Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at |http: //books. google .com/l
Google
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .coiril durchsuchen.
■ i
Drucke u\d Holzschnitte des xv. lnd xvi. Jahrhunderts
in getreuer nachbildung.
DIE
COSMOGRAPHIAE INTRODUCTIO
MARTIN WALDSEEMÜLLER (Ilacomilus)
IN FAKSIMILEDRUCK
HERAUSGEGEBEN MIT EINER EINLEITUNG
FR. R. V. WIESER.
STRASSEURG
J. H. Et,. Hs.Tz (Heitz & MOudsl)
'907- "^'"^
DIE
COSMOGRAPHIAE INTRODUCTIO
DES
MARTIN ^ALDSEEMÜLLER (Ilacomilus)
IN FAKSIMILEDRUCK
HERAUSGEGEBEN MIT EINER EINLEITUNG
VON
FR. R. V. \SriESER.
■' ^ j
STRASSBURG
J. H. Ed. Heitz (Heitz & Mündel)
1907
118129
••1 •
• • •
•• •
• •
• •
• •
• • • •• •
• • •
• • •
• • • •
• • • •
• • • •
• • • ~ •
• •• • •••
• «
• • • •
i • •
• • • • "••
• • •
• • • I
• •<
• • • •
'• •
• • •• • •
•• • •-•**••
• • •
• • •
• •
: :•.•••
• •••
• • •
•• • •
• •« • • •
• • • • •
• • • • •
SEINER EXZELLENZ
HANS GRAFEN WILCZEK
ZUM SIEBZIGSTEN GEBURTSTAGE
IN HOCHVEREHRUNG UND TREUER ERGEBENHEIT
GEWIßMET VON
F. V. WIESER
Es hat aufTalleucI lange gedauert, bis die neuen trans-
atlantisclien Emdeckungen der Spanier und Portugiesen in
wissenschaftlichen Kreisen Beachtung Tanden. Durch mehr
als ein Dezenniiini, nachdem der große Genuese zum ersten-
mal amerikanischen Boden betreten hatte, sIikI nur zwei
kurze Reiseberichte gedruckt und so dem größeren Publi-
kum zugänglich gemacht worden: der Brief des Christoph
Columbus über seine ersle Reise und der des Anieriyo Ve-
spucci über seine dritte Reise.' Auch diese beiden Berichte
> lieber die zah1rei>:hen Ausgaben dieser beJJcn tteisebriefe
vgl. H. Harrisse: Bibliotheca Americann Velusiissima. A
liescription of works relatiaj{ lo America, poblished between ibe
yeiirs 1493 and ]35i. NeW'York. 186Ö und: ■Addiiions». Paris
1871, K. Hfibler: Der Deuische Kolumbosbrief. Heft VI der
vorliegenden Sammlun); «Drucke und HolzschnJue des XV. und
XVI. Jahrhunderts in getreuer Nachbildungi, StraBburg, Hei«
igoo. L.. Hugues: Amerigo Vespucci etc., Noiizie Sommarie
(Raccolia di Documenii e Siudi pubblicali daÜD R. Commissione
Colombiana. Parte V. Volume IL) Roma 1894. p. iioff. Oius.
FumagalliundPieiroAmaldiS. Filippor Bibliografia
verdankten ihre rasche und weite Verbreitung nur den» Um»'
Stande, daß sie die Neugierde des großen Publikums und,
die Sucht nach dem Abenteuerlichen in ungewöhnlichem^
Maße befriedigten. Aber die Gelehrten nahmen fast kdoe >
Notiz von diesen Entdeckungen, geschweige daß sie die Be-
deutung derselben recht gewürdigt hätten.
Mit einem Schlage wurde die Situation eine andere, als
1507 in St. Die, einem entlegenen Städtchen in den Vogeseo,
eine neue Publikation erschien, welche nicht nur einen be-
deutend ausführlicheren Bericht über vier Fahrten des be- .
reits populär gewordenen Vespucci, sondern außerdem auch 1
zwei Karten umfaßte, durch welche die neuen Entdeckungen'!
ad oculos demonstriert wurden.
Die Publikation führte den Titel ;
Cosmographiae Introductio
mm quibusdam Geomflriae ae Astronomiae principiis
emn rem necessariis. Insuper quaUwr Americi i'espucii
gatioms. Universalis CosmograplUae deseriptto tarn in soHda I
quam piano, eis etiam insertis, quae Ptkolontaeo igitola <
nuperis reperta sttnt.
Aus dem Wortlaute des Titels ersieht man, daß disfl
Publikation aus zwei Teilen bestand : einem Buche und zwcil
kartographischen Beilagen. Der Text entliielt wieder zweil
selbständige Teile, nümlich ein geographisches Kompendium I
— „Cosmographiae Introductio" — und den Bericht über I
die vier Reisen des Florentiners — „quatuor Anierici Ve- I
degli Scriiii Iiatiani o sCampaii in Italia sopra Cristoforo Co-
lombo. (Raceolia. l'arie VI) Roma iSgJ. p. 14 ff. 2o3 ff. Di« I
auPerordenilich seltene Folioausgabe des Berichtes über die dritte 1
Reise des Vespucci isi von E. Sarnow und K. TrUbenbachf
hersusfjegeben in: 'Drucke und Kolzschniite des XV. und XVI, j
Jahrhunderts in getreuer Nachbildung.' IX. StraCburg i. E. igoB, ,
J. H. Ed. Heitz (Hein u. iMUndelJ.
I
— 9 —
spucli navigationes". Die Karlenbeilage ist bezeichnet als
„universalis Cosmographiae descriptio tarn in solido quam in
piano", * umfaßie also einen Glolnis und eine Plankarte, auf
welchen außer den bereits dem Plolemaeus bekannlen Erdgebie-
ten auch die neuentdeckten Länderrüunie eingezeichnet waren.
Diese umfangreiche, so viel des Neuen und Interessanten
bietende Publikalion wurde bei Gelehrten und Ungelehrten
mit lebhaftestem Interesse aufiienommen und fand rasche
Verbreitung. In wenigen Monaten war eine zweite Auflage
des Textes notwendij; und von der Weltkarte wurden binnen
kurzem looj Exemplare in Umlauf gesetzt. So kam es,
daß ein in dem geographischen Kompendium „Cosmo-ira-
phiae Introductio" gemachler Vorschlag bald in den breite-
sten Kreisen anfjenommen wurde und trotz späterer Gegen-
bemühungen seines Urhebers für alle Zeiten in Geltung ver-
blieb: die Bezeichnung des neuentdeckten Kontinentes mit
dem Nanieu AMERICA.
An mehreren Stellen der „Cosniograpliiae Introductio"
werden die in den „quatuor navigaliones" beschriebenen
Länder als vierter Erdteil bezeichnet — quarla oröis pars —
und im Anschlüsse daran wird der Vorschlag gemacht, diesen
neuen Erdteil (worunter damals nur der SüdkonUnent der
Neuen Welt verstanden wurde) nach dem vermeintlichen
Entdecker Americus Vespucius Amerüi terra oder einfach
1 Dieser Ausdruck ist von den Gelehrten, Jie sich mit Wald-
seemUller beschSfiigten, verxchieden gedeutet worden ; so ver-
stand Breusing dnrunier zwei Plankarten, von denen die eine
die Gestalt von Pianigloben habe (Leiiladen durch das Wiegen-
alter der Kartographie, Franktun a. M. iSSS, p. 3i); A. Eller
dagegen vertrat die Ansicht, daP es sich nur um eine einzige
Wellkarte handle, auf der auPer dem eigenilicben Wchbilde noch
kleine Hemisphdrenhänchen als Supplement eingezeichnet ge-
wesen seien. (De Henrico Glarenno geographo et aniiquissima
forma lAmericae- commentatio. Festschrift der Universität Bonn
1896, p. II U. 23).
AMERICA zu nennen, nacli Analogie mit den bereits ilb-
Itclten Kontinentalnamen Asia inid Europa.'
Ob in den beiden zur „Cosmographiae Introductio"
gehörigen Karten der Name America auch tatailclilich ein-
getragen war, konnte bis vor kurzem nicht mit Bestimmt-
heit behauptet werden, weil man weder von der einen noch
von der andern ein Exemplar kannte. Zuerst gelang es voa
dem Globus ein Exemplar nachzuweisen. In der Hauslab-
Liechtenslein'sclien Sammlung in Wien fanden sich Globua-
fitreifen in Holzschnitt mit derber Zt.'ichnunt;, auf denen äm\
Neue Welt bereits den Namen America trSgt. Es ist
Verdienst von L. G a H o i s, diese anonymen und undalierti
Globusstreifen zuerst sicher mit dem zur „Cosmi
Introductio" gehörigen Globus identifiziert zu haben.* Gat*
lois hat auch eine Reproduktion dieses Globus publlzierP;,
unsere Kopfleiste gibt ihn, auf beiläufig '/i reduziert, wiedefi
Ueher das Aussehen der PlanUartc bot der Begleitti
selbst einige Anhaltspunkte, aber eine etwas genauere Vor-,
Stellung von ihr erhielt man erst, als auf den Universiiai
bibliotheken in München und Bonn stark verkleinerte ham
schritlliche Kopien dieser Karte zum Vorschein kamen, •]
1
1 i. . . quarlj orbis pars fqu.int quia Americus invenii Äm&t
rigen, quasi Americi terram, live Americjm nuncupare licetji
p, i5 des Faksimiles, — ■. . . qu^rta pars per Amerieum Vespi~
tium . . . inventa est, quam nan video cur quis iure vetei ab Am
rico Inventars sa^.icis ingenü viro Amerigen quasi Americi t'
ram, sive Americam dicendam: cum et Europa et Asia a r
lieribus su:t sortita sint nomina' p, 3o des Faksimiles.
' L.Galluis: Les peographes allemands de la Renaissanct
Paris 1894, S. 48f. u. pl. il. Schon früher haue F. A. de Van
hagen; Jo. Schönere P. Apinnus (Benewiiz), VIenna 1873, p. 48111
die Bleiche Ansicht nusgesprochen ; die von ihm in Aussicni f "
stellte Abhandlung, in welcher der Nachweis der IJentiiSt
fuhrt werden soUie, ist nicht erschienen.
»Fr. V. Wieser: Magalhäes-SlniBe und Austral-Conlini
Innsbruck 1881, p. 13 u. 16. vgl, E, O b e r hu ra m e r: Z
handschriftliche Karten des Glareanus in der MUnchener UnM
I
welche von dem bekaiiiilen Hunianislen Henricus Glarea-
nus angeferligt waren. Ein Exemplar des lange vergeblich
gesuchten OriyinaltSnickes wurde dann im Jaiire 1900 von
Prof. Jos. Fischer S. J. in der Fürstlich Wal.lbur;,'- Wolf-
egg'schen Bibliothek auf Schloß Wolfegg in Würltemborg
aufgefunden, Obwohl bereits in der „Cosniot;raphiae Intro-
ductio" darauf hingewiesen wird, dafl die Karte grfißer ist
als der Globus, und auch Glarean betont, daß sie wegen ihrer
bedeutenrfen Ausdehnung im Buche nicht habe untergebracht
werden können, so war man nun doch überrascht über die
imposante Größe, den Reichtum des Inhaltes und die künst-
lerische Ausstattung der neu aufgefundenen Karte, Es stellte
sich heraus, daß es sich um eine kolossale Wandkarte von
nahezu 3111' Fische handelt, aus 12 Holzschnittblätteni von
ca 44x59 cm Bildgröße bestehend, welche in drei Zonen
zu je vier Blättern angeordnet sind. Ein Faksimile -Abdruck
dieser Weltkarte, welche für die Geschichte der Kartographie
und des Zeitalters der Entdeckungen von epochemachender
Bedeutung ist, erschien 1903 mit einem eingehenden Kom-
mentar von Jos. Fischer und Fr. v. Wieser.'
Es erhebt sich nun die Frage '. Wer ist der Verfasser
der großartigen und so einflußreichen Publikation von St,
Di6 aus dem Jahre 1507? Diese Frage ist aber nicht so
einfach zu beantworten. Sowohl auf der großen Plankarte
wie auf dem Globus ist der Name des Autors nicht ange-
geben. Auch auf dem Titelblatt der „Cosmographiae Intro-
versitÜlsbibtioihek {Jahresbericht der B^^^Sr. Ges. in München
189a, Hefl 14). — A. Elier: De Henrico Glareano geographo
et anliquissimn forma lAtnericae- commeniatio. (Festschrift der
Universiiüt Bonn i8g6),
» Jos. Fischer S. J. und Fr. R. v. W iese r -. Die allere
Kane mit dem Namen Amerika aus dem Jahre i5o7 und die
Cana Marina aos dem Jahre i3i6 des M. WaldseemUller (llaco-
milus). Innsbruck, Wagner 1903.
ductio" fehlt er. Nur in dem an den römischen Kaiser Maxi-
mihan I. gerichteten Widmungssch reiben wird der Dedikator
genannt, aber in den einzelnen Redaktionen verschieden;
in den meisten wird das „GYMNASIUM VOSAGENSE" als
Herausjieber bezeichnet, in einigen aber „MARTINüS ILA- i
COMILUS".
Das Gymnasium Vosagense war ein kleiner Kreü 1
von Humanisten in St. Die, den der Kanonikus Walter |
Ludd, Sekretär des Herzogs Rene 11. von Lothringen um ]
sich versammelt hatte, und der seine Schriften in der eben- ]
falls von Walter Ludd errichteten Druckerei publizierte.*
Mitglieder dieses literarischen Zirkels waren — außer Wal- ]
ter Ludd — sein Neffe Nikolaus Ludd, sodann Jo-
hann Basin US Sendacurius, Math las Ring mann
(Philesius) und Martin Waldseemüller (llaconii)us).
Was nun die Anteilnahme der einzelnen Mitglieder dea j
Gymnasium Vosaj^ense an der Herausgabe der „Cosmogra-
phie Introductio" betrifft, so stellt sich dieselbe folgender- j
maßen heraus. Von Walter Ludd wissen wir, daß er |
nicht nur die Druckerei von St. DU einrichtete, sondern auch
das Geld für die Publikationen der Mitglieder des Gymna- j
siums zur Verfügung stellte und in unserem Falle außerdem i
das literarisclie Qucllenmaterial herbeischaffte, nämlich eine
portugiesische Seekarte mit den neueiitdeckten Länderge-
bieten sowie eine französische Ueberselziing der „guatuar
navigaliones"^ des Amerigo Vespucci. — Die Uebertragung
des Reiseberichtes ins Lateinische lieferte auf Anregung |
Walter Ludds Johann Basin us Sendacurius, von dem J
> Ueber das Gymnasium Vosagense isi zu verttleichentV
(D'AvezacO Marlin Hylacomylus W.iluemUllcr, ses ouvragei-f
e\ ses collaborateurs. Paris '^97. p. 1 1 fH Ciiarles Schmidt;!
Histoire liiteraire de l'Alsaee IL Paris 1879, p. 109 ff. L. Gal>^
lois: Le Gymnase Vosgien. (Bull. Soc. geogr. de l'Est i9oo)t '
p. 88 ff. '
I
— i3 —
auch das vorausgeschickte Dekastichon und Distichon ad
lectorem herrühren. * — Ein weiterer literarischer Mitarbeiter
an der „Cosmoyraphiae Introductio" war Mathias Rinj;-
inann-Philesius, ' der zwei Gedichte beisteuerte, ein
kürzeres Widmuntjsgedicht an den Kaiser Maximilian I. am
Anfange des geographischen Kompendiums und ein liingeres
an den Leser vor den „quatuor navigationes". — Von Mar-
tin Waldseemilller oder, wie er sich nach Hunianistenart
auch grSzisicrcnd nannte, Ilaconiilus rührt nicht nur die
geographische Abhandlung her, sondern er hat auch die
beiden zu dem Werke gehörigen Karten gezeiclinel.
Wenn wir nun auch nach dem Gesaj^ten dem Gymna-
sium Vosageiwe nicht direkt das Recht absprechen dürfen,
sich als Herausgeber zu nennen, so ist das Werk doch in
allen wissenschaftlich bedeutsamen Teilen das geistige Eigen-
tum Waldseemüllers. Ihn haben wir als Autor desselben
zu bezeichnen.
Martin Waldseemüller' ist quellenmäßig zuerst
1 Vgl. den Widmungsbrief Ludds in seiner Schrift tSpeculi
orbis declaraiio' (StraPburg 1307); tQu.irum eiiam regionum
descriptionem ejc PortugalUa ad le JUusirissime rex Renale,
gallico sermone missam Joannes Basinus Sendacurius insignis
foetj, ü me exoraliis qua poUei elegantia latine interpreiavil •
2 lieber M. Ringmann (Philesius) vgl. Charles Schmidt:
Mathias Ringmann <Phildsius], humaniste tilsacien et lorrain [Me-
moires de la Societe d'archeologie lorrainc. UI' s^rie, III« voi.
Nancy i87i, p. i65 fT.). Idem; Histoire litttraire II, p. Syff.
* Der erste, der sich eingehend mit WaldseemUllcr-Ilaco-
niilus beschäftigte, wnr Alexander von Humboldtj er
hat auch zuerst die IdentilSi des Martin Waldseemüller und
des Martinus Ilacomilus nachgewiesen. Vgl. A. v. Humboldt:
Kritische Untersuchungen über die bisioriscbe Entwickelung der
geographischen Kenntnisse von der Neuen Welt. Aus dem Fran-
zösischen Übersetzt von J. L. Ideler. 3 Bde. Berlin iSSaff.
(besonders Bd. 11, p. Big ff.}. In neuerer Zeit ist unsere Kenntnis
von dem Leben und der Tätigkeit WaldseemUliers vorzüglich
eetördert worden von D 'A v e z a c in seiner anonym erschienenen
Schrift; Martin Hylacomylus WaltzemUller. Ses ouvrages et ses
— 14 —
nachweisbar 1^190, in welchem Jalire er zu Freiburg als'
Student in die Universitätsmatrikel eingetragen wurde. Er
wandte sich dem geistlichen Stande zu, beschäftigte sich aber
bereits früh besonders gerne mit geographischen und karto-
graphischen Arbeilen. Schon 1505 scheint er zu Straßbiirg
im Vereine mit seinem Freunde Ringmann Vorstudien zu
einer neuen PtolemHusausgabe betrieben zu haben. Auch in
Basel hat sich Waldseemüller wahrscheinlich noch vor 1507
aufgehalten. Dort verglich er in den Bibliotheken die Ptole-
mSushandschriflen und trat zu dem bekannten Buchdrucker
und Verleger Hans Amerbach m freundschaftliche Beaell-.,
ungen. Im Jahre 1507 treffen wir, wie bereits bemerkt, so«;
wohl Waldseemüller als Ringmann in St, Di6, wo beide in.'
der Druckerei des Waller Ludd praktisch tätig waren und
außerdeni ihre Plolemausstudieii auf Grund einer griechisch^.
Handschrift, welche Ringmann 1505 aus Italien geholt hatb
mit Eifer fortsetzten. Als dann Walter Ludd durch Vermitfr3
lung des Herzogs Rene II. von Lothringen die porlugii
sehe Seekarte des Nicolaus Canerio und die franzOsist
Uebersetzung des Berichtes über die vier Reisen des Amerif
Vespucci erhielt, sah sich Waldseemüller, das wissenschi
lieh bedeutendste und literarisch regsamste Mitglied des Gyil>^
nasium Vosagense, vor eine neue große Aufgabe gestellt.
Das ptolemüische WcUbild erwies sich als unzulänglich und
antiquiert. Watdseemüller entwarf daher eine neue groBe
Weltkarte - — Universalis Cosmographia secunäum Ptt
maei tradttionem et Anu-rici Vfspucii aUorumque lustrat
— auf der die ptolemäische Oekuniene durch die staunen-
erregenden Entdeckungen der Spanier und Portugiesen be-
richtigt und ergänzt war. Es tauchte nun im Gymnasium
collaboraceurs. Paris 1867 und von L. Gallois: Les g^rspbef 1
BlIeDiands und: Bulleiin de la Sociale de gdograptiie de lEsLlJ
XE (1900). *
I
— i5 —
V^ageiise der Ge<lanke aur, die „quatuor navigatianes"
in der lateinischen üeberselzunj^ des Setidacurius zugleich
mit dieser Karte durch den Druck weiteren Kreisen zugäng-
lich zu machen, üni dem Laienpublikum die Lage der ein-
zelnen Ländert-ebiete auf der Erdoberfläche noch deutlicher
zu demonstrieren, übertrug Waldsoemüiler das ergänzte Welt-
bild auf einen kleinen Globus. Außerdem fügt er der Aus-
gabe der „quatuor navigationes" als KrlSuternny für die Kar-
tenbeilage einen Abriß der Kosmographie „Cosniographiae
Introductio" bei. Auf diese Weise ist die große epochema-
chende Publikation von St. Di6 aus dem Jahre 1507 entstanden.
Die Frage, welche der verschiedenen Redak-
tionen der „Cosmographiae Introductio" als editio
princeps zn gelten hat, ist vielum.stritten. Wir sind daher
genötigt, auf die bibliographischen Unterscliiede dieser Re-
daktionen näher einzugehen.'
Zunächst haben wir zu konstatieren, daß es unter den
in St, Di6 gedruckten Ausgaben zwei Hauptredaktionen mit
verschiedenem Druckerdatum gibt, nämlich eine „Finitum VII.
kal. Maij atmo supra sesquimillesimum VW* die andere „Fi-
nitmn IUI. kal. Sepiembris anno supra sesquimilUsimum VII^.
Bei genauerem Vergleich stellt sich dann heraus, daß wir es
bei diesen beiden Redaktionen mit zwei ganz verschiedenen
' Vom bibliographischen Standpunkte aus ist die «005010-
grnphiae Iniroduciioi eingehend und mit mustergllhiger Exnkt-
fieil gewürdigt worden zuerst von D'Avezac I. c, sodann von
H. Harrisse B. A. V. und Add. sowie von Meaume in
seiner Abhandlung «ßecherches criiiques et bibliographiques sur
Americ Vespuce et ses voyagesi (Memoires de la Societe d'archeo-
logie Lorrmne i888j. Aufcrdem beschfiltigen sich genauer mit
dieser Frage Fumagalli und P. Amai di San Filippo in
RaccoltH V a, p. 109 IS., Bardy, Un exemplaire de la «Cosmo-
graphiac Introduciio. aS. avH! 1 So? (Bulletin de la SocietiS philo-
maihique Vosgienne XIX iSgS/g^) und J o h n BoydThacher,
The Continent of America, its Jiscovery and its baptisai. New-
York 1896.
— !6 —
Auflagen zu tun haben, die durchgehends vollständig ai*-'
dern Leiternsatz aufweisen. Innerhalb jeder dieser beiden
Aufla<^en sind zwei Hauptvarianten zu unterscheiden.
Diese stimmen in allen typographischen Details genau mit-^-
einander überein. Nur die Blätter eins, zw
und sechs sind different. Der am meisten in 1
tracht kommende Unterschied besteht darin, daß die Wid-*
mung bei der einen Variante den Namen Martinus Ilacomilus
enthält und auf der Vorderseite des zweiten Blattes steht,
während sie bei der andern auf die Rückseite des erstei
Blattes gedruckt ist und das Gymnasium Vosagense als He|
ausgeber nennt.
1. DIVO MAXIMILIANO CAESARI AV
GVSTO MARTINVS ILACO
MILVS FOELICITA
TEM OPTAT.
DIVO MAXIMILIANO CAESARI SEM-
PER AVGVSTO / GYNNASIVM VOS
AGENSE NON RVDIBVS INDO
CTISVE ARTIVM HVMANI
TATIS COMMENTATORI
BVS NVNC EXVL'
TANS : GLORIAM
CVN FOELICI
DESIDERAT
PRINCIPA
TV.
Genau die gleichen Varianten kehren bei der Septem-
ber-Ausgabe wieder. ' Ein weiteres für die Klassifizierung,,
Mai
' Wir gebrauchen der Kürze halber den Ausdruck
Ausgabe» und ■ Septem her- Ausgabe« stau .VII. Ital. Maii
■UIL Ital. Sept.! oder tii, ApriU bezw. tiS. August*.
— '7 —
der verschiedenen Ausgaben von St. Di6 wichtiges Unter-
scheidungsmerkmal bietet die Titelseite des ersten Blattes.*
Es sind drei Titeltypen zu unterscheiden:
1. COSMOGRAPHIAE INTRODV«
CTIO / CVM QVIBVS
DAM GEOME
TRIAE
AC
ASTRONO
MIAE PRINCIPIIS AD
EAM REM NECESSARIIS.
2. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO /
CVM QVIBVSDAM
GEOMETRIAE
AC
ASTRONO
MIAE PRINCIPIIS
AD EAM REM NECESSARIIS
COSMOGRAPHIAE
INTRODVCTIO
CVM QVIHVS
DAM GEOME
TRIAE
AC
ASTRONO
MIAE PRINCIPIIS AD
EAM REM NECESSARIIS.
> Meaume gibt 1. c. 8^ ff. sowohl die Titel als die Da-
tierungsvermerke so fehlerhaft wieder, da9 die Gefahr vorliegt,
aus seinen Angaben auf das Vorhandensein weiterer Varianten
zu schliefen, die aber tatsSchlich nicht existieren. Die_ Gefahr
ist um so imminenter, als die gleichen Fehler großenteils auch
bei Bardy 1. c. p. 2 56 f. wiederkehren.
2
— r8 —
Bezüglich der zeitlichen Aufeinanderfolge der einzeln^
Varianleii hat D'Avezac auf Grund der ersten Zeile dq
Titels und des Druckerdatiims folgendes Schema aufgfl
stellt;
Ed. I. COSMOGRAPHIAE INTRODV- ... VII kl. Mai
Ed. II. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO VII kl.
Ed. m. COSMOGRAPHIAE IUI kl. SeptembriJ
Ed. IV. COSMOGRAPHIAE INTRODV- IUI kl. SeplembrisJ
Diese Reihenfolge der Ausgaben ist von den meiste)
Waldseemüller-Forscliern akzeptiert worden. ' Nur H.
Murphy stellte in einem von ihm an H. Harrisse gericiv
teten Briefe die Ansicht auf, daQ die angebliche Editio prin-?
ceps keine Originalausgabe sei ; und in einem Briefe au jM
Carter Brown behauptet er direkt, die Ausgabe Nr. 45 b«|^
Harrisse sei unzweifelhaft die Ediliu princeps. * Diese Th es
versuchte dann weitUuÜg zu begründen J. ßoyd Thache
in seinem luxuriOs ausgestatteten Buche „The Continent 1
America, its discovery and its baptisin" (New-York 1896),
Es verlohnt sich kaum, die von ihm vorgebrachten Scheüi'*!
gründe im einzelnen zu widerlegen; ich will lieber versucbei
den direkten Beweis zu erbringen, daß die Mai>Ausgabe 1
dem Namen Martinus Ilacomilus, also die Edilio I D'Ave-
zacs, tatsächlich die Edilio princeps der „Cosmographia
Introductio" ist. Die Beweismomente sind folgende:
1 Harri SS e verzeichnet die erste Edition unter Nr,
und Add. Nr. 24, die zweite unter Nr. 45, die dritte unter N;
und die vierte unter Nr. .17.
2 Harrisse B. A. V. Add. p.
an J. Carler Brown ist abgedruckt
Bibllographical Notices of rare and
America ... in ihe library of the la
vidence, R. J. 1875. p, 35 ff.
ai. Der Brief Murphyi
J. Rüssel Bar *
urious büciks relaling 1
John Carter Brown. "
I
I
— 19 —
i) In der Editio I trägt die Widmung den Namen Mar-
tinus Ilaconiilus und ist demgeniilQ graminalisch in der ersten
Person Singular konstruiert; diese Konstruktion wird auch
an mehreren Stellen des Textes gebraucht. In der Edi-
tio II ist dagegen in der Widmung das Gymnasium Vosa-
gense genannt und entsprechend der Mehrzahl der Heraus-
geber die Konstruktion in der ersten Person Plural durch-
geführt- Aber in einzelnen Fällen ist auch hier der Singular
gebraucht, z. B. ifte/uam auf S. 3 unserer Faksimilereproduk-
tion, m JaÜor auf S. 17, memtni auf S. 37, video aufS. 30.
Daraus ergibt sich mit zwingender Notwendigkeit,
daß der Singular das Ursprüngliche ist, und daß daher das
Werk von einem einzelnen Verfasser herrührt,
Besonders autTallend tritt die Auswechslung zutage an
jener Stelle der Widmung, wo das quis inquam stehen ge-
blieben ist, während die korrespondierende Phrase qids oro
behufs Ausmerzung des Singulars in quis o {Caesar invic-
Hssime) abgeändert und dadurch die rhetorische Parallelkon-
struktion zerstört wurde.
2) In der Editio I steht auf der Rückseite des Titel-
blattes ein Gedicht des Mathias Ringmann-Philesius. Das-
selbe ist in der Editio II weggelassen. Aus welchem Grunde?
Auch hier war von einem einzigen Heraus^jeber die Rede:
Hinc tibi devota generale hoc mente dicavit,
Qui mira praesens arte paravit opus.
Durch die Eliminierung des Gedichtes wurde eine ganze
Seite frei. Den leergewordenen Raum suchte man einerseits
durch stilistische Aufbauschungen, andererseits durch Aus-
einanderzcrning des Lettemsalzes auszufüllen. Charakteri-
stisch ist z. B. die phrasenhafte Erweiterung der Widmungs-
Überschrift, die Umschreibung des Namens Ulysses, die breit-
spurige Hervorhebung der Druckerei von St. Diö, sowie die
ganz unverhaUnismaßig breite Spationierung bei dem Boctius-
und dem Homerzitate.
3) Die Blütter l, 2, 5 und 6 der Editio H enthalten
aiifTallend viele Druckfehler, die in der Edilio 1 fehlen. Bei
oberflächlicher Beurteilung könnte man versucht sein, da-
raus den Schluß zu ziehen, daß die Editio II die ursprüng-
liche Ausgabe sei und die Edilio I einen korrigierten Neudruck
der vier genannten fehlerhaften Blätter enthalte. Thacher
hat auch wirklich diesen Schluß gezotien. ' Freilich hat er
nur acht Druckfehler vermerkt, tatsächlich aber sind es 23.'
Wenn nun Thachers Argumentation richlit- wjire, müßte
das ganze Buch in einem so hohen Grade inkorrekt gedruckt
sein, was aber keineswegs der Fall ist. Das Vorkommen
einer so unverhältnismäßig großen Zahl von Druckfehlem
bloß auf den Blättern 1. 2, 5. 6 der Editio H kann unge-
zwungen nur durch die Annahme erklärt werden, daß sie
bei dem übereilten Nachdrucke dieser Blätter entstanden sind.
Die Druckfehler sind also im Gegenteil ein direkter Beweis
für die Priorität der Editio I.
Hiemit glauben wir den Nachweis erbracht zu haben,
daß die Editio I D" Avezacs die erste Ausgabe der „Cosmo-
graphiae Introductio" sein muß.
Die Entstehung der verschiedenen Varianten haben
wir uns in folgender Weise vorzustellen.
Martin Waldseemüller , der eigentliche Verfasser der
„Cosmographiae Introductio" und ihrer Kartenbeilagen hat
das Buch auch selbst gedruckt. Er hatte den berechtigten
Ehrgeiz, seinen Namen mit diesem Werke dauernd zu ver-
knüpfen und nannte sich daher in dem Widmungsschreiben
an Kaiser Maximilian I. als Herausgeber. Das Buch erschien
^
' Thacher I. c, p.
* Dabei sind die a
gerechnet.
I
I
am 25. April — VH. kl. Maij — 1507. Die anderen Mit-
glieder des Gymnasium Vosayense, Insbesondere der Eif^en-
tümer der Presse, Walter Ludd, waren über das persön-
liche Hervortreten Waldseemüllers als Herausgebers ange-
halten, und drangen darauf, daß ihr Anteil an dem Zustande-
kommen des Werkes dadurch zum Ausdruck gebracht werde,
daß das Gymnasium Vosagense als Herausgeber genannt
werde.' Sie beschlossen daher, für die ganze Auflage jene
Blätter, auf denen der Name. Waldseemüllers genannt oder
grammatisch auf einen einzelnen Herausgeber hingewiesen
war, neu zu drucken. Das waren Blatt 1 und 2 ; da diese
aber mit Hlalt 5 und 6 zusammen zwei Doppelblätter der
Ternio A bildeten, so mußten auch Blatt 5 und 6 neu ge-
druckt werden. Als dann wenige Monate später eine neue
Auflage des Buches notwentbg wurde, sorgten Ludd und
seine Freunde dafür, daß auch diese unter ihrer Flagge se-
gelte. Aber auch Waldseeniüller bestand auf seinem Rechte,
und schmuggelte unter Benutzung der ausgeschiedenen bei-
den Doppelblätter seinen Namen hi einige Exemplare der
Septem bcr-Au^abe wieder ein.* So sind die vier Varianten
des D'Avezac "sehen Schemas entstanden.
Damit war aber der Kampf noch nicht abgeschlossen.
Ich bin in der angenehmen Lage, eine bis-
her noch ganz unbekannte Variante der „Cos-
1 Noch dem, was wir oben Über die Autorschaft Waliisee-
mUIlers an der «Cosmogr.iphiae Introduciion auselnondcrsetzien,
ist seine kidenschnliliche Veruneilung durch Jules Marcou,
der ihn einen conire-fjcieur, plapiaire und eintn veriiable piraie
nennt, ganz und par ungerechtfertigt. Bedauerlich ist es, daß
H. Bardy (Bulletin de la Socieie philomBihique Vosgiennä 1S94,
p, z6if.) sich diesem Votum anschlieEi.
* Dn in der Scpiember-Ausgabe Blatt 6 b mit Georgi. ail
ichli(.'l>i, in den beiden Mai-Ausgaben aber mit CeoV', so ergab
sich eine kleine Inkongruenz Beim Anschluß an Blau 7 der
September-Ausgabe, das unmitielbar mit dem Zitate aus Vergil
begiani, anstatt mit -gicis ail, wie in den beiden Mai-Ausgaben.
mographiae Iiitroductio" nachzuweisen. Die Uai
versitäts-Bibliothck in Innsbruck besitzt ein altgebundet
Exemplar der September- Ausgabe ilieses Buches, in dem ab)
die ganze Temio A, also die ersten sechs Blätter, aus do^
zweiten Mai-Ausgabe herübertjenomnien sind,' so dafi
erste Zeile des Titels
COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO
lautet und das „Gynnasium Vosagense" als Herau
geber genannt bt. Diese neue Variante kann nur dadure
entstanden sein, daß das Gymnasium Vosagense ein Exei
piar der Editio IV nochmals durch Substituierung ein
vorhandenen Bogens seiner Mai-Ausgabe auf seinen Nama
zurüc kk on st ru i u rte .
Als Waldseemfllter die Unmöglichkeit einsah ,
Autorenansprüche in St- Die durchzusetzen, entschloß
sich, mit seinem Werke nach Straßburg zu gehen. Doi
begegnen wir ihm bereits im Frühling 1508. Von Straßbui
aus ist jenes Schreiben an seinen Freund Kingmann datie
in dem er sich bitter darüber beklagt, daß andere sich sei
Kosmographie Hllschlich zuschreiben : licet pUrique alü /ai
siöi passim ascribant. * Schon im folgenden Jahre erschiel
in Straßburg bei dem röhrigen Drucker Johannes Grfl
□ i n g e r eine neue Ausgabe der „Cosmographiae Introductiol
unter dem Namen Martinusllacomilus.^ Trotz dieses Drucket
■ Selbstverständlich zeigt nuch diese Variante die InkoaH
gruenz bezüglich des Geor- zwischen Bluit ö und 7.
t Vergl. die Vorrede zu seiner Abhandlung Über Archiiektnt
und Perspektive in der Margarita philosophica. Strasburg tSoT
Veral. D'A ve« a c 1. c, n. 109 f. _
« Vergl. D'Avezac l. c. p. 1 13: H a rrise B. A. V., p. 1 i6fl
Ch. Schmidt, Repertoire bibliographique Strasbourgeoisjusain
TCrs i53o, l3. ed. (Strasbourg, J. H. Ed. Heitz (Heitz et MUnd^
1804), p. 47. — WaldseemUller hat dann auch alle seine spBter
Arbeilen bei GrUninger in Strafburg publiziert. Zu einem eigeM
liehen Bruche «wiscnen ihm und Walter Ludd bezw. dem Gya
oasium Vosagense scheint es aber nicht gekommen zu lein.
I
I
— 23 —
wechseis mul3te Waldseemüller es erleben, daß seine „Cos-
nioyraphiae Introiiuctio" noch einmal widerrechtlich und ohne
seinen Namen abgedruckt wurde. In dieser neuen Ausgabe
ist aber auch der Name des Gymnai>uun Vosat;ensc unter-
drückt, und <ler Heraiisj^eber Louis Boulunger titriert
sich in geradezu verblüffender Ungenierlheit als Autor des
Werkes. Das Widnnm^sschreiben adressiert er, statt an den
Kaiser Maximilian I., an Jacohus Robertetus, Bischof
von Albi, und schreibt statt Caesar invittissime einfach yacobe
prudentissime, behalt aber trotzdem die DatLerun-; seiner
Vorlasse bei : ex superius niemorato Sancti Deodati oppido,
anno post jiaiur/i Sahalorein supra sesq»imillesimum septitno.
Dieses unglaubliche Plagiat erschien sine anno, aber sicher
Ende 1517 oder Anfang 151Ö zu Lyon ^impresm per Jo-
n de la Piace"^.^ Das war die letzte Ausgabe, welche
wissen, liaB [5o8 unJ jSog die Arlieiien für die geplnnte ftole-
mfiusausgabe fongeftlhrt wurJeii. (Vergl. F. v. Wieser, Ein-
leitung zur Granintalica Figurata des M. RinKniann-Philesius,
Drucke und HoUschniiie des XV, und XVL Jahrb.. Heft XI,
p. las.) WaldseeraUller blieb auch spüier noch in St. Die an-
sässig. Von dort ist die Dedikiiiion seiner Carla llineraria
Europtie an den Herzog Anton von Lothringen aus dem Jahre
|5[[ datiert. (Vergl. U'Avezac I. C, p. iSy.) i5t3 hat er
ein Kanonit^ai an der KoUegiatkirche von St. Die erhalten.
(Vergl. L. Gallois im Bulletin de la Socieie de geographie de
I'Est 1900, p. 123 f.)
•Vergl. D'Avezac 1. c, p. iifiss. unJ Harrisse,
ß. A. V. p, 119 s. Einige Biblio,L>r3phen datieren die Lyoner
Ausgabe etwas weiter lurllck, IJrunet, H. Harrlssc und
F. van Oriroy .5io, andere, wie N ord e n s kJÖl J, j5i4tKak-
simileatlas, p. 70 a). Beide Uaten sind unhaltbar, da Jac. Robertet
am 22. November iSr? den BischoUtiihl von Albi bestieg und
bereits am 16. Mai liiÄ starb. Vergl. D'Aveiac I. c, p. i23. —
Aus der im Texte bereits zitierten Stelle ex superius memorala
Sancli Deodati oppido ergibt sich, dap I.. Boulenaer eine der
beiden Ausgaben des Gymnasium VosnRense vor sich gehabt hat.
DaB es Ediiio IL also die zweite iVlai-Viirinnte. war, ersieht man
aus der ersten Titelzeile COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO.
— 34 —
von Her „Cosniograjiliiae Introductio" Waldseeniüllers er- \
schienen ist.'
Wir wollen nun die Aufeinanderfolge der einzetnea '
Ausfjaben und Varianlen der „Cosniographiae Introductio*
in einer kleinen Talielle veransctiauliclien.
i.COSMOGRAPHIAE INTRODV.
MART1NVS~ILAC0MILVS l "Jo"
3. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO | St. Die, VII kul. Maij
GYNNASIVM VÖsTgeNSE ( iSo?
3. COSMOGR APHIAE ( Si. Die, IUI. kal. Scp- !
GYMNASIVM VOSAÜENSE
4. COSMOGRAPHIAE INTRODV.
MARTINVS ILAC0MILV5
5. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO
GYNNASIVM VOSAGENSE
6. COSMOGRAPHIE iNTRO
M ARTEN VsTlÄCÖMILVS
7. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO |
LVDOVICVSliöVLÖNGER \
Von allen diesen Aus^'aben sind nur sehr wenige
Exempla.re erhalten. Schon lange als bibliographische
Raritäten viel begehrt, haben sie, seitdem die Monroe-Dok- ■
1 II,
/ St. Die, VI!, kal. Mai
I lembris i5o7
[ St. Die, im. kal. Sep-
I tembris iSoy
S'. Die, im. kal. Sep- j
tembris 1507
■ StrnPbürg, i5oQ
Lyon, s.a. [.5.8]
1 Wenn A. V. Humbi
368, und verschiedene neui
Histoire litieraire 11. J99, vo
Ausgaben der «Cosmographiu
eben, SU beruht das auf eir
Eraphiae IntruJuciio des PeterApian,
is (Sil in IngolslaJi erschien und dann wiederholt in Venedig
von Nicohni und BinJuni et Pusini nachgeUrucki worden ist.
Ueber Jie verschiedefien Ausgabsn dieser kleinen Schrift Apians
vergl. F. van Ortroy, Bibliogriiphie de Toeuvre de Pierro
Apion in : Le Bibljographc. Paris 1901, p. ap^ff.
Idt, Kritische Uniersuehui „
■e -Autoren, wie C h. Seh midi, J
späteren in Venedig erschienenen ,
Introduciio" Waldseemüllers spre-
T Verwechselung mit der Cosmo-
welche zuerst 1329 1
I
I
Irin auch auf den antiquarischen Hiichermarkt überlrajien
wurde, so exorbitante Preise erreicht, daß die europäische
Konkurrenz in den meisten Fällen fast ausgeschlossen er-
scheint. ' Von der zweiten Ausgabe unseres Scliemas ist
ca ein Dutzend Exemplare bekannt, von denen sich bereits
fünf in Amerika befinden. Etwas mehr sind von der dritten
Ausgabe erhalten. Von der äußersten Seltenheit aber sind
die erste, vierte und liinfte Ausgabe. Von der letzteren
kennen wir, wie bereits bemerkt, bisher nur ein Exemplar.
Von der vierten Ausgabe sind drei Exemplare nachweisbar :
eines — allerdings unvollständig — in der Bibliothcque Ma-
zarine in Paris, ein zweites früher in der Murphy-, jetzt in
der Lenox-Library zu New-York ; das dritte befand sich
ehemals in der .Sammlung des M. Chartener in Melz, scheint
aber jetzt ebenfalls bereits den Weg über den atlantischen
Graben gefunden zu haben.'
Das Hauptinteresse der Bibliographen konzentriert sich
begreiflicherweise auf die Editio princeps, die Mai-Ausgabe
von 1507 mit dem Namen Martinus Ilacomilus. Von dieser
kannten die früheren lübliographen nur ein einziges Exem-
plar,* ein Umstand, der von Boyd Thacher sogar mit als
Beweismonient dafür verwendet wurde, daß diese Ausgabe
1 Charakierisiisch ist die Bemerkung des Amerikaners
J. Boyd Thacher (1. c, |^. 143) betreffs des verscholle-
nen Eiemplarsder «Cosmographiae Iniroiiuciio» in der Vaiicann:
The example 0/ tkis boak vhich Cancellieri once taw in Ihe Va-
lican , , . it believed lo be now in Ihis country. if ihis is so,
the inttrmeiit of a rare book in a public library does not rentove
it forever from the hocc of the colleetor.
* Verpl. H. H orrisse B. A. V. p. 93, D'Ave^flc I. c.
p. 1 1 1 n. und den Auktionskatalog der UibUothek Chartener,
Caialogue de üvres rares et precieu:^ . . . compos. la biblio-
ihtque de feu M. Gusiave Chartener de Metz. Paris /86i.
I. p. -ti.
s Wenn Meaume 1. c. p, 84 n. r. unter Berufung auf Varn-
hagen behauptet, JaP es von dieser ersten Ausgabe 4 Exemplare
— *■- so beruht das auf einem unbegreiflichen MiJverstündnis.
— 36 —
nicht die Editio princeps sei. Dieses kostbare und vid
schriebene Exemplar ist in der Literatur unter dem Naj
Eyrics-Exemplar bekannt.^
Es ist merkwürdig, daß alle Waldseeniölier-Forschj
bis in die neueste Zeit an der Ueberzeugung Testgehalf^
haben, daß das Eyrics-Exemplar ein Ütiikuni sei. Tatsächl
ist aber noch ein zweites wohlerhaltenes Exemplar der E
princeps vorhanden, das weder schwer zugänglich, noch am
bibliographisch bisher unbekannt war. Charles Schmidt i
wähnte bereits IB75 in seinem Aufsatze über Mathias Riq
manu-Philesius, daß in der Bib I iothek zu Schlettstadf
ein Exemplar der Editio princeps der „Cosmo^
phiae lutroduclio" vorhanden sei, und wiederholt die glei
Angabe auch in seiner Histoire littäriure de l'AIsace.*
■ Jean-Baplisie Eyries, der gelehrte Mitarbeiter 1
An»ates des voyages, hai dieses Exemplar um i Fr.
Quais von Paris erworben. Bei ihm sah es ca. i836 Alexim .
von Humboldt. Nach Eyries' Tode im Jahre 1S46 gelangte j
um den Preis von i5o Frs. in den Besitz des Lyoner Sammw
Nicolas Yemenlz, der schon ein Exemplar der dritter
sein eigen nannte. Uieser gab ihm leider statt seiner ursprlL
liehen unscheinbaren SchutlederhUlle einen kosib.iren moaeru
Einband. Als die Sammlung Yem^niz 1867 zur VersteigenJ
gelangte, erreichte das Exemplar der Ediiio princeps bereits <j
nach damaliger Schüizung unerhörten Preis von 3000 frs.. <
den es Almon W, Griswold in New-Vork erstand. Nachbc
kam es in den Besitz von Henry C. Murphy in BrookM
der all erster Exemplare aller vier Ausgaben von St. Die \
seiner Hanü vereinifiie. Durch freihändigen Verkauf gelangte I
schliePlich in die überaus reichhahi.^e Le n o x- Li b ra ry '
New-York, wo sieb ebenfalls alle vier Ausgaben von Sl.
nebeneinander finden. (Vergl. A. v. H u m bgl d 1, Kriiiic
Untersuchungen II, p. 36i. D'Avezac 1. c, p. a8 ff. H. Hafl
risse, B. A. V. Add., p. 33. Boyd Thacher 1. c, p. i3o.) T
> Hisi. liitcr. II, p. 3rjg. — Wenn A. Horawitz in seinqf
Aufsätze Die Bibliothek und Corresponäenj des Bealus Rhenat
in Schleltstadt (Sitzungsberichte der phil.-hist. Klasse der
Akademie der Wissenschaften 1S74), p. 3i8 erwähnt, daC sich |
der Bibliothek des Bealus Rhenanus auch die EnideckungsretMi
Das Schlettstadler Excjnplar der „Cosmographiae Iiitro-
ductio" slamnit aus der Bibliothek des Schlettstadter Huma-
nisten Johannes Bild — besser bekannt unter seinem Schrift-
slellernamen Beatiis Rhenanus. Nach einem handschrift-
lichen Vermerk auf der Titelseite hat Beatus Rhenanus das-
selbe im Jahre 1510 erworben. Es ist auffallend, daß er so
spät ein Exemplar der Editio princeps der „Cosmographiae
Introductio" von 1507 in seinen Besitz bringen konnte, da
diese nach dem oben Gesagten nur in weni^jen Exemplaren
existierte, die alltr Wahrscheinlichkeit nach gar nie in den
Buchhandel gelangten, und da außerdem in der Zwischen-
zeit bereits zwei neue Auflagen erschienen waren. Wir
wissen, daß Beatus Rhenanus im Jahre 1510 zu längerem
Aufenthalte in Slraßburg weilte und zu dem dortigen Ge-
lehrtenkreise in intime Beziehungen trat. ' Da er sich ge-
rade damals mit dem Studium der griechischen Sprache und
griechischer Autoren beschüftigte, lie^t es nahe zu vermuten,
daß er auch mit Waldseemüller und Ringmann bekannt ge-
worden ist, die eben auf Grund griechischer Handschriften
an ihrer geplanten Ptolemäusausgabe arbeiteten. So ist es
sehr wohl möglich, daß er diese Ausgabe der Waldsee-
müllerscheii Kosmographie, welche auf dem Markte nicht
erhältlich gewesen wSre, vom Verfasser selbst oder von einem
seiner Freunde zum Geschenk bekommen hat.
Nach dem Schlettstadter Exemplar ist unsere
Faksimilereproduktion angefertigt. Dieselbe gibt
das Original mit zuverlässiger Treue wieder; nur wenige ganz
des Amerigo Vespucci befinden, so sind darunter ohne Zweifel
die •quaiuor navigaiiones; olso die tCosmogruphJae Introducüo»
- des llacomilus verstanden.
' Vergl. G. Knod, Aus der Bibliothek des Bealus Rhena-
nus. Ein Beitrag zur Geschichte des Humanismus. [Separai-Ab-
druck aus der Festschrifi «ur Einweihung des neuen Biblioihek-
gebäudes zu Schleitsiadi am 6. Juni 18S91. Leipzig läSg, p. 44)'.
— 38 —
geringfügige Details der Vorlage sind auf der Platte i
blieben.
Die 4D0iährif;e Gedenkfeier des ersten Erscheinens
der „Cosmographiae Introductio" bot einen willkommenen
Alllaß zur Ausführung des schon lange gehegte» I'lanes, dieses
bedeutungsvolle und in den alten Drucken so schwer erreich-
bare Buch durch eine dem Originale auch äußerlich möglichst
anjiej|;lichene Neuaus^jabe all^^eniein zugänglich zu machen.
Diese neue Ausgabe kcnunt auch einein literarischen Be-
dürfnisse entgegen, da wohl die „quatuor navigationes"
mehrfach wieder publiziert wurden,' aber niemals das kos*
erschien i5o(> i
zwei Ausgaben, uic cn
Harrisse B. A. V., p. i
in (Jtr lieberseui
luKche Uebersetzung der iqualuor navigationesu
' rafburg bei Johann Grlininger uniJ zwar in
■ : vff Letare, die andere vff milfast (H.
S u. Addii., p. 43). Der lateinische Text
; des Johannes Basinus Sendacurius wurde
dann von Simon Grynaeus seiner beknnnten Sammlung von
Reiseberichien ^'ovus orbis einverleibt (Basel i53a. Paris iS3a.
Basel i537 und iä55; eine deuische Ausgabe erschien Basel
1334}. Dal> GrynSus den Text wirklich der tCosmographiae
Iniroductio* cninahm, ergibt sich schon aus dem Umstände, daß
such bei ihm die Widmung nn den König Kene gerichtet ist. —
Von neueren Autoren habtn den lateinischen Text der -quaiuor
nari^ationesi vollinhaltlich zum Abdruck uebrachl M. F, de N a-
va rr e le, Coleccion de los viages y descunri mienlos. III. Madrid
1810, p. igiff., F. A. de Varnhagen, Amerigo Vespucci.
Lim'a i8üi,'p. 34ff., ü. Berchet. Ft,nii Italiane per la Sioria
della Scoperia del nuovo mondo. II Narrazioni sincrone. Koma
1893. p. i36ff. (Raccolta iii Documenii e Studi. Parte lU —
Volume U) und J. Bovd Thacher 1, c, p, ü-jfi. Navarrete
gibt neben dem lateinischen Text eine moderne spanische Ueber-
seizung, Varnhagen und Berchet dagegen den italienischen Ori-
ginaltext nach der Leilera di Amerigo vespvcci delle isole nuo-
uamenle trouate in quatlio suoi vUiegi, boyd Thacher endlich
auBer dem lateinischen und italienischen Text noch eine moderne
englische Ueberseizung. (Ueber den ebenfalls nur in wenigen
Exemplaren erhaltenen iiulienischen Orieinaliext vergl, H. Har-
risse B. A. V.. p. 1491-, und Addit.. p. XXmfl: sowie die Ein-
leitungen üu den beiden Faksimile-Ausgaben der «Letterai von
Bernard Quaritch, London 188S und London iSga).
- 29 —
mographische Kompendium Waldseemüllers, die eigentliche
„Cosmographiae Introductio".
Alle, welche sich für das bedeutungsvolle Werk Wald-
seemüllers von 1507 interessieren, werden es daher der
Verlagsfirma Heitz in Straßburg Dank wissen, daß sie
dem Vorschlage, die „Cosmographiae Introductio* in ihrer
weitbekannten Sammlung Drucke und Holzschnitte des XV,
und XVL Jahrhunderts in getreuer Nachbildung zu publi-
zieren, bereitwillig zustimmte. Dem Inhaber der Firma,
Herrn Paul Heitz, sei auch an dieser Stelle der verbind«
liebste Dank ausgesprochen für das lebhafte Interesse, das
er dieser Publikation trotz mannigfacher Hemmnisse stets
ungemindert entgegengebracht hat. Zu lebhaftem Danke bin
ich auch Herrn Prof. W. Peitz S. J., gegenwärtig in Inns-
bruck, verpflichtet für die ausdauernde Förderung, die er
dieser Arbeit angedeihen ließ. Dankbar gedenke ich endlich
des inzwischen leider verstorbenen Vorstandes der Bibliothek
in Schlettstadt, Abb6 Dr. Joseph G6ny, der den kost-
baren Originaldruck mit größter Liebenswürdigkeit für die
Reproduktion zur Verfügung stellte und die Anfertigung des
Faksimiles in entgegenkommendster Weise erleichterte und
förderte.
FAKSIMILE.
COSMOGRAPHIAE INTOODV
CTIO/CVMCiVlBVa
DAM GEOME
TRIAE
AC
ASTRONO
MIAE PRINCIPIISAD
BAM REM NECESSARÜ&
InfupsquätuorAmcnci Vc*
fpaci) nauigaciones.
VriiiRtiilis'Cofmogtapfii'f Jcicnph'a
Hiilin(ölido^plino/cis ctiam
itlfertis quj Ptholomjo
ignoti a nupm'j
reperta funr» /^^
DISTICHON.
Cum deus aftra regat/Sf tefrse cfimata Caefic
Nee tcUui nee eis lydera maius habcni;.
MAXIMILIANO CAESARI AVGVSTO
PHILESIVS VOGESIGENA.
Cum tüa fit vaftum Maiedas facra per oibcm
Caefar in ex rrcmisJMaxmiliancplagi's
Q_ua fol Eois nitilum Caput extoüt vndis/
Atcp freta Hcrculco nomine noia petit:
Q_üa<^ dies medius flagranti fydcre femct/
Congelat&T Septem tcrgamarina Trio:
Aciubeas regit magnorum maximepnnceps
Miiia ad arbitrium iura fubire tuum
Hinc tibi deuota generale hoc mente dicauit
Qui mira pr^fens arte parauit opus>
DIVO MAXIMILIAN© CAESARIAV
GVSTO Marti Nvs ilaco
MILVS FOCLICITA
TEMOPTAT.
Si multas iäq(tc regioncs /& populorü vltimos
vi'difle/no folü voluptariu fcd etiam in vita cöduci
büe cft<quod in Piatone / Apollonio Tiiyanxo
atcp alijs mulcis philofophis/qui iiidagandarü rcie
caiuarcmoti(Timas oras petiucnif /darum cuadit)
quis oro inuidifTime Ca-far Maximiliane / regio
nüatcpvrbiumficus/&extcmonim hominum Boctius
Quos vidc t condens radios fub vndas
Phoebus cxtremo vcniens ab ortu :
Q.UOS premunt Septem gclidi Triones !
Q_uos Nothus ficco violentus gftu
Torret ardentes recoquens harenas. Quis inquä
illorüomiuuritusac mores ex libriscognofcerc in
cundu ac vffle elTe inficias ibitTSane (vt diel quod
ineafertopinio)QcutloneifTtmcpcregrinari lauda
büe eil/ ita de quis cui ipte terra rü orbis vel ex fola
chartarü traditione cognitus eft/nö abfurdc rcpeti
identidl poteft jJlud OdilTea! caput quod doflilli Home»
mus poetarü Homenis de VlilTe fcripfit. rus
Die mihi mufa virü eapta; poft tempora Troiae
Qui mores hominü multorum vidit &r vrbes.
Hincfadüeftvtmelibros Ptholomfi adexeplar
Gr£cü quorundi ope p virüi recognofcete/& qua
tuorAmeriaVelijucii nauigationu Iu(trap5es adij
cietfijtDtius orbis typütä in foUdo^plano<vdut A ^
uuato
iafinB
ANTELOQ.VIVM
pi^flffl quandä yfago gen ) o cömuni ftudiofoi, .
Vhlitltc parauerim. Quf tu j ranatifTim^ maiedaif
Ä terrarü dns cxiftas dicare Itatui. Ratus mc von
cSpote/3f ab armuloru machiiiamencis nio (tancp
AcMlisJdipco cutirTimü fore/G rag Maitftatis acu
tilHmo in eis rebus iudido aliqua faltem ex parte
me fatis fecifTe intellexcro . Vale Ca;farindytilfi.
Ex oppido diüi Deodati. Anno poft natu Saluato
remmprafcfquimillcfimu fcptimo;
TRACTANDORVM ORDO.
Cü Cofmographia: noticia fine prguiaquadi
aßronomig cognirione/et ipa ctiä aflronomia '
Geometrix pridprjs pigne haben neqat; dicer
primo in hac fucci(fla itrodu<fhöe paucula de Cto
metrij inchoamentis ad fphcrg materialis inreUige
Deide gd fphera/axis/poU &c. (tiä feiuientibui.
Dccociicirculis.
Quandä ipfius fpherf feeundü graduü rSnes TK<
De quinc^Zonis cjlcftibus (orieäponemus
carundfc^ & graduü codi adtciram appUcationc
DeParaleDis. J
Dedimatibusorbis. 1
De vcntis cS coi« et aliaK rcrü figura rnfilerfa!/
Nono capite qujdä de diuifione terrj / de finibij*
maris/deinrulis/ctlocoRiabinuicedißJtiaditent
^^ddetetiäquadransCofmographovtüis.
Vltfoloco^tuorAmcridVcipuciifubiügfi.
fbiliöcs.EtCofni.tSfoIidä^plaiiä deftnbjEmi
I
cnbjEmttf^H
DE PRiNCIPns GEOMETRIAE AD
■ SPHBRAE NOTICIAM NE«
CESSARUS
CAPVTPRIMVH
VIA IN SEdVENTIBVS
drculi/drcumferenti£/centri/dia#
metri/€t id gcnus aliorum crcbra
mcntio fiet : ideo primum nobis
fingillatim de talibus bieuilHme
tradtandum venit ,
Eftigitur Circulus /ligura plana vna qui'dtm
<ircumdu<fla linca concentaün cuius medio puA«
<flus efl/ a quo omncs re^x linex ad circüdantdti
lineam edudaeadinuicemfunt äquales.
Figura'plana/en: cuius mediS nö fubfultat/nt^
ab extremis cgrcditur.
Circüferemia/eft linea circulü contincns ad qui
omnes rcftae lineg a centro circuli eUQx inter fe füt
squales/quae & ambitus/& circuiius/cumaturai^
»c drculus a ladnis/grf « autem peripheria didtur.
CcntTÜ drculi/eft pundhis illea quo oräcs rcft{
adlincädiculücontiaentecduAaeadinuicemfunC
tquale».
Oimidius drculus/eft figura plana diametro cit
culi Si mcdietate drcüferenüa; contenta.
Diamtttr drculi/ cd (jujcücp linca refta per eeit
A üj
GEOMETRJAE
tru'circuIitranGcns vtrincp ad circuli pcriphcrian
ciecla.
Linea reifla/cH; a pundlo ad puncflü extenfio bt^
uilTima.
Angulus/eft duarü lineaR: niutuiis cÖtatfdis.Efl
cmfigur^particulaaUncg contavVu in amplicud»*
nemlurgcns,
Angulus rdTrus/eH: anguTus ex linca fupra lincS
cadencc/&rvtrin(rpaJtrinIccusduosadmuice5qua
les anguios facicntecaufatusrquc fi retftf linej con
tineiu rfC^ilincusifi curue/cuni u- fpheralifcp dicct';
Obtufusecjcrctllomaior. Acutus rccT:o minor,
Solidü/cft corpus longitudinc/latitudine/altituk i
dinecj; dimcnfum.
Alritudo/cranidcs/profunditasidcm.
Inrcgnim cft res tota/aut rci pars qu j fcxagenap'a
parcttione neu proucnic,
Minutum/cft fcxagcfiina intcgnpars.
Secundum/fexageumapars minuti.
Tcrtiüfexagcfima fccundi/& itadciuccps
CAPVT SECVNDVM Q.V1D SPHERA^J
axis/poli ÄfCilricflilTiiTic pcrdocer.
Anteacp aliqiiis Cofmograpliiarnotidä habere J
pofrit/nccefTum cft vt fphcrar tnatcrialis Cognition 1
nem habeat.Pofi;quod vniucrfi orbis dcfchptione ]
pfimo a Ptholomgo atqj airjs traditam/&r ddnd« i
per alios amplificatäLnuper vero ab Amcrico Vc*]
INCHÖAMENTA
l^tföfatius illuftratä facilius intelKgct.tgif.
SpheracvtcäThcodofius inlibro defpheris äefi
niOcfolidaSircorporeafiguia vnaquide cöuexa *RfOe
fupcrficiccotcnta/ in cuius mcdio püdus c/ a quo <lougSi
üfnnes re^3t ad drcüfereritiä educlf adinuicc flmt
äquales. Et cii(vt ncotericis piacet)decem fint fpfic
lteccelefteslitmatcrialjs(phcraadinfl:aro{n:auf(q
quod llellifera fit aplancs didtur)excirculis anifici
dalitcradinuiccmiundispervirgulam Siaxcmc
diiUTi centnimcquj terra cft )tangctem cöpofita.
Axis rphene/eftlincapcrccntrü rphcrxrräfiens
cx vtraqp parte fuas extremitatcs ad fphcra: circüei
fcrcntiä applicäs:circa quam fphera /ficiii rota ein
faaxemcarn'cquiftipes teresefi:)intoiq[ur& co
licrfitiir/eftqj ipfius circuli diamctrus . De q Maiii
lius ica loquitur. ManiK^
Acra per gelidum tcnuis dcduritiiraxis US*
^ydercus medium circa quem voluiturorbis
PpU c qui Sc Cardines 8c verticcs dicuntur ) funt
toUpÄa coeU axcm terminantia/ita fixa ut nücp mo
ueanturfedpcrpetuocodelocomaneant. Etqug
Jiicdc axe ac polis dicuntur ad od^auä fpheram rc
feredafunt.Q^uoniam in prffcntiarum materialis
tpherKdctcrmiatione/q(utdiximus)odlau5fphc
yaEfimilitudinemhabet/fufcfpimus.SuntitaqTeOii
juduoprindpalcs/vnus Septemtrionaliscqui SC
^rifcicus &BoreaIis apcUatur/altcr Auftralis/quc
A iii)
Virgili,
Baptif.
Carme.
SPHER.AE MATE.
AnUrÄicü vocant /de hijs Vcrgiliuj ait;
Hie vcrrex nobis fcmpcr fublimis /at ülum
Sub ped^us flix atra videt mancfcp profunda
Nos cm in Europa & Afiadcgctcspolü Artf
cÜ ^pctuo vidcmusro fic dicit ab ArJlo vcl An
ro maioreVrfa tj & CaJifco 8c Elice nomiac 6
ptetrionalisafeptcftellis plauftri/qTrioncs i
tant :& füt minoris Vrfe/<juam etiam Cynorut
adpcUant . Vnde Mantuanus BapüRa.
■ Tu nobis Elicc nobis Cynofura /per altum
Te ducc vcla damus.&c. Item ßorcalis SC Aqu
nicus ab eins müdi parte vcnto.Nauiae ftcllam n
ris vocareafueuemnt.Huicoppontusefl aman
cus/vn & nome forde. Nam anii gr jca di^io lai
necÖttafignificat.ls dC Nothicus äf AufVronotJ
cus dicit: at<;^ a nobis propter terra? circulü qui c
dcucxus \ndm non poteft/fcd ab antipodibus( i!
«ffe cÖperrü €)ccrmt. Vbi & obiter änotädü/qui
Dcuexü; rci fphcricf ru morc & venrre ngnific
CÖuexüj^o cius cötrariü cil:/et cÖcauitate not;
Sunt prctcrea duo alrj poli ipfius zodiad /d
coelocirculosarifliai.C&antarAicü defchbenü
Verii quia zodiaci Sc arclid at<^ antarcfhd ( qutä
ccelo füt drculi)mentione foECimus:ideo capite f
quenci dcdrcuÜs tra(fl:abimus.
DE ClRCVUSCOEUCAP.TERTIVMl
DupUcesfütarcaliq6<: fcgmiaab auiloribu
RVDIMFNTA
diAinc in fpera &C coelo no rcuera quidem exiflen^
les redimag!nabilcs:maiorcs,r.3i: minor«.
Maiororculus is cft/qui in couexa fupficicrphc
rj defcriptus ipfam induo jquadiuidit/horü fuht
fex.Aequator.f. Zodiaais/Colurus a^quinoflio^
ni;CoturusfoIfticiOR:/Meridianus fSc Horizon;
Circulus minor in fphcra c qui in cadc fpherj fu
perfide dcfcriptus fphcram miiiimc in duo cqua 6i
uid:t:Talcsfuntquatiior.Ariflicus/Cancri/Capri
comi/& Antard^icus. Iia fummatimfunt dccc de
quibus df bita fcn'e et phmo quidcm de maionbus
diccmus.
Aequatorcqui Sc primi mobilis ringiilus/ct f qui
noflialisdicit )cfVcircu1nsmaior fplicram in duo
ffqualiadiuidcns/rccundumquamlibetfiiipartcm
ab vtroi^ poIo jque diflans. Sic dicius quoniä fo ;
leipftim rranfeuntef q uod bis in anno in prinripio
arietis.rmcfeMarrio/&prIcJpioIibrg mcnfcfcp.*
tcmbricontingit)tototcrrarü orbc <cquLno(ftium
&r dies no^i <equaliä cft.
Aequinotftiü Marcrj /arictis/vcrnalc."
Aequinoc!liumScptcmbris/bbra»/authumnaIf;
Zodiaais/cftcirailusmaiorarquatorcmin duo
bus punifhscquj funt prindpia arictis Sc libneSdiri
mens/cuius vna mcdictarü ad fcptcmmone/altera
veroadAuftmmdcdinat.Ita ditflusveU zodiotl
<]Uod aniniat Ognificac/qm duodecinx aoünaba in
SPHERAE MATE.
fe habet/ve! a zoe quod eft vicai^üia omflui irjfd
om vita fccundü planctarü mönis fub ipfa el!^ dijg
°^ fa'at.At(^obliquünrculü.Hinc& MaroüifitC
fiquus qua fe fignorü vcrterct ordo.
Inmcdiazodiadlaritudinecircularislincäip'"
induo ^quapartics et vitro dtroc^ fex lat/tu.
rcIinqnsitelligit:quäEclipticävocät/coquod
^iol^autIuna:dcIiquiü Sc edipfis contmgar/i
eorum vterfp fub ea linca in eodemvcl oppoHi
gradibus decurrat.In codem fi folarc futuru fit d
qm'uin.Inoppofiiis vero fi ipfius tu na?. Et (bl f?r
per fubealineamcdiusincedit/ne<^ vliro '
Luna aüc & cxceri planctarum nunc fub ca/ nui
jitra vd vltra expadati vagantur.
DuofuntinCphera coluri/qui ColCiiciiSc
flO(fHa diflinguut.lta a Colon gra-ce quod mei
briim GgmGcat/& vris bobusc quos magnitudi
Cxfar. ElcphantüCarfarcÖmentariortlib.iirj.in Hercini
filuäcileaitidiifh/qinncutcauda bouis mrmbn
cre<fla fermdrculü & non compktü fadt/ita ngbi
colurus fcmpcr impcrfetflus apparet. Vn'a em mi
dictas|vidctur/cum alia fit occultata..
5 ' Colurus folftidoriiqui & declinationu didti
cft drculus maiorper prindpi'a cancri & caprico:
ni/p polos edipticj parif 5<r|polos imindi träOen:
Äequinodhorum colurus itidcm drculus
RVDIMENTA
e<{p(rprincipiaariedsaclibrsr/&müd(poIos irS
ßcBs.
McridiaflUäcftcircuIusmaior pn-panöfivCTti 1
eis S^polos itiundi tranfiois. Tales in generalibus
^oftris tarn folido^ piano decetngradibus abin^
uicedilb'nximus. Eftaütpü<S5vcrtids(quod8£
2{iiith didc }üi ccdo püAus dircAe rd TuppoOnis.
Horizoncqnem finitore quo^ dicum) cft fphe^ Ä
fö cifcnlus maior fuperius hcmifplieriuni (id eft di
fnidiü rphene)ab infehoh diuidens.ER(^ is in que
fub diuo CDnfiftentiü /drciiducenüumcp oculos vi
det obtucüs deßcere:qui et partem cocii vifam ano
vifa dirimere ccrnitur.Diuerfarü aüt regionü vanV
OS eft horizon:&romniuhorizonti5 capitis ver*»
ttx/ peius didt.Nair.talepunflü omniquaip alj
finitore atcp ipfo Horizonte jque dilliat. Et hxcde
di-culismaioribds/nuncadminoresvcnianius".
CircuIusar(fHcusedrculus minor que poluszoi» ^
diad admotüpriniimobilisdrcapolü mundi ar^ -
Äicum dcfcribit.
^ntar(flicus/ eft drculus minor que alter peius ^
godiad drca polü mundi an'tarflicü caufat atcp $<t
fcribit.Nücupamu5 aüt polü zodiad( de quo etiä
fupfrlgricapitediximus )pun(fK vndecücp abedi
ptica jque diftante. Süt em poli zodiad axis eclip#
ticj extreitates , Et ^ta e maxla folis dedinatio(de
^mox plui:a)tataepoUzod. a polomüdidiftätijt
SPHERAE MATE.
TröpI<Sls Cancrieft/circulus minöf quem fblüt
brincipio cancri exiftes ad motu primi mobilis de#
rcribit/qui&folfticmmfftiuü dicimr. ,
Tropicuscapricorni/eftdrculusmmof que fot
ini'tiü capricorni teiicns ad mo tu primi mobilis dc^
faibit.Hunc ctiam circulü brumj dicimus.
Cjtcrum quiadeclinacionis mentionc fccdmus
Idco annotandü.
Oecb'nationI efTe quando Pol de ^quino^tialf acl
;Tropicu cancri fcandit/vd ad capricorni tropicuü
A nobis defcendit.
A Icenfione pro cötrario accipimus/qn.C a rro*
picis (quatori prupinquatXicet acyros Si impn»
priea quibufdä dicacur afceiidere quando nobis »
pinquat/& dcfcenderc c5 a nobis difccdit. Hafl«
uns de circulis/iam ad Cpherx Theoricam et laiiore
quandä graduü quibus tales abinuicem diflent ipCj
ciilationem accedamus.
CAPVT Q.VARTVM
De quadam fphcrj Theorica fccundu
graduürationcs.
Sphera cjleftis qmnc^ ligatur drculis frinapa
Uordjusvno majore &quatuorminoribus/Ar5'
co.f.cancri/jquatore/ capricorni / et antarcüico.
^busfquatoreftmaior/alrjquatuorminores.Ho
Virgili ipfijs vel ponus quj intcrfunt fpacia authorcs 7"
^ oaivocarcafucuerunt.HincScVcrgiliusmC
I
IRVDIMENTA
.gicis zitm
Quinip Wrtcnt CCÄlu zonae.'quani vftS rtmfco
Scmper folcrubeiis/ SC torrida fenipcr ab igni cfl
Quam circÜ cxtrcmx dcxtra lariiacp trahuntut
Cerulca glacic concreta! atc^himbriiius atris/
Has iAtcrmediamcp dua: mortalibus argris
Munwc concelT? diuü:& via fedla per ambas
Obliquus qua fe fignoru vetteret ordo.
De quarü qualitatc in fcqucntibus plura dieenf.
Quiaj^o fupcrius'tctigimus qjpolus Zodiaci|cit
culii arclicü defcnbatridco pro vlteriori fpcculatio
nc fciendÜ hoc de (uperiori Zodiaci pole ( qui in
tftf.gradu &.9.miii.cleuati5is Gtus c/Sitcp a polo ar
iiftico.is.gradibusac.jt.mi.diftatlitclligioportcre;
VbiSi illudnonignorandü Gradumtriccfimä Grad,
figni partcm clTe . Et Signü duodecimam circuli, Signu.
At trigintaduodecies mitipIicata-jiso.reddSt.
Q^uare liqufdueuaditquodgradusitcrü tricentc
fima et fcxagerima cifculi pars eflc dcfiniri polTet.
Circulum aüt Autarcflicum polus Zodiaci infc
rior defcribittqui in codc gradu dcciinatiotiis f:tus
cß et cque a polo antardico di(lat Ocut fuperior
abaTÄico.
'^Tropicücancri/cclipticxrcflcxio/fiucmaxima
foUs yfus fcptemrnone declijiatioc qu j ab gqujno
öiali ad.3j:grad;§C.5i.min.Gtacft)dcfignat-
Tropica capGcomi aiia'Eclypticae rcflcxio/ fiuc
SPHBRAEMÄTE
RUärnalbtü ylus Auflnimdcdinatio(({ii;ai£ t
ii(}iRnSradusCcutpr^(fbli(a eft)dcrcnbit.
DmantUmtertTopicücancri& drc^Iü ariÜicu
cl^iu. graduü & .iS.nnn. Totidcm etiam gi3clu
ift diftancia inier tropicü capricomi 8c drculu
anrardifcum,' f ■ ;^
Aequatorem media coeli amplitudo a polis i
dt fquedidaris efiidt,
Huc vCcp de qninc^ zonis & earam abinuicem d
flantia.cöfcquenccreliamftri(ltimdeieliqats qu
damoademus.
Circulu zodiacidus ipGos poli oftxndüt/a (^
biu Vlffi ad tropicosc id eil maximas folis dedinA
oes&U)lftida).^:grad.&.i8.mi.füt.Eft(^2odiai
latitudo ab ediptica yfus vtroft^^iropicos fexgij
dumit & in vmuerfum.i2^ad. . <
Cöliiros dedinationü Sc alceiAoriü fignant ibt
ßida Sc (quino Aia/hijcp fub polis]niundi fefe pe
äxem ccdi ad angulös redos (pheralcs interfecäQ
Similitcrperjquatcre Sed per Zodadü xqiüno'
<!Horum coluri vadenees coftituunt angulos obli
quos cüpqifolftidorum 2od.reiSos caufent.
Circulum meridionalemcmobilemquidQn] J
idem£ib ipCs poUs continet.
Horizontis drculü/dedarat zenitklplunt f
tan^polus aus fupcrior exiftes vbicp ab eo jq
diftat.Atcp diuiditidanucculu« hoiizontis/faci
14
RVDIMENTA
8phetIii'fiöfVr5 ab altero per folis ortu 8C OCcaAintt
His VcTö qui fub «equinoifliali funt per vtrofqp mu
^1 polos.Et difta t fcmper zenith in omni horizöte
jib ipfius circufercntia.yo.gradibus qui funt quartä
parsdrculi.Eftqiperipheriahorizontisquatcrdi*
ftantiam inter zenith & horizontaruperaiis.
Id demü ammaduerfionc nö cflindignum axem
müdi in materiali fphrra diamecraliter ab eiufdem
polis per ceutrü mundi(quj eil terra) tranCrc.
Axis vcro zodiaci in fphcra no apparet fed üitel
ligendus eft.& hie axem mundi medium ad angu«
los impares (iue obliquos in cenrro interfecac.
Hoc modo in ipfa mundi fabrica mirabilis fen'?s
& rem ordo prgcipuus e(Te videturrcuius imagine
vetcres aftronomi defcribentcs fa(5loris ipfius qua
tum fieri potuit veft:igia(qui omm'a in numero po*
derc 8c menfurafccat)requuti funt.Nos quo^ <<i
derecra(5l:antesrpacrjiniqüitateric exdufivtratip
minucorü non vel vix pofTit obrcruan7& Q obfcr*
uarctur etiam t^dium cum erroregigncrct/a pl^*
nisgraduumannotationibus circulorum porioq^
ncm fumemus. Nam nonmultumdiftacintcr.yt.
min. Sc plenum gradum qui fexaginta minuta con
tinet ftcuti fupradiximus/attTp in hbro de fphera 8C
aliubi ab harum rerum ftudiofis examufTim decla^
ratur.hacjßin figuraquam pro talium intelligcO«
tia hoc loco fubiungernus fpfi bini tropici cancriiC
B I)
SPHER.AE MATE.
KespricomiVatqjmaximc folis dcdinaci'onM alH
jqiii'noäialj'.jfi.gradibus diftabüt-Quantü & po»
fipiius zodiad/Tiuc rirculi arcncus & ärarchnjs i
polis mundj funt diftantcs fupci lexagcümü fexlü
dcuariouis gradum fiti.
Peius ArAcus
RVDIMENTA
Dt quinij Zonis ccrlcftibus /{Stundcmqi'
Ägraduü coeli ad terra applicationr.
CAPVT Q.V1NTVM
Haflenus brcuiflime de nönullis Gcomctrifprt
€ipi)5/dc fphcn/polis/quincjj Zonis /atcj; ipfis m»
dicircuf/rciücp caliü quadäTficorica diximusthüc
K<fJo(nifailor)ordin€deapplicaüone horü arüi/
lotü Sc graduü ad ipam itrrä furnpimda detenm
iiaiio vcnitErgo igif foVtidü cft in terra quitp pla Oui.d>
gas per zonas pr^diflas diftinguL Vnde n Oudi»
US in Mcthamorphofi aic.
Vtcp dilz dextra ccdum totidemi^ Cnißr*
Parte fccant 20na:/<]uinta eft ardentiorillis
Siconus inclufum numero diftinxit eodem
Curä dci:totidciT!q) plage tcUurcprnnuntor
Quatü quc media tit non eft habitabilis {fta
^4ix tegit alta duas/totidem fntcr vtraTcplocaDit
Tcmpcricmcp dedit mixta cü frigoreflamma.
Etvtresapertiorfiat/qnatuorniinores cimli
Archcus/canrtiVcapricorni; & antarflicüs dißcT*
fninant diftineuütcpquin^eodi zonas. Vtcvnbi
caufa^ei^o in icqnenti figtJra.a. polus mandi arA*>
tus/b.c.drcrus Boreus/d.e.eircilus Cancri/£g.cir
culus capricomi/h-lcätarAcus/l. ifo pohis Notlil
cus.Erlt prima zona.C Borea aiäiaä totS intcrJj
a.c.interccpt{i fpaciü/qu; peipetuo higorerigeos
inhabiHta eft. Secüdi eiic cotuininttr.b.cec.d«';
B üi
SPHERAE MATE.
Ä capricorniV aicp maxime folis dcdxnaciones i
t<]uinochalj.is.gradibus diflabüuCiuaniü Sc po#
liipSus zodiad/liuc rirculi arcncus 6C ätarchcus a
polis mundi funt di/tanics fuprr üxagclunü fcxtü
dcuanioais gradum fiti.
Peius Arcricus
I
RVDIMENTA
De quin^ Zonis codeftibus /timnäroK^
ScgraduLi coeli ad terr^ applicationc.
CAPVT QVINTVM
Haflcnus brcuiflime de nönuUis Gcomrtrif pit
€ipi)5/dc fphcia/polis/quincp Zonis/atC]; ipfis mü
■li drcur/rciüq; laliü <]uadäT{irorica diximusihüe
rcAocnifailoriotdinedcapplicacione horii drai*
lorü & graduü ad ipam terra fufopicnda detcnni
natjo vcnitErgo igjtfcicndü eft in terra quiep pla Oui.t
gas per zonas prsdiflas diftingui. Vndc et Oviäi/>
US in Methamotphori aic
Vtcp düac dextia ccdum totidemip Graßn
Partefccam zons/quinta eft ardentiorillis
Eiconus inclufum numcro diftinxi: eodcm
Curi dei:totidcmq!p!agf tellurcprcmunniT
Quatü qucmcdiatli: non eil habitabiUs {fto
Nix t^t alta duas/cotidcm fntcr vtraf^ locatrit
Tcmpcriemfp dedit mixta cü üigore fiamma.
Et vtrcs apertior fiat /quatuorminorcs dnnti
Arch'cus/cantfnVcapricorni/ & ancanfh'cus difter*
minant dirtinguütcßquin^ctriizonas.Vt(veibi
eaufa)eilo in (cqncnti figura.a. polus mnndi arä]>
cus/b.cdrcrus Boreus/d.e.nrealus Cancri/f.g.cir
cu!uscapticDrni/h.k.äcanfÜcus/L )Jo potos Nothi
cus.Erit ptima zona.C Borca arAica^ (otS interJi
xcinterceptü fpaciü/qu; peipctuo ftigoreiigens
inhabitaca eft. Secüdi cnt totuniintcr.b.cct.dc:
B üi
IT —
SPHERAE MATE
CAPVT SEXTVM
DEPARALEUiS
ParaIellicqui&Almuc2niharat<]icunt)funt ci'r
tuli vdline^quoquo vertas/itif ex omni pane
asquedi(Hntcs/& nun^ fi poflent ctiam in tnSni»
tum^traliJc5cuiTentcs.Q.ualisc(lmrphcni{qua
tor'cumalijsquatuordrculisminohbus.Nöquia
quantuprimus a fecundo/rantum fecundus a ter^
tK) diftet :narp hocfairum cft/vt ex prjcedecibus U
quet/fedcpqtuÜbetduoetrculifimuliuncK (e6in#
du quälibec iiii ßtt ;que abmuice fint ätditts, Nä
enüncfl^qaatorex vnä partealtero tropieorü^
ex aliavicinioraut didanaor/cum omniquaqt i.
tropids Gast prgdiximus . 2}. gradibus 8C .su mi^
autis diiliet.Simili'niodo de [ro.pids ad duos cxtre
mos dicendum eltquorum vtcrcp ex Omnibus iui
panibus ab vtroc^ .» . gradibus SCjul miimtts di
ftant.
Licet j^opolTcnt paralcUiad libitum cuiunibet
diftantef delcribi nabi$ tarnen pro fadlioti fuppit
Cationc conueniciitiflimum vifum eftcquod et ipC
Ptbolomjo placuit)vt tam in folida n plana Cof*
mographie generalis dercriptioneiplo: tot gradi
bus abinvice fecerncremus/quot fequens fbrmula
e(1:cndit.Cui rtiä figura fubiungetur in qua panle^
los pntcnä vtn<^ ad fpheriun coeli procrahcmi^
■■■Pi^B
1
■
!r ■
Paralelli gradus Hör j die* Quotmiffl;
abfqnat. coeli rüma. fa.gra.vnus
1
nDiatilesS |«j |so |
29.i n
10 |«l |19 j
i» |53 (.8 |ji.i
13 Jtf |>7 J
.7 JS |.7
7.4 1
'isUiarhip.7 |5i.i jis.t
ao.4
»jUiabor.« jjia.i |
le M,i 1
'Ä 1«
-s.i
3S
■3 1
ao.i.t..i |ii 1
9;
«7
itDiarho.j'J ]
38.i.,i |i«.t.it 1
S8.1
loDiarhod.« j« |iÄ-i |
^°.
»
H.i |.iu4 1
eDiaalcx.j
JO.t |lÄ
JA
V .7.1* |.3.t.4 1
cDiaiienesz 2J.i.t I13.2
57 __
y
20.S |i?.ä 1
jiDiamero.i
,*.t..i 1.5 1
5 l.t.4 |«.li 1
le.t.t ]n.i 1
' i«* i'^-ä
5?
Acq torapolis jqdiß^ans | iz cörinuf
eo
t sui j u.i
5?
I 3.1.1t |ii.i
3 |tl.i
.2.iä
aPijra^voes. jifi.|.»i
»J
j \io.t |i).S
1
1.
— ai —
| Para.8cdi. C!i'radus Hör; Milliarit '
|fi AmidiaTiencsl z^.jjf i;.i | yt
l 7 I ^7-iA t3-ti
t't iia deinceps j^fus Antar(fVicum polü. Q^uo<
& fubfequens figura cömonflrat.
i
po hie Atc tim»
RVDIMENTA
De ctaatibus caput. vij.
Licet climaproprif regio intetprctctur/hoe tu
men locd fpaciü terrj inter duas jquediftantes ap«
pellatur/in quo porreiflidirnj did ab initio dimatis
vf^ ad finem dimidij hör j variatio eft. Et quoCtS
aliquod dima ab jquatore (iierit/tot femihoris Ion
gimmaems loci dies fupcrac diemnoA {qualem.
buntcß ipforum Septenigemiiia:^is ad auflnim
nö fit feptimum adnuc lultratum. Scd Boream ver Q
fusPtholomeusterramfeptemfemihoraru (jjado 3"
hofpitaleni 8c habitabüe inuenicqug feptem clima fj
taabinfigmautVibe/autfluuio/autmöte fuano i<
minafuntrortita.
. PrimüdiciturDiaMeroes/adiaquodapuderf ,
cos per ßgnificat/& cafu patrio iungic. At£p a Me
roe qu{ c Africj ciuitas in torrida zona citra ;qua«
tore.iä.gradibus fita/in quo paraleUo dc ipfe Ni«
lus ede inuenitur.Eius/& fubrequetium edä initiu
medium & finem atc^ maxim^dieiin quolibet ipo
tum lioras generale noftrü(pro cuius inteUigenua
h^(ehbimus)tibiliquidoof1;endet.
OiaSienes a Siene Aegipti vrbe/quod e^uldj s
Th^aidos prindpium
DiaAlexandrias.AbAJexandria infignivrbe j
AfiicjE Aegipti Metropoli: quam Alexander Ma
gaus condidit: de quo äiiiü eft a poeta; Vnus Pel
leo luueni non fiilGcit orbis,
a ij
23 —
SPHERAE MAT.
' DiaRhodon/aRhodoAfi{minorisinruIa:qu{^
, &fuinominismfafitamnoftra tempcftatc daij
^°* duitatcmhabct/fortitcrThurcariiefFcros bcllicof
*" «Bimpctusfuftüientcm/at^profligantcmgencTO^H
fililinie. ^1
'DiaRhomes/abvrbeEuropfnotinima/itfTlta
' licas raaximc clara/8f infigiii olim gcntjü domiitu
ce/atc^ orbis capitf /nüc patris patrü maximi Ted«,
6 Diaßorifchenes /a magno Scycharü fluiiio C]ui
cftquartusabHiftro. "
7 DiaRJiipheon/a [iiphcis montibus qui in Sar/
matica Europainfigncs funcperpetua niue candc
CCS.
Ab bis infignibiis loris per quf fermc climatum
lincacmcdietranfcuntfcptefndimatacqiijPiholo
mcus pofuiofua foniuntur nomina.
Oifiauu Ptholoinfus nö poruit/nim illud tcrrg
(quodcun<f^ eft) ipfi iiicognitü a nupcrioiibus lu*
ftratü fit.&; didturDiaiyles/quod ipfius prinripiü
(qui cft Paralellus ab f quaiore .ji.) rc<fmiimc pei
Tylcn fit ^ptcnfus.Eft aütTylc Septemm'onalis ix
Virgöi^ fula de qua Maro noftcr/Tibi fcniiet vltima Tylrv
US. Et h je de climatibus ab fquatorc Scptcmtrione
T^fuSiPari m5 dicendü eft de eis qu£ [u[ vltra {qui
nodliale ad Auftrum/quorüfex contraria nomina i
babentia funt lußrata et did poiTuiu antidiaMen
($/ antidiaAlexandrias/ AntidiaRbodon Antid
24
RVDIMENTA
RJiomcs / sntidiaBorilchcnes: a gr{ca gticula anii
q oppDfküvel cötra denotat.At<^ in Cexto dimate
Antan%'cü verfus/&r pars cxireina Africsc nupet
rcpCtta&/Zam2ibar/Iauaminor/& Seula infulj
&: quattaorbis parscquariiquia Americusinuaiit
Amcrigeii/quauAmcrid terra /fiueAmericänun Ameti
cupare licet) Uta»runt.De quibus Aufealibiis 6if ge
inaobushfcPomponrj MelljGeographi verbain
telligeda funt /vbi ait.Zon£ habicabÜES paria a^it Pöpo,"
aanitcmpora/verünöpaTitcr.Antichthoncsalte^MeUst
ram/nos alteram incoüiiuiSiIUtus Ctus ob ardore in
tercedentis plagg incognitus/huias dicendus e(t,
Vbi animaduertendumeft quoddimatü quodcp
alios S aliud plerüi^ foctus ^ducai/cü diuerf^nit
natur^& alia atcp alia fyderü virtute moderen tur.
VndeViigillus.
NccveroJerrffetreomnesomniapollimt Vergi/
Hie fegctes/iüic vcniunt foelicius vug tus
Arborei foctus alibVatt^ iniiiflä vtrcfcunt
Gramia-Nöne vides croceos vtThmolus-odores
India mittit eburCmittüt fua thura Sab^i
At Calybes nudi fcrrü vitofa<J pontus
Cofterea.EUadü palmas Bp iros equarü &c.
OCTAVVM CAPVT DE VENTTS,
Quomä in iüpenonbus vtntorü abquando in*
ddentermemores fuimnsc cüf poliiBoreü/pot5
NothicS/atcp id genus alia dlximus)& ipforS ce^
a fij
— a5
SPHERAE MAT.
gritio nonitiil mometi imo magna vfilitat? adCof
mographiä habere dignofdf:iaeo hoc üibrequend
capite qu jdä de vcnnscqui & fpiritus & flatus du
omt>tradcmus.Eftigitur'vennis(viaPliilofophis
definiturjexhalatiocalida &Gcca laicraliterdrca
tCTTammota&c.
Quia vero fol fccundü binos tropicos / 8c ipm
f qtore triplicc ortü atc^ occafu /((hualc.f. ^quino«
iSbalc/ac hycmalc fcniatetmcridei fimiÜtcTCp ipiui
fcptctrionis viTin<^ fint latcra/quTie qu;libet pro»
priü veniü habcciö fuiTiatim.xi].funt via/ tres ori
cntis/tres ocddenris/tondc merideiV&r medieno»
itis toddeiex qbus qiuor qui i fecjnd fonnula me#
diülocütenebut prldpaliorcs Hjt /alij minus prict.
Oricns. Ocddens.
Cotlat.
Mcdn-
CoUat.
I Trop.Canc. |KfiKta3
l Acquator. jtiubloläus.
Trop.Cap. j b'urus qui
l&VuItum.
[Chorus
j Hauoni.^
|et Zcphi.
Africus
et Lybs
i
.RVDIMENTA
Poeti tn mius pridpales ( ^ et colla^ales ilicüf)
jp priiicipaliohbus ex Licentia( vt fuus Tibi mos eil)
vfiirparc c5fucuerunt.Hinc 8c Ouidius aic
Emus ad Aurora NabathptCß regna recefliC
PerfidacR 8C radijs iuga fubdtca matudnis.
VcIperoCOcdduoquglittorafoIctepefciint
ProximafiitZephiro:SqTlüam/repte(^ TrioneS
Honiferiuuafit Boreas/contraria tellus
Nubibus aniduis/pluuio(^ madefdt ab Aulbo
EU auce Subfolani aura falubcrrima /qu{ a (öle
purior & fubtilior alrjs cffidtur.
Zephirus Caloris et humoris tempeiiemhabes
montiüpniinas refoluii. Vn c illud Vergiii] Uqui
turet putiis Zephiro fe gifba refoluit.
Aufbi flatus crcbro tempcftatü/^cellarü /at(J
liimbtiü pfagus e.'Qyare & Nazo mfit. Madidis
Nothus cuolat alis.
Aquflö fuo rigorc aquas Iigat/atque eonftringit
Vir. Et gladalis hycms Aquilöibus afperat vndas
His deventisGallinarüiiioftru rnult^ doArinj
vini fcquetes quatuor edere verficulos memini»
Eu rus et Eoo Aat Subfolanus ab ortu.
Flatibus occaTum Zephirufcß Fauonius implent;
Auderin extremis Lybix et Nothus {(luat oris.
Sudificus Boreas Aquiloq; minatur ab axe.
Et licet vcü feptcntrionales fint natura fiigidi/
I nihilotamen minus quando tOnidamzonampcT
Ouidff
Vergu-
Ouidi,:
Virgü
Gallins
1Ü4
I
COSMOGRAPHIAB
tnnktstittmtigSDtar.GmtSi ä( AuRm torndam
Zonafflantca^adnosvcm'attrafifeuntt/cöpiatä
«ft.Q.uod fequcntibus verCbus mfinu4tur.
<5,uo<jlocoprodit gdidiisfuricAuftcr/aCanflis
Cogii aquas vinclis/at dum pd- torrida ftatu
Sydcf a tranfioit/noftras öptandus in oraj
Cömeac&Borejfeuiflunatda Kiorquet
Ac contra Boreas nobis grauis/oilicfub ime
Fitrationcpari moderatis leraor aus.
Cjctcra rtiox varios qua curfus flamuianiittnnl
Imutantproprij naturamfcdis eundo.
Hutufcpde ventisdiftüfufBdatPonanrasnSc
ha» omniü figurävniuetfalKin qua ßnt poH/axe«/
circuli cü maiores tum etiamminores/onens/Ocd'i
dens/quincpzonx/graduslögitudinis/latimdmis
« cun ipfius teiT£ ^ ccdi/paral:iU/diniata/vetiä &cv
capvt.ix.de QVIBVSDAM CQS* M
MOGRAPHIABRVDlMElSiTIS. V
Omne terrf arabitü ad cceUIpaqijriipini^obii
litte rationem Aftronomicis dcmonßianonibu*
tonftatlta vt ß adcpeleftis globi magnitudinc c5»
ferat/ nihil Ipacii protfus haiere jiudiceEEthuiuä
quidem tarn exigug in mundq^egicmis quarra fere
portio eft qucPtholom£0 cognita a nöbi'saniman
tibus Icolit. Atcp tu tris partes haflcnus (ciflfa fiiic.
Europam/A&icani/& Afiani.
- 28 -
fSEt
ENTRIO
RVDIMENTA
Europa ab ocridetemari Athbnti'co/a feptöBti
länico/ab oric teThanai/Mcotide palude/et pöto:
a mtridiemarimcdKcrrajicodaudii/habctijinfe
HiTpaoiani/Galliam/Gcnnamä/Rhftiam/Italiam/
Gr^damy & Sarmatiam.Sicdi<flaafiIiaregis Age^
iibris eins noininis:quj dum virginibusTinis co«
mitatain lÄarinoltttorepuellari Ihidio luderet 8c
caniflra Honbus fhparet/ab loue in thaui^niueum
ver{b rapta illius tergo infediiTe /& per £quora p5
tun Cr^iamdelatacerrg contra iacenti nomen de»
diflecreditur.
Afiicaabocddentemari Athlantico/a meridie
oceano Aethiopico/a Eeptemtrione man mediter
raneo/8^ ab ortu Nili fluminc teiminatur. Ea in fe
cöplcfliturMauritanias Tingitanara &: Cafarien
fera/Libiaminteriorem/NumidiamcquS & Mapa
Uam dicunt)ininorem Africam( in qua eft Charta«-
go Rhomani impeiij olim peitinax armula )Cyre*
ndcä/Marmaricam /Lybiam (quo ctiä nomine to
t» Afiica a Libe rege Mauhthäj appellat jAethia
piaminteriore/Argiptü &c.Etdiat Aihca quod
frigoris rigiditate careat
AGa(qu{ carteras magnitudine Sc opibus lögilV
fime vitiät]ab Europa 7 hanai Buvio/uc^ ab Afii
ca Ifchmot qui in Außralcm plagä diltentus Arw
bis & AegpkCcumpeiicindit) lecoiiit . H{c priti
(Jfgljflinus regiones habet BiihiDiasi/Caluiain/
— 29
AmetiV
Prifcia
aus.
COSMOGRPHIAE
CapaJodam/PampMiam/Lidiam/Ciliciä/Amie
nias maiorc 8c minore.Colchidcn/Hircaniam/Hw
bmam/A]baniä:et prgterca mFcas quas ßngilaum
enumcra» longamora cflecltadiäa ab eius noim'
nisFcgina.
Nüc]^D &h; partes runtladusIuftiatilc/&aUs
quartaparsptrAmericü Vefpudücvtin fequend
bus audictur )inucnta ell/quä non yideo cur qtiis
iure Vnet ab Amcrico inucntörc fasacis ingemj vi
to Amcrigcn quafi Americi tcrtä / uuc Americain
dicendä:cü & Europa & A(ia a mulieribus fua Ibr
a'ca fint nomfn^Eius fitü & gentis mores ex bis bi
nis Americi naui^donibus qus fequuncliqiu.dj^H
imelligidatur. "^^M
Huncinmodü terra iam quadripardu cogno»
fdcct funt tres primcpartes cöünences/quarta eil
infulatoi omni quacß mari drcüdara conipiciat.Ec
licet marevnüGtqueadmodü et ipratcUus/multis
tarnen Gnibus diftinAum / Sc innumetis replf tum
infulis varia Gbi no7a alTumit :qu9 et in Colmogta
phix tabulis c5rpiciunt/& Prifdanus in tralatione
DioniCi talibus enumerat verGbus.
Circuit Oceani gurges tarnen vndic^ v^ftus
Qui^uis vnus fitplurima nominafumit.
Finlbus Hefperijs Athlanticus illc vocatur
AtBorcjquagens (iirit Armiafpa fub atmis
Dici{ die pigcr iKcaö SMut.i(ie Moitttus eil a&i<>'^
3o
RVDIMENTA
VniJetanitn primoconfccnditlumine^Titan
Eoumj^ vocam atcp Indum nomine pontum
Sed qua deuexus calid ü polus cxdpit Außium'
Acthiopumcp Gmul pelagus Rubrü^ vocacur
Circuit occanus^c totü maximus oiban
Nominibus varijs celebratus.
Perfecat Hffpcriä primus qui poip'f vndis
Pamphilcücp latus Lybi( pr^tendit ab oris
Sic minor el^ rdiquis /maioT quem Cafpia tcQus
Sufcipit intrante vaftis Aquilonis ab vndis
Nomine Satumi quod Thetis poflidet {quor
CaTpius ifte Gnus Crnnii HircanufCR vocatut
At duo qui veniunt Auftralis ab {quore ponti
Hie fupra currens mare Perficus eiBdt altuin
Eregione Gtus/qua Cafpia voluitur vnda
Hufluat aitalterPanchjatplittorapuIfat
Euxeni contra pelagus protcnnis inAnftro
Ordineptindpiü capiens Athlaniis ab vnda
Herculeo celebrant quam m^te munere)Gades.
CfliferaTfp tenct ftans Athlas monte columnas
Eft primus vaßis qiii pontus Hibeiicus vndis
Diuidit Europen Lybia cömunis vtri^
Hinc at<j hinc Ritaf funcamb j littora cetnunt
H{c Lybies h£c Europes aduerfa tuende.
Gallicus huncgurgcs:qui Celtica littora pulfat
Fxeipit:hunc lequitur Ligurü cognomine didut
Q.uadominirerum tertiscreuere Latinis,
Ad pctram leucen Aquilonis ab axe reduAiis
Mag
Eoum;
Indien^
Anliio
picunu
Piphf«
licum.'
Calpiü
HircU
Peificü
Athlan
ticum
Hereu*
leum.
GaUicS
COSMOGRAPHIÄE
Qu{ freta Sicanij condudit littore cumo
InfuIafedC^raosproprijs puiraturabvndb«
[/lue InCrafardoniumpelagusCeltumrprefufis
"JljyjfcIidefalistumidusTyrrhenivoluitur^ftus
Ad partes vergens auftrales/exdpit iftum
SiculS Sicanijgurges folis deflexus adortus:
Q_ui ptocul effufus Pachynis tendituroHs
Ad Crjten fummäc quf prominet fquorejrupem:
Qtia Gortyna poics medijs qua Phjftosin aniis
Arieris hanc rupcm fimilantem verticefrontera
Pro merito oraij Criu dixerc metopon.
Hoc mare Gargani condudit lapygis orat
Adria« Illincincipiens cxtendiciir Adria vaftus:
ticum^ Ad Boream penetrans pelago folemcp cadente
loniü* lonius pariter Tinus hie perhibetur ab erbe/
Diiüdic Sc genu'nas diuerlis panibus oras:
Quas tarnen extremas cöiungit terminus vtuif '
UliticS- Ad dexcram parte pro tenditur lllyris alma:
PofthancDalmatijpopidorüTmartiatcUus
Adljuam Aufonifporrcftuscontinet IUhmos
Quecria drcundant maria vndi^ littore curaol
Tyrrhcnum/SicuIum/necnonfimut Adria vafl
Finibus at proprijs exceptant Qngula ventos
Tyrrhenum Zephyro:Siculum fed tundit Aui'
Adtiaruccurreiu EoofrangiturEuro.
At poft Sicaniam tradu diflünditur alto.
Syttis AdSynJmpdagus/Lybidsqujdngituroife
3a
R.VDIMENTA
Maiorem poftquam minor cxcipicfquori'longe
Atcpfinugeminorcfofiintialittora putTant
Finibus a Siculis Crctfiim tf nditur fquor Marc
Ad folis veniens ortus Salmonida pofccns Crgtjuj
DicituT Eous qui Crjtf tcrminus cfTe:
Poft hanceft gcminü marcvaflü flu(fl]bus atris
Flutfhbus Hifmarici Boref quod nindinir atris,
Q_uod ru« aducrfus cclf? de partibus Artftt
QuodpriuscftPhariüperhibctihocliiiora tägit Phanu
Pr^dpibs f afu montis:poft viida fccunda
Sidojiiücß pclagiis:pciicirat qua gitrgitc pontus. Sfdoni
IGcus Artüoas a3 pancs j quorc vcrgcns. um
Non loftqcretTtus: Cilinim nam frangimr oris.
Hinc Ztphiros pofccns vcluti draco flcifiii A'ndis
Q^uodiugamontiuagus vartatifiluafi^pfatigat;
Panibiis extremis Pampliilia dauditur ifto:
Ali^Chclidonif rupesdngiinlureodem
At pronjihunczepIiynishnitPatarcide {ümtna;
Poft hfc Arifloas ad pancs afpicc nirfus ■
Afgeum/fupcratquiflucTtibuscquoraanKna: AeCLtü
DifperfasvafloquigiirgiicCydadasambit
Terminal hiicimbros pariierl'cnedofcp coercJs
Anguftairaliit' quafiucePropontidisvnda
Afiaiquäin fupja populis diltcnditurainplis
Ad Noiianvpaftcnvqya latus dudturlfthmos:
Threjdusrcquitvir poft Bofphorus oftia ponii; bolpfio
HocmiUum.perhibcnucrrasangiißiusoibis ms.
.1
COSMOGRAPHIAB
d Eflefretumdmmens:hicfuntS}'mpIegadM ;
S* ** Panditur hicponri pelagus Titanis ad onus
Q_uod petit obliquo Boream folemcp meam
Hitic atcp hinc medio percurrunt jquorc coUes! i
Vnus qui vcniens Afig de parte Carambis
Dicitur aufh'aJi:fed contra finibus alter
Prominet Europa hunc criu dixere metopon;
' Ergoconueniimtaducrfigurgite tanto
Diftantes quantü ternis tranfire dicbus
Eualeat nauis:bimarcm fic jquore pontum
Afpidas fimilcm cornu quod fle(ftitur arcus
Ncruo curuati diftento dextera neruum
AfTmiilat'rcAo trahitur nam linea du(fhi
Extra quam Boream quo fcandit fola Carambis
L Scd &)rmam cornu geminacis Bexibus edic
H j^ ^ Littus:quod pontum cingitfub parte rmiß:Ta
^^ **lcotis In quam Mcotis penctrans AquiÜonis ad axes
^B Q_uam Scytiüj gcntcs circundant vndicp rip»
^P Et matrem ponti perhibent Meotidis vndam»
^r Scilicet hie pontt vis exi't gurgite multo
■ ThftU * Cimmcriü torrens per Bofphoron hie vbi Thaurii
H rus Cimmeriigelidishabitantfub finibus imum,
H Hfc maris eft fpecics fplendens h^cßsrma^fimdC
^^ Ed aütvt pr^diximus mare pl^um infulis e qui
^H busmaximg&principalioresiuxta Ptholomgum
^M h^rpnc
^B Taprobatiainmarilndico fub gquacorc
^4 A
RVDIMENTA
iUbion qu{ & Britannia & An^
JBattJiniain man mediterran eo
Candia quj & Creta in ßnu Atgeo
Sclandia
JSidlia inmaiimeditemnco
Coriyc»
Ciprus
Extra Ptholomftitn
Madaearcarin mari Prafodo
Zamzibar
laua in Occano Indico oricntali
Angama
Peuta In oceano Indico
Seula
Zipangriin Occano occidentali
Hffunt ingcntcs quas cingit Tcthyös vnda
Inrul;:adhuc ali; diuerfis partibus orbis.
Diuerffplurcs famalatuere minores
Auiis djfHciles nautis velportubus apt(
Q^uarii non fädle cft mihi promere nomina vcriü."
Cf t erü vt vnius loci ab alteio diflanti'am CQg^io
fcci-c poiTis poli eleuatio tibi cuprimis coiidcrci^a
vcnit.Annotanduigitpaueisqtiod(vtexfupciiori
bus liquct ) viücntibus fub p^ralcllo equinoffh'ali
Vterfp polus in Horizonte eft.Eunti aute ad fcpte«
tiioncmco magis fublcuat polus quanto pluS'Ah/
^tus^fquatoredircclTcrit.Q^ujpoli eleuatio rc«
Ptir<ia>
r
■ Prolo«
r
COSMOGRAPHJA^^^^
gionü Sc [ocorü ab fquaeore diftintiä demörtrat;
Eftcmtantus loa traflus ab fquatötecuius mi'
furi fdrcdcfidcras /quata i eleuatio poli ad zenith
eiufde.Exquibiismilliariiinuinenis facilis co^ni
(ueuadit/dü cimde p numaü eUuatiöis poli miilii
pücaucris. Verü tri nö funt fecüdu Pthoiomf i Cetit
Ccntiä milliariaacirculo cqno^iaiiad Artflonvbi
ip gäiü äquales. Nä a primo equatons gradu vfcp
ad duodcamü/glibec gtaduü lexaginta Italica mil
liariacöanecquefaclüt.i? Germanica. Cömuniicr
ciiiquaiuorlcalicaprovnoGermaraco rcpucanf.
Eta.ii.oradu vfqjad.tj.qu1l1ber.59 milliaria facit
qugfunt Germams.ia.i.4. Accp vt res fiacapenior
ponemus formulam rcquencem.
Cradus Gradus. Miihaleal. Mii.Ger
1
1 Aequa
■ (or, .
Tropi
■ €Ui,
■ Circu.
■ ArAi.
■ Polus
t
1:
60
«;
1Z
Zf
f5>
'*4-i
Zf
?"
f4'
i;^
5«
i^
)-"
■2*
5/1
41
4-/1
"i
4.1 ufigati
n fTiruint
4«
1»
f
iA
3*^
s
fA
bt
z«
A
65
6b
Z6
6-1
66
■\o
21
fi
Ao
^0
6 li i
$»
.)j
"
■ AiAi.
V ^r M
I
RVOIMENTA ^H
Et ita quo^ ab fquinoiüiali j?fus poIo« tarn «n<> ^^t
tar^cüm^artf^ioimgraduülimtudfnis cöunen^
liavariacur. Q.uod(ifcire volunisquotabviio
loco ad aliuin milUaria Cnt/pctpende ddigcnter in
quibusgradibuslacitudinis finttalialoca & quot
gradus incdtent/ ddnde vide in fbnnula itipcriod
quot milliaria talis gradus habeat & muItipUcä nu
mciü nuUiariü per numciü mediorü graduü/ atqj
mflliahü numerus rcfultabic qug cü Italica (üerint
diuidas perquatuor/ & Gamaiucahabebis*
H{C^ indu(flione ad Cofmographiä^fla fufndät
C te modo ämomjcrimus prius/nos in depingendis ^*^"
tabulis typi generalis no oimiiniodo ri-quutos eile ■
Ptholom^ü/prfTcitimaiTanouasteiTasvbimcar J
tis marinis alitcranimaduerdmus ^quaiorrht cofti I
tui^Ptholom^s ffceriLEt^pindcnö dtbet nos 1
fHttnicuIparequiillnd i5ninotauerint.Conrulti> \
cm (bccimus quod hicPtbolomeü/alibicanas maf
rinasrequutifumus.Cü&iprePthoIom^qmn« „,
torapiteprimilibtiNonomnes contineniis par* '^"'*'o
tesobrufmagnitudinisexceflümadipGusperuf^ ni£U».
tiifle noticiam dicat/ et aliquas qucmadmodum fe
habcant ob peregrinantium negligenriam Tibi mi*
nus dib'genter traditas/alias elTr quas aliter at<^ al j
tcr fe habere cötingat ob cotruptiones &r mutatio
lies in quibusp parte corruinecognit; funt Puit
igicnece0e(quodipfelibictiäfaaunduait)ai)4io$
b
APPENDIX
uasteiiiponsnotlri/cradidones magis inCeti
Et ita qui'dcm tf mporauimus rem /vt in piano cir^
estiouas cerras & alia qucpiam Ptholom^u: inCo^
lidovcpoquod piano addiair defcriptionc Amtü
ciiübfequentem fefftati Rierimus.
APPENDIX I
Artiic^amus adhuc fupcrioribus anteacprece^
ptui canamus clcuationts poli arcß ipfms zenith ac
ceritri horizontis & climatü quadrante velutparet
gon Sc quoddäcorolariü. . Quamuis fircÄe con#
Ijdcrauerimusis quadraiis de quo diccmus noii fit
ad has res impcrtines. Cofmographü em velmaxi
mepoli lupra caput e!euationc/renich/& terr^di
tnatacognorcereoporteLFormatitacßidemqua*
draus hocpatfco. Diuidequccunqjdrculüinpar
tes quatuor/icaquodducdiamcchrc in centro ad
Angiilos re<ftos intcr feeenrquarü vmac quf altera
lui parte pinnulas habet)axem polorü müdi/^ al^
Icra'fqiiacorcm rigmficabit.Deindc eä parte circuli
qtif cft inter femiaxem pinnulas habentem 8c- alte
ram rcmidiamctrumiii partes. xcdiuidas/atcpop*
pofitäin totidem/ figaft^ pcrpendiculü adcerrum
S( pararus erit quadraiis. Cuius hic eft vfus. Verte
eü ita vt p pinnulaRi foramina polü diretfle videas
ßC adquodciimaatcpinquc gradü perpcndiculu
tecideric/eo ipodimatc et eleuatiorus gradu cuare
gio/quineciä zenich ac^^hori^ntis ccncrüeuftir«
HaAenu: cxcquuti capita propofita/hicipras lort
ginquas expaciationes fequctcrintroducamus Ve
(puiii/riiiguloi:umfa<florumcxitumärcaui(htutü
tradentes.
Finis introduAiom's
- 39
V NituK
^B Lacus
H Lun(.
Dächis
Mafc
Aechio
pes,
Aptin«
cus.
Ltbo'/
nothus
Vultur
Tapro
bana.
Mar?
Prafo.
Parsa«
phricji
ucnca.
Ameii
8«'
Phütfius VogcCgen»
L«(3ori
Rura papirifcro qua florent pinguia Syio
Et fadunt Lunf magnafluentalacus
Adcxtris mötfs (utlus/Dandüs/quocp Mafdu
lUorum Aeihiopcs infcriora tcnenc
Aphrica confuroit quibus eregionibus aura
Afilans cum Libico feruida regna Notho.
Ex alia populo Vulturnus parte calenti.
Indicavelodper freta caÜc vcnic,
Subiacet hie gquo noifhs Taprobana drco
BafTac^Praibdocemituripfä Calo
Aethiopcs extra terra eft Batlamc^ marin?
Non nota e tabulis o Ptholom^e tuis.
Comigcri Zcttith cropid cui cernitur hirci
Atcp comcs multf f unditor ipfus aqu;.
Dextrorfum immcnfö tcllus iacet jquore dn^a
Tellus/quam rccolit nuda caterua virum
Hanc quei9 dara fuu m ia(flat LuGtarua regem
InucnicmifTa per vada dafle maris.
Sed quid plurarfitü/gentis morefcp repert j
ArricridparuamolelibcU US habet,
Candide fyuccro voluis hunc peiSorcIeiflor
Stiege aQiiiufumKiuaoeerontis habens
(iVATVOR AMERICI VE>
SPVTfll NAVIG ATIONBS
Eiutquirubfeqiuiititcr*
nrum dcicriptio«
uedevulgari
Gallicotn
Latüiü
träftu
lit.
Oecaftichon ad leäotcm:
Afpides tenuon quifquis fortaflc logiam
Nauigium memorat pagina noilra placensf
Cotitinet inucntas oras/gcntefcp reccnter
Ljtificare fua qu; nouitate queanc
H{C erat alüloquo prouinda danda Maroni
Qui darct cxcclfj verba polita rd.
lUe quot ambiuit (reta cantat Troius heiOs:
Sic tua Vefputi velacanendaforent.
Has igiturlcAu terras vifurus/millis
Maceriam libra:nonfadentisopus;
' Item diftichon ad eundem
Cum noua deleAent fama teftante loquad
Querecrearequeunthicnoualeäor habet
»"BMI,
bq
(ffuftriflimo Rcflato Ihttütüem
Si Sid!i£ rr^dud Lotho
ringif ac BaA Amef
ricus VeTpntius hat
ni2ereucrcntiä&
debitätecöme
aatfonem.
FicripötniuftriHime Rex vt tua maieftasmea
ifta tcmcritat« ducaturin admintione: propteres
?luod hafce littetaj tarn prolütas adte fcribere non
ubaereai/ cum tarnen fciam te condnuo in ardu«
isconCliis &crebris Teipublicjnegocijs occupatio
fianmi.At(^ exißinuboc föne non modo pr^fun]
ptuoiüs/fed eciam ODofü$:id mihi muneiis vendi«
cans/vt res ftatui tuo minus cöuenientes non de«
leftabilifcdbarbaro^rrus ftiTo (velud amulüs aip
humanicatis niitu alienuslad Femandü CaMijre
gemnominatim fcriptas/ad te quoCß mittam. Se<l
eaquäintuas^tutesliabeocöfidentia/S£ cöpert«
fequenriü rcrü rietp ab antiquis ne« ncotcrids fcrf
fitarumvgitasmecorä.t.]yLfortaffis excufabunt;
Mouit meifflpiimis ad fcribendum prjfentiülatoi
Beneue2iutus.M.t.humüis famulus/ & anücus me
US nö pOEnitendus/qui dum me Lifbonj rcperiret
precatus eft vt.t,Miet3 permequ'atuorpK>fe<Si«
Ombusindiuerfis plagis mund) vifarum/parddpe i
beere vdlem.Pcregi ein bis binasnauigationes ad 1
douas tenas inueniendas:quaiii duas ex mandato I
Eemmdi inclyti regis Caftüijper magna oceanl ]
42
(inum oecMentc j^fus focci/afteras Jiias mfTu Ma^
nuelisi-ufitanigregis ad AuOnl.Itacp mead i'Jnc*
gocij accinxi fpoäs qj .l M. mc de clicntuloiv nu^
merono cxdudec vbirecordabitcjj oilmutuäha
bucritnus intcr nos amidciä tcporc iuuentutis nrg
cü gramaticg rudimeta imbibcntcs fub ^bata vita
8C doftrina vcncrabiF&: religiofi fratris de.S.Mar
CO Fra.Gcorgn Anihomi Vcfputij auunculi mei
paritermöitarcmus.Cuius auunculi veftigia vti*
nam fequi potuifTcm/alius profcifiot vt & ipfe Pc
trarcha ait)c{rcm^fum.Vtcücp tnCit/nömepUfi
dcl cfTequi fum. Sempcr cm in ipfa j^tutc 8c rebus
ftudiofisfummähabuidelcifiatione. Quodfi tibi
hgnarrationcsomninononplacuerint:dicamficuC
Pliniusad M^cenatefcnbit Oümfacctijsmeisdc«
leflaii foIebas.Et bcct.M.t.fiiicfmeireipublicgnc
gocr)s occupaiafit/nihilominuscantiiteporis qntf
cpGifturaberis/vtliasres ^uis ridiculascqug tarne
fua.nouitaceiuuabüt)pellegerepoffis.Habebiscni
hifcemeisirispoft curarü fometa& meditameta
ncgoctorü nö modicä dcIe<ftatione/ficut et ipfe fcc
niculus prius fumptis efculentis odotedare 5^ mc
liore digcflionc facerc afueuit.Enim vero fi plus gq
^lixus fuero/vcniä pcto, Vale.
IiKiytilTime rexfciat.t.M.quodadhasipfas re*
gioncs mcicädi caufa primü vcncrim .Dumc^ pct
qdrentifj reuolutionc I eis rebus ncgociotus tlTcm
b üij
43 -
ANTELOQ.VIVM
«tvarias iottun; mutatiöes animaduerterem /Uf
vidt rem quo pa(!lo caduca & tranCtoria bona bo
lAin'ernSdtrmpusinrotjfurüo teneret/81: deinde
ipfump{cipüarentadim5quife poffidere imitta
JiccrepStefatJ®nfticuiificc5 vanjs talujftnjmci
ßbusexänclaasifiiufinödincgodadimit&/etroc<>
orü laborum finem in res laudabüiores äcplus ftai>
blies ponere.Itä dirpofui nie ad varias mundi pa»
t<S'CÖtcmpla[idas/&diueTfasres rairabfles viden
das. Ad qua reW fe SC cepus & locus (^ortune ob
tuUclpfeemCai^ilifrex Fernandos tuncquatoor
parabalnauesadterrasnouas ocddentem veiiin
dilcooperiendas/cuiusceUitudomeadtaliatoucfB
gandainipramrodetateelcgit.Ecfoluimu$vigt&
ma die Mar). Mcccc. xcvii.de portu Calids itcrno
fttü per inagnS oceani finü capientesiin qua pro»
(iAiooc.xvii)5confumauimus menfcs/midtas inue
nicntes terfas (iniias/&infulaspene innumerabu
lesvtplurimS habitatas/quarü maiores noftri men
lionem nullam fgecerunt. Vnde & ipfos andquos
taliü non habuilTc npticiä credi<nus.Ec niQmenio«
ria me fallat memini me in alicpio legere/quod mij
xe vacuum et fine hominibus efle tenucrint.Cuius
opinionis ipfeDantes Poctanofter fiiit/vbidwp.
djuigtCmo capite dcinferis loquens VliiTis mq
«MÖfingicQufautemirabiliavidoini/infequo
tium pto<e(ru.T.Hiateiliget.
t— 44 -
PRINCIPIVM
TERRARVM INSVLARVMQVE VA*
narum Defcrip tio ;quarum vcftuti nö raemincnic
aucores NupcrabannomcamatJdoniim.M.cccc
xcvfj.bis geminis nauigationibus in mari difcurfis/
inuentaiüduabus videlicct in man occidencali pet
donün ü Fcmandum Caftilif/rcliquis vcro duabu*
ia Auftrali ponto per dominü Manuele Portugal
lij (ecenidimos reges/ Amcrico Vefpudo vno ex
Nauderis nauiumcp pr^fctflis pr^dpuo/ fubrcquc
tem ad prjfatum dominü Fernandum Callilb'( rc#
gem/de hiuuTniodi tcrris Bc iiifüÜs edente narratio
nein*
NNO DOMINI . M . CCCC.
I xcvp.scx.menfis Map die/nos cum
I üij.confcruantijnauibus Calidum
I exemitesportum/adinfulascfolim
fortunatas/nücveromagnam Ca
nariam di<flas)in Bne ocddends ha,
bitati pofitas in tcrooclimace:fuß quo/ extra ho^
nzontem carum/fe.xxvij.gradibus cu duobus tcr
«iis/feptentrionaÜsdeuat polus/difläreff:^ ab hac
ciuitateLifbonainquacöfcriptumcxrim hoc prj
fcns opufcülum. cc.lxxx.Ieuas:ventointer meri#
diem & Lebecaum vcntum rpirante/nirfu primo
poiigimus.Vbicnobis de ligms/aqua/cfterircp nc
cefTarijs prouidendo ) cofumpris oAo fcre diebu^
nostRiAa in primis ad deujnoratione) deuatis de^*
NAVTGATIO
ftri pef-^^
Irirteventotradicis velis/nauigationem noft
Poncnie incipictcs :lumpca vna Lcbeccij quarta:
(alinauigiocranfcurhmiis vt.xxvi).vix ctapfis die
bus terrj cuidä applicarcmus:quä firmä fore cxifti
mauifnus.Diilatcp Canahc magn^ abinfulis. M.
(vH drcitcr) leudsrcxtra id quod in zona torrida
habiiatü cft .Quod ex eo nobis confl;itic:cj> Septe
trionaiepolüextrahuiurcemodiccUijnshonzonce
X vLgradibus fc cleuare/magircp ocddcntale.Ixx v,
^ magnf Canari{ ifulas gradibus exifterc cörpnci
mus:^ut inftnimcta oTa möftrabät.Quo i locotta
<flis de prora ächoris)c!afie noftrA/leuca a littorc cü
media diftamc/rcftarecoegimusmonnuüis folutis
phafelis armis & gcte (tipatis/cü quibiis ipm vfc^
ad Iittus atcigimus.Quo cpprimü pucnimus:gcnte
nudam fecundü Iittus cuntein nuiumcram percf pi
mus.Vnde nö paruo aff<;v}i fuimus gaudio. Omes
cni qu» nudi iacedere confpiciebancrvidebani quo
Cp propter nos (lupcfacli vehementer cfTe. Ex co
<viarbitror)q>v^cftitos/aIteriurq^cffigiei^ foret/
noscfTe incuitifunt.Hi) pofttjjnos aduenifTe co*
gnoucrunt/omnes in propinquü montc »^endam
aufugerüuaquocunciiecnutibus nee fignis pads
et amiddfvllis/vt ad nos accederct allid potuefclr
tucnte vcro interea noi^e/nos daffcm noilrä mair
tucoinlococvbinullamannas aducrfiis procellas
öiu reüdcntia foreOcöÜdere timenccä;cüuciiimu4
PRIMA
«ma/vt Iiintcmane fadojdifcedefcmus^cxquirere*
mufCß portüqucmpiam/vbi noftras fi'atiöncin tu
tacoliocaremusnaues. Quadeliberatioe airepta/
nos vcnto firfundü coUe fpiranri tradiris yelis/poft
^Cvirutcrramipfamfcquendo/atc;^ jpfoplagf in
littorc/gentes cöiinuep€rcipiendo)duos inte^os
nauigauimus dies:loaimnauibus ratisaptumcbm
perimus.ln quo media taniüleuca'diflaiites ab ari
<la/conftitimus:vidimurc}j tuncinibi innumetabi«
Icmgentiü turbam/quamnoscominus infpicefc/
& alloqui dcfiderantcs:ipramet die littori cu cym^
bis Bc nain'culis noflris appropiauimus:nccnon&
tuncinterramexiuimus/ordincpulcbroixl.drcitat
viri hiiiufcemodi gcnte fc tarnen a-nobis & cofor#
tionoftropenimsalienamprjbcte.-ftavt nullis cS
modis ad colloquiü cömiinicationcmue-noflrä alli
«rc valuerimusrprjtcrexillispaucos/qsmultos
poft labores ob lioc fufceptos/tandenl attraximus
ad nos dando eis noUs/fpcaila/ ccrtos criftaWinps
alia«^ Gmilia leuia/ qiii tum fecuri denobis eSeCw
conciliatum nobircum/iiecnon de paceS^ aniict^
datratf^atum vencrunc. Subeunte auteminteriiQ
ziO(fI;e/nos ab illis nofmet expedientes (relid^is €10
noftras regreffi fumus adnauessPoftca vero fubtf
requends fummo diluculo diei/infinüam üi litSItfi
virorum & mulierum paruulos fuos fecttitt.ver
AfUitiiun gemem rurfujn Eonfpeximus^gnoiä^
NAVIGATTO
imVcf muttitudinc illam fupfllccfUIem (iiam feaiffl
deferre cocsm /qualem infra fuo locum diccc.Quo
nun q^plures ^plurimum cerrf appropiauünus (c
tneti'n ;quor prorjdentesccum maxiim natatorcs
cxillenOquantus eft baÜft; iiüas nobis venetunt
nacantes obuiam/fufcfpcrütep nos humanitcr;at<p
ea fecuricatc Sc confidentia fcipfos inter nos cora#
mifcucruntacRiiobifcüdiutiusantca cöueniffent
Sc paritcr frecjuentius pratflicauifTent : pro qua re
cuncperpanimob!e(5latifuimus.Dcquorummo#
rtbuscqüaleseos habere vidimus )hic/quaiido qui
demfe cöraodiias offen/interdum eäam inta(au
Demon1}us ac eorum
viuendimodis.
i
VANTVM ADVITAM/EORVW
q <^moresomnes:taininar(scprceinin{nu
dipem'tus incedunt teiiis non alicer vet
rendis ^ cum ex vtero^dicnint.Hij mediocris ex
iftentes llaturj multum bene propofcionari funt
2uom caio ad rufedinec veUiti leonü pili )^qU ;qui
veftimeris operri mearet albitcredoltä^ nos ex»
taret.NuUoshabetincorpcpilospter^ crincs^i
PR.1MA
pcfrofinigrcfcctcrq? gcrunr/Sir prcfenim rccmidg
quf proptcreafüct^longonigro^ crinc decoi|.
Vultunonmultüfprciofiruntqmlaias Ucics tkn
tirt)S adfimilatas habtt/nuUos Tibi finunt in {iipcr«
alqsoculorumuc palpebris accorporctorotoini«
bus dcinptis)cxcrcrcerc \nIios/ob id quod habicos
in corpore pilos quid bcRiaJcbruialccp rcputanr*
Omnes tamviri^mulicrcsfiuc meandofiuc cur«
rendo Icues admodum atcp veloccs cxifKii.:qm(V^
frcquentcr cxpcni fuimusiin fj ctiam mulicrcs vnS
aut duas ßcurrcre Icucas mhiliputät/ 8c iiihocnos
chhflicolaj multü pr^cellunt. Mirabibicr ac vItra
^ Gt credibile natanc;multo quoqj melius fccmin«
cp mafculi quod frcqucnti experimento didicimus
cumipfaseriä fccminasomiuprorCus fufbeatami«
nc deficiciites duas in ^quorc Icucas pematare per
fpeximus. Armi eorum arcus funt & fagictj/quas
multüiubtiliterfabricarcnorunt. Ferro mecallifc{t
alijs carenc: fcd pro ferro beftiarum pifciumue den
tibus Cuas fagictas armant/quas ctiamcvt fortiores
exiftant)viiaquoq)rcpepr^iirunt.Sagiit3rij funi
CertitHmi-Itavt quicquid vülucrint iacuUs fiiis fcri
antrnonnullifcp iiilocis muUercs qiioq; optim? fa*
gictatrices extanc. Alia eüam arma h ^bei velun' lan
ceas.pra?acutaruc fudes/ necnö $i clauas capita mi
nficcIaborauhabentes.PugnarcponfTimüafrue'
tifiml aduerfus fuos alienigenc liogue roiiftncs cö
49
NAVIGATTO
traquosnuIIisparcendocnifivteosadacriowtOT/
nrenta rcferuent>multuni crudelitcr dimicär. Etca
inprjIiumpTOperaiit fuas fccum vxorM(nonbd/
boeraturas/fcd eorum poft eos neceffana periatu^
ras)ducut/ob id q^ToIa ex eis mulicrrcrgo Gbt plu»
(mponcrepo(Iit/& deinde,xxx.xl.vcleuc{s fubuc
herccprout ipfi ff pe vidimus)^ vircetiam validus>
a terra leuare queat Nulla belli capita nuUofue prg
fe(flos habent/quinymmoccü eorum quiUbet ex fe
dominus extcDnuUo fcruato ordinemeant. NuUa
regnandi doiniinüue fuum extendendi auc alteiius
inordiriatf cupiditaris gratia pugnant Ted veterem
folum ob itiimiciciam in ilüs ab anciquo infitam: ai
iurquideminimicicifcaufaminterrogati tiulla alia
indicant nifi vt fuorum mortes vendicent anteceG*
forum.H^cgciis fuain libertateviuens nulÜ^obe
dicns nee regem nee domiiiü habet. Ad prgliü aute
fe potiflimum animant SC accingunt cum eoru ho
ftes ex eis quempiam aut captiuum detinent autin
tcremcrunt.Tücemeiufdem capriui intercmptiue
confanguineus fenior quif^ exurgens exit cito in
plateas & vicos paflim damitans inuitanfcp omes
&(uadens vt cumeoinpr^ium confanguinei fiil
nccem vindicaturi properent:qui omnes copaflßo
n« moti mox ad pugnam fe accingunt atqj repcn#
te in fuos inimicos irruunt. NuUa iura/nuUamueul
(lidam feruant ;malcfa(flore5 fuos nequaquam pu
niunt/cfuinymmo nee parmtes {pR paiutdos (ups
cdoeent autcorripiunt. Mirabilitcrcos inter fe(e
eonqueßionari nonnun^ vidimus. Simplices m lo
quela fe o(^entant,vcruni callidi multum ztc^ afhi/
ti funt-Pcrraro /& fumrailTa voce loquücur / eifctc
^ibus vtimur aecendbus vtentes. Suas vtpliiri*
mumvoces inter dcntcs Qc labra foTmantes:alr)S
vruntur vocabulis cp nos.Horii plurim^ funt ydio
matu vahetates quoniä acentenaho leucarum in
centenahüdiuerfitatemlinguarumre mutuo nuUa-
tenus inteUigentiü rcperimus. CömefTandi modif
valdebarbarum retincnt:necquidcni notacisman
<iucanc horis/fcd (lue noffle (lue die <]uotiens cden
dl libido CuadecSoIo manducantes aceunü)unt/SC
nuUa mantäia nullaue gaufapa(cuIineamYnns pan
nifc^ alr)s careant) habent.Epu]as fuas accß cibaria
in vafcuhi terrea qu$ ipfimet cöfingunt/aut in rae^
dtas cucurbicamm rellas ponunt.lnretiaculisqui^
buTdam magnis ex bombice facftis & iu aere (iilp^
üs donnicam :qui modus ^uis infolicus dC afperi^
or fortaHls videnqueat/egonihilominustaledor
mitandi modum Tuauem plurimum iudico.Eceivnt
pimineifdem eorü redacuUs mihi plerumc^ dow
mitaiTe contigerit/in illis mihimcapfi melius ^ in
tapedbus quas habebamus efTeperfenfl. Corpore
valdc müdi {ut et expoliti/ex eo Q) feipos freqncifll
^ 44 _
«VIGATIO
Wetauant.Btram cgeßumirr(quod Talua dix<rinl '
rcucr«itii)coa(üi runt/omniconanun<ninincvi a
flemmcpofpicipo(lint:quiquidcminhocquanc«»
fioneftifiinttantoindimitteiida vrinafe in nun«
dos inucrcnindofcp tarn mares ^foeminf prfbct/
tum fiqmdem illos nobifcum loqucnt« &C coram
poGtos {üamimpudiciiTimcvrinam ffpius cmin*
ariflepcrlpexcrimus.NuIIälegc/nulIüIcgitimij tho
li focdus I fuis cöntibijs obferuät/quinymmo quoC
quot mulicres quifcpcöcupirdt/tot baDcre& dein
deillas quandocücp volct(abfq; hoc cji id pro iniu
tia aut opptobrio habcant)repudiarc potcft. Et in
hac re vticp tarn viri tp mulicres cade libertäre fru*
ontur.ZocIoRparü/Iibidinofi vero plun'mä extät:
^gi(c» (öemin^ ^ ma(culi;quarum artißda vt inCjt
tiabiU tu; facilTaciant hbidini hie honeRatis grarijl
fiibticenda cenfuimus.E^ ipf^ in generandis pätut|
lis foccundf admodü funt : ne£R du grauidj effeflg
(tintpenas autlabores euitant-Leuimmo mimot]^
dolore pariunt.lta vt in craftinum alacres fanat^cl^
vbi<^ ambulent:pr{fertimcp po(i partü in flumen
quQäpiam fefe ablutü vadunt/tumcp fan; munda
lfCpinde(veIutipircis)apparcnt.Cnidelitatiaütat
Odio maligno adco dedit; Cüt/vt ft illas fui ferfitan
cxacerbauctint viri/ fubito ccnü quoddä effidun t
qialeßdü:cu ^ p ingeti ira _pprios fjms i »prijs vre
ns nccät ahottiätcg deinde;aiiu$ rei occiUöc ifiniti
.=^ 4a ^
PRIMA
»oromparuuIipeieant.Vcnufto&'elfganti^por
tione cöpacflo corporefuiu Ica vi in illis quftquä
deforme nuUoinfpid modo poflit Et quäuis dif«
nude ambulent inter hemim tarnen earum/ pu^it
bundafichoneftercporiafunivcnuUatenusvide
riqueantprjterquamregiunnilaillaanterior qua
vcrccundi'orevocabulo peftufculumymü voca«
mus quod & in illis vticp non aliter cp honeft« na«
tura ipfa vidcndum rehquit Sed & hoc nee quide
curant qm vc paupis expcdiam no magis in fuoru
ViGone püdcndorümouent^ nos in oris noftji/
autvultus oftentencatiöe. Admirandä pervaJdc
rem düccrent muliere in eis mam'millas pulpas vc
laxas aiit vcmrem rugatü ob nimiü parcü habcnt«
cum omnes equ^integre ac folide poft partii fem
pcrappareant acG nücp peperifient. Hee quidem
fcnoflricupientiffimas cnemonftrabant. Ncmi*
neminhac gcnte legem iliquam obferuarc vidi*
mus nee quidem iud^ autmauri nuncupari Co\u
deqneuutcuinipfis gentflibus aut pagaiiis mul*
to deteriores fint Etenim nö perfenfimus cj» facrifi
ciavUafadantauK^loca orationifue domos all?
quas habeant.homm vitä( quf omiüno voluptu»
ofa c(t)Epycureain exiftimo jUorum habitariones
fingulis ipfisfünt communes/ Ipffcp illorumdo*
mus campanamm inftar cSftruÄe funt firmiter ex
nugnis arbonbus folidate palmarü foIi]S dcfvpct
53 -
NAVIGATIO _
centrAf SC i3aaCas ventos & tanptdita mtlfll
JMc nSnuUif^ in lods tarn magnj vt in fliarü vnica
ßxcentas clfe perfonu inuenerimtu .IntcrquU
ib^ populoüllimas «(Te cöpcrimui (ic vt in eis ef«
feilt h^icarenC(^pariteranimarüdecemilia.OA8
BIO quolibctautfcptcunio das fedes habitatlonef
uetranfierüt/quieiusreicaufanlincerFogatinatu»
rale relponlum dedcrüc dicences q> pbebi vehemS
tis eilus occaGoaj hoc facerec ob id » ex fltoRtloa
gioretneodemlocorelidenciaaerinieäas cqihm
pcuTcp redderetur qug res in eotü cotpotibiis vatl
^ caufaret (gncudines qu;quide com tacia n3 ma
lefumpta nobis vifäcll Eojumdiuiri£(iitvpiioi«
colom äuium plumg aut in modü lapüjorain illoi^
quos vulgariter patcr nofter vodcamus lamiiie G«
ue caiculi quos ex pifdum otlibus lapiUis ve viridi
bus aut candidis faduhc & hos ornicus grada fibi
adgenasIabiavelauRsrufpenduncAIiaquo^ Q
rnüia ftitih'a & leuia pro diuitijs habet qu£ nos omi
liopaniipendebamus.C5mucanöibus aut merd
momjs in vendendo aut emendo nullis vtunc qui
J>us fatis eil quod natura fponte lüa propinat Au
tum vniones jocaüa cfteracp Gmilia qujinhicBu*
(Dpa pro diuitijs habemus nihü exdmant üno p£»
ninisfpernunt nee habere curanclndanda Gcna«
tunUceciberaU(CniiTuntvttiihiIqnodab eis ex<
^ctamt atinq><at.Et quanadmodufflfii dando li*
PRIMA
rraln lünt (ic in petendo Sc ara'picndo nnjUilQ
inipoß^recuiquain amicos exhibuerinc . Ma»#
mumpoüfTimunicßamiddjlüengnuminhocpetf
hibcnt q> tarn vxorcs ä ülias proprias amicis ftiis
pro Iibico habendas oßcnint in quare parens vter
eßrelongcbonoratüihexiftimatcumnatäeituSC
fi vjrginem adconcubitü füum quirpiam dignatur
&abducit&in hoc (üam inter k amidam potiHi«
mum c5dIiant.Varris in eoi^decedu muldcRmo«
di5 exequi]s vtiihtür.Porro (uos nonulli dem<flos
in humo cum aqua fepelmt & inhu<nant illis ad ca
pucviAualiaponentes quibuscos poOivcfd SC
alimentari putant nullum deinde,pptrr (OS alium
planum aut alias crrimonias cfhdentes. A^t) qu|
bufdam inlods barbanflimo atcp inhumanifÜmo
iepeliendi vtunturinödo.Q_uippe cü eorum que#
piam mortis momento proximura autumant iUii
cius propinquiores in ßluam' ingentem quamdant
defcnint vbi eü in bombicds retiacuhs ilÜs in qui#
bus dormitant impontum& recubancead duas
tibores in aerafulpendunt ac poftmodum duüis
QFcaeüficrufpenfumv'nacocadiechorcisiiTuente
itcrimnoi^eeiaquäviifHicßaliüexqquatuor auc
cirdf dies viuere qat ad caput apponut & ddnde
ficinibi folo pendete rcli<fio ad fuas habitatiöes re
deüt quibusitapaifUsfiirde^rotuspofteamadu
CCt & Dibat acinde adcöualclcenüara ranitatemqt
c J)
— 55
NAVIGATIO
tfd««&: adhabitJtion?,ppriamrcmctt SIS tba
atGncsacpropinqui/cümaximis rufcipiüc cerimo
iiijs At perpanri fuut qui tä grande prjtereant pe
riculücüeos ibidem nemo poftea viiitet quiß nie
inibi forfan deccdüt nüllä aliam habent poftea Cu
pulturä. Alios quocp complures barbanis habent
ritus quos euitande^Iixitatis hie omira'mus gta*
tia. Diuerfis varijfcp medicamibus in fuis ntorbis
^ jgricudinibus vtunt qug Tic a nol^s difcrepant
Sc difcöucniunt vt miraremurhaud parü qualicer
inde quis euadere pofTet Nempe vt frequcnti didi
d'mus expcricntia cü eorü quempiä febncitare c3#
tigerit hora qua febris eum afpehus inquiecat ipm
In frigentiffimä aqua immergüt & balneancpofl^
modunrcp per duas horas circa igncm validücdo
ncepIurimumca]cfcat)airrere8(:rccurrcrecogüt
&poftrcmo ad dormicndum dcferunt quoqm»
dem mtdicamcnro cöplures corü famtati reftimi
vidimus.Dieris cdäcquibus riibus quatuor vedic
bus abfcp cibo 8c potu prrfißunOfreqnentifTimif
Ytunc-Sanguinequcwribipcrfepe cominuüt no
inbrachiiscfalua ala)jredinlumbis&tibiaru pul/
pis.Scipfos etiam ad vomitü cü cem's Ileitis quas
in orc dcferunt medicaminis gratiaplerücp prouo
tant Sc multis alijs remediis antidotifcp vtunt qu£
longum dinumerare foret Multo fanguine multo»
^flcgmaticoliumorchabundant cibariorüfuDiT'
-. 56 I- l '
PRIMA
afiSe qcx raicibus/fruflibus/twitisArarijM
{Mfäbus fiiauntOmm fatris granorüq^ alionim Ic
minecarentCömunis vcrocorum palhuftue vi*
Aiu atborca radix quedam eil: qua in farrlnä fatit
bonScömiauunt&hancradicemquidam eorum
iudia alii chambi alij vero jrgnami vodtant. Aliji
tanubus/prfter^hoiiunüperratovercuntinquj
bufquidem hominü camibus vorandis fic in huma
ni liinc de inmanfueti vtinhocomne feralem om«
nein ve bcfliall modü fuperent. omncs em hoHes
(tios quos aut pctimunt aut eaptos detincc tarti vi
ros cp farminas indi(iin<fie cum ea fcricatc degluri»
unt VC nihil fenim/nihil vc bnicü magis dici vel in
ipid qucat quofauide Oc cfcros imanefcß (bre / va
ri)$ in iods mihi frcqucntius contigit afpexifTe rrdt
raniibus illis Cf inimicos nodros Gc quocp ncquaf
quammanducarcmus.Ethoc proccno maießas
viellia regia tcneat Eom cöfuetudincsCIuas plum
mas habentiricbaibarefunt; vt hie nunc rufiicien«
ter fatis enanrari nö valeat.Ec qm in mds hifce bis
geminis nauigacöibus/tam varia diucrfatp ac tarn
s noftris rebus &C modis difTerctia pcrrpcxi Iddrf
CO hbellü qucpiam cquc quamior dietas fiue qua*
tuor nauigacioiies apptllo)c5fcribereparaui eon*
fcnpri<p inquo maiorem rerü a me viiarüpartc dl
ftinAelacis/iuxtaingenioIimritenuitace/coUegj.
Vnütamcnnouadhucpubliaui4a0ovcro tiA
£ hl
- 57 -
NAVIGATIO
oniii p9tticularitcr magü ic fingülatim tangcnoir
{ddrco vniuer&liahiciolinnodo ^rcqucns adnu
uigaäonem noftri prioRtn pcrfidendk a qua p3U
tilper digreflüs famm iam reieo,
1 1 N HOC NAVIGU NOSTRl PRIMORdia
notabiTcömodicatis restnö vidimuTiddrcoc vtopi
lior)q) eoi^ lingua n5 capiebamus pr^cr^ nonuU
lä auii deaotantiä/quod nonuUa indida in.tellure ü
la eile monflrabant . Hecdne ^o tellus quo ad lüi
Gtü pofirionfcp tarn bona eft vt vix melior queat.
Cöcordauimus aüt vt fllä derelinqueces lögius tut
|]igatione^ducerenius.Qua vnaninurate fulcep«
ta/no9 dehiac andä fpam collatcralicer femg (eÄl
»CS necno gyros rnftos fcalafep plurcs drcüeuntes
Sc interlm cu mTos varijfcjj loroi« iUorS incolis c5
ferentiäliabentcs/tandc cenos poft aliquot dies
portuicuidAappIicuinnis/inquonos graadiaperi
culo alticono fpiritui ooplacuic enpere . Huius em
modipottü^pnmüintrogrcili (uitnus populatio
ne vnä eoi? hoc eft pagü sut villä fuper aquas( vt
VenctijipoGtäcopcrimus/inquaingctes.xx.edes
autdFdtererättnmödücampanam vtpr^taÄum
«ft effeflj at^ fuß lignds valUs folidis & fordbus
Cmüter fundatj/ pt^ quam portidbus leuaticij p5
ta potteAi erant perquos ab altera ad altera tarn
^per cöpaAillimainftratätranlitusentIgithu«
iuSnodi populatöis incol; §^primü nos intuitu ita
PRIMA
ßint magno proptcrnostimorcaffctJtifunt/JJob*
rem fuos confeftim pontcs omncs cötra no j «leu»
uerunt&fefe dnndeinfuis domibus abdiderunt
Q_uä rem^fpeAantibus nobis & haud panz adml
nniibus ecce duodedm com Untres vtärater/ fit»
gulas ex folo arboris caudice cauatas(quo nauiiun
gtnere vtunt)ad no^s interim per (quor aduentarc
confpeximus/quoR! nauderi efEgiem nofträ habJ
Ojcp mirantes ac (eCe circü nos vndicip rccumfcren
ces nos eminus arpidebäc.Q,uos nos quocp ex ad
uerfo profpidences/plunma eis amicici^ Ggna de*
dimus/quibus eos/vt ad nos intrepidi acccderent/
(xhortabamur/quod tn efficerc c5tcprerunt.Qu5
rem nobis gdpienttbus mox ad eos remigare inc£
pimttsyqiiincquä^rtosprgfJolaii füc quinymmc»
oms cöfeftim in tcrram fugd^c datis nobis interim
fignis vt illos pauüfper expeAaremus. Ipi em exte
plo reuerlüh forent.Tumqß in montc quendä cpe
raueft/a 4 edudUs bis«(flo iuuencuf &: ilinttibus
lius pfatis vna fecü ailuptis mox yfüs nos regreG»
Q fut. Et po^; h^c ex iuuecuf ipis qtuor i Qnguf na
via nf ai9 pofueft/que fadcdi modü noshaud paj%
admirati tue fiiimus/^ut vfa.ratis gpcdere pt ma«
icftas.C{teTÜ^ cu lintribus fuis pmilTis inf nos na
oefi^ nf afcömixti (ut & nobifdi Gc padfice looitj
füt vt dlos amicos nros fideUnimos ciTe reputare«
inut,tnfea]^oecceq(^exdonubuf«>i$pmcotaiif
c üi)
NAVIOATIO
Mm Mn modici pcrmarcnatitans adiuntarcet;
pftquibusltaaducnienlibiu &nauibusnns iam
appropinquarcinripicnabusncctnptouidenuli
quit^adhucfufpicareffluriuiluadeatüdcdomo
vücoiirfom/vctulas Donullascöfpeximus qufim
Inanjtnvodfcrantes &calii magnis damonbut
{inpimtes fibimet/in magn; anxietatis iiuüdii pio
prios oicUcbät capiUot qujns masnä mali Tulpe«
Aonem nobis tunc attuüt Tunu^ fubito&äü eft
Vt iuneiiculc iUccpias in nris impofuaantnambus
mox I marc^filcrair ac ilH cjui in bntnbus erant (e
Ic a nobis dongantcs mox concia nos aicns iiios
Intendcrent cofcp duridinK lä^'narcnt. Qni )>o
S domibas pcrmarr nMantct aduenidianc finguli
latentes in vndis lanceas fet«baiu ex quibus eotü
ptodiijone eognommos Et tum nö Iblinn noTmct
magnanimicerdefenderevefüetianiiUos grauiter
oflendcrciocepimus Ica vt pIuKs conim iaieUas
(umfttageeorünöpatua pcrfr^cnnius& p(ni«
tusinponto rubmäfeiimus^ptcr quod rdiquii
fiiTclis Ulis cü damno com maxiino reli^ perma«
re natantes omnes in terrani fiigetunt intcremptit
cxei9.xx.veIciiatcrvulnaatis)^o pluhbm& es
noftrisqnicpdumtaxatleGsqui omnes exdd gn
tiaincOlumitaarefbtuti(utComprchedimiu autt
SctunrexprctaAis iuucnculisduas8( viros ms
acdchincdomoteoit! vifitauiraus Sc taülas intrai
PRIMA
uimus vtK I eis quitquä(ni(i vetulas duas et egro«
' canteinvü'üvnicü>noninu<mmu$.quafquidc e6*
nim domos igni fucccndcre nö voluimus ob id q>
colamtiffcrupulühociprumcfle fotmidabamus
Poflh(canteniad naues noftras cü pr^ta^s ca»
ptiuis quintp rcAeauimus & cofdlcapriuos/pr{*
tercp iuuenculas ipfas/in compedibus fcTTcis alliga
uitnus Ecdc j^o iuuenculc captiuoRic^ viroRz vnus
pcnicnienti no<f)c a nobis fubtiUfTime euafrrüt bis
iticp ptra<fhs.Sequenti die concordauimus vt re«
liifto portu illo longius feaindü coUein procedcre
raus percuiüfcp.lxxx.fere Icucis gcntem aliä quam
dam cöperimus Ungiia & eonucrfatioiif pfüitus »
phote diucrfam Cöuenimufcß vt claiTem inibi no
iham anchoraremus Sc drinde in terram ipam/oi
naujcuUs noftris acctdercmus. Vidimus autctunc
ad littus in plaga gentiü turbam.üii. M. perTonarü
Velcircitcrexifterequicünosappropriare perfen
frrunt nequacp ncs pr; (lolaii funt quinymmo ain
Aisqu{habebaiiireIii|lisoninrsinrilnas&nema
radimgcriitTum vcroin terra profiIietes/8c vi!
vnaiffin filuas tendente /^tus eil balille ia<!his /ß
ambulantes mox tentoriaplura inucnimus qii{ ibi
^cmadpircandügensillateicnderatSC inillis co«
pjgibs ad de eoquenda$ rpulas (üas ignes acccndtf
iat/ac^rcAo beilias ac pHrs variaR: fpecieiü pifce»
tun aiubat Vidimus autc inibi cenü affari aiiimil
— 6i
NAVIGA7TO
<|uod cratcdcmptis ali's quibus carebat)f«pcnti Q
itiillimü tam^ brutü ac ülueflre apparebac vt cius
no modicümirarcmurferiutc.Nobis vero perea
dem tencona longius ^gredicnobus plutimos hu
iufcemodi (crpeccs viuos inucnimus qui Ügatis pc
dibus ora quoCß finibus L'gata ne eade aperirc pof
lern habebäc/^ut de canibus auc feris ali)$ nc mor
<lere queant emci folec. Alpe<5Hi tarn ferü eade prf
feferüc animaUavtnosflUventnofaputanres nul
latenus audcremus cötingrre.CaprcoIis in magnl
Cudinebrachio vero cü medio in longitudine fqul
iiafuncPcdes longos materialcfc^ niultü ac forti»
bus vngulis amiatos nccnon 8c difcolorc pelle di*
uerfifrimä habet/roftrütj acfacic veri ferpctis gc#
ftant/a quoR! naribus v(cp ad extremä caudam (tt
Ca qucdäper rcrgü de protendit vc animalia üla ve
fos rerpenteseltetudicaremus/&nihiIominu9 eis
gcns pfata vefcu. Panc fuü gcs cadenl ex piTdbu«"
quos inmaripifcant eflRciüt.Primu empifdculös
ipfos infenjenclaquaaUquantifperexcoquüCtDe«
iiidevcTOconcimdunt&cöpifVanc Scinpanes co
glutinanc^sHiperprunas infupertorret &rand£
jndepofleamanducäc/horquidepanescbäces^
bonosenere^imus.Aliaquoqr^mrtaetculetaci^
bariacp tarn in frudibus es in variis radidbus reti/
nent ä loiigu enumcrare foret.Cum aüt a füuis ad
^s aulugerdt nö redirct nihil de rebus e<mtcvt sota
^^. ^a ^ _
PRIMA
plnisdenobis rccurifin€t)auf(tre voluimui qnl«
oymmo in eifdS eoi!:tentori)sgmIiade reculis na
(msmlodsqpetpfderepofTentderelmquetes ad
tiayes nf as fub noAe repedauimus. Sequenti ifo
üeräex oiiri titan inripcrrt (nfinitä in Lnore gea
te cxiftfre pcfpimu« ad qs in terra tue accefluniu«
Et ^uis fe nri timidos oftcdcret feipos tn iter nos
pcrmifcucrüc dC nobifcü pra<fVicare ac cöuerfari cu
tecuritate c^erüt amicos nros fe plurimü fore pet
Gmulantes/inQnuantcfc^ illic habiutiöes C019 non
eflc/vew (p pifcandj gfa aduenerätEt idcirco rorf
tätes vt ad eoRf pagos cü eis aceederemus ipi etefn
nos tam^ amicos redpere vellent et hüc quide de
fiobis cöcfpcrät amidciä captiuoR: duoT$ illoi^c^s
tcnebamus Joccafiöe/qui coi¥iniiniderät.Viraäc
COIV magna rogadiimportunitate cocordauimus»
sxiij.ex n obis cüi df i bono apgatu cü ftabüi mente
(ßcogcretnecenita9)ocs (hjnuc moiiCü itac^ no
bifcü per tres exminfent dies Sc tres cü ds |b plagä
terrä$ illä excefliiTemus leucas/ad pagüvnü nouc
dumtaxat domoi« venimus vbi cü tot tam<^ bav
baiis cetimoni)$ ab ds fufcepti &imus vt icTibese
penna növaleat/vtputa cü choreis & cätids acpB
^libus hilaritate &l{uaamixtis/necnocülcrcuicl
banifcp mTtis.Et ibide no<!}e illa requieuimtu vbi
^piias vxorcs fuas nobis cü pT^3igalitateobniIe
, (üt/q quide nos Tic iportüe folidtabät vt vix efdc
NAVIGATIO
rcGftere ruffiarcmus podcp aüt illic noett vna cu
med» die petdiomm/inges ad mirabiTq; ppFs M
cp cüdlatiSe fbiporecp ad nos infpid cdos aduenit
qm fcniores nos ^<p rogabät vt fecü ad aUos coRi
pagosfqui lögiui in terra erät)cömearemiu quod
et quide eis äiiuimusHic ditfhi facde nö e ^tos ipi
nobis tpedert honores Fuimus aut apud ^mfat
eoiu popuUtöes /perltegros nouc dies cü ipis «an
tes ob quod nobis nfi qin nauibus remäferät rctu
lere foci) fe idcirco plerücp i anxietate nmorecpnö
tninio extitidc.Nobis aüc bis noue leuds aut cim
tcr i eorO terra exitletibus ad naues nf as repedarc
piopofuimus Et quide nofb'O in regrerTu tarn co*
piofaexeis virotü acmuUerü mukitudo accuiril
qui nos vfcp'ad mare profectiti funt/ vi hoc ipüim
mirabile fbretCumi^ nolhi qucmpiä ex itihere fa
tigatü tri cöcingeret ipfi nos lublcuabät & in fuis
retiacutisiqiubusdormitätihidioniTime {ubuehe
bantrn traiintu quocfe ßuminü qu^ apud cos plurl
ma runt& maxima/fic nos cum fuis artiBci^s (ecu
r{ tranTmittebät vt nuUa vf^ peticula pernmefce«
timus.Pluhmi ciiä eorü nos comitabant retü Itia«
tüonufti/quas nobis/dederätillas inretiaculis illis
']tubu3 domiiütve<!lantes plumariavidelicet pr;
diria'necnö amjs muItos/fagittafcB multas/ acinfl
nitos diuerforü coldrum pfitacos Ali) quocp com*
plurcs fupeUcAilem fuä totä fcrcntes animalia "
- 64 -
I
PRIMA
natürefczliccm^putabatqm inMArmciifu
dis aquts nos in colfo dotfo vefuo träfurcfiaK pog
tcTatQ.uäprimüautcadniarcperagünas& fafe«
los noftios confcendeTC voluimus in ipfo fafdoni
Dollrotü afccnfu tanta ipforura nos cömitanriü et
Dobifcü afcenderc cöcotanriü acnaues noßras vi
deiv cöcupircentiü prefluia fuic vt nollri Idem fafe
bpfneprepondererubmergerent/iniprisauteno
(bis dfdem faTclis rccepimns ex eis nobifcü quot
Suotpocuimus ac cos ad naues noftras vCcp peT>
uximus Tand etiam illorü per mate natantes SC-
Vnanoscöconu'tantesaducnerüt vttoc aduenta/.
Rmoießiufculeferrcmuscü (iquidc pluref^ mäf
k in noftras naues licet nudi& ineimes intn>iui&
Icnt/apparanim attificiücp nofhü necnö SC nauiS
(^(ärSmagnitudinem miraiites Afttuncquiddam
jfildignüacciditNamcS machiiiai^/tormentoni
qibdlicoiü noI^ForSquedäexonerare cöcuperc«
ini)£et^pterhoc(impontoigne}maclun9ipf(hoT
lidiflime tenuilTenc pars illorü maxima( audito hu
ili(canodi conimiQXefe in mare naiicans pcrcipi«
tanitvelurifoliceruncrancinripafideces qu; fifoi
tafCstumuIcuofumquicquäaudiun^refc in ^(un»
dumludlaäcaturjimtnergüt /quemadmodiun 6C
gcnsillatuncfccaumilliq; eomquiad naues asit
lugctaniflicnincpertetnu fijerüc vt nos fa<!h AO«
ftn nofmet tephtnderemus. Veiüillos mox Ctat*
— 65 —
NAVIGATIO
tMtflcfcrimtunccunptiusfhipidostircpn
mus injjinuantrs ris q* cü calibus arnus hoftcs no#
llros pnimcrnnus.Poßq^ aüt illos ilU rou die in
nauibus niis (tHiof mdivirma ipfos a nobis aU
tun» tdt monuünus qm fcqnd noüe nos ab hinc
sblcedcTecupiebamus.Quoaudito/ipiaifumma
amiciaa bcneuolmnac^ mox a nobis egrefli funi.
In hacgenteeoni(p terra ^multos COR: nni9 vidi
cognoui^ in quibus hie diutius imorari no cupio
Cumpolreanofle vfRraqucat maiel^as qualifer
in quauis nauigationD halt; m^rü magis adniiran«
da annotacuC^ digniora cofcripfe lim acin libelHim '
vnü ftilo geographico coUegerem que libellü qua« '
tuor dietas inriculaui & in quo Qngula particulaii^
£i minutim notaui fcd ha<^enus a me non emifi ob
id cb illü adhucreuifere eollanonare^ mihi neceflc
cR Tena illa gente multa populofa ed ac muliis di
ucrGscp animalibus & noflris paueiflimc Cmilibuf
vndi(pdenfi(riina.Dcptis Iconibus \Tfis ccruis ful
bus caprcohfcp & dämis qu( & quide dcforniica«
temquädäanoilhs retinenc equisaemulis aGniG»
^ & canibus.acomni minuto peeore(vt funuouct
BC riniilia)neenö & vacdnis armeds ppiitus raiti/
verütamen ah]S ^ pluhmis variorü gcnerü anima
hbuscquf nö facile dixehm)habundantcs iiint fed
tarnen omnia filuefina funt quibiu in fuis agntdis
minie vtiint,Quid pluracHi] cot untircp dtuerfo«
- 66 ^
PRIMA
iQtnniedoriSaf eolotü ppmm^ tÜiibui tteSH
funtvt idritvifUcnamm;^ mnbiirrrno fi<]UM
Am itta multum amma (hiAireracp cft/fliujs ac nc
moribiBmaximispl^naquzomni tempore vittt
ficceoruni vmrp foUa fluiinc FruAus rtiam Inno«
merabitrt 8C noftris omnino diflimiln habcnt hte
dntftcUus in tom'da zona fita cft dircifle fub para«
kllo qui cancri tropicü defchbic vn polus orizoiw
O's riiifd; r(.xxit).gradibus «tcoat in Gne ctimads fr
rjndiNobisaütinibi exiftirntibtis nos cöceplatü
populus multus adumic cffigiem albcdinemcp no
Kram mirant« quibus wnde veniremus CdCdanti
bu» e cxloinuifcndeteiTcgratianos dcfcmdifle
ttrfijondimus quod S^ vtic^ ipfi crcdebät in hac tcf
Iure bapiilleha fontefuf faoos plures inftmiimus
inquibuseoniminfimctfetpros bapdrari fecerunt
fe eorü lingua charaibi hoc efl magn^rapicnti^ vi^
tos vocantcs Et prouinda ipfa Paha$ ab ipGs nua
Cupatacft.Pofttaaütportü iUumieiranicpdcTe«
linquetn acfccundiicollctranfnamgantes& KT
ramipfamviruremperrequentcs.Dccc.bcx.1cuca»
aportuiUo percum'mus fadentrs gyros drcuimn*
Ainterim mülcos 8c cum gencibüs mulds conuer
fant« praiflicantercp. Vbi in plcrifcp lods aufücM
nö in grandi copIa>emimus cü nobis icrras illas re
penre & fi i ds auqt forcc cüc Tufficerct cognofcere
Ctquiatuiicxiii.iamnicnfibusmnamgation(imi
NAVIGATIO
perllitctaniiu et naualia nfa ippatatufcp noltri n» *
dpengconfumpnerapthominefcplabore pcrfr^
^Comunemincernosde reilaurandi? nauicuUs
oolhis qujaquä vnditpredpicbanc&riqKninda
hyPpamairnuimuscöcordiaminquadum pn-fide
remu» vnanunitac;prope portü vnü eiamtu cotü
US orbis optimü in quem cü nauibüs nolhis intni
cuntes^gccem ibide infinitä inuenimus qu£ nos cu
magna mfcepitamidda intern auteilla nauiculä
vnä cum rekquis nauiculis noflris ac doUjs nouani
fabricauimusiprarcpmachmasnoftras ac tormeil
Ca bellica qu^ in aquis viidicß p^ne pciibant in ter^
ramfiifcepimus nodrafcß naues ab eis exonerauü
mus & potl h^c in terra traximus et refecimus COT
reximuKp & p^nicus rcparauimus.In quare du(V
dem telluris incole nö paruü nobis adiuuamen ex*
hibuere quinymmo nobis de lüis viffhialibus ex
tl&(3uIargitirpont(rua(uere propcerquod inibi
perpuucadenodris cöfumpCmus quäquidereni
jngenti pro beneplacito duximus cum fatis tenuii
tunc teneiemuj cum quibus h/fpaniam noftram
nö (nili indigentesirepetere po tui ITemus. (n portu
aütilIo.xxxvi).diebu$perftitimus (requentjus ad
populationes eorü cum eis euntes ^i finguU no>
bis non panium exhibebanc honorem.Nobis aüt
pottum eundem exire SC nauigacione noflrä rtSxf
«CR concupifcemibus con^ucfti funt illigeiucm. ■
,— 68 —
PRIMA
<juamdävaldefcrocc&ris infcftam exi/lcre/<|uJ
ccrco anni tempore per viammaris in ipfam cor«
teträperinüdias ingreflinunc^diconc/nücß vim
^midtoseoruintenmcrencmanducarciUCp ddnf
dcAlios^oinruä terra fuafcp domos caphuatos
duccreni/contra quos ipi fe vix defendere pofTenC
nobis^innnuantes gente ülam quamd^ inhabicase
infulä quf I mari leuds cencü aut circitcr erat.Q^tül
rem ipfi nobis cü canto affctflii ac qucrimonia com
snemorauerütvteisexcondolentiama^a orede«
lemus/^mitteremuf^ vt de tantis cos- vindicare«
musiniurqs/opterquodillilixtantesnöparij effe
AV (e(enobiurum venturos fponte fua propria ob
tulerüt/quodpluresobcaufas accepurcrecufauif
mus demptis feptem q^ios data conditione rec^i
mus vt foli in fuis Unthbus i propnxremearec/ qiri
reduccndorü corü curä furdpcre nequaqul inten»
debamus du conditioni ipft cpgratanter acquieuc
rät.Etfcatllos amicos noflros plurimSefie^os de
relinquetes ab eis abcelTimus.RefVaurads aürrcptl
Vatifi^ naualibus noßtis/fepce pergyrü maris(vnt
loinfgr^StTleuantenos ducentc} nauigammus
dies Pod quos pluhmis obuiauimus in&dis quaru
qujdc alig habitat?alij ^o defert^ crat.Harü igituT
Vnitande appropinquäies 8C naues noflras inibi
riHerefadences/vidimus ibidem ^maxitnü gen«
-tisaccruüquiinTulamiUÄltynunoiparcm quibus
d
69 -
COSf
tranrenntAiuVganii
Zonamantea^ai.'
«ft.Q.uodfequcni
Quoi^locoprod
Cogitaqnasvinc"
SyderatranCerit/j
Cömcac&Borcfi
At contra Borca
Fit ratione pari riic
CsKcra rtiox vario:
Imutantproprig na:
Hucufcpde vrnii
hsüt omniü figuräv/
ciroili cü majores tut
dens/quintp zoni/t
« Cun i^fius teiT{ ^ ca
CAPVT.IX.DF
MOGRAPHIAE
Omneten^ambiii
pcre rationem Aftrc
conftatlta vf ß ad cp
ferat/ nihil fpacij prc
quidemtam exigag ii
portio eft qiijPtholc
tibusIcolif.Atcpint'
EuropaffiAAfncam/6
PRIMA
inignarc quod Sc quide ff cimus. Nä tu aduftCim
illoi in tcrram cü armis nodris ptofiluimus /cötr>
l^üli ricrefe nobis oppofucf t vt duabus fcrme h»
b's cön'nuü inuice gclTchmus beUü/pter id C]> de eis
inignä facercmus vi<fioriain dcmptis eorü prrpaii
fis quos baliflar^ colubriharljc]; nottn fuit tntcrc«
tncruntteü's quodiddrcoitacftdüequia reipfos
anobis acläceis enfibufcpnodris fubuliterfubtra*
iiebic. Veriicamen tanta demü in eos incum'mus
Violtntia vt illos cü gladijs mucronibufcp noftri»
COfllinus attingcremus .Q.uorquide cü gfenfilTeiit
CAlcs in fugä per Cluas & nemora conuerii funt/ac
fiöscampi viilorescinterfc(fhsex ds vulnetatifcp
pIurimisJdeferueruncHos aücprodieilla longio/
refuganeC[uaquäin£cquivoluimus/ob idqi Jan*
gati nimiü tue cdemus quinpocius adnaues nras
Cuin taiita feptem illoniinqug nobitciim veneranc
t^Rieauimuslxtidavt tantum infe gaudium vix
tprirufdgepo(rcnt.Scqueti aüc aductätedicvidi
piusperinfuiam ipfam copiofam gcnüumappro
pinquari: catcruain cormbus inflrumentifcp alijs
<}uibus in bellis vtunturbucctiiantem/qui 8c quo*
Quedepiifli omnes ac varqs volucrü plumis oma«
lieranLltavtiatuerimirabileroret quibus percg^
pcts ex initorurniinf nos delibrrauimus eöfilio vt
(i gens h£C nobis inimiddas paraiet/normet omS
— 71 -*
NAVIGATIO
%j\ vnu tfogKgarcmus videremuft^ mumo rentper*
acintoimfatagercmusvtaraicosnobisiUos «ffi#
crremus /quibus amidciä noßrä no rccipietuibys
Ütosquaß holdes tra^ai-emus/acquoccjuoe ex eis
cöprehenderevaleremusfcruosnofh^s acmand
piaperp«tuafacer€mus/& tuncarmatiorcs vt pO
tuimus circa plagä ipfam i gyrü nos coUcgimus.IU
liVcrOCvtputoprgmachinarü noftrarü ftuporcJ
nos in terram tunc minimc ^hibucnmt exilere.Ex
iuimusigiturineosintcnam quadrifariam diuÜi,
Ivij.viri umguli decurione fuü fequcntcs/& cü ci«
longü manualc geftlmus b diu m.Vcrü tarnen poft
diuturnampugnäplurimü(^ certamcn nccno in*
tcTcmptos ex eis multos/onines in fugs cocgimus
& ad v(cp populationc corum vnam profrcuri fui
musvbicomprehenfis exeis.xxv.captiuis eandc
«onim poputatione'igni cÖbufTimus &f infupcrad
naues noHiras cü ipfis.xxv.captiuis repcdauimus
inteffe<flis ex cadcm gence vulncratifqj plurimis/
cxnnsaStintcrcptodStaxat vnofcd vulneratis,'
xxii.quioesexdciadiutoriofanitate rccupcranw
rut.Cgtem aüt recurfu Ipatria p nos delibcrato or
dinatofp viri feptem illi qui nobifcü illuc vcncranc
quorü quincp in prfmifTo beHo vulncrari exnteräc
phafdo vno ininfiüaiUa arrepto cü captiuis feptc
(quos Ulis tribuimus) trcs ^^dclicet viros 5C quatu
ormiilieres in terram Tua cü gaudio magno et nUJj
72 —
I
SECVNDA
mivbSnonniniimintioneTtgieSGj^'Notif
hylpani{ viam fequcntes CaliciStandonrcpetiui
mus ponü cum. CC.xxq.captiuatis perlbms.x7.
O<!lobris die Anno clni.M.ca;dxxxxix.Vbi Icafli
tnefuTcgpdiuimus/acvbieordecaptiuos nofiros
vendidünus.Et hjcfunt qu; in hac nauigaiiöe no;
Antpriore annotatu digniora cölpeximus.
De {ecundari; nauigatiöis eurfa
VANTVM AD SECVNDARIB
nauigationis curiiim & ea qu j in illa me
q moracu digna confpou /dicecin fequen
tibus.Eandemigicinchoancesnaui2atio
fiem Calidum exiuinius ponü Anno dni MIcccc
Ixxxix.Mai) die. Quo exitu faflo nos curfum nof
(iram Campiuiridu ad infulas anipientes necnS.
ad infularummagn^ Canari; vifum tranfabcun«'
tes in tantü nauigauimus vt infulc cuidam qu j ig«
nis infuladidcapplicaremiu/vbi facfla nobis de Uf
gnis & aqua ^uiCone Sc nauigatione noftrarur»
fumjjLebccdüvcmincfptaeltPoft enauigatos
xix.dies terra quädänouä unde tenuimus/quam
quide fiimä exülere cenfuimus cötra Uta de qua fä
Äainlüpcrioribiismcciocfi:/&qu{ quidcterrain
zonatomda extra lineam{quino<!tiaLem ad parte
Aullnütaefupraquäinetidionalis polusfcv.oc
ä iij
- 73 -J
SECVNDA
lenSpt^KKt Quibus cognUt incSacntcfttSnic
ConiiÜo &äo cöuenimas/vt naiunu noftrü ^ na*
Ic ad Magiftralc rcfledcmmn. Tumqi fccSdü tcr
tarn tpam intätü nauigauimus vt undc portui vnl
•pplicarcmus/ qui bcUimmäinluIam bdli(Iiraii<)f
(mü qucndam in aus ingrcHü tencbat / fiipra quc
nobis nauigantibus vt in ülü introirepoflemns in*
tnenfam in infülaipfa genau tui1>ama man quatu
OrleucisaucdrdtcrdiltätevidiDiuj.Cuiusra gfa
i(iati nö parüi exdtimus.lgii paratis pauicuUs nfic
Vt in cande infulä vaderemus Untre quädi in qua Jj
lbn( complures erant ex aito man venire vidimus
^pter quodcüccouenirnus vt eis inuaiisipos co*
prjhcndcmnus . Et tue in illos nauigareingymm
(neeuaderepofTcnDdrcüdare occgxnnu/ quibus
fuaquocp vice nitenabus vidimus iUos(aan(an»
perata manete)remis fuis oibus (urfum ere^bs qua
li firmos ac reCftcntcs Ce fignificare velle/quä re fic
iddrco äloscSi cere puuuimus vt indc nOs in admi
ntionem cSucnerct, Cü ^o Tibi nos cominus ipfi
pinqre cögnouilTent remis fuis ? aqua couerlis ta
tS j^lus remigirc icepef. Attji nobifdi eaibafü vnS
jd v.doliorü voUtu celenimü educebamus/qu; tüc
tali nauigio delata eft vt fubito ventü fu^ eos obll
fWretjCumcpirruendiinillos adueniflet eömodi«
las ipG CcCe apparatürp fuü inphaTdo fuo ordinatc
Iptu^getes/requoCpad nauigandü acdnxcit. Ita^
CÜ cos pr(cen)frcmus/ipi (agac conuinit.At nos
i tut
75
NAVIG AHO
attitgndibnstxttaquodcnncpdinia'difttKlr tif
dcffl cena a prjnomiiucu infulis vt per Lebnrciüm
vtntä cöftabat leads.cccccln qua terra dm cü na
Abus;<]ua]«.xxvij.Iuniicumfolincancri tiopi*
tocdcxiacix Rpqünus.Eandeccrnin aquis oifi
nofubmeifain necnoo ipagnis fiaminilius ßiuTain
rde iuuenimus/qug et quideni fönet pluhmü virif
dem et proc^ras aldHimafc^ arbores habcnte mon
fliabat vnde nenunctn iUa ctTc lunc peregpimus.
Tum vcro cofbtünus & claflem nofträ anchoraui
mus Iblutis nonnullis phafelis cü qui&us.in tctram
^fam acceden temaiumus.Poin> nos adi'nim in Ü
iam qnemes & drcü eam (fpius gyrantrs ipira vt
piftaäü cl^Gc fluminüvndis vbicßperfüfam in«
lienimtis vt iiufc^ locus edec qui maximis aquii
nSimmadcfce7«.Vidimu3tn Interim pcrilumina
ipCa figna ^mulia qoemadmodü ipfa eadera tellu*
Miabinitaeflet&incoUsmrdsf;njnda.Atqm et
de(ignac5Gderaiiniiaipfam dercendere nn}ui(«
bamus/ad naues nras reuerti cöcordauimus quod
&quide ffdmus.Quibus ab hinr exanchoracis/
polteainf Leuante Sc Seroccüventüycollatetalit
■ccundü teiTam< Cc fpirante vento) nanigauimus/
pencntantes f^ius in terim plu nbus ^.xL durasil
biu leuds fi inipfani pcnrtraK inlidam valeremui
Qoitaborois inanisextiiit.Cü(iquideiUoinIate
R maris fluxü qui a Serocco ad Magiftrale ab£at
C« violentücöf acdmus vcidcomuisfeaauigabi
— 74
SECVNDA
Utßpt^yetet Quibus cognitii incSORiiemliuc
ConTiUo faAo cöucmmm/vt nauwiü noßrü fg na*
i« ad Magißnle rcflcdt rtmui. Tunic|i fccüdü tcr
lamipamintätünauigauimusvttandc poituivnl
Kpplxcaremus/ qui beUiOimäinTulam bclliflimuc|f
rmuquendamineiiKuigrcHii tencbat/Gipn que
nobis nauigamibus vt in illü introire pofTemns in*
inenfam in infülaipfä genau tui{>ama man quant
orleuds aut drdtcr diit äte vidimus .Cuius r« ^a
l{tati nö paru exhcimus.Igic paracis DauicuUs nfit
, Vt in candc infulä vadcrcmus lintre quädl in qua ]}
£bn{ complurrs cranc ex alto man venire vidimus
^pter quod tue couenirausvt eis inua&ipos co^
prfhenderemus * Et tue in illos nauigaFeingyiuoi
(neeuaderepolTeni)dreüdare oecgpünus/quibn^
fuaquocp vire nitentibus vidimus dloscaaratcm«
perata manetejremis fuis ojbus furfum creäis qua
fi firmos ac reCdentes C< figniGcare veUe/quäic Ge
iddrco älos eßieere piitauimus vt indc nös in adnil
tationfm cöucneret. CS yfo Tibi not cominuf apj>
pinqre cognouiflent remis fuis i aqua cöuerlis ler
räj^fusremigareleepcf.AttT) nobifcüeaibafij vn2
3d v.doliorü volatu eelertimü edueebamus/qug tue
taU nauigio delat a t(i vt fubito ventü fu^ eos oba'
ncretX^umcpimiendiinillos aduenÜTet cömodi«
US ipG lefe apparatücp Cuü inpha(eIo fuo ordinacc
^M^etes/fequioc^ad nauigandü acdnxcft. Ita^
cü cospr{tern(rcmus/ipifugcTccooaii{tit.Atnas
im
NAVIGATIO
nönullis tuncexpeditis phafelis/validis viris ftipa
tis iUos tunc cöprchendcrc putantcs mox in cos in
rummus contra qs bis geminis fcrc horis / nobis
nitentibus/nifi carbaTusnolbiaqu^curfu eospr{^
terierac niifum fuper cos reuerfa fuitTct/illos pcni>
rusaminebamtis.Cumveroipfire cifdcm noftris
phafelis carbafoq; vndicp conftriftos ctTc peifpice
rent oins cj Grcidxx.erät 8c a terra duabus ferrlcil
eis diftabät/in mare faltu ^filicrunt .Quos nos c3
phafeUs noftris tota^fequcntcsdie/nulloscx eis
nifi tantumodo duos prjhedercpotuimus alijs oi*
bus in terram faluts abcuntibus.ln Untre auteeoru
3uam deferucrant bis gemini iuuenes extabant nS
e eonim gente gem'ti led quos in tellurc alienaia
puaSc/quorit Üngulis ex reeenti vulnere virilia ab
(adcrant/qu; res admiratione nö paruamnobis at
tuIicHos autcm cü in noftras fufcfpilTemus natu«
culas nutibus nobis infinuarunt quemadmodü Uli
cos ab ipGs manducandos abducerent/tndicantes
Interim quod ges hjc tä efFera & crudelis/hüanarti
camiS comeftrix Cambali nücuparetPoftea aüc
nos ipfameorü Untrem nobifcumtrahentes/& c2
nauicuUs noftris curfum eorü terra verfus arripieit
Des parimerinterim cöftitimus & nauesnras me*
dia tantu leuca a plaga illa diftätes anchorauimus/
<|uanicupopulü plurimü oberrare vidiflcmus in
illanvcomipfisnauiculis noftris rubitopropnaui«
- 76
SECVNDA
m<udu(!Hs nobircumduobusSlisquos in Untre a
nobisinuafacSprchcndcramus.Quä primü aute
terram ipfam pcdeconrigimus oms trqiidi & fe#
ipfos abdituh in vicinas nemotü latebtas diflüge«
nmt. Tum vero vno ex üb's quos pr^hendera»
mus abire permilTo & plutimis üli aniiaci; fignis
necnö nolis cymbalis /acfpcadispicrifcp datis/di
ximus ei ne ^pternos cjteri qui aufiigcrant expa;
ue(cerent/qm com amicos efle plurimum cupicbai
mus/quiabiens iuflanoflra foleftcrihiplcuitgeii»
teüla tota.ccce.videlicet fere viris/cum hetninii
mulm a Gluis fecü ad nos eduAis. Qui inennes ad
aos vbi cum nauiculis noftris etamus omnes vcne
tnnt/& cü quibus nie amiadam bona firaiauimus
refticuto quof^ eis alio quem captiuü tenebamus
&pahtereonimIintremquaminuareramus gna^
uiü noffa-arii fodos apud quos erat eis reftinii ma:i
dauimus.Porro hjc corü Unter qu; ex folo arboris
tnmcocauata SC muItüfubtiliterc{Fe<Ü:a(uetat/lö>
ga.xxvi.painbus et (ataduobus bracfiijs eratHäc
cü a nöbis recuperaflent & tuto i loco (luminis re
pofuiflent oms a nobis repente (ügerunt nee nobi
fcum amplius conucrfari voIuenjnt.Q_uo tarn bar
baro fa(flo compertoillos mala; fidei mal{cp con*
didonis exiftere coguouimus. Apud eos aui« düta
xatpauculü quod ex auhbus geftabant vidimus»
bi<g plagx iUa teliA» 8i fecun£im um, luuigaas/
NAVIGATTO
iBoutRitarkudiftadonequiuidl luuicnlis («4
fieugi im ug/in quam itmocütes tantas inibi" c5pcn#
mutgäesvtidmirabilc ibit(.Ci^bus&^ nni
«idaiutmus dondccücü ad plures coRpagos vbj
nifiüÜKiiKmEiüq) honeft« ab ds fu(<:{pd fuimut
&abeisicaim.<ccccvnii>na vnuanoU cmimuc
cum am» modico quod ds ex gracia cönilimus. In
bac terra vinü ex Cruäibiu remeabufcß expreiTum
vt dcetam ccniiGamüe albam « nibente bibüt/mc
liusaüt nem]nrepoDiis valdebonis cöfcäü etat
«xquibuscümulascpbonis alijs (ruAibus gulhii
(äpidis&corpohrahibhbushabüdancer comedi»
•nus/^pterea ^ tepefliue illuc aduenetamus .Hgc
cadctnftila«>i$rebusruppclk<flniu«cp[nulcü ha*
bundaoseft/gtnfcpiprabonfcöuerfaiioms&nia
ioiü padficfo j cft cg vf^ alibi repererimus aliä.la
liocpor<u.xvii.diebuscuingenti pladto perftiti»
imu vcmedbos quoddie ad nos populis mrds nOf
dB^oncpnofträ&aibnünemnecnö vellimenta
annacp noftra & nauiü noftram magnitudinc ad*
inlraniibiu.Hi)eti4nobis gtntem quandä eis inft
llamocadendyfusndllere retulerunt/qu; gen«
inGnitä habebaiu vniontim quandtate/qc ep quoi
IpGbabebant vidone; cifde inimids (ins in odligc
rad6ibu3aduetliucoshakidsabftulerät nos qcf
&queadmodüillospircaKnf £c qufadnodü na*
Iccmifcdoccnta/qiioriidiäavcn^fcilodlcco
- 78 -
SECVNDA
gftaoStmapatttmuedu vrapoftlt;cainpImi1»
•dfageR potericReliAo aüt pottu illo & Iccundü
BlagäaDdcinquäcödiiucgenics affliure^rpidC
bamas curfii noftro ^uiüo porcü quendä aliüru
fidcdf Tmus nauioil; nollrf gra/in quo gite ttiaiU
täeflV c5peiimus/cü quibus nee vi nee amiddaco
uMfationeobtinerevaluimus/dlisri qn^ intens
cü rtauieulis nofhis defcenderemus fe eötraalperC
dcfcndcntibns/Sir fi qücnnosrultincre nö valerct
in Gluas au(ugienabus/&r nos nequaS expedlantf
bus/quoR tantä barbanc nos cognolcentes ab eis
nEhincdifcenunus.TunrcpinternauigandüinfüII
qnandäinmari letids aceiTa.xv. diftantevidimuS
ijuafflfiineapopulus quifptäefret inuiferecocof«
i]auimus.In iUam igit accelerantes quandä inibi in/
nenimus gentem/qujoimbeftialifUmafimplicini«
macp/omniüquoqi gratiofiiruna benigmiTimac^
crK/euiufquide gentis ritus et mores duunodifüt»
X)c du^em genus ritu & mohbus.
IU WLTV AC GESTV CORPO
i| ris brutales admodom'extant/ finguliqi
maxülas heiba quadi viridi itrorfum re<
plftu tabebät/quä pecudum inßar vCcp ninuna*
bant/itavt vixquicf^ eloquipolTenr/quorüquo«
i^CnguUcx collopufillasUccatafcpcucuibitas du
ac/alteram eaiumbeiba ipCaquaminore cenebic«
alteramvo« cxipGs faraiaquadam albidagipfa
NAVtGATIO
mutuo linuli pl(nam gertbant/Iubi to bacQIo cftu^
()imqueinoicfuomadera<!lümaßicatumcB %iu
US iii cucurbitam farrina reptetä mittcbant/cC dein
de cum CO de eadem farrina rxirahcbät/ quam übi
poftiifc inore vcrumc^ponebant/hetbam ipfam
qua in ore gellabant eade farrina refpcrgitädo/ SC
hoc (rcqueiitiflime paularimcß eßidebät/quä rem
nos admirari/illius caufam fecrecüc^/autcuricafa«
ccretfaiisnequiuinuscöprfhedcrc' Hcccine gcns
(vtexpcrimcntodidicimus)adnos adeo familiari»
ter aduenic/ac fi nobifcü fepius antea negodau (ii#
iffent & long^uä amidciä habui [Tcnc, Nobis aurc
perplagamipfamcüeisambulantibus colloquen#
cbufcp & inicrim recentem aquam biberc dclide*
randbus/ipG per figna fe talibus aquis penitus ca*
rercinTinuances vliro de hcrbararinacn quam in
oregeftabantofFercbant/propterquodrcgionem
candcm aquis deficienccm q> qj vi fiiim lub!e ♦
uarent fuam herbain fannam talem in ore gefta»
ret intelleximus. Vnde facfhjm eil vt nobis iia mc*
antibus 5C drcü plagam eandcm vtia die cum mc^
^aüloscöcomitantibus viuidam aquam nuf^in
ycncrimus/cognouerimufq; q? ea quam bibebanC
aqua ex rore no Au fuper cenis foli^s auriculis aGoi
Gmilibus decidece coUc<fla crat.Qu;quidem foliz
eiufmadi rore noAumo tge fe implebÄt ex q rore
<qiu optius e)ide ppfs bibcbat/fed tu talibus foliit
— 80 —
SECVNDA
pkta ^ com Ion deGdebsuit.H«diu: gciu \i&m
alibos qu;in tora folida funt pcnitut carcnt quin«
wuno ex pifdbus quos in man pifcantur viuunc
Etcnimapudcosquimagnipüxatorescxilhint pi
iaum ingcns habundat copia/ex quibus ipfi plutj
mos tuniu^s ac cp bonos piTces aüos plurcs/vkro
nobis obtu{eTunt.Eoram vxores berba quäin ore
viriipfigercbantnuf^vtcbaniur.Venim Gngul;
Cucuibitamvnam aqua impletam ex quabiberent
babcbanc.Nullosdomorumpagosnullave tugu
siagens h(c habcnt pr^tcrcp folia grandta quedam
üib quibus a folis fcniore Ted nö ab ymbhbus (efi
ugunt/proptcr quod aunimabile cd a paium iq
um lila pIuiKLCum autc ad piTcandu marc adic«
riotfoliumvnüadco grandcfccumquifcp pifcatu
|n$cfiat vt illo in tcrrain defixo & ad (olis mca»
tumvcrfaco rubflliusvmbraaducrrusfßütonini
(e abfcödacHaf eine in infula ^multa variorüg»
ncrumanimaliafunt qu; omnia aquam' lutulcntä
^i^ÜC . Videntes aüt <^ in ea cömodi mhi^nandre c
rtnrnt/nos relicfla iUa aliä quamdä infulä tenuimu*
iil<)uam nosingredientcs& rcccntem vndc bibe«
({Qiu; gquäinueßigantcs/putantcs intaiihipranr
fandöjusträ i nvplijs clTchabitatani/propterea^
inSi ocmine int'cr aducnicndum.pfpexeramus/du'
pCtarenä dcambularcmusvcftigiapedum 5ma«
gfW aönuUa vidimus/ex quibus cefuimus gj li cif*
NAVIGATIO
denipcdibusreliquamembrarcrpondcbant/Iio»'
miacsineadcm terra grandiffimihabitabant.No»
bis aütitapcrai'cnamdcambulantibus/viä vnint
•jn terram ducenre coperimiis fecundum quam.ix,
Jenobiscütesinfulamipfam inuiferc parauimu»
obidqjrtanc^fpaciofam illamnec^multasiii ez
liabitare gentcs cxifhinauimus-Pcrt-rrata igitur fc
cundü camdcm viam vna fere Icuca quincp in con
vallequadani(qu{popii!atjapparcbant)vidimu$
cafas/in quas introeuntcs quinqjin illis rep^nmus
Itnilicrcs/vetiilas vidcli cct duas & iuuenculas trcs
qujquidem oiiis fic ftatura Speeres erat vtindc val
de mirareimir.Hjaücproonusvtnosintuitf fun{
adco flrupefafflg permanferüt vt aiiüigiendi animo
penitusdeficerent.TunicpvctuIjipfc lingua corü
Jiobifcum blandiutcule loquentes/et fcfe omnes iit
cafam vnam rccipictcs pmulta nobis de fuis viifta
alibus obtulcruiit Eedem t>o oms longilTimo viro
natura grandiores erant & quide f que grandesvt
Francifcus de Albicio/fcd meliore ^ nos funms^
pOTtiöccompadj.(iuibusita compcrtis poftbfC
Vnacöucnimus/vtiuucculis ipfis pervim arreptis
CasinCafliliamquaft readmirädä abduceremus/
in qua delibcratiöe nobis cxiftentibus ecce.xjocvi»
VelarcitcrvirimRo^ffininfiprf aIriores/&ad<0
rgregiccöpofiti/vtillosinfpieeredcleflabileforet
cal'un ipfam introire occeperüt/^p tcr quos c«ua
ßeaSi&i bima: fultatiöe vt fatim apud naiUcu«
bi nf as qt cü tali gerne elfe duxiflemus. Hi) 8Ccm
iilgaite:arais& faginasneenon&fudet güatf
ue magnas inflafclauaru fcrebant/quiingreffilo^
^ucbantur quo*^ intcr fe mutuo ac G nos compr^
lienderc veUet.Q.uo tali pcriculo percjpto diuerla
ea'ä Tter nos tue fjcimus cöfilia. Vnis vt illos i ipGi
cadecarai'nuaderemus/alijs^o nequa^ Ted forif
potius 8C i pIatea/& alijs vt nuf^ adumus eos pu
gnamqD^eremusdonccquidagerevelletrtellige
remus aflcuerantibus.Inter qug cöfilia caiam illä fi
mulate exiuimus & ad naues nras remcare ocejpi
Ifius IpHcßC^tus efllapidis iaAus)mutuo Ip loque
tcs nos infecutirunt/haud minore^ nos vt autu/
mo trepidantes formidine/cü nobis mirantibus ipi
quocp eminus manercnt/& nifi nobis ambulanti»
büs n5 ambularetit.Cü 9o ad naues noftras perti»
giflemus Sein iUas ex ordincitroiremus/mox ocs
in marepro(ilierunt/6i; cpmultas pofljios-fagittas
ruasiaculaufunt/fedtüceosppaucämetuebamus
Namtummachinarünrarüduasineos(potius vt
Cerreret cp vt it<Sret)emifimus/quar5quide tumul
tu ßc;pto/ocs cöfcftim in mötc vnS^pIquu fiiga
ebieft/etitaabeisercptifijimus difcefiJmufcp pif
Hij ocs nudi vt de ponbus hltü c cunt. AppeUaui«
mufcp ifulä fllä/gigätü(ob^«ritatc coR!)ifulä.No
bis ätvtfius et a tu pauIo diftätiuf ttärtemigäiibus
m
sSfrar
fepüis interdum cn m dl pugiujlc nobä lOJdit ob
id (f quic^ a tdhirc fua fibi toUi ncquaqoä pcimä
terc veUent.Ec vticp quide Kpet und( Caiolli; ;p»
BoGmm iam nobis in mentem lübierac/ob id potif
umum <]> vno iam fere anno in^nari perftitminu»
nee nid (enuem alimentorü neecfläriorücp a&orS
lüunitione recinebamus . Quf 8c quide adhuc €%
vehemeiitibus/quos penuleramus foUs calonbus
iäcötandnatainquinataAerät/cüabociu noftio
aCafflpiuiridisimulis vuptanc cötinuepertoni«
dam nauigauifTemus zonam/& tranfuciilim per U
neam ;quinoAialem bia/vt prjhabitüeft. In qua
quidemvoluntatenobifpeifeurrantibus/not ala
boribus fublcuarenoftiis fanifbfico cöplacuicfpiri
tuiNempe receptü quempiam pro rurfum nouan
dünauali bus noibis nobis qujrenobiu adgen^
Cent quamdä pcrucnimus qu; nos cü ma»a fulcf«
pic amidda/K quafquidem vmonü perlarü vc oii
cntalium eompcrimui in numero maximo cencre/
^pterquod-xlvij.diebuj ibiperdinmus SC.C.xixi
▼nionü marchas/precio( vt ellimabamusXxl, non
fupcrante ducacos/ab eis c5parauimus.lS}J noias/
lpecuIalla/ch(laUinor<^ nönuUos/necnö l^uifTima
cileArilbliaqu{dä/eis cancü ^pterea tracüdifflu«.
Nctnptquotquotquilibetcorum obtincrct vnio
IMS«» ^ fola nola donabat.Dididmut quocp in«
tcrdilmabci] quomodo& vbiillos piTcarentur/
84 -
^CVNDA
~ij«f BC qutdrm otbeolas üi qutbln aaTcdrif nobb
pturcs1»^u'iunt.BcpaTfternomuill>3inercad Tu!
nus/vbi in qmbufdam.C.d^ xxx'.VRiones in qnu
bufdam vcro nö totidem repcriebant NiMiaii«^
inaießas vtHn/cpmü pennaturifint& aconcfaf»
i4s in qoibus gigniuuper fcfe exddant offlnfne.^
(edi nö runt. Q^uinymmo in breai( vtfaepiui ipfe
cxpntus rum)rmaKefcüt/& i nihil rt<Uiäifüt.CS
vnDinacurifucriatinofircaipla intercatnatpis
tcrtdqjipfiscamibashgreanDfe CepanmJ SC imt^
iulcemodi optimi CüuBRuxis igit.xtvi).ditbm nec
nongentcilla quamnobispluhmü amicäeH^era
musrditflahiucabciscxcelCmusob plunmamm
rerumnolh-arü indigentiam/venimuf« ad Anti»
gU^infularnquäpaudsnupcrab annisCiiftonho
rus CoUimbus difcoopmiicin qua reculas noftra*
ac naualia rcfidendo menübus duobus & diebtis
Cocide pcrmanfimus/plures interdum ChrinicDlac
tum' inibiconuerlänciü concumdias pcrperiendo
quasprolixtu nc nimiü Garn hie omitto.Eande )ta
inüilani.xxi).luliidererentes/peiruifavnius mm;
Cscummedionauigatione Calidü tandcm portü
viifjaeidu ScpienSms fubiuimus /vbi cum hono
rtjfIkAucf fuTcfpti fi]imus.Et Gc per da placimm
Gnonaomac^itfccuiidaDauigaaD.
De teitio faAa.nauIgatione
— 85
NAVIGATIO
EIN SIBILLIAIEXISTENTE/ ET
Rl apocnisat(plabonbusquosItCTpmen«j
ratas perculcrä nauigationcs paulifpcrre
quiefcentc/dcfidetätefppofthjcm perlarü terram
rcmcarc;fortunafatigationümeaiSJnequa^adhuc
(ätura fercninimo iUi dlio Manuell Poitu^llig Re
gimifitincorcnefdo vtquid) vtdeftinato nuhdo
litteraiTcgalcs fuas ad mc träfmitterct quibus plurf
rimürogabat vt ad eü apud Lifbonä cclehus me
tranficrreApe etem mirabilia mihi plurima faccref.*
Super qua re nondü tunc delibcraui quinymmo ei
pcTcundemmctnunciü/me minus bcne dilpoGcu
Ktuncmale habere figiiificaui. Verii fi quando^
recöualefccre & maicftati eius rcgij meum {bifan
cSplaceret obfequiü omnia qufcunqj vellet ex ani
mo perficere. Q,ui rex percipies <}) me ad fe tue tra
ducerencquirelulianüBanholomcüIocundü qul
tunc in Ufbona erat rurfum ad mc def^inauit cum
cömilTionc vt oibos modis me ad eundf rege fecü
perduceret: cpter cuius Inliani aducmü et preces /
coaAustücfuiadrcgeipomnieare/quodcqui me
nouetant omnes)malü eSe iudicatunt.Et ita a Ca«
ibliavbihonormihinonmodicusexhibitus extiV
terat/acrexipfeCaftiTif exiftimatione demc bo»
luun concgperatprofc(ihisfum/& quod deterius
fcfit hofpite infalutato/ acmox coramipfo rege do
tniao Manuele metpfum obcnlitqui rex de aduen«
1— 86 —
rexdeaduen«
I
TERTIA
(a mco non paniam vifus cd conefpiiTe'tceddam
plurimu me intetdum rogitans/vt vna cum tribu*
aus cörcruanüj nauibus/ qu; ad excundum & ad
nouarüterraruminquiCcione pr^paracjeiant p.-a
fia!a vellem. Et ita( quia regum preces pr^ccpta
fuiiOadeius Votum confenfu
Tempus profeiflionis tcra'i
IQTVR AB HOC LISBONB PORTV
(Um tnbus conreruanti; nauibus die Mai] deci«
ina.M.ccccc.& primo abeuntes /curfum noftnim
*crfus magni Canarijinrulasam'puimustfecun«
diiquas&f adeamprorpetflüinflanterenauigates
jdemnaui^ünoilt-ü coHatetaiitcrfecundü Affiitf
eam oradente )i>fus fecuti fuiraus . Vbi pifdü quo*
fundamcquosParghi nunmpantimultltudine ma
Ximam in gquorepfcndidimus/tnbusinibi diebus
tnoram facicntes . Exinde auterti ad panem ülani
Ethopif/quc Bcfilicca dicif dcueniimis/ quf quide
fubtomda 2onapofitaeft/& fupcr quam.xiüj.'
gradibus^ Septemtrionalisetigitpolusindimaf
(f primo vbidicbus.xi.nobis delignis & aqua pro
üifioneparantesreftitiinus/^pteridq» Auftrii #
(us p Athlaiiticü pelagus nauigandi mihi ineffet af
feäus.ltaepportüEthiopigillüpofthfcrelinqucn
- 87
NAVlGAnO
utim» "^
tti fun^p^JLtbectiu vmüi in tantu nauigautmiM
vt.lx.f t. vij.infra dies inful{ cuidam apphaicrirmis
qu{ infulaOCCa portu eodem Icuci« ad LcbWfj
pane dif^arrt .In quibufqnide diebus/ peius ^pe&
fi tepus fej imus ^ vn^ i n mai i quif^ am« pettu^
Icrir l^ippi vcntorü nimbomueimpruis/qm ^1o#
rima nobis intulcre' grauamina ex eo cp nauigiiim
roftrii linej prffemm cquino(fb'ali cSrinue iunÄü
(iiit.lnibi<^ in menfe tunio hyems extat acdics no»
^ibus äquales funt/atcp ipfgvmbr^nfj coniinuc
vcrfusmcrfdicmcnmt.Tandcmvero omnitonan
1 i placuit nouä vnam nobis o Aendere plagä. xvij.
fcilicet AugufbViuxta quamcicuca fcpofiti ab cadi
cummediaJreftitimus/erpoftcaaiTumpnscyftibi«
n5nuIIt$ioiprivirurininhabitatae(rer^fed>i RuV
fnusiquam&quidci'ncotasplunmoshabicare re«
perimus qui bcRijäprauiorcs cräi/qucadmodum
maieflas regia veftra pofi:h5ClnteUigct.lDhoc 5^
incroitus noilriprindpio gcniem non pcrcfpinnrt'
aliquä/c^uis- onun ipfam per figna plurim a( quj vf
dimus) populo mulco repIjtS cflTe intdlcxcrimui;
Dequa-quideoraprojpfoferenifTimoCaililis rc^
gepoflrcßTonü c^pimus/iuucnimuf)^ illä multum
amccnä/af vcride eflc& apparcnrif böng. Eflau«
IC cxtratinram f quino(5haIcm Aiiftnuti verfus .r»
gradibus/et ita eadem die ad naues nofhas repcdit
tumus.Quia vero lignorum Sc aquf pcuuriaiapa
M
TERTIA
ticbamar/roncordauiimisicmitn mA alicmdje
feutrü vinobis de nrcciTanis^iudcTemus: inqua
quidera nobis extaniibus/v idimus ßantcs in vniV
I US moiius cacumine gcntes qu( deOirumdcTcc je«
' icnonaudercnt/cranicpmidiomiiesnccnöconli
mKs cßigid colonfc^ vtdc fuf^ionbus habitü cfli
iMobis aüi fata^cntibus vt nobifcu conurrfani aM
ccderec/ no ficfecuros cos cfficerc valuimus vtde
nobis SCdhuc nö difridcrcnt.Q.uorü obftinadöe^
tcniia<pcognira/adnaues fubnofic rcmeauimu«
kIhSi's in terrae vidcnubusillis}nolisrpecubTcp no
fiuUis ac rebus alijs. Cü<p nos in man cminus cflr
pro fp jccre t/oms de ipfo ni5te( Jjptcr reculas qua j
reliqucrafnus)dercenderunt plurima interfe admj
talionis fignafadenics.Ncctuncdf aliguonifi d»
«quanobis^uidimus.CraftinoautceffeiSomahe
vidimus e nauibus gcntem eandcm numero cp au
tea maiote palTim per tcrram ignes fiimofcp faeie«
•<cnl. Vnde nos cxiftimantes <)> nos per hoc ad fc in
uitarcntiuiinusadcosintcrram/vbi tuncpopulii
plufimü adueniffe cüipeximus:qiii tamen a nobis
(ongc feipfos tcnebam/figna facicntes intehm nS
nulla vt cum eis intcrius in infulä vadercmus. Pro
(«crquodfaflüeftviex Chiifticohsnfis duo^
linus ad iiocparati pcTiculo ad taics eundi femet«
ipro$exponerent/vtquaIes gmtes ecdcmforcnt/
•utfiquas diuitias Ijjecicrutaiomaticas vUas habe
e iii
NAVIQATIO
rcnt/i'pC cognofccretiKquapropter in täntünauiü
Ijt^tofemrogitauctUDt/vtcisquodpoftulablt an
iiuffetTum vero iUi ad hoc feie accingctcs necnö
plerafc^ de rebus fuis minutis fecü fumcntes/ vi In
de a gcnribus eifdem mercarcnr alias/abierüt a no«
bisdataconditionevtadnos poftquincp dies ad
fuinmü remeare foliciri elTet / nos eteiiim illos tarn
iJiu expeÄaremus. Et ita tue iter fuum in terra arri
puerunt/atcpnosadnauesnofb-as regrelTum C£»
pimus vbi expeftando cos diebus . vii^ . perftiti #
tnus.In quibus diebus gctis permulta noua dietim
fere ad plagä ipfam aduem'ebat / Ted nufcp nobifcjj
CoUoqui voluerüc Septima igi: aduentSte die no»
iilterramipamitcTÜtendentcs/genteillam mulic*
»es Utas omnes fecü adduxifTereperimus.CiuäsFo
primü illucpenicnimus/moxexeifdem vxoribus
(lüs id coUoqucndu nobifcu cpplurcs miferunt/ te
müiis tarnen cifdcm non fatis de nobis confidenti«
bas:quod quidcm nos attendentes cocordauimus
vtiuucnemTnumenobis(quivaIidus agilifcp ni«
tnium effetjad eas quoep träfinittcrcmus/ Sc tunc
Vt minus fetnin j c^dem metueret in nauiculas no#
ftras introiuimus.Quo egrelTo iuuene cü feipfum
inteTiUasimmircuiflet/acillgomnescircumdantes
(Dntingefcnt palparentc^ eum/ÄT propter cum no
paivm admirarcntur ; eccc interea de montc facmi*
navna vallummagnümanugeßans aduenit quae j
l1
I
TERTEA
poRcp vbiiuucnis ipfe erat appropiauit/tali eü vil
küiii&i a tcrgo pcrcuffit vt fubito mortuus in ttc
ranj excidcret:cjuc confcftim mulicres aü j cotrfpi>
cntes/ülü in monte a pedibus gtraxciüc/viric^ ip9
qui in monte erat ad littus cum arcubus & fasittis
«duemetrs cc faginas {iias i nos cörjdctes tabgctS
nollrä afllcerüt fhipore(ob id q> nauicul; ülj i quj
buserät harenS nauigando radcbät/ nee cdmfail
fugere tuncpoterant) vt fumcndorü armotum (iio
rummemoriam nemottinc habcret.£t ita^plu#
res cötra nos fagittas fuas eiaculabantur. Tum ve
to in cos quatuormachinarum nofirarum-fulmina
licetncminemattingecia emiGmus / quo audito to
nitrUo omnes turfum in monte fugerunt /vbi mu*
litres ipfj erät/quj iuucne noftrum quem ttucida«
ucrant(nobis videntibus)in fruila fccabant/nccncr
Üuftaipra nobis oftentantcs /ad ingcntem qucn»
fuc«nderant|ign.cm totrebaut/Si deinde pofthse
manducabüc Viriquoi^ ipfiGgnanobis Gmilitcit
ÜQCfltes/ gcminos Chrifticolas noßros alios (e
patiformiterpercmine manducaflecp infinuabanC
quibus qui « vticp vcra loquebantur/ in hoc iplb
credidimus.CuJus nos impropcrrj vchemcnrius p»
fuit/cuminmanitatcmquaminmortuum ejcerce»
ant/ficiib's intuercmuripfrproprijs .Quamob»
ranplmvs^quadraginta den(j>is in animofta»
biliuaramus vtoüiesparitcrterramiprani impctu
NAVIGATIO
peifiires tunntunsneiäciu tamtAbnrjaKiit ttrof
aiviadiariivaderEmus,Srffioc!plumnobis ni
luprftorD5pCTnuQt/&rranmmignäsctara gn
üän iniumpalli cü malhiolo animo &* grandi op4
probrionofiiocrffidctehoc r.araprfceprorc afo)
Imponitis iUis abccflirat]s.Poft^ aüt toram ülain
rcüquiraus/mOxiterLcuantc et Seroccü vennnsi
{fccüdü quos fc cörino ccm>naugare occ(pÜTra5
plurimos ambinis plurimofcp gfros intcrdum fe<
Dances /quAus durätibus gcntes nö vidimus quf
nobifcü praiflicare auc ad nos appropinquar« vo*
hicriacln taniü yonauigauimus vttelluremvnä
nouä; qu j Cecuodü Lcbccaü fc porrigerct) innene
rimus.ln qua cücampü vnü drcuiuiflemus(cui fan
m Vincennj campo nomen'indidnnus} fecundura
Lcbecciu vmm pofHifC nauigare occ^imus. Di^
ftatcp idcm fanöi Vinccntii campus a priore terra
flia \'i>i Criftirol c noftri extitcft intcranplid. Icu
CS ad plrtcm Leuätis. Qui o quidc campus • vfij»
gradibus extra liiwam ;quinocfaaIem vmos mt
Ittum elLCumigit ita vagafitcsiremus/quadSdiC
copioram gentiü muldtudinem/nos nauiumo no
ftnnim vaftitatt mirannüintara vnaaliaede c5
fijcximusraptd qaos tuto in loco mox reftitimus
cf dcindeintctramipfumadeosexnauiculis no*
Ulis dcTcendimus/quos quidem niicioxis eOe cont
ditionis Sp piiofks Rpcrimas.Nam &(i in rdomS»
9» —
TERTIA
dis iQis diu daboniiinuu/anucos Uimc noßrol CM
undem cfi£dmii$:aim quibus negoäando pnfd^
caniloiyvane.v.maiifiniusdicbusvbiciuai iOau
las vihdes pluhmü £TolIäLS/& rtiain ndnullas iau
borücacuminibusuccäs inuenimus. Coticordaui^
rous aüt VC ex eadem gentc duos qui nos com üie
guam cdocerent inde traduca:anus.Quainobitm
tresexets vtinPortugalliävenirentnosvUxo n
■nitati funt.Et qm me omniaprorequi ac dcfcnbe»
te pigety'dignetur vellra nodemaieftasq) nos por
tum Slum linquentes /per Lebecciü ventuy& in vii
fu terr^ fem per tranfcurrimus plures concinue (adfi
endo rcalasplurcfqjambinis/acinterdüdtinuld*
populistoquendo:doncc tandemverfus Aufinim
extra Capicorhi troptcü fuimus .Vbi (üp tiöhzofl
taillümctidianalis polus.xxxii.feleextoUebu gra
dibus /lUf minorem iam perdideramus vrCun/ipa
Cß maior vrla multü infima videbac fere in fine Ho
lizoneisrcoßentans:& tücperßcllasalceiiusme
lidionaüs poli nofmetipfos dingebamus /qu{ mul
to pluics mr<o(ß niaiorcs ac luadiotfs ^ noftmjo
li Itcll; exißüt rpropcer quo<l plurimara ülatü figu
tis confinxi /& pr^fenim eatü qu;ptiotis ixt^M
lii magnioidinis erancAma cü declinationc dum«
tiofliquas circa polum Außri ciRciunt/^ vnaeü
dcnotaaonc earüdemdiameDorüSc icmidianie«
UBW utuin proutinmci; quaniordictit isicnaii
93 -
NflVIGATIO
gadoBibustnrpidfacilepotnitHocdnr^o mal»
gi'ö fioftro a campofanÄi Augufhni mccpto.Dcti
(^emurrimasleacasviddipct yfusponcnrcm.c./<f
vtifus Lebecau.Dc.quarquideda pcngrarcmus
Cquis t|D( vidinras cnumcrare vcUct non totidem
CJ papirejon; fuffioment . Nee quidein interdum
vnägniconiodimfnueniinusdenipminfinidt ca^
fliaibonbustctparitcrplurfmis quj laminas ctr»
tu ptoduou^t/cü quibus 8i miranda alia per mul«
la vidimus quj faftiidiofareccfini forcntEt tnhae
<]uidanpeTagrauöe.x.{eFcmcn(ibu3rxriamus.In
quacognito^mineralianuna repenebamus/con
uenimus vna vt ab inde furgeces alio p marr eua«
carrmar.QuoimtoKernosconGUo/mox edi<5lä
fili't aciriomnem cjtü noftiü vulgatü vt quicquiil
intiÜnauigationeprfdpiendücenrereni idiprum
Stegritetficret.Propterquod eöfcflimediximäda
niqj vbicp vt de lignis 8c aqua p fex menfibus mu
SÜDoneomnesfibipararenu Nam pernauiu mZf
^f^rosnoacumnauibusnollns adhuc tantudem
nau)garepo(reindicanicIl>quaqiridem(quaiii cdi
xeranDlaAapTOmfioneMosoTamtDälinqueces &
inde nauigauonenoftiam per Scroccüvenm inid
anCES Februarij.xir). vidclicttycumfolgquinoAo
iim appropinquaret et ad hoc Scptencrionis hemi
^Ctiunoftm lageret in tantü peruagatt fuimus vt
mtiidianüpoiü fupcr honzoaMÜlüJUj. gradibus
TERTIA
liit>Uni3UÜinuencnnitis.Ita vt nt€ minoric xtf^nec
iniiohs fleU3canimodomrpidvalcrmt.Namciie
a pomi ülo a quo per Seroccum sihierzmu» xccce
Icucis longe iam fa^ framus.in. vjddicet Apnlis»
Qua die tempt ftas acproccUa in maxi tarn vch«
mcnsexoitaeft/vt vela nofhaomniaroUigcrtfiC
cum folo nudoc^ malo rcmigarc cöpeilcrcmur per
flante vehcmenriflime Lcbeccio ac man intumc«
fccte 8c acrc cutbukntinuno extantc.Propcerquc
tuii)inis vioientirTimü impctum nofh^trs omncs
non modico af{c<fb fuerunc fhiporr. Notftcs qao<f
Cp tuncinibi cpmaxime crant.Erem Apnlis.vi).(b«
le circa atieds fincm cxtantc ipfx cgdcm no des ho
l"arum.xv.cncrepertjfunt:hyemscp«3ä tücimbj
erat vt veftra fatis pcrpcdere potcfl maiedas. No
bis aucem fub hac nauigäubus tutfaulenüaycciram
vnam Aprilis.fj.vidimus penes quam. xx. cirätcr
teucas nauigantcs appropiauimus. VerüÜlamcni
nimodo brutalem 6c cxtrancam efTc competimus
in quaquidem ticc porcü quempiam nccgcntes all
quas fore cöfpcximusiob id ( vt aibitror)cj> tä a(pe
rumincafngusalgcretvt tamaccitum vixquifi»
quäpcrpeti pofrcc-Porro in tanto pehculoin tan«
tacp tempellatis imporcunitatc nofmet tumrqxti
inus/vt vix altcri altcros prf grandi tuibincnos vi
dcrcmus.Quamobrem deinum cum nauium prf*
orepariterccuicordauiinus vt connauitis nofVns
M
- 95 -
NAVIGATIO
Ogpiibus/ternm 3li h'nqucndi/Tce^ ab f a dong
ii/Scia Ponugatliam rcmcandi ligna faceron
QuodcöfiUÜ&iüquidemctvtilefuit/aimri inib
ito Ae folü adhuc illa peiflitiflirnius difpordiu om«
cramus.NenipecShincabiiireniustägrandis die
r«]uend cempeftas in man exdcata eft/vt penin»
obrui perdite meturremus.Pfopter quod plun'ma
pcregnnationü Vota necnon alias ^plurcs coimo
liias(pTCnicnautis mos cHe {biet )tuncf|^diTius.Sub
IJuo tcmpcftatis ifortunio.v. nauigauimus diebnt
demilTis omnino velis.ln quibufquidem-v. diebu*
cc.etil.in mari penetrauimus leueas/Iine^ interdunk
(quinodliali nccnö mari & aurg temperatiori fem*
per appropinquando/per quod nosapr^miffisetf
perepericulisaltiffirtiodeo placuitErittp huiurcr
modi noftra nam^atio ad tranfmontanü vcn tu SC
gr£c5/ob id cf ad Ethiopi{ latus pcrtingere cupie*
amus'.a quo g maris Athlantici fauces eundo M<
fecdißabamus leueis. Ad iltäaüt perrummitonaii
tigratiamMaii bftquina pcrtigimus die.Vbi in
plaga vfia ad latus AuHric qu; Serralion ^ didtiir)
XV* diebus noHpfos re(ngerando< fuiinus.Et>poil
AfteurlumnoflrumverilisinlulasLyazori dicflas
iuripufmus/qu^quide inful; a Seiraliotuipa. Dcc>
J|k.I.I(ucIs diHiabanr/adquasfub lalijfiiiem pro
henftnus/Sf paritfr.xv.inibi nos refi'ciendo pmUt
Baiii diebus.Poftquos indcexiuiniiu & adLiß
- 96
Il
OVARTA
b<mf noftrj recurfum nos icdnxi'mus/a qu» iäoe
ädentis partcm'ccc.fepofiri Icucis eramus/« ciinü
tflndemdeindeportum.M.D.ij.cuprorpcraraJua«
tione-exfundliggtends nutu nirTum rubiuimus/cii
duabus dumtaxac nauibus :ob id q> tertiä in Sara«
lionacqm amplius nauigarenS polTcOigni com«
bulreramuS;ln hac aute noftra teitio curu nauigay
tione.xvi.dratcrmcnrcs petmäfimus/e quibus.xi.'
ahCcp tranfindntan^ (lell^ necnon 8c inaions vr((
üünoriCue afpetflu nauigauimus/quo tempore nof
itietipfos pcr-alianrmeridionalis poli {lellam regef
t>amus.Q_u£ fuperius commemorata (ünc/jnea^
dem noftracerno fkifianauigauonc rclacu nügi
digiiaconTpcxi.
De quarc{ nauigationis carCa
ELIQ.WM AVTEM EST /VT
t qu^intcrtianauigacionenoflra profpe^
xcrimcdinVrä.Q_uia j^oiäprjloiiganar
rationefatifco/ecquocphjc eadcm noÄranauig»
tiO-ad fperatum a nobis fme minime produ^ eix/'
ob aduerfitatein infonuniiüue quoddam quöd'in
maiis Achlancid nobis acddit finwidcirco breuior
fiain.lgiturexLin)onjpomi cumfex cgletTUUijjj
Daiiibus exiuiinus c5 propofito iiiCulam vriarrt vej
Cia horizoaCaivpoCtain invifendi /qu£ Melchadt
f iii
— 97 ~i
aüiöffl
NAVIGATIO
«rturS^diuitiarummultarüfamora nccnonauj
ontniü Gue a Gaiipctico fiuc ab indico man va\l*
cntium rcccptus fiiif ftatio clV/qucmadmodü Ca#
lidarcceptusfiue hofpitalc omniü nauigantiä cft
flui ab Oriente in ocddenrc Bc ccönuerfo vaganntf
prout de hoc ipfo per Calicutif viä fama eft. Q.U5
<|Utdem infula Mclcha plus ad occidentc Caliama
>?0 ipfa plus ad mcridicm rcfpiaKquod idcirco cof
gnouimus quia ipfa in afpciftu.xxxiri. graduü poU
antartflidfita eft. Dccima ergo Maij die. M. D.i'n.'
nobis vnde fupra egrcdicntibus curfum noftrü ad
infulas viridcs nuneupatas primo dixen'mus . Vbl
(CTitni ncceflTariarii munimina necnon et plura dl*
ucrforiimodorii rcfrigcramina fumentes ct.xij. in*
«crduminibidicbuseciTantcs/perventum Seiocü
poftb je euanigare oecf pimusrew nauidominus no
ftertamqiprjfumpiuofuscapitofufcpprftcrneccr
fitatem & omniü noftrum vnanirTutatemcfed folü
vtftfenoftri&fcxnauiüprfpofitüoftcntaret)^^
fit vt in Scrrllionä Auftralem Ethiopij tcrram tcti
deremus. Ad qua nobis accelerantibus & illi tan*-
dem in cöfpcftu habentibus tarn immanis & aco"*
bafubortateinp?ftas cfV/ac vennis' contrarius 8f
fornpia adufrfa inualuir/vt in ipfam'(quan\noftn'S
jp(i Vjdebafnus ocuIis)pcr quatriduum applicare
nonvslodrtaius:^uiny_mmotoa(2)fu5DmusJrtflU
rcUda ad pn'orcm nauigatignc iiorbam regredcrr
Q.VARTA
nair.QuaLmqnidemnos peTSuduc{iuni(qtnvcn9
tus eil; intet mehdiem et Lebecdü } reantunentcs
«x:.perillam maris artitudine nauigauimus Imcas
Vnde fäcfHi xü vt nobis extra lineain ^quinodia«
lein tnbus pene gradibus iam tunc exilWtibus tcv
ra quedamca qua-xii-diflabamus Icuas) apparae»
riti qu{ appahcio nö parua nos aßf cic admiratione
Terra ctcm flla/infula in medio man multü alta 8c
admirabiiis erat/qu^ leuds duabus longior & vna
dilatatior no cxiftcbat : m quaquidcm terra nüquä
quift^ hominü aut fuft*at aut habitaucrat/Srnihilo
minus nobis inr>xlicinimafuit.ln illaem ^ (\b\i6a
coniiUü fuum & rcgimen prjfeßus nauium nofter
naucm fuä pcrdidit. Nempe illa a fcoputo quodam
cUr3/&inde^ptcrhocinrimasdiuifaran(ru Laü^
j'cri)no(fic(quf Aiigu(l:i.x.eft)inmari pcnitusfuD
merfa cxtitit/nihil indc faluo manente demptis taii
fumodo nautis.Eratcp nauis eadcm dolioru.ecc.iii
€fiz noftrg totius turbg totalis potentia erat. Cum
aü( onines circa illam fatagcrcmus vt fi forte ipam
apehculo {ub[rahereva1erenius:deditniihiinman
datis idem nauium pr$fe(fhis/vt cüuauicula vna in
Kceptü quempiam bonü vbi pupes fio^s fccure
omnes recipcre poiTemus apud inliilani cande in^
uentü pergere/iioUns tarnen ipft idem prffeftus
vt nauemnieäcqu^Tioucmnautisnicisflipata/S^
innaiiis pchcÜcantis adiutoho inietarorctXmecu
f iiij
99
NAVIGATIO
»unf tradu«i€/fcd folü vt edixerat portu ynüm in
qoiTirijirem /et in illo nauem meä ipfam mihi reFb
tucrat.Ciuaiuffioncreccpta/ego vt mädaueratcfu
pta mecü nautam meorü mcdietate)in inful.i ipam
(a qua.üij.di(labamus Ieuds)properans/ pulcherrj
xnum inibi ponä/vbi dafTem noHrä omne tute fa«
tis fufdpcre poflemus inucni . Quo coperto. vit),'
ibidem diebus eunde nauiüpr^fecflumdi reliqua
turba expcAädo perfliti.Q^ui cü no adueiiirct mo
lefte n5 perum pertuÜ/atcß qui mecü erant Gc obf
ftupefcebant vt nuUo confofari modo vcIIcnt.No
bis aüt in hac cxiftentibus anguftia/ipa oftaua die
puppimvnäpcrjquoraduentarecofpeximus/cui
vt nos perdpere poflent mox obuiam iuimus con
(identes fperätefir^vna quod ad meliere poitü quc
piam nos Cecü duceret.Q^uibus du appropinquifi
Ktnus/dC vidilim nos refalutaflemus:retulcrih illi
nobts/eiufde prgfeifli nri naue in mari penitus( dc#
ptis nautis)pditä exticine: qu^ nücia ( vt coteplari
vf a pöt regia maie(las)me nö parua afFccef t molc
(tia/cü aLübona(ad qua reucrot habebä) JM.Ioi]gc
cxiftens letids in Longo rcmotocp mari me efle (en
tirem.NihÜotmnus tarnen fortung nofmet fubijd«
cncesvIterius^edimus/reuerGcpfphmis fuimus
mdmemoratäin&Iävbinobisdehgnis&aq in cd
fcruätif me£ naui i)uidimus:Erat ]^o eadi Hula pe
tutusitihofpitatainabitataep/mßaaquaviuida QC
Q.VARTA
liiaminülafcatimcntc/cum mfima'sai{)Oribiuiiw
nutnerin^volucribusinarinis &tcrrc(bibus/qu{
adeO'iimpUc^ mnt vtlcle manu comprelicndi
inffcpide pernuncrent.PiDpta-quodtotiücpKn
didimusvtnäoiculävnaincxillis adin]}>leuerimu4
Incaautenullaaliaimiemmusammaliapter^ mn
res ^maximos/nlaceius bifiiitamcaudamhabe
trs cum nönullis Cnpentibus quos criam in ea vidi
miu-Igicurparatanobis inibiprouifionc fub voi«
to intermeridiem & Ltbfcdü ducece pnteximus
obid q» a rege mandatü acc^eramu s/vt c|tialicun
^nonobflancepen'culopr^cedendsnauigationis
läam in fequeremur. Incepto er^o huiufcemodi na
üigioportumtandem vnuminuenimus qucom^
nium fanAorii Abbaciam nücupauimus/ad quem
(pTDCperam annnente nobiffauism altiflimoHnfra
xvi).peitigimus dies.Dißati^idempdmniocc.ap
{atainrulaleuds/inqaoquideportunccpr^iSuiri
tiplbü necquemquä de nJibaaliumrepctimusySC
fi tarne in illo menfibus duobus & diebos quanior
cxpcftauerimus/ quibus efluxis vifo q>illucnema
vemretconfeniantia noftra tunc & ego cScordnii
mus/vt fecüdü laus longios pTogfederemur. Pet
cutßsttarp.cc.Ix.leudspprtuituidamali) applicul
mus in quo caflellum vnS erfgere propoitumi»/
quod Sc quide^fcdlo fjdmus reliftis in flio.xxutt.
Chfifticolis nobifcum cxiAennbus/quiex pr^äi
NAVIGATIO
in (od? ^^
elW pnpe pcrdita coI!e(fK (ucrintPorro in
poRU prffatü cöftrucndo caftcUü & brcGUoo pn>
p« noflräs onuftas cßidendo. v-perltitimus mrn
libus/ob idq>pr; nautatü pcrpaudiace et plunmo
tüapparacuüneceflitacelögius^gredi nö val«ba
mus.Q^uibus Cupcnonbus ita pera^s concorda«
uimus poft hjcin Pottugalliam rcuerti/quam ton
pergrjcü tranfmontanücp vciitum nccelfe nobi»
«ratcfficcrc.RebflisigiturincaftcUo pr(fatoChii
fticoUs.xxüij.ec cum üLs.xri.machinis ar alijs pluri
biu annis vna cü prouifione pro lex mcnribus fuf»
fidentc/necnö pacaca nobi(cum telluiis illiiu gen«
te< de qua hie minimafit menaalicct infniitos int>
bi tue videnmus/eccumiUis pracfHcauehmus. Na
ad.rerc leueas cum.xxx.ex eis in infulam ipfam pef
fietrauimus. Vbi intcrdum plurima petipcximut
c]u; nune fubticcfcens Iibdio meo.üij.nauigaiionü
nfeiuo.Eft^eadem terra extra linci (quino^a«
lern ad partem Auftri.x viij.gradibus & extra Lif»
fconfmetidianüadocn'dentispartcm.xxxv.prout
inßrumentanoßra monftrabant)n&s nauigatio«
remnofiräperNornordenfiumcquiiprergrfcum
tranfmontaiiücp ventus eli)cü animi propofito ad
ad harte Lifbon; ciiiitate^fiofcendi inidantes/Can
-dem poß multos laborcs multacp peiiculain hunc
ciufdiLinion(pcrtüilTa.lxxvi].dies.xxvii). iunij.
MJ}.iif).cumdei laude incroiujmus.Vbi honoiifi
Q.VARTA
« mulcü & vtcra^fit credibile fe(Ku{ tülcmii (u{«
frius:öt> id Q; ipfa tora ciuitas nos in man diiprrdv
tos cflV cxiltimabat/queadmodü rrliqui omnes de
(Urba noftra p pfeifli nri nauiü ftultj pr^fiunpäo«
ncexdcrTät.Quo fuperbiä modo iulhis omniü c£
fer deus cöpcnfac . Et ita nüc apud LifbonI ipfatn
Ribflflo igiiorans quid de mc fereninimus iple mc
dciiiceps efEcere cogitet/g a tanüs labohbus mos
i»m exnunc rcquiefccre plurimü pcroptarem/ hüe
ruinciü maießati veßrg plurimü quocp intcrdü c3
mendans, Americus VclpudusinLiCboiUk
<:
a jr>
^1
FinitiLvrj.kr.Maij
Anno Cuprafeft^ui
nuUcrimum.vii.
c'-o
i