Skip to main content

Full text of "Die Grafschaft und freie Reichsstadt Dortmund"

See other formats


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books white helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web 



at |http : //books . google . com/ 



» 



r 



y Google 



/ 



Digitized by VjOOQIC 



'' ^ . "^ 



y Google 



y Google 



Die 



PiMrtmtitib. 



8w 



]lriun)len6ail$. L d6f^iiii|. 



1855. 



y Google 



9 







bet 



frdti 1IH4ii|liU . 




Stllxi ttttk Sonn. 
1855. 



Digitized by VjOOQIC 




I ma »Ew TORI 
1 PUBLIC lIBBAEt 



1 !• 










y Google 



3lo«tvo«t* 



i 



'M 



-^ 



©ie Blfit^e; xotXi^t Dortmunb »djrenb bet crfren 
^dlfte M 9RittetaIteT0 entfaltete, unb m\6^t m\i üBer 
bte (Srenjen 2Befi)>^a(en0 ^inau0 i^ren ®Ian} »arf, 
^atte Bereit« in ber Ä(te|len Seit i^re SBurjeln je- 
f^Iagen. 

@^on unter ber erften Oenoffenf^aft , wel^e naclf 
ben ditefien Ciuellen Ux beutf^en ®efd^i$te bad ®eMet 
ber ©tabt unb ®raff^aft in ber «rt befaf , baf ber 
Slder Je nac^ ber SBörbe ber Sinjelnen in größere ober 
geringere ©tfitfe ftetfjeilt, l^otjunfl nnb ffleibe aier ge* 
meinf$aftU(!^ , jeboi^ na^ ^nt^eilen , toel^e ber ®r5$e 
It^ «tferbefijer« entftjra^en, benu^t würbe, befanben 
|l^ ®runbbefl^er erjten »ange« 0* 9lamentli(|f xoax ba« 
N ®eHet, auf bem ba« je^ige ©ortmunb jie^t , ein Ober* 
'/ ^of unb unbegweifelbar Sefljt^um eine« gürten in bem 
j;^ ©inne, wie i^n 2acitu« bef(|freibt ^). 

SBd^renb ber Unterioc^unfl aSBejt^JÖaten« bur^ bie 
giSmer wohnten römifclfe Ferren auf bem Ober^ofe *), 



*) Tacitur german. 25. 19, 44. conf. Lex saz. Gap. 15. 
*) !Dafür frt^t I) bie \)Ottreffnd^e , t)etIo(fenbe gru^fc« 
Barfeit bed J^oben^r t>etBttnben mit bem günfligen SBiefen.- unb 
SBalbbifhifte, in alten Seiten f&r S^ietetlaffungen allein mag« 
?^ geBcnb; 2) bie auf gefunbcne , gtoge ®taB|tdtte, unb gan) Be« 
p7 fonberö 3) bie auf bie f^j&tcre Seit toetetBte ©erfaffung t>et» 
^ Bunben mit Um Umjlanb, bag bet OBer^of feit Äarl bem 
®Togen fi^ untet ben foniglic^en iDomaincn Befinbet. 

^) ^ie in biefem 3a^re auf bet eBemaligen, uralten bon 
$o^eIf(^ett SBeft^ung )»orgefunbene romifd^e Urne aud terra 



ti fo, ta^ Me alten fd^flf4fett gürflett »ou l|inett »er* 
trieben »urben, ober neben t^>nen PJen btteben, i^ mä* 
flewif; lebenfatt« traten na6) Sertreibunfl ber Stbmtx 
bie dUeren Ber^dltniffe »teber ein, M ftart ber ®rofe 
{{e nm^rite. 

Der Oberiiof Dortmunb , eine Curtis mit »erf^ie* 
benen mansis, ober hat, voat nian banta(0 eine Sifia 
nannte , fling aU »efijt^um eine« teflegten gürten *) 
anf ben Pejenben Äaifer aU Sigent^um über unb mit 
ifim bad baju fle^Srige ®eHet (ft>dter ©raffdSiaft ge* 
nannt) auf weld^em bamat« gbete ^), greie nnb Äeib*" 
eigene neben einanber wohnten. Die erjteren »nrben 
entweber al« fol^e au« htn Urbetoo^nem »on Äarl in 
(Snaben aufgenommen, ober von i^m alt ®etreue J[U 
biefer Stufe erhoben 0- 

Dur^ bie Sr^ebung ber alten fd(!^ilf^ett Surti« ju 
einer Wnigfic^en Sitta (J»nig«^of, fUd^t^of) würbe 
ba« ^au^jtgebdube berfelben, fowie e« hamalt fdS^on ffanb 
ober neu erbaut würbe, eine Jtonigd^falj (ßti^t^paüafO 
unb bie Ux\aä)t be« f^neflen 5luf6Iü^en M Orte«. 
t>tm fo wie fa^ ftberatt Sntelligenj unb «erfe^r, ffi^re 
unb Vermögen an \olä)t $faljen ftc^ anlehnten unb bie 
®rünber »on freien Ser^dltniffen unb (ginri^tungen 
würben, bie fpdter unter bem Flamen »on ^dbtif^en 
Uiannt geworben finb, fo au6) in Dortmunb. 



sigiUta mit Ätab^iafen unb Si^tetjeftalten f^rta^t l^offir. ©ic 
fianb in bev Mi^t ber 5^sifc^at3 unb in Snfd^ln^ be« gVofen 
getd^enfelbe« ber fdc^pfd^efi Utbewo^ttcr. Der fejte Umftänb 
ftl^eint ein neben einanber 3Bo^nen gtt untetfUllen, aud^ gibt 
er SU mand^en anbereh SBermut^ungen fftavm, 

*) '^SJcrabe ber UÄtRänb, taf et ä« ben flegcnben SRegen« 
ten fönt, bewcfp, bag ^ enfifem b^ftegtcn SDbcr^errn genommen 
fein muf . 

^i 3tt ßiÄbfeiii^Vft 'Ht& 'StM^mx^. 

'} IBergt. Annkilcls Lkuersimni fed knfaum T82. .^ip 



6etftt fietfofttttt pani f2|on 188 3ü(r na^ Start 
M drdfeit Stobt fo^äu^MIbet bd, baf Otto btr ®xeit 
tie (9. Sttiti §62) aU Wtnfttt bet 8itta ^Jot^anfen 
(ÄÄtiBetfl) berttej *) rnib öW^jeiti« eml^ten fanc 
^anbeM»erMttbuttflett unb bie Stirte feiner SRSnner, 
ti^efi^e n(iiitenlH$ ben Jt&nisen au« fi^fifc^em etamme 
gut ^au^jtfHk^jit biente, eine fol^e »ebeutung, ha$ «aifer 
Sotitäb II. (t 1039) obgleit^ ein ^rauft, i^ Aen^t^igt 
fä^ , bi^tt Ort ftinem Z^rone nSfier ju jleOtn , inbem er 
f^tt unter feinen unmittelbaren 6^u^ na^m, ju rtner 
giei^l^^bt tr|ob unb mit loefenttt^en Privilegien be« 
enabigte. S)abur^ erhielten bie Dortmunber iRei^d« 
iixftt^ nd'mentS^ bai Ste^t, nur bem 9ti^ttr i^rer 
€tabt 9lebe (U fleffen, bur^ ba« 9bei4 BoS'* unb 9ib» 
igaBe^frei gu reifen, bet ^orberung jum 3tonfam))fe 
ni^t )tt feigen. 

8tt ber Seit aber, a» !)ortmunb fo |fod^ «e^ettt 
Vi^tttM, IbefftI no$ feine anbere beuif^e 6tabt eine 
«Wi^e M^tH^ «u^jei^nun«* «ine betfetten, (S.b% 
i^atte }»ar aul ben r5mif^en Sinri(^tungen ^Sbtif^e 
Srei^eiten in ta9 beutfd^ Stei^f ^nftbergetragen unb 
frfitute 1i# bti^Ob bamaU f^n erifebli^er Sorjfige, 
anbete enan^en gM^jeitig ein ober anber ^rMlegium, 
n>e(c^ed {ie ben rei^dfi&btif^en grei^eiten nit^er brachte; 
man^e überragten S>ortmunb m ^anM unb Stei^t^um; 



*) @eiber| Urfunbenbud^ I. ^t, 11. 

Äie alten g5ti\)llegi€tt Conrab*« Jfnb jwar im $Dort* 
mttttDW ÄtcSflb nlÄt me^t ijtJT^önben. ^«t gro|c ©ranb ^on 1330 
l^at |ie serffett, amn i§r ^n^alt torttb bur(^ btt betben ^xi\>U 
legien ffriebtic^ IL ^enüaforn benr!unbct. griebricb faat au$« 
bTAtfU^: ba$ et bie $ru)i(eaien feiner 93oreltem, tt&muc^ bed 
Äflfifer Sontab uno gricbritif 1 nur erneuern unb iejidtigen 
^ \ooUt. ^äM nennt er bie 3)ortmunber „Ciircs*^ «nb i^re 
* ^tobt ^^universilas tremoniensnm civium^^ ober aud^ „ciri- 
nostra^^^ offenbar toeit «ben fÄie öotfa^n |k baju erhoben 

^ * „lizedby Google 



--^10 

leine cAtx tonnte ju jener 3eit f^ou eine i^ofle urfunb* 
lii^e Slnerlennung bet Unmittertarfeit ertrinken unb 
»a« me^r x% leine fl^ je bt« ju ber Jenelben^wert^iett 
^J^e erbeten, »ie Dortntunb ben faiferU4fen öatfentuf 
ju tjerbienen *). 

@ntf4)re(^enb biefer andgejeid^neten @te((ung finbet 
fl^ bie botimunber »erfafung bei intern er^en ii^^ftttttb:^ 
fleben audgebilbef. 3u einer 3eit, too bie meiflen 
SRei^dft&bte nod^ unter einem SSoigte, einem Surggrafen, 
einem @^ult|>ei« jle^en, ober in ber SSaU i^te'r Stifter, 
»firgermeilier unb anbrer fläbtff^en Seamten bef^rdnlt 
Pnb, wo "Stdbte, reifer al« SDortmunb, in i^rer nd4>* 
jlen Mf^t , jum Seifriel Soe^ *) nur ein _ geringe« 
SKaaf freier 8JermaItung geniefen, tritt SDortmunb f^on 
fejr felbjtpänbig, Wd auf »enige «ßunite fa|l foutoerain 
auf. ^Ic^tje^n $erfonen (consules, f^dter SRat^dfferrn 
genannt) mit jwei ^roconfuten (aSürgermei|ler) an ber 
®^ije führen t>ai SRegiment. ^\i6) bie SWilitairgewaÖ 
ip in ben^änben be« Senat«, ber bur^ jioei »ittmeifler *) 



») ÖHter ©cite 155 Srnmetluttg. 

•) 3" '®ö«|l ftanben m in bie neuere Seit bet Solgt 
unb ©d^uU^eiS. toctc^c belbc t)on bem (gtjBifd^of aBl&ingcn , an 
ber ©|)it;c bct (Scric^t8Bar!elt unb tfl^llltair^jetfaffung. ^le 
er^ere t|eirtc ber $toi>(l ju ©oe(l tn fofern mit l^ncn , bag 
biefer Aber bie ^lenflleute unb lu £lt(i^enfa(S^ett mit ^n^Wni 
ber Bclben/anbern rltfetetc. Die ®ericl^l«Barfelt- aller brel toar- 
nur in fofern Bcf(^r&nft , baf ber SBolgt ft(^ ctneYi gro^nen, 
ber Sßxnpit ©(Reffen, öon bet igtabt jut^cllen laffen mugte. 
IDer iBoiöt rid^tete ater üSer (Srbfdfeaften, SBunben öon branfen 
aßaffen; iD^orb/ ^arxb , ^ct^, SAge, ^eimfut^ung, nac^tll^en 
^ithMi, grauenrauB, iBraut^ unb @§egef(Sen!e , unb ber 
©d^ultl^el« üBer ben SBerfauf bon Gütern unb <S)efSIIen unb 
üBcr undd^tigeS SKaög unb Oetoid^t. 3n ben ^aui^tfad^en 
^attt bie @tabt olfo feine ®e)mU; nur Bei einem ©icbfla^tc 
unter 12 Denare unb Bei (äfctreibc* unb ©lermaag auf ben 
SDorfern richteten 5Burrid)ter, toeld^e bie ©tabt ernannte. 

•} 3« bem SSerl^aUen ber iBurgmänner gur ^iit Otto 
be« (S^rofen (ß. 16 ber C^ronte) fd^eint fd^on eine felBfipdti' 



— 11 — 

bte mxitmt^x onfu^ten Idft ^). t>U ®ttx^maxUit 
Be^^t g»ar ein ®raf , er muf fte aitx butc^ einen 
M^teT ausüben Uffen, ber in Dortmunb anf&fjig unb 
t>on ber ©tabt flewÄ^U ifl, unb felb|i biefcr fRic^ter 
barf (ö^fiend {»ei 3a^r ben ®eri^tdfiut^( befleiben; 
tad ixotitt 3a^r, n^enn er fi$ im er^en gut gefft^rt 
^üt, unb er mit bem @rafen bittenb ^ex bem @enat tx* 
fc^eint unb bie Serldngerung ))on biefem erlangt, 
^aju (fat ber Stifter in allen Sad^en nur bie Seitung 
be« $rogeffe«, ni^t ben Urt^eü«frruc^^. Diefer wirb 
in dit^ilfa^en ))on allen im ®eri4>t an)9efenben S&rgem 
(bem Umfianbe) in (Eriminaifa^en ))on einem SBürget, 
ober mehreren geft>rü^cn , bie ber SRicjiter ernennt '). 
5Da^ ^)>^eaation0geri^t iß ber @enat, alfo au<i^ f^ier 
\^, n)ie bort, ba^ Sttä^t in ber $anb ber Surger, \J^x 
Siufluf auf bie ^udbilbung ber Serfafung unb ber 
gte^t^fa^ungen unabtoei^bar. Unb biefer (Sinflui er^* 
9xtdi fidSi fogar weit über bie @renjen be0 bortmunber 
©ebietd. 2)er bortmunber ®enat ift bie &onfuUationd«> 
unb ^)>)>eIIationdbe^5rbe für bad ganje f&(^fif^e ©ebiet 
j»ifcjien SBefer nnb Wubr ^) , ja fogar entfernter »o§» 



bige ao^ititainjerfaffuna but(!^ gu bfiifen. ^ie f))5tete ^tlhp 
panbigfeit in ber SKUifairgctoalt. Befunbet^fic^ in bem ©tabt* 
iöünbnip öon 1270. 35ortmunb t>ix^\ni^t, o^ne ba| ber ®raf 
5W9<^8i>ü*R ^ß ' ^*< bot^ fonfl not^menbig getcef en todre , feine 
SRelfige unb Söogcnft^ügcn für bie Stocdfc bcÄ SßunbeS in 5öe,- 
Teitf(|aft au fieUen. 

•) 35np über bie Organifation be« ^atf^^ u. f. t». In ber 
llrfunöe für 3)or^aTt (©anb III Sßr. 1) nic^t« gefagt i% :&at 
wo^l barin feinen Orunb, »eil bort ein SSoigt unb ein B^ulU 
^ci^ re{)ierte/ (advocato^ scnltcto ceteris burgensibus) bie 
Organifation bc5 0legimcnt« burd^ ^ai^ unb ©ürgermcijler 
aber für einen folc^en Ort BebentungSIo« »ar. 

») 6ic5e ©anb III. SRr. 1 unb an anbern ©tetten. 

•) ®ie Urfuttbc SRr. 1. ©anb III. @. 25 amönbc fagt 
biefeS au«brü(f(i*, tod^renb bieUrhinbe SRr.9 biefem anwibcr* 
f|)red^en unb bie ^Berufung nur auf bie bort Benannten Orte 



— Ife — 

^'tm M'tjhtt uÄb etaMe mt\x um ffei»e «tttf^tibttna *) 
ttttb in B^iimfat^c* ftSfetttafieh m fH6jl bfe Mfrr 

©tete Wa^teÄtWtfeCüttj «üb Mtfct aÄ««ttittHe 
SÄ^aÄb |4tte mänd^e für bw @^fimte tot^ttö^ gbljtn, 
SinntÄt Watete et ba« «ugit bet gürilen unb ©enfiembtii 
auf bU Dortmunber SüfläHbi; SBefeP), J)ot||ten, 
^ckiporb *J et^felten »oti bort iffte SetfÄffun« , fa fo^at 
ble fern SBo^nenben, bet i)eutf(!^orb^tt<mei|^t DHd unb 
bfet Sif^öf ^dnti^ bbn ©amfonb tJtbaten fl<!^ Ui 
©orlteunbet aiedSft für t^te fieuerWut^ ©tabt tx^tfatb *), 
bie ft eine ßolonie »oä Dortmunb nenne**), ©he 
fetnett golge ba^on »at, bit «nfjei^nung btt ®iabi* 
rt#te, eittie fo fcü^jeittfle, tya^ %t mit ben, m^tn xi^m 
gttflfdWeit b'ejeld^neieh ©täbten bi?4 ®iaben« flta(^eil 
©d^rtt« «e^it •') nnb ben m^WW"^ e^im^ ^obÄttw 
ritt»); . ^ 

Bit betij^r&ttfe« Weint, ©a^ inbcffen urftotüngM me|r al| 
tiefe Orte flcmetnt fctti muffen, ee^t ^tin boraud Ic'töör, baf 
i3'2i btt lolf^of toon $5a^er6ortt bi« ®tabt SPäberbdtft 6ti» 
toelil, na(ä^ 3)ortmunr) ju a^j^jettircn. 35ap8e t^ut bcr ®raf 
toon Sleüc rürff{(ä^tUd^ SBcfct. @ic6e 9«r. 9. unten, «e^nll* 
It^c« gilt trott l^öjtcr. SDa bt< Prjlcn bet ®erl*t«Batfett 
tcblBlitl l^te toÄftfenbc üKad^t »erbanftcn, fo Knnen pe 
fc5\i^cTt^ tcne t^c anfel^eti f(^tt)5(i^cnbe S8erfftö»n8«n getroffen 
^c*cn, u^enn ni(i^t ein erfanntcö m^t ©ottmunb jur @cltc 

*) @ie^e üBanb I. ®. 100. @$ fommen no(| ^kte anbete 
gftffe in ben aften fror. w, - «« ««« 

») e« f oninten biete ©elf^)iele ttor. Knl ba)jon unter S»r. 238. 

«) «Rr. 9 biefeS SöanbeS. ^ ' . . 

*) aßiganb, ®ef(i^. bon Sorbe»? 2te »Bt^. @- 205. 

*i SBb. m. 5Rr. l. 

•) <Dor^arb l^ieg früher ^or^t mh fo 'toitb au^ nod^ jiefet 
3)ortmunb in bcm SBolfSmunbc genannt ^^ ^ . 

') <58 gef^a^ ju toütö'ufc 11^0, s'ti WontlVctHer 1204, 
ju 3»arfeitte uhb Sfttei iVb^ifÄcn 1^45-12TJ. tltfifÄe^ Aorte« 
vm. SuS^iSme« tt^ bltlfem 3eit, Ju «ijlgliOh 131«. 

•) 50ie «ttfjetd^nöttg be« ©tattit« «»ti «Ättrtttfnb tu b*r 



13 

Sad ben ^anbel anbetrifft , ben Dortmunb trieb 
iittb ber feine SRa^t fo Bebeutcnb l^eijerte, ba^ er ine^r- 
maten jüm Sä^ni^t bentf^er @tdbte, namentii^ einmat 
im 3a^re 1320 18. 5l^ril für ®oe^ gejen ben »Jntg 
»on fenfttanb eine enerflif^e B^xaS^t führen bnrfte, fo 
toirb in ber jtoeiten 5lbtfie«un8 biefe« Urluhbenbn^e« 
ba^oii no^ ferner bie ülebe fein, ^ier nur bie Se« 
merlung, baf im 3a^re 990 Ädfer Otto III. ben 
^anbetdleuten ))on (Sanberd^eim bie Sorre^te ber Dort^ 
munber einräumte*) 

S^ad no$ fon^ ®rofe^ aui X)ortmunb (ett^or^e« 
gangen ifl; namentti(^ bur$ bad @t5btebftnbni$ fftr beh 
2anbfrleben, übergebe i$ ^tet, e« i^ ^egeAllanb biefe« 
fflerfeö, beffcn $erau«gabe mir bur^ SSorjle^ettbe« fle* 
re'^tfertigt erf^ien. . aÄoge bie «rbett Wad^P^t flftben, 
nam'eniK^ wegen ber ®ru(ife1^Ier, bie i^ tro^ affer 
angewanbten SRül^e, wegen Sntfernung \iorii £)ru4orte, 
ni(ä^t labe »ermeiben Wnnen. aUebrere ha^on flnb alif 
utterWarIi(!^e SBeife wÄ^renb bed Drudt« entflanbeH. 

ea^ieftid^ iabe t^ iibS^ Sifeigee »et bie «inri^^ 
tttiig biefei Ärfunbenbft^i ju fagen. fiel ten 3nter* 



^öxin, wie |!c Äanb ill. ißr. 1. gcßeBen ^, ttfet a»it<*b 
1^7-- 1274. ©cifh bamalS lebte bet S^euifd^örbeti^miptpet 
Otto t>on ©angarl^aufcn, an ben bie Utfutibe seri^tct ij!. 
SWmmt man inbcjfen baS duce in§ Kuae, toer^eS but^^t^cn 
mib mit bem SBotte Impeno öBetftJxiefccn ifl, fo m«!p bie 
attfseid^mtng f*on ju ber «eit erfolgt fein, «I« bie aBetfen 
no* bie ^etjOg^Äütbe in fecjl^l^aten 6efa|en, atfo t>or bem 
eturic igclnri«« be8 8ö»en (\^.^\>tU um) tmb flnb bo^et 
offe bie iDurdMtrei<^ungen unb UeBctf^teiBungen fotoie bie 8tb« 
brcffe erjl entfianben, al« man um bie (glnfenbun^ na^ (Jur» 
lohb gelbeten Würbe. 

. tat ^tt\tex ^imittü aVtx, weI(3J« rt<m bi^ffet ffir bie 
aitejle l^ielt, flnb aber na^ bem ^tutge ^einrid^d ))erfa$t. 
^enn flc f^jrccben t)on Um (SrjBifd^of aI8 bem ^txxn. (Sin fol« 
^iß aUt toutte ber (grjBifd^of in böttiger Ocgenb er|l bürd^ 
bie MX ^t\nxi6^ auf i^n üBergi^flangene. ^ertogli^ ffiürbe. 

») Leibnitj rer. bruniw, IL p. 376. ^OOqIc 



14 

^UttcttottCtt ^abc t^ mxä) in bct SRegcI na^^ bem OrijU 
Tide flcri^tct, nur in »enigcn gaflcn, »o ber Sinn einet 
Urfunbe gar nic^t jmeifel^aift fein fonntc, ^abc i^ bie 
heutige 3nterpunction«n)eife gebraucht, unb in ttn gdllen, 
»0 x6) in einer Urfunbe gu ben »or^anbenen, au^ neue 
3nteri)unctiott ^injujufügen jwedmÄfiö fanb, ^abe i^ 
bicfelben in Älammern ^t^ti^t Die ®ebön!enjlrid^e ( — ) 
in ben ttrfunben bebeuten, bag bort SBorte gefirii^^en 
finb. ' Die gejlri^enen ©teilen enthalten aber nic^td 
SBefentlic^c« , mei(len^ nur $leona3men, ober burc^au« 
überfififjtflc ®orte, öber^au^t fot^e«, »a« jtd^ t)on fetbjl 

Da »0 jt^ mehrere fünfte ^intereinanber flnben, 
jlejieu tie au^ im Driginate unb bebeuten meijlen«, ba^ 
bie Titulatur au^fletajfen unb »om gefer ^tnjujufüßen 
fei. 3n ben »enigen SÄtten, wo bie $uncte 5lu«lajfun* 
gen bebeuten, wel^e babur^ entjlanben jtnb, ba$ 2ife 
Original jerjlört »ar, ijl biefe« in ber .ölote bemem, 
au^ ber ungefd^re Saum be^ ßerflörten angegeben. 

Die Urlunbcn, »el^e abgebrucft flnb, flnben jld^, 
mo ni^t etwad anberd angegeben ifl , alle im @tabt:« 
5lr(|it)e J>ertt>a{>rt, einem runben, bombenfejlen Sturme 
mit eifernen Spüren, ber an ta^ Slatb^au« angebaut unb 
ein iwax gegen geuer jt^erer, aber fonjl in Jeber SBeife 
ungeeigneter ^ufbewabrung^ort ijl. @ie flnben fld^ in 
einjetnen größeren ober feineren Äajien, finb bur^au« 
ungeorbnet unb gröftent^eil^ falfc^ fiberfc^rieben. ölur 
»on ibnen na^m i^ bei biefer 5lrbeit Äenntni^ in 
bem ©lauben, ta^ ta^ %x6)io ein SWe^rere« ni^t biete, 
(grji M x6) mit bem 2lbbru(fe bereit« M jum 17. So* 
gen »orgef(^rittcn »ar, erfuhr i^ burcji bie greunbli^« 
feit be« ^errn Sftrgermeijler« S^^n, beffen tbatige ttn* 
terflü^ung i^ befonberd rübmen muf, ba$ er noc^ einen 
großen SCtfeil k)etma^rto{ter Urfunben in befonbere ftaßen 

Digitized by VjOOQIC 



15 

gefaramelt ^ait. Sei Dut^fl^t bcrfe!6cn erflaJ jl^ ein 
fo grofer Raufen Urfunben allerer unb neuerer 3eit^ 
baj^ fie einen Sanb fftllen »erben, fo tlar! »ie biefen. 
S)er llmjlanb, baj bcr «bbrud einmal g^f^«^^^' ^^f^ 
ni^t« mefir einjuf^ieben roax, lie^ mi^ ben Sntf^tuJ 
faf en, biefen Sanb in .jttei «W^eilungen ju geben. Der 
3»eite, welker folgen fofl, wirb atte« nacjitrdgttcji 9luf- 
gefunbene unb tarunter au$ no$ )>ie(ed aud ber {tAbti" 
f^en Slegijiratür enthalten unb eienfafl« ^ronologif^ 
gcorbnet fein; feine $erau«gabc wirb aber nod^ einige 
Stii J>erlangen, »eil einmal ba« SRateriat, barunter J>tele 
geiftti^e @a^en, ju umfafenb unb in ju f^te^tem 
3ttilanbe ijl. SSiele ber Urfunben jtnb namU(!^ ganj »er* 
iii^tn, ober bur^ Äo^lenjiaub, SBajfer unb ^i^t fo 
t)erborben, ba^ nur eine mü^etootte unb »orflcjftige SSe- 
^anblung, %o mogli^, jle noc|> retten," ober bo^ jum 
5l6brud ixavi6)iax ma^cn fann. Sei aflebem fann i^ 
bo^ baö Srfcfieinen biefcr 2ten 5lbt^eilung »or ?lb(auf 
biefcd 3a^re« t?erf^red^en. 

SDa$ in biefer ^bt^eilung jwetmal bie c^ronologif^e 
^Inorbnung »erlajfen ifl, gef(^a^ be^^alS, »eif fi^ jur 
3eit be3 2)ru(fe« noc^ einige Urfunben auffanben, bie 
ni^t übergangen »erben burften , unb bie i^ , »eil i^ 
bamald no^ glaubte, e^ feien bie einjigen, bie fehlen, 
an einer freien ©teile bei folcjen Urfunben, bie über 
benfelben Segen fianb b^^belcn, cinf^altete. ^&iit i6} 
al^nJfcn fßnnen, ia^ ber grofe 9la(^trag erfolgen »ürbe, 
fo ^dtte iS) e« unterlaufen^ je^t aber »ill i(^ bad Ser« 
fehlte hvix6) eine Ueberjt(]&t am ©c^lujfe ber j»eiten W* 
tffeilung gut ;u ma^en fu^en. 

aJlit ber j»eiten 'Slbt^eilung foll au^ ein umjidnb* 
H^ed ategifler erfolgen, »el^ed fo»06l bie @a(S^en M 
$erfonen m^ »erf^iebenen Slubrifen ind Sluge fafen 

„. 1 „, Google 



-—.10 — 

)rirb. T>m fftt^i^^x v^ixt fi$ ein SBSrter^ud^ an\^lit* 
^en, tve^^ed namentü^ bie f^mietigen Stellen ert&utern 
fpO. (S4 »irb biefe« um fp ^^ot^wenWöer fein , ql« i<^ 
qii^ üi^r}e\fQt^abe, baf bie »eT(f(^nbenen ®Ip|fqTen ^itU^ 
bqvoif nicfit e.t!(&ren. 

Sd^lof »oUnbf 1. 0te»« 1854. 



y Google 



Ittfun^en^uc^. 



Sa^M, So(tm«n» ii. «1««, „,^„1, .,Google 



y Google 



1. Ädfct J&eititidJ VI. fd^eitft ben Sei bem JWtiigÄ- 
i^ofe gu !£)ortmunb gelegenen fogenannien StonigS^ 
fonn) (Ä6nig8^of«lanb) ju einem bafettji ju er* 
feaucnben ftlojier. ©J)e{et, 22. a»dtj 1188, 

Henricus Dei gratia Romanorum Imperator et sempef 
Augustus. Ad etemi regni premium et temporalis imperii 
increraentum nobis proficere non ambigimus, si ad loca 
divino cultui erigenda subsidium prebere curaverimus, ad 
personarum utilitatem et commodmn, que in locis dictis Deo 
debebunt famulari. Ad noticiam omnium ig'itur fidelium 
imperii devenire volumus, quod nos pro salute anime nostre 
terram curie nostre Tremonie adjacentem, que vulgariter 
Koningescamp nuncupatur, libere dedimus ad construetionem 
officinarum monasterii, quod ibidem duximus construendum, 
et ad religiosarum personarum, que ibi devotum Dei exhi- 
bebunt obsequium, sustentacionem. üt autem hec nostra 
donatio omni *evo dicto monasterio firma permaneat, et nui- 
lorum mutatione rescindatur, presentem cartam scribi jussi- 
mus et sigillo nostro communiri. Si quis igitur huic conces- 
sioni nostre contrarius exstiterit, indignationem nostram se 
noverit inciu*surum. Acta sunt hec presentibus Wolfchero 
Pataviensi episcopo. Ottone Spirensi episcopo. Cunrado 
comite palatino de Reno. Hugone comite palatino de Tuin- 
gen. Ludewico comite de Odingen. Ruperto de Durne 
Cunrado de Menzenberch. Marquardo dapifero et aliis quam 
pluribus. Datum Spire, anno dominice incarnationis M^ C» 
LXXXVm». X^ Kai. Aprilis. 

bißt. 3)le Urfunben 1—3. 5. 6. Uxv^en im ^To^injfatat^ivj 
8u «OlÄnfiet. 

DigftAby Google 



JO 

2, ÄJnig gtiebcttd^ II. teflätigt feine Sd^enfuttg \>on 
Sanberefen gu ©ottmunb jut ©nfi^tunfl beS 
Sat^atinen^ÄIoPer?, ba8 et in feinen befonberen 
©d&ufe nimmt 1218, 20. 3«ni. 

In nomine sancte et iudividue trinitatis. Frithericus di- 
uina fauente dementia Romanorum Rex et semper Agustus et 
Rex sicilie. Religiosam vitam eligentibus regale convenit ad- 
, esse presidium et protectionis nostre suffragium impertiri, ne 
forte cuiuslibet inciirsus aut eos a proposito reuoeet, aut 
robur, quod absit, sacre religionis infringat. Ad notitiam 
igitur omnium fidelium, presentium et futuorum deuenire 
volumus, quod nos ad imitationem Henrici sexti patris 
nostri bone memorie, Romanorum imperatoris et regis sicilie, 
pro remedio anime sue, ac nostra etiam salute terram curie 
nostre et imperii in oppido tremonie adiacentem dedimus 
ad constructionem officinarum monasterii, quod ibidem ad 
honorem sanctissime vjrginis et martyris Katerine est con- 
structum, ipsum quoque monasterium cum omnibus bonis 
suis et prediis suis, que nuncpossidet vel inposterum dono 
concedente poterit adipisci, sub speciali protectione nostra 
recipientes, ea sibi stabilitate perpetuav confirmamus et 
presenti scripti privilegio communimus. Volumus siquidem 
ut ordo canonicus, qiü secundum dei timorem et beati au- 
gustini') regulam ibi deo auctore institutus esse dinoscitur, 
perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Pre- 
terea quascunque possessiones, quecimque bona in terris, in 
vineis, mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis, 
aquarumque decursibus, pratis, pascuis, nemoribus, campes- 
tribus, coUibus, vallibus, terris cultis et incultis aut quibus- 
libet aliis rebus, que eadem ecclesia in presentiarum iuste 
possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione 
regum vel principum, oblatione fidelium, aut aliis justis 
modis dono propitio poterit adipisci, firma eis earumque 
successoribus illibata permaneant. Ad hoc paci earum pro- 
uidere obtantes, Regali auctoritate inhibemus, ut nulla 
ecclesiastica secularisve persona, iam dictam ecclesiam et 

^ •) (Sine jtoeltc •«tt«feT«8ttns Mcf« UxfmU lieft: Beati 
Benedicti. ^ i^ 

IzedbyLaOOgle 



— 11 — 

eins ambitum vi uel fraude occupare, aut religiöse conver- 
sätionis sorores exinde audeat removere. Decemimus ergo, 
ut nulli omnino homium liceat eandem. ecclesiam temere 
perturbare, aut eius possessiones aufferre uel oblatas retinere 
minuere, seu aliquibus uexationibus fatigare, sed illibata 
omnia et integra conserventur, eanmi pro quarum guberna- 
tione ac sustentatione concessa sunt usibus oninimodis 
profutura. Firmissima etiam stabilitate confirmamus et ob- 
seruari precipimus, ut quieunque fidelium utriusque sexus 
tremonie vel extra treiuoniam degentium, mansos, agros 
prata, pascua, domos, siue molendina, que ad imperio sub 
pensione possident, prefate ecclesie sacratisque deo p^rsonis 
conferre voluerint, a nostra regali munificentia llberam et 
e£ficacem habeani conferrendi facultatem, ita tarnen, ne curia 
nostra debita pensione priuetur. Predium vero Komnges- 
camp in uulgari nuncupatum, quod pater noster sepedicte 
ecclesie contulit, collatum dementer annuimus et perpetua 
libertate communimus. Advocatiam bonorum ipsius ecclesie 
nobis successoribusque nostris, nuUa persona media, in per- 
petuum reservantes. Ligna etiam Illlor hubarum in regio 
nemore ad usus ancillarum christi pro salute anime nostre 
nee non pro terreni nostri imperii stabilitate ipsis in per- 
petuum largiri precipimus. 

Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve per- 
sona contra hanc nostre constitutionis paginam temere ve- 
nire temptauerit, secundo tertiove commonita nisi presump- 
tionem suam congrua satisfactione correxerit, indignationis 
nostre penam sentiet, centum libras auri compositura medie- 
tatem curie nostre, alteram medietatem prefate ecclesie 
Huius rei sunt testes CoDradus spirensis et metensis epis- 
copus imperialis aule cancellarius. Cuno Uoldensis abbas 
et ellwancensis. Ludewicus dux Baugarie palatinus comes 
reni. Theobaldus, dux luttaringie. Comes Ludowicus de 
Cigenhagen. ülricus de Mencenberch. Wemerus de bon- 
ländia regalis aule dapifer. -Philippus frater eins. Conra- 
dus comes de tremonia. Henricus de Scarfenberch et alii quam 
plures. Datum apud Vretheberch. AnnoDominice incamatio- 
nis. MO. CC<>. XVIU».' XII». Kalend. Julii indictione VI. 

mt Umxi>Q^Ux^limn Siegel M ftonigö in^^ifem ma^9. 
_ Jtizedby Google 



3, @rj61f(|of (Sttficfficrt (bct §ciKgc) Bcfiatigt bie 
(Sn:{(ä§tuttg beS Sat^arincnjiiftg. 1218. 

In nomine sancte et indiuidue trinitatis. . Engelbertus 
sancte coIon. ecclesie archiepiscopus imperpetuum religiosam 
iiitam eligentibus pastorale convenit adesse presidium et 
pratcctionis nostre suffiragium impertiri, ne forte cuiuslibet 
mcnrsas aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, 
däcre religtonis infringat, statuimus igitur et auctoritate 
Bostra firmamus, ut in ecclesia sancte Katerine, cuius con- 
struende fundum Frithericua secundus, Romanorum rex 
Serenissimus et sicilie deo et beate Katerine cum predio 
adiacente, quod Koningescamp nuncupatur, et ceteris bonis 
que contulity in quo sanctimoniales monasticam uitam pro- 
fessuras colligere proponit, nulli omnino hominum liceat 
secundum beati benedicti regulam in eadem ecclesia ordinem 
commutare» nulli etiam episcoporum liceat^ eiusdem religionis 
sorores de eadem ecclesia expellere, nee profcssionis regu- 
laris alicui ex ipso claustro discedere sine communis con- 
gregationis permissione. Disced entern nullus episcoporum, ab- 
batum seu monachorum, nuUus omnino hominum siiie litteris 
eommissionis ecclesie sue suscipere presumat. Prohibemus 
etiam et omnino interdicimus, utnuUaecclesiasticasecularisue 
persona prefate ecclesie ambitum ui uel fraude intrare seu 
occupare presumat. Bona quoque et possessiones predicte 
ecclesie, adquisita seu adquirenda, empta seu a fidelibus 
in elemosinam inibi deo seruientibus tradlta, presentis 
scripti pagina confirmamus cum universis usibus earum, 
seilicet pratis, pascuis;» uüs et inuiis, riguis et irriguis, 
molendinis, nemorosis et campestribns, quecunque pre- 
terea in futurum concessione pontificum, liberalitate regum 
uel principum seu quocunque rationabili modo adpisci 
poterunt, firma imperpetuum in sancte religionis proposito 
inibi permansuris et illibata permaneant. Statuimus itaque, 
ut nulli prorsus hominum liceat, iam dictam ecclesiam temere 
perturbare aut possessiones eins auffeiTe seu ablatas reti- 
nere, minuere uel temerariis uexationibus fatigare^ sed 
omnia usibus fidelium ibidem profutura integra couseruentur. 
Si qua igitur imposterum ecclesiastica secularisue persona 



litDc nostre consütutionis paginam infringere temere pre« 
sumpserity nee comxnonita satisfactione con^ua emendauerit, 
ream se diuino iudicio existere de perpetraia iniquitate 
cc^oacat et a sacratissimo coipore et sanguine dei et 
domini redemptoria nostri Jesu Christi aiiena fiat, atque 
in extremo examine distrincte ultioni subiaceaC. Semantibua 
autem eidem ecclesie, que iusta sunt, sicut sit pax domini 
nostri Jesu Christi, quatenus et hie fruetum bone aCtionis 
percipiant et apud Distrmctum judicem premia eteme uite 
inueniant. Ut autem hec rata et in conuulsa permaneant, 
sigilli nostri appensioue et testibus subter notatis roborari 
fecimus, qui sunt Theodericus maior prepositus et archi« 
diaconus, Conradus maior decanus et archidiaconus , Ger- 
bardus prepositus^ sanctorum apostolorum , herimannus de- 
canus de bunna« Lupertus deeanus de gradibus. Heri- 
mannus subdecanus, Godefrithus cappellarius, Pilegrimus 
notarius, canonicus sti andree, heinricus comes de seina, 
Frithericus comes de Jsenbcrg, Yolquinus comes de Svalen- 
berg. Godefrithus camerarius, Theodericus de muninkhusea 
dapifer, et alii multi. Acta vero sunt hec verbi incamati 
anno miUesimo ducentesimo XVIII <>, indictione im regnante 
fritherico secundo regum romanorum et sicilie serenissimo 
anno autem ordinationis nostre primo. 

Tlit einem fd^Snen, tofi^lv^ciümm @iegel att YOt^feibettec 
@d^nuT. ^er )@ifd^of t{l boTauf in sanier %iQVLt aBgeBitbei. 



4. Sßriüilegium griebrii^« IL 1220/1. SRai. 

Friedericus Secundus Dei gratia Romanorum Rex, 
semper Augustus, -et Rex Sicilie. Decet Regalem clemen- 
tiam, ut ii, quos in progenitorum nostrorum et Imperii 
obsequiis ferventes experti sumus , et fideles exstitisse , a 
nobis pro labore suo dignam accipere retributionem de- 
beant. Quapropter nniversis Imperii fidelibus tarn pre- 
sentibus quam futuris notum esse volumus, quod nos atten- 
dentes fidem et devotionem, quam uniVersitas Tremonien- 
sium Civium erga progenitores nostros Romanorum Impe- 
ratores et Reges, semper habuit, considerantes quoque 
grata obsequia, que ipsi Cives nobis e^dbibuerunt laudabüitert 



24 

et in antea potenint exhibcre, ipsos cum personis et rebus 
sub nostram et Imperii specialem recepimus protectionem, 
privilegia ab ipsis progenitoribus nostris Conrado Rege et 
Friederico Imperatore , Auo nostro innovantes , et Jura 
in eis indulta ex certa scientia coroborantes. In primis 
siquidem regia benignitate ipsis civibus, et omnibus eorum 
posteris concedimus, et' perpetuo confirmamus, ne alicui 
ipsos super prediis et eorum personis impetenti extra 
civitatem nostram respondere cogantur, nee coram alieno 
judice tpahantur in causis, sed tantum in Ci\ntate nostra 
in presentia Comitis, qui pro tempore fuerit, vel judicis 
sui pro vi de respondeant Preterea cum ipsi Cives necesse 
habeant, cum mercimoniis suis ad diversa provinciarum 
loca sepius transmeare et suas negotiationes exercere, ne 
peruersorum hominum grauentur iniuriis^ statuimus, et illud 
ius eis indulgemus, ne quis iniusta occasionfe quocunque per 
limites Romani Imperii profecti fuerint , per duellum eos 
impetere possit. Ad uberioris quoque gratie nostre, qua 
predictos Cives amplectimur, indicium, quia nunquam an- 
tiqua iura eorum infringere, sed potius uolumus conser-- 
uare, concedimus eis et permittimus, quod siue per mare, 
siue per terram, cum negotiationibus suis necesse habeant 
proficisci, ab omni telonio, et aliis indebitis exactionibus im- 
perpetuum liberi sint et absoluti per totum imperium no- 
strum. Statuimus igitur et Regia auctoritate districte pre- 
cipimus, ne aliqua persona humilis, vel alta, ecclesiastica uel 
secularis, aliquod ab ipsis ciuibus thelonium exigere uel ac- 
cipere presumat, aut iura eorum infringere seu aliquatenus 
eis obuiare. Quod qui fecerit, in uindictam sdi reatus cen- 
tum libras auri examipati componat, dirnidium Camerae no- 
stre et reliquum passis iniuriam persoluendum. Ad huius- 
niodi etiam concessionis et confirmationis nostre memoriam, 
hanc paginam conscriptam sigillo nostro iussimus communiri. 
Huius rei testes sunt Sifridus Magunt. Archiepiscopus, En- 
gelbertus Coloniensis Archiepiscopus, Theodoricus treviren- 
sis Archiepiscopus, Albettus Magdeburgcnsis Archiepisco- 
pus, Conradus metensis et spirfensis Episcopus Imperialis 
aule Cancellarius, Conradus Ratisbonensis Episcopus, Lu- 
dovicus Dux Bawoarie, palatinus comes Reni, Henricus Dux 



SS 

Brabantio, Ludovicus Landgravius Thuringie, Henricus Co- 
lues Ashanie, Wilhelmus comes hoUandie , Hennannus 
Marchio de Baden, Comes Hartmannus de Wercemburg, 
Anshelmus Mai'scalcus de Jastingen, Conradus Pincerna de 
Sapfa, Wemheriis Dapifer de Bollandia, Philippus frater 
ejus et alii quam plures. Datum apud Frankenuorte, Anno 
Dominice incarnationis Millesimo, dueentesimo, vicesimo, 
Kalendas Maji indictione oetava. 

au« einet a^fd^tlft be« 13. Sal^xl^unbctW. 



ö. ^onig griebtic^ ü., \>expfliä^tet beit cJImfc^cn 
^jWfd&of jum ©d^ufe beä ©Hfte« ©t. Satl^a^ 
Tina. 1220 16. »priL 

F. dei gratia Romanorum rex et semper Augustus et 
rex sicilie, dilecto principi suo, E. sanete coloniensis eccle- 
sie archiepiscopo , gratiam suam et omne bonum. Quia 
Mohasterium sancti monialium in honore beate virginis et 
martiris Katerine tremonie fundatum, speciali amore com- 
plectimur, advocatiam illius nulli omnino persone porrigere 
decreuimus, illam nobis, successoribusque nostris, nulla per- 
sona media, imperpetuum reseruantes. Cum autem honus 
imperialis moderaminis nos sepius ad diuersas traliat partes 
et remotas, ne idem monasterium ex absentia nostra ma- 
lignorum grauetur incursibus ipsum cum bonis suis tue 
committimus protection!, rogantes et in domino exhortantes, 
quatiniis tum nostri intuitu, tum pro salute anime tue circa 
bona eiusdem monasterii sollertem curam et uigilem ad- 
bibeas, nulli inquam hominum eidem monasterio irrogare 
iniuriam permittas. Datum apud frankinfort anno J)ominice 
incarnationis M« CC» XX» XVI» Kalendas Mai. Indic- 
tione vnio. 



6. ffönig ^emiä) VII, nimmt ba8 fflojict ©t. 
Satl^ariiia in feinen ©d^nfe. 1224, 3. ©e})temBer. 

In nomine sanete et indiuidue trinitatis. Heinricus 
septimus diuina fauente dementia Romanorum Rex et 

Izedby Google 



S6 

semper Augustus. / Religiosorüm uitam eligentibus regale 
convenit adesse presidium et protectionis nostre suffragium 
impertiri, ne forte cuiuslibet incursus aut eos a proposito 
reuocet, aut robur, quod- absit, sacre religionis infringat, 
ad notitiam igitur oranium fidelium et futurorum deuenire 
volumusy quod nos ad imitationein progenitorum nostrorum 
Henrici sexti, aui nostri et Friderici seeundi, patris nostri, 
bone memorie Romanorum imperatorum äc regum sicilie, 
pro remedio animarum suarum ac pro nostra etiam sälute, 
terram curie nostre et imperii in oppido tremonie (§ler folgt 
toeitet ber toortlfd^e Sn^alt ber Söcilatigung§*UTfunbc bc« Äat» 
fex§ grtebrid^, oBen ^x, 2, m ju ben @nb»aSBortctt : aiteram 
medietatera prefate ecclesie, bann folgt:) Huius rei testes 
sunt. Engeibertus coloniensis archiepiscopus. Comes Gerhar- 
dus de diethis, Fridericus iunior dux austrie etstyrie, comes 
Friederieus de Ysenberg. Comes Adolphus de Altena, Olri- 
eus. nobilis vir de Beka, Conradus Camerarius de Werda. 
Conradus comes de tremonia et alii quam plures. Acta sunt ' 
hec Anno Dominice incarnationis M*- CC** XX <* IUI**. Da- 
tum apud tremoniam per manus Marquardi impcrialis aule 
notarij IP nonas septembris indictione Xlla. 

Wt too^lerl^alte.nem ©icget, bcT Äonig fffecnb, in bct Sins 
fen ben SReid^Sajjfel, in ber 9ic(^ten ba« @cc))tcr, bie Umfd^xift 
öom t feiner Äronc lavitü: HENRICVS. DL GRA. ROMA- 
NOR VM REX & SEMP. AVGVST VS. 



7. (BäikU\ptnä) übet bie ®exiä)tiiaxUit beS @ra^ 
fett in ßrbf*aftgfdaen. 1230-1240. 

Puoniam mortales sumus et diu subsistere non possu- 
mus, cautum est rem gestam litterarum amminiculo preue- 
nire. Unde notum sit universis christi fidelibus tam poste- 
ris quam modernis, quod dissentio quedenl orta fuit inter 
Dominum Cvnradum comitem ex una parte et burgenscs 
tremonienses ex altera, super eo, quod ipse uel judex suus 
infra oppidum ,tremouiense , in domo illa in qua funus ali- 
quod moreretur, uoluit ad iudicandum ibidem heredio uel 

_, /Google 



— n — 

supellectili judicio presidere, et.quod hec dissentio tarn diu 
durauit, quousque illiistris vir comes Adolfus de Marca. et 
Gemandus burggrauius de Werthe, aUi quoqiie viri honestiet 
discreti ad amicabilem diem, ut dissentionem prememoratam 
in iritum penitus reuocarent, esnede conuenerunt, et quod ibi 
conuentum fuit in arbitros, qui arbitrati sunt, quod predic- 
tum iudicum ita ab illo tempore vlterius stare deberet, 
sicut hactenus steterat, quod nee comes nee burgenses a 
suo jure recederent, quia justitia super eo si forte una 
dierum ita accideret, se inueniret. Preterea arbitrati sunt, 
quod cum aliquis homo moritiu* in domo alicuiu3 burgensis 
tremoniensis non habens heredem presentem, ""quod comes 
non statim debet obligare bona defuncti, sed absque aliqua 
obligatione debent manere in eadem domo, ip qua moritur 
homo, a die qua tumulatur homo idem ad integrum mensem. 

Sivero homo, qui moritur, aduenaest, bona sua absque 
ob1iga1;|one apud hospitem domus, in qua idem aduena mo- 
ritur, debent cum testimonio deponi et per annum integrum 
et diem conseruari, et si hospes ille forte non est multum 
secursus et ydoneus ad conserUandum prefata bona, dabit 
fideiussores pro bonis illis fideliter ad prescriptum terminum 
cönseruandis, si autem hoc facere nee vult nee aliquo modo 
potest, tolli debent prememorata bona de domo illa in qua 
sunt, et cum consilio alias deponi debent ad predictum 
terminum et conseruaii. — Insuper arbitrati sunt, quod 
equus vel aliud animal, uel pecus qualecunque sit, si forte 
errando ierlt, quod illud libere uagari debet per sex ebdo- 
madas et de illo medio tempore debet in ecclesiis pronun- 
ciari et quod si infra prefatas ebdomadas uerus Dominus 
animalis illius non uenerit, quod extunc comes illud sibi 
libere poterit usurpare. Si autem equus uel aliud animal 
inter duas personas a domo vel a curia excutitur et neuter 
illorum se de illo vult intromittere, nee etiam burgenses 
se de illo aliquo modo intromittent. 

Actum publice et arbitratum Esnede in porticu ecclesie 
maiorisy qui paradysus dicitur, presentibus viris ydoneis et 
fide digniS; videlicet. Johe Dobbone, Arnold de Dydeng- 
houen, advocato de Kalchem. Herimano dicto Gruthere, 
heribordo fratere eiusdem comitis. Ludowico de Waltrope 

Digitized by VjOOQIC 



SS 

et aliis quam plmibus militibiis, Thiderico de Ivnen. Arnoldo 
clerico, Gerardo sub salicibus, Henrico de Kelinghusen 
Rudolfe Radeuang , Ludgero de Allen , Johe dicto blage, 
Herimanno ibe, Bertoldo capite, Engelberte Sudermann, 
Hildebrando trabe, Weraero pröpe fossnm. Wenero in 
occidente Alberto de Berighouen, Brunoue uigro, Heinrico 
dicto hufhagel et aliis quam pluiübiis biu-gensibus tremo- 
niensibus. 



8. ®raf -Sourab üon ©ottmunb t>txUn\t bct ©tabt 
SDottmunb tjerjd^febeite §oufer bafeltji* 1240, 
19. geBtuar. 

In nomine sancte et individue trinitatis, Notum sit 
vniuersis christi.fidelibus tarn posteris quam modernis, quod 
ego Conradvs comes tremoniensis et uxor mea Ges^trudis 
et omnes legitimi heredes nostri uendiderimus in meram 
proprietatem burgensibus et ciuitati tremoniensi, doraum 
nostram iuxta forum tremonie sit^ni secundum quod ipsa 
cum edificio suo superius et i;iferius occupauit, et quod nos 
etiam porreximus et integro rcliquimus eis in perpetuum 
gratiam illani, quam nos a sacro imperio romano habuimus 
in macellis carnificum et in scamnis sutorum, que scaubainke 
nuncupantur, secundum quod ipsa fundum occupauerunt 
et in fundo- domus panum et in edificio, quod est super 
tribunal iudiciarum situm, ita, quod de marcellis camificuni 
duo denarii et de scamnis sutorum etiam duo denarii, et de 
domo panum et edificio, quod est super tribunal una libra 
piperis annuatim nobis persoluantur, proximo die post festum 
beati Martim. Si vero eadem pensio predicto die nobis 
non fuerit'persoluta, vnus consulum eiusdem ciuitatis, qui 
teutonice Richteman dicitur, et qui est de conciuio occiden- 
tali, quod Westerburscap appellatur, vadium porriget secun- 
dum ius pensionale, a quo uadio eadem ciuitas ipsuni 
absoluet liberum et indempnem. Testes sunt Arnoldus de 
Didenghouen, heribordus frater mens, hiscelus de Kuninges- 
berge , Rutgerus bobeleu , milites , Bertramus fantasma, 
Theodericus de Lvneu, Wernerus in occidente, Henricus 

Digitized by VjOOQIC 



M 

de Kelinghusen, Herimanus ibc, Bertramus de puteo, Theo- 
dericus de hirreke, Hildebrandus Radevang, Henricus filius 
Heribordi, Heiirieus de Anedomen, Bruno niger, Engelbcr- 
tus Svderman, Herimanus Krakewagen, Gerhardus Longus, 
Johannes de Werdene, Johannes Saleman, Amoldus miles 
Aluinns de Wiskele, consules tremonienses , actum publice 
in curia nostra tremonie iuxta caminatam nostram, coram 
sifrido judice tremoniensi , requisita sententia et' lata, quod 
eque nalidum esset, ac si pro tribunali actum fuisset, anno 
gratie M«» CC<> XL<> XI» Kai. Martii tertia die proxima ante 
cathedram petri. Ne vero aliquis in posterum contra hoc 
factum nostrum uenire ualeat forma ipsius in scripto fuit 
redacta et sigillorum mei et eorundem burgensium muni- 
mine roborata. *) 



9. 1241 im ®eptmUx \>txUii)t S^cobcrid^, (5tjl:= 
flclBorner t>on Siebe, mit aSettjfnfgimg begbeutfd^en 
ßßnig«, 2Be[eI fiäbtifd^e gtei^eit unb SBerfafTung 
mit bet ^txpfliS)tmf^, ba8 SReiä^t fic& \>on SDott^ 
munb ju Idolen» 
Sacom^let, UtfunbenBud^ L nx. ^8/ e« 132. 



10. 1248, 15. SDejemBer antttjorten (Sonrab, ®taf 
öon 5Dottmunb imb bie bottiflett Sottfulett unb 
SBfirgcr bem (SrjWfd^ofe (Soitrab \>t>n Söln, 
baß ftc gemäß »efd^Iuß ber ©firgert>et[ammlung, 
auf feinen Statt) unb feine SSitten bem Könige 
SBil^elm, (Orafen »on ^oHanb) in ber SGBeife, 
ttJie er e8 in feinem, i^nen gef^rieBenen SSriefe 
auSgebtfidt ^(Ae, gel&ori^en toctfen. 
2MmlUt, UxtmUnU^ I. ^x. 33S, @. 176,«nmert. 1. 



*) SRlt bem ©ieget bcS ©tafen (6 x^^t^\^xäm ^aWeti) 
unb bem ber @tabt ^DoTtmunb, (eibe in m\^m IQSBai^d. 



— ao — 

11. 1248, 23. ©ejemtct öcrjjfÄnbet »6niö aOBil^eltn 
für 1200 5IÄarf bcm (gtaWfd^ofc Sotttab Don 
®5Itt Dothnunb unb btc umHcgcnbcn 8lric^Jl§6fe. 

SaccmBIet, UvfunbenBui^ I. ^. 338, S« 176. 

12. ft&nig äBil^elm ettl^eilt ben S)ortmtinbem f&t 
^ottanb «nb ©cdanb bie SRcd^te ber Süfeedfet 
SfiracT. 1248; 22. ©ejcmbct. 

Gwilelmus dei gratia Romanorum Rex et semper 
augustus. Ynlversis Imperü fidelibus suis gratiam suam et 
omne bomim. Cum hiis, qui ad serenitatis nostre gratiam 
confugiunt, debemus ex benignitate regia in gratia existere 
liberales, notum faeimus universis, quod gratiam faetam lubi- 
censibus, quod venientes in niare ad terram nostram cente- 
simam marcam soluent, .ciuibus tremoniensibus fidelibus 
nostris liberaliter impertimur, mandamus omnibus Baliuis, 
Theloneariis nostris in comitatu hollandie aut terra Selandie 
exist«ntibus, quod contra libertatem hujusmodi nullus dictos 
mercatores tremonienses molestare presumat, sique vero 
hoc attemptare presumpssrit, nouit se indignationem nostram 
Regiam incurcisse. Datum apud Werdam X. Kai. Jan. 
anno dei Millesimo CCXLYIII* anno uero Regni nostri 
primo. Indict. sexta. Auf bcm gtofctt, fd^ötten ©leget bet 
^önig auf bem ^rone fl^enb. 

13. (StjBifd&of Sonrab t>m (56ln nimmt bie iDott^ 
munbet 3nbcn in ©d&ufe. 1250, 26. SKdrj^ 

Conradus dei gratia sancte cobniensis ecclesie archie- 
piscopus, Italic archicancellarius , apostolice sedis legatus, 
vniversis presens scriptum inspecturis salutem m domino. 
Notum esse uolumus^ quod nos transquilitati, comodis pariter 

Sediere fü^ri eintRix^tf beten Z^vitmmit einem ©iodftoerfe {!d^ 
nUx bem (SBot bet JHrdBe nBeBt S^mtn unb k\9ti Senflet Bat. 9){e 
Umf (ä^rif t tautet : f SIGILL^^M. BVRGENSIVM. IN. TREMO- 
NIA. ^aS N in Burgensium Hel^t mitten unter bem St^urmebem 
t gegenüBet. gafl atte f^Stcrn @ieget bet ©tabt 3)ottmunb flnb 
itt tDtl^em SBa^^, toft^tenb bie ABtigen, i^ttetBAnbetenStSbte, 
mit gtidnem SBati^d flegeUen. 

Digitized by VjOOQIC 



Sl 

et utilitati dilectorum et fidelium nostrorum eonsulum et 
chBum tremoniensiom eupientes intendere, eonmdem peti- 
tionibuB benifiole annuentes^ quas nDbis pro judeis tremo- 
mensibus commorantibus optulerunt , humiliter et deuote, 
nos judeos nunc in oppido tremoniensi commorantes cum 
personis et rebus ac eorundem familia in nostrum recepimua 
protectionem et defensionem specialem. Ita ut in ipso 
oppido securi et quiete pennaneant, quamdiu uoluerunt sub 
annua pensione viginti quinque marcanun denariorum colo«* 
mensium ab eisdem annis singulis in octauis penthecostes 
nobis persoluenda ac scultheto nostro sub duorum consulum 
testimonio exhibenda. Indulgemus etiam eisdem judeis, ut 
eorum qnifibet soluti annui pensione libere, quando uoluerint. 
recedant saluis suis rebus pariter et persona, adhec si forte 
alii Jadei oppidum tremon. inbabitandum accesserint, nos 
eosdem eadem gratia gaudere uolumus et nostre protectlonis 
munimine confoueri, dummodo super annua pensione nostre 
competenter satisfecerint uoluntati. Ut igitur prefati Judei 
in dicto oppido nostre protcctionis gratia muniti secure 
permaneant, in predictorum testimonio presentes litteras 
conscribi et nostri ac tremoniensium oppidi sigillocmn mu- 
nimine fecimus communiri. Datum Colonle sexto Kai. aprilis 
anno dni. M« CC« L». 

mt bem &Tte|len ©ieget ber ©taU (oiben ^. 9) unb Um 



f^alh !I)cttmunb öom Sel^engDetfeanbc freu 1253. 

Quia res cum tempore trahit utrisque cognata mobili- 
tas, competens est presidiiim futurorum precedentium gesta, 
quarum perhennitas desideratur litterarum testimonüs cx- 
hiberi. unde. Ego Albertus miles de Hvrde, Gerhardus et 
Bemardus filii mei et omnes heredes nostri, sicut presen- 
tium Gonstat memorie, ita futurorum transmittimus notitie ; 
quod nos cum communi consensu Gerwino militi dicto de 
Vlenbrucke, fideli nostro et suis heredibus omniabona, que 
a nobis in fevdo tenuerunt, iacentia infra muros tremonien- 
ses et extra muros in campo tremoniensi in meram dedimus 



8* — r 

Proprietäten!, quibusdam proprietatibus lignonim e&ceptis, 
que ad pre&ta bona pertinebant, que teutonice holtmarcke 
uocantur, que etiam memoratus miles a nobis amodo in 
fevdo retinebit. Donationen! autem hanc fecimus cum con- 
sensu illustris viri domini nostri, domini Godefridi Comitls 
de Arnesberg et heredum suorum, quia memorata bpna in 
fevdo tenuimus ab eisdem, donantes eis, facta permuta- 
tione, in recompensationem eoruudem bononim, bona nostra 
in Bvklo et in villa Pyrrebeke sita, que fuerunt nostra 
mere propria et que multo sunt illis bonis qui iacent Tre- 
monie meliora. Actum et ratificatum extra prefatos muros 
oppidi tremoniensis, ante portam, que uocatur Telonearii 
coram Johanne Ibonis, iudice tunc temporis tremonie exi- 
stente, requisita in eodem loco et lata sent«ntia, quod eque 
ualidum esset, ac si pro tribunali tremonie adiudicatum fuis- 
set.- Anno incamationis dominice M®. CC*. quinquagesimo 
tertio. Mense Aprili, testes sunt viri idonei et fide digni 
Everhardus de Horst. Rabodo filius quondam Johis Dob- 
bonis. Wyscelus de Aldynghouen. Bertramus de Brakele. 
Mynricus de Apelderbeke. Rutgerus dictus Bobele. Theo- 
dericus de Svlede (Solde) Milites. Ceterum Amoldus 
clericus, hinricus Elene. Johes Beionis. Albertus Telo- 
nearii. hinrlcus de Brakele. hinricus de kelinghusen. Herman- 
nus Speeman. Sigebodo in Oriente. Ludbertus de Wickede. 
Albertus de Holtekoten. Bertramus de Puteo. Ludolfus die- ^ 
tus Cesar. Bertramus dictus hilegeman. Arnoldus Vncus. 
Hinricus de Mockerslioue. Engelbertus Svderman. Volui- 
nus dictus Balke. Theodericus Stangeuole, consules tunc 
temporis tremonie ^xlstentes. Preterea alii testes inter fue- 
runt. hinricus dictus Vridag, Aluinus Saleman, herimanus 
schultetus de Abdijnghoue et herimanus filius suus, Bertol- 
dus de kopmanhauene. odbertus de Wisgele. hinche cle- 
ricus. Jordanus de Campo, Conradus yriegreue de Evrne. 
hinricus huueme. Volquinus de bürde. Bertramus quondam 
Calui filius. Walbertus Sudermau, Ludolfus de Wester uilte 
Theodericus de Datlen. Theodericus de Ahusen et alii 
quam plures burgenses tremonienses. Ne vero contra 
hoc factum excellentis viri domini comitis memorati et 
factum nosti'um ausu temerario in posterum uenire quis 

_, /Google 



.18 

presumat, presexitem paginam conscribi fecimua et ad tiian<* 
datum eiusdem domini comitis aigillo suo proprio et aigUlo 
nostro verum et sigillo burgensium tremontensiom roborari 
firmiter et mimiri. *) 



15. ßrjler SBerBunb jtoffc^ett ben ©tibtcn: JDctt^ 
munb^ iWönjlet, ©ocjl unb gi^jpjlabt, jut ijer^ 
ßeUung beS SonbftiebenS 1253 unb 1268. 

In nomine sancte et indiuidue trinitatis, Amen. Seabini, 
consules, totaque burgensium de ciuium monasterien« tre* 
mon. sosatien. ac Lippen, ciuitatum universitas, onmibus ad 
quos presens pagina pervenerit, salutem et perpetuum. cum 
dignum et perutile sit ea, que memorie digna prouide or- 
dinantur — notum esse uolumus •— quod nos propter 
multimodas necessitates nobis frequenter in captiuitatibus, 
rapinis multisque aliis iniuriosis grauaminibus imminentes, 
de communi consilio ac consensu, factis et acceptis inuicem 
fide et iuramentis, perpetua sumus confederatione vniti sub 
hac forma. Primum est. quod cuicumque hominum quem- 
piam nostrorum postmodum captiuanti, uel indebite rebus 
suis spolianti, denegabimus prorsus in omnibus predictis 
ciuitatibus nostris contrahendi mutui facultatem, et omnia 
ea, que sibi eommodum et honorem procurare possunt et 
conferre. ita uidelicetut, si castellanus alicuius domini fuerit 
auctor iniurie perpetrate, eiusdem castellani domino et om- 
nibus militibus ac famulis suis , secum in castris suis, nee non 
alias residentiam facientibus ubicumque, omnino denegabuntur 
supra dicta. Idem fiet simplicibus militibus ac famulis hinc inde 
residentibus et complicibus eorundem. Item si aliquis raptor 
probonis alicui nostrorum ablatis, ad instantiam iniuriam passi 
uel suorum, ordine iudiciario proscriptus fuerit. in alterutra 
nostrarum ciuitatum passum iniuriam quicunque nostrorum, 
ad quos uenerit consilium et auxilium, vt sibi iustitia de suo 
malefactore fiat, requirendo, taliter promouebunt, qualiter 



*y^aS Siegel M mtUx^ f>OTbe ent^aU bo^ Befannte 
«ab. 

Sa^ttf, a>prtmttttb. n. Xitil "'^ B^' '' Google 



— gl — 

conclues eonim proprios. iniuriam parem passos in sua iu- 
ötitia prosequenda, promouere tenerentur. Item si contigerit, 
quemqaam burgensium öostrorum ad alteriiti'ain nostrarum 
ciuitatum, qui propter euidentem rerum et corporis metum. 
abinde egredi non audebif; burgenses illius ciuitatis ipsum 
in illum conducent locum. in quo ipsum secure recipere 
possint sui conburgenses. Item si miles fldei et honoris 
uiolator. nobis rationabiliter denunciatus fiierit. talem fidei 
et honoris uiolatorem censentes. in omnibus civitatibus no- 
stris, ipsi mutui commodum denegabimus, quousque uniuer- 
sum debitum persoluat. pro quo fidem suam uiolauit. Item 
si quispiam nostrorum bona alterutri confederatorum nostro- 
rum ablata per rapinam. uel per furtum, in ciuitatem ali- 
qua\n vel alias vbicumque delata uel deducta extra suam 
ciuitatem emerit. uel in merces suas conmutauerit. ea non 
in ciuitatem suam inducturus. ibidem distrahenda, sed ali- 
cubi distracturus. idem equaliter reus cum füre censebitur 
et raptore. Huius itaque dicte confederationis ac vnioBis 
nostre formam, quam ratam. firmam et irretractabilem in per- 
petuum fore decreuimus, pena pecuniaria uallandam duxi- 
mus et firmandam. ita uidelicet quod quicunque priuatus 
contra ipsam uenerit in decem marcis et carrata vini, pro 
quibus relaxandis a quoquam peti non licebit. sue tenebitur 
ciuitati. pro excessu. omni insuper honore destitutus et pri- 
uatus. quo boni homines merito gaudere debent. ita. quod 
deinceps probis \ins coequari non valebit. Quicuuque igi- 
tur inuentus fuerit in aliquo predictonun articulorum exces- 
sisse. si de hoc duorum proborum virorum testimonio con- 
uinci potuerit. pena punietur supradicta. si vero deficiente 
probatione, se voluerit expurgare, se assumptis sibi sex 
\iris y doneis expurgabit. Item si alterutra nostrar um. ciui- 
tatum, ab aliis ciuitatibus nostris in predicta confederatione 
redarguta fuerit excessisse. que se de hoc voluerit expur- 
gare, hoc sibi licebit cum duodecun viris ydoneis, quorum 
sex erunt de consilio tunc temporis existente, et sex alii in 
eadem ciuitate residentes. Ut autem facte et dicte huius 
confederationis nostre rata permaneat ordinatio et incon- 
uulsa, presentem paginam in rei ueritatis testimonimn no- 
straruln ciuitatum sigillis fecimus communh-i. Acta sunt hec 



35 

apiid pontem Wenden Axrno dnL M^ CC*. quinquagesimo 
tcrtio XYl^ Kalendas Augusti.*) 

Postmodum vero nobis uidelicet sussten. tremon. Ot- 
naburgen. Lippen, ciuibus in ciuitate monasterienai Anno 
Domini M^ CC®. LX^ octauo feria seciinda post nativi- 
tatem bte, virginis conuenientea cum civitate monaateriensi 
vnanimiter decreuimus, quod compromissum et confederatio 
supradieta procedat hoc modo videlicet, qaod domini, nobiles 
terre, ministeriales , et nostre civitates et quilibet alter in 
iure sibi competenti ac debito permanebit. Preterea, si all* 
quis dominorum predictarum ciuitatum nostrarum aliquam 
earundem iniuriose impugnare uel opprimere uoluerit, qua- 
tuor alie ciuitates prenotate, dominum illius cinitatis op* 
pressorem nunciis et litteris suis ydoneis attente, monebunt, 
utab indebita molestatioae huiusmodi ciuitatis conquiescens» 
amicabilia placita, siue iusticiam recipiat ab eadem. Si vero 
idem dominus taliter commonitus, ab huiusmodi indebita 
mokstatione desistere noluerit, relique nostre ciuitates, pul* 
flata ad hoc eampana, prout moris eidstit, sub optenta vite 
et bonorum, talem prohibitionem publice facient, quod nullus 
eidem domino seu promotoribus aut adiutoribus suis in hae 
parte nichil penitus mutuabit uel uendet. seu ipsum uei 
ipsosin aliqua parte promouebit. Insuper quam diu eadem 
ciuitas domino suo supradicto in iure suo secundum aliarum 
ciuitatum nostrarum consilium obtemperarcToluerit dominus- 
que eiusdem ciuitatis iure suo esse contentus noluerit, reli- 
que ciuitates nostre illam ciuitatem, omni dolo malo exduso 
inquantum saluo honore suo facere poterunt, fideliter pro- 
movebunt, nee, eadem cum domino suo durante discordia, 
relique nostre ciuitates eiusdem ciuitatis domino et auxilia- 
toribus suis, de debitis suis, que idem Dominus et auxilia- 
tores sui nobis debent, aliquas inducias dabimus uUo 
modo. Praeterea quicunque aliquem ex nobis captiuauerit 



») ^icfe Uifunbe ifl mit bem Siegel bet 4 ©t&bte U^t^ 

Seit ^OTtmunb Braufi^t nod^ bad &(te^e ®tabt|!egel mit bem 
rtrÄtbuxmc, bet nur 2 genßet Bat unb bet Umft^tift: f SI- 
GILLUM BVRGENSIVM IN TREMONIA. »oBei ba« N 
in Burgensium mitten untet bem iHtd^tl^urme bem f gegen- 

Digitized by VjOOQIC 



S6 

MU spoliauerity et in confinio reliquarum ciuitatum no- 
str&rum se* receperit, postquam illi ciuitati, cui huius- 
modi malefactor proximior fuerit, ab ea ciuitate , que dam- 
pDum passa est, denunciatur, extunc civitas, cui denunciatio 
facta fiierit, bona fide, ad hoc quocunque modo laborabit, 
et etiam pecmiiam, si aüter fieri vel optinere non potue- 
rint, pro eo promittet , quod idem malefactor seu predo- 
nes captiuentm:, et in morte uel in vittL Uli ciuitati, cui 
' dampnum illatum est, presententur. et quidquid siue quan-' 
tum hoc constiterit, illa ciuitas, occasione cuius factum shie 
procuratum fuerit, hoc refundet siue compensabit. huiusque 
captiuitatis chiitas procuratrix, captiuos uinos seue mortuos 
tamdiu detinebit, quousque al)a ciuitas, quam specialiter 
tangit, hoc negotium illi eiuitati occurere possit. in aliquo 
loco captium uel captiuos libere receptura, — It«m si ali^ 
quis duium nostrarum ciuitatum captiuatus fuerit, siue bona 
alicuius ablata ftierint, et super aliquod castrum adduetus, 
ciuitas illi Castro proxima litteris suis monebit dominum 
iUius castri uel etiam castellanos, quod captiuus seu captiui 
vel bona accepta super iusta placita liberentur uel restituan* 
tur, cum ciuitas illa parata debeat esse stare iuri, nee cap* 
üvaun uel bona spoliata a se dimittant, quamdiu ipsi abipsa 
duitate iusticie plenitudinem poterunt optinere. Etsi eadem 
eittitas taliter scribendo non profecerit, cetere ciuitates eun* 
dem tenorem, illius castri domino seu castellanis scribere 
non omittent Et si nee sie relique ciuitates scribendo pro» 
ioiunty eiusdem castri domino seu castellasis et eis auxi» 
liantibus eidem ciuitates cuiuslibet mutui eontractum et 
quamlibet promotionem penitus denegabunt. Insuper si 
omnis monitio ac prohibitia prenotata non profuerit, illa 
duitas, que dampna passa est, extune malefactores siue pre- 
^Umes proscribet et proscriptionem huiusmodi se fedsse ce* 
teris ciuitatibus per suas patentes litteras intimabit» üdem 
quoque malefactores seu predones ab eisdem eiuitatibus pro 
proscriptis et exlegibus habentur. Preterea si prin.cipa]is 
ftctor aliquem ex malefaetoribus aeu predonibus in aliqua 
nostrarum ciuitatum quocunque modo arrestare uel detinere 
potuerit, nos et-omnem nostre eiuitatis iustidam sicut uni 
jQOstrorum conciuium procurabimus exhiberi, licitumque sil 

Izedby Google 



— ai — 

^enilibet principalis actoris amico, malefactores sea predonei 
in aliqualibet nostnnim ciuitatum arrestare uel detinere, 
quousque eapitalis actor superaemre potuerit causam ipsiua 
prosecutunis. Item si duas ex ciuitatibus oostris adinuicem 
dissentire contigerit, relique ciuitatea ae de hoc interponent. 
ipsamque discordiam in amicitia uel in iure concordabunt 
Lasnper, si aliquis ex ctuibus unius ciuitatis contra einem 
alterios ciuitatis causam habuerit, actor transmittetuC'-in 
ciuitatem illam, in qua reus facit residentiam, que ciuitas 
actori secundum ins suum. prout suo conciui faceret. iusti- 
üua proeurabit plenius exhiberi. Item si, quod absit, 
quandocunque nostre ciuitates ad habendum eoUoquium 
oonueniunt» aJiquis ex nuntiis nos^rum ciuitatum captiuatus 
fiierity hoc oranes nostre ciuitates sibi equaliter attrahent et 
una nimitns uindicabunt. Preterea si aliqua nostrarum 
ciuitatum aliquem ^x prescriplis articuüs uiolatterit. lOa 
ciuitas qootienseunque hoc fecerit, toties centum raareas 
soluety inter reliquas ciuitates nostras equaliter diuidendas. 
confederatione et promissione huiusmodi nichilominus in 
suo robore permanente. Item si ciuitates nostre prelibate, 
ad habendum collogium pro tempore aliquando conuenire 
decreueiinty et aliqua ex nobis ad diem et locnm condietum 
non aecesserit, penam predictam videlicet centum marcanmi 
oommittet, nisi nundus eiusdem duitatis cum litteris suis 
patentibusy habens plenum mandatiim iurandi in animas 
scabinorum duitatis eiusdem, pro ipsa comparendo iiiret, 
quod propter legitimum metum, qui potest cadere in con- 
stantem, eadem duitas nundos suos ydpneos ad diem et 
locum condietum obseruandum, minime poterat destinare. 
In cujus rei testimonium presentem paginam nostrarum 
duitatum sigiUis communiuimus. Datum die et loco ut 
supra.*) 



*) ^htdi^ lSi(8 gV9ei %a^t iia^ Wtwda ^irnmetfoBtt gu 
IKftnihr. ICtt bet Utlunbe ^n%tn bie tvo^ltxiftalUnen Siegel 
bet fänf etabte, jebed tunb unb ABet btd 3oII im a)ur(6« 
meffer. a)i>Tbmttttb l^at mit feinem neuen ©tabt« ©leset je* 
fieaett, tootln bet X^utm In 3 ©toÄtoetfen genjier ^ot.. Sßle 
UmfÄrlft ift: f SIGILLVM TREMONIE CIVITATIS 
WESTFALIE. 5Dad C fielet mitteik nittct bem 9%tan« bemf 
gegenöber. Google 



(&bln, SDoftmunb, @oefl, üßfin^er, 9a^ unb 
anbent $dnf e^äbten bnt3oQ; unb Befifttiflt tattert 
i^rc altÄi l^ergrtta^teii greil^eitcn unb »ci^te. 
1252 in bcr ^flnglhioc^c. 

Margaretha flaiidrie et hoynore comitissa vniyeras 
mercatonbua cx)lQmensibua» tremoniensibus, susatieatisbiia, 
monaßtenensibus , aquensibus et aliis Romani imperii mer- 
eatoribii9 salutem et sincere dilectionia affeetum. Nbuerit 
vniueraitaa veMra, quod noa nimtium yeatnun Henqaimuin 
üctxm Hoyere ad qqs ex parte vestra directuin gratanter 
recepiinua et benigne et auper petitionibiis suia ipai aatia«- 
fecimUA eonpetenter pro veatri gratia et amore remittentes 
vobi» «t aueeessoribus vealris in perpetuom magnam partem 
ttkelojD/dl aoatri de Dam,*) quod accipiebaama ab antiquo« 
pi^uib i« carta, quam monatrabit vobia.b. Bimtiiis veater 
aupradieto» plenius uideluda contineri. de iuriadicticmibtta 
aut«m et fibertatibua habendis in terra noatra» quaa ex 
parte vestra petiit a hoIms hermannua nemoratu8> ipat 
reapondirnua et boc idmn vobia nuntiamua» quod noa volu^ 
mu» et liberaäter oonaensum adbibemua» quod voa et suc«- 
OMsarea veatri in postenim in noatria terrja et poptibua 
onnubua iuribua et Hbertatibua pacifice gaudeatis et quietei, 
prout amteceaaores vestri gauiai,si»it ab antiquo. Jura 
autem et libertates aupradietaa expreastasemoa lacidiua» ai 
tempore date litteranun iatarum» potuiaaemus uacaase. Q«od 
81 necesae fuerit in nuntii vestri momorati reqeasa ad 
requestam ipains adimplere ourabimtis bono modo, ita quod 
VM per dei gra^am auper hiia et aliia, quo a nobia reqin- 
veti«, tenebitia et contra noa ad gratiam inaurgetis acticoiea. 
Quia vero reddi debet. gratia pro gratia, vos vniversos ac 
singulos requirimus et roganius, vt si quid a vobis uel ab 
anttseaaaoiibi»^ vea^rto Ma vel anteeesagreis noatfi de The- 
hmeo memorato. de quo vobia tantanr gratiam fecimus , ad 
pre^eni? quicquam receplmn^ iniuste , illud nobia et noatria 



Digitized by VjOÖQIC ' 



anteceMoribuB pro dei Amore remittatis et nobis de dieta 
remissione per laterem presentium litteras yestras trans- 
mittentes. Datum Gandaui anno dni. M*. CG*. LIIl feria 
quinta infra pentecostes. 



17. 9Rargatet]^a t)on ^anbent j&^It bie Sterte tmb 
grei^citen auf, wcl^e bcn bcutf^cn Stanflmtm 
in f^rcm 8anbe juflcicn. 1252 im SHd. 

Margaretha flandrie et haynoie comitissa et ego Guido 
filius eitts, comes flandrie, notum facimus vniuersis presentes 
litteras inspectoris, quod consilio nobilium et peritorum 
nostrorum super hoc habito ex parte nostrorum, per aasen- 
sum hermanni dicti hoyer, nuntii specialis mercatorum 
imperii, habentis plenam potestatem per quarundam ciuitatuin 
ipshis imperii patentes Utteras super hoc, ex parte ipsorum 
oommuni assensu, de theloneisdeDametpertinentiis eiusdem 
ville et libertatibus pertinentibus ad eadem pro commodo et 
communi utilitate nostri et vniuersorum mercatorum predic- 
torum et etiam aliorum eztraneorum ordinauimus in hunc 
modum. ita quod nuUus mercatori Romani Imperii potest 
forefacere bona sua propter delictum alterius, item quod 
nullus mercator Romani Imperii potest infra dominium 
nostrum ad duellum umquam prouocari. et nullus famulus 
potest bona domini sui debellare sed secundum suum de- 
lictum respondebit. Nullus mercator imperii potest per 
cecam ueritatem de aliqua re conuinci, nisi sola manu poterit 
se purgare, sinevara, hoc est iuramento suo, nisi fore&ctum 
fecerit manu propria, uel quod manifeste uel temere contra 
Judicium scabinorum dixerit in virscamia banita. uel quod 
debitum debeat. quod scabini cognoscant Et sciendum est, 
quod si aliqui^ mercator debeat debitum coram scabinis, et 
lUe mercator se absentauerit in dolum,' propter hoc alius 
mercator in bonis nee in rebus molestetur, nisi sit pro eo 
debitor aut prmcipalis fideiussor coram scabinis. Nullus 
balliuus uec scabini aliquod bannum uel koram poterunt 
facere in eorum preiudicium et grauamen. Nee permittendum» 

^ Jgle 



40 

quody quandocunqua mercatores *exire de portu oauigio, 
siue per terram preponant, pro ulla re arrestari uel inpediri 
poterunt, qui iuramento suo poterunt se liberare, nisi 
domjnus nauis uel mercator alius aliquod homicidium 
fecerit in continenti uel forefactum aliud uel quod teneri 
debeat. et iiifra diem tertium ad ultimum de eo fiat iustitia 
secundum scabinatura. Item si aliquam exoriri contingit 
dtscordiam inter flandriam et mercatores alicuius ciuitatis 
aJimannie. proinde vniuersi mercatores respondere non 
teoentur, sed iUi, qui sunt de ciuitate illa, habentes bona 
sua in flandria, habeant tres menses liberos exeundi partes 
fiandrie indepnes post quereie facte ostensionem. Item ut 
81 allquis mercator imperi calumpniatus fuerit de lite uel 
lesione, si fideiussorem habere potest, uel tot bona pro se 
ponere potest in salua manu , qui ualeant suam emendam, 
mercator non incarcerari debet uel detineri, sed causa eius 
ad ultimum infra diem tertium terminetur. Quod etiam 
nullus thelonearius sit iudex et actor. Sciendum est, quod 
mercatores vniuersi, vndecunque sint, si casu sinistro forte 
naufiragium pertulerint, ad littora flandrie quecunque de, 
bonis suis de fluctibus eripere poterunt, libere sine impedi- 
mento quolibet fhu debent. Preterea cum aliquis mercator 
Imperii se preparaverit ad recessum et bona sua uel in 
nauim uel supra currum posuerit, non debet a theloneario, 
quamdiu bona illa sunt in territorio ciuitatis illius uel si 
in aqua, modis aliquibus impediri, sed telonearius debitum 
suum amice recipiat ut illum pacilice abire permittat. Quod 
etiam nee baHiuus nee scabini naues mercatorum iniuriose 
uel uiolenter detineant aliquo tempore, sed eos padfice 
secundum eorum uoluntatem abire permittant. Si aliquis 
per infortunium occiditur per armamenta nauis, uel per aliqua 
alia ligna, uel asseribus, ubi nulla facta est uiolentia, uel 
quod aliquis extra nauim in aquam per infortunium quod 
ipsum mergi contingat, propter- hoc mercatores neque naves 
inpediri debent. uel molestari, quia in hoc nullo teneri 
debent forefacto, vt qqpd possint hominem in aquis peri- 
elitantem iuuare sine forefacto. Vt autem omnia predicta 
rata in perpetnum permaneant, nos Margareta — et ego 
Guido — presentem cartam scribi fedmus et sigiliorum 

Digitized by VjOO _ 



41 

nostroruin muniiiiiiie confihnari. «ctum incarnationis domint 
anno M*. CC«. LII*. mense mayo. *) 



18. üßatgoretl^a t>on glanbem uttb Q)x ®o^n fej^en 
ben 3oQ fep, bcn bic J^anfcfläbtc in intern ßanbe 
)u ^am idffim foQen. 1262 im "SRaU 

Nos Marg. (grabe »ie in »origet Urfunbe , mir baf 
^intet hoyere, civis Lubecensis ^t^t) ordinauimus in huiic 
modum. Magna nauis. trabeata debet comiti XU denarios 
pro thelonio et feodatis IUI den. flandrensis monete. Navis 
que habet losebcynghe debet comiti VIII d. et feodatis 
nn d. Navis que dicitur Envare, que habet remex retro 
pendens com. IUI d. feod. Uli d. »i remex in latere navis 
pendeat com. II d. feod. ü d. Scuta, que bordum habet c. II. 
d. si vero bordo careat debet comiti vnum denarium. Navis 
vacua nihil debet. Na>'is dicta scarpoyse debet comiti 
nn d. feodatis im d. De nave uendita tarn emptor quam 
venditor comiti debet de qualibet marca VI d. et de omni 
naui nendita debet emptor, quanticiinque valoris nauis fuerit, 
feodatis VI d, tantum, si vero minus marcha uenditum fuerit, 
nichil debet. De instrumentis nauis emptis vel uenditis 
tarn emptor quam uenditor debet comiti de qualibet marcha 
n d. Nauis ducens a mari retia madida debet sedem, si 
sicca retia adduxerit nichil debet. Nauis, que dicitur hogboth, 
que habet retro annulos ferreos debet comiti IIII d. feod. 
nn d. si vero retro annulos ferreos non habuerit Comiti U. et 
feod. n d. Dolium vini quantumcunque sit com. im d. Saccus 
lane pro qualibet pisa I d. pro dimidia pisa, obulum. Tur 
cellus pannorum in capite ügatus debet im d. si in medio 



*) Olettä^jelttg toutbe »on berfrlSen Orfifln unb intern 
@o^ne in Sl^tdiä^n S&eife bat theolonium thoroltentinum 
(bet S^n für Sotttn^out?) mtb ton bcn Beiben 9littem 
Sodann bon (SlißeE nnb Solf^arb t)on SSBaflin bet Soll för 
Brügge geregelt, ^uä) bie testete Urfunbe tourbe bon bet 
<9t&ttn fOfotgaretl^a unb intern ©d^ne, auf ^Bitten bet Beibett 
gettotratett SRittet; BefLegelt 

Digitized by VjOOQIC 



— « — 

ligatus n d. Sl brochis affixus 11 d. Qiulibet paimua per 
se uenditus II d. si aliquis deligauerit torsellum suum debet 
pro quolibet panno uendito 11 d. de residuis pannis non 
uenditis in torsello ligato in capite debetur pro torsello 
totall nn d. 81 vero torseUns m medio ligatus fuerit, debet 
n. d. Duodena caligarum per se debet n. d. dimidia I d. 
tria paria caligarum obolum. si vero quis eas ad usum suum 
emerit nichil debet. et quotquot calige sint in uno torsello, 
debet torseUus, prout legatus est modo predicto. Dacora 
cutmi I d. et quitquid plus uel minus dacora, quelibet cutis 
debet obolum, et hoc intelligendum est de cutibus boumis, 
vaccinis, caprinis, vitulinis. ceruinis et de helenhuden et de 
saleuel, sed quilibet pellis saleuel colorata dabit obolum. 
Centum pelles, que dicuntur clippinge per se nn d. Quin- 
quaginta vero II d. et XXY L d. inferius nichiL Centum 
pelles ouine per se, siue uendite siue non, 11 d. si vero 
plures pelles fuerint in torsello, debet torsellus prout ligatus 
fuerity ut <üctum est. Quelibet pellis que teutonice dicitur 
ottersvel debet obolum, centennm ferri de mainbovdslage 
XVI d. centenum ferri de kattenrybben XU d, centenum ferri 
dicti bacyseren XII d. centenum ferri dicti deglorden IIQd. 
vna incus IUI d. centenum ferri dicti duryseren im d. cente- 
num uel quintala ferri de Ispania I d. fasciculus gladiorum 11 d. 
Vas calibis IIII d. baco siue v^e obolum. hepa I d. porcus obol. 
Equus uel bos uenditus apud dam n d. si frisones uel dacy 
equos uel boues illuc adduxerint ad uendendum, debent, siue 
vendantur siue non, pro quolibet 11 d. Vas cinerum ven^ltmn 
pro paratis denarüs 11 d. sed si commutatio fiat de cineribus 
ad alias merces, singule merces debent theolonium statutum. 
Vas picis tam in aqua quam in terra siue uendatur siue 
non pro quolibet 11 d. tursellus telarum transiens im d. 
si per medium ligatus n d. centenum telarum uenditum 
per se im d. centenum pannorum, qul teutonice dicuntur 
wammael et aliorum qui dicuntur strantdvc n d. pannaa 
monachi per se ob. Tursellus telarum, si deligetur, centenum 
inde uenditum mi d. si uendi non potest et religetur 
ultra Caput, tursellus debet im d. si religetur in medio 
n d. Pisa cepi I d. pisa auine I d. pisa butiri I d. di- 
midia pisa predictorum ob. Pisa gummy, qui dicitur har- 

izedby Google 



— tt — 

poys vol spegheihftrs I d. pisa cere transiens im d* ai 
uendatur apud dam YIII d. Telma uarii operis uel tvnna, 
trosellua uel cista ud quicquid intus contineatur IIQ d. si 
uendatur apud dam. Millenum operis debet YIII d. scip^r 
pvnt cere transiens VI d. si uendatur apud dam XII d. 
Laatum cupri transiens VI d. si uendatur apud dam XU. 
d. Lastum stanni tantundem. Millenum de snmenessges, 
trusellus pellium leprorum uel caniculorum transiens 
im d. si vero pelles leporine uendantur apud dam tym-> 
znera debet ob. centum pellium caniculorum, si uendatur 
apud dam 11 d. centenum stoewisg 11 d. timmera har- 
meruelle, si uendatur apud dam I d. pisa resine I d. 
pisa casoi I d. Carka aluminis. cimini. amigdalarum uel 
piperis transiens IIII d. dimidia carka 11 d. et si uen* 
datm* apud dam carka Vm d. cupa de weda 11 d. Mesa 
fiue tunna de wedey IUI d. fraellus fieuum vel rachemo* 
rmn II d. vna copula fieuum siue rachemonim im d. 
vnus cacabuB uel peluis per se uel oUa cuprea quinque 
solidomm I d. inferius obolum. de deeera solidis II d. 
de XV s. m d. de XX s. et superius im d. et nieMl 
amplius. £t si plures sint in uno ligamine apud dinant 
faeto, uel aÜbi ubi fieri solent. quotquot contineant in liga«' 
mine debent im d. culcitra uendita 11 d. culgitratrium II d. 
eeruica sine ceruicalium I d. quotquot huiusmodi sint in vna 
cista mi d. Saccus prunorum n d. pisa plumarum si uendatur 
I d. et pro ponderatione I d. centenum fultri im d. pisa 
de V locken I d. toima sotilarium im d. Lorica siue 
loricula, si feratur ad uendendum, siue uendatur siue non, 
I d. plaustrum aleorum uel eeparum IE d. dimidium 
plaustrum I d. quarta pars plaustri obolum. inferius quod 
nichil. Millenum stanni uel cupri transiens mi d. et si uen* 
datur apud dam VIII d. plaustrum plumbi XII d. ceu*- 
tenum salmonum mi d. Millenum alecium I d. rumbus: 
quod est sture XII d. de XL et V modiis frumenti 
debentur tres virdel de XXV hodis et supra ad quadra- 
ginta V. hodos debetur dimidius hodius. de XV. hodiis 
et supra tisque ad XXV. hodos vna virtele, infra XV. 
hodios II d. Simi)iter ut dictum est superius de friunento 
fit da pisis, fabis, vichiis^annona, sale^ pomis^ pirit, rapis, 

izedby Google 



44 

calce, nudbus, minnutis et ceteris aliis, que mensurantur per 
viertales. Item tarn emptor quam uendltor de qualibet 
natie sua onerata rebus supradictis dabit tres virtales. Mo- 
laris dabit n d. Mola fabri IQI d. tumba de sclip II d. 
item sclip si fusum fuerit in naui pro toto IUI. d. saccus 
de hommela II. d. hanotus mellis purgati uel non, si uen- 
datur, obolum. Yas melUs transiens IUI d. centenum 
olei uenditi II d. vas olei transiens IUI d. vas sa^minis 
cuiuscunque maneriei sit transiens IIII d. si uendatur apud 
dam Vm d. siquis emerit aliqua sibi necessaria siue pro 
uietualibus siue pro uestitu, niehil debet. Item si ligna uel 
asseres extrabantur a naui super terram apud dam et uen*- 
dantur, de marcha debentur 11 d. et in aqua uendantur 
niehil. centenum rasine, que dicitur W3msten I d. vas 
inde transiens IUI d. centenum sublalis fileti im d. pisa 
dicti fileti, si uendatur pro ponderadone I d. scuta de 
warantia 11 d. lastum navis warantie 11 d. saccus fili 11 
d. trusellus fili ut supra secundum quod ligatus fuerit. 
centenum uasorum que teulonice dicuntur molden. uel 
melguathe I d. centenum uasorum que dicuntur tröge im 
d. par manus molarium obolum, quem dabunt uenditor et 
emptor. de cotibus debentiur de marcha II d. Duodena 
pellium, que dicuntur rotlosg II d. si vero sit in trusello 
uel in cista, ut dictum est. Qulcquid ponderatur, subleua- 
tores ponderis habebunt de pisa obolum. quem dabunt 
uenditor et emptor exeepto plumbo, de cuius plaustro da- 
buntur im d. saccus asuri U d. sed si uendatur de 
marcha 11 d. de trusellis alute sicut de aliis in transeundo 
sed uendantur apud dam duodena debit II d. Item nulla 
cista debet aperiri per theloneariiun solutis im d. et seui- 
ens cuiuscunque mercatoris potest liberare duas cistas per 
iuramentum suum, scilicet cistam domini sm et suam, quod 
non sint intus mercimonie debentes theolonium. Vas cer- 
uisie quod venditur I d. de residuis autem bonis , de qui- 
bus non fit mentio aliqua superius. cuiuscunque maneriei 
sunt, soluendum est secundum compensationem legitimam et 
rationabilem bonorum superius expressorum. Et si forte 
coutigerit, quod nauis alienis de parübus onerata in porto 
de Sveno applicuerit et aliquis nauta diacedere vofaieFit de 

„. , Google 



45 

naut licet ei vortutum suuni extradere de nam iU quod 
meroandisie remanentes in naui per diotmo vorlaatum ex- 
tractum nuUum theolonium dabunt nee ad hoe tenentar. 
sed 81 mereandidias de naui uendere optullerint uel uendant 
eas, debent theoIcHiium statutum ut superius est expremum. 
Vt omnia autem predicta rata in perpetaum permaneani 
no9 Margareta flandrie et hojnoie comitiasa et ego Guido 
^ — preeentem cartam scribi fecimus et sigiUonim nostronim 
miuiiBiine eonfirmari. actum anno dni. M. CC. LII*. menaa 
majo. 



19* Sriebendfc^luf tmb Sfinbirifi jtDifd^ ®taf dn* 
gcIBcrt t>on bcr Wtatt unb bct ©tobt ©ortmunb 
1264, 

Nos Engelbertus comea de marchanoUim ftcimusy quod 
0mni8 ^Mordia nova et vetua^ quo inter nos-ei burgenaes 
Irempnienses orta fuerat tarn oecasio&e Bemardi dieti bitter 
inilitis, nostri daptferi, quam de suis quibuseunque tum de 
sortnis tum de vivia*compoaitiotte-est sedata, ceterum ipsia 
burgenaibua conatans pactum fecirnua, quod ipai — cum 
rebus eorum — per quoscunque terminos nostri districtua 
0UO8 transitus et retransitus facere, in ipsis stare» suasque 
negodationes *— gerere poterunt, sicut — ipsi fecerunt tem* 
poribus patris nostri, ius quoque eisdem — ^recognoscimur» 
quod ipsi cum dictis teraporibus in ipsis districtibus habue- 
runt, la cutus testimonium presens scriptum sigilli nostri 
munimine fecimus roborari. Nos quoque 0« dei gratie mo- 
nasterieneis episoopus ipsi scripto sigillum nostrum fecimus 
qppiwi -^ actum et datum M^ CC^ LXIV®. mense Julio. 



20, ®raf §ei*otb t>en Dottmunb Dctf^^tfd^t aUa, 
tüai er Dom Sidc^c Bcji^t; niä^t ju Dcräufcm^ 
a fei benn bet ©tabt SDortmunb. 1267, 9. Sunt. 

Nos berbordus eomes tremoniensis uniy«*8is ebristi 
^de]ibuia -^ salutem •<— ad noiitiam omniom cupimus de- 

_, -Google 



46 

neoire, quod nos ducti pio &uore circa dilectos nostros con- 
silium vniversosque burgenses tremonienses, ut ad inuicem 
per omnia simus unanimes et concordes fideliter laborantes, 
ima cum dilectis duobus fratribus nostris, domino francone 
milite et Hermaimo, nostrorum consanguineorum consilio 
mediante accessimuB ad domum consilü, coram tabulam con- 
suliim, astantibus multis viris idoneis et fidei dignis con- 
iiinctis manibus conpromisimus consulibus prenotatis, quod 
omne ius siue dignitatem , quam a diuis Romanorum Impe- 
ratoribus possidemus infra muros tremonienses , in> manus 
non commutabimus alienas, sed dictum ius siue dignitas in 
nostra progenie perpetuo permanebit, sicut ad nos dinosci- 
tur, a piis antecessoribus nostris bone memorie deuoluta. 
Insuper recognoscimus dictis consulibus uiua voce, quod 
nos debemus locare iudicium nostrum burgensi tremo- 
niensi idone9 ac fide digno, qui per unum annum ad 
electionem burgensium, dicto iudicio presidebit et annum 
sequentem per gratiam dictorum burgensium obtinebit, nisi 
possit per excessum notorium refutari. Permisimus etiam, 
quod omnia iura, que dicti consules per priuilegia pote- 
runt demonstrare — ' siue per uiuens testimonium declarare, 
ipsis nullatenus infringemus, sed illa dictis burgensibus 
studebimus emendare et id ipsum, videlicet ut nos in iuri- 
bus nostris, hactenus habitis, relinquentur, nobis dicti con- 
sules grata uicissitudine cum constantia permiserunt. acta 
sunt hecanno domini M.^ cc LXVn<> in diemartirum primi 
et feliciani in domo consilii. presentes erant Herbordus, 
patruus noster, Th. de foresto, conradus de Rechede mili- 
tes h. sculo. Gotf. palatium. b. pattun. Joh. de area apri. h. 
k>ngus. Joh. dericus. h. de poco. Joh. junior de crispin. E. 
Cansten Joh. thelonarius. h. de Santhe, petr. de datlen. 
aluin de crakowe, h. houener. Yro' de houele, b. de hole 
tunc temporis consules tremonie et universi de vetere 
consilio aliique quanplures burgenses tremonienses. Ne 
vero prescripta recognitio a nobis, quod absit, siue nostris 
successoribus ualeat denegari, sepedictis consulibus presen- 
tem dedimus sigillo nostro vno cum sigiHo patrui nostri 
firmiter roboratam. Insuper omnia prescripta sub fide cor- 
porali inuiolata promisimus obseruare, ad superhabundantem 

Digitized by VjOOQIC 



41 

vero cautelam rescriptum huliis pagine recepimufl a dictis 
constilibus sigilla ciuitatis tremoniensis rot>oratum. 



21* »ünbniß bcr ©tabtc ©ocjl, aßünper unb SDort« 
mimb 1270. 

In n. d. a. Nos scabini consules et vniversi burgen- 
ses ciuitatum sosatiensium, monasteriensium , Tremonie., ad 
notitiam omnium cupimus deuenire, quod nos de jsano et 
maturo consilio, propter diuersais uiolentias et arrogantias- 
que nobis a nostris aduersariis inferuntur ad invicem com- 
promisimus sub hac forma, quod quecunque ciuitas ex no- 
bis tribus de consilio aliarum duarum bellum contra quem- 
cunque sibi violentiam inferentem instaurauerit , dieta ciuitas 
se totis viribus defendere laborabit, insuper ad inuicem, mu- 
tuum auxilium inter nos , quelibet nostrum pro suis viiibus 
faciemus. Nos sosatienses alterutii ciuitaiuia nobiscum con- 
federatarum XLa dextrarios phaleratos ') cum octo balista- 
riis, nostris expensis, cum vexillo nostro in auxilium trans- 
mittemus. tremonie|^ses rero XXXa dextrarios phaleratos 
cum sex balistariis et suo vexillo nobis siue Monasteriensi- 
bus mittere sunt astricti. Monasterienses autem cum XXta 
dextrariis phaleratis et IUI balistai'iis ac suo vexillo venient 
ciuitati alterutri predictarum. Si autem illa ciuitas, qne 
bellum iniciauerit, senserit, sibi periculum imminere, relique 
due ciuitates sibi insuper tale auxilium superaddent, quod 
dicta ciuitas maneat in honore. Item si auctor belli in- 
cepti fuerit inualidus , nos vnanimi consilio • numerum dex- 
trariorum et balistrariorum possumus moderari secundum 
quod bello nouerimus expedire. Item quocunque ciuitas ex 
nobis infra tres hebdomadas, tribus vicibus tribus patenti- 
bus litteris monita supersederit et non venerit cum numero 
prenotato soluet quadringentas marcas aliis duabus ciuitati- 
bus equaliter diiudendas, et sex de consilio cum sex de 



*) SBcgen bet UcBerfeJung biefer Mhm ©ötic »erglei^e 
man ble folgcnbe beutfjl^c Utfunbe. SDu öange etHart i&a« 
«jlere n^t; ©atlpaTiu« ifr Ux *m|«ttilf^ölf. . • 

izedby Google 



48 

veteri consilio illam cittitatem, que bellum sustmet, intrabimt 
non recessuri, nisi dicta pecania persoluta. Item nulla 
ciuitas capitaneum siue rectorem belli sibi eliget nisi de 
commmii ciuitatum consilio predictarmn. Item quecmique 
duabus ciuitatibus visa fiierint expedire, hoc tertia non po- 
terit refutare. Hanc confederätionem a festo Pentecostes 
proximo nunc instante per duos annos muiolabiliter com- 
promisimus obseruare . sed quodcunque bellum infra dictos 
duos annos iniciatum fuerit, illud terminabimus quantcum- 
que tempore durauerit, secundum federationem prenotatam. 
actum Tremonie Anno dni. M°. cc® septuagesimo in cras- 
tino *) beatorum Philipp! et Jacobi apostolorum. In cujus 
testimonium presentem pagiuam sigillorum nostrorum muni- 
mine duxiraus roborandam. **) 



22. ®raf ©crBorb unb bie ©tabt iOortmunb fd^Iie^ 
^cn mit bcm ®rafen Don ärn^feerg ein ^(wb^ 
ntf gegen S£^. Don SimButg 1270. 

Nos heribordus comes tremoniensis xonsules quoque et 
vniuersi burgenses ibidem — vniversis, quod nos cum viris 
nobilibus, domino Godefrido comite Amesbergensi et suo 
filio — compromissionem fecimus in hunc ipodum, quod 
videlicet durantibus bellis tarn ipsorum quam nostris, que 
nunc geruntur contra dominum Th. Comitem de Limburg 
dominum Johannem filium ipsiiis ac eorum adiutores et 
complices vniuersos, nobis inuicem mutuis auxiliis, amicis, 
castris, munitoribusque ac totis viribus et expensis propriis 



*) «itt ferSiaen Äage flcllt bie ©tabt attenboicn ^vl 
^ortmuttb eine Urfunbe aui^, baf fie in bc« iöuttb bet tocjt* 
:|>l^äUf^en $au))t|labte auf i^r bietet iBitten aufgenommen unb 
allen $f(ic§ten beS «unbeS pd§ untertootfen ^aBe. 

**) ^aS Siegel »on ^Dottmunb trSgt lum ctflen 2Kale 
ein JÄfiäjlegel, barjlettenb einen recbt^feBenbcn 5lbler mit bcf 
Umf(ä^rlft . . . AUIS. SIGILLI. TREMONIENSIS. S>et 
obere a§eil beS ©iegel« fe^lt, bolzet l|t nlij^t ju bejHmmen, ob, 
»ie eS fd^eint; t)or avis nod^ ^ud^flaben fel^len. 5i)a$ I jte^i 
gxabe unter bem ©^»an^e be^ SCbM« 

izedby Google 



4» — 

fideliter assistemus. tali conditione interposita, quod nulla» 
treugas faciemus, nee pacem siue compositionem aliquam 
cum sepedicto domino coroite de Limburg — inibimus sine 
ipsorum consilio et consensu. Ceterum si priefati, dominum 
comes Amesberg et filius ipsius — cum nobilibus viris 
supradictis de Limbui^ — compositionem eis competentem 
habere poterunt, quam nos noüemus fbrsitan acceptare» 
monasteriensium et Susat. ciuitatum consilia inter nos et 
ipsos nobiles de Amesb. decident, ntrum nos compositio- 
nem contra iusticiam renitamus. si autem predicta consilia nos 
contra iusticiam reniti iudicauerunt , in causa, qua vertitur 
inter nos ex parte vna et nobiles viros dominum Comitem 
de Limburg et filium suum ex altera, predicti dominus 
Arensbergem et filius suus sine qualibet nostra contradic* 
tione compositionem inire poterunt, quod ipsis et eorum 
amicis videbitur expedire, ad quam compositionem ipsis 
sineerum fauorem prestabimus. Composi tione vero tali ab 
eis initä, huiusmodi nostra mutua compositio exspirabit, et 
nos litteras eorum super hiis confectas ipsis reddemus, quod 
et ipsi nobis facient econverso — . ut hoc omnia rata — 
permaneant presentes — contulimus — nostri, monasterien. 
et Susat. ciuit. sigillis roboratas. Actum et datum ad sanc- 
tum Walbfergum apud Susatum M* cc<> LXX® nonas 
Julii. 

mit ben ©legettt bct 3 @tdbtc. 



bcr ©tabt ©ortmunb* 1270. 

Nos Theodericus comes de Lymborgh, Joh9nnes pri- 
mogenitus noster, Euerhardus filius noster — notum faci- 
mus — quod nos mediante consilio nobilis viri Engelberti 
Comitis de marcha, consahguinei nostri, scabinorum ac con- 
sulum Monasteriensium et sosatiensium cum ciuitate tremo- 
niensi in hunc modum facti sumus unanimes, ac omnis dis- 
cordia — inter nos et dicte ciuitatis btirgenses et adiuto- 
res per pacis osculum est sopita, ita quod de homicidüs, 

^ajttf, fDortmuttb, n. %itil ., . 3». _ 



50 

inccndiis, rapinis, contumeliis — occasione belli predicti 
nullam vltionem decetero faciemus. Lisuper omnia bona in 
Meldinchusen, Didinchoue, Wanemale, agris pratis etc. — 
de quibus .mouimus-questionem, dictis burgensibus in meram 
contulimus proprietatem. Item commodis et utilitatibus 
dicte ciuitatis fideliter intendemus, ac dictis burgensibus — 
nullam uiolentiam siue grauamen inferemus, et nullum in 
nostris munitionibus detinebimus, qui dicte ciuitati molesti- 
am inferat, quamdiu sepedicti burgenses iusticiam Vel ami- 
citiam parati sunt exhibere. Presentes fuerunt. hermannus 
de Wittene, albertus de hergotinchusen , dapifer noster, 
Euerhardus et Mauritius fratres sui , Thidericus de Beri- 
chem, castellani nostri, Gerhardus de Althena, Hini'icus de 
Wiekede, Thidericus de Foresto, Meni-icus de Apelderbiki, 
milites. Ut autem huiusmodi factum robur habeat — pre- 
fate ciuitati tremon. presentam litterum dedimus sigilli nos- 
tri munimine roboratam. super hec omnia rogauimus nobi- 
les uiros, Engelbertum comitem de marcha predictum, Borg- 
hardum de Bruke, Theodericum de Volmutstene, Albertum 
de hurda consanguineos nostros presentem paginam sigillis 
ipsorum — commiure — actum et datum Tremonie anno 
dni. M^. ec° LXX^. in crastino beati gregorii pape. 
mt 7 too^ret^altetten Siegern. 



24. ipcmiaim SHittet Don bcr Slxbei, hex mit hex 
©tabt iDortmunb »cgen Mexlanh ju ßtn^oöcn 
in gel&bc gcIcBt f)at, ffi^nt fxä) mit if^x in golgc 
aSermittelung fcincä ^n\>ettoanhten, heS ©rafcn 
(gngclBert üon bet SKatf mi8. 1271 ©oittitag 
invocauit. 

Nos Hermannus miles de Ardeia notiun facimus uni- 
uersis, quod omnis discordatio, que inter nos et ciuitatem 
tremoniensem vertebatur, mediante consilio nobilis viri En- 
gelberti Comitis de marcha consanguinei nostri et aliorum 
diacretonun uirorum, taJiter est sopita, quod nos et fratres 

Digitized ^y VjOOQIC 



51 

nostri, dominus Henricus et Wilhelmus — resignamus agros 
deEinchouen, de quibus mouimus questionem, promittentes 
dictis burgensibus plenam Waranäiam prestare de agris 
superius prenotatis. si uero aliquis — dictos burgenses 
de dictis agris impeteret, nos tremonium ad iacendum intra- 
bimus, non recessuri nisi prius memoratos burgenses ab 
omni impetitione eximamus. Actum in ecclesia Vrindebergh 
anno dni. M® CC« septuag. primo. dominica inuocauit. Pre- 
sentes erant Gerhardus deAlthena, Randolphus hake, Thid. 
Vulenspit, Gotfridus de Werne, Antonius Wrede, milites 
In cuius rei testimonium dicte ciuitati presentem litteram 
dedimus sigiJli nostri munimine roboratam et comitis de 
marcha. 

SOa» @{egel $• r>. Kbti ^cA 4 29inbmü^tenf(ftgeT. 



25- Äfinia aiubolf l crt^cttt bcn ©ortmunbem SoH^ 
unb SBefleftd^cit 1273 20, 3ult. 

Rudolf dei graüa Romanorum Rex semper Augustus, 
venerabilibus Archiepiscopis et Episcopis. Dlustribus Mar- 
chionibus et ducibus necnon aliis suis et imperii Romani 
principibus. clarissimis Baronibus. Magnatibus. comitibus 
et Nobilibus nee non vniversis ciuitatibus villis et opidis et 
eorum Rectoribus Defensoribus seu Magistris presentes 
literas inspecturis gratiam suam et omne bonum. Cum 
prudentibus viris nostris. ciuibus tremoniensibus ex suorum 
priuilegiorum tenore et ex indultis eisdem a diuis Augustis 
Imperatoribus et Romanis Regibus nostris predecessoribus 
gratiis ac libertatibus et nobis postmodum confirmatione 
benigna fauorabiliter innouatis, competere dinoscatur, ut 
ab Omnibus theoloniorum pedagiorum et widagiorum pre- 
stationibus immunes esse debeant et exempti, vosvniversa- 
liter singulos et singulariter vniversos affectuose rogamus, 
quatenus supradictis nostris civibus pro nostra et sacri 
imperii reuerentia sua seruantes priuilegia illibata, contra 
ipsorum tenorem, quem vidimus et ex certa scientia con- 
firmamus; ab eisdem theolonia, pedagia uel Widagia nidla- 
tenus exigatis , nee a vestris exigi permittatis , ut ex eo 
in vestris negotiis et agendis serenitatem Regiam sentiatis. 



51 

oportunis temporibus gratiosam. Datum Hagen. XI kalen. 
Augusti, indictione secunda, Regni nostri Anno primo. *) 



26. ißtfbileflfwn 9luboH>^'« I. 1273. %>i>. 

Rudolphiis Dei gratia Romanorum Rex Semper Augustus, 
universis sacri fidelibus, quibus presentes litere fuerint 
exhibite, gratiam Suam et omne bonum. Licet universos 
sacri imperii subditos, favore Regalis benevolentiae prose- 
qui teneamur; illos tarnen ampliori gratia dignos fore cen- 
semus, qui Romano Imperio plus aliis sunt astricti, et grata 
devotionis obsequia nostre pre ceteris exhibent Majestät?. 
Igitur nostre celsitudinis affectionem, ad devotionem dilec- 
torum fidelium nostrorum Consulum ac aliorum civium Im- 
perialis oppidi nostri Tremoniensis , benignitate Regia diri- 
gentes, jura eorum, libertates, et bonas consuetudines hac- 
tenus introductas approbamus et eas esse decemimus invio- 
labiliter observaiidas. Insuper Privilegia ä Serenissimo Do- 
mino Friderico, Romanorum Imperatore preclare memorie, 
aliisque Imperatoribus et Regibus Romanorum ejusdem 
Friderici predecessoribus ipsis indulta, prout hec omnia 
supradicta rite ac provide sunt concessa et facta, auctori- 
tatc Regia confirmamus, et robur eis impendimus perpetue 
firmitatis. Ceterum quia propter periculosum statum Impe- 
rii, qui Visus est hactenus exstitisse, aliljua contra predic- 
tas libertates et privilegia predictomm fidelium nostrorum 
ab aJiquibus de facto dicuntur temere attemptata, ea omnia 
nullius decemimus esse momenti, volentes, fideles nostros 
predictos prefatis suis gaudere juribüs, privilegiis, libef- 



*) Sönf3al^rc ^dt«; amS. 5KdT8 tl^clUc berÄoifct oBige« 
$ttöitcg{«m bcn @tfibte« SüBccf ittib bctoentct mit unb Befaßt 
i|ttcn , barnad^ gu l^anbcln. iDfe ©tabt ^auiButg unb lex 581« 
fd^of üon SKünjlcr toelgertcn [lä), 3)ortm«nb bfc So^f^«^^«^^ 
gu getod^rctt, totS^atb ßubtoig 1332 ton ^ixniS^m ou8 an 
Beibc gcfc^drftcTC ©cfel^Ic erlieg. 35{c oBfgen ^oH' unb SBege* 
frci^citenertBeiltcnauti^ bicÄonige: Albert, de datoColn 7dus 
Juli anno regni secundo, Henrich, de dato Coln X kal. Ja- 
nuar anno regni primo unb Ludwig, de dato Colon, non. 
Dec. 1314. ^ , 

Digitized by VjOOQIC 



— as — 

tatibas, consuetudlnibus ioconcuase. NuUi ergo omnin« 
hominum liceat nostre approbationis et Confirmationis pa- 
gmam in£nngere, vel eidem ausu temerario contraire. 6i 
quis hoc attemptare presumpserit , nostre MajestatiB indig- 
nationem se noverit incursuruin. 

Dat. Colonie III. Non. Norembr. Actum anno Domini 
M. CC. Septuagesimo tertio, Indictione prima, anno regni 
nostri primo. fßlit bem gT^fen bieget. 



27* etjbif(i^of @ugcI6crt üon Sßln erlaßt bcn 2)otfe 
tnunbcrtt, btc er in fein gebotene« ©erid^t gefor« 
bert f)at, hie gef^el^enen Sjceffe, 1263 23. Dct. 

Engelbertos dei gratia ste. Colon, ecclesie Archiep. s* 
imp. p. it. Archic. dilectis sibi viris pnidentibiis, ludicibus, 
Consulibus, et vniuersis burgensibus tremon. salutem et 
omne bonum. vniuersos et singulos excessus, quos contra 
vos persequebaraur, vos ad nostrum sollempne iudicinm, 
quod botdinc dicitur uoeando — vobis tenore presentium 
relaxamus — simpliciter et preeise, nee ullo unquam tem- 
pore occasione dictorum exeessuum contra voa aliquid at« 
temptabimus scu faciemus, quod in uestrum sit preiudi- 
cium seu grauamen, sed uniuersis nostris oQiciatis, tarn 
partium WestfaUe quam Reni, iniungimus per prescntes, ut 
vos manuteneant, et promoneant in vestris negotis et 
agendis. Datum apud Mendene VIIP kl. Nouembris Anno 
dni, MO CC* LXin». 

<Da8 eli|>Hfd^e ^iegcC setgt ben Sdi^^sif ft^enb ; in bet 
Stnfen ein iBu^ 'in bet 9ie(^ten ben ^ixten^ad, mit bet Um* 
fc^rift: t ENGELBERTÜS . . LONIENSIS . ECCLESIE 
. ARCeiEPS. SDa« OMirffkgel benöifdjof, in jebcr^anb eine 
go^ne, mitbetUmfd^Tift: f ITALIE. ARCHIC ANCELARIVS. 



28. ©c^ieb«fl)ruc& ber ©tdbte über @treit^)un!tc 
gtüift^en ÜRftnjler unb DSnabrüdP. 1274 l.Suni* 

Nos consules vniversi, burgensium susatensium necnon 
et tremoniensium et lippenslum ciuitatum nuntii, in predictd 
oppido susatensi congregati, omnibus has litteras percep- 
iuris notum facimus et publice protestamm*, quod cum mota 
fuisset diseordia inter cimtatem monasteriensem e^ pairte 

Izedby Google 



M 

tina et ciuitAtem osnabrugensem ex altera et cum diete 
ciuitates super decisione huiusmodi discordie in nostras> 
cittitates — tanquam in arbitros compromisissent , arbitrio 
ipso pena sexentarum marcarum vallato, quam pecuniam 
ciuitates, arbitrium nonseruans, soluet nostris tribus ciuitati- 
bus arbitrantibus; nos itaque, habito diligenter tractatu, 
arbitrando dicimus^ quod scabini et ciues monasterienses 
Gerwinum^ eorum conciuem dictum diuitem, talem habebunt, 
quod ipse pecuniam, quam debet ciuibus osnabrugensibus, 
pro qua sua hereditas tenetur iff pignore , ipsis soluet tri- 
bus terminis subnotatis, videlicit tertiam partem in festo bd. 
michaeli proximo, reliquam tertiam partem in carnipriuio, 
quod inde sequetur, ultimam vero tertiam partem in festo 
pcntecostes. Item cum predietc ciuitates tempore huius- 
modi discordie sibi inuicem dampna fecerint, nos dampna 
utrobique facta — in irritum reuocamus, statuentes, quod de 
ipsis inter ipsas ciuitates seu inter personas ciuitatum nulia 
manebit questio. item — quod scabini et ciues osnabru- 
genses hoc efficaciter procurabunt, quod vniversi et singuli 
habitantes in eorum ciuitatibus, tam in noua ciuitate quam 
in veteri^ siue sint eorum concives siue non, quicuuque in 
ciues monasterienses procurauerunt proscriptionis sententiam 
promulgari, ipsos proscriptos iuri suo restitui facient indi- 
late. Extra ciuitates vero osnabrugenses habitantes, ad 
quorum instantiam ciues monasterienses proscripti sunt, 
dicti scabini et ciues osnab. inducere studebunt omni dili- 
gentia, omni dolo et fraude exclusis, vt et ipsi ciues mo- 
nasterienses faciant restitui iuri suo; quod si nullo modo 
facere voluerint, nee ad huc induci potuerint^ dicti scabini 
et ciues osnabrugenses omnibus — contradicentibus inhiberi 
facient in ciuitatibus eorum contractus mutui^ omnesque 
promotiones et omnia commoda, que secundum formam 
litterarum de compromissione ciuitatum — sunt molesta- 
toribus. deneganda. Item dicimus, quod econuerso scabini 
et ciues monasterienses efficaciter procurabunt^ quod vni- 
versi et singuli iuter muros ciuitatis eorum habitantes, sint 
eorum conciueS siue non, quicunque in ciues osnabrugenses 
procurauerunt proscriptionis sententiam promulgari^ ipsos 
proacriptos iuri suo restitui facient indikte^ extra muros 

„ _' „, Google 



85 

vcro monastericnses habitantes — inducere studebunt*) — 
ut — ipsi cives osnabrugenses fadant reatitut et ai nullo 
modo facere voluerint — *) contradictoribua , aiue ait Euer* 
hardus de hörst aiue alii, qtdcunqae foerint, inhiberi facient 
in ciuitate monast. contraetua mutui onmesque promotionea 
et omnia commoda -^ *) molestatoribua deneganda. Hiia 
itaque taliter ordinatia, compoaitione interpcaita et pacia 
osculo confirmatay precipimus partibua hhic et inde, ut omnia 
premissa studeant inuiolabiliter obseruare et hoc sub pena 
sexentarum marcarum — quam pecuniam pars, arbitrium 
non seruans soluet noatria ciuitatibuB — arbitrto nichilomi* 
nus in suo robore permanente. Preterea cum dicte ciui- 
tates monast. et osnab. ae mutuo inpugnantea federa com- 
promissionis turbarunt — et propter hoc teneri uidentur 
Veliquis ciaitatibus confederatia ad emendam, nos emendam 
huiusmodi in suspenso tenendam duximus, quousque uidea- 
tur, qualiter se gerant in obseruataone arbitrü prenotati. 
qua emenda se carere peterimua bono omine, sin autem, 
ipse satisfacient prout in litteris de confederatione oiuitatom 
conscriptis expressius continetur. Quia singularum ciuita- 
tum sigilla non fuerunt presentia, aigillo susat. opidi vai, et 
content! sumus in testimonium premissorum. 

Actum et datum apud susatum vbi nuncii ciuitatum 
conuenerunt, anno dni. M*. CC. LXXIin« kal. jmiij. 



29. 5Dic Stdbte Wl&nftex, DSnaBrödf, Soejl uitb 
iDortmunb [(abliegen ein neucS fcflc« JBfinbnif, 
gum ©(i6ufe gegen bic ©töm be8 ßanbfrieben«. 
1277. 

In nomine d. a. Nos judices, scabini. consules et vni- 
uersi b irgenses ciuitatum et oppidorum monasterien. osnab. 
susaten et tremonien. omiiibus — notum facimus, quod nos, 
propter communem utilitatem omniran nostrorum nos adin- 
uiceiB confederantes in presentem confederationis formam, 



*) «iet »irb ba« «otige tolebet^olt. 

Digitized by VjOOQIC 



4M 

pariter concordamus — posito iurumento — Volumus ita- 
que 1) quod quilibet dominus cuiuslibet ciuitatis gaudcat 
per omnia iure suo, nee in eo inpediatur a ciuitatibus ullo 
modo, dum in duitatem sibi subditam gaudere faciat suo 
iure. 2) Item dum aliquis magnatum seu dominorum terre 
ad expeditionem faciendam» so muinire intendit in aliqua 
predictarum ciuitatum, equis, annis, victualibuB aut aliis 
necessariis, nee ciuitas iUa nee quisquam de ciuibus ibidem 
illi domino aut eins auxiliatoribus aubueniet — nisi sof- 
fieienti accepta cautione ab eis — quod talis expeditio 
non extendat se in dampnum aücuius predictarum ciui- 
tatum. Preterea eadem ciuitas intimabit singulis aliis 
ciuitatibus prenotatis, quod talis dominus se ad expedi- 
tionem cepit preparare. 3) Item si aliquis dommus 
terre, nobilis, miles vel famulus aliquam ciuitatem predicta^ 
rum spoliis, incendiis, captiuitatibus aut aliis iniuriosis gra- 
uaminibus prfigrauarit, et grauamme perpetrato a terminis 
profugus se subtraxerit, omnes prefate ciuitates — labora- 
bunt, ut malefactores vel in morte vel in vita ciuitati, cui 
dampnum intulit, presentetur et si pro presentatione illius 
pecuniam promitti uel dari contigerit, illam soluent omnes 
predicte ciuitates et quelibet earum suam portionem pro 
suarum virium possibilitate. 4) Item si ex iniuriosa infesta- 
tione, quam aliquis magnatum in aliquam predictarum ciui- 
tatum vel oppidonun exercuerit, prelium exortum fuerit, 
ciuitas, cui hoc incumbuit, si directis litteris suis poposcerit 
ab aliis ciuitatibus consilium et iuuamen, quelibet ciuitas 
aliquot armatos viros ei transmittet in consilium et anxi- 
lium, prout illius ciuitatis necessitas exigit et requirit. Si 
autem idem prelium ulterius se extendit, iniuriantium vio- 
lentia preualente, extunc quelibet ciuitas in propriis cxpen- 
sis, rebus et personis et totis viribus suis illi ciuitati sub- 
ueniet, illius ciuitatis iniuriose molestie non aliter quam 
molestie proprio resistendo. 5) Item si aliquam de pre- 
dictis ciuitatibus impugnari <:ontigerit, et si ex alia ciuitate 
contra impugnationem poterit prelium commodius exerceri, 
illa ciuitas ratione huiusmodi commoditatis admittet, quod 
OK ea. exerceatur prelium alterius ciuitatis, et auxiliatores 
de aliis ciuitatibus aduenientes» qui erunt ibi in expensis 

Digitized by VjOOQIC 



— « — 

propriifl) suscipiet fauorabiUter et benigne ipsis totis viri- 
bus assistendo. 6) Item si aliquam de ciuitatibus prenota- 
tis ob«ideri contigerit, relique ciuitates, habito quanto- 
tiuB inter se consilio, modis omnibus quibuscunque pos- 
sunt, ad hoc intendent fideliter, ut ab obsiditione absque 
mora illa ciuitas liberetur. Quod si huiusmodi inteiitiouem 
suam aliter explere nequiuerint, obsessorem iUius ciuitatis 
et alios, qui ei consilio et auxilio assistunt, totis uiribus 
inpugnabuut, ipsos in rebus et personis, incendüs et rapinis 
et aiiis modis, quibuscunque poterint, deuastantes, et hanc 
inpugnationem ultra octo dies a prima die obsidionis, si 
prius Bon potestfieri, non tenebunt aliquatenus in suspenso 
et quelibet ciuitas adeo ardenti animo ad hoc intendet, ac 
si eam ipsam tangeret principalis. 7) Insuper quecunque 
violenta iniuria alicui predictarum ciuitatum illata fuerit, 
illam relique ciuitates cum ea et ei supportabunt, et queli- 
bet ciuitas toto posse suo resistet, et vindicabit. B) Item 
si aliqnis duis de altera predictarum ciuitatum in alteram 
negotiationis seu aiia quacunque de causa venerit, nee ipse 
nee res sue debebunt ibi a quoquam hominum obligari, seu 
etiam arrestari, sed siquis ibidem contra cum aliquid duxerit 
proponendum mittetiu: in duitatem, in qua fadt residentiam 
iUe reus, et consules ciuitatis illius facient actori de ipso 
eorum conciue fieri eorum ciuitatis iustitiam expeditam; 
ceterum si aliqua predictarum ciuitatum ab aliis ciuitatibus 
super violatione forme huius compromissionis vel alicuius 
partis eius incusata fuerit, illam ciuitatem consules eins, qui 
fuerint pro tempore, expurgabunt prestito iuramento. Si 
autem emendare suam neglientiam potius quam expurgari 
decreuerit, üla ciuitas cuilibet ciuitati sibi confederate, cen- 
tum marcas denariorum dare tenebitur pro emenda, confe- 
deratione huiusmodi nichilominus in suo robore duratura. 
9) Item si aliquis ciuium predictarum ciuitatum contra pre- 
sentem cenfederationis formam vel aliquam partem eius 
uenisse incuratur et duonim proborum mrorum testimonio 
convictus fuerit, ille ciuitati, in qua manet, tenebitm* ad 
emendam decem marcarum et carrate umi, pi*o quibus re<* 
kxandis uuUus hominum intercedet, preterea bonis homini- 
bus non erit de cetero coequandus, ita tarnen dunimodo 

^ jgle 



58 

per publicam eimntiationem prcmissonim factam in duitate, 
in qua manet, scire potuerit, quod ipse talia, de quibus 
incidpatur ddbuerat euitare. si autem contdnci non poterit, 
sicut superius est expressum, ipse, assumptis eompurgatori- 
bus fidedignis, septena manu se expurgabit et talis sua ex- 
purgatio admittetur. In testimoniüm igitur premissorum — 
paginam — sigUlorupi *) nostrorum impressione fecimus 
communiri. actum apud susatum M* CC* LXXVII* in oc- 
tava bti. Laurentii Mart. 



30* ©{c ©tabte SRfinjier, OSnaBtüdf, ©oejl uiib 
SDortmunb dnbetn btci Sltttfel i^te« ©ünbniJTe«* 
1284. 

Nos scabiiii, consules et vniversi burgenses ciuitatum et 
opidorum monast. osnabrug. susat. et trem. notum facimus 
Miiversis, quod — nos — tres articulos decreuimuö immu- 
tare ** — primum , quod nuUa ciuitatum predictarum bellum 
aliquod iniciet vel instauret nisi aliarum ciuitatum confe- 
deratorum consilio mediante. Secundum, quod si aliquis con- 
eiuium nostrorum in aliam ciuitatem venerit, et ibidem de- 
bita contraxerit, emendo, vendendo vel fidembendo, quod 
in eadem tenetur, si culpatus fiierit, de singulis respondere. 
Tertium si aliquis articulum confederationis nostre incusatus 
fuerit violasse, et emendam suam fecerit secundum nostra- 
rum continentiam litterarum, ex eo non sit honore priuatus^ 
sed honostis et fidedignis hominibus possit nlchilo minus 
coequari. 

In premissorum testimoniüm etc. Actum trcmonie M* 
cc* LXXXIV feria quarta proxima post festum Wal- 
biu*gis. **) ' ~ 

I II ' i 

*) a»it bem Siegel bet »iet ©tfibte, 3)ortmunb l^ot bad 
neue $att^t|iegel unb M Md[itMl einen ret^Ufe^enben 9b(er 
mit ber Um]^xx\t SIGILLVM. SECRETÜM. TREMONIE 
(sie). $Der ©(^ttjanj bc3 abler« jieiat in bie ©Ärift Betunler 
ttttb ll^eift fte jtoifd^cn C unb R in SECRETVM. 

'•*) SKit bem ©iegel bet »let ©tfibte. 35ortmttnb |at baö 
neue ^aupt^t^tl unb ald aiüdtftegel einen ^Ux mit ber Um« 



31. (Brof ^tbcxh )>on SDorbmtnb iani bem ®€^ 
fd^lfi^t Sinbcnl^orfi) ijertauft mit Qn^mmuni 
aHet feiner (Stieti ber @tabt JDorhnuttb ein 
Drittel be« bortigen ®eri<^t* für 400 aWarf, 
unb t>etpfiiä)M fid^ bie fiWgen jtpei Drittel nie 
jtt X)eTfiu^em. 1286, 6, Dec. 

Quia vniversa sunt transitoria, que sub sole constitunt 
et hiunaDa memoria labilis est, et breuiter euanescit, cautum 
est, rem gestam litterarum priuilegüs firmiter communiri. 
Proinde nos Herbordus, comes tremoniensis notwn facimus 
nostris successoribus vniversis tarn posteris quam modernis 
presens scriptum visuris et audituris , quod nos ex sano et 
maturo consilio consanguinorum et amicorum nostrorum 
honorabilium, pleno ac tibero consensu et ratihabitione 
Aleidis uxoris nostre perdilecte, Conrad! filli nostri, Mechel- 
dis et Elisabeth filiarum nostrarura, nee non verorum suc- 
cessorum ac heredura nostrorum, vendidimus tertiam partem 
judicü nostri in tremonia consulibus et vniversitati bürgen- 
sium dicte ciuitatis pro summa quadringentarura marcanim, 
denariorum legalium, quamlibet marcam ad valorem decem soli- 
dorum anglicensium computatam, ita quod ciuitas omnes pro- 
yentus, quocumque casu euenerint, perpetuo recipiat de 
sua parte, dictam etiam partem iudicii duobus viris discre- 
tis et houestis, Conrado de Herreke et Johi sub salicibus. 
ad presentationem ciuitatis proreximus, ut ipsam, ad tale 
ius possideant, quo nos prefatum iudicium a gratia romani 
unperii dinoscimur possidere, et cum Uli fortune tristis 
auspicio de medio sublati fuerint, aliis duobus, quos ciuitas 
nobis extunc presentaueri]; , siue uni, si alter expirauerit, 
ut su^radictum est, libere porrigemus sine aliqua ciuitatis 
pecunie donatione, et heredes nostri eisdem in futurum 
porrigent sine ciuitatis donatione, ac ciuitas ab ipsis me** 
moratam iudioü partem eo iure possidebit, quo a nobia 
supra dicitur possidere. Promisimus etiam, quod due partes 

ßrift SIGILLVM. SECRETÜM .... (untefetU«). a>et 
Ut teid^t mit feinem ©d^ttanae in bie ©d^vift i^inein unb 
t^eilt {ie )ttifd^en C imb R in bem 2BoTte Secretom. 

_, , Google 



— eo — 

judicii ad nos spectantes, ac omne ius, quod a diuis Ro- 
manorum Imperatoribus inter muros ciuitatis possidemus, 
nunquam per uos heredes et successores nostros in manus 
commutabimur alienas, volentes, ut in nostra progenie per- 
maneat inconuulsmn. Igitur nos et ciuitas unanimi consensu 
iudicem consUtuere debemus, uirum idoneum etfidedignum, 
burgensem tremonienscm , qui imo anno iudicio presidebitj 
ac alium annum per gratiam burgensium iudicium obtinebit, 
sicut ab antiquis predecessoribus nostris felicis memorie ad 
nos fore dinoscitur deuolutum. etiam si prenotatum iudicium 
a sacro Romano Imperio , quod absit , uel quibuslibet aliis 
terre dominis et nobilibus impetretur, nos et nostri heredes 
tertiam partem ciuitatis cum duabus partibus nostris tene- 
mur, absque expensis et sumptibus a ciuitate reposcendis, 
fideliter defensare. Actum anno domini M*. CC*. octoge- 
simo sexto, in vigilia beati Nicolai episcopi, in domo nostra 
lapidea, presente ottone de Hamone, tunc temporis iudice. 
requisita et lata sententia, quod eque ualidum esset, ac si 
coram tribunali actum fuisset. presente etiam illustri viro 
domino Tbeoderico de Volmustene, sororio nostro, Hen- 
rico, frätre suo, domino Gernando , plebano ste Marie, Al- 
berto et Bernardo de Hurda, fratribus, sbroriis nostris, her- 
manno de Lindenhorst, fratre nostro, Arnoldo et Henrico 
de Koningesberge, nepotibus nostris, presentibus ac W. de 
Herreke. Johe de Ciispin. Bernardo de Braken. Arnoldo 
Milite. Conrado de Herreke. b. sancto viro, Henrico de 
Wipperuurde, dicto Pape. Gotfrido de Cusfeldea, Bertramo 
de Holtecoten. Wluino de puteo. Johe et Henrico longo. 
W. de Isperincrode. Gotf. de Odendale. h. sapiente. h. rege. 
Gotf. de rode. Didewino de euinchusen, consulibus tunc tem- 
pore, astantibus etiam Johe de Wickede, Conrado Vod, Hen- 
rico albo. Hermanno houener. W. dicto stenhus. Goscalco 
de Ludenschede, hil. suderman . . et aliis quam pluribus uiris 
idoneis et fidedignis burgensibus tremoniensibus, quos omaea 
loco homagii elegimus pro testandos. Yt autem premissum 
factum nostrum et heredum nostrorum robur habeat, neca 
quocunque infringi non ualeat uel mutari, presentem literam 
conseribi feclmus et sigillis honorahiliuai vironmi domini. 
Th. de Volmustene, domini Gemandi, plebani ste Marie 

Izedby Google 



61 

tremoniensis et alberti de hurde ytlsl cum sigilH nostri 
mimimine prenotati ciuitati dedimus in testinionium uerita- 
tis finniter communitam. *) 



32. 1288 ©ornttög mä) Misericordias Belegt Crj« 
Bffd^of ®tgfr(b ©ortimtnb mtt Um Stiterbict, 
»eil e« ft* fefner geijiHiä&ett ®m(S)tiiatteit »(- 
berfe^t 1^'at 



3S. 1290, 30. augujl. aSergleid^ jwifc^en bem JDed^an^ 
im bet Äitd^e s. Mariae ad gradus ju 66In- 
itnb ber ©tabt SDortmunb , »orin bem erperen 
baä 5pattcnat ber ftitd^c SD?. SRcinoIbi unb jtDeier 
Sßtare batiH; bem leiteten aber ba^ ^Patronat 
ber ftird&e ©t. aRarid xmb ©t. Slicolaf jugc^ 
^pxoä^m toitb, neBjl iöepdtigung be« ®rj6if(j^of8 
1290 crastino decolL johis (30. SlitguflO 



*) ^a^ biefet Urfttube Ijl bie aBflammuttg : 
SÄ. ». ßinbenl^otft 

■*———— — A^ I ———11 ■■II ^ 

1. .^erBorb ®xaf t>on ^ortmunb % $etm. b. 3. 5Co(i6teT 
^. Klclb »on ^5rbc. Slnben^orjl. 5. a:^eob. ^>. 

SBoImubflen. 



1. Zo^Ux ^, S^. t)on 2. Sonrab. (Sontab. 
StmaiUxa. 3. iDSed^cIbi^. 
4 ©tifaBet^. 

/II M |I ll» A 1,^ 

1. Slrnolb. 2. $einn<^. 

hiermit fHmmt au(^ bie U(funbe unten too inbeffen 
$enrl(^ »on ÄSnlgSBcrg tobt ijl »nb jlatt fetner (Sonrab öon 
ÄönigSBerg aufgep^^i?- fte^t. 

Digitized by VjOOQIC 



6S 



34- 1290 berglei^ct ft^ bet S^ortif^of bon S6In 
mit bcr ©tabt ©ortmunb toegcn be« $atronat8 
bafrfBjl, naiä^bem barutct feit 1270 Sßtojcf ge^ 



35. ftönig 9hibolf nimmt bfe freie 9lei(]&8llabt ©ott:^ 
munb in feinen befonbem S^u^. 1291, 21* SWai. 

Nos Rudolfus dei gratia Romanorum Rex semper 
augustus ad vniversorum sacri imperii Romani fidelium no- 
titiam. Volumus peruenire, quod nos prudentes viros 
nostros et imperii cives speciales tremonienses, qui nostro 
et Imperii dominio , excluso quolibet jugo alterius domini, 
subiciuntm* immediate , in nostram et sacri imperii protec- 
tionem ob singularis fauoris intuitum, quem gerimus de 
eisdem, ponimus, constituimus, recipimus, ad quecunque 
loca se diuerterint, cum rebus et familia necnon eis adheren- 
tibus vbi]ibet et conductum, vobis vniuersis et singulis dan- 
tes firmiter in mandatis, quatinus ob nostram et Imperii 
Reuerentiam predictos eines nemo vestrum ausu temerario 
grauaminibus, dampnis, injuriis, dispendiis presumat aliqua- 
liter molestare, sed, nostre serenitatis intuitu» dues antedictos 
studeat dignis fauoribus honoribus ac promotionibus preue- 
nire. Si quis autem cuiuscunque Status vel conditionis 
presumpserit contrarium attemptare, nostre maiestatis offen- 
sam se nouerit grauiter incursurum. Datum apud franke- 
uort X. kalend. Junij. Ind. quarta. anno dni. M®. CC«. 
LXXXXP. Regni vero nostri aimo decimo octauo. **) 



*) (S^ ftnben fl^ barüBer t^iele, bte gei^I^e ^ttti^biciion 
in 3)ortinttnb Betreff enbe Sßrojeftttfttnben Im ®tabtar(!§i», na« 
mcntl^ mx» ben aalten 1270—90. 

*•) SKit bem gtofen ©iegel bc« Äaifer«, 

Digitized by VjOOQIC 



— es — 

36. 1292 4. Oft. Befiehlt ft»n{0 Sbolf ))on6Nn <mS 
im (Stauen, @$ultei«, ©d^effen, Sicül^ unb Sfit^ 
gern t>on S^ottmunb, bem GtiBifd^of ©ifrib t>on 
e6In, toeld^em et bie bottigen Öef&Qc unb bte 
$fife 2Beß^ot>en, SBta(feI unb (Slmenl^oTP ))er^ 
))fdnbet l^ot, gu gel^otfanten* 

SacomBIct UtfunbenBttd^ I. 9hr. 931., ®. 551. 



37. am 25. beffeKen ÜRonatö U)iebet|oIt Sbolf ben 
SBefe^I t>on ^ngel^eim auS unb f(^{(ft ber @tabt 
ben 9litter ^ermann Don 2;^utme , ber ifjx iaS 
Stakete auSeinanber fe^n foU. 

SacomMct Utfunben^ut^ I. Str. 935 ®. 554. 



38. 1293 31. 3u«. @d&ieb8[l)tu<^ jtoifi^en bem ®om^ 
))ToB{l nnb ^ed^anten bon Maria ad gradus 
in @5In tt>egen ber 8(r(i^{biaconalreiJ&te im S)eca^ 
nat SDortmunb. 
Sacom((et UrfunbenBu^ I. fftx. 9491 e. 55S. 



39. ®raf (güer^arb Don ber iWarf Befunbet, baß bie 
®eBrüber SBubbc eine iöurg in 8£|)|)e^olt^aufen, 
»el^e jie gegen feinen, be8 ®rafen toon JDort^: 
munb unb ber ©tabt SBiDcn errici^tet haUti, aB« 
guBre(%en gejtoungen, unb bafur Don ber gebaiä^s^ 
ten ©tobt guttoiatg mit 60 9»arl entfc^fibigt 
toorben pnb. 1293, 14. SRoüemBer. 

No8 Everhardus comes de marka ad vniversorum noti- 
tiam, quod cum Godescalcum dictus Budde et Gotfridus 
firater eius cum ceteris de eorum pai*entela castellum quod- 

Digitized by VjOOQIC 



64 

dam in Lippeholthausen consti'uxissent super ^ndiim vide- 
licet Theoderici de Walshem, luUitis et filiorum eius, Hugo- 
nis et Amoldiy quem a nobis feodo tenent, quod tarn con- 
tra nostram voluntatem^ quam contra herebordi comitis et 
ciuitatis tremoniensis constructum fuerat et munitum, idem 
castellum nobis mediantibus et ordinatibus de bona uolun- 
tate-godescali, Gotfriedi, nee non Theoderici et filiorum eius 
et amicorum-fuerat de/nolitum. Quod ut gratiosius-agei'etur 
ciuitas tremon. LX marcas — in recompensationem demo- 
litionis structure de suo addidermit, ea conditione adiecto, 
quod Godescaleus, etGotf. predicti, nee alii qiücunque, nul- 
lam structuram in co loco de cetero faeient — ligna insu- 
per, per que dictum castellum fuerat constructum, ad nullum 
locum deducent, ubi ipsis tremoniensibus preiudicium, graua- 
men uel incommodum ualeat generari. Actum metlere, ami- 
cis predictanim partium dicte ordinationi plenarie consenti- 
entibus, coram nobis, presentibus etiam honoral[>ilibus viris, 
Wilhelmo et Euerhardo de mengede, Randolpho hake, En- 
gelberto de herebornc, hermanno de vorste, amoldo de 
altena, Zobbone de Svvirte, Theoderico de Wickede, militi- 
bus, Rutgero de althena, Theoderico Vridag, gograuio in 
Vnna, Winando dicto Danzevoth et aliis quampluribus — 
Presentem paginam — sigilli npstri munimine fecimus com- 
muniri. 

Actum et datum XVIII* kalendas decembris anno dni. 

M* cco xcm«. «) 



40^ ©ie ©tabtc JDortmunb, ©ocp, aKfinjler, D8^ 
naixM unb Si^pfiabt - ^eBcn jtDcl 3lrtifcl i^tc« 
©tabrtünbntffcS auf. 1294, 26. 5K5rj. 

Postmodum nobis Tremoniensibus, Sasatensibus, Osna- 
nabrugensibus et Lippensibus ciuibus in ciuitate monasteri- 

*) SÄit bem ^Äetterftcoct be8 Orafen, »etd^eS blc Um=: 
f*tift ^at: SIGILLUM. EVERHARDI COMITIS DE. 
MARKA. a)te öttc^jlaBen T I In comitis [int hnx^ bte in 
blc ©(i^rlft telc^enben «intcrfafe be« Unf«frrtnsenben $fetbe« 
getrennt. 

DigitizedbyVCjOOgle 



— 65 

ensi sub anno M*. CC* XCIV. die domiiiica, qua canta- 
tur Letare, per soUempnes nuntios cum ciuitate monasteri- 
ensi conuenieiitibus, huiusmodi confederationis litteras , qui- 
bus hac cedula est transfixa, *) legi nobis et exponi de 
uerbo ad uerbum fecimus, quibus litteris axaminatis diligen- 
ter nobile placuit et vtile uisum fuit, quod in prima littera 
in articulo, **) qui incipit: huius itaque dicte confederationis 
et unionis nostre forniam etc. verbä. illa circa finem eius- 
dem articuli posita ubi dicitur: omni insuper honore desti- 
tutus et privatus, quo boni homines merito gaudere debent, 
ita quod deinceps probis uiris coequari non ualebit, abice- 
rentur ac in alia literaille articulus ***) ubi dicitur: Item si 
aliquis ex ciuibus miius ciuitatis conti-a ciuem alterius ciui- 
tatis causam habuerit, actor transniittetur in ciuitatem illam, 
in qua reus facit residentiam, que civitas actori secundum 
ins suum, prout suo conciui faceret iusticiam, procurabit 
plenius exiberi, similiter excludetur , ita quod locum in eis- 
dem litteris de cetero non haberet, sicque ipsis de unanimi 
consensu omnium nostrorum renunciauimus et cosdem arti- 
culos abolemus, ita quod pro non positis et adiectis de ce- 
tero habentur, aliis omnibus articulis in suo robore dura- 
turis. Volumus etiam et statuimus, quod huiusmodi littere 
bis in ainio, scilicet dominica qua cantatur oculi mei et in 
octava beati Michaelis, astante populo ciuitatis in qualibet 
ciuitate nostrarum ciuitatuni secundum articulos in eis con- 
tentos publice recitentur, ne quis ignorantiam pretendere 
ualeat, si supra premissis articulis incusatus fuerit uel ali- 
quo premissarum. In cujus rei testimonium presens — si- 
gillis nostris duximus roborandum. datum et actum die et 
loco ut supra. (1294) '***) 



*) @« tfl fein a;ran§fts fonbern eine felBflflänbigc Utfunbc. 
♦*) Oben @. 34. 
•*♦) OBen ©. 57. 

•***) SRlt 5 (Siegeln, \>on bencn ba§ ^Dortmunber unb Da* 
naBTÜdex öBflcfatten i)l. ' ^ , 

Sa^tte, ^otttnunt). n. X^til ^^'^^'' '^ L^OOgle 



66 

41. ®ie ©tdbte aSunPcr, SDSnabrfid; ©othnimb unb 
©oejl, nad^bem ftc einen ©treit jttjifd^en ©oejl 
ttnb 8ii>:|)Pabt wegen Slugbleitcn bcr le^terer 
nid^t ju f(^Iid^ten üermod^t l^aben, erneuetn i^x 
aSünbnig unter einigert Stbanberungen. 1296, 
16. auauji. 

Nos Judices, scabini, consules, ^iiiversique burgenses 
ciuitatimi et oppidorum monast. osnab. Tremon. et susat. 
notum facimus vniversis, quod. cum ik)s mon. osnab. et 
Trem. propter commimem vtilitatem et comodum generale 
cum consilio susatiensium in ipso opido per bonos et sol- 
lempnes nostros nuntios ad tracfandum super dissentione 
seu discordia, que inter susatienses et lippienses opidanos 
hinc et inde vertitur, pro bono pacis et concordie conve- 
nissemus vocatis ad nos opidanis Lippiensibus , ducatu et 
conductu ipsis sufficienti exhibito, hiisdem minima venienti- 
bus, nee nuntiis ad hoc instructis, prout de iure tenebantur, 
pro se missis, expediens et utile visum est nobis quatuor 
ciuitatibus et opidis supradictis, confederationem inter nos 
iam dudum habitam ad quatuor annorum subsequentium ter- 
minum innouare et obseruare iuxta formam, que in antiqua 
confederatione nosti'a expressius continetur, duobus articulis 
duntaxat exceptis. Qua confederationis forma secundum arti- 
culos inscriptos in eadem diligenter examinata, placuit nobis 
et vtile visum fuit, quod in artieulo, qui incipit • huius itaque 
dicte confederationis et Miionis nostre forma etc., verba 
illa circa finem dicti articuli vbi dicitur : omni insuper honore 
destitutus etc. abicerentur-decementes super dicto artieulo, 
quod si aliquis ex ciuibus ciuitatum nostrarum articulum 
federationis nostre incusatus fuerit violasse, et super hoc 
emendam suam fecerit secundum nostrarum continentiam 
litteranim, ex eo non sit honore priuatus, sed honestis et 
fide dignis hominibus possit nichilominus coequari; item 
alius articulus, vbi dicitur: Item si aliquis ex ciuibus vnius 
ciuitatis contra alterius ciuitatem causam habuerit etc. simi- 
liter excluderetur, volentes et statuentes, quod si aliquis 
conciuium nostrorum in aliam venerit ciuitatem, et ibidem 

_, /Google 



• 67 

debita coiitraxerit, emeudo, veudendo, fideiubendo aut alio 
modo iiegotiando, quod iii eadem teneatur, si culpatus fuerit, 
Ibidem de singulis respondere, aüLs omnibus nostre confe- 
derationis articulis in suo robore dm'aturis ^voliumis etc. 
l^ier xoiv\> bie j^eimalige la^tUd^t i^tntli^t SBetlefuitg bed 
SünbniffcS on bic SSürgcr, OcuU unb md^ütü, »icbetl^oU fejl» 
gefegt). Actmn susati, aimo dni. M. CC». XCVI in cras- 
tino assumtioais bte. maria virg. *) 



(Si>er]^arb \>m 3KfinPet, ®raf Socrl^arb öoti ber 
5I»arf unb bte ©tdbte 5KüitPer; ©ocjl unb 5DoTt^ 
munb t)ercinBaren bie ©intid^tungen jur 8lufre(!^t 
l&altung be« ganbfriebenS* 129& 

Nos Wicboldiis dei gratia sancte colon. ecclesie Ar- 
chiepiscopus, sacri Imperii per ytaliam archicancel. et nos 
Euerhardus eadem gratia monast. episcopiis et Euerardus 
comes de Marca, nee non magistri ciuium, consules et vni- 
versitates monasteriensim, susaciensim et tremoniensim ciiuta- 
tum notum facimus — quod attendentes statum terre per 
omnem Westplialiam per guerrarum discrimina, rapinas et 
spolia ab iniquitatis filiis, non que siia sunt querentibus, 
perpetrata pluribus reti'oactis temporibus adeo et in tantum 
disturbatum, quod vix nostris temporibus, nisi salubri et 
oportuno occurratur remedio, potent reformari. Placuit igi- 
tur nobis omnibus et singulie consensu vnanimi, huiusmodi 
periculis et periculosis turbatorum machinationibus et cona- 
tibus salubri sancte pacis remedio occurrere, pacem iuraui- 
mus et ad ipsius sancte pacis obseruationem bona fide et 
intentione sine dolo nos adinuicem astrinximus, interj^osito 



•) 9Kir b€tt ©kgeltt ber toter @tabtc. ^ortmunb l^at 
ötS ülüifPeael biJtt «blcr unb bie Hm^xift f SIGILLVM SE- 
CRETVM TREMONIE. ^er «biet flelgt ni*t nic^r in 
bte ©tä^rift herunter, fonbern iji in bcn Innern ÄreiS bc3 
©iegctS ^joHflfinbig eirtgcf(tiloffcn. ^ic @^{§e bc^ ©(^twanje^ 
berührt bie UmftJ^rift jtoift^en E unb T. ®icfe« (Siegel ijl 
m lum 16. 3a^r^unbert BeiBel^altcn. 

DigitizedbyC^OOQlC 



68 

inraraento, diuitlbuS) mediocribus , pauperibus et mercatori- 
bus quibuscunque. ac aliis transeimtibus iiifra teriniiios du- 
catus Westphaliae et Dyoecesis ac dominii Monasteriensis 
ad quinqueniufii durature, iit vniuersi sub vmbraculo sancte 
pacis valeant respirare. Et iie tarn salutifera, fructuosa et 
necessaria pacis ordinatio propter copiosam multitudinem 
omniuin nostrorum, qiü pacein iui'auimus, dissolui valeat vel 
remitti et in paratioribiis sit via breuior, eligimus nos ar- 
chiepiscopus, pro conseruatione et persecutioiie pacis predicte, 
viruni nobilem Johannem dominum de Bylstein et antonium 
de Scheidinge, milites, et nos monasteriensis episcopus ger-^ 
lacum de Beueren et Ludolphmn de monasterio, milites, et 
nos Euerhardus comes de Marca, Engelbertum de Herbome 
et Theodericum de Wickede, milites, nos vero eines monast. 
henricum Riken et Bernardum kircherinc, conciues nostros, 
nos Sutacienses albertum de Palsode et Wulfardum Eppinc, 
conciues nostros -et nos tremonienses henricum longum et 
Bertrammum Suderman, conciues nostros adiimgimus, qui 
certis temporibus et locis, ab ipsis ordinandis, conuenient 
et tractabunt, et quidquid commoditatis et vtilitatis pro ob- 
seruantia pacis excogitare et inuenire poterunt, ordinabunt. 
Quod si pacem a quibuscunque — cuiuscunque Status vel 
conditionis — infra termiuos prenotatos — perquisierint — 
yiolatam, ita quod contra tales fuerit merito procedendum, 
dicti pacis tractatores seu ordinatores, si violatorem pacis 
hiuenerint, iniustum et conpetenter monitus noluerit exces- 
sum suum emendare, "tunc pacis tractatores secundum teno- 
rem juramenti siii contra ipsum expeditionem ordinabmit et 
vnicuique dominorum et civitatum numerum armigerorum 
imponent iuxta cuiuslibet ipsonmi vires, situs et faculta- 
tes, quam expeditionem nobis archiepisco'po colon. si pre- 
sentes fuerimus, alioquin marscalco nostro Westphalie inti- 
mabunt sub suis patentibus litteris et sigillo communi, quo 
in huiusmodi factis communiter vtentm*, et jurabunt, tactis 
sacris, quod nee prece nee pretio, nee odio nee timore ali- 
cui parcent in premissis, cuiuscunque Status vel conditionis 
existat. Qua intimatione sie facta nos archiepiscopus , si in 
terminis fuerimus, alioquin marscalcus noster, ulterius domi- 
nos et ciuitates conuocabimus et convocabit i^ontra pacis 

Digitized by VjOOQI^ 



69 

violatorem processuros, qui omnes iiifra termimim compe- 
teiitem super hoc ad ipsis pacis ordinatoribiis moderaiidum 
potenter et patenter, prout status negotii et qualitas per- 
sonarum pacem violantium requisieverint, expensis proprüs 
procedamus, nee desistemus a persecutione pacem violan- 
tium, nisi condigna prestita fuerit emenda, et pax extiterit 
reformata. Si autem pacis vialutor nionitus iniuriam suam 
reuocare, et excessum suum emendare voluerit, predicti 
pacis ordinatores potestatem habebunt, ipsum recipiendi ad 
emendam, et emeudam excessus moderandi, qua emenda pres- 
tita deinceps super huiusmodi excessu a nullo debebit argui 
vel culpari. Insuper est condictiun inter nos, quod si ali- 
quis pacem violauerit , et ob hoc in territorio , in quo deli- 
quit vel ad quod spolium deduxerit, proscriptus fuerit, ille, 
quicunque fuerit, ab omnibus sancte pacis conseruatoribus 
et in omnibus locis, ad que pax iurata se extendit, pro 
proscripto habebitm% et de ipso in omnibus locis iudicabi- 
tur tanquarajie proscripto ac si ibidem deliquisset. Adiec- 
tum est etiam, quod si aliquos vel aliquem de predictis per- 
sonis et adiunctis et assumptis, adiungendis vel assumendis 
mori, abesse, vel legitime impediri vel reuocari contigerit, 
illi, qui ipsos vel ipsum instituerint vel adiunxerint, alium 
vel alios in locum illorum vel illius poterunt et debebunt 
subrogare, qui consimilem habeant vel habeat potestatem. 
si vero predicti pacis ordinatores seu conseruatores omnes 
duodecim conuenire requiuerint ad suos tractatus et nego- 
tia prosequenda, sed si contingat vnum vel duos abesse, 
quidquid ceteri ordinandum decreuerint, hoc processum ha- 
bebit, ac si omnes convenissent. Dicte etiam persone sie 
assumpte semel ad minus conuenient infra mensem, nisi forte 
necessitas et pacis turbatio ad conueniendum sepius astrin- 
gat eosdem. Quod si ahqui principes, comites, nobiles vel 
ciuitates, de quibus verisimilis — sit presumptio, quod sint 
viri pacifici et boni pacis emulatores, huiusmodi Ordinatio- 
nen! includi petiuerunt, tales in nostrum consortium de 
vnanimi assensu omnium nostrorum assumi poterunt et ad- 
mitti, super omnia tamen quibuslibet dominis et ciuitatibus, 
in confederatione pacis iurate adherentibus , in siii juris 
vigore permansmis. In horum testimonium et firmitatem 

Izedby Google 



70 

euidenteiii presentes litteras roborauimus sigillorum nostro- 
rum appensione. actum et datiiiu in festo iiatiuitatis bti. 
Johaniüs Baptiste anno doinini M° ducentesiino nonagesimo 
octaüo.*) 



43. 1298, 4. Stitgufl, befiehlt Äßnig aibert bcm 
©(J)ult^ci^, ben IBütßctmciftern, ©(3^cffen unb 
bürgern t)on 35ortmunb bem ©rjbifi^of SBicboIb 
ju gel)or(^cn, tt?el(^em bie @tabt Dortmunb mit 
allen il)ren keö^ien, ©infünften u. f, tt). übcr^ 
geben I)abe. 

UcmhUt, UrfttttbcnBu^ n. ißto 995, ©. 585. 



44. 1298, 27. Stngufi ju Söln, betätigte Sonfg SW^^ 
bcrt ber ©tabt iDortmunb i^re gret^citen. 



45. 1298, 28. Slngnji. Urfunbe be8 £5nig micxt, 
trorin er ©ottmnnb an ben (Srjbifc^of SBicbolb 
übetttägt. 
Söcombict, UttmUnH^ H. 9«r. 997., (S. 587. 



•) SWit bcm too:^(erl§ö(tcncn ©ic^cl bcr Beiben S3lf(i^ofe, be5 
®rofen unb bct btcl ©tdbtc. 3)ct @raf ^at ein aieitcrricact 
mit bcr Urafc^tift f SIGILLVM. EVERHARDl COJVIITJS 
DE MAR . . SDa« linfSf^JTingenbc SPfcrb tragt ben gcfc^ai^* 
ten ©alfctt auf ben SDcdCcn um §al§ unb Mxnppt^ bcr ®raf 
auf 6^i(b, ©rujl unb SBcbcl. 3)cr redete 25orbcrfu§ unb bie 
Reiben ^intcrfü§c be5 ^fcrbeS burc^f^ncibcn bie (Scferift, ber 
tr{tere ^mifc^en E unb R, bie (enteren ^ioifc^en T unb, I. 

izedby Google 



11 



46. 1298/ 28. ««flufl. (gmeucrtcT ©efe^I be« ftö^ 
nig« SllBert an bic ©tabt 35ortmunb, bcm 6rj^ 

SacomBlet UtfunbenBuc^ IL 92x0. d09, ®. 590. 



47. 1299, 19. Dct. forbcrt Ä5nig aibcrt tjetfe^ie^^ 
bcnc 93ifc&ßfc, ©tafcn imb ©täbtc auf, bem Srj^ 
bifd^of SBicbolb \>on Söln bei bct SBefi^na^me 
t)on 35ortmiinb gegen ©rafen 6t)et]^arb Don ber 
SKatf JU Reifem 

ÖacomMet, Ur!ttttbcn6u(ä^ IL S«t. 1039., ©. 613. 



48. 1299, 2. 5Dec. t)crtt>irft Röntg Sllbert bic ©c^* 
fc^trerbc ber ©tabt ^ortmunb gegen bic UeBcr^ 
gäbe an ben Srjbifd^of unb verlangt \>on iljr 
©cl^orfam. 

«öcomblet, UrfunbenBud^ ü. ißt. 1041., @. 614. 



49. 1300, 20. 3anuar gibt König Sllbert bem ®ra^ 
fen St)cr^atb t>on ber 9KarI bic Jp5fe 3)ortmunb, 
SCBeP^ofen, etmen^orp unb Sracfel für 1400 
a»arf in gjfanbbefi^. 

ßacomBIct, UrfunbcnBuc^ IL S«t. 1043., @ 615. 



50. SWcun Sifd^öfc ertl&cilcn ber Senebict^^6aj)enc 
einen' ablaß. 1300. 

Universis clirlsti fidelibus presentes litteras inspecturis 
nos Bonifacius parentin., frater Nicolaus Turtibulen. Jaco- 

Digitized by VjOOQIC 



72 

bus bibiuen. frater Antonius chenadonen. Beraardus p*- 
cen. frater Jacobus calcedonen. Thomas Etesien. frater 
Angeliis fesulan. Adam Maturanen. miscratione diuina epis- 
copi Salutem in domino sempitemam. Jocunditatem et exal- 
tationem sibi thesaurizant in celis, qiii celestis Regis pala- 
tium edificare gratulantur in terris, in quo rex Regum ado- 
ratur et ubi pro salute totius seculi summi patris filius in- 
molatur. Cupientes igitur ut capella sti. Benedicti in tremo- 
nia, colonieusis diocesis, congruis honoribus frequentetur et 
a cunctis christi fidelibus iugiter ueneretur, omnibus uere 
penitentibus et confessis, qui ad dictam capellani in singulis 
subscriptis festiuitatibus et diebus, videlicet in ipsius sancti 
Benedicti, in cuius honore ipsa Capella est fundata, necnon 
Natiuitatis, Resurrectionis, Ascensionis domini, Epyphanie 
atque Pentecostes, in omnibus et singulis festiuitatibus glo- 
riose virginis Marie, sanctorum Petri et Pauli et aliorum 
omnium Apostolorum, in coinmemoratione omnium sancto- 
rum, Johannis Baptiste et Euangeliste, beatorum Laurentii 
et Stephani, martirum, Nicolai et Martini, confessorum, 
sanctarumque Catarine, Margarete, Cecilie, et Lucie, virgi- 
num, Marie Magdalene, in dedicatione ipsius capelle et oc- 
tauas, earundem festiuitatum octauas ac in omnibus diebus 
dominicis totius anni causa deuotionis seu peregrinationis 
accesserint ad eandeni capelleni supradictam, vel qui ad fa- 
bricam luminaria, oniamenta, libros seu alia necessaria ipsius 
capelle nianus porrexerint adiutrices, aut qui, in bona sui cor- 
poris sanitate seu etiam in extremis laborantes, quicquam 
suarum legauerint facultatum ecclesie memorate : Nos de om- 
nipotentis dei misericordia et gloriose virginis Marie ac bea-^ 
torum Petri et Pauli apostolorum eins mentis auctoritate 
coufisi quilibet nostrorum quadraginta dies, de iniunctis eis 
pcnitentiis, misericorditer in domino relaxamus, dummodo 
diocesani uoluntas ad id accesserit et consensus. In cuius rei 
testimonium presentes litteras nostrorum sigillorum fecimus 
appensione mmiiri. Datum Rome anno domini M« CCC* 
Pontificatus domini BonifacÜ pape VIÜ, anno sexto. *) 



*) (S§ fangen tiotf) bic ©titd^flüdfe öon 6 ©iegctn an 
tctncncn ©c^nüten, unb baö cölnifc^e cräblfd^ö|lld;e a« einem 
iPcTöamcntflreifen an ber yrfunbe. ^ j 

_.,:Lized by VjOOQIC 



73 

51. 1300, non. Stugufll gu (S^bln, BejiÄHgtc «ßiiifl 
SH6crt bcT ©tabt 5)othnunb bic grei^citen; 
toelc^c fie, burti^ ba^ tt)5Ttlld& mttget^eiltc ißrtüfj: 
legiiim grieberid^ IL, de dato granffurt 1220, 
kal/Maii erhalten l^atte. 



52. 1300, 1. 2)cc. ©d^lebgfprii* üBet bcn ©cfi^ 
ijon 35ortinunb, jtt)ifdben bem ßrjBifc^of unb bem 
' ©rafen t>on ber üKarf. 
ßacomBlct, Urfunten^ui^ n. s«r. 1065., @- 627. 



53. 1301, a geBruar Beftel^lt Äonig aibett bcn ©üt^ 
gern t>on 35ortmunb, bcn Suben bafdtji unb bcn 
9ici(^^iuben in SBeflp^alcn, bem ©tafen gbctl^atb 
t>on ber SKarf ju gefeorfamcn. 
ßafomBlet, UTfunbcnBu(i^ lU. SRr. 3., @. 2. 



54. 3m 3a^r 1302, 1. gebruat crt^ciltc @buarb l, 
©ol^n ^cinric^g, Äönig t>on (Snglanb, dominus 
hibernie, dux aquitanie allen Äaufleuten au^ 
•iDeutfd&lanb, gtanfreid^, ©i^anien, Portugal, Sla« 
Darra, Sombatbei, Stquitanien, SCouIoufc, glan^ 
bern, 95rabant unb anbeten ®egenben-ein ^an^^ 
beK:|)rit>ifegium, tt>orin er jie in feinen Befonbeni 
©(^u^ nimmt, mit freiem ©eleitc, greil^cit t)on 
gemiffen Stbgaben (muragium, pontagium et 
panagium), freiem SSerfauf unb Slnfauf t)on 
äßaaren, freier Sin^ unb Slu^fu^r berfelben, fo 
tt>ie mit fielen anbern SRet^ten begnabigt unb bic 
Sötte normirt.*) 



*) 3m ©ortmunbcr Strc^tö bfpnbet ^^ eine «Bfd^tift ba« 
«Ott au$ ber WlitU bed 14. Sa^t^unbertS. 9m gufe betfeC&en 

■* Digitizedby Google 



74 

55. 1302, 9. 3uH ju SöIit Bejiottgte ftßnig «IBcrt 
bcr ©tabt ©ortmunb baä 9?ed^t, btc gcipd^eu 
Seneftcfen (l&rcr ©tabt ju ^jcrgcBen» 9Wit einem 
f(^5nen ©iegcL 



56. 35ortmunb unb ©oeji fd^Iicßen ein ncneg Sünb- 
nlg jur (Sr^altung be^ SanbfricbenS. 1303* 

In nomine domini amen. Nos scabini, consules et vni- 
uersitates tremoniensium et susatiensium ciuitatum notum 
facimus et protestamur, quod cirai frequenter hostium in- 

siiltus y (unlcfcrtld^) iit eo melius possemus nos in 

jiiribus et libertatibus nostris conseniare et jniuriatorum 
malitiis, prout expedit, obuiare, pro communi commodo et 
maxime pro pacis conseriiatione de noiio confederationem 
ineuntes a festo vndecim millium virginum, quod est anno 
domini M®. CCC°. III®. ad quatuor annos continuos dura- 
turam concordauimus in ' articulos subsequentes, quorum 
primus est talis. Si aliquis, dominus, miles vel famulus 
aliquam predictarum ciuitatum inpugnaret indebite vel gra- 
uaret, alia ciuitas, post monitionem sibi factam, monebit 
illum jniuriatorem quicunque fuerit, quod ab iniuria sua 
desistat et ius ab ea recipiat; quod si monitus recusauerit, 
illa ciuitas, cui intimatio facta est, ut moris fuerit apud ip- 
sam, conuocari faciet suam vniversitatem et manifeste inti- 
mabit ac inhibebit, quod nuUus jniuriatorem illum vendendo 
pannos, equos, victualia, arma vel res alias quascunque pro- 
moueat, et si debitor alicuius fuerit, non dabuntur ei inducie, 
et si iacentiam facerit pro suis debitis ipse vel sui fide- 
iussores, non dabitur ei vel eis licentia recedendi. Item si 
aliquis Habens castra vel munitiones teneat vel defendat 
aliquem jniuriantem alicui ciuitatum, ille et castellani sui 
debent moneri, quod jniuriatorem illum talem habeant, quod 



fielet : Ista carta irrotulatur in rotulo placitorum dey schacke- 
rio de termino ste. trinitatis anno XXVIto regis Edwai'di 
tertii post conquestum. SSetgl Haberlin anal, medii aeui pag, 
7. No. 2., beffctt Analecta tom. I. p. 9. N. 3. 

Digitized by VjOOQIC 



75 

jus accipiat et ab juiuria desistat, quod si facere noUent, 
sed modis oninibus contra jus eum fouere vellent et tueri, 
debet contra eis procedi tamquam contra juiuriatorem prin- 
cipalem. Item si aüquis jniuriator in sua malitia perseue- 
rans modis predictis non posset cogi ad satisfactionem, 
nos inuicem conueniemus consilium habitiu'i quomodo jniu- 
riator ille per dationem munerum aut viuus aut mortuus 
acquiratur , ad quod , si sumptus exiguntur — ciuitas jniu- 
riam patiens dabit duas partes et alia ciuitas partem ter- 
tium erogabit. Item si aliquis jniui'iator adeo potens esset, 
quod aliquam ciuitatuni obsideret, tunc ciuitas non obsessa 
omni fide et diligentia ac toto posse laborabit, quod illa 
ciuitas de obsidione liberetiu*, pro quo si fecerit sumptus 
siue magnos siue paruos, libcrata illa ciuitate de obsidione 
nos equaliter soluemus, sed ciuitas obsessa pro sui libera- 
tione non promittet pecuniam aliquam absque alterius ciui- 
tatis consilio et consensu. Et in omnibus casibus, ratione 
quorum mutuas assistentias petimus, ciuitas jniuriam patiens 
acquiescet sanis et rationabilibus consllis alterius ciuitatls ad 
faciendum justiciam et compositionem rationabilem acceptan- 
dum, sed ciuitas dampna passa sine alterius ciuitatis volun- 
tate non accipiet conpositionem saltem in casibus illis, pro 
quibus alia ciuitas dominum , militem vel famulum defidauit. 
Item cum aliquis jniuriator in altera ciuitate proscribitur, 
Ula proscriptio debet alii ciuitati patentibus litteris decla- 
rari, quo facto similiter debet ibidem pro proscripto teneri 
et si contingerit huiusmodi hominem proscriptum in altera 
ciuitatum conprehendi, dummodo ex parte ciuitatis actricis 
iUuc duo actores mittantur, illa ciuitas debet illos actores 
tamquam eines proprios in prosecutione cause seu juris 
contra proscriptum hominem fortificare. Item si aliqua 
duarum ciuitatum aliquem" articulorum violauerit, dabit aJij 
ciuitati pro emenda CCC. marcas denaiiorum, susati vsualium 
et bonorum, sed si alia ciuitas per juramenta sex proborum 
virorum, tunc temporis in suo consilio residentium, se pote- 
nt excusare; quod si facere renuerit, habebitiu* pro conuicta, 
et tenebitur ad penam supradictam, omnibus nichilominus 
articulis in suo robore duraturis. Et si aliqua singularjs 
persona aliquem articulorum uiolauerit dabit pro emenda 

Digitized by VjOOQIC 



76 

XXV. marcas — diiiidendas equaliter iiiter ciuitates, nisi 
talis persona bum sex' probis viris sc expurget, quod huius- 
modi violationem commiserit ignoranter, et si ad solutionem 
huiusmodi pene non sufficeret extuiic per siios conciues in 
sua ciuitate capi et captiiius super suis expeusis debet 
teneri, donec de communi conseiisu ciuitatura liberetur. Item 
cum altera ciuitatum aliam requisiuerit pro auxilio, et monita 
fuerit, extunc infi-a mensem mittet ei auxilium et tunc ciui- 
tas, cui auxilium mittitur, pro quolibet dextario dabit sep- 
timanatim marcam. Et omnes articulos predictos promitti- 
mus absque dolo seruandos, recognoscentes quod confede- 
ratio presens non ad preterita, sed ad futura soluinmodo s© 
extendit. Datmn in festo vndecim millium Virgiuum anno 
domini supradicto. 



57. 1304 im april m^Wet ÜÄed&ilbiS, abtifrm ju 
Vertiefe, unb ba^ filoflcr bafelbfi für 30 ^axt, 
tt)el(^c il^r \>on ber ©tabt- SDortmunb ßcja^lt 
ftnb, auf atten ©d^aben; bcn fte, namentliä^ burc^ 
^ fdxavi), in ber gc^be ber ©tabt mit bcm ©rafen 
Z^. \>on Simburg erlitten l^aben* 2Bit bem ©ie« 
flel ber 3l6tifftn beg Älofterg unb beS ©bel^crrn 
Zi). \>m aSoImenjtein* 



58. Sngelbert t)on ber SWarf, §err ju Sltburg, SBern^. 
SBolf t). 8. unb Sodann, Surggraf t>on 9?c(i6ebe, 
t)ermitteln einen ^rieben jtt)ifi^en ben ©ebröbern 
t>on 5ßifenbru(S^ unb ber ©tabt SDortmuub. 1304- 

Nos Engelbertus comes iunior de Marka, dominus de 
Arberg. Bemardus Wulf de Ludinchusen et Johes burg- 
grauius de Rechede milites vniuersis — notum facimus 
quod cum inter consules — tremonienses — et heimcum 
et Hermannmn fratres de Pikenbruch et matrem ipsorum 
super quibusdam bonis Ai'noldi dicti butengrauen, clerici 
tremoniensis — discordia uerteretur, dicta discordia nobis 

Digitizedby Google 



77 

mediaiitibus amicaliter coniposita est eo modo, quod iidem 
fratres et mater, ac eorum adiutores et consules ex utraqiie 
parte fecerunt renuntiationem — de omuibus , que per in- 
cendia rapinas et acciderunt et quod dicti fratres ac mater 
renmitlant omni iiiri, quod ipsis in bonis dicti Amoldi com- 
petebat. M. CCC. IV*'. feria tertia post ascensionem domini 
presentibus dominis Conrado comite tremoniense, Theod. de 
Wickede, Hermaimo Crampe, bemardo dicto dapifero iu- 
niore , hermanno dicto vridagh de Rechede , Wulfardo de 
Walgasden, Alberto de Vresendorp, Rutgero de Galen, 
Militibus item Euerhardo dicto vmberedene, hermanno vri- 
dagh de Lambesdorpe et aliis fidedignis. 

iD2it 3 Siegeln. (SngelBeTt f&n; ben gef(^ad^ien SBalfen im 
gelbe barüBer einen burc^fd^nittenen 8öi»en, SReiä^ebc einen ge* 
gitterten ©(ä^ilb, fiübing^aufen im 6 get^eilten Bm^n einen 
¥e^tSf)>Tingenben Söiven. 



59. 35&nbni^ jur 9lufred&tcr]^attung be8 ganbfriebcnS 
jtt>ifd^en bem ßöln. ©ribif^ofe ^enric^, afö $er^ 
jog t)on SEBefiijl^alen, bem 5ßaberb. Sifd&ofc unb 
beu bif(^ofIt(^en ©tdbten ggScjip^alen«. 13G7, 

In nomine domini amen. Henricus dei gracia sancte 
coloniensis ecclesie archiepiscopus, sacri imperii per Italiam 
archicancellarius. Vniversis — notum facimus, quod con- 
siderato tm-bato statu terre Westphalie ac incommodis, 
dampnis et periculis diuersis que fidelibus et opidis nostris 
ceterisque terre Westualie ac partium adiacentium incolis 
ex hoc proueniebant , cupientes huiusmodi dampna et peri- 
cula, quantum nobis possibile fuerit, abolere, cum nobilibus, 
fidelibus et opidis nostris in Westualia ac cum venerabili 
patre — episcopo paderbumensi et sua diocesi de pace 
inducenda et inducta, ac a festo bti Mai'tini hiemalis nunc 
instant! per quinque annos continuos conseruanda, concor- 
dauimus iamque proraisimus vnanimiter, et per presentes 
promittimus firmiter obseru«|,re, sie vt nulhis hominum, cuius- 

Digitized by VjOOQIC 



78 

cunque Status vel conditionis existat, aliquem capiat^ stratam 
publicam, mercatores et colonos inpediat vel bona cuius- 
quam invadat incendiis vel rapinis, sed quicunque in alium 
quicquam questionis habuerit, contra eum agere debeat 
coram suo iudice per viam iuris. Vti etiam pacis turbatores 
a sua malicia seuerius arceantur> statuimus et promisimus 
vnanimiter, quod nulli hominum securitas, que Gheleyde 
dicitur, dabitur intrandi ciuitatem , opidura vel eastrum, sed 
quilibet intret et exeat suo iure contentus, maxime tales, 
qui aliquo promisso fidei sunt astricti et articulos sui ho- 
noris effectuose voluerint obseruare, iUis dabitur securitas 
intrandi, standi et exeundi ciuitates, opida et castra nostra, 
quotiens fuerit oportunum. Cum modicum vel nichil sit 
pacem ordinäre, nisi sit, qui eam tueatur, nosque propter 
diuersa nostre ecclesie negotia, licet simus pacis dominus 
non possumus dicte pacis tractatibus Interesse, commisimus 
marschalco nostro Westualie, qui pro tempore fuerit, vices 
nostros, volentes, vt ipse nomine nostro nobis absentibus 
iudicet, que ratione pacis emerserint iudicanda, pacem tuea- 
tur, consumptis sibi nobili viro Bertoldo de Buren, dicto 
de' Wunnenburch, hunoldo seniore de plettenbracht, railite, 
Wigmanno de heruordia et Rotberto dicto femer, burgensi 
susatiensi, qui iurati nobis promiserunt, quod auctoritate 
nostra, nee non et nostro et nobis in pace adherentium 
nomine, quotiens aliqua pro pace tractanda emerserint, ad 
locum competentem conueniant pacis negotia fideliter tracta- 
turi, nee hoc diniittant odio, gratia vel timore, et in quod- 
cunque negotium faciendum duo predictorum quatuor cum 
— marschalco nostro consenserint, vel absente . . marschalco 
maior pars illorum quatuor consenserit, illud negotium pro- 
cessum sorcietur, et aliquo dictorum quatuor decedente, 
alium eque idoneum iuxta consilium susatiensium in locum 
decedentis restituemus, et nos horum virorum duos, et opida 
nostra Westualie communiter duos, secundum equaleih 
proportionem in agendo negotio pacis expensis procurabimus 
et procurabunt, fortune casus proportionabiliter perpessuri, 
Recognoscimusque , quod obseruatio pacis ad loca inter 
renum et wiseram iacentia pro personis ad pacem perti- 
nentibus tantumodo se extendit. Preterea cum non expe- 

„lizedby Google 



79 

diret pacis violationes inpuiie pertraasire , nos pev , . mar- 
schalcuni et alios ofBciatos nostros Westualie ad defeusio- 
liem pacis tenebimus con^inue trigiiita viros arniatos cuiu 
dextai'üs falleratis, quos . . marscalcus iioster, quotiens 
emerserit violatio pacis vindicauda, educet processuros cum 
ajiorum ad pacem pertineiitium armigeris, ad vindicandum 
ea, que facta fuerint contra pacem, et si resistentia illius 
contra quem procedendum esset, tanta foret, quod maior 
numerus armatorum requiretur, nos numeros nostrorum 
hominum duplicabimus, in maiore necessitate triplicabimus 
et demum, si necesse fuerit, cum potentia veniemus nostris 
euentibus et expensis. Similiter omnia nostra opida West- 
ualie tenebunt triginta viros armatos cum dextariis falleratis, 
silicet süsatienses sex, heruordienses duos, Mersburgenses 
duos, Volmerstein, duos, Brilon, duos. Medebik vnum. 
Winterberg et hallenberg. vnum, Smalenburg vuum, Rüden 
vnum, attendernen. vnum, Geseke vnum, Warsten, ^edelike, 
Osteruelde vuum, Lude vnum, Sege. vnum, Werle. et Men- 
den, vnum, Rekelinchus duos, Dorsten vnum, buren vnum, 
et singuli suis euentibus et expensis. Similiter si necesse 
fuerit, numerum suormu ai-migerorum augebunt, qualibet 
pro suai'um virium et potentium aduersarii qualitaite ac loci, 
ad quem procedendum fuerit, vicinitate. Et qui adhuc paci 
inclusi non fuerint, sed includi desider^tur, cuiuscunque 
Status et dignitatis homines existant, si a nobis ad pacem 
recipiuntur, tenebmit armigeros et equos pro virium quali- 
täte ad vsum pacis secundmn formam superdictam. Preterea 
statuimus, si predones aliqua dampna fecerint incendiis vel 
rapinis alicui vel aliquibus, et lesus vel lesi predones illos 
ceperint agitare, quod vniversaliter homines ad pacem per- 
tinentes statim ipsos predones insequantur cum clamore ad 
arma, qui Wapenscrey nuncupatur. si aliquis alicui agitan- 
tium ea de causa culpam imposuerit, dampna fecerit, vel 
predones tenuerit vel defensauerit conti'a, talem vel tales, 
sicut contra personas principales pacem violentes, viriliter et 
communiter procedemus; hac tamen salua conditione, si 
causa legitima inpediente satim insecutio fieri non possit, 
pacis violator, quicunque fuerit, sub sigillo pacis moneatm*, 
ut infra quindenam pro exeessus sui qualitate et quantitate 

Digitized by VjOOQIC 



80 

coudignam prestet emendam, quod si facere reciisaret, extunc 
contra ipsum per nos commimiter et concorditer procedatur. 
Ceterum vt predicti pacis articuli a nobis strictius obser- 
uentiir communiter arbitramur, si dominus nobiüs alia per- 
sona bone nationis, castrum, ciiiitas vel opidum dictorum 
articulorum pacis traiisgressor uel in fraude repertus per 
predictos pacis tractatores, uel per maiorem pai-tem ipsorum 
fuerit iudicatus, ille, uel illa, uel illud aliis dominis ciuitati-^ 
bus et castris, vel opidis pacein seruaiitibus dabit pro 
emenda ducentas marcas, denariorum susatensium, inter pa- 
cem seruantes secundum proportionem numeri armatorum 
equaliter diuidendas. Et quocienscimque hoc contigerit to- 
tiens dabit ducentas marcas diuidendas secundum formam 
enarratam, ipso tarnen transgressore uel in fraude reperto 
secundum suum iuramentmn sub pace remausiu-o. Cumque 
non deceret, personas fidelium et casteUanonun nostrorum 
tam in castris nostris propriis, quam in castris nostris ligiis 
Westualie morantium secludi de pacis amenitate, volumus, quod 
vniversi nostri fideles et castellani, in castris nostris predictis 
residentes, predicta pace nobiscum gaudeant in omni sua forma, 
etiamque quotiens necesse fuerit pro suarum ^drium possibilite 
defendant fideliter et constanter. Quo circa nos de Rüden, 
honestat, Waidenberg, Hallenberg, Kughelenberg, Aldenvils, 
Hemburch, Stoltenburch, Sigen et Vorstenberg, item nos de 
Snellenberg vtrumque, Patberg, Volmestene, Desenberg, 
Hymonebiu-g, Mederike, Scarpenberg, Haldinhusen et Wmi- 
nenberg, fideles et castellani, de pace premissa gaudentes, 
eam seruare promisimus et promittiinus per presentes, vo- 
lentes eiusdem pacis commodis, honoribus et honeribus frui 
seu gaudere iuxta formara superius innotatam. Et horum ob- 
seruationem nos HenricusArchiepiscopus promisimus et fideles 
castellani aco pidani nostri predicti, vna nobiscum fide data, 
promiserunt et hoc sub sigillo ducatus nostri Westualie ac 
pacis, nomine nostro et omnium fidelimn ministerialium, cas- 
tellanorum et opidum nostronmi, omnibus, quorum interest, 
seu interesse poterit, duximus significandum. Datum anno do- 
mini M®. CCC°. Septimo, in die vndecim milium virginum. *) 



*) <I)icfc§ ©icgct jclgt ben (StaBifd^of auf einem mit Igel* 
len üUx^&n^Uxi <Btv:^U o^rte ße^rte fticnb^ ittJ>cT jRe^ten ba« 



81 

60* StoBett Oraf \>on Slanbent Beuiftmbet bie ^on^ 
belSfrd^eiten; toeld^e er unb feine SBorfal^ren ben 
beuifd^en ftaufleuten Derliel^en ffahm. 1307, im 
^e3em(eT. 

Nos Robertus dei gratla comes Flandrensis notum — 
vniversis — quod nos spontanea voluntate pro nobis et 
nostris heredibus et pro vtilitate terre nostre, ac vestigiis 
predecessorum inherentes, suscepimus — in nostram protec- 
tionem, defensionem et securum conductum commtmiter et 
singulos Romani imperii mercatores vna cum Familie decenti» 
mercimonüs et omnibus bonis suis, de quacunque terra, 
opidoy ciuitate) portu seu loco exieriut ad nostras terras — 
damus etiam eisdem mercatoribus, quod libere et secure in 
nostra iurisdictione venire, habitare, morai-i possint, quam- 
diu voluerint, et affeetabunt premissa. Item vendere emere, 
et marcandizare possint inuicem, seu contra quoscunque alias 
personas in omni modo siue specie venditionis et emptionis, 
siue fuerit per argentum uel per monetam seu per quas- 
cunque alias mercaturas, quibus vtilitatem suam optauerint 
— excepto cambio pecunie et omni conuentione vsuria. 
dicta mercimonia et bona omnia, qualiacunque fuerint, libere 
valebunt extra terram nostram deportare aiit emittere — 
sine nostro uel nostrorum contradictionis impedimento — 
soluto tarnen nobis pleno theoloneo — consueto. Preterea 
promittimus nos non ponere aliqua noua theolonea et 
custume statuta — nisi fuerit ex voluntate eorundem et 
consensu. Insuper si inter Romanorum imperatorem, siue 



hlanU ©(^toext, in bev 8in!en eine %a^nt, ttet^ in einem 
jheuse auslauft. !Z)er ®tod ber ga^ne butf^fd^neibet t)»dmal 
bie Um^rift bfS ©iegel«, Weltfie lautet: S f HENRICI. 

ARCHIEPISCOPrCO IS WESTPHAL. ET DOMINI 

PACIS. 5Öa wo baB f burc^f(|neibet ba« Äteuj unb wo ba« 
* ba$ ttntete (Snbe bed ga^nenflodfed bie ©c^rift. ^ie . . « . 
©feile ijl tool^l fo auÄsufüffen: COL. DÜCIS. ^tx »4»Pf 
ifl ni^t in feinem Bifd^öjlic^ett Ornate, er trägt einen getoö^n- 
litten langen 9to(f , um bie ©d^ultetn mit einem tunben Stta* 
gen betfel^en; ber au^ ^etmelin ju Befielen fd^eint. ^aB mit 
langen paaren bebetfte fou^t beA ein fdc^ntt, toel^e^ mit 
$e^ Befetft ift* 

%^^nt, ^ortmnnb. H. X^tit oltizedby Google 



88 

aüum RomaDi imperii principem et tw)s guerra rd ali<|uA 
lüscordia orta fiierit, conseruare promittimus animo beni- 
uolo dictos mercatores, familiasque suas per quadcäginta 
dies manutenere et publice premunire, priusquam per nos, 
aut per nostros in suarum personarum bonorumque suoruin 
ttKqiiod dapmum incurant. Promittimus etiam et nos teneri 
mercatoribus eisdem ex debito, firmum tribuere — con- 
ductum — ne in personis propriis ac familia decenti aut 
mercaturis suis pel* nos, vel per nostros impedimento occu- 
pationis an'estentur, sed teirarum nostrarum exitum habeairt 
pacificum. Si vero infra spatium quadraginta dieihim ter- 
minos dominii nostii exire non valuerint per defectinu na- 
nium, aut impedimenta ventus et aure, aut per alias legiti- 
mas occasiones, damus supradictis mercatoribus iterato 
quadraginta dierimi inducias ut supra — Concedimus etiam 
dictis mercatoribus — quod in quocunque loco nostri comi- 
tatus flandrie, dum tamen in demanio nostro portum ca- 
piant, recipiant et acceptant, locum in nostro proprio de- 
manio, in quo valeant morari, communem coadunationem 
habeant et congregationera publicam suarum personarum in 
domo, curia vel platea honesta, quotienscunque indiguerint, 
discordias forefacta concordando inter se habitas et alias 
omnes conditiones sibi inuicem factas et contractas et se- 
cundum eorum Ordinationen! corrigere, punire, et terminare 
valeant libere, absque hoc, quod balliui nostri occasione 
huius eos non impetant nee habeant emendam aliquam, 
exceptis forefactis, ex quibus sequi debeat supplieium capi- 
tis, membri amputatio uel mutilatio, seu grauilesio corporis. 
Si uero dictorum mercatorum aliquis rebellis seu contumax 
inuentus fuerit, communi ordinatione per superbiam a^t 
contumaciam noMens obedire, volumus, quod talis, mediante 
balliuo nostro uel ministris nostris, ad satisfactionem com- 
pellatur. Volumus etiam, quod nullus predictorum merca- 
torum in nostro dorainio duello prouocetiu*. Item quod 
nullus eorum — possit forefacere bona alterius, sed male- 
factor pro suo delicto sccundum scabinagium et legem terre 
.satisfaciat et puniatur. Nullus etiam mercatorum pro alte- 
rius debito teueatiu* nisi prlncipalis debitor uel fideiussor 
ipsius. Calumpniatus autem aliquis dictorum mercatorutn 
2 . . . , 



188 — 

de lite vel alia re non in vmcnlis ducatur, si dare voluerit 
fideiussorem Jdoneum vel tot bona habeat ibidem, que ad 
vaiorem emende aeecndant, nisi de capite vel membri mu- 
tulatione fiierit caliunpniatus. Si uero vUus mercatorum pre- 
dictorum fuerit eaJurapniatus de capite aut membro, et per 
scabinatum iudicium vel legem terre fuerit pimitus, bona 
predicti puniti non debebunt confiscari intoto vel in parte, 
nisi consuetudo loci, in quo delictura est perpetratam, aliud 
\Tmiver8aliter seruauerit. Et si fugam capiat delinquens, 
bona eins iudicentur seeundmn legem et consuetudinem 
patrie, causa autem mercatorum predictorum infra tercium 
diem, uel saltem infra octauum diem debebit terminari , nisi 
scabini suo iuramento asseruerint, se infra talem terminum 
terminare non posse, et tunc bona ^de, quam cito potuerint, 
causam terminabunt. Si autem mercator diem placiti sui 
expectaie non poterit, fideiussor suus, siue alius pro eo, po- 
tent respondere. Nullus etiam mercatorum per naufragium 
debet in littoribus terre nostre flandi^ensis bona sua amit- 
tere, que de fluctibus erepta fuerint et saluata, sed pacifice 
fruatur eisdem. Nullus etiam mercator nee naues eius, dum 
fuerint onerate, si prius non fuerint, de aliqua re legitime 
calumpniate, non detineantur nee arrestentur, nisi recens 
factum euenerit, uel alia causa subsit, pro qua teneri pos- 
sint secundum consuetudinem terre. Si autem aliquis per 
infortunium armamentis navis sine dolo, violentia et sine 
discordia ledatur, uel occidatur, uel cadat extra navem, qui- 
•uis eum libere iuuare poterit sine forefacto, nee navis nee 
bona dictorum mercatoriun , nee aliquis aliiis, liac occasione 
poterit arestari vel impediri. Si uero super debito merca- 
torum calumpniatus fuerit aliquis ibidem non cognito per 
scabinos, purgare se poterit iuramento suo sine interpresura, 
et si se purgare noluerit, soluat et emendat secundum legem 
loci. Promittipius finaliter, quod si dicti nostri justiciarii 
uel scabini nostri comitatus in aliquo defecerint, similiter 
eodem defectu ad perfectam equitatis iusticiam maimm 
dictis mercatoribus porrigemus adiutricem, si fuerimus legi- 
time requisiti. In omnibus vero aliis , que in presentibus 
non sunt expressa, standum est consuetudini et teiTe nostre 
legi, üt autem omnia premissa robur in perpetuum op- 



- — 84 

tineaiit firmitatis, presentes litteras sigilli nostri munimine 
fecimus robarari. Datum in Gheraldi monte, die veneris 
post festum beati andree apostoli, anno dni. M*. CCC*. VII*. 
mense dccembri. 



61, Sßil^elm @raf t)on §oItanb, ^citegou, ©eclanb 
iinb gricglanb nimmt bie SDottmunber ffiaufleutc 
in. feinen befonberen ©tä^ufe unb ett^eilt i^nen 
fxS)n ©eleit i30a 

Nos Wilhelmus dei gratia comes haynnonie, hollandic, 
zelandie ac dominus Frisie notum facimus vnivei-sis. quod 
nos omnes et singulos homines seu mercatores de ciuitate 
dorpmoiidcn, cum bonis, rebus et familüs suis vniversis, 
eundo, morando, veniendo et merchimonias suas excercendo 
per totam terram nostram et dominium in nostra protec- 
tione suseipimus et tutela , et eisdem pro nobis et nostris 
saluum conduetum conferimus et securum, mandantes nostris' 
justiciariis et subditis vniversis, quatenus eos et quemlibet 
eorundtem cum bonis et familiis suis per terram nostrani 
ire, morari, et abire pacifice permittant et quiete, eisdem 
nichil molesti aliquatenus inferendo, dumodo de bonis et 
de merchimoniis' eormn thelonium persoluantur, modo debito 
et consueto. Presentium testimonio litterarum nostro sigillo 
firmatariun per tres menses post reuocationem nostram 
tantumodo duraturum, datum anno domini M<^. CCC®. 
VIII^ die dominica post odulfi. 

Wxt Um ©iegel be5 ®rafcn, einem TC(i^t%Tlngcnbe« 
ßöwen. 



62. 1308, 20. ©e^jtcmber toerfprit^t ^enrid^ ®raf 
t)on Sujemburg für ben gaC, ba^ er ^nm xbmi^ 
f^en ßönig gett)d^lt tt)ürbe, bem ßrjbifd^ofc 
§enrt(ä§ IL loon (Söln unter anbem 5Dortmunb. 
8acomBret Uxtitv^tnU^ m. i^. 68 ®. 30. 

Digitized by VjOOQIC 



89 

63. 1311; l&aRdi, entfd^ribet ®tafS>{eb. t>on<SIek)e 
iei ©elegenl^rit be« ©trettc« jtoffd^cti aWagifhot 
tttib ©cmdnbc SBcfel, baf c8 rüdffltä^tlid^ bcr 
SBal^I bcr gcl^mfc&öffcn ju (Senatoren in ber 
SBcifc gel^alten t^erben foD, tijie eS ju iDortmunb 
©ittc ip. 

8acomBI<t UtfunbenBud^ HI. 9h:. 104 @. 75. 



64. (Erneuerte« SBünbnif ber @tibte ÜRfinfler, £)8^ 
naferfidf; ©ocfi unb Dortmunb. 1312* 

In nomine domini amen. Nos iudices, scabini — con- 
sules et Miiversi burgenses ciuitatum et oppidorum mona* 
steriensium, osnabrug. susatien. et tremoniensium omnibus 
presentes litteras inspecturis notum facimus, quod nos, prop- 
ter communem vtilitatem omnimn nostrorum, nos ad inui- 
cem confederantes in presentem confederationis formam 
pariter concordamus, ipsamque pro singulis eins clausulis 
compromittimus prestito iuramento ac data fide nos invio- 
labiliter obseruaturos — volmnus itaque, quodquilibet do- 
minus (5ler fotgctt toörtli^ bic Stummem 1—3 be« öönb* 
nijfc5 öon 1277 oBen mit bem S"W*0 ^*®™ ®^ aliquis ten-e 
vel castri dominus aliquam predictarum ciuitatum infestaue- 
rit captiuitatibus , incendiis aut rapinis, seu aliquem male- 
factorem in Castro suo seu munitionibus recepit vel detinue- 
rit, civitas, que huiusmodi terre vel castri domino est pro- 
pinquior, quam cito hoc intellexerit, per bonos suos nun- 
tios et litteras absque mora monebit et mon^i faciet illum 
dominum bona fide, quod captivos super iusta placita quitos 
erogat, ablata restituat, seu illata restauret, exhibita nichil- 
ominus et prestita illi domino si opus fiierit sufficienti cau- 
tione, in^ qua reliqued ue ciuitates equaliter persistent, quod 
illi domino seu suis, a ciuitate illa, quam principaliter tangit 
negotium, super incusandis ins vel amicitiam fieri faciant et 
procurent; idemque terre vel castri dominus, si huiusmodi 
monitis et exhibitionibus a^quiescpre noluerit, iatimabitur 

izedby Google 



— w 

extunc ex parte eiuitatum predietanmi quod in höc m- 
equaliter et minus rationaliter contra civitates procedere 
videatur et quod de hoc, necessitate coippellente quertmonias, 
eas facere oporteat, vbicunque poterunt et fuevit oportunum. 
4. Item si ex iniuriosa festinatione, quam aliquis magnatum 
in aliquam chiitatum vcl oppidorum exercuerit, prelium 
exortum fuerit, ciuitas, cui hoc incumbit, si directis litteris 
suis poposcerit ab alüs ciuitatibus constliom et iuaamen, 
quelibet civitas magnatem iUum litteris sim monebit, vt m- 
fra quindenam ab iniunosa festinatione illius ciuitatis desi- 
stat ac iusta placita recipiat ab eadem, alioquin ciuitatem 
illam in iure suo deserere &on debebunt. Qui, sie monit«s, 
obtemperare rennuerit, extonc quelibet ciuitas infra octo 
dies, postquam requisita fuerit, decem viros armatos trans- 
mittet in illam ciuitatem, cui necessitas imminet et incubuit. 
et si maior necessitas imminuerit ad requisitionem illius 
ciuitatis, quelibet ciuitas huiusmodi armatorunl numerum 
duplicabit, quos armatos illa ciuitas, quam principaliter 
tangit negotium, expensis suis, cum ad ipsam venerint, pro- 
curabit, viarum vero pericida in transitu quelibet ciuitas 
per se supportabit. si autem prövalenti inim'iantis violentia 
idera prelium vlterius se extenderit, extunc civitates conve- 
nient, et tractatu inter se habito, ad hoc fideliter intendent, 
qualiter illi ciuitati, cui imminet necessitas, subueniant con- 
siliis et auxiliis oportunis. Item si reliquas ciuitates in ali- 
quam ciuitatum predictarum armatos mittere contigerit, dic- 
tisque armatis ibidem existentibus, ope et opera eorundem 
illi ciuitati, quam tangit negotium, de inimicis deüs victo- 
riam dederit, ita quod inimicos seu quosdäm ex eis capi 
contigerit, illa ciuitas, quam principale tangit negotum, duas 
partes captiuorum seu exactionum optinebit, parte tertia 
reliqüis ciuitatibus permanente; bonaque captiuorum, in 
conflictu acquisita, inter armigeros eo iure, quod butinge 
dicitur, proportionaliter diuidentur. 5) Item si u. f. to., V»ic 
im »ÄttbniJ öon 1277 m propriis an ©teile biefe« aSBottcS 
Jle^t: lUius ciuitatis, quam causam tangit, sucipiet fauorabi- 
liter et benigne, ipsis cönsiliis et auxiliis assistendo. Dia 
etiam duitas, quam principale tangit negotium, tanto arma- 
torum numero per se quanto relique tres ciuitates perfrete 



«7 

ibidem fuerint. perfruetari ita quod duplum numenmi habea 
arm&torum. illa quoque ciuitaB, ex qua exercetur pre]iuitiy 
in proprüs eiit expensis, duarum vero cimtatura homines 
€iuita8, quam tangit negotittmi procurabit. insuper expense 
armatorum moderabmitur hoc modo, quod cuilibet ar- 
mato habenti dextrarium coopertum *) dabitur fieptmaaatim 
vna marca, armato vero cum tornace erit dimidia maroa 
ministranda. Nee a ciuitate, ex qua prelium exercere con- 
tigerit, discedent armati ad propria redeundo, nisi de eonsi- 
lio illius ciuitatis et ciukatum hoc faciant aliarum. 6) Item 
si aliquam (mie im )BAnbni$ ^m 1277; eBenfo 7. Viß ivati 
&iUl^ 5Daim folgt:) 8) Ceterum ai aliqua predictariim 
ciuitatum ab aliia ciuitatibus super violatione fonne huiusmodi 
compromissionia — ineusata fuerit, illam ciuitatem quatuor, 
qui pro tempore de consUio fuerint, expurgabunt prestito 
iuramento, si autem emcDdare suam negligentiam potius 
quam expurgere decreuerit, illa ciuitas cuilibet ciuitati sibi 
-confederate ceutum marcas denariorum dare tenebitur pro 
emenda, confederationc huiusmodi in suo robore duratura. 
9) Item si aiiquis cimum predictarum ciuitatum contra prä- 
sentem coDfederationis formam venisse incusatus et duorum 
probatorum virorum testimonio conuictus fuerit, Uli ciuitati, 
in qua manet , tenebitur ad emendara decem marcarum et 
carrate vini, pro quibus relaxandis nulhis hominum intercedet, 
ita tarnen dummodo per publicam enuntiationem factam in 
ciuitate, qua manet, scirc potuerit, quod ipse talia, de qui- 
bus culpatur, debuerat euitare. Si autem conuinci non po- 
terit, sicut superius est expressum, ipse assumptis sibi ex- 
purgatoribus fide dignis, tertia manu sua se expurgabit, et 
talis sua expurgatio admittetur. 10) Statuimus insuper, 
quod ciuitates predicte per ^bonos suos nuntios quater in 
anno conveniant quatuor aunl temporibus infrascriptis, vide- 
licet in octava natiuitatis bti. Johis Bapte et in octaua bti. 
Michaelis, item in octaua circumcisionis domini et octaua 
pasche, super premissis et alils que emerserint tracti- 
tiun et QoUoquiura habituri. Quod si forte nuntios ciuita- 
tum, vel aliquos ex ipsis, ifi itinere con^eniendi iropedi, 

•) 3tt tiMt jtoelteti Ätlfettigung fle^t: fiJeratüm. 

„. , Google 



88 

vel capi contigerit, onmes ciuitatcs hoc sibi attrahent etto- 
tis viribus vindicabunt. 11) Nulla etiam ciuitatum predicta- 
rum sine consilio reliquarum prelium aliquid instaurabit. In 
testimonium presentera paginam sigillorum nostruin ap- 
pensione fecimus communin , presentibus post sex annos 
minime valituris, antiqua tarnen confederatione nostra in 
suo robore perpetuo duratura. Actum monasterii M. CCC. 
Xn^. fcria quinta post octauos pasche. *) 



65. Sonrab, ®taf Don 5Dottmuttb, loctlauft ju bem 
einen SDrittel be8 ®m6)tö, mlä^t» fein SBater 
bet ©tabt ftBerttaflen l^at, ffir 400 SRott nod^ 
. ein ©ed&gtel beffetten. 1312. 

Nos Conradus comes Tremoniensis vniversis succes- 
soribus et heredibus nostris ac christl fidelibus omnibus. 
tarn posteris quam modemis presentes Hiteras visuris et 
audituris salutem et rei geste coguoscere veritatem. Notum 
facimus . . . quod de pleno et maturo consanguineorum et 
amicorum nostrormn honorabiiium consilio ac de consensu 
et expressa uoluntate domine Katarine, conjugis uostre no- 
bilis, comitis frederici de Retberge et ponseline uxoris sue, 
Goswini dicti Stecken et Mecheldis sue uxoris, Elyzabeth 
et Sophie sororum nostrarum, domini Hermanni de Linden- 
horst, patrui nostri et Conradi. filii sui ac omnium verorum 
heredimi nostrorum vendidimus, pro quadringentis Marcis 
bonorum denariorum tremoniensium vsualium, consulibus et 
dvibus tremoniensibus sextam partem iudicii nostii tremo- 



*) mt ben ©iegeln bet 4 SHbie. ^a» oBige iBdnbni$ 
tourbe 1318 feria quinta post octauas pasche todtilii^ )u 
iD2ün^et: aUxmaU auf 6 Sa^te erneuert, too ber ^oitmunbet 
S^otar bic geber führte, benn ed [(fliegt: scriptum per maiium 
notarii tremoniensis. öbenfo totttbe eS 1324, ©otttitag »or 
@:§T{flfefl, 3u @oejl auf neue 6 ^a^te erneuert, ivo bie ganae 
Urfunbe bfUtfii^ gefaxt ttutbe. ^er dextarius faleratus loitb 
boritt mit Wopentm*e met eyme orze unb bet armatus cum 
toniace mit Wopenture niyt eyme hengheste aude myt 
eyner platcn flBetfe^t. 

Digitized by VjOOQIC 



niensis, cum eins utilitatibus et prouentibus, in omni iure et 
forma conditionum, quibus dominus herbordus, paternoster 
bone memorie olim tertiam partem dicti iudicii ipsi ciuitati 
tremoniensi dinoscitur uendidisse — quod, si forte nos uel 
nostros heredes, medietatem dicti iudicii ad eosdem consules 
et ciues nunc spectantem — reemere contingeret, primitus 
sextam partem iudicii predictam reemere debebimus pro siunma 
quadringentaiTim marcarum aut ipsam medietatem simul pro 
octingentis mards pecunie , scilicet adeo bone et valentes, 
quod tres deuarii cum obulo ualeant unum antiquum turo- 
nensem regalem. Recognoscimus etiam per presentes, quod 
si nos uel nostros successores dictam medietatem iudicii 
reemere contingerit, tunc dempto et deposito solumodo arti- 
culo de reemptione iudicii^ omnes reliqui articuii et condi- 
tiones, tarn in iiteris patris nostri quam in nostris positi, 
salui manebuut — Pretera recognoscimus, quod si per nos 
uel nostros heredes, aliquam partem de fundo nostro seu 
curte uendere uel locare conlägerit, ad habitacula uel man- 
siones construcndas , uel etiam mansiones iam in ipsa curte 
constructe permanserint^ nulla frueutur speciali übertäte^ 
sed heedicte mansiones seu habitacula cum inhabitatoribus 
stabunt ad iura bm'gensium sicut relique mansiones ciuita- 
tis, et nichilominus illas mansiones et nostram curtem inter- 
dudi et obfirmari faciemus^ sie quod ex ipsis in nostram 
curtem uel ex nostra curte in ipsas patere non possit trän- 
Situs quo modo, si uero mansiones iam positas dirui seu 
deponi fecimus^ fundus in quo posite sunt, fruetur pristina 
curtis libertate — Actum anno domini M. CCC. duodeeimo. 
feria secimda post octavas epyphanie, presentibus discretis 
viris Hermanno de Redinchusen. Nicoiao de ponte. Gei-wino 
dicto Smithusen. Hildebrando Suderman. Lamberto de 
Cusfelde. Gotscalco de Ispincrode. Gerwino dicto Wise. 
Lamberto de Berswrt. sigero dicto Pape. h. dicto Koninc. 
Th. de Sunde. Alberto dicto Niger. Hildebrando dicto 
Schoneweder. R. de Ludelschede. Th. dicto Sculthetc. 
Conrado dicto Cleppinc al. (alias) de Uereke. Ut autem 
premissa omnia firma maneant . . presentes . . sigillo nostro 
conimuniuimus et sigilla — Th. nobilis de Vohnustene. 
Th. comitis de Limburg. Frederici comitis dp Retberg, h. 

Digitized by VjOOQIC 



de Lindenhorst. Frederiei de Hurda. Goswini dicti Stecke 
et Com'adi de Lindenhorst — applicarl. *) 



66. 9. SKai 1314 t)crfvri<^ti&erjoflfiiH)olb i)onDepct:= 
xdä^ bem SrjBtfc^ofe $einrt(^ IL t)on (S^bln, im 
' gaDc fein ©ruber griebrid^ jum römifi^en ftöuigc 
ertöä^lt tt)firbe, unter anbern bie ©tabt 5Dort» 
ntunb (Gustodiam oppidi tremoniensis guih suis 
attinentiis). 
SacomBIet UrfunbenBud^ III. 9lr. 129 ®. 95. 



67. Jfßnifl 8ubtt){g crt^eilt ber ©tabt ©ortmunb ia9 
Stecht/ bie ))om ©rafen Don JDortmunb gefauften 
^eiSfSleW fi($ }u ju eignen. 1314, 20. 3)ec 

Ludewicus dei gratia Romanonim Rex semper Augus- 
tus prudentibus viris . . sculteto^ consulibus et vniaersis 
ciuibus tremoniensibus fidelibus suis dilectis gratiam suam 
et omne bonum. Instantiuis vestris supplicationibus fauora- 
biliter annuentes vobis, emendi et possidendi bona quecun- 
que a nobili viro . . comite tremoniensi^ a nobis et Imperio 
iure feodi dependentia, prout inter ipsum et vos rationabU 
liter conuentum fuerit, saluis huiusmodi bonis, quo nobis et 
Imperio vacant vel vacare possent, in quibus nobis preiudi- 
cari uolumus^ concedimus facultatem . .Permittentesvteadem 
bona, que vt premittitur, ab ipso comite comparaveritis eo 
jure, quo ipse possidebat eadem^ habeatis etpossideatisde no- 
stra gratia speciali. In cuius rei testimoniumpresentes litteras 



*) ^iefe Uthtttbe etgiBt alfo folgenbe SCBßammung: 

91. 91. 

^ I , ^ ■ ^ 

1 . f)eTBorb pater noster f % ^ennannu^ bc 8inbcnl^0T|l 



patruus noster. 



1 . (Sontab ®raf ^u ^ottmunb 6. G^at^arina, Ci^onrab. 
(Sbetftau. % ^onaefina $. Stieb. (S^raf \>, 
mtUxQ, 3. nt^elW ^. ©o^toin ©tecfe. 
4. (fiiifabftl^. 5. etp^ia. 

Digitized by VjOOQIC 



91 - - 

si^io nostre Regie . . mayestafU vobis tradimus commu- 
mtas . . Datum Oppenheim XI. kal. Januarii. anno domini 
M*. CCC^. Xini*. regni vero nostri anno primo. *) 



68. Sonrob Don Sinbcnl^orfi \)crglei(^t ft(^ ntit bcr 
©tabt ÜDortmunb m^en SBeiben in bcr ©egcnb 
^n fiinbeni^orfr 1316, 16. gebr. 

Quoniam hümana nieus labilis est — notum sit uniuer- 
sis — quod cum ego Conradus de Lindenhorst impetitionem 
quandam fecis§em consulibus et ciuibus tremoniensibus, ra- 
tione quarmidam pascuarum cuiusdam campi ab illa parte 
pontis versus Lindenhorst siti et de riuo, fluente de holte- 
coten in riuum, qui dicitur alebecke, et cum dictos ciues 
in prefatis pascuis, quas ab antiquis temporibus habuerant, 
cogitarem impedire, questionibus hinc inde factis, ueritate 
diligenter inquisita, commonitus tandem ego Conradus a 
discretis uiris araicis meis et instruetus, adeo, quod dietam 
impetitionem meam, nomine meo et meorum heredum, cas* 
sam reuocaui perpetualiter et annichilaui, promittens vna 
cum meis heredibus infrascriptis in solidum et fide data, 
nie uel ipsos heredes meos dictum campum uel eins pas- 
cuas nunquam debere impetere uel aliqualiter impedire, sed 
iacebit dictus campus, sine semitibus, desertus etemaüter et 
incultus ad usum geueraletn opidanorum tremoniensium) quod 
Waldemene dicitur et pecorum eorundem, hoc similiter 
adiecto, quod vniuersa pecora et boues opidanorum tremo- 
niensium ibunt in pascuis perpetue ab opido tremoniensi 
usque Aldenmengede et usque Kuningesberg , sine omni 
impetitione mea uel meorum heredum, sicut a pnmeuis 
temporibus consueuerunt. Recognosco insuper ego Comadus, 



*) iKit bcm tool^ter^flUencn Siegel be« Ä5ttlg6. SK6 bie 
©tabt im 3al^xc 1402 % a)ec. ijon obiger Urfunbe bur(ä6 ^n^ 
tat Z^tcUti^ QoiU Don iÄJjienborgl^ eine beglaubigte $Ibf(^xlft 
malten ließ, touxben alB S^^Ö«« 8ttg«aogen: §enrt(J; SÄenfinif, 
Siotar jtt ^ortmunb, iRotger ©itter, SÄcctot bct bottigcn großen 
©<^ule, ttnb 3oi^an Don ijattlngen, Untetlel^ret berfelbm. 

_, , Zoogh 



— n — 

me dictis consulibiis ei duibns in solidum promisUse^ quod 
quandocimque, fortuna arridente, me fieri contigerit potentem 
castelli illius, qaod dicitur Koningesberg, extunc iDud desfru- 
am fimditus et subuertam, et nuncquam in eo quidquid 
reedificabo ego uel mei heredes, nisi de expresso consensu 
et scitu consulum tremoniensium et ipsonun voluntate. Acta 
sunt hec et ordinata tremonie in domo pannicidarum , pre- 
sente nxore mea blideken, et filiis meis Hermanno, Conrado, 
Friderico. Item filiabus meis, Gyseldruda, Lineke etBlideke, 
heredibns meis omnibus, qui ^-nanimitcr mecmn ordinationes 
prescriptas inuiolabiliter obseruare promisermit. presentes 
etiam fuenmt tunc temporis consules tremonienses: Nicho- 
laus in ponte, Ertmarus monachus, Thid. de Lunde. hil. 
Schoneweder. Ar. diues. Johes de Werne. Aluinus de 
Braken et alii quam plures. In quorum omnium et singu- 
lorum testimonio et robur perpetuum ego, Conradus de 
Lindenhorst, sigiDum meum pro me et pro meis heredibus 
presentibus litteris applicaui, et ad majorem euidentiam 
sigilla honorabilium virorum domini Hermanni de Linden- 
horst militis, patris mei, et Wesceli de hamme, soceri mei 
impetraui presentibus applicari. Datum feria sexta ante 
vincula pctri anno dominice incamationis M". CCC*. sexto 
decimo. *) 



69. ®raf @ngeI6ert t>on ber 9Rat! t>ett)f(i(i&tet ftd^, 
auf 5 So^Tc ble ©tabt 2)ortmunb ju t>ettf)eiW 
gett. 1316. 

Nos Engelbertus comes de Marka notum facimus vni- 
versis — quod nos, discretos viros — consules ac viiiversos 
cives tremonienses speciali gratia prosequi etfauore, recog- 

•) <Da« Siegel Conrab« i\t breicag,- ba« bei »ater« 
tttnb. iDeibe fn^Ten bie Befannten fe^$ te^t^fc^tägen )Ba(fen, 
iinb oÖ «ütfflegcl ein ßlnbcnBlatt. (Sonrab« ©Icgcl l^ot blc 
Umf(^Tift: S. CONRAD!. DE TREMONIA. SBeffvl ^at ben 
»ing mit ben StuTnierfTaaen im SBaJ^tocn «nb ol« Umfc^xift: 
S. WESSELI. DE. HOLTHVSEN. «He brcl ©i^gel ^an^ 
gen an Sünbetn aud gt6ner unb rottet ©eibe. 

„. , Google 



9S 

noscimus, nos et nostros her^des elsdem esse obligatos — 
a dato presentium ad quinque aiinos continuos, ad auxilian- 
dum et iuuandum eosdem, nostvis dampnis, sumptibus et 
expensis contra omnes et singulos ipsorum inimicos — hac 
conditione adiecta, quoddicti ciues omnibus — ipsos impe- 
tentibus faciant, quod amicabile fuerit siue iustum^ et quem- 
cunque dicti ciues vel aliquis eorum impetierint , ab eodem 
\ice versa recipient simüiter, quod fuerit amicitie siue iuris ; 
qui vero hoc facere recusaverint , contra ipsos promittimus 
dictis ciuibus assistere cum effectu. Preterea si aliquis 
infra limites terrarum nostrarum existens, causam aliquam 
alicui ciuium tremon. mouerit, non debet bona vel personas 
aliorum ciuium tremoniensium impetere seu arrestare; sed 
solummodo persouam seu bona illius, contra quem habet 
actionem, et a tali persona debet accipere sine protractione 
iusticie complementum. Volumus etiam et tenore presentium 
approbamus, ratificamus et confirmamus, quod ijdem ciues 
tremon. ad omnia fora et nundinas in terra nostra iacentes 
libere et secure accedere, et esse possunt vnum diem ante 
et vnum diem post, sine aliqua impetitione vel an*estatione 
ipsis facienda, nisi forsitan ^liquem ex eis, excessum aliquem 
in ipsis nundinis contigerit perpetrare. Et ad ampüorem 
amicitiam inter nos et dictos ciues conseruandam , quatuor 
persone a nobis sunt electe, videlicet due pro parte nostra 
et due pro parte ciuium, qui de omnibus questionibus, inter 
nostros homines ex parte vna et dictos ciues ex altera 
emergentibus , sedandi et finem causis ipsorum imponendi 
habebunt plenaiiiun potestatem, excesslbus mortem seu mu- 
tilationem membrorum tangentibus duntaxat exceptis. In 
cuius rei testimonium presentes litteras ipsis tradidimus 
nostro sigillo firmiter communitas. Datum in festo Pasche 
anno dni. M*>. CCC». XVI». ') 



•) Mt Um ^Icutetpcget bc« ©tofen. (&x tcUet auf einem 
ünU f^jringcnben $fetbc, mlä^t^ mit laxixttn <De(fen Be^anaen 
ijl. (Seine JÖetmäict, ein SBebcI mit fünf %xmtn, unb ber eben 
fo aeftaltete Äo^ftufe be8 ^fetbe« unb beffen ftlntexBeinc burdfe» 
fÄnettc«bieUmf(ä^tlftbe«@icaet«, »etcfie lautet: SIGI|LLVM. 
E|NGELBERTL COMI|TIS DE MAEKA. «n bm BttU 
len bet ©ttl^e finbe« p^ ble ^Dttt^f^nelbunßen. q^^j^ 



M 

70. 11. aufluji 1316 mietet ftßntg griebcrt^ bem 

Stob bcä ©Tofctt Sontab bcm Sieic^c l^etmgcfaUcnc 
©Toffd^aft Dortmunb mit bem Oerid^t, bte %nu 
®raff(^aft genannt,' bem Bürgerlid^cn ©erid&tc, ber 
aKünj«, bem Soll unb bcr ©rut, fomie ben anbern 
8e]^nett» 
ßacomBret Urfunb^nBuii^ Hl. SÄr- 153 @. 114. 



71. (SrjBij'd^of §enrtd& t)on Söln ert^eilt btc ©rlauB^: 
ni^ jur Sßfam unb Äird^e .(jum l^. SPeterJ 1316, 

Henricus dei gratia sancte colon. ecclesie Archiepisco- 
pus, imperii per ytaliam archieancel. dilectis in christo, Hey- 
denrico proposito ecclesie sti. seuerini et conrado chori- 
episcopo ecclesiarum coloniensium salutem in domino. Ex 
parte discretorum virorum, Johis, rectoris ecclesie sancti 
Reynoldi, consulum ac oppidanomni tremoniensium nobis 
est supplicatum, quatenus, cum propter miiltitudinem populi 
et etiam diffusam parochiam ecclesie bti. Reynoldi predicte 
parochiani ecclesie eiusdem ad ipsam ecclesiam pro divinis 
audiendis diebus, ad hoc statutis, nequeant commode con- 
uenire, indulgere ipsis opidanis curaremns, vt in eadem pa- 
rochia infra ipsum opidiim tremoniensem, inter portam occi- 
dentalem et ipsam ecclesiam sti. Reynoldi, ecclesiam de 
nouo construere possint et pFocurare sacrari, pro ea parte 
parochianorum, que ab eadem ecclesia plus distat, quodque 
is, qui altare bti. stephani nimc in ipsa ecclesia bti. Rey- 
noldi ofBciat, ipso altari translato in eandem ecclesiam de 
nouo edificanda, ipsa mofficiet in omni eo iure, quo nunc of- 
ficiat ipsum altare in ecclesia snpradicta, eorum itaque pre- 
cibus annuentes ipsis, vt dictam ecclesiam cdificari et conse- 
crari procurent, presentibus indulgemus, vobis committen- 
tes, quatenus circa distinctionem parochie et dotationem 
ecclesie faciende vt premissa, saluo jure matris ecclesie bti. 
Reynoldi, et de dote competenti ipsi ecclesie construende 
prouideatur, ordinetis et prouideatis vice nos1a;o, nam que 



M — 

in hij6 fecerltis rata volumus permanere, sub presentinm 
nostraruaa testimonio litteraruna. Datinn in vigiÜa bti. Ni- 
colai, anno dni. M®, trecentesimo sexto decimo. 



72* 12. Wlai 1317 öcrlet^t Äönifl ßubiülg bcr ©a^cr 
Um Orafen ÜDiebcrid^ VIIK t>on ©leöc bic, bcm 
©rafctt (Sngeltcrt \>on Ux SHart »egcn Utigcj^ 
l^orfam eittjogenen §Rctc^8Ie^nc, ttnter anbctn ben 
3ubetifd^u|, bre ©ttfpeUeutc irnb bcn »ßnig«l^of 
ju 5Döttmunb k. 

SacomMet UT^unbenBut^ III. 9(^t. 157 @. 116. 



73. 1317, brei Sage naS) ©t ©erüatiu«, i^etloiift 
SC^eoberic^, genannt ®obbe (er pegett mit ben 
3 SJlattern) bet ©tabt ©ortmunb ben Ort ^4:= 
ntg^terg (locum dictum Kuningesberg) tnib 
t)eT^}jIid^tet [x^f An bet ©raffd^aft ttjeber eine 
SSurg, noc^ ein fepe^ §aug anjufegen. 



74. 1318, am JCage 3Raria ^immclfai^rt, fd^retW §et^ 
benricug, SRitter, genannt Sffiolf üon 8ubtngl^au[en, 
ben (STonfuIen «nb ber ©tabt ÜDortmnnb, ba^ er 
aug 8le6e jn iljnen unb mit SRüöfiij^t onf bie U}m 
erwiefenen SDienjle jeben ©treit, ben er mit ben 
Sfirgern gel^aW l^ot, öB beigelegt anfd^e, unb 
fünfttg bie ©tabt ptS gn »vertreten t>et\pxeä)t. 
Mi Um ©leget §eibenti$5, t)em @cite 77 ]&cfc^TteBcnett 

85tocn. 



y Google 



9« 

75. ft(mg (Sbioarb IL t)on gnglanb Beßfitiftt bett 
beutf^en ftoufleuten bie $Tt))iIegien; iDeld^e i^nen 
fein ©ToftoatcT i^dnrid^ ctt^rilt f)at 1318, 
7. SDccemBer. 

Edwardus dei gratia rex anglie, dominus hibemie et 
dux aquitanie Archiepi scopis, episcopis, abbatibus, prioribns, 
eomitibus, baronibus, iusticiarüs, vicecomitibus, prepositis, 
mmistris et omnibus balliuis et fidelibus salutem. Sciatis, 
quod cum celebris memorie H. quondam rex anglie, auus 
noster, per litteras suas patentes concessit mercatoribus 
Regni alemanie, iUis scilicet, qui habent domum in ciuitate 
london. que gildehalla teutonicorum vulgariter nuncupatur, 
quod eos vniversos et singulos manuteneret et seniaret per 
totum Regnum suum in omnibus eisdem libertatibus et fi- 
beris consuetudinibus, quibus ipsi suis et progenitorum suo- 
rum temporibus usi fuerunt et gavisi, ipsos quod extra 
huiusmodi libertates et liberas consuetudines non tra- 
traheretnec trahi permitteret quoquoinodo, ac bone memo- 
rie dominus Edwardus quondam rex anglie genitor noster, 
predictis mercatoribus gratiam illam continuans voluisset 
ipsos mercatores manutenere et seruare in omnibus eisdem 
libertatibus et liberis consuetudinibus , quibus ipsis suis et 
progenitorum suorura temporibus vsi fuerunt — concedendo 
eis, quod ipsos extra huiusmodi libertates et liberas con- 
suetudines non traheret , nee quantum in ipso fuit, trahi 
permitteret vllo modo. Nosque postmodum pro eo, quod 
dicte littere ipsius patris nostri de heredibus suis non &- 
ciebant mentionem, propter quod ad premissa dictis merca- 
toribus obseruanda non tenebamur, de special! gratia nostra 
concessimus eisdem mercatoribus pro nobis et heredibus 
nostris, quod ipsi mercatores et eorum successores domum 
predictam habituri in omnibus eisdem libertatibus et liberis 
consuetudinibusy quibus ipsi nostris — et progenitorum no* 
strorum temporibus vsi simt, manuteneantur in perpetuum 
— prout in litteris nostris patentibus eisdem mercatoribus 
inde confectis plenius continetur. Nos volentes prefatis 
mercatoribus gratiam facere ampliorem per finem, quem fe- 
cenmt nobiscum, concessimus eis, pro nobis et heredibus — 

Digitized by VjOOQ IC 



»7 

quod ipsi et eorum successores predictam domuin habituri, 

in perpetuum infra regiium et potcstatem no&train lias hia- 

beant libertates videlicet, quod ipsi et eorum bona seu mer- 

cimonia infra idem regnum pro aliquo debito, de quo fidei- 

ussores aut principales debitores non extiterint, nee pro 

aliqua transgressione facta per alios, quam per ipsos, non 

ai-restentur nec-grauentur et quod~ nos vel hercdes nostri 

super ipsos aut eorum bona seu mercimonia custumam no- 

vam non ponemus, saluis nobis et heredibus nostris antiqiiis 

prisis nostris, quodque ipsi per totum Regnum nostrum de 

bonis et mereimoniis suis de pontagio, panagio et muragio 

in perpetuum sint quieti , ita tarnen , quod aliquem , qui de 

gilda eorum aule predicte non existat, nee eis bona seu 

mercimonia de gilda sua esse aduocent vUo modo. Quare 

volumus — quod ipsi mercatores et eormn successores in- 

fi*a regnum et potestatem nostram libertates prcdictas ha-' 

beant imperpetuum, ita tarnen , quod aliquem, qui de gilda 

ipsorum non existat, nee eius bona seu mercimonia de 

^Ida sua aduocent, sicut predictum est. Hüs testibus. W. 

venerabili pati'e cantuar. archiepiscopo, totius anglie primate. 

I. Elien. episcopo, thesaurario nostro, Bartliolo de Gade- 

legmer, Hughone dandeles juniore, Wilhelmo de monte 

acuto, senescallo hospitii nostri, Radone de Vorges, Johanne 

de Westen, juniore et aliis, datum per manum nostram apud 

Wyndesore septimodie decembris anno regni nostri vndecuno. 



*) S»cun 3a5t frater im SKarj Bciiatlgte (gbuatb ÜI. im 
1.3a^te bex ülegierung, cbcnfall« juSBinfor, oBlge SPritoitcgicn 
feines ^aUxß in SCntocfcnl^eit feiner ©ofleute unb ©etxeuen, 
i)on bcnctt genannt ivcrben: W. archiep. cant«ar primate, 
Johe Elien. episcopo cancellario. A. hereford. episc. the- 
saurario nostro. H. episcopo Lincoln. W. de Nozwiter 
episcopo. Johe Wynten. episc. Thoma comite Norff, et 
marescallo anglie. Emundo comite kaiiter. henrico comite 
Lancaster. Thoma de wake, Johanne de hello /campo de 
somersett. Johanne de Ros, senescallo hospitii nostri. 3)ar* 
unter fielet: LTotulatio in memorando schackerii inter re- 
cord. de terraino st. Michaelis anno XXX rcgis Edwardi 
tertii et conq. ex paite Rememoratpr. regis. 

«a^ne, S)ortmitnb. n. a;^eil. oigtizedby Google 



98 

77. 1319. gricb. Don 5Dortmuttb (gteben^orP) ßbtt^ 
haflt bcr ©tabt ©gcntl^um Bei $6toel. 

Vniversis presentes litteras visuris €t audituris inno- 
tescat, quod ego Fredericus de tremopia dedi liberaliter et 
eontuli discretis viris dominis consulibus tremoniensibus, in- 
tuitufauoriset amicitie, ins proprietatis, quod egendom dicitur» 
in triginta denariorum redditibus, in quodam orto iuxta ho- 
uele sitis, quem olim. . . dictus Meyenberg, ciuis tremonien- 
sis a me tenuerat iure feodali. In cuius rei testimonium 
sigillum meum ex certa scientia mea presentibus litteris est 
appensum. actum et datum in Epiphanya domiiü anno eius- 
dem M». CCC^. decimo nono.') 



78. §crmann Don Sfnbenborfl itnb ^ein ©ol^n Som 
rab Uhnnen, baß ftc bie greigraffc^aft S)orfe 
munb i^rcn Srbcn l^intcrlaffen ober bcr ©tabt 
JDortmunb Deräupcrn muffen. 1319/ 24. gcBr. 

Nos Hermanus de Lindenhorst miles et conisadus filius 
noster notum fieri volumus,' quod-nos obb'gavimus-consuli- 
bus, — quod omne jus — in comicia tremoniensi — alienare 
nondebemus, — sed in manibus verorum heredum nostro- 
rum derelinquere vel in manibus cönsulum pred. tali forma, 
ciun Steckenet ipsius adherentes — de comitiaper viam iuris vel 
amicitie amouerimus, — extunc contractus venditionis, quem 
fecerat cum eisdem consulibus de dicta cometia quondam 
nobilis conradus, comes, avunculus noster — ratus et firmus 
— permanebit, — volentes extunc ipsis — defalcare seu 
decömputare in eodem CL marcas, nobis concessas, et nobili 
Domine Kathai'ine, quondam Comitisse tremoniensi ex parte no- 
straab ipsis — numeratas, et insuper CXXXIImarcas dictoco- 
miti — solutas, insuper orania pacta et federa dictis cons ulibus — 
nostrisparentibus — prom issa — obseruare. — acta sunt hec in 
ambitu fratrum minorum , presentes erant honorabiles viri 

*) ^a$ ©iegel ^at ein bveiecfiaed 2Bab)>en mit ben 6 
re^ldfAt&aen liBalfen unb bei: Umfc^tift. S. FREDERICI. 
DE, TREMONIA. 

Digitized by VjOOQIC 



99 

bemardua dictus bitter miles, Emundus plebanus in olflen 
monast. dyoc. Bertramus Mucener de Mengede, arnoldus de 
Ruddinchusen iimior — item — de consulibus — Henric. 
de Wickede, Ger. de Breden. N. de ponte. Con. cleppinc et 
aliis — in quonun testimoniiun sigilla nostra — appensa 
M. CCC<^. XIX in crastino mathei apostoli. 

lönman fül^tt ein vmUi, (Sonrab (in breieifised bieget, > 
((ibe mit ben 6 JBalfen. 



79- ©(j^iebgf^jru* fi6er bfc SBcretBung bet ©raffi^aft 
x&^äftm bet erben ginbcn^orfr 1319, 3uK. 

In godes namen amen. Wi broder henricli van Re- 
chede, en godes ritter to der hörst, ende godeke van Re- 
chede, en knape groten de erafligen lüde, de borgermester, 
ende rad van dorpmunde, ende alle de desen brief sen, 
ende lesen höret, mit kuntschap der warheyt. Witzent, 
dat van der sprake de is op de graschap ende alingen 
herschap van dorpmunde, dar her conrat de greue to doip- 
munde was inne sat, van heren hermannes wegene van 
dorpmunde ens ridders, greuen herbordes broder^ de greue 
was to dorpmunde, ende Conrades sines sones, van ener 
side, ende twen gesteliken iuncwrowen, belen ende fyen, 
des vomomden greuen Conrades susteren, Conrade.endc 
Arnolde twen brodere, ende ere ander sustere ende brodere, 
des seinen greuen Conrades suster kinder, van der ander 
side. To vns is gegan, van des vomomeden heren Her- 
manes wegene, ende Conrades sines sones, ende van der 
ander partye wegene is gegan" to den edelen luden, heren 
Didert den greuen to Limburg, ende heren Didert van 
Limborg den ritter, enes rechten to ervarene, ende to sec- 
gene, van der vorsprokenen graschap ende der alingen her- 
schap van Dorpmunde, we se to rechte behalden sole. Nu 
secge wi vorgenomeden broder Henrich ende Godeke van 
Rechede, en recht alse wi geleret sin twischen Wesere 
ende Rin, van wisen luden, heren, rittem, ende knapen, al 
dus: Wante hef Herman van Dorpmunde, greuen Herbor- 
des broder, de greue was to Dorpmunde, en enweldich, 
echte, ende recht, ende vnuerdelet broder is, van der vryen 

_, „Tt^oogle 



100 

graschap ende der alingen herschap, sines rechten veder- 
liehen enies binnen Dorpmunde ende buten, ende he nu 
op de stat en quam, dar he op de vorsprokenen vryen 
graschap ende herschap vortichnusse dede, efte dar af ver- 
delet worde, de he van deme rike entfangen heuet, ende 
des leuenden tuch heuet, ende liegende orkunde, van dem 
rike, och wante de stortincge ende de steruincge der vryen 
graschap ende der herschap, dar her Herman nicht af ver- 
scheden en is , ende sin rechte vederlike erue is , de van 
dode greuen Conrades, heren Hermanes bröder son, greuen 
Herbordes, geschet is, op den seluen heren Hermanne van 
rechte, als oppe de swert side geuallen is, ende nicht oppe 
de iuncvrowen belen ende fyen, efte oppe greuen Conrades 
suster kinder störten en mochte , wante vrowen, efte iunc- 
vrowen van vryer graschap nicht weten solen, efte en mö- 
gen, och wante de seluen iuncvrowen, bele ende fye ouer 
manigen iare, bi greuen Conrades tiden eres broder in 
gestliken orden beraden sint, ende van der herschap van 
Dorpmunde verdelt, mit liptuchten, dar se noch inne sit- 
tent, mit rade heren Hermanus eres vader broder, wante 
dat wal cmidich is, dat greue Herbort, ende her Conrad 
sin son, nicht mit der graschap ende herschap en daden, 
noch ' van rechte don en mochten , it en were mit willen 
ende verhencnusse heren Hermanns, ende Conrades ende 
Amoldes moder, greue Conrades suster, beraden ende ver- 
scheden wart, van der graschap van Dorpmunde, alse se 
van rechte solde mit eme brutschatte, hir vmbe secge wi 
vorsprokene broder Hernie en Godeke van Rechede, dat 
her Herman van Dorpmunde de grascap van rechte hebbensaJ, 
ende niman anders , wante de graschap ende de herschap en 
vry menlic len is des rikes, ende is en swert, schilt ende 
bannir, dar Ainbe, so wise wi, de spinnelside mit rechte af 
ende swert side mit rechte an. Och wante her Herman 
en vry geboren delistmann is des rikes, ende de andre 
partye to deme rike geweslet is. des rechtes , dat wi hir 
wisen ende secgen, welle wi voUencomen, war dat vns ge- 
wiset wert ende op allen steden, dar wis van rechte voU- 
comen solen, na der sone de vore gedegedinget is, ende 
antwerdet dit recht den eraftigen luden, borgermestem 

Digitized by VjOO _ 



101 

ende deine rade van Dorpmunde mit vnsen ingesegelen be- 
segelt in orciinde* der warheyt desses gesprokenen rechtes. 
Dese bref is gegeuen na godes gebort M^ CCC®. XIX«* 
des dincsedages na der delincge der apostele. 

^enxic^ unb ®obe(fe ftegeln mit einem gegittetten ©d^ilbe. 



80. ®rjBif(^of §einric& l)on Solu \>mh\baxt m(t ben 
SBifiä&öfcn Don 9Künjier imb Dgnatrudf nnb bcn 
©tdbten a»un(icr, DSnabrftdE, ©oep unb Dort- 
munb bie @tnrid^tungen gut 9(ufrec^t^altung ieS 
8anbc8frtcben8 stüifd^en SBin^per unb SBefer 1319 
ÜRontag üor SWattini. 

Wi Henrich van godes genaden eyn archebyscoep van 
Cohie dot condegh allen -*^ dat wi dorech datbaste unses 
landes to Westualen, unser man ande unser denstman, vnde 
aller der gener, dey dar iime wonenthaftlich sint van der 
Wypper wynto ande weysere, hebet ouerdregen enes ge- 
meynen lanturedes, meyt den ersaymen heren bisscop Lu- 
dowige van Moinstere, biscop Engelbrachte van osenbrucge, 
meyt der stat van Munstere, meyt der stat van osenbrugge 
vnde meyt der twier gemeyiie stede vnde stiebte, meyt 
imser stat van soest vnde meyt der stat van Doretmunde, * 
denseluen urede to holdene sunder alle arge lyst, in allen 
vorwarden also hyi* na gescreuen steyt, also dat wi vor- 
gesprokene heren vnde en vwelich stat bi erme rechte vnde 
bi erre alden wontheyt bliuen. Voretmer so wille wi dat, 
dat neyman de strate , noch neynigen man^ ofle sin guet, 
meyd roue, meyd brande, ofte meyt ynegerhande gewalt 
an verdegen sole, he ne do dat met gerechte, arie dat, dat 
vwelich here doet synen luden, de eme to bewarene staet. 
Och wylle wy dat men nynegen manne in den sloet, dey 
in dessen vrede horent, ene sal neygen geleyde geüen« 
sonder malch kome vnd vare oppe sin recht ane van gel- 
des wegene. vortmer oppe dat desse vrede, stede, vast vnde 
xTiuerbroken bliue, so verbinde wi ims vorgenoymeden, ech 
-hinrich en erchebisscop dat wi vif vnde verthyc man myd 

Digitized by VjOOQIC 



— tos 

orsen, met Miser stat van soest vnde met vnseme lande, so- 
len holden vnde becostygen oppe unse euentuere , to be- 
scermene den vorgesprokene vrede. Vortmer sal becosteygen 
dey vorsprokene bisscop lodewich van moenstere, met sy- 
ner syner stat van moenstere vnde met synen gansen styche, 
to dissem versprokene vrede dartich man myd orsen. Vort- 
sal bisscop engelbracht uan osenbruegge, meyd syner stat 
van osenbruegge vnde met sinen stichte, vistyn man met 
orsen , och sal de stat van Dortmuende becosteygan vif 
man met orsen, dit sal mallik doen oppe sin euenture. 
Were och dat des not were disse vorgenanten voelgere to 
merrene, des solen macht hebben de geyne, dey to dissen 
vrede gesworen hebbent, vnde dar to gesät sint, Were ok 
dat, dat eyn scryge vmme brücke des vorgenanten vredes 
gesce, der screyge solen volgen alle dey geyne, dey dat 
hoert vnde vememet, also vere alse sey doerven vor liues 
not, vnde dar ne solen se nicht ane breken, weder dey he- 
ren, nochte weder are gerichte. Wolde auer dar enbouen se 
eyman veden, des solde dey lantvrede en be huelp/elich syn. 
Were ok dat disse vorgenante vrede verbroken worde, dar 
neyn volge, ofte wapenscryge, to hant na ee gesehe, so 
solde men dey ge3nie, dey den vrede vorbroken hedden, 
verboden to vert3mnachten, vnder des vredes yngesegele, 
den broke to beterne na des vi'edes rechte. Were ok dat 
ynigh here oder man disser vredebrekere husede oder ho- 
uede, dey were also sculdech alse dey hantdedige man. 
Vortmer ene solen neyne heren ofte stede, solt oder denst 
nemen van vredebrekeren, of se begrepen werden , men se 
solen rechten na des vredes rechte. Were ok dat dey genc, 
dey den vrede waren solen van der heren wegene, vnde 
och der stede, xnäe dey dar to gesworen hebbend, dat dey 
verbodet woerden van des vredes wegene, scege dan ey- 
nich scade, vte oder to hus, dar sal men to doen na vre- 
des rechte. Vortmer sal dey vrede eyn meyne Ingesegel 
hetben, dat solen dey van Soest erst waren ejoien manet 
van eiys heren wegene, des erchebisseop hinrikes van 
Colne, vnde erre stat van soest vnde des gemeynen stich- 
tes dey in dissem vi*edc höret, dar na dey stat van Moen- 
stere eynen manet, vao eres heren bisscop lodewiges we- 



— in — 

gene vnde eres seines vnde darna des gemeyuen stichtes 
wegene, dar na dey stat van osenbruegge, van eres heren 
bisscop Engelbrachtes wegene Mide eres seines vnd eres 
gemeynen stichtes wegene, darna dey stat van dortmuepde 
eynenmanet, van erre stat wegene, vndealdussal dit inge- 
segel vmbe gan vnder dissen ver steden, dey wile dat desse 
vrede wäret, ok bi welker stat dat ingesegel is, dey sal 
macht hebben to verbodene de gene, dey to deyme vrede 
horent, vnde dage to liggene war sey wenet, dat noetlik 
sy. Vortmer dey gene dey sat werdet, den vrede to wa- 
rene vnde dar to gesworen hebbent, dey solen macht heb- 
ben na rade der heren vnde der ver stede, dey to deme 
vrede horent, to vntfande in dissen vrede, dey deme vrede 
nuetlik sint. Vortmer so sal disse vrede an stan des ne- 
stln sonnendages vor suencte Mertins dage, do men talte 
van godes geburde dusent yar , drey hundert yar in deme 
neygent3niden yare, Mide sal waren van des hilgen kerstes 
dage dar na over drey yar. Vortmer wante wi vorgenante 
bisscop hinrik van colne in westvalen lande to allen tyden 
nicht wesen ne mögen , so bevelen wi deme edelen manne 
greuen Roprecht van Vemeborch , vnsem neven vnde un- 
seme Marsealke van westualen, vnse gewalt, den vorge- 
nanten vrede van vnser wegene to hodene, to swarene vnde 
to haldene gelike der wis alse wi dat seinen don solden, 
so dat he eyn hufedere vnde eyn bescermere sy of dessit 
der Lippe des vredes in \Taseme hertogrike, \nde wi vor- 
genante grene roprechtVan vimeborch, en marscalk in west- 
phalen lande, bekennet, dat vns vnder wunen hebbent, to 
rychtene in vnses heren hertogrike, wat sik beloepet van 
vrede broekes wegene, na rade der stat van soest onde der 
stat van Dortmuende, myd minne ofte mit rechte, meyt 
willen des clegers, vnde dat sal gesceyn binnen vert3m da- 
gen. Were ok dat, dat wi des nicht ene vermochten, so 
sole wi dat vervolgen na des wedes rechte, vortmer so sal 
de vorgenante biscop Lodewich van Monstere dey seinen 
geuualt vnde macht hebben, dey wi grene Roprecht van 
Vimeborch hebbent in deme hertochrike vnses heren des 
erchebisscop hinrichs van colne, hebben in syme hertoch- 
rike, vnde in deme stiebe van osenbrugge na dem rade des 

^ Jgle 



164 

bisscopes van osenbniegge, syner stat van osenbnigge vnde 
siner stat van Muenstere. Vortmer wat er disseme dage 
to roue ofte to brande coemen ist, des ne «al dey lant- 
vrede nicht to richtene hebben, ofte to donde. Vortmer 
bekenne erchebisscop hinrik van cobie, were dat vnse neue, 
greue roprecht van virneborch, vnse marscalch, vnse amet 
op geue, ofte vns aüegenge myd dode oder met anderen 
saken, wene wi dan setten m syne stat, dey sal dat 
seine don, vnde sal de seine macht hebben to disseme 
vrede, de he hadde in vnseme hertochrike. Vortmer vsrere 
dat dey gene, den w\ vorgenanten heren vnde wi ver stede 
to dissem vrede gesät hebbent, vnde den gesworen hebbent, 
eyner volge ofte enes rechtes nicht ouer dregen ene künde, 
war dey meyste menyge to uelle van en, dat solde vort 
gaen in allen dingen. Vortmer were dat ynich here van 
dissen vorgenanten heren oder disspr stede, dey hjnr be- 
screuen sint, ene clage brechte vor dey geyne, den dey 
vrede beuolen ist, dey solen are clage don vnde gan op- 
hor, ande laten sie dey anderen beraden, vmbe dey clage. 
Vortmer were ynich man, van alle den genen, dey nu in 
disseme vrede sint, ofte hyr na in comen mögen , dey an- 
ders dede dan also, alse disse vorgenante vrede bescreuen 
ist, vnde dar umbe an gesproken worde van den genen, dey 
dissen vrede gesworen hebbent to bewarene, wolde he dar 
ycht weder spreken, des solde henaarwesen to overgande, 
na seggene der mesten raenye, alse hjrr voren gesproken 
ist, dan he es sik were to ontseggene. Vortmer wie biscop 
Ludewich van Monstere vnde wi bisscop engelbracht van 
osenbrugge swaret vnde louet alle disse vorgesprokenen 
stuke ande dinch vaste vnde stede to holdene, dor vmbe 
hebbe wi to eme orkunde dessen bref beseglet met vnsen 
ingesegelen , dey geingesegelt ok es myd deme ingesegele 
des ersamen heren des erchebisscop hinrikes van Colne^ 
vnde des greuen Roprachtes van Virneborch vnde der stede 
van Muenstere, Osenbrugge, Soest vnde Dortmuende. disse 
treyf is gcuen des manendages vor sinte Mertins dage in 
deme yare van godes geburt alse hyr voren bescreuen 
ist. Amen. 

Digitized by VjOOQ IC 



105 

81. 1319. ^ie SBtftbcr ®tc»)]^att uitb ®et«b, ge» 
nonnt bon §5rbc, »cld^c burd^ SBetmitteluttfl be« 
SÄfttcrg ©crarb t)on SBfttcnc unb be8 ftna^)pcn 
^of)am SDomfdf mit ber ©tabt Dortmunb, »egcn 
einet gelobe auSgefö^nt ftnb, \>ct\pxeä)en biefe 
@ü]^ne }u Ratten; fo toie att(^ SBate, ®Upf)ani 
©l^efrau unb bcren Äinbet: ^tlf)am, ^eilri^iiii, 
©op^ta, JpcrButgfö unb ©erl^atb« Rinbcr: »^ 
bert, ©erarb; §efltt)ifl{8 unb aWette. 
©t^^i^an unb Oeratb fönten baö JRab, a)OTni(f einen 

querget^eilten @(]^ilb, oBen 3 SSdgel. 



82. Äauf bet l^alben ©raffd&aften. 1320. 

Li Godes namen Amen. Wi greue Conrat to dorp- 
munde don cundich allen den de dessen brefsent, ande hö- 
ret lesen, ande betugetr openberlike in dessen breue, dat wi 
mit wlbort ande mit willen vnser brodere Amoldes ande 
Walteres stecken, ande vnser suster Iden ande Katharinen, 
vortme vnser moddem Elseben onde Sophyen dar embouen 
bi rade vnser vrende, ande vnser mage hebbet vercoft and 
opgelaten redelike ande rechtlike in hant des rades ande 
der borgere van dorpmunde, de grafschap ande de alincgen 
herschap to Dorpmunde half, wo de belegen is, buten der 
muren to dorpmmide ande binnen, dat si in gerichte, in tol- 
lin, in munten, in gülden, in opcomen, in erflikeme gude, 
et si egen, efte lengut, also alse greue conrait vnse om, alle 
desse stucke achter leet na sime dode, de erflike ande 
ewelike vmmer mer van en, ande van eren nacomelingen, 
to behaldene, ande to besittene, der wille wie ande vnse 
eruen een rechte warschap don. vmbe eyne bescheidene su- 
men geldes, de vns gegeuen ande betalet is. vt gesät de 
wonnicge binnen de muren , dar vnse om, greue conrat, inne 
starf, oc de cappellen sente Mertines, and alle de man, and 
alle de lüde der grafschap, de wi and vnse eruen sunder- 
like behalden solen ande bewaren, ande de in erme alden 
rechte ande gewoneden trowelike halden. hir vmbe so loue 
wr, ande sekeret in trowen, mit gesworenen eden, vor vns 

_, Google 



IM 

ande vor vnse eruen, geboren ande^ vngeboren, dat wi 
vnse balue grafschap wo de belegen is, in al erme alden 
rechte ande gewonede, also alse de an mis comen is, selue 
behalden ande besitten seien, van eruen to eruen ewelike 
ond vmber mer, ande de nummer to wandelende ir- 
gerhande wis m vromede hant, sunder eftes not were, dat 
got beware, in hant des rades to dorpmunde, vmbe pen- 
nincge , der wi dan ouerdragen. Vortme lowe wi , ande 
verbindet .vns, also alse hir vorgesproken is, dat wi ande 
alle vnse eruen, ande alle vnse nacomelincge , al recht, aUe 
hantfestene, ande alle gude aide gewonede der stad to 
dorpmunde, de se behalden hebbet ande here gebracht, so 
van deme romischen rike, so van vnsen vorevaren, to hal- 
dene ande to vestene , ande nicht to encgene efte to min- 
rene in inigen stucken, oc sole wi vortmer mit deme rade 
ande de rat mit vns, ande vnse nacomelincge op bedeside, 
den vrigen greuen na sime rechte, ande den richtere in der 
stat na sime rechte, endrechtlike setten, also dat de rich- 
tere en beseten, geeruet, vmbesproken borgere si, ande be- 
sitte den stol en iar, van aldeme rechte, ande dat iar na 
deme ersten, efte he sie wol gehandelet heuet, van genaden. 
vortme, welcker lege twist op stonde hir namales twischen 
deme rade to dorpmunde, ande vns, efte twischen vnsen 
nacomelingen, ande den eruen, des sole wi ande vnse eruen, 
twe van vnsen vrenden maken, ande de rat, ande ere na- 
comelinge twe van den eren, de solen macht hebben de 
twist in vrentschapen to schedene, en können se des nicht 
gedon, so sali mallec von dem anderme, binnen der muren 
to dorpmunde, en recht vngetrecket nemen ande geuen. 
dese vorgesprokene halue grafshap , de wi nu vercoft heb- 
ben, de sole wi ande vnse eruen, deme rade to Dorp- 
munde, ande eren nacobelingen, don, wellet se de van uns 
halden, in welike hant, dat se de rat hebben wel, sunder 
wedeltal. wellet se de oc leuer halden van deme rike , dat 
mögen se euer don. ande alle desse stucke, de hir vore 
bescreuen stat, de sole wi in trowen mit deme rade, ande 
de rat mit vns, ewelike halden, sunder argelist. In orcunde 
and in ewelike stedechet alle desser vorsereuen stucke, 
hebbe wi vnse ingeeegel hir voren an geuoget , ande heb- 

„. , Google 



101 

bei gebeden, de edele lüde, greuen Engelbracht von der 
Marke, greuen frederike van Retberge, vnsen swager, greuen 
Diderike toLimborg, heren Lutter van mauere den prouest 
to Reys, heren diderike den heren van Volmesten, vnse 
mage, vortme Waltere stecken vnsen vedderen, borgharde 
stecken vnsen broder, ande henrike van den berge, vnsen 
omen, knapen, ere ingesegele mit vnseme an dessen bref 
to vogene. ande wi greue Engelbracht van der marke, greue 
frederic van retberge, greue dideric to Limborg, prouest 
Lutter van reys, here dideric vah volmesten, walter stecke, 
borghart stecke, ande henric van berge, wi vorgesegenden, 
bekennet, dat wi in ewelic orcunde ande stedechet desser 
djncge, hebbet vmbe bede willen greue Conrads to dorp- 
munde, ande fine rechten eruen brodere, sustere, ande mod- 
deren, der vorsegenden, vnse ingesegele , met sines selues 
ingesegele an dessen bref ^ehancgen. ande wi amolt aiide 
walter, Ide ande katharine brodere ande sustere , ande wi 
Elsebe ande sophye modderen des vorgesegeden greue 
conrades te dorpmunde, bekennet vnder dessen vorgesege- 
den ingesegelen, dat dese cop ande alle desse vorgescreue- 
nen stucke, war sint, ande solen bliuen, ande louet de 
ewelike, mit allen vnsen eruen, stede ande vast to haldene. 
dit gesha vor deme rade, ande den borgeren to dorpmunde, 
oppe deme rathus. des gudens dages na alle godes hilgen 
misse, in deme iare vnses heren, do men talde dusent iar 
drehundert ande twintech iar. 



83. ft5it{g 8ubtt){g geflattet bett (StBen M ®rafen, 
um bcn 9lc(^t8fheit wegen ber ®raffd&aft ©ort^ 
munb, bic er fequc|Wrt, ju Befeitigen, bfe leitete 
ju t)erdußem unb ermäd^tfgt bic @tcd)t jum Sln^^ 
faufe. 1320, 25. gebr. 

Ludowicus dei gratia Romanorum Rex semper Au- 
gustus. Prudentibus viris . . consulibus — et vniuersis opi- 

*) 9Rit 8 Siegeln; bad bed ®rafen (Sonrab an feibener 
Si^nuT au^ Sünbeln \)on grüner unb gelBet unb grüner unb 
rotier ©eibe. (Sr fü^rt bte Befannten 6 idalUn unb M 
9tö(i{iegel einen ito^f (eine ®emme)* 

Digitized by VjOOQIC 



108 

danis opidi tremoniensis fidelibus suis delectis gratiam suam 
^t omne bonum. Cum Regalis celsitudiiiis proprium existat 
pacem manutenere et dissipatam in subditis reformare. cum 
itaque ex morte strenui viri Cum*adi quondam comitis opidi 
vestri inter heredes ipsius super comitia , que a sacro Lu- 
perio ab antiquo dependet, dissensio sit suborta. Nos vo- 
lentes iura nostra et sacri Imperii in eorum statu et robore 
permanere inuiolabiliter sicut est antiquitus introductum. 
ac dictorum heredum ex officii nostri debito discordiam am- 
putare, yobis ipsam comitiam cum suis iuribus et pertinen- 
tis vniversis, intra opidum et extra, tenendam et regendam 
in omni statu et modo, quibus antedictus quondam Conra- 
dus et ejus antecessores a diuis Romanorum Imperatori- 
bus, et Regibus tenuerunt, quousque prefati heredes super 
huiusmodi dissensione iustitia vel amore concordati fuerint, 
committimus per presentes. Ita quod concordatis heredi- 
bus apud eorum alterum tantum dicta comitia permaneat, 
sicut est antiquitus introductum. Si vero concordarentur 
iidem heredes vel non, et ipsam comitiam vendere vellent in 
toto vel in parte, seu iam vobis vendiderint, aut antecesso- 
res eorundem heredum in quota aliqua, vt vos illam emere 
et emptam tenere possitis , et nullus alius, ^uiuscunque con- 
ditionis vel Status existat-, se de eadem comitia, quo ad 
emptionem iam factam, si qua facta est, quam decemimus 
non tenere, aut ad fiendam » vel ad aliam vsurpataonem et 
detentationem quamcimque temerariam aliqualiter, intromit- 
tat, vobis ex speciali gratia indulgemus, tenendam et pos- 
sidendam a nobis et sacro Imperio eo pleno iure, sicut de- 
pendere dinoscitur ab eodem. Vobis nichilhominus iniun- 
gentes ne Archiepiscopum coloniensem vel alium Episco- 
pum, comitem, baronem vel aliquem forensem ad dictam 
comitiam quomodolibet admittatis. In cuius rei testimonium 
presentes conscribi et nostre maiestatis sigillo iussimus com- 
piuniri datum franchenfurt ün® kalend. Martii, Anno domini 
Millesimo trecentesimo vicesimo. Regni vero nostri Anno 
sexto. 

Tlii Um großen Siegel. 



y Google 



109 

84. i320 am Za^e bc8 1^. Urtart 2o. ÜRai rcPflitircn 
grfebric^ ®raf b. 9i(tBcrg; 8{nfc, nobilis domina, 
feine grau, griebrid^, Seatrij unb äleib t^te 
Äinber auf ü)Xt SRed&te, tt)eld^e ii^nen nad^ bem 
Jtobe beäSbet^errn Sonrab,®rafcntoou5Dortmunb 
grieberid^g ©t^vcager, an ber @raf fti^aft 5Dortmunb 
gugefaHen flnb, ju ©unfien üon Sonrab genannt 
©tetf; gricbetfd^S ©d^toager, unb ber Stabt 
Dortmunb. 

iKit bem Siegel grleberid^«; einen Stbler unb mit bem 
be^ Sputet (Scntab \)on Sluenfhot; einen butd^fd^nlttenen Sötoen 
barpeUenb. 



85. ®raf SngelBert \>on ber SKarf üerjit^tet auf bie 
@raff<3&aft SDortmunb, ~ t)erj)jlid&tet ptä^ bereu 
rechte @rBen unb bie @tabt 5Dortmunb in bereu 
©eftfe ju f(^ü^en unb geujfil^rt ber lefeteren freien 
^anbel unb SBanbel in feinem 8anbc. 1320. 
11. Slugufl. 

Wy Engelberth greue van der Marke dot kundig — 
went die kop der Graschap vnd der herscap to Dortmunde, 
den wy.gedincgeth hadden legen conrade van Lindenhorsth 
van sines vader vnd van siner wegene, nicht mit rechte 
staenen mochte, als wy berichtet worden van vnseir vronden 
vnd van deen bescheydene vnsen Luden der stath van 
Dortmunde, went dat weder aide recht vnd gewnde was 
^ dor vmme hebbe wy ver tiegen van deme kope vnd gertie- 
get gensliken van deme kope mit dussen briue, vnd louet 
een vnd verbindet vns, wy vnd vnse recht Eruen — also 
dat wy — na deen vorgesprochene Graschap — nummer 
mer en solen staen, noch sie daran hinderen jeneger band 
wys. Wer och, dat jeneger here, efte jenegh man na deen 
vorgesprochene graschap stunde, sie en bliue in der rech- 
ten Eruen vnd der Stades hanth, des verbinde wy vns — 
een dat helpen to kerene vnd weder to stane weder allen 

Izedby Google 



HO 

die leuenth, vtgesath vnseu heren den Romeschen koninchy 
it en were dat hee sie lenede in yromede hanth buten den 
rechten Eruen vnd der stath, dat solde wy een helpen ke- 
ren, als hir vorgescriuen ist, weder deen efte weder die- 
gene, deen sie also gedane wys geleneth worden. Vortme 
so mögen vnd solen die vorgesprochene borgere van Dort- 
munde to allen vnsen kermissen vnd jarmarcketen , die in 
vnseme landt belegen synt, komen vnd varen eyn dach vor 
vnd eyn dach na, vmbezach vnd vmbekümert van vns vnd 
van al deen, die dor vnsen willen doen vnd laten willen, 
it enwere die bröke bin der tyth, die solde dar binnen be- 
teren. In orkunde — hebbe wy — besigelth vnd wy 
Adolf, Engelberth vnd Euerath, sone ^Tid Eruen greuen En- 
gelbertes, die hir vorgesprochen ist, louet — vorgescreuene 
stucke — ewilichen to halden. M. CCC. XX. op den 
nesten dach sunte Läurentius dage. 
S^it Um 9t(uterf!eoel bed ®rafen. 



8a 26. gcbruat 1324 Bcauftraflt ftönig Subtoifl ben 
©rafcn abolf r>on ©crg jtotfd^cn ©onrab ®Uie, 
Sonrab ßinbcnl^orp unb SEBenncmar üon SDort- 
munb, mlä)e pd^ tt)egcn bcr ©raffd^aft 5Dortmunb 
fhcitcn unb bicStabt üicif a(]& BcIdjHgcn, ju mU 
jd^ctbcn* 
SaeomBlet Ur!unben(tt(^ IH. fftt, 200 6. 170. 

87. 1324, iDonncrjlafl üor VLxian, [(^wött $Dicb. 
®obBc für 200 Sttarl bct @tabt 5Dortmunb 
2 So^TC mit 3 ffned&tcn ju biencn unb jtt)ar ^e? 
Zen ScbcTmanU; auger bcn ©rafcn üon bcr SKarf 
unb ©onrob toon ginbcn^orji. äSfid^te er toor 
bcr Seit perbcn, fo foO fem SÄcffC; (SngelBcrt 
toon aittena, @ol^n ©ertöte'«, ben SSerhwg er:= 
füacn* 

Digitized by VjOOQIC 



111 



88« Stitter ^ermann ))on bet 9Rfi^Ien toitb auf rin 
3a^r, mit üict (Bef^axnV{ä)ten , Reifet hex ©tabt 
SDottmunb gegen Jebcn gcinb, mmßntliä) gegen 
ben @rafen t>on KmSBerg. 1324, 14. SDctober. 

Universis — innotescat quod ego hermanus de Molen- 
dino, miles, ob specialis amicicie fauorem obügaui et confe- 
deraui me, data fide, discretis viris, consulibus et ciuibus 
tremon. a festo beati martini proximo ad unius aimi circu- 
lum ad auxiliandum et adsistendum eisdem fideliter et abs- 
quedolo, cum quatuor toracibus etpersonis ad hoc ydoneis, 
probis et robustis contra omnes et singulos eorum inimicos, 
et qui ins interim accipere rennuerint ab eisdem, et specia- 
liter contra comitem de Arnsberg et omnes suos complices 
presentes et futuros, quam diu idem Comes cum ipsis ciuibus 
discordauerit submeis dampnis, euentibus et expensis. Con- 
dicionibus hiis adiectis, quod omnes captiui, quos cepero 
et ojnnes exactiones, quas fecero cum ciuibus , esse debent 
ciuitatisy sed captiuos quos cepero, et exactiones ques fe- 
cero cum amicis meis et familia, nullo ex parte ciuium ibi 
presente, habere debebo cum consulibus in medietate. tarnen 
si consules cum mea media parte captiuorum suam habere 
desiderantm*, voluntate ipsis relinquere debeo et in prolatione 
dominorum gerwini «Je Bredenschede et conradi Cleppinch de 
hoc contentus permanere . . Item equos, quos perdidero in 
obsequio ciuitatis, soluentur michi in amicicia uei in iure. 
Pretera in £Bu;tione compositionis et treugarum dicti consu- 
les omni tempore extra me plenariam habebunt potestatem. 
eüam de omni discordie causa, inter dictos ciues et me et 
meos adiutores, accipere debeo cum eisdem a dictis consu- 
libus infra muros tremon. solutionis vel iusticie complemen- 
tum. Et ero in Vorstenberge, uel in tremonia, uel alibi vbi 
ipsis consulibus et michi videbitur expedire. Item de cen- 
tum marcis, quas mihi promiserunt, dabunt in proximo 
pascha quinquaginta marcas et alias L. marcas. — tollamin 
exactionibus , quas, si ante compositionem plene non exac- 
tionauero, consules infra annum supplere tenebuntur. In 
cuiua ret testimouiiiii sigillom honesti yiri Theodorici dicti 

Digitized by VjOOQIC 



HS 

sobben cum sigillo meo petiui presentibiis applicari. datum 
die kalixti pape Anno M». CCC«. XXIV». 



89. 9loj)ert ®raf toon asimcfiütg Bcurfunbet bct ©tabt 
SDortmunb fcfnc aSer^jpc^timg jut Jpülfe. 1326, 
3. gcbruat. 

Nos Robbertus comes de Virneburg,*) marschalcus 
Westphalie, recognoscimus et presentibus publice protes- 
tamur, quod ex parte reverendi patris, domini Henrici ar- 
chiepiscopi colon. domini et avmiculi nostri et cum consensu 
et voluntate eiusdem ac dyocesis colon, nee non ex parte 
propria ob fauorem et amiciciam specialem obligauimus nos, 
et confederauimus bona fide discretis viris . . consulibus et 
vniversis ciuibus tremon. ad auxiliandum et assistendum eis- 
dem contra Wenemarum de Tremonia, hermannum de 
strunckede, et omnes eorum in hac parte complices presen- 
tes et futuros, sab nostris et dicte dyocesis dampnis, euen- 
tibus et expensis. tali apposita forma, quod compositio et 
compositionis ordinatio sit omni tempore in . . consulum 
potestate, absque nostra aut alicuius ex parte nostra vel 
dyocesis dicte reclamatione seu contradictione ; preterea qua- 
lecumque dampnum fecerimus per nos vel per nostros aliis, 
preterquam inimicis ciuitatis, qualicunque modo, illud nos 

*) ^<a ©iegel bed $ennan ifl aBtang get^eilt, linU 
f((xdg gegittert; tec^iS ein leered gelb. ®oBBe $at bie Mann^ 
Un 21. ©ratter. 

*) 5DerfeI6e ®raf Befc^elnigte in cBcn biefcm 3a§re f^)ä* 
tcr, nSmtid^ spctri ©tul^lfeiet (baS 3a§r Begctnn bamald no^ 
mit bem 25. SKdrj) ben ©ürgcrii öon SDortmunb/ bag ni(ä^t 
auf l^re 3Seranlaffuttg, fonbcrn burd^ i§n, auf ©efe^t bcd (gra« 
Bifd^ofd, §cinri4 »on grimerS^eim feiner Slmtmanndflclle ju 
(Siflingd^ufen unb Vorfielt entfe^t unb bttr($ ben SRitter iBern^. 
fdittn erfe^t fei. IBeibe Urfunben finb mit bem dieuterfiegel 
berfeBen. SDa« SPferb fjjrinat linfd. SDie UmfcBrift i|l: SIGI I 
LLVM; RO | BERTI: COMITIS. | DE : VIRNENB. | 
VRG. ©ci bem erflen @tri(3^e burd^fc^neiben bie O^rcn, Beim 
ptüttn bie ©orberBeine, Beim brittcn bie <^interBeinc be«$fet« 
^e6 unb Beim bierten bie jlatternbe $e(mbed(e bie 3nf(^rift 

izedby Google 



113 

tolumodo per nos et nostros restaurare et emendare debe- 
mus. datum sub sigillo nostro pro testimoiiio veritatis ap- 
penso presentibus. crastino purif. bte.M.M^ CCC<>.XXVP. 



90. S)ct @rjBifd&of ^eititi* \>m S5In, ®taf SRu»). 
t>on SBitneBurg, aK SKarfd&att t>m SBcjlp^lcn, 
fämmtlfd^c c61nif(^.^tt>cp})^älifc^c ©tdbte mh ©utg^ 
mannfd&aftett fd&Iic^en mit ber @tabt ©ortmutib 
dn ©(3&ufe=^ unb SCrufebfinbnig jur Slufre^t^altung 
bc8 ganbfrieben«. 1326, t)or äKittefapen. 

In Godes öamen amen. Wi henric van godes ghena- 
den ein Erchibiscop to Colne ein erchikenteller des rikes 
ouer bergh vnde wie greue . . Robbracht van Vimeborch, 
marschalc in Westfalen vnde wi ghemeynen borchman van 
Rüden, van der houestat, van den Vurstenbergj van Snel- 
lenberg, van werfe, van almene, van aldenvilz, van Schar- 
penberghe, vnde wi burgermeystere vnde ghemeynen bür- 
gere van soyst, van brilon, van den berghe, van attendem 
van riklinchusen, van dorstene, van werle,*van geseke, van 
rüden, van warsten, van der kalenhart, van bedelike, van 
medebeke, van winterberg, Van hellenberg, van der smalen- 
borch, vnde volcmers duyt kundich allen den ghenen, di 
disse breeue S3rt, efthe höret lesen, dat wi vns verbunden 
vnde to samene gheloeuet hebbet mit den beschedenen Lu- 
den, den burghermeysteren vnde deme raede, vnde mit den 
ghemeynen burgheren van dortmunde ombe dat beste, vmbe 
vnrechte ghewalt to verdriuende vnde de strate vnde de 
lüde in unsen lande to Westfalen mit der godes helpe to 
bevredende, in alder wyse alze hir na bcscreuen is* To 
dem eyi'sten so loeue wy vor ghenoemde . . henric ein 
Erchibiscop van colne mit vnseme neuen, greuen . . Rob- 
bracht van Vimeborch vnsen marschalc, mit vnsen ghemeyeii 
borgmannen vnde mit vnser stat van suyst, vnde mit al 
vnsen steden, dt hir vor gescreuen sint, der stat van dort- 
mtmde : of inich man binnen der tyt disser gheloeuede en 
vnrecht, ofthe ghewalt dede, vnde an rechte sie nicht wolde 

%a^m, <DoTtm«ttb. n. 3:f)fil. 8 QooqIc 

"■" ' o 



114 

laten ghenüghen. wanne dat vervolghet wyrt alze hyr na 
geschreuen stayt, so sule wi en bi stajm mit raede vnde 
mit helpe mit allen dinghen, älze disse loeuede to seghet; 
des ghelikes sulen de van dortmunde vns wider du}^! na 
irre macht alze de stat van suyst vnde de anderen stede, 
de in disser Loeuede sint. vortraer so sal vnser heren iu- 
weHc, vnde vnse ammetlude, vnse borchman, vnde stede bi 
irme alden rechte ^Tide bi irre alden wontheyt bliuen. Vort- 
mer so sal nimant den anderen an verdighen mit roue mit 
brande ofte mit andere vnrechter ghewalt, sunder ein juwe- 
lic man, de sal syn sake vürderen mit gerichte, ane dat ein 
juwelic man mit sinen Luden, de eeme to höret, vnde vp 
sime gude duyn mach, alze van alders ein recht heuet ghe- 
wesen. weyr oyc, dat inich man dit verbreke vnde begrepen 
würde , so sal man deme cleghere vn vertoghet richten, 
weyr oyc dat ein royf ofte ein naeme vnser eme, ofthe in vn- 
sen Landen ghenoemcn wurde, dat sal men keren vnde vnser 
iuwelic man deme anderme helpen beschudden alto hant, 
alzo verre als men mach, gesche auer des nicht, so sal 
deghene, deme die naeme ghenoemen ys, alzo ein laut 
recht vürderen, ouer di seinen vnrechten lüde, ande ouer 
den ghenen, di de naeme vnde die lüde heldet, efte he des 
nicht weder dede , wanne he na formen disser vredes ver- 
volghet wyrt. Oyc sule wie ein ghemeyne ingheseghel heb- 
ben to disser Joeuede vnde dat sal halden de rayt van 
suyst van disser tyt bitte sunte mychaeles daghe, vnde dar 
na sal dat weesen, wayr deghene beste dmiket, di to disser 
Loeude gesät sint van vnser aller weghene, vnde so weeme 
vnrechte ghewalt wirt ghedayn, de sal vort varen als hyr 
vor geschreuen ys, vnde sal dan dat kundighen vnde clag- 
hen der stat, de dat ingeseghel bette, so sal di selue stat 
van ^Tiser aller weghene altohant breyue vnde boden sen- 
den deme seinen manne, ofthe den seluen luden, vnde eysghen 
vnde manen, dat men die naeme wedergheue vnde dat vn- 
recht weder do, vnde kome binnen vyi*tyn daghen to daghe 
op eine leyghelike stat, vnd nehme vnde gheue dayr dat ein 
recht ys. weyr auer dat die selue man, ofthe diseluen lüde 
des nicht dujoi ne wulden, so sal men se \Tedeloys kun- 
dighen vnde halden, alzo vort alze dat gheeysghet wyrt, 

Digitized by VjOOQIC 



115 

in al deu sloeten, di in disser gheloeuede begrepen sint. 
vortmer so we op der strate, oflhe in dissen landen vor 
einen vnrechten man op ghehalden, ofthe ghevanghen wyrt, 
den sal men vüren, in dat neyste sloyt vnde sal dat altehant 
kundighen al den anderen sloeten, dat di man dayr ghe- 
vanghen si, vnde kümet dan iemant binnen vyrtyn daghen 
de claghen wil, deme sal men duyn recht gerichte. vortmer, 
so hebbe wi vorghenoemde Erehibiscop — , greue vnd ghe- 
meynen borchinan de stat van suyst vnde anderen stede, 
tv^elf man, dre riddere , ses burghere vyt deme raede vaii 
suyst vnde dre bürgere van den anderen steden, van vnser 
aller v^reghene, vnde de stat van dortmunde ses man vyt 
irme rade, van irre v^eghene, hyr to ghekoren vnde gesät- 
disse achtyn man sulen macht hebben in allen dinghen van 
vnser aller weghene volghe to settende, recht to wisende 
vnde to sprekende, op er eyde vnde op er truwe vnde op 
er beschedenhey t , oppe alle saken, de vor se ghebracht 
wyrt, vnde wat se vindet vmbe dat beste, vnde wes di 
meyste meine van en ouer ein dreghet, dat sal vor gayn 
vnde dat sal manlic duyn mit guden v\rillen vnde mit guden 
truwen, aJzo verre alze he kan ofthe mach, vnde wat se vor 
ein recht spreket, dat sol vort gayn. Weyrauer dat disser 
achtyn'fcr, ofthe iemane van en, oppe deme weghe, dayr se 
reden ofthe weren van disser gheloeude weghene, des god 
nich ne gheeue, icht arghes gesche, dat solde vns alto male 
ane gayn vnde dulden dayr to duyn alze disser loeude 
recht ys. Vortmer de stat, de dat ingheseghel heuet, sal 
macht hebben, beede vnd mane breyiie to gheuende, so 
weme des noyt ys, vnde to verbodende disse achtyne de 
hir to ghesat sint, vnde leyghelike daghe to leycghende, 
wu dicke vnde oppe wilcke stat des noyt ys. weyer auer, 
dat disse achtyne op eine stat verbodet wurden, vnde ofthe 
er wilc nicht ne queme, ofthe in syn stat neymant ghesant 
würde, wes dan de ghene, de dar to samende kumet, ouer 
ein dreghet, dat sal nochtant vortgayn. oyc, so en sal men 
neynen vredeloysen manne, ofthe Straten rovere, in allen 
dissen sloten vrede ofthe vurwarde ghenen. vortmer allet, 
dat er disser gheloeuende, to rove vnde to brande kunien 
was, dat ne sal neymant in disse loeuede lyn ofte brenghen. 

.1' - -gle 



116 

Yortmer, so geschach vnde beginde disse gheloeuende vnde 
dit verbunt des sunnendaghes vor mit vasten, da men 
schreyf van godes gheburt dusent drehundert vnde ses ont 
twintich iar, vnde sal stayn bit micbaeles daghe de nu ka- 
men sal vnde dar na ouer twe iar, vnde ghesche binnen 
disser tyt vnser iemanne enigherhande sake^ de to claghe 
queme vnde aenghesat wurde, als hyr vor geschreuen ys, 
de men binnen disser tyt nicht vor enden en künden, des 
sule wi na disser tyt bi ein bliuen van des ver bundes 
weghene, als hyr vor ghereydet ys, alzo langhe wente de 
sake vor endet wurde, alzo dat de deghere der sake ende 
der meysten meine van den achtynen to aller tyt ghehoreth 
81. Alle disse vor geschreuenen reede de loeue wi vor ghe- 
noemde Erchibiscop — vnde wie greue — vur vns vnde 
vur alle de vnse, vnde wi ghemeinen borchman vnde wi 
de stat van Suyst vnde de anderen stede des stichtes van 
Colne, di in disser gheloeude be grepen amt, vnde wi 
de stat van dortmunde bi vnser truwe, ane al arghelist, 
stede vnde vast te holdende — vnde to eeme orckunde 
vnde — vestennunghe — so hebbe wi — henric Erchi- 
biscop, wi greue Robbracht — wie borchmann van Ruden^ 
van der houestat, van der vurstenberghe, wi de stat van 
Suyst, Brilon, Rüden, Attendem, Riklinchusen, vnde wi de 
stat van dortmunde disse breyve be seghelt mit vnsen In- 
gheseghel — ghescheyn vp den seinen dach vnde in deme 
jare, als hyr vor geschreuen ys.*) 



91. ®raf SttgcrBcrtöon bcr9»arftoitb ffir240a)?örf 
auf toiet Saläre Reifer bcr ©tabt S)ortinunb, 
flifct if)x freiet ©eicit burd^ fein 8anb unb "oex^ 
j})ric^t, ii^xe gefnbc ju jtoingen, t>om gauprei^t 
abjuPel^cn unb »ot üiet benannten Sßerfonen 
SRec^t ju nehmen. 1328, gteitag t>ox Soi^anni* 

Wi greue Engelbracht van der Marcke dot kimdich 
allen den ghenen, dey dissen breyf seyn vnd hören lesen, 

•) Wi U too^Icr^altcncn ©icgclrt. «n ber ©teile tjon 
Jpotefiobt ^'n^t etn tunbe« ©iegel mit einem abtang ^tt^tiltm 

Digitized by VjOOQIC 



— in — 

dat wi vme leyue vnd vrentschap vns verbunden hebbet» 
mit dem rade vnd der alingen stat tu Dortmunde tu veyr 
jaren, dey nu anstayt des neysten dages sunte Johannes 
tu midden sumere vnd sulen duren van sunte Michaelz 
daghe nu kumet ouer veyr jar, en tu helpene weder al dey 
leuet, dey van en .nin recht nemen ne weit, op onse koyst 
vnd euenture, vt ghesatgreuen alue vanberghe, vnse neuen, 
vnd hem Conrad van der Marke, vnsen broder, vnd dey 
sake dey tuschen den — Steken vnde Conrade van Linden- 
horst weyrrende is, dey sette wi int recht. Vortmer so 
welle wi, dat dey van Dortmunde mugen kumcn vnd varen 
mit erräe liue vnd mit eren gude dor vnse laut, vnd vnse 
gerichte. Wert dat dar wey brecke, dey sal beteren na ghe- 
naden efte na rechte. Wolde wey besetten welke vnschul- 
dige lüde van Dortmunde efte er gut, des ne welle wi nicht, 
hey en sule kumen vor hem Gerde van Wittene vnd hern 
Thyderike van den Vorste, riddere, vnd vor twe borgerme- 
stere dey den stoyl besittet to Dortmunde, dey wi vnd dey 
stat, hur vor ghenomet, dar tu hebbet ghesat. dey veyre 
sulen des macht hebbet dat it gescheyden werde mit minen 
efte mit rechte. Weret also dat dar wey ane ver har- 
dede, vnd den veyren nicht volgen en wolde, des nicht we-;- 
sen en sal, so mach mallik van den saken rechten na, also 
vore. Were och dat wi binnen dir tyt af liuich worden, 
des ef got will nicht sin en sol, so sal her alf vnse jrst- 
bome sune verbunden wesen, tu dissen vorgesprokenen 
stucken als wie verbunden sint. Des schenket vns dey stat 
vme disse vrentschap twehimdert Mark vnd veyrtich, tu 
tiden to gheuene, also wi hebbet vor dreghen. Vnd op dat 
dit stede vnd vast si, so hebbe wi vnse seghel, mitseghele 
hem alues vnses sunes dey vor sproken is, an dissen breyf 
gehangen, vnd wi her alf en kennet des, dat wi vns verbun- 
den hebbet, — al disse stucke tu haldene. — Ghedeghe- 



maSßptn unb bct Umfd^ift: S. HVNOLDI. DE. PLETEN- 
BRACHT ... unb an bcr ©teile »on görilenbetg ein breierft« 
ge^ Siegel mit einem 2in>tn in einem fed^^mal quer attMU 
ten @*ttbt unb bet Umfi^rift : . . . GERHARDI. WOLF. 
MILITIS. DE. LVDINHYSEN. 

Digitized by VjOOQIC 



118 

dingt tu Schuren, darane vnd ouer was her Engelbracht 
dey prouest van Wormelle, her Neuelunk dey here van 
hardenberg, her Conrat van herborae, her Lambracht van 
Schedingen, her Gert van "Wittene, her Thyderik harma, 
Goswin van hatnegge, heniic Voys, vnd Clays vnsc rich- 
tere tu Ekelinchouen. Na der Ghebort vnses heren dusen 
jar drey hundert vnd achtentwintich. des vridages vor sunte 
Johannes daghe tu midden sumere.*) 



92* ^itflo Sßafd&cn, ber bcn ^ali \)emxxtt ^<d, toirb 
auf Sitten bc8 ©rafcn ^ebctt«^ ^on 8(m6uta 
flcftcn beffcn ©firgfd^aft frei gegeben, 1329* 

Vniversis — nos consules tremonienses notuin fierivolu- 
mus — quod hugo dictus Paschen, filius hallardi, cum ha- 
beret alias excessum talem contra nos, quod vitam suam 
raerito perdidisset, intercessit pro eo vir nobilis dominus Th. 
Comes in limburg in tantum, quod partes suas exaudiuimus, 
dictoHugoTii vitam tribuentes tali apposita forma, quod ipse 
hugo Eu. pater suus et frater ejusdem Eu. , profectum no- 
strum et nostrorum ciuium semper querentes et facientes, 
Omnibus diebus suis contra nos et nostros ciues, et specia- 
liter infra metas iudicii tremoniensis, nulli viventi in vita vel 
in rebus, facto vel concilio, per se vel per aJios, nunquam 
aliquid maÜ facient vel facere procurabunt. Quod quod pre- 
notati tres, data fide, prestitisque iuramentis, coram dicto 
comite et coram nobis se firmiter obligarunt. In quorum — 
testimonium comes praefatus sigilliun suum presentibus litte- 
ris applicauit. actum et datum feria tertia post indulgentiam 
fratrum mmorum tremonie anno M». CCC. XXIX. *•) 



*) ÜRit bcm Sicutcrffegcl bestrafen, tofc e5 oBen ^nmtx^ 
fang ©. 93 Bef(^tteben i% «bolf ^at einen, in got^lf^er öex* 
jietung cinßcWloffcnen ©d^ilb mit bem gef^ad^tcn CluerSalfcn. 

**) mit bem ©ieael be« ©tafen, tin red^t^ ft)rinaenbet 
S?T?^^^" **"*"^ einfachen fSiapptn mit ber UmfAtift: + S. 
THEODE .... COMITIS. De LYMBORCH. 

Digitized by VjOOQIC 



110 

93. «m Sage ®t. ©eteott 1330, gemattet ber Kot^ 
bem @rn{l gt ©pedCe t)on SBobeI«n)ing bad $au8 
auf bcm SGBcficn^elttJcg, »clcä&c^ et t)on J^ugp 
(Sc^of gefauft l&at, ju Beftfecn, j[ebocä& nur f o lange 
et bie ©tcuern jal^It, bie 5Kac^ttt)acä&en unb aiu 
bere Saflen lefflet. 



94. ft5nig SuhDtg fenbet ©iBobo genannt $a))e, bie 
Steuern unb ÄBgaBen ber Suben in IDortmunb 
JU erbeten. 1331, 21. auguft. 

Ludowicus dei gratia Rom. Imperator — prudentibus 
viris, magistris ciuiiim, consulibus et communitati ciuitatis 
in Dortmimde fidelibus suis dilectis gratiam suam et omne 
bonum. Scire vos volumus per presentes, quod ex jure et 
poteutia iiostre Imperatorie maiestatis stevras et subuentio- 
nes a prouidis viris judeis in Imperio constitutis vbicunqiie 
locormn imperii accepimus et aeeipere volumus ab hiis, qui 
nondum soluerunt. qua propter fidelitati vestre conmiittimus 
et mandamus, quatenus prouido viro Sibodoni dicto Pape, 
fideli nostro dilecto, de parte nostra curens assistere fauo- 
ribus et consiliis oportunis, vt a iudeis in dortmunde exigat 
pro nobis stevras, pro nostris subuentionibus colligendas, in 
bis enim sibi damus arbitrium speciale, vos i^tur in hiis 
taliter habeatis, quod vos obinde celsitudo nostra debeat 
merito commendare. Quod autem Jude! nobili viro , co- 
miti de marchia ex parte nostra quantum ad presens sunt 
obligati nobis in hiis subuentionibus sicut ad aliorum iudeo- 
rum obligationes nolimus derogari, presertira cum hac vice 
subuentionem hanc nobis habeamus plurimum oportunior, 
deinceps autem judeos, dicto comiti obligatos, de parte 
nostra non in antea requiremus nee ipsum in eisdem aliqua- 
liter impedire. hanc enim subuentionem nobis a iudeis hiis 
temporibus faciendam per vniversas ciuitates Imperii duximus 
statuendam. datum Nurenberg anno dni. M. CCC®. XXXI«. 
Vm. Cal. sept. 

SKU bem großen Siegel Uß Stai^x^, )»el^t^ auf bem 
Mätn bed $ergament$ aufgebtfidft ifi. 

Digitized by VjOOQIC 



lao 



95. Stcd\ex fiubttjlg DcrWl^t bem ©rafen Sonrdb l>ott 
5Dortntunb bcn Sanm 22. SWoücmBcr, 1331. 

Ludowicus dei gratia Romanorum Imperator semper 
Augustus. Nobili viro Chunrado Comiti Tremoniensi fideli 
suo dilecto. Gratiam suam et omne bonum. Ob fauorem 
quem tibi gerimus in comitatu Tremoniensi ceterisque Ju- 
risdictionibiis, que a nobis et Imperio obtines. Bannum tibi 
concedimus presentium per tenorem, harum. testimonio lit- 
terarum. datum Nui'enbergi vicesima secunda die mensis 
Novembris, anno domini Millesimo trecentesimo tricesimo 
primo. Regni nostri anno decimo septimo. Imperii vero quarto. *) 



96. gjriüilegfum 8ubtt){fl'8. 1332, 25. augujJ.**) 

Ludowicus quartus Dei gratia Romanorum Imperator, 
semper Augustus, prudentibus vins et discretis magistris 
consulum, consuiibus et universitati civitatis Tremoniensis 
suis et Imperii fidelibus dilectis gratiam suan^ et omne bo- 
num. Ob id coelorum dominus Romani sacri nos Imperii 
defensoreih sive gubernatorem constituit, ac etiam ex sue 
pietatis dementia rectorem, licet immeritum, ejusdem esse 
voluit, ut nniversorum Imperii fidelium, et maxime horum, 
qui multiplicibus ob amorem Sacri Imperii sunt anxietalibus 
hactenus anxiati, commodis intendamus, sicque ipsorum no- 
stris viribus et virtute insudemus utilitatibus et honoribus, 
quod primevorum cruciatuum immemores anxietatumque per- 
pessarum uberes gratias seAtiant a nostre majestatis de- 
mentia juxta vota. Sane cum vos progenitoresque vestros 
jam dudum la retroactis temporibus senserimus non solum 
renun, verum etiam corponun ob indemnitatem civitatis 
vestre predicte nobis et Sacro Romano Imperio pertinentis 
conservandum, tanquam viros strenuos variis et multimodis 



*) mit bem ®e^eim«eieaet bed Stai^n^, dn te^tö fe&cn^ 
b« ablet mit ber Um^rlft: f SECR. LUDOWICI. DE. 
GRA. ROMANOR. IMPERATORIS. in rot^em 2Ba(5«, ba« 
»pn »clfcm ®a(j^« umfd^roffen ijl. 

•*) iKlt einem »eraierten 3nitiale: ^ie Jöürgemeijler 
(Bitppixii^ unb <^ubermaQn, but^ ä^^^ am äßunbe fenntUt, 
fnieen )>ot bem itaifer, ber auf feinem £^rone fffet. 

Digitized by VjOOQIC 



ISl 

iotrepide se submississe castigationibus» dignum fwe credl- 
mus, vos munificentiiSy gratüs et concessionibus singularibuSy 
tanquam bene meritos per nostram clementiam decorar t. 
Oblate siqiüdem petitiones vestre Majestät! nostre plenius 
in sua 'Serie continebant, quatenus vobis ex Imperatorie 
Majestatis ncTstre consueta dementia, piivilegia vestra in 
lisque contenta, emunitates, libertates, concessiones, sub qua- 
ciinque forma ^u concessione per Divos Romanorum Impe- 
ratores et Reges predecessores nostros datas seu concessas 
approbare, ratificare, confirmare ac etiam de novo gratias 
concedere dignaremur. Yolentes igitur ob singularis favoris 
et amoris, quem vobis meritorum vestrorum consideratione 
gerimus affectum, in premissis annuere votis vestris statui- 
mua quidem et ordinamns, ut nuUus, cujuseunque Status vel 
conditionis existat, vobis aut vestrum cuilibet divisim vel 
pariter pro quacunque causa civil! vel criminali coram alieno 
judicio, vel coram ullo alio preterquam ipsius dvitatis, qui 
tunc pro tempore fuerit, judice moveat actionem, aut vos 
queat vel valeat alibi quomodolibet convenire. Nullique 
liceat etiam vos, bonaque vestra ubicunque locorum, sive in 
terris, vel in aquis, per quecunque loca, districtus, terminos 
et ten'itoria, ubi telonia dari consueverant, consueta simt, 
aut ex novo dari potuerunt, proficisci contingat super telonii» 
pedagii aut cujuscimque alterius pensionis datione quomo- 
dolibet impetere, aut telonium, pedagium aut aliam pensio- 
nis cuiusvis dationem a vobis vestrisque bonis exigere, 
quovis modo. Indulgemus etiam vobis, successoribusque 
vestris universis, exoneramusque vos et relevamus ab omni 
sive qualibet impetitione duelli, sie quod null! liceat vos pro 
quacunque causa sive quocunque modo in quibuscunque 
locis, terminis, aut districtibus, sive territoriis quomodolibet 
impetere per duellum. Etiam ut vos successoresque vestri 
nati et nascituri curata vel simplicia ecclesiastica beneficia, 
que antiquitus coutulistis, intra muros civitatis vestre sita, 
conferre more et modo solito possitis, quodque fermentum, 
quod vulgariter dicitur Gnit, braxare, fecere seu condere 
secundum modum et antiquatam vestram consuetudinem 
Hbere valeatis, largimur et concedimus omnunodam faciilta- 
tem. Nihilominusque vobis super hiis et premissorum quo« 

Digitized by VjOOQIC 



19S 

übet, que in vestris litens tarn Romanorum Imperatorumy 
quam etiam Regam, felicis recordationis predecessorum 
nostrorum bulla aurea biülatis, sigillisqae cereis sigillatis 
certifice novimus, presentibus indulgemus. Preterea cum 
▼OS tanquam Imperü fideles multiplices hactenus importu- 
Das sustinueritis anxietates per impignorationum illicitarum- 
que invasionum attemptationes et gravainina tot et tanta 
subieritis pericula, quod vos ab his illesc^ in antea pro 
nostris viribus conservare volumus, et nostram delectat cle- 
mentiam Augustalem. volumus nihilominusque singulis et 
universis, cujuscunque conditionis existant, strictissime pre- 
sentibus inhibemus, ne quis vos divisim vel pariter succes- 
soresque vestros, pro quacunque causa pro nobis aut Sacro 
Romano Imperio per impignorationes aut alias invasiones 
illicitas quascunque presumat invadere, vel ausu temerario 
vos audeat quomodolibet molestare. Annuimus etiam, quod 
vos nulli gubematori sive defensori per nos contra volunta- 
tem vestram vobis dato sive deputato pareatis, nee etiam 
ullatenus intendatis permutationique aut concambio, si quam 
vel quod nos aut successores nostri facere decemeremus et 
decemerent, occassione quorum a Sacro Romano distrahi 
vel alienari possitis Imperio, nullatenus consentiatis, nee ad 
hoc per quemcunque vos aretari volumus aut compelli. Etiam- 
,que quod vos heredesque vestri possitis, et possint donec 
ad nostri successorumque nostrorum revocationem et bene- 
placitum ad duorum vel trium annorum spatium competen- 
tem vobis civitatique vestre defensorem eligere ex indultu 
nostro permittimus et annuimus gratie specialis. Volumus 
preterea, quod nullus possidere possit aut possideat comi- 
tatum sive comitiam civitatis vestre predicte, preterquam 
verus ipsius heres, quodque nulli in toto vel in sui parte 
vendi possit, nisi cum consensu et bona vestri voluntate et 
specialiter mil filio civis, qui natus sit in ipsa civitate et 
residentiam facit in eadem. Et quod vos ipsam comitiam 
sive comitatum in toto vel in parte comparai'e, totam vel 
totum tenere valeatis presentibus indulgemus tenendum et 
possidendum a nobis et Sacro Romano Imperio, eo pleno 
iure sicut dependere dignoscitur ab eodem. Etiam ut nul- 
lum Archiepiscopum, Episcopum, Comitem, Baronem, vel 

Digitized by VjOOQIC 



IS3 

aliquem forensem ad dtctam comitiam sive comitatum quo- 
modolibet admittatis. Etiam ut nuUus liberorum Comitum 
secretum iudicium, quod. vulgariter dicitur SBreibing, intra 
muros civitatis vestre permittatis uUatenus exercere, vel 
engere vel ipsi iudicio quomodolibet presidere. Et quod 
etiam vos persoiiain quamcunque nomine civis sub forma et 
consuetudii)e civitatis vestre predictae receptam, vobisque 
sine qualibet impetitione per annum integrum et diem, 
secundum vestram antiquatam consuetudinem continuo com- 
morantem in antea tanquam aüum et verum civitatis civem 
tueri, tenere, nostra suffulti gratia, sive defensare libere 
valeatis. Statuiraus etiam et strictissime presentibus singulis 
et universis ante dicte civitatis incolis inhibemus, ne quis 
quocunque modo vel ratione sub obtentu favoris et gratie 
n'ostre personis ecclesiasticis quibuscunque , tam secularibus, 
quam etiam religiosis, monasteriorum , ecclesiarum, capel- 
lanimque rectoribus civitatis vestre vendat, vendere vel in 
agone legare presumat aliqualiter aliquas possessiones, do- 
mos, proventus, vel reditus perpetue tenendos, nee aliis 
modis possidendos, quam ab antiquis temporibus hujusmodi 
bona sie ipsis vendita vel legata, possidere consueverant, et 
habere venditiones sive legationes, siquidem aliis modis, 
quam ut prescribitur, factas vel fiendas cassamus, irritamus, 
cassas et irritas, nulliusque ipsas decernimus roboris vel 
momenti« Liceat etiam nuUi, nee ulli licere volmnus, pos- 
sessiones, domos, proventus, reditus vel alia bona immobi- 
lia, quecunque intra muros vel in campis civitatis predicte 
comparare, vel emere, nisi uni civium, qui consuetudines 
teneat, et juribus ipsius intendat et pareat civitatis. Inhibe- 
mus etiam, quod nullus, cujuscunque conditionis existat, in 
vestris et vestre civitatis libertatibus et jmisdictione, castra 
munitiones aut aliquas novas structqras, nobis successori- 
busque nostris et etiam vobis prejudicantes, dampna sive 
nocumenta inferentes, aut inferre -potentes, contra vestre 
voluntatis aut admissionis beneplacitum edificare sive con- 
struere quomodolibet audeat vel presumat, edificata vero 
vel edificatas edificanda vel edi^candas, cassa et cassas, 
irrita et irritas dicimus, omnibusque viribus et virtutibus 
destituimus, privamus et roboribus omnimodo denudamus. 

Digitized by VjOOQIC 



1S4 

Admittimus etiam et propter terre commune bonum et com- 
modum annuimus, ut vos successoresque vestri, duipmodo 
super eo cum tribus aut quatuor eivitatibus potioribus, vos 
circumjacentibus, super nummis sive denariis cudendis usua- 
libus, equaliter equique valoris et ponderis, concordaveritis, 
Dummos usuales sive dativos denarios cum ipsis eivitatibus, 
ut premittitur cudere valeatis. Permittimus etiam, ut vos 
omnium dissensionum et controversiarura quarumcunque 
causas et origiues inter vos mutuo subortas et orieudas 
ooDCorditer et Smice complanare possitis, casibus tamen et 
caussis peuam corporis, aut mutilationem membrorum tan- 
gentibus judicio et judici reseiTatis. Quicunque vero huic 
vestre ordinationi sie amice faciende statutisque et ordinatio- 
nibus licitis per vos uniformiter propter utilitatem, conser- 
vaüonem et honorem Imperii et ipsius civitatis statutis et 
ordinatis, parere vel interidere contradixerit, et temere re- 
cusaverit, ab eo penam per vos statutam, sub virtute pre- 
stiti S9cramenti sine remissione qualibet recipiatis integraliter» 
earumquepenarum quantitatem in emendationem, structuram, 
et ipsius civitatis edificia, ubi magis necesse fuerit, conver- 
tatis. Volumus preterea, ut omnium emptionmn sive ven- 
ditionum tractatus super possessionibus , domibus, reditibus 
et aliis bonis immobilibus quibuscunque intra vel extra mu- 
ros civitatis vestre predicte sitis, resignationesque predic- 
torum venditionis aut emptionis tempore, fiant in presentia 
vestrorum consulum in sede sedentium, et coram ipsis om- 
nimode pertractentur , pertractata vero libro civitatis inse- 
rantur, ipsoque libro insignita temporibus se offerentibus in 
hujusmodi casibus pro judicato per vos in antea teneantnr. 
Mandamus etiam, ut nuUus quacunque de causa vos in re- 
bus aut personis, sine jure et contra justitie debitum gravet, 
turbet, aut molestet. Invasores vero et turbatores rerum 
et personarum vestranun qui fuerint, et se infra mensem, 
monitione tamen premissa, super damnis aut injuriis iliatis 
vobiscum se nou composuerint, una cum ipsorum malefico- 
rttm receptoribus , hospitatoribus , et collectoribus a gratia 
nostre Majestatis exdudimus, et prorsus ipsos haberi voln« 
mus ubUibet locorum a quibuslibet pro exclusis. Ordinamus 
etiam et statuimus, quod quicunque pueUam honestam vel 

Digitized by VjOOQIC 



125 

virginem commendahili vite et morum conversBtione redimi^ 
tarn, le^timam vel viduam ftliciijus infamie nota vel tnacola 
ipsariim honorem maculante denigraverit vel diffamaverit, 
quique de hoc palam trium idoneorum et discretomm viro- 
rum testimonio confictus fuerit in sui reatus penam, pena 
civitatis antiqua et solita puniatur. Preterea volumus, Dihi- 
lominus strictissinie vobis injungimus et tnandamus, qua- 
tenus statutum, ordiiiatum et immutabile coDsilium de decem 
et octo consulibus, scabinis existentibus et non pluribus, de 
parenteHs melioribus, antiquioribus , discretioribus, uxoratiSf 
melius hereditatis et legitime natis, sie tarnen, quod in ipso 
consilio simul mmquam neque successive pater cum filio, 
fi'ater cum fratre resideat, habeatis, quosque quidem quoad 
vixerint, nisi unus vel plures quodammodo vicio cidminoso 
defamati , criminosisque suis excessibus demeruerint, aut in- 
cessantis aut continue egritudinis labern inciderint, aut in 
tante egestatis et inopie defectum proruperint, quod hono- 
rifice seu commode civitati presidere, consilioque Interesse 
non valeant, irrevocabiliter et impermutabiliter, sie tarnen, 
quo^ unus post alterius decessum aut destitutionem per 
vitam et legitimam statutis temporibus electionem faciendam 
defuncto vel destituto, sine interruptione more cujuslibet ad 
regendam sive regulandam predictam vestram civitatem 
succedat, debebunt perpetuis temporibus permanere ; quorum 
etiam quilibet in sui receptione dum ad consilium recipitur, 
primo uobis et Sacro Romano Imperio super omagii et 
fidelitatis debito prestandis, deinde super observationibus 
jurium et consuetudinum civitatis vestre, tactis sacro-sanctis 
manuale prestabit, et prestare debebit sacramentum » sind 
doli cujuslibet suggestione fideliter observandum. Perraitti- 
mus etiam, quod duo consules super singulis causis, per 
ipsos visis vel auditis et specialiter super testamentia et de- 
bitis, casibus duntaxat penam corporis tangentibus exceptis, 
quos secundum antiquam vestre Civitatis consuetudinem 
teneri volumus et servari, sine contradictione qualibet testi- 
ficari poterunt; etiam ceterorum idoneorum civium quilibet 
ad eam summam peeunieque quantitatem, ad quam bona sua 
propria et immobilia poterunt extendere, poterit in causis 
et casibus pecunialibus testificari, veritatique Testimonium 

Izedby Google 



136 

perhibere. Statuimus preterea, quod cousulum quicunque 
super quacunque causa coram * consulibus jure vel justitia 
coutentari recusaverit, ad examen judicis civitatis omnimodo 
remittatuf. Siugula quidem et universa jura, privilegia, emu- 
nitates, libertates, concessiones, gratias, laudabiles bonasque 
consuetudines a retroactis teinporibus habitas tarn per nos, 
quam etiam per predecessores nostros Romanorum Impera- 
tores et Reges, et specialiter per Carolum Regem fundato- 
rem vestrum data, concessa et confirmata, datas, concessas 
et confirmatas ex nunc ex solite Majestatis nostre dementia 
ratificamus, laudamus, approbamus, et presentis scripti pa- 
trociuio ex certa nostra scientia confirmamus. Nulli ergo 
omnino homiuum liceat hanc nostre ratificationis , lauda- 
tionis, approbationis et confirmationis gratiam infringere 
vel ei ausu temerario quomodolibet contraire; si quis 
autem hoc attentare presumpserit , indignationem nostram 
gravem, penamque centum librarum auri, quarum medie- 
tatem fisco nostro, reliquam vero passis injuriam volumus 
applicari, se noverit incursurum ; in cujus rei testimonium et 
evidentiam presentes conscribi; Majestatisque nostre bulla 
aurea in robur premissorum omnium jussimus communiri. 
Datum Nuremberg Anno Domini millesimo trecentesimo 
trecesimo secundo, in crastino beati Bartholomei, Regni nostri 
anno decimo octavo Imperii vero quinto. 

Signum invictissimi Domini, Domini Ludovici quarti, 
Dei gratia Romanorum Imperatoris, Semper Augusti. 

SCn bet UxhxnU, bie augenBIicflic^ im Sßtou. «^ ^T($b ju 
SRünlleT xu% l^ing no($ im Sa^te 1901 (aut $(T<^it)«9toti3, bie 
je|t t)erf(^t9unbene golbene )6ulle. 



97. am Sage be« ^, SlmbtoPuS (7. SDcj.) 1334 
t>erPattet bet SÄat^ öon ©ortmunb ben ©omint 
canem t^ter ©tabt, auf 10 ^al&rc 100 SBaflen 
©tefnc, ^alb ;,©d^rotfietne", l^db ;,9»ibbclflcme* 
in ber pbtif(^en Stetngrubc ju ixeä^en. 



y Google 



187 

98. (SngelBert Don SBidPebe, @d^uU^etö gu i^oderbe, 
t>eTfauft bcr ©tabt ©ottmunb" eine SButg, bie er 
ju ©eufen ettid^tct l^at, jum SlBBtudje unb t>exi 
fprid&t, bort feine neue anjulegen. 1335, ?♦ ©ej. 

üniversis — ego Engelbertus de Wickede schultetus 
in hukerde notum facio, qiiod cum munitionem quandam 
iuxta Dusene in prato quodam erexissem, et ipsa mansio in 
fauore ciuium tremoniensium uon esse videtur, concordaue- 
nint mecum dicti eines — quod cum bona uoluntate vendidi 
ipsis dictam munitionem et edificium in lignis, lapidibus et 
fossatis pro GL. marcis tali arbitrio adiecto, quod in loco 
illius edificii nunquam, nee in aliquo loco infra vnum miliare 
in circuitu a tremonia, per me aliqua munitio, que vestincge 
dicitur, erigatm'. acta sunt hec et ordinata per nobilem vi- 
rum dominum Adolphum comitem de Marka et dominum 
henricum de Wickede militem , fratrera meum , presentibüs 
piuribus fide dignis. In quorum testimonium sigiUa comitis 
et fratris mei cum sigillo meo sunt appensa. datum die bti. 
Ambrosü Anno dni, M«. CCC». XXXV o.') 



99. SRotij fiter bie ©efefeunfl be8 greifhil^K ju 5Dort^ 
munb. 8lu8 bcm rotten ©ucä&e. 1335. 

It gheschach , in dem Jahre M. CCC. XXXV. st. Mi- 
chaelis auende, dat Euert ouelaker entfenc van keyser Lo- 
dewige tho Nurenbergh den vryen ban des vryen stoels der 
graschap tho Dortmunde van heren conrades weghene, des 
greuen tho Dortmunde vnd syner Eruen, op en syd, ynde 
des Rades vnd der stad tho Dortmunde, op der andern 
syde, tho liken Rechte vnde tho liker besittincge. In dem- 
seluen Jare geschah, des dyns dages vor st, Marg., dat 



•) 5Da§ eic0cl bc8 Orafen «botf ifl ein SReuter ^ ©legel, 
bcm BcfÄricSenen ©icgel be« Orafen (gngelBett fe^t S^nltd^. 
3)ic aOBidfcbc ^aBen einen quergct^eitten B^iib, Int oBeren 
gelbe bie ®U\>t. 

Digitized by VjOOQIC 



128 

selue greue Conrad ikiyt synen soneti conrad, Frederike und 
gerarde — öuer een droch myt dem Kaede vnd der stad 
tho Dortmunde, dat euert ouelaker den vryen stoel solde 
besitten tho des greuen vnd der Stades nut, vnde behoef 
des wail hee gebracht uppe den vryen stol mit ordelen 
imd mit Recht, alse dat wontlich was. Dar louede Euert 
vnde sekerde in trouwren, wie dee doen solen, dee den stol 
na eme besitten, dat hee alle nut vnd opkume, die van der 
yryen grasohap gheuallen, half sal antwerdeu deme greuen 
und half deme Rade tho Dortmund« Ok v\rart ouer en ghe- 
dreghen, dat neyn vrygreue tho Dortmund sal leegen ynich 
vrydinc op yenghe maistat der vryen graschap tho Dort- 
munde, hee en doe d^t mit w^illeh des greuen vnde des 
Rades tho Dortmunde. Dat geschach op des konincge» 
houe by der Borchporten hir waren ouer Conrad von Vry- 
linchusen, vrygreue tho Bochem, woyste vrygreue tho 
Limborch, dee den seluen Euerd oppe den vryen stoel 
brachten* 



100« ©el^eime^ SBfmbni§ amifd^en (Sr}Bt[(J^of SBalram 
r>on Söln unb bcr ©tobt ©ortmunb. 1336, 
©onncrflag r>ox @t. Sauretij (SluguflO 

Wyr Burgermeistere , Rayt ind die gemeine Burgere 
der Stat zu Dirtmunde don kunt — dat wir mit deme Er- 
werdigen in gode vader ind heren, Herren Walrauen Ertzen- 
buschoffe van Colne ouerdragen hauen eyne heiraelgeit ind 
eynre vrunschaf as her na geschreuen steit, dat is zu uer- 
staine, dat de selue vnse herre van Cobe goitlichen ind 
genedenklichen vns, vns lif ind vns goit genomen halt in 
sine hoide, geleide ind beschirmenisse as veirre as sin 
lant reykit, ind vns geluift hayt in goiden truwen, vns zu 
beschirmen inde zu verantwerden na sinre macht in sime 
lande van sachgen, de bis her gescheit sint, of dey geschin 
inügen her na malis. in der zyt, die hir nageshreuen steit, 
as verre as he vns reichtz meichtich is, of einre minnen 
mit vnser wist, inde hayt beuolen sime Marschalke van West- 

Digitized by VjOOQIC 



— - 129 

faien vnd anderen sinen amptluden di nu eint oue die herna 
comen solen, dat si vnse stat van dortmunde ind vnse buer- 
gere ind vnse goit van sinen wegen verantwerden in gelei- 
den ind vnse daige leisten solen, so wa wir des zu doine 
hauen in sime lande in alle der wis as id vurgescriuen 
steit, an argelist. were eith saige, dat wir bussen sime 
lande zu den betten, so sal he vns behoilpen sin, of wii*s 
an eyme gesinnen, mit alle siner gunst in goiden truwen na 
sinre macht, ain argelist. Ind hervmbe zu han wir wei- 
dergeloift ind gelouen ouermitz deyse breue in goiden ti-owe 
demeseluen herren Walrauen Eirtzenbuschoffe zu Colne, of 
he is zu doyn bette vmbe noit of vmbe vrber sintz ge- 
stichts, alse verre as sine stat van Seyst vnd vns duchte dat 
he reidlich vnde bescheiden sachge bette , dat wir eyme 
deme Edellen manne herren Wilhelm greuen zu gulge sime 
brudere, of deme geime, den he dar zu schiede van sinen 
wegen, as dicke as he of si van sinre wegen su velde ley- 
gen, spise ind lifnarunge guitlichen geuen ind verkouen so- 
len vmbe sin gelt, weider alle dey geyne, da hei is weder 
su dein hayt vmbe sins gestichtis wille, as vurgescriuen 
steyt. Oich in solen wir ney t geuen noch verkouffen, spise 
noch lyfnarunge geime minschen, da he is weider su doin 
hette vmbe sms gestichtis wille, — vs gescheiden in den 
vurgescriuenen stucken dat romische Biche, de stede . . sust 
. . munstere ind osenbruchen — alle duse vurgeschreucn vur- 
warden ind heimlichgeyt solen weren van-deisme djtige yort 
bis vp vnser vorwen daig su leichtmisse de nu neiste co- 
men sal ind van deme seinen daige vort swei gantz iair . 
— In ^vrkunde — so hau wir vnser steide ingeseigil an 
deysen breif gehangen, dey gegeuen ind geschreuen ist zu 
Sust in dem iaire vns herren. M. CCC. XXXVI*. des 
dunrestagis vur sente laurentis daige. 



^a^ttf, ^ottmuttb. u. X^til oigSedby Google 



130 

lOl^^einrid^;. 9Httct öon ©fernen , nad^bcm er ^ot^ 
]^et bie ©ortmunber mit 9?aub unb 5&)bfd&lafl 
ücrfolflt l^at, fd^Iicßt mit i^ncn gricbcn, rooxin et 
fein ©d^Io§ ©l^emen jum Dffenl^auS ber ©tabt 
i)ortmunb maä^t, gegen alle außer ben Ferren 
beä ßanbeg, unb ben JBurgcrn in feinem ßanbe 
@c^u^ öerf})ri(ä^t. ©ie Urfunbc fd^Iießt: 

Sed si aliquis nostrorum consanguineorum — quem ad 
dictos ciues mittemus, cui infra tempus, quod dicitur dwer- 
nacht, iusticiam facere denegarent , illum possemus in Castro 
nostro usque ad iusticiam sibi fiendam licite preseruare. 
actumRuscheborg presentibus dominis : henr. de Brunchorst, 
sandero de Woshem militibus, Wescelo de Bosler, Johane 
de Hetuelde, sandero de Pellem famulis, item discretis vi- 
ris : christiano de Henxtenberg, Conrado cleppinc jr. Lam- 
bertoBeye, segebode inWistrata, arnoldo dicto Sudermann 
Johe de Berstrata etc. consulibus tremon. datum die llemi- 
gii, 1336. •) 



102.i&enri(i^; i&err t>on ©tarnen i)erfpri(ä&t ber ©tabt 
JDortmunb mit 10 SReiftgcn ju bienem 1336^ 
1. Dctober* 

Nos Henricus miles, dominus de Ghemene, notum fieri 
volumus vniversis publice presentibus protestantes. Nos et 
heredes nostros obligatos esse sicut promisimus et secura- 
uimus data fide uice juramenti, quod succurrere tenemur 
et assistere ciuibus tremon. ad finem vniusguuerre seudis- 
cordie, quam nobis notificauerint , cum decem probis viris 
armatis sub nostris periculis et expensis, ita quodistud ad- 
iutorium ipsis mittere tenebimur infra mensem proximum a 



*) ^aS bieget, ou^ tot^em fQa^S, an einet Sd^nut aud 
gelBen unb rotten feibenen gdben jelgt einen $elm mit awei 
offenen abretjCügetn mit bet Umfii^Tlft: S. HENRICI DOM... 
DE. GEMEN. 

Digitized by VjOOQIC 



131 

die qua nobis hoc fiierit intimatum. Quod si facere neglexe- 
rimus, erimus eisdem ciuibus in ducentis marcis obligati 
bonorum den. grosso thuronensi proquatuor denarios com- 
putato; pro qua pecunia, cum moniti fuerimus, tremoniam 
personaliter intrabimus ad iacendum ibidem in hospitio com- 
muni more obsidum, non inde recessuri , nidi dicta pecunia 
plenarie sit soluta; excepto domino nostro terre contra 
cuius amiciciam non faciemus. dolo et fraudibus penitus ex- 
clusis. actum Ruschborg presentibus vlris honestis dominis 
henrico de Brunchorst Sandero de Voshem militibus, Wes- 
celo de Bosler. Johe de Hetfelde, Sandero de Pellem. item 
christiano de Henxtenberg. conrado cleppinc juniore, ar. 
Suderman. Lamb. Begen. segero in "Wlstrata. gots. de hys- 
plincrode. Jo de berstrate, volquino de hillen. Jacobo sas- 
sun. ar. de Rinbecke et pluribus fide dignis. In cuius re- 
testimonium — sigillum nostrum — presentibus appensum 
datum die bt. Remigii epi. M«. CCC». XXXVl». 
3)0^ ©iegcl »ic an bct »otl^crge^enben Utfunbe. 



103*1338 öter Sage t>ot S^rifli^immelfal^tt, (im 
2Rai) öer|lattctc ®taf Slbolf Don bct 5Karf, in 
golge faifctlid^ct SBertei^ung unb auf Sitten bcg 
§enri(^ Don SDBidebe unb Smjl @})cdCe, beut 
Suben aSino unb bcffcn gamilie auf 6 Sa^rc 
Slufentl^alt in iDortmunb frei Don ©teuem unb 
ßajien, 1342 auf ©t ©crtrub ctncucttc er bic 
(StIauBniß auf 6 neue Sa^re. 

104, 1338 ©t. 5reartini 2l6enb (10. iRoD-) erneuerten 
ju 25ortniunb bie Dier ©tdbte: 5Ißön|ler, DSna^ 
IxM, ©oep unb ©ortmunb t^r ©unbnif gu 
toed^felfeitigem ©(^u^e ganj in ber gorm unb 
unter ben SSerjjjIid^tungen ber Urfunbc o6en 9lr. 
64. geltere iji tt)6rtli(§, aber inbeutfcä^er Ueber- 
fefeung eiugerüdft. 

Dig^z*edby Google 



— - 132 

105» ©{ebenda , §ctr r>on aRontjoie unb galfenburg^ 
Surggraf Don ©celanb giBt bcti ©ortmunbcm 
freie« unb fid&etcS ©eleih 1341; STOontag t)ot 
Sol^annt. 

Vniversis et singulis presentes litteras visuris et audi- 
turis. JNos Theodericus dominus de monioye, de Valken- 
borghi de Voeme ac Borchgrauius Selandie veritatis noti- 
tiam cum salute. Noveritis, quod ob grata servitia et cu- 
riaUtate per conradum dictum clepping ciuem tremoniensem 
nobis et nostris inpensa damus et concedimus per presen- 
tes vniversis et singulis ciuibus ciuitatis tremoniensis ple- 
num et liberum conductum eundi, transcundi et redeundi 
per terras et aquas districtus et dominii nostri quando et 
quotiens ipsis aut vni eorum videbitur expedire. Mandan- 
des et precipientes vniversis et singulis nostris ofHciatis et 
subditis, vt dictos ciues per nostram terram conducant et 
defendant, nee ipsos in aliquo molestari permittant, quo- 
tienscunque super hoc ab ipsis aut vno eorum fuerunt re- 
quisiti sine exspectatione alterius mandati a nobis super hoc 
recipiendi. In cuius rei testimonium presentes litteras no- 
stras eisdem tradidimus sigillo nostro sigilatas. datum Lon- 
don die lune proxima ante festum natiuitatis sti. Johis Bap- 
tiste anno M». CCC». XLI.') 



106, 1341, 22. Suni 2)orhnnnb mit 3llbcrt ©oBbe in 
ge^be. 
ßaccmBtet UtfunbcnBuii^ IE. 5Rr. 363 ©♦ 289. 



107.9?ubgcr Don SBuren fd&»5rt; fo lange er leBt, 
ber ©tabt mh ben SBürgcm 35ortmunb8 feinen 
©d&aben gu t^un. 1342, 7. 5Dec* 

Ich Rodger van Bure do kundich — dat ich — hebbe 
gliesykert — vnde ghesworen,an den hilleghen deme Rade 

♦) SDaS ©icgct jcigt einen ted^tg^tingcnbcn ßowen , bex 
auf bcm §elmc, ä^tfdj)«« 8*»ei, in gtugelform aufgefleiften 
Sfflebeltt »tebet^ott ijl, 

Digitized by VjOOQIC 



18» 

to dortmunde, dat ich, de wyle dat ich leue vortmer van 
desseme daghe des Stades noch alder Borghere von dort- 
munde yr arghestes noch yren schaden don en sal, noch 
weruen sunder alle arghelist. In tughe dysser vorgeschry- 
uener rede so hebbe ich vrederyke vnde Werner vari Bure 
myne brodere ghebeden , dat se met my dessen breef — 
besyghelt hebbet. hyr was ouer her hinric van Wickede. 
Riddere, Reyner vnde Willem von Landesberg , Brodere, 
her Evert van Schynne vnd Philippus van Bardenschede. 
Dat gheschah opme Rathus to dortmunde yn sunte ambro- 
sius daghe M. CCC, XLH^ *) 



108. ©taf (Sonrab öon ©ottmunb bcfcnnt r>ox bem 
SHd^ter bet Stabt SDortmunb unb öor bem %xeU 
grafcn, baf er ber ©tabt ©ortiminb bte l^albe 
©raffc^aft t>eTfauft ^abe, ba§ er mä) bic anbete 
§dlfte ttt feine anbete ftembe §dnbe, eS fei benn 
in bie bet Stabt, Btingen bütfe, unb tt)itb biefe^ 
Söefenntniß but(^ einen SRet^tgfrtntJ^ beibet 9Kcä&« 
tet i)etfepigt. 1343, 18. Sanuat. 

In nomine domini amen. Quoniam memoriali cellule 
impressa multipharii impedlmenti interuenientis ratione di- 
noscuntur transitoria et vt ea, vicibus et locis oportunis, 
frequenter fiant notoria, necessarium est, ut litterarum am- 
miniculo firmiter perhennentur , sie, quod longum, ambi- 
guitate et errore semotis, in Euum conseruentur. Nos 
itaque Conradus, comes tremoniensis . . . cupimus fore no- 
tum, quod voluntate spontanea, vnanimi consensu — et ex 
certa conscientia nostri et Uermanui fratris nostri primo- 
geniti, venditionem mcdietatis totalis comitie simul et libere 
comitie ac totius dominii tremoniensis infra muros et extra 
ibidem site a Conrado comite tremoniensi, nostro prede- 
cessore et auunculo, cum consensu — quondam domini 



•) ^i« bret ©leget i^aBcn einen @d^Ub mit einem gegit* 
tcTten CiuerBalfen unb im xt^Un Dbev»infel einen ©tern. 



134 

hermaimi de Lyndenhorst, aui, et domini conradi patris, 
nostrorum, comitis tremoniensis pro miile trecentis et nona- 
ginta quinque marcis, de qua quidem summa herbordus, 
noster predecessor, tunc temporis comes tremoniensis, ra- 
tione tertie partis iudicii tremoniensis, per ipsum discretis 
viris — consulibus tremoniensibus vendite, sustulit quadrin* 
gentas marcas bonorum denariorum, bono antiquo et datiuo 
Regali grosso thuronensi pro tribus denarüs et obulo com- 
putato, item conradus, comes predictus fiüus suus sustulit 
de eadem siunma, ipso comite existente XL. marcas ex eo, 
quod addictam tertiam partem iudicii vendidit — tantum de Re- 
siduo, ut iidem consules — haberent medietatem. Item idem 
Conradus et Hermannus de Lyndenhorst predictus, dicto 
conrado in Comitatu succedens, et post eiun pater noster 
conradus, felicis memorie succedens, noster anteeessor, 
sustulerunt de dicta summa CCCLXXV marcas ratione ven- 
ditionis medietatis — comitie — utinfra scribitur, prout in litte-' 
ris etinstrumentis super bis confectis nos cum amicis nostris vi- 
dimus plenius contineri, insuper pro innouatione eiusdem 
venditionis et resignatione medietatis totalis comitie — dicti 
consules — nobis ducentas et viginti marcas, aureo denario» 
dicto Ryol pro V. solidis computato, numerauerunt — ac 
de dicto pretiö ipsis, herbordo predecessori, conrado auun- 
culo, domino hermanno auo, domino Conrado patri, nostris, 
Militibus et nobis satisfactum fuisse et esse recognoscentes 
eam laudamus, ratificamus — nee non eandem venditionem 
— innouamus — volentes, quod dicta medietas cum iudiciis, 
theoloniis, moneta etc. — ad dictos consules — pertineat — ex- 
ceptis tarnen — infra scriptis. In primis ciwia nostra sita, inop- 
pido tremoniensi prope capellam sancti martini, in sua Über- 
täte ita, quod nuUum preconis preceptum intret in ipsam, 
nullumque iudicium operetur in eadem, ac sine introitu et 
exitu versus plateam occidentalem perpetuis temporibus ma- 
nebit, salvo, quod sique edificia, domus seu niansiones exi- 
tum et introitum, versus et super dictam plateam occiden- 
talem, vel quamcunque plateam habentes in dicta nostra 
curia forsan construentur in futurum, edificia , domus seu 
mansiones huiusmodi exitum vel introitum m dictam nostram 
Curiam, vel ex ipsa, penitus non habebunt, nee per portam 

izedby Google 



. 135 

januam vel fenestram, aut quodcumque foramen , per que 
in dictam nostram curiam, vel ex ipsa, cuicunque quo- 
modolibet ingressus patere possit yel egressus, sed contra 
domum nunc dictam . . des Keyershus, egressus et ingres- 
sus ex eadem nostra curia et in ipsam, per posticum, fre- 
quenter tarnen sera conclusum, esse poterit, prout ibidem 
fuerat ex antiquo. Eedem etiam domus, edificia et man- 
siones, nuUa speciali libertate fruentur, sed comuni burgen- 
sium tremoniensium iure quemadmodum relique burgensium 
domus, edificia seu mansiones teneri, petiri debebunt et 
censeri. Item vaccas, boues, seu porcos, quospro tempore 
enutriuerimus, et nostros proprios, et equos vulgariter appel- 
latos Bouperde, de nostra curia predicta peUere et pascere 
poterimus, locis et temporibus sicuti Burgensium tremo- 
niensium commums pastor. Item exceptis capella sti mar- 
tini tremoniensis, hominibus impheodatis, hominibus propriis, 
cerosensuaübus et . . vulgariter Stapellude appeUatis, quos 
cum eorum bonis in suis , jure et consuetudine , antiquis 
conseruare, dimittere volumus et manere. item libertates, 
quas nostri progenitores et predecessores quoad eorum per- 
sonas, in oppido tremoniensi dicto, hactenus obtinuerant 
nobis, nostrisque successoribus legitimis et heredibus spe- 
cialiter reseruamus, ac eas, quoad nostram personam obti- 
nebimus, jure, libertate, priuelegiis et consuetudinibus, huc- 
usque obseruatis, eiusdem oppidi tremoniensis semper saluis. 
Item exceptis ciu*te in kerkhurde cum suis attinentüs, et 
manso in dorstuelde cum suis pratis et attinentUs, que nobis 
nostrisque successoribus . . . reseruamus, item secamen, 
quod vulgariter dicitur en hou, in nemore foresto dlcto voerst 
nos et nostri successores — obtinebimus — imperii et . . ho- 
minumimperialiumjuresaluo. Item nos, nostrique successores 
— una cum consulibus tremoniensibus, judicem, scilicet ho- 
minem burgensem tremoniensem, natus eines tremoniensem, 
bona hereditaria obtinentem, absque infamia, quod vulgari- 
ter dicitur, en vnbesproken man, existentem, concorditer 
statuemus, qui vno anno de jure, alio vero de gratia spe- 
ciali dictorum consulum tremon. judicio tremoniensi presi- 
debit. — Item nos, nostrique successores — vna cum eis- 
dem consulibus tremon. communiter et concorditer precones 

^ gle 



- - 136 

jn tremonia ad nostriuo amboruin vtilitatem statuemus, si- 
quem vero preconem excessum committere pro terapore 
contigerlt, dicti consules tiemonienses , nobis minirae requi- 
sitis, hunc ab officio suo animouere poterunt* in cujus ta- 
rnen locum vna cum ipsis, sicut prius, alium statuimus. 
Item nos nostrique successores — vna cum consulibus — 
liberum comitem . . theolenarium pro tempore — mone- 
tarium pro tempore in tremonia communiter et concorditer 
statuemus, Et de singuüs tribus deuariis de emolumento 
monete, quod vulgariter dicitur sleghelschat euenientibus 
▼nus denarius, qui vulgariter houdepennync nuncupatur, 
ratione et ex causa custodie, que ad ipsos consules tre- 
monienses pertinere dinoscitur, eisdem consulibus cedat et 
ad eos pertineat, reliqui vero duo denarii inter nos et ipsos 
communiter et equaliter dividentur. Item deductum est 
in pactum sp^cialiter et conventum, quod reliquam nostram 
medietatem totalis comitie, simul et libere comitie ac totius 
dominii tremoniensis cum — attinentiis in manibus nostro- 
rum verorum et legalium heredum derelinquere debebimus 
— et si forsan eam quocunque tempore — nos, nostrosve 
successores — alias vendere, demittere vel alienare opor- 
tuerit — eandem in manibus dictorum consulum et ad 
vsus oppidi tremoniensis — et non alterius nos vel nostri 
successores — derelinquemus. — Item nos nostrique suc- 
cessores — in dicta medietate nostra — et de ipsa a sacro 
Romano Imperio impheodabimur pro tempore — absque 
omni preiudicio consulum et oppidi — Item deductum est 
in pactum — quod si forsan pro tempore, quod absit, inter 
nos , nostrosve successores — ex vna et prefatos consules 
aut ciues tremonienses parte ex altera litem, dissentionem, con 
trouersyam aut discordiam aliquam suboriri contigerit, ex- 
tunc duos viros fidedignos pro nostra parte, dicti vero con- 
sules vel ciues diios alios viros fidedignos pro altera, 
a die, qua aliqua nostrarum partium querimonias suas mo- 
uerit in aperto, infra mensem proximum absque contradic- 
tione qualibet ordinabimus — quibus et dabimus libere 
plenariam potestatem , dissensionem , litem , contrauersyam 
et discordiam huiusmodi, ac nos hinc inde in amicitia infra 
dictum terminum componendi, qui si forte, quocumque casu, 



187 

nos oomponere infra eundem terminum et concordare in 
amicitia non potuerint bono modo, extunc quelibet nostra- 
rum partium ab altera coram iudicio seculari tremoniensi 
aut ante tabulam supra domum consuluni tremoniensium 
dictorum petet, recipiet et faciet quidquid pro jm-e ibidem 
diffinitum fuerit et pronuntiatum, omnibue et singulis litibus, 
dissensiouibus, — hactenus vsque in hodiemum diem — 
inter nos et consiiles aut cives antedictos cassatis — et 
deletis. Pretera nos nostrique successores — debitam ac 
reetam warandyam super premissis — pre omnibus et sin- 
gulis, tamquam veri et propinquiores heredes ea — impetenti- 
bus, — prefatis consulibus — faciemus requisiti. item spe- 
cialiter adiectum est premissis, vt siquis ciuitati tremoniensi 
vel ciuibus tremon. ratione huiusmodi medietatis — aduer- 
saretur — extunc dos nosti'ique successores — contra 
eundem aduersantem — eisdem civibus — sub nostris ex- 
pensis, euentibus periculisque propriis fideliter assistere de- 
bebimus. — Insuper pro,nobis et nostris successoribus — 
iide nostra corporali .prestita assecurantes promittimus, 
contra premissa — non facere vel venire per nos vel alium, 
directe vel indirecte, in judicio vel extra, aliqua occasione, 
ingenio siue causa, ac renuntiantes expresse pro nobis 
nostrisque successoribus — exceptioni, doli, fraudis, circum- 
ventionis et deceptionis, nee non omni vtriusque juris 
canonici et ciuilis consuetudinis, priuilegii et statuti auxilio 
et defensioni, quibus contra premissa — possemus facere 
vel venire. Acta sunt hec in tremonia, coram godeschalco 
de ysplincrode, tunc temporis judice tremonie , super sede 
iudicii secularis, in figuraindicii sedente, ac coram Euerhardo 
dicto vuelackeTi tunc temporis libero comite ibidem, super 
eiusdem sede judicii, prout sententiis justis et consuetis 
precautum et diffinitum fuerat in figura libcre sedis, resi- 
dente, requisitis vero coram vtroque judice, latis et diffinitis^ 
sententiis debitis et consuetis, presentibus bis viris honora- 
bilibus atque fidedignis, hermanno de monasterio, henrico 
de Wickede, gerardo filio suo, militibus , Bemhardo domi- 
cello de Lud3mcbusen , hermanno de Wederden , et Jo- 
hanne filio suo, Lamberto van der Rure, Johanne de Asien, 
Rutghero de glatbecke et gerardo filio suo, Theoderico de 



138 , 

Brachtbeke et Henrico de Brunjmcluisen, aliis quampluri-' 
bus fidedignis, in testimomiim veritatis ad hec vtrobique 
vocatis specialiter et rogatis. In quorum omnium testimo- 
nium et euidentiam maiorem, presentes litteras nostro atque 
sigillis hermanni, fratiis nostri primogeniti, hermanni de 
monasterio, henrici de Wickede et Gerhard! filii sui, Bem- 
hardi domicelli de Ludynchusen , hermanni de Wederden, 
godeschalci de ysplincrode et Euerhardi dicti ouelacker — 
fecimus firmiter communiri *) — datum anno dorainice in- 
camationis millesimo treceiitesimo quadragesima tertio , in 
die beate prisce virginis. **) 



409. 1343 am Sage ber )&. $rigca la Sanuat \ytx^ 
p^iä)kt [xSi ber ®raf (Sonrab Don 5Dortntunb 
bfc ©tabt SDortmunb fjegen bie Slnfprad^e ju 
öetttetctt, tt)el(^c nobilis domina Katharina, 
collateralis nobilis vin Conradi feligis me- 
morie gomitis tremoniensis nostri predeges- 
soris et avunguli »egcn 220 3Rarf an fte cr^ 
^eben fönnte. 



•) 3)ie a^i Siegel pub too^I erhalten. Sonrab unb ^ert* 
man ^aUn bie 6 ^alUn. äßünfler ^at einen quetgetl^ eilten 
@d^i(b, auf bem $clmc jtoei SBebcI in gönn t)on glögeln, 
SBicfebc einen querget^eilten @d^ilb mit bet @Ieöe. ßubing^au* 
fen ben ßötoen im fed^ömal quer get^ eilten gelbe, auf bem 
$elme jtoei offene gMgeL SQebbetben einen but(^f(^nittenen 
Sßibbet. 3§))eUnfT0be eine SBoIf^angeL Oberlaifet einen 
ßötoen. 

••) 3)ic Urfunbe, toetc^e bie ©tabt SJortmunb am felBi^ 
gen SCage über ben ©organg unter i^rem ©iegel au^jlettt, lau« 
itet: In nomine domini et ind. trinit. amen, ad vniuerso- 
rum notitiam presentes litteras intuentimn. Nos consules 
pro tempore tremonienses volumus peruenire , quod inter 
Conradum Comitem tremoniensem, et nos, ea, que subscri- 
buntmr, . . amicis nostris hinc inde mediantibus, placitata 
sunt, que in quantum nos contingunt, eidem comiti et suis 
successoribus legitimis et heredibus, tenorejpresentium firmi- 



13» 

HO* 1343 am Söge SpoiiH SBefcl^tung, 26. ^amax, 
Bcutfunbct Sonrab, @taf Don IDottmunb, bafi er 
hinSi einen lejbltd&en Sib bet ©tabt SDorhnunb 
gcflcnfiBcT jtd^ Dcr^ffi^'&tct l^abc, bfc f^m nod^ ju* 
flcl^cnbc ^alhe ®raffd&aft nur feinen SrBen ju 
^fntcrlajTcn ober bod& ntemanben anber« aI8 ge^ 
nannter ©tabt ju öcrfaufen. 

3f« «fnci^ jwetten Slugfertfgunfl berfelben VLx^ 
!unbe öerf^rtd^t @raf Sonrab nod& Befonbcr«, baß, 
»enn ber Äaifer auf eine S3otf(^aft bcr ©tabt 
btc UeBertragung ber l^alBcn ©raff^aft nt(ä&t 
genehmigen möcä^te , er felbp ju i^m reifen unb 
bie ©aiä^e jum guten Slu^gang Bringen »olle* 
SBeibe Urfunben pnb Don ©onrab Beftegelt mit 
einem einfacS^en ©(j^ilbe, ber bie 6 red^tSf^rägen 
»alfen unb bie Umf*rift Bat f S. CONRAD! 
COMITIS. TREMONIE. 



111. 1343 am SCage ©t Oereon unb SBictor fd^toört 
^erman D* 9?ed^ebe, ©o^^n be8 DerfiorBenen ©tt>e^ 
ber, ber ©tabt iDortmunb auf SeBjeit ju l^elfen* 



ter obseruare promittimus et super eisdem placitatis, nobis, per 
ipsum, et suos successores, legitimos et heredes, obseruandis 
ut inferius videbitur. Ecoutra dedit nobis patentes litteras, 
suo et ämiconim suorum sigillis finniter communitas, qiie 
de verbo ad verbum tenorein continent sequentem. In 
nomine domine amen. Quoniam u. f. U). ($iet ifl oBige Ur« 
ftttibc ttJÖrtUc^ eingerußt) h\B Prisce virginis. In huius rei 
testimonium, et firmam veritatem, sigillum nostre ciuitatis 
presentibus est appensum. datum anno et die iam predictis. 
<S)ad 6tabt^®iegel ifl ba^ oBen S. 37 m\> 67 Bef^xieBene mit 
bem SRö^flegel. 

otgitized by VjOOQIC ■- 



140 

112* ^it ®tafcn Sontab unb Sol^oitn Don Oibett*^ 
tutg jcigcn bcn ©ottmunbem an, ba^ ftcOfc 
benBurg ju einer freien ©tabt crl^oten unb mit 
6 Sal^rmdrften Bcfd^enft l^aBen. 1345» 

Conradus et Johannes dei gratia comites in Oldenborch, 
diseretis viris consulibus ciuitatis in Tremonia. 
Noveritis quod consulibus et vniversitati nostre ciuitatis pres- 
tauimus, jurauimus atque sigillauimus vna cum pueris et 
fratribus nostris firmam et inuiolabilem libertatem perpe- 
tuis temporibus duraturam et ibidem iure Bremensi in Om- 
nibus vti debent. Eisdem consulibus et vniversitati ciui- 
tatis Oldenburgensis septem nimdinas liberas constituimus 
quolibet anno temporibus infrascriptis obseruandas ; videlicet 
in die bti georgii, bti viti, bte margarete, sti Lambert! , sti 
galli, sti Nicolai et in cathedra petri. *) Jdeoque omnibus 
et singulis mercatoribus eandem cluitatem, pro suis merci- 
monils seu pro aliis causis ibidem peragentibus, in dictis 
temporibus nundinarum visitare volentibus, damus et con- 
cedimus per presentes firmum et securum ducatum veniendi 
in terminis nostri ducatus et ad propria pacifice redeundi 
pre nobis et omnibus quidquid facere seu dimittere 
velentibus causa nostri, quod nostris sigillis presentibus 
appensis protestamur. Et nos consules eiusdem civitatis 
Oldenburg rccognoscimus predictam libertatem a nosti'is 
comitibus et dominis supradictis nobis traditam perpetue 
patentibus litteris durando ratificatam, que etiam nostre 
ciuitatis sigillo presentibus appenso protestamur — datum 
oldenborch M®. CCC« XLV® feria quarta post Quasimodo. 



♦) «u« biefer SCufad^Iung folgt, bag man in jener Seit 
attd^ im nörblid^en fDeutft^lanb ba§ ^a^x no^ am 25. aRdrg 
Begann, ^od Siegel ber ©rafen ifl 5 Wtal quetget^eilt , bie 
(^tabt l^at eine- $urg mit 3 Sl^ürmea« 

Digitized by VjOOQIC 



141 

113» f8etvS)axi, §crt bon ber iippe, imxtmiet, ba§ 
CT nc«^ 93erat^uttg mit ben ©einigen, bem faifcr^ 
lid^en Sefe^Ic folgen, unb Eeinc 3uben burd^ bie 
gci^mc xiä^ten laffen toolle. 1345, etp^r ©onn^ 
tag in ben gajtcn» 

Wy Berenhart, eyn here van der lippe, ande voret 
alle vnse rechte Eruen, bekenet — dat vnse here dey key- 
ser van Rome heuet enboden, dat men ouer negh3nie Ju- 
den richten en sal vor den vrigen stole vnde dat dey 
veme is gheheyten, wante dat van aldes recht en hedde 
ghewesen, hir ome, wante vnse here, dey keyser aldus 
heuet en boden, so sy wy des to Raede worden myt willen 
ende myt vulbort al vnser nakomelyncge ande vnser rech- 
ten eruen, vnde myt raede vnser vrent, dat wy louet vnde 
sikert in ghuden truwen — stede vnde vast to haldene, dat 
man ouer neghynen Juden richten cn sal vor vnsen vrigen 
graschapen vnde vor vnsen vrigen steulen, dat gheheyten 
is dey veme vnde biddent alle anderen, dey vrige graschap 
hebben in vnsen Landen, dat sey dat selue boet wollen met 
vns halden — MCCCXLV , des eyrsten sunendages in der 
vasten. 

9Rit \)m <Sicg€l bc« SCuSpcEcrS, toelc^c« blc Befannte 
JRofe Im ©a^^jen unb bie Umfd^rift tragt: f- S. BERN- 
HARDI NOBILIS VIR! DOMINI DE LIPPE. 



114. Siittcr So^önn Don 93onn, 2lmtmann ju Sied^ 
lingl^anfen unb Sol^ann t)on JDüngeln, ettolxten 
i?on ber ©tabt SDortmunb für üetf(^iebene Siitter 
unb ßn(tt)^)en, bie $ilger angefallen l^aben, ©nabe. 
1345, 8- ^pxll 

Nos Johannes de Bunna, miles, officiatus pro tempore 
in Recklinchusen et Johannes de duncgelen cupimus fore 
notum, quod conradus Comes et consules ti'emonienses pro 
se et eorum adiutoribus, ob preces nostras armigeris infra- 
scriptis : hinrico Wildoywe, hinrico Zuren de daüen juniorj. 



14S 

Johaiini dicto Klejrnehenne eius famulo, Goswino Vlen. 
broych, amoldo dicto Brimenberch, . . . dicto lusetere eius 
famulo, pelegrimo filio Oderoogen . . dicto Klot, famulo 
Theoderici de Apelderbeke, hermanno dicto Ghelen et . . 
dicto Menneken compositionem seu zoynam ratione . . pe- 
reginorum alias in iurisdictione tremoniensi per Emestum 
de mencgede et eiusdem armigerorum captiuorum dederunt 
et DOS prenominati armigeri recognoscimus nos Johannem 
de Buiina militem et Johannem de duncgelen, predictos pro 
eadem compositione ab eisdem, conrado et consulibus im- 
petrandö petiuisse et sub ipsorum sigillis presentibus ap- 
pensis'y promittimus buiusmodi compositionem firmiter ob- 
seruare. datum feria sexta ante dominicam iudica M. CGC^ 
XLV.*) 



115.1346 15. Sunl ^of)am, ffiottig tjon ©ö^mcn 
Derf^rid^t bem ®rjBi[d^ofe SBaltam Don S5Itt, 
SDortmunb unb mtbctn Dotationen, mnn \ün 
©o^tt 6arl Äönifl »trb* 
2acmlUt UtfunbenBu^ m. 92r. 433 ®. 348. 



116. SDcr SÄat^ t>on Dortmunb geflattet bcn Subcn 
auf bem Djlcn^ctocg ©tunbfifidfc für eine ®ti^ 
naflOflC; »ab unb ^mS ju Bcftfecn. 1346 18. 
©c^tcmBer. 

Nos consules tremon. cupimus fore notum . . quod ab 
antiquis temporibus — judeis — indultum est, quod a nostris 
conciuibus emerunt aream, super qua constructa est syna- 
goga, balneum et domus versus plateam occidentalem sita 
super XXVI solidorum annuis redditibus, quos illa heredi- 
tas nostris conciuibus — soluere debebit. Volumus. vt Ju- 
dei — dictam aream . . possideant — ita tarnen quod de 

. *) 3)a« Sieget bc« Sodann i>. Ö. i|l qucTget^cilt , unter 
btel gjfa^len ©Ben ein Äing, SDünger« fü^rt ben UtannUn 
linWfd^yfigen ©alfen mit ben bret ffietfen. 

Digitized by VjOOQIC 



143 . 

ea — collectam, vulgariter ^ctam Scboet et vigiliam cum 
seruitiis fodiendi consuetis faciant — et si fortasse in nostra 
ciuitate ludeos — morari non posse contignerit, extiinc 
dicta hereditas — nosta erit — 31 vero Judeos — redires 
contineerit — aream cum synagoga. Balneo et domo pos- 
sideant — sicut prius — datum in crastino Lambert! M* 
CCC«. XLVI*. *) 



117. SScrotbnung, bafi Beim aSerjid^t auf bic ^urgcr^ 
fd^aft ol^nc SonfuIar^Qcnel^mfgung bie Stegen^ 
fd^aftcn Binnen einem Salute öerfanft werben 
muffen, »enn pe nid&t ber ©tabt jufaHen foHen. 
1346, 27. @e^)temBer. 

Nos Consules et comunes ciues trem. vnanimiter — 
statuimus — quia quedam nostrorum conciuium filii, se de 
hoc intermittere ceperunt, quod jus ciuilitatis, vidgo dictum 
die Borgherschap nobis resignauerunt, cum presumptione et 
dolo, vt nobis coUectam dictam- dat Schoet cum 'aliis ser- 
uiciis — detraherent. Igitur quicunque suam ciuilitatem 
sine consensu consulum friuole resignauerit, omnia bona sua 
hereditaria in iurisdictione tremoniensi sita debet alienare 
infra annum a tempore resignationis, quod nisi fierit , con- 
sules se intromittent de eisdem bonis — et conuertent in 
structma nostre ciuitatis. Anno M<>. CCC**. XL VI**, feria 
secunda ante Michaelis. 



na SDet ©ortmunber 9Wd&tet etKärt ben SCobfiä&Id^ 
ger ®uer^. SBJfemann frieblo«. Iß47 brei S£age 
nad& (S^rifK ^immelfol^th 

Nos Godescalcus de yspelinchrode iudex tremoniensis 
pro tempore notum vuiversis. quod ad querimoniam pre- 



*) ®em5f einer glei^jeitigen Utfunbe to>irb ben ^uben 
i^ Äird^^of, ben jie feit uralten Seiten uot ber Sejlen« 
$forte Befafen^ in berfelBen Seife tt>it bie ©^nagoge guge« 
fi^ert. 

Digitized by VjOOQIC 



144 

consulum ciuitatis treraoniensis Euerardum dictum Boyseman 
de evenecke pro eo, quod winandum de Evenecke cum 
claua 'interfecerat in die dedicatlonis fratrum minorum ex- 
tra portam dictam Kukelake, in nostra libera pace. quare 
ipsum et omnia sua bona exleges iudicauimus. Presentes 
fuerunt Euerardus de Rynbecke, herm. de stipele. Gobel 
de Popinchusen, Th. Bachoue, Ermelricus in der wistrate 
etc. harum nostrorum testimonio litterarum actum et datum 
feria tertia post ascensionem domini M. CCC. XLVII°. 



119. SDic SSrübcr, grtebtid^ unb ©erwarb Doh 8tm 
bcnl^orji t)crjicS^tett i)Ot bem ©tabtrid^tet unb 
gtefgtafcn auf tl&te SÄed^tc an hex f)oSben ®raf^ 
fd^aft, bic tl^r SBruber (Sonrab an bic ©tabt \>tx^ 
fauft l^at. 1347, Xiiex Sage, öot 5ßfingflen. 

Universis ad^quos presens littere peruenerint. Nos fre- 
dericus et Gerhardus fratres dicti de Lydenhorst cupimus 
fore notum, quod nos propter hoc constituti coram God- 
schalco de ysplincrode judice et Florekin de Kukelshem, 
libero comite pro tempore , tremoniensibus super sede ju- 
dicii secularis residentibus, prout ex parte eiusdem liberi 
comitis sententiis justis debitis et consuetis, super hoc re- 
quisitis et datis, precautum et definitum erat ac etiam co- 
ram testibus infrascriptis , in figura eiusdem iudicii renun- 
tiauimus rite et rationabiliter atque resignauimus omne ins, 
quod nobis aut nostris heredibus competebat, aut pro tem- 
pore futuro competere posset , quo\is modo in medietate 
totalis comitie simul et libere comitie ac totius dorainii tre- 
moniensis, infra muros tremonie et extra site, cum omnibus 
et singulis suis juribus et appendcntiis quibüscumque, con- 
sulibu9 tremoniensibus ad vsum ciuitatis tremonie, ad — 
possidendum — in omni modo et forma, prout Conradus, 
comes tremoniensis , frater noster eandem medietatem. — 
resignavit — sicut in litteris super hoc datis plenius con- 
tinetur, requisitis quidem ad singula premissa ab utrisque» 
judice et libero comite, ac latis sententiis debitis et con- 
suetis, ubi presentes inter fuerunt viri honorabiles do- 

Digitized by VjOOQIC 



145 

mini: hermaimus de Ludinchusen, Theodericus de Wickede, 
Hermannus de Wickede, milites, conradus, comes tremo- 
niensis et hermannus de Lyndenhorst fratres uostri. Lam- 
bertus von der Rure, Euerardus vrydach filius quondam 
domini Theoderici vrydach militis, Theodericus Nartkerke 
et godekinus Sluk ad hec vtrobique in testimonium vocati 
specialiter et rogati. In quorun omnium testimonium et fir- 
mitatem nos Fredericus et Gerhardus fratres sigilla nostra 
una cum sigillis Hermanni de Ludinchusen etc. duximus 
presentibus appendenda. datum feria quarta ante festum sol- 
lempnitatis penthecostes anno domini M<>. CCC^ quadrage- 
simo septimp. *) 



121.2Beigt]^um «nb @d&feb8f^)ru$ fiBet ba8 ©fgcn^ ' 
. ti^um tinb bic 9?it^ungen bct 35ortmimber SßJci^ 
bcn. 1340-1347. 

Wante dat nutlik . . dat men dat (Rechte) tho scrift 
brencge, dar vmme dat dee ghene, dee noch geboren su- 
len werden ere vryet vnde ere Recht verantworden vnde 
beherden. Hir vmme sy kundich allen den ghenen, dee 
desse scrift zeet vnde höret lesen, dat een twidracht op- 
stont, tusschen twen dee Rikes lüde weren, vnde dee den 
Raet van Dortmunde ghesworen hadden , vnde Imme stole 
zaten, vnde op ene stad, dar sich dee Rikes hideghemeyn- 
like verbodet hadden, also dat dar vel een kiich, wer dee 
grimt. dee veyweyde. dee Schuttincge. vnde de houde van 
der Weyde tho dortmunde were der Rikes luden eder der 
ghemeynen Borghere tho dortmunde. Dar antworde in 
aluin van herreke oppe synen Eet. dee grmit. de veyweyde. 
dee schuttincge. voide dee houde van der weyde, were der 



•) <Die Mitt ßtnbenl^otfl Pegeln mit ben 6 liitfgfc^ragen 
)öalfen. ßubingl^aufen mit einem $elmc/ ber mit Atoel offenen 
gtagettt BeilecCt ijl unb bic UmMrlft Bat: S. SECRETÜM. 
HERMANI DE LVDINCHVSEN. ML. SBttfebc ^at ble 
Oteöc, ©Uten ben OuerBatfen. gticbric^ bte klinge. SSitting* 
l^of ben Iin!$f(^r&gen 99al!en. @Iu( 13 in^ iSnbrea^freu) ge« 
fe|te SRauten. 



14« 

Rikes liwieix vau rechte, mer dat dee ghemeynen Borghere 
dar ane heddeii, dat hedden see van genaden der Rikes 
luden, hü* op antworde Bertram van dem putte, vnde sprak 
oppe sineu Eet. dat dee grünt, dee veyweyde. dee schut- 
tincge. vnde dee houde van der weyde horde tho den ghe- 
meynen borgheren, vnde der stad van Dortmunde. mer wan 
Ekeren wosse, wan dat tidich were, so mochten see schüt- 
ten in dem vorste. Dar wider sprak a?luin van- herreke vnd 
sighedCy Bertram were meynedich in den worden. Dar 
vmme sehuldeghede Bertram van dem putte, aluine van her- 
reke, hee hedde ghesighet oppe Bertramme, Bertram were 
meynedich. dat verweddede vnd verscheen aluin, dem an- 
deren , also dat Bertram in den Saken recht wort, vnde 
aluin vnrecht. Dit ghescach vor deme Rade tho Dortmunde, 
, dee hir bi namen na ghescriuen steet. her kerstien van hen- 
gestenberghe, een Borgermester tho der tyt Gert Schulte. 
Johan lancge. Ertmer lancge. Ceries van hengestenberglie. 
Lambert Beyc. Godschalc van ysplihcrode. Johan Meyen- 
berch. ceries van Winkele. Thideman Meyenberch. Thide- 
man Suderman, Johan Suderman dee juncge. Johan van 
dee Bersü'ate. hildebrand keyser. volquin van hillen. Thi- 
deman van der Trappen, hinric van den braken. vnde jacob 
Sassun. .Ok waren dar gheghenwordich dee zees ghilde, 
dee Erfhechtigen lüde, vnde de ghemeynen Borghere van 
Dortmunde. In der zeluen Tyt, do desse sake vel, dee hir 
vore ghescriuen steet, do wurden dee zees ghilde endrech- 
tich mit den Erfliechtigen luden, vnde mit den ghemeynen 
borgheren, vnde gencgen vor den Raet, oppe dat alle desse 
vorghescriuene dink, ghestedighet vnde dorslaghen wm*den 
mit rechte, onde beden den Raet, dat see wolden wisen 
een Recht op eren Eet, wer dee grünt, dee veyweyde. dee 
schuttincge. vnde dee hoyde van der weyde tho dortmunde, 
were der ghemeynen borghere tho dortnnmdc, efte der, Ri- 
kes luden. Dar wiste dee selue Raet, dee hir vore ghe- 
scriuen steet, op eren Eet, wol beraden, dat dee grünt, 
dee veyweyde. dee schuttingc, vinle dee houde von der 
weyde tho dortmunde, dee weren der ghemeynen borghere 
tho dortmimde. Mer dee schuttincge , \'nde dee houde, 
dee sal dee Raet waren vnde hoyden, van der gh«ioeynen 



14t 

borghere weghene. Dar na op een ander tyt, zunderden 
sich dee Rikes lüde van dem Rade also doch, dat dee Raet, 
dee zes ghilde, dee Erfheehtighen lade, \Tide dee ghemeynen 
borghere van dortinunde, spraken aluine van herreke an, 
vnde schuldegheden ene^ mit er eendracht, dar vmme, dat 
hee hadde ghesighet oppe sinen Eet. dee grünt, dee vey- 
weyde. dee schuttincge. vnde dee houde van der Weyde. 
dee were des Rikes lüde van Rechte, mer wat dee ghe- 
meynen borghere dar ane hedden, dat hedden see van 
glienaden der Rikes luden, dar versakede do aluin van her- 
reke dfer waert, dee hee vore bekannt hadde, \nde dee vore 
van Eme behort waren, vnde swour vor deme Rade, vor 
den zes ghilden, vor den Erfrechtigen luden vnde vor den 
ghemeynen borgheren, dat hee der wort nicht ghesproken 
enheddc. dar wart do Bertram van dem putte Recht, ynde 
aluin vnrecht in dessen saken. Vartmer in dessen talen, 
leyt sieh dee Raet. dee zees gilde. dee Erfhechtigten Lude, 
vnde dee gheme3men borghere van dortmunde, ane ghe- 
noyghcn, vnde waren endrechtlike gans kighen dee Rikes 
lüde. Dit wart gheendet, des neesten vridaghes na suncte 
Victors daghe, do men talde na godes ghebort dusent iar 
dreehundert jar vnde veyrtich jar. 

Dar na ghescach in deme jare na godes ghebm't do 
men scref dusent jar dreehundert jar \Tide dree vnde veyr- 
tich jar , des vridaghes vor suncte marien magdalenen 
daghe, wente sich dee Raet. dee ses ghilde. dee Erfhech- 
tigen Lude, vnde vnse ghcme3men borghere, dicke beclaget 
hadden, dat dee Rikes lade bepottet hadden, horste, blote 
velt, \Tide den wegh tho Euenecke, dar nu ghepotet en was, 
vnde dar see nicht tho rechte poten mochten, vmmci dee 
ghemeynen weyde, in sich tho winnene \'nde der ghe- 
meynen stad af tho drincgene. Dar vmme so wart dee 
Raet endrechtich mit den zes ghilden, vnde mit den Erf- 
hechtighen luden, vnde mit eren ghemeynen borgheren, dat 
see riden vnde ghencgen endrechtlike in den vorst, vnde 
tughen dee pote vt, dee op ere ghemeynen weyde stonden 
vnde dee dar tho vnrechte ghesat waren. 

Darna* ghescach in deme jare na godes ghebort, do 
men screef dusent jar drehundert jar , vnde vyf vnde veyr- 

_4(P jgle 



148 

tich iar, bi achte daghen vorsuncte mertins daghe, dat dee 
stad reed op en dagh tho Ntumeherreke, kighen greuen 
alue van der marke, dat dee greue schuldighede dee stad 
vaime zyuen stucke, *) vnder den ziuen stucken was dit dat 
ene, dat dee stad hedde bome vt ghetoghen, dar see Eme 
vnde synen luden, dar meynde hee dee Rikeslude mide, 
vnrecht ane liedden ghedan. Dat was vmme dee seinen 
pote, dee ghepoten waren, oppe horste, oppc blote velt, vnde 
oppe Eüenecker wegh, dee dey stad hadde vt ghetoghen 
alse hü* vore ghescriuen steet. Dar antworde dee stad op 



•) ^a^ bem rotl^cn ©ud^c toar blc Suföntmcnfutift t>\tt 
Soge »ot @imon unb Suba 1345. Seiten^ be^ ®rofen er« 
jd^lenen 3o^ann toott ©tomcren, gt. ^aät, Älttet, Oaugtaf 
5U Unna; (Rutger ^fd^eBrod, Amtmann in iBoifum, 9httger t>on 
(Sathtätf Amtmann ^u @{eltn(^ouen , unb Otto t>on (Sfd^en^ 
werfe. @eitenS ber @tabt fül^rte ber ©ütgermeifter ßam6ert 
^e^e bag SQort. (Sr Hagte : Soi^onn toon @ümmern ^aBe gegen 
bie {aiferti(^en $riDi(egien ^ortmunber JBürger el^r« unb re^t« 
lo^ erflart. ©ümmern ontttjortete: eS fei gegen fein SBiffen 
gefc^e^en unb foUe nic^( u>iebe.r t)or!ommen. S)ie bier SUdt^e 
beS trafen ftagien, bie ©tnbt ^abe 1) be§ trafen Wiener, 
genannt SBret§cxe (grejfer) gefangen; 2) Sölnifd^en Sru^^jen, 
Scinben bed ©rafen, llufentl^alt geto>&]^rt. 3) ben 9R5rfifd^ch- 
«erBoten, 16ier unb anbere ®etrdnfe in ^orimunb su loerfaufen« 
4) ©äumc, bem Orafen gehörig, geffillt unb auSgeriffen; 5) 
bcn SBeg, genannt spa^jelo, toernid^tet; 6) 3)ortmunber ©ör« 
gewinnen gejlattet, Se^ne be$ SBur^arb S)oBBe ju Beftt^en; 7) 
ben Äna:|)^>en ©ujenBedC erfd^Iagen. ^ic @tabt antwortete 
ad 1) ber Wiener ^aBe ber @tabt ©d^aben getl^an unb fei 
üBerbieö auf SCnfud^en be§ ©rafen freigegeBen, ad 2) geinbc 
Ratten an einem ©onntag gegen 9 Vi^x (hora comestionis) bie 
SBejlcnpforte ber @tabt angegriffen unb, ba ba« Sti^or noc^ 
jettig genug gefd^loffen worben fei, pdj in ben au^entoerfen 
feftgcfe|t. ©te feien Don l^ier nur mit ©etoalt ju öerireiBen 
gewefen unb baju l^aBe man fid^ afferbingS ßötnifd&er Ärieger, 
jebod^ nur gegen Saution, Bebient. ad 3) ©ei In golge ©ünb* 
ni^ mit bem (SrgBifd^ofe t)on (Solu gefc^el^en. S)en ©d^aben 
wollte man bem ©rafen na^ Urt^cil unb iti^t erfejen. ad 4) 
$5tten auf jldbtifd^em ©runbe geßanben. ad 5) Siege bx ber 
©raffrf;aft ^ortmunb. ad 6) Äönne burc^ ©i^ebSrid^ter Be^ 
feitigt Werben, ad 7) ©ujenBedfe fei geinb ber ©tabt gewefen 
unb Bei einem StauBjuge »eriagt unb im ®ttikmmtl auf ber 
glu(^t erfc^Iagen. ^atü) biefen «u^kffunaett fam awlfc^en ©raf 
unb ©tabt ein neue« greuubfc^aft^Bönbuif ju ©tanbe. 



149 

also, dat see neyne bome hedden vt ghetoghen, dar see 
Eme eder synen luden vnrecht ane ghedan hedden, efle 
dee see van rechte beteren solden. Den Eet verstont dar 
jier lambert Beye een Borgermester tho den tiden vnde 
Diderich ouerberch des Rades gheueyrde, van der Stades 
weghene. 

Dar na ghescach in deine jare na godes ghebort. do 
man scref dusent j^r drehundert jar, vnde zyiien vnde veyr- 
tich jar, dat een twist op stont, tuschen deme'Rade. den 
^Erfhechtighen luden, den zes ghilden. vnde den ghenieynen 
borgheren van Dortmunde op ene side. vnde den Rikes 
luden oppe dee anderen side, dee schedde dee Raet dee 
hir bi namen na ghescriuen steet. her ceries van henges- 
tenberghe tho der tyt en borgermester. her lambert Beye. 
Johan Suderman dee jimcge. Detmer cleppinc. Ertmer 
lancge. Thideman van Budelswincge. Johan Meyenberch. 
Johan Berstrate, hildebrand keyser. Volquin van hillen. 
Thideman van der Trappen. Arend van der Trappen. Johan 
Rost, henric van Rynbecke. herbort tasche. Ceries van 
Winkele. Jacob Sassun. Zighebode van der Wistrate dee 
juncge. Dideric Ouerberch. vnde Gert schulte, mit rechte 
des manendaghes vor Jacobi in deme seinen zyuen vnde 
veyrtighesten jare, vnde sprak aldus. Wente dee Weyde 
vnde dee grimt behorich heuet ghewesen, vnde is, der ghe- 
meynen stad van dortmunde vnde den ghemeynen borg- 
heren van dortmunde, dar dortmimde ie oppe begripen, be- 
sät, vnde ghetymert, dee wy hebbet ghehat in hebbender 
were, van anbeginne der begnpincge , vnde der Tymme- 
rincge-, \Tide dee wy hebbet behalden, vnde verstau, vor 
den heren, dar secge wy nu op endrechtlike, ghemeynlike, 
vnde wol beraden tuschen deme Rade Mide den ghemeynen 
borghere van dortmunde vnde tuschen den Rikes luden, 
alse van den poten, de ghesat sin, Mide van den poten, de 
men noch setten sal. dat dee pote de ghesat sin, oppe blike, 
vnde oppe blote horste vnser vvreyde, dat dee tho vnrechte 
ghesat sin, vnde dat. ij. rikes lüde dee sulen af don, vnde 
schuldich sint dat tho beterene alse recht is. Vartmer ensulc. 
ij. ni^ht mer poten. dan war ij euen bom ofhowet, in den 
stam, efte oppe, dee stad des Stammes^ mug hi en «ander 

Digitized by VjOOQIC 



159 

pot wider setten. vartmer vmme dat vnderholte» dat tho 
vnrechte dar steet, viide dat mit vorsate ghehighet is, 'oppe 
ver derf, viide oppe hinder vnser weyde, vude vnBerBorg- 
here, dar wel sich dee Raet op beraden, vnde tho ener tyt 
en recht dar op secgen, mer dar mochte wy also dane be- 
wisincge ane seyn, dat des nyn not enwere een recht tho 
secgene, dat neme dee Raet, \'nde vnse ghemeynen borg- 
here vor vrenscap vnde vor gud. 

In jaren dee gheliden sint, was vil twist, vnde vnen- 
dracht tuschen der stad, vnde den Erfghenoten van kume, 
van vnrechter drift van scapen, van scutlincge van vmrech- 
ten begripene, van garden, van vlote, van wateren, Mide 
van vnrechten graflen, des wart dee Raet tho Rade, vmme 
manighe harde claghe dee vor den Raet quam, dat see Er 
vrent dar bi schickeden vte deme Rade, dee ghansen war- 
heit vt tho gane, van dessen vorsprokenen stucken, dar wm*- 
den tho ghevoghet in deme ziuen vnde veyrtighesten 
jare," do men screef na godes gheburt dusent jar, Mide dre- 
hundert jar in deme daghe, do men dee hilghen tho kurne 
vmme dee säet droch, her Conrad cleppinc dee aide, lam- 
bert Beye. Godschalc van Hederminchusen. winand van 
vimeren. vnde Bertram van dem putte, dee dey gansen war- 
heyt vt gencgen, van den krancken vnde ok van den sunden, 
van mannen vnde van vi'owen, van den Buren van kurne, 
vTide ok van wanemale, de koert wurden, oppe god, vnde 
op er zeyle, dee warheyt dar van tho secgene, dar vun. 
den see dcc kunscap aldiis, dat men van nyre hoyue mer 
scape sal diyuen, dan vyf vnd twintrch scape, vnde enen 
weder, vnde dee were sal besät wesen vnde van eme koten, 
dee besät is tien scap. Vartmer w^ee dar schüttet in syme 
konie, vnde oppe deme syme, dat mach hee driuen oppe 
dat sine. Vortmer wan see oppe der meynheit viide oppe 
der waldemeyne schütten weit vnrechte dryft, dar sulen drey 
ghebur oucr wcsen, dee mughen dee schuttincge driuen, 
war dat sc weit, ok bekande dee kunscap deme houe van 
Leppinchoue, dat hee van rechte nicht mer driuen en mach, 
dan alse hir vore ghescriuen steet, mer doch hedden see liir 
vormals gheliden, hern ai'cnde van der hoyue Mnme hoiies- 
heyt vnde vmme vordel, dat bee ep dide, waa see ere 

Digitized by VjOOQIC 



- — 181 — 

hilghen drogheti, dat hee dreef hundert scap, vmme vrens- 
cap, vnde nicht van rechtes weghene. desso di'ifl sal gan 
op vnd af, oppe juwelike were, dee besät is. Vartmer sig- 
hede dee kimschap, dee garde dee dar ghemaket is bi deme 
Leppinchoue tho der stad wert, dee stonde darto vnreehte, 
vnde stonde oppe der waldemeyne. Vartmer sighede de 
kunschap, dee graue dee dar ghegrauen is, vor dee walde- 
meyne, dee dey Ebdisse van herrecke heuet bestelt (boS 
Sßort i|l l^alB etloft^en) mit vulbort hern diderikes van Wickede 
tho vnrechte, an deme hilewegHe, dee were tho vnrechte 
ghegrauen, vnde dat dat van aldes hedde een waldemeyne 
ghewesen. Vartmer segheden see, dee sprink dee dar lighet 
oppe de wester side van deme dorpe. dey leype in dat wes- 
tene vnde nicht in dat osten. 



122. aSetStl^um über ben 3oD ju Sunen 1347 im 
totl^en ffiud^e- ©erndß feer Urfimbc Bcfapen am 
fonglid^ btc Orafen Don ©ottnmnb bcn QotL 
gonrab i)on 8inbenl)otfl tjcrfefete xS)n an Sonrab, 
genannt SRunbot^), imb bfefcr 1347 für 6 äRarf 
^bet ©tabt SDortmunb, tooBei ex ber[ctten ®c^ 
njfi^rletfiung gegen Sonrab \>. Smbenl^orfl:, Jefet 
regterenben ©rafen unb ©ol^n beS juerfl genann- 
teil Sonxab )oex\pxaS)* SDer 3^11 ^urbc ex^oien 
t)om SCage t>ot SÖlaxia 9?cin{gung ad nonam unb 
bauerte 6i§ jur Slonnc am Stage bc8 l^eiltgcn 
©uitBethig, unb ixoax üon jcbem ©oben eine« 
aSeinfaffeg 2 Spfennfge, t)on bem eineg ^ontg^ 
faffeg 4 Pfennige , i)on einer ^ie^e 4 ^Pfennige, 
t)on einer SBagc SButter, ejnem Siinb, einem an^^ 
gespannten 5Pferbe jebegmal 1 Pfennig, t>on einem 
®^n)eine, einem ©(^aaf, einem ®[el, einer SBaage 
SBrob, con jebem 1 ^efler, ein milti^gebenbcä 

Digitized by. VüOOQIC 



— w» 

@<^aaf ging frei. SBon einet 3Bage $if(]^e 3 
gjfenniflc, t)on einem ©(^iff8j)funbe gleifd^ 4 ^fen^ 
nigc unb Don einem fimdus (@d^eiBe?> 2Ba(]^8 
eBenfo »iel. SBad^Ö mit SBegbafd^en jal^Ite nur 
Vs öon 4 Pfennige* 



123. SoDtarif für bie ©tabt 5Dortmunb- maif ber 
, ^anbfd^rift an» bem Saläre 1340—50. 

He sunt debite observationes theolonii tremoniensis, 
sicut antiquitus teneii consueverunt. Sciendiun igitur, quod 
omnes homines pertinentes imperio non daut theolonium 
tremonie. Item omnes burgenses^ tremonienses non prestant 
theolonium. Si vero aliquis extraneus iaeens infra civitatem 
tremoniensem excercet emptionem et vendicionem, ille tene- 
tur ad theolonii dacionem. Item omnes pertinentes super 
truncum dictum Stapel non tenentur ad theolonium. Burgenses 
vero civitatis aquensis dant domino comiti tremoniensi unum 
talentum piperis, per quod ipsi sunt a theolonio absoluti. 
Sciendum itaque , .quod in debentibus theolonium dat 
quadrigra currus cum annona mmm denarium usualem, illud 
idem solvunt pisa, fabe, vicia. et hujusmodi carrucade pre- 
dictis unum obulum. Similiter est de fi'uctibus arborum 
sicut de pomis, piris, racemis, quorum currus velplaustrum 
solvit pro theolonio denarium carruca vero obolum. Idem 
est de curribus oneratis cum anforis, capisteriis ,' schutellis 
et aliis vasis, quod semper currus vnum denarium tenetur, 
carruca obulum. Item carruca cum butiro vel caseis tenetur 
dare duos denarios. Item centenarius cepi — vel saginis 
solvit duos denarios. idem est de carrucis oneratis cum ale- 
cibus, Strumulis vel quibuscunque alijs piscibus, quod te- 
nentur ad dacionem duorum denariorum racione theolonij 
et hujusmodi theolonium dant dictorum bonorum emptores 
et venditores, quidigni sunt. Qui vero emerit unum cente- 
narium butiri, tenetur ad theoloneum unius oboli. Item 
mensura mellis et qui emit ij denarios. item centenarius 
olei ij denarios. Si quis duo centenaria butiri emerit, dabit 
denarium, de tribus tres obulos, et sie sigillatiro eroencto 

Digitized by VjOOQIC 



153 

semper tenetur de quolibet centenario obulum. Si vero 
carrucam plenam biitiri emesit, noii tenetur nisi duos de- 
narios. Idem est de tirniia vel mesa alecium, buckinegorum 
et aüorum piscium, quod semper tunna vel mesa solvit 
unum obulum, due duos obulos, sed carruea cum istis one- 
rata dat duos denarios. Similiter qui emerit carrucam ple- 
nam caseis tenetur duos denarios ad theolonium. Idem est 
de ementibus cepum vel sagimem,, quod semper centenarius 
dat duos denarios. Item centenarius cupri dat duos denarios. 
Centenarius stanni dat duos denarios. Centenarius pluinbi 
unum denarium. Centenai'ius picis dat duos denarios. Item 
qui emerit coreum alutatum, quod gheloet dicitur, sive emerit 
ad vehendum vel ad portandum, tenetur unum obulum. Item 
emens et vendens unam solam cutem bovinam vel equinam 
tenetur unum obulum, carruea plena duos denarios. Item 
qui emerit et vendiderit carrucam plenam cum lana tene- 
tur duos denarios. Item qui emerit et vendiderit pannos 
super carrucam tenetur duos denarios. Si vero singularem 
pannum, tenetur unum obulum. Si duos unum denarium. Si 
tres tres obulos. Item emens et vendens unam carrucam 
cum creta tenetur unum denarium. Item carruea cum ficubus 
vel Rosinis, amigdalis vendita dat duos denarios. Sporta de 
predictis vendita dat obulum. Item carruea cum pane, vendens 
et emens dat unum obulum, si ulterius vendere vellet, si 
autem ad usus proprios habere voluerit, nichil dabit. Item 
quicunque emerit unum currum cum annona tenetur unum 
denarium, qui carrucam unum obulum. Item quicunque ven- 
^derit lineum pannum , si minus est, quam unus funiculus, 
nihil tenetur. Si autem funiculus vel plus quidquid fuerit, 
tenetur unum obulum. Si vero carrucam de funiculis emerit, 
tenetur duos denarios. Hospites autem ementes lineos pan- 
nos, quos portaverint vel per eques duxerint, non tenentur' 
plus dare ad theolonium,' quam imum obulum. Item hospes 
qui vendiderit aut emerit unum vas aruine foci tenetur duos 
denarios. Item hospes qui vendit unum plaustrum vini te- 
netur quatuor denarios. Item carruea raparum tenetur unum 
obulum.*) Item aünim, argentum, et arm ata sicut lorica, 



Digitized by VjOOQIC 



154 

thoraoes et cetera hujusmodi nichil tenentur. Item quivendit 
equum dat duos denarios, et similiter qui emit dat duos 
denarios, si obligati sunt ad dacionem theolonei. Equus au- 
tem habens quatuor albos pedes nichil tenetur. Item qui- 
cunque vendit et emit vaccam vel bovem dat de quolibet 
eorum unum denarium. Item de parco dat unum obulum. 
Item de ove quadrantem, sed si lactans fuerit nichil dat. 
Item de capra unum quadrantem. Sed si carrucam plenam 
ovium vel agnorum mactatorum vendiderit, dabit unum 
obulum. Item quicunque vendiderit asinum tenetur qninque 
solidos. Item de pema vendita datur unus obulus. Item 
qui emerit vel vendiderit carrucam cum carnibus dat 
duos denarios. Item quicunque vendiderit currum cum ferro 
vel calibe dat in theolonio unum denarium, carruca vero 
obulum. Item qui vendit vas calibis positum dabit duos 
denarios. Item qui vendiderit hast vel fiines, de his dabit 
currus unum denarium, carruca vero obulum. Item carru- 
carii hospites, videlicet qui faciunt currus et carrucas, redi- 
munt theolonium suum cum curru uno inserrato, quem'dant 
Domino comiti quolibet anno uno. 



t24. fföttig Sart IV. ^crf^Jttd^t ber ©tabt ©ortmitnb 
btc SBePdtiguttg i^teT ^prtoflegien, foBalb fte if)m 
hk §ulbiguttg u. f» tt)» geletjlet ^ie. 1347, 
30, aKdrj. 

Karolus dei g. rom. Rex. licet a regia celsitudine pro 
parte vestra, ut vestras libertates, priuilegia atque jura con- 
firmare. innouare ac approbare dignaremur, fuerit cum in- 
stantia postulatum, tamen, quia nondum nobis prestitistis 
fidelitatis solitum juramentum non decuit nee rationi cou- 
gruit. vt voßis verstris satisfaciemus hac vice, sed postquam, 
quod debetis, nobis impenderitis, extunc Regiam clementiam 
ad premissa et alia, que bonum statum vestrura et commo- 
dum respitimit inuenire debetis propitiara et benignam. 
datum spire pridie kal. aprilis, Regnorum nostronun tertio. 

SCuf fd^tift : Magistris ciuium. Consulibus et ciuibus opid 
tremonien. 

Digitized by VjOOQIC 



159 

125. 1347 auf ©h a»öttin8 SCafl Detmittelt bct SMtter 
^exman t). Altena, SRcbolf ^afc i)on ^cctnc, ©0= 
gtaf ju Unna itnb Sol^ann Don Socgl^e, Jhta^jjje, 
jtt)if(^en 3^^^^« ^^ö ^enterbe unb ©tabt $Dott= 
numb, bop crjJerer fein ]^ß(jcrne8 ^au8 ju 5DcD^ 
tt)ig jtt>ar fertig tauen, e6 aier niii^t in ©tein. 
auSffil^Ten, no(| tioenigcr mit ©täten ober SSe^^ 
fejiigungen untgeBen, t)on bort au(% ber ©tabt 
feinen ©traben guffigen barf, ttja« Sol^ann tjon 
^enterbe, S3ela feine grau, Simon, @nget6ett 
unb @rmegarbiä i^re Äinber eiblid^ geloficn fefi- 
jul^alten* 



126* ffönig ÄatI Benennt ben 5Dortmunbcrn bie Sßer^ 
fon, ber fte bie i'^m Bejiimmten ©ef^enfe if^ 
l^&nbigen foHen. 1348^ 

Karolus dei gratia etc. Fideles dilecti cives. fideli nostro 
•dilecto Henrico dicto fulpot,*) pincernae venerabilis Balde- 
wini Arcliiepiscopi treuirensis — considerates et gratis ac- 
ceptis ipsius seruiciis, quibus majestatera nostram cum fidei 
perfecta constautia veneretur, omnia et singula encenia seu 
munera, que dicte nostre majestati ratione introitus nostri 
in coloniam presentare et exhiberi tenemini generöse con- 
ccssimus et plenarie dedimus — quare vestram fidelitatem 



*) ©CT Beaetd^nenbc ^amt fojlcie bet@tabt totel. 100 got*, 
bene ©^illbe öBet^a^lte fle i^m alS (BefiJ^enf für ben ^ßnig. 60 
berglel(6en er^^telt guKi^Jott felBfl für fetne Jöcmül^ujigcn, unb 55 
ber (Sanjrer unb ber 9f^otar für bie Olu§ferttguug. Söet ber ©e* 
lel^nung mit ber ©raffd^aft toar eS alt l^ergeBrad^tc @ittc, baf 
bie (Sefanbten ber @tabt bem Röntge, inbem pc \i^ i^m na^eten, 
einen S8a(fen!ug gaBenunb bayauf fc^tooren: dat wy dat Recht, 
vriheiden, priiülegien, al olde wuntheide also alse dee van 
olders hir kumen sint , hoedcn vnde waren dem Rike thor 
hant vnde simderlikes: Ju koninek karele, dat vns god so 
helpe ^^lde dee heyligen. (ßint^t^ S3uci^). 

Digitized by VjOOQIC 



156 

requirimus et vobis iniungimus seriöse, quatenus predicta 
enceiiia omnia et singula sine diminutione qualibet eidem 
henrico assignetis. aliquoin si hec non feceritis, extunc pri- 
uilegiis, qiie ratione dictorum enceniorum vobis ab Imperio 
competunt, vos in antea minime poteritis defensare. datum 
Colonie die XIII. Februarie Regni III. Ifuff^tift biefetBc 
toit Olro. 124. 



127. ©onntag na^ SÄcmtßiug Befennt ©obctt, ®raf 
DOtt SlmäBcrg, baß er in golgc JBcfel^Iä bc« BaU 
ferS mit bcti ©cintgcn üBcrcingefommen fei, ferne 
Suben i)or bcx %t^me ju rld^tcn unb Bittet aCe 
üBrigen gteigtafen begglcid^en ju tl^uen^ 1348. 



128. Äötttg ftarl Befiel^tt feinem Sanjiet, ben 5Dott- 
munbern eine Utfunbc üBcr bie ©ejldtigung t^rer 
^rit>ilegien auäjufcttigen. 1349, 15. 3uli. 

Karolus d. g. etc. Quia cives tremonienses — nobis , 
fidelitatis homagium — prestiterunt deuotioni tue seriöse 
committimus, quatenus eisdem civibus litteras ipsorum, quas 
tibi sigillatas de sigillo olim lud. Bauari assignaverunt , et 
vnam copiam alterius littere similiter Bauari, per verba cousi- 
milia de novo sub nostro sigillo des et concedas. cum ad- 
ditione clausule talis in fine : iure tarnen ai'chiepiscopi colo- 
niensis aut aliarum ^ersonarum, si quid eis competit, in 
premissis semper saluo. *) Datum Bunne XYII. kal.Augusti. 
Regnorum nost. roman. IUI. Boemie vero tertio. ®cm&§ 
bcx 9[ttffd^Tift ifl bad ©d^teiBen m mwlmn», !aif. (Sanslet, 
$roB{l 3U SßxaQf gerietet. 



•) ©a bicfet SBorBe^att iti bet ©cllÄtigttttgStttfttnbc (iie^fc 
folgenbe SihtmntcT) nl^t cntl^alten {(l, fo »erben btc i)ort=» 
tnunber Ocfanbtctt eS too^t »erflanbcn l^aBen, flS eine golbene 
SSrädte in bad ^et) be^ ^angler^ gu Bauen. 



y Google 



157 

129. ft»n<8 Stcal lY. Befl&tigt in ©tobt SDottimmb 
a«e grd^riten unb »If^te. 1349, 15/3««: 

Karolus Dei gratia Romanorum Rex, semper Augustus 
et Bohemie Rex, omnibus in perpetuum licet universos Sacri 
Imperü subditos, favore Regalis benevolentie prosequi tenea- 
mur. Bios tamen ampliori gratia dignos fore censemus, qui 
Romano Imperio plus aliis sunt astricti, et grata devotionis 
obsequia nostre pre ceteris exhibent Majestati. Igitur nostre 
Celsitudinis affectum, ad devotionem dilectorum fidelium 
nostrorum consulum et aliorum civium Imperialis oppidi 
nostri Tremoniensis benignitate Regia dirigentes, iura eorum, 
libertates efbonas consuetudines hactemis introduetas appro- 
bamus et eas esse decernimus inviolabiliter observandas, 
singiila quoque hactenus possessa ipsis eoncedimus et eos 
presentialiter infeudamus cum iisdem. Insuper privilegia 
a Serenissimo Domino Friederico Romanorum Imperatore 
preclare niemorie aliisque Imperatoribus et Regibus Roma- 
norum, ejusdem Domini Friederici predecessoribus ipsis in- 
dulta, prout hec omnia supra dicta rite sunt concessa et 
facta, authoritate Regia confirmamus et robm* eis impen- 
dimus perpetue firmitatis. Ceterum, quia propter pericu- 
losum statum Imperü, qui visus est hactenus exstitisse, 
aliqua contra predictas libertates et privilegia predictorum 
fidelium nostrorum, ab aliquibus de facto dicuntiu* temere 
attcntata, ea omnia nullius decernimus esse momenti, volen- 
tes fideles nostros predictos prefatis suis gaudere juribus, 
privilegiis, libertatibus ac consuetudinibus ac universis pos- 
sessis hactenus inconcusse. NuUi ergo omnino hominum li- 
ceat hanc nostre approbationis et confirmationis paginam 
infringere, vel eidem ausu temerario contraire. Si quis hoc 
attemptare presumpserit, nostre Majestatis indignationem 
se noverit incursurum, in cujus rei testimonium presentes 
scribi et nostre Majestatis sigilli munimine jussimus commu- 
niri. Datum Bonne Anno Domini MCCCXLIX«». , indicti- 
one secunda, XVII. kalend. Augusti, Regnorum nostrorum 
Romano anno quarto, Bohemiae vero tertio. 

^H Um gTo^en Siegel. 

Digitized by VjOOQIC 



158 -^ 

130. 1349, 16. Sfugufl t»(i5etruft ÄÄtl IV.'bfe Ut 
®tab{ SJortmunb ett^ciltcn Spirföflegiett, weil er 
ft(j& batet ber aSerpfdnbung an bie colnif^e ftixiS&e 
ntd^t erinnftt l^ote. 

ßacomBtet mfunbcnBu(S^ III. !«r. 484 @. 387. 



131. 1350, SEag i)or ©t. ©tegor. ^ä*eoberid&, @bel:: 
l^ert, @raf 'om ßtmturg, iinbSittter Statut, fein 
©ol^tt, tjexf^Jted^en beit 3uben Slatl^an Sefmann 
unb 3S^u uttb beten gamilien fünf 3a^re ©d^ufe 
unb 33eiflanb. 
JDic ©iegcl ©cibct: l^aBett bic Uhmtm Sötocn« 



132. Oobfrib, @raf t)on SlrnSBerg, wirb Reifer ber 
©tabt ©ortmunb gegen ben ©rafen t>on ber 
SWarf, ber fie auf eine emi)finbli(%e SBeife t>erle^t 
^at 1351, erfien Sonntag nac^ 8ucca (üDejbr.) 

Nos Godfridus comes de Arnsberg universis — quod 
propter dolorosas iniurias et inuriosas violentias — Consuli- 
bus necÄon univei'sitati .ciuitatis tremoiiiensis iiTOgatas per 

— comitem de Marka, suos officiatos, marscalcum ipsiiis, — 
decreuimus, — prefatos tremonienses — defendere et tueri, 
obligantes nos stabil! .pacto et firino federe, — quod debe- 
mus tremoniensibiis — seeundum extremum nostre potentie 
, — consilium auxilium et juvamen contra comitem de marka 

— et quoscimque ipsorum aduersarios — sub nostris sump- 
tibus et expensis ac euentibus. Insuper promittimus, quod 
nee pacem nee placita nee concordia admittere, obseruai*e 
vel inire debemus, quia huiusmodi procedant de ipsorum 
tremoniensium concordi consensu. Preterea promittimus, 
quod si nos — vel nostri amici in exitu a ciuitate tremo- 
niensi vel reditu in eandem in aliquo supergressum facere- 
raus, quod est dictu, yenighen oueruanch deden, quod ex- 

Izedby Google 



tJW 

tunc — ciuitatem tremoniensem intrabimus, inde non reces- 
suri, — nisi tremonienses sint — soluti. — si contingeret, nos 
et tremonienses inuasioni Interessent, si ibidem captiui cap- 
tiuentur, hü captiui deberent inter nos mutuo exactionai'i 
equaliter et partiri. Et ut omnia — firma sint. Nos Got- 
fridus et consanguineus noster Johannes, comes de Alden- 
borch, noster verus ac legitimus heres promisimus, data 
fide loco iuramenti, omnia singula — obseruare. In quorum 
robur — raaius nosterum sigillum presentibus est appensum. 
Datum MO CCC* LI» die sabbati proxima *post festum 
bte. lucie. *) 



133* ^erntöttn. öon g^nbenl^otp t>erf<juft ber ©tabt 
^Dortmuttb feine ©fiter iu $Deujen. 1351» 

Ego hermannus de Lyndenhorst notum fauo universis 
— quod ego cum — consensu conradi, henrici et hermanni 
natorum meorum et heredum meorum omnium, vendidi et 
resignaui rite et rationabiliter dominis — cönsulibus tre- 
moniensibus proprietatem et conferendi dominum , quod 
wlgo dicitur den eyghendom, vnde dey leynwere, mansi, 
omnium jm'ium, \i;ilitatum et attinentiarum ipsius , • dicti tho 
Dosingh, quem quondam henricus dictus Bulüngh inhabitabat, 
ad habendum et possidendiun in perpetuum pro mere proprio, 
quod est dictu vor eyn dorslacht eyghen, pro quadam pe- 
cuine summa michi ad voluntatem meam plene tradita et 
soluta. remmtians penitus et expresse omni juri et impe- 
tioni, quod et que michi et meis heredibus in predictis — 
competijt ac in futuro competere potuisset ac promittens, 
dominis cönsulibus de predictis plenam et iustam facere wa- 
randiam. — actum tremonie in domo consulum', presentibus 
Conrado comite tremoniensi et Friderico de Lyndenhorst 
fratribus meis et pluribus aliis fidedignis vocatis et rogatis 



*^ 9luf bem anBdnaenfcert Oicutcrjieael frringt ba« $fetb 
reÄt«. 5)icUmf4rifti»: SIGILLUM GODEFRIDI COMITIS 
ARENSBERGENSIS. ®ev@(^ilb be«iRcuteT« l^at benttblür. 

. -^ . sie 



160 

in testimonlum premissorum. Vt autem hec firma penna- 
neant — ego hermannus et nos conradus et fridericus, frat- 
res, recoguoscimus, nos sigilla nostra — appendisse. Datum 
M« CCC« LI<^ in crastino oetaue Epyphanie. 
Mt 3 t90ffUxffa\Untn Kieseln. 



134. engcKctt, «ifd^of \>on gfittfd^, nimmt bic 
Dortmunbet in feinen Befonbcten ©d^u^. 1352, 
22* Sloüemicr. 

Nos Engelbertus dei gratia sancte leodiensis ecclesie 
episcopus recognoscimus , quod — recepimus personas et 
res et bona consulum et ciuium tremonien. Iq nostram saluam 
protectionem volentes ea — consiliis et auxiliis defendere 
fideliter et tueri, volumiis etiam placitis per dictos tremo- 
nienses obseruandis cum eisdem adesse et ipsis fideliter as- 
sistere in loco nobis aceessibili atque tuto — per omnia 
tempora vite nostre — dantes presens scriptum nostri si- 
gilli robore munitum. Datum M<* CCC*. LII<^. die cecilie 
virginis. *) . 



135* Sol^ann, §etr üon ©^ijlcl, geflattet ben ffauf^ 
Icuten ans $Dcutfd^Ianb , in aStöggcn ein $au« 
fftt bie SBaagc ju ettonbtn unb t>crf|)r{(^t bie 
SBöagefned^te «nb Sinrid^tung baffir ju Beforgen» 
1352, 18. %eixmx. 

Gy lieren yan dortmunde wetet, dat dit is de vtscrift 
der priuelegien, de de here van ghistele gheuen heuet vppe 
de nyghe waghe sprekende van worde to worde ludende 
aldus, alse hir na screuen steyt. 



*) IDa« an^ttöenbe (Sieget f^ai ein einfädle« SBo4)i)en, 
tücritt ter tnärflfdje gefÄa^te dntxMUn öon einem ouffteBen^ 
ben fdmcfi^üU turc^röniticn i(t. 

Digitized by VjOOQIC 



— - IM 

Wie Jan here van ghistde, Rudd^re, maken cond ende 
kenlio uQen den ghuenen, die dese lettren zullen zien iof 
hören lesen» dat -wie bi versonke ende beide vaxi der stede van 
bmcge, ende der oooplieden van Almaengen van den Rom- 
sehen rike cönoenteeren ende octroyerch by onsen vrien 
Wille Otter ons, ende ouer onse hoir, na ons commende, ewe- 
like, ende emelike ghedurende den vorseiden cocplieden Vati 
Almaengen, ende allen den ghuenen, die to hären rechte 
behöpen, dat sywo^en hueren, iof copen en.hutts iof k^ 
nare bynnesi der stede van bmcge vorseid, vp hareh'€0St> 
in te weghene int clof, naer den preuilegien, <le wdke die 
vorseide cooplieden hebben bezeghelt van vnftett ghemhiden 
ende ghednohten here, den graue van Vlandren, ende van 
der stede van brugge. Ende dit vorsdde hnn* iof kdnare, 
den vorseiden cooplieden bi hem te ghebnikene, endo haer 
goede in te weghene, ende te liuererende, dat sy vercopen 
suUen b3ninen der stede van brugge vorseid, ende dier ghe- 
like, dar in te ontfangene, so wat gude van ghewichte die 
cooplieden vorsied -c(^en bynnen der stede rorseyd, vp dat 
ftiercopers. Wille zy. ende hyt daer delinerem wiUe. int 
welke weghehws iof kefaiare wie belouen dien vorseiden 
foopHeden te leueme ende te liureende, weghere, tolnare, 
iniegghere, vtlegghere, schalen ghewichte, ende alle costen, 
die daer toe behoren vp onsen cost. Vort beloue wie den 
cooplieden vorseid, te settene enen goeden ghetrouwen man 
vlamingh wesende, de welke sinen Eed doen sal vor scepe- 
nen van bi-ugge, in presentien van den cooplieden vorseid, 
wel ende ghetrouweliken te weghene den copere, ende den 
vercopere, ende elken tsine te gheuene, ghelike dat haer- 
lieder preuilegien verclaersen, dat es to verstaue, int *clof 
te weghene, ende de hant van der balanchen te doene son^ 
der fraude iof enich malengien. Vort so belouen wie dien 
vorseiden coöpBeden, dat so welken tiden die vorseide 
wegere, iof enich ander weghere naer hem commendey dade 
te ompointe in enighen saken anders danne hi schuldich 
wäre te doene, ende viere manne van den beleiders der 
cooplieden vorseid ons dat gheuen te kennen bi hären 
trouwen, so sullen wy binnen achte daghen daer naer erst 
commende sonder enkh letten, enen andren ghetrouw^en 

Sa^ne, S)ottmunb. n. %^tx\. _, _ H 



1«S 

man in sin« siede setten, ende sinen eed doen. Vott con- 
•enteren wy, ende ottroyeren den vorseiden coopmannen, 
dat, zie moghen gaen metgaders den Weghere int wegehuus 
vorseid, also dickent, alst hem lieden sali zitten, ende voeghen, 
omme te besiene iof enich ghebrec mochte wesen int ghe- 
wichte» ende ande balanche vorseid , omme dat te doene 
beteme bi seepenen ,van brugge also harlieder preuilegien 
verclarsen ende in houden. Ende omme — dat aUe dese 
— p03rnte wel — zullen bliuen ghehpuden — so hebben 
wie Jan here van ghistele — de^e lettren bezeghelt — int 
Jar ons ^eren M CCC^ twe ende vyfUch op den achtiens- 
ten dach van sporkele. 

S)a ®vief ftt^tt bie Sluff^tifi: Prudentibus ac discretia 
viris proconsulibus et consulibus ciuitatis tremoniensis hec 
litiera porrigetur. *) 



13a 1352, auf ©t. ®aü\x^, 16. Dct., t)crctnBartc 
■ mihelm, @ril)if$of i>i>n Ulw, mit benaSifd^öfett 
8ube»ig öott SWönper tittb SBolbuin »o« $abe¥» 
Bern, bem @röfen Swgdbra^t tjon bct ÜWorf 
ynb ben ©Wbten 3}Jünpet/ ©o^fl iinb ÜDortmunb 
einen ferneren Sanbf rieben auf fünf ^af)xe, t>on 
bem Sage ber Urfunbe imter folgenbcn SSers: 
l)Pid^tungen. 

1) also dat wi vorgesprokenen heren vnde en iuwelich 
Stat bi erme rechte vnd bi eren alden wontheiden blyuen. 

2) Vortmer so welle wi dat, dat neyman de strate noch ny- 
neghe mane efte sin gut mit Rove mit brande efte mit eyniger 
hande gewalt an vyrdigen solen, hey en doy det mit ge- 
richte vnde mit rechte, ane dat en iuwelich here, vnde en 
iuwelich man, doyt syuen luden, dey eme tho bewame stat. 

3) Ock en sal men neyman beseiten efle bekumeren in disser 



*) ^er $rief iß gefd^loffcn mit {toei ^tegeUt. 

Digitized by VjOOQIC 



I6S 

h6ren sloten efte landen vnd in dissen steden vorgeschriuen, 
hey en si saohwalde efie borge In der sake, dar men den 
kumer vnie doyt. 5) Vortmer worden lüde twyachtich de 
faeseten «weren , in enes heren lande , dey sal dey here sehe- 
den mit mynne eile mit rechte; schey des nicht, wey dan 
syne not ckgede vor dem lantvreden vnde vor den ghiuen, 
dey den Lantvrede gesworen hebbet tho haldene vnde tho 
warene, der en iuwelich here vnd stad vorschreuen twe 
zetten sal, vnd stedes zittende hebben sal, dey wile dat 
disse vrede waren sal, deme sal men richten na vredes 
rechte. 6) Ock wonede dey ene in enes heren Isffide vnd 
dey andere in enes anderen heren lande so sal de kleghere 
eschen van deme ammetmanne, efte van d^m Richtere, dar 
dey andere vnder sittet, dat hey eme richte na rechte vnd 
na lope des landes, dede dey ammetman efte dey Richtere 
des nicht, wolde dey klegere dat kli^hen vor dem Lant- 
vrede, dat sal men richten ouer den ammetman efte ouer 
den richtere na vredes rechte, vnd dat sal gescheyn bynnen 
achte daghen. 7) Vortmer worde wey verbodet vnd ver- 
volget vor deme landvrede alse landvredes recht is, dey in 
disseme landvrede bezetten is, eder were vnder wilkeme 
heren dey beseten were, dey solde dat richten na vredes 
rechte > sonder argelist. hedde dey here des neyne macht, 
so sal he eschen volge, dey sal men eme doyn vnvortoghet, 
sunder wedersprake. 8) Vortmer wey in disseme lantvrede 
schaden dede, den men kuntlich bewisen mochte, den sal 
men kmUlike weder doyn sonder eyde. 9) Vortmer sal 
aller #mallich, dey in disser heren lande bezetten vnd wont- 
achlich zyn, den vrede sweren vnd halden suider arghelist. 
wey des nicht en dede , den zal dey here , dar hey vnder 
Sittende is, vorwisen van den sloten, der hey mechtich is. 
dede hey. ock schaden, deme sal men volgen na vredes 
rechte vnvorbodet, neyn here sal oc ene noch sm gut vor- 
antworden, wey ock eghen slot hedde eder slot ghewedde, 
en wolde hey den lantvrede nicht swere, so en dorfte men 
eme nicht richten, dede hey auer schaden in dem lantvrede, 
dem sal men volgen na lantvredes rechte. 10) Vortmer 
breke wey den vrede, wey sich synes gudes vnder wynnet, 
dey sal like schuldich sin, alse dey hantdedighe man. 

„. , Google 



— I«» — 

11) OcJk welle wi, dat men eynighe man in dey slote, dey 
in dißsen vrede höret sal- gcleyde gheven, sunder maHiefi 
kome vnd vare opfpe sin recht ane vorschiddygeyt. 

5Deimiä(i^jl wrj|)fli^tet fld^ bet @tsBif*of mit ©oefl 4« 
SRanw, ©ifc^of SitbiDig mit STOM^cr 30 SKonn, «i^of »ftlhrftt 
.20 SWann, €iraf (gtigettcrt 30 SWann, etott SDottnmiA 
•5 9)}antt geivaffnet )u {leHen, to>e(f$ie nöt^figenffaH^ bmnel|tt 
iverben «nb ben gtieb«n oufre<J&t crl^ölt«« foÄtn. -(SScnfö föE 
jf^cr Untftt^an bem oHgcmeineii SÖaffentufe folgen mfilfett Jc, 
iöU in ber Utfutibc »om 3«^<« 1319 {oi<n «r. 80) ^a« 
:@i«3el ^«tt a»«ft @ö^/ fÖT ^^" ötaWfci^of, bann* SKfinjlcr, föt 
be« S3iWof ßubmig unbbiffeii S&l«t^um, bann bet Öonböogt 
be^ S3if(^of& iBalbuut, hierauf bet Sattboogt bed Otofen ))on 
bex SSaxf unb juUgt bie @tabt iDottmunb; {ebev einen 9Konat, 
ber Äet^c na(^ »ettoa^rew. äBer bog bieget toettoÄ^t, ^xeihl 
bie SBeirfammlungen cuii, fu^tt ben ®otfi| jc ' ' 

^Det ißerBunb toirb iwn ben Betben iBif#5fen; >em d^afeii 
»nb ben btei Siebten btf^toeren, für ben erjB^c^of f(^tt>6rt 
. b«ffen SSorfci^al in aßejtv^ateh;. »itter §etman »>on ^lettenBta^t: 



137. ®fi^n«6rief 8tt)ffd)en Sutfcr ©tacl bon gcmquit 
unb bet ^tabt ©ottmunb* 1353 9Wontag na(§ 
aÄet^ctlfgen. (9löt>Br.) 

r .- . . • ■ ■ 

IcJii Lutter StaU yai> Lanquaide, Ritter, dorn knnt — 
dat ich mit by Raide — mynre Vrunde — hereü 0<>idartis 
Wynters van Aldenroide^ heren Diederichs vuss Einare; 
Rittere, inde Wilhelms Vame hane, Knapen — ^ vur 'alle 
myne Kyndere, — inde alle die ghene, die derSteide vätt 
Dortmunde van myneir weig^ entsaicht haint, mit det 
Steide van Durtmunde — gescheiden inde gemoitsomt haiii. 
Inde bdiienne ouch -^ dat ich — alle der sacben -r- an» 
sprachen, Vorderung^ zwist — vertzegen hain — ■• Inde 
— hain jch iLutter — myn Segel — an desen bryef gfe-^ 
hancgen mit segeh^ der vurgenanier vrunde -^ die oeuer 
deser soe^nen geweist syntinde die gedadincgt haint ^ — Inde 
vort — want myne Kyndere noch -— nyet mundieh ^ 

Digitized by VjOOQIC 



— 10a — 

syski 9Q hail^i i<Qb f^ftbeydeoi die mtige van- der Moider 
Wieigeo^ as .bem> Piedeirmb iad Johanne van Elueruelde 
gebmdere ,. gittere lüde Baldawyn van der hurst Knapen 
dst ay yre segele -rfr an desen bryef haint gehancgeu. — 
Dese ^t- jsoene is geschiet ' — zu dujrtze maindagis nay 
idns hdlgen dagd JACCQLUIV) 



138. 2)ie OfBrfibct ^ihttiS^ urtb ^offam ton fifm* 

Burg, ©Blatte bc8 Sbd^ettn et)eTatb ünb 6nW 

beS ©rafen 5t)iebcrtc^ t)on Stmtutg; Bcuriunbcn 

.. »or bem SDortmunbcr ©«ridbt, baf @otf(^aII 

-,. äB^nman it)T ficibciftwct niä^ fei, uitb bitten 

. ben SKot^ t>oti SDorttnutib, biefe Utfunbe tio^ 

9ii{;a iu f<l^t(fenv 1354 ®onnabenb m^ SKaria 

©cButt. 

Vniver^is — Nos Thidericus et Johanes, fratres de 
Limbprch, filii quondam Nobilis viri, Domini Euerardi da 
L., militis» cupimus firi notum publice profitentes. quod 
yenientes propter hoc tremoniam, accessimus honestoa 
viroSy proconsules et consules — coassumptis iu>bis ottone 
dicto Voes, Rodolpho de Stui'lo, Johanne de Redinehusen 
et Johe dicto Lewe , dictis proconsulibus et cons. humiliter 
et concorditer supplicantes ut iidem intuitu seruitii nostri 
dignaremur — proconsulibus et consulibus ciuitatis Rigensis 
Utteras scilicet patentes , Sigillo eorum sigilatas mittere, 
continentes — in hunc ; nxodum : Vniversis — No« Thidericus 
e^ Johanes jQratres de liimborch filii quando Nobilis . . . 



ftteu) mit b^r &Uh. @.lner bi« ^iT^m^Utu%lu%el mit bem 
^etj^itb. $att ben quctgctl^clltcn ©d^ilb, Im Unfcn tDBet;? 
ttinfel einen $a(Ben SOiä)nb. S)ieb; imb 3o^. »on (Stvetfelb 
bie DuerBalfen, Beim ^^o^ann i|l aber im linCen Okminfel 
eine Vierung aufgelegt, tüotln 5 inS. ÄnbreaÖfreuj -gefefete 
Vtin^tn* ^wp f^at be« geftSnten Ißöttjen. 

Digitized by VjOOQIC 



HNI 

Euerardi — cupioro« lere notum — no» prioribiw in tem- 
poribus dixisse atque nostras litteraa ea ratkme — procon- 
sulibus et cons. ciuitatis Rigensis misisse, contmentes, 
quod prouidus et discretus vir Gotscalcus Wynman esset 
nobis iure proprietatis et seruitiis onere alligatus, in quo, 
vt comperimus, eidem Gotscako irrogauimuB et fecimna 
iniuriam euidenter, sanis et bonis informationibus nobOis 
virT Doinini Thiderici, comitis de Limboreh, aui nostri, 
cuius veri et legitimi heredes existimus, ac amicoram 
cognatoruoi nostrorum et aliorum, qui de hac habent — 
indubitatam notitiam — edocti , quod nee nobis nee nostris 
heredibus, ut concorditer presentibus confitemur, in pre&to 
Godescalco — quid quam juris competit — de quo etiam 
Grodescaico non aliud dicimus — quam quod de probo ao 
fidedigno libero viro est dicendum. — In quonun — testi- 
nonium — Nos Thidericus et Johanes — recognoscemus 
^- cum sigillis — ottonis dicti voes et Johis dicti Lewe, 
quis in Tremonia, hospitis nostri — sigiUa nostra pre-> 
sentibus appendisse. — Datum M*. CCC*. LIV*. Die 
sabbati post natuit. B. M. Y. — et quia proconsules et 
consules — fuerant precibus nostris inclinati. Dedimus — 
(ipsis) — presentem paginam sigillorum nostrorum robore 
eommunitam. — Datum M. CCC*. LIV. in vigilia st.Mathei. 
aXit aV9ei loo^ler^altenen @iege(n bie nni6stget 85tt)en 
ctti|aUenb. 



139. 1357 Zai nad) aRarta ^immelfol^tt; 16. tKugufl, 
toitb ®taf gngclbcTt Don bcr ÜRarf attf63öftre 
Reifet ber @tabt iDotbminb gegen ofOe i^xe 
Seinbe, auSgefd^loffen ba^ r5mtfd^e Xeid^, ben 
(Stibifd^of aSil^elm Don 65In, bie a3i[(^5fe 
Snbtoig Don 3R&nfler unb Engelbert Don ZütÜ^, 
ben aRatfgraf SBil^elm t)on 3üH(ä^, bie ©tafen 
Oerl^arb Don ©etg, Sol^ann r>m (SIeDe, (Stöbert 
Don amSberg, SIau8 Don Stetfelenbutg, bie^errn 
Otto unb SBeml^arb Don ber 2ippt unb bie 

Digitized by VjOOQIC 



— in — 

&tMt IDtfittßft, Ofttalrfit! uttb eo#. Ott 
t«rj)fH(^trt pd^ hi«6cfonbete gegen ©ie{cntgett, 
»etd&c l^tt ©ttcitigfettcn mit bet ®tabt nidjt 
attf bem 9te(!^tött)ege a^mat^en tooOen. ^ftd^ten 
greunbc twm i^m aK geinbe ÜDortntunb« auf* 
treten, fo ffilt et fid^ t)ot; if^nm 8 3:age k^orl^et 
bie greuttbfd&aft fftnWgcn gn bfitfen; nt((i^ten 
einige \>m denjenigen , bie oBen genannt unb 
an^ bem SSfinbnif aiiögefd^loffen finb , SJoTtmunb 
befriegen, fo »er^jpidjtet et ftd&, jie junt gtieben 
ju t)etni6gen, iebenfafl^ aber i^nen feinet 2Itt 
Untetfififeung ju getodl^ten. ®ie I)pttmunbet 
feilen in feinem Sanbe, feinen ©tdbten unb 
Sutgen freien ^anbel unb SBanbel unb jlet^ 
^eteS ©elett l^aben. fteincr feiner Utt^et^f)anm 
foH einen SJortmunber, ber i^m nid^t bireft 
»erpflid^tet ifl, tpegen SBetpjIit^tungen anberer 
I)ortmunbet SBfirgct })fänben obet gefangen 
fe^en bfitfen. Slut toenn ein Dortmunbcr ein 
SSerge^en in feinem ?anbe begeW, foH er bert 
gerid^tet »erben. 9K6(^ten bie jjortmunber 
einen geinb burd^ fein 8anb »erfolgen muffen, 
fo foU il^nen biefe« nit^t allein frei fiel^en, fon:' 
bem fte foHen aud^ bie\§ülfe ber ©ingefeffenen 
feinet 8anbe8 nad^fud^en bftrfen unb foDen i^nen 
feine Slmtleute in eigener ^erfon unb mittelfl 
be« Olodfenf daläge« unb mit be8 Sanbe^ ganjer 
SWad^t beift)ringen. fteiner feiner Untcrt^anen 
foQ einen ^einb SDortmunbS beJ^erbergen, unb 
toenn ein JDortmunber burd& fein ©ebiet reijl 
unb ©d^ufe unb ©eleit notl^toenbig l^at, fo foHen 
feine ?lmtleute eS ii)m in eigener Sßerfon mit 
ben fämmtlid&en SBetDaffneten, bie fie ^abeti, ge-- 
\t>&^xen unb ü)n mit aller SWad^t t)ert]^eibigett. 

Digitized by VjOOQIC 



tS8 

Me «rnHentc- feet »tafft^afT fflfet! jöRiic nai^ 
{Dettmuttb tornrnm, biegefll^hms btär^igen 
SBctBünbt ju 6ef(i^tt)ßten. Utn aBe ©treiHglciten 
, öfter bicfc SScTBinbmtft ju fd&K^eit, etsncunt bcr 
®taf feine greunbe: £)ieberi(i ^emin^u^m, 
aDw#e JU SBetter imb ©obele \)ött §ptt«l> feinen 
amtmann, bte ©tobt i^te iebe^mol ti^gtetenben 
Beiben aSfitgermei^cr px ©ü^iebStidi^tem^ tDeld^e 
gemeinfd^aftlt^ entfd^eiben f ollen« 



140. Slbolf k)on a^rebenole gelobt eibltd^ auf offenem 
SÄarfte, für feine gebjeit ber ©tabt SJortmunb 
gu l^elfen. 1360 ©onnabenb mä^ $Pi^)) unb 
Socob» 

Allen luden zi kundich , dat Ich Aleph van Bredenole 
hebbe ghesikert vnd ghesworen to den heyligen, der stait- 
des vnd der Borghere van Dorpmimde beste tho doine, dye 
^e leh leue; vnd er argeste to wamene war ich dat mit 
eren doia maeh. dit ghescha to dorpmunde op dem markete 
vor dem Raithus in gegenwordicheit der Borghermestere 
vnd Raitlude — vnd van miner weghene waren ouer Johan 
vnd Goswin van Velmede. In orkunde — heb ich min 
inghesigel an diesen brief ghehangen. M» CCC« LX. 
Satersdaighes na stunte Philip vnd Jacob.*) 



141.1361, brei Sage na(j§ ßantote, ^yetpfixijtet fid^ 
arnb \>on (Snxen ber ©tabt gegen alle außer 
bcm ©rafen \>on SBerg, ^^^an \>on Simburg gt 



•1 ©rcbenotc fa^tt In bcm ani§ongenbcn ©ifegct einen 
Äeffel$«feii. ' 

Digitized by VjOOQIC 



48» 

&«f)ne 3o^n8. ^(^an t)on feteftittg i«* ' fein 
®o^n ©leb. •ficgefn mft bcm ßCvpcni; ' 



: bm eatH>it{citf @oi»ab ©li^N^iDoebber gu (SUit i» 
©fe «nbiea«, )»t ben ß»liier. Offldal atif 
6(|abeiictfö| »crflaöt, ^eil betfdbc t>on il^m, te 
©rffcta tjicler SWcnfd^cn, flefagt J^a^c, er l^aBc 
gegen fl^n folf^c« 3^*^fl"^S oBgcIegt. ÜDieh 

, Ifatte in ber Stage ben @j^aben bol^in onge» 
gefien; ba§ er erKarte: er .^dtte liefter JOOO 
©ulbe» loerloren (Ö6 biefc ä^i^i^e etbulbet. 
©ewgcm^ jttm @^&|ung8i>®be gelöffe», et* 
mdflgte er bte ©ttmme auf 500 ©ulben tinb 
f^toor Un @{b; ©d^ömocbber würbe bentnS^ft 
in biefe ^umme tjerurt^eilt, wogegen er Jefet, 
am 1. SDec. 1361 o^peUixte. 



m. 1362; jwei Sage naiäl SRaria ©ehtrt wirb SEBÜ:^ 
l^elm öon ber ^e^be, ©ol^n gtieberid^* «tf ber 
i&etbe, SRann ber ©tebi ©ortmitnb* 6r pegelte 
mit einem aWang gctl^etften Wiiappm, linU 6 
Ou^T*alfen, rec^tö 3 (1, 1- L> »Äremßlauen» 



144. 5ßa|)fl Urban V. gcnel&migt bie Srrid^tung einer 
@(q)eJ[e in bem t>ön ^ilbebrcmb Äaifer geftifteten 
^i>SfpiUil 20. 2l|)ril 1363. 

Urbanus episGopus, servus servorüm dei Venerabili 
fr«tn. ' Archiepisoopo . Goloniensi salutem et apostolicam 
benedictionem. Piis uoti« fiddiom per que dhimi tforninis 

Izedby Google 



— no — 

cuttu« poMit angeri bmaolum ünpertiaMir »gaeniwm« Ex- 
hibita tiquid«« nobis pro parte dUecti fiiü hildebrandi dieti 
keyserpresbitericolonieiisb diocesis petitio continebaty quod 
ipse in quodam hospitali pauperum in vna domo sua in 
opido Tremoniensi dicte dioc. sita et ad ipsum tunc iuato 
titulo pertinente, quam pro eins fundatione dedlt et nouo 
ftmdato, pro cuins fundatiotie non sine magnis sumptibtta 
el expensis multiplioiter laborailit — ad diüini cultus aug- 
raentum ac pro aua et suorum parentum animarum aalute, 
et ut infirmi, ei alii peregrini in dicto hospitali in quo 
sicut asseritur quamplures recipiuntur et reficimitur existen- 
tes, ofBciis diuinis non careant vnam capellam fundare et 
construi facere ac pro Rectore inibi instituendo dotem 
sufBcientem de bonis sibi a deo coliatis assignare proponit. 
Quare pro parte dieti presbiteri nobis fuit huihiliter sup- 
plicattun ut ei. fundandi et dotandi buiusmodi caj^eUam 
Itcentiam concedere de benignitate apostolica dignaremur. 
No8 itaque ipsius presbitri in hac parte pium in Domino 
propositum comendantes suisque supplicationibus Inclmati 
fratemitati tui per apostolica scripta committimus et man- 
damus, quatinus eidem presbitro fundandi et construi 
&ciendi in predicto bospitali in loco ad hoc congruo et 
honesto huiusmodi capellam cuiuscunque licentia minime 
requista, dote sufficienti pro Rectore in ea instituendo per 
ips^m presbitrum primitus assignata a iure parochialis 
ecdesie et cuiuslibet alterius in omnibus semper saluo 
necnon iure patronatus in ipsa capella et presentandi Rec- 
torem ad eandem capellam eidem presbitro et suis succes- 
soribus in perpetuum reseruato auctoritate apostolica licen- 
tiam largiaris. Datum Animon Xu kal. May. Pontificatus 
nostQ anno secundo*) (mttetjei^net G. Mercaderii). 



•) 3n gotge biffeti Befahl (SrjBif^of önsclBett non Cölti 
1364 10 Scjjt. Un i)ortmunber ^riefrern, öon bcr Äanjel 
l^etoB «He aufauforbem, »ereile gegen bic »©tiftmig (Kntoen» 
bungen pt mad^en, bei Strafe be« e)9tgen StiUfd^toeigen« 
Binnen 14 Stagen bot bem 5ffenili(i^en (Sleri^te beS ^tnxi^ 
©uberlanb, ®ti^ol«frer ju ®t ©ereon in Cöin p «f feinen, 
unb bU (Sinkoenbungen gelienb sn mad^n. 

izedby Google 



— m — 

146. 1388' o^d«fn f!(^ feie ®^^fkx «ucrt, 
Srad&t unb 3utta mit b^ @täbt ©bttmunb 
toegen etil«« ^aufcä bafelBfl Bei SRattin, bcffcn- 
wegen fic mit ber ©tobt xMfx^tliä) ber ©teuer» 
ac. in ©treit gerati^n jinb. ®ie fiegeln mit 
bet @I(De unb au^ Ü^n^ i^t 9ieffe £)leb. tM>n 
SRuniper mit bem qucrgetl^eilten aBajj^jen unb 
3!0lefe ©d^abe, t^r ©tj^tpagcr, mit einer ^fetbe* 
prame. 



146. 1864, Zafi ^ox So^anni leil^ert Stibeman ©uber^ 
man unb Sodann fein ©ol^n ber ©tabt SDort^j 
munb 150 SWarf unb fteBen mi greunbf^aft 
für bic ©tobt bie'lRente ouf nur 9 9Karf iä^r^ 
liä^, Sibemon ©ubermann fyit einen @(^I&ffe{ 
unb einen SUUn in feinem ©iegel, ol^ne @<i^ilb ; 
Sol^an ffil^rt ein t)erjierte8 N. 



147. Siac^bem ber ipfarrer i)on ©t. 5ßeter gu SDort^ 
munb ben bortigen ©tabtrat^ auf beffere 5t)ota:* 
_ tion ber ^irii^e Derflagt unb bie ©oi^e in 9tom 
gef(^U)ebt l^atte^ tt)urbe enblit^ auf ^ol^ann be 
©r^fone/ SDed^ant ht» aRaria^®raben^®tift« 3» 
sein, ^enrid^ ©uberlanb, ©c^olaftcr ju ©t ®e^ 
reon unb ^ilger be Sampo, SC^efaurat ab ©rabu«, 
comj)romittirt, toeld^e iebo(J& bie ©tabt 1365 
21. 3uli frei fprad^en. 



148. @raf SngelBert t)on ber SÄarf unb Stl&eoberi^ 
fein »ruber, »er^)fanben für 6800 ©olbgulben 
ber ©tabt JDortmunb' ben ßfinig^l^of mit feinem 
3ube]^5r; t)erf)>re(i^n fie im 99efi^ gu fi^ü^en 

izedby Google 



— ra — 

tmb festen «mt ^»rbe pm Sßfoi^« 1866/ Z$i 

Nos Engelbertus comes de Marka et Theodericus eius 
frater notnm fachnus — quod nos et hercdes nostri — 
procoBSulibus et considibiis ciuitatis tremosSensis -^ pro 
«ex. mflMbns et octingentls bonU floremfl anreb gsauibnSp 
pKMijderosis et antiquia nobis -*- in parato miitaii« -<^ titulo 
p^gDorit obligamus, curiam realem m tremoma com suis 
juribus annexis, appendentiis et pertinentibus — cum reditibus, 
pensionibns , fructibus et obuentionibus. Nos aut nostri 
heredes uel successores nee debemus nee volumus — 
infra t^mpus dicte obligationis de ipsa curia et suis peiv 
tinentiis aut juribus — aut usu aut dommio intromittere 
nee nobis jus aliquod — vindicare, sed — volumus prefatos 
prbconsules etc. — in curia predicta — manutenere et ab 
onmibuB impugnationibus-defendere nee non ab omnibus 
Impetitio&ibiis si que ab Imperio — exiMant. -^ Et quia 
nolumus — proconsulesy consules aut ciues ^uitatif tre- 
moniensis predicte in premissis — decipi uel quomodolibet 
defraudari, ideo pro cautela habundandi, ut ipsi — smt — 
certificati, obligamus eisdem — pignore nomine territorium 
et castrum Hoyrde cmn suburbio eiusdem ac jurisdictionem 
judicü in Eykelinchouen et curiam in Brakele cum ipsorum 
juribus — curia tamen in holthusen — excepta, sub hac, 
que sequitur forma, quod si curia regalis predicta cum 
juribus et pertinentiis suis ^ proconsülibus etc. tnmsirety 
abirety uel qualitercunque diacederet ab eisdem, quod est 
dictu en afgengbe, quöd extunc proconsules etc. tenebunt 
titulo pignoris territorium et castrum in hoyrde jurisdic- 
tionem in Eykelinchouen et curiam in Brakele predictas — 
habebunt etiam et famuli et familia ' eorum — securum 
conductum in exitu et reditu ad territorium et castrum in 
hoyrde iurisdictionem judicii in Eykelinchouen atque ad 
Ouriam in Brakele. Nos etiam , et nostri heredes t— nee 
volumus, 'nee debemus prefatum territorium et castrum — 
dicui — obligäre nee in nianüs aÜcuius transferre — quo- 
usque sit sudima fiorenorum — de qua pretangitur, ad 
velle procotasulum — iA eiuitate tremonimisi per nos nostros 

Izedby Google 



— m — 

ve beredes integre tradit» ef soiata. -^ £2st etiam premisMS 
adjectum, qnod si territoriuio et caatrum etc. — prooon«- 
sulibus — discedere, quod est dictu afgaen, oontigerit, nel 
territorio etc. — aliquid dampni — eueniret , de hoc jhto- 
ecmsules — nil agere habebont. — Preterea si proconsules 
^-^ tempore äfo, .quo castnim in hoyrde — possid^exit, 
cum alique gnerras habere contigerit, extunc — disos 
probo9j ydoneos et fideies viros ad pervigäem «usiodiani 
ikuri'is castefli dnhoyide depntabunt, qui nobis* ae procetr- 
sBÜbus-junffiiento corporaliter prestito securitatem faetent^ 
ttt ipsi eastrum in hoyrde fideHter teneant , cuatodiMit et 
eonseoruent ad utilitatem usum et - ppofectum proeonduiniii, 
consohiin et eiuium predictorum. Insuper si aliquis infl^ 
tcmpiis, quo .— temtorium in hoyrde — possident — 
eosdem causa — obügationis predicte persequi hostetet 
ättemptaret *r- noa — ^ debemus etsdem £de]iter assMtere «^ 
Preterea officlatus ia hoyrde , qui pro presenti tempore nel 
ftttnro . «xtiterit **^ fide. data aasecurabit juramento - ^sia 
pEOconsulibus —r eorporaliter prestito, quod ipse — debeat 
prefatis proconsulibus -*»- caatnn» in Hoyrde predictum — 
tradere, quum e^ quotievls fiierit requisitus. — Pröterea nös 
et nostri beredes possumus qwolibet anno in festö nalaui-^ 
tetis beate Johaunis Baptiste euriam regalem predictam ete. 
redimere et quittare pi'o summa floretiorum — supenus 
posita,' venu» si proconsnles — praefatos florenos — a 
nobis — repetierint tunc nos — • infra 'aiftium -^ sunmmrii 
predictam — in ciuitate tremoniensi — soluemus, nee pro- 
consules — nobis — de hiis que ex prefata curia regali — 
leuauerint — computum facient aut rationem , nee percepta 
ab eisdem debent in diminutionem summe florenorum pre- 
dictorum computari — Et hec preraissa — nos Engelbertus 
comes et Theodericus eius frater promittimus pro nobis et 
heredibus nostris atque successoribus iunctis manibus et in 
solidum data fide rice et loco juramenti, firma — adimplere. 
Pro ampliori tameii — securitate — constituimus fidei- 
jusspres proconsules et consules ac eines ciuitatum in Harn- 
mone, in Ynna, in Camene & Iserloen, qui ypa nobisciHii 
existunt obligati ad obseruantiam et hnpletionem -^ pre<« 
miasonim. In quorum obsenianttam et impletlouem, si nos 

Izedby Google 



174 

fii^lbertus et Theodericus — ac proconsules — quatuor 
ciuitatum negHgentes innentt fuerimus ^— extunc moniti 
Nos £ngelbertus et Theodericus nostri heredes aut svu> 
cessores propriis nostris personis tremoniam veniemus et 
quiübet quatuor ciuitatum mittet sex consules qui etiam 
tremoniam venient ad iacendum ibidem pariter et qtulibet 
cum equo in communi hospitio et honesto nobis et eisdem 
consufibus a proconsulibus et consulibus ciuitatis tremonien- 
«18 uel eorum nuntio demonstrato inde non recessuri, nisi 
de Omnibus defectibus — articulos in hac expressos contin^ 
gentibus sit — in plenissime satisfactum. pro quibus etiam 
defectibus — proconsules — tremoniensis habebunt — 
quatuor ciuitatum predictorum persenas, bona et res ubiübet 
arrestandi, occupandi detinendi in iudicio et extra absque 
nostra Indignatione plenariam potestatem. — Eligimus et 
super nos sponte recipimus, quod si ex sigiilis vnum tcI 
plura buic littere appensis in toto uel in parte frangi eonti«- 
gerit, iUo non obstante omnia — in presend expressaVafida 
et firma — permanebunt, et niehüommus noua sigiila pro 
sigiilis — fractis, cum requisiti fuimus, preisentibus appen«- 
demus. In quorum onmium robur testimonium et firmitatem 
nos £ngelberttis et Theodericus recognoscamus , nos pro 
nobi» et nostris heredibus atque succeissoribus sigiila nostra 
cum sigiilis quatiior ciuitatum nostrarum predietarum huic 
— appendisse -— actum et datiun. Anno Domini M* CCC» 
LXXVI* crastino. Ascen$ionis domini.*) 



mt 6 »o^rcr^attcttcn ©iegeln. QtmtlUxt fü^xt ein 
«euterfleaet. mt ber Umf*rift: + «I^ I ILLUMf ENGEL- 
BERTI 1 COMITIS t ÜE t MAKKA. 3)0« ünU frrln* 
oenbe $ferb burd^fd^neibet Bei bem erfien ©triebe mit bem 
Äo^jfrufec Cätoei JRei^erfcbcrn) unb Bei bem jVöciten mit ben 
4>ltttetfüfett ble ©d^rlft. St^cobcrld^ f^at einen elnfad^en ©d&ilb 
mit bem gefcl^o^ten OuerBolfcn im redeten OBertuinfel eine 
SHofe. ^ütn f)at einen Q^itUl mit 3 Sl^ärmen unb im ®ieBe(fe(be 
einen buti^fd&nittencn 8ött>en mit bcr Umfd^rift: SIGILLVM: 
LIBERE : CIVITATIS : HAMMEN8IVM. TaS 2Ba))^en 
t)on Unna ift ein iKclilertoerf et|ict ®töf e , e3 ^at eine JBiir^ 
»Ott ber intereffanteflen idamri mit Sßimjjeln unb ©anncrf o^nen 
B«ilerft. ^amti ^at ben gefd^ad^ten matfiWea ©olfen unb 
barunter ein ^ä^Ienrab, Sferloen ein ®eBäube mit a^vei 2:^ürmen. 

Digitized by VjOOQIC 



115 

148. ®»if (Sngelbrtt wn ber 9Ratf übertrAgt ben 
Mnig^^of gu S>crttnunb bet ©tobt }um freien 
(Sißent^iittte* 1366. 

Wy £ngeJbrecht greue van der Mark doin kund atten 
luden >*nd bekennet in diesem Breyue,*) dat wy wellet na 
vnser macht gemeyne nut vartsetten vnd hebbet wol ghe* 
wegen alle dey. stucke vnd puncte dey tho bewarynge vnd 
vorwesunge des koyninegheshoues to Doipmunde höret vnd 
syner thobehorynge. ouch hebbe wy wol gemerket, dat 
ghuylde, Rente, vruycht vnd opkome dey van dem voigt. 
Koynincgheshoue komet vnd vellet, nynege wys kan ge- 
gaddert werden sunder verdreyi vngemaeck arbeyt vnd 
groyte kf>st, wante dey vorgt ghuylde vnd Rente in klynen 
dden mannychuolt synt vnd gayt othe guden, dey wyda 
van eyn gelegen, synt, dar<Mne so hebbe wy, myt guden 
vorrade vnser truwen vrimde gheantwort vnd gedayn den 
vorgt hoeff myt alle symt rechte vnd mjrt aller tobehoi^nge, 
as dey den namen eyghet, vnsen.guden. i^mnden, den 
Borgenneistem vnd dem Raide der . stad van Dorpmunde. 
dey wy merklicke truwe hebbet ghewunden in den stucken 
dey en thobewarene stayn vnd dregen en op den vorgt 
hoeff myt alle syme rechte, myt aller Rente vnd ghujlden, 
myt al deme, dat den vorgt Koynincgheshoeff ayn.royret 
vnd al dat recht, dat wy an den vorgt Koyninokeshoue 
ef vnse Eruen ef vnse Nakomelynge dair ayne hadden ef 
hebben moechten den seluen hoef solen dey Borgermeistc^ 
vnd.Raid vnd Borgere van Dorpmunde. hebben, halden vnd 
besitten myt alle syme rechte vnd aller nut dey Dair van 
komet. ewelike vnd vmmermer dair van. tho geuene alle 



•) 3)lefe Utfunbe ifl ein ge^ctmet Setlrag, brt ble ÄS« 
fl(^ bee t>oriaen n^a Beflimmt. S)a§et fel^lt au^ in i^m 
bod fflort „offenbar.* aBd^renb bcr ctjle SBettrog baju bicncn 
follte, bie Ke^te ber @tabt für ben ftuferflen %aU au fidlem, 
bringt geflentDAttiget bie tt>a^re Sbftti^t bet (Kontrahenten an 
ben Sog. )Beibe SBettrftge mit ben beiben n&c^fl folgenben t)om 
felbigen 2;age flnb toon ber frft^etn @tabt«lRegieTttng forgf&(tig 
jebem Huge entzogen tt>orben, fie ruhten in einem St^fttn, bet 
bie Huffd^rift arcana fü^ti 

Digitized by VjOOQIC 



— 130 

j«r oppe qunl^ dfertiiis Mch des ivligen Bjrsduipes <twe 
vnd negentech' mark vod aichte vnd twintich peim^cghe 
gheldes as genclich is in der Stad van Dorpmund^ vorgt 
ouch sole wy Engelbrecht greue vorgt dat voyghen dair 
tho helpeii vnd tho brengen , dat dey dorluyditige Töerste 
Kaid Rdmisdie Keyser ef syn nauolger roe 8i(^ vnd er 
lUKBolger tho aUe dieesen vorgt stocken sjmen Wlbart gene, 
dey ttedige vnd veste, also dat dey Borgermeistere Raid 
vnd Borgere ran Dorpnrande vorgt- alle deser yorgt. itocke 
ü^er vnd wys syn bynnen eyme haitteü Jare dat nest 
komet dair na dat dey Borgennester vnd Raid der Stad 
van Dorpmunde van vna dat eyscfaet. Ouch seien Borger-^ 
meister vnd Raid vnd Borgere van Dorpimmde vos td 
hiiylpe diesse vorgt stucke to wemene vnd dat sey o^ eyA 
eynde komen twehundert gude swai« gfanykiene geuen in 
veriychtmge kost and arbeyt, dey dur opgayt. Wert Sake 
dat wy- dyj bi d«na . . keysere nycht enwuynien so solen 
d^ Torgt Bui^ermeistere vnd Raid vnd Borgere den v^rgt. 
Kidyninogeshoeff mjrt alle syner thobehorynge vnd inyt aller 
sliiichier nut bebben, halden vnd besrtt^n to er behooff 
vnd nut, bitte so kuigbe dat wy en sesdusent vnd a!cktc^ 
hundert gude sware ghwfldene bynnen der Stad vun Dotp^ 
monde wol betalt hebbeu, dair wy eu den vorgt hoefiT myt 
syner thobehorynge voregesat hebbet, as dey opene breyff, 
dey dair op gemaket is wllenkomelike ynne heldet — Li 
Urkunde — so hebbet wy Engelbrecht greue Torgt vnse In* 
gesigdiyor vns vor vnse Eraen vnd nakomelynge liyn diessen 
bneyff doyn hangen. Datum amio Dni. M« CCC« LXXVI« 
crastino asoensionis domini.*) 



*) mt bem ©iegel M (Shrafett wie an ber botiget 
Utfunbe. 1381 tt>utbe @raf (Sngelbert t>on bet 6tabt S)oict' 
munb gemannt, enthebe« t>om ^atfer bie (^ene^miguttg )tt bet 
SBeta4(rung bed Itönigdl^ofed Bei gu Bringen, obet bii 300 
O^ulben gunicf ^u f^a^Un, (&t jleHte öBer bie SOto^nnng am 
Sage @t. Sttcia (13. ^ecbv.) S^efi^inigung oitd« 

Digitized by VjOOQIC 



— m — 

450. ®raf ßngcIBctt \>cn bcr 9Katf Beurfunbet bic 
SßctHwnjien bc8 Äßnig^l^ofc«, 1376. 

(Wy Engelbrecht greue '— bekennen — dat wy — 
den Borgermeistern . — van Dorpmunde to pande ghesat 
den Koyninglieshoeff — myt rente etc. -r- als — hima — 
beschreuen. In^ ejrste so höret in. den vort. Koyninckes- 
hoef neghentyn hoyue vnd van eir yuv^reliken — hoyue 
ghyuet raen alle jar oppe sunte Peters daich — twe Schepcl 
Rogghen geheiten hoeff schepel. vnd oppe vnses heren 
hymeluardes daich veyi* malder hauern Dortmundescher 
inate vnd vyfE vnd twintich penyncghp. vnd epien hellyngh 
guder penyncghe as to Dorpmunde genge vnd geue synt. 
vnd oppe sunte Remigius daich veyr Schillinghe. vortmer 
so höret in den vorgt. K. hoeff sess hoyue vnd van eir 
ycliken — ghyuet men alle Jar oppe St. Peters daich — 
anderhalf schepel Rogghen geheiten hoeff schepel vnd oppe 
unses herm himeiuard drey malder haueren vnd Twe vnd 
tvrintich penyncghe vnd einen hellyncgh — vnd oppe sunte 
Remigius — prey Schillinge. Vart so höret in denseluen 
hoeff — Jarzedich Land, dat geheyten is koynincghes houes 
Land dair men alle Jai* oppe vnser vrowen dach to lecht- 
misse van ghyuet — hnndert malder vnd eyn vnd seuentich 
malder vnd eyn half malder Körens — Rogghen vnd 
gerste gelike vyle. Vartme so höret in den vorgt. hoeff — 
Woerde vnd garden dair men alle Jar oppe sunte Lam- 
bertes daich van gheuet drey Mark seuen Schyllinghe vnd 
twe penyncghe — eyn malder Gersten, eyn malder haueren 
geheiten eyn hoeff malder, eyn schepel Rogghen vnd eyn 
schepel sypeten vnd eyn punt pepers, vertmer so hoeret in 
den vorgt. hoeff ghuyde vnd Jarzedich Land gelegen ein- 
deels bynnen dem gerychte van Doi^munde vnde eindeela 
dair en buten vthe welichen — men ghiuet — alle jar 
oppe ste Mertins daich in den Wynthere aichtyn schillinghe 
vnd vyff penyncghe — aichte punt Wasses eyn schepel 
Rogghen sess malder Gersten vnd eyn schepel Gerste vnd 
twe malder hi^ueren -^ vnd vortmer so höret in den vorgt. 
hoe^veyr ^ue holtes in dem varste — vnd wy Engelbrecht 
hebbet mit vnsen truwen vrunden jerekcnt, dat ghuylde, 
' Ba^ue, S>otimttnV, It X^til _ _ 1) 



178 

Rente,s vruycht vup vpkoyme des vargt. Koynincges houes 
— jadikes nicht hoer sich dreghet dan oppe twe vnd 
neghenticli margk vnd aichte ynd twintich penyncghe. In 
Örkunde — hebbe wy Engftbrecht greue — vnse Ingesighel 
ayn diesscn breyff doin hanghen. Datum anno Domini 
M» CCC« LXXyp crastino asbensionis Domini. 
^a« ©icgel tote Bei bcr Utfunbe fflx. 148. 



I5t.@ngd6ert, ©raf Don ber 3Ratf; öBcrträgt mit 
feinem ©ruber bcr ©tabt üDortmuub bte 3uben. 
1376. 

Allen luden kundich dat wy Engelbrecht greue van d er 
Marke vnd Dyderich syn broder vnd vnse Eruen schuldich 
synt unsen guden vrunden Borgermeisteren vnd dem Raide 
der Stad van Dorpmunde dreyhundert Mark sesse vnd 
sestich Mark vnd sess Scliillinge — dey deyseluen — 
hebbet vor vns — lietalt Johanne van Wickede dey ^one 
was hildebrandes van W. vnd dat seine vorgt summe den 
Borgermeisteren vnd Raide wol — betalt werde, so welle 
wy, dat deyseluen Borgermeistere — dey seslich Mark 
Rente — dey sey vns — jarlikes, dey wyle dat wy leuet 
schuyldich synt — ynnehalden vnd hebben vnd dair tho 
alle dey Rente vnd ghuylde, dey uns van den Joden binnen 
Dorpmunde wonende iarlikes vallet, bitte so langhe dat 
denseluen — dey vorgt. CCCLVI Mark Vi Seh. wol — 
betalt. — In Orkunde — hebbe wy Engelbrecht vnd Dy- 
derich — vnse lugesighele — ayn dissen breyff doyn han- 
gen MCCCCLXXVI<^. crastino ascensionis dni. 

ibk Beiben ©legel tole Bei bei Utfunbe ^x, ♦48. 



152. 5)er 5priejler ^ilbeBranb Äatjer Bcurfunbet bie 
(Stiftung eineg Qo^pitaU, 1369.*) 

Ego Hildebrandus Keyser presbiter, coloniensis dioe- 
cesis, hl memoriale perpetuum presentem cartulam studui 

*) 3« (Srmangclung bcö Originals m^ einet ÄBfi^tlft 
be6 botigen ^al^t^unbettS. Qt^ toltb tut<$ blefelBe ettolefen, 
ba^ hälfet nlt^t 1300 geßorBen fein tann, ivle bie (S§tohU 
Ux'i^Ut, er jlatB too^tfrä^eintldj 1400. ^ , 

Digitizedby VjOOQIC • 



179 

compilare. Quondam vero divino monitns instinctu et 
ratione persuadente mente recollegi, apicem alte perfectioms 
fore et salutis, vicinium christum in suis nembris cottidie 
yisitare et ipsum seeundum eorum requisitam necessitatem 
dulciter et humiliter traetare, pro quo ferventer insistens,- 
omni remota tarditate, proposui domum meam, jure heredi- 
tario ad me devolutam, tanquam ad predicta principaliter 
necessariam sine repetitione cuiuscunque iideliter applicarO) 
valensque eandem rite fundai*e et ab omni impetitioni 
liberam resignare. Impetravi inprimis a dominis Johanne 
Sudermann et Lamberto Beyen, tunc proconsulibus, et aliis» 
qui pro tempore consulatui Tremoniensi presidebant et 
optuna cum effectu, prout iidem, cum scitu, consensu et bona 
voluntate civium Tremoniensium concorditer consenserunt, 
quod domum meam antedictam possem fimdare, construere 
et in hospitale pauperum transformare, in quo Christus lau-*' 
dabiliter in suis merabris honoraretur, ita yidelicet quod 
peregrini, pauperes et mendici, in dicta domo consolati et de 
elemosyiiis, quas Christi fideles erogaverint, refecti, hospita* 
liter receptentur, annuentes quod dicta .domus cum suis 
annexiis appendentiis ae pertinenciis universis maneat ex 
nunc et in antea a prestationibus, taliis, noctumis vigiläs 
ac aliis serviciis, civitati tremoniensi impendendis, libera 
penitus et immunis, pro qua dicti proconsules et consules, 
ne defraudationem per hoc civitas reeiperet sepedicta) 
sustulerunt in recompensam quinquaginta quinque marcas 
bonorum denariorum Tremoniensium, quas dominus Con* 
radus Bersword, tunc coUega consilii, eisdem tradidit et 
assignavit. Deinde non cessans sed me ipso fortior curia 
et laboribus circa erectionem dicte hospitalis fortiter inten- 
dens, licet nonnullos, zelo consimili ferventes, ad opus pre- 
dictum receperim coadjutores, non minus tarnen aliis omnibus 
laborans et frequenter perficiens cooperante Dei auxilio 
nsque ad perfectum duxi suppellectilia, utensilia ac quecum- 
que alia, pro consolatione nee non refectione pauperum et 
peregrinorum requisita, et necessaria in eadem procuravi 
cum effectu. Insuper vero — corporalibus — alibus dicta 
Christi membra possent gaudere consolationibus insudavi) 
ampliiis impetrando a sanctissimo in Christo Patre domino 



180 

domino nostro Urbano quinto commissionem et a uenerabili 
domino domino Engelberto Archiepiscopo coloniensi dicti 
commissionis executionem et licenciam fundandis construendi 
et dotandi capellam — pauperum hospitali, prout clariua 
pAtet in literis buUatis nee non sigillatis michiper eosdem, 
patres et dominos concessis et obtentis, sed timens quedam 
fotura periciila, que illius oecasione insidiose oppido Tremo- 
niensi poterant imminere, prout a providis recepi informatus, 
ab eodem resilii proposito relinquens hoc successoribus meis. 
Ardens tarnen et quiescere non valens sed pane coeli 
cottidie recreavi, desiderans insteti ulterius obnivius ro- 
gando venerabilem in Christo patrem et dominum dominum 
Everardum de Westram, episcopum sebastensem, eodem in 
tempore dicti domini coloniensis sufiraganeum, ut de auctori* 
täte sibi commissa michi consecrare dignai'etur quoddam 
altare supra in quodam angulo prope hortum in cavia, ut 
saciatus devocione mente quiescam, qui precibus meis tan- 
quam rationabilibus incliuatus cuncta concessit impetrata. 
Procedens vero ad consecrationem dicti altaris primo reü- 
quias plurimorum sanctorum imposuit. Puta de columna 
in qua legatus erat Jesus, -de lapide super quem stetit 
vrigo Maria, quando angulus Gabriel eam salutavit, de lapide 
ubi beata virgo Maria migravit ex hoc seculo, adque de 
sancto Marco evangelistä, de sancto Materno confessore, 
de sancto Alexio confessore, de sancta Margaretha virgine 
de sancta Agneta virgine, de lapide, ubi Christus obyia>at, 
sancto Petro dicente: Domine quo vadis. deinde lapidem 
poilatilem altaris dictis reliquiis supraponendo ipsumque 
propriis manibus asseri infigendo et clavibus eum ürmando, 
deinde servans ordinem consecrandi cum debitis solenita- 
tibus consuetum , primus celebravit in eodem consecrando 
ipsum in honorem sancte crucis, sancte Marie virginis, 
sancti alexii coufessoris, anno domini MCCC. LXIX, ' ipso 
die sanctorum Processi et Martiniani mai-tyrum, cunetis- 
que rite peractis, concessit omnibus vere penitentibus, 
dictum que altare devote visitantibus XL dies indulgentiarum. 



y Google 



181 

153^ ©ontab bon Sijnbcnl^orfi, Oraf öon ©ortmnnb, 
©onrab unb S£^ibeticu8, fcitte®6^nc, ^tx^pteä^en, 
ba^ §cnric^ unb ^crman, eBenfallS ©ö^nc be8 
©rafcn Sonrab unb SBrübet Sonrab« unb 
a:]^tbcrid^8, toenn (te gro^iä^tig geworben flnb, 
ciblii^ bic gefll^altung bcr, m{t ber ®tabt Dort^^ 
ttiunb wegen anfauf ber ©raffc^aft get^äHgten 
aSertrftgc geloBen follen» 1371 feria secunda 
proxime post oculi. 



154.Ädfer ßari IV. ernennt unter bielen anbeten 
©tfibten au(j& Dortmunb, um 6e( ber SSoH- 
fhedfung beS Urtl^etK gegen bie SJIner SBürger 
Plfe ju leiflen. 1375, 10 ©eph 

SacomBlct Urfunbenbud^ III. 5«r. 1375; «nmcrf. @. 6T2, 
toctfll. eBcnba iÄr. 786 ©. 689. 



155. Äönig SBenjel Beji5t(gt bem @rj6if(|of grieberitä^ III. 
bon Sßln ben Seftfe boii SDortmunb unb ber 
©rafft^aft. 1376, 6. ^uK. 

«acomBret UtfunbcnBuii^ m. mt. 783, ©. 685. 



156. 3D{e Jungfrau ß^rifHne, weld&e feit bieten Salären 
fiä&on in bem SReduforium ber ©enebictScojjeße 
JU ©ortmunb ftd^ l^atte einfd&Iie^en (einmauern?) 
laffen, bermad&t il^r ganjeS ajetmBgen ber ge^s 
nannten ©apeDe. 1377. 



y Google 



IM 

157,»aifcr Sari IV. BcpÄtfgt bct ®t<ä>t i^re ipriöfc 
legten unb crhjcttext fte. 1377, 2L fflf>\>. 

In nomine sancte et indiuidue trinitatis feliciter amen. 
Karolus quartus diuina fauente dementia Romanus Imperator 
semper Augustus et Boemie Rex. ad perpetuam rei memo- 
riam. clara cesaree benignitatis dementia licet vniuersis 
fidelibus, quos Imperii sacri amplectitm* latitudo, exhibere 
se debeat gratiosam , illos tarnen - pre ceteris maioribus 
fauoribus gratiarum prosequitur non indigne, qur sinceri 
et deuoti nostri et ipsiiis Imperii zelatores in aduersancium 
medio constitui, persecuciones sustinent ampliores, sane 
attendentes immote fidei constanciam, et debite fidelitatis 
affectum, quos ad diuos Romanorum Imperatores et Reges, 
predecessores nostros ad nos et sacrum Romanum Imperium 
gesserunt actenus atque gerunt. Magistri ciuium, consules 
et tota vniuersitas ciuitatis tremoniensis fideles nostri 
dilecti, qui nobis et Imperio immediate- sulwecti, persecu- 
ciones, sicut accepimus ab hiis, qui sunt in eorum circuitu, 
plurimas paciuntur, ad humilem ipsorum precum instanciam, 
quibus merito inclinamur, non improuide, neque per errorem, 
sed animo deliberato, principum, comitum, baronum, nobilium 
et procerum nostrorum et Imperii sacri fidelium consilio 
accedente, de ceiia nosti*a scientia et plenitudine cesaree 
potestatis vniuersa et singula iura, priuilegia. literas. indulta, 
gracias libertates et emunitates. a Romanorum Imperatoribus 
et Regibus supradictis et signanter a ^iuo friderico, Roma- 
norum imperatore, predecessore nostro, eis concessa et 
concessas, prout in suis articulis, clausulis, sententiis, 
verborum expressionibus atque purictis plenius designantur, 
ac si presentibus nominatim et de verbo ad verbum forent 
expressa et expresse, approbämus, ratificamus, et tenore 
presentium confinnamus, hoc inhibicionis edicto imperpetuum 
valituro, auctoritate cesarea statuentes, ne quispiam, cuius- 
cunque Status, gradus seu condicionis exiistat, ciues tremo- 
nienses predictos, aut eorum aliquem, pro quacunque re 
vel causa, criminali seu ciuili, extra tremoniam coram aliis 
iudicibus, quibuscunque secularibus, ordinariis vel dclcgatis, 
datis seu dandis, trahere, conuenire vel ad extraneum 

Digitized by VjOOQIC 



188 

tiidicmai, preterquam coram ipsius ciuitatis iudice, qiii est 
vel fuerit pro tempore constitutus, quoroodolibet euocai'e 
presumtt, .decernentes nichiloromus irrltum peiiitus et inane, 
ai eontra huitidmodi nostre inliibitionis edictiim in dictorum 
eittiom eft eoruio libertatis preiudicium per quemcunque 
fuerit aüqüid attemptatuai. £t quia iidem ciues tremoiiienses 
a dictM» nostris «imt predece^soribus libertati, quod ab 
omni theloneo et exactiouibus quibuseunque debeant esse 
immunes, firmiter inhibemus vniuersis et singulis nostiis et 
Impei'ü sacri fidelibus, ne ab eisdem ciuibus, vel eoruni 
aliquoi thedoueuin, exaotiones vel tallias quascunque de nouo 
impositas exigere ac recipere quouismodo prcsumat, nee 
ipso» ciues vel eorum aliquem pro quacunque re vel causa, 
pro nohis aut Imperio sacro per inpignoraciones vel alias 
quompdocunque inuadere a\ideant, vel ausu temerario quo- 
modolibet, perturbare. Volentes quod nee ipsi ciues parcr^ 
debeant aJicui gubematori seu defensori contra eorum 
volimtatem, ipgis per nos, aüum seu alios, nostro et Imperii 
depuiAto, seu inaniea deputando. Insuper cum dicta ciuitas 
tremoniensift , vt prefertur, immediate Imperio antiquitus 
Sit subiecta, nolumus nee debemus eandem ciuitatem per 
nos vel successores nostros Romani Imperatores et Reges, 
vendi, impignorari, permutaii/ vel alias quomodocunqus 
alienari debere ab Imperio, et si conti*a hoc aliquid attemp- 
tatum esset (h)actenu8, vel attemptai-etur in antea, cum istud 
vigore priuilegiorum Imperialium, que obtineut ciues pre- 
dicti, sit jnualidum ipso facto, hoc ipsmn auctoritate cesarea 
et de certa nostra scientia decemimus ii'ritum penitus et 
iuaue. volentes omnino, vt hoc ciuibus et ciuitati predictis 
iu eorum priuilegiis et juribus nullum debeat preiudicium 
penitus generare. Etiam nemo, cuiuscunque Status, gradus, 
condicionis seu digmtatis existat, ciuitatem tremoniensem 
cum mercibus et rebus aliis quibuscunque visitare volentibus 
accessum prohibere presumat, quin potius quibuscumque 
aduenientibus Über sit aditus ad eandem. Preterea aucto- 
ritate cesarea predicta damus et coucedimus magistris 
ciuium et consulibus ciuitatis tremoniensis prefate, qui sunt 
vel pro tempore fuerint, laudabiles consuetudines et statuta 
.eiusclem ciuitatis pro honore Imperii nee non loci ibidem 

Digitized by VjOOQIC 



184 

et incolarum vtilitate innonandi, augmendi, emeuda&di, et 
melius immutandi iuxta qualitatem temporum, proat eis 
Visum fuerit, liberam et omnimodam facultatem. Et licet 
dicta ciuitas tremoniensis, vt premittitur, Imperialis existat, 
cum suis fimdo et possessionibus vniversis, de quibus recipi 
consueuerunt exactiones et tallias, vt locus ipse ab hostium 
insultibus defendatur, et in statu suo congruentius con- 
seruetur, quidam tamen, vt accipimus, mcole ciuitatis eiusdem 
nonnuUas possessiones obtinentes in ea clericali caractere 
se faciunt insignire, volentes ob hoc ab huiusmodi exactio- 
nibus et taliis esse immunes pariter et exempti, et quia 
tam canonicis quam legitimis sanctionibus manifeste cauetur, 
quod res cum onere suo transire debeat, etiam si ad 
quascunque personas ecclesiasticas deuoluantur, anctoritate 
cesarea supradicta decermmus per presentes, quatcnus 
tales persone, clericalibus caracteribus insignite, eo non 
obstante de possessionibus suis, quas in dicta ciuitate obti- 
nere noscuntur, quemadmodum prius exactionibus et taliis 
ciuitatis fuerunt obnoxie, talias et exactiones huiusmodi 
consulibus tremoniensibus soluere debeant debitas et con- 
suetas, supplentes omnem defectum, si quis in premissis 
aut eorum aliquo obscuritate seu dubia interpretatione ver- 
borum aut sententiarum sollempnitatrbus obmisse seu alio 
quouismodo compertus fuerit in premissis, non obstantibiis 
quibuscunque iuribus, constitutionibus seu statutis munici- 
palibus vel aliis publicis seu priuatis editis seu edendis. 
Etiam si tales vel talia forent, de quibus iure vel consuetu- 
dine deberet fieri presentibus mentio specialis, quibus 
Omnibus et singulis, in quantum presentibus obuiare 
possent, de dicta cesai'ea potestatis plenitudine, nee non 
etiam nostra scientia penitus derogamus. Nulli ergo penitus 
hommum liceat, hoc nostre approbationis, ratificationis, inno- 
uationis, confirmatiouis statuti, inhibitionis decreti, defectus 
supplecionis et derogationis paginam infringere, seu ei 
quouis ausu temerario contraire sub pena mille marcarum, 
auri purissimi, quam ab eo, qui contrafecerit, toties, quoties 
contrafactum fuerit, irremissibiliter exigi volumus, et eanim 
medietatem Lnperiali uostro eraiäo siue fisco, residuam — 
passonun iniuriam vsibus applicari. Signum Serenissimi prin- 

Digitized by VjOOQIC 



185 

cipis et dornini. Domini Karoli quarti Romanorum Impera- 
toris inuictissimi et gloriosissimi Boemie Regis. 



AB 


K 


T 


\ 




/<= 




S 





OP 


V 


m 




Q 


t) 


/ 




\ 


OR 


M 


CF 



Testes huius rei sunt iUusti'is albertus, saxonie, sacri Im- 
perii archi marescallus et lunemburgensis dux. Venerabilis 
henricus, episcopusWarmiensis, Dlustris Wenceslaus dux op- 
pauie, Spectabilis Engelbertus de Marka et Burchardus de 
Retz, comites, nobiles Petrus de Wartemberg dictus cost, 
Imperialis curie nostre magister, Thimo de coldis, magister 
camere nostre , Busso et Henrieus de Schrapelan et alü 
quam plures nostri et Imperii sacri principes, nobiles et 
fideles. presentium sub buUa aurea tipario nostre Maiestatis 
impressa testimonio literarum. Datum Tremonie. Anno 
Domini Millesimo tre<jentesimo septuagesimo septimo, indic- 
tione quinta decima. IX^kal. decembris. Regnoinim nostix)- 
rum anno tricesimo secundo, Imperii vero vicesimo tei*tio. 
Et ego Nicolaus preposijtus camericensis cesaris prothono- 
tarius, vice et nomine reuerendissimi in christo patris 
domini Lodowici moguntinensis eöclesie archiepiscopi , sacri 
Romani Imperii per Germaniam archicancellarii recognoui. 

Wifi bet 0olbenin f&uUt. ^iefelBe mif t 2 BoH im ^\xt^^ 
nteffetr unb toiegt ^Vs Soti^. 9uf hex einen @eite flfet bet 
ftaifer auf einem ^ifte au» &tin, ber mit Jtiffen Belegt ifl; 
3tt jebet (Seite ein SBo^^en, tet^t« einen ©d^itb mit einem 
te^td fel^enben Xblet; linfd einen @^ilb mit einem Ted^td 
f))rittgenbett S5tten; bet Stai]n, in ber Siedeten bad B^P^^^ 



t86 

\n bar Siirtni bm ^tti^^^l, M^t ein Unf^ti iMixutb «ttf 
ben {^üften mit einem OArtel nnb mtf bet f&va^ mit einet fU^ 
{reujenben @toIa umbogen unb flBer bie ©d^uUern eine @^afel 
gett)orfen. ^ad Be^artete $au)»t becft eint ihone, t)on einet 
SßeUhtgel üBctta}5(Bt, beten Jheu) bad f bet Umfc^tift Bilbet 
@te lautet: f KAROLVS. QUARTUS. DIVINA. FAVENTE. 
CLEMENTIA. ROMANORVM. IMPERATOR. SEMP. 
AVGVSTVS. ET. BOEMIE. REX. ®ie Äe^eite aeigt eine 
Äitt^e mit 2 St^Otmen, ouf bet Äirftentjftt ftc^t: AVREA. 
ROMA, unb bie Umfc^tift lautet: f ROäU. CAPVT. 
MVNDI. REGIT. ORBiS. FRENA. ROTVNDI. 



159. Äönfg SBcnjer crtl^cift ber ©tabt ©ortnmifb ba8 
ytt(S)t, öon ben ßcijIHd&ctt ©fitem ©teuer gu 
erl^eBen imb Unmfinbigen unb SBerfd^wenbent 
aSotmünbcr ju fc^en. 1379, 25. DftBr. 

Wenceslaus Dei gratia, Romanorum Rex Augustus et 
Bohemie Rex, notum facimus tenore presentium universia. 
Cunv jorisdicto et Civitas Tremoniensu , que a nobit 
et sacro Romanorum infeudo dependet Imperio, mere 
Imperiales existant cum fundo et posseesioiiibus, de quibus, 
ut didicimus, reeipi consuetum est exaetiones et taUias, ut 
locus ipse ab hostium insultibus defendatur et in statu suo 
pro honore Imperii congruentuis oonservetur, decemimus 
auctoritate Regia, omnino volentes, quod omnia et singula 
bona, hereditaria et immobilia, in Jurisdictione et Civitate 
Tremoniensi predictis sita, sccularia et in manibus laieorum 
hujusmodi tallias, exaetiones et servitia de prefatis bonis 
fadentium debeant perpetuo permanere et in casu quo 
aüqua ex eiadem bonis ex successione bereditaria admliquas 
personas ecdesiaaticas fiierint devoluta, quod hec persone 
Ecclesiastice ab hujusmodi tt^iis et servitiis Civitati Tre- 
monisi predicte, de dictis bonis impendendis et faciendi», 
sint nuUatenus supportate et bona predicta puis proxi- 
mioiibus heredibus dereünquant, seit in manus laico^unit 9t 

Digitized by VjOOQIC 



— 1« — 

non aliontm transferant integre et deduoant. Insuper voIms 
Pro-Consulibus et Consulibus Civitatis Tremoniensis pre- 
dicte, üt laico prodigo, si etatem viginti quinque annomm 
excedat, curatorem et si minonim annorum fuerit, tutorem, 
ne res et bona dilapidet et inutiliter expendat, preficere 
possitis, autoritate regia cOnferimus plenai-iamfacultatem, 
volentes, quod si idem laicus prodigus se postea procura- 
verit, minoribus' ordinibus insigniri, quod illo non obstante 
curatorem seu tutorem debeat obtinerc. Presentium sub 
nostre Kegie Majesis sigilli testunonio literarum. Datum 
Frage Anno Domini niillesimo, trecentesimo , septuagesirao 
nono, Indictione Seeunda VII Kalend. Novemb. Regnorum 
nostrorum Anno Bohemici deeimo septimo, Romanorum 
vero quarto. 



160. Ädfet SBenjcl ßcncl^mfgt We SBetjjfanbuttfl US 
ÄönigSM^ä- 1382, L ^u\u 

Wyr Wentzelaus van gotesgeneden Romisch Konyncgh 
zu allen tzeiten merrer des Reichs vnd Konyncgh zu Be- 
heim bekennen vnd dun kunt offenlichen mit dissem breyue 
allen den die yn sehent eder hören lesen, wann der Edel 
Engelbrecht graue tzu der Marke vnser vnd des Reichs 
über ghetrewer , vnsen vnd des Reichs hoff zu dorpmunde, 
den er in phandeweise jrnnehat, den Borgermestem, Schef- 
fen, Rate vnd der ghemeynde derselben vnser vnd des 
Reichs Stadt tzu dorpmunde hr eyne genant smne gheldes 
versat hat, djiz wyr vnsen willen, gunst vnd verhenknisse 
dar zu gegeben haben vnd geben auch in Kraffte ditz 
breiues doch mit beheltnusse vnser vnd des Reichs vnd 
Vnser nackomen an dem Reiche losunge vnd rechte, mit 
vrkimde ditz brieues versigelt mit vnser kunicglichen ma- 
iestat Ingesighele, der gegeben ist zu ffrankenfurt vff den 
Mewne, nach criats gheburte dreytzehenhundert Jar, dor 
nach in dem zwey vnd achtzigisten Jare, an sant vhichs 

Digitized by VjOOQIC 



188 -^ 

taghe des heiligen Bischoues» vnser Reiche des Behemi- 
sehen zweutzigesten vnd des Romischen in deme sechsten 
Jaren. 



161. 1382 am Sage @t. ©ercort unb aSictor (10. 
DctoBet) Wjlrt ^einxiii bon Sinbcn^orjl; ©o^n 
unb (SxU bc8 Dortmunbft ©tafcn Sonrab t>ott 
Sinbenl^orjl, bcn ®b üBer bic geji^altung bcr 
aSctttigc mit ber ©tabt iDortmunb , tt^cgcn bc8 
aSetfauf« bcr ©raffd^aft. 



162. ©ctlad^ bcn gnttelenowc , bet bot bem ©eri(ä^tc 
ju SEBefleT^oIt bie ©ortmunber l^at frieblo« 
crflSren laffcn, Befcnnt gegen betett ©eteiä^tfame 
gcfeblt äu baBen. 1383, 13. Dct 



crflaren la)fen, betennt gegen betf 
gcfep a" ^Ä^en. 1383, 13. Dct 



Ich Gerlach Luttelenowe do kundich — dat ich van 
mynen vrenden des belere t vnd wys gemaket bin, dat dei 
van dorpmimde also gevrjet S3nit, dat men sei mit rechte 
nicht vredelves leggen en mach, darvmme so hebbe ich dei 
vredeloschap, dei ich mit dem gerichte to Westerholte ayn 
dei van dorpmnnde gekart hebbe alincg vor my \'nd vor 
deighene, dei dar mit my ayn dat swert getastet hebt, nider- 
geslagen — vort sal ich gerlach tuschen hir vnd Paschen 
begaden vnd antworden van Wescele van Westerholt, dat 
hey dei vredeloschap nider geschlagen hebbe. (bei Strafe 
des Einlagers) dar waren ouer: Gerlach und Giselbert von 
Westhusen, Lubert van Rechene anders geheiten dei Bitert, 
W. M CCC LXXXm 3 Tage nach St. Gereon. •) 



*) Stttiel{ttoU)e ^t^^t mit 10. (2. 5. Z.) ind ftveua defe|' 
tett Stauten. 



y Google 



163. 1387, 3 Soge na* aWaria^^immcIfa^rt, 6. 3uH; 
f^Iie^t 2)icbct{*v®taf öcn SimButg, fm (Sintjer^ 
jiänbnig mit feinem ©ol^nc SBÜl^elm, ein JBünb== 
nif mit ber ©tabt ©ortmunb. @8 ijl im aUge* 
memn mit benfelBen SBorten, n)ie ia& unten 
(5«r- 173.) fclgenbc Sßünbni^ mit bem @rjWf*of 
i)cn 65In gefaxt gut 210 ®*ilbc tt)irb er 
Reifer ber ©tabt , gegen Jeben , ber feine @a*e 
mit i^r ni*t auf bem SEBege be« ©*ieb8^ ober 

' @eri*t8!^©:()ru*e8 augma^en, fott)ic ber i^re 
greil&eiten unb 5prit)ilegien antapen roiU. Cr 
giBt ben S5ottmunbern freien SBerfel^t in feinem 
Sanbe unb feinen S^lßffetn. SKiemanb foU boxt 
i})X ®ut, i^ren 8eiB antaflen bfirfen, e« fei benn 
um SRiffetl^aten tt)iDen, bie fte in feinem 8anbe 
Begel^en. 9?ur gegen ben ^erjcg SBiC^elm t)Ctt 

^Setg, ©taf Engelbert r>t>n ber SDfarf, Engelbert 
©oBbe unbSol^ann toon SimBurg, feinen ©ruber, 
tt)ifl er baS ©*tt)ert nid&t jiel^en, er toiU U)nm 
aber au* -ni*t l^elfen, unb für bie 3^* ^^^ 
gelobe feinen SKufent^aft in feinen ©*Wffem 
•gönnen. SDie SDortmunber fönnen baS ©arlel^n 
na* einia^riger Äünbigung jurfidE i)erlangen. 
8[u* iOieberi* !ann ft* tt)ieber fteie ^anb 
f*affen, wenn er baS @elb jurüdtjap, xoai 
iebo* erjt ein l^alB 3a^r na* einer ffifinbigung 
tocn i^m gef*el^en !ann, in ber art, ba^ er tt)fi^* 
renb biefeS l^alBen ^a^xtS no* immerl^in bem 
aSertrage gemdg l^elfen mup. 



164. SDie ©tabt .JDcrtmunb fö^nt fi* mit @raBif*cf 
griebri* HI. \>on göln ani. 20. 5»ot)^ 1389. 
SacomHet Urfunbenl^. m. fHx. 944 @. 829. 

Digitized by VjOOQIC 



190 ^ 

165. Sffieigi^um fiber bte SÄefd^guniiitttelBarfett ber 

1390—95. 

Ich Johann van den Braken, eyn rykez schulte to 
der tyt des houes to dorpmunde, do kund allen luden, 
dat vor my quamen a. b. c, vnd sworen to den hilligen 
mit opgerichteten Itfliken vintgern vnd nüt gestaveden 
eyden, dat sey \Tye rykes lüde waren, vndc in den kon- 
nicgeshoff to dorpmunde horich weren, vnd anders nyniger 
haede recht en hedden, ofte nyraande in Egendome, ofte 
yenigen rechte verbunden weren ^Tid dat sey solden vnd 
mochten hruken, al des rechtes des andere rykes lüde 
tsruken solden vnde mochten, dyt gescha to dorpde vnd 
dar waren an vnd ouer^ rykeslude : her Johan van "Wlckede 
dey aide, her Detmar Kleppinck, her Albert Swarte, Clawes 
swarte vnd Johan von Wickede hem Hildebrands sone, 
vnd ander bederue lüde. In eyn openbar tuch and jnerre 
vestnisse so hebbe ich Johann van den Braten rykes 
shultes vorgt mya. Ingesegel an dessen brief gehangen. 

Datum anno domini.*) 



lea Engelbert ®raf \>m bct Wlaxt fß^nt ft(^. mit 
ber ©tabt ÜDortmunb tt^egen einiger Srruttgen 
mi8. 1391, 21. SWdrj. 

Wy Encgelbrecht greue tho der Marke dojoi kund 
allen luden — dat wi — vnss vruntlieken — verscheden 
hebbet myt den Borgermeistem dem Räyde vnd den 
gemeynen Borgeren van Dorpmunde. alse van der Ayn- 
sprake wegene, dar wy sey vmme aynspreken van vnser 
vrunde wegen, dey vnss affghevancgen worden as her 
Diderich van Volmesteyne vnd andere vnse vrunde — myt 



*3 ^ie9a5tcS3al^t fc^tt }toat, inbcffeti hie in ber Utfunbc 
Benannten spetfwe« H^axm 1390—1395 fftat^^mn nUx 
Söörgetmeijler. 

Digitized by VjOOQIC 



— - 191 

bcrn Didarich ghovancgen worden vnd sey hebbt vns van 
vnss — AnspriUce wegen vuldäen — na ynnehaldyncge des 
Soenebreyffs und latet sey dar van qwyt. vart late wy sey 
qwyt van deme dar wy sey vmme ansprecken, dat viff 
dusent Schilde nycht so gud en syn as seuendehalff dusent 
Gulden/) — MCCC. XCI. in vigilia Annuntiat. B. M. V. 
Sfiii htm @ehft M (Stafen. 



167. gmjjfcl^Iuttgg^SBrief für ben @ttgI5ttber @tertta=^ 
battt. 1392; 14. See. 

Dey Ersamen wisen manne Bm'germeister, Sceffen vnd 
Raed der Stad to Middelborgh vnsen sünderlings guden 
vrunden, vnd vart al andere gude lüde, dey dissen breiff 
seyn vnd hören lezen, doyn wy borgermeister vnd Raed 
der Stad to Dortraun de mit vnseme deynste vnd begeren 
vch to wetene, dat Johan sterttevant**) van Encgeland, vnsen 
helpere was in den tyden do de heren, dey Ertzebischop van 
Colne vnd dey greue thor Marke, myt anderen vyl heren 
vnse vyande waren vnd uns do truwelcke deynede, also dat 
wy Eme danken. Nu hebbe wy vernomen, dat ouer Eme 
geseget sy, dat hey in der vorgenannte tyde, do hey vnse 
helper was, solde wesen eyn deyff, eyn mordenere, vnd eyn 
Straten rouere, das wy eyne aJynch vnsehuldich van halden 
— vnd wy en weten van Eme anders nicht, dan van eynen 
ghuden manne, hyr vme so bidde wi vch, aller wet, dat 
gl ves van Eme yniche worte horden, dat gi ene dar 3mne 
willen verantwerden. In eyn tuch dessen vorgt. sake so 
hebbe wy Borgermeister vnd Raed der Stad van Dorjp- 
munde unser Sta'ds Ingesegel an dessen breyue doen hancgen. 
Datum xpi (1392) crastino bte Lucie virginis. 



*) (Siemdf STieb8n^f(^Iu$ toon 1389 muiUn Um (Strafen 
7000 (gJutbctt ßcaa^It toetbe«. 5t)ic @tabt ^atte l§m M Ux 
Sbiiol^lnna dOOO ®^itbe füT 6500 (Bulben angetef^net. 
. «^ 3m ßaiiiii*f^n ^ei^t er Sterttavan. 

izedby Google 



19S — - 

168. Sol^Ättn bcn SBidEebe, t)on bcr SB^rtedfe, m\> ®teta 
fefnc @(ä&tt)efler quittirert alle Stnfptftd&c, bic jtc 
lüegen ?lgncg, i^ret ©(3^tt)efler imb bereit @ol^nc3 
arcnb an bie ©tabt Dorhnimb f^cübm. Am Sag 
be« ^e{L ©eteon unb aSictor 1392. 

@d flegetn: 3o$ann toon SBiifebe mit bem quergei^eilien 
©(i^ilb unb bet ©lei^e; ^erman Sa4)))e mit 2. 1. fdUttttn, 
fetman SSant^of mit 2. 1. ^uben^üten. 



169. (Sin ßlagcBticf be« grjBifd^of« gTiebeti(i& i)on 
S6Itt an bic ©tabt Dortmunb übet bie ©tabt 
®6In. 1393. 

Wir begeren uch , die Burgermeistere , Raid ind ge- 
meyne Burgere der Stad zu Dorpmunde vnse besimdern 
vrunde zu wissen, dat wyr mit vnser Stadt zn Colne vur 
tzyden zu kregge körnen waren, vmb vnse reichte herli- 
cheide ind gerichte bynen Colne, ind dat wyr darup ge- 
soynt worden, da van under vns mallich den andern breue 
gegeuen hait besigelt, also dat die Stadt ind Borgere van 
Colne vns ind vnse gestiebte laissen solen vredelich, vnge- 
liindert ind vngekrodt by allen vnseu reichten, herlicheiden 
in gerichten, geistlich ind werentlich, also as die Soyne- 
brieue dat jnne haldent, dat dar en bouen die Rait zu 
Colne \TQ9 die vurgt. Soynbrieue oyuer varent mit gewalt, 
ind gryffent an unsere reichte, herücheide ind beyde, 
geistliche und werentliche gerichte bynnen Colne manich- 
veldichlichen weder die vurgt Soynbrieue vnd weder recht. 
Zum Yrsten an vnss pafschafft, die sy bis up den tzienden 
dach bynneji Colne geslossen ind gevancgen, ind op brieue 
gedrmigen haint, die sy jn weder yre peflfliche vryheit 
geuen moisten. Ind hant vort van yren eygenen moitwillen 
gegryffen an \Tise Greuen, vayt, Scheffene, ind etzliche . 
vnse Burgere zu Colne mit gewalt ind zu vnreichte, ind die 
gevangeu ind getumet, ind der eyn deils entlyvet, die 
Andern jair ind dach gevangexx gehalden, vnd euch vp 

izedby Google 



193 

vnredeliche brieue gedrungen weder vnse heiTicheid ind 
werentliche gerichte, da van wyr nye vernemen künden 
van jn, wat tzichte sy jn geuen, wie wale wyi* der meich- 
tich waren zu reichte. Jnd hant oueh anders vele luyde, 
paffen ind leyen, as die paffen verdreuen, die ieyen eritly- 
uet, -erdrencket ind anders verdreuet buyssen gerichte ind 
ayn scheffen vrdel, dar vmb mallich die Stat schuwet (f(i^eut) 
ind vnse gerichte damit neder gelacht werdent, ind besor- 
gen, dat manich vnschuldich Burger ind andre luyde, alsus 
yres lyues ind gudes vnschuldichen verderuet ind entwel- 
diget werdent. vmh vnlcher oyuergriffe ind gewatt willen 
wyr vnse vrunde zu dage han gesand, die van vns wegen 
begeret ind gesunnen hant, dat sy vns by vnsen reichte 
herlicheiden ind gerichten Hessen, hetten wyr die soyne- 
brieue in eynchen sachen oyuervaren, dat vuelden wyr rich- 
ten, dat si vns des gelychs deden, vnd beyden vnse vrunde, 
si des zu versicheren vnder eynere penen van tzwerentz 
hundert dusent güldene , me off myn ; ind dat also versi- 
chert van jn ze nemen , des vns nye wedervaren künde. 
— Vortme so hant si binnen der stat zu colne, die vurt- 
zyds die vrye Stat zu Colne plach zu heissen, nu van nu- 
wes gesät ind geniachet Assisien, vnghelt, mangerhande 
>schetzinge, vnreichte gedrencknisse vp broyt, wyn, Byer, 
vleisch, vische ind sleich (ha^ s ifl nld^t beuttid^) vp alle 
Keuffmanschaff ind wäre die zu Colne gevyssert wyrt, da 
mit sy die stat ind alle Biu*ger ind iugesessene zu Cohic 
entfryent ind zu eynre eygenschafl drenget, wedec got, we- 
der reicht, bescheid ind vryheid zu Colne, ind weder alle 
dey gene, die sich gerne mit gode ind mit Ere geneerden 
(emÄ^ttcn) also dat sy mit der vurss. Assisien ind vugelde 
die stat zu merre Eygenschaft ind wuestingen dringet, dan 
eynige stadt in diesme lande, ind damit vnse ind andere 
herren, vmb sy gesessen, land ind luyde , sy seluen vnder 
sich ind ouch die Ritterschafft, der gemeyne Couffman, 
pylegrim ind alle man grofflichen ind swerlichen geschaten, 
gedrungen ind verunreichtet werdent weder die vurss. vnse 
soyne, die wir van in han, ind weder reicht, Ind hant 
ouch dar en boyiien den Ryn bojoien Colne, da die sti'oyra 
vnser is, ouerpelet, daruppe couffluyde ind andre vnschul- 

Digitized by VjOOQIC 



194 

dige luyde yre lyue ind gut verdrunken ind verdoruen sint, 
ind is zu besorgen des deglichs mee zu geschiene. Ind wir 
han wale verstanden, dat si die gemeynde zu Colne an- 
breicht hauen maniger kunne heisschunge, die wir van der 
stat zu vnreichte geheischt solen hauen, da mit sy die ge- 
meynde meynent weder vns zu herden ind anders an bren- 
gent, dan vnse heisschunge hait geluydt. da soilt ir wissen, 
dat vna genoyget an soynebrieuen, die wir van in han, ind 
andern brieuen an reichte ind anders nyt en geren (Begel^ten) 
zu sitzen dan na inhalde der besygelden Soynebrieue die wir 
van in -han, ouch brenget sy des gelichs, as wir verstan- 
den han, an die geraeynde (:) wat sy alsus an gr3rffen van 
Schetzungen, assissien ind andern Sachen vumeraet.,'datmu- 
gen sy wale doin van macht etzlicher brieue, die sy van 
me riche hauen, dar up laissen wir yderman wissen, vns 
damit zu verantwerden (:) <iat wy des anders nyt en geren 
dan reichtz na vnsen ind yren keiserlichen ind kuniklichen 
ind andern brieuen, die mallich van vns behalden hait, Ind 
dat zu versicheren ind versichert zu nemen gelych vnse 
vrunde, dat wie dicke op dagen in van- vnsen wegen 
hant geboyden. Kunden wir vyrre (eure) off ymands vnder 
wysingen geneyssen,* dat sy vns brieue ind yre besygelde 
Soynen hielden ind richtinge deden van den oyuergrytfen, 
dat wulden wir gerne nemen, vmb dat wir nyt swerlicher 
oyiier sy durften clagen. Kündet yr des nyt gedoyn, «o 
besorgen wyr dat der geme3me Couffman ind vnse armen 
luyde yre kouffmanschaffl anders wa suchen moisten, da 
sy so verderfflichen nyt geschediget ind vervnreichtet en 
wurden, vmb irre narungen willen, went wir nyl; en mey- 
nen in dessen Sachen vnse nutz zu proyTien, mer dat ge- 
meyne best, vrber, ind vryheit zu behalden.' datum Ams- 
berg nostro sub sigillo presentibus impresso anno dni. MCCC* 
nonagesimo tertio. 



170. antoort ber Sölner. 1393. 

Vch, den Raitzmeistem ind Raide der stad van dorp- 
munde, vnsen lieuen vrunden, danken wir Burgermeister, 
Raidt ind andern Burger der stad van Colne sunderlincgen 

Digitized by VjOOQIC 



195 

sere, dat ir vns gesaut hait'alsiüge brieue as her Friederich 
der *£rzbuschof van Colne an vch gescreuen hait vntgaen 
vns, ind weulden, dat ir, alle lantzherren, Ritter, Knechte 
ind alle gude lüde grutligen wysten, wye alle Sachen gele- 
gen weren ind wie he vire (ijot) ind na mit vns vmbge- 
gangen hait ind sunderligen, wie he dese selue sachen'ind 
punte, de he an vch geschreuen hait, nyet lancge da be- 
uoerentz ouch an vnse mitburger ind an die gemeinde ind 
yre geselschaf geschreuen hatte mit vpsatze, as wir vns 
versiien, ind anders nyet da ynne geprouen en kunnen, dan 
dat hey vns da mit gerne gescheiden (geff^ieben) ind eyne 
zweyunge vnder vns gemacht hedde, off dat hee dat hedde 
kunne gedain, vmb ^ynen willen zo volherden, des hee, 
goide danck, geyne macht hauen en sal ind vns ouch van 
der goitz gnaden da vur nyet leide en is, want die grünt 
der warheit allen vnsen Burgern kundich ys. In den yer- 
«ten as he schryft, dat wir die Soynebricue ouervaren mit 
gewalt und griffen an syn recht. — darop begeren v^r 
vch zo wissen, dat wir syncn vrunden vurtzitz hain doin 
antwerden, dat vns nyet kundich en sy noch ouch en ys, 
dat wir die Soynebrieue yet ouervaren hauen, ind were dar 
vmb Sache, dat sy vns sagen weulden an wilchme pimcte 
wir die Soynebrieue ouervaren hedden, wir weulden yn 
beschedligen dar vp antwerden. Wie wail vns des doch 
van yn nyet en wederuoir, (tolcbetfu^t) so schickten wyr 
doch vnse ^anmde by den Erlzbiischoff vurgt zo dem Broele 
in syn Slos, ind hedden gerne van yem seiner, of van sy- 
nen vrunden gehoirt ind verstanden, an welchen puncten 
wyr die soynebrieue ouervaren hedden . . dar vp he vns 
deide antwerden. dat vnr vns verbunden vur zwerentz him- 
dert dusend gülden, me of myn , off wir die Soynbrieue 
ouervaren hedden. Darup yn vnse vrunde antwerden, so 
vfie die Antwerde vur van vns geschreuen steit (:) mer sich 
zo eyngen pynen zo verbinden, ee sy gehoirt hedden an 
wilchen puncten — dat sey des nyet schiddich en weren 
zo doin . . Yort as he schrifft, dat wir die pafschafl zo 
Coelne byimen vnscr stad soelen beslossen ind gevancgen 
hauen, darup antwerden wir (:) dat vnse vorvaren ind wir al- 
leweige vnse portzen hain doin sliessen ind vntslicssen, so 

13* - I 
_, „/LjOOgle 



196 

waner vns duchte, dat viis ind vusse stede des iioit was. 
Mer id geueil zo denseluen Z7deii, dat wir gesunnen van 
der Pafechaft, dat sy anders geynen wyn zappen en weul- 
den, dan yn van yren pervenden geburde, die sie bjrnnen 
Coelne hedden ind verdienden, want id vns vntzemeligen 
ind vnredelich dachte syn, dat sy einige andere wyne zap- 
den, dan yn van yre peruenden bynnen vnsse stadgeueile, 
dat sy ind yre gesynde doch viel ind sere oueruaren had- 
den, darumb wyr viel kroidtz ducke gehat hain, as vnse 
mitburger an vns quainen ind claegden, wie syyrre naryn- 
gen vssgeinge, want sy nyet zo zapden komen en künden 
vur der pafschaf, die altzyt vur sich hien zapden enbynnen 
ind en buyssen yrre Emunitaten ind an der gemeynre 
straissen. da duck vurait in gevallen were, hedden wir dat 
altzyt nyet verhoit, ind hadden darumb ouch vurtzytz, ind 
lancge ee id darzo queme, an vnsen heiligen vader den 
paess gesand, ind hadden behalden eynen Richter tgaen 
die pa&chaft vp dat wyn zappen, mit namen den Buschoff 
van lüytge, heren Arnolde van home seligen, ind wurden 
doch da an gehindert van der pafschaf, die do zo den tzy- 
den heren Rummel, Dechgen zo der tzyt der kirchen zo 
sent Andi'e, dar santen zo luytge ind wuruen als viel, dat 
wir mit den sachen zo geyme Rechten kommen en künden. 
Ouch so enkennen wir nyet geprouen, wat id den Ertz- 
bushoff van Coelne angeit, want die pafschaft yn in diesen 
Sachen yren mombernyet gekoiren en halt, noch ouch ouer 
vns nyet en clagent, as sey vns seiner gesaicht haint \Tid 
vns des gestaen willent. Ind were der pafschaf eynich ge- 
brech an vns van desen off van andern Sachen, darumb dat 
sy vns zo sprechen weulden, darup weulden wir yn gutli- 
gen antwerden ind wir ouch anders nyet en wissen, daA 
wir mit der Pafechaff in vruntschaff steen. Vort dat hee 
schryfil, dat wie van vnsme eygenen moitwillen soelen ge- 
gryffen hauen an synen greuen, scheffene ind andere Bur- 
gere, darub begeren wir vch zo wissen, dat der greuen ind 
die Scheffene vnse Bürgern ind ingesessene synt ind syn 
nyet en synt (unb nid^t fein finb) Ind hain myt den gedain 
ind yn yre boisse gesät, as vnse vuruaren ind wir allwege 
gedain hauen mit den ghenen, die dem Raide gebrucht ha- 

Digitized by VjOOQIC 



197 

uent. Vort as hee schryfft, dat wir die leyen vntlyft ind 
erdrenkt hauen ain Scheffen vrdel ind besorge dat wir 
maenchen vnschuldigen verderft hauen, darup begeren wir 
vch zo wissen, dat id eyne tzyt her bynnen vnse stat 
sere oeuel mit slacht ind duyfden bei de nacht ind dach 
gestanden hadde, ind daden dem greuen in den Scheffenen 
sagen, dat sy dat verhoeden ind dar oeuer richten weul- 
den. dar sy nyet zo endaden, as des wail noit were ge- 
weist, ind wir yn etzlige daiden liueren, die doitslage ge- 
dain hadden, da sy geyne richtunge oeuer doin en woilden» 
as des wail noit were geweist, hedden wir vns der, off der 
geliche quyt gemaicht, darumb en seulde vns nyeman straif- 
fen, die der gemeynden beste gerne hedden, want wir vnse 
stad V nyet en vreden gehalden kunnen . ain betwanck ind 
vorte, ind noede yeman vnschuldichs weulden kroeden an 
lyue off an gude. Ind vort as he schryfft, wie wal he yrre 
mechtich sy, dat hie nye gevreischen en künde, wat Zieht 
wir yn geuen, darup begeren wir uch zo wissen, so wat wir 
mit vnsen Bürgern gentz hain, dat dat den Ertzbuschoff nyet 
an engeyt zo verantwerden, noch da van zo vragen, noch 
wir yn darup nyet schuldich en syn zo bescheiden, want 
wir lyff noch, gut van ym enhain. Mer doch want dat ge- 
richtevan den Scheffenen vnendich was, ind Vertzoicht wart, 
ind der scheffene genos so grois ind so vmbehende was, 
dat den luden yre recht laucge ind viel vertrackt wart, ind 
zo geyme ende komen en künde, so hain wir weige dar zo 
geproift, dat den luden entligen recht weder vaere, dat doch 
dem gerichte geyu archdeil enbrengt, as man dat in der 
warheit vinden sali. Vort so en wissen wir van geyme paf- 
fen, die verdreuen sy, mer wir denken wail, dat he eynen 
Canoenich me3men soele, die hadde also schentlige Sachen 
begangen ind vnsser gemeynre stede gut an sich heymli- 
chen getoigen , des he vor vns bekant hait, dat id yem eer- 
licher was, ind yem ouch gesacht wart, dat he sich eyne 
wile zytz vss der lüde ougen machde bis is vergessen 
wurde . . Vnd as der Ertzbuschof vort schryft, dat vnse 
stad plach zo heissen eyne vrie stat, dat bekentnisse nye- ♦ 
men wir vur vns, vnd is ouch wair, ind beheilten ouch gerne 
vnse vryheit, ind vmb syns moit willens wille so moissen 

Digitized by VjOOQIC 



r— 198 

wir den schaden an vns seine neymen, dat wir vns synre 
vngenaden mit erweren. Ind haint \Tise alderen vii*e, vnd 
wir na, alle wege assisen gesät, vns vns vnrechtz mit zoe 
weiren tgaen syne gewalt ind andre vnse viande. Ouch 
meynen wir, dat wir dat mit rechte wail doin mögen byn- 
nen vnser Stad, md dat he vns dat mit rechte nyet keren 
cn moege, noch ouch besprechen, ind wir ouch vnse stat da 
mit in geynre wys cnvntvryen mer wir moissen sy da nrit 
vryen vur synre gewalt, die he an \tis keert — Ind dat he 
schryft, dat wir den Ryn ouerpeilt hauen vur vnser stat, dat 
hain wir gedan vmb \iiser stede beste, na dem vnse Sachen 
iiu gelegen synt, ind derae Koufmane nyet zo achterdeile 
noch zo leyde — Vortme dat he m^yndt, dat wir syne 
heisschinge anders an vnse Burgere bracht soelen hauen, 
dan sey geluyt haue, da deit he \'ns vnreicht an, ind des 
cn sal man also nyet vynden, wante wir noede alsulge Sa- 
chen doin wolden, ind dat ziende deil des Ertzbusdiofe 
heissinge vnsem Burgern nyet kunt gedaen en hauen. Ind 
wir ouch van synen vrunden gesunnen afschrychte synre . 
heisschmige, des vns nyet werden en mochte. — Vort as 
he schryft, dat wir an vnse Burgere bracht hauen van an- 
griffen, van schetzingen, Assysen ind van anderen sachen, 
dat wir dat wail doin moigen van macht etzlicher brieue, 
die wir vamRyche hauen. Dat he der brieue by rechte bly- 
uen Wille darup begeren wir vch zo wissen, ^sti wir vnser 
preuilegie, vryheide, ind beses, die wir vam heiigen Rycbe 
hauen van maenchen jaren her gehat hain, ind ouch hauen 
an yn tgaen geyn Recht stellen weuldcn, as wenich as he 
syn gestiebte tgaen yeman zo Rechte stellen weulde . . 
Ouch as he schryft, so wat he in desen sachen dede, dat 
he synen nutz da ynne nyet en meyne, mer der gemeyn- 
den besten, vi'ber ind vryheit zo behalden, darup begeren 
wir vch zo wissen, dat wir yem des zomail nyet en geleu- 
uen, want wir in geynen sachen geprouen en kunnea , na 
dem he mit vns vmbgeyt, dat vns nutz oft vryheit brenge, 
mer id ys eynevarwe, syne sachen da mit zo werwen, dat 
•sy schoyn luyden vur alre mallige. want hedde he der ge- 
mcynde nutz ind vryheit vur, as he leist luden, so en tolde 
he vns noch vnse Burger nyet an synen tollen beide zo 

Digitized by VjOOQIC 



199 

Wasser ind zo lande, dat he vns doch TmbUJigch deit, na 
ynnehalde der brieüe, die wir van synen vurvaren, ind ouch 
van dem doyme ind allen andern gesuchten bynnen vnse 
stat van Colbie darup besegelt hain ind die he vns mit sy- 
nen besegelden brieuen confirraeret hait. in wilger confir- 
niacien he vns gesichert ind geloift hait in guden truwen^ 
al vnse priuilegien, die wir von Pesen (iß&Sjlctt) keysem , ro- 
mischen koenningen ind Ertzbushofen van Coelne hauen» 
vort al vnse priuilegien, vnse vryheide alle gewoende ind 
besess, alt ind nuwe, in geschrychte off buyssen geschricht 
C0(i§Tlft) vaste stede ind vnverbruchlich zo halden. Kunden 
wir vrre off eynger herm off yemans anders vnderwisingen 
geneissen, dat he vns noit dadinge vntragen weulden ind 
vns heilte dat vns gesichert, geloift ind besegelt hait, dat 
weulden wir gerne zo Danke neymen. — Want wir vmmer 
des syns nyet engeren. In orkunde vnser steede Ingesegela 
ad causas her vnden an diesen brief gedruckt datum anno 
doniini M^ CCC®. nonagesimo tertio in crasüno beati An* 
thonii abbatis. 



171. 3c«gtit§ für bcn sprlefler Sol^anit SKartcn, bafi 
et butd^ bie il^m geworbenen SSerfl&mmelungen 
n{(ä^t Dcrunel^rt fei 1393* 

Ego Henricus de ore, armiger, officiatus reverendissimi 
in Christo patris, domini mei, Friderici archiepiscopi ste 
ecclesie colon. pro nunc in districtu et terra Rekelichussen 
vniversis et smgulis presens scriptum intuentibus cupio 
facere notum, quod coram me constitutus discretus vir. Jo- 
hes Märten, presbiter . . devote rae petiit, vt literam sibi 
darem testimonialem in notitia veritatis, quomodo oculos et 
pedem vnum amississet ne . . despectus vel infamis habeatur» 
Quare ego recognoscens veritatem, presentium tenore, cunc- 
tis fidelibus testor, Quod dictus Johes cecus faotus in . . gverris 
ventilatis . . inter reverendum patrem et dominum meum 
predictum et nobilem comitem de Marka parte altera. Et 



y Google 



800 

idem Johes tunc in adiutorio fuit comitis de Marka . . qui 
quosdam de complicibus dicti mei domini archiepiscopi cap- 
tiuauerat, quibus invidia motus oculos abstrahi fecit. Et cum 
postea dicti domini mei archiepiscopi amici quosdam dicti 
comitis complices captivabant) cum quibus captus fuerat Jo- 
hannes antedictus, qui suos vindicando amicos dicto Johi 
cum nonnullis suis sociis ocuIös extruserunt. Quibus ab- 
stractis propter dolorem nimiumque frigus, que in pedibus 
antea patiebatur, ne in aliis suis membris deterius quid 
contingeret, propria voluntate, amiconimque consilio, pedem 
amputare permisit. Et ex quo hec singula premissa mihi ia 
notitia constant veritatis, quod dictus Johes non ex aliquo 
actu malefico vel forefacto speciali oculos et pedem amise- 
rat, quam ut premissum est, et vt nonnulfi se non iactent 
-nee gaudeant sua demisceria, literam presentem sigillo meo 
roboratam dicto Johanni duxi dare in recognitionem verita- 
tis premissorum. datum Horneburgh anno domini M® CCC* 
Bonagesimo tertio crastino nativitatis beati Johis baptiste. 



172. Sonrab \>. Sinbenl^otp ©taf gu ©ortmunb unb 
^inxiäf fem ©ol^n fd^n)5ren, bic tl^nen flel^örigc 
i^albc;®raffd&aft nid^t in ftcmbc §änbc }u Mn^ 
flcn. 1394, 30. SDeccmBcr- 

Wy Conrad van Lyndenhorst Greue to dorpmunde vnd 
Hmrich syn Sone doyn kund — dat wy — mit dem Borgerme- 
steren vnd Raede der Staid to dorpmunde ouerdregen hebben 
— dat wy vnse haluen Graefschap mit all erren heirschap ge- 
richten, rechten, tollen, munte vnd mit allen eren opko- 
myngen vnd tobehoringen vnd sodane deile, alse vnse vorua- 
pen und wy to voren alleene behalden hadden — by na- 
men, den hoff gelegen by der Capellen to suntte Mertine 
mit all syner vryheit rechte ^oid to behorincgen. Vort vnse 
dryft as wy dey van aldes gehat hebben, vort dey capellen 
to suntte martine, mit ere to behorincge vort dyenstlude, 
cyghene lüde, Wastynsige lüde, vnd stapellude, mit eren 

Digitized by VjOOQIC 



201 

guden vnd rechte, vort den how, in dem voirste, behalden 
dem ryke vnd rykes luden eren rechte, hi neymands band 
keren en solen — dan wer Sake dat wy eff vnse Eruen 
dese vorschreuen haluen grafschap vrygrafschap — van vns 
laten wolden, so sollen wy dey laten den Borgermesteren 
vnd Raede der Staid to dorpmunde to behouff der Stades 
to dorpmunde vnd anders nymande, vnd solen eyne rechte 
vertichnisse vnd warsehap dar van don, dar sey mede ver- 
waret syn — vnd wan dat gesehene is, so solen vns dey 
Borgermeistere — dar vor geuen bynnen den neisten Jaere 
dama sees vnd veirtich hundert r)msche gülden gut van 
golde — ^ Vort so sollen vnse kyndere alle artikele vnd 
puntte dey in dessen breyue staen vor und na vnd eyn ic- 
lich bysunder louen vnd sweren vnd dey verbreyucn vnd 
besegelen, wan sey veirteyn jaer alt syn, vnd wer sake dat 
wy vnse Erven — dit — nicht enhelden, so enkennen wy 
— dat dey Borgermeistere — dey haluen Graefschap — 
nemen moigen in ere band, \Tid dey balden vnd bebben to 
all . ere nut , so lancge wy vnd vnse Eruen — ene dey 
Graefschap — vast gemaket hebben vnd der vertichnisse 
gedaen. — Vort hebben wy — mit opgerichteden l)^iken 
vincgeren vnd mit gestaueden eyden to den hilligen geswo- 
ren dat wy — alle puntte — in dessme breyue — stede 
vnd vast solen halden. — Bedegedincget vnd geschein to 
Dorpmunde vor alberte Beye to der tyt eyn richtere to 
dorpmunde an gerichtes stad, darouer is gegaen ordele vnd 
recht — Darouer vnd ane waren desse ersame lüde Fre* 
derich van Lyndenhorst ("onrade des greuen broer. Con- 
rad van deme Konnicgesberge. Dederich van Berchem her- 
mans sone, kerstian van Mencgede gebeten dey huck, her 
Johan van Wickede, her detmar Cleppyncg, her Amt Su- 
derman, her Lambert Berswort, her Albert Swai-te vnd her 
herman Cleppyncg vnd ock mer gude lüde. In orkunde — 
80 hebbe wy Conrad van Lyndenhorst, greue vnd henrich 
syn sone — vnse. Ingesegele — an dessen breiffgehancgen 
vnd hebben gebeden Conrad van dem Konincgesberge, di- 
derich van Berchem, kerstian van Mencgede vnd Albert 
Beyen — dat sey er ingesegele mit vns to tuge an dessen 
brieff hebben gehancgen — actum et datuin Anno domini 

Digitized by VjOOQIC 



— 2oa — 

milesimo trecentesimo uonagesimo quarto crastino beati 
Thome apostoli. *) 



173. SBünbtttf jtt)if(^ctt grlebrid^, SrjBifd&of Don S6Itt 
ttnb ber ©tabt ©ortmunb, xootin ex unter Uiox^ 
Behalt tocd^fclfcüffler «uffagc für 750 ©ulbcit 
i&f^xliäf Reifet bcr leiteten »irb. 1396, 9Ron^ 
tag nad6 %xof)nUiä)nam. 

WirFriderich von Goltz genade der hilger kirchen zu Ck>lae 
Ertzebusschoff des heiligen Römischen Rychs in Italien Ertze- 
canceller, herzouge in Westphalen ind zu Enger, doin kunt 
allen luden dat want die Erbere wyse lüde Bürgermeisterei 
Rait ind Burgere gemeynlichen van dorpmunde sich zu \na 
ind vnsme gestiebte in vruntscliaflen verbunden haint in der 
maissen ind voigen herna geschreuen. Zume eirsten also 
dat sy die zyt diss verbuntz vnse vnd vnss gestichtz vyande 
nit werden en solen noch vns ind vnsen gestiebte off vnsen 
vnderseissen vyss der stad van dorpmunde ind dar wider 
in geynen schaden laissen geschien mit iren wissen sunder 
argelist . . Item dat wir Ertzebuschoff, vnse gestiebte, ind 
vnderseissen in die stat van dorpmunde velich körnen moi- 
gen, vmbesat vnd vmbekumert vur yn ind vur yre gerichte, 
die gheyuen Rouff , noch antast , off ey nige Sachen .gedwn 
betten, dar die van dorpmunde van rechter wegen, off van 
eren wegen wat vmb schuldich weren ze doine. doch also 
dat sy yrre Stat vmbesorget syn. Id en were dan we van 
vnse vnderseissen off amptluden vurss. Bürge off Sake- 
wolde, van deme sali die clegere nemen unuerzoicht recht. 



*) d^raf (Sontab unb (Sonrab ^unStmi^^Ut^ führen Beibe 
einen einfad^cn @d^ttb mit feii^« red^tSfd^tagett öaffcn, ^enxidj 
bon S^nben^orjl ^at aud^ bie 6 SßalUn, fein <B^U\> i{l aUx 
mit einem ^etrne beT^iert, ber mit % 9lei:§erfebern U^edt i% 
©etd^em ful^rt ha& SRab, SRengebc einen öietmal quergefhreiften 
€(ä^ilb, bet erfle unb btitte Streifen gegittert, ©e^e ben u^th 
fi^tagcn halfen mit ben 3 9tofen. 

Digitized by VjOOQIC 



208 

Ind breche oueh der vnser vurgeschreuen eynich, dat he 
dat bessere, ua rechta off genade. Item hetten off gewan- 
nen wir Ertzebuschoff vyande , ind leissen wir , off vnse 
marschalk van Westfalen off andere vnse Amptlude . den van 
dorpmunde mit brieuen dat wissen, ind dat vnss genoigde 
an rechte ze nemen ind ze geuen, dat sy denseluen vnsen 
vyande geyne vurwarden gheuen solen in die stat van dorp- 
munde ze komen, doch aJso off den ghenen van vnsen 
vyanden, den dat also an treffe, ouch des gelychs an rechte 
genoichde, ind die van dorpmunde vns off vnsen marschalk 
off amptluden dat kundligen mityren brieuen Hessen wissen. 
En künde yme dau nit recht widervaren, also vurg is, bynnen 
den neisten maende, na der zyt, dat vns, vnsme marschalke 
off amptluden dat also kund gedain were, dat asdan die 
van dorpmunde deme vurwerde mugen gheuen bis dat yme 
recht widervaren. Ouch also off wir Ertzebusschoff mit 
eynie greuen van der mark zuveden quemen, dat die Stat 
van dorpmunde vns beiden herren, ind vnss yclichs helpem, 
asdan vurwerde gheuen mach, so lancgc die vede wart sun- 
der argelist . . were ouch ymand van vnse vyande, da mit 
de van Dorpmunde noit sachen hetten ze doine, dat sy den 
mugen zu sich verboden ind deme vurwerde gheuen zu der 
zyt suuder ai'gelist. Rede ouch e3mich here durch die stat 
van dorpmunde, die dar synen pennygh verzeren wulde, 
off da benachtede, were dar eynich vnss vyande mit, den 
mugen de van dorpnmnde ouch die zyt vurwerde gheuen 
bynnen der stat sunder argelist. Hette ouch ymand gelo- 
uet off gelouede zu dorpmunde in ze komen , dat yme an 
syne ere off eyde genge, den moigen sy ouch vurwerde 
gheuen also lange as die leistinge wäret sunder argelist. 
Int vort zu vns gantze vruntschafl ind ghimst ind zu vnsme 
gestiebte ze hauen, hiervmb so bekennen wir Ertzebusschoff 
vurst, dat vnr vmb alsulche ghunst ind vruntschaft wider 
vmb doin ind halden willen ind sollen as her na geschre- 
uen steit. zume irsten, dat wir noch vnse • marschalk off 
vnse amptlude der seiner stat van dorpmunde vyande nit 
werden willen of en solen , mer dat wir , vnse marschalk 
ind amptlude sy getruwelichen verantwerden ind beschermen 
solen die zyt dys verbuntz, vnd dat vnse vnderseissen der 

^ gle 



: »04 

Stadt van Dorpmunde vyande nit werden en solen, noch 
yn dat yre nemen mit gewalt; dar wir Ertzebuschoff der 
van dorpmunde mechtich sjm zu rechte. Dede dat dar 
en boyuen we van vnsen vnderseissen, der wir nit mech- 
tich eu weren zu rechte, die en sal geyne behulpnisse noch 
vurwarde hauen in vnsen lande, steden off slossen, ind wat 
de van Dorpmunde an die kerden , ' dat en sal entgen dit 
verbunt nit wesen. Item dat die geraeynen Burgere van 
dorpmunde ind die in yre stat wonaclitich synt, mit yren 
gude ind gesjmde ind yre itlich bi sunder sicher ind vry 
zu lande ind zu Wassere ind in vnse steede, slosse ind 
vesten op beide syte Ryns komen, darynne wesen ind durch 
vnse land<s zehen ind wider komen mugen , vmbekummei't 
ind vmbesat ind ayn eynigerleye hindemisse vur vns ind 
alle deghene die vmb vnsen willen doyn ind laissen willent» 
sunder argeüst, id en were dan ymant van den van dorp- 
munde, die sachewalde off Bürge weren, van dem sal die 
Clegere vnuerzoicht recht nemen. Int breke ouch ymant 
van den van dorpmunde in vnssen landen, sloss^n off 
macht vurss. die sal besseren na rechte off genade. Vortoff 
die van dorpmunde mit ymant zu veden quemen , dar wir 
yrre mechtich weren zu rechte, so mögen sy alsulche yre 
vyande suechen vyss ind weder heym, in ind durch vnse 
laut, vngehindert van vnsen marschalke, amptluden (etc.) Ind 
vmb dat alle dese vurss sachen die vaster ind steder bly- 
uen, — so solen vnse marschalk van Westfalen ind andere 
vnse amptlude alda, dy nu synt off hemamals muegen ge- 
sät werden, ind wat amptlude vnder vnsen marschalke nyt 
en weren, dit verbunt — gelouen ind in guden trouwen 
sicheren, stede ind vast ze halden. ind solen ouch darup 
den van dorpmunde yre besegelde brieue geuen. Dit ver- 
bunt — muegen wir Ertzebusschoff deme Raede van dorp- 
munde mit vnsen offenen besigelden brieuen eyn halff jar 
zu vorentz vp sagen, welche zyt vns lustet zu Dorpmunde 
in die stat. Dede ouch got syn gebot, dat wir affliuich 
wurden, so en sal dit verbunt geyne macht mee hauen. 
Vort so mugen die van dorpmunde dis gelychs vns dat up 
sagen eyn halff jar ze vorentz mit yren offenen besigelden 
brieuen vp vnse burch zu amsbergh of in vuss entghaen- 

Digitized by VjOO _ 



805 

wordicheit, wanne sy des lustet. Ind wanne dat halue jar 
vmb — is, so en sal dese brieff geyne macht mee liauen 
ind sal mallich van vns — deme andern syn sigel wider 
gheuen of senden — Ind deser dinge zu vi'kunde — so 
hain wir Ertzebusschoff vjxae Ingesige zuvorentz an desen 
briefif doin hangen. Ind wir Burgermeistere, . Raid ind Bur- 
gere der stat van dorpmunde bekennen — dat wir dit ver- 
buntnisse — ind alle Sachen, so wie die an vns treffent — 
mit wol bedachten moide in guden trouwen gesichert ind 
gelouet hain — vast ze halden. Vort vmb disser verbuntz 
willen — solen wir — deme Erwerdigen — Ertzebuschoflfe 
vurss, vp sunte Martin dagh — alle jar — durende die zyt 
diss verbuntz anderhalff hundert gude, sware güldene ghe- 
uen — synen boden, die vns dar van eyne gude quitance 
brencget. ind deser dincge zu vrkunde hain wir, vnses Sta- 
des ingesigel -7 mit aller wist ind willen an desen brieff doin 
hancghen. gegeuen zu Fritzstrom C3ott8) M. CCC» XCVI» 
des neisten maendages na vnss heren Lichnamsdage. 



174 ftlageBtfef bc8 ©rafcn ®{cb. Don bct üßarl 
Ü6et bic ©tabt Dortmunb 1396. ^pxp^ania* 

Wy Diderich greue to der Marke bidden vch , den 
wisen ^ luden , Borgermesteren , Raden vnd borgheren 
gemeynlichen der stede Colne, Munstere, Osenbrugge vnd 
Soyst to wetene vnd claghen v ouer de Burgermestere, 
Raed vnd Burgere to Dorpmunde, dat de kortliken in ge- 
leden tyden myt erine klockenslaghe, myt eren ^^gewunde- 
nen banneren asturlichen synt getogen to Brakele vnd heb- 
bet vns vnd vnsen luden aldar sich tegen vns vnuerwaret 
dreblichen vnd verderflichen schaden gedan. vnd deseluen 
Burgere hebbet ok unsen joden, de vns to verantwerde 
staet, in erer stad wonaghtich geschattet vp grot gelt vnd 
hebbet de ok gevoyrt in ere vencnisse vnd dar gehaghtet 
w^eder recht, bouen ere besegelde breue, de sey vnsen lo- 
den gegeuen hebbet, de inhaldene synt, dat sey des nich 
doen solden, vnd dit hebbet sei vns gedan in guden gelo- 

* Digitized by VjOOQIC 



206 

uen vnd verbünde, als wy myt en verbunden synt, dat des 
nicht syn solde, as wy meynen, vnd hir vp hebbet vnsse 
vrunde recht ghewiset, dar wy vnd vnse land by meynen 
to bliuene, vnd vns vnd vnsen vrenden redelich dunket, vnd 
sey hebbet dar recht wider gewiset, dar vm wy vnse 
vrunde manich werf by sey in er stad gesaht hebbet, want 
sey der rechte nicht eens enwaren, vnd hebbet en doyn 
beyden des by enne ouermanne toe bliuene, als by Aoisme 
leuen heren dem Ercsebisscope van Colne, oder by greuen 
dideriche van lymborgh, off by heydenrike van ore off by 
eme anderen iuwelken guden beruen manne de sich des 
vnderwinden wolde. des hebbet sei vns al vythgegan vnd 
ghan vns des al vth, vnd scriuen vnd daghen v dyt darvm, 
vp dat y weten in wat mate, dat se vns vnd de vnse in 
verbünde vnd ghelouen ghehandelt vnd vervnrechtet hebbet 
vnd off sich gevelle, dat wy wauner dar vn\e wat vorder- 
den, dat y wisten, dat vns des kentliche not geborde. we 
des breues en vythscrift wille, de late eyne vy tscreuen vnd 
late disen boden myt disen breue vort gaen. datum anno 
dni. MO CCCo XCVI» in festo Epihanie domini sub sigillo 
inferius appresso. 



175. SBetgt^um unb @(ä&{ci)8[pnid& fiBet.baS SRed^t in 
bcn gotpctt in ber @raff(ä&aft- 1396.*) 

In dem Jare vns heren godes as men scref dusent 
drey hundert vnde ses vnd negentich jar, do gevel in dem 
Jare vnde op eyn tyt, dat dey Borghburmestere enen bom 
gehowen hadden in dem Varste to behof der lantwere vnde 
der gemeynen Stades vestyncge, do quamen dey rikeslude 
yTid boden dey Burmestere van der Borgh an' dey banck 
op den gronen donersdach vnd spraken sey an, sey hedden 
enen bom gehowen den rikesluden af myt gewalt, dat sey 
dey gewalt beterden as recht were, sey vnd vnse borgere 
antworden also, sey hedden enen bom gehowen to behof 



*) 9ud einer g(e{(^3eitif)ett $etgament«^anbfd^rift. 

Digitized by VjOOQIC 



207 

der gemeynen stat, ere iandwere inede to vestene, vnd 
^ nicht to er behof. dar ymme weren -sey vnschuldich, dat 
sey eynigen bom gehowen hedden dar sey ene gewalt ane 
gedan hedden, dey sey to rechte beteren solden. vnde dey 
burmestere stonden op ere vnschult, vnde dey rikeslude 
wolden dat an eyn ordel gesät hebben, des en wolden vnse 
Borgere nicht, vnde schedden myt freuele van gerichte 
vnde dar na quamen vnse .gemeine borgere vor den rat, 
vnde segeden to dem rade, dat sey dey rykeslude vth bet- 
ten gan, sey hedden mit dem rade to sprekene. do sprake 
dey rad, vnse gemeyne borgere vnde dey erfsate lüde dey 
Rikeslude an, sey hedden bepotet blote horste, blycke vnde 
wege to verderf der gemeynen vewede, dat sey • dey pote 
uth togen vnde beterden dat as recht wrere. do antworden 
dey Rikeslude dar op: sey en hedden nyrgen gepötet, sey 
en mochten dat by rechte don. do togen dey Rat vnse 
borgere vnde dey erfeaten mit den rikcsluden vth myt euer 
eyndracht vnde sagen wo dey pote stonden, do vnder lan- 
den*) sich drey ersame man, her Euert Wistrate, Johan 
Wistrate vnde Johan Murman, dey degedincgeden van des 
rades vnser gemeynen borgere vnde van der Erfsaten we- 
gene op dey eyn syden vnde van Her rykeslude wegenen 
op dey anderen syden, also dat dey Rikeslude solden hen 
don vnde vth teyn dey pote, dey stonden op euenecker 
"wege vnde op dem hauervelde, vnde wat op gestan were 
van dem bome, den dey borghburmeister gehouen hedden. 
dat solde vruntliche hen wesen geleget. Vort so mögen dey 
Rikeslude poten, as sey van rechtes wegene schuldig weren 
to done vnde disse vorscreuen sake gescha we vorscreuen 
stet in dem Jare as vorscreuen is. 



176. 1398 , 7- Sunfv «Snig 2BcnjcI Befiehlt bcn 
©ortmunbcm, bcm SrjBifiä^ofc griebriti^ IIL 



») sie. toal^tfdjelnliiij ®(!^tetSfclJ(et jl^ti: vnderwanden. 

Digitized by VjOOQIC 



208 

t>on (Söln tn®etndf^ett ber 93etfitgung Sari IV. 
}u gel^orfamen. 
SacomBIet UtfB. lU. 9h. 1048 @. 931. 



177. ßöntg aCBcnjcl Belehnt ^einrid^, ®raf Don ©ort- 
inunb, mit bcr grcigraffc^aft. 1399, 16. Dct. 

Wenceslaus dei gi*atia Romanorum Rex semper Au- 
gustus et Boemie Rex notum facimus tenore presentium 
vniuersis, quod non per errorem aut improuide sed de 
certa nostra scientia nobilem henricmn comitem tremonien- 
sem, fidelem nostrum dilectum, freygrauium seu comitem li- 
berum freygrauiatus et sedis in tremonia constituimus, ip- 
sumque de dicto freygrauiatu inuestiuimus et tenore pre- 
sentium inuestimus, dantes sibi potestatem liberam ibidem de 
cetero iudicandi et omnia exercendi et faciendi, que ad hu- 
jusmodi freygrauiatus oflßcium spectare noscuntur, de con- 
suetudine uel de jure. Quapropter uniuersis et singuüs 
principibus ecclesiasticis et secularibus, comitibus, baronibas, 
nobilibus, ministerialibus et militibus, ciuitatum, opidorum et 
locorum commimitalibus et signanter freygrauiis seu comi- 
tibus liberis sup pena priuationis freygrauiatuum ofHciorum 
suorum firmiter inhibemus, ne dictum henricuin in huiusmodi 
freygrauiatus officio impediant aliqualiter uel molestent, prout 
hostram et Imperii «acri indignationem grauissimam voluerint . 
euitare presentium sub Regia maiestatis nostre sigillo testimo- 
nio litterarum. datum Mendici Anno dni. M. CCC* XCIX* 
die sextadecima octobris, regnorum nostronim anno Boemie 
XXXVIP Romanorum vero XXIV«. 

Wt Um gtofen bieget DeB StZni^^. 9m Su$^ ^^ ^t' 
!unbe fielet: ad recom. sigismundi sub camerarii franciscus 
canonicus pragensis un)) auf bem Stüdfen: medins florenus 
solui pro cerealibus. 



y Google 



209 -: — 

178* SBei^tl^iini ü6er biegorm, in ft)el(ä^cr ba8 ©auet^ 
fd&aftggeri(^t mit aMufletung auf bem 2Biilferid& 
gel^alten toexben muß»*) ®egen 1400* 

Kundich sy wo men dat vestinc halden sali op deme 
Wuluerichs Kampe van der herschop wegene van dort- 
munde jnd van geriehtz wegene van dortmunde. Alle dey 
gene dey buyr synt in deme veste van dortraunde ande in 
creme gerichte dey solen komen des negesten mandages na 
sunte michaelis daghe to rechter none op den Wuluerichs 
kamp an den Altaer, dat sollen dey gesworene vronen der 
staydz van dortmunde vooir kundich doen vertendage. Theme 
eyrsten sali dey vrone van dortmunde komen in des schul- 
teten hoff van brakele , wan hey komet vor syn huyss , ^o 
sali dey vrone eyn swert vthteyn jnd roipen drie (:) wopene 
io, myt deme gctogenen s werde sali hey gayn in syn huyss 
jnd hauwen drye in syn haewe offt an dat hailljnd sprecken 
aldus. Gy schultete ick doy kundich van der herscop we- 
gene van dortmunde jnd van des gerichts wegene, dat gy 
jnd juwe gemeyne buere juwe vestinc halden op deme 
Wuluericks kampe, also eyn recht to seghet. Voirtmer so 
sollen dey vronen kundich doyn to brechtene ouer de 
kercken, dat vestinc to halden in allen burschappen, also 
alse dat gerichte hyr buten gelegen is« Des mandages na 
sunte Nicolaus daghe to rechter none so sali dey Richter 
van dortmunde komen op den wuluericks kamp, offt weme 
de Raidt van dortmunde van ere wegene dar sendet, dat 
sali syn myt eme erme geswornen vronen. Wanner dey 
Richter dar komet myt den vronen, so sali dey Richter to 
samen doyn roipen alle dey then vesten komen synt, jnd 
sali dar eyn gerichte hegen, ind verbeden also to dort- 
munde vor deme richte eyn recht is, so sali dey vrone 
swert vthrucken myt orloue des geriehtz jnd roipen 
drie wopene ouer eynen man dey buthen den veste 

*) ÜDaS SBeiStl^um i|l auf Pergament toon einer Jpanb. ge? 
fi^TtcBcn, bie 1350—1400 öorfommt, mit biefer Seit flimmen 
au(^ bic (l^axatUn ber ©t^rift. 3Det Slbbrutf i|l genau nac^ 
ben 3ntcT}Junftatii)ncn beS Originals Bcforgt, um feiner %xt 
Auflegung in ben fi^toierigen ©tetten toorjugreifen. 

go^n,, 3)ortm«nb. ii. ZW- o^JtGoogk 



210 

beseiten sy. dat "swert saO dey vrone myt eme gebracht 
hebben. Were des zake, dat hey dat swert op der stadle- 
iiede sonder orleff so wefe hey in broifcke der herschop 
van dortmunde eyn alt verdell wyns. so sali dey Richter 
deme manne dey bescregen is eyn vestinc leggen van deme 
daghe ouer verteyn nacht to dortmimde vor der banck 
ind dar en sali dat gericht nicht mer to doyn. Vortmer so 
sali de}^ richter jnd dey vi'one van syner wegene alle dey 
biiyrrichtere to samende roipen, dat sey vor. eme komen 
jnd vragen offt sey er biiyre also dar hebben also als en 
gekundiget is. Segget sey dan ja, wyl dey Richter des 
nicht gelouen, dat sollen sey waer maken op der stad an 
den hilligen jnd des nicht to latene. *) Wer oick dat dar 
biiyr-Richtere weren, dey ere buyre dar nicht en hedden- 
dey sollen ere buyre nomen by erme ede. Wat der brake 
were des mochten dey Richter eynen an sich nemen jnd 
dey buyrrichter' eynen also vere als sey wolden, dar en 
bouen wat der brake were, dey sali dat gerichte to dort- 
muiide eschen myt eme swerde, dat sey vore komen ouei« 
vertennacht also recht is so heuet eyn juwelick gebroken 
- der herscop twe schellynge dortmun descher pennynge ind 
des nicht to latene, hey ne mochte noyt bewysen also 
recht iss. Vortmer en sali neman den anderen schuldigen 
vmb genigerhande schult des dages op deme vestincge. wer 
oek sake dat eyn man vredeloyss were vmb schlechte 
schult, dey dat veste to rechte halden solde, dey solde des 
dages van ene sunnen to der ander vrede hebben. weme 
brake were in sye buyrscop dey mochte vragen op der stad 
deme Richter vmb ordelle eyniges rechtz, dat sali dey rich- 
ter werpen an eynen gemeynen man. Kunden sey dat or- 
dell op der stad nicht geuynden so sali hey yd soken vor 
der tafelen to dortmunde, wat eme dar gewyset wert dat 
sali hey to dortmunde darna ouer vyrten nacht en delen 
vor dem gerichte. Dar na so byddet dey Richter, dat men 
den greuen von dortmund jnd siner herschop eyn j uwelich 
burscop na ere macht synen haueren geue vnd syne honer 
dar weder eghet dat veste ind dey buyre dey volghich synt 



Digitized by VjOOQIC 



211 

op den Wuluerynkes kamp, dat dey herschap van dort- 
munde sey bescherraen sali vor vnrechter gewalt vor byster- 
ghengen*) luden, dar en bouen en solen nenygen deynst 
doyn heren offt yemande hey ne moghe wat rechtz bewy- 
sen. Vortmer dey drey zedelhove en solen neynygen richte 
volgich syn bynnen erme eder time sunder ere vestich to 
haldene op deme Wuluericker kampe. dyt synt dey drey 
houe. dey hoff to gamene, dey hoff tome Oesthoue jnd dey 
hoff to lippeholthusen waer dat gerichte van dortmunde bu-, 
then erme eder tune vunde so mach dat richte to dort- 
munde wercken jnd anders neyn gerichte. Were des sake 
dat eyn myssdedich man begreppen worden in ere buer- 
scopp der van brechtene den sollen sey brengen op den 
Wuluericks kamp an den alter dar sali dat richte van dort- 
munde komen jnd entfaen den. Were des sake dat der al^ 
ter to breke, dat sali dey greuynckhoff jnd syne burschop 
weder tymeren by ere böte to welker tyt dar brake ane 
were. Vortmer so sali dey vrygreue van dortmunde jn ere 
gerichte buthen nicht tasten dat an dat gerichte van dort- 
munde behorich. Vorder dan an syne drepet klageden dey 
gene dey in den vestinc seten jnd in erme gerichte dat sali 
dey Raidt van dortmunde en richten. Backen jnd brauwen 
ind ere maithe te hebben dat sollen sey halden na der 
staedtz rechte van dortmunde weret dat sey dat breken dat 
sollen sey betteren also to dortmuude eyn recht is dat 
mach dey Raidt van dortmunde doen besoiken also dyckc 
als sey wellen welkick man in erme gerichte sete buthen 
der staidt, lode dey eynen in eyn ander gerichte dey hedde 
gebrocken also vele also to dortmunde eyn recht were. 
Vortmer dey pailborgere buten dortmunde der mochte 
man wall entberen in der staidt to dortmunde want sey 
schedelick syn deme gerichte. 

Dey van schmen syntbesetten in erme gerichte ind in erme 
veste der van dortraunde jnd is ind het eyn byuanck jnd is van 
aldes geseget dat dar neyhen gerichte in wercken en solle noch 
negheyn vrone in gaen en solle bynnen eren pelen sunder 



*) JBtjhl(^, i. c. toie^ift^. 

Digitized bl©OOgle 



— äis — 

der gesworeiie vroneii van dortmuiide dey sali en beydeu 
au den schulteten van schüren, dey den hoff vnderhefft, dey 
dar eyn buerrichter is, dat hey ind syne bure van schü- 
ren sollen er vestinc halden op deme Wuluerickes kampe 
also eyn recht is van der herscop wegene van dortmunde 
jnd van des gerichte wegene. Vortmer werden dey van 
schüren beschregen myt eine swerde also recht were dat 
were in welke rechte dat were also recht were der Stadt 
van dortmunde jnd erer gerichtz. dat sali dey gesworen- 
vrone van dortmusde veyrtendage vore kundighen dem vo- 
resprokenen schulteten dat gerichte to haldene also men 
eme enbudet, jnd dey vrone sali dat doyn myt eyme or- 
kunde oflfte deme vronen wat wedervare in deme gerichte 
dat hey dat bewysen moghe. dat selue recht hebbet dey 
drey zedelhoue, dey hyr vor bescreuen stayn, also veer als 
sey deme gerichte ind der herschop van dortmunde vulldöyn 
van erme rechte. Vortmer wat dät rechte van dortmunde 
myt erme gesworenen vronen vunden der van schüren myt 
eyme kleger buten eren pelen dat were wat gudes dat ere 
were des solle sick dat recht van dortmunde vnderwynnen 
myt deme klegere also langhe byt sey vor deme richte to 
dortmunde ere recht verantwordeden. Vortmer were dat 
sake, dat sey eynen misdedigen man begreppen bynnen 
eren byvanghe dar mogben sey mede doyn wat sey wyllen 
sunder brocke. Sloten sey den man oflft wyff myt eyme 
yssern den sollen sey antworden vor dat gerichte to dort- 
nmnde na rechte. Hedden sey den mysdedingen mynschen 
gebunden sunder ysseren so nioghen sey myt eme doyn jn 
deme erm« also er recht is sunder brocke. Dyt is gehal- 
den vor eyn recht jnd vor eyne aide wonheyt alles dat hy 
vorgescreuen steyt. 



l^orfl e{n IcfBeiflcnet, ivtm neuen ^oipital in 
SDortmunb gehöriger 9Kann fei 1400. 

In nomine domini amen, anno — M^ CCCC«. Indic- 
tione Qctaua, mensis (ctrofd^cn) die, XII hora vesperarum, 

,y Google 



,:iized by * 



2i3 

pontificatus sanctissimi in christo patris et domini iiostri 
Bonifacii — anno undecimo, in mei notarii piiblici et testium 
infrascriptorum ad hoc vocatorum presentia — personaliter 
constituti honesti et discreti viri: Dominus Herbordus Su- 
derman, Rotgerus to dem Putte, Gerh. Gasthus et Hen. Mei- 
sewinkel . . unanimiter maturis deliberationibus prehabitis, 
prout publice protestati sunt, se audivisse a Johanne dicto 
Nederboeve de Lyndenhorst in anno domini M®GCC®XCIV* 
— quod ipse non coaetus, seu dolo vel fraude circumven* 
tus, sed sponte et libere dixit, se esse servilem conditionis, 
quod dicitui* vulgariter en vulschuldigh egen mann, et iure 
proprietatis seu servilis conditionis pertineret — ad novum 
hospitale situm in tremonia in parochia st. Petri, et quod 
omnia sua bona mobilia et immobilia, que in vita sua habe- 
ret et que post mortem relinqueret pertinent ad hospitale 
aiitedictum. promiseruntque predicti Suderman, Putte. Gast- 
hus et Mesewinkel — mihi — quod premissa, si necesse 
fuerit, velint iuramentis confirmare. super quibus Margare- 
tha Butmans procuratrix supradicti hospitaüs requisivit me, 
ut publicum conficerera instrumentum. acta sunt hec tremo- 
nie in hospitali sancti spiritus presentibus. Winando Wym- 
men prebitero. Everhardo wistrate et Johanne eins filio. 

Et ego Hermannus Fabri de tremonia clericus, nota- 
rius etc. 



180. arnt $DaIIt)ic^ii8 ttjirb ber ©tabt 5Dortmunb unb 
bcm ©rafen burc^ Urt:^eil aU Warn juexfannt 
1403, ©ampag naä) ©t. Waxcii» (SH^riL) 

Wy Vrowin Tasche de junghe Richter to dorpmunde 

— dot kundich — dat vor vns gekomen is- in gerichtet stat 
Arnd daluichus vnde heft mid opgerichteden , lifliken Ving- 
heren vnde mid gestaueden eide ton hilligen ghesworen, dat 
he numermer, de wile dat he leuet don sal thegen hinrike 
van Lindenhorst, greuen to Dorpmund thegen de Borger- 
mester den Rad vnde de ghemeynen borgere van dorpmunde 

— iclich bisunder vnde al to verdeghedinghen vnd dat he 
ere beste doye zal vnde numermer ere ergeste — ok he- 

Digitized by VjOOQIC 



814 

uet Amd gesworen. Weret Sake, dat emande van ziner 
wegene hinrick vurss efte Burgermester, Rad efte Borgere 
van dortmund krodede, wan dan Arnd werd gemand — 20 
zal he tor stunde na der maninghe to dortmunde In de 
stad riden in eyne ersame Herberge, dar he van en in ge- 
wiset wird, vnde vthe der herberge numermer to komene, 
he en hebbe en irst alle ansprake, krod — afgeleget vnde 
ok den schaden suder Widersprake. hir is ouer gegan vr- 
del vnde recht alz to dorpmunde wonentlich vnde recht is. 
darouer vnde ane waren ersame Lude Johann van Swans- 
hole, Bernd van deLuderinchoue, diderich van andopen vnde 
ock mer guder Lude, de hir to worden gebeden to tuge. 
In orkunde — so hebbe wy richter. Joh. v. Swansb. vnd 
Bernd v. d. L. vorgt. vnse ingesegele to tuge an desse 
brief gehanghen vnde ok ich Amd . . . datum sabbato post 
bti marci evang. M CCC IIP. •) 



181. ÄSnig Mum(f)t Bcpdtigt bic 5Dortmunbcr ©tabt^ 
SPriüUcflfctt 1403, 10. Sunt. 

Rupertus dei gracia Romanorum Rex, semper augustus 
ad universorum tam presentium quam futurorum noticiam 
volumus pervenire, quod pro parte fidelium nostrorum di- 
lectorum proconsulum et consulum nostre et sacri imperii 
civitatis tremoniensis nobis humiliter extitit supplicatum, 
quatenus ipsis et dicte civitati quandam literam sive quod- 
dam Privilegium serenissimi quondam karoli quarti, roma- 
norum imperatoris predecessoris de sollte benignitatis de- 
mentia .innovare, approbare, ratificare et confirmare gracio- 
sius dignaremur, cujus quidem litere sive privilegii tenor 
isequitur in hec verba. In nomine sancte et individue trini- 
tatis feliciter amen. Karolus Quartus divina fauente clemen- 



*) Za^^t ficgclt, tole im crflcn ©anbe angegeben ift, 
©*toanÖbcIlmU 2. 1. ©teigBügetn, ßubtingl^of (ßoringH) «w^t 
einem tedfitSf^jrlngcnben, UpptU ai^^toän^ttn 8ött)en, ^attwl- 
(^u§ mit 2. 1. fBolfmpUn. 

Digitized by VjOOQIC 



— 1 



215 

tia Romanoruni Imperator, semper augustus etBohemie rex, 
ad perpetuam rei memoriam, clara cesaree benignitatis cle- 
mentia licet uuiversis fidelibus, quos imperii sacri complecti- 
tur latitudo, exhibere se debeat graciosam, illos tarnen pre 
ceteris majoribus favoribus graciarum prosequitur non in- 
digne, qiii sinceri et devoti nostri et ipsius imperii zelatores 
etc. Datum tremonie anno domini millesimo, trecentesimo 
septuagesimo septimo, indictione qiiiuta decima IX. kalend. 
decembris, regnorum nostrorum anno tricesimo secundo, 
imperii vero tercio. et ego nicolaus prepositus camericensis 
cesaris protho-notarius , ^ice et nomine referendissimi in' 
Christo patris, domini Ludewici maguntinensis ecclesie ar- 
chiepiscopi, sacri romani imperii per germaniam archi-can- 
cellarii recognovi: nos igitur. predictorum fidelium nostro- 
rum dilectorum proconsulum et consulum dicte civitatis 
tremoniensis peticionibus favorabiliter inclinati, attendentes 
etiam curam pervigilem, sollicitudines et labores assiduos» 
quibus pre ceteris pro exaltandis nostris et sacri imperii 
jui-ibus et honoribus se reddunt fidelissime sollicitos et in- 
tentos, idcirco prefatam literam sive Privilegium in omnibas 
suis tenoribus, sentenciis, punctis et clausulis prout de verbo 
ad verbum expressantur superius, animo deliberato, ex certa 
scientia, de plenitndine Regie potestatis innovamus, appro- 
bamus, ratificamus_ et auctoritate romana regia graciosius 
confirmamus, harum sub nostre regie majestatis sigilli ap- 
pensione testimonio literarum. Datum Heidelberge mensis 
junii, die decima, anno domini millesimo quadringentesimo 
tercio, regni vero nostri anno tercio. 



182, Völlig n\xpxeä)t beauftragt ben ®raf abolf t)on 
(SIet)e, bte alte ^Regierung ber ©tabt ÜDoxttnunb 
tt)ieber eitiäufe^cn. 1404, Oculi. 

Edeler liber zone und getruwer, wir laszen dich wiszen, 
daz etliche bürgere van Colne und andere an imsem und 
des Richshoffgerichte off unsen lieben getruwen .burgermei- 
stern rad und bui'geni gemeinlichen unser und der hiligen 
richs stad dorpmunde etwe lange Ziit geclaget haben von 

Digitized by VjOOQIC 



216 

geldschulde wegen, die zie yne sculdig zind als ferre dez 
<ler seluen eins teils erfolges und orteils brieffe an dem 
vorg. luiseni und des richs hofgerichte erlanget und er- 
folget haben, die wir yne doch mit gutlichkeit fiir behalten 
und noch nit folgen haben laszen umbe des willen daz die 
obgen. unser und des hilligen richs stad dorpinunde da 
miede nit zu malen verderplichen gemacht worde. Nu haben 
wir wol vemomen, daz etliche andenmge in der vorg. 
unser und des hiligen richs stad dorpmimde van der ge- 
meinde gescheen ist also daz sie die geschlechte und ehe- 
sten von dem Rade entsetzet und usz der gemeinde an der 
seluen stad in den i*ait gesetzt haben, dar miede auch der 
rait geswecht worden zj, also daz sie dem syn macht ge- 
nomen haben die stat zu halten und zu regieren alz daz 
van alter herkomen ist davon soliche clage über sie kome, 
und daz die gemeinde das alles alzo getan hade ane unser 
furfaren an dem riebe romischer keiser imd kuninge unser 
und des richs willen wiszen und verhengnisse, des doch 
nicht zjm solte. Want du nu auch unser und des richs 
edelman unde getruwer bist, her umb begeren wir mit 
gantzem ernste, da du mid diu selbs live von unsern und 
des richs wegen gein dorpmunde ridest, so du aller erste 
machst, und yne von unsem wegen ertzelsst und sagest, daz 
unser ernstliche meynünge sy und daz wir yne auch gebei- 
ten by den eiden, die sie uns und dem riebe gesworen 
haben, so die zyt komen werde, daz man den Raid zu 
dorpmunde ernuwern solle daz sie als dann die sechs ^ die 
die gemeinde also etwelange ane unsen furfaren unser und 
des richs sunderliche erlebunge in den rait gesetzt haben, 
gentzlich wieder dar usz setzen und daz der raid furbaz 
gesetzt werde usz den geschlechten van den alten und 
ouch vulle macht zu regieren und zu tunde alz von alter 
herkomen ist, und daz ouch die gemeinde iren willen und 
verhengnisze dartzu gebe daz der raid in der vorg. unser 
und des hilligen richs stad dorpmunde möge ofFzetzen imd 
nemen assise ungelt und andere beswemisze , da von sie 
gelt afgehehen mögen, ire sculdener und sculd da miede zu 
bezalen und ouch ire bescheidenheit brieffe und ingesegele 
zu halten und den genug zu tun, also daz sie by uns und 

Digitized by VjOOQIC 



217 

dem riebe hinfur in eren und wyrden verbliben und da von 
nit gedrungen -werden. Unde über sone wollest yne das 
alles als vorgescriben stet umb unser willen und uns zu 
liebe alzo egentlichen unde gruntlichen ertzelen als wir des 
aucb ein sunderlich getruwen zu dir han, und wers daz 
zieh die gemeinde in enicher hande wise dar wieder meynte 
zu setzen und den sachen nit zu folgen und nach zu geve 
als vorscriben steid, des wir doch nit meynen, begeren wir, 
daz du uns das nnvertzogenlichen unde egentlichen ver- 
scriben und verkünden wollest, so wollen wir umers ge- 
denken als dann zu stunt unser erber und treffliche reede 
da hin zu schicken und der borgem unser und des heiligen 
richs stad dorpmunde für zu zin und die zu fursehen nach 
allem unserm besten vermögen, daz zie by eren und wyrden 
by uns und dem riebe verblieben und nit zu malen ver- 
derplichen gemacht werde. Datum heidelberg sabbate post 
beati Jacobi apostoli anno domni MCCCC quarto regni vero 
annö quarto. 

183. 93erut \>an ber Qippe, ©erwarb t)* @nfc, SD^bc^: 
tiä) Äeteler, ^ol^ann be!DTo(le unb grcberil \>on 
SSrenfe, ^augtleute, tcelc^e ^erjog ^einrii^ \>on 
33raimf(^n)etg unb ßuneBiirg tüiber ben 8anb* 
frfeben ju ©efangen gemad&t unb an ®raf $er^ 
man t>on Suerfiein unb ©imon öon ber Si^Jpe 
jum @efdngni§ überliefert l^aten, finb b^^l^alb 
t)or bag SWeic^^gerid^t gelaben, mit ber 2lufgate 
bcn ©efangcne lo^ ju laffen, ba fie aber ni(^t 
erf^iencn fuib, unb feit ber Sabung ben ®efan« 
genen fogar noc^ l^arter bel^anbelt, gepeinigt unb 
unb ibn julefet genot^igt ^aben, 86fegelt ju icä)- 
len unb Urp^ebe ju f(^tt)ßren, fo erflärt Äönig 
SRuprec^t fie in bte 2l(%t 1405, 5Dien|lag mS) 
©t. Sucia ju ^eibelberg* 

184. Äaifer Sluprei^t erflart auf SKnfuc^en ber $er^ 
jogin 3lnna \)on SBe^eren ^erjogin ju SBerg unb 

Digitized by VjOOQIC 



318 

©Tfifln ju 8lat)cn8beT8 , »bolf t)on ©crg Oraf 
ju SRat)cn8bcrfl in bic %äft 1405, 14. SKai. 



185. Äönig SRuprcd&t BejlfiHflt bfc neue, burd^ bie 
aieöolution crjwungenc @tabtt)erfaffung. 1406» 

Wir Ruprecht von Gots Gnaden Römischer Kunigh 
zu allen Zyten Mehrer des Richs bekennen offenbahr mit 
diesem Briefe, als unsere lieben getruwen Borgermeistere 
Rathe und Burger gemeinlichen unser und des hyligen 
Richs Stadt Dorpmunde zwene usser Iren Rathe mit nah- 
men Albrecht Schwarte und Wilhelm Becker zu der 
Zyt ihre Burgermeistere mit irem besiegeltem Beglaubs- 
Briefe zu luis gesandt hant, die uns von irem und der 
Stadt Dorpmunde gemeinlicheu wegen mannigfaltig gebre- 
chen, kummernisse, schulden und nothdurft damide sie und 
die obgenant Stadt dorpmunde beladen zind hertzalte unde 
auch damyede zu verstehende geben band, dass denselbe noth- 
dm"£lige Sachen zchulden und gebrechen, nit wohl zu wider- 
sten und zu thuende sy, es en sy dan, dass wir den Rathe 
Erbsassen und gemeine Burger die Stadt Dorpmunde mit 
einander gunnen zu regieren, desshalben wir die vorgenante 
gebrechen und nothdurft angesehen, und haben yne um ihre 
flissiger beten willen gegunnet und erlaubet, gunnen und 
erlauben yne auch in Kraft dies Briefes, dat der Rathe die 
Erbsassen und die gemeine Burger zu Dorpmunde miteyn- 
dracht die Stad Dortmimde regieren mögen in redeli- 
chen und bescheidenen Sachen , als sy "von alters bisher 
gethan habendt, bis uf unsre oder unser Nachkommen an 
dem Riebe Römischer Kaiser oder Kunige widerrufen. Ur- 
kundte dies Briefs versiegelt mit unserem ufgedruckten 
kuniglichen Innsiegel. Datum Heidelberg, feria sexta ante 
Dominicam qua cantatur in Ecclesia Dei oculi. anno Domini 
M CCCC sexto Regni vero nostri anno sexto.*) 



*) ^on biefem ^riöilcgium tourbe bcr ©tabtgemeinbe eine 
auSfertlaung ctt^eilt, Vöcld^e fd^tle^t: Unbc to^ SöürocTmcfjl«« 
unbc iÄalb to !J)or^raunbe üorgcmelt etfennt, bat toi? begcn 

Digitized by VjOOQIC 



219 

186* Sol^mm ©lepplng^, mlä^ex fid^ mit Stibcmati 
üon $6t)cl am ^oflagex beg ffiönig^ SÄuprcd^t 
beflnbet, um bie 85efldtigung ber ®tabt ^ ^xiöi^^ 
Icgien ju BetrctBen, erl^dlt eine Snjlruftion für 
fein Senel^men nac^gefanbh 1407. 

Wy begehreu, dat du to vnsen heni, den biscop von 
Paderborne ghaes, vnd antwerdes eme den geloue breifvnd 
secges Eme vnse begehre, vnd biddes ene vmb vnses ver- 
deynstes willen, dat hey dy dar to helpe, dat vns vnse 
here, de Romische Konync, eyne confirmatien geue na ynhal- 
dincge ,der notelen dey du mede heues. 

Vort so heiies du mit dy vif instrumenta publica , mit 
vnser Stades segele besegelt . . mit deme eynen Instrumente 
dar dey A vppe steit, machstu bewysen, dat vns konynch 
Wenceslaus belent heuet mit vnser haluen Grafschap, dat 
deynt dy vppe dat erste punt in der notelen, dey wy nu 
gerne besegelt hedden, van dessem vnsen heren den ko- 
nyncge, vp vnse halue Graschap dar hey vns alrede mede 
belend heuet. 

Mit dem andern Instrumente, dar dey B vppe steit, 
machstu bewisen, dat wy den konyncgshof van greue Enc- 
gelberte hebbet. 

Ock heues du mit dy eyne copien alse konync Wen- 
ceslaus vns heuet gegeuen vp den seluen hof^ dit deynt dy 
vp dat ander punt in der notelen vorgt. 

Mit deme derden Instrumente dar dey C vppe steit 
machstu bewysen, dat wy dey haluen grascap van den 
greuen van dorpmunde kopen moghen, vnd dat sey anders 
nymand hebben sole. dit heuet vns Keyser Ludewich ge- 
geuen. Disser Instrumente mit dem C der is twey. 

Mit den Verden instrumente, dar dey D vppe steit 
machstu bewisen, dat wy des greuen van Dortmunde 
balue Graschap alrede gekoft hebben vmb eyne benompde 



iBrief in $)enben ^eBBen, to unfe ®tabt SBe^uf unbe ^thUt bed 
to 2:üge unfet ^taU Sfnnftegel an befen SStief boen l^ang^en. 
Datum anno Domini M CCCC sexto feria tertia proxima 
post dominicam qua cantatur Judica. 

Digitized by VjOOQIC 



220 — =- 

Summen, vppe den Coep so heuet dey greue vnd syn va- 
der alrede geld entfancgen. 

Vort so hQues du mit dy veyr- credentien, eyne an 
vnsen heren den konync. dey andere an vusen hern den 
biscop van paderborne, dey derden an vnsen hern den 
biscop van spyre vnses hern des konyncgs Cenceler . . dey 
Veyrden an Johanne Wynhem vnd vnse zyn is, dat du erst 
ghaes an den bischop van paderborne mit syner credencien, 
vnd biddes ene, dat hey vme vnses verdenstes willen, dy 
. wille raden, to den saken, dey du to eme werues. 

Vort so secge Mise hem van paderborne , wo dat du 
eynen geloue breif hebbes an Johanne Wynhem. vnd dat 
eem van dessen saken alrede wol kundich sy. wante euer 
jare, do vnse here dey konynch to Aken was, dar was 
her Herman Cleppinch vnd Johan Murman bi vnsen hern 
dem konyncge . . do spraken sey mit Johane Wyn- 
hem van desen seluen Werue. vnd gauen eme euer 
eyne billen, aJse wy dat gerne hedden besegelt van vnsen 
hern den konyncge, der gelike alse du ok nu mit dy he- 
ues, vnd behelt dey, vnd segede vns , dat dey bischop van 
spyre vnd hey dey ouerlezen wolden. 

Des morgens do vnse her dey konync ryden wolde, 
do gencge sey weder by Joh. Wynhem. dai* hey syn 
hanisch an dede, vnd spraken do vorder mit eme van de- 
sen saken. vnd wante sey des an der tyt nicht en hedden 
dar yenich dynck to endene, so baden sey ene, dat hey 
vnse stad beste dede. vnd gauen eme oeuer drey copien, 
dey ene was van den coepbreyue den wy hebbct vp des 
konyncgshof van den greuen van der marke . . dey andere 
was eyne copie des breifs dat wy den greuen van dor-p- 
munde syne- halue Graschap / af gekoft hebbet vor eyne 
summe geldes, wan hey der en beten will, dey derde is 
eyne copie des breifs den konync wenceslaus gegeuen he- 
uet vp den konyncgshof, den vns de greue von der mai'ke 
gesät heuet, vnd Joh. Wynhem segede ene, dat hey dat 
beste in den saken don wolde, vnd solden eynen weder by 
eme schicken. 



*) ÜÄarla ©cburt 1406. 

Digitized by VjOOQIC 



221 

Vort diichtet viisen bern van paderborne gut wesen, 
dat hey dan sieb ^ar to vtniodigen wolde, dat hey mit dy 
Johanne Wynhem spreken wolde, \Tid verhoeren, wat hey 
hir to gedaen hedde, vnd dat he ene vort wolde bidden, 
\nid bekoren, dat he dat beste in dessen saken dede. 

Vort dachtet vnsen hem van Paderborne vnd Johane 
Wynhem gut wesen, so mochte raen van dessen saken 
sprecken mit vnsen hern den bischope van Spyre, wante 
wy meynen, dat eme van desen saken ok wol kundich sy, 
alse vorgt is. 

Wert sake, dat vnse here de konync of ymand anders 
vragede, war vme dat de y stad van dorpmunde desse con- 
fimiacien gerne hedden, vp des konyncgeshof, dar machstu 
vp antwerden . . konync Wenceslaus heuet en dat gegeuen 
vnd wante hey nu af gesät is, van deme Romischen ryke, 
so hedden sey dat gerne van vnsen hem den konyncge, de 
nu ter tijt is, vme meer sekerheit willen. 

Vort wert dat vnse here de konynch segede, wan Ene 
dey . greue van der marke dar vme beede, so wolde hey 
dat gerne don, of dergelike van worden, dar antwerde we- 
der vp, dat greue Engelbert van der marke dat alrede der 
stad van dorpmunde verworuen hebbe van konynch wenceß- 
laus, hir vme so en wolden sey eme d€s nicht meer an 
zynnen wesen. 

Vort so machstu eme secgen, wat dey van- dorpmunde 
kriget, dat is to uwer genade vnd to des rikes behof, kre- 
gent ander hem, so worde dat deme rike entfi'emdet. 

Vort was hu* by vns dey bischop van Ryge, deme 
dede wy vnse vrentschap. ok was. bi vns gerard von 
Meckenheim, vnses hern des konyncges amptman to luttera, 
vnd mit eme was eyn rittere gebeten her Johans bylnstein, 
dey hir hadden to doen vor den vryen stole. Vort waren 
hir by vns her Volmarus Sacke, licenciatus in vtroque jure 
her ludewich Van hutten, ritter vnd Euerd orlynhupt. dessen 
hebbe wy alle dat beste gedaen, dat wy konden. vndleeten 
sey mit vnsen gesellen voeren. 

S)ie Beigefügten „notelen" tauten: 

Rupertus , dei gratia Romanorum Rex . . licet /vniver- 
sos sacri imperii subditos fauore reealis beniuolentie pro- , 

gle 



222 

sequi teneamur^ illos tarnen anipliori gratia dignos fore cen- 
semus, qui romano Imperio plas aliis sunt astricti et grata 
deuotionis obsequia nostre pre ceteris exhibent majestati. 
Igitur nostre celsitudinis affectum ad deuocionem dilectorum 
fidelium nostrorum proconsulum et consulum ac aliorum ci- 
uium Imperialis opidi nostri tremoniensis benignitate regia 
dirigentes jura eorum libertates et bonas consuetudines, 
hactenus introductas, approbamus et eas esse decernimus 
inuiolabiliter obseruandas. Medietatem quoque totalis co- 
micie simul et libere comieie et totius dominii tremonien- 
sis, prout eandem medietatem huc usque cum suis juribus 
et pertinentiis tenuerunt — nee non omnia et singula hac- 
tenus possessa ipsis concedimus et presentialiter eos inpheo- 
damus cum eisdem. Insuper auctoritate nostra regia ipsis 
concedimus per presentes omnia et singula que ipsi in 
posterum emerint, vel que eis per impignorationem in an- 
tea posita sunt vel postmodum pigneratorie ponerentur, que 
a sacro Romano Imperio iure homagii dependent seu que 
a dicto Romano Imperio aliis impignorata existunt. et spe- 
cialiter regalßm cm-iam vulgariter des koningheshof dictam 
in dominio tremoniensi sitam, quam spectabilis Engelbertus 
comes de Marka, proconsulibus et consulibus nostris pre- 
dictis fidelibus, dum vixit, inipignorauit, ad emendum, ha- 
bendum, tenendum et possidendum. Yolumus preterea, 
quod nullus possidere possit aut possideat comitatum siue 
comeciam opidi nostri predicti^ preter quam verus ipsius 
heres, q^odque nulli in toto vel in sui parte vendi possit, 
nisi cum consensu et bona vestri voluntate et specialiter vni 
filio ciuis, qui natus sit in ipso opido et residentiam faciat in 
eodem, et quod vos ipsam comitiam siue comitatum in toto 
vel in parte comparare et tenere valeatis presentibus indul- 
gemus tenendum et possidendum — Etiam vobis precipi- 
mus et mandamus, quod nullum Archiepiscopum , Episco- 
pum, Ducem, Comitem , Baronem, vel aliquem forensem ad 
dictam comiciam siue comitatum admittatis. Hec omnia 
autoritate regia et de plenitudine regie potestatis, approba- 
mus, ratificamus et confirmamus^ et eis robur imponimus 
perpetue firmitatia. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc 
nostre inpheodationis, concessionis, approbationis, ratificatio- 



M3 

ni^et confirmationis paginam iiifringere, vel eidein ausu te- 
merario contraire. si quis hoc attemptare presumpserit 
nostre regie maiestatis indignationem se nouerit incursurum, 
presentium sub nostre regie maiestatis sigillo testimonio 
literarum datum anno dni. . . 



187» a. t). 5D{tniflcin, ^eme t>. aifen unb SacoB 
SGBinter t)on 9?ubc8l^eim üUxnebmen alle gorgcn 
barau«, bag ®raf unb ©tabt !SDortmunb ftc ju 
gretSc^cffen gemacht l^aBcn. 1407. 

Wy Anselra van deruesteen, henne van Alsem , vnd 
Jacob Winter van Rudeshem bekennen — wert sake dat 
dey greue vandorpmunde vnd dey Raed, herHermanClep- 
pinch vnd her Clas swarte Borgerineister to Dorpmunde 
vnd Johan murman dey aide, yenige ansprake kregen dat 
queme to wat dat to queme, darvme dat sey vns daii;o ge- 
holpen hebben, dat wy schepenen geworden synd to Doi'p- 
munde vor den viyen stole, wan sey vns dan sementlike ef 
bisunder dar vme manen doet, an vns schien, of dar wy. 
wonachtich synd, so solen wy sementlike binnen veyrteyn 
nachten na der maninge to dorpmunde in dey stad komen 
vnd uth dorpmunde nicht to schedene, wy en hebben dem 
Greue den Raed etc. ton eirsten qwyt gemaket van aller an 
sprake. desse vorgt. pmicte hebbewy — mit vpgerichteden 
lifliken vingern vnd gestaueden eiden thon. hilligen geswo- 
ren — to haldene — vnd — vnse ingesegele an dessen 
breiff gehancgen M° CCCC*> VII • feria tertia proxima post 
festum bti Egidii. *) 



188. fflagcbrief ber ©tabt 5Dortmunb an i^re Sun* 
be^flenoffen unb Reifer über bte »on @alen, 
n^eld^e unter fälf(^lic^en S3el^an:|)tungen t^re ©fir- 



♦) ^irinjlein ficgcU mit einem, in brcl {Reihen ju 3 a 3 
^Idjen gcf^ad^tcn ©^i(be, Äube^^eim mit einem 3lbteTC«gtü« 
gel. SUfcn ^at einen quetgct^clltcn Si^ilb, im oBetn gelbe 
einen vedjt^f^veltenbcn ßco^arben 

Digitized by VjOOQIC 



224 

ger unb Smi)tt auf offener ©tra^e cinftngen 
unb etf(%Iugen, ober in ben ©efäitgtiiffen im 
©todf töbteten. 1408. 

An dey Edelen Erwerdigen in Gode hern , hern Fri- 
derich Erzebischop to Colne, vnd hertoge to westphaleib 
hern Friderich Bischop to Vtrecht, hern otten bischop to 
munstere, hern. Wilhelm , Bischop to Paderborne. an den 
hogebornen vorsten hern Reynolde , hertogen van Gulike, 
vnd van Gelren, vnd Greuen to Sutphen, an den hoge- 
bornen vorsten hern Adolf, hertoge van dem berge vnd 
Greuen to Rauensberge, an den hogebornen hern hern 
Adolfe Greuen van cleue, vnd van der marke, an den ho- 
geborn Junchern Gerde van cleue, an den Edeln Junchern 
Wilhelm Greue to Lymborgh, an den Edelen Junchern lu- 
dolue van Stenuorde. an den mechtigen vromen ritter hern 
hinrike hern to Ghemen, an dey vromen etrencgen hern 
Herman van der Recke, hern Johanne van der Lete, hern 
Winemar Ducker, hern herman van Wittene, hern pelgrym 
van der Lete, rittere, an de Ersamen vromen Johan Stecken» 
Drosten to Wettere, vnd Goswin Stecken amptman to Holte 
brodere, an dey Ersamen, vromen gemeynen borghmanne 
to marke to Camen, to Lünen, an dqy Ersamen wysen, 
bescheidene lüde Borgermestere vnd Raed der stede Mun- 
stere, Sost, Deuenter, Campen, Swolle, ham, Vnna, Camen» 
lunen. Essende, Dusborgh, Wezele, Rekelinchusen, dorsten, 
, vnd vortmer an alle gude lüde, dar desse breif an komet, 
schriue wy Borgermestere vnd Raed der Stades to Dort- 
munde, vnsen willigen bereiden deynst vnd vnse vrentlike 
grote, eynen icliken na synen gebore, dey vnse vrende synt, 
vnd begeret uw to wetene, dat Wessel van Galen vnd Jo- 
han van Galen de Juncge vnd Sander van Galen, Rotgers 
sone ouer vns geseget hebbet, wy he ben En eren knecht 
af morden vnd doden laten vnd vp eyn rat laten setten, 
dar Sey vns vnrecht an doet, dat men Kuntlike bevynden 
mach in den besegelden breyue, den wy mit dessen breyue 
hir sendet.*) Ock so secget sey, dat sey vme desser sake 

*) ©icfc Utfunbc enthalt bte ctbl^e «ugfagc bc« «nto» 
Stemmet unb Slrnolb öun 8^nn, w'e^c fotgenben Hergang er« 

Digitized by VjOOQIC 



225 

willen vorgt. vns vredelois hebben geleget, wat sey des ge- 
dan hebbet, dat is eyn vngerichte Vnd hebbet vns dar vn- 
recht an gedaen, also wy dat wol to brenegen willet, ofte des 
noit is. Vort so clage wy uw klegelike, dat sey vnd ere 
gewold, vnd ere knecbte vns vnse borgere vpper vryen 
strate af gevancgen, vnd doit geslagen hebbet, dar sey 
wandernden vme ere kopenschap, dey rechte koplude weren; 



j&Wen: »« 1408 3)iettjlaö »ot STOitte SBintcr« (% geBt.) 
bie ^ottmunbex SBütget uitb l^aufleute: 9[nton Hemmer, 8mt 
»Ott S^nn unb Sfteiitolb (&xa)otfaaü^, s^ifc^en 3 unb 4 U^r 
9le(fling]^aufen \>txlit^tn, lEOutben fte am großen Iheuje t^on 5 
ÜRditnetn einae^oU; ml6)t jtc^ i^nen aU dteifegefeüf^aft auf« 
btSngtctt. S)ie fünfc sollten 3uer|l au« ©tründcbc fem, frdtct 
aixß Sübingl^aufen unb geinbe beS äBeffel bau ®alen. i>aUi 
htf^aixpUUn fle, ben (Bxa'ottamp gu !ennen; unt in. Sftatingen 
gefe^en m l^aBen. So f))xec^enb fam man ÜB in bie 92&^e 
i9on Sod^ufen. $ier gTiffen bie fünf Unbefannten bie l^auf^ 
leute an unb etfci^lugen ben (Bxa)otfamp, bie Beiben anbeten, 
voeld^e fid^ toel^rten, erlegten jtoax einen ber Slngteifer, tout» 
ben aBet üBemunben, auögc:|)lünbext unb geBunben in bie 
®)>rengmül§le, SCtnt unb S!)ungelen gel^5rig, %t\ä)Up^t ^ott 
gaBen \iä) bie ©trofenxauBer fürSDienjÖned^te beS a)roilen »on 
sooc^um au«, um eine Beffexe üBetoirt^ung pi gewinnen, benn 
bie SWül^le lag in feinet ^cttft^aft. Die Beiben gefangenen 
jtaufleute tmttben gefneBelt unb untet ber OB^ut ))on 3to)eien 
in ber SKö^le gelaffen, tod^tent bie Beiben anbetn pd^ entfetn« 
ten. SBalb nad^ ÜKittetnac^t f)>tengten btei Sfteutetinbie Wi^U; 
tß i»aten 3ö^önn toon Oalen bet 3uttge, aif öan bet ^\^i, 
Bei ©affenbotf, unb ein ^ned^t. @ie Befohlen, bie ^oti« 
munbet, »el^e jie ©önbct unb 3)ieBe fd^alten, nacj ©iden* 
Becfe ju Btingen. 3)ie ^nttite gtiffen ben Äemmet Beim 
^alShagen unb ^ä^UppUn i^n üBet bie Senne auB bem ^ofe, 
tooBei fie i^n mit i^ten üD^e^ern t>er)9unbeten. Sltnt uon %nn 
folgte ^ietauf tolHig. An ber ©teile beS SRorbe« angefommen, 
lief ®alen feinen crWlagencn Äned^t auf einen SBagcn laben, 
unb Befahl feinem Äncd^te 3o§. ©reifer, iBn mitten bur(^ 9icrf- 
ling^aufen ju fahren, ben ®xa»tfamp aBer lief er liegen unb 
bie ©efangenen auf ^(^leid^toegcn um SRedfUng^aufcn führen. 

aiö man mit biefcn in bie ^&^t öon ^ertm tarn, gewahrte 
man einen Raufen SÄcdlingl^aufet iBürger, ber l^nen eiligfl 
nachlief. S)ie öon @alen o^nbetcn bie Öcfal^r, pe riefen „JÄet« 
tungl SÄettungl" SDo« Brockte il^nen i&ülfc öon Herten. @o 
ermut^igt lief* man bie SÄcifling^dufcr ^eranfomwen unb Qo* 
^ann toon ©alen, ber %iH, frogte i^ten anführet, ben ©tabt^ 

%a^nt, ©ortmunb. u. Jt^eil. _, _„ JJ5 J^OOqIc 



i%6 

Ok so hebbet sey vns vnse Borgere af gevanc^cn , vnd 
doit geslagen byiinen vnse gericht vnd bynnen vnser her- 
licheit, vnd gedodet in eren stocken weder Got vnd weder 
recht, vnd vnverwaret erer ere. Hyr vme hebbe wy vrent- 
like dage mit En geholden, vnd hedden vns gerne mit 
Vrentschap van En gescheiden, des vns nicht weder varen 
en konde, dar en bouen bode wy En to donde alse vele^ 
alse wy En van ere vnd van rechtes wegene plichtich weren 
to donde, des sey vns des gehkes weder deden, des sey 
vns vt gencgen, dar giider lüde to beiden syden genoich 
an vnd ouer weren — leyue hern vnd vrende, konde wy 
uwer berichtincge vad an wysincge geneiten, dat sey van 
vns noch nemen, des wy En van ere vnd van rechtes we- 
gene plichtich synt to donde, vnd dat sey vns des gelikes 
weder deden, dat nemen wy gerne, dat wolde wy gerne 
verdeynen. Wert sake, dat wy uwer anrichtincge nicht 
geneiten en konden vnd sey des al nicht don en wolden, 



blener SÄoHifc (Stxnolb), toa8 t^n fo eilig ^ctBeifü^re. 3c& toltt 
ßeutc Befreien, toax bteSlntttott, bie auf mcinS^etm, bc3 ötj* 
Sif(^ofS ©tTa^e gefc^Iagen unb gefangen )9utben. S)em alten 
&aUn fonnte eS niäat mel^r gmeifel^aft fein, bie Z^attn ber 
©einigen toaren entbedft, !Ieinlaut gab ex bie ©efangcnen frei. 
Unb nid^t 6I08 bie befangenen, au^ bie i^ncn genommenen 
©ürtel unb Saferen unb einen 2:^eil beS geraubten ®elbed 
überlieferte er ben $anben beö ©tabtbicner«. 

3)ic beiben gefangen gemefenen bortmunber SBörger jogcn 
mit bcR iÄetfflngl^aufern in bereu @tabt, um für bie ©eerbigung 
M erfcJ^Iagenen @raöe!am:|) gu forgen. §ier fanben ftc ben 
Stnt^t ^Cre^er tocgen be5 SKorbeS be^ ©ratoefam^ in ben 
|)onben ber Sufllj. 9Kan fragte jtc, ob fte benfelben fenntcu. 
6ie öerf(^mlcgen l^re SBlffenf^aft nic^t. 3(15 aber ber ^^ttx, 
bet . i^nen auf bem SÄarfte begegnete , fragte, ob fle gegen 
SDre^er Älage etl^eben tooKten, antworteten fle, nein, benn fte 
feien niä^t bie nad^pen ßrben beS (Srfc^lagenen. 3n ll^rer $er» 
berge angefommen, fanbte i^nen ber iÄld^ter einen SBoten na^, 
unb lief i^nen fagen, fte müßten i§m fein SSerfal^ren nld^t übel 
nehmen, e5 gefd^e^e tl^reS eigenen S3eflen toegen. JDabel Ile§ 
er l^nen t?erbleten, au« ber (Stabt ju sieben, big über 3!)rc^er 
gerichtet fei. !Dlefe5 gefc^al^ am 4ten Sage barnaiS^; ber (Sr* 
f(felogene tourbe »or baS ©erld^t Qthxaä^t unb 3)re^er ent^auj)« 
tetunb auf ein ?Rab gelegt. 

Digitized by VjOOQIC 



— m — 

dede wy dan dar wat vme, dat gy wisten wat noit vns 
dar to brechte. 

Wey desser twier breyiie vt schrifte wille, dey mach 
sey nemen vnd don den boden desse besegelde breyue 
weder. 

Gescreuen vnder vnses Stades Secreto. 



189. Die Sfibermdnner ber bcutfiä^en ^anfa ju SBrüggc 
forbcm bic ©tabt ©ortmunb auf, 3w[öttiJ«cn=s 
fünfte mit ben iemä)iaxtm ©tdbten ju galten, 
nm in Betätigen, toie bie 9let)oIution in ßübedf, 
mlä)e bem ganjen beutfd&en ^anbel nad^t^etßg 
unb gefdl^tltdö fei, beenbigt tt)etben fönne, aud& 
ben lönftigen ^anfatag ju Jefd&itfen. 4. 9?oD. 
1409* 

Vrentlike grote vnd wes wy gudes vermoghen to vo. 
ren. hern vnde gude \Tende, alse iu wol witlick zyn mach de 
grote twydracht to lubeke zynde tusschen den olden Raede 
an eyne zyde vnde den nyen Raede vnde der ghemeynte 
dar an de andern zyde, dat got vmme syner barmher- 
ticheit willen ten besten voghen mote, so dunket vns dat 
de twydi'acht to groten hinder, schaden vnde verderue 
kompt vnde meer komen mach allen guden landen, vnde 
steden, vnde sunderlinges den ghemeynen henzesteden vnde 
dem copmanne derseluen henze. want nu leue hern vnde 
vrende desse sake wol to betrachtene staen — so dachte 
vns zeer nutte vnd gud*wesen, dat alle de ghemeyne hen- 
zestede eyne dachiiart vnder sick verrameden vmme Raed 
to sockene vnde to betrachtene offt se met einghen gudeu 
Raede einghe Weghe vinden konden , warbi se de van den " 
olden Raede, de van den nyen Raede, vnde alle de ghe- 
meyne Borghere to lubeke to eyndracht, to raste vnde to 
guden vreden brenghen mochten, vns dunket ock, wan dit 
by eyndracht der duytschen henze in manieren alse vor- 
schreuen ys, nicht to guder eyndracht komen en kan, ghc- 

15* 

Digitized by VjOOQIC 



228 

merket dat de nye Raed- inet der geoiejnte der seiner stad 
nicht holden of vor sick laten gaen willen, dat en met 
rechte des allerdorluchtigsten viirsten vude hem, hem 
Ruprechts des Ronischen Konincges houesgherichte to ghe- 
wiset ys , so mach der stad lubecke \Tide vns allen dat te 
hinder \iide to verderue komen , dan wy besinnen — dat 
de stad lubeke langhe tyt herwaert eyii houetstad der vorss. 
henze ghewesen ys, vnde den copmane, war en des noet 
was al vmme verantwordet vnde beschermet hebben, war 
86 konden , vnde de copman an se ock screuen, wes Em in 
vele Landen in ghebreke was, dar se medde to vele tyden 
de ghemeyne henzestede to samene, in vorwaringe der 
vorss. henze vnde des copmans, vergadderen deden, vmme 
alle sake ten besten to voghene vnde to slitene, so en weet 
de copman nu nicht , war , off an wen , se dat soeken sul- 
len, vm wol wy doch nu in der tyt 'groet ghebreck hebben, 
dar den steden vnde dem Copmanne van der henze grote 
macht ane leghet, vnde En wol met vorsenighen Raede to 
betrachtene stenden. hyrvmme, leye hem vnde vrende, so 
hebbe wy an de wendeschen stede vnse breyue ghescreuen, 
van En vrentlike begherende vnde biddende, dat se ejmer 
dachuart ramen willen, dar se de ghemeyne henzestede by 
bidden vnde esschen , vnde up wat tyt vnde war de 
dachuart syn sal, dat se iv dat scriuen moghen. So bidden 
wy iv alse wy vrentlikest moghen ^^lde begheren mit gant- 
zen ernste , dat ghy desse sake betrachten vnde to herten 
nemen willen, ynde senden iuwe vrende mit guden voi*se- 
nighen raede to der dachuart, so warby dat lubecke to 
guder eyndracht kommen mochte, ynde dat de copman vort 
weten moghe, eyne stad by der henze gheordiniret, der se 
ere ghebreck to kennen gheuen moghen, des en daghelix 
noet ys, vp dat de ghemeyne henze darby eyndrechtlike 
verwaret bliuen moghe. doet hyr by, leue heren ynde 
vrende, alse wy in truwen iu des wol ghelouen, vnde laet 
vns des iuwe gude antworde bescreuen wedder weten, mit 
den irsten, dat ghy moghen. vnse here god mote iv alle 
tyt bewaren in ziele vnde in lyue. 

ghescreuen ^^lder vnsen Inghezegelen vp ten vierden 
dach in Nouember int Jaer XUIIc IX vort leuen heren ynde 

Digitized by VjOOQIC 



»9 

vrende, so wilt dit den anderen steden in westphaien, bi in 
beleghen, to kennen gheuen. *) 

Bi den Alderluden vnde den ghemeinen 
Copman van der duytschen henze nu to 
Brucge in Vlanderen wesende. 
Stuffd^tift: Honorabilibus circnmspectisque viris dominis 
proconsulibus ciuitatis et consulibus tremouiensis amicis nostris 
sincere diiectis. 



190. $Dic ©tabt ©ottmuiib Idft ben 93ricf ber mhn^ 
mannet tjon SSrögge toeitet Jcfßrbem. 1409, 
5DecemBer. 

Den Ersamen, wisen, Borgermesteren yade Raed der 
stede, dar desse bref an gebracht werd scriue wy Borger- 
mestere ynde Raed der Stades to dorpmunde vnse vrent- 
like grote ynd wat wy gudes vermögen, ynde begeret 
Juwer Ersamicheid to wetene, dat de Alderlude ynde de 
ghemeyne kopman van der duytschen henze, nu to Brügge 
in viandem wesende, vns eynen bref hebbet gesand, in 
welcken ze begherende zind, — dat wy den andern steden in 
Westphalen — dat ok to kennen gheuen, war vmme gude 
vrende, wyiw sendet — eyne vthschrift, de hir na gescreuen 
steid — welicke gy moget ouerlesen ynde vth laten scriuen 
vnde laten den boden mid desser scrift vortghan an de 
stede, dar eme is beuolen. Scriptum nostro sub secreto in 
ferius impresso in profesto sti nicolai episcopi. 

copia 
Vrentlike grote u. f. t». **) 



*) ^et ©tief i|l mit bret ©icgeln öcrPcgcU, batoon baS 
eine ba§ 2Ba:j3:|)en bet ©d^J?bc enthalt mit glcld^namlgcr Um* 
f(!§tlft, bcT SSoxnamcn 1(1 nld^t ju Icf cn. 

••) ^\€t folgt Xüixtmt abfc^xift bc« »riefe« SRto. 189 
t>ex^tx, am @(i^Iuf ifi bad ®el6elmfiegel ber ©tabt aufgebtü(ft 
65 Ift baS oben Seite 67, In ber Slnmerhmg Befd^rleBene »Jlücf^- 
Pegel. 3)ic Urfunbc Ijl auf $ct|)ler gefc^rleBen, toelc^e« ben bc? 
fannten Oc^fen!o))f M SBafferseld^en ^at. 

Digitized by VjOOQIC 



130 

i91.5Dct Dfflcial t)on S6In, natä^bcm et in ©ad&cn 
be8 ^enr- ü. b. fBxoU »egen ber Scnebiftg^ßa^^ 
peUc bie ©tabt SDottmunb im 9D?anbaten''5ßrojeff c 
mit bcm ffiitc^en^Sannc Belegt unb beffen SoQ- 
firedfung ber SDottmunbcr ©eiftlid^fcit t)crgcbIi(S^ 
bcfoblcn l^at, forbert bic spfattet ber !Di6ccfc 
S6In unter ber ©träfe beS Sanneä auf, gegen 
bie ©tabt 5Dortmunb unb beren Benannte ©eijl- 
lic^feit ben Sann unter t)orgefd^rieBenen gormen, 
öffentlich ju l)crfünben unb ju tjoßfirecfen; 13* 
5Wai 1406 '\ammt Urfunbc be« sjjaftor« üon 
Maria in pasculo ju Söin üBer bie SSott:^ 
jiredEung in feinem ©:()rengel 1406. 

Wy official van Colne eyn vrentlich scheidman zement- 
like mid deme ersamen hem deme scolaster to sunte ge- 
reon de vns zine macht in der sake der schedinghe beuolen 
heuet, de vor vns hanget, vppe de versturinghe vnde an- 
verding h der capellen sunte Benedicti to dortmunde van 
deme huse vnde ziner to behoringhe tusschen deme ersa- 
men manne beren Goderde van dinslake, de wanner eyn 
procurator fiscalis was in deme houe to colne vp de eyne 
zide vnde den ersamen vnsen Borgermesteren, Rade vnde 
borgeren to dorpmunde, scriuet den rectoren der kerspels- 
kerken, der capellen vnde der altare, eder de ere stede 
verwaret, to Sost, to Essende, to Attenderen ^^lde gemen- 
like al den ghene, de beseten zind in den stiebten van 
colne ^Tide aller wegene dar dit mandatum an komet, ze- 
licheid in gode. 

Wante wy langhe in deme jare vnses beren dusend 
veirhundert vnde veir in deme hilligen sende to Cobie des 
nesten dages na sunte Remigius dage de vorgt. beren Bor- 
germestere, Rad vnde borgere to dorpmunde vnde al an- 
dere, de des to donde hebbet, eder to donde mögen hebben, 
hir na vermiddes ' vnse mandata manen leiten vnde to banne 
don, alz dat vnse mandata dat vullenkomehke inne boldet, 
van wegene hern hinrikes van dem broke, eyns rectom der 
Capellen vorss. vnde nicht en achtet, dat ze absolueret 

Izedby Google 



ISI 

worden, in beswernisse er zeile vnde schände vele cristener 
lüde, hir vme so en beide wy jw in der dogede der hillige 
vnderdenicheit, dat gy de seinen Borgermestern vnde Rad 
vnde borgern to' dorpmimde vnde al anderen, den dat mede 
angheid, nueder hir na, de ghemanet vnde gebannen zind, 
alle Sunnedage vnde to allen hochtiden verlud mid den 
. docken vnde verschoten mid den lechten, geworpen vp de 
erden vnde vth getreden mid den voten, van allen > criste- 
nen luden hertlike to midenne, to baime kundigen open- 
bare. Vortmer in dessen Jare, dat jegenwordich is, des nesten 
dages na deme eirsten sunnedage in der vastene, in deme 
hilligen sende to Colne, leiten wy openbare manen heni 
Johann TVlstraten, de zieh holdene is vor eynen pastor to 
sunte Reynolde to Dorpmunde, hem herborde suderman, 
hem gerwine van rode, hern Johan holluich, hera Johan 
grudenhouel, hern Johan pistor, hern herman bilueld, h. 
ludeke van tulpe; 'h. diderike van munstere, h. goderde van 
brakele, h. herman fabri, h. detmar ledigen, h. simon schide, 
h. Rotger hukeshol, h. hinrike van heirike, h. alwerte van der 
houe, h. peter, rector der capellen sunte mertiu, mestere hinrike 
notarius to dorpmunde, prestere vnde clerike de dar wonet, vnde 
her Tideman to sunte Nicolause, h. conrade to sunte peter, h. 
cerstian to sunte raarien, h. Johan Vellagen, rectores der kerspel- 
kerken to dorpmunde vnde al de anderen prestere, leyen 
vnde clerike, der er namen jw geseget werden , vnde den 
gardian vnde den prior vnde de conuent der m3nirebroder 
vnde der prediker vnde den prior vnde zinen capellan des 
conuents des münsters sunte katherinen to dorpmunde vnde 
eynen juwelike van en vnder pine der vpruckinghe van go- 
desdienste vnde des bannes, dat ze binnen eyner wissen 
tyd de langhe vorganghen is, vertegen van der meynschap 
der gebannenen vorgt., alz dat in vnsen mandaten, de dar 
up gemaket zind, vuUenkomeliken gescreuen steid, docli so 
hebbet ze viiser maninghe, de en gekundiget is, als men 
sculdigh is nicht geachtet vnde hebben den bennighen to 
prophaneren me3nischap gedaii vnde den ban nicht ent- 
vruchtet, hir vme so beide wy jw in der dogede des hilli- 
gen horsames, vnde vnder pine des bannes, de wy teghen 
jw vnde eynen juweliken van jw voret in dessen Scripten, 

^ Digitizedby Google 



S8S 

as dat gy nieht en dot, dat wy gebeidet, dat gy de vorgt. 
prestere ok de brodere des orden der mynrebrodere vnde 
prediker, clerike vnde Leyen vorgt. vnde eynen juwelicken 
van en vme erer vnhorsaraicheit willen vorgt. sementliken 
mit den heren Borgerniestern, rade vnde borgem de ben- 
nich zind, in allen sunnendagen vnde hochtiden mid geiud- 
den clocken vnde mid entfengeden lechten vnd vthgedan 
vnde vp de erden geworpen vnde mid voten getreden to 
banne in juwen kerken van dem predichstole openbare 
kundigen vnde holden vnde wat gy in dessen vorgt dinghen 
dot, dat scriuet vns weder in juwen besegelden breuen hir 
dore to steckene. Datum anno domini M®. CCCC®. sexto 
die Xin. mensis may. 

SCtatt^figixt ijl: 

Reverende domine noueritis me Theodericum pastorem 
ecclesie bte; marie in pasculo colon. hocpresens mandatum 
vestrum, cui hec cedula est annexa in omni sui forma, prout 
iacet, publice in ecclesia colon. per afifixionem valuis ecclesie 
eiusdem, in crastino st. remigii episcopi et dominica, qua 
cantatur cantate, in die ascensionis domini in valuis predicte 
ecclesie colon. et in valuis ecclesie bte. marie ad gradus, 
presenti domino christiano rodenhout, de quo narratur in 
mandato, qui fuit in domo decani ad gradus, esse^xecutum, 
mihique constare, dictum mandatum etiam esse executum in 
domo capitulari ecclesie colon. in sinodo proxima in dicto 
crastino st. remigii celebrata quod vobis et omnibus, quo- 
rum interest sub sigillo nostri plebanatus presentibus ap- 
penso duxi significandum. Datum anno domini M®. CCCC*, 
sexto diebus predictis. / 



192. ©obbcrt t)on S)in«Iafen; S)ed^ant ju (SuniBctt, 
Untetrid^tet unb 33ef(^irmet ber SRed&te bet VinU 
üctfttdt (S6In unb beten ©tubenten, befiel&It bei 
200 Watt unb be8 ^rd^en^Sanne^ ©träfe ber 
©tabt SDottmunb, ben ißrieper ^einxlä) \>an bem 
aSrotfe, SRector bet SBenebtctgi^SapcIIe gu ©ort- 
munb, bet alä SKagifict bet Sß^ilofopl^ie unb 

Digitized by VjOOQIC 



M3 

©tubent unter feinem ©tä^ufec jlel&t, triebet in 
ben 95eft^ feiner ©teile ju fe^en, au8 ber fie 
i:^n \)or aä)t Salären t?ertrieBen ^at, toeil er 
toäl^renb be^ SJird^en^Sanneä, in bem ft(^ bie 
©tabt befanb; ben ©ottegbienfi nic^t l^alten »oUtC; 
unb gebietet ben ©eifilic^en beä ©tifteg ßöln, 
bei ©träfe be^ SSanne^, toenn fle in 3 SCagen 
nicj^t gel^orc^en, bie ©tabt S)ottmunb ^)erf5nlidgi, 
ober tt)enn biefe^ gefdl^rlid^ fein foKte; tjon i^ren 
^rebigtfiül^Ien jur Befolgung beä 9Ranbate8 
aufjuforbern» 1411 SSagg t)or ©t. Signet* 

Goderd van Dinslake eyn doctor decretorum, deken 
der kerken sunte Cunibertus to Colne, eyn vnder richtere, 
eder eyn bewarer der rechte, vryheid vnde Privilegien der 
ersamen mestere vnde der scolre der hilligen vniversitet 
des studii to Colne teghen de ghene, de en moycheid, vn- 
recht, gewelde vnde scaden doet, de en gegheuen vnde 
verleynet zind van den hilligen stole van rome, gesät van 
deme ersamen geistliken vadere, hera diderike de cervo, 
geheiten van der Landescrone, van godeswegene ' ahbet des 
münsters sunte mertins to Colne des ordens sunte bene-' 
dictus, eyn ouerrichter vnde eyn bewarer der rechte, vri- 
heit vnde priuilegien vorgesproken , mid der clausulen (:) 
dat gy, eder twe, eder eyn van jw vermiddes j w, eder eynen 
anderen etc. gesät van demzeluen hilligen stole to rome, 
scriuet den kercheren to dorpmunde, to Colne in pasculo, 
tho lune, tho brechten, tho herne, tho deme, tho iutliken- 
dorpmunde vnde vort allen anderen de rectoren zind der 
kerspelkerken, der kapeilen vnde altare vnde anderen pri- 
steren, cureten vnde nynen cureten vnde cleriken vnde 
tabellien vnde publicen notariis in den steden vnde stiebten 
colne, munstere, osenbrucge vnde anders war beseten, dar 
dit jegenwordige vnse mandatum vnde warer des paweses 
mandatum an komet selicheit in vnsen heren. 

Swerlike, bedreuetlike vnde bewenelike clage des er- 
samen mannes hern henrikes van den broke, pristers, rec- 
toren der capellen sunte benedictus to dorpmunde, eynes 

Izedby Google 



134 

Studenten des vorgt. studii to Colne in der hilligen scrift 
hebbe wy leider entfanghen, de in zieh heild, wattan de 
clagende her hinrich langhe hebbe gewesen, vnde noch zy, 
eyn geistlich persona, prister vnde rector der vorgt. capellen 
sunte benedictus to dorpmunde vnde eyn studente des 
studii to colne, \Tide vor alzodanen, vnde alzodan gehad 
geholden, genompt vnde gereknet ward vnde werd open- 
bare, gemeynlike vnde merklike van allen luden van beiden 
kunnen, de ziner kuntschap hebbet, warvme he mbgelike 
bruken sole in lyue vnde in gude der geistlicken vryheid 
vnde priuilegien den vorgt. mesteren vnde scolren van den 
hilligen stole to rome verleynet, \'p dat ze nicht in erer lere 
van jemande künden werden gehindert, doch den ersamen, 
wisen manne, borgermester vnde rad des wibbeldes to 
dorpmunde, des stichtes van colne in dessen saken nicht 
vnwitlich, vnde men nicht en weit, mit wat gheiste ze be- 
trogen, eder mid wat dorliker, berofliker vnde suntliker 
konicheit in verdomenisse erer zeile > den clagenden hem 
Hinrich, sunder zinen verdenst, des achte jar, eder darby, 
vergangaen is, vth eren wibbelde to dorpmunde, dar he 
' inne, alz vorgt. is, beleynet was vnde is , vermiddes eyne 
openbare vthkundiginge dar vme, wante de vorgt. clagende 
her hinrich zine misse vnde godesdenst vor den, de open- 
bare to . banne weren, alz de borgermestere, rad vnde ganse 
meynheid des vorgt. wicbeldes was, nicht don, vnde (,) dat 
mer is (,) nicht prophaneren en wolde, alz erae dat geor- 
louet was, zo ene eilende hebben gemaket vnde vthgedre- 
uen — mit seraeliken anderen pristeren, de vor den seinen 
bennigen nynen godesdenst don en wolden, vnde hir an 
zieh nicht genogen en leiten, sunder se hopeden quad vppe 
quad, ^Tide verboden openbare allen borgeren des seluen 
wicbeldes to dorpmunde vnder eyner pyne van X gülden 
rinsch, dat nyman van en meynschap en dede den eilenden 
presteren, eder dat en nymand nicht en gheue van ere 
vi'ucht, renten, vpkomen vnde rechten van eren leynen, eder 
ere gud boüwede eder bouwen leite , to berouende de 
seluen prestere eres gudes vrucht, rente, vpkome, rechtes 
vnde tymere, hus vnde mangerleye anders gudes, weder 
gi)d vnde weder recht vnde en to inbrenghenne schaden 

Digitized by VjOOQIC 



235 

vnrecht vnde manigherleye verstiirnisse, de de vorgt. cle- 
gere nicht en wolde geledeu hebben eder liden vor diisent 
gülden rinsch vnde vppe de summe prouet he "VTide rekent 
dat, vnde mer, de vorsc. pyne der X gülden hebben ze 
vth gemanet vnde entfangen van zemeliken borgeren, vnde 
dat vorgt. is hebbet ze gedan in gewelde der geistlicheid 
vnde der geistliken personen vnde in versmaighe der 
statuta der kerken to colne vnde ,der vorgt. priuilegien 
vnde vryheid derae vorgt. studio to colne gegheuen, vnde in 
des clegers grot imrecht, schade vnde beswemisse, dar vp 
de vorgt. clegere to vns gekomen is, vnde heuet dar holpe 
vp gebeden na eischinge der vorgt. statuta priuilegien vnde 
vryheid, ATid dat wy godert, deken richter vnde conseruator 
vorgt. desser dwelinghe nicht geseen en werden teghen to 
ghande vnde de verkarden to versturenne vnde to ghun- 
nenne erer bosheit , hir "vme jw allen vorgt. vnde ejmen 
juweliken in der dogede des hilligen horsames, den gy 
sculdi'ch zind den stole van rome, so gebeide wy jw vnder 
pyne des bannes, de wy teken jw voret, wan dre dage 
vnser maninghe geleden zind, efte gy nicht en don dat wy 
gebeidet, dat gy vort varen alz darvme to vortvarenne is 
^Tide geeschet werdet vort to varenne, dat gy kundigen 
vnde openbaren den vorgt. ersamen vnde wisen mannen, 
borgermestere vnde rade des vorgt. wicbeldes to dorp- 
munde vnde allen anderen de desses to donde hebbet, van 
wat werdicheit, statu, orden vnde hocheit ze zind, al dat 
vorgt. is, alz (:) dat de vorgt. her hinrich van den broke 
sy eyn studente in der kunst vorgt. der hilligen scrift in 
der vniversitet to colne war vme he mogelike vnde van 
rechte ok bruken zole der priuilegien vnde der vryheit, de 
den Studenten van der vniversitet vorgt. van den stol to 
rome alz vorgt. is verleynet zind vnde zyt manende vnde 
eschende de seinen borgermester vnde rad des wicbeldes 
to dorpmunde vnde al de anderen vorgt. b3niamen, der gy 
er namen weten Mide weten mögen vnde de jw de bren- 
ghere desses mandates noemet, de anderen in dat gemeyne, 
is yd dat gy dat vredelike don mögen vnde seker to en 
ghan mögen, anders so doet dat van den predicstole in 

Digitized by VjOOQIC 



SS0 

juwen kerken, alzo dat dar tiighe genoch zyn, de wy ok ma- 
net vermiddes hoeltnisse desses mandats, dat ze de priui- 
legia der vorgt. vniuersitet to colne van den hilligen stole 
to rome, alz vorgt. is, gegheuen vnde verleynet, holden 
vnde holden taten, vnde den vorgt. hinrike van den broke 
van den vorgt. vnrechte, versturinghe vnde schaden, vrucht, 
renten vnde vpkomen valden vnde eme vortmer des nicht 
en don eder don laten vnde dat ze ene der vnicht, der 
rente, vpkome der capelle mid der klusen vnde gude ty- 
raere vnde andere rechte laten bruken, vredelike vnde 
restlike, vnde gode, der kecken vnde vns van der dorliken 
ouertredinghe eyne beteringhe don alz dat temelich is vnder 
pine twyer hundert mark pures siluers de helfte der ka- 
meren des paweses vnde de helfte den vorgt. clagende 
hem hinrike to to kerenne, anders ze alle, de hir teghen 
zind, de wy dan hier inne bannet, dat gy de to banne 
kundigen openbare, dat en zy, dat ze binnen desser tyd 
redelike zake vor vns bewisen , war vme dat ze des nicht 
sculdich zyn to donde, vnde dat de andere part dar to 
geeschet werd als recht is, vnde dat wy de pyne der 
twyer hundert mark, is yd dat ze gebroken wert, vth ma- 
nen wilt, alz wy van rechte hertlikes mögen, wy willet ok 
vnde gebeidet, dat gy de copien desses mandats mid vnsen 
eder mid juwen segele besegelt vesten vnde cleiuen vor de 
dore juwer kerken vnde capellen vnde laten ze dar vore 
gevestet vnde ghecleiut, dat dat zelue vnse mandatum alzo 
alz eyne openbare vth kundiginghe, alzo vele de eir, to 
der witschap der vorgt. Borgermester, rades vnde der an- 
deren möge komen, dat dit jegenwordige vnse mandatum 
alzo openbare verkündiget de seinen Borgermeister, Rad 
vnde de anderen vorgt. dar to dwinge alz yd en jegenwor- 
delike gekundiget were, hir an to kundigenne, en wachte 
de eyne des anderen nicht vnde entsculdige zieh nicht mid 
dem anderen, alzo dat gy nicht en werden besculdiget dar 
inne, dat gy unhorsam zyn vnde irreguläres, de ghene de 
af nemet, to rytet, eder to schände maket dit jegenwordige 
mandatum , eder zine copien gevestet an de doire juwer 
kerken eder capeDen , eynsdeüs eder al , weder willen des 
vorgt. heren hinrikes eder ziner procuratoren vnde boden, 

Izedby Google 



; MI — 

de zolen in den banne wesen na dre dagen vnser ma- 
ninghe. 

Den dagh der kundighinge vnde de namen vnde to- 
namen der gemaneden vnde wat gy hir inne dot, eder jw 
weder vert, dat screuet vns weder in juwen besegelden 
breuen hir dor gesteken eder anders vermiddes publica in- 
strumenta, datum anno domini M^. CCCC®. vndecimo cra- 
stino bte. agnetis virg. et marty.*) 



•) 5Dic@tabt l^atte iöcgcn biefcr Satire große SRot^. ©te 
fanbtc jur ^iit beS SPai)lic«.3o§<mn XXIU. 1411 in bcr Spcr» 
fon beS ^enri(i^ ©xaS^of; 9lector ber ^att^oIomduS^So^eHe )U 
ipabctBom, einen ©efanbten m^ 9(lom, bcr, tole au§ feinen 
noä) erhaltenen 6 ©riefen l^ertoorge^t, fajl ein ^a^x bort ju^ 
bringen mufte. 2)ie ©tabt, ouf beren ©eitc [i^ ba§ SRaria» 
graben-'©tlft ju Söln fleHte, üerfd^offtc jl^ bie UnteriWfeung 
ber Sarbtn&te »on ßolum^na (CoUonna) unb ©aer unb Iie| 
eS an ®elb nid^i fehlen. ^iefeS unb bie Unterjlügung U» 
SWagifier S^eobertd^ üon Sß^em, bcr in ber ]|5ä:|)flli(^en Äammer 
ben S^ortrog in biefer ©ad^e ^atte unb ben ®raS§of fel^r fein 
^tt Bel^anbeln )iovi^Uf Brachte enblid^ einige ©etoegung in bie 
©ad^e, für beren Aufgang aBer große Söefotgniffe oBtoaltctcn, 
benn fd^reiBt ©raS^of unterm 7. SÄai toon 9lom aa^: nullus 
se audeat opponere manifeste domino Coloniensi, cum di- 
citur, quod dominus noster papa dominos moguntin. et 
colonien. nunc plus habeat pre osulis quam aliquos prelatos 
siue principes totius alemame et ideo cum maxima difRcul- 
täte conceditur ea, que pro vobis a papa obtinentur, nee 
non cautulose et secrete oportet ea impetrari propter ma- 
gistrum de dyck, consiliarum et procuratorem domini colo- 
niensis, qui est secretarius domini nostri pape et continuus 
in palatio ipsius. Die iloflen Betrugen für bie Sprocuratoren 
«nb Sanjclei ff8 ©ucaten, bamalS fe§r toiel- a;]^eob. öon 5R^em 
erhielt baüon 12 3)ucaten, ba er Baare« ®clb bem öcrf:|)ro? 
(^enen jiteinob t>or5og , ein anberer $rofurator 4 / ein britter 
3 3)ucaten. gür bie öulle tourben 8 -Ducaten unb an bie ^^^ 
gijhatur 8 ©ucaten ge^a^It. ©raö^of Bc^au^tet, er ^aBc bur($ 
^erBinbungen bie ^alBc Zap in biefem Spun!te ix^paxt ^er 
©d^reiBer ber öuEc erhielt für gioci Sttfc^riffen 12 @rOfd&cn. 
9ußerbem gab bet ®efanbte ben $rocuratoren ein (Sffen, loop 
er, Befd^elbene Seitl 2 große gifd)e, »elc^e 12 ®rof$en 
fopeten unb »om Beflen SBeine für 6@rof(fien toertoenbete. ^er 
^a^jfirid^en ßanälei für bie SöuHe, namlid^ 2 «IBBrcöiatoren, bte 
magistri artium toaren, unb beren spcrfonal tourbe cBenfattö 
ein äBeingelag gegeben, kooBei man t>om Beflen ^eine für Ö 
®rof(i^en tranf. 

Digitized by VjOOQIC 



238 

193. ©fi^ne gtt>if(!^en bex ©tobt SDoxtmunb unb betn 
erjBif(^Df gtiebric^ »on ©6In. 1412. 

Wy Borgermester Rad und gemeyne borgen der stad 
to dorpmunde bekennet vermiddes dissen brevp, dat wy 
mne solike twiginge, alz gewesen zind tuschen dem aller 
erwerdigesten vorsten hern PVederike Ertzb'ischope to Colne 
und uns, wante wy zyn geistlike gerichte gehindert hadden 
alzo, dat zyn yorgs. geistl. gerichte to dorpmunde nicht 
ghan mochte, alz dat wonentlich was, und okvan zolikes 
geldes wegene, alz wy van unses samen Verbundes wegene 
dem Erwerdigen hern deme erzbisschope vorgs. jarlix 
sculdich waren to ghevene unde wy dat doch van weliken 
Jaren hej-e hebbet entholden, mid deme selven erwerdigen 
vorsten hern Frederike genslike und to male vermiddes 
unser beider partyen vrende und unser beider partyen we- 
tene und willen gescheid en unde gesondert zind alzo dat 
wy zyn geistlike gerichte unde zine boden vry binnen 
Dorpmunde ghan zolen laten, alz dat van olders gewont- 
lich is gewesen na Inneholde des andern breves, den wy 
den erwerdigen vorsten hern Frederike vorgs. sunderlix 
darup gegheven hebbet. Vort de prester unde papeschop 
zolen genedige böte van deme Official to Colne ent- 
fan unde de ok don vor unhorsamicheit , unde de Official 
vorgs. zal der papeschop unde uns dar up absolutien ghe- 
ven und welich geistlich man umme disser vorg. twiginghe 
willen buten Dorpmunde ^gewesen were effe anders dar 
umme gekrodet wer, de mach in zyne leyne unde gude 
vry to Dorpmunde weder in komen unde dar inne zyn unde 
bliven, unde wer eme icht genomen efte entholden van zynen 
renten efte anders van desser vorgs. sake wegene, dat 
zole wy eme weder gheven efte don weder gheven. Vort 
so sole wy holden van vort an zolike pronunciacien alz 
wilne der erbare her Johan van dem herte , de Official was» 
unde her Hinrich Suderladen uth gesproken hebbet, efte van 
erer wegene utgesproken is, tusschen uns unde her Hinrike 
van den broke, wat he des bewisen kan under der penen 
dar inne begrepen unde eme ok helpen to betaliughe ziner 

Digitized by VjOOQIC 



239 

sculde van zinen sculdenern na unzer macht alzo verre alz 
he de vorgs. scedinghe holden wil, unde wy zolen tus- 
schen dit iinde sunte Jacobs misse nest to körnende vor 
de vorgs. versetenen Jargulde gheven deme erewerdigen 
heren hern Frederike Ertzbischope vorgs. vifhundert gudc 
rinsche güldene und dan vort alle 'jar zine Jargulde vort 
ghevene to den termynen alz unse samendes verbundbreve 
Jnneholden, welike verbundesbreve ok in erer vullenkome- 
ner macht bliven zolen unde holden werden als de geleghen 
zind sunder arglist, und mid desser schedinge zal ok ver- 
teghen zin uppe alle kost ki'od schaden und allen Ungunst 
und Unwillen van worden efle van werken, de zieh van an- 
beginne desser twiginge tuschen uns vorgs. beiden partyen 
bit up dessen hodigen dagh verganghen hedde efte gesehen 
were, dar up wy ok vertyen vor uns und alle deghene 
geistlich efte wertlich, de in dessen saken by uns bleven 
zind. desser schedinge to orkunde und ganser stedicheit 
hebbe wy unser Stades Ingesegel an dessen bref don han- 
gen, de gegeven is in deme Jare unses heren dusendesten 
veirhunderdesten unde twelfesten des nesten dages na der 
hilligen merteler dage Viti et Modesti. 



194. ©tabt SDortmunb toerjid^tet ju Omtjlen bcg @rj^ 
tifd^of« öon Sollt auf bie §prii>ilegien be« 5ßapfie8, 
ba§ fein ©firger t)or ein au«tt)drtigc8, gcijHld&e« 
®exi^t gegogen »erben foH. 1412. 

Wy Borgermester Rad unde gemeyne borger der stad 
to Dorpmunde bekennen vermiddes dessen breve, dat alz 
de aller erwerdigste vorsten und heren,, her Frederich undf 
zine vorvaren Ertzbischope unde ere Officiale to Cobie to 
der tyd, geistlich gerichte unde ere breve unde boden in der 
Stad to Dorpmunde teghen aller malke in allen saken ghau 
unde ze des aldar gebrukcn plagen unde wy dar en tegen 
ume unser nod willen Privilegien unde gerade van den hiili- 
gen stole van Rome gewonnen unde beholden hadden, dat 
ni^n uns unde de mid uns inue wonen buteu Dorpmunde 

^ jgle 



240 

nicht laden noch in gerichte then mochte etc. So hebbe 
wy den vorgs. aller ei-werdigesten vorsten und lieren ge- 
loft und lovet verniiddes dessen breve, dat wy unde unse 
nakomelinghe syn unde des gestiebtes van Colne unde ere 
OfBciale to der tyd jurisdictio und geistlich gerichte -alz 
▼orgs. is willen unde zolen alle tyd ghan unde ze der 
bruken laten veylich ungehindert van ims efte jemand an- 
ders in jeniger Wise in der Stad van Dorpmunde alz ze 
ok vor tiden geghan hebben aldar unde gewonlich is to 
gähn, unde wy en willen noch en zolen de vorgs. genade 
unde privilegia weder den hern efte dat gestiebte vorges. 
nummermehr gebruken, de in den enden unde puncten 
zolen tod unde machtlos zyn. Vortmer efte wy jenige 
privilegia ytzo geworven hedden efte noch werdende wor- 
den, dat wy unser Stad schuld to termynen de in den Pri- 
vilegien georlovet weren efte worden betalen zolden dar- 
mede en zole wy weder dessen vorges. bref nicht gedan 
hebben alzoverre alz de Privilegien weder de vorges. Juris- 
dictien und gerichte nicht en zyn efte weren ane argelist, ^ 
unde des to erkunde hebbe wy unse Stad Ingesegel to tuge 
an dessen breff don hanghen, datum dorn. MCCCC duode- 
cimo crastino Viti et Modesti mrm. btorm. 



195. 1411, 25* aprtL SBürgetmeifier unb 3?at]^ ex^ 
tf)eiUn bem Suben SBinu^ unb feinen jtt)ei ®ä)\ok^ 
gerföl&nen auf 10 Sal^r ba^ aSürgerrei^t mit ber 
SBefugniß jum SBud^er* 

Wy Borgermester und gemeine borger der stad to 
doi-pmunde dot kund allen- luden, dat wy mid Salmon den 
Juden Vinus zone overdreget hebbet to wonene mid ims 
in unser stad mit twen zinen zonen Salmon Jonas sone 
unde Joseph, de zine dochtere hebbet, teyn Jarlangh se- 
mentlike mid eren wyven unde- mid eren unverdeleden, 
umberadenen kin deren und mid eren gesinde, de Juden 
zind, to borgere rechte, alzo dat ze und ere wyve mögen 
geld uthdon to wokere unde nemen van den ghenen, de in 

Digitized by VjOOQIC 



«41 

mser stad wonachtich sind, van ses pennighen I veirliagh 
toveirte3mnachten, van itliken scillinghe eynen veirlingh tor 
weken, van 11 scill. l veirlingh tor weken, van III Scill. I 
veirl. tor weken, van IV Scill. I veirlingh tor weken, van V 
Scill. I veirl. tor weken vnd von einer halven mark einen 
heUingh tor weken, van VII Scill. I hellingh tor weken, van VIH 
Scill. I heUingh tor weken, van IX Scill. I hellingh tor weken, 
van X Scill. I hellingh tor weken, van XI SoOl. I hellingh 
tor weken, van einer Mark I hellingh tor weken vnd to vort 
van itliker mark eynen hellingh tor weken, dit mögen ze 
nemen van den ghenen, de mid vns in vnser stad wonach- 
tich zind. Vort so mögen se nemen van den ghenen^ de 
boten vnser stad wonachtig zind, van der mark II pennighe 
tor weken, vnd wat ze vthdot, dat binnen eyner mark is, 
luden, de buten vnser stad wonachtich zind, dar moghen 
ze van nemen van itliken scillinghe tor weken 1 veirlingh 
vnd nicht mer, vnde ze en zolen vppe nyn harnsch ehe 
wapentuch, dat vnsei'n borgeren efte holperen efte vnsen 
deyneren to hord, gheld to wokere don. Vort zo zolen ze 
gheld leynen vp alle andere pande, vthgeseget to brokene 
kelke, blodige cledere und ^ngemakede lakene, vnd wat 
pande en vuse borger zettet, dar zolen ze der ghener 
namen by scriven, de en de pande zettet. 

Ok er ingesinde zolen nyn geld to' wokere vth don, 
mer ze moghen hebben eynen knecht, de mid en vry sitte 
de se to scole rope und er sachgar zy, hedde de vyftich 
güldene, de mach he to wokere vth don alz vorg. steid 
sunder argelist. Weret dat jenigen Jude jenigerleye brake 
weren au ejmigen unsen borgeren eder borgerschen, de 
Jude zal nemen unde gheven recht vor den Borgermesteren 
vnd Rade to dorpmunde vnd anders nerghen. 

Vort zo zolen ze quyd und vry wesen van schote 
vnde van allen anderen denste sunder waken grauen vnde 
wege to makene, dar zolen ze don lick eren naburen. 

Ok zo zolen ze nyn erve binnen vnser stad vnde bin- 
nen vnser gerichte kopen efte hebben, id en zy mid ^Uen 
tles rades vnd vnser borger. 

Hir vuune solen dese vorg. dre par Juden desse teyn 
Jar langhe alle Jar gheven dem Rade vnde vnsen borgem 
Saline , 5)ortmttnb. ii. Zhtil _, _„1§ igle 



2« 

Salmon Vynuses zone itlikes Jar XIV gude rinsche güldene 
half to sunte itiichaele vnde half to paschen vp de kameren, 
vort so zal gheuene itlikes jars Salmon Joans sone, de Sa- 
lomons dochter heuet zes gude güldene rinsch, vort zo sal 
gheuene Joseph, de ok Salmons dochter heuet, itlikes jars 
zes gude rinsche güldene .... Weret ok dat desse twe 
Juden, de Salmons dochtere hebbet, eder er welich in vnser 
stad zieh nicht bergen en künde vnde van hennen varen 
wolde eir desse X jar vmme komen weren, de mach zine 
jar gulde betalene van deme jare , dar he inne zittet vnd 
zyn darmede quyd und varen war he will. 

Desse X jar zolen vth ghan als nu nest to komet 
sunte michaeis dagh na datum desses breues ouer teyn 
jar. Hierumme so sal men den Joden des Jodenkerchoues 
beleghen bi der westenen porten, den ere vorevaren in voer 
tiden gehad hebben , bruken laten desse X jar langh ere 
dodeii/ Joden dar vp to grauene, de hir binnen dorpmunde 
to borger rechte zitten vry, vtgesproken VHI scill. geldes, 
de jarlix vthe den kerchoue vnd ziner tobehoringhe te 
wordtinse ghaid. Storve ok welich Jode buten dorpmunde, 
de hir to borger rechte nicht en zete den men vp den 
vorg. kerchof grauen wolde, dar zal men vnser stad van 
gheuen eyne mark. St^rue hir ok jenich vremet Jode binnen 
vnss stad den mögen ze vp den vorgt. Kerchof grauen sun- 
der ere gheuende gud. 

Vort eres kolden bades mögen ze bruken in aller mathe • 
alz ze in vortiden gedan hebbet. Ok zo zolen si ascise 
gheuen gelike anderen vnsen borgem. vnde welich Jude de 
eynen eid sweren sal, de mach swerfcn dat eme god zo 
helpe vnde zyn Ee vnde dar en bouen sal men eme nynen 
eid to eischen. Hedden de Juden ok pande de bouen eyn 
Jar gestan hadden dar niogen ze ere beste mede don. 

Wer ok dat jenich Jude misdede, de selve Jode sal 
beteren vnd anders nyman. wolde deser Juden welich van 
hennen varen, de sal -dat ein veirden deil jars in den veir 
kerspel kerken to voren kundigen laten, vnde wan dat veirde 
deil jars vme komen is, so mach he mid sinen wyve und 
gesinde vnd gude vmbekummert vnd vnbesat varen sunder 
argelist, wo he sinen versetenen jartins dem Rade betalt 

Izedby Google 



243 

hebbe. Vnd desses, alz vorg. is, to eyner mereu bekannt- 
nisse hebben wy vnser stad Ingesegel an dessen bref don 
hanghen. Datum anno domini MCCCC undecimo Sabbato die 
beati Marei evang. 

196. Äßnig ©igigmunb bejiattflt 1414, 16. ©ept. ju 
^eibelberg ben Sürgertneijlern unb93ürgern ^oxf^ 
munbg ble ^ßriDücgten (iura, priuilegia — a 
domino karolo imperatore, genitore nostro — 
concessa), tt)el(^e Ädfer ftairl IV» il^nen 1377; 
IX kal. Dec. »erliefen ^at, fc wie ben ©efife 
bcr ^alUn ©raffd^aft» 

197. ffömg ©tgtämunb Mei^nt ®raf Sonrab \>on 
Sinbenl^orfl mitber „halben Graueschafft, von 
dorpmunde vnd Friegraueschafft mit allen 
eren herschaft, gerichten, rechten, tzollen, 
muntzen vnd tzugehorungen." Söln, 1414, 
©ienjiag mä) SBei^nad^ten. *) 

.198.Ä6nig ©igfSmunb ernennt ^einrid^ SB^mel^u«^) 
jum Sreigrafen. 2. Januar 1415* 

Sigismundus Dei gratia Romanorum Rex semper Au- 
gustus ac Hungarie. Dalmatie , Croatie etc. Rex. Notum 

*) Wlit bem großen Siegel in Braunem 2Bad^$ o^nc Mit^ 
Pegel, ^et Äalfer, in bet Sinfen ben SÄeic^Sa^fel in bc« Äed^s 
ten bad Blanfe ©d^n^ert, fl^t auf einem got^ijd^en @effel. Um 
i^n fed^^ SBa^^i^jen, redftt^ oBen einen Ted^tdfel^enben %bler, bar« 
unter einen red^tSfletternben Sötoen, lin!g cltt3)o^):j)eI!reu3, bar:: 
unter einen a^imal quer gef)>a(tenen @dbilb, bei bem redeten 
gu^e einen re(|t6!Ietternben S5tt>en in einem 6mal quer gefheif« 
ten @d^ilbc, an bem linfen 3 (2. 1.) aBgerijfene 86ttjenfö:|)fe 
bie Umft^rift fo toeit no^ leSBar lautet: Sigismundus. dei. 
gra. romanor. rex. semp. August, et huga. dalmat. Croat. 

bmie. comar. rex. marchis . . mburgensis nee non 

bohemie et luceburgens. ^affelBe ©iegel ^angt au(^ an ben 
Urfunben 9'ir 201 202 unb jtoar an ein« feibenen ©(i^nur au5 
einem Bleuen unb rotl^cn 53ilnbet gcbrel^t 

^) tiefer mad^tc ben Äolfer jum SGBijfenbcn. Äöntg \>on 
Äßniijfiein 1. c. 

DigMd*by Google 



244 -. — 

facimus tenore pregentium vniversis, quod pro parte Hein- 
rici de Wymelhus, fidelis nostri dilecti, per spectabllem 
Henricum Comitem, nee non proconsules et eonsules trcmo- 
niensis, nostros et imperii sacri fideles dilectos coram no- 
stra celsitudine oblata petitio continebat , quatenus perfatum 
Henricum Wimelhus in vrigraiiium districtus et dominii 
tremoniensis facere , constituere et creare gratiosius digna- 
remur. Nos vero predicte petitioni, utpote iuste et ratio- 
nabili fauorabiliter annuentes supradictutn Henricum de Wi- 
melhus in vrigrauium districtus et domini predkti ex certa 
seien tia, et de Romane Regie potestatis plenitudiiie , faci- 
mus, constituimus tenore presentium, et creamus. Volentes 
et hoc regale statuentes edicto, quod vniuersis et singulis 
juribus, priuilegiis, honoribus, Kbertatibus, fructibus et emo- 
lumentis vti, et gaudere debeat, quibus ceteri vrigrauii de 
jure gaudent quomodolibet et utuntur. sie, quod nobis et 
successoribus nostris Romanorum Imperatoribus et regibus 
fidelis esse debeat et in judicio iuste iudicare , proüt super 
hoc coram nostra celsitudine corporate prestitit iuratnentum, 
mandamus igitur vniversis et singulis, quibus presentes ex- 
hibite fuerint seriöse, quatenus dictum Henricum Wmelhus 
in vrigrauiatu districtus et dominii tremon. in omnibusqne 
que ad honorem ipsius vrigrauiatus spectare noscuntur non 
impediant sed ipsum sub obtentu nostre gratie manuteneant 
et defendant. Presentium sub nostre maiestatis sigilli testi- 
monio litterarum. Datum constantie anno domini Millesimo 
quadrii)gentesimo quinto decimo secunda die januarii Reg- 
norum nostrorum Hungarie etc. vicesimo octävo, Romano- 
rum vero quinto. 

Ad relato. D. G. comitis de 
Swarzenberg curie judicis. Petrus wackfer. 



199. aSiinbnifi jtoifd&cn beut ©rafctt uiib bcr ©tabt 
t)on SDortmunb* 17. Oft. 1416. 

Wi Hinrich van Lindenhorst Greve to Dorpmunde unde 
Conrad van Lindenhorst zin zone bekennet unde betuget 
openbare in dessen breve, dat wi mit den Borgermesteren 
Rade unde gemeinen borgeren der Stades to Doi*pmunde 

„. , Google 



«45 

overdregen hebbet und hebbet uiis to en verbunden in al 
der wise, alz hir nageacreven steid. Weret sake, dat wi to 
veden quemen mid rade unde vulbord der Borge rmestere 
unde des Rades van Dorpmunde vorg. mid jeniande , dat 
zieh di'ope an de Grafschop unde vrigrafschop van Dorp- 
munde, wan de Borgermestere unde Rad van Dorpmunde 
vorg. unzer mechtig zind to eren unde to rechte, so zolen 
ze ips truwelike helpen up eres selves kost eventure win 
unde verlues, de wile dat de vede wäret; weret ok sake 
'dat de Borgermester Raed unde gemeinen borgere der 
Stades to Dorpmunde to veden quemen mid rade unde 
vulbor unser Hinrikes des Greven unde Conrades vorg. mid 
jemande, dat zieh drope an de Grafschop unde vriegraf- 
schop van Dorpmunde vorg., wan wi Hinrich Greve luide 
Conrad zin zone vorg der Borgermester des Rades unde 
der gemeinen borger vorg. mechtig zind to eren unde to 
reelle, so zole wi en truwelike helpen up unses selves kost 
eventure wm unde verlues, de wille dat de vede wäret- 
Vort weret sake dat wi Hinrich Greve unde Conrad zin 
zone vorg. efte unse knechte vanghenen venghen efte over- 
vangh'deden de de Borgermester Rad unde gemeinen bor- 
ger to Dorpmunde vorg. van ere wegene sculdich weren 
to richtene, des zolen ze mechtich wesen, weret ok sake 
dat de Borgermester Rad unde gemeinen borger to Dorp- 
mimde vorg. efte ere knechte vanghenen venghen ehe over- 
vangh deden, de wi Hinrich Greve unde Conrad zin zone 
vorg. van ere wegene sculdich weren to richtene, des zole 
wi mechtich wesen. Vort weret sake dat wi unde unse 
knechte unde de van Dorpmunde unde ere knechte have 
to samende wunnen efte vanghenen to samende venghen, 
de zolen unser beider wesen na antal gewapender lüde, de 
mallich dar med^ hedde. Weret ok sake dat de stad van 
Dorpmunde hir na in sware vede queme, so dat ze Rittere 
unde knechte inneme, den ze zold gheven, wil ich Conrad 
van Lindenhorst vorg. dan in der Stades denste wesen, zo 
zal men mi don gelich anderen gudorhanden luden. AUe 
desse vorg. stucke unde article love wi Hinrich van Lin- 
denhorst Greve to Porpmunde unde Conrad van Linden- 
horst zin zone vorg. in guden truwen stede unde vast to 

Digitized by VjOOQIC 



246 

haldene sunder al argelist, und to einer merren bekannt- 
nisse desser vorg. stucke so hebbe wi Hinrich van Linden- 
horst Greve to Doi*pmunde unde Conrad van Lindenhorst 
zyn Zone vorg. unse Insegele to tuge an desse bref ge- 
hanghen. Datum anno doniini MCCCC sexto deeimo, cra- 
stino beati Lucae ewangeiistae. 



200.®onrab toon Sinbcnl^orfl; @o^n $cinri(i^8, ha 
®tafen t)on ©ortmunb fd^toört öor bcm ®ort^ 
munbcT 9H(5tcr bic SBerträge mit bcr ©tabt 
©ortmunb »egen ber falben ©raffd^oft ju galten. 
1416 im Sßot)em6ct. 

Wy Johan Talzod Richter to Doi'pmunde in der tid 
doet kimdich allen luden vnd betuget openbaer in dissen 
breyue, dat vor vns gekomen sint an geriehte stad Hinrich 
van Lindenhorst, greue to dorpmunde, Conrad syn s«ne, 
her Ceries hexstenberg vnd her iohan van Wickede, Bor- 
germeistere to Dorpmunde in der tyt vnd togeden dar vnd 
leiten vor vns lesen eynen openen, ledeganssen, besegelden 
breiflf inhaldene van worde to w^orde als hyr na gescreuen 
steit: Wy Conrad von Lindenliorst (^Ict folgt toöxtli^ bic 
Utfunbe, voeld^e oBen 9^to. t72 aBgebtudEt ijl m gu (Snbe: 
datum aimo M.CCC". XCIV crastino bti thoniae apostoli.) 
Do desse breifF gelesen was, do bekannte dar vor vns Con- 
rad von Lindenhorst, des vorgenannten greuen hinriches, 
soiie, dat hey vnde syn eruen solen vnd willen al dey ar- 
ticule — vorgeschreuen — den borgermestem , Raide vnd 
gemeynen borgeren der stat van dorpmunde truweliche hal- 
den in al der wyse, als grene Conrad syn alder vader vnd 
greue hinrich syn vader vorg. dey gelouet hebbet to hal- 
dene — wert sake, dat got vorsee, dat hey eyn wiff neme 
vnd kinder dar by krege, dey solen wan sey veirteyn iar 
alt syn, al articule vnd punte vorgesreuen — sweren vnd 
dey verbreyuen vnd besegelen, liker wys als dey breiff vt 
wiset, dey in dissen breye gescreuen steit , . vort so heuet 
Conrad van Lindenhorst vorgt. den burgermestem , Raide 
vnd gemeynen borgem der Stades to dorpmunde — mit 
opgerichteden vingem vnd mit gestaueden eden liflichen 

Izedby Google 



847 

toD hilgen gesworen — dat hey, syne eruen vnd nakome- 
lingen alle sake — in disseii breiff — bescreuen — stede 
vnd vaste weit vnde solen halden — Hir is ouergegangen 
ordel vnd recht, als to dorpmunde wontlieh vnd recht is. 
dar ouer vnd ane waren ersame vnd bescheiden lüde hin- 
rieh von lindenhorst, des vorgt. Conrades vader, Did. van 
Swansebole, ernst van bodelswmge, hessel van dem konin- 
gesberge, her herman cleppinck, her arnd suderuian, her 
claus swarte vnd ok mer guder lüde. In oirkunde — so 
hebbe wy Johan Palzode, hinrich Lindenhorst, D. van 
swansebole. E. v. Bodelswinge, hessel van dem Königsberg 
h. cleppinhk, A. suderman, und C. Swarte vnse ingesegele 
— vnd ich conrad v. Lindenhorst myn ingesegel — an 
dissen breiff gehangen. Actum et datifni anno domini 
M®. CCCC<> XVI® Sabbato proximo post festum omnium 
sanctorum. 

201. ftönig ©fj^igmunb ernennt Sodann t)on (Sffen 
(Johannem de Assindia, laicum coloüiensem) 
jum greigrafen Don ©ortmunb. 1416 21. ©ejbr. 
ju Sßln. SKit bent Befd^riebenen großen Siegel. 

202. itönig ©igi^munb bclebnt ben cbeln Sonrab t)on 
ginbenl^orfi, ©taten t)on SDortmnnb mit ber grei^ 
graffd^aft ju 35ortmunb (sedis in tremonia 
dantes sibi potestatem liberam ibidem de 
cetero iudicandi, ac omnia exercendi et 
faciendi, que ad huiusmodi fiigravicatus 
officium spectare noscuntur, de consuetudine 
vel de jure.) 21 . SDej. 14 16 gu ©öln. 

203. ©^reiben be« ß6n{g8 ©igigmunb an ben (Srj^ 
bifd^of öon S6ln unb ben ©ifd^of \>on ÜRfinjlcr, 
worin er, »egen ftiri^en:^ unb ©taatSgefd^äften 
felbji JU l^elfen au§er ©tonbe, beibe ermahnt, mit 
ber ©tabt 3)ortniunb> tDeld^e öon ben angrän^^ 

') 3n einet jvoeiten Urfunbe bom felBigen Sage ^eflätigt 
CT bet ©tabt i^t Slntcc^t an ber ^weiten $alftc ber ©taffd^aft. 

Digitized by VjOOQIC 



S48 

jcitbcn gfirflen unb ©tafcn mit ®r»ett; ©d^lftf^ 
fcmunb anbcrcn, »ibcr bfc sprtoilcgicn teufcnben 
Stolagen Befd^ujert wetbc, in bcr ?lBft(iöt ftc an 
ü(i^ SU teilen, old 92ad^baren ein ®(^u^^ unb 
atu^bünbniß ju f(3^Iie§en, welci^em er bl* auf 
feinen SEBiberTuf ftraft beilegt- ') ^m^, m 
Sßeuia^t«taße 1417- 



204. ftönifl ©ifliSmunb forbert bie @tabt ©ottmunb 
auf; ©efanbte jum @onciI na<^ Sofhti^ ju 
fi^idcn. 5Dienfiag nad& 3)orot^ea (gebruor) 1417. 

Wir Sigmund, Von gotes gnaden Römischer kung — 
Embieten den Ersamen . . Burgermeister, vnd Ratmannen, 
der stat zu Dorpmund, vnsen vnd des Richs lieben getruen, 
ynss gnade, vnd alles gut. Ersamen lieben getruen. Wie 
gar grofflich, die heilig kerck, vnd die gantz erlstenheit, 
dureh der cleglichen tzweytracht willen, die nu in dem 
viertzigsten jare weret gelitten haben, was L'rung, vnd be- 
trubniss geistlichen, vnd werntlichen State, dem heiligen 
Romischen Riebe, andern Kungrichen, furstentumen , Lau* 
den vnd luten dauon entstanden sind, wie wir euch mit nit 
cleyner kost, vnd arbeit, das heilig concilium, durch das mit 
gotes hilf, wir hoffen, ein gantz, vnd luter eynheit, in der 
heiligen kirchen, vnd andere gut redlich, vnd notdurftig wi- 
derbrengung, des geistlichen houptz, vnd siner gelider, ge- 
macht werden Solen, gen Costentz bracht haben, was ouch 
fx^mder Leufte, vnfride, vnd vngerichte, in dem Romischen 
Riebe sind, die zu besseren, vnd in gut Ordnung zu brin- 
gen ouch notdurft ist, das alles is so offenbare, vnd land- 
kundig , das überflüssig wer dauon zu schreiben, wann nu 
das vorg. concilium* von gotes gnaden also befestnet vnd 
geschicket ist, das wir gentzlich hoffen, das dadurch die 
vorg* ejnigkeit — gewunnen, vnd ein einhellig houpt der 
cristenheit erweit werden sollen, vnd wan wir vns des hei- 

') mt bem geheimen Siegel be$ Stinia9, ein ted^töfe^enber 
fü>Ux ühn Um bad ^tttilBitb eined Sngetö fd^tvebt. 

Digitized by VjOOQIC 



M9 

ligen Richs darumb aagenoonen haben, das wir sin wider- 
brengtu^, nutze vnd ere ye gern sehen^ vnd die mit gotes 
hilf, nach allem vnssem vermögen suchen, vnd ouch getru- 
lich, vnd ernstlich, darnach zu steen gantzen w^illen habeui 
mit ewer, vnd anderen, vnsse, vnd des Richs getruen, 
Rate, vnd hilfe die vorg. fremden leufte, vnfride, vnd vnge- 
richte, der leyder ytzund vil jn dem Riche ist, zu temen, 
vnd fride, vnd gerechtikeit ufzubringen, vnd darumb ouch, 
ab man in geislichen Sachen, das vorg. Consilium, zu 
Costentz ytzlind haldet, einen gemeinen Rate, mit allen des 
R-ichs kurfursten, fiirsten, EMeln getruen. Steten vnd vnder- 
tanen zuhaben, vnd mit der zutund, die vorg. des Richs sache 
vnd notdurft furhand zu nemen meynen, vnd darumb ouch 
In allen geschriben haben, vnd v\rann jr zu dem heiligen 
Riche gehöret — darumb begeren wir von euch mit flisse, 
vnd gebieten euch ouch, von Romischer kunglicher macht 
erustUch, vnd vesticlich mit disem brief, das jr nit lasset, jr 
schicket ewer trefflich bottschaft, mit vollermacht, uf ostem 
die schierest komen, zu vns in vnsen kunglichen hofe, gen 
Costentz in den vorgerurten Sachen — zu raten vnd by so 
loblichen., vnd notdurftigen gescheflen, vnd beschlissungen 
zu sin, als ir dann des pflichtig syt, vnd als wir des ein 
gantz getruen zu euch haben, wann doran tut jr der kir- 
chen vnd der Cristenheit ere, vnd vns, vnd dem Riche 
sunderlich, vnd anneme dienste, vnd wolgefallen, vnd hette 
ouch jr , samentlich , oder bisonder , oder die ewem eyni- 
cherley gebreften ingeishchen, oder wemtlichen Sachen, die 
wollet in schrift, mit ewern bottschaften, gen Costenz, zu 
dem vorg. Concilium, vnd Rate, schiken die nach dem besten 
zu wenden. 

Ouch verkünden wir euch, das wir von Romischer 
kunglicher macht, geordnet haben, sindemal wir itz jn dem 
sibenden jare Romischer kung gewezt sin, vnd doch eitliche 
des Richs manne, jr Lehen von vns noch nit empfangen haben 
welich des Richs manne, in was werdikirt, oder wesen die 
sind, geistlich, oder werntlich jre Regalia werntlikeit, oder 
lehen, die von vns vnd dem Riche riu-en, bisher nit empfan- 
gen haben, oder die zwischen datum diss briefs, vnd 
piingsten, die schierst komen, nit empfahen w^erden, das die 

Digitized by VjOOQIC 



ISO 

alle, vndigliche, solicher itzgen. Regalia, werntlikeit, vnd le- 
hen, Als bald die itzgen. Pfingsten vergangen sind, beroubt, 
^nd furbass die zu haben, vnschiklich sin, vnd ouck solich 
werntlich gerichte, die dann von vns, vnd dem Riebe ruren 
furbass nit halden, besitzen oder damit richten sollen in kein 
wise. vnd wir befehlen euch darumb — das jr das allen, 
vnd iglichen — die lehen haben, zu wissen tun, vnd ouch 
wo des not ist, also offenbaren, vnd beruffen lassen sollet, 
das hernach nymand gesprechen möge, das dise vnse ge- 
setz vnd Ordnung an sy üit komen sin. geben* zu Costentz 
nach crists geburt viertzehenhundert jare vnd doiTiach in 
dem sibentzehenden jare des nechsten Czinstags nach sant 
Dorothee tag, vnser Riche des vngri^hen in dem drissig- 
sten vnd des Romischen in dem sibenden Jaren. ') 



205. ftJnifl ©igigmunb feeftc^ft auf SBittcn bcr buri^ 
C^re ©(i^ulbner flebrdngtcn vStabtiDortmunb bcm 
@rjbif*of 5D(cbcttd^ Don Söln^ gu ermitteln, 
wie öiel Qeit jie nöt^ig iahe, um bie{enigett 
(Sd&ulbner ju Bejahten, bie fie in golge ber Sek- 
gerung unb ber SJert^eibigung i^rer Siedete ju mad^en 
gejttjungen »orben, unb barnad^ ben ©Iduiigern 
aufjulegen, bafi pe öor biefer 3^^ t>ic ©tabt 
ni(^t femer brdngem ') 4. mai 1417. 



206. ©iebcri(^, Srj6tf(^of »on (S5In, fc^Ue^t auf »e^ 
fe^I be8 fißnig« ©igigmunb ein ©ünbni§ mit ber 
®tabt ©ortmunb gegen aOe i^re geinbe, in8= 

^ie Utfttttbe ijl auf $a^)ier geft^ricBen, tocld^c« ciÄcn 
^xa^tn aU SEBaffergei^en ^at unb ifi auf bem 'Stkäen mit bem 
(lle$eim^@iege( Befiegelt 

*) ^er (SrjBifÄof ctUeg ^ietouf ju iÄerfUng^oufcn am 12. 
3unt 1418 eine öffentliiä^e Jöefanntmoi^ung toorin et, o^W* 
auf bie golbene iBuEe; allen ©IdubigeTn SDortmunbS Bei 1000 
SKatf ®olb berBietet, einen fDortmunbex anbetdn^o al^ bot i^m 
felBfl 3u t)eT{lasen ober gerid^tUd^ a» t)e¥foIgen. 

Digitized by VjOOQIC 



«51 

Befonberc gegen ^crjog Äbolf iDon Stoc* lO.Ofe 
tobet Un. 

Wir diderich von goitz genaden der heiligen kirchen 
zo Colne Ertzebuschof des heiligen Romischen Reichs in 
Italien Ertzecanceller, hertzoge van Westfalen, ind van Engern 
etc. doin kunt allen luden, dat also as der durchluchtygste 
furste iud here her Sigmund van goitz genaden Romischer 
Koning ind Koning zo vngem vnss alreliefste ind gene- 
digster here'vns mit synen brieuen beuoelen hait md doyn 
schryuen, dat wie die Eirbaren ind vnse besondere gude 
vrunde, Burgermeistere, Rait ind Burgere gemeynlichen der 
stat van dorpmunde in vnse beschirmunge soelden nemen 
ind yn helpe doin entghane die ghene die sy verunreichten 
ind gewalt an sy keren ind ouch dat wir vns mit den van 
dorpmunde — verbinden mögen entghane die ghene die 
gewalt ind vnreicht an sy keren. — So bekennen wir — dat 
wir angesien han, genade ind vruntschaft so de vurss vnser 
alregenedigster here — dair mit gehat hait zo der vorg. 
Stat — ind han vns darumb vur vns — ind vnse gestiebte mit 
volbort ind witschaft, vnser vrunde vmb nutz ind vrber 
vnser lande ind lüde vruntlichen ind geleuflichen vereyniget 
ind verbunden mit den Erbem Burgermeistern ind Rade ind 
ganfzer gemeynheit der Stat van dorpmunde tzien Jare 
lanck sich na e3mander neistuolgende na gifl diss briets up 
hertzogen Adolf van cleve ind Greuen van der Marcke ind 
up sine Eruen syne lande ind lüde in vurwerden ind ma- 
nieren As hema geschreuen steit. (1) Zom irsten dat wir — 
mit den van dorpmunde stain ind wesen sullen ind dat wir 
vnse marschalck van Westfalen ind andere vnse amptlude 
noch vndersaissen der seiner stat van dorpmunde vyande 
nyt werden en sullen, bjmnen der vurss zyt , mer wir ind 
vnse marschalck ind amptlude vurss sullen sy truwelichen 
verantwerden ind beschirmen ind yren schaden vyss vnsen 
landen ind slossen bewaren laissen ind yn ind yren Bur- 
gern vnse Slosse ind lande offen zo yren noeden, gelyeh vns 
selues bm-gern ind vndersaissen na vnss macht die tzyt diss 
Verbunds. (2) Item were dat der hertzog — mit synen landen 
luden of vndersaissen. die vurss — van dorpmunde entenget 



251 --T^ 

of verkurtzet hedde, of bynnen tzydeu disa verbundz enten- 
gede of verkurtzede an yren heirschaften , gerichten , vry- 
graisschaften, vryheiden ind priuilegien of mit eynchen an- 
deren Sachen vervnreichtde , also dicke als dat geschege, 
wanne vns die — zo dorpmunde — dar zo heisschen — 
so sullen wir bynnen den neisten dryn maenden dar na» 
Reichtz ef vruntschaft helpen van deme vurgt. hertzogeu of 
van synen Eruen dar wir vns ane versoeken sullen na, 
vnsem vermogeoe. (3) Ind en hedden wir des dan geyne 
macht, quemen dan de vurgt. hertzoge of syne Eruen of 
vndersaissen mit den van dorpmunde zo veden, So sullen 
wir diderich — mit vnsen Marschalck ind andern vnsen 
amtluden vurgt. ind mit vnsen Landen ind luden, steden 
ind schlössen, der wir mechtich syn, sunder argelist vyande 
werden des hertzogen vurgt. — ind den — van dorpmunde 
truweliken helpen bynnen den neisten dryn maenden dama 
als sy vns darzo heisschen ind vp vnse eygene koste euen- 
tnre gewyn ind verlust ind wir — sullen mit dem hertzogen 
nyet soenen — buyssen wissen of willen der — van dorp- 
mimde. — (4) Were ouch sache dat der herzöge — die stat 
van dorpmunde bestalden, betzymmerden of begroeuen, dat 
sullen wir helpen keren, entsetzen ind widerstain na vnss 
macht, so dicke als yn des noit is , vp unse koste arbeit 
gewyn ind verlust. (5) Item were sache, dat wir ind ^Tise 
holpere ind vrunde ind die van dorpmunde ind yre helpere 
ind vrimde zosamen geuangenen viengen, die sal man dei- 
len na antzale gewapender lüde an beiden syden, als dj^t 
geburt. (6) Item stoende eyniche sache up tusschen vns of 
vnsen vndersaissen vp die eyne syde ind die van dorp- 
munde up die andere syde darzo sullen wir machen tzwene 
▼an vnsen vrunden ind die van dorpmunde tzwene van 
yren vrunden, die viere sullen dai'umb zo samen ryden in 
vnse slosse zo menden of zo Rekelinchusen , wilcher stede 
3m best« gadet of in eynche ander stede der sy darumb 
v^rdregen ind sullen die Sachen scheyden in vruntschaften 
of mit rechte bynnen den neisten dryn viertzien nachten, 
darna wanne sy dar zo gemanet ind geheisschet werden. 
(7) Kunnen die viere nyt eyns gewerden, so sullen sy an- 
•praiche iud antwerde ouer geuen deme Eirwirdigen in 

DigitizQd by VjOOQIC 



258 

gode vnsem lieuen besonderen vrunde, dem Buschoffe van 
monster als eynen ouermanne, of die beiden partyen moe- 
gen eyndreichtlichen eynen ouerman kesen, de sal die par- 
tyen vurgt. scheiden in vnmtschaften of mit reichte bynnen 
den neisten seess wechen as yme Ansprache ind antwerde 
ouergeleuert werden als vurgt. is. (9) Were ouch sache, dat 
eynich vnss vndersassen dar emboeuen vyande wurden der 
van dorpmunde wan wir yrre meichtich syn zo reichte, so 
siillen wir sy verantworden 20 yren reichten, Ind denseluen 
vnsen vndersassen in vnse slosse nyt laisscn komen noch 
sich nyt dar in noch vyss lassen behelpen. (10) Item so suUen 
ind mögen dei gemeyne bürgere van dorpmunde mit yren 
gude ind gesjrnde ind eyn ycklieh besonder sicher ind 
velich so lande ind zo wasser ind in vnse «tede, slosse ind 
veste komen ind varen, in dair ynne wesen ind durch vnse 
Lande tzien ind widerkomen vnbekummert ind vnbesat, ain 
eyncherhande hindemisse vur vns vnd alle dei gene die 
vmb vnsen willen doin ind laissen vnllen ind geuen yre 
tolle als yn geburt, dat en were sache dat yenians syn 
geleide versumede of sachwalt of Bürge were van deme sal 
de clegere vnuertzoicht reicht nemen.(ll) Breiche ouch yemant 
van den van dorpmunde iu vnsen Lande of slossen de sal bes- 
seren na reichte of nagenaden.(12) Item up dat dese vurgt. 
Sachen ind verbünd de vaster ind steder blyuen ind gehalden, 
werden, so snllen vnse mai'schaick vnss lands van Westfalen 
ind andere vnse amptlude in deme vurss. marschalckauq)te 
in vnsem veste van Rekelinckhusen ind vnss graischafl van. 
arnsberg, die wir han ind die wir of vnse nakomelinge her 
namailfl setzen dit verbunt mit loeuen indsweren zo halden 
die vurgt. zyt lanck ind die wyle sy vnse amptlude synt. 
Ind geuen ychliger van yn dar up den van dorpmunde yre 
besegelde brieue bynnen den neisten viertzien nachten dat 
sy dar zo geheisschet werden sunder argelist. (13) Alle dese 
vurss. puncte ind artikele ind eyn ycklieh besonder han wir 
diderich Ertzebuschof zo Colne vur vns vnse nakomelinge 
ind gestiebte vurgt, den vurgt. Bürgermeistern Raide ind 
stat van dorpmunde geloeft in guden truwen stede vaste 
ind vnuerbruchlich zo halden sunder argelist. Ind han des 
zo vrkunde vnse Ingesigel an desen brief doin hangen de 

Digitized by VjOOQIC 



3^54 

gegeuen is in die Jairen Miss heren dusent vierhondert ind 
seuentzien Jaire vp der heiliger merteler dag seilt gereoii 
ind victoris. ') 



207. Otto üon ber ^o\)a, ©ifd^of üon 9Kfinpct, fd^Hcgt 
auf SBcfcl^I bc^ ft5nig8 StgiSmunb ein SBfinbnig 
mit ber @tabt JDortmunb auf 10 Saläre gegen 
alle i^rc geinbc, inSbefonbete gegen J&erjog 
Sübolf t)on SIeüe 10- Oft- 1417. 

Wy Otto van godes genaden — Bisscop to munster 
doen kunt allen luden , dat also alse de dorluftigste vorste 
vnd here Segemund van godes genaden Römischer Koningh 
vnd Koningk in Vngeren etc. vnse alre leueste vnd gene- 
digste here vns myt synen breuen beuolen heuet — dat wy 
de erbem vnd vnse bisundem guden vrende Borgermeistere, 
Raed vnd borgere gemeyiilike der stad van dorpmunde jn 
vnse beschermynge solden nemen vnd en helpe doen tegen 
de ghene de se- vorunrechten vnd gewalt an se keren, xTid 
ok dat wy vns myt den van dorpmunde — verbinden 
mögen — so bekennen wy — dat wy angeseyn hebt ge- 
nade vnd vrentschap, so de vorgt. vnse alre genedigeste — 
koningh darmede gehat heuet to der vorgt. stad van dorp- 
munde, vnd hebben vns darvmb vor vns vnd vnse naco- 
melinge — myt vulbort vnd wisschap vns capittels vnd 
vnser manschap, vnser stede vnd vnsers Raedes, vmb nut 
vnd orber vnser lande vnd lüde vrentlike vnd geloflike ver- 
eyniget — myt den Erberen Borgermesteren vnd Rade 
vnde gantzer gemeynheit der Stades van dorpmunde teyn 

*) Sroit bem®e^.^®ie0cl bc§ ßrsBifd^of«, ein freiner ©d^itb 
tul&cttb auf ctnem jic^cnben Äreuje , toct(^e« ben innetn QixUl 
bc5 ©icael« auSfüttt. 3)lc Umfd^rift lautet: secretum theode- 
ricii archiepiseopi ecclesie coloniensls. 

S)a5 ©ünbnij tourbc in einem BefonbernSfctc bon 3o^attn 
@i)ie0cl, ü»arf(5all in SBef^jl^alen 5)ieb. öon (gidfel, Amtmann 
bex SBcjle Sierflingl^aufen, Sodann »en ©c^elbingen, Amtmann 
5u ÄmSßerg unb Jpennefen bie SBtebe bem Alten, Sfmtmann gu 
SBerl Befdbtoorctt. 3m Saläre 1421 Bcftatigte ^g ba« 3)om-' 
fa^)itcT. ©ie^e unten. 

Digitized by VjOOQIC 



255 

Jaer langh — na giffite dessös breues vppe hertogen Adolue 
van cleue vnd greuen van der marke — in vorworden — 
alse hir na gescreuen steyt. (1) Ton eirsten dat wy — vrent- 
liken — myt den van dorpmunde staen — solen vnd dat 
wy vnd vnse amptlude noch vndersaten derseluen stad van 
dorpmunde viande nicht werden en solen bynnen der vorgt. 
tyt, mer wy — solen se — beschermen vnd eren schaden 
vth vnsen Landen vnd sloten bewaren laten vnd en vnd 
eren borgeren vnse slote vnd Lande openen to eren noden, 
gelyk vnsses seines borgem vnd vndersaten — (2) Jtem were 
dat de hertoge van cleue — de vorgt. stad van dorpmunde 
entenget oft verkortet hedde an eren herscapen, gerichten, 
\Tygraeschapen , vry beiden — alze vake alse dat geschege, 
wanner vns de Borgermestere vnd Raed to dorpmmide dat 
to kennene geuen — ^o sole' wi bynnen den neisten twen 
maenden dar na — rechtes off vrentscap helpen van deme 
vorgt. hertogen — dar wy vns an vorsoken solen na vnsen 
vermogene. vnd en hedden wy des dan nyne macht, queme 
dan de vorgt. hertougen — off vndersaten myt den van 
dorpmunde to veden off de van dorpmunde myt eme , so 
sole wy — viande werden des« hertogen vorgt. off syner 
lande vnd lüde vnd der sick des anteyn. vnd — de stad 
van dorpmimde truwelike helpen bynnen den neisten twen 
maenden dama — vp vnse eygene kost, euenture, gewyn 
vnd verluys vnd wy solen — myt dem vorgt. hertogen — 
nicht soenen — buten wisschap off willen der Borgerme- 
stere vnd Rades to dorpmunde. (3) Were ok sake dat de 
hertoge — de stad van dorpmunde bestaJlede, betyinerde 
off begroue — dat solen wy — en helpen keren, entsetteii 
vnd wederstaen na vnser macht — vp unse kost, arbeit, 
gewyn vnd verluys. (4) Item were sake, dat wy — vnd de van 
dorpmunde — to samende gevangene vengen — de sali 
men deylen na antaile gewapende lüde an beiden syden, 
aJsp dat geboirt. (5) Item stunde jenige sake vp tuischen vns 
off vnse vndersaeten — vnd den van dorpmunde — dar to 
sole wy maken twe van vnsen vrenden vnd de van dorp- 
munde twe van ere vrenden, de veyre solen darvmb to 
samende ryden in vnse slot to weme off to halteren — off 
in jenige ander stede der se darvmb vordregcn vnd solen 

Izedby Google 



SM 

de sake scheiden in vrentscape off mvt rechte bjnuien den 
neisten dren veirten nachten dar na, wanner se dar to — 
geeischet werden. (6) binnen de veyre nicht eyns gewerdeaso 
solen se ansprake vnd antworde ouergenen dem erwerdigen 
Ertzebisscope van Coine alse eynen ouermanne, off de 
beide partye mögen eyndrechthke eynen ouerman kesende 
sal de partyen vorgt. scheiden in vrentscapenoffmyt rechte 
bynnen den neisten sess wekenen alse eme ansprake vnd 
antworde ouerleuert werden. — (7) Were ok sake, dat jenich 
vnsser vndöpsaten dar enbouen viand worden dervandorp- 
munde. wanner wy erer mechtich synd to rechte, so solen 
^ny se verantworden to eren rechten vnd den seinen vnsen 
vndersaten jn vnse slote nicht laten komen noch sich nicht 
dar jn noch vth laten behelpen. (8) Item so mögen de gemey- 
nen Borgere van dorpmunde myt eren gude vnd gesynde 
— seker vnd velich to lande vnd to water vnd jn vnse 
stede, slote vnd veste komen vnd varen vnd dar jnne w«- 
sen vnd dor vnse lande teyn vnd wederkomen vmbekumert 
vnd vmbesat ane jenigerhande hindernisse — vnd geuen ere 
tolle, alse en geboirt, dat en were sake dat yemand syn 
geleide versumede off sakewalde off borge were, van deme 
■sal de cleger vnvertoget recht nemen. (9) Breke ok jemand 
van den van dorpmunde jn vnsen landen off sloten, de sali 
betteren na rechte off na genaden. (10) Item up dat desse ver- 
bünd de vaster — geholden werde, so solen vnse amptlude 
— dyt verbünd — sweren to holdene. — (11) Alle desse vorgt. 
puncte — hebbe wy 0(tJto — den vorgt. — van dorpmimde 
gelouet jn guden truwen stede, veste vnd vnverbroken to 
holdene »ander argehst vnd hebt des to orkunde vnse In- 
'gesegel myt Ingesegele vnss capittels to munstere an des- 
sen breff doen haen vnd wy domdeken vnd capittel der 
kerken to munster bekennen, dat alle desse vorgt. sake vnd 
verbünd myt vnser wisscap vnd willen gescheyn synd vnd 
hebtvnses capittels, Ingesegel — an dessen breff gehangen Oe- 
geuen jn den Jaren vnss heren dusent veyrhundert vnd seuen 
teyne up der helgen merteler dach gereonis vnd victoris.*) 



*) 3)a« fc^ön gef(^ntttcne ©iegel bc« ©ifti^of« tn tot^em 

Digitized by VjOOQIC 



MI 

208. Spornt Don (Sflen, SHd^ter jn Wen') ; SDieb. tH>n 

§amer'),?Imtmannjui^aüjic]^ufen; J&erman t)on 
ftet>pdc'*)/ Slmtmann g« ©filmen; ©otett i^or- 
fleP), amtmann ju ©ajfenberg; (Snflerbcrt t)on 
bcr SBedc^); amtmann ju Ottenflein; SBil^elm 
Don ©l^emen, geheiten prouestinck,^) Amtmann 
gtt Soc^olt; ®taäit SBud 0^ Amtmann gn Delbe 
frören ba« «finbni^ jwif^eti fcttO; a3i[*of 
bon SHünfler unb ber 6tabt 2)ortmunb jn l^at 
ten. 10* DftoBcr 1417. 



209. Otto, »ifdöof bon aHünfler Beurfunbct, bag bet 
(Stjbifd^of ®ib. üon (S&ln im Seifein bon J&ein^ 
ric^; $en: ju ©fernen, Soi^ann t>m SB^eni^orjl; 
atoleman bon S)abenbeTg; ^o^ann Don SBed^trop, 
SKttCT; nnb «lofb oon iDt^len; ©oml&eTr jtt 
SRunflet, gefagt l^abe, er tooUe mS^renb ber 3ett 
feines Sfinbniff eä mit ©ortmunb t)on feinen $Pfanb- 
Briefen gegen bie @tabt feinen ©ebranc^ mad^en. 
10. Dftober.1417. 



210. grieb* Don ©ottoerbcn «), »mtmann gu «m«berg 
unb SReuelg^n bon ©emind^aufen ^) , @o^n i>on 
Zijomaif Ämtmann gu @ner8berg, geloben ben 
äSerbunb gkoifd^en bem @rgbif(^ofe oon @5In unb 
©ortmunb gu galten. 16. Oltober 1417* 



®{egeU mit einem querget^eitten &^\Tb^ ,im oiem 
gelbe bret Zu^maä^tX'&^ttxm ne^en einanbet. *) felcgclt mit 
einem quergetleiUen ^c^tibe, im oBem gelbe ^t^ei ^inmet. 
^) Siegelt mit »iet xt^t^jAx&^tn, ab^eisenben SBetfen. ^) ®ie« 
gelt mit einem geioierten (^c^ilbe. ?) Siegelt mit sioei )}on ein« 
anber gcfe^rtcn, toie e« fii^etnt, geigen. •) gö^tt ben mit brei 
1|}f&^(en Belabenen Ouerbalfen. ') gfi^tt ben re(4tdf))rtngenben 
f&Qd ■) @ieaelt, voie bie trafen loon eatvoerben, mit bem 
«Mir. <») gä|rt bie 3 {% 1.) 6^I5geL 



ffü^nt, ^ortmunb. ii. 3:^1. r.- M. 

^ ^ Digitized by 



Google 



211. !D{e @tabt SDottsttittb I&^ t)on bet Utfmtbe biet 
bic ©bcglcipung bc8 ©ontab t^. Slnbcnl&iyTJi t)on 
1416 cfncn atanäfuitHJt mad^cn. - 1417, 14 SRot), 

In nomini domini amen. Anno nativitatis eiusdem 
M® CCCC^ XVn** indictione decima secundum stilunif vsiim 
et consuetudinein ciuitatis et diocesis colonienns. die saturni, 
quartadecinia die mensis Novemb. hora vedpertina vel quasi 
sede apostolica vacante et sacrosaneto consilio constan. du- 
rante, in inei notarii publici testiumque subscrtptorum ad 
hoc vocatorum et rogatonim ppesentiä propter hoc specia- 
aliter constituti honorabiles et prüdestes viri, domini Cesa- 
pius henxstenberg, Johes Wickede, moderni, ac Hermaunus 
clepping et Johes Suderaian, nuperimi proconsules, Arnoldus 
CalfF et Johes Murman, Camerarii, Consules ciuitatis tremo- 
niensis, colonien diocesis, in caqiera cancellarie prefati con> 
sulatus congregati, dominus vero Cesarius pro parte ipsius 
consulatus — exhibuit — michi — litterain apertam in 
pergameno in teutonico ydeomate conscriptam , sanam , in- 
tegram et illesam omnique prorsus vicio et suspieione caren- 
tein, sigillisque honorabilium ac discretorum virorum Johau- 
nis Palzod, iudicis secularis tremoniensis ac domicellorum 
henrici de ündenhorst, comitis dicte ciuitatis tremoniensis, 
diderici de Swansebole, Ernesti de Bodelswinge, hesselmi 
de koningesberge ac dominorum hermanni clepping, arnoldi 
suderman, nicolai swarten et conradi de lindenhorst, liberi 
hinrici de lindenhorst comitis antedicti, de cera virdi circu- 
laris figure impehdentibns sigillatara ,' in quorum sigillorum 
circumferentiis nomina cum cognomuiibus iamdictorum sigilla- 
torum expresse legebantur. In medio autem singülorum 
sigillorum clipeus armis eorundem sigillantium eleganter 
extiterat adoruatus. quamquidem htteram ego not^rius sup- 
scriptus ad me recipiens alta et intelligibili voce perlegi, 
ipsaque perfecta, antedicti domini proconsules. et consules 
pro se ac nomine totius consulatus dicte ciuitatis tremonien- 
sis requisierunt me, vt ipsis prefatam Htteram originalem. 
de verbo ad verbura, nichilomnino addendo vel minuendo^ 
sub manu publica ti'anssumem et exemplarem, quod ad ipso- 
rum requisitionem feci, — tenor vero prefate originaüs littere 



y Google 



189 

sigillate seqiutur ^t est talis. Wy Johann Palzod (^Itr folgt 
tevtodtilii^e Sn^alt berUcfunbe oBctt iHho. WO M su (5nbt:) 
actum et datum anno domini M« CCCC*, -XVI* aabbato 
proximo post festum omnium sanctorum. 

Acta sunt hec sub anno, indictione, die, hora et loco, 
quibus Bupräi presentibus discretis viris, dominis Johanne 
vreden presUtero, Johanne swanen dyacono et Reynoldo 
Sleehter elerico. testibus colonien. diocesis, fidediginis ad 
premissa vocatis et rogatis. 

Et ego Albertus Troest, clericus colon. diocesis pub- 
licus imperiali auctoritate atque ordinana admissione appro- 
batus notarius, quia premisse üttere — exhibitioni omnibus- 
que aiiis -^ ut premittitur — vnacuin prenotatis testibus 
presens interfui, eaque sie fieri vidi et audivi anno, indic- 
tione, hora et loco supradictis, et, ine aliis arduis in officio 
meo negotüs occupato, presens instrumentum per alium 
fidelem et idoneum clericum scribi feci et quia diligenti 
collatione facta — presens transumptum cum original! littera 
sigillata totaliter concordare inveni — ipsura nomine et 
signo meis solitis et consuetis signaui, in fidem et testimo- 
niuro omnium et singulorum premissorum rogatus et requisitus. 



212.5Dte®tabt aKfinpcr tritt bcm Sünbuiffc jmifd^cn 
»ifcöof Otto unb bcr ©tabt Dortmunb bei. '21. 
Sanuar 1418. 



213» SBfirgenneiilet unb 9lat^ t)on ©ortmunb crt^cUen 
ben ©tfibcrn Sttbeman imb Sol^ann Don J^öbcl; 
©öl^ttcn JCibemann« t)on ^b\>el, jum ©cBufeil^rcr 
autnicrfftj^iflfett baä 3c«fln{g, baf ftc in Dort^ 
munb feine »etlfenngen ^aBcn. 21.3unt 1418. *) 

Wy Borgermestere vnd Raet der Stades to Dorpmunde 
bekennen vnd betugen openbaer, in dessen breyue, dat 



3n gotgc bcr üleöolutionen in fa|l aflen ©täbten, »o* 
btttd^ bie alten rittem&^igen ®ej$Ic(i^ter. bie etabt^ertfd^aft 
toerloren, toar bie «nfW^t aufgef ommcn , baf ein @tabtBöraer 
ttid^t me^t Titterrnftfig, iebenfaSd ti\6)t tuxnietf&^ig fei, toel^e« 

_, AjOOgle 



MO 

Tideman vad Johan van H<»a«le broeder, des alden Tide- 
manB van Uouele sone, vnae borgero nicht en shat vnd. ok 
in mangen Jahren vnse borgere nicht gewesen en hebben, 
ok en is vns nicht kundich, dat dey vurss. broder Tide- 
man vnd Johan einch erue off enygen egendom von enygen 
erfiUchen gude hebben in vnse stat off in vnsen gerichte» 
vort so heuet Tideman van Honele, diss vurss. twier broeder 
vader, vor vns mit opgerichteden Ijrffliohen vingem vnd myt 
gestaueden eden to den hilgen gesworen dat dey vorgt. 
brodere Tideman vnd Johan neyn erue en hebben as vors, 
is. Vnd des to tuge hebbe wy vnser Stades Secret an 
dissen breiff don hangen. Datum anno milesimo quadrin- 
gentesimo decimo octavo vicesima prima die mensis Junü. 



214- Ämfer ©fgtSmunb Scflc^tt, baß man toon fdncfc^ 
tt)cgen ju Dortmünb Winsen fd^Iagcn foH. ®r 
ernennt be^^alb SBaltcr SlHerl^auä nnb ^cmS 
^etoi gu feine bortigcn 3Äünjnteiper auf 5 
Saläre; bcn SBarbcin foH bcr SRatl^ t)on Dortmunb 
- ernennen. (Sr fd^tdft ein ©tüdt bet golbcnen Slabcl, 
b{e ber Sttatl^ t)bn 66In gemad^t ^at, unb foDen 
bie golbenen ^Wüngen fo fein, ba§ 100 ©olbgut 
ben um einen ©ulben Beffet finb, aU bie oBigc 
Slabcl an bem ©triebe auött)ei§t Die golbcnen 
SHfinjen, »eld^e j[ene beiben ju ©ottmunb fd&Iagen 
»erben, foßen auf ber einen Seite ba« Knifliiiäöc 
®cepttx unb ben Äpfel mit bem Äreuje mib bie 
Umfc^rift: SigismuDdus Romanorum Res unb 
auf ber anbem baö ©ilbni§ So^anne^ be« JCäu« 
fer« tragen, fo tt)ie ben SRamen ber ©tobt SDorfc^ 
munb. Äein ©tüdt barf um einen Orafi (bcrcn 



um biefe Qt\t fo {henge intexpxttixt tounbe, baf man in eiltet 
@tabt nit^t einmal mit Stegenfd^aften anfa^ig fein buxfte^ totü 
biefc ben iBeflget gu fiöbtif^en 9aßen unb ^Dien^en ber)pf[i4teten. 

Digitized by VjOOQIC 



MI 

Dfer mtf einen i&atat gelten) ju lei^t fein. SSon 
lebet gWötf ®oIbe8, Mc ^ flefi^&Iagen »iii>, fot 
len bie 5Küttjmeijier Vi (Sulben aK ©(^lag*» 
fd^o^ m bie ßönigL fiantmer aBIiefent. 9n 
fUbenten iKünjen [oQen {te fd^lagen 1* SBei^pfen^ 
nige, 108 auf bie cfilnifcfte 9Katf; 20y2 bai^on 
foQen auf einen ®ulben g^en unb a^t Pfennig 
ftj^nigl. Bilberi l^olten; 2. f^alU aSei«)>fenn{nfle, 
220 auf eine ain. 9Rarf, 41 auf ben ®ulben; 

3. flttcme ^Pfenninge; 400 auf bie ebbt. SKarf 
unb t)icr baüon foßen einen SUJeigpfenning flelten, 
Pe foQen 7 Pfenninge ft5nigl. Silber^ galten* 

4. ^eßet; 60 auf bie cöln. a»arl 12 = 1 Sffici«^ 
|>fennin8 unb foDen 4 Pfenninge »önigL ©über« 
galten. 9luf ben SBeiS))fenningen foQ auf ber 
einen ©eite ba8 Jlönigl. ©rujlbilb pelzen /in ber 
einen $anb ben üpfel mit beut ßreuge; in ber 
anbetn ba8 Bä^mit, unb bie Umfd^rift: Sigis- 
mundus Romaaorum Rex, auf bet anberenl ein 
langet ftreug, ba3n)if(^en gefd^tieben moneta in 
dorpmond unb ald Umfd^vift: BenedictuS; qai 
venit in nomine domini. !Die l^alben Pfenninge 
foDen ebenfo auSfe^en, uur foH bie Umf d&rift Bene- 
dictus etc. fehlen, auf ben Sir^Iingen foB flehen, 
auf ber einen ©eite be« ftaifer« ßoj>f mit ber 
ßrone unb bie 3nf (^^ift * Sigisraundus Romanorum 
Rex; auf ber anbern ein langet ^euj unb aU 
Umfd^rift moneta in dorpmund; auf ben fettem 
be8 ftaifer8Äopf mit ber Umfd^rift v. r. o. r. unb 
auf ber anbern ©eite ba8 lange Äreuj mit ber 
Umf(^rift M. n. a. q. SBon 10 ÜRarf geprdgtett 
©ilber« foll y* ©ulben an bie Äaiferlid^e ftam« 
mer geliefert »erben. ®er SBarbein foD nic^t 
julaffen, ba^ ein ©tfid neugeprSgten (Selbem auS^ 

Digitized by VjOOQIC 



Mft 

gegd^fn toerbe, a ffdbe benit fein Stent tmb ®t^ 
»{d^t. 3)amtt aBct bic 9Äfinjmdftcr bcpo bcffcr 
i^te «ufgoBc I5fm f5nncn; fo foilen flc, tl^re 
gamaie, ©efeOen unb ftned^te nur t>or ben ftdfer 
felb^ )u (Stetid^t gejleat toerben (5nnen; aud^ 
foQ neben i^nen niemanb, an§et bie gefd^tooTenen 
9&täfiUx, ®elb; ®oIb*unb @ilber toed^feln bihf en 
unb felbft biefe foUen SOeS \oa9 fle eintted^feln 
unb faufen, an bie äRfinje abliefern mftffen. 1419 
3Rittood& nac^ SRaria Steinigung. ') 



215. ^erjog Sbolf Don e(et>e [5]^nt {id& mit ber ©tobt 
Dortmunb au«. 1419, 25. 3üli. 

Wy Adolph van Gaids gnaden bertoige van cleye ind 
greue van der marke doen kont ind kenlich, also wy een 
wyle tyts herwert in twiste ind schelinge van ongonsten 
gestaen heben mit den Ersamen Bürgermeistern, Raiden ind 
gantze gemeynbeit der Stadt van dorpmunde, so woe die 
twiste, schelinge ind ongonsten dair äff geschiet is, so syn 
wy des mit onsen Halden ind vrienden gentzlich ouerkomen, 
den wy des geloeuet hebn, ind die ons mit den van dorp- 
munde voirgt. dair van geloifflich vnd vruntlich gescheiden 
hebn, in also dane wyse als hier na gescreuen steit. In 
den' iersten soilen wy Adolph hertoige voirgt. den van dorp- 
munde, lyff ind guet, truwelichen beschirmen na onss macht, 
na vytwysinge sullichs verbonds, dair inne wy mit oen 
staen. Voirt so syn wy onderwyst van denseluen onsen 
viienden, dat wy gein Recht an mengeden en hebn, ind 
bedden wy enich recht dair an, dat were an heirschappen, 
gerichte, huyse off dorpe, so dat mit allen synen toe be- 
hoir gelegen is, dwr op vertyen wy gentzlich ouermitz 
desen brieff voir ons onse Eruen ind nakomelingen in be- 



•) 1432, ©onntag m^ invocavit emeuette ©i^Wmunb 
i»on SßTeSBurg auS oBtge IBetfügung gu Qunflen bevfelBen 

Digitized by VjOOQIC 



— 16S 

haefF der Eidamen Burgermeistere ind Raide der stat van 
doi'pmande vorgt. Beheltlich ons onsa Rechten, dat wjr 
hebn an Bodelswyngen ind onss er fliehen gueds , lüde ind 
Rente^, dat wy hebn in der Heirlicheiden van mengeden. 
Yoirt aisulke Berghfrede, Reenboem ind Landtweren, die 
wy hadden doen tymeren, maiken ind grauen, in heirlicheit 
der van dorpmunde, wilche die von dorpmunde voirgt- aff- 
gedaen ind gevult hebn» dair van soilen sie gentzlich mit 
Otts verslicht wesen so dat wy, onsc Erue ind nakomelinge 
dair gein ansprake van hebn noch doen en soilen. Ind off 
ouch den seluen van Dorpmunde meir van ons in oicfe 
heirlicheit auergraeuen were tot oerer hynder, dat moigen 
Sie ouch äff doen ind vullen buyten onsen oeuelen moite. 
Ind wy, onse Eruen noch nakomelingen eh soilen gern 
getymmer, vesten noch graeuen maiken, noch yemande la- 
ten maiken van onss wegen bynnen herrlicheiden ind ge- 
richten der van dorpmunde off in den gerichte van mengedb 
tot oeren onwillcn in geinreleyewys Ten were saike ' 
dat wy mit mallichanderen. toe veden qnemen ind wy, 
onse Eruen , Nakomelinge , Amptlude , ondersateu , noch 
nyemant in onsen lande van der mark, mit onsen wll en 
soilen entengen off verkorten den greuen-noch der statvan 
dorpmunde an der heirlicheit, ind gerichte van dorpmunde 
Toirgt. dan Sie soilen der rastlich ind vredelich gebruycken 
dat die lüde niet veronrecht, noch toe dienste gedwongen 
en werden, die in oeren gerichte woenen, die onse lüde niet 
en synt, noch die ons toe verantworden niet en staen. In 
des gelykes soilen die van dorpmunde uns noch den onsen 
doen^ Ten were ouch sake, dat wy mit mallic anderen toe 
.veden quemen. Beheltli^h der heirschap van dorpmunde ind 
alre mallic synö rechten, doch dat Sie den gerichte van 
dorpmunde gehoirsam soilen wesen, dair sich dat geboeren 
sal. Voii*t als van den geriehte van Brakel, dair soilen wy 
gebruycken vnss haues gerichtes ind die greue ind stat 
van dorpimmde soilen voirt aldair alle de anderen gerichte 
ind heirlicheit gebruycken, so dat mallic van ons by den 
syuen blyue. Ind hyr op soilen wy dat verbont mit der stat 
vorgt. halden voir ons ind voir alle die geyne, den dat an dre> 
pet, der wymechtieh syn, na vitwysinge desseluen Verbands. 

Izedby Google 



Voirt off die alredoirchhiiditicfaste iorale, odm alre ke&te 
herrc die Roemische Coninck, die erwerdigeo in gaide h. 
Diderich Ertzbischop toe coilne ind h. oUe, Bischop toe 
munflter eisscheden die yaa dorpmimde vorgt van verbonds 
wegen, op ons toe helpen, dat moigen Sie dan doen na 
Titwysinge der verbondsbrieue dair sie mit den voirgU hö- 
ren inne ataen ind so wanner sie dairvyan geswoent w^ren, 
so seilen onse verbondsbrieue mit den van dorpmunde in^ 
oirre macht blyuen. Ind heir mede soilen aHe saiken, die 
tnsschen ons, heinrich van Lyndenhorst greue to dorp- 
munde ind der stat van dorpmunde vitstaende weren , bit 
op huden datum dis briefs geutzlich mede gescheiden syn 
sonder argelist. Alle dese vorsch. punten gelauen ind seke- 
ren wy voir ons, onse Eruen ind nakomelinge by onsen 
fiirstliehen truwen vaste, stede ind oDuerbreklich toe halden 
ind toe doen, heir w^ren auer ind an, dair dlt gededingt 
wart, onse Raide ind vriende van onsser wegen h. Euert, 
herre tot Lymborg ind ten hardenberg, h. Pelgerim van der 
Lieten, h. wilhelm van Rees, Ritteren, diderich van Swans- 
boile, Johan van der Capellen, herman van den Voirst ind 
Joban van der bruggenoyen geheiten Hasenkamp. Ind van 
wegen der stat van Dorpmunde mit namen h. herman Clep- 
pinck, h. Amt Suderman, h. Johan trickede ind h. hilbrant 
henxstenberg. Ind dys toe orkonde der ewyger wadrheit 
hebn wy onse segele an desen brieff doen* hangen, gege- 
uen in den Jaren ^onss heren dusent veirhundert ind negen«- 
tien op sunte Jacobs dage des heiigen apostels. ') 



216. Da« 66Incr DomcÄpittcl tritt hm »finbnifTc 
be« gtjWfcöof e« mit ©ottmfinb Ul 1422, 6. Sunu 

Wir Coynrait vame Retberge Dechen vnd gemeyne 
Capittel der kirchen zom doyme in Coelne doyn kunt allen 
luden. So as der Eirwirdigste in gode vader vnd here, h. 
Dederich Ertzebuschoff zu Coelne hertzouge van Westfalen 
vnd van Enger etc. ^^lse gene<^ge lieue here sich mit synen 
landen vnd luyden geleuflichen verbunden hart vnd in 



f)a0 Siegel enthält bie nad^ xtä^U gendgien ®ft))^en 
^Qii (Sle))e unb SKar! getromt l^inlemnantet, 

Digitized by VjOOQIC 



M5 

frontschafien stayn wüt Tzien Jaire lanck mit den.Eü'beren 
Bnrgernieistei^n Rade vnd gantzer gemeynde der etat van 
dorpmunde As die brieue die syne Eirwirdicheit der egen* 
stat van dorpmunde darup gegeuen hait Innebaltent van 
worde zo worde As her na gescbreuen steit: Wir Diderich 
<^ier folst »STtlid^ bie UT&inbe dok 1417 oBettiRT. 2060 So 
bekennen wir dechen vnd geraeyne Capittel vurgenant vur 
vns vnd vnse nakoemlinge ouermitz desen brieff dat die 
vruntschafft vnd verbimtnisse vurss. mit vnser alre wist 
▼olbört vnd guden willen geschiet vnd zogegangen is, vnd 
dat wir durch nutze vnd vrbers willen des Gestichtz van 
Coelne der egen. stat van dorpmunde die selue vruntscha£ft 
vnd verbnntnisse die zien Jair in diesme brieue her vur be- 
griffen, na datum dis brieffs vort an belieuen vnd willigen 
ind vns na rsswysungen desseluen verbuntniss mit der 
egen. stat van dorpmunde geleuflichen verbunden hauen vnd 
verbynden vesüich ouermitz desen brieff. Wilch verbunt wir 
gelouen in guden truwen die vurgt Jairtzafle vss vast stede 
vnd vnuerbruchlich zo halden so verre dat in vns treffende 
is. Sunder Argelist. Dis zo vrkunde der wairheit vnd 
gantzer stedicheit So hain wir Dechen vnd Capittel vurgt. 
vnse gemeyne Capittels Sigel vur vns vnd vnse nakoemlinge 
mit ynser rechter • wist- vnd guden wülen an desen brieff 
doyn hangen. Datum Anno dni. millesimo qradringentesimo, 
vieesimo secundo die sexta mensis Juny. 



217. SPabfi SttarHnV. gcflattct bcr®ortmuitber®e{p^ 
Uäjfteit^ ittoi^e Ifrten toon Sntctbfctett; »omit 
bic ©tabt bcIdjHflt xoixh, nid^t ju Ua^teru 16. 
SWd 1423. 

Martinus episcopus, seruus seruorumdei ad perpetuam 
rei memoriam. Humilibus supplicum uotis, Ulis presertim, 
que ad diuini cultus tendunt augmentum, et animarjom sa* 
Jutem concemunt libenter annuimus eaque quantum cum deo 
possumus fauoribus prosequimur oportunis. Sane pro parte 
dilectorum filiorum den achabitatorum et incolarum Opidi Tre*^ 
moniensis Colon, diocesis, nobis nuperexhibitapetitio conti« 
nebaty quod sepiua opidiim ipsonim ex eo ooDtingit eede» 

Digitized by VjOOQIC 



:%W 

isiastico interdieto supponi, qitod ad Uiud plures persone 
ecclesiastice et seculares per Judtees ordinaifos -ac delega- 
tos et subdelegatos , aliosque diuersos apostolica nel' aiia 
quauis auctoritate munitos et eorum locatenentes excom- 
municate aggrauate reitggrattate ^t interdicte placitandi seu 
negotia sua peiitactandi et prosequendi, aliasque midtiplici 
de causa declinant et aliquamdiu morantur, qnandoque etiam 
m illa propter aduentum et moram personaruui eorundem 
interdictum huiosinodi per dies uel meases aliquot, post 
ipsarum a dioto opido recessum personarum, prout hoc 
niandatur ex forma prouiDtialium seu Synodalium eonstitu- 
tionum siue processuum super Utteris apostoUcis habitorum^ 
quorum sev quarum uigore personis eisdem ingressus cc- 
clesie interdictus existit, obseruatur, ita quod eodem inter- 
dieto durante matrimonia sine ecclesiastioa solemnitate 
contrahuntur ; et decedentium corporibus ecelesiastica d^ne- 
gatur sepultura, propter que non solum in dicto opido cul- 
tus diuinus diminuitur et populi leutescit deuotio, sed etiam 
populus irritatur, animarum succedunt pericula, et inter cle- 
rum ac habitatores et Incolas predictos commotiones et 
soandala pernitiosijis suscitantur, Quare pro parte cleri ha- 
bitatorum et Incolarum predictormn uobis fuit humiliter 
supplicatum, ut prouidere eis super hoc oportune paterna 
diligentia curaremus, Nos igitur, qui cultum et deuotionem 
eosdem ubique uigere et augeri intensis desideramus affec- 
tibus, huiusmodi supplicationibus inclinati, prefatis clero ha- 
bitatoribus et ihcolia ut quotiens aliquam , uel aliquas ex 
personis huiusmodi ad opidum prefatum absque solicitudine 
seu uoeatione Incolarum et habitatorum predictorum decli- 
nare et in illo aliquatenus morari contigerit persone, et 
ministri ecclesiarum et monasteriorum eiusdem opidi, pre> 
gentium et futurorum infra cuins seu quorum parrochias 
aeu limites moram non fecerint, ut prefertur, interdictum pre- 
dictum seruare minime teneantur, nee ad id a quoquäm in- 
uiti ualeant cOarctari, quodque cum presone prefate a dicto 
opido expulse uel iuxta casuum occurrentiuni exigentiam 
earceribus siue cippis mancipate fuerint liceat personis et 
ministris ecclesie seu ecclesiarum in qua seu quibus inter- 
dictum 8er^at^m fuerit» sine, quacunque ulteriori dilatione 

Digitized by VjOOQIC 



MI 

et expectatione alteHiis mandati desuper, auctoritateapo8to-> 
lica diuina libere et Heite resumere, et iUa peragere, per 
orania ac si persone prefate ad dictum opidum nultatentis 
decliuassent, siae in illo tnoram non traxissent, et ecclesia 
siue ecclesie propterea interdicto huiusmodi sapposite noo 
fuissent auctoritate prefata tenore presentium indulgemus, 
dummodo tarnen opidum predictum, eodem nonfuerit inter- 
dicto suppositum, nee id clero habitatoribus et jncolis 
predictis seu älicui uel aliquibus eorum speeialiter conti- 
gerit interdicti, ipsique interdict4>rum eorundem accessus 
cauAa non fiierint, non obstantibua premissis ac constitutio- 
nibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrainis qui- 
buscunque. Nulli ergo omnino hommum Hceat hancpaginam 
nostre concessionis infringere uel ei ausu temerario con- 
traire. Siquis autem hoc attemptjfre presumpserit indigna- 
tionem omnipotentis dei et beatorum petri et pauli aposto- 
lorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud 
sanctos apostolos XVI kl. junij Pontificatus nostri anno 
decimo. 

^ie Bleierne iBuEe an einer feibenen @d^nur^ aud einem 
rotten unb einem gelben Q3iinbe(, ^ot bie 3nf^dft: MARTI- 
NUS. pp. V. 



218. SrjBifd&of SDfebetid^ bon (S5In unb bfe ©tabt 
5Dorttnunb öerfütjen bie grifl bct gu jleQcnbctt 
i&ftlfe auf 6 SBod^em 1423, im SOlat 

Wir Diderich van goitz gnaden Ertzebuschoff — doin 
kunt — as wir ind de ersamen Burgermeistere , Rait ind 
gemeynde der stat Dorpmunde vns verbunden hain, also dat 
yclicher van vns dem anderen helpen sal vp syne viande zo 
vyssgange seess der neister wechen na manyngen der an- 
derre partyen van vns, wileher des noit were, ind want dan 
de vurgt. Burgermeistere etc., vmb vnser beden willen, vn« 
nu de sess wechen affgestalt haint, vns zo helpen oeuer 
den hertzogen van cleue, as wyr sy gemaent hain, so be- 
kennen wir — were sake, dat den vurgt. Borgermeistem 
etc. geburde vns also vmb bulpe zo manen, na vswysongen 
vns samen verbnndz, so solen wir yn euch — de sess we- 

Digitized by VjOOQIC 



eben abstellen. Oiieh bekennen wir, dat wir vos mit deme 
vurgt. hertzogen nyet soenen eu solen. der vurss. hertzoge 
en haue zlrst alsulchen verbunt, as tusscben yeme iud der 
stat van ^orpmunde zo leate gegeuen is, vernuwet. verbrie* 
uet in versiegelt. 1425 Fraitag nach Cantate zu Coln. 



2iaÄ5nfg®ifti^munb, im 13ten beä römifd&en SReid^« 
auf @t. Üicolan^, ermal&net bie ©tabt S)ortinunb 
k^on Ißre^burg aa§, ft(| ntd^t I&nger bet Suoem 
abgäbe (bc8 3tcn • Pfenning«) ju »ibctfefecn, 
»eld^c er ju bem Äricge gegen biefte|ct inSSöl^* 
men nötl^ig l&abe unb SRarfgraf Sern^arb üon 
JBaben ct^ebcn foUe, Bei SBermeibung öon3tt)ang8* 
mapTegeln. 1423, 6. ÜDecember* 



220. StjWfd^of ©{cberid^ üon 65Itt ettteuert mit Qn^ 
Pfmmung be8 S6Iner SDotnfopiteK ba« ©finbtrf^ 
üom 10. DctoBer 1417 unter tpßrtlid^er aßtebcr-' 
l^olung be^ 3n]^aft8 in ber 8lrt, ba§ e8 auf feine 
Sebjeit unb nod^ ffinf 2!al^re nad^ feinem Sobe 
bauem foll. Der a5if(i&of \>m STOunjier Ijl nid^t 
mel^r als fie^enber Obmann benannt; \)ielmei^x 
foßen bie @d&ieb8mfinner einen fold&en »d^Ien 
Die grift ber ig^filfe (3) ifl t)on 3 SRonaten auf 
6 Sffiod^en "oetHixit 1424 auf ©t. SIemen«, SPapfl 
(23. Slot).) mit bem befi^riebenen ©iegel be8 ®rj^ 
bifd^ofS unb bem heS Sai^itelS. 



221. ®ie ©ruber i^enxtenberg ertverben auf 8eb? 
jeit ^tn SE^eil be« ©tabtgraben« jwifd^en 9leu« 
unb Sffiifirager^aftor* 1425 , Sag t>or . SWaria 
Steinigung. 

Wy Boi'germeistere , Raid vnd gemeyne Borgere der 
Stades Doi^munde bekennen — dat wy Ceriese Henxsten- 



M» 

bcrg heren Genes soiie zeliger gedechtaiisse vcrcoft hebben 
vor ene summe geldes dey vns wol betalt is, den- grauen 
tuschen den stadesmuren van der nyen porten byt an den 
Tom jnt mjddel tp der wistrate porten wart, vp leuenlanch 
des vorgt. cerieses vnd cristoffers synes rechten broders 
van vader wegen vnd en jar lanch na dode des lesten ly- 
ues dusser twier broder vorgt. off helder disses breues myt 
cerieses willen vorgt. to hebbene vnd to gebriikene dey 
twe liue lanck, in aller wyse vnd mate off ene vnse stad 
selüer in gebrukincge vnder hedde. wer och sake dat an 
der vordermuren dussen grauen langh jchtes wat to brocke, 
wanner dan van wegen vnser Stades deyreetschopp gans 
geschicket vnde geleuert wert, dem gebruker dusser grauen, 
dey sal op syne kost dat to brokene weder maken — datum 
anno dni. M<*. CCCC^ vicesimo quinto crastino die puri- 
ficationis bte. Mar. Virg. 



222. ©erarb, ®raf bon bcr SWatf, fÄHcfit unter WU 
»irfunfl .heS (gtjBifd^of« bon ©ftln, mit 5Dort:s 
munb dtt ©^ufe ^ unb SCtufe - Sfinbnif . 1425^ 
12. a»au 

Wir gerart van Cleue ind greue zo der Man^e . . doin 
kundich allen luden vnd bezugen offenbair in desem brieue, 
dat wir vns, vmb gunst vnd vruntschaff willen hauen by 
Raide vnser vrunde geeyniget ind verbunden, vereynigen 
ind verbynden vns, vur vns, vnae eruen ind nakoemlinge to 
der stat, to dem Raide, ind to den gemeynen Binderen 
van dorpmunde, dat wir yre vyant in geynrehande wys wer- 
denen sollen, vnd wir — soelen yre lyff ind gut truwelichen 
beschirmen in vnsen landen die wy nu lArzyt haint, off 
hemamails krygen moichten, dewyle wir — leuen' ind ouch 
die zyt dese vruntschaff ind verbundnisse wert, sunder 
argeÜst, visgenomen in deser verbuntnisse dat heilige Ro- 
mische Rych. alse,' wert, dat eyn Roimescher koninck, vyant 
wurde, der van dorpmonde vnd mit syns selues lyue in 
Westfalen qweme, ind vns dan helpe to escheide, vp die van 
dorpmonde, So moichten wy eme helpen vp die stat van 

Digitized by VjOOQIC 



— no — 

dorpDionde dewyle hey in westfaten were, ind dar mit en 
soelen vfj integen dese verbimtnisse nicht ^gedain hebben« 
vnd wanne Hey in Westfalen nicht en were , So sau desse 
brieff in alle sjmre macht blyuen. Vort were ymant eyn^ 
off me, van vnsen vndersaissen, die in vnsen landen wonaf- 
tich weren, die der van dorpmunde vyant wurden off ge^ 
walt an si kierden ain veede, in geyn Reicht van yn nemen 
en woulden, Queme dat dan to veeden, tuschen den van 
dorpmunde ind den ghenen» die also gewalt an Sy kierdem 
wanne, wir dan der van dorpmifiid zo Reichte meichtich 
weren, Der vyande solen wir dan ind alle vnse an^itlude» 
ind vndersiussen werden, vnd yn tniwelichen darup helpen, 
^mit alle vnss macht, vnd vp vnse eygen cost, gewyn ind 
verluyss, Sunder argSlist, bynnen den nyesten viertzeen 
dagen , dama , wanne die van dorptnunde vns darzo eys- 
schent, bis also lange dat yn die gewalt , wederomb gedam 
ind gericht werde, ind Reicht van yn nemen, id en sy mit 
willen der van dorpmonde. Were ouch sache, dat yemans 
eyn , off me , die in vos^n landen van vnsen vndersaissen 
wonaftig syn, vyande wiu*den der van dorpmonde , off ge- 
walt, an Sy kierden, ain veede, die yre slotte off gut off 
yre erue, vmb behelps willen vys yrre haut versat, off ver- 
kouft betten, vp yre slote gut off erue, soileii wy yn hei- 
pen, mit alle vnser macht, vp vnse eygene cost gewyn itid 
verluyss, Sunder ai^elist . . bynnen den nyesten vierzien 
dagen, wanne vns die van dorpmonde darzo eysschent, Id en 
were dan dat die man, dcnie dat sloss gut off erue, versat 
off verkouft were, mit syme eyde affiiemen weulde bynnen 
den vierzien dagen vurss. dat die säte ofte koup nyet ge- 
schien en were vmb hehelp der gheenre, die vyant weren 
der van dorpmonde Sünder argelist. Ouch en solen wy 
noch vnse vndereaiten der van doi*pmonde vyande nyet 
huysen oder hoeuen mit vnser wist. Sunder argelist.^ Dede 
dat oych yemant van vnsen vndersaissen dar embouen, die 
aal yn dar vur doin so wes hey yn van Reichte danne, äff 
plichtich ist zo doin, betten wir des ghej'ue macht, vvrurden 
die van doi*pmonde, des, off der vyande, darzo solen wir 
yn mit alle vns macht, vp vnse eygen cost, gewyn ind ver- 
luyss truwelichen helpen bynnen den nyesten vierzien dage 

Digitized by VjOOQIC 



— wu — 

darna wanne vns die van dorpmonde darzo eysschenl^- 
bis also lange dat die den van dorpmunde doin, vtrat sy yn 
van Reichtes wegen plichtich synt zo doyn. Vort were 
Sache dat weelck mynsclie, in vnsen landen off anders ye- 
mant hette, eyncherleye sache, weder eynchen Burgern off 
inwonere van dorpmonde, der en sali lyff noch gut, andere 
Burgere noch inwohnere van dorpmonde hindern, kumberen 
noch besetten mit vnsen gerichten, sunder alleyne, des min* 
sehen lyff off gut, dar die sache tegen geit , vnd van deme 
sali der clegere nemen eyn vnuertogen Reicht. Wurde da- 
remboeuen yemant besät oder bekumbert in ^naseu landen 
der geyn Sachewalt en were wanne vns die vBn dorpmonde 
dat kunt doint, So sali die besetzonge- ind komhfer qwyt 
syn, sunder vertoch, bynnen den nyesten vierzien dagen 
darna wanne vns, dat kuntgedain ist, sunder argelist. Vort 
were yemant der syns selues gerichte hette, bynnen vnss 
hirschaff, of lande, de den van dorpmunde da mit ver- 
breechen woulden, wanne wir der van dorpmonde meichtich 
weren 20 reichte; so solen wir yn darzo getruwelichen hel- 
pen, dat yn dat vnreicht wcderdain werde, betten wir des 
geyne macht, kierden die van dorpmonde an die icht, so 
solen wy noch nyemaet van vnsen wegen sy daran hinde- 
ren noch letzen *) , in geynerley wis, dan vir ind die vnse 
solen ind willen yn darzo ghehengich wesen, sunder arge, 
list. hette euch eynich mensche in vnsem lande eyncherleye 
sache zo der stat van doi'pmoude zo seggen, ind nyemaut 
besunder an en gienge *) , der en sali geynen burger off 
inwonere daromb lyff off gut bekumbern-, sunder der sal 
nemen bynnen dorpmonde van den ghenen die dar van vns 
in der stat wegen van dorpmonde zo gevoecht na anspraiche 
ind weder autworde so vill as die wysen dat reicht sy. 
Were euch sache dat eynich gut bynnen der stat van dorp- 
munde, an erffzale erstorue, ervyele, ofte eruallen were, an 
vnse vndersaissen, dar van solen sy nemen gulde of Reicht 
bynnen dorpmunde na gewoynheit der stat van dorpmonde 
as dat van alders gewoinlich geweist is. Vort so mögen die 






y Google 



— jia — 

Rut ind die gemeynen Bürgere' van dorpmonde ind die in 
yre stat wonaflich synt ind eyn yecklieh besonder mit 3rrem 
lyue gude ind gesynde sicher ind vry in vnsen landen ste- 
den indvesten komen, ind dai'ynnewesen, durch vnse lande 
ind hirschaff varen ind zien zo wasser ind zo lande ain 
eyncherhande hindemis, jdenwere dan dat yemant breecke, 
dat der beter na reichte, of na genaden. Vort en soelen 
^r, vnse Aniptlude off yemant van vnsen wegen, den ghe- 
nen die de van dorpmonde versoecken willen, äff, off to to 
voeren, geynrehandewys daran hindern ofi letzen, dan wir 
ind die vnse solen sy vredelichen äff ind so laissen wan- 
delen, jd en were dat die gbene, die die van dorpmonde ver- 
soechten vnse vntseggende vyande weren, off dat yemant 
gebroeken hetten, dat die beterde, sonder argelist. vort 
hetten die van dorpmunde eynche vyande nu zerzyt, of 
die sy hemamails kregen bynnen vnsen leuen dagen die 
vnse vndersaissen nyt en weren, den en sali geyn 
behelp noch vordemiss geschien, in vnsen landen van vns 
ofte van den vnsen ofte van den ghenen, der wir macht 
hauen, vnd sy ind jrre helpere mögen yn, ind sy in ind 
durch vnse lande soeken ind schedigen as ducke sy des zo 
doin haint, ungehindert van vns ind den vnsen, dan vnr 
ind die vnse soillen ind willen, deme Raide ind den ge- 
meynen Bürgern van dorpmunde ind yren helperen gehen- 
gich wesen, simder argelist. Vort were sache dat yemant 
in vusen landen geheischt wurde vor die gerichte zo dorp- 
monde die verbeedonge ind die heischunge sali man in 
vnsen landen vntfaen, as dat van alders gewoynlich is ge- 
weist. Vort were dat der Rait van dorpmonde ofte eyniche 
van yren Burgeren mit eynichen die yre Burgere weren, 
efie die yre Burgere geweist weren, off hetten, schelhaflich 
vTurden, nu off hemamails, in wat wyse dat geschille vp- 
stoende, ofte ypst^de were, der luden ind des gudes en 
soelen wir ofte en willen vns, ofte yemant, van vnsen we- 
gen in eyncherwys onderwynden ofte verdadingen intgain 
die stat off intgain eyniche yre Burgere , sunder argelist. 
Vort solen wir na datum dis briefs geynen landft'iden ma- 
chen, vp dese syte des Ryns mit ey neben hern oftesteden 
die wyle wir leuen, die van dorpmonde en komen dar mit 

Digitized by VjOOQIC 



J78 

in, so verre sy wUlen. Stoende ouch eyncherleye sache vp 
tuschen vns iud vnsen vndei*sais8en ind den van dorpmonde 
die vnuerbriefft were, dar soillen wir veire zo saissen, wilche 
vyere, solen mit vyere Burgermeisteren, nye ind alt, volre 
macht hauen, die Sachen te lykene, to suchten ind to ver- 
enden byunen dorpmonde na Reichte ofte na vruntschaffen 
bynnen den nyesten dryn vierzien nachten, visgescheiden 
80 w^at an der. van dorpmonde gerichte trift. Voii; were 
ouch dat gebrech an den Achten vurss. also dat sy alle 
Etchte sementliche by eyn nyet en qwemen, so solen doch 
seysse ofte vyere gelyche vill van beyden syden volle macht 
hauen to lykene, to siichtene ind to volendene bynnen dorp- 
monde na reichte ofte na ft'untschafile as vorss, steit. Vort 
so bekennen wir Gerart — dat wy die stat van dorpmonde 
bynnen yrme gerichte ind ouch bynnen deme kirspele zo 
sent Reynoulde nyt betymmern noch begrauen en solen la- 
ten ouermitz vns efte yemans anders vnd were des ouch 
wat geschien j dat solen wy äff doin laiten, oft« die van 
dorpmonde mögen dat seiner äff doin breecken. Vort so- 
dane Renneboume as an der Eymmesscher gesät syn, die 
solen wy doin afbrechen, ind dar geyne beume laisseu 
setten. Vort so en solen wir — der lüde, die in deme 
gerichte van dorpmonde wocnen ind vns nyet zo en gehoe- 
ren zo e3Tichem dienste dwjnigen. Vort en solen wir — 
geynchs gerichts noch herschafs zo Brakele vns vnderwyn- 
den, dan eyns hoifs gerichts, vnd alle des anderen gerichts 
herschaftz ind clockenslachs solen die van dorpmonde ge- 
bruychen. Vort so en solen wir — der van dorpmonde 
nicht kroeden off hindern an deme zolle zo Innen sonder 
wir solen yn den heyuen ind boeren laissen, in der maissen 
as dey seine zolle die van dorpmonde vnd der greue van 
dorpmonde den van alders gehadt ind gehurt hauen. Vort 
so gunnen wir — dat die van dorpmonde vp hoult, koeleft 
ind kome, as vnse lüde m yre stat veyle brengen ind voe- 
ren reidcliche ind gewoynliche Assyse moegen setten sun- 
der vnsen oeuelmoit. Vort so loeuen wy dat vnse ampt- 
lude alle die nu zerzyt synt ofte hernamails — weren, 
soelen komen zo dorpmonde in die stat bynnen den nye- 
sten vierzien nachte, waune vns <iie van dorpmonde darzo 
ga|ttf,<Dortmttnb. ii. X^txi. ^Ö QqqqJ^ 



«4 

eysschen vnd solen sekeren in guden truwen ind mit vp- 
gereckten vingeren gestaefdes eydes zo den heiligen sweren, 
deme Raide van dorpmonde alle vurss. puncte vnd eyn 
yecklicb besonder stede, vaste ind vnuerbracblich to halden» 
die wyle sy amptlude synt sunder argelist. Vort so be- 
kennen wir Gerart — dat wir dit verbunt tniwelichen lial- 
densoillen, as dese brieff ynne helt, so lange as wir leuen 
ind vnse eruen ind nakoemiinge na vnsme doide bis zo der 
zyt, dat vnse eruen ind nakoemiinge den Borgermeistem 
ind Riude ind den gemeynen bürgeren zo dorpmonde, dry 
dusent guede, swaire, Ryntzsche guldeh guet van goulde 
ind Reicht van gewichte wieder hebben gegeuen ind betailt 
bynnen der stat dorpmonde vurss vnd wante vnse erue ind 
nakoemiinge die dry dusent gülden bezailt haint so solen 
sy dese vruntschaff • ind verbunt den van dorpmonde noch- 
tantdania eyn. Jair nyest volgende trüwelichen halden, in 
aller der raaissen, wie desse brieff ynnehelt, vitgescheiden 
dat wir, vnse eruen ind ' nakomen, die van dorpmonde nyet 
betymmern noch begraueh en solen zo ewigen dagen bynnen 
yren gerichten noch bynnen dem krispell zo sent Reynoulde 
ind die lüde die in yrme gerichte woenen zo gheyngen 
dienste dwingen und oüch des gerichtz van brakell ind des 
Zolles von Innen sy laissen gebruychen as vurss steit ind 
ouch die Rennebeume af to doin ind geyne weder zo ma- 
chen» as ouch vurss steit. Vort so bekenne wir Grerart — 
dat die Borgermeistere Rait ind gantze gemeynheit der stat 
vanme Hamme dit verbunt solen mit geloyuen zo haMen — 
ind soellen die vurgt — vanme Hamme den Bürgermeistern 
ind Raide der stat van Dorpmonde eynen besiegelden brieff 
geuen — vnd desgely eben ouch alle vnse steide, die wir 
nu hauen ofte hernamails krygen werden, ind wanne ind 
wilche zyt die von dorpmonde ind die vurgt. steide darzo 
heischenty so solen wir zer stunt bynnen vierzien dagen na 
deme verkundigem bynnen die stat von dorpmunde komen 
ind uyt danne vyss scheiden die vorgt. steide en hauen dit 
verbunt ouch mit geloift ze halden. — Vort so bekennen wir 
Gerart — dat wir alle articule ind punte ind eyn yecklich 
besunder in guden truwen gesichert ind in eydestat geloift 
hain stede, vaste ind vnuerbruchlich zo halden. Vnd dis 



J75 

allet ind gantzer vastef stedicheit hain wir gebart — vnse 
Icgesiegele — an desen brieff doin hangen. Lid want dese 
vereynonge , ouermitz vnsen lieuen heren ■ ind neuen - hem 
diederich. — £rtzschenbuschoff — gedadingt is, so hain — 
wy diederich vorss. — vnse .segel — an desen brieff — 
— doynt hangen. Datum Anno dni. miilesimo qnadringente- 
simo vicesimo quinto die duo decimo mensis maji. 



223. ®erarb t)on Qet)e, ®raf %yx 9Ratf , t)etf))rid^t im 
gaUc bcr airöBrcc&cnbclt gelobe gegen 3lbolf Don 
SIct)e jtt)anj{g SKann mit ©IcDen in ©ortmunb 
ju legen. 1425; im ^\xvk. 

Wy gerart van cieue greue toe der marke doin kunt 

— dat also , as die eirwerdige vnse lieue here ind Neue, 
hem diderich van gaedz genaden — zo Colne Ertzbisscopp 

— tuschen vns vnd den eirsamen Bürgermeistern ind Raide 
der stat van dorpmunde vnsen goiden vrunden gedvdingt 
heuet — dat sy des voirgt. vnss hem vnd Neue van Colne 
hulpere soilen werden vp den hoigebomen hem Adolph, 
hertougen van cleue ind greuen van der marke vnsen Broe- 
der — mit sullichen voi*warde — also wanne die voirss. 
stat also to veden komen ist, op den voirgt. hertoug, so 
soilen wy van stont — dar na bynnen vier off vyff daigen- 
Twentich man mit gelaiuen, dry off vier mer off myn en- 
begrepen, wal gewapent ind getuget jn die vorgt. stat — 
schicken op vnse eygene cost, verluest vnd gewynne. Ind 
die selue mannen — solen aldair blyuen — zo vnsme ind 
der stat beste — dese vede vit ind nyet langer. Ouck 
behuuede wy — die vorgt. gelaiuen vns zo dienen, so solen 
sy vns bistendich S3ni, jnd, so wanne dat geschiet is, soi 
len s/ weder toe dorpmunde inne ryden. Ouch ist gede- 
dingt, wert sake, dat wy dat slot ind vryheit huerde mit 
gewait jn deser veden gewennen , dair die van dorpmunde 
mit yrer redelicher macht in dem velde weren, so soilen 
wy alsdan ter stunt dat vorss. slot neder laissen brechen, 
also dat wy noch vnse — nakomelinge geyn vettonge off 

18* Google 



— n« — 

bouwe aldair meir laten maken sollen, dan wy mögen, wan 
wir willen, eyn korahuyss off 6301 ander redeliche w^onyng 
aldair laten maken, dat geyn borchelicke bouwe noch 
vestonge en is. — Ind want dese dedinge ouermitz vnss 
lieuen heren ind Neuen van Colne ind andern vnsen reden 
ind frunden geschiet synt, so soilen ind willen wy die gents- 
lich stede, vast in goiden truwen, sonder einger kune we- 
derrede halden. — In Urkunde — hebn wy vnse segel an 
desen brief doin hangen datum M CCCC XXV® dominica 
proxima post festum corporis christi. 



224. SBürflcrmcijlcr imb SRat^ bcr ©tabt ©othnunb 
in bcm Sünbniffc bc^ ®rj6if(^of8 ©icbcrid^ t>on 
Sßln mit bcr ©tabt 6ßln, todd^eg ©amflag 
na6) SKatia (Smpfangniß burd^ aScrmittcIung bc« 
^crjogg abolf t)on Sülid^ unb Serg, Orafen ju 
SRaDcnSBcrg gu ©tanbc gcfommcn ifi, afö DB* 
mann ernannt, crEIärcn bfefcm Stmtc fiäf unter» 
jic^en gu wollen, jlellen aBcr bie gormen fefl^ 
unter benen Bei i^nen Derl^anbelt werben mvi% 
namentlid^, baß JHage, Antwort unb fo weiter 
f(iriftli(i& unter bcm ©iegcl bcr Betreff cnbcn5ßars^ 
tet üBcrreid^t werben mfiffcn. 1425, 2L 3uli* 



225. Sürgermcijier unb SRatl^ bcr ©tabt iDortmunb 
Beurfunben, baß t)or bcm ^Beginne ber gelobe 
jwif(ä6cn bcm SrjBifd^ofe t>on 66ln unb bem §er* 
joge abolf t)on ßletjc, bie grcunbe be^ erjleren^ 
SRameng Scrub t)on (ber "Iflamt iji erlofci^cn) unb 
$cinri^ ©tapcl 6 SBod&cn üBcr gu iDortmunb 
waren, um bie geinbfcligfeitcn gu fü^nen, ba§ 
bief elBen [xä) ani^ erboten l^aBen, üBer aOe ©treit» 
t^unfte t)or bem Statine t)on iDortmunb 9ted^t gu 
nel^men, baß oBer ^ergog Slbolf auf aQe SBor? 

Izedby Google 



«T 

ffä^lftge nfd^t dttgcgangen fd* 1425, am Sage bcr 
]^. ®atBara 4» 5)cj. 

226.1426, 4 Sage nat^ ißauli »ele^tung Wft&tigt 
§{nr{(^ Don SKoirfc, ©ifd^of Don 5IHfinPcr, untct 
Sufürnmung beg ©omtovitcfö unb bcr ©tabt 
ÜKünfler ba^ Sünbni^ feine« SBotfal^ren Otto t). 
ber ^o^a mit ber ©tabt SDortmunb auf 10. 
Salute. 

227.1427, 4. 3»ai toetfauft bic ©tabt ©ortmunb 
bem ®oBeI »ratofndEel 5 SRarf iäl^rlici&e SRente, 
für eine ©umme ©elbeS, bte bie ©tabt Bebarf, 
um einen ®abum Bri ber SBarienfird^e, an ber 
5Korbfeite be8©d^u]^ofe8, aufjuBauen. 

228. 1427, feria quarto post festum petri in vin- 
cula. ^aÖ) gemad^tem ^rieben quittirt Reibens 
rtc^ »an Dir, iDrojle ju ^oirbe unb SDieberi^ 
fein ©ol^n, für ^6) unb feine öBrige ftinber, ber 
©tabt iDortmunb ben Srfag begjenigen ©d^aben»/ 
ben er burd^ bie ^Belagerung be« ©^loffe« ^ßrbe 
gel^aBt l^at. 
2)ad Siegel ifl baS getool^nlic^e, mit bem fd^rctgen IBatfen, 

tnbep bod^toeber bad bed^^rofie, no^ beS^eibenri^ von Oir, 

9mtmann §u Sledtlingl^aufen. , 

229.®erart, ®raf t)on ber 5Karf, ber im SBegrlff 
fielet, mit ben ©ortmunbem Dor^orbe ju jiel^en, 
beurfunbet bie 9Serj)P[i^tungen, toelci^e er fiber^ 
nommcn l^at, toenn er ba« ©(ä6Io§ erobert» 1427, 
26. 3uli. 

Wy Gerart van Cleue, greue to der marke ind voir 
Ritterschap ind stede vnss landes van der marke, die ver- 
eyniget syn, bekennen, dat wy mit dem eirwerdigenfursten 
ind hern, hem diderich Ertzbusscop to eolne etc. vnsen 

Digitized by VjOOQIC 



J78 

Ijeuen hern vnd mit Borgermeistere, Raide ind gemejmheide 
der stat dorpmunde vnsen gviden fninden oeuerkomen syn, 
' to trecken voir bürde ind dat to bestallen, jlk partbie nut 
, eyn talle lüde, Bussen ind ander gerettscbap dair toe ge- 
boirende — ind wanner bürde dan bestalt is, dat men als- 
dan mit den gbenen, die vp den slote syn geyn bestant 
vrede dedinggben en sal jnd noeb oick nymant van den 
anderen wiken, nocb van bürde trecken en sal , dat en sy 
dan mit eren sementlicben eyndracht ind goiden willen.smi- 
der argelist. Ind vort so sal iglich partbei der anderen 
partbcien lyff ind guedt treuwelicben belpen' bescbudden ind 
bescbirmen dese vede vit, malk na synre voUkumenee macbt, 
oilk sonder argelist. docb so sollen die stat dorpmunde in 
vreden, vnjfreden ind soenen vnss. bem van Colne begrepen 
syn, were oik sake, dat wie dat vurss. slot — mit storme 
nyet gewinnen en konden. sa dat sieb dat togerde, dat men 
dan bürde mit Bolwerken betymerde , so veel als der noet 
were, alsdan so sal men die Bollwerke bestellen ind vur- 
waren als dicb dat dan van jeder partliei na antale geburde. 
Ind wanner bürde bestalt is, mit Bollwerken, in mate vurss, 
off gewonnen were, so suUen wy partbien voirt semetliche 
ind eyndrechtlicbe malk na synre macht trecken voir Lan- 
genscheit ind uat oick belpenwynne, so njen des dan oick 
oeuerkomen sali, off an andern steden ind slaten , dair vns 
des noet were. Ind wat lüde, baue eder guet up dit vorgt^ 
slot bürde ind vestinge Langensebeit gewonnen wurde, dat 
sal men deilen na antail der gewapenden luede , die dair 
voir syn, jnd dese stat jnd vestinge bekrecbtigen belpen. 
allit sonder argelist. des to vrkonde bebn wy gerart ind wy 
Herman pentlicb, hemic van swaensbol, Jobann van boeuele 
van solde, albert friscndorp, Thonys ducker, conrait van 
Flueruelde voir Ritterscbap die in .vnse eyndracbt syn ind 
vort burgermeister, Raide der stede Hame, Vnna, Camen, 
Loen, swirte ind luuenvoir vns, vnse gemeynbeit ind andere 
wibbelde, die oilk in vnse eyndracbt syn, vnse ind vnser 
Stade sigele an desen brieff gebangen. da,tum Anne dni. 
millesimo quadi'ingentesimo vicesimo septimo feria quinta 
post festum diuisionis apostolorum. 

- Digitizedby VjOOQIC 



87» 

230*®eravt Don bet SRart, mä^bem et burd^ 

ber ©ottmunbcr ^bxie erobert l^at, befunbct bie 
SBetppid^hingen, bie er be^fealb gegen ©ortmnnb 
erfüllen mni. 1427, Anfangt augufi. 

AVy gerart van cleue greue tor marke bekennen — 
also as wy mit helpe onssen heren vnd vronde ind Bor- 
germestere Raide ind gemeynheit der stede dorpmunde, dat 
slat ind vryheit to hordis bestallet, haddeh ind dat vorss 
slat ind vryheit also mit degedingen bekreflPtiget in onse 
gewalt genomen hebn mit Eeden ind huldyngen, so hebbe 
wy daromb na Raide onsser Reede ind vrende orab solkes 
dienstes ind Coest willen — mit onssen slate ind vryheit 
van hoirde — verbunden — als hima gescreuen steit, dat 
is to wetene efft sake were, dat wy eder vhsse nako- 
melinge — mit der staet van dorpmunde to veeden qwemen, 
so en solen wy — van dem slate noch vite der vryheit van 
hoirde — den van dorpmunde neynichen schaden döeh. In 
des gelyken so en solen wy — van der stait dorpmunde — 
dem slote, vryheit ind gantzen amte to hoirde — neyrieh 
schaden doen. Were sake — dat — hoirde — verpandet 
werde, so sali • die gene , deme dat verpandet woirde ' — ' 
louen — to halden as vorss is. — Vort sollen all vnsse 
amptlude to horde — disse vorss. puncto — sweren, tru- 
welichen to halden vort so enkennen wy gerart — dat wy ' 
— den stroym der Emescher betymeren noch betuneh" 
solen laiten bynnen dem gerichte van dorpmunde sonder 
men sol den stroym vr^ laiten gaen als hie van alders ge- 
haen heffl, ok so pekenne wy — dat wy van den van dot^- 
munde geynen toll vorder a^ sie setten off doen nemen in 
onsseme lande — dan asdat van alders is gewest gewoii- 
lich. Vort so solen alle ^^lse Amptlude to horde — den 
van dorpmunde sweren — soUyck verbunt — trüwelichen 
to halden ind bisonder dat'sie sich to Brakel geyns gerich- 
tes voi'der onderwynden, dan/eyns houes gerichtes, als wy 
dat van des houes wegen to Brakel hebben ind all der 
anderen herlichelde gerichte ind klökensl^ges sollen sie den 
Borgermestere, Raide und gemeyne Borgere der stait dorp- 
munde gebruken laiten. Ind hebt — onsse Ingesegel an 

Digitized by VjOOQIC 



SSO 

dessen brief doen hangen — dusent vierhundert seuen tnd 
twintich des donuerstagh na synt petere ad vincola. 

231 1427. Feria quarta post festum bte, petri ad 
vincula, fd^toött ^cibentfd^ Dan Der, JDrofle }u 
^örbe oBigctt SBcrtrag §Rt. 226 ju ^anb^aBcn* 

232. Sürgctmcipct unb SRat^ Don üDortmunb verlegen 
mit ©cncl^migung \>eS ©rjBffd^of« bfc Slaufe Bei 
ber Senebictg^sßa^jcfle tu ein J^au« neben ©t 
maxiMo^eüe. 1428, 30. 3uH. 

Wy Borgermestere Rait vnd gemeynen borgere der 
stad dorpmunde bekennen — also dat dey aller erwerdigste 
forste vnd here diderich Ertzbiscop to Cobie vnse leyue 
gnedige here vns orloff gegeuen hadde in vor tiden dat wy 
dey clusen dey by sunte Benedictus Gapellen lach an der 
oesten porte, verleggen mochten, op eyn ander stede, so 
hebbe wy op orloff vorgt. vnd myt willen }iem Johans 
swanen Rectors vorgt. Capellen dey klusen van der capel- 
len genomen vnd hebben dey geleget by sunte Margareten 
capelle myt willen hern Hermans sunerlen eyns Rectors in 
der tyt dieser vorgt. capellen in eyn hus dar ejm Rector 
sunte Margareten Capelle in der tyt eine erffllike mark gel- 
des vt heuet, vud vp dat dey cluse vry wesen mochte van 
der Torgt. Mark geldes, so hebben wy hern Herman myt 
synen willen vnd synen nakomelingen dey mark gelds ge- 
wiset to borene vt vnsen gedeme als dey ouer al gelegen 
sint in dem schohoue by vnser leyuen vrowen kerken an 
der suyt side bit so lange dat wy dey marck geldes wisen 
eyme Rcctore der capellen in der tit op eyne andere stedo 
to borene dar eme ane genoge vnde dey capelle vorgt. 
wol mede verwart sy. To tuge — hebbe wy vnser stad 
grote segel an dessen breiff don hangen, datum anno do- 
mini M^, CCCC*. XX^ octauo penultima die mensis July. 

228. aSetlauf eineg aRftl^Ien^la^e« t)or \>em Surgtl^ote. 
1428, 1. Dftober. 

Wy Borgermestere Raed ind gemeynen Borgere der 
stad dorpmunde bekennen — dat wy hebben verkofft — 

Digitized by VjOOQIC 



J8l 

vor twehimdert gude riBSche gülden gut van golde — dejr 
— in nut — vnser stad gekart aynt Wynande van Veme- 
ren vnd synen eruen eyne molenstede gelegen buten der 
borgporten an dem stenwege opp die westsyde , dar dey 
slipenstene plagen tho hangen, dar wynant vorgt. nu dat 
nye berchfrede getymmert heuet, myt dem rume als dat 
vme dat berchfrede van der molen begrauen vnd geplanket 
is, vort myt dem vlote vnd stuwynge, als dat tho den sli- 
pestenen horde, myt namen den vlote van der kekeJake 
molen geheyten dey Ledeken beke, den vulen vlote vnd 
den vlote als dey no vlut vt dem langen dike, vort dat 
vater geheyten dey leuersoe myt anderen wateren jn der 
lantwere vnd dar des greuen grauen toleydene vnd to der vorgt. 
to molen tobrengene vnd ock an der seluen lantwere eyn hol, 
leggen von wjoiande vnd synen Eruen dat likest legetj, doch 
also dat wynant off S3me Eruen enyge stuwinge of leydynge 
des waters deden, dat to h3aideren were an der weyde, an 
lantwere, an dem wege, off an lande, int gemeyne off 
ymands bysunder, dat solen wynant vnd syne Eruen weder 
don rechtferdigen wanner dat dey Raet in der tyt gesynnet 
vnd eschet off dey Raet mach dat rechtfertigen laten sun- 
der wynands vnd syner eruen ouelen moyt. Vort so solen 
Wynant vnd syn eruen hebben den wosten dick , dat lant 
vnd rum darby liggen als em dat vtgepelet vnd gegrauen 
vnd to dem dicke vorgt. gewist ist vnd dey lantwere myt 
detn vulen vlote vnd dey westsyde des steynweges van dem 
slachbome an , geheiten dey horboem , bouen der vorgt. 
molen, byt an den slachboem, beneden der molen, den vlote 
myt der lantwere an beyden syden Vnd dey oyuere tuschen 
den vorgt. lantweren vnd beyden slachbomen gelegen vnd 
nicht vorder , also dat wynant vnd syne eruen dey lantwere 
an^ beyden syden myt grauen vnd ock myt dem hagen 
staende sollen holden in guder vestynge. Wer — dat wynant 
vnd syn Eruen myt vest3nige, as vorgt. is , dey lantwere 
nicht staende helde, also dat dem Rade duchte dat dey 
lantwere met ve8t3mge nicht verwart en were , so sollen 
wynant off syn eruen dat maken don vnd vesten as dem 
Rade dunket des noet sy. — disse molen, vlote wateren 
stuwynge vnd lantwere, myt vnderscheide as vorgt. is vnd 

izedby Google 



ISS 

ock d«t eyn yderman mach myt koiiie to dermolen varen, 
voreu \7id dregen; sali wynant vnd syn Eraen vry hebben 
vnd beholden sunder hynder vnd wederrede vnd sunder 
ymands stuwynge — anders dan dey alrede vnd van alders 
gewesen synt. dan hebben wy vns vtgescheden, dat onse 
borgere — mögen vlas diken in dem vlote geheyten de 
ledekenbeke — . ok wanner wynant van vemeren — affliuich 
geworden, dat wy dan — dey vurss mölen myt aller Halt- 
schapp vnd myt aller erer tobehoringe mögen to vnses 
Stades behoff — wederkopen vur drey hundert gülden 
rynsch gut van golde vnd recht van gewichte, alle desse 
vorgt. puncto louen v^ — stede — tho haldene vnd des 
tho thuge hebbe wy vnser Stades grote segel an dissen 
breyff don hangen, datum anno domini M* CCCC® vicesimo 
octauo die prima mensis octobris. 



234. 3)ic ©tabt ©ortmunb. t>crfauft bcn f^aXben 3oß 
unb bcn britt^n. Sßfcnnig t)om ©ci&laglo^tt ber 
SKünjc, tt)ic fle foid^e t)on ®raf (Soitrab Don 
iDortmunb cworbcn I)at, für 160 r^eintfd^c Oul^ 
ben an §crman. t)on Sictebe unb ®eta>in (SXep^ 
. })ing, SBicberlöfe öotBeßältcn. 1431, in pro festo 
st. martini episcopi. 10. SRo^. 

235. Äönig ©igigmunb Belehnt auf ©itten ber ©tabt 
iDottmunb §enrtd^ üon gjjnne mit bcm Slmtc 
cincö bortigm grcigtafcn. 1431, grcitag nad^ 
]^. 3 Äönigc ju Sonfiang. 

Wir Sigismund von gotes gnaden Romischer Kunig — 
bekennen vnd tun kunt — wann vns die ersamen Burger- 
meister Scbeppfen vnd Rate der stat zu dormunde, vnsere 
vnd des Richs lieben getruen gebeten daz wir heiurichen 
von Lynue mit dem ampt der fryen graffschafil der stule 
n der grafschaft zu dorpmund gelegen vnd dortyn gehö- 
rende zu belihen vnd In einen frygreuen zu machen gned- 
Uch geruthen, des haben wir angesehen vnd ouch des ytz- 
genanten heinrichs redlikeite vnd haben denselben frygreuen 



S83 

gemacht ^ mit kuniglicher macht an den vorgenanten stu- 
len — zu richten und zu tun, das emeni frygreuen — ge- 
buret. ^nid nemlich daz Er vns — getrue, hold gehorsam 
vnd vntertenig sein synem frygreuen ampte redliche vorsyn 
vnd ouch dem armen vnd dem Riehen rechte richten solle 
als Er ouch vor vnser kuniglicher majestat lieplich zu den 
heiligen gesworen hat. vnd wir gebieten dorumb allen — 
daz sy vorgenanten heinrichen an der voryt Frygrafschafft 
— nicht hindern sunder hantheben — als lieb In sy vnsere 
vnd des Riches sware ivngnade zu uermyden mit Urkunde 
diss briefs versigelt mit ynsem kuniglichen Maiestat Insigel 
geben zu Co§tenz 1431 nechten Freytag nach der heiligen 
dreyer kunig tag. 

236*3o]^att t)on Sffcn gelobt, für bcn gall, baß et 
greigraf (gcl^mrici&tcr) ju iDortmunb »erben miäfte, 
Sonrab t). Stnbenl^orji, Srbgrafen juSottmunb, 
nii^e tjor fein Oetid^^. laben ju tooHen* 1431, 
3 Sage nad^ gajinad^t. 

Ich Jöhan vaii Essende vrygreue etc. erkenne vor alden- 
genen dey disseh breyff seyn eff horch lesen, dat ich geyne 
gerichte doen en sal noch ene wil dey gaen tegen den Er- 
beren vnd vromen Conrade van Lindenhorst Erffgreuen to 
dorpmunde vnde vrygreuen des hilgen ricks, want ich, vry- 
greue geworden byn op sulke vrygraflfechopp der hey en 
Erffhere is vnde des to tuge der warheyt heb ich msm 
segel an dissen breyff gehangen, datum anno domini Mille- 
simo quadringentesimo trecesimo primo feria sexta post 
dominicam Estomihi. 

SKit Um Siegel M (Sffen, einem ®paxxtn mtb )t]>if($(n 
beffen ®(§enfeln einen @tetn. 



237. iDic @tabt ©ortmunb gefiattet bem ®tafen Don 
©ortmunb ben SBieberfouf oon ber" J^dlfte 
be8 3oII8 unb dn SDrittel ber SKünge. 1431, 
23. SRobemBet. 

Wy Borgerraesteren vnd Rait der stad dorpmunde 
bekennet — dat wy vme gunst vnd leyffde willen hcbn 

izedby Google 



— J84 

gegeuen — dem ersamen Conrade von Lyndenhorstgreuen 
to dorpmunde vud synen eruen enen wederkop, dat sey 
dey Helfte van dem Tolle to dorpmunde vnd den derden- 
del dees sleschattes den wy en äff gekofft hebt na yt wi- 
8incge des openen besegelden Richters breyues — van vns 
dem Raide van dorpmunde vnd vnsen nakomelincgen weder 
äff kopen mögen allewege wan sey willt vnd jklikes jars vp 
sunte martins dach in dem winter off bynnen den nestea 
vertennachten dar nae vnbeuangen vme hundert vnd sestych 
guder swarer ouerlendescher rinscher gulden, vnd so wan 
sey den wederkop doin wilt, dat solen sey dem Raide — 
een half jair vor dem sunte martins dach to forns kundich 
doen — dat alle disse punde — vast blyuen so hebbe wy 
— vnser stad secret an dissen breyff don hangen dey ge- 
geuen is in den jaren vns hern dusent veir hundert vnd 
een vnd dei'tich des nesten dags nae sunte cecilien dach. *) 



238*L augujl 1433» ©d^tefben bcS Äaifct« ©igf«:^ 
munb t)on 9tom auS au bte ®tabt S)ortmuub. 

Die Stadt Minden sei Tor den Freistuhl zu Hyndes- 
hoff vor Rede in der Herrschaft Tecklenburg geladen, und 
„wiewol fürsten und ander sie zu errenund recht geboten^* 
(die Sache anderswo rechtsgängig gemacht hätte,) die Stadt 
sich auch dem Kaiser selbst behufs des Rechtsspruchs un- 
terworfen und zu dem Ende durch ihren Procurator, Jo- 
hann Entzen, vor dem Freigrafen Johann von Fürde habe 
vernehmen lassen, wie durch letzteren verurkundet sei, so 
habe doch der Freistuhl zu Hündeshoff (Johann von Schinne) 
die Procedur fortgesetzt und die Stadt Minden deshalb an 
ihn appellirt. Er sei aber nicht im Stande, in Italien ein 



*) 1460 äbeq&^rte HcaxM ©tedTe, @6efrau bed tSrac^t 
©terfe, avii i^rcm SJcnnßgen bcr ©tabt 5)ortmunb Jene 150 
(ittlbet unb übertrug leitete il^r bafur bte obigen Slnt^etle an 
BoU unb ^hnit ittod) unter bem audbrucllt(^en ^orbe^alte, 
bafi gebac^te SCutl^eile nidft )>on ber ©raffc^aft getreunt unb 
ba^ec ben ®ef{|^ern \>te ehemaligen S^nben^orfier mtfftii ^txs 
bleiben muffen. 



by Google 



MS 

heimlich Gericht zu halten, ,,als von Berchunge wegen der 
Freyschopfen vnd auch von wegen grosser unmüsse, die 
wir imder handen haben umbe der heiligen kristenheit wil- 
len ,^^ er übersende daher die Appellationsschrift und andre 
Urkunden mit dem Auftrage, die Sache statt seiner zu 
instruiren und binnen 3 Monate abzuurtheilen. Mochte eine 
Partei ungehorsam nicht erscheinen, so soll dem Erschie- 
nenen unverzüglich Recht gesprochen werden. 



239. Wxoin \>m ©d&ibc \>n^pidä)t M ©träfe bc« ®c^ 
fängniffcS, nie me^x ju fpicien- 1434, 5- Wfixü. 

To weten dat in dem Jare M. CCCC XXXTV vp s. 
Vincenzdach, quam Aluin van dem Schyde vor den Bitten- 
den Rait in dey Rait Camem mit hern Joh. Murman, synen 
mage, Tideman van dem Schyde, sinen broder, vnd goschalk 
Calff, sinem swagere vnd louede mit vryem willen myt 
hande vnd myt munde, dat hey numerme sin leuedage 
döbeln noch speien solde noch van siner wegen dopelen 
eff speien laten op neynen steden enigerlei spil, dat men 
denken mochte vme gelt eff vme gut — vnd eff hei dat 
disse nesten tokomenden twe jaer geldet — so mach eme 
dei Rait dar na erlouen, dat hei by tiden speien mach vme 
eyn redelich gelach — vnd eff aluyn disse louede breke, 
so sal en dei Rait setten laten in einen stad toren vnd da 
sal hei wesen op genade des Rades. 



240. Äaifer ©fgiSmunb, ba er erfal^ten, ba§ ber 
Oraf JU SDortmunb fein ©eric^t eingejlent Ijat, 
mil i^m burd^ bie gefpiic^en ©eric^te fo gro^e 
§inberniffe gelegt fmb, bag er fie ntc^t ntel^r ju 
fiBertt)inben öermod^te, gebietet bem dtatf^t 1434 
greitag mä^ Saaria^^immelfal^rt : 

von Romscher keiserlicher gewalt ob eynich geistlich 
richter, von was wirdickeit vnd State der were, ob ouch die 
grauen von dorpmunde in der zyt vch vnd vwem Rich- 
tern verboden, zu richten, das Ir uch dar niciit an cn kerent 

izedby Google 



186 

sundber jr vnd vwere Richtere. sollen richten als recht is. 
vnd wer — dar ane zu. widder wcre, der sol in vnser ynd 
des Rychs swere vngnade verfallen sin. Geben zu Basel 
1434 Freitag nach Christi Himmelfahrt. 



2413m 3uU 1434, Sonntag m^ SRaria i&cimfud&ung 
fommt jti)if(!^cn Sonrab, ®raf öon 3)ottmuttb 
unb bet ©tabt S)oTtmunb eine @&^ne ju @tanbe. 
©ie ®tabt'®ei|Hi(!^cn gaben i)or: pc feien Dorn 
©tafen (Sonrab (rt>aS)x](Sjieinliä^ in golgc bei ®e* 
rid^t^Barfeft) '»erlebt SDqrauä toax eine gelobe 
jtoifd^en i^m unb bcr ©tabt l^ciDorgegangen, ju 
beten ftieblfc^en SBefeitigung ©ommljfare ernannt 
tootben tt)aten. @eitenS beS (SriBifd^ofS ))on @5ln: 
SCibeman SBidtcbe, Sßajlor ju ®t. JUcinoIb in 
Sortmunb, ^einrid^ t)on 93a(fem, 9(mtmann; 6on^ 
rab 8lu[e<)c unb §einti(^ UlenBrodf, »ürgctmeipet 
gu SRciflingl^aufen, Seiten« beg ©rafen ®crab »• 
iSltt)t unb 5Karf, ®ieb* i)on SffiidEebc unb ®ert 
ftnippinf, SDrofle ju Unna. SDiefe l^atten bte 
Beiben Sßarteien, nSrntid^ ben ®tafen (Sontab 
unb bieS5ottmunber©ürgermeifler,®ertt)in ^l&ß^ 
Ding unb Sol^an »on ^ouelc eingeloben, anS^ 
beten Beibe greunbe gugegogen, n&mlid^ Seiten« 
beä ©tafen: Qtimlä^ i)on ben 8oe, (Somti^ur ju 
^orfl, Sutd^arb t). SBijierl^oIt, ^ol^ann aSribad^ 
\>m aSubbenBotg unb $aneman ©oBBe ju ©rim- 
Berg, Seiteng ber Stabt. (Sort SerSwovt unb 
Sol^an 5Kutman. 68 tourbe fejlgejleHt, baf bie 
i^auptfad^lii^en @treit|)unfte \>m bem ©erid^te aB^ 
geutt^eilt werben fottte.*) 



♦) TOc fiegcUcn; bcr Oraf mit ben 6 ©äffen, auf bcm 
4elme einen männlid^en atnm)|)f, Sßaflox Sßiifebe mit bem ge« 

„. ; Google 



»87 

242.S){e amtlettte bed J^er}og« ^bolf t>t>n Siebe unb 
be^ ©rafen ©cratb t)Ott ber SRarf Bc[(%tt)bren ju 
5)0Ttmunb, ben jtt)if(i^en Befbcn 1430 gctl^attgtcn 
f$rteben 143Ö saterstages na st. Laurenz im 
9(uguß. 

Wy Crachl Stecke to Wettere vnde to Blankensteyn. 
Johann van der Broecke to Bilstein, Herman van dem 
Voirste to Volmestein, Himolt van hanxlede vndgodert van 
Hanxlede goderdes son ter Vredeburgh >Tide jolian van 
aldenbockem to werdden amtlude vnde de3niere des ho- 
gebonien hern adolfs, hertoge van cleue vnd greuen van 
der marke — vnde wy Conrad keteler tom Hamme, die- 
derich van Ekel to Bockem, Rotger van dem Nyenhoue 
genant Me duue to Brekeluelde, Gert knippingk to vnna 
vnde to hoirde, godert van der Kecke, liern Hermans son 
to swerte, Engelbert van dem Westhoue to yserloen Wil- 
lem van Rutenberch ter Nyenstad , hinrich van swansbel 
to Innen vnde willem van hese to altena, amptlude vnde 
deynere des hogebonien Jungheren gerhardes van cleue — 
don kunt, also eyn vrede gededingt is 'ouermitz den erwer- 
digen in goide. heren Diederich , Ertzbisschopp to Collen 
vnde dem Edelen heren Friderike greuen to moirse vnde 
to Zarwerden, vnd ouermitz — vrunden vnses gnedigen 
hern hertoigen vnd jungheren vorgt. ' van beiden siden 
tusschen denselueu — hertoige vnde jungheren in dem 
Jaren vnses heren dusent veirhundert vnde dertich op den 



fc^a^ten halfen; ^adm mit einen SRing unb Sturnierfragen; 
9tuf))e mit einer, t>on einem 28in!el burc^f^nittenen SZBoIf^angel; 
UIenBro({ mit einer @ute> SBi({ebe mit bem quer get^eilten 
@c^ilb unb ber. ®(ei^e; jhii))))ing mit bem aBIang get^eilten 
©4^ti>« «nb ben 3 »ingen; 8oe mit bem ifeffel^afen unb 
einem Äreuj im redeten OBertoinfel; aBejler^oU mit bem ge* 
fd^ac^ten ©(Seilte; SSribaß mit 2; 1. «ingenj ©oBBc mit % 1> 
cuttern; ftle^))ing mit bem @)}arren unb ben 3 SBibber!opfen; 
^dttel mit bem re(^t^f(i^ragen halfen unb ben 3 SBergen, auf 
bem 4>elme einen 4)irfd^fopf; 39er«toorbt mit bem s85r unb 
einem Q3dr ber ben 4>elm mit einem 4)unbefo^)fe toerjiert, üBer 
ben Ao^f gepipt l^at> ald ®(^ilb^alter ; SRurman mit einer 
a92auer. 

- Digitizedby VjOOQIC 



Vridaeh na sonte Jobannb dage decoflattonis vnde soe dan 
jn den vredebreyne begrepen is, dat aQ yds gnedigen beren 
— amptlude in dem lande van der marke — den seinen 
yrede geloinen vnde besweren sollen, to halden dejr wjle 
sey amptlude syn, so bekenne wy, — dat wy den vrede 
Yorgt. mde oick dey kleringe oppe den vrede vorgerout, 
gesehiet, na jnhalt der notelen dar op besegelt vnde ge- 
ma^^et jn dee sehie jair vurgt., op denmanendagena suute 
Elisabeth dagh in allen vnd eynen yglichen pmite — tru- 
weliken halden willen. — vnde wy — hebn dat — mit 
gestaueden eeden lyffliken ouer der hillgen gesworen 
etc. gegeuen to dorpmunde 1435 des saterstags. na st. 
Laurenz. 



243» gc]^mi)tojc§ iJOtOert Seiner/ grcigraf gu 8lni8* 
Berg, tt)orin burd^ ad^t Urtl^ctlc, gefunbcn »on 
bcn grcifd^cffen unter Swj'c^wwfl be^ Umpanb8 
attein; ober öon hex SRittcrfd^aft unb öerfd^ie^ 
bencn grdgtafcn, ®cmin SIci)<)ing, SBürgermcipcr 
tmb anbcrc ©ürgcr SDortmunbä t)on ber SScr- 
fc^tnung, bic ^crjog Slbolf i)on SSerg lieber jic 
wegen (Sontab Sangen f)at crlennen lajfen, freist 
gcfptod^en unb unter feierlichen gönnen miebcr 
el^rlid^ gemacht werben. 14380 

Ich Grert Seyner, frygreue des hilgen Rykes vnd des 
crwerdegen fursten vnd hem, hem diederichs Ertz- 
bisscop to Coelne — hem der vryengraischop vnd vryen- 
stoels to Amsberge doe kunt in der heymeliken achte allen 
heren, forsten, greuen, vryen, rittem, knechten, fiygreuen 
vnd allen guden luden de vryscheppen sint ouermitz dissen 
breue, dat vp deme dage data disses brefs to Amsberge in 
deme Boemgarden, dar ich in eynen gehegeden gerichte in 



■1 iBefonbetS merhDütbig ttegen bet muflevl^afien (Sin« 
fa^^cit ^ bc« löcrfajrcnö, bet gotm unb gaffung bcr Urtl^cile, 

lizedby Google 



bem icjigcn t^cini^cn SBeTfa^ten entf^)rc(^enb unb gana bcm 
SEBefen ber Sßteuf. ®cri(i^t^otbnung entgegen. 



289 

der heymeliken achte stat, viid stoil gespannener bank mit or- 
dele vnd mit rechte gekledeLvndbesetten haddevnder konings 
baxme to richtene ouer lyff vnd ere, dair vor my quamen, dey 
erbere Ailbert lUeppingh vnd Andreas Kleppingh vnd baiden 
my umb eynen vorspreken. des ich envan gerichts wegen gunde, 
als des gerichtes rechte was, nempliken diederich Leuekingh, 
frygreuen. Soe ghenegen dey yurss Ailbert vnd Andreas 
myt eren vorspreken vyt vnd bereyden sich vnd quamen 
weder yn vor my in gerichte vnd vrageden eyns rechten 
oirdels ouermitz eren vorgt. gewunnen vorspreken. „Alsoe 
als etzüke borgere van dorpmimde in vortyden van ;wegen 
beuele vnd geheite des hoegebom forsten, hem Adolphs, 
hertougen van Guylke vnd van den Berge etc. mylder ge- 
dechtnisse vor heynen van valbart frygreuen an dem 
fryenstoile to ludenschede beclaget vnd mit des hilgen rykes 
heymliken achte beswert weren, vnd soe als dan nu dey 
ergen» hertouge Adolph na dem willen Godes veruaren vnd 
gestoruen is, vnd den hoegebom fursten hern Gerart her- 
tougen to guylke ynd to den Berge, synen neuen beeruet 
hed mit synen Landen, gueden, rechten, schulden vnd vn- 
schulden vnd mit aller vorderincge vnd ansprake , dey de 
vurgt. hertouge Adolf by synen leuedagen mochte hcbn 
gehatt, off nu dan de vurgt. hogeborne forste her gerart, 
hertouge vurgt. alle syner claghe, vorderincge vnd rechte, 
dey de ergenant, hertouge Adolph by sinen leuen geuordert 
hed — an dey van dorpnumde, indeme rechten dey ichtvo;*t 
vorderen mochte to wynne vnd verluse, glyck de vurgt her- 
touge Adolph — mochte licbn gedaen, oft wat dair recht vmb sy ?" 

dat oirdel satte ich an eynen echten, rechten fryen- 
schepen, dyngplichtich to dem gerichte. de ghenk vyt 
vnd bereit sich mit deme vmmestande des gerichtes vnd ' 
quam weder yn vnd wysede vnder koningsbanne vor recht (:) 
„na deme dey ergen. hertougen gerard beeruet were 
mit allen naiate landen, luden, eruen Mid rechten, so solde 
vnd mochte de vorgt. forste gerart yn Stede stain des vorgt. 
hertougen adolphs, vnd aller sake, vorderingen, klage vnd 
rechte eyn redite klegere wesen, wu dey van hertougen 
adolph — gehandelt geklaget vnd geuordert weren — to 
gewynne vnd to verluse." 

Sa^ne, Srortmunb. n. JCjcil. Digtize|f Google 



!MD 

So bereyden sich auer dey vurgt. ailbcrt vnd andreas 
vnd quamen weder yn ouermitz eren gewunnch vorspreken 
vnd hadden in eren banden twe ledegantze versegelde breyue 
darync de ergenan. — hertbuge gerart vnd beyne van 
Valbart — consentierden, vuldeden vii l beleynden niy to 
arnsberge vor disseii vorgt. fryenstole in des hilgen Rykes 
heymeliken achte solke klage, verbodincge vnd vorderincge, 
als van den vurgt. hertougen adolphs wegen , an dey van 
dorpmunde vor den freyenstoile to ludenschede — geuor- 
dert were , dey to verkleren vnd mit rechten ordclen erlut- 
teren \) laten, als sich in deme rechten geborde \Tid ba- 
den dair iip dorch eren vorspreken eyns rechten oirdels. 
„na dem de hoegeborn furste hertouge gerart vnd heyne 
van valbert — ouermitz eren breuen consentiemden — 
sulke sake — ouer dey van dorpmunde — to Amsberge 
an den frystoele — to luttern vnde mit rechten ordelen to 
vei-kleren, off ich gerd vrygreue vurgt. dair wes van rich- 
tede off vor my dair yn der heimeliken achte erkannt wurde 
mit ordelen, off dat icht to rechte bundich vnd so mechtich 
syn solde, als dat to ludenscheide an deme freyenstoele ge- 
richtet wurde, off wat dair recht vmb sy ?" 

Dat oirdel satte ich an eynen echten , rechten fi'yen-» 
schepen, dey ghenk vyt, vnd bereit sich mit den vmsten- 
deren dyngplichtigen des gerichts, vnd quam weder yn vnd 
wysede vor recht vnder koningsbanne(:) "na deme dey 
vurgt. hoegeborn furste hertouge gerart, vor einen vulmechti- 
genklegere mit rechten ordelen erkant—consentiert vnd heyne 
van Valbert frygreue des glykes — consentiert vnd maclit gcgc- 
uen hedde, wes ich ouer dey vurgt, sake — richtede — dat solde 
in deme rechten soe bundich — syn — gelicks off dat to Luden* 
scheide an deme gerichte vor dem vurgt. heyiien van Valbert 
freygreuen vnd in gegenwärticheit der klegere vnd procura- 
ren, dey de vurgt. klage van wegen vurgt. hertouge 
adolphs geuordert hebben, — geuordert sint gewesen. 

Also baden de vorgt. Ailbert vnd Andreas eyncs be- 
radcs vnd quamen weder yn vnd beclageden sich ouermitz 
eren vorspreken, gode, dem konincge vnd aldaii* in des 

') txUixUxn, 

Digiti_zed by VjOOQIC 



591 

hilgen Rykes heymeliken achte, wu dat — eyns deils erre 
Hatnrliken maige vnd medeburgere der Stadt dorpmunde, 
nemplike her gerwin cleppingh, Bürgermeister der tyt, her 
Johan Murman, hilbrant henxtenberg, herman bouinghus, 
Johan voirman vnd albert Troest — van heynen van Yal- 
bert frygrauen to ludenscheide vor deme fryenstoele ver- 
ttoirt vnd veruemet viresen, vnd togeden aldair vor my yn 
gerichte eynen ledegantzen vorsegelden breifF van heyne- 
manus ihaysoege frygrene to Soist vnd van velen andern 
frygreuen gegeuen vnd besegelt, dair yne sey bekenntlich 
weren (:) >) sulke klage , verbodincge vnd vorderincge , als 
vp dey van dorpmunde sementlike vnd bisunders , . als van 
Cordes wegen van lancgen, vor deme fryenstoile to luden- 
scheide, van heyte vnd beuele des ergenan. hertough Adolphs 
geschein vnd gehandelt weren, dat dey. to Soest mit rech- 
ten ordeln in eynen gemejmen Capittele vnd gerichte des 
hilgen Rykes heymliken achte, in gegenwärticheit des er- 
werdigesten forsten Ertzbisschops van Coelne myns gnedi- 
gen hern vorgt. dey to der tyt van sunderliker keyserliker 
beuelincge vnd Commissien den ergen..fi*yenstoil bekledet vnd 
besetten hadde, dey eyrste vorbodincge vnd vorderincge van 
Heynen van Valbert to Ludenschede an den fryenstoile an dey 
dorpmimde gedaen vnd geuordert weren, mit rechten oir- 
delen machtloes vnd affgewyset erkannt weren vnd baden 
dair vp eynes rechten oirdels ouermitz eren verspreken : 
off heyne van Valbert off eynich andere frygreuen vp dey 
vor^t. machtlosen vnd vnbundigen vorbodinghe to Soest aff- 
gewisset, als viirss. steit, hedden gedaen eynige vorbodinghe 
off Torderiughe off geschein were, off wat dair recht 
vmc sy?" 

dat ordel satte ich an eynen echten, rechten frysche- 
pen, de ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmestenderen 
des gerichtes vnd quam weder yn vnd wysede vor rechte 
vnder koningsbanne : Na deme dey vorgt. vorderincge vnd 
verbodincge to Soest yn gerichte affgedain vnd machtloss 
mit rechten oirdelen erkannt weren> hedde heyne van Val- 
bart off eymant anders up dey vorgt. vmbundige vnd affge- 

•)b««nmjrfa«ni«,. o«.:^^,Google 



S9S 

wysede cirste vorbedincge off vorderincge gedain an dey 
van dorpmunde, dey solden yn dcme rechte machlois vnd 
vmbmidich syn \nd. blyuen. 

Soe baden dey ergen. Ailbert vnd Andreas auer eynes 
berades vnd quamen weder yn vnd togeden aldair ouer- 
mitz eren vorspreken eynen versegelden vulmechtigen schyn 
^^ld breiff van deme erwerdigsten forsten Ertzbisschope van 
colne mynen gnedigen heren vorgt. versegelt, dair ynne 
sync ei-werdige forstlik gnaide belügende — soe als dey 
ergen. heyne van Yalbert etzlike van dorpmunde, als dey 
yn der verbodinege begrepen waren, up dey eirsten affge- 
wyseden vnd vmbundige vorbodinege to dem anderen, to 
dem derden vnd to dem lesten male vort vorbodet hadde 
\nd vorderincge up sey gedain, sey ouermitz etzliken synen 
deynercn vnd vrunden to ytiiken eren geteychenden gerichteda- 
gen an den vorgt. heynen van valbart vnd deme gerichte van 
Ludenscheide geboden erre mechtich to wcsen deine gerichte, 
deme crgenan. klegeren hertouge Adolph vnd ydermanne 
dey der klage to done hedde, to done bynnen geborliker 
tyt vnd op gelegenen steden , wes sey van eren vnd rech- 
tes wegen weren schuldich gewesen vnd syne gnaide hedde 
des den vorgt. heynen van valbai^t to behoeff des gerichtes 
vnd klegers euermitz synen breyuen vnd anhancgendeu se- 
gele voi*wisset vnd dair guct vor to wesen, dat alsoe to 
gescheyne, als vorgt. steit, welke bcwysincgc vnd breyue 
myns gnedigen hcrn vorgt. mit rechten oirdeleu dair vor 
my van werde erkant wuirden, Soe baden dey vorgt. Ail- 
bert vnd Andreas eynes rechten oirdels ouermitz eren vor- 
sprecken: Na deme dey vorgt. myn leyue gnedige here 
van Colne dey verclagenden vnd vorbodeden dey van 
dorpmunde to eren gelachtcn vnd geteychenden richteda- 
gen an gericlite geboden erre mechtich to wcsen to eren 
vnd to rechte, vnd hedde dat den vorgen. heynen frcygre- 
uen yn deme gerichte to ludenscheidc to behoeff des kle- 
gere verborget vnd verwisset ouermitz synen segelen vnd 
breyuen. off dey vorgt. heyne frygreue — bouen disse 
vorgt. bode vnd gelouuen vnd vmbindige affgewysede ver- 
bodinge eynige vorderinge off vorbodincghe an dey van 
dorpmunde gedam hedde, off dat hey der van dorpmunde 

izedby Google 



-293 

cynich veruemet vnd veruoirt hedde nemeliken dey, vorgt. 
herngerwinhern Johan,hilbrand,Herman, Johan vnd Ailbert 
off dat yn deme rechten icht eyn vngerichte sy vnd solle 
inachtloss vnd vmbundich syn, off wat dair recht vme sy? 

dat ordel satte ich an eynem rechten fryen schepen, 
dey ghenk vyt vnd bereit sich mit der Ritterschop , fry* 
schepen vnd vmbstenderen des gerichts vnd quam weder 
yn vnd wysede vor recht vnder koningsbanne : „hedde dey 
vorgt. heyne — vp dey vorgt. affgewyseden eirste vorbo- 
üincghe vnd bouen disse vorgt. bode, gelouuen vnd vor- 
wissinge van vnsem gnedigen hern van Coelne vorgt. ge- 
schein, den van dorpmunde eynige vorbodincge gedain, vnd 
dey vorgt, H.gerwin, H. Johan, Hilbrand, Herman, Johan vnd 
Ailbertus vei'iiemet vnd veruoirt, dat were ein vngerichte vnd 
solde mechtlois syn vnd solde in dem rechte den van dorp- 
munde an ercn lyue, Ere vnd gelyrape nicht hinderlich 
noch schedelich wcsen. 

Soe baden dey vorgt. Albert vnd Andreas ouermitz 
eren vorspreken eyns rechten oirdels dar up : „na deme 
dey vorgt. vorbodincge, veruemiacge vnd voruorincge — 
mit rechten oirdelen — machtloiss — gewyset were, wu 
sey dan yn deme rechten dey vorgt. hern Gerwin, Johan, 
Hilbrand, Herman, Johan vnd Ailbert weder in des hilgen 
rykes fryen gerichte brencgen vnd komeu sollen, off wat 
dair recht vme sy? 

dat ordel satte ich an cynen echten rechten fryen- 
scheppen, dey ghenk vyt vnd bereit sieh mit der Ritter- 
schap, frygreuen, fryschepen vnd vmbstenderen des gerichts 
vnd quam weder yn vnd wysede vor recht vnder konings- 
banne: „dey vot'gt. veruemeden solden ycllch hebben in 
synre handtwe echte fryeschepen vnd des koninge pennink 
vnd einen reep vme synen hals vnd komen vor my in des 
hilgen rykes heymelike achte vor dey kaiserliken gewalt .vnd 
gerichte, vnd Valien vp ein kney vnd bidden vme god vnd 
vme den koningh, sey vyt dem vnrechten vorderiucgen 
vorbodincge vnd machtlose veruemincge to des Rykes gna- 
den to nemen ynd sey dair van weder yn ere vryheit vnd 
vrede to-setten na des gerichtes recht. 

Digitized by VjOOQIC 



JW 

Alsoe quamen dey vorgt« veruemeden vor my aldair in 
gerichte des hilgen Rykes heymelike achte vnd'vellen up 
ere kney, als en mit rechten oirdel gewyset was, soe heb 
ich gerd frygreue dey ersamen hern gerwin cleppingh, hern 
Johan Murman hilb. Heiixtenbcrg, herra. boulnghusen, Jch 
voirman vnd ailbert Troest vyte der vnrechten vnbundigen 
yeruemincge, veruorincge vnd vngerichte genonien vnd 
hebbe sey van denie bösen gerechte vnd vngerichte weder, 
van wegen — myns ainptes, yn ere fryheit vnd vrede ge- 
sät vnd yn des hilgen Rykes hulde vnd gnade vnt- 
fangen vnd genomen, alsoe vry vnd also woeldedich vnd 
vuUenkomen an eren eren vnd rechte, alse sey waren, er 
der tyt, dat sey beclaget vnd mit der veruemincge — be- 
8 wert waren. 

Soe baden dey vorgt. her gerwin, Johann, Hilb., Herrn. 
Joh. vnd Ailbert seinen my vmb eynen vorspreken , des ich 
en gunde, vnd baden my eines rechten oirdels dorch eren 
vorspreken: of eymant na dissen dage sey vmb eynige 
punte beschuldigede off beklagen wolde,'yn des hilgen Ry- 
kes hey-mlike achte, off hey sey to recht icht warnen yn 
eyschen vnd verboden solde, als men in den rechten, 
echte fryeschepen schuldich is to verboden vnd to wynnen ? 

Dat oirdel satte ich an eynen echten rechten fryen- 
schepen, dey quam weder yn vndwysede vor recht vnder 
koningsbanne(:) „wey dey vorgt. hern gerwin etc. — be- 
clagen, yn eyschen off verboden wolde, dey solde sey wyn- 
nen vnd verboden als — echte fryschepen. 

Soe vrageden dey vorgt. sess: off eymant sey hima- 
mals van der vorgt. vnrechten veruoringhe. bekrodede vnd 
beswerde, dat en hinderlich off schedelich mochte wesen 
an eren lyue ere off gelympe, off dey dair vme icht des 
hilgen Rykes fryen gerichte mit rechte in broke vnd pene 
veruallen sollen syn vnd off dey en dair vme icht wandel 
vnd boete solle dair vor doin, als eren eeren temet, als 
sich yn derae rechten geboirt. off wat dair recht vme sy ?" 

Dat oirdel satte ich an einen echten rechten frysche- 
pen, dey ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmestenderen 
des gerichtes vnd quam weder yn vnd wysede dairvp vor 
recht ; „na deme dey vorgt. heren gerwin etc. in ere vry- 

riizedby Google 



MS 

heit vnd vrede- weder gesät sint, beswerde sey cymant dair 
en bouen yan den vurgt. vngerichte vnd veruorincge mit 
vorsate. dey were dairvmb deme hilgen Ryke in pene 
vnd brocke geuallen vnd solde en sulken stant stain, dair 
hey sey to vnrechte gerne mede beswerde vnd belestigede 
vnd were en dair vmb in deme rechten schuldich wandel 
vnd boite to done, als sich geborde in deme rechten vnd 
$ey mochten dat an eme vorderen in de» hilgen Rykes 
heimeliken achte lo dren veirtennachten vnd drcn dagen 
als'recht were. 

Voirt sovrageden dey vorgt. eynes rechten oirdels ouer» 
Xtiitz ercn vorsprekcn : „Na deme dat sulke verbodinge vnd 
beicstinge des vm-gt. fryen gericlits to ludenscheidc den van 
dorpmunde geschcin were, vnbundich vnd machtloes erkant 
were, vnd oiF der y^n doi-pmunde dan eynich noch in den 
vnrechten verbodincgen stonden, off sich dey icht torechte 
mit vulbart disses gerichtes to arnsberge dair van weder 
in ere vryheit vnd recht mögen setten laten vor dissen 
fryen stoile off vor eynen anderen fryenstoile dey en gele- 
gen vnd bequeme were, off wat dair rechte vmb sy ?" 

Dat oirdei satte ich an eynen echten rechten fryen- 
schepen, dey ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmesten- 
deren des gerichtes vnd wysede dair vp vor recht vnder 
koningesbanne (:) „Nademe mit rechten oirdelen erkannt 
were, dat disse vorgt. sake alhyr yn gerichte so bundich 
vnd so mechtich weseu solde dey to verklerene vnd to ver- 
rechtferdigcn als sey vor deme gerichte to Ludenschede 
dair dey saken angehauen vnd geuordert sint gercchtuer- 
diget vnd gerichtet worde, vnd na deme dan dey vorbo- 
dincgc vnd vorderincge vnd gerichte euer dey van dorp- 
munde gedain vnd geschein sint soe moigen dey van dorp- 
munde, dey yn den vorbodincgen begrepen sint mit vul- 
bart des gerichtes to arnsberge sich van der vnrechten be- 
swerincge des gerichtes to Ludenscheide w^eder vor dissen 
fryeenstoile, off vor einen anderen, dey en bequeme is vnd en 
gheopent mochte werden dair van weder in ere fryheit vndfrede 
•etten laten als recht is, dair ich gerd fiygreue van gerichts we- 
gen mynen gantzen willen vnd vulbart to gegeuen hebbe 
vndgeue in kiaft disses bryfs des sich de vorgt. verbode- 

Digitized by VjOOQIC 



»96 

den van dorpmunde mögen van der vorgt. besweringcn 
vnd vorbodincge weder yn ere vryheit vnd vrede satten 
Uten vor dissen fryenstoile off vor eynichen anderen 
fryenstoile vnd frygreuen dey en bequeme were vnd geo- 
pent mochte werden. 

Ynd ich gerd frygreuen vorgt. hebbe alle disser oir- 
dele gevraget in gerichte eyne werff ander werff vnd derde 
werff der gevolchnisse als my to rechte geborde, dey nicht 
wederachtet en woirden yn deme gerichte, sondern sey. 
woirden gevulbairt van der Ritterschapp, frygreuen, fry- 
scheppe vmestenderen vnd dyngpüchtigen des gerichtes, 
alse ouch dat mit rechten ordelen vor my erkant wart, 
alsoe dat der vergt. ordel vnd rechte neymant in deme 
rechten wederachten off wederspreken en solle, dan op 
deme dage data disses bryfs vnd up disse tyt yn Jegen- 
wordicheit disses gerichtes dair ich myn oirkunde vp alle 
disse oii'dele vntfancgen hebbe, als recht is. dair ouer vnd 
ane gewest sint dey ersamc vnd frome Bernd van Hoirde, 
droste to Arnsberg. Conrait von Lyndenhorst. greue to 
dorpmunde, diederich van wickede, Cord Wrede, Volbart 
schade, Ludolph Vorstenbergh , diederich Schade, Herman 
von Bynol, Ritterschopp. diderich Leuekingh, Bernd Duy- 
ker, Heynemannus Muysouge, fi'icke Gorgis, hinrich visch- 
meister, hinrich van Wymelhusen, wenemar paschendail, 
hinrich van Lynne, alle frygreuen des hilgen Rykes, Amd 
Schotte, Johan van Innen genant van dem Broike, Johan 
Roide, Raitheren to Soist, gcrwin IVJoir, Gotschalk herken 
regnant wilne Burgermeistere to Anisberge, Herman Nase- 
bairt Rost, Herman myck vnd vele andere echte vrysche- 
pen dynkplichtich to deme vorgt. gerichte. vnd want alle 
disse vorgt.^ Sake — vor my ergangen sint — soe hebbe 
ich — myn Siegel van gerichtes wegene to tuge — an 
dissen breiff geliancgen. vnd wante vns Bernd Droste, Con- 
rade, dederike, Volbart, Ludolph, Diederich, Hermann, 
Bernde, Heyneman, Fricken, Hinrike, Hinrike, Wenemar 
Hhu'ike vnd diderike Amd Johanne vnd Johanne alle vorgt. 
Sake — witlich vnd kundich sint vnd. heben dey geseyn 
vnd gehoirt — vnd smt dair to gekom vnd genomen to 
rechten vmestenderen — so hebbe wy Bernd von Hoirde. 

Digitized by VjOOQIC 



J97 

Conrad von Lyndenhorst, erfgreue to dorpmunde vnd vry- 
greue des hilgen Rykes, Dlderich van wickede Ritterschopp, 
Arnd Schotte, Johan van Lünen gt. von den Brocke vnd 
Johann Roide Raitman Vurss, Diderich Leiiekingh, Bernd 
Düker .Heynemannus Mysonge. fricke georgis, hinrich Visch- 
meister hinrich van Wyraelhusen, Wenemar paschendail vnd 
hinrich van Lynne alle frygreuen vorgt. to tuge der wair- 
hait — vnse Segele — an dissen brieff gehancgen. Ge- 
geuen in den Jare vnsers heren godes geboirt dusent veir 
hundert vnd achte vnd- dertich jair des neisten donresdags 
na sunte Johannes Baptisten dage syner geboirt. ^) 



244. ©ül^neBrief jtt){fd^cn Sol^ann i)on 33ocgc unb bcr 
©tabt iDottmimb. 1444, 1. @onntag mä) Djietn. 

To weten soe als twist vnwille vnd vede uperstanden 
is tuschen Johan van Bocge an eyne vnd de ersamen Bür- 
gerin ester vnd Raid der Stad dortmunde an de andere syde 
soe is bedediiigt — ouermitz diderike vah Wickede, Gerd 
Knyppingh, Idel Walraue vnd aleff vrydach gt. Ruter — dat 
de vurss. Johan vnd de vurss. Burgerinestere — vor sey 
vnd alle ere helpere — eyne stede vaste soene gegeuen 
hebt — also als de van dortmunde heren Wenemar van 
Bocge, Johans broder vnd Johan" den Denen gevancgen 
hebt, so sollen de vurss. gevangenen doch hebn errevcnk- 
nisse vnd sollen den van dortmunde eyne rechte venknisse 
louen vnd sweren in sodaner wys als hyr na geschreuen is. 
dat is alsoe to verstane. Soe als de van dortmunde Jo- 
hanne van Bocge vurss. eyne summe geldes gelent hebt, 
dat he of numant van synr wegen thegen de van dort- 
munde doin en sal in veden oS ane veden. he en heben 
errsten de vurgt. summe geldes weder gegeuen to tyde na 
uytwysinge der breue dar ouer gegeuen. Wert nu dat de 
vurss. her Wenemar — er de vurss. Johan den van dort- 
munde de summe vorgeroirt weder gegeuen hed jr— in 



') ißon ben 15 ©iegeln finb nur ncd^ 8 i»OTl^anben; ba^ 
M Gd^enev unfenntlid^. 

Digitized by VjOOQIC 



S98 

Lyfland toghe vnd dar verbleue, dey wyle vnd alsoe lanege 
als de Turss. Her Wenemar alsoe to Lyflande bleue aoe 
lancge sal de vm*gt. H. WcDeraar van dem yenknisse vn- 
belestiget blyuen beheltnisse eme syner cre md ayns gc-* 
lymps vnde off de vurss. h- Wenemer weder vyte Lyff- 
knde queme vnd dar nicht en verbleue vnd de vurss. Jo- 
han den van dortmunde de vurss. summe weder gegeuen 
hed — vnd mit veden an de van dortmimde tastete — 
aoe sal de vurss. h. Wenemar denen van dortmund eyno 
venkniss halden vnvertoget bynnen dortmunde al;i he dat 
— gesworen heft — datum MCCCCXLIV. Sonntag Quast 
modo. 

Wickede ftcgelt mit bem qu^rgefl^etUtn @(i(i(be unb bec 
(Sllebe; Knipping mit bcm a^fangget^cilten unb brei Slingen^ 
Walraue mit einer ®it^t, Vridach mit 2. 1. (Rittjen. 



245. ©cnrab t)on Sinbcnl^orjl , ®taf ju Dorlmimb, 
i)erfpri(fit leinen (Sölncr SSörfter i)or feinen grei* 
piil)t 8u laben. 1444, 18. Slugufl. 

Ich conrait van Lyndcnhorst, Erffgreue to dortmund 
doe kunt — Alsoe als de ersaraen wysen Burgermesterd 
vnd Raid der stede Colne van macht erie vryheit vnd pri- 
uilegie en vnd eren vorvaren van paesen keyseren konin- 
gen vnd archiepiscopen to Colne behaldcn hebt, my ange- 
langt vnd bededingt hebt, wante sey , ere borgere vnd jn- 
geseten an mynen vryenstoilen vnd gcrichten verbodt vnd 
beswert sint, darvmb sey ray also vere veruolgt vnd to 
geistliken krode gebracht, vnd dar toe in groite swair pene 
ind boite, vellich to sine, mit oirdel vnd rechte hebt laten 
wysen vnd deme vorder na doin gaen, dat ich to grote 
beswernisse gebracht bin, dar ich vulbetende vnd ouel vn- 
derwyst to kome vnd gedain ,heb, dat my leyt is, vnd be- 
kenne dervmb oucrmitz dessen breue, dat ich mit wai'heit 
kentliken berichtet vnd vnderwyset bin, dat dey vurss. er- 
samen hern Burgermestere vnd Raid der stede Coelne ere 
borgere vnd Ingeseten, also bevryet vnd priuilegiert sint^ 
dat men sey, als verre dem klegere bynnen Coeln geyos 

Digitized by VjOOQIC 



«99 

i'echtes geweygert werdt , vyt eren stad Coelne noch an 
geync vryestoile noch openbare gerichte eyschen , vor<Jefn, 
verboden noch anlangen sal in neynigerwys vnd cjat en 
darvrab verbodinge, ordel vnd beswernisse der vurgt. my- 
ner vryenstole off gerichte wu de to ghangen sint vmbil- 
Kken vnd to vnrechte geschein synt, van rechte affsyn vnd 
vmbundich blyuen sollen ayn eren schaden off acht^rdeil 
vnd gelouen ok de vurss. van Colne hyr namails nummer- 
mer an mynen stoilen vnd gericht noch ouermitz mynen 
vrygreuen vnd vronen noch neymantz anders van myner 
wegen heymliclieri noch openbare to staden off verboden to 
laten, beordelen, besweren noch to bededingen noch myno 
gerichte thegen sey so openen vnd wer sake dat men hyr 
namails vmmermer bevunde dat sey hyr eubouen an mynea 
Stolen off gerichten, off ouermitz de mynen beswert , beor- 
delt off bededingt wurden — so gelouen — de gerichte, 
besv^ernisse , vnd verbodinge to eren gesynnen mit boden 
off mit breuen up myne kost alle tyt äff to doyne , äff to 
werpen vnd äff to stellen sunder eyiicher kumnier, Indracht 
vnd' argelist. vnd diss to oirkunde der wairheit vnd gantzer 
stedicheit soe heb ich — myn Ingesigel — an dessen breff 
gehangen vnd heb gebeden de ersamen Burgermestere vnd 
Raid der Stadt dortjnund, myne guden vrunde, dey my to 
allen vurgt. saken hebt helpen vnderrichten vnd vnderwyr 
sen, dat sey erer Stad Secret segel — an dessen breff hebt 
doin hangen — datum anno dni. M<» CCCC^XL quarto 
feria tertia post assumpt. bte« marie virg. 



246. günf SCage naS) Quasi modo Bcfcnncn Sol&antt 
SRummcItan \>an SRo^ueren, SÄitter unb Sonrab 
©tede, baß ftc 9?amenS beS ffömgS ©tgiSmunb 
mit ^erman ©lepping, Sürgermciflcr, unb §ille^ 
Brant i^cnflenöerg , SSürger ju SJortmunb, tt)egcn 
bcr Silben auf 400 t^^cinifd^c Oulben fi^ Der^f 
fllic^en ^aUn unb baß i^nen foli^c auggeja^lt ftnb. 
1445. 

Digitized by VjOOQIC 



800 



247. ^Qlpfl (Sugctt mi. Bcfldtiflt bcn @(^icb«fpru<5 
übet ba8 SßrafentationSre^t bet ©tabt 5Dort^ 
munb in bcr »dnolbi^spfarrc. 1448, im 5Kdtj. 

Eugenius episcopus servos servorum dei. Dilectis filiis 
proconsulibus consulibus et commuuitati opidi tremoniensis 
Colon, diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Ex 
paterne caritatis officio singulorum christiiidelium, per qiie 
illorum deuotio ac divini cultus incrementum siiccedere 
prospicitur, uotis libenter annuimus, ac eis fauores aposto- 
licos gratiosiiis impertimur. dudum siquidem felicis reeor- 
daiionis martino pape V. predecessori nostro pro parte 
vestra exposito, quod licet ins patronatus et presentandi 
personas ydoneas ad parochialem ecclesiam sancti Rejnoldi 
opidi tremoniensis colonicn. dioc. ad vos legitime spectauerit, 
et peitinuerit, uosque ad dictani ecclesiam qiiotiens vacavit 
personam ydoneam prcsentaveritis. tamen certis vicibiis in 
presentando personam huiusmodi negligentes fiiistis, et cum 
dubitaretis propter negligentiam huiusmodi superdicto iure 
posse imposterum molestari, dictus predecessor dilecto filio 
. . Preposito ecclesie beate Marie ad gradus colon. eius 
proprio nomine non expresso per suas littcras dedit in 
mandatis, ut si esset ita et vos usque ad tempora diele negli- 
gentie in pacifica possessione uel quasi iuris huiusmodi 
cxtitisse reperiret, ius presentandi personam ydoneam ad 
ecclesiam huiusmodi quotiens dictam ecclesiam uacare con- 
tingeret, vobis perpetuis fu iuris temporibus reseruaret, prout 
in eisdem litteris plenius continetur. Cum autem sicut ex- 
hibita nobis nuper pro parte uestra petitio continebat, di- 
lectus filius cristianus de Erpel, Prepositus dicte ecclesie 
beate Marie ad ipsarum litterarum executioneni procedens, 
quia exposita huiusmodi repperit fore uera, reseruationem 
fecit eandem, Et sicut eadem petitio subiungebat dudum 
antea super preraisso iure super quo inter decanum dicte 
ecclesie beate Marie, nee non Proconsules consules et com- 
munitatem jHcti opidi, qui tunc fueruut*, questiouis materia 
suborta extiterat, per quendam arbitrum arbitratorem siuc 
amicalem comppsitorem amicabiliter statutum et ordinatum 

Digitized by VjOOQIC 



801 

faerat, quod decaniis dicte ecclesie beate marie pro tem- 
pore existens, ipsius parrochialis ecclesie patronus foret, 
illätpque sue uacationis tempore persone ydonee'que de di- 
cto opido oriunda existeret, cenferret et siqua dictarum partium 
contra ordinationem ipsam veniret, et eam ad .plenum non 
seriiarety eo ipso a iure sibi ex eadem ordinatione compe- 
tenti caderet, ac illo privata foret , nee non dictum ius ad 
partem alteram obseruantera deuolueretur , ac dictam ordi- 
nationem, decanus ecclesie beate Marie nee non iUius capi- 
tulum ac. Proconsules, Consules et communitas tunc existen- 
tes prefati, acceptarunt et ratam habuerunt, eamque bona 
memorie Siffridus, Archiepiscopus coloniensis ordinaria auc- 
toritate confirmauit, et approbauit vosque prefataslitteras pro eo, 
quod in ilfis de statuto ordinatione, ratificatione, confirmatione 
et approbatione predictis non est facta mentio iuribus non 
subsistere dubitatis, licet vos siue illi qui protempore ipsius 
opidi Proconsules et Consules fuei;unt, a tanto tempore quod 
de eius contrario non habetur memoria, in pacifica posses- 
sione uel quasi iuris presentandi huiusmodi fueritis. Nos 
ne propterea dictarum litterarum destituamini effectu proui- 
dere cupientes, volumus et apostolica vobis auctoritate conce- 
dimus, quod littcre predicte ac processus habiti iper easdem 
nee non quecunque inde secuta, a dat. presentium, valeant, 
ac plenam roboris firmitatem obtineant, uosque nee non 
Proconsules Consules et communitas dicti opidi qui pro 
tempore fuerint, ydoneam, ad dictam paroclüalem ecclesiam 
quotiensilla vacaveritpersonampresentare possitis inomnibus 
et per omnia perinde acsi in cisdem aliis litteris de statuto or- 
dinatione acceptatione, ratificatione approbatione confirmatione 
ac aliis premissis plena et sufBciens mentio facta fuisset seu 
illa non obstarent, non obstantibus premissis ac constitutio- 
nibus et ordinationibus apostclicis nee non omnibus iliis que 
diclus predecessor in eisdem aliis litteris non obstare vo- 
luit, ccterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo omnino 
homiiuun liceat hanc paginam nostrc voluntatis et conces- 
sionis infringerc vel ei ausu temerario contraire. Siquis 
autem hoc atteniptare presumpserit, indignationem omnipo- 
tentis dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorüm eius se 
noverit incursurum. datum Florentie Anno Incarnationis 

. -^ ^gle 



— sot 

dominice Millesimo quadringentesimo quadragesimo octayo. 
Idu9 martii Pontificatus nostri anno decimo. 
' Expeditum VIII. Kai. aprilis anno p. B. d. Monte ' 
Tndecimo. Justinus. . Jo. de Steccatis. 

^ie Bleierne SDuHe, toeld^e an einer Gc^nut au^ $aIB 
rotier unb l^alB ^dbtx ©eibe ^n%i, ^at auf bet einen 6eite 
bie Snfd^rift: EVGENIVS. P. P. im. 



248. ftottcndt, SBürger ju 80 en, quittitt bet ©tabt 
SDortmunb ben ®rfa^ beS gang^^ imb ®ä)ie^ii 
(Selbes überhaupt aQeg (Schabend, ben et baburd^ 
gcl^aBt f)at, hai i^m bie Reifer be8 ($rjb(f(^of8 
t>on S6In bei §oftl^aufcn Sßfcrbe iinb Jlatten 
nahmen. 1449.*) 



249« 1449 ^) gudestach na sent BartholomeuS; 
entlägt So^an, ^crjoßc \>m SleDc'unb ®raf 
Don bet 3Karf' 133 gefangene ©ortnumbet; bte 
in bcr getbc jtcifc^cn il^m nnb bem Srjbifc^ofe 
JDieberic^ t>onßöIn, Don benStabten, Slmtleutcn, 
SRittmeiflern be? ^erjogS geniad^t unb biß gut 
©tunbc fejigel)alten toaxen, batuntet: Sriflo))]^ 
Jgienftenterg , §etman SKuping, 3o^an SB^urfe^ 
SaSpat ScrSttJotb; Safiarb, iDiebetid^ Poeget^ 
Steigraf, SlnbteaS ©ubetman, SBil^elm Don bet 
©unget. 



iOeit ben Siegeln ÜB SRid^terd Sftntget bon SBidPebe unb 
bet SBürgcrmciflcr ^of)an toon ^otoel unb 3o(;an SKurman, 
in ber SBeifc , Jvie i^te SBa^j^jen Zi). I. ©. 253, 257 unb 259 
oBflcbilbct finb. 

3n biefcm 3a6re toerme^rte fic^ blc ®^tt!bla|l bec 
@tabt burc^ mtf)xctt 9lentent>et!äufe, unter anbern an {^einctc^ 
dbelftnb unb feine grau, (S^iißine t)on bem )6infbaum, 30 
(Bulben; an ^einrid) t)on bem SBirnbaum, Magister anium 
unb etift^^eu au ^t. $aul in Süttic^, 20 Bulben ; et xoot 



— Mi — 

250.1450, a:ag t>or Matthei apost., \)eTfauft bic 
©tabt 5DoTtmunb dn ^au8 nbxWS) t)on bem 
glcif(^]^aitfc i^ter ©tabt gelegen. 



251. gefemurti^cil üBct bic Olautl^aftigfeit eine« gel^m? 

fi^ßffen, SWiß^anblung eine« gel^mBoten, ©ett)c{3 

"^ bur(i^ 6 greifd^öffen, beten ©ttüfe, toenn fic am 

fl5nig8tagc ni&t erfc^einen. 1452, aä)t SCage nad^ 

SPfingiien. 

Ich Herman Walthuys, frygreue des hilligen Roym- 
schen i-ychs ind des hoichwirdige fursten ind herii diderich 
Ertzbisschoff zo Colne , hertzogh zu Westfalen ind zo En- 
gern, Stathalter vnses aller gnedigesten hern des Roym- 
schen konynx ind der heymlichen gerichte yn Westfalen 
synnr gnaden yn der vryengraschap zo Arnsberg, bekenne 
ouermitz dussen brieue, dat ich van beuele mynes lieuen 
gnedigen hern vurgt. den fryenstoill zo Arnsberg yn dem 
Bomgarten gelegen beseten vnd becledet hatte yn eynen 
capittell van vnsen lieuen gnedigen hern van Colne etc. aU 
dair gelacht vp dagh gyfte dusses brieues gespannender 
banck to richten oiier litF vnd ere, der heymlichen besloten 
achte rechte vnder koninx banne ouermitz dey Ersamen 
fi-ygreuen Heynrich feckeler yn deme stichte van pader- 
borne Cort rusop to dein Euersberge. Joirs frycke yn der 
vryengraschap to Rüden, Herman dey grote to Buren ind 
to den Wunnenberge, Gobbel van Menckhuyseii ind hencke 
Schulte van Berentorp beyde vrygreue to der vrede^borg, 
cort berchoff to bilsteyn alle frygreue vnses lieuen gnedi- 
gen hern van Colne etc. Wilhem van der Zunger der key- 
serliken kameren to dorpmund, Hinrich Kerstien yn dem 
gründe van Assynchusen ind Maer van Leyffrynchuysen 



e^rijlincn« ©ruber; IRe^nfcit toon SBoirtc ; SO ©ulbeti; ©crtotn 
itnb (&xn\t (SUv^jing, $enrn (^ertvinS ©obnc, 20 ©ulbcn ; 3d* 
^an t)cn (Saltfoten unb feinett @o^n ^ot^an, 50 (S^ulben; 
(Sat^. SB)^nt^ot)e( tJonSoIn, 12 ©ulben; ^cdaxt Stoulart/ 30 
©ulbcnj J^enjo ©mct^u«, 18®ulben; Jungfrau ^iltin to 
ßröcpe, 15 Oulben unb nod; 110 ©ulben an »erfi^icbcne. 



804 -- 

der yryen graschoff zo Balue den vorgenanten Fryenstoil 
myt my yn den vorgt. CapitteU beseten ind bekledet had* 
den, als recht is, dar vur vns qwam dey feste lambert van 
Melsede schilt bordich man eyn echte rechte fi-yschoffe des 
billigen Rychs ind uragede eyns rechten oirdels vnder ko« 
nynx bane gemeyne dar eyn fryscheffen geladen worde vor 
eynen fryenstoil yn der heymlicken achte ind geloaen doyn 
wolde, wu dan dey geloue syn solde , dat hey van werde 
were in. dem gerichtc ind frygreuen temelich to nemen 
were na fryenstoils rechte eder wat dar recht vmb were. 
Welch oirdel ich Herman Walthuys frygreue vorgt. satte 
an eynen echten rechten fryenscheffen dey vyt genek ind 
bereyt sich mit der Rytterschofi dynckplichtigen des ge- 
richts ind fryscheffen ind weder yn qwam yn gerichte ind 
wysede vor recht vnder konynxbamie (:) dar eyn fryschef- 
fen geladen worde vor eynen vryenstoil yn dey heynilichen 
achte ind gelouen doyn wolde, dey geloue solde syn eyn 
papermyntz brieff vngecancellert mit twen angehangenden 
siegeln ind den sullen twe echte fryscheffen besegelen ind 
louen by eren eyden, dey sey dem konynge gedan heb- 
ben ind so gut syn als die clage ind sprake werdich is. 

Aisdan qwam vort dey feste lambert vorgt. ind vra- 
gede to dem anderen, mail eyns gemeynen rechten ordeU 
vnder koninx banne (:) Efte wey queme ind stotte, sloyge 
ind lettede des konyngs boden dey wyle sey weren yn des 
konyngs deynstc ind nemc eue dat yre, wat dey dem ge- 
richte gebroken betten ind yn wat pene sey f^enallcn we- 
ren. Ind dat oirdell stalte ich — an eynen echten rechten 
fryscheffen, dey. sich beleren leit van vmbstenderen des ge- 
richts ind wysede vor recht Mider konyuxbanne (:) dar eyn 
fryscheffen lettede, anfertigede ind berouede des konyngs- 
boden, dey wyle sey weren yn des konyngs dynste, myt 
eynigen puncten, dey hedde sich gesät vyt synen urede, 
rechte ind aller vryheit jnd solde eme legen eynen kouynx- 
dagh to seess welken ind dren dagen ind qweme hey dan 
nycht deme gerichte dat to verbetteren , so mochte dey 
frygreue aldair ene verfemen, verforen ind dey lesten sen- 
tencen ouer ene geuen, als der heymlicken achte recht is. 

Izedby Google 



— aos — 

Dama toni derden inail quam dey seine Lambert vorgt. 
indvragede eynes recliten gemeynen ordels vnder konyngsi- 
banne (:) oft eyn — ') gewunnen hedde seess fryscheffen 
dey eme tagen solden helpen ouer eyner verclageden man 
an eynen fiyenstoile yn der lesten verboding *) na vrycn* 
stoils rechte ind deme so doyn wolden, ind dar zo sich 
bereydet hedden ind dat (dar?) eyne tyt lanch ouermitz 
vmbstenderen des gerichtz Torbeden worde ind gelenget 
ind dan dar na vorbodet worde dein so na to volgende wy 
vurgt. steit ind dar nycht dan querae, wat er broke dar- 
vmb sy, .welche ordell ich Hennan Walthus satte an eynen 
echten rechten fiyscheffen des hilligen Rychs dey vy t genck 
ind sich beleren leit von den fryenscheffen dey dat gerichte 
vmb stonden in weder yn gerichte qwam ind wysede vor 
Recht vnder konyuxbanne (:) dar eyn fryschefFe verbodet 
were an eynen fiyenstoill ind dar tuych solde doyn ouer 
lyff ind ere ind dat leste gerichte were ind dat gelouet 
hedde to doynde ind ouermitz vmbstendere des gerichts 
eyne tyt verboden worde, ind op dey tyt dan nicht en- 
queme ind dar versumich ynne worden, dat gericht vul to 
fome ind dan nycht enquemen, ind dat gerichte so bedro- 
gen hedden ind dem klegere nicht en hulpen to synen rechte 
dey hedden dem gerichte gebroken juwelich der fryscheffen 
eyn seestich alder Konyngs torne des Konyngs hogeste 
munte ind dem klegere synen schaden richten. 

Darna stont die selue Lambert ind vrogede eyns ge- 
meynen oirdels vnder konyngs banne, wu lange eyn fry- 
greue sunder willen eynes degers synen konyngsdagh ne- 
raen mochte dem gerichte to verfolchnysse dem verklage- 
den thom besten ind allen fryscheffen to eren. dar vp wart 
erkant myt rechte ouermitz den frygreuen vurss , hey 



$iet i{l ein So$ in bet Uvfunbe. ^a^ meiner Slnftd^i 
ifl baS aOBort man ju ergSnjenj für bo5 SBort fryscheffen 
ifl ni(i^t ^(om genug. 

Sffio ber ©chjei« gefül^rt, ober ber Äldger aBgen^tefen 

»erben mußte. rrioalr> 

mnt. 3>ortmunb. U. JC!)etl. "^ "" ^^Ogle 



306 

mochte inyt rechfe nemen seess weken ind drey dage ind 
dan dem cleger vulgericht doyn. 

Alle dusse vurss. 'artikel, ortel rechte vud rechuer- 
tunge sjmtvor vns sementlichen frygreiien vurss. gescheyn 
bestetiget vervolget besät beorkundet lad nicht wederspro« . 
eben ind vurt besloten ind gevimden myt gewontüchen or* 
delen ind der neymant wedersprechen en solde noch en 
mochte dan by dem syttenden gerichte ind by konyngs- 
banne dar mit vns ouer ind ane weren dey strengen Her 
Gerwyn von Swanenberg, her Cifert van Obirburg, rittere 
hinrieh van bemynchusen, droste tom Euersberge, Wilhel- 
mus van Ympel, keiner zo Arnsberg, Engelbert van Plet- 
tenberg, Johan van ... er •), Wychant van Lancha, Aleiff van 
derRecke,Johan van Endorpe alle rittere ind . . *) echte rechte 
fryscheffen des heiigen Rychs, Hinrich van-Geyseke, bor- 
germeistere zo Arnsberg, Herman van olepe aide borger- 
mestere dar selffs kerstien Schröder, Eußrt nasebart, Her- 
man scharpeschutte, Tideman kattenart vart dey borgerme- 
stere zo dem Sunderen, Hagen, aldendoip, husten, haggen, 
langenschede, albert Bertze fryfrone des gerichts vorg. ind 
vyl mee chte rechte fryscheffen genoich. In orkunde dusser 
vorgt. puncte hebben wir Herman Walthus, henrich fecke- 
1er, cort rusop, Joirs frycke, Herman dey grotc gobbel van 
Menckhuysen, Henneke Schulte to berendorp, Conrait berc- 
hoff, Wilhelm van der Zunger, Hinrich kerstien ind Maes 
van leyffrynchusen, alle frygreuen vurss. wante dey ortele 
ind aUe vurgt. puncte vor vns richtliken so ergangen is , zo 
merer vestnisse vnse Ingesegele van gerichtz vnd amptz 
wegen wyssentlich an dussen brieff gehangen. Datum et 
actum anno domini Millesimo quadringentesimo quinqua- 
gesinio secundo feria tertia proxima post octauas pente- 
costes. •) 



©et llnfang be« ißamen« i(l etlofd^en. 

») i>itx PnS) 5—6 ©ttd^iiöBen iDCögefreffett. 

«) Sßott ben Siegeln finb no(i^ 9 toor^anben. ©aS <Sicacl 

^^^.-ä^lJö«, ^?^ f^"f*^' ^f^ Itnlöfd^rda get^eirfc auf bem «elme 
5toei ¥ibUYtittgeu 

Digitized by VjOOQIC 



— 8<n — 

262. Äaifet gricbrii^ BefleDt bie SBotmunbfd^aft unb 
Srjic^ung bcr 6rbto(ä&tet bc8 legten ©rofen r>m 
©ottmunb, 3 Sa^re alt. 1455, im a^)TiI. 

Wir Friedrich von gottes Gnaden romischer Kaiser — 
entbieten den ersamen Burgermeister vnd Rathe vnserer 
ynd des Reichs-Camem vnd statt zu dorttmund vnsere gnad, 
vnd alles gutt. Ersamen lieben getrewen. als Ir ietzt von 
wegen eins Edelnknechts , der ein Erbgraue vnd der letste 
der graueschafft vnd gerichtes zu dorttmund gewesen mit 
tod abganngen sey vnd ein kind, nemlich ein tochter bey 
di*eien jaren alt nach Im verlassen haben sol, geschriben 
habt, solich ewr schrifft vnd begerung darinne haben wir 
vemomen vnd ist darauf vns meynung vnd emphelhen ew 
mit disem brief ernstlich gebietende, das Ir dasselbe kind 
mit Leib vnd gutt einem erberen glaub wirdigen' ^'nd wol- 
habenden geswaren Ewrer mitbm'ger zu dorttmund der 
dartzu vemufftig vnd tuglich sey beuelhet vnd eingebet, 
das biss zu seinen bescheiden vogtperen jaren, als ein gc- 
trewer vormnnder vnd phleger in vormundschaftweis innzu- 
haben, zu behüten mit tugenden vnd sitten zu weisen vnd 
zn leinen, vnd sust zu fursehen vnd zu bewaren in allweg 
getrewlich zu behutten vnd wenne auch das vorgemelte 
kind zu seinen bescheiden vnd mawnperenJaren komen ist, 
das alsdan mit einer erbern persone van gutten tugenden 
vnd sitten getrewlich vnd nach dem besten zu der heiligen 
ee nach eeren versorget in dem allen wir ewr vernuft vnd 
gewissenheit wellen beladen haben. Geben zu der Newen- 
statt. Sambstag vor dem Sonntag misericordias domini 1455, 



253. Srjtiftä^of ©icberfd^ Don ®6In, crt^eitt bcr SiiHe 
bc8 Sß(H)jie8SWartittV., Xiom 14. Wai 1423, o6cn 
5«r. 217 feine 3ujKmmimg. 1455, 21. Sluguft. 

Theodericus dei gratia sancte colonien. Ecclesie arcliie- 
piscopus sacri Iraperii per jtaliam archicancellarius. West- 
falie et angarie dux apostolice sedis legatus etc. vidimus li- 
teras felicis recordationis domini Martini quondam pape 
quinti, eius vero sigillo plumbeo impendente bullatas vt 



— sog 

prima faeie vldebatur sanaa integras non viciatas nee in 
aliqua sui parte auspectas tenoris infrascripto : Martinus etc. 
(^ieT folgt MxÜi^ bit SBuUe qUxi IRx. 217) quibus literis 
sie visis et perlectis equum, piiim et rationabile existima- 
mus et credimus illas habere vigorem et firmitatero, et me- 
rito obseniari debere iuxta eorum formam et tenorem in 
cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est ap- 
pensuni. Datum in civitate nostra coloniensi vicesimo die 
mensis Augusti Anno domini Millcsimo quadringentesimö 
quinquagesimo qiiinto. 



254. SBart^olomcuS SJcgaS 9Stce^@(^a^mrifler Ui Sßap« 
fieS, Befennt, baß ber SPfarret )oon ®t. SReinoIb 
in ©OTtmunb; ÜDetmar SBctgioort, bfe SKnnatcn, 
obcT f^alUn 6in!imfte eincS ^df)xci, \>ott bct 
flcba(j^ten Pfarre , {n bic er au8 gctt)iffcn ®rfm*= 
ben tootii ^aipfle jut ©träfe »eturt^cHt ijl, mit 
55 ©olbgulbcn gejal^tt fiat 1457, 9. 9KäTj, de 
dato Rom. 



255.Äaifer gricbric^ Belehnt (Srac&t ©tedfe, Partim» 
feincg ©ol^nc« ^ang, ex nova gratia mit ber l^t 
Ben, bem 3?ei(^c l&cimgefaHeiiett ®raff(^aft 5Dort=: 
munb. 1457. 



.256. Stacht ©tcdfc Befunbet, ba^ jttjtfc^en feinem 
©ol^nc Sol^ann unb (EaÜ^axina, ®tBto(^ter beS 
DerporBenen §enri(^ Don Sinbenl^orjl ein ^cirot^g^ 
t>ertrag gefi^loffen fei , in golge beffen leitete bie 
f)alU ©taffi^aft ®ortmunb in bic (Sf)t einBringc, 
mit ber er, ber SSater, 9?amen8 feinet ©o^- 
neS Bereit? Dom Äaifer BeleBnt toorben fei. (Sr 
l^aBe baBei gcf(^n)oren, bem Sieid^e unb ber ©tabt 
5Dorlmtmb treu unb I;oIb ju fein, an6) Der* 
fproiä^en, bofi bie cingeBrad^te l^olBe ©raff^aft 

Izedby Google 



808 

niemate in anbete ^dnbe, aK bte Ux @tabt 
35ottmunb uBerge^en bürfc. SSJlbäfte fein ©o^n 
Dor JBoHgiel^ung bcr^eirat^ mit Sat^arina jter- 
Ben, fo foöe Ui^x @o^n @oSn)in unter obigen 
33ebingungen bie ^eirat^ mit berfelben öoHate^ 
^en. 5)ie 2)abingglcute ftnb: ^tnxiä), ^err ju 
®^emen, ©oStoin ©terf, Stfimarfd^att unb SRo^ 
Bert ®tael öon ^olpcin, @8 flegeln: Srai^t 
©tedfe, ber eble ^m JBil^elm t)on SimBnfg; §crr 
ju »roiif, Srad)t8 ©(^n)ager unb 9Htter 1458 ')• 



©ie (S§c 3o^ann5 mit (Sat^arüia blieb finbetloS. Sc- 
heret ßarb 8. 'äpxii 1504 ((le^e Söanb I. @. 146) , ßat^arina 
«Berleete unb h)urbc nod^ 6. 3»«« 1513 ju (SCei>e, öom Äalfcr 
SKcs «üd jld^tlld^ bet falben ©raffd^aft mit einem ßc^nölnbalt 
öeifc^en. @ie tarn aber ni^t mti)x in ben ©efig beirfclben. 
2)ic ©tabt IDortmunb naf)m gemdg ber Vertrage ©epfe batjon 
unb erlangte aui^ 1504 bie ©elc^nung öon Äalfer SKaj, bie 
^^Stct toon allen Äaifern erneuert ift» SRit btefer ^älfte ber 
©raffd^aft erhielt bie @tabt folgenbc ©fiter unb ©ercd^tfamc : 
1) !Die jtoeitc C)dlfte ber greijKi^re; unb 2) ber aKanje, 3) 
\>aB @ta))e(gut auf ber Sß^f^e ^u Zo^ptU, Sliteman t)on Su^? 
bing^aufen unb SBinanb fein (So^n, l^atten e§ 1355 an G^on« 
rab, ©raf öon ^ortmunb öcrfauft, 4) ^of 3:«^ngarbe ju 
^xaMf Wlannltf^n. @r l^atte jli^ jule^t in me:^rer^n ^dnbett 
befunben unb toar .mit einem iDritt^eile 1422 ©oötwin toon 
Unna, ein ©o^n Üleinolbö, bon ©raf ^einrici^ toon ßinben* 
l^orfl, unb 1487 ©oStoin »on Unna belehnt, jtoci 1)ritt§ette 
ober befaf 1487 Lambert örafc, ein ©o^n ^enric^ö, 5) 
bie ©ater (S^oninf unb ^rovoenin! ju SBaltr«)), toomit )uer|l 
SBertram ^on S^engebe; genannt be ^und unb bann 1401 
S)ieberid^ SSribadö toon $ufen, Ie|terer üon ©raf <&enric^ 
i)on fiinbeni^orft, belel^nt werben toar, 6) J^remergut ju SBi(Äc» 
tin^o\>m im ^ird^f^iel SBe^elingl^otoen. 1432 würbe ^ieberii^ 
!>• SBltting^otje, genannt S^ortferfe, toon ©raf ßonrab toon 8in« 
ben^orft ttnbl463^ieb. 0.iBitting^ot>egt. 91. ift ))on <Srad^tt)on 
©terfe"^ tcte^nt, 7) ÄofWind^off unb blc aerfmer «Warf au 
Söcr^en bei ber Äird^e aWannle^n, im Äird^fi>iel Sajlro^, 1480 
würben SBcrn^arb, 3o§ann unb ^tinxi^ , ißröber »on SRoben* 
berg, ijon @raf 3o|ian @te(fc Belehnt, 8) ^e^rfcr^of ^u !Dor3.- 
felb *Wa.mIe§n, 1409 würben SBit^elm bc ©rüter »on ©raf 
4)enri(i^ t).. Sinben^orft unb 1452 ^erman be ©rüter belel^nt, 
9) % SWorgen ßanb bei ^ortmunb, 1431 würbe So^an wn 
$^^el »om ©rafen ^onrab t}on Sinben^or^ belel^nt, 10) bad 



810 

2S7. ®etUäf t>on ^olte unb Selele @uberman {Kfteit 
eine 5Keffe tn bem I)ominicaner*ftIoflet unb fuB^ 
fütuirten bie Atmen, mcnn \e bic9Reffe wegfallen 
foOte. 1459; ©onntafl na^ SÄargatct^a (aRitte 
SuIl). 

Wy Broider diderich kleynschmyt ter tyd prior, broder 
Tydeman sedeler, olde prior. Broider Johan Schotte sub- 
prior VII d vort wy gemeynen broider vnses conuents vnd 
closters prediker ordens jn dortmunde doen kunt allen 
luden so als de Erbarn gerlach van dem Holte vnd beleke 
Sudermanns des vorsc. gerlachs echte huysfrow, myt eren 
guden vryen willen , puyrlichen vmb godeswillen vnd vmb 
selicheit willen erer seilen vnd erer beider alderen, broi- 
dere, susteren, vrunde vnd maghe vnd aller zeilen dar se 
des vor begerende syt vnd vort alle der gener zeile, der 
se ers gudes wetende, off vnwetende, vnd jn einicher wise 
gebruken, gegeuen hebn ertliche, eweliche vnd vmmermer 
to hebn vnd to beholden vns vnd vnsen conuente vnd do- 
siere jn dortmunde,* vnd allen vnsen nakomelingen Eyn 

«of c ®„t jtt abcme unb feaS iDdrten ©ut mpüna auctft 1416 
»etn^ar^, ^^^^ ®ltten ju ®rotc&e toom Otafcn ßentlA \>. Sltt-- 
ben^otjl ttutj 1461 bcffcn @o^n «Icff »on aBttten toon So^ati 
©tcrfc 11) ®ut iKarfcUne ju 8ünen, 1435 toutbc J)lc. 
Uxi^ bott bct «ecfe, ©o§n O^cbetö; «itter«, öom trafen 
Sonwb ton 8inben§orfi UU^nt, 12) j^of SBermind^ufcn bei 
Söf^o^), 1396 SDieb. öon ©erc^cm gt. adm^e, öom ©rafrn 
*«ntij^ i,on Sinbcn^otü Belehnt, 13j j^of ju ßubecfe, 1431 
3)tcb ö. SBirfcbe »om ©rafcn (Sonrab ü. ßinben^orfl BeU^nt, 
14) @ttt juSötarfel, toomit nad^ bem SCobc ^einrii« tooii bcm 
©tafe bcffen Äinber !Dicbcrtc6 unb ©crttub In ber Werfen 
t§re« 53ormunbe8 SBiIt)eIm STOuIl^orjt 1434 »on Sonrab \>ott 
fiinben^otfl Belehnt ö)utben, 15) @ut ju SÄaltro^. tocti^eS 1436 
^t«b. t). ^arte toom Orafen ßonrab te. ßtnbcnl^oTll al« Sc^n 
«mjjfltig, 16) fe*« ÜÄotgett 8anb Bet ^^ortmunb, toomit 1451 
SamBett t)on SBer«toorb »on 4>elnr^ ö. 8tnbcn^or|l Belehnt 
würbe, 17) baS ^^tfcr Out ju SBefl^of, womit 1472 3)etmer 
®*ta0C au SBcP^of i)on3o§a« ©terfc Belehnt Warb, 19) öicr 
SÄoröen öor ber ßtfei^ unb mel^rere anbere «elncte fielen i« 
t)«Wtcbenen i&Änben, 19) je^n iWoraen ju ^ottmunb. womit 
1416 ^e^rematt toon ®B«men Don l^elnr^ \>on ßtnbenBorfl 
Belehnt würbe. S^ic attobial*@üter Sinbenfiotft unb 3*ertt 
BlieBen ber ©ittwc «ftt^arlna. 

Digitized by VjOOQIC 



Sil 

helffte van eren gude, geheiten Wibbelynck — gelegen to 
brackell in dem gerichte van dortmunde — in behoufF der 
sacristien to hostien vnd to wyne — to aller missen in 
vnsen cloester vorgt. gottesdenst dar mede to done, dar 
to de3men, to komen vnd to bliuen erffljpbe, eweliche vnd 
vmmermer vnd- des anders nirgent to tekeren noch to ge- 
bruken — id en were — dat van der rente. — Ichtes wat 
ouerleipe, dat sal dan komen to dem gelochte vp dem al- 
taire vnd hebn vns — gebeden dat wy — to ewigen ty den, 
dagelix ^— eyn erffmisse in vnseni cloester halden solen 
vor sey beiden vor er alderen — vp dem altar vnserkerken 
— welck gewyet in Ere suntc Matheus des hilgen apostels 
vnd sunte vincentius des hilgen Lerers, als vp elcken Su- 
nendagh eyn misse von der hilgen dreyualdicheit op elcken 
manenda^h eyn misse van allen gelouigen zeilen vp elcken 
dinschdagh eyn misse vor dey sunden, vp elcken gudestagh 
eyn misse van dem hilgen geiste, vp elcken doiiresdagh eyn 
misse van den hilgen sacramente, vp elcken vridagh eyn 
misse van dem hilgen cruce, vp elcken saterdagh eyn misse 
van vnser leyuen vrowen vnd wert sake, dat vp einich der 
vorsc. daghe einich hillich dagh offhogetyt queem, darmen 
na gesette der hilgen kerckeii, billiche Misse afhailde vnd 
geboirde to holden so solde men dan gelyke woll dey Misse 
van der hogetyd vp ten selven altair holden vnd lesen dan 
mede eyn coUecte secret vnd complende von der vorsc. 
Erffmissen dan opten dagh na versatinge geboren solde, , 
sa ducke als dat gesche vnd de preisters, de de misse 
donde werden , sollen to ewigen tyden alle daghe ter stunt 
na der misse — afftreden van den vorss. altair, vor da^ 
altair vnd wyn myt eynen wyequast vp dat pauemept vor 
den altar myt den hilgen wyewater vnd bliuen dar staende 
vnd lesen de twe psalmen miserere mei deus vnd de pro- 
fundis, myt der coUecte fidelium deus vor de zeilen als 
vorss. is vnd vor alle gelouigen zeilen, und wy — anseynde 
er — gunst.to gode — vnd leyuede to vns vnd vnse cloe- 
ster — so hebn wy deselue bede — getwydet vnd verhört 
vnd hebu — de vor ErflEmisse — angenommen — alle dage 
te done — vnd verbinden vnss dar to as vurss. is, open- 
barliche vor dem gemeynen volke de vpten vurss altar to ^ 

Digitized by VjOOQIC 



311 

done, doch oflF id biennich were, aedan — myt beslotten 
doreti vor de seilen vorss. — Ock verbynde wy vns — off 
wy — de vorss. missen — in tokomeuden tyden nicht en 
heldeu vnd acht dage darinne versmnelich wurden, — vnd 
wy — van gerlacj^ vnd Beleke off na erer beider leuen 
van dem ersamen Rade van dortmund darumb gestraifit vnd 
vermant wurden vnd wy vns — nicht betterdeu — dat 
dan de vorss. helffte van dem gude to wibelinck — ver- 
uallen sal syn in den hilgen geist vnd in dat gasthus byn- 
nen der stat dortmunde — vnd want wy — gelouet hebn 
— in mate vors, so hebn wy — vnse conuents segell an 
dissen breiff gehangen vnd wy hebn vort eyndrechtliohen 
gebeden den Erwerdigen geistlichen meister Friederich Mol- 
ner prouinciall der prouincie to Sachssen, vnsen leyueu 
vader dat hey syner prouincie Ingesegell — an dissen breiff 
medewille hangen, dess ich broider Frederich — gedan heb. 
Datum Anno domini Millesimo quadringentesimo quinqnage- 
simo nono Sabbato post bte. margarete virginis ac martiris *). 



258. 5Dic gannlie toon §6t)cl ^ftet bic aSicaric ©t. 
©tuciS mi ®t. ^©tepl^anl 1461. 

In nomine sancte et individue trinitatis patris et filii et 
Spiritus sancti amen. 

Universis et singulis tarn presentibus quam futurispre- 
sentes literas nostras inspecturis Theodericus de moersa 
decanus ecclesie sancti severini coloniensis commissarius a 
reverendissimo in christo patre et domino domino Theoderico 
sancte coloniensis ecclesie archiepiscopo sacri romani im- 
perii principe electore et per italiam archicancellario west- 
phalie et angarie duce apostolice sedis legato etc. specialiter 
deputatus salutem in domino cum bonorum semper operum 
incremento : 

Literas patentes prefati revereudissimi in christo patris 
et domini domini Theoderici archiepiscopi etc. ejus vero 



abgefaOen. 

2) «n bcn , in ber Utfunbc ^junctttten (Stetteit ijl ba8 
Ottginal aetjlSTt; ble Sütfen Pub «ein. 

Digitized by VjOOQIC 



313 

ngiHo impefidente sigillatas sanas et integras omuique pror- 
sus vUio suspioionis careiltea nobis pro parte providi' virt 
Johaimis de Hövele civis seu oppidaui regalis oppidi tre-' 
moniensis coloniensis diocepis et suorum fratrum germano- , 
rum prese^tatas ea qua deciiit reverentia recepisse noveritis 
huiusmodi 6ub teuore: 

Theodericus dei gratia sancte coloniensis ecclesie ar- 
chiepiscopus sacri romani imperii princeps elector ac per 
italiam archieancellarius westphalie et angai'ie dux aposto- 
lice sedia legatus etc. honorabili Theoderico de moersade- 
cano ecclesie sancti äeverini coloniensis consiliario etdevoto 
nostro dilecto salutem in domino: 

Commissa nobis^desuper pie sollicitudiiiis expossit of- 
ficium, ut pijs Christi fidelium votis bis precipue que divini 
cultus augmentum coucernunt et animarum suffragantur sa- 
luti oblata siquidem nobis pro parte Jahannis von Hövelei 
supplex petitio continebat. Cum nonulla bona transitoria 
sibi a deo coUata in eterna commutai'e desiderans altare 
quoddam situm in ecclesia sancti petri tremoniensis in ho- 
nore sancte crucis et st. Stephani constructum consecran- 
dum dotandum et in beneficium ecclesiasticum erigendum 
magnopere cuperet et adoptaret et ut donationem hujus- 
modi auctorisare bona etiaih dicto altari deputanda seu de- 
putata conferenda et assignanda eximere et ecclesiastice li- 
bertati ascribere ac eidem altari applicare nee non ipsum 
altare consecrari niandare et in beneficium ecclesiasticum 
perpetuum aüctoritate nosti'a ordinaria creare dignarcmm*. 

Nos igitür prefati Johannis devotis supplicationibus fa- 
vorabiliter inclinati premissorum autem plenariam informa- 
tionem et notitiam non habeiites ac alijs et ecclesie nostre 
negotijs prepediti de tua legalitate et industria confidentes 
tibi harum tenore committimus quatenus vocatis vocandis de 
qualitate et meritis dicte fundationis et singidis circumstan- 
tijs eatenus attendendis inquiras et te diligenter informes 
et si equum et rationabile seu justum fuerit super quo 
tuum conscientiam oneramus predictam fundationem aücto- 
ritate nostra approbes et confirmes. Dantes tibi plenariam 
|H)testatem in premlssis oumia et singula faciendi quo nos 
ipsi facere possemus justitia fnediante juribus tarnen plebaui 



814 

et matncis ecclesie semper salvis. Datum in Castro nostro 
fritzlar nostro sub sigillo presentibus appenso in profeato 
beate Marie virginis nativitatis anno domini milleaitno qua- 
dringentesimo sexagesimo primo. 

De mandato dni. colonien. Petrus de andemaco. 

Harum igitur literai'um vigore fuit nobis pro parte su- 
pradicti Johannis de Hovele suorumque etiam fratrum ger- 
manorum Gottfridi videlicet et ditmari fiüorum naturalium 
et legitimorum ac hereduin quondam Tydemanni de Hovele 
et Grete sue conjugis ejusdem oppidi dum vixere civium 
seu oppidanorum significatum qualiter ipsi exponentes piam 
intentionem suorum parentum hujusmodi nedum insequi sed 
etiam extendere nee non certa bona transitoria infra scripta 
per predictos eorum parentes pro certis missis septimanatim 
in qnodam altari in ecclcsia parochiali sancti petri tremo- 
niensi dudum constructo et in honore ste. crucis et sancti 
Stephani p'rotho martyris consecrato nondom autem in bene 
ficium ecclesiasticum creato celebrandis et oneribus suppor- 
tandis prout in ipsa sigillaia nobis exhibita schedula sup- 
plicationis infra Scripte de verbo ad verbum inserta continebat 
et continet donata sive deputata in eterna felici commer- 
cio commutari cupientes etiam desiderarent et adoptarent 
altare predictuni in perpetuumbeneficium ecclesiasticum auc- 
toritate ordinaria erigi et creari illaque scilicet bona mor- 
tificari et eidem altari pro dote assignari eaque eximi liber- 
tari et uua cum ceteris bonis, successu temporis gratia dei 
sun*ogandis ecclesiastice libertati et immunitati ascribi cum 
et sub modls et fonnis in quadam supplicationis scedula 
nobis exhibita conscriptis cujus tenor sequitur et est talis: 
Venerabilis domine decane commissarie ; cmn bone me- 
morie parentes pater videlicet et mater mei zelo divini cul- 
tus moti nonnuUa bona sua immobilia ad altare sancte 
crucis et sancti Stephani situm in parochiali ecclesia sancti 
petri tremoniensi quod simplex fuit et est officium contu- 
lerint ad divini verbi cultum ampliandum cum et sub certis 
oneribus exinde singulis annis per ipsius altaris rectorem 
supportaudis et ad implendis prout in litera ant patenti an- 
thentica et sigillata desuper confecta et sequente latius 
continetur cujus tcnor tälis est« 

• Digitizedby VjOOQIC 



Wy Rotger Wichede Rychter to Dorpmünde in der 
tydt doit kundt allen Lüden vnd befugen openbare in dc- 
sem Breiffe dat föp vns gekomen syndt an Gerichts Stadt 
Tydeman von Hovele Grete syne echte Huyssfrowe Johan 
Goddert und Detmar ehrer beyder Söhne vnd hebbet met 
ehren gudem vorbedachtem vryen Wyllen vnd wolberaden 
alss sey sageden umb Trost \Tid Heyl ehrer Seylen recht- 
lich vnd redelych gegeuen vnd upgelaten erßlich vnd rede- 
lych dem Altaristeu sunte Stephans Altars in sunt Peters 
kerken nu ter tydt wesende und sinen Nakommelingen Al- 
taristen vorg. drey Morgen Landes gelegen an dreyen rüg- 
gen by henschens bome boven kome noch ein scheppelsede 
Landes im Nederfelde ob der Schönes hogede to körne 
noch in den Wildlbüschen drey scheppelsede Landes oich 
by körne und en geuen neinen Teynden noch drey Schep- 
pelsede gelegen ob dem Schuerberge noch eine halue hauve 
to schüren met ehren tobehöringe, dan dey andere helffte 
to be hört Johan Wistraten noch veyrde halff morgen Lan- 
des boven hoerde by Herman Wychede vnd Vemers Lande 
dyt vorgesch. Landt met synen .tobehoringen vry erfflich 
ewiglich vnd. ymmer toe dem vorgesch. Altar to hebben 
und to behalden. vnd de vorgesch. gevers loueden aldaer 
vor vnss vor sych und ehre Eruen met saraenden banden 
der vorss. gyfften to wahren vnd rechte gude Wahyschop 
to doen als to dorpmünde wöutlyck vnd recht is oick so 
sali en Altarist sünte Stephans altars vorss. in der tydt^ 
dey dyt vorss. Altar beleset vnd under hefft van de- 
sen vorss. La&de und gude jährlych und alle Jahr 
op sunt Bonifacins tagh met allen Prestern binnen Dorp- 
nionde in sunt Peters kerchen eine memorie halden met 
Vigilien Commendatien und seyle missen oich sonder arge- 
list. Hier ist over gegaen ordel und recht alss to Dort- 
influde wöntlyck vnd recht is, darüber vnd ahne wahren 
ehrsamen bescheidene Luyde Tydeman van Unna, Johan 
Wistrate, Engelbertus schriever vnd mehr guider Luyde 
genog. In Ohrktindt deser vorss. puncten hebben wy 
Rötger Wyckedc vorss. van gerichtswegen vort Tyde- 
man van Unna vnd Johan Wistrate alle samentlycken onse 
Ingesegel urab bidden vdllen der vorss. Parthyen an desen 

_, Google 



— sie — - 

breff gehangen. Datum Aquo domini millesimo quadringente- 
simo quinquagesimo tertio feriasecunda post Dominicajn letare^ 
Hinc ego Johannes de Hovele senior ßlius quondam 
paientum meorum videlicetTydemanni de Hövelen et Grete^ 
^os uxoris de consensu fratrum meorum germanorum Gott^ 
fridi vid^licet et Detmari piam eorundem parentum meorum 
voluntatem nedum insequi sed etiam extendere, nee non 
bona predicta, que transitoria sunt, in eterua felici com- 
merciq commutari, dictumque altare in beneficium eccle- 
siasticum erigi fieri et creari, sub priori patronorum voca- 
buloy adjunctis etiam alijs patronis, videlicet sanctis unde- 
cim mille virgiuibus desiderans, ita fieri cum omni, qua 
possum, sinceritate mentis deposco, sub modo et forma ac 
capitulis infra scriptis, vestram reuerenthum devote depre- 
cando, quatenus auctoritate ordinaria vobis a reverendissimo 
domino nostro ai'chiepiscopo coloniensi in ea parte com- 
missa predictum altare in honore sancte crucis et sancti 
stephani consecratum, in honorem eorimdem sanctorum ac 
etiam sanctarum midecim mille virginum in beneficium ec- 
clesiasticum clerico seculari actu presbytero, vel qui possit 
et debeat infra proximi anni tempus sue mstitutionis ad il- 
lud in presbyterum se facere ordinari, et qui singulis sep- 
timanis et predictis temporibus in eodem altari, eessante 
impediniento legitimo, tres missas, per se vel alium idoneum 
presbyterum , unam videlicet de sancta cruce , aliam de 
beata virgiue Maria, tertiam vero pro defunctis et animabus 
fundatorum dicti altaris celebrare teneatur, in titulum per- 
petui beneficij assignandum creare bonaque predicta mor- 
tificare ac illa cum ceteris surrogatis et successu temporis 
surregandis eximere, et ecclesiastice libertati ac immimitati 
adscribere, nee non tus ad dictum altare, personam idoneam 
illius rectorem, domino pro tempore rectori sive pastori dicte 
parochiaiis ecclesie sancti Petri tremoniensis presentandi mihi 
Johanni de Hovele, et post obitum meum, Gott&ido germano &a- 
tri meo, quatenus super vixerit et deinde nobis duobus defunctis 
seniori heredi mei Johannis per lineam masculinam descendenti si 
talis fuerit alioquin altari de sanguine undecumque seniori meo 
heredi nee non jus instituendi presentatum hujusmodi pro 
tempore rectori dicte parocbiali» ecclesie sancti Petri reser- 



— «11 — 

vare dignemini, vestrumque desiiper et alijs premissis inter- 
ponendum decretum item rector altaris hujusmodi pro tem^ 
pore singiills atinis memoriam fundatorum predictonim &«• 
ciet et servabit cum missis virgiliis et commendationibut 
ipso die ' beati Bonifaeii mai'tyris quibus mtersint omiiM 
presbyteri qui pro tempore ftierint in oppido tremoniensi 
predicto volentes et potentes Ulis ünteresse sind dolo «t 
fraude. Quique rector pro tempore dicti altaris teneatuf «t 
debeat apud altare predictum personalem facere residentiam 
et hujusmodi tres missas singulis septimanis per se tel 
älium idoneum presbytemm celebrare diebus et horis eon- 
venientioribus seu minus prejudicialibus dicto domino pro tem«- 
pore hujus parochialis ecclesie pastori sive reetori, cui etium 
seu illius pro tempore locum tenenti predictus rector ipsius al- 
taris omnes oblationes ad illud quantumcunqiie deferendos 
fideliter presentabit et assignabit seu prcsentari faciet et 
ässignari. Ac etiam dabit ac assignabit eidera pro qualibet 
ex missis pretactis quam vel quas legitimo impedimento 
cessante negligere forsan contigerit octo denarios pagamenti 
tremoniensis currentis pro quibus idem dominus pastor seu 
ejus locumtenens hujusmodi missam neglectam faciet recu- 
perari et in dicto vel alio altari in eadem ecclesia celebrari. 
Item non debet ipse rector dicti altaris ipsum altare sine 
expresso consensu patroni pro tempore seu patronorum 
illius permutare, seu etiam ex causa permutationis aut aliter 
quam simpliciter et ad manus patroni seu patronorum illius 
dimittere vel resignare. Prefatus etiam rector altaris scpe- 
dicti obedlens erit in licitis et honestis pro tempore domino 
pastori siv« reetori dicte parochialis ecclesie sancti petri 
seu ejus locumtenenti. Atque tempore sue institutionis ad 
■altare sepedictum jurabit in manibus ejusdem domini pasto«- 
ris ad saucta dei evangeiia quod premissa omnia et singula 
juxta formara fundationis hujusmodi faciet et adimplebit 
bonaque et libros, calices omamenta clenodia aliaque jura 
dicti altaris per eum inventa conscrvabit et non alienabit 
sed deperdita seu alienata recuperabit pro posse et nosse 
sine dolo et fraude. - 

Unde nos Theodericus decanus et commissaritis snpra^- 
dictus volentes commissionem in hac parte nobis commissam 

"■" ' a" 



S18 

reverenter exequi prout tenebamur et tenoris formam etiain 
inibi nobis datam inaequentes citari fecimus per certas no- 
stras literas desuper einissas et in valvis ecclesie majoris 
ac aule archiepiscopalis coloniensis publicatas et executas 
prout sie coram nobis colonie ad domum habitationis no- 
atre sitam infra immunitatem dicte ecclesie sancti Severini 
coloniensis omnes et singulos utriiisque Status homines 
tarn clericos quam lucos sua communiter vel divisim in- 
teresse putantes ad certum terminum peremptorium compe- 
tentem videlicet ad diem et horam — ad dicendum etexci- 
piendum si que dicere vel excipere vellent verbo vel in 
scriptis contra literam seu commissionem in hac parte nobis 
concessam ac ad videndum et audiendumaltare supra dictum 
ste. crucis et sancti stephani etiam in honorem saiictarum 
undecim millium virginum in beneficium ccelesiasticum erigi 
per nos et creari, sibique bona data assignari nee non ea 
eximi libertari et unacuin aliis bonis successu temporis do- 
mino favente surrogatis et surrogandis ecclesiastice liber^ati 
seu immunitati juxta formulam prescriptam ascribi creari fieri et 
erigi vel ad allegandum causam aliquam rationabilem in contra- 
rium siquam habeat et quare' premissa de jure fieri non de- 
berent neque possent cum intimatione et certificatione debita 
et consueta. Quodque predicto citationis termino adveniente 
comparuerit in eo coram nobis in domo habitationis nostre 
suprascripta — Tidemannus de Hövele pro se ipso et suis 
germanis fratribus Johanne videlicet et Gottfrido suo et 
fiorum nominibus ut conjuncta persona etiam ut procurator 
ipsius Johannis — ad hoc ab eo specialiter constitutus per 
sui constitutionem nobis licentiam et fidem . . . debite 
prout ipsum proinde jurarat de malitia . . .nobis exhibitorum 
omnium et singulorum supradictorum per noscitationi hujus- 
modi satisfacere in tantam contumaciam inquirere eosque con- 

tumaces per nos reputatos per nomen de Hövele hinc coram 

nobis de sue procurationis adscripto mandato pro dicto suo fratre 
germano, Johanne receptaque per nos fide. — prefatus Gott- 
fridus ut]et dictorum germanorum esset in edibus presen- 

tibus videlicet in civitate supra scriptam repetijt et — 

patentium super annuo valore bonorum memoratorum et 
sigillatas sigillorum nee non — ex quibus semperque 



—1 319 

constant officium hujusmodi tanquam illius rectoria 

ad manua patroni aeu patronorum illius resignasse, ac ho- 
norabilem virum dominum Johannem Langenbergb rectorera 
sive pastorem ecclesie sancti petri tremonie supradicte ad . 
hoc ut aitare predictum in perpetuum beneficium ecclesiasti- 
cum crigatursive creetur consentijsse per ipsum Detmarum 
pro se et omnibus quibus prout etiam coram nobis eorum 
exhibitorum et exhibitarum nee non aJiorum nominatorum 
bujusmodi recognitionis cum essent Ulis presentate et ad 
perhibendum^ desuper ac etiam super valore predlcti testi- 
monij per nos seu nostro demandato coram nobis citatoa 
produxit.quorumtestes hujusmodi per nos adniitti eorum- 
que manus recipi nee non vero sigillo notarij etnotariorum 
manibus hujusmodi interrogari et examinari agnitaque prout 
agnita fuerint pro agnitis haberi et habenda sese decemi 
nee non aitare predictum in perpetuum ecciesiasticum bene- 
ficium erigi et creari sibique supradicta bona pro dote seu 
in dotem applicari seu assignari et per ea dictum aitare 
sufficieuter quoad missas supratactas et omnia de quibus 
supplicationis scedula continet dotatum esse eaque mortifi- 
cari_ac ima cum alijs ut premittitur surrogatis et surro- 
gandis eximi libertari et ecclesiastice libertati seu immunitati 
ascribi nee non jus ad aitare predictum presentandi supra- 
dicto Johanni tanquam seniori fratri predictorum et eo vita 
functo predicto Gottfrido suo fratri quatenus ille supervixe- 
rit ^m atque post utriusque ipsorum Johannis videlicet et 
Gottfridi obitum heredibus proximioribus de sanguine ejus- 
dem quoudam Johannis, nee non jus investiendi de eodem 
altari nobis Theoderico decano et commissario predicto pro 
prima et secunda vicibus et deinde in perpetuum pastori 
Aive rectori pro tempore dicte parochialis ecclesie sancti 
Petri tremoniensis reservare nee non alia que fuerint in 
premissis et pro subsistentia perpetua eorum necessaria 
seu magis expedientia per nostrum decretum auctoritate 
ordinaria desuper interponi nostrasque literas desuper 
opportunas decerni et concedi cum instantia debita postu- 
lavit: 

Unde nos Theodericus decanus et commissarius supra- 
dictus coram tribunaü sedens omnes et singulos citatos 

_, Google 



— tlö — 

flupra dictos non comparentes nee non siifficienter et iisque 
ad horam debitam expeotantes reputavimus prout emnt exi- 
gente justitia contumaces et in eorum contumaciam testes 
supradictos admisimus et medijs eorum juramentis propter 
hoc ad mandatum nostrum specialiter ad sancta dei evan* 
gelia prestitis super sigillis et notarijs ac etiam per omnia 
suprataotis interogavimus et examinavirnus diligenter. E% 
quorum dictis et depositionibus comperimus hujusmodi 
sigilla fuisse et esse illorum: dictosque notarios fuisse 
et esse publicos notos et legales notarios scripturasque 
Bive protocoUa hujusmodi sub et in dato presentatio- 
nis et resignationis factas et scriptas .... in be- 
neficium eedesiasticum ereximus et creavimus illique bona 
prcdicta pro dote seu in dotem assignavimus et libertavi- 
mus et ecclesiastice libertati seu immunitati ascripsimus, 
jusque presentandi ad altare sepedictum sepefato Johanni 
de Hövele ac eo defuncto ejus germano fratri Gottfrido 
supradicto quatenus super vixerit eum atque post utriusque 
ipsorüm obitum proximiori de sanguine dicti Johannis de 
Hövele per üneam masculinam descfendenti si talis fuerit 
alioquin altar^ de sanguine ejusdem Johannis undecunquc 
seniori heredi nee non jus investiendi de eodem altari pro 
primis et secundis vicibus primas nobis Theoderico decano 
commissario et ceteris in pei'petuum futuris temporibus do- 
mino pro tempore pastori sive rectori parochialis ecclesie 
sancti Petri supradücte reservavimus. Itaque recto% pro 
tempore dicti altaris tempore sue institutionis actu sit sacer- 
dos vel ita qualificatus ut infra annum proximum a tempore 
sue institutionis ad dictum altare per dominum pastorem 
sive rectorem sepe dicte parochialis ecclesie ,facte possit et 
debeat ad presbyterorum ordinem prefate promoveri et re- 
sideat personaliter apud ipsum altare nisi super hujusmodi 
ordinem recipiendo et residentia facienda secum de consensu 
patroni vel patronorura aliter sit actum, ac faciat et celebret 
per se vel aJium singulis septimanisperpetuisque temporibus 
in eodem altari aliqua hora conveniente seu dicto domino 
pastori sive rectori ipsius ecclesie papodhialis sancti Petri 
minus prejudiciali tres missas supratactas in tribus diebus 
a se invicem distantibus seu alijs magis convenientibus fa- 



SSI 

ciet et servabit semel ^ in quolibet anno similiter perpetuis 
temporibiis in die sancti Bouifacij martyris in ecelesia pa- 
rochiali predictam memoriam cum vigilijs et missa pro dc- 
functis et commendatione pro salufb animarum ipsorum 
fundatorum Johannis Gottfridi et Detmari suorumque pa- 
rentuni patris scilicet et matris et progenitorum propinquo- 
rum eorum, in qua quidem memoria intersint omnes presbyt er 
pro tempore in oppido tremoniensi residentiam facientes et la* 
rem foventes ad invitationem ipsius rectoris dicti altaris qui illam 
eis facere tenebitur aljoquin etiam non vocati interesse vo- 
lentes et potentes et eorum cuilibet idem rector ejusdem 
altaris dabit propter hoc presentiam in oppido predicto in 
memoriam defunctorum dari consuetam sine dolo et fraude. 
Preterea quoque sepedictus rector altaris supratacti' fidelis 
et obediens erit in licitis et honestis pro tempore rectori 
sive pastori supradicte parochialis ecclesie seu ejus locum 
tenenti, et oblationes ad ipsum altare predictura quomodo- 
cunque delatas eidem fideliter preseutabit seu facietpresen- 
tari, nee dictum altare resignabit vel permutabit sine con- 
sensu patroni predicti seu patronorurü predictorum et hoc 
et alia premissa omnia et singula rector pro tempore dicti 
altaris tempore sue institutionis ad ipsum altare jurabit ad 
sancta dei evangelia se servare facere realiter et adimplere 
velle pro posse et nosse sine dolo et fraude .... Desuper 
et alijs premissis omnibus et singulls nos Theodericus de- 
canus et commissarius supradietus nostrum decretum inter- 
posuimus, prout >in dei nomine creamus, erigimus» decerni- 
mus, mortificamus, eximimus, libertati ascribimus, reserva- 
raus et . . perpetuo jure dicte parochialis ecclesie sanct 
petri tremonie, premisso etiam jure semper salvo. 

In quorum omnium statutorum fidem et testimonium 
premissorum presentes nostras literas exinde per Theode- 
ricum notarium publicum infra ' scriptum qui premissis inter 
fuit, fieri mandavimus. Actum colonie in domo habitationis 
nostre supradicta sub anno uatiuitatis domini nostri Jesu 
Christi millesimo quadringentesimo sexagesimo primo, indi- 
ctione nona, die vero veneris decima octava mensis septem- 
bris hora. prima circiier post meridiem pontificatus sanctis- 



— ati — 

8imi in cfaristo patris et domini domim uosirl» domini [iq 
divinft Providentia pape secundi anno IV, testlbus ibidem 
honorabilibns et discretis viris dominis Johanne Vrydagh 
nee non Hermanno Ndle testibas ad premiaaa vooatb pari« 
ter et rogatis. 

£t ego Theodericus Heyde notarius toknufiima dioce- 
sis pubücus . . premissis omnibaa et singulis aicut premitti- 
tur per supra memoratum venerabilem dominum Tbeoderi- 
cum de moersa decanum et oommissarium . . acta fuerint 
unacum supra nominatis testibus . . omnia et singida sie 
fieri vidi et audivi idcirco presentes literaa patentes . , ap« 
pensione sigilli prememorati venerabilis domini decani et 
commissarii signavi rogatus etc. 

In dorso literarum fundationis precedentitun hee kguxi'^ 
tur verba: 

Anno 1461 Johannes de Hövele et fratres ejus germa&i 
Gottfridus et Detmarus de Hövele consenüente archiepis* 
copo coloniensi Theoderieo in ecciesia parochiaü sancti pe^ 
tri tremonie fundaverunt altare in honorem ste. crucis et 
sancti Stephani martyris et decem milüum virginum socia- 
rum s. Ursule ei reotori altaris pro tribus missis siuguUs 
septimanis legendis et uno anniversario et vigU^s mortui 
rum in die st. Boni&eij martyris eantando assignavenmt- 
sequentia bona: Drei morgen Landes gelegea an dreyeii 
rüggen by kensekens Borne boven koren noch ein Sohep- 
pelsue Landes im Niederfelde an der Seböiaes Hogede tQ 
koren noch in den wiedebüsofaen drey Scheppelsede Landes 
ock by kören, geven geynen teynden, noch drey Scheppd- 
sede gelegen op dem Schöreberge^ noch eine halve hauv« 
to Schüren met ehrer to behöringe, dan de andere helffte 
to behoert Johan Wistraten, noch vierten halven morgen 
Landes boven Hoerde by Herman Wickede vnd Vemem 
Lande. Dicti fundatores reservarunt sibi et suis in sangwoe 
subsequentibus jus patronatus. 



258. 2to^ann t>on Btede, naäfim er (Sat^lna t>eu 

Digitized by VjOOQIC 



M3 

ber ®tabt SDortmunb tinb fd^mSrt, bie frfii^ctctt 
»ertrage ju Ratten. 1463, 3 Sage nad& Sß^ngpen- 

Ich Johau Stecke doe kunt vnd enkenne ouermitz dis- 
sen breve, so als eyu hilich gededingt is tuschen my vnd 
katharine wilne seligen Hinrichs van Lyndenhorst erfigreuen 
to dorpmunde nagelat^ne dochter, dar my dan mede gelo- 
uet is vnd hebn saU, dey lielfFte der graeschop to dort- 
miinde rayt erer tobehorunge, welcke heifite der graeschop 
€r»eht Stecke selige myn vader van vnsen allergnedigston 
hem keyser friederiche, to myner houff to leene entfangen 
hefft vnd vnsem Allergnedigsten Herrn vorschreuen, dem 
hiligen^Ryke, der stat van dortmunde vnd eren borgern 
gelouet, vnd gesworen Jiefft truwe vnd holt to syne na 
lüde dess breiifs darup sprechende, also bekenne Ich ock 
ouermitz dissen breuen, dat Ich gelouet vnd gesworn heb 
vnsem Allergnedigsten hern dem keyser, dem hilgen Ryke, 
der stad van dortmunde vnd eren borgern truwe vnd holt 
to syne vnd de van dortmunde restliche vnd vredelike to 
laten, by erer helffte van der graeschop, myt erer alingen 
tobehorungen, so als sey dey van den selligen Greuen vor- 
tydes gekofft vnd gehadt hebt vnd alle breue, die de Raid 
vnd stad van dortmunde van den Grouen selligen vnd van vnsen 
Allergnedigsten Hern keysern vnd koningen hebe spreckende 
vp de graeschop van dortmunde vnd alle aide gewonte der 
stad dortmunde, halden sali sunder jrley Argelist. 

Mit denseluen eide heb Ich Johan vorgt. oik gelouet 
dat Ich vnd Katherine vorgt. vnd vnse eruen vnd nakome- 
linge deseluen helffte van der graescop vorsc. selffs behol- 
den sollen vnd wert sake dat wy* der entberen solden off 
wolden dat wy dey dan dem Raide vnd der' Stad van 
dorpmunde laten sollen vmb eynen redeliken pennynck vnd 
der jn geyn ander hand brengen jn geynerleye wys , sun- 
der Argelist. Alle disse vorsc. puncte heb Ich Johan Stecke 
vorgt. vor my vnd vor Katherine vorsc. vnd vor vnse er- 
uen gelouet vnd gestaueden eides ton hilgen gezworen ste.de 
vast vnd vnuerbrocken to holden sunder eingerley behelp 
ynd argelist vnd heb des to tuge mynen Insiegell an dissen 
breiff gehangen vnd want dey Edell vnd Erbera Juncber 

_, ?f *Google 



SM — 

diderich van lymborch,' myn Oem, Cort ouelacker myn 
Neue vnd aldolff van Bodelszwinge droste etc. hir mede 
ouer vnd ane weren so beb ich sey gebeden, dat sejr 
er Segele by myn Segell an dissen breiff willen hangen 
dess wy diderich van lymborch coirt ouelacker vnd aldolff 
van Bodelszwinge erkennen vnd vmb syner bede willen 
gerne gedan hebn datum Anno domini Millesimo CCCC LX 
iertio feria tertia post octavas penthecostes. *) 



259.Jfatfcr gticbrt(ä& Belehnt Sol^atm ©terf ex nova 
gratia mit bcr l^albcn ©raffd^aft 1463, ©ampag 
tjor ®t. Ulric^. 

Wyr Fryderich von Goitz genaden Romischer keyser 
zu allen zeitten merer des Reichs zu Hungern,, dalmatien, 
Croatieu etc. kuinckg, hertzoghe zu Oesterych, zu Steyer, 
zu Kerndten, zu Crayn, Greue zu TyroU etc. Bekennen 
vnd thun kunt allermeintlich myt desem brieff, daz vns vn- 
ser vnd des Reichs lieber getreuwe, Hannss Steck demu- 
tichlich hat bitten laissen, daz wyr Im die halben Erfiffryen 
graueschafft der vryenstule vnd gerichten vnser vnd des 
Reichs statt dortmond myt jren fryenstulen, gericht rechten 
vnd zu gehorengen, so vormalt vns vnd des Reichs lieber 
getruwe Craffl Steeck, sein vatter an seiner stat in trager- 
weise, als vns vnd des Reichs heimgefallen lehen von vns 
empfangen vnd Inngehabet hat, zu Lehen zu verleben gne- 
dich geruthen, des haben wyr angesehen des egenannten 
Hannss Steecken demutich bette, vnd haben darvmb mit 
wolbedachtem muthe, guttem ratte vnd rechter wyssen, den 
selben hannsen die vurgerurte halben Erbgraueschafft — 
als vns vnd des Reiches heimgefallen Lehen von besondern 
genatteh zu Lehen genedicklich verlihen, dee nv vurbas von 
vns vnd dem Reiche jn leynssweise jnn zu haben , ze hal- 
ten, ze nützen vnd zu neissen, als solcher lehen recht vnd 
herkomen ist von allermeyntlich vngehindert, liehen jra sie 

■) @te(f flegelt mit bemOuerBalfen, auf bem {feinte p»ti 
offne äblet'SI^el. Limburg mit bem bo^^jeltgefd^todn^ten 2h\otn, 
auf bem ^elme jtoei ^ülfenjtoeige. Ot^eEaifer l^at einen bo|>« 
^eltgef(!^n>aniten 2ixocn unb S3obelf^to)ing ben OuerBalfen unb 
bie €)^ange. ^ie Beiben legten Siegel f^aUn feinen ^elm. 

Digitized by VjOOQIC 



S85 

auch also van Romislier, keyserlichen macht, wissentlich 
in Crafft disser, was wir jine dar an billich vnd von rech- 
tes wegen lehen sollen oder mögen, doch vns vnd dem 
Reiche an vnseren gerechtikeiten vnd lehenschafft vnd sust 
meintlich an seinen rechten vnuergriffenlich vnd vnschede- 
lich, der vurgt. Hannss Steeck sali ouch hie zwischen da- 
tura diss briebs vnd sant michaelis tagh — dem Edelen 
vnsern vnd des Reichs lieben getruwen gumprechten Graffen 
zu Nvwenar darauff an vnser stat vnd in vnser namen ge- 
wondlich gelubte vnd ayde thun, vns vnd dem Reiche da- 
von getrew. gehorsam vnd gewerttig zu sein vnd ze tunde, 
als dan eyn man seinen lehenherren von solcker l6hen we- 
gen pflichtig ist, au geverde. mit orkund diss briebs bese- 
gelt mit, vnsern keiserlichen anhangenden Insigell. Geben 
in der Nvwenstat am sambstag vor sant vlreichstaghe "^a 
Christi gepurde 1463 vnser Reiche des Römischen im vier 
vnd zwantzigsten des kaiserthumbs jm zwelfften des hun- 
grischen jm fiunfften Jaren. Ad mandatum dni. imperatoris 
In consilio h. im hoff prothonotarius. 

260.Sünbni§ bc« c?In. grjbtfd^of« SRuprcc^t mit bct 
©tabtSJortmunb- 1468, 5ßauna3efe^runfl25.3an. 

Wir Roprecht von goitz gnaden, der billiger kirchen 
zo colne Elect vnd confirraait, des hilligen Romischen Rychs 
in Italien Ertzcantzeler, Hertzogh zo Westfalen vnd zo En- 
ger etc. doin kunt allen luden, so als noch bis her tzo, 
eyne fruntliche vereynonghe, \'nd verbuntnisse, gestanden 
hait, tuschen vnserm vurfader dem Eirwirdigen fursten hcrn 
dlederich Ertzbisschoff zo Colne, seliger gedacht, vns, vn- 
serm gestiebte, vnd den Eirsamen Burgermeistern, Rade vnd 
gantzer gemeynden der stat Dorpmunde, dtfr sie sich dan 
fruntlicheu vnd gunstlichen mit vnsern vurfader, vns, vnd 
vnsern gestiebte altzyt gehalden han. Also bekennen wir, 
jn , vnd ouermitz desen brieff, dat wir angesehen han, sulche 
gunst, fruntschafft, vnd guytwillicheit, vnd han vns dar vmb 
by Rade der wirdiger vnser lieuen andechtigen, dechens 
vnd capittels, vnser doeiVikirchen zo Colne, vnd andere vn- 
ser trefflicher frunde, vmb nutz , vnd oirber , vnser lande, 
vnd lüde, fruntlichen vnd geloifflichen vereyniget, — vnse 



SS« 

leuen lanck, vud \'ünfr Jair neist volgende na *vnsem doede, 
mit ynsem capittell, vnd uakomeliDgen , mit den Eirsamen 
Blirgermeisteren, Raide, vnd gantzer gemeynden, der sta^ 
dorpmundc, als her na geschrcuen steil. (1) Int eirst dat ^ir 
fruntlich vnd geloifflich mit den van dorpmunde stain, vnd 
wesen sullen, vnd willen, vnd wir vnse marsschalck, arapt- 
lüde, \Tid vndersaissen, der van dorpmunde vyantnyt wer 
den, noch dat yre mit gewalt nemen ensuUen, da wir der 
van dorpmunde mechtich syn, zo rechte, dan wir sullen sy 
getruwelich verantwerten, zo yren rechten, die tzyt des 
verbuntnisses vurss., vnd vur gewalt beschüdden, vnd be- 
schirmen, da wir yre zo rechte mechtich syn, so dat die 
von dorpmunde, yre bürgere, yre gesynde, vnd eyn ichlich 
besonder, mit yrem lyue, vnd guede, zo lande vnd zo was- 
ser, moigen sicher vnd fry in vnse stede, slosse, vnd veste 
vff beyde syden des Ryns komen, vnd dair ynne wesen, 
vnd durch vnse lande Mid heirschoff fairen vnd komen, vnd 
widderkomen, vnbekummert, vnbesat, ayn eynicherley hin- 
demisseö vur vns, den >T)sen vnd allen den ghenen die vmb 
vnsen willen doin vnd laissen willen, vp gewoinlichen tzoll 
sunder argelist, jt enwere das ymant van den von dorp*- 
munde sachwalde off bürge were, van dem sali der cleger 
vnuertzoght recht nemen. (2) Verbreche ouch ymant van 
dorpmunde in vnsen steden, off slossen, der sali na rechte 
vff gnade besseren. (3) Ouch en willen wir nyemant gun- 
nen, die vnse vnderzaisse nyet en ia, dat die ymant der 
von dorpmunde in vnsen landen kumere, mit nnserm ge* 
richte, jt en were, dat hie selffs sachwalde off bürge were. 
(4) Stoende auer tusschen vns off vnsen vndersaissen , an 
die eyne, vnd die ven dorpmunde an die ander syde, 
cyniche spraich vp, dar tzo sullen wir vnser frundetzwene 
vnd die ven dorpmunde von yren frunden tzwene, foighen, 
die vier sullen danmib zo samen komen, bynnen dorpmunde, 
vnd hoiren spraiche, vnd antwerde, vnd die parthyen in 
frimtschaiten , off rechte bynnen seess wechen neistfolgen, 
wan sy dar tzo gemaent vnd geheisschet werden, fruntlich 
scheiden, künden ouch die vier des nyet eyns werden, so 
sullen sy anspraich vnd antwerde ouergeuen, eynem ouer- 

manne, den beyde parthyen eyndrechtlich kiea^n, die Sa)} 

izedby Google 



9Kt 

die pftrthjren dann in seess wecheOf dat* na in rechte oE 
fi^nntoehafft scheiden, wurden dar enbouen eynich vnser 
vndersaissen vy-ande der van dorpmunde, wanne wir der mech- 
tieh flyn zo rechte, so sullen wir sy verantwerten, vnd be- 
schirmen, zo yrem rechten, vnd die seinen yrc vyande sul- 
len gbeyne freyhett off beschirmen in vnsen landen hauen. 
(5) Soichten euch die von dorpmunde die seluen yre vyande, 
jn off dui»ch vnse lande, off schedigden sy, wie duck dat 
gesehege, dair ane ensullen noch en willen wir, vnse ampt- 
hide, vnd vndersaissen, die van dorpmunde nyet hynderen, 
noch sy darumb bekroden, dair mit sali ouch dese verey- 
nonge nyet gebrochen syn. (6) Quemeh ouch die van dorp- 
munde, mit ymant anders zo veden, die vnse vndersaissen 
nyet enweren, wanne wir der van dorpmunde mechtich we- . 
ren, zo rechte, so en sullen sich yre vyande, in, vnd vss, vnsen 
landen nyt behelpen, tgeen die von dorpmunde, mer die von 
Dorpmunde vnd yre hulpere moigen alsulche yre vyande soi- 
ehenvs« vndjn, jn, vnd durch vnse lande, vngehyndert von vns, 
vnsen marschalck, amtluden, vnd vndersaissen, vnd vur allen 
dangbenen, dievmb vnsen willen doin vnd laissen willen, sun- 
der argelist. (7) Hette ouch eynich vnser \aidersaissen sache 
20 der stat von dorpmunde, die doch yren burger, off yn- 
woner persone seiner besunder nyet angienge, die en sali 
geynen burger off Inwoner darumb lyff, off guet bekümme- 
ren off besetzen, dan die sali nemen bynnen dorpmunde 
vor den gbenen die da van vnsen vnd der stat wegen van 
dorpmunde zo gefolgt werden, so vyll als sy vur rechte 
wisen, wanne sy spraichen vnd antwerte gehoirt hau, byn- 
nen den neisten seess wechen dar na sonder argelist. (8) 
Were ouch dat der Rait van dorpmunde off eyniche yre 
bürgere, mit eynichen die yre bürgere weren, off geweist 
betten, tzo tzwist quemen, wie dat vff gestanden were, off 
her.neiste vpstain moiq}ite, der lüde, vnd des guetz sullen 
off wiUen wir off die vnse , off yemant des wir mechtich 
syn, vns in geyner leye wysevnderwynden, offverdedongen 
tgeen den Rait van dorpmunde, off yre bürgere sonder ar- 
gelist, vff dat dan diese vurss vereynonge vnd verbündt die 
bass vad vaster gehalden werde, sullen vnse marschalck 
vnd amptlude, vnser lande ao Westfalen -^ dese vereynonge 

Digitized by VjOOQIC 



SM 

— vur yre personen mit louen zo halden — vnd geiien 
darvp — yre segele — , des zo vrkunde der wairheit han 
wir vnse Sigell — an desen brieff doin fangen. Vnd want 
alle vurss. Sachen betedingt vnd geschiet syn mit raede 
willen vnd consent vnsers doem Capittels vurss, so han wir 
sy gebeden desen brieff — zo besegelen, vnd wir doem- 
dechen vnd Capittell vurss. bekennen, dat alle vurss. Sachen, 
mit vnsem raede — geschiet synt — vnd han darumb — 
Ynse capittels segeil geheisscheu ad causas — an desen 
brieff doin hangen. Gegeben zo Poppilstorff vff sent Pau- 
welstagh conuersionis in den Jaeren vnss hern. dusent vier- 
hondert echt vnd seesstzich. 

^ie anl^angenben @ieget ftnb tool^t ermatten. 



261. i&crjog Sol&ann bon 6Icbc erneuert baS aSunbniß 
feiner Sßoreltern mit berStabt SJortmunb. 1468, 
22* geBruar. 

Wy Johann van gaids gnaden hertough van cleue ind 
greue van der raarcke doen kont allen luden — also wilne 
die hoigebaren fürst onse lieue here ind vader her Adolph 
hertoilgh van cleue ind greue van der marck — in vurty- 
den der stat dorpmunde vrientlicke verschryuinge ind ver- 
buntnisse gedaen heuet gehat vur sich ind sine eruen, dair- 
omb sy oen tertyt geleent hebbn drie duysent oeuerlensche 
Einsehe Gulden op Vurwerde van wjeder betalinghe der 
seluer sommen geldz wanneir onse here ind vader off syne 
Eruen der verschryuinge in Verbuntnisse affsvesen wolden 
die oen dan noch nyet weder betailt en syn, as wy by den 
brieuen sy noch daraff hebn onderwyst syn. So hebn wy 
— oen die verschriuinge ind verbundnisse vurgt. by Raide 
vnse vriende vernyet ind ons vcrbonden ind verbynden 
auerniidz desen brieff vur ons ind onse eruen to derseluer 
Stat, deme Raide, ind to den gemeynen bürgeren to dorp- 
munde (l) «) als dat wy oer vyande neynerwys werden 

>) mt biefc ^mcU, tijeld^e ^iet folgen, ffnb m^ unb 
nad^ in frühere« ©ünbniffcn jtolfd^en ben ©rafen t>on bct 
SWarf unb ber ©tabt 3)ottmunb üon 1391—1400 toereinBort, 
bteUrfunben üBer blefe iöünbmffe »erbe id^ im 8tt>eiten SC^cUc 
biefcd UdtuCbtvAiA^tß aBbnuftn taffen* 



Digitized by 



Google 



8«: 

suUen ind wy ind onse eruen suUen ocr lyff ind oer guet 
truwelicken beschermcn in onsen landen die wylc wy leuen 
ind die tyt dese vruntschap ind verbondes waert na alle 
onser macht sonder argelist, vytgenoinen in deser vrunt- 
schap ind verbonde van onser wegen dat Roemysche Rycke, 
also weirt dat eyn Roemsch Keyser off eyn Roemsch 
Konynck vyande v\^irde der van dorpmunde ind mit 
syn seines lyue in Westphalen queme ind ons dan hulpe 
to eyschede op die stat van dorpmunde , so rauchten wy 
oen dan helpen op die stat van dorpmunde die wyle hy in 
westphalen were ind dair mede en süllen wy tegen dese 
loefile in desen brieff nicht gedaen hebn ind wanner hy in 
westphalen nyet en were, so sali dese brieff in alle synre 
macht blyuen. (2) Voirt were ymant eyn äff mere van on- 
sen ondersaiten die in onsen lande wonachtich weren, die 
der van dorpmunde vyant wurde offte an die van dorp- 
mund geyvalt keirde ayn vede, ind van oen geyn recht ne- . 
men en wolde, queme dat dan to veden tuschen den van 
dorpmunde ind den ghoenen, wanneir wy der van dorpmunde 
mechtich weren to rechte, der vyande sullen wy ind alle 
onseamptlude werden ind oen truwelicke dairop helpen mit 
alle onser macht op onse eygene cost gewynne ind verluys 
sonder argelist bynnen den neisten vertien nachten dairna 
wanneir die van dorpmunde ons dar toe eyschen , bis also 
lange dat oen die gewalt wederdaen ind gericht werde ind 
recht van oen nemen id en sy mit -willen der van dorp- 
munde (3) were oick saicke dat ymant eyn off meir van , 
onsen ondersaiten die in onsen landen wonachtich syn 
vyande wurden der van dorpmunde offte gewalt an sy kier- 
den ayn vede die oer slott guet offte oer erue vmb behül- 
pes willen ymant versat offte verkocht hedn, op dat slott 
guet off erue sullen wy oen helpei^ mit alle onser macht op 
onse eygene cost wyn ind verluys sonder argelist bynnen 
den neisten vertien dagen wanneir die van dorpmunde ons 
dair toe eyschet, id en were dat die man den dat slott guet 
off erue gesät offte verkocht were mit synen eyden sick 
affnemen wolde bynnen den vertien daigen vurgt., dat die 
saite off koip nicht geÄcheyn en were vmb behulpe der 
ghoenre die vyant weren der van dorpmunde, sonder ar- 

^ jgle 



gdist (4) oick en sullen wy offie oiise ondersatten der van 
dorpmiuHle Tyande nyet huysen noch hatten, mit onsen we- 
ten, sonder argelist, betegen sy dair ymant mede die mach 
syn onschoh dair vur doen, hedde dat oick ymant gedaeu 
die sali oen dair vur doen wes hy oen mit recht plichtich 
ts, heddeii wy des geyn macht, wurden die van dorpmunde 
des ader der ryande dair sullen wy oen mit alle onser macht op 
onse eygene cost wyn ind verluys, truwelicken op helpen byn- 
nen ▼ertieimachten, as vurgesehreuen steyt. (5) Voirt vellet dat 
welck mynsche in onseu lande offte anders ymant hedden 
eingerleye saicken tegen eitiigen burger van dorpmimde, 
die sali noch lyff noch guet andere bürgere van dorpmunde 
,hynderen bekümmeren noch besettenmit onsen gerichte mer 
alleyn des mynschenlyff ind guet dair die saicke tegen geyt 
ind van den sali die klegere nomen eyn onuertaigbt recht, 
(6) vort wurde dair en bauen ymant besatt off bekümmert 
in onsen landen die geyn suckwalde en were, wanner ona 
die van dorpmunde dat kundich doen, so sali die besettinge 
offte komnier quyt syn sonder vertoch bynnen den neisten 
vertiennachten dairna sonder argelist. (7) v(Mrt wer ymant 
die syn selffs gericht hedde bynnen onsen heersohappen 
offte Landen, die de van dorpmunde dairmede veronrechten 
wolde waaner wy der van dorpmunde mechtich weren to 
rechte, so sullen wy oen dair truwelicken ioe helpen ayn 
vede, dat oen dat onrccht wederdaen werde ind en hedden 
wy des geyn macht, kierden die van dorpmunde an die yet» 
so en willen wy off ymant van onser wegen sye dwr an 
hynderen off leiten in geynreleywys sonder argelist, mer 
wy md die onsen sullen ind 'willen oen gehengleh dairtoe 
wesen, sonder argelist (8) Hedde oick eynich mynsche in 
onsen lande eingecley ssicke toe der Stat van dorpmunde 
to seggen ind nymant bysonder an ^ gynge, die en sali 
geynen burger off nymande die dair bynnen wonaehdeb is 
dah* omb lyff off guet besetten off bekümmern, dan die sal) 
neraen bynnen dorpmunde vur den ghoenen di& dair van ons 
ind der statz wegen van dorpmunde toe gevueget synt na 
ansprake ind weder ant werde so voill as die wyset dat 
recht sy ind dat sali men den wederfaren laiteH bynnen 
d^ neisten dricn iwrtienBaditea dairna» ind wat die vurgt» 

„izedby Google 



881 

vur recht wyset, en schcge des liyet bynaen der neister 
maent dairna, so suUen die van dorpmunde twee van oeren 
vrienden van den Raide dairtoe maken , die onuertaight 
bynnen dorpmunde in eyne Eirsame Herberge komen, dair 
sy die ghoene in wyset den die saicke angeet, ind leysten 
eyn maent ind wanne die maent vmbkommen were, en we- 
deruoere oen des dan nyet, so sullen sy euer twee vyt den 
Raide van oeren Vrienden macken toten tween in derseluer Her- 
bergen to leysten ind die vier dair nyet vyt — to komen, oen en 
sy wederfaren also vele als die ghoenne, die van onser ind 
der statzwegen dartoe gevueght synt, gewyset hebn. id en 
sy mit synen wylle (9) voirt so willen wy dat die — - van 
dorpmonde — moigen mit oeren guede ind mit oeren ge- 
synde offte eyn yclick bysonder seker ind vry in onsen 
lande stede ind veste komen, dair in wesen ind dair onse 
lande ind heerschappe varen ind tyen ind wederkomen aoe 
eingerhande hynder, id in were dat wie broickte, dat die 
beterden na rechte off na gnaide. (10) Vort wy onseampt*- 
lüde off ymant van onsswegen en sullen den ghoenen die 
die stat van dorpmunde versueeken willen aflf oflde toe to 
vueren neynerleywys dairan hynderen offte letten, mer wy 
ind die onse sullen sy vredelick äff ind toe laiten thyen, id 
en were dat ons dat seluen also gelegen were. dat wy des 
koirns, dat in onsen landen wesset seluen bedorfften son- 
der argelist (11) voirt hedden die van dorpmunde einige 
vyande nu tertyt off die sy hymamails kregen by onsen 
leiiedaigen die onse ondersaiten nicht en weren, den en 
sali geyn behulpe noch vordernisse geschien in onsen lan- 
den van ons offte van den onsen oflfte van den ghoenen 
der wy macht hebbn mit onsen weten ind sy ind oere 
hulpere moigen die in ind doir onse lande suecken ind schä- 
digen also ducke sy des to doen hebn ongehyudert van 
ons ind den onsen, mer wy ind die onsen sullen ind willen 
der stat — darin gehengich wesen sonder argelist (12) were 
oick saicke dat ymant in onsen lande geeyschet wurde vur 
den getichte to dorpmunde die verbaidinge ind die eys- 
schinge sal men in onsen landen entfaen als van aldes ge- 
woentlick heifft geweist (13) voirt were id dat die Rait van 
dorpmunde o&t^ einige van oeren burgereu mit eing^ di« 

Digitized by VjOOQIC 



831 

oere bürgere weren offte die oere bürgere gewist hedden.twist 
hedden , off kregen hyr namails , in wat wyse die twist — 
opstimde, dey lüde ind des guedz en sullen wyons — ney- 
nigerwys onderwinden off verdedingen tegen den Rait van 
dorpmunde off tegen einige oeren burger — (14) voirt so 
en willen wy na datum diss brieffs geyn lantvrede maken 
op dissyde des Ryns in Westphalen mit einigen heren off 
steden die wyle wy leuen die van dorpmunde en kommen dair- 
mede in also vere sy willen, (15) veirt stunde eingerleye 
saicke op tuschen ons ind onsen ondersaiten ind den van 
dorpmuode die onuerbrieuet weren van ons, dair hebn wy 
vier van onsen vrienden van onss wegen toegevueght mit 
namen here Goissen keteler, Ritter. Jaspat Toreke. Wenne- 
mar Hasenkamp ind Henrich knyppinck, wulcke vier sullen 
mit vier Burgermeistern to dorpmunde nyhe ind aldt vulle 
macht hebn die saicken to lyken ind to verslichtenen ind 
to verendene bynnen dorpmunde na recht off in vrientschap 
bynnen den neisten drien viertiennachten vytgesacht wat an 
der van dorpmunde gerichte drepet (16) voirt were öick 
dat gebreck were an den achten vurgt. also dat sy alte 
achte sementlick by eyn nyet en quemen , so sullen doch 
sess off vier allike veill an beyden syden vulle macht hebn 
to lycken to verslittene ind to eynden bynnen dorpmunde 
na recht off in vrientschappen as vurgt. steyt (17) voirt 
were oick dat der vier eyn off meir afflluich wurde, die wy 
dair toe gerueght hebn oflle eynen anderen in oer stede 
wolden selten, also ducke als dat geschege so sullen W7 
eynen anderen gueden man weder in die stede setten 
bynnen den neisten viertien, nachten darna. dessgelix 
in derseluer wyse moigen die van dorpmunde oick doen 
(18) voirt aisulken brieff, als wilne onse her ind vader der 
stat van dorpmunde gegeuen heifft, dat gerichte van Brakell 
ind herschap van Mengden mit anderen punten antreffend, 
sali oick in synre macht blyuen — (19) voirt so bekennen 
wy Hertough — dat wy den Bürgermeistern Raide ind ge- 
meynen Burgern der stat van doi-pmunde dese vrientschap 
ind dit verbunt truwelicken halden sullen ind von onsen 
amptluden steden ind den onsen doen halden ■— bis tertyt 
dat wy dcnsclaexi — weder betaut hebn bynnen der stat 



MS 

dorpmimde drie dusent guede swaire Rynsche Gulden guet 
van Golde ind recht van gewichte , die sy — wilne onsen 
hern — vader vunss. geleent hebn. Ind wanner wy off 
onse eruen — die betalinge — gedaen hebn — so sullen 
wy — dit verbünd oen nochtan eyn Jahr daima neistuol- 
gende truwelicke halden. (20) oick were saicke dat einige 
ongevuck geschege an desen brieffe so dat der segele einich 
to quest off to braken wurde off dat hy hole krege , off ge- 
krenckt wurde, dairmede en sali dese brieff nicht gedeyli- 
get syn enig^rley wys ind sau gelycke waill in alle synre macht 
blyuen sonder ^argelist. (21) Alle articulen — hebn wy Johan 

— Hertough — in guden truwen vur ons, onse eruen ind 
Nakomelingeu gesekert ind in eydsstat gelaifE stede vast 
ynd vnuerbrekelichen to halden — vnd hebn in oirkonde 

— onse ingesegell — an desen brieff doen hangen ynd — 
beualen onsen amptluden ind vi-ienden mit namen hern 
Goissen Keteler Ritter onsen landdrossart onss Landz van 
der marke Jasper Torcke onsen amptman tot Vnna, Wen- 
nemar Hasenkamp onsen amptman to Bouchem ind henrich 
Knippinck onsen amptman thomHamme dat sy oere Segele 
to meirre getuychniss oick an desen brieff gehangen hebn — 
gegeuen in den jair onss hern duysent vierhundert acht ind 
sestich op sunt peters dach ad cathedram. 

^ie fünf Siegel finb tvo^I txf^alttn, \>a$ be$ ^erjog^ to>ie 
Sit. «15. 



262. 5Dic©tabt5Dortmiinb\)erfauft 21 IKaltct ffotnrentc 
aui im ftöntgSl^of. 1475, 6 Za^e mS) Dpem. 

Wy Burgejrmeistere vnd Raidt der Stad Dorpmunde 
doin kunt — dat wy met — wylen vnser sementliken borgcre 
vmb eyne summe golds, dey wy — in vnser staidz kentli- 
ken nut gekart — hebn, hebn verkofft — hern Herman 
wickede vnsen alden borgermester — eyn vnd twintich 
maldern harden koms konixhoues pacl\^ erffliken vnd iar- 
liker rentc, so als dey her Herman vorgt. vns jarlix plach 
to geuen vt synen koninxhoues garden vnd lande hey nu 
ter tyt hefft , so als dat westen vor der p orten langes dey 
vogegoitten vnd langes den steynwech gelegen is, dar dey 

Digitized by VjOOQIC 



SM 

wech tom sunderholte dor geit dodi behelüick tus -r- liyr 
ane eyne ewige wederkopes macht — myt twe hundert 
ouerleDdesehe rinBche gülden , den gülden tho hetalen myt 
teen schiUinghen guden grouen dortmandsch pagemeotz -^ 
datum M® CCCC^ LXX* quinto sexta feria proxima post 
festiim pasche. ') 



263. Sol^on ©tede, ®raf gu !Dortmunb, erneuett ünm 
»ocfcn:^ (§au«) »rief iä>tx ein iDothrmuber 
@t<H)cIßut 1477. ' . 

' Ich Johan Stecke greue tho dortmunde doe kundt — 
in desen oppen breyne vor my vnd myn eruen dat vor my 
gekommen synt Bele in der Pederbecke, selgen Hartloffe 
nagelaten huis&auwe, vnd mit er, Hannes , Abel, Hinrich 
vnd Arnt, Thele, Elseke, Styne, Beleke, Aeleke Tnd Hylle- 
ken, er sone vnd dochter, vnd hebn my geklaget, so wy 
»ey gehorich syn op den fryen stapell tho dortmunde vnd 
den Boessen breiff, den sey da van gehatt hebn, sy en 
vngeluckelikenaff vergangen in veden, vnd hcbben my ge- 
beden vmb godeswillen, dat ich en en^n nyen boessen we- 
der geuen wille op die selue Stapell recht, as sey vortytz 
gehat hebn, so hebbe ych er bede aengeseyn vnd hebbe 
en desen nyen breyff weder gegeuen ind dat sy alsulkes 
fryen stapellrechtz mögen gehörig gebruken des dcy andern 

') am f elBlgen SCage öerf auftc bie Btaht an ^ieUxi^ S^xüme 
4 iKaltetfiafer*ülente, aud^ Äömgg^ofc« gJac^t: vtllFmorgen 
landz gelegen op dem Koninxhoue tuschen ajbert kerek- 
horden lande vnd arnt goltsmidz garden, fctnet 1 SWarf Sftentc 
eBenfattS ÄönigS^oft^^jac^t: ot eynen garden gelegen tuschen 
der borchporten vnd der westenporten op dem Vordergra- 
uen tuschen des hiligen geist vnd Johan Borchards garden 
an So^an @ti|)cl 2SKaltcr Äorn, Ä5nig%fe8*$a^t : vt eynen 
morgen landz gelegen op den konixhoue nest lande Hinrich 
Vredenberg op dey ostsyde vnd steuen helies op dey west- 
syde. (Sd f(^eint l^iema^ Uum sweifel^aft^ bofl Ux Stlini^^^ 
^of stvifd^en bent SBeflen« unb iButgt^ote lag. 

35le f5mmtli(ä^c oBtge ©Bulben, »oau noc^ mc^TCte anberc 
^mtemtxUnfi !amcn , tm ©ctragc »on 48 Outbcn jd^rlic^, 
barunter 12 Bulben ^on Sgne^ Zort, W>t^[in ^u 6;(atenBerg^ 
fd^einnt sitr an^tüflung bev nad^ ^eu^ gegen ^l ben ^' 

Digitized by VjOOQIC 



— tts 

teye «tapeb gehörigen gebruken plegen ind dat in so danen 
maten, dat d«y lUdcste van dessen gestechte, dey desen 
boeasen Terwart, ton ewygen dagen jairüx wnd alle Jar sali 
geuen twe penninge dortmuntz pagimentz in sunte mertyns 
Capelie op den altar bynnen dortmunde vnd solle die dey 
betakn yokläs jars op sunte Johannes dach to mydden 
somner imd wanner Er ein steh verändern wyll man of 
Tirauwen to nemen, off dey gene von en körnende worden^ 
ton ewygen dagen mach geuen vor synen orloff negen pen- 
nynge paymentz vorg. Tud dey to betalen an den genen, 
dey dat pleget to verwaren vnd wanner er eyn van desen, 
efT dey van en komnende worden, versteruet, dey sali ge* 
ueü vnd betalen vor syn verueil twelff pennynge paymentz 
vorgt. vnd anders en sal mcn nicht von en eischede syn. 
vnd dys to tage der wairheit bebbe ich Johan Steck grene 
mynen segcll vor my vnd myn eruen an desen breyff ge- 
hangen« Datum anno dni. M® CCCC septuagesimo septimo 
i|>so die Ulderici confessoris. 



264. i&erjog ^cf)<m t)on 6lct)c cmcttcrt \>ai S31htbnlj5 
feiner SBoreftern mit bcr ©tebt 5DoTtniunb. 1481, 
SDtenfiag m^ @^öton utib 3uba8. 

Wy Johan van gaitz gnaden hertough van cleue ind 
greue van der niarcke dein kundt — Alsoe — vnse lieoe 
her ind aldervader her adolph Hertough van cleue ind 
greue van der marke ind na sinen tiden wilneir — vnse 
lieue her ind vader her Johan hertough van cleue ind greue 
van der marke — der stat dorpmunde vruntlicke verschri* 
imigheindverbuntenisgedain hebben gehadt, vnr sick indoer 
enen, durumb sy vnsen alduader ter tyt geleynt hebn drie 
dusent auerlensche riusche gülden — die en noch niet we- 
der betalt en syn — so hebn wy — der seluen stat — die 
veraehriuinghe ind verbuntenis vorgt. by rshede vnser vriende 
oickverayet — (1) As dat wy ere vyande etc. (I^tcr folgt bft 
3nl^tt 1 Bi« incl. SO ba MmS^t t>m 3a^re 1468, 2^ %$, 
Ittuttf pbtn 9l«.l(^^nn folfit): (21) Alle articulen — hebn 
wy Johan Hertough — in guden truwen vur vns, vnse er- 
mn vbA «ÜBMMlingfift geaekert ind in eydstat gelaeft stede 

Izedby Google 



SM 

vast ind onuerbrecklicken to halden — ind hebn in orkunde 

— vnse ingesiegell — an desen brieff dein hangen ind hebn 

— beiialen vnsen ampthiden ind vrienden, myt namen Jas- 
[>ar torck, vnsen amptman tot vnna, Wenmar Haesenkamp» 
vnsen amptmann to Bouchem, Henreick Knippingh, vnsen 
amptman thom Hamme ind derick mellinciixade vnsen ampt- 
man to Wetter dat sy oere segele — oick an desen brieff 
gehangen hebn. — gegeuen in den Jaeren vnss hern du- 
sent vierhundert ein ind achtentich vp dinxdach neist na 
sunte symon ind Juden dach apostolonim. 

' ^\^ 5 eteg^t finb tDo^l erhalten , ba^ bed ^erjogd )ote 
S^c. 215, Xtixl f%t bie Sedcn, ^afffiicam^ bie SBalfen, lbii)>« 
))inf bie IRtttge, ^attinftobt 3 SBlattet im SBinfel gefegt. 



265. @r)6tfd^of ^erman x>m @öln erneuert baS SBünb- 
m§ mi 2)ortmunb. 1485, 10. 3iot)em6cr. 

Wir Herman von gottis gnaden der heiligen Kirchen zcu 
Colne Ertzbischoue des heiligen Romischen Riechs diu'ch Italien 
Ertzkahnczler vnnd Kuerfurst, Hertzog zcu Westualen imd 
zcu Enngem etc. doin kunt allen luden, dat wir vmb gunst 
vnnd frmvtschafft die vnse Heue besunder Burgermeister 
Rait vnnd gemeinheit der stadt dorptmunde mit vnnsem 
vorfadern vnns vnnd vnnserm gesticht alle zeit hebben gehalten 
vnns bie Raide der wirdigenn vnnser lieuer andechtiger de- 
chenns vnd capittels vnnser dhomkirchen zcu colne vnnd 
etlicher annder vimser trefacher frunde vmb nutz vnd vrber 
vnnser Lannde vnnd lüde fruntlichen vnnd gleflichen mit 
den schien vonn dorptmunde vereyniget hain — Minse le- 
uen lanngh vnnd vünf Jaire neistuolgen na vnnserm dode 
Also dat wir fruntlich vnnd geloifflich mit jne stain vnnd 
wessen sollen vnnd willen vnnd wir vnnser nakomen stifft 
noch nymant von vnnser wegen ensuUen by bynnen zeit 
diesser vereynige der von dorptmunde vihand nit werden 
noch dat Jre mit gewalt nemen off vonn den vnnsen laissen 
gescheen, dan wir sollen sie yre lyue, haue vnnd guet an 
allen ennden vor den vnnsern vnnd in vnnsern Lannden 
vnnd gebieden vor allermeulich getruwelich beschirmen vnnd 
verdedingen dar wir der von dorptmunde mechtig sin zo 
rechte, vnnd dat die vondorprounde Ire Burger yre gesinde 

„. , Google 



— m — 

vnnd ein JgUch besonnder mit yren lyuenvnnd gudem zeu 
Lannde zcu Wasser mögen sicker vnnd vry in vnnsem 
Lannden, Steden, Slossen vnd Yesteu vp beiden siten des 
Rynes komen dar Inne wessen vnnd der gebruchen na 
Irer noitdarfft vnnd gelegenheit vmbekommert vn^d vmbe- 
fort an einicherleye hindemissy vor vnns den vnnsem vnnd 
alten den jhenen der wir vngeuerlich mechtig sin ynnd vmb 
vnnsern willen doin vnnd laissen willen vp gewoinliche zcoll 
vnnd weghgelt sunder argelist ,' Id en were dan dat Imant 
von Ine sackewalt off Bürge were von den sali den clegern 
Recht widderfaren. Worde darenbouen ymant besatt off 
bekümmert in vnnsem landen der geyn sackewalt enwere, 
Wanne vnns die von dorptmunde dat kunt doin, vnnd sich 
vor vnns zcu recht erbieden, so sali die besetzunge vnnd 
kummer quidt sin sunder verzoch bynnen den neisten vier- 
zehn dagen dar na wanne vnns dat kunt gedain ist, sunder 
argelist. Vortmer were auch dat die Rait van dorptmimde off 
einiohe von jren Burgeren mit eyiiichen die jre Burgere 
weren, off die yre Burgere geweist weren schellaftich wur- 
den — xlie Lude enwillen wir off ymant van vnnser wegen 
nit verteidigen off sich enthalden laissen in vnsern landen 
tgen die stait van dorptmunde — Verbrecke auÄi ymant 
von jne in vnnsen steden, slossen , Lannden ader gebieden 
der ' sali na rechten off na gnadenn bessern. Stonde (f^itx 
folgt 9tt. 4 in ber Utfunbe ^m 25 Sanuav 1468 @. 320/ 
Btd Jttm @^Iuf.) Dan off wir mit ymant noi dachen zu 
doin hetten, die der van dorptmunde vihant weren, den 
suUen wir macht bauen achte dage jm Jaire zcu viere - 
ziden geleide in vnnsern Landen zcu geuen, doch besorgen 
dat die seinen bynnen zide des geleids die van dorptmunde 
nit schedingen vngeuerlich. Suchten (^ter folgt Dir. 5 uttb 
6 am angeful^Ttett Orte ; j[ebo(^ i^ ))om SD^atfd^aH ni^t mifyc 
(Rebe.) Hedde auch einiche vnnser vndersaissen Sachen zu 
der stait von dorptmunde, die doch yre Burger off Inwoner 
persone besunder nyt angynge, die en sali geynes Burgers 
off Inwoners Lyff off guet darvmb bekümmern off besetzen, 
dan die mögen bynnen Dorptmunde vor den Jhenen die 
von vnnser vnnd der stait von dorptmunde wegenn darzcu 
gefuget werden des zer vssdradit komen wie vurss. dteit 
»a^ne, ©ortmunb n. z^til ^ Mi Google 



S88 

vnnd die parthien dar zcu auch geleide hauen. Ouch willen 
wir dat der stait vonn doi-ptmund Burger off jnwoner van 
vnnser geistlichen Jurisdiction wegen vnnder zcehen inarcken 
colsch pagamentz vnbeswert wessen vnd bliuen sollen die 
zeit disser vereynong vssgeseheiden geistliche Sachen, alle 
— puncten dicss briues — hauen wir Ertzbisckoff — ge- 
loifft bie vnsern fürstlichen eren vnnd w^irden — vnuei*- 
bruchlich zcu halden — des zu vrkunde — hain wir vnnser 
Siegell -- an diessen briff doin hanngen, vnnd want alle 
Sachen geschiet sint met raide willen vnnd consent der vurss. 
dechen vnd capittell — so han wir sie guetlich gebeden, 
jre Capittels Siegell ad causas an diessen briff zcu hangen, 
des wir Dechen vnnd Capittell etc. gegeuen jnn den Jaren 
vnnsers herrn dhusent vierhundert vnnd Im vunff vnd acht- 
zigstenn vff donnerstag sännet raartins auent des heiligen 
Bischoues. 

fdtiU @tegel ftnb untocrlejt. 



266.5tßmg3»asimiHan L, mp^iä)tet bic ® tabt $Dort* 
munb bcm Sßricjlcr Oobfrib öon ffi^Infiorp bie erfic 
frdc ^ftfinbc ju mUü)en. 1486, 19.3un ju 86tt>cn. 

Maximilianus diuina fauente dementia Romanorum Rex 
semper Augustus Archidux austrie dux Burgundie, Bra- 
bantie et ghelrie etc. Coraes flandrie, Tirolis etc. honorabi- 
libus nobis sinceris dilectis Jurisperitis Burgimagistris sca- 
binis et consulib'us ciuitatis nostre Tremoniensis, coloniensis 
dyocesis gratiam Regiam et orane bonum. 

Cum nuper diuina dispensatione ad Regale prouecti 
fastigium Augusti nomine susceperimus debitum arbitramur, 
vt inter alia regni Romanorum jura etiam laudabiles duitis- 
simasque consuetudines sine interruptione conseruemus ille- 
sas. Qua de re cum nobis pro predecessorum nostronim 
vestigiis jns sit jus sit (sie) nominandi siue decernendi preceis 
regales ad omnes et singulos beneficiorum eeclesiasticorum 
collatores, coUatrices, collegia seu conuentus per omne Ro. 
manum regnum constitutos pro personis y doneis ad conse- 
quendum beneficia ecclesiastica etiam si canonicatusprebenda 
perionatU0 administratio officium vel dignitaa in cathedrali 

„. , Google 



8S9 

vel metropolitana ecdesia existerent ad predictorum colla- 
torum »ue coUatricum collegioinim siue conuentum coUa* 
tionem nominationem presentationem siue quamlibet, aliam 
ordinationem siue prouisionem coniuDCtim vel diuisim quo- 
xuodolibet spectantia canonicatu et prebenda cum dignitate 
officio vel administratione etiam si ex persona plurium suc- 
cessive vacarent pro vno computatis beneficio huiusmodi etiam 
pi-edccessorum nostrorum nominationibus siue et vulgari 
vtamur vocabulo precibus Regalibus" sine renitentia vt de- 
bitum erat reverenter paritura fuerit. Idcirco regni nostri 
jui*a et consuetudlnes vt tenemur prosequi predecessorum 
vestigijs inherere volentes nominationem siue Regales preces 
nostras pro deuoto nobis dilecto gotfrido de Wyfostorp 
presbitero maguntinensis. dyocesis ad vos decreuimus de- 
cernimusque per presentes, vos adhortantes quinymo ^et pro 
conseruatione jurium regni nostri sub pena priuationis om- 
nium et singulorum priuilegiorum jurium libertatum per 
predecessores nostros Romanorum Reges aut imperatores 
predecessoribus vestris et vobis concessarum, mandantes vt 
beneficium ecclesiasticum cum cura vel sine cura, quod ad 
presens siue proxime quocunque vacauerit, ad collationem, 
nominationem ordinationem siue qualemcunque dispositionem 
vestram pertinens quod prefatus Godefridus per se aut pro- 
curatorem suum duxerit acceptandum eidem godefrido con- 
feratis ad id nominetis et eidem eo prouideatis ponendo cum in 
pacifica et quietapossessione cum plenitudine juris et fructuum 
perceptione qualibet cessante contradictione circa premissa of- 
ficium obedlentie reuerentieque debitum facturi sin vero has 
nostras preces siue nominationem juraque regni nostri com- 
tempnere aut eis parere distuleritis supra indignationis nos- 
tre pena grauissima etiam ad penas supra comminatas pro- 
cedemus. datum in opido louaniensi sub sigillo nostro, die 
decima nona mensis Juli anno domini millesimo quadringen- 
tesimo octuagesimo sexto Regni vero nostri anno primo. *) 



^0^ an^angenbe ©iegeM^at 5 JBappvci, mitten ein 

©c^ilb mit einem rec^tSfe^enbcn Sibler, red^t« bameBen einen 

.®d^i(b mit einem CluerBdKen^ barunter einen ^d^ilb mit einem 

;8öti)en, linf« einen ©d^ilb 6mal tedjl8f*täö get^eilt, barunte» 

einen ®c&i(b mit einem red^t^fe^enben 9b(cr. 



SM 

267.S)et £)oiiniunber SRat^ Befümmt, mte k»el SSotg 
imb «Dtn Wc @cif«(d^Irit acdfenfrei für i^t »e^ 
bftrfn^ efnffi^ten t>ötf, unb bcf<3&Iwf t, in ir(c fern 
®fttcr in gctpd^ct §anb frei t)on ©tabtSbienpen 
(©raBen mad^cn, SBad^tbienflen lu bgl.) fein fofc 
len, 1487, 13. Suli. 

Wy Borgermestere ind Raed der stad dortmunde be- 
kennen, dat wy to der ere godes vnd vnie — fruntliker 
begerte willen des Erbaren ind Erwerdigen hern Dethmer 
berswordes, Dechen to sunte cuniberts in colne, pastor to 
sunte Reynolde in dortniunde, geuen den pastoren, Eren 
Capellanen ind allen presteren, dey geistlike lene in rnser 
stad hebben of op erem patrimonium oflFte er's suluest 
Rente of Verdiensten erliken leuen *) eyn tail van körne to 
brode ind to beyr also wy van ittlichen pastoren vnd 
presteren verstain hebn , eynen ytligen na syner achte 
vnd nottroflF genug syn sullen fry sunder tzyse to gebru- 
ken nu angade vp Sent AUexius dag vnd dar to hefFt 
de Rait in der tyt gefoget Thonyes Roterde van dem dey 
geistliken personen so vele teken vry mögen halen to erem 
brot körne ind molte, to sulken tale tho, alse hyrnageschreuen, 
off hey des all behouet, ind nicht vorder. Alse dem pastor to 
simte Reynolde vor veirtheynmalder Roggen indseesteynmal- 
der malte, wanner dey Pastor hyr seluest wonafftich is. item 
deme pastor tho vnser leuen vrowen to sunte Nicolaes ind 
sunte Peters kerken jdermanne yan oen Teken vor theyn 
malder malte ind achte malder Roggen, den Capelianen der 
kerken ind anderen presteren vorgt., de lene jn vnser stat 
hebn off oer Renthe off veidenstes erliken leuen as vorgt. 
is, eynen jclichen van en vor seuen malder malte ind vyff 
malder Roggen to synes seines koet of myt eynen anderen 
prester tsamen huyshalde vry ane alle beswernisse to ge- 



>) 3n ben SBDtfd^iagen ber ©eifllid^feit ^anb : ind offi- 
cianten der lene, biefej tDUtbe «»on ber ©tabt gefhii^en; fie 
»oUte bie @inccurnt ni^t ItgftnfHgen. 

Digitized by VjOOQIC 



MI 

bruken sondetr argelist. *) Worde ock eymant van der pre-^ 
sterscohpp by waraflftiger Kunde beunden, dey syns deills 
korns all, off eyn deyll nicht seluest en gebrukeden, off 
weme anders to gebrukende ouerleyte, dey sali der vryheit 
vortmer to gebruken nicht delhaftigh syn, to der tyt de 
van synen ouersten dar van gestraffet sy. *) 

Vortmer willen wy — allen pastoren ind allen preste- 
ren, dey geistlike lene in vnser staid hebben van eren hu- 
sern ind erffliken gudem bynnen vnser staid off veitmarke 
gelegen, dey by des Raides van dorpmunde concent vnd 
vulbort to den kerkenvndlenen vorss. gemortificert gefi^et 
vnd bestediget syt, alles burger denstes fry syn vnd bliuen 
laten, vnsem alder genedigsten hern dem keiser vnd dem 
hilligen Riebe aller ouericheit vnd alles rechten wy jn noi- 
den gebruken mögen vns dar ane beholden. Mer ander 
huser vnd wonynge, dar prester Inne wonen die ane willen 
des Raitz to gestUgen lenen bith vp dessen dagh gekofil 
of gegeuen vnd nicht mortificert of van dem Raide von der 
statz densten fryet syn, laiten wy ter ere godtz op gnade 
vnses alre gnedigsten heren des Keisers by den leenen bly- 
uen vns dar van statz denst to done byt de patrone des 
leens dem Raide afwilligen, dar van stadtz densten to ver- 
laiten. off ouck ymandtz van der papeschop by ons wonen 
van eren alderen, frunden of magen Erue vnd guet in on- 
ser stat of veltmarck gelegen anstorue, mögen de behalden 
vnd gebruken vnd ons dar van, als der erue recht is, 
st^idtz denst doen. 

Mit allen anderen erffliken gudem in onser stat off 
veitmarke gelegen willen wy vns, als wy schuldich syn, na 
beuelhe vnd ynholde vnser keserliger vnd konickliger bullen 
halden. of dan ymand van onser papeschop dar mede ba* 
uen recht beswert to syne vermende vnd sich des beclagde, 



') ©er 3^f<^ ' v"^ Wölk prester syns seluest kost niet 
en beide, so dat dey myt weme in kost gene, deme en sali 
men gen teken geuen, ben bie ©tabt terfongt, Ijl öejhtii^ett. 

*) ^a^ ber gaffung bcr @tabt fottte blefe ©teile anfdng« 
li^ tmiten : der vryheit berouet syn vnd vor eynen vnwor- 
digen maa gehalden werden. 

Digitized by VjOOQIC 



— S4S 

dan erbeide wy vns op sulke clage, alz wy aityt gedain 
hebn, an vnsen gnedigsten leueu hem van Collen vnse ant- 
wprt darto verhören vnd. by syner gnaden Raide vnd ve- 
derliker vnderwisonge , wes ons van godtz weghen vnd 
rechte na ons bewantnysse geburen siille to done , gerne 
willen laten vnderwisen. 

Verdragen in onsen Raide vnd rayt willen vnd wetten 
der twelue vnd veyr vnd twintigh vnser stat yurgt. derpa- 
peschop vorgt. to verkondigen. Is eyndrechlike geslotten 
Im Jare onss heren dusent vierhondert vnd seuen vndtach- 
tentigh vp sent margarethen dagh. 



268.1489; Sßontag m^ Quasi modo öerfauft bie 
@tabt SDortmunb an Scrttam Setdf^off iinb 
J^cnri(3& üon SBcmetcn provisoren der almusen, 
schottelen vnder dem porteken to sunt Rey- 
nold in Dortmunb tot behoef der armen al- 
daer eine Sal^tcärcntc \>on i^ ©olbgulben 



269. 5Die ©tabt 5Dottmunb reno\)irt iai l^eit. ©efji:' 
i^ofrital 1502, 15. ©e^)tcm6cr. 

Wy Burgermester vnnd Raidt der Stadt Dortmundt 
doen kundt. so als dat HospitaiU genombt de hilge geist, 
hyr bynnen vnnser Stadt gelegen durch eirlige myswas, 
brant düre tydt vormals gewest, oick durch vngetruwe 
snoide Regiment der schulten knecht perde vnd andere 
ouermittc sware kost, to der bowynge hörende an tymmer 
noitbowich vnd vort an des huses Renthen vnd vpkomynge 
so zere geswaket, verdoruen vnd verkomen was, dat de 
armen dar jnne lange tydt her koemerliche vnd jn kleynen 
getale synt geholden, dem nach hebbn wy vth beweglicher 
ermanynge des werdigen hem dethmar bersswordt, dechens 
to sunt Cunibertz jn Coehae, vnd pastors to sunt Reynolde 
6te. dem godt gnade, vnd by tro^lichem viilleat he dem 

izedby Google 



MS 

▼urgt. huse gedaen hefft vnd furder jn sTneni TesUment« 
to done gelauety dat vurgt. Hospitaill by hulpe desalmech- 
tigen gods vnd guder lüde vnd den Armen to troistc vp te 
rfistene vnd jn eyn bestendich Regiment vnd ordenunge to 
brengende vorgenomen, vnd darumb Raitzwyse mit vulborde 
vnd consente der Twelff vnd reii* vnd twyntigeu Vorgen- 
geren van vnsen Bürgeren eyndrechtlichen jngesat ouerko* 
men vnd geslotten. — 

Tiien eirsten so heÖbn wy — veir mark pennynkgeldes, 
veir malder hauem vnd wes her Reynold van balue furder 
hadde van der Stadt wegen, dar vor he alle wecken jn der 
capellen des vurss. hospitails twee myssen plach to lesen, 
nu in crafft desser fundatien, der vurss. capellen jncorporeirt 
— also dat de Rector der Capellen — yan dem Ersamen 
Raide to der capellen presentert wirt dem Archidiakon to 
jnuestieren, als van aldes gewontlich ist, sali de vurss. 
Renthe tosamen mit ander der vurss. Capellen Renthe vnd 
vpkomen hebbn vnd gebruchen vnd dar vor alle hochtyde, 
Aposteldaghe Sundage vnd andere bequeme dage alle wecken 
then mynsten veir missen jn der vurgt. capellen to done ver- 
bunden syn jn egener person off durch eyne ander bequeme 
persone, wanner oen kentliche noitsake dar aene behyn- 
derde. Vnd sali de Rector den wy also presenterende wer- 
den eyn Erbare bedaigt prester wesen , ' geyn ander bene- 
ficium hehbn of an nemen , de den armen dat hilge evan- 
gelium vnd de hilge passie na none vortossggeu vnd oen 
in oren zaken to deyneu so vake as he dar to van den 
prouisor off vormunderen gehesscht wert, geholden syn sal, 
vnd desse vurss. puncte all vnd eyn ytlick to holden, dar 
tegen. nicht to weruen off wes eyn andere worue eder sust 
motu proprio gegeuenworde, nicht to brukende by synen eyde 
he dejn Archidiaken doen sali, to louende, sunder argelist 

Want nu de bowynge yn dem vurss. hospitaile plach 
tsyne by rypen Raide eyndrechtlichen affgestalt ys, vnd 
' ewelike affgestalt blyuen sali, so hebbn wy jnt eirste geor- 
dinirt vnd geslotten , dat Burgermester vnd Rethmester -*- 
by Raide des pastors to sunt .Reynolde, wanner he hyr thcr 
stede refidert sollen so vake als ^ts tdoyne ist, eynen er- 
baren geistliken man vor eynen prouisor setten, vnd ottt 

Digitized by VjOOQIC 



844 

men des geistichen mans so bequeme nicht has tigen hebbir 
mochte, dan eynen wertlicken erbaren vnbekummerden man, 
de geyne kynder off vthwendige vnlede ader neronge dryue, 
vor eynen prouisor selten, — welck prouisor by synen lofften ho 
darop doensall, den armen oir gudt jntomanen, tobewaren vnd 
ihcn besten tokeren, willich vnd gelofft sy, vnd dar to soUenvnd 
willen wy — eynen vthe dem Raide, vnd enen anderen erba- 
ren Borger, de willich vnd verstendell sy, tot Vormundere 
setten, dem proiusor — bistendich vnd jnredich to wesen • 

Item sali vnd mach de prouisor — eynen vromen 
knecht, de backen vnd browen vnd eme jn syme beuele 
buten vnd bynnen des huses deynen kunne, vnd dar to 
eyn Erbare vrowe, weselikes olders, de der armen moder 
▼mme gods willen gerne syn wille, oen to deynen aen ne- 
men, so dat renlike vnd gar gekoket, oir beir vnd broit 
wall gemaket, vnd anderen oir gudt bynnen huses oir be- 
uoelhen vnd jn schryfft ouergeuen wert, verwart vnd nicht 
mysbruket werde. Vnd de moder mach oick to hulpe, eyn 
starcke maget hebbn jn der kocken vnd anders to denen, 
den armen to heuen to boren, oer bedde to maken vnd 
oerer to plegen bequeme vnd willich. 

Ouck sali de provisor aDe jair vp sent Peter vnd Pau- 
weis anendt, van den armen Renthen vndgulde, off anders, 
wes he entfangen vnnd vthgegeuen hefit, vor dem pastor 
to sunt Reynold, wanner he hyr resideirt, vnd vor dem 
Rector der capellen vurss., vnd den Vormunderen in by- 
wesen twier aldesten vam Rade, eyn beschreuen vprichtige 
Reckenschopp doen, de de frunde sunder enyge kost der 
armen hören, vnd myt vlyte ouerseyn sollen, offt dan yn 
enygen puncten twyueU, mysduncken off errimgen gefunden 
worde , sali de prouisor verkleren \Tid betteren , vnd dan 
syne qwitantie offte recesse nemen, vnd eyn Register des 
vergangen Jairs by den Vormunderen blyuen laten. 

Worden ouck de prouisor offl moder jn oerem beuele 
Bumich of!t gebreklich vermerckt, vnd sick to betteren durch 
de vormundere drye gewarnt vnd guetliche ermant, vnd sich 
nicht enbetternden , so sollen de pastor to simt Reynolde 
vnd Vormundere jn der tydt myt twe aldesten de Raidt 
darto deputiert, d^n prouisor off moder darto halden , dat 

Digitized by VjOOQIC 



S45 

ae van der armen gude, entfangen vnd vthgegeuen, Recken- 
schop doen vnd betalen wes sey dar aen versumet offt 
mysbruket hedden, vnd sollen de vort affsatten vnd — an- 
dere — an selten. 

Sollen de Prouisor, moder, knecht off maget, de so 
lange den armen truwelicke deynen, dat sey kentlicher wyse 
so aildt kranck vnd amechtich werden, den armen nicht 
langher deynen können, wanner de dey prouene begerende, 
vnd wat guds eyn ytlich helft, by den armen na synen doide 
to blyuen ouergifft, jn dem viirss. huse eyne bequeme stede, 
vnd der wontlicher prouende ore leuelanck gebruken mögen. 

Want sick nu de Raidt jn deser fundation beholden 
hefft, den getall van den armen luden, na gedrage vnd ver- 
lope der Renthe vnd tydt alle wege tmegen vermeren offle 
vermynren, so heben wy de Renthe vnd vpkomen to dem 
huse hörende gruntlichen ouerlacht, vnd nu vor dat eirste 
myt rippen Raide auerdragen , Sesteynn arme menschen na 
lüde der fundation gestalt jn dat vurss. huess to nemen, to 
der ^tydt, dat durch de gnade gods vnd guder lüde hulpe 
de Renthe gebettert vnd vermeret, alsdan na achtynge ouck 
den tall to meren, vnd der gelycken , off durch godes ge- 
walt, heren noit, myswas, off ander ongefall, der armen gudt 
verderfflich werde , dan de armen affsteruen to laten, vp de 
wenych personen, as men myt der Renthe bequemlick voi- 
den könne — welck doch alltydt gescheyn sali, myt raide 
vnd vulbort des pastors, prouisoren vnd vormundere vnd 
nicht anders. 

Ouck so hebbn wy — vurss. zeligen heren dethmar 
bersworde dechen vnd synen eruen, manskoime vnd dar na 
den aldesten eligen manspersonen van den namen Berswordt» 
tot erer vnd der gener zeilen heill, van der gude dem 
hospitall opto rüsten vuUest vnd troist gekomen ist, vnd 
furder noch komen mach , willen vnd macht gegeuen , drey 
prouene, op drey by eyn ander gelegenen steden, myt der 
Bersworde wapene tot zeliger dechtnisse der zeilen, ange- 
sneden, dreen armen luden — tot ewigen dagen, so valce 
as der dreyer prouene enych verledight, bynnen vyffteyn 
dagen na der tydt, dat de Berswordt weit, de prouen vurss. 
vcrledigt i«, sali vnd mAch geuen, vnd offte to ehyger tydt 

_,[izedby Google 



M6 

der Turss. dreier — nicht na jnholde der fundation gege- 
uen werde, sodane gebreck, sali de prouisor — dem Bers- 
worde to kennen geuen, de sali dama bynnen vjrfileyn da- 
gen de proueme eynen anderen armen na Inhalde der fun- 
dation gestalt geuen. oßl he des nicht endede so mach dar 
neista de aldeste Berswort op dat maile de prouene geuen. 
vnd offl dat bynnen eyner mayndt dar na nicht en geschege, 
80 sali de pastor to sunt Reynolde de prouene geuen, be- 
heltlich den Bersworden oirs rechten in to körnenden ty- 
den, alle andere prouene — sollen de vormundere mit dem 
prouisor by raide der Burgermestere vnd Retbmestere — 
vergeuen. 

Vnd wo wail wy in olden gelofflichen breuen fynden, 
dat jn dem hospitale des h. geists allene prouene solden 
hebbn, de so krank weren, dat men se op ener drageberen 
dar jnn moste dragen , hebbn wy doch vthe barmhertiger 
andacht sulx gemetiget, vnd nu vortmer — geordnet — dat 
nemande anders dan allene beruen armen luden de sich oirs 
arbeitz nicht emeren können, vnd anders geynen troist en 
hebn, vnd sokranck syn, dat se by warhafftiger künde vor 
guder lüde doeren, sunder krucken, broit to bidden nicht 
gaen können, de prouene — gegeuen sol werden. 

Item sali ouch na oldem herkomen jn dat vurss. hospi- 
tail nyemaude de mit heiligen of!t mit anderen groten su- 
keden heymeliken offt apenbair beswert syn, off beswert to 
werden an aengesichte eder anderen lederen gestalt, off de 
oiren synnen beroyfft weren, nicht jn nemen. 

Item alle de armen sollen de prouene jn der capellen 
vor dem altair entfangen jn hande desprouisoirs louen eme 
gehorsam vnd vredesam to syne, vnd sich genogen to laten, 
as men den armen jnt gemeyne spijset vnd wes he jn dat 
huess brenget by den armen to laten. Ouck offt he weder 
so gesunt vnd stark worde, dat he sick gaende vnd staende 
broit to wenien buten huses behelpen künde, alsdan der 
prouende nicht langer — to gebrucken. — 

Of!l ymands de Jn dem huesse prouen hed; vtsettich 
off anders besuket so krank worde , dat he billicher oir- 
Sachen by den anderen armen bequeralick nicht to lyden 
were, de mit willen of!l by anderen raide vthe deme huesse 

Digitized by VjOOQIC 



847 

moste komen, dem armen sali men vp der gracht, öflft an- 
ders waer eyn stede na syner noittorfft — gebruke» laten. 

Were ouch enych proiiener de mit moitwillen sunder 
bewegliche oirzake de stede vnd prouene ouergeue, vnd 
weder vth dem hiise genge, de sali der prouene stede vnd 
wes he dar gebracht by dem huse to blyuen, veruallen syn, 
jdt en were,-dat he bynnen eynermayndt, mit gnaden sick 
to betteren, dm'ch guder frunde bede, weder jngenomen 
worde, syn prouene vnd stede noch eyns, vnd dan o£F he 
mysdede, nicht mer to gebruken. 

Item were ouch welck arm prouener, dem prouisor off 
modervngehoirsam,vngenoichsemmoitwillich, de mit anderen 
armen keue, vlokede, swore off an der taffeien ederto andern ty- 
den vnnutte worde.hedte vnd des van den prouisor, dreymail 
gestraffet were vnd sick nicht betterde , den sali de proui- 
sor na achtinge des vngehoirsams eyne wecke off twee, mit 
anderen armen nicht laten ther taeffelen gaen, vnd dem 
nicht mer, dan potazye met beir vnd brode geuen, so lange 
he sick betteren will, offt sick de vnhoirsame dan nicht bet- 
teren — wolde, so sali de — by erkentnysse des Raids 
geschickten frunde, der prouene qwyt syn vnd blyuen vnd 
by dem huse laten, wes he dar gebracht hefft, hey en bede 
bynnen tween maynden gnade vnd betterde sick also durch 
der frunde bede eyns vnd nicht mer weder jn komeh 
mochte. 

Sollen ouck de prouisor vnd moder heymeliken noch 
apenbar vor sick jn sunderheit vp der armen cost, wanner 
se des tot oires lyues noittrofft nicht behouen, nicht doen 
kocken, dan solen vthe eynem potte etten vnd vthe eynem 
vate dryncken, vnd mit sollicher prouene to freden syn, as 
men den armen des dages gefft sick jn oerer taffeien ge- 
noigen laten, sunder argelist. 

Vnnd vp dat desse fundatio de vullenkomener sy then 
ewigen tyden blyue vnd geholden werde , so hebbe wy 
Burgermester vnnd Raidt den armen to der erengoidtz oir 
körne to broide vnd bere vnd was en des noit is, sunder 
enyghe axcysn vnd besweringe vth vnd jn to foren jn vnse 
vtadt vrygegeuen, doch also, dat Bodane vryheit neroande 

Digitized by VjOOQIC 



SM 

anders buten dem huse to stände, dan alleae den armen to 
gude gebruket sali werden, sunder argelist. 

vnd hebben dem nach alle puncte vnd articulen desser 
fiindation — jn vnsem sittenden Raide vnd mit vulborde 
vnd guden willen der vorgenger van denErffzaten, gilden^ 
vnd gemeynen Borger vnser Stadt eyndrechtliken geslotten 
to gelaten vnd overgeuen vnd dem nach vor mns vnd alle 
vnse nakomelinge geseckert vnd vestlichen gelauet , de 
vurss. puncte — stede, vast vnd ^Tiuerbrocken to halder — 
tcn ewigen dagen myt aisulken Wilkoer, vurwerden vnd on- 
derschede, offt sick geuelle — dat desse fundatie in eny- 
gen puncte kleyn eder groit — nicht geholden wurde vnd 
ock van vns vnd den vormunderen, wanner wy durch den 
vurss. pastoir eder prouisor — fruntliche ermant — wer- 
den, vngebettert bleuen, dat alsdan de zementlicke gudere 
van dem gemelten werdigen heren Dethmar dechent to dem 
vurss. huse behouff der armen gegeuen, mit namen den 
baluen teynden to kemynckhusen , item dat gut bonynck- 
husen, item dit is geloist voV hundert goltgulden vnd dar 
synt vor gekofft vyff enckell gülden jaerlix, item dat hou- 
wer gudt to wammell, doit eilflFtehalff malder hards korns. 
Item noch eyn gudt to ^rackell geheiten munteljmck . . . *) 
doet jairlix vyffteyn malder hards korns allsament vnd van 
stunt aen sunder besperinge eder jndracht — sollen fallen 
vnd komen fry vnd ledich an de kercke to sunt Reynolde 
to behouff des pastoirs, syner capellanen vnd syner vica- 
rien vnd officianten de alsdan vort erfflichen vnd ewehckcn 
to hebbende to gebrukene vnd to holdene, vnd dar van den 
godsdienst in der vurss. kerken na gelege vnd ouer- 
drage to vermeren. To tuchnysse der vollenkomen wairheit 
so hebbn wy Burgermestere vnd Raidt vnnser Stadt secret 
Siegel vnden an desse fundatie laten hangen. Gregeuen jn 
den Jaren vnnses heren duysent vyff hundert vnnd twee 
am daghe sunt Lamberts des hilgen Bisschops vnd mertelers. *) 



$ier ifi ein Sod^ in Ux Utfunbe. (S$ fehlen circa 
10 üBotte. 

») SBon bem ©Jcgel jji nur no^ ein ^tM , bet fllütfen 
M nUxB i^orl^dttten. 

Digitized by VjOOQIC 



840 

269.5taifcr SRajimilian bcft^nt na(^ «BfietBcn bct 
©rafen, bic ©tabt 5Dorttnunb mit ber ganjen 
®raff(^aft 1504, 12. Dftobcr. 

Wir Maximilian von gottes gnaden Romischer Kunig 
zu allenn tzeiten merer des Reichs zu Hungarn, Dalmatien, 
Croatien etc. Kunig Ertzhertzog zii Osterreich hertzog zu 
Burgund zu Brabant vnd Phaltzgraff etc. Bekennen offen- 
lich mit disem brief vnd tun kund allermeniglich, daz vnna 
vnnser vnd des Reichs lieber getrewen Burgermaister vnnd 
Rat vns des heillgeü Reichs stat dorpmunden, haben fur- 
bringen lassen, wie Sy vormals die halb ErbfreygraffschafR; 
zu dorpmunden von vnns vnd dem heiligen Reich zu Lehen 
emphangen vnd nachdem aber weiland hanns steck, den 
andern halben tail derselben Erbfreygrafifschaflft , der freyen 
stul vnd gerichten daselbst, von vns, vnd dem heiligen 
Reich zu Lehn getragen, vnd nun nach seinem abganng, 
dieweil Er aber dhainen lehennserben hinder Ime verlassen 
hette, vns, vnd dem heiligen Reiche haimgeuallen, vnd Inen, 
in crafft etlichen vertrag gnaden vnd Freihalten damit sy 
von vns, vnd vnsem Yoifam am Reiche desshalben fursehen 
weren, derselb halbtail vor menigelichem zusten vnd verli- 
hen werden solte, haben sy vnns diemütigelich angeruflfen 
vnd gebeten, daz wir Inen zusambst Irem halbentail den 
übrigen halben tail — wie dann vormals derselbe hanns 
steck die jnne gehabt hat, auch zu lehen zu uerleihen gne- 
diglich geruehten. des haben wir angesehn solch Ir diemu_ 
tig vleissig zimlich bete, auch die annemen getrewen nütz- 
lichen dienste, die sy vnns, vnd dem heiligen Reich offl 
williglichen getan haben, vnd sich hinfiir zu tun willich er- 
bieten, vnd darumb mit wolbedachtem mut, gutem Rat vnd 
rechten wissen den gemelten Burgermaister vnd Rat zu 
dorpmunde vnd iren nechkomen die gemelt halb Erbfray- 
grafschafft mit — zubehorungen in aller massen , wie die 
derselb Hanns steck ingehabt hat — sambt dem andern 
halben tail, den Sy vormals daran gehabt — verliehen, also 
das hhifur die gemelten von dorpmunde vnnd Ir nachkomen, 
die obberurte ganntze Erbfreygrafschafft von vns vnd dem 
heiligeu Reich in Lehennsweis ynnhaben, nutzen, niesen vnd 

Izedby Google 



SSO 

brauchen sollen vnd die durcl» ain geschickte redliche Per- 
son, die sy dartzii gut bedunckt, versehen lassen mögen — 
wie lehcn recht vnd gewonliait ist, doch vns vnd dem hei- 
lichen Reich an vuse« vnd sonnst meniglichem an seinen 
Rechte vnd gerechtigkeiten vnuergriflfennlich vnd vnsched- 
lich. die obgedachten Burgermaister vnd Rat — sollen auch 
dem Edelu vnnserm vnd des Reichs lieben getrewen Jo- 
hannsen grauen zu Holstahi vnd zu Schawenburge zwischen 
hie vnd der heiligin dreye Kunig tag gewondlich glubd vnd 
Eydc an vnser stat tun, vns vnd dem heiligen Reich dauon 
getrcw, gehorsam vnd gevvertig zu dienen vnd zu tun, als 
sich gehurt, mit vrchund dis briefs mit Misemkunigelichen 
anhangendem Insigel. geben in vnserm beer vor KuefTstain 
am zwelflften tag des monets october nach cristi geburt 
funfftzehn hundert vnd im vierden vnnser Reichs des Rö- 
mischen im newntzehnden vnd des hungrischeu im funflze- 
hennden Jaren. ') Ad mandatura domini Regis Renner. 



270. fiöntg 9»asimilian gebietet ber ©tabt SDortmimb 
if)\n ba8 ®elb, mlüieS Bei bem legten SuBilaum 
geopfert ift, auäjubeja^len. 1505, 25* 3itm. 

Wir Maximilian von gots gnaden Romischer Kunig. 
zu allen tzeiten merer des Reichs zu Hungam. Dalmatien. 
Croatien. Kunig. Ertzhertzog zu Osterreich. Hertzog zu 
Burgundt. zu Brabant vnd Phaltzgraue etc. Embieten vnn- 
sern vnd des Reichs, lieben getrewen. Burgermaister. vnd 
Rat der stat dorptmund. vnns gnad vnd alles gut. — Lie- 



^aS ©leget in tot^em SBac^d, U)el(^ed bon weigern ISßa^d 
umfd)loffen \% jclgt 5 ©c^llbc , xoo^on ber mittelflc, mit ber 
ÄÄnlgSfrone Beberft unb bon jtoel S^rad^en aU ©d^llb^alter 
Begleitet, einen red^t^fe^enben Kbler ent^dit,*red^td bat)on ^at 
ber oBerc ©(^ilb einen OuerBalfen, ber barunter einen 8ott)en, ber 
linf^oBcn ein breimal re(^(5 ft^rag gef j)artene8 gelb, berbaruntet 
einen rec^töfe^enben «bler, bie <8c^llb§a(ter galten mit i^reni 
Alanen iPriefler.Söirette, i>on benen ba« golbene IBIieg l^eroB* 
^angt. Äaifer Sari V. Betätigte bie oBige öele^nuna am 
6. S^o^emBer 1520 3tt (SStn. 

Digitized by VjOOQIC 



351 

ben getrewen. als weilennt Babst Alexander der negst. viins 
das gellt, so jm uegstuergangen Jubileum. gefallen ist. al- 
lenthalben im heiligen Reich, zu heben zugelassen hat. 
Auch der ytzig Babst Julius, vnns darinn kain Irrung tut. 
noch tun wirdet. vnd wir deshalben auch auf verwilligung, 
vnns vnd des heiligen Reichs. Churfursten Fürsten, vnd 
Stände, solch Jiibelgellt. dem merren tail jm heiligen Reiche 
gehebt haben demnach empfelhen wir Ew. von Romischer 
kuniglicher macht ernstlich gebietendt, das jr vnns auf der 
gemelten. vnnser heiligen vater der Babst. auch vnnser vnd 
des heiligen Reichs, churfursten. Fürsten, vnd Stende. ver- 
willigung vnnsem getrewen Üben. Hannsen van Suntheim 
vnnsm vnndter marschalh. vnd Wolfgangen H^uwel. vnn- 
serm secretario. zu vnnsern banden, gegen Irer quittung. 
vberantwurttet. vnd Ew. des nit setzet, noch widert, noch 
hierinn vngehorsamüch erscheinet, damit vns annder hand- 
lung gegen Ew. nit not werde Daran tut jr vnns enist- 
liche maynnuug. Geben zu Coln am XXV tag Juny Anno 
quinto. vnnsers Reichs im Zwainzigisten Jaren. ') 



S5tc Jöeauftragten öBcrBrad^tcn ^ü^Ui^ einen SRe*)ct6 
beS ÄöntgS t)om felbioen SCage, worin er jic^ jtar! mati^t, 
JDortmunb gegen Jeocn änf^rui^, ben bcr spaBfi, ober feine 8e# 
gaten toegen biefcr S^^lung er^eBen mod^te, ft^abtoS ju Ifialten 
unb ein Befonbere^ @m)}fe^lung$f(6reiBen für Beibe de.dato (SSIn 
27. 3ttni. 5Dortmttnb jaulte ben'iBevoIlma^tigten 1950 r^ei» 
nifc^e ©ulben a\x^, vveli^e e$ gefä^rlid^ fanben, bie gro^e 
©umme mitzunehmen/ fie traten fie in 10 ©adfc unb biefc in 
einen großen ®ad unb toerflegelten alle. @o tourbe baS ©an^e 
in ben ^anbcn ber Beiben 53örgermeiper jurörfgelajfea, mlä^t 
barüBer eine Quittung in duplo au«ftellten, bie burc^ einen 
3atfenfc§nitt toon einanbcr getrennt iourben, fo bag ber Schnitt 
mehrere gro§e Söud^fiaBen t|ei(te. 9(m 8. Sugufl 1505 {leHte 
Ä5nig9War, t)on aOBcfct auS, eine neue fBaUma^t für feinen SDie» 
ner 9^opert grüeauf a\x9 , xooxin er bie genannten Beiben SBür» 
germei[ler Beauftragt, bemfelBen ba§ genau Befd^rieBene Depo- 
situm }u üBergeBen. ^i>ptxt mu^te fic^ aud^ nod^ bur(6 bad 
^u)7licat ber Outttung auStoeifen^ u>e(c^ed bie Beiben f&üxMv» 
meifler forafdltig an ben in i^ren $dnben geBUeBene (Ssem)}lare 
|>rAften, oB audp ®(^nitt unb )99tt(^jlaBen pa^Un. ^ . 

„^ lized by VjOOQIC 



— SSI 

271. ®cTi(!&tH(%e Hugfaftc be^ gefangenen (gefolterten) 
SngelBert ©rottl^uä ftber bie ®aS)e be8 5Dut)e^ 
nctcr unb be« (Srfieren Sobeäurt^eil. 1506, STOitt:^ 
ttioä) mä) SPetri ffiettenfcier C9Kärj). *) 

Wy Johan van Ryngenbergh Richter, Andreis Duyden 
vnd derick kercken, Scheeppen tho weesell doin kundt — 
dat viir vnss richtlicken presentyrt — ongebonden gestan- 
den is Engelbert groithuyss ind hefft — bekant als van 
worden tho worden lürna bescreuen volght. woe oem dye 
greuynne van dorptmunde geschickt hefft by herman duy- 
ueneetter by oir tho komen tho yckeren, ind dss hye dair 
quaem is d;^e greuynne myt ore maeght vur dye port ko- 
men ind myt oem eyns worden dat hye soulde luyde kry- 
gen dye bynnen dorpmunde weicken lechten vnd des gaff 
sye oem in dye handt vyff golden gülden dye weren dair 
vur. Ind wanneir dat geschiet were so soulde hye heben 
sestinn golden gülden jairss vyt der Hauerichorst ind des 
soulde oem dye greuynne oir handtscryfft geeuen meer der 
en hedde hye nyt kriegen. Item doe synt Herman duvenetter 
vnd hye Engelbert gegaen nae herrne in eyn byrhuyss vnd 
heben dair gewillicht vier knechte dye dye weicken bynnen 
dorptmunde an vier enden leiggen soulden als myt namen 
bemt terselle ind Johan meygerken ind diesen tween hcfi% 
Engelbert vp dye hant gegeuen . . . tiehn wytpennynck. 
ind die ander twee heeten Johan ind Jörgen ind den heffl 
duyuenetter yder eym . . , vyfftiehn . . ', ind ore aller ge- 
lach betaelt. Item den hebn sye gelaefft vm* yeder weicke 
tho leiggen . . . vyff goldgulden ind dat geld soulde dye 
greuynne vytleggen. Item dye weicken hede. dye Kettel- 
boeter . . an sich genomen dye wecken tho maecken. 
. . . Item ouck hefit Engelbert bekant. dat hye in mester 
benrickshuyss geweest is ind dair quam Herman bucht 
des drosten knecht ind sacht dat Johan tymmerman mort- 
bernnen künde , ind doe is Engelbert myt tymerman 
vurss. in den hoeff gegaen ind tymmerman stun^le in 



9(n ben )>unctitten ©teilen iß in htx Urfunbe bie 5Dint( 
»eggef reffen. 

Digitized by VjOOQIC 



858 

dem f . . . ind Engelbert dair vur ind Engelbert wart 
myttymmerman ejus, dat hye weicken leiggen soulde byii- 
nen dorptmunde ind van yeder weicken hebn vyfF gold- 
gulden ind gaff yem vp dye handt vyfftiebn pennyngh off 
dry wuycheyen ind lieuerden oem Engelbert tho Castrop 
in syme huyse eyn weicke in eyner hulten pypen Item hefft 
engelbert bekant dat hye Johau scheyenberg tho boickouwe 
genoemen hefft twee perde alss hye verwilkuert had. Ind 
alss Engelbert richtlick dairumb gefraeght wart, is hye dair 
by blyuen. also dat dye Scheppen den selueu Engelbert 
dwch syne eighen bekenntenisse der mysdaet nae recht 
vnd gewoeuheit der Stadt Weesell van dem leuen tot der 
doit verwiesen hebn. Sunder alle argelist. In or künde 
der waerheit hebn wy Richter vnd Scheppen vurgt, vnse 
jngesiegelen an diesen brieff gehangen. Gegeuen in den 
jairen vnss heren duysent vyffhondert vnd sess vp guedes- 
dagh post vincula petri apostoli. (^ie Spiegel {inb abgefallen.) 

272. S;vi)cmann SBIdfebe nnb feine ®d^n)ejler Slnna 
üctfaufcn \>ox bem SRit^ter Stibeman öan ^ooeD 
bcr ©tabt Dortmunb einen ©arten» 1509. 

Wy Tydeman van Houell, richter toe dortmunde in der 
tyt, doen kunt allen luden vnd betuget openbar in desen 
breue, dat vor vns komen synt an gerichte stat, Tydeman 
Wyckede ind aima syn suster ind hebn mit wetten ind 
willen Rotger Wyckeden, eres broders ind neste recTite er- 
uen, vmme eyne summe geltz, die een all ind woll, als sy 
enkanten, betalt is, verkoßt ind opgelaten rechtliken redeli- 
ken ind ecffliken dem ersamen raide ind stat doi'tmunde 
ere semethke garden, als dey in syck begreppen ind gele- 
gen synt Westen vor der porten an eynen plasse tuschen 
beyden von gotten op eyn inde twyntich malder hardes 
koms, den die ersame rait ind stat dortmunde süss lange 
vit den vurss. garden ind vit viff morgen Landes, die recht 
oiuer langes der cleynen von gotten gelegen synt, gehat 
hebn, welke vurss. eyn inde twyntich malder korns ind viff 
morgen landes vertaten, ind sulx op desse vurss. garden 
geslagen is, vry erfflicken to hebn. Vart so hebt gelouet, 
Rotger Wyckede ind herman Berswort, mit desen vurss. 



854 

vcrkopcren , mit samenden handen vor vuUe warschap toe 
done dusses vurss. kopes ind oplat3mge als toe dortmund 
recht is. hir is ouer gegaeu ordell ind recht, als to dort- 
munde wontlich lud recht is, dar waren mit oeuer ind ane 
bescheden lüde stantgenoten des gerichtz, Johan Vemeren 
Herman Huck ind mer guder luden ind all sonder argelist. 
In orkunde der warheit all derer vurss. puncto, so heb wy 
Tydeman van houell, richten vurss. van des gerichts wegene 
vart Rotger Wyckede ind Herman berswort vme bcyder 
vurss. partye bede willen alle sementliken vurss. vnse In-' 
gesegele to tuge en dessen breff gehangene actum et datum 
anno domini millesimo quingentesimo nono feria secunda 
post dominicam quasi modo geniti. *) 



273. ftaifer äRasimilian I., quittitt ber @tabt !Dort^ 
munb ixe i&filfc gegen aSenebig. 1511, 5. aptfL 

Wir niaxiraiiian ven gots gnaden Erweiter Romischer 
Kayser zu allen tzeiten merer des Reiches in germanien zu 
Hungarn Dalmatien, Croatien etc. Kunig, Ertzhertzog zu 
Osterreich, Hertzog zu Burgund zu Brabant MidPhaltzgraue 
etc. Bekennen das vns die Ersamen vnnser \nd des Reichs 
lieben getruwen . . Burgermaister vnd Rate der stat dort- 
mundt die hilff so jnen jungst auf den gehalten Reichstag 
zu Augsburg durch Churfursten, Fürsten vnd Stennde des 
heiligen Reichs wider vnnser veinde die Venediger nemli- 
chen acht zu Fuess ain ganntz jar lanng zu halten ^'nd 
aufgelegt ist, das sich alles zu gelt gerait in amer summa 
trifft Drewhungert vier vnd achtzig gülden Reinisch an hewt 
dato berait ausgericht vnd bezalt haben , darumben sagen 
wir für vns vnd vnnser Nachkomen am Reiche dieselben 
Burgeimaister vnd Rate der Stat Dortmunde der vorange- 
zaigten jrer hilff zu Fuess vnd darfur bezalter summa gelts 
hiemit quitt und ledig mit vrkunt dits briefs besigelt mit 
vnserm kayserlichem anhanngennden Innsigel. Geben in 
vnnser vnd des Reichs stat Straspurg den vierdten tag des 



') ^ie iEßi^ebe flegeln mit htm re^tdfd^t^cn gefi^ad^en 
SBoIIen, %ib, to« ^h^l f^rt bm teii^tdfAirSecn «halfen mit beit 
3 S^etgen unb einen ^ix\^ al^ f^elmsietbe. 

izedby Google 



895 

Monadts Aprilis jiach cristi geburt tausemfc f^nffhu^der^ vnd 
im ain41e0ten. vnn«erier Reiche des RoYqischen im sechs 
vmd zwanntzigßten vn4 des hungerschen im ains vnd zwan- 
t^igsten Jfuren. >) 



274. SKuSjitg au8 ber Utfunbe be« 5Rotar8 granj Sp« 
übet bic ©renjctt bcr ©raffd^aft JDoxtmunb; tt)i,c 
, fie »on ben SDortmunbcrn am 16. J5)ej6r. 1512 
b^müiä) Beritten fmb. 

Irßtllch hinder <jlein Roden ka^pe hinder Ernstes hause 
zu mengede, da gehet dass gerichte vnd herlichkeit der 
graffschafit von dortmimde an, vnd gehet vmb dass grop- 
penbrucb biss an die alte wiese biss a^ die Fehrt bei dem 
Abdinckhoffe, vort yon der vehrt auff biss zu dem ahar bey 
dem grewinlohe vnd vort von dem altare vber die heyde 
biss an den zudbergh an die steltenbecke hinab biss zu 
dem Sonnenaiiffgange p vnd vort auff die wegescheide für 
der 3uddenborgh die biss zu Lünen gehet, vnd vort voii 
der wegseheide biss an den hagen so da gelegen ist an 
dem mersche zu Lünen, die wannehr Haken zu Herne 
zukam, vnd vort von dem Hagen die Lippe auff bis an den 
fryenstoel an der Seseke, ynd vort die Seseke hinauff bis 
durch Selbem und gam^, da hatt der graff von dortmund 
alle Jhar feinen habern vnd hoener auss, vnd vort vanga- 
men durch die Hulsdunck vnd zwischen den zweyen Kum- 
pen hin, vnd dass vber Kump licht in dem gerichte von 
dortmund, vnd da hatt auch der vurgt. Graff alle Jhar sei- 
nen habem vnd hoQer, vnd vort von den kumpen biss au 
dass schem dar man vber von Lünen nach dortmunde ge- 
get vnd vort den Sypen hinfib biss zu Merter vnd vort von 



^a$ @ieael in rot^em 2Bac§$ t)on gTÜt^em umf(^(offctt^ 
jeigt 6 SBo^^jen, tn bcr Mtit ben a^ctd^^abler mit ber Stalfct* 
trone, xtä)t^ äuctjl tintn a^tmai quctgQJlteiftett, botüBer ctnen 
Qmal te^tSfc^rdg ^ejlteiften ©d^ilb, lintß oUn einen OuetBal« 
Un, bdtuntet einen xf^H^px\n^tini>tn ^imn, unter bem Wtf 
tetfiä^itbe aSemal« ein @4*^^ mit .c(«fm Äbler. 

_, a4» Google 



356 

Morter biss an den Stein gelegen zwischen der Brakeler 
marcke vnd greveler mareke, vnd vort an den Stein gele- 
gen zwischen Brackel vnd Asselen vnd biss an die Hohedc 
in der Brackeler Esche, vnd vort an die Brakeler Lynde» 
vnd vort von Schuren die Emscher hinab an den vorgt. 
Roden kamp hinder Ernstes hause, actum 15. Dec. 1512. ■) 



a>ic (Srenje ijl frSter in golge bc« fBtt%Ui^^ rtdt bcm 
^etjoge ton (S(et>e de dato 9. OftoBer 1565 unb 20. &tpt 
1567 gef($mäle¥t uoovben. 

«m (Jnbe b<8 löten ober Slnfang bc8 ITtcn Sa^rl^unbctt« 
toutbe ba6 @eBiet ber (Bxaf\ä)aft catafhivt, (man fe^e bie %Cs 
ten $¥ied gegen )»on $öt>el koegen Seege gu SBambel t>om 
3a|te 1739), inbeffen fc^on 1758 »oren bie ißa^iere botüBer 
»etloten (f. Acten SBitttoe ©abel^off gegen SBiefe »om ^ol^re 
1758.) (Sine frStere aRatttfet (gegen 1760) giBt an, baf 
bie ©raffc^aft je aEe biet ÜRonate folgenbe ©ummen Be3a^lt 
^a6e. I. SBomBcl 147 (»tßlr. 44 @tBr., IL ßörnc 80 
mt^x. 18 @tBr. 6 spf., m. SDeufen unb ßHing^aufeu 104 
m^lx. 50 @tbr. , IV. Ober:' unb 9»ebet*(gtt)infe 109 SÄt^Ir. 
46 etBr. 6 fjf., V. 8inben§or(l 35 Ät^Ir. 42 ©tBr. VI. ^ott* 
Raufen 82 ytt^lx. 21 ©tBr., XU^üKengebe unb ©ci^ioiering^att« 
fen 43 Sftt^lr. 13 @tbr., Vn. @ro^^)enBru(J& 74 m^ix. 51 
@tBr* 6 $f., Vm. ©tambauerWaft 69 ?Rt^lr. 51 ©tbr , IX. 
iötet^ten 104 gitljtr. 12 @tbr. X. Äemmlng^aufen 44 m^lx., 
alfo aUt se^n 9(u^engemeinben total: 896 %t^It. 50 @tbr. unb 
3Voac ^a^Uen in SBamBel, unter 37 f&tftittn, fftnf ben l^öd^fien 
@aS »on 7 m^x, 24 6tBr.; fünf 7 SRt^It.^ gtoei 6 m^lx.; 
\>in 5 Sit^lr. 20 ©tBx.; btel 3 «t^tr. 42 @tBr.; atoei 3, 
btei 2 SRt^lr. 20 ©tbr ; einer 2 ?Rt§Ir. 6 StBr. 5 einer 2 mt^Ir. 
8toei 1 SÄt^lr. 51 @tBr.; fed^8 1 SÄt^lr. 20 @tBr.; m^ 1 
OhBlr ; einer 30 @tBr.. 3n Sornc: ncune 6 SRt^lr. 50 ©tBr. 
6 5ßf.; jwei 5 m^lx. 37 ©tBr.; einer 5 Sit^Ir., einer 2 SÄl^Ir: 
unb einer 30 @tBr. 3n $)eufen: jvoci 10 IRt^lr.; fünf 8 
SRt^rr.; einer 7 m^lx. 35 etBr.; einer 5 JÄt^Ir. 20 @tBr.; 
brei 5 m^ix ; einer 4 SÄt^Ir. 30 ©tBr.; jtoei 4 SRt^tr.; einer 
3 Sitl^Ir.; einer 55 @tBr. 6 $f.; einer 30 etBr 3n Sinben« 
^orfl: einer 10 SÄt^tr. 28.etbr.; einer 8 SRt^lr.; einer 6 
git^lr. 20 ©tBr.; einer 5 git^rr. 14 @tBr.; einer 2 Dit^Ir. 40 
@tBr.; einer 1 IRt^Ir. 20 ©tbr.j einer 46 @tBr. ; gwei 16 
(Stbr.j einer 30 ©tbr. 3n J^olt^aufen: gtoei 10 SRt^lr. 46 
@tBr,; jwci 10 SRt^tr.; einer 7 lÄt^Ir. 14 @tBr. ; jtoei 6 
(»t^Ir.; jtoei 5 SÄtBtr. 20 @tBr.; einer 5 9lt^lr.; einer 3 
fÄt^Ir. 35 etbr.; einer 1 mf)lx. 20 @tBr. ; einer 1 SRt^tr.: 
3n ßtoinfe: fünf 10 m^lx. 9 ©tbr.; einer 9 SRt^lr. 21 ©tbr. 



857 

275.ffaifer SKaj fd^lägt SDortmunb bie aSttte a6, 
§wjog Sol^ann Don SIcöc jttm ©d^irtnl^etrn an^ 
junel^men* 1514, 25» geBruar. 

Maximilian van gots gnaden Romischer Kayser, zu al- 
len tzeiten merer des Reichs. Lieben getrewen. Wir ha- 
ben Ewer schreiben vims getan vernomen, vnd als Ir darynn 
begert, Euch zu zelassen , daz Ir, den hochgebornnen vnu- 
sern lieben oheim vnnd fürsten, hern Johannsen van clef 
den junngern zu Ewrem Schirmhern annemen mügt, ist 
vnns dasselb diser zeit vngelegen, haben jme doch hiemit 
geschriben vnnd beuolhen nicht destmynder sein getrews 
aufsehen auf' Euch zehaben vnd den seinen , die zu nagst 
an Euch gelegen sein, nit zugestatten Euch wider billicheit 
zu dringen oder zu besweren, sonnder Euch gute nachper- 



3U)cl 6 SRt^Ir. 46 @tBr.; stoei 6 m^lx.; atoel 4 m^lx. 40 
(St6r.; einer 4 m^tx.; einet 2 m^x. 18 @tBr. 6 %; a^el 1 
mt^x. 20 @tBr.: »lex 1 SRt^lr. 14 etBr.; einer 30 etBr.; 
einer 24 ©tfcr. 3tt 8lIt*9Äengebe unb ©d^toiering^aufen : fed^5 
4 m^tx. 18 @tBr. 6 Spf.; einer 3 SÄt^tr. 40 ©tSr.j einer 3 
m^U. 20 @tbr.; ^xcii 1 5Rt§Ir. 23 ©tBr.; bier 1 m^lx. 4 
@tBr. 6 spf. ; einer 48 ©tbr.; brei 40@tBr.; einer 30@tBr.: 
an ®ro^)i)enbrDid§: fünf 6 SHt^Ir. 55 @tBr. 6 spf.; einer 6 
mtfjlx. 28 @tBr.; a*t 2 m^lx. 18 @tBr 6 g5f.; bie übrigen 
a6)t 8U)ifd§ett 2 m^x, Bi« 30 ©tBr. 3n «ramBauerf d^af t : a^Jet 
8 dit^ix. 14 @tBr.; s»ei 6 SÄt^tr. 10 @tBr.j einer 6 9lt§Ir. ; 
einer 5 Sltl^lr.; ^wei 4 git^lr. 40 ©tBr. ^ einer 4 m^x. 7 
etBr.; einer 3 SÄt^Ir. 30 @tBr.; einer Zmtf)\x.; brei2iÄt^rr. 
4 @tBr.; einer 1 9tt§tr. 30 @tBr. ; atoei 1 m^lx 2 @tBr.; 
einer 20 ©tBr» 3n ©redeten: einer 7 m^lx. 20 ©tBr.j jtoei 
6 SRt^lr. 40 @tBr.; einer 5 SRt^tr.; öier 4 mf)ix. 56 ©tBr ; 
einer 4 mf)U. 30 @tBr.; ac^« ^ m^lr. 28 @tBr. : einet 2 
SÄt^tr.; atDÖtf 1 m^U. 14 @tBr ; einer lüit^Ir.; einer 40 
©tBr.; ae^tt 37 @tBr.; brei 20 <StBr. 3n Äemming^au«: a^Jel 
10 9lt^lr.; atoci 8 SRt^tr.; einer 6 SRt^Ir.; einer 2 SÄt^lr. 

S3ei ber @<ijajung »on 1793 ergaB fic§ für 3)ortmunb: 

«n örBI'&nber .... iKorgen 2102 

„ $a(^tiattbcr . .' . „ 537 

„ ^lefentDad^S . . . guber 174 

„ itu^toeiben . . . 3a^t 94 

I, J&aufer w 740 

I, (S)artenßü(fe ... „ 4047 

Jta))icel (o^ne ©tabt^S^ermogen) 96;197 %^aUx ^txl (S. 

Digitized by VjOOQIC 



— ssd — - 

sehafÜ tu beweisen. Was Euch aber daffiber von jnen 
oder anndem ynbillichs begegdnnt, darein wollen wir allzeit 
auf Ewer vnnderricht als Romischer Kayscr vnnd Ewer 
rechter Schermherr genedigelichen sehen, vnnd Euch als 
mns vnnd des Reichs gehorsam vnnderthannen bey dem 
ßwrrti, souil Ir Recht habt, vestigelichen hanndthabcn, wol- 
len wir Euch genediger maynung nit vorhalten, cfrnnstÜch 
beuelhennd, daz Ir Euch darüber gegen dem genannten 
▼nnserm oheim, hertzog Johannseu, noch niemannds azm- 
dern in kam Scherm Verpflichtung geet, sonnder Ewer auf- 
gehen auf vnns vnnd das heilig Reiche , als Ewer rechte 
obngkeit habt, daran tut Ir vnnser - emnstliche maynimg. 
geben zu gemunden am XXV tag des monats ffebruarij. 
Anno domini etc. deoimo quarto vnnsers Reichs des Ro- 
misehen im neun und zwanzigisten Jare. 



276.£)te ®tabt ^ortmunb ))erglei(i^t [xä^ mit bett 
5ffctd^«IeUten üBer ®ntä)t\atne Dom SBeficrJ^oIgc* 
1515, ©t manxi^. 

To wettenn so als zelige Johann Stöcke vnnd syne 
voiruadere, Greuen van Dortmunde sick antoegen gerechti- 
cheit to hebben, jnt westerholt, wanner dat dar Eyckelen 
weren, eyn taell swyne dar jnn to dryuen \iid ouck dasüU 
uest hollt tot erer bemyuge ') hyr vp den hoeß* laten hou- 
wen, des doch de Ryckslüyde also nycht engestondenn 
so dan desülue gerechticheit na doide zelige Johann Stecken 
des lesten greuen myt anderenn gerfechicheiden an de stadt 
myt gnadeu geworuen, dem na ys vp datum vnderschreuen 
eyndrechtlickcn tuschen dem Raide, Twelffen vnd vierund- 
twyntigen vnd den Rycksluyden verdragen, dat nu voirt 
nier de Stadt tot behouff der gcmeyneü besten vpr alsulcke 
dryffl vnd how, de vurgenante Greuen in dat höllt also ge- 
biniyckt mögen hebben, wannere vnsse Here godt Eyckelen 
verseyn leit, vnd die Rychduyde jn de mäste di-yuen laten, 
dar voir dryuen sollen, so voele swyne, als men vp veir ga- 



Digitized by VjOOQIC 



199 

uen dryuet jn der Rychsluyde oire dryfft vnd betalen van 
den swynen gelyqks anderen dat hoede gellt . . Vort wan- 
nere die Rychsluyde in dem hoUte berneholt den Eruen vp 
oire jerechticheit geuen laten, alsdann sollen sey der Stadt 
tot behouff des gemeynen besten ouck gelyck anderen Er- 
uen, so voele als to veyr gauen, hyr von geuen laten. Hyr 
mede sali errynge vnd twyst düsser gebrecke vurgt. tsamen 
daele gelacht vnd verdragen syn vnd blyuen. sunder arge- 
list. Oirkunde der warcheit] so hebben wy Burgermestere 
vnd Raidt vnnser Stadt grote segell vnden an dussen breiff 
doin hangenn Im Jäire vnsses hemn vyfiteynhundert vnd 
vyfiteyne am daghe maiu'itij mertelers« 

277. Srjbif d^of Qexman \)t>n Söln, Belcl&rt bcn 9tat^ 
\>m SDortmunb; in n)iefcm buti^ bic SBcrfünbi:: 
gung ber SßuÖc ,jovis sancte" bcr Sßann ü6er 
bic JBettJol^ner t)on 2)ortmunb auägcfproti^cn fei. 
1519, a«(ttood^ nac^ Subtea- 

Hermannus dei gratia archiepiscopus colon. princeps 
elector, westualieet angarie dux. 

Ersamen lieuen. besonderen, als ir vnns von ewer Stat- 
priuilegien — dar entgegen — die geistlichen sich streuen 
vnnd vermeynen, jr in penen des Bans, in bulla jouis sancte 
begriffen, gefalleu sin suUen, geschreuen hauen, mit anhan- 
gender bit, dwiei vnser officiael ein mandat zu durtmunde 
publiciren laissen haue, dardurch die geistlicheit gesterckt 
vnnd zu besorgen sie, dat sie vch, dat zukommen hoichzyt 
die Sacramenten weigern vnnd demnach ewer bürgere zu 
wieder vffrur komen mögen, wir vch vnsern gudeu Raith 
mit deylen, auch bievnserm official verschaffen soliche manda- 
tcn biss zu gelegener zyt die Sachen vur vns vnnd vnser Rethe 
zwuerhoeren, — suspendiret werde — hauen wii* vernomen. 

dat nu tuschen vch vnnd der geistlicheit in vwer stat 
sich ihtzwes Irthumbs halden, ader in widder die billicheit 
von jmants beswerdt werden sulden, drogen wir geyn ge- 
fallen, weren ouch geneigt, zu gelegener zyt vch zu beiden 
teile zwuorhoeren vnnd zwuergliechen, vnnd hauen nicht de - 
stomynder zu vnserem ofHieial geschiekt, vmb bie Ime ge- 
ligenheit des handeis zwuememes, vnd werden von Ime be- 

izedby Google 



860 

ncht, dat er geyn mandait gegen vch ader vwer burger 
▼ssgaen lassen haue, sonder aUein gegen die pastoir, den- 
selben gebodden dat sie Bullam jonis sancte verkundigen 
auch inhalt der Bullen verbodden, dat geyn priester die 
ihene, so in die penen inhalt der Bullen vnnd demna, in 
in des paiss bann gefallen syn absoluir, want paissliche Hil- 
Hoheit sich allein die absolution vurbehalden haue 

Nu sin jr diurch vnseren ofBciail auch nit erclert, dat 
Ir oder Imants vss vch in den Bann lud der Bullen gefal- 
len sin, dan bis auher vur Im gegen vch nyt vurbracht 
ader bewesen sie, dar vss er orsach hette vch wie ^nir zu 
ercleren. darumb ist aen noit vnder vch einer der anderen, 
als eynen gebannten zu myden ader schuwen, derhaluer an den 
niandaten zu suspendiren, dan als wir bericht werden, ist die 
Bulla jouis sancte vff beuell paisslicher hillicheit vnns der- 
halnen bie penen bescheen, verkündigt, dar vss auch er- 
clert werdt, wie mau sich mit der absolution halden sulle. 
Wilcher nu sicher ist, dat er die Stucke vnnd verbodden 
hendcl, so in der bullen begriffen nit begangen ader gedain 
haue, is aller dinge vnbesorgt, darff auch geyner absolu- 
tion, wer ouer gewiss vnd genochsam wissen hait, dat er 
die hendel in der Bullen vssgedruckt begangen, vnnd demna 
in den Bann gefallen, der hait sich, als vur ju selfs zu dem 
heiligen Sacrament zugaen wol zu bedencken, darinn wir 
vnuerhorter sache nit zu raden wissen, wo aber jr vnd die 
vwer des nit gnochsam wissen hettcn, viind derhalben vch 
wieders raithes von noiden were, mögen wir lyden, dat ir 
zwene des handeis am meisten verstendich vnnd berichtet 
an stuiit in vnser Stat Collen schicken, willen wir vch Mi- 
seren Raith mit zu deilen nit ^^lderlaissen. — gegeuen in vn- 
serm Sloss poppelstorff am gudestag naich dem sontag , 
Judica Anno etc. XIX. 



278. 3JeTgIct(ä^ gtüifd^en ÜDortmitnb unb ber ©ctjilicJ^' 
fett 1525, 12. DftoBcr. 

To wetten, so vnwille tusschen der pristerschafft byn- 
nen dortmunde eyns vnd den gemeynen Burgeren darselffs 
ander . dells sicfc erbauen durch dat etlike derseluen pri- 
stere sick anders dan billick iud etlicken puncten gehalden. 



861 

Welcke puiicte dan de Ersamc Raidt vort Twelffe vnd 
veyr vnd twyntich dem decken der christianiteit van dort- 
mundte her Gerlach kuster vort, den pastoren der veyr ker- 
spells kerken jn dortmunde tertydt, darto van der vurge- 
nannten zemmetlicken pristerschafft gefoiget vnd verordnet» 
vorgehalten hebn, vnd is vmme fredens vnd guder eyn- 
dracht willen, dar vperdragen woe hyr na volgt. 

Inteirste dj^t de pristere offt oir huysgesynde gheyne 
Burger neronge doen, dryuen , offt hanteren sollen, so dat 
sey ichtzwes kopen, fordeer, dan tot oires selffs noittroffl to 
gebruken. Sollen da rumb geyne gerstfc kopen, de to melten, 
noch Vlass vnd dat maelt vnd Vlass wederumb to verko- 
pen, offt enyge derglyken dynghe hanteren, sunder argelist. 

Tom anderen en sollen de pristere offt oir huyssge- 
synde nicht kopen dan ther geborlicken steden, vnd soUeii 
darumb alle dynck (glyck dat den Burgere» geboden is) 
ther geboerlicken steden komen laten, eir sey dat kopen, 
by dem Brocke hyr nabeschreuen. 

Tom derden en sollen de pristere gheyne wertlicke 
vagedye halden, sunder dat en geschage durch to latynge 
des Ersameu Raids, vnd den sey dat landt in gewynne 
verdoen, mit geyner voirhuyr to geuen besweren , offt ene 
dat landt bauen de gewontlike pechte verhoegen, vnd wes 
alsulker voegedye betreffende, nicht anders dar van dan 
wertlicks recRts van v^rertlickeu guderen to gebruken. 

Tom veirden en sollen de pristere mit dem Burgeren 
nicht to beyr offt gelage gaen in apenbaren Tabernen, by 
*den penen van dem decken \Tid pastoren dai' op gesät is, 

Tom vyfften so etlike pristere noitzake haluen (als sey 
hebbn vorbrengen laten)- eynen morgen Lands ader di*ey 
bowen, eyn par koye, eyn parSwyne ongeuarlich haldene, 
v?oe in dem puncte geyn vvyder jnbrocke to achterdeylle 
der gemeynen Burgere vnd der weyde geschege, so leth 
men dat staen in gedult, beheltliek dem Raide dat to len- 
gen vnd to kortten nach nottrofft. 

Tom sesten en sollen de pristere mit vthlendeschen 
gerichte vnsere Burgere nicht besweren , dan sollen hyr 
bynnen vnser Stadt vmme oir versethenen Renthe, pecht, 
vnd tyns van eren geistlicken lehnen gcborlick recht nemen. 

izedby Google 



MS 

Hedde offl kreghe ouck enych prister wes to doyn mite 
vnsen ßurgeren vmme wertlicke beerfFde gudere hyr in 
vnser Stadt ofil veltmarken gelegen, ader eyn Burger mit 
eynem prister, oSR. tust andere wertlicke zake de dem Raide 
betemede to verglyken, dat. sali he etrsten dem Raide to 
erkennen geuen. Aisdan sali de Raidt inwendich twyer 
maendt tyds dar aen syn, den prister vnd den Burger dar* 
umb na dem meisten redden vnd malck bewyse to verdra- 
gen vnd verlyken. Endede de Raidt des nicht bynnen der 
angesatten tydt, Beheltlick dan yderman syns rechten vnge- 
uarlick na des gudes natuer vnd gelege vnd der zaken gestalt. 

Tom seuenden sollen de pristere van oiren huyseren 
vnd wonyngen de nicht mortificirt syn mit willen des 
Raidt, derglyken ouch van oeren wertliken angeerffden gue- 
deren hyr in vnser Stadt vnd Veitmarke gelegen, stads 
dienst doen , ouek dar van Schattynge , Schott, vnd teyn- 
pennynge geuen in aller mathen vnd by denselueu Broeclcen 
vnse Burgere doen moytten, als dat ouck vormails, lüde 
eyns Instruments dar van wesende, verdragenn is. 

Tom achten so als etlicke pristere sick aennemen vp 
der Emescher, vort in malckes dyckcn vnd kolcken vnd 
sust anders mit oeren Instrumenten vysschen, dat sollen 
sey affstelien, vnd offt darenbouen wey van eue dar ouer 
befunden woirde, de sali dat tegen den Raidt affdragen. 

Vnd offt hyrenbouen enych prLster vnser Stadt hyr 
entegen dede, durch sick zelfFs, oÜt ymandt anders van sy. 
nent wegen, woedat ouck tö queme, deselue prister sali ter 
Stundt aller fryheit, de men der pristerschafift; alhyi* to ge- 
brukene erlpufflb vnd togelaten hefft, entwert syn. allet smi- 
der argelist. actum anno domiui millesimo quingentesimo 
vicesimo quinto am auende Lucc euangeliste. 



279. SBcranttDottung bcr 3)ortmunbcr Oeifilid^feit über 
t>cT[(J&icbenc fttagej)unfte.*3 

Beheltlich hyr mede vnser gestliken vnd ouersten 
hocheyt vnde priuilegien yn gheynen deleu gekrenket dar 

^) ^ü9 QDofttment ifl (mf$a)){eT gef(iMeBen, t^nt^a^tß- 
Sal^l. DU lefete ermittelt M ^^^4 bieJl(agef(^Tiftbec(demeinb^ 

„. , _^oogle 



S88 

tho sundei* vare vnd argelyst, wyllen wy, als hir nae bc- 
s^hreuen volget, op de vorgebrachte artlcule Vöde pirncte 
beantworden. 

- , Item op dat erste pimcte, dey prester meggede heb- 
ben etliche gerste gekoefft vnd vlas vnde gemeltet vnde 
wedervme verkoefft, dar op antworden dey gemeynen pre- 
steren, dat sey dar an vnschuldich syn, vngefarlich eyn 
ader twe, vnd is dat thegen dey gemeyne borger so sal 
men dat abstellen. 

Item op dat punte, dat sey vorkoep doen sollen vnde 
al dink toe rechter stede nicht laten kernen, seggen dey 



auf beten Mäm anno XXXij flc^t. Söcibe ©c^tiften l^aScn 
bad Befannte P aU SBaffetaeid^en. Die StU^n Detlangten \>on 
bem ^at^ beit iSBefe^I an bie y>in Jtit^f^ielS^J^iri^en unb bie 
Beiben AI5{iern: I) dat dar gepredigett werde dat billge 
Euangeliura, vth aldem vnd nyen testamente vnd so vyll de 
predicantten, des vth goithlicker ind hilliger schriffl be- 
waren konen , vnnd nicht anders, ouck geyne frömbde Pre- 
dicantten tho latcn, dan van aldes gewoentlich is. 2) dat 
gheyn preister voegedye noch koepmanschap dryuen sali, myt 
Koerne, myt Suynghe, myt koehalden, myt melten, Dyken, 
wellen, gairden, geynerleye wyss, he, ofFt syne megede, off 
eymautz van syner wegen. 3) dat de sulÖten Preistere — 
dar werden tho gehalden tuschen hyr vnd St. Jaeobi daighe 
Zick hyr thor stedden voegen — oire — fundation — tho 
bedienen — vth gehalden den Pastoir tho st. Reinolde vnd 
ouck tho vnser leuen frouwen korken. 4) dat de Capelaen 
tho st. Reynolde mester Johan van deu Cappellanie verlaten 
werde. 5) mit der Jurisdiction, dat de ersame Raidt verordne, 
dat de self¥le nicht^ anders gebruckt werde, dan van alders 

§ewoentlich gewest, vnd dat eyn tafell vpgehangen werde, 
at eyn jeder zick wette na tho richtten. 6) dat neymantz 
f gedrungen sali syn de Begencknisse tho halden, myt vyl 
uyden thom Offer, offte myt so vyll Kannen Wyns , mit so 
viel ^^eyssches, myt so vyll Brodes , dan so vyll eyn jder 
dyss r'eddeliker vnd temlicher wysse, vth fryen wyllen nach 
syner conscientien vermach vnd doen wyll, doch en sali 
neymantz gehalden syn, den Kyndern Begencknisse na tho 
doyne, dey infra annos discretionis, datis bynnen denjairen 
der beschedenheitt guyds vnnd quaids versteruen, he en 
wille dan zuIchs doen vth fryen willen. 7) mit ten Szende 
vnd der Szenthsaken straeffunghe sali staen ther straiff des 
ersamen Raids vnd wyll der raidt myt allem vlythe dar tho 
bedacht syn, dat gemeyne beste dai* inne vortho setten. 

Digitized by VjOOQIC 



364 

gemeynen prester sich vnschuldich , wes (sie) sey ge- 
koefft hebben nicht andei's dan ther noettroefft ynd nicht 
weder vine verkoefFt, dan, wer wem gut huys voer vytge- 
lachte gelt off körn an betalynge gekomen, hoppet inen 
nicht eymans dar ynne verkorttet sy. 

Item op dat punte, dat sey bowen, koye vnd swjoie, halden 
daropantworden dey pastoir to smite Reynolde tom ersten, Iie 
moete deme kerspel eyn perd halden, dar he dan to be- 
houe sti'oestro vnd Hacke-kaff, vnd de pastoer tho sunte 
Peter hebbe eck buten tho done, dat he des geliken vor 
eyn pert behoue, ock syn der wedemme eyn part myt 
stroe gedeckt, des men dan altyt nicht so tho kope krighen 
kan, vnd hebn soe oers egen tho behoringe landes eyn dei^ 
seyen lathen welkes van oldinges gewontlich ys gewest. ock 
seggen dey pastores vnde dey gemeynen presters , dey oick 
kleynen tail landes bowen laten vnde twe ader drey koie 
halden, beklagen sich, dat de opkomest yn den kerken vnd. 
oer altaer ouer dey helffte verändert vnd als van olders 
gewontlich nych gehalden wert, oick die andern by velle 
vnd gunst degelichs vermynnert wert, so vns dan yn deme 
gestqliken, beschreuen rechten to gelaten ys,, boynge to 
halden vnd eyn temelich ampt toe done, so veir vns am 
denste godes vnhynlich sy , hebben wy eyn; ghans vertroi- 
sten tot Ewer ersamheyt, dat dyt allet sunder hinder der 
gemeynen borgher sy. 

Item op dat puncte dat se annemen vogedie vnd ampte 
antworen orer twe off drey, dey des to done hebben, heb- 
ben dey gemeynen borger des geyn befallen, so begheren 
dey selfften prester, dat jw Ersamheden willen doen be- 
schicken vnd veruogen an oer herschope, dat sey oen der 
vogedye verlaten, sey en willen der nicht halden in vra wil- 
len der gemeynen borger. 

Item op dat puncte dat sey gaen myt den horgere to 
beer vnd to gelage, dar groit opiop vnd vugelucke van kö- 
rnen mochte, antworen dey gemeynen sementliken prester, 
sey willen yngaen, dat sey de pene, dey dar op gesät ys, 
lyden wyllen, ys et sake, dat sey dar ane schuldich ge- 
funden worden, vnd wey darane bis noch schuldig gefiui- 
dcn is worden, bouen dat verbot wyl de archidiaconus 

Digitized by VjOO _ 



365 

straffen laten. Hir allet to hebben dey pastores noch selffs 
dar op ene pene gesät, als gehört ys. 

Vp dat puncte dat dey borger myt vitlendischen ge- 
rlchte beswert werden, antworen dey sementlichen prester, 
vmb oir geistlike pensie willen sey gerne dey borger vor- 
derefn vor dem geistliken gerichte hir bynnen, dan off sey 
to done hedden vder krygen mochten myt den borgeren' 
enyge zake off sprake dey sich hir an dem gerichte nicht 
wolde geboren to rychten, alsdan willen dey prestere dey 
zacke dem Ersaraen Rade vorbrengen vmb in frontschopen 
de sake to verhören, vnd to vnderstan bynnen ener mant 
tydes to entscheden in der geude. vnde off oen solx in der 
fi'ontlicheyt dem Ersamen rado entstonde , alsdan yder 
manne viigefarlikh an synen rechten vnd geborliken richter. 
off oiek enych borger off ynwoner myt enen prester to 
done hedde, dey — sali syn sprake dem ersamen Raide 
oick tor kennen geuen, vmb de sprake dem prester vor to 
halden in der gutlichcyt vnd alsdan vnder to staen als 
vorgerort. 

Vp dat puncte, so war dey prester wonen in borgeren 
huzeren, dey nicht mortificeret, off van dem Ersamen Raide 
to gelaten synt, dat stellet raen toe kenntnisse des Ersa- 
men Raitz. 

Hir allet bauen begeren dey veer pastores vnd sempt- 
Üken presters, off enych borger in dussen angetogen punc- 
^en vermeynde, eyn prester dar tegen gedaen hedde, dat 
dey Ersame Rait eyn sxilx synen pastoer vorhalde. kan 
sich de prester alsdan nicht genoichsam verantworen, dey 
pastoir myt sament den anderen pastoren sullen dar ane 
syn, dat he van synen temeliken ouersten gestraffet sali 
werden, wu recht is. 

Ersamen vorsichtige wisen heren! wy bidden vnd be- 
geren, myt erbeydinge vnses gebedes vnd sus alles Vermö- 
gens, vorsichtige wisheid mede *) willen anseyn, so wy \to- 
mer borger kinder, leendrager des ersamen Raitz vnde 
niedeborger syn, beuelen vns hirvmb jwer Ersamen Wis- 
heid in stat Romescher keyserlike maiestait, in vertrawen, 

*) möge? 

Digitized by VjOOQIC 



M6 

(dat y) VD8 by geborlike rechte halden vnd versorgen wil- 
len. Hir mede gode almechtich ju seligen regimente to 
langen tyden — bewaren wylle. 



280.ißa$ im 3;obe m ^ilBranb ^^toaxt^ 0>eS 
SBtogcnneiflw«), ber bie ©raffc^aft iDortwmnb SRa^ 
nmi bet ©tobt t>t>m ftaifer {u Sel^u getragen 
l^atte, Me^nt ffaifet (Serl V. gu @»)e^€t, bic 
©tabt SDortmunb fcIBjl unter bcr SScrpjKd&tung 
burd^ eine öcf<ä^i*tc, f^r gut fd^einenbe 5ßerfon bic 
Sßertoaltung Beforöen ju laffem 1541, 31. 2Karj. 



281*a»e]&rere »firger SDortmunb« Ktten ben "Staß), 
ba^ ba8 SlBcnbnial nnter Betben ©cflolten beraB^^ 
rc{(!^t ttjcrbc* 1561. 

Den Erentfesten, Erbarcn, achtbaren, vursichtigen, wie»- 
9en heren, Heren Burgermeisteren vnd Raidt der Stadt 
von dortmunde unseren gebietenden Heren gehorsamliche. 
In Godes namen amen. 

Erentfeste, Ersame, weise, vursichtige, gebitende he- 
ren, negst eerbietimg vnsers vnderthenigen , gehorsamen 
pflichtwilligen denstes vnd geryngen vermoegens, sampt 
wünsckmige alles gelückes vnd hails beuor, können wir 
arme burger ewer W. nicht lenger vorenthalten vnseren 
dranck vnd hoechses anlygent, wilches eyn Erbar Radt vm- 
beswerlich anhören wolle, vnderthenygst bittende, das wir 
alletzeit vm enen E. Radt, vnser gebietenden heren tzo 
verschulden gans dienstlich willen erfunden werden. 

Nachdem wir menschen alle das leben van Gode dem 
Schepper himmels vud der erden allene entfangen, vnd wir 
vnsers lebens aen en nicht ener Stunde befi'istet, noch sicher, 
und alles flesches ende en synen banden allene beslaten, 
komen wir arme bedruichte eines E. Rades gehorsame bur- 
ger tzo euch vnseren heren, vns des erschrecklichen dages 
des strengen gerichtes, vnd vnser vnsicheren Stunden be- 
clagende, das jdennennichlich vor syn heubt, der ewigen 

Digitized by VjOOQIC 



-MI 

maiestet Gades, vnsers lebens, tzo der tzeit, reckenschop 
van VHS forderende, bescheet geben moessen, vnd nemantz 
alsdan vor vnsere seelen staen vnd vns vertretten werde. 

Derweile wir dan alle von christo den namen vberkom- 
men» durch en verlost, vnd dem hemmelschen vatter verso- 
net worden, vp seynen namen vndc dodt getauft worden, 
warmyt vnd warynne wir den teuffei vnd aller weit abge- 
sftcht, vnd eme allene gesworen, auch der ewiger Godt, 
christo seynen enygen ewygen sone, in wylchem er habe 
wolgefallen, tzo hören gebaden, will vns io van des edes 
wegen (de wir em gelobt vnd gesworen) christo der ewigen 
warheit Gades tzo folgen, sinen bundt vnd testamente, wy 
erv vns sulchs sulbst beualen vnde tzo gebrauchen ingesatzt 
tzo vuUenbringen gebuyren. (Math. 3 vnd 17.) 

Jesus Christus des ewigen lebendigen Gades sone, de 
ewige wisheit gades, in wilkes namen aller knie, der ym 
himrael, op erden , vnd vnter der erden sullen geboeget 
werden, als er vm \Tiserern willen verrathen an syn bitter 
lydent vnd dodt (vnser erleesunge) gangen heft vns allen 
Christen vor wilche er geleden, ock vns van ewigen dode - 
erlost, enen bunt vnd testamente ingesatzt vnd benalen, al- 
sus Ludende (matthei 26. marci. 14. lue. 22, 1. Corinth.U). 
In der nacht do er verrathen wort , nam er das brodt, 
djuickede seynen him meischen vatter, brach es vnd gab es 
seynen Jungeren, sprach esset das ist meyn leib der for 
euch verrathen vnd gebrochen wirt, sulchs doet so ofte ir 
es doet tzo meyner gedechtnisse. nachdem se gegessen nam 
er den Kelck in seyne gebenedied hande danckede seynen 
hemmelschen vater, vnd sprach drincket, alle, hiraus, das ist 
der kelk des nyggen testaments in meynem blöde, welcher 
vor jw vnd vor vele vergossen wirt in vergeuinge der sun- 
den. sulchs doet so oft ir es doet tzo ipeyner gedechtnisse. 
dissen grundfest der waiheit kan io keyn mensche ader 
keyne Vernunft widderleggen. Auch paulus spricht wy ich 
es van dem heren entfangen, also habe ich es euch gege- 
ben, derohalben , wir arme bedruchte , mündige kynder, 
ewer etc. gehorsame burger kommen tzo euch — forderen 
vnd eesschen van euch, das testament, vnd bundt Jesu 
Christi, vnsers erloesers, vns, eynen eruen, de er erlost, tzo 

Digitized by VjOOQIC 



S68 

essen seynen leib, vnd tzo drineken syn blodt in beyder gestalt, 
wy es Christus de ewige wisheit vnd Wahrheyt Gades tzo ge- 
brauchen beualen vnd ingesatat, vnderthenigst, demoedigest, 
lauter vm godt bittende jdermennichlich vorsynheubt, alhyi* 
in enen E. Rade gesessen (op das nemans tnter euch allen 
vor den strengen ordell gades, wanner die) engelen gades 
werden anblasen, Staet op yr doden vnd tredet vor das 
gerichte gades, sich vnsers Verderbens habe tzo entschul- 
digen) eyn Erbar Radt vnser gebietende heren, vnser6 for- 
munder, wollen vns das Sacrament in beyder gestalt — tzo 
gebrauchen beualen auer hantreycheu, behanden, vnd in 
disser Stadt, doch in ener kerken, op das wir nemanden 
beswerlich geseen werden, vergünnen vnd tzo gebrauchen 
nach Christi beuel, tzo lassen wolten. Nachdem wir ewre 
egene predygers beyde schriftlich vnd mündtlich aiigesacht 
iins das Sacramente christi in beyder gestalt, nach christi 
beuell tzo geben vnde tzo behanden gebeden, ader suilchs 
mit Schriften tzo^ widderleggen, vnd das nicht gekundt, sun- 
deren sulchs vor recht erkennen moessen, vnd entlichen ge-v 
sacht {:„) es sey recht, moessen es auch Vorrecht erkennen 
vnd halten, aberst ein Erbar Radt wille suilchs fors in key- 
nen wech gestadeu{** ,) vnd sich also des ewigen gerichtes 
vnd borden entlediget, vnd op de heubter enes E. Rades 
gelacht, das wir doch am jüngsten op den gadder ewer W, 
clagende angezteygt haben (wilcher worterde se gesacht wir 
auch woll gestendich vnd erboedich dartzo done) warup 
vns Ewer wisheit domals verta-eestet, denhandel, demsempt- 
liehen sitzende Rade sampt den 24 antzotzeygen vnd dar- 
auer tzo besprechen. 

Dewile yr io E. W. heren, vernunftige, beschedene 
Leute synt, erkennet yr vnd richtet doch nu sülbst, ob es 
nicht vill billiger betzeme, gade vill mer tzo gehorsamen als 
den menschen? So yr enes menschen testament, so es mit 
dem dode versigelt vnd bekreftiget vor recht erkennen, 
auch vor recht hanthaben, wy vill mer sal men Jesu christi, 
des ewigen gades vnsers erloesers testament mit synen 
dode versiegelt, vor recht erkennen, vor recht hanthaben 
vnd wy es van em sülbst verordnet vnd ingesat gebrauchen ? 
Hyrvmme wir itzundes noch eyn mal Ewer Wisheit ermanen 



«69 

ewer plichtuugen vnd edes, den yr in de# tauffe dem he- 
ran chi'isto gesworen vnd gethaen, wollen doch Ewer seien 
heyl bedeneken vnd das yr eynmal sterben must, vnd den 
sülbigen , der veh das Leben gegeben. — ewer vocation 
reckenschop geben^moessen, myt angehenckter bidt (:)Ewer 
Wisheit wolle doch — disses vnser bidt — ge wehren, das 
wir arme burger nicht mer ausser disser Stadt — den 
waren leib vnd blodt christi tzo halen gedrungen werden, 
wante am latesten tzwischen 60 vnd 70 Personen alleine 
tzo Brakel op enen dach aus disser Stadt dartzo gangen, 
aen was noch op andere tzeit vnd orter^ dartzo gaen ge- 
drungen werden. 

Guder tzoucrsicht,. eyn Erbar Radt — werden vns ar- 
men burger, nach dem es tzo grossen fryde vnd einicheit 
vnder vns bürgere gereichen wirt, das testament christi 
— in bcyder gestalt in dieser Stadt oder docli nur in eyner 
kerken tzo gebrauchen vergunnen, das wir vm enen Ersa- 
men Radt, vnsere gebeytende Heren, myt all vnseren kref- 
ten, myt leybe, gude vnd blöde bey tage vnd nacht (so 
ferne es nicht wedder de lere gades vnd sones christi vn- 
sers erloesers gelanget,) vnderthenigest gehorsamliche willen 
wedderum verschulden alles möglichen denstes, vns willich 
erbeydende, gudes beschedes vnd günstiger antwort van 
enen ersamen Rade verwachtende. Anno domini 1561. 

Enes E. E. V. W. Rades vnser gebietenden heren 
vnderthenige gehorsame burger. 



282, JJanffd^tift für bic gewd^rtc SBeraBreiii&ung Ui 
Slbenbmafö unter Bcfben ©epolten unb Sitte mx 
(Sinfu^tung beutfii^ct ©efängc. 1564; 2- San. 

Den Emfesten etc. Burgermeister vnd Radt der Stadt 
Dortmund etc. 

In Godes namen amen. Erentfeste , Ersame , vursich- 
tige, weyse, gebietende heren, negst eerbitung alles gu- 



») ©ic JSanbfd^tift Ijl btcfetBc, toic in SKr. 182, anno 
1561. SBc« etanbe« bet (Schreiber toar, \>m&(5 gorm unb 
3n^alt l^inrelc^fnb. ^ 



870 

den beuor, willen \\\v cnen E. Rade vfF das höchste vor 
crtzeigtc .woldadt, gedanckt haben, das eyn E. Radt aus 
erbaren christlichen gemuydt, vnser bedruchter burgerschafft 
das hochwerdige heyllige Sacrament (eyn durbar testamente 
vnsers enygen Erloesers) nach christi beaell vnd Ordnung 
in beyder gestalt jdermennichlich in disser vnser Stadt ver* 
gunt, vnd tzo gebrauchen erlaubt, das wir armen burger 
nicht weiter, ausser disser stadt sulchs durbaren testaments 
vnd schätz tzo halen benoetiget, wuchs dan tzo grosser 
eendracht (das eyn E. Radt sülbst erkennen mos) gerathen, 
behaluen das es, van der ewigen wisheit gades verordnet 
vnd tzo gebrauchen befolen. 

Nachdem dan der mensch anfencklich dartzo, van dem 
ewigen Gade predestinerf, verordnet vnd erschaffen, das 
er eyn tempell des h. geestcs, eyn Organum, Instrument 
vnde wercktzuych, wardurch der ewiger Godt, stedes, ge- 
lauet gepriset ^^ld geert möge werden vnd hyrum der 
mensch dem almechtigen gade so eyn durbar creatur ist 
geworden. Wyr menschen aberst, von Jugent auf, aus ver- 
derbter natur, vnd anregent des Sathans, des femds gades 
vnd aller erbarheit, tzo aller vndugent vnd ydelheit genei- 
get, voraemplich aberst warhaftich ist (des ouch die Heyden 
zuygen) Quo semel imbuta recens seruabit odorem testa 
diu, wes vnd war myt eyn gefas vnd eyn mensche erstraal 
gewent, gebraucht vnd gelernt van Jugend auff, des art, 
Smack vnd Krafft es lange behalte. 

Ir aberst gebietende lieren hir tho — van godt ver- 
ordnet, das de laster vnd der vntugent gewaret, widderum 
aberst aller erbarheit, gerechticheit , dugend vnd gades ere 
moege gesucht, gefordert vnd vfgeholfen werden. 

.Erschynen wir arme ATiderthenigen, gehorsamen burger 
vor ewer E. W. vnser geburlichen vbricheit, vnd geestlichen 
eiteren, ewer E.W. woltedoch vns armen bürgeren, ewern 
gehorsamen vnd Miderthanen, erlauben vergunnen vnd ver- 
ordnen eynen dujtschen laucsank vor, und nach der pre- 
dige, vnd wan das hochwerdige hyllige Sacrament in bey- 
der gestalt ausgedelet, tzo gades loff vnd eren, erbarlichen, 
ordentlichen vnd zuchtichlichen tzo syngen , vnd dis vff 
Ewer. *W. behagent, nach gclegciiheit der zeit möge ver- 

Izedby Google 



• S7l 

ordnet vnd reformirt werden, auff das wir vnsere Jugend, 
vnd kleynen kynder tzo gades fruchten vnd cren — vnd tzor 
erbarheit moegen ertzagen werden, wilches doch im gantzen 
Romschen Reych vnd in allen vmliegenden dorferen vnd 
Statten (worauff men sich allezeit gereferert) gebruichlich 
mestlich. 

Dewile ein E. Radt — tzo aller erbarheit, tugent vnd 
gades furcht geflissen vnd nuywerle gades eren tzo vorhin- 
deren, noch gades namen vnd den hylgengeeste vndEuan- 
gelio bedacht tzo widderstreben, Iw, E. W., itzlicher vor 
syn hoeuet, wolle doch des ersten bundes vaA eedes in der 
tauffe — gethan, tzora lesten aberst, des dages woll inge- 
denck syn, wanner de engelen gades alle so vp erden synt» 
vnd ye gewesen, vor dem gerechten richterstol christi ec- 
schen vnd stellen v^erden, was als dan nicht Bischop ader 
alter gebrauch gelten wyrt, sunder wer mich vor den men- 
schen bekant lieft, den will ich vor godt meynen himmel- 
schen vatter ouch bekennen, vnd wer vatter vnd moder, 
suester ader broder meer gelibet als mich, ist meiner nicht 
wertdt, item wer sich meyner vnd meyner wordt vnd des 
hylgen Euangeliura vp erden geschemet heft, des wyll ieh 
mich auch Schemen vor godt meynen hemmelschen vatter. 
(Matt. 10). 

Guder hofuung — dewile Ewer W. — vnser aller 
burger — selicheit bedenken — vnd vnse aremen kleynen 
kynderken tzo gadesfurcht vnd eren helfen, vp dat gades 
ryche vnde deere synes hyllygen namens moege gefoerdert 
vnd gesucht werden, — wert godt euch vnd vns vnd Ewer 
gantze gemeynt myt aller nodtroft, dechlichen brode , vnd 
gemeyner wolfart forderen vnd guytteren auerschuytten, 
laut seyner egener verheissung — welche yr spuren wer- 
det immer in ewicheit wartzo vns Gott seyne genade Se- 
gen vnd gedien ^geben wolle amen, myt beuelynge gades 
datum den 2. Januarij anno 1564. 

Enes E. E. Rades vnderthenyge gehorsame burger. 



Dig24*y Google 



— ^572 • 

283. 9Sergrei(^ beg ^eriog« Sol^ann t)on SIet)c mit 
ber ©tabt ÜDortmunb über ®cri(!^t86atfcit iinb 
©renjen. 1567, 20. ©eptembcr. 

Van Gottes gnaden Wy Wilhelm Hertog tho Cleue 
Gulich vnd Berge, Graue tho der Marck vnd Rauensberg, 
Her tho Rauenstein etc. vnd wy Burgermeister vnd Raidt 
der Stadt Dortmuude doin khuudt vnd bekennen. Als jn 
dem verleden Jair. vyfftienhondert vyffvndsestich. den ne- 
genden Dagh des Monatz Octobris. auer etliche Spenne 
vnd Missverstant. van wregen der Dorper vnd Burschafllt 
Braekel vnd Wannemell vort der Grentae haluen, tusschen 
ynseren des Hertzogen Empteren Hoirde vnd Luynen. oick 
Gericht vnd Ilerligheit. Buddenborch eins, vnd vnser dere 
yau Dortmunde Stadt vnd Grafischafft anderdeils. vp vnser 
beiderseidtz gefallen, vnd Ratification, ein entlich Yerdrach 
auermitz vnseren Verordenten beraempt vnd vpgerichtet. als 
van Wort tho Wort hirnafolgt. Nadem eine geruyme Tyt 
herwartz tusschen dem Durchluchtigen Hochgebornen Für- 
sten vnd Heren Hern Wilhelmen Hertogen tho Cleue vnd 
Gulich vnd Berge, Grauen tho der Marck. vnd Rauenss- 
berg. Heren tho Rauenstein etc. mynen gnedigen Heren an 
einer, vnd den erentuesten. ersamen. vursichtigen Heren 
Bürgermeisteren vnd Raidt der Stadt vpd GraffschaflFt 
Dortmund an der ander Syden etlicbe spen vnd Missuer- 
stende erheuen. van wegen der Dorper vnd Burschafft Bra- 
keil, vnd Wannemell. vorth der Grenitzen haluen. tusschen 
den Empteren Hoirde vnd Luynen ock Gericht vnd Her- 
licheit Buddenberch. alle jn dem Lande van der Marck ge- 
legen eins, vnd der Stadt, vnd Grafschafft Dortmund, an- 
derdeils. Derhaluen tho beiden Syden sich allerlei Infell 
auergrepe. vnd vnwill begeuen. vnd togedragen mögen heb- 
ben. Als oick verledener Jair etliche Besichtigung vnd 
Handlungh. furnemblich auerst. im Äugst des negstuer- 
schenen viervndsestigsten Jairs allhir tho Hoirde nach der 
lenge beschehen. allerlei Bescheidt Bewiess. vnd Gegenrede, 
ock seckere Middell. furgeslagenn doch die Mengcll nit tho- 
langen wollen, sonder am Ende dieses negstuergangen Mo- 
nats Septembris. vnd Anfang Octobris wederumb eins deils 



373 • 

by der Buddeuborch. vnd Liiyneii. Besichtigungh mit be- 
ding, dat die gheinem deill nachdeilich syn soll beschehen. 
vnd allet etliche Dage lang alhir binnen Hoirde na Nottrufft 
erwiddert vnd angegeuen worden, so 8)mt na villerley Vn- 
derredung dieseluige (durch Gnade^ des Almechtigen) güt- 
lich gesucht, vnd entlich vergleecken woefolgt. Anfenglich 
als die Besichtigimgh by Buddenborch van wegen nieins 
gnedigen Heren, vnd Schotten Frydag iho Buddenborch mit 
der voirgenge begunnen. vnd angegeuen. dat dieseluige 
vith der Lip furby den Krempinck ein aide vpgeworpen 
Lantwehr längs, vnd einen Rotten dat Vossholl genant an- 
gain. also dat dat guidt Krempinck mit dem Vossholl vnd 
gedachte Landtwehr Buddenborgs. vnd also Marcks bliuen 
soll, biss gegen den Hilgenstuell genant den Sonnenvpgang. 
dair ongeferlich dat Vest Recklinckhusen. van dem Lande 
van der Marck. ock Graffschaft Dortmunde sich scheidet, 
van dair durch die Eickelerbecke vp Hembroichs Hecke. 
Walckenbeek. vorth längs Menninckhusen vp der hoigde. 
vnd weder henaff längs den Hauen tho Hennrickhusen biss 
an den Bouckenbergs(?hen Boem. vnd der Luynenscher 
Lantwheren. dair dan angegeuen. datsoliche Lantwehr biss 
äugen Voirst an der Dortraundscher Lantwehreu. vnnd die- 
seluige Lantwehr längs, biss an den oirt solicher Lantwhe- 
ren, dair der van Wannemell Lantwehr. ankhumpt. Vnd 
vorth die wamraelsche Lantwehr längs, biss an dem ortt. 
dair die van Brackell dieselue lantwehr vort mit der knicken 
verfolgen, ehe alwege vnd noch dat Ambt Luyne vnd Graff- 
schafft van der Marck. van der Graffschaft Dortmimde 
scheiden sullen. Aisdan van den Marckschen Vnderdanen 
die Luynensche Lantwehr. vnd die Dortmunsche'. vnd wam- 
melsche Lantwehr. van den van Dortraundt tho beiden sy- 
dcn gegrauen gehouwen vnd geknicket. Oick die vyff boerae in 
der Luynenschen Lantwheren hangende, van wegen der Graf- 
schafft Marck gehangen, geapent. vnd geslaten werden. Fol- 
gentz hebben die van Dortmunde, oick einen anderen voir- 
ganck durch ocren Fronen, vnd etlichen mennen trecken 
laten. van obgemelten hilgenstock am Sonnenypgang. den 
wech hen jn teg^ns der buddenborgscber Moelen. biss an 
einen twyweg. den sie den wechscheide genant, vortan 

Digitized by VjOOQIC 



374 

ncderwartz durch etliche kempe. die Lipp. vpwartz. mit 
antzeigung. dat vp der Seiscken ain oere frystuell gestan- 
den, darher oere scheidungh längs Seelhem vnd Garnen, 
▼ort längs Hulssdunck tuschen den kumpen. vnd so vp den 
Hoff Rodinck gain soll. Warup van beiden syden allerley 
vnderredungh gehalden. woe die van Dortmundt. der Bud- 
denborgscher beleidungh. Als myn gnediger Her. vnd Fry- 
dach. jnglycken den van Dortmunde oeres voirgangs. woe 
angegeuen. oick nit gestendich vnd volgentz jn der vnder- 
handlung. die van Dortmund angetzeigt. dat sie mit dem 
Buddenbergschen' Handell na nottrufft nit gefast weren. 
Darup dan veraffscheidet. dat myn gnediget Her. vnd Fry- 
dach tho Buddenborg. by besitt syner Herlicheit. vnd Ge- 
richt vnuerhindert verblyuen. vnd gelaten werden soll, biss 
anders, jn der gude verdragen. ader mit gebuerlichen 
Rechten erkant. Doch dat Frydach na der GrafschafEt 
Dortmimde gheine nyerungh furstellen. oick die Dortmund- 
sche Vndersaten vnd Angehörigen widers dan van atders 
Herkomen nit besweren soll, Widers is veraffscheidt dat 
solche obgenante. Luynensche.Dortmunsche vnd Wammeische 
Lantwehren. wie bauen angetzeigt. die Scheidungen syu. 
vnd wes dairbinnen gelegen, by \'nd tho dem Lande van 
der Marck. vnd Ambte van Luynen verbliuen soll. Wess 
femer. dat Dorp vnd Buyrschap Braeckell vnd Waunemell. 
belangt, js verdragen.' verglycken. vnd veraffscheidet. dat 
die Grenitze tusschen dem Ambt Hoerde an einem, vnd 
der Graffschaft Dortmunde anderdeils anfangen, vnd gaen 
soll van dem orth. dair Braekell vnd Wannemell mit Kni- 
kung der Lantwehre scheiden, gelyck tegen eynen Eickel- 
boum dar furmals ein recht cruytz jngehouwen. vnd nu 
wcderumb verneuwert. van dair vort tho wers. auer die Voh- 
weidt. so die van Wannemell. vnd Brakell tosamen bissher 
gebruickt. vp ein ort. van einer JLiantwehren. die warn-* 
melsche Sendt genant, dair ein Stein vp die Lantwehr 
gestalt. van dair vort tho Veitwart vp biss an einem Stein 
staende an reyner Lynenwcuers (tho Brakel wonende) Landt. 
vp den Wege, körnende, van Brakell na dem Brakeler holl. 
Vort vp die hoigde. vp dat Ende des gronen Weghs. dair 
am ouersten Ende ein Stein gestalt. van dair recht tho 

Iiizedby Google 



875 

midden^durchHesseliiickrade. vp den Hellenweg. dair glycks- 
fals ein Stein g^stalt. denseluigen Helleweg hinvp na der 
Dortmundscher Lantwehr, jn der hoegden. vp ein groen 
Pletzken. bauen tusschen den Hesselinckrade. legen Sanet 
Catharinen Landt. dair oick ein Stein gestalt. Van dair ein 
füir längs, tusschen Lant. vp S. Peters Altar binnen Dortmund 
gehörend, vnd Jaspar Prumen Landt. dar der van Schuy- 
ren Veltmärck sudewart angehit. dair oick ein Stein ge- 
stalt Van dair vort die Schuyrische Veltmärck vp na der 
Dortmundscher Lantwehr. biss an dat Lant dat Gerloch 
juchow bouwet. vnd den Armen binnen Dortmund gehörig, 
idair oick ein Stein gestalt. Van dair towers auer dat se- 
dige Landt an der Dortmundscher Lantwehr. bauen dem 
becheler holl na Schuyrer Haill. tusschen Lenderie. Hilbrant 
Kleppincks. ynd Goissen Luykens, dair oick ein Stein ge- 
stalt. Van dair vorth die Lantwehr längs na Schuyrer Holl. 
vnd so vort dieseluige Lantwehr längs, so wiet sie khiert. 
bis jngen kaellsiepe. der gestalt. dat wes vp der linckerhant 
na Brakeil vnd Schuyren gelegen tho der Grafschafft Marck. 
wes auer na der rechterhant gelegen, mit bemelt Dortmund- 
scher Lautwehr, tho beiden Syden. tho der Grafschafft 
Dortmund blyuen soll. Van bemelten Ende, der Dortmund- 
scher Lantwehr. vort den Kalensypen afF biss an die körte 
Hegge bauen Libburg. dieseluige Hegge längs, vp die 
Schapshoele längs die Hegge. auer den Veltwegh. vnnd 
oeuersten Breckeler Wegh. längs Rameckers Kempen, vmb 
des Greuen Wyngart thowers auer den diepen Brakeler - 
sehen Wegh. vmb des porteners gardtgen. auer den Dort- 
mundschen Voitpatt. längs die gemeine Strate an der van 
Hoirde Slachboem. biss an dat vnderste Girth. vann Lew- 
kensgarden, van dannen< tliowers auer die Strait. tusschen 
myns gnedigen Heren, vnd der van Dortmund Lenderien 
her. biss jn die Embscher. Glychewoll sali ein jgücher. so 
wall Marcksche als Dortmundsche Vndersaten vnd Ange- 
hoyrige. by jren Lenderien. oick jhrer hoedt. wie van al- 
ders herbracht verbliuen vnd gelaten werden. Es sali den 
van Dortmunde oere Steinkuyll. woe sie die itzunder. jn 
lier Buirschap Schuyren vnder hebben. gelaten. und die 
Stein, so wyt. vnd so fern, sich die an allen Syden strecken. 

.lizedby Google 



376 

darjn to ruynien. vnnd tobreckeii. sunder einige Thiende 
darvan to geiien. ader snnst ohn Beschwerung hinthofhue- 
ren gestadet werden, dair auers kunfftiglich durch dat Stein - 
breken. jmant an synem Erffgrunde beschedigt wurde, dat 
denseluigen darfur (na Achtung der biliggender versten- 
digen Naburen) gebuerliche erstadung geschehen soll. Dair 
vnd wannehr oick (welchs doch nit verhoffentlich) dese itüge 
der van Dortmunde Steinkule fehlen, oder darselffs Stein to 
brecken jhnnen nit gelegen, dat alssdan (des breckens jn 
der vurss Kuylen vnbegeuen). jhiinen den van Dortmunde, 
jn der Steinkulen des furdersten deils van Schuyrenerbergh 
na Hoirde. so wyt vnd ferne, jhnnen dat. van dem viu"ss, 
fordersten deill. tuschen den dryen Hoeuelen. nu mit dryen 
Steinen afgelecket. glyckergestalt ohn Thiende. vnd ander 
Beswerung. Stein to breckenn gestadet vnd togelaten wer- 
den sali. In alwege den van Schuyren. vnd den geerfften. 
bouen vnd ter syden. jhrer Gerechtigheit hode vnd drifft 
furbehalden. Wie dan widers verdragen. dat dat Dorp 
Brakell mit allen synen Ingeseten. vnd tobehoir. so wall 
Rycksguderen vnd Luyden. als anderen fryen guderen. vnd 
Luyden. by hochgemelten Fürsten, vnd syner F. G. Lande 
van der Marck gelaten vnrdt. mit aller hoger Ouericheit. 
deglichschen. bürgerlichen, oeck Hofsgericht Jurisdiction. 
Schat dienst, oek andere verfell. Inkhomen vnd Nutzbar- 
kheit nit auerall daruan vitgesundert. Auers Wannemell. woe 
dat nu affgelycket. sali vortmehr jhnnen den van Dort- • 
munde vnd oerer Grafschafil thokhomen. mit bürgerlichen, 
auch hohen vnd pynlichen Halssgericht. brocken. Klocken- 
slach. vnd wes den beiden Gerichtenn anhengig.. dartho 
twee jairlichsche Diensten, eins by Grass vnd ems by Stroe. 
Als oek jhnnen den van Dortmunde die Rycks vnd Land- 
stuyren ouergelaten werden, vnnd die andere gemeine Dien- 
sten aldair> (woe van alders herbracht) sollen tho demHuyss 
Hoerde ongemindert. oick syner F. G. Inkhumpsten Mid 
Renthen. alsgewoenlicheKoeschattungen. Herffstbeden. Mey- 
beden. Hondegelt. vnd Roickhoner verbliuen. vnd gelaten 
werdenn. mit der vitdrucklicher Bescheidenheit, dat soliche 
Diensten, gülden Renthen. vnd Inkhomen durch syner F, 
G. Dienere des Huyses Hoerde vpgeheuen. gebrueckt. die 



817 

oinvilligen darfur gependet. die Pande tlio Hocrde gebracht, 
vnd jn solicheriDaten. als van alders vitgefurdert werden 
suUen. sunder einige Insperrunge. ader Verhinderungh der 
van Dortmund, ader jmandt anders vann jrentwegen. Doch 
ist dennen van Wannemell tho gude abgehandelt, dat die 
Ambtluyde. Richter. Fronen vnd Schryuer tho Hoerde nu 
vortmehr ghein Diensten aldair tho Wannemell gesynnen 
noch gebruicken sollenn. Auers dem Rentmeister als dem 
Diener syner F. G. Huyses Hoerde. solche kaeterdiensten. 
so perde hebben. vnd Lyffdienst van dennen. so ghein 
perde halden. allet jairlichs eins , wie gewöntlich nit affge- 
sneden syn. alssdan oick die van Wannemell jn den Dien- 
sten tho dem Huyss Hoerde. wie van alders herßracht vnd 
gelyek anderen vnsers gnedigen Heren Vnderdanen gehal* 
den. vnd dairauer nit beladen werden sollenn. £th wirt oick 
hochbestimpten mynen gnedigen Fürsten vnd Heren, jhrer 
F. G. Furderimgh vnd Thoganck. tho vnd an dem Hoff 
Dortmund (Inhalt keiserlicher Brieff) war der gelegen, vnd 
kunfftiglich befunden werden mach, als oick sunst wes jrer 
P\ G. jn der Grafschafft Dortmund, thokhumpt. vnd van 
alders herbracht furbehalden. Die van Dortmund, willen vnd 
sollen oick die fry Elmenhorster (so voel der jn oerer 
Grafschafft gesetzen) nu vortan mit gheinen schattungen noch 
Rychsstuyren. van wegen oerer Personen, vnd des Rychs 
ader Elmenhorstischen Gudereii nit beieggen, noch ock tho 
ferneren Diensten, dan eins by Grass, vnd eins by Stroc 
dringen ader besweren. dweill dieseluige syner F. G. allein 
to verdedingen staen. als jnglycken auer syner F. G. Hoc- 
uessluyde iho Vrolinde nit soll beschehen. woe dan Sie die 
van Dormund. jre F. G. an den Toll tho Luynen. vnd Be- 
wahrungh desseluigcn gheine Insperrung noch Verhinderungh 
doin noch geschehen latenn. sonder darmit. als oick sunst 
sich naberlich halden sollen, dwyll ock versehener Jair 
myns gnedigen Heren Raith vnd Ambtman tho Luynen 
Ernst van Bolswingen zelinger. jn Verwaltungh synes 
Ambtz vnd Verdegigung des Tols tho Luynen diu:ch etli- 
chen vith Dortmund etwas ongutlich angehalden. derwegen 
ehr Ernst, für. vnd syne staitliche Frundtschaffl duckwils 
na euer solichen onmilden Angriff sich beclagt vnd Hoch- 

„izedby Google 



378 

gemelter mein gnediger Her dargegen tlio biilichen Iiise- 
hens wall verorsaket. so ist doch solchs van wegen syuer 
F. G. jn dieser gütlicher Handluugh nachgegeiien. als die 
van Dortmund sich des vortmchr enthalden. ock geriirts 
Ernst van Bolsehwings kinderen. vnd die jre. jn gunstigen 
geneigten Willen vnd ßefurderung sich beuolhen laten syn 
sollen vnd wollen. Idt sali ock tuschen den Ambtluden Be- 
uelhebberen vnd Dieneren des Ambts Hoirde. vnd den van 
Dortmunde nit ongutlichs furgenoraen. dann allenthaluen 
gude Naberschafft vnderhalden werden. Diss alles vprech- 
tich trewlich vngefehrlich vnd ohn alle Argelist. Des jn 
Vrkhundt syndt dieser Affscheidt twee van gelychem Inhalt 
geschreuen. vnd mit hochberuempten Fui'sten, als oick der 
Stadt Dortmund Secreten beuestigt. alssdan volgentz nach 
beschehener Ratification, vnd thoschryuen van beiden Syden 
disser Affscheidt vnd Handlungh. jn tween Brieuen vp Per- 
gament geschreuen. van syner F. G. vnd der Stadt Dort- 
munde Segelen gelyckerhant besegelt, vnd jederem ein tho 
vaster Gedechtnus. togestalt werden sollen. Actum Hoerde. 
den negenden Dach des Monats Octobris. anno vyfflien- 
hondert vyffvndsestich. Dat wy demnach, als vnss Hertzo- 
gen etc. van vnseren dartho verordenten Rheden. aller 
Handlung, guder Bericht, vnderdeinglich geschiet. vnd wy 
Burgermeister vnd Raidt der Stadt Dortmunde, vnsern 
heimgelatenen Frunden. vnd vnnser Gemeinheit die Ge-stalt . 
der Besichtignng. ock wes van Schyn vnd Bewies reden, 
vnd wederreden tho beiden Deilen furbracht nach aller 
Nottrufft vermeldet, für vnss. vnsen Eruen. vnd Nakome- 
lingen alsolichen beraempten Verdraeh angenomen. beste- 
digt. vnd ratificiret hebbenn annehmen bestedigen. vnd ra- 
tificiren auermitz. vnd in Crafft disses. woe wy Hertagh 
etc. vnsern Ambtluden Richteren Fronen vnd anderen den _ 
vnseren. vnser Empter Hoerde vnd Luynen. hirmit beuelhen. 
vnd wy Burgermeister vnd Raidt obgemelt. gelauen vur vnss 
vnnd vnser Gemeinheit, ock vnsers Deils demseluen jn allen 
vnd jederen Puncten. vnd Articulen erbarlich togeleuen vnd na- 
tokhomen. sunder Argelist. vnd ohnGefehrde. In Vrkhundt der 
Warheife. syn van diesen twee glyckludende Brieue geschre- 
uen. daran wy Hertogh etc. für vnseren. vnd wy Burgermeister 

Digitized by '■ _ _ ^ ._ 



379 

> 

vnd Raidt der Stadt Dortmuude nach viiser Stadt Insie- 
gele wctentlich doin vnd heiten hangenn. In dem Jaere 
nach Christi vnsers Selichmechers Gebuert. duscnt vyff- 
hondert vnd seuenvndsestich den twintigsten Dach des 
Monatz Septembris. 

Q3etbc (Siegel ftnb tool^Utl^alt««. $)OTtmttnb fö^rt fein 
brlttc« gTofcS öiegeL , 



284. ©ic 5Pajlorc ber mer ^xä)'ipieU^Stixd)en Bitten, 
bag fte ba§ 2l6enbmal a\\^ n>ä^renb ber 5D?ef|e iit 
beutfii&er ©^)vac^e feiern bürfen. (®egen 1570. *) 

Erentfeste achtbare vursichtige wolweise gunstige ge- 
bietende Hern Biirgermeister vnd samptliche Raidtzuer- 
wandten, E. Erb. R^ sey vnser vermögende dienste, vnd 
jnnigh gebett tho gott alhnechtig thouoren bereidt. Gebie- 
tende Heren. Ess weten sich E. Erb. R. gmistlich tho erinne- 
ren, welcher gestalt wir vergangener dagen yn vnser leuer 
fi'auenkercken alhie, vnsere beswerungh vnd anügen, deren 
Communion halben angegeuen, nemlich das nachdem hie- 
beuor E. Erb. R. mit wesent vnd bewilligungen, twelff vnd 
vier vnd twuitich, den gebruick des Auentmals Jhesu christi, 
vnder beider ges,talt nach Christi beuelh vnd Insettungh 
IdermennigÜch freygelaten. vnd dat dat suluige Auendtmal 
eines deils latinisch in der Missen, anderdeils deutsch nach 
der Missen, consecriert wirdt, das wir, vmb tho deutsch, 
yn heller verstentlicher sprachen tho consecrieren , vnd dat 
Sacrament tho verhandelen, nhu eine lange tldt her, wie 
auch noch, yn groter antall der Bürgerschaft vnseren ker- 
spelssluiden viefeltich vnd heftich angesprengt vnd angehal- 
ten werden wie wir den sulches alles domals mundtlich 
Widers angetzeigt, dairup dan auch jhr Heni Burgennei- 
stere vnss die vertroestung godann, E. Eib. R. wollen \Tiser 
anliegendt einem Erbaren Raede verstendigen, vnd dairnach 
vnss günstige antwordt werden laten, wilche vnss doch 
biss hieher, villichte >^h verhinderunge allerley anderer ge* 

p a)ieUrfuttbe ifl ^toat ol^ne ^atum^ alleitt bic ^anbfd^rift 
berfelBett tociH auf bie Seit ber 70cr ober 80ec Saläre, töo ber 
^teiaerberfelfcennte^tfad^ in gerli^^tlid^en ©«Itiften »otfommt» 



880 

scheflen hviluen nicht geworden. Dicweil dan iilm gebietende 
heren wir twiuels ohn sein, das der her Christus, yn ver- 
reichunge seines h. Auendtmals nicht verscheid ener^ sunder 
einerley vnd tho dem verstentlicher vnd den leuen Aposte- 
len wolbekendter sprachen gebruchet vnd dan auch der h. 
Pauhis 1. Corinth. 14. sunderlichs fordert, sodaner spra- 
chen, yn christlicher gemein tho gebruichen dair durch sie 
erbauwet vnd gebettert werde, daher dan auch die wai*e 
aide kerke vur, neuen vnd nach der Administration des 
Sacramentes allerley geistliche gebede, loff vnd danckseg- 
gungh gesungen, wie dan auch niergiendtz, je auch yn 
gantzer deutscher Nation nicht gesehen wirdt, dair der loff- 
licher reiner gebrauch des Auendtmals angenomen, das ess 
der maten, dair die Consecration vnd vithdeilung , ein latei- 
nisch yn der Missen, die ander deutsch nach volendter 
Missen gehandelt wirdt, daiinimb dan auch vnsrer kerspels- 
luede viel, sich euie lange tidt her vm dem h. Auendtmal 
enthalten, so weten wir auch geine bestendige middel tho 
bedencken, dair mit wir Innen alsulche verstcndtliche 
deutsche Consecration vndvithdeilungedes Auentmals, können 
ader moegen afl&chlaen, befruchten \'nss auch nit wenich, 
vnder sodaner en*haitung des Sacramentz, sollen allerley 
widderdopersche swermerische verdamliche Rotten vnd sec- 
ten hier yn sleichen, dair vth dan grother venderfflicher vn- 
raedt vnd Verwüstung beider geistlicher vnd weltlicher 
pollicei entstaen künde, densuluigen dan mi tidtlichen tho 
beiegenen ist an E. ^vh. vnsere dienstliche bidt vnd. beger 
sie als ein Dienerinn Godes, wolle sich itzigen- christlichen 
hendel mit laten angelegen sein, vnd Verheugen, dat h. 
Auendtmal christj yn einer christlicher Misse verstentlich 
yn deutscher sprachen tho consecrieren vnd vith tho deilen, 
damit der geloue der thohoerer, also desto mehr daher ge- 
stercket werde, vnd dieweill wir dan auch leider vur äugen 
sehen, das dass gebet gantz vnd gar erligt, Mid der ge- 
mein Mann schier dair van entfremdt , jst gleichfals vnser 
christlich bitt vnd beger, E. Erb. R. wolle yn gunsten nach- 
geben , damit yn vnd neuen den apentlichen loffwirdigen 
christlichen versamlungen vnd Communione, ein christlich 
vnderrichtend, bedes gesangh etc. yn verstentlicher spräche 



881 

möge gesungen werden, vp dat alse, dat Volck thom gebede 
Gadesfrucht vnd andacht, wederumb gewännet, nach be- 
sclieliener predigh bey der gemein verherlich bKue , dair 
ann wirdt E. Erb. R. ein gottselich werck verrichten, vnd 
dem heren christo seine h. kercke nicht weinich helpen 
erwideren vnd die ordnungh sines h. Auendtmals forderen 
vnd vurstellen. TwiueleiL auch nicht ess werde dadurch 
allen verdei-fflichen Rotten geweret, vnd da iegen christliche 
friede vnd bürgerliche einnheit yn guder ruwe erhalten 
werden, dannsmist, wo ess gemelter gestalt nicht sollte ver- 
verhengt werden, wissen wir auch nicht," wie gleicheit vnd 
enicheit hinfemei- sohe erhalten werden, kundtens vnd 
moechtens auch yn dem falle, vur vnser persoin, vth plicht 
vnsers obhegenden amptz vnd sunst vith forderung vnsers 
gewetens nicht affschlaen Versehens vnss auer^t gentzlich 
E. Erb. R. werden sampt vnd besunder, hier jnne die ehre 
Gades, vnser aller heill, gemeine einnheit vnd wallfart be- 
dencken vnd nemandt des falss sein geweten besweren vnd 
des wollen wir auch, allem vnserem vermoegen nach vnd 
simst, mit vnserem steden gebett tho Gott iegen E. Erb.R. 
vnderstaen tho verschulden, kundt Gott AUemechtig de E. 
Erb. R. jn langer gesuntheit vnd friedsamen regimente jm- 
mer erhahc, Begcrende E. Erb. R. günstige andtwert 
E. Erb. R. 

dienstwillige 
Pastores vnd Prediger der vier kerspelss 
kercken binnen Dortmund. 



285. ffiaifer 3ÄatI>ia8 gibt bcr ©tabt iDortmunb einen 
®c§ufe6rief/) 1616, 24. Dftoter. 

Wir Matthias, von Gottes Gnaden, Erwölter Romischer 
Käyser — etc. embieten allen vnd jeden Churfürsten, Fürsten, 
Geistlichen vnd Weltlichen, Prelaten, Graffen, Freyen, Herrn, 
Rittern, Knechten, Landt- Vögten, Hauptleuten, Vitzdomben^ 



') Jeaifer gexbinanb II. Bepdtlgte biefcn ©d^ufcBrlef 21. 
S»al 1620, Äatfer Seo^olb 1659. Scgtetct cmeltcrte i§n 1666 
unb 1672. Stm\tx 3Qfe))^d ^(^ug&Yief batitt t>ün HOS, . 

„, , ^oogle 



38S 

Vögten, Pflegern, Vorwescrn, Amptleuten, Schultheissen, 
Bfipgermaistern, Richtern, Käthen, Bürgern, Gemeinden, vnd 
sonsteil allen andern Vnsern vnd des Reichs Vnderthanen 
vnd Getrewen, vnd dann allen vnd jeden Kriegs - Herrn, 
Obristcn, Rittmeistern, Fcndi-ichen, Haubt- vnd Bevelchs- 
lentcn, EmhoWen, Quartiermäistem, Furiern, wie die jmmer 
nahmen haben mögen, zu Ross vnd Fuess, Wasser vnd 
Land, was Standes, Wesens vnd Würden die seyn, Vnser 
Frcundsehafft, Gnad vnd alles guets, vnd hiemit zu wissen, 
dass Wir auss etlichen Vnser Kays. Gemüth, bewegenden 
tapfFeren, erheblichen, vndgantz rechtmässigen Vrsachen, — 
Vnsere vnd des Reichs liebe getrewe N. Bürgermäistere 
vnd Rath der Stadt Dortmundt, sampt allen den jhrigen, 
auch derselben Hindersässen , Dienst- vnd Ambtleuten, mit 
aller jhrer Leib, Haab vnd Güttern , Lehen vnd Aigen, es 
seye an Leuthen, GrafF- vnd Herrschaflften , Schlossern, 
Städten, Marckhten, Mühlen, Weyhren, Spitaln, Bädern, 
Einfengen, Hoffen, Fohrwercken vnd Schaffereyen, sampt 
allen Freiheiten vnd Lnmuniteten, Gerecktigkeiten, Einkom- 
men vnd Nutzungen^ wie sie das alles an Lehen, wider- 
kauffs , Pfandt vnd aigen Gütern , auch Fahrnuss vnd an- 
dern, nichts aussgenommen , in gewer vnd besitz haben, 
bey antroender gefahr der benachbarten Gülischen etc., 
Kriegs-Emporungen , in Vnseren vnd des heiligen Reichs 
besondern verspruch, Schutz, Schirm, vnd Saluaguardiam 
empfangen vnd auffgenommen haben. Thuen das auch, 
nehmen vnd empfahen sie darein hiemit, vnd in krafft die- 
ses Brieffs, Ercleren vnd wollen, das vorgedachte Bürger- 
meistere vnd Rath dei* Stadt Dortmundt, vnd alle das jh- 
rige. In vnd ausserhalb der Stadt, zu sambt jhren ehelichen 
Hauss-Frawen vnd Kindern, auch derselben Erbens Erben, 
Hindersässen, dienst- vnd Ambtleuten, mit aller jhrer Leib, 
Haab vnd Güttern, Lehen oder Aigen, Graff, Herrschafften, 
Städten, Schlössern vnd Leuten, Rechten, Gerechtigkeiten, 
auch Nutzungen, Freiheiten, Lnmuniteten vnd possessionen, 
so sie jetzo haben, oder ins künfftig weiter erlangen vnd 
bekommen, oder mit gebürlichera Tltul an sich bringen 
mochten, mit allen dei'selben ein vnd zugehorungen , nichts 
aagsgenommen, vudter- vnd in solchen vnserm nid des 



383 

Reichs verspruch, Schutz, Schirm, vnd Käyserlichen Adlers 
Sahiaguardia , Freiheiten vnd Sicherheit, allezeit seyn vnd 
bleiben, auch allen vnd jede Recht , Gerechtigkeiten, Frei- 
heiten, Immuniteten, Sicherheit, vortheil vnd Beneficien 
haben, sich derselben erfrewen geniessen sollen vnd mögen, 
wie andere Vnsere vnd des heiligen Reichs Vnderthanen, 
die mit dergleichen Kays. Saluaguardia begäbet vnd verse- 
hen seyn. — Vnd damit solche Vnserfe Kays. Protection 
Freiheit etc. menniglich kundtbar seye, auch wurcklich vol- 
lenzogen vverde , So vergönnen — Wir ermelten von port- 
mundt , — Dass sie , so offt esjhnen gefallig seyn, vnd es jhrer 
Güttern vnd Leuthen, notturfft erfordern wird, — entweders 
selbst, oder durch jhreBevelchhabere, jedes orts an jhre Stätte, 
Schloss vnd Vesten, oder jhr personlich anwesen, Haushaltun- 
gen, oder Possessionen, Höflfe, Forwerck vnd Schäflfereye Vnse- 
ren Käyserlichen Adler vnd des heiligen Reichs, auch Vnsercr 
Königreich vnd Landen, Wappen, sampt oder sonderlich 
zum gezeugnuss Vnsers Kays. Schutzes, anschlagen*) — Vnd 
beuehlen darauff E. E. L. L. A. A. Vnd euch allen sampt 
einem jeden insonderheit, — dass jhr mehrgedachte Vnsere 
vnd des Reichs Stadt Dortmundt, dero Bürgermeister, Rath 
vnd Bürger, — wie obstehet, keineswegs betrüben, pressiren, 
hemmen, beleidigen, einfallen, besetzen, gefänglich besti'icken, 
ströffen vnd blunderen, in kein weise, auch ausser ordent- 
lichen rechtlichen Prozess, — nicht besch wären noch beküm- 
mern lassen, als lieb auch einem jeden seye, Vnsere Kays. 
>'ngnadj vnd dazu eine Geldtpeen, als nemblich, ein Hun- 
dert Mai'ck Lottigs Goldts, so ein jeder, so ofil er freuent- 
lich, hierwiedert handlet, halb in Vnser Kays. Cammer, vnd 
den andern halben theil, vielgedachten von Dortmundt, vn- 
nachlässig zu bezahlen, verfallen seyn sollen, vnd dann den 
aussländischen Beuelchshabern And Kriegsleuteu, des heili- 
gen Reichs-Aacht, auch Leibes vnd Lebens verwirckung, 
zuvermeiden, Vnd das mainen wir ernstlich. Mit vrkundt 
dieses Vnsers Käyserlichen BriefFs, beliegclt mit Vnseren 
Käyserlichen anhangendem Insiegell, Der geben ist auff 



c« 3^nen scfäHig, mit geBu^rcnbcr SÄcvetcna obne^mcn laffen. 



gle 



384 

Vnserm Königlichen Schloss zu Prag, den Vier \'nd Zwain- 
zigsten Tag des Monats Octobris, Nach Christi Tnsers lie- 
ben Herrn vnnd Säligmachers Geburt, Ain Tausendt Sechs- 
hundert vnnd im Sechszehenden, Vnserer Reiche, De3 Ro- 
mishen im FünfFten, des Hungariscben im Achten, vnnd 
des Behaimisccn im Sechsten Jahren. 

Matthias. V. H. Ludwig von Vhn. Ad Mandatum Sacrae 
Caesai*eae Majestatis proprium. I. Rudolflf Pucher, Mp . 

286. ©er ^atf) t)on SDortmunb crt^cilt a. SIB* t). ^ott 
ein ®c6urt8'3euflntp. 1629, 5. ©ept 

"Wir Burgermeistere vnd Rath dess hailigen Reichs 
Stadt Dorttmundt, thuen kundt vnd zeugen hiemitt, dass 
für vnss persohnlich kommen vnd erschienen ist, die edle 
vnd thugentsame Anna Maria gepornen von Hall, vnd zu 
erkennen geben, wass massen Ihr Zeugnuss vnd Kundt- 
schafft jjirer ehelichen gepuerdt von noteu wehre, vnd vnss 
zu dem endt die edle vnd ehrenueste Albrecht Kleppink vnd 
Caspar van Hardenrodt, beide vnsere adeliche Eingesessene Mit- 
burgere zu zeugen vorgestelt, vnnd gebetten dieselben vberjhre 
eheliche gebuertt nicht allein abzuhören. Sondern, Jhr auch 
darab einen glaubwürdigen Schein mitzutheilen , wau wir 
dan nun niemandt Kundschafft, der Warheit zu uerweigeren 
gewist, alss haben wir vorernannte Zeugen für vnss kom> 
men lassen, welche vennittelst leiblichen Aidtz für die 
rechte warheit aussgesagt vnd bekandt haben, dass vorer- 
nante Anna Maria von Hall von weiland dem edlen vnd 
ehrenuesten Simon von Hall alss Ihrem eheleiblichen Vatter, 
vnd der auch edlen vnd vielthugentreichen Frauwen Sophien 
von Houell alss Irer eheleiblichen Mutt6r, beide in Gott sa- 
ligs, für dissen alhie in vnser Stadt, aus einem wahren vnge- 
zweifelten Ehebette frei ehelich vnd recht vnd also van 
zweien vffrichtigen Eheleuten vnd frommen Eiteren gezeugt 
vnd geporren sei, jnmassen wir auch darab guthe Wissen- 
schaffit haben, vnd haben also in Vrkund der Warheit vn- 
seren Insiegell vnten an diessen Brieff' wissentlich hangen 
lassen, So geschehen den vunfften Septembris anno sechs- 
zehnhundert neunvndzwantzigs. Joh. Brugman. Secretar, 

^aS Siegel i^ oBgefaEen. 

Digitized by VjOO^IC 



288« ©tapelleute. C&ta ben %cten ber 9{egi^atuT au 
S50TtmunbO 1630. 

Die Stapelleute mOssen alle Jahr Pfingstdienatag ihre 
Placken- oder Stapelgelder bezahlen und 8 Tage nach 
Pfingsten- auf dem Stadt-Steinwege (Weg nach Dorstfeld) 
Stein fahren, zu welchem Ende sie Pfingstmmitag in den 
Kirchen von Lütkedortmund , Kirchlingen, Eiklinghof und 
Barop öffentlich au%eboten werden. (Nach einem Protokoll 
vpQ 1630.) Zu ihnen gehörten: 

Bochholt, zu Oespely Winckelraan, Osternian, Kelier- 
man und Osterman, zu Annemen, diese zahlten Stapelgel- 
der und leisteten Fuhren. 

Der Schulte zu Barop; Hemsoth, Junge, Storch, Gil- 
haus, GraseKamp, Thieheuer, Dorstelraan, zu Eikelinghof; 
der Schulte, Hans Heiden, Girsdorf, Osterman und Doenhoff", 
zu Stockum ; Kamphoven und Eickelkamp zu Widlen ; Brinck- 
mann, zu Sahlingen; Osterman, zu Annemen; der Schulte, 
Bockholt, Wulff, Winckelman, Ostermann und Kellermann, 
zu Oespel; derSchulte und Strunk, zuSombem; Dierck und 
Henrich Hodde, zu Kley; Lüeg zu Barop; Nierman zu Lut- 
gedortmund; der Schulte und Partman, zu Delwich; dei* 
Schulte zu Raum ; Schreen, Heinrich Lambei-ts, und Holthaus, 
zu Westcrich ; die Schulten zu Reinbeck , Frohlinde, Kirch- 
linde; Pilgerman, Fdtman, Wemphoff und Wortman zu 
Kirchfinde; der Schulte, Haumau, Barig , Woeste, Nier- 
man, Roverman, und Ebselow zu Märten ; Claas und Hein- 
rich zur Nette. Diese leisteten nur Fuhren. 

Folgten die Stapelleute dem Aufgebote nicht, so konn- 
ten sie gepfändet werden, sobald man sie in der Dortmun- 
der Grafschaft fand. 

Für ihren Dienst waren sie auf dem dortigen Herbst- 
markte von Zoll frei und zahlten nur das Wegegeld eines 
Dortmunder Bürgers. 

Nach einem Zeugnisse des Dortmunder Freigra- 
fen Lobbecke waren im Jahre 1517 in dem Freigrafen- 
buche 25 Hoffe eingetragen, welche Pfingstdienstag ihre 
Stapelgelder oder Piadien bezahlten, nimlieh: 4 zu Märten, 
8 zu Oespel, 4 zu Stoekuro, 3 zu Rudinghausen, 5 zuLan- 

fajtte, ^•«tmiittb u^Xi^dt. _ _ ?? Google 



886 

gendreer und einer zu Drftyerhoff. Die obigen Güter lagen 
im Amte Bockum und Amte Horde. Die Kotter zahlten 
als Stapelgeld ganze und halbe Füchse. Bei Zahlung der 
Stapelgelder wurde jedem der Zahlenden die Stapelordnung 
vorgelesen. Wer nicht zui* Minute mit seiner Fuhre an Ort 
und Stelle war, zahlte für jede spätere Stunde das Dop- 
pelte des Strafsatzes. 



289.,ftaifet gcrbtnanb HL, nimmt bic ©tobt 2)ott^ 
munb unb ©taffd^aft in ©d^u^. 1651; 25. »ug. 

Wir Ferdinandt der Dritte von Gottes Gnadenn Er- 
wohlter Römischer Käyser zu allen Zeiten Mehrer des Reichs 
in Germanien, zu Hungarn, Böheimb, Dalmatien, Croatien 
vnd Schla>fonien, Konig, Ertz-Hertzog zn Oesterreich, Hertzog 
zu "Burgundt, Steyer, Kämdten,, Crain vnd Wirttenberg, 
Graff zu Tyroll, etc. Empieten N. Allen vnd Jeden Chur- 
fursten, Füi'sten, Geist- vnd Weltlichen, Praelaten, Graven, 
Freyen, Herren, Rittern, Knechten, dessgleichen allen Vn- 
sern bestehen General-Leutenanten, Felt-Marschalchen, Felt- 
Zeugmeistern , Obristen, Obrist - Leutenanten , Ritmeistern, 
Hauptleuten, Leutenanten, Fändrichen, Quartiermeistem, Fo- 
rirem vnd ins gemein allen vnd jeden Soldaten, Insonder- 
heit aber der anjetzo in den Gülch- Berg- Clev- vnd Mär- 
kischen' Landen, sich befindenden Soldatesca zu Ross vnd 
Fuss, was Nation, Würden, Standt oder Wesens die seynd, 
Vnser Käyserliche Gnade vnd alles Guts, vnd geben Eucli 
hiemit gnädigst zuvernehmenj dassWir auss getviss erheb- 
hchen Vhrgachen Vnsere vnd des Reichs Liebe vnd Ge- 
trewe, N. Bürgermeister vnd Rath der Stadt Dortmundt, 
sampt der gantzen Graffschafft vnd derer allerseits zugehö- 
rige Lehen vnd Verwandte* auch all Ihrer Haab ^^ld Güter, 
wo vnd welcher Orten dieselbe in- vnd ausserhalb der Stadt 
gelegen, sampt allen dessen Zugehörungen, inVnsern Käy- 
serlichen Schutz, Schirm vnd Salvaguardiam empfangen \Tid 
auffgenommen haben; Nehmen vnd. empfahen Sie darein 
hiemit vnd in' Kräfft dieses Brieffs, Erklären vnd wollen, 
dass gedachte Bürgermeistere vnd Rath auch ganze Bür- 

Digitized by VjOOQIC 



387 

gerschafft der Stadt Dortmundt, vnd deren Zugehörigen 
wie obstehet, in Vnsenii Special-Schutz, Schirm viid Ver- 
Spruch seyn vnd bleiben, auch alle Recht vnd Gerechtig^ 
keit, als andere so nüt dergleichen versehen seyn, haben, 
sich solcher erfrewen vnd genissen sollen vnd mögen, gantz 
nichts aussgenommeu. Vnd damit nun solch Vnser Ray- 
serliche Protection Männiglich bekandt, wissend vnd würck- 
lich vollenzogen werde ; So haben Wir vorgemelten Bürger* 
meister vnd Rath der Stadt Dortmundt hiemit voUenkommene 
Macht vnd Gewalt geben, dass Sie, so offt es die Notturfil 
erfordert, an Ihre Städte, Schlosser vnd Vesten, Hauss- 
haltung oder Possessionen, Höfe, Mühlen, Vorwercke vnd 
Schäffereien, Ynsem Käyserlichen vnd des Heiligen Reichs 
Adeler zum Gezeugnüss Vnsers Käyserlichen Schutzes vnd 
Handhabung, anschlagen, vnd wann es Ihnen gefellig, mit 
gebührender Reverentz abnehmen lassen. Befehlen darauf 
Allen vnd Jeden Obgemelten, bevorab der in obbemelten 
Gülch- Clev- Berg- vnd Märkischen Landen versambleten 
Kriegsvölckeren insgesampt, denen gegenwertiger Vnser 
Käyserlicher Brieff oder beglaubte Abschrifften (denen Wir 
nicht weniger, als dem Original selbsten vollkommenen Glau- 
ben zugestellt haben wollen) davon vorkompt, vnd damit 
ersuchet werden , von RÖmisch-Käyserlicher Macht, Vollkom- 
liienheit ernstlich vnd wollen, dass Sie vorgedachte Bürger- 
meister vnd Ratli, wie auch besagte Bürgerschafft der Stadt 
Dortmundt, sampt den Ihrigen wie obstehet, so wol für 
Ihre Persohnen vnd deren Haab vnd Güter, als auch vor 
allen vnd jeden eygenthetigen Aufflagen , Schätzung, Exac- 
tionen, schädtlicher Märchen, Einquartirungen , Nachtlager, 
Frohnen, Fuhren, Vorspannen, Abnamb der Früchten, Pferdt 
vnd Viehs, auch Abschneid; oder Verderbung der Früch- 
ten auff dem Feldt vnd in den Schewren, ruhig bleiben vnd 
hterwieder, wie dass jmmer Nahmen haben mag, im ge- 
ringsten betrüben, pressiren, hemmen, beleidigen, einfallen, 
plünderen, sondern -Sie allerseits Krault des zu Münster vnd 
Ossnabrüg geschlossenen Fnedenschlusses , ruhig , vnbele- 
stigt vnd unbekümmert Seyn vnd bleiben lassen. Als lieb 
einem Jeden seye, Vnsere Käyserliche Vngnad vnd Straff, 
vnd darzu ein Pöen nemblich zwantzig Marck lötiges 



Goldes zuvermeiden, die ein Jeder so ofil Er freventlioh 
hierwieder thcte, Vn« halb in Vnser K&yserlich Cammcr, 
vnd den anderen halben Theil vielbesagten Bürgermeister 
vnd Rath vnd Bürgerschaffl; der Stodt Dortmundt vnnach- 
lessig, zubezahlen verfallen seyn solle. Mit Urkimdt diss 
Briefis besiegelt mit Vnserm Räyserlichen anhangenden In- 
siegel, der geben ist, in Vnserer Stadt Wien den Fünffvnd 
Zwantzigsten Tag, des Monats Augusti, Nach Christi vn* 
sers lieben Herren vnd Seligmachers Gnadenreichen Cfreburt 
Sechtzehenhundert vnd Ein vnd Funfftzigsten , Vnserer 
Reiche des Römischen im Funfftzehenden, des Hungarisohea 
im Sechs vnd Zwantzigsten vnd des Böheimbischen im Vier 
vnd Zwantzigsten Jahren. 



290. SDic ©tobt ©ortmunb lauft eine Drittel ^ ®(*e 
ans Um aSotjt. 1657; 5. ^uli. 

Wir Johann Vogelpoth diesser Zeith Richter zu Dort- 
mund, thuen kundt, mitt dissem offenen versiegelten briffe, 
dass für vnss an gerichtsstadt kommen vnd erschiennen der 
ehren vest vnd wol achtbar Casper Luttrmghauss , vnd hatt 
für sich, seine Haussfraw vndErben, so dan auch nahmens 
des Wohledelen auch ehrenreichen, Anthon Gottfridt von 
Bochumb genant Dolphus vnd frawen Annen Marien Bersch- 
wordts wittiben Kleppings, crafft von denselben in banden 
habenden gevvalt, darvon er eine gleichlautende Copei vbergab, 
recht, redlich vnd erblich vor eine genannte Summe geldes« 
so er wohl empfangen zu haben bekante, verkaufft vnd vf 
gelassen, denen ehren achtbaren vnd wohlfuruehmen Heren 
Heinrichen Schaffman alss Zeittlichen drei Mannen, in be- 
hueff Vnd nutzen der Stadt Einen dritten theill einer holtz- 
gerechtigkeit im Yaerste von zweien gaben, vnd zweien 
aussgaben, van denen van Kleppinck zu Soest herrührent 
frei vnd vnbeschwert ausserhalb der Stadt zehender pfen- 
ningh. Nun vorth mehr erblich, ewiglich vnd jmmer mehr 
zu haben vnd zu behalten, auch hatt obgenannter Verkäuf- 
er für «ich, semen Erben vnd obgenannten mit IntfM'esf^n^ 

Izedby Google 



9M 

ten, bei Vervnterpfändung seiner samptlichen Erb^ Haab 
Tnd güdter, wo md an welchem orde dieselbe auch gele- 
gen, nichts davon aussbescheiden, diesses kauffs vndVfläs- 
sungs halber genügsame Warschafft zu sein vnd zu thuen 
ßlstiglich angelobet Tnd versprochen, Sonder argeHst, vber 
welches Yrtheill vnd Yrkundt alss gebreuchlich geschehen 
vnd ergangen, Standtgenossen , Petrus SoUingh Gerichts 
Schreiber >nd Casper Grone Frone, in Vrkundt der wahr- 
heithaben wir Richter obgemelt von gerichtswegen Vnser In-' 
Siegel hier vnter angehangen. So geschehen den fünften 
Juljr diesses Sechsszehnhundert Sieben vnd funffzigsten Jahrs. 

P. Sollingh, Gerich tsehreiber. 



29tfta{fer 8eo)>on) befiatigt bie gtei^dten bet @tabt 
SDottmunb. 1659, 17. 3uH. 

Leopoldus divina favente gratia electus Romanorum 
imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bo- 
hemiae, Dalmatiae, Croatiae , Schlavoniae , Dux Lucembur- 
giae, ac superioris et inferioris Silesiae , Wirtembergae et 
Teckae, Princeps Sueviae, Comes Habsburgi, Tyrolis, Fer- 
retis Kiburgi et Goritiae, Lautgravius Alsatiae, Marcbio 
sacri Romani imperii, Burgoviae ac superioris et inferioris 
Lusatiae, Dominus Marchiae, Schlavoniae, Portus Naonis et 
Salinarum. Notum facimus tenore praesentium universis, 
lieet cunctos sacri imperii subditos favore regalis benevo- 
lentlae prosequi teneamur, illos tarnen ampliori gratia dig- 
nos fore consemus, qui Romano imperio plus aliis sunt 
astricti et grata devotionis obsequia nostrae prae ceteris 
exhibent Majestati; igitur nostrae celsitudinis affectum ad 
devotionem dilectorum fidelium nostrorum Proconsulum, 
consulum et aliorum civium imperiälis oppidi nostri tremo- 
nien^s benignitate caesaria dirigentes , jura, libertates, gra- 
tias et bonas consuetudines hactenus introdactas, approb»- 
mus et confirmamus, easquo esse decemimus inviolabiter 
observandas, totalem quoque comitiam simul et liberae co- 
mitiae ti^emouiensis ac ipsius Dominii prout eandem totam 
hucusque cum suis juribus etpertinentits universis tenuenint 



- wo 

et possiderunt nee non omnia et singula hactenus pos> 
sessa ipsis conoedimus et praesentiattter infeudamus de 
iisdem, nostri tarnen et imperii sacri et i^iorum quomm- 
libet juribus huiusmodi semper salvis, insoper jura, PrivQe- 
gia, Ktteras, indulta, gratias et libertates a divis quondam 
Sereiriwimis Principibos ac Dominis, Dominis Caroio, Wen- 
ceslao, Sigismundo et Frederico» nee non Carolo quinto, 
MaximiMano secundö Rudolpho et Matthia, Dominis Avo, 
Patrno et Patruelibus nostris charissimis, ceterisqüe impe- 
ratoribus et Regibus Romanorum nostris Praedecessoribus 
consessa et concessas, prout in suis articulis, clausidis et 
sententiis verbortim expressionibus atque punctis plenius 
designatur, ac si praesentibus nominatim et de verbo ad 
verbum forent expressa et expressae, prout haec omnia su- 
pra dieta rite simt concessa et facta, et in specie quldem 
Privilegium ab eodem Augustissimae memoriae imperatore 
Rudolpho secundo de transponendo binarum nundinarum 
tempore iisdem tremoniensibus anno millesimo sexcentesimo 
nono, die septima men.sis Januarii benigne concessum et a 
Domino quondam caesare Ferdinando secundo, Domino avo 
et Praedecessore nostro colendissirao felicissimae recorda- 
tionis, anno millesimo sexcentesimo vigesimo, die vige^ima 
prima Mensis Maji confirmatum autoritate nostra approba- 
miis et röbur eis impendimus perpetuae firmitatis, caeteruni 
quia propter periculosum statum imperii, qui visus est 
hactenus extitisse, allqua contra praedictas libertates et prU 
vilegia praedictorum fideüum nostrorum ab aliquibus de 
facto dicuntur temere attentata; ideirco omnia et singnla. 
attentata decemimus esse nullius roboris vel momenti, vo- 
lente's nostros fideles praedictos präefatis suis gaudere Pri- 
vilegiis, juribus, Libertatibus et consuetudinibus ac universis 
hactenus possessis incoiicusse. Nulli ergo omnino hominum 
liceat hanc nostrac infeudationis approbationis et confirma- 
tionis paginam infringere, vel ei ausu temerario contraire 
si quis autem haec attentare praesumpserit nostrae Majes- 
tatis indignatjonem se noverit incursurum, praesentium sub 
nostrae caesaria'e Majestatis Sigilli testimonio litterarum 
datae in civitate nostra Viennae, die deeima septima jiilii a 
christo nato, millesimo sexcentesimo quinquagesimo nopo. 



391 

Regnorum nostrorum Romani primo, Hungariae quinto, 
Boheroici vero tertio. *) Leopoldus 

Georgius Ulricus Comes a Wolckenstein. 

292. ftaifcr 8eo})olb labet bie (ä^urbranbenBurfltf(J&en 
Mtf)t \>ox fein §ofgeri(^t, tt>eil fie bie ©tabt 
5Dottmunb jtt)tngcn tPoHen, ju ben Ärieggjicuem, 
tt>eld^e t)on Sleüe unb Wlaxt ben franj6ftf(^en 
S;Tm)^)en t)eTgIeid&8tt)eifc ijeriüilligt ftnb, Beiträge 
JU leijlen. 1680, 25. geBtuar. 

Wir Leopold von Gottes Gnaden erwehlter Römischer 
Kayser zu allen Zeiten, Mehrer des Reichs, in Germanien, 
zu Hungam, Boheimb, Dalmatien, Croatien und Sclavonien 
etc. König, Erzherzog zu Oesterreich, Herzog zu Burgund, 
SteyT, Kärnten, Crain und Würtemberg, Graff zu Tyroll 
etc. etc. Entbieten denen Churförstl. Brandenburgischen N. 
geheimen verordneten Rathen dero Clev - und Markischen 
Regierung, sodann Doctori Motzfeld unser Kayserl. Gnad, 
Edle, Ehrensame 7 Gelahrte Hebe Getreue, uns haben N. 
Bürgermeister und Rath unser und des Reichs Stadt Dort- 
mund in Unteilhänigkeit klagend, zu vernehmen geben: 
Obwolen in denen gemeinen Rechten, des Heil. Rom. Reichs 
Satzungen und Constitutionen des Land-Friedens sowol, als 
in dem instrumeuto Pacis, klar und heilsamlich versehen, 
dass keiner, was Würden, Standes oder Wesens die auch 
seyen den andern durch sich selbsten oder die seintge be- 
fehden , vergwaltigen , überfallen , dessen Land und Leute 
gefährlich- und vorsetzlicherweiss mit Kriegs -Macht über- 
ziehen, oder sonst einiger Gestalt beleidigen, in seinem 
habenden Recht und Gerechtigkeit betrüben und beschä- 



') 2)a^. Siegel äu0 tot^em ^ad^^, ^ontt)ei§emSBa(i^S um« 
f($Ioffen, ^dnat an einer <S(^nut auB einem ^^xoax^tn unb einem, 
gelBen gabenbünbet öcbrc^t, unb Befielt auS einem @(^i(bc, in" 
ber SKitte, ))on jtoei 5DTad^en gel^alten unb mit ber Stritt M 
flolbenen abliefe« umjogen , tootin ber sweifö^fige Slbler, ber 
auf ber)@ru|i einen ablang get^ellten ®(^i(D trägt, xt^tB einen 
Duetbalfen, IlnfS eine« a:^ttrm; @lf onbcrc <s4^lbc Bcftnbcn 
itd^ in einem Greife um ben üKittclf(!^irD angcBrat^t imb mä^ 
blcfem folgt in awei Äreifenble 3nf(^rift. 

Digitized by VjOOQIC 



dig^, sondern dich «m Wege Recfateiu begnügen lassen 
soll; So seye doch in facto wahr, und aus der AbschriH 
biebejr verwahrter Beyiage sub Num* I. mit mehren zu ei>- 
sehen^ dass ihr obgedachte Räthe der Clev- xaid Marki- 
schen Regierung sub dato Wesel den eüiien Augusti Ifetef 
abgewichenen sechszehenhtmdert neun und siebencigstea 
Jahres an sie supplicanten scbrifllich gelangen lassen, dasa 
weilen die Clev- und Märkischen Lande, die mit der Kö- 
niglich französischen Generalität veraccordirte Geldsummen 
vor Bier, Brod und Fourage nicht zahlen konnten, die Be- 
nachbarten mit darzu beytragen müssen, deswegen ihr sie 
für dem Monat Augustum auf zwey tausend Reichsthaler 
angeschlagen, deren Halbscheid den fünfzehenden besagten 
Monats, übrige Halbscheid aber in fine ejusdem eriegt 
werden sollte, tmd solches unter Bedrohmig Kon%L fraa« 
zdsischer Völcker Execution , so wider euer oftemannter 
Räthen, der Clev- und Märkischen Regierung Willen, gpegen 
sie erfolgen würde, wie dann solches Sohreib^i durch drey 
französische Dragoner, so alsofort auf Execution liegen blie- 
ben, den vierzehenden besagten Monats ihnen suppficanten 
eingeliefert worden, nachdem nun sie bei der franzosiseben 
Generalität den Unfug dieser Praetentton remonstrit, auch 
die Revocation vorbesagter drey Dragoners erhalten, hät- 
test Du Heinrich Motzfeld zwey Compagnien Reuter unterm 
Oberst-Wachtmeister von Hund und Rittmeister Schirst&dt, 
als vorbesagte drey Xönigl. Dragoner noch auf Ekeeutiou 
in der Stadt Dortmund gelegen in dasiges Gebiet comman- 
dirt, welche der Stadt Rind- Vieh bey die tausend fünfhun- 
dert Stück nechst vor der Stadt de facto weggenommen in 
das Märkische^ Land auf eine düri*e Haide bringen, und da- 
selbst durch einige Reuter bewahren lassen; besagte zwey 
Compagnien abei* hätten sich in dasiges geringes Grebiet 
einquartirt, fünfzehn Tage darin gelegen, wie Steeutauten 
kostbarlich sich verpflegen und tractiren lassen, und sie 
supplicanten durch solche Vergwaltigung gezwungen, sowol 
die geforderte zweytausend Rthlr. als auch noch femer 
über besagtes TractamCnt, und dabey von den Untert ha- 
uen exigii*te also geuaxmdte Beschlaggelder, vier himdert 
Rthlr. Exeeution • Gelder mi sahlen, wobey ®fi nicht ge- 

Digitized by VjOO _ 



blieben, sondern dergleichen Execiition eey» auch wegen 
des Mcfnats Septembris geford^-ter tausend Thaler durch 
den Oomet Lichtenberg , und bey sich habenden zwanzig 
Reutern geschehen, welche abermals auf Deine des Doct. 
Motzfdds Ordre aus Supplicanten Borgweiden vierhundert 
St£tck Rind-Viehs in die Grafschaft Mark des Nachts weg- 
' treiben lassen und dadurch sie constringirt, solche tausend 
Rihir. gleichfalls nebenst etzlichen und siebenzig Rthlr. 
Executions-Kosten zu erlegen, und obwol sie supplicanten 
in diesen beeden Monaten in mehr dann fünf tausend Rthhr. 
Schaden, zumal unschuldig- und unbilliger Weise gesturzet, 
dennoch wäret ihr oftbemldte Räthe der Clev- und MSr- 
kiscben Regierung weiter fortgefahreu , und wegen eines 
angegebenen Verstosses und Aufgelder der sieben hundert 
neun und fünfzig Rthlr. sodann wegen der Monaten Oeto- 
bris undNovettibris nochzwey ein hundert acht und dreissig 
Rthlr. 40 St. gefordert und als solche von Supplicanten 
gleich eiäem zu Grund erschöpften Stand sowol wegen der 
Anforderungen Ohnbilligkeit, t^a auch ob summam impos- 
sibiiitatem nicht erlegt werden koiinen, dahero gegen solche 
gewaltsame Prooeduren, laut obgedachter Beylage Num. I 
protestiren zu lassen, genothiget worden; ferner seye er- 
folget, dass Du obbesagter Doct. Motzfeld einen Serganten 
nebenst zwanzig Gemeinen nach mehrgedachter Stadt 
Dortmund gesdnckt, um so lange daselbst auf Kxecution 
zu liegen, bis daran vorgedachte Grelder erleget würden, 
wie dann dieselbe in kraft solcher Ordre bey Supplicanten 
den ersten Decembris sieh angegeben , und freyes Quartier 
begehrt, so ihnen aber abgeschlagen, darauf dann, nachdem 
solche Soldaten sofort dreyen Dortmundischen Bürgern auf 
freyer Landstrassen drey Karren mit Salz neben den Pfer- 
den genommen und angehalten, seyen Supplicanten verur- 
sachet dir Doctori Motzfeld, ob du etwan inRespect deren 
mit fernerem Arrestiren einstehen mogtest, der Stadt von 
imsem Vorfahren am Heil. Rom. Reich sowol, als auch 
von uns selbstcn allergnädigst confirmirtes Privilegium de 
non arrestando, sodann unser Kayserl. Protectorinm laut 
hiebey verwahrter Anlag sub N. 2 insiuuiren zu lassen. 
Ob rniB wol sieh geboret hitte, mit denen begangenen 



9H 

Thttthandlungen gegen Supplicanten und ihre Unterthancn 
einzuhalten, 8o seye doch zu öflfentlich- und freventlicher 
vilipendirung und Veracht solch unser KayserL Pri\'ilegium 
und Salva Guardien erfolget, dass über die bereits auf offe- 
ner Landstrassen weggenommene drey Karren mit Sak und 
dazu gehörigen Pferden, femer von besagten Soldaten, das 
Borger Vieh, so sie ertappen können, als Kühe, Schweine, 
Mühlen-Esel, zur Mühlen- und davon gebrachtes Korn und 
Mehl de facto und mit Gewalt genommen, die Mühlen und 
deren freyen Gebrauch den Bürgern gesperret, die darauf 
gefundene Früchte weggenommen,- theils Mühlen inutil ge- 
macht, und alle Zufuhr nach oftgedachter Stadt Dortmund, 
so viel an ihnen de facto und mit gewehrter Hand coadu- 
natis armatis hominibus gesperret, und wenn gleich ein 
oder ander auswendige mit ihren Waaren fahren lassen, 
hätten dieselbe ihnen so viel Gelds als die Soldaten gefor- 
dert geben müssen, wie dieser und voriger narratorum 
Wahrheit mit mehrerm aas der Anlage sub N. 3 zu er- 
sehen, auch ferner in Continenti, utpote notorium erwiesen 
werden könnte, mit welcher Sperrung der Commercien 
sowol als Wegnahme npch immer zn und bis auf diese 
Stunde continuirt würde, und obgleich Supplicanten Dir 
Doct. Motzfeld die Unbilligkeit der Anforderung mit meh- 
rerm remonstrirt, und vorgedachten Bloquadeu Aufhebung 
und Restitution ablatorum instendig gesucht, hättest du zwar 
nach Relation der Deputirten, rotunde et diversis vicibus 
gesagt, dass oftgedachte Clev- und Märkiscke Regierung 
wol wisse, dass die Anforderung unbillig, und sie dazu 
nicht befugt, desgleichen, dass die Stad ganz erschöpft sey, 
doch aber vorige Beschwer nicht aufheben wollen, sondern 
niit härterer Execution, als gänzlicher Sperrung aller Zu- 
fuhr, und Einsendung etzlicher Compagnien Reuter in da- 
siges Gebiet, also das Garaus mit Supplicanten und den 
Ihrigen zu machen, auch mit den monatlichen Anforderun- 
gen der tausend Rthlr. bis auf den Abzug der Königl. 
französischen Volker aus den Churbrandenburgivsclien Lan- 
den bey Supplicanten zu continuiren, gedrohet. 

Wann nun solche gegen sie (als welche einzig und 
allein von uns und dem Reich, von des Chui-fürsten zu 



«95 

Brandenburg Durchl. und dero Clev- und Märkischen Lan- 
den im geringsten nicht d^endirten) unbillige und gewalt- 
same Proeedui'en, Exactionen und Zumuthungen Eingangs 
erwehnten gemeinen Rechten, unsem Kays, und des Reidis 
wohlabgefasseten Constitutionen, insonderheit aber dem Land- 
frieden, nicht weniger dem so theuer erworbenen Instru- 
mento Pacis, wie auch dem von uns Supplicanten allergna- 
digst ertheiiten hochverpönten Privilegio de non arrestando 
so wol, als protectorio schnurstracks zuwider, und 7U de- 
ren handgreiflicher Elusion und Veracht, zugleich zu Sup- 
plicanten höchsten Praejuditz, Schaden und nachtheiliger 
Consequenz gereichen, in Betracht, da diesen Thathand- 
lungen durch geziemende Hülfe und Mittel der Rechten bey 
Zeiten nicht abgeholfen, und begegnet werden sollte, ein 
anders nicht zu inferiren, als dass ihr oftbesagter Clev- und 
Markischer Regierung-Rathe so oft und so hoch als esmu* 
euch gefallig, Supplicanten und deren angehörige Grafschaft, 
gegen ihren immediaten Reichsstand , von Uns und dem 
Reich habende Gerechtigkeit, Privilegia eigenes Gefallens in 
Anschlag su nehmen und executiren zu lassen, wodurch 
dieselbe dem Reich imd Creyss zumal inutil, ja die noch 
vorhandene Bürgerschaft zum Verlauf und die Stadt zum 
Steinhaufen nothwendig. gemacht werden müsse, woran doch, 
dass solches nicht geschehe, noch ein Stand von dem an- 
dern durch habende Pracpotenz und Macht der Waffen 
überzogen, wider seine habende Reichsfreiheiten, Recht und 
Gerechtsame, gewaltthätiger und freventlicher Weise be- 
schweret, oder mit gewehrter Hand durch Einsendung so 
vieler Kriegs- Völker in ten*itoriura alienum entsetzet werde, 
höchstens gelegen: 

Als haben uns diesemnach supplicanten gehorsamst an- 
gerufen und gebeten , wir gnedigst geniheten , hierunter 
Unser Kayserl. Mandatum inhibitorium et restitutorium sine 
clausula zu erkennen und andere nothdürftige Kayserl. 
Hülfrechtens ihnen mitzutheilen, immassen sie auch erlangt, 
dass auf reife der Sachen Erwegnng die gebetene Process 
heut dato zu recht erkennet worden. 

Gebieten demnach Euch samnit und sondern von Rom. 
Kayserl. Macht, bey Pön 20 Mark löthiges Golds halb in 

Digitized by VjOOQIC 



unser Kvytesi. Caramer und den andern halben Tbeil KJa- 
gern unnacblässlich zu bezahlen hiemit ernstlich undwoilen, 
dass ihr alsobaid nach insinuir- oder Verkündigung die- 
ses unsers Kayserl. Gebots von oberzelüten unbilligen An- 
forderungen und Exactionen, wie auch eigenthätiger Hin- 
wegnehmung der Bürger-Güter, Sperrung der Mühlen und 
Zufuhr gänzlich abstehet und müssig gehet, sodann alles 
dasjenige, so Kl&gem und ihren Bürgern diesfalls abge- 
nommen, dder von ihnen erpresst und exequirt worden, 
restituirt, und zurück gebet, sie auch bei den Ihrigen ra- 
hig sejm und bleiben lasset, hierin nicht säumig oder uu- 
gehorsam seyd, als lieb euch ist obbestimmte Pon und 
unser Kayserl. Ungnad zu vermeiden; das meinen wir 
ernstlich. 

Wir haischen und laden euch auch von obberührter 
Kayserl. Macht hiemit und wollen, dass ihr innerhalb den 
nechsten zwey Monaten von der Insinuir- oder Verkün- 
digung diss anzurechnen, so Wir euch vor den ersten, än- 
derten, dritten, letzten und endlichen Gerichtstag' setzen und 
benennen peremptörie, oder ob derselbe kein Grerichtstag 
seyn würde, deii nechsten Gerichtstag hernach, selbst -oder 
durch euren gevollmächtigten Anwald an vnsern Kayserl, 
Hof, welcher Orten derselbe alsdann seyn wird, erscheinet 
glaubliche Anzeig und Beweiss zu tbun, dass diesem unserm 
Kayserl. Gebot alles seines Inhalts gehorsamst nachgelebet 
seye, wo nicht, alsdann zu sehen und zu hören, dass ihr 
um eures Ungehorsams willen in die vorgedachte Pon ge- 
fallen seyed, mit Urthel und Recht zu sprechen, zu erken- 
nen und zu erklären, oder aber erhebliche beständige Ur- 
sachen, ob ihr einige hättet, worümben solche Erklärung 
nicht geschehen solle dargegen im Rechten vorzubringen, 
und endlichen Entschieds und Erkänntniss darüber zu ge- 
warten. Wann ihr nun kommet und erscheinet, alsdann, 
also oder nicht, so wird doch nichts destoweniger auf des 
gehorsamen Theils femer Anrufen und Bitten hiemit mit 
gedachter Erklärung und Erkänntniss verfahren , gehandelt 
und procedirt werden, wie sich das seiner Ordnung nach 
aignet und gebühret, darnach wisset ihr euch allerseits zu 
richten. Geben auf unserm Konigl. Schloss zu Prag den 

_, , Google 



— m — 

seehs nnd zwanaig3ten Februar Anno aechszehuhundert und 
achtzig, unserer Reiche des Romischen im zwey und 
zwanzigsten des Hungarischen im fünf und zwanzigsten 
und des Boheimisehen im vier und zwanzigsten. 

Leopold 
ut Leopold Wilhelm Graf zu Konigsegg. 
Ad Mandatum Sac. Coes, Majestatia proprium 
Franz Martin Wensshengen. 



293. gricbttd^, ®^«r))rinj \>m SBranbcnBurg, t)crlanflt 
r>m bcr ©tabt 5Dortmunb bic 3^Iw«fl bc8 xa^ 
tirli(i^en SCnt^eilg an ben ©elbetn, tDeld^e bie 
fianbjidnbc \>on SIctjc unb 3Harf ber franjöftfc^cn 
«xmee cruböfet i^aitn ^aben. 1680, 28, Stto». 

feiner Cfaurfürstlichen Durchleuchtigkeit zu Branden- 
burg etc. etc. unserm gnädigsten Herrn, ist des Deputirten 
von der Stadt Dortmund, Dethmar Wessel Niessen, beyder 
Rechten Doctoris unterthäuigstes Memorial mit mehrerm 
gebührend vorgeti*agen : Gleichwie nun die zu Bezahlung 
der französischen Armee von Seiner Churfurstlichen Durch- 
leucht Clev- und Märkischen Landständen creditirte , und 
hinwiederum in jetztgedachte Länder und andere Quartire 
repartirte Gelder zum Praejuditz anderer und- ohne' Con- 
fusion des darüber Verfertigten Etats nicht moderirt, weni- 
ger remittirt und nachgelassen werden können; als lasseh 
e;s höchstgedachte Seine Churfürstl. Ducchl. etc. bey solcher 
gemachten Repartition allerdings in Gnaden bewenden, 
wollen sich auch zu der Stadt versehen, sie werde geflissen 
seyn, dasjenige, so ihr Vermöge sothaner Repartition zu 
geben annoch zukommt, abzutragen: Und obwol Seine 
Churftlrstliche Durchl. befugt wären, von der Stadt wegen 
der von ihr fÜrgenomroenen Opposition und Thätlichkeit, 
und des dero Wassen zugefügten Schimpfs halber ander- 
wärtige Satisfaction zu praetendiren ; So wollen Sie dennoch 
gnädigst zufrieden seyn, dass an statt solcher Satisfaction 
und der daraus sonsten entstanden ünangelegenheiten die- 
selbe ehie Summa von zwey tausend vierhundert Reichs- 
thaler im nächstfolgenden lisi Jahre bezahlen und denel*. 



S98 

ben dahingegen ein Revers de non praejudicando und class 
solches der Stadt an ihren Statu immedietatis und anderen 
habenden Rechten, Privilegien und Befugnüssen nicht schäd- 
lich seyn möge, von dero Clev- und Märkischen Regierung 
ausgestellet werden solle , welches höchstgedachte Seine 
Churfurstl. Durchl. etc. Eingangs gemeldten Deputirten 
von der Stadt Dortmund, Dethraar Wessel Niessen, beyder 
Rechten Doctori, auf dessen eingegebenes Momorial zur 
gnädigsten Resolution zu ertheilen, in Gnaden anbefohlen. 
Signatum zu Potsstamm den 28. Novembris Anno 1680. 

Friederich, Chur-Prinz, 
(L. S.) 



294. S^utprtti} griebtf(% öon JBranbenburg erfennt 
bie S»etc^«frei^«t bcr @tabt ©orttnunb an. 1681, 
11. 3anuar. 

Wir Friedrich Wilhelm von Gottes Gnaden Marggraf 
zu Brandenburg, des Heiligen Römischen Ertz - Cammerer 
und Churfurst, in Preussen, zu Magdeburg, Cleve, Jülich 
Berge, Stettin, Pommern, der Cassuben und Wenden, auch 
in Schlesien, zu Crossen und Jägerndorf, Herzog, Burg- 
graf zu Nürnberg, Fürst zu Halberstadt, Minden und Ca- 
min, Graf zu der Mark und Ravensberg , Herr zu Raven- 
stein und der Landen Lauenhurg und Bütau etc. etc. etc. 
thun kund und fugen hiemit jedermänuiglichen deme daran 
gelegen in Gnaden zu wissen ; als des H. Römischen Reichs 
freye Stadt Dortmund in den französischen Subsisteutz 
Geldern zu dieser Clev- und Markischen Landen Subleva- 
tion mit angeschlagen worden, worüber und zu Beybrin- 
gung eines solchen Contiugents ein und andere Execution 
vorgenommen werden müssen, und bemeldte Stadt Dort- 
mimd sich endlich darüber verglichen und abgefunden ; dass 
eine sothane Assistentz und Beytrag mehrgemeldter Stadt 
Dortmund an ihren jure immedietatis und unmittelbaren 
Stand nicht nachtheilig seyn, noch in einige Consequentz 
gezogen, sondern sie bey der immedietät nach wie vor im- 
beeinträchtiget belassen und diese nachbarliche Assistentz 



3t9 

und Beytrag, als wann dieselbe nicht geschehen , gehalten, 
und zu keiner Conscq«entz gezogen werden solle. Urkund- 
lich unsers hier vorgedruckten Churfiirstl. Insiegels, Geben 
Cleve in unserm Regierungs-Rath, am 11. Januar 1681. 

An statt und von wegen Hochstgedachter 
Seiner Churfurstlichen Durchl. 
(L. S.) A. F. V. Spaen 
ut. Johan de Beyer, Henrich Lewen. 



395. ipoiä&gcmüpifltc Si^rensSÄcttimg unb SRcmonjitatton 
§etntic&cn ®ci&cn, bcren SÄecä^tcn Doctoris «nb 
biefcr faifcri. greiens^9?e{(^8jlabt 2)ortmunb fcd^8:= 
jel^n Salären confinue gemefcnen SRatl^g-Sßcrfoncn 
unb reJpectiDe SRat^3 := SamcTarii, unb nun auf 
Sßetri^aBcnb unb maä)t ben 21. geBruarii bfcR« 
1682iJcn 3a]^r8, jum ©icbcnie^cnbcn SRa^l l)om 
gefambten SRagljirat einhellig emä^Itcn 9?at§8' 
$er[onO (ßine iDrudf fc^rif t , ttjeld&c auf SBcfcl^I 
bc8 SÄat^g in ba8 ©tabfcariä^b gelegt tt)utbeO 



@i(^en mr ein, um bie @tabt !£)ortmunb ^o^« 
Dcr*ienter aBann, gr ^attc 15 3a^re ba« giatf>«|>errn^ 
unb Äammcrarien^^lmt eifrig unb jum SSo^U be« ®an- 
Jen o{ine Sigennu^ ))ern)altet, allen unb iebem fletd 
@e^5r gef^enft unb beigeflanben, 33 SKal aW (Sefanbtet 
bie ©tabt tei gürflen unb ^rmee * Sefef>I«5a6ern »et- 
tteten. »amcntli^ blatte t% 1671 im 3uni ju 2i»)<)flabt 
unb im 3u(i §u ^amm tetm ©eneraUSKafor ^xti^txx 
^on @^aen ta^ ^uxüixtl^tn bei: branbenburgif^enSiTUt)^ 
))en aitd bem ^ortmunbif^en (Bebiete, aud^ ))on i^m^ 
fo»ie t>on SWatf^att Surennc im September 1672 unb 
Sanuar 1673 Salt)egarbe*a3tiefe emitft, in gotge beffen 
^ortmunb ni^t altein t)on &)nttibutionen, fonbern au^ 
bei bem jn^eimaligen Sorbeimarf^e ber ftan)5{ifc(ien %x^ 
mee na^ Sünen von ieber SeUßigung frei blieb. Sefon« 

Digitized by VjOOQIC 



400 

296. S9itq>Tfaig ^ricbettc^ Don SrmibetiBitfff Bcfetmt 
oBermoIS, baf et bie @tabt tDottmunb M i^vet 
gret^eit laffett iDoOe. 1683, 30. ^anttor. 

einer Chnrfurstlichea Durcblaucbtigkeit zu Branden- 
burg etc. etc. uDserm gnädigsten Herrn, ist sowol bey 
gnädigst verstatteter Audientz mundlicb, als auch aus denen 
von dem Depuürten der Stadt Dortmund, Detbmar Wesael 



bet« aufb)»fenib (atte fi^ Si^en (ei ber Selatenmg bet 
®tabt bur^ bie Stanjofen, im 3uli 1679, betod^rt» 3)a« 
matt entbot bet Commanbant bet fraitgftfif^eii Xtit^ytn, 
9tar(nri9 be Siebte, einen ftAbtif^en (Sefanbten |u ^^ 
90t bie Sk^TApfottt. 8>et SütgetmeifleT, Dr. St&pftx, 
Mt }tt bange ju {e^en, baO SooO traf Sieben« %i9 et 
Dot ben ^Karquid tarn, f^ta^ berfelbe ))on attfl^ditgen 
nnb erf^ie^en lafen; e« !am fo mit, baf btei Stu^ 
fettet ))otttaten, bie ®ei9e^te luben unb fi^ jut eiefu** 
tien anf^iiten. gteimut^ unb Unetf^totfeni^eit tetten 
(tiefen ba0 £eben, unb fein Xuftteten tpittte fogat fp 
)»ott(irt((afi, bafi einige Zage f^&tet 9le4{e fi^ fut fein 
(conbef^ed) Stegiment ))om Sfirgermeißet itft^fet mit 
einet geioifen Summe abflnben lief. 9tt bie @umme 
fe^geßellt, abet )u btfitfenb füt bie Setl^dltnife t>oxtß 
munbd »at, lief fi^ Si^en no(|matt be^mmen, }u» 
SDlatf^aS bon Gtequ^, bet vot SRinben ^anb. ju teiten. 
9la4 einem bef((i»et(i^en, Xag unb 9la^ fottgefe^ten 
Slitte, untet mannen (gefaxten {am et jum SRarf^aS 
unb be^mmte i^n fo andbiQr tai et nid^t aOein 6000 
®ulben ein ffit aOemal naäflxt^ fonbetn au^ einen ftr» 
neten üta^tafi in 9udft^t ßeHte, »enn auf bie cat^üu« 
Grte @umme xt^i balb eine angemefene 9[bf^Ia0^« 
ja^tung etfolge. ^tt (Ei^en na$ ^aufe tam, na^m i(n 
bet SRatqui« be Siebte gefangen unb behielt H^n 6 SSa« 
(^en bei feinem Stegimente, bamit et ni((it nene €(^titte 
iut Setminbetung bet (^ntribution t^un tinnt. 

S&t aKe biefe TtfÜ^tn, ®efa^ten unb f&t bie 9et* 
Ittjte in feinen ^bbocatut«<®ef^Aften (aite et oon bet 
&tabt ni^t bie getingße (Sntf^dbtgung ober Sol&ti^ 
exftalten , bet , Z)an{ toat , baf üfm gule^t me(i' 
tete ®{Iben %tM mutben — »eil et gegen einen 

Digitized by VjOOQIC 



401 

Niessen, beyder Rechten Doctore, übergebeiien Schreiben 
mehrern Einhalts unterthänigst referirt, was derselbe Na- 
mens jetzbesagter Stadt in einem und den andern gehor- 
samst gesuchet und gebeten: Gleichwie nun hochstgedachte 



i^rer SMitgttcber einen $roge§ er^oBen ^atte. — ®evt 
Sogt, fein ^a6)i>ax unb ber ® c^u^ma^cr * ®ilbe ange^' 
l^örig, befa^ neben feinem $aufe eine ®afc, welche ju- 
fllei^ ju einem ©arten be^ ßid^en fü&rte. Sogt bejjau^* 
UU, biefe ®affe fei fein au^f^IiegU^ed gigent^nm. ©a 
nun ei^en na^wie«, bag jte m6) ber Sefc^affen^eit 
l>er Sinf^tief ungd «• SWauer ; unb auö anbern (Srünben 
ßeraeinfiä^afttt^ fei, mithin Sogt ben ungünfiigen 5lu3:» 
gang »or 5lugen fa^, fo er^ob er ein b«ftige^ ®ef^rei 
^ei feinen SMitbürgern (Sr behauptete, diö^tn ö^xUmxt 
if)n mit juriflif^en gorraen unb b^be ben 2Äagijlrat auf 
feiner ©eite, xotii^aih er, al« f^ti^ter ^anbwerWmann, 
gegen ibn nicä^t auffommen fonne» Qvitx^ »urbe ber 
^ati) bejlürmt, M biefer aber burc^ feinen Sürgermeifler 
ftlepping antworten lieg, e« fönne bem SRet^te feine ®e* 
»alt angetban werben, unb müflfe ber ^rojeg feinen 
gortgang b^ben, würben bie SSierunbjwanjlger unb ^xtu 
männer bearbeitet. Ungtüdli^er Sßeife geriet^ SBilbelm 
^artwed, au« ber ßunft bei Sutterleute, gi^en« 
®(!bwager, ju berfelben 3«it niit ber @^ubma^er*®ilbe 
in ^xoit% dx bfltte 2:ran »erlauft, woju jtdb bie ©^ub- 
niac^er audf^Iie^li^ bcre^tigt bietten. Da aber ben 
Stttter{euten ba« Wedbt juftanb, „Äerjen, Unget, ®^ma(i, 
Sbeer unb ®^meer" ju »erlaufen , fo bebau|>tete Dr. 
ÜÄattindrobt, ^artwid'« ©c^wager, ber ibn im ^Jvojeg 
»ertrat, Sran fei unjireitig ®^meer. (^ebnlidbe ^xc^ 
^effe würben ju ©ortmunb jwifc^eu Setfer* unb Ärd* 
met*®ilbe, wegen Jßarfauf »on ku^en, jwifd^en ©utter*' 
teute unb Ärdmer, wegen Serfauf »on ®eife gefübrt unb 
»om aWagiflrat bur^ einen ®pru(!b erlebigt ^ütteman, 
ber in einem folgen ^rojejfe gegen bie Är&mer Partei 
genommen batte, würbe bafür au« ber ®ilbe geflogen, 
ber aWagijlrat ertbeitte x\)m bierauf ba« Sle^t, avi9 offe^ 
nem gaben ju »erlaufen, bie ®ilbe »ernagelte ben 2aben 
unb ber SWagiflrat öffnete ibn neuerbing« unb »erbot 
fein ©daliegen bei nambaftei; ®elbflr(ifeO ^ . 

Sabne, ^ortmunb, il. 5:^fil. - D,g,t,z.^6,<^OOgle 



404 

§ 

Seine Churfurstl. Durchl.. etc. die von dem Abgeordneten 
angefikhrte und der Stadt obliegende Beschwerden schon 
hiebevor mit gnändigstem Mitleiden beherziget, und in sol- 
cher Consideration allbereits unterm 30. nächst abgewiche- 



©icfe unerwartete unb für ben ^lu^gäng be^ ?Pro- 
jefe« öef&^rli^e SeJ^auptung , fe^te bic Gegner in 3lttf* 
rU^r. @i^en mugte an aßem <£^ulb fein. Sa^^ar 
^oßing, 6orbt ©^nubing, Sogt nnb Sonntag, bic »icr 
SSorile^er ber @4^u&mad5ier*®i(be, unter Seitung be« Dr. 
^oüing, ^o\iix be^ Sr^cren, 3o^iann Sogt, Seinwanb« 
Ärämer, »oriiet^er ber fträmer-®t(be, ®ert« ©ruber, 
bejfen @(!^tt)ager SKatt^iad jtau)9e, SSorganger ber gleif^«' 
](^auer> (Silbe, Dr. ^^yxXi, ben Std^en, M (Eammerariud 
unb gi^cal in 5ffentU^em S^tereffe nieJ^rraaU aU 3n* 
jurianten ^^Mt t)or ©eri^t jteaen muffen , SHütger jta«^ 
genbuf(3(^, SSorgdnger ber Sutterleute, ben ^i(^en, a(« 
$rot)ifor ber 9{tcoIats>^rnien, toegen m^i gegaf^Iter 
$ad(|t t>er!lagt ^^aiitf UIri(^ Sc^onenberg unb 9^tco(aud 
6(!^nii^, mit ^artwed in $roje^' unb Soma« ßromberg, 
Vorgänger ber ©c^miebe»®i(be, beffen aScrm5gen«»erWtt* 
nijfe gid^en bei ber ©teuerumlage fceleud^tet t>atte, famen 
ba^in überein, einmütfeig ju »irfen, '^a^ ßid^en al« 
fRat^d^err niAt n)ieber getvd(^(t iverbe. @d n)urben bte 
fd^md^li^flen SBerldumbungen gegen il^n audgeftreut unb 
bie allgemeine Stimmung gegen i^n geleitet. @nbU^ 
!am $etri»?lbenb (21. gebr.) 1682, wo bie i^U*«« 
aat^öwa^len t)or flc^ gingen. Der aWagijlrat (bie 18 
9lat^4^errn) ))erfügten {t^ auf bad 9lat^t^aud in bie 
grofe (Rat^djiube , jeber auf feinen orbentti^en ©i^, e« 
»urben, ber JjergebracS&ten Orbnung gemd^, bie brei 
SHat^^biener, einer na^ bem anbern ju ben ©reimdnnem 
gefdjiidt, welc^ie ^^ auf bem ®i(ben^aufe aufspielten unb 
bie aÄit^urgenoffen unb gefammten ®ilben um P^ 
))erfammelt Statten, mit ber @tnlabung : \>0i^ fte {!($ tt)otl« 
ten gefallen lajfen, auf ba« 9lat^&au^ ju fommen unb 
einen neuen 9lat^ u>d^Ien }u (reifen. 3)ie SOtiti^urge« 
noffen, namentli($ bie 12 SSorgdnger ber ®ilben unb 6 
$erfonen au9 bem Srbfa{fen'@tanbe, n^eliie baju 3 Zage 
tor|>er gebeten »orben waren, erf^einen, ba« 9tat^(!au4 

„.^lized by VjOO' _ 



403 

nen Monats Decem bris sich dahin erkläret, dass sie vor 
diesesmai und ohne einige Consequentz nicht allein der 
Stadt Contingent zu denen Creyss - Völkern, sondern auc& 
dessen Unterhalt und Verpflegung gegen den von ihr ge- 
sonnenen monatlichen Zuschub an Gelde für die in dero 
Westphälischen Landen zum gemeinen Besten auf den Bei- 
nen habende Militz, solchergestalt über sich nehmen woll-« 
ten, dass der Stadt deshalb keine Beschwerde zuwachsen 
sollte. Also hätten Seine churfurstl. Durch!, etc. sich zu 
mehrgemeldter Stadt gnädigst vei*sehen, es würde dieselbe 
sothanes gnädigstes Erbieten nicht ausser Augen setzen, 
sondern solches vielmehr mit unterthänigstem Danke er- 
kennen und annehmen; Gestalt dann mehr hochstgedachte 
Seine Churfurstl. Durchl. etc. annoch des gnädigsten Erbie- 
tens seyn, und es bey obangezieletcr dero gnädigsten Re- 
"solution nochmalen bewenden lassen, zu der Stadt das 
gnädigste Vertrauen setzende, sie werde -sich nicht weiter 
hierin weigerlich erzeigen, noch wegen des obgedachten 
geringen monatlichen Beitrags fernere DifBcultät oder Schwie- 
rigkeit auf die Bahn bringen, da hingegen Seine Churfurstl. 
Durchl. etc. die Stadt anderweit hiermit gnädigst versichern, 
dass so bald der Höchste die dem gemeinen Vaterlande 
androhende Gefährlichkeit in Gnaden abwenden wird, sie auf 
die Befreyung der Stadt und von denen bishero über 



»urbc gcf^Iofcn. ®tc f^woreu bem reöierenben Sür* 
fletmeifler ben gib, H^ jtc »olltcn einen 9tat{> »fielen 
Reifen, ber nac^ iferen fünf ©innen nü^Uc!^ unb gut fei, 
unb ^6) ba))on webet bur^ greube no$ fieib, no^ hm^ 
irgenb eine anbete Urfac^ie abgalten lafen, fo »a^ti^nen 
@ott 6elfe. Die ÜÄitd^ntgenoffen jhmmten einfümmig 
gegen (§>i6^tn, bet Snagilitat einfiimmig bafüt, ed !am 
gu einet $in» unb ^etvetbanbtung, jcbet hlitb bei feiner 
ÜÄeinung. Da aber bie ©timnic be« üWagiflrat« »or ber 
bet 9)'ät(i(|utgenojfen ben Sotjug genof; fo blieb Si^en 
Slat^d^ett. St fc^tieb obige ©d^tift jut fflibetlegung 
bet gegen i^n audgefireuten Settdumbungen unb ber 
aWagijIrat befahl, ffe in ba« "Htc^it) bet ©tabt nieber- 
Jtticgen. 

Digtize^ftGoOgle 



404 

sich gehabten Besehwerden von selbsten gnftdigst bedacht 
seyn, und dass dieselbe den Effect davon geniessen möge, 
ihres Orts nicht ermangeln lassen v^oUen. Wie dann auch 
diese, Seiner Churfurstl. Durckl. etc. von der Stadt erzei- 
gende Devotion und Willfahrigkeit in keine Consequenz 
gezogen werden, noch derselben zu einigem Praejuditz ge- 
reichen soll, sondern Seine Chui*furst]. Durchl. etc. wollen 
vielmehr solche in allen Churfurstlichen Gnaden hinwiederum 
zu erkennen geben unvergessen seyn ; Gestalt sie damit der 
Stadt, wie auch den Eingangs gedachtem Abgeordneten 
Syndico stets wolgewogen verbleiben. Signatum zu Potstamm, 
den 30. Januarii anno 1683. 

Eriedrich, Chur-Prinz, 
(L. S.) 



297. Äai[cr gco^jolb öetbictet bctn ©^urffirjicn öon 
SBranbcnBitrg ferner bic ©tabt Dortmunb mit 
Clnquartierung unb ©öntribution ju belajlcn. 
1686, 10. SunLO 

Leopold etc. Durchlauchtig, Hochgebomer, lieber Oheim 
und Churfiirst! Wir mögen E. Lbd. Freund- Oheim- und 
gnädiglich nicht bergen, und dieselbe haben aus der ab- 
schriftlichen Beylage sub Lit. A zu ersehen, wie beweglich 
und unterthäiügst uns N. Bürgermeister und Rat h der Stadt 
Dortmund vorgestellt, welchergestalt sie von deroselben mit 
einer sehr grossen Einquartirungs- ufid Contributions-Last, 
wider alle Recht und Billigkeit, auch die heylsame Reichs- 
Constitutiones eigenmächtig beschweret würden, und dan- 
nenhero zu A'bhelfung solcher Beschwerden um zureichende 
Remedirung gebeten: auch anjetzo, aus weiss der copeili- 
chen Beylag sub Litt. B. ferner unterthänigst angebracht, 
wie dass sie sich mit schweren Unkosten bemühet, dass 



«) 1688, 27. gcBr. (8. «W5ra) Heg bie @tabt beffelBen 
®egenflanbed liegen eine neue föt^Axütxht i^or bem Sfte^^tagc 
5u SRegendBUrg ^»orBringen, to>orin fte ^^ Bitter üBer ben (S^ur« 
ffirften Beflagt. 

Digitizedby VjOOQIC. 



405 

endlich diese Sache in allen dreyen Churftirst- Fürstlicli 
lind Stadtischen Colleglis zu Regenspurg vorgenommen, und 
expressissimis verbis eoiicludirt worden seye, Uns gebüh- 
rend zu ersuchen, dass Wir nicht gestatten mochten, dass 
einiger Stand durch anderwärtige Einqüartirung und Con- 
tribution gravirt, sondern solche förderlichst denen Reichs- 
Constitutionen , gemäss abgestellet werde , damit sie also 
uns die begehrte und verwiUigte Türken-Hülf leisten konn- 
ten, und also es anjetzo nur blos darauf- ankomme, dass 
wir solches Reichs-Conchisum zur Execution setzen, und 
dessen Beschleunigung um so viel mehr von nöthen seyn 
würde, alldieweil E. Lbd die jüngsthiu feri^erweit allerun- 
terthänigst geklagte abgeforderte Coutributions-Gelder mehr- 
mals wie vorhin per executionem erpressen sollten, so dann 
ihnen ganz unmöglich falle, die jüngst zu Fortsetung des 
Kriegs wider den Erbfeind verwilligte 50 Romer Monat- 
Gebühr zugleich abzutragen, mit nochmaliger allerunterthä- 
nigster Bitt, wir solche zulängliche Reichs - Constifeution- 
mässige Verordnung schleunigst und dahin ergehen zu 
lassen gnädigst geruheten, dass sie von E. Lbd. denen 
Reichsgesatzen schnurstracks zuwider stehend eigenmächti- 
gen und der Stadt unfehlbare Ruin nach sich ziehenden. 
Einquartirungs- und Contributions-Last auf das schleunigste 
befreyet, und sie in ihrer kundbaren immedietät wider 
allen unbilligen Gewalt künftig kräftigst geschützet werden 
mochten. Wie wir nun ob tragenden Kayserl. allerhöchsten 
Amts wegen schuldig, und uns also obliegen will, mänig- 
lich bey seinen Rechten und immedietät zu schützen und 
zu erhalten, wohin Uns auch die sämmtliche drey Reichs- 
CoUegia ersucht, dass wir nemlich nicht gestatten wollten, 
dass ein, Stand den andern durch Einqüartirung und Con- 
trihutionen graviren sollte, sondern solches förderlichst de- 
nen Reichs-Constitutionen gemäss abzustellen seyn, damit 
die Stände Uns die begehrte und bewilligte Türken-Hülf 
leisten könnten. Als ermahnen Wir E. Lbd. hiemit Freund- 
Oheim- und gnäd. Sie wollen oftgedachte Stadt Dortmund 
von der so lang getragenen Einqüartirung und Contributions- 
Last förderlich befreyen und losmachen. Hieran, wie es 
denen Rechten und Reichs-Constilutiouen gemäss ist , bc« 

„izedby Google 



- — 406 

•chichi unter gnädiger Will und Meinung und Wir seyud 
deroselben mit Freund - Oheiml. Willen, Kayserl. Hulden 
and allem Guten wolbeygethan. Gegeben in unserer Stadt 
Wien, den 10. Junii an. 1686. Unserer Reiche, des Ro- 
mischen im 28. des Hungarischen im 31. und des Bohe- 
mischen im 30. 

, Eurer Liebden gutwilliger Oheim Leopold, 
ut Leopold Wilhelm, 
Graf zu Konigsegg, 
Franz, Martin v. Mensshengen. 



298 Äaifer gcopolb labet bie ©tabt SDortmunb Dor 
fein ^ofacrid^t, »eil ftc ba^ äfijlrec^t bcr 2»f^ 
noriten beriefet, unb bem Unfuge, ben bic ©tu-' 
benten me^rfad^ gegen genannte SRßni^c t>erä(t 
^aben, nid^t gefleuett l^at. 1691, 18. Dftober* 

Wir Leopold von Gottes Gnaden Erwohlter Rom. Kay- 
ser zu allen Zeiten mehrer des Reichs in Germanien zu 
Hungaren, Boheimb, dalmatien, Croatien, und Schlavoiuen, 
Konig, Ertzhertzog zu Oesterreich, hertzog zu Burgundt, 
steyer, Ramden, Crain, und Würtenberg, Graff zu Tyroll 
etc. Entbieten Vnseren vnd des Reichs Lieben geti-euen 
N. N. Bügemeister und Raht der statt Dortmundt Vnser 
Kays, gnadt, und fugen Euch zu wissen, das bey Vnss N. 
N. Guardianus Vnd Conventuales des Minoriten Closters, 
alda demuthigst Klagende zu vernehmen geben, was ge- 
stalten sich in facto begeben, das am midtwochen den ze- 
henden Januarij nuperi eine ohnbekandte mannsperschon in 
ged. Gloster kommen ohn dass man gestracks gewust, ob 
selbige und an wass delinquirt gehabt, und sich eine ge- 
ringe Zeit darinn auffgehalten, wie nuhn aber bey Euch 
beklagten angebracht worden, das selbige perschon in Hol- 
land einen Diebstall begangen., und sich dahin salvirdt 
haben solte , so bettet ihr also forth durch Eureren Came- 
rarium, mit bey sich gehabten ihme oberw§hnten Patri 
Guardiano den ^ swolften ejusdem mensis ein decretum in 
ipsR clausura et loco privilegiato unzulässiger weiss ins!- 

_, Google 



407 

nuiren lassen, krafft dessen dem sätnbtlichen Convent sub 
, certa poena pecuniaria, nee non amissionis prlvilegij accisia- 
rum anbefohlen werden wollen, den ins Closter confugierten 
Dieb alsobaldt auszulieffern , welchen decreto aber, er 
guardian tarn propter defectum iurisdictionis quam etiam 
propter Privilegium immunitatis et ius asyli nicht zu pariren 
noch dem ad asylum Confugirten ausszuliefferen schuldig, 
sondern aidts und pflichcs halber verbimden were ad se et 
ad immunitatem ecclesiasticam confugientes anzunehmen und 
so lang in asylo zu beschützen, blss das von hoher obrig- 
keit darüber in Specie ein anders verordenet wurde, so 
habt jhr gestrasks in dicta causa sine processu et de 
facto gegen des Closters habende kayserliche privilegia 
öxemptionis ab accisys, und deren a saeculis ruhiger pos- 
session mehr besagten Closter die mehl und andern acci- 
sien zu bezalen aufferlegt, und ein Vass wein, wegen nicht 
entrichteter accisien, und einen sack mit Korn arrestiren 
lassen, auch die bey Euch beklagten stehende, und auffdas 
iweinhauss assignirte jhärliche Rente, an deren Statt dem 
Closter der benohtigte wein zum gottes Dinst hergegeben 
Wirt, prohibirt und verbotten, auch per decreta ad subiec- 
tionem anhalten wollen, obschon sie kläger gebuhrendt re- 
monstritt, das äidts nnd pflichts halber man die iura mo- 
nasterij bewahren müste und salvo asyli iure die aussfolg 
nichts thun kSnte und dahero gebetten, das Closte^ gegen 
seine habende privilegia exemptionis ab accisys, und deren 
possession auch ausgelassene kayserliche poenalisirte man- 
data nicht zu beschweren, sondern das dissfals, ad falsas 
sugestiones aussgelassene decretum zu cassiren, und 
den benohtigten w^in zum gottes Dinst, und dass meli 
ohnentgeldtlich abfolgen zu lassen, es hette aber das Closter 
hirüber nicht einmal andtwordt erhalten können, sondern es 
hette sich über oben geklagte umgriffe jmmittelst weither 
in facto zu mahl scandalose gegen alle, Religion- und 
prophan- friden zugetragen , dass am dreyssigston obge- 
sagten Monats Januarij^ abendts ungefehr umb zehen uhren 
eine grosse anzahl Studenten sich zusame rottirt, und 
unwissendt auss wessen anstiftung dannoch auss C/onniventz 
deiner obmidtbeklagten Burgermeisters doctoris Küper, so 

Digitized by VjOOQIC 



408 • 

davon zeitich durch deine niagdt und eigenn jüngeren- söhn 
benachrichtiget worden, (wie dieses formali etstrictissimo iura- 
mento könne bekräftiget werden, dasduobged. Küper des ande- 
ren tags ihme Patri guardiano, als selbiger über die gewalt- 
that sich beklaget, und den durch sacrilegischen gewaldt, ent- 
führten fratrem ad locum zu restituiren gebetten, selbst gesagt 
und bekennet, das deine magdt und dein iunger söhn dir selbi- 
gen abendt umb sieben uhr, da die gewaltthat erst umb zehen 
uhr angefangen, gesagt, das die Studenten dasgrauwe Cluster 
bestürmen, darauff sich schon auf der Strassen in grosser 
anzahl rottirt, und den eingesperten Fratrem dai-auss holen 
wollen) mit allerhandt gewähr, als axen, säbel, spiQssen, imd 
flinten gewaSent, die maur des Closters überstiegen, das da 
selbst in vier mauren stehende gefängnus mit zerslagung 
der slösser, und auffhauung der thüren eroffennt, einen 
darinn wegen begangener excessen von der geistlichen 
Obrigkeit Eingesperlen Fratrem . diaconum *) gewaltthätig 
hcraussgenohmen, verschiedene Patres und fratres gröblich 
voi*wundet und zerslagen, selbigen fratrem in ein Wirtshaus 
zum güldenen Stern geuandt, worinn der Stattsmajor, der 
Hauptman von der wacht, Joachim pottgiesser gnandt, und 
der Statt Camerarius gegenwärtig gewesen, eingebracht 
betten, alles mehren Inhalts des sub num I biebeykommen- 
den Instrumenti publici. Obwohlen.nun er Guardian über 
solche höchst ärgerliche sacrilegische und friedtsbruchige 
gewahthat sich bey Euch, Beklagten, beschweret, und den ex 
loco poenitentiae gewaltthätiger weiss hinweg genohmmen 
Fratrem diaconum ad locum unde zu restituiren und die 
Rädelsführer solcher gewaltthat und öffentlichen frieden- 
bruchs exemplariter zu bestraffen und den zugefiigten schimff 
und schaden, zu ersetzen, wie auch Satisfaction der ver- 
wunden zu verschaffen gebetten, so seye doch solches alles 
nicht allein vergeblich gewesen, und kaum remedirung ge- 
schehen, sondern es weren noch über obiges alles die Stu- 

>) Sßatä^ SBcucr^auS STItert^ümer §ie§ bet eingcf^jerrtc 
3o^an aBinrfel, toar granci^canei: an^ (Sßln, man ^attc i§tt 
elnscfrerrt; tteil er lut^erifc^ Werben tooHte. (&x fiel aud^ toitf-- 
a* einlae 3eit ^p&tex ah, trat aUx 1702 in Solu toieb^r i\m 
gat^oIicUmu« aurftcf. 

Digitized by VjOOQIC 



400 

deuten weiters in ihren bössen thaten forthgefahren, und 
hetten eines tages den Patrem Concionatorem ohnvermerck auff 
der Cantzel eingeschlossenen, also das er dar von ohn hülf 
nicht abkommen können, widerumb bey der gewönlichen 
procession nach dem umbgetragenen Heih Creutz zu grosen 
Scandal der Catholischen mit schnebellen geworfen, wo bey 
es noch nicht geblieben, sondern als ermelter Pater Con- 
ciönator ein kranckes weib besuchet, die Studenten das 
haus besetzet, und ihm mit Steinen todt zu werfen gedrohet, 
also das er zu dir obged. Burgermeister hinschicken müssen, 
das man Ihm zu seinen closter wider zu gehen verschaffen, 
und die angedröhete gewaltthat steuren mogte, so auch swer 
geschehen, gleichwoll aber so dorften sie klagende geistliche 
ohne gefahr in der Statt ihren angelegenheiten nach nicht 
gehen, dahero sie genöthiget worden in Krafft von weyl. 
Kayser Carl den Vierten habendt, und von weyl. Unserer 
hochgeehrten Heren Vetteren und vorfahren, am Reich, Key- 
seren Rudolpho secundo und Matthiae höchst seeligen ged. 
eonfirmirten, bey der Beylage snb num. 2 anliegende schutz- 
briffs (als warinn verordenet worden, das der selbige 
Reichs fürst oder Standt, so super defensione huius Mo- 
nasterij ersuchet werden würde, ex Tmperiali jussione et • 
authoritate macht und gewaldt habe, ja so gar gehal-' 
ten sein solte, die Molestanten dieses Closters ad suam 
praesentiam zu citiren et cognitione causarum praevia ad 
condignam satisfactionem super illatis secimdam zu com- 
pelliren) des Bischoffs zu Münster Radt als nechst ange- 
sessenen Reichs furstens amore pacis anzusuchen, diese 
strittigkeiten so viel möglich ohn Weiterung, des Closters 
kundbahre armuth halber, in der gütt beyzulegen, welche 
dan auch swar nicht unterlassen , Euch beklagte woU mei- 
nendt zu ermahnen, dass ihr das Closter bey alther ge- 
brachter exemption von accisen ruhig lassen, und den hin- 
weggenohmenen ordens fratrem ad locum unde restituiren 
mogtet, anstatt aber däss ihr solche guttherzige ermahnung 
annehmen vnd der selben zufolg das Closter in seinen 
rechten unbekümmert lassen sollen, bettet ihr ein fest Eh- 
ren nlhriges, mit lauter ohn warheit und falschen schein an- 
gestrichenes schreiben an besagten Bischoffs Radt angefertigct, 

Digitized by VjOOQIC 



410 

und dar durch alle verlangete gütigkeit auff einmahl abge- 
»chnitten, ufid ihn guardian genohtiget zur Rettung seiner 
und des Closters Ehre beykommende deduction sub num. 
3. auch dahin abzuschicken, weilen obbeklagte eingriffe des 
Closters habender alther gebrachter und ruhig Continuirter 
gerechtigkeit iinmunitatis et asyli, und die abforderung der 
accisen und sonsten denen rechten, und. des Closters ha- 
bende kayserliche exemptionen, uralten gerech tigkeilen» und 
deren ruhiger possession, auch denen in Annis secliszehen 
hundert und viertzig und sechszehen hundert acht und 
zwautzig ausgelassenen kays.. poenaüsii'teu, sup num. 4 et 5 
hie beykommenden, mandatis zu wieder und die öffentliche 
bochärgerliche sacrilegische gewaltthat, begangenen excessen 
und bedröhungen der Studenten so woll den weldt und 
geistlichen rechten, als auch des Heil, reichs Constitutio- , 
nibus, Münstrieschen , Osnabrügischen und Niewegischen 
friedenslüssen auch passauischen Vertrag gestracks wider- 
strebeten und also beschaffen weren, dass dardurch die 
gemaine ruhe leichtlich bey gegenwertigen, ohn den be- 
schwerlichen Lauften turbirt werden könte, dahero per 
mandata poenalia sine clausula gegen Euch turbantes et of- 
fendentes wohl zu verfahren mit dem Bitt: wir derowegen 
hirunder ihnen Klägeren Unsere Kayserl. hülff rechtens 
mitzutheilen gnädigst geruheten, massen sie dan auch er- 
langet, das wegen des ex asylo auf geklagte weiss abge- 
forderten Diebs dieses Unser kayserl. Mandatum cum, we- 
gen übrigen geklagten gewaltthaten turbationen und ein- 
griffen aber, sine clausula poenali nach reiffer der Sachen 
erwägung heut dato, folgender gestalt zu recht erkandt wor- 
den. Gebieten dem nach Euch obbeklagten Burgemeister 
und Raht von Romischen kayserl. macht bey poin zeheu 
marcks lothigen goldes , halb in Unsere kayserliche Cammer 
und den andern halben theil Ihnen klägeren unu achlässig 
zu bezalen, hie mit ernstlich und wollen, dass ihr hinführe 
mehr ged. Closter wieder seine hergebrachte Immunität und 
ius asyli auff obbeklagte weiss nicht angefechtet, beschwä- 
ret oder beeinträchtiget , sonderen selbigess bey seiner 
habendt bishero ohnperturbirt exercirter Immunität und 
wass der selben anklebet ins künftig ruhig lasset, und der 

Digitized by VjOOQIC 



. 411 

gestalten mit keinen nachtheiligen decretis praetensae sub- 
jectionis, und dei*en in clausura ungebührlichen insinuatio- 
nen graviret und belästiget; noch dass ieniandt anderen za 
thuen gestattet in keinerley weiss noch weeg, als lieb Euch 
ist obbestimbte pein und unsere kayserliche ungnadt zu ver- 
meiden. Dass meinen wir ernstlich. Da ihr aber durch diess 
Unser kayserl. Mandat in pnncto asyli Euch beschwaret zu 
sein befinden sollet, und da gegen einige erhebliche Ursachen 
mit Bestandt rechtens einzuwenden zu haben vermeint, als 
dan so heischen und laden wir Euch von obberuhrter kay- 
serliche macht, auch gerichts und rechts wegen, das ihr in- 
nerhalb den nechsten zwey monathen nach Insinuation 
oder Verkündigung dieses Unsers kayserliches gebotts, so 
wir Euch vor den ersten, anderen, dritten letzten und ent- 
lichen gerichtstag setzen und benennen peremptorie, oder 
ob derselbe kein gerichtstag sein wörde, den negsten ge- 
richtstag hernach Selbsten, oder durch Euren gevollmäch* 
tigten Anwaldt an Unseren käyserlichen Hoff, welcher or- 
then derselbe als dan sein würde, erscheinet, die dar wider 
zu haben vermeinte exeptiones in rechten wie sichs gebüh- 
ret einzubringen, und auszufuhren, und darauf der Sachen 
und allen ihren gerichtstägen biss zum Besluss und urtheil 
aufzuwarten. Ebenmässig und bey angedröheter pain der 
zehen marck lothigen goldes gebieten, wir Euch mehr ge- 
dachter Bugermeister und Rath, das ihr alsobaldt nach In- 
sinuation oder Verkündigung, dieses Unsers käyserlichen 
gebottes den arrestirten wein und mehl relaxiret, sie, kla- 
gere, wieder ihre privilegia exemptionis mit accisen nicht 
beleget, den zum gottes dinst benöthigten von Euch aber 
neuerlich Verlobtenn, wein ieder zeit folgen lasset, mithin 
das Closter mit abforderung ernielter accisen wider besagte 
privilegia und ob angezogene kayserliche Mandata nicht mehr 
beschweret, wie nicht weniger die Rädelsführer und deren 
Complices obgeklagter sacrilegiseher und öffentlicher friden- 
bruchiger gewaltthat exempläriter bestraffen, die Studenten 
von weiteren scandalosen excessen, turbationen und bedrö- 
hungen abhaltet, den zugefugeten schaden imd angewendete 
Kosten dem closter ersetzet, auch Satisfaction denen Ver- 
wunden verschaffet, den entführten fratrem ad locum unde 

Digitized by VjOOQIC 



4IS . 

restituiret und euch von weiteren eingriffen und Thatlich- 
keiden gäntzlich äussert und enthaltet, solch auch einigen 
anderen zu verüben nicht ^verhenget und gestattet, deme 
allen also und zuwider nicht thuet, noch hier in saumblich 
oder ungehorsamb seyt, als lieb Euch ist obbestimbte pain 
und Unsere käyserliche schwere ungnadt zu vermeiden, das 
ist Unser Ernstlicher will und meinung, wir heischen und 
laden Euch von mehr berührter käyserliche macht , auch 
gericht und rechtes wegen hie mit gleichfals und wollen; 
das ihr in obangesetzter frist an bestimbten orth, ob anbe- 
fohlener Massen erscheinet, glaubliche anzeig und Beweiss 
zuthuen, dass diesen Unseren und anderweithen käyserliehen 
Mandato alles seines Inhalts gehorsamblich nach gelebet 
worden sey, wo nichts als dan zu sehen nnd zu hören, dass 
ihr umb Eures ungehorsambs willen, in vorgedachte pain 
gefallen seyt, mit urtheil und recht zu sprechen, zu erken- 
nen und zu erklären, oder aber erbebliche beständige Ur- 
sachen, da ihr einige hättet, warumb solche erklärung nicht 
geschehen solle, in rechten vorzubringen, und endlichen ent- 
scheidts oder erkändtnüss darüber zu gewarten, wan ihr 
nun kommet und erscheinet, als dan also, oder nicht, so 
wurde nichts destoweniger auff des gehorsamen theils femerss 
anniffen mid erfordern, mit obangedeuter erkändtnüss er- 
klärung und sonst anderen in recht allersdts gehandelt wer- 
den, wie sich dass seiner Ordnung nach äigenet und ge- 
bühret, darnach habt ihr Euch zn richten. Geben in Unserer • 
Statt wien, den achtzehnten Octobris Anno sechszehen 
hundert ein und neuntzig Unserer Reiche, des Romischen 
im vier und dreyssigsten , des hungarischen in sieb und 
dreyssigsten und des boheimischen in sechs und dreissigsten. 
Leopold 
Leopold Wilhelm von Konigseck. 
Ad Mandatum Sacrae Caesareae 
Maiestatis proprium 
Frantz wilderich von Menschengerss. 



y Google 



41» 

299.ffaifet Sofep^ Belehnt bie ©tabt SDortntunb. 
1707, 15. getruar 

Wir Joseph von Gottes Gnaden erwählter Römischer 
Kayser« zu allen Zeiten Mehrer des Reichs, in Germanien, 
zu Hungam, Boheimb, Dalmatien, Croatien und Sclavonien 
etc. Konig, Ertzherzog zu Oesterreich, Hertzog zu Bur- 
guud , Steyr , Cäniten , Crain und Würtenberg, Graif zu 
Tyrol etc. Bekennen öffentlich mit diesem Brieff, und thun 
kund allermanniglich, dass Uns Unsere und des Reichs 
liebe getreue, Burgermeister und Rath der Stadt Dortmund, 
demütiglich anruffen und bitten lassen, dass auff tödlichen 
Abgang weyland Unseres freundlich geliebten Herrn und 
Vatters, Kaysers LeopoldsJ, Christmildesten Andenckens. 
Wir, als jetz Regierender Römischer Kayser, auch Ober- 
und Lehen-Herr, jhnen und gemeiner Stadt Dortmund, mit 
den Freyen Stuhlen, Gerichten, Rechten und Zugehörungen, 
so von Uns und dem Heil. Reich zu Lehen rühreten, zu 
Lehen zu verleihen gnädiglich geruheten; Immassen jüngst 
hievor, von vorhöchstgenantes Unsers fi'eundlich geliebten 
Herrn und Vatters, Kaysers Leopolds Majest. und Lbd. 
gleicher gestalt geschehen wäre; Dass haben Wir ange- 
sehen solche Ihre demüthige und fleissige Bitte, auch die 
getreue , nützliehe und unterthänige Dienste , so Sie Uns 
und dem Heil. Reich offt williglich gethan haben, vnd sich 
hinfuhro nicht weniger gehorsarablich zu thun erbieten, und 
darumb mit wohlbedachtem Muth, gutem Rath und rechtem 
Wissen, den genanten Burgermeistern, Rath und Gemeine 
zu Dortmund und ihren Nachkommen , die genante gantze 
Erb-freye Graffschafft zu Dortmund, mit den freyen Stüh- 
len, Gerichten, Rechten und Zugehörungen, als Römischer 
Kayser, zu Lehen gnädiglich verliehen ; Leihen jhnen die 
auch also von Römischer Kayserl. Macht - Vollkommenheit, 
wissentlich und in Krafft dieses Brieffs, was Wir von Recht 
und Billigkeit wegen daran zu verleihen haben sollen und 
mögen, also, dass nun hinfuhro die" mehrgenante Bürger- 
jneistere und Rath der Stadt Dortmund, und ihre Nachkom- 
men, die gantze erbfreye Grafschaflfl zu Dortmund, mit den 
Freyen Stühlen, Gerichten, Rechten und Zugehörungen, von 

Digitized by VjOOQIC 



414 

Uns und dem Heiligen Reich in Lehens - Weise inhaben, 
nutzen, niesseii, und sich des alles geruhiglich gebrauchen, 
und die durch eine redliche geschickte Person, die Sie 
darzu gut bedfincket, zu einer jeden Zeit versehen lassen, 
auch, als offi sich das gebühret, dieselbe Erb-fme Graff- 
sehafft empfahen «ollen und mögen, wie Lehen -Recht ist. 
Doch Uns und dem Reich an Unsern" und sonst männiglich 
an seinen Rechten und Gerechtigkeiten unvergriffen und 
unschädlich. Die obbestimmbte Burgermeistere und Rath 
zu Dortmund haben Uns auch darauff durch Ihren bevoll- 
mächtigten Gewalttrager, Unsern und des Reichs lieben 
getreuen, Jobst Heinrich Koch , Edlen von Edersleben, 
Agenten an Vnserm Kaysei'l. Hoffe, Vermog Uns desvi^egen 
vorgebrachten Schriftlichen Gewalts, gewohnliche Gelübde 
und Ayde gethan, Uns, und dem Reiche von obberührter 
Lehen- Wegen, getrea, gehorsamb und gewertig zu seyn, 
zu dienen und zu thun, als sich gebühret. Mit Urkund 
dieses Brieffs, besiegelt mit Uuserm Kayserlichen anhan- 
genden jnsiegel, der geben ist in Unser Stadt Wienn, den 
funffzehenden Dag Monats Februarii, nach Christi, Unsers 
lieben Herrn und Seeligmachers Gnadenreichen Geburt, im 
siebentzehenhundert und siebenden. Unserer Reiche, des 
Romischen im achtzehendcn, des Hungarischen im zwantzig- 
sten, und des Boheimischen im änderten Jahre. 
Joseph. 
Vt. Friderich Carl, Graff von Schönborn. 
(L. S.) Ad Mandatum Sacrae Caesareae 
Majestatis proprium 
Caspar Florentz Consbruch. 



aOO.Drucffc^rift: gloriam ©ettram ®cr|hnann, ge^ 
naue imb »al^tl^afttgc aSorflellung beg ©efpcnflc^ 
itnb Spplter'@cijie8 , wjeld^cg in ber faiferUi^en 
unb be^ fjtil dtbmi^S^en SReid^g gießen ©tabt 
SJorttttuub unb ffoax in beffen SBaterä Dr* fdaxt^ 
l^olt Florian ©erfintannd ^aufe 4 Sßod^en toe^ 
iitger 4 Sage öielc »unberfcltfamc Slufafigc mt 

Digitized by VjOOQIC 



415 

<S(^abcn öerflbt, ncBfi anmcrfungcn unb einem 
tl^eoIogifiS^en Sebenfen. MpiiQ unb OSnaBrüd t)CT5 
legt \>on SKid^ael anbreaS gul^tmann 1714. 8t>o.O 



*) @ie erjdWt fotgcnbcn 'Hergang, ber bie bamaliflc 
SBilbwTiö auf eine niebrige ®tufc jiellt. 

Dr. ®cr|imann ^atte p^ 1690 aU 5lrjt in ©ort* 
munb nieberöelaflen unb bur^ aufmerffaine unb glüd* 
lxä)t Set^anblung eine au^gebe^nte $rari^ ermorben, bie 
i(in jule^t ^eranla^te, ein eigene^ Saboratorium anju» 
legen unb feinen Patienten barin fetbjl ju bi^^jenjtren. 
SSon biefem 5lugenbli(fe an traf i^n SSerfoIgung. D6 
b'abei bie SSejt^er ber £ött)en* unb ®in|>orn*5l^)ot6c!e, 
au^ -ber er feit&er feine 5lr jneien bejogen ^attt , ob fein 
Si^ebenbu^Ier Dr. ©aalmann babei bie ^anbe im ®i>iet 
I?atte, ijl ni^t ermittelt, läßt ftc^ ab^r öermut|>ett. 
gWan benu^te alle WHüd, i^n ju »erni(^ten. 3uer|l 
fagte man, er oerfc^rcibc unb bereite J:eufeWmitteI, er 
fei ein 5tnti^ietijl, ein verworfener 2Äenf^, ber fo gott* 
io^ fei, t>ai er ni(ä^t einmal an t>tn Seufet unb an ben 
®|orci^niu^ glaube S)a ba^ blofe SSerldumben ni(^t 
t>iel lialf, fo fdS^idte man i&m i>aW> barauf ©ef^jenjter auf 
ben ^at^/ bie il?n »ier SBo^en weniger brei Sage in 
folgenber 5lrt Sag für Sag quälten» 

2>er Bp\xä begann am ö.üBai (f713) mit ©tcin* 
ü>erfen gegen ba« SaboratoVium, »el^e^ ben recS^ten 
glügel be3 ®cr|tmann'f^en ^aufe^ bilbete, ®$ tourben 
31 SBBürfe gejd()U, mel^e 30 ©Reiben unb »icle $fan* 
neu gerbra^en. 5)a0 äBerfen mieber^oUe ^6) tdglic^, bi« 
pm 16. 9Mai, »urbe juweilen »on einem «n^eimli(^en 
iaä)tn begleitet, babel mürben »erf(^iebene ^au^mobilien " 
in 93e»egung gefegt j. S. ber ÄronIeu(^ter au« ^irf^* ^ 
^^orn, xot\6)tx im Saboratorium ^ing. 

SSom 16. 2»ai enttoictelten bie (Seijler eine nodfe 
größere S|>ätigfeit. TM bem ©teinwerfen »erbanb jlc^ ein 
SBerfen mit 5DredJ, juglei^ »urben man^erlei ©a^en 
au« bem^aufe gefi^leppt unb auf bafelbe jurüdgefi^Ieu« 
bert. ffiitt ©tüÄ ©am, »elc^e« im ©crjlmann« Sabinet 
gejjangen ^atte, fanb man im ©arten auf ber ®|)i^e 

Digitized by VjOOQIC 



416 

301. Hufforbcruna an iit ©tdnbc, SBorfi^Iaflc jur 
Slufl^elfnng be8 SDortmunber 2Bo(^enmarfte$ ju 
mad^en, 1727, 27. ©eptemBer. 

Demnach die Erfahrung, dass hiesiger privilegirte Wo- 
chenmarkt, nicht nur ziemlich in Abgange gerathen sondern 
auch bekant, dass aus hiesiger Grafschaft wenig Korn zu 
Markte gebracht, hingegen in die Gra&chaft Mark zu denen 



etnc^ ^afelnug ' Sauirre« , ein Sila^f, ben eine SMaßb in 
ber S^cune jurüctgclaflfen f^atU, tarn au« bicfer aufba« 
2aBoratorium geflogen, ein Bad, ber fonft im gabora* 
torium ge^anflen i^attt, fanb p* ju einer $u^)^e jufam* 
men ^«^unben im ^auöflur wieber, bagegen ein koxh 
mit aWenf(^en!ot^ an feiner ©teile im fiaboratorium auf- 
fle^angen, unb , bei feiner Sutbedunfl , \pxan^ , o^ gnt* 
fc^en ! eine f^warje Äa^e- in \>0i^ ©ecret. 3n bem lt%» 
teren fanb man bie tjermifte 3:abaf«^)feife be« Doctoren 
fo »ie üerf(i^icbene feiner üRebijin*®läfer unb Sdpfe »ie* 
ber. 2)0$ nic^t aKein an @a(!^en, au$ an $erfon >6tx» 
greift jt$ ber ©^judj bem ®o^ne be« S)octor« »urbe 
mittel^ umgeboßener S^label eine ©^edfc^marte auf ben 
SHüden fte^angen unb am 2. 3uni ben SWagben (e« ifl 
faft jweifetto«, ba« biefe bei bem @^u* befonber« t^atig 
waren) bie JÄöÄe »om Seibc gerijfen. 

grft am 3. Suni gelang e«, bie ®efpenjler ju be» 
f^wören. Der lut^erifd^e $a|lor Sringman f^)rac^ im 
^aufe ein taute« ®tM, nad) bejfen Seenblgung ba« 
®ef^)enjt mit tauter ©timme erKarte, c« »erbe ni^t 
ttiebcrtommen. 

SWftn foHte meinen, hiermit »dre bie BaS^t abge* 
t|>an gewefcn, allein fte fing ie^t erft rec^t an, gdrm gu 
ma^en. 

®Uid^ nac^ ber äkrbannung be« ©elfte« ging \>a^ 
angemeine ®erebe, W SWönc^e Ratten bur^ i|ire %t\>tit 
Ux\, ßauber gebannt, unb ba« gerabe ^erbro^ ben$aftor 
Sringman, ber ^6:^ unb feinem ®t\>tit aUeln ben glüd« 
lic^e 3lu«gang beimaß, er f(ä&rleb eine S^rlft, betitelt: 
Schrift und vernunftmassiger Unterricht, was von de- 
nen ausserlichen Wirkungen der gespenster insgemein 

Digitized by VjOOQIC 



417 

darinnen angelegten Märkten, als Herdeckc, Witten, Ha- 
tungen hingefiihret und verkaufet werde, nicht weniger auch 
über die Maasse an, Scheffel, Viertel, Kannen und Kruge, 
sowohl sonderlich Beschwer geföhret als auch darüber 



und sonderlich des dortmundischen insonderheit zu 
halten sei und durch welche mittel desselben zu be- 
gegnen von Johann Dav. Bringmann, Pastor in der 
Kirche Mariae binnen dortmund. Osnabrück verlegt 
Michael Andreas Fuhrman, Buchhändler daselbst 8vo. 

3m ^Ittfange ber ®^rift f(^inn)ft Srinfman Hx^ 
t>crf(||icbeiie Sonarten auf bie Äat^olifen, »ei( He aJaufc^ 
Un, mit ÄuferU^en Qtiö^tn. mit äBci^wafcr, Äerjcn, 
SWejfc unb ÄTeujjet(|>en bie ®e|>en|ier »ertteiben ju !5n* 
nen, tväffrenb btefed hoä) nur bad ®ebet aQein ^tx^ 
mbä^tt. Sr fft^rt barauf t>a^ ))on i^m angetvenbete an, 
unb tmp^tblt ed aU untrüglicb, mii ia unmittelbar na^ 
Seenbigung befelben ber ®erflmannf(^e €))ud laut ft^ 
t)erabf(!&tebet (^abe. ^terburc!^ fei ferner auc^ erwiefen, 
jba^ nidjit bie trüflerlf(|>e SWac^t ber ÜÄönci&e, fonbern le» 
biglic^ bie einmrfung bed orbentH^n @ee(for$er0 bad 
®ef^)enjl »erbaut ^abe 3^^^ ©a^erÜSrung fefet Sring* 
man (finju: bie {(eine @teine, mlä^t ber ^tmmel auf 
bad ®er|lmannf(^e ^aud gef^teubert iaU , fei ein SBar« 
nung^ruf gur S^cfferung geu?efen. ^dre bad ®el5bni$ 
ber 93efferunfl »on ®erjlmann nx^t gegeben, fo »ürben 
jule^t Mühlen jletne nadj^gefolgt fein, »ä()renb jejt na^ 
J^blage bef elben bie SBarnung, atfo au$ ber ®puct f^&ttt 
aufhören muffen! 

^ud ber ®(|irift bed ®er{imann flnb xte^ jmet 
Stellen bemer!en«tt)ert|>. Qutx^ eine ägarnung eine« 
?lmtmann«, jt^ ntc^^t tduf^en gu laffen. ©er reformirte 
$a|ior ^ilbe*, im 5lmte ^amm, ^aht 1709 behauptet, 
ein f(||tt)arjer ^unb unb eine f(|>»ar je fta^e !dmen öfter« 
}u i(;m in bie $a{lorat unb brd(||ten ^ranbbriefe. Z)a« 
^mt ^be bie $afiorat mehrere SBo^en Uwaä^tn 
taffen unb enblic^ in ^ilbed felbjl ben ©ranbbriffc^retbet 
entbetft, ber in golje beffen ju 10 3af>re Äarrtnf^iiebe« 
nac^ SBefel t)erurt(^eilt fei. 

^nber« f(|>rieb am 13. Sunt 1713 ein aWinijler au« 
Serlin in biefer Baö^t an ben ®enat ))on ©ortmunb. 



Digitized by 



Google 



418 

Klage gefuhret werde, dass» wenn Korn auf dem Markte 
verkaufet, bey dessen Messung, das Scheffel nicht gestrichen, 
sondern gehaufet praetendiret , sonsten vor Abgang der 
Maasse einige Stüber decortiret Werden wollen, Als wird 
denen Ständen zu erwogen aufgegeben, wie hiesiger Wo- 
chen-Marckt, wieder in vorigen Flor zu bringen, und auf 
was Weise, die Eingesessene hiesiger Graffschaft, dahin zu 
constringiren, das Korn nach hiesigem Wochenmarkte zum 
feilen Kauf zu bringen, imd wie die Maassen an SchefTel 
Viertel, Kannen und Krügen zugleich durch die ganze 
Stadt zu visitiren und zu reguliren sey. In consilio den 
4ten September 1727. 

H. Nies, Secretair. 



302. SDcctet be8 8lat^c8 an Wc ©täube tocgcn $err 
\>. SWonfi^att) ani S5In. 24. 3anuar 1737. 

Als der Kronprinz von Preussen Anf^g 1737 von der 
Stadt Dortmund verlangte, dass sie ihm einen gewissen v, 
Monschaw aus Cöln, einen Mann von ungewöhnlicher Grosse, 
der sich zur Betreibimg von Processen dort aufhielt, zum Sol- 
daten ausliefere, verfügte der Rath am 18. Jan. dessen Perso> 
nalarrest bei seinem Wirthe. Diese Maassregel veranlasste 
einen heftigen Auflauf der catholischen Bevölkerung, so dass 
der Rath sich veranlasst sah, die Stande in die Sache zu 
ziehen. Er theilte denselben am 21. Januar das Schreiben 
des Kronprinzen mit; sie missbüligten die Auslieferung und 
schlugen vor, zunächst zur Stillung des Tumults den Mon- 
schaw durch einen Offizier auf das Rathhaus in Civilarrest 
zu bringen und anständig zu bewirthen, demnächst die 



St felbji fei in WMtwa ßenge gemefen, voit ein ®ef))enfl, 
, t9el^e« Seuerfieine in ein ^au^ geworfen ^ait, bur^f 
9lnrufung be^ ^. 9hco(a9, ^. Qki^^ unb burc^ 9Keffe« 
lefen gebannt fei. 

3ttm &^lvif fomntt @etflmann an^ auf bie üb" 
liöft grage, ju welcher 5lrt Dred unb ?JoItergei^er, ber 
feinifte »o^l gehört ^aben möge? ttU&xt aUx, bieSöfung 
bem Sefer ju ftberlaffen, i^m fei genug, baf er ifyn M fei. 

Digitized by VjOOQIC 



419 

Sache zu untersuchen und deshalb sowohl dem Kronprinzen 
als der Stadt C61n zu schreiben. Der Rath ging theilweise 
auf den Vorschlag ein, Hess am 21. Abends Monschaw auf 
das Rathhaus bringen und imter der Aufsicht von zwei 
Erbsassen und zwei Vierundzwanziger stellen, welche per- 
sonlich für ihn haHen mussten. 

Andern Tages versammelten sich der Rath und die beiden 
Stände auf dem Rathhause und wurden Mann für Mann über 
die Auslieferung gefragt, auch jedes Meinung zu Protocole 
genommen. Fünf und zwanzig stimmten dafür, die übrigen 
dagegen. Hierauf erliess der Rath am 24. obiges Beeret, 
worin er sieben Erbsassen, welche ein unbestimmtes Votum 
abgegeben hatte, zu deutlicher Auslassung -auffordert und 
von denjenigen, welche auf vorherige Untersuchung ge- 
stimmt haben, verlangt, sich zu äussern, ob eine Unter- 
suchung ohne Verletzung des Respects vor dem Kron- 
prinzen vorgenommen werden könne. 

Die Erbsasseu antworteten, es müsse ihnen vor ihrer 
Aeusserung Abschrift des PfotocoUs vom 22. und ein recht- 
liches Gutachten des Syndicus mitgetheilt werden, allein der 
Rath liess sieh, hierauf nicht ein, brachte Monschaw ohne 
Weiteres aus der Stadt und überlieferte ihn, halbwegs 
Horde, an den preussischen Hauptmann von Hauss. 



3Ö3.ajttglci<ö jtoif*en bet ©tabt iDortmunb unb bcm 
baftgen Sat^arincn « fttofler , SPtämonfhatcnf er * 
Drbcn«. 1764, 25. aKai. 

Das Kloster war, im Rechtsstreite mit Dortmund über 

den Beitrag zu der Türkensteuer , am 3. August 1723 in 

possessorio verurtheilt, sowohl die dafür -ausgeschriebene 

directe Umlage als auch die Weinaccise, nach Maassgabe 

der von der Stadt publizirten Verordnung von 1681, zu 

zahlen , Petitorium vorbehalten. Das Letztere hatte das 

Kloster angestellt. Die Beseitigung desselben ist der erste 

Punkt des Vergleichs, der durch nachfolgende Thatsache 

beschleunigt und für das Kloster günstiger geworden ist. 

VI* - I 
_, A^oogle 



420 

Anfangs Juli 1755 ersuchten die Dortmunder Jung- 
gesellen Bürgermeister und Rath um Ertheilung der Er- 
laubniss zum Schützenfeste. Sie wurde ertheilt und Rüdiger 
Scbmeemaun als Hauptmann und Adolph Wiskott als Lieu- 
tenant zur Organisation und Leitung des Festes com- 
mandirt. 

Am 21. August fand das Schiessen Stadt. Abends zog 
man in üblicher Weise auf das Stadt- Weinhaus , um den 
Tag zu beschliessen. Hier erhob sich die Klage, dass 
Pnor Heck im Catharinen-Kloster seinen Leibdiener Isen- 
borch von dem Feste fern gehalten habe. Da nun die 
Schützen hergebracht das Recht behaupteten, von allen, 
mehr als 14jährigen Junggesellen die Theilnahme, und von 
jedem Theilnehmcr 40 Stüber zu der Festeasse zu ver- 
langen, und denjenigen, der sich einem und andern entziehe, 
auf einem Baume reitend- in d^s Weinhaus zu tragen und 
dort in einen bereitstehenden Bottig mit Wasser zu stür-, 
zen, so glaubte man auch dem Isenborch diese Strafe 
schuldig zu sein. Die anv^^esenden Magistrats - Mitglieder 
Dr. Kupfer (später Bürgermeister) und Syndicus J. Beuer- 
haus setzten dem Vorsatze nicht allein nichts entgegen» 
sondern forderten vielmehr seine Vollziehimg. 70 Schützen 
unter Anfuhrung des Fähndricb Scholer, setzt sich gegen 
das Kloster in Bewegung. Der Prior weigerte die Heraus- 
gabe des Jungen, einmal weil er krank, vnd zweitens, weil 
er Kii'chendiener , also doppelt entschuldigt sei. Allein 
man Hess seine Gründe nicht gelten. Die 70 Mann, noch 
durch viele Nachzügler und 7 Tambour verstärkt, durch- 
suchten die Priorat, zerschlugen Scheiben und Stankete, 
plünderten auch beiläufig die Obstbäume und drohten sogar 
der Clausur der Nonnen. 

Als Abends 11 Uhr der Isenborch noch nicht entdeckt 
war, hiess es: statt des Jungen muss der Prior daran. 
Einer der Schützen steckte ihm unversehens von hinten den 
verhängniss vollen Baum durch die Beine, der andere hob 
schnell das vordere Ende auf die Schulter und so hing der 
arme Mann unerwartet zwischen Himmel und Erde auf dem 
Baume, auf dem er sich, wollte er nicht durch einen schlim- 
men Fall Schaden nehmen, auä^cht erhalten musste. Man 

Digitized by VjOOQIC 



4Si 

lief mit ihin zum Hause hinaus. Vor- der Thüre verlor er 
den Schuh, blieb mit der Hose an einem Prellpfahl hangen 
und fiel in Folge dessen, wahrscheinlich imter boshafter 
Nachhülfe, in die Mistpfutze. 

Dieser Umstand, vieUeicht auch der zweite, dass die 
vom regierenden Bürgermeister J. v. Beuerhaus erbetene 
und auch zugesagte Hülfe nicht erschien, veranlasste die 
Herausgabe des Isenborch, den man auf das Weinhaus 
brachte und üblich taufte. 

lieber diesen Voi^ang Hess der Pnor einen Notariat- 
Act' aufnehmen, den er seinem Vorgesetzten dem Knecht- 
steder Abte Dyonysius Koch einsandte. Letzterer suchte 
die Sache auf gütlichem Wege mit der Stadt Dortmund zu 
ordnen. Da dieses fehlschlug, wurde die Klage beim Reichs- 
hofrath eingeleitet. Dieser verfugte am 1. Dez. 1756 die 
strengste Untersuchung gegen die Thäter, die Einholung 
des Spruchs bei einer juristischen Facultät und die imnach- 
sichtige Vollstreckung desselben. Der Magistrat leitete die 
Untersuchung ein und überschickte nach deren Schluss die 
Acten der Universität Marpurg, weichte auch ein Urtheil 
sprach. Da aber die Untersuchung s<^ unvollständig und 
oberflächlich geführt worden war, da$s aus begreiflichen 
Gründen gar keine Thäter entdeckt wurden, so cassirte der 
Reichshofrath auf eine Beschwerde des Klosters, am 
10. Januar 1760 Untersuchung und Urtheil und trug dem 
Grafen Simon August von der Lippe Detmold und der 
Reichsstadt Cöhi auf, jeder einen Subdelegirten nach Dort- 
mimd zur Leitung der Untersuchung und Einholung des 
Urtheilsspruches abzusenden. 

Der Dortmunder Senat wandte sich zwar an deti^ 
Kaiser, allein derselbe hielt am 20. Mai 1760 die Verfü- 
gung des Reichshofraths aufrecht. 

Da nun Dortmund durch die Kriegskosten schon ganz 
erschöpft war, und der Senat sich nicht in der Lage sah, 
die angeordnete Commission zu bezahlen, ohne die Stadt 
vollens zu ruiniren , so kam endlich, mit Einwilligung der 
Stande und unter besonders thätigcr Mitwirkung des Abts, 
Dyonysius Koch zuKnechtsteden, des Ober- Vorstandes des 
Klosters folgender Vergl^Rh zu Stande: 

Digitized by VjOOQIC 



4SI 

1. Da ^e sehr strafbaren Sohützen noch nicht ermit- 
telt sind, so sollen Namens ihrer die Offiziere der Jung- 
gesellencompagnie dem Prior Abbitte thim. 

2. Verspricht der Senat dem Kloster in jeder Gefiihr 
die th&tigste Hülfe. 

3. Der Leibdiener des Priors soll nicht verpflichtet 
sein, bei der Schützencompagnie zu dienen. 

4. Das Kloster verzichtet auf die fernere Untersuchung 
und Bestrafung. Dagegen. 

5. Befreit der Senat dasselbe von der Korn- und Mehl- 
accis, soweit sein Bedarf geht. Zu dem Ende muss alles 
Korn, welches das Kloster zur Mühle schickt, vorher bei 
der Mehlwaage angemeldet werden , * damit daselbst ein 
freier Pass für den Thorschreiber ausgestellt werde. 

6. Auch von der Weinaccise wird das Kloster befreit, 
jedoch muss für jedes einpassirende Stück der Prior, oder 
der Capellan, oder die Kellnerei emen Schein ausstellen, 
dass es für den Klosterbedarf nothig seie. 

7. An den evangelischen Buss- und Bettagen soll das 
Kloster zwar arbeiten zu lassen berechtigt sein, jedoch 
dürfen die Arbeiten ausserhalb der Klostermauern nicht 
geräuschvoll sein. 

8. Für einen ausstädtischen Lastwagen, der dem Klo- 
ster Zufuhr bringt, soll dasselbe nach altem Brauch, •/« Stü- 
ber filr das Bezeichnen und 1 Stüber beim Auspassiren 
zahlen. 

9. Bei Einquartierung soll das Kloster, wie die andern 
Geistliche behandelt werden. 

10. Die Differenzen wegen der Türkeosteuer bleiben 
der richterlichen Erscheidimg vorbehalten. Bis ,zn deren 
Erfolg wird em dem Vergleiche beigefügter Status über 
die Kloster-Güter für richtig anerkannt 

Der Vergleich ist Namens des Magistrats imd der 
Stände von dem zweiten Syndicus Hiltrop und vom Kloster 
besiegelt. 

Dortmund, 25. Mai 1764. 



y Google 



4>S 



304. 9l9^ »o«]^ati^etie Htk^ttt^int* 



1. 3m ©et $etcr. 
Unter bem S^^urme. 



□ □ 

^iUttp. aBitteitiu^. 

»iqieItii«iItto)i,i^auf^ 

unb 4>anbeW^ett, geB. 

9. @ei)t. 1748 t 18. «^jx« 

1776. 



«Oft Siitf. «itttov, 
fleB. «tttte + 58. Stto». 



3m anfange bet Ältere. 



□ 



Sntolb eettet^dtt^ judex 

et procurator, ^etttti^/ 

fein ©tttbct — 

(Daettebtige l» t^nile unlefe». 

H4, tjcil« ttttter »eit Giftttt 

»erborfttit.) 






y Google 



- — 4M 

SSor bem 



S^or. 



annol76022.3unjlatB 






□ 



»itteniti» 



2a.3ua ßatBbie 






tot. 



^ 



«i!»ö 




eeitet$ait9. 

15.^ec.l795 tSo^Otiad 

ti« tSeuet^au^ geB. 

^. gebt. n^. 



auf bem Sftor. 



H 



Seitet^dtt^. 

3o$atttt 9eint{$ 
Seitet$att9, ©oi^n^ein^ 

enfel gtlet>r(d^« f ^31 
(SaL Oci. 



*§ 1772 13. SDec. ffatb 



0Q 






Digitized by VjOOQIC 



4i5 



IL ^n ben ©ominicanem. 



1624 17. 5Ä0Ü. 



00 

tat$ 



0.0 

man« 



as 



«ö» 



quoaqaqn&^mwiagnDJig^^jt)! 



fH 



anno 1678 bcn3.9fuli 



00 


00 

Unfenntli^. 



as 



3lnno. 



iH 




BEI 

Unfcnnt^ SBet-- 
It*. tootbt. 



ff 

3* 



ST 

» 
er 



00 

tootbt. 



00 



UnfenntliiS^. 



y Google 



4S6 

3lMf ben e^orjöü^len bafett^ flehen folflenbe aBa})pen. 
Siedet« mit ber So^tegja^I 1497. 





8inK mü ber 3a^w8gaW 1500 





III. 3n 6ct. «Rcinolb. 





1739 29. 3uni flatb | 






6{? 






o 




^'■■■^ni 


<t^ 




1 


u 




1 


s* 


^ 


1 28. 


st 


tt 


Up- 


«ö» 


sa« 






Ä 




3 
3 


CO 




<« 


O 




<S¥ 


ja 




4-1 


1 






o 






» 




o»* 

1 

3 




n8 xa{)iauua6ji9Q[ 





1653 10. mot> jlttTb 



G 



(®T0fe ScBrebeO 



^ 



— — — V^X9 

Digitized by VjOOQIC 



4)7 



D B 

Dftettnan. Salett 



El 

8.au0u|l 1773 t gratis 

£agenBuf(ä^, Kaufmann 

3tt S)ortmunb. 



®<c übrigen Orabjlcine liegen umgebrel^t. 



IV. 3n 6t SJlaria. 



» 



EI0 

L!tJ 

teotbt 

(3 






U 

®etffmann f^M. 



rmi5. (Se^jt. ilarS 



latliditt 



EJEj 

I 40. I I 41 






QD 

^ettogitt^S^ttte.. 



!$ 



•gns9«ifiltnMJl_ 



3gle 



4S8 







äed. Dr. «t Patricius 
geB. 1734 8. 3ull 
t 1783 24. 3ttni. 



B 



1769 flarB 0ett$atb 

$a|lor ber SRarienürt^c, 
seS. 1720. 



ber too^Igcbotcnc ^err 



[30 EID 



8| 
öS 



«SB 






CO .H 



J6 




38. 
9kS 



40. 




40. 



4.9 



mann. 



a* 



Ö 



noAg auaio^aBi^octt g)q ^mt 



y Google 





. 38. ' 40. 

med. Oegittl. 


. 38. 1 50. 
Ried« Stüpptt. 


El ED 

»üpptt. a»aHttftot. 



m 



1748 t X^eob. aBK^elmine 



Q 

B El 






n» w4»C 19 



D 

4>t« Itcgew ble |lcrBli(ä^en 
JÄcfle ber SC. Sftriil. §en^ 
xiettc Stüpptt gcB. SKa^ 
linhot, geB. 20 Sanuat 
1747 t 1- a«al 1785. 





JStt)i)»et« aut Reiben« 



(SrBfal SDetmar 2Bil^. 
Stüppit, geb. 19. 3K&T8 

1770 t H- 3tttt nö6. 



Anno domini 1577 




El EI 

Cttaetfotti VpÜltt 



y Google 



4S0 



gnno 1766 14. g^xil \taxh 



(n 



00 

00 



« 



f 



amogaS ?qiott4gx>Qif 




g 



ctt- »egiitf. 

@öa3uriatta3:5eob.!Dcginf 
0e6. 13. iKfira 1720 ^. 
(5a«))ar ^Daniel ®e|leren 
9lat§ unb SÄti^ter ju gto 
Burg td«aBitttoc2.iWai 
1774 aJhttter öon4@ö^* 
nett unb 1 Stod^tcr. 



1693 3. 3anuar 


f 

U ! 





o> $^tU))^tne eo^^ta ^ 


r^ 




3. 


^ 




3 


,^ 




«■ 


1 




^ 


OD 




O 


-H 




7^ 


^ 


55. 


"^ 


t- 




S< 








M^ 


^^"^^^■^ 


c*? 






«-» 


^ 




3" 


»- 




« 


d 




(^ 


sO 




oc* 


CO 




::{ 


ß«n«4>J}as 'iwft «»A inS" 1 



9(mta aSarta (SUf. (S^efrau 
bc8 5Paflor8 3oi SaS^jar 
©rugman in biefer Äirci^c. 
©eSotcncSTOallinfrot f 19. 
3)cc. 1789 Im 79. 3a^te. 



Q 



Votgiefet, S8tttto>e @n« 
nigman, gcB. 14. Stug. 
1721 t lä. S)cc. 1784. 



y Google 



4SI 



305. aSon folgenbcn gamilicn jinb btc ffiat)|)en' 
fd^ilbe bcjm Slbfierbcn bcr emjelnen gamüiengliebcr 
in 6 t. 3ßaria aufgcl^angcn unb nod^ bor^anbcn. 

I* StUp fini, mit bem ®))inbelbeui, beim 916^ 
ßetben ))on 

1. Xl^ecbcra ^. Äle^p^infl, t 1687, 28 ^Oft alt 

2. »ranj alberte. Ä.,t 24. geb. 1689, 37 3ö^rott. 

3. SolS^Otttt 3)iebd4> 9. Ä., f 8. «iJril 1695, 45 

3«ISfiJ alt. 

4. gwuleitt eiife ajia flbalcno i>. Ä., t- 30* Slufl* 

1738, 22 Salier 2 2R»ttat 9 Xage olfc. 

5. (Sl^riflovl^ 3cl^. D. A., tegierenber Sutgenneifih; 

ju ©crtmunb geb. 1684, t 24. «ug- 1740. 
6* «bam Sol^atttt SRaj t>. Ä., t 27. ^xH 1740, 

27 Sö^if alt 
7. «^elena Sll^eobora d. A., SBittroe ))cn Serdmocbt 

ju 8iMof, t 4. awg. 1748, 61 ^aifx alt 

n. Salrabe, mit einet i^voaxim ®leve in 
®clb, beim Sbjlerben )»on 
1. 3oi^. 3)iebri4^ o. Salrabe ^m ju Sittenberg, 

t 3* geb. 1692. 

m. SSanfiem, mit bem viermal te^^td fd^mg blau, 
unb ®ilbec getl[|ei(ten ®^ilb beim Slbftecben ))on 
1. Slnna (Sat^arina \>on Siax^cm, (S^efrau bed 

regierenben Sfirgemeifiet ^. Ale)>ping, f 8 9b«)br« 

1733, 50 Sa^t alt 

rv. IDegint, mit ben ind Slnbcead^ jheuj gefe^en 
fUbemen, in golbenen ®let)en audlaufenben QtJftttn, beim 
Slbfterben ))on 

Digitized by VjOOQIC 



432 

1. .!& ermann IDeoinf, b&niji^tt Xa^itain, 1 13. äRärg 

1710, 86 3a^r alt 

2. 2lnno STOöria o. 5)., .^crtin gtt3)ad unbaiumenol^ 

eigfefrau Äflp<>cr, f 3* 2»oi 1777, 62 3«1^« alt. 

V. \>on ber Serdmcrbt, mit bem oolbetteit 
®^xotin in Stotl^/ beim ^hftttim ^on 

1. S^l^eobora )>. b. Secdioorbt, SSittme )>on Sontab 
«lei)<)in8, t 21. Oct. 1705, 85 3a^r oft. 

2* SolS^ann «bam \>. 8., J^err ju «iflet^of, t 18- 
Oct 1720, 45 3ö^t alt. 

3. Sm^erc SJ^ajc @onrab )>. 9. genannt Sababe, 

^m gtt Stftet^of, erfier Stittmelfler htt freien 9tet^d# 
ftabt Dottmunb, f 2- 3«««« 1774, 65 ^affx alt. 

4. Diebtic^ ßonrab ». 8. gen. SBalrabe, f 5. 55et 

1803, geb. 12. aJlätj 1742. 

©ad SBap<)en ber beiben untern 3 «nb 4 i|i \>txs 
meiert unb jmar quabrirt 1—4 bad Sappen ber Serd^ 
morbt, 2 unb 3 bad ber SBalrabe. 

VI. ®Iaen, brei golbene ©tauben, {ebe mit brei 
©lättem in @run beim abwerben \)on 

1. 9lnn« eiifabetl^ \>. ®Iaen, fflittwe wn SObert 
®o«»in \). «ar^em, f 8. SKai 1725, 68 3a^r alt 

VII. SR e u 1^ f f mit ber jKbemen Sttttc in ©^»arj 
beim Slbfierben öon 

1. a^aria Sugefberta ö.9leu^ off ^erringufflenge, 
^0rftmar, Steuenburg, Scnning^aufen unb 92ter§of, 
t 30* ®ept. 1728, 56 3^^« alt 

VIII. 6uba<3^, mit bem querget^ciften Sappen , 
unten ^^rtati oben in 9iot^ {mei fllberne SRfiblenr&ber, 
beim ^Ibfterben «)on 

Digitized by VjOOQIC 



488 

^ant, t 16. 5)ec* 1724, 82 Sal^n alt. 

IX. ^on ©itetg, mit bemSiab, Ulm^ifitthtn, 
bei; 

1, grelfmu Scfina Sfaiella ^. fBtx^tooxbt qti. 
gwittt t>» © itetg ju Äemnabe, f 14. apnl 1766, 
62 2qX)x alt. 

X, glofen beim abfietben bc« 

1. m^^fttO^mn «ubtpifl gnbti^^ \>. Slogen auf 
•^agbenburg, flireu^if^en $aiq>tmann, geb. 25* aR&t) 
1693, t 25, a»ai 1735. 



3n ©tag gebrannte unb anbere 33äa})|)en in 
3Jlaria*J?ir(^e. 

3n bett (5bP«fenjieni unter ben ©emÄIben (lelgfett bie 
aBa)>))en ftle))))ing (mit bett äBibbe(fö))fen) un\> t>. 
J&6t)el (mit bem re^td f^rSgett aalfen unb ben 3 
grünen Sergen.) 

3n ®t. Stein olb flehen unter ben gtogartigen 
.®Ia6gemälben be« ©i^or« an ber 9lorbfeite bie Sappen 
Suberman, flrappe, Siflrate, »on ^ötjel 
(mit ben bef(^riebenen Saffen unb griinen SBergen) 
an berSfibfeite bie ber fetten vcn«&ööel,®<!^warte, 
SBidebe; ©uberman unb SBiflrate. 5Dad genfler 
über bein .i&ct^altar ^at bad SQappen ber Siei^^fiabt 
S)ortmunb unb bie i^ier f^imn ®tatutn an ben Pfeilern 
bei) (S^ord finb mit ben Sappen ©«i^marte, SBidebe 
unb Äleppina (mit ben SBibbern) bejeit^net. 



«a^nr, 3>ortmttnfe, u. XUü o.,t,ze!| Google _ 



434 

Sefd^reibung ber gigucen, toeld^c fid^ in btn 2Baj)* 
N ptw auf ben Seid^cnpelnen bepnbeiu . 

97r« 1 uub 3* (Sin «i^erj auf bem ein Jtreuj mit 
bwl Quertalfen f)tvooxto&^% 9lu 2. (Bin ÄlceWatt 4. 
Cuttdet^eHt unten eine ®anbu^r , oBen brei StQxn&f^xm. 
5. (Sin te(]^töoefe^rte( Jammer, auf bem $elm smei 
9fiffell^5mer. 6. (Sin DueAalfeu mit brei aRuf^etn 
Jelaben, auf bem J^elme ein offener abletflug. 7. ®n 
CienenlorK 6. (Jin ÄleeMati 9. (Sin flefpotntet Stic^ 
fei. 10. eine «aßgeifle. 11. S)rei im SSHnfer gefegte 
«Wtter. 12. ßin J&itf(^öe»eil^, ouf bem J&elme »ieber^ 
l^olt. 13. (Sin «i^ammer ))on einem ^irf^gewei^ ein# 
gef<|fIo{fen. 14. (Sin %tfer. 15. @ine ®Mt. 16. S^rei 
(2. 1) 3uben^fite. 17. (Sin ©^)amn von brei (2. 1) 
SRcorenfS)>fen Begleitet. 18. Ouerget^eilt , nnitn {wei 
@)>arren. 19. (Sine ®(e\)e. 20. (Sin (inldfc^räger Sal^ 
len. 21. @tn re(]^tdf<!^reitenber «0<tf^- 23: (Sin re^td« 
geri^ter Gber. 24. aSiermal quergetl^eilt. 25. IDrei 
(2. 1) eteigbügel. 26. 3lblang get^eirt, ret^td bad 
SQmtn fflt, 24, lin» bad 9h. 25. 28. Swei Ouer:: 
Balten, bajmif^fen smei ©terne. 29. SlBIang getl^eitt; 
tt^i^ ein ®^aaf, linfö ein QuerBalfen. 30. @in linfd^ 
fpringenbed $ferb. 31. gunf neBeneinanber »a^fenbe 
IBiume auf grfinem Safen. 32. j^rfidenfreuj. 33. 
®)>inbelfreui. 34. @)>arren mit brei Sibberfd))fen. 35. 
Ouetgetl^eUt, unten f$»arj, oben im diot^ }mei filBerne 
2»fil^Ienrdber. 36. (Sin Saxm. 37. ©in re(i^t«f^r5ger 
^alUn mit brei spfa^Ien Belaben. 38. (Sin ®reifefug. 
39. Ouerget§ei(t/ oBen ein mad^frnber $unb; unten ein 
S^ieBfarrem 40. äml, ine anbreaefreuj gefefete 



485 

©Ic^ett. 41. ein DitertaWett, im grtbe barftBet eine 
®panQt. 42. ein 5pferbefo»)f.. 43. SBie 41. 44. ein 
linfdfpnngenber .i^itf^. 45. ein «i^erj, anf bem eine 
Fontaine fpringt. 46. ein oBwäTte ßiegenber IBogel. 
47. eine afilong l^änflenbc Äette , wie bie ^intn. 48. 
5)re.i (3, 1) 3dlg>ne, 49. ein m. 50. ein «^W;^ 
f^täjei: SSoIfen, öon jwef «ofen Begleitet. 51. 3>m 
neben einanber fle^enbe ^tf^un. 52. 3)rei (2. 1) SHnße. 
53. ein linKfi)ritt8enber ^itfc^. 54. ein re^tef^rä^ 
ger, buvci^ einen fficlfenf^initt ber Sänge na^ getl^eiltet 
Cnerbalfen. 55. ein 9lab. 56. S)rei im SOBinfel ge^ 
fefete »lätter. 57. ein Querbalfen mit brei qjfa^Ien 
bfloben. 58. Dwei-get^eilt, oben jwei ©wcteaten. 59. 
Drei Slel^ten auf einem Serge. 60. eine »rutfe. 61. 
2)rei (2. 1) ©eeblätter. 62. ©in Äreuj an btel 9lr* 
men, oben, unten unb re^t^, geaalt. 



y Google 



Inhaltsverzeiehniss. ') 

Die mit • bezeichneten sind Ortschaften oder Hofe. K 
deutscher Kaiser oder Konig. 



Aachen * 38. 
Abdinghof • 355. 
Abdinghof von 

Herinan 32. 
Abendraals- Streit 366, 369, 

379, (conf. 23 Zeile 4). 
Accise 340. 
Adolf K. 63. 
Ahusen von 

Theodor 32. 
Albert K. 70, 71, 73, 74. 
Albus (Weiss). 

Heinrich 60. 
Aldenfels ' 80, 113. 
Aldenrode * 164. 
Aldinghofen 

Wiscelus 32. 
Alen • 157. 
Allen von 

Ludger 27. 
Allendorf 306. 
Allerhaus 

Walter 260. 



Alme • 113. 
Alsen von 

Henne 223. 
Altena ' 287. 
Altena Grafen von 

Adolf 26. 

Arnold 64. 

Engelbert 110. 

Gerhard 50, 51. 

Gerwin 110. 

Herman 155. 

Rutger 64. 
Altenburg Grafen von 

Johan 159. 
Alten-Mengede • 91, 356. 
Andernach von 

Peter 314. 
Anedoraen von 

Heinrich 28. 
Annemen * 385. 
Apierbeck von 

Diederich 142. 

Meinrich 32, 50. 



«in fi^pematiWe« folgt m ©(^tuffe ber iwittn «S. 
tl^ellttng. 

Digitized by VjOOQIC 



437 



Aiburg * 76. 

Archidiaconat zu Dortmund 63. 

Ardei von 

Heinrich 51. 

Herman 50. 

Wilhelm 51. 
Armen »zu St. Reinold 342^ 

vergl. Hospital. 
Arnsberg * 257, 288, 296, 

303, 306. 
Arasberg Grafen von 111 ' 

Gotfi-id 32, 48, 156, 158, 
159, 166. 
Aseanien Grafen von 

Heinrich 25. 
Aschebrock 

Rutger 148. 
Asseln * 356. 
Asseb von 

Johan 137. 
vAssinghausen * 303. 
Asylrecht 406. 
Attendorn ' 48, 79, 113, 

116, 230. 
Auenstrot von 

Conrad 109. 

Bachouen Th. 144. 
Bachern von 

Heinrich 286. 
Baden Markgrafen von 

Benihard 268. 

Herman 25. 
Baer von, Cardinal 237. 
Baiem, Herzoge von 

Anna 217. 

Ludwig 21, 24. 
Balke (de trabe) 

Hildebrand 28. 



Volulnus 32. 
Balve • 304. 
Barop * 385. 
Bauerschaftsgericht 209. 
Bardenschede von 

Philip 133. 
Basse 424. 
Becker Wilhelm 218. 
Becke von 

Engelbert 257. 

Ulrich 26. 
Beleke • 79, 113. 
Benedictscapelle 72, 181, 230, 

280. 
Beneficien 74. 
Berchem s. Bergheim. 
Berckhoff, Bertram 342. 
Berendorf • 306. 
Berentrop * 303. 
Berg 276. 
Berg, Grafen von 

Adolf 110, 218, 224. 

Anna, Herzogin 217. 

Gerhard 106, 168. 

Wilhelm, Herzog 189. 
Berge von den * 113. 
Berge von dem 

Heinrich 107. 
Bergheim von 

Diederich 50, 201, 310. 

Herman 201. 
Berghof, Cort. 303. 
Berghofen von 

Albert 28- 

Diederich 50. 
Berlin * 413. 
Beminghausen von 

Heinrich 306. 

Neveling 257. 

izedby Google 



436 



Thomas 257. 
Berstrate von 

Johan 130, 131, 146, 149. 

'Berswordt von (de area apri). 

Anna Maria, Wittwe Klep- 

ping 388. 
Cort 286. 
Detmar 308. 
Detmar, Dechant zu St. Cii- 

nibert 340, 342. 
Heinrich 306. , 
Jaspar 302. 
, Johan 46. 
Josina, Isabella 433. 
Lambert 189, 201. 
Bertze Albert, Freifrone 306. 
Beuerhaus N. , Schrifistellei 
408. 
Arnold und Heinrich, Brü- 
der 423. 
Friederich 424. 
Heinrich 424. 
Johan 424. 
Johan Heinrich 424. 
Beuerhaus von 
Johan, Bürgermeister 421 
Zacharias 424. 
Bevern von 

Gerlach 68. 
Beye (Beonis) 
Johan 32. 
Lambert 130, 131, 146, 148, 

149, 150, 179, 201. 
N. N. 426. 
Beyer de Johan 399. 
Bilefeld Herman 231. 
Bilstein * 287, 303. 
Bilstein von 
Johan 68, 



Binol von 

Herman 296. 
Birnbaum von 

Heinrich 302. 
Bitter 

Bernhard 45, 99, 112. 
Rotger 91. 
Blage Johan 27. 
Blankenstein * 287. 
Bobelen Rutger 28, 32. 
Bochum * 128, 148, 225, 287 

333, 336, 386. 
Bochum, genannt Dolphus von 

Anton Godfrid 388. 
Bodelswiugh * 262. 
Bodelswing von 
Adolf 324. 

Ernst 119, 247, 258, 377. 
Tideman 149. 
N. N. 427. 
Bogge von 
Johan 155, 297. 
Wenemar 298. 
ßoickovve * 353. 
Böhmen 142. 
Böseman, Eberhard 144. 
Bovinghaus von 
Herman 291. 
Bonn von 
Johan 141, 142. 
Herman, Dechant 23. 
ßoUandia von 
Philipp 21, 25.' 
Werner 21, 25. 
Borbeck (Pyrribecke) 32. 
Bosler von 

Wessel 130, 131. 
Brabant, Herzog von 
Heinrich 24. 

Digitized by VjOOQIC 



439 



Brabeck (Brachtbeck) von 

Diederich 138. 
Braker 63, 71, 172, 279,309, 

310, 348, 369, 372. 
Brakel von 

Berfram 32. 

Heinrich 32, 

Godert 231. 
Braken von der 

Alwin 92. 

Diederich 310. 

Heinrich 146, 3i0. 

Johan 190, 

Lambert 309. 
Brambauerschaft * 356. 
Braunschweig, Herzog von 

Heinrieh 217. 
Brechten • 356. 
Breden von 

Ger. 99. 
Bredenole von 

Adolf 168. 
Bredenschede von 

Gerwin 111. 
Breckerfeld * 287. 
Brenken von 

Friedrich 217, 
Bringman, Pastor 416. 
Brilon • 79, 113, 116. 
Brocke von der 

Heinrich 238* 

Johan 287. 296. 
Broik • 309. 
Bronkhorst von 

Heinrich 130, 131.. 
Brücken von der (de ponte) 

Nicolaus 89, 92, 99. 
Brügge M61, 229. 
Bruggeney von der 



Johan 264. 
Brugman Joh. 384. 
Brunninghausen von 

Heinrich 138. 
Brake von 

Burkhard 50. 
Brunenberg Arn. 142. 
Bück Gracht 257. 
Budde 

Gotschalk 63, 64. 

Gottfrid 63, 64. 
Buddenburg • 286, 355, 37 2 
Büren 79, 303. 
Buren ^on 

Bertold von B. gt. Wun- 
nenberg 78. 

Rutger 132. 
Buklo 32. 
Butengrauen Arnold 76. 

Calf 

Arnt 258. 

Bertram 32. 

Gotschalk 285. 
Camen • 173, 224, 278. 
Campo de 

Jordan 32. 

Hilger 171. 
Canstein von 

E. 46. 
Canterbury, Erzbiscliof von 

W. 97. 

Carl IV., K. 7, 154,155,156, 
157,158,181,182,214, 243. 
Carl V., K. 350, 366. 
Castrop • 309, 310, 353. 
Cataster 356. 
Catharinencloster 19, 20, 22, 

25, 231, 419. 
Clavenberg-Stift 334. 



y Google 



440 



Clcve • 399. 

Cleve, Grafen und Herzoge von 

Adolf 215, 224, 261, 275, 
276, 287, 328. 

Dicderich 29, 85. 

Gerhard 224, 269,275,277, 

279, 286, 287. 
Johann 166, 302, 328, 335, 

357. 
Clericus (Pape?) 
Arnold 27, 32. 
Hinche 32. 
Johan 46. 
Glossen, Freiherr von 
Ludwig Fried. 433. 
Coblenz • 25. 

Coln • 9, 38, 194, 205, 215, 
298, 299, 351, 421. Uni- 
versität daselbst 233. 
Cöki, Erzbischofe von 
Conrad 29, 30. 
Diederich 250, 251, 257, 
264, 267, 268, 275, 276, 

280, 287, 303, 307, 313, 
325. 

Engelbert der Heilige 22. 

24, 26. 
Engelbert 53. 
Friederich 181, 189, 192, 195, 

19», 202, 207 224, 238, 

239. 
Heinrich 77, 80, 84, 90, 94, 

101, 102, 104, 112, 113, 

116. 
Herman 336, 359. 
Ruprecht 325. 
Siegfrid 61, 63. 
Walram 128, 129, 142. 
Wicbold 67, 70. 



Wilhelm 162, 166. 
Coesfeld von 

Gottfried 60. 

Lambert 89. 
Coldis de 

Thimo 185. 
Colonna von, Cardinal 237. 
Conrad H., K. 9, 24. 
Conrad, Dechant und Archi- 

diacon 23. 
Conrad, Chorbischof 94. 
Constanz 248, 249. 
Crampe Herman 77. 
Crequy Marschall von 400. 
Crispin von 

Johan 46, 60. 
Cromberg Thomas 402, 
Cubach, s. Kuhbach. 
Cuno, Abt, 21. 

Damme ' 38, 39. 
Dalvichus Arnd 213. 
Dandeles Hugo 97. 
Dadenberg von 

Rolemon 257. 
Danzevoth Winand 64. 
Darle von 

Diederich 310. 
Datteln * 141. 
Datteln von 

Peter 46. 

Theodor 42. 
Deguik von 

N. N. 427. 
Delwig * 155, 385. 
Desenberg * 80. 
Densen • 156, 356. 
Diedinghöfen * 50. 
Diedinghofen von 

Arnold 27, 28. 

„. , Google 



441 —- 



Diethis de (von Dietz) 

Gerhard 26. 
Dinslaken Goddert 230, 233. 
Dirraestein von A. 223. 
Dobbe von (Dobbo) 
Burchhard 148. 
Johän 27. 
Rabod 32. 
Dominikaner 126, 231 , 310,425- 
Dornick von 
Johan 105. 
Dorpard * 12. 

Dorsten M2, 79, 112, 113,224. 
Dortmunder adlige Geschlech- 
ter 384. 
Dortmunder Grafschaft 8, 94- 

349, 356, 413. 
Dortmunder Reichshof 71. 
Dortmund Grafen von, conf; 
Lindenhorst. 
Aleid 59. 
Arnold 99, 100. 
Bele 99, 100. 
Catharina 88, 105, 138. 
Ca^harina, die letzte des Ge- 
schlechtes 307, 308, 322, 
352. 
Conrad 21, 26, 28, 29, 59, 
77, 88, 99, 100,105,109, 
120, 127, 128, 133, 138, 
139, 141, 144, 145, 151, 
181, 188, 200, 243, 247, 
282, 284, 286, 298. 
Elisabeth 59, 88, 105. 
Frau CO 46. 
Friderich 98, 128. 
Gerhard 128. 

Hemrich 28, 208, 213, 244, 
258, 264. 



Herbord 27, 28, 45, 46, 48, 
59 64 99. 

Herman 46, 99, 100, 133. 

Ida 105. 

Mettilde 59. 

Sophia 88, 99, 100, ia5. 

Wennemar HO, 112. 
Dreyer Joh. 225, 226. 
Droste 

Bernhard 77. 

Johan 217. 
Drylen von 

Alard 257. 
Dücker von 

Bernhard 296. 

Tonis 278. 

Wennemar 224. 
Duisburg • 224. 
Dülmen * 257. 
Dungelen von 

Amd 225. 

Johan 141, 142. 
Dunie von 

Ruprecht 19. 
Duueneter Herman 352. 
Dyck van der 

Alf 225. 

Echof Hugo 119. 
Eckei * 310. 
Ecklinghusen * 12. 
Edelkind Heinrich 302. 
Eduard, Konig von England 73. 
Eichen Heinrich 399. 
Eichlinghofen * 148,172, 118» 

385. 
Eickel von 

Diederich 254, 287. 
Eibers 427. 

Digitized by VjOOQIC 



44S 



•Elene Heinrich 32. 
EUinghausen * 356. 
Elmeuhorst * 63, 71. 
Einare von Diederich 164« 
Elverfeld ' 278. 
Eiverfeld von 

Dicdericli 165. 

Johan 165. 
Emscher 279. 
Endorf von 

Johan 284. 
England 191. 

Eduard, K. 73, 96. 

Heinrich, K. 96. 
Enren von 

Arnd 168. 
Entzen von 

Johan 284. 
Ense von 

Gerhard 217. 
Epping Wulfard 68. 
Erbsassen 147. 
Ergeste von 

Cristian 300. » 
Essen * 27, 224, 230, 247. 
Essen von 

Johan 283. 
Eschenwerke von 

Otto 148. 
Esten von 

Johan 283. 
Eugen. IV., Papst 300. 
Eversberg ' 257, 303, 306. 
Everstein, Grafen von 

Herman 217. 
Evinghausen von 

Diedewin 217. 
Evrne, Freigraf von 
Ewinke * 356. 



Pabri Herman 213, 231. 
Falkenburg ' 132. 
Fantasma Bertram 28. 
Fecklcr Heinrich 303. 
Ferdinand U.,^ K. 381. 
Ferdinand HI., K. 386. 
Ferner Robert 78. 
Flandern 229. 
Flandern, Grafen von 

Guido 39, 40, 41, 45. 

Margaretha38, 39, 40, 41 , 45. 

Robert 81. 
Forst von der (de Voresto) 

Diederich 46, 50, 117. 

Herman 264, 287. 
Forsten 206. 
Frankfurt • 25. 
Fredeburg • 287, 303. 
Eriederich I., K. 24. 
Friederich U., K. 9, 20, 22, 
23, 52, 94, 157,307, 308, 
324. 
Friederich, Churprinz ^'on 

Brandenburg 397, 398, 400. 
404. 
Frielinghusen von 

Conrad 128. 
Frimersheim von 

Heinrich 112. 
Frohlinde * 385. 
Frydag 

Alef 297. 

Diederich 64, 145, 309. 

Eberhard 145. 

Herman F., von Recliede 77. 

Hermann F. von Lambes- 
dorf 77. 

Johan 286, 322. 

Digitized by VjOOQIC 



443 



Schotte 373. 
Fuhrinan Michel Andr., Buch- 
drucker 415, 417. 
Fürde von (coiif. Verde) 

Johau 284. 
Fursteiiberg'80,111,113,116. 
Fürstenberg von 

Ludolf 296. 
Fulpot Heinrich 155. 



aer von 

B. 97. 
Galen von 

Johan 224, 225. 

Rutger 77, 224. 

Sander 224. 

Wessel 224. 
Garnen * 374. 
Gasthus Gerhard 213. 
Gehlen Herraan 142. 
Geistlichkeit von Dortmund 

286, 340, 360, 362. 
Geldern 224. 
Gemen von 

Heineman 310. 

Heinrich 130, 224, 257, 308. 

Wilhelm 257. 
Gemünd * 358. 
Gerhard, Probst zu denApo. 

stein 23. 
Gemandus, Pfarrer zu St. 

Marien 60. 
Gerstman 

Florian 414. 

Florian Bertram 414. 

N. N. 427. 
Geseke * 79, 113. 
Geseke von 

Heinrich 306. 



Ghistell von 

Johan 160, 161. 
Gladbeck von 

Gerhard 137. 

Rutger 137, 148. 
Gorge Fricke 296. 
Gottfried, Gapellan 23, Käm- 
merer 23. 
Graben am, (propc fossam), 

Werner 28. 
Grafschaft 206. 
Grasshoff Heinrich 237. 
Gravekamp Rein. 225. 
Grimberg ' 286. 
Groithuss Engelbert 352. 
Grone Caspar 389. 
Greppenbruch * 355, 356. 
Gropper 425. 
Grote Herpan 303. 
Grudeuhovel Johan 231. 
Gruter 27. 

Bachen * 306. 
Hagen * 306. 
Hake von (Uncus) 

Arnold 32, 

Johan 148. 

Randolf 51, 64. 

Rudolf 155, 355. 
Haidinghausen 80. 
Hall von 

Anna Maria 384. 

Simon 384. 
Hallenberg' 79, 80, 113. 
Hamer von 

Diederich 257. 
Hamm ' 224,- 274, 278, 287, 

333, 336, 399, 417. 
Hamm von 



Digitized by 



Google — 



444 



Wessel 92. 
Hane von 

Hildebrand 229. 

Wilhelm 164. 
HaDxleden von 

Godert 287. 

Hunold 287. 

Johan 287. 
Hardenberg * 269. 
Hardenberg von 

Neveling 118. 
Hardenrath von 

Anna Gertrud 429. 

Caspar 384. 
Harma Diederich 118. 
Hartwick Wilhelm 401. 
Hasenkamp 264, 333, 336. 
Hattingen von 

Goswin 118. 

Johan 91. 
Haupt (capite) Bertold 27. 
Hauerichorst * 352. 
Hauss von, Hauptmann 419. 
Havstchusen 257. 
Hauwel Wolfgang 351. 
Heck, Prior 351. 
Hesse von der 

Wilhelm 287. 
Heide von der 

Diederich 322. 

Wilhelm 169. 
Heiligman (conf. sanctus vir) 
- B. 32, 60. 

Heinrich VI., K. 19, 20, 26. 
Hehirich VIL, K. 25. 
Heinrich, Propst zu St. Se- 

verin 94. 
Hele von B. 46. 
Hemburg 80. 



Hemmerde von 
Bela 155. 
Cunigunde 155. 
Engelbert 155. 
Johan 155. 
Simon 155. 
Henrickhusen * 373. 
Henxtenberg 
Caesarius 258, 269. 
Ceries 146, 246. 
Christian 130, 131, 146, 302. 
Hildebrand 264, 291, 299. 
Herbern (Herborne) von 
Conrad 118. 
Engelbert 64, 68 
Herbstbeden 376. 
Herdecke • 89, 148, 151. 
Herdecke von 
Alwin 146. 
Conrad 59. 
Diederich 28. 
Heinrich 231. 
Herdecke, Kloster zu 76. 
Mettildis, Äbtissin daselbs't 
76. 

Herford * 12, 79. 
Herford von 

Wigman 78. 
Hergothinghausen von 
Alb. 50. 
Everhard 50. 
Moritz, 50. 
Herken Gottschalk 296. 
Herman, Subdecan 23. 
Herne * 355. 
Herte von Johann 238. 
Herten * 225. 
Hertogius N. 427. 
Hilbeck, Pastor 417. 
„. , Google 



445 



Hetfeld von 

Johan 130, 131. 
Hillen von 

Volquin 131, 146, 149. 
Hiltrop 

Eva, Cath. 423. 

Wilhelm 422, 423. 
Himmelreich Johan 426. 
Hindeshof ' 284. 
Hofe von der (Conf. Hoyve) 

Albert 231. 
Hoike Diederieb 91. 
Holland 30. 
Holland, Grafen von 

Wilhelm 25, 84. 
Holüng Caspar 402, Dr. 402. 
Hollwich Johan 231. 
Holstein Grafen von 

Johan 350. 
Holte • 224. 
Holte von Gerlach 310. 
Holthausen • 302, 357. 
Holthausen von 92. 
Holtkotten von 

Albert 32. 

Bertram 60. 
Horde • 172, 173, 277, 279, 

280, 287, 322, 373. 
Horde von 

Albert 31, 50, 60, 105. 

Bäte 105. 

Berahard 31, 60, 296. 

Friedrich 90. 

Gerhard 31, 105. 

Heilwig 105. 

Herburg 105. 

Johan 105. 

Mette 105. 

Sophia 105. 



Stephan 105. 

Volquin 32.- 
Hom von 

Arn. 196. 
Horhausen * 9. 
Horst '99, 286.^ 
Horst von der 

Balduin 165. 

Everhard 32. 
Horstel Goddert 254. 
Hospital zum h. Geist 342. 
Hovel von 

Detmar 314. 

Goddert 314. 

Godecke 168. 

Godfrid 314. 

Greta 314. 

Johan 260, 278, 286, 302, 
309, 310, 314, 322. 

Tideman 219, 260, 314, 
353, 356. 

Sophia 384. 

Vrowin 46. 

N. N. 416, 417, 433. 
Ho vener Herman 32, 46, 60. 
Hovestadt • 80, 113, 116. 
Hoyere Herman 38. 
Hoyve von der (conf. Hofe) 

Arnd 150. 
Huck Christ. 201, 309. 
Hufhagel Heinrich 28. 
Hukeshol Rutger 231. 
Hulsdunck * 355. 
Hund von 

Oberstwachtmeister 392. 
Hundegeld 376. 
Husen 309. 
Hütteman N. 401. 
Hymoneburg, 80. 

Digitized by VjOOQIC 



446 



Ibe 

Herman 27, 28. 

Johan 32. 
Ickern • 310, 352. 
Impel von 

Wilhelm 300. 
Interdict 61. 
Iiistingen, Marrschall von 

Anselm 25. 
Johau Konig von Böhmen 142. 
Johan, engl. Kanzler 97, Pfar- 
rer 94. 
Joseph K. 413. 
Isenburg von 

Friederich 23, 26. 
Iserlohn * 173, 278, 287. 
Isplingrode von 

Gottschalk. 89, 131, 1,37, 
138, 143, 144, 146. 

W. 60. 
Italien 284. 
Juden 30, 95, 119, 141, 142, 

158, 178, 240, 299. 
Jülich, Markgrafen und Her- 
zoge von 

Adolf, 276, 289. 

Gerhard 287. 

Arnold 224. 

Wilhelm 166. 
Julius, Papst 351. 

Kaeterdienste 377. 
Kagenbusch 
Franz 427. 
Rutger 402. 
Kaiser (Caesar). 

Hildebrand 146, 149, 
170, 178. 



Ludolf 32. 
Kalchem * 27. 
Kallenhard * 113. 
Kanter, Graf von 

Emund 97. 
Kapellen von der 

:Johan 264. 
Kappel von 

Herman 257. 
Kattenart Tideman 306. 
Kaupe Mathias 402. 
Kellinghausen von 

Heinrich 27, 28, 32. 
Kemmer Anton 224. 
Kemminghausen 356. 
Kerstien Conrad 287. 
Heinrich 303. 
Ketteier Diederich 217. 

Gossen 333. 
Kircherink Beruh. 68. 
Kirchlinden * '385. 
Kleinehenne Johan 142. 
Kleinschmidt Died. 310. 
Kiepping 

Albert 289, 290, 384. 

Andreas 289, 290. 

Anna Maria von Berswordt, 
Wittwe Kiepping 388. 

Conrad 89, 99, 111, 130, 
131, 150. 

Detmar 149, 190, 201. 

Ernst 303. 

Gerwin 282, 286, 291,303. 

Herman 201, 220, 223,247, 
258, 286, 291, 299. 

Hilbrand 375. 

Johann 120, 219. 

N. Bürgermeister von 401. 

N. N. 427, 433. 

"■" ' a" 



447 



Kley * 385. 
Klot 142. 
Knipping von 

Gerhard 286, 287, 297. 
Heinrich 333, 336. 
Koch Dyonisius, Abt zu 

Knechtsteden 421. 
Konig (Rex). 

Heinrich 60, 89. 
Königsberg • 8, 91, 92, 95. 
Königsberg von 
Arnold 60. 
Conrad 201. 
Heinrich 60. 
Hessel 247, 258. 
Hiscelus 28. 
Kopmanshof von 

ßerthold 32. 
Kortenat N. 302. 
Konigsegg, Graf von 
Königshof 8, 19, 22, 95, 128 
172, 175, 177, 187, 190, 
229, 333, 334. 
Krakewagen Herman 28 
Krakowe von 

Alwin 46. 
Krawinkel Gobel 277. 
Krempinck * 373. 
Kubach von 
N. 427. 

Cath. Elis. 433. 
Kuckelke (Mühle) 144, 281. 
Kuckeisheim von 

Florekin 144. 
Kuffstein * 380. 
Kuglenberg 80. 
Kuhschatz 376. 
Küpper (Kupfer) Bürgermei- 
ster 400, 407, 420. 



Iiancaster, Grafen von 

Heinrich 97. 
Lanciia von 

Wigand 306. 
Landsberg von 
Reiner 133. 
Wilhelm 133. 
L%nge von (Longus) 
Cort 291. 
Ertmar 141, 149. 
Gerhard 28. 
H. 16, 60, 68. ' 
Johan 60, 146. 
Langendreer * 385. 
Langscheid * 278, 306, 
Lanquit * 164. 
Lappe Herman 192. 
Ledekenbach 281. 
Ledigen Detmar 231. 
Leite von der 
Johan 224. 
Pigram 264. 
Leppinckhof * 150, 151. 
Leopold K. .381, 389, 391,406. 
Leveking Died. 289. 296. 
Lewe Johan 165, 166. 
Lewen Heinrich 399. 
Leyffringhausen von 

Maer 303. 
Lichtenberg Cornet 393. 
Limburg, Grafen von 
Gracht 158. 

Diederich 48, 49, 76, 89, 

99, 107, 158, 165, 166, 

169, 189, 206, 324. 

Everhard49,165, 166, 264- 

Johan 49, 49, 165, 166,169 

189. / 

Digitized by VjOOQlC 



5 

Wilhelm 189, 2i4, 309. 


HO 

Theobald 21. 


Limburg * Styrum 168. 


Ludwig IV., K. 90, 95, 107, 


Lincoln Bischof von 


110, 119. 120, 219. 


H. 97. 


Lüdenscheid • 89, 289, 290. 


Lindenhorst • 213, 258, 310, 


Lüdenscheid von 


356. 


Gottschalk 60. 


Lindenborst, Grafen von Dort- 


Lugde • 79. 


mund (conf. Dortmund 


Lüneburg • 217. 


Blideken 92. 


Lünen * 151, 224,287, 355. 


Catharina 98, 309. 


Lünen von 


Conrad 88, 90, 91, 92, 98, 


Diederich 27, 28. 


110, 117, 134, 159, 160, 


Heinrich 423. 


181, 200, 243, 244, 245, 


Johan 296. 


246, 247, 258, 283, 296, 


Lüttich • 302. 


298. 


Luttich Bischof von 


Friederich 92, 144, 159, 


Engelbert 160, 166. 


160, 201. 


Luttringhausen Caspar 388. 


Gerhard 144. 


Lüttringhoff von 


Gyseltrude 92. 


Bernh. 214. 


Heinrich 181, 188, 200, 264, 


Lunde von 


308, 309, 323. 


Diederich 92. 


Herbord 59. 


Lütkedortmund * 385. 


Herman 60, 80, 90, 91, 92 


Luttelenowe von 


98, 134, 138, 145, 159 


Gert. 188. 


160, 181. 


Luxemburg, Grafen von 


Linecke 92. 


Heinrich 84. 


Lippe, Grafen von der 


Lyn von 


Berahard 141, 166, 217. 


Arnold 224. 


Otto 166. 


Heinrich 282, 296. 


Simon 217. 




Simon August 421. 


Magdeburg, Erzbischof von 


Lippeholtliauscn • 63, 64. 


Albert 24. 


Lippstadt • 33, 35, 53, 64, j 


Maibeden 376. 


66, 399. ] 


Mainz, Erzbischof von 


Loe von 


Ludwig 215. 


Heinrich 286. 


Siegfried 24. 


Loen • 278, 302. ] 


Vlallinkrodt von 


Lohausen * 225. Diederich 336. 


Lothringen Herzog Dr. 401. 




Digitizedby Google 



44« 



N. N. 484. 
Marburg Universität 421. 
Marienkirche 61, S31, 4i7. 
Margarethen-Capelle 280. 
Mariagraden-Stift 61, 63, 7% 

300. 
Mark, Grafen von der (conf. 
Cleve). 
Adolf26,110,127,131, 148- 

224. 
Diederich 172, 178, 205. 
Eberhard 63, 67, 68, 71, 

73. 110. 
Engelbert 45, 49, 50, 76, 
92, 107, 109, 110, 116, 
158, 162, 164, 166, 172, 
175, 177. 178, 185, 187, 
189, 190, 219, 222. 
Gerard 269, 275, 279, 287. 
Markt 416. 
Marquard dapifer 19. 
Marschälle von Westphalea 
103, 112, 113, 128, 164, 
252, 254, 327, 337. 
Marsberg • 79. 
Märten * 385. 
Märten Johan 199. 
Martin V.,^ Papst 265, 307. 
Martins-Capelle 200, 231. 
Mathias, R. 381. 
Matlere von 

Lutter 107. 
Mousauge Heineman 296. 
Maximilian I., K. 338, 349, 

350, 351, 354, 357. 
Medebach * 79, 113. 
Meiderich * 80. 
Meisewinckel Heinrich 213. 
Meldinchusen 50. 



Melman N. 427. 

Menden • 79, 252. 

Mengede 356. 

Mengede von (conf. Miicener) 

Bertram 99. 

Christ. 201. 

Eberhard 64. 

Ernst 142. 

WUhelm 64. 
Menkhausen von 

Ernst 355. 

Gobel 303. 
Menneken 142. 
Menninckhusen 373. 
Mensshenghen von 

Franz Martin 406. 
Menzenberg (Minzenberg) von 

Conrad 19. 

Uh-ich 21. 
Meyenberg 98. 
Meyenberg 

Johan 146, 149. 

Tideman 146. 
Middelburg • 191. 
Minden • 284, 400. 
Minoriten 231, 406. 
Mockershofen von 

Heinrich 32. 
Moir Gerwin 296. 
Molner Fried. 312. 
Mönch (monachus) Ertmar 92. 
Monte de (von demBerg)B. 302 
Monteacuto de 

Wilh. 97. 
Monschaw von 

N. 418. 



oie von 

Diederich 132* 

Mors, Grafen von 



y^OOgk 



490 



Dieäerich 312, 31S. 
Friederich 157. 
Heinrich 277. 
Moskwa 418. 

Motzfeld, Dr. Heinrich 391. 
Mucener von (Mengede) 

Bertram 99. 
Mühlen von der (de. niolendino) 

Herman 111« 
Mulhorst Wilhelm 310. 
Munster ' 33, 38, 47, 49, 55, 
58, 66, 67,85, 101,104, 
131, 162, 167, 205, 259, 
Münster, Bischöfe von 
Diederich 171, 231. 
Eberhard 67. 
Heinrich 277. 
Herman 137, 138. 
Johan 137. 
Ludwig 101, 102, 103,104, 

162, 164, 166. 
Otto 224, 254, 257, 259. 
N. 409. 
Münster von (de monasterio) 

Ludolf 68. 
Muninkhusen von 

Diederich 23. 
Murman Johan 207, 220, 258, 

285, 286, 291, 302. 
Myck Herman 296. 

Hasebart Evert 306, 

Herman 296. 
Nesle, Marquis de 400. 
Nette • 385. 
Neuenar, Grafen von 

Gumprecht 325. 
Neuhof Rotger 281. 
Neuss * 334. 



Neustadt * 287. 

Nicolai-Kirche 61, 231. 

Niederhof Johan 213. 

Niess 

Detmar Wessel 397, 427. 

H. 418. 

NoUe Herman 322. 

Nordkirchen Died. 145. 

Norff, Grafen von 

Thomas 97. 

Nozwiter, Bischof 

Wilhelm 97. 

Nunnenherreke * 148. 

Nyem (Nelieim) von 

Diederich 237. 

Nyenborg * 91. 

Oberburg von 

eifert 306. 

Odendale von 

Gottfrid 60. 

Oderoogen Pilgrim 142» 

Odingen, Grafen von 

Ludwig 19* 

Oelde • 257. 

0er von 

Diederich 277. 

Heidenreich 277, 280. 

Heinrich 199, 206. 

Oespel * 385. 

Oesterreich, Hertoge von 

Friederich 26, 90. 

Leopold 90. 

Oldenburg, Grafen von 

Cowad Ua 

Johan 140. 

Olfen Emund, Pi 99. 

Olpen * 306. 

Opanien, Herzog von 

Wenzd 185. ^ , 
„,._„, ^oqgle 



451 



Ore, siehe 0er. 
Osnabrück • 35, 54, -55, 58, 
64, 66, 81, 85, 101, 104, 
131, 167, 205. 
Osnabrück, Bischof von 

Engelbert 101, 103, 104. 
Osten von 

Siegebod 32. 
Osterfelde * 79. 
Osterman 385, 427. 
Ottenstein * 257. 
Otto, K. 9, 13. 
Otto, Bischof 19. 
Otto, Deutschmeister 12. 
Ovelacker von 

Cort 324. 

Eberhard 127, 137, 138. 
Overberg Diederich 149, 169- 

Padberg • 80> 
Paderborn • 78, 303. 
Paderborn, Bischöfe von 

Balduin 162. 

Wilhelm 224. 

N. 219. 
Palatium, (Palzod ?) Gottfried 

46. 
Palzod von 

Albert 68. 

Johan 246, 258. 
Pape (clericus?) conf. Wip- 
perfurde 

Arnold 32. 

Johan 46. 

Sibod 119. 

Siger 89. 
Papelo 148. 

Paschen Hallard und Hugo 118. 
Paschendaiel Wenemar 296« 



Pattun B. 46. 

Pederbeke Bele in der 337. 

Pellera von 

Sander 130, 131. 
Pentlich Herman 278. 
Petri-Kirche 94, 231, 423. 
Pfalzgrafen 

Conrad 19. 

Ludwig 21, 24. 
Pickenbruch von 

Heinr. und Herrn. 46. 
Pilgrini, Notar 23. 
Pistor Johan 231. 
Plettenberg von 

Engelbert 306. 

Herman 164. 

Hunold 78. 
Ploger Died. 302. 
Poco H. de 46. 
Popiughausen von 

Gobel 144. 
Potsdam 398, 404. 
Pottgiesser Joachim 408. 
Prag * 384, 396. 
Preussen, Kronprinz von 418. 
Probsting 257. 
Prume 

Died. 334. 

Jasper 375. 

N. 427. 
Pucher Rudolf 384. 
Putte von der 

Bertram 28, 32, 146, 150. 
. Rotger 213. 

Wulwin 60. 
Pyrrcbeke 32. 



Rudolf 27. 



igjli^clby Kj O OQ IC 



45S 



Hildebrand 28. 
Ratingeii 225. 
RathswabI 399. 
Raucbhühner 376. 
Raum • 385. 

Ravenabcrg 218, 224, 276. 
Recbede von 

Conrad 46. 

Godeke 99, 100. 

Heinrich 99, 100. 

Herrn. Sweder 139. 

Joban 76. 
Recke von der 

Alf 306. 

Diedericb 310. 

Godert 287. 

Herman 224, 287. * 
Recklinghausen 79, 113, 116, 
141, 199, 224, 225, 252, 
254, 273, 286, 373. 
Rede 284. 
Rediugbausen von 

Herman 89. 

Joban 165. 
Rees 107. 
Rees von 

Wilhelm 264. 
Reformation 366, 369, 379. 
Regas Bertbold 308. 
Regensburg Bischof von 

Conrad 24. 
Reiclue 92. 
Reicbsjuden 73. 
Reichsleute 207. 
Reinbeck * 385. 
Reinoldi-Kircbe 61, 426. 
Reinoldi-Pfarre 286, 343, 433. 
Rensink Hcinr. 91. 
Retz, Graf Burchard 185. 



Rhein 11 (conf. Druckfehler). 
Richtmann 28. 
RietbOTg, Graf 

Aleid und Beatrix 109. 

Conrad 264. 

Friedrich 88, 89, 107, 109. 

Linke Beatrix u. Aleid 109« 

Ponselina 88. 
Riga 166. 
Rike Heinrich 68. 
Rinbecke von 

Arnold 131. 

Eberhard 144. 

Heinrich 149. 
Ringenberg von 

Joban 351. 
Rode von 

Gottfried 60. 

Gerwin 231. 

Joban 296. 
Rodenberg von 309. 
Roding • 374. 
Ros von 

Johan 97. 
Rost Johan 149, 296, (?) 
Rotert Anton 340, Reckart 

303. 

Rudolf K. 51, 52, 62. 
Rudinghausen * 385. 
Rudingbausen von 

Arnold 99. 
Rüdesbeim 223. 
Ruthen ' 79, 80, 113, 116. 
Rummel 196. 
Rummelian von Koyuem 

Johan 299. 
Ruhr von 

Lambert 137, 145. 
Rundorp Conrad 151« 

'gle 



458 — 



Rüping Herraan 30Ä. 
Ruprecht K. 214, 215, 217^ 

218, 221, 228. 
Ruscheborg 130, 131. 
Rusop Cort 303. 
Ruten * 297, 303. 
Ruspe Conrad 286. 
Rutenberg von 

Wilhelm 287, 
Sachsen, Herzog 

Albert 185. 
Sahlingen * 385. 
Saleman 

Alwin 32. 

Johan 29. 
Sachsensche Joh. Hen., Pre- 

■ diger 424. 
Saalman, Dr. 415. 
Sanctus vir (conf. Heiligemän). 
Salzkotten von 

Johan 303. 
Saraeland, Bischof von 

Heinrich 12. 
Santhe von 

H. 46. 
Sapfa von 

Conrad Schenk 25. 
Sarwerden 287. 
Sarwerde, Graf von 

Friederich 257. 
Satsendorf 225. 
Sassen Jacob 131, 146, 149. 
Sayn, Graf 

Heinrich 23. 
Schade • 

Diederich 296. 

Noleke 171. 

Volbert 296. 
Schaffman Heinrich 388. 



Scharfenberg von 

Heinrich 21, 80,' 113. 
Scharpeschutte Herman 306. 
Schauenburg Graf von 

Johan 350. 
Scheffer 427- 
Scheibler Christoph 426. 
Seheidingen von 

Anton 68. 

Johan 254. 

Lambrecht 118. 
Schide von 

Alwin 285. 

Simon 229, 231. 

Tideman 285. 
Schinne von 

Johan 284. 
Schirstädt, Rittmeister 392. 
Schlechter Reinold 259. 
Schluck Godeken 145. 
Schmallenberg •79,113. 
Schmeding Cort 402. 
Schmitz Nicolaus 402. 
Schmeman 

Rudiger 420. 

N. 427. 
Schnellenberg '80, 113- 
Schoneberg Ub-ich 402. 
Schönwedder 

Conrad 169. 

Hilbrand 89, 92. 
Schotte 

Arnd 296. 

Johan 310. 
Schräge 

Detmer 310. 
Schrapelau von 

Busso 185. 

Heinrich 185. ' 

izedby Google 



454 



Schriver Engelbert 815. 
Schröder Christ. 306. 
Schuhbänke 28. 
Schüren • 118, 211. 
Schulte 

Gerhard 146, 149. 

Henke 303. 

Th. 89. 
Schult! Dr. 402. 
Schfitzenunfug 420. 
Schützenfest 420. 
Schwalenberg Graf 

Volquin 23. 
Schwane Johan 259. 
Schwanenberg von 

Gcrwin 306. 
Schwansbell von 

Diederich 247, 258, 264. 

Heinrich 278, 287. 

Johan 214. 

N. 425. 
Schwarz 

Albert 89, 190, 201, 218. 

Bruno 28. ' 

Claus 190, 223, 247. 

Hilbrand 366. 

Nicolaus 258. 

N. 425, 433. 
Schwarzenberg Graf von 244. 
Schwerte • 278, 287. 
Schwerte von 

Zobbo 64. 
Schwieringhusen 356. 
Schynne von Evert 153. 
Sculo H. 46. 
Sedeier Tidenian 316. 
Sendsaehen 363. 
Seeland 30, 132. 
Seseke 355. 



SeUhem 374. 
Seyner Gerh. 288. 
Sieberg Freiherr von 

Josina, Xsabella 433. 
Sickenbecke 225. 
Siegen 79, 80. 
Sifndus, Richter 29. 
Sigismund , Kaiser 243, 247» 
248, 250, 251 , 260, 268, 
282, 284, 285, 299, 
Smithausen 
Gerwin 89. 
Henze 303. 
Sobbe 
Albert 138. 

Diederich 95, 110, 112. 
. Engelbert 189. . 
Haneman 286. 
Solde • 278. Diederich von 32- 
Soest • 10, 33, 35, 88, 47, 
49, 53, 55, 58, 64, 66, 
67, 74, 79, 85, 101,104, 
113, lt6, 131, 162, 164, 
167, 205; 230, 531, 296. 
Solling Peter 389, 424. 
Sombom 385. 
Somerset Johan von 97. 
Spaen A. F. von 399, und 

Anmerkung daselbst. 
Specke Ernest 131. 
Speekmann Herrn. 32. * 
Speier, Erzb. von 

Conr. 19. 21, 24, 220. 
Spiegel Joh. 254i 
Spiel Franz 3S5. 
Sprengmühle 225. 
Spuckgeschichte 4(4. 
Stael 
Lutter 164. 

izedby Google 



4» 



Bobert 309. 
Stangevole Diederich 32. 
Stapel Heinrich 476. 
Stapetteute 95, 334, 385. 
Steck 

Arnold 105, 107. 

Burcliard 107. 

Catharina, Wittwe 352. 

Conrad- 109, 110, 117, 224, 
299. 

Gracht 284, 287, 308, 323. 

Goswin 88, 90, 224. 
. Johan 308, 309, 310, 323, 
324, 334, 358. 

Lucardis 284. 

Mecheldis 88. 

Walter 105, 107. 
Steccatis de 

Joh. 302, 349. 

Catharma, Wittwe 352. 
Steinhaus W. 60. 
Steinfurt von, Ludolf 224. 
Sterttavant Joh. 191. 
Stipel von 

Herrn. 144. 

Johan 334. 
Stirum • 169. 
Stockum • 385. 
Stoltenburg 80. 
Strünckede von, Herman 112. 
Sturlo von, Rudolf 165. 
Studentenuniug 403. 
Suderland Heinr. 170, 171, 283. 
Suderman 

Andreas 302. 

Arnold 130, 131, 201, 247 

Amt 258. 264. - 

Beleke 310. 

Bertram 68. 



Engelbert 27, 28, 32. 
Herbod 213, 231. 
Hilbr. 60, 89, 120. 
Johan 146, 149» 171, 179, 

258. 
Thideman 146, 171. 
Walbert 32. 
N. 425, 433. 
Summern von Joh. gt. Hacke 

148. 

Sunde von Th. 89. 
Sunder * 306. 
Sunerle Herrn. 280. 
Sunger von der Wilh. 302, 

303. 
Suntheim von Johan 351. 
Suzenbeck 148. 

Tasche 

Herbord 149. 

Vrowin 213. 
Tecklenburg 284, Graf Claus 

166. 
Theoderlcus, Dompropt und 

Archidiacon 23. 
Thewos Johan 260. 
Thüringen, Landgraf Ludwig 

25. 

Thurme von, Herrn. 63. 
Tolner 

Albert 32. 

Johan 46. 
Tork 

Agn^» 334. 

Jasper 333» 336. 
Tospele 309. 
Trappen von der 

Amt 149. 
. Thideman 146, 149. 

Izedby Google 



45« 






N. 4ä3. 
Trimpe 310. 
Trost Alb. 259, 291. 
TuiDgen von, Pfalzgraf Hugo 

19. 
Tulpe von, Ludeke 213. 
Trier, Erzb: 

Diederich 24. 

Balduin 155. 
Turrene, Marschall von 399 

Ubelgun 424. 
Ulenbroch 

Gerwin 32. 

Goswin 142. 

Heinrich 286. 
Ueberreden Eberhard 77. 
Unna • 64, 148, 155, 173, 
224, 278, 281, 286, 336, 
Unna von 

Goswin 309. 

Reinold 309. , 

Tideman 315. 1 

Urban V., Papst 169. | 

Utrecht, Bischof Fried. 224. 

Valbert Heinrich 290, 291. 
VaJert 427. 
Varssem von 425. 
Vechtrop von Joh. 257. 
Vellagen Joh. 231. 
Velmeke von Joh. und Gos- 
win 168. 
Vemeren von 

Heinrich 342. 

Winand 150, 281, 282. 
Venedig 354. 

Vierbeck von, Agnes 192. 
Vinke Joh. 302. • 
Vinus, Jude 131. 



Virneburg Graf 
Ruprecht 103, 104. 
Robert 112, 113, 116. 
Vittinghoff Joh. Died. 309. 
Vlm Ludwig 384. 
Vod Conrad 60. 
Vogelpoth Joh. 388.. 
Vogt 
Gert. 401. 
Johan 402. 
Voirman Joh. 291. 
Volmerstein von 
Diederich 50, 60, 76, 79, 

80, 89, 107^ 190. 
Heinrich 60. 
Vördc von Reinke 303 (con. 

Füi-de). 
Vorges von Rado 97. 
Vorst (S. Forst). 
Vorstc Herrn. 64. 
Voss 
I Heinrich 118. 

Otto 165, 166. 
'Vretheberch 21. 
Vresendorf von. Albert 77. 
Vrmdeberg * 51. 
Vrüauff Ropert 351. 
Vullenspiet Diederich 51. 



facker Elis. 427. 
Wake von, Thomas 97. 
Waidenburg • 80. 
Walgarden Wulfard 77. 
Walrabe Idel 297. 
Walthaus Herraan 303. 
Waltrop • 309, 310. 
Waltrop von, Ludwig 27, 
Walsheim von Theod.', Hugo 
i und Arnold 64. 

izedby Google 



497 



Wambel 50, 150, 348, 356, 372. 
Wanthof Herrn. 192. 
»Wapenschrey 79. 
Warstein '^9, 113. 
Wartenberg von, Peter 185. 
Wederden von, Herrn. 137, 138* 
Weiden in der, (sub salicibus) 

•Gerard 27. 
Weingarten 20, 375. 
Weise (Calbus) H. 60. 
Wenzel K. 181, 186, 187,207, 

208, 219. 
Wirtemberg Graf von 

Hartman 25. 
Werda 30, von Conr. 26. 
Werden von Job. 29. 
Werl * 79, 113, 254. 
Werminghausen Died. 168. 
Werne 35, von Job. 92. 
Wertbe Burgraf von 

Gemandus 26. 
Werne von Gotfr. 51. 
Wesel -• 12,29,85, 224,351, 

352, 417. 
Westen zur (occidente) 

Werner 28. 

Job. 97. 
Westerbauerscbaft • 28. 
Westerbolt von 

Burcbard 286. 

Wessel 188. 
Westervilte von Ludolf 32. 
Westerbolz 358. 
Westhofen •-63, 71, 310. 
Wettbof von Engelb. 287. 
Westbusen Gerlacb und Gi 

selbert 188. 
Westrem von Eberh. 180. 
Westricb • 385. 



Wetter •168, 224, 287, 336. 
Weuelingbofen • 309. 
Wicberinghofen * 309. 
Wickede von 

Alwin 29. 

Diedericb 64, 68, 77, 145, 
286, 296, 297, 310. 

Engelbert 127. 

Gerbard 137, 138. 

Greta 192. 

Heinrieb 50, 99, 127, 131 
133, 137, 138. 

Hirm. 145. 

Herman282, 315, 322,333* 

Hildebrand 190. 

Jobann 60, 190, 192, 201 
246, 258, -264. 

Ludbert 32. 

Rotger 302, 315, 353. 

'Tideman 286, 353. 

N. 433. 
Wien * 338, 390. 
Wildoywe Heinrich 141. 
Wilbelm K. 29, 30. 
Windbouel Catb. 303. 
Windsor 97. 
Winkel Ceries 146, 149. 
Winter 

Godert 164. 

Jacob 223. ' 
Winterberg 79, 113. 
Wipperfurtbgt PapeHeinr. 60. 
Wiscot Adolpb 420. 
Wiskele von 

Joban 28. 

Odbert 32. 
Wistrate 

Segeb. 130, 131, 149. 

Ermelr. 144. 

Digitized by VjOOQIC 



458 



Evert a07. 

Joh. 207, 231, 315. 
Witten von 

Bernhard 310. 

Gerhard 105, 117, 118. 

Herrn. 50. 
Wittenius 424. 
Wolkensein Graf von Georg 

Uh'ich 391. 
Wolf von Lüdinghausen 

Bemard 76. 

Heinrich 95. 
Wolfcherus, Bischof 19. - 
Wormelu 118. 

Worms, Bischof Heinrich 185. 
Woshem von Sander 130,131. 
WoystefWoeste) Freigraf 128 
Wrede 



Anton 51. 

Gort 296. 

Henneke 254. 
WuUen • 385. • 
Winnenberg • 78, 30, 303. 
Wulfrieb ♦ 209. 
Wyenhorst von Joban 257. 
Wynlstrop von Gotfrid 338. 
Wymelhus von Heinr. 244, 296 
Wynhera Joh. 220. 
Wynman Gottschalk 166. 
Wynten Bisch. Job. 97. 

Ziegenbagen Graf Ludwig 21. 
Zattphen 224. 
Zuren 141. 
Zwolle 224. 



Lüdinghausen (vergl. Wolf) 
Bernhard 137, 138. 
Herman 145. 
Tilman 309. 



y Google 



Dnickfehlerverzeichniss, 



Ue 11 Z<4U 31 von 


oben statt Rohr lief Rhein. 


f 13 9 


3 


« 


« 4 


[ er lies es. 


c 84 1 


1 


c 


c c 


I proprios. lies proprio», 


« 86 « 


12 


c 


C 4 


I vinos seue lies viuos sine. 


c 88 « 


6 


c 


C 4 


hoynore lies haynoie. 


c 40 < 


3 


c 


« 4 


preponant lies proponant. 


c 43 1 


8 


c 


f 


r leprorum lies leporum* 


f 44 4 


10 


von 


unten 


I seuions lies serniens. 


t 44 i 


' 11 


c 


f 


I debit lies debet 


« 45 4 


1 6 


f 


c 


1 opponi lies apponl. 


f 48 4 


i 11 


c 


c 


1 mnnitoribns lies mnnitionibns. 


« 49 * 


' 14 


c 


c 


I Arensbergcm lies Arensbergen. 


€ 65 i 


f 5 


von 


oben fl 


axaminatis lies ezaminatis. 


< 65 < 


r 13 


C( 


c 


1 literaille lies litera ille. 


f 67 i 


t 18 


c 


« < 


I monsteriensim lies monasterien- 
siom U.8. w. 


t 69 4 


I 7 


f 


« 4 


1 vialutor Ues violator. 


€70 < 


1 8 


c 


C 


c welchem lies welcbem er. 


« 76 < 


r 3t 


c 


c 


f Äbtissin Ues Äbtissin, 


c 77 4 


[ 13 


f 


c 


« für lies fUhrt. 


t 80 4 


t 21 


c 


« 


1 possibilltc lies possibilitate. 


c 80 « 


1 83 


c 


« 


c aco pidani lies ac opldanL 


« 91 i 


1 7 


a 


c 


«r mens lies mens. 


« 9t « 


1 33 


c 


t 


f semittbns lies seminlbus. 


« 94 < 


[ 8 


von 


nnten 


1 ipsa mofficiet lies ipsam offlcict. 


c 97 4 


1 13 


von 


oben 


c eis lies eins» 


c 139 4 


[ 6 


von 


unten 


« vorwcn lies vrowen. 


t 135 


1 7 


« 


c 


f natas cives lies natnm clvem. 


■ 148 4 


[ 8 


von 


oben 


c contignerit lies eonttngerit. 


• 143 


c 4 


c 




€ rodires lies redire. 


« 155 


1 1 


« 




1 martins lies marcus. 


c V73 4 


1 1 


«t 




■ 1866 lies 1876. 


c 175 4 


1 8 


c 


• 


1 1366 lies 1876. 


« 182 


r 1 


von 


unten 


c vel Ues vel alias 


c 186 4 


[ 13 


c 




f congraentnis lies congmentias. 


c 190 


r 10 


von 


oben 


« haede UeB hande. 


c 197 


r 19 


c 


• 


c gentz lies geentz. 


c 199 


1 14 


f 




< dat lies dat he. 


. 215 


t 6 


c 




c ocuU Ues Ende Juli. 


< 324 


1 7 


c 




c he ben Ues hebben. 


c 338 


1 33 


c 




• gesondert Ues gesoynd. 


« 348 i 


r 6 


c 




4r bmie marchis lies mie marchio. 


f 356 


1 1 


c 




« Wachs lies Wachs, stellt ihn 
segnend dar. Er ist bis zur untern 

geneigt en Wappenschilden bedeckt 
von denen der rechte das mün- 
stersche Wappen, einen Quer- 
balken, der Unke das Hoyaer 
ewel Bärentatzen enthält. 



tto 299 


Zelle 6 Ton 


oben itatt Boyneren lies Koyveren. 


c 809 


« 15 c 


c 


c ^ftter lies Bitter und die 3 Da- 
dingsleate ipso die raai^aretho. 


« 844 


C 1 1 


c 


« has tigen lief hastigen» 


c 864 


c 8 f 


« 


c gut lies ynt. 


. 865 


f 7 « 


c 


c vder lies ader. 


« 867 


c 1 Ton 


onten 


c eynen lies se3men. 


f 867 


< 19 « 


c 


c benalen lies beualen. 


c 869 


c 18 « 


c 


« vertreestet lies yertroestet. 


« 879 


t 6 von 


oben 


« Septembris lies Septembiis. Auf, 
Befohl des Herzogs, Heinrich Olig- 
sleger. 



y Google 



Schriften und Musikalien von A. F a h n e, 
welche durch die Verlagshandlung zu be- 
ziehen sind. 

1. Bilder ans Frankreich vom Jahre 1831. Beiträge zur 
Beurtheihing unserer Zeit. Berlin, 1835, bei G. Reimer. 
12. 1 Thlr. 12/, Sgr. 

2. Das Feoster* und Licht-Reellt nach rdmischem, gemein- 
deutschem, preussischem und französischem Rechte, 
Berlin 1835, bei Theod. Brandenburg. 8. Neue ver- 
mehrte Ausgabe. Ebend. 1840, bei G. Crantz. 15 Sgr. 

3. Auszog aus voriger Schrift. Berlin, 1835, bei J.F.Starke. 

4. Die Oflsseldorfer Malersclmle in den Jahren 1834, 1835 
und 1836. Düsseldorf, 1837, bei J. H. C. Schreiner 8. 
20 Sgr. 

5. Meine Schrift „die Düsseldorfer Malerschule'' und ihre 
Gegner. Ebend. 1837, hei J. H.C. Schreiner. 8. 7«/, Sgr. 

6. Etwas Aber EhrenkrSnka&gen mit besonderer Berück- 
sichtigung der exceptio veri, der Beleidigung durch 
Denuntiation und im Amte nach gemeinem, franzo- 
sischem und preussischem Rechte. Ebend. bei J. H. C. 
Schreiner. 8. 5 Sgr. 

7. Geschichte der adligen Familie von Stommel in ihren 

verschiedenen Linien am Rhein, in Hessen imd der 
Wetterau. Mit Wappen und anderen Abbildungen. 
Düsseldorf 1842. folio 1 y^ Thlr. 

8. Diplomatische Beiträge zur Geschichte des Colner 
Domes und der bei diesem Werke thätig gewesenen 
Künstler, mit Urkunden, architectonischen Abbildungen 
und einer Karte. Cöln, 1843, bei M. Dumont-Schauberg. 
8. Zweite vermehrte Ausgabe. 1849, Düsseldorf bei 
J. H. C. Schreiners. 12»/» Sgr. 

9. Das Staatsamt und die Gesetze vom 29. März 1844. 
Düsseldorf, 1845, bei J. Buddeus. 8. 10 Sgr. 

10. Geschichte der cdlnischen , jülichschen una bereischen 
Geschlechter in Stammtafeln, Wappen, Siegeln und 
Urkunden. 1. Theil. Stammfolge und Wappenbuch mit 
1000 Holzschnitten , 200 lithographirten Siegel - Ab- 
bildungen, Häuseraufrissen, dem ßildniss des Verfassers, 
etc. Cöln und Bonn, bei J M. Heberle, folio. 8 t'hlr. 

11. Der politische JesultismilS im neuen preussischen Jagd- 
recht. Fin Beitrag zur Charakteristik der Berliner Na- 
tional-Versammlung und ihrer Wortführer. Cöln, 1849, 
bei C. F. Eisen. 8. 7'/» Sgr. 

Digitized by VjOOQIC 



12. Du Hntllehe Stift BUU aus authentischen QueUen, 
Bonn, Brüssel und Cöln Heberle'sche Buchhandlang 

1850. 8. 12 Sgr. 

13. HasOBClavars lUlUtratiOII6B zur Jobsiade. Düsseldorf, 
bei W.Kaulen. 2. Auflage. Coln 1852, bei J.H.Heberl«. 

14. Denkschrift für die schleunige Erlassung eines Ent- 
schädigungsgesetzes für die durch das Gesetz vom 31., 
Octbr. 1848 betroffenen Jagdeigenthümer. Düsseldorf, 

1851. 8. 5 Sgr. 

15. Ueber die Pflicht des Staates die rheinischen Jagd- 
eigenthümer des rechten Rheinufers zu entschädigen* 
2. Auflage. Berlin 1851, bei M. Simeon. 8. 5 Sgr. 

16. Geschichte der cölnlschen, jülicbschen imd bergischen 
Geschlechter, einschliesslich der neben ihnen ansässig 
gewesenen clevischen, geldrischen und mörsischen, in 
Stammtafeln, Wappen, Siegelu und Urkunden. 2. Theil. 
Ergänzimgen und Verbesserungen zum 1. Theil. 
Stammfolge und Wappenbuch der clevischen, gel- 
drischen und mörsischen Geschlechter. A — Z. Mit 600 
neuen Familien, mehr als 600 in Holz geschnittenen 
Wappen und der Abbildung des von Reinald von 
Dassel erbauten erzbischöflichen Pallastes zu Cöln. 
Cöln und Bonn, bei J M. Heberle (H. Lempertz) 
1858. folio 5'/, Thlr. 

17. Aos dem Wirlceil eines preussischen Gemeinderaths, 

1852. 8.7»A Sgr. 

18. 0er Oarneval mit Rücksicht auf verwandte Erschei- 
nungen. Ein Beitrag zur Kirchen- und Sittengeschichte. 
Cöhi und Bonn ebendas. 1854. 8. 1 '/s Thlr. 

19. Die Grafschaft und freie Reichsstadt Dortmund!. Band, 
auch unter dem Titel: 

Die Dortmunder Chronik mit Urkunden und Wap- 

genabbildungen. Ebendas. 1854. 8. l'/s Thlr. 
ie GrafSChatt und freie Reichsstadt Dortmund U. Band, 
auch unter dem Titel: 

Urkundenbuch der Grafschaft und freien Reichsstadt 
Dortmund I. Abtheilung, Ebendas. 1855. 8.2 Thlr. 

21. Die Grafschaft und freie Reichsstadt Dortmund HI. 
Band, auch unter dem Titel: 

Statutarrecht imd Rechts - Altertliümer der freien 
Reichsstadt Dortmund, mit einer Ansicht der Stadt aus 
der Vogelperspective vom Jahre 1600. Ebendas. 1855. 
8. 1 «/i Thlr. 

22. Die WestphaleA in Lübeck. Ebend. 1855, 8. 20 Sgr. 

23. Schloss Roland, seine Bildergallerie und seine Kunst- 
schätze, mit Kupferstichen, Litliographien und Holz- 
schnitten von Ernst Frohlieh, T. W. Janssen, Willi. 
Krafft, Kretschmar und Anderen, sowie mit den Mo- 
nogi-ammen der Künstler. Ebendas. 1853. 4. 2 Thlr. 

24. Siz dansas pour le ]?ian«forte i \ß. Memoire du jour 

_, Google 



de saissance de Julie Stooiinel et de- sejouF agreable a 
Neustadt ä la Hardt. 1828. 10 Sgr. 

25. Drei Lieder mit Begleitung des Pianoforte , opus 16. 
Berlin 1834, bei Th. Brandenburg. 10 Sgr. 

26. Cliiq variatioses et Polonaise sur un theme original 
pour le Pianoforte, dediees a Mademoiselle Julie Stom« 
mel, OD. 17. Berlinl834, bei Th. Brandenburg. 7 Va Sgf 

27. Drei Gesänge för vier Mannerstimmen, op. 18. Berlin 
1835, bei Tli. Brandenburg. 1% Sgr. 

28. All die Geliebte^ Arlette mit Begleitung des Pianoforte, 
op. 19. Berlin 1835, bei Th. Brandenburg. 7 Vi Sgr. 

29. Li Sontimenti. Duo per il Pianoforte e Violino Prin- 
cipale,op.20.1835. Bonn bei J. F. Mompour. 27 »/« Sgr. 

30. Fantaisie melancoUqoe pom* le Piano et YiolonceUo, 
op. 22. Berlin bei Th. Brandenburg. 10 Sgr. 

31. Oirertissenieilt pour le Piano et Alto concertantes, op. 
23 Berlin 1836, bei Th. Brandenburg. 10 Sgr. 

32. RondolettO con Introduzione per il Piano e Flauto eo 
Viohno, dedicato al signore Aurelio Stommel, op. 24. 
Bonn bei J. F. Mompour. 12»/! Sgr. 

33. „Die Kappe hOCh,^' Lied mit Pianofortebegleitung, den 
Carnev^alsfreunden für das Ehrendiplom. Düsseldorf 
1853. 5 Sgr. 

34. Drei Lieder mit Begleitung des Pianoforte, dem Herrn 
Aurel Stommel und Fräulein Wilhelmine von HoveL 
bei Gelegenheit ihrer am 1. Dez. 1844 zu Dortmund 

fefeierten Hochzeit, gewidmet, op. 25. Düsseldorf 
844. 16 Sgr. 

35. Innige Liebe i Gedicht von Korner, für eine Sopran- 
stimme mit Begleitung des Pianoforte, der Gräfin Wil- 
helmine V. WesterhoE-Gysenberg gewidmet, op. 26. 
15 Sgr. 

36. An Sie, Gedicht von A. Fahne, für eine Singstimme, 
mit Pianoforte componirt, und der Gräfin Wflhelmine 
von Westerholt-Gysenberg gewidmet, op. 27. 15 Sgr. 

37. Der Reichsgräfin Wilh. v. Westerholt-Gysenberg zum 
Namenstage. Lied für Tenor und Pianoforte. 7 /i Sgr. 

Unter der Presse ist: 

38. Die cölnische Erbvortei. 8. 

39. Geschichte derDTnasien» jetzigen Grafen von Bocholtz, 
mit blattgrossen Holzschnitten. (Folio). 

40. Geschichte der Herrn und Freiherra von Hövel. 3 
Bände mit blattgrossen Holzschnitten (Folio). Der 3. 
Band auch unter dem Titel: 

Gotthard V. von Hövel Chronik und seines Vetters 
Gotthard Vni. von Hovel Hmtertreibimg eines Schand- 
gedichts, und' Abdicationsschrift 

Digitized by VjOOQIC 



41. deiddchU der westphSHsdien Geschlechter (Folio) mit 
circa 1000 Ahhildungen und der Geschichte ebenso 
vieler Familien. 

Bis Ende dieses Jahres kann man auf dieses Werk 
in franco Briefen beim Verfasser (Schloss Roland bei 
Düsseldorf) mit 8 Thlr. zahlbar bei der Ablieferung 
subscribiren ; späterer Preis nicht unter 12 Thlr. - 

42. Die Aufschworungen der Jülich-Bergischen und West- 
phälischen Geschlechter folio. Gegen 1600 Au&chwd- 
rungen. Subscription wie bei Nr. 4l. 

43. FonchüllgeA aur dem Gebiete der rheinischen und west- 
phälischen Geschichte. I. u. 11. Band. 






DQsMldorf, Buchdrnoker«! von H. Vom. ^ 

_, , ^oogle 



y Google 



y Google