi
funt.ImprobantIudeinoftraieiunia,quodintcrdiucomcdamus,illin6folcant
ante ucfpera cibufumere,quod prifca folebat Ecclefia faccrc.Pr^terea quod no
bene indpiamus dic ieiunii, quod no<fic antecederite dic ieiunij.ucfcamur car^
nibus.Vcru no rem,fed agendi modu eleuat.incipit ilhs dics a ucfpcre in ucfpc
ram,nobis a melbnycfiio ii) mefonycf?^ion,aIi]s ab ortu in ortu,quibufda a mcri-
dic in meridic.Quonia aut priuatio cft rcbus.prior uidctur a:teina nox luce an
tece(sifle,uerufinoL^emprohabitucapimus,dignitatedicsprfccdit.Veruhgc
nil ad rem.Paru enim refcrt quo principio incipias bene agcre, modo agas be-
ne.Quod aut addut ironice,fexto die nos immerito iciunarc,ob pafsionis Chri
ftimemoria, quum potius ob noftralibcrationc debcremus hilares efl^e : res eft
refponfione indigna.Na ob cius dolores,&: noftra miferia.qua; illu ludseorum
tortoru opera crucifixir,flcndu et ieiunanda eft,quu quotidic,tum ca potifsiir.u
dic:a:ob ceitam fpemfalmisgaudendumeft: quoduna pijs&:fandtisfacere

cft

•^p DE ORBIS C6NC0RDIA

cft poftibile.fcmpcr cnim flendum uero Chriftiano,8(: femper gaudcndum eft;
Cognitionemircriac dcprimitur caro 8C uctus homo, moriturcp, fpe faluus ccr*
ta adiugc inuitatur gaudium.Itac^ uera in Dcum (pcs humihtate fui primo m-
titur. Cjcterum miror uchemcntcr , qm uencrit in mentcm Munftcro,homini
alioqui prudcnti SC cordato, ut iciunium cfle bonum opus nos 8C ludatos fallo
credidilfc affirmarct . Si iciunium non cft bonum opus,Munftcrc, imprudens
et inanis Dcus,qui id iufsit probauit^ in locis innumcris.Ccrte nuUa maior dc
bonis opcribus impietas profcrri potcrat. At practcxit, fcmpcr dcberi ieiunarc;
quafi uero apoftoli dC eorii {ucccflbres, qui certos dics maiori abftincntiae prx-
hxcrc,non intellcxiffcnt in hoc fatculo cflTc fobriCjiufte, & pie uiucndum.Chrt-
ftus ucro qui ait,Quum iciunatis,&c.nonintclligens fcmper a-que ieiunando,
non intcllcxit co modo Euangclium.cft quidem,ccne eft lobric fcmpcr uiuen^
dum , dC quibufdam diebus plus quam fobric , ut uix etiamnccefsitatis lcgibus
fubucnias.Nolo iciunij pracconiahicrcferrc, 8£rquoties auerteritDominus ixi
ob iciuniu, quomodo uincantinr eo dacmones,ferac,&c. cflet enim alteru opus»
Malc itac^ fcribunt ludaci , quum iciunium diei Vcncris agitantttu ucro impie,
quod nil prefcriptum hominibus cupis,prgtcr corum libidinem.fi enim melius
finc pracfcripto,quam cn prgfcripto agcretur,ftultus cfl"ct Deus, qui leges homi
nibus dediflet.Ccrte fa(fiio hodiema tibi plaufibilior uita apoftolica uider,men
daccmcp Chriftii quam quemuis aliu tui fimile mauis appellarc» In rclponfio
ne fequcntis obiedionis rem acu tetigit, contra ludacos affirmantes , quicquid
miraculorum cdidit Chriftus,fuifle ab antiquis edita, In hoc cnim differt,quod
unus Chriftus fecit, quod fandi omnes: fuo nomine iftc,iIliinuocatoDco»
Quamuis funt ab eo cdita multa, ante eimi non fada: Transfiguratio, refurre^
<flio,conuerfatio poft rcfurre(fiionem,mi(sio fpirituflandi, conccisio fimilium
miraculorum fecflatoribus ueris , in qua re uidetur potiisimum cius diuinitas.
lam antc refpondi obicdlioni, dc pacc inter ueros Chriftianos aftcrna, cui ctia
probe fatisfacit Munftcrus in cap. lo annotaiionibus.ficri non potcftjUt duran
te humano arbitrio unquam in mundo mali defint , quorum occafionc bcllum
indics oboritur.Si cnim nulli cflent futuri mali fub Mcfsia,fruftra lcgcm darct,
at quum cflet legem daturuS)Camcp longepcrfc(fli(simam,opus eft fore fub ip(a
malos dC improbos,quibus praefcribat. itacppax ea intelligitur non corporum,
fed animorum, eacp tantum inter bonos. Itacp Euangclium non pugnat cum le
gc,dum ait Cc mifflirum gladium in mundii Chriftus. Quotquot cnim funt bo^
ni,quo funt meliores, co magis ab impijs affligiitur : dC quo magis ucxantur,co
maiori pace erga omnes homincs utuntur . uirtus enim, quo magis cxercctur,
quum tamcn quictis caufa fufcipiatur, eo minus fcopo fi-uitur . Nam fi ucllet in
hac uita quiete frui,defincret efle uirtus, Vita cnim praefens in acf^ionc bom,fu
tura in prarmij pcrccptionc confiftit. Quis impudentem calumniam ludato
rum in caput ii.ubi de fabbato agitur,non uidet C Aiunt cnim quod dicatur in
noftra cxpofitione dc fabbato j quod potifsimum a pcccatis fit ccflandum: fua.*
deamus ucro cartcris dicbus efle pcccato infiftendum. Quis ita impius, ut unq^
uel hoc cogitaritCScmper quidem a peccatis omnibus plufquam a morte cauen
dum eft Chriftiano,fcd attentifsime dic fcfto aut dominica, ita utS^admifla
caeteris diebus delicfla lachrymis,confcfsione,bonis opeTibus,d>C quouis cxpia-
tionumgcnere dilucrcantcDeumfatagamus. Nonpoteft cfleuitaehumanae
comunis tcnor , 8C eodem ordine , nec camen unquam male agcndum cft uiro

bono*

I

G V U P O S T E L L I L I B. l 1 I I» 45j

bihb.Itacp quii toto uitf curfu ftudcat bonis operib.tame quibufda diebus pr^-

fcriptis attenciisime debet aut peccatis obnitijaut bonis operib, infiftere. Ad

obieclu eoru cotra Chrifti relponfum ad pharifgos, quod foleantpericlitantib.

uita ta hominib.quam brutis fabbato fuccurrere, nil ahud eft adferendii, quam

fi 3.(fiio corporahs uiolat fabbatu, ergo maxime ab eius cofcruatorib.Leuiticis,

qui ea dic maxime operatur manib. unde rehnquitur, ut uiolatio fabbati n5 fif

in necelfario opere,fed in prxcepti negledu: Na ahoqui no habuiflet odio fab

bata ueftra Deus,6 recutiu',fi in ilhs omnia miiericordiac opera, quolibet corpo

ris officio fuifletis exequuti. Quod adfert Mufterus hiftoria de Saxone ludxo,

quauis ea uideatur innuere mores omniu,quod in latrinis die fabbati cu domi>

nica egerit,tame ijde mores obieruationis fabbati no funt in Africa, dC in Afia

potifsimii inter Carainos,qui traditiones dC Talmud improbant. Semper og

ganniendo id in ore habent , quod nos no obferuemus lege, quum Chriftus ad

ea implenda uenerit, dC dixerit unii apice de ea no peritur5,donec omnia fiant»

lam abude fatisfadu eft huic parti. Nec etT» erat futura lex noua fimilis uetufta?,

niii in illis quac ad mores pertinent, Veru difficilis quaeftio fequif. Si eft Deus

(aiut)quare occultauit feipfiim in carnec^Str quare no uenit cu audacia ad eden'

dum lege fuajSt^ ad eam exponenda in pubh'co,ut no feduceretur homines eius

3ctatis,necin eum offenderent mortalesc^debebat facere opera fua in aperto,no

tis 8C ignotis, ut oes crederent in eum.Maior eiri eft ia<f^ura,qux perijt ob difsi^

mulatione ifta,quam redeptio:quonia in eum occultu cuncftantur, ne credant»

Sut ifta ad uerbii uerfa,ut intelligant. Illis aat iam multis in locis a me fatisfadu.

repeta tame etia paucis.Omnib.in rebus uult arbitriu noftru exercere Deus,ut

quemadmodu ab eo miracula omnia, quibus excitamur ad obedientia & uirtu

te facic, ita & nobis res exequendi facultate 8C arbitriQ permittit,ut manifeften>

tur qui probati probi^ funt.Quum em poflet Deus fub Mofe no difficilius uos

oes in nicftu oculi ex Aegypto, cofoisis Cananeis trasferre fine ulla iHi fidendi

diligentia in terra fanda,quam miracula ante Pharaone,in mari, in deferto,in

flumine,in fole,in Philifteis,in Senacheribo, in Abacuc, in Daniele, 8C pueris

uirtute fuper natura oftendit , tame uoluit ut fideles exploraret labore humano

c6 perueniri.ita quu uenit Mefsias,cuiuslex erat excelletiisima, ut relinqueret

credendi avbitriu,noluit naturac co feruator more tyrannoru fua cum (anguine

iungere potentia , ne illa cogeret oes uel inuitos in cius uerba iurare. fuiflet ein

Deo difsimillirhusjfi ita egiflet. Omnib.fada eft per libertate fidei credendi po

teftas,quae fublata cu merito fuifl!et,fi manifeftior in initio fuiffet. Adhgc, fi a na

tiuitate ftatim innotuiffet Chriftus , ftatim etia in bella 8C orbis ruina uel inuitu

adegiffetis.Certe fi uenturus cii poteftate corporea fuifl!et,aut clade uniuerfo or

bi,ad que faluandS uenerat,attuliflet,aut pares multos habuifllet. Nino,g qndc'

cies hoium millia in bell5 egit,innumera c6fecit:Semiramidi,quf decies o(fiics

centena:Xerxi,qui decies:par effe uix potuiflfet:ditior aut fplendidior Salomo

ne efl[e no poterat. Itac^ non eft in caufa quod multi perierint 8C offenderint, ut

nec aqua quod multi fiti pereant nolentes ad fonte accedere. Quod plures fint

perditi ^ faluati,nil miru.pauci enim boni funt:8i: ut habetis in Talmud , quod

erit in aduentu Mefsiac, ficut in ingreffu terrac fanc^ac . duo eiri ex decies quin-

quies falte cetenis hominu milib.ingrefsi funt terra fanda,Iofue 8C CaIeb,quod

rio ftetit pcr Deu,nec per Mofem.nec per terra fanc^a, ita ueniete Chrifto pau-

cifsimi erant faluandi,ut cotigit , Erat miflTus ad falute Ifraelis in toto orbe,ita ta

oo mcn.

A,^ DE ORBIS CONCORDIA

mC',ut arbitriu credcndi fine ulla ui ubiuis gcntiu relinquerct.Facit et/5 ad rem'
quod exemplij dcdit^ne nos ipfos ob diuina bcncficia ucnditemus. In cap.ij,
agitant parabolas Chrifti cx fimilitudinc uirgaj Aaron, quam aptamus uii gtni
inatri,tan^ omnc fimile per omnia cu altero fimili c6ueniat:quod nun^ etiam
prophani authores cocedunt.DIos rogaucrim,fi per omnia parabola: fint fimili
bus aptandfjquum Ozcas uxorefornicaria coparet fynagogae,oportet ut om.-
nes totius orbis deos coIuifTet fynagoga, quemadmodii fcorta omncs homines
admittit. Oportct radi piloru more,&: implantari corpori,quonia lud^i ab Ezc
chiele coparantur pilis : dC fexcenta eiufmodi. Omnia ciri funt plcna parabolis:
in prophetis tame nulla eft,qu;E coparauone per omnia quadret. Futilitatem
ludc-eorii de ignc inferni no redarguo, quum feipfam refutet. aiunt eiri corpora
impiorij abfumenda ab igne ueluti palea,ne ulla fuperfit memoria nominis eo^
lum.Sed ad quid futura eftrefurrecfiio,fi corruptiorefurgcntiufieripoteritCad
quid omnino pcribunt, quoru ad uitupcriu nome dC corpus afternu durare dc-
bet,ut acfiio diuin^e iuftitiacinnotefcat C Nulla eritin futuro (acculo corporii ah-
iumptio.Matcria corporis humani fola poterit pati,no corrumpi, uinculo attet
no ipfa corpora cotinente:utquemadmodu obftinata peccandi libidine Deum
nullu efte,aut non curare res humanas,iuftitia ue haberc putarunt, ita in perpc
tuum eftc uindice (entiant.que nullu credebat. Falfa eft obiedio lud^tonim,
quQ ideo dicunt habuifle Chrifta fi-atrcs & forores, quod fui teporis ludxi di^xc
rint,n6ne hic eft faber filius fabricN5ne mater eius uocaf Maria,& fratres eius
Iacobus,&Iofeph,Simonj& ludahfPartim eiri ueradicunt,quod cfl^etfaberfa
bri filius crcditus) Maria natus:cacteru quod reuera patre, aut fi-atres (brores uc
habuerit,id falfum diccbant. Nec em in Euagclio id fcribitur,iiti uern & proba
tum,fed ut obiccfiii. Sed fac eos ex animo dixifle:eft ille mos fcripturac,ut cogna
tus inloco fratris ipfb nomineponat.Id ctiaamiciti^ gratia extra cognationera
in omnib.Iinguis dici de c6iun Afsimis foletjcfle fi-atrcs huiufcemodi. Quod fi
ita uim rebus ex uerbis faciet,fi' credunt neoterici priCcis Iudeis,ignotu ante mi
racula Chriflu uix cognofcentib. multo magis crederent ipfi Chrifto,dicctima
£remfualibicflcfratrcfbrorec:p:&n5tantuilIa,fedquotquotfaciuntuoIuntate
patris,ita fibiaffines afIeruit.Fa<flus eft omnib.bonis omnia Chriftus,utoesIu-
crifaccret: idco omni afFinitatis gcnere felices animas fibi obnoxias afTirmauit»
duplici itacp nomine fratrcs hos uocauiti dC ration c cognationis,& ratione bo-
nitatis. Vocat uero fratres fuos difcipulos,etpaupcres,no rationecarnis,ad qua
miferi ludaei ola referat. flint itaqp cam obre in peruerfum fenfum a(fii, ^d uim
uerborii ad litera etia in prophetis detorqueant,quod uern euertit . Quauis aut
iam de Mefsix exccUctia fit a me dicfla, tame huius obie(fiionis gratia funt eiia
refercnda paucis, dC locuplctada qux dic^a funt. Diximus in principio fiimma
oia,Sv^ nulli nifi humano corporc comunia debere Mefsiae. ea ucro oia Chrifta
lefu cStigerunt.ut erh fijitDeus, 8C ho quo nil maius dari poteft, ita etia cocipi
6C nafci,8^ cognatione habcre difTerctcr a c^ tcris totius mudi hominib, debuit,
Nil fciunrtius eft hoie 8c Deo, utrficp liabet in fc uno . Nil diffcrcntius feminc
dC illius priuatione,in eius c5ceptione utriicp fuit, Virgo QC matcr in natura no
cft,fupra natura Maria uirgo perpetua,& matcr cft. Nupfit, dC no nupfit,ut cL-
uili coftitutioni fatisfaccrct.tam magnucp tcgeret ad prarfinitQ ufqj tcpus myftc
rium.Iofephus didus eft eius maritus,& Chrifti pater,cafterii ncc pater nccma
ritus un^ fuit.Cacteri hoies fratrcs habere folent 8C poflijnt,n6 dcbuit ulla in rc
cu illis couenire Chriftus;ita(jpcrpetua fuituirgo,qu«cmater cius eft.Eft fignii

admi*

G V U P O S T E L L I L r B» I I I !♦ .^jif

admff andij quod dedit Deus, quado uirgo cocepit.Eft nouu quod fecitDeus fli

per terrS, quia foemina circudedit infolito m odo uini.Eft porta orictalis tepli my

fticiCquod natura humana eft)ab Ezechiele defcripta, quae no aperiet, nec intra

bit pcr ea ullus mortaliii, fed folus Deus,qui pot cotra corporfi dimenfiones tran

iire pcr loca cJau(a,n5 iccus cp per aperta.Si ein Deus iUicintelligitur in fua nani

ra,fine corpore, quid opus eft iUi apertione portx C Si corpus habet,&: per porta

claufam,qua: nun^ aperiet,intrat, porta iUa qua primii inter hoies uenit redem^

ptor, eftorictahs,&princepsuirgoMaria.Naaliog,pphetae(Tet metitus, quod

nephas eft dicere,fi de alia porta,uel primi uel fecudi tepli intellexiflet. Nulla eiTi

fuit quin fit aperta, Tertiij uero templii materiale nuUu eft, Tepli itacp huius hu^

manitatis porta orietahs eft,Maria uirgo &C mater Dei una, 8C hois filia &C (bror,

genitrix(^genita, abomni labeimmunis. Siergo qdhabere debebat Mefsias

praeftanti(simii,Iefus habuit,no eftdubiu quin fitipfe inlegc^miftus,quonia eo

maiordarinequit.Nullosigiturfratres,nuUgpatrehabuit (ecunducarncChri^

ftus.Mitto iniana opinione de dxmonib.&: traditiones: dC te paucis amice coue

nio Mijftere.Te per fandii lefu Chrifti nome obteftor,putas'ne uUu mortaliu ad

hac die inteUexifle (acras literas, dC quis uerus eoru eflet (enftis fcriptu reliqui^rec"

Si nuUii dicisjtecu no ago:fi quofda, ubi oes couenere, certu eft dC prgfcripti eua

geliciSc^ptj inftituti habuiflfe ratione.Delecftus ciborii igitur a te agitatus cap.ij»

quii fuit introdudus (fuit aut ftatim a tepore apoftoloriij none ita intellexere pa

freSjUt quicc^ mali in cibis efle putarentc^ut eflrent,ueluti ludxi in fuilla fanguine

6C fuffbcato,e(Te uitiu inficies animos credctes c' Abfit ut hoc de iUoru pietate uel

fofpicemur. No eft igitur deledtus ^pbatus ab ecclefia, ceruscp diebus prgfcriptus

ca ratione qua ludeis. Sed ne lafciuiens caro cofuetis cibis uti folita^obfifteret Cpi

titui. Non cocidunt ergo loco illo Matthei,Populus ifte,&rc.(acra inftituta. Age

pie ne eft introducfia dominica diesc^atubi eain (acris habes C None crcdcs loan

nembaptifta,8(:apoftoIos difcipuloscp Chriftibaptifatos Catfnfacrishocno eft»

Quam multa uariac^ funt pro fancflifsimis habenda & tenenda,que traditionib»

■ coftantCQuaj eft ifta dementia dC puerilis de fua fapientia afl"ertio, fuu iudiciu to

to orbi praeferrecNo ruuntergo facra ftatuta ab Euagelii obferuatorib.introdu^

^a.Sintfubipfishypocritg:qdadreCefl!entetia,finuiIxeflenttraditiones.Statu

ta pia quae fandis adferut gfe(fiione,in caufa no funt. Alioqui Euangeliu.^d prg

poftera interpretatione genuittot Epicureos et impios,quot habet ferme fecflato

res,malii elTct.Bonii eft euageh'ii,mala 8C impia quorunda interpretatio, peisimi

imprj in uentre,pcne,&f gloriaillud cotorquetes . Satis habere debcbas,obiecflio

nes Iudxorii,quibus uideris fepe a(finis,in mediii attulifl!e Nuq^ noue cpinioni

&C (fiKxvTia Chriftu 8C eius ecclefiaiam 1540 annis in his cofirmata poftpofuifle

debucras, De reprobatione ludxorii, 8C quod fint ueri Ifrael quotquot in Chri-

ftum credunt,fatis fupra fcripfi. No itacp fecitut peccarent 8C offenderet in eum

Chriftus,c|uiiIlucrucifixerunt8(:reprobarunt,fed eorumensperfida, qu^ uero

a fe cognito no acquicuit. reliquitenim homine Deusin manu cocilij fui.Ita dc

aetii erat a Deo,ut quida du edent authores mortis eius,fibripfis morte, alijs ui^

tat fortuita caufam adferrent.Ita in morte lefu erat omnia difsimilia cafterorii ho

minu mortibus.Homines benefici recipiunf a fuis, iUe cofccflus eft. Morte eorii

den-imentii accedit Reip.falus ab eius morte pendet.Generatio mortuorum eft

omnino excifa, quia lefus pofuit anima fua pro fran-ibus fuis, uidet femen lcn.-

gafuu.Qui uiru bonu necat, 8C fibi & caetcris damnu dat.QuiChriftii fuftulere,

fibi tantii nocuere, carteris caufa accidentarig falmis fuere» VeUicant locu ca.-

00 z pids

^.^ DEORBISCONCORDIA

pitis t^. dc coparatione Ionae,8<^ rcfurrcc^ionis Chrifti, quod no per omnia qaa
drcnt,quum lonas fucrit in ucntrc pifcis tribus diebus & tribus nodibus,Chri^
rtusautem in corde tcrrac tantum tribusdicbus&duabusnocnibus.Certeuno
ioco omninomonftrauitMufterus , falfo illos ifta calumniari, quum fintfimilia
multa,quxfermeniIconueniuntcumcoparato.VtquumdixitDcus,Faciamus
hominem ad imaginem 5<:fimib'tudincmnoftram.NiIplanepr5terinuifibileni
fpiritum cum Deo fimilehabet homo, nifi fint ludaeianthropomorphitar, &:ita
omnino quadrare parabolam putcnt.Scripturac funt fimifibus plenx.triduu rc^
furrecfiionis Chrifti, durans (olida die 5C duarum parte cu duabus nodibus, fup
putatur in modum febrium tertianarG, quas nulla lingua non uocat tertias,quaE
iciiicet a flaua bilc in uenis accenfa fiunt.fatis enim eft ut integra diem intcrmit»
tant,ab acccisione ceflantc inproximn paroxyimum, uttertia dierccurrere du-
cantur.Quod aut ad ucritatcm literac attinct, qua dicitur futurum in corde tcrrae
Chriftum tribus diebus cttribus nodibus,intelligendu ucnit pcr anticipationc,
ftatimfcilicctadecretomortisciusfaclo a fcribis&Tpharifxis, antcc^ caperctut
jn dic cccnae.Ita enim uulgo dicitur^Mortuus cft ille, a quo temporc in eum lata
cft fcntcntia. quauis cnim Pilatus dccretum cdidit, tamc inftruxcrant ad mortc
calumnias die iouis. itacp nox louis, nox Veneris, nox fabbati fuit mortuus,aut
ucluti mortuuSjCt uulgarimortis appcUationemortuus.Dc diebus no cft cotro^
ucrfia.nam nccintegri diesnccnodcsrequiruntur, fcd ccrtschoracipfarimi.Si
aijt dix crint lud^i eftc inufitatij hoc genus fcribendi in facris,ut aliquod (pacium
teporis pcr anticipationcm dicatur , adfcra locir unum ubi cft maior longc prar.-
occupatio.ScribiturExodiiz.HabitatioautcmfiIiorumIiraeI;quama(eruntin
Acgypto.fuitquadringcntorumtrigintaannorum.&tamcnclarehquctperpa
trum ^tatcs fuiile in terra Acgypti llraclitas tantum duccntis triginta annis: un
dc neccftario funt duceti anni in tempora ufcp Abrahami icferendi, ut numerus
conftct.Capiemus itaq? Aegyptum in eo locoprorcgione dC afflidione.Nam a
quo tcmpore eft eledus Abrahamus, fi<: omncs fac ultates propter DcQ rcliquit,
fuit ccrtc afllidus bcn mezarim intcr anguftias,no in Aegypto. Ea enim uox,fi
dcmas pun(fta,utruncp fignificabit ex ar quo. unu enim dicitur mcrzarim, aliud
inizraim.Caftigat ucro ocm filiu Deus c^ucm diIigitRcfpc(fiu rclicftje fclicitatii
Abrahamus nunq^ fuit ita diucs,quin fuerit in anguftijs,in Acgypto cu Pharao-
ncjin Geraris c5 Abimelcch,cucp fcruis fratris Loth. tota cnim uita iufti efle con
tinuaafflic^io, autuoluntaria, autinpatientiadcbct, utfcmpermcmincritDct
cuius res fccund^ obliuionem inducunt. Sunt itacp ab cxitu Ifracl ad gcneratio.-
rem Ifaac^oo anni.50 autem ab eo ad uocationcm Abrahami. Quod autede^
bcat intclligi pro affli(5lionc piorum ftatim a uocationc Abrahami/ignificauit il
!ud Stcphanus protomartyr in Ac^tis apoft.cap-7. ita cnim rcfcrtLucas concio^
ncm cius:Locutus eft autcm ipfi Abrahamo Deus, quia erit femcn eius inquili^
num in tcrra aliena, 8C feruituti eos fubijcient, &C affligcnt annis quadringcntis,
8i:c.crcdo id erroris in intcrprctando ucniflc,a quo Cunc^a faciis acccfl'ere,pau^
lo poftEzram.itaquc cftpraeoccupatio a uirtutc&.' cffccfiumortisChrifti, ucluti
bic a uocationc Abraham.Eiufmodi numcros multos colligit in hoc loco R. A-»
ben Ezra,nc dicant ludari hoc mcum cfl^c commcntum fine ratione.

Non poITum ficco pedc tranfirc infania > ne dica impictate interpreiis noftri,
Quis eiri calumnias tam infignes difsimuIetc^Quafi ucro in facris conftitutionil).
ufc^ ccclcl ia ( cam crh homines uocat ) fuafcrit lege &C opera fine fide &: Cbrifto
|)deflre,Profer unii fcriptore quale uolueriSj in quo illa habeatur impietaSjCida,

» Nouit

G V L» P O S T E L L I L I B, I I I I. 417

Nouit ccckRa nos nil fint fide, fine Chrifto,(pe, 8C charitate pofle boni agere»

Veru ita,tam ob beneficia recepta, quam ob peccata comifl[a,bbh'gatu Deo ho

minc nouit , ut nil plane operii bonoru no debeat cotinuo no agere,totac^ uica

panitere . Qui uero fint illi,qui uendere altjs fua bona opera, quibus abundat,

Jblent c* nullus plane.Certe id eft iam a temporibus apoftolorS recepta,ut fancfli

alicuius oratio profit,ut ecclefiae mutuis fe precibus iuuent, ut quod non poteft

unuSjpofiint plurersafioqui nifi mutuo iuuari precib Jicet,quid prodeft coetusC

Sint quida tenuiffimi quales erant apoftoli,none magna eft,fi pro comunib.8^

fibi SC alt^s precibus 8C operibus bonis carnalia metant i Sut ubiuis improbi , SC

paru fuo ordine digni:an ideo omnes perinde habendi fintC Si hg c ratio locum

habetjllint omnes cckoi cxneuangeliftat. Maxima enim eoru pars fub Euange-

iicae libertatis practextu,Epicuru S^Lucretiij prgtulit Chrifto. No debebas infa

mare uniucrium ordine,quod quida improbi uideanf.magna illa libertas eft,te

unum bona tuos^ prxdicare,quu cgteros omnes uis deprimere. Nulli iunt am

plius pharifaei.res f udaicac pride funt accife .Zizania SC loliii cum (egete crefcat

oportet.eliget Deus ex fagena,quos piCccs ipfe eft probaturus.unde iftud fijper

ciliumc^ut in rebus qug potius in bona quam in maia parte interpretari poflunt,

tu unus Deo iudiciu ueluti Ariftarchus prxripias c" Quid alienii iudicas feruiiC

drio fuo ftat aut cadit»Si difplicuit tibi tua cuculla, coelibatus,ieiunia,& pia ope

ra quae nobis pratparauit Deus^ut in illis ambulemus,u(c]^ade6 ut omnibus illis

uaIefeceris,neiniuriameritoChriftifaceres:noomnesfunteodeingenio.8«rfi

liil dignu Deo fe pofl^e credi3t,& fi funt ferui inutilesChriftiani,tame fe probare

Deo in i]s quarpoflunt,ftudet. Sibi fimilis eft in interpretatioe clauiu. Nil aliud

cfleligare dC ibluere dicit, quam credere uel no crcdereremifsionc peccatorCt.

Quomodo eft abufus hac poteftate Petrus, qui Hanania QC Saphiram bene cre

detes ligauitCquomodo Paulus, qui Corinthiii fidele (atanx tradiditc^Cxterum

qua fint oes Chriftiani authoritate pares per Munfteru, quis in cofilijs erit prse-

fesc^ad qucderebus dubrjs quotidie oborientib.inter duo cocilia refereturcQui

funt pari authoritate,no debet fibimutuo cedere, Scnticnda crgo erit ut luber»

eo cm tendSt ifta. Sub interpretatione Euagelij arbitraria, uiue ut uelis. omnia

libcralunt. Adludgosredeo.AiatincxpofitionclociGcnefeos in hiicmodii,

Scriptii eftjEccc Adafadus cft ficut unus noftriij&rc.ut uiuat in arternii. Sic in-

terrogabis hf reticii,None curat Deus,fi uiuathomo in aftcrniic^Nonne cofuc-

tum eft, ut uelit quilibet author rem a (e edita maxime durs rec^Verii quia uide-

bat Deus futuriijUt Icfus feduceret orbe, 8C dicerct fe efl!e Deu^ianxit ut melius,

quod homincs moriant, & lefiis fufpendatur in ligno uno, ut no comedat dc li

gnouitac.undepatetomnib.quodnoeftDeus. Hgcimpi]Iudaci:egregiitheo-

logi , qui adfcribunt Dco fuo limore . ideo morte induc^a eilc omnibus, dC ipfi

Chrifto,ne uiuant in gtcrnii.Iam cratirrogata mors a comifio ddi(fio,fcd expu

lit Deus ne perfifterent male agere.Mors itacp a Deo no eft,fed a peccato- fedu

\ii{k uero orbc ipfum Iefum,nulIo uerbo iniquo poflimt probarc. Capiatquica

quid eft in Euagelio praeceptora aut cxcmplorii.fi quid erit quod iuftiisimu no

fit,herbaporrigemus.Fecitcerte crraremultos Chriftus, non utfcribunt ludf i,

fed morelegis pofitae: ante lege cnim peccatu no eft.Itacp ante Chriftii incorpo

ratum no errabat,quiin eum ignotii non crederet: poft^ aducnit,quotquot de

to audierc,&:non crediderunt,funtin errore, 8C inlongemaximo infidelitatis

|>eccato:precipue Iudaei,ad quos miflus erat.Credantlefum ludei quale uolet,

oo j omnes

^23 DE ORBIS' CONCORDIA

omncs ccrtc qualitatcs perfc(fii(simo hominu Mcfsiac dcbitas, & a prophetis at
tributas habuit. Ncc quicc^ in eum probri fuis couicijs intcntarc poflunt.Coti'
git ludxis in lefu, quod nyc^ilopibus coipedo maximo lumine, quod etri alijs
itaferuitjUtfineeoniluidcar.ahosIumincpriuat. N6eftopusfatisfa(fli6equa
obijciut Deu uidcri no poflc,^:^ idco nos falfo dicere Chnftu Deu uidiflJe.NuU
lus Chriflianus un^ aflirruit fe diuinitate uidiflle, aut Chrifti aut Dei, eft etii uC-
qucade6inuifibih's,utetiagloriHcau' admiraripotiusquamcoprchcndereilla
ualeat.Quatcnus poteft eius fpec^rum cocipi , uidit eum Mofes,Iefaia,Micha.
ueru nullus Dcum uidit, 8C uiuet, Diuinitas animo tantii quacri,uix c5cipi nifl
^perfedirsimisjCtiatcnuiimaginepoteft. Quodobi]ciuntfan<fiosnotranftu
IilTemontcs:nofuntChriftianicircuIatores,funabuli,autpetauriftx, quimira^
culis ora omniii in fc,nifi agatur dc hominu falutejCouertant.Innumcri mortui
funt ab eis fufcitati in nominc Iefu,quod quidem maius eft quam montcm mo^
uerc loco. Opus eft fidem efl[e maxima,&f ex corde innocctifsimo dC dcfecatif^
fimo procedere.Suas uero imperfcdiones apoftoli uiuente Chrifto habuere»

Pudet ccrte ludxum in multis opinionibus Munfterum diccrcquum res ip-
fa cogat . QuiJ uita monaftica 8C hcremitica fit, fucrit^ femper iam a tempori^
bus apoftolorum,fan(fli(simum inftitutum,unde maxima mundi lumina pro-
dierintjuiri 8f mulicres fancf^itatc praccipua^tamen ueluti omnes fint fcelcratif^
{imi,8C nil iltditatis non admittant,omnes uno uerbo taxantur a ludacis, fuflfra
gante Munftero.Deflcndum certe erat,quod indignifsimiprole 8C opibus pa-
rcntesnonpauci,adigantiuuencs ad id genus uitae flifcipiendum , antequam
periculum uanitatis (undecertaconftantiaoririfolet) fecerint,utincolumefcr
uetur patrimonium.ueniunt tamen non pauci ex illis principijs coacflis ad fru^
gem . Nam &: Chriftus a uia compcUit accedere ad eius conuiuium iam para^
tum cuncftantcs.NulIa uitg forma fuis caret peftibus,& eo grauioribus,quo ma
iorem uel animo uel corpore profitcntur dignitatem , Verum longc fanc plus
boni quam mali in illis monachorum ordinibus orbis habuit , alioqui non fola
Germania fenfum huius mafi habcret. Templari] docuerc Chriftianos fuper.*
ftitionibus no tencri,quotics plus ab uno ordine damni^ copcndij Reip.acci-
pit.Itidcm in cxteris facerct , fi rcs cflTent ut Iudxi,uoIui dicerc cxneuangeliftae
ogganniunt. Scimus omnes caftitatcm efTc donum Dei.at quia Deo cft illa gra
tifsima,uerofimile eft eam ipfum non paucis conccdere , quum pofsit in nobis
omnia . Mos eft nefariorum hominum,a uitfjs hominum , ordinum agitatio^
ncm incipcre,&r ita fuaderc rudi plcbecular, ut infurgat in facros ordines.Si rc$
diligcntius cxpcndatur,uix uigcfimus quifcp indignus ordine uidebitur.Si im
probitas quorundam totum grcgcm inficit, funt omnes angeli perfidi, a quo-
rum confortio KXKoJ^eiitiov<S\x fpiritus dccidcre:nefaria fuit lex ludcorum,fub qua
tot mali homincs ob fcclera fua perierint : funt dicendi nequam apoftoli, intcr
quos unus perfidus Domini proditor crat: funt impfj Chrifi^iani,quimultos im
pios intcr fuos habcant.Quaf ad boni uiri officiii pertinent, 8C non ad uetuflos
ritus,ca omnia diligctius feruarit Chriftiani quam ludci: nec eft quod nobis nc
gled5 circucifionis opponant,quuad lcge ufcp noua locii habuerit,cum cgtcris
cultib. extcrnis.Cap.2i.aiut Mefsia noftrff , fi Deus eft, n5 dcbuifTe cSfcenderc
afinff,quonia immundff animal cft.Omnia mudarepoterat.pr^dixerat^pheta
futurff.ut qui rex eflet futurus, afinff equitarct ob humilitatc, qua nemo illipar
cfllepoteft.Iafuprafatisfeciineuagelioprophetico.DeiepliseuaquodnullQfit

tcrtimn.

G V U POSTELLI LIB» III I» 4^1

teitia, iam (upra oftendi . poft primu enim 8C feamdg,nullum lcgittir,pr3cterqp

quodrcribitlofcphusjtempliipulcherrimijjutpopuliludaicifauoremcaptaret,

Herodem Afcalonitam c5ftruxifle : fed non durauit nifi ad excidiu uCcj^ a Tito

facfium.Quod aut tertiam domum afternam a Deo conftituta incorruptibilem

addat, id uerius eft quam dicant. Na animus 8C ecclefia fideliu eft uere acterna

domus,in qua habitat Deus,fuperioriscp imago eftj in qua macula dC ruga non

crit. Non erit m monte nec in agro,nec Abrahami,nec Ifaacijfed omnium uere

Ifraelitarum. Verum quia aeterna futura eft,nulla eritlege opus, itaque nec erit

amplius differentia nationum.Id enim erit poft refunedionem.Ezechiel uidit

infpiritutypumeius, &{cripfit:fcripfit etiam loannes Euangeliftain Apoca-

lypfijnhacautem corruptionenil unquam eritactemum» Argumentumde

fame Chrifti iam eft a me folutum Jta enim habuit utran(^ naturam Iefus,diui^

nam uidelicet & humana,ut quamuis in illo unum copofitum feciflet,& unum

fubie(fiii,tamen unaquxcp natura fuam aptitudinefine alterius impedimento,

quumueIIet,haberet.Noimpediebatdiuinit?simperfe(fiionescorporis,utnec

iftae diuinitate.Ieiunauit quadraginta dies, medio illo copofito fuf&agantc cor

pori diuinitate : demum corpus ueluti ad propria munera feorfim rediens efu-

rij t. Non adfuit illi externe gloria Dei, quat illu roboraret,ueIuti Mofi Dei fpe^

<flrum,HeIiaf angelicum: quorum uirtute quum feptimus inedia: dies fit homi

ni moriifer,quadraginta dies ieiunauit utercp. Qui ergo fecerat fiia poientia,ut

uterqj ieiunaret in fe,docuit 8C fe dedifl!e eam poteftatem quam per fe exercuit,

& humanicatem in fe ita oftendit, ut eius necefsitatibus a^us faceret utriufque

naturae fidem, ne fi non egeret,fpedrum,non homo crederetur.De ficu quam

inuifam maIedi(floperftrinxit,quod eflctfterilis,poteratidem abfCnsfacere.na

cius accefsio non fuit maiorconfideratio.utDci ad Adamumpoftpeccatum

accefTus 8C uocatio,delcenfus ad turrim Babel,uifitaa'o Sodomx 8C Hamorre,

& innumera alia , non funt figna ignorationis Deiiita nec hic Chrifti, ut Deus

in illis fe noftri intelledlus imbecillitati accommodat , ita Chriftus in hoc facflo

difcipulis confulebat, ut oftenderet 8C fuam omnipotentiam , 8C fterilia omnia

fa(fla,aut infeda hominum exterminada, poeniscp aeternis uindicanda. Quod

cgerit contra dilecfiionis pracceptum, fuccenfendo infenfibili arbori , quis tam

demes ut credatcDilecflio 8C odium, iracp ab homine in homine tendit.Caetera

cnim quac 8C arbitrio 8C iudicio carennnec odium, nec inuidia aut iram meren

tur.Aliaobiedio. AiuntChriftiani.nosIudaeosefleincaptiuitateobmorte,

feu occifione Chrifti,fed ante eum fuimus in captiuitate.Refpondeo: Antele^

(um nuUa captiuitas uobis reru dominiii a Syria abftulit , praeter Babylonica a

prophetis,ante^ accideret,pracdi(fia 8C limitata. in ea uero no defuere mehoc^

cecim feu legislatores.Fuit eiri uobifci! Ieremias,Daniel, 8C plurimi alt] uiri fan

<flilsimi,qui uos certifsimos faciebant poft 70 annos,ut liberaremini. in hac cii

fumma cultus obferuatione,ut iam dixitia 1500 annis agitis,magis exofi ethnia

ds quam Chriftianisuidi reru ueftraru conditione in Africa,in Afia^&T celeber

rimis Europx urbib. Quare no exeritis caputc^cur tantopere fua praefentia uos

fiaudatuefterMefsiasrquamobreaxjoo annisnatusdormitcQuoduerouos

uultis ironice Chr ifti oratioe in cruce pro uobis a(fla tutari, certe Chriftus filius

Dei,DeusdeDeo,fapientiapatrisferi6 patreprouobis orauit,&:probonis ob

tinuit. Veru quicquid fit diuinara precationu,nifi per liberu arbitriii acquiefcat

homo, no faluat.Deus emuimnoinfert arbitrionoftro,perhomineftat,quo

00 4 minus

^4» ^ ^ ORBIS CONCORDIA

ininus faluctur.Ideo ait Chriftus: Qiioties uolui te cogrcgare flcutgallina con.^

yregat pullos fuos-ct noluiftifEius eft uclle,cuius cft nolle. Vocat deus omnes fi

tientcs ad aquaS; & ultro inuitat : 8C qufi omncs mortales fttiant , tamcn pauciC'

ftmi lalui hunt . populQ cdutfium ex Aegypto uolebat Dcus incolume in terra

fan(fta introduccre : ct quia non acquieuii Deo, ex innumeris milib. duo tantiJ

fcruati lunt, Coadus feruus no eft malo melior quauis bene agcre uideaf. ideo

quod Dcus dcdit homini fummu, uult in eius poteftate eftcjnecp uim infcrre fo

iet. Quodridedoconccduntincap.22.feri6ampledor&:probo,qucdfitfiliu$

Deo.ipfa fcilicet eius fapieiia dC uerbu, cui dixit Deus,uti domino fuo &C arqua

li,fede a dextris meis . Qux aiit fequunt, hajc dic^a efle^pter ludcos qui eftent

hliumodiofenccaturi,idueranoeft,IicctnullagensunquafuitDcoinfcnfi'on

lUa dicendi phrafis a ^pheta exprefla eft diuin^ naturg explicatio,&c6ditio,ut

probctur pcrfonaru xqualiras, & fimilis deitas loco non indiga: quae Iicct,ut in

pi incipio oftendi, fit tota in fiho, 8^ tota in patre,& tota in ipiritu fan(So,ut tota

res in cogitationc, tota in uerbo,tota in eflTedu^tamcn nec confundi,ncc fepara

ri dcbet. nec igitur dex i ram patris reliquit filius quum uenit in carnc. cft ctiara

totius orbis arbitcr: nec fuit inobediens et rebellis patri,cuius uoluntatem fecit,

quii fine eius morteno poflet homo redimi. No potcft di<flum illud,Scde a dex

ti is meis,intclligi de Dauide 8C Abrahamo: quoniam Dauid non habet in lua

po eftateregnum coclorum,utdet Abrahamo,quieraifecundum ucftrastradi

tiones in porta infcri repugnans Deo , & prohibens ne mali ludaei quos Deus

mirtebat in gehenna,in eam intrarent, Saniores interprctationcs eius loci funt

adfcrcndae, dcquibuscertehabendagratiaMunftero eft. Itauertitparaphra-

fteslonathan VzieIisfiIius:DixitIehouadominofuo,fcdcadextrismeis.InIi

broKtbuzin fcriptu eft:Venturus cft Deus Opt.Max. coftituensrcgem Mefll

am ad dextra fuam. Quonia dicRu eft,Dixit dominus domino meo, fede a dcx

t;is meis.Rabi Ifaac fuperGcncfim ita fcnbit: Ante Cohs ncationc crat uigcs «

fubfiftcs nomcn MciTi^ noftri , ct fedcbat ad dextra Dei.Sc: hoc eft quod ait pro

phc. a,Scdc a dextris meis. ita (blet cxponi locus ille.ita intcllexerc prifci dodo

rcs» lam in primis ludaeoru reft.itationib.docui,quomodo dixcritChriftus fe

ignorare dic iudicij.Dixit ciri, quod filius no nouit.ccrte qualc uidebat lefum,

reuera nefcicbat de die illa , quia nulli mortaliu expedit dc futuris cognofcere»

Vult nos Dcus fub timore in ofiicio retinerc. Quid oblatrct ludcidc imgfe^

(fiionenaturequgfuitinChriftojinmatrisuifcerib.natiuiratc&finfantiajnocft

curadum.QuodciTifineuitioagetisautpaticntisfit,niImalihabct.Qucducro

maleaptariucrfumpfal.ip.inquofcribiturjlnfolcpofuittabcrnaculumficut

fponlus,ctc.ipfiChriftocontendunt,tanquamparumconucniat:nulIifinema

gisconucnirepotcft.Sitfcedum,fordidum,autquouismodomacuIatumquod

Deuscontingit,illudmundat&fanclificat,nunquamlabemattingens,utIume

omnia tcnebrofa illuftrat,nullas concipit tcnebras . Tabcrnaculum fuit Meftig

coelum,&!totii iftud naturx tcmplum,poftquam crcatus eft mundus. Quum uo

luithomofieri,fuittabcrnaculumuirgo,funtnuncfidelesanimi.ItaqueIudari,

quum Chriftum uos putatis foedare uerbis a neceflitate naturg comparatis,uos

ipfos in ccenum inmcrgitis:non fecus quam qui officcre luminibus contendit,

fibi quidcm lumcn adimcre,lucis natura inficere non poteft. Non aufim ampU

us immifcere Munftcrum ludaicis impieratibus , nifi tam impic arbitrium ho^

mini adimerct,ut infra cxtcra animancia habcndumiudicct,tanquam cniin nil

arbi(ri)

GVL, POSTELLI LIB. III I» 44l

jrWtrij habeat homo , omniabona 8C mala opera cx prajdeftinationc facitne-
cellario.ergo iniquus cftDeus:igitur nullus, quiiubetquod infedum uuh. O
blaphemiam . Vnu affirmare no dubicabo , foedius in hoclabi quofdam quam
/^muin.quam Eunomium.quam Neftorem,8(^ quotquot unquam impij ha?re
tici fuere. Negat enim elTe Deum, quifquis homini prxcipue facris lefu Chrifti
initiato, ncgathbcrtatem arbitrij inefl[e,&^ opera bonanil ad falutefacere.Non
mirum eft li ad impietatem quotidie tranfeant ita formati , quoniam nil ad eos
pertinet quiles fint futuri , Itacp illud habent in ore impij,Non poflTum aliter a-
gere,cogit meDeus.

Locus a lud^xis adduci folitus ex Deutero. cap.13. quam fit uiolentcr contor
tus in Chriftil , nullus non uidet.ita habet:Si te incitauerit fratcr tuus,fih'us ma^
tristus.autfihustuus ueIfihatua,autuxor quatintuoamplexueft, autfocius
tuus uelut anima charus,in occulto dices,eamus 8C feruiamus dijs ahcnis, quos
nectunofti,necpatrestui,5£fc.infinefenteti2:,Nonacquiefccsilh',intcrficicrur
&manus tua crit ad eum occidcndu prima . Is eft uerfus. Duas ucro diclione»
tantum capientes aiunt,de Chrifto inteUigi. & exponunt filium matris tu£C , id
cft,qui fine femine patris dicatur natus : quum tota periodus nil ahud indicare
uoluerit,quam etiam proximisnon efteparcendumin tafi fccIcre.C^terum,
nunquam dam de Deo docuit Chriftus,ncc de Dco alieno, fed de crcatore uni
uerfi quem coluerepatres ucftri 6 Iuda?i , Miferet certe me huius tam inauditac
caccitatis, aut peruicacis obftinationis dicam nefcio . Nil enim minus conuenit
quameiurccmodi,Chrifto Icru.Pariimpudentia aflrirmantChriftunefcifle fua
proditorem que tame totics in hoc efle deftinatu dixit. 8C rurfum: fi Deus erar,
qaare fe uinciri permifitcinterrogent Elaiam 5 ?.quis ille eft in quo pofiiit Deus
iniquitates omnium noftrumc^qui ficutouis adoccifioncm ducetur 8c quafi a^
gnus cora tondentc fe obmutefcct)&: no aperiet os fuii : Nonneilligrata mors
eft^r^eftccrte.HorrebatmorteetrefugiebatiuomorehumanitaSjadpetcbatncn
ultro,fed perfidorum inftrumento diuinitas.ca morte in falutem orbis litari. Et
male ergofecit ludas prodendo,&rIudariperdendo,quoniam non falutis orbis
gratia,fed is auaritia dC inuidia,ilh' inuidia 8c ira adi hoc pci pctrarunt. Si fe ma
nifeftius orbi aperuifl!et,ut certc poterat Chriftus, nunqua potuifl^et redemptio,
quac per uioIentiflTima morte fieri dcbebat,confummari. Qu5uis cnim fuifle ne
ceflTcjUt coficeretur homo Deus , dixiflet omnibus, alioqui nunquam ftjtura ut
rediret in gratia homo cu Deo:nullus certc tam pij 8C (kn<fii hominis tortor eflt
uoluiflTet.Dubii certe crant ctia quida eius apoftoli de cius diuinitate,quoad re
furrexit,&deditilIisfpiritumfan(flum.Deagnopafchaliaiunt, qucmadmoda
eranc plures agni ofFeredi^ita oporteret fi innuebant Chriftu,eum fepius gcne^
rari 8^ fu^pcndi,ut figuracfiguratum rcfponderet.Dixi ab exordio Meflram ita
excelIcntemfutura,uiomneshominumcxccIlentiasexcederet,etcumncmine
infuis conftituedis conueniret.erat cnim futura lex eius noua , non fecunduni
cam quam Deus dedit in Aegypto, aut Mofi,fcd quaf in corde fcriberetur. Itacp
ut per extcrnij multora animalium innoccntiGi fanguinem ficbat in lege expia
tiones,ita omniu credentio peccata uirtutc fanguinis unius femcl occifi agni di
mittuntur.&: agnus erat, 8c femel offerebatur pro omnibus,&: faciebat fui cor-
poris partes , quum daret difcipulis : quam rcm non ita agitant lud^i , ut noftrf
Cfneuangeliftar.quoniam impotentem Chriftumiudicant,fijum ubiuistcrrarS
diftribuendi corpus, tantumcp fide fumi aflfirmant: quum tamen uideamus

00 y 11»

**

441 DE ORBIS CONCORDIA

in natura rcs ctfam corporeas innumcras , quac uno codem^ temporis articulo
poflunt efle totac in uno loco, dC totac in aliis, atc^ tantii una in toto . Quis nefcit
in qualibct arbore ad tranfplantandu , ex palo uel furculo apta,efle tantum una
naturam 5C corpore dC animaCFiat quot uolueris talcce, dC plante falicis,fingulg
tantundem habet quantum prima. Adferamne derebus (piritalibus exempluC
r ei unius imago tota efl in omniu oculis in innumeris fpeculis , in omnicp uifus
potenua.odores toti omnium ex xqno nares feriunt. lux par eft in parua &ma
gna quantitatc,quod ad rei naturam fpedat . Natura corporis Chrifti glorifica
ii,ubicp non fecus at(^ diuinitas efte poteft.erat in fuis manibus,no fecus quam
fi falix loqui poflet^&^ ramum ramo amplecfiens diceret, hoc eft corpus meum»
Impietas cgneuangeliftar3 ifta non capit,quod creatore impotcntiorem creatu
ra credat.Quam n5 audet Latine impictatem euomere Munfterus, illam docet
Iudacos,niI aliud efle facramentu,quam mortis Chrifti memoria. Illa fcribit He
braice.Quafi ucro cu prgfentia corporis Iefu,neget ecclefia memoriapaflionis.
Falfum eft obieda de hora occifionis agni,quij dicunt ludaci agnum ad uefpe^
ram edi folitum, Chrifta uero mane crucifixu.donec ederetur agnus,nullus uir
tutem pafche recipiebat;ita quauis ad meridiem fit crucifixus Iefus>non expira
uit tamen ante nona,quac eft tertia uefpertina. Ita qua die agnus figuratus a lu-
dacis edi folebat ad uefperam,eadem feipfum Chriflus dedit. eo enim emittente
(piritum , falus eft orbi uniuerfo reddita.Ideo uoluerat die louis contra cofuctu
dinemludxoru typicum agnumcomedere,iIlicp facrofandum corpus fuum
fubftituerat,quod qui indigne fumpferit ( neputemus tantum fide,&: non re ca
pi) iudicium fibi manducat & bibit.Ob id multi in primacua ccclefia morieban
tur,alii grauiffime ajgrotabant,quod non drjudicarent corpus Domini, id eft a
cajteris differre cibis no crederent . De modo difTerenti occifionis lefuj&T agni,
quid attinetdicerer^non enim idem homo eft 5C agnus.In innoccntia couenire
fatis eft. Vt quid,ait recutitus Nizahon,erat amma eius tridis ufcp ad mor-^
temCSi dices quod loquitur fecundu carnem, quac timet, 8C nonne dicit: Triftis
cft anima mearin omni loco hoc dicis fecundum carnem,quu nemo nefciat car
nem nec Ioqui,nec cognofcerc,ueluti faxii. Vide perfide Iud£c,qu6 te abducat
tua obftinatio,& in Chriftum blafphemandi uotumrQuod potes concedere,et
quotidie uides in omnibus hominibus,tu illud uni Chrifto detradum cupis.fal
tem erat homo Chriftusiat nemo homo eft,quin in re eadem pofllt una 6C uelle
8C nolle,&: triftari 8C gaudere.Quid facit ut ficus,fiftulas,carcinomata,caIcuIos,
fanitatis cSparandac gratia medico duriflimis ferri remedijs curados quiuis per
mittatc^Nonne aliud cenfet ratio,aIiud uultnatura: fenfusCratio ducit ad carnifi
cinamIibentiffime,corporis natura refugit,non fanitatem,fed tam magno cm-
pta.uult itac^ fcindi , 8C no fcindi, idem homo.intcrim implorat medicS, quem
fcit no parciturumi&T fi parcere uellct,ratio nollet , Ita multi uolctes in mortem
ruunt,qua natura non eft tormentis par.eodem animo patriac gratia, aut copcn
dij ergo.dux milescp pcricula fubeunt, uolentes per tormcnta quietem compa-
rarc.ita uirtus laboriofe cotra anima corpoream ,id eft uitalem, naturalem ,ani
malcm partcm obnititur.Luxum enim 8C uoluptatem ifta pctit,illa ratione du^
ce difcrimina fumma appetit.nec funt Chriftiani tam incpti, ut carnc inanima-
tam fcntire,aut pro fe loqui putct . poterat igitur Chriftus ctiam fi fuiffet homo
purus,anima corpori adncxa,8if morti obnoxia obnitti animo 8C rationi.diffe»
runt enim illa latiflime , At quantomagis quu in eo cffet cum rauone nobis co^

muni

GVU POSTELLI LfB» III !* 44J

inunJ'di'uinitas,mortem omnium falutis gratia toto uoto appetcre,S^ toto uoto
rcfugcre poteratcNoluit pcr diuinitatis cum humanitate coiun<flionem,ullam
fabefacflataj naturx imperfecflionem corpoream adimere, nepoenas amplas illi
debitas minueret.Triftis igitur erat eius anima ufcp ad mortem,cuius acerbita--
tcm diuinitas illi ob oculos iam ante pofuerat. Veru ardor ille hominis faluandi
uicit. eodem itaq? pcrtinet oratio ad patrem fadta. Nam homo diuinitatem fua
fi-agfatate implorat,quauis ratio corpori parci nolit:no fecus atcg fecandus, aut
urendus,rogat & obteftatur medicii,fi poteft aliter fieri, dC tamen non fuam uo
Iuntatem,fed medici &: rationis fiericupit. Necpropterea (untinafquales duac
rationes,patientis fcilicct,(3(^;t*f»f)'», Vterc^ enim dccreuit fedionemjaut cautc
rium.Itacp quod impius ille ludarus ait,non efte Chriftu Deum,nec habere uo
luntatecumDeopatreparem,falfumeft.Nam&rpatrispotcntia,5:filiifapien
ti3,S: amor (piritus fandi,quae eft unica diuinitas ante conditQ orbcm, idreme
dij hominifuaiponteperdito conftituerat,utcorpusdiuinitaticonnexum lue^
ret labefacfiatx humanac naturae pcenas.fadia itaque illa uoluntas cft, ipfa fragili
natura hominis refugiente, &C ad fanguinis ufc^ fudore triftitia acfla.Docui co^
piofe humanis rationibus libro primo.naturam nullo alio modo potuifl^ repa^
rari, quam mortehominis iuncfii Deo . Caetera omnia obiecfta a triumphatore
noftro funt praidicflis confofla rationibus.Quod addit,carnem no potuiftc 40.
diebus ieiunare,nifi cum gratia fpiritus fancfliicertum eft non efle in carne eam
facultatem,qua tandiuieiunapermaneat:fedquamMofi>utdixi,diuinita tisfpe
^rum,&rEliiC angelica confortatio dedit, itidem quandiu uoluit diuinitas con
tulit Chrifto Iefu,plenitudincm eius in fe habenti. At fi diuinitas id in eo cpera
ta eft,quare non fecit ut non paueretc^Refpondco, utnil plane imperfe(fiionii SC
paffionum illarum (praeterpeccatum) quaeinomniumnaturapofitxfunt, de^
cftetcarni pro omnibuspcenasdanti.PoteratfaneChriftusfux carni fenfum
&r afTecfliones ante mortem adimere,mortecp imaginaria mori , ueru & reuera
pati,et reuera dare omnium pafnonii indicia uoluit.Fuiftet enim ac^us perfona
tus & illo indignusjfi quii ad patiendQ ueni(Iet,imaginarie fuiflet pafliis.Perfidi
8(^perditiludxi,quifieri potuit,nifi fuiflTct Chriftus Deusdans fuamgratiam
cui uult, ut infinita milia fanc^or um eius nomine fint inter diuos rcpofiti, quod
uos nobis obrjcitisc^Homo certe homini fancftitatem, & miraculoru gratiam da
re no potcft.Oblatus eft ergo Iefus,quia uoluit.Concidit iifdem rationibus ob^
iecflum ludaeorum de tribus pueris , qui non leguntur triftitia fuiflTe uexati , ob
fornacem ignisquamfubibant.Suntinnumeri ctiamMartyres (utpluralu^
dacis quam uelint concedam)qui no moefti^fed alacres in omnia tormentorum
inauditorum genera ruebant- Verum,ut iam dixi,alia fuit in Chrifto paflliro ra
tio.Nam confortati a Deo, per angclum eius,tres puerifuerunt ad tormenta a-
nimati:&: quod natura corporis non ferebat.dabat diuina confolatio , ut poenae
minuerentur in illis tormentis, quibus ferendis natura fragilis impar eft . At in
Chrifto quicquid fimpliciterpoteftfineullofupernaturali auxiliotrifte S^mo
leftum contingere, ideo contigitquocl omnium in fe delida eluebat.Minus ue
ro id fecifllet , fi eodem priuilegio atc^ c^teri animatus fuiflet. Vt uero etiam fl-
des diuinitatis in eo , 8^ eius amicitiaeCumDeofieret, accepitnaturahumana
ab angelo confolationem uerbo.fieri enim non potuiflet , ut ita derelic^a in fua
paffibifi conditione durafl^et natura , quam fua infinita perfe<ftione diuinitas
antemortemleuare nonuoIebat,nifiquadam rclpirationeadiutafuiflet. Mi^

niftrt

444 DEORBfS CONCORDIA

niftriitaque potius miniftcriOjquam diuimtatis adminiculo confolari uoluitfi-

liiim fuum Deus^ne diuinitatisjquac mortem inftituerat in eo acerbiftimam fu^

turam, folatio poznx minuerentur . Mors Mefliac ut omnium hominum caufa

comparata eratjita ab ufu communi moriendi remota eftc debebat. Vt enim ui

dimus omnes qualitates eius excellentiflimas fuifte , ita dC morte a cacteris cum

differrc iuftiffimum fuit. Virorum optimorum pracftantiflimus tulit uirtutis

accrbiflimum pra:mium mortcm in corpore calamitatum omnium gcnereue^

xato j finc ullo priuilcgio modcratar penac , quod uel in crucifixionc eius patct»

Nam,utfupra docui,uiuu corpus fixuris manuu ad tres horas fuifle appenfum,

fupcrat quicquid poteft tormentoru excogitari. Verum hic ludati ogganniunt,

quu tamcn Chriftum cotumeHac caufa talui,id eft fufpcn(um,5«f cius cruccm re

<flum ct tranfuerfum hgnu uocent.aiunt uero no fuifle cruciHxu,fcd fimphciter

occifum:quod eflirtinufitatij apudludgos illud pccnx gcnus.Solcbat enim fum

niusfenatuslapidarc,c5burcre,cxdcre, ftrangulare. Quafi uero tucteporisrcs

iufticiariac efl!ent ex prifca conftitudone ( fac eos ucra obi|cere ) apud iIIos,qu3

iam ante fcxaginta, aut circiter , annos eflTct ab Herode fublatus Scnatus Sync-'

drin:occidifl!etcj^>ut prius docui,tres paftorcs in menfc uno,facrum fcilicctjprcy

phanu dC mixtum ordincm c5ficicndo,6<f pro arbitrio Icges coftitutiones magi

ftratuscp inftituendo. Vobis idco nonliccbatintcrficerc qu^nqua,6 Iudaci,quut

CfH' captus eft Chriftus,quod certc liccbat fub Ducibus rcgibus 8C capitibus captiut

tatis,quu eflctis fiberi.Crux erat rcdemprionis myftcri5,& uitx artcmf in notis

Hieroglyphicis fign5.In ea diducflis ad amplexu brachtjs occidit, qui omnes ia

eum credcre uolcntcs amplexurus erat. Veru nunc fe offert conuiciorum 8C ca

iumniarum cumuIus.Ex ucrfionc^z.interpretu, dC larina ex ea deduda, uolut

inferre,etiapeccatorcmfijifl!eIefum,quodpfaImo2i.itacLimaucrit:EhcIiIama

a2abtani,rahoc mifuathi dibrc hatari:id cft,Dcus mi,Dcus mi, ut quid reliqui.-

fti mc,Iongc a falute mea ucrba delicfioru mcoru.ita habcnt gracca. fcd Hebrara

habent dibre faagati,id eft uerba rugitus mei. Malunt fua perucrtcre fcripta , ut

c5uicicntur ueritati,quam ueru fufcipiendo dC tutando illam amplec^i. Verum

nc uidcamur noftra rcfugere uerfionem,qu5 pfaJmus ille de Meflla dicatur,ad'

mitto etiam illic lcgi hatati,id cft peccatu meum, dC Chriftu habuifl^ peccatum»

Seduidcnduquomodohabucrit.habemuscnim,etnoftrudicimus,autpropriii

noftru:ut corpus,anim5,fundum,dcli(!^u.eo modo nun^ habuit Chriftus pec-

cat5.aut dicimus noftr5,fidci noftre comifliim,alicno nomine reccptu:ita ChrJ

ftus non habuit unSpcccatUjfcd totius mundipcccata in potcntia in fcreccpif»

Illud eft quod dixit prophcta, Propter fcelus populi mei pcrcuflS cum . & alibi,

Pofuit in co Dominus iniquitatcs omniu noftrijm.&: , Vulncratus eft,ppter ini

quitates noftras,attritus,pptcr fcclera noftra. 8C, Si poiucritpro pcccato anima

fuam,uidebit femcn longacuu. &f,In fcicntia iuftificabit ipfe fcruus meus iuftus

quam pIurimos,& iniquitates eoru ipfc portabit. Hcc dici dc fummo quccia ho

mine,cui iuncfta fit diuinitas, non poteftisncgare. Nam homo iuftificarehomi

nes no poteft. Eo ergo modo habuit peccata omnium, per cum in Deu credcn

tiu: & ucftra etia,6 Iudgi,fi ucfitis credcre inillu,& dc ucftris blafphemijs poeni

tere. Nam uult omncs homincs faluos fieri , dC ad agnitioncm ucritatis ucnirc»

Quod afliiunt fuo morc blaiphemias in aceruu,diccndo,non fuiflc iuftu,qucm

Deus rclicftum uoIuit,qua dicat,non Salomoh ccclcfiaftcs.ut malc citat,fcd Da

^ Fj- uid^6,non uidi iuftum derelicfi5,&:c, Gaufam fupcrius attuli , cur ab ea triftitia

non

D

G V U P O S T E L L I L I B» \IIU 44f

lion fit cxcmptus,quia 8^ ratio 5C diuinitas repugnabant human^ pctitioni;ue
lutiratiofecandiauturcndiacgroticum chirurgo appctitui fcnfitiuo dolorem
fugicntirefragaturjlicctcius fidem imploret,utfi poteft ahtcr fieripcr ualetudi^
pem hceat.In falutem itacp ipfa lefu Chrifti humanitas,non tantopcrc fui caufa
damabat^quam quodam uoto ucluti iam diuinitati obfcquenti omnium falutis
gratiarogabat.Namquuantedi(ftauerbaprotuh't,eratmorti proximus lefus»
Quod tam crebro triumphator nofter apclla inculcat,Si fuit Dcus,&: fua uolun
cate 3C amore uoluit pati,cur trif^is orabat C lam refpondi plus fati&,ut oftcderet
humanam naturam quamuis eflet iundia diuinitatijtamen nccfide nec imagi^
narie pati;fcd finc uUo prsefidio a natura diuina accedete. N am ut dixi,fine poz
na potcrat omnia ludacorum tormcnta eludere,fi' uoluiftet, quod non femel an
te eius paflionem oftcndit,quH uellent illum prxcipitare 5C apprchenderc Saii.
na dcmum SC pcftis ridet facra myfteria & interpretationem. Aiunt jnquit,ha^
mimin,id eft hajrctici Chriftiani,quod quu dixit Dcus , faciamus hominem ad
imagincm noftram;hoc dicebat patcr fiIio,Iuua me ad faciendum homjncm,et
noluit obedire fihus,fccitcp folus pater Adamum. demij dixit filio, noluifti mo.-
do me iuuare,ah'quando te non luuabo quu me rogabis,&f ideo noluifle cxau.-
dircfiliiiinmortc.Suntaniiiadelirameta.Diuinabonitasunitiflimaintrinita
tc,ut ante diximus,no potcft habcrc rcpugnantia in uoIuntatc,nccpoteft quic^
quamficrijquinpotentia,fapicntia8<famorunaconcurrant. Pcreantmalepe^
ftes huiufmodijtam craflii SC fupini homincs,ut diuinaru rcrum nil cocipcrc pof
fint.Quis uero fcrat impia ucrba,quibus omnia facra cucrtiltc^Si fuit,aiunt,uni-
tus fpiritus cum corpore.&f ctia diuinitas unira in unu crgo obijt diuinitas. N 5
tcpudet belluac' etia fi purus homo Chriftus fuiflet , nonnc illius animusfuper*
fuifletCad quid Icgcs dC iura, pietas&T uirtus,fi animus cum corporc pcritrSi eft
animus morti fuperftcs ( ut certc cft ) quomodo audct infcelix apclla diuinitate
jIlipoftponere,&mortaIedicereCPcrcatmifcr. Impugnarc etianituntur diui
nitatc lefu Chrifti , cx co quod icriptii cft Matthei ultimo,Dat3 eft mihi omnis
poteftas in coelo 8C in terra.Quid hoc fibiuult,ait Nizahoncquis dedit ilh,fi eft
filius Dei C quid opus fuit donoC Nonnc rotus mundus illius eftcSi diccs.quod
patcr eius dedit illi, 8C quod ipfe 8C pater funt duo , & nonne utricp eft pars unaC/
N on eft alter altero maior,ncc dominauonCjnec uirtutCjnec intelligentia. Au
direcutite, nonncafingularipotentiaDcifcmper procedit fapientiaj& abu-
trifcp amorCfi fapientia,qug filius pcr fimilitudinc infcrioru dicitur,dicat,omnia
habeo a patre meo;nonnc uerij dicet,quu potentia SC fapientia unum fint C O^
mnia itacp, ait Chriftusjmihi funt tradita a patrc mco. Si tradita,fi comunis potc
ftas utric^ eft,quid crgo datu eft poteftatis,ait MofaicusC Non idcm eft eflcDeS
per fc , 8C Deum naturg humane iundiiCltac^ poft dcuid^a mortcm pcr glorio-
famrefurre<fiioncm,qu5fitnouum copofitum Chriftus,utrac^ natura coftans,
datilhpater quam ab xtcrno in diuinitatc poteftate habebat.Mutata cnim con
ditionc afl^rcre denuohgreditatcm oportuit.Data eft itat^ hominideo pcteftas
in coelo 8C in tcrraiut eo trahat quos rcdcmit,quu ante cum in coelo nil habcrct.
Nil ad narnias nebulonis re(pondeo,quibus ait, Chriftu futuru cum fuis ad fine
ufc^ facculi,fed non futurii in feculo futuro . fentiunt ad h anc diem efle in co?10)
quoniam ubiubi agat ludxus femotifllme a Chriftiano imperio, facit Chnfius
ut fit in duriffima fcruitute,^: faltc aut eft Deus aut poteft obftare Dco Ifrne! nc
pofllt aut uelit totis iam millc quingcntis annis exaudirc ludgos omni cukus 8C

niRiaio^

4^(5 DE ORBIS CONCORDIA.

afflidionugcnere illum adorantes.Prgdufit eis Dcus aures fuas. Nil adfero d^'
coparatione perdicisjquoniam arbitraria calumnia eft.Quod nullu fuorn rclirr
quat lefusjfatis patet ex cataftrophe uitac martyrum.nam no eft in homine po(r
tum ut tot tantacp tormenta no tanta ferat, fed ultro appetattadha^c ut poft moi»
tem miracuhs rehquiacfulgeant. Quod nos de paucitate iudicent errare,ca>;
rentiudicio. Nam fi paucitas facit legem nullam , ergo Mofes falfam legem dci.
ditjquia ex dccies faltem dC quinquies ccntenis milibus hominum duo tantum
leguntur uenilTe ad id,ad quod uocauerat Dcus.Olim totum occupauit orbenl
Chriftianilmus , nunc noftro fcelere minutus eft . Quid autem adimit Chrifto,
quod ludaci illum non fateantur efle Deum i Quid adferunt Muhametanos in
idem teftimonium,quum fexcentis poft mortem Chrifti annis exorta illa fit pe
ftis,ex ludaeorum inftitutionec^An ideo quod rarum eft, bonum no eft quod fit
raruc^ Rara flint pulchra, honefta,bona ♦ teftamur quide nos legem Mofis fuifle
bonam^StlomninofcruandamanteChriftu.nuncabrogatadidmuSjnifiquod
ad mores attinet.Duo itacp falfi teftcs non funt tcftes,& prarcipue contra uerita
tem,quam in mendacio retinent. Hec habui quac noftris hominibus rc^
r5ludaicarumimperitisproponerem>utIudacosadoricntes
conficiant,&: illis refpondeant.

F I N I 5»

CAPITVM AC RERVM Q_V AE IN SINGVLIS
G«/. Po/if flj de Orbk concordk traHmur librif,lndex.

VErtercligiottii,id eji Chrijlian<e probatio,
exphilofophi^defumptd Pag. t

Df mundo cr Beo j

DeDeiqualitatibus it

Htfaniia trmtate, cr trino Deo demonjkationef di

uerf£ 16. inde

Teflimomm O" authoritof philofophorim detrini

tute 21.

trobatio ex uctai Teftamento, o* CabaU, CT Tfcal

tnud a

Fiuhnmedicorm pldcita de Dei natitra 17

De aeatiom mwndiyCr an mundmfit ab ttemo. 19.
QuodDeuAwetetiamparticukria./\.i ((yMe
Defubftatij!feparati(,fwedtenwmbui, Genijsue. 47
Cf d^monm er angelorm naturu,0' de magii cr

prophetis,eormq^dijferentiit $s

Dehominii natura 6f

Dehomtnisfcopo in hac uittt , cr (jtMMm ab offuij

rtftione diftet 69

De neceftitateprfftantix Deiincorporatiinterho'

mmes 71

Df morte \efu Chriftifilij Dei cr Maria , extema te

ftimonia sr

Q»id Chriftut homo Deut hmanitate noftraDeo

iwnila paftuiftt, ZJ <{um neceffario s<>

Dcprobatione cr anfirmatione diumitatii Chrifti,

ex operibui cr morte difcipuloru cr martyru. pt
Deftde certa, CT authoritate Euangelij s>t

De difftcilioribui Euangelij prtcceptii lot

Df differentia orighiisperfuaftoms Chrifti, ^falfi

rmreligionm 10?

Df excellentia myfteriorm d lefu Chrifto itiftituto^

rm,quibui etiamaxlmepatet eiiu diumtof. log
Nf mJnon effe confequutu,pof.eue cofcqui feticitatit

mftferuatoEuangelijpriefcnpto. 109

Df animoru immortalitate,probationes diuerfe. m
Derefurredione n^

Df immutatione materi^ neceffariofutura ti%
V>.eligionii Chrifttana placita cffe pr<eccdentibws de-

monfkationAui cotiftmilia t»*

CAPITVM LIBRl II.
catalogui.
Vrttfatio , cr adhortatio adueri pios ho)nms,utfe

ad congredicndm literii er ratiombui cm fadi

l\uhamedicoru coUuuie parent, principum^ oc'

cupatiombuifttccurrant xif

Muhamediae pcrfuaftonis expofttio cr refutatio.Vi

ta Muhamcdii kgisUtorii Arabm < jr

Quibui paremibui ortuiftt Muhamcdes ead.

De Mech^ habitatortbtti,0' qutU occaftonesfadiO'

mshabucritMuhamedes ns

Df adolefcentitf Muharmdit f^d'

090

GVL» POSTELLI LIB, III !♦

427

tfz Dc iudicibut er magiftrattbuf

xr? B.ci(>ub.admmflrattonm panitio,cxpojitio^

J04

l«I
Jtl

Qjjo pmcipio adfortunaf^kndidiore trajierit. tjp Q«ry poj^ideat hominei iuris beiupcio, quomodoue
Qt^btufautoributpoteMiimcoUegit 141 iuraamittant^anditioneiq^imtent aoo

Qgi6(«cttm«^wKMfontM«xfrJ( H? Quidfibimutu6pritllarehommes(>oj?m,qttomo'-

Demraculiii^uhamedii «4t doueobeffe

Hecerenwnijsimuhamedeinftitutii iji 'Deorigmcmiuri^e

De AlcoranOySuneh, <y caterii librii Muhamedioo- Quot modis,cr i quibuf,v'm quospeccetur

rm-,eorim^ approbatioiie
QuiifufcopMcrfummaAlcoram

Quieexueterinouoc^teflameniohabeat iftf Aliaiudicumpartitio

Alcorani pcr capitafinguU,feu Afuar^excujlio . t rr De iudiciorum appendicibut

cr plunbM demceps ordine fequentibus paginii. De militari ordine cr autoritate

De Dco erfiie ultimo, Alcorani erratti »19 De expeditione

Deangelicanaturtt *J0 Deprimiiopuelemetii,afc^dererudifi'miHone.}i%

Ded£mcmbus »'• Dequifioribmararij ,14

Q«f «« natwamadmferit Uiuhamedes »jt C A P I T V M L I B R I I II i,

Quxntm mfelicitatiifub bac lege patiantur Kefpu Catalogut.

{flic£ ijj (iJ* Quibuiartibuiptopuiprmcipireligionemmtttatu

R« eorum populoru,qui nomina dedere lAuhimedi. ro, V ueramfidem fatfx fubflituturo 31 «

frimui cu Muffulnunis mngreffui iam ab autore ara Quihws modii citra cuiufquam offenponem ptuerd

bice uerfu/i, Ommum dodrmarum qu£ ad hominu fides prxdtcandatdeq; eiws officio qui curSemen-

exceUeiuiam requiruntur,compendium 24S dand<e,aut omnia euertendafalfteperfujfwnisfu-
t^wtdiuniuerficrrerumharmoniamquaternario fcipit ji»

pofita,undeluxmaxhna oagnofcende trmitatii Suadcndi Muhamedicii formuUallquot.itp. etinde

oritur '■f^ Difcipulorumquorur.dam\efuChrifliuitt£compcn

CAPITVM LIBRI III. diofcc ,$5

Catalogus. lnflantiaabordi»erertim,crhom'misofficio jjp

Dereligione^O" iure in toto orbe commm,feu\ur'ii Quomodofitfalfa perfuifio refutanda jjp

Mcthodus. *•*' Ethmaosadueritatenttrahendimodui j4o

Bflf qu£dam artium omnium elementa, quibut perce Bxtema teftimoma de Chrifti diuinitate cr magnitu

ptisfacUe qu£un difciplina cr tradi cr capi po- dine ,4»

tfft i<S7 Deuariocultuhodierno,quomodorefutetur 149

Vnde iui 'mter hommes profluxerit 270 lud£os ad iefu Chrifli cogmtiomm crfide adducen-

■ Derationibws vfi^ibus omnium perfuafionwm. 27}
Vnde perfuapones de dijs uari£ profluxermt n?
Abfurd£ religionis atq; idololatri£ origo » 3 1

Demcrememocroonfiflentiareligionum 154
De confiftentia 2S7

Pc tradatione,ufu,cr corruptione perfuaflonu . iss
Perfuafionwm omniwm comtmnes Canones iso
Deiuregentiumcrciuili api

De caufis iurii cuiufcimq; »94

Qiiibus de rebws tradetur in iure cimli »97

Diuifioaonditionishommum »9»

dimodus 354 mde

De reprobatione \ud£orum t « j

QuorMidam lud£onim ncotericorm obie£fa crfo

lutiones jga

Q«* de \efu Chrifto credimut jpx

Euungelium c^nopaUtm jp»

De lud£orwm obteiitombws,(S' folutione 4.1 s

'Epilogws 'mftanti£ \udaic£ 4»?

\ud£orum m Chr'tflu,cr eius Euangelium impia oh^

ie£ia,creormdilutio 424

F I N I S.

1

^
I

ff

,/lttc-^

$

\

I

^-':

f

\

>

^

y

i

I

1

F

♦

». »,

11

t .