De personarum descriptione in Iphigenia Aulidensi Euripidis exhibita [microform]

MICROFILMED 1993
COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK

as part of the ^^ „

"Foundations of Western Civilization Preservation Project

Funded by the
NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANITIES

Reproductions may not be made without permission from

Columbia University Library

COPYRIGHT STATEMENT

The coDyright law of the United States - Title 17, United

oncerns the naking of photocopies or

iqni-d material.

States Code -

other reproduct'ons of copy

Under certain conditions specified in the law, llbraries and

archives are authorized to turnish a photocopy or other
druMivca _ .^._^^ condltions is that the

to be "used r

n*r \:<n\

reproduction. One of these spe

photocopy or other reproduction is n

Durpose other than private 55tudy, scholarship, or

Fesearch." U a user makes a request for, or later uses, a

Dhotocopy or ^eproduction %r purposes m excess of tair

use " that user may be liable for copyright infrmgement.

This Institufon reserves the right to refuse tp accept a

in its judgement, fulfillment of the order

volation o^ f*"e copyright law.

copy order ■

would invoi e

A UTHOR:

BUCHHOLZ, EDUARD

TITLE:

DE PERSONARUM
DESCRIPTIONE IN

DA TE:

[1 854]

T H A L

COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES
PRESERVATION DEPARTMENT

Master Negative #

Restrictions on Use:

BIBLIOGRAPHIC MICROFORM TARGET

Original Material as Filmed - Existing Bibliographic Record

TJB"»i"

:88ED
Z3

!

HPl" ■ !■

"fm-mm^fHtt

Buchholz, Eduard, 1825-1887.

... De peroonaruri descriptione in Ipiiigenia
Aulidenai Euripidio exhibita, vom Collaborator
Dr. Buchholz ... • Clausthal, Gchweiger, ^1654,

20 p. 26 cra. I ■■

At head of title: Progrann des Gymnaniums in
Clausthal zujn Oster-examen am 10. April ]854.

^v: ...J vf j ai!iL)!.lel4

'^^^y/

/

U

TECPiNICAL MICROFORM DATA

FILM SIZE: £_^_

IMAGE PLACEMENT: LA Q^ IB HB
DATE FILMED: ^ 2/ f3

REDUCTION RATIO:__/£:^

INITIALS

FILMEDBY: RESEARCH PUBLICATIONS. INC WOODBRIDGE. CT

c

V

Association for Infoi mation and image IManagement

IIOOWayneAvenue, Suite 1100
Silver Spring, Maryland 20910

301/587-8202

Centimeter

1 2 3

IIJ

23456 7 89 10

llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllll lillliillllMllllllllllllllllllll

TnTTTTTTTlTrTTnT^

Inches

11

12 13 14

iiliiiil

TTT

mm

1.0

IIIIM 2.8
.. 1 3.2

■ 63

u.

liitLU

2.5
2.2

2.0
1.8

1.6

l.l

1.25

1.4

15 mm

MFINUFfiCTURED TO PIIM STfiNDfiRDS
BY fiPPLIED IMfiGE, INC.

\Ho.i

des'

GYMNASIUMS IN CLAUSTHAL

p^4

zum

I

X

Oster-Exuiiieii aiii lO, April 1S54.

Inhalt:

Abhandlung: De personarum descriptione in Iphigenia Aulidensi Euripidis exhibita, vora CoIIaborator Dr. Buchholz.
2. Uebersicht der im vergangenen Schuljahre ertheilten Lectionen. 3. Schulnachrichten: vom Director Elster.

4, Ordnung der Priifung.

CliAUSTHAI^.

Gedruckt in der Sch weigerscheij Gfficin.

f

V

>

'■a

De

personariim descrlptione in Iphigenia Aulidensi Euripidis

exliibita.

Jlnter lot tamque diversas, quae ad nos pervenerunt, veterum fabulas vix ullam reperiri
^verim, quae, si cum Iphigenia Aulidensi Euripidis comparetur, aut oeconomiae et compositionis
ratione habila plures sive patronos sive accusatores nacta aut ob externam formam, quippe tem-
porum injuria misere depravatam, magis in suspicionem adducta aut denique incerta origine, unde
profecta pedetentim in formam, quae nunc est, devenerit, saepius in controversia versala sit. Nam
neque Rhesus, de qua inde a Scaligeris et Valckenariis usque ad novissima tempora ferventissime dis-
ceptarunt, neque Medea, quae eadem multifarie tentata est, neque — ut a comoedia exemplum petam
- Nubes Aristophaneae tantos belli fluctus excitarunt aut tanlam ad certamen fenestrara aperuerunt,
ut hac ex parte cum Iphigenia, de qua acervos librorum critici conscripserunt, comparari queant. Et
Rhesi, ut in hac persistam, authentiam quidem addubitarunt; at certe non addubitarunt. in illa umtatem
quandam singularum partium, non perpetuam aequalitatem slih, non omnino incorruptam intcgritatem
fabulae, quae omnia pariter critici Iphigeniae ita abjudicarunt, ut tanquam centonem undique consutum
miserrime inlerpolalam, truncatam et laceratam eam esse statuerent, ex quo fit, ut, si quis subditicium
quemque versum locumve e fabula expungere vellet, nil nisi deformis ejus truncus restaret. In hoc
iricredibili obelos ponendi sludio, quod novissimo tempore adeo crevit, ut hic ilhc cntici lusisse
potius, quam dingenler ac serio artem suam exercuisse videanlur,i) in flagranti aliorum cupiditate, qua
refutando illos poetae insonti, (juod contra jus ac fas ei ereptum esset, restituere conabantur, in mira
hac, inquam, senlenliarum varietate et discrepantia vix dici potest quam difllcile sit praejudicatas opi-
niones aut omnino non concipere aut conceplas radicitus ex animo evellere atque m re contorta et ab
ahis aliter tentata inte.re et incorruple judicare. Sed, quae ho.ninum diversitas est, qua consensus
conspu-ans ac paenc c^nflatus, quem Cicero vocat, in hujusmodi potissimum rebus semper fere aegre
disideratur, ne intra hos (juidem dissensioms fines controversia sese continuit. Accedit, quod proet(>r

O Vid. Firnhaber, 6. Verdachtl. Euripidcischer Verse. pag. 4. infr.

i

t">

criticam quaeslionem et ipsa aeslhetica , quam vocant, interpretalio vacillat et claudicat; etiamsi enim
tot tantasque fabulae veneres ad unum omnes admirantur, tamen tantum abest, ut de singulis partibus
consentiant, ut v. c. altera parodi pars aliis genuina , aliis spuria eademque pravissima esse videatur.
Neque magis inter se concinunt, quae de epilogo critici disputnrunt. In hac ubertate et quasi silva
rerum ac sentenliarum operae pretium-feme-fccisse mihi videbor, si, quontum in harum tabularum angustiis
fieri poterit, non solum singula singuiorum virorum et judicia et argumenla, quae nunc miro modo
dispersa et dissipata jacent, uno in conspectu posuero, sed eliam de personarum descriptione explica-
vero. Ilaque hanc quaestiunculam ita insli(uere mihi hceal, ut ab iis. quae VV, DD. de Aulidensi
in utramque partem disseruerunt, auspicatus de principibus tragoediae personis paullo fusius dispulem.
In universuni tiia eorum genera internoscere licet, qui de Iphigenia Aulidensi conscripserunt. Unum
genus eorum esl, qui veterum memoriam literis traditam i(a servarunt, ut fabulam, quae superstes est,
ab Euripidis Mnesarchidae manu profectam esse statuerent, neque tamen posteriore tempore eam a
nescio <iuo inlerpolatore hic illic mutatam, auctarn, interpolatam esse infitiarentur. Ad primum illud
genus Hernkinnuin, Il.irtungium , alios referre possunujs. — Alterum genus eorum est, qui fabulam,
qualem nunc habemus, non primariam Mnesarchidne tragoediam, sed potius alteram minoris Euripidis
editionem esse edocere studuerunt; cujus sententi;ie fortissjmi propugnatores Boeckhius et Bremius
exsliterunt. Accedit denique, quem per se slare videmus, Giuppius, qui parlim exlernis, par(im internis
argumentis nisus eo audaciae processit, ut Chaeremoni Iphigeniam assignaret. De quo quidquid judi-
cabis, illud certc ex brevi hoc conspeclu apparet, quantopere VV. DD. in hac re dissideant, quamque
difficile sit in hac sententiaium farragine, in mulliplici hac variaque philologorum existimalione suo
judicio uti. Sed singula videamus.

Ordiamur a Gruppio,i) (|ui quum Chaeremoni fabulam tribuere velit, multis iisque diversissimis
argumentis usus est, quae quidem deinceps ita commemorabo, ut meam qualemeunque sententiam slatim
adjiciam. Et proficiscilur ille ab Aeliano,2) qui plures Iphigeniae Aulidensis versus affert, quos in
nostra cerle fabula frustra quaesiveris: quid vero impedit, quominus ante epilogum, qui nunc est, illos
excidisse cum Bremio3) slatuamus? Deinde Hesychium s. v. v.&g<xvaTa citat, quam quidam voculam in
nostra Iphigenia critici aegre desideraverunt : at in hac cerle causa auctoritas grammalici, qui profecto
non ab omni errore vacuus censendus est, parum valet,4) aut, si quid valet, fortasse non est, quod
conamina vocis illius restituondae phuie rejiciamus; nam, ut Hemsterhusium omittam, (jui v. 57. pro
uQiarc. Ilesychii glossam substitiitain voluit,^) nescio an probanda sit SeyfTerti conjeclura, qui v. 265
(Firnh.) pro llSfmoxoq sagacissime suspieatus est u&QHvaroq ^) Tum ad seholiastam Aristophaneum pro-
vocat, qui istum Ranarum locum, in quo indagando fruslra crilici desudarunt,'^) ex Iphigenia Aulidensi
desuintiuii esse dicit; at ex ipso illo scholio lucc clarius apparet grammalicum versus Aristophaneos
pro cenlone e diversis locis Euripideis consuto duxisse nec cogitandum quidem esse de loco ad ver-
bum descriplo. Insuper ex discrepantiis quibusdam, quas inter Aulidensem et Tauricam intercedere
ait, Aulidensem Euripidis non esse efficit; at ineptum est statuere duas has fabulas vel aetale multum

0 Aritidiie. p. 4G2 sq^j.
-) Hist anim Ml. 39

O Philoll. Heitrr aus der Schweiz. Bd 1. i>. 145
•^) Vid Kirnhabor, odit fab. p. 80. — Wolper, de
0 Ad lie^ych [■ I p. 730.

Medea p. 18. — Zirndorfer, de chronol. fabb. Eurr. p. 17.

") M. Seyflert, de dui.lici recensicne Iphigeniae Aul. quaesliuncula. Halis Saxonum, 1831. Thes. III.
O Kann. \. 1309 sqq.

dislantes, tanquam ad tnlogiam pertinerent, arcte inter se conjunctas esse. Benique ad Athenaeum i)
provocat V. D., qui versus ex Aulidensi desumtos^) Chaeremoni assignat; atnullus dubito Chaeremonem
,ib Euripide eos mutuatum esse, id quod sexcenties apud veteres factum esse scimus - Accidit
.,uod multa veterum testunonia, inque primis locus AristoteIius,3) quem injuria Gruppius interpoJatum'
censet, ejus sententiae, qua Ghaeremoni fabulam tribuit, aperte repugnant. Neque ma^is eorum
^enlent.am acceperim, qui Iphigeniam Aulidensem dupliciter editam esse credunt. Quanquam ^ravissimos
lia ac nobihssmios patronos nacta est, ex quibus Boeckhium,4) Lachmannum, G. Hermannum auem
imen postenore tempore palinodiam cecinisse constat, Bremium,5) Eichstadium6) nuncupasse sufllciat
.ed videamus de Boeckhii rationibus. Aeliano itemque scholiasta ad Ranas laudatis^) ad Alcmaeonem
provocat 8) cujus iterata editio eodem die aique Iphigenia Aulidensis acta sit; itaque consentaneum
duct Iphigen.am quoque ex repetita editione fuisse: at pnmum non est cur Alcmaeonem iterum doctam
esse statuamus; nam pro certo hodie scimus, duplici cognomine plane diversas fabulas dislinctas
lu.sse, alteram .4A.««W xo. 6ca Koq{v&ov, alteram ro. 6.i ^s^cp-iSo, , unde fit, ut de duplici Alcmaeonis
.d.tione cog.taie on.nmo non liceat;9) deinde ut reapse Alcmaeon bis docta sit, ne sic cmidem sequi
mr Iph.gen.am quoque iterum doctam esse; denique ex schol. ad Rann. v. 66. luculenter apparet tres
illas fabulas a schol.asta nuncupatas (Iphigeniam, Alcmaeonem, Bacchas) novas, h. e. nondum editas
fuisse.io) Pergu Boeckhius ad Iphige.uam Tauricam.n) Tau.ica (sic fere ar^umentatur) ante Ranas
iiocta est, in qua comoedia ejus exordium perstringitur; Aulidensis vero ante Tauricam animo concepta
scripta, docta esse debet: hoc nisi esset, Euripides contra naturam docuisset, scripsisset cogitasset'
itaque ea editio, quae teste schol. ad. Ran. v. 66. prod.it, altera fuit. At quid, quaeso, statuere nos
cogit, duas has fabulas, quae, ut vel aetate multum distant, sic nihil fere commune habent nisi arqu-
nientum, quippe quod diversissimo modo in utraque poeta tractavit, trilogico, ut ita dicam, nexu initer
se cohaerere':>i2) Concidit igitur Boeckhii argumentatio ; nec minus concidunt, quae de Homeri recensione
I^uripidi m.noi'i assigaata disputavit.i3) Qua in re V.III .ita concludit: Verisimile est Homeri editionem,
'ujus apud Suidam mentio.fit, Euripidis minoris esse, quamquam pluribus hoc nomen fuisse novimus;
in nltera autem parodi parte multa leguntur, quae cum nostra Homeri edilione non solum non conci-
nunt, sed plane discrepant: unde probabile fit, editorem istum Homeri, h. e. minorem Euripidem, carmen

) Xlli. p. 562 E.
) Iph. Aul. V. 544—547 (Firnh.).
) Poet. c XV. CBekker).
' Graec. frag. princc. c. XVII. XVIII, XXII.
) Philol. Beitraege aus der Schweiz. Th. 1. p. 148.
) De dramate Graecorn.:* comico-sa( rico. p. 99.
) Ir. Gr. Princc. p. 215, 218.
0 Ibid. p. 222 sq.

) Vid. Hermann, edif. fphig. p. XIV. — Firnhaber, edit. p. XXXVI. — Schneidewin, conjj. critt. p. 103.
'") Cf. Zirndorfer, de Eu.. Iph. Aul. Marburg, 1839. — Idem, de chron. fabb. Eurr. p. 91. — Firnhaber, 1. I. p. Xfl.
") Tr. Gr. princc. p. 223.

^'') Iphigenias inter s^ nexas esse praeter Boeckhium statuerunt Gruppius (Ariadne, p. 537.), Bremius, Greverus (Kur.
Iph. in Aulis, besonders in aesthet. Hinsicht. Herbslprogr. 1837. Oldenburg. p. 9) Ceferum Gruppius, ne quis
horum senfentias inler se confundat, a Boeckhio, Bremio et Grevero ifa dissidet, ut noslram Iphiueniarii Aul.
Chaeremoni tribuat, genuinam vero Euripidis, quae cum Taurica ejus arcte conjiincta fuerit, infercidisse pufet;
contra triumviri illi ipsam nostram Aulidensem, quam Euripidi assigiiant, cum Taurica arctissime cohaerere persiia-
suin habeant. Ilaque quafuor his viris id tanlummodo hac in re conimune est, ut inter Iphigenias Euripideas
arctum vinculum intercessisse statuant. At hoc ipsum nihil nisi communis error esse videtur.
'0 L. I. p. 225 sqq.

I

l

liosLrum, quod navium catalogum continct, ita conscripsisse, ut multa ex sua Homeri editione deprompta

ei insererel eundemque ommno Iphigeniam noslram interpolasse. Sed tota haec demonstratio niirum

quantum vacilliit; nam ipse Suidas s. v. Evqinldriq dicit: tyijax^t iBv^inlS^q, tov nQOTfiiov aSiXcpi6ov(i) 'Of^riqiyi^v

iHdootr, ii y.r^ aQ a krtQov Kort*. Quam inccrta igilur esse dicamus, quae tam incerto testimonio nituntur!

Neque discrepantiae, (juas Bo-ickhius urget, habent, quod a more sive Euripideo sive poetico abhorrent.

itaime non valent ad parodum Mnesarchidae abjudicandam, quam omnino, opinor, DD. VV. justo ini(juius

exa'nLarunt.i) __ AHud iteratae editionis vestigium Boeckhio judice in iis versibus cernitur, quos, ut

nimis negligenter factos, majori Euripidi tribui non posse censet.^) Sed ut multiphcem Iphigeniae

interpolationem et corruptionem taceam, tragoedia nostra, id quod Bergerus jam monuit,3) eo tempore

scripta est. quo ne meliores quidem poetae eandera in versibus elaborandis pohendisque operam atque

antea collocare solebant. — Extremum argumentum a lectionum varietate Boeckhius petivit,'*) ex qua

duce Valckenario^) indagare studet, ulrius quaeque leclio edilionis sit, et qua potissimum re editiones

inter se discrepent. Sed totam hanc argumentandi rationem refutavit Seyffert in quaestiuncula sua de

hac re conscripta,^) m cujus priore parte in universum de variis lectionibus et quadruplici earura origine

disputat. \-A diversitatem quidem lectionum aut ipsis poetis aut histrionibus aut grammaticis aut librariis

deberi docet, quo fiat, ut vera lectionis cujusquam origo ad iiquidum perduci vix queat. Sed de

.juatuor his fonlibus Boeckhius ne yov quidem; immo, ut SeyfTerti verbis utar,7) quicquid invenit, in

quo discreparent sive MSS. libri sive veteres auctores sive exemplaria lypis impressa, non quaesivit,

cui quidque e\ his deberel proprium vindicare, verum in fihum Iranstuht omnia. Hinc fit, ut haud

pauca et patri et fiho crimini dentur, quae unde orta sint facile apparet. — In altera partc ad ipsas

varias lectiones transit (luaestiunculae auctor, quas aut librorum MSS. discrepantiisS) aut diversilate

memoriae veterum scriptorum -^) aut sola Aldina 'O) nili demonstrat. — Sed hactenus de lectionum

varietate et sententia Boeckhiana. Nec defuerunt, ut hoc addam, qui aut Boeckhio plane adslipula»

rentur aut certe, id quod a Bremioti) factum videmus, diversis argumentis idem elTicerent. — Restat

ut eorura mentio fiat, (|ui Ipliigeniam nostram Euripidi assignarunt, ita tamen, ut hic illic eam mutatam

et interpolatara esse statuerent. IIuc perlinet, ad quem intVa redibimus, Zirndorfer; pertinet, qui

Mehihornio et Lindemanno i^) facem praetuht, G. Hermannus, 13) quo judice Iphigenia genuina quiden;

Mnesarcbidae tragoedia est, sed fme ilhi truncata et aliquot saeculis post ab ignoto (luodam scriptorc

interpolata; perlinent Matthiaeusi^) et Bartschms,^5) qui Iphigeniam, quum ab Euripide majore imperfect<

O De parodo vid.: <;. Hermann, praef. p. XIV. — Zirndorfer, de chronol. p. 96. 97. — Firnhaber, edit. fab. p. 25S
sqq. — Gruppe, Ariadne p. 484. — Mehlhorn in: Allg. Schulz. Nr. 79—81, 1833. p. 629.

0 L. 1. P 261.

^) De Iphig. Aul. Euripidis fragoedia. Frogr. Cell. 1843. p. 21 med.

"*) Tr. Gr. princc. cap. XXII.

^) Praef. ad Hippolyt. p. XVIll.

**) De dupjici rec. Iph. Aul quaestiuncula. Halis Saxonum. — Censuram hujus libelli vid. in: Z. f. A. 1838. Isr. 23.

^) Ibid. p. 13 med.

") Ibid. p. 14 supr.

O Ibil. p. 14 mfr.
^•^) Ibid. p. 16 infi.

'0 leber zwei Ausgaben der Iph. in Aul. in: Philoll. Beitnr. aus der Schweiz. 1, Bd. Zurich, 1S19. p. 143 s»]
»0 Progr. Zittav. 1836.

*^) Vid. praef. ad Iph. Aul., imprimis p. XXVIII.
' O Ad Eurip. Tom. VH. p. 320 sq.
' *) De Eur. Iph. Aul. auclore quaest. p. 50.

relicta esset, ab Euripide minore nonnullis locis suppletam, posteriore autem tempore ab aliis aliter
interpolatam esse censent; pertinet Hartungius,!) cui a versificatore quodam stupidissimo et bardissimo,
e.xtremis antiquitatis temporibus, certe post Aelianum vivente miserrime interpolata et corrupta esse
videtur; perlinet Bodius,^) qui fabulam nostram ab Euripide minore paullulum mulalam censet; perlinent
dcnique KiefferusS) et Witzschelius,^») qui, quanquam fabulam inter|.oIationibus obnoxiam fuisse non
iDfitiantur, tamen poetam insontem contra tot tantosque adversarios et genus istud criticorum, c|ui
ubivis interpolationes odorantur, suo jure defendunt.

His strictim inchoalis magis, quam fusius explanatis jam ad id transibo, de quo his tabulis
paullo copiosius disputaturus sum, nimirum ad personarum descriptionem, qualem in Iphigenia Aulidensi
poeta proposuit. Et ordiamur quidem ab ea persona, in qua potissimum id apparet, quod, ni egregie
fallor, ante oculos ponere Euripidi in animo erat. Nam, quantum ego sapio, id ille egit, ut ostenderei
in vitae tempestate, ut ita dicam, atque fluctu eum tantummodo viam salutis invenire posse, qui morum
integritate pariter ac vilae sanctitate eluceat;5) jd quod Iphigeniae exemplo ita iHuslravit, ut, quem
nodura Agamemnon, Menelaus, Achillcs, quippe sapientissimi et potentissimi viri, expedire frustra conati
siint, eum ab Iphigenia solutum faceret, ut quae in media omnium rerum perturbalione pro patriae
salute caput suum vovere derepente constituat: ex qua consilii mutalione factum est, ut nonnulli critici,
iiique primis Aristoteles, ^) primariam fabulae nostrae personam ob mentis inconstantiain cl mutabilitatem
acerrime reprehenderent. Nec defuerunt, qui omnino Iphigeniae personam, ut ex diversissimis ingenii
lineamentis conflatam, aegerrime ferrent, ne dicam plane reprobarent. Sed praeter alios virgini patronus
exstitit Schdlerus noster, qui Iphigeniae inter spem et melum, inler constanliam et infirmitatem, inter
fortitudinem et pavorem timide fluctuanlis imagine nihil venustius aut naturae magis consentaneum esse
dicit suamque descriplionis Euripideae admirationem ingenue profilelur. 7J Et id quidem recte eum
fecisse arbitramur. Nam quid mirum, si virginem vix adultam eandemque hominum ac rerum huma-
narum juxta ignaram, el quae ex remotis et tacitis mulierum sedibus, ex gynaecei silenlio et tranquillitale
m medias miseriarum malorumque turbas nec opinato ejicitur, — quid mirum, inquam, si non constan-
tem ac firinam, sed variam ac mutabilem, non in proposito perseverantem, sed modo huc, modo illuc
iluctuantem, non sibi res, sed potius se ipsam rebus subjungentem illam videmus? Immo quemadmodum
omnino adolescentes plumis aut folio facilius moventur, atque ad id, unde aliquis flalus ostendilur,
vela dare consueverunt: ita Iphigeniae inconstantia duplicem, opinor, excusationem habet, quia non
solum juvenis est nec juvenile quidquam a se alienum putat, sed etiam tanta novarum rerum procclla
ac turbine repente excitalo non perturbari non potest. Nam reputeraus, quaeso, quae qualisque virginis
sors ac conditio sit. Ex quiete nullo raotu turbata et perpetua obscurae vitae simplicilate illico in
medios caslrorum tumultus incidit; (juae anlea nullas nisi servarum et aequalium voces audivit, nunc
tuharuin clangores, nunc armorum strepitum, nunc miiitum clamores et tumullus perhorrescit; (|uae
antea vix et ne vix quidem virorum coetui interfuit, immo eorum adspeclum, ut par crat, anxie vilavit,
nunc gregibus non placidorum civium, sed efTrenatorum et agrestium militum undique stipalam se

0 De Iph. Aul. inlerpolafione. Edit p 69 9qq. — De Harfnn?io cf.: Hermann. praef. ad Phoen. p. VII. — Witzschelii

censura edirionis Harfung. I. 1. - Firnhaber p. XXXVHI. XXXIX.
^) Gesch. der dramat Dichlkunst der Hellenen. Th. 1. p. 514.
0 Progr. Nuernb 1837 et 1838.

*) N. Jahrbb. /iir Philol. und Paed. 1839. XXVH. 1. et 2
0 Cf 0. Mueller, Lit.-Gesch. Bd. 2 p. 177.
O Poet. c. XV.
') Vid. Schilleri adnolall. ad. conversionem fabulae.

— s _.

videt. Ex hac mutata conditione quot qualesque novas novarum rerum imagmes virginem percepisse
dicamus, quao juvenilem ejus mentem non attollere, sed opprimere, non acuere, sed hebetare, non
locupletare,.sed confundere debebant? Accedit aliud, neque id ievius, momentum. Nempe ad nupliarum
solemnia Auhdem venisse scimus i[)higeniam, quam eo hbentius patris imperio obtemperasse consen-
taneum est, quo majorem Achilhs gloria Atridarum genti, qui et ipsi generis antiquitate floruerunt,
honorem addere debebat. At, eheu! pro corona nuptiali secespitam, pro maritali funebrem paratam
sibi videt facemj non solum laetissima nuptiarum spe privatam se sentit, verum afflictam, abjectam,
prostratam. Sed ne sic quidem omnes aerumnas exantlasse dici potest. Non satis est, ut ex otii domestici
suavitate ac dulcedine in periiiciosas vitae insidias abripiatur; non satis est, ut, ab omni spe deslituta, in
ipso aetatis flore instar hostiae immolationi destinata sit: sed insuper, tanquam Pietas in lerris diu morata ad
superos recesserit, in eo est, ut abipsopatre crudelissime Orco mactetur. 0 falhicem hominum spem! Quid':
Ita debet esse tantae integritatis tantaeque innocentiae exitum ? id tantae caritatis tamque pii amoris praemium '
Quidniigiturmortempalleat virgo, quae vitam ejusque fructum contemnere nondum didicit? quidni, jucun-
ditatibusillius ca[)ta, [)atrem imploret, ut suae ipsius fdiae parcat? Haec illa Iphigenia est, quam supplicem
vocat Stagintes; imminente vitae periculo metu atque horrore perfunditur, ad patris pedes sese
prosternit, mortem deprecatur. Itaque pura pula etiamnunc puella est, nil amplius; immo ne umbram
quideni generosac mulieris praebet , (piae postea sua sponte vitam profundit. Sed latet jam et gliscit
in intima mente praeclarae illius virtutis igniculus, qui paullulum accensus mox ita crescit, ut totus
animus divino quasi instinctu concitetur. Quod qut factum sit, egregie profecto Euripides depinxit. Nec
latet, quae qualisque consilii mutandi causa fuerit. Nempe in eo cernilur, quod Achilles auxilium suum
pollicendo vitam contra jus ac fas a virgine abjudicatam ei reddit ac restiluit. Nunc demum diram
istam moriendi necessilatem, quam antea aversabatur, sublatam videt; nunc demum liberam se senlil
et solutam, quia sui juris suaeque vitae potens facla est, nec amplius ex aliorum arbitrio pendet; nunc
demum optio ei data est , utrum suam ipsius salutem anteponere an pro patria ad mortem se offerre
velit.i) Sed in hac virtutis cum imbecillitate quadam certatioue naturae bonitas vincit, nec diu haesilat.
quid facere praestei. Quid enim? Nonne in summum dedecus incurrit virgo, quae, si diis placel.
patriae salutem morte sua mercari recusat? Nonne dulce est ac decorum vitiim suam patriae dedere*.'
Scilicet promisit Aehilles virginem tueri; ergo vitam suam ipsa possidel; quam si profundit, maiznum
ac praeclarum lacinus fecisse putabitur. Itaque moriendi consilium capit, vitae renuntiat, mortem
opi^etit. En peripeliam illiim,, quam vocat Aristoteles,^) quae quidem vix dici potest quam arlificiose d
poeta et instituta et descripta sit. Nam quo minus supplex illa Iphigenia admirationis sensus excilasse
videtur,3) eo magis alteram hanc et plane mutatani , quae, tanquam sexum egressa divinoque spiritu
tacta, exemplar et quasi simulacrum perfectae mulieris praebet, necessario spectatores tolos ad se
rapuisse apparet.

Sed boc loco paulhspcr subsistamus veh'm, siquidem non abs re erit Iribus verhis de argumentc
fabulae conmiemorare. Nimirum constat mulieris ultro victimam sese praebentis imaginem Euri[)id;
adeo adamatam fuisse, ut nm semel, sed vel quater, quantum scimus, spectatoribus ante oculos eani
proponeret; quemadmodum enim in hac nostra fabula Iphigeniam, ita in Meraclidis Macariam, in Ilecuba
Polyxenam, iu Erechlheo^) uxorem Erechthei sponte morienles de[)inxit, et ita quidem depinxit, ut

0 Gruppe, Ariadne. p. 494: Jelzt will sie sferben, und sie kann es jetzt erst \yollen.

*^) Poet. C. Xf. : *'>rt <J^ nfoiniTiiu /i(fi' 7] fl^ to havxlov xm' nqaTtoufVOiV fmufinXr\^

^) Quan«iiiam misericordiam movet sumiuam, siquidem indignissimam fortunam subit. Aristot. poet. c. XIII. (Bekk.)

o ufv yaQ [lAfOs] nf(jl xov uva^tov ioTt dvqrvxovvxu.

■») Vid. Erechthei tragm. XVII.

O .

pnoleclo s,b, nuinlsi., praesenim q„um in universum . " lae ''"'"" "'• ^'"' •"''■ """'
fere ex ,ngea.o et tnore Eu,-ipideo colcrem duxisse, sed eU m 2 e ,1 ' '' """ '"""" ^""''«"'

videmus, arcess,las nec toti oeconon.iae vel rerum nexui sa i ad, ' """' '" ^^'°'"''"''" ''"'"'" «^e
ne v,x qu,dem intelligifur, ,,ua .-ationo .-epetita iMa ne ^T" '''' 'P^P'"'''- «»^"e vix el

iracatio religiosis aequalium iu.ibus, quae nol us ue ^1? T 7'"" '"'"' ^J-'J«-"n .•.-•S..men
satisfacere po.uerit; occidit enim, ut 'cum Juven li , !io utar " ". "'" '''''''" «nsu:veran
"npnm.s eos, qui Aeschyli et Sophoclis disciplina usi b na iT" ''^"''''' "'^^'^"'"^ <" ^"di.ores

noscere scirent. Neque vero hanc rem praep o,,e e iuZ. m''™;"' 'T '' '''"'"''' ■^"'"""- ""--
es. qua potissimum de causa hujusmod' scL^Z^^Zi^!; .?""'""'" "'™ ''"'''"' '''^'"
sal cm l,ceb.t. Et fortasse id egit, quod Fi.-nhaber s spica tus es ' . T '", '" ''"""'''' '=""J''<="'-
l.mtae gene,-os,tatis specimina in dies usque rarescerP , T . ' ^ h"mm,bus illius aetalis, ,,ua
quae Athenienses ad ..nun, omnes priori^ ae n. „ ,' ' ' T""' """"^ """''"'"'^ '■'^f - e.
I<.«dem imbuere debebat. Huc cu,n F nhab o 0,1^". 'Tr'" ""'"'•^ ''™'''™ <"• --.■-'
n...-on„„ vir.,..eu. iu scena celebrasse ^..J^l^I^l^Z^.^ri^IZ!:: 'T' '"'•'' '"'^''"^
■ps.us scrmia eum i.a dcpeculatum esse ut n„oH J 'J»^'m^m v,x a.-b.l,or, quod ajunt, sua

posteriore ad verbum fere' ^epeter t: e hoe ' Ci rT''' '", '""''' "''"" '"" "•-'--'> '^ ••»
tionun, illaru.n sin.ilitudine taLn non desun. cu b s " ''''"'"' ■'"'''""'' '"""' '" '=""- ^iscrip-

t-,ici Graeci ita .antum auram po^uLer ptrpotZt"V!rHl'"'" " ''''""'''• ^'"'''' ''-'
erant, inopia iterum ac lertio ad L conSuuer.T n T ' . '''"""■''■"'"' 'l".^e ae.a.i illi in deliciis
renturS); „eque minus apparatus sL2frl"LtT /'''''" '"" '"S-- -<> "'.x^i.ne delecta-
genere machinatio i„ cen Ln 2^1112 ^'^""^\""'' 'I"<""'- Praese,-ti„. si nostra in hoc

illod p.a..termiU...,du..,est, 11,^1 '^ «■"P'""». ^c mulliplicem fuisse constat. Deinde vero „ec

.nuUip'i,.e,„ fuisse a o e . „ '"^'■*' ''""' °""""" '""" ""' "'''"'^ '^"'"' '"'•"- -™>" "

quodam consiWr .Lnta T *""" ''"''""^ P"'' ^''^'•^"""«"^ doclrinam p,-on.etur divino

re(„r p,ivata hominum Z, "='7'"^«.,^'='="'"' "^ P'ane .wvarenlur rerum publiearum fonnae, ut conver.c-
cul.us o hl!T ' '"S"""' "'■ '""^"'g^""a, scien.ia et eruditio mi.o modo crescerent ul denL. e

. q„ n :,: rctftrn:'""",^^'"^"^ ''''''"''"' " ""^^' "-^''"'- ^^ ""■^ "-""-" -1 ov:

novarm en,m nia " t "'^'':"".f'l"%^""''"«« P'--on.sse dicamus" Ihnc enim factum cst, u. „be.-rima
eujnsvis g n "s i tore iT" "'"•"./^''r''""'' """^ '"■^'oriographi, ph.Iosophi, poetae, omnino omnes
saeculo <febe tln urv^ h" f' ""'""''"^ '"'"'""^ ^'" '"'^^""' '!"«"•. '1'"'™ Poste.iori dc..„u„,
in tanta vitaes "",''''"'""'%""'' '"''''''" """"-"""'<' ^™^'""' '"li-e patet. Uaque veteres
hoc re.iceam E ,ri : ^'""' ""'r' '^ "'«"' ''"•^•^«'en.um redisse non es. quod .niremur. Deniquc, ne
e_.ee<m^^EunpKl^ s.ne g.-av. causamulieres generosiores i., fabulis suis depinxisse mihi v.delur,

■0 l" -G^M^t .'"Ig^ ■"■ ^■'""'- "• "• ''' ^"- - ^«^"-"««'"'Se-^. «•'• P. 22 s,,. 25 s„.

0 Edii Iph p. 277.

') Leocra! p. ICO, 9.

') K,rnhiiber, Verdachlf. p. 24. et 2i.

lO —

. .ntl„„itus fiiisse sciamus, nui, sicut Aristophanes fecit, ut mulierum osorem acriter eum
PT"''''::7c"al Ua a sl au a.iqua 'ex parte probauda sit conjectura Wagneri, <,ui Alcestin

'"'"" 1 erutn g" arun. composi.am eLo suspicatur.i) Q.od si verum -t ejusmod. descnpt.o-
""; '"! rn r un. mmerUo amissam recuperare studuil, et id ,,uidem eo acd.us efhcere polu.sse
ntbus grattan, '^^^'"^ Atlicis (exceptis «t par est, virginibus) nisi comoed.as, at certe tragoedtas
videtur, •{"^■-=';"^„^tnst tT^Ne dulLndum es!, quin reapse mulicrum Graecarum ani.nos
speclare l.cut^se ,"""'^'1"''^^,'^'°" , ' "^ ' ^-^^^. Euripides feminas honorificentius quam conlumeltos.us
sib. -----''--^^^f^^^^. u^^^ -gnoscendis haud med.oc.-e stud.um

tra.Hav,t ,m,n,. dgn easdu , , r ^^^,,,,,,.^,, ^„,ge graviores ,.a.-tes tr.bueret, ,,uam v,r,s.

Seriu test .n d ecto l,.,uet ^teratam ejusdem argur^.cnti t,.aetationem non ex ..strae aetat.s sensu

Sed utut est, .llua p. ^^ ,,„oda,nmodo excusar,.

^"''""h^:':^:^. Zmt^ tZLs^ commeLra.;s redeo ad .d, unde degressus snn.

,„.,,." rr di:.riptionem r..,2 iph.geniae, quam ,.e anti,,u,t,.s '^:''''- ->';f ~':,^i"f ^

videmus El Arislotoles, quantum scimus, is fuit, qui pr.mus .u ,lla otlenderet. In Poet.ca en.n. _) ub

ia en:norav.t,., quorum' in pe..so..arum descrip.ione .-atio habenda f ''• -,,S: riT - - - "

L:::::;':::: T^ae.. , u , tst^;^^^ veh^t, qua i„ quaestio„e Gruppiu„. toto coelo errasse patet;

s t :; m^^^ verbis 'l^. .;~,,-«A„.. iUud inconstan.iae genus sign.f.care vo u.sse <p^ d , ,-

n anta videatur qu,dem esse, sed reapsc non s,t,6) At in bae expl,cat,one caut.onem .11 m
rdc.Uil lua si quis alius, interpres Aristotelius indiget, aegre desideramus In.n.o hoc s.b. vuU
Anstt : 'ers^onn tragica, inquit, semper constans esse debet, quae constantia ,„ co ..ot.ss.mum ce,-
u uod a Irceribus'' us^ue ad calcem eandem sese p..aebet aut, ut Ho.-ati. ve.-b.s uUr,7) ad ,mun

er ^t r qu;iis ab incepto p,.ocessit. Sed ne sic quidem persona inconstans ac mob.hs a trasoe
ab 0.1 t ,nn.o potest adn.itli, ita tamen, ut in hac ,psa inconstantia constantem sese P-el- h -
totam faLula,,, in .nobili.a.e sua ,.ersistat. Uaque fieri ,,otest. ut et .psa .nconstant.a ,n t r constant,
habeat, dumn.odo perpetua s,t, et pc-sooae alieui usque adhaereat. Hanc '"^-P-— ^^""^;
BartschioS) et E.MuelleroO) debe.ur, unice veram esse nullus dubito, qua,u,uam, '^'^'■^"'^^J^^.J^J^
illud .'. J. .^.^./...'.".. quave ..atione a poetis descnp.um, vix et ne v.x qmden. enoda , P-'« ■ ''^ ^
,.biloso,.hus cxempUm., quo hoc ipsum ineons.an.iae genus quodam.nodo dlus.ra,.e.u,., nv.llum a..ul,..

TrX"S'^''^^'cS:L.'1d!1::.'249 s,. - Boe...e., ... Scl... V„,. , . 205 .,.

rm--"r H."1: j;r tn^- H. 7,.."reu'.8r„."m. . 3... -'.. ... ..,.. ,„: Ze«sc.. f. .M,,

1837. n. 29.
^^ Lit.-Gesch. U 2. \k 146.
O C. XV.

.5 .;:iad.;e'p. 559. - K, fehU e,. Bei.piel fiir ,las .v-.a». .;...i...<.»o,.. Gerade dics, namhch d,e b.os sche.nbar.

luconsequenz, tindet nun aber in dcr Iphigeme statt.
0 Ars poet. 126 sq.: — (persona) servetur ad imuna,

qualis ab incepto processerit, et sibi constet.

O Dissert p. 47.

^) Geschichte der Kunsttheorie. II. p. 129.

li

Neque id fugit Gruppium, qui, quippe suo ipsius consillo favens har r. u. k

attulimus, Poeticae locum interpolatum esse ex ea concluderet 1121 "'"' "''"'""' ^"^'^^

Scilicet id egU, ut Tabulam nostram ab aliis aliterilta^^^^^ ^^r' '' ^*

esse omn. pignore contenderet; cui sententiae quum Aristoteles non Xo ^arum 'f ' ,^'^T°^^°'^
repugnaret, non potuit quin ejus Poeticam fingeret interpolation.bus fLd 1' "?/!"' '''"

desunt quae opponi possint. Primum enim ille Poeticae iocus non es "i H T""'' "'"
ferat; nam cxempla continet, neaue ut Bart^phii vnnhc . i^ ' ^ ' '^^^^'S'^ P^ae se

P0,a.,onis specie:. habeat, ut,,o.l ^qu:! 'al e i eutl; i '1^^^":'''"^'" ''' '''' '"'^^"
.^ristotelia aliena sinl. Deinde vereor ne Grunnins in CTTT T ' ""= ""'"'"° ' '■«'*°"«

ut par est, deb..o quidem honore nemo no p ;!'" sTnoT saff '"'" """"' '""''"''^ """"'
..mni vitio remotum illum putemus. Et Poetrcam a 1;,.. ,t f '^'''"."°" "=• Fosequimur, ut ab

absoluta.njud,earent,3).am'e„,.onderuerunt,,;;.rirr c. :T..I7:.1

.el.s sequ. se malle ingenue confi.e,.entur. Oeninue rationes ,1... ;"•"■ ^""^"''^quam xf^a., Ansto-

-de. Gruppius,.) quemad.nodu.n per se' vaciZTe la d J ^i "teUc:: uT •;: T ''7r
atque nalurae mirum quanlum rppu;;nant Nam «i .ril „. . u ^"^^'""^' "' "^ <^'cam, 'ndoh

•f «: "• -.•.«• --- « op.r'i."'.r::,„;;* r„ '^j^irzrijz

d.sc,pulorum aud.toru.nve ejus destinati speciem p,.aebeat ac manifesta orisinis sua'e ndicn e se
. at. H.nc vero ex.erna Poeticae Aristoteliae forma judieanda est: quod ad rerum d.i'u nem
au, e n,h,l est quod desideremus; nihil, quod ad rationem qua multa paueis eomplee.itur srLT sed
.ngula non perseqmtur, quanquam ubiv.s stilum, ut i.a dieam, dilucidum subtilitatemque Sta4i ae
ue. e asnoscmus. Ar.stoteliun. hoc scribendi genus in eo potissimum cerni.ur, quod qua . paucS

rb.s o.,.n.a expnmere studuit auctor, unde fac.un. esl, ut orationis ealamist..i; Cerborumqu Ten " .
p,gment,s non d.cam maligne uteretur, sed plane abstine.et. Itaque non fusius exsequi! sed astri"a
brev.late adumbrare non aceurale exponere, sed strietim in chartam conjice,.e .-em suam vol^it ille I .V
expI.ca„onem suam habet incu^ia ista, qna interdum arsumenlum tractavit scrip.or; hinc inaequali.^s s.,",
.|oae h,c .II.C ut .n ceteris scrip.is sic in Poetica comparet, .luam stultun. essel interpolatoris nescio cujus
sedul.tat. .mpulare. Quod quo jure Gruppius feeerit, jam patet; nam in Poetica omnia illa desiderat quae
"pens poht.us h.nati, ad umbilicum perducti usuique omnium destinati esse solenl. Cetcrum omnia haec
non ita accp. volo, tanquam in.erpolationes, quales Gruppius slatuit, fieri poluisse infilier; at statuendas
esse infil.or, ubi certissima depravalionis indicia dosinl, quae hoe nostro loco deesse quivis vidcl.7)

') L. 1. p, 45.

0 Ariadiie. p. 559. 560.

0 Vid. quae Lcssi.)gius despulavil in: Hamb. Dramai. Bd. 2. p. 396.

') Ad Ip)). Aul. V. 1375. — Celerum cf. dc lola hac quaeslione: lltrmannum ii. praef. ad li, f, p XXVII. — Linde
mann, Progr, Gymn. Zitlav, 1836 p. 6. - Jacobs, Nachtraege zu Suljers Tl.eorie. V. p. 395. - Schilier adnol"
ad fabulae convers, - Bartsch. 1, 1, ,.. 47, - Berger, Projr. gymn. Ccll. 1843 p, 5. ' '

') Ar.adne. p 552 sqq,

•■.1 Praef ad Arislol. Poet. - Cf. Graefenhan in Prolegom. ad eundem libr.

0 In .nlcrpolalionibus slaluendis omnem fere modura evcessil Kiiterus in editione sua (Koeln, 1839).

19

13

I

Poslrmam de Poeticao interpolalione et Gruppii sentenlia paucis commemoravimus, quem m hac

saltem re nubom pro Junone amploxum esse credimus, statim altora quaostio, et e^ ;i B"':'^^b'"

neHecla l) oritur: utrum suo jure Aristoteles Iphigeniae inconstanliam vituperavent necne? Et Ar.stoteli

quanquam Schlegelius adstipulatus esl,^) qua de causa a Grupp.o castigatur, 3) tamen (s,t ven.a verbo!)

toto coelo eum en-asse porsu.sum habemus; nan, «luum personam inconstantem ut per se v.t.osam

rep.-ebenderet, ignorasse videtur fieri posse, ut hujusmodi porsona, dumn.odo ejus .neonstant.a ex

nersonarum in-eniis totoque rorum noxu satis oxplicari possit, non .nodo excusat.onem haboat , sed

!ti eriae pulchr.tudi'nis specimon ovadat. Quod ipsu.n in hac nost.-a fabula fier. f.cle apparet

1 i.,fi.iabitur ,s, qui satis secu.n roputaverit, quo admi,-abii, rerum ot calam,tatum coneursu supp ox

illa Iphi.onia m muliorem generosan. mutata sit. Agamemno, quantum in ipso s.tum eral, sU,.l»,t

q d'.^iliam suam servare, sed frustra studuit; Menolaus, qui antea scelor. brach.a praebue.-at,

J i..oniae immolandao consilium abjocit qnidom, sed soro abjecit; itaque quum omn.a par.ter eona.u.na

a'd i%,tu,n redacta esse v.dea: tu.-, res jamjan. oo doducta ost, ut ipse Polides amore ^«8-- J, g.n m

sibi dost.natan, tuo.i ot ab on,m Achivoru,n oxercitu dofondore constituat - - - Qu..e quum ta s, ,1,

res tot lantisquo diir,cultatibus obstructa est, ut nodus fabulae uisi prorsus inexphcab,l,s, at certe c,tra

div,num quoddan, numen solvi non posso videatu.-. In hac o.nnium rerum desperal.one v,.-tul,s

scinlillulae quae ,n virginis peeto,-e adhuc laluo.-unt, .niro modo croscunt et, ut .ta d,ca,n, ,„ flammas

erun.punf mori constiluit, seque ipsam ultro diis inferis devovet. Spcntanea baec devot.o, ut cun,

0 Muolloro luquar,'*) i.istar solutionis est, qua ros conlortissima ot impediiissima, et quae ahas d„s

expodionda roli„cp,itur ab Kuripide, ad oxilum porvonit, ex quo fit, ut tanquara praeclar.ss.mum ac.nus

summa gloria s,,londoat enitoatque. Quid vero? Quu.n omni numero adn,ir.t.onem eir.c.at haec

vir..inis inconstanba, nun. vitiosa ea erit et rep.ehendonda-? ..on p.aeclara? no., exi.nia". non summa

arte et inventa et descripta? Nompo ne Achilles quidem, quippe vir .nilita.is, ab ad,n„at,on.s sensu

alienatus est tam.iue parum suos a„imi motus cohibc-e scit, ut in ve.-ba ,lla orumpat:5)

w Xri/.' aoiaxov, oiy. */w n^o? rovi fTi>
Ifyiiv, ineC aot fuSe doxil- yevvuiu yuQ
q:oovf1q x. t /.. \

Sed accedit aliud, neque id levius inomontum, quod quum a ceteris fabulae personis pctilum sit,
ad Ipbiqeniam plane pursHndam haud parun. vaiet. Nimirum in hac nostra traBoed.a omn.a ita
raiscentur et turbanlur, malum tam subilo excipit malum, ut praeter Clytaemneslram ac senem servum
omnes personae, lanquam fortunae violentiam tolerare nequirent, invitae modo huc modo liluc jactenlur
seque rebus non sibi res subjungant. Nan, Iphigeniae quasi exen^plum secuti etiam Achilles, Agamemno,
Menelaus summam mentis mutab.Iilateui prae se ferunt Et Achilles quidem initio, quod Horat.us d.cit,
acem et inexorabilem, n.ox, vi.^inis a..iore captus, mitem ac lacilem sese p.-aebet, qua de re Zirndorfer,
ad cuius ar"umenlatiorKMn i..f.'a redibimus, duos Achilles in unum quasi confusos esse arb.t.'atur;
\-amemDonem, qu.m a.ilea virginis i...mol.,lion. non repugnasse scin.us, stalim in tabulae exord.o
huius rei poenilet, alque omnino is est, qui in diversissimas partes dislrahi se s.nat; nec m.nus .ncon-
stantem Menelaun. vide.uus, qui, quum initio in sacrificandae virginis consilio obst.nato ammo pers.slat,
paullo post vi poenilendi ac miserat.one commotus, Agamemnonis gratiam sib. reconc.l.at. Qu.d vero .
Si ne fortis'sin.i quid^ viri sib. conslant, quid de virgine infirma ac debili dicamus? Geterum poeta,

1) Cf. Quaest. p. 47.

-) Dramat KunsL I p 246.

3) Ariadne p. 560 supr.

*) Gr. Li -Gesch Bd 2. p 177.

i) V. 1413 sqq. iFirnh )

s.qmdem ad rem suam sapere vellet, iphigeniam inconstantem facere non potuit solum, sed debuif
.d quod lu^je clanus apparebit, si cum Polyxena, qualem Euripides in Hecuba descripsit, eam comnara
vens. lU ut Iph.gen.am respiciamus, quae, vitae amore capta mortemque deprecata, tum demum se"
devovet, quum v.tae ac mortis arbit.'ium permissum sibi videt nec amplius mori coacla esf auot
quantasque dehc.as patriae saluli eam postposuisse dicamus, quae parentes, f.'atrem, (ot tamque cara
cap.ta, omn.no omn.a vitae bona vitamque ipsam p.-ae illa contemsit? Hac vero rerum hmnanarum
,nctura v.rg.nem multo plus dignitatis acquire.e, quam bonorum amittere quis non videt^ At auam
:.)..Se ab ea distat Polyxena! Nam tantum abest ut vitae cupiditale flagret ut non flocci eam existimet
ac serv.lutem, quae .nstet, ejusque mise.'iam pessimam in pa.nem describat.i) Quid enim inquit in
vita a.nplius maneam? Quid in pretio habeam hanc hujus vitae lucem, in qua nulla jam iucunditas
rehqua est? Quidni moriar, cui mors exoptata venit? _ Patet his atque similibus poetam sua ipsius
..nela caedei'e, qu.a is, qui vitam tanquam onus molestissimum abjicit. uon tam de aliis bene meruisse
quam s.b. .psi .ndulsisse videtur.2) Quantam vero et quam incredibilem gloriam Poiyxenae conciliasset
noeta, s. ad Iphigeniae exemplum vitae non pei'taesam; sed cupidnm potius eam fecisset' Quanquam
i^olyxenae personam, qualem .n Hecuba descriptam habemus,. ad movendos spectatorum animos parum
iptam esse ne Euripides quidem ignoravit, ex quo faclum est, ut, quod detri.nentum ex vilae conten.-
uone Polyxenae pe.sona cepisset, id quodammodo ita resa.-circ studeret, ut lenociniis quibusdam extrin-
>ecus pet.t.s sensus suaviter afTiceret et quasi titillaret.3) Hinc splendida illa et, ut ita dican. graphica
:ia.Tatio,'0 qua Polyxenae mortem poeta descipsit. A juvenibus adducitur vi.'go; ad umbiliJum usque
wpot^e denudalo pulch.'as suas ostentat papillas; ipsa rogat, ut extrema plaga 'sibi inflii>atur; cunctans
)ique invitus juvenis ei obtemperat, et vel coiiabens moriensque virgo prosplcit, ut pudice et honeste
oncidat. Totus hic locus quid sibi velit, in p.^omtu est. Poeta, qui, ulrum recte quid an secus sese
Mberet, satis internosce.-e poterat, spectalorum oculos praestrictos voluit, nil amplius^ quae persona ad
n.isericordiam concitandam per se non apta erat. eam artificiis illis et illecebris ita exornare studuit,
ut vis quaedam t.^agica exstrinsecus quasi ei acccdei-el. At, quantum ogo sapio, tragica haec vis fere
nulla est, ac nescio an p.-ima Iphigeniae comniendatio inde proficiscatur, quod hujusmodi artificiorum
ne umbi-a quidem iii ca apparet; nec omnino iis indiget At.>idae filia; uam, quae insignis Polyxenae et
Iphigeniae discrepantia est, haec eximia sua gcnerosilate, qua carissima quaeque patriae poslponit, nunc
admiratione, nunc voluptate, nunc misericordia nos afficit, illa per se stare nequit ideoque externa
ornamenta assumere debet, ne plane inflela animam exspiret. Sed quoniam semel Polyxenae mentio
facta est, non abs i-e erit Sophocleam fabulam ejus nomine insignitam commemoi\ire,5) quae, quanquam
le.npo.'is injuria inte.-cidil, tanien ab antiquis scriptoribus nonnullis locis laudatur.6) Ac veri sinnllimum
est Polyxenam Sophocleam dignitate et gravitate Euripideam longe praeslitisse, nec possum quin Gruppio
idstipuler, qui non vitae pertaesam, sed cupidam illain fuisse suspicatur, qircd si statuimus, statim illud
sequitur in describenda virginis morte externa illa ornamenta a Sophocle aut maligne aut plane non

') Hecub. V 349-378 (Pflugk): ri yuQ fu Si7 tijv. x. t X
) VVolter, de Eurip. Hecub. (Frogr. Illeld.) p. 19: Quid enim'!' ufrum Polyxenan», cni mors venit optata, quippe quae

eara liberet foedu servitute (cf. Hec. w. 198, 349 sqq. 374.) an Hecubnm miseriorem esse putabimus? —

Gruppe, p. 375.: Mufhig, fest und stolz in den Tod gelien ist himmehveit verschieden von muthlosem Aurgeben

eines I.ebens, das man nicht langer mag.
') Gruppe, 1. I. p. 373: Ausser einigen Senfenzen glanzt das Stiick nur durch Schilderungen, welthe z. B, bci

Polyxenens Tode selbst sinnlichen Reiz nicht verschmahen etc.
0 Cf. nuntii narrat: Hecub. v. 518-582. (Pllugk.)
') Cf. de hac fabula: Gruppe I. I. p. 595.
0 Vid. Strabon. X. p. 470.

14

15

I

adhibita fuisse.i) Et quae de ratione Sophodea hic conjectaMmus, aliquam probabiiitatis speciem jam
inde accipiunt, quod ejus Antigona cum Iphigenia nostra haud paruin concinit.2) Haec q^oque vitam
suara profundit, sed carissimam illam et maxime adamatam; nam immatura morte se abreptum in
querilur. priusquam Hvmenaei munera , nupliae et progenies, ipsi obtigeriDt;3) sic demum ejus morten.
vere trislem et iuctuosam esse summus poeta, qui ni! inepte molitus est, reclissime vidit.

Veniamus ad Achillem, cujus persona haud parum cum Iphigeniae concinit: nam juvenis est
idemque pariter mulabiUs et mconstans. In universum huc pertinet, quod apud Anstotelem est4)

riuQadnyaa ij .xA^^ot^to; 6u' olov t6v 'AyAUa 'Ayu&wv x«e 'O^tjo,.,. Quac verba ad hunc nostrum Achiliem itc,
quadrant, ut Sta^irites eum accurate depinxisse videatur. Neque id Gruppium 1ugit,5) quanquari)
Poeticae iocus minime sic intelligendus esl, tanquam Iphigenia ab Agathone conscripta sit. Sed singul.
persequamur. Ac primum liquet, cur potissimum poeta Achillem in personarum numerum ascivent.
Scilicet virginis immulationem ab eo effectam voluit Mnesarchida.6) Has vero partes fervido juveni
qui pusnas^^et proelia concupiscit,. nec a se impetrare potest, ut compressis manibus sedeat, maxmK
accommodatas esse quis est quin videat? Quid enimV Nonne otiosam vitam degere dedecet erm, qu
juveniii ardore et laudis cup ditate flagrat? Ita^jue quodvis impedimentuin removendum, immolalionen
exsequendam, expeditionem festinandam censet. At, quae humanae mentis caligo et caecitas est, noi
praesaiiil, quorsum res eventura sit; immo quod ceteris fabulae persouis accidit, ut fere omnia praetc!
opinionem eori-m cadant, id pariter evenit PeHdae. Nam videamus, quam (iualemque personam poe(.
ilii imposuent. Ubi in scenam prodiit, Clytemnestrae obviam fit, quae benigno quidem vultu juvenen:
excipit, excepto tamen parum probata est; nam insolentissime ab eo repudiatur. In principio igilur p>
asse respundet praecepto Horatiano^);

Impiger, iracundus, inexorabilis, acer,
Jura neget sibi nata, nihil non arroget armis.
Nec negligendum est, quod Gruppius monet,^) egregie in illo elucere iracundianj, sermonis ino-
piam, morositatem, qua cum muhere confabulari recusat, quae quidem omnia puri puti mililis esst
sJlent. Sed mox omnia mutantur. Quum fucum sibi factum senliat Glytaeranestra, nec jara habeni
quo seso vertat: ad Pelidae genua procumbit, filiae vitam deprecatur , nec amplius repulsam fert.
Quam singulari arto omnia haec inventa et instituta sint, jam docuit Gruppius.^) Neque enim Iphige-
niam us^iue ad id tempus conspexit Achilies; itaque, quodcunque fecit, id propter meram misericordian .
non prupler virginis amorrm iecit, (jua ipsa m re egregia quaedam pueta parsimonia cerriitur
Nonne enim gradatio illa, qua Thelidis liiius pedetentim ab atrocitate ad niisericordiam, a misericordi.
ad admirationem, ab adiiiiratione ad amorem flectitur, summam artcm prodit:' Nam vix ipsam virgi-
nem et oenerosam ejus devotioncm illa conspicatus est, quum severitatc isla deposila sensus suo<
inatnue expnmit ac virginis sibi destinatae amissionern vehementer dolet; ({uae animi cominutatio C)

») Gruppe 1. 1 p. 596.

2) Ibid. p. 375.

O Vid. Antigon. v. 801 sqq , v. 903 sqq (ed. Wundci) al.

4) Poet. c XY.

^) Ariadne, p. 551: Wenn Agathon den Achill zugleich erzurnt und doch billig geschildert haben soll, so lage seU

nah, an unser Sliick zu deiiken.
•^) Cf Firnhaber, edit fab Excurs. VI. p. 287 infr.
O Ars poet. p. 120 seqq.
•*) Ariadne. p. 476.
^) Ibid. p. 479. •"» '"■- "'

niagis nos permovct, cjuo minus humanitatis sensu praeditum adhuc sese ostendit. At, proh dolorf
poenilentiaf qua antea dicta et facta retractare concupiscit, sera sequitur eademque inutilis; jam secespitam,
jam coronam parant, parendum est necessilati. i) Neque vero egregia haec Achillis descriptio omni-
bus comprobala iuit; quid / quod nonnunquam praepostere et inique judicata est el in varias
reprehensiunes incidit. Inque primis Schillerum^) nostrum accusemus oportet, qui in eo potissimum
otfendil, (juod Aciiilies oracula vatemque, eorum auctorem, pariter contemnat. 3) Nam quum Iphioeniam
servaturus illorum sanctitatem non amplius agnoscat, credidisse statuendus est, virginem non lam
divino quodam numine, quam malis istius vatis artibus fallaciisque immolationi esse destinatam. Quod
si credidit, inquit Schillerus, qua tandem ratione fieri potuit, ut ejusmodi insidiarum otiosus spectator
esset? — Plane diversa sunt, quae Gruppius de hac re disputavit,^») quippe cui maledicta illa
in vales conjecta cum servata virgine egregie discrepare videantur. Nam in tanta rerum pertur-
batione, inquit, omnem calamitatem nunc huic, nunc illi adscriptam videmus: accusantur Menelaus,
Helena, Agamemnu, accusantur Achivi, vates, dii ipsi, sed omnes deinceps purgantur. Una Diana
restat, cui crimen inhaeret, unde fil, ul chorus abeuntem virginem misericordia j^rosecutus deae
crudelitatem graviter accuset. ^) Sed non amplius dea quicscit: servatur virgo, ut in epilogo est,
ac numen divinum antea despectum recenti gloria nilet et fulget. — Iluic vero sententiae sunt quae
opponi possint. Nam deae satisfactio in epilogo inest, ijuem spurium esse vel caeco apparet. 6)
Ilaque expungere eum possumus, quo facto tota haec satisfactio tollitur, nec quidquam nisi deae
haruspicinaeque sugillatio restat. Sin autem pro epilogo, qui nunc est, Dianae orationem Aelianeis curis
superstitem subslituimus, ne sic quidem res mutatur, (juia in versibus ab Aeliano laudatis non de
virgine servata dea narrat, sed servatum eam iri poliicetur lantum; ilaque, si quis antea Dianae numen
parum veneratus cst, suo jure nunc dubitabit, utrumne promisso satisfactura sit, an non sit. Ceterura
dilficultas ista, qua Schillerus offeiidit, facile, opinor, tolli potest^ immo vel duplicem habet expHcationem
dicam anne excusationem? Primum cnim tenendum est, non, quem Gruppius vult, Chaeremonem, sed
Euripidem Mnesarchi Iphigeniae auctorem csse. Quod si credimus, quid mirum, si in fabula Euripidea
vates perstrictos videmus? Nam aut fallor aut ipse Euripides is fuit, qui haruspicinae ac superstitioni,
quae inde redundaret, parum parcere sciret, immo qui quamvis obsoleta hujusmodi instituta cavillandi
occasionem avidissimc aucuparetur. Nec timendum ei erat, ne illa ipsa aetate, qua Pietas et sancta
Fides e terris recesserant, imrao, quaecunque majoribus veneranda et religiosa esse videbantur, ea

0 Firnhaber 1 1. p. 287 infr.: Er >vill Iphioenie retten; aber jc eifriger er danach strebf, um so mehr dient er, wie
es so oft geschieht, dem Schicksal zur Ausfiihrung einer gerade entgesengeselzfen Absicht etc.

^) Adnotalt. ad convers fab.: Auch bei dem Characfer des Achill bleibt man zweifelhaft, ob man ihn tadeln oder

bevNundern soll. Entweder ist sein Versuch zu retfen, thoricht oder seine nachfolgende Ergebung unvcr-

zeihlich, und inconseqnent blcibt in jedem Falle sein Betragen. E. q. s.

3) V. 952 sqq. (Firnh ): - vtq dk fiuvaq tax' uv^q; V<; 6Uy aXri&ri, ioXXu di ^fvdr, Uyit, Tvxm> ■ otcv 5) ft^rj ti;^.;, <Jto/;rfT«i ;

^) Ariadne. p. 496.

^) V. 149S sqq. Firnh.

«) De epilooo cf.: 0. Miiller, Lit-Gesch. Bd 2. p. 177. - Bremi, Schweizer Beilrage. p. 149. — G. Hermann, praef.
ad Iph. edit. p. Vir. - Seyffert, quaest. p. 13. - Mallhiae, annolt. ad Eur. T. VII. p. 408. - Barfsch, de Eur.
Iph Anl auctore p. 7. .supr. - Hartung, edit. Iph. p. 85. - .Zirndorfer,. de chronol fabb. Enrr. p. 103. - Idem,
de Eur. Iph. Aul. Marburg, 1838. p 25. - Mehlhorn in: Allg. Schulz. 1833. p. 628 - Lindemann, disserf. de Eur.
Iph Aul. p. 1. et 4 - Erfrirdt, ad Ajac. v. 1109. - Bode, Gesrh. der dramat. Dichtk. der Helle.ien i> o09. -
Hulter, iiber den Prol. und Epiloc zu Eurip. Iph. Aul. Miinchen, lb44. 4. - Cf. Jahns Jahrbb^ 1844, 110. -
Epilooum defenderunt atque Euripidi fribuerunf : Boeckhius [tr Gr. princc. p. 270. infrl. Grupp^us [Ariadne. p. oiu.
09], Kielfer [Darleg. des Gedankanzusammenhangs in der Aul. Iph. Herbsfpr. ISurnberg, 183<. Th. H. p. »•!

16

ff

amdudum reliaionem sunm nmiscrant, inqiie dies magis addubilari, necligi al^ue cbntemni Coepta erant,
ne hac, incjuam, aetate aequaies suos deorum despicientia ac liheriore suo de rebus div*1nis judicio
offenderet. Hac igitur e\ partr- Euripides mirum quanlum discrepat ab Aeschylo et Sophocle, qui fiuum
veterem religionem cum lacte nutricis quasi suxissent, priscam pietalem fidemque per totam vitam
anxie retinuerunt. Euripides veroi) quemadmodum a teneris, quod Graeci ajunt, unguiculis veterum
deorum contemlioni assuefaclus erat: ita post expedi ionem Siculam, cujus eventum haruspicinae vani-
tatem plane denudasse constat,^) vales aperte deridere et cavillari non amplius verebatur, atque
sexcenti ejus loci inveniunlur, qui huc spectant.3) Nec in Iphigema nostra valibus pepercit,4) quod qut
factum sit, Schillerus miratur; al nos contra miraremur, si deliciis suis abstinuissel poeta , cm ut alias,
sic praesertim in hac re, suas ipsius sentenlias fabulis immiscere mos erat. Dcinde vero his onmibus
remotis Achillis persona ne per se quidem vitiosa est, id quod vix infUias ibit is, qui rerum cond.l.onem
ac statum satis pependerit. Nimirum Pebdes, ut fervidus glo.-iaeque avid.ss.mus v.r, vel max.nic
optat, ut tandem aliquando naves solvantur. Quod quominus fial, obslant Dianae ira et Calchanlis
vaticinium. Itaque curat, ut deae ira placetur et oraculo salisfiat, h. e. ut immoletur v.rgo. At,
inquies. quid oracuhs satisfacere opus est, quibus, quippe a fraudalentis vatibus fictis, fides denegatu.-'
Bene dicis' Sed, quaeso, eliamsi Achilles vatibus succenset eorumque oracula contemn.t, num mde
sequitur exe.-citum quoque idem de hac re sentire? iNonne polius mililes Calclanli c.vd.d.sse ideoque
in immolandi consilio persevc^asse verisimile est? - Itaque non polest , qu.n vel .nv.tus v..-.n.s
causam deponat. Sed restant olia, quae huc faciunt. Postulat immolalionem pafruus Iph.geniae, poslulat
et ipse vircinis pater. Quid-> Invitisne propinquis et cognalis ab eo illam servan, quocum nullo aut
sanguinis a^lit necessitalis vinculo conjuncta esf? Huncne unum non soh.m loli cxercitu., sed el.a.n
potenlissimis ducibus resistere? Non ila ! Communi omnium voluntati obtemperandum est, nec
amplius virginis vilae parcere licet, immo ne luni quidem licet, si vel harispicum fallaci.s dolisque eji.s
interilus debeatur. Jam igitur vides, quot qualesque causae sint, cur Achilles, quamv.s de oraculoriiin
vanilate plane non dubilet, lamen non modo v.rginis amatissimae immolalioni non oftic.at, sed , ul m
epiloiio est, ne caerimonias (piidem ac ritus legilimos in ipso sacrificio usil,.los adjuvare ve.-eatu.'

Haec hactenus. Jam de Ilarlungio videamus, qui ilidem Pehdae personan. ut v.tiosam rep.'ehendU.
Achilles idem, inquit,^) qui virginem ne immolaretur defensurum se esse poll.-
citus est, eandem ipse immolat, et lamen preces sic facit, quasi Agamemno ..n-
molet.6) At meminerit llartung.us, qua condilione se defcnsurum esso dixerit. Quod quum obliius
esse videalur, totum locum hic repetere juvat^):

6i(0)q d, ioo}q '/i xav KfrayvnCtjq Tl/.oi,
Jy^ ovv uv flSi^q Tua iiwi, h).fyf(fi'u'
iXOiov lid' nn).u {hjnn^^u^, ^otHni nff.ui;,
(L:; oiy. iuo(t)V 0, uD.u xo)klO(j)V i9uvflv x T A

Clarissimis i£;iU.r verbis Achilk-s dicil, fieri posse, ut vir^inem consilii sni poenileal; qnod s.
tiat, se ei suppelias venl.M-urn esse pollicetur. Quun. vero virginen. consilii non poon.le.l, Ach.lles non
" O Cf. de to.a ^,'^fu,M<'.r Kdi. p, XLV. Xl.VI. p. 123. - C Fr. Iler,„...„ <,..aes.,. Oedi|T. p. 48. _

=) Thurvd. Vlll, 1 ; .io-A^^.^o «■; xo:,- ;r„,«oAo;,„., r. .„i pi.v.,0. r.ul i.ioo. .. nor. „,-ro.-, <>»c„«.TK i.ni^^»u,,ln't<"^'

3) V,<1 H.ppolyt. V. 1058. - Hecub. v. 1268. - Electr. v. 400. Helen v. 744- 757. Fhoen. v. 772.

4) V. 90 516 ^^2 (FirnhO

:j ;it: z':L:;rerrepe,ivi. r^e chro.,0,. fabb. E„rr p. .00 supr.): ^^^^^^l^^^J^^^^lij:^'

qui mult.s verlHS nd taedium usque se Ipigeniam servHturum d.x.t, m f.ne et.am in illa sacnl.canaa ai.o. j
'3 V. 1416-1419 Cfirnh.}. - Cf. Firnhaber, ed.t. p. 'm.

amphus tenetur l^r^nfnsso. Falso igitur Hartungius Peliden accusat, quod Iphigeniam, quam servaturum
se esse omni pignore affirmasset, tamen Orco sint mactari. Immovero, quantum equidem iudicar^
possum, accusandus esset, s. mactari non sivisset. Nam, ut .-ecte ait Kiefferus,i) innocentem vireinem
ad mortem raptam contra vim defendere dignissimum erat tanto viro; sed invilam eam tueri non solum
temeranum, sed et.am ridiculum fuisset.^) Ceterum sive Hartungio adstipulamur sive non adstipulamur
poeta rem al.ter .nst.tuere non potuit ac re vera fecit. Fac enim Achillem Iphigeniam voluisse defen'
dere. Nonne cons.Iium illud persecuturus immolationi adesse debebat^ Immo non solum adesse
debebat, sed etiam sacrificium adjuvare, si virginem fortasse servalum iri jure sperare vellet 3) ~
Restat, ut, cujus mentionem jam fec.mus, ad Zirndorferum redeamus, qui in criminatione illa Hartun-iana
non acquiev.t, sed omnino AchiHis mores ut inconstantes et mutabiles vituperavit. In nostra
tragoedia, im,uit.4) Achillis mores minime sibi constant, quippe qui partim ul vir
plac.dissimus appareat, qui, etsi maxirae lacessitus, Agamemnoni de injuria per-
suadere vult, partim maxime iracundus, qui se vel omnes Graecos, quominus rem
injust.ssimam perpetrent, consertis manibus cohibiturum esse profiletur. - Habe-
mus confusionem duorum Achillum, ut ita dicam, nimirum mitis et iracundi. - Af
vereor ut integre el incorrupte judicaverit V. D. Nimirum id agit, ut fabulam nostram ex duabus
(Euripidis majoris et minoris) conflatam et a grammatico aliquo interpolatam esse ostendat; cujus
interpolationis vestigia illo judice cernuntur in inilio di^amatis, in altera parodi parte, in versibus
bis terve repelitis , in versuum inaequalilate , in moribus Achillis. Ergo aut non Nidil V. D. aut,
si vidit, pi-ae nimio argumentandi sludio neglexit, quam eximie pulchra esset haec juvenis in-
conslanlia, qua inter i.-am et lenilatem flucluaret; nam pulchra est, quia ad ve.'um e.xpressa
ot natu.'ae plane accommodata.5) Quid? (juod contra naturam poeta scripsisset et cogitasset, si
fervidissimum acerrimumque juvenem immutabilem et constantem fecisset. Et cur tandem (sic
jure nostro quaerimus) non itidem ex Iphigeniae, Agamemnonis, Menelai personis de fabulae
Hilerpolatione conjecluram fecit? Nam si multiplex personae cujusdam ingenium muUiplicem inter-
polationem arguit, non est, cur Iphigeniam noslram e\ pluribus fabulis consutam esse negemus. Sic
\. c. pe.'Sona Agamemnonis, qui nunc hominem, nunc monslrum hominis, nunc probum et honestum,
nunc l.-audulentum sese praebet, ex tot tamque diversis rebus conflata est, ut, si quis Zirndorfero auctore
has discrepantias interprelari vellet, duae fabulae vix suITicerent. Itaque jam vides, quo haec ducant,
ct quam nihil V' D. hac demonstrandi ratione efficiat, qua de re missa haec faciamus, praesertim quum
id, quod praeclare et pulchre poeta instiluit, prorsus neglexisse videatur.

Restat, ut de Atridis pauca addamus, qui et i[)si mutabiles ac parum sibi constantes sese ostendunt.
Ordiamur ab Agamemnone, qui ob inconstantiam suam a Schillero nostro acerrime reprehenditur.6)
Sed personam mutabilem non per se vituperandam esse, afTatim jam patet ex iis, quae de Iphigenia
et Achille supra diximus; alque lum demum morum commutatio vitiosa fit et reprehensione digna, si

') Oarlegung des (jedankenzustiinmenhanjies in der Au!» Iph. Progr. Nueriib. Pars II. 1838. p. 11.

■') Cf. Witzchel in: Neue Jahrbb. fiir Phil. u. Faedag 1839. p. 188.

^) Vid Firnh. I. I. p. 287.

*) De chronol fabb. Flurr. p. 100.

^) Horat art. poet. v. 159: _ — _ ~ [puer] iram

Colligit ac ponit lemere , et mntatur in horas.

Arisfot. Rhetor.II, 12 (Bekk.): fi^fxu^oXoi 6k xai v.xpUoQOi Co/ vioi scil.) :iv^? ^f'? ht&vfiluq, y.al ofodQu u^v int&Vfiovai,

ru/e(oq d^ rxaioviai x, x X,

') Aimott. ad conv, fab. : Agamemnons Character ist nicht fest gezeichnet uiid durch ein z\^eideutiges Schwanken
zvvischen Unmensch und Mensch, FLhrenmann uud lietriiger nicht wohl fahig, unser Mitleid zu erregen.

18

Ifl

n

ex toto rerum nexu salis explicari nequit. At in Agamemnone potest, ni falior, explican. Nam Atridcs
ad eoruni -^enus perlinet qui w, quavis rerum conditione diu baesitant, quique, quum hanc vel iUam
aoendi rUionem nunc cupidisiime amplectantur, nunc fastidiose abjiciant spernantque, mter vanas
sententias fluctuant, donec, omnibus dil.senlissime circumspectis, consilium aiiquod capmnt, captuin
autem pervicaciter tenent.i) Multa sunt, eaque diversa, quac Atridae animum movent. Pnmum emm
insatiabili honoris cupiditate duci se simt, nec quidquam vehementius optat, quam ut expcd.lio Trojana
ad etlectum adducatur, scilicet ne ipse imperii dignitatem vix sibi concessam stat.m am.ttat.^) De.nde
nenue paternum ne.iue conjusniem amorem adeo abjecit. ut filiam suam immolan lento pectore pali
nossk Accedit quod vates, ciaod Menelaus, (luod milites sacrificium vehementer flagitant. Ducemne
ipsuni cm exercitus salus cordi esse debet, eorum precibus resistere:' - Nihilo tamen mmus .n.t.o
filiae amor vincif mandatum iUud, quo uxorem cum fiha Auhdem, venire jussit , revocare studet^ sed,
eheu' ad irntum'cad.t ejus co^sihum^ nuntius cum epistola a Menelao intercipitur, advemt Iph.genia .n
castra Sic omnia miscentur et turbaniur, atque tum demum, ubi fihae im.nolandae cons.hum sen.el
cepit' obstinato animo in .ncepto pei^stat, quod ipsu..), sicuti jam diximus, hi-jusmodi person.s propr.um
esse'soiet Itaciue Asamemnonis indolem cave reprehendas; quod (lui facit, nec Homero parcere
debeb.t qui Asame..monem pariter cunctantem et religiosum descripsit. At llomerus, qua.uiuam .nterdum
dormitasse d.citur. tamen in ejusmodi certe rebus nil inepte mohtus esl. - Nec minus egreg.e a.).n).
dolores depinxit poeta, quibus infehx pater misere tabescit: vix a se impetrare potest Atndes, ut la.n
carum caput deserat et quasi p.-ojiciat; neque enim a pietatis sensu abhorret, atciue .nconstant.a .lla
tantum abest ut iUum dedeceat, ut ex nostro sensu summis hmd.bus digna sit, qu.ppe (piae non ex
animi (fuadam imbeciihtate, sed ex pura puta humamtate fluxerit; id quod vitupe.atores ejus plane
fu^MSSe videtur. Sed restant alia, et ea graviora. Nam, quae poetae nostri, ut ita d.can., pa.-s.m()n.a
es! artes quibus spectatores commoveret, non omnes simul temere proludit, sed gradat.onem quand.m
ita'adh.buit ut, a levioribus ad graviora pedetentim progressus, gravissima quaeque ad imun. rej.ceret.
Sic opinor in dramatis initio spectatorum n.isericordia inde tantum oritur. quod Atndes do i.hae sm^e
anxie secum reputat. Deinde post Glvtaemnestrae et Iphiseniae adventum ahud momentum acced. ;
et id qmdem in eo cernitu.', .luod Agan.emno muhenbus coram dolores suos et animi cruc.atus sedulo
dissimulaie, immo tolam rerum condilionem et ipsam immoUitio.iem anxie celare coactu.n se v.de ,
ex qua re duplex (,uasi animi atTectus ad nos r-edundat: alter ob Iphiueniae calamitatcn., alter oh
Ai^amemnonis miseriam. Haec plane concinere cum Neoptolemi descriptiune , qualem .n Ph.loctela
Sophochs legimus, jam monuit Gruppius.3) Quemadmodum eni..i Neoptolenius Poeant.s i.i.um Lhx.s
fallacias cela.-e cogitui', nec nisi invitus ad mendacium, quippe a necessitate s.b. extortum, confug.t: .ta
hic quoque Atrides uxon et tiliae invito animo lucum facit, immo, dum facit, summo dolore d.rump.lui.
Uterque vero eo maais dolet, quo majore misericordia prosequitur eos, quos decipit. Sed n.ax.m.
Atridae dolores, si ([uid sapio. inde oriuntur, (luo^l, (iuan(iuam omni culpa vacuus est, tamen tanquam
sceiestus et nefarius a diis in exitium praecip.tatur. Iphigen.am enim etiams. non revera servav.t^ al
saltem servare sluduit, nec patris vitio, sed divinitus aut, si ita vis, fato factum est, ut servandae .Ihus
consilia ad irritum ,-ediaerentu.'. Quanquan. isilur nullius culpae sibi consc.us est, tamen veleraton.s
fraudulenti speciem p.'ae%e fert, quod ipsum Agame.nnonis miseriam idem(,ue spectatorurn ">'se'''^'«''-
diam miro modo non adaugere non potest. Nihilosecius ejus persona vituperat.onem non lus.t^ ^>t '
Sch.llerum omittam. cujus notae ex antecedent.bus satis jam refutanlur. iterum Hartunsms .s fu.t, qu.
-ryi^i^^^JnTp^^liT^ bedenkl.cher. conten.plaliver Characler. vvie Avir ''en (les Agamem.ion^mjt n.eJsierhafter

„,.,, Sicherheit' iiezeuh.iet sehen, ei.i solcher erwagt uiid schwankt lange, danu abcr s
2) Cf Menelai uralion. v. 333 sqq. (F.rnh.)
O Ariadne, p. oOO.

teht er unerschiitterlich fesl.

i!j Atr.dcun, praesertim qualem in sacrificio sese praebet fnlmin;. c.,a • •, ,

se
emon-

..bseojulU. Sed p.ava. hane obvo,.tio„,s ,„tePpre;a.io„e.„ s^ j ' ^ rFi.-^LC fl
-.r.l .l,as ,,ao.i„e eausas cosi,a,-i posse, eur Aga„,e,„„o sie fece,-i , immo lio em nud L' •

ncordiae inixlos ejus a„iin(i„i adeo oceum«A „i , „ j uoiorem pudoremque mise-

..p,lo,u,„ .,o..ru„. L,asse spuru m es ram ,uod s'i"T: '"'""" ""»""" '^"^ ""''"'^^- ^'
,„n,„;,„an n„M „„M..„, .,'.:, ..... "'".""' '1"*"^ ^' «'«"""lus, ejus vilia Euripidi certe non sunt

uiputauda, n„l.i quidem „,l,il „atu,-ae magis consentaneum ni I „. . T' '"^ '"'"^ """^ '^
w.Je.u,-, „ua,„ ,,uod i„ e.U,.ema iila seena Atr da ^ „ oTv;! t Aud- ' .' "'"' ""''""'" «^^

.Mavin.u,., i) de Timanthis pietura. Quid ille aUer i„ti ^. '"'I f"""' ''"'''"' ^''"-''^

immolatae I„lw„« „,-, J .,..„,r,„:..i ' " « "«' ■ '"'l>"t- «equo nob.hs pietor luetuosu

immolatae Ipliigcniae saerificiu

esse
u,n

^em, olamantem Ajacem, ul^^s^^l^U^^^^i::: ^^::::'^^^^
:-;;-; ';;:;--- -■;-\"-..; -eror.s aeer^b.rte::;,:.':?^ .re conYe:
i,abe.„us,' ei a"; jula vdi " slZ ' T """ '"''"". ^"""''" ' '"''''" "" <"'''«8° '^-=^'P'-
,pse poela seutiret, ^ad Ter. '" t ad ^^IHi^J::^'! "'^ '''' ''''"'' ''' "^- """"^

.bi coneessu... videbat, eorpor.s certe specie: tt^i Zr dep „ eTe ^Lrr '^77" ""■

■„ rr ■ t r ' ''P''''^'' *"'^ mgemiseil in mise,Timo miscrrimae vir^inis adsnectu-

,n I erunas effund.t aeerbissimun, dolorem; non amplius carissimi capitis adsp etum Terre ooTes":
. put obvolv.t atque silet. Quam artificiosa haee di.spositio si. , doeumento 3^ n^Irmor M d
Fl,,re„t,num Cleo,„enis ara, quod Ubdenius desenpsit, .) in quo it,de,„ /phigeniae 1,.^ c ham
.,d„t„„, vide,„us, ,ta qmdem, ut velalo capite dextro cubito nitalu,-. _ Omnlum absu,dis
Mmum, ,,e,.git Hartungius, quod Agamemno finitis rebus supervenit. Quam oravi
ve,.o causa .mpulsum, quam dura necessilate coactum putas, ut iratam uvorem
...nven,re neque ignominiam pudoremque. vi tare velletl Sc.lieet domum illam
..d,,.e jubet, quon.am sibi T,-ojam proficiseendum sitlS) - Quod ,dem ,,oetae expro-
i„.a.-u„tB,-em,us.) et Bartschius, 8) ,,„; ex hae re epiloguu. iu.erpolatoris esse eflecit. Sed ctianisi
|u.s ejus ,.o*,A. infitias iret, tameu nonnulla ad excusaudu.n Eu.-ipidem atrerri possenl, ac revera

tu , Kie le,.us, J) qu, longam Aga„,emnonis orationem in loco fuisse plaue negavit. Clytaen.nestrae
n'imt, in„lab,li esse atque i^firraae non licet; quod si liceret, nexus tolleretur, qui inter hanc noslram
ragoediaii, ae tolam de At,.idis fab„lam inlercedit. Quodsi vero sibi eonstare nec de marilo suo aliter
«g,ta,.e debel, -quid mullis huie ve,.I,is opus est? Necvacat quidem copiosae orationi, quandoquidem Cal-
i,.,„le auctore ii,atura,idun, ei est p,.oflcisci, ne vento secundo a dea misso desit. Addit Firnhaber,iO)

0 Edil. Iph. Excurs. V(, ,,. 28;! sqq.

'.^ J;',^-,,^'"'. ": '*. - cf. liri,i,po I. 1. p. 573. - 0. Miiller, .irchaol. 2. Ausg. p. 135. 65.5.

n,;prprP,'T„'^1 "'■' , ■;"• ' ,^' '''"''''"' ^'''"" '"" ''''"' ""■" ""'"«'""•la J|.hicenia Irislis Calchas esset, moeslior Ulysses,

^) rphi^5 A,,l V (536-?539 (Firn'h )"'"" '*=""""'"'"'' "''"• ''"•"'''"" *""'"•""' '""'" ''«^""'' 1'«"'""" "»" P"ss«:' '""lari.

'■) Co';,1ILhe" edu; p."89.'"'™ '"''"'*• " "^ '"""'^' '"""" '-'"'- ^' '''■ '"■ " adOdyss. V,.(, 84,

'^ si:i'e/;„'.n?h^ ."■?ein"Zl ^^" """ " "-''^--""^''-' ' "- """ - "a? Wie niohts sagt er. Ma„ muss

■* fiiii'1' h1 '''Itr ^"""'c ''"'"^ ",'"!"' "'■"■'■•■'"!'"'' I"'"" »''"<^'e el i"ep.e prodeat Agaraemno, Clylaemnes.ram de„uo de
.,l,ae soi.e cerliorem faciens et domum redire iubens e. valere.

■) Progr. Nuernb. 1838. p. 6,

") Edil. ,,. 289.

zo

fortasse Eiiripidem, qui sub unem fabuiae juslo saepius negligeotiae suae indulgeat, tam longam fabu-
lam. quae uMtalos terminos jamiom egressa esset, novis scenis amplificare fastidivisse. Sed quidquid
judicabis, nos certe, qm q)il .uuni uenuinum esse neparnus, hanc quaestionem sine scelere in medio

relinquere posse uobis vidtiiu r.

* Sed haec hactenus. L)e Menelai persona non multa habeo, quae addam, siquidem Euripidea ejus
descriptio in universimi ab Hcmerica parum differt. Scihcet uterque poela maxime iracun(him Meni-
laum depiaxit, neque hac ex parte in Iphigenia ahum se praebet atque in Ihade. Etenim, quae eximia
ejus inconstantia est, quippe qua Iphigeniam, Achillem, Agamemnonem penitus aequiparat, modo iracundia
exardescit, in simpulo, quod ajunt, fluctus excitat, rixaeque cupidissinujiti se ostendit; nunc siippliLifer
ac submisse non dicam veniam petit, sed facilem se praebet et ad poenitendum agitur. El iiu^us
quidem iracundiae specimen statim in initio fabulae habemus. N^m in scena illa , qua servum cum
literis intercipit, vehementissime tumultuatur, imbecillum senem regio suo, quod manibus gestat,
sceptro mulcare minatur, omninoque tanquam servum acriter eum increpat. Nec in dialogo isto, .1
quo cum fratre rixatur, a se desciscit, sed personam suam egregie tuetur, utpote qui inilio indignatiun-
culam suam libere effundat, mox vero sedate placideque fratrem alloquatur. Alteram Alridarum alter-
cationem in Telepho fuisse scimus, et quae, quantum ex fragmentis concludere licet, cum hac nostra i
sane quam concineret i). — Jam si posteriorem Iphigeniae scenam , in qua Menelaus fratris animum
reconciliare sibi studet, cum priore illa comparamus, totus ille videtur commutatus esse. Itaque
Arislotele iudice ri^oq dro'>fiu).ot exhibet, ac fortasse quis hanc ob causam totam eju^ descriptionem
reprobrare possit. Quod cave faxis; nam animi haec commutatio tantum abest ut inconslantiam prodat,
ut reapse summae conslantiae specimen evadat. Nimirum me judice constans est, si quis non a se
desciscit, sed propriam suam naturam ita sequitur, ut nunquam alius esse videatur, ac re vera sit. Itaque
quemadmodum deum divinam, heroem heroicam, ita hominem humanam naturam prae se ferre oportebit.
Jam si in homine subsislimus, facile patet, qua ratione ita depingendus sit, ut ubivis humanitatem suam
retinuisse merito dicatur. Duo enim sunt, quae in hominis natura internosci debebunt: unum, quod ^
cum universo hominiim genere ei commune est; alterum, quod proprium liabet et singulare. Et illud
quidem in eo potissimum cernitur, quod omnes omni tempore mutamur et variamur. Nam quum non
ii simus, qui nobis res, sed nos rebus subjungere cogamur, iidemque quavis impulsione extrinsecus
oblata et ab externis rebus profecta ad actionem excitemur, fieri non potest, quin natura humana,
(luae (juasi cera facile imprimitur, una cum rebus modo huc modo illuc flectatur, itaque sive in melius
mutelur sive in deterius'. Sin igitur persona ila descripla esset, ut plane non mutaretur, perperara,
h.e. contra naturam, poeta eam descripsisset. Deinde vero in quavis persona etiam ea elucere oporlet,
quae ejus propria sunt; quod si poeta neglexerit, non ad verum eam expressit. Itaque glorioso homini
tribuere debebit, ({uae gloriosi sunl, arroganti, quae arroganlis, iracundo, quae iracundi. Unde apparet,
ni fallor, quam vere et recte Menelai personam poeta descripserit. Nam iracundus ille est et fcrvidus:
est autem iracundi, momento temporis excandescere quidem et ira eflferri, sed mox manus dare et
supplicis instarveniampetere. Itaque, quod in fabula nostra Euripides finxit, Menelaum initio Agamemnonem
vehementer increpasse, deinde vero re diligenlerperpensa et considerata mitissimum placidissimumquesese
ostendisse, (juippe qui sua sponte in gratiam cum eo redierit, id naturae adeo consenlaneum et ad verum
tam singulari arte expressum putamus, ut quemadmodum reliquarum personarum sic hanc quoque Me-
nelai descriptionem ut maxime artificiosam jure nostro laudare et comprobare nobis videamur.

O Ct. Firnliaber, Edit p. 278.

E. Buchholz^ Ph, Dr.