Skip to main content

Full text of "Die Cosmographiae introductio des Martin Waldseemüller"

See other formats


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct 

to make the world's books discoverablc online. 

It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 

to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the 

publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to 
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying. 
We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

Äbout Google Book Search 

Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs 
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web 

at |http: //books. google .com/l 



Google 



IJber dieses Buch 

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im 
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde. 
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch, 
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann 
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles 
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist. 

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin- 
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat. 

Nu tzungsrichtlinien 

Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse 
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese 
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch 
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen. 
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien: 

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese 
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden. 

+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen 
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen 
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen 
unter Umständen helfen. 

+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über 
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht. 

+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein, 
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA 
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist 
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig 
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der 
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben. 

Über Google Buchsuche 

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google 
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen. 
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .coiril durchsuchen. 



■ i 



Drucke u\d Holzschnitte des xv. lnd xvi. Jahrhunderts 
in getreuer nachbildung. 



DIE 

COSMOGRAPHIAE INTRODUCTIO 

MARTIN WALDSEEMÜLLER (Ilacomilus) 

IN FAKSIMILEDRUCK 

HERAUSGEGEBEN MIT EINER EINLEITUNG 

FR. R. V. WIESER. 



STRASSEURG 
J. H. Et,. Hs.Tz (Heitz & MOudsl) 

'907- "^'"^ 




DIE 



COSMOGRAPHIAE INTRODUCTIO 



DES 



MARTIN ^ALDSEEMÜLLER (Ilacomilus) 



IN FAKSIMILEDRUCK 



HERAUSGEGEBEN MIT EINER EINLEITUNG 



VON 



FR. R. V. \SriESER. 



■' ^ j 



STRASSBURG 
J. H. Ed. Heitz (Heitz & Mündel) 

1907 



118129 









••1 • 

• • • 
•• • 



• • 






• • 



• • 



• • • •• • 






• • • 

• • • 

• • • • 

• • • • 



• • • • 



• • • ~ • 






• •• • ••• 



• « 



• • • • 

i • • 
• • • • "•• 









• • • 

• • • I 






• •< 



• • • • 



'• • 



• • •• • • 



•• • •-•**•• 



• • • 

• • • 



• • 



: :•.••• 



• ••• 



• • • 

•• • • 

• •« • • • 

• • • • • 

• • • • • 



SEINER EXZELLENZ 



HANS GRAFEN WILCZEK 



ZUM SIEBZIGSTEN GEBURTSTAGE 



IN HOCHVEREHRUNG UND TREUER ERGEBENHEIT 

GEWIßMET VON 

F. V. WIESER 




Es hat aufTalleucI lange gedauert, bis die neuen trans- 
atlantisclien Emdeckungen der Spanier und Portugiesen in 
wissenschaftlichen Kreisen Beachtung Tanden. Durch mehr 
als ein Dezenniiini, nachdem der große Genuese zum ersten- 
mal amerikanischen Boden betreten hatte, sIikI nur zwei 
kurze Reiseberichte gedruckt und so dem größeren Publi- 
kum zugänglich gemacht worden: der Brief des Christoph 
Columbus über seine ersle Reise und der des Anieriyo Ve- 
spucci über seine dritte Reise.' Auch diese beiden Berichte 

> lieber die zah1rei>:hen Ausgaben dieser beJJcn tteisebriefe 
vgl. H. Harrisse: Bibliotheca Americann Velusiissima. A 
liescription of works relatiaj{ lo America, poblished between ibe 
yeiirs 1493 and ]35i. NeW'York. 186Ö und: ■Addiiions». Paris 
1871, K. Hfibler: Der Deuische Kolumbosbrief. Heft VI der 
vorliegenden Sammlun); «Drucke und HolzschnJue des XV. und 
XVI. Jahrhunderts in getreuer Nachbildungi, StraBburg, Hei« 
igoo. L.. Hugues: Amerigo Vespucci etc., Noiizie Sommarie 
(Raccolia di Documenii e Siudi pubblicali daÜD R. Commissione 
Colombiana. Parte V. Volume IL) Roma 1894. p. iioff. Oius. 
FumagalliundPieiroAmaldiS. Filippor Bibliografia 



verdankten ihre rasche und weite Verbreitung nur den» Um»' 
Stande, daß sie die Neugierde des großen Publikums und, 
die Sucht nach dem Abenteuerlichen in ungewöhnlichem^ 
Maße befriedigten. Aber die Gelehrten nahmen fast kdoe > 
Notiz von diesen Entdeckungen, geschweige daß sie die Be- 
deutung derselben recht gewürdigt hätten. 

Mit einem Schlage wurde die Situation eine andere, als 
1507 in St. Die, einem entlegenen Städtchen in den Vogeseo, 
eine neue Publikation erschien, welche nicht nur einen be- 
deutend ausführlicheren Bericht über vier Fahrten des be- . 
reits populär gewordenen Vespucci, sondern außerdem auch 1 
zwei Karten umfaßte, durch welche die neuen Entdeckungen'! 
ad oculos demonstriert wurden. 

Die Publikation führte den Titel ; 

Cosmographiae Introductio 
mm quibusdam Geomflriae ae Astronomiae principiis 
emn rem necessariis. Insuper quaUwr Americi i'espucii 
gatioms. Universalis CosmograplUae deseriptto tarn in soHda I 
quam piano, eis etiam insertis, quae Ptkolontaeo igitola < 
nuperis reperta sttnt. 
Aus dem Wortlaute des Titels ersieht man, daß disfl 
Publikation aus zwei Teilen bestand : einem Buche und zwcil 
kartographischen Beilagen. Der Text entliielt wieder zweil 
selbständige Teile, nümlich ein geographisches Kompendium I 
— „Cosmographiae Introductio" — und den Bericht über I 
die vier Reisen des Florentiners — „quatuor Anierici Ve- I 



degli Scriiii Iiatiani o sCampaii in Italia sopra Cristoforo Co- 
lombo. (Raceolia. l'arie VI) Roma iSgJ. p. 14 ff. 2o3 ff. Di« I 
auPerordenilich seltene Folioausgabe des Berichtes über die dritte 1 
Reise des Vespucci isi von E. Sarnow und K. TrUbenbachf 
hersusfjegeben in: 'Drucke und Kolzschniite des XV. und XVI, j 
Jahrhunderts in getreuer Nachbildung.' IX. StraCburg i. E. igoB, , 
J. H. Ed. Heitz (Hein u. iMUndelJ. 



I 



— 9 — 

spucli navigationes". Die Karlenbeilage ist bezeichnet als 
„universalis Cosmographiae descriptio tarn in solido quam in 
piano", * umfaßie also einen Glolnis und eine Plankarte, auf 
welchen außer den bereits dem Plolemaeus bekannlen Erdgebie- 
ten auch die neuentdeckten Länderrüunie eingezeichnet waren. 

Diese umfangreiche, so viel des Neuen und Interessanten 
bietende Publikalion wurde bei Gelehrten und Ungelehrten 
mit lebhaftestem Interesse aufiienommen und fand rasche 
Verbreitung. In wenigen Monaten war eine zweite Auflage 
des Textes notwendij; und von der Weltkarte wurden binnen 
kurzem looj Exemplare in Umlauf gesetzt. So kam es, 
daß ein in dem geographischen Kompendium „Cosmo-ira- 
phiae Introductio" gemachler Vorschlag bald in den breite- 
sten Kreisen anfjenommen wurde und trotz späterer Gegen- 
bemühungen seines Urhebers für alle Zeiten in Geltung ver- 
blieb: die Bezeichnung des neuentdeckten Kontinentes mit 
dem Nanieu AMERICA. 

An mehreren Stellen der „Cosniograpliiae Introductio" 
werden die in den „quatuor navigaliones" beschriebenen 
Länder als vierter Erdteil bezeichnet — quarla oröis pars — 
und im Anschlüsse daran wird der Vorschlag gemacht, diesen 
neuen Erdteil (worunter damals nur der SüdkonUnent der 
Neuen Welt verstanden wurde) nach dem vermeintlichen 
Entdecker Americus Vespucius Amerüi terra oder einfach 



1 Dieser Ausdruck ist von den Gelehrten, Jie sich mit Wald- 
seemUller beschSfiigten, verxchieden gedeutet worden ; so ver- 
stand Breusing dnrunier zwei Plankarten, von denen die eine 
die Gestalt von Pianigloben habe (Leiiladen durch das Wiegen- 
alter der Kartographie, Franktun a. M. iSSS, p. 3i); A. Eller 
dagegen vertrat die Ansicht, daP es sich nur um eine einzige 
Wellkarte handle, auf der auPer dem eigenilicben Wchbilde noch 
kleine Hemisphdrenhänchen als Supplement eingezeichnet ge- 
wesen seien. (De Henrico Glarenno geographo et aniiquissima 
forma lAmericae- commentatio. Festschrift der Universität Bonn 

1896, p. II U. 23). 



AMERICA zu nennen, nacli Analogie mit den bereits ilb- 
Itclten Kontinentalnamen Asia inid Europa.' 

Ob in den beiden zur „Cosmographiae Introductio" 
gehörigen Karten der Name America auch tatailclilich ein- 
getragen war, konnte bis vor kurzem nicht mit Bestimmt- 
heit behauptet werden, weil man weder von der einen noch 
von der andern ein Exemplar kannte. Zuerst gelang es voa 
dem Globus ein Exemplar nachzuweisen. In der Hauslab- 
Liechtenslein'sclien Sammlung in Wien fanden sich Globua- 
fitreifen in Holzschnitt mit derber Zt.'ichnunt;, auf denen äm\ 
Neue Welt bereits den Namen America trSgt. Es ist 
Verdienst von L. G a H o i s, diese anonymen und undalierti 
Globusstreifen zuerst sicher mit dem zur „Cosmi 
Introductio" gehörigen Globus identifiziert zu haben.* Gat* 
lois hat auch eine Reproduktion dieses Globus publlzierP;, 
unsere Kopfleiste gibt ihn, auf beiläufig '/i reduziert, wiedefi 

Ueher das Aussehen der PlanUartc bot der Begleitti 
selbst einige Anhaltspunkte, aber eine etwas genauere Vor-, 
Stellung von ihr erhielt man erst, als auf den Universiiai 
bibliotheken in München und Bonn stark verkleinerte ham 
schritlliche Kopien dieser Karte zum Vorschein kamen, •] 



1 



1 i. . . quarlj orbis pars fqu.int quia Americus invenii Äm&t 
rigen, quasi Americi terram, live Americjm nuncupare licetji 
p, i5 des Faksimiles, — ■. . . qu^rta pars per Amerieum Vespi~ 
tium . . . inventa est, quam nan video cur quis iure vetei ab Am 
rico Inventars sa^.icis ingenü viro Amerigen quasi Americi t' 
ram, sive Americam dicendam: cum et Europa et Asia a r 
lieribus su:t sortita sint nomina' p, 3o des Faksimiles. 

' L.Galluis: Les peographes allemands de la Renaissanct 
Paris 1894, S. 48f. u. pl. il. Schon früher haue F. A. de Van 
hagen; Jo. Schönere P. Apinnus (Benewiiz), VIenna 1873, p. 48111 
die Bleiche Ansicht nusgesprochen ; die von ihm in Aussicni f " 
stellte Abhandlung, in welcher der Nachweis der IJentiiSt 
fuhrt werden soUie, ist nicht erschienen. 

»Fr. V. Wieser: Magalhäes-SlniBe und Austral-Conlini 
Innsbruck 1881, p. 13 u. 16. vgl, E, O b e r hu ra m e r: Z 
handschriftliche Karten des Glareanus in der MUnchener UnM 



I 



welche von dem bekaiiiilen Hunianislen Henricus Glarea- 
nus angeferligt waren. Ein Exemplar des lange vergeblich 
gesuchten OriyinaltSnickes wurde dann im Jaiire 1900 von 
Prof. Jos. Fischer S. J. in der Fürstlich Wal.lbur;,'- Wolf- 
egg'schen Bibliothek auf Schloß Wolfegg in Würltemborg 
aufgefunden, Obwohl bereits in der „Cosniot;raphiae Intro- 
ductio" darauf hingewiesen wird, dafl die Karte grfißer ist 
als der Globus, und auch Glarean betont, daß sie wegen ihrer 
bedeutenrfen Ausdehnung im Buche nicht habe untergebracht 
werden können, so war man nun doch überrascht über die 
imposante Größe, den Reichtum des Inhaltes und die künst- 
lerische Ausstattung der neu aufgefundenen Karte, Es stellte 
sich heraus, daß es sich um eine kolossale Wandkarte von 
nahezu 3111' Fische handelt, aus 12 Holzschnittblätteni von 
ca 44x59 cm Bildgröße bestehend, welche in drei Zonen 
zu je vier Blättern angeordnet sind. Ein Faksimile -Abdruck 
dieser Weltkarte, welche für die Geschichte der Kartographie 
und des Zeitalters der Entdeckungen von epochemachender 
Bedeutung ist, erschien 1903 mit einem eingehenden Kom- 
mentar von Jos. Fischer und Fr. v. Wieser.' 

Es erhebt sich nun die Frage '. Wer ist der Verfasser 
der großartigen und so einflußreichen Publikation von St, 
Di6 aus dem Jahre 1507? Diese Frage ist aber nicht so 
einfach zu beantworten. Sowohl auf der großen Plankarte 
wie auf dem Globus ist der Name des Autors nicht ange- 
geben. Auch auf dem Titelblatt der „Cosmographiae Intro- 



versitÜlsbibtioihek {Jahresbericht der B^^^Sr. Ges. in München 
189a, Hefl 14). — A. Elier: De Henrico Glareano geographo 
et anliquissimn forma lAtnericae- commeniatio. (Festschrift der 
Universiiüt Bonn i8g6), 

» Jos. Fischer S. J. und Fr. R. v. W iese r -. Die allere 
Kane mit dem Namen Amerika aus dem Jahre i5o7 und die 
Cana Marina aos dem Jahre i3i6 des M. WaldseemUller (llaco- 
milus). Innsbruck, Wagner 1903. 



ductio" fehlt er. Nur in dem an den römischen Kaiser Maxi- 
mihan I. gerichteten Widmungssch reiben wird der Dedikator 
genannt, aber in den einzelnen Redaktionen verschieden; 
in den meisten wird das „GYMNASIUM VOSAGENSE" als 
Herausjieber bezeichnet, in einigen aber „MARTINüS ILA- i 
COMILUS". 

Das Gymnasium Vosagense war ein kleiner Kreü 1 
von Humanisten in St. Die, den der Kanonikus Walter | 
Ludd, Sekretär des Herzogs Rene 11. von Lothringen um ] 
sich versammelt hatte, und der seine Schriften in der eben- ] 
falls von Walter Ludd errichteten Druckerei publizierte.* 
Mitglieder dieses literarischen Zirkels waren — außer Wal- ] 
ter Ludd — sein Neffe Nikolaus Ludd, sodann Jo- 
hann Basin US Sendacurius, Math las Ring mann 
(Philesius) und Martin Waldseemüller (llaconii)us). 

Was nun die Anteilnahme der einzelnen Mitglieder dea j 
Gymnasium Vosaj^ense an der Herausgabe der „Cosmogra- 
phie Introductio" betrifft, so stellt sich dieselbe folgender- j 
maßen heraus. Von Walter Ludd wissen wir, daß er | 
nicht nur die Druckerei von St. DU einrichtete, sondern auch 
das Geld für die Publikationen der Mitglieder des Gymna- j 
siums zur Verfügung stellte und in unserem Falle außerdem i 
das literarisclie Qucllenmaterial herbeischaffte, nämlich eine 
portugiesische Seekarte mit den neueiitdeckten Länderge- 
bieten sowie eine französische Ueberselziing der „guatuar 
navigaliones"^ des Amerigo Vespucci. — Die Uebertragung 
des Reiseberichtes ins Lateinische lieferte auf Anregung | 
Walter Ludds Johann Basin us Sendacurius, von dem J 



> Ueber das Gymnasium Vosagense isi zu verttleichentV 
(D'AvezacO Marlin Hylacomylus W.iluemUllcr, ses ouvragei-f 
e\ ses collaborateurs. Paris '^97. p. 1 1 fH Ciiarles Schmidt;! 
Histoire liiteraire de l'Alsaee IL Paris 1879, p. 109 ff. L. Gal>^ 
lois: Le Gymnase Vosgien. (Bull. Soc. geogr. de l'Est i9oo)t ' 
p. 88 ff. ' 



I 



— i3 — 

auch das vorausgeschickte Dekastichon und Distichon ad 
lectorem herrühren. * — Ein weiterer literarischer Mitarbeiter 
an der „Cosmoyraphiae Introductio" war Mathias Rinj;- 
inann-Philesius, ' der zwei Gedichte beisteuerte, ein 
kürzeres Widmuntjsgedicht an den Kaiser Maximilian I. am 
Anfange des geographischen Kompendiums und ein liingeres 
an den Leser vor den „quatuor navigationes". — Von Mar- 
tin Waldseemilller oder, wie er sich nach Hunianistenart 
auch grSzisicrcnd nannte, Ilaconiilus rührt nicht nur die 
geographische Abhandlung her, sondern er hat auch die 
beiden zu dem Werke gehörigen Karten gezeiclinel. 

Wenn wir nun auch nach dem Gesaj^ten dem Gymna- 
sium Vosageiwe nicht direkt das Recht absprechen dürfen, 
sich als Herausgeber zu nennen, so ist das Werk doch in 
allen wissenschaftlich bedeutsamen Teilen das geistige Eigen- 
tum Waldseemüllers. Ihn haben wir als Autor desselben 
zu bezeichnen. 

Martin Waldseemüller' ist quellenmäßig zuerst 



1 Vgl. den Widmungsbrief Ludds in seiner Schrift tSpeculi 
orbis declaraiio' (StraPburg 1307); tQu.irum eiiam regionum 
descriptionem ejc PortugalUa ad le JUusirissime rex Renale, 
gallico sermone missam Joannes Basinus Sendacurius insignis 
foetj, ü me exoraliis qua poUei elegantia latine interpreiavil • 

2 lieber M. Ringmann (Philesius) vgl. Charles Schmidt: 
Mathias Ringmann <Phildsius], humaniste tilsacien et lorrain [Me- 
moires de la Societe d'archeologie lorrainc. UI' s^rie, III« voi. 
Nancy i87i, p. i65 fT.). Idem; Histoire litttraire II, p. Syff. 

* Der erste, der sich eingehend mit WaldseemUllcr-Ilaco- 
niilus beschäftigte, wnr Alexander von Humboldtj er 
hat auch zuerst die IdentilSi des Martin Waldseemüller und 
des Martinus Ilacomilus nachgewiesen. Vgl. A. v. Humboldt: 
Kritische Untersuchungen über die bisioriscbe Entwickelung der 
geographischen Kenntnisse von der Neuen Welt. Aus dem Fran- 
zösischen Übersetzt von J. L. Ideler. 3 Bde. Berlin iSSaff. 
(besonders Bd. 11, p. Big ff.}. In neuerer Zeit ist unsere Kenntnis 
von dem Leben und der Tätigkeit WaldseemUliers vorzüglich 
eetördert worden von D 'A v e z a c in seiner anonym erschienenen 
Schrift; Martin Hylacomylus WaltzemUller. Ses ouvrages et ses 



— 14 — 
nachweisbar 1^190, in welchem Jalire er zu Freiburg als' 
Student in die Universitätsmatrikel eingetragen wurde. Er 
wandte sich dem geistlichen Stande zu, beschäftigte sich aber 
bereits früh besonders gerne mit geographischen und karto- 
graphischen Arbeilen. Schon 1505 scheint er zu Straßbiirg 
im Vereine mit seinem Freunde Ringmann Vorstudien zu 
einer neuen PtolemHusausgabe betrieben zu haben. Auch in 
Basel hat sich Waldseemüller wahrscheinlich noch vor 1507 
aufgehalten. Dort verglich er in den Bibliotheken die Ptole- 
mSushandschriflen und trat zu dem bekannten Buchdrucker 
und Verleger Hans Amerbach m freundschaftliche Beaell-., 
ungen. Im Jahre 1507 treffen wir, wie bereits bemerkt, so«; 
wohl Waldseemüller als Ringmann in St, Di6, wo beide in.' 
der Druckerei des Waller Ludd praktisch tätig waren und 
außerdeni ihre Plolemausstudieii auf Grund einer griechisch^. 
Handschrift, welche Ringmann 1505 aus Italien geholt hatb 
mit Eifer fortsetzten. Als dann Walter Ludd durch Vermitfr3 
lung des Herzogs Rene II. von Lothringen die porlugii 
sehe Seekarte des Nicolaus Canerio und die franzOsist 
Uebersetzung des Berichtes über die vier Reisen des Amerif 
Vespucci erhielt, sah sich Waldseemüller, das wissenschi 
lieh bedeutendste und literarisch regsamste Mitglied des Gyil>^ 
nasium Vosagense, vor eine neue große Aufgabe gestellt. 
Das ptolemüische WcUbild erwies sich als unzulänglich und 
antiquiert. Watdseemüller entwarf daher eine neue groBe 
Weltkarte - — Universalis Cosmographia secunäum Ptt 
maei tradttionem et Anu-rici Vfspucii aUorumque lustrat 
— auf der die ptolemäische Oekuniene durch die staunen- 
erregenden Entdeckungen der Spanier und Portugiesen be- 
richtigt und ergänzt war. Es tauchte nun im Gymnasium 



collaboraceurs. Paris 1867 und von L. Gallois: Les g^rspbef 1 

BlIeDiands und: Bulleiin de la Sociale de gdograptiie de lEsLlJ 
XE (1900). * 



I 



— i5 — 

V^ageiise der Ge<lanke aur, die „quatuor navigatianes" 
in der lateinischen üeberselzunj^ des Setidacurius zugleich 
mit dieser Karte durch den Druck weiteren Kreisen zugäng- 
lich zu machen, üni dem Laienpublikum die Lage der ein- 
zelnen Ländert-ebiete auf der Erdoberfläche noch deutlicher 
zu demonstrieren, übertrug Waldsoemüiler das ergänzte Welt- 
bild auf einen kleinen Globus. Außerdem fügt er der Aus- 
gabe der „quatuor navigationes" als KrlSuternny für die Kar- 
tenbeilage einen Abriß der Kosmographie „Cosniographiae 
Introductio" bei. Auf diese Weise ist die große epochema- 
chende Publikation von St. Di6 aus dem Jahre 1507 entstanden. 

Die Frage, welche der verschiedenen Redak- 
tionen der „Cosmographiae Introductio" als editio 
princeps zn gelten hat, ist vielum.stritten. Wir sind daher 
genötigt, auf die bibliographischen Unterscliiede dieser Re- 
daktionen näher einzugehen.' 

Zunächst haben wir zu konstatieren, daß es unter den 
in St, Di6 gedruckten Ausgaben zwei Hauptredaktionen mit 
verschiedenem Druckerdatum gibt, nämlich eine „Finitum VII. 
kal. Maij atmo supra sesquimillesimum VW* die andere „Fi- 
nitmn IUI. kal. Sepiembris anno supra sesquimilUsimum VII^. 
Bei genauerem Vergleich stellt sich dann heraus, daß wir es 
bei diesen beiden Redaktionen mit zwei ganz verschiedenen 



' Vom bibliographischen Standpunkte aus ist die «005010- 
grnphiae Iniroduciioi eingehend und mit mustergllhiger Exnkt- 
fieil gewürdigt worden zuerst von D'Avezac I. c, sodann von 
H. Harrisse B. A. V. und Add. sowie von Meaume in 
seiner Abhandlung «ßecherches criiiques et bibliographiques sur 
Americ Vespuce et ses voyagesi (Memoires de la Societe d'archeo- 
logie Lorrmne i888j. Aufcrdem beschfiltigen sich genauer mit 
dieser Frage Fumagalli und P. Amai di San Filippo in 
RaccoltH V a, p. 109 IS., Bardy, Un exemplaire de la «Cosmo- 
graphiac Introduciio. aS. avH! 1 So? (Bulletin de la SocietiS philo- 
maihique Vosgienne XIX iSgS/g^) und J o h n BoydThacher, 
The Continent of America, its Jiscovery and its baptisai. New- 
York 1896. 



— !6 — 

Auflagen zu tun haben, die durchgehends vollständig ai*-' 
dern Leiternsatz aufweisen. Innerhalb jeder dieser beiden 
Aufla<^en sind zwei Hauptvarianten zu unterscheiden. 
Diese stimmen in allen typographischen Details genau mit-^- 
einander überein. Nur die Blätter eins, zw 
und sechs sind different. Der am meisten in 1 
tracht kommende Unterschied besteht darin, daß die Wid-* 
mung bei der einen Variante den Namen Martinus Ilacomilus 
enthält und auf der Vorderseite des zweiten Blattes steht, 
während sie bei der andern auf die Rückseite des erstei 
Blattes gedruckt ist und das Gymnasium Vosagense als He| 
ausgeber nennt. 

1. DIVO MAXIMILIANO CAESARI AV 

GVSTO MARTINVS ILACO 
MILVS FOELICITA 
TEM OPTAT. 



DIVO MAXIMILIANO CAESARI SEM- 
PER AVGVSTO / GYNNASIVM VOS 
AGENSE NON RVDIBVS INDO 
CTISVE ARTIVM HVMANI 
TATIS COMMENTATORI 
BVS NVNC EXVL' 
TANS : GLORIAM 
CVN FOELICI 
DESIDERAT 
PRINCIPA 
TV. 
Genau die gleichen Varianten kehren bei der Septem- 
ber-Ausgabe wieder. ' Ein weiteres für die Klassifizierung,, 

Mai 



' Wir gebrauchen der Kürze halber den Ausdruck 
Ausgabe» und ■ Septem her- Ausgabe« stau .VII. Ital. Maii 
■UIL Ital. Sept.! oder tii, ApriU bezw. tiS. August*. 



— '7 — 

der verschiedenen Ausgaben von St. Di6 wichtiges Unter- 
scheidungsmerkmal bietet die Titelseite des ersten Blattes.* 
Es sind drei Titeltypen zu unterscheiden: 

1. COSMOGRAPHIAE INTRODV« 

CTIO / CVM QVIBVS 

DAM GEOME 

TRIAE 

AC 

ASTRONO 

MIAE PRINCIPIIS AD 

EAM REM NECESSARIIS. 



2. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO / 

CVM QVIBVSDAM 

GEOMETRIAE 

AC 

ASTRONO 

MIAE PRINCIPIIS 

AD EAM REM NECESSARIIS 



COSMOGRAPHIAE 

INTRODVCTIO 

CVM QVIHVS 

DAM GEOME 

TRIAE 

AC 

ASTRONO 

MIAE PRINCIPIIS AD 

EAM REM NECESSARIIS. 



> Meaume gibt 1. c. 8^ ff. sowohl die Titel als die Da- 
tierungsvermerke so fehlerhaft wieder, da9 die Gefahr vorliegt, 
aus seinen Angaben auf das Vorhandensein weiterer Varianten 
zu schliefen, die aber tatsSchlich nicht existieren. Die_ Gefahr 
ist um so imminenter, als die gleichen Fehler großenteils auch 
bei Bardy 1. c. p. 2 56 f. wiederkehren. 

2 



— r8 — 

Bezüglich der zeitlichen Aufeinanderfolge der einzeln^ 
Varianleii hat D'Avezac auf Grund der ersten Zeile dq 
Titels und des Druckerdatiims folgendes Schema aufgfl 
stellt; 

Ed. I. COSMOGRAPHIAE INTRODV- ... VII kl. Mai 
Ed. II. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO VII kl. 

Ed. m. COSMOGRAPHIAE IUI kl. SeptembriJ 

Ed. IV. COSMOGRAPHIAE INTRODV- IUI kl. SeplembrisJ 

Diese Reihenfolge der Ausgaben ist von den meiste) 
Waldseemüller-Forscliern akzeptiert worden. ' Nur H. 
Murphy stellte in einem von ihm an H. Harrisse gericiv 
teten Briefe die Ansicht auf, daQ die angebliche Editio prin-? 
ceps keine Originalausgabe sei ; und in einem Briefe au jM 
Carter Brown behauptet er direkt, die Ausgabe Nr. 45 b«|^ 
Harrisse sei unzweifelhaft die Ediliu princeps. * Diese Th es 
versuchte dann weitUuÜg zu begründen J. ßoyd Thache 
in seinem luxuriOs ausgestatteten Buche „The Continent 1 
America, its discovery and its baptisin" (New-York 1896), 
Es verlohnt sich kaum, die von ihm vorgebrachten Scheüi'*! 
gründe im einzelnen zu widerlegen; ich will lieber versucbei 
den direkten Beweis zu erbringen, daß die Mai>Ausgabe 1 
dem Namen Martinus Ilacomilus, also die Edilio I D'Ave- 
zacs, tatsächlich die Edilio princeps der „Cosmographia 
Introductio" ist. Die Beweismomente sind folgende: 



1 Harri SS e verzeichnet die erste Edition unter Nr, 
und Add. Nr. 24, die zweite unter Nr. 45, die dritte unter N; 
und die vierte unter Nr. .17. 

2 Harrisse B. A. V. Add. p. 
an J. Carler Brown ist abgedruckt 
Bibllographical Notices of rare and 
America ... in ihe library of the la 
vidence, R. J. 1875. p, 35 ff. 



ai. Der Brief Murphyi 

J. Rüssel Bar * 

urious büciks relaling 1 
John Carter Brown. " 



I 
I 



— 19 — 

i) In der Editio I trägt die Widmung den Namen Mar- 
tinus Ilaconiilus und ist demgeniilQ graminalisch in der ersten 
Person Singular konstruiert; diese Konstruktion wird auch 
an mehreren Stellen des Textes gebraucht. In der Edi- 
tio II ist dagegen in der Widmung das Gymnasium Vosa- 
gense genannt und entsprechend der Mehrzahl der Heraus- 
geber die Konstruktion in der ersten Person Plural durch- 
geführt- Aber in einzelnen Fällen ist auch hier der Singular 
gebraucht, z. B. ifte/uam auf S. 3 unserer Faksimilereproduk- 
tion, m JaÜor auf S. 17, memtni auf S. 37, video aufS. 30. 
Daraus ergibt sich mit zwingender Notwendigkeit, 
daß der Singular das Ursprüngliche ist, und daß daher das 
Werk von einem einzelnen Verfasser herrührt, 

Besonders autTallend tritt die Auswechslung zutage an 
jener Stelle der Widmung, wo das quis inquam stehen ge- 
blieben ist, während die korrespondierende Phrase qids oro 
behufs Ausmerzung des Singulars in quis o {Caesar invic- 
Hssime) abgeändert und dadurch die rhetorische Parallelkon- 
struktion zerstört wurde. 

2) In der Editio I steht auf der Rückseite des Titel- 
blattes ein Gedicht des Mathias Ringmann-Philesius. Das- 
selbe ist in der Editio II weggelassen. Aus welchem Grunde? 
Auch hier war von einem einzigen Heraus^jeber die Rede: 

Hinc tibi devota generale hoc mente dicavit, 
Qui mira praesens arte paravit opus. 

Durch die Eliminierung des Gedichtes wurde eine ganze 
Seite frei. Den leergewordenen Raum suchte man einerseits 
durch stilistische Aufbauschungen, andererseits durch Aus- 
einanderzcrning des Lettemsalzes auszufüllen. Charakteri- 
stisch ist z. B. die phrasenhafte Erweiterung der Widmungs- 
Überschrift, die Umschreibung des Namens Ulysses, die breit- 
spurige Hervorhebung der Druckerei von St. Diö, sowie die 



ganz unverhaUnismaßig breite Spationierung bei dem Boctius- 
und dem Homerzitate. 

3) Die Blütter l, 2, 5 und 6 der Editio H enthalten 
aiifTallend viele Druckfehler, die in der Edilio 1 fehlen. Bei 
oberflächlicher Beurteilung könnte man versucht sein, da- 
raus den Schluß zu ziehen, daß die Editio II die ursprüng- 
liche Ausgabe sei und die Edilio I einen korrigierten Neudruck 
der vier genannten fehlerhaften Blätter enthalte. Thacher 
hat auch wirklich diesen Schluß gezotien. ' Freilich hat er 
nur acht Druckfehler vermerkt, tatsächlich aber sind es 23.' 
Wenn nun Thachers Argumentation richlit- wjire, müßte 
das ganze Buch in einem so hohen Grade inkorrekt gedruckt 
sein, was aber keineswegs der Fall ist. Das Vorkommen 
einer so unverhältnismäßig großen Zahl von Druckfehlem 
bloß auf den Blättern 1. 2, 5. 6 der Editio H kann unge- 
zwungen nur durch die Annahme erklärt werden, daß sie 
bei dem übereilten Nachdrucke dieser Blätter entstanden sind. 
Die Druckfehler sind also im Gegenteil ein direkter Beweis 
für die Priorität der Editio I. 

Hiemit glauben wir den Nachweis erbracht zu haben, 
daß die Editio I D" Avezacs die erste Ausgabe der „Cosmo- 
graphiae Introductio" sein muß. 

Die Entstehung der verschiedenen Varianten haben 
wir uns in folgender Weise vorzustellen. 

Martin Waldseemüller , der eigentliche Verfasser der 
„Cosmographiae Introductio" und ihrer Kartenbeilagen hat 
das Buch auch selbst gedruckt. Er hatte den berechtigten 
Ehrgeiz, seinen Namen mit diesem Werke dauernd zu ver- 
knüpfen und nannte sich daher in dem Widmungsschreiben 
an Kaiser Maximilian I. als Herausgeber. Das Buch erschien 



^ 



' Thacher I. c, p. 
* Dabei sind die a 
gerechnet. 




I 

I 



am 25. April — VH. kl. Maij — 1507. Die anderen Mit- 
glieder des Gymnasium Vosayense, Insbesondere der Eif^en- 
tümer der Presse, Walter Ludd, waren über das persön- 
liche Hervortreten Waldseemüllers als Herausgebers ange- 
halten, und drangen darauf, daß ihr Anteil an dem Zustande- 
kommen des Werkes dadurch zum Ausdruck gebracht werde, 
daß das Gymnasium Vosagense als Herausgeber genannt 
werde.' Sie beschlossen daher, für die ganze Auflage jene 
Blätter, auf denen der Name. Waldseemüllers genannt oder 
grammatisch auf einen einzelnen Herausgeber hingewiesen 
war, neu zu drucken. Das waren Blatt 1 und 2 ; da diese 
aber mit Hlalt 5 und 6 zusammen zwei Doppelblätter der 
Ternio A bildeten, so mußten auch Blatt 5 und 6 neu ge- 
druckt werden. Als dann wenige Monate später eine neue 
Auflage des Buches notwentbg wurde, sorgten Ludd und 
seine Freunde dafür, daß auch diese unter ihrer Flagge se- 
gelte. Aber auch Waldseeniüller bestand auf seinem Rechte, 
und schmuggelte unter Benutzung der ausgeschiedenen bei- 
den Doppelblätter seinen Namen hi einige Exemplare der 
Septem bcr-Au^abe wieder ein.* So sind die vier Varianten 
des D'Avezac "sehen Schemas entstanden. 

Damit war aber der Kampf noch nicht abgeschlossen. 
Ich bin in der angenehmen Lage, eine bis- 
her noch ganz unbekannte Variante der „Cos- 

1 Noch dem, was wir oben Über die Autorschaft Waliisee- 
mUIlers an der «Cosmogr.iphiae Introduciion auselnondcrsetzien, 
ist seine kidenschnliliche Veruneilung durch Jules Marcou, 
der ihn einen conire-fjcieur, plapiaire und eintn veriiable piraie 
nennt, ganz und par ungerechtfertigt. Bedauerlich ist es, daß 
H. Bardy (Bulletin de la Socieie philomBihique Vosgiennä 1S94, 
p, z6if.) sich diesem Votum anschlieEi. 

* Dn in der Scpiember-Ausgabe Blatt 6 b mit Georgi. ail 
ichli(.'l>i, in den beiden Mai-Ausgaben aber mit CeoV', so ergab 
sich eine kleine Inkongruenz Beim Anschluß an Blau 7 der 
September-Ausgabe, das unmitielbar mit dem Zitate aus Vergil 
begiani, anstatt mit -gicis ail, wie in den beiden Mai-Ausgaben. 



mographiae Iiitroductio" nachzuweisen. Die Uai 
versitäts-Bibliothck in Innsbruck besitzt ein altgebundet 
Exemplar der September- Ausgabe ilieses Buches, in dem ab) 
die ganze Temio A, also die ersten sechs Blätter, aus do^ 
zweiten Mai-Ausgabe herübertjenomnien sind,' so dafi 
erste Zeile des Titels 

COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO 
lautet und das „Gynnasium Vosagense" als Herau 
geber genannt bt. Diese neue Variante kann nur dadure 
entstanden sein, daß das Gymnasium Vosagense ein Exei 
piar der Editio IV nochmals durch Substituierung ein 
vorhandenen Bogens seiner Mai-Ausgabe auf seinen Nama 
zurüc kk on st ru i u rte . 

Als Waldseemfllter die Unmöglichkeit einsah , 
Autorenansprüche in St- Die durchzusetzen, entschloß 
sich, mit seinem Werke nach Straßburg zu gehen. Doi 
begegnen wir ihm bereits im Frühling 1508. Von Straßbui 
aus ist jenes Schreiben an seinen Freund Kingmann datie 
in dem er sich bitter darüber beklagt, daß andere sich sei 
Kosmographie Hllschlich zuschreiben : licet pUrique alü /ai 
siöi passim ascribant. * Schon im folgenden Jahre erschiel 
in Straßburg bei dem röhrigen Drucker Johannes Grfl 
□ i n g e r eine neue Ausgabe der „Cosmographiae Introductiol 
unter dem Namen Martinusllacomilus.^ Trotz dieses Drucket 



■ Selbstverständlich zeigt nuch diese Variante die InkoaH 
gruenz bezüglich des Geor- zwischen Bluit ö und 7. 

t Vergl. die Vorrede zu seiner Abhandlung Über Archiiektnt 
und Perspektive in der Margarita philosophica. Strasburg tSoT 
Veral. D'A ve« a c 1. c, n. 109 f. _ 

« Vergl. D'Avezac l. c. p. 1 13: H a rrise B. A. V., p. 1 i6fl 
Ch. Schmidt, Repertoire bibliographique Strasbourgeoisjusain 
TCrs i53o, l3. ed. (Strasbourg, J. H. Ed. Heitz (Heitz et MUnd^ 
1804), p. 47. — WaldseemUller hat dann auch alle seine spBter 
Arbeilen bei GrUninger in Strafburg publiziert. Zu einem eigeM 
liehen Bruche «wiscnen ihm und Walter Ludd bezw. dem Gya 
oasium Vosagense scheint es aber nicht gekommen zu lein. 



I 



I 



— 23 — 

wechseis mul3te Waldseemüller es erleben, daß seine „Cos- 
nioyraphiae Introiiuctio" noch einmal widerrechtlich und ohne 
seinen Namen abgedruckt wurde. In dieser neuen Ausgabe 
ist aber auch der Name des Gymnai>uun Vosat;ensc unter- 
drückt, und <ler Heraiisj^eber Louis Boulunger titriert 
sich in geradezu verblüffender Ungenierlheit als Autor des 
Werkes. Das Widnnm^sschreiben adressiert er, statt an den 
Kaiser Maximilian I., an Jacohus Robertetus, Bischof 
von Albi, und schreibt statt Caesar invittissime einfach yacobe 
prudentissime, behalt aber trotzdem die DatLerun-; seiner 
Vorlasse bei : ex superius niemorato Sancti Deodati oppido, 
anno post jiaiur/i Sahalorein supra sesq»imillesimum septitno. 
Dieses unglaubliche Plagiat erschien sine anno, aber sicher 
Ende 1517 oder Anfang 151Ö zu Lyon ^impresm per Jo- 
n de la Piace"^.^ Das war die letzte Ausgabe, welche 



wissen, liaB [5o8 unJ jSog die Arlieiien für die geplnnte ftole- 
mfiusausgabe fongeftlhrt wurJeii. (Vergl. F. v. Wieser, Ein- 
leitung zur Granintalica Figurata des M. RinKniann-Philesius, 
Drucke und HoUschniiie des XV, und XVL Jahrb.. Heft XI, 
p. las.) WaldseeraUller blieb auch spüier noch in St. Die an- 
sässig. Von dort ist die Dedikiiiion seiner Carla llineraria 
Europtie an den Herzog Anton von Lothringen aus dem Jahre 
|5[[ datiert. (Vergl. U'Avezac I. C, p. iSy.) i5t3 hat er 
ein Kanonit^ai an der KoUegiatkirche von St. Die erhalten. 
(Vergl. L. Gallois im Bulletin de la Socieie de geographie de 

I'Est 1900, p. 123 f.) 

•Vergl. D'Avezac 1. c, p. iifiss. unJ Harrisse, 
ß. A. V. p, 119 s. Einige Biblio,L>r3phen datieren die Lyoner 
Ausgabe etwas weiter lurllck, IJrunet, H. Harrlssc und 
F. van Oriroy .5io, andere, wie N ord e n s kJÖl J, j5i4tKak- 
simileatlas, p. 70 a). Beide Uaten sind unhaltbar, da Jac. Robertet 
am 22. November iSr? den BischoUtiihl von Albi bestieg und 
bereits am 16. Mai liiÄ starb. Vergl. D'Aveiac I. c, p. i23. — 
Aus der im Texte bereits zitierten Stelle ex superius memorala 
Sancli Deodati oppido ergibt sich, dap I.. Boulenaer eine der 
beiden Ausgaben des Gymnasium VosnRense vor sich gehabt hat. 
DaB es Ediiio IL also die zweite iVlai-Viirinnte. war, ersieht man 
aus der ersten Titelzeile COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO. 



— 34 — 

von Her „Cosniograjiliiae Introductio" Waldseeniüllers er- \ 
schienen ist.' 

Wir wollen nun die Aufeinanderfolge der einzetnea ' 
Ausfjaben und Varianlen der „Cosniographiae Introductio* 
in einer kleinen Talielle veransctiauliclien. 



i.COSMOGRAPHIAE INTRODV. 

MART1NVS~ILAC0MILVS l "Jo" 

3. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO | St. Die, VII kul. Maij 

GYNNASIVM VÖsTgeNSE ( iSo? 

3. COSMOGR APHIAE ( Si. Die, IUI. kal. Scp- ! 
GYMNASIVM VOSAÜENSE 

4. COSMOGRAPHIAE INTRODV. 
MARTINVS ILAC0MILV5 

5. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO 
GYNNASIVM VOSAGENSE 

6. COSMOGRAPHIE iNTRO 
M ARTEN VsTlÄCÖMILVS 

7. COSMOGRAPHIAE INTRODVCTIO | 
LVDOVICVSliöVLÖNGER \ 

Von allen diesen Aus^'aben sind nur sehr wenige 
Exempla.re erhalten. Schon lange als bibliographische 
Raritäten viel begehrt, haben sie, seitdem die Monroe-Dok- ■ 

1 II, 



/ St. Die, VI!, kal. Mai 



I lembris i5o7 

[ St. Die, im. kal. Sep- 

I tembris iSoy 

S'. Die, im. kal. Sep- j 
tembris 1507 



■ StrnPbürg, i5oQ 
Lyon, s.a. [.5.8] 



1 Wenn A. V. Humbi 
368, und verschiedene neui 
Histoire litieraire 11. J99, vo 
Ausgaben der «Cosmographiu 
eben, SU beruht das auf eir 

Eraphiae IntruJuciio des PeterApian, 
is (Sil in IngolslaJi erschien und dann wiederholt in Venedig 
von Nicohni und BinJuni et Pusini nachgeUrucki worden ist. 
Ueber Jie verschiedefien Ausgabsn dieser kleinen Schrift Apians 
vergl. F. van Ortroy, Bibliogriiphie de Toeuvre de Pierro 
Apion in : Le Bibljographc. Paris 1901, p. ap^ff. 



Idt, Kritische Uniersuehui „ 
■e -Autoren, wie C h. Seh midi, J 
späteren in Venedig erschienenen , 
Introduciio" Waldseemüllers spre- 
T Verwechselung mit der Cosmo- 
welche zuerst 1329 1 




I 



I 



Irin auch auf den antiquarischen Hiichermarkt überlrajien 
wurde, so exorbitante Preise erreicht, daß die europäische 
Konkurrenz in den meisten Fällen fast ausgeschlossen er- 
scheint. ' Von der zweiten Ausgabe unseres Scliemas ist 
ca ein Dutzend Exemplare bekannt, von denen sich bereits 
fünf in Amerika befinden. Etwas mehr sind von der dritten 
Ausgabe erhalten. Von der äußersten Seltenheit aber sind 
die erste, vierte und liinfte Ausgabe. Von der letzteren 
kennen wir, wie bereits bemerkt, bisher nur ein Exemplar. 
Von der vierten Ausgabe sind drei Exemplare nachweisbar : 
eines — allerdings unvollständig — in der Bibliothcque Ma- 
zarine in Paris, ein zweites früher in der Murphy-, jetzt in 
der Lenox-Library zu New-York ; das dritte befand sich 
ehemals in der .Sammlung des M. Chartener in Melz, scheint 
aber jetzt ebenfalls bereits den Weg über den atlantischen 
Graben gefunden zu haben.' 

Das Hauptinteresse der Bibliographen konzentriert sich 
begreiflicherweise auf die Editio princeps, die Mai-Ausgabe 
von 1507 mit dem Namen Martinus Ilacomilus. Von dieser 
kannten die früheren lübliographen nur ein einziges Exem- 
plar,* ein Umstand, der von Boyd Thacher sogar mit als 
Beweismonient dafür verwendet wurde, daß diese Ausgabe 



1 Charakierisiisch ist die Bemerkung des Amerikaners 
J. Boyd Thacher (1. c, |^. 143) betreffs des verscholle- 
nen Eiemplarsder «Cosmographiae Iniroiiuciio» in der Vaiicann: 
The example 0/ tkis boak vhich Cancellieri once taw in Ihe Va- 
lican , , . it believed lo be now in Ihis country. if ihis is so, 
the inttrmeiit of a rare book in a public library does not rentove 
it forever from the hocc of the colleetor. 

* Verpl. H. H orrisse B. A. V. p. 93, D'Ave^flc I. c. 
p. 1 1 1 n. und den Auktionskatalog der UibUothek Chartener, 
Caialogue de üvres rares et precieu:^ . . . compos. la biblio- 
ihtque de feu M. Gusiave Chartener de Metz. Paris /86i. 
I. p. -ti. 

s Wenn Meaume 1. c. p, 84 n. r. unter Berufung auf Varn- 
hagen behauptet, JaP es von dieser ersten Ausgabe 4 Exemplare 
— *■- so beruht das auf einem unbegreiflichen MiJverstündnis. 



— 36 — 

nicht die Editio princeps sei. Dieses kostbare und vid 
schriebene Exemplar ist in der Literatur unter dem Naj 
Eyrics-Exemplar bekannt.^ 

Es ist merkwürdig, daß alle Waldseeniölier-Forschj 
bis in die neueste Zeit an der Ueberzeugung Testgehalf^ 
haben, daß das Eyrics-Exemplar ein Ütiikuni sei. Tatsächl 
ist aber noch ein zweites wohlerhaltenes Exemplar der E 
princeps vorhanden, das weder schwer zugänglich, noch am 
bibliographisch bisher unbekannt war. Charles Schmidt i 
wähnte bereits IB75 in seinem Aufsatze über Mathias Riq 
manu-Philesius, daß in der Bib I iothek zu Schlettstadf 
ein Exemplar der Editio princeps der „Cosmo^ 
phiae lutroduclio" vorhanden sei, und wiederholt die glei 
Angabe auch in seiner Histoire littäriure de l'AIsace.* 



■ Jean-Baplisie Eyries, der gelehrte Mitarbeiter 1 
An»ates des voyages, hai dieses Exemplar um i Fr. 
Quais von Paris erworben. Bei ihm sah es ca. i836 Alexim . 
von Humboldt. Nach Eyries' Tode im Jahre 1S46 gelangte j 
um den Preis von i5o Frs. in den Besitz des Lyoner Sammw 
Nicolas Yemenlz, der schon ein Exemplar der dritter 
sein eigen nannte. Uieser gab ihm leider statt seiner ursprlL 
liehen unscheinbaren SchutlederhUlle einen kosib.iren moaeru 
Einband. Als die Sammlung Yem^niz 1867 zur VersteigenJ 
gelangte, erreichte das Exemplar der Ediiio princeps bereits <j 
nach damaliger Schüizung unerhörten Preis von 3000 frs.. < 
den es Almon W, Griswold in New-Vork erstand. Nachbc 
kam es in den Besitz von Henry C. Murphy in BrookM 
der all erster Exemplare aller vier Ausgaben von St. Die \ 
seiner Hanü vereinifiie. Durch freihändigen Verkauf gelangte I 
schliePlich in die überaus reichhahi.^e Le n o x- Li b ra ry ' 
New-York, wo sieb ebenfalls alle vier Ausgaben von Sl. 
nebeneinander finden. (Vergl. A. v. H u m bgl d 1, Kriiiic 
Untersuchungen II, p. 36i. D'Avezac 1. c, p. a8 ff. H. Hafl 
risse, B. A. V. Add., p. 33. Boyd Thacher 1. c, p. i3o.) T 

> Hisi. liitcr. II, p. 3rjg. — Wenn A. Horawitz in seinqf 
Aufsätze Die Bibliothek und Corresponäenj des Bealus Rhenat 
in Schleltstadt (Sitzungsberichte der phil.-hist. Klasse der 
Akademie der Wissenschaften 1S74), p. 3i8 erwähnt, daC sich | 
der Bibliothek des Bealus Rhenanus auch die EnideckungsretMi 




Das Schlettstadler Excjnplar der „Cosmographiae Iiitro- 
ductio" slamnit aus der Bibliothek des Schlettstadter Huma- 
nisten Johannes Bild — besser bekannt unter seinem Schrift- 
slellernamen Beatiis Rhenanus. Nach einem handschrift- 
lichen Vermerk auf der Titelseite hat Beatus Rhenanus das- 
selbe im Jahre 1510 erworben. Es ist auffallend, daß er so 
spät ein Exemplar der Editio princeps der „Cosmographiae 
Introductio" von 1507 in seinen Besitz bringen konnte, da 
diese nach dem oben Gesagten nur in weni^jen Exemplaren 
existierte, die alltr Wahrscheinlichkeit nach gar nie in den 
Buchhandel gelangten, und da außerdem in der Zwischen- 
zeit bereits zwei neue Auflagen erschienen waren. Wir 
wissen, daß Beatus Rhenanus im Jahre 1510 zu längerem 
Aufenthalte in Slraßburg weilte und zu dem dortigen Ge- 
lehrtenkreise in intime Beziehungen trat. ' Da er sich ge- 
rade damals mit dem Studium der griechischen Sprache und 
griechischer Autoren beschüftigte, lie^t es nahe zu vermuten, 
daß er auch mit Waldseemüller und Ringmann bekannt ge- 
worden ist, die eben auf Grund griechischer Handschriften 
an ihrer geplanten Ptolemäusausgabe arbeiteten. So ist es 
sehr wohl möglich, daß er diese Ausgabe der Waldsee- 
müllerscheii Kosmographie, welche auf dem Markte nicht 
erhältlich gewesen wSre, vom Verfasser selbst oder von einem 
seiner Freunde zum Geschenk bekommen hat. 

Nach dem Schlettstadter Exemplar ist unsere 
Faksimilereproduktion angefertigt. Dieselbe gibt 
das Original mit zuverlässiger Treue wieder; nur wenige ganz 



des Amerigo Vespucci befinden, so sind darunter ohne Zweifel 
die •quaiuor navigaiiones; olso die tCosmogruphJae Introducüo» 
- des llacomilus verstanden. 

' Vergl. G. Knod, Aus der Bibliothek des Bealus Rhena- 
nus. Ein Beitrag zur Geschichte des Humanismus. [Separai-Ab- 
druck aus der Festschrifi «ur Einweihung des neuen Biblioihek- 
gebäudes zu Schleitsiadi am 6. Juni 18S91. Leipzig läSg, p. 44)'. 



— 38 — 

geringfügige Details der Vorlage sind auf der Platte i 
blieben. 

Die 4D0iährif;e Gedenkfeier des ersten Erscheinens 
der „Cosmographiae Introductio" bot einen willkommenen 
Alllaß zur Ausführung des schon lange gehegte» I'lanes, dieses 
bedeutungsvolle und in den alten Drucken so schwer erreich- 
bare Buch durch eine dem Originale auch äußerlich möglichst 
anjiej|;lichene Neuaus^jabe all^^eniein zugänglich zu machen. 
Diese neue Ausgabe kcnunt auch einein literarischen Be- 
dürfnisse entgegen, da wohl die „quatuor navigationes" 
mehrfach wieder publiziert wurden,' aber niemals das kos* 



erschien i5o(> i 
zwei Ausgaben, uic cn 
Harrisse B. A. V., p. i 
in (Jtr lieberseui 



luKche Uebersetzung der iqualuor navigationesu 
' rafburg bei Johann Grlininger uniJ zwar in 
■ : vff Letare, die andere vff milfast (H. 
S u. Addii., p. 43). Der lateinische Text 
; des Johannes Basinus Sendacurius wurde 
dann von Simon Grynaeus seiner beknnnten Sammlung von 
Reiseberichien ^'ovus orbis einverleibt (Basel i53a. Paris iS3a. 
Basel i537 und iä55; eine deuische Ausgabe erschien Basel 
1334}. Dal> GrynSus den Text wirklich der tCosmographiae 
Iniroductio* cninahm, ergibt sich schon aus dem Umstände, daß 
such bei ihm die Widmung nn den König Kene gerichtet ist. — 
Von neueren Autoren habtn den lateinischen Text der -quaiuor 
nari^ationesi vollinhaltlich zum Abdruck uebrachl M. F, de N a- 
va rr e le, Coleccion de los viages y descunri mienlos. III. Madrid 
1810, p. igiff., F. A. de Varnhagen, Amerigo Vespucci. 
Lim'a i8üi,'p. 34ff., ü. Berchet. Ft,nii Italiane per la Sioria 
della Scoperia del nuovo mondo. II Narrazioni sincrone. Koma 
1893. p. i36ff. (Raccolta iii Documenii e Studi. Parte lU — 
Volume U) und J. Bovd Thacher 1, c, p, ü-jfi. Navarrete 
gibt neben dem lateinischen Text eine moderne spanische Ueber- 
seizung, Varnhagen und Berchet dagegen den italienischen Ori- 
ginaltext nach der Leilera di Amerigo vespvcci delle isole nuo- 
uamenle trouate in quatlio suoi vUiegi, boyd Thacher endlich 
auBer dem lateinischen und italienischen Text noch eine moderne 
englische Ueberseizung. (Ueber den ebenfalls nur in wenigen 
Exemplaren erhaltenen iiulienischen Orieinaliext vergl, H. Har- 
risse B. A. V.. p. 1491-, und Addit.. p. XXmfl: sowie die Ein- 
leitungen üu den beiden Faksimile-Ausgaben der «Letterai von 
Bernard Quaritch, London 188S und London iSga). 



- 29 — 

mographische Kompendium Waldseemüllers, die eigentliche 
„Cosmographiae Introductio". 

Alle, welche sich für das bedeutungsvolle Werk Wald- 
seemüllers von 1507 interessieren, werden es daher der 
Verlagsfirma Heitz in Straßburg Dank wissen, daß sie 
dem Vorschlage, die „Cosmographiae Introductio* in ihrer 
weitbekannten Sammlung Drucke und Holzschnitte des XV, 
und XVL Jahrhunderts in getreuer Nachbildung zu publi- 
zieren, bereitwillig zustimmte. Dem Inhaber der Firma, 
Herrn Paul Heitz, sei auch an dieser Stelle der verbind« 
liebste Dank ausgesprochen für das lebhafte Interesse, das 
er dieser Publikation trotz mannigfacher Hemmnisse stets 
ungemindert entgegengebracht hat. Zu lebhaftem Danke bin 
ich auch Herrn Prof. W. Peitz S. J., gegenwärtig in Inns- 
bruck, verpflichtet für die ausdauernde Förderung, die er 
dieser Arbeit angedeihen ließ. Dankbar gedenke ich endlich 
des inzwischen leider verstorbenen Vorstandes der Bibliothek 
in Schlettstadt, Abb6 Dr. Joseph G6ny, der den kost- 
baren Originaldruck mit größter Liebenswürdigkeit für die 
Reproduktion zur Verfügung stellte und die Anfertigung des 
Faksimiles in entgegenkommendster Weise erleichterte und 
förderte. 



FAKSIMILE. 



COSMOGRAPHIAE INTOODV 

CTIO/CVMCiVlBVa 

DAM GEOME 

TRIAE 

AC 

ASTRONO 

MIAE PRINCIPIISAD 

BAM REM NECESSARÜ& 

InfupsquätuorAmcnci Vc* 
fpaci) nauigaciones. 

VriiiRtiilis'Cofmogtapfii'f Jcicnph'a 

Hiilin(ölido^plino/cis ctiam 

itlfertis quj Ptholomjo 

ignoti a nupm'j 

reperta funr» /^^ 




DISTICHON. 

Cum deus aftra regat/Sf tefrse cfimata Caefic 
Nee tcUui nee eis lydera maius habcni;. 



MAXIMILIANO CAESARI AVGVSTO 
PHILESIVS VOGESIGENA. 



Cum tüa fit vaftum Maiedas facra per oibcm 

Caefar in ex rrcmisJMaxmiliancplagi's 
Q_ua fol Eois nitilum Caput extoüt vndis/ 

Atcp freta Hcrculco nomine noia petit: 
Q_üa<^ dies medius flagranti fydcre femct/ 

Congelat&T Septem tcrgamarina Trio: 
Aciubeas regit magnorum maximepnnceps 

Miiia ad arbitrium iura fubire tuum 
Hinc tibi deuota generale hoc mente dicauit 

Qui mira pr^fens arte parauit opus> 




DIVO MAXIMILIAN© CAESARIAV 

GVSTO Marti Nvs ilaco 

MILVS FOCLICITA 
TEMOPTAT. 
Si multas iäq(tc regioncs /& populorü vltimos 
vi'difle/no folü voluptariu fcd etiam in vita cöduci 
büe cft<quod in Piatone / Apollonio Tiiyanxo 
atcp alijs mulcis philofophis/qui iiidagandarü rcie 
caiuarcmoti(Timas oras petiucnif /darum cuadit) 
quis oro inuidifTime Ca-far Maximiliane / regio 
nüatcpvrbiumficus/&extcmonim hominum Boctius 
Quos vidc t condens radios fub vndas 
Phoebus cxtremo vcniens ab ortu : 
Q.UOS premunt Septem gclidi Triones ! 
Q_uos Nothus ficco violentus gftu 
Torret ardentes recoquens harenas. Quis inquä 
illorüomiuuritusac mores ex libriscognofcerc in 
cundu ac vffle elTe inficias ibitTSane (vt diel quod 
ineafertopinio)QcutloneifTtmcpcregrinari lauda 
büe eil/ ita de quis cui ipte terra rü orbis vel ex fola 
chartarü traditione cognitus eft/nö abfurdc rcpeti 
identidl poteft jJlud OdilTea! caput quod doflilli Home» 
mus poetarü Homenis de VlilTe fcripfit. rus 

Die mihi mufa virü eapta; poft tempora Troiae 
Qui mores hominü multorum vidit &r vrbes. 
Hincfadüeftvtmelibros Ptholomfi adexeplar 
Gr£cü quorundi ope p virüi recognofcete/& qua 
tuorAmeriaVelijucii nauigationu Iu(trap5es adij 
cietfijtDtius orbis typütä in foUdo^plano<vdut A ^ 



uuato 
iafinB 



ANTELOQ.VIVM 

pi^flffl quandä yfago gen ) o cömuni ftudiofoi, . 
Vhlitltc parauerim. Quf tu j ranatifTim^ maiedaif 
Ä terrarü dns cxiftas dicare Itatui. Ratus mc von 
cSpote/3f ab armuloru machiiiamencis nio (tancp 
AcMlisJdipco cutirTimü fore/G rag Maitftatis acu 
tilHmo in eis rebus iudido aliqua faltem ex parte 
me fatis fecifTe intellexcro . Vale Ca;farindytilfi. 
Ex oppido diüi Deodati. Anno poft natu Saluato 
remmprafcfquimillcfimu fcptimo; 

TRACTANDORVM ORDO. 
Cü Cofmographia: noticia fine prguiaquadi 
aßronomig cognirione/et ipa ctiä aflronomia ' 
Geometrix pridprjs pigne haben neqat; dicer 
primo in hac fucci(fla itrodu<fhöe paucula de Cto 
metrij inchoamentis ad fphcrg materialis inreUige 
Deide gd fphera/axis/poU &c. (tiä feiuientibui. 
Dccociicirculis. 

Quandä ipfius fpherf feeundü graduü rSnes TK< 
De quinc^Zonis cjlcftibus (orieäponemus 
carundfc^ & graduü codi adtciram appUcationc 
DeParaleDis. J 

Dedimatibusorbis. 1 

De vcntis cS coi« et aliaK rcrü figura rnfilerfa!/ 
Nono capite qujdä de diuifione terrj / de finibij* 
maris/deinrulis/ctlocoRiabinuicedißJtiaditent 
^^ddetetiäquadransCofmographovtüis. 

Vltfoloco^tuorAmcridVcipuciifubiügfi. 
fbiliöcs.EtCofni.tSfoIidä^plaiiä deftnbjEmi 



I 



cnbjEmttf^H 




DE PRiNCIPns GEOMETRIAE AD 
■ SPHBRAE NOTICIAM NE« 
CESSARUS 
CAPVTPRIMVH 

VIA IN SEdVENTIBVS 
drculi/drcumferenti£/centri/dia# 
metri/€t id gcnus aliorum crcbra 
mcntio fiet : ideo primum nobis 
fingillatim de talibus bieuilHme 
tradtandum venit , 

Eftigitur Circulus /ligura plana vna qui'dtm 
<ircumdu<fla linca concentaün cuius medio puA« 
<flus efl/ a quo omncs re^x linex ad circüdantdti 
lineam edudaeadinuicemfunt äquales. 

Figura'plana/en: cuius mediS nö fubfultat/nt^ 
ab extremis cgrcditur. 

Circüferemia/eft linea circulü contincns ad qui 
omnes rcftae lineg a centro circuli eUQx inter fe füt 
squales/quae & ambitus/& circuiius/cumaturai^ 
»c drculus a ladnis/grf « autem peripheria didtur. 
CcntTÜ drculi/eft pundhis illea quo oräcs rcft{ 
adlincädiculücontiaentecduAaeadinuicemfunC 
tquale». 

Oimidius drculus/eft figura plana diametro cit 
culi Si mcdietate drcüferenüa; contenta. 
Diamtttr drculi/ cd (jujcücp linca refta per eeit 
A üj 




GEOMETRJAE 

tru'circuIitranGcns vtrincp ad circuli pcriphcrian 
ciecla. 

Linea reifla/cH; a pundlo ad puncflü extenfio bt^ 
uilTima. 

Angulus/eft duarü lineaR: niutuiis cÖtatfdis.Efl 
cmfigur^particulaaUncg contavVu in amplicud»* 
nemlurgcns, 

Angulus rdTrus/eH: anguTus ex linca fupra lincS 
cadencc/&rvtrin(rpaJtrinIccusduosadmuice5qua 
les anguios facicntecaufatusrquc fi retftf linej con 
tineiu rfC^ilincusifi curue/cuni u- fpheralifcp dicct'; 
Obtufusecjcrctllomaior. Acutus rccT:o minor, 

Solidü/cft corpus longitudinc/latitudine/altituk i 
dinecj; dimcnfum. 

Alritudo/cranidcs/profunditasidcm. 
Inrcgnim cft res tota/aut rci pars qu j fcxagenap'a 
parcttione neu proucnic, 
Minutum/cft fcxagcfiina intcgnpars. 
Secundum/fexageumapars minuti. 
Tcrtiüfexagcfima fccundi/& itadciuccps 
CAPVT SECVNDVM Q.V1D SPHERA^J 
axis/poli ÄfCilricflilTiiTic pcrdocer. 

Anteacp aliqiiis Cofmograpliiarnotidä habere J 
pofrit/nccefTum cft vt fphcrar tnatcrialis Cognition 1 
nem habeat.Pofi;quod vniucrfi orbis dcfchptione ] 
pfimo a Ptholomgo atqj airjs traditam/&r ddnd« i 
per alios amplificatäLnuper vero ab Amcrico Vc*] 



INCHÖAMENTA 

l^tföfatius illuftratä facilius intelKgct.tgif. 

SpheracvtcäThcodofius inlibro defpheris äefi 
niOcfolidaSircorporeafiguia vnaquide cöuexa *RfOe 
fupcrficiccotcnta/ in cuius mcdio püdus c/ a quo <lougSi 
üfnnes re^3t ad drcüfereritiä educlf adinuicc flmt 
äquales. Et cii(vt ncotericis piacet)decem fint fpfic 
lteccelefteslitmatcrialjs(phcraadinfl:aro{n:auf(q 
quod llellifera fit aplancs didtur)excirculis anifici 
dalitcradinuiccmiundispervirgulam Siaxcmc 
diiUTi centnimcquj terra cft )tangctem cöpofita. 

Axis rphene/eftlincapcrccntrü rphcrxrräfiens 
cx vtraqp parte fuas extremitatcs ad fphcra: circüei 
fcrcntiä applicäs:circa quam fphera /ficiii rota ein 
faaxemcarn'cquiftipes teresefi:)intoiq[ur& co 
licrfitiir/eftqj ipfius circuli diamctrus . De q Maiii 
lius ica loquitur. ManiK^ 

Acra per gelidum tcnuis dcduritiiraxis US* 

^ydercus medium circa quem voluiturorbis 

PpU c qui Sc Cardines 8c verticcs dicuntur ) funt 
toUpÄa coeU axcm terminantia/ita fixa ut nücp mo 
ueanturfedpcrpetuocodelocomaneant. Etqug 
Jiicdc axe ac polis dicuntur ad od^auä fpheram rc 
feredafunt.Q^uoniam in prffcntiarum materialis 
tpherKdctcrmiatione/q(utdiximus)odlau5fphc 
yaEfimilitudinemhabet/fufcfpimus.SuntitaqTeOii 
juduoprindpalcs/vnus Septemtrionaliscqui SC 
^rifcicus &BoreaIis apcUatur/altcr Auftralis/quc 
A iii) 




Virgili, 



Baptif. 
Carme. 



SPHER.AE MATE. 

AnUrÄicü vocant /de hijs Vcrgiliuj ait; 
Hie vcrrex nobis fcmpcr fublimis /at ülum 
Sub ped^us flix atra videt mancfcp profunda 

Nos cm in Europa & Afiadcgctcspolü Artf 
cÜ ^pctuo vidcmusro fic dicit ab ArJlo vcl An 
ro maioreVrfa tj & CaJifco 8c Elice nomiac 6 
ptetrionalisafeptcftellis plauftri/qTrioncs i 
tant :& füt minoris Vrfe/<juam etiam Cynorut 
adpcUant . Vnde Mantuanus BapüRa. 
■ Tu nobis Elicc nobis Cynofura /per altum 
Te ducc vcla damus.&c. Item ßorcalis SC Aqu 
nicus ab eins müdi parte vcnto.Nauiae ftcllam n 
ris vocareafueuemnt.Huicoppontusefl aman 
cus/vn & nome forde. Nam anii gr jca di^io lai 
necÖttafignificat.ls dC Nothicus äf AufVronotJ 
cus dicit: at<;^ a nobis propter terra? circulü qui c 
dcucxus \ndm non poteft/fcd ab antipodibus( i! 
«ffe cÖperrü €)ccrmt. Vbi & obiter änotädü/qui 
Dcuexü; rci fphcricf ru morc & venrre ngnific 
CÖuexüj^o cius cötrariü cil:/et cÖcauitate not; 
Sunt prctcrea duo alrj poli ipfius zodiad /d 
coelocirculosarifliai.C&antarAicü defchbenü 
Verii quia zodiaci Sc arclid at<^ antarcfhd ( qutä 
ccelo füt drculi)mentione foECimus:ideo capite f 
quenci dcdrcuÜs tra(fl:abimus. 
DE ClRCVUSCOEUCAP.TERTIVMl 
DupUcesfütarcaliq6<: fcgmiaab auiloribu 



RVDIMFNTA 

diAinc in fpera &C coelo no rcuera quidem exiflen^ 
les redimag!nabilcs:maiorcs,r.3i: minor«. 

Maiororculus is cft/qui in couexa fupficicrphc 
rj defcriptus ipfam induo jquadiuidit/horü fuht 
fex.Aequator.f. Zodiaais/Colurus a^quinoflio^ 
ni;CoturusfoIfticiOR:/Meridianus fSc Horizon; 

Circulus minor in fphcra c qui in cadc fpherj fu 
perfide dcfcriptus fphcram miiiimc in duo cqua 6i 
uid:t:Talcsfuntquatiior.Ariflicus/Cancri/Capri 
comi/& Antard^icus. Iia fummatimfunt dccc de 
quibus df bita fcn'e et phmo quidcm de maionbus 
diccmus. 

Aequatorcqui Sc primi mobilis ringiilus/ct f qui 
noflialisdicit )cfVcircu1nsmaior fplicram in duo 
ffqualiadiuidcns/rccundumquamlibetfiiipartcm 
ab vtroi^ poIo jque diflans. Sic dicius quoniä fo ; 
leipftim rranfeuntef q uod bis in anno in prinripio 
arietis.rmcfeMarrio/&prIcJpioIibrg mcnfcfcp.* 
tcmbricontingit)tototcrrarü orbc <cquLno(ftium 
&r dies no^i <equaliä cft. 

Aequinotftiü Marcrj /arictis/vcrnalc." 

Aequinoc!liumScptcmbris/bbra»/authumnaIf; 
Zodiaais/cftcirailusmaiorarquatorcmin duo 
bus punifhscquj funt prindpia arictis Sc libneSdiri 
mens/cuius vna mcdictarü ad fcptcmmone/altera 
veroadAuftmmdcdinat.Ita ditflusveU zodiotl 
<]Uod aniniat Ognificac/qm duodecinx aoünaba in 




SPHERAE MATE. 

fe habet/ve! a zoe quod eft vicai^üia omflui irjfd 
om vita fccundü planctarü mönis fub ipfa el!^ dijg 

°^ fa'at.At(^obliquünrculü.Hinc& MaroüifitC 
fiquus qua fe fignorü vcrterct ordo. 

Inmcdiazodiadlaritudinecircularislincäip'" 
induo ^quapartics et vitro dtroc^ fex lat/tu. 
rcIinqnsitelligit:quäEclipticävocät/coquod 
^iol^autIuna:dcIiquiü Sc edipfis contmgar/i 
eorum vterfp fub ea linca in eodemvcl oppoHi 
gradibus decurrat.In codem fi folarc futuru fit d 
qm'uin.Inoppofiiis vero fi ipfius tu na?. Et (bl f?r 
per fubealineamcdiusincedit/ne<^ vliro ' 
Luna aüc & cxceri planctarum nunc fub ca/ nui 
jitra vd vltra expadati vagantur. 

DuofuntinCphera coluri/qui ColCiiciiSc 
flO(fHa diflinguut.lta a Colon gra-ce quod mei 
briim GgmGcat/& vris bobusc quos magnitudi 
Cxfar. ElcphantüCarfarcÖmentariortlib.iirj.in Hercini 
filuäcileaitidiifh/qinncutcauda bouis mrmbn 
cre<fla fermdrculü & non compktü fadt/ita ngbi 
colurus fcmpcr impcrfetflus apparet. Vn'a em mi 
dictas|vidctur/cum alia fit occultata.. 
5 ' Colurus folftidoriiqui & declinationu didti 
cft drculus maiorper prindpi'a cancri & caprico: 
ni/p polos edipticj parif 5<r|polos imindi träOen: 

Äequinodhorum colurus itidcm drculus 



RVDIMENTA 

e<{p(rprincipiaariedsaclibrsr/&müd(poIos irS 
ßcBs. 

McridiaflUäcftcircuIusmaior pn-panöfivCTti 1 
eis S^polos itiundi tranfiois. Tales in generalibus 
^oftris tarn folido^ piano decetngradibus abin^ 
uicedilb'nximus. Eftaütpü<S5vcrtids(quod8£ 
2{iiith didc }üi ccdo püAus dircAe rd TuppoOnis. 

Horizoncqnem finitore quo^ dicum) cft fphe^ Ä 
fö cifcnlus maior fuperius hcmifplieriuni (id eft di 
fnidiü rphene)ab infehoh diuidens.ER(^ is in que 
fub diuo CDnfiftentiü /drciiducenüumcp oculos vi 
det obtucüs deßcere:qui et partem cocii vifam ano 
vifa dirimere ccrnitur.Diuerfarü aüt regionü vanV 
OS eft horizon:&romniuhorizonti5 capitis ver*» 
ttx/ peius didt.Nair.talepunflü omniquaip alj 
finitore atcp ipfo Horizonte jque dilliat. Et hxcde 
di-culismaioribds/nuncadminoresvcnianius". 

CircuIusar(fHcusedrculus minor que poluszoi» ^ 
diad admotüpriniimobilisdrcapolü mundi ar^ - 
Äicum dcfcribit. 

^ntar(flicus/ eft drculus minor que alter peius ^ 
godiad drca polü mundi an'tarflicü caufat atcp $<t 
fcribit.Nücupamu5 aüt polü zodiad( de quo etiä 
fupfrlgricapitediximus )pun(fK vndecücp abedi 
ptica jque diftante. Süt em poli zodiad axis eclip# 
ticj extreitates , Et ^ta e maxla folis dedinatio(de 
^mox plui:a)tataepoUzod. a polomüdidiftätijt 



SPHERAE MATE. 

TröpI<Sls Cancrieft/circulus minöf quem fblüt 
brincipio cancri exiftes ad motu primi mobilis de# 
rcribit/qui&folfticmmfftiuü dicimr. , 

Tropicuscapricorni/eftdrculusmmof que fot 
ini'tiü capricorni teiicns ad mo tu primi mobilis dc^ 
faibit.Hunc ctiam circulü brumj dicimus. 

Cjtcrum quiadeclinacionis mentionc fccdmus 
Idco annotandü. 

Oecb'nationI efTe quando Pol de ^quino^tialf acl 
;Tropicu cancri fcandit/vd ad capricorni tropicuü 
A nobis defcendit. 

A Icenfione pro cötrario accipimus/qn.C a rro* 
picis (quatori prupinquatXicet acyros Si impn» 
priea quibufdä dicacur afceiidere quando nobis » 
pinquat/& dcfcenderc c5 a nobis difccdit. Hafl« 
uns de circulis/iam ad Cpherx Theoricam et laiiore 
quandä graduü quibus tales abinuicem diflent ipCj 
ciilationem accedamus. 

CAPVT Q.VARTVM 
De quadam fphcrj Theorica fccundu 
graduürationcs. 

Sphera cjleftis qmnc^ ligatur drculis frinapa 

Uordjusvno majore &quatuorminoribus/Ar5' 

co.f.cancri/jquatore/ capricorni / et antarcüico. 

^busfquatoreftmaior/alrjquatuorminores.Ho 

Virgili ipfijs vel ponus quj intcrfunt fpacia authorcs 7" 

^ oaivocarcafucuerunt.HincScVcrgiliusmC 



I 



IRVDIMENTA 

.gicis zitm 

Quinip Wrtcnt CCÄlu zonae.'quani vftS rtmfco 
Scmper folcrubeiis/ SC torrida fenipcr ab igni cfl 
Quam circÜ cxtrcmx dcxtra lariiacp trahuntut 
Cerulca glacic concreta! atc^himbriiius atris/ 
Has iAtcrmediamcp dua: mortalibus argris 
Munwc concelT? diuü:& via fedla per ambas 
Obliquus qua fe fignoru vetteret ordo. 

De quarü qualitatc in fcqucntibus plura dieenf. 
Quiaj^o fupcrius'tctigimus qjpolus Zodiaci|cit 
culii arclicü defcnbatridco pro vlteriori fpcculatio 
nc fciendÜ hoc de (uperiori Zodiaci pole ( qui in 
tftf.gradu &.9.miii.cleuati5is Gtus c/Sitcp a polo ar 
iiftico.is.gradibusac.jt.mi.diftatlitclligioportcre; 

VbiSi illudnonignorandü Gradumtriccfimä Grad, 
figni partcm clTe . Et Signü duodecimam circuli, Signu. 
At trigintaduodecies mitipIicata-jiso.reddSt. 
Q^uare liqufdueuaditquodgradusitcrü tricentc 
fima et fcxagerima cifculi pars eflc dcfiniri polTet. 

Circulum aüt Autarcflicum polus Zodiaci infc 
rior defcribittqui in codc gradu dcciinatiotiis f:tus 
cß et cque a polo antardico di(lat Ocut fuperior 
abaTÄico. 

'^Tropicücancri/cclipticxrcflcxio/fiucmaxima 
foUs yfus fcptemrnone declijiatioc qu j ab gqujno 
öiali ad.3j:grad;§C.5i.min.Gtacft)dcfignat- 

Tropica capGcomi aiia'Eclypticae rcflcxio/ fiuc 



SPHBRAEMÄTE 

RUärnalbtü ylus Auflnimdcdinatio(({ii;ai£ t 
ii(}iRnSradusCcutpr^(fbli(a eft)dcrcnbit. 

DmantUmtertTopicücancri& drc^Iü ariÜicu 
cl^iu. graduü & .iS.nnn. Totidcm etiam gi3clu 
ift diftancia inier tropicü capricomi 8c drculu 
anrardifcum,' f ■ ;^ 

Aequatorem media coeli amplitudo a polis i 
dt fquedidaris efiidt, 

Huc vCcp de qninc^ zonis & earam abinuicem d 
flantia.cöfcquenccreliamftri(ltimdeieliqats qu 
damoademus. 

Circulu zodiacidus ipGos poli oftxndüt/a (^ 
biu Vlffi ad tropicosc id eil maximas folis dedinA 
oes&U)lftida).^:grad.&.i8.mi.füt.Eft(^2odiai 
latitudo ab ediptica yfus vtroft^^iropicos fexgij 
dumit & in vmuerfum.i2^ad. . < 

Cöliiros dedinationü Sc alceiAoriü fignant ibt 
ßida Sc (quino Aia/hijcp fub polis]niundi fefe pe 
äxem ccdi ad angulös redos (pheralcs interfecäQ 
Similitcrperjquatcre Sed per Zodadü xqiüno' 
<!Horum coluri vadenees coftituunt angulos obli 
quos cüpqifolftidorum 2od.reiSos caufent. 

Circulum meridionalemcmobilemquidQn] J 
idem£ib ipCs poUs continet. 

Horizontis drculü/dedarat zenitklplunt f 
tan^polus aus fupcrior exiftes vbicp ab eo jq 
diftat.Atcp diuiditidanucculu« hoiizontis/faci 



14 



RVDIMENTA 

8phetIii'fiöfVr5 ab altero per folis ortu 8C OCcaAintt 
His VcTö qui fub «equinoifliali funt per vtrofqp mu 
^1 polos.Et difta t fcmper zenith in omni horizöte 
jib ipfius circufercntia.yo.gradibus qui funt quartä 
parsdrculi.Eftqiperipheriahorizontisquatcrdi* 
ftantiam inter zenith & horizontaruperaiis. 

Id demü ammaduerfionc nö cflindignum axem 
müdi in materiali fphrra diamecraliter ab eiufdem 
polis per ceutrü mundi(quj eil terra) tranCrc. 

Axis vcro zodiaci in fphcra no apparet fed üitel 
ligendus eft.& hie axem mundi medium ad angu« 
los impares (iue obliquos in cenrro interfecac. 

Hoc modo in ipfa mundi fabrica mirabilis fen'?s 
& rem ordo prgcipuus e(Te videturrcuius imagine 
vetcres aftronomi defcribentcs fa(5loris ipfius qua 
tum fieri potuit veft:igia(qui omm'a in numero po* 
derc 8c menfurafccat)requuti funt.Nos quo^ <<i 
derecra(5l:antesrpacrjiniqüitateric exdufivtratip 
minucorü non vel vix pofTit obrcruan7& Q obfcr* 
uarctur etiam t^dium cum erroregigncrct/a pl^* 
nisgraduumannotationibus circulorum porioq^ 
ncm fumemus. Nam nonmultumdiftacintcr.yt. 
min. Sc plenum gradum qui fexaginta minuta con 
tinet ftcuti fupradiximus/attTp in hbro de fphera 8C 
aliubi ab harum rerum ftudiofis examufTim decla^ 
ratur.hacjßin figuraquam pro talium intelligcO« 
tia hoc loco fubiungernus fpfi bini tropici cancriiC 

B I) 




SPHER.AE MATE. 

KespricomiVatqjmaximc folis dcdinaci'onM alH 
jqiii'noäialj'.jfi.gradibus diftabüt-Quantü & po» 
fipiius zodiad/Tiuc rirculi arcncus & ärarchnjs i 
polis mundj funt diftantcs fupci lexagcümü fexlü 
dcuariouis gradum fiti. 

Peius ArAcus 





RVDIMENTA 

Dt quinij Zonis ccrlcftibus /{Stundcmqi' 

Ägraduü coeli ad terra applicationr. 
CAPVT Q.V1NTVM 
Haflenus brcuiflime de nönullis Gcomctrifprt 
€ipi)5/dc fphcn/polis/quincjj Zonis /atcj; ipfis m» 
dicircuf/rciücp caliü quadäTficorica diximusthüc 
K<fJo(nifailor)ordin€deapplicaüone horü arüi/ 
lotü Sc graduü ad ipam itrrä furnpimda detenm 
iiaiio vcnitErgo igif foVtidü cft in terra quitp pla Oui.d> 
gas per zonas pr^diflas diftinguL Vnde n Oudi» 
US in Mcthamorphofi aic. 
Vtcp dilz dextra ccdum totidemi^ Cnißr* 
Parte fccant 20na:/<]uinta eft ardentiorillis 
Siconus inclufum numero diftinxit eodem 
Curä dci:totidciT!q) plage tcUurcprnnuntor 
Quatü quc media tit non eft habitabilis {fta 
^4ix tegit alta duas/totidem fntcr vtraTcplocaDit 
Tcmpcricmcp dedit mixta cü frigoreflamma. 

Etvtresapertiorfiat/qnatuorniinores cimli 
Archcus/canrtiVcapricorni; & antarflicüs dißcT* 
fninant diftineuütcpquin^eodi zonas. Vtcvnbi 
caufa^ei^o in icqnenti figtJra.a. polus mandi arA*> 
tus/b.c.drcrus Boreus/d.e.eircilus Cancri/£g.cir 
culus capricomi/h-lcätarAcus/l. ifo pohis Notlil 
cus.Erlt prima zona.C Borea aiäiaä totS intcrJj 
a.c.interccpt{i fpaciü/qu; peipetuo higorerigeos 
inhabiHta eft. Secüdi eiic cotuininttr.b.cec.d«'; 

B üi 



SPHERAE MATE. 

Ä capricorniV aicp maxime folis dcdxnaciones i 
t<]uinochalj.is.gradibus diflabüuCiuaniü Sc po# 
liipSus zodiad/liuc rirculi arcncus 6C ätarchcus a 
polis mundi funt di/tanics fuprr üxagclunü fcxtü 
dcuanioais gradum fiti. 

Peius Arcricus 




I 




RVDIMENTA 

De quin^ Zonis codeftibus /timnäroK^ 

ScgraduLi coeli ad terr^ applicationc. 
CAPVT QVINTVM 
Haflcnus brcuiflime de nönuUis Gcomrtrif pit 
€ipi)5/dc fphcia/polis/quincp Zonis/atC]; ipfis mü 
■li drcur/rciüq; laliü <]uadäT{irorica diximusihüe 
rcAocnifailoriotdinedcapplicacione horii drai* 
lorü & graduü ad ipam terra fufopicnda detcnni 
natjo vcnitErgo igjtfcicndü eft in terra quiep pla Oui.t 
gas per zonas prsdiflas diftingui. Vndc et Oviäi/> 
US in Methamotphori aic 
Vtcp düac dextia ccdum totidemip Graßn 
Partefccam zons/quinta eft ardentiorillis 
Eiconus inclufum numcro diftinxi: eodcm 
Curi dei:totidcmq!p!agf tellurcprcmunniT 
Quatü qucmcdiatli: non eil habitabiUs {fto 
Nix t^t alta duas/cotidcm fntcr vtraf^ locatrit 
Tcmpcriemfp dedit mixta cü üigore fiamma. 

Et vtrcs apertior fiat /quatuorminorcs dnnti 
Arch'cus/cantfnVcapricorni/ & ancanfh'cus difter* 
minant dirtinguütcßquin^ctriizonas.Vt(veibi 
eaufa)eilo in (cqncnti figura.a. polus mnndi arä]> 
cus/b.cdrcrus Boreus/d.e.nrealus Cancri/f.g.cir 
cu!uscapticDrni/h.k.äcanfÜcus/L )Jo potos Nothi 
cus.Erit ptima zona.C Borca arAica^ (otS interJi 
xcinterceptü fpaciü/qu; peipctuo ftigoreiigens 
inhabitaca eft. Secüdi cnt totuniintcr.b.cct.dc: 

B üi 



IT — 




SPHERAE MATE 

CAPVT SEXTVM 
DEPARALEUiS 



ParaIellicqui&Almuc2niharat<]icunt)funt ci'r 
tuli vdline^quoquo vertas/itif ex omni pane 
asquedi(Hntcs/& nun^ fi poflent ctiam in tnSni» 
tum^traliJc5cuiTentcs.Q.ualisc(lmrphcni{qua 
tor'cumalijsquatuordrculisminohbus.Nöquia 
quantuprimus a fecundo/rantum fecundus a ter^ 
tK) diftet :narp hocfairum cft/vt ex prjcedecibus U 
quet/fedcpqtuÜbetduoetrculifimuliuncK (e6in# 
du quälibec iiii ßtt ;que abmuice fint ätditts, Nä 
enüncfl^qaatorex vnä partealtero tropieorü^ 
ex aliavicinioraut didanaor/cum omniquaqt i. 
tropids Gast prgdiximus . 2}. gradibus 8C .su mi^ 
autis diiliet.Simili'niodo de [ro.pids ad duos cxtre 
mos dicendum eltquorum vtcrcp ex Omnibus iui 
panibus ab vtroc^ .» . gradibus SCjul miimtts di 
ftant. 

Licet j^opolTcnt paralcUiad libitum cuiunibet 
diftantef delcribi nabi$ tarnen pro fadlioti fuppit 
Cationc conueniciitiflimum vifum eftcquod et ipC 
Ptbolomjo placuit)vt tam in folida n plana Cof* 
mographie generalis dercriptioneiplo: tot gradi 
bus abinvice fecerncremus/quot fequens fbrmula 
e(1:cndit.Cui rtiä figura fubiungetur in qua panle^ 
los pntcnä vtn<^ ad fpheriun coeli procrahcmi^ 



■■■Pi^B 




1 
■ 

!r ■ 




Paralelli gradus Hör j die* Quotmiffl; 
abfqnat. coeli rüma. fa.gra.vnus 


1 


nDiatilesS |«j |so | 


29.i n 


10 |«l |19 j 


i» |53 (.8 |ji.i 


13 Jtf |>7 J 


.7 JS |.7 


7.4 1 


'isUiarhip.7 |5i.i jis.t 


ao.4 


»jUiabor.« jjia.i | 


le M,i 1 


'Ä 1« 


-s.i 


3S 


■3 1 


ao.i.t..i |ii 1 


9; 

«7 


itDiarho.j'J ] 


38.i.,i |i«.t.it 1 


S8.1 


loDiarhod.« j« |iÄ-i | 


^°. 


» 


H.i |.iu4 1 




eDiaalcx.j 


JO.t |lÄ 


JA 


V .7.1* |.3.t.4 1 




cDiaiienesz 2J.i.t I13.2 


57 __ 


y 


20.S |i?.ä 1 


jiDiamero.i 


,*.t..i 1.5 1 


5 l.t.4 |«.li 1 


le.t.t ]n.i 1 




' i«* i'^-ä 


5? 




Acq torapolis jqdiß^ans | iz cörinuf 


eo 




t sui j u.i 


5? 


I 3.1.1t |ii.i 




3 |tl.i 


.2.iä 




aPijra^voes. jifi.|.»i 


»J 




j \io.t |i).S 


1 


1. 


— ai — 





| Para.8cdi. C!i'radus Hör; Milliarit ' 

|fi AmidiaTiencsl z^.jjf i;.i | yt 



l 7 I ^7-iA t3-ti 

t't iia deinceps j^fus Antar(fVicum polü. Q^uo< 



& fubfequens figura cömonflrat. 



i 



po hie Atc tim» 




RVDIMENTA 

De ctaatibus caput. vij. 

Licet climaproprif regio intetprctctur/hoe tu 
men locd fpaciü terrj inter duas jquediftantes ap« 
pellatur/in quo porreiflidirnj did ab initio dimatis 
vf^ ad finem dimidij hör j variatio eft. Et quoCtS 
aliquod dima ab jquatore (iierit/tot femihoris Ion 
gimmaems loci dies fupcrac diemnoA {qualem. 
buntcß ipforum Septenigemiiia:^is ad auflnim 
nö fit feptimum adnuc lultratum. Scd Boream ver Q 
fusPtholomeusterramfeptemfemihoraru (jjado 3" 
hofpitaleni 8c habitabüe inuenicqug feptem clima fj 
taabinfigmautVibe/autfluuio/autmöte fuano i< 
minafuntrortita. 

. PrimüdiciturDiaMeroes/adiaquodapuderf , 
cos per ßgnificat/& cafu patrio iungic. At£p a Me 
roe qu{ c Africj ciuitas in torrida zona citra ;qua« 
tore.iä.gradibus fita/in quo paraleUo dc ipfe Ni« 
lus ede inuenitur.Eius/& fubrequetium edä initiu 
medium & finem atc^ maxim^dieiin quolibet ipo 
tum lioras generale noftrü(pro cuius inteUigenua 
h^(ehbimus)tibiliquidoof1;endet. 

OiaSienes a Siene Aegipti vrbe/quod e^uldj s 
Th^aidos prindpium 

DiaAlexandrias.AbAJexandria infignivrbe j 
AfiicjE Aegipti Metropoli: quam Alexander Ma 
gaus condidit: de quo äiiiü eft a poeta; Vnus Pel 
leo luueni non fiilGcit orbis, 

a ij 



23 — 




SPHERAE MAT. 

' DiaRhodon/aRhodoAfi{minorisinruIa:qu{^ 

, &fuinominismfafitamnoftra tempcftatc daij 

^°* duitatcmhabct/fortitcrThurcariiefFcros bcllicof 

*" «Bimpctusfuftüientcm/at^profligantcmgencTO^H 

fililinie. ^1 

'DiaRhomes/abvrbeEuropfnotinima/itfTlta 

' licas raaximc clara/8f infigiii olim gcntjü domiitu 

ce/atc^ orbis capitf /nüc patris patrü maximi Ted«, 

6 Diaßorifchenes /a magno Scycharü fluiiio C]ui 
cftquartusabHiftro. " 

7 DiaRJiipheon/a [iiphcis montibus qui in Sar/ 
matica Europainfigncs funcperpetua niue candc 
CCS. 

Ab bis infignibiis loris per quf fermc climatum 
lincacmcdietranfcuntfcptefndimatacqiijPiholo 
mcus pofuiofua foniuntur nomina. 

Oifiauu Ptholoinfus nö poruit/nim illud tcrrg 
(quodcun<f^ eft) ipfi iiicognitü a nupcrioiibus lu* 
ftratü fit.&; didturDiaiyles/quod ipfius prinripiü 
(qui cft Paralellus ab f quaiore .ji.) rc<fmiimc pei 
Tylcn fit ^ptcnfus.Eft aütTylc Septemm'onalis ix 
Virgöi^ fula de qua Maro noftcr/Tibi fcniiet vltima Tylrv 
US. Et h je de climatibus ab fquatorc Scptcmtrione 

T^fuSiPari m5 dicendü eft de eis qu£ [u[ vltra {qui 
nodliale ad Auftrum/quorüfex contraria nomina i 
babentia funt lußrata et did poiTuiu antidiaMen 
($/ antidiaAlexandrias/ AntidiaRbodon Antid 



24 




RVDIMENTA 

RJiomcs / sntidiaBorilchcnes: a gr{ca gticula anii 
q oppDfküvel cötra denotat.At<^ in Cexto dimate 
Antan%'cü verfus/&r pars cxireina Africsc nupet 
rcpCtta&/Zam2ibar/Iauaminor/& Seula infulj 
&: quattaorbis parscquariiquia Americusinuaiit 
Amcrigeii/quauAmcrid terra /fiueAmericänun Ameti 
cupare licet) Uta»runt.De quibus Aufealibiis 6if ge 
inaobushfcPomponrj MelljGeographi verbain 
telligeda funt /vbi ait.Zon£ habicabÜES paria a^it Pöpo," 
aanitcmpora/verünöpaTitcr.Antichthoncsalte^MeUst 
ram/nos alteram incoüiiuiSiIUtus Ctus ob ardore in 
tercedentis plagg incognitus/huias dicendus e(t, 
Vbi animaduertendumeft quoddimatü quodcp 
alios S aliud plerüi^ foctus ^ducai/cü diuerf^nit 
natur^& alia atcp alia fyderü virtute moderen tur. 
VndeViigillus. 

NccveroJerrffetreomnesomniapollimt Vergi/ 

Hie fegctes/iüic vcniunt foelicius vug tus 

Arborei foctus alibVatt^ iniiiflä vtrcfcunt 
Gramia-Nöne vides croceos vtThmolus-odores 
India mittit eburCmittüt fua thura Sab^i 
At Calybes nudi fcrrü vitofa<J pontus 
Cofterea.EUadü palmas Bp iros equarü &c. 
OCTAVVM CAPVT DE VENTTS, 
Quomä in iüpenonbus vtntorü abquando in* 
ddentermemores fuimnsc cüf poliiBoreü/pot5 
NothicS/atcp id genus alia dlximus)& ipforS ce^ 

a fij 



— a5 




SPHERAE MAT. 

gritio nonitiil mometi imo magna vfilitat? adCof 
mographiä habere dignofdf:iaeo hoc üibrequend 
capite qu jdä de vcnnscqui & fpiritus & flatus du 
omt>tradcmus.Eftigitur'vennis(viaPliilofophis 
definiturjexhalatiocalida &Gcca laicraliterdrca 
tCTTammota&c. 

Quia vero fol fccundü binos tropicos / 8c ipm 
f qtore triplicc ortü atc^ occafu /((hualc.f. ^quino« 
iSbalc/ac hycmalc fcniatetmcridei fimiÜtcTCp ipiui 
fcptctrionis viTin<^ fint latcra/quTie qu;libet pro» 
priü veniü habcciö fuiTiatim.xi].funt via/ tres ori 
cntis/tres ocddenris/tondc merideiV&r medieno» 
itis toddeiex qbus qiuor qui i fecjnd fonnula me# 
diülocütenebut prldpaliorcs Hjt /alij minus prict. 
Oricns. Ocddens. 



Cotlat. 
Mcdn- 



CoUat. 



I Trop.Canc. |KfiKta3 
l Acquator. jtiubloläus. 

Trop.Cap. j b'urus qui 
l&VuItum. 



[Chorus 
j Hauoni.^ 
|et Zcphi. 



Africus 
et Lybs 



i 




.RVDIMENTA 

Poeti tn mius pridpales ( ^ et colla^ales ilicüf) 
jp priiicipaliohbus ex Licentia( vt fuus Tibi mos eil) 
vfiirparc c5fucuerunt.Hinc 8c Ouidius aic 
Emus ad Aurora NabathptCß regna recefliC 
PerfidacR 8C radijs iuga fubdtca matudnis. 
VcIperoCOcdduoquglittorafoIctepefciint 
ProximafiitZephiro:SqTlüam/repte(^ TrioneS 
Honiferiuuafit Boreas/contraria tellus 
Nubibus aniduis/pluuio(^ madefdt ab Aulbo 

EU auce Subfolani aura falubcrrima /qu{ a (öle 
purior & fubtilior alrjs cffidtur. 

Zephirus Caloris et humoris tempeiiemhabes 
montiüpniinas refoluii. Vn c illud Vergiii] Uqui 
turet putiis Zephiro fe gifba refoluit. 

Aufbi flatus crcbro tempcftatü/^cellarü /at(J 
liimbtiü pfagus e.'Qyare & Nazo mfit. Madidis 
Nothus cuolat alis. 

Aquflö fuo rigorc aquas Iigat/atque eonftringit 
Vir. Et gladalis hycms Aquilöibus afperat vndas 

His deventisGallinarüiiioftru rnult^ doArinj 
vini fcquetes quatuor edere verficulos memini» 
Eu rus et Eoo Aat Subfolanus ab ortu. 
Flatibus occaTum Zephirufcß Fauonius implent; 
Auderin extremis Lybix et Nothus {(luat oris. 
Sudificus Boreas Aquiloq; minatur ab axe. 

Et licet vcü feptcntrionales fint natura fiigidi/ 
I nihilotamen minus quando tOnidamzonampcT 



Ouidff 




Vergu- 



Ouidi,: 

Virgü 
Gallins 



1Ü4 



I 



COSMOGRAPHIAB 
tnnktstittmtigSDtar.GmtSi ä( AuRm torndam 
Zonafflantca^adnosvcm'attrafifeuntt/cöpiatä 
«ft.Q.uod fequcntibus verCbus mfinu4tur. 
<5,uo<jlocoprodit gdidiisfuricAuftcr/aCanflis 
Cogii aquas vinclis/at dum pd- torrida ftatu 
Sydcf a tranfioit/noftras öptandus in oraj 
Cömeac&Borejfeuiflunatda Kiorquet 

Ac contra Boreas nobis grauis/oilicfub ime 
Fitrationcpari moderatis leraor aus. 
Cjctcra rtiox varios qua curfus flamuianiittnnl 
Imutantproprij naturamfcdis eundo. 

Hutufcpde ventisdiftüfufBdatPonanrasnSc 

ha» omniü figurävniuetfalKin qua ßnt poH/axe«/ 

circuli cü maiores tum etiamminores/onens/Ocd'i 

dens/quincpzonx/graduslögitudinis/latimdmis 

« cun ipfius teiT£ ^ ccdi/paral:iU/diniata/vetiä &cv 

capvt.ix.de QVIBVSDAM CQS* M 
MOGRAPHIABRVDlMElSiTIS. V 

Omne terrf arabitü ad cceUIpaqijriipini^obii 
litte rationem Aftronomicis dcmonßianonibu* 
tonftatlta vt ß adcpeleftis globi magnitudinc c5» 
ferat/ nihil Ipacii protfus haiere jiudiceEEthuiuä 
quidem tarn exigug in mundq^egicmis quarra fere 
portio eft qucPtholom£0 cognita a nöbi'saniman 
tibus Icolit. Atcp tu tris partes haflcnus (ciflfa fiiic. 
Europam/A&icani/& Afiani. 



- 28 - 




fSEt 




ENTRIO 




RVDIMENTA 

Europa ab ocridetemari Athbnti'co/a feptöBti 
länico/ab oric teThanai/Mcotide palude/et pöto: 
a mtridiemarimcdKcrrajicodaudii/habctijinfe 
HiTpaoiani/Galliam/Gcnnamä/Rhftiam/Italiam/ 
Gr^damy & Sarmatiam.Sicdi<flaafiIiaregis Age^ 
iibris eins noininis:quj dum virginibusTinis co« 
mitatain lÄarinoltttorepuellari Ihidio luderet 8c 
caniflra Honbus fhparet/ab loue in thaui^niueum 
ver{b rapta illius tergo infediiTe /& per £quora p5 
tun Cr^iamdelatacerrg contra iacenti nomen de» 
diflecreditur. 

Afiicaabocddentemari Athlantico/a meridie 
oceano Aethiopico/a Eeptemtrione man mediter 
raneo/8^ ab ortu Nili fluminc teiminatur. Ea in fe 
cöplcfliturMauritanias Tingitanara &: Cafarien 
fera/Libiaminteriorem/NumidiamcquS & Mapa 
Uam dicunt)ininorem Africam( in qua eft Charta«- 
go Rhomani impeiij olim peitinax armula )Cyre* 
ndcä/Marmaricam /Lybiam (quo ctiä nomine to 
t» Afiica a Libe rege Mauhthäj appellat jAethia 
piaminteriore/Argiptü &c.Etdiat Aihca quod 
frigoris rigiditate careat 

AGa(qu{ carteras magnitudine Sc opibus lögilV 
fime vitiät]ab Europa 7 hanai Buvio/uc^ ab Afii 
ca Ifchmot qui in Außralcm plagä diltentus Arw 
bis & AegpkCcumpeiicindit) lecoiiit . H{c priti 
(Jfgljflinus regiones habet BiihiDiasi/Caluiain/ 




— 29 



AmetiV 



Prifcia 
aus. 




COSMOGRPHIAE 

CapaJodam/PampMiam/Lidiam/Ciliciä/Amie 
nias maiorc 8c minore.Colchidcn/Hircaniam/Hw 
bmam/A]baniä:et prgterca mFcas quas ßngilaum 
enumcra» longamora cflecltadiäa ab eius noim' 
nisFcgina. 

Nüc]^D &h; partes runtladusIuftiatilc/&aUs 
quartaparsptrAmericü Vefpudücvtin fequend 
bus audictur )inucnta ell/quä non yideo cur qtiis 
iure Vnet ab Amcrico inucntörc fasacis ingemj vi 
to Amcrigcn quafi Americi tcrtä / uuc Americain 
dicendä:cü & Europa & A(ia a mulieribus fua Ibr 

a'ca fint nomfn^Eius fitü & gentis mores ex bis bi 

nis Americi naui^donibus qus fequuncliqiu.dj^H 
imelligidatur. "^^M 

Huncinmodü terra iam quadripardu cogno» 
fdcct funt tres primcpartes cöünences/quarta eil 
infulatoi omni quacß mari drcüdara conipiciat.Ec 
licet marevnüGtqueadmodü et ipratcUus/multis 
tarnen Gnibus diftinAum / Sc innumetis replf tum 
infulis varia Gbi no7a alTumit :qu9 et in Colmogta 
phix tabulis c5rpiciunt/& Prifdanus in tralatione 
DioniCi talibus enumerat verGbus. 
Circuit Oceani gurges tarnen vndic^ v^ftus 
Qui^uis vnus fitplurima nominafumit. 
Finlbus Hefperijs Athlanticus illc vocatur 
AtBorcjquagens (iirit Armiafpa fub atmis 
Dici{ die pigcr iKcaö SMut.i(ie Moitttus eil a&i<>'^ 



3o 




RVDIMENTA 
VniJetanitn primoconfccnditlumine^Titan 
Eoumj^ vocam atcp Indum nomine pontum 
Sed qua deuexus calid ü polus cxdpit Außium' 
Acthiopumcp Gmul pelagus Rubrü^ vocacur 
Circuit occanus^c totü maximus oiban 
Nominibus varijs celebratus. 
Perfecat Hffpcriä primus qui poip'f vndis 
Pamphilcücp latus Lybi( pr^tendit ab oris 
Sic minor el^ rdiquis /maioT quem Cafpia tcQus 
Sufcipit intrante vaftis Aquilonis ab vndis 
Nomine Satumi quod Thetis poflidet {quor 
CaTpius ifte Gnus Crnnii HircanufCR vocatut 

At duo qui veniunt Auftralis ab {quore ponti 
Hie fupra currens mare Perficus eiBdt altuin 
Eregione Gtus/qua Cafpia voluitur vnda 

Hufluat aitalterPanchjatplittorapuIfat 
Euxeni contra pelagus protcnnis inAnftro 

Ordineptindpiü capiens Athlaniis ab vnda 
Herculeo celebrant quam m^te munere)Gades. 
CfliferaTfp tenct ftans Athlas monte columnas 
Eft primus vaßis qiii pontus Hibeiicus vndis 
Diuidit Europen Lybia cömunis vtri^ 
Hinc at<j hinc Ritaf funcamb j littora cetnunt 
H{c Lybies h£c Europes aduerfa tuende. 
Gallicus huncgurgcs:qui Celtica littora pulfat 
Fxeipit:hunc lequitur Ligurü cognomine didut 
Q.uadominirerum tertiscreuere Latinis, 
Ad pctram leucen Aquilonis ab axe reduAiis 



Mag 

Eoum; 

Indien^ 

Anliio 

picunu 



Piphf« 
licum.' 

Calpiü 

HircU 
Peificü 



Athlan 
ticum 
Hereu* 
leum. 



GaUicS 




COSMOGRAPHIÄE 

Qu{ freta Sicanij condudit littore cumo 
InfuIafedC^raosproprijs puiraturabvndb« 
[/lue InCrafardoniumpelagusCeltumrprefufis 
"JljyjfcIidefalistumidusTyrrhenivoluitur^ftus 
Ad partes vergens auftrales/exdpit iftum 
SiculS Sicanijgurges folis deflexus adortus: 

Q_ui ptocul effufus Pachynis tendituroHs 
Ad Crjten fummäc quf prominet fquorejrupem: 
Qtia Gortyna poics medijs qua Phjftosin aniis 
Arieris hanc rupcm fimilantem verticefrontera 
Pro merito oraij Criu dixerc metopon. 
Hoc mare Gargani condudit lapygis orat 
Adria« Illincincipiens cxtendiciir Adria vaftus: 
ticum^ Ad Boream penetrans pelago folemcp cadente 
loniü* lonius pariter Tinus hie perhibetur ab erbe/ 
Diiüdic Sc genu'nas diuerlis panibus oras: 
Quas tarnen extremas cöiungit terminus vtuif ' 
UliticS- Ad dexcram parte pro tenditur lllyris alma: 
PofthancDalmatijpopidorüTmartiatcUus 
Adljuam Aufonifporrcftuscontinet IUhmos 
Quecria drcundant maria vndi^ littore curaol 
Tyrrhcnum/SicuIum/necnonfimut Adria vafl 
Finibus at proprijs exceptant Qngula ventos 
Tyrrhenum Zephyro:Siculum fed tundit Aui' 
Adtiaruccurreiu EoofrangiturEuro. 
At poft Sicaniam tradu diflünditur alto. 
Syttis AdSynJmpdagus/Lybidsqujdngituroife 



3a 



R.VDIMENTA 

Maiorem poftquam minor cxcipicfquori'longe 
Atcpfinugeminorcfofiintialittora putTant 

Finibus a Siculis Crctfiim tf nditur fquor Marc 

Ad folis veniens ortus Salmonida pofccns Crgtjuj 

DicituT Eous qui Crjtf tcrminus cfTe: 

Poft hanceft gcminü marcvaflü flu(fl]bus atris 
Flutfhbus Hifmarici Boref quod nindinir atris, 
Q_uod ru« aducrfus cclf? de partibus Artftt 
QuodpriuscftPhariüperhibctihocliiiora tägit Phanu 
Pr^dpibs f afu montis:poft viida fccunda 
Sidojiiücß pclagiis:pciicirat qua gitrgitc pontus. Sfdoni 
IGcus Artüoas a3 pancs j quorc vcrgcns. um 

Non loftqcretTtus: Cilinim nam frangimr oris. 
Hinc Ztphiros pofccns vcluti draco flcifiii A'ndis 
Q^uodiugamontiuagus vartatifiluafi^pfatigat; 
Panibiis extremis Pampliilia dauditur ifto: 
Ali^Chclidonif rupesdngiinlureodem 
At pronjihunczepIiynishnitPatarcide {ümtna; 

Poft hfc Arifloas ad pancs afpicc nirfus ■ 
Afgeum/fupcratquiflucTtibuscquoraanKna: AeCLtü 
DifperfasvafloquigiirgiicCydadasambit 
Terminal hiicimbros pariierl'cnedofcp coercJs 
Anguftairaliit' quafiucePropontidisvnda 
Afiaiquäin fupja populis diltcnditurainplis 
Ad Noiianvpaftcnvqya latus dudturlfthmos: 
Threjdusrcquitvir poft Bofphorus oftia ponii; bolpfio 
HocmiUum.perhibcnucrrasangiißiusoibis ms. 



.1 



COSMOGRAPHIAB 

d Eflefretumdmmens:hicfuntS}'mpIegadM ; 
S* ** Panditur hicponri pelagus Titanis ad onus 
Q_uod petit obliquo Boream folemcp meam 
Hitic atcp hinc medio percurrunt jquorc coUes! i 
Vnus qui vcniens Afig de parte Carambis 
Dicitur aufh'aJi:fed contra finibus alter 
Prominet Europa hunc criu dixere metopon; 
' Ergoconueniimtaducrfigurgite tanto 
Diftantes quantü ternis tranfire dicbus 
Eualeat nauis:bimarcm fic jquore pontum 
Afpidas fimilcm cornu quod fle(ftitur arcus 
Ncruo curuati diftento dextera neruum 
AfTmiilat'rcAo trahitur nam linea du(fhi 
Extra quam Boream quo fcandit fola Carambis 
L Scd &)rmam cornu geminacis Bexibus edic 

H j^ ^ Littus:quod pontum cingitfub parte rmiß:Ta 
^^ **lcotis In quam Mcotis penctrans AquiÜonis ad axes 
^B Q_uam Scytiüj gcntcs circundant vndicp rip» 

^P Et matrem ponti perhibent Meotidis vndam» 

^r Scilicet hie pontt vis exi't gurgite multo 

■ ThftU * Cimmcriü torrens per Bofphoron hie vbi Thaurii 
H rus Cimmeriigelidishabitantfub finibus imum, 
H Hfc maris eft fpecics fplendens h^cßsrma^fimdC 

^^ Ed aütvt pr^diximus mare pl^um infulis e qui 

^H busmaximg&principalioresiuxta Ptholomgum 

^M h^rpnc 

^B Taprobatiainmarilndico fub gquacorc 



^4 A 



RVDIMENTA 

iUbion qu{ & Britannia & An^ 

JBattJiniain man mediterran eo 

Candia quj & Creta in ßnu Atgeo 

Sclandia 

JSidlia inmaiimeditemnco 

Coriyc» 

Ciprus 

Extra Ptholomftitn 

Madaearcarin mari Prafodo 

Zamzibar 

laua in Occano Indico oricntali 

Angama 
Peuta In oceano Indico 

Seula 

Zipangriin Occano occidentali 

Hffunt ingcntcs quas cingit Tcthyös vnda 
Inrul;:adhuc ali; diuerfis partibus orbis. 
Diuerffplurcs famalatuere minores 
Auiis djfHciles nautis velportubus apt( 
Q^uarii non fädle cft mihi promere nomina vcriü." 
Cf t erü vt vnius loci ab alteio diflanti'am CQg^io 
fcci-c poiTis poli eleuatio tibi cuprimis coiidcrci^a 
vcnit.Annotanduigitpaueisqtiod(vtexfupciiori 
bus liquct ) viücntibus fub p^ralcllo equinoffh'ali 
Vterfp polus in Horizonte eft.Eunti aute ad fcpte« 
tiioncmco magis fublcuat polus quanto pluS'Ah/ 
^tus^fquatoredircclTcrit.Q^ujpoli eleuatio rc« 



Ptir<ia> 



r 

■ Prolo« 

r 


COSMOGRAPHJA^^^^ 

gionü Sc [ocorü ab fquaeore diftintiä demörtrat; 
Eftcmtantus loa traflus ab fquatötecuius mi' 
furi fdrcdcfidcras /quata i eleuatio poli ad zenith 
eiufde.Exquibiismilliariiinuinenis facilis co^ni 
(ueuadit/dü cimde p numaü eUuatiöis poli miilii 
pücaucris. Verü tri nö funt fecüdu Pthoiomf i Cetit 
Ccntiä milliariaacirculo cqno^iaiiad Artflonvbi 
ip gäiü äquales. Nä a primo equatons gradu vfcp 
ad duodcamü/glibec gtaduü lexaginta Italica mil 
liariacöanecquefaclüt.i? Germanica. Cömuniicr 
ciiiquaiuorlcalicaprovnoGermaraco rcpucanf. 
Eta.ii.oradu vfqjad.tj.qu1l1ber.59 milliaria facit 
qugfunt Germams.ia.i.4. Accp vt res fiacapenior 
ponemus formulam rcquencem. 
Cradus Gradus. Miihaleal. Mii.Ger 


1 


1 Aequa 

■ (or, . 

Tropi 

■ €Ui, 

■ Circu. 

■ ArAi. 

■ Polus 


t 


1: 


60 


«; 




1Z 


Zf 


f5> 


'*4-i 


Zf 


?" 


f4' 


i;^ 


5« 


i^ 


)-" 


■2* 


5/1 


41 


4-/1 


"i 


4.1 ufigati 


n fTiruint 


4« 


1» 


f 


iA 


3*^ 


s 


fA 


bt 


z« 


A 


65 


6b 


Z6 


6-1 


66 


■\o 


21 


fi 


Ao 


^0 


6 li i 


$» 


.)j 




" 


■ AiAi. 


V ^r M 



I 



RVOIMENTA ^H 

Et ita quo^ ab fquinoiüiali j?fus poIo« tarn «n<> ^^t 
tar^cüm^artf^ioimgraduülimtudfnis cöunen^ 
liavariacur. Q.uod(ifcire volunisquotabviio 
loco ad aliuin milUaria Cnt/pctpende ddigcnter in 
quibusgradibuslacitudinis finttalialoca & quot 
gradus incdtent/ ddnde vide in fbnnula itipcriod 
quot milliaria talis gradus habeat & muItipUcä nu 
mciü nuUiariü per numciü mediorü graduü/ atqj 
mflliahü numerus rcfultabic qug cü Italica (üerint 
diuidas perquatuor/ & Gamaiucahabebis* 
H{C^ indu(flione ad Cofmographiä^fla fufndät 
C te modo ämomjcrimus prius/nos in depingendis ^*^" 
tabulis typi generalis no oimiiniodo ri-quutos eile ■ 

Ptholom^ü/prfTcitimaiTanouasteiTasvbimcar J 

tis marinis alitcranimaduerdmus ^quaiorrht cofti I 

tui^Ptholom^s ffceriLEt^pindcnö dtbet nos 1 

fHttnicuIparequiillnd i5ninotauerint.Conrulti> \ 

cm (bccimus quod hicPtbolomeü/alibicanas maf 
rinasrequutifumus.Cü&iprePthoIom^qmn« „, 
torapiteprimilibtiNonomnes contineniis par* '^"'*'o 
tesobrufmagnitudinisexceflümadipGusperuf^ ni£U». 
tiifle noticiam dicat/ et aliquas qucmadmodum fe 
habcant ob peregrinantium negligenriam Tibi mi* 
nus dib'genter traditas/alias elTr quas aliter at<^ al j 
tcr fe habere cötingat ob cotruptiones &r mutatio 
lies in quibusp parte corruinecognit; funt Puit 
igicnece0e(quodipfelibictiäfaaunduait)ai)4io$ 

b 



APPENDIX 

uasteiiiponsnotlri/cradidones magis inCeti 
Et ita qui'dcm tf mporauimus rem /vt in piano cir^ 
estiouas cerras & alia qucpiam Ptholom^u: inCo^ 
lidovcpoquod piano addiair defcriptionc Amtü 
ciiübfequentem fefftati Rierimus. 

APPENDIX I 

Artiic^amus adhuc fupcrioribus anteacprece^ 
ptui canamus clcuationts poli arcß ipfms zenith ac 
ceritri horizontis & climatü quadrante velutparet 
gon Sc quoddäcorolariü. . Quamuis fircÄe con# 
Ijdcrauerimusis quadraiis de quo diccmus noii fit 
ad has res impcrtines. Cofmographü em velmaxi 
mepoli lupra caput e!euationc/renich/& terr^di 
tnatacognorcereoporteLFormatitacßidemqua* 
draus hocpatfco. Diuidequccunqjdrculüinpar 
tes quatuor/icaquodducdiamcchrc in centro ad 
Angiilos re<ftos intcr feeenrquarü vmac quf altera 
lui parte pinnulas habet)axem polorü müdi/^ al^ 
Icra'fqiiacorcm rigmficabit.Deindc eä parte circuli 
qtif cft inter femiaxem pinnulas habentem 8c- alte 
ram rcmidiamctrumiii partes. xcdiuidas/atcpop* 
pofitäin totidem/ figaft^ pcrpendiculü adcerrum 
S( pararus erit quadraiis. Cuius hic eft vfus. Verte 
eü ita vt p pinnulaRi foramina polü diretfle videas 
ßC adquodciimaatcpinquc gradü perpcndiculu 
tecideric/eo ipodimatc et eleuatiorus gradu cuare 
gio/quineciä zenich ac^^hori^ntis ccncrüeuftir« 




HaAenu: cxcquuti capita propofita/hicipras lort 
ginquas expaciationes fequctcrintroducamus Ve 
(puiii/riiiguloi:umfa<florumcxitumärcaui(htutü 
tradentes. 

Finis introduAiom's 



- 39 





V NituK 
^B Lacus 

H Lun(. 




Dächis 

Mafc 

Aechio 

pes, 

Aptin« 

cus. 

Ltbo'/ 

nothus 

Vultur 



Tapro 

bana. 

Mar? 

Prafo. 

Parsa« 

phricji 

ucnca. 

Ameii 

8«' 



Phütfius VogcCgen» 
L«(3ori 

Rura papirifcro qua florent pinguia Syio 

Et fadunt Lunf magnafluentalacus 
Adcxtris mötfs (utlus/Dandüs/quocp Mafdu 

lUorum Aeihiopcs infcriora tcnenc 
Aphrica confuroit quibus eregionibus aura 

Afilans cum Libico feruida regna Notho. 
Ex alia populo Vulturnus parte calenti. 

Indicavelodper freta caÜc vcnic, 
Subiacet hie gquo noifhs Taprobana drco 

BafTac^Praibdocemituripfä Calo 
Aethiopcs extra terra eft Batlamc^ marin? 

Non nota e tabulis o Ptholom^e tuis. 
Comigcri Zcttith cropid cui cernitur hirci 

Atcp comcs multf f unditor ipfus aqu;. 
Dextrorfum immcnfö tcllus iacet jquore dn^a 

Tellus/quam rccolit nuda caterua virum 
Hanc quei9 dara fuu m ia(flat LuGtarua regem 

InucnicmifTa per vada dafle maris. 
Sed quid plurarfitü/gentis morefcp repert j 

ArricridparuamolelibcU US habet, 
Candide fyuccro voluis hunc peiSorcIeiflor 

Stiege aQiiiufumKiuaoeerontis habens 



(iVATVOR AMERICI VE> 
SPVTfll NAVIG ATIONBS 

Eiutquirubfeqiuiititcr* 

nrum dcicriptio« 

uedevulgari 

Gallicotn 

Latüiü 

träftu 

lit. 

Oecaftichon ad leäotcm: 

Afpides tenuon quifquis fortaflc logiam 

Nauigium memorat pagina noilra placensf 
Cotitinet inucntas oras/gcntefcp reccnter 

Ljtificare fua qu; nouitate queanc 
H{C erat alüloquo prouinda danda Maroni 

Qui darct cxcclfj verba polita rd. 
lUe quot ambiuit (reta cantat Troius heiOs: 

Sic tua Vefputi velacanendaforent. 
Has igiturlcAu terras vifurus/millis 

Maceriam libra:nonfadentisopus; 
' Item diftichon ad eundem 
Cum noua deleAent fama teftante loquad 

Querecrearequeunthicnoualeäor habet 



»"BMI, 



bq 



(ffuftriflimo Rcflato Ihttütüem 

Si Sid!i£ rr^dud Lotho 

ringif ac BaA Amef 

ricus VeTpntius hat 

ni2ereucrcntiä& 

debitätecöme 

aatfonem. 

FicripötniuftriHime Rex vt tua maieftasmea 
ifta tcmcritat« ducaturin admintione: propteres 

?luod hafce littetaj tarn prolütas adte fcribere non 
ubaereai/ cum tarnen fciam te condnuo in ardu« 
isconCliis &crebris Teipublicjnegocijs occupatio 
fianmi.At(^ exißinuboc föne non modo pr^fun] 
ptuoiüs/fed eciam ODofü$:id mihi muneiis vendi« 
cans/vt res ftatui tuo minus cöuenientes non de« 
leftabilifcdbarbaro^rrus ftiTo (velud amulüs aip 
humanicatis niitu alienuslad Femandü CaMijre 
gemnominatim fcriptas/ad te quoCß mittam. Se<l 
eaquäintuas^tutesliabeocöfidentia/S£ cöpert« 
fequenriü rcrü rietp ab antiquis ne« ncotcrids fcrf 
fitarumvgitasmecorä.t.]yLfortaffis excufabunt; 
Mouit meifflpiimis ad fcribendum prjfentiülatoi 
Beneue2iutus.M.t.humüis famulus/ & anücus me 
US nö pOEnitendus/qui dum me Lifbonj rcperiret 
precatus eft vt.t,Miet3 permequ'atuorpK>fe<Si« 
Ombusindiuerfis plagis mund) vifarum/parddpe i 
beere vdlem.Pcregi ein bis binasnauigationes ad 1 
douas tenas inueniendas:quaiii duas ex mandato I 
Eemmdi inclyti regis Caftüijper magna oceanl ] 



42 



(inum oecMentc j^fus focci/afteras Jiias mfTu Ma^ 
nuelisi-ufitanigregis ad AuOnl.Itacp mead i'Jnc* 
gocij accinxi fpoäs qj .l M. mc de clicntuloiv nu^ 
merono cxdudec vbirecordabitcjj oilmutuäha 
bucritnus intcr nos amidciä tcporc iuuentutis nrg 
cü gramaticg rudimeta imbibcntcs fub ^bata vita 
8C doftrina vcncrabiF&: religiofi fratris de.S.Mar 
CO Fra.Gcorgn Anihomi Vcfputij auunculi mei 
paritermöitarcmus.Cuius auunculi veftigia vti* 
nam fequi potuifTcm/alius profcifiot vt & ipfe Pc 
trarcha ait)c{rcm^fum.Vtcücp tnCit/nömepUfi 
dcl cfTequi fum. Sempcr cm in ipfa j^tutc 8c rebus 
ftudiofisfummähabuidelcifiatione. Quodfi tibi 
hgnarrationcsomninononplacuerint:dicamficuC 
Pliniusad M^cenatefcnbit Oümfacctijsmeisdc« 
leflaii foIebas.Et bcct.M.t.fiiicfmeireipublicgnc 
gocr)s occupaiafit/nihilominuscantiiteporis qntf 
cpGifturaberis/vtliasres ^uis ridiculascqug tarne 
fua.nouitaceiuuabüt)pellegerepoffis.Habebiscni 
hifcemeisirispoft curarü fometa& meditameta 
ncgoctorü nö modicä dcIe<ftatione/ficut et ipfe fcc 
niculus prius fumptis efculentis odotedare 5^ mc 
liore digcflionc facerc afueuit.Enim vero fi plus gq 
^lixus fuero/vcniä pcto, Vale. 

IiKiytilTime rexfciat.t.M.quodadhasipfas re* 
gioncs mcicädi caufa primü vcncrim .Dumc^ pct 
qdrentifj reuolutionc I eis rebus ncgociotus tlTcm 

b üij 



43 - 




ANTELOQ.VIVM 

«tvarias iottun; mutatiöes animaduerterem /Uf 
vidt rem quo pa(!lo caduca & tranCtoria bona bo 
lAin'ernSdtrmpusinrotjfurüo teneret/81: deinde 
ipfump{cipüarentadim5quife poffidere imitta 
JiccrepStefatJ®nfticuiificc5 vanjs talujftnjmci 
ßbusexänclaasifiiufinödincgodadimit&/etroc<> 
orü laborum finem in res laudabüiores äcplus ftai> 
blies ponere.Itä dirpofui nie ad varias mundi pa» 
t<S'CÖtcmpla[idas/&diueTfasres rairabfles viden 
das. Ad qua reW fe SC cepus & locus (^ortune ob 
tuUclpfeemCai^ilifrex Fernandos tuncquatoor 
parabalnauesadterrasnouas ocddentem veiiin 
dilcooperiendas/cuiusceUitudomeadtaliatoucfB 
gandainipramrodetateelcgit.Ecfoluimu$vigt& 
ma die Mar). Mcccc. xcvii.de portu Calids itcrno 
fttü per inagnS oceani finü capientesiin qua pro» 
(iAiooc.xvii)5confumauimus menfcs/midtas inue 
nicntes terfas (iniias/&infulaspene innumerabu 
lesvtplurimS habitatas/quarü maiores noftri men 
lionem nullam fgecerunt. Vnde & ipfos andquos 
taliü non habuilTc npticiä credi<nus.Ec niQmenio« 
ria me fallat memini me in alicpio legere/quod mij 
xe vacuum et fine hominibus efle tenucrint.Cuius 
opinionis ipfeDantes Poctanofter fiiit/vbidwp. 
djuigtCmo capite dcinferis loquens VliiTis mq 
«MÖfingicQufautemirabiliavidoini/infequo 
tium pto<e(ru.T.Hiateiliget. 




t— 44 - 



PRINCIPIVM 

TERRARVM INSVLARVMQVE VA* 
narum Defcrip tio ;quarum vcftuti nö raemincnic 
aucores NupcrabannomcamatJdoniim.M.cccc 
xcvfj.bis geminis nauigationibus in mari difcurfis/ 
inuentaiüduabus videlicct in man occidencali pet 
donün ü Fcmandum Caftilif/rcliquis vcro duabu* 
ia Auftrali ponto per dominü Manuele Portugal 
lij (ecenidimos reges/ Amcrico Vefpudo vno ex 
Nauderis nauiumcp pr^fctflis pr^dpuo/ fubrcquc 
tem ad prjfatum dominü Fernandum Callilb'( rc# 
gem/de hiuuTniodi tcrris Bc iiifüÜs edente narratio 
nein* 

NNO DOMINI . M . CCCC. 
I xcvp.scx.menfis Map die/nos cum 
I üij.confcruantijnauibus Calidum 
I exemitesportum/adinfulascfolim 
fortunatas/nücveromagnam Ca 
nariam di<flas)in Bne ocddends ha, 
bitati pofitas in tcrooclimace:fuß quo/ extra ho^ 
nzontem carum/fe.xxvij.gradibus cu duobus tcr 
«iis/feptentrionaÜsdeuat polus/difläreff:^ ab hac 
ciuitateLifbonainquacöfcriptumcxrim hoc prj 
fcns opufcülum. cc.lxxx.Ieuas:ventointer meri# 
diem & Lebecaum vcntum rpirante/nirfu primo 
poiigimus.Vbicnobis de ligms/aqua/cfterircp nc 
cefTarijs prouidendo ) cofumpris oAo fcre diebu^ 
nostRiAa in primis ad deujnoratione) deuatis de^* 





NAVTGATIO 



ftri pef-^^ 



Irirteventotradicis velis/nauigationem noft 
Poncnie incipictcs :lumpca vna Lcbeccij quarta: 
(alinauigiocranfcurhmiis vt.xxvi).vix ctapfis die 
bus terrj cuidä applicarcmus:quä firmä fore cxifti 
mauifnus.Diilatcp Canahc magn^ abinfulis. M. 
(vH drcitcr) leudsrcxtra id quod in zona torrida 
habiiatü cft .Quod ex eo nobis confl;itic:cj> Septe 
trionaiepolüextrahuiurcemodiccUijnshonzonce 
X vLgradibus fc cleuare/magircp ocddcntale.Ixx v, 
^ magnf Canari{ ifulas gradibus exifterc cörpnci 
mus:^ut inftnimcta oTa möftrabät.Quo i locotta 
<flis de prora ächoris)c!afie noftrA/leuca a littorc cü 
media diftamc/rcftarecoegimusmonnuüis folutis 
phafelis armis & gcte (tipatis/cü quibiis ipm vfc^ 
ad Iittus atcigimus.Quo cpprimü pucnimus:gcnte 
nudam fecundü Iittus cuntein nuiumcram percf pi 
mus.Vnde nö paruo aff<;v}i fuimus gaudio. Omes 
cni qu» nudi iacedere confpiciebancrvidebani quo 
Cp propter nos (lupcfacli vehementer cfTe. Ex co 
<viarbitror)q>v^cftitos/aIteriurq^cffigiei^ foret/ 
noscfTe incuitifunt.Hi) pofttjjnos aduenifTe co* 
gnoucrunt/omnes in propinquü montc »^endam 
aufugerüuaquocunciiecnutibus nee fignis pads 
et amiddfvllis/vt ad nos accederct allid potuefclr 
tucnte vcro interea noi^e/nos daffcm noilrä mair 
tucoinlococvbinullamannas aducrfiis procellas 
öiu reüdcntia foreOcöÜdere timenccä;cüuciiimu4 



PRIMA 

«ma/vt Iiintcmane fadojdifcedefcmus^cxquirere* 
mufCß portüqucmpiam/vbi noftras fi'atiöncin tu 
tacoliocaremusnaues. Quadeliberatioe airepta/ 
nos vcnto firfundü coUe fpiranri tradiris yelis/poft 
^Cvirutcrramipfamfcquendo/atc;^ jpfoplagf in 
littorc/gentes cöiinuep€rcipiendo)duos inte^os 
nauigauimus dies:loaimnauibus ratisaptumcbm 
perimus.ln quo media taniüleuca'diflaiites ab ari 
<la/conftitimus:vidimurc}j tuncinibi innumetabi« 
Icmgentiü turbam/quamnoscominus infpicefc/ 
& alloqui dcfiderantcs:ipramet die littori cu cym^ 
bis Bc nain'culis noflris appropiauimus:nccnon& 
tuncinterramexiuimus/ordincpulcbroixl.drcitat 
viri hiiiufcemodi gcnte fc tarnen a-nobis & cofor# 
tionoftropenimsalienamprjbcte.-ftavt nullis cS 
modis ad colloquiü cömiinicationcmue-noflrä alli 
«rc valuerimusrprjtcrexillispaucos/qsmultos 
poft labores ob lioc fufceptos/tandenl attraximus 
ad nos dando eis noUs/fpcaila/ ccrtos criftaWinps 
alia«^ Gmilia leuia/ qiii tum fecuri denobis eSeCw 
conciliatum nobircum/iiecnon de paceS^ aniict^ 
datratf^atum vencrunc. Subeunte auteminteriiQ 
ziO(fI;e/nos ab illis nofmet expedientes (relid^is €10 
noftras regreffi fumus adnauessPoftca vero fubtf 
requends fummo diluculo diei/infinüam üi litSItfi 
virorum & mulierum paruulos fuos fecttitt.ver 
AfUitiiun gemem rurfujn Eonfpeximus^gnoiä^ 



NAVIGATTO 

imVcf muttitudinc illam fupfllccfUIem (iiam feaiffl 
deferre cocsm /qualem infra fuo locum diccc.Quo 
nun q^plures ^plurimum cerrf appropiauünus (c 
tneti'n ;quor prorjdentesccum maxiim natatorcs 
cxillenOquantus eft baÜft; iiüas nobis venetunt 
nacantes obuiam/fufcfpcrütep nos humanitcr;at<p 
ea fecuricatc Sc confidentia fcipfos inter nos cora# 
mifcucruntacRiiobifcüdiutiusantca cöueniffent 
Sc paritcr frecjuentius pratflicauifTent : pro qua re 
cuncperpanimob!e(5latifuimus.Dcquorummo# 
rtbuscqüaleseos habere vidimus )hic/quaiido qui 
demfe cöraodiias offen/interdum eäam inta(au 



Demon1}us ac eorum 
viuendimodis. 



i 



VANTVM ADVITAM/EORVW 
q <^moresomnes:taininar(scprceinin{nu 

dipem'tus incedunt teiiis non alicer vet 
rendis ^ cum ex vtero^dicnint.Hij mediocris ex 
iftentes llaturj multum bene propofcionari funt 

2uom caio ad rufedinec veUiti leonü pili )^qU ;qui 
veftimeris operri mearet albitcredoltä^ nos ex» 
taret.NuUoshabetincorpcpilospter^ crincs^i 




PR.1MA 

pcfrofinigrcfcctcrq? gcrunr/Sir prcfenim rccmidg 
quf proptcreafüct^longonigro^ crinc decoi|. 
Vultunonmultüfprciofiruntqmlaias Ucics tkn 
tirt)S adfimilatas habtt/nuUos Tibi finunt in {iipcr« 
alqsoculorumuc palpebris accorporctorotoini« 
bus dcinptis)cxcrcrcerc \nIios/ob id quod habicos 
in corpore pilos quid bcRiaJcbruialccp rcputanr* 
Omnes tamviri^mulicrcsfiuc meandofiuc cur« 
rendo Icues admodum atcp veloccs cxifKii.:qm(V^ 
frcquentcr cxpcni fuimusiin fj ctiam mulicrcs vnS 
aut duas ßcurrcre Icucas mhiliputät/ 8c iiihocnos 
chhflicolaj multü pr^cellunt. Mirabibicr ac vItra 
^ Gt credibile natanc;multo quoqj melius fccmin« 
cp mafculi quod frcqucnti experimento didicimus 
cumipfaseriä fccminasomiuprorCus fufbeatami« 
nc deficiciites duas in ^quorc Icucas pematare per 
fpeximus. Armi eorum arcus funt & fagictj/quas 
multüiubtiliterfabricarcnorunt. Ferro mecallifc{t 
alijs carenc: fcd pro ferro beftiarum pifciumue den 
tibus Cuas fagictas armant/quas ctiamcvt fortiores 
exiftant)viiaquoq)rcpepr^iirunt.Sagiit3rij funi 
CertitHmi-Itavt quicquid vülucrint iacuUs fiiis fcri 
antrnonnullifcp iiilocis muUercs qiioq; optim? fa* 
gictatrices extanc. Alia eüam arma h ^bei velun' lan 
ceas.pra?acutaruc fudes/ necnö $i clauas capita mi 
nficcIaborauhabentes.PugnarcponfTimüafrue' 
tifiml aduerfus fuos alienigenc liogue roiiftncs cö 



49 




NAVIGATTO 
traquosnuIIisparcendocnifivteosadacriowtOT/ 
nrenta rcferuent>multuni crudelitcr dimicär. Etca 
inprjIiumpTOperaiit fuas fccum vxorM(nonbd/ 
boeraturas/fcd eorum poft eos neceffana periatu^ 
ras)ducut/ob id q^ToIa ex eis mulicrrcrgo Gbt plu» 
(mponcrepo(Iit/& deinde,xxx.xl.vcleuc{s fubuc 
herccprout ipfi ff pe vidimus)^ vircetiam validus> 
a terra leuare queat Nulla belli capita nuUofue prg 
fe(flos habent/quinymmoccü eorum quiUbet ex fe 
dominus extcDnuUo fcruato ordinemeant. NuUa 
regnandi doiniinüue fuum extendendi auc alteiius 
inordiriatf cupiditaris gratia pugnant Ted veterem 
folum ob itiimiciciam in ilüs ab anciquo infitam: ai 
iurquideminimicicifcaufaminterrogati tiulla alia 
indicant nifi vt fuorum mortes vendicent anteceG* 
forum.H^cgciis fuain libertateviuens nulÜ^obe 
dicns nee regem nee domiiiü habet. Ad prgliü aute 
fe potiflimum animant SC accingunt cum eoru ho 
ftes ex eis quempiam aut captiuum detinent autin 
tcremcrunt.Tücemeiufdem capriui intercmptiue 
confanguineus fenior quif^ exurgens exit cito in 
plateas & vicos paflim damitans inuitanfcp omes 
&(uadens vt cumeoinpr^ium confanguinei fiil 
nccem vindicaturi properent:qui omnes copaflßo 
n« moti mox ad pugnam fe accingunt atqj repcn# 
te in fuos inimicos irruunt. NuUa iura/nuUamueul 
(lidam feruant ;malcfa(flore5 fuos nequaquam pu 



niunt/cfuinymmo nee parmtes {pR paiutdos (ups 
cdoeent autcorripiunt. Mirabilitcrcos inter fe(e 
eonqueßionari nonnun^ vidimus. Simplices m lo 
quela fe o(^entant,vcruni callidi multum ztc^ afhi/ 
ti funt-Pcrraro /& fumrailTa voce loquücur / eifctc 
^ibus vtimur aecendbus vtentes. Suas vtpliiri* 
mumvoces inter dcntcs Qc labra foTmantes:alr)S 
vruntur vocabulis cp nos.Horii plurim^ funt ydio 
matu vahetates quoniä acentenaho leucarum in 
centenahüdiuerfitatemlinguarumre mutuo nuUa- 
tenus inteUigentiü rcperimus. CömefTandi modif 
valdebarbarum retincnt:necquidcni notacisman 
<iucanc horis/fcd (lue noffle (lue die <]uotiens cden 
dl libido CuadecSoIo manducantes aceunü)unt/SC 
nuUa mantäia nullaue gaufapa(cuIineamYnns pan 
nifc^ alr)s careant) habent.Epu]as fuas accß cibaria 
in vafcuhi terrea qu$ ipfimet cöfingunt/aut in rae^ 
dtas cucurbicamm rellas ponunt.lnretiaculisqui^ 
buTdam magnis ex bombice facftis & iu aere (iilp^ 
üs donnicam :qui modus ^uis infolicus dC afperi^ 
or fortaHls videnqueat/egonihilominustaledor 
mitandi modum Tuauem plurimum iudico.Eceivnt 
pimineifdem eorü redacuUs mihi plerumc^ dow 
mitaiTe contigerit/in illis mihimcapfi melius ^ in 
tapedbus quas habebamus efTeperfenfl. Corpore 
valdc müdi {ut et expoliti/ex eo Q) feipos freqncifll 



^ 44 _ 




«VIGATIO 

Wetauant.Btram cgeßumirr(quod Talua dix<rinl ' 
rcucr«itii)coa(üi runt/omniconanun<ninincvi a 
flemmcpofpicipo(lint:quiquidcminhocquanc«» 
fioneftifiinttantoindimitteiida vrinafe in nun« 
dos inucrcnindofcp tarn mares ^foeminf prfbct/ 
tum fiqmdem illos nobifcum loqucnt« &C coram 
poGtos {üamimpudiciiTimcvrinam ffpius cmin* 
ariflepcrlpexcrimus.NuIIälegc/nulIüIcgitimij tho 
li focdus I fuis cöntibijs obferuät/quinymmo quoC 
quot mulicres quifcpcöcupirdt/tot baDcre& dein 
deillas quandocücp volct(abfq; hoc cji id pro iniu 
tia aut opptobrio habcant)repudiarc potcft. Et in 
hac re vticp tarn viri tp mulicres cade libertäre fru* 
ontur.ZocIoRparü/Iibidinofi vero plun'mä extät: 
^gi(c» (öemin^ ^ ma(culi;quarum artißda vt inCjt 
tiabiU tu; facilTaciant hbidini hie honeRatis grarijl 
fiibticenda cenfuimus.E^ ipf^ in generandis pätut| 
lis foccundf admodü funt : ne£R du grauidj effeflg 
(tintpenas autlabores euitant-Leuimmo mimot]^ 
dolore pariunt.lta vt in craftinum alacres fanat^cl^ 
vbi<^ ambulent:pr{fertimcp po(i partü in flumen 
quQäpiam fefe ablutü vadunt/tumcp fan; munda 
lfCpinde(veIutipircis)apparcnt.Cnidelitatiaütat 
Odio maligno adco dedit; Cüt/vt ft illas fui ferfitan 
cxacerbauctint viri/ fubito ccnü quoddä effidun t 
qialeßdü:cu ^ p ingeti ira _pprios fjms i »prijs vre 
ns nccät ahottiätcg deinde;aiiu$ rei occiUöc ifiniti 



.=^ 4a ^ 



PRIMA 

»oromparuuIipeieant.Vcnufto&'elfganti^por 
tione cöpacflo corporefuiu Ica vi in illis quftquä 
deforme nuUoinfpid modo poflit Et quäuis dif« 
nude ambulent inter hemim tarnen earum/ pu^it 
bundafichoneftercporiafunivcnuUatenusvide 
riqueantprjterquamregiunnilaillaanterior qua 
vcrccundi'orevocabulo peftufculumymü voca« 
mus quod & in illis vticp non aliter cp honeft« na« 
tura ipfa vidcndum rehquit Sed & hoc nee quide 
curant qm vc paupis expcdiam no magis in fuoru 
ViGone püdcndorümouent^ nos in oris noftji/ 
autvultus oftentencatiöe. Admirandä pervaJdc 
rem düccrent muliere in eis mam'millas pulpas vc 
laxas aiit vcmrem rugatü ob nimiü parcü habcnt« 
cum omnes equ^integre ac folide poft partii fem 
pcrappareant acG nücp peperifient. Hee quidem 
fcnoflricupientiffimas cnemonftrabant. Ncmi* 
neminhac gcnte legem iliquam obferuarc vidi* 
mus nee quidem iud^ autmauri nuncupari Co\u 
deqneuutcuinipfis gentflibus aut pagaiiis mul* 
to deteriores fint Etenim nö perfenfimus cj» facrifi 
ciavUafadantauK^loca orationifue domos all? 
quas habeant.homm vitä( quf omiüno voluptu» 
ofa c(t)Epycureain exiftimo jUorum habitariones 
fingulis ipfisfünt communes/ Ipffcp illorumdo* 
mus campanamm inftar cSftruÄe funt firmiter ex 
nugnis arbonbus folidate palmarü foIi]S dcfvpct 



53 - 





NAVIGATIO _ 

centrAf SC i3aaCas ventos & tanptdita mtlfll 
JMc nSnuUif^ in lods tarn magnj vt in fliarü vnica 
ßxcentas clfe perfonu inuenerimtu .IntcrquU 
ib^ populoüllimas «(Te cöpcrimui (ic vt in eis ef« 
feilt h^icarenC(^pariteranimarüdecemilia.OA8 
BIO quolibctautfcptcunio das fedes habitatlonef 
uetranfierüt/quieiusreicaufanlincerFogatinatu» 
rale relponlum dedcrüc dicences q> pbebi vehemS 
tis eilus occaGoaj hoc facerec ob id » ex fltoRtloa 
gioretneodemlocorelidenciaaerinieäas cqihm 
pcuTcp redderetur qug res in eotü cotpotibiis vatl 
^ caufaret (gncudines qu;quide com tacia n3 ma 
lefumpta nobis vifäcll Eojumdiuiri£(iitvpiioi« 
colom äuium plumg aut in modü lapüjorain illoi^ 
quos vulgariter patcr nofter vodcamus lamiiie G« 
ue caiculi quos ex pifdum otlibus lapiUis ve viridi 
bus aut candidis faduhc & hos ornicus grada fibi 
adgenasIabiavelauRsrufpenduncAIiaquo^ Q 
rnüia ftitih'a & leuia pro diuitijs habet qu£ nos omi 
liopaniipendebamus.C5mucanöibus aut merd 
momjs in vendendo aut emendo nullis vtunc qui 
J>us fatis eil quod natura fponte lüa propinat Au 
tum vniones jocaüa cfteracp Gmilia qujinhicBu* 
(Dpa pro diuitijs habemus nihü exdmant üno p£» 
ninisfpernunt nee habere curanclndanda Gcna« 
tunUceciberaU(CniiTuntvttiihiIqnodab eis ex< 
^ctamt atinq><at.Et quanadmodufflfii dando li* 




PRIMA 
rraln lünt (ic in petendo Sc ara'picndo nnjUilQ 
inipoß^recuiquain amicos exhibuerinc . Ma»# 
mumpoüfTimunicßamiddjlüengnuminhocpetf 
hibcnt q> tarn vxorcs ä ülias proprias amicis ftiis 
pro Iibico habendas oßcnint in quare parens vter 
eßrelongcbonoratüihexiftimatcumnatäeituSC 
fi vjrginem adconcubitü füum quirpiam dignatur 
&abducit&in hoc (üam inter k amidam potiHi« 
mum c5dIiant.Varris in eoi^decedu muldcRmo« 
di5 exequi]s vtiihtür.Porro (uos nonulli dem<flos 
in humo cum aqua fepelmt & inhu<nant illis ad ca 
pucviAualiaponentes quibuscos poOivcfd SC 
alimentari putant nullum deinde,pptrr (OS alium 
planum aut alias crrimonias cfhdentes. A^t) qu| 
bufdam inlods barbanflimo atcp inhumanifÜmo 
iepeliendi vtunturinödo.Q_uippe cü eorum que# 
piam mortis momento proximura autumant iUii 
cius propinquiores in ßluam' ingentem quamdant 
defcnint vbi eü in bombicds retiacuhs ilÜs in qui# 
bus dormitant impontum& recubancead duas 
tibores in aerafulpendunt ac poftmodum duüis 
QFcaeüficrufpenfumv'nacocadiechorcisiiTuente 
itcrimnoi^eeiaquäviifHicßaliüexqquatuor auc 
cirdf dies viuere qat ad caput apponut & ddnde 
ficinibi folo pendete rcli<fio ad fuas habitatiöes re 
deüt quibusitapaifUsfiirde^rotuspofteamadu 
CCt & Dibat acinde adcöualclcenüara ranitatemqt 

c J) 



— 55 




NAVIGATIO 
tfd««&: adhabitJtion?,ppriamrcmctt SIS tba 
atGncsacpropinqui/cümaximis rufcipiüc cerimo 
iiijs At perpanri fuut qui tä grande prjtereant pe 
riculücüeos ibidem nemo poftea viiitet quiß nie 
inibi forfan deccdüt nüllä aliam habent poftea Cu 
pulturä. Alios quocp complures barbanis habent 
ritus quos euitande^Iixitatis hie omira'mus gta* 
tia. Diuerfis varijfcp medicamibus in fuis ntorbis 
^ jgricudinibus vtunt qug Tic a nol^s difcrepant 
Sc difcöucniunt vt miraremurhaud parü qualicer 
inde quis euadere pofTet Nempe vt frequcnti didi 
d'mus expcricntia cü eorü quempiä febncitare c3# 
tigerit hora qua febris eum afpehus inquiecat ipm 
In frigentiffimä aqua immergüt & balneancpofl^ 
modunrcp per duas horas circa igncm validücdo 
ncepIurimumca]cfcat)airrere8(:rccurrcrecogüt 
&poftrcmo ad dormicndum dcferunt quoqm» 
dem mtdicamcnro cöplures corü famtati reftimi 
vidimus.Dieris cdäcquibus riibus quatuor vedic 
bus abfcp cibo 8c potu prrfißunOfreqnentifTimif 
Ytunc-Sanguinequcwribipcrfepe cominuüt no 
inbrachiiscfalua ala)jredinlumbis&tibiaru pul/ 
pis.Scipfos etiam ad vomitü cü cem's Ileitis quas 
in orc dcferunt medicaminis gratiaplerücp prouo 
tant Sc multis alijs remediis antidotifcp vtunt qu£ 
longum dinumerare foret Multo fanguine multo» 
^flcgmaticoliumorchabundant cibariorüfuDiT' 



-. 56 I- l ' 




PRIMA 

afiSe qcx raicibus/fruflibus/twitisArarijM 
{Mfäbus fiiauntOmm fatris granorüq^ alionim Ic 
minecarentCömunis vcrocorum palhuftue vi* 
Aiu atborca radix quedam eil: qua in farrlnä fatit 
bonScömiauunt&hancradicemquidam eorum 
iudia alii chambi alij vero jrgnami vodtant. Aliji 
tanubus/prfter^hoiiunüperratovercuntinquj 
bufquidem hominü camibus vorandis fic in huma 
ni liinc de inmanfueti vtinhocomne feralem om« 
nein ve bcfliall modü fuperent. omncs em hoHes 
(tios quos aut pctimunt aut eaptos detincc tarti vi 
ros cp farminas indi(iin<fie cum ea fcricatc degluri» 
unt VC nihil fenim/nihil vc bnicü magis dici vel in 
ipid qucat quofauide Oc cfcros imanefcß (bre / va 
ri)$ in iods mihi frcqucntius contigit afpexifTe rrdt 
raniibus illis Cf inimicos nodros Gc quocp ncquaf 
quammanducarcmus.Ethoc proccno maießas 
viellia regia tcneat Eom cöfuetudincsCIuas plum 
mas habentiricbaibarefunt; vt hie nunc rufiicien« 
ter fatis enanrari nö valeat.Ec qm in mds hifce bis 
geminis nauigacöibus/tam varia diucrfatp ac tarn 
s noftris rebus &C modis difTerctia pcrrpcxi Iddrf 
CO hbellü qucpiam cquc quamior dietas fiue qua* 
tuor nauigacioiies apptllo)c5fcribereparaui eon* 
fcnpri<p inquo maiorem rerü a me viiarüpartc dl 
ftinAelacis/iuxtaingenioIimritenuitace/coUegj. 
Vnütamcnnouadhucpubliaui4a0ovcro tiA 

£ hl 



- 57 - 




NAVIGATIO 

oniii p9tticularitcr magü ic fingülatim tangcnoir 
{ddrco vniuer&liahiciolinnodo ^rcqucns adnu 
uigaäonem noftri prioRtn pcrfidendk a qua p3U 
tilper digreflüs famm iam reieo, 
1 1 N HOC NAVIGU NOSTRl PRIMORdia 
notabiTcömodicatis restnö vidimuTiddrcoc vtopi 
lior)q) eoi^ lingua n5 capiebamus pr^cr^ nonuU 
lä auii deaotantiä/quod nonuUa indida in.tellure ü 
la eile monflrabant . Hecdne ^o tellus quo ad lüi 
Gtü pofirionfcp tarn bona eft vt vix melior queat. 
Cöcordauimus aüt vt fllä derelinqueces lögius tut 
|]igatione^ducerenius.Qua vnaninurate fulcep« 
ta/no9 dehiac andä fpam collatcralicer femg (eÄl 
»CS necno gyros rnftos fcalafep plurcs drcüeuntes 
Sc interlm cu mTos varijfcjj loroi« iUorS incolis c5 
ferentiäliabentcs/tandc cenos poft aliquot dies 
portuicuidAappIicuinnis/inquonos graadiaperi 
culo alticono fpiritui ooplacuic enpere . Huius em 
modipottü^pnmüintrogrcili (uitnus populatio 
ne vnä eoi? hoc eft pagü sut villä fuper aquas( vt 
VenctijipoGtäcopcrimus/inquaingctes.xx.edes 
autdFdtererättnmödücampanam vtpr^taÄum 
«ft effeflj at^ fuß lignds valUs folidis & fordbus 
Cmüter fundatj/ pt^ quam portidbus leuaticij p5 
ta potteAi erant perquos ab altera ad altera tarn 
^per cöpaAillimainftratätranlitusentIgithu« 
iuSnodi populatöis incol; §^primü nos intuitu ita 



PRIMA 

ßint magno proptcrnostimorcaffctJtifunt/JJob* 
rem fuos confeftim pontcs omncs cötra no j «leu» 
uerunt&fefe dnndeinfuis domibus abdiderunt 
Q_uä rem^fpeAantibus nobis & haud panz adml 
nniibus ecce duodedm com Untres vtärater/ fit» 
gulas ex folo arboris caudice cauatas(quo nauiiun 
gtnere vtunt)ad no^s interim per (quor aduentarc 
confpeximus/quoR! nauderi efEgiem nofträ habJ 
Ojcp mirantes ac (eCe circü nos vndicip rccumfcren 
ces nos eminus arpidebäc.Q,uos nos quocp ex ad 
uerfo profpidences/plunma eis amicici^ Ggna de* 
dimus/quibus eos/vt ad nos intrepidi acccderent/ 
(xhortabamur/quod tn efficerc c5tcprerunt.Qu5 
rem nobis gdpienttbus mox ad eos remigare inc£ 
pimttsyqiiincquä^rtosprgfJolaii füc quinymmc» 
oms cöfeftim in tcrram fugd^c datis nobis interim 
fignis vt illos pauüfper expeAaremus. Ipi em exte 
plo reuerlüh forent.Tumqß in montc quendä cpe 
raueft/a 4 edudUs bis«(flo iuuencuf &: ilinttibus 
lius pfatis vna fecü ailuptis mox yfüs nos regreG» 
Q fut. Et po^; h^c ex iuuecuf ipis qtuor i Qnguf na 
via nf ai9 pofueft/que fadcdi modü noshaud paj% 
admirati tue fiiimus/^ut vfa.ratis gpcdere pt ma« 
icftas.C{teTÜ^ cu lintribus fuis pmilTis inf nos na 
oefi^ nf afcömixti (ut & nobifdi Gc padfice looitj 
füt vt dlos amicos nros fideUnimos ciTe reputare« 
inut,tnfea]^oecceq(^exdonubuf«>i$pmcotaiif 

c üi) 



NAVIOATIO 

Mm Mn modici pcrmarcnatitans adiuntarcet; 
pftquibusltaaducnienlibiu &nauibusnns iam 
appropinquarcinripicnabusncctnptouidenuli 
quit^adhucfufpicareffluriuiluadeatüdcdomo 
vücoiirfom/vctulas Donullascöfpeximus qufim 
Inanjtnvodfcrantes &calii magnis damonbut 
{inpimtes fibimet/in magn; anxietatis iiuüdii pio 
prios oicUcbät capiUot qujns masnä mali Tulpe« 
Aonem nobis tunc attuüt Tunu^ fubito&äü eft 
Vt iuneiiculc iUccpias in nris impofuaantnambus 
mox I marc^filcrair ac ilH cjui in bntnbus erant (e 
Ic a nobis dongantcs mox concia nos aicns iiios 
Intendcrent cofcp duridinK lä^'narcnt. Qni )>o 
S domibas pcrmarr nMantct aduenidianc finguli 
latentes in vndis lanceas fet«baiu ex quibus eotü 
ptodiijone eognommos Et tum nö Iblinn noTmct 
magnanimicerdefenderevefüetianiiUos grauiter 
oflendcrciocepimus Ica vt pIuKs conim iaieUas 
(umfttageeorünöpatua pcrfr^cnnius& p(ni« 
tusinponto rubmäfeiimus^ptcr quod rdiquii 
fiiTclis Ulis cü damno com maxiino reli^ perma« 
re natantes omnes in terrani fiigetunt intcremptit 
cxei9.xx.veIciiatcrvulnaatis)^o pluhbm& es 
noftrisqnicpdumtaxatleGsqui omnes exdd gn 
tiaincOlumitaarefbtuti(utComprchedimiu autt 
SctunrexprctaAis iuucnculisduas8( viros ms 
acdchincdomoteoit! vifitauiraus Sc taülas intrai 



PRIMA 
uimus vtK I eis quitquä(ni(i vetulas duas et egro« 
' canteinvü'üvnicü>noninu<mmu$.quafquidc e6* 
nim domos igni fucccndcre nö voluimus ob id q> 
colamtiffcrupulühociprumcfle fotmidabamus 
Poflh(canteniad naues noftras cü pr^ta^s ca» 
ptiuis quintp rcAeauimus & cofdlcapriuos/pr{* 
tercp iuuenculas ipfas/in compedibus fcTTcis alliga 
uitnus Ecdc j^o iuuenculc captiuoRic^ viroRz vnus 
pcnicnienti no<f)c a nobis fubtiUfTime euafrrüt bis 
iticp ptra<fhs.Sequenti die concordauimus vt re« 
liifto portu illo longius feaindü coUein procedcre 
raus percuiüfcp.lxxx.fere Icucis gcntem aliä quam 
dam cöperimus Ungiia & eonucrfatioiif pfüitus » 
phote diucrfam Cöuenimufcß vt claiTem inibi no 
iham anchoraremus Sc drinde in terram ipam/oi 
naujcuUs noftris acctdercmus. Vidimus autctunc 
ad littus in plaga gentiü turbam.üii. M. perTonarü 
Velcircitcrexifterequicünosappropriare perfen 
frrunt nequacp ncs pr; (lolaii funt quinymmo ain 
Aisqu{habebaiiireIii|lisoninrsinrilnas&nema 
radimgcriitTum vcroin terra profiIietes/8c vi! 
vnaiffin filuas tendente /^tus eil balille ia<!his /ß 
ambulantes mox tentoriaplura inucnimus qii{ ibi 
^cmadpircandügensillateicnderatSC inillis co« 
pjgibs ad de eoquenda$ rpulas (üas ignes acccndtf 
iat/ac^rcAo beilias ac pHrs variaR: fpecieiü pifce» 
tun aiubat Vidimus autc inibi cenü affari aiiimil 



— 6i 




NAVIGA7TO 

<|uod cratcdcmptis ali's quibus carebat)f«pcnti Q 
itiillimü tam^ brutü ac ülueflre apparebac vt cius 
no modicümirarcmurferiutc.Nobis vero perea 
dem tencona longius ^gredicnobus plutimos hu 
iufcemodi (crpeccs viuos inucnimus qui Ügatis pc 
dibus ora quoCß finibus L'gata ne eade aperirc pof 
lern habebäc/^ut de canibus auc feris ali)$ nc mor 
<lere queant emci folec. Alpe<5Hi tarn ferü eade prf 
feferüc animaUavtnosflUventnofaputanres nul 
latenus audcremus cötingrre.CaprcoIis in magnl 
Cudinebrachio vero cü medio in longitudine fqul 
iiafuncPcdes longos materialcfc^ niultü ac forti» 
bus vngulis amiatos nccnon 8c difcolorc pelle di* 
uerfifrimä habet/roftrütj acfacic veri ferpctis gc# 
ftant/a quoR! naribus v(cp ad extremä caudam (tt 
Ca qucdäper rcrgü de protendit vc animalia üla ve 
fos rerpenteseltetudicaremus/&nihiIominu9 eis 
gcns pfata vefcu. Panc fuü gcs cadenl ex piTdbu«" 
quos inmaripifcant eflRciüt.Primu empifdculös 
ipfos infenjenclaquaaUquantifperexcoquüCtDe« 
iiidevcTOconcimdunt&cöpifVanc Scinpanes co 
glutinanc^sHiperprunas infupertorret &rand£ 
jndepofleamanducäc/horquidepanescbäces^ 
bonosenere^imus.Aliaquoqr^mrtaetculetaci^ 
bariacp tarn in frudibus es in variis radidbus reti/ 
nent ä loiigu enumcrare foret.Cum aüt a füuis ad 
^s aulugerdt nö redirct nihil de rebus e<mtcvt sota 



^^. ^a ^ _ 



PRIMA 

plnisdenobis rccurifin€t)auf(tre voluimui qnl« 
oymmo in eifdS eoi!:tentori)sgmIiade reculis na 
(msmlodsqpetpfderepofTentderelmquetes ad 
tiayes nf as fub noAe repedauimus. Sequenti ifo 
üeräex oiiri titan inripcrrt (nfinitä in Lnore gea 
te cxiftfre pcfpimu« ad qs in terra tue accefluniu« 
Et ^uis fe nri timidos oftcdcret feipos tn iter nos 
pcrmifcucrüc dC nobifcü pra<fVicare ac cöuerfari cu 
tecuritate c^erüt amicos nros fe plurimü fore pet 
Gmulantes/inQnuantcfc^ illic habiutiöes C019 non 
eflc/vew (p pifcandj gfa aduenerätEt idcirco rorf 
tätes vt ad eoRf pagos cü eis aceederemus ipi etefn 
nos tam^ amicos redpere vellent et hüc quide de 
fiobis cöcfpcrät amidciä captiuoR: duoT$ illoi^c^s 
tcnebamus Joccafiöe/qui coi¥iniiniderät.Viraäc 
COIV magna rogadiimportunitate cocordauimus» 
sxiij.ex n obis cüi df i bono apgatu cü ftabüi mente 
(ßcogcretnecenita9)ocs (hjnuc moiiCü itac^ no 
bifcü per tres exminfent dies Sc tres cü ds |b plagä 
terrä$ illä excefliiTemus leucas/ad pagüvnü nouc 
dumtaxat domoi« venimus vbi cü tot tam<^ bav 
baiis cetimoni)$ ab ds fufcepti &imus vt icTibese 
penna növaleat/vtputa cü choreis & cätids acpB 
^libus hilaritate &l{uaamixtis/necnocülcrcuicl 
banifcp mTtis.Et ibide no<!}e illa requieuimtu vbi 
^piias vxorcs fuas nobis cü pT^3igalitateobniIe 
, (üt/q quide nos Tic iportüe folidtabät vt vix efdc 




NAVIGATIO 

rcGftere ruffiarcmus podcp aüt illic noett vna cu 
med» die petdiomm/inges ad mirabiTq; ppFs M 
cp cüdlatiSe fbiporecp ad nos infpid cdos aduenit 
qm fcniores nos ^<p rogabät vt fecü ad aUos coRi 
pagosfqui lögiui in terra erät)cömearemiu quod 
et quide eis äiiuimusHic ditfhi facde nö e ^tos ipi 
nobis tpedert honores Fuimus aut apud ^mfat 
eoiu popuUtöes /perltegros nouc dies cü ipis «an 
tes ob quod nobis nfi qin nauibus remäferät rctu 
lere foci) fe idcirco plerücp i anxietate nmorecpnö 
tninio extitidc.Nobis aüc bis noue leuds aut cim 
tcr i eorO terra exitletibus ad naues nf as repedarc 
piopofuimus Et quide nofb'O in regrerTu tarn co* 
piofaexeis virotü acmuUerü mukitudo accuiril 
qui nos vfcp'ad mare profectiti funt/ vi hoc ipüim 
mirabile fbretCumi^ nolhi qucmpiä ex itihere fa 
tigatü tri cöcingeret ipfi nos lublcuabät & in fuis 
retiacutisiqiubusdormitätihidioniTime {ubuehe 
bantrn traiintu quocfe ßuminü qu^ apud cos plurl 
ma runt& maxima/fic nos cum fuis artiBci^s (ecu 
r{ tranTmittebät vt nuUa vf^ peticula pernmefce« 
timus.Pluhmi ciiä eorü nos comitabant retü Itia« 
tüonufti/quas nobis/dederätillas inretiaculis illis 
']tubu3 domiiütve<!lantes plumariavidelicet pr; 
diria'necnö amjs muItos/fagittafcB multas/ acinfl 
nitos diuerforü coldrum pfitacos Ali) quocp com* 
plurcs fupeUcAilem fuä totä fcrcntes animalia " 



- 64 - 



I 



PRIMA 
natürefczliccm^putabatqm inMArmciifu 
dis aquts nos in colfo dotfo vefuo träfurcfiaK pog 
tcTatQ.uäprimüautcadniarcperagünas& fafe« 
los noftios confcendeTC voluimus in ipfo fafdoni 
Dollrotü afccnfu tanta ipforura nos cömitanriü et 
Dobifcü afcenderc cöcotanriü acnaues noßras vi 
deiv cöcupircentiü prefluia fuic vt nollri Idem fafe 
bpfneprepondererubmergerent/iniprisauteno 
(bis dfdem faTclis rccepimns ex eis nobifcü quot 

Suotpocuimus ac cos ad naues noftras vCcp peT> 
uximus Tand etiam illorü per mate natantes SC- 
Vnanoscöconu'tantesaducnerüt vttoc aduenta/. 
Rmoießiufculeferrcmuscü (iquidc pluref^ mäf 
k in noftras naues licet nudi& ineimes intn>iui& 
Icnt/apparanim attificiücp nofhü necnö SC nauiS 
(^(ärSmagnitudinem miraiites Afttuncquiddam 
jfildignüacciditNamcS machiiiai^/tormentoni 
qibdlicoiü noI^ForSquedäexonerare cöcuperc« 
ini)£et^pterhoc(impontoigne}maclun9ipf(hoT 
lidiflime tenuilTenc pars illorü maxima( audito hu 
ili(canodi conimiQXefe in mare naiicans pcrcipi« 
tanitvelurifoliceruncrancinripafideces qu; fifoi 
tafCstumuIcuofumquicquäaudiun^refc in ^(un» 
dumludlaäcaturjimtnergüt /quemadmodiun 6C 
gcnsillatuncfccaumilliq; eomquiad naues asit 
lugctaniflicnincpertetnu fijerüc vt nos fa<!h AO« 
ftn nofmet tephtnderemus. Veiüillos mox Ctat* 




— 65 — 



NAVIGATIO 

tMtflcfcrimtunccunptiusfhipidostircpn 
mus injjinuantrs ris q* cü calibus arnus hoftcs no# 
llros pnimcrnnus.Poßq^ aüt illos ilU rou die in 
nauibus niis (tHiof mdivirma ipfos a nobis aU 
tun» tdt monuünus qm fcqnd noüe nos ab hinc 
sblcedcTecupiebamus.Quoaudito/ipiaifumma 
amiciaa bcneuolmnac^ mox a nobis egrefli funi. 
In hacgenteeoni(p terra ^multos COR: nni9 vidi 
cognoui^ in quibus hie diutius imorari no cupio 
Cumpolreanofle vfRraqucat maiel^as qualifer 
in quauis nauigationD halt; m^rü magis adniiran« 
da annotacuC^ digniora cofcripfe lim acin libelHim ' 
vnü ftilo geographico coUegerem que libellü qua« ' 
tuor dietas inriculaui & in quo Qngula particulaii^ 
£i minutim notaui fcd ha<^enus a me non emifi ob 
id cb illü adhucreuifere eollanonare^ mihi neceflc 
cR Tena illa gente multa populofa ed ac muliis di 
ucrGscp animalibus & noflris paueiflimc Cmilibuf 
vndi(pdenfi(riina.Dcptis Iconibus \Tfis ccruis ful 
bus caprcohfcp & dämis qu( & quide dcforniica« 
temquädäanoilhs retinenc equisaemulis aGniG» 
^ & canibus.acomni minuto peeore(vt funuouct 
BC riniilia)neenö & vacdnis armeds ppiitus raiti/ 
verütamen ah]S ^ pluhmis variorü gcnerü anima 
hbuscquf nö facile dixehm)habundantcs iiint fed 
tarnen omnia filuefina funt quibiu in fuis agntdis 
minie vtiint,Quid pluracHi] cot untircp dtuerfo« 



- 66 ^ 



PRIMA 

iQtnniedoriSaf eolotü ppmm^ tÜiibui tteSH 

funtvt idritvifUcnamm;^ mnbiirrrno fi<]UM 

Am itta multum amma (hiAireracp cft/fliujs ac nc 

moribiBmaximispl^naquzomni tempore vittt 

ficceoruni vmrp foUa fluiinc FruAus rtiam Inno« 

merabitrt 8C noftris omnino diflimiln habcnt hte 

dntftcUus in tom'da zona fita cft dircifle fub para« 

kllo qui cancri tropicü defchbic vn polus orizoiw 

O's riiifd; r(.xxit).gradibus «tcoat in Gne ctimads fr 

rjndiNobisaütinibi exiftirntibtis nos cöceplatü 

populus multus adumic cffigiem albcdinemcp no 

Kram mirant« quibus wnde veniremus CdCdanti 

bu» e cxloinuifcndeteiTcgratianos dcfcmdifle 

ttrfijondimus quod S^ vtic^ ipfi crcdebät in hac tcf 

Iure bapiilleha fontefuf faoos plures inftmiimus 

inquibuseoniminfimctfetpros bapdrari fecerunt 

fe eorü lingua charaibi hoc efl magn^rapicnti^ vi^ 

tos vocantcs Et prouinda ipfa Paha$ ab ipGs nua 

Cupatacft.Pofttaaütportü iUumieiranicpdcTe« 

linquetn acfccundiicollctranfnamgantes& KT 

ramipfamviruremperrequentcs.Dccc.bcx.1cuca» 

aportuiUo percum'mus fadentrs gyros drcuimn* 

Ainterim mülcos 8c cum gencibüs mulds conuer 

fant« praiflicantercp. Vbi in plcrifcp lods aufücM 

nö in grandi copIa>emimus cü nobis icrras illas re 

penre & fi i ds auqt forcc cüc Tufficerct cognofcere 

Ctquiatuiicxiii.iamnicnfibusmnamgation(imi 



NAVIGATIO 

perllitctaniiu et naualia nfa ippatatufcp noltri n» * 
dpengconfumpnerapthominefcplabore pcrfr^ 
^Comunemincernosde reilaurandi? nauicuUs 
oolhis qujaquä vnditpredpicbanc&riqKninda 
hyPpamairnuimuscöcordiaminquadum pn-fide 
remu» vnanunitac;prope portü vnü eiamtu cotü 
US orbis optimü in quem cü nauibüs nolhis intni 
cuntes^gccem ibide infinitä inuenimus qu£ nos cu 
magna mfcepitamidda intern auteilla nauiculä 
vnä cum rekquis nauiculis noflris ac doUjs nouani 
fabricauimusiprarcpmachmasnoftras ac tormeil 
Ca bellica qu^ in aquis viidicß p^ne pciibant in ter^ 
ramfiifcepimus nodrafcß naues ab eis exonerauü 
mus & potl h^c in terra traximus et refecimus COT 
reximuKp & p^nicus rcparauimus.In quare du(V 
dem telluris incole nö paruü nobis adiuuamen ex* 
hibuere quinymmo nobis de lüis viffhialibus ex 
tl&(3uIargitirpont(rua(uere propcerquod inibi 
perpuucadenodris cöfumpCmus quäquidereni 
jngenti pro beneplacito duximus cum fatis tenuii 
tunc teneiemuj cum quibus h/fpaniam noftram 
nö (nili indigentesirepetere po tui ITemus. (n portu 
aütilIo.xxxvi).diebu$perftitimus (requentjus ad 
populationes eorü cum eis euntes ^i finguU no> 
bis non panium exhibebanc honorem.Nobis aüt 
pottum eundem exire SC nauigacione noflrä rtSxf 
«CR concupifcemibus con^ucfti funt illigeiucm. ■ 



,— 68 — 




PRIMA 

<juamdävaldefcrocc&ris infcftam exi/lcre/<|uJ 
ccrco anni tempore per viammaris in ipfam cor« 
teträperinüdias ingreflinunc^diconc/nücß vim 
^midtoseoruintenmcrencmanducarciUCp ddnf 
dcAlios^oinruä terra fuafcp domos caphuatos 
duccreni/contra quos ipi fe vix defendere pofTenC 
nobis^innnuantes gente ülam quamd^ inhabicase 
infulä quf I mari leuds cencü aut circitcr erat.Q^tül 
rem ipfi nobis cü canto affctflii ac qucrimonia com 
snemorauerütvteisexcondolentiama^a orede« 
lemus/^mitteremuf^ vt de tantis cos- vindicare« 
musiniurqs/opterquodillilixtantesnöparij effe 
AV (e(enobiurum venturos fponte fua propria ob 
tulerüt/quodpluresobcaufas accepurcrecufauif 
mus demptis feptem q^ios data conditione rec^i 
mus vt foli in fuis Unthbus i propnxremearec/ qiri 
reduccndorü corü curä furdpcre nequaqul inten» 
debamus du conditioni ipft cpgratanter acquieuc 
rät.Etfcatllos amicos noflros plurimSefie^os de 
relinquetes ab eis abcelTimus.RefVaurads aürrcptl 
Vatifi^ naualibus noßtis/fepce pergyrü maris(vnt 
loinfgr^StTleuantenos ducentc} nauigammus 
dies Pod quos pluhmis obuiauimus in&dis quaru 
qujdc alig habitat?alij ^o defert^ crat.Harü igituT 
Vnitande appropinquäies 8C naues noflras inibi 
riHerefadences/vidimus ibidem ^maxitnü gen« 
-tisaccruüquiinTulamiUÄltynunoiparcm quibus 

d 



69 - 




COSf 

tranrenntAiuVganii 

Zonamantea^ai.' 

«ft.Q.uodfequcni 

Quoi^locoprod 

Cogitaqnasvinc" 

SyderatranCerit/j 

Cömcac&Borcfi 

At contra Borca 
Fit ratione pari riic 
CsKcra rtiox vario: 
Imutantproprig na: 

Hucufcpde vrnii 

hsüt omniü figuräv/ 

ciroili cü majores tut 

dens/quintp zoni/t 

« Cun i^fius teiT{ ^ ca 

CAPVT.IX.DF 
MOGRAPHIAE 

Omneten^ambiii 
pcre rationem Aftrc 
conftatlta vf ß ad cp 
ferat/ nihil fpacij prc 
quidemtam exigag ii 
portio eft qiijPtholc 
tibusIcolif.Atcpint' 
EuropaffiAAfncam/6 



PRIMA 

inignarc quod Sc quide ff cimus. Nä tu aduftCim 
illoi in tcrram cü armis nodris ptofiluimus /cötr> 
l^üli ricrefe nobis oppofucf t vt duabus fcrme h» 
b's cön'nuü inuice gclTchmus beUü/pter id C]> de eis 
inignä facercmus vi<fioriain dcmptis eorü prrpaii 
fis quos baliflar^ colubriharljc]; nottn fuit tntcrc« 
tncruntteü's quodiddrcoitacftdüequia reipfos 
anobis acläceis enfibufcpnodris fubuliterfubtra* 
iiebic. Veriicamen tanta demü in eos incum'mus 
Violtntia vt illos cü gladijs mucronibufcp noftri» 
COfllinus attingcremus .Q.uorquide cü gfenfilTeiit 
CAlcs in fugä per Cluas & nemora conuerii funt/ac 
fiöscampi viilorescinterfc(fhsex ds vulnetatifcp 
pIurimisJdeferueruncHos aücprodieilla longio/ 
refuganeC[uaquäin£cquivoluimus/ob idqi Jan* 
gati nimiü tue cdemus quinpocius adnaues nras 
Cuin taiita feptem illoniinqug nobitciim veneranc 
t^Rieauimuslxtidavt tantum infe gaudium vix 
tprirufdgepo(rcnt.Scqueti aüc aductätedicvidi 
piusperinfuiam ipfam copiofam gcnüumappro 
pinquari: catcruain cormbus inflrumentifcp alijs 
<}uibus in bellis vtunturbucctiiantem/qui 8c quo* 
Quedepiifli omnes ac varqs volucrü plumis oma« 
lieranLltavtiatuerimirabileroret quibus percg^ 
pcts ex initorurniinf nos delibrrauimus eöfilio vt 
(i gens h£C nobis inimiddas paraiet/normet omS 



— 71 -* 





NAVIGATIO 

%j\ vnu tfogKgarcmus videremuft^ mumo rentper* 
acintoimfatagercmusvtaraicosnobisiUos «ffi# 
crremus /quibus amidciä noßrä no rccipietuibys 
Ütosquaß holdes tra^ai-emus/acquoccjuoe ex eis 
cöprehenderevaleremusfcruosnofh^s acmand 
piaperp«tuafacer€mus/& tuncarmatiorcs vt pO 
tuimus circa plagä ipfam i gyrü nos coUcgimus.IU 
liVcrOCvtputoprgmachinarü noftrarü ftuporcJ 
nos in terram tunc minimc ^hibucnmt exilere.Ex 
iuimusigiturineosintcnam quadrifariam diuÜi, 
Ivij.viri umguli decurione fuü fequcntcs/& cü ci« 
longü manualc geftlmus b diu m.Vcrü tarnen poft 
diuturnampugnäplurimü(^ certamcn nccno in* 
tcTcmptos ex eis multos/onines in fugs cocgimus 
& ad v(cp populationc corum vnam profrcuri fui 
musvbicomprehenfis exeis.xxv.captiuis eandc 
«onim poputatione'igni cÖbufTimus &f infupcrad 
naues noHiras cü ipfis.xxv.captiuis repcdauimus 
inteffe<flis ex cadcm gence vulncratifqj plurimis/ 
cxnnsaStintcrcptodStaxat vnofcd vulneratis,' 
xxii.quioesexdciadiutoriofanitate rccupcranw 
rut.Cgtem aüt recurfu Ipatria p nos delibcrato or 
dinatofp viri feptem illi qui nobifcü illuc vcncranc 
quorü quincp in prfmifTo beHo vulncrari exnteräc 
phafdo vno ininfiüaiUa arrepto cü captiuis feptc 
(quos Ulis tribuimus) trcs ^^dclicet viros 5C quatu 
ormiilieres in terram Tua cü gaudio magno et nUJj 



72 — 




I 



SECVNDA 

mivbSnonniniimintioneTtgieSGj^'Notif 
hylpani{ viam fequcntes CaliciStandonrcpetiui 
mus ponü cum. CC.xxq.captiuatis perlbms.x7. 
O<!lobris die Anno clni.M.ca;dxxxxix.Vbi Icafli 
tnefuTcgpdiuimus/acvbieordecaptiuos nofiros 
vendidünus.Et hjcfunt qu; in hac nauigaiiöe no; 
Antpriore annotatu digniora cölpeximus. 

De {ecundari; nauigatiöis eurfa 

VANTVM AD SECVNDARIB 
nauigationis curiiim & ea qu j in illa me 
q moracu digna confpou /dicecin fequen 
tibus.Eandemigicinchoancesnaui2atio 
fiem Calidum exiuinius ponü Anno dni MIcccc 
Ixxxix.Mai) die. Quo exitu faflo nos curfum nof 
(iram Campiuiridu ad infulas anipientes necnS. 
ad infularummagn^ Canari; vifum tranfabcun«' 
tes in tantü nauigauimus vt infulc cuidam qu j ig« 
nis infuladidcapplicaremiu/vbi facfla nobis de Uf 
gnis & aqua ^uiCone Sc nauigatione noftrarur» 
fumjjLebccdüvcmincfptaeltPoft enauigatos 
xix.dies terra quädänouä unde tenuimus/quam 
quide fiimä exülere cenfuimus cötra Uta de qua fä 
Äainlüpcrioribiismcciocfi:/&qu{ quidcterrain 
zonatomda extra lineam{quino<!tiaLem ad parte 
Aullnütaefupraquäinetidionalis polusfcv.oc 

ä iij 



- 73 -J 




SECVNDA 

lenSpt^KKt Quibus cognUt incSacntcfttSnic 
ConiiÜo &äo cöuenimas/vt naiunu noftrü ^ na* 
Ic ad Magiftralc rcfledcmmn. Tumqi fccSdü tcr 
tarn tpam intätü nauigauimus vt undc portui vnl 
•pplicarcmus/ qui bcUimmäinluIam bdli(Iiraii<)f 
(mü qucndam in aus ingrcHü tencbat / fiipra quc 
nobis nauigantibus vt in ülü introirepoflemns in* 
tnenfam in infülaipfa genau tui1>ama man quatu 
OrleucisaucdrdtcrdiltätevidiDiuj.Cuiusra gfa 
i(iati nö parüi exdtimus.lgii paratis pauicuUs nfic 
Vt in cande infulä vaderemus Untre quädi in qua Jj 
lbn( complures erant ex aito man venire vidimus 
^pter quodcüccouenirnus vt eis inuaiisipos co* 
prjhcndcmnus . Et tue in illos nauigareingymm 
(neeuaderepofTcnDdrcüdare occgxnnu/ quibus 
fuaquocp vice nitenabus vidimus iUos(aan(an» 
perata manete)remis fuis oibus (urfum ere^bs qua 
li firmos ac reCftcntcs Ce fignificare velle/quä re fic 
iddrco äloscSi cere puuuimus vt indc nOs in admi 
ntionem cSucnerct, Cü ^o Tibi nos cominus ipfi 
pinqre cögnouilTent remis fuis ? aqua couerlis ta 
tS j^lus remigirc icepef. Attji nobifdi eaibafü vnS 
jd v.doliorü voUtu celenimü educebamus/qu; tüc 
tali nauigio delata eft vt fubito ventü fu^ eos obll 
fWretjCumcpirruendiinillos adueniflet eömodi« 
las ipG CcCe apparatürp fuü inphaTdo fuo ordinatc 
Iptu^getes/requoCpad nauigandü acdnxcit. Ita^ 
CÜ cos pr(cen)frcmus/ipi (agac conuinit.At nos 

i tut 



75 




NAVIG AHO 

attitgndibnstxttaquodcnncpdinia'difttKlr tif 
dcffl cena a prjnomiiucu infulis vt per Lebnrciüm 
vtntä cöftabat leads.cccccln qua terra dm cü na 
Abus;<]ua]«.xxvij.Iuniicumfolincancri tiopi* 
tocdcxiacix Rpqünus.Eandeccrnin aquis oifi 
nofubmeifain necnoo ipagnis fiaminilius ßiuTain 
rde iuuenimus/qug et quideni fönet pluhmü virif 
dem et proc^ras aldHimafc^ arbores habcnte mon 
fliabat vnde nenunctn iUa ctTc lunc peregpimus. 
Tum vcro cofbtünus & claflem nofträ anchoraui 
mus Iblutis nonnullis phafelis cü qui&us.in tctram 
^fam acceden temaiumus.Poin> nos adi'nim in Ü 
iam qnemes & drcü eam (fpius gyrantrs ipira vt 
piftaäü cl^Gc fluminüvndis vbicßperfüfam in« 
lienimtis vt iiufc^ locus edec qui maximis aquii 
nSimmadcfce7«.Vidimu3tn Interim pcrilumina 
ipCa figna ^mulia qoemadmodü ipfa eadera tellu* 
Miabinitaeflet&incoUsmrdsf;njnda.Atqm et 
de(ignac5Gderaiiniiaipfam dercendere nn}ui(« 
bamus/ad naues nras reuerti cöcordauimus quod 
&quide ffdmus.Quibus ab hinr exanchoracis/ 
polteainf Leuante Sc Seroccüventüycollatetalit 
■ccundü teiTam< Cc fpirante vento) nanigauimus/ 
pencntantes f^ius in terim plu nbus ^.xL durasil 
biu leuds fi inipfani pcnrtraK inlidam valeremui 
Qoitaborois inanisextiiit.Cü(iquideiUoinIate 
R maris fluxü qui a Serocco ad Magiftrale ab£at 
C« violentücöf acdmus vcidcomuisfeaauigabi 



— 74 




SECVNDA 

Utßpt^yetet Quibus cognitii incSORiiemliuc 
ConTiUo faAo cöucmmm/vt nauwiü noßrü fg na* 
i« ad Magißnle rcflcdt rtmui. Tunic|i fccüdü tcr 
lamipamintätünauigauimusvttandc poituivnl 
Kpplxcaremus/ qui beUiOimäinTulam bclliflimuc|f 
rmuquendamineiiKuigrcHii tencbat/Gipn que 
nobis nauigamibus vt in illü introire pofTemns in* 
inenfam in infülaipfä genau tui{>ama man quant 
orleuds aut drdtcr diit äte vidimus .Cuius r« ^a 
l{tati nö paru exhcimus.Igic paracis DauicuUs nfit 
, Vt in candc infulä vadcrcmus lintre quädl in qua ]} 
£bn{ complurrs cranc ex alto man venire vidimus 
^pter quod tue couenirausvt eis inua&ipos co^ 
prfhenderemus * Et tue in illos nauigaFeingyiuoi 
(neeuaderepolTeni)dreüdare oecgpünus/quibn^ 
fuaquocp vire nitentibus vidimus dloscaaratcm« 
perata manetejremis fuis ojbus furfum creäis qua 
fi firmos ac reCdentes C< figniGcare veUe/quäic Ge 
iddrco älos eßieere piitauimus vt indc nös in adnil 
tationfm cöucneret. CS yfo Tibi not cominuf apj> 
pinqre cognouiflent remis fuis i aqua cöuerlis ler 
räj^fusremigareleepcf.AttT) nobifcüeaibafij vn2 
3d v.doliorü volatu eelertimü edueebamus/qug tue 
taU nauigio delat a t(i vt fubito ventü fu^ eos oba' 
ncretX^umcpimiendiinillos aduenÜTet cömodi« 
US ipG lefe apparatücp Cuü inpha(eIo fuo ordinacc 
^M^etes/fequioc^ad nauigandü acdnxcft. Ita^ 
cü cospr{tern(rcmus/ipifugcTccooaii{tit.Atnas 

im 



NAVIGATIO 

nönullis tuncexpeditis phafelis/validis viris ftipa 
tis iUos tunc cöprchendcrc putantcs mox in cos in 
rummus contra qs bis geminis fcrc horis / nobis 
nitentibus/nifi carbaTusnolbiaqu^curfu eospr{^ 
terierac niifum fuper cos reuerfa fuitTct/illos pcni> 
rusaminebamtis.Cumveroipfire cifdcm noftris 
phafelis carbafoq; vndicp conftriftos ctTc peifpice 
rent oins cj Grcidxx.erät 8c a terra duabus ferrlcil 
eis diftabät/in mare faltu ^filicrunt .Quos nos c3 
phafeUs noftris tota^fequcntcsdie/nulloscx eis 
nifi tantumodo duos prjhedercpotuimus alijs oi* 
bus in terram faluts abcuntibus.ln Untre auteeoru 

3uam deferucrant bis gemini iuuenes extabant nS 
e eonim gente gem'ti led quos in tellurc alienaia 
puaSc/quorit Üngulis ex reeenti vulnere virilia ab 
(adcrant/qu; res admiratione nö paruamnobis at 
tuIicHos autcm cü in noftras fufcfpilTemus natu« 
culas nutibus nobis infinuarunt quemadmodü Uli 
cos ab ipGs manducandos abducerent/tndicantes 
Interim quod ges hjc tä efFera & crudelis/hüanarti 
camiS comeftrix Cambali nücuparetPoftea aüc 
nos ipfameorü Untrem nobifcumtrahentes/& c2 
nauicuUs noftris curfum eorü terra verfus arripieit 
Des parimerinterim cöftitimus & nauesnras me* 
dia tantu leuca a plaga illa diftätes anchorauimus/ 
<|uanicupopulü plurimü oberrare vidiflcmus in 
illanvcomipfisnauiculis noftris rubitopropnaui« 



- 76 




SECVNDA 

m<udu(!Hs nobircumduobusSlisquos in Untre a 
nobisinuafacSprchcndcramus.Quä primü aute 
terram ipfam pcdeconrigimus oms trqiidi & fe# 
ipfos abdituh in vicinas nemotü latebtas diflüge« 
nmt. Tum vero vno ex üb's quos pr^hendera» 
mus abire permilTo & plutimis üli aniiaci; fignis 
necnö nolis cymbalis /acfpcadispicrifcp datis/di 
ximus ei ne ^pternos cjteri qui aufiigcrant expa; 
ue(cerent/qm com amicos efle plurimum cupicbai 
mus/quiabiens iuflanoflra foleftcrihiplcuitgeii» 
teüla tota.ccce.videlicet fere viris/cum hetninii 
mulm a Gluis fecü ad nos eduAis. Qui inennes ad 
aos vbi cum nauiculis noftris etamus omnes vcne 
tnnt/& cü quibus nie amiadam bona firaiauimus 
refticuto quof^ eis alio quem captiuü tenebamus 
&pahtereonimIintremquaminuareramus gna^ 
uiü noffa-arii fodos apud quos erat eis reftinii ma:i 
dauimus.Porro hjc corü Unter qu; ex folo arboris 
tnmcocauata SC muItüfubtiliterc{Fe<Ü:a(uetat/lö> 
ga.xxvi.painbus et (ataduobus bracfiijs eratHäc 
cü a nöbis recuperaflent & tuto i loco (luminis re 
pofuiflent oms a nobis repente (ügerunt nee nobi 
fcum amplius conucrfari voIuenjnt.Q_uo tarn bar 
baro fa(flo compertoillos mala; fidei mal{cp con* 
didonis exiftere coguouimus. Apud eos aui« düta 
xatpauculü quod ex auhbus geftabant vidimus» 
bi<g plagx iUa teliA» 8i fecun£im um, luuigaas/ 




NAVIGATTO 
iBoutRitarkudiftadonequiuidl luuicnlis («4 
fieugi im ug/in quam itmocütes tantas inibi" c5pcn# 
mutgäesvtidmirabilc ibit(.Ci^bus&^ nni 
«idaiutmus dondccücü ad plures coRpagos vbj 
nifiüÜKiiKmEiüq) honeft« ab ds fu(<:{pd fuimut 
&abeisicaim.<ccccvnii>na vnuanoU cmimuc 
cum am» modico quod ds ex gracia cönilimus. In 
bac terra vinü ex Cruäibiu remeabufcß expreiTum 
vt dcetam ccniiGamüe albam « nibente bibüt/mc 
liusaüt nem]nrepoDiis valdebonis cöfcäü etat 
«xquibuscümulascpbonis alijs (ruAibus gulhii 
(äpidis&corpohrahibhbushabüdancer comedi» 
•nus/^pterea ^ tepefliue illuc aduenetamus .Hgc 
cadctnftila«>i$rebusruppclk<flniu«cp[nulcü ha* 
bundaoseft/gtnfcpiprabonfcöuerfaiioms&nia 
ioiü padficfo j cft cg vf^ alibi repererimus aliä.la 
liocpor<u.xvii.diebuscuingenti pladto perftiti» 
imu vcmedbos quoddie ad nos populis mrds nOf 
dB^oncpnofträ&aibnünemnecnö vellimenta 
annacp noftra & nauiü noftram magnitudinc ad* 
inlraniibiu.Hi)eti4nobis gtntem quandä eis inft 
llamocadendyfusndllere retulerunt/qu; gen« 
inGnitä habebaiu vniontim quandtate/qc ep quoi 
IpGbabebant vidone; cifde inimids (ins in odligc 
rad6ibu3aduetliucoshakidsabftulerät nos qcf 
&queadmodüillospircaKnf £c qufadnodü na* 
Iccmifcdoccnta/qiioriidiäavcn^fcilodlcco 



- 78 - 




SECVNDA 

gftaoStmapatttmuedu vrapoftlt;cainpImi1» 
•dfageR potericReliAo aüt pottu illo & Iccundü 
BlagäaDdcinquäcödiiucgenics affliure^rpidC 
bamas curfii noftro ^uiüo porcü quendä aliüru 
fidcdf Tmus nauioil; nollrf gra/in quo gite ttiaiU 
täeflV c5peiimus/cü quibus nee vi nee amiddaco 
uMfationeobtinerevaluimus/dlisri qn^ intens 
cü rtauieulis nofhis defcenderemus fe eötraalperC 
dcfcndcntibns/Sir fi qücnnosrultincre nö valerct 
in Gluas au(ugienabus/&r nos nequaS expedlantf 
bus/quoR tantä barbanc nos cognolcentes ab eis 
nEhincdifcenunus.TunrcpinternauigandüinfüII 
qnandäinmari letids aceiTa.xv. diftantevidimuS 
ijuafflfiineapopulus quifptäefret inuiferecocof« 
i]auimus.In iUam igit accelerantes quandä inibi in/ 
nenimus gentem/qujoimbeftialifUmafimplicini« 
macp/omniüquoqi gratiofiiruna benigmiTimac^ 
crK/euiufquide gentis ritus et mores duunodifüt» 
X)c du^em genus ritu & mohbus. 

IU WLTV AC GESTV CORPO 
i| ris brutales admodom'extant/ finguliqi 
maxülas heiba quadi viridi itrorfum re< 
plftu tabebät/quä pecudum inßar vCcp ninuna* 
bant/itavt vixquicf^ eloquipolTenr/quorüquo« 
i^CnguUcx collopufillasUccatafcpcucuibitas du 
ac/alteram eaiumbeiba ipCaquaminore cenebic« 
alteramvo« cxipGs faraiaquadam albidagipfa 



NAVtGATIO 

mutuo linuli pl(nam gertbant/Iubi to bacQIo cftu^ 
()imqueinoicfuomadera<!lümaßicatumcB %iu 
US iii cucurbitam farrina reptetä mittcbant/cC dein 
de cum CO de eadem farrina rxirahcbät/ quam übi 
poftiifc inore vcrumc^ponebant/hetbam ipfam 
qua in ore gellabant eade farrina refpcrgitädo/ SC 
hoc (rcqueiitiflime paularimcß eßidebät/quä rem 
nos admirari/illius caufam fecrecüc^/autcuricafa« 
ccretfaiisnequiuinuscöprfhedcrc' Hcccine gcns 
(vtexpcrimcntodidicimus)adnos adeo familiari» 
ter aduenic/ac fi nobifcü fepius antea negodau (ii# 
iffent & long^uä amidciä habui [Tcnc, Nobis aurc 
perplagamipfamcüeisambulantibus colloquen# 
cbufcp & inicrim recentem aquam biberc dclide* 
randbus/ipG per figna fe talibus aquis penitus ca* 
rercinTinuances vliro de hcrbararinacn quam in 
oregeftabantofFercbant/propterquodrcgionem 
candcm aquis deficienccm q> qj vi fiiim lub!e ♦ 
uarent fuam herbain fannam talem in ore gefta» 
ret intelleximus. Vnde facfhjm eil vt nobis iia mc* 
antibus 5C drcü plagam eandcm vtia die cum mc^ 
^aüloscöcomitantibus viuidam aquam nuf^in 
ycncrimus/cognouerimufq; q? ea quam bibebanC 
aqua ex rore no Au fuper cenis foli^s auriculis aGoi 
Gmilibus decidece coUc<fla crat.Qu;quidem foliz 
eiufmadi rore noAumo tge fe implebÄt ex q rore 
<qiu optius e)ide ppfs bibcbat/fed tu talibus foliit 



— 80 — 




SECVNDA 

pkta ^ com Ion deGdebsuit.H«diu: gciu \i&m 
alibos qu;in tora folida funt pcnitut carcnt quin« 
wuno ex pifdbus quos in man pifcantur viuunc 
Etcnimapudcosquimagnipüxatorescxilhint pi 
iaum ingcns habundat copia/ex quibus ipfi plutj 
mos tuniu^s ac cp bonos piTces aüos plurcs/vkro 
nobis obtu{eTunt.Eoram vxores berba quäin ore 
viriipfigercbantnuf^vtcbaniur.Venim Gngul; 
Cucuibitamvnam aqua impletam ex quabiberent 
babcbanc.Nullosdomorumpagosnullave tugu 
siagens h(c habcnt pr^tcrcp folia grandta quedam 
üib quibus a folis fcniore Ted nö ab ymbhbus (efi 
ugunt/proptcr quod aunimabile cd a paium iq 
um lila pIuiKLCum autc ad piTcandu marc adic« 
riotfoliumvnüadco grandcfccumquifcp pifcatu 
|n$cfiat vt illo in tcrrain defixo & ad (olis mca» 
tumvcrfaco rubflliusvmbraaducrrusfßütonini 
(e abfcödacHaf eine in infula ^multa variorüg» 
ncrumanimaliafunt qu; omnia aquam' lutulcntä 
^i^ÜC . Videntes aüt <^ in ea cömodi mhi^nandre c 
rtnrnt/nos relicfla iUa aliä quamdä infulä tenuimu* 
iil<)uam nosingredientcs& rcccntem vndc bibe« 
({Qiu; gquäinueßigantcs/putantcs intaiihipranr 
fandöjusträ i nvplijs clTchabitatani/propterea^ 
inSi ocmine int'cr aducnicndum.pfpexeramus/du' 
pCtarenä dcambularcmusvcftigiapedum 5ma« 
gfW aönuUa vidimus/ex quibus cefuimus gj li cif* 



NAVIGATIO 
denipcdibusreliquamembrarcrpondcbant/Iio»' 
miacsineadcm terra grandiffimihabitabant.No» 
bis aütitapcrai'cnamdcambulantibus/viä vnint 
•jn terram ducenre coperimiis fecundum quam.ix, 
Jenobiscütesinfulamipfam inuiferc parauimu» 
obidqjrtanc^fpaciofam illamnec^multasiii ez 
liabitare gentcs cxifhinauimus-Pcrt-rrata igitur fc 
cundü camdcm viam vna fere Icuca quincp in con 
vallequadani(qu{popii!atjapparcbant)vidimu$ 
cafas/in quas introeuntcs quinqjin illis rep^nmus 
Itnilicrcs/vetiilas vidcli cct duas & iuuenculas trcs 
qujquidem oiiis fic ftatura Speeres erat vtindc val 
de mirareimir.Hjaücproonusvtnosintuitf fun{ 
adco flrupefafflg permanferüt vt aiiüigiendi animo 
penitusdeficerent.TunicpvctuIjipfc lingua corü 
Jiobifcum blandiutcule loquentes/et fcfe omnes iit 
cafam vnam rccipictcs pmulta nobis de fuis viifta 
alibus obtulcruiit Eedem t>o oms longilTimo viro 
natura grandiores erant & quide f que grandesvt 
Francifcus de Albicio/fcd meliore ^ nos funms^ 
pOTtiöccompadj.(iuibusita compcrtis poftbfC 
Vnacöucnimus/vtiuucculis ipfis pervim arreptis 
CasinCafliliamquaft readmirädä abduceremus/ 
in qua delibcratiöe nobis cxiftentibus ecce.xjocvi» 
VelarcitcrvirimRo^ffininfiprf aIriores/&ad<0 
rgregiccöpofiti/vtillosinfpieeredcleflabileforet 
cal'un ipfam introire occeperüt/^p tcr quos c«ua 




ßeaSi&i bima: fultatiöe vt fatim apud naiUcu« 
bi nf as qt cü tali gerne elfe duxiflemus. Hi) 8Ccm 
iilgaite:arais& faginasneenon&fudet güatf 
ue magnas inflafclauaru fcrebant/quiingreffilo^ 
^ucbantur quo*^ intcr fe mutuo ac G nos compr^ 
lienderc veUet.Q.uo tali pcriculo percjpto diuerla 
ea'ä Tter nos tue fjcimus cöfilia. Vnis vt illos i ipGi 
cadecarai'nuaderemus/alijs^o nequa^ Ted forif 
potius 8C i pIatea/& alijs vt nuf^ adumus eos pu 
gnamqD^eremusdonccquidagerevelletrtellige 
remus aflcuerantibus.Inter qug cöfilia caiam illä fi 
mulate exiuimus & ad naues nras remcare ocejpi 
Ifius IpHcßC^tus efllapidis iaAus)mutuo Ip loque 
tcs nos infecutirunt/haud minore^ nos vt autu/ 
mo trepidantes formidine/cü nobis mirantibus ipi 
quocp eminus manercnt/& nifi nobis ambulanti» 
büs n5 ambularetit.Cü 9o ad naues noftras perti» 
giflemus Sein iUas ex ordincitroiremus/mox ocs 
in marepro(ilierunt/6i; cpmultas pofljios-fagittas 
ruasiaculaufunt/fedtüceosppaucämetuebamus 
Namtummachinarünrarüduasineos(potius vt 
Cerreret cp vt it<Sret)emifimus/quar5quide tumul 
tu ßc;pto/ocs cöfcftim in mötc vnS^pIquu fiiga 
ebieft/etitaabeisercptifijimus difcefiJmufcp pif 
Hij ocs nudi vt de ponbus hltü c cunt. AppeUaui« 
mufcp ifulä fllä/gigätü(ob^«ritatc coR!)ifulä.No 
bis ätvtfius et a tu pauIo diftätiuf ttärtemigäiibus 




m 



sSfrar 



fepüis interdum cn m dl pugiujlc nobä lOJdit ob 
id (f quic^ a tdhirc fua fibi toUi ncquaqoä pcimä 
terc veUent.Ec vticp quide Kpet und( Caiolli; ;p» 
BoGmm iam nobis in mentem lübierac/ob id potif 
umum <]> vno iam fere anno in^nari perftitminu» 
nee nid (enuem alimentorü neecfläriorücp a&orS 
lüunitione recinebamus . Quf 8c quide adhuc €% 
vehemeiitibus/quos penuleramus foUs calonbus 
iäcötandnatainquinataAerät/cüabociu noftio 
aCafflpiuiridisimulis vuptanc cötinuepertoni« 
dam nauigauifTemus zonam/& tranfuciilim per U 
neam ;quinoAialem bia/vt prjhabitüeft. In qua 
quidemvoluntatenobifpeifeurrantibus/not ala 
boribus fublcuarenoftiis fanifbfico cöplacuicfpiri 
tuiNempe receptü quempiam pro rurfum nouan 
dünauali bus noibis nobis qujrenobiu adgen^ 
Cent quamdä pcrucnimus qu; nos cü ma»a fulcf« 
pic amidda/K quafquidem vmonü perlarü vc oii 
cntalium eompcrimui in numero maximo cencre/ 
^pterquod-xlvij.diebuj ibiperdinmus SC.C.xixi 
▼nionü marchas/precio( vt ellimabamusXxl, non 
fupcrante ducacos/ab eis c5parauimus.lS}J noias/ 
lpecuIalla/ch(laUinor<^ nönuUos/necnö l^uifTima 
cileArilbliaqu{dä/eis cancü ^pterea tracüdifflu«. 
Nctnptquotquotquilibetcorum obtincrct vnio 
IMS«» ^ fola nola donabat.Dididmut quocp in« 
tcrdilmabci] quomodo& vbiillos piTcarentur/ 



84 - 




^CVNDA 
~ij«f BC qutdrm otbeolas üi qutbln aaTcdrif nobb 
pturcs1»^u'iunt.BcpaTfternomuill>3inercad Tu! 
nus/vbi in qmbufdam.C.d^ xxx'.VRiones in qnu 
bufdam vcro nö totidem repcriebant NiMiaii«^ 
inaießas vtHn/cpmü pennaturifint& aconcfaf» 
i4s in qoibus gigniuuper fcfe exddant offlnfne.^ 
(edi nö runt. Q^uinymmo in breai( vtfaepiui ipfe 
cxpntus rum)rmaKefcüt/& i nihil rt<Uiäifüt.CS 
vnDinacurifucriatinofircaipla intercatnatpis 
tcrtdqjipfiscamibashgreanDfe CepanmJ SC imt^ 
iulcemodi optimi CüuBRuxis igit.xtvi).ditbm nec 
nongentcilla quamnobispluhmü amicäeH^era 
musrditflahiucabciscxcelCmusob plunmamm 
rerumnolh-arü indigentiam/venimuf« ad Anti» 
gU^infularnquäpaudsnupcrab annisCiiftonho 
rus CoUimbus difcoopmiicin qua reculas noftra* 
ac naualia rcfidendo menübus duobus & diebtis 
Cocide pcrmanfimus/plures interdum ChrinicDlac 
tum' inibiconuerlänciü concumdias pcrperiendo 
quasprolixtu nc nimiü Garn hie omitto.Eande )ta 
inüilani.xxi).luliidererentes/peiruifavnius mm; 
Cscummedionauigatione Calidü tandcm portü 
viifjaeidu ScpienSms fubiuimus /vbi cum hono 
rtjfIkAucf fuTcfpti fi]imus.Et Gc per da placimm 
Gnonaomac^itfccuiidaDauigaaD. 



De teitio faAa.nauIgatione 



— 85 





NAVIGATIO 

EIN SIBILLIAIEXISTENTE/ ET 
Rl apocnisat(plabonbusquosItCTpmen«j 

ratas perculcrä nauigationcs paulifpcrre 
quiefcentc/dcfidetätefppofthjcm perlarü terram 
rcmcarc;fortunafatigationümeaiSJnequa^adhuc 
(ätura fercninimo iUi dlio Manuell Poitu^llig Re 
gimifitincorcnefdo vtquid) vtdeftinato nuhdo 
litteraiTcgalcs fuas ad mc träfmitterct quibus plurf 
rimürogabat vt ad eü apud Lifbonä cclehus me 
tranficrreApe etem mirabilia mihi plurima faccref.* 
Super qua re nondü tunc delibcraui quinymmo ei 
pcTcundemmctnunciü/me minus bcne dilpoGcu 
Ktuncmale habere figiiificaui. Verii fi quando^ 
recöualefccre & maicftati eius rcgij meum {bifan 
cSplaceret obfequiü omnia qufcunqj vellet ex ani 
mo perficere. Q,ui rex percipies <}) me ad fe tue tra 
ducerencquirelulianüBanholomcüIocundü qul 
tunc in Ufbona erat rurfum ad mc def^inauit cum 
cömilTionc vt oibos modis me ad eundf rege fecü 
perduceret: cpter cuius Inliani aducmü et preces / 
coaAustücfuiadrcgeipomnieare/quodcqui me 
nouetant omnes)malü eSe iudicatunt.Et ita a Ca« 
ibliavbihonormihinonmodicusexhibitus extiV 
terat/acrexipfeCaftiTif exiftimatione demc bo» 
luun concgperatprofc(ihisfum/& quod deterius 
fcfit hofpite infalutato/ acmox coramipfo rege do 
tniao Manuele metpfum obcnlitqui rex de aduen« 



1— 86 — 



rexdeaduen« 



I 



TERTIA 

(a mco non paniam vifus cd conefpiiTe'tceddam 
plurimu me intetdum rogitans/vt vna cum tribu* 
aus cörcruanüj nauibus/ qu; ad excundum & ad 
nouarüterraruminquiCcione pr^paracjeiant p.-a 
fia!a vellem. Et ita( quia regum preces pr^ccpta 
fuiiOadeius Votum confenfu 



Tempus profeiflionis tcra'i 

IQTVR AB HOC LISBONB PORTV 
(Um tnbus conreruanti; nauibus die Mai] deci« 
ina.M.ccccc.& primo abeuntes /curfum noftnim 
*crfus magni Canarijinrulasam'puimustfecun« 
diiquas&f adeamprorpetflüinflanterenauigates 
jdemnaui^ünoilt-ü coHatetaiitcrfecundü Affiitf 
eam oradente )i>fus fecuti fuiraus . Vbi pifdü quo* 
fundamcquosParghi nunmpantimultltudine ma 
Ximam in gquorepfcndidimus/tnbusinibi diebus 
tnoram facicntes . Exinde auterti ad panem ülani 
Ethopif/quc Bcfilicca dicif dcueniimis/ quf quide 
fubtomda 2onapofitaeft/& fupcr quam.xiüj.' 
gradibus^ Septemtrionalisetigitpolusindimaf 
(f primo vbidicbus.xi.nobis delignis & aqua pro 
üifioneparantesreftitiinus/^pteridq» Auftrii # 
(us p Athlaiiticü pelagus nauigandi mihi ineffet af 
feäus.ltaepportüEthiopigillüpofthfcrelinqucn 



- 87 




NAVlGAnO 



utim» "^ 



tti fun^p^JLtbectiu vmüi in tantu nauigautmiM 
vt.lx.f t. vij.infra dies inful{ cuidam apphaicrirmis 
qu{ infulaOCCa portu eodem Icuci« ad LcbWfj 
pane dif^arrt .In quibufqnide diebus/ peius ^pe& 
fi tepus fej imus ^ vn^ i n mai i quif^ am« pettu^ 
Icrir l^ippi vcntorü nimbomueimpruis/qm ^1o# 
rima nobis intulcre' grauamina ex eo cp nauigiiim 
roftrii linej prffemm cquino(fb'ali cSrinue iunÄü 
(iiit.lnibi<^ in menfe tunio hyems extat acdics no» 
^ibus äquales funt/atcp ipfgvmbr^nfj coniinuc 
vcrfusmcrfdicmcnmt.Tandcmvero omnitonan 
1 i placuit nouä vnam nobis o Aendere plagä. xvij. 
fcilicet AugufbViuxta quamcicuca fcpofiti ab cadi 
cummediaJreftitimus/erpoftcaaiTumpnscyftibi« 
n5nuIIt$ioiprivirurininhabitatae(rer^fed>i RuV 
fnusiquam&quidci'ncotasplunmoshabicare re« 
perimus qui bcRijäprauiorcs cräi/qucadmodum 
maieflas regia veftra pofi:h5ClnteUigct.lDhoc 5^ 
incroitus noilriprindpio gcniem non pcrcfpinnrt' 
aliquä/c^uis- onun ipfam per figna plurim a( quj vf 
dimus) populo mulco repIjtS cflTe intdlcxcrimui; 
Dequa-quideoraprojpfoferenifTimoCaililis rc^ 
gepoflrcßTonü c^pimus/iuucnimuf)^ illä multum 
amccnä/af vcride eflc& apparcnrif böng. Eflau« 
IC cxtratinram f quino(5haIcm Aiiftnuti verfus .r» 
gradibus/et ita eadem die ad naues nofhas repcdit 
tumus.Quia vero lignorum Sc aquf pcuuriaiapa 



M 



TERTIA 
ticbamar/roncordauiimisicmitn mA alicmdje 
feutrü vinobis de nrcciTanis^iudcTemus: inqua 
quidera nobis extaniibus/v idimus ßantcs in vniV 
I US moiius cacumine gcntes qu( deOirumdcTcc je« 
' icnonaudercnt/cranicpmidiomiiesnccnöconli 
mKs cßigid colonfc^ vtdc fuf^ionbus habitü cfli 
iMobis aüi fata^cntibus vt nobifcu conurrfani aM 
ccderec/ no ficfecuros cos cfficerc valuimus vtde 
nobis SCdhuc nö difridcrcnt.Q.uorü obftinadöe^ 
tcniia<pcognira/adnaues fubnofic rcmeauimu« 
kIhSi's in terrae vidcnubusillis}nolisrpecubTcp no 
fiuUis ac rebus alijs. Cü<p nos in man cminus cflr 
pro fp jccre t/oms de ipfo ni5te( Jjptcr reculas qua j 
reliqucrafnus)dercenderunt plurima interfe admj 
talionis fignafadenics.Ncctuncdf aliguonifi d» 
«quanobis^uidimus.CraftinoautceffeiSomahe 
vidimus e nauibus gcntem eandcm numero cp au 
tea maiote palTim per tcrram ignes fiimofcp faeie« 
•<cnl. Vnde nos cxiftimantes <)> nos per hoc ad fc in 
uitarcntiuiinusadcosintcrram/vbi tuncpopulii 
plufimü adueniffe cüipeximus:qiii tamen a nobis 
(ongc feipfos tcnebam/figna facicntes intehm nS 
nulla vt cum eis intcrius in infulä vadercmus. Pro 
(«crquodfaflüeftviex Chiifticohsnfis duo^ 
linus ad iiocparati pcTiculo ad taics eundi femet« 
ipro$exponerent/vtquaIes gmtes ecdcmforcnt/ 
•utfiquas diuitias Ijjecicrutaiomaticas vUas habe 

e iii 




NAVIQATIO 

rcnt/i'pC cognofccretiKquapropter in täntünauiü 
Ijt^tofemrogitauctUDt/vtcisquodpoftulablt an 
iiuffetTum vero iUi ad hoc feie accingctcs necnö 
plerafc^ de rebus fuis minutis fecü fumcntes/ vi In 
de a gcnribus eifdem mercarcnr alias/abierüt a no« 
bisdataconditionevtadnos poftquincp dies ad 
fuinmü remeare foliciri elTet / nos eteiiim illos tarn 
iJiu expeÄaremus. Et ita tue iter fuum in terra arri 
puerunt/atcpnosadnauesnofb-as regrelTum C£» 
pimus vbi expeftando cos diebus . vii^ . perftiti # 
tnus.In quibus diebus gctis permulta noua dietim 
fere ad plagä ipfam aduem'ebat / Ted nufcp nobifcjj 
CoUoqui voluerüc Septima igi: aduentSte die no» 
iilterramipamitcTÜtendentcs/genteillam mulic* 
»es Utas omnes fecü adduxifTereperimus.CiuäsFo 
primü illucpenicnimus/moxexeifdem vxoribus 
(lüs id coUoqucndu nobifcu cpplurcs miferunt/ te 
müiis tarnen cifdcm non fatis de nobis confidenti« 
bas:quod quidcm nos attendentes cocordauimus 
vtiuucnemTnumenobis(quivaIidus agilifcp ni« 
tnium effetjad eas quoep träfinittcrcmus/ Sc tunc 
Vt minus fetnin j c^dem metueret in nauiculas no# 
ftras introiuimus.Quo egrelTo iuuene cü feipfum 
inteTiUasimmircuiflet/acillgomnescircumdantes 
(Dntingefcnt palparentc^ eum/ÄT propter cum no 
paivm admirarcntur ; eccc interea de montc facmi* 
navna vallummagnümanugeßans aduenit quae j 




l1 

I 



TERTEA 

poRcp vbiiuucnis ipfe erat appropiauit/tali eü vil 

küiii&i a tcrgo pcrcuffit vt fubito mortuus in ttc 

ranj excidcret:cjuc confcftim mulicres aü j cotrfpi> 

cntes/ülü in monte a pedibus gtraxciüc/viric^ ip9 

qui in monte erat ad littus cum arcubus & fasittis 

«duemetrs cc faginas {iias i nos cörjdctes tabgctS 

nollrä afllcerüt fhipore(ob id q> nauicul; ülj i quj 

buserät harenS nauigando radcbät/ nee cdmfail 

fugere tuncpoterant) vt fumcndorü armotum (iio 

rummemoriam nemottinc habcret.£t ita^plu# 

res cötra nos fagittas fuas eiaculabantur. Tum ve 

to in cos quatuormachinarum nofirarum-fulmina 

licetncminemattingecia emiGmus / quo audito to 

nitrUo omnes turfum in monte fugerunt /vbi mu* 

litres ipfj erät/quj iuucne noftrum quem ttucida« 

ucrant(nobis videntibus)in fruila fccabant/nccncr 

Üuftaipra nobis oftentantcs /ad ingcntem qucn» 

fuc«nderant|ign.cm totrebaut/Si deinde pofthse 

manducabüc Viriquoi^ ipfiGgnanobis Gmilitcit 

ÜQCfltes/ gcminos Chrifticolas noßros alios (e 

patiformiterpercmine manducaflecp infinuabanC 

quibus qui « vticp vcra loquebantur/ in hoc iplb 

credidimus.CuJus nos impropcrrj vchemcnrius p» 

fuit/cuminmanitatcmquaminmortuum ejcerce» 
ant/ficiib's intuercmuripfrproprijs .Quamob» 
ranplmvs^quadraginta den(j>is in animofta» 
biliuaramus vtoüiesparitcrterramiprani impctu 



NAVIGATIO 

peifiires tunntunsneiäciu tamtAbnrjaKiit ttrof 
aiviadiariivaderEmus,Srffioc!plumnobis ni 
luprftorD5pCTnuQt/&rranmmignäsctara gn 
üän iniumpalli cü malhiolo animo &* grandi op4 
probrionofiiocrffidctehoc r.araprfceprorc afo) 
Imponitis iUis abccflirat]s.Poft^ aüt toram ülain 
rcüquiraus/mOxiterLcuantc et Seroccü vennnsi 
{fccüdü quos fc cörino ccm>naugare occ(pÜTra5 
plurimos ambinis plurimofcp gfros intcrdum fe< 
Dances /quAus durätibus gcntes nö vidimus quf 
nobifcü praiflicare auc ad nos appropinquar« vo* 
hicriacln taniü yonauigauimus vttelluremvnä 
nouä; qu j Cecuodü Lcbccaü fc porrigerct) innene 
rimus.ln qua cücampü vnü drcuiuiflemus(cui fan 
m Vincennj campo nomen'indidnnus} fecundura 
Lcbecciu vmm pofHifC nauigare occ^imus. Di^ 
ftatcp idcm fanöi Vinccntii campus a priore terra 
flia \'i>i Criftirol c noftri extitcft intcranplid. Icu 
CS ad plrtcm Leuätis. Qui o quidc campus • vfij» 
gradibus extra liiwam ;quinocfaaIem vmos mt 
Ittum elLCumigit ita vagafitcsiremus/quadSdiC 
copioram gentiü muldtudinem/nos nauiumo no 
ftnnim vaftitatt mirannüintara vnaaliaede c5 
fijcximusraptd qaos tuto in loco mox reftitimus 
cf dcindeintctramipfumadeosexnauiculis no* 
Ulis dcTcendimus/quos quidem niicioxis eOe cont 
ditionis Sp piiofks Rpcrimas.Nam &(i in rdomS» 



9» — 





TERTIA 

dis iQis diu daboniiinuu/anucos Uimc noßrol CM 
undem cfi£dmii$:aim quibus negoäando pnfd^ 
caniloiyvane.v.maiifiniusdicbusvbiciuai iOau 
las vihdes pluhmü £TolIäLS/& rtiain ndnullas iau 
borücacuminibusuccäs inuenimus. Coticordaui^ 
rous aüt VC ex eadem gentc duos qui nos com üie 
guam cdocerent inde traduca:anus.Quainobitm 
tresexets vtinPortugalliävenirentnosvUxo n 
■nitati funt.Et qm me omniaprorequi ac dcfcnbe» 
te pigety'dignetur vellra nodemaieftasq) nos por 
tum Slum linquentes /per Lebecciü ventuy& in vii 
fu terr^ fem per tranfcurrimus plures concinue (adfi 
endo rcalasplurcfqjambinis/acinterdüdtinuld* 
populistoquendo:doncc tandemverfus Aufinim 
extra Capicorhi troptcü fuimus .Vbi (üp tiöhzofl 
taillümctidianalis polus.xxxii.feleextoUebu gra 
dibus /lUf minorem iam perdideramus vrCun/ipa 
Cß maior vrla multü infima videbac fere in fine Ho 
lizoneisrcoßentans:& tücperßcllasalceiiusme 
lidionaüs poli nofmetipfos dingebamus /qu{ mul 
to pluics mr<o(ß niaiorcs ac luadiotfs ^ noftmjo 
li Itcll; exißüt rpropcer quo<l plurimara ülatü figu 
tis confinxi /& pr^fenim eatü qu;ptiotis ixt^M 
lii magnioidinis erancAma cü declinationc dum« 
tiofliquas circa polum Außri ciRciunt/^ vnaeü 
dcnotaaonc earüdemdiameDorüSc icmidianie« 
UBW utuin proutinmci; quaniordictit isicnaii 



93 - 





NflVIGATIO 

gadoBibustnrpidfacilepotnitHocdnr^o mal» 
gi'ö fioftro a campofanÄi Augufhni mccpto.Dcti 
(^emurrimasleacasviddipct yfusponcnrcm.c./<f 
vtifus Lebecau.Dc.quarquideda pcngrarcmus 
Cquis t|D( vidinras cnumcrare vcUct non totidem 
CJ papirejon; fuffioment . Nee quidein interdum 
vnägniconiodimfnueniinusdenipminfinidt ca^ 
fliaibonbustctparitcrplurfmis quj laminas ctr» 
tu ptoduou^t/cü quibus 8i miranda alia per mul« 
la vidimus quj faftiidiofareccfini forcntEt tnhae 
<]uidanpeTagrauöe.x.{eFcmcn(ibu3rxriamus.In 
quacognito^mineralianuna repenebamus/con 
uenimus vna vt ab inde furgeces alio p marr eua« 
carrmar.QuoimtoKernosconGUo/mox edi<5lä 
fili't aciriomnem cjtü noftiü vulgatü vt quicquiil 
intiÜnauigationeprfdpiendücenrereni idiprum 
Stegritetficret.Propterquod eöfcflimediximäda 
niqj vbicp vt de lignis 8c aqua p fex menfibus mu 
SÜDoneomnesfibipararenu Nam pernauiu mZf 
^f^rosnoacumnauibusnollns adhuc tantudem 
nau)garepo(reindicanicIl>quaqiridem(quaiii cdi 
xeranDlaAapTOmfioneMosoTamtDälinqueces & 
inde nauigauonenoftiam per Scroccüvenm inid 
anCES Februarij.xir). vidclicttycumfolgquinoAo 
iim appropinquaret et ad hoc Scptencrionis hemi 
^Ctiunoftm lageret in tantü peruagatt fuimus vt 
mtiidianüpoiü fupcr honzoaMÜlüJUj. gradibus 




TERTIA 

liit>Uni3UÜinuencnnitis.Ita vt nt€ minoric xtf^nec 
iniiohs fleU3canimodomrpidvalcrmt.Namciie 
a pomi ülo a quo per Seroccum sihierzmu» xccce 
Icucis longe iam fa^ framus.in. vjddicet Apnlis» 
Qua die tempt ftas acproccUa in maxi tarn vch« 
mcnsexoitaeft/vt vela nofhaomniaroUigcrtfiC 
cum folo nudoc^ malo rcmigarc cöpeilcrcmur per 
flante vehcmenriflime Lcbeccio ac man intumc« 
fccte 8c acrc cutbukntinuno extantc.Propcerquc 
tuii)inis vioientirTimü impctum nofh^trs omncs 
non modico af{c<fb fuerunc fhiporr. Notftcs qao<f 
Cp tuncinibi cpmaxime crant.Erem Apnlis.vi).(b« 
le circa atieds fincm cxtantc ipfx cgdcm no des ho 
l"arum.xv.cncrepertjfunt:hyemscp«3ä tücimbj 
erat vt veftra fatis pcrpcdere potcfl maiedas. No 
bis aucem fub hac nauigäubus tutfaulenüaycciram 
vnam Aprilis.fj.vidimus penes quam. xx. cirätcr 
teucas nauigantcs appropiauimus. VerüÜlamcni 
nimodo brutalem 6c cxtrancam efTc competimus 
in quaquidem ticc porcü quempiam nccgcntes all 
quas fore cöfpcximusiob id ( vt aibitror)cj> tä a(pe 
rumincafngusalgcretvt tamaccitum vixquifi» 
quäpcrpeti pofrcc-Porro in tanto pehculoin tan« 
tacp tempellatis imporcunitatc nofmet tumrqxti 
inus/vt vix altcri altcros prf grandi tuibincnos vi 
dcrcmus.Quamobrem deinum cum nauium prf* 
orepariterccuicordauiinus vt connauitis nofVns 

M 



- 95 - 




NAVIGATIO 

Ogpiibus/ternm 3li h'nqucndi/Tce^ ab f a dong 
ii/Scia Ponugatliam rcmcandi ligna faceron 
QuodcöfiUÜ&iüquidemctvtilefuit/aimri inib 
ito Ae folü adhuc illa peiflitiflirnius difpordiu om« 
cramus.NenipecShincabiiireniustägrandis die 
r«]uend cempeftas in man exdcata eft/vt penin» 
obrui perdite meturremus.Pfopter quod plun'ma 
pcregnnationü Vota necnon alias ^plurcs coimo 
liias(pTCnicnautis mos cHe {biet )tuncf|^diTius.Sub 
IJuo tcmpcftatis ifortunio.v. nauigauimus diebnt 
demilTis omnino velis.ln quibufquidem-v. diebu* 
cc.etil.in mari penetrauimus leueas/Iine^ interdunk 
(quinodliali nccnö mari & aurg temperatiori fem* 
per appropinquando/per quod nosapr^miffisetf 
perepericulisaltiffirtiodeo placuitErittp huiurcr 
modi noftra nam^atio ad tranfmontanü vcn tu SC 

gr£c5/ob id cf ad Ethiopi{ latus pcrtingere cupie* 
amus'.a quo g maris Athlantici fauces eundo M< 
fecdißabamus leueis. Ad iltäaüt perrummitonaii 
tigratiamMaii bftquina pcrtigimus die.Vbi in 
plaga vfia ad latus AuHric qu; Serralion ^ didtiir) 
XV* diebus noHpfos re(ngerando< fuiinus.Et>poil 
AfteurlumnoflrumverilisinlulasLyazori dicflas 
iuripufmus/qu^quide inful; a Seiraliotuipa. Dcc> 
J|k.I.I(ucIs diHiabanr/adquasfub lalijfiiiem pro 
henftnus/Sf paritfr.xv.inibi nos refi'ciendo pmUt 
Baiii diebus.Poftquos indcexiuiniiu & adLiß 



- 96 




Il 



OVARTA 

b<mf noftrj recurfum nos icdnxi'mus/a qu» iäoe 
ädentis partcm'ccc.fepofiri Icucis eramus/« ciinü 
tflndemdeindeportum.M.D.ij.cuprorpcraraJua« 
tione-exfundliggtends nutu nirTum rubiuimus/cii 
duabus dumtaxac nauibus :ob id q> tertiä in Sara« 
lionacqm amplius nauigarenS polTcOigni com« 
bulreramuS;ln hac aute noftra teitio curu nauigay 
tione.xvi.dratcrmcnrcs petmäfimus/e quibus.xi.' 
ahCcp tranfindntan^ (lell^ necnon 8c inaions vr(( 
üünoriCue afpetflu nauigauimus/quo tempore nof 
itietipfos pcr-alianrmeridionalis poli {lellam regef 
t>amus.Q_u£ fuperius commemorata (ünc/jnea^ 
dem noftracerno fkifianauigauonc rclacu nügi 
digiiaconTpcxi. 

De quarc{ nauigationis carCa 

ELIQ.WM AVTEM EST /VT 
t qu^intcrtianauigacionenoflra profpe^ 

xcrimcdinVrä.Q_uia j^oiäprjloiiganar 
rationefatifco/ecquocphjc eadcm noÄranauig» 
tiO-ad fperatum a nobis fme minime produ^ eix/' 
ob aduerfitatein infonuniiüue quoddam quöd'in 
maiis Achlancid nobis acddit finwidcirco breuior 
fiain.lgiturexLin)onjpomi cumfex cgletTUUijjj 
Daiiibus exiuiinus c5 propofito iiiCulam vriarrt vej 
Cia horizoaCaivpoCtain invifendi /qu£ Melchadt 

f iii 



— 97 ~i 



aüiöffl 



NAVIGATIO 
«rturS^diuitiarummultarüfamora nccnonauj 
ontniü Gue a Gaiipctico fiuc ab indico man va\l* 
cntium rcccptus fiiif ftatio clV/qucmadmodü Ca# 
lidarcceptusfiue hofpitalc omniü nauigantiä cft 
flui ab Oriente in ocddenrc Bc ccönuerfo vaganntf 
prout de hoc ipfo per Calicutif viä fama eft. Q.U5 
<|Utdem infula Mclcha plus ad occidentc Caliama 
>?0 ipfa plus ad mcridicm rcfpiaKquod idcirco cof 
gnouimus quia ipfa in afpciftu.xxxiri. graduü poU 
antartflidfita eft. Dccima ergo Maij die. M. D.i'n.' 
nobis vnde fupra egrcdicntibus curfum noftrü ad 
infulas viridcs nuneupatas primo dixen'mus . Vbl 
(CTitni ncceflTariarii munimina necnon et plura dl* 
ucrforiimodorii rcfrigcramina fumentes ct.xij. in* 
«crduminibidicbuseciTantcs/perventum Seiocü 
poftb je euanigare oecf pimusrew nauidominus no 
ftertamqiprjfumpiuofuscapitofufcpprftcrneccr 
fitatem & omniü noftrum vnanirTutatemcfed folü 
vtftfenoftri&fcxnauiüprfpofitüoftcntaret)^^ 
fit vt in Scrrllionä Auftralem Ethiopij tcrram tcti 
deremus. Ad qua nobis accelerantibus & illi tan*- 
dem in cöfpcftu habentibus tarn immanis & aco"* 
bafubortateinp?ftas cfV/ac vennis' contrarius 8f 
fornpia adufrfa inualuir/vt in ipfam'(quan\noftn'S 
jp(i Vjdebafnus ocuIis)pcr quatriduum applicare 
nonvslodrtaius:^uiny_mmotoa(2)fu5DmusJrtflU 
rcUda ad pn'orcm nauigatignc iiorbam regredcrr 



Q.VARTA 

nair.QuaLmqnidemnos peTSuduc{iuni(qtnvcn9 
tus eil; intet mehdiem et Lebecdü } reantunentcs 
«x:.perillam maris artitudine nauigauimus Imcas 
Vnde fäcfHi xü vt nobis extra lineain ^quinodia« 
lein tnbus pene gradibus iam tunc exilWtibus tcv 
ra quedamca qua-xii-diflabamus Icuas) apparae» 
riti qu{ appahcio nö parua nos aßf cic admiratione 
Terra ctcm flla/infula in medio man multü alta 8c 
admirabiiis erat/qu^ leuds duabus longior & vna 
dilatatior no cxiftcbat : m quaquidcm terra nüquä 
quift^ hominü aut fuft*at aut habitaucrat/Srnihilo 
minus nobis inr>xlicinimafuit.ln illaem ^ (\b\i6a 
coniiUü fuum & rcgimen prjfeßus nauium nofter 
naucm fuä pcrdidit. Nempe illa a fcoputo quodam 
cUr3/&inde^ptcrhocinrimasdiuifaran(ru Laü^ 
j'cri)no(fic(quf Aiigu(l:i.x.eft)inmari pcnitusfuD 
merfa cxtitit/nihil indc faluo manente demptis taii 
fumodo nautis.Eratcp nauis eadcm dolioru.ecc.iii 
€fiz noftrg totius turbg totalis potentia erat. Cum 
aü( onines circa illam fatagcrcmus vt fi forte ipam 
apehculo {ub[rahereva1erenius:deditniihiinman 
datis idem nauium pr$fe(fhis/vt cüuauicula vna in 
Kceptü quempiam bonü vbi pupes fio^s fccure 
omnes recipcre poiTemus apud inliilani cande in^ 
uentü pergere/iioUns tarnen ipft idem prffeftus 
vt nauemnieäcqu^Tioucmnautisnicisflipata/S^ 
innaiiis pchcÜcantis adiutoho inietarorctXmecu 

f iiij 



99 




NAVIGATIO 
»unf tradu«i€/fcd folü vt edixerat portu ynüm in 
qoiTirijirem /et in illo nauem meä ipfam mihi reFb 
tucrat.Ciuaiuffioncreccpta/ego vt mädaueratcfu 
pta mecü nautam meorü mcdietate)in inful.i ipam 
(a qua.üij.di(labamus Ieuds)properans/ pulcherrj 
xnum inibi ponä/vbi dafTem noHrä omne tute fa« 
tis fufdpcre poflemus inucni . Quo coperto. vit),' 
ibidem diebus eunde nauiüpr^fecflumdi reliqua 
turba expcAädo perfliti.Q^ui cü no adueiiirct mo 
lefte n5 perum pertuÜ/atcß qui mecü erant Gc obf 
ftupefcebant vt nuUo confofari modo vcIIcnt.No 
bis aüt in hac cxiftentibus anguftia/ipa oftaua die 
puppimvnäpcrjquoraduentarecofpeximus/cui 
vt nos perdpere poflent mox obuiam iuimus con 
(identes fperätefir^vna quod ad meliere poitü quc 
piam nos Cecü duceret.Q^uibus du appropinquifi 
Ktnus/dC vidilim nos refalutaflemus:retulcrih illi 
nobts/eiufde prgfeifli nri naue in mari penitus( dc# 
ptis nautis)pditä exticine: qu^ nücia ( vt coteplari 
vf a pöt regia maie(las)me nö parua afFccef t molc 
(tia/cü aLübona(ad qua reucrot habebä) JM.Ioi]gc 
cxiftens letids in Longo rcmotocp mari me efle (en 
tirem.NihÜotmnus tarnen fortung nofmet fubijd« 
cncesvIterius^edimus/reuerGcpfphmis fuimus 
mdmemoratäin&Iävbinobisdehgnis&aq in cd 
fcruätif me£ naui i)uidimus:Erat ]^o eadi Hula pe 
tutusitihofpitatainabitataep/mßaaquaviuida QC 



Q.VARTA 

liiaminülafcatimcntc/cum mfima'sai{)Oribiuiiw 
nutnerin^volucribusinarinis &tcrrc(bibus/qu{ 
adeO'iimpUc^ mnt vtlcle manu comprelicndi 
inffcpide pernuncrent.PiDpta-quodtotiücpKn 
didimusvtnäoiculävnaincxillis adin]}>leuerimu4 
Incaautenullaaliaimiemmusammaliapter^ mn 
res ^maximos/nlaceius bifiiitamcaudamhabe 
trs cum nönullis Cnpentibus quos criam in ea vidi 
miu-Igicurparatanobis inibiprouifionc fub voi« 
to intermeridiem & Ltbfcdü ducece pnteximus 
obid q» a rege mandatü acc^eramu s/vt c|tialicun 
^nonobflancepen'culopr^cedendsnauigationis 
läam in fequeremur. Incepto er^o huiufcemodi na 
üigioportumtandem vnuminuenimus qucom^ 
nium fanAorii Abbaciam nücupauimus/ad quem 
(pTDCperam annnente nobiffauism altiflimoHnfra 
xvi).peitigimus dies.Dißati^idempdmniocc.ap 
{atainrulaleuds/inqaoquideportunccpr^iSuiri 
tiplbü necquemquä de nJibaaliumrepctimusySC 
fi tarne in illo menfibus duobus & diebos quanior 
cxpcftauerimus/ quibus efluxis vifo q>illucnema 
vemretconfeniantia noftra tunc & ego cScordnii 
mus/vt fecüdü laus longios pTogfederemur. Pet 
cutßsttarp.cc.Ix.leudspprtuituidamali) applicul 
mus in quo caflellum vnS erfgere propoitumi»/ 
quod Sc quide^fcdlo fjdmus reliftis in flio.xxutt. 
Chfifticolis nobifcum cxiAennbus/quiex pr^äi 




NAVIGATIO 



in (od? ^^ 



elW pnpe pcrdita coI!e(fK (ucrintPorro in 
poRU prffatü cöftrucndo caftcUü & brcGUoo pn> 
p« noflräs onuftas cßidendo. v-perltitimus mrn 
libus/ob idq>pr; nautatü pcrpaudiace et plunmo 
tüapparacuüneceflitacelögius^gredi nö val«ba 
mus.Q^uibus Cupcnonbus ita pera^s concorda« 
uimus poft hjcin Pottugalliam rcuerti/quam ton 
pergrjcü tranfmontanücp vciitum nccelfe nobi» 
«ratcfficcrc.RebflisigiturincaftcUo pr(fatoChii 
fticoUs.xxüij.ec cum üLs.xri.machinis ar alijs pluri 
biu annis vna cü prouifione pro lex mcnribus fuf» 
fidentc/necnö pacaca nobi(cum telluiis illiiu gen« 
te< de qua hie minimafit menaalicct infniitos int> 
bi tue videnmus/eccumiUis pracfHcauehmus. Na 
ad.rerc leueas cum.xxx.ex eis in infulam ipfam pef 
fietrauimus. Vbi intcrdum plurima petipcximut 
c]u; nune fubticcfcens Iibdio meo.üij.nauigaiionü 
nfeiuo.Eft^eadem terra extra linci (quino^a« 
lern ad partem Auftri.x viij.gradibus & extra Lif» 
fconfmetidianüadocn'dentispartcm.xxxv.prout 
inßrumentanoßra monftrabant)n&s nauigatio« 
remnofiräperNornordenfiumcquiiprergrfcum 
tranfmontaiiücp ventus eli)cü animi propofito ad 
ad harte Lifbon; ciiiitate^fiofcendi inidantes/Can 
-dem poß multos laborcs multacp peiiculain hunc 
ciufdiLinion(pcrtüilTa.lxxvi].dies.xxvii). iunij. 
MJ}.iif).cumdei laude incroiujmus.Vbi honoiifi 




Q.VARTA 
« mulcü & vtcra^fit credibile fe(Ku{ tülcmii (u{« 
frius:öt> id Q; ipfa tora ciuitas nos in man diiprrdv 
tos cflV cxiltimabat/queadmodü rrliqui omnes de 
(Urba noftra p pfeifli nri nauiü ftultj pr^fiunpäo« 
ncexdcrTät.Quo fuperbiä modo iulhis omniü c£ 
fer deus cöpcnfac . Et ita nüc apud LifbonI ipfatn 
Ribflflo igiiorans quid de mc fereninimus iple mc 
dciiiceps efEcere cogitet/g a tanüs labohbus mos 
i»m exnunc rcquiefccre plurimü pcroptarem/ hüe 
ruinciü maießati veßrg plurimü quocp intcrdü c3 
mendans, Americus VclpudusinLiCboiUk 

<: 




a jr> 

^1 



FinitiLvrj.kr.Maij 
Anno Cuprafeft^ui 
nuUcrimum.vii. 



c'-o 



i