Skip to main content

Full text of "Die Duala-Sprache in Kamerun : systematisches Wörterverzeichnis und Einführung in die Grammatik"

See other formats


G0= 

o- 


wffn 


Cetjrbfidjsr 


^m  TffT^obe  QaspeyaOtto-Sauer 


go: 


•IM 


^miw 


♦ 


Seibel 

Die  Duala^Spradie 


in 


Kamerun 


PL 
8141 
.2 
S34 
1904 


lulius  6roDS,  fieibeiberg 


Purchased  for  the 
University  of  Toronto  Library 

from  the 


FRIENDS  OF  THE  LIBRARY   FUND 


MiiliKiti^  ©aepejj-j^ffti-Saufr. 


t^  I^uala-Sprache 


m 


amnnn. 


unb 

©nfiilintng  in  hit  ®i-amntatift 


Don 


L  3ntii^L 


^uliu§  @voo§'  SSeuIog. 
ieibelberg,  ]aarts,  JTonbon,  Bom,  ^f.  j^efersfjurg. 
1904. 


S)ie  Itlctlrotic  OBnepctj-Wtto-Snner  tft  mein  burd^  Sauf  erroovbeneS 
aHetnigeS  (Etgentum.  ®te  na<^  biefer  ajlet^obe  bearbeiteten  Setjrbiic^er  roerben 
unablcifftg  uetbeffert.  Sltle  SKed^te,  namentlt^  ba§  58earbcitung§:  unb  iiber= 
fe6ung§rcd)t,  ftnb  fiir  aHe  ©prac^en  oovbebalten.  Slai^a^mungen  imb  SfJad): 
brudC  ftnb  gefegUc^  oerboten  unb  roerben  gertd^tltd)  t)crfoIgt.  %uv  cntfpreci&enbe 
aOfltttetlungen  btn  id)  banfbar. 

§etbetberg.  gulf  us  ffirooe. 


^0VW0Vt. 


®a§  Dorliegenbe  ^i'K^tein  fott  bem  Sw^d^  bienen,  bem= 
ienigen,  ber  na^  Jlamerun  fommt,  bie  bequemc  ^Ineignung 
eineg  umfaffenben  9Sortf(^Q|e§  ber  ®UQ(a=©prad^e  311  ermog^ 
lid^en.  ®ie  erften  brei  2tbf(^nitte  (1—16)  finb  jebem  unent- 
bel^rltd^  unb  miiffen  guncii^ft  memoriert  raerben.  '^ana^ 
geftattet  ober  bie  3tnorbming  be§  2Borterbud^§  nac^  fad^= 
lichen  ©efid^tspunften  bem  Sernenben,  je  nad^  feinem  SBeruf 
[i($  corjug^TOeife  mit  benjenigen  Stbfc^nitten  befannt  ju  madden, 
bie  feiner  tciglid^en  Sefc^ciftigimg  am  na($ften  liegen.  Slud^ 
aU  3la6)\d)iaQihu^  faun  ba§  9Berfd;en  infolge  biefer  3ln= 
orbnung  benli^t  twerben,  wenn  e§  barauf  an!ommt,  eiucn 
2lu§bru(f  ou§  einer  beftimmten  ©ebanfenfpl^are  ju  fu(^en. 

®a  bie  grammotifc^en  33earbeitungen  be§  ^uala  bister 
Doflig  unjuldnglic^  finb,  fo  ^abe  i^  mid^  entfd;(ie|en  miiffen, 
bem  2Borterbn(^  einen  Slbrife  ber  ©rammotif  roraufjufd^icfen. 
3J?ein  im  ^alire  1892  erfci^ienener  „Seitfaben  jur  ©rfernung 
ber  ®uQ[a:©prQd^e",  auf  ben  uerbienftlid^en,  aber  boc^  noc^ 
fef)r  unooflfommenen  2lrbeiten  Sofer'^  bernfienb,  ift  feitbem 
fel^r  oeraltet.  ®a§  ^^anbbuc^  ber  ®uala  =  ©prad^e"  von 
3:1).  6f)riftaIIer  ift  cergriffen,  ber  oerbienftoolle  SSerfaffer  in- 
jraifd^en  uerftorben.  3lud^  fein  SBerf,  fo  fe^r  e§  gegen  frii^ere 
Slrbeiten  aU  ein  ftarfer  ^ortfd^ritt  gu  begeii^nen  ift,  lot  noc^ 
erl)eblid^e  aJJangel  unb  3JJiBDerftdnbniffe  aufjuraeifen.  3-  ^• 
ift  ha^  SBefen  ber  S'ielQtiopartifel  no  noc^  noUig  nerfannt. 

©emgegeniiber  {)offt  ber  SSerfaffer,  geftii^t  auf  feinc  in* 
jroifi^en  fortgefe^ten  eigenen  ©tubien  unb  bie  weroffentlid^ten 
^e^te,  in  feiner  je^t  Dorgelegten  ©prad^Iefire,  fo  fnapp  fie 


IV 

ift,  in  »ielen  ©insetfieiten  ba§  grommotifd^e  Si(b  bc§  ®uala 
jutreffenber  gejeid^net  ju  fiabett  at§  fein  ^Sorgdnger.  ©in 
gro^eres,  n)iffenf(i^aftli(^  ge{)Qttene§  SBerf  iiber  ben  gleid^en 
©egcnftanb  ift  bem  3l6f(^(u§  nQ|e. 

^n  ber  Drtl^ograpf)ic  \)aht  \^  ntid^  bem  con  ber  Wiffion 
beiber  ^onfeffionen  neuerbings  oboptierten  ©pftem  Qnge= 
fc^loffen,  urn  bie  Senu^ung  ber  33eroffentlid^ungen  ber  SJIif- 
fionggefeHfd^aften  nid^t  gu  erf($it)eren.  3{)re  9ie(^tfd^reibung 
l^at  an6)  ben  SSorjug  grower  ®infa(^^eit  bei  t)erf)dItni§mdBig 
gnter  Slngemeffen^eit  an  ben  rairftid^en  Sautbeftanb. 

®ie  tjorfommenben  2l6fur§ungen  finb  oEjne  raeiteres  oer- 
ftdnblid^. 

Sertin.  %,  BtitftL 


^nl^alHmv^tid^tth. 


^pva^Uilvt     .       .       .       . 
A.  £aut(e^re 

93ofale  unb  ^onfonanteii 
9^ad)brudE§ton 
3Wufttalifd)er  Son  . 


B. 


II. 


unb 


SSeftimmung  unb  ®efAIerf)t 
Slaffen       .  .       '. 

SBilbung  ber  ancf)r3o!)I 
KofuSbilbung     .... 
■Jiic  f^'iirnjijrtcr   .... 

III.  2)tt§  3citi»ort    .... 
mtiv  unb  ^affiD       . 
3etten  unb  SluSfagerocifen 
^ilbung  unb  S3ebeutung  ber  einjelnen  3:empora 

unb  3Jtobi     .... 
31bgclcitetc  3^itn)orter 
^ie  ^sitworter  „fetn"  unb  „\)ab^n" 
©onftige  S3emerlungen   gur  ^ormenlefire 

©gntaj;  be§  3c^t"'ort§ 

IV.  2)tt§  eigenfe^ttftlWDrt 
©rfa^  ber  ©igenfd^aftSrobrter  . 
©tetgerung  ber  @tgenfd^oft§n)orter 

V.  ^tc  3rtf)Itt'o»^tcr 
VI.  ^tc  Scr^aUntSiuiJrtcr 
VII.  ^tc  SBtnbcwiJrtcr 
vm.  ^tc  UmftnnbSttJortcr  . 

C.  ©tnigc  SBemcrfungen  jur  ©^ntaj    . 
%it  ©tellung  ber  ©a^glicber 
2)te  Stelatiopartifel  no    . 
3ur  9?eftion  ber  3eit«)6rter  . 

D.  ©littgcS  iiicr  bic  2Sort6t(bung  ber  §ou^)tn»ortcr 


©eite 

1—36 

1-3 

1 

3 

3 

4—86 

4-8 

4 

4 

4 

8 

9—14 

15—25 

15 

16 

17 
20 
22 

23 
25—29 
26 
27 
28 
29 
30 
31 
33—35 
33 
34 
35 

35 


VI 


Mrfteinntird)?^  |tiI5rteruer|etri|nt» 

I.  2lbfc£)mtt:   mQcmtine  aScgrtffc. 

1.  %a§  2)ing;  bie  ©i'tfteuj 

2.  ®te  2lusbel)nung      .... 

3.  2)ie  ^orm 

4.  ®ie  3a^I 

6.  'S)ie  §arbe 

6.  ©onfttgc  oUgemcine  ®tgcnf(^aften  . 

7.  S3ejtef)ung§begriffe    .... 

8.  SlUgemeine  ^anblungen  unb  3uftanbc 

9.  mUerlet  abftrattc  SSegriffe 

10.  ®ie  3eit 


©elte 
37—119 


II.  Slbfd^nitt: 

11.  @ott,  Dieligion,  ^ix<ij^ 

III.  Slbfc^nitt:  2BcIt,  (Sti»c,  ^tmmcIScrft^ctwuttflcn,  2Bcttcr 

12.  ®a§  SSeltaU,  |)tmmel§gegenben,  ©tcmentc     . 

13.  Std)t  unb  ^tnfternt§,  ©onne,  a«onb  unb  ©terne 

14.  ®ic  @rbe;  ©ebirgc  unb  ©bene 

15.  gjieer,  ©ee,  %m 

16.  %a§  abetter 


IV.  2lbfd)nitt:   ^ic  brct  9loturrct(^c. 

A.  '2)a§  2:tcrireid| 

17.  2ingemeine§.    ©augettcre. 

18.  $86gel        .... 

19.  ^tfd)e,  2lmpl)ibien,  JReptilien  u.  f.  xv 

20.  ©liebertiere,  SBeicIittere  . 

B.  ^a§  ^fianscnrcij^ 

21.  2lIIgemeine§ 

22.  ^ud)engen)a(^fe,  ^erealien 

23.  Dbftbaume  unb  =@trdud)er. 

24.  SBerfc^tebene  ®eit)dd)fe     . 

25.  aWincralien 


V.  Slbfc^nitt:   ^er  9Kcnfd). 

26.  S)er  mcnfrf)lt(i)e  ^5rpcr 

27.  $|unftionen  be§  mcnf(i)Itcf)en  S5rper§  unb  feincr  3;cile 

28.  eigenfd)aftcn  be§  menfcf)Iirf)en  KorperS 

29.  Sirter,  ©efc^Iec^t,  ®cburt,  Seben,  ©terben 

30.  ®ie  fiinf  ©inne 

31.  ©eift  unb  ©eelc 

32.  2)ie  ©eele.    fVi^eunblid)c  (Smpfinbungcn 

33.  %k  ©ecIe.    Unfreunblidie  ©mpfinbungen 

34.  2)ie  ©pracf)e 


VI.  9Ibfd)nitt:   2)cr  morttltft^c  9)knfdj. 

35.  Sugcnben,  gute  @igenfd)aftcn 

36.  Softer,  Untugenben 


77 
78 


VII.  2Ibfc^nitt:   'S>ct  tvanU  9)lenf(^. 

37.  S?orperIt(^c  %^i)Uv  imb  @ebrecE)en  . 

38.  aSefinben.    Sranl^eit.    SBerle^ungen 

39.  Slrjt,  ^eitmittel        ..... 

VIII.  5lbfcf)nitt:   f^-amiltc  unb  ^cirrtJttnbtft^ttft. 

40.  %k  g^amilie;  bxc  nad)ften  SBIutSoerroonbten 

41.  ®te  @t)e 

42.  SBettere  a3erroanbtfcf)aft.    @rbfcl)aft 

43.  §au§{)alt,  S){enerfd)aft  u.  f.  ro. 

IX.  aibfc^nttt:   a)Zcnf(^at^c  SBcbitrftttffe. 

44.  9iaf)rung 

45.  9^at)rung§mittel,  ©eroiirje,  ®etrdn!e 

46.  2;tfd)gerdt 

47.  ^uci)e  unb  Kud)engerat    . 

48.  S^teibung  unb  SBafi^e      . 

49.  ©onftige  ®ebrau(i)§gegenftanbe  be§  Tlanm§ 
be§  2Beibe§.    g?u^  unb  ©dfjmucf 

50.  S)te  toilette      .... 

51.  ©(^neiber;  roeibltcfie  £)anbarbeitcn 

52.  aBoI)nung.    2tIIgemeine§ 

53.  ®ie  ©tobt 
3)a§  §au§;  §au§bau 
aWobel  unb  ^auSgerat     . 
aSeleud^tung  unb  §e^P"S 


VII 

©eite 

81 

82 
83 


85 
86 
86 

87 


54 
55 
56, 


X.  SHbfd^nitt:   OJctftcSfittbung. 

57.  ©cf)ule.    Sefen,  ©cfjreiben,  9lcd^nen  u.  f.  u). 
XL  aibfc^nitt:   ^ic  jnenfc^Ut^c  2lrbctt. 


100 


2tdcr6att  nnb  SBtc^sucfit.    ^^anbrticrf  unb  ^nbuftrtc. 
^onbet  nnb  SScrfe^r. 

58.  2(rbeit.    SIHgemeineS 102 

59.  aiderbau 102 

60.  ?^ifd)fang,  ^agb 103 

61.  2)te  aSief)5ud^t  .......  103 

62.  ^anbroer!  unb  ^anbroerfer.   @rjcugntffe  be§  ^anb* 
werlS 104 

63.  ^anbroerfgjeug 105 

64.  |)anbel.    ®elb.    SRa^  unb  ©eraic^t        .        .        .106 

65.  Dtetfe  unb  SSerfe^r 107 

66.  %a§  ©(^iff,  feine  Steilc  unb  Bubcpr     .        .        .108 

67.  2)tc  ©d)iffo^rt 110 


XII.  Slbfd^nttt:   ^cr  ©taat.  ^te  Dbrigfcit. 

68.  §errfcf)er  unb  Untertan  . 

69.  meid)  unb  9Irm 

70.  ^ie  9iec^t§pflege      . 

71.  SJerbrec^en  unb  SSerge^en 


112 
112 
113 
114 


VUI 

©ette 

XIII.  3lbfrf)mtt:  Jlrtcg  uitb  ^rtcbc. 

72.  S)cr  ^rtcger  unb  feinc  3lu§ruftung         .       .       .    11& 

73.  ^rieg  unb  ^riebc 116 

XIV.  «Hbfrf)mtt:   9Kuftf.   ^ergnugitujjcit.   Sptclc.   J^cftc. 

74.  ajiufi!.   ^ergniigungen 11& 

75.  ©pieic,  ^eftc 118 


^pradifeOre. 


A.  Eautlelir^* 

^otak  uitb  tonfonantciK 

1.  2)ie  a^ofale  finb  a,  e,  e,  i,  o,  o,  u.  ©ie  loiiten  roie 
in  SSoter,  ©ccle,  9)lcf)l  (e  =  a),  toiber,  ober,  @ott 
(o  ein  3)UtteUaut  sroijdien  o  unb  a)  unb  9J?utter. 

©ie  tonneii  lang  ober  fur 5  fein.  Sang  finb  fie 
in  ber  3:^onfiIbe  be^  2Borte§,  loenn  biefe  offen  ift, 
b.  f).  auf  einen  SSofal  enbet,  fonft  fnrj,  5.  ^.  kSl^ti.  S)ie 
offenen  laute  Saute  e  unb  0  finb  ftet§  furj,  bie  entfpre= 
(Reuben  gefc^toffenen  e  unb  0  meift  iano,,  5.  33.  konda 
(©tu^l),  aber  koko  (beibe  0  furj).  ©infilber  auf  a  finb 
balb  lang  balb  furj;  luir  bejeirf)nen  bie  Scinge  burd^  a, 
^.  33.  ma  (oon),  ma  (6teinfo()len),  ka  (2lrt  iinb  2Beife), 
ka  (oor  ©erid^t  fprec^en),  wa  (fommen),  wa  (unbid^t  fein). 

2.  @igentli(^e  ^wis^^iiiter  (®ipE)tf)onge)  gibt  e§  ni(^t;  ai,  ei, 
oi,  oi,  ao,  au  raerben  getrennt,  toenn  au^  fc^nett  t)inter= 
einanber  gefprod^en. 

3.  SSon  ben  fonfonantifd^en  Sauten  fefiten  f,  ch,  h, 
sch,  fotoie  ba§  raeicEie  (ftimni^afte)  s  (in  lefen). 

3Sor|anben  finb: 
a)3a^nlaute:  t  —  s  n 

nafaliert:  nt         nd         ns        — 

b)Sippen  laute:      p  b  w         m 

nafatiert:  —        mb        —        — 

c)  5^ef)tUute:  k  g         —         n 
nafaliert:                —        lig        —        — 

d)  ©aumenlaute:    —     d(l,r)J      y         — 
nafaliert:  —        nj  ny        — 

4.  ©aoon  lauttn  roie  im  ©eutfd^en  t,  d,  p,  b,  m,  k,  g, 
3.  33.  ta  (fc^cilen),  ba  (l)eiraten)  u.  f.  m.  @benfo  bie  na= 
falierten  Saute  nd  unb  mb  n)ie  in  @nbe  unb  33ombe. 

^ua[o=SSorterbuc^.  1 


—     2     — 

5.  s  ift  ftet§  fd^arf  tuie  §  in  rei§en^;  w  roirb  (roie  ini 
©nglifdien)  mit  beiben  :8ippen  (roie  eiii  !ur§e§  u)  fle)pro= 
^en;  n  ift  nafal  roie  im  {^ranjo[if(^en  bon  (=  bon^); 
j  laiitet  roie  dsch  (felten  roie  gj);  y  entfprid^t  bem 
beutfd^en  \. 

S)ie  nafatierteu  Saute  roerben  ent|pred)enb  artifuliert; 
alfo:  nt  =  n^t;  lis  =  n^s;  ng  =  ng;  nj  =  ndsch; 
ny  =  nj. 

6.  33efonbere  Seac^tung  uerbient  ba§  d  (roo  e§  nic^t  in  ^er= 
binbung  mit  n  oorfommt).  @§  roirb  gebilbet,  inbem  man 
bie  etroag  guriidgelegte  3"»fle"fpiSs  Is^<^t  gegen  ben  vox- 
beren  ©aumen  briicft.  (S§  ift  oon  bem  auf  gleic^e  SBeife 
gebitbeten  1  unb  r  nidit  gu  unterfdbeiben.  Man  !onnte 
biefe  (e^teren  baf)er  in  ber  Ortf)ograp^ie  entbe^ren,  ^at  fie 
aber  boc^  eingefiif)rt,  befonber^  urn  gleic^lautenbe  SSorter 
mit  t)erfrf)iebener  ^ebeutung  ju  untcrfdieiben. 

7.  5lonfonantencerbinbungen  finb,  abgefei)en  con  ber  9kfa= 
lierung  mit  n,  li  unb  m  (le^teres  oor  b  ftatt  n),  nid^t 
{)aufig.  Dft  finbet  fic^  w  in  5l>erbinbung  mit  oor^er^ 
ge^enben  ^onfonanten,  5.  33.  bwa  (toten),  soiigwa  (ljerau^= 
Sieben).  Sie  feltene  $8erbinbung  ky  lautet  kj  ober  tsch, 
5.  ^.  kyoma  (gu  33oben  roerfen). 

8.  ^m  2(nfang  eineS  3Sort  bilben  m,  n  unb  11  oor  foIgen= 
bem  5lonfonanten  eine  Silbe  fiir  ficb,  ba  fie  al§  ^alb- 
votak  and)  oi)ne  5Kofal  beut(id)  lautiert  roerben  fonnen. 
3JZan  oerfm^e  in,  n  unb  li  fiir  fic^  attein  borbar  qu^ju= 
fpredien,  fo  roirb  man  ben  ridbtigen  Saut  erbalten. 

2)ie  2Borter  mbodi  (3iege),  mpemba  (3tafe),  njou 
tetefant),  ngomo  (S^anstrommel)  finb  a(fo  breifilbig  ju 
fpred^en:  m-bodi,  m-pemba,  n-jou,  n-gomo. 

9.  3m  ainlaut  eineg  2Borte§  fann  jeber  Saut  fte^en^  am 
©d)lu§  aber  nur  ein  SSofal  ober  m,  n,  n,  3.  33.  kern 
(nein),  son  (2Benigfeit),  mboii  (3eugni§). 

2(ud)  bie  auf  m,  n,  11  au^lautenben  2Borter  enbeten 
friiber  oofalifd)  unb  finb  burc^  3lbfall  bes  enboofals  ent= 
ftanben. 

Ser  ©nboofat  eines  SSortes  roirb  vox  folgenbem  33o= 
tai  bciufig  obgeroorfen,  befonbers  a  unb  e  (e)  oor  folgen= 
hm\  a,  J.  33.  n'  ala  ftatt  na  ala  (idb  gebe). 


'  5)oc^  wtrb  es  ntd)t  felten  and)  tuie  ba«  beutfc^e  id)  gefpn)d)en. 
"^  Wlit  2luo^nal)me  Don  g,  hm  nur  in  gita,  einer  i)leben[orni  Don 
njita  (3Jlenge)  Dorfomntt. 


—     3     — 

9Jac^brudi?ton  (SSortafgent). 

10.  ®er  DJai^brud  ruf)t  in  ber  Sfteget  auf  ber  oorle^ten  ©ilbe, 
5.  'S.   lobaiigo   (Siigen),    mandabo    (^oufer),    manyanga 

2lu§genommen  finb  bie  2Borter  auf  m,  n  unb  n,  raeld^e 
bie  le^te  Silbe  betonen. 

9JhififaUfrf)er  %m  (intonation). 

11.  ^zhe  Silbe  f)at  i^re  eiaentiimlid^e  2^onf)of)e.  ®ie§  ift 
au^  im  2)euti(|)en  ber  §qII.  9Senn  itiir  ^.  33.  bos  SBort 
„gebenfen"  ausfpredjen,  fo  fprec^en  roir  bie  3:^onfitbe  „=ben=" 
mit  (joI;erem  nuififalifc^en  ^one  at§  „Qt'"  nnb  „=fen". 
2)er  mufifolifc^e  2^onfatt  eines  2Borte§  fnnn  ober  im 
S)eutl($en  §u  beflimmten  ^n^e^f ^n  in  beftimmter  2Beife  g  e= 
cinbert  raerben.  ©prec^en  roir  beifpielsraeife  ba§  errocifinte 
9Sort  fo  au§,  ban  bie  erfte  nnb  groeite  ©ilbe  tiefer  finb 
al§  bie  britte,  fo  begeid^nen  roir  bamit  eine  ^rage:  96= 
benfen? 

12.  ^m  ©uala  H^Qt  ^er  2:;onfan  aber  feft  am 
SBort  unb  cinbert  fid^  nic^t.  Sine  grage  5.  33.  fann 
ba|er  au6)  nid)t  burd)  33ernnberung  be§  S^^onfafe  bejeid^net, 
fonbern  e§  miiffen  befonbere  ^yrageaboerbien  gebraud^t 
roerben  (oergl.  bie  Stboerbien). 

Sa  ber  S^onfatt  bemnac^  im  SDuala  einen  integrieren^ 
htn  3^eil  be§  SautbilbeS  ber  SBorter  ausmac^t,  fo  roirb 
er  and;  in  ausgebe^ntem  2J?a^e  jur  llnterf^eibung  fonft 
gleid)(autenber  2Borter  benngt. 

2Bir  begei^nen  ben  tiefen  STon  im  j^olgenben  mit  bem 
@rat)i§  (a),  ben  ljof)en  mit  bem  Ifnt  (a). 

So  nnterfd)eiben  fi^  5.  33.  nur  burd)  ben  S^onfall: 
musamba  (nadt):  tief  —  i)o^  —  tief,  t)on 
miisamba  (fiebjig):  !)oc^  —  lief  —  tief. 

13.  '^Ubzn  bem  i)o^en  unb  Dem  tiefen  ift  nod^  ber  mit  tie  re, 
ber  fteigenbe  unb  ber  fallenbe  ^on  ju  beobad^ten. 
©0  fprid)t  man  bag  SBort  to  (Soffel)  fo,  ba^  man  i)od) 
einfel^t  unb  bie  Stimme  bann  finfen  ld§t  (fallenber  3:^on), 
rodbrenb  man  bei  mba  (3am§)  umgefe^rt  mit  tiefem  2^on 
beginnt  unb  bie  Stimme  bann  ert)ebt^  (fteigenber  2^on). 

2)ie  ©riernung  ber  rid)tigen  intonation  mu§  ber^rajis 
iiberlaffen  roerben.  .^m  ^ffiorterDerjeid^niS  ift  bag  9]otigfte 
angegeben. 

1  9Jian  oerc?Ieirf)e  im  35eutfc^en  „fo"  (al§  ©rtoiberung  auf  bertc^s 
tlgenbe  Stufflanttig)  unb  „fo?"  (in  ber  uemunberten  ^Jrage). 


—     4 


B.  MtyvmtnUfiv^. 
I.  ^a^  ^^au^tttJort. 

Scfttmtnuttg  unb  ©eft^Ict^t. 

14.  ®a§  ^auptroort  t)at  raeber  eincn  befti  mm  ten,  noc^ 
eineu  unbeftimmten  3Irtife(;  mudorigi  {)eiBt  all'o  fo= 
noi)i  „ba§"  ©d^af  al§  aud^  „etn"  ©c^af. 

15.  ®a§  naturH(^e  ©efd^letjt  ift  fiir  bie  ©inteilung  ber 
^auptroorter  oJme  33elang.  @§  bleibt  bafier  auc^  bei  ben 
§iirn)ortern  imbejeic^net ;  mo  bebentet  5.  33.  er,  fie 
unb  e§. 

16.  'i^aQ^eQ,en  roerben  bie  ^auptroorter  nac^  ifiren  S^orfilben 
in  7  ^lafien  eingeteitt. 

©iefe  SSorfilben  [inb: 

I.  mu  IV.  e 

U.  mu  ober  bo  V.  i 

III.  di  ober  j  VI.  w  ober  y. 

®ie  fiebente  ^faffe  ^at  feine  befonbere  3Sorfi(be. 
21  nm.  S)te  SSbrter  ber  jtoeiten  S?(afje  mit  ber  SSorfilbe  mu 
unterfcfieiben  [id)  Don  benen  ber  erfteti  .ft'Iaffe  mit  ber  gletdien  aior= 
filbe  burd)  ben  Umftanb,  ha'Q  bte  le^tercn  alle  ^^^erfonenbejeidjnun^ 
gen  ftnb,  folc^e  aber  anbererl'eits  nid)t  jur  jweiten  SJlaffe  ge^oren 
mit  2tu§naf)me  Don  mukoma  (Striegsgefangencr),  mukusa  (28tttt)er, 
SBitme),  mulamba  (3unggcfette,  ^ungfrau). 

SBtlbung  ber  aWcl^rjo^I. 

17.  3ltte  .^auptnjorter  bitben  i{)re  9Jie()r5at)l  burc^  33erdnbe= 
rung  ber  cfiarafteriftifd^en  SSorfilbe  ber  (SinpE)!,  5.  S. 
mu-na  (5ltnb):  ba-na  (£inber),  mu-lopo  (ISopf) :  mi- 
lopo  (^opfe),  di-kube  (^^anane):  ma-kube  (33anQnen) 
u.  f.  m. 

18.  SBir  bet)anbe(n  nun  im  folgenben  bie  einjelnen  ^laffen 
ber  ^auptroorter  unb  bie  %vt  i^rer  9)Jel;r5a()lbilbung. 

19.  (Sr  ft  e  Piaffe,  ©ie  t)at  im  ©ingutar  bie  3Sorfilbe  mu, 
im  plural  ba,  3.  S. 

mukom,  ©ftaoe  bakom,  ©ftaoen. 

(Sinige   SSorter   l)aben   im  ©iugular   mo    ftatt   mu, 
nmnlii^ 

moto,  aJtenfc^,  a)iann    moyo,  ©dowager;   ©d^roie^ 
mome,  Mann,  ©atte.        geroater;  ©d^roiegerfo^n. 


SSor  folgenbem  o  rcirb  ba§  u  con  mii  unb  ba§  a  non 
ba  mitunter  elibiert,  3.  33.  m'okweli,  Sc^iiler:  b'okweli. 
UnregeltndBig  Inlben  it)re  aiJefirjat)! : 
mome.  9)?onn,  ©atte:  borne 
muto,  SBeib,  ^rau:  bito. 
20.  3iueite  Piaffe.     Sie  t)at  im   ©tiiflutar  bie   SSorfilbe 
mu  (9ffe6enform  m)   ober  bo  (9lebenforinen  bu,  bw,  b), 
im  plural  mi,  ^.  33. 

raiindi,  2)orf  mindi,  ©orfer 

bolongi,  ©ebdube       miloiigi,  ©cbciube. 
3Sor  folgenbem  0  (bejra.  0)  lautet  bas  ©ingular  ^rd= 
fij  nur  m,  j.  33. 

modi,  SKonat  miodi,  3Jtonate 

mondo,  Sdiroanj        miondo,  ©(^radnje. 
®ie  mit  mp  unb   mb    beginnenbeu    2Borter    biefer 
^(a[fe  ^aben  im   (Singular  raie    im  plural    i^r   $rdfi^ 
(^orfilbe)  abgereorfen,  g.  33. 

mpololo,  23ad)  mpololo,  Seiche. 

Sie   bleiben  atfo  im  plural  unoerdnbert.    9iur  mpemba 

(Slafe)  bilbet  mimpemba^ 

^ie  mit  mp  beginnenben  25brter  gepren  fdmtlid^  §ur 

jroeiten  Jllaffe ;  von  ben  mit  mb  aniauteuben  gepren  in= 

beffen  bie  meiften  nid^t  Ijierpr,  fonbern  in  bie  VII.  Piaffe. 

3nr  jroeiten  roerben  nur  gerec^net: 

mbadi,  ©(^lanfpit        mbwan,  9ieidjtmn 
mbanga,  5^ofo§nu§        mbando,  ©palt 
mbango,  ©tfenbein         mbidi,  ^elm 
mbasan,  3^ianb  mbimba,  Sei($nQm 

mbia,  33erit)Qnbtf(^Qft^   mbimbilaki,  ©dmiieten 
mbiti,  33rei  mb5a,  ©efangener 

mboko,  Sagerplo^         mbomba,  g^Iuc^ 
mbonga,  ^'iffen  mbu,  ^op 

mburu,  3}Jei;l  mbatu,  S)ic!ic^t 

®as  ^rdfij  bo  pt  bie  Diebenform  bu  in  bunya,  ^og 

(^l.  minya),    e§   oerliert  ba§  fd)Iie§enbe  0  oor  0,  0  unb 

u  unb  nimmt  vox  onbern  33o!aIen  bie  g^orm  bw  an,  5.  33. 
boso,  @e[id)t       mioso,  ©efic^ter 
bolo,  Ra[)n         miolo,  Jldt)ne 

^  Slnbere  ^piurale  biefer  2trt  finb  felten  icte  mimbu  (3a^re)  ftatt 
mbu  u.  a. 

^  2Iber  mbia  ($)3altnnu§)  unb  mboa  (§eimftatte)  gebbren  gur 
VII.  fflaffe. 


—     6     — 

buma,  33aumrooII6aum      raiuma.  Saumroottbaume 
bwele,  Saum  miele,  SSciume. 

33iele  2Borter  biefer  Piaffe  (nlben  ifirer  Sebeutung 
raegen  iibertiaupt  feinen  plural,  5.  33.  bosolo  (©c^am), 
bosadi  (^(einf)eit),  bondene  (@roBe). 

3lnbererfeit§  gibt  c§  eintge  ^luralformert  ouf  mi,  §u 
beueit  etne  ©ingulorform  nid^t  ror^anben  ift  iinb  bie  g.  X. 
in  ©ingularbebeutung  gebraucJ^t  roerben,  5.  33.  miango, 
©rjQ^lung,  Sleuigfeit,  ©efd^id^te;  raileiigi,  ©d^leim  u.f.it). 

21.  ®ritte  ^la[fe.  ©te  f)at  in  ber  @in§af)t  bie  a^orfitbe 
di  (ober  j),  in  ber  aJiel)rja^t  ma  (ober  m). 

®a§  ^rdfij:  di  rairb  in  einigen  g^ctHen  oor  folgenbem 
SSofal  gu  d  oerfiirjt: 

d-iso,  2Inge  d-iyo,  2ln!er. 

d-ina,  ^amt  d-ambo,  ®ing,  6Q(^e 

d-io,  ^erb  d-oiigo.  %z\[. 

2)ie  ^rdfi^L-  j  finbet  ]i^  nur  nor  3So!alen;  \\)m  ent= 
fpric^t  in  ber  aRetirjai)!  ftet§  m,  ba§  and)  (ftatt  ma)  fiir 
ba§  cerfiirjte  ^rdfij  d  eintritt,  alfo 

m-iso,  2lugen  m-ambo,  ®inge 

m-ina,  92amen  m-oiigo,  5::eile 

m-io,  ^erbe  m-ombe,  S^iiren,  won 

m-iyo,  2lnfer  j-ombe,  %uv. 

Slntn.  Jleben  mio  unb  miyo  ftnben  ft^  aud^  bie  5lJturalformen 
madio  (§erbe)  unb  madiyo  (Stnfer). 

aSorter,  bie  mit  d,  1,  n,  s,  t  beginnen,  roerfen  ba§ 
©ingutarprdfir  di  burc^roeg  ah,  5.  S. 

dale,  ©tein  madale,  ©teine 

songa,  ^a'i)n  masoiiga,  3^^"^- 

22.  SSierte  Piaffe.  ®ie  SSorter  biefer  .^(affe  ^ahzn  in  ber 
©injal^l  bie  33orfi(be  e,  bie  in  ber  W^i)Vial)i  mit  be  vzx- 
taufc^t  roirb,  5.  33. 

etambi,  ©d^n^  betambi,  ©(^ufje. 

23.  ^iinfte  ^taffe.    einjaf)!  i,  mt^x^a^  lo,  §.  33. 

iseru,  3lntilope  loseru,  9Intilopen. 

^Jiond^e  t)aben  feinen  ^Inral  loie  ison  (©d^anbe), 
mand^e  feinen  ©ingular  xok  lobaiigo  (Sugen). 

3tnm.  inyi  (2Jiutter)  i)at  im  ^Imal  bainvi  mt  ein  2Bort  ber 
erften  moffe. 

24.  ©ed^§te  ^taj'fe.  ©ie  umfa§t  nur  roenige  2Borter,  bie 
ba§  ©ingularprdfij  w  ober  y  im  plural  mit  1  oertaufd^en: 


—     7     — 

woiigo.  St^opf  longo.  Sopfe 

Yolo.  Sforpion  lolo,  ©forpione 

yondo,  9iinn  londo.  ^tinge 

yonjo,  ^itj  lonjo,  ^itje 

yongo,  ©anbbanf  loiigo,  ©anbbdnfe 

yongo.  Duerrippe '  JQiigo,  Duerrippen 

yoru,  gfiitffel  loru,  Jtiiffet 

yungii,  9Ho§fito  luiigu,  3Jlo§!{to§. 

2tu§nal^men:  yadi  (58rut,  2Surf,  ©rtrag):  mayadi; 
yoma  (Sing,  ©ad^e):  bema. 

^eine  iERetir^a^t  bitben  wanga  (©alj),  wea  (?^euer), 
wei  (©onne).     uma  (Drt)  bleibt  im  ^[urol  imwercinbert. 

25.  ©iebente  ^laifc-  ^C£)ne  ^rafi^^  im  plural  unoer^ 
cinbert^;  fie  beginnen  init  k,  rab,  n,  ny,  lig,  nk,  p,  s,  t, 
einige  au<^  mit  w. 

3Son  t>zmn,  bie  mit  rab  anlauten,  get)ort  ein  Steit, 
raie  oben  (§  20)  errocitint,  ^iir  sroeiten  Piaffe. 

Sei  benen,  bie  mit  s  unb  t  beginnen,  entfi^eibet  ber 
©ebraud^,  ob  fie  jur  ^roeiten  ober  §nr  fiebenten  ^(affe  ^u 
Sd{)len  finb. 

Slum.  1.  Slbtoeid^uncien  geigen 
nyango  (SO^utter),  ^4^IuraI  banyango 

»^»*  [  f»™t.  SBurf),    plural  J  -^J-J^" 
nyangi  SSunb  S'ifffte,  5)S(uraI  manyangi 

nyulu  Bunb  5perlen,  plural  manyulu 

nyolo  2etb,  plural  raanyolo  (neben  nyolo). 

26.  3Son  ber  5llaffe,  ju  ber  ein  ^auptioort  gefiort, 
I)dngt  ab  bie  ^orm 

a)  ber  ©enitiopartifel  (§  28); 

b)  be§  perfonHc^en3^iirn3ort§  ber  britten  ^erfon; 

c)  ber  ba§  ^auptroort  beftimmenben  f)init)eifen- 
ben,  besiiglid^en  unb  befi^an^eigenben  '^uv- 
TOorter; 

d)  ber@igenf(^aft§itiorter  ndene  (groB),  sadi  (ftetn), 
pepe  (anber),  ese  (ad) ; 

e)  ber  ^al)lwbvtex  oon  1  —  5. 

^ierin  liegt  bie  einjige  roefentlid^e  ©(^rotcrigfeit  nnb 
jjugteid)  bie  (^arafteriftifd^e  ®igentumti(^feit  be§  ©uola. 


ber  3Banb. 

Urfprimglt(^  fatten  biefe  SSbrter  ba^  5)Sraftj  n  (tjor  b  unb  p :  m). 


27.  @ine  eigentlid^e  ©eflination  gibt  e§  nid^t;  bie  ^orm 
be§  §Quptn)orte§  bleibt  ftet§  unoerdnbert,  gteid^oict  ob 
bosfelbe  ©iibjeft,  birettes  ober  inbirefte§  Dbjeft  ift  ober 
von  einem  2SerI)altni§roort  abljdngt.  S)ie  ^^unftionen  be§ 
^Quptroortes  im  ©Q^e  raerben  r)ietmet)r  ciuf  anbere  2Beifc 
bejeii^net  iinb  sioar 

a)  ®a§  ©ubjeft  (S^ominatb)  burc^  feine  ©teHung  oor 
bem  ^rdbifat: 

bolo  lo  londi  na  madiba. 

S)er  ^af)n  cr  ift-»oll  yon  SBaffer. 

b)  ®a§  birefte  Dbjeft  (Slffufatio  ober  2)atit))  biird) 
feine  ©tellung  £) inter  bem  ^rdbifat: 

duta  bolo  0  miinja. 
§iet)t  ben  Ral^n  in§  a)?eer. 

c)  ®ag  inbirefte  Dbjeft  (2)Qtit))   burd^  feine  'Bid- 
lung  t)or  bem  bireften  Dbjeft: 

na  mende  bola  sango  epos'a  ndole. 

^d)  raerbe  geben  bem  ^errn  eine  ?^Iaf($e  $8ier. 

2lnnt.  S)a§  inbirefte  Dbjeft  tv'nb  aitfeerbem  fein"  ^aufig  and) 
buri^  Slntoenbung  ber  D&jefttDform  beg  ^eittoorteS  begeidinet: 
wanea  (ftatt  wana)  sango  madiba 

bringe  bem  §errn  SBaffer, 

28.  3)cr  beutfi^e  ©enitin  wirb  bnri^  bie  ^vcipofition  a  (= 
non)  umfd^rieben.  ®ie[e  t)at  einen  raec^felnben  Slnlaut  je 
nQ($  ber  Slloffe,  ^u  wetc^er  bQ§  t)orI)erge^enbe  ^ouptroort 
geprt,  unb  ber  ^al)i,  in  ber  e§  ftel)t,  unb  jroar 

I.         II.        III.       IV.       V.       VI.       VII. 
©ingular       a     ma,  ba       la         a        a         a  a 

plural         ba       ma         ma       ba      la        la         a 

''Slan  fagt  alfo: 

eyidi  (IV)  a  muto,     ba§  ^elb  (uon  bem  =)  be§  2Beibe(§) 

beyidi  (IV)  ba  muto,  bie^elber  (non  bem  =)  bes3Beibe(§). 

2lnm.  1.   3n  ber  II.  Piaffe  fte^t  ba  nac^  ben  SCortern  ntit 
bem  5PraftE  bo  (bu,  bw,  b). 

Slnnt.  2.    3JJitunter  ift  moto  box  bem  ©enititi  ausgelaffen; 
in  biefem  ^aUe  lautet  bie  ©enttiopartifcl  nya  (dqI.  t?  84  u.  4]). 

2tnm.  3.    Srf)lie6enbe8  a,  mitimtcr  nud)  o,   njirb   Dor  ber 
©enitiopartilel  oft  eltbiert,  3.  23.  mun'  a  nyaka  (talb). 


—     9 


11.  2)ic  (^urtoiJrtcr. 

29.  2)ie  perfon Ud^en  giirroorter  lauten: 

mba,  id^  biso,  tuir 

oa,  bu  minyoV  \i)x 

mo,  er,  fie,  e§         babo,  fie. 

®ie[e  ?^ormen  luerben  loic  ^auptmorter  be^anbelt;  fie 
bejeid^nen  otfo,  j) inter  bem  ^rcibifat  fte^enb,  aiic^  bn& 
bire!te  unb  ba§  inbirefte  Dbjeft,  alfo 

mba  =  mir,  mid;  biso,  un§ 

oa     =  bir,  bid^  minyo,  eud^ 

mo    =  i{)m,  it)n ;  il^r,  fie ;  e§      babo,  i^nen,  fie 

Stnm.  babo  toirb  im  DbjeltSfafuS  nur  bon  §]Serfonen  gebraudjt, 
fonft  mo  mie  in  ber  ©ttigai^I. 
33eifpiele:    akwea  mba  bglo! 

»erfd)affe  mir  ein  23ot 

ala  pulise  babg! 

gel)  fud)e  fie  (bte  Seute) 

alane  mo! 

trage  fort  fie  (g.  23.  bie  ©adfe). 

30.  3ui' ^eseidjnung  be§  ©ubie!t§  tuim  ^eitiuort  toirb 
jebod)  eine  fiirjere  ^^orm  ber  perfontid;en  giirmorter  (\Z' 
broud^t,  ncimlid^: 

na  (m'ala),  id^  (ge|e)  di  (m'ala),  tt)ir  (ge^ieu) 

0  (m'ala),  bu  (fiel)ft)  lo  (m'ala),  \\)x  (ge^t) 

a  (m'ala),  er,  fte,  e§  (ije^t)      ba  (m'ala),  fie  (oei)en). 

SSor  biefen  fiirgeren  g^ormen  fijnnen  QU§erbeirt,  tuenn 
e§  ber  Skd^brud  forbert,  aiic^  nod^  bie  Icingereu  treten, 
olfo  mba  ua  m'ala,  icb  ge{)e  u.  f.  lo. 

31.  2Bie  man  fie^t,  luirb  beim  ^iirroort  fo  roenig  roie  beim 
^auptroort  ba§  notiirli^e  ©efd^ledit  unterfc^ieben.  Mo 
(ebenfo  roie  a)  bebeutet  forool^l  „er"  roie  „fie"  unb  „e§". 

32.  ©agegen  biirfen  bie^^ormen  a  unb  ba  ber  per= 
f  6  n  [  i 5  e n  33  e r  b  a  I f  ii r ro  5  r  t  e r  nur  in  S  e g i  e  J)  u n  g 
Quf  ^auptroorter  ber  erften  5ltaffe  ongeroen= 
bet  roerben.  Sejieljt  fid)  aber  ba§  g^iirroort  ber  britten 
^erfon  auf  ein  ^auptroort,  ha§,  §u  einer  anberen  Piaffe 
gel)ort,  fo  miiffen  befonbere  gormen  angeroenbet  roerben 
unb  §roQr 


'  ©eltener  binya. 


10 


TI.        III. 

IV.       V. 

VI.        VII. 

6inq.      mil,  bo^     di 

e          i 

i        e  (ni) 

^shtr.           mi        ma 

be         To 

To          i 

Man  fagt  olfo  ^.  33. 

ngrea                  e 

si 

doli 

2Bea  (VII)       er 

nid^t 

ift  gut. 

bolo               bo 

Tondi        na 

madiba 

33oot  (TI)       e§ 

ift  t)ott      von 

SBaffer. 

diyo               di 

wam 

bwambi 

2lnfer(IlI)    er 

tft  leid^t 

feljr. 

3tn  Dbjeftsfafus  reri'c^rainben  alle  biefe  Unterid)iebc ; 
man  gcbraud)t  nur  mo  bej.  babo.  atfo  wosa  mo,  fd;opfe 
it)n  (ben  ooHgelaufenen  .Qat)n)  aiiC). 

21  nm.  Seueljt  fi(^  ba§  Jjerfijnlid^e  t^^iirttort  auf  me^rcrc 
§au))ttt)brter  berfd^iebener  S!Iaffe,  fo  gcbrnu^t  ntait  ba. 

33.  Surd)  2In^dngung  t)on  mene  an  bte  t)o(Ie  j^orm  be§  ^iir- 
roortee.  er^ctlt  man  ba§  S'^entttat^fitrroort,  ba§  im 
Dbiett§!afii§  sugleidi  aU  riicEbejugltd^cS  gebraudbt 
roirb,  nlfo 

rabamene.  id^  felbft  bisomene,  rair  felbft 

oamene,  bu  felbft  minyomene,  i^v  felbft 

momene,  er,  fie,  e§  felbft    babomene,  fie  felbft. 
33e§iel)ung§ireife  im  Dbjeftsfafu^ 

mbamene,  mid^  (felbft),  oamene.  bi(^  (felbft) 
II  f.  ra.  5.  33.  a  bo  momene,  er  totete  fid^. 

34.  ®ie  liinraeifenben  ?vw^tt)orter,  bie  ftet§  vox  bem  ^u- 
ge^origen  ^auptroort  ftelien^  l)abeu  gleid^fatts  fitr  bie 
oerfdbiebenen  5^laffen  unb  3^^^^^"  oerfc^iebene  ^yoi^iien. 

S)ie  jyormen  fiir  biefer,  biefe,  bie§  lauten: 

I.          II.  III.       IV.        V.       VI.      VII. 

(Sing,     nun       mun,  din       yen       yin       yin       nin 

bon 

^lur.     ban       min  man       ben      Ton       Ton       yin 

SBcniger  gebrau^Iid)  ift  eine  boHerc  fjorm: 

I.  11.  III.  IV.  V.  VI.        VII. 

©ing.    nunu        munu,        dini  yeni        yini        yini        nini 

bonu 
^lur.     banu        mini  munu       beni         —  —         yini 

'  £efetere«  nitr  mit  23ejie:^ung  auf  SBbrter,  btc  bie  23orfiI6c  bo 
(bu,  bw,  b)  baben. 

'''  ©onft  ftetien  nttc  2lttribute  tut  2)uala  f)inter  bem  §aubtlt)ort. 


—    11    — 

®ie  g^ormen  fiir  jener,  jene,  jenes  [inb: 

I.  II.  III.      IV.       V.         VL     VII. 

©ing.     nu       mu,  bo        di        ye        yi  yi        ni 

^lur.     ba  mi  ma       be        lo  lo        yi 

©iefen  (e^teren  ^ormen  tann  jur  $Oerftarfiing  bur(^= 
roeg  aud^  bie  ©itbe  ne  ange^dngt  toerben. 

„®erfe(6e"  in  ber  33ebeutung  ^ebenberfelbe"  ift 
mulemlem,  ein  ^auptroort,  ba§  mtt  folgenbem  ©enitio  511 
fonftriiieren  ift,  atfo  mulemlem  ma  ndabo,  basfelbe  §au§ ; 
milemlem  ma  mandabo,  biefelbeu  ^aufer. 

„©oI(^er,  fold^e,  fold^es"  ift  ninka,  unoeranber- 
tic^  unb  vox  bem  ^auptroort  ftefienb,  5.  S.  ninka  kalati, 
foI(^e  33ii(^er. 

35.  ®a§  bejiiglic^e  g^iirtDort  roelc^er,  roetc^e,  •roeld^es 
lautet  r)erf(^ieben,  je  nac^  ber  Piaffe  unb  ber  ^a^i  be§ 
^auptroortes,  auf  roeld^es  e§  fic^  bejie^t.  ®ie  g^ormen 
finb  jum  grofeten  STeil  mit  benen  ber  3Serbalfurroorter  ^ 
(§  32)  ibentif^: 

I.  II.  III.     IV.     V.     VI.       VII. 

©ing.     ni  (nu)     mu,  bo       di        e        i        i      ni  (nu) 
^$lur.         ba  mi  ma      be      lo      lo  i 

©aneben  beftef)t  eine  erroeiterte  g^orm,  Toeli^e  t)orge= 
jogen  roirb,  roenn  ba§  bejiiglic^e  g^urroort  Dbjeft  im  @a|e  ift  : 

©ing.  ^lur. 

I.     nyena  bena 

II.     muena 

ur.r.„^  miena 

boena 

III.  jena  mena 

IV.  yena  bena 
V.     yena                               lena 

VI.     yena  lena 

VII.     nyena  yena 

33eifpie[e  : 
0         s'en  moto,      nu      wan      yen   elimbi      e 

bu  nic^t-fol^ft  beu-9)lann,  ber  bra($te  biefe  ^ifte  (?vrage; 

§ei($en). 
kalati        nyena      na     boli     oa,     mo     so 
ba§  S3u($,    roe((^e§    i($    gob    bir,    e§    roo? 


1  t»eld)e  nad^  ben  ctnfarfien  begiiglic^en  ^urtoortern  fortfaEen. 


—     12     — 

^em  3Serbum  be§  Dielatiofa^es  fann  c^teid^jeitig  bie  un- 
Dercinberlidie  9telatiopartifel  no^  angeljangt  raerben: 

niambo  mese  mena  di  rn'ene  ober  raena  di  m'eneno, 
ofle  ©incje,  m^l^^  mix  fet)cn. 

3ft  ba§  58erbum  be§  Stclatiofa^eS  iiiit  no  uerbunben 
unb  ift  bas  9telatit)iim  im  DbjeftStafiiS  gu  benfen,  fo 
!ann  c§  audi  fortbleiben,  alfo  raambo  mese  di  m'eneno. 
3n  biefem  g^atte  barf  aber  —  wk  ausbrudflic^  i)ert)or= 
ge^oben  fei  —  no  betm  ^erbuni  nii^t  fe^Ien. 

^ierl^er  gei)oren  and)  (Sci^e  roie  njo  lo  poiigino,  lua^ 
t)abt  if)r  gcmad)t?  S^cac^  ben  ©efe^en  liber  bie  9Bort= 
fteEung  miiBte  nje  (q(§  Dbjeft)  Winter  bem  3^itn)ort 
ftel)en:  lo  poiigi  nje,  rcaS  man  auc^  fagen  faun.  2)ie 
^onftruftion  nje  lo  pongino  ift  fo  gu  erflciren,  ba§  nje 
obfolut  t)orangefteIIt  iff*  unb  lo  pongino  aU  Sielotiufa^ 
mit  ber  S^elatiupartifet  no^  unter  ^ortfall  be§  Sf^elatit): 
pronomen§  Qufjufaffen  ift:  toqS  (ift  e§),  baS  if)r  getan  t)abt? 

^l^ergl.  iiber  ben  ©ebrouc^  ber  Sielatiopartifel  no  and) 
bie  9ieIatiDQbt)erbien  (§  100  unb  103)   unb  bie  prapofi- 
tionole  g^orm  be§  ^^ittoorts. 
36.  2)ie  fragenben  ^^iirroorter  finb  nja  (raer?),  nje(ti)Qg?) 
unb  abjeftioifd^  njika  (roeld^?  ma§>  fiir  ein?). 

nja  unb  nje  raerben  inie  ^Quptroorter  be|anbelt^  alfo 
©ubjeft:        nja        a  boli        mba  di? 

tuer       er^-tat        inir         ba§? 
Dbjeft:  a  dipi  nja  e 

er         ftf)lwg        wen  (j^ragejeiclen). 

Njika  ftef)t  vox  bem  ^auptroort,  jj.  33.  njika  lambo  di, 
was  fiir  ein  5Ding  ift  ba§.  3}iQn  gebrQU(|t  bafiir  qu(^ 
njika  nyai  (toeld^e  9lrt?)  mit  folgenbem  ©enetiu,  j.  33. 
njika  nyai  a  benyon  o  benno  e,  toeldie  2trt  t)on  ©e= 
trcinfen  =  rcos  fiir  (Setrcinfe  l^aft  bu? 

9JJerfe  no($:  onyola  nje  (roegen  meffen  =)  raarum? 
0  njika  ponda  (um  roelc^e  ^z\t  =)  mann? 

©ubftantimf(^  fragt  man  njika  mo.  weld^er?  (von 
niel;reren). 

*  2)tes  ift  bie  eingig  jutreffenbe  erllcirung  btefer  bisl)er  bbttig  bers 
fannten  5]SarnfeI. 

"  33^1.  fran^.  (c'est)  la  lettre  (que)  j'ai  re^ue. 

•''  3)ie  and)  tn  biefem  %alie  iii(J)t  fortbleiben  !bnnte. 

*  2)od)  fbnnen  fie  als  CbieftSfafuS  aud)  bor  bem  5prabifat  ftefjen, 
f(.  23.  lee  mba  nje  a  boling  oa,  gcige  mir,  traS  er  bir  gcgebeu  f)at. 
23gl.  §  35. 

'-  25a8  J)erfbnltd)c  SSerbalfiirtoort  bicibt  nie  [ort,  and)  ntd)t,  'mtnn 
has  Siibjeft  bereits  aiibertoeit  auSgcbriidft  ift  (fgl.  abcr  t?  35,  3lnm). 


—     13     — 

37.  S)ur(^  3Ser6iiibunct   mit  to  erfialten  bie  g^rogeroorter  bie 
Sebeutung  unbeftimmter  ^yiirroorter,  alfo 

to  nja  0  mendeno  bwa,  mtn  bit  auc^  immer  totcn  magft. 
to   nje  0  mendeno  bola  mba,  n)a§  bu  mix  au^  immer 

gedeu  magft. 
to  njika  kalati,  ma^  immer  fiir  ein  33itd^,  irgenb  ein  33uc^. 
to  njika  moto,  wa§>  immer  fitr  ein  3J?enfc^  =  to  nja. 
to  njika  lambo,   n)a§   immer  fiir  eine  ©a^e  =  to  nje  K 
to  njika  ponda,  jebergeit. 

9)?it  ^ilfe  t)on   to   loerben  an6)  anbere  unbeftimmte 
g^iJrroorter  ausgebriicft : 

to  moto  (irgenb  ein  a)?enfc^)  mit  rerneintem  3eitit)ort  = 

niemanb,  5.  33.  na  si  boman   to   moto,   id^   bin   nie- 

nianb  begegnet. 
to  lambo,  ni^ts  (roortlic^,  irgenb  dm  ©ad^e),  gteid^fatts 

mit  oerneintem  ^^ittuort. 
^eber  ift  te,   Winter  bem   ^auptioort   ftel;enb;    fnbftam 

tioifc^  moto  te. 
bunja-te  (jeben  Xaa,  =)  taglid^;  ligedi  te,  jebesmat. 

38.  2)a§  befi^anjeigenbe  f^itrroort  (nutet 

-m,  mein  -su,  unfer 

-ongo,  bein  -nyu,  euer 

-0,  fein,  if)r  -bu,  if)r. 

©ie  ftel)en  f) inter  bem  ^anptiuort  unb  ne^men  ha- 
bei  ftet§  nod^  bie  bem  ooranfge^enben  ^anptroort  ent= 
fpred^enbe  ©enitiopartifel  vox  fic^,  mit  ber  fie  ju  einem 
SSorte  oerfc^meljen ;  babei  roirb  a-oiigo  ju  aiigo  jufam= 
mengejogen,  n)dt)renb  fonft  ba§  anstautenbe  a  ber  ©enitio- 
partifel  oor  -ango  abfdUt. 

©0  entftefien  fiir  bie  einjetnen^iaffen  folgenbe  ^ormen: 

I.  Rl  einjat)! :   muna  am  ^  (mein  i^inb),    ango     (bein), 

ao  (fein,  if)r),  asu  (nnfer),  anyu  (ener),  abu  (i^r). 
Tk^x^al)l:   bana  bam   (meine  ^inber),  bongo,   bao, 
basu,  banyu,  babu. 

II.  ^t.  (Sinja^l:   mudongi   mam  (mein   ©(^af),   mongo, 

mao,  masu,  manyu,  mabu. 
9)ie^rsat)t:    midongi   mam    (meine   ©d^afe),    mongo. 
mao,  masu,  manyu,  mabu. 

^  g.  93.  to  njika  lambo  0  tondino,  tnaS  bu  (immer)  toillft. 

*  2)afiir  gettii5f)nltd)  mun'am,  mun'ango  u.  f.  h).  Stud)  anbere  23os 
fale  loerben  Dor  ben  tiofalifd^  anlautenben  g^ormen  gent  elibiert,  3. 58. 
kalat'asu,  unfer  S3ud). 


—     14     — 


111.  ^(.  ©injafil :  diso  lam  (inein  2luge),  loiigo,  lao,  lasu, 
lanyu,  labii. 
'Diefirgatit:  miso  mam  (metne  2tugen)  u.  f.  to. 

attte  oorfominenben  f^ormen  jeigt  bie  folgenbe  UOerfid^t : 

m.  m.  m.  m. 


I.  8.  IV.  @.  V.  ©. 
VI.©.VII.@.u.p. 


I.  ^;pi.  II.  @.i 

IV.  p. 


III.  ®.  A^  5131.    II.  @.  u.  3 
111.4^1. 


VI.  $1. 
lam 

longo 
lao 
lasu 

lanyu 

labu 


mam 
moiigo 
mao 
masu 
manyu 
mabu 


meiu  am  bam 

bein  aiigo  bongo 
feiii         ao  bao 

unfer  asii  basu 

euer  anyu  banyu 

xf)V  abu  babu 

39.  2)ie  mit  b,  1  unb  m  anlautenbeii  gormeix  be§  6efi^au= 
jeigenben  ^urraortes  fonnen  aud)  fiibftantioii'd^  gebraud^t 
raerben,  5.  S. 

bolo        bam  boe        bwaba         buka  bongo 

Rai)n      mein  er-ift       tang     met)r-a(§  ber-beinige. 
Sie  mit  a  anlautenben  ^oruien  bagegen  erfialten  in 
biefem  goalie  ben  3tnlaut  y  ober  ny: 

I.  IV.           V.           VI.  Yll 

6ing.        nyam  yam         yam        yam  nyam 

^(nr.          —  —           _           —  yam 

40.  'HQmn  ein  befonbercr  S^ac^brud  anf  ba§  befi^anjeigenbe 
?Vuru)ort  gelegt  roerben  foil,  fo  fann  e§  auc^  oor  ba§ 
^auptTOort  gei'e^t  werben;  in  biefem  ?vaQe  finb  aber  ikt^ 
bie  in  §  39  anfgefiil^rten  fu6ftQntir)if(|en  ^ormen  jn  ge= 
braud)en,  3.  33. 

nyoiigo  mbodi,  beine  ^kqz;  ober  mbod'ai'igo,  beine 
3iege. 

41.  j^olgt  auf  ein  mit  einem  befi^anj^eigenben  g^iirmort  oer- 
bunbenes  ^anptraort  noc^  bie  ©enitiopartifel  a,  fo  roirb 
fie  3U  nya  nad^  einem  ^anptraort  ber  I.  M.  Sing,  unb 
ber  VII.  m.  ©ing.,  fonft  gu  ya  (IV.©.,  V.©.,  VI.©.),  3.33. 

esao  am  ya  bwam,  geber  meine  ber  @ute  =  meine 
gute  ^yeber. 

Sie  mit  b,  1,  m  aniautenben  ©enitiopartifeln  bleiben 
unuerdnbert:   besao  bam  ba  bwam,   meine  guten  ^yebern. 

^  Wilt  23cjug  auf  bie  2S6rter,  bie  baS  SPrdfi^  bo  t)nben. 


15 


UK  3)a^  Bcittoort 

42.  5Die  ^  erf  on  (erfte,  jrueite  unb  britte)  tuirb  ni^t,  rate 
till  2)eutfd^en  burd)  ©nbungeit,  fonbern  lebiglic^  burc^  bic 
pei'i'onlic^en  33erbalfurraorter  (§  30  ff.)  begeii^net,  alfo 

na  m'ala,  id)  ge^e         di  m'ala,  rair  ge^en 
0  m'ala,  bu  ge^ft  lo  m'ala,  iE)r  get)t 

a  m'ala,  er  ge^t  ba  m'ala,  fie  ge^en. 

S)a§  3eitTOort  felbft  bleibt  innerl)aI6  besfelben  STempuS 

uncercinbert.  2Bir  raerbeii  ba^er  unten  t)on  jeber  ^^itfotm 

immer  iiur  bie  erfte  ^erfon  anfiitjren. 

®ie  ^erbalfiiriDorter  biirfeii   nie  fe{)(en,   au($   raenn 

ba§  (gubfeft  bereits  burd)  ein  ^aiipttoort  ober  ein  anbere^ 

^Vurraort  auSgebritcft  ift.    58erg(.  ha^  sBeifpiet  in   §  36. 

2)0(^   fallen   fie  fort  nad)  ben   (furjen)   besiigtid^en  gur= 

luortern  (§  35). 

43.  ®ie  ©rnnbform  ift  ber  3i«pei^citit)  (33efe()lgforin),  fie 
enbigt  immer  oofalifc^,  3.33.  bola  (gib!),  loiigo  (finge!), 
bele  (ruf!) 

2)ie  meiften  3eitroorter  enbigen  auf  a ;  biejenigen,  bie 
in  ber  (Stammfilbe  ein  o  ober  e  Jiaben  (aber  and)  ein^elne 
anbere),  l)abm  meift  bie  ©nbung  o  bejio.  e '.  3(ud;  mand^e 
einfilbige  enben  aiif  o  ober  e,  5.  ^.  po  (fommen),  de 
(pflangen)  u.  f.  lo. 

44.  33ei  fonfonantifc^  antantenben  3Bortern  l)at  ber  3 nf  initio 
(9knnform)  biefelbe  g^orm  roie  ber  ^'"Peratiu;  oofalifd^ 
anlantenbe  ert)alten  M^  ^rcifif  j :  bola  (geben),  janda 
(fcuifen),  aber  anda  (fanf!) 

21  nm.  S)er  ^nfiuitib  fann  tote  im  SDeutfi^en  aucf)  aU  <Bub= 
ftantit)  gebraud)t  ruerben  unb  red)nct  baun  pr  III.  S^Iaffe,  5.  S3, 
onyola  jiba  IgngQ,  toegen  betneS  ©te^Ien§. 

awti  unb  «Pttffttj. 

45.  Sie  ^eiten  unb  2lu§fagen)eifen  be§  ^affioS  raerbeu  genau 
fo  gebilbet  roie  bie  be§  aftiuen  ^^^traortS;  nur  loirb  eine 
anbere  ©runbform  untergetegt. 

®ie  ©runbform  be§  ^affios  loirb  huxd)  2lnt)angung 
ber  6ilbe  be  an  bie  ©runbform  be§  Slttiu^  gebilbet: 
dipa  (fd^tagen) :  dipabe 
tondo  (lieben) :  tondobe. 

^  2)0(^  ftnb   2lu§nat)men  nicl)t  felteu,   3.  23.  tole  (tropfctn),  saye 
(fc^totmmen)  u.  I  to. 


—     16     — 

2tniti.  1.  Tland)^  3eittoorter  auf  e  oertoanbcln  bie§  mx  ber 
^affibenbung  in  a,  3. 58.  bele  (rufen),  kwese  (f(f)Iie^en),  ipe  (foc^en) : 
belabe,  kwesabe,  ipabg.  fierier  ge^oren  alle  faujatiben  ^etttoorter 
(fte^e  unten). 

Slniti.  2.  ®ie  3eit^orter  auf  ea  (objelttbe  S^ornt,  f.  u.) 
bilben  ben  ^affibftamm  auf  abele,  icobor  ea  abfcifft,  j.  B.  damea 
(fangen):  damabgle. 

^cltctt  (2;cmpora)  imb  StuSfagchictfcn  (aJiobi). 

46.  2B{r  unterfc^eiben  im  ^nbifatio  neim  Derfc^iebene  3eit= 
formen  unb  ^max: 

%nx  bie  ©egeuroart : 

a)  ®a§  ^rcifenS  I  (f(^lec^t{)in) :   na  ma  tila,  {^  fd^reibe. 

b)  ®a§  ^rcifenS  II  (ber  3)auer) :  n'e  onyola  tila,  ic^  bin 
gerabe  betm  Sd^reibeii,  ii$  fc^reibe  (cjerabe  eben). 

c)  ®a§  ^rcifens  111  (ber  unmittelbar  beoorftel^enben  ^anh- 
hing):  na  ni-tila,  {^  fd^icfe  mic^  an  511  fd^reiben,  id^ 
fc^reibe  jc^t  gteic^. 

d)  ®a§  ^rcifenS  IV  (ber  ©eroolnfieit) :  na  ma  tile,  \di) 
pflege  511  fc^reiben. 

%uv  bie  SSergangcnliett: 

a)  2)ag  Ijiftorifd^e  ^erfe!t:  na  till,  ic^  fc^rieb  (ober:  i^ 
l)abe  gei'c^riebeu). 

b)  ^a^  ^wperfeft :  na  ta  na  tila,  ic^  fc^rteb  ^  (gerabe,  aU 
ba§  unb  ba§  gefcbaf)). 

c)  ®a§  ^erfeft  11  (33oC[enbung  in  ber  ©egenroart):  na 
md-tila,  i^  fiabt  gefc^rieben  (unb  bie  ^anbhmg  ift 
)e^t,  roo  ic^  baoon  fpred^e,  bereits  ooUenbet). 

j^iir  bie  3"^"nft: 
a)  ®a§  g^uturum:  na  mende  tila,  i^  loerbe  fc^reiben. 

Ot)ne  33ejie{)ung  auf  eine  beftimmte  3*^^t* 
a)  ®en  3Iortft :  na  tila,  {^  fd^reibe,  fd^rieb,  roerben  fd^reiben. 

47.  '^khtn  bem  ^n^i^fottt)  unterfd^eiben  luir  bie  3lu^fage: 
rceifen  CiUiobi)  be§  2lbt)erbiaii§  unb  be§  Optattos. 

48.  ®er  3tbt)erbiali§  fommt  nur  mit  ber  33erneinung  si^ 
DQr:  na  si  tile,  o{)ne  bQ§  id^  fd^reibe  (fd^rieb),  oi)m  ju 
fd^reiben,  aber  id^  fd^reibe  (fd^rieb)  nid^t. 

49.  ®er  Dp  tat  it)  lautet:  na  tile  (id^  foil  fd^reiben),  mit  ber 
33erneinung  na  si  tila  (id^  foil  nid^t  fd^reiben). 

^  ®ntfpred)enb  bem  lateinlfdien  Smperfeft  unb  bem  frangofifc^en 
3mparfatt.    (Snglifd^:  I  was  writing. 

^  §ier  ftets  mit  SCiefton,  toatireub  e«  fonft  ^od^  ift. 


—     17    — 

50.  SBefonbere  ^^^ormen  gum  2lu§bru(f  etner  mocilic^en  ober  un=: 
n)irflid)en  33ebingun(3  (Slonbitionalis)  bitbet  ba§  ®ua(a 
nid)t.    ^ergl.  §  74/ 

Sttbung  unb  SBcbcutuitg  bcr  ctnjclncn  Xempoxa  unb  SWiobt. 

51.  ®a§  _^rafen§  I:  n^  mh  tila.  (^ilfsoerb  ma  + 
©runbform.)  ®a§  ^ilfsjeitroort  ma,  mit  bent  ba§  ^ra= 
fens  I  gebtlbet  toirb,  I)at  ftet§  ben  tiefen  S^on  iin  @egen= 
fa^  5U  bent  I)0($tonigen  ma  be§  ^erfeft  II.  33or  folgenbem 
58ofal  wirb  ma  apoftropf)iert :  na  m'ala  (id)  gef)e),  iia 
m'oko  (ic^  falBe  mid)). 

31  nm.  3n  narf)Id|ftger  ditbe  finbct  fid)  a  ftatt  ma:  na  a  tila. 

^n  ber  Sebeutung  entfpri^t  ba§  ^rcifens  I  gan^ 
unferer  ©egenuiart  unb  rairb  alfo  qu^  inanc^mat  ftatt  be§ 
^utnrums  gebrauc^t  toie  biefe:  na  m'ala  kiele,  i^  gel)e 
morgen. 

52.  ®a§  ^rcifens  II:  n'e  onyola  tila.  2Borttic^:  ^^ 
bin  beim  ©(^reiben.  Tila  ift  alfo  ber  S^finitto,  bajer 
n'e  onyola  janda,  [^  faufe  gerabe  (nid)t  anda). 

@§  wirb  gebraud^t,  um  befonbers  ^ernorjutjeben,  ha^ 
man  ini  2lugenblid  be§  3fteben§  gerabe  mit  etner  ^anb^ 
lung  bef(^dftigt  ift,  bie  no(^  fortbauert.  ©nglifd^ :  1  am 
writing. 

53.  ®a§  ^rctfenS  III:  na  ni-tila  (^ilfsjjeitroort  ni  -f 
©runbform).  S)ie  g^orm  be^eid^net  ben  iib^n  gerabe  ein= 
tretenben  33eginn  einer  3:^dtigfeit.  5Deutf(3^ :  3<^  fc^ide  mid^ 
ebtn  an  §u  .  .  .,  granjofif^:  je  vais  ecrire. 

54.  ®a§  ^rdfens  IV:  na  mh  tile. 

©§  ^at  burc^roeg  bie  ©nbung  e,  bie  anfteUe  be§  fd^lieBen- 
ben  SSofats  ber  ©runbform  tritt.  ^nx  bie  SSerben  auf 
ea  nef)men  ftatt  beffen  bie  @nbung  eye,  5.  58.  na  ma  dameye 
oon  damea  (fangen). 

5Diefe  ^orm,  bie  befonbers  in  5HeIatit)fd^en  norfommt, 
be^eic^net  ba§  ©eraofm^eitSmdBige  einer  ^anblung,  ba§ 
33teibenbe  einer  ©igenfd^aft  im  ©egenfa^  jum  3ufdttigen 
unb  3Soritberget)enben,  g.  33.  dibato  di  m'ole,  ein  Xu^, 
ba§  (non  3tatur)  rot  ift,  dibato  di  m'olo,  ein  Xn6),  ba§ 
(gufditig)  rot  (geroorben)  ift. 

55.  ®a§  f)iftorif($e  ^erfeft:  na  tili,  ift  ba§  ^empu§ 
ber  ©rgdilung  (im  ^eutfdien  ^i^perfeft  ober  ^erfeft). 

®ie  B^itroorter  auf  a  unb  0  nerraanbetn  biefe  SSofale 
in  i  (I)od)tonig),  bie   auf  -ea  unb  -eye  fe|en  bofiir  -edi, 

SuatcsSeBbrterBud^.  2 


—     18     — 

bie  auf  e  (e)  Meiben  unoercinbert,  imb  ben  @nbt)ofa[ 
roerfen  gan§ti^  ah  biejenigen,  bie  havov  etn  m,  n,  li  ober 
ny  i^abzn  ^  5.  33. 

na  boli,  \^  gab,  oott  bola 

na  lorigi,  i^  fang,  con  longo 

na  damedi,  ic^  fing,  von  damea 

na  esele,  id^  lie^,  Don  esele 

na  lorn,  ic^  fanbte,  t)on  loraa. 

2lttm.  1.    2]on  ben  SSerben  auf  a  geigen  Unregelma^igfeiteit 

a)  bie  auf  wa;  fie  nei^mcn  ftatt  beffen  0,  3.  23.  na  kumo  (id)  fing 
an)  Don  kumwa, 

b)  bie  auf  ua;  fie  ne^men  uo,  3.  S.  na  sauo  (id)  bejatilte)  Don  saua^ 

c)  bie  auf  ia;  fie  t)aben  i  neben  ii,  3.  )B.  na  bi  neben  na  bii  (id) 
tDufete)  Don  bia. 

d)  Sluf  0  ftott  i  bilben:  ala  (gei^en:  na  alo),  kola  (groB  toerben), 
pula  (graben),  sala  (lletn  toerben);  ola  (rot  toerben)  |at  na  olo 
unb  na  oli. 

e)  Sluf  ai  enbigen:  ba  (l^eiroten:  na  bai),  ba  (fd)ni^en),  ka  (pro^ 
jeffieren),  ja  (tooj^nen,  fi^en),  sa  (faen;  tanjen),  sa  (tabein),  ta 
(fd^alen),  ya  (gebdren). 

f)  -ou  f)aben  bie  folgenben  auf  oa:  boa  (franf  fein:  na  bou),  doa 
(fid^  erbredben),  loa  (fdielten;  !rebfen),  oa  (itiafdjen),  6a  (retfen), 
poa  (bot)ren),  soa  (jittern),  toa  (2J3affer  fd)bpfen). 

g)  S)ie  folgenben  auf  ua  toerfen  ha^  a  ab:  bua  (gerbrec^en:  na  bu), 
dua  (rubern),  sua  (foften),  sua  (entrei^en),  tua  (arm  fein),  yua 
(bref)en). 

h)  da  (effen)  bilbet  dedi,  wa  (fomnten):  wu,  swa  (geujinnen,  einen 
$)Sroje|):  su,  nanga  (Itegen):  nanga. 

Slum.  2.    3Son  benen  auf  0  fitib  eintge  unregelmaBig: 

a)  folgenbe  pngen  ein  i  an  has  fcbliefeenbe  0:  bo  (fertig  wcrben, 
na  boi),  bo  (oerfaulen),  lo  (oerfinfen),  po  (fommen),  sq  (finben.v 
to  (tropfcn),  tQ  (fiebcn;  tofen),  yo  (lac^en). 

b)  S)ie  ©nbung  -di  l)aben  ko  (fallen):  kwedi,  wq  (fterben):  wedi, 
nyo  (trinfen):  nyodi. 

Slum.  3.  S)ie  SSerben  auf  e  beranbern  int  l^iftorifdjen  5Per= 
fe!t  bistoeilen  ben  2;on.  §ier'^er  gel)bren  3.  S.  angwg  (fpringen): 
n'dftgw^,  bele  (rufen):  na  bele,  ipe  (fod)en):  n'lpe. 

wele  (fbnnen)  i)at  na  wgli,  wgle  (tun)  ift  regelniafeig. 

2tnm.  4.  23or  SSoIalen  hjerben  na  unb  ba  apoftropbiert,  a 
berfcl)tt)inbet  gang  unb  toirb  burdb  einen  Slpoftrop^  angebeutet: 
n'aAgwe  (ic^  fprang),  'aAgwe  (er  fprang),  b'angwe  (fie  fprangen). 

56.  ®a§  ^wpcrfeft:  na  ta  na  tila.    SBorttid^:  ic^  toar 
(ta),  id)  fd)reibe  (2torift,  wgi.  §  59). 

2)ie§  ^empnS  entfpric^t  bem  ^rafens  II  unb  be5ei(^= 
net  bie  j^ortbauer  einer  ^anbhmg  ober  eine§  ^uft'^^^^^A 
n)di)reub  ein  @reigni^  (tm  t)iftorifd)en  ^^erfeft)  eintritt.  6& 

V  (Sleic^tiiel,  ob  fie  auf  a,  q  ober  e  enbigen. 


—     19    — 

entfprid^t  balder  in  ber  93ebeutiing  genau  bent  lateinifc^en 
^mperteft,  bem  franjofifd^en  ^mparfait,  bent  englifc^en 
1  was  writing. 

57.  2)a§  ^  erf  eft  II:  na  ma-tila,  unterfi^eibet  fid^  in 
ber  e^orm  in  ^roei  ^nnften  com  ^rdfens  I.  ®a§  ^ilf§= 
jeitiuort  ma  be§  ^erfefts  ift  f)0(^tonig,  ba§  be§  ^rcifenS 
tieftonig.  ^yerner  roirb  ba§  ^rafenS  tnit  ber  ©runbform, 
bo§  ^erfeft  II  niit  bem  ^nfinitio  gebilbet,  alfo  na  ma- 
jangwa  (ic^  f)ahz  getporfen),  aber  na  m'aiigwa  (ic^  tuerfe). 

@§  begei^net  eine  in  ber  ©egenraart  oollenbete  ^anb= 
lung  roie  ba§  beutid)e  ^^erfeftuni. 

58.  S)a§  ^-uturnm:  na  mende  tila  (^ilfs^eitroort  mende* 
+  ^nfittitio).  SOtan  fagt  alio:  na  mende  jaiigwa  (^nfi= 
nitii)!),  i(^  raerbe  roerfen. 

59.  S)er  Slorift:  na  tilal  ®er  2lorift  finbet  fid^  ^aupt= 
fcti^Iid)  wad)  einem  fiiftorifc^en  ^erfeft  ober  einem  3mper= 
feft  gnr  ^ortfiiI)rung  ber  (Srgdl^lung,  5.  33. 

muto  mo  a  ta  'ene  njoii,  i  poi  nyamse  monda  mao 
0  eyidi,  na  mo  a  kumwa  taka,  ein  3Beib  fa  I)  (a  ta 
'ene,  ^mperfeft  non  ene)  ©tefanten,  rcetc^e  i{)ren  2lcfer  int 
S3nfd^  jerftoren  fanten,  nnb  fing  an  (a  kumwa,  2lorift)  ju 
jammern. 

33ei  jeber  neuen  @ebanfenreif)e  tritt  inbeffen  ba§  ^ifto= 
rifc^e  ^erfeft  raieber  ein. 

2lu(^  anbere  Stempora  unb  WoU  roerben  ni($t  fetten, 
ftatt  fid)  311  wieber^olen,  burd)  ben  2Iorift  oertreten.  3Sgt. 
and)  §  68  gegen  (Snbe  unb  §  46. 

60.  2)er  StboerbialiS:  na  si  tile.  Ser  ©nboofal  rairb 
in  e,  bie  ©ilbe  ea  in  eye  t)eriDanbeIt.  ^^'^f'^^'i  ?^iirtt)ort 
unb  ^eitraort  tritt  bie  3Regation  si  (t)ier  immer  mit  5t^ief= 
ton). 

®ie  Sebeutung  ergibt  ftd^  au§  bem  folgenben  93ei= 
fpiele : 

bnnya-te  'alo  eyidi 

^ag-jeben  er-ging      in  -  ben  -  2Balb, 

a      si    waneye  ^       munj'ao       nyaraa 
unb  bennoc^   er   nid)t    brad)te      2Beib  f einem  g^leifd^. 


'  na  mende  =  na  m'ende  =  x^  gef)e  gu  .  .  .  . 
=*  na  unb   ba   itjerben  Dor  folgenbem  ii^ofal  melft  apoftrop^tert,   a 
i)erf(l)tx)inbct  unb  toirb  burd)  ben  Slpoftropt)  erfe^t. 
^  SSon  wanea. 


—     20     — 

3e  nac^  bem  oorauSgeEienben  SLempu§  ift  e§  in  ber 
©egenroart  ober  in  ber  3Sergangenf)eit  (wie  oben  waneye) 
§u  benfen. 

61.  ®er  Dptatit):  na  tile.  ®er  ©nbuoM  n)irb  in  e  vzv- 
TDonbelt^  -ea  in  -eye. 

@r  TOirb  gebraud^t 

a)  in  2lbt)dngigfeit  von  einem  SSerbum  pin  3lu§bru(f 
einer  2lbfi(^t,  eines  2Bnnf(^e§,  g.  33.  langwa  mo  na 
a  ye,  fage  it)m,  er  folte  fommen, 

b)  unab{)angig  (unter  ©ffipfe  be§  3^^tit)ort§  „TOoIIen")  jum 
2lu§bru(f  einer  31  u  f  f  o  r  b  e  r  n  n  g  ober  einer  5  ra  e  i  f  e  t  n= 
ben  g'  r  a  g  e,  §.  S. 

o  bweye  (von  bwea)  mba  ndedi,  bu  mo  g eft- 
fill)  len  fiir-mi(^  ©rbarmen  =  erbarme  bi(^  meiner; 
na  bole  mo  yen  esao,  foil  \6)  iljm  biefe  g^eber  g  e  b  e  n  ? 

Slnin.  ©inb  im  2)eutf^en  jttjei  Sntperatibe  burdb  „unb"  ber* 
bunben,  fo  toirb  im  3)uala  ber  gtoette  buret)  ben  Dptatib  nugge= 
briidt,  g.  S3,  ala  lo  toe  madiba,  gefit  unb  l)oU  SBaffer! 

3Sirb  ber  Optatio  rerneint  (burd^  SSorfe^ung  ber 
^legation  si),  fo  tritt  bie  nrfpriingtid^e  ©nbnng  rcieber 
ein  g.  39.  laiigwea  mo  na,  a  si  ya,  fage  iljm,  er  folle 
nid^t  fommen. 

Slfigetcitctc  ^citwi'r^cir. 

62.  SBir  unterfd^eiben  folgenbe  ^laffen  oon  abgeleiteten  ^ziU 
toortern 

a)  rejiprofe,  b)  objeftioe,  c)  faufatipe,  d)  intranfitioe. 

®er  SBortton  bleibt  bei  ben  abgeleiteten  S^itmortern 
auf  ber  ^onfilbe  be§  ©rnnbioorts,  alfo  biiea  uon  bua. 

63.  5Rejiiprofe  3eitworter  tperben  bnrd^  bie  an  bie  @runb= 
form  gefi'tgte  ©nbung  ne  gebilbet;  fie  be^eid^nen  bie 
2S  e  d^  f  e  I  f  e  i  t  i  g  f  e  i  t  ber  ^anblung,  5. 33.  dipane,  einanber 
fd^lagen;  t6pone,  einanber  fd^elten. 

64.  Dbjeltioe  3^^troorter  fonnen  bnrd^  bie  (Snbnng  ea 
ober  bie  ©nbung  ne  gebilbet  loerben. 

^ie  ©nbung  ea '  (Ijift.  ^erf.  edi)  tritt  anftelle  be§ 
fd^lie^enben  SSofals  ber  ©rnnbform,  5.  33.  tilea  (oon  tila), 
laiigwea  (oon  langwa),  wanea  (oon  wana)  n.  f.  v). 

3eitn)orter,  roetd^e  bereits  in  ber  ©rnnbform  auf  ea 
au^lauten,  foioie  bie  auf  e  bilben  bie  Dbjeftioform  auf  eye 
ober  ele,  ^.  33.  ipeye  ober  ipele  oon  ipe  (fod^en). 

^  3u  unterfd)eiben  toon  ber  ©nbung  e  be«  $)3rdfen8  IV. 


—     21     — 

po  (fonimen)  Mlbet  poye  (§u  jemanb  fomnten),  ^erf. 
na  po(y)edi;  yo  (lod^en)  i)at  yoye  (jetnanb  au§Iad()en), 
^erf.  na  yodi. 

S;ie  (Snbiing  ea  ntad^t  etn  tranfitioes  SSerb  b  o  p  p  e  1 1 
tranfitio,  befdf)igt  e§,  jtoet  Dbjefte  gu  fid§  §u 
nef)nien,  TOoron  ba§  eine  unferem  bireften  Objeft 
entfprid&t,  ba§  anbere  eine  ^erfon  ober  ©ac^e  ausbrucEt, 
bie  ir^enbtuie  an  ber  am  bireften  Objefte  oott^ogenen 
^anblung  intereffiert  ift  (inbireftes  Dbjeft).  Dft 
entfprid^t  biefes  jroeite  Dbjeft  baf)er  im  2)eutf($en  einem 
®atto  (commodi  ober  incommodi),  oft  and)  einer  burc^ 
eine  ^^rdpofition  (fiir,  raegen,  ftatt)  auSgebriiiten  ent= 
fernteren  SSejiefinng,  5.  33. 
na  ma  tila  kalati,  ic^  fd^reibe  einen  33rief. 
na  ma  tilea  mo  kalati,  i^  fc^reibe  if)m^  einen  93rief. 

(Sine  anbere  ^taffe  objeftioer  Bsitw'orter  it)irb  mit  ber 
3tbleitungSfilbe  ne  gebilbet.  ©0  fann  man  ftatt  tea  ma- 
diba  na  dibonde  (bolen  SSaffer  mit  £rug)  ebenfo  gut 
fagen :  toane  dibonde  madiba.  ®a§  SBerfjeug,  mit  bem 
eine  ^anblung  anggefiif)rt  rairb,  fann  alfo  aU  inbireftes 
Dbjeft  neben  bem  bireften  Dbjeft  (madiba)  gu  ben  33erben 
auf  ne  gefe^t  raerben. 

Slntn.  23ei  tnanc{)en  Stbleitungen  mit  ne  ift  biefe  @runbs 
bebeututtg  burd)  ben  (Mebrauc^  bertoifd^t,  3.  S3,  bolane  (ettoas  ge= 
brand)tn),  sengane  (jenmnb  gefiorcfjen),  topone  (jemanb  fdjelten), 
nongone  (jemanb  etJt)a§  toegne^men)  u.  a. 

65.  3JJit  ber  ©nbung  -ise  ober  -se  bitbet  man  faufatioe 
^eitroorter,  5.  33.  tilise  (fdireiben  laffen)  t)on  tila 
(fc^reiben). 

SSerba  auf  -wa  unb  -ea  bilben  bie  faufatioe  ^orm 

auf  -ele,  §.  33.  okwele  (Ief)ren)  ron  okwa  ((ernen). 

S)ie    faufatioe  ^orm    ^at    bie  33ebeutung,    bafe    bie 

^anblung  ober  ©igenfc^aft,  rceld^e  ha§>  ©runboerbum  be= 

jeid^net,  reranla^t  rairb,  alfo 

tila,  f($reiben  tilise.  f^reiben  laffen 

dolo,  fd^on  merben      dolise,  f^on  madden. 

3tnm.  1.  S)a§  ^Paffid  bilben  bie  faufatiben  SSerben  auf 
-isabe,  -sabe. 

66.  3"  ti^anfitioe  33erben  tuerben  oermittetS  ber  ©nbungen 
-me,  -ea  unb  -ne  gebilbet. 


1  Unb  jtoar  in  jtriei  23ebeutungen:  1)  an  i^n,  2)  fur  i^n,  an  feiner 
©telle. 


—     22 


S)ie  ©nbung  -me  (-ame,  -ome)  bejeic^nen  ba§  @in= 
treten  einer  ©igenfd^aft,  5.  33.  kukame,  (^efd^loffen  roerben, 
von  kuke  (fd^lieBen). 

2)a§  ^erfeft  I  E)at  baf)er  bie  33ebeutung  eines  beut= 
fc^en  ^mfens:  jombe  di  kiikam,  bie  ^iir  ift  gefc^loffen 
geroorben  =  ift  gefd^toffen,  ift  p. 

®ie  33ebeutung  ift  atfo,  raie  man  fief)t,  ncutropaffio 
unb  fommt  ber  bei  ^affios  fe^r  nal)e. 

S)ie  ©nbung  -ea  bilbet  au§  tranfitit)en  ^^^troortern 
intranfitioe,  5.  ^. 

bwa,  jierbre($en  (=  enjroei  madden) :  bwea,  jerbred^eu 
(=  entjroei  gef)en). 

nyaua,  §errei^en  (tr.):  nyauea,  §errei§en  (intr.). 

31  nm.  SJiand^e  3eitttJi5rter  bilben  fott)o!^l  bie  objefttDe  loie 
bie  intranfitiDe  f^orm  auf  ea,  j.  SB.  koma  (auSgie^en),  komea  (ob- 
jefttb,  jemanb  etma^  3.  S3,  auf  ben  ^opf  giefeen),  komea  (intrant 
fttio,  Derfc^iittet  toerben,  iiberlaufen). 

®ie  ©nbung  ne  enblic^  l^at,  roie  me,  neutropaffioe, 
oft  fogar  rein  paffioe  33ebeutung,  bod^  ift  if)r  ®zhvaniii 
hi\6)xdntt,  5.  33.  biane  (befannt  raerben)  von  bia  (roiffen), 
bolane  (gef($eE)en)  con  bola  (tun),  enene  (gefetien  raerben) 
von  ene  (fel^en). 

21  nm.  3n  einigen  2tbleitungen  bejeidjnet  bie  ®nbung  ne 
eine  ©tgenfd^aft  ober  9tetgung,  woburd)  bie  int  ©runbujort  an^- 
gebriicfte  ^anblung  ^crbeigefiibrt  n)trb,  3.  23.  bwang  (tbtlid)  fein) 
Don  bwa  (tbten),  dipaiie  (fcblagluftig  fein)  u.  f.  xo. 

67.  iXbrigenS  ift  feftgutjalten,  bafe  abgeleitete  3sit"^orter  nid^t 
nadb  23etieben  gebilbet  raerben  !onnen,  fonbern  ba^  it)re 
2lbleitung  burd)  ben  ©prac^gebraud^  im  attgemeinen  feft 
geregelt  ift. 

^Ic  ^cttittortcr  r,fcin^'  uitb  „tiabai". 

68.  ®ie  3eitraorter  be  (fein)  unb  bene  (t)aben)  finb  unregel^ 
nxctfeig. 

®a§  ^rdf  en§  oon  be  lautet  ne,  entftanben  au§  na  e. 
©benfo  raerben  bie  iibrigen  ^yorrnen  jufammengejogen : 


ne,  id^  bin 
oe,  bu  bift 
'e,  er  (fie,  e§)  ift 
II.  R[.  mue,  boe 

III.  ^l.  je 

IV.  m.  ye 
V.  m.  ye 

VI.  m.  ye 
VII.  m.  nye 


je,  rair  finb 
ie,  il)r  feib 
be,  fie  finb. 
me 


er,  fie, 
e§  ift 


me 

be 

le 

le 

ve 


fie  finb. 


—     23     — 

®a§  ^rcifens  na  ma-be  ^at  bie  33ebeutung  „\^  pflege 
ju  fein",  mit  fotgenbem  2tonft  etne§  2Ser6um§  ^id^  pflege" 
(SU  tun). 

g=ur  bie  SSerc^angentieit  befte!)t  nur  bie  ^orm  na  ta 
(ic^  loar,  id^  bin  geinefen). 

®a§  j^^utur  (na  mende  be),  ^mperatio  unb  ^nfinitio 
(be)  [inb  regelma^ig;  meitere  g^ormen  raerben  nid)t  ge= 
bilbet. 

„'^o^  fein"  t)ei§t  n'ebedi  (unnerdnbert  fitr  @egen= 
wart  iinb  3L^ergangent)eit),  5.  33.  'ebedi  0  ebolo,  er  ift  noc^ 
bei  ber  3trbeit;  n'ebedi  na  tem,  idi)  fte^e  noc^  u.  f.  ro. 

be  mit  ber  folgenben  ^lonjunftion  na  (ba§)  unb  bent 
2lorift  bebeutet  „fonnen",  5.  S3,  oe  na  0  poiigo,  bu  fannft 
madden. 

2Ba^renb  ba§  B^^^^ort  fonft  burd^  bie  jwifd^en  ©ub- 
jeftsfurinort  unb  S^erbalform  eingefd^obene  ^artifel  si 
nerneint  roirb,  5.  33.  na  si  ma-pongo  (i6)  ntad^e  nid^t), 
l)at  t)a§,  ^rcifenS  non  be  eine  befonbere  g^orm  fur  ba§ 
5iegatioum : 

na  titi,  id^  bin  ni(^t        di  titi,  wir  finb  nic^t 

0  titi,  bu  bift  ni(^t  lo  titi,  i^r  feib  nid^t 

a  titi,  er  ift  nic^t  ba  titi,  fie  finb  nid)t. 

69.  21I§  ^rdfens  non  bene  *  (i)aben)  gebraud^t  man  ba§  ^er= 
feft  I:  na  ben  (id^  ^aht);  na  ma-bene  (id^  pflege  ju 
i)aben)  ift  feltcner. 

'^ux  bie  SSergangen^eit  bebient  man  fi(^  einer  Xtm- 
f(^reibung:  na  ta  na  ben  (i(^  ^atte,  id^  \)aht  ge^abt), 
graeite  ^erfon :  0  ta  0  ben  u.  f.  vo. 

5Da§  ^uturum  na  mende  bene  ift  regelmd^ig. 

®ie  $affit)form  benebe  na  (gef)abt  rcerben  non)  ent= 
fprid^t  bem  beutfd^en  ,,get)oren". 

©onfttgc  ^emcrfmtgctt  pr  5>orincttlc^re  unb  ©^ntaj  bc§  ^cttmortS. 

70.  ®Q§  B^itinort  roirb  burd^  bie  ^artifet  si  ^  (nid^t)  nerneint ; 
fie  tritt  unmittelbar  t)inter  ba^  ©ubjeftsfurraort:  na  si 
m'ala  (id^  ge§e  nid^t),  na  si  mende  be  (id^  roerbe  ni(^t 
fein). 

21  nm.  3Sor  SSofalen  toirb  si  metft  apoftropl^iert:  a  s'alo  (er 
ging  ntc^t),  in  familiater  ditbt  ju  i  berfurjt:  na  i  tondi  (td^  mag 
ntd)t). 


©igentUrf)  objeltttje  f^^orm  auf  ne  Don  be  (fein)  =  fein  mit. 
9^ur  in  etnem  goalie  mit  2;icfton,  bgl.  §  60. 


—     24     — 

^nx  SSerftarfung  ber  SSerneinuncj  bient  ba§  2Iboerb 
torn  ober  tomtom,  5.  33.  na  si  m'ala  torn,  i^  gelje  bur(^= 
au^  nid^t. 

71.  @§  gibt  tm  ®uala  mele  ^eitroorter,  bte  im  ^rafens  (ifirer 
iiK^oatben  Sebeutung  megen)  raeniger  gebrduc^lii^  finb, 
beren  ^erfeft  I  aber  bem  Sinn  nat^  einem  bentjc^ien  ^rd= 
fen§  entfpri(^t  5.  S. 

a  kolo,  er  ift  gro§  geroorben  =  er  ift  gro§,  ^erfeft  1 
00 n  kola  (groB  roerben),  fo  ferner 

a  doli,  er  ift  f(^on  (gut),  von  dolo  (fd^on  TOerben); 
a  salo,  er  ift  flein,  von  sala  (ftein  werben); 
a  sopi,  er  ift  no^,  oon  sopo  (naB  tuerben); 
'emedi,  er  roiH,  oon  emea  (fi(^  entfd)lie^en) ; 
'aledi,  er  l^dlt  feft,  t)on  alea  (ergreifen);  u.  a.  m. 

72.  2)Q§  beutf(|e  ^wperfeftum  nnb  ba§  ^lusquaniperfeftum 
in  jeitUc^en  (temporalen)  Siebenfd^en  toerben  im  2)uala 
bur%  bos  liftorifc^e  ^erfeft  (§  55)  ober  ba§  S^perfeft 
(§  56)  besra.  burc^  eine  Umfc^reibung  mit  bole  (oollenben) 
begeic^net.  ®ie  ^artifel  „qI§"  toirb  babei  burd^  ke  au§= 
gebriicft,  5.  33. 

ke  a  poi,  al§  er  fom  (au(^:  gefotnmen  war); 
ke  a  bole  tila,  aU  er  gefd^rieben  tiatte. 
©tatt  ke  fann  man  and^  ni  ponda  gebrau(^en  =  gu 
jener  S^it,   too.    ^a^  Sfielotioum   ,,100"   (=  gu  luetd^er) 
rairb  bann  ftets  burd^bieSfielatiopartifelno  au§gebrii(it(§35). 
ni  ponda  na  longing  ndabo  am,  ju  jener  3^^t, 
TOO  ic^  mein  ^an§>  haute. 

'^ixx  ni  ponda  fann  au(^  na  fte|en ;  au^  fann  ba§ 
eine  raie  ba§  anbere  fortbleiben  unb  „aW  nur  burc^  bie 
Sfietatinpartifel  ansgebriicft  roerben: 

na  longino  ndabo  am,  aU  id^  mein  ^au§  hautz. 
na  boleno  loiiga  ndabo  am,  a(§  id^  mein  ^an§>  gebaut 
l^otte. 

73.  2)ie  fragenbe  3^0 rm  be§  ^^^troortes  unterfd^eibet  fid^ 
in  ber  SBortftettung  nid^t  non  ber  bet)auptenben.  ^nx  33e= 
jeid^nung  ber  ^rage  bient  ber  ?^rageton  nnb  bie  6c^lu§= 
partifet  e:  0  m'ala,  bu  ge{)ft:  aber  0  m'ala  e,  gei)ft  bu? 
0  si  m'ala  e,  ge^ft  bu  nid)tV 

74.  33ebingung§fd^e  rocrben  burd^  ben  ^nbifatin  gegeben : 
a)  a  poi  te  0  nan,  langwea  mba 

er  fommt  menu  I)ier^er,  fage  (e§)  mir, 

roenn  er  l^ierf)erfommt,  fage  e§  mir.  ^m  9Sorberfa^ 

ba§  l)iftorifd^e  ^erfeft,  aber  au(|  ba§  ^rdfenS: 


—     25     — 

b)  yetena  o  ma-bola  ninka,  na  mende  dipa  oa,  raenn  bu 
bos  tuft,  f(^Iat]e  x<5)  bic^. 

c)  na   siiige   te   oa,   ke   na   s'oiigwan   oa,   roenn   id)  bi(^ 
l^aBte,  i)aitt  i^  bir  nt($t  ge£)oIfen. 

3n  kiben  ©d^en  ba§  ^erfeft  I.  '^m  S^ac^fa^  fann 
aitd^  eine  Umfd^reibung  mit  bent  2tonft  von  wusa,  etroag 
betna^e  tun,  eintreten:  a  dipi  te  mba,  ke  na  wusa  bwa 
mo,  toenn  er  mic^  gefd^Iagen  |dtte,  lEiatte  ic^  if)u  getotet. 


IV.  2)a0  (£{geuf(^aft0tt)ort. 

75.  @§    gibt    uur  vm  eigenttid^e   @tgenf(^aft§TDorter :   ndene 
(gro§),  sadi  (flein),  pepe  (anber),  ese  (all,  gau^). 

3lud)  biefe  founen  nur  in  attributioer  6teIIung, 
nid)t  aber  ols  ^rdbifat  gebrou($t  roerben. 

Se  nac5  ber  ^(affe  unb  ^a^  be§  ^auptroortes,  ju 
bem  fie  get)oren  unb  Winter  bem  fie  ftet)en,  netimen  fie 
oerfd^iebene  58orfi(ben  on,  beren  g^orm  meift  mit  ber  be§ 
entfprei^enbeu  Stelatiufurraortes  (§  35)  iibereinftimmt : 


II. 


III. 


IV. 


i    © 


V. 


VI. 


VII 


©, 
© 
© 

2llfo 
(ein   groB 
mandabo 


ndene 

nindene 
bandene 

mundene, 

bondene 

mindene 

dindene 
raandene 

endene 
bendene 

indene 
londene 

indene 
londene 

nindene 
indene 


sadi 

nisadi 
basadi 

musadi, 
bosadi 
misadi 

disadi 
masadi 

esadi 
besadi 

isadi 
losadi 

isadi 
losadi 

nisadi 
isadi 


pepe 

nipepe^ 
bapepe 

mupepe, 

bopepe 

mipepe 

dipepe 
mapepe 

epepe 
bepepe 

ipepe 
lopepe 

ipepe 
lopepe 

nipepe 
ipepe 


ese 

nyese 
bese 

muese. 
bwese 
miese 

lese 
mese 

yese 
bese 

yese 
lese 

yese 
lese 

nyese 

yese 


moto  nindene  (eiu  grower  3Jianu),  bolo  bondene 
er  ^ot)n),  ndabo  nindene  (ein  gropes  ^au§), 
mandene  (gro§e  ^oufer). 


Stud)  nupepe. 


—     26     — 

Grfrt^  bcr  @tgcnfc^oft§h)orter. 

76.  2)er   a)?anget    be§    ®uala    on    eigenttid^en   ©igenfd^afts^ 
twortern  toirb  erfe^t 

a)  bur($  ^titmbxttv ,  bie  im  ^rdfenS  bie  Sebeutung 
'i)ahm:  eine  (Stgenfc^aft  be!ommen,  fo  unb  fo  raer- 
b  e  n ,  iinb  im  $erfeftum  I :  eine  ©igenfd^aft  liaben,  f  o 
unb  fo  fein,  5.  33. 

na  kolo,  id)  bin  groB,  t)on  kola,  gro^  roerben*. 
na  salo,  id)  bin  flein,  ■Don  sala,  !lein  toerben. 
na  doli,  [^  bin  fd^on,  non  dolo,  fd^on  roerben. 
na  si  doli,  id^  bin  fia^Hd^,  oon  dolo,  fd^on  roerben. 
di  asam,  e§  ift  ^oc^,  von  asame,  E)od^  roerben. 
di  poti,  e§  ift  tief,  von  poto,  fid^  entfernen. 
100,    101,  e§  ^i)t  wt^^  ^^^  qi^^  ^^^^  ^^jj^^  ^^.^  roerben. 

di  windi,  e§  i[t  fd^ioarj,  von  winda,  fd^roarj  roerben. 

di  saiigi,  e§  ift  roei^,  t)on  sanga,  roei^  roerben 

u.  0.  a.  m. 

3nr  attributioen  33eftimmung  eine§  §anptroorte§ 

roirb  in  biefem  goalie  ein  9telatit)fQ^  gebrau(^t,  5.  33.  bolo 

bo  doli  ba§  ilanu,  roeld^eS  f^on  ift  =  bas  fd^one  ^onu. 

2lnnt,    ©tatt  be§$erfe!tl  lann  tn  getoiffen  fJaCeit  au<^  i>a2 
g?ra)en§  IV  (§  54)  etntreten. 

b)  2)urd^  abftrafte  ^auptroorter  unb  groor  burd^ 
ben  ©enitiu  berfetben  gnr  attributioen  Seftimmung, 
hux6)  ben  ^Jominatio  mit  be  (fein)  jnr  prabifatioen 
33eftimniung,  5.  33. 

bolo  ba  bwaba,  ein  ^anu  t)on  ficinge  =  ein  (anges 

^anu. 
bolo  boe  bwaba,  ba§  ^onu  ift  Sange  =  ba§  ^anu 

ift  lang. 

^dnfige  ^ouptroorter  biefer  Slrt  finb: 
bwam,  ©lite  =  gut      bowoli,  ©d^drfe  =  fd^arf 
bobe,  (Sd)Ied^tigfeit         dibie,  ^[ug^eit  =  f(ng 

=  fd^Ied^t      mbale,  2Sa^rf)eit  =  roa^r 
bwaba,  Sctnge  =  long     bwala,  gaulijeit  =  faut 
iiginya,  ©tdrfe  =  ftarf    penya,  ^eut)eit  =  neu 
u.  f.  ro. 
3J?an  faun  j.  33.  fagen  moto  nindene  obcr  moto  ni 
kolo  ober  mot'a  bondene,  ein  grower  Wlann. 

•  m-  §  71. 


—     27     ~ 

c)  ®urd)  ^auptroorter  mit  folgenbem  ©eintio,  §.33. 

mudun,  ein  3l(ter:  miidun  ma  (ober  a)  moto,  ein 
alter  3)knn,  ^L  badun  ba  bato. 

ediin ,  etroaS  2llte§  (uon  ©ad^en) :  edun  a  dibato, 
ein  alteS  '^u^,  ^l.  bedun  ba  mabato. 

^rdbifatio:  duna,  alt  toerben:  na  dun,  ic^  bin  alt. 

esombe,  junger  ^enf(^:  esomb'a  rnoto,  ein  junger 
9JJann,  ^L  besombe  ba  bato.  —  son,  2Benig!eit:  loenig, 
!lein:  son  a  moni.  lyenig  (SJetb. 

Stcigcrung  bet  ©tgenfii^aftShJiJrtcr. 

77,  ®ie    (Steigerung   rairb    rermittels   be§   3c^tit)orte§    buka 
(iibertreffen)  unifc^rieben. 

buka  ftef)t  entroeber  im  ^erfeft  I,  bann  ma^i  man 
folgenbe  ^onftruftion : 

pue  e  buki  ko  bosadi  =  gjiauS  iibertrifft  Platte  (an) 

£leinf)eit  =  ift  fleiner  o(§  bie  9^atte. 

Slum,  ©tatt  e  buki  !i3nnte  man  and)  fageit  e  si  poi  (erreicfit 
nid)t). 

Dber  buka  bleibt  unoercinbert  raie  ein  3lbr)erb,  bann 
fagt  man: 

pue  e  salo  buka  ko,  2)^au§  ift  !(ein  me^r-at§  9tatte. 

iibrigens  fann  man  an^  eine  negative  2Benbung 
n)af)len : 

pue  e  si  kolo  ka  ko,  9Jiau§  ift  nid^t  (fo)  gro§  toie 
Sftatte. 

Sin  fid^  l^aben  fomparatimf(^e  33ebeutung  muturu, 
ber  ciltere ;  baturu  ba  bato,  bie  ctlteren  Seute ;  n'e  oa  mu- 
turu, i^  bin  (im  SSergleid^  p)  bir  ein  dlterer  =  alter 
al§  bu;  nya  muturu,  ber  dltere  (oon  groeien). 

muuto,  ber  jungere;  nya  muuto,  ber  jimgere  (t)on 
jraeien). 

78.  2lud^  ber  Superlatio  rairb  mit  buka  (a  buki)  umf(^rieben 
unter  ^u^i^f^nct^i^e  von  -ese  (alle),  5.  33. 

pue  e  buki  nyama  yese  bosadi,  9JJau§  iibertrifft  atte 
2;iere  (an  ^leinl)eit)  =  ift  ba§  fleinfte  S^ier,  ober 

pue  e  salo^  buka  nyama  yese,  9)iau§  ift  ![ein  me^r 
—  aU  aHe  ^iere. 


1  Ober  nye  bosadi  (Dgl.  §  76  b). 


28 


V.  ^ic  Bfl^Itt'ortcr. 

79.  2)ie  3a^^tt)orter  mn  1—5  finb  oeronberlic^  je  m^  ^(affc 
unb  3at)l  ber  sugetioricien  ^ouptrcorter,  Winter  benen  fie 
ftefien : 

2. 


m. 

I    S    ® 
II    ^    ® 


III. 

IV. 

V. 

VI. 

VII. 


^  © 
^  e 

\  © 


1. 

mo* 
mo,  bo 
diwo 
ewo 
iwo 
iwo 


baba 
miba 
maba 
beba 
loba 
loba 
iba 


3. 

balalo 
milalo 
malalo 
belalo 
lolalo 
lolalo 
ilalo 


4. 
banei 


5. 

batanii 


minei     mitanu 
manei     matanu 


benei 

lonei 

lonei 

inei 


betanu 
lotanu 
lotanu 
itanu 


2)ie  ^rdfije  finb  burd;gdngi9  fiod^tonig;  ber  Slfjent 
liegt  aiif  ber  jroeiten  ©ilbe. 

^eim  iinbenannten  3af)teu  oerraenbet  man  bie  j^ormen 
ber  VII.  ober  bie  ber  IV.  Piaffe. 

80.  ®ie  ft  brig  en  3  « 'file"  fini'  unceranberlid^ : 

6  miitoba  8  lombi 

7  samba  9  dibua. 

©ie  ftel;en  f)inter  bent  ^ouptroorte  wie  bie  ^aljkn 
oon  1—5,  alfo  bato  balalo,  brei  Seute;  bato  mutoba, 
fed^§  Seute. 

81.  2)ie  Befiner  finb: 

10  dom  60  mu mutoba 

20  muaba  70  musamba 

30  mualalo  80  mulombi 

40  muanei  90  mudibua 

50  muatanu  100  ebwea  (ewo) 


'  35te  ©runbform  ift,  toie  aug  diwo  unb  iwg  erfic^tlirf) :  wq. 


—    29    — 

©ie  raerben  qI§  ^auptroorter  betrac^tet  unb  groar 
dom  qI§  §ur  III.,  ebwea  al§  jur  IV.,  bie  iibrigen  qI§ 
jur  II.  Piaffe  ge{)orig.  Tlan  fagt  ba{)cr  mit  folgenbem 
©enitit) : 

dom  la  bato,  10  Seute. 

82.  ®ie  ^unberter  roerben  regetma^ig  mit  bem  plural  oon 
ebwea  gebtlbet,  alfo  200  bebwea  beba,  300  bebwea  belalo. 
1000  ift  ikoli  (iwo),  2000  lokoli  loba,  3000  lokoli  lolalo 
xt.  [.  m.  (Sine  9JiiQton  wirb  bur($  idun,  ^l  lodiin  bejei($net. 

83.  3iifttinirtengefe|te  3^^)^^"  raerben  mit  na  (unb) 
aneinanber  gereil^t  g.  ^. 

1595  ikoli  iwo  na  bebwea  betanu  na  mudibua  na  betanu. 
3ft  bie  ^a^  benannt,  fo  fagt  man:  muanei  ma  mbodi 
na  itanu  (45  ^^^g^")  ober  mbodi  muanei  na  itanu.  Se^tere 
2lu§bru(l§n)eife  rcirb  bei  gro^eren  ^'^^tsJ^  oorgejogen. 

84.  ®ie  Drbnung§5af)len  miiffen  umfd^rieben  toerben,  „bererfte" 
burd^  ben  ©enitit)  t)on  boso,  „ber  le^te"  burc^  ba§  ^erf.  I 
t)on  sukane  (ber  (e^te  roerben),  bie  iibrigen  mit  londe  ober 
londise  (t)olI  madden),  alfo: 

mot'  a  boso,  ber  erfte  9Jiann  (alleinfte{)enb :  nya  boso). 
moto  nu  londe  "baba,  ber  Tlann,  ber  graei  oott  mad)t 

=  ber  sroeite  3)lann. 
moto  nu  sukan,  ber  le^te  3Jiann. 

2lud^  bupe  (folgen)  fann  jur  Umfc^reibung  oerraenbet 
raerben :  moto  ni  bupe  nya  boso,  ber  9Jtann,  ber  bem  erften 
folgt  =  ber  groeite  ^ann. 

85.  ninga,  toieoiel?  unb  bane,  beibe,  neljmen  biefelben  ^lural= 
prdfije  roie  5.  33.  -ba  (groei),  atfo  bato  baniiiga,  raieoiel 
3Jiann?  bato  babane,  jwei  Seute. 

SlZultiplifatioja^ten  bilDet  man  mit  ngedi  (VII.  ^t.), 
Tlai:  nged'  ilalo,  breimal;  nged'  ininga,  roieoiel  SJial? 
roie  oft? 

VI.  ^ic  S^crpltuii^miirtcr  (^rctpofitionen). 

86.  ®a§  S)uala  befi|t  nur  brei  eigentlid^e  SSer^ciltniSroorter : 
a,  na  unb  0. 

a  =  non,  bient  au§f(^lieBti(^  jur  33ejeid^nung  be§ 
(55enitit)r)erja(tniffe§.  ®§  fann  nur  ron  einem  ^auptroort 
abt)angig  fein  (§  28). 

na  bejeii^net  Segleitung  (mit),  2Ser!e§r  (mit),  2Berf= 
jeug  (mit). 


—     30     — 

®0(^  toirb  ftott  beffeit  i)dufig  Die  objeftiDe  ^orm  auf 
ne  (§  64)  mit  einem  tnbirefteu  Objeft  angeraenbet,  5.  SB. 

a  ma-tila  na  esao  ober  a  ma-tilane  esao,  er  f(^reibt 
mit  ber  ?5^eber. 

o  bejeic^net  ben  Drt  ouf  bie  ^^ragen  too?  roof)cr? 
unb  n)ol)inV  @§  f)dngt  con  bem  begleitenben  ^erbum  ab, 
ob  e§  burcb  „in,  an,  nod)  .  .  .  {)in,  auf,  oon  .  .  .  ^cr" 
u.  f.  It),  gu  iiberie^eu  ift,  3.  ^.  na  m'ala  0  B.,  id^  gef)e 
nac^  33.,  ober  na  ma-wa  0  B.,  ic^  fomme  von  33.  ©tatt 
be§  einfad^en  0  gebraui^t  man  t)dufig  o|)ne  Unterf(^{eb 
onyola. 

87.  ajtit  ^itfe  ber  ^rdpofitionen  0  unb  na  unb  eintger  ^Qupt= 
roorter  roerben  prdpofitionette  Stuebriicfe  gur  genauern  33e= 
jetdjuung  gefdiaffen.    ^ier^er  getjoren: 

bebe  na  ndabo,  bei  (neben)  bem  §aufe;  o  mgny 
a  munyua,  ouf  bem  ®a(^e;  o  wase  a  tisi,  unter  bem 
2:ifd)e;  o  mbus'a  ndabo,  Winter  bem  §au[e  (aud^:  na4 
jeittid^) ;  0  boso  ba  ndabo,  »or  bem  ^aufe ;  a  teten  a 
bato,  3roif(^en  ben  Seuten;  0  mun  muri  ma  mopi,  bie§- 
feits  be§  j^luffeS;  o  mune  muri  ma  nnopi,  jenfeits  be§ 
i^luffeS;  tese  dibonde  onyola  (fo*  meift  ftott  0  nyolo  a) 
tisi,  ftelle  ben  ^rug  auf  hm  Xi]^ ;  onyol'ango,  um  meinet= 
mitten;  0  iigeii  iba  natena  o  iigeii  ilalo,  von  jroei  U§r 
bis  brei  Ut)r. 

„D^ne"  mirb  burd)  e  si  be  (51bDerbiaIi§  oon  be)  um= 
fi^rieben,  3.  33.  id^  tue  e§  nic^t  otine  93e3a^lung,  na  si 
ma-bola  mo  e  si  be  musauedi. 

„3luBer"  ift  e  be  te  (=  menu  e§  ift). 

VII.    ^ic  iBiubcUiiJrtcr  (J^onjunftionen). 

88.  $Die  l^auptfd(^Iid^ften  33inberoorter  finb 

na    a)  unb,  jur  58erbinbung  »on  So^en  unb  ©o^teifen, 

b)  ba§,  na^  33erben  bes  ©ogens,  ®enfcn§  unb 
2Botten§  (=  bomit);  ouc^  fonfefutio  =  fo  bo^, 

c)  al§  (seitlid^)  =  ni  ponda  (vqL  §  72), 

d)  f olgenbermafeen,  noc^  3?erben  be§  ©agen§, 
ftets  vox  ber  3lnfuf)rung  ber  bireften  ober  inbi= 
reften  ?iebe  gebraud)t, 

e)  in  33erbinbung  mit  onyola  (§  87)  =  onyola  na, 
meil,  ba. 


—    Si    — 

89.  nde  a)  unb,  aber,  jur  33erbinbiing  imb  im  2lnfan(]  uon 

(£a|en, 

b)  b  e  §  ^  a  I  b ;  bafitr  ouc^  nika  nde,  onyola  nika  nde, 

c)  (aU  2lbDerb)  ihtn,  ^alt,  gerabe,  ^iir  §erDor= 
^ebimg  von  ^txtmoxkvn  unb  ^auptroorteru  (ogl. 
§  98). 

90.  pe,   au(^    (aU   2lbt)crb    au($:   wieber,   mit   SSerneinung: 

ni(Jt  me{)r). 
ebanja,  benn. 

onyola  na,  roeil;  onyola  nika,  beSi^atb,  be^roegen. 
to,  to  na,  obgleid),  obfc^on,  obroot)l,  wtnn  auc^.    S)ofur 

QU(^  to  e  be  nde  na. 
to,  ober;  si  —  to  —  to,  tneber  —  nodb  (mit  33erneimmg 

beim  ^^^traort). 
te  (Winter  bem  ^ettirort),  raenn;  bofiir  aud^  yetena  (nor 

bem  3^ittt)ort) ;  mitunter  beibe  nerbimben.  %nx  te  aii(^ 

teiige,  fiir  yetena  axi^  yeteiige.     3]gt.  §  74. 
ke,  al§,  n)at)renb;  im  ^Jkd)fo^  eineS  33ebingiing§fQ^e§  = 

10.     3?gl.  aud)  §  72  unb  74. 
biana,  denge,  beoor  ef)e. 
nga,  ob.  —  natena,  bi§. 


VIII.   2)ic  Umftmtb^UJortcr  (3tbx)erbien). 

91.  ®ie  3^1^  ^^^  eigentlid^en  aiboerbien,  roie  tatanu  (ie|t), 
kiere  (inorgen),  neni  (roie)  u.  f.  m.,  ift  gering.  9)?eift  ge^ 
brau^t  man  gum  2lu§bruc!  abuerbieller  Seftimmungen 
^auptroorter  mit  (ober  ^.X.  au6)  of)ne)  33orroortern, 
,V  S.  0  boso  (im  Stntli^  =)  norn;  uncia  yese  (otter  Drten  =) 
iiberatt. 

92.  3n  eiuigeu  ^ydtten  roerbeu  and)  3citroorter  gur  Um= 
fc^reibung  aboerbietter  33cgriffe  gebraud^t.  ^ierf)er  ge{)oren: 

pomane,  fru^  (ju  friif))  fommen  ober  itma^  tun,  jum 
3lu§brucE  be§  3tbt)erb§  frii^. 

indea,  (gu)  fpcit  fommen,  fid^  nerfpdten,  etroas  ju  fpat 
tun:  fpat. 

sele,  guerft  fommen  ober  tnn:  j^uerft. 

sukane,  pte^t  fommen,  ber  (e^te  feiu,  jutefet  etroa^ 
tun:  sulelt  (§  84). 

yoko,  etroas  |dufig  tun:  t)dufig,  oft  =  iigedi  gita 
(=  oiele  Tlak). 


—     32     — 


wusa,  beinaJje  tun  (im  Storift) :  beinatie,  faft :  na  wusa 
wo,  id^  wave  hzmai)t  (]efatten. 

tondo,  gern  tun  (im  ^erfeft  I):  gern. 

©te  raerben  mit  bent  folgenben  ^nfinitb  oerBunben, 
g.  35.   na  si   tondi  ala  oten   (i^   Uebe  nic^t  bortt)in  ju 

gel^en  =)  i<S)  gel)e  bort  nid^t  gern  ^in. 

93.  ®ie  t)auptfac^lid)ften  2lbt)erbien  unb  abnerbietlen 
2tu§briide  be§  DrteS  finb: 
0  ueai,  mo?  o  mony,  oben,  !)inauf. 

0  ue,  TOO?  raoJier?  n3ol[)in?     o   wase,   unten,    E)inab,    Ijin= 


0  nan,  f)ier. 

0  na,  0  uane,  ha. 

oten.  bort. 

0   ua   nma,    an   biefer 

eteae'. 

0  uon,  ^iel)er. 

0  no.  0  none,  bort,  bort= 

f)in. 
to  (o)  ue,  luo  (n)o|er,  wo- 

l^in)  an^  immer^. 
0  boso,  norn,  norrocirts. 
0   mbusa,    t)inten,   riicE= 

rcctrts. 


unter. 
o'boko  (fur  o  eboko),  brau^en, 

auBen,  l)inau§. 
0  teten,  innen,  barin,  bajrai^ 

fd^en. 
bebe,  na^. 
etum,  raeit,  fern, 
nma  yese.  iiberall. 
to-uma,  nirgenbS^ 
0  mom,  red^ts. 
0  dia  la  mom,  red^ter  ^anb. 
0  dimose,  tinf^. 
muri  na  muri,  auf  alien  ©eiten. 


M.  ®ie  gebrciud^lid^ften  2lbnerbten   unb  abnerbiellen 
2lu§briicEe  ber  3eit  fii^^ 
0  njika  ponda,  ju  raet(^cr     son  a  ponda,  in  furjem,  balb. 


3eit?  TOann? 
natena  o  njika  ponda,  n)ie 

lange  ? 
ponda    yese ,    jeberjeit, 

imnter. 
bunya  bo,    eine§   S^age^, 

einft,  einmal. 
pond'  a  kwan,  friil^er,  einft, 

cl^emals. 
bei-bei,  fd^on  (ange,  tongft. 
ni  ponda,   urn  biefe  3eit/ 

banmls. 
tatanu,  je^t. 


nad^t)er. 


ombusa, 

pondamene, 

ni    ponda    mene,    jur  felben 

3eit,  gteid^jeitig. 
ponda    na    ponda,    jebeSmat, 

iinmer  roieber. 
diboki  (-mene),  pto^lic^. 
riged'iniiiga,  mie  oft? 
iigedi  gita.  oft,  {)aufig. 
ngedi  te,  jebeSmal 
iigedi  nipepe,  ein  anber  mat. 
iigedi  po  pe,  i  nod^  einmal, 
pe-te,  )      roieber. 


^  ua.  uan,  uane  finb  alte  ®etnonftratitte. 

*  S5gl.  toegen  to  i^  37. 

'  3JUt  9?egotion  6eim  3etttt)ort. 


33     - 


pond'a  muese,  6ei  ^age. 
pond'a  bulu,  m^U,  6ei  91a^t. 
pond'a  kosi,  urn  12  VL^x. 
pond'a  idiba,  morgen§. 
idibadiba,      )   .     c      c^  ..r 
0  mesanedi      ^"  ^''  ^'"'^'^ 


(ma  idiba), 


friilj. 


doiigo  la  ponda,  manc^' 

mat,  biSroeilen. 
si  —  pe,  nic^t  me^r,  nid^t 

TOieber. 
poko-poko,  immer,  eroig. 
natena  tatanu,         i  big= 
natena  nin  ponda,  )   I)er. 
pond'a  bwaba,  lange. 
oeiige,  fieute. 
kiere    (kiele),    geftern; 

morgen. 
bunyate,  tciglid;. 

95.  aiboerbien  unb  aboerbieUe  2lu§bru(fe  ber  2lrt  unb 
neni  (aitc^  ne),  toie  ?  (aud^     nika,  ninka,  fo. 

relatiu). 
ka,    Toie    (^roifdien    groei 

©a^gtiebern). 
ka,  ka  ponda,  foraie,  rate 

(relatio '). 

96.  SSerfc^iebene  2lbt)erbien  unb  aboerbieHe  Slu^briicfe: 
0  nje,  I  rcariim?         si,  nii^t  (§  70). 
onyola  nje,  \  roe§t)alb?        son,  rcenig 
onyola  nika,  barum,  beg- 

^alb. 
e,  ja. 

nambale,  i        .g, 

ewie,  ewie-ewie, )  S^^^B  • 
kem,  nein. 
torn,   tomtom,    mit   3^eg. 

bur($au§  m(^t. 
5Die  j^ragepartifel  e  ftef)t  am  ©d^tu^  eineS  j^ragefa^es. 
^ft  bereits   ein  ^rageroort  (g^iirroort,  2lboerb)  im  ©a^e, 
fo  fann  e  auc^  fei)(en. 


pond'ebiamu,  obenbs. 

suba.   in   jtoei   ^agen;    t)or= 

geftern  (suba  itombi),  uber= 

morgen. 
sulalo,  in  brei  2^agen. 

ffieife: 

nikamene,  ebenfo,  genau  fo. 
bwambi,  /  r  ^ 
tone,         i  ^^^^• 
bwam,  gut,  fd^on. 


sonan,  lejjr  TOenig. 
ponda-po,  mettei^t,  ungefcil^r. 
tete,  umfonft;  of)ne  ©runb.  . 
e,  gragepartifel. 
nde,  eben,  t)olt,  gerabe  (§  89). 
pon,  bod^!  (bei  33itten,  SSer^ 
toal^rungen). 


IX.   K-inigc  93cmcr!uugeu  jur  S^ntoj. 

^tc  ©tcUung  bet  ©tt^gltebcr. 

97.  5Do§  ©ub  jeft  fte^t  (ou(^  in  ?5^ragefa^en,  §  73)  tjor  bcm 
^rabifat  (§27  a),  bag  Dbjeft  bal)intcr  (§27b  unb  c) 


2Jlit  ber  Slelatiopartifel  no  beim  25cr(i.  aSgl.  §  103. 

SDuaIa=SSbrterbuc^. 


---     34     — 

unb  §raar  bag  tnbirefte   Dbjeft   vox  bem  bireften 
(§  27  c). 

21  nm.  dlad)  ben  obieftiben  SSerben  auf  iie  ftefit  ha§  birefte 
Cbjeft  oft  oor  bem  inbireften. 

98.  9Son  biefer  aHgemeinen  ©tellungsregel  tt3irb  obgeraid^en, 
iBenn  ein  Sa^glieb  befonberS  ^eroorgeJioben  raerben  foil. 
@§  tt)irb  bann  (mei)t  mit  folgenbem  nde  (§  89))  an  bie 
®pi|e  be§  ©a^es  gefe^t,  3.  S3. 

pai  nde  di  ma  duaneno,  ba§  Sfluber,  luir  ruberu 
bamit. 

21  nm.  nde  bebeutet  urfpriinglid)  „fetn".  Site  ^onftruftiotx 
tocire  banacE)  eiflentUd):  S)a§  S^tuber  ift  e§,  to  omit  wir  rubern; 
baiier  muB  in  fold^en  ©d^en  ba§  3Serbiim  mit  ber  ^telatibpartifel 
no  Derbunben  fein.  3)iefe  fann  nur  fortfallcn,  toenn  ber  i)tx)aox' 
ge^obene  ©a^teil  has  ©ubjeft  felbft  ift:  mba  nde  na  bola  nika, 
td^  \)aht  has  getan.    2SgI.  aud^  §  B5. 

99.  ®a§  2Ittribut  ftel^t  ftet^  Winter  bem  ^auptroort,  tDie  5.  S. 
ber  ©enitit),  bie  glirroorter,  bie  ©igenfd^aftsroorter,  bie 
3at)lroorter  (auc^  -ninga,  roieoiel?). 

58 or  bem  ^auptraort  ftet)en  bie  fiinroeifenben  giir= 
Toorter  unb  njika  (rcas  fiir  ein?),  foraie  bie  ^rapofitionen. 

100.  2Ibt)erbten  unb  aboerbielle  33eftimmungen  fte^en  meift 
am  @nbe  be§  ©a^e§.  ®0(^  fonnen  fie  au^,  hux6)  nde 
i;eftii|t,  an  ben  2lnfang  be§  6a^e§  treten,  §u  beffen  3Ser= 
bum  bann  bie  Sielatiopartifet  no  tritt,  3.  ^. 

0  munja  nde  beku  beno,  im  9J?eere  finb  ©d^itbfroten 
(ftatt  beku  be  0  munja). 

101.  ©a^nerbinbenbe  5loniun!tionen  ftei)en  im  2lnfang 
be§  (^aupt==  ober  9lebenO©a|e§  au§er  te  (roenn),  i>a^ 
l)inter  bem  ^^^^raort  ftet)t. 

102.  Winter  bem  gu  beftimmenben  2Bort  ftef)t  auc£)  ba§  Slboerb 
nde  (§  8uc),  nor  bem  SSerb  bagegen  bie  SSerneinung  si 
(§  70). 

1>tc  JRcIatttiparttfct  no. 

103.  ®er  ©ebraud)  biefer  ^artifel  (§  35)  bietet  einige  Sc^roie^ 
rigfeiten,  bie  fid^  baraus  ergeben,  ba^  bie  relatine  9ktur 
einiger  Sci^e  im  ®uala  fiir  un§  nic^t  fofort  erfi($ttic^  ift. 

©ie  fte^t  5.  S. 
a)  SSenn   ein  ©a^gtieb  gur  ^eroor{)ebung  an  ben  ©a^= 
anfang  geftettt  ift   (§  98;    ngt.  bie  bort  angefulirte 
2lu§naf)me). 


-     35     — 

b)  afienn  nje  (iua§?),  nja  (raer?)  ober  njika  (toas  filr 
ein  ?  mit  einem  ©ubftantb)  aU  D6je!t  ober  ntit  einer 
^rdpofitiou  am  ©o^anfang  ftefit^  (§  35). 

c)  9Senn  eiue  aboerbiette  Seftimmung  (aud^  ein  retatbe§ 
3lbDer6tum,  §  95)  an  ben  (£a|onfang  gefe^t  roirb^ 
(§  72  unb  100). 

d)  dla^  einjetnen  konjunftionen  rate  ke,  na  (aU,  §  72), 
nika  nde,  onyola  nika  nde\  (ober  blo§  nde  in  biefer 
Sebeutung,  §  89  a). 

e)  3tt  temporalen  9iebenfd^en  of)ne  ke  ober  na  (ogL  §  72). 

3n  alien  biefen  fallen  fianbelt  e§  fi(^  urn  toirftid^e 
9?eIatiDfd^e,  beren  Sftelatiopronomen  no  ift.  ^ 

Snv  {Rcftton  bcr  ^ctthJortcr. 

104.  ©in  ^eitiuort  fann  tin  '!^uala  nur  mit  einem  (biref ten 
ober  inbireften)  Dbjeft  ober  mit  einer  ^rdpofition  oer^ 
bunben  loerben. 

S)o(^  fann  bie  ©enitioprdpofition  -a  ftets  nnr  von 
einem  ^auptraort,  nie  t)on  einem  ^^^troort  ab^dngen 
{§  86). 

105.  SSiele  S^ittoorter,  bie  im  ®eutf(^en  mit  bem  ®atit)  t)er= 
bunben  werben,  'i)ahin  im  ®uala  (olme  bie  objeftioe 
f^orm  angunel^men)  hen  Objeft^fafus  bci  fid),  3.  S3. 

bupe  moto,  jemanb  folgen. 

sengane  moto,  jemanb  gel^orc^en. 
a}ian(^e  fonnen  in  ber  ©runbform  (in    ^Ibraetc^ung 
oon  §  64)  foraof)!  ein  birefte§  wie  ein  inbireftes  Dbjeft 
gu  n(|  nel)men,  5.  23. 

bola  mba  madiba,  gib  mir  SSaffer! 

X.  (^iuigci?  iikr  btc  SSortbilbmig  bcr  ^ou^tttiiJrtcr  I 

106.  S)er  ^nfinitio  eines  93erbum§  fann  aU  iQauptmoct  ge= 
brauc^t  roerben,  3.  23.  doma  la  ngila,  ba§  23riiIIen  be§ 
^oroen  (doma  =  bri'iHen). 

107.  ©ine  ^anblung  in  fubftantioifd^er  ^^orm  fonn  an6)  fo 
au^gebriidt  merben,  ba§  man  bem  RSerbalftamm  ba§ 
^rdfii*  be  (IV.  ^l  ^l.,  mit  <SinguIarbebeutung),  felten 

^  2m  ©rutibe  nur  fpejieUe  %dUc  Don  a. 

2  ®ie  friitjeren  ©rflanmgett  biefer  ^4^ortifel  (Dgl.  ©(^riftatler,  §anb= 
Iiuc^  ber  2).=@)3rac^e,  @.  61  ff.)  finb  unrti^tig. 
^  33e5iigUct)  ber  Setthjorter  ogt.  §  62—67. 


—     36     — 

mu-  (II.),  rorfe^t  unb  -edi  anl^cingt  S-  S-  bepuledi,  ba§ 
2Bun[(^en,  ber  SSunfd^  (oon  pula,  roiinfd^en) ;  musauedi, 
58eja^lung  {von  saiia,  bejaliten). 

108.  2lu(^  mit  ben  ^rafi^en  n-  (vox  b  in  m  cerroanbelt, 
^t.  VII),  di-,  bo-,  mu-  (II.),  ma-  rcerbcn  ofter  nomina 
action  is  getnlbet.  ®ie  ©nbung  ift  meift  bie  be§  ^ep 
fe!t  I,  bo(^  auc^  bie  be§  ^rofen§  u.  a.,  5.  33. 

rapuli,  bog  aSiinfc^en,  ber  2Bunfc^  (pula,  tt)iinfd^en). 
bobia,  ba§  SSiffen,  bie  ^enntnis  (bia,  roiffen). 

109.  ®a§  ©rgebnis  einer  3::atigfeit  rairb  ^ciufig  mit  bent 
^mfij  mu  (II.)  bei  t)erf(^iebener  ©nbung  bejeid^net,  j.  33. 

muaiigako,  ber  33raten,  non  aiiga,  braten. 
mutila,  ber  ©trid^,  non  tila,  fi^reiben. 

110.  ®a§  SBerfgeug  rairb  mit  bem  ^rdfij  e  (IV.)  imb  ber 
(Snbung  -an  (-on)  bejeid^net,  3.  33. 

etutan,  SSifd^tud^,  non  tuta,  abraifc^en. 

HI.  S)ie  ^  erf  on,   raeld^e   eine   ^anblung    ausiibt    (nomen 
agentis),   rairb   mit  bem  ^rafij   mu   (I.  Rl)  unb  ber 
©nbung  e  (a),  ober  edi  (eri,  eli)  bejeti^net,  5.  S3, 
muloiige-ndabo,   ber   ^ausbauer,    33aumeifter   (longa, 

bauen). 
mutateri,  ber  ^irt  (tata,  l^iiten). 

S)ie  {)atb  nerbde  Dlatur  ber  Silbungen  auf  e   (a) 
^eigt  fi(^  barin,  baB  fie  ein  Dbjef t  ju  fid^  nef)men  f onnen : 
rauponge-bolo  (9Jlad^er— ^ai)n  =)  33oot§bauer. 


^pflemafifdDe^  ^oxiexvaitxd^nh. 


I.  mbrdimtf: 

lailgcmBtnB  Bt^vifft. 

t    ^ttfii 

2)tng 

;  btc  (5|:iftcn3. 

lambo,  ^t.  mambo, 

bQ§  ®ing,  ber  ©egenftanb,  bic 
©ac^e;  etroas. 

to-lambo  (mit  9?eg.), 

nic^ts  ^ 

to  njika  lambo, 

n)a§  Qu^  immer,  irgenb  et* 
tt)a§. 

yoma,  5)31.  bema, 

btt§  ®inql 

bwambo,  ^(.  miambo, 

bie  m^^t^^)(Ba^^^ 

ukea, 

bafein,   antoefenb  fein,   babei 

1  otvt 

be*, 

Icxn. 
fein,  t)orl^Qnben  fein. 

be  ten, 

barin  fein. 

titi, 

ntc^t  fein,  nic^t  bafein,  nid^t 
oori^anben  fein. 

ebedi. 

noc^  fein  (®ramm.  §  68). 

mbale. 

2BaE)r{)eit ;  SBatir^aftigMt. 

be  mbale, 

Tt)Qt)r;  ec^t;  ef)rli($  fein. 

na  mbale, 

fi(^erli(^!  geioife. 

ponda-po, 

raaf)rfd)einli(^  (2lbt).),  oielleic^t. 

mpon, 

Untt)Q{)ri)eit,  Siige. 

oe  mpoii, 

bn  bift  ein  Siigner. 

-a  mpon. 

unronjir. 

lobango  (g^t.). 

Siige. 

topo  lobango. 

fiiigen  reben,  liigen. 

2.  S)ie  5lu0bc^nuug. 

uma^  (VII),  Drt,  Stette,  ^(a^  9taum. 

to-uma  (mit  9ieg.),  nirgenbs. 

uma  yese,  iiberad. 

0  iia  uma,  an  biefem  ^la^  =  {)ier. 


1  3.  23.  na  si  kusi  to-lambo,  id^  fiabe  ntd)t§  befotitmen. 

^  S)er  5)31.  bebeutet:  ©ac^en,  ©liter,  2Baren,  SBermiJgen. 

^  3.  S.  na  ben  bwambo,  id)  fjabe  einen  ^Broge^. 

*  2SgI.  @ramm.  §  68. 

^  uma  ^at  gum  S^eil  eigene  (alte)  ^onlorbang:  ua  ober  uan  uma 
(biefer  C),  uane  uma  (jener  £).).  —  S)te  ortltd)en  Stbberbiett  f.  ©ranini. 
§  93.  —  Crt  in  ber  Sebeutuug  „Drtfd)aft"  ift  mundi,  ^l  mindi. 


38 


-ndene, 

bondene, 
kola, 

na  kolo, 
-sadi, 

bosadi, 
sala, 

na  salo, 
bwaba  (^(.  miaba). 

-a  bwaba, 

be  bwaba, 
isuiigu  (^l.  lo-), 

isungu  a  moto, 
asame, 

n'asam, 

jasame, 

mute  (II), 
poto, 

di  poti, 

ligiba, 
tandame, 

di  tandam, 

uma  i  tandam, 
pibo, 

be  pibo, 

be  diwongi, 
di  warn  (t)on  wama), 
di  walamen  (oon  walamene). 
di  tindam. 


tinda,  koko, 
njanjo, 
be  njanjo, 


groB  (@ramm.  §  75). 

gro^  roerben. 

i§  bin  gro§. 
!Iein  (©ramrn.  §  75). 

flein  irerben;  fi^mal  werben. 
tc^  bin  flein  (f denial)  I 

lang  ^ 

lang  fein. 
^iirge. 

ein  fleiner  W,t\\\6)^. 
f)0(^  toerben. 

td^  bin  t)0(^. 

^ot)e. 

^of)e  \ 
fern  roerben,  fi(^  entfernen. 

e§  ift  fern,  e§  ift  tief. 

3:ief  e,  tief  e  ©telle  (im  2Baff  er). 
ftac^  ToerDen. 

e§  ift  flad^. 

j^Idd^e. 
®icEe. 

bicf  fein. 

bi,i  (=  fett)  fein. 
e§  ift  biinn,  Iei(^t. 
e§  ift  eng^  (^eib,  2Beg). 
e§  ftet)t  toeit  offen,  ift  breit 
(j.  S.  ?ytuB),  nimmt  9iaum 
ein. 

raeit  mac^en,  bel^nen. 
bie  33reite. 

breit  fein. 


'  -a  bondene,  grofe;  be  bondene,  gro^  fein. 
^  -a  bosadi,  rlein;  be  bosadi,  flein  fein. 

"  fiber  bag  ^tx\tlt  I  mit  ^^Jrafcn^bebeutung  bgl  ©ramm.  §76 a; 
salise,  fleiner  niac^en. 

*  3)tc  ©d^lange  ^ei§t  im  S)uala  nyam'a  bwaba  (=  ba8  longc  Xier). 

*  $1.  losurtj/u  la  bato.    SSgl.  (Sramm.  §  76  c. 

0  mute  ka  moto,  3Jiann§I)bI)e ;  na  si  asam,  id)  bin  niebrtg. 
^  Ubertragcn  oon  einem  3JZenfd)en:  er  ift  ftreng,  genau. 


—     39     — 


8.  2)tc 

^onn. 

mukuku  (11), 

ber  Umfang ;  bte  aufeere  ?yorm. 

mute  na  mukuku 

(ma  moto), 

(@ro^e  uub  g^orm  =)  ©e= 
ftalt  (etnes  M^n^^zn). 

teiigiledi, 

bie  9iunbung;  runb. 

ngonde. 

bas  ©irunb;  runb. 

toiigo,  ^(.  matoiigo, 

Qdz\ 

di  ben  matoiigo, 

e§  tft  erfig. 

di  ben  matoiigo 

manei. 

e§  {ft  t)iere(fig. 

be  ndeadele, 

gtott,  fd^lupfrig  fein. 

ndendele, 

©tatte. 

wony-wony, 

gtatt. 

naiigea, 

glott  tncrben  (^oare,  ?^clle), 
eben  tuerben. 

teme. 

aufrec^t  fteJien;  gerabe  raerben. 

teme  na  sim, 

gerabe  fein,  aufrec^t  ftet)en. 

tese  na  sim, 

aufred^t  ftellen. 

ja  na  sim. 

aufred)t  fi^en. 

di    toiigom    (von 

toiigome), 

di  eiigam  (oon 

eiigame), 

fc^ief  fein. 

tonge,  eiige, 

fd)ief  ftellen. 

be  mpeiiga. 

frumm  fein. 

peiige. 

Jriimmen,  biegen. 

di  peiigam  (von 

pengame), 

frumm  fein. 

mpeiiga, 

S^riimmung. 

rapepele. 

9tonb,  ^ank. 

boso,  ^I.  mioso. 

©pi^e  (auc^  :  @eftrf)t). 

sombisele, 

a)  fpi^  fein;  b)  fpi^  madden, 
gufpi^en. 

be  botun, 

ftumpf  fein  I 

tunse. 

ftumpf  madden,  abftumpfen. 

wola. 

fd^arf  raerben. 

di  woli. 

e§  ift  f(^arf. 

bowoli. 

©c^drfe. 

wolise, 

fc^arf  madden. 

eba. 

fd^leifen,  fpi^en,  fd^drfen. 

4  ^ic  Bfllil. 

musoiigi,  ^(,  mi-, 

bie  3a{)I. 

soiigele. 

gd^ten,  red^nen.  ^ 

^  2lud):   bie  ©iebelfeite  (be§  §aufe§);   ber  §iiftfnoc^cn;   toftgo  ift 
„bte  Duelle",  toiigo  „ba§  §orn". 
'  i.  23.  ein  2Jieffer. 
^  S)a§  $}Jaffit)  loutet  unregelma^ig  songobgle. 


—     40     — 


-niiiga, 

tt)ie  mi  (©ramm.  §  85). 

jita  (gita), 

3Sie(f)eit,  9}Jenge;  mel^ 

dimuti,  ^I.  ma-, 

bie  9)ienge. 

tondo, 

fic^    t)erme|ren,   §une()men. 

raad^fen  I 

tondele,  tondise, 

t)ermet)ren  (tr.) 

ita, 

t)iel,  5Qf)Irei($  roerbcn^ 

b'iti. 

e§  finb  Dtete,  fie  finb  ^ai^U 

rei($. 

itise, 

mel  maiden,  oermeJiren. 

b'iti  bwambi. 

e§  finb  juoiel^ 

ngus'a, 

loenige  (^(ur.). 

ngus'a  minya, 

•   Toenige  S^^age. 

son  a  moni, 

wenig  ©elb,  etroas  ®elb. 

son  a  muna, 

ein  Heines  ^inb. 

s5n, 

2Benigfeit,  ^(eint^eit. 

wuta, 

fteiner,  TOeniger  raerben. 

na  wuto, 

\6)  bin  fteiner. 

wutise, 

fleiner  madden,  rerringern. 

-ese, 

an,  gan^  (@ramm.  §  75). 

dongo  la  batu. 

(ein  Xdi  ber  Seute  =)  einige 

con  ben  Seuten. 

dongo. 

STeiL 

rabamene  mo, 

i(^  allein. 

n'e  miisoloki. 

\6)  bin  attein. 

mpgm  ma  (muna). 

ba§  einjige  (^inb)^ 

5. 

2)te  ^axht. 

miisono  (II), 

bie  j^arbe*'. 

SODO, 

anflrei(^en,  fdrben. 

sonone, 

mit   etroas  anftreid^en,   6e= 

ftrei(^en. 

di  sangi,  di  ma-sange, 

e§  ift  raei^^  rein,  flar. 

'  3tt  bret  berfc^iebenen  ^onftruiftionen;  madiba  ma  gita,  biel  Sffiaffer 
(§76b);  gita  la  batu,  biele  2eute  (§76c)  imb  qI§  Slppofition  batu  gita. 

'^  3tu(^  fteigen  (bom  SBaffer),  aufquellcn  (^olg,  (Srbfen). 

=*  2JJtt  folgenbem  3nfinitio  uinfd)reibt  ita  bas  beutfd)e  Slboerb  „oft"; 
na  s'iti  bola  ninka,  id)  jE)abe  bag  nid)t  oft  getan. 

*  „3u  biel  fein"  iDtrb  aurf)  burd)  di  tombi  auSgebriirft  (tomba  = 
Dorbetge^cn,  itberf^reiten);  tombise,  gucicl  madjtn,  iibertreiben. 

''  2JJein  eittjigcg  ^inb,  mpom  mam  ma  muna.  —  (Sinjeln  (2tbb.), 
mo  mo  (beg.  pQ  po). 

®  2lud):  ber  ©c^nupftabal;  duta  musong,  fcf)nupfen. 

'  ^infid)tUcb  be«  Untcrfc^iebeg  bet  58ebeutung  I)ier  tcte  bet  ben 
folgenben  SSerben  bgl.  i^  54. 


41     — 


sanga, 
bosangi, 
sangise, 

miikala,  ^I.  ba-, 
diwindi, 
winda, 
windise, 
mundo,  ^f.  mindo, 

di  pumbo, 

pumbwa, 
di  olo,  di  oil, 

ola, 

olise, 

ola  na  beletete, 


n)ei§,  rein,  ftar  raerben*. 

SSeiifieit,  klarl^eit,  Sf^einljeit. 

TOci^  mac^en,  reinigen. 

ber  SBei^e,  ©uropcierl 
e§  ift  fd^raarj,  biinfel^ 

fi^roarj,  bunfet  toerben, 

fc^TDarg  mac^en. 

f($raar5,  braun,  bunfel ;  ber 
©c^toarje,  3teger. 
e§  ift  grau. 

grau  raerben. 
e§  ift  rot,  gelb  ober  reif. 

reifen,  rot,  gelb  tuerbeu. 

rot  mac^en. 

feuerrot  fein^ 


6.  ^Duftigc  aftgemciuc  (Sigcufdjaften- 


dila, 


bodilo, 

be  bodilo, 
di    ambi    (con   amba),    be 

bwambi,  be  ndutu, 
di  warn  (oon  wama), 

be  bowam, 

bowam, 

wain(i)se, 
mene, 

dimene, 
mbidimbidi, 

baba, 

babise, 


fd^toer    fein     (oon    (55eroi(^t), 
roiegen. 

Sd^Toere,  ©eroid^t^ 

fd^toer  fein. 
fc^toer  =  fc^roierig  fein''. 

e§  ift  leid^t  (oon  ©eroic^t). 

teid^t,  ftin!  fein. 

Sei^tigfeit. 

leid^t  madden  ^ 
TDcigen. 

2Bage^ 
SBcirme. 

raarm  roerben. 

Tocirmen  ^. 


^  55agegen  sanga,  a)  fauer  toerben,  b)  bie  Sdi)nt  ausfeilcn,  c)  bei= 
fteuern. 

2  Slurf)  munaftga,  5|8I,  ba-. 

=>  2tu(^  „blau"  tt)trb  fo  begetclinet;  etn  etflener  3tu8bru(f  fe^It,  ebenfo 
mt  fiir  „griin",  ettoa  engne  ka  beyadi,  mt  33Iatter  ausfe^en. 

*  ©rroten  =  fic^  fdjamen  =  bwa  ison  ober  s51q. 

^  @ett)tc^t  tm  ©tttne  bon  ®ett)trf)t§ftein  ift  njale  ober  dimene. 
«  „fieid)t"  toirb  burc^  biefelben  2lu§briicfe  in  SSerbinbung  mit  ber 
SRegation  bejei^net. 

'  2luc^  flint  mac^en,  fid)  beeilen. 

*  ©ic^  toarnten  (am  %mtx,  in  ber  ©onne  2c.),  qIo.  —  baba  bebeu= 
tet  „au?tupfen". 


—     42 


madiba  ma  wea, 

eyididi, 

wei  ye  oeiige, 
di  babi  bwambi, 

ligo  a  bwambi, 

ligo  nye  oeiige, 
lokomea, 

loko, 

muloloko, 
s5po, 

sopise, 

anja, 

anjise, 
amba, 

bwambi, 

be  bwambi, 

ambisg, 
embame, 

embe, 
bobo, 

di  bob!, 
londa, 

di  londi  na  madiba, 

londise,  londe. 
ew61d,  «pt.  bew616, 

ewolo  a  eposi, 

koma, 
di  doli  (oon  dolo), 

di  si  doli, 


(geuerraaffer    =)   raarmes 
({)eiBe§)  SBaffer. 

e§  ift  t)eute  J)eiB. 
e§  ift  |ei§. 

ftarfe  Petite. 

e§  ift  l^eute  fait. 
fiif)(  raerben^. 

abfiitllen. 

5^ul)le,  g^rifd^e,  ©d^atten. 
feu($t  raerben. 

nafe,   feiK^t  madden,   be- 
ne^en,  anfeud^ten. 
trocfen  roerben,  trorfnen  (intr.) ; 
Toetfen. 

trocfnen  (tr.) ;  borren. 
fiart  raerben^ 

^drte;  {aU  2lbo.  =)  fel^r. 

I)  art  fein. 

I^art  mac^en,  prtcn. 
feft,  l^art,  ftarf  raerben. 

fcft,  bart,  ftar!  tnac^en. 
toeic^  toerben  *,  fd^road^  roerben. 

e§  ift  TOeid^. 
cod  TDerben. 

e§  ift  t)oII  2Baffer. 

fiillen. 
etroas  £eere§. 

einc  leere  5(afd^e^ 

ausfd^iitten,  leeren. 
e§  ift  ]S)bn,  gut. 

c§  ift  ni(^t  fd^on  =  l^aJ3= 
lid^,  bofe. 


'  Stuc^  falter  SBinb  (©eetoinb)  unb  ^ieber. 
'•*  Ubertraflcn:  rul)ig,  jaljui  toerben,  fid)  beru^igen,  ftc^  troften,  ebcnfo 
loko,  troften,  beru^igen. 

''  2lud)  Don  g^erfonen  =  fiartfierjig;   ambane  moto,  I)art  gegen 
jeninnb  fein. 

■'  S3e'm  toc^en  =  gar  toerben  =  bea,  $J3erf.  I  bei. 

•''  i^L  bewolo  ba  beposi,  ogl.  @ramm.  §76c;  ewolo  ^eifet  ba^  S3rot. 


—     43 


7.  33c3ic^ung^knrtftc/ 


mony, 

ba§  Ohtn. 

-a  mony, 

ber  obere. 

0  mony, 

oben  (au(^  „(aut")/  t)inauf, 

berauf. 

0  mony  a, 

Quf/  iiber. 

ondea,  abwa, 

tlinauffteigen,  fteigen  auf. 

wase, 

ber  SBoben;  ba§  Unten. 

-a  wase. 

ber  untere. 

(o)  wase, 

unten,  f)inab,  {)erab,  auf  ben 

Soben,  ^erunter  u.  f.  to 

0  was'a. 

unter. 

siba, 

l)inabftetgen,  f)inuntergei)en. 

sibise, 

l^inabbrtngen,l^inunterlQffen. 

boso,  (^l.  raioso). 

ha^  ©efic^t;  bie  3Sorber[eite. 

0  boso, 

oorn,  t)orroart§,  t)orau§. 

0  boso  a, 

t)or. 

nya  boso, 

ber  t)orbere,  erfte  (©romm. 

§  84). 

mbusa. 

ber  9iu(fen;  bie  ^interfeite. 

-a  mbusa, 

ber  {)intere. 

(o)  mbusa. 

flinten,  riicf marts,  juriicf  I 

0  mbus'a, 

Winter;  (jeitltc^)  nad^. 

teten. 

ba§  ^nnere,  bie  3J^itte. 

-a  teten. 

ber  innere. 

0  teten, 

innen,    barin,    inmitten ; 

f)inein. 

0  teten  a, 

in,  inner{)alb,  mitten  in, 

^roifdien. 

iiigea. 

f)inetnge{)en,  eintreten,   ^er= 

einfommen  ^ ;  einfteigen. 

eboko. 

ba§  ®rau§en;  ber  ^of. 

o'boko. 

braufeen,  auBen,  E)inau§. 

busa, 

l)inau§ge^en,l)eran§fonunen ; 

auSfteigen. 

muri,  ^(.  miri, 

bie  ©eite. 

0  mun  muri. 

biesfeits,  l^eriiber. 

0  mune  muri, 

jenfeits,  t)inuber. 

muri  na  muri, 

auf  alien  ©etten. 

1  3Sc^I.  bagu  ©ramtn.  §  91ff. 

^  5.  S3,  timba  mbusa,  guru(Jtt)ei(^en. 

3  ^aufatiti  (@ramin.§65):  ingele,  eintreten  laffen;  eintrctben  (SSiet)). 


—     44     — 


tomba, 

kata. 
0   dia  la   mom   (ober  bto§  o 

mom), 
0  dimose, 

-a  mom, 

-a  dimose, 
atele, 
bota  (tr.)/  botea  (intr.)/ 

beboteri, 

baye,  -edi, 

njom, 
su,  ^l.  masu, 

dine  su. 

siia,  ^erf.  I  su, 
bole,  bolise, 

na  ma-bole, 

e  boi  (oon  bo), 
etum,  ^l.  betum, 

be  etum, 
di  poti, 

poto. 

potise, 

sumwa,  ^erf.  I  sumo, 

asumwe, 
bebe  (na), 

sisea  bebe,  po  bebe,  sokomea, 
wana, 

be  bowan, 

bowan. 


oorbeige^en,  coruberge^en. 
uberfdireiten  (?^IuB). 
red^ter  ^anb,  red^ts. 

linU. 

red^t. 

linf. 
umroenben,  umfefiren ;  cinbern. 
onfangen. 

ainfang  (©romm.  §  107). 

anfangen. 

Urfac^e,  ©runb  ^ 
ba§  @nbe  (i)rtL  unb  jeitL). 

ba§  anbere  ©nbe. 

ju  @nbe  fein,  fertig  fein^ 
beenbigen^  fertig  mac^en. 

id)  bin  fertig. 

e§  ift  fertig,  oorbei,  alle*. 
©ntfernung. 

entfernt,  fern,  weit  fein. 
e§  ift  raeit,  fern,  entfernt  ^ 

fi(^  entfernen. 

in  bie   2^iefe   ober  in  bie 
g^erne  bringen. 
etroas  entfernen,  fortfd^offen. 

rcegge^en,  ^(a^  ma^en. 
na|e  bet. 

fi(^  nat)ern. 
gteic^en,  d^nlid^  fein. 

gleid^en,  a^nliS)  fein^ 

t^nlic^feit. 


^  SSarum?  onyola  nje;  bes^alb,  balder,  oiiyola  nika;  ot)ne  @runb 
tete. 

^  3lirf)t  iu  bert»ecl))eln  mit  sua  (hjeflrei^en),  sua  (totxt  fein). 

*  S)ient  aud)   jur  Umfcl)retbuttg   be§  beut)ct)en  $p(u8quamperfefts 
(§  72). 

*  madiba  ma  bgi,  baS  Staffer  ift  alle;  diboa  di  bgi,  bie  ^ranf^ctt 
ift  ooriiber. 

*  Stud):  e8  ift  ttef  (Dgl.  2lbfrf)nttt  2)  ober  „e§  ift  treit  unten  (in)". 

"  g.  S3,  dikako  di  e  bowan  ka  (ttjte)  dibobe,  bie  Slrabbe  at^iielt  ber 
©pinne. 


—     45     — 


8.  Mgcmeinc  ,f)anblungcn  unb  Bwpn^c. 

a)  ®^rc(^en. 


topo, 

fpre(^en,  reben. 

topo  bwambo, 

plaiibern,  fd^roa|en. 

miitoperi, 

ber  ©pred^er,  3ftebner. 

topone  moto, 

mil    jemanb    janfen,    it)m 

SBorroiirfe  ma^en. 

kwala,  laiigwa, 

fagen. 

kwalane  moto, 

mit    jemanb    fpreii^en,    ju 

jemanb  fagen. 

kwalea  moto, 

fiir  jemanb  fpredien. 

ekwali, 

©efprcid^. 

laiigwea  moto. 

jemanb  fagen,  ersd^len,  hz- 

rtcJ)ten,  mitteilen. 

te  misia. 

f(^reien,  rufen. 

musia. 

©c^ret,  @ef($ret,  dtnl 

bele, 

rufen,  nennen. 

belabe  na, 

genannt  raerben,  {)eifeen. 

dina,  p.  mina. 

3fiame  (©ramrn.  §  21). 

anea, 

befe^ten,  |errf(^en. 

muanedi  (I), 

S3efe^l§|aber,  ^err. 

eka, 

t)erbteten. 

miieka  (11), 

SSerbot. 

long5  \ 

fingen;   blafen   (ein   ^n^im'- 

ment);  trat)en. 

eloiigi. 

©efang,  Sieb. 

liele, 

fragen^  ft(^  erfunbigen. 

alabe,  araane, 

antroorten. 

jalabe,  jamane, 

2lntn)ort. 

sosomea  {au6)  sosomele). 

bitten,  ftel^cn. 

soma, 

grii^en,  banfen. 

somea  mba  soiigo, 

griifee   mir   (=    oon   mir) 

beinen  93ater. 

bola  (moto)  masoma. 

banfen  (jemanb). 

masoma. 

®an!. 

lee,  okwele, 

leiiren,  unterri(^ten ;  8e^gen^ 

muleedi, 

Sel^rer. 

mokweli, 

©(filler. 

okwa. 

lernen. 

malea. 

Se^re,  33ele^rung,  9flat. 

Idngo,  3:;bpfe;  Idflgd,  bein;  Igngo,  ©anbbante. 

SSon  iemanb  (2lff.)  ett»a§  (8lff.)  gu  forbern  ^aben. 

SJlit  boppeltem  2lffufatt»  (jemanb  etrt)a§  =  moto  lambo). 


46     — 


b)  "IlCttfCl 

t,  2BoIIcn. 

oi'igele, 

bcnfeu  (an  etroas),  gebenfen  \ 

oiigele  moto. 

an  jenianb  ben!en. 

ongele  onyola  lambo, 

iiber  etroas  nac^benfen. 

JQwgefe, 

©ebanfe;  ©ebad^tni^. 

muano  (II), 

^lon,  2lbfid)tl 

naiiga  ndoti, 

trdumen. 

ndoti, 

^raum. 

bia,  ^erf.  I  hi, 

roiffen,  t)erfte{)en,  fennen ;  ton- 

nen  ^. 

bobia. 

^enntnis,  ©ele^rfamfeit. 

dibie. 

5llug^eit\ 

biabe,  biane, 

befannt,  beriif)mt  fein  (§  66). 

biise  moto, 

jemanb  TOiffen  taffen,  i^m 

mitteilen. 

wele^ 

fonneii  {=  imftanbe  fein). 

pulise, 

fu($en. 

so(^erf.Isoi),dia(5perf.Idl), 

finbeit  ^. 

sobe. 

gefunben  toerbeii,  t)orfom= 

men. 

pondo, 

auftejen,  auf{)eben,  (sufciQig) 

finben. 

mene. 

meffeu  \ 

dimene, 

ma^  (=  SBage). 

dube, 

gtauben;  et)ren,  ad)ten. 

tondo, 

iieb  getDinnen. 

na  toudi. 

id)  liebe,  id^  ntag  gern. 

ndolo, 

Siebe. 

singe. 

I^affen. 

bosinga. 

^a^,  ^einbfdiaft. 

musingeri, 

^einb. 

pite. 

^offen. 

dipita, 

^offuung. 

piila  ^ 

TDoflen,  rounf(^cn. 

mpuli, 

aSunid). 

Sliid)  tin  ©inne  Don  bcabftd^tigen. 

weka  miano,  $pidne  f^mieben,  fic^  beraten. 

3nt  ©inne  oon  ucrfteben. 

-a  dibie,  flug;  be  dibie;  Hug  fein. 

2)afiir  aud)  be  na,  bgl.  ©rantni.  ^  68. 

iBgl.  s^  (too?);  dia  (§onb),  dia  (guriicflaffen),  dia  (brennen). 

'Hud)  tva^m,  »gl.  2lbfc^mtt  6. 

9(ber  pfila  ($)3erfelt  I  pulo),  graben. 


—     47 


emea, 

n'emedi, 
tata, 
bwa, 

bwa  bongo, 

bwa  ison, 

bwa  munyenge, 

bwa  njai, 

bwa  pidi, 
sisimea  (intr.),  sisa  (tr.), 
liiiga, 

liiigise  moto, 

maliiiga, 
dimbea, 

ko  (eig.  fallen),   ^erfeft. 
kwedi, 


einroilligen,    guftimmeu ;    er- 
lauben. 
i(^  bin  einoerftanben,  ic^  rcitt. 
roarten. 
eticas  empfinben. 

fid)  fd^cimen. 

fid^  freuen. 

I)ungern. 

jornig  fein'. 
erfd^recfen. 
jiirnen  (=  bwa  pidi). 

jemanb  ergltrnen. 

ber  3orn^ 
uergeffen. 

fi(^  irren,  fic^  tdufd;en. 


c)  JBcttJcgung. 


ala,  ^erf.  I  ale, 
alane  moto, 


alane  lambo, 
daiigwa, 

dangwa  mpenga, 

dangwa  londo, 
pb,  ^erf.  I  poi, 

wa,  ^erf.  1  wn, 
timba, 
donganiene  ^  bomane, 

ndongamen, 
bupe, 
loma. 

lomea  moto. 
nya  mila  (^erf.  I  nyi  mila), 
pumwa, 


ge^en,  roeggeiien^ 

mit  jemanb   gefien,  i^n  6e= 
gleiten. 

etit).  mitne^men,  fortfd^affen. 
gef)en,  fi^reiten. 

irre  geljen. 

fpajieren  gel^en*. 
fommen. 

i«oJ)er  fommen^ 
guritdfetiren,  raieberfommen. 
jemanb  begegnen,   it)n  treffen. 

^egegnung,  ^nf^mmfunft. 
folgen,  oerfolgen. 
fd^i(fen,  fenben. 

an  jemanb  fenben. 
laufen;  baoon  laufen,  fliel^en. 
ftiegen. 


'  bwa  tDtrb  gur  Umfd^reibung  bieler  fbrperltdier  uttb  feelifd^er  @ms 
pfinbungen  gebraud^t.  3ft  bte  ^Perfon,  auf  melc^e  bte  ©mpfinbung  ftd^ 
begie^t,  auSgebriicft,  fo  gebrauc^t  man  bte  objeftibe  ^^ornt  bwea. 

^  be  malinga,  leic^t  rei?ibar  fein. 

^  na  m'ala  (id)  ge^e),  @rufe  betm  ^^ortgeljen.  —  asumwe,  fortget)en. 

*  Safiir  and)  yenga  muyenga. 

■'  0  ma-wa  (o)  ue  e,  loofier  fommft  bu? 

'^  Sebeutet  and):  geniigen,  ^inretdien. 


—     48 


angwe, 

ko,  ^erf.  I  kwedi, 
saye  {von  ©ingen),  nyoye  (oon 
^erfonen), 

nyoi, 

bia  nyoi, 
ondo, 


fpringen,  l^iipfen. 

fallen. 

f(^TDimmen. 

(S(^n)imm!unft. 
fd^raimmen  fonnen. 
jTieBen. 


ja,  ^erf.  I  jai, 

bejedi,  boja, 

jese, 
teme, 

tese, 
nanga,  ^erf.  I  naiiga, 

nanga  bwam, 

neiige, 
paname, 

pane, 


d)  mu^c. 

fi^en,  bleiben,  lool^nen  K 

fe^en. 
ftefien;  gerobe  (roagredit)  raer- 
ben. 

fteaenl 
liegen,  fd^lafen. 

fd^Iaf  it)oE)t! 

iegen,  tiinlegen. 
(langen  (intr.). 

pngen  (tr.). 


e)  SJcrmtfd^tc  S^itw'otttt. 


motele  etrukan, 

bota  wea, 

dise  ndabo, 
bola  ebolo, 

ebolo, 
songwa  mbati, 
longa. 

mulonge-ndabo, 

bolongi, 
saiia, 

musauedi, 

sauea, 
da,  Perf.  I  di, 

dise, 

onya,  «jSerf.  I  ony, 


eine  Sampe  anjunben. 

g^euer  anjiinben. 

ein  ^an^  anjunben. 
arbeiten. 

2lrbeit. 
ein  ^leib  ausgic^en. 
bauen;  vozhzn. 

Saumeifter. 

©ebciube. 
bejat)Ien  (©rarnm.  §  55  b). 

33e8af)tnng,  Sot)n. 

jemanb  etraas  bejal)lcn. 
brennen,  oerbrennen^   (intr.). 

in  Sranb  fteden,  angiinben, 
rerbrennen  (tr.). 

brennen*  (intr.). 


'  0  jai  bwam  e,  loie  gcljtS? 

*  2)a8  (SJrunbhJort  te  (ftellen)  mxh  ineift  pl)rafeoIogifd)  oertoenbet: 
te  mbenda,  ein  @efe^  auffteCen;  te  dortge,  gn^neu  u.  f.  to. 

»  2lud^  mit  3u|a6  oon  wea  (^euer). 

*  S3on  tJeuer  unb  Si^t  gcjagt. 


49 


wan  a, 

bringen;  l^oten. 

wanea  moto  lambo, 

jemanb  etroaS  bringeu. 

bolea, 

bienen. 

kusa, 

erl)alten  =  befommen. 

damea,  putea, 

fangen. 

bwa  sue, 

^if($e  fongen,  fifc^en. 

penda. 

f(e(|ten. 

mpenda. 

ber  3opf. 

diele. 

fiiliren. 

mudieri, 

%il{)XZX. 

bola  (mit  boppeltem  2tffitf.), 

geben. 

ba.  ^erf.  I  bai. 

leiraten  (eine  %xan). 

diba. 

^eirat,  ^oc^jeit. 

mubaedi, 

^mutigam. 

ipe, 

fod^en  ^  (tranf .  ©ramm.  §  55). 

ipele  moto  da, 

fur  jemanb  (Sffen  lodjen. 

muipedi, 

Ro6). 

anda. 

faufen. 

andise, 

t)er!aufen  ^. 

poiigo, 

madden. 

poiigo  noiigo. 

ba§  33ett  ittod^en. 

sia,  ^crf.  I  sii, 

1)  maf)len,  gerreiben;  2)  fc^eu^ 

em,  pu^en. 

baiigwa, 

naljen. 

mbaiigo, 

bo§  ^a\)zn;  bie  ^ai)t. 

nongo, 

ne^men. 

tele. 

offnen. 

di  telam. 

e§  ift    offen    (yon   telame. 

fid^  auftun). 

suiiga,  ongise. 

retten. 

onga. 

baoon  fommen. 

muongiseri. 

gftetter. 

tombo, 

fd^cilen    (;yru($te) ;     Qb!)duten 

(2^iere);    abjie^en  (^aut). 

dipa, 

f(^lagen. 

dipane  diwopi, 

mit  ber  ^ettfd^e  fd^lagen. 

kg, 

(Qb=)fd^neiben. 

ke  ebaiigo, 

oerle^en,  oerrounben. 

kene  diwendi, 

mit  cinem  3Weffer  fd^neiben. 

1  9Mmlirf)   <Speifen;  SBaffer   fodien   ift  toise  madiba;   baS  SBaffer 
fod)t,  madiba  ma  ma-to  (^erf.  I  toi). 
'^  iPafftu:  andisabe. 

®uaIa=2Borter6u(i^.  4 


50 


kese, 

flein  f($neiben\ 

oka, 

fpielen  (aud^  mit  3uffl^  ^on 
loko). 

loko,  ^I.  ma-, 

©piel 

numa. 

ftei^en. 

numane  jongo, 

mit  einem  ©peer  fted^en. 

numea, 
iba. 

gefto(^en,  oertounbet  raerben. 
ftet)len. 

muibedi. 

2)ie6. 

jiba. 

©iebfla^tl 

aba, 

teiten. 

bwa,  ^erf.  I  bo. 

toten. 

bambe, 

tragen  (^a[f.  bambabe). 

nyama  (tntr.),  nyamse 

(tr.). 

rerberben. 

kwese, 

yerfd^tieBen. 

biia,   ^erf.  I  bu 

(tr.); 

biiea. 

gerbrec^en. 

buedi  (intr.), 

nyaua,    ^erf.  1    i 

ayauo 

(tr.), 

gerrei^en. 

nyauea,   ^erf. 

I    n 

yauedi 

(tntr.). 

duta, 

gteiien ;  jeid^nen. 

duta  musono, 

fc^nupfen. 

kuke, 

jumac^en  I 

di  kukam. 

fie  ift  gu  {%m). 

9 

.  mcrlci  aWxaUt  23c(jriffc. 

nginya. 

©tcirfe,  ^raft,  3«ac^t. 

-a  nginya, 

ftarf,  mad^tig. 

be  nginya, 

ftorf,  mdd^tig  fein. 

bobo, 

fd^rcac^  raerben*. 

mbobi, 

<B6)\m6)t. 

bolane. 

1)    gefc^e^en,    fid^    ereignen; 
2)  braud^en,  bebiirfen. 

loba. 

bag  ©efd^icf,  ©d^icEfat^ 

nama, 

gliicflid^,  jufrieben  fein. 

*  !Dte  (Snbungen  -se  utib  -ele  (@ramnt.  §  65)  bilben  ntrf)t  niir  taw 
fatioe  $yerben,  fonbern  aud)  fold)e  con  intenftDer  Sebeutung.  3Sgl.  j.  S3, 
hglise  neben  bole,  fertig  madden;  pulise  (fiic^en)  nebeii  pula  (iDunfd^en) 
u.  f.  tt). 

'■^  be  jib.i,  btebif*^  fein. 

•^  3:;ur,  Slugen,  2Jlimb;  mit  bem  @d)liiffel  Derf(^Iiefeen  ift  kwese. 

••  Slud)  ttjeid)  hjerben,  bgl.  Slbfcbn.  6. 

*  loba  lam  di,  ba8  ift  mein  ©djicffal. 


—    51     — 


ndutu, 


be  ndutu,  bwa  ndutu, 
taka, 

mutaka, 
tua,  $erf.  I  tu, 

tue  (III), 

be  tue, 

mutueri  (I),  nautuer'a  moto, 
mbwaii, 

be  mbwaii, 

mot'a  mbwau  ober  rabwan 
ma  moto, 
ben  dip5ko, 
ongwane  moto, 

jongwane, 
edemo,  ^l.  bedemo, 

yoko. 


e  si  yoki, 
koloiigone, 

na  koloiigon, 
-pepe, 

nyai  nipepe, 
tukwa, 
weiigisane, 
dikaki, 

kaka  (diele)  dikaki, 

kakane, 
emblane, 

eyemblan, 
nyai, 

nyai  na  nyai, 
ka, 

ninka, 

ka-po 
lambo  di  busi  bwam, 
keka. 


Ungliicf,  9Jli§gefc^i(f,li6cIftanb, 
©efa^r,    ^iot,    St^rauer; 
(Sd^raierigfeit,  3?Juf)e. 
traurig  fein. 
3Jiangel  leiben,  in  9^ot  fein, 
elenb  fein. 

Seiben,  33ebrangm§,  ©lenb. 
arm  roerben. 
3Irmut. 
arm  fein. 
ber  3lrme. 

reid^  fein. 
ein  9^eid)er. 

llberfluB  ^ahzn. 
jemanb  fielfen. 

^ilfe. 
©itte,  @en)o{)n{)eit,  33rau(^. 

I)aufig,  gen)ot)nli(^  fein;  et; 
voa§>  t)dufig  tun  (®ramm. 

§  y2). 

e§  ift  felten. 
\i6)  an  etraa§  geraol^nen. 

i(^  bin  gen)ol)nt,  ic^  pflege. 
anber  (©ramrn.  §  75). 

anbers. 
fi(^  rerdnbern,  onbers  roerben. 
umtaufd^en,  roed^feln. 
33erfpred)en,  2l6ma(^ung. 

cerfpred^en,  abmac^en. 

iibereinfommen  (mit  .  .  .) 
nadia^men. 

33orbiIb,  ^eifpiel. 
art,  2Beife. 

allerlei,  oerfi^iebene. 
2lit,  SBeife;  ba§  SSefen,  ber 
©fiarafter,  33enet)men. 

auf  biefe  2lrt,  fo. 

(dou  einer  2lrt  =)  gteic^  ^ 
eg  ift  gelungen. 
t)erfu(^en;  priifen. 


*  J.  23.  besfi  be  nde  ka-po,  fie  finb  allc  gleid). 


—     52     — 


bia  miano 

(^lone  raiffen  =)  erfaliren  fein. 

dibie, 

@rfa^rimg. 

bolone, 

a)  cerlieren   (5.  S.  @elb), 

b)  certoren  get)en. 

mbolon, 

SSerluft,  ©d^aben. 

pumba. 

rerlieren  (au§  Unad^tj'amfeit). 

pumbea, 

Dcrloren  gefien,  luegjommen. 

museii  (II), 

©erainn,  SSorteil. 

da  musen, 

(Seroinn  l^aben. 

tonse. 

jemanb    auffialten,    ob^alten. 

oer{)inbern. 

tona, 

etraas  cerfciumen. 

dib^o  (III), 

(SBeg=)^inberni§  \ 

mumban, 

(Serdufc^,  Scirm. 

etoto, 

Scirm. 

toise. 

£arm  mac^en. 

sesa, 

loben. 

musesako,  besesedi, 

Sob. 

sd^,  5perf.  I  sal 

tabeln  (eine  ©ad^e). 

topone  moto, 

jemanb    tabeln,    if)m   58op 

roiirfe  mac^en. 

na  tondi  din  buka  dine. 

i(^  gief)e  bie§  t)or^ 

kasa, 

in   ©mpfang   neiimen,    an- 

neJimen. 

baiiga, 

fi(^  meigern. 

baiigane  moto, 

einem  etraas  nerroeigern,  ah- 

fditagen. 

emea. 

ertauben  (ngl,  3lbfd)nitt  8  c). 

jenaea, 

a)  bie   ertaubnis,  3"^^^^"= 

mung,  b)  2BitIe,  c)  STreue, 

(55ef)orfam. 

eka, 

cecbieten  *. 

miieka  (11), 

SSerbot. 

na  m'eka  oa  na  o  s'ala, 

i(^  nerbiete  bit  ju  get) en. 

be  wonja. 

frei  (nid^t  ©flawe)  fein. 

wonja, 

?^reif)eit. 

wele  wonja, 

frei  laffen. 

mukom  (I), 

©flaoe. 

'  kQl)Q  (libao,  itber  ein  ^inbernt§  ftolpern. 

^  W\A)t  su  t)erlDeci)felit  mit  sa  (sai),  faett,  ftecfen. 

"  SBbrtUd^:  td^  mag  bieS  lieber  al8  jeneS. 

■•  eka  bcbcutct  eigentltd):  quer  abfpcrren,  abbantmcn,  abjauncn; 
ekamene,  burrt)qucren,  uberid^vciten  (t^Iufe) ;  quer  iiber  ettt)a§  (0  lambo) 
legcn  (5.  23.  eincn  23aum  iibcr  etnen  S^Iufe);  quer  iiber  cttt)n§  liegeu 
(S.  ».  23riicfe). 


r 


53     — 


10,   ^ic  Beit  \ 


ponda, 

na  si  ben  ponda, 

tomba, 

son  a  ponda, 

pond'a  kwan, 

ponda  ni  po, 

mbii    (II),    ^lur.   nibu   ober 
raimbu, 

mbu-te, 

epupa, 

loe, 
modi,  ^I.  miodi, 
woki, 
biinya,  ^t.  minya, 

bunya  b5o, 

bone  bunya. 

bunya  mene, 

bunya-te, 
inuese  (II), 
bulu, 

pond'a  bulu, 

bon  bulu, 
idiba,  ^L  lodiba, 

pond'a  idiba, 

idibadiba, 

mesanedi  (ma  idiba), 

teten  a  muese, 

teten  a  bulu, 
ebiamu  (IV), 

pond'ebiamu  ^, 


3eit. 

i(^  fiabe  feine  3^^^. 

oerflie^en  ^ 

bolb. 

9Sergangen{)eit. 

(bie    3c^t/    tt^eld^e    fommt) 
3ufunft. 
3af)r  (©ramrn.  §  20). 

iebeS  '^a'i^x  (atl\d^xii^). 

D^ec^engeit  (-iOiai  —  Dftober) 

STrocfenjeit  (lUot).  —  ^ebr.) 
momt  (an^  gjJonb)  I 
2Boc^e. 

Xaa,  (t)on  24  ©tunben). 
•    eines  2^age§. 

XaQ§>  barauf. 

am  felben  ^Tage. 

tagti(^. 
^Tag  (im  ©egenfa^  jur  9^QC§t). 
9Jac^t. 

gur  S^ac^tgeit,  nac^ts. 

|eute  SfJaclt. 
9)brgen. 

wiorgenS. 

frit^  iiiorgen§. 

5fage§anbru(^,  9)lorgenbdm= 
merung  ^ 
aJtittag. 

aJtitternoc^t. 
Stbenb. 

abenbs. 


^  Sie  3eitabt)erbien  ftnb  ^tcr  ntrf)t  noc^tnnlS  aufgefii^rt.    ©tef)c 
©ramitt.  §  94. 

'■'  ngus'a  minya  i  tombi  (toenige  Stage  finb  oerfloffen  =)  fiirgltd^. 
^  ^Jiid)t  5U  t)ertDe(^feln  mit  modi  (^l.  middi),  2l'eibd^en. 
*  bunya  bo  m'ala  na  lebglebe,  e§  bdmniert. 
®  ©tatt  ponda  a  ebiamu. 


54    — 


indea  \ 

tona, 
pomane ', 

0  ngeii  iba, 
pond'a  kosi, 
tatanu  iigeii  iniiiga  e, 


(ju)  fpcit  fommen  (tun),  \\6) 
ocrfpciten. 

itma§>  uerfamnen. 
(§u)  friil)  fommen  (tun), 
bie  ©tunbe. 

urn  2  Uf)r. 

urn  12  U^r. 

rate  fpcit  ift  e§? 


1  iiber  ben  @ebrau^  biefer  SSerben  gur  Umf(^rcibunfl  bcutfc^cr  216= 
oerbien  Dgl.  (SJramm.  §  92. 


II.  m&rd|mtf. 

It 

@ott,  OJcUgion,  ^ix^t. 

L6ba. 

©ott ;  ber  ^immel ;  ba§  ©efd^itf . 

maloba, 

©otter. 

Nyambe  ^ 

©ott  (ber  ftrafenbe). 

isango,  ^I.  losango, 

©o^e  \ 

edimo,  ^(.  bedimo, 

©eift    eine§   Slbqefd^iebenen ; 

©efpenft,  ^obolb. 

nya-bobe, 

ber  Sofe,  ber  Seufel. 

aiigeli, 

©nget. 

dibobe  la  mony. 

^immel. 

mundi  ma  kwedi, 

(Steid^    ber    ©eftorbenen    =) 

^otte. 

mudi  ma  bosaiigi, 

ber  leilige  ©eift. 

bosaiigi, 

9fteint)eit;  ^eiliflfeit. 

musuiigeri, 

©rlofer,  ^eilanb. 

sunga. 

retten,  eriofcn. 

muwekedi, 

©(i^opfer. 

bewekedi, 

©d^opfung. 

weka, 

fd^affen,  erfd^offen. 

kristiani, 

©Eirift^ 

muyuda  (I), 

Sube. 

ndabo  a  Loba, 

(@otte§^au§  =)  ^ird^e. 

ebasi  *, 

3Jiiffion. 

mot'ebasi, 

3Kiffionar;  ©firift. 

prisi, 

^riefter. 

dube, 

glauben. 

jemea, 

ber  ®lanhz. 

kane. 

beten ;  (aU  ©ubft.)  bo^  ©ebet. 

muka, 

a)  ®zhtt,  b)  ^ProjeB. 

mot'a  ligambi, 

3auberer,  2Ba|rfager. 

ngambi, 

3auberei. 

ebang'a  ngambi, 

Saubermittel. 

sese  ngambi, 

rcafirfagen. 

male. 

ba§  @otte§urtei(. 

nyo  male, 

©iftraaffer  trinfen. 

*  nyambe  ift  aucf)  bit  Stnittjort  auf  ben  @ru§  njetuse. 

^  Stud)  Sejetd^nung  beS  @e^eimbunbe§,  ber  fic^  einen  isaftgo  er= 
loren  :^at. 

•'  .'oeibe  tttoa:  moto  nu  si  bi  Loba;  ijtiuulet,  f^etifd^,  njum. 

*  Slber  ebasi:  tnopf,  O^rring. 


III.  Wt%  €rtJ^,  ^xmmcIsBrJ'diBmungBn, 

12.  2)0^  Seltatt,  ,§tmmcli^fjcgcubcn,  (Stcmeutc. 


wase  nyese, 

dibobe  la  mony,  16ba, 

p5ngo, 

mikondo, 

0  mikondo, 
jeru, 
mbeiige, 
mudi, 

mudi, 
madiba, 

ton,  ^l.  ma-, 

t61e, 

pudi  (III), 
wea, 

be  wea, 

madiba  ma  wea, 

onya, 

musonji  (ma  wea), 


bie  cjanje  aBelt,  ba§  SSeltad. 
ber  i^immel.  j 

Dfiorbeu.  1 

©tiben. 

fiiblic^. 
Dften. 

SBeften;  ©uropa. 
Suft,  ^au(i^,  ®ampf. 

SBinb,  ©eraitterflurm. 
SSaffer  (^I.  HI). 

^ropfen. 

tropfeln,  trdufeln. 

©d^Qum. 
^euer  (VII). 

I)ei§  fein. 

bei|e§  2Baffer. 

brennen  (j^euer,  Si(^t). 

g^tamme. 


13.  ^i(^t  uub  (^iuftcrni^,  8ouuc,  ^JJfoitb  mib  Stcnic. 


muenen, 

etrukan, 
be  bosaiigi, 
muititi, 

be  muititi, 

timba  be  muititi, 
edingedinge, 

muloloko, 
wei  (Vli), 

wei  ye  bwambi, 

muaye  (II), 

panya, 
m6di, 

soiiga  la  modi, 

ebobok'a  modi, 
iigengeti, 


ba§  Sid^t,  ber  ©d^ein,  ^eHe. 

2\6)t  =  Sampe. 
^etl  fein. 
^infternis,  ©unfell^eit. 

bunfet  fein. 

bunfel  toerben. 
©d^otten  (Umri§). 

(©c^atten  =)  tii^le. 
©onne^;  ©onnenf^ein  ^. 

e§  ift  fef)r  ^ei^  (fonnig). 

©trQ{)l. 

fd^einen. 
3«onb. 

erftes  33iertel. 

SSoHmonb. 
©tern. 


'  'SiaQtQtn  wei,  2ltem. 

*  8. 58.  wfilfi  0  wei,  in  bie  ©onnc  legen. 


—     57 


14  2)ic  ^rbc;  ©cMrgc  luib  (&htM. 


mundi  ma  wase, 

@rbe. 

mi(ny)aiigadu, 

(grbe  =  33oben. 

doiigo   la  mundi  ma  wase, 

©rbteil. 

soa  la  wase, 

©rbbebeu. 

soa, 

bittern,  raadetn'. 

mil  doiigo  (II), 

33erg. 

mudoiigo  musadi, 

mc^il 

sasa. 

©ipfel. 

miisima, 

Xal;  ©raben,  ed^tuc^t. 

ekombo, 

Sanb  (=  Sonbfc^aft),  ©eqenb. 

mundi  (II), 

Sanb   (kin   SBaffer);    etabt. 

®orf. 

ebapa, 

@bene,  g^lad^e. 

sanja  (VII), 

©rosebene,  3Siefe. 

uma-iigonya. 

3Bufte. 

be  ligonya, 

obe,  ■roiift  fein. 

etika. 

9Bilbni§,  Urroalb,  ©idd^t. 

15.  mm, 

8ce,  %h\^. 

munja  mundene, 

Djean. 

munja  (II), 

ba§  9)ceer,  bie  ©ee. 

ebe,  ^l.  bebe. 

bie  3eit  =  (Sbbe  ober  glut. 

ebe  e  ma-songo. 

e§  ift  glut. 

ebe  e  m'ondo. 

e§  ift  ebbel 

ewudi    (mit   ^amm),    emune 

aSefle,  aSoge. 

(ofine). 

y^rigo,  ^:pt.  loiigo. 

©anbbanf. 

mbondo, 

Untiefe. 

ligiba, 

tiefe  ©telle 

saua  (la  munja), 

©eftabe,  ©tranb,  tilfte,,  Ufer. 

dibo, 

©tranb,  SanbungSpla^. 

mudolo. 

J^Qp,  33orgebirge. 

eteiigu, 

SucEit,  aJieerbufen. 

eyondi, 

Snfel. 

eburu, 

©ee. 

eburu  esadi, 

Xiidj. 

damba,  ^l.  madamba, 

©umpfroiefe,  ©umpfraatb. 

^  2SerftdrIt,  soasoang. 

*  ebe  e  londi,  e§  ift  §od)it)affer ;  ebe  e  banji,  eg  ift  9iteberJoaffer; 
masoiigo,  i^Iut;  mondo,  ($bbe;  mudio  musadi  (mundene),  !)Jippflut 
(©pringflut). 


58 


mopi,  ^f.  miopi, 
mpololo  (II), 
t6ngo, 
ondo, 
tonda, 


©trom,  gluB. 

Duellc,  ^runnen. 
^iefeen. 
©tromung ,    ©efcitte    (be^ 
2Baffer§). 


W.  !5)a^  Setter. 


epupa, 

loe, 

diwindi,  ^L  mawindi, 

mudi, 

ngad'a  Loba, 

ligad'a  loba  e  matopo, 
motemote, 

Loba  di  raa-motimele, 
ngo. 

dib5ngo, 

ngo  nye  bwambi, 
mbua  (VII), 

mbua  e  ma-yole, 

mpupe, 
nyungu, 
mba, 
mayiba, 
ngo, 

be  Ago, 

na  ma-bwa  ngo, 

ngo  niadene,  ligo  a  bwambi, 
madiba  ma  dale, 
timba  be  bwambi, 
enya,  ^erf.  I  eny, 
nyamwa  (intr.),   nyamwele 

(tranf.), 
eyididi, 

wei  ye  oenge. 


bie  Sftegenjeit  (SBinter). 
bie  Xxodzn^txt  (©onimer). 

asoife. 

(SetDitterfturm,  ©turm. 
S3li|,  ©onner. 

e§  bonnert. 
mi%    (ber   ©c^ein);    23etter= 
leud^ten. 

e§  bli^t. 
©eeroinb,  falter  SSinb. 

Sanbrainb. 

ber  SBinb  ift  t)eftig. 
Sflegen. 

e§  regnet. 

9iegenfc^auer. 
^Regenbogen. 
91eber.  ' 

ber  ^an  (^l.  HI), 
^dlte. 

fait  fein^ 

{\6)  empfinbe  ^dlte  = )  midE) 
fricrt  ^. 

groft. 
@i§*. 

feft  raerben  =  gefrieren. 

ftarr  toerben  =  gefrieren. 

fd^melgen. 

^ifee. 
e§  ift  l^eute  l^ci§. 


'  mba,  @d)nupfen;  mlm,  3a"t8>  n^l>''i)  id). 

*  rtgo  nye  oeflge,  e«  ift  {)eute  fait. 

^  ©rfrieren,  wq  onyola  Ago  (=  tior  ^altt  fterben). 

*  SBbrtlic^:  ©teintraffer. 


IV.  Wit  tivti  3^afurrBtd|B. 
17.  WKgcmcinct^.    ^augcttcrc. 


nyaraa  (VII), 
eyembe  (III), 

lokomea, 

kwanya,  ^erf.  I  kwany, 
eyobo  (a  nyama), 

raondo,  ^(.  miondo, 
miidumbu  (II), 
mom,  ^I.  miom, 

aka, 
modi,  ^t.  miodi, 

mom  ma  nyaka, 

modi  ma  nyaka, 
muna  (I), 

miin'a  nyaka, 
nyaka  (VII), 
raud5ngi  (II), 

mom  ma  mudongi, 

modi  ma  m., 

mun'a  m., 
mabe  (©ing.  dibe)  ma  nyama, 

nyongd, 

nyongise, 
mbodi, 

sele,  sel'a  mbodi, 

mua  (^L  mia)  ma  mbodi, 
ngoa, 

mom  ma  ligoa, 

mun'a  ngoa, 
kawalo, 

nyandi  (VII), 
mbo  (VII), 

kukwa, 

ddma, 


Xm  (in§b.  ©ciugetier) ;  j^teif($. 
^QUStter. 

idf)m  rccrben^ 

tt)i(b  (bosartig)  tuerben. 

©d)it)an§  ^. 
9}Zaul,  ©($nau§e. 
3J?ann(^en,  S3ocf. 

t)erf(|nciben. 
SBeibd^en. 

©tier,  0^§>. 

bo§  Swnge. 
dimh  (f.  0.). 
2Bibber,  ^ammet. 

Samm. 
®uter. 

faugen. 

faugen. 
3iege. 

So(f  jur  9^a(^3U(^t. 

cerfc^nittcner  ^o(f. 
©c&raein,  ©au. 

@ber. 

j^erfel. 
^ferb  (^rembraort). 

a)  9iagel,  ^ratte,  b)  ^uf. 
§unb. 

betten*. 


1  Stud)  kolongQiie  bato,  fid)  an  bte  SJJcnfd^en  getoo^nen. 
^  S8ei  25ogeIn  unb  ^^^tfd^en  bagegen  senge,  ^I.  ma-. 
3  kiikwane,  btffig  fein  (@ramin.  §  66). 
■*  doma  (fpalten,  &0I3),  doma,  nippen. 


60 


sirigi  (VII), 

^Q^e. 

mbanga-njo, 

9Bilbfa^e. 

ko  (VII), 

diattt. 

pue. 

man^  \ 

mueme  (11), 

j^lebermaus. 

ngoloii, 

2tnti(ope. 

nyati. 

gro§e  2lrt. 

iseru.  ^l.  lo-, 

©ajeQel 

toiigd  (VII), 

^orn,  ©eroei^. 

ligila  (njila,  VII), 

Soroe. 

modi  ma  ligila. 

Soroin. 

njo  (VII), 

Seoparb. 

DJOU  (VII). 

eiefant. 

yoru,  ^I.  loru, 

dimi 

mbaiigo  (II), 

©Ifenbein. 

songa  (III), 

3at)n. 

ngubu  (VII), 

^luBpferb. 

njona  (VII), 

9?Q§{)orn. 

iigomba  (VII), 

(Sta(^elfd)iDein. 

muaso  (II), 

©tad^el. 

ngote  (VII), 

®id)i)ornd^en. 

eyoso, 

(eine  2trt)  ^ifd^otter 

kema  (VII), 

3Jieerfa^el 

ewake. 

©c^impanfe. 

njonji  (VII), 

^aim- 

ka  (VII). 

©d^uppentier  ^ 

18.  Siigcl 

inon,  ^I,  lonon. 

SSocjeL 

dipupulan  (III), 

^lilgel. 

pumwa. 

fliegen. 

muse  (II). 

<Scinabet^ 

diimbu,  ^[.  madumbu. 

9]eft. 

dibola. 

^itiincrneft. 

esao  (IV), 

j^eber. 

mueny  (II), 

(Si«. 

'  musonje  ma  pue,  iSpigmau§. 
^  2)a§  fd)Iaue  Xier  ber  3)ualafabeln, 

•■'  (Sin  ©attunggnamc  fiir  „3lffe"  fe^lt;  sombo  tft  eine  hir^idjtoan' 
mt  Slrt. 

^  .tainel  unb  (Siel  felileti. 
*>  Slucf)  ber  ©tac^el  ber  Siene. 
"  mneny,  bie  Slrmfpange. 


61 


esangesange  a  mueny, 

©iraelB. 

neiige  mieny, 

©ier  legen. 

uba  (Vil), 

^u^n. 

mom  ma  uba, 

^ai)n  \ 

modi  ma  uba, 

^enne. 

elela  (III), 

ente. 

elela  endene, 

@an§. 

mbeiiga  (VII), 

Xanht. 

kobakoba. 

Xxutl)a^n. 

mukurukwambe, 

^uM. 

muloe  (II), 

diti^tv. 

mukopo, 

2lIbatroB. 

mutate-mboa, 

©perlinq. 

mbela  (VII), 

g^alfe,  3ibler. 

wombe, 

^ab\d)t. 

esukuru  (III), 

eule. 

ngoso  (VII), 

^apagei. 

kan  (VII), 

?perl{)u^n. 

sokoloko, 

9Jioit)e. 

ekambi  (IV), 

MflQ. 

keke. 

QuSbruten. 

yadi  (la  uba),  ^I.  mayadi,         bie  Srut. 

19.  ?^i|(^c,  ^m))^iMcn,  i)k))ti(ieu  u.  f.  to. 

sue  (VII), 

gif^. 

su'a  penya. 

frifd^er  %i^6). 

sue  ni  anji, 

qetrocfneter  ?^ifc^. 

ewes'a  sue, 

©rate. 

eyanya, 

©c^uppe. 

dipapa. 

^toffe. 

munjonjo  (II), 

3JqL 

muabo  (II), 

§e(f)t. 

duba,  ^L  muba. 

Stolen. 

ndom  (VII), 

^atfif^. 

njonga, 

©(^ruertfifd^,  ©cigefifd^ 

ekii  (IV), 

©eefc^itbfrote. 

wuru  (VII), 

Sanbfc^ilbhotc. 

dikako  (III), 

^rabbe. 

musa  (II), 

^reb§. 

mpendu  (11), 

©(i^ere. 

kodi. 

@infiebler!reb§. 

*  Sfrdf)en,  lengo;  (am  ®md)x)  dikango,  (am  ^a^)  dali  (III). 


62     — 


ngule  (VII), 

ngombe, 
rigand6  (VII), 
nyam'a  bwaba, 

labane, 
yolo,  ^l.  lobo, 
mukonge  (II), 
mbomboka, 
eyoiiguledi, 


(gibed^fe. 

:2e9uan  \ 
J^rofobiP. 

giftig  fein. 
©forpion. 

^rote. 

ba§  ©l^ainaleon. 

20.  (^Ucbcrtiere,  Scid)tierc. 


etanda  (IV), 
iigiiigi  (VII), 
ndombi. 

muse  (II), 

borabo  b'eyidi, 
s6d6  (Vil). 

sa5  (VII), 

seleke  (VII), 
dibobe  (III), 

miilatoi(II), 
yuiigu,  ^sL  lungu, 
ekukulan  (IV), 
esaso  (IV), 
nina  (VII), 
ligokolo,  ngiiiga, 
dikele  (III), 
mulondodi  (II), 
ekonykonv  (IV), 

eyoi  (IV), 

elangembu  (IV), 
ngeke,  (groBe  3Irt)  ko, 

dikoka. 
miiwii  (II),  etom, 

mul6mbi  (II), 
ekanjo, 

esona, 

mbkmbd, 


Snfeft,  heifer. 

gliege. 

Siene. 

^onig^ 
9tmeife  ^ 

2Banberameife. 

St^ermite. 
©pinne. 

©pinngeroebe. 
©ted^fliege,  9)Zo§fito. 

©anbflot). 
Sau§. 

^aufenbfu§. 
^eufd^recfe  ^. 
33(iitegel. 
©d^metterling. 
S^aupe. 

©d^nedfe  (beibe  VII). 

©^ne(fen{)au§. 
ajtabe,  3Burm. 

©ingeroeiberourm. 
33of)rmufd^e(. 

mu\6)d  (Slufter). 

^auri. 


'  (5nbecf)fenart,  bie  gefleffen  icirb.  —  2)er  (SJecfo,  elgu. 

-  Sluii)  mombe,  ^JJl    miombe. 

•'  mbomo,  9'{tefen)d)langc. 

••  SBbrtlid)  SSalbjucfer;  au6)  bombo  ba  ndombi. 

•^  ISine  flrofee  rote  2lrt:  kedi;  etne  gro§e  fditoarje  2lrt:  miitotobadi, 

"  2(ud)  kok'a  mbodi. 


B.  IDa^  ^fiansenceicg. 


21.  ^,J(Ugemciiic^  \ 


muaiiga  (II), 
miikanjo  (II), 
eyadi  (IV), 

beyadi  ba  miele, 
mbonji  (VII), 

ya  mbonji, 
epuma  (IV), 

ya  bepuma, 

yadi^  la  bwele, 

et5nde, 
mbota, 

mbolako, 
mbanga, 
njaka, 
6a,  ^erf.  I  ou, 

anja, 
eyidi  (IV), 
numba  bwam. 


SBurjel. 
Sraeig. 

matt 

ba§  Saub. 
State,  Sliime. 
bliii)en. 

fyrud)t  trogen. 

ber  (Srtrag  eine§  Saunter. 

imreife  g^ruc^t. 
iStedling,  2lb(eger;  ©ante. 

Barm. 
^ern,  3ln^. 

^ern,©tein  (einer©teinfrud^t). 
reifen,  reif  toerben. 

biirr  roerben^ 
2Balb,  Sufd^. 
gut  ried^en,  buften. 


22.  ^urf)cn9ettiad)fc,  ^crcolicu. 


bewudu  be  ma-dabe, 

mba, 

dikabo, 

dikwamba, 

ndoko  (VII), 

tQb5,  ^[.  matobo, 

wondi, 

wond'a  bakala, 

jaiiga,  ^t.  maiiga, 

miikoke  (11), 

mbasi, 
mutete  (II), 
diso,  ^f.  raiso, 


©emiife. 

3am§,  SamSrourjel. 

ilolofafie^ 

aj^aniof,  ^affoba. 

Rotate,  ©uPartoffeL 

erbfe. 

Solinen. 

9teig. 
3n)iebet;  2tnana§. 
3u(Jerro^r. 
mai^. 

©pinbet  be§  3J?ai§!olben^. 

{m.  2luge  =)  tin  5lorn. 


^  ®tne  allgemeine  Sejci^nung  fiir  „^^flan^z"  befte^t  ntd^t. 
'■^  iBon  Sdugern:  ber  3Burf,  Don  SJogeln:  bie  Srut. 
•'  2)urre§  2'aub,  beyadi  beanji;  biirre  23ananenbldtter,  miumbulan. 
*  (Sine  StioC(enfru(|t    mtt  pfeilfbrmtgen   flatten   (Slattfticl   unb 
iftippe  =  mungengelc). 


64     — 


dib5, 

iigondo  a  Bayan, 

yonjo,  «PL  lonjo, 


@rbnu§. 


23.  DbftMumc  unb  -8trautOcr.    (Soufttgc  9iu^^flatt3ciL 


bwele,  ^I.  miele, 

tina, 
bepuma, 

bepuma  ba  penya, 
dikube,  ^t.  makube, 

mb5ti,  etoiigo, 

miikekele  (II), 

mboli, 

m5ri  (II), 
mbanga  (ma  poiigo), 

eyeiige, 
lende,  ^L  ma-, 

mbaiiga  ma  tia, 

manyaiiga, 

miila  (II), 
popo  (VII), 
bosao, 

sao. 
tin'a  jangolo, 

jaiigolo,  ^L  maiigolo, 
tutu,  ^L  ma-, 

mbanja  a  tutu  (ober  a  di- 
puriga), 
diwo,  ^t.  ma-. 

mao, 
mueya,  ^t.  meya, 
ekai'iga  (IV), 
epindepinde, 
bQma,  ^I.  miuma, 
JQD,  ^l  mon, 

mufile  (II), 


Saum. 

©tamm  ^. 
(griicfite  =)  Dbft. 

frif^es  Dbft. 
Sanone. 

unreife  33. 

33lQttfttet  unb  Stippe  ber  ' 

eVruc^tsapfen  ber  S9. 

g^afern,  S3aft  ber  S3. 
5lofo§palme,  ilofosnu^. 

33lQttrippe. 
filpalme. 

^almnu^  ^ 

t)l  ber  ^almferne. 

^Qlmot,  DI. 
33aummetone,  ^apaija. 
eine  2lrt  ^flaumenbaum. 

^ftaume  ^ 
9}ZQngobaum. 

ajJangopflaume. 
Sf^apfiiapaime. 

Slattrtppe  ber  9?.^ 

SBeinpatme. 

^almroein. 
^letterpalme,  Sftotanc^palme. 
glafc^enfiirbis,  ^alebaffe. 
ebenljolj. 

©eibenbaumroottboum. 
^ifangftaube. 

?^ru(^t  ber  ^. 


'  9Ktt  efebareii  ^erneu:  dibombolo. 

^  (Sigentlid^  nur  bas  untere  ®nbe;  ein  gefaUener  23autn  ift  muk^kd 
(mukdkf).  (Sifenftanfle). 

^  ©olatifle  nod)  ba§  oUge  t^rud^tfleifcf)  barin  ift,  tietfet  fie  mbia  (VII). 

*  2Birb  nur  gcfodit  gegeffen. 

^  3n«  ©piefe  ober  ^jSfeil  benu^t;  bie  9lu&  ber  JW.,  ipwele,  5)31.  lo-. 


65     — 


24.  S^crft^icbcuc  (V)clyoc^fc. 


ewiidii. 

@ra§,  traut,  Unfraut. 

mudiki  (11), 

Siane,  (Sc^lingpfCanje. 

landa, 

ronfen. 

raanvoiigo, 

£autic^u!(=mK(^). 

ek5k6  (iV), 

<Bmi 

sole, 

partes,  fd^itfartic^es  ©ra§ 

tanda  (III), 

9}^angroi)ebaum. 

senje. 

^axnhant. 

mimpupii, 

bie  ^anban. 

25.  9}littcralicn. 

dale  (III). 

©tein. 

enunu  (IV). 

£upfer^  gjieffing. 

eyei  (IV),       . 

©ifen;  ©taI)L 

mangiledi. 

mt\ 

dipito, 

Stei. 

pembe, 

tonige  loetBe  ®rbc,  ^reibe. 

minyaiigadii. 

©rbe  (mi  m'ole  =  Se^m). 

weya  (VII). 

^on,  S^opferton. 

mukoko  (11), 

©QUb. 

ma. 

©tein!ol)leu. 

jene, 

@ta§. 

waiiga. 

6al5. 

be  inaiiga, 

faljig  fein. 

senge. 

^iefelftein. 

seng'a  mbomo. 

ebelftein. 

1  t^iir  @oIb  unb  ©ilber  fef)Ien  Segcic^nungen.    Wan  fiat  gol  uitb 
silba  eingefuf)rt. 

^  3toften,  ko  mangiledi. 


Sua[a«2BorterBucO. 


V.  Wtv  Mm\dh 

26.  2)cr  mcnfd)tit^c  ^iijr^cr. 


nyolo,  ^L  manyolo, 

^orper,  £eib. 

elbngi  (IV), 

©Iteb^ 

mulopo  (II), 

Rox>l  ^aupt. 

bewese  ba  mulopo. 

B^dhzl 

bdiigo, 

@e|irn. 

nyo, 

^aar. 

boso,  ^1.  mioso, 

@efid;t ;  bie  ©pt|e,  3Sorberfeite 

misipi, 

9?unjetn  I 

mb5mbo. 

©time. 

diso,  ^L  miso, 

^Juge. 

epopo  a  miso, 

Siugenlib. 

kekele  (VII), 

3lugenbraue. 

mutonga  ma  diso, 

3tugQpfet 

mpemba,    ^L  mpemba  unb 

Diafe." 

mimpemba. 

DJong5  a  mpemba, 

Skfenloc^er,  9iiiftern. 

lama,  ^L  ma-, 

2Bange,  ^acfe. 

toi,  ^(.  matoi. 

Dt)r. 

nyaiigo  a  toi, 

Di)renfd^ma(3. 

nyaso,  mpe, 

Unterfiefer. 

mudumbu, 

mmh. 

epopo  (IV), 

Sippe. 

eyeme  (IV), 

Sunge. 

songa  (III), 

S>c^H 

ekiko. 

33acf5af)n. 

iboru,  ^I,  loboru. 

^inn. 

maseru  (^l.  Ill), 

33art. 

nyingo  (VII), 

^al§. 

mungoiigi. 

5^ef)(e. 

do  la  nyingo,  ekanja. 

dladm. 

dikata  (HI), 

©(^ulter,  3l^fell 

enama  (IV), 

2lrm;  Unterarm. 

panga. 

Dberarm. 

dibongo  (la  dia), 

©Ilbogeii. 

'  joAgea,  5)31.  m-,  (SJelenf. 
*  boso  bo  e  misipi  (runjlig). 
^  2lct)[eIt)bE)le,  eyapi. 


—     67     — 


dia,  ^(.  maa, 

dia  la  mom, 

dia  la  dimose, 

isilo,  ^L  lo-, 

tanga  (III), 
mune  (II), 

mine  ma  dia, 

mune  mundene, 

nyandi  (VII), 
moiigo,  ^l  mioiigo, 
edue  (IV), 

torigo, 
mbanja  (VII), 
bwanga,  ^t.  miaiiga, 

dibe, 
dibum  (III), 

mutori  (II), 
makandi  (^t.  Ill), 
muende  (II), 

dibebe  (III), 

dibunga  (III), 

diboiigo  (la  muende), 
taiiga  (la  muende), 

tindi  la  muende, 

mine  (ma  muende), 
eyobo  (IV), 
ewese  (IV), 
nyama  (VII), 
muson  (II), 
esaosao,  ^I.  be-, 
mulema  (II), 
musisa  (II). 

maya  ($1.  Ill), 
mueya,  ^L  meya, 
ebuiiga  (IV), 
dibadi, 

mborigi, 
mbabo, 

mbaiiga  ma  njim, 
esanjanja. 


§onb. 

red^te  ^anb. 

linfe  §anb. 

?^auft. 

§anbf(a($e. 
ginger,  3e^en. 

ginger. 

Saumen. 

^aget. 
diMm,  dtudQxat 
^iifte,  Senbe. 

§uftfno($en  (quc§:  @cfe). 
S^ippe. 
33ruft. 

rceiblic^e  SBruft. 
33aud^,  Unterleib. 

9label. 
ba§  @efa§. 
^ein,  guB. 

©d^enfet. 

2Babe. 

<f^me '. 
guMo^Ie,  guBipur. 

gerfe. 

3e^en. 
^out. 
^nod^en  I 
gleil'd^  (auc^:  STier). 

Sunge. 

^er^. 

2lber. 

©ingeroeibe,  ©arm. 

aJiagen. 

Seber. 

9iiere. 
33late. 


^  mbomboiigi,  ®cf)ienbein. 

*  musongo,  Tlaxt 

^  ©alle,  madiba  ma  mbongi. 


68 


27.  guttltioncit  bc£S  mcnft^Iii^ 
s6a  wei  (^erf.  sou), 

wei, 
te  donge, 
sime  jasi, 
ea  mbembe, 

mbembe, 

ea,  ^erf.  I  ei, 

misodi  (II), 
yo,  ^erf.  I  yoi, 

yoye  (^erf.  yodi), 

yoise, 
to  (^erf.  toi)  malodi, 

raalodi  (^L  III), 
enyaiigi, 

enyaiigi  e  ma-busa  mba  o 
nyolo  2, 
be  penya,  ja  epenye, 

epenye, 
umwe, 

umwele, 
be  0  iyo, 

iyo, 

ko  iyo, 

wolo, 
kono  ligori, 
koko, 
kukwa, 

keketele, 
kwakwa, 

kwata, 
mabombo, 

wembe  mabombo, 
miangi  mi  aledi  mba, 

miangi  {^l  II), 
nyorinye, 

nyoiinyon, 
misanji  (^t.  II), 

sanja  misanji, 


cn  iiir^cr?  uub  fctncr  Xtik, 

Slteni  ^okn,  atmen ;  fd^naufen^ 
!eud)en. 

3lteui. 
gat)nen. 
niefen. 
weinen,  flagen. 

ba§  SBeinen. 

f($reien. 

loc^en  \ 

werlac^en,  uerfpotten. 

sum  2a6)^n  bringen. 
fpii(fen,  fpeien. 

6pei(^et. 
©(^loei^. 
mi(|  fc^roi^t. 

toai^en. 

ba§  9Sa(^i'ein,bie  9la(^traa(^c. 
aufroac^en,  erwad^en. 

raetfen. 
fdilafen. 

©c^tafl 

eint(^lafen. 

miibe  luerben. 
fc^imrdien. 

fauen  (auc^:  ftainpfen). 
bei^en. 

nagen,  benagen,  abnagen. 
frozen,  frauen. 

(blutig)  fral^en,  ri^en. 
©c^teim  (ber  §Jafe). 

fi(^  fc^nausen. 
e§  \ndt  mid^. 

ba§  3iicfc»- 
fi^etn. 

ber  M^el. 
Urin,  paxn. 

2Baffer  taffen. 


Sliid)  yo  Id;  Id  =  ©elac^tcr. 

SSortlic^ :  ber  ©d^toeift  fommt  mtr  au§  bem  ^i3rper. 

iyo  i  aledi  mba,  ic^  bin  fc^ldfrig,  miibe. 


—     69 


nanga,  ^erf.  I  naiiga, 

Iie(^en;  ftc^  tegen;  fd^tafen. 

terae  (o  mony), 

aufftel)en. 

teme  na  sim, 

ftef)en. 

ja,  "^erf.  I  jai, 

fi^en,  fic^  fet^en. 

ala,  ^erf.  I  alo, 

(irgenbtt)of)in)  gef)en  (=  aller), 

raegfietien. 

daiigwa, 

(ju  g^ufe)  gefien  ^  (=  marcber), 

f(^reiten. 

taiiga  (III), 

©(^ritt. 

kobo  dibao, 

ftolpern,  ftrauc^eln. 

sonjo, 

Qusgleiten. 

ko,  ^erf.  I  kwedi. 

fatten. 

28.  (£'igcufd)oftcn  bcs*  mcnfdjlidjcu  ^iir^cr^. 

mute  na  mukuku  (ma  moto), 

©rbfee  nnb  ^orm  (eineS  Tl^n- 

fc^en),  ©eftaltl 

mukoti, 

mager. 

ko  mukoti, 

mager  tuerben,  abmagern. 

be  diwoiigi, 

bid,  fett,  beleibt  fein. 

WOllgO, 

fett  toerben. 

be  nginya. 

ftarf  fein. 

timba  be  nginya, 

ftar!  toerben. 

bobo,  timba  bobo, 

f(^n)a(^  TOerben. 

na  bobi, 

ic^  bin  fd^roac^. 

mbobi. 

©c^rad(^e. 

boso. 

(w).  ©efic^t')  2i[u§fe{)en,  9}hene. 

bao,  na  bao. 

blei($,  btaB. 

timba  na  bao. 

erbleid^en  ^ 

na  doli  (con  dolo). 

id)  bin  fd)on. 

na  si  doli,  n'e  bube, 

i6)  bin  pfeli*^- 

29.  %lttx,  ®cft()Icf()t, 

®ekrt,  ^ekn,  etcrkn. 

bodun  (II), 

bo§  mux. 

duna, 

alt  raerben. 

be  bodun. 

alt  fein. 

mudun. 

ber  3llte,  bie  3llte. 

'  dangwa  iigonda,  Quf  alien  !8ieren  fried)en;  dangwa  mpenda,  irre 
ge^en;  dangwa  bwam,  Stbfd)ieb8(5ru6  =  fonim  flut  nad)  igauitl 

^  2)ie  Slusbriide  fiir  groB,  fletn  u.  f.  \v.  fiel^e  in  2lbf2)nttt  2. 

^  ©rrbten  (toas  ber  Dteger  nidit  fann)  gtbt  man  bnrd)  bie  2tu§s 
briicte,  toelc^e  „fic^  fd)amen"  bebeuten. 


70 


mudun  ma  moto, 

mudun  ma  muto, 
edun, 

edun  a  dibato, 
esombe  (IV), 

esomb'a  moto, 
rauutu,  ^[.  bantu, 

muutu  a  mome^ 

muutu  a  muto, 
muturu, 

ne  oa  muturu, 
mpesa, 

ngonderi  (VII), 
miina,  ^I.  bana, 

muenge  (ma  muna), 

nyongise, 

nyose, 

manyongo  (^t.  Ill), 
k5ka, 

na  koki, 
bongwa, 

moto,  ^(.  bato, 
muto,  ^i.  bito, 
nongo  (ober  uiiga)  deme, 

deme. 
yd,  ^erf.  I  yai, 

be  yadi, 

ewombe, 

muyeseri, 
yabe, 

mawasa  (^I.  Ill), 
loiige, 

be  loiige. 


ein  alter  9Jiann,  @rei§  '. 

cine  cite  '^xaii,  ©reifin. 
eirte  alte  Qad)t. 

ein  altes  Xu<i). 
eine  junge  ^erfon. 

ein  junger  9JJann,  Swingling, 
eine  junge  ^erfon,  ber  ^iingere 
ron  graeien. 

^nabe,  ^iingling^ 

aJidbd^en,  ^wnfifrcin*. 
ber  ^(tere. 

i(^  bin  alter  aU  bu^ 
ber  33urfd)e;  (Stumer". 
^IZcibd^en,  ^unflfi^tiu. 
ba§  Rinh;   (oon  Stieren)  ba^ 

Sunge'O- 
©angling. 

faugen. 

gu  trinfen  geben. 

I^eranroad^fen, 

iii)  bin  erraad^fen. 
erjie^en,  pftegen. 
gjiann. 

ba§  2Beib,  bie  ?yran. 
fc^roanger  rcerben. 

©c^TOangerfdjaft  ^ 
gebaren. 

frud^tbar  fein. 

nnfrud^tbar. 

^ebamme. 
ba§  @eborenroerben,bie  ©eburt. 
3n)iflinge. 
bas  Sebcn. 

am  Seben  fein. 


*  $131.  badun  ba  bato. 

*  '^l.  bautu  ba  bome. 

"  aiuc^  35iener,  tnec^t. 

*  S[uc^  S)ienerin,  3T}agb. 
"  SBfll.  ©ramrn.  §  77. 

^  bola  mposa  (ben  Stumer  madden  =)  ftcf)  l^eraMpu^en;  mpesa  ma 
ndabo,  ein  ftattltd)e§  §au§. 

^  Unterfd^eibe  babon  miina,  bie  2:iir, 

*  deme  di  kwedi,  %tf)lQtbuxt;  kwese  deme,  bie  fjru^t  abtreiben. 


—     71 


be  penya, 

lebenbig  fein,  khtnK 

wo,  g^erf.  I  wedi, 

fterben. 

kwedi, 

5robl 

a  wedi, 

er  ift  tot. 

bwane, 

totlid^  fein^ 

mbimba  (II), 

Seic^nom^  Sei(^e. 

pule,  ^aff.  pulabe, 

beqraben. 

sbngo, 

©rab  ^ 

elimb'a  mbimba, 

earg  ^. 

malebu. 

Xxamv,  2^rQuri(^feit. 

ndiitu  la  malebu. 

2:rQuer!Ieib. 

lebe. 

trauern,  betraucrn. 

30. 

2)tc  fiinf  8innc. 

misQ, 

(bie  3lugen  =)  bus  ©efic^t. 

«ne, 

fefien,  erbltdfen. 

na  m'ene  bwara. 

id)  I)abe  gute  3lugen. 

ense, 

jemanb  fe^en  mac^en,  jeigcn. 

enene, 

fid^tbar  fein,  gefeJ)en  raerben ; 

au§fel)en  ^ 

ombwa  (ombwea). 

anfetien,  onblidfen,  betrac^ten. 

matoi. 

(bie  DI)ren  =)  ba§  ©e^br. 

senga, 

a)  i)oren ;  erfalren.  b)  empfin- 

ben,  fii{)ien. 

seiigane  moto. 

auf  jemanb  pren,  il)m  ge= 

^orc^en. 

leke  toi, 

l^orci^en. 

enumba, 

®uft,  ©erud^. 

eboru, 

©eftanf. 

numba  (intr.), 

riec^en. 

numba  bwam, 

gut  ried^en,  buftcn. 

numba  bobe, 

fd^ted^t  rie(|en. 

bo  (^erf.  I  boi), 

ftinfen. 

^  2iuc^  luac^en,  bgl.  Slbfrfmitt  28. 

2  kwed'a  muese,  pibfelirfier  Sob,  (5d)taganfaII. 

^  3.  33.  eine  giftifle  %xu(i)t.    2Sgl.  ©ramtn.  §  66. 

*  JlBegen  be§  gJluralS  bgl.  ©ramnt.  §  20;  Don  2;ieren  fagt  man 
nyama  ni  boi. 

^  Slber  so'ngo,  ber  SSater;  songo,  ftcigcn  (SBaffer),  songo,  ^inein* 
ftopfen. 

^  elimbi  (IV)  ift  eigcntltc^  bie  ^ifte,  ber  Saftcn,  alfo:  ber  fieicfiens 
faften. 

^  g,  23.  bwam  (gut),  biana  .  .  .,  ka  .  .  .  (toie  .  .  .). 


72 


numbisele, 

riec6eu  (tr.),  fc^niiffeln,  fpiireii 

keka. 

fdjinecfeii  (=  tofteu),  oerfiid)en 

dolise  mudumbu, 

(]ut  fc^meden. 

nyeiigenye, 

filB  fein,  gut  fd;me(fen. 

sariga  S 

faiier  roerbeii;  gci^ren. 

sangise, 

uerfciuern. 

be  Djongi, 

bitter  fein. 

be  maiiga, 

fal^ig  fein. 

banya, 

f($arf    fein    ((Sffig,    Sal^, 

Simonen). 

senga, 

empfinben,    \iit)Un,    waf)X' 

neljmen  I 

senga  sese, 

©centers  eiupfinben. 

bwa, 

fiit)Ien  ^  empfinben. 

bwa  bongo, 

2(ni]ft  |abeu,  fid)  fiiri^ten. 

bwa  njai, 

^linger  fjaben. 

bwa  nyoiigi, 

2)urft  l)aim\'^. 

tapa, 

beriif)ren,  anru{)ren  ^. 

miidi  (II), 
mulema  (II), 
ka  (VII), 

Qngele, 


3L  ®eift  unb  @cclc. 

StttgcmctttcS.    ^cr  SJcrftaitb. 
©eift,  Seete. 


c^erg;  ©eele,  ©emiit. 
jeinanbes  2lrt  unb  2Beife,  fein 

SSefen,  ©fiarafter. 
benfen ;  fid^  erinnern ;  aw  jemanb 

(mote)  benfen ;  iiber  etroas 

(onyola  lambo)  nad)benfcn, 

iibeiiecien ;  nieinen. 
©ebanfe,  ©rinnerung;  @e= 

finnung,  9Jleinung. 
ber  2tnf^log,   ^lan/  mW; 

bie  Sift. 

^^(cine  fd^mieben,  fid^  beraten. 
H3al}niel;mcn,   empfinben,  iii^- 

len  '\ 
f  ii()teu  ^ 

*  Sttber  siiiigh,  rein  toerbett,  unb  sartga,  bie  3af)ne  au^feilen. 

2  9(u(^  „^oren"  f.  o.  —  ^m  Don  forperUcl)en  ©mpfinbungen,  fonft  bwa. 
='  bwea,  fiir  jemanb  fii^Ien;  bwese,  fii^Ieu  niadjcn. 

*  3)ie  iibrigen  3of)Ireicf)en  ajerbinbungeu  niit  bwa  f.  im  2lbfd)n.33. 
5  ndedi  e  ma-tapa  mba  mulema,  3JlitIetb  berit(}rt  ntirf)  (iiu)  ^erjen 

=  es  rii^rt  ntic^,  id)  werbe  tton  3Jittleib  erfafet. 
«  SSergl.  2tbfd)nitt  30,  (Snbe. 


jongele,  ^t.  moiigele, 

rauano  (II), 

weka  miano, 
seiiga, 

bwa, 


—     73     — 


piila, 

TDoIIen,  wiinfc^en,  bege£)ren. 

mpuli  (II), 

2Bunfd^,  Segierbe^ 

na  tondi  ala, 

i(^  modite  ge^en. 

n'emedi, 

ic^  bin  einoerftanben,  i^  toittige 

ein,  tc^  raid  (oergl.  §  71). 

jeiiiea, 

ber  2Biae. 

tama, 

geliiften  nac^  ettoas. 

dibie, 

5llugf)eit,  ^Serftanb;    @infi(^t. 

2Bei§f)eit;  @rfa^rung. 

mot'a  dibie, 

ein  fluger,  •DerftdnbigeraJJann, 

2Beifer. 

be  dibie. 

!lug,  oerftdnbig,   tueife,   tv- 

fni)reu  fein. 

sontane, 

Derftet)en,  begreifen. 

dube, 

glauben,    oermuten ;    eiiren. 

ad^ten. 

bia,  ^erf.  I  bi. 

toiffen,  t)erftef)en,  !onneu  (=  ge= 

(ernt  ^ah^n),  fenneu  lernen. 

bobia, 

^enntniS,   2Biffen,   @ele^r= 

famfeit. 

biane,  biabe, 

befannt,  berii^mt  fein. 

dimbea. 

oergeffen;  ^twa^  oerfef)ten. 

dimbea  ligea. 

ben  2Beg  t)erfet)ten,  fid^  mx- 

trren. 

dimbele, 

jemanb  etroas  rergeifen  ober 

t)erfef)len   laffen   =   irre= 

fii^ren. 

lema. 

bumm  loerben. 

a  lem, 

ec  ift  bumm,  torii^t. 

elema, 

©umm^eit,  2;or£)eit. 

mbamba, 

®ummf)eit. 

mot'a  mbamba 

=  mot'-           ^or,  ©ummfopf,  9iarr. 

elema. 

njou, 

SBa^nfinn,  S^^^f^""/  9'tarr^eit. 

boa  Djou, 

nic^t  re(^t  gefc^eit,  cerriicft 

1  £>t  Vt 

mot'a  njou. 

|cin. 
Srrfinniger,  9Jarr. 

32,  2)ic  8cclc. 

^vcnnblitiit  em^ftnbungcit. 

ndolo, 

Siebe,  3uneigung. 

bwa  ndolo. 

Siebe  fii^len. 

1  mot'a  mpuli,  ein  bege^rlid^er  3Kcnfc^. 


74    — 


ndolo  a  da, 

3(ppetit. 

na  tondi  oa, 

ic^  liebe  bid^. 

etonde. 

Siebtinfl,  ©eliebter'. 

<iikQm,  ^L  raakom, 

^^reunb,  ^amerab. 

monya, 

^^reunbin. 

dube, 

el^ren,  ac^ten. 

bola  edube, 

e^ren,  ad^ten. 

be  edube, 

e^rroiirbig  fein. 

edube, 

©f)re,  2lnfet)en. 

munyeiige  (II), 

^reube,  SSergniigen,  ^eiterfeit. 

bwa  (be)  munyeuge, 

fi(^  freuen,  fid)  ergo^en. 

bwese  moto  munyeiige, 

jemaub  erfreuen. 

dolise, 

gefallen;  fdibn  finben. 

dolisane, 

©efaHen  finben  an ;  fid^  t)er- 

tragen. 

keke  makeko. 

fd^erjen. 

makeko, 

(Severs,  ©pafe. 

pite, 

I^offen. 

dipita, 

^offnung. 

wumse. 

rul)en;  bie  ^tu^e. 

be  pi,  ja  pi,  be  mug, 

ru^ig  fein. 

ko  na  pi. 

ruJ)tg  TOerben. 

Pi, 

9lu{)e,  ©tiae. 

ioko, 

a)abful)Ien.b)beruf)igen,troften. 

lokomea, 

a)  fiit)l  raerben.   b)  fic^  be- 

rul^igen,  fid^  troftenl 

€  nyengen  mba, 

(c§  ift  mir  fii§  =)  e§  ift  mir 

angenel^m. 

ngiii, 

angenetim. 

88. 

2)ic  @ec(c. 

UitfreunbU^e  (Sm^jftnbnttgcn. 

singe. 

^offen. 

bosinga. 

^a§,  ©roll,  ^einbfc^aft. 

musii'igeri  (I), 

geiub. 

pidi  (VII), 

3orn,  Unroille,  2But,  larger. 

bwa  pidi, 

gornig,    unroiUig  fein,    fid^ 

drgern. 

bwane  moto  pidi, 

jemanb  jurnen. 

malinga  (^t.  Ill), 

^rger,  3oi^n. 

1  etond'am  va  dikoin,  meiu  lieber  f^reunb, 
*  Slud)  ja^m  tuerben.    2J(iI.  Slbfd)n.  17. 


75     — 


liiiga, 

fi(^  cirgern,  jormg  raerben; 

iibelnefimen. 

lingise, 

erjurnen,  drgern,  beteibigen. 

be  maliiiga, 

reijbar,  ubetne^merifcb  fein. 

lingea  ^ 

jemanb  oerteibigen,  fd)ugen. 

eba  (IV), 

@ro[I  (ben  eba)  =  dibena. 

bena. 

jemanb  groHen. 

^ambi  {von  amba), 

er  ift  ftreng,  t)artE)er5ig. 

ambane  batueri, 

j^art^erjig  fein  gegen  3Irme. 

taiiga  =  taiiga  mutaiigo. 

ftreiten,    fi§    gani"en    (onyola 

tangane. 

—     UUl/* 

mit  jemanb  ftreiten. 

mutaiigo, 

©treit,  3anf. 

odiitu, 

2:rauer,  9^ot,  Ungliid,  @efa{)r. 

bwa  ndutu,  be  ndutu. 

esodisodi, 
bwa  bongo, 

be  boiigo, 
bongo, 

bwese  moto  bongo, 
bwa  ndedi, 
ndedi, 
bwea  moto  ndedi, 

kiina  moto, 

sisa  (tr.),  sisimea  (intr.). 

sisimele  =  sisa. 
bwa  benyobenyo, 
taiise,  be  mitanse, 


Summer,    ©orge,    ©ram, 
33etriibni§. 
traurig,    betriibt   fein,    fi(^ 

gramen. 
^raurigfeit,  Summer, 
fid^  fiirc^ten   (oor  =  2lffuf.), 
fi($  angftigen,  feige  fein. 
fur(|tfam,  ctngftlid^  fein. 
^ur($t,  2Ingft. 
jemanb  einfc^iiditern. 
traurig  fein,  aJtitleib  I)aben. 
9Jiitleib,  ^raurigfeit. 
mit  jemanb  SDUtleib  fiaben, 
ii)n  bemitleiben. 
jemanb  rd(^en. 
erfd^rerfen. 

@fet  empfinben. 
unjufrieben  fein. 


34,  2)ic  ®^ro(^c. 

bwarabo,  ^t.  miambo,  ©prad^e,  9?ebe;  9fte($t§fac^e. 

topo  bwambo,  plaubern^,  fc^tua^en. 

eyafa  (IV),  SSort. 

kwala,  fpredjen,  fagen^ 

ekwali,  @efprd(^. 

^  2BbrtIt(^ :  fiir  jemanb  sornig  Joerben. 

2  be  bwambo,  ge)prd(i)tg,  gefd)tt)d^ig  fein. 

3  kwalane,  mit  jemanb  [pred)en,  gu  jemanb  fagen;  kwalea,  [iir  jes 
ananb  fpred^en;  kwala  ekwali,  plaubern  =  bene  ekwali. 


—     76     — 


topo, 
langwa, 
laiigwea, 

kwalisane, 

a  bi  topo  bwam, 

mutoperi, 
mpoti  (II), 
bele, 

bele  na,  bola  dina, 

dina,  ^(.  mina, 

belabe, 
te  misia,  ea  (^erf.  I  ei), 

musia  (II), 

ea  mbembe, 
anea, 

muanedi, 

beanedi, 
doi,  ^L  madoi, 

0  mony, 

na  yoo, 
ja  na  pi. 
topo  esoka, 
liele, 

baise, 

alabe,  araane, 

jalabe,  jamane, 
sosomea, 

sosoraele, 

besosomedi, 
akwa  njako, 

mot'a  njako,  muakwe  njako, 


fpred)en,  reben '. 
fapen. 

jemanb  cr^diilen,   bend)teiv 

il)u  benad)rid)tigeu  (=  biise). 
fid)  unterJ)a(tcn, 
(er  raeife  cjut  311  reben  =)  er 
ift  berebt. 

6pre($er,  3ftebner. 
(ScpiDQ^er. 
rufen. 

nennen. 

Dknie. 

I^ei^en. 
fd;reien. 

@e)d)rei,  ©(^rei,  9fluf. 

raeiuen. 
kfe^len  '\  ^eifeen. 

Sefei)l§^a6er,    ^errfdier, 
prft. 

23efei)(. 
©timme. 

iaixi'  (2lbt).). 

leife  (2lbD.);  lanc^fam. 
ftitt  fi^en,  f(^roeigen. 
ftiiftern. 
fragen,  fid;  erfimbigen. 

fragen,   au6forfd)en,  unter' 
fu(|en. 
nntraorten,  ertoibern,  entgegnen. 

3(ntiDort. 
bitten,  f(el)en. 

inftcinbig  bitten. 

Sitte. 
bettetu. 

33ett[er^ 


topone  moto,  mit  jemanb  ganlen,  i[)m  i^omitrfe  inad)cn. 

2lud)  bola  eyala. 

tQpQ  0  monymQny,  \d)x  Imit  reben. 

2lucf)  muakwedi. 


VI.  Wtt  maraIirri|E  3J}en(d|. 

35.  S^iigcnbcn,  rjutc  (i^iQenf(i|oftcn. 


l)wam  (11), 
be  bwam, 
bobe  (II), 

mot'a  bobe, 
bola  bwam, 
mulema, 
ka  bwam, 

e  doli, 

angamea,  aiigaraene, 

e  arigamen, 
edemo  (IV), 
ndedi  (f.  a.  Slbfc^nitt  33), 

bwa  ndedi, 

bwea  moto  ndedi. 
lakise. 

lakise, 

lakisabe. 

mulema  ma  pi, 
■ongwane  moto, 

jongwane, 
dube, 

edube, 

mot'a  edube, 
sesa, 
titi  kumba, 

bia, 

bia  pon! 


ba§  @ute;  bie  ©ute. 

gut,  gerec^t  fein. 
bo§  33ofe,  bie  ©iinbe,  UnredEit ; 

bie  33o§|eit,  ©(^Iec^tig!eit. 

etn  fd)le(^ter  9]^enfd). 
tt)ot)ltun. 

(^er^  =)  ©eiwiffen. 
(ber  gute  (Et)arafter  — )   bie 

2::ugenb  \ 
e§  ift  red)t  {von  dolo),  e§  ge= 

J)ort  fic§. 
t)erpf(i(^tet  fein,  fotten. 

e§  gei)ort  fid). 
@erooi)n|eit,  33rauc^,  ©itte. 
3JiitIeib. 
mitleibig  fein. 

jemonb  bemitleiben,  bebauern. 
ijerjei^en,  oergeben. 

^erjeifiung. 

SSerjei^ung   ertangen,    ht- 
gnobigt  TOerben. 
(rutjiges  ^erj  =)  ©ebulb. 
jemanb  Iielfen,    beiftet)en,   tf)n 
unterftii^en. 

^ilfe,  S3eiftanb,Unterftii^ung. 
et)ren,  adjttn;  ge^ord^en. 

bie  ®i)re^  ^ffiiirbe. 

ein  angefe^ener  3)iann. 
jemanb  loben,  et)ren^. 
befd^eiben  fein   (ro.  nid^t  ftot^ 

fein). 
t)orfi(^tig  fein,  3l(^t  geben. 

gib  3ld^t. 


1  31I§  allgemeine  feelt)rf)e  Slnlage;  bie  (Sinseltugenb  !6nnte  man 
ettna  mit  edemo  a  bwam,  ha^  fiafter  mit  edemo  a  bobe  geben. 

^  S)ie  man  genie^t;  bie  man  ertoeift;  besesedi  (and)  =  Dtu^m); 
biane,  biabe,  berii^mt  fein;  bola  edube  =  dube,  e^ren. 


78 


tata  nyolo  (ober  momene), 

fid^  in  3lc^t  nel)men,  fi(^  vox- 

fef)en. 

mot'a  mbale, 

ein    et)rlid^er,    raa^r^aftiger 

mam. 

mbale, 

2Ba^rf)eit. 

seiigane  (au($  dube). 

gei)ord^en. 

sambwa, 

fid)  fd^omen. 

sambwele, 

jemanb    befd^cimen,     Mofe= 

ikHin,  entel^ren. 

bosambo, 

Sdianbe. 

bwa  ison, 

©c^am  empfinben,  fi(^  fc^ciinen. 

ison, 

©(^onbe. 

solo  bosolo, 

fid^  f^cimen. 

bosolo, 

©d)am,  ©d^anbc. 

solise, 

befd^dmen,  blosfteflen. 

kotele. 

fparen. 

ekoteri, 

fparfam. 

nginy'ebolo, 

r^m. 

be  iiginy'ebolo, 

flei^icj  fein. 

bola  na  liginya. 

fid)  anftrengeii. 

soma, 

banfen  (ienmnb  =  moto). 

masoma. 

Sanf. 

bola  moto  masoma, 

jemanb  ©an!  fagen. 

mulema. 

(.^erj  =)  3Jlut. 

mot'a  mulema, 

ein  mutiger,  fiif)ner  SJJann. 

be  bwemba, 

tapfer,  ftreitbar  fein. 

be  nete, 

piinftlid^,  fauber  fein. 

m,  l^aftcr, 

UutuQcnbciu 

diwuse. 

ber  5e()Ier;  33erfeJ)en. 

wusa, 

fet)len,  ^ef)ter  mad)en. 

wusane. 

fi(J  gegen  jemanb  t)ergel)en. 

edemo  a  bobe, 

bas  Safter,  bie  Unfitte   (fie^e 

3lbfdE)nitt  35). 

be  bobe, 

bofe,  fd^tec^t,  bos^aft  fein. 

bola  bobe, 

fc^ted^t  ^anbeln. 

e  si  doli. 

es  ift  nnred^t,  get)ort  fid^  nid^t 

(=  e  s'aiigamen). 

n'ambi. 

id^  bin  I)art,   l^artl^ersig   (oon 

amba). 

ambang  batiieri, 

gegen  2lrme  I)artt)erjig  fein. 

bwambi. 

bie  .^drte,  ©trenge. 

njo, 

bieCiJraufomfeit;  (be  njo)  grau= 

fam  fein. 

79     - 


a  si  ma-dube  mba, 
ekoD, 

bwa  ekon, 

konone  moto  lambo,  tamane 
moto  lambo, 
kiimba, 

be  kumba, 

sesa  momene, 
elange  (eyaye), 
be  elarige  (eyaye), 

mot'a  bobe, 

wondo  (wondone), 

mawondon, 

be  mawondon, 
yaua, 

mayaiiako, 

baiiga, 
dipama, 
ekwem, 
be  enyam, 
nyamse  bema 
bwala  (11), 

be  bwala, 

mot'a  bwala, 
bwa  boiigo, 
mulema   mao   mu   bobi  (uon 

bobo), 
lobaiigo, 

topo  lobaiigo, 

oe  mpori, 
bwese, 

ebwesan, 
inda, 

minda. 


er  oerac^tet  mi($,  ini^ai^tet  mi($, 
3ieib,  ^Jii^gunft. 

Sfieib  fiitilen,  neibifd^  fein. 

jemonb  urn  etroas  beneibeiv 

jemanb  etroa§  rni§gonnen. 

©tolj,  ^oc^mut,  ttbermut,  2tn= 

ftotj,  i)0(|mutig,  iibermiitig, 
anma§enb,  frec^,  grob  feitu 

fid)  rii^men,  prafilen^ 
©itelfeit,  ^od)niut,  ©ro^tun. 

eitel,  bod;mutig,  gro^fpred)e-- 
xi]^  fein. 
fd)[e(^ter    ^Jienfd^,    ©d;iir!e, 

Sump, 
betri'igen,  unefirUd^  fein. 

^etriig. 

ein  33etru(]er  fein. 
unge{)orfam  fein. 

Unge^orfam. 

fid)  roeigern^ 
ungelorfam,  fred;,  rof). 
unoerft^dmt. 
l)dnbelfiid)tig  fein. 
fein  ©elb  ;)erf(^it)enben. 
^aul^eit,  Xxdcii)zil 

faul,  trcige  fein. 

3^aulpe(j. 
(^urd^t  empfinben  =)  feige  fein, 
er  ift  empfinblic^. 

Suge,  UnroQf)rt)eit. 

tiigen. 

'on  bift  ein  Siigner! 
rerraten. 

93errat. 
afterreben,  oerldumben  ^. 

SSerlctumber. 


^  2luc^  tuta  beleke;  mpesa,  ©tu^er. 

■-'  bangane  moto,  jemanb  etttia^  Derweigern;    dibangi,  2Bcigerung, 
Unge^orfam. 

3  3ltc^t  5U  t)erlt)ed)i'eln  mit  inda  (fentern),  mda  (bauern). 


80 


16ndo, 

cerlocfen,  oerfiUjren. 

mulondon, 

a)  aSerfiiiirung.  b)  SSerfiU^rer 

idika, 

©eij. 

be  idika, 

geisig  fein. 

mot'a  idika, 

©ei^^QlS. 

ilema, 

©efrafeigfett ;    (be  ilema)  ge= 

frcifeig,  gierig  fein. 

inuto  a  niiisonje. 

^ure,  ®irne. 

miisonje, 

®{)ebru(^. 

wite  musonje, 

{)uren. 

soko, 

\i6)  Betrinfen,  betrunfen  toerben 

sokise, 

betrunfen  madden. 

mbindo, 

©(^muli. 

be  mbindo. 

f(^mu|tg  fein. 

wele  (kwese)  mbindo. 

bcfd)mu'^en. 

titim.be. 

a)    aiisbauernb     (in    gntem 

©inne).   b)  Ifiartncicftg. 

VII.  Wtt  krankB  iUenfd|. 

37.  Ildr^jcrlij^c  g-c^Icr  uub  @c6rc(()cn. 


«lem, 
seue, 

na  kwedi  seue, 
inot'a  ndima, 

ndima, 

bandima, 

be  ndima, 

kwese  ndima, 
belesi, 

bedongo, 
mot'a  ndoki, 

ndoki, 

be  ndoki, 

beokea, 
be  mbuke, 

mot'a  mbuke, 
kikimele, 
dibanya^), 
tibele. 
njembele,  piki, 

mot'a  njembele, 

be  njembele, 
eb6kiV  $(.  beboki, 

-a  beboki, 
n'e  bwena, 
n'emedi  (t)on  emeye), 

emele, 
mongo  m'eku, 

ekune-moiigo, 
nyambi, 
ibomb'a  moto  (ibombe), 


©ebrec^en,  g^el)ler. 
ba§  ©ebred)en. 

ic^  tjahz  ein  ©ebred^enV 
ein  Slinber. 

Slinbf)eit. 

bie  33tinben^ 

blinb  fein. 

blenben. 
fdlteldugig. 

fd^apugig. 
ein  Stauber. 

toub  fein. 

<3(^roert)orig!eit. 
ftumni  fein. 

ber  ©tumme. 
flottern,  ftammeln. 
^af)tfopf,  ©la^e. 
l)infen. 
Scifimung. 

ber  Sat)me. 

Iat)m  fein. 
ber  ^riippel. 

Iat)m. 
id^  'i)ah^  eine  3^^"I"'^^- 
Derftiimmelt,  oerte^t  fein. 

rerftitmmetn. 
bu(!(tg  fein. 

9tiefe. 
^roerg,  SBid^t. 


^  2Son  ©egenftanben:  fur  fetnen  i^^ed  iintnugltd)  gchjorben  fein; 
man  faflt  and)  boa  seue,  ein  ©ebredjen  ^aben. 
^  SSerfiirjt  au§  bato  ba  ndima. 
^  dibanya  =  ber  Xop^. 
*  eboki  =  3Jlorfer,  STrog. 

35uaIa»2Borterbuc^.  6 


—     82 


38.  JBcfiuben. 

^ironf^cit.   J^crlcl^migcii. 

na  jai  bwam, 

id)  bin  gefunb. 

boa,  ^erf.  I  bou, 

franf  feiu '. 

bouse, 

franf  madden. 

diboa, 

^ranf£)eit. 

mot'a  diboa, 

^ranfe,  patient. 

0  ma-boa  nje, 

roo§  fe^It  bir? 

sese. 

©(^merj;  Dual. 

bwa  sese, 

(Sc^merj  empfinben. 

bola  (bwese,  ense)  sese 

,            ©comers  oenirfad)en,TOe^tuiL 

sese  e  tombi, 

ber  ©comers  ift  ju  gro^. 

osea, 

{)uften. 

eyoyosi, 

^iiften. 

doi  di  ambi, 

(bie»©timme  ift  i)axt  =)  icfy 

bill  Eieifer. 

doa  (anti)  doa  bedoa), 

fic()  erbrec^en,  (Srbred^en  iiabeit 

($erf.  I  dou). 

pula  doa, 

fi^  erbred^eii  miiffen. 

boa  dibum, 

SaiK^roe^  ^abeiil 

si  wele  nya. 

SSerftopfung  {)aben. 

nya  (^erf.  I  nyedi), 

©tu^tgang  ^aben. 

ala  0  du. 

gu  ©tut)Ie  gel^en. 

kubwa. 

S)urd)faII  E)aben. 

mukubwako, 

2)urd^fQa. 

diboa  la  maya, 

®t)fenterie. 

kubwele,  kubwise. 

Qbf  iifiren  ^ 

na  dedi  bwambi, 

i^  ^nbe  ju  oiet  gegefyen*. 

patea, 

o^nmcic^tig  roerbeii. 

mba, 

©dinupfeu. 

ngO, 

g^ieber. 

ligo  ni  aledi  mba, 

ic^  i)aht  ^ieber^ 

bokeri, 

3tnt)nia,  2ltembe[d^iuerben. 

boa  bokeri. 

an  3lftf)ma  leiben. 

boa  mbanja. 

9?ippenfeU-   ober  Sungenent- 

Siinbung  Ijaben. 

mukele. 

^ocfen. 

ke  mukele, 

impfen. 

1  S)te  ^ranffieit  fte^t  babei  getoofinltd)  tin  Obieft«faff. 

^  Stud^  dibum  di  ma-bola  mba. 

'^  bwaiiga  bo  ma-kubwise,  2tbfii^rnuttel. 

*  3^  l)fl6e  tntr  ben  SPJagen  iiberlnben,  na  pinyise  dibum  lam  na 
da  (pinyise  =  boEftopfen). 

■'  Siud)  ligQ  nye  mba  o  nyolo,  bnS  ?^tebcr  ift  mir  im  2eibe,  ober 
na  ma-boa  rtgg. 


83 


boa  muloiigi, 

ewuiigea,  mbimbi, 

etiiitiii, 

bepipi  C^l  IV), 

etnngu  (=  epuode), 

miilongd, 

dibubu  (III), 

tiitu,  ^(.  ma-, 

tulame, 
ebango  (IV), 

ke  ebarigo, 
mawina  (^L  III), 

pola. 
ebaba  (IV), 

mune  mam  mu  e  bobe, 
dia  lam  di  emedi, 
n'emedi  (o)  miende, 
miiende  mu  tinedi  (oon  tinea), 

tingle. 


eptfeptifc^  fein. 
SBafferfud^t. 

^rampf- 
^i^blattern. 
©efd^roiir,  33eute. 

©d^TOtete. 
@efd)TDulft  \ 

3Bunbe,  3Ser(e|ung. 

oerraunben,  cerle^en  ^ 
©iter. 

©iterkule. 
9?ar&e. 

i($  ^abz  einenfc^Iimmen finger, 
ic^  f)abe  bte  ^anb  gebrod^en. 
id^  ()aht  ben  g^uB  gebro($eM. 
ber  ?^ii^  ift  oerftaud^t. 

oerftaud^en. 


81).  %xit,  ,§ci(mittcl. 


bwaiiga^  ^I.  miaiiga, 

nyo  bwaiiga, 

bola  moto  bwaiiga, 
mot'a  bwaiiga, 

mot'a  miaiiga, 

ndabo  a  mianga, 
boiigwa,  tata, 

dibongo, 

ndabo  a  baboedi. 

pepele  mot'a  diboa, 
bole  ebango, 

ebango  e  boi, 

diboa  di  boi, 

bo, 
diwiso, 
ke  moto  muende, 


Slrgnei. 

etroaS  einnefinien. 

jemanb  etroa§  t)erfcf)reiben. 
Slrst. 

2lpotl^e!er. 

2tpot^efe. 
pftegen  (eineu  ^ranfen). 

^flege. 

^ofpitat,  Sa^arett. 

nad^  einem  ilranfen  fei)en. 
eine  SOBunbe  fieilen. 

bie  2Bunbe  ift  beil. 

bie  ^ranf^eit  ift  oorbet. 

^eit  Toerben*. 
^flafter,  ©albe. 
jemanb     einen    %u^    ampu= 
tieren,  abf(^netben. 


1  2lucb  dibo  (dibo  =  bcr  ©djlnmm). 
-  na  kedi  ebango,  ic^  !^nbe  eine  3Bunbe. 
•'  bwanga  =  bie  JSruft. 
*  GigentUrf)  fertig  toerben;  tierbinben,  kaka. 


—     84     — 


enyangi, 

enyaiigi  ^  e  ma-busa  mba  o 
nyolo, 
songa, 

bosongo, 
onga, 

ala  0  musala, 
oiigise, 


id)  fd^rai^e. 

f[t)ftieren. 

5lh)ftter. 
Qefunb  werben,  genefen,  baoom 

tommen. 
eine  ©rJiolungSreife  madden. 

retten. 


Slurf)  eyididi  (bte  §i^e). 


VIII.  SamtltB  untr  H^erhJanbffdiaft 


40.  ^ic  ^muilic;  hit  nntfjftcu  iBIut^Derioonbtcn. 


mbia,  ^(.  mimbia  ober  mbia, 

bato  ba  kwaii, 

bambambe, 

saiigo  nya  mbambe, 

nyango  nya  mbambe, 

sango  na  nyango, 

sango,  ^I.  basaiigo, 

tete,  ^I.  batete, 

soiigo  \  ^l.  basongo, 
nyango  ^  ^l.  banyango, 

inyi^  ^L  bainyi, 

nyongo,  ^(.  banyongo, 
bona, 

bona  bam, 

bon'a  tete, 
miina,  ^t.  bana, 

mun'a  mome, 

mun'a  muto, 

mun'a  mbambe, 
mun'a  nyango, 

mun'a  inyi, 

mun'a  nyongo, 
ndome, 
nyue  (VII), 


58erraanbtfd^aft,©ippe,3^amUie. 

3Sorfaf)ren. 

bie  3Sorfat)ren,  SSoreltern. 

©ro^oater. 

©ro^mutter. 

(S3ater  unb  3J?utter  =)  bie 

©Item. 
SSttter;  ^err. 

mein  (unfer)  SSoter  (^err). 

bein  (euer)  3Sater  (^err). 
3}Zutter;  ^errin. 

metne  Gutter  (^errin). 

beine  aJhttter  (^errin). 
bie  9kd)!ommenf(^aft. 

meine  ©ippe. 

meine  ©efd^roifter. 
ba§  Jlinb. 

3:od)ter-\ 

enfel,  enfelin. 
fein  Sruber. 

mein  33ruber. 

bein  Sruber*'. 
leiblid^er  23ruber  ober©(^n)efter. 
bie  2Saife. 


^  S)afiir  and)  sango  an^o. 

2  SBtc  sango  nur  fiir  bte  brtttc  ^^^erfon. 

^  yeye,  $]3l.  bayeye,  3Kanta.  sango,  tete,  soflgo,  nyango,  inyi,  nygngQ 
unb  yeye  werben  iibrigens  fonftrutert,  al§  ob  fie  gur  I.  EI.  gel)brteti. 

■*  $1.  bana  ba  bome. 

'"  ^I.  bana  ba  bito. 

•*  SDtefelben  2lu§briicEe  btenen  au^  jur  Sejeid^nung  ber  ©c^tocftcr. 
Snt  9JotfaIle  mufe  nya  muto  (ioeibl.)  l^tnjugefiigt  tocrben.  ari  ($pi.  baari), 
Sci}tt)efter,  ift  Deraltet. 


—     86 


41. 

Die  (5|c. 

raome,  ^L  borne, 

ber  ©atte. 

mom'am, 

mein  SJJann. 

raunj'am, 

meine  ^xau. 

ud6rig5, 

gtoeites  2Beib  (mukoa,  ^ihrn- 

frau). 

ba,  ^erf.  I  bai, 

^eiraten  (eine  ^raii). 

bolabe  o  diba, 

Iieiraten  (oon  ber  %van). 

bale  moto  muto, 

eine  f^vau  an  einen  a}ianu 

oer^eiraten. 

bane, 

einanber  ^eiraten. 

diba, 

^o($5eit,  Beirut,  ei)e. 

soa  diba, 

ben  ^aufpret§  fUr  ein  SSeib 

befallen  \ 

mubaedi, 

Srdutigam. 

iigonderi  a  diba, 

Sraut. 

mulamba,  ^L  milamba, 

Sunggefette,  ^unflfcr;  unoer^ 

{)eiratet. 

mukusa,  ^4^L  mikusa, 

SSitrcer,  2Bitroe. 

musonje, 

@t)ebrud^. 

wite  musonje, 

bie  @^e  bre(^en. 

abane  muto, 

fic^  Don  einem  SSeibe  fc^eiben. 

42.  Scttcrc  «crU)onbtfd)aft.   Grbfdjajt. 
mun'a  nyaiigo  a  sango, 


mun'a  mun'a  nyango, 

mulalo  (I), 
moy(3,  ^l.  bay6, 

moy'am, 
sangwa, 
sango  (III), 
mukuse  saiigo. 


(ber  SBruber  feines  93ater§  =) 
f ein  Dl^eim  ^ ;  f eine  %anU. 
(ber  ©oI)n  feineS  33ruberg  =) 

fein  9teffe;  feine  ^RidEite. 
^Setter;  D^eim. 
©(^n)iegerDater,©d^tt)iegerfoI)n, 
©d^raager  ^ 

mein  ©^iroiegeruater  u.  f .  ra. 
erben. 
ba§  (Srbe. 
ber  @rbe,  bie  ©rbin. 


'  musombo,  ein  SBetO,  ba§  nodt)  ntd^t  bejatiU  tft. 
2  3n  analoger  SSeife  bilbet  man  bie  SluSbriicfe  fiir  „metn"  nnb 
,bein  Diftim". 

^  Unb  bie  entfprerfienben  hjeiblicfien  5)8erfonen. 


87     — 


43.  Ajnu£(t)a(t,  ^icucrft^aft  u.  f.  \o. 


saiigo,  ^I.  basango, 

§err. 

nyango,  ^L 

banyaiigo, 

^errtn. 

muutu, 

®iener,    ^ned^t; 

©ienerin. 

bolea, 

bienen. 

niuipedi, 

^0(^. 

ipe, 

fod^en. 

miisauedi, 

£o^n,  ©e^alt. 

kaka  moto, 

jemanb  mieten. 

€sele, 

entlaffen. 

panga, 

fortlaufen. 

munyongise-muna, 

2lmme. 

^  SBiH  mnn  unterfcfteiben,  fo  fagt  man  muutu  a  mome  unb  muutu 
a  muto. 


IX.  MBttl'diltcfie  liBtiurfntlTe. 


44.  91a^ning. 


9tttgctnctttcg. 


da,  $erf.  I  dedi, 
da  museii, 
da  itaba, 
da  mateki, 

lambo  la  da, 

dese, 

da,  ^L  mada,  * 

da  di  bei, 
na  ma-bwa  njai. 
njai  ni  aledi  mba, 

njai  (VII). 

njai  nye  mba  o  dibum, 

ndolo  a  da, 
siiiga, 

ko  singa, 
ndenia. 
ny6,  ^erf.  I  nyodi, 

nyo  mbea, 
nyose, 

lambo  la  nyo, 
enyon  (IV), 
na  ma-bwa  nyongi, 

nunge. 
Ilia, 

ulise, 

juli. 
da  la  idiba, 
da  la  ebiamu, 


effeit '. 

3Sorteil  £)aben,  geiotnnen. 

?fidnh  f(|m{eben. 

©efc^eufe  nejimen,    fid;  be= 
f($enfen  laffen. 
ettoas  ju  effen^ 
fiittern,  erndfiren. 
ba§  ©ifen,  bie  ©peifc. 

ba§  @ffen  tft  fertig  (oon  bea). 
i(^  \)ahz  (w.  fiit)Ie)  hunger. 
m\6)  bungert. 

^linger. 

\6)  i)ahz  hunger. 

3Ippetit. 
^eife^unger. 

^eipunger  befonimen. 
@Qftinaf)(,  ^geftmafiL 
trtnfen  ^. 

^feife  roud^en. 
txankn. 

etiuQS  3U  trinfen. 
©etrcinf. 
i^  i)ahz  ®iirft,  mi($  biirftet. 

einfd^enfen  *. 
fatt  toerben. 

fattigen. 

(Sdtttgimg. 
^riit)ftii(J. 
3tbenbe[fen. 


*  3lud)  freffen,  oon  Sieren. 
^  bola  mba  lambo  la  da ! 

"  2tud)  foufen,  bon  2;ieren. 

*  ©d^enfe  mir  ein,  nurtgeye  mba. 


89     — 


45.  ^la^rungemittcl,  ©ctoiir^c,  ©ctronfe. 


ndonoro 


mbiti,  munjuku, 
nyama  (VII), 

to  (III)  la  nyama, 

nyam'a  penya, 

nyama  e  ipebe, 
muaiigako, 

aiiga, 

bumba, 
diwoiigi  (la  ligoa), 

mawoiigi, 

dibebe  la  ngoa, 
mutoko  (II), 
uba, 

bewudu  (be  raadabe), 
bepuma  {^l  IV), 
njabi, 
ewolo  (IV), 

esunesune, 
mao, 
belam, 

manyorigo  (^I.  Ill), 
madiba  ma  nyo, 
ndole, 

epos'a  ndole, 
benumba, 
waiiga  (VII), 

be  manga, 

wele  wariga  o  .  .  ,, 

waiiga  i  tombi, 
ndoiigo  (f.  0.), 

da  di  tombi  ndoiigo  (ober 
ndoiigo  i  tombi  o  da), 


a)  ©uppe,    ^leifc^briUje. 

b)  ^feffer. 
33rei. 

ein  ©tiicf  S^teifd^. 

(;efo(^te§  8^teif(^. 
bet  Sraten. 

brateit. 

roften,  badzn. 
©ped. 

©d^infen. 
2Burft. 
@ef(u(;e(. 
©emilfe  I 
Dbft. 

Saumbutter,  ©(iiibutter  ^ 
Srot;  S^iid^en. 

©c^immel*. 
^almtoein  ^. 
9tum. 
mild) '. 
S^rinfraaffer. 
33ier. 

eine  g^tafd^e  Sier. 
©ewurje. 

ialm  fei"- 

fallen. 

e§  ift  su  far^tg  \ 

ba§  ©ffen  ift  511  ftarf   ge= 
pfeffert. 


'  9iic^t  gu  certrediieln   luit  ndongo,   gmelteS  SSetb;  ndoAgo,  ettt 
ttjentg. 

■'  'M-  bap  3ibf(f)n.  22. 

•''  @onft  flebrauct)t  man  buta. 

*  3tud)  esunsun;  fc^intnieltt,  suna. 

^  ^X'^almtoein  abjapfen,  lenge  mao. 

"  Siaffee:  kafe;  2;f)ee:  te.    (Sigene  StuSbrucfc  febten. 

'  tombise  waAga,  oerfalgen. 


90 


tniila, 

^alnioL 

bdmbo  (11), 

3u(Jer. 

mburu, 

mtu. 

40. 

Xi)(i)(\tx(it. 

monjo,  ^L  mionjo, 

X^{i^v. 

moDJo  raa  mbale, 

fjoljerner  teller. 

monjo  ma  raiikala, 

irbener  teller. 

monjo  ma  ipuru, 

ticfer  teller,  ©uppentellcr  ^ 

monjo  mil  tandam, 

ftac^er  better  ^ 

to  (Vll), 

:BoffeL 

muendi  (II), 

etiel. 

raboso, 

(S(^opffelIe. 

<liwendi  (III), 

9)?efferl 

muendi  (II). 

©tiet. 

boso,  ^(.  mioso. 

(Spi|c. 

wolo, 

fcbarf  raerbeii*. 

be  botun, 

ftuiupf  fein^ 

ke, 

fc^neiben,  -^erfc^neiben. 

miiaso  (II). 

©abeL 

•dibonde  (III), 

STaffe,  Sed^er,  ^rug. 

dikakasa, 

§en!e(. 

lasi,  ^(.  malasi. 

(Xxinhma^'. 

<'posi,  ^t.  beposi. 

glafdie. 

dubwa, 

Qufmad6en. 

du  (III)  la  eposi, 

^orf,  ^fropfen. 

jwe, 

guforfen. 

latele  tisi, 

ben  Xi^^  beden. 

47.  ^iurf)c  Hub  itiidjciincrnt. 

muebe.  $lu^z  \ 

dib,  %{.  mio  (madio.  ©ramin.  ^erb,  Dfen. 

§  21), 

s6s6,  gJI.  ma-,  ^^ellerroft^ 

muipedi,  5lod^^ 

^  be  ipuru,  bertteft  feiu. 

'^  tandame,  ftrf)  auf  ben  Sfliicfeu  legeu,  cben,  flad)  toerben. 

^  9tebenformen:  diendi,  duendi;  diwendi  la  munia,   2;afd)cnme)fer. 

*  bowoli,  ©(^drfe;  eba,  fd)Ieifeu;  jebo,  (Sd)leifftein;  wolise,  fd)ai7en. 

^  ftuiupf  utad)en,  tunse;  (gdiarte,  sortga,  ftgeka. 

^  esuku  a  lasi,  ein  tjalbes  (SJlaS  DoU. 

^  Stud):  offene  Jpiittc,  ©d)uppen. 

^  8lug  (Steinen  beftel)enb. 

®  £ic  3lu8brudte  fiir  fod)en,  braten  u.  f.  itj.  fuc^e  im  2(bid)nitt  45. 


—     91 


ipe  ndoko, 

bea,  ^erf.  I  bei. 
toise  madiba, 

madiba  ma  ni  to.  ^erf.  I  toi, 

madiba  ma  wea. 

«wa  (IV), 
wongro,  ^L  loiigo. 

dibanya, 

ngiitu, 

eyengeiigele, 

kurumane, 

€S011gO, 

€sengwen, 

seiigwe, 
poke, 

mulouga  (II), 
esanja  (IV), 

esoko, 

muse, 
ponji, 

dali  (III), 

pombi, 

dibbiigo, 

wa,  ^erf.  I  wii, 

ewolo  a  ponji, 
etotoki, 
pan, 
eloko, 
mpongo, 
doma  wea, 

wea, 

ekoki, 
bota  wea, 

eboiigo  a  wea, 

we'am  ye  doi  bwam, 

epepen, 

tiibise  wea, 


^artoffeln  fo(^en\ 

gar  njerben;  wzidi)  tuerben. 
SSaffer  foc6en. 

ha§>  2Baffer  to^t 

^ei§e§  2Baffer  (be  wea.  f)ei§ 
fein). 
@efa§. 
^opf;  Met. 

©ecfel. 

©(^erbe  ^ 

^ubecfeu. 
Sric^ter;  XuU. 
©ieb. 

fieben. 
(Sd^uffel,  SBecfen. 

©imer. 


S^ragforb. 
^orbd^en. 


©pimbloc^. 

33oben. 

teden,  unbid^t  fein. 

ein  teereS  ?5^a§^ 
^(ibet. 
^fanne. 

grower  2^on!rug. 
^lil^Ier,  porofes  STongefdfe. 
^olj  fpalten. 

(g^euer  =)  ^imv^ol^*. 

^otjfc^eit. 
^euer  madben. 

©treid^lolj  ^ 

tnein  §euer  brennt  gut. 

S3(Q§balg. 

bn§  g^eiier  fd^iiren. 


^  p^iir  jemanb  Iod)en,  ipele  moto. 
^  Berbrec^en,  bua  (tr.),  biiea  (intr.). 

=*  ^gl.  3lbfcf)nttt  6;  ift  ein  %a^  nic^t  gang  gefiiltt,  fo  fagt  man: 
madiba  me  esuku  o  ponji. 

*  we'a  ndima  ift  ntcl)t  bvennenbeS,  we'a  doi,  brennenbeS  ^euerbolj. 
-'  ©ine  @rf)ac^td  ®treid)pl3er,  rtgob'a  wea. 


—     92 


dima, 

dimse, 

esele  wea  i  dima, 
toa  raadiba, 

toiisfo, 
oa  woiigo, 

madiba  ma  saiigi, 

madiba  ma  mbindo. 
tombo  ndoko, 

kese, 
bwa  uba, 

i  wongi,  nye  diwongi, 

uba  ni  wongi, 

tuma, 
tombo  eyobo, 
anya  sue, 

tolo, 
babise  mionjo, 

tese  0  dio,  di  si  ya  lokomeye, 
etutan, 
sia  miaso, 

be  mangiledi, 
dale  la  sia  rabasi. 
koko  mbasi, 

eb5ki, 

mboloki, 


tutsge^en  (f^eiier). 

auStofc^en,  ausmac^en. 

ausgelpen  laffen. 
SBaffer  fd^opfen. 

Srunnen. 
ben  %o])\  roafc^en. 

reiues  SBaffer. 

fd^mu^iges  SBaffer. 
^artoffeln  fc^dlen. 

tkin  f(^neiben. 
ein  ^uf)n  fd^tac^ten. 

e§  t[t  fett. 

ein  fetter  ^ul^n. 

rupfen. 
bte  ^aut  abjtelen. 
%ii6)e  abfc^uppen. 

au§net)men. 
bie  Metier  anradrmen. 
(fertige  ©peifen)  iDarm  ftellen. 

2Btfd)ti4 '. 

bie  @abe(n  pitmen. 

roftig  fein. 
9)Jat)lftein. 
a)tai^  ftampfen. 

9Jiorfer. 

ber  6tdmpfel. 


48.  ilcitiiiug  nub  Sofd)c. 


mb6ti  (VII), 

boto, 

boto  mboti, 
botise, 
tukwa  mboti, 

songwa, 
be  musamba. 
mboti   i    walamen   {von   wa- 
lamene)  bwambi. 


^(eib,    ©eroanb,    ^(cibung^ 
^emb. 

anjie^ien  (ein  0eib). 

fid)  anfteiben. 

jemanb  anjieljen,  anHeiben. 

bie    <RIeiber    rcec^fetn,    [id> 
iimsiet)en. 

ausjiefien  (5lleibei-). 

nacft  fein. 
ba§  5l(eib  ift  ju  eng. 


'  anjise,  flbtrodfnen. 

*  3Iber  mboti,  unreife  SBannnen. 


93 


edim  a  mboti, 

uba, 
mbot'a  penj^a. 
sangise  mboti, 

papa, 
5a  mboti,  ^erf. 

boma, 


I  ou. 


loki,  ^L  maloki, 

mungombe, 

ndnke, 
mpondo. 
ekiibe  (IV), 
ngodi. 
dibato, 

esambu, 
ebasi  (IV), 

ekwen, 

kwe  mboti, 
misembe, 
tamba, 

mujoiigo, 
ekoto. 
dinjaki, 

dikuba, 
ebasi, 
nyopinya. 
etambi  (IV), 

etambi  a  bwaba, 

sia  betambi, 

eyolo  (IV), 


ein  a(te§  Slteib  '. 

t)eri(^ieJ8en   (in  ber  ?^arbe). 
ein  neneS  5l(eib. 
bie  £Ieibcr  reinigen. 

biirften  ^ 
^(eiber  tDafc^en. 

fdblagen    (gum    ^m^d    De§ 

'  2Baf($en§). 
9to(f,  manUl 

9Betberro(f ;  Salor. 

3fteifro(J. 
Sftegcnmantet. 

©iirtel;  33anb. 

2:^iic^, 3eug,  ©toff;  Senbentu(^. 

3ipfel.  ■ 
^nopf  {and}  Dtirring). 

ilnopf,  ^aftet,  ^aUn  imb 
Defe,  ^ofen  (an  ^leibern). 

ein  ^teib  gufnopfen. 
^rangen,  ^robbeln. 

©plinberl^ut. 
3Jiii^e,  ^avv^' 
^Trobbel. 

?^eberbiif(^. 
^opftu($  (ber  ?yrauen). 
©trumpf,  ©o(fe. 
(gc^ub;  (Sanbate. 

©tiefel. 

bie  ©tiefel  pu^en. 

Seber. 


49.  ©onftigc  ^ckauii^fiigcgcttftanbc  ht§  Mm\\t§  unb  bc^ 
Scikt^.   ^;|?u^  unb  erf)iuud. 


ebongo  a  dia, 
mbea  (VII), 

nyo  mbea, 

tabako. 


©pajierftod. 
^abafspfeife. 
^feife  raud^en. 


SPI.  bedun  ba  mboti. 

®igentU(ft  fegen,  !ef)ren,  au§fe^ren;  dipapan,  S3efen;  S3iirftc. 

21u(^  loki  la  miende. 


—     94 


musono, 

S(^nupftabaf. 

duta  m., 

fd^nupfen. 

ngobe. 

®ofe. 

dimene  la  ponda, 

Uf)r. 

dia. 

(eig.  §anb  =)  ^ziwv. 

ligokobi, 

Mk. 

ekwa  (IV), 

leberne  Xai^t,  Sianjen. 

mukuta, 

3:alc^e,  ©act. 

epepen, 

%a6)zv. 

I'lgaiigo  (umbredi), 

B^'mn. 

musanga  (II), 

^13ertenfette. 

mbuma  (a)  musanga. 

ein^elne  ^erte'. 

ebasi, 

D(;rring  (and)  ^nopf). 

mueny, 

3irmbanb,   2lrm)'pange,   3lrnt' 

ring. 

50. 

^ic  toilette. 

oe, 

fic^  loaf  rfien  (@eficf)t  unD  ^dnbe). 

okele, 

fid^  (ant  ganjenSeibe)  wafd)eiv 

)id)  baben. 

na  m'ala  jokele, 

id)  ge^e  baben.  _ 

oko. 

fi(^  f  olben,  [id^  mit  Dl  einreiben. 

joki, 

©albe. 

okise, 

jeinanb  falben. 

poke, 

aBa|d)fc^ii[fe(,  2Bafd^becfen. 

sopi  (engl.), 

©eife. 

pudi, 

Bd)anm. 

anjise, 

abtrorfnen. 

taiiedi  (engL), 

.SDanbtnc^. 

saswa. 

fcimmen. 

saswa  nyo, 

fid)  tcininien. 

doma  miianda, 

einen  Sd^eitet  jietien. 

sisako  (III), 

Siamm ;  S'l^ltt^iii'fis- 

penda, 

ftecbten. 

mpenda, 

3opf. 

muengeri  (I), 

33arbier, 

enge, 

rafieren. 

diwgndi  la  ngengu, 

9k[iermeffer. 

bwa  nyo, 

):)a^  ^aax  f^neiben. 

njaiigi. 

t)a^j  3lugfei(en  ber  ^dl)m. 

sanga  njarigi, 

bie  i^dtine  an^feilen. 

'  mbiima  ift  ein  einjelne^  Stiicf. 


mot'a  njai'igi, 

ein  3J?enfd^  mit  au^gefetlteii 
3aE)nen. 

miike-ndo, 

ber  S^dtoroierer. 

ndo, 

3:^dtoit)ierung. 

ke  ndo, 

tdtoioieren. 

51.  ®d)ucibcr; 

ttici(jlid)c  -sortit^flrficitcu. 

mot'a  mbaiigo, 

©d^neiber. 

baiigwa, 

nQ{)eu;  fliden. 

mbaiigo, 

ba§  Mt)en;  bie  9iaJ)t. 

ndondoki, 

9iabel. 

iidondok'a  mbaiigo, 

3M(;nabet. 

ndondok'a  diboiigo. 

(Stednabel. 

musinga, 

^aben,  3^"^!^";  (Sd^nur. 

mpepele, 

9ianb,  Haute. 

sii.  ^^L  masii, 

(Snbe;  ©aum. 

baiigwa  masu  (ma  mboti). 

fdunien. 

pama. 

auftrennen  (eiiie  ^Jlo^t). 

pamea, 

aiifpla^en,  aufgeiien. 

nyauea. 

gerrei^en  (intr.). 

njaso  (VII), 

<Bd)zxe. 

ke, 

f(^neiben. 

woso  misiiiga, 

fpinneu. 

loiiga, 

meben  (auc^:  bauen). 

dibato  la  mbom, 

bie  l^einraanb  \ 

52.  mi) 

mug. 

^^Ulgcmciuc^. 

(iim'a)bejedi(p.IV),boja(Il), 

2Bo^nfi^. 

ja,  ^erf.  I  jai. 

iDoiinen  (fifeen,  bleibeu). 

ndabo   (VII),  ^L  ndabo  iinb 

^au§,  9Bo^uung. 

raandabo. 

mboa. 

ba§  .§eim. 

mbo'am. 

iiiein  §eim,  metn  S^am, 

na  m'ala  o  mboa, 

16)  fiet)e  m^  ^aufe. 

soiigo  e  0  mboa  e, 

ift  bein  ^err  §u  ^aufe? 

a  titi  0  mboa, 

er  ift  nid^t  ju  §auie. 

mubenedi. 

(Sigeutitmer,  S3efi|er. 

bale. 

mieten. 

musauedi, 

mktt. 

^  5lBofle,  nyo  a  miuloiigi;  cinc  JRoKe  Slid),  mutnmba  (II);  fcI)tt)arjeS- 
Slid},  ndi'itu;  gelbc§  Xnd),  musua. 


96 


ingea, 

(^memgetien  =;  eingict^en. 

busa. 

(^erau§gef)en  =)  ausjieljen. 

busise, 

au§5iet)en  (offen. 

bumwa, 

auSiDQubern,  fort^ie^en. 

mbumwa, 

2lusn)anberung. 

tun, 

3iininer,  5lammer. 

(mot'a)  moyo  ma  mboa, 

9lad)bar. 

muen,  ^I.  ben, 

©aft. 

53. 

:^ic  Btaht 

mundi.  ^[.  mindi, 

etabt,  ®oit  Drtfd^aft". 

mundi  ma  wase, 

bie  ©rbe. 

ngea  (VII), 

21>eg;  ©trafee. 

mb6k5  (II), 

^alacerpla^ ;  @o^enf)aiu. 

um'a  doii, 

maiHplai^. 

don,  ^L  madon, 

maxtt 

mukoko. 

33rMe^  (=  ©teg). 

ndeki, 

europcitfd^e  33rude. 

ekamene  mukoko  o  mop 

i,           einen  Saumftamm  quer  fiber 

eineu  ?ytuB  legend 

t5ngo, 

58runnen;  Duelle. 

ndabo  a  Loba, 

Slird)e. 

ngen, 

©lorfc. 

esukulu  (engU). 

©d)ule. 

ndabo  a  baboedi. 

^ofpitat,  Sojarett. 

54.  2)0fi! 

§aiu^;  §oih^bou. 

loriga. 

baueu  (auc^ :  roeben). 

mulorige-ndabo, 

33aumetfter. 

bolorigi, 

Saiiroerf,  ©ebciubc. 

edun  a  ndabo, 

ein  altes  §au§. 

embaraba, 

3fluine. 

embe, 

ftiigen. 

buleie, 

etnreiBen  *. 

bulea, 

einftiirjen. 

eboko, 

ber  freie  ^lo^  vox  bem  ^an^. 

ber  ^of. 

dikundu, 

5^e^ri^tl^aufen,  a)i{ftt)aufen. 

I 


'  2lu^  2ant>   im  ©egenfafe  gum  2Bnffer;  na  m'ala  la  mundi,  i^ 
flet)c  5u  ^u%. 

'^  (*tgentUc^  ein  gefaHener  Sautnftainm. 

"  2luc|  intranfitio:  mukoko  mu  ekamen  (=  liegt  qucr  iiber)  o  mopi. 

*  ^ai)tD:  Imlabfilfi. 


—    97    — 


koto  (VII), 
mpesa  ma  ndabo, 

miinoko, 
muebe, 
musamba, 

tongo  (III), 
ndeki, 

ndabo  ni  ben  ndeki  iba, 

dikala, 

abwa  (o  ndabo), 

siba, 
dibepe, 
edima, 

edipedipe, 
diwoudi, 

panja  diwondi, 

esum  (III), 
munyua  (II), 

sasi  (III), 

mulaiiga, 
mbongo  (VII),  kongo, 
rigonja, 

tumba  ligonja, 
ebenye, 
jombe,  ^I.  niombe, 

muna,  ^t.  miuna, 

dikakasa, 
dali  (III), 

idiibwan,  ^(.  lodubwan, 

dubwa, 

kwese, 

kuke, 

tele, 
winda  (engl.), 


eiii  ftattlic^es  ^a^§^ 

offene  ^iitte,  ©d^uppen ;  tu(^e. 
bie  Sdiigsfeite  be§  ^aufes^ 

bie  ©iebelfeite. 
1)  ©tocfraerf.    2)  ^u^boben; 
S)ecfe. 

tin  jraeifto(!ige§  §qu§. 

Setter,  S^reppe. 

Ilinouffteigen. 

^inabgel^en. 
33eranba. 
SBanb,  mamv. 

ki^U  Tlattznnan'o^. 
33alfen. 

einen  33atfen  ht^aum^. 

^fatjl,  ^foften. 

t)orfprtngenbe§  2)a(j^;  ^raufe. 
®Qd;firft. 
©ac^firftbalfen. 

S)ac^matte(Qu§^a(mb(attern^O« 

©ad^matten  flec^ten. 
SBellblec^  (jum  ©ac^betfen). 
S^iir,  2^or. 

2:^uroffming. 

minU. 
<B6)[o^,  dikQd. 

©d^Uiffel. 

auffd)lieBen. 

Sufd^tiefeen. 

pmad^en.  (  7 

offnen. 
g'enfter. 


»  33gl.  §  76  c  itnb  @.  70. 

^  Stitc^  ndabo  nisadi. 

^  91ic^t  311  tiertoec^teln  mit  musamba,  nadt,  unb  musamba,  ftebstg. 

*  Duerript)ett  an  ben  SJlattentoanben,  longo  (@tng.  ygngo). 

^  panja  diwondi  matongo  manei,  bierecfig  bel)auen. 

"  misoea  jtnb  SSIattrippen  ber  jRap^iapalme  gum  SBefd^ltjeren  bes 
^a^e§. 

^  Of)ne  @d)luffel;  di  telam,  fte  ift  auf,  fte^t  off  en;  di  kukam  (di 
kwedi),  fie  ift  gu. 


—     98 


tun,  B"""^^'^/  hammer, 

tun  a  nanga,  ©c^Iafjimmer. 

tun  a  da,  (S^jimmer. 

tun  a  jokele,  Sabesimmer. 

55.  WloM  nub  .^nn^gerat. 


elongisan  (IV), 
konda  (VII), 

ebongo, 
ekoko, 
mbenju, 
tisi  (beutl(^),  tebedi  (en9Uf(^), 

poiigo  tisi, 
elimbi, 

mobe  (II), 
jene  (III), 
eyoko, 
n6ngo  (IV), 

porigo  nongo, 
mbonga  (II), 
belangiti  (engtifi^), 

kurumane, 
dibato  ma  nongo, 
ebumbu  (IV), 
Agen  (VII), 

umba  ngen, 

umba  jombe, 
dipapan, 

papa, 

dibunje, 
etutan, 

tuta, 
dikobon, 

pane, 

paname, 


©erdt,  SBerfjeug. 
6tuf)l 

©(^einel  (aiid^  ©todf). 
dlui)thant  (©ofa). 
•Bant 

ben  ^ifc^  becfen. 
^ifte;  ©d^ranf,  %x\if)Z. 

©piegel  (^I.  mene). 
edbrett,  ©efim§,  33ud)er6rett. 
33ett,  Sogerftatt. 

ba§  33ett  madden. 
«IWQtrafee;  Men. 
^ettbede^  (=  ekuruman). 

jubedfen. 
^ettud^. 
©d)tafmattc. 
©lodte. 

Idnkn,  fc^ellen. 

anflopfeu. 

fegen,  au§fef)ren. 

etQub,  ^e^rid^t. 
2Bi)d^tud). 

abiyif^eu,  abtrodfncu. 
^afen. 

Quff)dngeu. 

I^angcn. 


56.  93clcud)tuug  mib  -^eijimg. 


etrukan  (IV), 
motele  etrukan, 
onya. 


Sainpe,  Seud^ter,  Saterne. 
bie  Sanipe  (eiu  2\6)t)  anjiinben. 
brennen  (intr.). 


9luc^  fiir  Xeppid)  ge6raud)t. 


—    99    — 


dima, 

au§gef)en. 

dimse, 

auslofc^en. 

mula  m'etrukan, 

(Srbot. 

d]6,  ^L  mio  unb  madio, 

Dfen,  iQerb. 

bosongo, 

i'3tol)xt  =)  ^amin. 

wea  (VII), 

1)  g^euer.   2)  geuer^otj. 

e  onya,  e  doi  bwam, 

e§  brennt  gut. 

doma, 

fniftern. 

itutu, 

dtau^K 

musonji  (II), 

%lamrm. 

bota  wea, 

j^euer  madden. 

dia,  ^erf.  I  di. 

cerbrennen  (intr.,  t)on  brenn 

baren  2)ingen). 

ndabo  e  di  wea, 

ba§  ^aug  ift  abgebrannt. 

dise, 

anjiinben,    rerbrennen    (tr.. 

brennbare    ©egcnftanbe. 

ij.  33.  ndabo,  ein  ^au§). 

lanya, 

urn  ftd^  greifeu. 

lanyise, 

in  SBranb  ftecfen. 

ebongo  a  wea, 

©treid;f)o(5,  31inbE)ol5. 

ngob'a  wea, 

eine  (Sc^a(|tel  ©treid^fioljer 

we'a  ndima, 

e^^euertiolj  (nii^t  brennenb). 

do,  ^I.  mado, 

^oIjitoB. 

ekoki. 

^olsfd^eit. 

dikeku. 

©pan,  (5($e{t. 

we'a  doi, 

brennenbes  ^otj. 

ma. 

©teinfof)(en  (maa). 

diwindi, 

^otsfof)len. 

dikalando, 

glii^enbe  5lo^len. 

diburu, 

3lfc^e. 

^  @8  rauc^t,  itutu  i  ma-busa. 


esukulu  (englifc^), 

©d^ule. 

yeiiga  esukulu, 

bte  ©c^ule  befu(^en. 

tona  esukulu. 

bie  ©(^ule  t)er)'ciumen. 

sango'  esukulu. 

©d^utmetfter. 

lee. 

le^ren,  unterrid^ten. 

malea. 

33e(e|nmq ;    ©rmalnung ; 

mt 

muleedi. 

Setter. 

okwa. 

nad)Q^men;  ternen^ 

mokweli  (I), 

©(filler. 

okwele. 

tel)ren. 

bia  tila. 

f(^reiben  fonnen. 

dibie,  bobia. 

2Btffen,  ilenutniffe. 

langa. 

le^en. 

langea, 

jemanb  t)orle[en. 

bolanga. 

ba§  Se[en^ 

kalati. 

1)  58u(f).  2)  33rief.  3)  ^papier. 

epasi. 

aibicfinitt,  i^apitel. 

dipapa. 

©eite. 

muemba. 

3cile,  Sinic. 

tila. 

fd^reiben. 

tilea  moto  kalati. 

jemanb  einen  Srief  fc^reibcn. 

tilane  esao, 

mlt  ber  g^eber  fd^reiben. 

mutila  (II), 

©trid^. 

toti  (III), 

^unft. 

rautiledi. 

©d^reiber. 

tilise, 

btftieren. 

esao  (iV), 

3^eber. 

songele, 

red^nen  I 

musongi, 

dh^minq. 

mbata  (VII), 

3lbbitioii. 

bata, 

abbieren,  jufammenjafilcn. 

'  StuSttjenbtg,  na  mulema. 

2  2Iber  bolangi,  fiifte,  SJerjeic^niS.                                                       j 

^  58gl.  and)  2lbfd)nitt  4. 

101     — 


kalat'a  miieudi  (ober 

einfac^ 

33rief. 

kalati), 

muendi  (II), 

33otf($aft;  Sote. 

biise, 

benac^ric^tigen. 

biisabe, 

erfafiren. 

mot'a  muendi, 

33ote  (au(^  mot'a  muloloma) 

loma. 

fenben,  fc^icfen. 

muloloma, 

33otf(^aft. 

ebatan, 

©ieget;  ^oftmarfe. 

bate, 

Heben;  fiegeln. 

atele  bwambo. 

bolmetfc^en,  uber[e|en. 

XI.  Mt  mettj*d|lirf|e  mrtrcit 

9Ccfter6au  imt  a^iel&5uc§t   ^anbtaeiif  imb  Hnbuftcie. 
^mM  imb  l^eiiieljr. 

58.  %xMU   %ii(^tmmm, 

ebolo  (IV),  bie  3lrbeit,  bo§  SSerf;  ^anb= 

TOerf. 
arbeitcn. 
2lrbeiter. 
^anbroerfer. 
aSerfjeufl. 
So^n,  Sotinung. 
jemanb  beja{)len. 
er  ^at  oiel  @clb  Dcrbtent. 


bola  ebolo, 

mot'ebolo,  rauboledi, 
mot'a  uedi, 
elongisan, 
musauedi, 

saiiea, 
a  kusi  moni  gita. 


mouda,  ^I.  mionda, 

musada,  ^l.  basada, 

pongo  monda, 
de, 

sd,  ^erf.  I  sai, 
mbota  (VII), 

mbolako  (VII), 
dibao, 

6k,  ^erf.  I  ou, 
mumbwa, 

umbwa, 

pond'a  mumbwa, 

pata, 
ke, 

mutete  (II), 

diso,  ^I.  misQ, 

ngata, 


59.  %ittU\u 

Mix,  gelb,  ^Pftanjung;  @ar= 

ten^ 
Sonbmann,  S3auer. 

arfern. 
pftanjen;  ^affit)  debe. 
tcien;  ftecfen. 
©tecfting,  Slbteger;  <Same. 

(Same, 
bie  ^adi. 
reifcn,  reif  roerbcn. 
bie  ©rnte. 

ernten. 

©rntejeit. 

pfliicfen  (SBtumen,  grud^te). 
mal)en. 

ttirel 

(2luge  =)  ^orn. 

Sunbcl,  @arbe. 


^  8ludb  monda  ma  koto  (koto  =  3fiW'0- 
2  =  ©ptnbel  beS  ajJaigfoIbcnS. 


103    — 


bewudu  beanji, 

lobi, 

paua,  ^erf.  I  paua, 

paua  pao,  be  o  pao, 


ber  mi^t 

jciten   (bewudu); 

It(^ten. 
jciten. 


abf)ol§en. 


60.  S-i|rf)foug,  ^ogb. 


mot'a  mnsombo, 

musorabo,  masorabwa, 

sombwa  musombo, 

ala  0  musombo, 
bwa  sue,  sombwa  sue, 
jobi,  ^l.  mobi, 

ekwen, 

mbendu, 

obo, 
epese, 

mbunja, 

eswen, 

pimba  epese, 
jango, 

jango,  bwema, 

ala  0  jango  (o  bwema), 

mot'a  jango, 
ekambi, 
putea,  damea, 

mbea  (VII), 
Iambi,  ^(.  malambi, 
lamba, 


fifteen. 

Quf  ben  3^if(J^fang  gel^en. 
g^ifc^e  fangen. 
SlnqeL 

^ober. 

ber  ©d^roimmer. 

angetn. 
(groBeS)  5ne|  (3ugne|). 

SSurfne^. 

(breie(ftge§)  ©d^opfne^. 

ba§  9Ze|  au§raerfen. 
©pieB  (mtt  brei  ^ahn)  fur 

auf  bie  ^agb  gel^en. 

Sciger  \ 
^afig. 
fangen  (^aff.  putabele,  dama- 

bele). 
j^ollgrubc. 

in  einer  ^aUi  fangen. 


61.  2)ie  mt\)m^t 


beyembe  («pt.  IV), 
da  (III), 

da, 

dese, 
nyo, 

nyose, 

bola  madiba, 


ba§  9Ste§. 
gutter. 

freffen. 

fiittern. 
faufen. 

trcinfen. 

5U  trinfen  geben. 


1  iiber  bie  2Baffen  unb  tliren  @e6raud)  bgl.  Slbfc^nitt  72. 

2  ®ie  Seamen  ber  3Sief)arten  fte^e  in  Slbf^nitt  17. 


—     104 


dibemba  (III), 
tata  beyembe, 

mutateri, 
da  bewudu, 

sanj'a  bewudu, 
dese  bwambi,  poiigo  (nj'^ama) 

diwoiigi, 
wongo, 

be  diwongi, 
ba  nyama, 

muba-nyama, 
bola  manyongo, 

manyongo, 

mabe  (©ing.  dibe), 
nyo  a  mudongi, 
nenge  mieny, 

mieny  ma  penya, 

mu  si  doli, 
keke, 

yadi  la  uba, 

ya, 

mun'a  nyaka, 
mun'a  mudongi, 
mun'a  mbobi, 
mun'a  ngoa, 
mun'a  kawalo, 
nyong6, 
nyongise. 


ber  ^iaU. 

ba§  SSie!)  fiiiten. 

filter,  6irt. 
(©rdfer  freffen)  n)etben. 

bie  SSeibe. 
mdften. 

fett  Toerben. 

fett  fein. 
f($Iad^ten. 

<B6)id^kv,  2Re^ger,3^(eif(^er. 
9Jiitc^  c^ihtn. 

(Suter. 
©(^afroolle. 
®ier  tegen. 

fri[d)e  @ier. 

e§  ift  oerborben. 
briiten,  au^briiten. 

bic  33rut  (ber  ^enne). 
loerfen,  ^erf.  I  yai. 

5^alb. 

£amm. 

^itflein. 

3=uIIen. 
faugen. 
fciugen. 


62,  «gonbtocrf  unb  §mibiocrfcr\  (^rjeugiiiffe  bc^  .^aubujcrt^. 


mot'a  uedi, 
muponge-dali, 
mot'a  boluli, 

boluli, 

ndabo  a  boluli, 

lule, 
mumbwe-longo, 

umba, 
(muponge-miasa, 

muasa  (II), 

musinga  (II), 


3imniermQnn. 

©(^(offer. 

©(|mieb. 

©(i^miebel^anbraerf. 

©d^miebe. 

f($mieben. 
Stopfer. 

formen. 
©eiter.) 

©etr. 

i^abcn,  ©(j^nur. 


*  3)ie  ^anbioerlSjeuge  fic^e  itn  folgenben  3tbfd^nitt. 


105 


iigodi, 

Siiemeu  {XvaQ'). 

miiponge-betambi, 

<Sd^uf)mac^er. 

mot'a  nibaiigo, 

©d^neiber  ^ 

muloiige-ndabo, 

SBaumeifter. 

(muloiige-dibato, 

SBeber.) 

mueiigeri, 

Sarbier  ^. 

bumba, 

haden  (rofteu). 

sia,  ^erf.  I, 

nia^len. 

ndabo  a  sia  mbasi, 

mnl)k. 

mburu  ma  mbasi, 

(3)ki§=)3)let)t. 

muba-nyaraa, 

<BS)[dd)kv. 

ba  nyama, 

fc^Iac^ten. 

mupoiige-kalati, 

Suc^brurfer. 

mot'a  ligambi, 

2BaI;r[ager. 

ligambi, 

bie  SKafirfagerei. 

sese  ligambi, 

tt)Qt)rfagen. 

63. 

^anbttJcrf^jeug  I 

ekombon, 

^obet. 

ombo. 

l^obeln. 

ewondo  (IV), 

m- 

muendi, 

®tiel 

ke, 

ab{)auen^. 

esikan  (IV),  so, 

©age. 

sika, 

fctgen. 

mpoko, 

33o^rer. 

poa,  ^erf.  I  pou, 

bo{)ren. 

tuba. 

burd^bo^ren,  bur^Io(^em  ^ 

musio  (II), 

^eile. 

sia,  ^erf.  I  sii. 

feikn. 

tono  a  ligeka  (ober  i  mayombe),     ©(j^raube. 

yombise. 

bre^en. 

yombo. 

fic^  bre^en. 

t5no, 

9Zagel. 

njale. 

3lm6o§  (aud^:  33aEaft). 

amedi, 

jammer. 

epepen. 

^lasbalg. 

dia  I'eyei, 

3ange  '\ 

^  SSgl.  Stbfc^ttitt  51. 

2  3iQl  Stbfdinitt  50. 

3  ©ottieit  e§  nidjt  [c^oii  in  beii  Slbfc^niiten  46  u.  54  aufgefu^rt  Ift. 
'  ©palten  f.  @.  91;  be^auen  f.  @.  97. 

*  3ntr.  tubea,  ein  2od)  befotnmen,  platen. 

"  SSortlid)  eiierne  §anb. 


106    — 


jebo, 

©(^leifftein. 

eba, 

fc^Ieifen. 

wolise, 

fd^cirfen. 

mulengo  (II), 

3«ei^el. 

64  .f)nnbcl  ®db. 

M^  uiib  ®cttJi(^t. 

nyunga, 

ber  ^anbet. 

ongwa  nyunga, 

^anbel  treiben. 

mot'a  nyunga, 

§anbler,  .^aufmann. 

longo,  ^I.  malongo, 

^auf  unb  SSerfouf. 

don,  ipL  madoD, 

maxtt 

um'a  madon. 

maxttvH^ 

anda. 

!aufen. 

andise, 

nerfaufen. 

siia,  ^erf.  I  su, 

raert  fein,  foftcn. 

mususedi, 

SBert,  ^rei§. 

di  m'anda  ne  e, 

TOa§  foftet  e§?^ 

0  m'andise  mo  neni  e  (ne  e), 

rote  cerfaufft  bu  e§? 

ye  mususedi  bwambi, 

ber  ^rei§  ift  ju  t)od^,  ba§  ift 

^ 

ju  teuer. 

di  bobi  mususedi, 

e§  ift  biflic^,  bitliger. 

suse. 

etrcas  f($a^en  auf  (mit  sroci 

Dbj.). 

susane, 

jemanb  zima^  mit  .  .  .  Qn= 

rec^nen  (mit  brei  Dbj.)- 

saiik,  ^erf.  I  sauo. 

3Qt)len,  beja^len. 

musauedi, 

Sejotilung,  Sot)n. 

sauea  moto, 

jemanb  bejat)len. 

sause, 

bejatilen  laffen. 

moni  (enc;!.),  bema  (^(.  gu 

©elb. 

yoma,'  ©ing). 

bale, 

jemanb  (eiJien,  borgen. 

balane, 

jemanb  etroas  abborgen,  t)on 

jemanb  Ieit)en. 

tunge. 

^fanb^ 

n'a  m'uele  mo  mark  malalo. 

i(^  befomme  non  i()m  =  er 

fdmlbet  mir  brei  ^axt 

ewu  (IV), 

bie  ed)utb  (®elb  =). 

wengisane, 

med^fetn. 

sapi  (engl). 

^auftaben. 

^  mutumba  mu  m'anda  mark  Igmbi,  ba§  ©tiic!  (S^vlq)  f oftet  8  SKarf. 
^  (Jinlbfcn,  k^to  tunge. 


107     — 


bema  (^L  von  y( 

3m  a). 

2Baren,  ©liter. 

mbolo, 

@elb,  ^abv,  SBaren. 

nyai, 

2lrt,  ©orte. 

elimbi  (IV), 

^ifte;  Coffer. 

dibomba, 

33unbel,  ^arfet. 

mut6ba, 

Siinbel  C^adzt)  dlaMn, 
2lnqe(n,  ^atronen. 

nyangi  (III), 

SBunbel  ^ifd^e. 

nyulu  (III), 

$8unb  ^erlen. 

mutumba  (II), 

©tiic!  (Xu^). 

mukiita  ma  mbanga, 

ein  ©Q(f  ^a(m!erne. 

ponj'a  mula, 

ein  %a^  ^atmot. 

nongo. 

eut^alten,  faffen. 

mene, 

meffen,  radgen. 

dimene. 

aJJoB,  SSage. 

njale, 

@eit)id^t(§=ftem). 

bodilo. 

©d^roere,  ©eroid^t^ 

pon  (VII). 

«Pfunb. 

etriiki  (IV), 

ein  „Rx\i''K 

kalat'a  betruki 

belalo, 

eine  Slnroeifung  fiir  brei  ^ru. 

esungu. 

gaben  (STud)). 

keka, 

priifen,  unterfu(^en. 

p6s6, 

ausfu^en,  rocifiten. 

bowen. 

3oa. 

saua  bowen, 

3olI  beso^len,  oerjoUen. 

mil  sen  (II), 

©etoinn,  SSorteil. 

da  musen, 

©erotnn  fjoben. 

mbolon. 

SScrtuft,  ©c^aben,  9ia(^teit. 

bolone  bema. 

oertieren  ^ 

65»  9icifc 

unb  ^crfctjr. 

16ndo*, 

gfleife. 

ala  londo,  daiigwa  londo. 

reij'en,    auf   9?eifcn    ge^en, 

oerreifen. 

ala  0  Bonaku, 

na^  33onafu  gc^en. 

ala  la  mundi, 

~ 

gu  Sanbe  ge^en. 

1  2)te  StuSbriicfe  fiir  toiegen,  fd^toer,  Iei(^t  ftel)e  in  Slbfc^nitt  6. 

2  ©ttoa  12  maxl 

^  2lu(^  berloren  gef)en:  bema  bam  be  ma-bolene. 

*  8tber  londe  (3tinge)  unb  lond^,  Derlocfen. 


108 


njik'etiim  ye  wa  o  nan  ala  o 

Bonakii  e, 
ligea,  ^i.  ligea  ober  mangea, 

lee  mba  ligea, 
diele,  alane, 

mndieri, 

dimbea  ligea, 
asumwe, 

ala,  ^erf.  I  alo, 

dangwa, 
wumse, 
tume  londo, 
timba  mbusa, 

timba  o  mboa, 
dibdo, 

kobo  dibao, 
kata  0  mopi, 
bema, 
muuna, 

dibomba, 

kaka  dibomba, 

bambe, 

bambele, 
kung'a  manguru, 

dinguru, 

duta, 
ja^  0  mony'a  kawalo, 

diwopi  (III), 

dipane  diwopi, 
medi  ma  raundi. 


roie  raeit  ift  e^  mn  t)ier  imd^ 

SBeg. 

Seige  mir  ben  SBeg. 
fuf)ren. 

fid)  oerirren. 
aufbrec^en,    fid^    aufmod^en, 

roegge^en. 
ge^en. 

ge^en,  fc^reiten. 
raften. 
lueiterreifen. 
5uritc!get)en. 

I)eimfei)ren. 
ba§  ^inbernis. 

ftrau(i)eln,  ftolpern. 
iiberfe^en  '^  (iiber  einen  ^ytu^). 
ha^  @epd(f. 
£aft;  Sobiing. 

^iinbet. 

ein    Siinbel    (binben    =) 
madjen,  fd^uiireu. 
tragen. 

jemanb  (bie  Soft)  auf^etfen. 
ber  3Bagen. 

9iab. 

jiefien. 
reiten. 

^:peitf($e. 

init  ber  ^eitfd^e  f(^lagcu. 
(SanbbQUipfer  =)  ©ifenbatjit, 
Sofomotioe. 


66.  3)0^ 
bolo,  ^t.  miolo, 

bglQ  ba  mukala. 


jrfjiff,  fcine  2^ci(e  iiub  B^^fPr. 

^onu,  ^Q\)n,   Soot,   9k(3^en, 
Sarfe. 


^  SBbrtlid):  weldje  entfernuiif;  ii"t  eg  (5u)  fommen  Don  I}ter  (unb 
5511)  ge^cn  nad)  23.  —  S)ie  StuSbriidfe  fiir  fern  unb  nai)  u.  f.  tt).  fiel)e  in 
aibflnitt  7. 

^  2SgI.  auc^  ekamene  unb  mukoko,  Slbfc^nitt  53. 

^  Ober  bambabe  (getragen  toerben). 


—     109 


bolo  ba  mbonga, 

bolo  ba  bila, 
kunga, 

kuiig'a  wea, 
medi  {enq,L  mail), 

medi  ma  Woermann, 
ndut'a  raiolo, 
ndenge, 
mpepele, 
mbasan  (-edi), 

ala  0  medi, 
sina, 
dobo, 

moiigo  (ma  kiiiiga), 

bnme,  dokwele, 
diboto, 

toiigo, 
mbenju, 
diwondi, 
mb^iiga, 

omba  mbonga, 

wulele  mbonga, 
pai  a  sina, 

obele,  yuele  bolo, 

soke  bolo  o, 
pai  (VII), 

pai  a  mbale, 

pai  a  bwaba, 

diia  (^erf.  I  du)  pai, 
dibao, 
diyo,  ^(.  miyo  unb  madiyo, 

pimba  diyo, 

ngokdbi, 

muasa  (II), 

omba  diyo, 
muiina  (II), 
dibato  la  nyungii, 


©egelfc^iff. 

^rteggfc^iff. 
ba§  Soot. 

(©ampfboot),  ^inaffe. 
©ampfer,  ©ampffd^iff. 

ein  SBormannbampfer. 

^orberteit  be§  ^ami§,  33ug. 
$8orb  (=  dianh). 
Sorbroanb. 

an  Sorb  gef)cn. 
ba§  ^interteil  be§  ^anu§. 
ba§  SOIittelfd^iff    (unmittclbar 

vox  bem  sina). 
^iel. 

umfliirsen,  !ietoben  legen. 
boS  ©c^u^bad^. 

Siirfe. 
9iuberbanf. 

ma% 

©egeL 

©egel  fe^en  (^iffen). 

©egel  aufrotlen  (reffen). 
©teuer. 

ein  ^anu  fteuern. 

ein  Soot  nod^  .  .  .  fteuern. 
Sf^uber. 

bie  ^agaie,  ba§  furje  @in= 
geborenenruber. 

ber  9ttemen. 

rubern,  fa{)ren. 
©(^iffsfc^raube, 
Slnfer. 

ben2Infer  ausroerfen,  anfern, 
vox  2lnfer  ge^en^ 
£ette. 

©eil,  Xau. 

ben  2lnfer  Itc^ten. 
Sabung,  ©c^iff^laft^  ^xa^. 
gtagge. 


^  Sturfi  bIo§  pimba  o^ne  diyo. 

2  ®in  ©d)iff  belaben,  bambele  bolo  raiuma;  mtt  ftd^  fiif)ren  (^nf|a» 
gtere  tnie  Saften),  pele. 


—    no 


omba, 
njale, 
jangd, 


saiigo  a  bolo, 
musina  (I), 
muduedi  (I), 
mundeiige  (I), 
mudobo, 

iigoso, 


auf^tffen. 
33Qaaft  {and)  3lmbog). 
Sot,  genfblei. 

S  (^  i  f  f  s  m  a  n  n  f  ^  a  f  t. 

^apitciii. 

©teuermann. 

S^uberer. 

ber  oorberfte  Wlann  im  ^anu. 

ber    im    SD^ittelfd^iff    fi^enbe 

Stiiberer. 
Sotfe. 

67.  ^ic  8d)tno()rt. 

^lormac^en  (bansane). 

eiii  Soot  falfatern,  oerfitten. 

©erg. 
teereii. 

anftreic^eit  (mit  ^^arbe). 

dn  ^anu  in§  Staffer  fc^iebeu. 

ben  Ra^w  in§  9)?eer  sie^eii. 

©c^iffgftange  \ 
fdjioimnieu ". 


soiigo  bolo, 

masoiigo, 
tuka  ito  (o  bolo), 

ito, 
tuka  musono  (o  bolo), 
ongo  bolo  0  madiba, 
duta  bolo  0  munja, 

elondo, 
mutumbu, 
saye, 

2)ie  ga^rt  (bodu). 

dua  pai,  fQ{)ren  (f.  o.). 

soke  bolo  o,  fat)reu(inber9iic^tung)nad^. 

sambane,  am  IXfer  entlang  faf)ren. 

woiigwa,  treiben,  abtreibeii. 

ndio,  bie  Uberfat)rt. 

mot'a  ndio,  %a^icQa\i,  ^affagier. 

pele  moto,  jemanb  mitne^men,  mitfafircit 

laffeu,  an  33orb  ne^men. 
©liter  mitful^ren,  laben. 
mitfat)ren. 
mit  einem  ^Dampfer  fo^ren. 

»  3um  Sortfcf)leben  be8  ^anu§  in  feirf)tem  SBaffer.  Sief,  feic^t 
II.  f.  to.  \k\)t  in  Slbfcfinitt  2. 

*  liRur  intranfititj,  tion  fd)n)tntmenben  ©egenftdnben,  )onft  nyoye, 
bfll.  <Bi  48. 


pele  mbolo, 
peye,  ^perf .  I  pedi, 
peye  ndio  na  medi, 


—   Ill 


^aoarte. 


ind^, 

fentern,  umf($tagen. 

ongomeye  o 

mony'a  .  ., 

iiberfefieln,  uberfa(;ren. 

wa,  $erf.  I  wu 

kdm,  ein  Sed  i)aben. 

bo  londi  na 

madiba. 

roll  SSaffer  feiu. 

wosa  madiba 

'  (o  bolo), 

bas  SBaffer  aii^  bem  ^anu 
fi^opfen. 

mboso, 

SBerfjeufl  jum  2lu§f(i^opfen, 
©diopffeHe. 

banjea, 

feftfatiren,  auffi^en  I 

bo  banjedi, 

auf  bem  ©tranb  licgen. 

IQ, 

oerftnfen,  untergefien. 

loise, 

oerfenfeu. 

2lnt 

jgcn. 

tunge, 

antaufen,  lanben  (o  =  in). 

bate. 

feftmad^en. 

tinge  onyola  eboiigo, 

an  einen  ^faf)l  biuben. 

PQ, 

anfommeu  (com  ©d^iff). 

a  wu  nde  na 

medi, 

er  tarn  mit  bem5Dampfer. 

dibo  (III), 

bei*  ©tranb. 

saua, 

©eftabe,  Ufer. 

etengu, 

33ud)t,  3)Zeerbu[en,('See=)§af  en. 

mbendu. 

S3oie. 

^  Dber  wosa  bolQ  madiba.    2)aS  £erf,  dipgndi  (la  bglo). 
^  Untiefe,  mbondo;  ttefe  ©telle,  ngiba;  ©nnbbanf,  voilgQ  (^L  longo); 
mippt,  3fiiff,  dale  (III). 


Xll.  Wl^r:  Sfaat    Wit  l^brrgkett 


68.  ^errfrficr 

tiimba  (III), 

mot'a  ekomb'am, 
muen,  ^l.  ben, 
kine,  ^l  bakine  (engl), 
miianedi, 

anea, 

mun'a  miianedi, 
gobamen, 

gobina, 
saiigo  a  mundi, 
sengane,  dube, 
yana, 

mayaiiako, 
anane  (sango)  ewenji, 

bowen, 
mukora  (II), 
sarigo,  ^L  basango, 
be  wonja, 
wele  wonja, 


3le= 


uiib  Uutcrtau. 

SSoIf,  SSoIfsftamut. 

ein  Sanbsmann  oon  mir. 
ein  ^rember. 
Rbnxq  \ 
^errfd^er,  ^err,  ^^iirft. 

I)errfc^en,  befel^ten. 

ba§   ©ouoernement,    bie 
gierung. 

ber  ©ouoerneur. 
ber  S)orfaltefte,  ©(^ulgc. 
gef)or(^en. 
ungefiorfam  fein. 

Ungefioriam. 
fic^  (gegen  feinen  ^crrn)  em 

poren. 
bie  ©teiter. 
ber  ©flaoe. 
ber  ^err^ 
frei  fein. 

frei  la'i'itn. 


69.  Dtcirf)  unb  ?(rm. 


mbwan  (II), 

be  mbwaii, 

mot'a  mbwan  ober  mbwan 
ma  moto,f] 
mbolo  (VII), 

tue  (III), 

tiia,  g?erf.  I  tu, 

mutuori  (I),  mutuer'a  moto. 


9iei(^tum;  6inftu§,  2lnfel^en. 
reid^  (nicii^tig)  jein^ 
ein  reid^er  9Jtann. 

@elb,  @ut,  ^abe,   SBefifetum, 

58ermogen,  Sf^eid^tum. 
Slrmut. 

arm  fein  =  be  tue. 

ber  Strme. 


'  SPaifer  =  kaisa. 

^  5ygl.  Slbfdinitt  40. 

^  dic'id)  Wetbeit,  timba  ke  mbwafl. 


—     113 


taka, 

teiben,  in  9^ot  fein. 

mutakeri, 

ber  airme,  9fiotIeibenbe. 

manyaka, 

a)  ber  ^Ulanc^zl,    bie  ^iot; 

b)  ba§  ©rftaunen. 

muakwe-njako, 

33ettler. 

akwa  Djako, 

bctteln. 

abea, 

f(^enfen. 

jabea, 

©efc^enf,  ®aU;  Dpfer. 

70,  S)ic  9{c^t^))flc0C. 

mbenda  (VII), 

ba§  ©efet 

te  mbenda, 

ein  ©cfe^  geben. 

mukaisedi  (I), 

9fiid)ter. 

bwambo  (II), 

cine  'Siz^t^^a^e. 

na  ben  bwambo, 

i^  l)aU  eine  SfJed^tsfad^c. 

muka. 

@end^t§r)eri)anblung,  ^rojefe. 

ka,  «perf.  I  kai, 

t)or  &zx\^t  fpre(^en,  feineSad^e 

fii^ren   (au(|   mit  muka), 

projeffieren. 

kaise, 

ben  j^a\l  unterfud^en,  bie  '^ax- 

teien  t)crnel)men. 

muka  mu-makaisabe, 

ber  ^roje^  toirb  perl^anbett. 

bakwa, 

^i^^t  fpred^en;   urteilen,  ent= 

f(^eiben. 

mbako, 

ba§  Urteil. 

alane  (ober  wana)  moto  o  muka. 

jemanb  por  ©erii^t  rerftagen. 

kwese  moto  beboa,. 

jemanb  oer^aften,  in§  ®efang= 

ni§  bringen. 

ndabo  a  beboa. 

©efcingnis. 

eboa  (IV), 

m^i 

mb6a  (II), 

ber  ©efangene. 

baise  mbon. 

einen  3s"9^"  cerljoren. 

mbon  (VII), 

3euge;  BeugniS. 

langwea  mbale,  pusele. 

gefte£)en. 

t6b6. 

leugnen  (ouc^  tobo  mutobo). 

s5ng6, 

gd^rour,  ©ib. 

kana  songo. 

fd^rooren  {an6)  [(ud^en). 

ko  muka. 

ben  ^roje^  oerlieren. 

kwese  o  muka, 

cerurteilen. 

a  si  boli  to  lambo  la  bobe. 

er  ift  unfd^utbig. 

kokise. 

beftrafcn;  ©trafe. 

pane. 

I)angen,  |enfen. 

pane  momene  diwongo, 

fid^  er^ctngen. 

SDuara=sa5brter6ud^. 

8 

—     114 


kg  mulopo,. 

enttjQiipten. 

panga, 

(t)ertrei6en  =)  be§  £anbc§ 

cerroeifen. 

Ih  ^crkcdjcu  unb  58erge^cn. 

bola  bobe, 

etn)Q§  llbles  tun,  etroas  kgetien. 

bula  mbenda, 

ein  @efe^  itbertreten. 

ebula, 

baS  33erget)en,bieUbertretung. 

mot'a  bobe, 

^erbred^er. 

lambo  la  bobe, 

33erbred)eu. 

ebwan, 

aJiorb. 

mot'ebwan, 

9)Zorber. 

bwa, 

toten,  morben. 

bola  bwanga,  labise, 

oergiften. 

bwanga  (II), 

©ift. 

jiba, 

©iebfta^l. 

muibedi,  ^(.  bibedi, 

S)ieb. 

iba, 

fteJ)(eii. 

suane  moto  ebongo. 

jenianb  einen  ©tod  entrei§eiv 

rauben. 

wondo(-ne), 

betriigen. 

mawondon  (^(.  III), 

33etrug. 

be  mawondon^ 

ein  SSetriiger  fein. 

lemse, 

buntni  madden,  §uni  SJarven 

t)Qben,  betriigen. 

Tvite  musonje, 

bie  (Sije  brec^en. 

musonje. 

(Stiebnid;. 

XIII.  Erte0  unb  Jfrnbc. 


72.  2)cr  trtcgcr  nub  fciuc  Wu^riiftung. 


mot'a  bila, 

musauedi, 
muanedi, 
miidomedi, 

domea, 
dimuti  (III), 
mulon  (II), 
dipiinga  (III), 

mbanj'a  dipuiiga, 

musinga  (ma  dipunga), 
tindi  (III), 
jongo,  ^l  mongo, 

moiigo  (II), 

numa, 

nguba  (VII), 
ekoiigo,  mbidi  (II), 
p66  (VII), 
njombe, 
mukwata, 

dibambu, 
ng^di  (VII), 

mutongo, 

topo,  bema, 
mukoii, 
tindi  (III), 
dikango  (III), 
songo  ngadi, 

songobe, 

miisoiigd, 

ebolo,  mb6ng6, 
ibon,  ^L  lobon, 

ibon  a  mutongo, 

ngwasan  (VII), 


(Solbot;  ^rieger. 
eolb. 

^ommanbant,  Dffijier. 

befef)ligen,  fommanbteren. 
bQ§  ^eer. 

2lbtet(ung  (©olboten),  3:^rupp. 
33ogen. 

^feit. 

©el)ne. 
^eiife. 
©peer,  ©pie^,  Sanje. 

^oljerne,  biinne  SSurflanje. 

fte(^en ;  numane  jongo,  mit 
einem  ©peer  fte(^en. 
©d^ilb. 

^elm  (©ramrn.  §  20). 
©(^roert,  33uf(^me[ier. 

©cibel. 

©d^eibe. 
@ett)ei)r,  ^^linte,  Siic^fe. 

^interlaber. 

fnallen. 

£QUf. 

^olben. 

ba§  ©etoe^r  Taben. 

gelabeii  fein. 

Sabung. 

Sabeftocf. 
^ugel. 

^atroiie. 

©(^rot. 


116 


njusii  (VII), 
ekoto  a  ngadi, 
jongo  la  ngadi, 
mukai  (VII), 
kosi  (VII), 

ibon  a  kosi, 
soke  ngadi,  leke  ngadi, 
angwa, 

angwane  moto  ngadi, 
tengene  (na  sii), 

mot'a  diso,  dikase, 

piisa, 
yama  (6eim  @en)et)r),   sembe 

(bei  ^fetlen,  ©peeren), 
dibato  la  nyungii, 

mbot'eyei, 
longo  museba, 

museba  (^orn),  diweii, 
edimbi  (IV), 

oba  edioabi, 


3unb{)utd)en. 
ba§  ^ajonett. 
^iftole,  SteDoloer. 
^anone;  ©efd^ii^. 

ilanonenfugel. 
jtelen  ^ 
f($ie§en. 

auf  jemanb  fd^te^en. 
(genau)  treffen. 

guter  ©d^i'i^e. 

ftreifen  I 
fi(^  bitrfen,  ausroeii^en  I 

^uftitng. 

bie  STrompete  blafen. 

^rompete. 
©predjtrommel. 

trommeln. 


73.  tricg  imb  gricbe. 


bila, 

anane  moto  bila, 
bwemba, 

ana  bwemba, 

be  bwemba, 
ewenji, 

ana  ewenji, 

anane  moto  ewenji, 
ana, 

botea  bwemba, 
mboko  ma  bila, 

mutateri, 
ke  ebango, 

keye  (kedi)  ebango, 

munume  (II), 


triec]. 

jemanb  befriegen. 
Streit,  i^ompf. 

fcimpfen. 

tapfer  fein. 
©treit,  J^ampf,  ©efec^t. 

ftreiten. 

mit  jemaub  fdmpfen. 
fompfen,   ftreiten.    ^qL  bila, 

bwemba,  ewenji. 
angreifen. 
Sagerpla^,  g^elblager. 

g^often,  2Ba(^e. 
uerraunben. 

uerraunbet  roerben. 

©diuBraunbe ;    ber    33er= 
rounbete. 


eiig^  disQ,  ein  Sluge  babei  )d)lie^en. 

Tlit  ©efc^offen;  Dom  ©efc^ofe  flcfaflt:  pusele. 

Urn  bem  ©efd^o^  ju  entge^en. 


117    — 


ke  makombi, 

makombi, 
muano  (II), 

putea,  damea  (^aff.  -abele), 
mukoma  (II), 
oba  0  bila, 

kwese, 

bukabe, 
nya  mila, 
bupe, 
dumba, 

ndumban, 
musango, 

koma  musaiigo. 


einen  ^inter^alt  legen. 

^interfiatt. 
^riegsltft. 
gefangen  ne^men. 
ber  (^neg§0®efangene. 
befiegen. 

nieberroerfen,  fd^lagen. 

eine  Meberlage  erleibeii. 
ftiel^en. 
cerfofgen. 
pliinbern. 

^liinberung,  ^^nk. 
O^riebe. 

g^rieben  ftiften. 


XIV.  HJuftk.  J^crgnugunaen.  Sjrbtc.  It^t. 


74.  mii\\\ 

.   ^^crguiigmioeu. 

mueiige  (II), 

Sieb;  @ebid)t. 

tuba  mierige. 

bid)ten. 

elongi '  (II), 

©efang,  £ieb. 

loiigo, 

fingen;  btafen. 

longo  muenge. 

ein  Sieb  fiugen. 

loiigo  museba. 

§orn  blafen. 

museba  (II), 

§orn. 

diweu, 

(33(e(^=)3:^romi3ete. 

loiigo  isese, 

pfeifen;  %[dtt  blafen. 

isese,  ^I.  losese. 

^feife;  ^lote. 

ndinga, 

ein  ©Qiteninftrument ;    ^arfe, 

©uttarre. 

musiiiga, 

bie  ©Qtte. 

ngombi, 

5llQuier,  harmonium. 

ngomo, 

3:^Qn;5trommeI ;  Xan^. 

sa  ligomo, 

tanjen. 

musele  (II), 

(B6)idQ,zL 

yeiiga  muyeiiga, 

fpasieren  c^e^en. 

ala  jene  moto. 

jemanb   befud^en,    ilim    einen 

S3ef ud^  madden. 

nyoye. 

fd^iDimtnen. 

a  bi  nyoi. 

er  tann  fd^roimmen. 

nyoi, 

bie  ©d^raimmhinft. 

keke  makeko, 

fi^erjen,  2Bi^e  madden  ^. 

munia  (Ilj, 

SJiard^en,  ©prid^iuort,  9iatfct. 

75.  ( 

icicle,  ?veftc. 

oka  loko. 

fpielen. 

loko  (III), 

bas  (Spiet. 

ana  besua,  ana  soka, 

ringen. 

besua, 

ba§  S^lingeu  ber  aJidnner. 

soka. 

bae  Siingen  ber  3Beiber. 

buka, 

befiegen. 

1  Stber  el56gi,  @Iieb. 

2  2luf  toften  anberer. 

—    119 


ebanga, 

9BitrfeL 

kalati, 

^arle. 

dinga  penda, 

eine  2Bette  ma6)m. 

penda, 

luetten;  bie  SGBette. 

be  penda, 

luettluftig  fein. 

pembisane, 

luit    iemanb    inn   bie    3Bett 

(aufeii,  rubern  «.  f.  to. 

ana  pembisan, 

luettfcimpfeu. 

pai  a  pembisan, 

2Bettrubern. 

bimya  ba  ndema  (ob.  bondene). 

mitaq,  m- 

ndema. 

e^eftmaljL; 

bele  moto  o  da, 

jemanb  jum  (Sjfeu  einlaben 

bwendi, 

Sei'c^neibung. 

enda. 

befd^neiben. 

endal3e. 

befd^iiitten  fein. 

musuba  (II), 

nnbefd^nitten. 

ja  dibua. 

(nenn  ^^age  fi^en),  t'M"tSH^ 

kandane  da,     I 

ia  da,              ) 

faften. 

'  Snfolge  etues  2:obe§faII§. 


Unt»erfttat§=S3u^brucferei  tion  S.  J&Srning  in  ^eibelfierg. 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


Tr\ocn/l71  9.09,0