This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books white helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web
at |http : //books . google . com/
»
r
y Google
/
Digitized by VjOOQIC
'' ^ . "^
y Google
y Google
Die
PiMrtmtitib.
8w
]lriun)len6ail$. L d6f^iiii|.
1855.
y Google
9
bet
frdti 1IH4ii|liU .
Stllxi ttttk Sonn.
1855.
Digitized by VjOOQIC
I ma »Ew TORI
1 PUBLIC lIBBAEt
1 !•
y Google
3lo«tvo«t*
i
'M
-^
©ie Blfit^e; xotXi^t Dortmunb »djrenb bet crfren
^dlfte M 9RittetaIteT0 entfaltete, unb m\6^t m\i üBer
bte (Srenjen 2Befi)>^a(en0 ^inau0 i^ren ®Ian} »arf,
^atte Bereit« in ber Ä(te|len Seit i^re SBurjeln je-
f^Iagen.
@^on unter ber erften Oenoffenf^aft , wel^e naclf
ben ditefien Ciuellen Ux beutf^en ®efd^i$te bad ®eMet
ber ©tabt unb ®raff^aft in ber «rt befaf , baf ber
Slder Je nac^ ber SBörbe ber Sinjelnen in größere ober
geringere ©tfitfe ftetfjeilt, l^otjunfl nnb ffleibe aier ge*
meinf$aftU(!^ , jeboi^ na^ ^nt^eilen , toel^e ber ®r5$e
It^ «tferbefijer« entftjra^en, benu^t würbe, befanben
|l^ ®runbbefl^er erjten »ange« 0* 9lamentli(|f xoax ba«
N ®eHet, auf bem ba« je^ige ©ortmunb jie^t , ein Ober*
'/ ^of unb unbegweifelbar Sefljt^um eine« gürten in bem
j;^ ©inne, wie i^n 2acitu« bef(|freibt ^).
SBd^renb ber Unterioc^unfl aSBejt^JÖaten« bur^ bie
giSmer wohnten römifclfe Ferren auf bem Ober^ofe *),
*) Tacitur german. 25. 19, 44. conf. Lex saz. Gap. 15.
*) !Dafür frt^t I) bie \)Ottreffnd^e , t)etIo(fenbe gru^fc«
Barfeit bed J^oben^r t>etBttnben mit bem günfligen SBiefen.- unb
SBalbbifhifte, in alten Seiten f&r S^ietetlaffungen allein mag«
?^ geBcnb; 2) bie auf gefunbcne , gtoge ®taB|tdtte, unb gan) Be«
p7 fonberö 3) bie auf bie f^j&tcre Seit toetetBte ©erfaffung t>et»
^ Bunben mit Um Umjlanb, bag bet OBer^of feit Äarl bem
®Togen fi^ untet ben foniglic^en iDomaincn Befinbet.
^) ^ie in biefem 3a^re auf bet eBemaligen, uralten bon
$o^eIf(^ett SBeft^ung )»orgefunbene romifd^e Urne aud terra
ti fo, ta^ Me alten fd^flf4fett gürflett »ou l|inett »er*
trieben »urben, ober neben t^>nen PJen btteben, i^ mä*
flewif; lebenfatt« traten na6) Sertreibunfl ber Stbmtx
bie dUeren Ber^dltniffe »teber ein, M ftart ber ®rofe
{{e nm^rite.
Der Oberiiof Dortmunb , eine Curtis mit »erf^ie*
benen mansis, ober hat, voat nian banta(0 eine Sifia
nannte , fling aU »efijt^um eine« teflegten gürten *)
anf ben Pejenben Äaifer aU Sigent^um über unb mit
ifim bad baju fle^Srige ®eHet (ft>dter ©raffdSiaft ge*
nannt) auf weld^em bamat« gbete ^), greie nnb Äeib*"
eigene neben einanber wohnten. Die erjteren »nrben
entweber al« fol^e au« htn Urbetoo^nem »on Äarl in
(Snaben aufgenommen, ober von i^m alt ®etreue J[U
biefer Stufe erhoben 0-
Dur^ bie Sr^ebung ber alten fd(!^ilf^ett Surti« ju
einer Wnigfic^en Sitta (J»nig«^of, fUd^t^of) würbe
ba« ^au^jtgebdube berfelben, fowie e« hamalt fdS^on ffanb
ober neu erbaut würbe, eine Jtonigd^falj (ßti^t^paüafO
unb bie Ux\aä)t be« f^neflen 5luf6Iü^en M Orte«.
t>tm fo wie fa^ ftberatt Sntelligenj unb «erfe^r, ffi^re
unb Vermögen an \olä)t $faljen ftc^ anlehnten unb bie
®rünber »on freien Ser^dltniffen unb (ginri^tungen
würben, bie fpdter unter bem Flamen »on ^dbtif^en
Uiannt geworben finb, fo au6) in Dortmunb.
sigiUta mit Ätab^iafen unb Si^tetjeftalten f^rta^t l^offir. ©ic
fianb in bev Mi^t ber 5^sifc^at3 unb in Snfd^ln^ be« gVofen
getd^enfelbe« ber fdc^pfd^efi Utbewo^ttcr. Der fejte Umftänb
ftl^eint ein neben einanber 3Bo^nen gtt untetfUllen, aud^ gibt
er SU mand^en anbereh SBermut^ungen fftavm,
*) '^SJcrabe ber UÄtRänb, taf et ä« ben flegcnben SRegen«
ten fönt, bewcfp, bag ^ enfifem b^ftegtcn SDbcr^errn genommen
fein muf .
^i 3tt ßiÄbfeiii^Vft 'Ht& 'StM^mx^.
'} IBergt. Annkilcls Lkuersimni fed knfaum T82. .^ip
6etftt fietfofttttt pani f2|on 188 3ü(r na^ Start
M drdfeit Stobt fo^äu^MIbet bd, baf Otto btr ®xeit
tie (9. Sttiti §62) aU Wtnfttt bet 8itta ^Jot^anfen
(ÄÄtiBetfl) berttej *) rnib öW^jeiti« eml^ten fanc
^anbeM»erMttbuttflett unb bie Stirte feiner SRSnner,
ti^efi^e n(iiitenlH$ ben Jt&nisen au« fi^fifc^em etamme
gut ^au^jtfHk^jit biente, eine fol^e »ebeutung, ha$ «aifer
Sotitäb II. (t 1039) obgleit^ ein ^rauft, i^ Aen^t^igt
fä^ , bi^tt Ort ftinem Z^rone nSfier ju jleOtn , inbem er
f^tt unter feinen unmittelbaren 6^u^ na^m, ju rtner
giei^l^^bt tr|ob unb mit loefenttt^en Privilegien be«
enabigte. S)abur^ erhielten bie Dortmunber iRei^d«
iixftt^ nd'mentS^ bai Ste^t, nur bem 9ti^ttr i^rer
€tabt 9lebe (U fleffen, bur^ ba« 9bei4 BoS'* unb 9ib»
igaBe^frei gu reifen, bet ^orberung jum 3tonfam))fe
ni^t )tt feigen.
8tt ber Seit aber, a» !)ortmunb fo |fod^ «e^ettt
Vi^tttM, IbefftI no$ feine anbere beuif^e 6tabt eine
«Wi^e M^tH^ «u^jei^nun«* «ine betfetten, (S.b%
i^atte }»ar aul ben r5mif^en Sinri(^tungen ^Sbtif^e
Srei^eiten in ta9 beutfd^ Stei^f ^nftbergetragen unb
frfitute 1i# bti^Ob bamaU f^n erifebli^er Sorjfige,
anbete enan^en gM^jeitig ein ober anber ^rMlegium,
n>e(c^ed {ie ben rei^dfi&btif^en grei^eiten nit^er brachte;
man^e überragten S>ortmunb m ^anM unb Stei^t^um;
*) @eiber| Urfunbenbud^ I. ^t, 11.
Äie alten g5ti\)llegi€tt Conrab*« Jfnb jwar im $Dort*
mttttDW ÄtcSflb nlÄt me^t ijtJT^önben. ^«t gro|c ©ranb ^on 1330
l^at |ie serffett, amn i§r ^n^alt torttb bur(^ btt betben ^xi\>U
legien ffriebtic^ IL ^enüaforn benr!unbct. griebricb faat au$«
bTAtfU^: ba$ et bie $ru)i(eaien feiner 93oreltem, tt&muc^ bed
Äflfifer Sontab uno gricbritif 1 nur erneuern unb iejidtigen
^ \ooUt. ^äM nennt er bie 3)ortmunber „Ciircs*^ «nb i^re
* ^tobt ^^universilas tremoniensnm civium^^ ober aud^ „ciri-
nostra^^^ offenbar toeit «ben fÄie öotfa^n |k baju erhoben
^ * „lizedby Google
--^10
leine cAtx tonnte ju jener 3eit f^ou eine i^ofle urfunb*
lii^e Slnerlennung bet Unmittertarfeit ertrinken unb
»a« me^r x% leine fl^ je bt« ju ber Jenelben^wert^iett
^J^e erbeten, »ie Dortntunb ben faiferU4fen öatfentuf
ju tjerbienen *).
@ntf4)re(^enb biefer andgejeid^neten @te((ung finbet
fl^ bie botimunber »erfafung bei intern er^en ii^^ftttttb:^
fleben audgebilbef. 3u einer 3eit, too bie meiflen
SRei^dft&bte nod^ unter einem SSoigte, einem Surggrafen,
einem @^ult|>ei« jle^en, ober in ber SSaU i^te'r Stifter,
»firgermeilier unb anbrer fläbtff^en Seamten bef^rdnlt
Pnb, wo "Stdbte, reifer al« SDortmunb, in i^rer nd4>*
jlen Mf^t , jum Seifriel Soe^ *) nur ein _ geringe«
SKaaf freier 8JermaItung geniefen, tritt SDortmunb f^on
fejr felbjtpänbig, Wd auf »enige «ßunite fa|l foutoerain
auf. ^Ic^tje^n $erfonen (consules, f^dter SRat^dfferrn
genannt) mit jwei ^roconfuten (aSürgermei|ler) an ber
®^ije führen t>ai SRegiment. ^\i6) bie SWilitairgewaÖ
ip in ben^änben be« Senat«, ber bur^ jioei »ittmeifler *)
») ÖHter ©cite 155 Srnmetluttg.
•) 3" '®ö«|l ftanben m in bie neuere Seit bet Solgt
unb ©d^uU^eiS. toctc^c belbc t)on bem (gtjBifd^of aBl&ingcn , an
ber ©|)it;c bct (Scric^t8Bar!elt unb tfl^llltair^jetfaffung. ^le
er^ere t|eirtc ber $toi>(l ju ©oe(l tn fofern mit l^ncn , bag
biefer Aber bie ^lenflleute unb lu £lt(i^enfa(S^ett mit ^n^Wni
ber Bclben/anbern rltfetetc. Die ®ericl^l«Barfelt- aller brel toar-
nur in fofern Bcf(^r&nft , baf ber SBolgt ft(^ ctneYi gro^nen,
ber Sßxnpit ©(Reffen, öon bet igtabt jut^cllen laffen mugte.
IDer iBoiöt rid^tete ater üSer (Srbfdfeaften, SBunben öon branfen
aßaffen; iD^orb/ ^arxb , ^ct^, SAge, ^eimfut^ung, nac^tll^en
^ithMi, grauenrauB, iBraut^ unb @§egef(Sen!e , unb ber
©d^ultl^el« üBer ben SBerfauf bon Gütern unb <S)efSIIen unb
üBcr undd^tigeS SKaög unb Oetoid^t. 3n ben ^aui^tfad^en
^attt bie @tabt olfo feine ®e)mU; nur Bei einem ©icbfla^tc
unter 12 Denare unb Bei (äfctreibc* unb ©lermaag auf ben
SDorfern richteten 5Burrid)ter, toeld^e bie ©tabt ernannte.
•} 3« bem SSerl^aUen ber iBurgmänner gur ^iit Otto
be« (S^rofen (ß. 16 ber C^ronte) fd^eint fd^on eine felBfipdti'
— 11 —
bte mxitmt^x onfu^ten Idft ^). t>U ®ttx^maxUit
Be^^t g»ar ein ®raf , er muf fte aitx butc^ einen
M^teT ausüben Uffen, ber in Dortmunb anf&fjig unb
t>on ber ©tabt flewÄ^U ifl, unb felb|i biefcr fRic^ter
barf (ö^fiend {»ei 3a^r ben ®eri^tdfiut^( befleiben;
tad ixotitt 3a^r, n^enn er fi$ im er^en gut gefft^rt
^üt, unb er mit bem @rafen bittenb ^ex bem @enat tx*
fc^eint unb bie Serldngerung ))on biefem erlangt,
^aju (fat ber Stifter in allen Sad^en nur bie Seitung
be« $rogeffe«, ni^t ben Urt^eü«frruc^^. Diefer wirb
in dit^ilfa^en ))on allen im ®eri4>t an)9efenben S&rgem
(bem Umfianbe) in (Eriminaifa^en ))on einem SBürget,
ober mehreren geft>rü^cn , bie ber SRicjiter ernennt ').
5Da^ ^)>^eaation0geri^t iß ber @enat, alfo au<i^ f^ier
\^, n)ie bort, ba^ Sttä^t in ber $anb ber Surger, \J^x
Siufluf auf bie ^udbilbung ber Serfafung unb ber
gte^t^fa^ungen unabtoei^bar. Unb biefer (Sinflui er^*
9xtdi fidSi fogar weit über bie @renjen be0 bortmunber
©ebietd. 2)er bortmunber ®enat ift bie &onfuUationd«>
unb ^)>)>eIIationdbe^5rbe für bad ganje f&(^fif^e ©ebiet
j»ifcjien SBefer nnb Wubr ^) , ja fogar entfernter »o§»
bige ao^ititainjerfaffuna but(!^ gu bfiifen. ^ie f))5tete ^tlhp
panbigfeit in ber SKUifairgctoalt. Befunbet^fic^ in bem ©tabt*
iöünbnip öon 1270. 35ortmunb t>ix^\ni^t, o^ne ba| ber ®raf
5W9<^8i>ü*R ^ß ' ^*< bot^ fonfl not^menbig getcef en todre , feine
SRelfige unb Söogcnft^ügcn für bie Stocdfc bcÄ SßunbeS in 5öe,-
Teitf(|aft au fieUen.
•) 35np über bie Organifation be« ^atf^^ u. f. t». In ber
llrfunöe für 3)or^aTt (©anb III Sßr. 1) nic^t« gefagt i% :&at
wo^l barin feinen Orunb, »eil bort ein SSoigt unb ein B^ulU
^ci^ re{)ierte/ (advocato^ scnltcto ceteris burgensibus) bie
Organifation bc5 0legimcnt« burd^ ^ai^ unb ©ürgermcijler
aber für einen folc^en Ort BebentungSIo« »ar.
») 6ic5e ©anb III. SRr. 1 unb an anbern ©tetten.
•) ®ie Urfuttbc SRr. 1. ©anb III. @. 25 amönbc fagt
biefeS au«brü(f(i*, tod^renb bieUrhinbe SRr.9 biefem anwibcr*
f|)red^en unb bie ^Berufung nur auf bie bort Benannten Orte
— Ife —
^'tm M'tjhtt uÄb etaMe mt\x um ffei»e «tttf^tibttna *)
ttttb in B^iimfat^c* ftSfetttafieh m fH6jl bfe Mfrr
©tete Wa^teÄtWtfeCüttj «üb Mtfct aÄ««ttittHe
SÄ^aÄb |4tte mänd^e für bw @^fimte tot^ttö^ gbljtn,
SinntÄt Watete et ba« «ugit bet gürilen unb ©enfiembtii
auf bU Dortmunber SüfläHbi; SBefeP), J)ot||ten,
^ckiporb *J et^felten »oti bort iffte SetfÄffun« , fa fo^at
ble fern SBo^nenben, bet i)eutf(!^orb^tt<mei|^t DHd unb
bfet Sif^öf ^dnti^ bbn ©amfonb tJtbaten fl<!^ Ui
©orlteunbet aiedSft für t^te fieuerWut^ ©tabt tx^tfatb *),
bie ft eine ßolonie »oä Dortmunb nenne**), ©he
fetnett golge ba^on »at, bit «nfjei^nung btt ®iabi*
rt#te, eittie fo fcü^jeittfle, tya^ %t mit ben, m^tn xi^m
gttflfdWeit b'ejeld^neieh ©täbten bi?4 ®iaben« flta(^eil
©d^rtt« «e^it •') nnb ben m^WW"^ e^im^ ^obÄttw
ritt»); . ^
Bit betij^r&ttfe« Weint, ©a^ inbcffen urftotüngM me|r al|
tiefe Orte flcmetnt fctti muffen, ee^t ^tin boraud Ic'töör, baf
i3'2i btt lolf^of toon $5a^er6ortt bi« ®tabt SPäberbdtft 6ti»
toelil, na(ä^ 3)ortmunr) ju a^j^jettircn. 35ap8e t^ut bcr ®raf
toon Sleüc rürff{(ä^tUd^ SBcfct. @ic6e 9«r. 9. unten, «e^nll*
It^c« gilt trott l^öjtcr. SDa bt< Prjlcn bet ®erl*t«Batfett
tcblBlitl l^te toÄftfenbc üKad^t »erbanftcn, fo Knnen pe
fc5\i^cTt^ tcne t^c anfel^eti f(^tt)5(i^cnbe S8erfftö»n8«n getroffen
^c*cn, u^enn ni(i^t ein erfanntcö m^t ©ottmunb jur @cltc
*) @ie^e üBanb I. ®. 100. @$ fommen no(| ^kte anbete
gftffe in ben aften fror. w, - «« «««
») e« f oninten biete ©elf^)iele ttor. Knl ba)jon unter S»r. 238.
«) «Rr. 9 biefeS SöanbeS. ^ ' . .
*) aßiganb, ®ef(i^. bon Sorbe»? 2te »Bt^. @- 205.
*i SBb. m. 5Rr. l.
•) <Dor^arb l^ieg früher ^or^t mh fo 'toitb au^ nod^ jiefet
3)ortmunb in bcm SBolfSmunbc genannt ^^ ^ .
') <58 gef^a^ ju toütö'ufc 11^0, s'ti WontlVctHer 1204,
ju 3»arfeitte uhb Sfttei iVb^ifÄcn 1^45-12TJ. tltfifÄe^ Aorte«
vm. SuS^iSme« tt^ bltlfem 3eit, Ju «ijlgliOh 131«.
•) 50ie «ttfjetd^nöttg be« ©tattit« «»ti «Ättrtttfnb tu b*r
13
Sad ben ^anbel anbetrifft , ben Dortmunb trieb
iittb ber feine SRa^t fo Bebeutcnb l^eijerte, ba^ er ine^r-
maten jüm Sä^ni^t bentf^er @tdbte, namentii^ einmat
im 3a^re 1320 18. 5l^ril für ®oe^ gejen ben »Jntg
»on fenfttanb eine enerflif^e B^xaS^t führen bnrfte, fo
toirb in ber jtoeiten 5lbtfie«un8 biefe« Urluhbenbn^e«
ba^oii no^ ferner bie ülebe fein, ^ier nur bie Se«
merlung, baf im 3a^re 990 Ädfer Otto III. ben
^anbetdleuten ))on (Sanberd^eim bie Sorre^te ber Dort^
munber einräumte*)
S^ad no$ fon^ ®rofe^ aui X)ortmunb (ett^or^e«
gangen ifl; namentti(^ bur$ bad @t5btebftnbni$ fftr beh
2anbfrleben, übergebe i$ ^tet, e« i^ ^egeAllanb biefe«
fflerfeö, beffcn $erau«gabe mir bur^ SSorjle^ettbe« fle*
re'^tfertigt erf^ien. . aÄoge bie «rbett Wad^P^t flftben,
nam'eniK^ wegen ber ®ru(ife1^Ier, bie i^ tro^ affer
angewanbten SRül^e, wegen Sntfernung \iorii £)ru4orte,
ni(ä^t labe »ermeiben Wnnen. aUebrere ha^on flnb alif
utterWarIi(!^e SBeife wÄ^renb bed Drudt« entflanbeH.
ea^ieftid^ iabe t^ iibS^ Sifeigee »et bie «inri^^
tttiig biefei Ärfunbenbft^i ju fagen. fiel ten 3nter*
^öxin, wie |!c Äanb ill. ißr. 1. gcßeBen ^, ttfet a»it<*b
1^7-- 1274. ©cifh bamalS lebte bet S^euifd^örbeti^miptpet
Otto t>on ©angarl^aufcn, an ben bie Utfutibe seri^tct ij!.
SWmmt man inbcjfen baS duce in§ Kuae, toer^eS but^^t^cn
mib mit bem SBotte Impeno öBetftJxiefccn ifl, fo m«!p bie
attfseid^mtng f*on ju ber «eit erfolgt fein, «I« bie aBetfen
no* bie ^etjOg^Äütbe in fecjl^l^aten 6efa|en, atfo t>or bem
eturic igclnri«« be8 8ö»en (\^.^\>tU um) tmb flnb bo^et
offe bie iDurdMtrei<^ungen unb UeBctf^teiBungen fotoie bie 8tb«
brcffe erjl entfianben, al« man um bie (glnfenbun^ na^ (Jur»
lohb gelbeten Würbe.
. tat ^tt\tex ^imittü aVtx, weI(3J« rt<m bi^ffet ffir bie
aitejle l^ielt, flnb aber na^ bem ^tutge ^einrid^d ))erfa$t.
^enn flc f^jrccben t)on Um (SrjBifd^of aI8 bem ^txxn. (Sin fol«
^iß aUt toutte ber (grjBifd^of in böttiger Ocgenb er|l bürd^
bie MX ^t\nxi6^ auf i^n üBergi^flangene. ^ertogli^ ffiürbe.
») Leibnitj rer. bruniw, IL p. 376. ^OOqIc
14
^UttcttottCtt ^abc t^ mxä) in bct SRegcI na^^ bem OrijU
Tide flcri^tct, nur in »enigcn gaflcn, »o ber Sinn einet
Urfunbe gar nic^t jmeifel^aift fein fonntc, ^abc i^ bie
heutige 3nterpunction«n)eife gebraucht, unb in ttn gdllen,
»0 x6) in einer Urfunbe gu ben »or^anbenen, au^ neue
3nteri)unctiott ^injujufügen jwedmÄfiö fanb, ^abe i^
bicfelben in Älammern ^t^ti^t Die ®ebön!enjlrid^e ( — )
in ben ttrfunben bebeuten, bag bort SBorte gefirii^^en
finb. ' Die gejlri^enen ©teilen enthalten aber nic^td
SBefentlic^c« , mei(len^ nur $leona3men, ober burc^au«
überfififjtflc ®orte, öber^au^t fot^e«, »a« jtd^ t)on fetbjl
Da »0 jt^ mehrere fünfte ^intereinanber flnben,
jlejieu tie au^ im Driginate unb bebeuten meijlen«, ba^
bie Titulatur au^fletajfen unb »om gefer ^tnjujufüßen
fei. 3n ben »enigen SÄtten, wo bie $uncte 5lu«lajfun*
gen bebeuten, wel^e babur^ entjlanben jtnb, ba$ 2ife
Original jerjlört »ar, ijl biefe« in ber .ölote bemem,
au^ ber ungefd^re Saum be^ ßerflörten angegeben.
Die Urlunbcn, »el^e abgebrucft flnb, flnben jld^,
mo ni^t etwad anberd angegeben ifl , alle im @tabt:«
5lr(|it)e J>ertt>a{>rt, einem runben, bombenfejlen Sturme
mit eifernen Spüren, ber an ta^ Slatb^au« angebaut unb
ein iwax gegen geuer jt^erer, aber fonjl in Jeber SBeife
ungeeigneter ^ufbewabrung^ort ijl. @ie flnben fld^ in
einjetnen größeren ober feineren Äajien, finb bur^au«
ungeorbnet unb gröftent^eil^ falfc^ fiberfc^rieben. ölur
»on ibnen na^m i^ bei biefer 5lrbeit Äenntni^ in
bem ©lauben, ta^ ta^ %x6)io ein SWe^rere« ni^t biete,
(grji M x6) mit bem 2lbbru(fe bereit« M jum 17. So*
gen »orgef(^rittcn »ar, erfuhr i^ burcji bie greunbli^«
feit be« ^errn Sftrgermeijler« S^^n, beffen tbatige ttn*
terflü^ung i^ befonberd rübmen muf, ba$ er noc^ einen
großen SCtfeil k)etma^rto{ter Urfunben in befonbere ftaßen
Digitized by VjOOQIC
15
gefaramelt ^ait. Sei Dut^fl^t bcrfe!6cn erflaJ jl^ ein
fo grofer Raufen Urfunben allerer unb neuerer 3eit^
baj^ fie einen Sanb fftllen »erben, fo tlar! »ie biefen.
S)er llmjlanb, baj bcr «bbrud einmal g^f^«^^^' ^^f^
ni^t« mefir einjuf^ieben roax, lie^ mi^ ben Sntf^tuJ
faf en, biefen Sanb in .jttei «W^eilungen ju geben. Der
3»eite, welker folgen fofl, wirb atte« nacjitrdgttcji 9luf-
gefunbene unb tarunter au$ no$ )>ie(ed aud ber {tAbti"
f^en Slegijiratür enthalten unb eienfafl« ^ronologif^
gcorbnet fein; feine $erau«gabc wirb aber nod^ einige
Stii J>erlangen, »eil einmal ba« SRateriat, barunter J>tele
geiftti^e @a^en, ju umfafenb unb in ju f^te^tem
3ttilanbe ijl. SSiele ber Urfunben jtnb namU(!^ ganj »er*
iii^tn, ober bur^ Äo^lenjiaub, SBajfer unb ^i^t fo
t)erborben, ba^ nur eine mü^etootte unb »orflcjftige SSe-
^anblung, %o mogli^, jle noc|> retten," ober bo^ jum
5l6brud ixavi6)iax ma^cn fann. Sei aflebem fann i^
bo^ baö Srfcfieinen biefcr 2ten 5lbt^eilung »or ?lb(auf
biefcd 3a^re« t?erf^red^en.
SDa$ in biefer ^bt^eilung jwetmal bie c^ronologif^e
^Inorbnung »erlajfen ifl, gef(^a^ be^^alS, »eif fi^ jur
3eit be3 2)ru(fe« noc^ einige Urfunben auffanben, bie
ni^t übergangen »erben burften , unb bie i^ , »eil i^
bamald no^ glaubte, e^ feien bie einjigen, bie fehlen,
an einer freien ©teile bei folcjen Urfunben, bie über
benfelben Segen fianb b^^belcn, cinf^altete. ^&iit i6}
al^nJfcn fßnnen, ia^ ber grofe 9la(^trag erfolgen »ürbe,
fo ^dtte iS) e« unterlaufen^ je^t aber »ill i(^ bad Ser«
fehlte hvix6) eine Ueberjt(]&t am ©c^lujfe ber j»eiten W*
tffeilung gut ;u ma^en fu^en.
aJlit ber j»eiten 'Slbt^eilung foll au^ ein umjidnb*
H^ed ategifler erfolgen, »el^ed fo»06l bie @a(S^en M
$erfonen m^ »erf^iebenen Slubrifen ind Sluge fafen
„. 1 „, Google
-—.10 —
)rirb. T>m fftt^i^^x v^ixt fi$ ein SBSrter^ud^ an\^lit*
^en, tve^^ed namentü^ bie f^mietigen Stellen ert&utern
fpO. (S4 »irb biefe« um fp ^^ot^wenWöer fein , ql« i<^
qii^ üi^r}e\fQt^abe, baf bie »eT(f(^nbenen ®Ip|fqTen ^itU^
bqvoif nicfit e.t!(&ren.
Sd^lof »oUnbf 1. 0te»« 1854.
y Google
Ittfun^en^uc^.
Sa^M, So(tm«n» ii. «1««, „,^„1, .,Google
y Google
1. Ädfct J&eititidJ VI. fd^eitft ben Sei bem JWtiigÄ-
i^ofe gu !£)ortmunb gelegenen fogenannien StonigS^
fonn) (Ä6nig8^of«lanb) ju einem bafettji ju er*
feaucnben ftlojier. ©J)e{et, 22. a»dtj 1188,
Henricus Dei gratia Romanorum Imperator et sempef
Augustus. Ad etemi regni premium et temporalis imperii
increraentum nobis proficere non ambigimus, si ad loca
divino cultui erigenda subsidium prebere curaverimus, ad
personarum utilitatem et commodmn, que in locis dictis Deo
debebunt famulari. Ad noticiam omnium ig'itur fidelium
imperii devenire volumus, quod nos pro salute anime nostre
terram curie nostre Tremonie adjacentem, que vulgariter
Koningescamp nuncupatur, libere dedimus ad construetionem
officinarum monasterii, quod ibidem duximus construendum,
et ad religiosarum personarum, que ibi devotum Dei exhi-
bebunt obsequium, sustentacionem. üt autem hec nostra
donatio omni *evo dicto monasterio firma permaneat, et nui-
lorum mutatione rescindatur, presentem cartam scribi jussi-
mus et sigillo nostro communiri. Si quis igitur huic conces-
sioni nostre contrarius exstiterit, indignationem nostram se
noverit inciu*surum. Acta sunt hec presentibus Wolfchero
Pataviensi episcopo. Ottone Spirensi episcopo. Cunrado
comite palatino de Reno. Hugone comite palatino de Tuin-
gen. Ludewico comite de Odingen. Ruperto de Durne
Cunrado de Menzenberch. Marquardo dapifero et aliis quam
pluribus. Datum Spire, anno dominice incarnationis M^ C»
LXXXVm». X^ Kai. Aprilis.
bißt. 3)le Urfunben 1—3. 5. 6. Uxv^en im ^To^injfatat^ivj
8u «OlÄnfiet.
DigftAby Google
JO
2, ÄJnig gtiebcttd^ II. teflätigt feine Sd^enfuttg \>on
Sanberefen gu ©ottmunb jut ©nfi^tunfl beS
Sat^atinen^ÄIoPer?, ba8 et in feinen befonberen
©d&ufe nimmt 1218, 20. 3«ni.
In nomine sancte et iudividue trinitatis. Frithericus di-
uina fauente dementia Romanorum Rex et semper Agustus et
Rex sicilie. Religiosam vitam eligentibus regale convenit ad-
, esse presidium et protectionis nostre suffragium impertiri, ne
forte cuiuslibet inciirsus aut eos a proposito reuoeet, aut
robur, quod absit, sacre religionis infringat. Ad notitiam
igitur omnium fidelium, presentium et futuorum deuenire
volumus, quod nos ad imitationem Henrici sexti patris
nostri bone memorie, Romanorum imperatoris et regis sicilie,
pro remedio anime sue, ac nostra etiam salute terram curie
nostre et imperii in oppido tremonie adiacentem dedimus
ad constructionem officinarum monasterii, quod ibidem ad
honorem sanctissime vjrginis et martyris Katerine est con-
structum, ipsum quoque monasterium cum omnibus bonis
suis et prediis suis, que nuncpossidet vel inposterum dono
concedente poterit adipisci, sub speciali protectione nostra
recipientes, ea sibi stabilitate perpetuav confirmamus et
presenti scripti privilegio communimus. Volumus siquidem
ut ordo canonicus, qiü secundum dei timorem et beati au-
gustini') regulam ibi deo auctore institutus esse dinoscitur,
perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Pre-
terea quascunque possessiones, quecimque bona in terris, in
vineis, mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis,
aquarumque decursibus, pratis, pascuis, nemoribus, campes-
tribus, coUibus, vallibus, terris cultis et incultis aut quibus-
libet aliis rebus, que eadem ecclesia in presentiarum iuste
possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione
regum vel principum, oblatione fidelium, aut aliis justis
modis dono propitio poterit adipisci, firma eis earumque
successoribus illibata permaneant. Ad hoc paci earum pro-
uidere obtantes, Regali auctoritate inhibemus, ut nulla
ecclesiastica secularisve persona, iam dictam ecclesiam et
^ •) (Sine jtoeltc •«tt«feT«8ttns Mcf« UxfmU lieft: Beati
Benedicti. ^ i^
IzedbyLaOOgle
— 11 —
eins ambitum vi uel fraude occupare, aut religiöse conver-
sätionis sorores exinde audeat removere. Decemimus ergo,
ut nulli omnino homium liceat eandem. ecclesiam temere
perturbare, aut eius possessiones aufferre uel oblatas retinere
minuere, seu aliquibus uexationibus fatigare, sed illibata
omnia et integra conserventur, eanmi pro quarum guberna-
tione ac sustentatione concessa sunt usibus oninimodis
profutura. Firmissima etiam stabilitate confirmamus et ob-
seruari precipimus, ut quieunque fidelium utriusque sexus
tremonie vel extra treiuoniam degentium, mansos, agros
prata, pascua, domos, siue molendina, que ad imperio sub
pensione possident, prefate ecclesie sacratisque deo p^rsonis
conferre voluerint, a nostra regali munificentia llberam et
e£ficacem habeani conferrendi facultatem, ita tarnen, ne curia
nostra debita pensione priuetur. Predium vero Komnges-
camp in uulgari nuncupatum, quod pater noster sepedicte
ecclesie contulit, collatum dementer annuimus et perpetua
libertate communimus. Advocatiam bonorum ipsius ecclesie
nobis successoribusque nostris, nuUa persona media, in per-
petuum reservantes. Ligna etiam Illlor hubarum in regio
nemore ad usus ancillarum christi pro salute anime nostre
nee non pro terreni nostri imperii stabilitate ipsis in per-
petuum largiri precipimus.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve per-
sona contra hanc nostre constitutionis paginam temere ve-
nire temptauerit, secundo tertiove commonita nisi presump-
tionem suam congrua satisfactione correxerit, indignationis
nostre penam sentiet, centum libras auri compositura medie-
tatem curie nostre, alteram medietatem prefate ecclesie
Huius rei sunt testes CoDradus spirensis et metensis epis-
copus imperialis aule cancellarius. Cuno Uoldensis abbas
et ellwancensis. Ludewicus dux Baugarie palatinus comes
reni. Theobaldus, dux luttaringie. Comes Ludowicus de
Cigenhagen. ülricus de Mencenberch. Wemerus de bon-
ländia regalis aule dapifer. -Philippus frater eins. Conra-
dus comes de tremonia. Henricus de Scarfenberch et alii quam
plures. Datum apud Vretheberch. AnnoDominice incamatio-
nis. MO. CC<>. XVIU».' XII». Kalend. Julii indictione VI.
mt Umxi>Q^Ux^limn Siegel M ftonigö in^^ifem ma^9.
_ Jtizedby Google
3, @rj61f(|of (Sttficfficrt (bct §ciKgc) Bcfiatigt bie
(Sn:{(ä§tuttg beS Sat^arincnjiiftg. 1218.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. . Engelbertus
sancte coIon. ecclesie archiepiscopus imperpetuum religiosam
iiitam eligentibus pastorale convenit adesse presidium et
pratcctionis nostre suffiragium impertiri, ne forte cuiuslibet
mcnrsas aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit,
däcre religtonis infringat, statuimus igitur et auctoritate
Bostra firmamus, ut in ecclesia sancte Katerine, cuius con-
struende fundum Frithericua secundus, Romanorum rex
Serenissimus et sicilie deo et beate Katerine cum predio
adiacente, quod Koningescamp nuncupatur, et ceteris bonis
que contulity in quo sanctimoniales monasticam uitam pro-
fessuras colligere proponit, nulli omnino hominum liceat
secundum beati benedicti regulam in eadem ecclesia ordinem
commutare» nulli etiam episcoporum liceat^ eiusdem religionis
sorores de eadem ecclesia expellere, nee profcssionis regu-
laris alicui ex ipso claustro discedere sine communis con-
gregationis permissione. Disced entern nullus episcoporum, ab-
batum seu monachorum, nuUus omnino hominum siiie litteris
eommissionis ecclesie sue suscipere presumat. Prohibemus
etiam et omnino interdicimus, utnuUaecclesiasticasecularisue
persona prefate ecclesie ambitum ui uel fraude intrare seu
occupare presumat. Bona quoque et possessiones predicte
ecclesie, adquisita seu adquirenda, empta seu a fidelibus
in elemosinam inibi deo seruientibus tradlta, presentis
scripti pagina confirmamus cum universis usibus earum,
seilicet pratis, pascuis;» uüs et inuiis, riguis et irriguis,
molendinis, nemorosis et campestribns, quecunque pre-
terea in futurum concessione pontificum, liberalitate regum
uel principum seu quocunque rationabili modo adpisci
poterunt, firma imperpetuum in sancte religionis proposito
inibi permansuris et illibata permaneant. Statuimus itaque,
ut nulli prorsus hominum liceat, iam dictam ecclesiam temere
perturbare aut possessiones eins auffeiTe seu ablatas reti-
nere, minuere uel temerariis uexationibus fatigare^ sed
omnia usibus fidelium ibidem profutura integra couseruentur.
Si qua igitur imposterum ecclesiastica secularisue persona
litDc nostre consütutionis paginam infringere temere pre«
sumpserity nee comxnonita satisfactione con^ua emendauerit,
ream se diuino iudicio existere de perpetraia iniquitate
cc^oacat et a sacratissimo coipore et sanguine dei et
domini redemptoria nostri Jesu Christi aiiena fiat, atque
in extremo examine distrincte ultioni subiaceaC. Semantibua
autem eidem ecclesie, que iusta sunt, sicut sit pax domini
nostri Jesu Christi, quatenus et hie fruetum bone aCtionis
percipiant et apud Distrmctum judicem premia eteme uite
inueniant. Ut autem hec rata et in conuulsa permaneant,
sigilli nostri appensioue et testibus subter notatis roborari
fecimus, qui sunt Theodericus maior prepositus et archi«
diaconus, Conradus maior decanus et archidiaconus , Ger-
bardus prepositus^ sanctorum apostolorum , herimannus de-
canus de bunna« Lupertus deeanus de gradibus. Heri-
mannus subdecanus, Godefrithus cappellarius, Pilegrimus
notarius, canonicus sti andree, heinricus comes de seina,
Frithericus comes de Jsenbcrg, Yolquinus comes de Svalen-
berg. Godefrithus camerarius, Theodericus de muninkhusea
dapifer, et alii multi. Acta vero sunt hec verbi incamati
anno miUesimo ducentesimo XVIII <>, indictione im regnante
fritherico secundo regum romanorum et sicilie serenissimo
anno autem ordinationis nostre primo.
Tlit einem fd^Snen, tofi^lv^ciümm @iegel att YOt^feibettec
@d^nuT. ^er )@ifd^of t{l boTauf in sanier %iQVLt aBgeBitbei.
4. Sßriüilegium griebrii^« IL 1220/1. SRai.
Friedericus Secundus Dei gratia Romanorum Rex,
semper Augustus, -et Rex Sicilie. Decet Regalem clemen-
tiam, ut ii, quos in progenitorum nostrorum et Imperii
obsequiis ferventes experti sumus , et fideles exstitisse , a
nobis pro labore suo dignam accipere retributionem de-
beant. Quapropter nniversis Imperii fidelibus tarn pre-
sentibus quam futuris notum esse volumus, quod nos atten-
dentes fidem et devotionem, quam uniVersitas Tremonien-
sium Civium erga progenitores nostros Romanorum Impe-
ratores et Reges, semper habuit, considerantes quoque
grata obsequia, que ipsi Cives nobis e^dbibuerunt laudabüitert
24
et in antea potenint exhibcre, ipsos cum personis et rebus
sub nostram et Imperii specialem recepimus protectionem,
privilegia ab ipsis progenitoribus nostris Conrado Rege et
Friederico Imperatore , Auo nostro innovantes , et Jura
in eis indulta ex certa scientia coroborantes. In primis
siquidem regia benignitate ipsis civibus, et omnibus eorum
posteris concedimus, et' perpetuo confirmamus, ne alicui
ipsos super prediis et eorum personis impetenti extra
civitatem nostram respondere cogantur, nee coram alieno
judice tpahantur in causis, sed tantum in Ci\ntate nostra
in presentia Comitis, qui pro tempore fuerit, vel judicis
sui pro vi de respondeant Preterea cum ipsi Cives necesse
habeant, cum mercimoniis suis ad diversa provinciarum
loca sepius transmeare et suas negotiationes exercere, ne
peruersorum hominum grauentur iniuriis^ statuimus, et illud
ius eis indulgemus, ne quis iniusta occasionfe quocunque per
limites Romani Imperii profecti fuerint , per duellum eos
impetere possit. Ad uberioris quoque gratie nostre, qua
predictos Cives amplectimur, indicium, quia nunquam an-
tiqua iura eorum infringere, sed potius uolumus conser--
uare, concedimus eis et permittimus, quod siue per mare,
siue per terram, cum negotiationibus suis necesse habeant
proficisci, ab omni telonio, et aliis indebitis exactionibus im-
perpetuum liberi sint et absoluti per totum imperium no-
strum. Statuimus igitur et Regia auctoritate districte pre-
cipimus, ne aliqua persona humilis, vel alta, ecclesiastica uel
secularis, aliquod ab ipsis ciuibus thelonium exigere uel ac-
cipere presumat, aut iura eorum infringere seu aliquatenus
eis obuiare. Quod qui fecerit, in uindictam sdi reatus cen-
tum libras auri examipati componat, dirnidium Camerae no-
stre et reliquum passis iniuriam persoluendum. Ad huius-
niodi etiam concessionis et confirmationis nostre memoriam,
hanc paginam conscriptam sigillo nostro iussimus communiri.
Huius rei testes sunt Sifridus Magunt. Archiepiscopus, En-
gelbertus Coloniensis Archiepiscopus, Theodoricus treviren-
sis Archiepiscopus, Albettus Magdeburgcnsis Archiepisco-
pus, Conradus metensis et spirfensis Episcopus Imperialis
aule Cancellarius, Conradus Ratisbonensis Episcopus, Lu-
dovicus Dux Bawoarie, palatinus comes Reni, Henricus Dux
SS
Brabantio, Ludovicus Landgravius Thuringie, Henricus Co-
lues Ashanie, Wilhelmus comes hoUandie , Hennannus
Marchio de Baden, Comes Hartmannus de Wercemburg,
Anshelmus Mai'scalcus de Jastingen, Conradus Pincerna de
Sapfa, Wemheriis Dapifer de Bollandia, Philippus frater
ejus et alii quam plures. Datum apud Frankenuorte, Anno
Dominice incarnationis Millesimo, dueentesimo, vicesimo,
Kalendas Maji indictione oetava.
au« einet a^fd^tlft be« 13. Sal^xl^unbctW.
ö. ^onig griebtic^ ü., \>expfliä^tet beit cJImfc^cn
^jWfd&of jum ©d^ufe beä ©Hfte« ©t. Satl^a^
Tina. 1220 16. »priL
F. dei gratia Romanorum rex et semper Augustus et
rex sicilie, dilecto principi suo, E. sanete coloniensis eccle-
sie archiepiscopo , gratiam suam et omne bonum. Quia
Mohasterium sancti monialium in honore beate virginis et
martiris Katerine tremonie fundatum, speciali amore com-
plectimur, advocatiam illius nulli omnino persone porrigere
decreuimus, illam nobis, successoribusque nostris, nulla per-
sona media, imperpetuum reseruantes. Cum autem honus
imperialis moderaminis nos sepius ad diuersas traliat partes
et remotas, ne idem monasterium ex absentia nostra ma-
lignorum grauetur incursibus ipsum cum bonis suis tue
committimus protection!, rogantes et in domino exhortantes,
quatiniis tum nostri intuitu, tum pro salute anime tue circa
bona eiusdem monasterii sollertem curam et uigilem ad-
bibeas, nulli inquam hominum eidem monasterio irrogare
iniuriam permittas. Datum apud frankinfort anno J)ominice
incarnationis M« CC» XX» XVI» Kalendas Mai. Indic-
tione vnio.
6. ffönig ^emiä) VII, nimmt ba8 fflojict ©t.
Satl^ariiia in feinen ©d^nfe. 1224, 3. ©e})temBer.
In nomine sanete et indiuidue trinitatis. Heinricus
septimus diuina fauente dementia Romanorum Rex et
Izedby Google
S6
semper Augustus. / Religiosorüm uitam eligentibus regale
convenit adesse presidium et protectionis nostre suffragium
impertiri, ne forte cuiuslibet incursus aut eos a proposito
reuocet, aut robur, quod- absit, sacre religionis infringat,
ad notitiam igitur oranium fidelium et futurorum deuenire
volumusy quod nos ad imitationein progenitorum nostrorum
Henrici sexti, aui nostri et Friderici seeundi, patris nostri,
bone memorie Romanorum imperatorum äc regum sicilie,
pro remedio animarum suarum ac pro nostra etiam sälute,
terram curie nostre et imperii in oppido tremonie (§ler folgt
toeitet ber toortlfd^e Sn^alt ber Söcilatigung§*UTfunbc bc« Äat»
fex§ grtebrid^, oBen ^x, 2, m ju ben @nb»aSBortctt : aiteram
medietatera prefate ecclesie, bann folgt:) Huius rei testes
sunt. Engeibertus coloniensis archiepiscopus. Comes Gerhar-
dus de diethis, Fridericus iunior dux austrie etstyrie, comes
Friederieus de Ysenberg. Comes Adolphus de Altena, Olri-
eus. nobilis vir de Beka, Conradus Camerarius de Werda.
Conradus comes de tremonia et alii quam plures. Acta sunt '
hec Anno Dominice incarnationis M*- CC** XX <* IUI**. Da-
tum apud tremoniam per manus Marquardi impcrialis aule
notarij IP nonas septembris indictione Xlla.
Wt too^lerl^alte.nem ©icget, bcT Äonig fffecnb, in bct Sins
fen ben SReid^Sajjfel, in ber 9ic(^ten ba« @cc))tcr, bie Umfd^xift
öom t feiner Äronc lavitü: HENRICVS. DL GRA. ROMA-
NOR VM REX & SEMP. AVGVST VS.
7. (BäikU\ptnä) übet bie ®exiä)tiiaxUit beS @ra^
fett in ßrbf*aftgfdaen. 1230-1240.
Puoniam mortales sumus et diu subsistere non possu-
mus, cautum est rem gestam litterarum amminiculo preue-
nire. Unde notum sit universis christi fidelibus tam poste-
ris quam modernis, quod dissentio quedenl orta fuit inter
Dominum Cvnradum comitem ex una parte et burgenscs
tremonienses ex altera, super eo, quod ipse uel judex suus
infra oppidum ,tremouiense , in domo illa in qua funus ali-
quod moreretur, uoluit ad iudicandum ibidem heredio uel
_, /Google
— n —
supellectili judicio presidere, et.quod hec dissentio tarn diu
durauit, quousque illiistris vir comes Adolfus de Marca. et
Gemandus burggrauius de Werthe, aUi quoqiie viri honestiet
discreti ad amicabilem diem, ut dissentionem prememoratam
in iritum penitus reuocarent, esnede conuenerunt, et quod ibi
conuentum fuit in arbitros, qui arbitrati sunt, quod predic-
tum iudicum ita ab illo tempore vlterius stare deberet,
sicut hactenus steterat, quod nee comes nee burgenses a
suo jure recederent, quia justitia super eo si forte una
dierum ita accideret, se inueniret. Preterea arbitrati sunt,
quod cum aliquis homo moritiu* in domo alicuiu3 burgensis
tremoniensis non habens heredem presentem, ""quod comes
non statim debet obligare bona defuncti, sed absque aliqua
obligatione debent manere in eadem domo, ip qua moritur
homo, a die qua tumulatur homo idem ad integrum mensem.
Sivero homo, qui moritur, aduenaest, bona sua absque
ob1iga1;|one apud hospitem domus, in qua idem aduena mo-
ritur, debent cum testimonio deponi et per annum integrum
et diem conseruari, et si hospes ille forte non est multum
secursus et ydoneus ad conserUandum prefata bona, dabit
fideiussores pro bonis illis fideliter ad prescriptum terminum
cönseruandis, si autem hoc facere nee vult nee aliquo modo
potest, tolli debent prememorata bona de domo illa in qua
sunt, et cum consilio alias deponi debent ad predictum
terminum et conseruaii. — Insuper arbitrati sunt, quod
equus vel aliud animal, uel pecus qualecunque sit, si forte
errando ierlt, quod illud libere uagari debet per sex ebdo-
madas et de illo medio tempore debet in ecclesiis pronun-
ciari et quod si infra prefatas ebdomadas uerus Dominus
animalis illius non uenerit, quod extunc comes illud sibi
libere poterit usurpare. Si autem equus uel aliud animal
inter duas personas a domo vel a curia excutitur et neuter
illorum se de illo vult intromittere, nee etiam burgenses
se de illo aliquo modo intromittent.
Actum publice et arbitratum Esnede in porticu ecclesie
maiorisy qui paradysus dicitur, presentibus viris ydoneis et
fide digniS; videlicet. Johe Dobbone, Arnold de Dydeng-
houen, advocato de Kalchem. Herimano dicto Gruthere,
heribordo fratere eiusdem comitis. Ludowico de Waltrope
Digitized by VjOOQIC
SS
et aliis quam plmibus militibiis, Thiderico de Ivnen. Arnoldo
clerico, Gerardo sub salicibus, Henrico de Kelinghusen
Rudolfe Radeuang , Ludgero de Allen , Johe dicto blage,
Herimanno ibe, Bertoldo capite, Engelberte Sudermann,
Hildebrando trabe, Weraero pröpe fossnm. Wenero in
occidente Alberto de Berighouen, Brunoue uigro, Heinrico
dicto hufhagel et aliis quam pluiübiis biu-gensibus tremo-
niensibus.
8. ®raf -Sourab üon ©ottmunb t>txUn\t bct ©tabt
SDottmunb tjerjd^febeite §oufer bafeltji* 1240,
19. geBtuar.
In nomine sancte et individue trinitatis, Notum sit
vniuersis christi.fidelibus tarn posteris quam modernis, quod
ego Conradvs comes tremoniensis et uxor mea Ges^trudis
et omnes legitimi heredes nostri uendiderimus in meram
proprietatem burgensibus et ciuitati tremoniensi, doraum
nostram iuxta forum tremonie sit^ni secundum quod ipsa
cum edificio suo superius et i;iferius occupauit, et quod nos
etiam porreximus et integro rcliquimus eis in perpetuum
gratiam illani, quam nos a sacro imperio romano habuimus
in macellis carnificum et in scamnis sutorum, que scaubainke
nuncupantur, secundum quod ipsa fundum occupauerunt
et in fundo- domus panum et in edificio, quod est super
tribunal iudiciarum situm, ita, quod de marcellis camificuni
duo denarii et de scamnis sutorum etiam duo denarii, et de
domo panum et edificio, quod est super tribunal una libra
piperis annuatim nobis persoluantur, proximo die post festum
beati Martim. Si vero eadem pensio predicto die nobis
non fuerit'persoluta, vnus consulum eiusdem ciuitatis, qui
teutonice Richteman dicitur, et qui est de conciuio occiden-
tali, quod Westerburscap appellatur, vadium porriget secun-
dum ius pensionale, a quo uadio eadem ciuitas ipsuni
absoluet liberum et indempnem. Testes sunt Arnoldus de
Didenghouen, heribordus frater mens, hiscelus de Kuninges-
berge , Rutgerus bobeleu , milites , Bertramus fantasma,
Theodericus de Lvneu, Wernerus in occidente, Henricus
Digitized by VjOOQIC
M
de Kelinghusen, Herimanus ibc, Bertramus de puteo, Theo-
dericus de hirreke, Hildebrandus Radevang, Henricus filius
Heribordi, Heiirieus de Anedomen, Bruno niger, Engelbcr-
tus Svderman, Herimanus Krakewagen, Gerhardus Longus,
Johannes de Werdene, Johannes Saleman, Amoldus miles
Aluinns de Wiskele, consules tremonienses , actum publice
in curia nostra tremonie iuxta caminatam nostram, coram
sifrido judice tremoniensi , requisita sententia et' lata, quod
eque nalidum esset, ac si pro tribunali actum fuisset, anno
gratie M«» CC<> XL<> XI» Kai. Martii tertia die proxima ante
cathedram petri. Ne vero aliquis in posterum contra hoc
factum nostrum uenire ualeat forma ipsius in scripto fuit
redacta et sigillorum mei et eorundem burgensium muni-
mine roborata. *)
9. 1241 im ®eptmUx \>txUii)t S^cobcrid^, (5tjl:=
flclBorner t>on Siebe, mit aSettjfnfgimg begbeutfd^en
ßßnig«, 2Be[eI fiäbtifd^e gtei^eit unb SBerfafTung
mit bet ^txpfliS)tmf^, ba8 SReiä^t fic& \>on SDott^
munb ju Idolen»
Sacom^let, UtfunbenBud^ L nx. ^8/ e« 132.
10. 1248, 15. SDejemBer antttjorten (Sonrab, ®taf
öon 5Dottmunb imb bie bottiflett Sottfulett unb
SBfirgcr bem (SrjWfd^ofe (Soitrab \>t>n Söln,
baß ftc gemäß »efd^Iuß ber ©firgert>et[ammlung,
auf feinen Statt) unb feine SSitten bem Könige
SBil^elm, (Orafen »on ^oHanb) in ber SGBeife,
ttJie er e8 in feinem, i^nen gef^rieBenen SSriefe
auSgebtfidt ^(Ae, gel&ori^en toctfen.
2MmlUt, UxtmUnU^ I. ^x. 33S, @. 176,«nmert. 1.
*) SRlt bem ©ieget bcS ©tafen (6 x^^t^\^xäm ^aWeti)
unb bem ber @tabt ^DoTtmunb, (eibe in m\^m IQSBai^d.
— ao —
11. 1248, 23. ©ejemtct öcrjjfÄnbet »6niö aOBil^eltn
für 1200 5IÄarf bcm (gtaWfd^ofc Sotttab Don
®5Itt Dothnunb unb btc umHcgcnbcn 8lric^Jl§6fe.
SaccmBIet, UvfunbenBui^ I. ^. 338, S« 176.
12. ft&nig äBil^elm ettl^eilt ben S)ortmtinbem f&t
^ottanb «nb ©cdanb bie SRcd^te ber Süfeedfet
SfiracT. 1248; 22. ©ejcmbct.
Gwilelmus dei gratia Romanorum Rex et semper
augustus. Ynlversis Imperü fidelibus suis gratiam suam et
omne bomim. Cum hiis, qui ad serenitatis nostre gratiam
confugiunt, debemus ex benignitate regia in gratia existere
liberales, notum faeimus universis, quod gratiam faetam lubi-
censibus, quod venientes in niare ad terram nostram cente-
simam marcam soluent, .ciuibus tremoniensibus fidelibus
nostris liberaliter impertimur, mandamus omnibus Baliuis,
Theloneariis nostris in comitatu hollandie aut terra Selandie
exist«ntibus, quod contra libertatem hujusmodi nullus dictos
mercatores tremonienses molestare presumat, sique vero
hoc attemptare presumpssrit, nouit se indignationem nostram
Regiam incurcisse. Datum apud Werdam X. Kai. Jan.
anno dei Millesimo CCXLYIII* anno uero Regni nostri
primo. Indict. sexta. Auf bcm gtofctt, fd^ötten ©leget bet
^önig auf bem ^rone fl^enb.
13. (StjBifd&of Sonrab t>m (56ln nimmt bie iDott^
munbet 3nbcn in ©d&ufe. 1250, 26. SKdrj^
Conradus dei gratia sancte cobniensis ecclesie archie-
piscopus, Italic archicancellarius , apostolice sedis legatus,
vniversis presens scriptum inspecturis salutem m domino.
Notum esse uolumus^ quod nos transquilitati, comodis pariter
Sediere fü^ri eintRix^tf beten Z^vitmmit einem ©iodftoerfe {!d^
nUx bem (SBot bet JHrdBe nBeBt S^mtn unb k\9ti Senflet Bat. 9){e
Umf (ä^rif t tautet : f SIGILL^^M. BVRGENSIVM. IN. TREMO-
NIA. ^aS N in Burgensium Hel^t mitten unter bem St^urmebem
t gegenüBet. gafl atte f^Stcrn @ieget bet ©tabt 3)ottmunb flnb
itt tDtl^em SBa^^, toft^tenb bie ABtigen, i^ttetBAnbetenStSbte,
mit gtidnem SBati^d flegeUen.
Digitized by VjOOQIC
Sl
et utilitati dilectorum et fidelium nostrorum eonsulum et
chBum tremoniensiom eupientes intendere, eonmdem peti-
tionibuB benifiole annuentes^ quas nDbis pro judeis tremo-
mensibus commorantibus optulerunt , humiliter et deuote,
nos judeos nunc in oppido tremoniensi commorantes cum
personis et rebus ac eorundem familia in nostrum recepimua
protectionem et defensionem specialem. Ita ut in ipso
oppido securi et quiete pennaneant, quamdiu uoluerunt sub
annua pensione viginti quinque marcanun denariorum colo«*
mensium ab eisdem annis singulis in octauis penthecostes
nobis persoluenda ac scultheto nostro sub duorum consulum
testimonio exhibenda. Indulgemus etiam eisdem judeis, ut
eorum qnifibet soluti annui pensione libere, quando uoluerint.
recedant saluis suis rebus pariter et persona, adhec si forte
alii Jadei oppidum tremon. inbabitandum accesserint, nos
eosdem eadem gratia gaudere uolumus et nostre protectlonis
munimine confoueri, dummodo super annua pensione nostre
competenter satisfecerint uoluntati. Ut igitur prefati Judei
in dicto oppido nostre protcctionis gratia muniti secure
permaneant, in predictorum testimonio presentes litteras
conscribi et nostri ac tremoniensium oppidi sigillocmn mu-
nimine fecimus communiri. Datum Colonle sexto Kai. aprilis
anno dni. M« CC« L».
mt bem &Tte|len ©ieget ber ©taU (oiben ^. 9) unb Um
f^alh !I)cttmunb öom Sel^engDetfeanbc freu 1253.
Quia res cum tempore trahit utrisque cognata mobili-
tas, competens est presidiiim futurorum precedentium gesta,
quarum perhennitas desideratur litterarum testimonüs cx-
hiberi. unde. Ego Albertus miles de Hvrde, Gerhardus et
Bemardus filii mei et omnes heredes nostri, sicut presen-
tium Gonstat memorie, ita futurorum transmittimus notitie ;
quod nos cum communi consensu Gerwino militi dicto de
Vlenbrucke, fideli nostro et suis heredibus omniabona, que
a nobis in fevdo tenuerunt, iacentia infra muros tremonien-
ses et extra muros in campo tremoniensi in meram dedimus
8* — r
Proprietäten!, quibusdam proprietatibus lignonim e&ceptis,
que ad pre&ta bona pertinebant, que teutonice holtmarcke
uocantur, que etiam memoratus miles a nobis amodo in
fevdo retinebit. Donationen! autem hanc fecimus cum con-
sensu illustris viri domini nostri, domini Godefridi Comitls
de Arnesberg et heredum suorum, quia memorata bpna in
fevdo tenuimus ab eisdem, donantes eis, facta permuta-
tione, in recompensationem eoruudem bononim, bona nostra
in Bvklo et in villa Pyrrebeke sita, que fuerunt nostra
mere propria et que multo sunt illis bonis qui iacent Tre-
monie meliora. Actum et ratificatum extra prefatos muros
oppidi tremoniensis, ante portam, que uocatur Telonearii
coram Johanne Ibonis, iudice tunc temporis tremonie exi-
stente, requisita in eodem loco et lata sent«ntia, quod eque
ualidum esset, ac si pro tribunali tremonie adiudicatum fuis-
set.- Anno incamationis dominice M®. CC*. quinquagesimo
tertio. Mense Aprili, testes sunt viri idonei et fide digni
Everhardus de Horst. Rabodo filius quondam Johis Dob-
bonis. Wyscelus de Aldynghouen. Bertramus de Brakele.
Mynricus de Apelderbeke. Rutgerus dictus Bobele. Theo-
dericus de Svlede (Solde) Milites. Ceterum Amoldus
clericus, hinricus Elene. Johes Beionis. Albertus Telo-
nearii. hinrlcus de Brakele. hinricus de kelinghusen. Herman-
nus Speeman. Sigebodo in Oriente. Ludbertus de Wickede.
Albertus de Holtekoten. Bertramus de Puteo. Ludolfus die- ^
tus Cesar. Bertramus dictus hilegeman. Arnoldus Vncus.
Hinricus de Mockerslioue. Engelbertus Svderman. Volui-
nus dictus Balke. Theodericus Stangeuole, consules tunc
temporis tremonie ^xlstentes. Preterea alii testes inter fue-
runt. hinricus dictus Vridag, Aluinus Saleman, herimanus
schultetus de Abdijnghoue et herimanus filius suus, Bertol-
dus de kopmanhauene. odbertus de Wisgele. hinche cle-
ricus. Jordanus de Campo, Conradus yriegreue de Evrne.
hinricus huueme. Volquinus de bürde. Bertramus quondam
Calui filius. Walbertus Sudermau, Ludolfus de Wester uilte
Theodericus de Datlen. Theodericus de Ahusen et alii
quam plures burgenses tremonienses. Ne vero contra
hoc factum excellentis viri domini comitis memorati et
factum nosti'um ausu temerario in posterum uenire quis
_, /Google
.18
presumat, presexitem paginam conscribi fecimua et ad tiian<*
datum eiusdem domini comitis aigillo suo proprio et aigUlo
nostro verum et sigillo burgensium tremontensiom roborari
firmiter et mimiri. *)
15. ßrjler SBerBunb jtoffc^ett ben ©tibtcn: JDctt^
munb^ iWönjlet, ©ocjl unb gi^jpjlabt, jut ijer^
ßeUung beS SonbftiebenS 1253 unb 1268.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis, Amen. Seabini,
consules, totaque burgensium de ciuium monasterien« tre*
mon. sosatien. ac Lippen, ciuitatum universitas, onmibus ad
quos presens pagina pervenerit, salutem et perpetuum. cum
dignum et perutile sit ea, que memorie digna prouide or-
dinantur — notum esse uolumus •— quod nos propter
multimodas necessitates nobis frequenter in captiuitatibus,
rapinis multisque aliis iniuriosis grauaminibus imminentes,
de communi consilio ac consensu, factis et acceptis inuicem
fide et iuramentis, perpetua sumus confederatione vniti sub
hac forma. Primum est. quod cuicumque hominum quem-
piam nostrorum postmodum captiuanti, uel indebite rebus
suis spolianti, denegabimus prorsus in omnibus predictis
ciuitatibus nostris contrahendi mutui facultatem, et omnia
ea, que sibi eommodum et honorem procurare possunt et
conferre. ita uidelicetut, si castellanus alicuius domini fuerit
auctor iniurie perpetrate, eiusdem castellani domino et om-
nibus militibus ac famulis suis , secum in castris suis, nee non
alias residentiam facientibus ubicumque, omnino denegabuntur
supra dicta. Idem fiet simplicibus militibus ac famulis hinc inde
residentibus et complicibus eorundem. Item si aliquis raptor
probonis alicui nostrorum ablatis, ad instantiam iniuriam passi
uel suorum, ordine iudiciario proscriptus fuerit. in alterutra
nostrarum ciuitatum passum iniuriam quicunque nostrorum,
ad quos uenerit consilium et auxilium, vt sibi iustitia de suo
malefactore fiat, requirendo, taliter promouebunt, qualiter
*y^aS Siegel M mtUx^ f>OTbe ent^aU bo^ Befannte
«ab.
Sa^ttf, a>prtmttttb. n. Xitil "'^ B^' '' Google
— gl —
conclues eonim proprios. iniuriam parem passos in sua iu-
ötitia prosequenda, promouere tenerentur. Item si contigerit,
quemqaam burgensium öostrorum ad alteriiti'ain nostrarum
ciuitatum, qui propter euidentem rerum et corporis metum.
abinde egredi non audebif; burgenses illius ciuitatis ipsum
in illum conducent locum. in quo ipsum secure recipere
possint sui conburgenses. Item si miles fldei et honoris
uiolator. nobis rationabiliter denunciatus fiierit. talem fidei
et honoris uiolatorem censentes. in omnibus civitatibus no-
stris, ipsi mutui commodum denegabimus, quousque uniuer-
sum debitum persoluat. pro quo fidem suam uiolauit. Item
si quispiam nostrorum bona alterutri confederatorum nostro-
rum ablata per rapinam. uel per furtum, in ciuitatem ali-
qua\n vel alias vbicumque delata uel deducta extra suam
ciuitatem emerit. uel in merces suas conmutauerit. ea non
in ciuitatem suam inducturus. ibidem distrahenda, sed ali-
cubi distracturus. idem equaliter reus cum füre censebitur
et raptore. Huius itaque dicte confederationis ac vnioBis
nostre formam, quam ratam. firmam et irretractabilem in per-
petuum fore decreuimus, pena pecuniaria uallandam duxi-
mus et firmandam. ita uidelicet quod quicunque priuatus
contra ipsam uenerit in decem marcis et carrata vini, pro
quibus relaxandis a quoquam peti non licebit. sue tenebitur
ciuitati. pro excessu. omni insuper honore destitutus et pri-
uatus. quo boni homines merito gaudere debent. ita. quod
deinceps probis \ins coequari non valebit. Quicuuque igi-
tur inuentus fuerit in aliquo predictonun articulorum exces-
sisse. si de hoc duorum proborum virorum testimonio con-
uinci potuerit. pena punietur supradicta. si vero deficiente
probatione, se voluerit expurgare, se assumptis sibi sex
\iris y doneis expurgabit. Item si alterutra nostrar um. ciui-
tatum, ab aliis ciuitatibus nostris in predicta confederatione
redarguta fuerit excessisse. que se de hoc voluerit expur-
gare, hoc sibi licebit cum duodecun viris ydoneis, quorum
sex erunt de consilio tunc temporis existente, et sex alii in
eadem ciuitate residentes. Ut autem facte et dicte huius
confederationis nostre rata permaneat ordinatio et incon-
uulsa, presentem paginam in rei ueritatis testimonimn no-
straruln ciuitatum sigillis fecimus communh-i. Acta sunt hec
35
apiid pontem Wenden Axrno dnL M^ CC*. quinquagesimo
tcrtio XYl^ Kalendas Augusti.*)
Postmodum vero nobis uidelicet sussten. tremon. Ot-
naburgen. Lippen, ciuibus in ciuitate monasterienai Anno
Domini M^ CC®. LX^ octauo feria seciinda post nativi-
tatem bte, virginis conuenientea cum civitate monaateriensi
vnanimiter decreuimus, quod compromissum et confederatio
supradieta procedat hoc modo videlicet, qaod domini, nobiles
terre, ministeriales , et nostre civitates et quilibet alter in
iure sibi competenti ac debito permanebit. Preterea, si all*
quis dominorum predictarum ciuitatum nostrarum aliquam
earundem iniuriose impugnare uel opprimere uoluerit, qua-
tuor alie ciuitates prenotate, dominum illius cinitatis op*
pressorem nunciis et litteris suis ydoneis attente, monebunt,
utab indebita molestatioae huiusmodi ciuitatis conquiescens»
amicabilia placita, siue iusticiam recipiat ab eadem. Si vero
idem dominus taliter commonitus, ab huiusmodi indebita
mokstatione desistere noluerit, relique nostre ciuitates, pul*
flata ad hoc eampana, prout moris eidstit, sub optenta vite
et bonorum, talem prohibitionem publice facient, quod nullus
eidem domino seu promotoribus aut adiutoribus suis in hae
parte nichil penitus mutuabit uel uendet. seu ipsum uei
ipsosin aliqua parte promouebit. Insuper quam diu eadem
ciuitas domino suo supradicto in iure suo secundum aliarum
ciuitatum nostrarum consilium obtemperarcToluerit dominus-
que eiusdem ciuitatis iure suo esse contentus noluerit, reli-
que ciuitates nostre illam ciuitatem, omni dolo malo exduso
inquantum saluo honore suo facere poterunt, fideliter pro-
movebunt, nee, eadem cum domino suo durante discordia,
relique nostre ciuitates eiusdem ciuitatis domino et auxilia-
toribus suis, de debitis suis, que idem Dominus et auxilia-
tores sui nobis debent, aliquas inducias dabimus uUo
modo. Praeterea quicunque aliquem ex nobis captiuauerit
») ^icfe Uifunbe ifl mit bem Siegel bet 4 ©t&bte U^t^
Seit ^OTtmunb Braufi^t nod^ bad &(te^e ®tabt|!egel mit bem
rtrÄtbuxmc, bet nur 2 genßet Bat unb bet Umft^tift: f SI-
GILLUM BVRGENSIVM IN TREMONIA. »oBei ba« N
in Burgensium mitten untet bem iHtd^tl^urme bem f gegen-
Digitized by VjOOQIC
S6
MU spoliauerity et in confinio reliquarum ciuitatum no-
str&rum se* receperit, postquam illi ciuitati, cui huius-
modi malefactor proximior fuerit, ab ea ciuitate , que dam-
pDum passa est, denunciatur, extunc civitas, cui denunciatio
facta fiierit, bona fide, ad hoc quocunque modo laborabit,
et etiam pecmiiam, si aüter fieri vel optinere non potue-
rint, pro eo promittet , quod idem malefactor seu predo-
nes captiuentm:, et in morte uel in vittL Uli ciuitati, cui
' dampnum illatum est, presententur. et quidquid siue quan-'
tum hoc constiterit, illa ciuitas, occasione cuius factum shie
procuratum fuerit, hoc refundet siue compensabit. huiusque
captiuitatis chiitas procuratrix, captiuos uinos seue mortuos
tamdiu detinebit, quousque al)a ciuitas, quam specialiter
tangit, hoc negotium illi eiuitati occurere possit. in aliquo
loco captium uel captiuos libere receptura, — It«m si ali^
quis duium nostrarum ciuitatum captiuatus fuerit, siue bona
alicuius ablata ftierint, et super aliquod castrum adduetus,
ciuitas illi Castro proxima litteris suis monebit dominum
iUius castri uel etiam castellanos, quod captiuus seu captiui
vel bona accepta super iusta placita liberentur uel restituan*
tur, cum ciuitas illa parata debeat esse stare iuri, nee cap*
üvaun uel bona spoliata a se dimittant, quamdiu ipsi abipsa
duitate iusticie plenitudinem poterunt optinere. Etsi eadem
eittitas taliter scribendo non profecerit, cetere ciuitates eun*
dem tenorem, illius castri domino seu castellanis scribere
non omittent Et si nee sie relique ciuitates scribendo pro»
ioiunty eiusdem castri domino seu castellasis et eis auxi»
liantibus eidem ciuitates cuiuslibet mutui eontractum et
quamlibet promotionem penitus denegabunt. Insuper si
omnis monitio ac prohibitia prenotata non profuerit, illa
duitas, que dampna passa est, extune malefactores siue pre-
^Umes proscribet et proscriptionem huiusmodi se fedsse ce*
teris ciuitatibus per suas patentes litteras intimabit» üdem
quoque malefactores seu predones ab eisdem eiuitatibus pro
proscriptis et exlegibus habentur. Preterea si prin.cipa]is
ftctor aliquem ex malefaetoribus aeu predonibus in aliqua
nostrarum ciuitatum quocunque modo arrestare uel detinere
potuerit, nos et-omnem nostre eiuitatis iustidam sicut uni
jQOstrorum conciuium procurabimus exhiberi, licitumque sil
Izedby Google
— ai —
^enilibet principalis actoris amico, malefactores sea predonei
in aliqualibet nostnnim ciuitatum arrestare uel detinere,
quousque eapitalis actor superaemre potuerit causam ipsiua
prosecutunis. Item si duas ex ciuitatibus oostris adinuicem
dissentire contigerit, relique ciuitatea ae de hoc interponent.
ipsamque discordiam in amicitia uel in iure concordabunt
Lasnper, si aliquis ex ctuibus unius ciuitatis contra einem
alterios ciuitatis causam habuerit, actor transmittetuC'-in
ciuitatem illam, in qua reus facit residentiam, que ciuitas
actori secundum ins suum. prout suo conciui faceret. iusti-
üua proeurabit plenius exhiberi. Item si, quod absit,
quandocunque nostre ciuitates ad habendum eoUoquium
oonueniunt» aJiquis ex nuntiis nos^rum ciuitatum captiuatus
fiierity hoc oranes nostre ciuitates sibi equaliter attrahent et
una nimitns uindicabunt. Preterea si aliqua nostrarum
ciuitatum aliquem ^x prescriplis articuüs uiolatterit. lOa
ciuitas qootienseunque hoc fecerit, toties centum raareas
soluety inter reliquas ciuitates nostras equaliter diuidendas.
confederatione et promissione huiusmodi nichilominus in
suo robore permanente. Item si ciuitates nostre prelibate,
ad habendum collogium pro tempore aliquando conuenire
decreueiinty et aliqua ex nobis ad diem et locnm condietum
non aecesserit, penam predictam videlicet centum marcanmi
oommittet, nisi nundus eiusdem duitatis cum litteris suis
patentibusy habens plenum mandatiim iurandi in animas
scabinorum duitatis eiusdem, pro ipsa comparendo iiiret,
quod propter legitimum metum, qui potest cadere in con-
stantem, eadem duitas nundos suos ydpneos ad diem et
locum condietum obseruandum, minime poterat destinare.
In cujus rei testimonium presentem paginam nostrarum
duitatum sigiUis communiuimus. Datum die et loco ut
supra.*)
*) ^htdi^ lSi(8 gV9ei %a^t iia^ Wtwda ^irnmetfoBtt gu
IKftnihr. ICtt bet Utlunbe ^n%tn bie tvo^ltxiftalUnen Siegel
bet fänf etabte, jebed tunb unb ABet btd 3oII im a)ur(6«
meffer. a)i>Tbmttttb l^at mit feinem neuen ©tabt« ©leset je*
fieaett, tootln bet X^utm In 3 ©toÄtoetfen genjier ^ot.. Sßle
UmfÄrlft ift: f SIGILLVM TREMONIE CIVITATIS
WESTFALIE. 5Dad C fielet mitteik nittct bem 9%tan« bemf
gegenöber. Google
(&bln, SDoftmunb, @oefl, üßfin^er, 9a^ unb
anbent $dnf e^äbten bnt3oQ; unb Befifttiflt tattert
i^rc altÄi l^ergrtta^teii greil^eitcn unb »ci^te.
1252 in bcr ^flnglhioc^c.
Margaretha flaiidrie et hoynore comitissa vniyeras
mercatonbua cx)lQmensibua» tremoniensibus, susatieatisbiia,
monaßtenensibus , aquensibus et aliis Romani imperii mer-
eatoribii9 salutem et sincere dilectionia affeetum. Nbuerit
vniueraitaa veMra, quod noa nimtium yeatnun Henqaimuin
üctxm Hoyere ad qqs ex parte vestra directuin gratanter
recepiinua et benigne et auper petitionibiis suia ipai aatia«-
fecimUA eonpetenter pro veatri gratia et amore remittentes
vobi» «t aueeessoribus vealris in perpetuom magnam partem
ttkelojD/dl aoatri de Dam,*) quod accipiebaama ab antiquo«
pi^uib i« carta, quam monatrabit vobia.b. Bimtiiis veater
aupradieto» plenius uideluda contineri. de iuriadicticmibtta
aut«m et fibertatibua habendis in terra noatra» quaa ex
parte vestra petiit a hoIms hermannua nemoratu8> ipat
reapondirnua et boc idmn vobia nuntiamua» quod noa volu^
mu» et liberaäter oonaensum adbibemua» quod voa et suc«-
OMsarea veatri in postenim in noatria terrja et poptibua
onnubua iuribua et Hbertatibua pacifice gaudeatis et quietei,
prout amteceaaores vestri gauiai,si»it ab antiquo. Jura
autem et libertates aupradietaa expreastasemoa lacidiua» ai
tempore date litteranun iatarum» potuiaaemus uacaase. Q«od
81 necesae fuerit in nuntii vestri momorati reqeasa ad
requestam ipains adimplere ourabimtis bono modo, ita quod
VM per dei gra^am auper hiia et aliia, quo a nobia reqin-
veti«, tenebitia et contra noa ad gratiam inaurgetis acticoiea.
Quia vero reddi debet. gratia pro gratia, vos vniversos ac
singulos requirimus et roganius, vt si quid a vobis uel ab
anttseaaaoiibi»^ vea^rto Ma vel anteeesagreis noatfi de The-
hmeo memorato. de quo vobia tantanr gratiam fecimus , ad
pre^eni? quicquam receplmn^ iniuste , illud nobia et noatria
Digitized by VjOÖQIC '
anteceMoribuB pro dei Amore remittatis et nobis de dieta
remissione per laterem presentium litteras yestras trans-
mittentes. Datum Gandaui anno dni. M*. CG*. LIIl feria
quinta infra pentecostes.
17. 9Rargatet]^a t)on ^anbent j&^It bie Sterte tmb
grei^citen auf, wcl^e bcn bcutf^cn Stanflmtm
in f^rcm 8anbe juflcicn. 1252 im SHd.
Margaretha flandrie et haynoie comitissa et ego Guido
filius eitts, comes flandrie, notum facimus vniuersis presentes
litteras inspectoris, quod consilio nobilium et peritorum
nostrorum super hoc habito ex parte nostrorum, per aasen-
sum hermanni dicti hoyer, nuntii specialis mercatorum
imperii, habentis plenam potestatem per quarundam ciuitatuin
ipshis imperii patentes Utteras super hoc, ex parte ipsorum
oommuni assensu, de theloneisdeDametpertinentiis eiusdem
ville et libertatibus pertinentibus ad eadem pro commodo et
communi utilitate nostri et vniuersorum mercatorum predic-
torum et etiam aliorum eztraneorum ordinauimus in hunc
modum. ita quod nuUus mercatori Romani Imperii potest
forefacere bona sua propter delictum alterius, item quod
nullus mercator Romani Imperii potest infra dominium
nostrum ad duellum umquam prouocari. et nullus famulus
potest bona domini sui debellare sed secundum suum de-
lictum respondebit. Nullus mercator imperii potest per
cecam ueritatem de aliqua re conuinci, nisi sola manu poterit
se purgare, sinevara, hoc est iuramento suo, nisi fore&ctum
fecerit manu propria, uel quod manifeste uel temere contra
Judicium scabinorum dixerit in virscamia banita. uel quod
debitum debeat. quod scabini cognoscant Et sciendum est,
quod si aliqui^ mercator debeat debitum coram scabinis, et
lUe mercator se absentauerit in dolum,' propter hoc alius
mercator in bonis nee in rebus molestetur, nisi sit pro eo
debitor aut prmcipalis fideiussor coram scabinis. Nullus
balliuus uec scabini aliquod bannum uel koram poterunt
facere in eorum preiudicium et grauamen. Nee permittendum»
^ Jgle
40
quody quandocunqua mercatores *exire de portu oauigio,
siue per terram preponant, pro ulla re arrestari uel inpediri
poterunt, qui iuramento suo poterunt se liberare, nisi
domjnus nauis uel mercator alius aliquod homicidium
fecerit in continenti uel forefactum aliud uel quod teneri
debeat. et iiifra diem tertium ad ultimum de eo fiat iustitia
secundum scabinatura. Item si aliquam exoriri contingit
dtscordiam inter flandriam et mercatores alicuius ciuitatis
aJimannie. proinde vniuersi mercatores respondere non
teoentur, sed iUi, qui sunt de ciuitate illa, habentes bona
sua in flandria, habeant tres menses liberos exeundi partes
fiandrie indepnes post quereie facte ostensionem. Item ut
81 allquis mercator imperi calumpniatus fuerit de lite uel
lesione, si fideiussorem habere potest, uel tot bona pro se
ponere potest in salua manu , qui ualeant suam emendam,
mercator non incarcerari debet uel detineri, sed causa eius
ad ultimum infra diem tertium terminetur. Quod etiam
nullus thelonearius sit iudex et actor. Sciendum est, quod
mercatores vniuersi, vndecunque sint, si casu sinistro forte
naufiragium pertulerint, ad littora flandrie quecunque de,
bonis suis de fluctibus eripere poterunt, libere sine impedi-
mento quolibet fhu debent. Preterea cum aliquis mercator
Imperii se preparaverit ad recessum et bona sua uel in
nauim uel supra currum posuerit, non debet a theloneario,
quamdiu bona illa sunt in territorio ciuitatis illius uel si
in aqua, modis aliquibus impediri, sed telonearius debitum
suum amice recipiat ut illum pacilice abire permittat. Quod
etiam nee baHiuus nee scabini naues mercatorum iniuriose
uel uiolenter detineant aliquo tempore, sed eos padfice
secundum eorum uoluntatem abire permittant. Si aliquis
per infortunium occiditur per armamenta nauis, uel per aliqua
alia ligna, uel asseribus, ubi nulla facta est uiolentia, uel
quod aliquis extra nauim in aquam per infortunium quod
ipsum mergi contingat, propter- hoc mercatores neque naves
inpediri debent. uel molestari, quia in hoc nullo teneri
debent forefacto, vt qqpd possint hominem in aquis peri-
elitantem iuuare sine forefacto. Vt autem omnia predicta
rata in perpetnum permaneant, nos Margareta — et ego
Guido — presentem cartam scribi fedmus et sigiliorum
Digitized by VjOO _
41
nostroruin muniiiiiiie confihnari. «ctum incarnationis domint
anno M*. CC«. LII*. mense mayo. *)
18. üßatgoretl^a t>on glanbem uttb Q)x ®o^n fej^en
ben 3oQ fep, bcn bic J^anfcfläbtc in intern ßanbe
)u ^am idffim foQen. 1262 im "SRaU
Nos Marg. (grabe »ie in »origet Urfunbe , mir baf
^intet hoyere, civis Lubecensis ^t^t) ordinauimus in huiic
modum. Magna nauis. trabeata debet comiti XU denarios
pro thelonio et feodatis IUI den. flandrensis monete. Navis
que habet losebcynghe debet comiti VIII d. et feodatis
nn d. Navis que dicitur Envare, que habet remex retro
pendens com. IUI d. feod. Uli d. »i remex in latere navis
pendeat com. II d. feod. ü d. Scuta, que bordum habet c. II.
d. si vero bordo careat debet comiti vnum denarium. Navis
vacua nihil debet. Na>'is dicta scarpoyse debet comiti
nn d. feodatis im d. De nave uendita tarn emptor quam
venditor comiti debet de qualibet marca VI d. et de omni
naui nendita debet emptor, quanticiinque valoris nauis fuerit,
feodatis VI d, tantum, si vero minus marcha uenditum fuerit,
nichil debet. De instrumentis nauis emptis vel uenditis
tarn emptor quam uenditor debet comiti de qualibet marcha
n d. Nauis ducens a mari retia madida debet sedem, si
sicca retia adduxerit nichil debet. Nauis, que dicitur hogboth,
que habet retro annulos ferreos debet comiti IIII d. feod.
nn d. si vero retro annulos ferreos non habuerit Comiti U. et
feod. n d. Dolium vini quantumcunque sit com. im d. Saccus
lane pro qualibet pisa I d. pro dimidia pisa, obulum. Tur
cellus pannorum in capite ügatus debet im d. si in medio
*) Olettä^jelttg toutbe »on berfrlSen Orfifln unb intern
@o^ne in Sl^tdiä^n S&eife bat theolonium thoroltentinum
(bet S^n für Sotttn^out?) mtb ton bcn Beiben 9littem
Sodann bon (SlißeE nnb Solf^arb t)on SSBaflin bet Soll för
Brügge geregelt, ^uä) bie testete Urfunbe tourbe bon bet
<9t&ttn fOfotgaretl^a unb intern ©d^ne, auf ^Bitten bet Beibett
gettotratett SRittet; BefLegelt
Digitized by VjOOQIC
— « —
ligatus n d. Sl brochis affixus 11 d. Qiulibet paimua per
se uenditus II d. si aliquis deligauerit torsellum suum debet
pro quolibet panno uendito 11 d. de residuis pannis non
uenditis in torsello ligato in capite debetur pro torsello
totall nn d. 81 vero torseUns m medio ligatus fuerit, debet
n. d. Duodena caligarum per se debet n. d. dimidia I d.
tria paria caligarum obolum. si vero quis eas ad usum suum
emerit nichil debet. et quotquot calige sint in uno torsello,
debet torseUus, prout legatus est modo predicto. Dacora
cutmi I d. et quitquid plus uel minus dacora, quelibet cutis
debet obolum, et hoc intelligendum est de cutibus boumis,
vaccinis, caprinis, vitulinis. ceruinis et de helenhuden et de
saleuel, sed quilibet pellis saleuel colorata dabit obolum.
Centum pelles, que dicuntur clippinge per se nn d. Quin-
quaginta vero II d. et XXY L d. inferius nichiL Centum
pelles ouine per se, siue uendite siue non, 11 d. si vero
plures pelles fuerint in torsello, debet torsellus prout ligatus
fuerity ut <üctum est. Quelibet pellis que teutonice dicitur
ottersvel debet obolum, centennm ferri de mainbovdslage
XVI d. centenum ferri de kattenrybben XU d, centenum ferri
dicti bacyseren XII d. centenum ferri dicti deglorden IIQd.
vna incus IUI d. centenum ferri dicti duryseren im d. cente-
num uel quintala ferri de Ispania I d. fasciculus gladiorum 11 d.
Vas calibis IIII d. baco siue v^e obolum. hepa I d. porcus obol.
Equus uel bos uenditus apud dam n d. si frisones uel dacy
equos uel boues illuc adduxerint ad uendendum, debent, siue
vendantur siue non, pro quolibet 11 d. Vas cinerum ven^ltmn
pro paratis denarüs 11 d. sed si commutatio fiat de cineribus
ad alias merces, singule merces debent theolonium statutum.
Vas picis tam in aqua quam in terra siue uendatur siue
non pro quolibet 11 d. tursellus telarum transiens im d.
si per medium ligatus n d. centenum telarum uenditum
per se im d. centenum pannorum, qul teutonice dicuntur
wammael et aliorum qui dicuntur strantdvc n d. pannaa
monachi per se ob. Tursellus telarum, si deligetur, centenum
inde uenditum mi d. si uendi non potest et religetur
ultra Caput, tursellus debet im d. si religetur in medio
n d. Pisa cepi I d. pisa auine I d. pisa butiri I d. di-
midia pisa predictorum ob. Pisa gummy, qui dicitur har-
izedby Google
— tt —
poys vol spegheihftrs I d. pisa cere transiens im d* ai
uendatur apud dam YIII d. Telma uarii operis uel tvnna,
trosellua uel cista ud quicquid intus contineatur IIQ d. si
uendatur apud dam. Millenum operis debet YIII d. scip^r
pvnt cere transiens VI d. si uendatur apud dam XII d.
Laatum cupri transiens VI d. si uendatur apud dam XU.
d. Lastum stanni tantundem. Millenum de snmenessges,
trusellus pellium leprorum uel caniculorum transiens
im d. si vero pelles leporine uendantur apud dam tym->
znera debet ob. centum pellium caniculorum, si uendatur
apud dam 11 d. centenum stoewisg 11 d. timmera har-
meruelle, si uendatur apud dam I d. pisa resine I d.
pisa casoi I d. Carka aluminis. cimini. amigdalarum uel
piperis transiens IIII d. dimidia carka 11 d. et si uen*
datm* apud dam carka Vm d. cupa de weda 11 d. Mesa
fiue tunna de wedey IUI d. fraellus fieuum vel rachemo*
rmn II d. vna copula fieuum siue rachemonim im d.
vnus cacabuB uel peluis per se uel oUa cuprea quinque
solidomm I d. inferius obolum. de deeera solidis II d.
de XV s. m d. de XX s. et superius im d. et nieMl
amplius. £t si plures sint in uno ligamine apud dinant
faeto, uel aÜbi ubi fieri solent. quotquot contineant in liga«'
mine debent im d. culcitra uendita 11 d. culgitratrium II d.
eeruica sine ceruicalium I d. quotquot huiusmodi sint in vna
cista mi d. Saccus prunorum n d. pisa plumarum si uendatur
I d. et pro ponderatione I d. centenum fultri im d. pisa
de V locken I d. toima sotilarium im d. Lorica siue
loricula, si feratur ad uendendum, siue uendatur siue non,
I d. plaustrum aleorum uel eeparum IE d. dimidium
plaustrum I d. quarta pars plaustri obolum. inferius quod
nichil. Millenum stanni uel cupri transiens mi d. et si uen*
datur apud dam VIII d. plaustrum plumbi XII d. ceu*-
tenum salmonum mi d. Millenum alecium I d. rumbus:
quod est sture XII d. de XL et V modiis frumenti
debentur tres virdel de XXV hodis et supra ad quadra-
ginta V. hodos debetur dimidius hodius. de XV. hodiis
et supra tisque ad XXV. hodos vna virtele, infra XV.
hodios II d. Simi)iter ut dictum est superius de friunento
fit da pisis, fabis, vichiis^annona, sale^ pomis^ pirit, rapis,
izedby Google
44
calce, nudbus, minnutis et ceteris aliis, que mensurantur per
viertales. Item tarn emptor quam uendltor de qualibet
natie sua onerata rebus supradictis dabit tres virtales. Mo-
laris dabit n d. Mola fabri IQI d. tumba de sclip II d.
item sclip si fusum fuerit in naui pro toto IUI. d. saccus
de hommela II. d. hanotus mellis purgati uel non, si uen-
datur, obolum. Yas melUs transiens IUI d. centenum
olei uenditi II d. vas olei transiens IUI d. vas sa^minis
cuiuscunque maneriei sit transiens IIII d. si uendatur apud
dam Vm d. siquis emerit aliqua sibi necessaria siue pro
uietualibus siue pro uestitu, niehil debet. Item si ligna uel
asseres extrabantur a naui super terram apud dam et uen*-
dantur, de marcha debentur 11 d. et in aqua uendantur
niehil. centenum rasine, que dicitur W3msten I d. vas
inde transiens IUI d. centenum sublalis fileti im d. pisa
dicti fileti, si uendatur pro ponderadone I d. scuta de
warantia 11 d. lastum navis warantie 11 d. saccus fili 11
d. trusellus fili ut supra secundum quod ligatus fuerit.
centenum uasorum que teulonice dicuntur molden. uel
melguathe I d. centenum uasorum que dicuntur tröge im
d. par manus molarium obolum, quem dabunt uenditor et
emptor. de cotibus debentiur de marcha II d. Duodena
pellium, que dicuntur rotlosg II d. si vero sit in trusello
uel in cista, ut dictum est. Qulcquid ponderatur, subleua-
tores ponderis habebunt de pisa obolum. quem dabunt
uenditor et emptor exeepto plumbo, de cuius plaustro da-
buntur im d. saccus asuri U d. sed si uendatur de
marcha 11 d. de trusellis alute sicut de aliis in transeundo
sed uendantur apud dam duodena debit II d. Item nulla
cista debet aperiri per theloneariiun solutis im d. et seui-
ens cuiuscunque mercatoris potest liberare duas cistas per
iuramentum suum, scilicet cistam domini sm et suam, quod
non sint intus mercimonie debentes theolonium. Vas cer-
uisie quod venditur I d. de residuis autem bonis , de qui-
bus non fit mentio aliqua superius. cuiuscunque maneriei
sunt, soluendum est secundum compensationem legitimam et
rationabilem bonorum superius expressorum. Et si forte
coutigerit, quod nauis alienis de parübus onerata in porto
de Sveno applicuerit et aliquis nauta diacedere vofaieFit de
„. , Google
45
naut licet ei vortutum suuni extradere de nam iU quod
meroandisie remanentes in naui per diotmo vorlaatum ex-
tractum nuUum theolonium dabunt nee ad hoe tenentar.
sed 81 mereandidias de naui uendere optullerint uel uendant
eas, debent theoIcHiium statutum ut superius est expremum.
Vt omnia autem predicta rata in perpetaum permaneani
no9 Margareta flandrie et hojnoie comitiasa et ego Guido
^ — preeentem cartam scribi fecimus et sigiUonim nostronim
miuiiBiine eonfirmari. actum anno dni. M. CC. LII*. menaa
majo.
19* Sriebendfc^luf tmb Sfinbirifi jtDifd^ ®taf dn*
gcIBcrt t>on bcr Wtatt unb bct ©tobt ©ortmunb
1264,
Nos Engelbertus comea de marchanoUim ftcimusy quod
0mni8 ^Mordia nova et vetua^ quo inter nos-ei burgenaes
Irempnienses orta fuerat tarn oecasio&e Bemardi dieti bitter
inilitis, nostri daptferi, quam de suis quibuseunque tum de
sortnis tum de vivia*compoaitiotte-est sedata, ceterum ipsia
burgenaibua conatans pactum fecirnua, quod ipai — cum
rebus eorum — per quoscunque terminos nostri districtua
0UO8 transitus et retransitus facere, in ipsis stare» suasque
negodationes *— gerere poterunt, sicut — ipsi fecerunt tem*
poribus patris nostri, ius quoque eisdem — ^recognoscimur»
quod ipsi cum dictis teraporibus in ipsis districtibus habue-
runt, la cutus testimonium presens scriptum sigilli nostri
munimine fecimus roborari. Nos quoque 0« dei gratie mo-
nasterieneis episoopus ipsi scripto sigillum nostrum fecimus
qppiwi -^ actum et datum M^ CC^ LXIV®. mense Julio.
20, ®raf §ei*otb t>en Dottmunb Dctf^^tfd^t aUa,
tüai er Dom Sidc^c Bcji^t; niä^t ju Dcräufcm^
a fei benn bet ©tabt SDortmunb. 1267, 9. Sunt.
Nos berbordus eomes tremoniensis uniy«*8is ebristi
^de]ibuia -^ salutem •<— ad noiitiam omniom cupimus de-
_, -Google
46
neoire, quod nos ducti pio &uore circa dilectos nostros con-
silium vniversosque burgenses tremonienses, ut ad inuicem
per omnia simus unanimes et concordes fideliter laborantes,
ima cum dilectis duobus fratribus nostris, domino francone
milite et Hermaimo, nostrorum consanguineorum consilio
mediante accessimuB ad domum consilü, coram tabulam con-
suliim, astantibus multis viris idoneis et fidei dignis con-
iiinctis manibus conpromisimus consulibus prenotatis, quod
omne ius siue dignitatem , quam a diuis Romanorum Impe-
ratoribus possidemus infra muros tremonienses , in> manus
non commutabimus alienas, sed dictum ius siue dignitas in
nostra progenie perpetuo permanebit, sicut ad nos dinosci-
tur, a piis antecessoribus nostris bone memorie deuoluta.
Insuper recognoscimus dictis consulibus uiua voce, quod
nos debemus locare iudicium nostrum burgensi tremo-
niensi idone9 ac fide digno, qui per unum annum ad
electionem burgensium, dicto iudicio presidebit et annum
sequentem per gratiam dictorum burgensium obtinebit, nisi
possit per excessum notorium refutari. Permisimus etiam,
quod omnia iura, que dicti consules per priuilegia pote-
runt demonstrare — ' siue per uiuens testimonium declarare,
ipsis nullatenus infringemus, sed illa dictis burgensibus
studebimus emendare et id ipsum, videlicet ut nos in iuri-
bus nostris, hactenus habitis, relinquentur, nobis dicti con-
sules grata uicissitudine cum constantia permiserunt. acta
sunt hecanno domini M.^ cc LXVn<> in diemartirum primi
et feliciani in domo consilii. presentes erant Herbordus,
patruus noster, Th. de foresto, conradus de Rechede mili-
tes h. sculo. Gotf. palatium. b. pattun. Joh. de area apri. h.
k>ngus. Joh. dericus. h. de poco. Joh. junior de crispin. E.
Cansten Joh. thelonarius. h. de Santhe, petr. de datlen.
aluin de crakowe, h. houener. Yro' de houele, b. de hole
tunc temporis consules tremonie et universi de vetere
consilio aliique quanplures burgenses tremonienses. Ne
vero prescripta recognitio a nobis, quod absit, siue nostris
successoribus ualeat denegari, sepedictis consulibus presen-
tem dedimus sigillo nostro vno cum sigiHo patrui nostri
firmiter roboratam. Insuper omnia prescripta sub fide cor-
porali inuiolata promisimus obseruare, ad superhabundantem
Digitized by VjOOQIC
41
vero cautelam rescriptum huliis pagine recepimufl a dictis
constilibus sigilla ciuitatis tremoniensis rot>oratum.
21* »ünbniß bcr ©tabtc ©ocjl, aßünper unb SDort«
mimb 1270.
In n. d. a. Nos scabini consules et vniversi burgen-
ses ciuitatum sosatiensium, monasteriensium , Tremonie., ad
notitiam omnium cupimus deuenire, quod nos de jsano et
maturo consilio, propter diuersais uiolentias et arrogantias-
que nobis a nostris aduersariis inferuntur ad invicem com-
promisimus sub hac forma, quod quecunque ciuitas ex no-
bis tribus de consilio aliarum duarum bellum contra quem-
cunque sibi violentiam inferentem instaurauerit , dieta ciuitas
se totis viribus defendere laborabit, insuper ad inuicem, mu-
tuum auxilium inter nos , quelibet nostrum pro suis viiibus
faciemus. Nos sosatienses alterutii ciuitaiuia nobiscum con-
federatarum XLa dextrarios phaleratos ') cum octo balista-
riis, nostris expensis, cum vexillo nostro in auxilium trans-
mittemus. tremonie|^ses rero XXXa dextrarios phaleratos
cum sex balistariis et suo vexillo nobis siue Monasteriensi-
bus mittere sunt astricti. Monasterienses autem cum XXta
dextrariis phaleratis et IUI balistai'iis ac suo vexillo venient
ciuitati alterutri predictarum. Si autem illa ciuitas, qne
bellum iniciauerit, senserit, sibi periculum imminere, relique
due ciuitates sibi insuper tale auxilium superaddent, quod
dicta ciuitas maneat in honore. Item si auctor belli in-
cepti fuerit inualidus , nos vnanimi consilio • numerum dex-
trariorum et balistrariorum possumus moderari secundum
quod bello nouerimus expedire. Item quocunque ciuitas ex
nobis infra tres hebdomadas, tribus vicibus tribus patenti-
bus litteris monita supersederit et non venerit cum numero
prenotato soluet quadringentas marcas aliis duabus ciuitati-
bus equaliter diiudendas, et sex de consilio cum sex de
*) SBcgen bet UcBerfeJung biefer Mhm ©ötic »erglei^e
man ble folgcnbe beutfjl^c Utfunbe. SDu öange etHart i&a«
«jlere n^t; ©atlpaTiu« ifr Ux *m|«ttilf^ölf. . •
izedby Google
48
veteri consilio illam cittitatem, que bellum sustmet, intrabimt
non recessuri, nisi dicta pecania persoluta. Item nulla
ciuitas capitaneum siue rectorem belli sibi eliget nisi de
commmii ciuitatum consilio predictarmn. Item quecmique
duabus ciuitatibus visa fiierint expedire, hoc tertia non po-
terit refutare. Hanc confederätionem a festo Pentecostes
proximo nunc instante per duos annos muiolabiliter com-
promisimus obseruare . sed quodcunque bellum infra dictos
duos annos iniciatum fuerit, illud terminabimus quantcum-
que tempore durauerit, secundum federationem prenotatam.
actum Tremonie Anno dni. M°. cc® septuagesimo in cras-
tino *) beatorum Philipp! et Jacobi apostolorum. In cujus
testimonium presentem pagiuam sigillorum nostrorum muni-
mine duxiraus roborandam. **)
22. ®raf ©crBorb unb bie ©tabt iOortmunb fd^Iie^
^cn mit bcm ®rafen Don ärn^feerg ein ^(wb^
ntf gegen S£^. Don SimButg 1270.
Nos heribordus comes tremoniensis xonsules quoque et
vniuersi burgenses ibidem — vniversis, quod nos cum viris
nobilibus, domino Godefrido comite Amesbergensi et suo
filio — compromissionem fecimus in hunc ipodum, quod
videlicet durantibus bellis tarn ipsorum quam nostris, que
nunc geruntur contra dominum Th. Comitem de Limburg
dominum Johannem filium ipsiiis ac eorum adiutores et
complices vniuersos, nobis inuicem mutuis auxiliis, amicis,
castris, munitoribusque ac totis viribus et expensis propriis
*) «itt ferSiaen Äage flcllt bie ©tabt attenboicn ^vl
^ortmuttb eine Urfunbe aui^, baf fie in bc« iöuttb bet tocjt*
:|>l^äUf^en $au))t|labte auf i^r bietet iBitten aufgenommen unb
allen $f(ic§ten beS «unbeS pd§ untertootfen ^aBe.
**) ^aS Siegel »on ^Dottmunb trSgt lum ctflen 2Kale
ein JÄfiäjlegel, barjlettenb einen recbt^feBenbcn 5lbler mit bcf
Umf(ä^rlft . . . AUIS. SIGILLI. TREMONIENSIS. S>et
obere a§eil beS ©iegel« fe^lt, bolzet l|t nlij^t ju bejHmmen, ob,
»ie eS fd^eint; t)or avis nod^ ^ud^flaben fel^len. 5i)a$ I jte^i
gxabe unter bem ©^»an^e be^ SCbM«
izedby Google
4» —
fideliter assistemus. tali conditione interposita, quod nulla»
treugas faciemus, nee pacem siue compositionem aliquam
cum sepedicto domino coroite de Limburg — inibimus sine
ipsorum consilio et consensu. Ceterum si priefati, dominum
comes Amesberg et filius ipsius — cum nobilibus viris
supradictis de Limbui^ — compositionem eis competentem
habere poterunt, quam nos noüemus fbrsitan acceptare»
monasteriensium et Susat. ciuitatum consilia inter nos et
ipsos nobiles de Amesb. decident, ntrum nos compositio-
nem contra iusticiam renitamus. si autem predicta consilia nos
contra iusticiam reniti iudicauerunt , in causa, qua vertitur
inter nos ex parte vna et nobiles viros dominum Comitem
de Limburg et filium suum ex altera, predicti dominus
Arensbergem et filius suus sine qualibet nostra contradic*
tione compositionem inire poterunt, quod ipsis et eorum
amicis videbitur expedire, ad quam compositionem ipsis
sineerum fauorem prestabimus. Composi tione vero tali ab
eis initä, huiusmodi nostra mutua compositio exspirabit, et
nos litteras eorum super hiis confectas ipsis reddemus, quod
et ipsi nobis facient econverso — . ut hoc omnia rata —
permaneant presentes — contulimus — nostri, monasterien.
et Susat. ciuit. sigillis roboratas. Actum et datum ad sanc-
tum Walbfergum apud Susatum M* cc<> LXX® nonas
Julii.
mit ben ©legettt bct 3 @tdbtc.
bcr ©tabt ©ortmunb* 1270.
Nos Theodericus comes de Lymborgh, Joh9nnes pri-
mogenitus noster, Euerhardus filius noster — notum faci-
mus — quod nos mediante consilio nobilis viri Engelberti
Comitis de marcha, consahguinei nostri, scabinorum ac con-
sulum Monasteriensium et sosatiensium cum ciuitate tremo-
niensi in hunc modum facti sumus unanimes, ac omnis dis-
cordia — inter nos et dicte ciuitatis btirgenses et adiuto-
res per pacis osculum est sopita, ita quod de homicidüs,
^ajttf, fDortmuttb, n. %itil ., . 3». _
50
inccndiis, rapinis, contumeliis — occasione belli predicti
nullam vltionem decetero faciemus. Lisuper omnia bona in
Meldinchusen, Didinchoue, Wanemale, agris pratis etc. —
de quibus .mouimus-questionem, dictis burgensibus in meram
contulimus proprietatem. Item commodis et utilitatibus
dicte ciuitatis fideliter intendemus, ac dictis burgensibus —
nullam uiolentiam siue grauamen inferemus, et nullum in
nostris munitionibus detinebimus, qui dicte ciuitati molesti-
am inferat, quamdiu sepedicti burgenses iusticiam Vel ami-
citiam parati sunt exhibere. Presentes fuerunt. hermannus
de Wittene, albertus de hergotinchusen , dapifer noster,
Euerhardus et Mauritius fratres sui , Thidericus de Beri-
chem, castellani nostri, Gerhardus de Althena, Hini'icus de
Wiekede, Thidericus de Foresto, Meni-icus de Apelderbiki,
milites. Ut autem huiusmodi factum robur habeat — pre-
fate ciuitati tremon. presentam litterum dedimus sigilli nos-
tri munimine roboratam. super hec omnia rogauimus nobi-
les uiros, Engelbertum comitem de marcha predictum, Borg-
hardum de Bruke, Theodericum de Volmutstene, Albertum
de hurda consanguineos nostros presentem paginam sigillis
ipsorum — commiure — actum et datum Tremonie anno
dni. M^. ec° LXX^. in crastino beati gregorii pape.
mt 7 too^ret^altetten Siegern.
24. ipcmiaim SHittet Don bcr Slxbei, hex mit hex
©tabt iDortmunb »cgen Mexlanh ju ßtn^oöcn
in gel&bc gcIcBt f)at, ffi^nt fxä) mit if^x in golgc
aSermittelung fcincä ^n\>ettoanhten, heS ©rafcn
(gngclBert üon bet SKatf mi8. 1271 ©oittitag
invocauit.
Nos Hermannus miles de Ardeia notiun facimus uni-
uersis, quod omnis discordatio, que inter nos et ciuitatem
tremoniensem vertebatur, mediante consilio nobilis viri En-
gelberti Comitis de marcha consanguinei nostri et aliorum
diacretonun uirorum, taJiter est sopita, quod nos et fratres
Digitized ^y VjOOQIC
51
nostri, dominus Henricus et Wilhelmus — resignamus agros
deEinchouen, de quibus mouimus questionem, promittentes
dictis burgensibus plenam Waranäiam prestare de agris
superius prenotatis. si uero aliquis — dictos burgenses
de dictis agris impeteret, nos tremonium ad iacendum intra-
bimus, non recessuri nisi prius memoratos burgenses ab
omni impetitione eximamus. Actum in ecclesia Vrindebergh
anno dni. M® CC« septuag. primo. dominica inuocauit. Pre-
sentes erant Gerhardus deAlthena, Randolphus hake, Thid.
Vulenspit, Gotfridus de Werne, Antonius Wrede, milites
In cuius rei testimonium dicte ciuitati presentem litteram
dedimus sigiJli nostri munimine roboratam et comitis de
marcha.
SOa» @{egel $• r>. Kbti ^cA 4 29inbmü^tenf(ftgeT.
25- Äfinia aiubolf l crt^cttt bcn ©ortmunbem SoH^
unb SBefleftd^cit 1273 20, 3ult.
Rudolf dei graüa Romanorum Rex semper Augustus,
venerabilibus Archiepiscopis et Episcopis. Dlustribus Mar-
chionibus et ducibus necnon aliis suis et imperii Romani
principibus. clarissimis Baronibus. Magnatibus. comitibus
et Nobilibus nee non vniversis ciuitatibus villis et opidis et
eorum Rectoribus Defensoribus seu Magistris presentes
literas inspecturis gratiam suam et omne bonum. Cum
prudentibus viris nostris. ciuibus tremoniensibus ex suorum
priuilegiorum tenore et ex indultis eisdem a diuis Augustis
Imperatoribus et Romanis Regibus nostris predecessoribus
gratiis ac libertatibus et nobis postmodum confirmatione
benigna fauorabiliter innouatis, competere dinoscatur, ut
ab Omnibus theoloniorum pedagiorum et widagiorum pre-
stationibus immunes esse debeant et exempti, vosvniversa-
liter singulos et singulariter vniversos affectuose rogamus,
quatenus supradictis nostris civibus pro nostra et sacri
imperii reuerentia sua seruantes priuilegia illibata, contra
ipsorum tenorem, quem vidimus et ex certa scientia con-
firmamus; ab eisdem theolonia, pedagia uel Widagia nidla-
tenus exigatis , nee a vestris exigi permittatis , ut ex eo
in vestris negotiis et agendis serenitatem Regiam sentiatis.
51
oportunis temporibus gratiosam. Datum Hagen. XI kalen.
Augusti, indictione secunda, Regni nostri Anno primo. *)
26. ißtfbileflfwn 9luboH>^'« I. 1273. %>i>.
Rudolphiis Dei gratia Romanorum Rex Semper Augustus,
universis sacri fidelibus, quibus presentes litere fuerint
exhibite, gratiam Suam et omne bonum. Licet universos
sacri imperii subditos, favore Regalis benevolentiae prose-
qui teneamur; illos tarnen ampliori gratia dignos fore cen-
semus, qui Romano Imperio plus aliis sunt astricti, et grata
devotionis obsequia nostre pre ceteris exhibent Majestät?.
Igitur nostre celsitudinis affectionem, ad devotionem dilec-
torum fidelium nostrorum Consulum ac aliorum civium Im-
perialis oppidi nostri Tremoniensis , benignitate Regia diri-
gentes, jura eorum, libertates, et bonas consuetudines hac-
tenus introductas approbamus et eas esse decemimus invio-
labiliter observaiidas. Insuper Privilegia ä Serenissimo Do-
mino Friderico, Romanorum Imperatore preclare memorie,
aliisque Imperatoribus et Regibus Romanorum ejusdem
Friderici predecessoribus ipsis indulta, prout hec omnia
supradicta rite ac provide sunt concessa et facta, auctori-
tatc Regia confirmamus, et robur eis impendimus perpetue
firmitatis. Ceterum quia propter periculosum statum Impe-
rii, qui Visus est hactenus exstitisse, aliljua contra predic-
tas libertates et privilegia predictomm fidelium nostrorum
ab aJiquibus de facto dicuntur temere attemptata, ea omnia
nullius decemimus esse momenti, volentes, fideles nostros
predictos prefatis suis gaudere juribüs, privilegiis, libef-
*) Sönf3al^rc ^dt«; amS. 5KdT8 tl^clUc berÄoifct oBige«
$ttöitcg{«m bcn @tfibte« SüBccf ittib bctoentct mit unb Befaßt
i|ttcn , barnad^ gu l^anbcln. iDfe ©tabt ^auiButg unb lex 581«
fd^of üon SKünjlcr toelgertcn [lä), 3)ortm«nb bfc So^f^«^^«^^
gu getod^rctt, totS^atb ßubtoig 1332 ton ^ixniS^m ou8 an
Beibc gcfc^drftcTC ©cfel^Ic erlieg. 35{c oBfgen ^oH' unb SBege*
frci^citenertBeiltcnauti^ bicÄonige: Albert, de datoColn 7dus
Juli anno regni secundo, Henrich, de dato Coln X kal. Ja-
nuar anno regni primo unb Ludwig, de dato Colon, non.
Dec. 1314. ^ ,
Digitized by VjOOQIC
— as —
tatibas, consuetudlnibus ioconcuase. NuUi ergo omnin«
hominum liceat nostre approbationis et Confirmationis pa-
gmam in£nngere, vel eidem ausu temerario contraire. 6i
quis hoc attemptare presumpserit , nostre MajestatiB indig-
nationem se noverit incursuruin.
Dat. Colonie III. Non. Norembr. Actum anno Domini
M. CC. Septuagesimo tertio, Indictione prima, anno regni
nostri primo. fßlit bem gT^fen bieget.
27* etjbif(i^of @ugcI6crt üon Sßln erlaßt bcn 2)otfe
tnunbcrtt, btc er in fein gebotene« ©erid^t gefor«
bert f)at, hie gef^el^enen Sjceffe, 1263 23. Dct.
Engelbertos dei gratia ste. Colon, ecclesie Archiep. s*
imp. p. it. Archic. dilectis sibi viris pnidentibiis, ludicibus,
Consulibus, et vniuersis burgensibus tremon. salutem et
omne bonum. vniuersos et singulos excessus, quos contra
vos persequebaraur, vos ad nostrum sollempne iudicinm,
quod botdinc dicitur uoeando — vobis tenore presentium
relaxamus — simpliciter et preeise, nee ullo unquam tem-
pore occasione dictorum exeessuum contra voa aliquid at«
temptabimus scu faciemus, quod in uestrum sit preiudi-
cium seu grauamen, sed uniuersis nostris oQiciatis, tarn
partium WestfaUe quam Reni, iniungimus per prescntes, ut
vos manuteneant, et promoneant in vestris negotis et
agendis. Datum apud Mendene VIIP kl. Nouembris Anno
dni, MO CC* LXin».
<Da8 eli|>Hfd^e ^iegcC setgt ben Sdi^^sif ft^enb ; in bet
Stnfen ein iBu^ 'in bet 9ie(^ten ben ^ixten^ad, mit bet Um*
fc^rift: t ENGELBERTÜS . . LONIENSIS . ECCLESIE
. ARCeiEPS. SDa« OMirffkgel benöifdjof, in jebcr^anb eine
go^ne, mitbetUmfd^Tift: f ITALIE. ARCHIC ANCELARIVS.
28. ©c^ieb«fl)ruc& ber ©tdbte über @treit^)un!tc
gtüift^en ÜRftnjler unb DSnabrüdP. 1274 l.Suni*
Nos consules vniversi, burgensium susatensium necnon
et tremoniensium et lippenslum ciuitatum nuntii, in predictd
oppido susatensi congregati, omnibus has litteras percep-
iuris notum facimus et publice protestamm*, quod cum mota
fuisset diseordia inter cimtatem monasteriensem e^ pairte
Izedby Google
M
tina et ciuitAtem osnabrugensem ex altera et cum diete
ciuitates super decisione huiusmodi discordie in nostras>
cittitates — tanquam in arbitros compromisissent , arbitrio
ipso pena sexentarum marcarum vallato, quam pecuniam
ciuitates, arbitrium nonseruans, soluet nostris tribus ciuitati-
bus arbitrantibus; nos itaque, habito diligenter tractatu,
arbitrando dicimus^ quod scabini et ciues monasterienses
Gerwinum^ eorum conciuem dictum diuitem, talem habebunt,
quod ipse pecuniam, quam debet ciuibus osnabrugensibus,
pro qua sua hereditas tenetur iff pignore , ipsis soluet tri-
bus terminis subnotatis, videlicit tertiam partem in festo bd.
michaeli proximo, reliquam tertiam partem in carnipriuio,
quod inde sequetur, ultimam vero tertiam partem in festo
pcntecostes. Item cum predietc ciuitates tempore huius-
modi discordie sibi inuicem dampna fecerint, nos dampna
utrobique facta — in irritum reuocamus, statuentes, quod de
ipsis inter ipsas ciuitates seu inter personas ciuitatum nulia
manebit questio. item — quod scabini et ciues osnabru-
genses hoc efficaciter procurabunt, quod vniversi et singuli
habitantes in eorum ciuitatibus, tam in noua ciuitate quam
in veteri^ siue sint eorum concives siue non, quicuuque in
ciues monasterienses procurauerunt proscriptionis sententiam
promulgari, ipsos proscriptos iuri suo restitui facient indi-
late. Extra ciuitates vero osnabrugenses habitantes, ad
quorum instantiam ciues monasterienses proscripti sunt,
dicti scabini et ciues osnab. inducere studebunt omni dili-
gentia, omni dolo et fraude exclusis, vt et ipsi ciues mo-
nasterienses faciant restitui iuri suo; quod si nullo modo
facere voluerint, nee ad huc induci potuerint^ dicti scabini
et ciues osnabrugenses omnibus — contradicentibus inhiberi
facient in ciuitatibus eorum contractus mutui^ omnesque
promotiones et omnia commoda, que secundum formam
litterarum de compromissione ciuitatum — sunt molesta-
toribus. deneganda. Item dicimus, quod econuerso scabini
et ciues monasterienses efficaciter procurabunt^ quod vni-
versi et singuli iuter muros ciuitatis eorum habitantes, sint
eorum conciueS siue non, quicunque in ciues osnabrugenses
procurauerunt proscriptionis sententiam promulgari^ ipsos
proacriptos iuri suo restitui facient indikte^ extra muros
„ _' „, Google
85
vcro monastericnses habitantes — inducere studebunt*) —
ut — ipsi cives osnabrugenses fadant reatitut et ai nullo
modo facere voluerint — *) contradictoribua , aiue ait Euer*
hardus de hörst aiue alii, qtdcunqae foerint, inhiberi facient
in ciuitate monast. contraetua mutui onmesque promotionea
et omnia commoda -^ *) molestatoribua deneganda. Hiia
itaque taliter ordinatia, compoaitione interpcaita et pacia
osculo confirmatay precipimus partibua hhic et inde, ut omnia
premissa studeant inuiolabiliter obseruare et hoc sub pena
sexentarum marcarum — quam pecuniam pars, arbitrium
non seruans soluet noatria ciuitatibuB — arbitrto nichilomi*
nus in suo robore permanente. Preterea cum dicte ciui-
tates monast. et osnab. ae mutuo inpugnantea federa com-
promissionis turbarunt — et propter hoc teneri uidentur
Veliquis ciaitatibus confederatia ad emendam, nos emendam
huiusmodi in suspenso tenendam duximus, quousque uidea-
tur, qualiter se gerant in obseruataone arbitrü prenotati.
qua emenda se carere peterimua bono omine, sin autem,
ipse satisfacient prout in litteris de confederatione oiuitatom
conscriptis expressius continetur. Quia singularum ciuita-
tum sigilla non fuerunt presentia, aigillo susat. opidi vai, et
content! sumus in testimonium premissorum.
Actum et datum apud susatum vbi nuncii ciuitatum
conuenerunt, anno dni. M*. CC. LXXIin« kal. jmiij.
29. 5Dic Stdbte Wl&nftex, DSnaBrödf, Soejl uitb
iDortmunb [(abliegen ein neucS fcflc« JBfinbnif,
gum ©(i6ufe gegen bic ©töm be8 ßanbfrieben«.
1277.
In nomine d. a. Nos judices, scabini. consules et vni-
uersi b irgenses ciuitatum et oppidorum monasterien. osnab.
susaten et tremonien. omiiibus — notum facimus, quod nos,
propter communem utilitatem omniran nostrorum nos adin-
uiceiB confederantes in presentem confederationis formam,
*) «iet »irb ba« «otige tolebet^olt.
Digitized by VjOOQIC
4M
pariter concordamus — posito iurumento — Volumus ita-
que 1) quod quilibet dominus cuiuslibet ciuitatis gaudcat
per omnia iure suo, nee in eo inpediatur a ciuitatibus ullo
modo, dum in duitatem sibi subditam gaudere faciat suo
iure. 2) Item dum aliquis magnatum seu dominorum terre
ad expeditionem faciendam» so muinire intendit in aliqua
predictarum ciuitatum, equis, annis, victualibuB aut aliis
necessariis, nee ciuitas iUa nee quisquam de ciuibus ibidem
illi domino aut eins auxiliatoribus aubueniet — nisi sof-
fieienti accepta cautione ab eis — quod talis expeditio
non extendat se in dampnum aücuius predictarum ciui-
tatum. Preterea eadem ciuitas intimabit singulis aliis
ciuitatibus prenotatis, quod talis dominus se ad expedi-
tionem cepit preparare. 3) Item si aliquis dommus
terre, nobilis, miles vel famulus aliquam ciuitatem predicta^
rum spoliis, incendiis, captiuitatibus aut aliis iniuriosis gra-
uaminibus prfigrauarit, et grauamme perpetrato a terminis
profugus se subtraxerit, omnes prefate ciuitates — labora-
bunt, ut malefactores vel in morte vel in vita ciuitati, cui
dampnum intulit, presentetur et si pro presentatione illius
pecuniam promitti uel dari contigerit, illam soluent omnes
predicte ciuitates et quelibet earum suam portionem pro
suarum virium possibilitate. 4) Item si ex iniuriosa infesta-
tione, quam aliquis magnatum in aliquam predictarum ciui-
tatum vel oppidonun exercuerit, prelium exortum fuerit,
ciuitas, cui hoc incumbuit, si directis litteris suis poposcerit
ab aliis ciuitatibus consilium et iuuamen, quelibet ciuitas
aliquot armatos viros ei transmittet in consilium et anxi-
lium, prout illius ciuitatis necessitas exigit et requirit. Si
autem idem prelium ulterius se extendit, iniuriantium vio-
lentia preualente, extunc quelibet ciuitas in propriis cxpen-
sis, rebus et personis et totis viribus suis illi ciuitati sub-
ueniet, illius ciuitatis iniuriose molestie non aliter quam
molestie proprio resistendo. 5) Item si aliquam de pre-
dictis ciuitatibus impugnari <:ontigerit, et si ex alia ciuitate
contra impugnationem poterit prelium commodius exerceri,
illa ciuitas ratione huiusmodi commoditatis admittet, quod
OK ea. exerceatur prelium alterius ciuitatis, et auxiliatores
de aliis ciuitatibus aduenientes» qui erunt ibi in expensis
Digitized by VjOOQIC
— « —
propriifl) suscipiet fauorabiUter et benigne ipsis totis viri-
bus assistendo. 6) Item si aliquam de ciuitatibus prenota-
tis ob«ideri contigerit, relique ciuitates, habito quanto-
tiuB inter se consilio, modis omnibus quibuscunque pos-
sunt, ad hoc intendent fideliter, ut ab obsiditione absque
mora illa ciuitas liberetur. Quod si huiusmodi inteiitiouem
suam aliter explere nequiuerint, obsessorem iUius ciuitatis
et alios, qui ei consilio et auxilio assistunt, totis uiribus
inpugnabuut, ipsos in rebus et personis, incendüs et rapinis
et aiiis modis, quibuscunque poterint, deuastantes, et hanc
inpugnationem ultra octo dies a prima die obsidionis, si
prius Bon potestfieri, non tenebunt aliquatenus in suspenso
et quelibet ciuitas adeo ardenti animo ad hoc intendet, ac
si eam ipsam tangeret principalis. 7) Insuper quecunque
violenta iniuria alicui predictarum ciuitatum illata fuerit,
illam relique ciuitates cum ea et ei supportabunt, et queli-
bet ciuitas toto posse suo resistet, et vindicabit. B) Item
si aliqnis duis de altera predictarum ciuitatum in alteram
negotiationis seu aiia quacunque de causa venerit, nee ipse
nee res sue debebunt ibi a quoquam hominum obligari, seu
etiam arrestari, sed siquis ibidem contra cum aliquid duxerit
proponendum mittetiu: in duitatem, in qua fadt residentiam
iUe reus, et consules ciuitatis illius facient actori de ipso
eorum conciue fieri eorum ciuitatis iustitiam expeditam;
ceterum si aliqua predictarum ciuitatum ab aliis ciuitatibus
super violatione forme huius compromissionis vel alicuius
partis eius incusata fuerit, illam ciuitatem consules eins, qui
fuerint pro tempore, expurgabunt prestito iuramento. Si
autem emendare suam neglientiam potius quam expurgari
decreuerit, üla ciuitas cuilibet ciuitati sibi confederate, cen-
tum marcas denariorum dare tenebitur pro emenda, confe-
deratione huiusmodi nichilominus in suo robore duratura.
9) Item si aliquis ciuium predictarum ciuitatum contra pre-
sentem cenfederationis formam vel aliquam partem eius
uenisse incuratur et duonim proborum mrorum testimonio
convictus fuerit, ille ciuitati, in qua manet, tenebitm* ad
emendam decem marcarum et carrate umi, pi*o quibus re<*
kxandis uuUus hominum intercedet, preterea bonis homini-
bus non erit de cetero coequandus, ita tarnen dunimodo
^ jgle
58
per publicam eimntiationem prcmissonim factam in duitate,
in qua manet, scire potuerit, quod ipse talia, de quibus
incidpatur ddbuerat euitare. si autem contdnci non poterit,
sicut superius est expressum, ipse, assumptis eompurgatori-
bus fidedignis, septena manu se expurgabit et talis sua ex-
purgatio admittetur. In testimoniüm igitur premissorum —
paginam — sigUlorupi *) nostrorum impressione fecimus
communiri. actum apud susatum M* CC* LXXVII* in oc-
tava bti. Laurentii Mart.
30* ©{c ©tabte SRfinjier, OSnaBtüdf, ©oejl uiib
SDortmunb dnbetn btci Sltttfel i^te« ©ünbniJTe«*
1284.
Nos scabiiii, consules et vniversi burgenses ciuitatum et
opidorum monast. osnabrug. susat. et trem. notum facimus
Miiversis, quod — nos — tres articulos decreuimuö immu-
tare ** — primum , quod nuUa ciuitatum predictarum bellum
aliquod iniciet vel instauret nisi aliarum ciuitatum confe-
deratorum consilio mediante. Secundum, quod si aliquis con-
eiuium nostrorum in aliam ciuitatem venerit, et ibidem de-
bita contraxerit, emendo, vendendo vel fidembendo, quod
in eadem tenetur, si culpatus fiierit, de singulis respondere.
Tertium si aliquis articulum confederationis nostre incusatus
fuerit violasse, et emendam suam fecerit secundum nostra-
rum continentiam litterarum, ex eo non sit honore priuatus^
sed honostis et fidedignis hominibus possit nlchilo minus
coequari.
In premissorum testimoniüm etc. Actum trcmonie M*
cc* LXXXIV feria quarta proxima post festum Wal-
biu*gis. **) ' ~
I II ' i
*) a»it bem Siegel bet »iet ©tfibte, 3)ortmunb l^ot bad
neue $att^t|iegel unb M Md[itMl einen ret^Ufe^enben 9b(er
mit ber Um]^xx\t SIGILLVM. SECRETÜM. TREMONIE
(sie). $Der ©(^ttjanj bc3 abler« jieiat in bie ©Ärift Betunler
ttttb ll^eift fte jtoifd^cn C unb R in SECRETVM.
'•*) SKit bem ©iegel bet »let ©tfibte. 35ortmttnb |at baö
neue ^aupt^t^tl unb ald aiüdtftegel einen ^Ux mit ber Um«
31. (Brof ^tbcxh )>on SDorbmtnb iani bem ®€^
fd^lfi^t Sinbcnl^orfi) ijertauft mit Qn^mmuni
aHet feiner (Stieti ber @tabt JDorhnuttb ein
Drittel be« bortigen ®eri<^t* für 400 aWarf,
unb t>etpfiiä)M fid^ bie fiWgen jtpei Drittel nie
jtt X)eTfiu^em. 1286, 6, Dec.
Quia vniversa sunt transitoria, que sub sole constitunt
et hiunaDa memoria labilis est, et breuiter euanescit, cautum
est, rem gestam litterarum priuilegüs firmiter communiri.
Proinde nos Herbordus, comes tremoniensis notwn facimus
nostris successoribus vniversis tarn posteris quam modernis
presens scriptum visuris et audituris , quod nos ex sano et
maturo consilio consanguinorum et amicorum nostrorum
honorabilium, pleno ac tibero consensu et ratihabitione
Aleidis uxoris nostre perdilecte, Conrad! filli nostri, Mechel-
dis et Elisabeth filiarum nostrarura, nee non verorum suc-
cessorum ac heredura nostrorum, vendidimus tertiam partem
judicü nostri in tremonia consulibus et vniversitati bürgen-
sium dicte ciuitatis pro summa quadringentarura marcanim,
denariorum legalium, quamlibet marcam ad valorem decem soli-
dorum anglicensium computatam, ita quod ciuitas omnes pro-
yentus, quocumque casu euenerint, perpetuo recipiat de
sua parte, dictam etiam partem iudicii duobus viris discre-
tis et houestis, Conrado de Herreke et Johi sub salicibus.
ad presentationem ciuitatis proreximus, ut ipsam, ad tale
ius possideant, quo nos prefatum iudicium a gratia romani
unperii dinoscimur possidere, et cum Uli fortune tristis
auspicio de medio sublati fuerint, aliis duobus, quos ciuitas
nobis extunc presentaueri]; , siue uni, si alter expirauerit,
ut su^radictum est, libere porrigemus sine aliqua ciuitatis
pecunie donatione, et heredes nostri eisdem in futurum
porrigent sine ciuitatis donatione, ac ciuitas ab ipsis me**
moratam iudioü partem eo iure possidebit, quo a nobia
supra dicitur possidere. Promisimus etiam, quod due partes
ßrift SIGILLVM. SECRETÜM .... (untefetU«). a>et
Ut teid^t mit feinem ©d^ttanae in bie ©d^vift i^inein unb
t^eilt {ie )ttifd^en C imb R in bem 2BoTte Secretom.
_, , Google
— eo —
judicii ad nos spectantes, ac omne ius, quod a diuis Ro-
manorum Imperatoribus inter muros ciuitatis possidemus,
nunquam per uos heredes et successores nostros in manus
commutabimur alienas, volentes, ut in nostra progenie per-
maneat inconuulsmn. Igitur nos et ciuitas unanimi consensu
iudicem consUtuere debemus, uirum idoneum etfidedignum,
burgensem tremonienscm , qui imo anno iudicio presidebitj
ac alium annum per gratiam burgensium iudicium obtinebit,
sicut ab antiquis predecessoribus nostris felicis memorie ad
nos fore dinoscitur deuolutum. etiam si prenotatum iudicium
a sacro Romano Imperio , quod absit , uel quibuslibet aliis
terre dominis et nobilibus impetretur, nos et nostri heredes
tertiam partem ciuitatis cum duabus partibus nostris tene-
mur, absque expensis et sumptibus a ciuitate reposcendis,
fideliter defensare. Actum anno domini M*. CC*. octoge-
simo sexto, in vigilia beati Nicolai episcopi, in domo nostra
lapidea, presente ottone de Hamone, tunc temporis iudice.
requisita et lata sententia, quod eque ualidum esset, ac si
coram tribunali actum fuisset. presente etiam illustri viro
domino Tbeoderico de Volmustene, sororio nostro, Hen-
rico, frätre suo, domino Gernando , plebano ste Marie, Al-
berto et Bernardo de Hurda, fratribus, sbroriis nostris, her-
manno de Lindenhorst, fratre nostro, Arnoldo et Henrico
de Koningesberge, nepotibus nostris, presentibus ac W. de
Herreke. Johe de Ciispin. Bernardo de Braken. Arnoldo
Milite. Conrado de Herreke. b. sancto viro, Henrico de
Wipperuurde, dicto Pape. Gotfrido de Cusfeldea, Bertramo
de Holtecoten. Wluino de puteo. Johe et Henrico longo.
W. de Isperincrode. Gotf. de Odendale. h. sapiente. h. rege.
Gotf. de rode. Didewino de euinchusen, consulibus tunc tem-
pore, astantibus etiam Johe de Wickede, Conrado Vod, Hen-
rico albo. Hermanno houener. W. dicto stenhus. Goscalco
de Ludenschede, hil. suderman . . et aliis quam pluribus uiris
idoneis et fidedignis burgensibus tremoniensibus, quos omaea
loco homagii elegimus pro testandos. Yt autem premissum
factum nostrum et heredum nostrorum robur habeat, neca
quocunque infringi non ualeat uel mutari, presentem literam
conseribi feclmus et sigillis honorahiliuai vironmi domini.
Th. de Volmustene, domini Gemandi, plebani ste Marie
Izedby Google
61
tremoniensis et alberti de hurde ytlsl cum sigilH nostri
mimimine prenotati ciuitati dedimus in testinionium uerita-
tis finniter communitam. *)
32. 1288 ©ornttög mä) Misericordias Belegt Crj«
Bffd^of ®tgfr(b ©ortimtnb mtt Um Stiterbict,
»eil e« ft* fefner geijiHiä&ett ®m(S)tiiatteit »(-
berfe^t 1^'at
3S. 1290, 30. augujl. aSergleid^ jwifc^en bem JDed^an^
im bet Äitd^e s. Mariae ad gradus ju 66In-
itnb ber ©tabt SDortmunb , »orin bem erperen
baä 5pattcnat ber ftitd^c SD?. SRcinoIbi unb jtDeier
Sßtare batiH; bem leiteten aber ba^ ^Patronat
ber ftird&e ©t. aRarid xmb ©t. Slicolaf jugc^
^pxoä^m toitb, neBjl iöepdtigung be« ®rj6if(j^of8
1290 crastino decolL johis (30. SlitguflO
*) ^a^ biefet Urfttube Ijl bie aBflammuttg :
SÄ. ». ßinbenl^otft
■*———— — A^ I ———11 ■■II ^
1. .^erBorb ®xaf t>on ^ortmunb % $etm. b. 3. 5Co(i6teT
^. Klclb »on ^5rbc. Slnben^orjl. 5. a:^eob. ^>.
SBoImubflen.
1. Zo^Ux ^, S^. t)on 2. Sonrab. (Sontab.
StmaiUxa. 3. iDSed^cIbi^.
4 ©tifaBet^.
/II M |I ll» A 1,^
1. Slrnolb. 2. $einn<^.
hiermit fHmmt au(^ bie U(funbe unten too inbeffen
$enrl(^ »on ÄSnlgSBcrg tobt ijl »nb jlatt fetner (Sonrab öon
ÄönigSBerg aufgep^^i?- fte^t.
Digitized by VjOOQIC
6S
34- 1290 berglei^ct ft^ bet S^ortif^of bon S6In
mit bcr ©tabt ©ortmunb toegcn be« $atronat8
bafrfBjl, naiä^bem barutct feit 1270 Sßtojcf ge^
35. ftönig 9hibolf nimmt bfe freie 9lei(]&8llabt ©ott:^
munb in feinen befonbem S^u^. 1291, 21* SWai.
Nos Rudolfus dei gratia Romanorum Rex semper
augustus ad vniversorum sacri imperii Romani fidelium no-
titiam. Volumus peruenire, quod nos prudentes viros
nostros et imperii cives speciales tremonienses, qui nostro
et Imperii dominio , excluso quolibet jugo alterius domini,
subiciuntm* immediate , in nostram et sacri imperii protec-
tionem ob singularis fauoris intuitum, quem gerimus de
eisdem, ponimus, constituimus, recipimus, ad quecunque
loca se diuerterint, cum rebus et familia necnon eis adheren-
tibus vbi]ibet et conductum, vobis vniuersis et singulis dan-
tes firmiter in mandatis, quatinus ob nostram et Imperii
Reuerentiam predictos eines nemo vestrum ausu temerario
grauaminibus, dampnis, injuriis, dispendiis presumat aliqua-
liter molestare, sed, nostre serenitatis intuitu» dues antedictos
studeat dignis fauoribus honoribus ac promotionibus preue-
nire. Si quis autem cuiuscunque Status vel conditionis
presumpserit contrarium attemptare, nostre maiestatis offen-
sam se nouerit grauiter incursurum. Datum apud franke-
uort X. kalend. Junij. Ind. quarta. anno dni. M®. CC«.
LXXXXP. Regni vero nostri aimo decimo octauo. **)
*) (S^ ftnben fl^ barüBer t^iele, bte gei^I^e ^ttti^biciion
in 3)ortinttnb Betreff enbe Sßrojeftttfttnben Im ®tabtar(!§i», na«
mcntl^ mx» ben aalten 1270—90.
*•) SKit bem gtofen ©iegel bc« Äaifer«,
Digitized by VjOOQIC
— es —
36. 1292 4. Oft. Befiehlt ft»n{0 Sbolf ))on6Nn <mS
im (Stauen, @$ultei«, ©d^effen, Sicül^ unb Sfit^
gern t>on S^ottmunb, bem GtiBifd^of ©ifrib t>on
e6In, toeld^em et bie bottigen Öef&Qc unb bte
$fife 2Beß^ot>en, SBta(feI unb (Slmenl^oTP ))er^
))fdnbet l^ot, gu gel^otfanten*
SacomBIct UtfunbenBttd^ I. 9hr. 931., ®. 551.
37. am 25. beffeKen ÜRonatö U)iebet|oIt Sbolf ben
SBefe^I t>on ^ngel^eim auS unb f(^{(ft ber @tabt
ben 9litter ^ermann Don 2;^utme , ber ifjx iaS
Stakete auSeinanber fe^n foU.
SacomMct Utfunben^ut^ I. Str. 935 ®. 554.
38. 1293 31. 3u«. @d&ieb8[l)tu<^ jtoifi^en bem ®om^
))ToB{l nnb ^ed^anten bon Maria ad gradus
in @5In tt>egen ber 8(r(i^{biaconalreiJ&te im S)eca^
nat SDortmunb.
Sacom((et UrfunbenBu^ I. fftx. 9491 e. 55S.
39. ®raf (güer^arb Don ber iWarf Befunbet, baß bie
®eBrüber SBubbc eine iöurg in 8£|)|)e^olt^aufen,
»el^e jie gegen feinen, be8 ®rafen toon JDort^:
munb unb ber ©tabt SBiDcn errici^tet haUti, aB«
guBre(%en gejtoungen, unb bafur Don ber gebaiä^s^
ten ©tobt guttoiatg mit 60 9»arl entfc^fibigt
toorben pnb. 1293, 14. SRoüemBer.
No8 Everhardus comes de marka ad vniversorum noti-
tiam, quod cum Godescalcum dictus Budde et Gotfridus
firater eius cum ceteris de eorum pai*entela castellum quod-
Digitized by VjOOQIC
64
dam in Lippeholthausen consti'uxissent super ^ndiim vide-
licet Theoderici de Walshem, luUitis et filiorum eius, Hugo-
nis et Amoldiy quem a nobis feodo tenent, quod tarn con-
tra nostram voluntatem^ quam contra herebordi comitis et
ciuitatis tremoniensis constructum fuerat et munitum, idem
castellum nobis mediantibus et ordinatibus de bona uolun-
tate-godescali, Gotfriedi, nee non Theoderici et filiorum eius
et amicorum-fuerat de/nolitum. Quod ut gratiosius-agei'etur
ciuitas tremon. LX marcas — in recompensationem demo-
litionis structure de suo addidermit, ea conditione adiecto,
quod Godescaleus, etGotf. predicti, nee alii qiücunque, nul-
lam structuram in co loco de cetero faeient — ligna insu-
per, per que dictum castellum fuerat constructum, ad nullum
locum deducent, ubi ipsis tremoniensibus preiudicium, graua-
men uel incommodum ualeat generari. Actum metlere, ami-
cis predictanim partium dicte ordinationi plenarie consenti-
entibus, coram nobis, presentibus etiam honoral[>ilibus viris,
Wilhelmo et Euerhardo de mengede, Randolpho hake, En-
gelberto de herebornc, hermanno de vorste, amoldo de
altena, Zobbone de Svvirte, Theoderico de Wickede, militi-
bus, Rutgero de althena, Theoderico Vridag, gograuio in
Vnna, Winando dicto Danzevoth et aliis quampluribus —
Presentem paginam — sigilli npstri munimine fecimus com-
muniri.
Actum et datum XVIII* kalendas decembris anno dni.
M* cco xcm«. «)
40^ ©ie ©tabtc JDortmunb, ©ocp, aKfinjler, D8^
naixM unb Si^pfiabt - ^eBcn jtDcl 3lrtifcl i^tc«
©tabrtünbntffcS auf. 1294, 26. 5K5rj.
Postmodum nobis Tremoniensibus, Sasatensibus, Osna-
nabrugensibus et Lippensibus ciuibus in ciuitate monasteri-
*) SÄit bem ^Äetterftcoct be8 Orafen, »etd^eS blc Um=:
f*tift ^at: SIGILLUM. EVERHARDI COMITIS DE.
MARKA. a)te öttc^jlaBen T I In comitis [int hnx^ bte in
blc ©(i^rlft telc^enben «intcrfafe be« Unf«frrtnsenben $fetbe«
getrennt.
DigitizedbyVCjOOgle
— 65
ensi sub anno M*. CC* XCIV. die domiiiica, qua canta-
tur Letare, per soUempnes nuntios cum ciuitate monasteri-
ensi conuenieiitibus, huiusmodi confederationis litteras , qui-
bus hac cedula est transfixa, *) legi nobis et exponi de
uerbo ad uerbum fecimus, quibus litteris axaminatis diligen-
ter nobile placuit et vtile uisum fuit, quod in prima littera
in articulo, **) qui incipit: huius itaque dicte confederationis
et unionis nostre forniam etc. verbä. illa circa finem eius-
dem articuli posita ubi dicitur: omni insuper honore desti-
tutus et privatus, quo boni homines merito gaudere debent,
ita quod deinceps probis uiris coequari non ualebit, abice-
rentur ac in alia literaille articulus ***) ubi dicitur: Item si
aliquis ex ciuibus miius ciuitatis conti-a ciuem alterius ciui-
tatis causam habuerit, actor transniittetur in ciuitatem illam,
in qua reus facit residentiam, que civitas actori secundum
ins suum, prout suo conciui faceret iusticiam, procurabit
plenius exiberi, similiter excludetur , ita quod locum in eis-
dem litteris de cetero non haberet, sicque ipsis de unanimi
consensu omnium nostrorum renunciauimus et cosdem arti-
culos abolemus, ita quod pro non positis et adiectis de ce-
tero habentur, aliis omnibus articulis in suo robore dura-
turis. Volumus etiam et statuimus, quod huiusmodi littere
bis in ainio, scilicet dominica qua cantatur oculi mei et in
octava beati Michaelis, astante populo ciuitatis in qualibet
ciuitate nostrarum ciuitatuni secundum articulos in eis con-
tentos publice recitentur, ne quis ignorantiam pretendere
ualeat, si supra premissis articulis incusatus fuerit uel ali-
quo premissarum. In cujus rei testimonium presens — si-
gillis nostris duximus roborandum. datum et actum die et
loco ut supra. (1294) '***)
*) @« tfl fein a;ran§fts fonbern eine felBflflänbigc Utfunbc.
♦*) Oben @. 34.
•*♦) OBen ©. 57.
•***) SRlt 5 (Siegeln, \>on bencn ba§ ^Dortmunber unb Da*
naBTÜdex öBflcfatten i)l. ' ^ ,
Sa^tte, ^otttnunt). n. X^til ^^'^^'' '^ L^OOgle
66
41. ®ie ©tdbte aSunPcr, SDSnabrfid; ©othnimb unb
©oejl, nad^bem ftc einen ©treit jttjifd^en ©oejl
ttnb 8ii>:|)Pabt wegen Slugbleitcn bcr le^terer
nid^t ju f(^Iid^ten üermod^t l^aben, erneuetn i^x
aSünbnig unter einigert Stbanberungen. 1296,
16. auauji.
Nos Judices, scabini, consules, ^iiiversique burgenses
ciuitatimi et oppidorum monast. osnab. Tremon. et susat.
notum facimus vniversis, quod. cum ik)s mon. osnab. et
Trem. propter commimem vtilitatem et comodum generale
cum consilio susatiensium in ipso opido per bonos et sol-
lempnes nostros nuntios ad tracfandum super dissentione
seu discordia, que inter susatienses et lippienses opidanos
hinc et inde vertitur, pro bono pacis et concordie conve-
nissemus vocatis ad nos opidanis Lippiensibus , ducatu et
conductu ipsis sufficienti exhibito, hiisdem minima venienti-
bus, nee nuntiis ad hoc instructis, prout de iure tenebantur,
pro se missis, expediens et utile visum est nobis quatuor
ciuitatibus et opidis supradictis, confederationem inter nos
iam dudum habitam ad quatuor annorum subsequentium ter-
minum innouare et obseruare iuxta formam, que in antiqua
confederatione nosti'a expressius continetur, duobus articulis
duntaxat exceptis. Qua confederationis forma secundum arti-
culos inscriptos in eadem diligenter examinata, placuit nobis
et vtile visum fuit, quod in artieulo, qui incipit • huius itaque
dicte confederationis et Miionis nostre forma etc., verba
illa circa finem dicti articuli vbi dicitur : omni insuper honore
destitutus etc. abicerentur-decementes super dicto artieulo,
quod si aliquis ex ciuibus ciuitatum nostrarum articulum
federationis nostre incusatus fuerit violasse, et super hoc
emendam suam fecerit secundum nostrarum continentiam
litteranim, ex eo non sit honore priuatus, sed honestis et
fide dignis hominibus possit nichilominus coequari; item
alius articulus, vbi dicitur: Item si aliquis ex ciuibus vnius
ciuitatis contra alterius ciuitatem causam habuerit etc. simi-
liter excluderetur, volentes et statuentes, quod si aliquis
conciuium nostrorum in aliam venerit ciuitatem, et ibidem
_, /Google
• 67
debita coiitraxerit, emeudo, veudendo, fideiubendo aut alio
modo iiegotiando, quod iii eadem teneatur, si culpatus fuerit,
Ibidem de singulis respondere, aüLs omnibus nostre confe-
derationis articulis in suo robore dm'aturis ^voliumis etc.
l^ier xoiv\> bie j^eimalige la^tUd^t i^tntli^t SBetlefuitg bed
SünbniffcS on bic SSürgcr, OcuU unb md^ütü, »icbetl^oU fejl»
gefegt). Actmn susati, aimo dni. M. CC». XCVI in cras-
tino assumtioais bte. maria virg. *)
(Si>er]^arb \>m 3KfinPet, ®raf Socrl^arb öoti ber
5I»arf unb bte ©tdbte 5KüitPer; ©ocjl unb 5DoTt^
munb t)ercinBaren bie ©intid^tungen jur 8lufre(!^t
l&altung be« ganbfriebenS* 129&
Nos Wicboldiis dei gratia sancte colon. ecclesie Ar-
chiepiscopus, sacri Imperii per ytaliam archicancel. et nos
Euerhardus eadem gratia monast. episcopiis et Euerardus
comes de Marca, nee non magistri ciuium, consules et vni-
versitates monasteriensim, susaciensim et tremoniensim ciiuta-
tum notum facimus — quod attendentes statum terre per
omnem Westplialiam per guerrarum discrimina, rapinas et
spolia ab iniquitatis filiis, non que siia sunt querentibus,
perpetrata pluribus reti'oactis temporibus adeo et in tantum
disturbatum, quod vix nostris temporibus, nisi salubri et
oportuno occurratur remedio, potent reformari. Placuit igi-
tur nobis omnibus et singulie consensu vnanimi, huiusmodi
periculis et periculosis turbatorum machinationibus et cona-
tibus salubri sancte pacis remedio occurrere, pacem iuraui-
mus et ad ipsius sancte pacis obseruationem bona fide et
intentione sine dolo nos adinuicem astrinximus, interj^osito
•) 9Kir b€tt ©kgeltt ber toter @tabtc. ^ortmunb l^at
ötS ülüifPeael biJtt «blcr unb bie Hm^xift f SIGILLVM SE-
CRETVM TREMONIE. ^er «biet flelgt ni*t nic^r in
bte ©tä^rift herunter, fonbern iji in bcn Innern ÄreiS bc3
©iegctS ^joHflfinbig eirtgcf(tiloffcn. ^ic @^{§e bc^ ©(^twanje^
berührt bie UmftJ^rift jtoift^en E unb T. ®icfe« (Siegel ijl
m lum 16. 3a^r^unbert BeiBel^altcn.
DigitizedbyC^OOQlC
68
inraraento, diuitlbuS) mediocribus , pauperibus et mercatori-
bus quibuscunque. ac aliis transeimtibus iiifra teriniiios du-
catus Westphaliae et Dyoecesis ac dominii Monasteriensis
ad quinqueniufii durature, iit vniuersi sub vmbraculo sancte
pacis valeant respirare. Et iie tarn salutifera, fructuosa et
necessaria pacis ordinatio propter copiosam multitudinem
omniuin nostrorum, qiü pacein iui'auimus, dissolui valeat vel
remitti et in paratioribiis sit via breuior, eligimus nos ar-
chiepiscopus, pro conseruatione et persecutioiie pacis predicte,
viruni nobilem Johannem dominum de Bylstein et antonium
de Scheidinge, milites, et nos monasteriensis episcopus ger-^
lacum de Beueren et Ludolphmn de monasterio, milites, et
nos Euerhardus comes de Marca, Engelbertum de Herbome
et Theodericum de Wickede, milites, nos vero eines monast.
henricum Riken et Bernardum kircherinc, conciues nostros,
nos Sutacienses albertum de Palsode et Wulfardum Eppinc,
conciues nostros -et nos tremonienses henricum longum et
Bertrammum Suderman, conciues nostros adiimgimus, qui
certis temporibus et locis, ab ipsis ordinandis, conuenient
et tractabunt, et quidquid commoditatis et vtilitatis pro ob-
seruantia pacis excogitare et inuenire poterunt, ordinabunt.
Quod si pacem a quibuscunque — cuiuscunque Status vel
conditionis — infra termiuos prenotatos — perquisierint —
yiolatam, ita quod contra tales fuerit merito procedendum,
dicti pacis tractatores seu ordinatores, si violatorem pacis
hiuenerint, iniustum et conpetenter monitus noluerit exces-
sum suum emendare, "tunc pacis tractatores secundum teno-
rem juramenti siii contra ipsum expeditionem ordinabmit et
vnicuique dominorum et civitatum numerum armigerorum
imponent iuxta cuiuslibet ipsonmi vires, situs et faculta-
tes, quam expeditionem nobis archiepisco'po colon. si pre-
sentes fuerimus, alioquin marscalco nostro Westphalie inti-
mabunt sub suis patentibus litteris et sigillo communi, quo
in huiusmodi factis communiter vtentm*, et jurabunt, tactis
sacris, quod nee prece nee pretio, nee odio nee timore ali-
cui parcent in premissis, cuiuscunque Status vel conditionis
existat. Qua intimatione sie facta nos archiepiscopus , si in
terminis fuerimus, alioquin marscalcus noster, ulterius domi-
nos et ciuitates conuocabimus et convocabit i^ontra pacis
Digitized by VjOOQI^
69
violatorem processuros, qui omnes iiifra termimim compe-
teiitem super hoc ad ipsis pacis ordinatoribiis moderaiidum
potenter et patenter, prout status negotii et qualitas per-
sonarum pacem violantium requisieverint, expensis proprüs
procedamus, nee desistemus a persecutione pacem violan-
tium, nisi condigna prestita fuerit emenda, et pax extiterit
reformata. Si autem pacis vialutor nionitus iniuriam suam
reuocare, et excessum suum emendare voluerit, predicti
pacis ordinatores potestatem habebunt, ipsum recipiendi ad
emendam, et emeudam excessus moderandi, qua emenda pres-
tita deinceps super huiusmodi excessu a nullo debebit argui
vel culpari. Insuper est condictiun inter nos, quod si ali-
quis pacem violauerit , et ob hoc in territorio , in quo deli-
quit vel ad quod spolium deduxerit, proscriptus fuerit, ille,
quicunque fuerit, ab omnibus sancte pacis conseruatoribus
et in omnibus locis, ad que pax iurata se extendit, pro
proscripto habebitm% et de ipso in omnibus locis iudicabi-
tur tanquarajie proscripto ac si ibidem deliquisset. Adiec-
tum est etiam, quod si aliquos vel aliquem de predictis per-
sonis et adiunctis et assumptis, adiungendis vel assumendis
mori, abesse, vel legitime impediri vel reuocari contigerit,
illi, qui ipsos vel ipsum instituerint vel adiunxerint, alium
vel alios in locum illorum vel illius poterunt et debebunt
subrogare, qui consimilem habeant vel habeat potestatem.
si vero predicti pacis ordinatores seu conseruatores omnes
duodecim conuenire requiuerint ad suos tractatus et nego-
tia prosequenda, sed si contingat vnum vel duos abesse,
quidquid ceteri ordinandum decreuerint, hoc processum ha-
bebit, ac si omnes convenissent. Dicte etiam persone sie
assumpte semel ad minus conuenient infra mensem, nisi forte
necessitas et pacis turbatio ad conueniendum sepius astrin-
gat eosdem. Quod si ahqui principes, comites, nobiles vel
ciuitates, de quibus verisimilis — sit presumptio, quod sint
viri pacifici et boni pacis emulatores, huiusmodi Ordinatio-
nen! includi petiuerunt, tales in nostrum consortium de
vnanimi assensu omnium nostrorum assumi poterunt et ad-
mitti, super omnia tamen quibuslibet dominis et ciuitatibus,
in confederatione pacis iurate adherentibus , in siii juris
vigore permansmis. In horum testimonium et firmitatem
Izedby Google
70
euidenteiii presentes litteras roborauimus sigillorum nostro-
rum appensione. actum et datiiiu in festo iiatiuitatis bti.
Johaniüs Baptiste anno doinini M° ducentesiino nonagesimo
octaüo.*)
43. 1298, 4. Stitgufl, befiehlt Äßnig aibert bcm
©(J)ult^ci^, ben IBütßctmciftern, ©(3^cffen unb
bürgern t)on 35ortmunb bem ©rjbifi^of SBicboIb
ju gel)or(^cn, tt?el(^em bie @tabt Dortmunb mit
allen il)ren keö^ien, ©infünften u. f, tt). übcr^
geben I)abe.
UcmhUt, UrfttttbcnBu^ n. ißto 995, ©. 585.
44. 1298, 27. Stngufi ju Söln, betätigte Sonfg SW^^
bcrt ber ©tabt iDortmunb i^re gret^citen.
45. 1298, 28. Slngnji. Urfunbe be8 £5nig micxt,
trorin er ©ottmnnb an ben (Srjbifc^of SBicbolb
übetttägt.
Söcombict, UttmUnH^ H. 9«r. 997., (S. 587.
•) SWit bcm too:^(erl§ö(tcncn ©ic^cl bcr Beiben S3lf(i^ofe, be5
®rofen unb bct btcl ©tdbtc. 3)ct @raf ^at ein aieitcrricact
mit bcr Urafc^tift f SIGILLVM. EVERHARDl COJVIITJS
DE MAR . . SDa« linfSf^JTingenbc SPfcrb tragt ben gcfc^ai^*
ten ©alfctt auf ben SDcdCcn um §al§ unb Mxnppt^ bcr ®raf
auf 6^i(b, ©rujl unb SBcbcl. 3)cr redete 25orbcrfu§ unb bie
Reiben ^intcrfü§c be5 ^fcrbeS burc^f^ncibcn bie (Scferift, ber
tr{tere ^mifc^en E unb R, bie (enteren ^ioifc^en T unb, I.
izedby Google
11
46. 1298/ 28. ««flufl. (gmeucrtcT ©efe^I be« ftö^
nig« SllBert an bic ©tabt 35ortmunb, bcm 6rj^
SacomBlet UtfunbenBuc^ IL 92x0. d09, ®. 590.
47. 1299, 19. Dct. forbcrt Ä5nig aibcrt tjetfe^ie^^
bcnc 93ifc&ßfc, ©tafcn imb ©täbtc auf, bem Srj^
bifd^of SBicbolb \>on Söln bei bct SBefi^na^me
t)on 35ortmiinb gegen ©rafen 6t)et]^arb Don ber
SKatf JU Reifem
ÖacomMet, Ur!ttttbcn6u(ä^ IL S«t. 1039., ©. 613.
48. 1299, 2. 5Dec. t)crtt>irft Röntg Sllbert bic ©c^*
fc^trerbc ber ©tabt ^ortmunb gegen bic UeBcr^
gäbe an ben Srjbifd^of unb verlangt \>on iljr
©cl^orfam.
«öcomblet, UrfunbenBud^ ü. ißt. 1041., @. 614.
49. 1300, 20. 3anuar gibt König Sllbert bem ®ra^
fen St)cr^atb t>on ber 9KarI bic Jp5fe 3)ortmunb,
SCBeP^ofen, etmen^orp unb Sracfel für 1400
a»arf in gjfanbbefi^.
ßacomBIct, UrfunbcnBuc^ IL S«t. 1043., @ 615.
50. SWcun Sifd^öfc ertl&cilcn ber Senebict^^6aj)enc
einen' ablaß. 1300.
Universis clirlsti fidelibus presentes litteras inspecturis
nos Bonifacius parentin., frater Nicolaus Turtibulen. Jaco-
Digitized by VjOOQIC
72
bus bibiuen. frater Antonius chenadonen. Beraardus p*-
cen. frater Jacobus calcedonen. Thomas Etesien. frater
Angeliis fesulan. Adam Maturanen. miscratione diuina epis-
copi Salutem in domino sempitemam. Jocunditatem et exal-
tationem sibi thesaurizant in celis, qiii celestis Regis pala-
tium edificare gratulantur in terris, in quo rex Regum ado-
ratur et ubi pro salute totius seculi summi patris filius in-
molatur. Cupientes igitur ut capella sti. Benedicti in tremo-
nia, colonieusis diocesis, congruis honoribus frequentetur et
a cunctis christi fidelibus iugiter ueneretur, omnibus uere
penitentibus et confessis, qui ad dictam capellani in singulis
subscriptis festiuitatibus et diebus, videlicet in ipsius sancti
Benedicti, in cuius honore ipsa Capella est fundata, necnon
Natiuitatis, Resurrectionis, Ascensionis domini, Epyphanie
atque Pentecostes, in omnibus et singulis festiuitatibus glo-
riose virginis Marie, sanctorum Petri et Pauli et aliorum
omnium Apostolorum, in coinmemoratione omnium sancto-
rum, Johannis Baptiste et Euangeliste, beatorum Laurentii
et Stephani, martirum, Nicolai et Martini, confessorum,
sanctarumque Catarine, Margarete, Cecilie, et Lucie, virgi-
num, Marie Magdalene, in dedicatione ipsius capelle et oc-
tauas, earundem festiuitatum octauas ac in omnibus diebus
dominicis totius anni causa deuotionis seu peregrinationis
accesserint ad eandeni capelleni supradictam, vel qui ad fa-
bricam luminaria, oniamenta, libros seu alia necessaria ipsius
capelle nianus porrexerint adiutrices, aut qui, in bona sui cor-
poris sanitate seu etiam in extremis laborantes, quicquam
suarum legauerint facultatum ecclesie memorate : Nos de om-
nipotentis dei misericordia et gloriose virginis Marie ac bea-^
torum Petri et Pauli apostolorum eins mentis auctoritate
coufisi quilibet nostrorum quadraginta dies, de iniunctis eis
pcnitentiis, misericorditer in domino relaxamus, dummodo
diocesani uoluntas ad id accesserit et consensus. In cuius rei
testimonium presentes litteras nostrorum sigillorum fecimus
appensione mmiiri. Datum Rome anno domini M« CCC*
Pontificatus domini BonifacÜ pape VIÜ, anno sexto. *)
*) (S§ fangen tiotf) bic ©titd^flüdfe öon 6 ©iegctn an
tctncncn ©c^nüten, unb baö cölnifc^e cräblfd^ö|lld;e a« einem
iPcTöamcntflreifen an ber yrfunbe. ^ j
_.,:Lized by VjOOQIC
73
51. 1300, non. Stugufll gu (S^bln, BejiÄHgtc «ßiiifl
SH6crt bcT ©tabt 5)othnunb bic grei^citen;
toelc^c fie, burti^ ba^ tt)5Ttlld& mttget^eiltc ißrtüfj:
legiiim grieberid^ IL, de dato granffurt 1220,
kal/Maii erhalten l^atte.
52. 1300, 1. 2)cc. ©d^lebgfprii* üBet bcn ©cfi^
ijon 35ortinunb, jtt)ifdben bem ßrjBifc^of unb bem
' ©rafen t>on ber üKarf.
ßacomBlct, Urfunten^ui^ n. s«r. 1065., @- 627.
53. 1301, a geBruar Beftel^lt Äonig aibett bcn ©üt^
gern t>on 35ortmunb, bcn Suben bafdtji unb bcn
9ici(^^iuben in SBeflp^alcn, bem ©tafen gbctl^atb
t>on ber SKarf ju gefeorfamcn.
ßafomBlet, UTfunbcnBu(i^ lU. SRr. 3., @. 2.
54. 3m 3a^r 1302, 1. gebruat crt^ciltc @buarb l,
©ol^n ^cinric^g, Äönig t>on (Snglanb, dominus
hibernie, dux aquitanie allen Äaufleuten au^
•iDeutfd&lanb, gtanfreid^, ©i^anien, Portugal, Sla«
Darra, Sombatbei, Stquitanien, SCouIoufc, glan^
bern, 95rabant unb anbeten ®egenben-ein ^an^^
beK:|)rit>ifegium, tt>orin er jie in feinen Befonbeni
©(^u^ nimmt, mit freiem ©eleitc, greil^cit t)on
gemiffen Stbgaben (muragium, pontagium et
panagium), freiem SSerfauf unb Slnfauf t)on
äßaaren, freier Sin^ unb Slu^fu^r berfelben, fo
tt>ie mit fielen anbern SRet^ten begnabigt unb bic
Sötte normirt.*)
*) 3m ©ortmunbcr Strc^tö bfpnbet ^^ eine «Bfd^tift ba«
«Ott au$ ber WlitU bed 14. Sa^t^unbertS. 9m gufe betfeC&en
■* Digitizedby Google
74
55. 1302, 9. 3uH ju SöIit Bejiottgte ftßnig «IBcrt
bcr ©tabt ©ortmunb baä 9?ed^t, btc gcipd^eu
Seneftcfen (l&rcr ©tabt ju ^jcrgcBen» 9Wit einem
f(^5nen ©iegcL
56. 35ortmunb unb ©oeji fd^Iicßen ein ncneg Sünb-
nlg jur (Sr^altung be^ SanbfricbenS. 1303*
In nomine domini amen. Nos scabini, consules et vni-
uersitates tremoniensium et susatiensium ciuitatum notum
facimus et protestamur, quod cirai frequenter hostium in-
siiltus y (unlcfcrtld^) iit eo melius possemus nos in
jiiribus et libertatibus nostris conseniare et jniuriatorum
malitiis, prout expedit, obuiare, pro communi commodo et
maxime pro pacis conseriiatione de noiio confederationem
ineuntes a festo vndecim millium virginum, quod est anno
domini M®. CCC°. III®. ad quatuor annos continuos dura-
turam concordauimus in ' articulos subsequentes, quorum
primus est talis. Si aliquis, dominus, miles vel famulus
aliquam predictarum ciuitatum inpugnaret indebite vel gra-
uaret, alia ciuitas, post monitionem sibi factam, monebit
illum jniuriatorem quicunque fuerit, quod ab iniuria sua
desistat et ius ab ea recipiat; quod si monitus recusauerit,
illa ciuitas, cui intimatio facta est, ut moris fuerit apud ip-
sam, conuocari faciet suam vniversitatem et manifeste inti-
mabit ac inhibebit, quod nuUus jniuriatorem illum vendendo
pannos, equos, victualia, arma vel res alias quascunque pro-
moueat, et si debitor alicuius fuerit, non dabuntur ei inducie,
et si iacentiam facerit pro suis debitis ipse vel sui fide-
iussores, non dabitur ei vel eis licentia recedendi. Item si
aliquis Habens castra vel munitiones teneat vel defendat
aliquem jniuriantem alicui ciuitatum, ille et castellani sui
debent moneri, quod jniuriatorem illum talem habeant, quod
fielet : Ista carta irrotulatur in rotulo placitorum dey schacke-
rio de termino ste. trinitatis anno XXVIto regis Edwai'di
tertii post conquestum. SSetgl Haberlin anal, medii aeui pag,
7. No. 2., beffctt Analecta tom. I. p. 9. N. 3.
Digitized by VjOOQIC
75
jus accipiat et ab juiuria desistat, quod si facere noUent,
sed modis oninibus contra jus eum fouere vellent et tueri,
debet contra eis procedi tamquam contra juiuriatorem prin-
cipalem. Item si aüquis jniuriator in sua malitia perseue-
rans modis predictis non posset cogi ad satisfactionem,
nos inuicem conueniemus consilium habitiu'i quomodo jniu-
riator ille per dationem munerum aut viuus aut mortuus
acquiratur , ad quod , si sumptus exiguntur — ciuitas jniu-
riam patiens dabit duas partes et alia ciuitas partem ter-
tium erogabit. Item si aliquis jniui'iator adeo potens esset,
quod aliquam ciuitatuni obsideret, tunc ciuitas non obsessa
omni fide et diligentia ac toto posse laborabit, quod illa
ciuitas de obsidione liberetiu*, pro quo si fecerit sumptus
siue magnos siue paruos, libcrata illa ciuitate de obsidione
nos equaliter soluemus, sed ciuitas obsessa pro sui libera-
tione non promittet pecuniam aliquam absque alterius ciui-
tatis consilio et consensu. Et in omnibus casibus, ratione
quorum mutuas assistentias petimus, ciuitas jniuriam patiens
acquiescet sanis et rationabilibus consllis alterius ciuitatls ad
faciendum justiciam et compositionem rationabilem acceptan-
dum, sed ciuitas dampna passa sine alterius ciuitatis volun-
tate non accipiet conpositionem saltem in casibus illis, pro
quibus alia ciuitas dominum , militem vel famulum defidauit.
Item cum aliquis jniuriator in altera ciuitate proscribitur,
Ula proscriptio debet alii ciuitati patentibus litteris decla-
rari, quo facto similiter debet ibidem pro proscripto teneri
et si contingerit huiusmodi hominem proscriptum in altera
ciuitatum conprehendi, dummodo ex parte ciuitatis actricis
iUuc duo actores mittantur, illa ciuitas debet illos actores
tamquam eines proprios in prosecutione cause seu juris
contra proscriptum hominem fortificare. Item si aliqua
duarum ciuitatum aliquem" articulorum violauerit, dabit aJij
ciuitati pro emenda CCC. marcas denaiiorum, susati vsualium
et bonorum, sed si alia ciuitas per juramenta sex proborum
virorum, tunc temporis in suo consilio residentium, se pote-
nt excusare; quod si facere renuerit, habebitiu* pro conuicta,
et tenebitur ad penam supradictam, omnibus nichilominus
articulis in suo robore duraturis. Et si aliqua singularjs
persona aliquem articulorum uiolauerit dabit pro emenda
Digitized by VjOOQIC
76
XXV. marcas — diiiidendas equaliter iiiter ciuitates, nisi
talis persona bum sex' probis viris sc expurget, quod huius-
modi violationem commiserit ignoranter, et si ad solutionem
huiusmodi pene non sufficeret extuiic per siios conciues in
sua ciuitate capi et captiiius super suis expeusis debet
teneri, donec de communi conseiisu ciuitatura liberetur. Item
cum altera ciuitatum aliam requisiuerit pro auxilio, et monita
fuerit, extunc infi-a mensem mittet ei auxilium et tunc ciui-
tas, cui auxilium mittitur, pro quolibet dextario dabit sep-
timanatim marcam. Et omnes articulos predictos promitti-
mus absque dolo seruandos, recognoscentes quod confede-
ratio presens non ad preterita, sed ad futura soluinmodo s©
extendit. Datmn in festo vndecim millium Virgiuum anno
domini supradicto.
57. 1304 im april m^Wet ÜÄed&ilbiS, abtifrm ju
Vertiefe, unb ba^ filoflcr bafelbfi für 30 ^axt,
tt)el(^c il^r \>on ber ©tabt- SDortmunb ßcja^lt
ftnb, auf atten ©d^aben; bcn fte, namentliä^ burc^
^ fdxavi), in ber gc^be ber ©tabt mit bcm ©rafen
Z^. \>on Simburg erlitten l^aben* 2Bit bem ©ie«
flel ber 3l6tifftn beg Älofterg unb beS ©bel^crrn
Zi). \>m aSoImenjtein*
58. Sngelbert t)on ber SWarf, §err ju Sltburg, SBern^.
SBolf t). 8. unb Sodann, Surggraf t>on 9?c(i6ebe,
t)ermitteln einen ^rieben jtt)ifi^en ben ©ebröbern
t>on 5ßifenbru(S^ unb ber ©tabt SDortmuub. 1304-
Nos Engelbertus comes iunior de Marka, dominus de
Arberg. Bemardus Wulf de Ludinchusen et Johes burg-
grauius de Rechede milites vniuersis — notum facimus
quod cum inter consules — tremonienses — et heimcum
et Hermannmn fratres de Pikenbruch et matrem ipsorum
super quibusdam bonis Ai'noldi dicti butengrauen, clerici
tremoniensis — discordia uerteretur, dicta discordia nobis
Digitizedby Google
77
mediaiitibus amicaliter coniposita est eo modo, quod iidem
fratres et mater, ac eorum adiutores et consules ex utraqiie
parte fecerunt renuntiationem — de omuibus , que per in-
cendia rapinas et acciderunt et quod dicti fratres ac mater
renmitlant omni iiiri, quod ipsis in bonis dicti Amoldi com-
petebat. M. CCC. IV*'. feria tertia post ascensionem domini
presentibus dominis Conrado comite tremoniense, Theod. de
Wickede, Hermaimo Crampe, bemardo dicto dapifero iu-
niore , hermanno dicto vridagh de Rechede , Wulfardo de
Walgasden, Alberto de Vresendorp, Rutgero de Galen,
Militibus item Euerhardo dicto vmberedene, hermanno vri-
dagh de Lambesdorpe et aliis fidedignis.
iD2it 3 Siegeln. (SngelBeTt f&n; ben gef(^ad^ien SBalfen im
gelbe barüBer einen burc^fd^nittenen 8öi»en, SReiä^ebc einen ge*
gitterten ©(ä^ilb, fiübing^aufen im 6 get^eilten Bm^n einen
¥e^tSf)>Tingenben Söiven.
59. 35&nbni^ jur 9lufred&tcr]^attung be8 ganbfriebcnS
jtt>ifd^en bem ßöln. ©ribif^ofe ^enric^, afö $er^
jog t)on SEBefiijl^alen, bem 5ßaberb. Sifd&ofc unb
beu bif(^ofIt(^en ©tdbten ggScjip^alen«. 13G7,
In nomine domini amen. Henricus dei gracia sancte
coloniensis ecclesie archiepiscopus, sacri imperii per Italiam
archicancellarius. Vniversis — notum facimus, quod con-
siderato tm-bato statu terre Westphalie ac incommodis,
dampnis et periculis diuersis que fidelibus et opidis nostris
ceterisque terre Westualie ac partium adiacentium incolis
ex hoc proueniebant , cupientes huiusmodi dampna et peri-
cula, quantum nobis possibile fuerit, abolere, cum nobilibus,
fidelibus et opidis nostris in Westualia ac cum venerabili
patre — episcopo paderbumensi et sua diocesi de pace
inducenda et inducta, ac a festo bti Mai'tini hiemalis nunc
instant! per quinque annos continuos conseruanda, concor-
dauimus iamque proraisimus vnanimiter, et per presentes
promittimus firmiter obseru«|,re, sie vt nulhis hominum, cuius-
Digitized by VjOOQIC
78
cunque Status vel conditionis existat, aliquem capiat^ stratam
publicam, mercatores et colonos inpediat vel bona cuius-
quam invadat incendiis vel rapinis, sed quicunque in alium
quicquam questionis habuerit, contra eum agere debeat
coram suo iudice per viam iuris. Vti etiam pacis turbatores
a sua malicia seuerius arceantur> statuimus et promisimus
vnanimiter, quod nulli hominum securitas, que Gheleyde
dicitur, dabitur intrandi ciuitatem , opidura vel eastrum, sed
quilibet intret et exeat suo iure contentus, maxime tales,
qui aliquo promisso fidei sunt astricti et articulos sui ho-
noris effectuose voluerint obseruare, iUis dabitur securitas
intrandi, standi et exeundi ciuitates, opida et castra nostra,
quotiens fuerit oportunum. Cum modicum vel nichil sit
pacem ordinäre, nisi sit, qui eam tueatur, nosque propter
diuersa nostre ecclesie negotia, licet simus pacis dominus
non possumus dicte pacis tractatibus Interesse, commisimus
marschalco nostro Westualie, qui pro tempore fuerit, vices
nostros, volentes, vt ipse nomine nostro nobis absentibus
iudicet, que ratione pacis emerserint iudicanda, pacem tuea-
tur, consumptis sibi nobili viro Bertoldo de Buren, dicto
de' Wunnenburch, hunoldo seniore de plettenbracht, railite,
Wigmanno de heruordia et Rotberto dicto femer, burgensi
susatiensi, qui iurati nobis promiserunt, quod auctoritate
nostra, nee non et nostro et nobis in pace adherentium
nomine, quotiens aliqua pro pace tractanda emerserint, ad
locum competentem conueniant pacis negotia fideliter tracta-
turi, nee hoc diniittant odio, gratia vel timore, et in quod-
cunque negotium faciendum duo predictorum quatuor cum
— marschalco nostro consenserint, vel absente . . marschalco
maior pars illorum quatuor consenserit, illud negotium pro-
cessum sorcietur, et aliquo dictorum quatuor decedente,
alium eque idoneum iuxta consilium susatiensium in locum
decedentis restituemus, et nos horum virorum duos, et opida
nostra Westualie communiter duos, secundum equaleih
proportionem in agendo negotio pacis expensis procurabimus
et procurabunt, fortune casus proportionabiliter perpessuri,
Recognoscimusque , quod obseruatio pacis ad loca inter
renum et wiseram iacentia pro personis ad pacem perti-
nentibus tantumodo se extendit. Preterea cum non expe-
„lizedby Google
79
diret pacis violationes inpuiie pertraasire , nos pev , . mar-
schalcuni et alios ofBciatos nostros Westualie ad defeusio-
liem pacis tenebimus con^inue trigiiita viros arniatos cuiu
dextai'üs falleratis, quos . . marscalcus iioster, quotiens
emerserit violatio pacis vindicauda, educet processuros cum
ajiorum ad pacem pertineiitium armigeris, ad vindicandum
ea, que facta fuerint contra pacem, et si resistentia illius
contra quem procedendum esset, tanta foret, quod maior
numerus armatorum requiretur, nos numeros nostrorum
hominum duplicabimus, in maiore necessitate triplicabimus
et demum, si necesse fuerit, cum potentia veniemus nostris
euentibus et expensis. Similiter omnia nostra opida West-
ualie tenebunt triginta viros armatos cum dextariis falleratis,
silicet süsatienses sex, heruordienses duos, Mersburgenses
duos, Volmerstein, duos, Brilon, duos. Medebik vnum.
Winterberg et hallenberg. vnum, Smalenburg vuum, Rüden
vnum, attendernen. vnum, Geseke vnum, Warsten, ^edelike,
Osteruelde vuum, Lude vnum, Sege. vnum, Werle. et Men-
den, vnum, Rekelinchus duos, Dorsten vnum, buren vnum,
et singuli suis euentibus et expensis. Similiter si necesse
fuerit, numerum suormu ai-migerorum augebunt, qualibet
pro suai'um virium et potentium aduersarii qualitaite ac loci,
ad quem procedendum fuerit, vicinitate. Et qui adhuc paci
inclusi non fuerint, sed includi desider^tur, cuiuscunque
Status et dignitatis homines existant, si a nobis ad pacem
recipiuntur, tenebmit armigeros et equos pro virium quali-
täte ad vsum pacis secundmn formam superdictam. Preterea
statuimus, si predones aliqua dampna fecerint incendiis vel
rapinis alicui vel aliquibus, et lesus vel lesi predones illos
ceperint agitare, quod vniversaliter homines ad pacem per-
tinentes statim ipsos predones insequantur cum clamore ad
arma, qui Wapenscrey nuncupatur. si aliquis alicui agitan-
tium ea de causa culpam imposuerit, dampna fecerit, vel
predones tenuerit vel defensauerit conti'a, talem vel tales,
sicut contra personas principales pacem violentes, viriliter et
communiter procedemus; hac tamen salua conditione, si
causa legitima inpediente satim insecutio fieri non possit,
pacis violator, quicunque fuerit, sub sigillo pacis moneatm*,
ut infra quindenam pro exeessus sui qualitate et quantitate
Digitized by VjOOQIC
80
coudignam prestet emendam, quod si facere reciisaret, extunc
contra ipsum per nos commimiter et concorditer procedatur.
Ceterum vt predicti pacis articuli a nobis strictius obser-
uentiir communiter arbitramur, si dominus nobiüs alia per-
sona bone nationis, castrum, ciiiitas vel opidum dictorum
articulorum pacis traiisgressor uel in fraude repertus per
predictos pacis tractatores, uel per maiorem pai-tem ipsorum
fuerit iudicatus, ille, uel illa, uel illud aliis dominis ciuitati-^
bus et castris, vel opidis pacein seruaiitibus dabit pro
emenda ducentas marcas, denariorum susatensium, inter pa-
cem seruantes secundum proportionem numeri armatorum
equaliter diuidendas. Et quocienscimque hoc contigerit to-
tiens dabit ducentas marcas diuidendas secundum formam
enarratam, ipso tarnen transgressore uel in fraude reperto
secundum suum iuramentmn sub pace remausiu-o. Cumque
non deceret, personas fidelium et casteUanonun nostrorum
tam in castris nostris propriis, quam in castris nostris ligiis
Westualie morantium secludi de pacis amenitate, volumus, quod
vniversi nostri fideles et castellani, in castris nostris predictis
residentes, predicta pace nobiscum gaudeant in omni sua forma,
etiamque quotiens necesse fuerit pro suarum ^drium possibilite
defendant fideliter et constanter. Quo circa nos de Rüden,
honestat, Waidenberg, Hallenberg, Kughelenberg, Aldenvils,
Hemburch, Stoltenburch, Sigen et Vorstenberg, item nos de
Snellenberg vtrumque, Patberg, Volmestene, Desenberg,
Hymonebiu-g, Mederike, Scarpenberg, Haldinhusen et Wmi-
nenberg, fideles et castellani, de pace premissa gaudentes,
eam seruare promisimus et promittiinus per presentes, vo-
lentes eiusdem pacis commodis, honoribus et honeribus frui
seu gaudere iuxta formara superius innotatam. Et horum ob-
seruationem nos HenricusArchiepiscopus promisimus et fideles
castellani aco pidani nostri predicti, vna nobiscum fide data,
promiserunt et hoc sub sigillo ducatus nostri Westualie ac
pacis, nomine nostro et omnium fidelimn ministerialium, cas-
tellanorum et opidum nostronmi, omnibus, quorum interest,
seu interesse poterit, duximus significandum. Datum anno do-
mini M®. CCC°. Septimo, in die vndecim milium virginum. *)
*) <I)icfc§ ©icgct jclgt ben (StaBifd^of auf einem mit Igel*
len üUx^&n^Uxi <Btv:^U o^rte ße^rte fticnb^ ittJ>cT jRe^ten ba«
81
60* StoBett Oraf \>on Slanbent Beuiftmbet bie ^on^
belSfrd^eiten; toeld^e er unb feine SBorfal^ren ben
beuifd^en ftaufleuten Derliel^en ffahm. 1307, im
^e3em(eT.
Nos Robertus dei gratla comes Flandrensis notum —
vniversis — quod nos spontanea voluntate pro nobis et
nostris heredibus et pro vtilitate terre nostre, ac vestigiis
predecessorum inherentes, suscepimus — in nostram protec-
tionem, defensionem et securum conductum commtmiter et
singulos Romani imperii mercatores vna cum Familie decenti»
mercimonüs et omnibus bonis suis, de quacunque terra,
opidoy ciuitate) portu seu loco exieriut ad nostras terras —
damus etiam eisdem mercatoribus, quod libere et secure in
nostra iurisdictione venire, habitare, morai-i possint, quam-
diu voluerint, et affeetabunt premissa. Item vendere emere,
et marcandizare possint inuicem, seu contra quoscunque alias
personas in omni modo siue specie venditionis et emptionis,
siue fuerit per argentum uel per monetam seu per quas-
cunque alias mercaturas, quibus vtilitatem suam optauerint
— excepto cambio pecunie et omni conuentione vsuria.
dicta mercimonia et bona omnia, qualiacunque fuerint, libere
valebunt extra terram nostram deportare aiit emittere —
sine nostro uel nostrorum contradictionis impedimento —
soluto tarnen nobis pleno theoloneo — consueto. Preterea
promittimus nos non ponere aliqua noua theolonea et
custume statuta — nisi fuerit ex voluntate eorundem et
consensu. Insuper si inter Romanorum imperatorem, siue
hlanU ©(^toext, in bev 8in!en eine %a^nt, ttet^ in einem
jheuse auslauft. !Z)er ®tod ber ga^ne butf^fd^neibet t)»dmal
bie Um^rift bfS ©iegel«, Weltfie lautet: S f HENRICI.
ARCHIEPISCOPrCO IS WESTPHAL. ET DOMINI
PACIS. 5Öa wo baB f burc^f(|neibet ba« Äteuj unb wo ba«
* ba$ ttntete (Snbe bed ga^nenflodfed bie ©c^rift. ^ie . . « .
©feile ijl tool^l fo auÄsufüffen: COL. DÜCIS. ^tx »4»Pf
ifl ni^t in feinem Bifd^öjlic^ett Ornate, er trägt einen getoö^n-
litten langen 9to(f , um bie ©d^ultetn mit einem tunben Stta*
gen betfel^en; ber au^ ^etmelin ju Befielen fd^eint. ^aB mit
langen paaren bebetfte fou^t beA ein fdc^ntt, toel^e^ mit
$e^ Befetft ift*
%^^nt, ^ortmnnb. H. X^tit oltizedby Google
88
aüum RomaDi imperii principem et tw)s guerra rd ali<|uA
lüscordia orta fiierit, conseruare promittimus animo beni-
uolo dictos mercatores, familiasque suas per quadcäginta
dies manutenere et publice premunire, priusquam per nos,
aut per nostros in suarum personarum bonorumque suoruin
ttKqiiod dapmum incurant. Promittimus etiam et nos teneri
mercatoribus eisdem ex debito, firmum tribuere — con-
ductum — ne in personis propriis ac familia decenti aut
mercaturis suis pel* nos, vel per nostros impedimento occu-
pationis an'estentur, sed teirarum nostrarum exitum habeairt
pacificum. Si vero infra spatium quadraginta dieihim ter-
minos dominii nostii exire non valuerint per defectinu na-
nium, aut impedimenta ventus et aure, aut per alias legiti-
mas occasiones, damus supradictis mercatoribus iterato
quadraginta dierimi inducias ut supra — Concedimus etiam
dictis mercatoribus — quod in quocunque loco nostri comi-
tatus flandrie, dum tamen in demanio nostro portum ca-
piant, recipiant et acceptant, locum in nostro proprio de-
manio, in quo valeant morari, communem coadunationem
habeant et congregationera publicam suarum personarum in
domo, curia vel platea honesta, quotienscunque indiguerint,
discordias forefacta concordando inter se habitas et alias
omnes conditiones sibi inuicem factas et contractas et se-
cundum eorum Ordinationen! corrigere, punire, et terminare
valeant libere, absque hoc, quod balliui nostri occasione
huius eos non impetant nee habeant emendam aliquam,
exceptis forefactis, ex quibus sequi debeat supplieium capi-
tis, membri amputatio uel mutilatio, seu grauilesio corporis.
Si uero dictorum mercatorum aliquis rebellis seu contumax
inuentus fuerit, communi ordinatione per superbiam a^t
contumaciam noMens obedire, volumus, quod talis, mediante
balliuo nostro uel ministris nostris, ad satisfactionem com-
pellatur. Volumus etiam, quod nullus predictorum merca-
torum in nostro dorainio duello prouocetiu*. Item quod
nullus eorum — possit forefacere bona alterius, sed male-
factor pro suo delicto sccundum scabinagium et legem terre
.satisfaciat et puniatur. Nullus etiam mercatorum pro alte-
rius debito teueatiu* nisi prlncipalis debitor uel fideiussor
ipsius. Calumpniatus autem aliquis dictorum mercatorutn
2 . . . ,
188 —
de lite vel alia re non in vmcnlis ducatur, si dare voluerit
fideiussorem Jdoneum vel tot bona habeat ibidem, que ad
vaiorem emende aeecndant, nisi de capite vel membri mu-
tulatione fiierit caliunpniatus. Si uero vUus mercatorum pre-
dictorum fuerit eaJurapniatus de capite aut membro, et per
scabinatum iudicium vel legem terre fuerit pimitus, bona
predicti puniti non debebunt confiscari intoto vel in parte,
nisi consuetudo loci, in quo delictura est perpetratam, aliud
\Tmiver8aliter seruauerit. Et si fugam capiat delinquens,
bona eins iudicentur seeundmn legem et consuetudinem
patrie, causa autem mercatorum predictorum infra tercium
diem, uel saltem infra octauum diem debebit terminari , nisi
scabini suo iuramento asseruerint, se infra talem terminum
terminare non posse, et tunc bona ^de, quam cito potuerint,
causam terminabunt. Si autem mercator diem placiti sui
expectaie non poterit, fideiussor suus, siue alius pro eo, po-
tent respondere. Nullus etiam mercatorum per naufragium
debet in littoribus terre nostre flandi^ensis bona sua amit-
tere, que de fluctibus erepta fuerint et saluata, sed pacifice
fruatur eisdem. Nullus etiam mercator nee naues eius, dum
fuerint onerate, si prius non fuerint, de aliqua re legitime
calumpniate, non detineantur nee arrestentur, nisi recens
factum euenerit, uel alia causa subsit, pro qua teneri pos-
sint secundum consuetudinem terre. Si autem aliquis per
infortunium armamentis navis sine dolo, violentia et sine
discordia ledatur, uel occidatur, uel cadat extra navem, qui-
•uis eum libere iuuare poterit sine forefacto, nee navis nee
bona dictorum mercatoriun , nee aliquis aliiis, liac occasione
poterit arestari vel impediri. Si uero super debito merca-
torum calumpniatus fuerit aliquis ibidem non cognito per
scabinos, purgare se poterit iuramento suo sine interpresura,
et si se purgare noluerit, soluat et emendat secundum legem
loci. Promittipius finaliter, quod si dicti nostri justiciarii
uel scabini nostri comitatus in aliquo defecerint, similiter
eodem defectu ad perfectam equitatis iusticiam maimm
dictis mercatoribus porrigemus adiutricem, si fuerimus legi-
time requisiti. In omnibus vero aliis , que in presentibus
non sunt expressa, standum est consuetudini et teiTe nostre
legi, üt autem omnia premissa robur in perpetuum op-
- — 84
tineaiit firmitatis, presentes litteras sigilli nostri munimine
fecimus robarari. Datum in Gheraldi monte, die veneris
post festum beati andree apostoli, anno dni. M*. CCC*. VII*.
mense dccembri.
61, Sßil^elm @raf t)on §oItanb, ^citegou, ©eclanb
iinb gricglanb nimmt bie SDottmunber ffiaufleutc
in. feinen befonberen ©tä^ufe unb ett^eilt i^nen
fxS)n ©eleit i30a
Nos Wilhelmus dei gratia comes haynnonie, hollandic,
zelandie ac dominus Frisie notum facimus vnivei-sis. quod
nos omnes et singulos homines seu mercatores de ciuitate
dorpmoiidcn, cum bonis, rebus et familüs suis vniversis,
eundo, morando, veniendo et merchimonias suas excercendo
per totam terram nostram et dominium in nostra protec-
tione suseipimus et tutela , et eisdem pro nobis et nostris
saluum conduetum conferimus et securum, mandantes nostris'
justiciariis et subditis vniversis, quatenus eos et quemlibet
eorundtem cum bonis et familiis suis per terram nostrani
ire, morari, et abire pacifice permittant et quiete, eisdem
nichil molesti aliquatenus inferendo, dumodo de bonis et
de merchimoniis' eormn thelonium persoluantur, modo debito
et consueto. Presentium testimonio litterarum nostro sigillo
firmatariun per tres menses post reuocationem nostram
tantumodo duraturum, datum anno domini M<^. CCC®.
VIII^ die dominica post odulfi.
Wxt Um ©iegel be5 ®rafcn, einem TC(i^t%Tlngcnbe«
ßöwen.
62. 1308, 20. ©e^jtcmber toerfprit^t ^enrid^ ®raf
t)on Sujemburg für ben gaC, ba^ er ^nm xbmi^
f^en ßönig gett)d^lt tt)ürbe, bem ßrjbifd^ofc
§enrt(ä§ IL loon (Söln unter anbem 5Dortmunb.
8acomBret Uxtitv^tnU^ m. i^. 68 ®. 30.
Digitized by VjOOQIC
89
63. 1311; l&aRdi, entfd^ribet ®tafS>{eb. t>on<SIek)e
iei ©elegenl^rit be« ©trettc« jtoffd^cti aWagifhot
tttib ©cmdnbc SBcfel, baf c8 rüdffltä^tlid^ bcr
SBal^I bcr gcl^mfc&öffcn ju (Senatoren in ber
SBcifc gel^alten t^erben foD, tijie eS ju iDortmunb
©ittc ip.
8acomBI<t UtfunbenBud^ HI. 9h:. 104 @. 75.
64. (Erneuerte« SBünbnif ber @tibte ÜRfinfler, £)8^
naferfidf; ©ocfi unb Dortmunb. 1312*
In nomine domini amen. Nos iudices, scabini — con-
sules et Miiversi burgenses ciuitatum et oppidorum mona*
steriensium, osnabrug. susatien. et tremoniensium omnibus
presentes litteras inspecturis notum facimus, quod nos, prop-
ter communem vtilitatem omnimn nostrorum, nos ad inui-
cem confederantes in presentem confederationis formam
pariter concordamus, ipsamque pro singulis eins clausulis
compromittimus prestito iuramento ac data fide nos invio-
labiliter obseruaturos — volmnus itaque, quodquilibet do-
minus (5ler fotgctt toörtli^ bic Stummem 1—3 be« öönb*
nijfc5 öon 1277 oBen mit bem S"W*0 ^*®™ ®^ aliquis ten-e
vel castri dominus aliquam predictarum ciuitatum infestaue-
rit captiuitatibus , incendiis aut rapinis, seu aliquem male-
factorem in Castro suo seu munitionibus recepit vel detinue-
rit, civitas, que huiusmodi terre vel castri domino est pro-
pinquior, quam cito hoc intellexerit, per bonos suos nun-
tios et litteras absque mora monebit et mon^i faciet illum
dominum bona fide, quod captivos super iusta placita quitos
erogat, ablata restituat, seu illata restauret, exhibita nichil-
ominus et prestita illi domino si opus fiierit sufficienti cau-
tione, in^ qua reliqued ue ciuitates equaliter persistent, quod
illi domino seu suis, a ciuitate illa, quam principaliter tangit
negotium, super incusandis ins vel amicitiam fieri faciant et
procurent; idemque terre vel castri dominus, si huiusmodi
monitis et exhibitionibus a^quiescpre noluerit, iatimabitur
izedby Google
— w
extunc ex parte eiuitatum predietanmi quod in höc m-
equaliter et minus rationaliter contra civitates procedere
videatur et quod de hoc, necessitate coippellente quertmonias,
eas facere oporteat, vbicunque poterunt et fuevit oportunum.
4. Item si ex iniuriosa festinatione, quam aliquis magnatum
in aliquam chiitatum vcl oppidorum exercuerit, prelium
exortum fuerit, ciuitas, cui hoc incumbit, si directis litteris
suis poposcerit ab alüs ciuitatibus constliom et iuaamen,
quelibet civitas magnatem iUum litteris sim monebit, vt m-
fra quindenam ab iniunosa festinatione illius ciuitatis desi-
stat ac iusta placita recipiat ab eadem, alioquin ciuitatem
illam in iure suo deserere &on debebunt. Qui, sie monit«s,
obtemperare rennuerit, extonc quelibet ciuitas infra octo
dies, postquam requisita fuerit, decem viros armatos trans-
mittet in illam ciuitatem, cui necessitas imminet et incubuit.
et si maior necessitas imminuerit ad requisitionem illius
ciuitatis, quelibet ciuitas huiusmodi armatorunl numerum
duplicabit, quos armatos illa ciuitas, quam principaliter
tangit negotium, expensis suis, cum ad ipsam venerint, pro-
curabit, viarum vero pericida in transitu quelibet ciuitas
per se supportabit. si autem prövalenti inim'iantis violentia
idera prelium vlterius se extenderit, extunc civitates conve-
nient, et tractatu inter se habito, ad hoc fideliter intendent,
qualiter illi ciuitati, cui imminet necessitas, subueniant con-
siliis et auxiliis oportunis. Item si reliquas ciuitates in ali-
quam ciuitatum predictarum armatos mittere contigerit, dic-
tisque armatis ibidem existentibus, ope et opera eorundem
illi ciuitati, quam tangit negotium, de inimicis deüs victo-
riam dederit, ita quod inimicos seu quosdäm ex eis capi
contigerit, illa ciuitas, quam principale tangit negotum, duas
partes captiuorum seu exactionum optinebit, parte tertia
reliqüis ciuitatibus permanente; bonaque captiuorum, in
conflictu acquisita, inter armigeros eo iure, quod butinge
dicitur, proportionaliter diuidentur. 5) Item si u. f. to., V»ic
im »ÄttbniJ öon 1277 m propriis an ©teile biefe« aSBottcS
Jle^t: lUius ciuitatis, quam causam tangit, sucipiet fauorabi-
liter et benigne, ipsis cönsiliis et auxiliis assistendo. Dia
etiam duitas, quam principale tangit negotium, tanto arma-
torum numero per se quanto relique tres ciuitates perfrete
«7
ibidem fuerint. perfruetari ita quod duplum numenmi habea
arm&torum. illa quoque ciuitaB, ex qua exercetur pre]iuitiy
in proprüs eiit expensis, duarum vero cimtatura homines
€iuita8, quam tangit negotittmi procurabit. insuper expense
armatorum moderabmitur hoc modo, quod cuilibet ar-
mato habenti dextrarium coopertum *) dabitur fieptmaaatim
vna marca, armato vero cum tornace erit dimidia maroa
ministranda. Nee a ciuitate, ex qua prelium exercere con-
tigerit, discedent armati ad propria redeundo, nisi de eonsi-
lio illius ciuitatis et ciukatum hoc faciant aliarum. 6) Item
si aliquam (mie im )BAnbni$ ^m 1277; eBenfo 7. Viß ivati
&iUl^ 5Daim folgt:) 8) Ceterum ai aliqua predictariim
ciuitatum ab aliia ciuitatibus super violatione fonne huiusmodi
compromissionia — ineusata fuerit, illam ciuitatem quatuor,
qui pro tempore de consUio fuerint, expurgabunt prestito
iuramento, si autem emcDdare suam negligentiam potius
quam expurgere decreuerit, illa ciuitas cuilibet ciuitati sibi
-confederate ceutum marcas denariorum dare tenebitur pro
emenda, confederationc huiusmodi in suo robore duratura.
9) Item si aiiquis cimum predictarum ciuitatum contra prä-
sentem coDfederationis formam venisse incusatus et duorum
probatorum virorum testimonio conuictus fuerit, Uli ciuitati,
in qua manet , tenebitur ad emendara decem marcarum et
carrate vini, pro quibus relaxandis nulhis hominum intercedet,
ita tarnen dummodo per publicam enuntiationem factam in
ciuitate, qua manet, scirc potuerit, quod ipse talia, de qui-
bus culpatur, debuerat euitare. Si autem conuinci non po-
terit, sicut superius est expressum, ipse assumptis sibi ex-
purgatoribus fide dignis, tertia manu sua se expurgabit, et
talis sua expurgatio admittetur. 10) Statuimus insuper,
quod ciuitates predicte per ^bonos suos nuntios quater in
anno conveniant quatuor aunl temporibus infrascriptis, vide-
licet in octava natiuitatis bti. Johis Bapte et in octaua bti.
Michaelis, item in octaua circumcisionis domini et octaua
pasche, super premissis et alils que emerserint tracti-
tiun et QoUoquiura habituri. Quod si forte nuntios ciuita-
tum, vel aliquos ex ipsis, ifi itinere con^eniendi iropedi,
•) 3tt tiMt jtoelteti Ätlfettigung fle^t: fiJeratüm.
„. , Google
88
vel capi contigerit, onmes ciuitatcs hoc sibi attrahent etto-
tis viribus vindicabunt. 11) Nulla etiam ciuitatum predicta-
rum sine consilio reliquarum prelium aliquid instaurabit. In
testimonium presentera paginam sigillorum nostruin ap-
pensione fecimus communin , presentibus post sex annos
minime valituris, antiqua tarnen confederatione nostra in
suo robore perpetuo duratura. Actum monasterii M. CCC.
Xn^. fcria quinta post octauos pasche. *)
65. Sonrab, ®taf Don 5Dottmuttb, loctlauft ju bem
einen SDrittel be8 ®m6)tö, mlä^t» fein SBater
bet ©tabt ftBerttaflen l^at, ffir 400 SRott nod^
. ein ©ed>el beffetten. 1312.
Nos Conradus comes Tremoniensis vniversis succes-
soribus et heredibus nostris ac christl fidelibus omnibus.
tarn posteris quam modemis presentes Hiteras visuris et
audituris salutem et rei geste coguoscere veritatem. Notum
facimus . . . quod de pleno et maturo consanguineorum et
amicorum nostrormn honorabiiium consilio ac de consensu
et expressa uoluntate domine Katarine, conjugis uostre no-
bilis, comitis frederici de Retberge et ponseline uxoris sue,
Goswini dicti Stecken et Mecheldis sue uxoris, Elyzabeth
et Sophie sororum nostrarum, domini Hermanni de Linden-
horst, patrui nostri et Conradi. filii sui ac omnium verorum
heredimi nostrorum vendidimus, pro quadringentis Marcis
bonorum denariorum tremoniensium vsualium, consulibus et
dvibus tremoniensibus sextam partem iudicii nostii tremo-
*) mt ben ©iegeln bet 4 SHbie. ^a» oBige iBdnbni$
tourbe 1318 feria quinta post octauas pasche todtilii^ )u
iD2ün^et: aUxmaU auf 6 Sa^te erneuert, too ber ^oitmunbet
S^otar bic geber führte, benn ed [(fliegt: scriptum per maiium
notarii tremoniensis. öbenfo totttbe eS 1324, ©otttitag »or
@:§T{flfefl, 3u @oejl auf neue 6 ^a^te erneuert, ivo bie ganae
Urfunbe bfUtfii^ gefaxt ttutbe. ^er dextarius faleratus loitb
boritt mit Wopentm*e met eyme orze unb bet armatus cum
toniace mit Wopenture niyt eyme hengheste aude myt
eyner platcn flBetfe^t.
Digitized by VjOOQIC
niensis, cum eins utilitatibus et prouentibus, in omni iure et
forma conditionum, quibus dominus herbordus, paternoster
bone memorie olim tertiam partem dicti iudicii ipsi ciuitati
tremoniensi dinoscitur uendidisse — quod, si forte nos uel
nostros heredes, medietatem dicti iudicii ad eosdem consules
et ciues nunc spectantem — reemere contingeret, primitus
sextam partem iudicii predictam reemere debebimus pro siunma
quadringentaiTim marcarum aut ipsam medietatem simul pro
octingentis mards pecunie , scilicet adeo bone et valentes,
quod tres deuarii cum obulo ualeant unum antiquum turo-
nensem regalem. Recognoscimus etiam per presentes, quod
si nos uel nostros successores dictam medietatem iudicii
reemere contingerit, tunc dempto et deposito solumodo arti-
culo de reemptione iudicii^ omnes reliqui articuii et condi-
tiones, tarn in iiteris patris nostri quam in nostris positi,
salui manebuut — Pretera recognoscimus, quod si per nos
uel nostros heredes, aliquam partem de fundo nostro seu
curte uendere uel locare conlägerit, ad habitacula uel man-
siones construcndas , uel etiam mansiones iam in ipsa curte
constructe permanserint^ nulla frueutur speciali übertäte^
sed heedicte mansiones seu habitacula cum inhabitatoribus
stabunt ad iura bm'gensium sicut relique mansiones ciuita-
tis, et nichilominus illas mansiones et nostram curtem inter-
dudi et obfirmari faciemus^ sie quod ex ipsis in nostram
curtem uel ex nostra curte in ipsas patere non possit trän-
Situs quo modo, si uero mansiones iam positas dirui seu
deponi fecimus^ fundus in quo posite sunt, fruetur pristina
curtis libertate — Actum anno domini M. CCC. duodeeimo.
feria secimda post octavas epyphanie, presentibus discretis
viris Hermanno de Redinchusen. Nicoiao de ponte. Gei-wino
dicto Smithusen. Hildebrando Suderman. Lamberto de
Cusfelde. Gotscalco de Ispincrode. Gerwino dicto Wise.
Lamberto de Berswrt. sigero dicto Pape. h. dicto Koninc.
Th. de Sunde. Alberto dicto Niger. Hildebrando dicto
Schoneweder. R. de Ludelschede. Th. dicto Sculthetc.
Conrado dicto Cleppinc al. (alias) de Uereke. Ut autem
premissa omnia firma maneant . . presentes . . sigillo nostro
conimuniuimus et sigilla — Th. nobilis de Vohnustene.
Th. comitis de Limburg. Frederici comitis dp Retberg, h.
Digitized by VjOOQIC
de Lindenhorst. Frederiei de Hurda. Goswini dicti Stecke
et Com'adi de Lindenhorst — applicarl. *)
66. 9. SKai 1314 t)crfvri<^ti&erjoflfiiH)olb i)onDepct:=
xdä^ bem SrjBtfc^ofe $einrt(^ IL t)on (S^bln, im
' gaDc fein ©ruber griebrid^ jum römifi^en ftöuigc
ertöä^lt tt)firbe, unter anbern bie ©tabt 5Dort»
ntunb (Gustodiam oppidi tremoniensis guih suis
attinentiis).
SacomBIet UrfunbenBud^ III. 9lr. 129 ®. 95.
67. Jfßnifl 8ubtt){g crt^eilt ber ©tabt ©ortmunb ia9
Stecht/ bie ))om ©rafen Don JDortmunb gefauften
^eiSfSleW fi($ }u ju eignen. 1314, 20. 3)ec
Ludewicus dei gratia Romanonim Rex semper Augus-
tus prudentibus viris . . sculteto^ consulibus et vniaersis
ciuibus tremoniensibus fidelibus suis dilectis gratiam suam
et omne bonum. Instantiuis vestris supplicationibus fauora-
biliter annuentes vobis, emendi et possidendi bona quecun-
que a nobili viro . . comite tremoniensi^ a nobis et Imperio
iure feodi dependentia, prout inter ipsum et vos rationabU
liter conuentum fuerit, saluis huiusmodi bonis, quo nobis et
Imperio vacant vel vacare possent, in quibus nobis preiudi-
cari uolumus^ concedimus facultatem . .Permittentesvteadem
bona, que vt premittitur, ab ipso comite comparaveritis eo
jure, quo ipse possidebat eadem^ habeatis etpossideatisde no-
stra gratia speciali. In cuius rei testimoniumpresentes litteras
*) ^iefe Uthtttbe etgiBt alfo folgenbe SCBßammung:
91. 91.
^ I , ^ ■ ^
1 . f)eTBorb pater noster f % ^ennannu^ bc 8inbcnl^0T|l
patruus noster.
1 . (Sontab ®raf ^u ^ottmunb 6. G^at^arina, Ci^onrab.
(Sbetftau. % ^onaefina $. Stieb. (S^raf \>,
mtUxQ, 3. nt^elW ^. ©o^toin ©tecfe.
4. (fiiifabftl^. 5. etp^ia.
Digitized by VjOOQIC
91 - -
si^io nostre Regie . . mayestafU vobis tradimus commu-
mtas . . Datum Oppenheim XI. kal. Januarii. anno domini
M*. CCC^. Xini*. regni vero nostri anno primo. *)
68. Sonrob Don Sinbcnl^orfi \)crglei(^t ft(^ ntit bcr
©tabt ÜDortmunb m^en SBeiben in bcr ©egcnb
^n fiinbeni^orfr 1316, 16. gebr.
Quoniam hümana nieus labilis est — notum sit uniuer-
sis — quod cum ego Conradus de Lindenhorst impetitionem
quandam fecis§em consulibus et ciuibus tremoniensibus, ra-
tione quarmidam pascuarum cuiusdam campi ab illa parte
pontis versus Lindenhorst siti et de riuo, fluente de holte-
coten in riuum, qui dicitur alebecke, et cum dictos ciues
in prefatis pascuis, quas ab antiquis temporibus habuerant,
cogitarem impedire, questionibus hinc inde factis, ueritate
diligenter inquisita, commonitus tandem ego Conradus a
discretis uiris araicis meis et instruetus, adeo, quod dietam
impetitionem meam, nomine meo et meorum heredum, cas*
sam reuocaui perpetualiter et annichilaui, promittens vna
cum meis heredibus infrascriptis in solidum et fide data,
nie uel ipsos heredes meos dictum campum uel eins pas-
cuas nunquam debere impetere uel aliqualiter impedire, sed
iacebit dictus campus, sine semitibus, desertus etemaüter et
incultus ad usum geueraletn opidanorum tremoniensium) quod
Waldemene dicitur et pecorum eorundem, hoc similiter
adiecto, quod vniuersa pecora et boues opidanorum tremo-
niensium ibunt in pascuis perpetue ab opido tremoniensi
usque Aldenmengede et usque Kuningesberg , sine omni
impetitione mea uel meorum heredum, sicut a pnmeuis
temporibus consueuerunt. Recognosco insuper ego Comadus,
*) iKit bcm tool^ter^flUencn Siegel be« Ä5ttlg6. SK6 bie
©tabt im 3al^xc 1402 % a)ec. ijon obiger Urfunbe bur(ä6 ^n^
tat Z^tcUti^ QoiU Don iÄJjienborgl^ eine beglaubigte $Ibf(^xlft
malten ließ, touxben alB S^^Ö«« 8ttg«aogen: §enrt(J; SÄenfinif,
Siotar jtt ^ortmunb, iRotger ©itter, SÄcctot bct bottigcn großen
©<^ule, ttnb 3oi^an Don ijattlngen, Untetlel^ret berfelbm.
_, , Zoogh
— n —
me dictis consulibiis ei duibns in solidum promisUse^ quod
quandocimque, fortuna arridente, me fieri contigerit potentem
castelli illius, qaod dicitur Koningesberg, extunc iDud desfru-
am fimditus et subuertam, et nuncquam in eo quidquid
reedificabo ego uel mei heredes, nisi de expresso consensu
et scitu consulum tremoniensium et ipsonun voluntate. Acta
sunt hec et ordinata tremonie in domo pannicidarum , pre-
sente nxore mea blideken, et filiis meis Hermanno, Conrado,
Friderico. Item filiabus meis, Gyseldruda, Lineke etBlideke,
heredibns meis omnibus, qui ^-nanimitcr mecmn ordinationes
prescriptas inuiolabiliter obseruare promisermit. presentes
etiam fuenmt tunc temporis consules tremonienses: Nicho-
laus in ponte, Ertmarus monachus, Thid. de Lunde. hil.
Schoneweder. Ar. diues. Johes de Werne. Aluinus de
Braken et alii quam plures. In quorum omnium et singu-
lorum testimonio et robur perpetuum ego, Conradus de
Lindenhorst, sigiDum meum pro me et pro meis heredibus
presentibus litteris applicaui, et ad majorem euidentiam
sigilla honorabilium virorum domini Hermanni de Linden-
horst militis, patris mei, et Wesceli de hamme, soceri mei
impetraui presentibus applicari. Datum feria sexta ante
vincula pctri anno dominice incamationis M". CCC*. sexto
decimo. *)
69. ®raf @ngeI6ert t>on ber 9Rat! t>ett)f(i(i&tet ftd^,
auf 5 So^Tc ble ©tabt 2)ortmunb ju t>ettf)eiW
gett. 1316.
Nos Engelbertus comes de Marka notum facimus vni-
versis — quod nos, discretos viros — consules ac viiiversos
cives tremonienses speciali gratia prosequi etfauore, recog-
•) <Da« Siegel Conrab« i\t breicag,- ba« bei »ater«
tttnb. iDeibe fn^Ten bie Befannten fe^$ te^t^fc^tägen )Ba(fen,
iinb oÖ «ütfflegcl ein ßlnbcnBlatt. (Sonrab« ©Icgcl l^ot blc
Umf(^Tift: S. CONRAD!. DE TREMONIA. SBeffvl ^at ben
»ing mit ben StuTnierfTaaen im SBaJ^tocn «nb ol« Umfc^xift:
S. WESSELI. DE. HOLTHVSEN. «He brcl ©i^gel ^an^
gen an Sünbetn aud gt6ner unb rottet ©eibe.
„. , Google
9S
noscimus, nos et nostros her^des elsdem esse obligatos —
a dato presentium ad quinque aiinos continuos, ad auxilian-
dum et iuuandum eosdem, nostvis dampnis, sumptibus et
expensis contra omnes et singulos ipsorum inimicos — hac
conditione adiecta, quoddicti ciues omnibus — ipsos impe-
tentibus faciant, quod amicabile fuerit siue iustum^ et quem-
cunque dicti ciues vel aliquis eorum impetierint , ab eodem
\ice versa recipient simüiter, quod fuerit amicitie siue iuris ;
qui vero hoc facere recusaverint , contra ipsos promittimus
dictis ciuibus assistere cum effectu. Preterea si aliquis
infra limites terrarum nostrarum existens, causam aliquam
alicui ciuium tremon. mouerit, non debet bona vel personas
aliorum ciuium tremoniensium impetere seu arrestare; sed
solummodo persouam seu bona illius, contra quem habet
actionem, et a tali persona debet accipere sine protractione
iusticie complementum. Volumus etiam et tenore presentium
approbamus, ratificamus et confirmamus, quod ijdem ciues
tremon. ad omnia fora et nundinas in terra nostra iacentes
libere et secure accedere, et esse possunt vnum diem ante
et vnum diem post, sine aliqua impetitione vel an*estatione
ipsis facienda, nisi forsitan ^liquem ex eis, excessum aliquem
in ipsis nundinis contigerit perpetrare. Et ad ampüorem
amicitiam inter nos et dictos ciues conseruandam , quatuor
persone a nobis sunt electe, videlicet due pro parte nostra
et due pro parte ciuium, qui de omnibus questionibus, inter
nostros homines ex parte vna et dictos ciues ex altera
emergentibus , sedandi et finem causis ipsorum imponendi
habebunt plenaiiiun potestatem, excesslbus mortem seu mu-
tilationem membrorum tangentibus duntaxat exceptis. In
cuius rei testimonium presentes litteras ipsis tradidimus
nostro sigillo firmiter communitas. Datum in festo Pasche
anno dni. M*>. CCC». XVI». ')
•) Mt Um ^Icutetpcget bc« ©tofen. (&x tcUet auf einem
ünU f^jringcnben $fetbc, mlä^t^ mit laxixttn <De(fen Be^anaen
ijl. (Seine JÖetmäict, ein SBebcI mit fünf %xmtn, unb ber eben
fo aeftaltete Äo^ftufe be8 ^fetbe« unb beffen ftlntexBeinc burdfe»
fÄnettc«bieUmf(ä^tlftbe«@icaet«, »etcfie lautet: SIGI|LLVM.
E|NGELBERTL COMI|TIS DE MAEKA. «n bm BttU
len bet ©ttl^e finbe« p^ ble ^Dttt^f^nelbunßen. q^^j^
M
70. 11. aufluji 1316 mietet ftßntg griebcrt^ bem
Stob bcä ©Tofctt Sontab bcm Sieic^c l^etmgcfaUcnc
©Toffd^aft Dortmunb mit bem Oerid^t, bte %nu
®raff(^aft genannt,' bem Bürgerlid^cn ©erid&tc, ber
aKünj«, bem Soll unb bcr ©rut, fomie ben anbern
8e]^nett»
ßacomBret Urfunb^nBuii^ Hl. SÄr- 153 @. 114.
71. (SrjBij'd^of §enrtd& t)on Söln ert^eilt btc ©rlauB^:
ni^ jur Sßfam unb Äird^e .(jum l^. SPeterJ 1316,
Henricus dei gratia sancte colon. ecclesie Archiepisco-
pus, imperii per ytaliam archieancel. dilectis in christo, Hey-
denrico proposito ecclesie sti. seuerini et conrado chori-
episcopo ecclesiarum coloniensium salutem in domino. Ex
parte discretorum virorum, Johis, rectoris ecclesie sancti
Reynoldi, consulum ac oppidanomni tremoniensium nobis
est supplicatum, quatenus, cum propter miiltitudinem populi
et etiam diffusam parochiam ecclesie bti. Reynoldi predicte
parochiani ecclesie eiusdem ad ipsam ecclesiam pro divinis
audiendis diebus, ad hoc statutis, nequeant commode con-
uenire, indulgere ipsis opidanis curaremns, vt in eadem pa-
rochia infra ipsum opidiim tremoniensem, inter portam occi-
dentalem et ipsam ecclesiam sti. Reynoldi, ecclesiam de
nouo construere possint et pFocurare sacrari, pro ea parte
parochianorum, que ab eadem ecclesia plus distat, quodque
is, qui altare bti. stephani nimc in ipsa ecclesia bti. Rey-
noldi ofBciat, ipso altari translato in eandem ecclesiam de
nouo edificanda, ipsa mofficiet in omni eo iure, quo nunc of-
ficiat ipsum altare in ecclesia snpradicta, eorum itaque pre-
cibus annuentes ipsis, vt dictam ecclesiam cdificari et conse-
crari procurent, presentibus indulgemus, vobis committen-
tes, quatenus circa distinctionem parochie et dotationem
ecclesie faciende vt premissa, saluo jure matris ecclesie bti.
Reynoldi, et de dote competenti ipsi ecclesie construende
prouideatur, ordinetis et prouideatis vice nos1a;o, nam que
M —
in hij6 fecerltis rata volumus permanere, sub presentinm
nostraruaa testimonio litteraruna. Datinn in vigiÜa bti. Ni-
colai, anno dni. M®, trecentesimo sexto decimo.
72* 12. Wlai 1317 öcrlet^t Äönifl ßubiülg bcr ©a^cr
Um Orafen ÜDiebcrid^ VIIK t>on ©leöc bic, bcm
©rafctt (Sngeltcrt \>on Ux SHart »egcn Utigcj^
l^orfam eittjogenen §Rctc^8Ie^nc, ttnter anbctn ben
3ubetifd^u|, bre ©ttfpeUeutc irnb bcn »ßnig«l^of
ju 5Döttmunb k.
SacomMet UT^unbenBut^ III. 9(^t. 157 @. 116.
73. 1317, brei Sage naS) ©t ©erüatiu«, i^etloiift
SC^eoberic^, genannt ®obbe (er pegett mit ben
3 SJlattern) bet ©tabt ©ortmunb ben Ort ^4:=
ntg^terg (locum dictum Kuningesberg) tnib
t)eT^}jIid^tet [x^f An bet ©raffd^aft ttjeber eine
SSurg, noc^ ein fepe^ §aug anjufegen.
74. 1318, am JCage 3Raria ^immclfai^rt, fd^retW §et^
benricug, SRitter, genannt Sffiolf üon 8ubtngl^au[en,
ben (STonfuIen «nb ber ©tabt ÜDortmnnb, ba^ er
aug 8le6e jn iljnen unb mit SRüöfiij^t onf bie U}m
erwiefenen SDienjle jeben ©treit, ben er mit ben
Sfirgern gel^aW l^ot, öB beigelegt anfd^e, unb
fünfttg bie ©tabt ptS gn »vertreten t>et\pxeä)t.
Mi Um ©leget §eibenti$5, t)em @cite 77 ]&cfc^TteBcnett
85tocn.
y Google
9«
75. ft(mg (Sbioarb IL t)on gnglanb Beßfitiftt bett
beutf^en ftoufleuten bie $Tt))iIegien; iDeld^e i^nen
fein ©ToftoatcT i^dnrid^ ctt^rilt f)at 1318,
7. SDccemBer.
Edwardus dei gratia rex anglie, dominus hibemie et
dux aquitanie Archiepi scopis, episcopis, abbatibus, prioribns,
eomitibus, baronibus, iusticiarüs, vicecomitibus, prepositis,
mmistris et omnibus balliuis et fidelibus salutem. Sciatis,
quod cum celebris memorie H. quondam rex anglie, auus
noster, per litteras suas patentes concessit mercatoribus
Regni alemanie, iUis scilicet, qui habent domum in ciuitate
london. que gildehalla teutonicorum vulgariter nuncupatur,
quod eos vniversos et singulos manuteneret et seniaret per
totum Regnum suum in omnibus eisdem libertatibus et fi-
beris consuetudinibus, quibus ipsi suis et progenitorum suo-
rum temporibus usi fuerunt et gavisi, ipsos quod extra
huiusmodi libertates et liberas consuetudines non tra-
traheretnec trahi permitteret quoquoinodo, ac bone memo-
rie dominus Edwardus quondam rex anglie genitor noster,
predictis mercatoribus gratiam illam continuans voluisset
ipsos mercatores manutenere et seruare in omnibus eisdem
libertatibus et liberis consuetudinibus , quibus ipsis suis et
progenitorum suorura temporibus vsi fuerunt — concedendo
eis, quod ipsos extra huiusmodi libertates et liberas con-
suetudines non traheret , nee quantum in ipso fuit, trahi
permitteret vllo modo. Nosque postmodum pro eo, quod
dicte littere ipsius patris nostri de heredibus suis non &-
ciebant mentionem, propter quod ad premissa dictis merca-
toribus obseruanda non tenebamur, de special! gratia nostra
concessimus eisdem mercatoribus pro nobis et heredibus
nostris, quod ipsi mercatores et eorum successores domum
predictam habituri in omnibus eisdem libertatibus et liberis
consuetudinibusy quibus ipsi nostris — et progenitorum no*
strorum temporibus vsi simt, manuteneantur in perpetuum
— prout in litteris nostris patentibus eisdem mercatoribus
inde confectis plenius continetur. Nos volentes prefatis
mercatoribus gratiam facere ampliorem per finem, quem fe-
cenmt nobiscum, concessimus eis, pro nobis et heredibus —
Digitized by VjOOQ IC
»7
quod ipsi et eorum successores predictam domuin habituri,
in perpetuum infra regiium et potcstatem no&train lias hia-
beant libertates videlicet, quod ipsi et eorum bona seu mer-
cimonia infra idem regnum pro aliquo debito, de quo fidei-
ussores aut principales debitores non extiterint, nee pro
aliqua transgressione facta per alios, quam per ipsos, non
ai-restentur nec-grauentur et quod~ nos vel hercdes nostri
super ipsos aut eorum bona seu mercimonia custumam no-
vam non ponemus, saluis nobis et heredibus nostris antiqiiis
prisis nostris, quodque ipsi per totum Regnum nostrum de
bonis et mereimoniis suis de pontagio, panagio et muragio
in perpetuum sint quieti , ita tarnen , quod aliquem , qui de
gilda eorum aule predicte non existat, nee eis bona seu
mercimonia de gilda sua esse aduocent vUo modo. Quare
volumus — quod ipsi mercatores et eormn successores in-
fi*a regnum et potestatem nostram libertates prcdictas ha-'
beant imperpetuum, ita tarnen , quod aliquem, qui de gilda
ipsorum non existat, nee eius bona seu mercimonia de
^Ida sua aduocent, sicut predictum est. Hüs testibus. W.
venerabili pati'e cantuar. archiepiscopo, totius anglie primate.
I. Elien. episcopo, thesaurario nostro, Bartliolo de Gade-
legmer, Hughone dandeles juniore, Wilhelmo de monte
acuto, senescallo hospitii nostri, Radone de Vorges, Johanne
de Westen, juniore et aliis, datum per manum nostram apud
Wyndesore septimodie decembris anno regni nostri vndecuno.
*) S»cun 3a5t frater im SKarj Bciiatlgte (gbuatb ÜI. im
1.3a^te bex ülegierung, cbcnfall« juSBinfor, oBlge SPritoitcgicn
feines ^aUxß in SCntocfcnl^eit feiner ©ofleute unb ©etxeuen,
i)on bcnctt genannt ivcrben: W. archiep. cant«ar primate,
Johe Elien. episcopo cancellario. A. hereford. episc. the-
saurario nostro. H. episcopo Lincoln. W. de Nozwiter
episcopo. Johe Wynten. episc. Thoma comite Norff, et
marescallo anglie. Emundo comite kaiiter. henrico comite
Lancaster. Thoma de wake, Johanne de hello /campo de
somersett. Johanne de Ros, senescallo hospitii nostri. 3)ar*
unter fielet: LTotulatio in memorando schackerii inter re-
cord. de terraino st. Michaelis anno XXX rcgis Edwardi
tertii et conq. ex paite Rememoratpr. regis.
«a^ne, S)ortmitnb. n. a;^eil. oigtizedby Google
98
77. 1319. gricb. Don 5Dortmuttb (gteben^orP) ßbtt^
haflt bcr ©tabt ©gcntl^um Bei $6toel.
Vniversis presentes litteras visuris €t audituris inno-
tescat, quod ego Fredericus de tremopia dedi liberaliter et
eontuli discretis viris dominis consulibus tremoniensibus, in-
tuitufauoriset amicitie, ins proprietatis, quod egendom dicitur»
in triginta denariorum redditibus, in quodam orto iuxta ho-
uele sitis, quem olim. . . dictus Meyenberg, ciuis tremonien-
sis a me tenuerat iure feodali. In cuius rei testimonium
sigillum meum ex certa scientia mea presentibus litteris est
appensum. actum et datum in Epiphanya domiiü anno eius-
dem M». CCC^. decimo nono.')
78. §crmann Don Sfnbenborfl itnb ^ein ©ol^n Som
rab Uhnnen, baß ftc bie greigraffc^aft S)orfe
munb i^rcn Srbcn l^intcrlaffen ober bcr ©tabt
JDortmunb Deräupcrn muffen. 1319/ 24. gcBr.
Nos Hermanus de Lindenhorst miles et conisadus filius
noster notum fieri volumus,' quod-nos obb'gavimus-consuli-
bus, — quod omne jus — in comicia tremoniensi — alienare
nondebemus, — sed in manibus verorum heredum nostro-
rum derelinquere vel in manibus cönsulum pred. tali forma,
ciun Steckenet ipsius adherentes — de comitiaper viam iuris vel
amicitie amouerimus, — extunc contractus venditionis, quem
fecerat cum eisdem consulibus de dicta cometia quondam
nobilis conradus, comes, avunculus noster — ratus et firmus
— permanebit, — volentes extunc ipsis — defalcare seu
decömputare in eodem CL marcas, nobis concessas, et nobili
Domine Kathai'ine, quondam Comitisse tremoniensi ex parte no-
straab ipsis — numeratas, et insuper CXXXIImarcas dictoco-
miti — solutas, insuper orania pacta et federa dictis cons ulibus —
nostrisparentibus — prom issa — obseruare. — acta sunt hec in
ambitu fratrum minorum , presentes erant honorabiles viri
*) ^a$ ©iegel ^at ein bveiecfiaed 2Bab)>en mit ben 6
re^ldfAt&aen liBalfen unb bei: Umfc^tift. S. FREDERICI.
DE, TREMONIA.
Digitized by VjOOQIC
99
bemardua dictus bitter miles, Emundus plebanus in olflen
monast. dyoc. Bertramus Mucener de Mengede, arnoldus de
Ruddinchusen iimior — item — de consulibus — Henric.
de Wickede, Ger. de Breden. N. de ponte. Con. cleppinc et
aliis — in quonun testimoniiun sigilla nostra — appensa
M. CCC<^. XIX in crastino mathei apostoli.
lönman fül^tt ein vmUi, (Sonrab (in breieifised bieget, >
((ibe mit ben 6 JBalfen.
79- ©(j^iebgf^jru* fi6er bfc SBcretBung bet ©raffi^aft
x&^äftm bet erben ginbcn^orfr 1319, 3uK.
In godes namen amen. Wi broder henricli van Re-
chede, en godes ritter to der hörst, ende godeke van Re-
chede, en knape groten de erafligen lüde, de borgermester,
ende rad van dorpmunde, ende alle de desen brief sen,
ende lesen höret, mit kuntschap der warheyt. Witzent,
dat van der sprake de is op de graschap ende alingen
herschap van dorpmunde, dar her conrat de greue to doip-
munde was inne sat, van heren hermannes wegene van
dorpmunde ens ridders, greuen herbordes broder^ de greue
was to dorpmunde, ende Conrades sines sones, van ener
side, ende twen gesteliken iuncwrowen, belen ende fyen,
des vomomden greuen Conrades susteren, Conrade.endc
Arnolde twen brodere, ende ere ander sustere ende brodere,
des seinen greuen Conrades suster kinder, van der ander
side. To vns is gegan, van des vomomeden heren Her-
manes wegene, ende Conrades sines sones, ende van der
ander partye wegene is gegan" to den edelen luden, heren
Didert den greuen to Limburg, ende heren Didert van
Limborg den ritter, enes rechten to ervarene, ende to sec-
gene, van der vorsprokenen graschap ende der alingen her-
schap van Dorpmunde, we se to rechte behalden sole. Nu
secge wi vorgenomeden broder Henrich ende Godeke van
Rechede, en recht alse wi geleret sin twischen Wesere
ende Rin, van wisen luden, heren, rittem, ende knapen, al
dus: Wante hef Herman van Dorpmunde, greuen Herbor-
des broder, de greue was to Dorpmunde, en enweldich,
echte, ende recht, ende vnuerdelet broder is, van der vryen
_, „Tt^oogle
100
graschap ende der alingen herschap, sines rechten veder-
liehen enies binnen Dorpmunde ende buten, ende he nu
op de stat en quam, dar he op de vorsprokenen vryen
graschap ende herschap vortichnusse dede, efte dar af ver-
delet worde, de he van deme rike entfangen heuet, ende
des leuenden tuch heuet, ende liegende orkunde, van dem
rike, och wante de stortincge ende de steruincge der vryen
graschap ende der herschap, dar her Herman nicht af ver-
scheden en is , ende sin rechte vederlike erue is , de van
dode greuen Conrades, heren Hermanes bröder son, greuen
Herbordes, geschet is, op den seluen heren Hermanne van
rechte, als oppe de swert side geuallen is, ende nicht oppe
de iuncvrowen belen ende fyen, efte oppe greuen Conrades
suster kinder störten en mochte , wante vrowen, efte iunc-
vrowen van vryer graschap nicht weten solen, efte en mö-
gen, och wante de seluen iuncvrowen, bele ende fye ouer
manigen iare, bi greuen Conrades tiden eres broder in
gestliken orden beraden sint, ende van der herschap van
Dorpmunde verdelt, mit liptuchten, dar se noch inne sit-
tent, mit rade heren Hermanus eres vader broder, wante
dat wal cmidich is, dat greue Herbort, ende her Conrad
sin son, nicht mit der graschap ende herschap en daden,
noch ' van rechte don en mochten , it en were mit willen
ende verhencnusse heren Hermanns, ende Conrades ende
Amoldes moder, greue Conrades suster, beraden ende ver-
scheden wart, van der graschap van Dorpmunde, alse se
van rechte solde mit eme brutschatte, hir vmbe secge wi
vorsprokene broder Hernie en Godeke van Rechede, dat
her Herman van Dorpmunde de grascap van rechte hebbensaJ,
ende niman anders , wante de graschap ende de herschap en
vry menlic len is des rikes, ende is en swert, schilt ende
bannir, dar Ainbe, so wise wi, de spinnelside mit rechte af
ende swert side mit rechte an. Och wante her Herman
en vry geboren delistmann is des rikes, ende de andre
partye to deme rike geweslet is. des rechtes , dat wi hir
wisen ende secgen, welle wi voUencomen, war dat vns ge-
wiset wert ende op allen steden, dar wis van rechte voU-
comen solen, na der sone de vore gedegedinget is, ende
antwerdet dit recht den eraftigen luden, borgermestem
Digitized by VjOO _
101
ende deine rade van Dorpmunde mit vnsen ingesegelen be-
segelt in orciinde* der warheyt desses gesprokenen rechtes.
Dese bref is gegeuen na godes gebort M^ CCC®. XIX«*
des dincsedages na der delincge der apostele.
^enxic^ unb ®obe(fe ftegeln mit einem gegittetten ©d^ilbe.
80. ®rjBif(^of §einric& l)on Solu \>mh\baxt m(t ben
SBifiä&öfcn Don 9Künjier imb Dgnatrudf nnb bcn
©tdbten a»un(icr, DSnabrftdE, ©oep unb Dort-
munb bie @tnrid^tungen gut 9(ufrec^t^altung ieS
8anbc8frtcben8 stüifd^en SBin^per unb SBefer 1319
ÜRontag üor SWattini.
Wi Henrich van godes genaden eyn archebyscoep van
Cohie dot condegh allen -*^ dat wi dorech datbaste unses
landes to Westualen, unser man ande unser denstman, vnde
aller der gener, dey dar iime wonenthaftlich sint van der
Wypper wynto ande weysere, hebet ouerdregen enes ge-
meynen lanturedes, meyt den ersaymen heren bisscop Lu-
dowige van Moinstere, biscop Engelbrachte van osenbrucge,
meyt der stat van Munstere, meyt der stat van osenbrugge
vnde meyt der twier gemeyiie stede vnde stiebte, meyt
imser stat van soest vnde meyt der stat van Doretmunde, *
denseluen urede to holdene sunder alle arge lyst, in allen
vorwarden also hyi* na gescreuen steyt, also dat wi vor-
gesprokene heren vnde en vwelich stat bi erme rechte vnde
bi erre alden wontheyt bliuen. Voretmer so wille wi dat,
dat neyman de strate , noch neynigen man^ ofle sin guet,
meyd roue, meyd brande, ofte meyt ynegerhande gewalt
an verdegen sole, he ne do dat met gerechte, arie dat, dat
vwelich here doet synen luden, de eme to bewarene staet.
Och wylle wy dat men nynegen manne in den sloet, dey
in dessen vrede horent, ene sal neygen geleyde geüen«
sonder malch kome vnd vare oppe sin recht ane van gel-
des wegene. vortmer oppe dat desse vrede, stede, vast vnde
xTiuerbroken bliue, so verbinde wi ims vorgenoymeden, ech
-hinrich en erchebisscop dat wi vif vnde verthyc man myd
Digitized by VjOOQIC
— tos
orsen, met Miser stat van soest vnde met vnseme lande, so-
len holden vnde becostygen oppe unse euentuere , to be-
scermene den vorgesprokene vrede. Vortmer sal becosteygen
dey vorsprokene bisscop lodewich van moenstere, met sy-
ner syner stat van moenstere vnde met synen gansen styche,
to dissem versprokene vrede dartich man myd orsen. Vort-
sal bisscop engelbracht uan osenbruegge, meyd syner stat
van osenbruegge vnde met sinen stichte, vistyn man met
orsen , och sal de stat van Dortmuende becosteygan vif
man met orsen, dit sal mallik doen oppe sin euenture.
Were och dat des not were disse vorgenanten voelgere to
merrene, des solen macht hebben de geyne, dey to dissen
vrede gesworen hebbent, vnde dar to gesät sint, Were ok
dat, dat eyn scryge vmme brücke des vorgenanten vredes
gesce, der screyge solen volgen alle dey geyne, dey dat
hoert vnde vememet, also vere alse sey doerven vor liues
not, vnde dar ne solen se nicht ane breken, weder dey he-
ren, nochte weder are gerichte. Wolde auer dar enbouen se
eyman veden, des solde dey lantvrede en be huelp/elich syn.
Were ok dat disse vorgenante vrede verbroken worde, dar
neyn volge, ofte wapenscryge, to hant na ee gesehe, so
solde men dey ge3nie, dey den vrede vorbroken hedden,
verboden to vert3mnachten, vnder des vredes yngesegele,
den broke to beterne na des vi'edes rechte. Were ok dat
ynigh here oder man disser vredebrekere husede oder ho-
uede, dey were also sculdech alse dey hantdedige man.
Vortmer ene solen neyne heren ofte stede, solt oder denst
nemen van vredebrekeren, of se begrepen werden , men se
solen rechten na des vredes rechte. Were ok dat dey genc,
dey den vrede waren solen van der heren wegene, vnde
och der stede, xnäe dey dar to gesworen hebbend, dat dey
verbodet woerden van des vredes wegene, scege dan ey-
nich scade, vte oder to hus, dar sal men to doen na vre-
des rechte. Vortmer sal dey vrede eyn meyne Ingesegel
hetben, dat solen dey van Soest erst waren ejoien manet
van eiys heren wegene, des erchebisseop hinrikes van
Colne, vnde erre stat van soest vnde des gemeynen stich-
tes dey in dissem vi*edc höret, dar na dey stat van Moen-
stere eynen manet, vao eres heren bisscop lodewiges we-
— in —
gene vnde eres seines vnde darna des gemeyuen stichtes
wegene, dar na dey stat van osenbruegge, van eres heren
bisscop Engelbrachtes wegene Mide eres seines vnd eres
gemeynen stichtes wegene, darna dey stat van dortmuepde
eynenmanet, van erre stat wegene, vndealdussal dit inge-
segel vmbe gan vnder dissen ver steden, dey wile dat desse
vrede wäret, ok bi welker stat dat ingesegel is, dey sal
macht hebben to verbodene de gene, dey to deyme vrede
horent, vnde dage to liggene war sey wenet, dat noetlik
sy. Vortmer dey gene dey sat werdet, den vrede to wa-
rene vnde dar to gesworen hebbent, dey solen macht heb-
ben na rade der heren vnde der ver stede, dey to deme
vrede horent, to vntfande in dissen vrede, dey deme vrede
nuetlik sint. Vortmer so sal disse vrede an stan des ne-
stln sonnendages vor suencte Mertins dage, do men talte
van godes geburde dusent yar , drey hundert yar in deme
neygent3niden yare, Mide sal waren van des hilgen kerstes
dage dar na over drey yar. Vortmer wante wi vorgenante
bisscop hinrik van colne in westvalen lande to allen tyden
nicht wesen ne mögen , so bevelen wi deme edelen manne
greuen Roprecht van Vemeborch , vnsem neven vnde un-
seme Marsealke van westualen, vnse gewalt, den vorge-
nanten vrede van vnser wegene to hodene, to swarene vnde
to haldene gelike der wis alse wi dat seinen don solden,
so dat he eyn hufedere vnde eyn bescermere sy of dessit
der Lippe des vredes in \Taseme hertogrike, \nde wi vor-
genante grene roprechtVan vimeborch, en marscalk in west-
phalen lande, bekennet, dat vns vnder wunen hebbent, to
rychtene in vnses heren hertogrike, wat sik beloepet van
vrede broekes wegene, na rade der stat van soest onde der
stat van Dortmuende, myd minne ofte mit rechte, meyt
willen des clegers, vnde dat sal gesceyn binnen vert3m da-
gen. Were ok dat, dat wi des nicht ene vermochten, so
sole wi dat vervolgen na des wedes rechte, vortmer so sal
de vorgenante biscop Lodewich van Monstere dey seinen
geuualt vnde macht hebben, dey wi grene Roprecht van
Vimeborch hebbent in deme hertochrike vnses heren des
erchebisscop hinrichs van colne, hebben in syme hertoch-
rike, vnde in deme stiebe van osenbrugge na dem rade des
^ Jgle
164
bisscopes van osenbniegge, syner stat van osenbnigge vnde
siner stat van Muenstere. Vortmer wat er disseme dage
to roue ofte to brande coemen ist, des ne «al dey lant-
vrede nicht to richtene hebben, ofte to donde. Vortmer
bekenne erchebisscop hinrik van cobie, were dat vnse neue,
greue roprecht van virneborch, vnse marscalch, vnse amet
op geue, ofte vns aüegenge myd dode oder met anderen
saken, wene wi dan setten m syne stat, dey sal dat
seine don, vnde sal de seine macht hebben to disseme
vrede, de he hadde in vnseme hertochrike. Vortmer vsrere
dat dey gene, den w\ vorgenanten heren vnde wi ver stede
to dissem vrede gesät hebbent, vnde den gesworen hebbent,
eyner volge ofte enes rechtes nicht ouer dregen ene künde,
war dey meyste menyge to uelle van en, dat solde vort
gaen in allen dingen. Vortmer were dat ynich here van
dissen vorgenanten heren oder disspr stede, dey hjnr be-
screuen sint, ene clage brechte vor dey geyne, den dey
vrede beuolen ist, dey solen are clage don vnde gan op-
hor, ande laten sie dey anderen beraden, vmbe dey clage.
Vortmer were ynich man, van alle den genen, dey nu in
disseme vrede sint, ofte hyr na in comen mögen , dey an-
ders dede dan also, alse disse vorgenante vrede bescreuen
ist, vnde dar umbe an gesproken worde van den genen, dey
dissen vrede gesworen hebbent to bewarene, wolde he dar
ycht weder spreken, des solde henaarwesen to overgande,
na seggene der mesten raenye, alse hjrr voren gesproken
ist, dan he es sik were to ontseggene. Vortmer wie biscop
Ludewich van Monstere vnde wi bisscop engelbracht van
osenbrugge swaret vnde louet alle disse vorgesprokenen
stuke ande dinch vaste vnde stede to holdene, dor vmbe
hebbe wi to eme orkunde dessen bref beseglet met vnsen
ingesegelen , dey geingesegelt ok es myd deme ingesegele
des ersamen heren des erchebisscop hinrikes van Colne^
vnde des greuen Roprachtes van Virneborch vnde der stede
van Muenstere, Osenbrugge, Soest vnde Dortmuende. disse
treyf is gcuen des manendages vor sinte Mertins dage in
deme yare van godes geburt alse hyr voren bescreuen
ist. Amen.
Digitized by VjOOQ IC
105
81. 1319. ^ie SBtftbcr ®tc»)]^att uitb ®et«b, ge»
nonnt bon §5rbc, »cld^c burd^ SBetmitteluttfl be«
SÄfttcrg ©crarb t)on SBfttcnc unb be8 ftna^)pcn
^of)am SDomfdf mit ber ©tabt Dortmunb, »egcn
einet gelobe auSgefö^nt ftnb, \>ct\pxeä)en biefe
@ü]^ne }u Ratten; fo toie att(^ SBate, ®Upf)ani
©l^efrau unb bcren Äinbet: ^tlf)am, ^eilri^iiii,
©op^ta, JpcrButgfö unb ©erl^atb« Rinbcr: »^
bert, ©erarb; §efltt)ifl{8 unb aWette.
©t^^i^an unb Oeratb fönten baö JRab, a)OTni(f einen
querget^eilten @(]^ilb, oBen 3 SSdgel.
82. Äauf bet l^alben ©raffd&aften. 1320.
Li Godes namen Amen. Wi greue Conrat to dorp-
munde don cundich allen den de dessen brefsent, ande hö-
ret lesen, ande betugetr openberlike in dessen breue, dat wi
mit wlbort ande mit willen vnser brodere Amoldes ande
Walteres stecken, ande vnser suster Iden ande Katharinen,
vortme vnser moddem Elseben onde Sophyen dar embouen
bi rade vnser vrende, ande vnser mage hebbet vercoft and
opgelaten redelike ande rechtlike in hant des rades ande
der borgere van dorpmunde, de grafschap ande de alincgen
herschap to Dorpmunde half, wo de belegen is, buten der
muren to dorpmmide ande binnen, dat si in gerichte, in tol-
lin, in munten, in gülden, in opcomen, in erflikeme gude,
et si egen, efte lengut, also alse greue conrait vnse om, alle
desse stucke achter leet na sime dode, de erflike ande
ewelike vmmer mer van en, ande van eren nacomelingen,
to behaldene, ande to besittene, der wille wie ande vnse
eruen een rechte warschap don. vmbe eyne bescheidene su-
men geldes, de vns gegeuen ande betalet is. vt gesät de
wonnicge binnen de muren , dar vnse om, greue conrat, inne
starf, oc de cappellen sente Mertines, and alle de man, and
alle de lüde der grafschap, de wi and vnse eruen sunder-
like behalden solen ande bewaren, ande de in erme alden
rechte ande gewoneden trowelike halden. hir vmbe so loue
wr, ande sekeret in trowen, mit gesworenen eden, vor vns
_, Google
IM
ande vor vnse eruen, geboren ande^ vngeboren, dat wi
vnse balue grafschap wo de belegen is, in al erme alden
rechte ande gewonede, also alse de an mis comen is, selue
behalden ande besitten seien, van eruen to eruen ewelike
ond vmber mer, ande de nummer to wandelende ir-
gerhande wis m vromede hant, sunder eftes not were, dat
got beware, in hant des rades to dorpmunde, vmbe pen-
nincge , der wi dan ouerdragen. Vortme lowe wi , ande
verbindet .vns, also alse hir vorgesproken is, dat wi ande
alle vnse eruen, ande alle vnse nacomelincge , al recht, aUe
hantfestene, ande alle gude aide gewonede der stad to
dorpmunde, de se behalden hebbet ande here gebracht, so
van deme romischen rike, so van vnsen vorevaren, to hal-
dene ande to vestene , ande nicht to encgene efte to min-
rene in inigen stucken, oc sole wi vortmer mit deme rade
ande de rat mit vns, ande vnse nacomelincge op bedeside,
den vrigen greuen na sime rechte, ande den richtere in der
stat na sime rechte, endrechtlike setten, also dat de rich-
tere en beseten, geeruet, vmbesproken borgere si, ande be-
sitte den stol en iar, van aldeme rechte, ande dat iar na
deme ersten, efte he sie wol gehandelet heuet, van genaden.
vortme, welcker lege twist op stonde hir namales twischen
deme rade to dorpmunde, ande vns, efte twischen vnsen
nacomelingen, ande den eruen, des sole wi ande vnse eruen,
twe van vnsen vrenden maken, ande de rat, ande ere na-
comelinge twe van den eren, de solen macht hebben de
twist in vrentschapen to schedene, en können se des nicht
gedon, so sali mallec von dem anderme, binnen der muren
to dorpmunde, en recht vngetrecket nemen ande geuen.
dese vorgesprokene halue grafshap , de wi nu vercoft heb-
ben, de sole wi ande vnse eruen, deme rade to Dorp-
munde, ande eren nacobelingen, don, wellet se de van uns
halden, in welike hant, dat se de rat hebben wel, sunder
wedeltal. wellet se de oc leuer halden van deme rike , dat
mögen se euer don. ande alle desse stucke, de hir vore
bescreuen stat, de sole wi in trowen mit deme rade, ande
de rat mit vns, ewelike halden, sunder argelist. In orcunde
and in ewelike stedechet alle desser vorsereuen stucke,
hebbe wi vnse ingeeegel hir voren an geuoget , ande heb-
„. , Google
101
bei gebeden, de edele lüde, greuen Engelbracht von der
Marke, greuen frederike van Retberge, vnsen swager, greuen
Diderike toLimborg, heren Lutter van mauere den prouest
to Reys, heren diderike den heren van Volmesten, vnse
mage, vortme Waltere stecken vnsen vedderen, borgharde
stecken vnsen broder, ande henrike van den berge, vnsen
omen, knapen, ere ingesegele mit vnseme an dessen bref
to vogene. ande wi greue Engelbracht van der marke, greue
frederic van retberge, greue dideric to Limborg, prouest
Lutter van reys, here dideric vah volmesten, walter stecke,
borghart stecke, ande henric van berge, wi vorgesegenden,
bekennet, dat wi in ewelic orcunde ande stedechet desser
djncge, hebbet vmbe bede willen greue Conrads to dorp-
munde, ande fine rechten eruen brodere, sustere, ande mod-
deren, der vorsegenden, vnse ingesegele , met sines selues
ingesegele an dessen bref ^ehancgen. ande wi amolt aiide
walter, Ide ande katharine brodere ande sustere , ande wi
Elsebe ande sophye modderen des vorgesegeden greue
conrades te dorpmunde, bekennet vnder dessen vorgesege-
den ingesegelen, dat dese cop ande alle desse vorgescreue-
nen stucke, war sint, ande solen bliuen, ande louet de
ewelike, mit allen vnsen eruen, stede ande vast to haldene.
dit gesha vor deme rade, ande den borgeren to dorpmunde,
oppe deme rathus. des gudens dages na alle godes hilgen
misse, in deme iare vnses heren, do men talde dusent iar
drehundert ande twintech iar.
83. ft5it{g 8ubtt){g geflattet bett (StBen M ®rafen,
um bcn 9lc(^t8fheit wegen ber ®raffd&aft ©ort^
munb, bic er fequc|Wrt, ju Befeitigen, bfe leitete
ju t)erdußem unb ermäd^tfgt bic @tcd)t jum Sln^^
faufe. 1320, 25. gebr.
Ludowicus dei gratia Romanorum Rex semper Au-
gustus. Prudentibus viris . . consulibus — et vniuersis opi-
*) 9Rit 8 Siegeln; bad bed ®rafen (Sonrab an feibener
Si^nuT au^ Sünbeln \)on grüner unb gelBet unb grüner unb
rotier ©eibe. (Sr fü^rt bte Befannten 6 idalUn unb M
9tö(i{iegel einen ito^f (eine ®emme)*
Digitized by VjOOQIC
108
danis opidi tremoniensis fidelibus suis delectis gratiam suam
^t omne bonum. Cum Regalis celsitudiiiis proprium existat
pacem manutenere et dissipatam in subditis reformare. cum
itaque ex morte strenui viri Cum*adi quondam comitis opidi
vestri inter heredes ipsius super comitia , que a sacro Lu-
perio ab antiquo dependet, dissensio sit suborta. Nos vo-
lentes iura nostra et sacri Imperii in eorum statu et robore
permanere inuiolabiliter sicut est antiquitus introductum.
ac dictorum heredum ex officii nostri debito discordiam am-
putare, yobis ipsam comitiam cum suis iuribus et pertinen-
tis vniversis, intra opidum et extra, tenendam et regendam
in omni statu et modo, quibus antedictus quondam Conra-
dus et ejus antecessores a diuis Romanorum Imperatori-
bus, et Regibus tenuerunt, quousque prefati heredes super
huiusmodi dissensione iustitia vel amore concordati fuerint,
committimus per presentes. Ita quod concordatis heredi-
bus apud eorum alterum tantum dicta comitia permaneat,
sicut est antiquitus introductum. Si vero concordarentur
iidem heredes vel non, et ipsam comitiam vendere vellent in
toto vel in parte, seu iam vobis vendiderint, aut antecesso-
res eorundem heredum in quota aliqua, vt vos illam emere
et emptam tenere possitis , et nullus alius, ^uiuscunque con-
ditionis vel Status existat-, se de eadem comitia, quo ad
emptionem iam factam, si qua facta est, quam decemimus
non tenere, aut ad fiendam » vel ad aliam vsurpataonem et
detentationem quamcimque temerariam aliqualiter, intromit-
tat, vobis ex speciali gratia indulgemus, tenendam et pos-
sidendam a nobis et sacro Imperio eo pleno iure, sicut de-
pendere dinoscitur ab eodem. Vobis nichilhominus iniun-
gentes ne Archiepiscopum coloniensem vel alium Episco-
pum, comitem, baronem vel aliquem forensem ad dictam
comitiam quomodolibet admittatis. In cuius rei testimonium
presentes conscribi et nostre maiestatis sigillo iussimus com-
piuniri datum franchenfurt ün® kalend. Martii, Anno domini
Millesimo trecentesimo vicesimo. Regni vero nostri Anno
sexto.
Tlii Um großen Siegel.
y Google
109
84. i320 am Za^e bc8 1^. Urtart 2o. ÜRai rcPflitircn
grfebric^ ®raf b. 9i(tBcrg; 8{nfc, nobilis domina,
feine grau, griebrid^, Seatrij unb äleib t^te
Äinber auf ü)Xt SRed&te, tt)eld^e ii^nen nad^ bem
Jtobe beäSbet^errn Sonrab,®rafcntoou5Dortmunb
grieberid^g ©t^vcager, an ber @raf fti^aft 5Dortmunb
gugefaHen flnb, ju ©unfien üon Sonrab genannt
©tetf; gricbetfd^S ©d^toager, unb ber Stabt
Dortmunb.
iKit bem Siegel grleberid^«; einen Stbler unb mit bem
be^ Sputet (Scntab \)on Sluenfhot; einen butd^fd^nlttenen Sötoen
barpeUenb.
85. ®raf SngelBert \>on ber SKarf üerjit^tet auf bie
@raff<3&aft SDortmunb, ~ t)erj)jlid&tet ptä^ bereu
rechte @rBen unb bie @tabt 5Dortmunb in bereu
©eftfe ju f(^ü^en unb geujfil^rt ber lefeteren freien
^anbel unb SBanbel in feinem 8anbc. 1320.
11. Slugufl.
Wy Engelberth greue van der Marke dot kundig —
went die kop der Graschap vnd der herscap to Dortmunde,
den wy.gedincgeth hadden legen conrade van Lindenhorsth
van sines vader vnd van siner wegene, nicht mit rechte
staenen mochte, als wy berichtet worden van vnseir vronden
vnd van deen bescheydene vnsen Luden der stath van
Dortmunde, went dat weder aide recht vnd gewnde was
^ dor vmme hebbe wy ver tiegen van deme kope vnd gertie-
get gensliken van deme kope mit dussen briue, vnd louet
een vnd verbindet vns, wy vnd vnse recht Eruen — also
dat wy — na deen vorgesprochene Graschap — nummer
mer en solen staen, noch sie daran hinderen jeneger band
wys. Wer och, dat jeneger here, efte jenegh man na deen
vorgesprochene graschap stunde, sie en bliue in der rech-
ten Eruen vnd der Stades hanth, des verbinde wy vns —
een dat helpen to kerene vnd weder to stane weder allen
Izedby Google
HO
die leuenth, vtgesath vnseu heren den Romeschen koninchy
it en were dat hee sie lenede in yromede hanth buten den
rechten Eruen vnd der stath, dat solde wy een helpen ke-
ren, als hir vorgescriuen ist, weder deen efte weder die-
gene, deen sie also gedane wys geleneth worden. Vortme
so mögen vnd solen die vorgesprochene borgere van Dort-
munde to allen vnsen kermissen vnd jarmarcketen , die in
vnseme landt belegen synt, komen vnd varen eyn dach vor
vnd eyn dach na, vmbezach vnd vmbekümert van vns vnd
van al deen, die dor vnsen willen doen vnd laten willen,
it enwere die bröke bin der tyth, die solde dar binnen be-
teren. In orkunde — hebbe wy — besigelth vnd wy
Adolf, Engelberth vnd Euerath, sone ^Tid Eruen greuen En-
gelbertes, die hir vorgesprochen ist, louet — vorgescreuene
stucke — ewilichen to halden. M. CCC. XX. op den
nesten dach sunte Läurentius dage.
S^it Um 9t(uterf!eoel bed ®rafen.
8a 26. gcbruat 1324 Bcauftraflt ftönig Subtoifl ben
©rafcn abolf r>on ©crg jtotfd^cn ©onrab ®Uie,
Sonrab ßinbcnl^orp unb SEBenncmar üon SDort-
munb, mlä)e pd^ tt)egcn bcr ©raffd^aft 5Dortmunb
fhcitcn unb bicStabt üicif a(]& BcIdjHgcn, ju mU
jd^ctbcn*
SaeomBlet Ur!unben(tt(^ IH. fftt, 200 6. 170.
87. 1324, iDonncrjlafl üor VLxian, [(^wött $Dicb.
®obBc für 200 Sttarl bct @tabt 5Dortmunb
2 So^TC mit 3 ffned&tcn ju biencn unb jtt)ar ^e?
Zen ScbcTmanU; auger bcn ©rafcn üon bcr SKarf
unb ©onrob toon ginbcn^orji. äSfid^te er toor
bcr Seit perbcn, fo foO fem SÄcffC; (SngelBcrt
toon aittena, @ol^n ©ertöte'«, ben SSerhwg er:=
füacn*
Digitized by VjOOQIC
111
88« Stitter ^ermann ))on bet 9Rfi^Ien toitb auf rin
3a^r, mit üict (Bef^axnV{ä)ten , Reifet hex ©tabt
SDottmunb gegen Jebcn gcinb, mmßntliä) gegen
ben @rafen t>on KmSBerg. 1324, 14. SDctober.
Universis — innotescat quod ego hermanus de Molen-
dino, miles, ob specialis amicicie fauorem obügaui et confe-
deraui me, data fide, discretis viris, consulibus et ciuibus
tremon. a festo beati martini proximo ad unius aimi circu-
lum ad auxiliandum et adsistendum eisdem fideliter et abs-
quedolo, cum quatuor toracibus etpersonis ad hoc ydoneis,
probis et robustis contra omnes et singulos eorum inimicos,
et qui ins interim accipere rennuerint ab eisdem, et specia-
liter contra comitem de Arnsberg et omnes suos complices
presentes et futuros, quam diu idem Comes cum ipsis ciuibus
discordauerit submeis dampnis, euentibus et expensis. Con-
dicionibus hiis adiectis, quod omnes captiui, quos cepero
et ojnnes exactiones, quas fecero cum ciuibus , esse debent
ciuitatisy sed captiuos quos cepero, et exactiones ques fe-
cero cum amicis meis et familia, nullo ex parte ciuium ibi
presente, habere debebo cum consulibus in medietate. tarnen
si consules cum mea media parte captiuorum suam habere
desiderantm*, voluntate ipsis relinquere debeo et in prolatione
dominorum gerwini «Je Bredenschede et conradi Cleppinch de
hoc contentus permanere . . Item equos, quos perdidero in
obsequio ciuitatis, soluentur michi in amicicia uei in iure.
Pretera in £Bu;tione compositionis et treugarum dicti consu-
les omni tempore extra me plenariam habebunt potestatem.
eüam de omni discordie causa, inter dictos ciues et me et
meos adiutores, accipere debeo cum eisdem a dictis consu-
libus infra muros tremon. solutionis vel iusticie complemen-
tum. Et ero in Vorstenberge, uel in tremonia, uel alibi vbi
ipsis consulibus et michi videbitur expedire. Item de cen-
tum marcis, quas mihi promiserunt, dabunt in proximo
pascha quinquaginta marcas et alias L. marcas. — tollamin
exactionibus , quas, si ante compositionem plene non exac-
tionauero, consules infra annum supplere tenebuntur. In
cuiua ret testimouiiiii sigillom honesti yiri Theodorici dicti
Digitized by VjOOQIC
HS
sobben cum sigillo meo petiui presentibiis applicari. datum
die kalixti pape Anno M». CCC«. XXIV».
89. 9loj)ert ®raf toon asimcfiütg Bcurfunbet bct ©tabt
SDortmunb fcfnc aSer^jpc^timg jut Jpülfe. 1326,
3. gcbruat.
Nos Robbertus comes de Virneburg,*) marschalcus
Westphalie, recognoscimus et presentibus publice protes-
tamur, quod ex parte reverendi patris, domini Henrici ar-
chiepiscopi colon. domini et avmiculi nostri et cum consensu
et voluntate eiusdem ac dyocesis colon, nee non ex parte
propria ob fauorem et amiciciam specialem obligauimus nos,
et confederauimus bona fide discretis viris . . consulibus et
vniversis ciuibus tremon. ad auxiliandum et assistendum eis-
dem contra Wenemarum de Tremonia, hermannum de
strunckede, et omnes eorum in hac parte complices presen-
tes et futuros, sab nostris et dicte dyocesis dampnis, euen-
tibus et expensis. tali apposita forma, quod compositio et
compositionis ordinatio sit omni tempore in . . consulum
potestate, absque nostra aut alicuius ex parte nostra vel
dyocesis dicte reclamatione seu contradictione ; preterea qua-
lecumque dampnum fecerimus per nos vel per nostros aliis,
preterquam inimicis ciuitatis, qualicunque modo, illud nos
*) ^<a ©iegel bed $ennan ifl aBtang get^eilt, linU
f((xdg gegittert; tec^iS ein leered gelb. ®oBBe $at bie Mann^
Un 21. ©ratter.
*) 5DerfeI6e ®raf Befc^elnigte in cBcn biefcm 3a§re f^)ä*
tcr, nSmtid^ spctri ©tul^lfeiet (baS 3a§r Begctnn bamald no^
mit bem 25. SKdrj) ben ©ürgcrii öon SDortmunb/ bag ni(ä^t
auf l^re 3Seranlaffuttg, fonbcrn burd^ i§n, auf ©efe^t bcd (gra«
Bifd^ofd, §cinri4 »on grimerS^eim feiner Slmtmanndflclle ju
(Siflingd^ufen unb Vorfielt entfe^t unb bttr($ ben SRitter iBern^.
fdittn erfe^t fei. IBeibe Urfunben finb mit bem dieuterfiegel
berfeBen. SDa« SPferb fjjrinat linfd. SDie UmfcBrift i|l: SIGI I
LLVM; RO | BERTI: COMITIS. | DE : VIRNENB. |
VRG. ©ci bem erflen @tri(3^e burd^fc^neiben bie O^rcn, Beim
ptüttn bie ©orberBeine, Beim brittcn bie <^interBeinc be«$fet«
^e6 unb Beim bierten bie jlatternbe $e(mbed(e bie 3nf(^rift
izedby Google
113
tolumodo per nos et nostros restaurare et emendare debe-
mus. datum sub sigillo nostro pro testimoiiio veritatis ap-
penso presentibus. crastino purif. bte.M.M^ CCC<>.XXVP.
90. S)ct @rjBifd&of ^eititi* \>m S5In, ®taf SRu»).
t>on SBitneBurg, aK SKarfd&att t>m SBcjlp^lcn,
fämmtlfd^c c61nif(^.^tt>cp})^älifc^c ©tdbte mh ©utg^
mannfd&aftett fd&Iic^en mit ber @tabt ©ortmutib
dn ©(3&ufe=^ unb SCrufebfinbnig jur Slufre^t^altung
bc8 ganbfrieben«. 1326, t)or äKittefapen.
In Godes öamen amen. Wi henric van godes ghena-
den ein Erchibiscop to Colne ein erchikenteller des rikes
ouer bergh vnde wie greue . . Robbracht van Vimeborch,
marschalc in Westfalen vnde wi ghemeynen borchman van
Rüden, van der houestat, van den Vurstenbergj van Snel-
lenberg, van werfe, van almene, van aldenvilz, van Schar-
penberghe, vnde wi burgermeystere vnde ghemeynen bür-
gere van soyst, van brilon, van den berghe, van attendem
van riklinchusen, van dorstene, van werle,*van geseke, van
rüden, van warsten, van der kalenhart, van bedelike, van
medebeke, van winterberg, Van hellenberg, van der smalen-
borch, vnde volcmers duyt kundich allen den ghenen, di
disse breeue S3rt, efthe höret lesen, dat wi vns verbunden
vnde to samene gheloeuet hebbet mit den beschedenen Lu-
den, den burghermeysteren vnde deme raede, vnde mit den
ghemeynen burgheren van dortmunde ombe dat beste, vmbe
vnrechte ghewalt to verdriuende vnde de strate vnde de
lüde in unsen lande to Westfalen mit der godes helpe to
bevredende, in alder wyse alze hir na bcscreuen is* To
dem eyi'sten so loeue wy vor ghenoemde . . henric ein
Erchibiscop van colne mit vnseme neuen, greuen . . Rob-
bracht van Vimeborch vnsen marschalc, mit vnsen ghemeyeii
borgmannen vnde mit vnser stat van suyst, vnde mit al
vnsen steden, dt hir vor gescreuen sint, der stat van dort-
mtmde : of inich man binnen der tyt disser gheloeuede en
vnrecht, ofthe ghewalt dede, vnde an rechte sie nicht wolde
%a^m, <DoTtm«ttb. n. 3:f)fil. 8 QooqIc
"■" ' o
114
laten ghenüghen. wanne dat vervolghet wyrt alze hyr na
geschreuen stayt, so sule wi en bi stajm mit raede vnde
mit helpe mit allen dinghen, älze disse loeuede to seghet;
des ghelikes sulen de van dortmunde vns wider du}^! na
irre macht alze de stat van suyst vnde de anderen stede,
de in disser Loeuede sint. vortraer so sal vnser heren iu-
weHc, vnde vnse ammetlude, vnse borchman, vnde stede bi
irme alden rechte ^Tide bi irre alden wontheyt bliuen. Vort-
mer so sal nimant den anderen an verdighen mit roue mit
brande ofte mit andere vnrechter ghewalt, sunder ein juwe-
lic man, de sal syn sake vürderen mit gerichte, ane dat ein
juwelic man mit sinen Luden, de eeme to höret, vnde vp
sime gude duyn mach, alze van alders ein recht heuet ghe-
wesen. weyr oyc, dat inich man dit verbreke vnde begrepen
würde , so sal man deme cleghere vn vertoghet richten,
weyr oyc dat ein royf ofte ein naeme vnser eme, ofthe in vn-
sen Landen ghenoemcn wurde, dat sal men keren vnde vnser
iuwelic man deme anderme helpen beschudden alto hant,
alzo verre als men mach, gesche auer des nicht, so sal
deghene, deme die naeme ghenoemen ys, alzo ein laut
recht vürderen, ouer di seinen vnrechten lüde, ande ouer
den ghenen, di de naeme vnde die lüde heldet, efte he des
nicht weder dede , wanne he na formen disser vredes ver-
volghet wyrt. Oyc sule wie ein ghemeyne ingheseghel heb-
ben to disser Joeuede vnde dat sal halden de rayt van
suyst van disser tyt bitte sunte mychaeles daghe, vnde dar
na sal dat weesen, wayr deghene beste dmiket, di to disser
Loeude gesät sint van vnser aller weghene, vnde so weeme
vnrechte ghewalt wirt ghedayn, de sal vort varen als hyr
vor geschreuen ys, vnde sal dan dat kundighen vnde clag-
hen der stat, de dat ingeseghel bette, so sal di selue stat
van ^Tiser aller weghene altohant breyue vnde boden sen-
den deme seinen manne, ofthe den seluen luden, vnde eysghen
vnde manen, dat men die naeme wedergheue vnde dat vn-
recht weder do, vnde kome binnen vyi*tyn daghen to daghe
op eine leyghelike stat, vnd nehme vnde gheue dayr dat ein
recht ys. weyr auer dat die selue man, ofthe diseluen lüde
des nicht dujoi ne wulden, so sal men se \Tedeloys kun-
dighen vnde halden, alzo vort alze dat gheeysghet wyrt,
Digitized by VjOOQIC
115
in al deu sloeten, di in disser gheloeuede begrepen sint.
vortmer so we op der strate, oflhe in dissen landen vor
einen vnrechten man op ghehalden, ofthe ghevanghen wyrt,
den sal men vüren, in dat neyste sloyt vnde sal dat altehant
kundighen al den anderen sloeten, dat di man dayr ghe-
vanghen si, vnde kümet dan iemant binnen vyrtyn daghen
de claghen wil, deme sal men duyn recht gerichte. vortmer,
so hebbe wi vorghenoemde Erehibiscop — , greue vnd ghe-
meynen borchinan de stat van suyst vnde anderen stede,
tv^elf man, dre riddere , ses burghere vyt deme raede vaii
suyst vnde dre bürgere van den anderen steden, van vnser
aller v^reghene, vnde de stat van dortmunde ses man vyt
irme rade, van irre v^eghene, hyr to ghekoren vnde gesät-
disse achtyn man sulen macht hebben in allen dinghen van
vnser aller weghene volghe to settende, recht to wisende
vnde to sprekende, op er eyde vnde op er truwe vnde op
er beschedenhey t , oppe alle saken, de vor se ghebracht
wyrt, vnde wat se vindet vmbe dat beste, vnde wes di
meyste meine van en ouer ein dreghet, dat sal vor gayn
vnde dat sal manlic duyn mit guden v\rillen vnde mit guden
truwen, aJzo verre alze he kan ofthe mach, vnde wat se vor
ein recht spreket, dat sol vort gayn. Weyrauer dat disser
achtyn'fcr, ofthe iemane van en, oppe deme weghe, dayr se
reden ofthe weren van disser gheloeude weghene, des god
nich ne gheeue, icht arghes gesche, dat solde vns alto male
ane gayn vnde dulden dayr to duyn alze disser loeude
recht ys. Vortmer de stat, de dat ingheseghel heuet, sal
macht hebben, beede vnd mane breyiie to gheuende, so
weme des noyt ys, vnde to verbodende disse achtyne de
hir to ghesat sint, vnde leyghelike daghe to leycghende,
wu dicke vnde oppe wilcke stat des noyt ys. weyer auer,
dat disse achtyne op eine stat verbodet wurden, vnde ofthe
er wilc nicht ne queme, ofthe in syn stat neymant ghesant
würde, wes dan de ghene, de dar to samende kumet, ouer
ein dreghet, dat sal nochtant vortgayn. oyc, so en sal men
neynen vredeloysen manne, ofthe Straten rovere, in allen
dissen sloten vrede ofthe vurwarde ghenen. vortmer allet,
dat er disser gheloeuende, to rove vnde to brande kunien
was, dat ne sal neymant in disse loeuede lyn ofte brenghen.
.1' - -gle
116
Yortmer, so geschach vnde beginde disse gheloeuende vnde
dit verbunt des sunnendaghes vor mit vasten, da men
schreyf van godes gheburt dusent drehundert vnde ses ont
twintich iar, vnde sal stayn bit micbaeles daghe de nu ka-
men sal vnde dar na ouer twe iar, vnde ghesche binnen
disser tyt vnser iemanne enigherhande sake^ de to claghe
queme vnde aenghesat wurde, als hyr vor geschreuen ys,
de men binnen disser tyt nicht vor enden en künden, des
sule wi na disser tyt bi ein bliuen van des ver bundes
weghene, als hyr vor ghereydet ys, alzo langhe wente de
sake vor endet wurde, alzo dat de deghere der sake ende
der meysten meine van den achtynen to aller tyt ghehoreth
81. Alle disse vor geschreuenen reede de loeue wi vor ghe-
noemde Erchibiscop — vnde wie greue — vur vns vnde
vur alle de vnse, vnde wi ghemeinen borchman vnde wi
de stat van Suyst vnde de anderen stede des stichtes van
Colne, di in disser gheloeude be grepen amt, vnde wi
de stat van dortmunde bi vnser truwe, ane al arghelist,
stede vnde vast te holdende — vnde to eeme orckunde
vnde — vestennunghe — so hebbe wi — henric Erchi-
biscop, wi greue Robbracht — wie borchmann van Ruden^
van der houestat, van der vurstenberghe, wi de stat van
Suyst, Brilon, Rüden, Attendem, Riklinchusen, vnde wi de
stat van dortmunde disse breyve be seghelt mit vnsen In-
gheseghel — ghescheyn vp den seinen dach vnde in deme
jare, als hyr vor geschreuen ys.*)
91. ®raf SttgcrBcrtöon bcr9»arftoitb ffir240a)?örf
auf toiet Saläre Reifer bcr ©tabt S)ortinunb,
flifct if)x freiet ©eicit burd^ fein 8anb unb "oex^
j})ric^t, ii^xe gefnbc ju jtoingen, t>om gauprei^t
abjuPel^cn unb »ot üiet benannten Sßerfonen
SRec^t ju nehmen. 1328, gteitag t>ox Soi^anni*
Wi greue Engelbracht van der Marcke dot kimdich
allen den ghenen, dey dissen breyf seyn vnd hören lesen,
•) Wi U too^Icr^altcncn ©icgclrt. «n ber ©teile tjon
Jpotefiobt ^'n^t etn tunbe« ©iegel mit einem abtang ^tt^tiltm
Digitized by VjOOQIC
— in —
dat wi vme leyue vnd vrentschap vns verbunden hebbet»
mit dem rade vnd der alingen stat tu Dortmunde tu veyr
jaren, dey nu anstayt des neysten dages sunte Johannes
tu midden sumere vnd sulen duren van sunte Michaelz
daghe nu kumet ouer veyr jar, en tu helpene weder al dey
leuet, dey van en .nin recht nemen ne weit, op onse koyst
vnd euenture, vt ghesatgreuen alue vanberghe, vnse neuen,
vnd hem Conrad van der Marke, vnsen broder, vnd dey
sake dey tuschen den — Steken vnde Conrade van Linden-
horst weyrrende is, dey sette wi int recht. Vortmer so
welle wi, dat dey van Dortmunde mugen kumcn vnd varen
mit erräe liue vnd mit eren gude dor vnse laut, vnd vnse
gerichte. Wert dat dar wey brecke, dey sal beteren na ghe-
naden efte na rechte. Wolde wey besetten welke vnschul-
dige lüde van Dortmunde efte er gut, des ne welle wi nicht,
hey en sule kumen vor hem Gerde van Wittene vnd hern
Thyderike van den Vorste, riddere, vnd vor twe borgerme-
stere dey den stoyl besittet to Dortmunde, dey wi vnd dey
stat, hur vor ghenomet, dar tu hebbet ghesat. dey veyre
sulen des macht hebbet dat it gescheyden werde mit minen
efte mit rechte. Weret also dat dar wey ane ver har-
dede, vnd den veyren nicht volgen en wolde, des nicht we-;-
sen en sal, so mach mallik van den saken rechten na, also
vore. Were och dat wi binnen dir tyt af liuich worden,
des ef got will nicht sin en sol, so sal her alf vnse jrst-
bome sune verbunden wesen, tu dissen vorgesprokenen
stucken als wie verbunden sint. Des schenket vns dey stat
vme disse vrentschap twehimdert Mark vnd veyrtich, tu
tiden to gheuene, also wi hebbet vor dreghen. Vnd op dat
dit stede vnd vast si, so hebbe wi vnse seghel, mitseghele
hem alues vnses sunes dey vor sproken is, an dissen breyf
gehangen, vnd wi her alf en kennet des, dat wi vns verbun-
den hebbet, — al disse stucke tu haldene. — Ghedeghe-
maSßptn unb bct Umfd^ift: S. HVNOLDI. DE. PLETEN-
BRACHT ... unb an bcr ©teile »on görilenbetg ein breierft«
ge^ Siegel mit einem 2in>tn in einem fed^^mal quer attMU
ten @*ttbt unb bet Umfi^rift : . . . GERHARDI. WOLF.
MILITIS. DE. LVDINHYSEN.
Digitized by VjOOQIC
118
dingt tu Schuren, darane vnd ouer was her Engelbracht
dey prouest van Wormelle, her Neuelunk dey here van
hardenberg, her Conrat van herborae, her Lambracht van
Schedingen, her Gert van "Wittene, her Thyderik harma,
Goswin van hatnegge, heniic Voys, vnd Clays vnsc rich-
tere tu Ekelinchouen. Na der Ghebort vnses heren dusen
jar drey hundert vnd achtentwintich. des vridages vor sunte
Johannes daghe tu midden sumere.*)
92* ^itflo Sßafd&cn, ber bcn ^ali \)emxxtt ^<d, toirb
auf Sitten bc8 ©rafcn ^ebctt«^ ^on 8(m6uta
flcftcn beffcn ©firgfd^aft frei gegeben, 1329*
Vniversis — nos consules tremonienses notuin fierivolu-
mus — quod hugo dictus Paschen, filius hallardi, cum ha-
beret alias excessum talem contra nos, quod vitam suam
raerito perdidisset, intercessit pro eo vir nobilis dominus Th.
Comes in limburg in tantum, quod partes suas exaudiuimus,
dictoHugoTii vitam tribuentes tali apposita forma, quod ipse
hugo Eu. pater suus et frater ejusdem Eu. , profectum no-
strum et nostrorum ciuium semper querentes et facientes,
Omnibus diebus suis contra nos et nostros ciues, et specia-
liter infra metas iudicii tremoniensis, nulli viventi in vita vel
in rebus, facto vel concilio, per se vel per aJios, nunquam
aliquid maÜ facient vel facere procurabunt. Quod quod pre-
notati tres, data fide, prestitisque iuramentis, coram dicto
comite et coram nobis se firmiter obligarunt. In quorum —
testimonium comes praefatus sigilliun suum presentibus litte-
ris applicauit. actum et datum feria tertia post indulgentiam
fratrum mmorum tremonie anno M». CCC. XXIX. *•)
*) ÜRit bcm Sicutcrffegcl bestrafen, tofc e5 oBen ^nmtx^
fang ©. 93 Bef(^tteben i% «bolf ^at einen, in got^lf^er öex*
jietung cinßcWloffcnen ©d^ilb mit bem gef^ad^tcn CluerSalfcn.
**) mit bem ©ieael be« ©tafen, tin red^t^ ft)rinaenbet
S?T?^^^" **"*"^ einfachen fSiapptn mit ber UmfAtift: + S.
THEODE .... COMITIS. De LYMBORCH.
Digitized by VjOOQIC
110
93. «m Sage ®t. ©eteott 1330, gemattet ber Kot^
bem @rn{l gt ©pedCe t)on SBobeI«n)ing bad $au8
auf bcm SGBcficn^elttJcg, »clcä&c^ et t)on J^ugp
(Sc^of gefauft l&at, ju Beftfecn, j[ebocä& nur f o lange
et bie ©tcuern jal^It, bie 5Kac^ttt)acä&en unb aiu
bere Saflen lefflet.
94. ft5nig SuhDtg fenbet ©iBobo genannt $a))e, bie
Steuern unb ÄBgaBen ber Suben in IDortmunb
JU erbeten. 1331, 21. auguft.
Ludowicus dei gratia Rom. Imperator — prudentibus
viris, magistris ciuiiim, consulibus et communitati ciuitatis
in Dortmimde fidelibus suis dilectis gratiam suam et omne
bonum. Scire vos volumus per presentes, quod ex jure et
poteutia iiostre Imperatorie maiestatis stevras et subuentio-
nes a prouidis viris judeis in Imperio constitutis vbicunqiie
locormn imperii accepimus et aeeipere volumus ab hiis, qui
nondum soluerunt. qua propter fidelitati vestre conmiittimus
et mandamus, quatenus prouido viro Sibodoni dicto Pape,
fideli nostro dilecto, de parte nostra curens assistere fauo-
ribus et consiliis oportunis, vt a iudeis in dortmunde exigat
pro nobis stevras, pro nostris subuentionibus colligendas, in
bis enim sibi damus arbitrium speciale, vos i^tur in hiis
taliter habeatis, quod vos obinde celsitudo nostra debeat
merito commendare. Quod autem Jude! nobili viro , co-
miti de marchia ex parte nostra quantum ad presens sunt
obligati nobis in hiis subuentionibus sicut ad aliorum iudeo-
rum obligationes nolimus derogari, presertira cum hac vice
subuentionem hanc nobis habeamus plurimum oportunior,
deinceps autem judeos, dicto comiti obligatos, de parte
nostra non in antea requiremus nee ipsum in eisdem aliqua-
liter impedire. hanc enim subuentionem nobis a iudeis hiis
temporibus faciendam per vniversas ciuitates Imperii duximus
statuendam. datum Nurenberg anno dni. M. CCC®. XXXI«.
Vm. Cal. sept.
SKU bem großen Siegel Uß Stai^x^, )»el^t^ auf bem
Mätn bed $ergament$ aufgebtfidft ifi.
Digitized by VjOOQIC
lao
95. Stcd\ex fiubttjlg DcrWl^t bem ©rafen Sonrdb l>ott
5Dortntunb bcn Sanm 22. SWoücmBcr, 1331.
Ludowicus dei gratia Romanorum Imperator semper
Augustus. Nobili viro Chunrado Comiti Tremoniensi fideli
suo dilecto. Gratiam suam et omne bonum. Ob fauorem
quem tibi gerimus in comitatu Tremoniensi ceterisque Ju-
risdictionibiis, que a nobis et Imperio obtines. Bannum tibi
concedimus presentium per tenorem, harum. testimonio lit-
terarum. datum Nui'enbergi vicesima secunda die mensis
Novembris, anno domini Millesimo trecentesimo tricesimo
primo. Regni nostri anno decimo septimo. Imperii vero quarto. *)
96. gjriüilegfum 8ubtt){fl'8. 1332, 25. augujJ.**)
Ludowicus quartus Dei gratia Romanorum Imperator,
semper Augustus, prudentibus vins et discretis magistris
consulum, consuiibus et universitati civitatis Tremoniensis
suis et Imperii fidelibus dilectis gratiam suan^ et omne bo-
num. Ob id coelorum dominus Romani sacri nos Imperii
defensoreih sive gubernatorem constituit, ac etiam ex sue
pietatis dementia rectorem, licet immeritum, ejusdem esse
voluit, ut nniversorum Imperii fidelium, et maxime horum,
qui multiplicibus ob amorem Sacri Imperii sunt anxietalibus
hactenus anxiati, commodis intendamus, sicque ipsorum no-
stris viribus et virtute insudemus utilitatibus et honoribus,
quod primevorum cruciatuum immemores anxietatumque per-
pessarum uberes gratias seAtiant a nostre majestatis de-
mentia juxta vota. Sane cum vos progenitoresque vestros
jam dudum la retroactis temporibus senserimus non solum
renun, verum etiam corponun ob indemnitatem civitatis
vestre predicte nobis et Sacro Romano Imperio pertinentis
conservandum, tanquam viros strenuos variis et multimodis
*) mit bem ®e^eim«eieaet bed Stai^n^, dn te^tö fe&cn^
b« ablet mit ber Um^rlft: f SECR. LUDOWICI. DE.
GRA. ROMANOR. IMPERATORIS. in rot^em 2Ba(5«, ba«
»pn »clfcm ®a(j^« umfd^roffen ijl.
•*) iKlt einem »eraierten 3nitiale: ^ie Jöürgemeijler
(Bitppixii^ unb <^ubermaQn, but^ ä^^^ am äßunbe fenntUt,
fnieen )>ot bem itaifer, ber auf feinem £^rone fffet.
Digitized by VjOOQIC
ISl
iotrepide se submississe castigationibus» dignum fwe credl-
mus, vos munificentiiSy gratüs et concessionibus singularibuSy
tanquam bene meritos per nostram clementiam decorar t.
Oblate siqiüdem petitiones vestre Majestät! nostre plenius
in sua 'Serie continebant, quatenus vobis ex Imperatorie
Majestatis ncTstre consueta dementia, piivilegia vestra in
lisque contenta, emunitates, libertates, concessiones, sub qua-
ciinque forma ^u concessione per Divos Romanorum Impe-
ratores et Reges predecessores nostros datas seu concessas
approbare, ratificare, confirmare ac etiam de novo gratias
concedere dignaremur. Yolentes igitur ob singularis favoris
et amoris, quem vobis meritorum vestrorum consideratione
gerimus affectum, in premissis annuere votis vestris statui-
mua quidem et ordinamns, ut nuUus, cujuseunque Status vel
conditionis existat, vobis aut vestrum cuilibet divisim vel
pariter pro quacunque causa civil! vel criminali coram alieno
judicio, vel coram ullo alio preterquam ipsius dvitatis, qui
tunc pro tempore fuerit, judice moveat actionem, aut vos
queat vel valeat alibi quomodolibet convenire. Nullique
liceat etiam vos, bonaque vestra ubicunque locorum, sive in
terris, vel in aquis, per quecunque loca, districtus, terminos
et ten'itoria, ubi telonia dari consueverant, consueta simt,
aut ex novo dari potuerunt, proficisci contingat super telonii»
pedagii aut cujuscimque alterius pensionis datione quomo-
dolibet impetere, aut telonium, pedagium aut aliam pensio-
nis cuiusvis dationem a vobis vestrisque bonis exigere,
quovis modo. Indulgemus etiam vobis, successoribusque
vestris universis, exoneramusque vos et relevamus ab omni
sive qualibet impetitione duelli, sie quod null! liceat vos pro
quacunque causa sive quocunque modo in quibuscunque
locis, terminis, aut districtibus, sive territoriis quomodolibet
impetere per duellum. Etiam ut vos successoresque vestri
nati et nascituri curata vel simplicia ecclesiastica beneficia,
que antiquitus coutulistis, intra muros civitatis vestre sita,
conferre more et modo solito possitis, quodque fermentum,
quod vulgariter dicitur Gnit, braxare, fecere seu condere
secundum modum et antiquatam vestram consuetudinem
Hbere valeatis, largimur et concedimus omnunodam faciilta-
tem. Nihilominusque vobis super hiis et premissorum quo«
Digitized by VjOOQIC
19S
übet, que in vestris litens tarn Romanorum Imperatorumy
quam etiam Regam, felicis recordationis predecessorum
nostrorum bulla aurea biülatis, sigillisqae cereis sigillatis
certifice novimus, presentibus indulgemus. Preterea cum
▼OS tanquam Imperü fideles multiplices hactenus importu-
Das sustinueritis anxietates per impignorationum illicitarum-
que invasionum attemptationes et gravainina tot et tanta
subieritis pericula, quod vos ab his illesc^ in antea pro
nostris viribus conservare volumus, et nostram delectat cle-
mentiam Augustalem. volumus nihilominusque singulis et
universis, cujuscunque conditionis existant, strictissime pre-
sentibus inhibemus, ne quis vos divisim vel pariter succes-
soresque vestros, pro quacunque causa pro nobis aut Sacro
Romano Imperio per impignorationes aut alias invasiones
illicitas quascunque presumat invadere, vel ausu temerario
vos audeat quomodolibet molestare. Annuimus etiam, quod
vos nulli gubematori sive defensori per nos contra volunta-
tem vestram vobis dato sive deputato pareatis, nee etiam
ullatenus intendatis permutationique aut concambio, si quam
vel quod nos aut successores nostri facere decemeremus et
decemerent, occassione quorum a Sacro Romano distrahi
vel alienari possitis Imperio, nullatenus consentiatis, nee ad
hoc per quemcunque vos aretari volumus aut compelli. Etiam-
,que quod vos heredesque vestri possitis, et possint donec
ad nostri successorumque nostrorum revocationem et bene-
placitum ad duorum vel trium annorum spatium competen-
tem vobis civitatique vestre defensorem eligere ex indultu
nostro permittimus et annuimus gratie specialis. Volumus
preterea, quod nullus possidere possit aut possideat comi-
tatum sive comitiam civitatis vestre predicte, preterquam
verus ipsius heres, quodque nulli in toto vel in sui parte
vendi possit, nisi cum consensu et bona vestri voluntate et
specialiter mil filio civis, qui natus sit in ipsa civitate et
residentiam facit in eadem. Et quod vos ipsam comitiam
sive comitatum in toto vel in parte comparai'e, totam vel
totum tenere valeatis presentibus indulgemus tenendum et
possidendum a nobis et Sacro Romano Imperio, eo pleno
iure sicut dependere dignoscitur ab eodem. Etiam ut nul-
lum Archiepiscopum, Episcopum, Comitem, Baronem, vel
Digitized by VjOOQIC
IS3
aliquem forensem ad dtctam comitiam sive comitatum quo-
modolibet admittatis. Etiam ut nuUus liberorum Comitum
secretum iudicium, quod. vulgariter dicitur SBreibing, intra
muros civitatis vestre permittatis uUatenus exercere, vel
engere vel ipsi iudicio quomodolibet presidere. Et quod
etiam vos persoiiain quamcunque nomine civis sub forma et
consuetudii)e civitatis vestre predictae receptam, vobisque
sine qualibet impetitione per annum integrum et diem,
secundum vestram antiquatam consuetudinem continuo com-
morantem in antea tanquam aüum et verum civitatis civem
tueri, tenere, nostra suffulti gratia, sive defensare libere
valeatis. Statuiraus etiam et strictissime presentibus singulis
et universis ante dicte civitatis incolis inhibemus, ne quis
quocunque modo vel ratione sub obtentu favoris et gratie
n'ostre personis ecclesiasticis quibuscunque , tam secularibus,
quam etiam religiosis, monasteriorum , ecclesiarum, capel-
lanimque rectoribus civitatis vestre vendat, vendere vel in
agone legare presumat aliqualiter aliquas possessiones, do-
mos, proventus, vel reditus perpetue tenendos, nee aliis
modis possidendos, quam ab antiquis temporibus hujusmodi
bona sie ipsis vendita vel legata, possidere consueverant, et
habere venditiones sive legationes, siquidem aliis modis,
quam ut prescribitur, factas vel fiendas cassamus, irritamus,
cassas et irritas, nulliusque ipsas decernimus roboris vel
momenti« Liceat etiam nuUi, nee ulli licere volmnus, pos-
sessiones, domos, proventus, reditus vel alia bona immobi-
lia, quecunque intra muros vel in campis civitatis predicte
comparare, vel emere, nisi uni civium, qui consuetudines
teneat, et juribus ipsius intendat et pareat civitatis. Inhibe-
mus etiam, quod nullus, cujuscunque conditionis existat, in
vestris et vestre civitatis libertatibus et jmisdictione, castra
munitiones aut aliquas novas structqras, nobis successori-
busque nostris et etiam vobis prejudicantes, dampna sive
nocumenta inferentes, aut inferre -potentes, contra vestre
voluntatis aut admissionis beneplacitum edificare sive con-
struere quomodolibet audeat vel presumat, edificata vero
vel edificatas edificanda vel edi^candas, cassa et cassas,
irrita et irritas dicimus, omnibusque viribus et virtutibus
destituimus, privamus et roboribus omnimodo denudamus.
Digitized by VjOOQIC
1S4
Admittimus etiam et propter terre commune bonum et com-
modum annuimus, ut vos successoresque vestri, duipmodo
super eo cum tribus aut quatuor eivitatibus potioribus, vos
circumjacentibus, super nummis sive denariis cudendis usua-
libus, equaliter equique valoris et ponderis, concordaveritis,
Dummos usuales sive dativos denarios cum ipsis eivitatibus,
ut premittitur cudere valeatis. Permittimus etiam, ut vos
omnium dissensionum et controversiarura quarumcunque
causas et origiues inter vos mutuo subortas et orieudas
ooDCorditer et Smice complanare possitis, casibus tamen et
caussis peuam corporis, aut mutilationem membrorum tan-
gentibus judicio et judici reseiTatis. Quicunque vero huic
vestre ordinationi sie amice faciende statutisque et ordinatio-
nibus licitis per vos uniformiter propter utilitatem, conser-
vaüonem et honorem Imperii et ipsius civitatis statutis et
ordinatis, parere vel interidere contradixerit, et temere re-
cusaverit, ab eo penam per vos statutam, sub virtute pre-
stiti S9cramenti sine remissione qualibet recipiatis integraliter»
earumquepenarum quantitatem in emendationem, structuram,
et ipsius civitatis edificia, ubi magis necesse fuerit, conver-
tatis. Volumus preterea, ut omnium emptionmn sive ven-
ditionum tractatus super possessionibus , domibus, reditibus
et aliis bonis immobilibus quibuscunque intra vel extra mu-
ros civitatis vestre predicte sitis, resignationesque predic-
torum venditionis aut emptionis tempore, fiant in presentia
vestrorum consulum in sede sedentium, et coram ipsis om-
nimode pertractentur , pertractata vero libro civitatis inse-
rantur, ipsoque libro insignita temporibus se offerentibus in
hujusmodi casibus pro judicato per vos in antea teneantnr.
Mandamus etiam, ut nuUus quacunque de causa vos in re-
bus aut personis, sine jure et contra justitie debitum gravet,
turbet, aut molestet. Invasores vero et turbatores rerum
et personarum vestranun qui fuerint, et se infra mensem,
monitione tamen premissa, super damnis aut injuriis iliatis
vobiscum se nou composuerint, una cum ipsorum malefico-
rttm receptoribus , hospitatoribus , et collectoribus a gratia
nostre Majestatis exdudimus, et prorsus ipsos haberi voln«
mus ubUibet locorum a quibuslibet pro exclusis. Ordinamus
etiam et statuimus, quod quicunque pueUam honestam vel
Digitized by VjOOQIC
125
virginem commendahili vite et morum conversBtione redimi^
tarn, le^timam vel viduam ftliciijus infamie nota vel tnacola
ipsariim honorem maculante denigraverit vel diffamaverit,
quique de hoc palam trium idoneorum et discretomm viro-
rum testimonio confictus fuerit in sui reatus penam, pena
civitatis antiqua et solita puniatur. Preterea volumus, Dihi-
lominus strictissinie vobis injungimus et tnandamus, qua-
tenus statutum, ordiiiatum et immutabile coDsilium de decem
et octo consulibus, scabinis existentibus et non pluribus, de
parenteHs melioribus, antiquioribus , discretioribus, uxoratiSf
melius hereditatis et legitime natis, sie tarnen, quod in ipso
consilio simul mmquam neque successive pater cum filio,
fi'ater cum fratre resideat, habeatis, quosque quidem quoad
vixerint, nisi unus vel plures quodammodo vicio cidminoso
defamati , criminosisque suis excessibus demeruerint, aut in-
cessantis aut continue egritudinis labern inciderint, aut in
tante egestatis et inopie defectum proruperint, quod hono-
rifice seu commode civitati presidere, consilioque Interesse
non valeant, irrevocabiliter et impermutabiliter, sie tarnen,
quo^ unus post alterius decessum aut destitutionem per
vitam et legitimam statutis temporibus electionem faciendam
defuncto vel destituto, sine interruptione more cujuslibet ad
regendam sive regulandam predictam vestram civitatem
succedat, debebunt perpetuis temporibus permanere ; quorum
etiam quilibet in sui receptione dum ad consilium recipitur,
primo uobis et Sacro Romano Imperio super omagii et
fidelitatis debito prestandis, deinde super observationibus
jurium et consuetudinum civitatis vestre, tactis sacro-sanctis
manuale prestabit, et prestare debebit sacramentum » sind
doli cujuslibet suggestione fideliter observandum. Perraitti-
mus etiam, quod duo consules super singulis causis, per
ipsos visis vel auditis et specialiter super testamentia et de-
bitis, casibus duntaxat penam corporis tangentibus exceptis,
quos secundum antiquam vestre Civitatis consuetudinem
teneri volumus et servari, sine contradictione qualibet testi-
ficari poterunt; etiam ceterorum idoneorum civium quilibet
ad eam summam peeunieque quantitatem, ad quam bona sua
propria et immobilia poterunt extendere, poterit in causis
et casibus pecunialibus testificari, veritatique Testimonium
Izedby Google
136
perhibere. Statuimus preterea, quod cousulum quicunque
super quacunque causa coram * consulibus jure vel justitia
coutentari recusaverit, ad examen judicis civitatis omnimodo
remittatuf. Siugula quidem et universa jura, privilegia, emu-
nitates, libertates, concessiones, gratias, laudabiles bonasque
consuetudines a retroactis teinporibus habitas tarn per nos,
quam etiam per predecessores nostros Romanorum Impera-
tores et Reges, et specialiter per Carolum Regem fundato-
rem vestrum data, concessa et confirmata, datas, concessas
et confirmatas ex nunc ex solite Majestatis nostre dementia
ratificamus, laudamus, approbamus, et presentis scripti pa-
trociuio ex certa nostra scientia confirmamus. Nulli ergo
omnino homiuum liceat hanc nostre ratificationis , lauda-
tionis, approbationis et confirmationis gratiam infringere
vel ei ausu temerario quomodolibet contraire; si quis
autem hoc attentare presumpserit , indignationem nostram
gravem, penamque centum librarum auri, quarum medie-
tatem fisco nostro, reliquam vero passis injuriam volumus
applicari, se noverit incursurum ; in cujus rei testimonium et
evidentiam presentes conscribi; Majestatisque nostre bulla
aurea in robur premissorum omnium jussimus communiri.
Datum Nuremberg Anno Domini millesimo trecentesimo
trecesimo secundo, in crastino beati Bartholomei, Regni nostri
anno decimo octavo Imperii vero quinto.
Signum invictissimi Domini, Domini Ludovici quarti,
Dei gratia Romanorum Imperatoris, Semper Augusti.
SCn bet UxhxnU, bie augenBIicflic^ im Sßtou. «^ ^T($b ju
SRünlleT xu% l^ing no($ im Sa^te 1901 (aut $(T<^it)«9toti3, bie
je|t t)erf(^t9unbene golbene )6ulle.
97. am Sage be« ^, SlmbtoPuS (7. SDcj.) 1334
t>erPattet bet SÄat^ öon ©ortmunb ben ©omint
canem t^ter ©tabt, auf 10 ^al&rc 100 SBaflen
©tefnc, ^alb ;,©d^rotfietne", l^db ;,9»ibbclflcme*
in ber pbtif(^en Stetngrubc ju ixeä^en.
y Google
187
98. (SngelBert Don SBidPebe, @d^uU^etö gu i^oderbe,
t>eTfauft bcr ©tabt ©ottmunb" eine SButg, bie er
ju ©eufen ettid^tct l^at, jum SlBBtudje unb t>exi
fprid&t, bort feine neue anjulegen. 1335, ?♦ ©ej.
üniversis — ego Engelbertus de Wickede schultetus
in hukerde notum facio, qiiod cum munitionem quandam
iuxta Dusene in prato quodam erexissem, et ipsa mansio in
fauore ciuium tremoniensium uon esse videtur, concordaue-
nint mecum dicti eines — quod cum bona uoluntate vendidi
ipsis dictam munitionem et edificium in lignis, lapidibus et
fossatis pro GL. marcis tali arbitrio adiecto, quod in loco
illius edificii nunquam, nee in aliquo loco infra vnum miliare
in circuitu a tremonia, per me aliqua munitio, que vestincge
dicitur, erigatm'. acta sunt hec et ordinata per nobilem vi-
rum dominum Adolphum comitem de Marka et dominum
henricum de Wickede militem , fratrera meum , presentibüs
piuribus fide dignis. In quorum testimonium sigiUa comitis
et fratris mei cum sigillo meo sunt appensa. datum die bti.
Ambrosü Anno dni, M«. CCC». XXXV o.')
99. SRotij fiter bie ©efefeunfl be8 greifhil^K ju 5Dort^
munb. 8lu8 bcm rotten ©ucä&e. 1335.
It gheschach , in dem Jahre M. CCC. XXXV. st. Mi-
chaelis auende, dat Euert ouelaker entfenc van keyser Lo-
dewige tho Nurenbergh den vryen ban des vryen stoels der
graschap tho Dortmunde van heren conrades weghene, des
greuen tho Dortmunde vnd syner Eruen, op en syd, ynde
des Rades vnd der stad tho Dortmunde, op der andern
syde, tho liken Rechte vnde tho liker besittincge. In dem-
seluen Jare geschah, des dyns dages vor st, Marg., dat
•) 5Da§ eic0cl bc8 Orafen «botf ifl ein SReuter ^ ©legel,
bcm BcfÄricSenen ©icgel be« Orafen (gngelBett fe^t S^nltd^.
3)ic aOBidfcbc ^aBen einen quergct^eitten B^iib, Int oBeren
gelbe bie ®U\>t.
Digitized by VjOOQIC
128
selue greue Conrad ikiyt synen soneti conrad, Frederike und
gerarde — öuer een droch myt dem Kaede vnd der stad
tho Dortmunde, dat euert ouelaker den vryen stoel solde
besitten tho des greuen vnd der Stades nut, vnde behoef
des wail hee gebracht uppe den vryen stol mit ordelen
imd mit Recht, alse dat wontlich was. Dar louede Euert
vnde sekerde in trouwren, wie dee doen solen, dee den stol
na eme besitten, dat hee alle nut vnd opkume, die van der
yryen grasohap gheuallen, half sal antwerdeu deme greuen
und half deme Rade tho Dortmund« Ok v\rart ouer en ghe-
dreghen, dat neyn vrygreue tho Dortmund sal leegen ynich
vrydinc op yenghe maistat der vryen graschap tho Dort-
munde, hee en doe d^t mit w^illeh des greuen vnde des
Rades tho Dortmunde. Dat geschach op des konincge»
houe by der Borchporten hir waren ouer Conrad von Vry-
linchusen, vrygreue tho Bochem, woyste vrygreue tho
Limborch, dee den seluen Euerd oppe den vryen stoel
brachten*
100« ©el^eime^ SBfmbni§ amifd^en (Sr}Bt[(J^of SBalram
r>on Söln unb bcr ©tobt ©ortmunb. 1336,
©onncrflag r>ox @t. Sauretij (SluguflO
Wyr Burgermeistere , Rayt ind die gemeine Burgere
der Stat zu Dirtmunde don kunt — dat wir mit deme Er-
werdigen in gode vader ind heren, Herren Walrauen Ertzen-
buschoffe van Colne ouerdragen hauen eyne heiraelgeit ind
eynre vrunschaf as her na geschreuen steit, dat is zu uer-
staine, dat de selue vnse herre van Cobe goitlichen ind
genedenklichen vns, vns lif ind vns goit genomen halt in
sine hoide, geleide ind beschirmenisse as veirre as sin
lant reykit, ind vns geluift hayt in goiden truwen, vns zu
beschirmen inde zu verantwerden na sinre macht in sime
lande van sachgen, de bis her gescheit sint, of dey geschin
inügen her na malis. in der zyt, die hir nageshreuen steit,
as verre as he vns reichtz meichtich is, of einre minnen
mit vnser wist, inde hayt beuolen sime Marschalke van West-
Digitized by VjOOQIC
— - 129
faien vnd anderen sinen amptluden di nu eint oue die herna
comen solen, dat si vnse stat van dortmunde ind vnse buer-
gere ind vnse goit van sinen wegen verantwerden in gelei-
den ind vnse daige leisten solen, so wa wir des zu doine
hauen in sime lande in alle der wis as id vurgescriuen
steit, an argelist. were eith saige, dat wir bussen sime
lande zu den betten, so sal he vns behoilpen sin, of wii*s
an eyme gesinnen, mit alle siner gunst in goiden truwen na
sinre macht, ain argelist. Ind hervmbe zu han wir wei-
dergeloift ind gelouen ouermitz deyse breue in goiden ti-owe
demeseluen herren Walrauen Eirtzenbuschoffe zu Colne, of
he is zu doyn bette vmbe noit of vmbe vrber sintz ge-
stichts, alse verre as sine stat van Seyst vnd vns duchte dat
he reidlich vnde bescheiden sachge bette , dat wir eyme
deme Edellen manne herren Wilhelm greuen zu gulge sime
brudere, of deme geime, den he dar zu schiede van sinen
wegen, as dicke as he of si van sinre wegen su velde ley-
gen, spise ind lifnarunge guitlichen geuen ind verkouen so-
len vmbe sin gelt, weider alle dey geyne, da hei is weder
su dein hayt vmbe sins gestichtis wille, as vurgescriuen
steyt. Oich in solen wir ney t geuen noch verkouffen, spise
noch lyfnarunge geime minschen, da he is weider su doin
hette vmbe sms gestichtis wille, — vs gescheiden in den
vurgescriuenen stucken dat romische Biche, de stede . . sust
. . munstere ind osenbruchen — alle duse vurgeschreucn vur-
warden ind heimlichgeyt solen weren van-deisme djtige yort
bis vp vnser vorwen daig su leichtmisse de nu neiste co-
men sal ind van deme seinen daige vort swei gantz iair .
— In ^vrkunde — so hau wir vnser steide ingeseigil an
deysen breif gehangen, dey gegeuen ind geschreuen ist zu
Sust in dem iaire vns herren. M. CCC. XXXVI*. des
dunrestagis vur sente laurentis daige.
^a^ttf, ^ottmuttb. u. X^til oigSedby Google
130
lOl^^einrid^;. 9Httct öon ©fernen , nad^bcm er ^ot^
]^et bie ©ortmunber mit 9?aub unb 5&)bfd&lafl
ücrfolflt l^at, fd^Iicßt mit i^ncn gricbcn, rooxin et
fein ©d^Io§ ©l^emen jum Dffenl^auS ber ©tabt
i)ortmunb maä^t, gegen alle außer ben Ferren
beä ßanbeg, unb ben JBurgcrn in feinem ßanbe
@c^u^ öerf})ri(ä^t. ©ie Urfunbc fd^Iießt:
Sed si aliquis nostrorum consanguineorum — quem ad
dictos ciues mittemus, cui infra tempus, quod dicitur dwer-
nacht, iusticiam facere denegarent , illum possemus in Castro
nostro usque ad iusticiam sibi fiendam licite preseruare.
actumRuscheborg presentibus dominis : henr. de Brunchorst,
sandero de Woshem militibus, Wescelo de Bosler, Johane
de Hetuelde, sandero de Pellem famulis, item discretis vi-
ris : christiano de Henxtenberg, Conrado cleppinc jr. Lam-
bertoBeye, segebode inWistrata, arnoldo dicto Sudermann
Johe de Berstrata etc. consulibus tremon. datum die llemi-
gii, 1336. •)
102.i&enri(i^; i&err t>on ©tarnen i)erfpri(ä&t ber ©tabt
JDortmunb mit 10 SReiftgcn ju bienem 1336^
1. Dctober*
Nos Henricus miles, dominus de Ghemene, notum fieri
volumus vniversis publice presentibus protestantes. Nos et
heredes nostros obligatos esse sicut promisimus et secura-
uimus data fide uice juramenti, quod succurrere tenemur
et assistere ciuibus tremon. ad finem vniusguuerre seudis-
cordie, quam nobis notificauerint , cum decem probis viris
armatis sub nostris periculis et expensis, ita quodistud ad-
iutorium ipsis mittere tenebimur infra mensem proximum a
*) ^aS bieget, ou^ tot^em fQa^S, an einet Sd^nut aud
gelBen unb rotten feibenen gdben jelgt einen $elm mit awei
offenen abretjCügetn mit bet Umfii^Tlft: S. HENRICI DOM...
DE. GEMEN.
Digitized by VjOOQIC
131
die qua nobis hoc fiierit intimatum. Quod si facere neglexe-
rimus, erimus eisdem ciuibus in ducentis marcis obligati
bonorum den. grosso thuronensi proquatuor denarios com-
putato; pro qua pecunia, cum moniti fuerimus, tremoniam
personaliter intrabimus ad iacendum ibidem in hospitio com-
muni more obsidum, non inde recessuri , nidi dicta pecunia
plenarie sit soluta; excepto domino nostro terre contra
cuius amiciciam non faciemus. dolo et fraudibus penitus ex-
clusis. actum Ruschborg presentibus vlris honestis dominis
henrico de Brunchorst Sandero de Voshem militibus, Wes-
celo de Bosler. Johe de Hetfelde, Sandero de Pellem. item
christiano de Henxtenberg. conrado cleppinc juniore, ar.
Suderman. Lamb. Begen. segero in "Wlstrata. gots. de hys-
plincrode. Jo de berstrate, volquino de hillen. Jacobo sas-
sun. ar. de Rinbecke et pluribus fide dignis. In cuius re-
testimonium — sigillum nostrum — presentibus appensum
datum die bt. Remigii epi. M«. CCC». XXXVl».
3)0^ ©iegcl »ic an bct »otl^crge^enben Utfunbe.
103*1338 öter Sage t>ot S^rifli^immelfal^tt, (im
2Rai) öer|lattctc ®taf Slbolf Don bct 5Karf, in
golge faifctlid^ct SBertei^ung unb auf Sitten bcg
§enri(^ Don SDBidebe unb Smjl @})cdCe, beut
Suben aSino unb bcffcn gamilie auf 6 Sa^rc
Slufentl^alt in iDortmunb frei Don ©teuem unb
ßajien, 1342 auf ©t ©crtrub ctncucttc er bic
(StIauBniß auf 6 neue Sa^re.
104, 1338 ©t. 5reartini 2l6enb (10. iRoD-) erneuerten
ju 25ortniunb bie Dier ©tdbte: 5Ißön|ler, DSna^
IxM, ©oep unb ©ortmunb t^r ©unbnif gu
toed^felfeitigem ©(^u^e ganj in ber gorm unb
unter ben SSerjjjIid^tungen ber Urfunbc o6en 9lr.
64. geltere iji tt)6rtli(§, aber inbeutfcä^er Ueber-
fefeung eiugerüdft.
Dig^z*edby Google
— - 132
105» ©{ebenda , §ctr r>on aRontjoie unb galfenburg^
Surggraf Don ©celanb giBt bcti ©ortmunbcm
freie« unb fid&etcS ©eleih 1341; STOontag t)ot
Sol^annt.
Vniversis et singulis presentes litteras visuris et audi-
turis. JNos Theodericus dominus de monioye, de Valken-
borghi de Voeme ac Borchgrauius Selandie veritatis noti-
tiam cum salute. Noveritis, quod ob grata servitia et cu-
riaUtate per conradum dictum clepping ciuem tremoniensem
nobis et nostris inpensa damus et concedimus per presen-
tes vniversis et singulis ciuibus ciuitatis tremoniensis ple-
num et liberum conductum eundi, transcundi et redeundi
per terras et aquas districtus et dominii nostri quando et
quotiens ipsis aut vni eorum videbitur expedire. Mandan-
des et precipientes vniversis et singulis nostris ofHciatis et
subditis, vt dictos ciues per nostram terram conducant et
defendant, nee ipsos in aliquo molestari permittant, quo-
tienscunque super hoc ab ipsis aut vno eorum fuerunt re-
quisiti sine exspectatione alterius mandati a nobis super hoc
recipiendi. In cuius rei testimonium presentes litteras no-
stras eisdem tradidimus sigillo nostro sigilatas. datum Lon-
don die lune proxima ante festum natiuitatis sti. Johis Bap-
tiste anno M». CCC». XLI.')
106, 1341, 22. Suni 2)orhnnnb mit 3llbcrt ©oBbe in
ge^be.
ßaccmBtet UtfunbcnBuii^ IE. 5Rr. 363 ©♦ 289.
107.9?ubgcr Don SBuren fd&»5rt; fo lange er leBt,
ber ©tabt mh ben SBürgcm 35ortmunb8 feinen
©d&aben gu t^un. 1342, 7. 5Dec*
Ich Rodger van Bure do kundich — dat ich — hebbe
gliesykert — vnde ghesworen,an den hilleghen deme Rade
♦) SDaS ©icgct jcigt einen ted^tg^tingcnbcn ßowen , bex
auf bcm §elmc, ä^tfdj)«« 8*»ei, in gtugelform aufgefleiften
Sfflebeltt »tebet^ott ijl,
Digitized by VjOOQIC
18»
to dortmunde, dat ich, de wyle dat ich leue vortmer van
desseme daghe des Stades noch alder Borghere von dort-
munde yr arghestes noch yren schaden don en sal, noch
weruen sunder alle arghelist. In tughe dysser vorgeschry-
uener rede so hebbe ich vrederyke vnde Werner vari Bure
myne brodere ghebeden , dat se met my dessen breef —
besyghelt hebbet. hyr was ouer her hinric van Wickede.
Riddere, Reyner vnde Willem von Landesberg , Brodere,
her Evert van Schynne vnd Philippus van Bardenschede.
Dat gheschah opme Rathus to dortmunde yn sunte ambro-
sius daghe M. CCC, XLH^ *)
108. ©taf (Sonrab öon ©ottmunb bcfcnnt r>ox bem
SHd^ter bet Stabt SDortmunb unb öor bem %xeU
grafcn, baf er ber ©tabt ©ortiminb bte l^albe
©raffc^aft t>eTfauft ^abe, ba§ er mä) bic anbete
§dlfte ttt feine anbete ftembe §dnbe, eS fei benn
in bie bet Stabt, Btingen bütfe, unb tt)itb biefe^
Söefenntniß but(^ einen SRet^tgfrtntJ^ beibet 9Kcä&«
tet i)etfepigt. 1343, 18. Sanuat.
In nomine domini amen. Quoniam memoriali cellule
impressa multipharii impedlmenti interuenientis ratione di-
noscuntur transitoria et vt ea, vicibus et locis oportunis,
frequenter fiant notoria, necessarium est, ut litterarum am-
miniculo firmiter perhennentur , sie, quod longum, ambi-
guitate et errore semotis, in Euum conseruentur. Nos
itaque Conradus, comes tremoniensis . . . cupimus fore no-
tum, quod voluntate spontanea, vnanimi consensu — et ex
certa conscientia nostri et Uermanui fratris nostri primo-
geniti, venditionem mcdietatis totalis comitie simul et libere
comitie ac totius dominii tremoniensis infra muros et extra
ibidem site a Conrado comite tremoniensi, nostro prede-
cessore et auunculo, cum consensu — quondam domini
•) ^i« bret ©leget i^aBcn einen @d^Ub mit einem gegit*
tcTten CiuerBalfen unb im xt^Un Dbev»infel einen ©tern.
134
hermaimi de Lyndenhorst, aui, et domini conradi patris,
nostrorum, comitis tremoniensis pro miile trecentis et nona-
ginta quinque marcis, de qua quidem summa herbordus,
noster predecessor, tunc temporis comes tremoniensis, ra-
tione tertie partis iudicii tremoniensis, per ipsum discretis
viris — consulibus tremoniensibus vendite, sustulit quadrin*
gentas marcas bonorum denariorum, bono antiquo et datiuo
Regali grosso thuronensi pro tribus denarüs et obulo com-
putato, item conradus, comes predictus fiüus suus sustulit
de eadem siunma, ipso comite existente XL. marcas ex eo,
quod addictam tertiam partem iudicii vendidit — tantum de Re-
siduo, ut iidem consules — haberent medietatem. Item idem
Conradus et Hermannus de Lyndenhorst predictus, dicto
conrado in Comitatu succedens, et post eiun pater noster
conradus, felicis memorie succedens, noster anteeessor,
sustulerunt de dicta summa CCCLXXV marcas ratione ven-
ditionis medietatis — comitie — utinfra scribitur, prout in litte-'
ris etinstrumentis super bis confectis nos cum amicis nostris vi-
dimus plenius contineri, insuper pro innouatione eiusdem
venditionis et resignatione medietatis totalis comitie — dicti
consules — nobis ducentas et viginti marcas, aureo denario»
dicto Ryol pro V. solidis computato, numerauerunt — ac
de dicto pretiö ipsis, herbordo predecessori, conrado auun-
culo, domino hermanno auo, domino Conrado patri, nostris,
Militibus et nobis satisfactum fuisse et esse recognoscentes
eam laudamus, ratificamus — nee non eandem venditionem
— innouamus — volentes, quod dicta medietas cum iudiciis,
theoloniis, moneta etc. — ad dictos consules — pertineat — ex-
ceptis tarnen — infra scriptis. In primis ciwia nostra sita, inop-
pido tremoniensi prope capellam sancti martini, in sua Über-
täte ita, quod nuUum preconis preceptum intret in ipsam,
nullumque iudicium operetur in eadem, ac sine introitu et
exitu versus plateam occidentalem perpetuis temporibus ma-
nebit, salvo, quod sique edificia, domus seu niansiones exi-
tum et introitum, versus et super dictam plateam occiden-
talem, vel quamcunque plateam habentes in dicta nostra
curia forsan construentur in futurum, edificia , domus seu
mansiones huiusmodi exitum vel introitum m dictam nostram
Curiam, vel ex ipsa, penitus non habebunt, nee per portam
izedby Google
. 135
januam vel fenestram, aut quodcumque foramen , per que
in dictam nostram curiam, vel ex ipsa, cuicunque quo-
modolibet ingressus patere possit yel egressus, sed contra
domum nunc dictam . . des Keyershus, egressus et ingres-
sus ex eadem nostra curia et in ipsam, per posticum, fre-
quenter tarnen sera conclusum, esse poterit, prout ibidem
fuerat ex antiquo. Eedem etiam domus, edificia et man-
siones, nuUa speciali libertate fruentur, sed comuni burgen-
sium tremoniensium iure quemadmodum relique burgensium
domus, edificia seu mansiones teneri, petiri debebunt et
censeri. Item vaccas, boues, seu porcos, quospro tempore
enutriuerimus, et nostros proprios, et equos vulgariter appel-
latos Bouperde, de nostra curia predicta peUere et pascere
poterimus, locis et temporibus sicuti Burgensium tremo-
niensium commums pastor. Item exceptis capella sti mar-
tini tremoniensis, hominibus impheodatis, hominibus propriis,
cerosensuaübus et . . vulgariter Stapellude appeUatis, quos
cum eorum bonis in suis , jure et consuetudine , antiquis
conseruare, dimittere volumus et manere. item libertates,
quas nostri progenitores et predecessores quoad eorum per-
sonas, in oppido tremoniensi dicto, hactenus obtinuerant
nobis, nostrisque successoribus legitimis et heredibus spe-
cialiter reseruamus, ac eas, quoad nostram personam obti-
nebimus, jure, libertate, priuelegiis et consuetudinibus, huc-
usque obseruatis, eiusdem oppidi tremoniensis semper saluis.
Item exceptis ciu*te in kerkhurde cum suis attinentüs, et
manso in dorstuelde cum suis pratis et attinentUs, que nobis
nostrisque successoribus . . . reseruamus, item secamen,
quod vulgariter dicitur en hou, in nemore foresto dlcto voerst
nos et nostri successores — obtinebimus — imperii et . . ho-
minumimperialiumjuresaluo. Item nos, nostrique successores
— una cum consulibus tremoniensibus, judicem, scilicet ho-
minem burgensem tremoniensem, natus eines tremoniensem,
bona hereditaria obtinentem, absque infamia, quod vulgari-
ter dicitur, en vnbesproken man, existentem, concorditer
statuemus, qui vno anno de jure, alio vero de gratia spe-
ciali dictorum consulum tremon. judicio tremoniensi presi-
debit. — Item nos, nostrique successores — vna cum eis-
dem consulibus tremon. communiter et concorditer precones
^ gle
- - 136
jn tremonia ad nostriuo amboruin vtilitatem statuemus, si-
quem vero preconem excessum committere pro terapore
contigerlt, dicti consules tiemonienses , nobis minirae requi-
sitis, hunc ab officio suo animouere poterunt* in cujus ta-
rnen locum vna cum ipsis, sicut prius, alium statuimus.
Item nos nostrique successores — vna cum consulibus —
liberum comitem . . theolenarium pro tempore — mone-
tarium pro tempore in tremonia communiter et concorditer
statuemus, Et de singuüs tribus deuariis de emolumento
monete, quod vulgariter dicitur sleghelschat euenientibus
▼nus denarius, qui vulgariter houdepennync nuncupatur,
ratione et ex causa custodie, que ad ipsos consules tre-
monienses pertinere dinoscitur, eisdem consulibus cedat et
ad eos pertineat, reliqui vero duo denarii inter nos et ipsos
communiter et equaliter dividentur. Item deductum est
in pactum sp^cialiter et conventum, quod reliquam nostram
medietatem totalis comitie, simul et libere comitie ac totius
dominii tremoniensis cum — attinentiis in manibus nostro-
rum verorum et legalium heredum derelinquere debebimus
— et si forsan eam quocunque tempore — nos, nostrosve
successores — alias vendere, demittere vel alienare opor-
tuerit — eandem in manibus dictorum consulum et ad
vsus oppidi tremoniensis — et non alterius nos vel nostri
successores — derelinquemus. — Item nos nostrique suc-
cessores — in dicta medietate nostra — et de ipsa a sacro
Romano Imperio impheodabimur pro tempore — absque
omni preiudicio consulum et oppidi — Item deductum est
in pactum — quod si forsan pro tempore, quod absit, inter
nos , nostrosve successores — ex vna et prefatos consules
aut ciues tremonienses parte ex altera litem, dissentionem, con
trouersyam aut discordiam aliquam suboriri contigerit, ex-
tunc duos viros fidedignos pro nostra parte, dicti vero con-
sules vel ciues diios alios viros fidedignos pro altera,
a die, qua aliqua nostrarum partium querimonias suas mo-
uerit in aperto, infra mensem proximum absque contradic-
tione qualibet ordinabimus — quibus et dabimus libere
plenariam potestatem , dissensionem , litem , contrauersyam
et discordiam huiusmodi, ac nos hinc inde in amicitia infra
dictum terminum componendi, qui si forte, quocumque casu,
187
nos oomponere infra eundem terminum et concordare in
amicitia non potuerint bono modo, extunc quelibet nostra-
rum partium ab altera coram iudicio seculari tremoniensi
aut ante tabulam supra domum consuluni tremoniensium
dictorum petet, recipiet et faciet quidquid pro jm-e ibidem
diffinitum fuerit et pronuntiatum, omnibue et singulis litibus,
dissensiouibus, — hactenus vsque in hodiemum diem —
inter nos et consiiles aut cives antedictos cassatis — et
deletis. Pretera nos nostrique successores — debitam ac
reetam warandyam super premissis — pre omnibus et sin-
gulis, tamquam veri et propinquiores heredes ea — impetenti-
bus, — prefatis consulibus — faciemus requisiti. item spe-
cialiter adiectum est premissis, vt siquis ciuitati tremoniensi
vel ciuibus tremon. ratione huiusmodi medietatis — aduer-
saretur — extunc dos nosti'ique successores — contra
eundem aduersantem — eisdem civibus — sub nostris ex-
pensis, euentibus periculisque propriis fideliter assistere de-
bebimus. — Insuper pro,nobis et nostris successoribus —
iide nostra corporali .prestita assecurantes promittimus,
contra premissa — non facere vel venire per nos vel alium,
directe vel indirecte, in judicio vel extra, aliqua occasione,
ingenio siue causa, ac renuntiantes expresse pro nobis
nostrisque successoribus — exceptioni, doli, fraudis, circum-
ventionis et deceptionis, nee non omni vtriusque juris
canonici et ciuilis consuetudinis, priuilegii et statuti auxilio
et defensioni, quibus contra premissa — possemus facere
vel venire. Acta sunt hec in tremonia, coram godeschalco
de ysplincrode, tunc temporis judice tremonie , super sede
iudicii secularis, in figuraindicii sedente, ac coram Euerhardo
dicto vuelackeTi tunc temporis libero comite ibidem, super
eiusdem sede judicii, prout sententiis justis et consuetis
precautum et diffinitum fuerat in figura libcre sedis, resi-
dente, requisitis vero coram vtroque judice, latis et diffinitis^
sententiis debitis et consuetis, presentibus bis viris honora-
bilibus atque fidedignis, hermanno de monasterio, henrico
de Wickede, gerardo filio suo, militibus , Bemhardo domi-
cello de Lud3mcbusen , hermanno de Wederden , et Jo-
hanne filio suo, Lamberto van der Rure, Johanne de Asien,
Rutghero de glatbecke et gerardo filio suo, Theoderico de
138 ,
Brachtbeke et Henrico de Brunjmcluisen, aliis quampluri-'
bus fidedignis, in testimomiim veritatis ad hec vtrobique
vocatis specialiter et rogatis. In quorum omnium testimo-
nium et euidentiam maiorem, presentes litteras nostro atque
sigillis hermanni, fratiis nostri primogeniti, hermanni de
monasterio, henrici de Wickede et Gerhard! filii sui, Bem-
hardi domicelli de Ludynchusen , hermanni de Wederden,
godeschalci de ysplincrode et Euerhardi dicti ouelacker —
fecimus firmiter communiri *) — datum anno dorainice in-
camationis millesimo treceiitesimo quadragesima tertio , in
die beate prisce virginis. **)
409. 1343 am Sage ber )&. $rigca la Sanuat \ytx^
p^iä)kt [xSi ber ®raf (Sonrab Don 5Dortntunb
bfc ©tabt SDortmunb fjegen bie Slnfprad^e ju
öetttetctt, tt)el(^c nobilis domina Katharina,
collateralis nobilis vin Conradi feligis me-
morie gomitis tremoniensis nostri predeges-
soris et avunguli »egcn 220 3Rarf an fte cr^
^eben fönnte.
•) 3)ie a^i Siegel pub too^I erhalten. Sonrab unb ^ert*
man ^aUn bie 6 ^alUn. äßünfler ^at einen quetgetl^ eilten
@d^i(b, auf bem $clmc jtoei SBebcI in gönn t)on glögeln,
SBicfebc einen querget^eilten @d^ilb mit bet @Ieöe. ßubing^au*
fen ben ßötoen im fed^ömal quer get^ eilten gelbe, auf bem
$elme jtoei offene gMgeL SQebbetben einen but(^f(^nittenen
Sßibbet. 3§))eUnfT0be eine SBoIf^angeL Oberlaifet einen
ßötoen.
••) 3)ic Urfunbe, toetc^e bie ©tabt SJortmunb am felBi^
gen SCage über ben ©organg unter i^rem ©iegel au^jlettt, lau«
itet: In nomine domini et ind. trinit. amen, ad vniuerso-
rum notitiam presentes litteras intuentimn. Nos consules
pro tempore tremonienses volumus peruenire , quod inter
Conradum Comitem tremoniensem, et nos, ea, que subscri-
buntmr, . . amicis nostris hinc inde mediantibus, placitata
sunt, que in quantum nos contingunt, eidem comiti et suis
successoribus legitimis et heredibus, tenorejpresentium firmi-
13»
HO* 1343 am Söge SpoiiH SBefcl^tung, 26. ^amax,
Bcutfunbct Sonrab, @taf Don IDottmunb, bafi er
hinSi einen lejbltd&en Sib bet ©tabt SDorhnunb
gcflcnfiBcT jtd^ Dcr^ffi^'&tct l^abc, bfc f^m nod^ ju*
flcl^cnbc ^alhe ®raffd&aft nur feinen SrBen ju
^fntcrlajTcn ober bod& ntemanben anber« aI8 ge^
nannter ©tabt ju öcrfaufen.
3f« «fnci^ jwetten Slugfertfgunfl berfelben VLx^
!unbe öerf^rtd^t @raf Sonrab nod& Befonbcr«, baß,
»enn ber Äaifer auf eine S3otf(^aft bcr ©tabt
btc UeBertragung ber l^alBcn ©raff^aft nt(ä&t
genehmigen möcä^te , er felbp ju i^m reifen unb
bie ©aiä^e jum guten Slu^gang Bringen »olle*
SBeibe Urfunben pnb Don ©onrab Beftegelt mit
einem einfacS^en ©(j^ilbe, ber bie 6 red^tSf^rägen
»alfen unb bie Umf*rift Bat f S. CONRAD!
COMITIS. TREMONIE.
111. 1343 am SCage ©t Oereon unb SBictor fd^toört
^erman D* 9?ed^ebe, ©o^^n be8 DerfiorBenen ©tt>e^
ber, ber ©tabt iDortmunb auf SeBjeit ju l^elfen*
ter obseruare promittimus et super eisdem placitatis, nobis, per
ipsum, et suos successores, legitimos et heredes, obseruandis
ut inferius videbitur. Ecoutra dedit nobis patentes litteras,
suo et ämiconim suorum sigillis finniter communitas, qiie
de verbo ad verbum tenorein continent sequentem. In
nomine domine amen. Quoniam u. f. U). ($iet ifl oBige Ur«
ftttibc ttJÖrtUc^ eingerußt) h\B Prisce virginis. In huius rei
testimonium, et firmam veritatem, sigillum nostre ciuitatis
presentibus est appensum. datum anno et die iam predictis.
<S)ad 6tabt^®iegel ifl ba^ oBen S. 37 m\> 67 Bef^xieBene mit
bem SRö^flegel.
otgitized by VjOOQIC ■-
140
112* ^it ®tafcn Sontab unb Sol^oitn Don Oibett*^
tutg jcigcn bcn ©ottmunbem an, ba^ ftcOfc
benBurg ju einer freien ©tabt crl^oten unb mit
6 Sal^rmdrften Bcfd^enft l^aBen. 1345»
Conradus et Johannes dei gratia comites in Oldenborch,
diseretis viris consulibus ciuitatis in Tremonia.
Noveritis quod consulibus et vniversitati nostre ciuitatis pres-
tauimus, jurauimus atque sigillauimus vna cum pueris et
fratribus nostris firmam et inuiolabilem libertatem perpe-
tuis temporibus duraturam et ibidem iure Bremensi in Om-
nibus vti debent. Eisdem consulibus et vniversitati ciui-
tatis Oldenburgensis septem nimdinas liberas constituimus
quolibet anno temporibus infrascriptis obseruandas ; videlicet
in die bti georgii, bti viti, bte margarete, sti Lambert! , sti
galli, sti Nicolai et in cathedra petri. *) Jdeoque omnibus
et singulis mercatoribus eandem cluitatem, pro suis merci-
monils seu pro aliis causis ibidem peragentibus, in dictis
temporibus nundinarum visitare volentibus, damus et con-
cedimus per presentes firmum et securum ducatum veniendi
in terminis nostri ducatus et ad propria pacifice redeundi
pre nobis et omnibus quidquid facere seu dimittere
velentibus causa nostri, quod nostris sigillis presentibus
appensis protestamur. Et nos consules eiusdem civitatis
Oldenburg rccognoscimus predictam libertatem a nosti'is
comitibus et dominis supradictis nobis traditam perpetue
patentibus litteris durando ratificatam, que etiam nostre
ciuitatis sigillo presentibus appenso protestamur — datum
oldenborch M®. CCC« XLV® feria quarta post Quasimodo.
♦) «u« biefer SCufad^Iung folgt, bag man in jener Seit
attd^ im nörblid^en fDeutft^lanb ba§ ^a^x no^ am 25. aRdrg
Begann, ^od Siegel ber ©rafen ifl 5 Wtal quetget^eilt , bie
(^tabt l^at eine- $urg mit 3 Sl^ürmea«
Digitized by VjOOQIC
141
113» f8etvS)axi, §crt bon ber iippe, imxtmiet, ba§
CT nc«^ 93erat^uttg mit ben ©einigen, bem faifcr^
lid^en Sefe^Ic folgen, unb Eeinc 3uben burd^ bie
gci^mc xiä^ten laffen toolle. 1345, etp^r ©onn^
tag in ben gajtcn»
Wy Berenhart, eyn here van der lippe, ande voret
alle vnse rechte Eruen, bekenet — dat vnse here dey key-
ser van Rome heuet enboden, dat men ouer negh3nie Ju-
den richten en sal vor den vrigen stole vnde dat dey
veme is gheheyten, wante dat van aldes recht en hedde
ghewesen, hir ome, wante vnse here, dey keyser aldus
heuet en boden, so sy wy des to Raede worden myt willen
ende myt vulbort al vnser nakomelyncge ande vnser rech-
ten eruen, vnde myt raede vnser vrent, dat wy louet vnde
sikert in ghuden truwen — stede vnde vast to haldene, dat
man ouer neghynen Juden richten cn sal vor vnsen vrigen
graschapen vnde vor vnsen vrigen steulen, dat gheheyten
is dey veme vnde biddent alle anderen, dey vrige graschap
hebben in vnsen Landen, dat sey dat selue boet wollen met
vns halden — MCCCXLV , des eyrsten sunendages in der
vasten.
9Rit \)m <Sicg€l bc« SCuSpcEcrS, toelc^c« blc Befannte
JRofe Im ©a^^jen unb bie Umfd^rift tragt: f- S. BERN-
HARDI NOBILIS VIR! DOMINI DE LIPPE.
114. Siittcr So^önn Don 93onn, 2lmtmann ju Sied^
lingl^anfen unb Sol^ann t)on JDüngeln, ettolxten
i?on ber ©tabt SDortmunb für üetf(^iebene Siitter
unb ßn(tt)^)en, bie $ilger angefallen l^aben, ©nabe.
1345, 8- ^pxll
Nos Johannes de Bunna, miles, officiatus pro tempore
in Recklinchusen et Johannes de duncgelen cupimus fore
notum, quod conradus Comes et consules ti'emonienses pro
se et eorum adiutoribus, ob preces nostras armigeris infra-
scriptis : hinrico Wildoywe, hinrico Zuren de daüen juniorj.
14S
Johaiini dicto Klejrnehenne eius famulo, Goswino Vlen.
broych, amoldo dicto Brimenberch, . . . dicto lusetere eius
famulo, pelegrimo filio Oderoogen . . dicto Klot, famulo
Theoderici de Apelderbeke, hermanno dicto Ghelen et . .
dicto Menneken compositionem seu zoynam ratione . . pe-
reginorum alias in iurisdictione tremoniensi per Emestum
de mencgede et eiusdem armigerorum captiuorum dederunt
et DOS prenominati armigeri recognoscimus nos Johannem
de Buiina militem et Johannem de duncgelen, predictos pro
eadem compositione ab eisdem, conrado et consulibus im-
petrandö petiuisse et sub ipsorum sigillis presentibus ap-
pensis'y promittimus buiusmodi compositionem firmiter ob-
seruare. datum feria sexta ante dominicam iudica M. CGC^
XLV.*)
115.1346 15. Sunl ^of)am, ffiottig tjon ©ö^mcn
Derf^rid^t bem ®rjBi[d^ofe SBaltam Don S5Itt,
SDortmunb unb mtbctn Dotationen, mnn \ün
©o^tt 6arl Äönifl »trb*
2acmlUt UtfunbenBu^ m. 92r. 433 ®. 348.
116. SDcr SÄat^ t>on Dortmunb geflattet bcn Subcn
auf bem Djlcn^ctocg ©tunbfifidfc für eine ®ti^
naflOflC; »ab unb ^mS ju Bcftfecn. 1346 18.
©c^tcmBer.
Nos consules tremon. cupimus fore notum . . quod ab
antiquis temporibus — judeis — indultum est, quod a nostris
conciuibus emerunt aream, super qua constructa est syna-
goga, balneum et domus versus plateam occidentalem sita
super XXVI solidorum annuis redditibus, quos illa heredi-
tas nostris conciuibus — soluere debebit. Volumus. vt Ju-
dei — dictam aream . . possideant — ita tarnen quod de
. *) 3)a« Sieget bc« Sodann i>. Ö. i|l qucTget^cilt , unter
btel gjfa^len ©Ben ein Äing, SDünger« fü^rt ben UtannUn
linWfd^yfigen ©alfen mit ben bret ffietfen.
Digitized by VjOOQIC
143 .
ea — collectam, vulgariter ^ctam Scboet et vigiliam cum
seruitiis fodiendi consuetis faciant — et si fortasse in nostra
ciuitate ludeos — morari non posse contignerit, extiinc
dicta hereditas — nosta erit — 31 vero Judeos — redires
contineerit — aream cum synagoga. Balneo et domo pos-
sideant — sicut prius — datum in crastino Lambert! M*
CCC«. XLVI*. *)
117. SScrotbnung, bafi Beim aSerjid^t auf bic ^urgcr^
fd^aft ol^nc SonfuIar^Qcnel^mfgung bie Stegen^
fd^aftcn Binnen einem Salute öerfanft werben
muffen, »enn pe nid&t ber ©tabt jufaHen foHen.
1346, 27. @e^)temBer.
Nos Consules et comunes ciues trem. vnanimiter —
statuimus — quia quedam nostrorum conciuium filii, se de
hoc intermittere ceperunt, quod jus ciuilitatis, vidgo dictum
die Borgherschap nobis resignauerunt, cum presumptione et
dolo, vt nobis coUectam dictam- dat Schoet cum 'aliis ser-
uiciis — detraherent. Igitur quicunque suam ciuilitatem
sine consensu consulum friuole resignauerit, omnia bona sua
hereditaria in iurisdictione tremoniensi sita debet alienare
infra annum a tempore resignationis, quod nisi fierit , con-
sules se intromittent de eisdem bonis — et conuertent in
structma nostre ciuitatis. Anno M<>. CCC**. XL VI**, feria
secunda ante Michaelis.
na SDet ©ortmunber 9Wd&tet etKärt ben SCobfiä&Id^
ger ®uer^. SBJfemann frieblo«. Iß47 brei S£age
nad& (S^rifK ^immelfol^th
Nos Godescalcus de yspelinchrode iudex tremoniensis
pro tempore notum vuiversis. quod ad querimoniam pre-
*) ®em5f einer glei^jeitigen Utfunbe to>irb ben ^uben
i^ Äird^^of, ben jie feit uralten Seiten uot ber Sejlen«
$forte Befafen^ in berfelBen Seife tt>it bie ©^nagoge guge«
fi^ert.
Digitized by VjOOQIC
144
consulum ciuitatis treraoniensis Euerardum dictum Boyseman
de evenecke pro eo, quod winandum de Evenecke cum
claua 'interfecerat in die dedicatlonis fratrum minorum ex-
tra portam dictam Kukelake, in nostra libera pace. quare
ipsum et omnia sua bona exleges iudicauimus. Presentes
fuerunt Euerardus de Rynbecke, herm. de stipele. Gobel
de Popinchusen, Th. Bachoue, Ermelricus in der wistrate
etc. harum nostrorum testimonio litterarum actum et datum
feria tertia post ascensionem domini M. CCC. XLVII°.
119. SDic SSrübcr, grtebtid^ unb ©erwarb Doh 8tm
bcnl^orji t)crjicS^tett i)Ot bem ©tabtrid^tet unb
gtefgtafcn auf tl&te SÄed^tc an hex f)oSben ®raf^
fd^aft, bic tl^r SBruber (Sonrab an bic ©tabt \>tx^
fauft l^at. 1347, Xiiex Sage, öot 5ßfingflen.
Universis ad^quos presens littere peruenerint. Nos fre-
dericus et Gerhardus fratres dicti de Lydenhorst cupimus
fore notum, quod nos propter hoc constituti coram God-
schalco de ysplincrode judice et Florekin de Kukelshem,
libero comite pro tempore , tremoniensibus super sede ju-
dicii secularis residentibus, prout ex parte eiusdem liberi
comitis sententiis justis debitis et consuetis, super hoc re-
quisitis et datis, precautum et definitum erat ac etiam co-
ram testibus infrascriptis , in figura eiusdem iudicii renun-
tiauimus rite et rationabiliter atque resignauimus omne ins,
quod nobis aut nostris heredibus competebat, aut pro tem-
pore futuro competere posset , quo\is modo in medietate
totalis comitie simul et libere comitie ac totius dorainii tre-
moniensis, infra muros tremonie et extra site, cum omnibus
et singulis suis juribus et appendcntiis quibüscumque, con-
sulibu9 tremoniensibus ad vsum ciuitatis tremonie, ad —
possidendum — in omni modo et forma, prout Conradus,
comes tremoniensis , frater noster eandem medietatem. —
resignavit — sicut in litteris super hoc datis plenius con-
tinetur, requisitis quidem ad singula premissa ab utrisque»
judice et libero comite, ac latis sententiis debitis et con-
suetis, ubi presentes inter fuerunt viri honorabiles do-
Digitized by VjOOQIC
145
mini: hermaimus de Ludinchusen, Theodericus de Wickede,
Hermannus de Wickede, milites, conradus, comes tremo-
niensis et hermannus de Lyndenhorst fratres uostri. Lam-
bertus von der Rure, Euerardus vrydach filius quondam
domini Theoderici vrydach militis, Theodericus Nartkerke
et godekinus Sluk ad hec vtrobique in testimonium vocati
specialiter et rogati. In quorun omnium testimonium et fir-
mitatem nos Fredericus et Gerhardus fratres sigilla nostra
una cum sigillis Hermanni de Ludinchusen etc. duximus
presentibus appendenda. datum feria quarta ante festum sol-
lempnitatis penthecostes anno domini M<>. CCC^ quadrage-
simo septimp. *)
121.2Beigt]^um «nb @d&feb8f^)ru$ fiBet ba8 ©fgcn^ '
. ti^um tinb bic 9?it^ungen bct 35ortmimber SßJci^
bcn. 1340-1347.
Wante dat nutlik . . dat men dat (Rechte) tho scrift
brencge, dar vmme dat dee ghene, dee noch geboren su-
len werden ere vryet vnde ere Recht verantworden vnde
beherden. Hir vmme sy kundich allen den ghenen, dee
desse scrift zeet vnde höret lesen, dat een twidracht op-
stont, tusschen twen dee Rikes lüde weren, vnde dee den
Raet van Dortmunde ghesworen hadden , vnde Imme stole
zaten, vnde op ene stad, dar sich dee Rikes hideghemeyn-
like verbodet hadden, also dat dar vel een kiich, wer dee
grimt. dee veyweyde. dee Schuttincge. vnde de houde van
der Weyde tho dortmunde were der Rikes luden eder der
ghemeynen Borghere tho dortmunde. Dar antworde in
aluin van herreke oppe synen Eet. dee grmit. de veyweyde.
dee schuttincge. voide dee houde van der weyde, were der
•) <Die Mitt ßtnbenl^otfl Pegeln mit ben 6 liitfgfc^ragen
)öalfen. ßubingl^aufen mit einem $elmc/ ber mit Atoel offenen
gtagettt BeilecCt ijl unb bic UmMrlft Bat: S. SECRETÜM.
HERMANI DE LVDINCHVSEN. ML. SBttfebc ^at ble
Oteöc, ©Uten ben OuerBatfen. gticbric^ bte klinge. SSitting*
l^of ben Iin!$f(^r&gen 99al!en. @Iu( 13 in^ iSnbrea^freu) ge«
fe|te SRauten.
14«
Rikes liwieix vau rechte, mer dat dee ghemeynen Borghere
dar ane heddeii, dat hedden see van genaden der Rikes
luden, hü* op antworde Bertram van dem putte, vnde sprak
oppe sineu Eet. dat dee grünt, dee veyweyde. dee schut-
tincge. vnde dee houde van der weyde horde tho den ghe-
meynen borgheren, vnde der stad van Dortmunde. mer wan
Ekeren wosse, wan dat tidich were, so mochten see schüt-
ten in dem vorste. Dar wider sprak a?luin van- herreke vnd
sighedCy Bertram were meynedich in den worden. Dar
vmme sehuldeghede Bertram van dem putte, aluine van her-
reke, hee hedde ghesighet oppe Bertramme, Bertram were
meynedich. dat verweddede vnd verscheen aluin, dem an-
deren , also dat Bertram in den Saken recht wort, vnde
aluin vnrecht. Dit ghescach vor deme Rade tho Dortmunde,
, dee hir bi namen na ghescriuen steet. her kerstien van hen-
gestenberghe, een Borgermester tho der tyt Gert Schulte.
Johan lancge. Ertmer lancge. Ceries van hengestenberglie.
Lambert Beyc. Godschalc van ysplihcrode. Johan Meyen-
berch. ceries van Winkele. Thideman Meyenberch. Thide-
man Suderman, Johan Suderman dee juncge. Johan van
dee Bersü'ate. hildebrand keyser. volquin van hillen. Thi-
deman van der Trappen, hinric van den braken. vnde jacob
Sassun. .Ok waren dar gheghenwordich dee zees ghilde,
dee Erfhechtigen lüde, vnde de ghemeynen Borghere van
Dortmunde. In der zeluen Tyt, do desse sake vel, dee hir
vore ghescriuen steet, do wurden dee zees ghilde endrech-
tich mit den Erfliechtigen luden, vnde mit den ghemeynen
borgheren, vnde gencgen vor den Raet, oppe dat alle desse
vorghescriuene dink, ghestedighet vnde dorslaghen wm*den
mit rechte, onde beden den Raet, dat see wolden wisen
een Recht op eren Eet, wer dee grünt, dee veyweyde. dee
schuttincge. vnde dee hoyde van der weyde tho dortmunde,
were der ghemeynen borghere tho dortnnmdc, efte der, Ri-
kes luden. Dar wiste dee selue Raet, dee hir vore ghe-
scriuen steet, op eren Eet, wol beraden, dat dee grünt,
dee veyweyde. dee schuttingc, vinle dee houde von der
weyde tho dortmunde, dee weren der ghemeynen borghere
tho dortmimde. Mer dee schuttincge , \'nde dee houde,
dee sal dee Raet waren vnde hoyden, van der gh«ioeynen
14t
borghere weghene. Dar na op een ander tyt, zunderden
sich dee Rikes lüde van dem Rade also doch, dat dee Raet,
dee zes ghilde, dee Erfheehtighen lade, \Tide dee ghemeynen
borghere van dortinunde, spraken aluine van herreke an,
vnde schuldegheden ene^ mit er eendracht, dar vmme, dat
hee hadde ghesighet oppe sinen Eet. dee grünt, dee vey-
weyde. dee schuttincge. vnde dee houde van der Weyde.
dee were des Rikes lüde van Rechte, mer wat dee ghe-
meynen borghere dar ane hedden, dat hedden see van
glienaden der Rikes luden, dar versakede do aluin van her-
reke dfer waert, dee hee vore bekannt hadde, \nde dee vore
van Eme behort waren, vnde swour vor deme Rade, vor
den zes ghilden, vor den Erfrechtigen luden vnde vor den
ghemeynen borgheren, dat hee der wort nicht ghesproken
enheddc. dar wart do Bertram van dem putte Recht, ynde
aluin vnrecht in dessen saken. Vartmer in dessen talen,
leyt sieh dee Raet. dee zees gilde. dee Erfhechtigten Lude,
vnde dee gheme3men borghere van dortmunde, ane ghe-
noyghcn, vnde waren endrechtlike gans kighen dee Rikes
lüde. Dit wart gheendet, des neesten vridaghes na suncte
Victors daghe, do men talde na godes ghebort dusent iar
dreehundert jar vnde veyrtich jar.
Dar na ghescach in deme jare na godes ghebm't do
men scref dusent jar dreehundert jar \Tide dree vnde veyr-
tich jar , des vridaghes vor suncte marien magdalenen
daghe, wente sich dee Raet. dee ses ghilde. dee Erfhech-
tigen Lude, vnde vnse ghcme3men borghere, dicke beclaget
hadden, dat dee Rikes lade bepottet hadden, horste, blote
velt, \Tide den wegh tho Euenecke, dar nu ghepotet en was,
vnde dar see nicht tho rechte poten mochten, vmmci dee
ghemeynen weyde, in sich tho winnene \'nde der ghe-
meynen stad af tho drincgene. Dar vmme so wart dee
Raet endrechtich mit den zes ghilden, vnde mit den Erf-
hechtighen luden, vnde mit eren ghemeynen borgheren, dat
see riden vnde ghencgen endrechtlike in den vorst, vnde
tughen dee pote vt, dee op ere ghemeynen weyde stonden
vnde dee dar tho vnrechte ghesat waren.
Darna* ghescach in deme jare na godes ghebort, do
men screef dusent jar drehundert jar , vnde vyf vnde veyr-
_4(P jgle
148
tich iar, bi achte daghen vorsuncte mertins daghe, dat dee
stad reed op en dagh tho Ntumeherreke, kighen greuen
alue van der marke, dat dee greue schuldighede dee stad
vaime zyuen stucke, *) vnder den ziuen stucken was dit dat
ene, dat dee stad hedde bome vt ghetoghen, dar see Eme
vnde synen luden, dar meynde hee dee Rikeslude mide,
vnrecht ane liedden ghedan. Dat was vmme dee seinen
pote, dee ghepoten waren, oppe horste, oppc blote velt, vnde
oppe Eüenecker wegh, dee dey stad hadde vt ghetoghen
alse hü* vore ghescriuen steet. Dar antworde dee stad op
•) ^a^ bem rotl^cn ©ud^c toar blc Suföntmcnfutift t>\tt
Soge »ot @imon unb Suba 1345. Seiten^ be^ ®rofen er«
jd^lenen 3o^ann toott ©tomcren, gt. ^aät, Älttet, Oaugtaf
5U Unna; (Rutger ^fd^eBrod, Amtmann in iBoifum, 9httger t>on
(Sathtätf Amtmann ^u @{eltn(^ouen , unb Otto t>on (Sfd^en^
werfe. @eitenS ber @tabt fül^rte ber ©ütgermeifter ßam6ert
^e^e bag SQort. (Sr Hagte : Soi^onn toon @ümmern ^aBe gegen
bie {aiferti(^en $riDi(egien ^ortmunber JBürger el^r« unb re^t«
lo^ erflart. ©ümmern ontttjortete: eS fei gegen fein SBiffen
gefc^e^en unb foUe nic^( u>iebe.r t)or!ommen. S)ie bier SUdt^e
beS trafen ftagien, bie ©tnbt ^abe 1) be§ trafen Wiener,
genannt SBret§cxe (grejfer) gefangen; 2) Sölnifd^en Sru^^jen,
Scinben bed ©rafen, llufentl^alt geto>&]^rt. 3) ben 9R5rfifd^ch-
«erBoten, 16ier unb anbere ®etrdnfe in ^orimunb su loerfaufen«
4) ©äumc, bem Orafen gehörig, geffillt unb auSgeriffen; 5)
bcn SBeg, genannt spa^jelo, toernid^tet; 6) 3)ortmunber ©ör«
gewinnen gejlattet, Se^ne be$ SBur^arb S)oBBe ju Beftt^en; 7)
ben Äna:|)^>en ©ujenBedC erfd^Iagen. ^ic @tabt antwortete
ad 1) ber Wiener ^aBe ber @tabt ©d^aben getl^an unb fei
üBerbieö auf SCnfud^en be§ ©rafen freigegeBen, ad 2) geinbc
Ratten an einem ©onntag gegen 9 Vi^x (hora comestionis) bie
SBejlcnpforte ber @tabt angegriffen unb, ba ba« Sti^or noc^
jettig genug gefd^loffen worben fei, pdj in ben au^entoerfen
feftgcfe|t. ©te feien Don l^ier nur mit ©etoalt ju öerireiBen
gewefen unb baju l^aBe man fid^ afferbingS ßötnifd&er Ärieger,
jebod^ nur gegen Saution, Bebient. ad 3) ©ei In golge ©ünb*
ni^ mit bem (SrgBifd^ofe t)on (Solu gefc^el^en. S)en ©d^aben
wollte man bem ©rafen na^ Urt^cil unb iti^t erfejen. ad 4)
$5tten auf jldbtifd^em ©runbe geßanben. ad 5) Siege bx ber
©raffrf;aft ^ortmunb. ad 6) Äönne burc^ ©i^ebSrid^ter Be^
feitigt Werben, ad 7) ©ujenBedfe fei geinb ber ©tabt gewefen
unb Bei einem StauBjuge »eriagt unb im ®ttikmmtl auf ber
glu(^t erfc^Iagen. ^atü) biefen «u^kffunaett fam awlfc^en ©raf
unb ©tabt ein neue« greuubfc^aft^Bönbuif ju ©tanbe.
149
also, dat see neyne bome hedden vt ghetoghen, dar see
Eme eder synen luden vnrecht ane ghedan hedden, efle
dee see van rechte beteren solden. Den Eet verstont dar
jier lambert Beye een Borgermester tho den tiden vnde
Diderich ouerberch des Rades gheueyrde, van der Stades
weghene.
Dar na ghescach in deine jare na godes ghebort. do
man scref dusent j^r drehundert jar, vnde zyiien vnde veyr-
tich jar, dat een twist op stont, tuschen deme'Rade. den
^Erfhechtighen luden, den zes ghilden. vnde den ghenieynen
borgheren van Dortmunde op ene side. vnde den Rikes
luden oppe dee anderen side, dee schedde dee Raet dee
hir bi namen na ghescriuen steet. her ceries van henges-
tenberghe tho der tyt en borgermester. her lambert Beye.
Johan Suderman dee jimcge. Detmer cleppinc. Ertmer
lancge. Thideman van Budelswincge. Johan Meyenberch.
Johan Berstrate, hildebrand keyser. Volquin van hillen.
Thideman van der Trappen. Arend van der Trappen. Johan
Rost, henric van Rynbecke. herbort tasche. Ceries van
Winkele. Jacob Sassun. Zighebode van der Wistrate dee
juncge. Dideric Ouerberch. vnde Gert schulte, mit rechte
des manendaghes vor Jacobi in deme seinen zyuen vnde
veyrtighesten jare, vnde sprak aldus. Wente dee Weyde
vnde dee grimt behorich heuet ghewesen, vnde is, der ghe-
meynen stad van dortmunde vnde den ghemeynen borg-
heren van dortmunde, dar dortmimde ie oppe begripen, be-
sät, vnde ghetymert, dee wy hebbet ghehat in hebbender
were, van anbeginne der begnpincge , vnde der Tymme-
rincge-, \Tide dee wy hebbet behalden, vnde verstau, vor
den heren, dar secge wy nu op endrechtlike, ghemeynlike,
vnde wol beraden tuschen deme Rade Mide den ghemeynen
borghere van dortmunde vnde tuschen den Rikes luden,
alse van den poten, de ghesat sin, Mide van den poten, de
men noch setten sal. dat dee pote de ghesat sin, oppe blike,
vnde oppe blote horste vnser vvreyde, dat dee tho vnrechte
ghesat sin, vnde dat. ij. rikes lüde dee sulen af don, vnde
schuldich sint dat tho beterene alse recht is. Vartmer ensulc.
ij. ni^ht mer poten. dan war ij euen bom ofhowet, in den
stam, efte oppe, dee stad des Stammes^ mug hi en «ander
Digitized by VjOOQIC
159
pot wider setten. vartmer vmme dat vnderholte» dat tho
vnrechte dar steet, viide dat mit vorsate ghehighet is, 'oppe
ver derf, viide oppe hinder vnser weyde, vude vnBerBorg-
here, dar wel sich dee Raet op beraden, vnde tho ener tyt
en recht dar op secgen, mer dar mochte wy also dane be-
wisincge ane seyn, dat des nyn not enwere een recht tho
secgene, dat neme dee Raet, \'nde vnse ghemeynen borg-
here vor vrenscap vnde vor gud.
In jaren dee gheliden sint, was vil twist, vnde vnen-
dracht tuschen der stad, vnde den Erfghenoten van kume,
van vnrechter drift van scapen, van scutlincge van vmrech-
ten begripene, van garden, van vlote, van wateren, Mide
van vnrechten graflen, des wart dee Raet tho Rade, vmme
manighe harde claghe dee vor den Raet quam, dat see Er
vrent dar bi schickeden vte deme Rade, dee ghansen war-
heit vt tho gane, van dessen vorsprokenen stucken, dar wm*-
den tho ghevoghet in deme ziuen vnde veyrtighesten
jare," do men screef na godes gheburt dusent jar, Mide dre-
hundert jar in deme daghe, do men dee hilghen tho kurne
vmme dee säet droch, her Conrad cleppinc dee aide, lam-
bert Beye. Godschalc van Hederminchusen. winand van
vimeren. vnde Bertram van dem putte, dee dey gansen war-
heyt vt gencgen, van den krancken vnde ok van den sunden,
van mannen vnde van vi'owen, van den Buren van kurne,
vTide ok van wanemale, de koert wurden, oppe god, vnde
op er zeyle, dee warheyt dar van tho secgene, dar vun.
den see dcc kunscap aldiis, dat men van nyre hoyue mer
scape sal diyuen, dan vyf vnd twintrch scape, vnde enen
weder, vnde dee were sal besät wesen vnde van eme koten,
dee besät is tien scap. Vartmer w^ee dar schüttet in syme
konie, vnde oppe deme syme, dat mach hee driuen oppe
dat sine. Vortmer wan see oppe der meynheit viide oppe
der waldemeyne schütten weit vnrechte dryft, dar sulen drey
ghebur oucr wcsen, dee mughen dee schuttincge driuen,
war dat sc weit, ok bekande dee kunscap deme houe van
Leppinchoue, dat hee van rechte nicht mer driuen en mach,
dan alse hir vore ghescriuen steet, mer doch hedden see liir
vormals gheliden, hern ai'cnde van der hoyue Mnme hoiies-
heyt vnde vmme vordel, dat bee ep dide, waa see ere
Digitized by VjOOQIC
- — 181 —
hilghen drogheti, dat hee dreef hundert scap, vmme vrens-
cap, vnde nicht van rechtes weghene. desso di'ifl sal gan
op vnd af, oppe juwelike were, dee besät is. Vartmer sig-
hede dee kimschap, dee garde dee dar ghemaket is bi deme
Leppinchoue tho der stad wert, dee stonde darto vnreehte,
vnde stonde oppe der waldemeyne. Vartmer sighede de
kunschap, dee graue dee dar ghegrauen is, vor dee walde-
meyne, dee dey Ebdisse van herrecke heuet bestelt (boS
Sßort i|l l^alB etloft^en) mit vulbort hern diderikes van Wickede
tho vnrechte, an deme hilewegHe, dee were tho vnrechte
ghegrauen, vnde dat dat van aldes hedde een waldemeyne
ghewesen. Vartmer segheden see, dee sprink dee dar lighet
oppe de wester side van deme dorpe. dey leype in dat wes-
tene vnde nicht in dat osten.
122. aSetStl^um über ben 3oD ju Sunen 1347 im
totl^en ffiud^e- ©erndß feer Urfimbc Bcfapen am
fonglid^ btc Orafen Don ©ottnmnb bcn QotL
gonrab i)on 8inbenl)otfl tjcrfefete xS)n an Sonrab,
genannt SRunbot^), imb bfefcr 1347 für 6 äRarf
^bet ©tabt SDortmunb, tooBei ex ber[ctten ®c^
njfi^rletfiung gegen Sonrab \>. Smbenl^orfl:, Jefet
regterenben ©rafen unb ©ol^n beS juerfl genann-
teil Sonxab )oex\pxaS)* SDer 3^11 ^urbc ex^oien
t)om SCage t>ot SÖlaxia 9?cin{gung ad nonam unb
bauerte 6i§ jur Slonnc am Stage bc8 l^eiltgcn
©uitBethig, unb ixoax üon jcbem ©oben eine«
aSeinfaffeg 2 Spfennfge, t)on bem eineg ^ontg^
faffeg 4 Pfennige , i)on einer ^ie^e 4 ^Pfennige,
t)on einer SBagc SButter, ejnem Siinb, einem an^^
gespannten 5Pferbe jebegmal 1 Pfennig, t>on einem
®^n)eine, einem ©(^aaf, einem ®[el, einer SBaage
SBrob, con jebem 1 ^efler, ein milti^gebenbcä
Digitized by. VüOOQIC
— w»
@<^aaf ging frei. SBon einet 3Bage $if(]^e 3
gjfenniflc, t)on einem ©(^iff8j)funbe gleifd^ 4 ^fen^
nigc unb Don einem fimdus (@d^eiBe?> 2Ba(]^8
eBenfo »iel. SBad^Ö mit SBegbafd^en jal^Ite nur
Vs öon 4 Pfennige*
123. SoDtarif für bie ©tabt 5Dortmunb- maif ber
, ^anbfd^rift an» bem Saläre 1340—50.
He sunt debite observationes theolonii tremoniensis,
sicut antiquitus teneii consueverunt. Sciendiun igitur, quod
omnes homines pertinentes imperio non daut theolonium
tremonie. Item omnes burgenses^ tremonienses non prestant
theolonium. Si vero aliquis extraneus iaeens infra civitatem
tremoniensem excercet emptionem et vendicionem, ille tene-
tur ad theolonii dacionem. Item omnes pertinentes super
truncum dictum Stapel non tenentur ad theolonium. Burgenses
vero civitatis aquensis dant domino comiti tremoniensi unum
talentum piperis, per quod ipsi sunt a theolonio absoluti.
Sciendum itaque , .quod in debentibus theolonium dat
quadrigra currus cum annona mmm denarium usualem, illud
idem solvunt pisa, fabe, vicia. et hujusmodi carrucade pre-
dictis unum obulum. Similiter est de fi'uctibus arborum
sicut de pomis, piris, racemis, quorum currus velplaustrum
solvit pro theolonio denarium carruca vero obolum. Idem
est de curribus oneratis cum anforis, capisteriis ,' schutellis
et aliis vasis, quod semper currus vnum denarium tenetur,
carruca obulum. Item carruca cum butiro vel caseis tenetur
dare duos denarios. Item centenarius cepi — vel saginis
solvit duos denarios. idem est de carrucis oneratis cum ale-
cibus, Strumulis vel quibuscunque alijs piscibus, quod te-
nentur ad dacionem duorum denariorum racione theolonij
et hujusmodi theolonium dant dictorum bonorum emptores
et venditores, quidigni sunt. Qui vero emerit unum cente-
narium butiri, tenetur ad theoloneum unius oboli. Item
mensura mellis et qui emit ij denarios. item centenarius
olei ij denarios. Si quis duo centenaria butiri emerit, dabit
denarium, de tribus tres obulos, et sie sigillatiro eroencto
Digitized by VjOOQIC
153
semper tenetur de quolibet centenario obulum. Si vero
carrucam plenam biitiri emesit, noii tenetur nisi duos de-
narios. Idem est de tirniia vel mesa alecium, buckinegorum
et aüorum piscium, quod semper tunna vel mesa solvit
unum obulum, due duos obulos, sed carruea cum istis one-
rata dat duos denarios. Similiter qui emerit carrucam ple-
nam caseis tenetur duos denarios ad theolonium. Idem est
de ementibus cepum vel sagimem,, quod semper centenarius
dat duos denarios. Item centenarius cupri dat duos denarios.
Centenarius stanni dat duos denarios. Centenarius pluinbi
unum denarium. Centenai'ius picis dat duos denarios. Item
qui emerit coreum alutatum, quod gheloet dicitur, sive emerit
ad vehendum vel ad portandum, tenetur unum obulum. Item
emens et vendens unam solam cutem bovinam vel equinam
tenetur unum obulum, carruea plena duos denarios. Item
qui emerit et vendiderit carrucam plenam cum lana tene-
tur duos denarios. Item qui emerit et vendiderit pannos
super carrucam tenetur duos denarios. Si vero singularem
pannum, tenetur unum obulum. Si duos unum denarium. Si
tres tres obulos. Item emens et vendens unam carrucam
cum creta tenetur unum denarium. Item carruea cum ficubus
vel Rosinis, amigdalis vendita dat duos denarios. Sporta de
predictis vendita dat obulum. Item carruea cum pane, vendens
et emens dat unum obulum, si ulterius vendere vellet, si
autem ad usus proprios habere voluerit, nichil dabit. Item
quicunque emerit unum currum cum annona tenetur unum
denarium, qui carrucam unum obulum. Item quicunque ven-
^derit lineum pannum , si minus est, quam unus funiculus,
nihil tenetur. Si autem funiculus vel plus quidquid fuerit,
tenetur unum obulum. Si vero carrucam de funiculis emerit,
tenetur duos denarios. Hospites autem ementes lineos pan-
nos, quos portaverint vel per eques duxerint, non tenentur'
plus dare ad theolonium,' quam imum obulum. Item hospes
qui vendiderit aut emerit unum vas aruine foci tenetur duos
denarios. Item hospes qui vendit unum plaustrum vini te-
netur quatuor denarios. Item carruea raparum tenetur unum
obulum.*) Item aünim, argentum, et arm ata sicut lorica,
Digitized by VjOOQIC
154
thoraoes et cetera hujusmodi nichil tenentur. Item quivendit
equum dat duos denarios, et similiter qui emit dat duos
denarios, si obligati sunt ad dacionem theolonei. Equus au-
tem habens quatuor albos pedes nichil tenetur. Item qui-
cunque vendit et emit vaccam vel bovem dat de quolibet
eorum unum denarium. Item de parco dat unum obulum.
Item de ove quadrantem, sed si lactans fuerit nichil dat.
Item de capra unum quadrantem. Sed si carrucam plenam
ovium vel agnorum mactatorum vendiderit, dabit unum
obulum. Item quicunque vendiderit asinum tenetur qninque
solidos. Item de pema vendita datur unus obulus. Item
qui emerit vel vendiderit carrucam cum carnibus dat
duos denarios. Item quicunque vendiderit currum cum ferro
vel calibe dat in theolonio unum denarium, carruca vero
obulum. Item qui vendit vas calibis positum dabit duos
denarios. Item qui vendiderit hast vel fiines, de his dabit
currus unum denarium, carruca vero obulum. Item carru-
carii hospites, videlicet qui faciunt currus et carrucas, redi-
munt theolonium suum cum curru uno inserrato, quem'dant
Domino comiti quolibet anno uno.
t24. fföttig Sart IV. ^crf^Jttd^t ber ©tabt ©ortmitnb
btc SBePdtiguttg i^teT ^prtoflegien, foBalb fte if)m
hk §ulbiguttg u. f» tt)» geletjlet ^ie. 1347,
30, aKdrj.
Karolus dei g. rom. Rex. licet a regia celsitudine pro
parte vestra, ut vestras libertates, priuilegia atque jura con-
firmare. innouare ac approbare dignaremur, fuerit cum in-
stantia postulatum, tamen, quia nondum nobis prestitistis
fidelitatis solitum juramentum non decuit nee rationi cou-
gruit. vt voßis verstris satisfaciemus hac vice, sed postquam,
quod debetis, nobis impenderitis, extunc Regiam clementiam
ad premissa et alia, que bonum statum vestrura et commo-
dum respitimit inuenire debetis propitiara et benignam.
datum spire pridie kal. aprilis, Regnorum nostronun tertio.
SCuf fd^tift : Magistris ciuium. Consulibus et ciuibus opid
tremonien.
Digitized by VjOOQIC
159
125. 1347 auf ©h a»öttin8 SCafl Detmittelt bct SMtter
^exman t). Altena, SRcbolf ^afc i)on ^cctnc, ©0=
gtaf ju Unna itnb Sol^ann Don Socgl^e, Jhta^jjje,
jtt)if(^en 3^^^^« ^^ö ^enterbe unb ©tabt $Dott=
numb, bop crjJerer fein ]^ß(jcrne8 ^au8 ju 5DcD^
tt)ig jtt>ar fertig tauen, e6 aier niii^t in ©tein.
auSffil^Ten, no(| tioenigcr mit ©täten ober SSe^^
fejiigungen untgeBen, t)on bort au(% ber ©tabt
feinen ©traben guffigen barf, ttja« Sol^ann tjon
^enterbe, S3ela feine grau, Simon, @nget6ett
unb @rmegarbiä i^re Äinber eiblid^ geloficn fefi-
jul^alten*
126* ffönig ÄatI Benennt ben 5Dortmunbcrn bie Sßer^
fon, ber fte bie i'^m Bejiimmten ©ef^enfe if^
l^&nbigen foHen. 1348^
Karolus dei gratia etc. Fideles dilecti cives. fideli nostro
•dilecto Henrico dicto fulpot,*) pincernae venerabilis Balde-
wini Arcliiepiscopi treuirensis — considerates et gratis ac-
ceptis ipsius seruiciis, quibus majestatera nostram cum fidei
perfecta constautia veneretur, omnia et singula encenia seu
munera, que dicte nostre majestati ratione introitus nostri
in coloniam presentare et exhiberi tenemini generöse con-
ccssimus et plenarie dedimus — quare vestram fidelitatem
*) ©CT Beaetd^nenbc ^amt fojlcie bet@tabt totel. 100 got*,
bene ©^illbe öBet^a^lte fle i^m alS (BefiJ^enf für ben ^ßnig. 60
berglel(6en er^^telt guKi^Jott felBfl für fetne Jöcmül^ujigcn, unb 55
ber (Sanjrer unb ber 9f^otar für bie Olu§ferttguug. Söet ber ©e*
lel^nung mit ber ©raffd^aft toar eS alt l^ergeBrad^tc @ittc, baf
bie (Sefanbten ber @tabt bem Röntge, inbem pc \i^ i^m na^eten,
einen S8a(fen!ug gaBenunb bayauf fc^tooren: dat wy dat Recht,
vriheiden, priiülegien, al olde wuntheide also alse dee van
olders hir kumen sint , hoedcn vnde waren dem Rike thor
hant vnde simderlikes: Ju koninek karele, dat vns god so
helpe ^^lde dee heyligen. (ßint^t^ S3uci^).
Digitized by VjOOQIC
156
requirimus et vobis iniungimus seriöse, quatenus predicta
enceiiia omnia et singula sine diminutione qualibet eidem
henrico assignetis. aliquoin si hec non feceritis, extunc pri-
uilegiis, qiie ratione dictorum enceniorum vobis ab Imperio
competunt, vos in antea minime poteritis defensare. datum
Colonie die XIII. Februarie Regni III. Ifuff^tift biefetBc
toit Olro. 124.
127. ©onntag na^ SÄcmtßiug Befennt ©obctt, ®raf
DOtt SlmäBcrg, baß er in golgc JBcfel^Iä bc« BaU
ferS mit bcti ©cintgcn üBcrcingefommen fei, ferne
Suben i)or bcx %t^me ju rld^tcn unb Bittet aCe
üBrigen gteigtafen begglcid^en ju tl^uen^ 1348.
128. Äötttg ftarl Befiel^tt feinem Sanjiet, ben 5Dott-
munbern eine Utfunbc üBcr bie ©ejldtigung t^rer
^rit>ilegien auäjufcttigen. 1349, 15. 3uli.
Karolus d. g. etc. Quia cives tremonienses — nobis ,
fidelitatis homagium — prestiterunt deuotioni tue seriöse
committimus, quatenus eisdem civibus litteras ipsorum, quas
tibi sigillatas de sigillo olim lud. Bauari assignaverunt , et
vnam copiam alterius littere similiter Bauari, per verba cousi-
milia de novo sub nostro sigillo des et concedas. cum ad-
ditione clausule talis in fine : iure tarnen ai'chiepiscopi colo-
niensis aut aliarum ^ersonarum, si quid eis competit, in
premissis semper saluo. *) Datum Bunne XYII. kal.Augusti.
Regnorum nost. roman. IUI. Boemie vero tertio. ®cm&§
bcx 9[ttffd^Tift ifl bad ©d^teiBen m mwlmn», !aif. (Sanslet,
$roB{l 3U SßxaQf gerietet.
•) ©a bicfet SBorBe^att iti bet ©cllÄtigttttgStttfttnbc (iie^fc
folgenbe SihtmntcT) nl^t cntl^alten {(l, fo »erben btc i)ort=»
tnunber Ocfanbtctt eS too^t »erflanbcn l^aBen, flS eine golbene
SSrädte in bad ^et) be^ ^angler^ gu Bauen.
y Google
157
129. ft»n<8 Stcal lY. Befl&tigt in ©tobt SDottimmb
a«e grd^riten unb »If^te. 1349, 15/3««:
Karolus Dei gratia Romanorum Rex, semper Augustus
et Bohemie Rex, omnibus in perpetuum licet universos Sacri
Imperü subditos, favore Regalis benevolentie prosequi tenea-
mur. Bios tamen ampliori gratia dignos fore censemus, qui
Romano Imperio plus aliis sunt astricti, et grata devotionis
obsequia nostre pre ceteris exhibent Majestati. Igitur nostre
Celsitudinis affectum, ad devotionem dilectorum fidelium
nostrorum consulum et aliorum civium Imperialis oppidi
nostri Tremoniensis benignitate Regia dirigentes, iura eorum,
libertates efbonas consuetudines hactemis introduetas appro-
bamus et eas esse decernimus inviolabiliter observandas,
singiila quoque hactenus possessa ipsis eoncedimus et eos
presentialiter infeudamus cum iisdem. Insuper privilegia
a Serenissimo Domino Friederico Romanorum Imperatore
preclare niemorie aliisque Imperatoribus et Regibus Roma-
norum, ejusdem Domini Friederici predecessoribus ipsis in-
dulta, prout hec omnia supra dicta rite sunt concessa et
facta, authoritate Regia confirmamus et robm* eis impen-
dimus perpetue firmitatis. Ceterum, quia propter pericu-
losum statum Imperü, qui visus est hactenus exstitisse,
aliqua contra predictas libertates et privilegia predictorum
fidelium nostrorum, ab aliquibus de facto dicuntiu* temere
attcntata, ea omnia nullius decernimus esse momenti, volen-
tes fideles nostros predictos prefatis suis gaudere juribus,
privilegiis, libertatibus ac consuetudinibus ac universis pos-
sessis hactenus inconcusse. NuUi ergo omnino hominum li-
ceat hanc nostre approbationis et confirmationis paginam
infringere, vel eidem ausu temerario contraire. Si quis hoc
attemptare presumpserit, nostre Majestatis indignationem
se noverit incursurum, in cujus rei testimonium presentes
scribi et nostre Majestatis sigilli munimine jussimus commu-
niri. Datum Bonne Anno Domini MCCCXLIX«». , indicti-
one secunda, XVII. kalend. Augusti, Regnorum nostrorum
Romano anno quarto, Bohemiae vero tertio.
^H Um gTo^en Siegel.
Digitized by VjOOQIC
158 -^
130. 1349, 16. Sfugufl t»(i5etruft ÄÄtl IV.'bfe Ut
®tab{ SJortmunb ett^ciltcn Spirföflegiett, weil er
ft(j& batet ber aSerpfdnbung an bie colnif^e ftixiS&e
ntd^t erinnftt l^ote.
ßacomBtet mfunbcnBu(S^ III. !«r. 484 @. 387.
131. 1350, SEag i)or ©t. ©tegor. ^ä*eoberid&, @bel::
l^ert, @raf 'om ßtmturg, iinbSittter Statut, fein
©ol^tt, tjexf^Jted^en beit 3uben Slatl^an Sefmann
unb 3S^u uttb beten gamilien fünf 3a^re ©d^ufe
unb 33eiflanb.
JDic ©iegcl ©cibct: l^aBett bic Uhmtm Sötocn«
132. Oobfrib, @raf t)on SlrnSBerg, wirb Reifer ber
©tabt ©ortmunb gegen ben ©rafen t>on ber
SWarf, ber fie auf eine emi)finbli(%e SBeife t>erle^t
^at 1351, erfien Sonntag nac^ 8ucca (üDejbr.)
Nos Godfridus comes de Arnsberg universis — quod
propter dolorosas iniurias et inuriosas violentias — Consuli-
bus necÄon univei'sitati .ciuitatis tremoiiiensis iiTOgatas per
— comitem de Marka, suos officiatos, marscalcum ipsiiis, —
decreuimus, — prefatos tremonienses — defendere et tueri,
obligantes nos stabil! .pacto et firino federe, — quod debe-
mus tremoniensibiis — seeundum extremum nostre potentie
, — consilium auxilium et juvamen contra comitem de marka
— et quoscimque ipsorum aduersarios — sub nostris sump-
tibus et expensis ac euentibus. Insuper promittimus, quod
nee pacem nee placita nee concordia admittere, obseruai*e
vel inire debemus, quia huiusmodi procedant de ipsorum
tremoniensium concordi consensu. Preterea promittimus,
quod si nos — vel nostri amici in exitu a ciuitate tremo-
niensi vel reditu in eandem in aliquo supergressum facere-
raus, quod est dictu, yenighen oueruanch deden, quod ex-
Izedby Google
tJW
tunc — ciuitatem tremoniensem intrabimus, inde non reces-
suri, — nisi tremonienses sint — soluti. — si contingeret, nos
et tremonienses inuasioni Interessent, si ibidem captiui cap-
tiuentur, hü captiui deberent inter nos mutuo exactionai'i
equaliter et partiri. Et ut omnia — firma sint. Nos Got-
fridus et consanguineus noster Johannes, comes de Alden-
borch, noster verus ac legitimus heres promisimus, data
fide loco iuramenti, omnia singula — obseruare. In quorum
robur — raaius nosterum sigillum presentibus est appensum.
Datum MO CCC* LI» die sabbati proxima *post festum
bte. lucie. *)
133* ^erntöttn. öon g^nbenl^otp t>erf<juft ber ©tabt
^Dortmuttb feine ©fiter iu $Deujen. 1351»
Ego hermannus de Lyndenhorst notum fauo universis
— quod ego cum — consensu conradi, henrici et hermanni
natorum meorum et heredum meorum omnium, vendidi et
resignaui rite et rationabiliter dominis — cönsulibus tre-
moniensibus proprietatem et conferendi dominum , quod
wlgo dicitur den eyghendom, vnde dey leynwere, mansi,
omnium jm'ium, \i;ilitatum et attinentiarum ipsius , • dicti tho
Dosingh, quem quondam henricus dictus Bulüngh inhabitabat,
ad habendum et possidendiun in perpetuum pro mere proprio,
quod est dictu vor eyn dorslacht eyghen, pro quadam pe-
cuine summa michi ad voluntatem meam plene tradita et
soluta. remmtians penitus et expresse omni juri et impe-
tioni, quod et que michi et meis heredibus in predictis —
competijt ac in futuro competere potuisset ac promittens,
dominis cönsulibus de predictis plenam et iustam facere wa-
randiam. — actum tremonie in domo consulum', presentibus
Conrado comite tremoniensi et Friderico de Lyndenhorst
fratribus meis et pluribus aliis fidedignis vocatis et rogatis
*^ 9luf bem anBdnaenfcert Oicutcrjieael frringt ba« $fetb
reÄt«. 5)icUmf4rifti»: SIGILLUM GODEFRIDI COMITIS
ARENSBERGENSIS. ®ev@(^ilb be«iRcuteT« l^at benttblür.
. -^ . sie
160
in testimonlum premissorum. Vt autem hec firma penna-
neant — ego hermannus et nos conradus et fridericus, frat-
res, recoguoscimus, nos sigilla nostra — appendisse. Datum
M« CCC« LI<^ in crastino oetaue Epyphanie.
Mt 3 t90ffUxffa\Untn Kieseln.
134. engcKctt, «ifd^of \>on gfittfd^, nimmt bic
Dortmunbet in feinen Befonbcten ©d^u^. 1352,
22* Sloüemicr.
Nos Engelbertus dei gratia sancte leodiensis ecclesie
episcopus recognoscimus , quod — recepimus personas et
res et bona consulum et ciuium tremonien. Iq nostram saluam
protectionem volentes ea — consiliis et auxiliis defendere
fideliter et tueri, volumiis etiam placitis per dictos tremo-
nienses obseruandis cum eisdem adesse et ipsis fideliter as-
sistere in loco nobis aceessibili atque tuto — per omnia
tempora vite nostre — dantes presens scriptum nostri si-
gilli robore munitum. Datum M<* CCC*. LII<^. die cecilie
virginis. *) .
135* Sol^ann, §etr üon ©^ijlcl, geflattet ben ffauf^
Icuten ans $Dcutfd^Ianb , in aStöggcn ein $au«
fftt bie SBaagc ju ettonbtn unb t>crf|)r{(^t bie
SBöagefned^te «nb Sinrid^tung baffir ju Beforgen»
1352, 18. %eixmx.
Gy lieren yan dortmunde wetet, dat dit is de vtscrift
der priuelegien, de de here van ghistele gheuen heuet vppe
de nyghe waghe sprekende van worde to worde ludende
aldus, alse hir na screuen steyt.
*) IDa« an^ttöenbe (Sieget f^ai ein einfädle« SBo4)i)en,
tücritt ter tnärflfdje gefÄa^te dntxMUn öon einem ouffteBen^
ben fdmcfi^üU turc^röniticn i(t.
Digitized by VjOOQIC
— - IM
Wie Jan here van ghistde, Rudd^re, maken cond ende
kenlio uQen den ghuenen, die dese lettren zullen zien iof
hören lesen» dat -wie bi versonke ende beide vaxi der stede van
bmcge, ende der oooplieden van Almaengen van den Rom-
sehen rike cönoenteeren ende octroyerch by onsen vrien
Wille Otter ons, ende ouer onse hoir, na ons commende, ewe-
like, ende emelike ghedurende den vorseiden cocplieden Vati
Almaengen, ende allen den ghuenen, die to hären rechte
behöpen, dat sywo^en hueren, iof copen en.hutts iof k^
nare bynnesi der stede van bmcge vorseid, vp hareh'€0St>
in te weghene int clof, naer den preuilegien, <le wdke die
vorseide cooplieden hebben bezeghelt van vnftett ghemhiden
ende ghednohten here, den graue van Vlandren, ende van
der stede van brugge. Ende dit vorsdde hnn* iof kdnare,
den vorseiden cooplieden bi hem te ghebnikene, endo haer
goede in te weghene, ende te liuererende, dat sy vercopen
suUen b3ninen der stede van brugge vorseid, ende dier ghe-
like, dar in te ontfangene, so wat gude van ghewichte die
cooplieden vorsied -c(^en bynnen der stede rorseyd, vp dat
ftiercopers. Wille zy. ende hyt daer delinerem wiUe. int
welke weghehws iof kefaiare wie belouen dien vorseiden
foopHeden te leueme ende te liureende, weghere, tolnare,
iniegghere, vtlegghere, schalen ghewichte, ende alle costen,
die daer toe behoren vp onsen cost. Vort beloue wie den
cooplieden vorseid, te settene enen goeden ghetrouwen man
vlamingh wesende, de welke sinen Eed doen sal vor scepe-
nen van bi-ugge, in presentien van den cooplieden vorseid,
wel ende ghetrouweliken te weghene den copere, ende den
vercopere, ende elken tsine te gheuene, ghelike dat haer-
lieder preuilegien verclaersen, dat es to verstaue, int *clof
te weghene, ende de hant van der balanchen te doene son^
der fraude iof enich malengien. Vort so belouen wie dien
vorseiden coöpBeden, dat so welken tiden die vorseide
wegere, iof enich ander weghere naer hem commendey dade
te ompointe in enighen saken anders danne hi schuldich
wäre te doene, ende viere manne van den beleiders der
cooplieden vorseid ons dat gheuen te kennen bi hären
trouwen, so sullen wy binnen achte daghen daer naer erst
commende sonder enkh letten, enen andren ghetrouw^en
Sa^ne, S)ottmunb. n. %^tx\. _, _ H
1«S
man in sin« siede setten, ende sinen eed doen. Vott con-
•enteren wy, ende ottroyeren den vorseiden coopmannen,
dat, zie moghen gaen metgaders den Weghere int wegehuus
vorseid, also dickent, alst hem lieden sali zitten, ende voeghen,
omme te besiene iof enich ghebrec mochte wesen int ghe-
wichte» ende ande balanche vorseid , omme dat te doene
beteme bi seepenen ,van brugge also harlieder preuilegien
verclarsen ende in houden. Ende omme — dat aUe dese
— p03rnte wel — zullen bliuen ghehpuden — so hebben
wie Jan here van ghistele — de^e lettren bezeghelt — int
Jar ons ^eren M CCC^ twe ende vyfUch op den achtiens-
ten dach van sporkele.
S)a ®vief ftt^tt bie Sluff^tifi: Prudentibus ac discretia
viris proconsulibus et consulibus ciuitatis tremoniensis hec
litiera porrigetur. *)
13a 1352, auf ©t. ®aü\x^, 16. Dct., t)crctnBartc
■ mihelm, @ril)if$of i>i>n Ulw, mit benaSifd^öfett
8ube»ig öott SWönper tittb SBolbuin »o« $abe¥»
Bern, bem @röfen Swgdbra^t tjon bct ÜWorf
ynb ben ©Wbten 3}Jünpet/ ©o^fl iinb ÜDortmunb
einen ferneren Sanbf rieben auf fünf ^af)xe, t>on
bem Sage ber Urfunbe imter folgenbcn SSers:
l)Pid^tungen.
1) also dat wi vorgesprokenen heren vnde en iuwelich
Stat bi erme rechte vnd bi eren alden wontheiden blyuen.
2) Vortmer so welle wi dat, dat neyman de strate noch ny-
neghe mane efte sin gut mit Rove mit brande efte mit eyniger
hande gewalt an vyrdigen solen, hey en doy det mit ge-
richte vnde mit rechte, ane dat en iuwelich here, vnde en
iuwelich man, doyt syuen luden, dey eme tho bewame stat.
3) Ock en sal men neyman beseiten efle bekumeren in disser
*) ^er $rief iß gefd^loffcn mit {toei ^tegeUt.
Digitized by VjOOQIC
I6S
h6ren sloten efte landen vnd in dissen steden vorgeschriuen,
hey en si saohwalde efie borge In der sake, dar men den
kumer vnie doyt. 5) Vortmer worden lüde twyachtich de
faeseten «weren , in enes heren lande , dey sal dey here sehe-
den mit mynne eile mit rechte; schey des nicht, wey dan
syne not ckgede vor dem lantvreden vnde vor den ghiuen,
dey den Lantvrede gesworen hebbet tho haldene vnde tho
warene, der en iuwelich here vnd stad vorschreuen twe
zetten sal, vnd stedes zittende hebben sal, dey wile dat
disse vrede waren sal, deme sal men richten na vredes
rechte. 6) Ock wonede dey ene in enes heren Isffide vnd
dey andere in enes anderen heren lande so sal de kleghere
eschen van deme ammetmanne, efte van d^m Richtere, dar
dey andere vnder sittet, dat hey eme richte na rechte vnd
na lope des landes, dede dey ammetman efte dey Richtere
des nicht, wolde dey klegere dat kli^hen vor dem Lant-
vrede, dat sal men richten ouer den ammetman efte ouer
den richtere na vredes rechte, vnd dat sal gescheyn bynnen
achte daghen. 7) Vortmer worde wey verbodet vnd ver-
volget vor deme landvrede alse landvredes recht is, dey in
disseme landvrede bezetten is, eder were vnder wilkeme
heren dey beseten were, dey solde dat richten na vredes
rechte > sonder argelist. hedde dey here des neyne macht,
so sal he eschen volge, dey sal men eme doyn vnvortoghet,
sunder wedersprake. 8) Vortmer wey in disseme lantvrede
schaden dede, den men kuntlich bewisen mochte, den sal
men kmUlike weder doyn sonder eyde. 9) Vortmer sal
aller #mallich, dey in disser heren lande bezetten vnd wont-
achlich zyn, den vrede sweren vnd halden suider arghelist.
wey des nicht en dede , den zal dey here , dar hey vnder
Sittende is, vorwisen van den sloten, der hey mechtich is.
dede hey. ock schaden, deme sal men volgen na vredes
rechte vnvorbodet, neyn here sal oc ene noch sm gut vor-
antworden, wey ock eghen slot hedde eder slot ghewedde,
en wolde hey den lantvrede nicht swere, so en dorfte men
eme nicht richten, dede hey auer schaden in dem lantvrede,
dem sal men volgen na lantvredes rechte. 10) Vortmer
breke wey den vrede, wey sich synes gudes vnder wynnet,
dey sal like schuldich sin, alse dey hantdedighe man.
„. , Google
— I«» —
11) OcJk welle wi, dat men eynighe man in dey slote, dey
in dißsen vrede höret sal- gcleyde gheven, sunder maHiefi
kome vnd vare opfpe sin recht ane vorschiddygeyt.
5Deimiä(i^jl wrj|)fli^tet fld^ bet @tsBif*of mit ©oefl 4«
SRanw, ©ifc^of SitbiDig mit STOM^cr 30 SKonn, «i^of »ftlhrftt
.20 SWann, €iraf (gtigettcrt 30 SWann, etott SDottnmiA
•5 9)}antt geivaffnet )u {leHen, to>e(f$ie nöt^figenffaH^ bmnel|tt
iverben «nb ben gtieb«n oufre<J&t crl^ölt«« foÄtn. -(SScnfö föE
jf^cr Untftt^an bem oHgcmeineii SÖaffentufe folgen mfilfett Jc,
iöU in ber Utfutibc »om 3«^<« 1319 {oi<n «r. 80) ^a«
:@i«3el ^«tt a»«ft @ö^/ fÖT ^^" ötaWfci^of, bann* SKfinjlcr, föt
be« S3iWof ßubmig unbbiffeii S&l«t^um, bann bet Öonböogt
be^ S3if(^of& iBalbuut, hierauf bet Sattboogt bed Otofen ))on
bex SSaxf unb juUgt bie @tabt iDottmunb; {ebev einen 9Konat,
ber Äet^c na(^ »ettoa^rew. äBer bog bieget toettoÄ^t, ^xeihl
bie SBeirfammlungen cuii, fu^tt ben ®otfi| jc ' '
^Det ißerBunb toirb iwn ben Betben iBif#5fen; >em d^afeii
»nb ben btei Siebten btf^toeren, für ben erjB^c^of f(^tt>6rt
. b«ffen SSorfci^al in aßejtv^ateh;. »itter §etman »>on ^lettenBta^t:
137. ®fi^n«6rief 8tt)ffd)en Sutfcr ©tacl bon gcmquit
unb bet ^tabt ©ottmunb* 1353 9Wontag na(§
aÄet^ctlfgen. (9löt>Br.)
r .- . . • ■ ■
IcJii Lutter StaU yai> Lanquaide, Ritter, dorn knnt —
dat ich mit by Raide — mynre Vrunde — hereü 0<>idartis
Wynters van Aldenroide^ heren Diederichs vuss Einare;
Rittere, inde Wilhelms Vame hane, Knapen — ^ vur 'alle
myne Kyndere, — inde alle die ghene, die derSteide vätt
Dortmunde van myneir weig^ entsaicht haint, mit det
Steide van Durtmunde — gescheiden inde gemoitsomt haiii.
Inde bdiienne ouch -^ dat ich — alle der sacben -r- an»
sprachen, Vorderung^ zwist — vertzegen hain — ■• Inde
— hain jch iLutter — myn Segel — an desen bryef gfe-^
hancgen mit segeh^ der vurgenanier vrunde -^ die oeuer
deser soe^nen geweist syntinde die gedadincgt haint ^ — Inde
vort — want myne Kyndere noch -— nyet mundieh ^
Digitized by VjOOQIC
— 10a —
syski 9Q hail^i i<Qb f^ftbeydeoi die mtige van- der Moider
Wieigeo^ as .bem> Piedeirmb iad Johanne van Elueruelde
gebmdere ,. gittere lüde Baldawyn van der hurst Knapen
dst ay yre segele -rfr an desen bryef haint gehancgeu. —
Dese ^t- jsoene is geschiet ' — zu dujrtze maindagis nay
idns hdlgen dagd JACCQLUIV)
138. 2)ie OfBrfibct ^ihttiS^ urtb ^offam ton fifm*
Burg, ©Blatte bc8 Sbd^ettn et)eTatb ünb 6nW
beS ©rafen 5t)iebcrtc^ t)on Stmtutg; Bcuriunbcn
.. »or bem SDortmunbcr ©«ridbt, baf @otf(^aII
-,. äB^nman it)T ficibciftwct niä^ fei, uitb bitten
. ben SKot^ t>oti SDorttnutib, biefe Utfunbe tio^
9ii{;a iu f<l^t(fenv 1354 ®onnabenb m^ SKaria
©cButt.
Vniver^is — Nos Thidericus et Johanes, fratres de
Limbprch, filii quondam Nobilis viri, Domini Euerardi da
L., militis» cupimus firi notum publice profitentes. quod
yenientes propter hoc tremoniam, accessimus honestoa
viroSy proconsules et consules — coassumptis iu>bis ottone
dicto Voes, Rodolpho de Stui'lo, Johanne de Redinehusen
et Johe dicto Lewe , dictis proconsulibus et cons. humiliter
et concorditer supplicantes ut iidem intuitu seruitii nostri
dignaremur — proconsulibus et consulibus ciuitatis Rigensis
Utteras scilicet patentes , Sigillo eorum sigilatas mittere,
continentes — in hunc ; nxodum : Vniversis — No« Thidericus
e^ Johanes jQratres de liimborch filii quando Nobilis . . .
ftteu) mit b^r &Uh. @.lner bi« ^iT^m^Utu%lu%el mit bem
^etj^itb. $att ben quctgctl^clltcn ©d^ilb, Im Unfcn tDBet;?
ttinfel einen $a(Ben SOiä)nb. S)ieb; imb 3o^. »on (Stvetfelb
bie DuerBalfen, Beim ^^o^ann i|l aber im linCen Okminfel
eine Vierung aufgelegt, tüotln 5 inS. ÄnbreaÖfreuj -gefefete
Vtin^tn* ^wp f^at be« geftSnten Ißöttjen.
Digitized by VjOOQIC
HNI
Euerardi — cupioro« lere notum — no» prioribiw in tem-
poribus dixisse atque nostras litteraa ea ratkme — procon-
sulibus et cons. ciuitatis Rigensis misisse, contmentes,
quod prouidus et discretus vir Gotscalcus Wynman esset
nobis iure proprietatis et seruitiis onere alligatus, in quo,
vt comperimus, eidem Gotscako irrogauimuB et fecimna
iniuriam euidenter, sanis et bonis informationibus nobOis
virT Doinini Thiderici, comitis de Limboreh, aui nostri,
cuius veri et legitimi heredes existimus, ac amicoram
cognatoruoi nostrorum et aliorum, qui de hac habent —
indubitatam notitiam — edocti , quod nee nobis nee nostris
heredibus, ut concorditer presentibus confitemur, in pre&to
Godescalco — quid quam juris competit — de quo etiam
Grodescaico non aliud dicimus — quam quod de probo ao
fidedigno libero viro est dicendum. — In quonun — testi-
nonium — Nos Thidericus et Johanes — recognoscemus
^- cum sigillis — ottonis dicti voes et Johis dicti Lewe,
quis in Tremonia, hospitis nostri — sigiUa nostra pre->
sentibus appendisse. — Datum M*. CCC*. LIV*. Die
sabbati post natuit. B. M. Y. — et quia proconsules et
consules — fuerant precibus nostris inclinati. Dedimus —
(ipsis) — presentem paginam sigillorum nostrorum robore
eommunitam. — Datum M. CCC*. LIV. in vigilia st.Mathei.
aXit aV9ei loo^ler^altenen @iege(n bie nni6stget 85tt)en
ctti|aUenb.
139. 1357 Zai nad) aRarta ^immelfol^tt; 16. tKugufl,
toitb ®taf gngclbcTt Don bcr ÜRarf attf63öftre
Reifet ber @tabt iDotbminb gegen ofOe i^xe
Seinbe, auSgefd^loffen ba^ r5mtfd^e Xeid^, ben
(Stibifd^of aSil^elm Don 65In, bie a3i[(^5fe
Snbtoig Don 3R&nfler unb Engelbert Don ZütÜ^,
ben aRatfgraf SBil^elm t)on 3üH(ä^, bie ©tafen
Oerl^arb Don ©etg, Sol^ann r>m (SIeDe, (Stöbert
Don amSberg, SIau8 Don Stetfelenbutg, bie^errn
Otto unb SBeml^arb Don ber 2ippt unb bie
Digitized by VjOOQIC
— in —
&tMt IDtfittßft, Ofttalrfit! uttb eo#. Ott
t«rj)fH(^trt pd^ hi«6cfonbete gegen ©ie{cntgett,
»etd&c l^tt ©ttcitigfettcn mit bet ®tabt nidjt
attf bem 9te(!^tött)ege a^mat^en tooOen. ^ftd^ten
greunbc twm i^m aK geinbe ÜDortntunb« auf*
treten, fo ffilt et fid^ t)ot; if^nm 8 3:age k^orl^et
bie greuttbfd&aft fftnWgcn gn bfitfen; nt((i^ten
einige \>m denjenigen , bie oBen genannt unb
an^ bem SSfinbnif aiiögefd^loffen finb , SJoTtmunb
befriegen, fo »er^jpidjtet et ftd&, jie junt gtieben
ju t)etni6gen, iebenfafl^ aber i^nen feinet 2Itt
Untetfififeung ju getodl^ten. ®ie I)pttmunbet
feilen in feinem Sanbe, feinen ©tdbten unb
Sutgen freien ^anbel unb SBanbel unb jlet^
^eteS ©elett l^aben. fteincr feiner Utt^et^f)anm
foH einen SJortmunber, ber i^m nid^t bireft
»erpflid^tet ifl, tpegen SBetpjIit^tungen anberer
I)ortmunbet SBfirgct })fänben obet gefangen
fe^en bfitfen. Slut toenn ein Dortmunbcr ein
SSerge^en in feinem ?anbe begeW, foH er bert
gerid^tet »erben. 9K6(^ten bie jjortmunber
einen geinb burd^ fein 8anb »erfolgen muffen,
fo foU il^nen biefe« nit^t allein frei fiel^en, fon:'
bem fte foHen aud^ bie\§ülfe ber ©ingefeffenen
feinet 8anbe8 nad^fud^en bftrfen unb foDen i^nen
feine Slmtleute in eigener ^erfon unb mittelfl
be« Olodfenf daläge« unb mit be8 Sanbe^ ganjer
SWad^t beift)ringen. fteiner feiner Untcrt^anen
foQ einen ^einb SDortmunbS beJ^erbergen, unb
toenn ein JDortmunber burd& fein ©ebiet reijl
unb ©d^ufe unb ©eleit notl^toenbig l^at, fo foHen
feine ?lmtleute eS ii)m in eigener Sßerfon mit
ben fämmtlid&en SBetDaffneten, bie fie ^abeti, ge--
\t>&^xen unb ü)n mit aller SWad^t t)ert]^eibigett.
Digitized by VjOOQIC
tS8
Me «rnHentc- feet »tafft^afT fflfet! jöRiic nai^
{Dettmuttb tornrnm, biegefll^hms btär^igen
SBctBünbt ju 6ef(i^tt)ßten. Utn aBe ©treiHglciten
, öfter bicfc SScTBinbmtft ju fd&K^eit, etsncunt bcr
®taf feine greunbe: £)ieberi(i ^emin^u^m,
aDw#e JU SBetter imb ©obele \)ött §ptt«l> feinen
amtmann, bte ©tobt i^te iebe^mol ti^gtetenben
Beiben aSfitgermei^cr px ©ü^iebStidi^tem^ tDeld^e
gemeinfd^aftlt^ entfd^eiben f ollen«
140. Slbolf k)on a^rebenole gelobt eibltd^ auf offenem
SÄarfte, für feine gebjeit ber ©tabt SJortmunb
gu l^elfen. 1360 ©onnabenb mä^ $Pi^)) unb
Socob»
Allen luden zi kundich , dat Ich Aleph van Bredenole
hebbe ghesikert vnd ghesworen to den heyligen, der stait-
des vnd der Borghere van Dorpmimde beste tho doine, dye
^e leh leue; vnd er argeste to wamene war ich dat mit
eren doia maeh. dit ghescha to dorpmunde op dem markete
vor dem Raithus in gegenwordicheit der Borghermestere
vnd Raitlude — vnd van miner weghene waren ouer Johan
vnd Goswin van Velmede. In orkunde — heb ich min
inghesigel an diesen brief ghehangen. M» CCC« LX.
Satersdaighes na stunte Philip vnd Jacob.*)
141.1361, brei Sage na(j§ ßantote, ^yetpfixijtet fid^
arnb \>on (Snxen ber ©tabt gegen alle außer
bcm ©rafen \>on SBerg, ^^^an \>on Simburg gt
•1 ©rcbenotc fa^tt In bcm ani§ongenbcn ©ifegct einen
Äeffel$«feii. '
Digitized by VjOOQIC
48»
&«f)ne 3o^n8. ^(^an t)on feteftittg i«* ' fein
®o^n ©leb. •ficgefn mft bcm ßCvpcni; '
: bm eatH>it{citf @oi»ab ©li^N^iDoebber gu (SUit i»
©fe «nbiea«, )»t ben ß»liier. Offldal atif
6(|abeiictfö| »crflaöt, ^eil betfdbc t>on il^m, te
©rffcta tjicler SWcnfd^cn, flefagt J^a^c, er l^aBc
gegen fl^n folf^c« 3^*^fl"^S oBgcIegt. ÜDieh
, Ifatte in ber Stage ben @j^aben bol^in onge»
gefien; ba§ er erKarte: er .^dtte liefter JOOO
©ulbe» loerloren (Ö6 biefc ä^i^i^e etbulbet.
©ewgcm^ jttm @^&|ung8i>®be gelöffe», et*
mdflgte er bte ©ttmme auf 500 ©ulben tinb
f^toor Un @{b; ©d^ömocbber würbe bentnS^ft
in biefe ^umme tjerurt^eilt, wogegen er Jefet,
am 1. SDec. 1361 o^peUixte.
m. 1362; jwei Sage naiäl SRaria ©ehtrt wirb SEBÜ:^
l^elm öon ber ^e^be, ©ol^n gtieberid^* «tf ber
i&etbe, SRann ber ©tebi ©ortmitnb* 6r pegelte
mit einem aWang gctl^etften Wiiappm, linU 6
Ou^T*alfen, rec^tö 3 (1, 1- L> »Äremßlauen»
144. 5ßa|)fl Urban V. gcnel&migt bie Srrid^tung einer
@(q)eJ[e in bem t>ön ^ilbebrcmb Äaifer geftifteten
^i>SfpiUil 20. 2l|)ril 1363.
Urbanus episGopus, servus servorüm dei Venerabili
fr«tn. ' Archiepisoopo . Goloniensi salutem et apostolicam
benedictionem. Piis uoti« fiddiom per que dhimi tforninis
Izedby Google
— no —
cuttu« poMit angeri bmaolum ünpertiaMir »gaeniwm« Ex-
hibita tiquid«« nobis pro parte dUecti fiiü hildebrandi dieti
keyserpresbitericolonieiisb diocesis petitio continebaty quod
ipse in quodam hospitali pauperum in vna domo sua in
opido Tremoniensi dicte dioc. sita et ad ipsum tunc iuato
titulo pertinente, quam pro eins fundatione dedlt et nouo
ftmdato, pro cuins fundatiotie non sine magnis sumptibtta
el expensis multiplioiter laborailit — ad diüini cultus aug-
raentum ac pro aua et suorum parentum animarum aalute,
et ut infirmi, ei alii peregrini in dicto hospitali in quo
sicut asseritur quamplures recipiuntur et reficimitur existen-
tes, ofBciis diuinis non careant vnam capellam fundare et
construi facere ac pro Rectore inibi instituendo dotem
sufBcientem de bonis sibi a deo coliatis assignare proponit.
Quare pro parte dieti presbiteri nobis fuit huihiliter sup-
plicattun ut ei. fundandi et dotandi buiusmodi caj^eUam
Itcentiam concedere de benignitate apostolica dignaremur.
No8 itaque ipsius presbitri in hac parte pium in Domino
propositum comendantes suisque supplicationibus Inclmati
fratemitati tui per apostolica scripta committimus et man-
damus, quatinus eidem presbitro fundandi et construi
&ciendi in predicto bospitali in loco ad hoc congruo et
honesto huiusmodi capellam cuiuscunque licentia minime
requista, dote sufficienti pro Rectore in ea instituendo per
ips^m presbitrum primitus assignata a iure parochialis
ecdesie et cuiuslibet alterius in omnibus semper saluo
necnon iure patronatus in ipsa capella et presentandi Rec-
torem ad eandem capellam eidem presbitro et suis succes-
soribus in perpetuum reseruato auctoritate apostolica licen-
tiam largiaris. Datum Animon Xu kal. May. Pontificatus
nostQ anno secundo*) (mttetjei^net G. Mercaderii).
•) 3n gotge biffeti Befahl (SrjBif^of önsclBett non Cölti
1364 10 Scjjt. Un i)ortmunber ^riefrern, öon bcr Äanjel
l^etoB «He aufauforbem, »ereile gegen bic »©tiftmig (Kntoen»
bungen pt mad^en, bei Strafe be« e)9tgen StiUfd^toeigen«
Binnen 14 Stagen bot bem 5ffenili(i^en (Sleri^te beS ^tnxi^
©uberlanb, ®ti^ol«frer ju ®t ©ereon in Cöin p «f feinen,
unb bU (Sinkoenbungen gelienb sn mad^n.
izedby Google
— m —
146. 1388' o^d«fn f!(^ feie ®^^fkx «ucrt,
Srad&t unb 3utta mit b^ @täbt ©bttmunb
toegen etil«« ^aufcä bafelBfl Bei SRattin, bcffcn-
wegen fic mit ber ©tobt xMfx^tliä) ber ©teuer»
ac. in ©treit gerati^n jinb. ®ie fiegeln mit
bet @I(De unb au^ Ü^n^ i^t 9ieffe £)leb. tM>n
SRuniper mit bem qucrgetl^eilten aBajj^jen unb
3!0lefe ©d^abe, t^r ©tj^tpagcr, mit einer ^fetbe*
prame.
146. 1864, Zafi ^ox So^anni leil^ert Stibeman ©uber^
man unb Sodann fein ©ol^n ber ©tabt SDort^j
munb 150 SWarf unb fteBen mi greunbf^aft
für bic ©tobt bie'lRente ouf nur 9 9Karf iä^r^
liä^, Sibemon ©ubermann fyit einen @(^I&ffe{
unb einen SUUn in feinem ©iegel, ol^ne @<i^ilb ;
Sol^an ffil^rt ein t)erjierte8 N.
147. Siac^bem ber ipfarrer i)on ©t. 5ßeter gu SDort^
munb ben bortigen ©tabtrat^ auf beffere 5t)ota:*
_ tion ber ^irii^e Derflagt unb bie ©oi^e in 9tom
gef(^U)ebt l^atte^ tt)urbe enblit^ auf ^ol^ann be
©r^fone/ SDed^ant ht» aRaria^®raben^®tift« 3»
sein, ^enrid^ ©uberlanb, ©c^olaftcr ju ©t ®e^
reon unb ^ilger be Sampo, SC^efaurat ab ©rabu«,
comj)romittirt, toeld^e iebo(J& bie ©tabt 1365
21. 3uli frei fprad^en.
148. @raf SngelBert t)on ber SÄarf unb Stl&eoberi^
fein »ruber, »er^)fanben für 6800 ©olbgulben
ber ©tabt JDortmunb' ben ßfinig^l^of mit feinem
3ube]^5r; t)erf)>re(i^n fie im 99efi^ gu fi^ü^en
izedby Google
— ra —
tmb festen «mt ^»rbe pm Sßfoi^« 1866/ Z$i
Nos Engelbertus comes de Marka et Theodericus eius
frater notnm fachnus — quod nos et hercdes nostri —
procoBSulibus et considibiis ciuitatis tremosSensis -^ pro
«ex. mflMbns et octingentls bonU floremfl anreb gsauibnSp
pKMijderosis et antiquia nobis -*- in parato miitaii« -<^ titulo
p^gDorit obligamus, curiam realem m tremoma com suis
juribus annexis, appendentiis et pertinentibus — cum reditibus,
pensionibns , fructibus et obuentionibus. Nos aut nostri
heredes uel successores nee debemus nee volumus —
infra t^mpus dicte obligationis de ipsa curia et suis peiv
tinentiis aut juribus — aut usu aut dommio intromittere
nee nobis jus aliquod — vindicare, sed — volumus prefatos
prbconsules etc. — in curia predicta — manutenere et ab
onmibuB impugnationibus-defendere nee non ab omnibus
Impetitio&ibiis si que ab Imperio — exiMant. -^ Et quia
nolumus — proconsulesy consules aut ciues ^uitatif tre-
moniensis predicte in premissis — decipi uel quomodolibet
defraudari, ideo pro cautela habundandi, ut ipsi — smt —
certificati, obligamus eisdem — pignore nomine territorium
et castrum Hoyrde cmn suburbio eiusdem ac jurisdictionem
judicü in Eykelinchouen et curiam in Brakele cum ipsorum
juribus — curia tamen in holthusen — excepta, sub hac,
que sequitur forma, quod si curia regalis predicta cum
juribus et pertinentiis suis ^ proconsülibus etc. tnmsirety
abirety uel qualitercunque diacederet ab eisdem, quod est
dictu en afgengbe, quöd extunc proconsules etc. tenebunt
titulo pignoris territorium et castrum in hoyrde jurisdic-
tionem in Eykelinchouen et curiam in Brakele predictas —
habebunt etiam et famuli et familia ' eorum — securum
conductum in exitu et reditu ad territorium et castrum in
hoyrde iurisdictionem judicii in Eykelinchouen atque ad
Ouriam in Brakele. Nos etiam , et nostri heredes t— nee
volumus, 'nee debemus prefatum territorium et castrum —
dicui — obligäre nee in nianüs aÜcuius transferre — quo-
usque sit sudima fiorenorum — de qua pretangitur, ad
velle procotasulum — iA eiuitate tremonimisi per nos nostros
Izedby Google
— m —
ve beredes integre tradit» ef soiata. -^ £2st etiam premisMS
adjectum, qnod si territoriuio et caatrum etc. — prooon«-
sulibus — discedere, quod est dictu afgaen, oontigerit, nel
territorio etc. — aliquid dampni — eueniret , de hoc jhto-
ecmsules — nil agere habebont. — Preterea si proconsules
^-^ tempore äfo, .quo castnim in hoyrde — possid^exit,
cum alique gnerras habere contigerit, extunc — disos
probo9j ydoneos et fideies viros ad pervigäem «usiodiani
ikuri'is castefli dnhoyide depntabunt, qui nobis* ae procetr-
sBÜbus-junffiiento corporaliter prestito securitatem faetent^
ttt ipsi eastrum in hoyrde fideHter teneant , cuatodiMit et
eonseoruent ad utilitatem usum et - ppofectum proeonduiniii,
consohiin et eiuium predictorum. Insuper si aliquis infl^
tcmpiis, quo .— temtorium in hoyrde — possident —
eosdem causa — obügationis predicte persequi hostetet
ättemptaret *r- noa — ^ debemus etsdem £de]iter assMtere «^
Preterea officlatus ia hoyrde , qui pro presenti tempore nel
ftttnro . «xtiterit **^ fide. data aasecurabit juramento - ^sia
pEOconsulibus —r eorporaliter prestito, quod ipse — debeat
prefatis proconsulibus -*»- caatnn» in Hoyrde predictum —
tradere, quum e^ quotievls fiierit requisitus. — Pröterea nös
et nostri beredes possumus qwolibet anno in festö nalaui-^
tetis beate Johaunis Baptiste euriam regalem predictam ete.
redimere et quittare pi'o summa floretiorum — supenus
posita,' venu» si proconsnles — praefatos florenos — a
nobis — repetierint tunc nos — • infra 'aiftium -^ sunmmrii
predictam — in ciuitate tremoniensi — soluemus, nee pro-
consules — nobis — de hiis que ex prefata curia regali —
leuauerint — computum facient aut rationem , nee percepta
ab eisdem debent in diminutionem summe florenorum pre-
dictorum computari — Et hec preraissa — nos Engelbertus
comes et Theodericus eius frater promittimus pro nobis et
heredibus nostris atque successoribus iunctis manibus et in
solidum data fide rice et loco juramenti, firma — adimplere.
Pro ampliori tameii — securitate — constituimus fidei-
jusspres proconsules et consules ac eines ciuitatum in Harn-
mone, in Ynna, in Camene & Iserloen, qui ypa nobisciHii
existunt obligati ad obseruantiam et hnpletionem -^ pre<«
miasonim. In quorum obsenianttam et impletlouem, si nos
Izedby Google
174
fii^lbertus et Theodericus — ac proconsules — quatuor
ciuitatum negHgentes innentt fuerimus ^— extunc moniti
Nos £ngelbertus et Theodericus nostri heredes aut svu>
cessores propriis nostris personis tremoniam veniemus et
quiübet quatuor ciuitatum mittet sex consules qui etiam
tremoniam venient ad iacendum ibidem pariter et qtulibet
cum equo in communi hospitio et honesto nobis et eisdem
consufibus a proconsulibus et consulibus ciuitatis tremonien-
«18 uel eorum nuntio demonstrato inde non recessuri, nisi
de Omnibus defectibus — articulos in hac expressos contin^
gentibus sit — in plenissime satisfactum. pro quibus etiam
defectibus — proconsules — tremoniensis habebunt —
quatuor ciuitatum predictorum persenas, bona et res ubiübet
arrestandi, occupandi detinendi in iudicio et extra absque
nostra Indignatione plenariam potestatem. — Eligimus et
super nos sponte recipimus, quod si ex sigiilis vnum tcI
plura buic littere appensis in toto uel in parte frangi eonti«-
gerit, iUo non obstante omnia — in presend expressaVafida
et firma — permanebunt, et niehüommus noua sigiila pro
sigiilis — fractis, cum requisiti fuimus, preisentibus appen«-
demus. In quorum onmium robur testimonium et firmitatem
nos £ngelberttis et Theodericus recognoscamus , nos pro
nobi» et nostris heredibus atque succeissoribus sigiila nostra
cum sigiilis quatiior ciuitatum nostrarum predietarum huic
— appendisse -— actum et datiun. Anno Domini M* CCC»
LXXVI* crastino. Ascen$ionis domini.*)
mt 6 »o^rcr^attcttcn ©iegeln. QtmtlUxt fü^xt ein
«euterfleaet. mt ber Umf*rift: + «I^ I ILLUMf ENGEL-
BERTI 1 COMITIS t ÜE t MAKKA. 3)0« ünU frrln*
oenbe $ferb burd^fd^neibet Bei bem erfien ©triebe mit bem
Äo^jfrufec Cätoei JRei^erfcbcrn) unb Bei bem jVöciten mit ben
4>ltttetfüfett ble ©d^rlft. St^cobcrld^ f^at einen elnfad^en ©d&ilb
mit bem gefcl^o^ten OuerBolfcn im redeten OBertuinfel eine
SHofe. ^ütn f)at einen Q^itUl mit 3 Sl^ärmen unb im ®ieBe(fe(be
einen buti^fd&nittencn 8ött>en mit bcr Umfd^rift: SIGILLVM:
LIBERE : CIVITATIS : HAMMEN8IVM. TaS 2Ba))^en
t)on Unna ift ein iKclilertoerf et|ict ®töf e , e3 ^at eine JBiir^
»Ott ber intereffanteflen idamri mit Sßimjjeln unb ©anncrf o^nen
B«ilerft. ^amti ^at ben gefd^ad^ten matfiWea ©olfen unb
barunter ein ^ä^Ienrab, Sferloen ein ®eBäube mit a^vei 2:^ürmen.
Digitized by VjOOQIC
115
148. ®»if (Sngelbrtt wn ber 9Ratf übertrAgt ben
Mnig^^of gu S>crttnunb bet ©tobt }um freien
(Sißent^iittte* 1366.
Wy £ngeJbrecht greue van der Mark doin kund atten
luden >*nd bekennet in diesem Breyue,*) dat wy wellet na
vnser macht gemeyne nut vartsetten vnd hebbet wol ghe*
wegen alle dey. stucke vnd puncte dey tho bewarynge vnd
vorwesunge des koyninegheshoues to Doipmunde höret vnd
syner thobehorynge. ouch hebbe wy wol gemerket, dat
ghuylde, Rente, vruycht vnd opkome dey van dem voigt.
Koynincgheshoue komet vnd vellet, nynege wys kan ge-
gaddert werden sunder verdreyi vngemaeck arbeyt vnd
groyte kf>st, wante dey vorgt ghuylde vnd Rente in klynen
dden mannychuolt synt vnd gayt othe guden, dey wyda
van eyn gelegen, synt, dar<Mne so hebbe wy, myt guden
vorrade vnser truwen vrimde gheantwort vnd gedayn den
vorgt hoeff myt alle symt rechte vnd mjrt aller tobehoi^nge,
as dey den namen eyghet, vnsen.guden. i^mnden, den
Borgenneistem vnd dem Raide der . stad van Dorpmunde.
dey wy merklicke truwe hebbet ghewunden in den stucken
dey en thobewarene stayn vnd dregen en op den vorgt
hoeff myt alle syme rechte, myt aller Rente vnd ghujlden,
myt al deme, dat den vorgt Koynincgheshoeff ayn.royret
vnd al dat recht, dat wy an den vorgt Koyninokeshoue
ef vnse Eruen ef vnse Nakomelynge dair ayne hadden ef
hebben moechten den seluen hoef solen dey Borgermeistc^
vnd.Raid vnd Borgere van Dorpmunde. hebben, halden vnd
besitten myt alle syme rechte vnd aller nut dey Dair van
komet. ewelike vnd vmmermer dair van. tho geuene alle
•) 3)lefe Utfunbe ifl ein ge^ctmet Setlrag, brt ble ÄS«
fl(^ bee t>oriaen n^a Beflimmt. S)a§et fel^lt au^ in i^m
bod fflort „offenbar.* aBd^renb bcr ctjle SBettrog baju bicncn
follte, bie Ke^te ber @tabt für ben ftuferflen %aU au fidlem,
bringt geflentDAttiget bie tt>a^re Sbftti^t bet (Kontrahenten an
ben Sog. )Beibe SBettrftge mit ben beiben n&c^fl folgenben t)om
felbigen 2;age flnb toon ber frft^etn @tabt«lRegieTttng forgf&(tig
jebem Huge entzogen tt>orben, fie ruhten in einem St^fttn, bet
bie Huffd^rift arcana fü^ti
Digitized by VjOOQIC
— 130
j«r oppe qunl^ dfertiiis Mch des ivligen Bjrsduipes <twe
vnd negentech' mark vod aichte vnd twintich peim^cghe
gheldes as genclich is in der Stad van Dorpmund^ vorgt
ouch sole wy Engelbrecht greue vorgt dat voyghen dair
tho helpeii vnd tho brengen , dat dey dorluyditige Töerste
Kaid Rdmisdie Keyser ef syn nauolger roe 8i(^ vnd er
lUKBolger tho aUe dieesen vorgt stocken sjmen Wlbart gene,
dey ttedige vnd veste, also dat dey Borgermeistere Raid
vnd Borgere ran Dorpnrande vorgt- alle deser yorgt. itocke
ü^er vnd wys syn bynnen eyme haitteü Jare dat nest
komet dair na dat dey Borgennester vnd Raid der Stad
van Dorpmunde van vna dat eyscfaet. Ouch seien Borger-^
meister vnd Raid vnd Borgere van Dorpimmde vos td
hiiylpe diesse vorgt stucke to wemene vnd dat sey o^ eyA
eynde komen twehundert gude swai« gfanykiene geuen in
veriychtmge kost and arbeyt, dey dur opgayt. Wert Sake
dat wy- dyj bi d«na . . keysere nycht enwuynien so solen
d^ Torgt Bui^ermeistere vnd Raid vnd Borgere den v^rgt.
Kidyninogeshoeff mjrt alle syner thobehorynge vnd inyt aller
sliiichier nut bebben, halden vnd besrtt^n to er behooff
vnd nut, bitte so kuigbe dat wy en sesdusent vnd a!cktc^
hundert gude sware ghwfldene bynnen der Stad vun Dotp^
monde wol betalt hebbeu, dair wy eu den vorgt hoefiT myt
syner thobehorynge voregesat hebbet, as dey opene breyff,
dey dair op gemaket is wllenkomelike ynne heldet — Li
Urkunde — so hebbet wy Engelbrecht greue Torgt vnse In*
gesigdiyor vns vor vnse Eraen vnd nakomelynge liyn diessen
bneyff doyn hangen. Datum amio Dni. M« CCC« LXXVI«
crastino asoensionis domini.*)
*) mt bem ©iegel M (Shrafett wie an ber botiget
Utfunbe. 1381 tt>utbe @raf (Sngelbert t>on bet 6tabt S)oict'
munb gemannt, enthebe« t>om ^atfer bie (^ene^miguttg )tt bet
SBeta4(rung bed Itönigdl^ofed Bei gu Bringen, obet bii 300
O^ulben gunicf ^u f^a^Un, (&t jleHte öBer bie SOto^nnng am
Sage @t. Sttcia (13. ^ecbv.) S^efi^inigung oitd«
Digitized by VjOOQIC
— m —
450. ®raf ßngcIBctt \>cn bcr 9Katf Beurfunbet bic
SßctHwnjien bc8 Äßnig^l^ofc«, 1376.
(Wy Engelbrecht greue '— bekennen — dat wy —
den Borgermeistern . — van Dorpmunde to pande ghesat
den Koyninglieshoeff — myt rente etc. -r- als — hima —
beschreuen. In^ ejrste so höret in. den vort. Koyninckes-
hoef neghentyn hoyue vnd van eir yuv^reliken — hoyue
ghyuet raen alle jar oppe sunte Peters daich — twe Schepcl
Rogghen geheiten hoeff schepel. vnd oppe vnses heren
hymeluardes daich veyi* malder hauern Dortmundescher
inate vnd vyfE vnd twintich penyncghp. vnd epien hellyngh
guder penyncghe as to Dorpmunde genge vnd geue synt.
vnd oppe sunte Remigius daich veyr Schillinghe. vortmer
so höret in den vorgt. K. hoeff sess hoyue vnd van eir
ycliken — ghyuet men alle Jar oppe St. Peters daich —
anderhalf schepel Rogghen geheiten hoeff schepel vnd oppe
unses herm himeiuard drey malder haueren vnd Twe vnd
tvrintich penyncghe vnd einen hellyncgh — vnd oppe sunte
Remigius — prey Schillinge. Vart so höret in denseluen
hoeff — Jarzedich Land, dat geheyten is koynincghes houes
Land dair men alle Jai* oppe vnser vrowen dach to lecht-
misse van ghyuet — hnndert malder vnd eyn vnd seuentich
malder vnd eyn half malder Körens — Rogghen vnd
gerste gelike vyle. Vartme so höret in den vorgt. hoeff —
Woerde vnd garden dair men alle Jar oppe sunte Lam-
bertes daich van gheuet drey Mark seuen Schyllinghe vnd
twe penyncghe — eyn malder Gersten, eyn malder haueren
geheiten eyn hoeff malder, eyn schepel Rogghen vnd eyn
schepel sypeten vnd eyn punt pepers, vertmer so hoeret in
den vorgt. hoeff ghuyde vnd Jarzedich Land gelegen ein-
deels bynnen dem gerychte van Doi^munde vnde eindeela
dair en buten vthe welichen — men ghiuet — alle jar
oppe ste Mertins daich in den Wynthere aichtyn schillinghe
vnd vyff penyncghe — aichte punt Wasses eyn schepel
Rogghen sess malder Gersten vnd eyn schepel Gerste vnd
twe malder hi^ueren -^ vnd vortmer so höret in den vorgt.
hoe^veyr ^ue holtes in dem varste — vnd wy Engelbrecht
hebbet mit vnsen truwen vrunden jerekcnt, dat ghuylde,
' Ba^ue, S>otimttnV, It X^til _ _ 1)
178
Rente,s vruycht vup vpkoyme des vargt. Koynincges houes
— jadikes nicht hoer sich dreghet dan oppe twe vnd
neghenticli margk vnd aichte ynd twintich penyncghe. In
Örkunde — hebbe wy Engftbrecht greue — vnse Ingesighel
ayn diesscn breyff doin hanghen. Datum anno Domini
M» CCC« LXXyp crastino asbensionis Domini.
^a« ©icgel tote Bei bcr Utfunbe fflx. 148.
I5t.@ngd6ert, ©raf Don ber 3Ratf; öBcrträgt mit
feinem ©ruber bcr ©tabt üDortmuub bte 3uben.
1376.
Allen luden kundich dat wy Engelbrecht greue van d er
Marke vnd Dyderich syn broder vnd vnse Eruen schuldich
synt unsen guden vrunden Borgermeisteren vnd dem Raide
der Stad van Dorpmunde dreyhundert Mark sesse vnd
sestich Mark vnd sess Scliillinge — dey deyseluen —
hebbet vor vns — lietalt Johanne van Wickede dey ^one
was hildebrandes van W. vnd dat seine vorgt summe den
Borgermeisteren vnd Raide wol — betalt werde, so welle
wy, dat deyseluen Borgermeistere — dey seslich Mark
Rente — dey sey vns — jarlikes, dey wyle dat wy leuet
schuyldich synt — ynnehalden vnd hebben vnd dair tho
alle dey Rente vnd ghuylde, dey uns van den Joden binnen
Dorpmunde wonende iarlikes vallet, bitte so langhe dat
denseluen — dey vorgt. CCCLVI Mark Vi Seh. wol —
betalt. — In Orkunde — hebbe wy Engelbrecht vnd Dy-
derich — vnse lugesighele — ayn dissen breyff doyn han-
gen MCCCCLXXVI<^. crastino ascensionis dni.
ibk Beiben ©legel tole Bei bei Utfunbe ^x, ♦48.
152. 5)er 5priejler ^ilbeBranb Äatjer Bcurfunbet bie
(Stiftung eineg Qo^pitaU, 1369.*)
Ego Hildebrandus Keyser presbiter, coloniensis dioe-
cesis, hl memoriale perpetuum presentem cartulam studui
*) 3« (Srmangclung bcö Originals m^ einet ÄBfi^tlft
be6 botigen ^al^t^unbettS. Qt^ toltb tut<$ blefelBe ettolefen,
ba^ hälfet nlt^t 1300 geßorBen fein tann, ivle bie (S§tohU
Ux'i^Ut, er jlatB too^tfrä^eintldj 1400. ^ ,
Digitizedby VjOOQIC •
179
compilare. Quondam vero divino monitns instinctu et
ratione persuadente mente recollegi, apicem alte perfectioms
fore et salutis, vicinium christum in suis nembris cottidie
yisitare et ipsum seeundum eorum requisitam necessitatem
dulciter et humiliter traetare, pro quo ferventer insistens,-
omni remota tarditate, proposui domum meam, jure heredi-
tario ad me devolutam, tanquam ad predicta principaliter
necessariam sine repetitione cuiuscunque iideliter applicarO)
valensque eandem rite fundai*e et ab omni impetitioni
liberam resignare. Impetravi inprimis a dominis Johanne
Sudermann et Lamberto Beyen, tunc proconsulibus, et aliis»
qui pro tempore consulatui Tremoniensi presidebant et
optuna cum effectu, prout iidem, cum scitu, consensu et bona
voluntate civium Tremoniensium concorditer consenserunt,
quod domum meam antedictam possem fimdare, construere
et in hospitale pauperum transformare, in quo Christus lau-*'
dabiliter in suis merabris honoraretur, ita yidelicet quod
peregrini, pauperes et mendici, in dicta domo consolati et de
elemosyiiis, quas Christi fideles erogaverint, refecti, hospita*
liter receptentur, annuentes quod dicta .domus cum suis
annexiis appendentiis ae pertinenciis universis maneat ex
nunc et in antea a prestationibus, taliis, noctumis vigiläs
ac aliis serviciis, civitati tremoniensi impendendis, libera
penitus et immunis, pro qua dicti proconsules et consules,
ne defraudationem per hoc civitas reeiperet sepedicta)
sustulerunt in recompensam quinquaginta quinque marcas
bonorum denariorum Tremoniensium, quas dominus Con*
radus Bersword, tunc coUega consilii, eisdem tradidit et
assignavit. Deinde non cessans sed me ipso fortior curia
et laboribus circa erectionem dicte hospitalis fortiter inten-
dens, licet nonnullos, zelo consimili ferventes, ad opus pre-
dictum receperim coadjutores, non minus tarnen aliis omnibus
laborans et frequenter perficiens cooperante Dei auxilio
nsque ad perfectum duxi suppellectilia, utensilia ac quecum-
que alia, pro consolatione nee non refectione pauperum et
peregrinorum requisita, et necessaria in eadem procuravi
cum effectu. Insuper vero — corporalibus — alibus dicta
Christi membra possent gaudere consolationibus insudavi)
ampliiis impetrando a sanctissimo in Christo Patre domino
180
domino nostro Urbano quinto commissionem et a uenerabili
domino domino Engelberto Archiepiscopo coloniensi dicti
commissionis executionem et licenciam fundandis construendi
et dotandi capellam — pauperum hospitali, prout clariua
pAtet in literis buUatis nee non sigillatis michiper eosdem,
patres et dominos concessis et obtentis, sed timens quedam
fotura periciila, que illius oecasione insidiose oppido Tremo-
niensi poterant imminere, prout a providis recepi informatus,
ab eodem resilii proposito relinquens hoc successoribus meis.
Ardens tarnen et quiescere non valens sed pane coeli
cottidie recreavi, desiderans insteti ulterius obnivius ro-
gando venerabilem in Christo patrem et dominum dominum
Everardum de Westram, episcopum sebastensem, eodem in
tempore dicti domini coloniensis sufiraganeum, ut de auctori*
täte sibi commissa michi consecrare dignai'etur quoddam
altare supra in quodam angulo prope hortum in cavia, ut
saciatus devocione mente quiescam, qui precibus meis tan-
quam rationabilibus incliuatus cuncta concessit impetrata.
Procedens vero ad consecrationem dicti altaris primo reü-
quias plurimorum sanctorum imposuit. Puta de columna
in qua legatus erat Jesus, -de lapide super quem stetit
vrigo Maria, quando angulus Gabriel eam salutavit, de lapide
ubi beata virgo Maria migravit ex hoc seculo, adque de
sancto Marco evangelistä, de sancto Materno confessore,
de sancto Alexio confessore, de sancta Margaretha virgine
de sancta Agneta virgine, de lapide, ubi Christus obyia>at,
sancto Petro dicente: Domine quo vadis. deinde lapidem
poilatilem altaris dictis reliquiis supraponendo ipsumque
propriis manibus asseri infigendo et clavibus eum ürmando,
deinde servans ordinem consecrandi cum debitis solenita-
tibus consuetum , primus celebravit in eodem consecrando
ipsum in honorem sancte crucis, sancte Marie virginis,
sancti alexii coufessoris, anno domini MCCC. LXIX, ' ipso
die sanctorum Processi et Martiniani mai-tyrum, cunetis-
que rite peractis, concessit omnibus vere penitentibus,
dictum que altare devote visitantibus XL dies indulgentiarum.
y Google
181
153^ ©ontab bon Sijnbcnl^orfi, Oraf öon ©ortmnnb,
©onrab unb S£^ibeticu8, fcitte®6^nc, ^tx^pteä^en,
ba^ §cnric^ unb ^crman, eBenfallS ©ö^nc be8
©rafcn Sonrab unb SBrübet Sonrab« unb
a:]^tbcrid^8, toenn (te gro^iä^tig geworben flnb,
ciblii^ bic gefll^altung bcr, m{t ber ®tabt Dort^^
ttiunb wegen anfauf ber ©raffc^aft get^äHgten
aSertrftgc geloBen follen» 1371 feria secunda
proxime post oculi.
154.Ädfer ßari IV. ernennt unter bielen anbeten
©tfibten au(j& Dortmunb, um 6e( ber SSoH-
fhedfung beS Urtl^etK gegen bie SJIner SBürger
Plfe ju leiflen. 1375, 10 ©eph
SacomBlct Urfunbenbud^ III. 5«r. 1375; «nmcrf. @. 6T2,
toctfll. eBcnba iÄr. 786 ©. 689.
155. Äönig SBenjel Beji5t(gt bem @rj6if(|of grieberitä^ III.
bon Sßln ben Seftfe boii SDortmunb unb ber
©rafft^aft. 1376, 6. ^uK.
«acomBret UtfunbcnBuii^ m. mt. 783, ©. 685.
156. 3D{e Jungfrau ß^rifHne, weld&e feit bieten Salären
fiä&on in bem SReduforium ber ©enebictScojjeße
JU ©ortmunb ftd^ l^atte einfd&Iie^en (einmauern?)
laffen, bermad&t il^r ganjeS ajetmBgen ber ge^s
nannten ©apeDe. 1377.
y Google
IM
157,»aifcr Sari IV. BcpÄtfgt bct ®t<ä>t i^re ipriöfc
legten unb crhjcttext fte. 1377, 2L fflf>\>.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis feliciter amen.
Karolus quartus diuina fauente dementia Romanus Imperator
semper Augustus et Boemie Rex. ad perpetuam rei memo-
riam. clara cesaree benignitatis dementia licet vniuersis
fidelibus, quos Imperii sacri amplectitm* latitudo, exhibere
se debeat gratiosam , illos tarnen - pre ceteris maioribus
fauoribus gratiarum prosequitur non indigne, qur sinceri
et deuoti nostri et ipsiiis Imperii zelatores in aduersancium
medio constitui, persecuciones sustinent ampliores, sane
attendentes immote fidei constanciam, et debite fidelitatis
affectum, quos ad diuos Romanorum Imperatores et Reges,
predecessores nostros ad nos et sacrum Romanum Imperium
gesserunt actenus atque gerunt. Magistri ciuium, consules
et tota vniuersitas ciuitatis tremoniensis fideles nostri
dilecti, qui nobis et Imperio immediate- sulwecti, persecu-
ciones, sicut accepimus ab hiis, qui sunt in eorum circuitu,
plurimas paciuntur, ad humilem ipsorum precum instanciam,
quibus merito inclinamur, non improuide, neque per errorem,
sed animo deliberato, principum, comitum, baronum, nobilium
et procerum nostrorum et Imperii sacri fidelium consilio
accedente, de ceiia nosti*a scientia et plenitudine cesaree
potestatis vniuersa et singula iura, priuilegia. literas. indulta,
gracias libertates et emunitates. a Romanorum Imperatoribus
et Regibus supradictis et signanter a ^iuo friderico, Roma-
norum imperatore, predecessore nostro, eis concessa et
concessas, prout in suis articulis, clausulis, sententiis,
verborum expressionibus atque purictis plenius designantur,
ac si presentibus nominatim et de verbo ad verbum forent
expressa et expresse, approbämus, ratificamus, et tenore
presentium confinnamus, hoc inhibicionis edicto imperpetuum
valituro, auctoritate cesarea statuentes, ne quispiam, cuius-
cunque Status, gradus seu condicionis exiistat, ciues tremo-
nienses predictos, aut eorum aliquem, pro quacunque re
vel causa, criminali seu ciuili, extra tremoniam coram aliis
iudicibus, quibuscunque secularibus, ordinariis vel dclcgatis,
datis seu dandis, trahere, conuenire vel ad extraneum
Digitized by VjOOQIC
188
tiidicmai, preterquam coram ipsius ciuitatis iudice, qiii est
vel fuerit pro tempore constitutus, quoroodolibet euocai'e
presumtt, .decernentes nichiloromus irrltum peiiitus et inane,
ai eontra huitidmodi nostre inliibitionis edictiim in dictorum
eittiom eft eoruio libertatis preiudicium per quemcunque
fuerit aüqüid attemptatuai. £t quia iidem ciues tremoiiienses
a dictM» nostris «imt predece^soribus libertati, quod ab
omni theloneo et exactiouibus quibuseunque debeant esse
immunes, firmiter inhibemus vniuersis et singulis nostiis et
Impei'ü sacri fidelibus, ne ab eisdem ciuibus, vel eoruni
aliquoi thedoueuin, exaotiones vel tallias quascunque de nouo
impositas exigere ac recipere quouismodo prcsumat, nee
ipso» ciues vel eorum aliquem pro quacunque re vel causa,
pro nohis aut Imperio sacro per inpignoraciones vel alias
quompdocunque inuadere a\ideant, vel ausu temerario quo-
modolibet, perturbare. Volentes quod nee ipsi ciues parcr^
debeant aJicui gubematori seu defensori contra eorum
volimtatem, ipgis per nos, aüum seu alios, nostro et Imperii
depuiAto, seu inaniea deputando. Insuper cum dicta ciuitas
tremoniensift , vt prefertur, immediate Imperio antiquitus
Sit subiecta, nolumus nee debemus eandem ciuitatem per
nos vel successores nostros Romani Imperatores et Reges,
vendi, impignorari, permutaii/ vel alias quomodocunqus
alienari debere ab Imperio, et si conti*a hoc aliquid attemp-
tatum esset (h)actenu8, vel attemptai-etur in antea, cum istud
vigore priuilegiorum Imperialium, que obtineut ciues pre-
dicti, sit jnualidum ipso facto, hoc ipsmn auctoritate cesarea
et de certa nostra scientia decemimus ii'ritum penitus et
iuaue. volentes omnino, vt hoc ciuibus et ciuitati predictis
iu eorum priuilegiis et juribus nullum debeat preiudicium
penitus generare. Etiam nemo, cuiuscunque Status, gradus,
condicionis seu digmtatis existat, ciuitatem tremoniensem
cum mercibus et rebus aliis quibuscunque visitare volentibus
accessum prohibere presumat, quin potius quibuscumque
aduenientibus Über sit aditus ad eandem. Preterea aucto-
ritate cesarea predicta damus et coucedimus magistris
ciuium et consulibus ciuitatis tremoniensis prefate, qui sunt
vel pro tempore fuerint, laudabiles consuetudines et statuta
.eiusclem ciuitatis pro honore Imperii nee non loci ibidem
Digitized by VjOOQIC
184
et incolarum vtilitate innonandi, augmendi, emeuda&di, et
melius immutandi iuxta qualitatem temporum, proat eis
Visum fuerit, liberam et omnimodam facultatem. Et licet
dicta ciuitas tremoniensis, vt premittitur, Imperialis existat,
cum suis fimdo et possessionibus vniversis, de quibus recipi
consueuerunt exactiones et tallias, vt locus ipse ab hostium
insultibus defendatur, et in statu suo congruentius con-
seruetur, quidam tamen, vt accipimus, mcole ciuitatis eiusdem
nonnuUas possessiones obtinentes in ea clericali caractere
se faciunt insignire, volentes ob hoc ab huiusmodi exactio-
nibus et taliis esse immunes pariter et exempti, et quia
tam canonicis quam legitimis sanctionibus manifeste cauetur,
quod res cum onere suo transire debeat, etiam si ad
quascunque personas ecclesiasticas deuoluantur, anctoritate
cesarea supradicta decermmus per presentes, quatcnus
tales persone, clericalibus caracteribus insignite, eo non
obstante de possessionibus suis, quas in dicta ciuitate obti-
nere noscuntur, quemadmodum prius exactionibus et taliis
ciuitatis fuerunt obnoxie, talias et exactiones huiusmodi
consulibus tremoniensibus soluere debeant debitas et con-
suetas, supplentes omnem defectum, si quis in premissis
aut eorum aliquo obscuritate seu dubia interpretatione ver-
borum aut sententiarum sollempnitatrbus obmisse seu alio
quouismodo compertus fuerit in premissis, non obstantibiis
quibuscunque iuribus, constitutionibus seu statutis munici-
palibus vel aliis publicis seu priuatis editis seu edendis.
Etiam si tales vel talia forent, de quibus iure vel consuetu-
dine deberet fieri presentibus mentio specialis, quibus
Omnibus et singulis, in quantum presentibus obuiare
possent, de dicta cesai'ea potestatis plenitudine, nee non
etiam nostra scientia penitus derogamus. Nulli ergo penitus
hommum liceat, hoc nostre approbationis, ratificationis, inno-
uationis, confirmatiouis statuti, inhibitionis decreti, defectus
supplecionis et derogationis paginam infringere, seu ei
quouis ausu temerario contraire sub pena mille marcarum,
auri purissimi, quam ab eo, qui contrafecerit, toties, quoties
contrafactum fuerit, irremissibiliter exigi volumus, et eanim
medietatem Lnperiali uostro eraiäo siue fisco, residuam —
passonun iniuriam vsibus applicari. Signum Serenissimi prin-
Digitized by VjOOQIC
185
cipis et dornini. Domini Karoli quarti Romanorum Impera-
toris inuictissimi et gloriosissimi Boemie Regis.
AB
K
T
\
/<=
S
OP
V
m
Q
t)
/
\
OR
M
CF
Testes huius rei sunt iUusti'is albertus, saxonie, sacri Im-
perii archi marescallus et lunemburgensis dux. Venerabilis
henricus, episcopusWarmiensis, Dlustris Wenceslaus dux op-
pauie, Spectabilis Engelbertus de Marka et Burchardus de
Retz, comites, nobiles Petrus de Wartemberg dictus cost,
Imperialis curie nostre magister, Thimo de coldis, magister
camere nostre , Busso et Henrieus de Schrapelan et alü
quam plures nostri et Imperii sacri principes, nobiles et
fideles. presentium sub buUa aurea tipario nostre Maiestatis
impressa testimonio literarum. Datum Tremonie. Anno
Domini Millesimo tre<jentesimo septuagesimo septimo, indic-
tione quinta decima. IX^kal. decembris. Regnoinim nostix)-
rum anno tricesimo secundo, Imperii vero vicesimo tei*tio.
Et ego Nicolaus preposijtus camericensis cesaris prothono-
tarius, vice et nomine reuerendissimi in christo patris
domini Lodowici moguntinensis eöclesie archiepiscopi , sacri
Romani Imperii per Germaniam archicancellarii recognoui.
Wifi bet 0olbenin f&uUt. ^iefelBe mif t 2 BoH im ^\xt^^
nteffetr unb toiegt ^Vs Soti^. 9uf hex einen @eite flfet bet
ftaifer auf einem ^ifte au» &tin, ber mit Jtiffen Belegt ifl;
3tt jebet (Seite ein SBo^^en, tet^t« einen ©d^itb mit einem
te^td fel^enben Xblet; linfd einen @^ilb mit einem Ted^td
f))rittgenbett S5tten; bet Stai]n, in ber Siedeten bad B^P^^^
t86
\n bar Siirtni bm ^tti^^^l, M^t ein Unf^ti iMixutb «ttf
ben {^üften mit einem OArtel nnb mtf bet f&va^ mit einet fU^
{reujenben @toIa umbogen unb flBer bie ©d^uUern eine @^afel
gett)orfen. ^ad Be^artete $au)»t becft eint ihone, t)on einet
SßeUhtgel üBctta}5(Bt, beten Jheu) bad f bet Umfc^tift Bilbet
@te lautet: f KAROLVS. QUARTUS. DIVINA. FAVENTE.
CLEMENTIA. ROMANORVM. IMPERATOR. SEMP.
AVGVSTVS. ET. BOEMIE. REX. ®ie Äe^eite aeigt eine
Äitt^e mit 2 St^Otmen, ouf bet Äirftentjftt ftc^t: AVREA.
ROMA, unb bie Umfc^tift lautet: f ROäU. CAPVT.
MVNDI. REGIT. ORBiS. FRENA. ROTVNDI.
159. Äönfg SBcnjer crtl^cift ber ©tabt ©ortnmifb ba8
ytt(S)t, öon ben ßcijIHd&ctt ©fitem ©teuer gu
erl^eBen imb Unmfinbigen unb SBerfd^wenbent
aSotmünbcr ju fc^en. 1379, 25. DftBr.
Wenceslaus Dei gratia, Romanorum Rex Augustus et
Bohemie Rex, notum facimus tenore presentium universia.
Cunv jorisdicto et Civitas Tremoniensu , que a nobit
et sacro Romanorum infeudo dependet Imperio, mere
Imperiales existant cum fundo et posseesioiiibus, de quibus,
ut didicimus, reeipi consuetum est exaetiones et taUias, ut
locus ipse ab hostium insultibus defendatur et in statu suo
pro honore Imperii congruentuis oonservetur, decemimus
auctoritate Regia, omnino volentes, quod omnia et singula
bona, hereditaria et immobilia, in Jurisdictione et Civitate
Tremoniensi predictis sita, sccularia et in manibus laieorum
hujusmodi tallias, exaetiones et servitia de prefatis bonis
fadentium debeant perpetuo permanere et in casu quo
aüqua ex eiadem bonis ex successione bereditaria admliquas
personas ecdesiaaticas fiierint devoluta, quod hec persone
Ecclesiastice ab hujusmodi tt^iis et servitiis Civitati Tre-
monisi predicte, de dictis bonis impendendis et faciendi»,
sint nuUatenus supportate et bona predicta puis proxi-
mioiibus heredibus dereünquant, seit in manus laico^unit 9t
Digitized by VjOOQIC
— 1« —
non aliontm transferant integre et deduoant. Insuper voIms
Pro-Consulibus et Consulibus Civitatis Tremoniensis pre-
dicte, üt laico prodigo, si etatem viginti quinque annomm
excedat, curatorem et si minonim annorum fuerit, tutorem,
ne res et bona dilapidet et inutiliter expendat, preficere
possitis, autoritate regia cOnferimus plenai-iamfacultatem,
volentes, quod si idem laicus prodigus se postea procura-
verit, minoribus' ordinibus insigniri, quod illo non obstante
curatorem seu tutorem debeat obtinerc. Presentium sub
nostre Kegie Majesis sigilli testunonio literarum. Datum
Frage Anno Domini niillesimo, trecentesimo , septuagesirao
nono, Indictione Seeunda VII Kalend. Novemb. Regnorum
nostrorum Anno Bohemici deeimo septimo, Romanorum
vero quarto.
160. Ädfet SBenjcl ßcncl^mfgt We SBetjjfanbuttfl US
ÄönigSM^ä- 1382, L ^u\u
Wyr Wentzelaus van gotesgeneden Romisch Konyncgh
zu allen tzeiten merrer des Reichs vnd Konyncgh zu Be-
heim bekennen vnd dun kunt offenlichen mit dissem breyue
allen den die yn sehent eder hören lesen, wann der Edel
Engelbrecht graue tzu der Marke vnser vnd des Reichs
über ghetrewer , vnsen vnd des Reichs hoff zu dorpmunde,
den er in phandeweise jrnnehat, den Borgermestem, Schef-
fen, Rate vnd der ghemeynde derselben vnser vnd des
Reichs Stadt tzu dorpmunde hr eyne genant smne gheldes
versat hat, djiz wyr vnsen willen, gunst vnd verhenknisse
dar zu gegeben haben vnd geben auch in Kraffte ditz
breiues doch mit beheltnusse vnser vnd des Reichs vnd
Vnser nackomen an dem Reiche losunge vnd rechte, mit
vrkimde ditz brieues versigelt mit vnser kunicglichen ma-
iestat Ingesighele, der gegeben ist zu ffrankenfurt vff den
Mewne, nach criats gheburte dreytzehenhundert Jar, dor
nach in dem zwey vnd achtzigisten Jare, an sant vhichs
Digitized by VjOOQIC
188 -^
taghe des heiligen Bischoues» vnser Reiche des Behemi-
sehen zweutzigesten vnd des Romischen in deme sechsten
Jaren.
161. 1382 am Sage @t. ©ercort unb aSictor (10.
DctoBet) Wjlrt ^einxiii bon Sinbcn^orjl; ©o^n
unb (SxU bc8 Dortmunbft ©tafcn Sonrab t>ott
Sinbenl^orjl, bcn ®b üBer bic geji^altung bcr
aSctttigc mit ber ©tabt iDortmunb , tt^cgcn bc8
aSetfauf« bcr ©raffd^aft.
162. ©ctlad^ bcn gnttelenowc , bet bot bem ©eri(ä^tc
ju SEBefleT^oIt bie ©ortmunber l^at frieblo«
crflSren laffcn, Befcnnt gegen betett ©eteiä^tfame
gcfeblt äu baBen. 1383, 13. Dct
crflaren la)fen, betennt gegen betf
gcfep a" ^Ä^en. 1383, 13. Dct
Ich Gerlach Luttelenowe do kundich — dat ich van
mynen vrenden des belere t vnd wys gemaket bin, dat dei
van dorpmimde also gevrjet S3nit, dat men sei mit rechte
nicht vredelves leggen en mach, darvmme so hebbe ich dei
vredeloschap, dei ich mit dem gerichte to Westerholte ayn
dei van dorpmnnde gekart hebbe alincg vor my \'nd vor
deighene, dei dar mit my ayn dat swert getastet hebt, nider-
geslagen — vort sal ich gerlach tuschen hir vnd Paschen
begaden vnd antworden van Wescele van Westerholt, dat
hey dei vredeloschap nider geschlagen hebbe. (bei Strafe
des Einlagers) dar waren ouer: Gerlach und Giselbert von
Westhusen, Lubert van Rechene anders geheiten dei Bitert,
W. M CCC LXXXm 3 Tage nach St. Gereon. •)
*) Stttiel{ttoU)e ^t^^t mit 10. (2. 5. Z.) ind ftveua defe|'
tett Stauten.
y Google
163. 1387, 3 Soge na* aWaria^^immcIfa^rt, 6. 3uH;
f^Iie^t 2)icbct{*v®taf öcn SimButg, fm (Sintjer^
jiänbnig mit feinem ©ol^nc SBÜl^elm, ein JBünb==
nif mit ber ©tabt ©ortmunb. @8 ijl im aUge*
memn mit benfelBen SBorten, n)ie ia& unten
(5«r- 173.) fclgenbc Sßünbni^ mit bem @rjWf*of
i)cn 65In gefaxt gut 210 ®*ilbc tt)irb er
Reifer ber ©tabt , gegen Jeben , ber feine @a*e
mit i^r ni*t auf bem SEBege be« ©*ieb8^ ober
' @eri*t8!^©:()ru*e8 augma^en, fott)ic ber i^re
greil&eiten unb 5prit)ilegien antapen roiU. Cr
giBt ben S5ottmunbern freien SBerfel^t in feinem
Sanbe unb feinen S^lßffetn. SKiemanb foU boxt
i})X ®ut, i^ren 8eiB antaflen bfirfen, e« fei benn
um SRiffetl^aten tt)iDen, bie fte in feinem 8anbe
Begel^en. 9?ur gegen ben ^erjcg SBiC^elm t)Ctt
^Setg, ©taf Engelbert r>t>n ber SDfarf, Engelbert
©oBbe unbSol^ann toon SimBurg, feinen ©ruber,
tt)ifl er baS ©*tt)ert nid&t jiel^en, er toiU U)nm
aber au* -ni*t l^elfen, unb für bie 3^* ^^^
gelobe feinen SKufent^aft in feinen ©*Wffem
•gönnen. SDie SDortmunber fönnen baS ©arlel^n
na* einia^riger Äünbigung jurfidE i)erlangen.
8[u* iOieberi* !ann ft* tt)ieber fteie ^anb
f*affen, wenn er baS @elb jurüdtjap, xoai
iebo* erjt ein l^alB 3a^r na* einer ffifinbigung
tocn i^m gef*el^en !ann, in ber art, ba^ er tt)fi^*
renb biefeS l^alBen ^a^xtS no* immerl^in bem
aSertrage gemdg l^elfen mup.
164. SDie ©tabt .JDcrtmunb fö^nt fi* mit @raBif*cf
griebri* HI. \>on göln ani. 20. 5»ot)^ 1389.
SacomHet Urfunbenl^. m. fHx. 944 @. 829.
Digitized by VjOOQIC
190 ^
165. Sffieigi^um fiber bte SÄefd^guniiitttelBarfett ber
1390—95.
Ich Johann van den Braken, eyn rykez schulte to
der tyt des houes to dorpmunde, do kund allen luden,
dat vor my quamen a. b. c, vnd sworen to den hilligen
mit opgerichteten Itfliken vintgern vnd nüt gestaveden
eyden, dat sey \Tye rykes lüde waren, vndc in den kon-
nicgeshoff to dorpmunde horich weren, vnd anders nyniger
haede recht en hedden, ofte nyraande in Egendome, ofte
yenigen rechte verbunden weren ^Tid dat sey solden vnd
mochten hruken, al des rechtes des andere rykes lüde
tsruken solden vnde mochten, dyt gescha to dorpde vnd
dar waren an vnd ouer^ rykeslude : her Johan van "Wlckede
dey aide, her Detmar Kleppinck, her Albert Swarte, Clawes
swarte vnd Johan von Wickede hem Hildebrands sone,
vnd ander bederue lüde. In eyn openbar tuch and jnerre
vestnisse so hebbe ich Johann van den Braten rykes
shultes vorgt mya. Ingesegel an dessen brief gehangen.
Datum anno domini.*)
lea Engelbert ®raf \>m bct Wlaxt fß^nt ft(^. mit
ber ©tabt ÜDortmunb tt^egen einiger Srruttgen
mi8. 1391, 21. SWdrj.
Wy Encgelbrecht greue tho der Marke dojoi kund
allen luden — dat wi — vnss vruntlieken — verscheden
hebbet myt den Borgermeistem dem Räyde vnd den
gemeynen Borgeren van Dorpmunde. alse van der Ayn-
sprake wegene, dar wy sey vmme aynspreken van vnser
vrunde wegen, dey vnss affghevancgen worden as her
Diderich van Volmesteyne vnd andere vnse vrunde — myt
*3 ^ie9a5tcS3al^t fc^tt }toat, inbcffeti hie in ber Utfunbc
Benannten spetfwe« H^axm 1390—1395 fftat^^mn nUx
Söörgetmeijler.
Digitized by VjOOQIC
— - 191
bcrn Didarich ghovancgen worden vnd sey hebbt vns van
vnss — AnspriUce wegen vuldäen — na ynnehaldyncge des
Soenebreyffs und latet sey dar van qwyt. vart late wy sey
qwyt van deme dar wy sey vmme ansprecken, dat viff
dusent Schilde nycht so gud en syn as seuendehalff dusent
Gulden/) — MCCC. XCI. in vigilia Annuntiat. B. M. V.
Sfiii htm @ehft M (Stafen.
167. gmjjfcl^Iuttgg^SBrief für ben @ttgI5ttber @tertta=^
battt. 1392; 14. See.
Dey Ersamen wisen manne Bm'germeister, Sceffen vnd
Raed der Stad to Middelborgh vnsen sünderlings guden
vrunden, vnd vart al andere gude lüde, dey dissen breiff
seyn vnd hören lezen, doyn wy borgermeister vnd Raed
der Stad to Dortraun de mit vnseme deynste vnd begeren
vch to wetene, dat Johan sterttevant**) van Encgeland, vnsen
helpere was in den tyden do de heren, dey Ertzebischop van
Colne vnd dey greue thor Marke, myt anderen vyl heren
vnse vyande waren vnd uns do truwelcke deynede, also dat
wy Eme danken. Nu hebbe wy vernomen, dat ouer Eme
geseget sy, dat hey in der vorgenannte tyde, do hey vnse
helper was, solde wesen eyn deyff, eyn mordenere, vnd eyn
Straten rouere, das wy eyne aJynch vnsehuldich van halden
— vnd wy en weten van Eme anders nicht, dan van eynen
ghuden manne, hyr vme so bidde wi vch, aller wet, dat
gl ves van Eme yniche worte horden, dat gi ene dar 3mne
willen verantwerden. In eyn tuch dessen vorgt. sake so
hebbe wy Borgermeister vnd Raed der Stad van Dorjp-
munde unser Sta'ds Ingesegel an dessen breyue doen hancgen.
Datum xpi (1392) crastino bte Lucie virginis.
*) (Siemdf STieb8n^f(^Iu$ toon 1389 muiUn Um (Strafen
7000 (gJutbctt ßcaa^It toetbe«. 5t)ic @tabt ^atte l§m M Ux
Sbiiol^lnna dOOO ®^itbe füT 6500 (Bulben angetef^net.
. «^ 3m ßaiiiii*f^n ^ei^t er Sterttavan.
izedby Google
19S — -
168. Sol^Ättn bcn SBidEebe, t)on bcr SB^rtedfe, m\> ®teta
fefnc @(ä&tt)efler quittirert alle Stnfptftd&c, bic jtc
lüegen ?lgncg, i^ret ©(3^tt)efler imb bereit @ol^nc3
arcnb an bie ©tabt Dorhnimb f^cübm. Am Sag
be« ^e{L ©eteon unb aSictor 1392.
@d flegetn: 3o$ann toon SBiifebe mit bem quergei^eilien
©(i^ilb unb bet ©lei^e; ^erman Sa4)))e mit 2. 1. fdUttttn,
fetman SSant^of mit 2. 1. ^uben^üten.
169. (Sin ßlagcBticf be« grjBifd^of« gTiebeti(i& i)on
S6Itt an bic ©tabt Dortmunb übet bie ©tabt
®6In. 1393.
Wir begeren uch , die Burgermeistere , Raid ind ge-
meyne Burgere der Stad zu Dorpmunde vnse besimdern
vrunde zu wissen, dat wyr mit vnser Stadt zn Colne vur
tzyden zu kregge körnen waren, vmb vnse reichte herli-
cheide ind gerichte bynen Colne, ind dat wyr darup ge-
soynt worden, da van under vns mallich den andern breue
gegeuen hait besigelt, also dat die Stadt ind Borgere van
Colne vns ind vnse gestiebte laissen solen vredelich, vnge-
liindert ind vngekrodt by allen vnseu reichten, herlicheiden
in gerichten, geistlich ind werentlich, also as die Soyne-
brieue dat jnne haldent, dat dar en bouen die Rait zu
Colne \TQ9 die vurgt. Soynbrieue oyuer varent mit gewalt,
ind gryffent an unsere reichte, herücheide ind beyde,
geistliche und werentliche gerichte bynnen Colne manich-
veldichlichen weder die vurgt Soynbrieue vnd weder recht.
Zum Yrsten an vnss pafschafft, die sy bis up den tzienden
dach bynneji Colne geslossen ind gevancgen, ind op brieue
gedrmigen haint, die sy jn weder yre peflfliche vryheit
geuen moisten. Ind hant vort van yren eygenen moitwillen
gegryffen an \Tise Greuen, vayt, Scheffene, ind etzliche .
vnse Burgere zu Colne mit gewalt ind zu vnreichte, ind die
gevangeu ind getumet, ind der eyn deils entlyvet, die
Andern jair ind dach gevangexx gehalden, vnd euch vp
izedby Google
193
vnredeliche brieue gedrungen weder vnse heiTicheid ind
werentliche gerichte, da van wyr nye vernemen künden
van jn, wat tzichte sy jn geuen, wie wale wyi* der meich-
tich waren zu reichte. Jnd hant oueh anders vele luyde,
paffen ind leyen, as die paffen verdreuen, die ieyen eritly-
uet, -erdrencket ind anders verdreuet buyssen gerichte ind
ayn scheffen vrdel, dar vmb mallich die Stat schuwet (f(i^eut)
ind vnse gerichte damit neder gelacht werdent, ind besor-
gen, dat manich vnschuldich Burger ind andre luyde, alsus
yres lyues ind gudes vnschuldichen verderuet ind entwel-
diget werdent. vmh vnlcher oyuergriffe ind gewatt willen
wyr vnse vrunde zu dage han gesand, die van vns wegen
begeret ind gesunnen hant, dat sy vns by vnsen reichte
herlicheiden ind gerichten Hessen, hetten wyr die soyne-
brieue in eynchen sachen oyuervaren, dat vuelden wyr rich-
ten, dat si vns des gelychs deden, vnd beyden vnse vrunde,
si des zu versicheren vnder eynere penen van tzwerentz
hundert dusent güldene , me off myn ; ind dat also versi-
chert van jn ze nemen , des vns nye wedervaren künde.
— Vortme so hant si binnen der stat zu colne, die vurt-
zyds die vrye Stat zu Colne plach zu heissen, nu van nu-
wes gesät ind geniachet Assisien, vnghelt, mangerhande
>schetzinge, vnreichte gedrencknisse vp broyt, wyn, Byer,
vleisch, vische ind sleich (ha^ s ifl nld^t beuttid^) vp alle
Keuffmanschaff ind wäre die zu Colne gevyssert wyrt, da
mit sy die stat ind alle Biu*ger ind iugesessene zu Cohic
entfryent ind zu eynre eygenschafl drenget, wedec got, we-
der reicht, bescheid ind vryheid zu Colne, ind weder alle
dey gene, die sich gerne mit gode ind mit Ere geneerden
(emÄ^ttcn) also dat sy mit der vurss. Assisien ind vugelde
die stat zu merre Eygenschaft ind wuestingen dringet, dan
eynige stadt in diesme lande, ind damit vnse ind andere
herren, vmb sy gesessen, land ind luyde , sy seluen vnder
sich ind ouch die Ritterschafft, der gemeyne Couffman,
pylegrim ind alle man grofflichen ind swerlichen geschaten,
gedrungen ind verunreichtet werdent weder die vurss. vnse
soyne, die wir van in han, ind weder reicht, Ind hant
ouch dar en boyiien den Ryn bojoien Colne, da die sti'oyra
vnser is, ouerpelet, daruppe couffluyde ind andre vnschul-
Digitized by VjOOQIC
194
dige luyde yre lyue ind gut verdrunken ind verdoruen sint,
ind is zu besorgen des deglichs mee zu geschiene. Ind wir
han wale verstanden, dat si die gemeynde zu Colne an-
breicht hauen maniger kunne heisschunge, die wir van der
stat zu vnreichte geheischt solen hauen, da mit sy die ge-
meynde meynent weder vns zu herden ind anders an bren-
gent, dan vnse heisschunge hait geluydt. da soilt ir wissen,
dat vna genoyget an soynebrieuen, die wir van in han, ind
andern brieuen an reichte ind anders nyt en geren (Begel^ten)
zu sitzen dan na inhalde der besygelden Soynebrieue die wir
van in -han, ouch brenget sy des gelichs, as wir verstan-
den han, an die geraeynde (:) wat sy alsus an gr3rffen van
Schetzungen, assissien ind andern Sachen vumeraet.,'datmu-
gen sy wale doin van macht etzlicher brieue, die sy van
me riche hauen, dar up laissen wir yderman wissen, vns
damit zu verantwerden (:) <iat wy des anders nyt en geren
dan reichtz na vnsen ind yren keiserlichen ind kuniklichen
ind andern brieuen, die mallich van vns behalden hait, Ind
dat zu versicheren ind versichert zu nemen gelych vnse
vrunde, dat wie dicke op dagen in van- vnsen wegen
hant geboyden. Kunden wir vyrre (eure) off ymands vnder
wysingen geneyssen,* dat sy vns brieue ind yre besygelde
Soynen hielden ind richtinge deden van den oyuergrytfen,
dat wulden wir gerne nemen, vmb dat wir nyt swerlicher
oyiier sy durften clagen. Kündet yr des nyt gedoyn, «o
besorgen wyr dat der geme3me Couffman ind vnse armen
luyde yre kouffmanschaffl anders wa suchen moisten, da
sy so verderfflichen nyt geschediget ind vervnreichtet en
wurden, vmb irre narungen willen, went wir nyl; en mey-
nen in dessen Sachen vnse nutz zu proyTien, mer dat ge-
meyne best, vrber, ind vryheit zu behalden.' datum Ams-
berg nostro sub sigillo presentibus impresso anno dni. MCCC*
nonagesimo tertio.
170. antoort ber Sölner. 1393.
Vch, den Raitzmeistem ind Raide der stad van dorp-
munde, vnsen lieuen vrunden, danken wir Burgermeister,
Raidt ind andern Burger der stad van Colne sunderlincgen
Digitized by VjOOQIC
195
sere, dat ir vns gesaut hait'alsiüge brieue as her Friederich
der *£rzbuschof van Colne an vch gescreuen hait vntgaen
vns, ind weulden, dat ir, alle lantzherren, Ritter, Knechte
ind alle gude lüde grutligen wysten, wye alle Sachen gele-
gen weren ind wie he vire (ijot) ind na mit vns vmbge-
gangen hait ind sunderligen, wie he dese selue sachen'ind
punte, de he an vch geschreuen hait, nyet lancge da be-
uoerentz ouch an vnse mitburger ind an die gemeinde ind
yre geselschaf geschreuen hatte mit vpsatze, as wir vns
versiien, ind anders nyet da ynne geprouen en kunnen, dan
dat hey vns da mit gerne gescheiden (geff^ieben) ind eyne
zweyunge vnder vns gemacht hedde, off dat hee dat hedde
kunne gedain, vmb ^ynen willen zo volherden, des hee,
goide danck, geyne macht hauen en sal ind vns ouch van
der goitz gnaden da vur nyet leide en is, want die grünt
der warheit allen vnsen Burgern kundich ys. In den yer-
«ten as he schryft, dat wir die Soynebricue ouervaren mit
gewalt und griffen an syn recht. — darop begeren v^r
vch zo wissen, dat wir syncn vrunden vurtzitz hain doin
antwerden, dat vns nyet kundich en sy noch ouch en ys,
dat wir die Soynebrieue yet ouervaren hauen, ind were dar
vmb Sache, dat sy vns sagen weulden an wilchme pimcte
wir die Soynebrieue ouervaren hedden, wir weulden yn
beschedligen dar vp antwerden. Wie wail vns des doch
van yn nyet en wederuoir, (tolcbetfu^t) so schickten wyr
doch vnse ^anmde by den Erlzbiischoff vurgt zo dem Broele
in syn Slos, ind hedden gerne van yem seiner, of van sy-
nen vrunden gehoirt ind verstanden, an welchen puncten
wyr die soynebrieue ouervaren hedden . . dar vp he vns
deide antwerden. dat vnr vns verbunden vur zwerentz him-
dert dusend gülden, me of myn , off wir die Soynbrieue
ouervaren hedden. Darup yn vnse vrunde antwerden, so
vfie die Antwerde vur van vns geschreuen steit (:) mer sich
zo eyngen pynen zo verbinden, ee sy gehoirt hedden an
wilchen puncten — dat sey des nyet schiddich en weren
zo doin . . Yort as he schrifft, dat wir die pafschafl zo
Coelne byimen vnscr stad soelen beslossen ind gevancgen
hauen, darup antwerden wir (:) dat vnse vorvaren ind wir al-
leweige vnse portzen hain doin sliessen ind vntslicssen, so
13* - I
_, „/LjOOgle
196
waner vns duchte, dat viis ind vusse stede des iioit was.
Mer id geueil zo denseluen Z7deii, dat wir gesunnen van
der Pafechaft, dat sy anders geynen wyn zappen en weul-
den, dan yn van yren pervenden geburde, die sie bjrnnen
Coelne hedden ind verdienden, want id vns vntzemeligen
ind vnredelich dachte syn, dat sy einige andere wyne zap-
den, dan yn van yre peruenden bynnen vnsse stadgeueile,
dat sy ind yre gesynde doch viel ind sere oueruaren had-
den, darumb wyr viel kroidtz ducke gehat hain, as vnse
mitburger an vns quainen ind claegden, wie syyrre naryn-
gen vssgeinge, want sy nyet zo zapden komen en künden
vur der pafschaf, die altzyt vur sich hien zapden enbynnen
ind en buyssen yrre Emunitaten ind an der gemeynre
straissen. da duck vurait in gevallen were, hedden wir dat
altzyt nyet verhoit, ind hadden darumb ouch vurtzytz, ind
lancge ee id darzo queme, an vnsen heiligen vader den
paess gesand, ind hadden behalden eynen Richter tgaen
die pa&chaft vp dat wyn zappen, mit namen den Buschoff
van lüytge, heren Arnolde van home seligen, ind wurden
doch da an gehindert van der pafschaf, die do zo den tzy-
den heren Rummel, Dechgen zo der tzyt der kirchen zo
sent Andi'e, dar santen zo luytge ind wuruen als viel, dat
wir mit den sachen zo geyme Rechten kommen en künden.
Ouch so enkennen wir nyet geprouen, wat id den Ertz-
bushoff van Coelne angeit, want die pafschaft yn in diesen
Sachen yren mombernyet gekoiren en halt, noch ouch ouer
vns nyet en clagent, as sey vns seiner gesaicht haint \Tid
vns des gestaen willent. Ind were der pafschaf eynich ge-
brech an vns van desen off van andern Sachen, darumb dat
sy vns zo sprechen weulden, darup weulden wir yn gutli-
gen antwerden ind wir ouch anders nyet en wissen, daA
wir mit der Pafechaff in vruntschaff steen. Vort dat hee
schryfil, dat wie van vnsme eygenen moitwillen soelen ge-
gryffen hauen an synen greuen, scheffene ind andere Bur-
gere, darub begeren wir vch zo wissen, dat der greuen ind
die Scheffene vnse Bürgern ind ingesessene synt ind syn
nyet en synt (unb nid^t fein finb) Ind hain myt den gedain
ind yn yre boisse gesät, as vnse vuruaren ind wir allwege
gedain hauen mit den ghenen, die dem Raide gebrucht ha-
Digitized by VjOOQIC
197
uent. Vort as hee schryfft, dat wir die leyen vntlyft ind
erdrenkt hauen ain Scheffen vrdel ind besorge dat wir
maenchen vnschuldigen verderft hauen, darup begeren wir
vch zo wissen, dat id eyne tzyt her bynnen vnse stat
sere oeuel mit slacht ind duyfden bei de nacht ind dach
gestanden hadde, ind daden dem greuen in den Scheffenen
sagen, dat sy dat verhoeden ind dar oeuer richten weul-
den. dar sy nyet zo endaden, as des wail noit were ge-
weist, ind wir yn etzlige daiden liueren, die doitslage ge-
dain hadden, da sy geyne richtunge oeuer doin en woilden»
as des wail noit were geweist, hedden wir vns der, off der
geliche quyt gemaicht, darumb en seulde vns nyeman straif-
fen, die der gemeynden beste gerne hedden, want wir vnse
stad V nyet en vreden gehalden kunnen . ain betwanck ind
vorte, ind noede yeman vnschuldichs weulden kroeden an
lyue off an gude. Ind vort as he schryfft, wie wal he yrre
mechtich sy, dat hie nye gevreischen en künde, wat Zieht
wir yn geuen, darup begeren wir uch zo wissen, so wat wir
mit vnsen Bürgern gentz hain, dat dat den Ertzbuschoff nyet
an engeyt zo verantwerden, noch da van zo vragen, noch
wir yn darup nyet schuldich en syn zo bescheiden, want
wir lyff noch, gut van ym enhain. Mer doch want dat ge-
richtevan den Scheffenen vnendich was, ind Vertzoicht wart,
ind der scheffene genos so grois ind so vmbehende was,
dat den luden yre recht laucge ind viel vertrackt wart, ind
zo geyme ende komen en künde, so hain wir weige dar zo
geproift, dat den luden entligen recht weder vaere, dat doch
dem gerichte geyu archdeil enbrengt, as man dat in der
warheit vinden sali. Vort so en wissen wir van geyme paf-
fen, die verdreuen sy, mer wir denken wail, dat he eynen
Canoenich me3men soele, die hadde also schentlige Sachen
begangen ind vnsser gemeynre stede gut an sich heymli-
chen getoigen , des he vor vns bekant hait, dat id yem eer-
licher was, ind yem ouch gesacht wart, dat he sich eyne
wile zytz vss der lüde ougen machde bis is vergessen
wurde . . Vnd as der Ertzbuschof vort schryft, dat vnse
stad plach zo heissen eyne vrie stat, dat bekentnisse nye- ♦
men wir vur vns, vnd is ouch wair, ind beheilten ouch gerne
vnse vryheit, ind vmb syns moit willens wille so moissen
Digitized by VjOOQIC
r— 198
wir den schaden an vns seine neymen, dat wir vns synre
vngenaden mit erweren. Ind haint \Tise alderen vii*e, vnd
wir na, alle wege assisen gesät, vns vns vnrechtz mit zoe
weiren tgaen syne gewalt ind andre vnse viande. Ouch
meynen wir, dat wir dat mit rechte wail doin mögen byn-
nen vnser Stad, md dat he vns dat mit rechte nyet keren
cn moege, noch ouch besprechen, ind wir ouch vnse stat da
mit in geynre wys cnvntvryen mer wir moissen sy da nrit
vryen vur synre gewalt, die he an \tis keert — Ind dat he
schryft, dat wir den Ryn ouerpeilt hauen vur vnser stat, dat
hain wir gedan vmb \iiser stede beste, na dem vnse Sachen
iiu gelegen synt, ind derae Koufmane nyet zo achterdeile
noch zo leyde — Vortme dat he m^yndt, dat wir syne
heisschinge anders an vnse Burgere bracht soelen hauen,
dan sey geluyt haue, da deit he \'ns vnreicht an, ind des
cn sal man also nyet vynden, wante wir noede alsulge Sa-
chen doin wolden, ind dat ziende deil des Ertzbusdiofe
heissinge vnsem Burgern nyet kunt gedaen en hauen. Ind
wir ouch van synen vrunden gesunnen afschrychte synre .
heisschmige, des vns nyet werden en mochte. — Vort as
he schryft, dat wir an vnse Burgere bracht hauen van an-
griffen, van schetzingen, Assysen ind van anderen sachen,
dat wir dat wail doin moigen van macht etzlicher brieue,
die wir vamRyche hauen. Dat he der brieue by rechte bly-
uen Wille darup begeren wir vch zo wissen, ^sti wir vnser
preuilegie, vryheide, ind beses, die wir vam heiigen Rycbe
hauen van maenchen jaren her gehat hain, ind ouch hauen
an yn tgaen geyn Recht stellen weuldcn, as wenich as he
syn gestiebte tgaen yeman zo Rechte stellen weulde . .
Ouch as he schryft, so wat he in desen sachen dede, dat
he synen nutz da ynne nyet en meyne, mer der gemeyn-
den besten, vi'ber ind vryheit zo behalden, darup begeren
wir vch zo wissen, dat wir yem des zomail nyet en geleu-
uen, want wir in geynen sachen geprouen en kunnea , na
dem he mit vns vmbgeyt, dat vns nutz oft vryheit brenge,
mer id ys eynevarwe, syne sachen da mit zo werwen, dat
•sy schoyn luyden vur alre mallige. want hedde he der ge-
mcynde nutz ind vryheit vur, as he leist luden, so en tolde
he vns noch vnse Burger nyet an synen tollen beide zo
Digitized by VjOOQIC
199
Wasser ind zo lande, dat he vns doch TmbUJigch deit, na
ynnehalde der brieüe, die wir van synen vurvaren, ind ouch
van dem doyme ind allen andern gesuchten bynnen vnse
stat van Colbie darup besegelt hain ind die he vns mit sy-
nen besegelden brieuen confirraeret hait. in wilger confir-
niacien he vns gesichert ind geloift hait in guden truwen^
al vnse priuilegien, die wir von Pesen (iß&Sjlctt) keysem , ro-
mischen koenningen ind Ertzbushofen van Coelne hauen»
vort al vnse priuilegien, vnse vryheide alle gewoende ind
besess, alt ind nuwe, in geschrychte off buyssen geschricht
C0(i§Tlft) vaste stede ind vnverbruchlich zo halden. Kunden
wir vrre off eynger herm off yemans anders vnderwisingen
geneissen, dat he vns noit dadinge vntragen weulden ind
vns heilte dat vns gesichert, geloift ind besegelt hait, dat
weulden wir gerne zo Danke neymen. — Want wir vmmer
des syns nyet engeren. In orkunde vnser steede Ingesegela
ad causas her vnden an diesen brief gedruckt datum anno
doniini M^ CCC®. nonagesimo tertio in crasüno beati An*
thonii abbatis.
171. 3c«gtit§ für bcn sprlefler Sol^anit SKartcn, bafi
et butd^ bie il^m geworbenen SSerfl&mmelungen
n{(ä^t Dcrunel^rt fei 1393*
Ego Henricus de ore, armiger, officiatus reverendissimi
in Christo patris, domini mei, Friderici archiepiscopi ste
ecclesie colon. pro nunc in districtu et terra Rekelichussen
vniversis et smgulis presens scriptum intuentibus cupio
facere notum, quod coram me constitutus discretus vir. Jo-
hes Märten, presbiter . . devote rae petiit, vt literam sibi
darem testimonialem in notitia veritatis, quomodo oculos et
pedem vnum amississet ne . . despectus vel infamis habeatur»
Quare ego recognoscens veritatem, presentium tenore, cunc-
tis fidelibus testor, Quod dictus Johes cecus faotus in . . gverris
ventilatis . . inter reverendum patrem et dominum meum
predictum et nobilem comitem de Marka parte altera. Et
y Google
800
idem Johes tunc in adiutorio fuit comitis de Marka . . qui
quosdam de complicibus dicti mei domini archiepiscopi cap-
tiuauerat, quibus invidia motus oculos abstrahi fecit. Et cum
postea dicti domini mei archiepiscopi amici quosdam dicti
comitis complices captivabant) cum quibus captus fuerat Jo-
hannes antedictus, qui suos vindicando amicos dicto Johi
cum nonnullis suis sociis ocuIös extruserunt. Quibus ab-
stractis propter dolorem nimiumque frigus, que in pedibus
antea patiebatur, ne in aliis suis membris deterius quid
contingeret, propria voluntate, amiconimque consilio, pedem
amputare permisit. Et ex quo hec singula premissa mihi ia
notitia constant veritatis, quod dictus Johes non ex aliquo
actu malefico vel forefacto speciali oculos et pedem amise-
rat, quam ut premissum est, et vt nonnulfi se non iactent
-nee gaudeant sua demisceria, literam presentem sigillo meo
roboratam dicto Johanni duxi dare in recognitionem verita-
tis premissorum. datum Horneburgh anno domini M® CCC*
Bonagesimo tertio crastino nativitatis beati Johis baptiste.
172. Sonrab \>. Sinbenl^otp ©taf gu ©ortmunb unb
^inxiäf fem ©ol^n fd^n)5ren, bic tl^nen flel^örigc
i^albc;®raffd&aft nid^t in ftcmbc §änbc }u Mn^
flcn. 1394, 30. SDeccmBcr-
Wy Conrad van Lyndenhorst Greue to dorpmunde vnd
Hmrich syn Sone doyn kund — dat wy — mit dem Borgerme-
steren vnd Raede der Staid to dorpmunde ouerdregen hebben
— dat wy vnse haluen Graefschap mit all erren heirschap ge-
richten, rechten, tollen, munte vnd mit allen eren opko-
myngen vnd tobehoringen vnd sodane deile, alse vnse vorua-
pen und wy to voren alleene behalden hadden — by na-
men, den hoff gelegen by der Capellen to suntte Mertine
mit all syner vryheit rechte ^oid to behorincgen. Vort vnse
dryft as wy dey van aldes gehat hebben, vort dey capellen
to suntte martine, mit ere to behorincge vort dyenstlude,
cyghene lüde, Wastynsige lüde, vnd stapellude, mit eren
Digitized by VjOOQIC
201
guden vnd rechte, vort den how, in dem voirste, behalden
dem ryke vnd rykes luden eren rechte, hi neymands band
keren en solen — dan wer Sake dat wy eff vnse Eruen
dese vorschreuen haluen grafschap vrygrafschap — van vns
laten wolden, so sollen wy dey laten den Borgermesteren
vnd Raede der Staid to dorpmunde to behouff der Stades
to dorpmunde vnd anders nymande, vnd solen eyne rechte
vertichnisse vnd warsehap dar van don, dar sey mede ver-
waret syn — vnd wan dat gesehene is, so solen vns dey
Borgermeistere — dar vor geuen bynnen den neisten Jaere
dama sees vnd veirtich hundert r)msche gülden gut van
golde — ^ Vort so sollen vnse kyndere alle artikele vnd
puntte dey in dessen breyue staen vor und na vnd eyn ic-
lich bysunder louen vnd sweren vnd dey verbreyucn vnd
besegelen, wan sey veirteyn jaer alt syn, vnd wer sake dat
wy vnse Erven — dit — nicht enhelden, so enkennen wy
— dat dey Borgermeistere — dey haluen Graefschap —
nemen moigen in ere band, \Tid dey balden vnd bebben to
all . ere nut , so lancge wy vnd vnse Eruen — ene dey
Graefschap — vast gemaket hebben vnd der vertichnisse
gedaen. — Vort hebben wy — mit opgerichteden l)^iken
vincgeren vnd mit gestaueden eyden to den hilligen geswo-
ren dat wy — alle puntte — in dessme breyue — stede
vnd vast solen halden. — Bedegedincget vnd geschein to
Dorpmunde vor alberte Beye to der tyt eyn richtere to
dorpmunde an gerichtes stad, darouer is gegaen ordele vnd
recht — Darouer vnd ane waren desse ersame lüde Fre*
derich van Lyndenhorst ("onrade des greuen broer. Con-
rad van deme Konnicgesberge. Dederich van Berchem her-
mans sone, kerstian van Mencgede gebeten dey huck, her
Johan van Wickede, her detmar Cleppyncg, her Amt Su-
derman, her Lambert Berswort, her Albert Swai-te vnd her
herman Cleppyncg vnd ock mer gude lüde. In orkunde —
80 hebbe wy Conrad van Lyndenhorst, greue vnd henrich
syn sone — vnse. Ingesegele — an dessen breiffgehancgen
vnd hebben gebeden Conrad van dem Konincgesberge, di-
derich van Berchem, kerstian van Mencgede vnd Albert
Beyen — dat sey er ingesegele mit vns to tuge an dessen
brieff hebben gehancgen — actum et datuin Anno domini
Digitized by VjOOQIC
— 2oa —
milesimo trecentesimo uonagesimo quarto crastino beati
Thome apostoli. *)
173. SBünbtttf jtt)if(^ctt grlebrid^, SrjBifd&of Don S6Itt
ttnb ber ©tabt ©ortmunb, xootin ex unter Uiox^
Behalt tocd^fclfcüffler «uffagc für 750 ©ulbcit
i&f^xliäf Reifet bcr leiteten »irb. 1396, 9Ron^
tag nad6 %xof)nUiä)nam.
WirFriderich von Goltz genade der hilger kirchen zu Ck>lae
Ertzebusschoff des heiligen Römischen Rychs in Italien Ertze-
canceller, herzouge in Westphalen ind zu Enger, doin kunt
allen luden dat want die Erbere wyse lüde Bürgermeisterei
Rait ind Burgere gemeynlichen van dorpmunde sich zu \na
ind vnsme gestiebte in vruntscliaflen verbunden haint in der
maissen ind voigen herna geschreuen. Zume eirsten also
dat sy die zyt diss verbuntz vnse vnd vnss gestichtz vyande
nit werden en solen noch vns ind vnsen gestiebte off vnsen
vnderseissen vyss der stad van dorpmunde ind dar wider
in geynen schaden laissen geschien mit iren wissen sunder
argelist . . Item dat wir Ertzebuschoff, vnse gestiebte, ind
vnderseissen in die stat van dorpmunde velich körnen moi-
gen, vmbesat vnd vmbekumert vur yn ind vur yre gerichte,
die gheyuen Rouff , noch antast , off ey nige Sachen .gedwn
betten, dar die van dorpmunde van rechter wegen, off van
eren wegen wat vmb schuldich weren ze doine. doch also
dat sy yrre Stat vmbesorget syn. Id en were dan we van
vnse vnderseissen off amptluden vurss. Bürge off Sake-
wolde, van deme sali die clegere nemen unuerzoicht recht.
*) d^raf (Sontab unb (Sonrab ^unStmi^^Ut^ führen Beibe
einen einfad^cn @d^ttb mit feii^« red^tSfd^tagett öaffcn, ^enxidj
bon S^nben^orjl ^at aud^ bie 6 SßalUn, fein <B^U\> i{l aUx
mit einem ^etrne beT^iert, ber mit % 9lei:§erfebern U^edt i%
©etd^em ful^rt ha& SRab, SRengebc einen öietmal quergefhreiften
€(ä^ilb, bet erfle unb btitte Streifen gegittert, ©e^e ben u^th
fi^tagcn halfen mit ben 3 9tofen.
Digitized by VjOOQIC
208
Ind breche oueh der vnser vurgeschreuen eynich, dat he
dat bessere, ua rechta off genade. Item hetten off gewan-
nen wir Ertzebuschoff vyande , ind leissen wir , off vnse
marschalk van Westfalen off andere vnse Amptlude . den van
dorpmunde mit brieuen dat wissen, ind dat vnss genoigde
an rechte ze nemen ind ze geuen, dat sy denseluen vnsen
vyande geyne vurwarden gheuen solen in die stat van dorp-
munde ze komen, doch aJso off den ghenen van vnsen
vyanden, den dat also an treffe, ouch des gelychs an rechte
genoichde, ind die van dorpmunde vns off vnsen marschalk
off amptluden dat kundligen mityren brieuen Hessen wissen.
En künde yme dau nit recht widervaren, also vurg is, bynnen
den neisten maende, na der zyt, dat vns, vnsme marschalke
off amptluden dat also kund gedain were, dat asdan die
van dorpmunde deme vurwerde mugen gheuen bis dat yme
recht widervaren. Ouch also off wir Ertzebusschoff mit
eynie greuen van der mark zuveden quemen, dat die Stat
van dorpmunde vns beiden herren, ind vnss yclichs helpem,
asdan vurwerde gheuen mach, so lancgc die vede wart sun-
der argelist . . were ouch ymand van vnse vyande, da mit
de van Dorpmunde noit sachen hetten ze doine, dat sy den
mugen zu sich verboden ind deme vurwerde gheuen zu der
zyt suuder ai'gelist. Rede ouch e3mich here durch die stat
van dorpmunde, die dar synen pennygh verzeren wulde,
off da benachtede, were dar eynich vnss vyande mit, den
mugen de van dorpnmnde ouch die zyt vurwerde gheuen
bynnen der stat sunder argelist. Hette ouch ymand gelo-
uet off gelouede zu dorpmunde in ze komen , dat yme an
syne ere off eyde genge, den moigen sy ouch vurwerde
gheuen also lange as die leistinge wäret sunder argelist.
Int vort zu vns gantze vruntschafl ind ghimst ind zu vnsme
gestiebte ze hauen, hiervmb so bekennen wir Ertzebusschoff
vurst, dat vnr vmb alsulche ghunst ind vruntschaft wider
vmb doin ind halden willen ind sollen as her na geschre-
uen steit. zume irsten, dat wir noch vnse • marschalk off
vnse amptlude der seiner stat van dorpmunde vyande nit
werden willen of en solen , mer dat wir , vnse marschalk
ind amptlude sy getruwelichen verantwerden ind beschermen
solen die zyt dys verbuntz, vnd dat vnse vnderseissen der
^ gle
: »04
Stadt van Dorpmunde vyande nit werden en solen, noch
yn dat yre nemen mit gewalt; dar wir Ertzebuschoff der
van dorpmunde mechtich sjm zu rechte. Dede dat dar
en boyuen we van vnsen vnderseissen, der wir nit mech-
tich eu weren zu rechte, die en sal geyne behulpnisse noch
vurwarde hauen in vnsen lande, steden off slossen, ind wat
de van Dorpmunde an die kerden , ' dat en sal entgen dit
verbunt nit wesen. Item dat die geraeynen Burgere van
dorpmunde ind die in yre stat wonaclitich synt, mit yren
gude ind gesjmde ind yre itlich bi sunder sicher ind vry
zu lande ind zu Wassere ind in vnse steede, slosse ind
vesten op beide syte Ryns komen, darynne wesen ind durch
vnse land<s zehen ind wider komen mugen , vmbekummei't
ind vmbesat ind ayn eynigerleye hindemisse vur vns ind
alle deghene die vmb vnsen willen doyn ind laissen willent»
sunder argeüst, id en were dan ymant van den van dorp-
munde, die sachewalde off Bürge weren, van dem sal die
Clegere vnuerzoicht recht nemen. Int breke ouch ymant
van den van dorpmunde in vnssen landen, sloss^n off
macht vurss. die sal besseren na rechte off genade. Vortoff
die van dorpmunde mit ymant zu veden quemen , dar wir
yrre mechtich weren zu rechte, so mögen sy alsulche yre
vyande suechen vyss ind weder heym, in ind durch vnse
laut, vngehindert van vnsen marschalke, amptluden (etc.) Ind
vmb dat alle dese vurss sachen die vaster ind steder bly-
uen, — so solen vnse marschalk van Westfalen ind andere
vnse amptlude alda, dy nu synt off hemamals muegen ge-
sät werden, ind wat amptlude vnder vnsen marschalke nyt
en weren, dit verbunt — gelouen ind in guden trouwen
sicheren, stede ind vast ze halden. ind solen ouch darup
den van dorpmunde yre besegelde brieue geuen. Dit ver-
bunt — muegen wir Ertzebusschoff deme Raede van dorp-
munde mit vnsen offenen besigelden brieuen eyn halff jar
zu vorentz vp sagen, welche zyt vns lustet zu Dorpmunde
in die stat. Dede ouch got syn gebot, dat wir affliuich
wurden, so en sal dit verbunt geyne macht mee hauen.
Vort so mugen die van dorpmunde dis gelychs vns dat up
sagen eyn halff jar ze vorentz mit yren offenen besigelden
brieuen vp vnse burch zu amsbergh of in vuss entghaen-
Digitized by VjOO _
805
wordicheit, wanne sy des lustet. Ind wanne dat halue jar
vmb — is, so en sal dese brieff geyne macht mee liauen
ind sal mallich van vns — deme andern syn sigel wider
gheuen of senden — Ind deser dinge zu vi'kunde — so
hain wir Ertzebusschoff vjxae Ingesige zuvorentz an desen
briefif doin hangen. Ind wir Burgermeistere, . Raid ind Bur-
gere der stat van dorpmunde bekennen — dat wir dit ver-
buntnisse — ind alle Sachen, so wie die an vns treffent —
mit wol bedachten moide in guden trouwen gesichert ind
gelouet hain — vast ze halden. Vort vmb disser verbuntz
willen — solen wir — deme Erwerdigen — Ertzebuschoflfe
vurss, vp sunte Martin dagh — alle jar — durende die zyt
diss verbuntz anderhalff hundert gude, sware güldene ghe-
uen — synen boden, die vns dar van eyne gude quitance
brencget. ind deser dincge zu vrkunde hain wir, vnses Sta-
des ingesigel -7 mit aller wist ind willen an desen brieff doin
hancghen. gegeuen zu Fritzstrom C3ott8) M. CCC» XCVI»
des neisten maendages na vnss heren Lichnamsdage.
174 ftlageBtfef bc8 ©rafcn ®{cb. Don bct üßarl
Ü6et bic ©tabt Dortmunb 1396. ^pxp^ania*
Wy Diderich greue to der Marke bidden vch , den
wisen ^ luden , Borgermesteren , Raden vnd borgheren
gemeynlichen der stede Colne, Munstere, Osenbrugge vnd
Soyst to wetene vnd claghen v ouer de Burgermestere,
Raed vnd Burgere to Dorpmunde, dat de kortliken in ge-
leden tyden myt erine klockenslaghe, myt eren ^^gewunde-
nen banneren asturlichen synt getogen to Brakele vnd heb-
bet vns vnd vnsen luden aldar sich tegen vns vnuerwaret
dreblichen vnd verderflichen schaden gedan. vnd deseluen
Burgere hebbet ok unsen joden, de vns to verantwerde
staet, in erer stad wonaghtich geschattet vp grot gelt vnd
hebbet de ok gevoyrt in ere vencnisse vnd dar gehaghtet
w^eder recht, bouen ere besegelde breue, de sey vnsen lo-
den gegeuen hebbet, de inhaldene synt, dat sey des nich
doen solden, vnd dit hebbet sei vns gedan in guden gelo-
* Digitized by VjOOQIC
206
uen vnd verbünde, als wy myt en verbunden synt, dat des
nicht syn solde, as wy meynen, vnd hir vp hebbet vnsse
vrunde recht ghewiset, dar wy vnd vnse land by meynen
to bliuene, vnd vns vnd vnsen vrenden redelich dunket, vnd
sey hebbet dar recht wider gewiset, dar vm wy vnse
vrunde manich werf by sey in er stad gesaht hebbet, want
sey der rechte nicht eens enwaren, vnd hebbet en doyn
beyden des by enne ouermanne toe bliuene, als by Aoisme
leuen heren dem Ercsebisscope van Colne, oder by greuen
dideriche van lymborgh, off by heydenrike van ore off by
eme anderen iuwelken guden beruen manne de sich des
vnderwinden wolde. des hebbet sei vns al vythgegan vnd
ghan vns des al vth, vnd scriuen vnd daghen v dyt darvm,
vp dat y weten in wat mate, dat se vns vnd de vnse in
verbünde vnd ghelouen ghehandelt vnd vervnrechtet hebbet
vnd off sich gevelle, dat wy wauner dar vn\e wat vorder-
den, dat y wisten, dat vns des kentliche not geborde. we
des breues en vythscrift wille, de late eyne vy tscreuen vnd
late disen boden myt disen breue vort gaen. datum anno
dni. MO CCCo XCVI» in festo Epihanie domini sub sigillo
inferius appresso.
175. SBetgt^um unb @(ä&{ci)8[pnid& fiBet.baS SRed^t in
bcn gotpctt in ber @raff(ä&aft- 1396.*)
In dem Jare vns heren godes as men scref dusent
drey hundert vnde ses vnd negentich jar, do gevel in dem
Jare vnde op eyn tyt, dat dey Borghburmestere enen bom
gehowen hadden in dem Varste to behof der lantwere vnde
der gemeynen Stades vestyncge, do quamen dey rikeslude
yTid boden dey Burmestere van der Borgh an' dey banck
op den gronen donersdach vnd spraken sey an, sey hedden
enen bom gehowen den rikesluden af myt gewalt, dat sey
dey gewalt beterden as recht were, sey vnd vnse borgere
antworden also, sey hedden enen bom gehowen to behof
*) 9ud einer g(e{(^3eitif)ett $etgament«^anbfd^rift.
Digitized by VjOOQIC
207
der gemeynen stat, ere iandwere inede to vestene, vnd
^ nicht to er behof. dar ymme weren -sey vnschuldich, dat
sey eynigen bom gehowen hedden dar sey ene gewalt ane
gedan hedden, dey sey to rechte beteren solden. vnde dey
burmestere stonden op ere vnschult, vnde dey rikeslude
wolden dat an eyn ordel gesät hebben, des en wolden vnse
Borgere nicht, vnde schedden myt freuele van gerichte
vnde dar na quamen vnse .gemeine borgere vor den rat,
vnde segeden to dem rade, dat sey dey rykeslude vth bet-
ten gan, sey hedden mit dem rade to sprekene. do sprake
dey rad, vnse gemeyne borgere vnde dey erfsate lüde dey
Rikeslude an, sey hedden bepotet blote horste, blycke vnde
wege to verderf der gemeynen vewede, dat sey • dey pote
uth togen vnde beterden dat as recht wrere. do antworden
dey Rikeslude dar op: sey en hedden nyrgen gepötet, sey
en mochten dat by rechte don. do togen dey Rat vnse
borgere vnde dey erfeaten mit den rikcsluden vth myt euer
eyndracht vnde sagen wo dey pote stonden, do vnder lan-
den*) sich drey ersame man, her Euert Wistrate, Johan
Wistrate vnde Johan Murman, dey degedincgeden van des
rades vnser gemeynen borgere vnde van der Erfsaten we-
gene op dey eyn syden vnde van Her rykeslude wegenen
op dey anderen syden, also dat dey Rikeslude solden hen
don vnde vth teyn dey pote, dey stonden op euenecker
"wege vnde op dem hauervelde, vnde wat op gestan were
van dem bome, den dey borghburmeister gehouen hedden.
dat solde vruntliche hen wesen geleget. Vort so mögen dey
Rikeslude poten, as sey van rechtes wegene schuldig weren
to done vnde disse vorscreuen sake gescha we vorscreuen
stet in dem Jare as vorscreuen is.
176. 1398 , 7- Sunfv «Snig 2BcnjcI Befiehlt bcn
©ortmunbcm, bcm SrjBifiä^ofc griebriti^ IIL
») sie. toal^tfdjelnliiij ®(!^tetSfclJ(et jl^ti: vnderwanden.
Digitized by VjOOQIC
208
t>on (Söln tn®etndf^ett ber 93etfitgung Sari IV.
}u gel^orfamen.
SacomBIet UtfB. lU. 9h. 1048 @. 931.
177. ßöntg aCBcnjcl Belehnt ^einrid^, ®raf Don ©ort-
inunb, mit bcr grcigraffc^aft. 1399, 16. Dct.
Wenceslaus dei gi*atia Romanorum Rex semper Au-
gustus et Boemie Rex notum facimus tenore presentium
vniuersis, quod non per errorem aut improuide sed de
certa nostra scientia nobilem henricmn comitem tremonien-
sem, fidelem nostrum dilectum, freygrauium seu comitem li-
berum freygrauiatus et sedis in tremonia constituimus, ip-
sumque de dicto freygrauiatu inuestiuimus et tenore pre-
sentium inuestimus, dantes sibi potestatem liberam ibidem de
cetero iudicandi et omnia exercendi et faciendi, que ad hu-
jusmodi freygrauiatus oflßcium spectare noscuntur, de con-
suetudine uel de jure. Quapropter uniuersis et singuüs
principibus ecclesiasticis et secularibus, comitibus, baronibas,
nobilibus, ministerialibus et militibus, ciuitatum, opidorum et
locorum commimitalibus et signanter freygrauiis seu comi-
tibus liberis sup pena priuationis freygrauiatuum ofHciorum
suorum firmiter inhibemus, ne dictum henricuin in huiusmodi
freygrauiatus officio impediant aliqualiter uel molestent, prout
hostram et Imperii «acri indignationem grauissimam voluerint .
euitare presentium sub Regia maiestatis nostre sigillo testimo-
nio litterarum. datum Mendici Anno dni. M. CCC* XCIX*
die sextadecima octobris, regnorum nostronim anno Boemie
XXXVIP Romanorum vero XXIV«.
Wt Um gtofen bieget DeB StZni^^. 9m Su$^ ^^ ^t'
!unbe fielet: ad recom. sigismundi sub camerarii franciscus
canonicus pragensis un)) auf bem Stüdfen: medins florenus
solui pro cerealibus.
y Google
209 -: —
178* SBei^tl^iini ü6er biegorm, in ft)el(ä^cr ba8 ©auet^
fd&aftggeri(^t mit aMufletung auf bem 2Biilferid&
gel^alten toexben muß»*) ®egen 1400*
Kundich sy wo men dat vestinc halden sali op deme
Wuluerichs Kampe van der herschop wegene van dort-
munde jnd van geriehtz wegene van dortmunde. Alle dey
gene dey buyr synt in deme veste van dortraunde ande in
creme gerichte dey solen komen des negesten mandages na
sunte michaelis daghe to rechter none op den Wuluerichs
kamp an den Altaer, dat sollen dey gesworene vronen der
staydz van dortmunde vooir kundich doen vertendage. Theme
eyrsten sali dey vrone van dortmunde komen in des schul-
teten hoff van brakele , wan hey komet vor syn huyss , ^o
sali dey vrone eyn swert vthteyn jnd roipen drie (:) wopene
io, myt deme gctogenen s werde sali hey gayn in syn huyss
jnd hauwen drye in syn haewe offt an dat hailljnd sprecken
aldus. Gy schultete ick doy kundich van der herscop we-
gene van dortmunde jnd van des gerichts wegene, dat gy
jnd juwe gemeyne buere juwe vestinc halden op deme
Wuluericks kampe, also eyn recht to seghet. Voirtmer so
sollen dey vronen kundich doyn to brechtene ouer de
kercken, dat vestinc to halden in allen burschappen, also
alse dat gerichte hyr buten gelegen is« Des mandages na
sunte Nicolaus daghe to rechter none so sali dey Richter
van dortmunde komen op den wuluericks kamp, offt weme
de Raidt van dortmunde van ere wegene dar sendet, dat
sali syn myt eme erme geswornen vronen. Wanner dey
Richter dar komet myt den vronen, so sali dey Richter to
samen doyn roipen alle dey then vesten komen synt, jnd
sali dar eyn gerichte hegen, ind verbeden also to dort-
munde vor deme richte eyn recht is, so sali dey vrone
swert vthrucken myt orloue des geriehtz jnd roipen
drie wopene ouer eynen man dey buthen den veste
*) ÜDaS SBeiStl^um i|l auf Pergament toon einer Jpanb. ge?
fi^TtcBcn, bie 1350—1400 öorfommt, mit biefer Seit flimmen
au(^ bic (l^axatUn ber ©t^rift. 3Det Slbbrutf i|l genau nac^
ben 3ntcT}Junftatii)ncn beS Originals Bcforgt, um feiner %xt
Auflegung in ben fi^toierigen ©tetten toorjugreifen.
go^n,, 3)ortm«nb. ii. ZW- o^JtGoogk
210
beseiten sy. dat "swert saO dey vrone myt eme gebracht
hebben. Were des zake, dat hey dat swert op der stadle-
iiede sonder orleff so wefe hey in broifcke der herschop
van dortmunde eyn alt verdell wyns. so sali dey Richter
deme manne dey bescregen is eyn vestinc leggen van deme
daghe ouer verteyn nacht to dortmimde vor der banck
ind dar en sali dat gericht nicht mer to doyn. Vortmer so
sali de}^ richter jnd dey vi'one van syner wegene alle dey
biiyrrichtere to samende roipen, dat sey vor. eme komen
jnd vragen offt sey er biiyre also dar hebben also als en
gekundiget is. Segget sey dan ja, wyl dey Richter des
nicht gelouen, dat sollen sey waer maken op der stad an
den hilligen jnd des nicht to latene. *) Wer oick dat dar
biiyr-Richtere weren, dey ere buyre dar nicht en hedden-
dey sollen ere buyre nomen by erme ede. Wat der brake
were des mochten dey Richter eynen an sich nemen jnd
dey buyrrichter' eynen also vere als sey wolden, dar en
bouen wat der brake were, dey sali dat gerichte to dort-
muiide eschen myt eme swerde, dat sey vore komen ouei«
vertennacht also recht is so heuet eyn juwelick gebroken
- der herscop twe schellynge dortmun descher pennynge ind
des nicht to latene, hey ne mochte noyt bewysen also
recht iss. Vortmer en sali neman den anderen schuldigen
vmb genigerhande schult des dages op deme vestincge. wer
oek sake dat eyn man vredeloyss were vmb schlechte
schult, dey dat veste to rechte halden solde, dey solde des
dages van ene sunnen to der ander vrede hebben. weme
brake were in sye buyrscop dey mochte vragen op der stad
deme Richter vmb ordelle eyniges rechtz, dat sali dey rich-
ter werpen an eynen gemeynen man. Kunden sey dat or-
dell op der stad nicht geuynden so sali hey yd soken vor
der tafelen to dortmunde, wat eme dar gewyset wert dat
sali hey to dortmunde darna ouer vyrten nacht en delen
vor dem gerichte. Dar na so byddet dey Richter, dat men
den greuen von dortmund jnd siner herschop eyn j uwelich
burscop na ere macht synen haueren geue vnd syne honer
dar weder eghet dat veste ind dey buyre dey volghich synt
Digitized by VjOOQIC
211
op den Wuluerynkes kamp, dat dey herschap van dort-
munde sey bescherraen sali vor vnrechter gewalt vor byster-
ghengen*) luden, dar en bouen en solen nenygen deynst
doyn heren offt yemande hey ne moghe wat rechtz bewy-
sen. Vortmer dey drey zedelhove en solen neynygen richte
volgich syn bynnen erme eder time sunder ere vestich to
haldene op deme Wuluericker kampe. dyt synt dey drey
houe. dey hoff to gamene, dey hoff tome Oesthoue jnd dey
hoff to lippeholthusen waer dat gerichte van dortmunde bu-,
then erme eder tune vunde so mach dat richte to dort-
munde wercken jnd anders neyn gerichte. Were des sake
dat eyn myssdedich man begreppen worden in ere buer-
scopp der van brechtene den sollen sey brengen op den
Wuluericks kamp an den alter dar sali dat richte van dort-
munde komen jnd entfaen den. Were des sake dat der al^
ter to breke, dat sali dey greuynckhoff jnd syne burschop
weder tymeren by ere böte to welker tyt dar brake ane
were. Vortmer so sali dey vrygreue van dortmunde jn ere
gerichte buthen nicht tasten dat an dat gerichte van dort-
munde behorich. Vorder dan an syne drepet klageden dey
gene dey in den vestinc seten jnd in erme gerichte dat sali
dey Raidt van dortmunde en richten. Backen jnd brauwen
ind ere maithe te hebben dat sollen sey halden na der
staedtz rechte van dortmunde weret dat sey dat breken dat
sollen sey betteren also to dortmuude eyn recht is dat
mach dey Raidt van dortmunde doen besoiken also dyckc
als sey wellen welkick man in erme gerichte sete buthen
der staidt, lode dey eynen in eyn ander gerichte dey hedde
gebrocken also vele also to dortmunde eyn recht were.
Vortmer dey pailborgere buten dortmunde der mochte
man wall entberen in der staidt to dortmunde want sey
schedelick syn deme gerichte.
Dey van schmen syntbesetten in erme gerichte ind in erme
veste der van dortraunde jnd is ind het eyn byuanck jnd is van
aldes geseget dat dar neyhen gerichte in wercken en solle noch
negheyn vrone in gaen en solle bynnen eren pelen sunder
*) JBtjhl(^, i. c. toie^ift^.
Digitized bl©OOgle
— äis —
der gesworeiie vroneii van dortmuiide dey sali en beydeu
au den schulteten van schüren, dey den hoff vnderhefft, dey
dar eyn buerrichter is, dat hey ind syne bure van schü-
ren sollen er vestinc halden op deme Wuluerickes kampe
also eyn recht is van der herscop wegene van dortmunde
jnd van des gerichte wegene. Vortmer werden dey van
schüren beschregen myt eine swerde also recht were dat
were in welke rechte dat were also recht were der Stadt
van dortmunde jnd erer gerichtz. dat sali dey gesworen-
vrone van dortmusde veyrtendage vore kundighen dem vo-
resprokenen schulteten dat gerichte to haldene also men
eme enbudet, jnd dey vrone sali dat doyn myt eyme or-
kunde oflfte deme vronen wat wedervare in deme gerichte
dat hey dat bewysen moghe. dat selue recht hebbet dey
drey zedelhoue, dey hyr vor bescreuen stayn, also veer als
sey deme gerichte ind der herschop van dortmunde vulldöyn
van erme rechte. Vortmer wat dät rechte van dortmunde
myt erme gesworenen vronen vunden der van schüren myt
eyme kleger buten eren pelen dat were wat gudes dat ere
were des solle sick dat recht van dortmunde vnderwynnen
myt deme klegere also langhe byt sey vor deme richte to
dortmunde ere recht verantwordeden. Vortmer were dat
sake, dat sey eynen misdedigen man begreppen bynnen
eren byvanghe dar mogben sey mede doyn wat sey wyllen
sunder brocke. Sloten sey den man oflft wyff myt eyme
yssern den sollen sey antworden vor dat gerichte to dort-
nmnde na rechte. Hedden sey den mysdedingen mynschen
gebunden sunder ysseren so nioghen sey myt eme doyn jn
deme erm« also er recht is sunder brocke. Dyt is gehal-
den vor eyn recht jnd vor eyne aide wonheyt alles dat hy
vorgescreuen steyt.
l^orfl e{n IcfBeiflcnet, ivtm neuen ^oipital in
SDortmunb gehöriger 9Kann fei 1400.
In nomine domini amen, anno — M^ CCCC«. Indic-
tione Qctaua, mensis (ctrofd^cn) die, XII hora vesperarum,
,y Google
,:iized by *
2i3
pontificatus sanctissimi in christo patris et domini iiostri
Bonifacii — anno undecimo, in mei notarii piiblici et testium
infrascriptorum ad hoc vocatorum presentia — personaliter
constituti honesti et discreti viri: Dominus Herbordus Su-
derman, Rotgerus to dem Putte, Gerh. Gasthus et Hen. Mei-
sewinkel . . unanimiter maturis deliberationibus prehabitis,
prout publice protestati sunt, se audivisse a Johanne dicto
Nederboeve de Lyndenhorst in anno domini M®GCC®XCIV*
— quod ipse non coaetus, seu dolo vel fraude circumven*
tus, sed sponte et libere dixit, se esse servilem conditionis,
quod dicitui* vulgariter en vulschuldigh egen mann, et iure
proprietatis seu servilis conditionis pertineret — ad novum
hospitale situm in tremonia in parochia st. Petri, et quod
omnia sua bona mobilia et immobilia, que in vita sua habe-
ret et que post mortem relinqueret pertinent ad hospitale
aiitedictum. promiseruntque predicti Suderman, Putte. Gast-
hus et Mesewinkel — mihi — quod premissa, si necesse
fuerit, velint iuramentis confirmare. super quibus Margare-
tha Butmans procuratrix supradicti hospitaüs requisivit me,
ut publicum conficerera instrumentum. acta sunt hec tremo-
nie in hospitali sancti spiritus presentibus. Winando Wym-
men prebitero. Everhardo wistrate et Johanne eins filio.
Et ego Hermannus Fabri de tremonia clericus, nota-
rius etc.
180. arnt $DaIIt)ic^ii8 ttjirb ber ©tabt 5Dortmunb unb
bcm ©rafen burc^ Urt:^eil aU Warn juexfannt
1403, ©ampag naä) ©t. Waxcii» (SH^riL)
Wy Vrowin Tasche de junghe Richter to dorpmunde
— dot kundich — dat vor vns gekomen is- in gerichtet stat
Arnd daluichus vnde heft mid opgerichteden , lifliken Ving-
heren vnde mid gestaueden eide ton hilligen ghesworen, dat
he numermer, de wile dat he leuet don sal thegen hinrike
van Lindenhorst, greuen to Dorpmund thegen de Borger-
mester den Rad vnde de ghemeynen borgere van dorpmunde
— iclich bisunder vnde al to verdeghedinghen vnd dat he
ere beste doye zal vnde numermer ere ergeste — ok he-
Digitized by VjOOQIC
814
uet Amd gesworen. Weret Sake, dat emande van ziner
wegene hinrick vurss efte Burgermester, Rad efte Borgere
van dortmund krodede, wan dan Arnd werd gemand — 20
zal he tor stunde na der maninghe to dortmunde In de
stad riden in eyne ersame Herberge, dar he van en in ge-
wiset wird, vnde vthe der herberge numermer to komene,
he en hebbe en irst alle ansprake, krod — afgeleget vnde
ok den schaden suder Widersprake. hir is ouer gegan vr-
del vnde recht alz to dorpmunde wonentlich vnde recht is.
darouer vnde ane waren ersame Lude Johann van Swans-
hole, Bernd van deLuderinchoue, diderich van andopen vnde
ock mer guder Lude, de hir to worden gebeden to tuge.
In orkunde — so hebbe wy richter. Joh. v. Swansb. vnd
Bernd v. d. L. vorgt. vnse ingesegele to tuge an desse
brief gehanghen vnde ok ich Amd . . . datum sabbato post
bti marci evang. M CCC IIP. •)
181. ÄSnig Mum(f)t Bcpdtigt bic 5Dortmunbcr ©tabt^
SPriüUcflfctt 1403, 10. Sunt.
Rupertus dei gracia Romanorum Rex, semper augustus
ad universorum tam presentium quam futurorum noticiam
volumus pervenire, quod pro parte fidelium nostrorum di-
lectorum proconsulum et consulum nostre et sacri imperii
civitatis tremoniensis nobis humiliter extitit supplicatum,
quatenus ipsis et dicte civitati quandam literam sive quod-
dam Privilegium serenissimi quondam karoli quarti, roma-
norum imperatoris predecessoris de sollte benignitatis de-
mentia .innovare, approbare, ratificare et confirmare gracio-
sius dignaremur, cujus quidem litere sive privilegii tenor
isequitur in hec verba. In nomine sancte et individue trini-
tatis feliciter amen. Karolus Quartus divina fauente clemen-
*) Za^^t ficgclt, tole im crflcn ©anbe angegeben ift,
©*toanÖbcIlmU 2. 1. ©teigBügetn, ßubtingl^of (ßoringH) «w^t
einem tedfitSf^jrlngcnben, UpptU ai^^toän^ttn 8ött)en, ^attwl-
(^u§ mit 2. 1. fBolfmpUn.
Digitized by VjOOQIC
— 1
215
tia Romanoruni Imperator, semper augustus etBohemie rex,
ad perpetuam rei memoriam, clara cesaree benignitatis cle-
mentia licet uuiversis fidelibus, quos imperii sacri complecti-
tur latitudo, exhibere se debeat graciosam, illos tarnen pre
ceteris majoribus favoribus graciarum prosequitur non in-
digne, qiii sinceri et devoti nostri et ipsius imperii zelatores
etc. Datum tremonie anno domini millesimo, trecentesimo
septuagesimo septimo, indictione qiiiuta decima IX. kalend.
decembris, regnorum nostrorum anno tricesimo secundo,
imperii vero tercio. et ego nicolaus prepositus camericensis
cesaris protho-notarius , ^ice et nomine referendissimi in'
Christo patris, domini Ludewici maguntinensis ecclesie ar-
chiepiscopi, sacri romani imperii per germaniam archi-can-
cellarii recognovi: nos igitur. predictorum fidelium nostro-
rum dilectorum proconsulum et consulum dicte civitatis
tremoniensis peticionibus favorabiliter inclinati, attendentes
etiam curam pervigilem, sollicitudines et labores assiduos»
quibus pre ceteris pro exaltandis nostris et sacri imperii
jui-ibus et honoribus se reddunt fidelissime sollicitos et in-
tentos, idcirco prefatam literam sive Privilegium in omnibas
suis tenoribus, sentenciis, punctis et clausulis prout de verbo
ad verbum expressantur superius, animo deliberato, ex certa
scientia, de plenitndine Regie potestatis innovamus, appro-
bamus, ratificamus_ et auctoritate romana regia graciosius
confirmamus, harum sub nostre regie majestatis sigilli ap-
pensione testimonio literarum. Datum Heidelberge mensis
junii, die decima, anno domini millesimo quadringentesimo
tercio, regni vero nostri anno tercio.
182, Völlig n\xpxeä)t beauftragt ben ®raf abolf t)on
(SIet)e, bte alte ^Regierung ber ©tabt ÜDoxttnunb
tt)ieber eitiäufe^cn. 1404, Oculi.
Edeler liber zone und getruwer, wir laszen dich wiszen,
daz etliche bürgere van Colne und andere an imsem und
des Richshoffgerichte off unsen lieben getruwen .burgermei-
stern rad und bui'geni gemeinlichen unser und der hiligen
richs stad dorpmunde etwe lange Ziit geclaget haben von
Digitized by VjOOQIC
216
geldschulde wegen, die zie yne sculdig zind als ferre dez
<ler seluen eins teils erfolges und orteils brieffe an dem
vorg. luiseni und des richs hofgerichte erlanget und er-
folget haben, die wir yne doch mit gutlichkeit fiir behalten
und noch nit folgen haben laszen umbe des willen daz die
obgen. unser und des hilligen richs stad dorpinunde da
miede nit zu malen verderplichen gemacht worde. Nu haben
wir wol vemomen, daz etliche andenmge in der vorg.
unser und des hiligen richs stad dorpmimde van der ge-
meinde gescheen ist also daz sie die geschlechte und ehe-
sten von dem Rade entsetzet und usz der gemeinde an der
seluen stad in den i*ait gesetzt haben, dar miede auch der
rait geswecht worden zj, also daz sie dem syn macht ge-
nomen haben die stat zu halten und zu regieren alz daz
van alter herkomen ist davon soliche clage über sie kome,
und daz die gemeinde das alles alzo getan hade ane unser
furfaren an dem riebe romischer keiser imd kuninge unser
und des richs willen wiszen und verhengnisse, des doch
nicht zjm solte. Want du nu auch unser und des richs
edelman unde getruwer bist, her umb begeren wir mit
gantzem ernste, da du mid diu selbs live von unsern und
des richs wegen gein dorpmunde ridest, so du aller erste
machst, und yne von unsem wegen ertzelsst und sagest, daz
unser ernstliche meynünge sy und daz wir yne auch gebei-
ten by den eiden, die sie uns und dem riebe gesworen
haben, so die zyt komen werde, daz man den Raid zu
dorpmunde ernuwern solle daz sie als dann die sechs ^ die
die gemeinde also etwelange ane unsen furfaren unser und
des richs sunderliche erlebunge in den rait gesetzt haben,
gentzlich wieder dar usz setzen und daz der raid furbaz
gesetzt werde usz den geschlechten van den alten und
ouch vulle macht zu regieren und zu tunde alz von alter
herkomen ist, und daz ouch die gemeinde iren willen und
verhengnisze dartzu gebe daz der raid in der vorg. unser
und des hilligen richs stad dorpmunde möge ofFzetzen imd
nemen assise ungelt und andere beswemisze , da von sie
gelt afgehehen mögen, ire sculdener und sculd da miede zu
bezalen und ouch ire bescheidenheit brieffe und ingesegele
zu halten und den genug zu tun, also daz sie by uns und
Digitized by VjOOQIC
217
dem riebe hinfur in eren und wyrden verbliben und da von
nit gedrungen -werden. Unde über sone wollest yne das
alles als vorgescriben stet umb unser willen und uns zu
liebe alzo egentlichen unde gruntlichen ertzelen als wir des
aucb ein sunderlich getruwen zu dir han, und wers daz
zieh die gemeinde in enicher hande wise dar wieder meynte
zu setzen und den sachen nit zu folgen und nach zu geve
als vorscriben steid, des wir doch nit meynen, begeren wir,
daz du uns das nnvertzogenlichen unde egentlichen ver-
scriben und verkünden wollest, so wollen wir umers ge-
denken als dann zu stunt unser erber und treffliche reede
da hin zu schicken und der borgem unser und des heiligen
richs stad dorpmunde für zu zin und die zu fursehen nach
allem unserm besten vermögen, daz zie by eren und wyrden
by uns und dem riebe verblieben und nit zu malen ver-
derplichen gemacht werde. Datum heidelberg sabbate post
beati Jacobi apostoli anno domni MCCCC quarto regni vero
annö quarto.
183. 93erut \>an ber Qippe, ©erwarb t)* @nfc, SD^bc^:
tiä) Äeteler, ^ol^ann be!DTo(le unb grcberil \>on
SSrenfe, ^augtleute, tcelc^e ^erjog ^einrii^ \>on
33raimf(^n)etg unb ßuneBiirg tüiber ben 8anb*
frfeben ju ©efangen gemad&t unb an ®raf $er^
man t>on Suerfiein unb ©imon öon ber Si^Jpe
jum @efdngni§ überliefert l^aten, finb b^^l^alb
t)or bag SWeic^^gerid^t gelaben, mit ber 2lufgate
bcn ©efangcne lo^ ju laffen, ba fie aber ni(^t
erf^iencn fuib, unb feit ber Sabung ben ®efan«
genen fogar noc^ l^arter bel^anbelt, gepeinigt unb
unb ibn julefet genot^igt ^aben, 86fegelt ju icä)-
len unb Urp^ebe ju f(^tt)ßren, fo erflärt Äönig
SRuprec^t fie in bte 2l(%t 1405, 5Dien|lag mS)
©t. Sucia ju ^eibelberg*
184. Äaifer Sluprei^t erflart auf SKnfuc^en ber $er^
jogin 3lnna \)on SBe^eren ^erjogin ju SBerg unb
Digitized by VjOOQIC
318
©Tfifln ju 8lat)cn8beT8 , »bolf t)on ©crg Oraf
ju SRat)cn8bcrfl in bic %äft 1405, 14. SKai.
185. Äönig SRuprcd&t BejlfiHflt bfc neue, burd^ bie
aieöolution crjwungenc @tabtt)erfaffung. 1406»
Wir Ruprecht von Gots Gnaden Römischer Kunigh
zu allen Zyten Mehrer des Richs bekennen offenbahr mit
diesem Briefe, als unsere lieben getruwen Borgermeistere
Rathe und Burger gemeinlichen unser und des hyligen
Richs Stadt Dorpmunde zwene usser Iren Rathe mit nah-
men Albrecht Schwarte und Wilhelm Becker zu der
Zyt ihre Burgermeistere mit irem besiegeltem Beglaubs-
Briefe zu luis gesandt hant, die uns von irem und der
Stadt Dorpmunde gemeinlicheu wegen mannigfaltig gebre-
chen, kummernisse, schulden und nothdurft damide sie und
die obgenant Stadt dorpmunde beladen zind hertzalte unde
auch damyede zu verstehende geben band, dass denselbe noth-
dm"£lige Sachen zchulden und gebrechen, nit wohl zu wider-
sten und zu thuende sy, es en sy dan, dass wir den Rathe
Erbsassen und gemeine Burger die Stadt Dorpmunde mit
einander gunnen zu regieren, desshalben wir die vorgenante
gebrechen und nothdurft angesehen, und haben yne um ihre
flissiger beten willen gegunnet und erlaubet, gunnen und
erlauben yne auch in Kraft dies Briefes, dat der Rathe die
Erbsassen und die gemeine Burger zu Dorpmunde miteyn-
dracht die Stad Dortmimde regieren mögen in redeli-
chen und bescheidenen Sachen , als sy "von alters bisher
gethan habendt, bis uf unsre oder unser Nachkommen an
dem Riebe Römischer Kaiser oder Kunige widerrufen. Ur-
kundte dies Briefs versiegelt mit unserem ufgedruckten
kuniglichen Innsiegel. Datum Heidelberg, feria sexta ante
Dominicam qua cantatur in Ecclesia Dei oculi. anno Domini
M CCCC sexto Regni vero nostri anno sexto.*)
*) ^on biefem ^riöilcgium tourbe bcr ©tabtgemeinbe eine
auSfertlaung ctt^eilt, Vöcld^e fd^tle^t: Unbc to^ SöürocTmcfjl««
unbc iÄalb to !J)or^raunbe üorgcmelt etfennt, bat toi? begcn
Digitized by VjOOQIC
219
186* Sol^mm ©lepplng^, mlä^ex fid^ mit Stibcmati
üon $6t)cl am ^oflagex beg ffiönig^ SÄuprcd^t
beflnbet, um bie 85efldtigung ber ®tabt ^ ^xiöi^^
Icgien ju BetrctBen, erl^dlt eine Snjlruftion für
fein Senel^men nac^gefanbh 1407.
Wy begehreu, dat du to vnsen heni, den biscop von
Paderborne ghaes, vnd antwerdes eme den geloue breifvnd
secges Eme vnse begehre, vnd biddes ene vmb vnses ver-
deynstes willen, dat hey dy dar to helpe, dat vns vnse
here, de Romische Konync, eyne confirmatien geue na ynhal-
dincge ,der notelen dey du mede heues.
Vort so heiies du mit dy vif instrumenta publica , mit
vnser Stades segele besegelt . . mit deme eynen Instrumente
dar dey A vppe steit, machstu bewysen, dat vns konynch
Wenceslaus belent heuet mit vnser haluen Grafschap, dat
deynt dy vppe dat erste punt in der notelen, dey wy nu
gerne besegelt hedden, van dessem vnsen heren den ko-
nyncge, vp vnse halue Graschap dar hey vns alrede mede
belend heuet.
Mit dem andern Instrumente, dar dey B vppe steit,
machstu bewisen, dat wy den konyncgshof van greue Enc-
gelberte hebbet.
Ock heues du mit dy eyne copien alse konync Wen-
ceslaus vns heuet gegeuen vp den seluen hof^ dit deynt dy
vp dat ander punt in der notelen vorgt.
Mit deme derden Instrumente dar dey C vppe steit
machstu bewysen, dat wy dey haluen grascap van den
greuen van dorpmunde kopen moghen, vnd dat sey anders
nymand hebben sole. dit heuet vns Keyser Ludewich ge-
geuen. Disser Instrumente mit dem C der is twey.
Mit den Verden instrumente, dar dey D vppe steit
machstu bewisen, dat wy des greuen van Dortmunde
balue Graschap alrede gekoft hebben vmb eyne benompde
iBrief in $)enben ^eBBen, to unfe ®tabt SBe^uf unbe ^thUt bed
to 2:üge unfet ^taU Sfnnftegel an befen SStief boen l^ang^en.
Datum anno Domini M CCCC sexto feria tertia proxima
post dominicam qua cantatur Judica.
Digitized by VjOOQIC
220 — =-
Summen, vppe den Coep so heuet dey greue vnd syn va-
der alrede geld entfancgen.
Vort so hQues du mit dy veyr- credentien, eyne an
vnsen heren den konync. dey andere an vusen hern den
biscop van paderborne, dey derden an vnsen hern den
biscop van spyre vnses hern des konyncgs Cenceler . . dey
Veyrden an Johanne Wynhem vnd vnse zyn is, dat du erst
ghaes an den bischop van paderborne mit syner credencien,
vnd biddes ene, dat hey vme vnses verdenstes willen, dy
. wille raden, to den saken, dey du to eme werues.
Vort so secge Mise hem van paderborne , wo dat du
eynen geloue breif hebbes an Johanne Wynhem. vnd dat
eem van dessen saken alrede wol kundich sy. wante euer
jare, do vnse here dey konynch to Aken was, dar was
her Herman Cleppinch vnd Johan Murman bi vnsen hern
dem konyncge . . do spraken sey mit Johane Wyn-
hem van desen seluen Werue. vnd gauen eme euer
eyne billen, aJse wy dat gerne hedden besegelt van vnsen
hern den konyncge, der gelike alse du ok nu mit dy he-
ues, vnd behelt dey, vnd segede vns , dat dey bischop van
spyre vnd hey dey ouerlezen wolden.
Des morgens do vnse her dey konync ryden wolde,
do gencge sey weder by Joh. Wynhem. dai* hey syn
hanisch an dede, vnd spraken do vorder mit eme van de-
sen saken. vnd wante sey des an der tyt nicht en hedden
dar yenich dynck to endene, so baden sey ene, dat hey
vnse stad beste dede. vnd gauen eme oeuer drey copien,
dey ene was van den coepbreyue den wy hebbct vp des
konyncgshof van den greuen van der marke . . dey andere
was eyne copie des breifs dat wy den greuen van dor-p-
munde syne- halue Graschap / af gekoft hebbet vor eyne
summe geldes, wan hey der en beten will, dey derde is
eyne copie des breifs den konync wenceslaus gegeuen he-
uet vp den konyncgshof, den vns de greue von der mai'ke
gesät heuet, vnd Joh. Wynhem segede ene, dat hey dat
beste in den saken don wolde, vnd solden eynen weder by
eme schicken.
*) ÜÄarla ©cburt 1406.
Digitized by VjOOQIC
221
Vort diichtet viisen bern van paderborne gut wesen,
dat hey dan sieb ^ar to vtniodigen wolde, dat hey mit dy
Johanne Wynhem spreken wolde, \Tid verhoeren, wat hey
hir to gedaen hedde, vnd dat he ene vort wolde bidden,
\nid bekoren, dat he dat beste in dessen saken dede.
Vort dachtet vnsen hem van Paderborne vnd Johane
Wynhem gut wesen, so mochte raen van dessen saken
sprecken mit vnsen hern den bischope van Spyre, wante
wy meynen, dat eme van desen saken ok wol kundich sy,
alse vorgt is.
Wert sake, dat vnse here de konync of ymand anders
vragede, war vme dat de y stad van dorpmunde desse con-
fimiacien gerne hedden, vp des konyncgeshof, dar machstu
vp antwerden . . konync Wenceslaus heuet en dat gegeuen
vnd wante hey nu af gesät is, van deme Romischen ryke,
so hedden sey dat gerne van vnsen hem den konyncge, de
nu ter tijt is, vme meer sekerheit willen.
Vort wert dat vnse here de konynch segede, wan Ene
dey . greue van der marke dar vme beede, so wolde hey
dat gerne don, of dergelike van worden, dar antwerde we-
der vp, dat greue Engelbert van der marke dat alrede der
stad van dorpmunde verworuen hebbe van konynch wenceß-
laus, hir vme so en wolden sey eme d€s nicht meer an
zynnen wesen.
Vort so machstu eme secgen, wat dey van- dorpmunde
kriget, dat is to uwer genade vnd to des rikes behof, kre-
gent ander hem, so worde dat deme rike entfi'emdet.
Vort was hu* by vns dey bischop van Ryge, deme
dede wy vnse vrentschap. ok was. bi vns gerard von
Meckenheim, vnses hern des konyncges amptman to luttera,
vnd mit eme was eyn rittere gebeten her Johans bylnstein,
dey hir hadden to doen vor den vryen stole. Vort waren
hir by vns her Volmarus Sacke, licenciatus in vtroque jure
her ludewich Van hutten, ritter vnd Euerd orlynhupt. dessen
hebbe wy alle dat beste gedaen, dat wy konden. vndleeten
sey mit vnsen gesellen voeren.
S)ie Beigefügten „notelen" tauten:
Rupertus , dei gratia Romanorum Rex . . licet /vniver-
sos sacri imperii subditos fauore reealis beniuolentie pro- ,
gle
222
sequi teneamur^ illos tarnen anipliori gratia dignos fore cen-
semus, qui romano Imperio plas aliis sunt astricti et grata
deuotionis obsequia nostre pre ceteris exhibent majestati.
Igitur nostre celsitudinis affectum ad deuocionem dilectorum
fidelium nostrorum proconsulum et consulum ac aliorum ci-
uium Imperialis opidi nostri tremoniensis benignitate regia
dirigentes jura eorum libertates et bonas consuetudines,
hactenus introductas, approbamus et eas esse decernimus
inuiolabiliter obseruandas. Medietatem quoque totalis co-
micie simul et libere comieie et totius dominii tremonien-
sis, prout eandem medietatem huc usque cum suis juribus
et pertinentiis tenuerunt — nee non omnia et singula hac-
tenus possessa ipsis concedimus et presentialiter eos inpheo-
damus cum eisdem. Insuper auctoritate nostra regia ipsis
concedimus per presentes omnia et singula que ipsi in
posterum emerint, vel que eis per impignorationem in an-
tea posita sunt vel postmodum pigneratorie ponerentur, que
a sacro Romano Imperio iure homagii dependent seu que
a dicto Romano Imperio aliis impignorata existunt. et spe-
cialiter regalßm cm-iam vulgariter des koningheshof dictam
in dominio tremoniensi sitam, quam spectabilis Engelbertus
comes de Marka, proconsulibus et consulibus nostris pre-
dictis fidelibus, dum vixit, inipignorauit, ad emendum, ha-
bendum, tenendum et possidendum. Yolumus preterea,
quod nullus possidere possit aut possideat comitatum siue
comeciam opidi nostri predicti^ preter quam verus ipsius
heres, q^odque nulli in toto vel in sui parte vendi possit,
nisi cum consensu et bona vestri voluntate et specialiter vni
filio ciuis, qui natus sit in ipso opido et residentiam faciat in
eodem, et quod vos ipsam comitiam siue comitatum in toto
vel in parte comparare et tenere valeatis presentibus indul-
gemus tenendum et possidendum — Etiam vobis precipi-
mus et mandamus, quod nullum Archiepiscopum , Episco-
pum, Ducem, Comitem , Baronem, vel aliquem forensem ad
dictam comiciam siue comitatum admittatis. Hec omnia
autoritate regia et de plenitudine regie potestatis, approba-
mus, ratificamus et confirmamus^ et eis robur imponimus
perpetue firmitatia. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
nostre inpheodationis, concessionis, approbationis, ratificatio-
M3
ni^et confirmationis paginam iiifringere, vel eidein ausu te-
merario contraire. si quis hoc attemptare presumpserit
nostre regie maiestatis indignationem se nouerit incursurum,
presentium sub nostre regie maiestatis sigillo testimonio
literarum datum anno dni. . .
187» a. t). 5D{tniflcin, ^eme t>. aifen unb SacoB
SGBinter t)on 9?ubc8l^eim üUxnebmen alle gorgcn
barau«, bag ®raf unb ©tabt !SDortmunb ftc ju
gretSc^cffen gemacht l^aBcn. 1407.
Wy Anselra van deruesteen, henne van Alsem , vnd
Jacob Winter van Rudeshem bekennen — wert sake dat
dey greue vandorpmunde vnd dey Raed, herHermanClep-
pinch vnd her Clas swarte Borgerineister to Dorpmunde
vnd Johan murman dey aide, yenige ansprake kregen dat
queme to wat dat to queme, darvme dat sey vns daii;o ge-
holpen hebben, dat wy schepenen geworden synd to Doi'p-
munde vor den viyen stole, wan sey vns dan sementlike ef
bisunder dar vme manen doet, an vns schien, of dar wy.
wonachtich synd, so solen wy sementlike binnen veyrteyn
nachten na der maninge to dorpmunde in dey stad komen
vnd uth dorpmunde nicht to schedene, wy en hebben dem
Greue den Raed etc. ton eirsten qwyt gemaket van aller an
sprake. desse vorgt. pmicte hebbewy — mit vpgerichteden
lifliken vingern vnd gestaueden eiden thon. hilligen geswo-
ren — to haldene — vnd — vnse ingesegele an dessen
breiff gehancgen M° CCCC*> VII • feria tertia proxima post
festum bti Egidii. *)
188. fflagcbrief ber ©tabt 5Dortmunb an i^re Sun*
be^flenoffen unb Reifer über bte »on @alen,
n^eld^e unter fälf(^lic^en S3el^an:|)tungen t^re ©fir-
♦) ^irinjlein ficgcU mit einem, in brcl {Reihen ju 3 a 3
^Idjen gcf^ad^tcn ©^i(be, Äube^^eim mit einem 3lbteTC«gtü«
gel. SUfcn ^at einen quetgct^clltcn Si^ilb, im oBetn gelbe
einen vedjt^f^veltenbcn ßco^arben
Digitized by VjOOQIC
224
ger unb Smi)tt auf offener ©tra^e cinftngen
unb etf(%Iugen, ober in ben ©efäitgtiiffen im
©todf töbteten. 1408.
An dey Edelen Erwerdigen in Gode hern , hern Fri-
derich Erzebischop to Colne, vnd hertoge to westphaleib
hern Friderich Bischop to Vtrecht, hern otten bischop to
munstere, hern. Wilhelm , Bischop to Paderborne. an den
hogebornen vorsten hern Reynolde , hertogen van Gulike,
vnd van Gelren, vnd Greuen to Sutphen, an den hoge-
bornen vorsten hern Adolf, hertoge van dem berge vnd
Greuen to Rauensberge, an den hogebornen hern hern
Adolfe Greuen van cleue, vnd van der marke, an den ho-
geborn Junchern Gerde van cleue, an den Edeln Junchern
Wilhelm Greue to Lymborgh, an den Edelen Junchern lu-
dolue van Stenuorde. an den mechtigen vromen ritter hern
hinrike hern to Ghemen, an dey vromen etrencgen hern
Herman van der Recke, hern Johanne van der Lete, hern
Winemar Ducker, hern herman van Wittene, hern pelgrym
van der Lete, rittere, an de Ersamen vromen Johan Stecken»
Drosten to Wettere, vnd Goswin Stecken amptman to Holte
brodere, an dey Ersamen, vromen gemeynen borghmanne
to marke to Camen, to Lünen, an dqy Ersamen wysen,
bescheidene lüde Borgermestere vnd Raed der stede Mun-
stere, Sost, Deuenter, Campen, Swolle, ham, Vnna, Camen»
lunen. Essende, Dusborgh, Wezele, Rekelinchusen, dorsten,
, vnd vortmer an alle gude lüde, dar desse breif an komet,
schriue wy Borgermestere vnd Raed der Stades to Dort-
munde, vnsen willigen bereiden deynst vnd vnse vrentlike
grote, eynen icliken na synen gebore, dey vnse vrende synt,
vnd begeret uw to wetene, dat Wessel van Galen vnd Jo-
han van Galen de Juncge vnd Sander van Galen, Rotgers
sone ouer vns geseget hebbet, wy he ben En eren knecht
af morden vnd doden laten vnd vp eyn rat laten setten,
dar Sey vns vnrecht an doet, dat men Kuntlike bevynden
mach in den besegelden breyue, den wy mit dessen breyue
hir sendet.*) Ock so secget sey, dat sey vme desser sake
*) ©icfc Utfunbc enthalt bte ctbl^e «ugfagc bc« «nto»
Stemmet unb Slrnolb öun 8^nn, w'e^c fotgenben Hergang er«
Digitized by VjOOQIC
225
willen vorgt. vns vredelois hebben geleget, wat sey des ge-
dan hebbet, dat is eyn vngerichte Vnd hebbet vns dar vn-
recht an gedaen, also wy dat wol to brenegen willet, ofte des
noit is. Vort so clage wy uw klegelike, dat sey vnd ere
gewold, vnd ere knecbte vns vnse borgere vpper vryen
strate af gevancgen, vnd doit geslagen hebbet, dar sey
wandernden vme ere kopenschap, dey rechte koplude weren;
j&Wen: »« 1408 3)iettjlaö »ot STOitte SBintcr« (% geBt.)
bie ^ottmunbex SBütget uitb l^aufleute: 9[nton Hemmer, 8mt
»Ott S^nn unb Sfteiitolb (&xa)otfaaü^, s^ifc^en 3 unb 4 U^r
9le(fling]^aufen \>txlit^tn, lEOutben fte am großen Iheuje t^on 5
ÜRditnetn einae^oU; ml6)t jtc^ i^nen aU dteifegefeüf^aft auf«
btSngtctt. S)ie fünfc sollten 3uer|l au« ©tründcbc fem, frdtct
aixß Sübingl^aufen unb geinbe beS äBeffel bau ®alen. i>aUi
htf^aixpUUn fle, ben (Bxa'ottamp gu !ennen; unt in. Sftatingen
gefe^en m l^aBen. So f))xec^enb fam man ÜB in bie 92&^e
i9on Sod^ufen. $ier gTiffen bie fünf Unbefannten bie l^auf^
leute an unb etfci^lugen ben (Bxa)otfamp, bie Beiben anbeten,
voeld^e fid^ toel^rten, erlegten jtoax einen ber Slngteifer, tout»
ben aBet üBemunben, auögc:|)lünbext unb geBunben in bie
®)>rengmül§le, SCtnt unb S!)ungelen gel^5rig, %t\ä)Up^t ^ott
gaBen \iä) bie ©trofenxauBer fürSDienjÖned^te beS a)roilen »on
sooc^um au«, um eine Beffexe üBetoirt^ung pi gewinnen, benn
bie SWül^le lag in feinet ^cttft^aft. Die Beiben gefangenen
jtaufleute tmttben gefneBelt unb untet ber OB^ut ))on 3to)eien
in ber SKö^le gelaffen, tod^tent bie Beiben anbetn pd^ entfetn«
ten. SBalb nad^ ÜKittetnac^t f)>tengten btei Sfteutetinbie Wi^U;
tß i»aten 3ö^önn toon Oalen bet 3uttge, aif öan bet ^\^i,
Bei ©affenbotf, unb ein ^ned^t. @ie Befohlen, bie ^oti«
munbet, »el^e jie ©önbct unb 3)ieBe fd^alten, nacj ©iden*
Becfe ju Btingen. 3)ie ^nttite gtiffen ben Äemmet Beim
^alShagen unb ^ä^UppUn i^n üBet bie Senne auB bem ^ofe,
tooBei fie i^n mit i^ten üD^e^ern t>er)9unbeten. Sltnt uon %nn
folgte ^ietauf tolHig. An ber ©teile beS SRorbe« angefommen,
lief ®alen feinen crWlagencn Äned^t auf einen SBagcn laben,
unb Befahl feinem Äncd^te 3o§. ©reifer, iBn mitten bur(^ 9icrf-
ling^aufen ju fahren, ben ®xa»tfamp aBer lief er liegen unb
bie ©efangenen auf ^(^leid^toegcn um SRedfUng^aufcn führen.
aiö man mit biefcn in bie ^&^t öon ^ertm tarn, gewahrte
man einen Raufen SÄcdlingl^aufet iBürger, ber l^nen eiligfl
nachlief. S)ie öon @alen o^nbetcn bie Öcfal^r, pe riefen „JÄet«
tungl SÄettungl" SDo« Brockte il^nen i&ülfc öon Herten. @o
ermut^igt lief* man bie SÄcifling^dufcr ^eranfomwen unb Qo*
^ann toon ©alen, ber %iH, frogte i^ten anführet, ben ©tabt^
%a^nt, ©ortmunb. u. Jt^eil. _, _„ JJ5 J^OOqIc
i%6
Ok so hebbet sey vns vnse Borgere af gevanc^cn , vnd
doit geslagen byiinen vnse gericht vnd bynnen vnser her-
licheit, vnd gedodet in eren stocken weder Got vnd weder
recht, vnd vnverwaret erer ere. Hyr vme hebbe wy vrent-
like dage mit En geholden, vnd hedden vns gerne mit
Vrentschap van En gescheiden, des vns nicht weder varen
en konde, dar en bouen bode wy En to donde alse vele^
alse wy En van ere vnd van rechtes wegene plichtich weren
to donde, des sey vns des gehkes weder deden, des sey
vns vt gencgen, dar giider lüde to beiden syden genoich
an vnd ouer weren — leyue hern vnd vrende, konde wy
uwer berichtincge vad an wysincge geneiten, dat sey van
vns noch nemen, des wy En van ere vnd van rechtes we-
gene plichtich synt to donde, vnd dat sey vns des gelikes
weder deden, dat nemen wy gerne, dat wolde wy gerne
verdeynen. Wert sake, dat wy uwer anrichtincge nicht
geneiten en konden vnd sey des al nicht don en wolden,
blener SÄoHifc (Stxnolb), toa8 t^n fo eilig ^ctBeifü^re. 3c& toltt
ßeutc Befreien, toax bteSlntttott, bie auf mcinS^etm, bc3 ötj*
Sif(^ofS ©tTa^e gefc^Iagen unb gefangen )9utben. S)em alten
&aUn fonnte eS niäat mel^r gmeifel^aft fein, bie Z^attn ber
©einigen toaren entbedft, !Ieinlaut gab ex bie ©efangcnen frei.
Unb nid^t 6I08 bie befangenen, au^ bie i^ncn genommenen
©ürtel unb Saferen unb einen 2:^eil beS geraubten ®elbed
überlieferte er ben $anben beö ©tabtbicner«.
3)ic beiben gefangen gemefenen bortmunber SBörger jogcn
mit bcR iÄetfflngl^aufern in bereu @tabt, um für bie ©eerbigung
M erfcJ^Iagenen @raöe!am:|) gu forgen. §ier fanben ftc ben
Stnt^t ^Cre^er tocgen be5 SKorbeS be^ ©ratoefam^ in ben
|)onben ber Sufllj. 9Kan fragte jtc, ob fte benfelben fenntcu.
6ie öerf(^mlcgen l^re SBlffenf^aft nic^t. 3(15 aber ber ^^ttx,
bet . i^nen auf bem SÄarfte begegnete , fragte, ob fle gegen
SDre^er Älage etl^eben tooKten, antworteten fle, nein, benn fte
feien niä^t bie nad^pen ßrben beS (Srfc^lagenen. 3n ll^rer $er»
berge angefommen, fanbte i^nen ber iÄld^ter einen SBoten na^,
unb lief i^nen fagen, fte müßten i§m fein SSerfal^ren nld^t übel
nehmen, e5 gefd^e^e tl^reS eigenen S3eflen toegen. JDabel Ile§
er l^nen t?erbleten, au« ber (Stabt ju sieben, big über 3!)rc^er
gerichtet fei. !Dlefe5 gefc^al^ am 4ten Sage barnaiS^; ber (Sr*
f(felogene tourbe »or baS ©erld^t Qthxaä^t unb 3)re^er ent^auj)«
tetunb auf ein ?Rab gelegt.
Digitized by VjOOQIC
— m —
dede wy dan dar wat vme, dat gy wisten wat noit vns
dar to brechte.
Wey desser twier breyiie vt schrifte wille, dey mach
sey nemen vnd don den boden desse besegelde breyue
weder.
Gescreuen vnder vnses Stades Secreto.
189. Die Sfibermdnner ber bcutfiä^en ^anfa ju SBrüggc
forbcm bic ©tabt ©ortmunb auf, 3w[öttiJ«cn=s
fünfte mit ben iemä)iaxtm ©tdbten ju galten,
nm in Betätigen, toie bie 9let)oIution in ßübedf,
mlä)e bem ganjen beutfd&en ^anbel nad^t^etßg
unb gefdl^tltdö fei, beenbigt tt)etben fönne, aud&
ben lönftigen ^anfatag ju Jefd&itfen. 4. 9?oD.
1409*
Vrentlike grote vnd wes wy gudes vermoghen to vo.
ren. hern vnde gude \Tende, alse iu wol witlick zyn mach de
grote twydracht to lubeke zynde tusschen den olden Raede
an eyne zyde vnde den nyen Raede vnde der ghemeynte
dar an de andern zyde, dat got vmme syner barmher-
ticheit willen ten besten voghen mote, so dunket vns dat
de twydi'acht to groten hinder, schaden vnde verderue
kompt vnde meer komen mach allen guden landen, vnde
steden, vnde sunderlinges den ghemeynen henzesteden vnde
dem copmanne derseluen henze. want nu leue hern vnde
vrende desse sake wol to betrachtene staen — so dachte
vns zeer nutte vnd gud*wesen, dat alle de ghemeyne hen-
zestede eyne dachiiart vnder sick verrameden vmme Raed
to sockene vnde to betrachtene offt se met einghen gudeu
Raede einghe Weghe vinden konden , warbi se de van den "
olden Raede, de van den nyen Raede, vnde alle de ghe-
meyne Borghere to lubeke to eyndracht, to raste vnde to
guden vreden brenghen mochten, vns dunket ock, wan dit
by eyndracht der duytschen henze in manieren alse vor-
schreuen ys, nicht to guder eyndracht komen en kan, ghc-
15*
Digitized by VjOOQIC
228
merket dat de nye Raed- inet der geoiejnte der seiner stad
nicht holden of vor sick laten gaen willen, dat en met
rechte des allerdorluchtigsten viirsten vude hem, hem
Ruprechts des Ronischen Konincges houesgherichte to ghe-
wiset ys , so mach der stad lubecke \Tide vns allen dat te
hinder \iide to verderue komen , dan wy besinnen — dat
de stad lubeke langhe tyt herwaert eyii houetstad der vorss.
henze ghewesen ys, vnde den copmane, war en des noet
was al vmme verantwordet vnde beschermet hebben, war
86 konden , vnde de copman an se ock screuen, wes Em in
vele Landen in ghebreke was, dar se medde to vele tyden
de ghemeyne henzestede to samene, in vorwaringe der
vorss. henze vnde des copmans, vergadderen deden, vmme
alle sake ten besten to voghene vnde to slitene, so en weet
de copman nu nicht , war , off an wen , se dat soeken sul-
len, vm wol wy doch nu in der tyt 'groet ghebreck hebben,
dar den steden vnde dem Copmanne van der henze grote
macht ane leghet, vnde En wol met vorsenighen Raede to
betrachtene stenden. hyrvmme, leye hem vnde vrende, so
hebbe wy an de wendeschen stede vnse breyue ghescreuen,
van En vrentlike begherende vnde biddende, dat se ejmer
dachuart ramen willen, dar se de ghemeyne henzestede by
bidden vnde esschen , vnde up wat tyt vnde war de
dachuart syn sal, dat se iv dat scriuen moghen. So bidden
wy iv alse wy vrentlikest moghen ^^lde begheren mit gant-
zen ernste , dat ghy desse sake betrachten vnde to herten
nemen willen, ynde senden iuwe vrende mit guden voi*se-
nighen raede to der dachuart, so warby dat lubecke to
guder eyndracht kommen mochte, ynde dat de copman vort
weten moghe, eyne stad by der henze gheordiniret, der se
ere ghebreck to kennen gheuen moghen, des en daghelix
noet ys, vp dat de ghemeyne henze darby eyndrechtlike
verwaret bliuen moghe. doet hyr by, leue heren ynde
vrende, alse wy in truwen iu des wol ghelouen, vnde laet
vns des iuwe gude antworde bescreuen wedder weten, mit
den irsten, dat ghy moghen. vnse here god mote iv alle
tyt bewaren in ziele vnde in lyue.
ghescreuen ^^lder vnsen Inghezegelen vp ten vierden
dach in Nouember int Jaer XUIIc IX vort leuen heren ynde
Digitized by VjOOQIC
»9
vrende, so wilt dit den anderen steden in westphaien, bi in
beleghen, to kennen gheuen. *)
Bi den Alderluden vnde den ghemeinen
Copman van der duytschen henze nu to
Brucge in Vlanderen wesende.
Stuffd^tift: Honorabilibus circnmspectisque viris dominis
proconsulibus ciuitatis et consulibus tremouiensis amicis nostris
sincere diiectis.
190. $Dic ©tabt ©ottmuiib Idft ben 93ricf ber mhn^
mannet tjon SSrögge toeitet Jcfßrbem. 1409,
5DecemBer.
Den Ersamen, wisen, Borgermesteren yade Raed der
stede, dar desse bref an gebracht werd scriue wy Borger-
mestere ynde Raed der Stades to dorpmunde vnse vrent-
like grote ynd wat wy gudes vermögen, ynde begeret
Juwer Ersamicheid to wetene, dat de Alderlude ynde de
ghemeyne kopman van der duytschen henze, nu to Brügge
in viandem wesende, vns eynen bref hebbet gesand, in
welcken ze begherende zind, — dat wy den andern steden in
Westphalen — dat ok to kennen gheuen, war vmme gude
vrende, wyiw sendet — eyne vthschrift, de hir na gescreuen
steid — welicke gy moget ouerlesen ynde vth laten scriuen
vnde laten den boden mid desser scrift vortghan an de
stede, dar eme is beuolen. Scriptum nostro sub secreto in
ferius impresso in profesto sti nicolai episcopi.
copia
Vrentlike grote u. f. t». **)
*) ^et ©tief i|l mit bret ©icgeln öcrPcgcU, batoon baS
eine ba§ 2Ba:j3:|)en bet ©d^J?bc enthalt mit glcld^namlgcr Um*
f(!§tlft, bcT SSoxnamcn 1(1 nld^t ju Icf cn.
••) ^\€t folgt Xüixtmt abfc^xift bc« »riefe« SRto. 189
t>ex^tx, am @(i^Iuf ifi bad ®el6elmfiegel ber ©tabt aufgebtü(ft
65 Ift baS oben Seite 67, In ber Slnmerhmg Befd^rleBene »Jlücf^-
Pegel. 3)ic Urfunbc Ijl auf $ct|)ler gefc^rleBen, toelc^e« ben bc?
fannten Oc^fen!o))f M SBafferseld^en ^at.
Digitized by VjOOQIC
130
i91.5Dct Dfflcial t)on S6In, natä^bcm et in ©ad&cn
be8 ^enr- ü. b. fBxoU »egen ber Scnebiftg^ßa^^
peUc bie ©tabt SDottmunb im 9D?anbaten''5ßrojeff c
mit bcm ffiitc^en^Sannc Belegt unb beffen SoQ-
firedfung ber SDottmunbcr ©eiftlid^fcit t)crgcbIi(S^
bcfoblcn l^at, forbert bic spfattet ber !Di6ccfc
S6In unter ber ©träfe beS Sanneä auf, gegen
bie ©tabt 5Dortmunb unb beren Benannte ©eijl-
lic^feit ben Sann unter t)orgefd^rieBenen gormen,
öffentlich ju l)crfünben unb ju tjoßfirecfen; 13*
5Wai 1406 '\ammt Urfunbc be« sjjaftor« üon
Maria in pasculo ju Söin üBer bie SSott:^
jiredEung in feinem ©:()rengel 1406.
Wy official van Colne eyn vrentlich scheidman zement-
like mid deme ersamen hem deme scolaster to sunte ge-
reon de vns zine macht in der sake der schedinghe beuolen
heuet, de vor vns hanget, vppe de versturinghe vnde an-
verding h der capellen sunte Benedicti to dortmunde van
deme huse vnde ziner to behoringhe tusschen deme ersa-
men manne beren Goderde van dinslake, de wanner eyn
procurator fiscalis was in deme houe to colne vp de eyne
zide vnde den ersamen vnsen Borgermesteren, Rade vnde
borgeren to dorpmunde, scriuet den rectoren der kerspels-
kerken, der capellen vnde der altare, eder de ere stede
verwaret, to Sost, to Essende, to Attenderen ^^lde gemen-
like al den ghene, de beseten zind in den stiebten van
colne ^Tide aller wegene dar dit mandatum an komet, ze-
licheid in gode.
Wante wy langhe in deme jare vnses beren dusend
veirhundert vnde veir in deme hilligen sende to Cobie des
nesten dages na sunte Remigius dage de vorgt. beren Bor-
germestere, Rad vnde borgere to dorpmunde vnde al an-
dere, de des to donde hebbet, eder to donde mögen hebben,
hir na vermiddes ' vnse mandata manen leiten vnde to banne
don, alz dat vnse mandata dat vullenkomehke inne boldet,
van wegene hern hinrikes van dem broke, eyns rectom der
Capellen vorss. vnde nicht en achtet, dat ze absolueret
Izedby Google
ISI
worden, in beswernisse er zeile vnde schände vele cristener
lüde, hir vme so en beide wy jw in der dogede der hillige
vnderdenicheit, dat gy de seinen Borgermestern vnde Rad
vnde borgern to' dorpmimde vnde al anderen, den dat mede
angheid, nueder hir na, de ghemanet vnde gebannen zind,
alle Sunnedage vnde to allen hochtiden verlud mid den
. docken vnde verschoten mid den lechten, geworpen vp de
erden vnde vth getreden mid den voten, van allen > criste-
nen luden hertlike to midenne, to baime kundigen open-
bare. Vortmer in dessen Jare, dat jegenwordich is, des nesten
dages na deme eirsten sunnedage in der vastene, in deme
hilligen sende to Colne, leiten wy openbare manen heni
Johann TVlstraten, de zieh holdene is vor eynen pastor to
sunte Reynolde to Dorpmunde, hem herborde suderman,
hem gerwine van rode, hern Johan holluich, hera Johan
grudenhouel, hern Johan pistor, hern herman bilueld, h.
ludeke van tulpe; 'h. diderike van munstere, h. goderde van
brakele, h. herman fabri, h. detmar ledigen, h. simon schide,
h. Rotger hukeshol, h. hinrike van heirike, h. alwerte van der
houe, h. peter, rector der capellen sunte mertiu, mestere hinrike
notarius to dorpmunde, prestere vnde clerike de dar wonet, vnde
her Tideman to sunte Nicolause, h. conrade to sunte peter, h.
cerstian to sunte raarien, h. Johan Vellagen, rectores der kerspel-
kerken to dorpmunde vnde al de anderen prestere, leyen
vnde clerike, der er namen jw geseget werden , vnde den
gardian vnde den prior vnde de conuent der m3nirebroder
vnde der prediker vnde den prior vnde zinen capellan des
conuents des münsters sunte katherinen to dorpmunde vnde
eynen juwelike van en vnder pine der vpruckinghe van go-
desdienste vnde des bannes, dat ze binnen eyner wissen
tyd de langhe vorganghen is, vertegen van der meynschap
der gebannenen vorgt., alz dat in vnsen mandaten, de dar
up gemaket zind, vuUenkomeliken gescreuen steid, docli so
hebbet ze viiser maninghe, de en gekundiget is, als men
sculdigh is nicht geachtet vnde hebben den bennighen to
prophaneren me3nischap gedaii vnde den ban nicht ent-
vruchtet, hir vme so beide wy jw in der dogede des hilli-
gen horsames, vnde vnder pine des bannes, de wy teghen
jw vnde eynen juweliken van jw voret in dessen Scripten,
^ Digitizedby Google
S8S
as dat gy nieht en dot, dat wy gebeidet, dat gy de vorgt.
prestere ok de brodere des orden der mynrebrodere vnde
prediker, clerike vnde Leyen vorgt. vnde eynen juwelicken
van en vme erer vnhorsaraicheit willen vorgt. sementliken
mit den heren Borgerniestern, rade vnde borgem de ben-
nich zind, in allen sunnendagen vnde hochtiden mid geiud-
den clocken vnde mid entfengeden lechten vnd vthgedan
vnde vp de erden geworpen vnde mid voten getreden to
banne in juwen kerken van dem predichstole openbare
kundigen vnde holden vnde wat gy in dessen vorgt dinghen
dot, dat scriuet vns weder in juwen besegelden breuen hir
dore to steckene. Datum anno domini M®. CCCC®. sexto
die Xin. mensis may.
SCtatt^figixt ijl:
Reverende domine noueritis me Theodericum pastorem
ecclesie bte; marie in pasculo colon. hocpresens mandatum
vestrum, cui hec cedula est annexa in omni sui forma, prout
iacet, publice in ecclesia colon. per afifixionem valuis ecclesie
eiusdem, in crastino st. remigii episcopi et dominica, qua
cantatur cantate, in die ascensionis domini in valuis predicte
ecclesie colon. et in valuis ecclesie bte. marie ad gradus,
presenti domino christiano rodenhout, de quo narratur in
mandato, qui fuit in domo decani ad gradus, esse^xecutum,
mihique constare, dictum mandatum etiam esse executum in
domo capitulari ecclesie colon. in sinodo proxima in dicto
crastino st. remigii celebrata quod vobis et omnibus, quo-
rum interest sub sigillo nostri plebanatus presentibus ap-
penso duxi significandum. Datum anno domini M®. CCCC*,
sexto diebus predictis. /
192. ©obbcrt t)on S)in«Iafen; S)ed^ant ju (SuniBctt,
Untetrid^tet unb 33ef(^irmet ber SRed&te bet VinU
üctfttdt (S6In unb beten ©tubenten, befiel&It bei
200 Watt unb be8 ^rd^en^Sanne^ ©träfe ber
©tabt SDottmunb, ben ißrieper ^einxlä) \>an bem
aSrotfe, SRector bet SBenebtctgi^SapcIIe gu ©ort-
munb, bet alä SKagifict bet Sß^ilofopl^ie unb
Digitized by VjOOQIC
M3
©tubent unter feinem ©tä^ufec jlel&t, triebet in
ben 95eft^ feiner ©teile ju fe^en, au8 ber fie
i:^n \)or aä)t Salären t?ertrieBen ^at, toeil er
toäl^renb be^ SJird^en^Sanneä, in bem ft(^ bie
©tabt befanb; ben ©ottegbienfi nic^t l^alten »oUtC;
unb gebietet ben ©eifilic^en beä ©tifteg ßöln,
bei ©träfe be^ SSanne^, toenn fle in 3 SCagen
nicj^t gel^orc^en, bie ©tabt S)ottmunb ^)erf5nlidgi,
ober tt)enn biefe^ gefdl^rlid^ fein foKte; tjon i^ren
^rebigtfiül^Ien jur Befolgung beä 9Ranbate8
aufjuforbern» 1411 SSagg t)or ©t. Signet*
Goderd van Dinslake eyn doctor decretorum, deken
der kerken sunte Cunibertus to Colne, eyn vnder richtere,
eder eyn bewarer der rechte, vryheid vnde Privilegien der
ersamen mestere vnde der scolre der hilligen vniversitet
des studii to Colne teghen de ghene, de en moycheid, vn-
recht, gewelde vnde scaden doet, de en gegheuen vnde
verleynet zind van den hilligen stole van rome, gesät van
deme ersamen geistliken vadere, hera diderike de cervo,
geheiten van der Landescrone, van godeswegene ' ahbet des
münsters sunte mertins to Colne des ordens sunte bene-'
dictus, eyn ouerrichter vnde eyn bewarer der rechte, vri-
heit vnde priuilegien vorgesproken , mid der clausulen (:)
dat gy, eder twe, eder eyn van jw vermiddes j w, eder eynen
anderen etc. gesät van demzeluen hilligen stole to rome,
scriuet den kercheren to dorpmunde, to Colne in pasculo,
tho lune, tho brechten, tho herne, tho deme, tho iutliken-
dorpmunde vnde vort allen anderen de rectoren zind der
kerspelkerken, der kapeilen vnde altare vnde anderen pri-
steren, cureten vnde nynen cureten vnde cleriken vnde
tabellien vnde publicen notariis in den steden vnde stiebten
colne, munstere, osenbrucge vnde anders war beseten, dar
dit jegenwordige vnse mandatum vnde warer des paweses
mandatum an komet selicheit in vnsen heren.
Swerlike, bedreuetlike vnde bewenelike clage des er-
samen mannes hern henrikes van den broke, pristers, rec-
toren der capellen sunte benedictus to dorpmunde, eynes
Izedby Google
134
Studenten des vorgt. studii to Colne in der hilligen scrift
hebbe wy leider entfanghen, de in zieh heild, wattan de
clagende her hinrich langhe hebbe gewesen, vnde noch zy,
eyn geistlich persona, prister vnde rector der vorgt. capellen
sunte benedictus to dorpmunde vnde eyn studente des
studii to colne, \Tide vor alzodanen, vnde alzodan gehad
geholden, genompt vnde gereknet ward vnde werd open-
bare, gemeynlike vnde merklike van allen luden van beiden
kunnen, de ziner kuntschap hebbet, warvme he mbgelike
bruken sole in lyue vnde in gude der geistlicken vryheid
vnde priuilegien den vorgt. mesteren vnde scolren van den
hilligen stole to rome verleynet, \'p dat ze nicht in erer lere
van jemande künden werden gehindert, doch den ersamen,
wisen manne, borgermester vnde rad des wibbeldes to
dorpmunde, des stichtes van colne in dessen saken nicht
vnwitlich, vnde men nicht en weit, mit wat gheiste ze be-
trogen, eder mid wat dorliker, berofliker vnde suntliker
konicheit in verdomenisse erer zeile > den clagenden hem
Hinrich, sunder zinen verdenst, des achte jar, eder darby,
vergangaen is, vth eren wibbelde to dorpmunde, dar he
' inne, alz vorgt. is, beleynet was vnde is , vermiddes eyne
openbare vthkundiginge dar vme, wante de vorgt. clagende
her hinrich zine misse vnde godesdenst vor den, de open-
bare to . banne weren, alz de borgermestere, rad vnde ganse
meynheid des vorgt. wicbeldes was, nicht don, vnde (,) dat
mer is (,) nicht prophaneren en wolde, alz erae dat geor-
louet was, zo ene eilende hebben gemaket vnde vthgedre-
uen — mit seraeliken anderen pristeren, de vor den seinen
bennigen nynen godesdenst don en wolden, vnde hir an
zieh nicht genogen en leiten, sunder se hopeden quad vppe
quad, ^Tide verboden openbare allen borgeren des seluen
wicbeldes to dorpmunde vnder eyner pyne van X gülden
rinsch, dat nyman van en meynschap en dede den eilenden
presteren, eder dat en nymand nicht en gheue van ere
vi'ucht, renten, vpkomen vnde rechten van eren leynen, eder
ere gud boüwede eder bouwen leite , to berouende de
seluen prestere eres gudes vrucht, rente, vpkome, rechtes
vnde tymere, hus vnde mangerleye anders gudes, weder
gi)d vnde weder recht vnde en to inbrenghenne schaden
Digitized by VjOOQIC
235
vnrecht vnde manigherleye verstiirnisse, de de vorgt. cle-
gere nicht en wolde geledeu hebben eder liden vor diisent
gülden rinsch vnde vppe de summe prouet he "VTide rekent
dat, vnde mer, de vorsc. pyne der X gülden hebben ze
vth gemanet vnde entfangen van zemeliken borgeren, vnde
dat vorgt. is hebbet ze gedan in gewelde der geistlicheid
vnde der geistliken personen vnde in versmaighe der
statuta der kerken to colne vnde ,der vorgt. priuilegien
vnde vryheid derae vorgt. studio to colne gegheuen, vnde in
des clegers grot imrecht, schade vnde beswemisse, dar vp
de vorgt. clegere to vns gekomen is, vnde heuet dar holpe
vp gebeden na eischinge der vorgt. statuta priuilegien vnde
vryheid, ATid dat wy godert, deken richter vnde conseruator
vorgt. desser dwelinghe nicht geseen en werden teghen to
ghande vnde de verkarden to versturenne vnde to ghun-
nenne erer bosheit , hir "vme jw allen vorgt. vnde ejmen
juweliken in der dogede des hilligen horsames, den gy
sculdi'ch zind den stole van rome, so gebeide wy jw vnder
pyne des bannes, de wy teken jw voret, wan dre dage
vnser maninghe geleden zind, efte gy nicht en don dat wy
gebeidet, dat gy vort varen alz darvme to vortvarenne is
^Tide geeschet werdet vort to varenne, dat gy kundigen
vnde openbaren den vorgt. ersamen vnde wisen mannen,
borgermestere vnde rade des vorgt. wicbeldes to dorp-
munde vnde allen anderen de desses to donde hebbet, van
wat werdicheit, statu, orden vnde hocheit ze zind, al dat
vorgt. is, alz (:) dat de vorgt. her hinrich van den broke
sy eyn studente in der kunst vorgt. der hilligen scrift in
der vniversitet to colne war vme he mogelike vnde van
rechte ok bruken zole der priuilegien vnde der vryheit, de
den Studenten van der vniversitet vorgt. van den stol to
rome alz vorgt. is verleynet zind vnde zyt manende vnde
eschende de seinen borgermester vnde rad des wicbeldes
to dorpmunde vnde al de anderen vorgt. b3niamen, der gy
er namen weten Mide weten mögen vnde de jw de bren-
ghere desses mandates noemet, de anderen in dat gemeyne,
is yd dat gy dat vredelike don mögen vnde seker to en
ghan mögen, anders so doet dat van den predicstole in
Digitized by VjOOQIC
SS0
juwen kerken, alzo dat dar tiighe genoch zyn, de wy ok ma-
net vermiddes hoeltnisse desses mandats, dat ze de priui-
legia der vorgt. vniuersitet to colne van den hilligen stole
to rome, alz vorgt. is, gegheuen vnde verleynet, holden
vnde holden taten, vnde den vorgt. hinrike van den broke
van den vorgt. vnrechte, versturinghe vnde schaden, vrucht,
renten vnde vpkomen valden vnde eme vortmer des nicht
en don eder don laten vnde dat ze ene der vnicht, der
rente, vpkome der capelle mid der klusen vnde gude ty-
raere vnde andere rechte laten bruken, vredelike vnde
restlike, vnde gode, der kecken vnde vns van der dorliken
ouertredinghe eyne beteringhe don alz dat temelich is vnder
pine twyer hundert mark pures siluers de helfte der ka-
meren des paweses vnde de helfte den vorgt. clagende
hem hinrike to to kerenne, anders ze alle, de hir teghen
zind, de wy dan hier inne bannet, dat gy de to banne
kundigen openbare, dat en zy, dat ze binnen desser tyd
redelike zake vor vns bewisen , war vme dat ze des nicht
sculdich zyn to donde, vnde dat de andere part dar to
geeschet werd als recht is, vnde dat wy de pyne der
twyer hundert mark, is yd dat ze gebroken wert, vth ma-
nen wilt, alz wy van rechte hertlikes mögen, wy willet ok
vnde gebeidet, dat gy de copien desses mandats mid vnsen
eder mid juwen segele besegelt vesten vnde cleiuen vor de
dore juwer kerken vnde capellen vnde laten ze dar vore
gevestet vnde ghecleiut, dat dat zelue vnse mandatum alzo
alz eyne openbare vth kundiginghe, alzo vele de eir, to
der witschap der vorgt. Borgermester, rades vnde der an-
deren möge komen, dat dit jegenwordige vnse mandatum
alzo openbare verkündiget de seinen Borgermeister, Rad
vnde de anderen vorgt. dar to dwinge alz yd en jegenwor-
delike gekundiget were, hir an to kundigenne, en wachte
de eyne des anderen nicht vnde entsculdige zieh nicht mid
dem anderen, alzo dat gy nicht en werden besculdiget dar
inne, dat gy unhorsam zyn vnde irreguläres, de ghene de
af nemet, to rytet, eder to schände maket dit jegenwordige
mandatum , eder zine copien gevestet an de doire juwer
kerken eder capeDen , eynsdeüs eder al , weder willen des
vorgt. heren hinrikes eder ziner procuratoren vnde boden,
Izedby Google
; MI —
de zolen in den banne wesen na dre dagen vnser ma-
ninghe.
Den dagh der kundighinge vnde de namen vnde to-
namen der gemaneden vnde wat gy hir inne dot, eder jw
weder vert, dat screuet vns weder in juwen besegelden
breuen hir dor gesteken eder anders vermiddes publica in-
strumenta, datum anno domini M^. CCCC®. vndecimo cra-
stino bte. agnetis virg. et marty.*)
•) 5Dic@tabt l^atte iöcgcn biefcr Satire große SRot^. ©te
fanbtc jur ^iit beS SPai)lic«.3o§<mn XXIU. 1411 in bcr Spcr»
fon beS ^enri(i^ ©xaS^of; 9lector ber ^att^oIomduS^So^eHe )U
ipabctBom, einen ©efanbten m^ 9(lom, bcr, tole au§ feinen
noä) erhaltenen 6 ©riefen l^ertoorge^t, fajl ein ^a^x bort ju^
bringen mufte. 2)ie ©tabt, ouf beren ©eitc [i^ ba§ SRaria»
graben-'©tlft ju Söln fleHte, üerfd^offtc jl^ bie UnteriWfeung
ber Sarbtn&te »on ßolum^na (CoUonna) unb ©aer unb Iie|
eS an ®elb nid^i fehlen. ^iefeS unb bie Unterjlügung U»
SWagifier S^eobertd^ üon Sß^em, bcr in ber ]|5ä:|)flli(^en Äammer
ben S^ortrog in biefer ©ad^e ^atte unb ben ®raS§of fel^r fein
^tt Bel^anbeln )iovi^Uf Brachte enblid^ einige ©etoegung in bie
©ad^e, für beren Aufgang aBer große Söefotgniffe oBtoaltctcn,
benn fd^reiBt ©raS^of unterm 7. SÄai toon 9lom aa^: nullus
se audeat opponere manifeste domino Coloniensi, cum di-
citur, quod dominus noster papa dominos moguntin. et
colonien. nunc plus habeat pre osulis quam aliquos prelatos
siue principes totius alemame et ideo cum maxima difRcul-
täte conceditur ea, que pro vobis a papa obtinentur, nee
non cautulose et secrete oportet ea impetrari propter ma-
gistrum de dyck, consiliarum et procuratorem domini colo-
niensis, qui est secretarius domini nostri pape et continuus
in palatio ipsius. Die iloflen Betrugen für bie Sprocuratoren
«nb Sanjclei ff8 ©ucaten, bamalS fe§r toiel- a;]^eob. öon 5R^em
erhielt baüon 12 3)ucaten, ba er Baare« ®clb bem öcrf:|)ro?
(^enen jiteinob t>or5og , ein anberer $rofurator 4 / ein britter
3 3)ucaten. gür bie öulle tourben 8 -Ducaten unb an bie ^^^
gijhatur 8 ©ucaten ge^a^It. ©raö^of Bc^au^tet, er ^aBc bur($
^erBinbungen bie ^alBc Zap in biefem Spun!te ix^paxt ^er
©d^reiBer ber öuEc erhielt für gioci Sttfc^riffen 12 @rOfd&cn.
9ußerbem gab bet ®efanbte ben $rocuratoren ein (Sffen, loop
er, Befd^elbene Seitl 2 große gifd)e, »elc^e 12 ®rof$en
fopeten unb »om Beflen SBeine für 6@rof(fien toertoenbete. ^er
^a^jfirid^en ßanälei für bie SöuHe, namlid^ 2 «IBBrcöiatoren, bte
magistri artium toaren, unb beren spcrfonal tourbe cBenfattö
ein äBeingelag gegeben, kooBei man t>om Beflen ^eine für Ö
®rof(i^en tranf.
Digitized by VjOOQIC
238
193. ©fi^ne gtt>if(!^en bex ©tobt SDoxtmunb unb betn
erjBif(^Df gtiebric^ »on ©6In. 1412.
Wy Borgermester Rad und gemeyne borgen der stad
to dorpmunde bekennet vermiddes dissen brevp, dat wy
mne solike twiginge, alz gewesen zind tuschen dem aller
erwerdigesten vorsten hern PVederike Ertzb'ischope to Colne
und uns, wante wy zyn geistlike gerichte gehindert hadden
alzo, dat zyn yorgs. geistl. gerichte to dorpmunde nicht
ghan mochte, alz dat wonentlich was, und okvan zolikes
geldes wegene, alz wy van unses samen Verbundes wegene
dem Erwerdigen hern deme erzbisschope vorgs. jarlix
sculdich waren to ghevene unde wy dat doch van weliken
Jaren hej-e hebbet entholden, mid deme selven erwerdigen
vorsten hern Frederike genslike und to male vermiddes
unser beider partyen vrende und unser beider partyen we-
tene und willen gescheid en unde gesondert zind alzo dat
wy zyn geistlike gerichte unde zine boden vry binnen
Dorpmunde ghan zolen laten, alz dat van olders gewont-
lich is gewesen na Inneholde des andern breves, den wy
den erwerdigen vorsten hern Frederike vorgs. sunderlix
darup gegheven hebbet. Vort de prester unde papeschop
zolen genedige böte van deme Official to Colne ent-
fan unde de ok don vor unhorsamicheit , unde de Official
vorgs. zal der papeschop unde uns dar up absolutien ghe-
ven und welich geistlich man umme disser vorg. twiginghe
willen buten Dorpmunde ^gewesen were effe anders dar
umme gekrodet wer, de mach in zyne leyne unde gude
vry to Dorpmunde weder in komen unde dar inne zyn unde
bliven, unde wer eme icht genomen efte entholden van zynen
renten efte anders van desser vorgs. sake wegene, dat
zole wy eme weder gheven efte don weder gheven. Vort
so sole wy holden van vort an zolike pronunciacien alz
wilne der erbare her Johan van dem herte , de Official was»
unde her Hinrich Suderladen uth gesproken hebbet, efte van
erer wegene utgesproken is, tusschen uns unde her Hinrike
van den broke, wat he des bewisen kan under der penen
dar inne begrepen unde eme ok helpen to betaliughe ziner
Digitized by VjOOQIC
239
sculde van zinen sculdenern na unzer macht alzo verre alz
he de vorgs. scedinghe holden wil, unde wy zolen tus-
schen dit iinde sunte Jacobs misse nest to körnende vor
de vorgs. versetenen Jargulde gheven deme erewerdigen
heren hern Frederike Ertzbischope vorgs. vifhundert gudc
rinsche güldene und dan vort alle 'jar zine Jargulde vort
ghevene to den termynen alz unse samendes verbundbreve
Jnneholden, welike verbundesbreve ok in erer vullenkome-
ner macht bliven zolen unde holden werden als de geleghen
zind sunder arglist, und mid desser schedinge zal ok ver-
teghen zin uppe alle kost ki'od schaden und allen Ungunst
und Unwillen van worden efle van werken, de zieh van an-
beginne desser twiginge tuschen uns vorgs. beiden partyen
bit up dessen hodigen dagh verganghen hedde efte gesehen
were, dar up wy ok vertyen vor uns und alle deghene
geistlich efte wertlich, de in dessen saken by uns bleven
zind. desser schedinge to orkunde und ganser stedicheit
hebbe wy unser Stades Ingesegel an dessen bref don han-
gen, de gegeven is in deme Jare unses heren dusendesten
veirhunderdesten unde twelfesten des nesten dages na der
hilligen merteler dage Viti et Modesti.
194. ©tabt SDortmunb toerjid^tet ju Omtjlen bcg @rj^
tifd^of« öon Sollt auf bie §prii>ilegien be« 5ßapfie8,
ba§ fein ©firger t)or ein au«tt)drtigc8, gcijHld&e«
®exi^t gegogen »erben foH. 1412.
Wy Borgermester Rad unde gemeyne borger der stad
to Dorpmunde bekennen vermiddes dessen breve, dat alz
de aller erwerdigste vorsten und heren,, her Frederich undf
zine vorvaren Ertzbischope unde ere Officiale to Cobie to
der tyd, geistlich gerichte unde ere breve unde boden in der
Stad to Dorpmunde teghen aller malke in allen saken ghau
unde ze des aldar gebrukcn plagen unde wy dar en tegen
ume unser nod willen Privilegien unde gerade van den hiili-
gen stole van Rome gewonnen unde beholden hadden, dat
ni^n uns unde de mid uns inue wonen buteu Dorpmunde
^ jgle
240
nicht laden noch in gerichte then mochte etc. So hebbe
wy den vorgs. aller ei-werdigesten vorsten und lieren ge-
loft und lovet verniiddes dessen breve, dat wy unde unse
nakomelinghe syn unde des gestiebtes van Colne unde ere
OfBciale to der tyd jurisdictio und geistlich gerichte -alz
▼orgs. is willen unde zolen alle tyd ghan unde ze der
bruken laten veylich ungehindert van ims efte jemand an-
ders in jeniger Wise in der Stad van Dorpmunde alz ze
ok vor tiden geghan hebben aldar unde gewonlich is to
gähn, unde wy en willen noch en zolen de vorgs. genade
unde privilegia weder den hern efte dat gestiebte vorges.
nummermehr gebruken, de in den enden unde puncten
zolen tod unde machtlos zyn. Vortmer efte wy jenige
privilegia ytzo geworven hedden efte noch werdende wor-
den, dat wy unser Stad schuld to termynen de in den Pri-
vilegien georlovet weren efte worden betalen zolden dar-
mede en zole wy weder dessen vorges. bref nicht gedan
hebben alzoverre alz de Privilegien weder de vorges. Juris-
dictien und gerichte nicht en zyn efte weren ane argelist, ^
unde des to erkunde hebbe wy unse Stad Ingesegel to tuge
an dessen breff don hanghen, datum dorn. MCCCC duode-
cimo crastino Viti et Modesti mrm. btorm.
195. 1411, 25* aprtL SBürgetmeifier unb 3?at]^ ex^
tf)eiUn bem Suben SBinu^ unb feinen jtt)ei ®ä)\ok^
gerföl&nen auf 10 Sal^r ba^ aSürgerrei^t mit ber
SBefugniß jum SBud^er*
Wy Borgermester und gemeine borger der stad to
doi-pmunde dot kund allen- luden, dat wy mid Salmon den
Juden Vinus zone overdreget hebbet to wonene mid ims
in unser stad mit twen zinen zonen Salmon Jonas sone
unde Joseph, de zine dochtere hebbet, teyn Jarlangh se-
mentlike mid eren wyven unde- mid eren unverdeleden,
umberadenen kin deren und mid eren gesinde, de Juden
zind, to borgere rechte, alzo dat ze und ere wyve mögen
geld uthdon to wokere unde nemen van den ghenen, de in
Digitized by VjOOQIC
«41
mser stad wonachtich sind, van ses pennighen I veirliagh
toveirte3mnachten, van itliken scillinghe eynen veirlingh tor
weken, van 11 scill. l veirlingh tor weken, van III Scill. I
veirl. tor weken, van IV Scill. I veirlingh tor weken, van V
Scill. I veirl. tor weken vnd von einer halven mark einen
heUingh tor weken, van VII Scill. I hellingh tor weken, van VIH
Scill. I heUingh tor weken, van IX Scill. I hellingh tor weken,
van X Scill. I hellingh tor weken, van XI SoOl. I hellingh
tor weken, van einer Mark I hellingh tor weken vnd to vort
van itliker mark eynen hellingh tor weken, dit mögen ze
nemen van den ghenen, de mid vns in vnser stad wonach-
tich zind. Vort so mögen se nemen van den ghenen^ de
boten vnser stad wonachtig zind, van der mark II pennighe
tor weken, vnd wat ze vthdot, dat binnen eyner mark is,
luden, de buten vnser stad wonachtich zind, dar moghen
ze van nemen van itliken scillinghe tor weken 1 veirlingh
vnd nicht mer, vnde ze en zolen vppe nyn harnsch ehe
wapentuch, dat vnsei'n borgeren efte holperen efte vnsen
deyneren to hord, gheld to wokere don. Vort zo zolen ze
gheld leynen vp alle andere pande, vthgeseget to brokene
kelke, blodige cledere und ^ngemakede lakene, vnd wat
pande en vuse borger zettet, dar zolen ze der ghener
namen by scriven, de en de pande zettet.
Ok er ingesinde zolen nyn geld to' wokere vth don,
mer ze moghen hebben eynen knecht, de mid en vry sitte
de se to scole rope und er sachgar zy, hedde de vyftich
güldene, de mach he to wokere vth don alz vorg. steid
sunder argelist. Weret dat jenigen Jude jenigerleye brake
weren au ejmigen unsen borgeren eder borgerschen, de
Jude zal nemen unde gheven recht vor den Borgermesteren
vnd Rade to dorpmunde vnd anders nerghen.
Vort zo zolen ze quyd und vry wesen van schote
vnde van allen anderen denste sunder waken grauen vnde
wege to makene, dar zolen ze don lick eren naburen.
Ok zo zolen ze nyn erve binnen vnser stad vnde bin-
nen vnser gerichte kopen efte hebben, id en zy mid ^Uen
tles rades vnd vnser borger.
Hir vuune solen dese vorg. dre par Juden desse teyn
Jar langhe alle Jar gheven dem Rade vnde vnsen borgem
Saline , 5)ortmttnb. ii. Zhtil _, _„1§ igle
2«
Salmon Vynuses zone itlikes Jar XIV gude rinsche güldene
half to sunte itiichaele vnde half to paschen vp de kameren,
vort so zal gheuene itlikes jars Salmon Joans sone, de Sa-
lomons dochter heuet zes gude güldene rinsch, vort zo sal
gheuene Joseph, de ok Salmons dochter heuet, itlikes jars
zes gude rinsche güldene .... Weret ok dat desse twe
Juden, de Salmons dochtere hebbet, eder er welich in vnser
stad zieh nicht bergen en künde vnde van hennen varen
wolde eir desse X jar vmme komen weren, de mach zine
jar gulde betalene van deme jare , dar he inne zittet vnd
zyn darmede quyd und varen war he will.
Desse X jar zolen vth ghan als nu nest to komet
sunte michaeis dagh na datum desses breues ouer teyn
jar. Hierumme so sal men den Joden des Jodenkerchoues
beleghen bi der westenen porten, den ere vorevaren in voer
tiden gehad hebben , bruken laten desse X jar langh ere
dodeii/ Joden dar vp to grauene, de hir binnen dorpmunde
to borger rechte zitten vry, vtgesproken VHI scill. geldes,
de jarlix vthe den kerchoue vnd ziner tobehoringhe te
wordtinse ghaid. Storve ok welich Jode buten dorpmunde,
de hir to borger rechte nicht en zete den men vp den
vorg. kerchof grauen wolde, dar zal men vnser stad van
gheuen eyne mark. St^rue hir ok jenich vremet Jode binnen
vnss stad den mögen ze vp den vorgt. Kerchof grauen sun-
der ere gheuende gud.
Vort eres kolden bades mögen ze bruken in aller mathe •
alz ze in vortiden gedan hebbet. Ok zo zolen si ascise
gheuen gelike anderen vnsen borgem. vnde welich Jude de
eynen eid sweren sal, de mach swerfcn dat eme god zo
helpe vnde zyn Ee vnde dar en bouen sal men eme nynen
eid to eischen. Hedden de Juden ok pande de bouen eyn
Jar gestan hadden dar niogen ze ere beste mede don.
Wer ok dat jenich Jude misdede, de selve Jode sal
beteren vnd anders nyman. wolde deser Juden welich van
hennen varen, de sal -dat ein veirden deil jars in den veir
kerspel kerken to voren kundigen laten, vnde wan dat veirde
deil jars vme komen is, so mach he mid sinen wyve und
gesinde vnd gude vmbekummert vnd vnbesat varen sunder
argelist, wo he sinen versetenen jartins dem Rade betalt
Izedby Google
243
hebbe. Vnd desses, alz vorg. is, to eyner mereu bekannt-
nisse hebben wy vnser stad Ingesegel an dessen bref don
hanghen. Datum anno domini MCCCC undecimo Sabbato die
beati Marei evang.
196. Äßnig ©igigmunb bejiattflt 1414, 16. ©ept. ju
^eibelberg ben Sürgertneijlern unb93ürgern ^oxf^
munbg ble ^ßriDücgten (iura, priuilegia — a
domino karolo imperatore, genitore nostro —
concessa), tt)el(^e Ädfer ftairl IV» il^nen 1377;
IX kal. Dec. »erliefen ^at, fc wie ben ©efife
bcr ^alUn ©raffd^aft»
197. ffömg ©tgtämunb Mei^nt ®raf Sonrab \>on
Sinbenl^orfl mitber „halben Graueschafft, von
dorpmunde vnd Friegraueschafft mit allen
eren herschaft, gerichten, rechten, tzollen,
muntzen vnd tzugehorungen." Söln, 1414,
©ienjiag mä) SBei^nad^ten. *)
.198.Ä6nig ©igfSmunb ernennt ^einrid^ SB^mel^u«^)
jum Sreigrafen. 2. Januar 1415*
Sigismundus Dei gratia Romanorum Rex semper Au-
gustus ac Hungarie. Dalmatie , Croatie etc. Rex. Notum
*) Wlit bem großen Siegel in Braunem 2Bad^$ o^nc Mit^
Pegel, ^et Äalfer, in bet Sinfen ben SÄeic^Sa^fel in bc« Äed^s
ten bad Blanfe ©d^n^ert, fl^t auf einem got^ijd^en @effel. Um
i^n fed^^ SBa^^i^jen, redftt^ oBen einen Ted^tdfel^enben %bler, bar«
unter einen red^tSfletternben Sötoen, lin!g cltt3)o^):j)eI!reu3, bar::
unter einen a^imal quer gef)>a(tenen @dbilb, bei bem redeten
gu^e einen re(|t6!Ietternben S5tt>en in einem 6mal quer gefheif«
ten @d^ilbc, an bem linfen 3 (2. 1.) aBgerijfene 86ttjenfö:|)fe
bie Umft^rift fo toeit no^ leSBar lautet: Sigismundus. dei.
gra. romanor. rex. semp. August, et huga. dalmat. Croat.
bmie. comar. rex. marchis . . mburgensis nee non
bohemie et luceburgens. ^affelBe ©iegel ^angt au(^ an ben
Urfunben 9'ir 201 202 unb jtoar an ein« feibenen ©(i^nur au5
einem Bleuen unb rotl^cn 53ilnbet gcbrel^t
^) tiefer mad^tc ben Äolfer jum SGBijfenbcn. Äöntg \>on
Äßniijfiein 1. c.
DigMd*by Google
244 -. —
facimus tenore pregentium vniversis, quod pro parte Hein-
rici de Wymelhus, fidelis nostri dilecti, per spectabllem
Henricum Comitem, nee non proconsules et eonsules trcmo-
niensis, nostros et imperii sacri fideles dilectos coram no-
stra celsitudine oblata petitio continebat , quatenus perfatum
Henricum Wimelhus in vrigraiiium districtus et dominii
tremoniensis facere , constituere et creare gratiosius digna-
remur. Nos vero predicte petitioni, utpote iuste et ratio-
nabili fauorabiliter annuentes supradictutn Henricum de Wi-
melhus in vrigrauium districtus et domini predkti ex certa
seien tia, et de Romane Regie potestatis plenitudiiie , faci-
mus, constituimus tenore presentium, et creamus. Volentes
et hoc regale statuentes edicto, quod vniuersis et singulis
juribus, priuilegiis, honoribus, Kbertatibus, fructibus et emo-
lumentis vti, et gaudere debeat, quibus ceteri vrigrauii de
jure gaudent quomodolibet et utuntur. sie, quod nobis et
successoribus nostris Romanorum Imperatoribus et regibus
fidelis esse debeat et in judicio iuste iudicare , proüt super
hoc coram nostra celsitudine corporate prestitit iuratnentum,
mandamus igitur vniversis et singulis, quibus presentes ex-
hibite fuerint seriöse, quatenus dictum Henricum Wmelhus
in vrigrauiatu districtus et dominii tremon. in omnibusqne
que ad honorem ipsius vrigrauiatus spectare noscuntur non
impediant sed ipsum sub obtentu nostre gratie manuteneant
et defendant. Presentium sub nostre maiestatis sigilli testi-
monio litterarum. Datum constantie anno domini Millesimo
quadrii)gentesimo quinto decimo secunda die januarii Reg-
norum nostrorum Hungarie etc. vicesimo octävo, Romano-
rum vero quinto.
Ad relato. D. G. comitis de
Swarzenberg curie judicis. Petrus wackfer.
199. aSiinbnifi jtoifd&cn beut ©rafctt uiib bcr ©tabt
t)on SDortmunb* 17. Oft. 1416.
Wi Hinrich van Lindenhorst Greve to Dorpmunde unde
Conrad van Lindenhorst zin zone bekennet unde betuget
openbare in dessen breve, dat wi mit den Borgermesteren
Rade unde gemeinen borgeren der Stades to Doi*pmunde
„. , Google
«45
overdregen hebbet und hebbet uiis to en verbunden in al
der wise, alz hir nageacreven steid. Weret sake, dat wi to
veden quemen mid rade unde vulbord der Borge rmestere
unde des Rades van Dorpmunde vorg. mid jeniande , dat
zieh di'ope an de Grafschop unde vrigrafschop van Dorp-
munde, wan de Borgermestere unde Rad van Dorpmunde
vorg. unzer mechtig zind to eren unde to rechte, so zolen
ze ips truwelike helpen up eres selves kost eventure win
unde verlues, de wile dat de vede wäret; weret ok sake
'dat de Borgermester Raed unde gemeinen borgere der
Stades to Dorpmunde to veden quemen mid rade unde
vulbor unser Hinrikes des Greven unde Conrades vorg. mid
jemande, dat zieh drope an de Grafschop unde vriegraf-
schop van Dorpmunde vorg., wan wi Hinrich Greve luide
Conrad zin zone vorg der Borgermester des Rades unde
der gemeinen borger vorg. mechtig zind to eren unde to
reelle, so zole wi en truwelike helpen up unses selves kost
eventure wm unde verlues, de wille dat de vede wäret-
Vort weret sake dat wi Hinrich Greve unde Conrad zin
zone vorg. efte unse knechte vanghenen venghen efte over-
vangh'deden de de Borgermester Rad unde gemeinen bor-
ger to Dorpmunde vorg. van ere wegene sculdich weren
to richtene, des zolen ze mechtich wesen, weret ok sake
dat de Borgermester Rad unde gemeinen borger to Dorp-
mimde vorg. efte ere knechte vanghenen venghen ehe over-
vangh deden, de wi Hinrich Greve unde Conrad zin zone
vorg. van ere wegene sculdich weren to richtene, des zole
wi mechtich wesen. Vort weret sake dat wi unde unse
knechte unde de van Dorpmunde unde ere knechte have
to samende wunnen efte vanghenen to samende venghen,
de zolen unser beider wesen na antal gewapender lüde, de
mallich dar med^ hedde. Weret ok sake dat de stad van
Dorpmunde hir na in sware vede queme, so dat ze Rittere
unde knechte inneme, den ze zold gheven, wil ich Conrad
van Lindenhorst vorg. dan in der Stades denste wesen, zo
zal men mi don gelich anderen gudorhanden luden. AUe
desse vorg. stucke unde article love wi Hinrich van Lin-
denhorst Greve to Porpmunde unde Conrad van Linden-
horst zin zone vorg. in guden truwen stede unde vast to
Digitized by VjOOQIC
246
haldene sunder al argelist, und to einer merren bekannt-
nisse desser vorg. stucke so hebbe wi Hinrich van Linden-
horst Greve to Doi*pmunde unde Conrad van Lindenhorst
zyn Zone vorg. unse Insegele to tuge an desse bref ge-
hanghen. Datum anno doniini MCCCC sexto deeimo, cra-
stino beati Lucae ewangeiistae.
200.®onrab toon Sinbcnl^orfl; @o^n $cinri(i^8, ha
®tafen t)on ©ortmunb fd^toört öor bcm ®ort^
munbcT 9H(5tcr bic SBerträge mit bcr ©tabt
©ortmunb »egen ber falben ©raffd^oft ju galten.
1416 im Sßot)em6ct.
Wy Johan Talzod Richter to Doi'pmunde in der tid
doet kimdich allen luden vnd betuget openbaer in dissen
breyue, dat vor vns gekomen sint an geriehte stad Hinrich
van Lindenhorst, greue to dorpmunde, Conrad syn s«ne,
her Ceries hexstenberg vnd her iohan van Wickede, Bor-
germeistere to Dorpmunde in der tyt vnd togeden dar vnd
leiten vor vns lesen eynen openen, ledeganssen, besegelden
breiflf inhaldene van worde to w^orde als hyr na gescreuen
steit: Wy Conrad von Lindenliorst (^Ict folgt toöxtli^ bic
Utfunbe, voeld^e oBen 9^to. t72 aBgebtudEt ijl m gu (Snbe:
datum aimo M.CCC". XCIV crastino bti thoniae apostoli.)
Do desse breifF gelesen was, do bekannte dar vor vns Con-
rad von Lindenhorst, des vorgenannten greuen hinriches,
soiie, dat hey vnde syn eruen solen vnd willen al dey ar-
ticule — vorgeschreuen — den borgermestem , Raide vnd
gemeynen borgeren der stat van dorpmunde truweliche hal-
den in al der wyse, als grene Conrad syn alder vader vnd
greue hinrich syn vader vorg. dey gelouet hebbet to hal-
dene — wert sake, dat got vorsee, dat hey eyn wiff neme
vnd kinder dar by krege, dey solen wan sey veirteyn iar
alt syn, al articule vnd punte vorgesreuen — sweren vnd
dey verbreyuen vnd besegelen, liker wys als dey breiff vt
wiset, dey in dissen breye gescreuen steit , . vort so heuet
Conrad van Lindenhorst vorgt. den burgermestem , Raide
vnd gemeynen borgem der Stades to dorpmunde — mit
opgerichteden vingem vnd mit gestaueden eden liflichen
Izedby Google
847
toD hilgen gesworen — dat hey, syne eruen vnd nakome-
lingen alle sake — in disseii breiff — bescreuen — stede
vnd vaste weit vnde solen halden — Hir is ouergegangen
ordel vnd recht, als to dorpmunde wontlieh vnd recht is.
dar ouer vnd ane waren ersame vnd bescheiden lüde hin-
rieh von lindenhorst, des vorgt. Conrades vader, Did. van
Swansebole, ernst van bodelswmge, hessel van dem konin-
gesberge, her herman cleppinck, her arnd suderuian, her
claus swarte vnd ok mer guder lüde. In oirkunde — so
hebbe wy Johan Palzode, hinrich Lindenhorst, D. van
swansebole. E. v. Bodelswinge, hessel van dem Königsberg
h. cleppinhk, A. suderman, und C. Swarte vnse ingesegele
— vnd ich conrad v. Lindenhorst myn ingesegel — an
dissen breiff gehangen. Actum et datifni anno domini
M®. CCCC<> XVI® Sabbato proximo post festum omnium
sanctorum.
201. ftönig ©fj^igmunb ernennt Sodann t)on (Sffen
(Johannem de Assindia, laicum coloüiensem)
jum greigrafen Don ©ortmunb. 1416 21. ©ejbr.
ju Sßln. SKit bent Befd^riebenen großen Siegel.
202. itönig ©igi^munb bclebnt ben cbeln Sonrab t)on
ginbenl^orfi, ©taten t)on SDortmnnb mit ber grei^
graffd^aft ju 35ortmunb (sedis in tremonia
dantes sibi potestatem liberam ibidem de
cetero iudicandi, ac omnia exercendi et
faciendi, que ad huiusmodi fiigravicatus
officium spectare noscuntur, de consuetudine
vel de jure.) 21 . SDej. 14 16 gu ©öln.
203. ©^reiben be« ß6n{g8 ©igigmunb an ben (Srj^
bifd^of öon S6ln unb ben ©ifd^of \>on ÜRfinjlcr,
worin er, »egen ftiri^en:^ unb ©taatSgefd^äften
felbji JU l^elfen au§er ©tonbe, beibe ermahnt, mit
ber ©tabt 3)ortniunb> tDeld^e öon ben angrän^^
') 3n einet jvoeiten Urfunbe bom felBigen Sage ^eflätigt
CT bet ©tabt i^t Slntcc^t an ber ^weiten $alftc ber ©taffd^aft.
Digitized by VjOOQIC
S48
jcitbcn gfirflen unb ©tafcn mit ®r»ett; ©d^lftf^
fcmunb anbcrcn, »ibcr bfc sprtoilcgicn teufcnben
Stolagen Befd^ujert wetbc, in bcr ?lBft(iöt ftc an
ü(i^ SU teilen, old 92ad^baren ein ®(^u^^ unb
atu^bünbniß ju f(3^Iie§en, welci^em er bl* auf
feinen SEBiberTuf ftraft beilegt- ') ^m^, m
Sßeuia^t«taße 1417-
204. ftönifl ©ifliSmunb forbert bie @tabt ©ottmunb
auf; ©efanbte jum @onciI na<^ Sofhti^ ju
fi^idcn. 5Dienfiag nad& 3)orot^ea (gebruor) 1417.
Wir Sigmund, Von gotes gnaden Römischer kung —
Embieten den Ersamen . . Burgermeister, vnd Ratmannen,
der stat zu Dorpmund, vnsen vnd des Richs lieben getruen,
ynss gnade, vnd alles gut. Ersamen lieben getruen. Wie
gar grofflich, die heilig kerck, vnd die gantz erlstenheit,
dureh der cleglichen tzweytracht willen, die nu in dem
viertzigsten jare weret gelitten haben, was L'rung, vnd be-
trubniss geistlichen, vnd werntlichen State, dem heiligen
Romischen Riebe, andern Kungrichen, furstentumen , Lau*
den vnd luten dauon entstanden sind, wie wir euch mit nit
cleyner kost, vnd arbeit, das heilig concilium, durch das mit
gotes hilf, wir hoffen, ein gantz, vnd luter eynheit, in der
heiligen kirchen, vnd andere gut redlich, vnd notdurftig wi-
derbrengung, des geistlichen houptz, vnd siner gelider, ge-
macht werden Solen, gen Costentz bracht haben, was ouch
fx^mder Leufte, vnfride, vnd vngerichte, in dem Romischen
Riebe sind, die zu besseren, vnd in gut Ordnung zu brin-
gen ouch notdurft ist, das alles is so offenbare, vnd land-
kundig , das überflüssig wer dauon zu schreiben, wann nu
das vorg. concilium* von gotes gnaden also befestnet vnd
geschicket ist, das wir gentzlich hoffen, das dadurch die
vorg* ejnigkeit — gewunnen, vnd ein einhellig houpt der
cristenheit erweit werden sollen, vnd wan wir vns des hei-
') mt bem geheimen Siegel be$ Stinia9, ein ted^töfe^enber
fü>Ux ühn Um bad ^tttilBitb eined Sngetö fd^tvebt.
Digitized by VjOOQIC
M9
ligen Richs darumb aagenoonen haben, das wir sin wider-
brengtu^, nutze vnd ere ye gern sehen^ vnd die mit gotes
hilf, nach allem vnssem vermögen suchen, vnd ouch getru-
lich, vnd ernstlich, darnach zu steen gantzen w^illen habeui
mit ewer, vnd anderen, vnsse, vnd des Richs getruen,
Rate, vnd hilfe die vorg. fremden leufte, vnfride, vnd vnge-
richte, der leyder ytzund vil jn dem Riche ist, zu temen,
vnd fride, vnd gerechtikeit ufzubringen, vnd darumb ouch,
ab man in geislichen Sachen, das vorg. Consilium, zu
Costentz ytzlind haldet, einen gemeinen Rate, mit allen des
R-ichs kurfursten, fiirsten, EMeln getruen. Steten vnd vnder-
tanen zuhaben, vnd mit der zutund, die vorg. des Richs sache
vnd notdurft furhand zu nemen meynen, vnd darumb ouch
In allen geschriben haben, vnd v\rann jr zu dem heiligen
Riche gehöret — darumb begeren wir von euch mit flisse,
vnd gebieten euch ouch, von Romischer kunglicher macht
erustUch, vnd vesticlich mit disem brief, das jr nit lasset, jr
schicket ewer trefflich bottschaft, mit vollermacht, uf ostem
die schierest komen, zu vns in vnsen kunglichen hofe, gen
Costentz in den vorgerurten Sachen — zu raten vnd by so
loblichen., vnd notdurftigen gescheflen, vnd beschlissungen
zu sin, als ir dann des pflichtig syt, vnd als wir des ein
gantz getruen zu euch haben, wann doran tut jr der kir-
chen vnd der Cristenheit ere, vnd vns, vnd dem Riche
sunderlich, vnd anneme dienste, vnd wolgefallen, vnd hette
ouch jr , samentlich , oder bisonder , oder die ewem eyni-
cherley gebreften ingeishchen, oder wemtlichen Sachen, die
wollet in schrift, mit ewern bottschaften, gen Costenz, zu
dem vorg. Concilium, vnd Rate, schiken die nach dem besten
zu wenden.
Ouch verkünden wir euch, das wir von Romischer
kunglicher macht, geordnet haben, sindemal wir itz jn dem
sibenden jare Romischer kung gewezt sin, vnd doch eitliche
des Richs manne, jr Lehen von vns noch nit empfangen haben
welich des Richs manne, in was werdikirt, oder wesen die
sind, geistlich, oder werntlich jre Regalia werntlikeit, oder
lehen, die von vns vnd dem Riche riu-en, bisher nit empfan-
gen haben, oder die zwischen datum diss briefs, vnd
piingsten, die schierst komen, nit empfahen w^erden, das die
Digitized by VjOOQIC
ISO
alle, vndigliche, solicher itzgen. Regalia, werntlikeit, vnd le-
hen, Als bald die itzgen. Pfingsten vergangen sind, beroubt,
^nd furbass die zu haben, vnschiklich sin, vnd ouck solich
werntlich gerichte, die dann von vns, vnd dem Riebe ruren
furbass nit halden, besitzen oder damit richten sollen in kein
wise. vnd wir befehlen euch darumb — das jr das allen,
vnd iglichen — die lehen haben, zu wissen tun, vnd ouch
wo des not ist, also offenbaren, vnd beruffen lassen sollet,
das hernach nymand gesprechen möge, das dise vnse ge-
setz vnd Ordnung an sy üit komen sin. geben* zu Costentz
nach crists geburt viertzehenhundert jare vnd doiTiach in
dem sibentzehenden jare des nechsten Czinstags nach sant
Dorothee tag, vnser Riche des vngri^hen in dem drissig-
sten vnd des Romischen in dem sibenden Jaren. ')
205. ftJnifl ©igigmunb feeftc^ft auf SBittcn bcr buri^
C^re ©(i^ulbner flebrdngtcn vStabtiDortmunb bcm
@rjbif*of 5D(cbcttd^ Don Söln^ gu ermitteln,
wie öiel Qeit jie nöt^ig iahe, um bie{enigett
(Sd&ulbner ju Bejahten, bie fie in golge ber Sek-
gerung unb ber SJert^eibigung i^rer Siedete ju mad^en
gejttjungen »orben, unb barnad^ ben ©Iduiigern
aufjulegen, bafi pe öor biefer 3^^ t>ic ©tabt
ni(^t femer brdngem ') 4. mai 1417.
206. ©iebcri(^, Srj6tf(^of »on (S5In, fc^Ue^t auf »e^
fe^I be8 fißnig« ©igigmunb ein ©ünbni§ mit ber
®tabt ©ortmunb gegen aOe i^re geinbe, in8=
^ie Utfttttbe ijl auf $a^)ier geft^ricBen, tocld^c« ciÄcn
^xa^tn aU SEBaffergei^en ^at unb ifi auf bem 'Stkäen mit bem
(lle$eim^@iege( Befiegelt
*) ^er (SrjBifÄof ctUeg ^ietouf ju iÄerfUng^oufcn am 12.
3unt 1418 eine öffentliiä^e Jöefanntmoi^ung toorin et, o^W*
auf bie golbene iBuEe; allen ©IdubigeTn SDortmunbS Bei 1000
SKatf ®olb berBietet, einen fDortmunbex anbetdn^o al^ bot i^m
felBfl 3u t)eT{lasen ober gerid^tUd^ a» t)e¥foIgen.
Digitized by VjOOQIC
«51
Befonberc gegen ^crjog Äbolf iDon Stoc* lO.Ofe
tobet Un.
Wir diderich von goitz genaden der heiligen kirchen
zo Colne Ertzebuschof des heiligen Romischen Reichs in
Italien Ertzecanceller, hertzoge van Westfalen, ind van Engern
etc. doin kunt allen luden, dat also as der durchluchtygste
furste iud here her Sigmund van goitz genaden Romischer
Koning ind Koning zo vngem vnss alreliefste ind gene-
digster here'vns mit synen brieuen beuoelen hait md doyn
schryuen, dat wie die Eirbaren ind vnse besondere gude
vrunde, Burgermeistere, Rait ind Burgere gemeynlichen der
stat van dorpmunde in vnse beschirmunge soelden nemen
ind yn helpe doin entghane die ghene die sy verunreichten
ind gewalt an sy keren ind ouch dat wir vns mit den van
dorpmunde — verbinden mögen entghane die ghene die
gewalt ind vnreicht an sy keren. — So bekennen wir — dat
wir angesien han, genade ind vruntschaft so de vurss vnser
alregenedigster here — dair mit gehat hait zo der vorg.
Stat — ind han vns darumb vur vns — ind vnse gestiebte mit
volbort ind witschaft, vnser vrunde vmb nutz ind vrber
vnser lande ind lüde vruntlichen ind geleuflichen vereyniget
ind verbunden mit den Erbem Burgermeistern ind Rade ind
ganfzer gemeynheit der Stat van dorpmunde tzien Jare
lanck sich na e3mander neistuolgende na gifl diss briets up
hertzogen Adolf van cleve ind Greuen van der Marcke ind
up sine Eruen syne lande ind lüde in vurwerden ind ma-
nieren As hema geschreuen steit. (1) Zom irsten dat wir —
mit den van dorpmunde stain ind wesen sullen ind dat wir
vnse marschalck van Westfalen ind andere vnse amptlude
noch vndersaissen der seiner stat van dorpmunde vyande
nyt werden en sullen, bjmnen der vurss zyt , mer wir ind
vnse marschalck ind amptlude vurss sullen sy truwelichen
verantwerden ind beschirmen ind yren schaden vyss vnsen
landen ind slossen bewaren laissen ind yn ind yren Bur-
gern vnse Slosse ind lande offen zo yren noeden, gelyeh vns
selues bm-gern ind vndersaissen na vnss macht die tzyt diss
Verbunds. (2) Item were dat der hertzog — mit synen landen
luden of vndersaissen. die vurss — van dorpmunde entenget
251 --T^
of verkurtzet hedde, of bynnen tzydeu disa verbundz enten-
gede of verkurtzede an yren heirschaften , gerichten , vry-
graisschaften, vryheiden ind priuilegien of mit eynchen an-
deren Sachen vervnreichtde , also dicke als dat geschege,
wanne vns die — zo dorpmunde — dar zo heisschen —
so sullen wir bynnen den neisten dryn maenden dar na»
Reichtz ef vruntschaft helpen van deme vurgt. hertzogeu of
van synen Eruen dar wir vns ane versoeken sullen na,
vnsem vermogeoe. (3) Ind en hedden wir des dan geyne
macht, quemen dan de vurgt. hertzoge of syne Eruen of
vndersaissen mit den van dorpmunde zo veden, So sullen
wir diderich — mit vnsen Marschalck ind andern vnsen
amtluden vurgt. ind mit vnsen Landen ind luden, steden
ind schlössen, der wir mechtich syn, sunder argelist vyande
werden des hertzogen vurgt. — ind den — van dorpmunde
truweliken helpen bynnen den neisten dryn maenden dama
als sy vns darzo heisschen ind vp vnse eygene koste euen-
tnre gewyn ind verlust ind wir — sullen mit dem hertzogen
nyet soenen — buyssen wissen of willen der — van dorp-
mimde. — (4) Were ouch sache dat der herzöge — die stat
van dorpmunde bestalden, betzymmerden of begroeuen, dat
sullen wir helpen keren, entsetzen ind widerstain na vnss
macht, so dicke als yn des noit is , vp unse koste arbeit
gewyn ind verlust. (5) Item were sache, dat wir ind ^Tise
holpere ind vrunde ind die van dorpmunde ind yre helpere
ind vrimde zosamen geuangenen viengen, die sal man dei-
len na antzale gewapender lüde an beiden syden, als dj^t
geburt. (6) Item stoende eyniche sache up tusschen vns of
vnsen vndersaissen vp die eyne syde ind die van dorp-
munde up die andere syde darzo sullen wir machen tzwene
▼an vnsen vrunden ind die van dorpmunde tzwene van
yren vrunden, die viere sullen dai'umb zo samen ryden in
vnse slosse zo menden of zo Rekelinchusen , wilcher stede
3m best« gadet of in eynche ander stede der sy darumb
v^rdregen ind sullen die Sachen scheyden in vruntschaften
of mit rechte bynnen den neisten dryn viertzien nachten,
darna wanne sy dar zo gemanet ind geheisschet werden.
(7) Kunnen die viere nyt eyns gewerden, so sullen sy an-
•praiche iud antwerde ouer geuen deme Eirwirdigen in
DigitizQd by VjOOQIC
258
gode vnsem lieuen besonderen vrunde, dem Buschoffe van
monster als eynen ouermanne, of die beiden partyen moe-
gen eyndreichtlichen eynen ouerman kesen, de sal die par-
tyen vurgt. scheiden in vnmtschaften of mit reichte bynnen
den neisten seess wechen as yme Ansprache ind antwerde
ouergeleuert werden als vurgt. is. (9) Were ouch sache, dat
eynich vnss vndersassen dar emboeuen vyande wurden der
van dorpmunde wan wir yrre meichtich syn zo reichte, so
siillen wir sy verantworden 20 yren reichten, Ind denseluen
vnsen vndersassen in vnse slosse nyt laisscn komen noch
sich nyt dar in noch vyss lassen behelpen. (10) Item so suUen
ind mögen dei gemeyne bürgere van dorpmunde mit yren
gude ind gesjrnde ind eyn ycklieh besonder sicher ind
velich so lande ind zo wasser ind in vnse «tede, slosse ind
veste komen ind varen, in dair ynne wesen ind durch vnse
Lande tzien ind widerkomen vnbekummert ind vnbesat, ain
eyncherhande hindemisse vur vns vnd alle dei gene die
vmb vnsen willen doin ind laissen vnllen ind geuen yre
tolle als yn geburt, dat en were sache dat yenians syn
geleide versumede of sachwalt of Bürge were van deme sal
de clegere vnuertzoicht reicht nemen.(ll) Breiche ouch yemant
van den van dorpmunde iu vnsen Lande of slossen de sal bes-
seren na reichte of nagenaden.(12) Item up dat dese vurgt.
Sachen ind verbünd de vaster ind steder blyuen ind gehalden,
werden, so snllen vnse mai'schaick vnss lands van Westfalen
ind andere vnse amptlude in deme vurss. marschalckauq)te
in vnsem veste van Rekelinckhusen ind vnss graischafl van.
arnsberg, die wir han ind die wir of vnse nakomelinge her
namailfl setzen dit verbunt mit loeuen indsweren zo halden
die vurgt. zyt lanck ind die wyle sy vnse amptlude synt.
Ind geuen ychliger van yn dar up den van dorpmunde yre
besegelde brieue bynnen den neisten viertzien nachten dat
sy dar zo geheisschet werden sunder argelist. (13) Alle dese
vurss. puncte ind artikele ind eyn ycklieh besonder han wir
diderich Ertzebuschof zo Colne vur vns vnse nakomelinge
ind gestiebte vurgt, den vurgt. Bürgermeistern Raide ind
stat van dorpmunde geloeft in guden truwen stede vaste
ind vnuerbruchlich zo halden sunder argelist. Ind han des
zo vrkunde vnse Ingesigel an desen brief doin hangen de
Digitized by VjOOQIC
3^54
gegeuen is in die Jairen Miss heren dusent vierhondert ind
seuentzien Jaire vp der heiliger merteler dag seilt gereoii
ind victoris. ')
207. Otto üon ber ^o\)a, ©ifd^of üon 9Kfinpct, fd^Hcgt
auf SBcfcl^I bc^ ft5nig8 StgiSmunb ein SBfinbnig
mit ber @tabt JDortmunb auf 10 Saläre gegen
alle i^rc geinbc, inSbefonbete gegen J&erjog
Sübolf t)on SIeüe 10- Oft- 1417.
Wy Otto van godes genaden — Bisscop to munster
doen kunt allen luden , dat also alse de dorluftigste vorste
vnd here Segemund van godes genaden Römischer Koningh
vnd Koningk in Vngeren etc. vnse alre leueste vnd gene-
digste here vns myt synen breuen beuolen heuet — dat wy
de erbem vnd vnse bisundem guden vrende Borgermeistere,
Raed vnd borgere gemeyiilike der stad van dorpmunde jn
vnse beschermynge solden nemen vnd en helpe doen tegen
de ghene de se- vorunrechten vnd gewalt an se keren, xTid
ok dat wy vns myt den van dorpmunde — verbinden
mögen — so bekennen wy — dat wy angeseyn hebt ge-
nade vnd vrentschap, so de vorgt. vnse alre genedigeste —
koningh darmede gehat heuet to der vorgt. stad van dorp-
munde, vnd hebben vns darvmb vor vns vnd vnse naco-
melinge — myt vulbort vnd wisschap vns capittels vnd
vnser manschap, vnser stede vnd vnsers Raedes, vmb nut
vnd orber vnser lande vnd lüde vrentlike vnd geloflike ver-
eyniget — myt den Erberen Borgermesteren vnd Rade
vnde gantzer gemeynheit der Stades van dorpmunde teyn
*) Sroit bem®e^.^®ie0cl bc§ ßrsBifd^of«, ein freiner ©d^itb
tul&cttb auf ctnem jic^cnben Äreuje , toct(^e« ben innetn QixUl
bc5 ©icael« auSfüttt. 3)lc Umfd^rift lautet: secretum theode-
ricii archiepiseopi ecclesie coloniensls.
S)a5 ©ünbnij tourbc in einem BefonbernSfctc bon 3o^attn
@i)ie0cl, ü»arf(5all in SBef^jl^alen 5)ieb. öon (gidfel, Amtmann
bex SBcjle Sierflingl^aufen, Sodann »en ©c^elbingen, Amtmann
5u ÄmSßerg unb Jpennefen bie SBtebe bem Alten, Sfmtmann gu
SBerl Befdbtoorctt. 3m Saläre 1421 Bcftatigte ^g ba« 3)om-'
fa^)itcT. ©ie^e unten.
Digitized by VjOOQIC
255
Jaer langh — na giffite dessös breues vppe hertogen Adolue
van cleue vnd greuen van der marke — in vorworden —
alse hir na gescreuen steyt. (1) Ton eirsten dat wy — vrent-
liken — myt den van dorpmunde staen — solen vnd dat
wy vnd vnse amptlude noch vndersaten derseluen stad van
dorpmunde viande nicht werden en solen bynnen der vorgt.
tyt, mer wy — solen se — beschermen vnd eren schaden
vth vnsen Landen vnd sloten bewaren laten vnd en vnd
eren borgeren vnse slote vnd Lande openen to eren noden,
gelyk vnsses seines borgem vnd vndersaten — (2) Jtem were
dat de hertoge van cleue — de vorgt. stad van dorpmunde
entenget oft verkortet hedde an eren herscapen, gerichten,
\Tygraeschapen , vry beiden — alze vake alse dat geschege,
wanner vns de Borgermestere vnd Raed to dorpmmide dat
to kennene geuen — ^o sole' wi bynnen den neisten twen
maenden dar na — rechtes off vrentscap helpen van deme
vorgt. hertogen — dar wy vns an vorsoken solen na vnsen
vermogene. vnd en hedden wy des dan nyne macht, queme
dan de vorgt. hertougen — off vndersaten myt den van
dorpmunde to veden off de van dorpmunde myt eme , so
sole wy — viande werden des« hertogen vorgt. off syner
lande vnd lüde vnd der sick des anteyn. vnd — de stad
van dorpmimde truwelike helpen bynnen den neisten twen
maenden dama — vp vnse eygene kost, euenture, gewyn
vnd verluys vnd wy solen — myt dem vorgt. hertogen —
nicht soenen — buten wisschap off willen der Borgerme-
stere vnd Rades to dorpmunde. (3) Were ok sake dat de
hertoge — de stad van dorpmunde bestaJlede, betyinerde
off begroue — dat solen wy — en helpen keren, entsetteii
vnd wederstaen na vnser macht — vp unse kost, arbeit,
gewyn vnd verluys. (4) Item were sake, dat wy — vnd de van
dorpmunde — to samende gevangene vengen — de sali
men deylen na antaile gewapende lüde an beiden syden,
aJsp dat geboirt. (5) Item stunde jenige sake vp tuischen vns
off vnse vndersaeten — vnd den van dorpmunde — dar to
sole wy maken twe van vnsen vrenden vnd de van dorp-
munde twe van ere vrenden, de veyre solen darvmb to
samende ryden in vnse slot to weme off to halteren — off
in jenige ander stede der se darvmb vordregcn vnd solen
Izedby Google
SM
de sake scheiden in vrentscape off mvt rechte bjnuien den
neisten dren veirten nachten dar na, wanner se dar to —
geeischet werden. (6) binnen de veyre nicht eyns gewerdeaso
solen se ansprake vnd antworde ouergenen dem erwerdigen
Ertzebisscope van Coine alse eynen ouermanne, off de
beide partye mögen eyndrechthke eynen ouerman kesende
sal de partyen vorgt. scheiden in vrentscapenoffmyt rechte
bynnen den neisten sess wekenen alse eme ansprake vnd
antworde ouerleuert werden. — (7) Were ok sake, dat jenich
vnsser vndöpsaten dar enbouen viand worden dervandorp-
munde. wanner wy erer mechtich synd to rechte, so solen
^ny se verantworden to eren rechten vnd den seinen vnsen
vndersaten jn vnse slote nicht laten komen noch sich nicht
dar jn noch vth laten behelpen. (8) Item so mögen de gemey-
nen Borgere van dorpmunde myt eren gude vnd gesynde
— seker vnd velich to lande vnd to water vnd jn vnse
stede, slote vnd veste komen vnd varen vnd dar jnne w«-
sen vnd dor vnse lande teyn vnd wederkomen vmbekumert
vnd vmbesat ane jenigerhande hindernisse — vnd geuen ere
tolle, alse en geboirt, dat en were sake dat yemand syn
geleide versumede off sakewalde off borge were, van deme
■sal de cleger vnvertoget recht nemen. (9) Breke ok jemand
van den van dorpmunde jn vnsen landen off sloten, de sali
betteren na rechte off na genaden. (10) Item up dat desse ver-
bünd de vaster — geholden werde, so solen vnse amptlude
— dyt verbünd — sweren to holdene. — (11) Alle desse vorgt.
puncte — hebbe wy 0(tJto — den vorgt. — van dorpmimde
gelouet jn guden truwen stede, veste vnd vnverbroken to
holdene »ander argehst vnd hebt des to orkunde vnse In-
'gesegel myt Ingesegele vnss capittels to munstere an des-
sen breff doen haen vnd wy domdeken vnd capittel der
kerken to munster bekennen, dat alle desse vorgt. sake vnd
verbünd myt vnser wisscap vnd willen gescheyn synd vnd
hebtvnses capittels, Ingesegel — an dessen breff gehangen Oe-
geuen jn den Jaren vnss heren dusent veyrhundert vnd seuen
teyne up der helgen merteler dach gereonis vnd victoris.*)
*) 3)a« fc^ön gef(^ntttcne ©iegel bc« ©ifti^of« tn tot^em
Digitized by VjOOQIC
MI
208. Spornt Don (Sflen, SHd^ter jn Wen') ; SDieb. tH>n
§amer'),?Imtmannjui^aüjic]^ufen; J&erman t)on
ftet>pdc'*)/ Slmtmann g« ©filmen; ©otett i^or-
fleP), amtmann ju ©ajfenberg; (Snflerbcrt t)on
bcr SBedc^); amtmann ju Ottenflein; SBil^elm
Don ©l^emen, geheiten prouestinck,^) Amtmann
gtt Soc^olt; ®taäit SBud 0^ Amtmann gn Delbe
frören ba« «finbni^ jwif^eti fcttO; a3i[*of
bon SHünfler unb ber 6tabt 2)ortmunb jn l^at
ten. 10* DftoBcr 1417.
209. Otto, »ifdöof bon aHünfler Beurfunbct, bag bet
(Stjbifd^of ®ib. üon (S&ln im Seifein bon J&ein^
ric^; $en: ju ©fernen, Soi^ann t>m SB^eni^orjl;
atoleman bon S)abenbeTg; ^o^ann Don SBed^trop,
SKttCT; nnb «lofb oon iDt^len; ©oml&eTr jtt
SRunflet, gefagt l^abe, er tooUe mS^renb ber 3ett
feines Sfinbniff eä mit ©ortmunb t)on feinen $Pfanb-
Briefen gegen bie @tabt feinen ©ebranc^ mad^en.
10. Dftober.1417.
210. grieb* Don ©ottoerbcn «), »mtmann gu «m«berg
unb SReuelg^n bon ©emind^aufen ^) , @o^n i>on
Zijomaif Ämtmann gu @ner8berg, geloben ben
äSerbunb gkoifd^en bem @rgbif(^ofe oon @5In unb
©ortmunb gu galten. 16. Oltober 1417*
®{egeU mit einem querget^eitten &^\Tb^ ,im oiem
gelbe bret Zu^maä^tX'&^ttxm ne^en einanbet. *) felcgclt mit
einem quergetleiUen ^c^tibe, im oBem gelbe ^t^ei ^inmet.
^) Siegelt mit »iet xt^t^jAx&^tn, ab^eisenben SBetfen. ^) ®ie«
gelt mit einem geioierten (^c^ilbe. ?) Siegelt mit sioei )}on ein«
anber gcfe^rtcn, toie e« fii^etnt, geigen. •) gö^tt ben mit brei
1|}f&^(en Belabenen Ouerbalfen. ') gfi^tt ben re(4tdf))rtngenben
f&Qd ■) @ieaelt, voie bie trafen loon eatvoerben, mit bem
«Mir. <») gä|rt bie 3 {% 1.) 6^I5geL
ffü^nt, ^ortmunb. ii. 3:^1. r.- M.
^ ^ Digitized by
Google
211. !D{e @tabt SDottsttittb I&^ t)on bet Utfmtbe biet
bic ©bcglcipung bc8 ©ontab t^. Slnbcnl&iyTJi t)on
1416 cfncn atanäfuitHJt mad^cn. - 1417, 14 SRot),
In nomini domini amen. Anno nativitatis eiusdem
M® CCCC^ XVn** indictione decima secundum stilunif vsiim
et consuetudinein ciuitatis et diocesis colonienns. die saturni,
quartadecinia die mensis Novemb. hora vedpertina vel quasi
sede apostolica vacante et sacrosaneto consilio constan. du-
rante, in inei notarii publici testiumque subscrtptorum ad
hoc vocatorum et rogatonim ppesentiä propter hoc specia-
aliter constituti honorabiles et prüdestes viri, domini Cesa-
pius henxstenberg, Johes Wickede, moderni, ac Hermaunus
clepping et Johes Suderaian, nuperimi proconsules, Arnoldus
CalfF et Johes Murman, Camerarii, Consules ciuitatis tremo-
niensis, colonien diocesis, in caqiera cancellarie prefati con>
sulatus congregati, dominus vero Cesarius pro parte ipsius
consulatus — exhibuit — michi — litterain apertam in
pergameno in teutonico ydeomate conscriptam , sanam , in-
tegram et illesam omnique prorsus vicio et suspieione caren-
tein, sigillisque honorabilium ac discretorum virorum Johau-
nis Palzod, iudicis secularis tremoniensis ac domicellorum
henrici de ündenhorst, comitis dicte ciuitatis tremoniensis,
diderici de Swansebole, Ernesti de Bodelswinge, hesselmi
de koningesberge ac dominorum hermanni clepping, arnoldi
suderman, nicolai swarten et conradi de lindenhorst, liberi
hinrici de lindenhorst comitis antedicti, de cera virdi circu-
laris figure impehdentibns sigillatara ,' in quorum sigillorum
circumferentiis nomina cum cognomuiibus iamdictorum sigilla-
torum expresse legebantur. In medio autem singülorum
sigillorum clipeus armis eorundem sigillantium eleganter
extiterat adoruatus. quamquidem htteram ego not^rius sup-
scriptus ad me recipiens alta et intelligibili voce perlegi,
ipsaque perfecta, antedicti domini proconsules. et consules
pro se ac nomine totius consulatus dicte ciuitatis tremonien-
sis requisierunt me, vt ipsis prefatam Htteram originalem.
de verbo ad verbura, nichilomnino addendo vel minuendo^
sub manu publica ti'anssumem et exemplarem, quod ad ipso-
rum requisitionem feci, — tenor vero prefate originaüs littere
y Google
189
sigillate seqiutur ^t est talis. Wy Johann Palzod (^Itr folgt
tevtodtilii^e Sn^alt berUcfunbe oBctt iHho. WO M su (5nbt:)
actum et datum anno domini M« CCCC*, -XVI* aabbato
proximo post festum omnium sanctorum.
Acta sunt hec sub anno, indictione, die, hora et loco,
quibus Bupräi presentibus discretis viris, dominis Johanne
vreden presUtero, Johanne swanen dyacono et Reynoldo
Sleehter elerico. testibus colonien. diocesis, fidediginis ad
premissa vocatis et rogatis.
Et ego Albertus Troest, clericus colon. diocesis pub-
licus imperiali auctoritate atque ordinana admissione appro-
batus notarius, quia premisse üttere — exhibitioni omnibus-
que aiiis -^ ut premittitur — vnacuin prenotatis testibus
presens interfui, eaque sie fieri vidi et audivi anno, indic-
tione, hora et loco supradictis, et, ine aliis arduis in officio
meo negotüs occupato, presens instrumentum per alium
fidelem et idoneum clericum scribi feci et quia diligenti
collatione facta — presens transumptum cum original! littera
sigillata totaliter concordare inveni — ipsura nomine et
signo meis solitis et consuetis signaui, in fidem et testimo-
niuro omnium et singulorum premissorum rogatus et requisitus.
212.5Dte®tabt aKfinpcr tritt bcm Sünbuiffc jmifd^cn
»ifcöof Otto unb bcr ©tabt Dortmunb bei. '21.
Sanuar 1418.
213» SBfirgenneiilet unb 9lat^ t)on ©ortmunb crt^cUen
ben ©tfibcrn Sttbeman imb Sol^ann Don J^öbcl;
©öl^ttcn JCibemann« t)on ^b\>el, jum ©cBufeil^rcr
autnicrfftj^iflfett baä 3c«fln{g, baf ftc in Dort^
munb feine »etlfenngen ^aBcn. 21.3unt 1418. *)
Wy Borgermestere vnd Raet der Stades to Dorpmunde
bekennen vnd betugen openbaer, in dessen breyue, dat
3n gotgc bcr üleöolutionen in fa|l aflen ©täbten, »o*
btttd^ bie alten rittem&^igen ®ej$Ic(i^ter. bie etabt^ertfd^aft
toerloren, toar bie «nfW^t aufgef ommcn , baf ein @tabtBöraer
ttid^t me^t Titterrnftfig, iebenfaSd ti\6)t tuxnietf&^ig fei, toel^e«
_, AjOOgle
MO
Tideman vad Johan van H<»a«le broeder, des alden Tide-
manB van Uouele sone, vnae borgero nicht en shat vnd. ok
in mangen Jahren vnse borgere nicht gewesen en hebben,
ok en is vns nicht kundich, dat dey vurss. broder Tide-
man vnd Johan einch erue off enygen egendom von enygen
erfiUchen gude hebben in vnse stat off in vnsen gerichte»
vort so heuet Tideman van Honele, diss vurss. twier broeder
vader, vor vns mit opgerichteden Ijrffliohen vingem vnd myt
gestaueden eden to den hilgen gesworen dat dey vorgt.
brodere Tideman vnd Johan neyn erue en hebben as vors,
is. Vnd des to tuge hebbe wy vnser Stades Secret an
dissen breiff don hangen. Datum anno milesimo quadrin-
gentesimo decimo octavo vicesima prima die mensis Junü.
214- Ämfer ©fgtSmunb Scflc^tt, baß man toon fdncfc^
tt)cgen ju Dortmünb Winsen fd^Iagcn foH. ®r
ernennt be^^alb SBaltcr SlHerl^auä nnb ^cmS
^etoi gu feine bortigcn 3Äünjnteiper auf 5
Saläre; bcn SBarbcin foH bcr SRatl^ t)on Dortmunb
- ernennen. (Sr fd^tdft ein ©tüdt bet golbcnen Slabcl,
b{e ber Sttatl^ t)bn 66In gemad^t ^at, unb foDen
bie golbenen ^Wüngen fo fein, ba§ 100 ©olbgut
ben um einen ©ulben Beffet finb, aU bie oBigc
Slabcl an bem ©triebe auött)ei§t Die golbcnen
SHfinjen, »eld^e j[ene beiben ju ©ottmunb fd&Iagen
»erben, foßen auf ber einen Seite ba« Knifliiiäöc
®cepttx unb ben Äpfel mit bem Äreuje mib bie
Umfc^rift: SigismuDdus Romanorum Res unb
auf ber anbem baö ©ilbni§ So^anne^ be« JCäu«
fer« tragen, fo tt)ie ben SRamen ber ©tobt SDorfc^
munb. Äein ©tüdt barf um einen Orafi (bcrcn
um biefe Qt\t fo {henge intexpxttixt tounbe, baf man in eiltet
@tabt nit^t einmal mit Stegenfd^aften anfa^ig fein buxfte^ totü
biefc ben iBeflget gu fiöbtif^en 9aßen unb ^Dien^en ber)pf[i4teten.
Digitized by VjOOQIC
MI
Dfer mtf einen i&atat gelten) ju lei^t fein. SSon
lebet gWötf ®oIbe8, Mc ^ flefi^&Iagen »iii>, fot
len bie 5Küttjmeijier Vi (Sulben aK ©(^lag*»
fd^o^ m bie ßönigL fiantmer aBIiefent. 9n
fUbenten iKünjen [oQen {te fd^lagen 1* SBei^pfen^
nige, 108 auf bie cfilnifcfte 9Katf; 20y2 bai^on
foQen auf einen ®ulben g^en unb a^t Pfennig
ftj^nigl. Bilberi l^olten; 2. f^alU aSei«)>fenn{nfle,
220 auf eine ain. 9Rarf, 41 auf ben ®ulben;
3. flttcme ^Pfenninge; 400 auf bie ebbt. SKarf
unb t)icr baüon foßen einen SUJeigpfenning flelten,
Pe foQen 7 Pfenninge ft5nigl. Silber^ galten*
4. ^eßet; 60 auf bie cöln. a»arl 12 = 1 Sffici«^
|>fennin8 unb foDen 4 Pfenninge »önigL ©über«
galten. 9luf ben SBeiS))fenningen foQ auf ber
einen ©eite ba8 Jlönigl. ©rujlbilb pelzen /in ber
einen $anb ben üpfel mit beut ßreuge; in ber
anbetn ba8 Bä^mit, unb bie Umfd^rift: Sigis-
mundus Romaaorum Rex, auf bet anberenl ein
langet ftreug, ba3n)if(^en gefd^tieben moneta in
dorpmond unb ald Umfd^vift: BenedictuS; qai
venit in nomine domini. !Die l^alben Pfenninge
foDen ebenfo auSfe^en, uur foH bie Umf d&rift Bene-
dictus etc. fehlen, auf ben Sir^Iingen foB flehen,
auf ber einen ©eite be« ftaifer« ßoj>f mit ber
ßrone unb bie 3nf (^^ift * Sigisraundus Romanorum
Rex; auf ber anbern ein langet ^euj unb aU
Umfd^rift moneta in dorpmund; auf ben fettem
be8 ftaifer8Äopf mit ber Umfd^rift v. r. o. r. unb
auf ber anbern ©eite ba8 lange Äreuj mit ber
Umf(^rift M. n. a. q. SBon 10 ÜRarf geprdgtett
©ilber« foll y* ©ulben an bie Äaiferlid^e ftam«
mer geliefert »erben. ®er SBarbein foD nic^t
julaffen, ba^ ein ©tfid neugeprSgten (Selbem auS^
Digitized by VjOOQIC
Mft
gegd^fn toerbe, a ffdbe benit fein Stent tmb ®t^
»{d^t. 3)amtt aBct bic 9Äfinjmdftcr bcpo bcffcr
i^te «ufgoBc I5fm f5nncn; fo foilen flc, tl^re
gamaie, ©efeOen unb ftned^te nur t>or ben ftdfer
felb^ )u (Stetid^t gejleat toerben (5nnen; aud^
foQ neben i^nen niemanb, an§et bie gefd^tooTenen
9&täfiUx, ®elb; ®oIb*unb @ilber toed^feln bihf en
unb felbft biefe foUen SOeS \oa9 fle eintted^feln
unb faufen, an bie äRfinje abliefern mftffen. 1419
3Rittood& nac^ SRaria Steinigung. ')
215. ^erjog Sbolf Don e(et>e [5]^nt {id& mit ber ©tobt
Dortmunb au«. 1419, 25. 3üli.
Wy Adolph van Gaids gnaden bertoige van cleye ind
greue van der marke doen kont ind kenlich, also wy een
wyle tyts herwert in twiste ind schelinge van ongonsten
gestaen heben mit den Ersamen Bürgermeistern, Raiden ind
gantze gemeynbeit der Stadt van dorpmunde, so woe die
twiste, schelinge ind ongonsten dair äff geschiet is, so syn
wy des mit onsen Halden ind vrienden gentzlich ouerkomen,
den wy des geloeuet hebn, ind die ons mit den van dorp-
munde voirgt. dair van geloifflich vnd vruntlich gescheiden
hebn, in also dane wyse als hier na gescreuen steit. In
den' iersten soilen wy Adolph hertoige voirgt. den van dorp-
munde, lyff ind guet, truwelichen beschirmen na onss macht,
na vytwysinge sullichs verbonds, dair inne wy mit oen
staen. Voirt so syn wy onderwyst van denseluen onsen
viienden, dat wy gein Recht an mengeden en hebn, ind
bedden wy enich recht dair an, dat were an heirschappen,
gerichte, huyse off dorpe, so dat mit allen synen toe be-
hoir gelegen is, dwr op vertyen wy gentzlich ouermitz
desen brieff voir ons onse Eruen ind nakomelingen in be-
•) 1432, ©onntag m^ invocavit emeuette ©i^Wmunb
i»on SßTeSBurg auS oBtge IBetfügung gu Qunflen bevfelBen
Digitized by VjOOQIC
— 16S
haefF der Eidamen Burgermeistere ind Raide der stat van
doi'pmande vorgt. Beheltlich ons onsa Rechten, dat wjr
hebn an Bodelswyngen ind onss er fliehen gueds , lüde ind
Rente^, dat wy hebn in der Heirlicheiden van mengeden.
Yoirt aisulke Berghfrede, Reenboem ind Landtweren, die
wy hadden doen tymeren, maiken ind grauen, in heirlicheit
der van dorpmunde, wilche die von dorpmunde voirgt- aff-
gedaen ind gevult hebn» dair van soilen sie gentzlich mit
Otts verslicht wesen so dat wy, onsc Erue ind nakomelinge
dair gein ansprake van hebn noch doen en soilen. Ind off
ouch den seluen van Dorpmunde meir van ons in oicfe
heirlicheit auergraeuen were tot oerer hynder, dat moigen
Sie ouch äff doen ind vullen buyten onsen oeuelen moite.
Ind wy, onse Eruen noch nakomelingen eh soilen gern
getymmer, vesten noch graeuen maiken, noch yemande la-
ten maiken van onss wegen bynnen herrlicheiden ind ge-
richten der van dorpmunde off in den gerichte van mengedb
tot oeren onwillcn in geinreleyewys Ten were saike '
dat wy mit mallichanderen. toe veden qnemen ind wy,
onse Eruen , Nakomelinge , Amptlude , ondersateu , noch
nyemant in onsen lande van der mark, mit onsen wll en
soilen entengen off verkorten den greuen-noch der statvan
dorpmunde an der heirlicheit, ind gerichte van dorpmunde
Toirgt. dan Sie soilen der rastlich ind vredelich gebruycken
dat die lüde niet veronrecht, noch toe dienste gedwongen
en werden, die in oeren gerichte woenen, die onse lüde niet
en synt, noch die ons toe verantworden niet en staen. In
des gelykes soilen die van dorpmunde uns noch den onsen
doen^ Ten were ouch sake, dat wy mit mallic anderen toe
.veden quemen. Beheltli^h der heirschap van dorpmunde ind
alre mallic synö rechten, doch dat Sie den gerichte van
dorpmunde gehoirsam soilen wesen, dair sich dat geboeren
sal. Voii*t als van den geriehte van Brakel, dair soilen wy
gebruycken vnss haues gerichtes ind die greue ind stat
van dorpimmde soilen voirt aldair alle de anderen gerichte
ind heirlicheit gebruycken, so dat mallic van ons by den
syuen blyue. Ind hyr op soilen wy dat verbont mit der stat
vorgt. halden voir ons ind voir alle die geyne, den dat an dre>
pet, der wymechtieh syn, na vitwysinge desseluen Verbands.
Izedby Google
Voirt off die alredoirchhiiditicfaste iorale, odm alre ke&te
herrc die Roemische Coninck, die erwerdigeo in gaide h.
Diderich Ertzbischop toe coilne ind h. oUe, Bischop toe
munflter eisscheden die yaa dorpmimde vorgt van verbonds
wegen, op ons toe helpen, dat moigen Sie dan doen na
Titwysinge der verbondsbrieue dair sie mit den voirgU hö-
ren inne ataen ind so wanner sie dairvyan geswoent w^ren,
so seilen onse verbondsbrieue mit den van dorpmunde in^
oirre macht blyuen. Ind heir mede soilen aHe saiken, die
tnsschen ons, heinrich van Lyndenhorst greue to dorp-
munde ind der stat van dorpmunde vitstaende weren , bit
op huden datum dis briefs geutzlich mede gescheiden syn
sonder argelist. Alle dese vorsch. punten gelauen ind seke-
ren wy voir ons, onse Eruen ind nakomelinge by onsen
fiirstliehen truwen vaste, stede ind oDuerbreklich toe halden
ind toe doen, heir w^ren auer ind an, dair dlt gededingt
wart, onse Raide ind vriende van onsser wegen h. Euert,
herre tot Lymborg ind ten hardenberg, h. Pelgerim van der
Lieten, h. wilhelm van Rees, Ritteren, diderich van Swans-
boile, Johan van der Capellen, herman van den Voirst ind
Joban van der bruggenoyen geheiten Hasenkamp. Ind van
wegen der stat van Dorpmunde mit namen h. herman Clep-
pinck, h. Amt Suderman, h. Johan trickede ind h. hilbrant
henxstenberg. Ind dys toe orkonde der ewyger wadrheit
hebn wy onse segele an desen brieff doen* hangen, gege-
uen in den Jaren ^onss heren dusent veirhundert ind negen«-
tien op sunte Jacobs dage des heiigen apostels. ')
216. Da« 66Incr DomcÄpittcl tritt hm »finbnifTc
be« gtjWfcöof e« mit ©ottmfinb Ul 1422, 6. Sunu
Wir Coynrait vame Retberge Dechen vnd gemeyne
Capittel der kirchen zom doyme in Coelne doyn kunt allen
luden. So as der Eirwirdigste in gode vader vnd here, h.
Dederich Ertzebuschoff zu Coelne hertzouge van Westfalen
vnd van Enger etc. ^^lse gene<^ge lieue here sich mit synen
landen vnd luyden geleuflichen verbunden hart vnd in
f)a0 Siegel enthält bie nad^ xtä^U gendgien ®ft))^en
^Qii (Sle))e unb SKar! getromt l^inlemnantet,
Digitized by VjOOQIC
M5
frontschafien stayn wüt Tzien Jaire lanck mit den.Eü'beren
Bnrgernieistei^n Rade vnd gantzer gemeynde der etat van
dorpmunde As die brieue die syne Eirwirdicheit der egen*
stat van dorpmunde darup gegeuen hait Innebaltent van
worde zo worde As her na gescbreuen steit: Wir Diderich
<^ier folst »STtlid^ bie UT&inbe dok 1417 oBettiRT. 2060 So
bekennen wir dechen vnd geraeyne Capittel vurgenant vur
vns vnd vnse nakoemlinge ouermitz desen brieff dat die
vruntschafft vnd verbimtnisse vurss. mit vnser alre wist
▼olbört vnd guden willen geschiet vnd zogegangen is, vnd
dat wir durch nutze vnd vrbers willen des Gestichtz van
Coelne der egen. stat van dorpmunde die selue vruntscha£ft
vnd verbnntnisse die zien Jair in diesme brieue her vur be-
griffen, na datum dis brieffs vort an belieuen vnd willigen
ind vns na rsswysungen desseluen verbuntniss mit der
egen. stat van dorpmunde geleuflichen verbunden hauen vnd
verbynden vesüich ouermitz desen brieff. Wilch verbunt wir
gelouen in guden truwen die vurgt Jairtzafle vss vast stede
vnd vnuerbruchlich zo halden so verre dat in vns treffende
is. Sunder Argelist. Dis zo vrkunde der wairheit vnd
gantzer stedicheit So hain wir Dechen vnd Capittel vurgt.
vnse gemeyne Capittels Sigel vur vns vnd vnse nakoemlinge
mit ynser rechter • wist- vnd guden wülen an desen brieff
doyn hangen. Datum Anno dni. millesimo qradringentesimo,
vieesimo secundo die sexta mensis Juny.
217. SPabfi SttarHnV. gcflattct bcr®ortmuitber®e{p^
Uäjfteit^ ittoi^e Ifrten toon Sntctbfctett; »omit
bic ©tabt bcIdjHflt xoixh, nid^t ju Ua^teru 16.
SWd 1423.
Martinus episcopus, seruus seruorumdei ad perpetuam
rei memoriam. Humilibus supplicum uotis, Ulis presertim,
que ad diuini cultus tendunt augmentum, et animarjom sa*
Jutem concemunt libenter annuimus eaque quantum cum deo
possumus fauoribus prosequimur oportunis. Sane pro parte
dilectorum filiorum den achabitatorum et incolarum Opidi Tre*^
moniensis Colon, diocesis, nobis nuperexhibitapetitio conti«
nebaty quod sepiua opidiim ipsonim ex eo ooDtingit eede»
Digitized by VjOOQIC
:%W
isiastico interdieto supponi, qitod ad Uiud plures persone
ecclesiastice et seculares per Judtees ordinaifos -ac delega-
tos et subdelegatos , aliosque diuersos apostolica nel' aiia
quauis auctoritate munitos et eorum locatenentes excom-
municate aggrauate reitggrattate ^t interdicte placitandi seu
negotia sua peiitactandi et prosequendi, aliasque midtiplici
de causa declinant et aliquamdiu morantur, qnandoque etiam
m illa propter aduentum et moram personaruui eorundem
interdictum huiosinodi per dies uel meases aliquot, post
ipsarum a dioto opido recessum personarum, prout hoc
niandatur ex forma prouiDtialium seu Synodalium eonstitu-
tionum siue processuum super Utteris apostoUcis habitorum^
quorum sev quarum uigore personis eisdem ingressus cc-
clesie interdictus existit, obseruatur, ita quod eodem inter-
dieto durante matrimonia sine ecclesiastioa solemnitate
contrahuntur ; et decedentium corporibus ecelesiastica d^ne-
gatur sepultura, propter que non solum in dicto opido cul-
tus diuinus diminuitur et populi leutescit deuotio, sed etiam
populus irritatur, animarum succedunt pericula, et inter cle-
rum ac habitatores et Incolas predictos commotiones et
soandala pernitiosijis suscitantur, Quare pro parte cleri ha-
bitatorum et Incolarum predictormn uobis fuit humiliter
supplicatum, ut prouidere eis super hoc oportune paterna
diligentia curaremus, Nos igitur, qui cultum et deuotionem
eosdem ubique uigere et augeri intensis desideramus affec-
tibus, huiusmodi supplicationibus inclinati, prefatis clero ha-
bitatoribus et ihcolia ut quotiens aliquam , uel aliquas ex
personis huiusmodi ad opidum prefatum absque solicitudine
seu uoeatione Incolarum et habitatorum predictorum decli-
nare et in illo aliquatenus morari contigerit persone, et
ministri ecclesiarum et monasteriorum eiusdem opidi, pre>
gentium et futurorum infra cuins seu quorum parrochias
aeu limites moram non fecerint, ut prefertur, interdictum pre-
dictum seruare minime teneantur, nee ad id a quoquäm in-
uiti ualeant cOarctari, quodque cum presone prefate a dicto
opido expulse uel iuxta casuum occurrentiuni exigentiam
earceribus siue cippis mancipate fuerint liceat personis et
ministris ecclesie seu ecclesiarum in qua seu quibus inter-
dictum 8er^at^m fuerit» sine, quacunque ulteriori dilatione
Digitized by VjOOQIC
MI
et expectatione alteHiis mandati desuper, auctoritateapo8to->
lica diuina libere et Heite resumere, et iUa peragere, per
orania ac si persone prefate ad dictum opidum nultatentis
decliuassent, siae in illo tnoram non traxissent, et ecclesia
siue ecclesie propterea interdicto huiusmodi sapposite noo
fuissent auctoritate prefata tenore presentium indulgemus,
dummodo tarnen opidum predictum, eodem nonfuerit inter-
dicto suppositum, nee id clero habitatoribus et jncolis
predictis seu älicui uel aliquibus eorum speeialiter conti-
gerit interdicti, ipsique interdict4>rum eorundem accessus
cauAa non fiierint, non obstantibua premissis ac constitutio-
nibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrainis qui-
buscunque. Nulli ergo omnino hommum Hceat hancpaginam
nostre concessionis infringere uel ei ausu temerario con-
traire. Siquis autem hoc attemptjfre presumpserit indigna-
tionem omnipotentis dei et beatorum petri et pauli aposto-
lorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud
sanctos apostolos XVI kl. junij Pontificatus nostri anno
decimo.
^ie Bleierne iBuEe an einer feibenen @d^nur^ aud einem
rotten unb einem gelben Q3iinbe(, ^ot bie 3nf^dft: MARTI-
NUS. pp. V.
218. SrjBifd&of SDfebetid^ bon (S5In unb bfe ©tabt
5Dorttnunb öerfütjen bie grifl bct gu jleQcnbctt
i&ftlfe auf 6 SBod^em 1423, im SOlat
Wir Diderich van goitz gnaden Ertzebuschoff — doin
kunt — as wir ind de ersamen Burgermeistere , Rait ind
gemeynde der stat Dorpmunde vns verbunden hain, also dat
yclicher van vns dem anderen helpen sal vp syne viande zo
vyssgange seess der neister wechen na manyngen der an-
derre partyen van vns, wileher des noit were, ind want dan
de vurgt. Burgermeistere etc., vmb vnser beden willen, vn«
nu de sess wechen affgestalt haint, vns zo helpen oeuer
den hertzogen van cleue, as wyr sy gemaent hain, so be-
kennen wir — were sake, dat den vurgt. Borgermeistem
etc. geburde vns also vmb bulpe zo manen, na vswysongen
vns samen verbnndz, so solen wir yn euch — de sess we-
Digitized by VjOOQIC
eben abstellen. Oiieh bekennen wir, dat wir vos mit deme
vurgt. hertzogen nyet soenen eu solen. der vurss. hertzoge
en haue zlrst alsulchen verbunt, as tusscben yeme iud der
stat van ^orpmunde zo leate gegeuen is, vernuwet. verbrie*
uet in versiegelt. 1425 Fraitag nach Cantate zu Coln.
2iaÄ5nfg®ifti^munb, im 13ten beä römifd&en SReid^«
auf @t. Üicolan^, ermal&net bie ©tabt S)ortinunb
k^on Ißre^burg aa§, ft(| ntd^t I&nger bet Suoem
abgäbe (bc8 3tcn • Pfenning«) ju »ibctfefecn,
»eld^c er ju bem Äricge gegen biefte|ct inSSöl^*
men nötl^ig l&abe unb SRarfgraf Sern^arb üon
JBaben ct^ebcn foUe, Bei SBermeibung öon3tt)ang8*
mapTegeln. 1423, 6. ÜDecember*
220. StjWfd^of ©{cberid^ üon 65Itt ettteuert mit Qn^
Pfmmung be8 S6Iner SDotnfopiteK ba« ©finbtrf^
üom 10. DctoBer 1417 unter tpßrtlid^er aßtebcr-'
l^olung be^ 3n]^aft8 in ber 8lrt, ba§ e8 auf feine
Sebjeit unb nod^ ffinf 2!al^re nad^ feinem Sobe
bauem foll. Der a5if(i&of \>m STOunjier Ijl nid^t
mel^r als fie^enber Obmann benannt; \)ielmei^x
foßen bie @d&ieb8mfinner einen fold&en »d^Ien
Die grift ber ig^filfe (3) ifl t)on 3 SRonaten auf
6 Sffiod^en "oetHixit 1424 auf ©t. SIemen«, SPapfl
(23. Slot).) mit bem befi^riebenen ©iegel be8 ®rj^
bifd^ofS unb bem heS Sai^itelS.
221. ®ie ©ruber i^enxtenberg ertverben auf 8eb?
jeit ^tn SE^eil be« ©tabtgraben« jwifd^en 9leu«
unb Sffiifirager^aftor* 1425 , Sag t>or . SWaria
Steinigung.
Wy Boi'germeistere , Raid vnd gemeyne Borgere der
Stades Doi^munde bekennen — dat wy Ceriese Henxsten-
M»
bcrg heren Genes soiie zeliger gedechtaiisse vcrcoft hebben
vor ene summe geldes dey vns wol betalt is, den- grauen
tuschen den stadesmuren van der nyen porten byt an den
Tom jnt mjddel tp der wistrate porten wart, vp leuenlanch
des vorgt. cerieses vnd cristoffers synes rechten broders
van vader wegen vnd en jar lanch na dode des lesten ly-
ues dusser twier broder vorgt. off helder disses breues myt
cerieses willen vorgt. to hebbene vnd to gebriikene dey
twe liue lanck, in aller wyse vnd mate off ene vnse stad
selüer in gebrukincge vnder hedde. wer och sake dat an
der vordermuren dussen grauen langh jchtes wat to brocke,
wanner dan van wegen vnser Stades deyreetschopp gans
geschicket vnde geleuert wert, dem gebruker dusser grauen,
dey sal op syne kost dat to brokene weder maken — datum
anno dni. M<*. CCCC^ vicesimo quinto crastino die puri-
ficationis bte. Mar. Virg.
222. ©erarb, ®raf bon bcr SWatf, fÄHcfit unter WU
»irfunfl .heS (gtjBifd^of« bon ©ftln, mit 5Dort:s
munb dtt ©^ufe ^ unb SCtufe - Sfinbnif . 1425^
12. a»au
Wir gerart van Cleue ind greue zo der Man^e . . doin
kundich allen luden vnd bezugen offenbair in desem brieue,
dat wir vns, vmb gunst vnd vruntschaff willen hauen by
Raide vnser vrunde geeyniget ind verbunden, vereynigen
ind verbynden vns, vur vns, vnae eruen ind nakoemlinge to
der stat, to dem Raide, ind to den gemeynen Binderen
van dorpmunde, dat wir yre vyant in geynrehande wys wer-
denen sollen, vnd wir — soelen yre lyff ind gut truwelichen
beschirmen in vnsen landen die wy nu lArzyt haint, off
hemamails krygen moichten, dewyle wir — leuen' ind ouch
die zyt dese vruntschaff ind verbundnisse wert, sunder
argeÜst, visgenomen in deser verbuntnisse dat heilige Ro-
mische Rych. alse,' wert, dat eyn Roimescher koninck, vyant
wurde, der van dorpmonde vnd mit syns selues lyue in
Westfalen qweme, ind vns dan helpe to escheide, vp die van
dorpmonde, So moichten wy eme helpen vp die stat van
Digitized by VjOOQIC
— no —
dorpDionde dewyle hey in westfaten were, ind dar mit en
soelen vfj integen dese verbimtnisse nicht ^gedain hebben«
vnd wanne Hey in Westfalen nicht en were , So sau desse
brieff in alle sjmre macht blyuen. Vort were ymant eyn^
off me, van vnsen vndersaissen, die in vnsen landen wonaf-
tich weren, die der van dorpmunde vyant wurden off ge^
walt an si kierden ain veede, in geyn Reicht van yn nemen
en woulden, Queme dat dan to veeden, tuschen den van
dorpmunde ind den ghenen» die also gewalt an Sy kierdem
wanne, wir dan der van dorpmifiid zo Reichte meichtich
weren, Der vyande solen wir dan ind alle vnse an^itlude»
ind vndersiussen werden, vnd yn tniwelichen darup helpen,
^mit alle vnss macht, vnd vp vnse eygen cost, gewyn ind
verluyss, Sunder argSlist, bynnen den nyesten viertzeen
dagen , dama , wanne die van dorptnunde vns darzo eys-
schent, bis also lange dat yn die gewalt , wederomb gedam
ind gericht werde, ind Reicht van yn nemen, id en sy mit
willen der van dorpmonde. Were ouch sache, dat yemans
eyn , off me , die in vos^n landen van vnsen vndersaissen
wonaftig syn, vyande wiu*den der van dorpmonde , off ge-
walt, an Sy kierden, ain veede, die yre slotte off gut off
yre erue, vmb behelps willen vys yrre haut versat, off ver-
kouft betten, vp yre slote gut off erue, soileii wy yn hei-
pen, mit alle vnser macht, vp vnse eygene cost gewyn itid
verluyss, Sunder ai^elist . . bynnen den nyesten vierzien
dagen, wanne vns die van dorpmonde darzo eysschent, Id en
were dan dat die man, dcnie dat sloss gut off erue, versat
off verkouft were, mit syme eyde affiiemen weulde bynnen
den vierzien dagen vurss. dat die säte ofte koup nyet ge-
schien en were vmb hehelp der gheenre, die vyant weren
der van dorpmonde Sünder argelist. Ouch en solen wy
noch vnse vndereaiten der van doi*pmonde vyande nyet
huysen oder hoeuen mit vnser wist. Sunder argelist.^ Dede
dat oych yemant van vnsen vndersaissen dar embouen, die
aal yn dar vur doin so wes hey yn van Reichte danne, äff
plichtich ist zo doin, betten wir des ghej'ue macht, vvrurden
die van doi*pmonde, des, off der vyande, darzo solen wir
yn mit alle vns macht, vp vnse eygen cost, gewyn ind ver-
luyss truwelichen helpen bynnen den nyesten vierzien dage
Digitized by VjOOQIC
— wu —
darna wanne vns die van dorpmonde darzo eysschenl^-
bis also lange dat die den van dorpmunde doin, vtrat sy yn
van Reichtes wegen plichtich synt zo doyn. Vort were
Sache dat weelck mynsclie, in vnsen landen off anders ye-
mant hette, eyncherleye sache, weder eynchen Burgern off
inwonere van dorpmonde, der en sali lyff noch gut, andere
Burgere noch inwohnere van dorpmonde hindern, kumberen
noch besetten mit vnsen gerichten, sunder alleyne, des min*
sehen lyff off gut, dar die sache tegen geit , vnd van deme
sali der clegere nemen eyn vnuertogen Reicht. Wurde da-
remboeuen yemant besät oder bekumbert in ^naseu landen
der geyn Sachewalt en were wanne vns die vBn dorpmonde
dat kunt doint, So sali die besetzonge- ind komhfer qwyt
syn, sunder vertoch, bynnen den nyesten vierzien dagen
darna wanne vns, dat kuntgedain ist, sunder argelist. Vort
were yemant der syns selues gerichte hette, bynnen vnss
hirschaff, of lande, de den van dorpmunde da mit ver-
breechen woulden, wanne wir der van dorpmonde meichtich
weren 20 reichte; so solen wir yn darzo getruwelichen hel-
pen, dat yn dat vnreicht wcderdain werde, betten wir des
geyne macht, kierden die van dorpmonde an die icht, so
solen wy noch nyemaet van vnsen wegen sy daran hinde-
ren noch letzen *) , in geynerley wis, dan vir ind die vnse
solen ind willen yn darzo ghehengich wesen, sunder arge,
list. hette euch eynich mensche in vnsem lande eyncherleye
sache zo der stat van doi'pmoude zo seggen, ind nyemaut
besunder an en gienge *) , der en sali geynen burger off
inwonere daromb lyff off gut bekumbern-, sunder der sal
nemen bynnen dorpmonde van den ghenen die dar van vns
in der stat wegen van dorpmonde zo gevoecht na anspraiche
ind weder autworde so vill as die wysen dat reicht sy.
Were euch sache dat eynich gut bynnen der stat van dorp-
munde, an erffzale erstorue, ervyele, ofte eruallen were, an
vnse vndersaissen, dar van solen sy nemen gulde of Reicht
bynnen dorpmunde na gewoynheit der stat van dorpmonde
as dat van alders gewoinlich geweist is. Vort so mögen die
y Google
— jia —
Rut ind die gemeynen Bürgere' van dorpmonde ind die in
yre stat wonaflich synt ind eyn yecklieh besonder mit 3rrem
lyue gude ind gesynde sicher ind vry in vnsen landen ste-
den indvesten komen, ind dai'ynnewesen, durch vnse lande
ind hirschaff varen ind zien zo wasser ind zo lande ain
eyncherhande hindemis, jdenwere dan dat yemant breecke,
dat der beter na reichte, of na genaden. Vort en soelen
^r, vnse Aniptlude off yemant van vnsen wegen, den ghe-
nen die de van dorpmonde versoecken willen, äff, off to to
voeren, geynrehandewys daran hindern ofi letzen, dan wir
ind die vnse solen sy vredelichen äff ind so laissen wan-
delen, jd en were dat die gbene, die die van dorpmonde ver-
soechten vnse vntseggende vyande weren, off dat yemant
gebroeken hetten, dat die beterde, sonder argelist. vort
hetten die van dorpmunde eynche vyande nu zerzyt, of
die sy hemamails kregen bynnen vnsen leuen dagen die
vnse vndersaissen nyt en weren, den en sali geyn
behelp noch vordemiss geschien, in vnsen landen van vns
ofte van den vnsen ofte van den ghenen, der wir macht
hauen, vnd sy ind jrre helpere mögen yn, ind sy in ind
durch vnse lande soeken ind schedigen as ducke sy des zo
doin haint, ungehindert van vns ind den vnsen, dan vnr
ind die vnse soillen ind willen, deme Raide ind den ge-
meynen Bürgern van dorpmunde ind yren helperen gehen-
gich wesen, simder argelist. Vort were sache dat yemant
in vusen landen geheischt wurde vor die gerichte zo dorp-
monde die verbeedonge ind die heischunge sali man in
vnsen landen vntfaen, as dat van alders gewoynlich is ge-
weist. Vort were dat der Rait van dorpmonde ofte eyniche
van yren Burgeren mit eynichen die yre Burgere weren,
efie die yre Burgere geweist weren, off hetten, schelhaflich
vTurden, nu off hemamails, in wat wyse dat geschille vp-
stoende, ofte ypst^de were, der luden ind des gudes en
soelen wir ofte en willen vns, ofte yemant, van vnsen we-
gen in eyncherwys onderwynden ofte verdadingen intgain
die stat off intgain eyniche yre Burgere , sunder argelist.
Vort solen wir na datum dis briefs geynen landft'iden ma-
chen, vp dese syte des Ryns mit ey neben hern oftesteden
die wyle wir leuen, die van dorpmonde en komen dar mit
Digitized by VjOOQIC
J78
in, so verre sy wUlen. Stoende ouch eyncherleye sache vp
tuschen vns iud vnsen vndei*sais8en ind den van dorpmonde
die vnuerbriefft were, dar soillen wir veire zo saissen, wilche
vyere, solen mit vyere Burgermeisteren, nye ind alt, volre
macht hauen, die Sachen te lykene, to suchten ind to ver-
enden byunen dorpmonde na Reichte ofte na vruntschaffen
bynnen den nyesten dryn vierzien nachten, visgescheiden
80 w^at an der. van dorpmonde gerichte trift. Voii; were
ouch dat gebrech an den Achten vurss. also dat sy alle
Etchte sementliche by eyn nyet en qwemen, so solen doch
seysse ofte vyere gelyche vill van beyden syden volle macht
hauen to lykene, to siichtene ind to volendene bynnen dorp-
monde na reichte ofte na ft'untschafile as vorss, steit. Vort
so bekennen wir Gerart — dat wy die stat van dorpmonde
bynnen yrme gerichte ind ouch bynnen deme kirspele zo
sent Reynoulde nyt betymmern noch begrauen en solen la-
ten ouermitz vns efte yemans anders vnd were des ouch
wat geschien j dat solen wy äff doin laiten, oft« die van
dorpmonde mögen dat seiner äff doin breecken. Vort so-
dane Renneboume as an der Eymmesscher gesät syn, die
solen wy doin afbrechen, ind dar geyne beume laisseu
setten. Vort so en solen wir — der lüde, die in deme
gerichte van dorpmonde wocnen ind vns nyet zo en gehoe-
ren zo e3Tichem dienste dwjnigen. Vort en solen wir —
geynchs gerichts noch herschafs zo Brakele vns vnderwyn-
den, dan eyns hoifs gerichts, vnd alle des anderen gerichts
herschaftz ind clockenslachs solen die van dorpmonde ge-
bruychen. Vort so en solen wir — der van dorpmonde
nicht kroeden off hindern an deme zolle zo Innen sonder
wir solen yn den heyuen ind boeren laissen, in der maissen
as dey seine zolle die van dorpmonde vnd der greue van
dorpmonde den van alders gehadt ind gehurt hauen. Vort
so gunnen wir — dat die van dorpmonde vp hoult, koeleft
ind kome, as vnse lüde m yre stat veyle brengen ind voe-
ren reidcliche ind gewoynliche Assyse moegen setten sun-
der vnsen oeuelmoit. Vort so loeuen wy dat vnse ampt-
lude alle die nu zerzyt synt ofte hernamails — weren,
soelen komen zo dorpmonde in die stat bynnen den nye-
sten vierzien nachte, waune vns <iie van dorpmonde darzo
ga|ttf,<Dortmttnb. ii. X^txi. ^Ö QqqqJ^
«4
eysschen vnd solen sekeren in guden truwen ind mit vp-
gereckten vingeren gestaefdes eydes zo den heiligen sweren,
deme Raide van dorpmonde alle vurss. puncte vnd eyn
yecklicb besonder stede, vaste ind vnuerbracblich to halden»
die wyle sy amptlude synt sunder argelist. Vort so be-
kennen wir Gerart — dat wir dit verbunt tniwelichen lial-
densoillen, as dese brieff ynne helt, so lange as wir leuen
ind vnse eruen ind nakoemiinge na vnsme doide bis zo der
zyt, dat vnse eruen ind nakoemiinge den Borgermeistem
ind Riude ind den gemeynen bürgeren zo dorpmonde, dry
dusent guede, swaire, Ryntzsche guldeh guet van goulde
ind Reicht van gewichte wieder hebben gegeuen ind betailt
bynnen der stat dorpmonde vurss vnd wante vnse erue ind
nakoemiinge die dry dusent gülden bezailt haint so solen
sy dese vruntschaff • ind verbunt den van dorpmonde noch-
tantdania eyn. Jair nyest volgende trüwelichen halden, in
aller der raaissen, wie desse brieff ynnehelt, vitgescheiden
dat wir, vnse eruen ind ' nakomen, die van dorpmonde nyet
betymmern noch begraueh en solen zo ewigen dagen bynnen
yren gerichten noch bynnen dem krispell zo sent Reynoulde
ind die lüde die in yrme gerichte woenen zo gheyngen
dienste dwingen und oüch des gerichtz van brakell ind des
Zolles von Innen sy laissen gebruychen as vurss steit ind
ouch die Rennebeume af to doin ind geyne weder zo ma-
chen» as ouch vurss steit. Vort so bekenne wir Grerart —
dat die Borgermeistere Rait ind gantze gemeynheit der stat
vanme Hamme dit verbunt solen mit geloyuen zo haMen —
ind soellen die vurgt — vanme Hamme den Bürgermeistern
ind Raide der stat van Dorpmonde eynen besiegelden brieff
geuen — vnd desgely eben ouch alle vnse steide, die wir
nu hauen ofte hernamails krygen werden, ind wanne ind
wilche zyt die von dorpmonde ind die vurgt. steide darzo
heischenty so solen wir zer stunt bynnen vierzien dagen na
deme verkundigem bynnen die stat von dorpmunde komen
ind uyt danne vyss scheiden die vorgt. steide en hauen dit
verbunt ouch mit geloift ze halden. — Vort so bekennen wir
Gerart — dat wir alle articule ind punte ind eyn yecklich
besunder in guden truwen gesichert ind in eydestat geloift
hain stede, vaste ind vnuerbruchlich zo halden. Vnd dis
J75
allet ind gantzer vastef stedicheit hain wir gebart — vnse
Icgesiegele — an desen brieff doin hangen. Lid want dese
vereynonge , ouermitz vnsen lieuen heren ■ ind neuen - hem
diederich. — £rtzschenbuschoff — gedadingt is, so hain —
wy diederich vorss. — vnse .segel — an desen brieff —
— doynt hangen. Datum Anno dni. miilesimo qnadringente-
simo vicesimo quinto die duo decimo mensis maji.
223. ®erarb t)on Qet)e, ®raf %yx 9Ratf , t)etf))rid^t im
gaUc bcr airöBrcc&cnbclt gelobe gegen 3lbolf Don
SIct)e jtt)anj{g SKann mit ©IcDen in ©ortmunb
ju legen. 1425; im ^\xvk.
Wy gerart van cieue greue toe der marke doin kunt
— dat also , as die eirwerdige vnse lieue here ind Neue,
hem diderich van gaedz genaden — zo Colne Ertzbisscopp
— tuschen vns vnd den eirsamen Bürgermeistern ind Raide
der stat van dorpmunde vnsen goiden vrunden gedvdingt
heuet — dat sy des voirgt. vnss hem vnd Neue van Colne
hulpere soilen werden vp den hoigebomen hem Adolph,
hertougen van cleue ind greuen van der marke vnsen Broe-
der — mit sullichen voi*warde — also wanne die voirss.
stat also to veden komen ist, op den voirgt. hertoug, so
soilen wy van stont — dar na bynnen vier off vyff daigen-
Twentich man mit gelaiuen, dry off vier mer off myn en-
begrepen, wal gewapent ind getuget jn die vorgt. stat —
schicken op vnse eygene cost, verluest vnd gewynne. Ind
die selue mannen — solen aldair blyuen — zo vnsme ind
der stat beste — dese vede vit ind nyet langer. Ouck
behuuede wy — die vorgt. gelaiuen vns zo dienen, so solen
sy vns bistendich S3ni, jnd, so wanne dat geschiet is, soi
len s/ weder toe dorpmunde inne ryden. Ouch ist gede-
dingt, wert sake, dat wy dat slot ind vryheit huerde mit
gewait jn deser veden gewennen , dair die van dorpmunde
mit yrer redelicher macht in dem velde weren, so soilen
wy alsdan ter stunt dat vorss. slot neder laissen brechen,
also dat wy noch vnse — nakomelinge geyn vettonge off
18* Google
— n« —
bouwe aldair meir laten maken sollen, dan wy mögen, wan
wir willen, eyn korahuyss off 6301 ander redeliche w^onyng
aldair laten maken, dat geyn borchelicke bouwe noch
vestonge en is. — Ind want dese dedinge ouermitz vnss
lieuen heren ind Neuen van Colne ind andern vnsen reden
ind frunden geschiet synt, so soilen ind willen wy die gents-
lich stede, vast in goiden truwen, sonder einger kune we-
derrede halden. — In Urkunde — hebn wy vnse segel an
desen brief doin hangen datum M CCCC XXV® dominica
proxima post festum corporis christi.
224. SBürflcrmcijlcr imb SRat^ bcr ©tabt ©othnunb
in bcm Sünbniffc bc^ ®rj6if(^of8 ©icbcrid^ t>on
Sßln mit bcr ©tabt 6ßln, todd^eg ©amflag
na6) SKatia (Smpfangniß burd^ aScrmittcIung bc«
^crjogg abolf t)on Sülid^ unb Serg, Orafen ju
SRaDcnSBcrg gu ©tanbc gcfommcn ifi, afö DB*
mann ernannt, crEIärcn bfefcm Stmtc fiäf unter»
jic^en gu wollen, jlellen aBcr bie gormen fefl^
unter benen Bei i^nen Derl^anbelt werben mvi%
namentlid^, baß JHage, Antwort unb fo weiter
f(iriftli(i& unter bcm ©iegcl bcr Betreff cnbcn5ßars^
tet üBcrreid^t werben mfiffcn. 1425, 2L 3uli*
225. Sürgermcijier unb SRatl^ bcr ©tabt iDortmunb
Beurfunben, baß t)or bcm ^Beginne ber gelobe
jwif(ä6cn bcm SrjBifd^ofe t>on 66ln unb bem §er*
joge abolf t)on ßletjc, bie grcunbe be^ erjleren^
SRameng Scrub t)on (ber "Iflamt iji erlofci^cn) unb
$cinri^ ©tapcl 6 SBod&cn üBcr gu iDortmunb
waren, um bie geinbfcligfeitcn gu fü^nen, ba§
bief elBen [xä) ani^ erboten l^aBen, üBer aOe ©treit»
t^unfte t)or bem Statine t)on iDortmunb 9ted^t gu
nel^men, baß oBer ^ergog Slbolf auf aQe SBor?
Izedby Google
«T
ffä^lftge nfd^t dttgcgangen fd* 1425, am Sage bcr
]^. ®atBara 4» 5)cj.
226.1426, 4 Sage nat^ ißauli »ele^tung Wft&tigt
§{nr{(^ Don SKoirfc, ©ifd^of Don 5IHfinPcr, untct
Sufürnmung beg ©omtovitcfö unb bcr ©tabt
ÜKünfler ba^ Sünbni^ feine« SBotfal^ren Otto t).
ber ^o^a mit ber ©tabt SDortmunb auf 10.
Salute.
227.1427, 4. 3»ai toetfauft bic ©tabt ©ortmunb
bem ®oBeI »ratofndEel 5 SRarf iäl^rlici&e SRente,
für eine ©umme ©elbeS, bte bie ©tabt Bebarf,
um einen ®abum Bri ber SBarienfird^e, an ber
5Korbfeite be8©d^u]^ofe8, aufjuBauen.
228. 1427, feria quarto post festum petri in vin-
cula. ^aÖ) gemad^tem ^rieben quittirt Reibens
rtc^ »an Dir, iDrojle ju ^oirbe unb SDieberi^
fein ©ol^n, für ^6) unb feine öBrige ftinber, ber
©tabt iDortmunb ben Srfag begjenigen ©d^aben»/
ben er burd^ bie ^Belagerung be« ©^loffe« ^ßrbe
gel^aBt l^at.
2)ad Siegel ifl baS getool^nlic^e, mit bem fd^rctgen IBatfen,
tnbep bod^toeber bad bed^^rofie, no^ beS^eibenri^ von Oir,
9mtmann §u Sledtlingl^aufen. ,
229.®erart, ®raf t)on ber 5Karf, ber im SBegrlff
fielet, mit ben ©ortmunbem Dor^orbe ju jiel^en,
beurfunbet bie 9Serj)P[i^tungen, toelci^e er fiber^
nommcn l^at, toenn er ba« ©(ä6Io§ erobert» 1427,
26. 3uli.
Wy Gerart van Cleue, greue to der marke ind voir
Ritterschap ind stede vnss landes van der marke, die ver-
eyniget syn, bekennen, dat wy mit dem eirwerdigenfursten
ind hern, hem diderich Ertzbusscop to eolne etc. vnsen
Digitized by VjOOQIC
J78
Ijeuen hern vnd mit Borgermeistere, Raide ind gemejmheide
der stat dorpmunde vnsen gviden fninden oeuerkomen syn,
' to trecken voir bürde ind dat to bestallen, jlk partbie nut
, eyn talle lüde, Bussen ind ander gerettscbap dair toe ge-
boirende — ind wanner bürde dan bestalt is, dat men als-
dan mit den gbenen, die vp den slote syn geyn bestant
vrede dedinggben en sal jnd noeb oick nymant van den
anderen wiken, nocb van bürde trecken en sal , dat en sy
dan mit eren sementlicben eyndracht ind goiden willen.smi-
der argelist. Ind vort so sal iglich partbei der anderen
partbcien lyff ind guedt treuwelicben belpen' bescbudden ind
bescbirmen dese vede vit, malk na synre voUkumenee macbt,
oilk sonder argelist. docb so sollen die stat dorpmunde in
vreden, vnjfreden ind soenen vnss. bem van Colne begrepen
syn, were oik sake, dat wie dat vurss. slot — mit storme
nyet gewinnen en konden. sa dat sieb dat togerde, dat men
dan bürde mit Bolwerken betymerde , so veel als der noet
were, alsdan so sal men die Bollwerke bestellen ind vur-
waren als dicb dat dan van jeder partliei na antale geburde.
Ind wanner bürde bestalt is, mit Bollwerken, in mate vurss,
off gewonnen were, so suUen wy partbien voirt semetliche
ind eyndrechtlicbe malk na synre macht trecken voir Lan-
genscheit ind uat oick belpenwynne, so njen des dan oick
oeuerkomen sali, off an andern steden ind slaten , dair vns
des noet were. Ind wat lüde, baue eder guet up dit vorgt^
slot bürde ind vestinge Langensebeit gewonnen wurde, dat
sal men deilen na antail der gewapenden luede , die dair
voir syn, jnd dese stat jnd vestinge bekrecbtigen belpen.
allit sonder argelist. des to vrkonde bebn wy gerart ind wy
Herman pentlicb, hemic van swaensbol, Jobann van boeuele
van solde, albert friscndorp, Thonys ducker, conrait van
Flueruelde voir Ritterscbap die in .vnse eyndracbt syn ind
vort burgermeister, Raide der stede Hame, Vnna, Camen,
Loen, swirte ind luuenvoir vns, vnse gemeynbeit ind andere
wibbelde, die oilk in vnse eyndracbt syn, vnse ind vnser
Stade sigele an desen brieff gebangen. da,tum Anne dni.
millesimo quadi'ingentesimo vicesimo septimo feria quinta
post festum diuisionis apostolorum.
- Digitizedby VjOOQIC
87»
230*®eravt Don bet SRart, mä^bem et burd^
ber ©ottmunbcr ^bxie erobert l^at, befunbct bie
SBetppid^hingen, bie er be^fealb gegen ©ortmnnb
erfüllen mni. 1427, Anfangt augufi.
AVy gerart van cleue greue tor marke bekennen —
also as wy mit helpe onssen heren vnd vronde ind Bor-
germestere Raide ind gemeynheit der stede dorpmunde, dat
slat ind vryheit to hordis bestallet, haddeh ind dat vorss
slat ind vryheit also mit degedingen bekreflPtiget in onse
gewalt genomen hebn mit Eeden ind huldyngen, so hebbe
wy daromb na Raide onsser Reede ind vrende orab solkes
dienstes ind Coest willen — mit onssen slate ind vryheit
van hoirde — verbunden — als hima gescreuen steit, dat
is to wetene efft sake were, dat wy eder vhsse nako-
melinge — mit der staet van dorpmunde to veeden qwemen,
so en solen wy — van dem slate noch vite der vryheit van
hoirde — den van dorpmunde neynichen schaden döeh. In
des gelyken so en solen wy — van der stait dorpmunde —
dem slote, vryheit ind gantzen amte to hoirde — neyrieh
schaden doen. Were sake — dat — hoirde — verpandet
werde, so sali • die gene , deme dat verpandet woirde ' — '
louen — to halden as vorss is. — Vort sollen all vnsse
amptlude to horde — disse vorss. puncto — sweren, tru-
welichen to halden vort so enkennen wy gerart — dat wy '
— den stroym der Emescher betymeren noch betuneh"
solen laiten bynnen dem gerichte van dorpmunde sonder
men sol den stroym vr^ laiten gaen als hie van alders ge-
haen heffl, ok so pekenne wy — dat wy van den van dot^-
munde geynen toll vorder a^ sie setten off doen nemen in
onsseme lande — dan asdat van alders is gewest gewoii-
lich. Vort so solen alle ^^lse Amptlude to horde — den
van dorpmunde sweren — soUyck verbunt — trüwelichen
to halden ind bisonder dat'sie sich to Brakel geyns gerich-
tes voi'der onderwynden, dan/eyns houes gerichtes, als wy
dat van des houes wegen to Brakel hebben ind all der
anderen herlichelde gerichte ind klökensl^ges sollen sie den
Borgermestere, Raide und gemeyne Borgere der stait dorp-
munde gebruken laiten. Ind hebt — onsse Ingesegel an
Digitized by VjOOQIC
SSO
dessen brief doen hangen — dusent vierhundert seuen tnd
twintich des donuerstagh na synt petere ad vincola.
231 1427. Feria quarta post festum bte, petri ad
vincula, fd^toött ^cibentfd^ Dan Der, JDrofle }u
^örbe oBigctt SBcrtrag §Rt. 226 ju ^anb^aBcn*
232. Sürgctmcipct unb SRat^ Don üDortmunb verlegen
mit ©cncl^migung \>eS ©rjBffd^of« bfc Slaufe Bei
ber Senebictg^sßa^jcfle tu ein J^au« neben ©t
maxiMo^eüe. 1428, 30. 3uH.
Wy Borgermestere Rait vnd gemeynen borgere der
stad dorpmunde bekennen — also dat dey aller erwerdigste
forste vnd here diderich Ertzbiscop to Cobie vnse leyue
gnedige here vns orloff gegeuen hadde in vor tiden dat wy
dey clusen dey by sunte Benedictus Gapellen lach an der
oesten porte, verleggen mochten, op eyn ander stede, so
hebbe wy op orloff vorgt. vnd myt willen }iem Johans
swanen Rectors vorgt. Capellen dey klusen van der capel-
len genomen vnd hebben dey geleget by sunte Margareten
capelle myt willen hern Hermans sunerlen eyns Rectors in
der tyt dieser vorgt. capellen in eyn hus dar ejm Rector
sunte Margareten Capelle in der tyt eine erffllike mark gel-
des vt heuet, vud vp dat dey cluse vry wesen mochte van
der Torgt. Mark geldes, so hebben wy hern Herman myt
synen willen vnd synen nakomelingen dey mark gelds ge-
wiset to borene vt vnsen gedeme als dey ouer al gelegen
sint in dem schohoue by vnser leyuen vrowen kerken an
der suyt side bit so lange dat wy dey marck geldes wisen
eyme Rcctore der capellen in der tit op eyne andere stedo
to borene dar eme ane genoge vnde dey capelle vorgt.
wol mede verwart sy. To tuge — hebbe wy vnser stad
grote segel an dessen breiff don hangen, datum anno do-
mini M^, CCCC*. XX^ octauo penultima die mensis July.
228. aSetlauf eineg aRftl^Ien^la^e« t)or \>em Surgtl^ote.
1428, 1. Dftober.
Wy Borgermestere Raed ind gemeynen Borgere der
stad dorpmunde bekennen — dat wy hebben verkofft —
Digitized by VjOOQIC
J8l
vor twehimdert gude riBSche gülden gut van golde — dejr
— in nut — vnser stad gekart aynt Wynande van Veme-
ren vnd synen eruen eyne molenstede gelegen buten der
borgporten an dem stenwege opp die westsyde , dar dey
slipenstene plagen tho hangen, dar wynant vorgt. nu dat
nye berchfrede getymmert heuet, myt dem rume als dat
vme dat berchfrede van der molen begrauen vnd geplanket
is, vort myt dem vlote vnd stuwynge, als dat tho den sli-
pestenen horde, myt namen den vlote van der kekeJake
molen geheyten dey Ledeken beke, den vulen vlote vnd
den vlote als dey no vlut vt dem langen dike, vort dat
vater geheyten dey leuersoe myt anderen wateren jn der
lantwere vnd dar des greuen grauen toleydene vnd to der vorgt.
to molen tobrengene vnd ock an der seluen lantwere eyn hol,
leggen von wjoiande vnd synen Eruen dat likest legetj, doch
also dat wynant off S3me Eruen enyge stuwinge of leydynge
des waters deden, dat to h3aideren were an der weyde, an
lantwere, an dem wege, off an lande, int gemeyne off
ymands bysunder, dat solen wynant vnd syne Eruen weder
don rechtferdigen wanner dat dey Raet in der tyt gesynnet
vnd eschet off dey Raet mach dat rechtfertigen laten sun-
der wynands vnd syner eruen ouelen moyt. Vort so solen
Wynant vnd syn eruen hebben den wosten dick , dat lant
vnd rum darby liggen als em dat vtgepelet vnd gegrauen
vnd to dem dicke vorgt. gewist ist vnd dey lantwere myt
detn vulen vlote vnd dey westsyde des steynweges van dem
slachbome an , geheiten dey horboem , bouen der vorgt.
molen, byt an den slachboem, beneden der molen, den vlote
myt der lantwere an beyden syden Vnd dey oyuere tuschen
den vorgt. lantweren vnd beyden slachbomen gelegen vnd
nicht vorder , also dat wynant vnd syne eruen dey lantwere
an^ beyden syden myt grauen vnd ock myt dem hagen
staende sollen holden in guder vestynge. Wer — dat wynant
vnd syn Eruen myt vest3nige, as vorgt. is , dey lantwere
nicht staende helde, also dat dem Rade duchte dat dey
lantwere met ve8t3mge nicht verwart en were , so sollen
wynant off syn eruen dat maken don vnd vesten as dem
Rade dunket des noet sy. — disse molen, vlote wateren
stuwynge vnd lantwere, myt vnderscheide as vorgt. is vnd
izedby Google
ISS
ock d«t eyn yderman mach myt koiiie to dermolen varen,
voreu \7id dregen; sali wynant vnd syn Eraen vry hebben
vnd beholden sunder hynder vnd wederrede vnd sunder
ymands stuwynge — anders dan dey alrede vnd van alders
gewesen synt. dan hebben wy vns vtgescheden, dat onse
borgere — mögen vlas diken in dem vlote geheyten de
ledekenbeke — . ok wanner wynant van vemeren — affliuich
geworden, dat wy dan — dey vurss mölen myt aller Halt-
schapp vnd myt aller erer tobehoringe mögen to vnses
Stades behoff — wederkopen vur drey hundert gülden
rynsch gut van golde vnd recht van gewichte, alle desse
vorgt. puncto louen v^ — stede — tho haldene vnd des
tho thuge hebbe wy vnser Stades grote segel an dissen
breyff don hangen, datum anno domini M* CCCC® vicesimo
octauo die prima mensis octobris.
234. 3)ic ©tabt ©ortmunb. t>crfauft bcn f^aXben 3oß
unb bcn britt^n. Sßfcnnig t)om ©ci&laglo^tt ber
SKünjc, tt)ic fle foid^e t)on ®raf (Soitrab Don
iDortmunb cworbcn I)at, für 160 r^eintfd^c Oul^
ben an §crman. t)on Sictebe unb ®eta>in (SXep^
. })ing, SBicberlöfe öotBeßältcn. 1431, in pro festo
st. martini episcopi. 10. SRo^.
235. Äönig ©igigmunb Belehnt auf ©itten ber ©tabt
iDottmunb §enrtd^ üon gjjnne mit bcm Slmtc
cincö bortigm grcigtafcn. 1431, grcitag nad^
]^. 3 Äönigc ju Sonfiang.
Wir Sigismund von gotes gnaden Romischer Kunig —
bekennen vnd tun kunt — wann vns die ersamen Burger-
meister Scbeppfen vnd Rate der stat zu dormunde, vnsere
vnd des Richs lieben getruen gebeten daz wir heiurichen
von Lynue mit dem ampt der fryen graffschafil der stule
n der grafschaft zu dorpmund gelegen vnd dortyn gehö-
rende zu belihen vnd In einen frygreuen zu machen gned-
Uch geruthen, des haben wir angesehen vnd ouch des ytz-
genanten heinrichs redlikeite vnd haben denselben frygreuen
S83
gemacht ^ mit kuniglicher macht an den vorgenanten stu-
len — zu richten und zu tun, das emeni frygreuen — ge-
buret. ^nid nemlich daz Er vns — getrue, hold gehorsam
vnd vntertenig sein synem frygreuen ampte redliche vorsyn
vnd ouch dem armen vnd dem Riehen rechte richten solle
als Er ouch vor vnser kuniglicher majestat lieplich zu den
heiligen gesworen hat. vnd wir gebieten dorumb allen —
daz sy vorgenanten heinrichen an der voryt Frygrafschafft
— nicht hindern sunder hantheben — als lieb In sy vnsere
vnd des Riches sware ivngnade zu uermyden mit Urkunde
diss briefs versigelt mit ynsem kuniglichen Maiestat Insigel
geben zu Co§tenz 1431 nechten Freytag nach der heiligen
dreyer kunig tag.
236*3o]^att t)on Sffcn gelobt, für bcn gall, baß et
greigraf (gcl^mrici&tcr) ju iDortmunb »erben miäfte,
Sonrab t). Stnbenl^orji, Srbgrafen juSottmunb,
nii^e tjor fein Oetid^^. laben ju tooHen* 1431,
3 Sage nad^ gajinad^t.
Ich Jöhan vaii Essende vrygreue etc. erkenne vor alden-
genen dey disseh breyff seyn eff horch lesen, dat ich geyne
gerichte doen en sal noch ene wil dey gaen tegen den Er-
beren vnd vromen Conrade van Lindenhorst Erffgreuen to
dorpmunde vnde vrygreuen des hilgen ricks, want ich, vry-
greue geworden byn op sulke vrygraflfechopp der hey en
Erffhere is vnde des to tuge der warheyt heb ich msm
segel an dissen breyff gehangen, datum anno domini Mille-
simo quadringentesimo trecesimo primo feria sexta post
dominicam Estomihi.
SKit Um Siegel M (Sffen, einem ®paxxtn mtb )t]>if($(n
beffen ®(§enfeln einen @tetn.
237. iDic @tabt ©ortmunb gefiattet bem ®tafen Don
©ortmunb ben SBieberfouf oon ber" J^dlfte
be8 3oII8 unb dn SDrittel ber SKünge. 1431,
23. SRobemBet.
Wy Borgerraesteren vnd Rait der stad dorpmunde
bekennet — dat wy vme gunst vnd leyffde willen hcbn
izedby Google
— J84
gegeuen — dem ersamen Conrade von Lyndenhorstgreuen
to dorpmunde vud synen eruen enen wederkop, dat sey
dey Helfte van dem Tolle to dorpmunde vnd den derden-
del dees sleschattes den wy en äff gekofft hebt na yt wi-
8incge des openen besegelden Richters breyues — van vns
dem Raide van dorpmunde vnd vnsen nakomelincgen weder
äff kopen mögen allewege wan sey willt vnd jklikes jars vp
sunte martins dach in dem winter off bynnen den nestea
vertennachten dar nae vnbeuangen vme hundert vnd sestych
guder swarer ouerlendescher rinscher gulden, vnd so wan
sey den wederkop doin wilt, dat solen sey dem Raide —
een half jair vor dem sunte martins dach to forns kundich
doen — dat alle disse punde — vast blyuen so hebbe wy
— vnser stad secret an dissen breyff don hangen dey ge-
geuen is in den jaren vns hern dusent veir hundert vnd
een vnd dei'tich des nesten dags nae sunte cecilien dach. *)
238*L augujl 1433» ©d^tefben bcS Äaifct« ©igf«:^
munb t)on 9tom auS au bte ®tabt S)ortmuub.
Die Stadt Minden sei Tor den Freistuhl zu Hyndes-
hoff vor Rede in der Herrschaft Tecklenburg geladen, und
„wiewol fürsten und ander sie zu errenund recht geboten^*
(die Sache anderswo rechtsgängig gemacht hätte,) die Stadt
sich auch dem Kaiser selbst behufs des Rechtsspruchs un-
terworfen und zu dem Ende durch ihren Procurator, Jo-
hann Entzen, vor dem Freigrafen Johann von Fürde habe
vernehmen lassen, wie durch letzteren verurkundet sei, so
habe doch der Freistuhl zu Hündeshoff (Johann von Schinne)
die Procedur fortgesetzt und die Stadt Minden deshalb an
ihn appellirt. Er sei aber nicht im Stande, in Italien ein
*) 1460 äbeq&^rte HcaxM ©tedTe, @6efrau bed tSrac^t
©terfe, avii i^rcm SJcnnßgen bcr ©tabt 5)ortmunb Jene 150
(ittlbet unb übertrug leitete il^r bafur bte obigen Slnt^etle an
BoU unb ^hnit ittod) unter bem audbrucllt(^en ^orbe^alte,
bafi gebac^te SCutl^eile nidft )>on ber ©raffc^aft getreunt unb
ba^ec ben ®ef{|^ern \>te ehemaligen S^nben^orfier mtfftii ^txs
bleiben muffen.
by Google
MS
heimlich Gericht zu halten, ,,als von Berchunge wegen der
Freyschopfen vnd auch von wegen grosser unmüsse, die
wir imder handen haben umbe der heiligen kristenheit wil-
len ,^^ er übersende daher die Appellationsschrift und andre
Urkunden mit dem Auftrage, die Sache statt seiner zu
instruiren und binnen 3 Monate abzuurtheilen. Mochte eine
Partei ungehorsam nicht erscheinen, so soll dem Erschie-
nenen unverzüglich Recht gesprochen werden.
239. Wxoin \>m ©d&ibc \>n^pidä)t M ©träfe bc« ®c^
fängniffcS, nie me^x ju fpicien- 1434, 5- Wfixü.
To weten dat in dem Jare M. CCCC XXXTV vp s.
Vincenzdach, quam Aluin van dem Schyde vor den Bitten-
den Rait in dey Rait Camem mit hern Joh. Murman, synen
mage, Tideman van dem Schyde, sinen broder, vnd goschalk
Calff, sinem swagere vnd louede mit vryem willen myt
hande vnd myt munde, dat hey numerme sin leuedage
döbeln noch speien solde noch van siner wegen dopelen
eff speien laten op neynen steden enigerlei spil, dat men
denken mochte vme gelt eff vme gut — vnd eff hei dat
disse nesten tokomenden twe jaer geldet — so mach eme
dei Rait dar na erlouen, dat hei by tiden speien mach vme
eyn redelich gelach — vnd eff aluyn disse louede breke,
so sal en dei Rait setten laten in einen stad toren vnd da
sal hei wesen op genade des Rades.
240. Äaifer ©fgiSmunb, ba er erfal^ten, ba§ ber
Oraf JU SDortmunb fein ©eric^t eingejlent Ijat,
mil i^m burd^ bie gefpiic^en ©eric^te fo gro^e
§inberniffe gelegt fmb, bag er fie ntc^t ntel^r ju
fiBertt)inben öermod^te, gebietet bem dtatf^t 1434
greitag mä^ Saaria^^immelfal^rt :
von Romscher keiserlicher gewalt ob eynich geistlich
richter, von was wirdickeit vnd State der were, ob ouch die
grauen von dorpmunde in der zyt vch vnd vwem Rich-
tern verboden, zu richten, das Ir uch dar niciit an cn kerent
izedby Google
186
sundber jr vnd vwere Richtere. sollen richten als recht is.
vnd wer — dar ane zu. widder wcre, der sol in vnser ynd
des Rychs swere vngnade verfallen sin. Geben zu Basel
1434 Freitag nach Christi Himmelfahrt.
2413m 3uU 1434, Sonntag m^ SRaria i&cimfud&ung
fommt jti)if(!^cn Sonrab, ®raf öon 3)ottmuttb
unb bet ©tabt S)oTtmunb eine @&^ne ju @tanbe.
©ie ®tabt'®ei|Hi(!^cn gaben i)or: pc feien Dorn
©tafen (Sonrab (rt>aS)x](Sjieinliä^ in golgc bei ®e*
rid^t^Barfeft) '»erlebt SDqrauä toax eine gelobe
jtoifd^en i^m unb bcr ©tabt l^ciDorgegangen, ju
beten ftieblfc^en SBefeitigung ©ommljfare ernannt
tootben tt)aten. @eitenS beS (SriBifd^ofS ))on @5ln:
SCibeman SBidtcbe, Sßajlor ju ®t. JUcinoIb in
Sortmunb, ^einrid^ t)on 93a(fem, 9(mtmann; 6on^
rab 8lu[e<)c unb §einti(^ UlenBrodf, »ürgctmeipet
gu SRciflingl^aufen, Seiten« beg ©rafen ®crab »•
iSltt)t unb 5Karf, ®ieb* i)on SffiidEebc unb ®ert
ftnippinf, SDrofle ju Unna. SDiefe l^atten bte
Beiben Sßarteien, nSrntid^ ben ®tafen (Sontab
unb bieS5ottmunber©ürgermeifler,®ertt)in ^l&ß^
Ding unb Sol^an »on ^ouelc eingeloben, anS^
beten Beibe greunbe gugegogen, n&mlid^ Seiten«
beä ©tafen: Qtimlä^ i)on ben 8oe, (Somti^ur ju
^orfl, Sutd^arb t). SBijierl^oIt, ^ol^ann aSribad^
\>m aSubbenBotg unb $aneman ©oBBe ju ©rim-
Berg, Seiteng ber Stabt. (Sort SerSwovt unb
Sol^an 5Kutman. 68 tourbe fejlgejleHt, baf bie
i^auptfad^lii^en @treit|)unfte \>m bem ©erid^te aB^
geutt^eilt werben fottte.*)
♦) TOc fiegcUcn; bcr Oraf mit ben 6 ©äffen, auf bcm
4elme einen männlid^en atnm)|)f, Sßaflox Sßiifebe mit bem ge«
„. ; Google
»87
242.S){e amtlettte bed J^er}og« ^bolf t>t>n Siebe unb
be^ ©rafen ©cratb t)Ott ber SRarf Bc[(%tt)bren ju
5)0Ttmunb, ben jtt)if(i^en Befbcn 1430 gctl^attgtcn
f$rteben 143Ö saterstages na st. Laurenz im
9(uguß.
Wy Crachl Stecke to Wettere vnde to Blankensteyn.
Johann van der Broecke to Bilstein, Herman van dem
Voirste to Volmestein, Himolt van hanxlede vndgodert van
Hanxlede goderdes son ter Vredeburgh >Tide jolian van
aldenbockem to werdden amtlude vnde de3niere des ho-
gebonien hern adolfs, hertoge van cleue vnd greuen van
der marke — vnde wy Conrad keteler tom Hamme, die-
derich van Ekel to Bockem, Rotger van dem Nyenhoue
genant Me duue to Brekeluelde, Gert knippingk to vnna
vnde to hoirde, godert van der Kecke, liern Hermans son
to swerte, Engelbert van dem Westhoue to yserloen Wil-
lem van Rutenberch ter Nyenstad , hinrich van swansbel
to Innen vnde willem van hese to altena, amptlude vnde
deynere des hogebonien Jungheren gerhardes van cleue —
don kunt, also eyn vrede gededingt is 'ouermitz den erwer-
digen in goide. heren Diederich , Ertzbisschopp to Collen
vnde dem Edelen heren Friderike greuen to moirse vnde
to Zarwerden, vnd ouermitz — vrunden vnses gnedigen
hern hertoigen vnd jungheren vorgt. ' van beiden siden
tusschen denselueu — hertoige vnde jungheren in dem
Jaren vnses heren dusent veirhundert vnde dertich op den
fc^a^ten halfen; ^adm mit einen SRing unb Sturnierfragen;
9tuf))e mit einer, t>on einem 28in!el burc^f^nittenen SZBoIf^angel;
UIenBro({ mit einer @ute> SBi({ebe mit bem quer get^eilten
@c^ilb unb ber. ®(ei^e; jhii))))ing mit bem aBIang get^eilten
©4^ti>« «nb ben 3 »ingen; 8oe mit bem ifeffel^afen unb
einem Äreuj im redeten OBertoinfel; aBejler^oU mit bem ge*
fd^ac^ten ©(Seilte; SSribaß mit 2; 1. «ingenj ©oBBc mit % 1>
cuttern; ftle^))ing mit bem @)}arren unb ben 3 SBibber!opfen;
^dttel mit bem re(^t^f(i^ragen halfen unb ben 3 SBergen, auf
bem 4>elme einen 4)irfd^fopf; 39er«toorbt mit bem s85r unb
einem Q3dr ber ben 4>elm mit einem 4)unbefo^)fe toerjiert, üBer
ben Ao^f gepipt l^at> ald ®(^ilb^alter ; SRurman mit einer
a92auer.
- Digitizedby VjOOQIC
Vridaeh na sonte Jobannb dage decoflattonis vnde soe dan
jn den vredebreyne begrepen is, dat aQ yds gnedigen beren
— amptlude in dem lande van der marke — den seinen
yrede geloinen vnde besweren sollen, to halden dejr wjle
sey amptlude syn, so bekenne wy, — dat wy den vrede
Yorgt. mde oick dey kleringe oppe den vrede vorgerout,
gesehiet, na jnhalt der notelen dar op besegelt vnde ge-
ma^^et jn dee sehie jair vurgt., op denmanendagena suute
Elisabeth dagh in allen vnd eynen yglichen pmite — tru-
weliken halden willen. — vnde wy — hebn dat — mit
gestaueden eeden lyffliken ouer der hillgen gesworen
etc. gegeuen to dorpmunde 1435 des saterstags. na st.
Laurenz.
243» gc]^mi)tojc§ iJOtOert Seiner/ grcigraf gu 8lni8*
Berg, tt)orin burd^ ad^t Urtl^ctlc, gefunbcn »on
bcn grcifd^cffen unter Swj'c^wwfl be^ Umpanb8
attein; ober öon hex SRittcrfd^aft unb öerfd^ie^
bencn grdgtafcn, ®cmin SIci)<)ing, SBürgermcipcr
tmb anbcrc ©ürgcr SDortmunbä t)on ber SScr-
fc^tnung, bic ^crjog Slbolf i)on SSerg lieber jic
wegen (Sontab Sangen f)at crlennen lajfen, freist
gcfptod^en unb unter feierlichen gönnen miebcr
el^rlid^ gemacht werben. 14380
Ich Grert Seyner, frygreue des hilgen Rykes vnd des
crwerdegen fursten vnd hem, hem diederichs Ertz-
bisscop to Coelne — hem der vryengraischop vnd vryen-
stoels to Amsberge doe kunt in der heymeliken achte allen
heren, forsten, greuen, vryen, rittem, knechten, fiygreuen
vnd allen guden luden de vryscheppen sint ouermitz dissen
breue, dat vp deme dage data disses brefs to Amsberge in
deme Boemgarden, dar ich in eynen gehegeden gerichte in
■1 iBefonbetS merhDütbig ttegen bet muflevl^afien (Sin«
fa^^cit ^ bc« löcrfajrcnö, bet gotm unb gaffung bcr Urtl^cile,
lizedby Google
bem icjigcn t^cini^cn SBeTfa^ten entf^)rc(^enb unb gana bcm
SEBefen ber Sßteuf. ®cri(i^t^otbnung entgegen.
289
der heymeliken achte stat, viid stoil gespannener bank mit or-
dele vnd mit rechte gekledeLvndbesetten haddevnder konings
baxme to richtene ouer lyff vnd ere, dair vor my quamen, dey
erbere Ailbert lUeppingh vnd Andreas Kleppingh vnd baiden
my umb eynen vorspreken. des ich envan gerichts wegen gunde,
als des gerichtes rechte was, nempliken diederich Leuekingh,
frygreuen. Soe ghenegen dey yurss Ailbert vnd Andreas
myt eren vorspreken vyt vnd bereyden sich vnd quamen
weder yn vor my in gerichte vnd vrageden eyns rechten
oirdels ouermitz eren vorgt. gewunnen vorspreken. „Alsoe
als etzüke borgere van dorpmimde in vortyden van ;wegen
beuele vnd geheite des hoegebom forsten, hem Adolphs,
hertougen van Guylke vnd van den Berge etc. mylder ge-
dechtnisse vor heynen van valbart frygreuen an dem
fryenstoile to ludenschede beclaget vnd mit des hilgen rykes
heymliken achte beswert weren, vnd soe als dan nu dey
ergen» hertouge Adolph na dem willen Godes veruaren vnd
gestoruen is, vnd den hoegebom fursten hern Gerart her-
tougen to guylke ynd to den Berge, synen neuen beeruet
hed mit synen Landen, gueden, rechten, schulden vnd vn-
schulden vnd mit aller vorderincge vnd ansprake , dey de
vurgt. hertouge Adolf by synen leuedagen mochte hcbn
gehatt, off nu dan de vurgt. hogeborne forste her gerart,
hertouge vurgt. alle syner claghe, vorderincge vnd rechte,
dey de ergenant, hertouge Adolph by sinen leuen geuordert
hed — an dey van dorpnumde, indeme rechten dey ichtvo;*t
vorderen mochte to wynne vnd verluse, glyck de vurgt her-
touge Adolph — mochte licbn gedaen, oft wat dair recht vmb sy ?"
dat oirdel satte ich an eynen echten, rechten fryen-
schepen, dyngplichtich to dem gerichte. de ghenk vyt
vnd bereit sich mit deme vmmestande des gerichtes vnd '
quam weder yn vnd wysede vnder koningsbanne vor recht (:)
„na deme dey ergen. hertougen gerard beeruet were
mit allen naiate landen, luden, eruen Mid rechten, so solde
vnd mochte de vorgt. forste gerart yn Stede stain des vorgt.
hertougen adolphs, vnd aller sake, vorderingen, klage vnd
rechte eyn redite klegere wesen, wu dey van hertougen
adolph — gehandelt geklaget vnd geuordert weren — to
gewynne vnd to verluse."
Sa^ne, Srortmunb. n. JCjcil. Digtize|f Google
!MD
So bereyden sich auer dey vurgt. ailbcrt vnd andreas
vnd quamen weder yn ouermitz eren gewunnch vorspreken
vnd hadden in eren banden twe ledegantze versegelde breyue
darync de ergenan. — hertbuge gerart vnd beyne van
Valbart — consentierden, vuldeden vii l beleynden niy to
arnsberge vor disseii vorgt. fryenstole in des hilgen Rykes
heymeliken achte solke klage, verbodincge vnd vorderincge,
als van den vurgt. hertougen adolphs wegen , an dey van
dorpmunde vor den freyenstoile to ludenschede — geuor-
dert were , dey to verkleren vnd mit rechten ordclen erlut-
teren \) laten, als sich in deme rechten geborde \Tid ba-
den dair iip dorch eren vorspreken eyns rechten oirdels.
„na dem de hoegeborn furste hertouge gerart vnd heyne
van valbert — ouermitz eren breuen consentiemden —
sulke sake — ouer dey van dorpmunde — to Amsberge
an den frystoele — to luttern vnde mit rechten ordelen to
vei-kleren, off ich gerd vrygreue vurgt. dair wes van rich-
tede off vor my dair yn der heimeliken achte erkannt wurde
mit ordelen, off dat icht to rechte bundich vnd so mechtich
syn solde, als dat to ludenscheide an deme freyenstoele ge-
richtet wurde, off wat dair recht vmb sy ?"
Dat oirdel satte ich an eynen echten , rechten fi'yen-»
schepen, dey ghenk vyt, vnd bereit sich mit den vmsten-
deren dyngplichtigen des gerichts, vnd quam weder yn vnd
wysede vor recht vnder koningsbanne(:) "na deme dey
vurgt. hoegeborn furste hertouge gerart, vor einen vulmechti-
genklegere mit rechten ordelen erkant—consentiert vnd heyne
van Valbert frygreue des glykes — consentiert vnd maclit gcgc-
uen hedde, wes ich ouer dey vurgt, sake — richtede — dat solde
in deme rechten soe bundich — syn — gelicks off dat to Luden*
scheide an deme gerichte vor dem vurgt. heyiien van Valbert
freygreuen vnd in gegenwärticheit der klegere vnd procura-
ren, dey de vurgt. klage van wegen vurgt. hertouge
adolphs geuordert hebben, — geuordert sint gewesen.
Also baden de vorgt. Ailbert vnd Andreas eyncs be-
radcs vnd quamen weder yn vnd beclageden sich ouermitz
eren vorspreken, gode, dem konincge vnd aldaii* in des
') txUixUxn,
Digiti_zed by VjOOQIC
591
hilgen Rykes heymeliken achte, wu dat — eyns deils erre
Hatnrliken maige vnd medeburgere der Stadt dorpmunde,
nemplike her gerwin cleppingh, Bürgermeister der tyt, her
Johan Murman, hilbrant henxtenberg, herman bouinghus,
Johan voirman vnd albert Troest — van heynen van Yal-
bert frygrauen to ludenscheide vor deme fryenstoele ver-
ttoirt vnd veruemet viresen, vnd togeden aldair vor my yn
gerichte eynen ledegantzen vorsegelden breifF van heyne-
manus ihaysoege frygrene to Soist vnd van velen andern
frygreuen gegeuen vnd besegelt, dair yne sey bekenntlich
weren (:) >) sulke klage , verbodincge vnd vorderincge , als
vp dey van dorpmunde sementlike vnd bisunders , . als van
Cordes wegen van lancgen, vor deme fryenstoile to luden-
scheide, van heyte vnd beuele des ergenan. hertough Adolphs
geschein vnd gehandelt weren, dat dey. to Soest mit rech-
ten ordeln in eynen gemejmen Capittele vnd gerichte des
hilgen Rykes heymliken achte, in gegenwärticheit des er-
werdigesten forsten Ertzbisschops van Coelne myns gnedi-
gen hern vorgt. dey to der tyt van sunderliker keyserliker
beuelincge vnd Commissien den ergen..fi*yenstoil bekledet vnd
besetten hadde, dey eyrste vorbodincge vnd vorderincge van
Heynen van Valbert to Ludenschede an den fryenstoile an dey
dorpmimde gedaen vnd geuordert weren, mit rechten oir-
delen machtloes vnd affgewyset erkannt weren vnd baden
dair vp eynes rechten oirdels ouermitz eren verspreken :
off heyne van Valbert off eynich andere frygreuen vp dey
vor^t. machtlosen vnd vnbundigen vorbodinghe to Soest aff-
gewisset, als viirss. steit, hedden gedaen eynige vorbodinghe
off Torderiughe off geschein were, off wat dair recht
vmc sy?"
dat ordel satte ich an eynen echten, rechten frysche-
pen, de ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmestenderen
des gerichtes vnd quam weder yn vnd wysede vor rechte
vnder koningsbanne : Na deme dey vorgt. vorderincge vnd
verbodincge to Soest yn gerichte affgedain vnd machtloss
mit rechten oirdelen erkannt weren> hedde heyne van Val-
bart off eymant anders up dey vorgt. vmbundige vnd affge-
•)b««nmjrfa«ni«,. o«.:^^,Google
S9S
wysede cirste vorbedincge off vorderincge gedain an dey
van dorpmunde, dey solden yn dcme rechte machlois vnd
vmbmidich syn \nd. blyuen.
Soe baden dey ergen. Ailbert vnd Andreas auer eynes
berades vnd quamen weder yn vnd togeden aldair ouer-
mitz eren vorspreken eynen versegelden vulmechtigen schyn
^^ld breiff van deme erwerdigsten forsten Ertzbisschope van
colne mynen gnedigen heren vorgt. versegelt, dair ynne
sync ei-werdige forstlik gnaide belügende — soe als dey
ergen. heyne van Yalbert etzlike van dorpmunde, als dey
yn der verbodinege begrepen waren, up dey eirsten affge-
wyseden vnd vmbundige vorbodinege to dem anderen, to
dem derden vnd to dem lesten male vort vorbodet hadde
\nd vorderincge up sey gedain, sey ouermitz etzliken synen
deynercn vnd vrunden to ytiiken eren geteychenden gerichteda-
gen an den vorgt. heynen van valbart vnd deme gerichte van
Ludenscheide geboden erre mechtich to wcsen deine gerichte,
deme crgenan. klegeren hertouge Adolph vnd ydermanne
dey der klage to done hedde, to done bynnen geborliker
tyt vnd op gelegenen steden , wes sey van eren vnd rech-
tes wegen weren schuldich gewesen vnd syne gnaide hedde
des den vorgt. heynen van valbai^t to behoeff des gerichtes
vnd klegers euermitz synen breyuen vnd anhancgendeu se-
gele voi*wisset vnd dair guct vor to wesen, dat alsoe to
gescheyne, als vorgt. steit, welke bcwysincgc vnd breyue
myns gnedigen hcrn vorgt. mit rechten oirdeleu dair vor
my van werde erkant wuirden, Soe baden dey vorgt. Ail-
bert vnd Andreas eynes rechten oirdels ouermitz eren vor-
sprecken: Na deme dey vorgt. myn leyue gnedige here
van Colne dey verclagenden vnd vorbodeden dey van
dorpmunde to eren gelachtcn vnd geteychenden richteda-
gen an gericlite geboden erre mechtich to wcsen to eren
vnd to rechte, vnd hedde dat den vorgen. heynen frcygre-
uen yn deme gerichte to ludenscheidc to behoeff des kle-
gere verborget vnd verwisset ouermitz synen segelen vnd
breyuen. off dey vorgt. heyne frygreue — bouen disse
vorgt. bode vnd gelouuen vnd vmbindige affgewysede ver-
bodinge eynige vorderinge off vorbodincghe an dey van
dorpmunde gedam hedde, off dat hey der van dorpmunde
izedby Google
-293
cynich veruemet vnd veruoirt hedde nemeliken dey, vorgt.
herngerwinhern Johan,hilbrand,Herman, Johan vnd Ailbert
off dat yn deme rechten icht eyn vngerichte sy vnd solle
inachtloss vnd vmbundich syn, off wat dair recht vme sy?
dat ordel satte ich an eynem rechten fryen schepen,
dey ghenk vyt vnd bereit sich mit der Ritterschop , fry*
schepen vnd vmbstenderen des gerichts vnd quam weder
yn vnd wysede vor recht vnder koningsbanne : „hedde dey
vorgt. heyne — vp dey vorgt. affgewyseden eirste vorbo-
üincghe vnd bouen disse vorgt. bode, gelouuen vnd vor-
wissinge van vnsem gnedigen hern van Coelne vorgt. ge-
schein, den van dorpmunde eynige vorbodincge gedain, vnd
dey vorgt, H.gerwin, H. Johan, Hilbrand, Herman, Johan vnd
Ailbertus vei'iiemet vnd veruoirt, dat were ein vngerichte vnd
solde mechtlois syn vnd solde in dem rechte den van dorp-
munde an ercn lyue, Ere vnd gelyrape nicht hinderlich
noch schedelich wcsen.
Soe baden dey vorgt. Albert vnd Andreas ouermitz
eren vorspreken eyns rechten oirdels dar up : „na deme
dey vorgt. vorbodincge, veruemiacge vnd voruorincge —
mit rechten oirdelen — machtloiss — gewyset were, wu
sey dan yn deme rechten dey vorgt. hern Gerwin, Johan,
Hilbrand, Herman, Johan vnd Ailbert weder in des hilgen
rykes fryen gerichte brencgen vnd komeu sollen, off wat
dair recht vme sy?
dat ordel satte ich an cynen echten rechten fryen-
scheppen, dey ghenk vyt vnd bereit sieh mit der Ritter-
schap, frygreuen, fryschepen vnd vmbstenderen des gerichts
vnd quam weder yn vnd wysede vor recht vnder konings-
banne: „dey vot'gt. veruemeden solden ycllch hebben in
synre handtwe echte fryeschepen vnd des koninge pennink
vnd einen reep vme synen hals vnd komen vor my in des
hilgen rykes heymelike achte vor dey kaiserliken gewalt .vnd
gerichte, vnd Valien vp ein kney vnd bidden vme god vnd
vme den koningh, sey vyt dem vnrechten vorderiucgen
vorbodincge vnd machtlose veruemincge to des Rykes gna-
den to nemen ynd sey dair van weder yn ere vryheit vnd
vrede to-setten na des gerichtes recht.
Digitized by VjOOQIC
JW
Alsoe quamen dey vorgt« veruemeden vor my aldair in
gerichte des hilgen Rykes heymelike achte vnd'vellen up
ere kney, als en mit rechten oirdel gewyset was, soe heb
ich gerd frygreue dey ersamen hern gerwin cleppingh, hern
Johan Murman hilb. Heiixtenbcrg, herra. boulnghusen, Jch
voirman vnd ailbert Troest vyte der vnrechten vnbundigen
yeruemincge, veruorincge vnd vngerichte genonien vnd
hebbe sey van denie bösen gerechte vnd vngerichte weder,
van wegen — myns ainptes, yn ere fryheit vnd vrede ge-
sät vnd yn des hilgen Rykes hulde vnd gnade vnt-
fangen vnd genomen, alsoe vry vnd also woeldedich vnd
vuUenkomen an eren eren vnd rechte, alse sey waren, er
der tyt, dat sey beclaget vnd mit der veruemincge — be-
8 wert waren.
Soe baden dey vorgt. her gerwin, Johann, Hilb., Herrn.
Joh. vnd Ailbert seinen my vmb eynen vorspreken , des ich
en gunde, vnd baden my eines rechten oirdels dorch eren
vorspreken: of eymant na dissen dage sey vmb eynige
punte beschuldigede off beklagen wolde,'yn des hilgen Ry-
kes hey-mlike achte, off hey sey to recht icht warnen yn
eyschen vnd verboden solde, als men in den rechten,
echte fryeschepen schuldich is to verboden vnd to wynnen ?
Dat oirdel satte ich an eynen echten rechten fryen-
schepen, dey quam weder yn vndwysede vor recht vnder
koningsbanne(:) „wey dey vorgt. hern gerwin etc. — be-
clagen, yn eyschen off verboden wolde, dey solde sey wyn-
nen vnd verboden als — echte fryschepen.
Soe vrageden dey vorgt. sess: off eymant sey hima-
mals van der vorgt. vnrechten veruoringhe. bekrodede vnd
beswerde, dat en hinderlich off schedelich mochte wesen
an eren lyue ere off gelympe, off dey dair vme icht des
hilgen Rykes fryen gerichte mit rechte in broke vnd pene
veruallen sollen syn vnd off dey en dair vme icht wandel
vnd boete solle dair vor doin, als eren eeren temet, als
sich yn derae rechten geboirt. off wat dair recht vme sy ?"
Dat oirdel satte ich an einen echten rechten frysche-
pen, dey ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmestenderen
des gerichtes vnd quam weder yn vnd wysede dairvp vor
recht ; „na deme dey vorgt. heren gerwin etc. in ere vry-
riizedby Google
MS
heit vnd vrede- weder gesät sint, beswerde sey cymant dair
en bouen yan den vurgt. vngerichte vnd veruorincge mit
vorsate. dey were dairvmb deme hilgen Ryke in pene
vnd brocke geuallen vnd solde en sulken stant stain, dair
hey sey to vnrechte gerne mede beswerde vnd belestigede
vnd were en dair vmb in deme rechten schuldich wandel
vnd boite to done, als sich geborde in deme rechten vnd
$ey mochten dat an eme vorderen in de» hilgen Rykes
heimeliken achte lo dren veirtennachten vnd drcn dagen
als'recht were.
Voirt sovrageden dey vorgt. eynes rechten oirdels ouer»
Xtiitz ercn vorsprekcn : „Na deme dat sulke verbodinge vnd
beicstinge des vm-gt. fryen gericlits to ludenscheidc den van
dorpmunde geschcin were, vnbundich vnd machtloes erkant
were, vnd oiF der y^n doi-pmunde dan eynich noch in den
vnrechten verbodincgen stonden, off sich dey icht torechte
mit vulbart disses gerichtes to arnsberge dair van weder
in ere vryheit vnd recht mögen setten laten vor dissen
fryen stoile off vor eynen anderen fryenstoile dey en gele-
gen vnd bequeme were, off wat dair rechte vmb sy ?"
Dat oirdei satte ich an eynen echten rechten fryen-
schepen, dey ghenk vyt vnd bereit sich mit den vmesten-
deren des gerichtes vnd wysede dair vp vor recht vnder
koningesbanne (:) „Nademe mit rechten oirdelen erkannt
were, dat disse vorgt. sake alhyr yn gerichte so bundich
vnd so mechtich weseu solde dey to verklerene vnd to ver-
rechtferdigcn als sey vor deme gerichte to Ludenschede
dair dey saken angehauen vnd geuordert sint gercchtuer-
diget vnd gerichtet worde, vnd na deme dan dey vorbo-
dincgc vnd vorderincge vnd gerichte euer dey van dorp-
munde gedain vnd geschein sint soe moigen dey van dorp-
munde, dey yn den vorbodincgen begrepen sint mit vul-
bart des gerichtes to arnsberge sich van der vnrechten be-
swerincge des gerichtes to Ludenscheide w^eder vor dissen
fryeenstoile, off vor einen anderen, dey en bequeme is vnd en
gheopent mochte werden dair van weder in ere fryheit vndfrede
•etten laten als recht is, dair ich gerd fiygreue van gerichts we-
gen mynen gantzen willen vnd vulbart to gegeuen hebbe
vndgeue in kiaft disses bryfs des sich de vorgt. verbode-
Digitized by VjOOQIC
»96
den van dorpmunde mögen van der vorgt. besweringcn
vnd vorbodincge weder yn ere vryheit vnd vrede satten
Uten vor dissen fryenstoile off vor eynichen anderen
fryenstoile vnd frygreuen dey en bequeme were vnd geo-
pent mochte werden.
Ynd ich gerd frygreuen vorgt. hebbe alle disser oir-
dele gevraget in gerichte eyne werff ander werff vnd derde
werff der gevolchnisse als my to rechte geborde, dey nicht
wederachtet en woirden yn deme gerichte, sondern sey.
woirden gevulbairt van der Ritterschapp, frygreuen, fry-
scheppe vmestenderen vnd dyngpüchtigen des gerichtes,
alse ouch dat mit rechten ordelen vor my erkant wart,
alsoe dat der vergt. ordel vnd rechte neymant in deme
rechten wederachten off wederspreken en solle, dan op
deme dage data disses bryfs vnd up disse tyt yn Jegen-
wordicheit disses gerichtes dair ich myn oirkunde vp alle
disse oii'dele vntfancgen hebbe, als recht is. dair ouer vnd
ane gewest sint dey ersamc vnd frome Bernd van Hoirde,
droste to Arnsberg. Conrait von Lyndenhorst. greue to
dorpmunde, diederich van wickede, Cord Wrede, Volbart
schade, Ludolph Vorstenbergh , diederich Schade, Herman
von Bynol, Ritterschopp. diderich Leuekingh, Bernd Duy-
ker, Heynemannus Muysouge, fi'icke Gorgis, hinrich visch-
meister, hinrich van Wymelhusen, wenemar paschendail,
hinrich van Lynne, alle frygreuen des hilgen Rykes, Amd
Schotte, Johan van Innen genant van dem Broike, Johan
Roide, Raitheren to Soist, gcrwin IVJoir, Gotschalk herken
regnant wilne Burgermeistere to Anisberge, Herman Nase-
bairt Rost, Herman myck vnd vele andere echte vrysche-
pen dynkplichtich to deme vorgt. gerichte. vnd want alle
disse vorgt.^ Sake — vor my ergangen sint — soe hebbe
ich — myn Siegel van gerichtes wegene to tuge — an
dissen breiff geliancgen. vnd wante vns Bernd Droste, Con-
rade, dederike, Volbart, Ludolph, Diederich, Hermann,
Bernde, Heyneman, Fricken, Hinrike, Hinrike, Wenemar
Hhu'ike vnd diderike Amd Johanne vnd Johanne alle vorgt.
Sake — witlich vnd kundich sint vnd. heben dey geseyn
vnd gehoirt — vnd smt dair to gekom vnd genomen to
rechten vmestenderen — so hebbe wy Bernd von Hoirde.
Digitized by VjOOQIC
J97
Conrad von Lyndenhorst, erfgreue to dorpmunde vnd vry-
greue des hilgen Rykes, Dlderich van wickede Ritterschopp,
Arnd Schotte, Johan van Lünen gt. von den Brocke vnd
Johann Roide Raitman Vurss, Diderich Leiiekingh, Bernd
Düker .Heynemannus Mysonge. fricke georgis, hinrich Visch-
meister hinrich van Wyraelhusen, Wenemar paschendail vnd
hinrich van Lynne alle frygreuen vorgt. to tuge der wair-
hait — vnse Segele — an dissen brieff gehancgen. Ge-
geuen in den Jare vnsers heren godes geboirt dusent veir
hundert vnd achte vnd- dertich jair des neisten donresdags
na sunte Johannes Baptisten dage syner geboirt. ^)
244. ©ül^neBrief jtt){fd^cn Sol^ann i)on 33ocgc unb bcr
©tabt iDottmimb. 1444, 1. @onntag mä) Djietn.
To weten soe als twist vnwille vnd vede uperstanden
is tuschen Johan van Bocge an eyne vnd de ersamen Bür-
gerin ester vnd Raid der Stad dortmunde an de andere syde
soe is bedediiigt — ouermitz diderike vah Wickede, Gerd
Knyppingh, Idel Walraue vnd aleff vrydach gt. Ruter — dat
de vurss. Johan vnd de vurss. Burgerinestere — vor sey
vnd alle ere helpere — eyne stede vaste soene gegeuen
hebt — also als de van dortmunde heren Wenemar van
Bocge, Johans broder vnd Johan" den Denen gevancgen
hebt, so sollen de vurss. gevangenen doch hebn errevcnk-
nisse vnd sollen den van dortmunde eyne rechte venknisse
louen vnd sweren in sodaner wys als hyr na geschreuen is.
dat is alsoe to verstane. Soe als de van dortmunde Jo-
hanne van Bocge vurss. eyne summe geldes gelent hebt,
dat he of numant van synr wegen thegen de van dort-
munde doin en sal in veden oS ane veden. he en heben
errsten de vurgt. summe geldes weder gegeuen to tyde na
uytwysinge der breue dar ouer gegeuen. Wert nu dat de
vurss. her Wenemar — er de vurss. Johan den van dort-
munde de summe vorgeroirt weder gegeuen hed jr— in
') ißon ben 15 ©iegeln finb nur ncd^ 8 i»OTl^anben; ba^
M Gd^enev unfenntlid^.
Digitized by VjOOQIC
S98
Lyfland toghe vnd dar verbleue, dey wyle vnd alsoe lanege
als de Turss. Her Wenemar alsoe to Lyflande bleue aoe
lancge sal de vm*gt. H. WcDeraar van dem yenknisse vn-
belestiget blyuen beheltnisse eme syner cre md ayns gc-*
lymps vnde off de vurss. h- Wenemer weder vyte Lyff-
knde queme vnd dar nicht en verbleue vnd de vurss. Jo-
han den van dortmunde de vurss. summe weder gegeuen
hed — vnd mit veden an de van dortmimde tastete —
aoe sal de vurss. h. Wenemar denen van dortmund eyno
venkniss halden vnvertoget bynnen dortmunde al;i he dat
— gesworen heft — datum MCCCCXLIV. Sonntag Quast
modo.
Wickede ftcgelt mit bem qu^rgefl^etUtn @(i(i(be unb bec
(Sllebe; Knipping mit bcm a^fangget^cilten unb brei Slingen^
Walraue mit einer ®it^t, Vridach mit 2. 1. (Rittjen.
245. ©cnrab t)on Sinbcnl^orjl , ®taf ju Dorlmimb,
i)erfpri(fit leinen (Sölncr SSörfter i)or feinen grei*
piil)t 8u laben. 1444, 18. Slugufl.
Ich conrait van Lyndcnhorst, Erffgreue to dortmund
doe kunt — Alsoe als de ersaraen wysen Burgermesterd
vnd Raid der stede Colne van macht erie vryheit vnd pri-
uilegie en vnd eren vorvaren van paesen keyseren konin-
gen vnd archiepiscopen to Colne behaldcn hebt, my ange-
langt vnd bededingt hebt, wante sey , ere borgere vnd jn-
geseten an mynen vryenstoilen vnd gcrichten verbodt vnd
beswert sint, darvmb sey ray also vere veruolgt vnd to
geistliken krode gebracht, vnd dar toe in groite swair pene
ind boite, vellich to sine, mit oirdel vnd rechte hebt laten
wysen vnd deme vorder na doin gaen, dat ich to grote
beswernisse gebracht bin, dar ich vulbetende vnd ouel vn-
derwyst to kome vnd gedain ,heb, dat my leyt is, vnd be-
kenne dervmb oucrmitz dessen breue, dat ich mit wai'heit
kentliken berichtet vnd vnderwyset bin, dat dey vurss. er-
samen hern Burgermestere vnd Raid der stede Coelne ere
borgere vnd Ingeseten, also bevryet vnd priuilegiert sint^
dat men sey, als verre dem klegere bynnen Coeln geyos
Digitized by VjOOQIC
«99
i'echtes geweygert werdt , vyt eren stad Coelne noch an
geync vryestoile noch openbare gerichte eyschen , vor<Jefn,
verboden noch anlangen sal in neynigerwys vnd cjat en
darvrab verbodinge, ordel vnd beswernisse der vurgt. my-
ner vryenstole off gerichte wu de to ghangen sint vmbil-
Kken vnd to vnrechte geschein synt, van rechte affsyn vnd
vmbundich blyuen sollen ayn eren schaden off acht^rdeil
vnd gelouen ok de vurss. van Colne hyr namails nummer-
mer an mynen stoilen vnd gericht noch ouermitz mynen
vrygreuen vnd vronen noch neymantz anders van myner
wegen heymliclieri noch openbare to staden off verboden to
laten, beordelen, besweren noch to bededingen noch myno
gerichte thegen sey so openen vnd wer sake dat men hyr
namails vmmermer bevunde dat sey hyr eubouen an mynea
Stolen off gerichten, off ouermitz de mynen beswert , beor-
delt off bededingt wurden — so gelouen — de gerichte,
besv^ernisse , vnd verbodinge to eren gesynnen mit boden
off mit breuen up myne kost alle tyt äff to doyne , äff to
werpen vnd äff to stellen sunder eyiicher kumnier, Indracht
vnd' argelist. vnd diss to oirkunde der wairheit vnd gantzer
stedicheit soe heb ich — myn Ingesigel — an dessen breff
gehangen vnd heb gebeden de ersamen Burgermestere vnd
Raid der Stadt dortjnund, myne guden vrunde, dey my to
allen vurgt. saken hebt helpen vnderrichten vnd vnderwyr
sen, dat sey erer Stad Secret segel — an dessen breff hebt
doin hangen — datum anno dni. M<» CCCC^XL quarto
feria tertia post assumpt. bte« marie virg.
246. günf SCage naS) Quasi modo Bcfcnncn Sol&antt
SRummcItan \>an SRo^ueren, SÄitter unb Sonrab
©tede, baß ftc 9?amenS beS ffömgS ©tgiSmunb
mit ^erman ©lepping, Sürgermciflcr, unb §ille^
Brant i^cnflenöerg , SSürger ju SJortmunb, tt)egcn
bcr Silben auf 400 t^^cinifd^c Oulben fi^ Der^f
fllic^en ^aUn unb baß i^nen foli^c auggeja^lt ftnb.
1445.
Digitized by VjOOQIC
800
247. ^Qlpfl (Sugctt mi. Bcfldtiflt bcn @(^icb«fpru<5
übet ba8 SßrafentationSre^t bet ©tabt 5Dort^
munb in bcr »dnolbi^spfarrc. 1448, im 5Kdtj.
Eugenius episcopus servos servorum dei. Dilectis filiis
proconsulibus consulibus et commuuitati opidi tremoniensis
Colon, diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Ex
paterne caritatis officio singulorum christiiidelium, per qiie
illorum deuotio ac divini cultus incrementum siiccedere
prospicitur, uotis libenter annuimus, ac eis fauores aposto-
licos gratiosiiis impertimur. dudum siquidem felicis reeor-
daiionis martino pape V. predecessori nostro pro parte
vestra exposito, quod licet ins patronatus et presentandi
personas ydoneas ad parochialem ecclesiam sancti Rejnoldi
opidi tremoniensis colonicn. dioc. ad vos legitime spectauerit,
et peitinuerit, uosque ad dictani ecclesiam qiiotiens vacavit
personam ydoneam prcsentaveritis. tamen certis vicibiis in
presentando personam huiusmodi negligentes fiiistis, et cum
dubitaretis propter negligentiam huiusmodi superdicto iure
posse imposterum molestari, dictus predecessor dilecto filio
. . Preposito ecclesie beate Marie ad gradus colon. eius
proprio nomine non expresso per suas littcras dedit in
mandatis, ut si esset ita et vos usque ad tempora diele negli-
gentie in pacifica possessione uel quasi iuris huiusmodi
cxtitisse reperiret, ius presentandi personam ydoneam ad
ecclesiam huiusmodi quotiens dictam ecclesiam uacare con-
tingeret, vobis perpetuis fu iuris temporibus reseruaret, prout
in eisdem litteris plenius continetur. Cum autem sicut ex-
hibita nobis nuper pro parte uestra petitio continebat, di-
lectus filius cristianus de Erpel, Prepositus dicte ecclesie
beate Marie ad ipsarum litterarum executioneni procedens,
quia exposita huiusmodi repperit fore uera, reseruationem
fecit eandem, Et sicut eadem petitio subiungebat dudum
antea super preraisso iure super quo inter decanum dicte
ecclesie beate Marie, nee non Proconsules consules et com-
munitatem jHcti opidi, qui tunc fueruut*, questiouis materia
suborta extiterat, per quendam arbitrum arbitratorem siuc
amicalem comppsitorem amicabiliter statutum et ordinatum
Digitized by VjOOQIC
801
faerat, quod decaniis dicte ecclesie beate marie pro tem-
pore existens, ipsius parrochialis ecclesie patronus foret,
illätpque sue uacationis tempore persone ydonee'que de di-
cto opido oriunda existeret, cenferret et siqua dictarum partium
contra ordinationem ipsam veniret, et eam ad .plenum non
seriiarety eo ipso a iure sibi ex eadem ordinatione compe-
tenti caderet, ac illo privata foret , nee non dictum ius ad
partem alteram obseruantera deuolueretur , ac dictam ordi-
nationem, decanus ecclesie beate Marie nee non iUius capi-
tulum ac. Proconsules, Consules et communitas tunc existen-
tes prefati, acceptarunt et ratam habuerunt, eamque bona
memorie Siffridus, Archiepiscopus coloniensis ordinaria auc-
toritate confirmauit, et approbauit vosque prefataslitteras pro eo,
quod in ilfis de statuto ordinatione, ratificatione, confirmatione
et approbatione predictis non est facta mentio iuribus non
subsistere dubitatis, licet vos siue illi qui protempore ipsius
opidi Proconsules et Consules fuei;unt, a tanto tempore quod
de eius contrario non habetur memoria, in pacifica posses-
sione uel quasi iuris presentandi huiusmodi fueritis. Nos
ne propterea dictarum litterarum destituamini effectu proui-
dere cupientes, volumus et apostolica vobis auctoritate conce-
dimus, quod littcre predicte ac processus habiti iper easdem
nee non quecunque inde secuta, a dat. presentium, valeant,
ac plenam roboris firmitatem obtineant, uosque nee non
Proconsules Consules et communitas dicti opidi qui pro
tempore fuerint, ydoneam, ad dictam paroclüalem ecclesiam
quotiensilla vacaveritpersonampresentare possitis inomnibus
et per omnia perinde acsi in cisdem aliis litteris de statuto or-
dinatione acceptatione, ratificatione approbatione confirmatione
ac aliis premissis plena et sufBciens mentio facta fuisset seu
illa non obstarent, non obstantibus premissis ac constitutio-
nibus et ordinationibus apostclicis nee non omnibus iliis que
diclus predecessor in eisdem aliis litteris non obstare vo-
luit, ccterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo omnino
homiiuun liceat hanc paginam nostrc voluntatis et conces-
sionis infringerc vel ei ausu temerario contraire. Siquis
autem hoc atteniptare presumpserit, indignationem omnipo-
tentis dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorüm eius se
noverit incursurum. datum Florentie Anno Incarnationis
. -^ ^gle
— sot
dominice Millesimo quadringentesimo quadragesimo octayo.
Idu9 martii Pontificatus nostri anno decimo.
' Expeditum VIII. Kai. aprilis anno p. B. d. Monte '
Tndecimo. Justinus. . Jo. de Steccatis.
^ie Bleierne SDuHe, toeld^e an einer Gc^nut au^ $aIB
rotier unb l^alB ^dbtx ©eibe ^n%i, ^at auf bet einen 6eite
bie Snfd^rift: EVGENIVS. P. P. im.
248. ftottcndt, SBürger ju 80 en, quittitt bet ©tabt
SDortmunb ben ®rfa^ beS gang^^ imb ®ä)ie^ii
(Selbes überhaupt aQeg (Schabend, ben et baburd^
gcl^aBt f)at, hai i^m bie Reifer be8 ($rjb(f(^of8
t>on S6In bei §oftl^aufcn Sßfcrbe iinb Jlatten
nahmen. 1449.*)
249« 1449 ^) gudestach na sent BartholomeuS;
entlägt So^an, ^crjoßc \>m SleDc'unb ®raf
Don bet 3Karf' 133 gefangene ©ortnumbet; bte
in bcr getbc jtcifc^cn il^m nnb bem Srjbifc^ofe
JDieberic^ t>onßöIn, Don benStabten, Slmtleutcn,
SRittmeiflern be? ^erjogS geniad^t unb biß gut
©tunbc fejigel)alten toaxen, batuntet: Sriflo))]^
Jgienftenterg , §etman SKuping, 3o^an SB^urfe^
SaSpat ScrSttJotb; Safiarb, iDiebetid^ Poeget^
Steigraf, SlnbteaS ©ubetman, SBil^elm Don bet
©unget.
iOeit ben Siegeln ÜB SRid^terd Sftntget bon SBidPebe unb
bet SBürgcrmciflcr ^of)an toon ^otoel unb 3o(;an SKurman,
in ber SBeifc , Jvie i^te SBa^j^jen Zi). I. ©. 253, 257 unb 259
oBflcbilbct finb.
3n biefcm 3a6re toerme^rte fic^ blc ®^tt!bla|l bec
@tabt burc^ mtf)xctt 9lentent>et!äufe, unter anbern an {^einctc^
dbelftnb unb feine grau, (S^iißine t)on bem )6infbaum, 30
(Bulben; an ^einrid) t)on bem SBirnbaum, Magister anium
unb etift^^eu au ^t. $aul in Süttic^, 20 Bulben ; et xoot
— Mi —
250.1450, a:ag t>or Matthei apost., \)eTfauft bic
©tabt 5DoTtmunb dn ^au8 nbxWS) t)on bem
glcif(^]^aitfc i^ter ©tabt gelegen.
251. gefemurti^cil üBct bic Olautl^aftigfeit eine« gel^m?
fi^ßffen, SWiß^anblung eine« gel^mBoten, ©ett)c{3
"^ bur(i^ 6 greifd^öffen, beten ©ttüfe, toenn fic am
fl5nig8tagc ni&t erfc^einen. 1452, aä)t SCage nad^
SPfingiien.
Ich Herman Walthuys, frygreue des hilligen Roym-
schen i-ychs ind des hoichwirdige fursten ind herii diderich
Ertzbisschoff zo Colne , hertzogh zu Westfalen ind zo En-
gern, Stathalter vnses aller gnedigesten hern des Roym-
schen konynx ind der heymlichen gerichte yn Westfalen
synnr gnaden yn der vryengraschap zo Arnsberg, bekenne
ouermitz dussen brieue, dat ich van beuele mynes lieuen
gnedigen hern vurgt. den fryenstoill zo Arnsberg yn dem
Bomgarten gelegen beseten vnd becledet hatte yn eynen
capittell van vnsen lieuen gnedigen hern van Colne etc. aU
dair gelacht vp dagh gyfte dusses brieues gespannender
banck to richten oiier litF vnd ere, der heymlichen besloten
achte rechte vnder koninx banne ouermitz dey Ersamen
fi-ygreuen Heynrich feckeler yn deme stichte van pader-
borne Cort rusop to dein Euersberge. Joirs frycke yn der
vryengraschap to Rüden, Herman dey grote to Buren ind
to den Wunnenberge, Gobbel van Menckhuyseii ind hencke
Schulte van Berentorp beyde vrygreue to der vrede^borg,
cort berchoff to bilsteyn alle frygreue vnses lieuen gnedi-
gen hern van Colne etc. Wilhem van der Zunger der key-
serliken kameren to dorpmund, Hinrich Kerstien yn dem
gründe van Assynchusen ind Maer van Leyffrynchuysen
e^rijlincn« ©ruber; IRe^nfcit toon SBoirtc ; SO ©ulbeti; ©crtotn
itnb (&xn\t (SUv^jing, $enrn (^ertvinS ©obnc, 20 ©ulbcn ; 3d*
^an t)cn (Saltfoten unb feinett @o^n ^ot^an, 50 (S^ulben;
(Sat^. SB)^nt^ot)e( tJonSoIn, 12 ©ulben; ^cdaxt Stoulart/ 30
©ulbcnj J^enjo ©mct^u«, 18®ulben; Jungfrau ^iltin to
ßröcpe, 15 Oulben unb nod; 110 ©ulben an »erfi^icbcne.
804 --
der yryen graschoff zo Balue den vorgenanten Fryenstoil
myt my yn den vorgt. CapitteU beseten ind bekledet had*
den, als recht is, dar vur vns qwam dey feste lambert van
Melsede schilt bordich man eyn echte rechte fi-yschoffe des
billigen Rychs ind uragede eyns rechten oirdels vnder ko«
nynx bane gemeyne dar eyn fryscheffen geladen worde vor
eynen fryenstoil yn der heymlicken achte ind geloaen doyn
wolde, wu dan dey geloue syn solde , dat hey van werde
were in. dem gerichtc ind frygreuen temelich to nemen
were na fryenstoils rechte eder wat dar recht vmb were.
Welch oirdel ich Herman Walthuys frygreue vorgt. satte
an eynen echten rechten fryenscheffen dey vyt genek ind
bereyt sich mit der Rytterschofi dynckplichtigen des ge-
richts ind fryscheffen ind weder yn qwam yn gerichte ind
wysede vor recht vnder konynxbamie (:) dar eyn fryschef-
fen geladen worde vor eynen vryenstoil yn dey heynilichen
achte ind gelouen doyn wolde, dey geloue solde syn eyn
papermyntz brieff vngecancellert mit twen angehangenden
siegeln ind den sullen twe echte fryscheffen besegelen ind
louen by eren eyden, dey sey dem konynge gedan heb-
ben ind so gut syn als die clage ind sprake werdich is.
Aisdan qwam vort dey feste lambert vorgt. ind vra-
gede to dem anderen, mail eyns gemeynen rechten ordeU
vnder koninx banne (:) Efte wey queme ind stotte, sloyge
ind lettede des konyngs boden dey wyle sey weren yn des
konyngs deynstc ind nemc eue dat yre, wat dey dem ge-
richte gebroken betten ind yn wat pene sey f^enallcn we-
ren. Ind dat oirdell stalte ich — an eynen echten rechten
fryscheffen, dey. sich beleren leit van vmbstenderen des ge-
richts ind wysede vor recht Mider konyuxbanne (:) dar eyn
fryscheffen lettede, anfertigede ind berouede des konyngs-
boden, dey wyle sey weren yn des konyngs dynste, myt
eynigen puncten, dey hedde sich gesät vyt synen urede,
rechte ind aller vryheit jnd solde eme legen eynen kouynx-
dagh to seess welken ind dren dagen ind qweme hey dan
nycht deme gerichte dat to verbetteren , so mochte dey
frygreue aldair ene verfemen, verforen ind dey lesten sen-
tencen ouer ene geuen, als der heymlicken achte recht is.
Izedby Google
— aos —
Dama toni derden inail quam dey seine Lambert vorgt.
indvragede eynes recliten gemeynen ordels vnder konyngsi-
banne (:) oft eyn — ') gewunnen hedde seess fryscheffen
dey eme tagen solden helpen ouer eyner verclageden man
an eynen fiyenstoile yn der lesten verboding *) na vrycn*
stoils rechte ind deme so doyn wolden, ind dar zo sich
bereydet hedden ind dat (dar?) eyne tyt lanch ouermitz
vmbstenderen des gerichtz Torbeden worde ind gelenget
ind dan dar na vorbodet worde dein so na to volgende wy
vurgt. steit ind dar nycht dan querae, wat er broke dar-
vmb sy, .welche ordell ich Hennan Walthus satte an eynen
echten rechten fiyscheffen des hilligen Rychs dey vy t genck
ind sich beleren leit von den fryenscheffen dey dat gerichte
vmb stonden in weder yn gerichte qwam ind wysede vor
Recht vnder konyuxbanne (:) dar eyn fryschefFe verbodet
were an eynen fiyenstoill ind dar tuych solde doyn ouer
lyff ind ere ind dat leste gerichte were ind dat gelouet
hedde to doynde ind ouermitz vmbstendere des gerichts
eyne tyt verboden worde, ind op dey tyt dan nicht en-
queme ind dar versumich ynne worden, dat gericht vul to
fome ind dan nycht enquemen, ind dat gerichte so bedro-
gen hedden ind dem klegere nicht en hulpen to synen rechte
dey hedden dem gerichte gebroken juwelich der fryscheffen
eyn seestich alder Konyngs torne des Konyngs hogeste
munte ind dem klegere synen schaden richten.
Darna stont die selue Lambert ind vrogede eyns ge-
meynen oirdels vnder konyngs banne, wu lange eyn fry-
greue sunder willen eynes degers synen konyngsdagh ne-
raen mochte dem gerichte to verfolchnysse dem verklage-
den thom besten ind allen fryscheffen to eren. dar vp wart
erkant myt rechte ouermitz den frygreuen vurss , hey
$iet i{l ein So$ in bet Uvfunbe. ^a^ meiner Slnftd^i
ifl baS aOBort man ju ergSnjenj für bo5 SBort fryscheffen
ifl ni(i^t ^(om genug.
Sffio ber ©chjei« gefül^rt, ober ber Äldger aBgen^tefen
»erben mußte. rrioalr>
mnt. 3>ortmunb. U. JC!)etl. "^ "" ^^Ogle
306
mochte inyt rechfe nemen seess weken ind drey dage ind
dan dem cleger vulgericht doyn.
Alle dusse vurss. 'artikel, ortel rechte vud rechuer-
tunge sjmtvor vns sementlichen frygreiien vurss. gescheyn
bestetiget vervolget besät beorkundet lad nicht wederspro« .
eben ind vurt besloten ind gevimden myt gewontüchen or*
delen ind der neymant wedersprechen en solde noch en
mochte dan by dem syttenden gerichte ind by konyngs-
banne dar mit vns ouer ind ane weren dey strengen Her
Gerwyn von Swanenberg, her Cifert van Obirburg, rittere
hinrieh van bemynchusen, droste tom Euersberge, Wilhel-
mus van Ympel, keiner zo Arnsberg, Engelbert van Plet-
tenberg, Johan van ... er •), Wychant van Lancha, Aleiff van
derRecke,Johan van Endorpe alle rittere ind . . *) echte rechte
fryscheffen des heiigen Rychs, Hinrich van-Geyseke, bor-
germeistere zo Arnsberg, Herman van olepe aide borger-
mestere dar selffs kerstien Schröder, Eußrt nasebart, Her-
man scharpeschutte, Tideman kattenart vart dey borgerme-
stere zo dem Sunderen, Hagen, aldendoip, husten, haggen,
langenschede, albert Bertze fryfrone des gerichts vorg. ind
vyl mee chte rechte fryscheffen genoich. In orkunde dusser
vorgt. puncte hebben wir Herman Walthus, henrich fecke-
1er, cort rusop, Joirs frycke, Herman dey grotc gobbel van
Menckhuysen, Henneke Schulte to berendorp, Conrait berc-
hoff, Wilhelm van der Zunger, Hinrich kerstien ind Maes
van leyffrynchusen, alle frygreuen vurss. wante dey ortele
ind aUe vurgt. puncte vor vns richtliken so ergangen is , zo
merer vestnisse vnse Ingesegele van gerichtz vnd amptz
wegen wyssentlich an dussen brieff gehangen. Datum et
actum anno domini Millesimo quadringentesimo quinqua-
gesinio secundo feria tertia proxima post octauas pente-
costes. •)
©et llnfang be« ißamen« i(l etlofd^en.
») i>itx PnS) 5—6 ©ttd^iiöBen iDCögefreffett.
«) Sßott ben Siegeln finb no(i^ 9 toor^anben. ©aS <Sicacl
^^^.-ä^lJö«, ^?^ f^"f*^' ^f^ Itnlöfd^rda get^eirfc auf bem «elme
5toei ¥ibUYtittgeu
Digitized by VjOOQIC
— 8<n —
262. Äaifet gricbrii^ BefleDt bie SBotmunbfd^aft unb
Srjic^ung bcr 6rbto(ä&tet bc8 legten ©rofen r>m
©ottmunb, 3 Sa^re alt. 1455, im a^)TiI.
Wir Friedrich von gottes Gnaden romischer Kaiser —
entbieten den ersamen Burgermeister vnd Rathe vnserer
ynd des Reichs-Camem vnd statt zu dorttmund vnsere gnad,
vnd alles gutt. Ersamen lieben getrewen. als Ir ietzt von
wegen eins Edelnknechts , der ein Erbgraue vnd der letste
der graueschafft vnd gerichtes zu dorttmund gewesen mit
tod abganngen sey vnd ein kind, nemlich ein tochter bey
di*eien jaren alt nach Im verlassen haben sol, geschriben
habt, solich ewr schrifft vnd begerung darinne haben wir
vemomen vnd ist darauf vns meynung vnd emphelhen ew
mit disem brief ernstlich gebietende, das Ir dasselbe kind
mit Leib vnd gutt einem erberen glaub wirdigen' ^'nd wol-
habenden geswaren Ewrer mitbm'ger zu dorttmund der
dartzu vemufftig vnd tuglich sey beuelhet vnd eingebet,
das biss zu seinen bescheiden vogtperen jaren, als ein gc-
trewer vormnnder vnd phleger in vormundschaftweis innzu-
haben, zu behüten mit tugenden vnd sitten zu weisen vnd
zn leinen, vnd sust zu fursehen vnd zu bewaren in allweg
getrewlich zu behutten vnd wenne auch das vorgemelte
kind zu seinen bescheiden vnd mawnperenJaren komen ist,
das alsdan mit einer erbern persone van gutten tugenden
vnd sitten getrewlich vnd nach dem besten zu der heiligen
ee nach eeren versorget in dem allen wir ewr vernuft vnd
gewissenheit wellen beladen haben. Geben zu der Newen-
statt. Sambstag vor dem Sonntag misericordias domini 1455,
253. Srjtiftä^of ©icberfd^ Don ®6In, crt^eitt bcr SiiHe
bc8 Sß(H)jie8SWartittV., Xiom 14. Wai 1423, o6cn
5«r. 217 feine 3ujKmmimg. 1455, 21. Sluguft.
Theodericus dei gratia sancte colonien. Ecclesie arcliie-
piscopus sacri Iraperii per jtaliam archicancellarius. West-
falie et angarie dux apostolice sedis legatus etc. vidimus li-
teras felicis recordationis domini Martini quondam pape
quinti, eius vero sigillo plumbeo impendente bullatas vt
— sog
prima faeie vldebatur sanaa integras non viciatas nee in
aliqua sui parte auspectas tenoris infrascripto : Martinus etc.
(^ieT folgt MxÜi^ bit SBuUe qUxi IRx. 217) quibus literis
sie visis et perlectis equum, piiim et rationabile existima-
mus et credimus illas habere vigorem et firmitatero, et me-
rito obseniari debere iuxta eorum formam et tenorem in
cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est ap-
pensuni. Datum in civitate nostra coloniensi vicesimo die
mensis Augusti Anno domini Millcsimo quadringentesimö
quinquagesimo qiiinto.
254. SBart^olomcuS SJcgaS 9Stce^@(^a^mrifler Ui Sßap«
fieS, Befennt, baß ber SPfarret )oon ®t. SReinoIb
in ©OTtmunb; ÜDetmar SBctgioort, bfe SKnnatcn,
obcT f^alUn 6in!imfte eincS ^df)xci, \>ott bct
flcba(j^ten Pfarre , {n bic er au8 gctt)iffcn ®rfm*=
ben tootii ^aipfle jut ©träfe »eturt^cHt ijl, mit
55 ©olbgulbcn gejal^tt fiat 1457, 9. 9KäTj, de
dato Rom.
255.Äaifer gricbric^ Belehnt (Srac&t ©tedfe, Partim»
feincg ©ol^nc« ^ang, ex nova gratia mit ber l^t
Ben, bem 3?ei(^c l&cimgefaHeiiett ®raff(^aft 5Dort=:
munb. 1457.
.256. Stacht ©tcdfc Befunbet, ba^ jttjtfc^en feinem
©ol^nc Sol^ann unb (EaÜ^axina, ®tBto(^ter beS
DerporBenen §enri(^ Don Sinbenl^orjl ein ^cirot^g^
t>ertrag gefi^loffen fei , in golge beffen leitete bie
f)alU ©taffi^aft ®ortmunb in bic (Sf)t einBringc,
mit ber er, ber SSater, 9?amen8 feinet ©o^-
neS Bereit? Dom Äaifer BeleBnt toorben fei. (Sr
l^aBe baBei gcf(^n)oren, bem Sieid^e unb ber ©tabt
5Dorlmtmb treu unb I;oIb ju fein, an6) Der*
fproiä^en, bofi bie cingeBrad^te l^olBe ©raff^aft
Izedby Google
808
niemate in anbete ^dnbe, aK bte Ux @tabt
35ottmunb uBerge^en bürfc. SSJlbäfte fein ©o^n
Dor JBoHgiel^ung bcr^eirat^ mit Sat^arina jter-
Ben, fo foöe Ui^x @o^n @oSn)in unter obigen
33ebingungen bie ^eirat^ mit berfelben öoHate^
^en. 5)ie 2)abingglcute ftnb: ^tnxiä), ^err ju
®^emen, ©oStoin ©terf, Stfimarfd^att unb SRo^
Bert ®tael öon ^olpcin, @8 flegeln: Srai^t
©tedfe, ber eble ^m JBil^elm t)on SimBnfg; §crr
ju »roiif, Srad)t8 ©(^n)ager unb 9Htter 1458 ')•
©ie (S§c 3o^ann5 mit (Sat^arüia blieb finbetloS. Sc-
heret ßarb 8. 'äpxii 1504 ((le^e Söanb I. @. 146) , ßat^arina
«Berleete unb h)urbc nod^ 6. 3»«« 1513 ju (SCei>e, öom Äalfcr
SKcs «üd jld^tlld^ bet falben ©raffd^aft mit einem ßc^nölnbalt
öeifc^en. @ie tarn aber ni^t mti)x in ben ©efig beirfclben.
2)ic ©tabt IDortmunb naf)m gemdg ber Vertrage ©epfe batjon
unb erlangte aui^ 1504 bie ©elc^nung öon Äalfer SKaj, bie
^^Stct toon allen Äaifern erneuert ift» SRit btefer ^älfte ber
©raffd^aft erhielt bie @tabt folgenbc ©fiter unb ©ercd^tfamc :
1) !Die jtoeitc C)dlfte ber greijKi^re; unb 2) ber aKanje, 3)
\>aB @ta))e(gut auf ber Sß^f^e ^u Zo^ptU, Sliteman t)on Su^?
bing^aufen unb SBinanb fein (So^n, l^atten e§ 1355 an G^on«
rab, ©raf öon ^ortmunb öcrfauft, 4) ^of 3:«^ngarbe ju
^xaMf Wlannltf^n. @r l^atte jli^ jule^t in me:^rer^n ^dnbett
befunben unb toar .mit einem iDritt^eile 1422 ©oötwin toon
Unna, ein ©o^n Üleinolbö, bon ©raf ^einrici^ toon ßinben*
l^orfl, unb 1487 ©oStoin »on Unna belehnt, jtoci 1)ritt§ette
ober befaf 1487 Lambert örafc, ein ©o^n ^enric^ö, 5)
bie ©ater (S^oninf unb ^rovoenin! ju SBaltr«)), toomit )uer|l
SBertram ^on S^engebe; genannt be ^und unb bann 1401
S)ieberid^ SSribadö toon $ufen, Ie|terer üon ©raf <&enric^
i)on fiinbeni^orft, belel^nt werben toar, 6) J^remergut ju SBi(Äc»
tin^o\>m im ^ird^f^iel SBe^elingl^otoen. 1432 würbe ^ieberii^
!>• SBltting^otje, genannt S^ortferfe, toon ©raf ßonrab toon 8in«
ben^orft ttnbl463^ieb. 0.iBitting^ot>egt. 91. ift ))on <Srad^tt)on
©terfe"^ tcte^nt, 7) ÄofWind^off unb blc aerfmer «Warf au
Söcr^en bei ber Äird^e aWannle^n, im Äird^fi>iel Sajlro^, 1480
würben SBcrn^arb, 3o§ann unb ^tinxi^ , ißröber »on SRoben*
berg, ijon @raf 3o|ian @te(fc Belehnt, 8) ^e^rfcr^of ^u !Dor3.-
felb *Wa.mIe§n, 1409 würben SBit^elm bc ©rüter »on ©raf
4)enri(i^ t).. Sinben^orft unb 1452 ^erman be ©rüter belel^nt,
9) % SWorgen ßanb bei ^ortmunb, 1431 würbe So^an wn
$^^el »om ©rafen ^onrab t}on Sinben^or^ belel^nt, 10) bad
810
2S7. ®etUäf t>on ^olte unb Selele @uberman {Kfteit
eine 5Keffe tn bem I)ominicaner*ftIoflet unb fuB^
fütuirten bie Atmen, mcnn \e bic9Reffe wegfallen
foOte. 1459; ©onntafl na^ SÄargatct^a (aRitte
SuIl).
Wy Broider diderich kleynschmyt ter tyd prior, broder
Tydeman sedeler, olde prior. Broider Johan Schotte sub-
prior VII d vort wy gemeynen broider vnses conuents vnd
closters prediker ordens jn dortmunde doen kunt allen
luden so als de Erbarn gerlach van dem Holte vnd beleke
Sudermanns des vorsc. gerlachs echte huysfrow, myt eren
guden vryen willen , puyrlichen vmb godeswillen vnd vmb
selicheit willen erer seilen vnd erer beider alderen, broi-
dere, susteren, vrunde vnd maghe vnd aller zeilen dar se
des vor begerende syt vnd vort alle der gener zeile, der
se ers gudes wetende, off vnwetende, vnd jn einicher wise
gebruken, gegeuen hebn ertliche, eweliche vnd vmmermer
to hebn vnd to beholden vns vnd vnsen conuente vnd do-
siere jn dortmunde,* vnd allen vnsen nakomelingen Eyn
«of c ®„t jtt abcme unb feaS iDdrten ©ut mpüna auctft 1416
»etn^ar^, ^^^^ ®ltten ju ®rotc&e toom Otafcn ßentlA \>. Sltt--
ben^otjl ttutj 1461 bcffcn @o^n «Icff »on aBttten toon So^ati
©tcrfc 11) ®ut iKarfcUne ju 8ünen, 1435 toutbc J)lc.
Uxi^ bott bct «ecfe, ©o§n O^cbetö; «itter«, öom trafen
Sonwb ton 8inben§orfi UU^nt, 12) j^of SBermind^ufcn bei
Söf^o^), 1396 SDieb. öon ©erc^cm gt. adm^e, öom ©rafrn
*«ntij^ i,on Sinbcn^otü Belehnt, 13j j^of ju ßubecfe, 1431
3)tcb ö. SBirfcbe »om ©rafcn (Sonrab ü. ßinben^orfl BeU^nt,
14) @ttt juSötarfel, toomit nad^ bem SCobc ^einrii« tooii bcm
©tafe bcffen Äinber !Dicbcrtc6 unb ©crttub In ber Werfen
t§re« 53ormunbe8 SBiIt)eIm STOuIl^orjt 1434 »on Sonrab \>ott
fiinben^otfl Belehnt ö)utben, 15) @ut ju SÄaltro^. tocti^eS 1436
^t«b. t). ^arte toom Orafen ßonrab te. ßtnbcnl^oTll al« Sc^n
«mjjfltig, 16) fe*« ÜÄotgett 8anb Bet ^^ortmunb, toomit 1451
SamBett t)on SBer«toorb »on 4>elnr^ ö. 8tnbcn^or|l Belehnt
würbe, 17) baS ^^tfcr Out ju SBefl^of, womit 1472 3)etmer
®*ta0C au SBcP^of i)on3o§a« ©terfc Belehnt Warb, 19) öicr
SÄoröen öor ber ßtfei^ unb mel^rere anbere «elncte fielen i«
t)«Wtcbenen i&Änben, 19) je^n iWoraen ju ^ottmunb. womit
1416 ^e^rematt toon ®B«men Don l^elnr^ \>on ßtnbenBorfl
Belehnt würbe. S^ic attobial*@üter Sinbenfiotft unb 3*ertt
BlieBen ber ©ittwc «ftt^arlna.
Digitized by VjOOQIC
Sil
helffte van eren gude, geheiten Wibbelynck — gelegen to
brackell in dem gerichte van dortmunde — in behoufF der
sacristien to hostien vnd to wyne — to aller missen in
vnsen cloester vorgt. gottesdenst dar mede to done, dar
to de3men, to komen vnd to bliuen erffljpbe, eweliche vnd
vmmermer vnd- des anders nirgent to tekeren noch to ge-
bruken — id en were — dat van der rente. — Ichtes wat
ouerleipe, dat sal dan komen to dem gelochte vp dem al-
taire vnd hebn vns — gebeden dat wy — to ewigen ty den,
dagelix ^— eyn erffmisse in vnseni cloester halden solen
vor sey beiden vor er alderen — vp dem altar vnserkerken
— welck gewyet in Ere suntc Matheus des hilgen apostels
vnd sunte vincentius des hilgen Lerers, als vp elcken Su-
nendagh eyn misse von der hilgen dreyualdicheit op elcken
manenda^h eyn misse van allen gelouigen zeilen vp elcken
dinschdagh eyn misse vor dey sunden, vp elcken gudestagh
eyn misse van dem hilgen geiste, vp elcken doiiresdagh eyn
misse van den hilgen sacramente, vp elcken vridagh eyn
misse van dem hilgen cruce, vp elcken saterdagh eyn misse
van vnser leyuen vrowen vnd wert sake, dat vp einich der
vorsc. daghe einich hillich dagh offhogetyt queem, darmen
na gesette der hilgen kerckeii, billiche Misse afhailde vnd
geboirde to holden so solde men dan gelyke woll dey Misse
van der hogetyd vp ten selven altair holden vnd lesen dan
mede eyn coUecte secret vnd complende von der vorsc.
Erffmissen dan opten dagh na versatinge geboren solde, ,
sa ducke als dat gesche vnd de preisters, de de misse
donde werden , sollen to ewigen tyden alle daghe ter stunt
na der misse — afftreden van den vorss. altair, vor da^
altair vnd wyn myt eynen wyequast vp dat pauemept vor
den altar myt den hilgen wyewater vnd bliuen dar staende
vnd lesen de twe psalmen miserere mei deus vnd de pro-
fundis, myt der coUecte fidelium deus vor de zeilen als
vorss. is vnd vor alle gelouigen zeilen, und wy — anseynde
er — gunst.to gode — vnd leyuede to vns vnd vnse cloe-
ster — so hebn wy deselue bede — getwydet vnd verhört
vnd hebu — de vor ErflEmisse — angenommen — alle dage
te done — vnd verbinden vnss dar to as vurss. is, open-
barliche vor dem gemeynen volke de vpten vurss altar to ^
Digitized by VjOOQIC
311
done, doch oflF id biennich were, aedan — myt beslotten
doreti vor de seilen vorss. — Ock verbynde wy vns — off
wy — de vorss. missen — in tokomeuden tyden nicht en
heldeu vnd acht dage darinne versmnelich wurden, — vnd
wy — van gerlacj^ vnd Beleke off na erer beider leuen
van dem ersamen Rade van dortmund darumb gestraifit vnd
vermant wurden vnd wy vns — nicht betterdeu — dat
dan de vorss. helffte van dem gude to wibelinck — ver-
uallen sal syn in den hilgen geist vnd in dat gasthus byn-
nen der stat dortmunde — vnd want wy — gelouet hebn
— in mate vors, so hebn wy — vnse conuents segell an
dissen breiff gehangen vnd wy hebn vort eyndrechtliohen
gebeden den Erwerdigen geistlichen meister Friederich Mol-
ner prouinciall der prouincie to Sachssen, vnsen leyueu
vader dat hey syner prouincie Ingesegell — an dissen breiff
medewille hangen, dess ich broider Frederich — gedan heb.
Datum Anno domini Millesimo quadringentesimo quinqnage-
simo nono Sabbato post bte. margarete virginis ac martiris *).
258. 5Dic gannlie toon §6t)cl ^ftet bic aSicaric ©t.
©tuciS mi ®t. ^©tepl^anl 1461.
In nomine sancte et individue trinitatis patris et filii et
Spiritus sancti amen.
Universis et singulis tarn presentibus quam futurispre-
sentes literas nostras inspecturis Theodericus de moersa
decanus ecclesie sancti severini coloniensis commissarius a
reverendissimo in christo patre et domino domino Theoderico
sancte coloniensis ecclesie archiepiscopo sacri romani im-
perii principe electore et per italiam archicancellario west-
phalie et angarie duce apostolice sedis legato etc. specialiter
deputatus salutem in domino cum bonorum semper operum
incremento :
Literas patentes prefati revereudissimi in christo patris
et domini domini Theoderici archiepiscopi etc. ejus vero
abgefaOen.
2) «n bcn , in ber Utfunbc ^junctttten (Stetteit ijl ba8
Ottginal aetjlSTt; ble Sütfen Pub «ein.
Digitized by VjOOQIC
313
ngiHo impefidente sigillatas sanas et integras omuique pror-
sus vUio suspioionis careiltea nobis pro parte providi' virt
Johaimis de Hövele civis seu oppidaui regalis oppidi tre-'
moniensis coloniensis diocepis et suorum fratrum germano- ,
rum prese^tatas ea qua deciiit reverentia recepisse noveritis
huiusmodi 6ub teuore:
Theodericus dei gratia sancte coloniensis ecclesie ar-
chiepiscopus sacri romani imperii princeps elector ac per
italiam archieancellarius westphalie et angai'ie dux aposto-
lice sedia legatus etc. honorabili Theoderico de moersade-
cano ecclesie sancti äeverini coloniensis consiliario etdevoto
nostro dilecto salutem in domino:
Commissa nobis^desuper pie sollicitudiiiis expossit of-
ficium, ut pijs Christi fidelium votis bis precipue que divini
cultus augmentum coucernunt et animarum suffragantur sa-
luti oblata siquidem nobis pro parte Jahannis von Hövelei
supplex petitio continebat. Cum nonulla bona transitoria
sibi a deo coUata in eterna commutai'e desiderans altare
quoddam situm in ecclesia sancti petri tremoniensis in ho-
nore sancte crucis et st. Stephani constructum consecran-
dum dotandum et in beneficium ecclesiasticum erigendum
magnopere cuperet et adoptaret et ut donationem hujus-
modi auctorisare bona etiaih dicto altari deputanda seu de-
putata conferenda et assignanda eximere et ecclesiastice li-
bertati ascribere ac eidem altari applicare nee non ipsum
altare consecrari niandare et in beneficium ecclesiasticum
perpetuum aüctoritate nosti'a ordinaria creare dignarcmm*.
Nos igitür prefati Johannis devotis supplicationibus fa-
vorabiliter inclinati premissorum autem plenariam informa-
tionem et notitiam non habeiites ac alijs et ecclesie nostre
negotijs prepediti de tua legalitate et industria confidentes
tibi harum tenore committimus quatenus vocatis vocandis de
qualitate et meritis dicte fundationis et singidis circumstan-
tijs eatenus attendendis inquiras et te diligenter informes
et si equum et rationabile seu justum fuerit super quo
tuum conscientiam oneramus predictam fundationem aücto-
ritate nostra approbes et confirmes. Dantes tibi plenariam
|H)testatem in premlssis oumia et singula faciendi quo nos
ipsi facere possemus justitia fnediante juribus tarnen plebaui
814
et matncis ecclesie semper salvis. Datum in Castro nostro
fritzlar nostro sub sigillo presentibus appenso in profeato
beate Marie virginis nativitatis anno domini milleaitno qua-
dringentesimo sexagesimo primo.
De mandato dni. colonien. Petrus de andemaco.
Harum igitur literai'um vigore fuit nobis pro parte su-
pradicti Johannis de Hovele suorumque etiam fratrum ger-
manorum Gottfridi videlicet et ditmari fiüorum naturalium
et legitimorum ac hereduin quondam Tydemanni de Hovele
et Grete sue conjugis ejusdem oppidi dum vixere civium
seu oppidanorum significatum qualiter ipsi exponentes piam
intentionem suorum parentum hujusmodi nedum insequi sed
etiam extendere nee non certa bona transitoria infra scripta
per predictos eorum parentes pro certis missis septimanatim
in qnodam altari in ecclcsia parochiali sancti petri tremo-
niensi dudum constructo et in honore ste. crucis et sancti
Stephani p'rotho martyris consecrato nondom autem in bene
ficium ecclesiasticum creato celebrandis et oneribus suppor-
tandis prout in ipsa sigillaia nobis exhibita schedula sup-
plicationis infra Scripte de verbo ad verbum inserta continebat
et continet donata sive deputata in eterna felici commer-
cio commutari cupientes etiam desiderarent et adoptarent
altare predictuni in perpetuumbeneficium ecclesiasticum auc-
toritate ordinaria erigi et creari illaque scilicet bona mor-
tificari et eidem altari pro dote assignari eaque eximi liber-
tari et uua cum ceteris bonis, successu temporis gratia dei
sun*ogandis ecclesiastice libertati et immunitati ascribi cum
et sub modls et fonnis in quadam supplicationis scedula
nobis exhibita conscriptis cujus tenor sequitur et est talis:
Venerabilis domine decane commissarie ; cmn bone me-
morie parentes pater videlicet et mater mei zelo divini cul-
tus moti nonnuUa bona sua immobilia ad altare sancte
crucis et sancti Stephani situm in parochiali ecclesia sancti
petri tremoniensi quod simplex fuit et est officium contu-
lerint ad divini verbi cultum ampliandum cum et sub certis
oneribus exinde singulis annis per ipsius altaris rectorem
supportaudis et ad implendis prout in litera ant patenti an-
thentica et sigillata desuper confecta et sequente latius
continetur cujus tcnor tälis est«
• Digitizedby VjOOQIC
Wy Rotger Wichede Rychter to Dorpmünde in der
tydt doit kundt allen Lüden vnd befugen openbare in dc-
sem Breiffe dat föp vns gekomen syndt an Gerichts Stadt
Tydeman von Hovele Grete syne echte Huyssfrowe Johan
Goddert und Detmar ehrer beyder Söhne vnd hebbet met
ehren gudem vorbedachtem vryen Wyllen vnd wolberaden
alss sey sageden umb Trost \Tid Heyl ehrer Seylen recht-
lich vnd redelych gegeuen vnd upgelaten erßlich vnd rede-
lych dem Altaristeu sunte Stephans Altars in sunt Peters
kerken nu ter tydt wesende und sinen Nakommelingen Al-
taristen vorg. drey Morgen Landes gelegen an dreyen rüg-
gen by henschens bome boven kome noch ein scheppelsede
Landes im Nederfelde ob der Schönes hogede to körne
noch in den Wildlbüschen drey scheppelsede Landes oich
by körne und en geuen neinen Teynden noch drey Schep-
pelsede gelegen ob dem Schuerberge noch eine halue hauve
to schüren met ehren tobehöringe, dan dey andere helffte
to be hört Johan Wistraten noch veyrde halff morgen Lan-
des boven hoerde by Herman Wychede vnd Vemers Lande
dyt vorgesch. Landt met synen .tobehoringen vry erfflich
ewiglich vnd. ymmer toe dem vorgesch. Altar to hebben
und to behalden. vnd de vorgesch. gevers loueden aldaer
vor vnss vor sych und ehre Eruen met saraenden banden
der vorss. gyfften to wahren vnd rechte gude Wahyschop
to doen als to dorpmünde wöutlyck vnd recht is oick so
sali en Altarist sünte Stephans altars vorss. in der tydt^
dey dyt vorss. Altar beleset vnd under hefft van de-
sen vorss. La&de und gude jährlych und alle Jahr
op sunt Bonifacins tagh met allen Prestern binnen Dorp-
nionde in sunt Peters kerchen eine memorie halden met
Vigilien Commendatien und seyle missen oich sonder arge-
list. Hier ist over gegaen ordel und recht alss to Dort-
influde wöntlyck vnd recht is, darüber vnd ahne wahren
ehrsamen bescheidene Luyde Tydeman van Unna, Johan
Wistrate, Engelbertus schriever vnd mehr guider Luyde
genog. In Ohrktindt deser vorss. puncten hebben wy
Rötger Wyckedc vorss. van gerichtswegen vort Tyde-
man van Unna vnd Johan Wistrate alle samentlycken onse
Ingesegel urab bidden vdllen der vorss. Parthyen an desen
_, Google
— sie — -
breff gehangen. Datum Aquo domini millesimo quadringente-
simo quinquagesimo tertio feriasecunda post Dominicajn letare^
Hinc ego Johannes de Hovele senior ßlius quondam
paientum meorum videlicetTydemanni de Hövelen et Grete^
^os uxoris de consensu fratrum meorum germanorum Gott^
fridi vid^licet et Detmari piam eorundem parentum meorum
voluntatem nedum insequi sed etiam extendere, nee non
bona predicta, que transitoria sunt, in eterua felici com-
merciq commutari, dictumque altare in beneficium eccle-
siasticum erigi fieri et creari, sub priori patronorum voca-
buloy adjunctis etiam alijs patronis, videlicet sanctis unde-
cim mille virgiuibus desiderans, ita fieri cum omni, qua
possum, sinceritate mentis deposco, sub modo et forma ac
capitulis infra scriptis, vestram reuerenthum devote depre-
cando, quatenus auctoritate ordinaria vobis a reverendissimo
domino nostro ai'chiepiscopo coloniensi in ea parte com-
missa predictum altare in honore sancte crucis et sancti
stephani consecratum, in honorem eorimdem sanctorum ac
etiam sanctarum midecim mille virginum in beneficium ec-
clesiasticum clerico seculari actu presbytero, vel qui possit
et debeat infra proximi anni tempus sue mstitutionis ad il-
lud in presbyterum se facere ordinari, et qui singulis sep-
timanis et predictis temporibus in eodem altari, eessante
impediniento legitimo, tres missas, per se vel alium idoneum
presbyterum , unam videlicet de sancta cruce , aliam de
beata virgiue Maria, tertiam vero pro defunctis et animabus
fundatorum dicti altaris celebrare teneatur, in titulum per-
petui beneficij assignandum creare bonaque predicta mor-
tificare ac illa cum ceteris surrogatis et successu temporis
surregandis eximere, et ecclesiastice libertati ac immimitati
adscribere, nee non tus ad dictum altare, personam idoneam
illius rectorem, domino pro tempore rectori sive pastori dicte
parochiaiis ecclesie sancti Petri tremoniensis presentandi mihi
Johanni de Hovele, et post obitum meum, Gott&ido germano &a-
tri meo, quatenus super vixerit et deinde nobis duobus defunctis
seniori heredi mei Johannis per lineam masculinam descendenti si
talis fuerit alioquin altari de sanguine undecumque seniori meo
heredi nee non jus instituendi presentatum hujusmodi pro
tempore rectori dicte parocbiali» ecclesie sancti Petri reser-
— «11 —
vare dignemini, vestrumque desiiper et alijs premissis inter-
ponendum decretum item rector altaris hujusmodi pro tem^
pore singiills atinis memoriam fundatorum predictonim &«•
ciet et servabit cum missis virgiliis et commendationibut
ipso die ' beati Bonifaeii mai'tyris quibus mtersint omiiM
presbyteri qui pro tempore ftierint in oppido tremoniensi
predicto volentes et potentes Ulis ünteresse sind dolo «t
fraude. Quique rector pro tempore dicti altaris teneatuf «t
debeat apud altare predictum personalem facere residentiam
et hujusmodi tres missas singulis septimanis per se tel
älium idoneum presbytemm celebrare diebus et horis eon-
venientioribus seu minus prejudicialibus dicto domino pro tem«-
pore hujus parochialis ecclesie pastori sive reetori, cui etium
seu illius pro tempore locum tenenti predictus rector ipsius al-
taris omnes oblationes ad illud quantumcunqiie deferendos
fideliter presentabit et assignabit seu prcsentari faciet et
ässignari. Ac etiam dabit ac assignabit eidera pro qualibet
ex missis pretactis quam vel quas legitimo impedimento
cessante negligere forsan contigerit octo denarios pagamenti
tremoniensis currentis pro quibus idem dominus pastor seu
ejus locumtenens hujusmodi missam neglectam faciet recu-
perari et in dicto vel alio altari in eadem ecclesia celebrari.
Item non debet ipse rector dicti altaris ipsum altare sine
expresso consensu patroni pro tempore seu patronorum
illius permutare, seu etiam ex causa permutationis aut aliter
quam simpliciter et ad manus patroni seu patronorum illius
dimittere vel resignare. Prefatus etiam rector altaris scpe-
dicti obedlens erit in licitis et honestis pro tempore domino
pastori siv« reetori dicte parochialis ecclesie sancti petri
seu ejus locumtenenti. Atque tempore sue institutionis ad
■altare sepedictum jurabit in manibus ejusdem domini pasto«-
ris ad saucta dei evangeiia quod premissa omnia et singula
juxta formara fundationis hujusmodi faciet et adimplebit
bonaque et libros, calices omamenta clenodia aliaque jura
dicti altaris per eum inventa conscrvabit et non alienabit
sed deperdita seu alienata recuperabit pro posse et nosse
sine dolo et fraude. -
Unde nos Theodericus decanus et commissaritis snpra^-
dictus volentes commissionem in hac parte nobis commissam
"■" ' a"
S18
reverenter exequi prout tenebamur et tenoris formam etiain
inibi nobis datam inaequentes citari fecimus per certas no-
stras literas desuper einissas et in valvis ecclesie majoris
ac aule archiepiscopalis coloniensis publicatas et executas
prout sie coram nobis colonie ad domum habitationis no-
atre sitam infra immunitatem dicte ecclesie sancti Severini
coloniensis omnes et singulos utriiisque Status homines
tarn clericos quam lucos sua communiter vel divisim in-
teresse putantes ad certum terminum peremptorium compe-
tentem videlicet ad diem et horam — ad dicendum etexci-
piendum si que dicere vel excipere vellent verbo vel in
scriptis contra literam seu commissionem in hac parte nobis
concessam ac ad videndum et audiendumaltare supra dictum
ste. crucis et sancti stephani etiam in honorem saiictarum
undecim millium virginum in beneficium ccelesiasticum erigi
per nos et creari, sibique bona data assignari nee non ea
eximi libertari et unacuin aliis bonis successu temporis do-
mino favente surrogatis et surrogandis ecclesiastice liber^ati
seu immunitati juxta formulam prescriptam ascribi creari fieri et
erigi vel ad allegandum causam aliquam rationabilem in contra-
rium siquam habeat et quare' premissa de jure fieri non de-
berent neque possent cum intimatione et certificatione debita
et consueta. Quodque predicto citationis termino adveniente
comparuerit in eo coram nobis in domo habitationis nostre
suprascripta — Tidemannus de Hövele pro se ipso et suis
germanis fratribus Johanne videlicet et Gottfrido suo et
fiorum nominibus ut conjuncta persona etiam ut procurator
ipsius Johannis — ad hoc ab eo specialiter constitutus per
sui constitutionem nobis licentiam et fidem . . . debite
prout ipsum proinde jurarat de malitia . . .nobis exhibitorum
omnium et singulorum supradictorum per noscitationi hujus-
modi satisfacere in tantam contumaciam inquirere eosque con-
tumaces per nos reputatos per nomen de Hövele hinc coram
nobis de sue procurationis adscripto mandato pro dicto suo fratre
germano, Johanne receptaque per nos fide. — prefatus Gott-
fridus ut]et dictorum germanorum esset in edibus presen-
tibus videlicet in civitate supra scriptam repetijt et —
patentium super annuo valore bonorum memoratorum et
sigillatas sigillorum nee non — ex quibus semperque
—1 319
constant officium hujusmodi tanquam illius rectoria
ad manua patroni aeu patronorum illius resignasse, ac ho-
norabilem virum dominum Johannem Langenbergb rectorera
sive pastorem ecclesie sancti petri tremonie supradicte ad .
hoc ut aitare predictum in perpetuum beneficium ecclesiasti-
cum crigatursive creetur consentijsse per ipsum Detmarum
pro se et omnibus quibus prout etiam coram nobis eorum
exhibitorum et exhibitarum nee non aJiorum nominatorum
bujusmodi recognitionis cum essent Ulis presentate et ad
perhibendum^ desuper ac etiam super valore predlcti testi-
monij per nos seu nostro demandato coram nobis citatoa
produxit.quorumtestes hujusmodi per nos adniitti eorum-
que manus recipi nee non vero sigillo notarij etnotariorum
manibus hujusmodi interrogari et examinari agnitaque prout
agnita fuerint pro agnitis haberi et habenda sese decemi
nee non aitare predictum in perpetuum ecciesiasticum bene-
ficium erigi et creari sibique supradicta bona pro dote seu
in dotem applicari seu assignari et per ea dictum aitare
sufficieuter quoad missas supratactas et omnia de quibus
supplicationis scedula continet dotatum esse eaque mortifi-
cari_ac ima cum alijs ut premittitur surrogatis et surro-
gandis eximi libertari et ecclesiastice libertati seu immunitati
ascribi nee non jus ad aitare predictum presentandi supra-
dicto Johanni tanquam seniori fratri predictorum et eo vita
functo predicto Gottfrido suo fratri quatenus ille supervixe-
rit ^m atque post utriusque ipsorum Johannis videlicet et
Gottfridi obitum heredibus proximioribus de sanguine ejus-
dem quoudam Johannis, nee non jus investiendi de eodem
altari nobis Theoderico decano et commissario predicto pro
prima et secunda vicibus et deinde in perpetuum pastori
Aive rectori pro tempore dicte parochialis ecclesie sancti
Petri tremoniensis reservare nee non alia que fuerint in
premissis et pro subsistentia perpetua eorum necessaria
seu magis expedientia per nostrum decretum auctoritate
ordinaria desuper interponi nostrasque literas desuper
opportunas decerni et concedi cum instantia debita postu-
lavit:
Unde nos Theodericus decanus et commissarius supra-
dictus coram tribunaü sedens omnes et singulos citatos
_, Google
— tlö —
flupra dictos non comparentes nee non siifficienter et iisque
ad horam debitam expeotantes reputavimus prout emnt exi-
gente justitia contumaces et in eorum contumaciam testes
supradictos admisimus et medijs eorum juramentis propter
hoc ad mandatum nostrum specialiter ad sancta dei evan*
gelia prestitis super sigillis et notarijs ac etiam per omnia
suprataotis interogavimus et examinavirnus diligenter. E%
quorum dictis et depositionibus comperimus hujusmodi
sigilla fuisse et esse illorum: dictosque notarios fuisse
et esse publicos notos et legales notarios scripturasque
Bive protocoUa hujusmodi sub et in dato presentatio-
nis et resignationis factas et scriptas .... in be-
neficium eedesiasticum ereximus et creavimus illique bona
prcdicta pro dote seu in dotem assignavimus et libertavi-
mus et ecclesiastice libertati seu immunitati ascripsimus,
jusque presentandi ad altare sepedictum sepefato Johanni
de Hövele ac eo defuncto ejus germano fratri Gottfrido
supradicto quatenus super vixerit eum atque post utriusque
ipsorüm obitum proximiori de sanguine dicti Johannis de
Hövele per üneam masculinam descfendenti si talis fuerit
alioquin altar^ de sanguine ejusdem Johannis undecunquc
seniori heredi nee non jus investiendi de eodem altari pro
primis et secundis vicibus primas nobis Theoderico decano
commissario et ceteris in pei'petuum futuris temporibus do-
mino pro tempore pastori sive rectori parochialis ecclesie
sancti Petri supradücte reservavimus. Itaque recto% pro
tempore dicti altaris tempore sue institutionis actu sit sacer-
dos vel ita qualificatus ut infra annum proximum a tempore
sue institutionis ad dictum altare per dominum pastorem
sive rectorem sepe dicte parochialis ecclesie ,facte possit et
debeat ad presbyterorum ordinem prefate promoveri et re-
sideat personaliter apud ipsum altare nisi super hujusmodi
ordinem recipiendo et residentia facienda secum de consensu
patroni vel patronorura aliter sit actum, ac faciat et celebret
per se vel aJium singulis septimanisperpetuisque temporibus
in eodem altari aliqua hora conveniente seu dicto domino
pastori sive rectori ipsius ecclesie papodhialis sancti Petri
minus prejudiciali tres missas supratactas in tribus diebus
a se invicem distantibus seu alijs magis convenientibus fa-
SSI
ciet et servabit semel ^ in quolibet anno similiter perpetuis
temporibiis in die sancti Bouifacij martyris in ecelesia pa-
rochiali predictam memoriam cum vigilijs et missa pro dc-
functis et commendatione pro salufb animarum ipsorum
fundatorum Johannis Gottfridi et Detmari suorumque pa-
rentuni patris scilicet et matris et progenitorum propinquo-
rum eorum, in qua quidem memoria intersint omnes presbyt er
pro tempore in oppido tremoniensi residentiam facientes et la*
rem foventes ad invitationem ipsius rectoris dicti altaris qui illam
eis facere tenebitur aljoquin etiam non vocati interesse vo-
lentes et potentes et eorum cuilibet idem rector ejusdem
altaris dabit propter hoc presentiam in oppido predicto in
memoriam defunctorum dari consuetam sine dolo et fraude.
Preterea quoque sepedictus rector altaris supratacti' fidelis
et obediens erit in licitis et honestis pro tempore rectori
sive pastori supradicte parochialis ecclesie seu ejus locum
tenenti, et oblationes ad ipsum altare predictura quomodo-
cunque delatas eidem fideliter preseutabit seu facietpresen-
tari, nee dictum altare resignabit vel permutabit sine con-
sensu patroni predicti seu patronorurü predictorum et hoc
et alia premissa omnia et singula rector pro tempore dicti
altaris tempore sue institutionis ad ipsum altare jurabit ad
sancta dei evangelia se servare facere realiter et adimplere
velle pro posse et nosse sine dolo et fraude .... Desuper
et alijs premissis omnibus et singulls nos Theodericus de-
canus et commissarius supradietus nostrum decretum inter-
posuimus, prout >in dei nomine creamus, erigimus» decerni-
mus, mortificamus, eximimus, libertati ascribimus, reserva-
raus et . . perpetuo jure dicte parochialis ecclesie sanct
petri tremonie, premisso etiam jure semper salvo.
In quorum omnium statutorum fidem et testimonium
premissorum presentes nostras literas exinde per Theode-
ricum notarium publicum infra ' scriptum qui premissis inter
fuit, fieri mandavimus. Actum colonie in domo habitationis
nostre supradicta sub anno uatiuitatis domini nostri Jesu
Christi millesimo quadringentesimo sexagesimo primo, indi-
ctione nona, die vero veneris decima octava mensis septem-
bris hora. prima circiier post meridiem pontificatus sanctis-
— ati —
8imi in cfaristo patris et domini domim uosirl» domini [iq
divinft Providentia pape secundi anno IV, testlbus ibidem
honorabilibns et discretis viris dominis Johanne Vrydagh
nee non Hermanno Ndle testibas ad premiaaa vooatb pari«
ter et rogatis.
£t ego Theodericus Heyde notarius toknufiima dioce-
sis pubücus . . premissis omnibaa et singulis aicut premitti-
tur per supra memoratum venerabilem dominum Tbeoderi-
cum de moersa decanum et oommissarium . . acta fuerint
unacum supra nominatis testibus . . omnia et singida sie
fieri vidi et audivi idcirco presentes literaa patentes . , ap«
pensione sigilli prememorati venerabilis domini decani et
commissarii signavi rogatus etc.
In dorso literarum fundationis precedentitun hee kguxi'^
tur verba:
Anno 1461 Johannes de Hövele et fratres ejus germa&i
Gottfridus et Detmarus de Hövele consenüente archiepis*
copo coloniensi Theoderieo in ecciesia parochiaü sancti pe^
tri tremonie fundaverunt altare in honorem ste. crucis et
sancti Stephani martyris et decem milüum virginum socia-
rum s. Ursule ei reotori altaris pro tribus missis siuguUs
septimanis legendis et uno anniversario et vigU^s mortui
rum in die st. Boni&eij martyris eantando assignavenmt-
sequentia bona: Drei morgen Landes gelegea an dreyeii
rüggen by kensekens Borne boven koren noch ein Sohep-
pelsue Landes im Niederfelde an der Seböiaes Hogede tQ
koren noch in den wiedebüsofaen drey Scheppelsede Landes
ock by kören, geven geynen teynden, noch drey Scheppd-
sede gelegen op dem Schöreberge^ noch eine halve hauv«
to Schüren met ehrer to behöringe, dan de andere helffte
to behoert Johan Wistraten, noch vierten halven morgen
Landes boven Hoerde by Herman Wickede vnd Vemem
Lande. Dicti fundatores reservarunt sibi et suis in sangwoe
subsequentibus jus patronatus.
258. 2to^ann t>on Btede, naäfim er (Sat^lna t>eu
Digitized by VjOOQIC
M3
ber ®tabt SDortmunb tinb fd^mSrt, bie frfii^ctctt
»ertrage ju Ratten. 1463, 3 Sage nad& Sß^ngpen-
Ich Johau Stecke doe kunt vnd enkenne ouermitz dis-
sen breve, so als eyu hilich gededingt is tuschen my vnd
katharine wilne seligen Hinrichs van Lyndenhorst erfigreuen
to dorpmunde nagelat^ne dochter, dar my dan mede gelo-
uet is vnd hebn saU, dey lielfFte der graeschop to dort-
miinde rayt erer tobehorunge, welcke heifite der graeschop
€r»eht Stecke selige myn vader van vnsen allergnedigston
hem keyser friederiche, to myner houff to leene entfangen
hefft vnd vnsem Allergnedigsten Herrn vorschreuen, dem
hiligen^Ryke, der stat van dortmunde vnd eren borgern
gelouet, vnd gesworen Jiefft truwe vnd holt to syne na
lüde dess breiifs darup sprechende, also bekenne Ich ock
ouermitz dissen breuen, dat Ich gelouet vnd gesworn heb
vnsem Allergnedigsten hern dem keyser, dem hilgen Ryke,
der stad van dortmunde vnd eren borgern truwe vnd holt
to syne vnd de van dortmunde restliche vnd vredelike to
laten, by erer helffte van der graeschop, myt erer alingen
tobehorungen, so als sey dey van den selligen Greuen vor-
tydes gekofft vnd gehadt hebt vnd alle breue, die de Raid
vnd stad van dortmunde van den Grouen selligen vnd van vnsen
Allergnedigsten Hern keysern vnd koningen hebe spreckende
vp de graeschop van dortmunde vnd alle aide gewonte der
stad dortmunde, halden sali sunder jrley Argelist.
Mit denseluen eide heb Ich Johan vorgt. oik gelouet
dat Ich vnd Katherine vorgt. vnd vnse eruen vnd nakome-
linge deseluen helffte van der graescop vorsc. selffs behol-
den sollen vnd wert sake dat wy* der entberen solden off
wolden dat wy dey dan dem Raide vnd der' Stad van
dorpmunde laten sollen vmb eynen redeliken pennynck vnd
der jn geyn ander hand brengen jn geynerleye wys , sun-
der Argelist. Alle disse vorsc. puncte heb Ich Johan Stecke
vorgt. vor my vnd vor Katherine vorsc. vnd vor vnse er-
uen gelouet vnd gestaueden eides ton hilgen gezworen ste.de
vast vnd vnuerbrocken to holden sunder eingerley behelp
ynd argelist vnd heb des to tuge mynen Insiegell an dissen
breiff gehangen vnd want dey Edell vnd Erbera Juncber
_, ?f *Google
SM —
diderich van lymborch,' myn Oem, Cort ouelacker myn
Neue vnd aldolff van Bodelszwinge droste etc. hir mede
ouer vnd ane weren so beb ich sey gebeden, dat sejr
er Segele by myn Segell an dissen breiff willen hangen
dess wy diderich van lymborch coirt ouelacker vnd aldolff
van Bodelszwinge erkennen vnd vmb syner bede willen
gerne gedan hebn datum Anno domini Millesimo CCCC LX
iertio feria tertia post octavas penthecostes. *)
259.Jfatfcr gticbrt(ä& Belehnt Sol^atm ©terf ex nova
gratia mit bcr l^albcn ©raffd^aft 1463, ©ampag
tjor ®t. Ulric^.
Wyr Fryderich von Goitz genaden Romischer keyser
zu allen zeitten merer des Reichs zu Hungern,, dalmatien,
Croatieu etc. kuinckg, hertzoghe zu Oesterych, zu Steyer,
zu Kerndten, zu Crayn, Greue zu TyroU etc. Bekennen
vnd thun kunt allermeintlich myt desem brieff, daz vns vn-
ser vnd des Reichs lieber getreuwe, Hannss Steck demu-
tichlich hat bitten laissen, daz wyr Im die halben Erfiffryen
graueschafft der vryenstule vnd gerichten vnser vnd des
Reichs statt dortmond myt jren fryenstulen, gericht rechten
vnd zu gehorengen, so vormalt vns vnd des Reichs lieber
getruwe Craffl Steeck, sein vatter an seiner stat in trager-
weise, als vns vnd des Reichs heimgefallen lehen von vns
empfangen vnd Inngehabet hat, zu Lehen zu verleben gne-
dich geruthen, des haben wyr angesehen des egenannten
Hannss Steecken demutich bette, vnd haben darvmb mit
wolbedachtem muthe, guttem ratte vnd rechter wyssen, den
selben hannsen die vurgerurte halben Erbgraueschafft —
als vns vnd des Reiches heimgefallen Lehen von besondern
genatteh zu Lehen genedicklich verlihen, dee nv vurbas von
vns vnd dem Reiche jn leynssweise jnn zu haben , ze hal-
ten, ze nützen vnd zu neissen, als solcher lehen recht vnd
herkomen ist von allermeyntlich vngehindert, liehen jra sie
■) @te(f flegelt mit bemOuerBalfen, auf bem {feinte p»ti
offne äblet'SI^el. Limburg mit bem bo^^jeltgefd^todn^ten 2h\otn,
auf bem ^elme jtoei ^ülfenjtoeige. Ot^eEaifer l^at einen bo|>«
^eltgef(!^n>aniten 2ixocn unb S3obelf^to)ing ben OuerBalfen unb
bie €)^ange. ^ie Beiben legten Siegel f^aUn feinen ^elm.
Digitized by VjOOQIC
S85
auch also van Romislier, keyserlichen macht, wissentlich
in Crafft disser, was wir jine dar an billich vnd von rech-
tes wegen lehen sollen oder mögen, doch vns vnd dem
Reiche an vnseren gerechtikeiten vnd lehenschafft vnd sust
meintlich an seinen rechten vnuergriffenlich vnd vnschede-
lich, der vurgt. Hannss Steeck sali ouch hie zwischen da-
tura diss briebs vnd sant michaelis tagh — dem Edelen
vnsern vnd des Reichs lieben getruwen gumprechten Graffen
zu Nvwenar darauff an vnser stat vnd in vnser namen ge-
wondlich gelubte vnd ayde thun, vns vnd dem Reiche da-
von getrew. gehorsam vnd gewerttig zu sein vnd ze tunde,
als dan eyn man seinen lehenherren von solcker l6hen we-
gen pflichtig ist, au geverde. mit orkund diss briebs bese-
gelt mit, vnsern keiserlichen anhangenden Insigell. Geben
in der Nvwenstat am sambstag vor sant vlreichstaghe "^a
Christi gepurde 1463 vnser Reiche des Römischen im vier
vnd zwantzigsten des kaiserthumbs jm zwelfften des hun-
grischen jm fiunfften Jaren. Ad mandatum dni. imperatoris
In consilio h. im hoff prothonotarius.
260.Sünbni§ bc« c?In. grjbtfd^of« SRuprcc^t mit bct
©tabtSJortmunb- 1468, 5ßauna3efe^runfl25.3an.
Wir Roprecht von goitz gnaden, der billiger kirchen
zo colne Elect vnd confirraait, des hilligen Romischen Rychs
in Italien Ertzcantzeler, Hertzogh zo Westfalen vnd zo En-
ger etc. doin kunt allen luden, so als noch bis her tzo,
eyne fruntliche vereynonghe, \'nd verbuntnisse, gestanden
hait, tuschen vnserm vurfader dem Eirwirdigen fursten hcrn
dlederich Ertzbisschoff zo Colne, seliger gedacht, vns, vn-
serm gestiebte, vnd den Eirsamen Burgermeistern, Rade vnd
gantzer gemeynden der stat Dorpmunde, dtfr sie sich dan
fruntlicheu vnd gunstlichen mit vnsern vurfader, vns, vnd
vnsern gestiebte altzyt gehalden han. Also bekennen wir,
jn , vnd ouermitz desen brieff, dat wir angesehen han, sulche
gunst, fruntschafft, vnd guytwillicheit, vnd han vns dar vmb
by Rade der wirdiger vnser lieuen andechtigen, dechens
vnd capittels, vnser doeiVikirchen zo Colne, vnd andere vn-
ser trefflicher frunde, vmb nutz , vnd oirber , vnser lande,
vnd lüde, fruntlichen vnd geloifflichen vereyniget, — vnse
SS«
leuen lanck, vud \'ünfr Jair neist volgende na *vnsem doede,
mit ynsem capittell, vnd uakomeliDgen , mit den Eirsamen
Blirgermeisteren, Raide, vnd gantzer gemeynden, der sta^
dorpmundc, als her na geschrcuen steil. (1) Int eirst dat ^ir
fruntlich vnd geloifflich mit den van dorpmunde stain, vnd
wesen sullen, vnd willen, vnd wir vnse marsschalck, arapt-
lüde, \Tid vndersaissen, der van dorpmunde vyantnyt wer
den, noch dat yre mit gewalt nemen ensuUen, da wir der
van dorpmunde mechtich syn, zo rechte, dan wir sullen sy
getruwelich verantwerten, zo yren rechten, die tzyt des
verbuntnisses vurss., vnd vur gewalt beschüdden, vnd be-
schirmen, da wir yre zo rechte mechtich syn, so dat die
von dorpmunde, yre bürgere, yre gesynde, vnd eyn ichlich
besonder, mit yrem lyue, vnd guede, zo lande vnd zo was-
ser, moigen sicher vnd fry in vnse stede, slosse, vnd veste
vff beyde syden des Ryns komen, vnd dair ynne wesen,
vnd durch vnse lande Mid heirschoff fairen vnd komen, vnd
widderkomen, vnbekummert, vnbesat, ayn eynicherley hin-
demisseö vur vns, den >T)sen vnd allen den ghenen die vmb
vnsen willen doin vnd laissen willen, vp gewoinlichen tzoll
sunder argelist, jt enwere das ymant van den von dorp*-
munde sachwalde off bürge were, van dem sali der cleger
vnuertzoght recht nemen. (2) Verbreche ouch ymant van
dorpmunde in vnsen steden, off slossen, der sali na rechte
vff gnade besseren. (3) Ouch en willen wir nyemant gun-
nen, die vnse vnderzaisse nyet en ia, dat die ymant der
von dorpmunde in vnsen landen kumere, mit nnserm ge*
richte, jt en were, dat hie selffs sachwalde off bürge were.
(4) Stoende auer tusschen vns off vnsen vndersaissen , an
die eyne, vnd die ven dorpmunde an die ander syde,
cyniche spraich vp, dar tzo sullen wir vnser frundetzwene
vnd die ven dorpmunde von yren frunden tzwene, foighen,
die vier sullen danmib zo samen komen, bynnen dorpmunde,
vnd hoiren spraiche, vnd antwerde, vnd die parthyen in
frimtschaiten , off rechte bynnen seess wechen neistfolgen,
wan sy dar tzo gemaent vnd geheisschet werden, fruntlich
scheiden, künden ouch die vier des nyet eyns werden, so
sullen sy anspraich vnd antwerde ouergeuen, eynem ouer-
manne, den beyde parthyen eyndrechtlich kiea^n, die Sa)}
izedby Google
9Kt
die pftrthjren dann in seess wecheOf dat* na in rechte oE
fi^nntoehafft scheiden, wurden dar enbouen eynich vnser
vndersaissen vy-ande der van dorpmunde, wanne wir der mech-
tieh flyn zo rechte, so sullen wir sy verantwerten, vnd be-
schirmen, zo yrem rechten, vnd die seinen yrc vyande sul-
len gbeyne freyhett off beschirmen in vnsen landen hauen.
(5) Soichten euch die von dorpmunde die seluen yre vyande,
jn off dui»ch vnse lande, off schedigden sy, wie duck dat
gesehege, dair ane ensullen noch en willen wir, vnse ampt-
hide, vnd vndersaissen, die van dorpmunde nyet hynderen,
noch sy darumb bekroden, dair mit sali ouch dese verey-
nonge nyet gebrochen syn. (6) Quemeh ouch die van dorp-
munde, mit ymant anders zo veden, die vnse vndersaissen
nyet enweren, wanne wir der van dorpmunde mechtich we- .
ren, zo rechte, so en sullen sich yre vyande, in, vnd vss, vnsen
landen nyt behelpen, tgeen die von dorpmunde, mer die von
Dorpmunde vnd yre hulpere moigen alsulche yre vyande soi-
ehenvs« vndjn, jn, vnd durch vnse lande, vngehyndert von vns,
vnsen marschalck, amtluden, vnd vndersaissen, vnd vur allen
dangbenen, dievmb vnsen willen doin vnd laissen willen, sun-
der argelist. (7) Hette ouch eynich vnser \aidersaissen sache
20 der stat von dorpmunde, die doch yren burger, off yn-
woner persone seiner besunder nyet angienge, die en sali
geynen burger off Inwoner darumb lyff, off guet bekümme-
ren off besetzen, dan die sali nemen bynnen dorpmunde
vor den gbenen die da van vnsen vnd der stat wegen van
dorpmunde zo gefolgt werden, so vyll als sy vur rechte
wisen, wanne sy spraichen vnd antwerte gehoirt hau, byn-
nen den neisten seess wechen dar na sonder argelist. (8)
Were ouch dat der Rait van dorpmunde off eyniche yre
bürgere, mit eynichen die yre bürgere weren, off geweist
betten, tzo tzwist quemen, wie dat vff gestanden were, off
her.neiste vpstain moiq}ite, der lüde, vnd des guetz sullen
off wiUen wir off die vnse , off yemant des wir mechtich
syn, vns in geyner leye wysevnderwynden, offverdedongen
tgeen den Rait van dorpmunde, off yre bürgere sonder ar-
gelist, vff dat dan diese vurss vereynonge vnd verbündt die
bass vad vaster gehalden werde, sullen vnse marschalck
vnd amptlude, vnser lande ao Westfalen -^ dese vereynonge
Digitized by VjOOQIC
SM
— vur yre personen mit louen zo halden — vnd geiien
darvp — yre segele — , des zo vrkunde der wairheit han
wir vnse Sigell — an desen brieff doin fangen. Vnd want
alle vurss. Sachen betedingt vnd geschiet syn mit raede
willen vnd consent vnsers doem Capittels vurss, so han wir
sy gebeden desen brieff — zo besegelen, vnd wir doem-
dechen vnd Capittell vurss. bekennen, dat alle vurss. Sachen,
mit vnsem raede — geschiet synt — vnd han darumb —
Ynse capittels segeil geheisscheu ad causas — an desen
brieff doin hangen. Gegeben zo Poppilstorff vff sent Pau-
welstagh conuersionis in den Jaeren vnss hern. dusent vier-
hondert echt vnd seesstzich.
^ie anl^angenben @ieget ftnb tool^t ermatten.
261. i&crjog Sol&ann bon 6Icbc erneuert baS aSunbniß
feiner Sßoreltern mit berStabt SJortmunb. 1468,
22* geBruar.
Wy Johann van gaids gnaden hertough van cleue ind
greue van der raarcke doen kont allen luden — also wilne
die hoigebaren fürst onse lieue here ind vader her Adolph
hertoilgh van cleue ind greue van der marck — in vurty-
den der stat dorpmunde vrientlicke verschryuinge ind ver-
buntnisse gedaen heuet gehat vur sich ind sine eruen, dair-
omb sy oen tertyt geleent hebbn drie duysent oeuerlensche
Einsehe Gulden op Vurwerde van wjeder betalinghe der
seluer sommen geldz wanneir onse here ind vader off syne
Eruen der verschryuinge in Verbuntnisse affsvesen wolden
die oen dan noch nyet weder betailt en syn, as wy by den
brieuen sy noch daraff hebn onderwyst syn. So hebn wy
— oen die verschriuinge ind verbundnisse vurgt. by Raide
vnse vriende vernyet ind ons vcrbonden ind verbynden
auerniidz desen brieff vur ons ind onse eruen to derseluer
Stat, deme Raide, ind to den gemeynen bürgeren to dorp-
munde (l) «) als dat wy oer vyande neynerwys werden
>) mt biefc ^mcU, tijeld^e ^iet folgen, ffnb m^ unb
nad^ in frühere« ©ünbniffcn jtolfd^en ben ©rafen t>on bct
SWarf unb ber ©tabt 3)ottmunb üon 1391—1400 toereinBort,
bteUrfunben üBer blefe iöünbmffe »erbe id^ im 8tt>eiten SC^cUc
biefcd UdtuCbtvAiA^tß aBbnuftn taffen*
Digitized by
Google
8«:
suUen ind wy ind onse eruen suUen ocr lyff ind oer guet
truwelicken beschermcn in onsen landen die wylc wy leuen
ind die tyt dese vruntschap ind verbondes waert na alle
onser macht sonder argelist, vytgenoinen in deser vrunt-
schap ind verbonde van onser wegen dat Roemysche Rycke,
also weirt dat eyn Roemsch Keyser off eyn Roemsch
Konynck vyande v\^irde der van dorpmunde ind mit
syn seines lyue in Westphalen queme ind ons dan hulpe
to eyschede op die stat van dorpmunde , so rauchten wy
oen dan helpen op die stat van dorpmunde die wyle hy in
westphalen were ind dair mede en süllen wy tegen dese
loefile in desen brieff nicht gedaen hebn ind wanner hy in
westphalen nyet en were, so sali dese brieff in alle synre
macht blyuen. (2) Voirt were ymant eyn äff mere van on-
sen ondersaiten die in onsen lande wonachtich weren, die
der van dorpmunde vyant wurde offte an die van dorp-
mund geyvalt keirde ayn vede, ind van oen geyn recht ne- .
men en wolde, queme dat dan to veden tuschen den van
dorpmunde ind den ghoenen, wanneir wy der van dorpmunde
mechtich weren to rechte, der vyande sullen wy ind alle
onseamptlude werden ind oen truwelicke dairop helpen mit
alle onser macht op onse eygene cost gewynne ind verluys
sonder argelist bynnen den neisten vertien nachten dairna
wanneir die van dorpmunde ons dar toe eyschen , bis also
lange dat oen die gewalt wederdaen ind gericht werde ind
recht van oen nemen id en sy mit -willen der van dorp-
munde (3) were oick saicke dat ymant eyn off meir van ,
onsen ondersaiten die in onsen landen wonachtich syn
vyande wurden der van dorpmunde offte gewalt an sy kier-
den ayn vede die oer slott guet offte oer erue vmb behül-
pes willen ymant versat offte verkocht hedn, op dat slott
guet off erue sullen wy oen helpei^ mit alle onser macht op
onse eygene cost wyn ind verluys sonder argelist bynnen
den neisten vertien dagen wanneir die van dorpmunde ons
dair toe eyschet, id en were dat die man den dat slott guet
off erue gesät offte verkocht were mit synen eyden sick
affnemen wolde bynnen den vertien daigen vurgt., dat die
saite off koip nicht geÄcheyn en were vmb behulpe der
ghoenre die vyant weren der van dorpmunde, sonder ar-
^ jgle
gdist (4) oick en sullen wy offie oiise ondersatten der van
dorpmiuHle Tyande nyet huysen noch hatten, mit onsen we-
ten, sonder argelist, betegen sy dair ymant mede die mach
syn onschoh dair vur doen, hedde dat oick ymant gedaeu
die sali oen dair vur doen wes hy oen mit recht plichtich
ts, heddeii wy des geyn macht, wurden die van dorpmunde
des ader der ryande dair sullen wy oen mit alle onser macht op
onse eygene cost wyn ind verluys, truwelicken op helpen byn-
nen ▼ertieimachten, as vurgesehreuen steyt. (5) Voirt vellet dat
welck mynsche in onseu lande offte anders ymant hedden
eingerleye saicken tegen eitiigen burger van dorpmimde,
die sali noch lyff noch guet andere bürgere van dorpmunde
,hynderen bekümmeren noch besettenmit onsen gerichte mer
alleyn des mynschenlyff ind guet dair die saicke tegen geyt
ind van den sali die klegere nomen eyn onuertaigbt recht,
(6) vort wurde dair en bauen ymant besatt off bekümmert
in onsen landen die geyn suckwalde en were, wanner ona
die van dorpmunde dat kundich doen, so sali die besettinge
offte komnier quyt syn sonder vertoch bynnen den neisten
vertiennachten dairna sonder argelist. (7) v(Mrt wer ymant
die syn selffs gericht hedde bynnen onsen heersohappen
offte Landen, die de van dorpmunde dairmede veronrechten
wolde waaner wy der van dorpmunde mechtich weren to
rechte, so sullen wy oen dair truwelicken ioe helpen ayn
vede, dat oen dat onrccht wederdaen werde ind en hedden
wy des geyn macht, kierden die van dorpmunde an die yet»
so en willen wy off ymant van onser wegen sye dwr an
hynderen off leiten in geynreleywys sonder argelist, mer
wy md die onsen sullen ind 'willen oen gehengleh dairtoe
wesen, sonder argelist (8) Hedde oick eynich mynsche in
onsen lande eingecley ssicke toe der Stat van dorpmunde
to seggen ind nymant bysonder an ^ gynge, die en sali
geynen burger off nymande die dair bynnen wonaehdeb is
dah* omb lyff off guet besetten off bekümmern, dan die sal)
neraen bynnen dorpmunde vur den ghoenen di& dair van ons
ind der statz wegen van dorpmunde toe gevueget synt na
ansprake ind weder ant werde so voill as die wyset dat
recht sy ind dat sali men den wederfaren laiteH bynnen
d^ neisten dricn iwrtienBaditea dairna» ind wat die vurgt»
„izedby Google
881
vur recht wyset, en schcge des liyet bynaen der neister
maent dairna, so suUen die van dorpmunde twee van oeren
vrienden van den Raide dairtoe maken , die onuertaight
bynnen dorpmunde in eyne Eirsame Herberge komen, dair
sy die ghoene in wyset den die saicke angeet, ind leysten
eyn maent ind wanne die maent vmbkommen were, en we-
deruoere oen des dan nyet, so sullen sy euer twee vyt den
Raide van oeren Vrienden macken toten tween in derseluer Her-
bergen to leysten ind die vier dair nyet vyt — to komen, oen en
sy wederfaren also vele als die ghoenne, die van onser ind
der statzwegen dartoe gevueght synt, gewyset hebn. id en
sy mit synen wylle (9) voirt so willen wy dat die — - van
dorpmonde — moigen mit oeren guede ind mit oeren ge-
synde offte eyn yclick bysonder seker ind vry in onsen
lande stede ind veste komen, dair in wesen ind dair onse
lande ind heerschappe varen ind tyen ind wederkomen aoe
eingerhande hynder, id in were dat wie broickte, dat die
beterden na rechte off na gnaide. (10) Vort wy onseampt*-
lüde off ymant van onsswegen en sullen den ghoenen die
die stat van dorpmunde versueeken willen aflf oflde toe to
vueren neynerleywys dairan hynderen offte letten, mer wy
ind die onse sullen sy vredelick äff ind toe laiten thyen, id
en were dat ons dat seluen also gelegen were. dat wy des
koirns, dat in onsen landen wesset seluen bedorfften son-
der argelist (11) voirt hedden die van dorpmunde einige
vyande nu tertyt off die sy hymamails kregen by onsen
leiiedaigen die onse ondersaiten nicht en weren, den en
sali geyn behulpe noch vordernisse geschien in onsen lan-
den van ons offte van den onsen oflfte van den ghoenen
der wy macht hebbn mit onsen weten ind sy ind oere
hulpere moigen die in ind doir onse lande suecken ind schä-
digen also ducke sy des to doen hebn ongehyudert van
ons ind den onsen, mer wy ind die onsen sullen ind willen
der stat — darin gehengich wesen sonder argelist (12) were
oick saicke dat ymant in onsen lande geeyschet wurde vur
den getichte to dorpmunde die verbaidinge ind die eys-
schinge sal men in onsen landen entfaen als van aldes ge-
woentlick heifft geweist (13) voirt were id dat die Rait van
dorpmunde o&t^ einige van oeren burgereu mit eing^ di«
Digitized by VjOOQIC
831
oere bürgere weren offte die oere bürgere gewist hedden.twist
hedden , off kregen hyr namails , in wat wyse die twist —
opstimde, dey lüde ind des guedz en sullen wyons — ney-
nigerwys onderwinden off verdedingen tegen den Rait van
dorpmunde off tegen einige oeren burger — (14) voirt so
en willen wy na datum diss brieffs geyn lantvrede maken
op dissyde des Ryns in Westphalen mit einigen heren off
steden die wyle wy leuen die van dorpmunde en kommen dair-
mede in also vere sy willen, (15) veirt stunde eingerleye
saicke op tuschen ons ind onsen ondersaiten ind den van
dorpmuode die onuerbrieuet weren van ons, dair hebn wy
vier van onsen vrienden van onss wegen toegevueght mit
namen here Goissen keteler, Ritter. Jaspat Toreke. Wenne-
mar Hasenkamp ind Henrich knyppinck, wulcke vier sullen
mit vier Burgermeistern to dorpmunde nyhe ind aldt vulle
macht hebn die saicken to lyken ind to verslichtenen ind
to verendene bynnen dorpmunde na recht off in vrientschap
bynnen den neisten drien viertiennachten vytgesacht wat an
der van dorpmunde gerichte drepet (16) voirt were öick
dat gebreck were an den achten vurgt. also dat sy alte
achte sementlick by eyn nyet en quemen , so sullen doch
sess off vier allike veill an beyden syden vulle macht hebn
to lycken to verslittene ind to eynden bynnen dorpmunde
na recht off in vrientschappen as vurgt. steyt (17) voirt
were oick dat der vier eyn off meir afflluich wurde, die wy
dair toe gerueght hebn oflle eynen anderen in oer stede
wolden selten, also ducke als dat geschege so sullen W7
eynen anderen gueden man weder in die stede setten
bynnen den neisten viertien, nachten darna. dessgelix
in derseluer wyse moigen die van dorpmunde oick doen
(18) voirt aisulken brieff, als wilne onse her ind vader der
stat van dorpmunde gegeuen heifft, dat gerichte van Brakell
ind herschap van Mengden mit anderen punten antreffend,
sali oick in synre macht blyuen — (19) voirt so bekennen
wy Hertough — dat wy den Bürgermeistern Raide ind ge-
meynen Burgern der stat van doi-pmunde dese vrientschap
ind dit verbunt truwelicken halden sullen ind von onsen
amptluden steden ind den onsen doen halden ■— bis tertyt
dat wy dcnsclaexi — weder betaut hebn bynnen der stat
MS
dorpmimde drie dusent guede swaire Rynsche Gulden guet
van Golde ind recht van gewichte , die sy — wilne onsen
hern — vader vunss. geleent hebn. Ind wanner wy off
onse eruen — die betalinge — gedaen hebn — so sullen
wy — dit verbünd oen nochtan eyn Jahr daima neistuol-
gende truwelicke halden. (20) oick were saicke dat einige
ongevuck geschege an desen brieffe so dat der segele einich
to quest off to braken wurde off dat hy hole krege , off ge-
krenckt wurde, dairmede en sali dese brieff nicht gedeyli-
get syn enig^rley wys ind sau gelycke waill in alle synre macht
blyuen sonder ^argelist. (21) Alle articulen — hebn wy Johan
— Hertough — in guden truwen vur ons, onse eruen ind
Nakomelingeu gesekert ind in eydsstat gelaifE stede vast
ynd vnuerbrekelichen to halden — vnd hebn in oirkonde
— onse ingesegell — an desen brieff doen hangen ynd —
beualen onsen amptluden ind vi-ienden mit namen hern
Goissen Keteler Ritter onsen landdrossart onss Landz van
der marke Jasper Torcke onsen amptman tot Vnna, Wen-
nemar Hasenkamp onsen amptman to Bouchem ind henrich
Knippinck onsen amptman thomHamme dat sy oere Segele
to meirre getuychniss oick an desen brieff gehangen hebn —
gegeuen in den jair onss hern duysent vierhundert acht ind
sestich op sunt peters dach ad cathedram.
^ie fünf Siegel finb tvo^I txf^alttn, \>a$ be$ ^erjog^ to>ie
Sit. «15.
262. 5Dic©tabt5Dortmiinb\)erfauft 21 IKaltct ffotnrentc
aui im ftöntgSl^of. 1475, 6 Za^e mS) Dpem.
Wy Burgejrmeistere vnd Raidt der Stad Dorpmunde
doin kunt — dat wy met — wylen vnser sementliken borgcre
vmb eyne summe golds, dey wy — in vnser staidz kentli-
ken nut gekart — hebn, hebn verkofft — hern Herman
wickede vnsen alden borgermester — eyn vnd twintich
maldern harden koms konixhoues pacl\^ erffliken vnd iar-
liker rentc, so als dey her Herman vorgt. vns jarlix plach
to geuen vt synen koninxhoues garden vnd lande hey nu
ter tyt hefft , so als dat westen vor der p orten langes dey
vogegoitten vnd langes den steynwech gelegen is, dar dey
Digitized by VjOOQIC
SM
wech tom sunderholte dor geit dodi behelüick tus -r- liyr
ane eyne ewige wederkopes macht — myt twe hundert
ouerleDdesehe rinBche gülden , den gülden tho hetalen myt
teen schiUinghen guden grouen dortmandsch pagemeotz -^
datum M® CCCC^ LXX* quinto sexta feria proxima post
festiim pasche. ')
263. Sol^on ©tede, ®raf gu !Dortmunb, erneuett ünm
»ocfcn:^ (§au«) »rief iä>tx ein iDothrmuber
@t<H)cIßut 1477. ' .
' Ich Johan Stecke greue tho dortmunde doe kundt —
in desen oppen breyne vor my vnd myn eruen dat vor my
gekommen synt Bele in der Pederbecke, selgen Hartloffe
nagelaten huis&auwe, vnd mit er, Hannes , Abel, Hinrich
vnd Arnt, Thele, Elseke, Styne, Beleke, Aeleke Tnd Hylle-
ken, er sone vnd dochter, vnd hebn my geklaget, so wy
»ey gehorich syn op den fryen stapell tho dortmunde vnd
den Boessen breiff, den sey da van gehatt hebn, sy en
vngeluckelikenaff vergangen in veden, vnd hcbben my ge-
beden vmb godeswillen, dat ich en en^n nyen boessen we-
der geuen wille op die selue Stapell recht, as sey vortytz
gehat hebn, so hebbe ych er bede aengeseyn vnd hebbe
en desen nyen breyff weder gegeuen ind dat sy alsulkes
fryen stapellrechtz mögen gehörig gebruken des dcy andern
') am f elBlgen SCage öerf auftc bie Btaht an ^ieUxi^ S^xüme
4 iKaltetfiafer*ülente, aud^ Äömgg^ofc« gJac^t: vtllFmorgen
landz gelegen op dem Koninxhoue tuschen ajbert kerek-
horden lande vnd arnt goltsmidz garden, fctnet 1 SWarf Sftentc
eBenfattS ÄönigS^oft^^jac^t: ot eynen garden gelegen tuschen
der borchporten vnd der westenporten op dem Vordergra-
uen tuschen des hiligen geist vnd Johan Borchards garden
an So^an @ti|)cl 2SKaltcr Äorn, Ä5nig%fe8*$a^t : vt eynen
morgen landz gelegen op den konixhoue nest lande Hinrich
Vredenberg op dey ostsyde vnd steuen helies op dey west-
syde. (Sd f(^eint l^iema^ Uum sweifel^aft^ bofl Ux Stlini^^^
^of stvifd^en bent SBeflen« unb iButgt^ote lag.
35le f5mmtli(ä^c oBtge ©Bulben, »oau noc^ mc^TCte anberc
^mtemtxUnfi !amcn , tm ©ctragc »on 48 Outbcn jd^rlic^,
barunter 12 Bulben ^on Sgne^ Zort, W>t^[in ^u 6;(atenBerg^
fd^einnt sitr an^tüflung bev nad^ ^eu^ gegen ^l ben ^'
Digitized by VjOOQIC
— tts
teye «tapeb gehörigen gebruken plegen ind dat in so danen
maten, dat d«y lUdcste van dessen gestechte, dey desen
boeasen Terwart, ton ewygen dagen jairüx wnd alle Jar sali
geuen twe penninge dortmuntz pagimentz in sunte mertyns
Capelie op den altar bynnen dortmunde vnd solle die dey
betakn yokläs jars op sunte Johannes dach to mydden
somner imd wanner Er ein steh verändern wyll man of
Tirauwen to nemen, off dey gene von en körnende worden^
ton ewygen dagen mach geuen vor synen orloff negen pen-
nynge paymentz vorg. Tud dey to betalen an den genen,
dey dat pleget to verwaren vnd wanner er eyn van desen,
efT dey van en komnende worden, versteruet, dey sali ge*
ueü vnd betalen vor syn verueil twelff pennynge paymentz
vorgt. vnd anders en sal mcn nicht von en eischede syn.
vnd dys to tage der wairheit bebbe ich Johan Steck grene
mynen segcll vor my vnd myn eruen an desen breyff ge-
hangen« Datum anno dni. M® CCCC septuagesimo septimo
i|>so die Ulderici confessoris.
264. i&erjog ^cf)<m t)on 6lct)c cmcttcrt \>ai S31htbnlj5
feiner SBoreftern mit bcr ©tebt 5DoTtniunb. 1481,
SDtenfiag m^ @^öton utib 3uba8.
Wy Johan van gaitz gnaden hertough van cleue ind
greue van der niarcke dein kundt — Alsoe — vnse lieoe
her ind aldervader her adolph Hertough van cleue ind
greue van der marke ind na sinen tiden wilneir — vnse
lieue her ind vader her Johan hertough van cleue ind greue
van der marke — der stat dorpmunde vruntlicke verschri*
imigheindverbuntenisgedain hebben gehadt, vnr sick indoer
enen, durumb sy vnsen alduader ter tyt geleynt hebn drie
dusent auerlensche riusche gülden — die en noch niet we-
der betalt en syn — so hebn wy — der seluen stat — die
veraehriuinghe ind verbuntenis vorgt. by rshede vnser vriende
oickverayet — (1) As dat wy ere vyande etc. (I^tcr folgt bft
3nl^tt 1 Bi« incl. SO ba MmS^t t>m 3a^re 1468, 2^ %$,
Ittuttf pbtn 9l«.l(^^nn folfit): (21) Alle articulen — hebn
wy Johan Hertough — in guden truwen vur vns, vnse er-
mn vbA «ÜBMMlingfift geaekert ind in eydstat gelaeft stede
Izedby Google
SM
vast ind onuerbrecklicken to halden — ind hebn in orkunde
— vnse ingesiegell — an desen brieff dein hangen ind hebn
— beiialen vnsen ampthiden ind vrienden, myt namen Jas-
[>ar torck, vnsen amptman tot vnna, Wenmar Haesenkamp»
vnsen amptmann to Bouchem, Henreick Knippingh, vnsen
amptman thom Hamme ind derick mellinciixade vnsen ampt-
man to Wetter dat sy oere segele — oick an desen brieff
gehangen hebn. — gegeuen in den Jaeren vnss hern du-
sent vierhundert ein ind achtentich vp dinxdach neist na
sunte symon ind Juden dach apostolonim.
' ^\^ 5 eteg^t finb tDo^l erhalten , ba^ bed ^erjogd )ote
S^c. 215, Xtixl f%t bie Sedcn, ^afffiicam^ bie SBalfen, lbii)>«
))inf bie IRtttge, ^attinftobt 3 SBlattet im SBinfel gefegt.
265. @r)6tfd^of ^erman x>m @öln erneuert baS SBünb-
m§ mi 2)ortmunb. 1485, 10. 3iot)em6cr.
Wir Herman von gottis gnaden der heiligen Kirchen zcu
Colne Ertzbischoue des heiligen Romischen Riechs diu'ch Italien
Ertzkahnczler vnnd Kuerfurst, Hertzog zcu Westualen imd
zcu Enngem etc. doin kunt allen luden, dat wir vmb gunst
vnnd frmvtschafft die vnse Heue besunder Burgermeister
Rait vnnd gemeinheit der stadt dorptmunde mit vnnsem
vorfadern vnns vnnd vnnserm gesticht alle zeit hebben gehalten
vnns bie Raide der wirdigenn vnnser lieuer andechtiger de-
chenns vnd capittels vnnser dhomkirchen zcu colne vnnd
etlicher annder vimser trefacher frunde vmb nutz vnd vrber
vnnser Lannde vnnd lüde fruntlichen vnnd gleflichen mit
den schien vonn dorptmunde vereyniget hain — Minse le-
uen lanngh vnnd vünf Jaire neistuolgen na vnnserm dode
Also dat wir fruntlich vnnd geloifflich mit jne stain vnnd
wessen sollen vnnd willen vnnd wir vnnser nakomen stifft
noch nymant von vnnser wegen ensuUen by bynnen zeit
diesser vereynige der von dorptmunde vihand nit werden
noch dat Jre mit gewalt nemen off vonn den vnnsen laissen
gescheen, dan wir sollen sie yre lyue, haue vnnd guet an
allen ennden vor den vnnsern vnnd in vnnsern Lannden
vnnd gebieden vor allermeulich getruwelich beschirmen vnnd
verdedingen dar wir der von dorptmunde mechtig sin zo
rechte, vnnd dat die vondorprounde Ire Burger yre gesinde
„. , Google
— m —
vnnd ein JgUch besonnder mit yren lyuenvnnd gudem zeu
Lannde zcu Wasser mögen sicker vnnd vry in vnnsem
Lannden, Steden, Slossen vnd Yesteu vp beiden siten des
Rynes komen dar Inne wessen vnnd der gebruchen na
Irer noitdarfft vnnd gelegenheit vmbekommert vn^d vmbe-
fort an einicherleye hindemissy vor vnns den vnnsem vnnd
alten den jhenen der wir vngeuerlich mechtig sin ynnd vmb
vnnsern willen doin vnnd laissen willen vp gewoinliche zcoll
vnnd weghgelt sunder argelist ,' Id en were dan dat Imant
von Ine sackewalt off Bürge were von den sali den clegern
Recht widderfaren. Worde darenbouen ymant besatt off
bekümmert in vnnsem landen der geyn sackewalt enwere,
Wanne vnns die von dorptmunde dat kunt doin, vnnd sich
vor vnns zcu recht erbieden, so sali die besetzunge vnnd
kummer quidt sin sunder verzoch bynnen den neisten vier-
zehn dagen dar na wanne vnns dat kunt gedain ist, sunder
argelist. Vortmer were auch dat die Rait van dorptmimde off
einiohe von jren Burgeren mit eyiiichen die jre Burgere
weren, off die yre Burgere geweist weren schellaftich wur-
den — xlie Lude enwillen wir off ymant van vnnser wegen
nit verteidigen off sich enthalden laissen in vnsern landen
tgen die stait van dorptmunde — Verbrecke auÄi ymant
von jne in vnnsen steden, slossen , Lannden ader gebieden
der ' sali na rechten off na gnadenn bessern. Stonde (f^itx
folgt 9tt. 4 in ber Utfunbe ^m 25 Sanuav 1468 @. 320/
Btd Jttm @^Iuf.) Dan off wir mit ymant noi dachen zu
doin hetten, die der van dorptmunde vihant weren, den
suUen wir macht bauen achte dage jm Jaire zcu viere -
ziden geleide in vnnsern Landen zcu geuen, doch besorgen
dat die seinen bynnen zide des geleids die van dorptmunde
nit schedingen vngeuerlich. Suchten (^ter folgt Dir. 5 uttb
6 am angeful^Ttett Orte ; j[ebo(^ i^ ))om SD^atfd^aH ni^t mifyc
(Rebe.) Hedde auch einiche vnnser vndersaissen Sachen zu
der stait von dorptmunde, die doch yre Burger off Inwoner
persone besunder nyt angynge, die en sali geynes Burgers
off Inwoners Lyff off guet darvmb bekümmern off besetzen,
dan die mögen bynnen Dorptmunde vor den Jhenen die
von vnnser vnnd der stait von dorptmunde wegenn darzcu
gefuget werden des zer vssdradit komen wie vurss. dteit
»a^ne, ©ortmunb n. z^til ^ Mi Google
S88
vnnd die parthien dar zcu auch geleide hauen. Ouch willen
wir dat der stait vonn doi-ptmund Burger off jnwoner van
vnnser geistlichen Jurisdiction wegen vnnder zcehen inarcken
colsch pagamentz vnbeswert wessen vnd bliuen sollen die
zeit disser vereynong vssgeseheiden geistliche Sachen, alle
— puncten dicss briues — hauen wir Ertzbisckoff — ge-
loifft bie vnsern fürstlichen eren vnnd w^irden — vnuei*-
bruchlich zcu halden — des zu vrkunde — hain wir vnnser
Siegell -- an diessen briff doin hanngen, vnnd want alle
Sachen geschiet sint met raide willen vnnd consent der vurss.
dechen vnd capittell — so han wir sie guetlich gebeden,
jre Capittels Siegell ad causas an diessen briff zcu hangen,
des wir Dechen vnnd Capittell etc. gegeuen jnn den Jaren
vnnsers herrn dhusent vierhundert vnnd Im vunff vnd acht-
zigstenn vff donnerstag sännet raartins auent des heiligen
Bischoues.
fdtiU @tegel ftnb untocrlejt.
266.5tßmg3»asimiHan L, mp^iä)tet bic ® tabt $Dort*
munb bcm Sßricjlcr Oobfrib öon ffi^Infiorp bie erfic
frdc ^ftfinbc ju mUü)en. 1486, 19.3un ju 86tt>cn.
Maximilianus diuina fauente dementia Romanorum Rex
semper Augustus Archidux austrie dux Burgundie, Bra-
bantie et ghelrie etc. Coraes flandrie, Tirolis etc. honorabi-
libus nobis sinceris dilectis Jurisperitis Burgimagistris sca-
binis et consulib'us ciuitatis nostre Tremoniensis, coloniensis
dyocesis gratiam Regiam et orane bonum.
Cum nuper diuina dispensatione ad Regale prouecti
fastigium Augusti nomine susceperimus debitum arbitramur,
vt inter alia regni Romanorum jura etiam laudabiles duitis-
simasque consuetudines sine interruptione conseruemus ille-
sas. Qua de re cum nobis pro predecessorum nostronim
vestigiis jns sit jus sit (sie) nominandi siue decernendi preceis
regales ad omnes et singulos beneficiorum eeclesiasticorum
collatores, coUatrices, collegia seu conuentus per omne Ro.
manum regnum constitutos pro personis y doneis ad conse-
quendum beneficia ecclesiastica etiam si canonicatusprebenda
perionatU0 administratio officium vel dignitaa in cathedrali
„. , Google
8S9
vel metropolitana ecdesia existerent ad predictorum colla-
torum »ue coUatricum collegioinim siue conuentum coUa*
tionem nominationem presentationem siue quamlibet, aliam
ordinationem siue prouisionem coniuDCtim vel diuisim quo-
xuodolibet spectantia canonicatu et prebenda cum dignitate
officio vel administratione etiam si ex persona plurium suc-
cessive vacarent pro vno computatis beneficio huiusmodi etiam
pi-edccessorum nostrorum nominationibus siue et vulgari
vtamur vocabulo precibus Regalibus" sine renitentia vt de-
bitum erat reverenter paritura fuerit. Idcirco regni nostri
jui*a et consuetudlnes vt tenemur prosequi predecessorum
vestigijs inherere volentes nominationem siue Regales preces
nostras pro deuoto nobis dilecto gotfrido de Wyfostorp
presbitero maguntinensis. dyocesis ad vos decreuimus de-
cernimusque per presentes, vos adhortantes quinymo ^et pro
conseruatione jurium regni nostri sub pena priuationis om-
nium et singulorum priuilegiorum jurium libertatum per
predecessores nostros Romanorum Reges aut imperatores
predecessoribus vestris et vobis concessarum, mandantes vt
beneficium ecclesiasticum cum cura vel sine cura, quod ad
presens siue proxime quocunque vacauerit, ad collationem,
nominationem ordinationem siue qualemcunque dispositionem
vestram pertinens quod prefatus Godefridus per se aut pro-
curatorem suum duxerit acceptandum eidem godefrido con-
feratis ad id nominetis et eidem eo prouideatis ponendo cum in
pacifica et quietapossessione cum plenitudine juris et fructuum
perceptione qualibet cessante contradictione circa premissa of-
ficium obedlentie reuerentieque debitum facturi sin vero has
nostras preces siue nominationem juraque regni nostri com-
tempnere aut eis parere distuleritis supra indignationis nos-
tre pena grauissima etiam ad penas supra comminatas pro-
cedemus. datum in opido louaniensi sub sigillo nostro, die
decima nona mensis Juli anno domini millesimo quadringen-
tesimo octuagesimo sexto Regni vero nostri anno primo. *)
^0^ an^angenbe ©iegeM^at 5 JBappvci, mitten ein
©c^ilb mit einem rec^tSfe^enbcn Sibler, red^t« bameBen einen
.®d^i(b mit einem CluerBdKen^ barunter einen ^d^ilb mit einem
;8öti)en, linf« einen ©d^ilb 6mal tedjl8f*täö get^eilt, barunte»
einen ®c&i(b mit einem red^t^fe^enben 9b(cr.
SM
267.S)et £)oiiniunber SRat^ Befümmt, mte k»el SSotg
imb «Dtn Wc @cif«(d^Irit acdfenfrei für i^t »e^
bftrfn^ efnffi^ten t>ötf, unb bcf<3&Iwf t, in ir(c fern
®fttcr in gctpd^ct §anb frei t)on ©tabtSbienpen
(©raBen mad^cn, SBad^tbienflen lu bgl.) fein fofc
len, 1487, 13. Suli.
Wy Borgermestere ind Raed der stad dortmunde be-
kennen, dat wy to der ere godes vnd vnie — fruntliker
begerte willen des Erbaren ind Erwerdigen hern Dethmer
berswordes, Dechen to sunte cuniberts in colne, pastor to
sunte Reynolde in dortniunde, geuen den pastoren, Eren
Capellanen ind allen presteren, dey geistlike lene in rnser
stad hebben of op erem patrimonium oflFte er's suluest
Rente of Verdiensten erliken leuen *) eyn tail van körne to
brode ind to beyr also wy van ittlichen pastoren vnd
presteren verstain hebn , eynen ytligen na syner achte
vnd nottroflF genug syn sullen fry sunder tzyse to gebru-
ken nu angade vp Sent AUexius dag vnd dar to hefFt
de Rait in der tyt gefoget Thonyes Roterde van dem dey
geistliken personen so vele teken vry mögen halen to erem
brot körne ind molte, to sulken tale tho, alse hyrnageschreuen,
off hey des all behouet, ind nicht vorder. Alse dem pastor to
simte Reynolde vor veirtheynmalder Roggen indseesteynmal-
der malte, wanner dey Pastor hyr seluest wonafftich is. item
deme pastor tho vnser leuen vrowen to sunte Nicolaes ind
sunte Peters kerken jdermanne yan oen Teken vor theyn
malder malte ind achte malder Roggen, den Capelianen der
kerken ind anderen presteren vorgt., de lene jn vnser stat
hebn off oer Renthe off veidenstes erliken leuen as vorgt.
is, eynen jclichen van en vor seuen malder malte ind vyff
malder Roggen to synes seines koet of myt eynen anderen
prester tsamen huyshalde vry ane alle beswernisse to ge-
>) 3n ben SBDtfd^iagen ber ©eifllid^feit ^anb : ind offi-
cianten der lene, biefej tDUtbe «»on ber ©tabt gefhii^en; fie
»oUte bie @inccurnt ni^t ItgftnfHgen.
Digitized by VjOOQIC
MI
bruken sondetr argelist. *) Worde ock eymant van der pre-^
sterscohpp by waraflftiger Kunde beunden, dey syns deills
korns all, off eyn deyll nicht seluest en gebrukeden, off
weme anders to gebrukende ouerleyte, dey sali der vryheit
vortmer to gebruken nicht delhaftigh syn, to der tyt de
van synen ouersten dar van gestraffet sy. *)
Vortmer willen wy — allen pastoren ind allen preste-
ren, dey geistlike lene in vnser staid hebben van eren hu-
sern ind erffliken gudem bynnen vnser staid off veitmarke
gelegen, dey by des Raides van dorpmunde concent vnd
vulbort to den kerkenvndlenen vorss. gemortificert gefi^et
vnd bestediget syt, alles burger denstes fry syn vnd bliuen
laten, vnsem alder genedigsten hern dem keiser vnd dem
hilligen Riebe aller ouericheit vnd alles rechten wy jn noi-
den gebruken mögen vns dar ane beholden. Mer ander
huser vnd wonynge, dar prester Inne wonen die ane willen
des Raitz to gestUgen lenen bith vp dessen dagh gekofil
of gegeuen vnd nicht mortificert of van dem Raide von der
statz densten fryet syn, laiten wy ter ere godtz op gnade
vnses alre gnedigsten heren des Keisers by den leenen bly-
uen vns dar van statz denst to done byt de patrone des
leens dem Raide afwilligen, dar van stadtz densten to ver-
laiten. off ouck ymandtz van der papeschop by ons wonen
van eren alderen, frunden of magen Erue vnd guet in on-
ser stat of veltmarck gelegen anstorue, mögen de behalden
vnd gebruken vnd ons dar van, als der erue recht is,
st^idtz denst doen.
Mit allen anderen erffliken gudem in onser stat off
veitmarke gelegen willen wy vns, als wy schuldich syn, na
beuelhe vnd ynholde vnser keserliger vnd konickliger bullen
halden. of dan ymand van onser papeschop dar mede ba*
uen recht beswert to syne vermende vnd sich des beclagde,
') ©er 3^f<^ ' v"^ Wölk prester syns seluest kost niet
en beide, so dat dey myt weme in kost gene, deme en sali
men gen teken geuen, ben bie ©tabt terfongt, Ijl öejhtii^ett.
*) ^a^ ber gaffung bcr @tabt fottte blefe ©teile anfdng«
li^ tmiten : der vryheit berouet syn vnd vor eynen vnwor-
digen maa gehalden werden.
Digitized by VjOOQIC
— S4S
dan erbeide wy vns op sulke clage, alz wy aityt gedain
hebn, an vnsen gnedigsten leueu hem van Collen vnse ant-
wprt darto verhören vnd. by syner gnaden Raide vnd ve-
derliker vnderwisonge , wes ons van godtz weghen vnd
rechte na ons bewantnysse geburen siille to done , gerne
willen laten vnderwisen.
Verdragen in onsen Raide vnd rayt willen vnd wetten
der twelue vnd veyr vnd twintigh vnser stat yurgt. derpa-
peschop vorgt. to verkondigen. Is eyndrechlike geslotten
Im Jare onss heren dusent vierhondert vnd seuen vndtach-
tentigh vp sent margarethen dagh.
268.1489; Sßontag m^ Quasi modo öerfauft bie
@tabt SDortmunb an Scrttam Setdf^off iinb
J^cnri(3& üon SBcmetcn provisoren der almusen,
schottelen vnder dem porteken to sunt Rey-
nold in Dortmunb tot behoef der armen al-
daer eine Sal^tcärcntc \>on i^ ©olbgulben
269. 5Die ©tabt 5Dottmunb reno\)irt iai l^eit. ©efji:'
i^ofrital 1502, 15. ©e^)tcm6cr.
Wy Burgermester vnnd Raidt der Stadt Dortmundt
doen kundt. so als dat HospitaiU genombt de hilge geist,
hyr bynnen vnnser Stadt gelegen durch eirlige myswas,
brant düre tydt vormals gewest, oick durch vngetruwe
snoide Regiment der schulten knecht perde vnd andere
ouermittc sware kost, to der bowynge hörende an tymmer
noitbowich vnd vort an des huses Renthen vnd vpkomynge
so zere geswaket, verdoruen vnd verkomen was, dat de
armen dar jnne lange tydt her koemerliche vnd jn kleynen
getale synt geholden, dem nach hebbn wy vth beweglicher
ermanynge des werdigen hem dethmar bersswordt, dechens
to sunt Cunibertz jn Coehae, vnd pastors to sunt Reynolde
6te. dem godt gnade, vnd by tro^lichem viilleat he dem
izedby Google
MS
▼urgt. huse gedaen hefft vnd furder jn sTneni TesUment«
to done gelauety dat vurgt. Hospitaill by hulpe desalmech-
tigen gods vnd guder lüde vnd den Armen to troistc vp te
rfistene vnd jn eyn bestendich Regiment vnd ordenunge to
brengende vorgenomen, vnd darumb Raitzwyse mit vulborde
vnd consente der Twelff vnd reii* vnd twyntigeu Vorgen-
geren van vnsen Bürgeren eyndrechtlichen jngesat ouerko*
men vnd geslotten. —
Tiien eirsten so heÖbn wy — veir mark pennynkgeldes,
veir malder hauem vnd wes her Reynold van balue furder
hadde van der Stadt wegen, dar vor he alle wecken jn der
capellen des vurss. hospitails twee myssen plach to lesen,
nu in crafft desser fundatien, der vurss. capellen jncorporeirt
— also dat de Rector der Capellen — yan dem Ersamen
Raide to der capellen presentert wirt dem Archidiakon to
jnuestieren, als van aldes gewontlich ist, sali de vurss.
Renthe tosamen mit ander der vurss. Capellen Renthe vnd
vpkomen hebbn vnd gebruchen vnd dar vor alle hochtyde,
Aposteldaghe Sundage vnd andere bequeme dage alle wecken
then mynsten veir missen jn der vurgt. capellen to done ver-
bunden syn jn egener person off durch eyne ander bequeme
persone, wanner oen kentliche noitsake dar aene behyn-
derde. Vnd sali de Rector den wy also presenterende wer-
den eyn Erbare bedaigt prester wesen , ' geyn ander bene-
ficium hehbn of an nemen , de den armen dat hilge evan-
gelium vnd de hilge passie na none vortossggeu vnd oen
in oren zaken to deyneu so vake as he dar to van den
prouisor off vormunderen gehesscht wert, geholden syn sal,
vnd desse vurss. puncte all vnd eyn ytlick to holden, dar
tegen. nicht to weruen off wes eyn andere worue eder sust
motu proprio gegeuenworde, nicht to brukende by synen eyde
he dejn Archidiaken doen sali, to louende, sunder argelist
Want nu de bowynge yn dem vurss. hospitaile plach
tsyne by rypen Raide eyndrechtlichen affgestalt ys, vnd
' ewelike affgestalt blyuen sali, so hebbn wy jnt eirste geor-
dinirt vnd geslotten , dat Burgermester vnd Rethmester -*-
by Raide des pastors to sunt .Reynolde, wanner he hyr thcr
stede refidert sollen so vake als ^ts tdoyne ist, eynen er-
baren geistliken man vor eynen prouisor setten, vnd ottt
Digitized by VjOOQIC
844
men des geistichen mans so bequeme nicht has tigen hebbir
mochte, dan eynen wertlicken erbaren vnbekummerden man,
de geyne kynder off vthwendige vnlede ader neronge dryue,
vor eynen prouisor selten, — welck prouisor by synen lofften ho
darop doensall, den armen oir gudt jntomanen, tobewaren vnd
ihcn besten tokeren, willich vnd gelofft sy, vnd dar to soUenvnd
willen wy — eynen vthe dem Raide, vnd enen anderen erba-
ren Borger, de willich vnd verstendell sy, tot Vormundere
setten, dem proiusor — bistendich vnd jnredich to wesen •
Item sali vnd mach de prouisor — eynen vromen
knecht, de backen vnd browen vnd eme jn syme beuele
buten vnd bynnen des huses deynen kunne, vnd dar to
eyn Erbare vrowe, weselikes olders, de der armen moder
▼mme gods willen gerne syn wille, oen to deynen aen ne-
men, so dat renlike vnd gar gekoket, oir beir vnd broit
wall gemaket, vnd anderen oir gudt bynnen huses oir be-
uoelhen vnd jn schryfft ouergeuen wert, verwart vnd nicht
mysbruket werde. Vnd de moder mach oick to hulpe, eyn
starcke maget hebbn jn der kocken vnd anders to denen,
den armen to heuen to boren, oer bedde to maken vnd
oerer to plegen bequeme vnd willich.
Ouck sali de provisor aDe jair vp sent Peter vnd Pau-
weis anendt, van den armen Renthen vndgulde, off anders,
wes he entfangen vnnd vthgegeuen hefit, vor dem pastor
to sunt Reynold, wanner he hyr resideirt, vnd vor dem
Rector der capellen vurss., vnd den Vormunderen in by-
wesen twier aldesten vam Rade, eyn beschreuen vprichtige
Reckenschopp doen, de de frunde sunder enyge kost der
armen hören, vnd myt vlyte ouerseyn sollen, offt dan yn
enygen puncten twyueU, mysduncken off errimgen gefunden
worde , sali de prouisor verkleren \Tid betteren , vnd dan
syne qwitantie offte recesse nemen, vnd eyn Register des
vergangen Jairs by den Vormunderen blyuen laten.
Worden ouck de prouisor offl moder jn oerem beuele
Bumich of!t gebreklich vermerckt, vnd sick to betteren durch
de vormundere drye gewarnt vnd guetliche ermant, vnd sich
nicht enbetternden , so sollen de pastor to simt Reynolde
vnd Vormundere jn der tydt myt twe aldesten de Raidt
darto deputiert, d^n prouisor off moder darto halden , dat
Digitized by VjOOQIC
S45
ae van der armen gude, entfangen vnd vthgegeuen, Recken-
schop doen vnd betalen wes sey dar aen versumet offt
mysbruket hedden, vnd sollen de vort affsatten vnd — an-
dere — an selten.
Sollen de Prouisor, moder, knecht off maget, de so
lange den armen truwelicke deynen, dat sey kentlicher wyse
so aildt kranck vnd amechtich werden, den armen nicht
langher deynen können, wanner de dey prouene begerende,
vnd wat guds eyn ytlich helft, by den armen na synen doide
to blyuen ouergifft, jn dem viirss. huse eyne bequeme stede,
vnd der wontlicher prouende ore leuelanck gebruken mögen.
Want sick nu de Raidt jn deser fundation beholden
hefft, den getall van den armen luden, na gedrage vnd ver-
lope der Renthe vnd tydt alle wege tmegen vermeren offle
vermynren, so heben wy de Renthe vnd vpkomen to dem
huse hörende gruntlichen ouerlacht, vnd nu vor dat eirste
myt rippen Raide auerdragen , Sesteynn arme menschen na
lüde der fundation gestalt jn dat vurss. huess to nemen, to
der ^tydt, dat durch de gnade gods vnd guder lüde hulpe
de Renthe gebettert vnd vermeret, alsdan na achtynge ouck
den tall to meren, vnd der gelycken , off durch godes ge-
walt, heren noit, myswas, off ander ongefall, der armen gudt
verderfflich werde , dan de armen affsteruen to laten, vp de
wenych personen, as men myt der Renthe bequemlick voi-
den könne — welck doch alltydt gescheyn sali, myt raide
vnd vulbort des pastors, prouisoren vnd vormundere vnd
nicht anders.
Ouck so hebbn wy — vurss. zeligen heren dethmar
bersworde dechen vnd synen eruen, manskoime vnd dar na
den aldesten eligen manspersonen van den namen Berswordt»
tot erer vnd der gener zeilen heill, van der gude dem
hospitall opto rüsten vuUest vnd troist gekomen ist, vnd
furder noch komen mach , willen vnd macht gegeuen , drey
prouene, op drey by eyn ander gelegenen steden, myt der
Bersworde wapene tot zeliger dechtnisse der zeilen, ange-
sneden, dreen armen luden — tot ewigen dagen, so valce
as der dreyer prouene enych verledight, bynnen vyffteyn
dagen na der tydt, dat de Berswordt weit, de prouen vurss.
vcrledigt i«, sali vnd mAch geuen, vnd offte to ehyger tydt
_,[izedby Google
M6
der Turss. dreier — nicht na jnholde der fundation gege-
uen werde, sodane gebreck, sali de prouisor — dem Bers-
worde to kennen geuen, de sali dama bynnen vjrfileyn da-
gen de proueme eynen anderen armen na Inhalde der fun-
dation gestalt geuen. oßl he des nicht endede so mach dar
neista de aldeste Berswort op dat maile de prouene geuen.
vnd offl dat bynnen eyner mayndt dar na nicht en geschege,
80 sali de pastor to sunt Reynolde de prouene geuen, be-
heltlich den Bersworden oirs rechten in to körnenden ty-
den, alle andere prouene — sollen de vormundere mit dem
prouisor by raide der Burgermestere vnd Retbmestere —
vergeuen.
Vnd wo wail wy in olden gelofflichen breuen fynden,
dat jn dem hospitale des h. geists allene prouene solden
hebbn, de so krank weren, dat men se op ener drageberen
dar jnn moste dragen , hebbn wy doch vthe barmhertiger
andacht sulx gemetiget, vnd nu vortmer — geordnet — dat
nemande anders dan allene beruen armen luden de sich oirs
arbeitz nicht emeren können, vnd anders geynen troist en
hebn, vnd sokranck syn, dat se by warhafftiger künde vor
guder lüde doeren, sunder krucken, broit to bidden nicht
gaen können, de prouene — gegeuen sol werden.
Item sali ouch na oldem herkomen jn dat vurss. hospi-
tail nyemaude de mit heiligen of!t mit anderen groten su-
keden heymeliken offt apenbair beswert syn, off beswert to
werden an aengesichte eder anderen lederen gestalt, off de
oiren synnen beroyfft weren, nicht jn nemen.
Item alle de armen sollen de prouene jn der capellen
vor dem altair entfangen jn hande desprouisoirs louen eme
gehorsam vnd vredesam to syne, vnd sich genogen to laten,
as men den armen jnt gemeyne spijset vnd wes he jn dat
huess brenget by den armen to laten. Ouck offt he weder
so gesunt vnd stark worde, dat he sick gaende vnd staende
broit to wenien buten huses behelpen künde, alsdan der
prouende nicht langer — to gebrucken. —
Of!l ymands de Jn dem huesse prouen hed; vtsettich
off anders besuket so krank worde , dat he billicher oir-
Sachen by den anderen armen bequeralick nicht to lyden
were, de mit willen of!l by anderen raide vthe deme huesse
Digitized by VjOOQIC
847
moste komen, dem armen sali men vp der gracht, öflft an-
ders waer eyn stede na syner noittorfft — gebruke» laten.
Were ouch enych proiiener de mit moitwillen sunder
bewegliche oirzake de stede vnd prouene ouergeue, vnd
weder vth dem hiise genge, de sali der prouene stede vnd
wes he dar gebracht by dem huse to blyuen, veruallen syn,
jdt en were,-dat he bynnen eynermayndt, mit gnaden sick
to betteren, dm'ch guder frunde bede, weder jngenomen
worde, syn prouene vnd stede noch eyns, vnd dan o£F he
mysdede, nicht mer to gebruken.
Item were ouch welck arm prouener, dem prouisor off
modervngehoirsam,vngenoichsemmoitwillich, de mit anderen
armen keue, vlokede, swore off an der taffeien ederto andern ty-
den vnnutte worde.hedte vnd des van den prouisor, dreymail
gestraffet were vnd sick nicht betterde , den sali de proui-
sor na achtinge des vngehoirsams eyne wecke off twee, mit
anderen armen nicht laten ther taeffelen gaen, vnd dem
nicht mer, dan potazye met beir vnd brode geuen, so lange
he sick betteren will, offt sick de vnhoirsame dan nicht bet-
teren — wolde, so sali de — by erkentnysse des Raids
geschickten frunde, der prouene qwyt syn vnd blyuen vnd
by dem huse laten, wes he dar gebracht hefft, hey en bede
bynnen tween maynden gnade vnd betterde sick also durch
der frunde bede eyns vnd nicht mer weder jn komeh
mochte.
Sollen ouck de prouisor vnd moder heymeliken noch
apenbar vor sick jn sunderheit vp der armen cost, wanner
se des tot oires lyues noittrofft nicht behouen, nicht doen
kocken, dan solen vthe eynem potte etten vnd vthe eynem
vate dryncken, vnd mit sollicher prouene to freden syn, as
men den armen des dages gefft sick jn oerer taffeien ge-
noigen laten, sunder argelist.
Vnnd vp dat desse fundatio de vullenkomener sy then
ewigen tyden blyue vnd geholden werde , so hebbe wy
Burgermester vnnd Raidt den armen to der erengoidtz oir
körne to broide vnd bere vnd was en des noit is, sunder
enyghe axcysn vnd besweringe vth vnd jn to foren jn vnse
vtadt vrygegeuen, doch also, dat Bodane vryheit neroande
Digitized by VjOOQIC
SM
anders buten dem huse to stände, dan alleae den armen to
gude gebruket sali werden, sunder argelist.
vnd hebben dem nach alle puncte vnd articulen desser
fiindation — jn vnsem sittenden Raide vnd mit vulborde
vnd guden willen der vorgenger van denErffzaten, gilden^
vnd gemeynen Borger vnser Stadt eyndrechtliken geslotten
to gelaten vnd overgeuen vnd dem nach vor mns vnd alle
vnse nakomelinge geseckert vnd vestlichen gelauet , de
vurss. puncte — stede, vast vnd ^Tiuerbrocken to halder —
tcn ewigen dagen myt aisulken Wilkoer, vurwerden vnd on-
derschede, offt sick geuelle — dat desse fundatie in eny-
gen puncte kleyn eder groit — nicht geholden wurde vnd
ock van vns vnd den vormunderen, wanner wy durch den
vurss. pastoir eder prouisor — fruntliche ermant — wer-
den, vngebettert bleuen, dat alsdan de zementlicke gudere
van dem gemelten werdigen heren Dethmar dechent to dem
vurss. huse behouff der armen gegeuen, mit namen den
baluen teynden to kemynckhusen , item dat gut bonynck-
husen, item dit is geloist voV hundert goltgulden vnd dar
synt vor gekofft vyff enckell gülden jaerlix, item dat hou-
wer gudt to wammell, doit eilflFtehalff malder hards korns.
Item noch eyn gudt to ^rackell geheiten munteljmck . . . *)
doet jairlix vyffteyn malder hards korns allsament vnd van
stunt aen sunder besperinge eder jndracht — sollen fallen
vnd komen fry vnd ledich an de kercke to sunt Reynolde
to behouff des pastoirs, syner capellanen vnd syner vica-
rien vnd officianten de alsdan vort erfflichen vnd ewehckcn
to hebbende to gebrukene vnd to holdene, vnd dar van den
godsdienst in der vurss. kerken na gelege vnd ouer-
drage to vermeren. To tuchnysse der vollenkomen wairheit
so hebbn wy Burgermestere vnd Raidt vnnser Stadt secret
Siegel vnden an desse fundatie laten hangen. Gregeuen jn
den Jaren vnnses heren duysent vyff hundert vnnd twee
am daghe sunt Lamberts des hilgen Bisschops vnd mertelers. *)
$ier ifi ein Sod^ in Ux Utfunbe. (S$ fehlen circa
10 üBotte.
») SBon bem ©Jcgel jji nur no^ ein ^tM , bet fllütfen
M nUxB i^orl^dttten.
Digitized by VjOOQIC
840
269.5taifcr SRajimilian bcft^nt na(^ «BfietBcn bct
©rafen, bic ©tabt 5Dorttnunb mit ber ganjen
®raff(^aft 1504, 12. Dftobcr.
Wir Maximilian von gottes gnaden Romischer Kunig
zu allenn tzeiten merer des Reichs zu Hungarn, Dalmatien,
Croatien etc. Kunig Ertzhertzog zii Osterreich hertzog zu
Burgund zu Brabant vnd Phaltzgraff etc. Bekennen offen-
lich mit disem brief vnd tun kund allermeniglich, daz vnna
vnnser vnd des Reichs lieber getrewen Burgermaister vnnd
Rat vns des heillgeü Reichs stat dorpmunden, haben fur-
bringen lassen, wie Sy vormals die halb ErbfreygraffschafR;
zu dorpmunden von vnns vnd dem heiligen Reich zu Lehen
emphangen vnd nachdem aber weiland hanns steck, den
andern halben tail derselben Erbfreygrafifschaflft , der freyen
stul vnd gerichten daselbst, von vns, vnd dem heiligen
Reich zu Lehn getragen, vnd nun nach seinem abganng,
dieweil Er aber dhainen lehennserben hinder Ime verlassen
hette, vns, vnd dem heiligen Reiche haimgeuallen, vnd Inen,
in crafft etlichen vertrag gnaden vnd Freihalten damit sy
von vns, vnd vnsem Yoifam am Reiche desshalben fursehen
weren, derselb halbtail vor menigelichem zusten vnd verli-
hen werden solte, haben sy vnns diemütigelich angeruflfen
vnd gebeten, daz wir Inen zusambst Irem halbentail den
übrigen halben tail — wie dann vormals derselbe hanns
steck die jnne gehabt hat, auch zu lehen zu uerleihen gne-
diglich geruehten. des haben wir angesehn solch Ir diemu_
tig vleissig zimlich bete, auch die annemen getrewen nütz-
lichen dienste, die sy vnns, vnd dem heiligen Reich offl
williglichen getan haben, vnd sich hinfiir zu tun willich er-
bieten, vnd darumb mit wolbedachtem mut, gutem Rat vnd
rechten wissen den gemelten Burgermaister vnd Rat zu
dorpmunde vnd iren nechkomen die gemelt halb Erbfray-
grafschafft mit — zubehorungen in aller massen , wie die
derselb Hanns steck ingehabt hat — sambt dem andern
halben tail, den Sy vormals daran gehabt — verliehen, also
das hhifur die gemelten von dorpmunde vnnd Ir nachkomen,
die obberurte ganntze Erbfreygrafschafft von vns vnd dem
heiligeu Reich in Lehennsweis ynnhaben, nutzen, niesen vnd
Izedby Google
SSO
brauchen sollen vnd die durcl» ain geschickte redliche Per-
son, die sy dartzii gut bedunckt, versehen lassen mögen —
wie lehcn recht vnd gewonliait ist, doch vns vnd dem hei-
lichen Reich an vuse« vnd sonnst meniglichem an seinen
Rechte vnd gerechtigkeiten vnuergriflfennlich vnd vnsched-
lich. die obgedachten Burgermaister vnd Rat — sollen auch
dem Edelu vnnserm vnd des Reichs lieben getrewen Jo-
hannsen grauen zu Holstahi vnd zu Schawenburge zwischen
hie vnd der heiligin dreye Kunig tag gewondlich glubd vnd
Eydc an vnser stat tun, vns vnd dem heiligen Reich dauon
getrcw, gehorsam vnd gevvertig zu dienen vnd zu tun, als
sich gehurt, mit vrchund dis briefs mit Misemkunigelichen
anhangendem Insigel. geben in vnserm beer vor KuefTstain
am zwelflften tag des monets october nach cristi geburt
funfftzehn hundert vnd im vierden vnnser Reichs des Rö-
mischen im newntzehnden vnd des hungrischeu im funflze-
hennden Jaren. ') Ad mandatura domini Regis Renner.
270. fiöntg 9»asimilian gebietet ber ©tabt SDortmimb
if)\n ba8 ®elb, mlüieS Bei bem legten SuBilaum
geopfert ift, auäjubeja^len. 1505, 25* 3itm.
Wir Maximilian von gots gnaden Romischer Kunig.
zu allen tzeiten merer des Reichs zu Hungam. Dalmatien.
Croatien. Kunig. Ertzhertzog zu Osterreich. Hertzog zu
Burgundt. zu Brabant vnd Phaltzgraue etc. Embieten vnn-
sern vnd des Reichs, lieben getrewen. Burgermaister. vnd
Rat der stat dorptmund. vnns gnad vnd alles gut. — Lie-
^aS ©leget in tot^em SBac^d, U)el(^ed bon weigern ISßa^d
umfd)loffen \% jclgt 5 ©c^llbc , xoo^on ber mittelflc, mit ber
ÄÄnlgSfrone Beberft unb bon jtoel S^rad^en aU ©d^llb^alter
Begleitet, einen red^t^fe^enben Kbler ent^dit,*red^td bat)on ^at
ber oBerc ©(^ilb einen OuerBalfen, ber barunter einen 8ott)en, ber
linf^oBcn ein breimal re(^(5 ft^rag gef j)artene8 gelb, berbaruntet
einen rec^töfe^enben «bler, bie <8c^llb§a(ter galten mit i^reni
Alanen iPriefler.Söirette, i>on benen ba« golbene IBIieg l^eroB*
^angt. Äaifer Sari V. Betätigte bie oBige öele^nuna am
6. S^o^emBer 1520 3tt (SStn.
Digitized by VjOOQIC
351
ben getrewen. als weilennt Babst Alexander der negst. viins
das gellt, so jm uegstuergangen Jubileum. gefallen ist. al-
lenthalben im heiligen Reich, zu heben zugelassen hat.
Auch der ytzig Babst Julius, vnns darinn kain Irrung tut.
noch tun wirdet. vnd wir deshalben auch auf verwilligung,
vnns vnd des heiligen Reichs. Churfursten Fürsten, vnd
Stände, solch Jiibelgellt. dem merren tail jm heiligen Reiche
gehebt haben demnach empfelhen wir Ew. von Romischer
kuniglicher macht ernstlich gebietendt, das jr vnns auf der
gemelten. vnnser heiligen vater der Babst. auch vnnser vnd
des heiligen Reichs, churfursten. Fürsten, vnd Stende. ver-
willigung vnnsem getrewen Üben. Hannsen van Suntheim
vnnsm vnndter marschalh. vnd Wolfgangen H^uwel. vnn-
serm secretario. zu vnnsern banden, gegen Irer quittung.
vberantwurttet. vnd Ew. des nit setzet, noch widert, noch
hierinn vngehorsamüch erscheinet, damit vns annder hand-
lung gegen Ew. nit not werde Daran tut jr vnns enist-
liche maynnuug. Geben zu Coln am XXV tag Juny Anno
quinto. vnnsers Reichs im Zwainzigisten Jaren. ')
S5tc Jöeauftragten öBcrBrad^tcn ^ü^Ui^ einen SRe*)ct6
beS ÄöntgS t)om felbioen SCage, worin er jic^ jtar! mati^t,
JDortmunb gegen Jeocn änf^rui^, ben bcr spaBfi, ober feine 8e#
gaten toegen biefcr S^^lung er^eBen mod^te, ft^abtoS ju Ifialten
unb ein Befonbere^ @m)}fe^lung$f(6reiBen für Beibe de.dato (SSIn
27. 3ttni. 5Dortmttnb jaulte ben'iBevoIlma^tigten 1950 r^ei»
nifc^e ©ulben a\x^, vveli^e e$ gefä^rlid^ fanben, bie gro^e
©umme mitzunehmen/ fie traten fie in 10 ©adfc unb biefc in
einen großen ®ad unb toerflegelten alle. @o tourbe baS ©an^e
in ben ^anbcn ber Beiben 53örgermeiper jurörfgelajfea, mlä^t
barüBer eine Quittung in duplo au«ftellten, bie burc^ einen
3atfenfc§nitt toon einanbcr getrennt iourben, fo bag ber Schnitt
mehrere gro§e Söud^fiaBen t|ei(te. 9(m 8. Sugufl 1505 {leHte
Ä5nig9War, t)on aOBcfct auS, eine neue fBaUma^t für feinen SDie»
ner 9^opert grüeauf a\x9 , xooxin er bie genannten Beiben SBür»
germei[ler Beauftragt, bemfelBen ba§ genau Befd^rieBene Depo-
situm }u üBergeBen. ^i>ptxt mu^te fic^ aud^ nod^ bur(6 bad
^u)7licat ber Outttung auStoeifen^ u>e(c^ed bie Beiben f&üxMv»
meifler forafdltig an ben in i^ren $dnben geBUeBene (Ssem)}lare
|>rAften, oB audp ®(^nitt unb )99tt(^jlaBen pa^Un. ^ .
„^ lized by VjOOQIC
— SSI
271. ®cTi(!&tH(%e Hugfaftc be^ gefangenen (gefolterten)
SngelBert ©rottl^uä ftber bie ®aS)e be8 5Dut)e^
nctcr unb be« (Srfieren Sobeäurt^eil. 1506, STOitt:^
ttioä) mä) SPetri ffiettenfcier C9Kärj). *)
Wy Johan van Ryngenbergh Richter, Andreis Duyden
vnd derick kercken, Scheeppen tho weesell doin kundt —
dat viir vnss richtlicken presentyrt — ongebonden gestan-
den is Engelbert groithuyss ind hefft — bekant als van
worden tho worden lürna bescreuen volght. woe oem dye
greuynne van dorptmunde geschickt hefft by herman duy-
ueneetter by oir tho komen tho yckeren, ind dss hye dair
quaem is d;^e greuynne myt ore maeght vur dye port ko-
men ind myt oem eyns worden dat hye soulde luyde kry-
gen dye bynnen dorpmunde weicken lechten vnd des gaff
sye oem in dye handt vyff golden gülden dye weren dair
vur. Ind wanneir dat geschiet were so soulde hye heben
sestinn golden gülden jairss vyt der Hauerichorst ind des
soulde oem dye greuynne oir handtscryfft geeuen meer der
en hedde hye nyt kriegen. Item doe synt Herman duvenetter
vnd hye Engelbert gegaen nae herrne in eyn byrhuyss vnd
heben dair gewillicht vier knechte dye dye weicken bynnen
dorptmunde an vier enden leiggen soulden als myt namen
bemt terselle ind Johan meygerken ind diesen tween hcfi%
Engelbert vp dye hant gegeuen . . . tiehn wytpennynck.
ind die ander twee heeten Johan ind Jörgen ind den heffl
duyuenetter yder eym . . , vyfftiehn . . ', ind ore aller ge-
lach betaelt. Item den hebn sye gelaefft vm* yeder weicke
tho leiggen . . . vyff goldgulden ind dat geld soulde dye
greuynne vytleggen. Item dye weicken hede. dye Kettel-
boeter . . an sich genomen dye wecken tho maecken.
. . . Item ouck hefit Engelbert bekant. dat hye in mester
benrickshuyss geweest is ind dair quam Herman bucht
des drosten knecht ind sacht dat Johan tymmerman mort-
bernnen künde , ind doe is Engelbert myt tymerman
vurss. in den hoeff gegaen ind tymmerman stun^le in
9(n ben )>unctitten ©teilen iß in htx Urfunbe bie 5Dint(
»eggef reffen.
Digitized by VjOOQIC
858
dem f . . . ind Engelbert dair vur ind Engelbert wart
myttymmerman ejus, dat hye weicken leiggen soulde byii-
nen dorptmunde ind van yeder weicken hebn vyfF gold-
gulden ind gaff yem vp dye handt vyfftiebn pennyngh off
dry wuycheyen ind lieuerden oem Engelbert tho Castrop
in syme huyse eyn weicke in eyner hulten pypen Item hefft
engelbert bekant dat hye Johau scheyenberg tho boickouwe
genoemen hefft twee perde alss hye verwilkuert had. Ind
alss Engelbert richtlick dairumb gefraeght wart, is hye dair
by blyuen. also dat dye Scheppen den selueu Engelbert
dwch syne eighen bekenntenisse der mysdaet nae recht
vnd gewoeuheit der Stadt Weesell van dem leuen tot der
doit verwiesen hebn. Sunder alle argelist. In or künde
der waerheit hebn wy Richter vnd Scheppen vurgt, vnse
jngesiegelen an diesen brieff gehangen. Gegeuen in den
jairen vnss heren duysent vyffhondert vnd sess vp guedes-
dagh post vincula petri apostoli. (^ie Spiegel {inb abgefallen.)
272. S;vi)cmann SBIdfebe nnb feine ®d^n)ejler Slnna
üctfaufcn \>ox bem SRit^ter Stibeman öan ^ooeD
bcr ©tabt Dortmunb einen ©arten» 1509.
Wy Tydeman van Houell, richter toe dortmunde in der
tyt, doen kunt allen luden vnd betuget openbar in desen
breue, dat vor vns komen synt an gerichte stat, Tydeman
Wyckede ind aima syn suster ind hebn mit wetten ind
willen Rotger Wyckeden, eres broders ind neste recTite er-
uen, vmme eyne summe geltz, die een all ind woll, als sy
enkanten, betalt is, verkoßt ind opgelaten rechtliken redeli-
ken ind ecffliken dem ersamen raide ind stat doi'tmunde
ere semethke garden, als dey in syck begreppen ind gele-
gen synt Westen vor der porten an eynen plasse tuschen
beyden von gotten op eyn inde twyntich malder hardes
koms, den die ersame rait ind stat dortmunde süss lange
vit den vurss. garden ind vit viff morgen Landes, die recht
oiuer langes der cleynen von gotten gelegen synt, gehat
hebn, welke vurss. eyn inde twyntich malder korns ind viff
morgen landes vertaten, ind sulx op desse vurss. garden
geslagen is, vry erfflicken to hebn. Vart so hebt gelouet,
Rotger Wyckede ind herman Berswort, mit desen vurss.
854
vcrkopcren , mit samenden handen vor vuUe warschap toe
done dusses vurss. kopes ind oplat3mge als toe dortmund
recht is. hir is ouer gegaeu ordell ind recht, als to dort-
munde wontlich lud recht is, dar waren mit oeuer ind ane
bescheden lüde stantgenoten des gerichtz, Johan Vemeren
Herman Huck ind mer guder luden ind all sonder argelist.
In orkunde der warheit all derer vurss. puncto, so heb wy
Tydeman van houell, richten vurss. van des gerichts wegene
vart Rotger Wyckede ind Herman berswort vme bcyder
vurss. partye bede willen alle sementliken vurss. vnse In-'
gesegele to tuge en dessen breff gehangene actum et datum
anno domini millesimo quingentesimo nono feria secunda
post dominicam quasi modo geniti. *)
273. ftaifer äRasimilian I., quittitt ber @tabt !Dort^
munb ixe i&filfc gegen aSenebig. 1511, 5. aptfL
Wir niaxiraiiian ven gots gnaden Erweiter Romischer
Kayser zu allen tzeiten merer des Reiches in germanien zu
Hungarn Dalmatien, Croatien etc. Kunig, Ertzhertzog zu
Osterreich, Hertzog zu Burgund zu Brabant MidPhaltzgraue
etc. Bekennen das vns die Ersamen vnnser \nd des Reichs
lieben getruwen . . Burgermaister vnd Rate der stat dort-
mundt die hilff so jnen jungst auf den gehalten Reichstag
zu Augsburg durch Churfursten, Fürsten vnd Stennde des
heiligen Reichs wider vnnser veinde die Venediger nemli-
chen acht zu Fuess ain ganntz jar lanng zu halten ^'nd
aufgelegt ist, das sich alles zu gelt gerait in amer summa
trifft Drewhungert vier vnd achtzig gülden Reinisch an hewt
dato berait ausgericht vnd bezalt haben , darumben sagen
wir für vns vnd vnnser Nachkomen am Reiche dieselben
Burgeimaister vnd Rate der Stat Dortmunde der vorange-
zaigten jrer hilff zu Fuess vnd darfur bezalter summa gelts
hiemit quitt und ledig mit vrkunt dits briefs besigelt mit
vnserm kayserlichem anhanngennden Innsigel. Geben in
vnnser vnd des Reichs stat Straspurg den vierdten tag des
') ^ie iEßi^ebe flegeln mit htm re^tdfd^t^cn gefi^ad^en
SBoIIen, %ib, to« ^h^l f^rt bm teii^tdfAirSecn «halfen mit beit
3 S^etgen unb einen ^ix\^ al^ f^elmsietbe.
izedby Google
895
Monadts Aprilis jiach cristi geburt tausemfc f^nffhu^der^ vnd
im ain41e0ten. vnn«erier Reiche des RoYqischen im sechs
vmd zwanntzigßten vn4 des hungerschen im ains vnd zwan-
t^igsten Jfuren. >)
274. SKuSjitg au8 ber Utfunbe be« 5Rotar8 granj Sp«
übet bic ©renjctt bcr ©raffd^aft JDoxtmunb; tt)i,c
, fie »on ben SDortmunbcrn am 16. J5)ej6r. 1512
b^müiä) Beritten fmb.
Irßtllch hinder <jlein Roden ka^pe hinder Ernstes hause
zu mengede, da gehet dass gerichte vnd herlichkeit der
graffschafit von dortmimde an, vnd gehet vmb dass grop-
penbrucb biss an die alte wiese biss a^ die Fehrt bei dem
Abdinckhoffe, vort yon der vehrt auff biss zu dem ahar bey
dem grewinlohe vnd vort von dem altare vber die heyde
biss an den zudbergh an die steltenbecke hinab biss zu
dem Sonnenaiiffgange p vnd vort auff die wegescheide für
der 3uddenborgh die biss zu Lünen gehet, vnd vort voii
der wegseheide biss an den hagen so da gelegen ist an
dem mersche zu Lünen, die wannehr Haken zu Herne
zukam, vnd vort von dem Hagen die Lippe auff bis an den
fryenstoel an der Seseke, ynd vort die Seseke hinauff bis
durch Selbem und gam^, da hatt der graff von dortmund
alle Jhar feinen habern vnd hoener auss, vnd vort vanga-
men durch die Hulsdunck vnd zwischen den zweyen Kum-
pen hin, vnd dass vber Kump licht in dem gerichte von
dortmund, vnd da hatt auch der vurgt. Graff alle Jhar sei-
nen habem vnd hoQer, vnd vort von den kumpen biss au
dass schem dar man vber von Lünen nach dortmunde ge-
get vnd vort den Sypen hinfib biss zu Merter vnd vort von
^a$ @ieael in rot^em 2Bac§$ t)on gTÜt^em umf(^(offctt^
jeigt 6 SBo^^jen, tn bcr Mtit ben a^ctd^^abler mit ber Stalfct*
trone, xtä)t^ äuctjl tintn a^tmai quctgQJlteiftett, botüBer ctnen
Qmal te^tSfc^rdg ^ejlteiften ©d^ilb, lintß oUn einen OuetBal«
Un, bdtuntet einen xf^H^px\n^tini>tn ^imn, unter bem Wtf
tetfiä^itbe aSemal« ein @4*^^ mit .c(«fm Äbler.
_, a4» Google
356
Morter biss an den Stein gelegen zwischen der Brakeler
marcke vnd greveler mareke, vnd vort an den Stein gele-
gen zwischen Brackel vnd Asselen vnd biss an die Hohedc
in der Brackeler Esche, vnd vort an die Brakeler Lynde»
vnd vort von Schuren die Emscher hinab an den vorgt.
Roden kamp hinder Ernstes hause, actum 15. Dec. 1512. ■)
a>ic (Srenje ijl frSter in golge bc« fBtt%Ui^^ rtdt bcm
^etjoge ton (S(et>e de dato 9. OftoBer 1565 unb 20. &tpt
1567 gef($mäle¥t uoovben.
«m (Jnbe b<8 löten ober Slnfang bc8 ITtcn Sa^rl^unbctt«
toutbe ba6 @eBiet ber (Bxaf\ä)aft catafhivt, (man fe^e bie %Cs
ten $¥ied gegen )»on $öt>el koegen Seege gu SBambel t>om
3a|te 1739), inbeffen fc^on 1758 »oren bie ißa^iere botüBer
»etloten (f. Acten SBitttoe ©abel^off gegen SBiefe »om ^ol^re
1758.) (Sine frStere aRatttfet (gegen 1760) giBt an, baf
bie ©raffc^aft je aEe biet ÜRonate folgenbe ©ummen Be3a^lt
^a6e. I. SBomBcl 147 (»tßlr. 44 @tBr., IL ßörnc 80
mt^x. 18 @tBr. 6 spf., m. SDeufen unb ßHing^aufeu 104
m^lx. 50 @tbr. , IV. Ober:' unb 9»ebet*(gtt)infe 109 SÄt^Ir.
46 etBr. 6 fjf., V. 8inben§or(l 35 Ät^Ir. 42 ©tBr. VI. ^ott*
Raufen 82 ytt^lx. 21 ©tBr., XU^üKengebe unb ©ci^ioiering^att«
fen 43 Sftt^lr. 13 @tbr., Vn. @ro^^)enBru(J& 74 m^ix. 51
@tBr* 6 $f., Vm. ©tambauerWaft 69 ?Rt^lr. 51 ©tbr , IX.
iötet^ten 104 gitljtr. 12 @tbr. X. Äemmlng^aufen 44 m^lx.,
alfo aUt se^n 9(u^engemeinben total: 896 %t^It. 50 @tbr. unb
3Voac ^a^Uen in SBamBel, unter 37 f&tftittn, fftnf ben l^öd^fien
@aS »on 7 m^x, 24 6tBr.; fünf 7 SRt^It.^ gtoei 6 m^lx.;
\>in 5 Sit^lr. 20 ©tBx.; btel 3 «t^tr. 42 @tBr.; atoei 3,
btei 2 SRt^lr. 20 ©tbr ; einer 2 ?Rt§Ir. 6 StBr. 5 einer 2 mt^Ir.
8toei 1 SÄt^lr. 51 @tBr.; fed^8 1 SÄt^lr. 20 @tBr.; m^ 1
OhBlr ; einer 30 @tBr.. 3n Sornc: ncune 6 SRt^lr. 50 ©tBr.
6 5ßf.; jwei 5 m^lx. 37 ©tBr.; einer 5 Sit^Ir., einer 2 SÄl^Ir:
unb einer 30 @tBr. 3n $)eufen: jvoci 10 IRt^lr.; fünf 8
SRt^rr.; einer 7 m^lx. 35 etBr.; einer 5 JÄt^Ir. 20 @tBr.;
brei 5 m^ix ; einer 4 SÄt^Ir. 30 ©tBr.; jtoei 4 SRt^tr.; einer
3 Sitl^Ir.; einer 55 @tBr. 6 $f.; einer 30 etBr 3n Sinben«
^orfl: einer 10 SÄt^tr. 28.etbr.; einer 8 SRt^lr.; einer 6
git^lr. 20 ©tBr.; einer 5 git^rr. 14 @tBr.; einer 2 Dit^Ir. 40
@tBr.; einer 1 IRt^Ir. 20 ©tbr.j einer 46 @tBr. ; gwei 16
(Stbr.j einer 30 ©tbr. 3n J^olt^aufen: gtoei 10 SRt^lr. 46
@tBr,; jwci 10 SRt^tr.; einer 7 lÄt^Ir. 14 @tBr. ; jtoei 6
(»t^Ir.; jtoei 5 SÄtBtr. 20 @tBr.; einer 5 9lt^lr.; einer 3
fÄt^Ir. 35 etbr.; einer 1 mf)lx. 20 @tBr. ; einer 1 SRt^tr.:
3n ßtoinfe: fünf 10 m^lx. 9 ©tbr.; einer 9 SRt^lr. 21 ©tbr.
857
275.ffaifer SKaj fd^lägt SDortmunb bie aSttte a6,
§wjog Sol^ann Don SIcöc jttm ©d^irtnl^etrn an^
junel^men* 1514, 25» geBruar.
Maximilian van gots gnaden Romischer Kayser, zu al-
len tzeiten merer des Reichs. Lieben getrewen. Wir ha-
ben Ewer schreiben vims getan vernomen, vnd als Ir darynn
begert, Euch zu zelassen , daz Ir, den hochgebornnen vnu-
sern lieben oheim vnnd fürsten, hern Johannsen van clef
den junngern zu Ewrem Schirmhern annemen mügt, ist
vnns dasselb diser zeit vngelegen, haben jme doch hiemit
geschriben vnnd beuolhen nicht destmynder sein getrews
aufsehen auf' Euch zehaben vnd den seinen , die zu nagst
an Euch gelegen sein, nit zugestatten Euch wider billicheit
zu dringen oder zu besweren, sonnder Euch gute nachper-
3U)cl 6 SRt^Ir. 46 @tBr.; stoei 6 m^lx.; atoel 4 m^lx. 40
(St6r.; einer 4 m^tx.; einet 2 m^x. 18 @tBr. 6 %; a^el 1
mt^x. 20 @tBr.: »lex 1 SRt^lr. 14 etBr.; einer 30 etBr.;
einer 24 ©tfcr. 3tt 8lIt*9Äengebe unb ©d^toiering^aufen : fed^5
4 m^tx. 18 @tBr. 6 Spf.; einer 3 SÄt^tr. 40 ©tSr.j einer 3
m^U. 20 @tbr.; ^xcii 1 5Rt§Ir. 23 ©tBr.; bier 1 m^lx. 4
@tBr. 6 spf. ; einer 48 ©tbr.; brei 40@tBr.; einer 30@tBr.:
an ®ro^)i)enbrDid§: fünf 6 SHt^Ir. 55 @tBr. 6 spf.; einer 6
mtfjlx. 28 @tBr.; a*t 2 m^lx. 18 @tBr 6 g5f.; bie übrigen
a6)t 8U)ifd§ett 2 m^x, Bi« 30 ©tBr. 3n «ramBauerf d^af t : a^Jet
8 dit^ix. 14 @tBr.; s»ei 6 SÄt^tr. 10 @tBr.j einer 6 9lt§Ir. ;
einer 5 Sltl^lr.; ^wei 4 git^lr. 40 ©tBr. ^ einer 4 m^x. 7
etBr.; einer 3 SÄt^Ir. 30 @tBr.; einer Zmtf)\x.; brei2iÄt^rr.
4 @tBr.; einer 1 9tt§tr. 30 @tBr. ; atoei 1 m^lx 2 @tBr.;
einer 20 ©tBr» 3n ©redeten: einer 7 m^lx. 20 ©tBr.j jtoei
6 SRt^lr. 40 @tBr.; einer 5 SRt^tr.; öier 4 mf)ix. 56 ©tBr ;
einer 4 mf)U. 30 @tBr.; ac^« ^ m^lr. 28 @tBr. : einet 2
SÄt^tr.; atDÖtf 1 m^U. 14 @tBr ; einer lüit^Ir.; einer 40
©tBr.; ae^tt 37 @tBr.; brei 20 <StBr. 3n Äemming^au«: a^Jel
10 9lt^lr.; atoci 8 SRt^tr.; einer 6 SRt^Ir.; einer 2 SÄt^lr.
S3ei ber @<ijajung »on 1793 ergaB fic§ für 3)ortmunb:
«n örBI'&nber .... iKorgen 2102
„ $a(^tiattbcr . .' . „ 537
„ ^lefentDad^S . . . guber 174
„ itu^toeiben . . . 3a^t 94
I, J&aufer w 740
I, (S)artenßü(fe ... „ 4047
Jta))icel (o^ne ©tabt^S^ermogen) 96;197 %^aUx ^txl (S.
Digitized by VjOOQIC
— ssd — -
sehafÜ tu beweisen. Was Euch aber daffiber von jnen
oder anndem ynbillichs begegdnnt, darein wollen wir allzeit
auf Ewer vnnderricht als Romischer Kayscr vnnd Ewer
rechter Schermherr genedigelichen sehen, vnnd Euch als
mns vnnd des Reichs gehorsam vnnderthannen bey dem
ßwrrti, souil Ir Recht habt, vestigelichen hanndthabcn, wol-
len wir Euch genediger maynung nit vorhalten, cfrnnstÜch
beuelhennd, daz Ir Euch darüber gegen dem genannten
▼nnserm oheim, hertzog Johannseu, noch niemannds azm-
dern in kam Scherm Verpflichtung geet, sonnder Ewer auf-
gehen auf vnns vnnd das heilig Reiche , als Ewer rechte
obngkeit habt, daran tut Ir vnnser - emnstliche maynimg.
geben zu gemunden am XXV tag des monats ffebruarij.
Anno domini etc. deoimo quarto vnnsers Reichs des Ro-
misehen im neun und zwanzigisten Jare.
276.£)te ®tabt ^ortmunb ))erglei(i^t [xä^ mit bett
5ffctd^«IeUten üBer ®ntä)t\atne Dom SBeficrJ^oIgc*
1515, ©t manxi^.
To wettenn so als zelige Johann Stöcke vnnd syne
voiruadere, Greuen van Dortmunde sick antoegen gerechti-
cheit to hebben, jnt westerholt, wanner dat dar Eyckelen
weren, eyn taell swyne dar jnn to dryuen \iid ouck dasüU
uest hollt tot erer bemyuge ') hyr vp den hoeß* laten hou-
wen, des doch de Ryckslüyde also nycht engestondenn
so dan desülue gerechticheit na doide zelige Johann Stecken
des lesten greuen myt anderenn gerfechicheiden an de stadt
myt gnadeu geworuen, dem na ys vp datum vnderschreuen
eyndrechtlickcn tuschen dem Raide, Twelffen vnd vierund-
twyntigen vnd den Rycksluyden verdragen, dat nu voirt
nier de Stadt tot behouff der gcmeyneü besten vpr alsulcke
dryffl vnd how, de vurgenante Greuen in dat höllt also ge-
biniyckt mögen hebben, wannere vnsse Here godt Eyckelen
verseyn leit, vnd die Rychduyde jn de mäste di-yuen laten,
dar voir dryuen sollen, so voele swyne, als men vp veir ga-
Digitized by VjOOQIC
199
uen dryuet jn der Rychsluyde oire dryfft vnd betalen van
den swynen gelyqks anderen dat hoede gellt . . Vort wan-
nere die Rychsluyde in dem hoUte berneholt den Eruen vp
oire jerechticheit geuen laten, alsdann sollen sey der Stadt
tot behouff des gemeynen besten ouck gelyck anderen Er-
uen, so voele als to veyr gauen, hyr von geuen laten. Hyr
mede sali errynge vnd twyst düsser gebrecke vurgt. tsamen
daele gelacht vnd verdragen syn vnd blyuen. sunder arge-
list. Oirkunde der warcheit] so hebben wy Burgermestere
vnd Raidt vnnser Stadt grote segell vnden an dussen breiff
doin hangenn Im Jäire vnsses hemn vyfiteynhundert vnd
vyfiteyne am daghe maiu'itij mertelers«
277. Srjbif d^of Qexman \)t>n Söln, Belcl&rt bcn 9tat^
\>m SDortmunb; in n)iefcm buti^ bic SBcrfünbi::
gung ber SßuÖc ,jovis sancte" bcr Sßann ü6er
bic JBettJol^ner t)on 2)ortmunb auägcfproti^cn fei.
1519, a«(ttood^ nac^ Subtea-
Hermannus dei gratia archiepiscopus colon. princeps
elector, westualieet angarie dux.
Ersamen lieuen. besonderen, als ir vnns von ewer Stat-
priuilegien — dar entgegen — die geistlichen sich streuen
vnnd vermeynen, jr in penen des Bans, in bulla jouis sancte
begriffen, gefalleu sin suUen, geschreuen hauen, mit anhan-
gender bit, dwiei vnser officiael ein mandat zu durtmunde
publiciren laissen haue, dardurch die geistlicheit gesterckt
vnnd zu besorgen sie, dat sie vch, dat zukommen hoichzyt
die Sacramenten weigern vnnd demnach ewer bürgere zu
wieder vffrur komen mögen, wir vch vnsern gudeu Raith
mit deylen, auch bievnserm official verschaffen soliche manda-
tcn biss zu gelegener zyt die Sachen vur vns vnnd vnser Rethe
zwuerhoeren, — suspendiret werde — hauen wii* vernomen.
dat nu tuschen vch vnnd der geistlicheit in vwer stat
sich ihtzwes Irthumbs halden, ader in widder die billicheit
von jmants beswerdt werden sulden, drogen wir geyn ge-
fallen, weren ouch geneigt, zu gelegener zyt vch zu beiden
teile zwuorhoeren vnnd zwuergliechen, vnnd hauen nicht de -
stomynder zu vnserem ofHieial geschiekt, vmb bie Ime ge-
ligenheit des handeis zwuememes, vnd werden von Ime be-
izedby Google
860
ncht, dat er geyn mandait gegen vch ader vwer burger
▼ssgaen lassen haue, sonder aUein gegen die pastoir, den-
selben gebodden dat sie Bullam jonis sancte verkundigen
auch inhalt der Bullen verbodden, dat geyn priester die
ihene, so in die penen inhalt der Bullen vnnd demna, in
in des paiss bann gefallen syn absoluir, want paissliche Hil-
Hoheit sich allein die absolution vurbehalden haue
Nu sin jr diurch vnseren ofBciail auch nit erclert, dat
Ir oder Imants vss vch in den Bann lud der Bullen gefal-
len sin, dan bis auher vur Im gegen vch nyt vurbracht
ader bewesen sie, dar vss er orsach hette vch wie ^nir zu
ercleren. darumb ist aen noit vnder vch einer der anderen,
als eynen gebannten zu myden ader schuwen, derhaluer an den
niandaten zu suspendiren, dan als wir bericht werden, ist die
Bulla jouis sancte vff beuell paisslicher hillicheit vnns der-
halnen bie penen bescheen, verkündigt, dar vss auch er-
clert werdt, wie mau sich mit der absolution halden sulle.
Wilcher nu sicher ist, dat er die Stucke vnnd verbodden
hendcl, so in der bullen begriffen nit begangen ader gedain
haue, is aller dinge vnbesorgt, darff auch geyner absolu-
tion, wer ouer gewiss vnd genochsam wissen hait, dat er
die hendel in der Bullen vssgedruckt begangen, vnnd demna
in den Bann gefallen, der hait sich, als vur ju selfs zu dem
heiligen Sacrament zugaen wol zu bedencken, darinn wir
vnuerhorter sache nit zu raden wissen, wo aber jr vnd die
vwer des nit gnochsam wissen hettcn, viind derhalben vch
wieders raithes von noiden were, mögen wir lyden, dat ir
zwene des handeis am meisten verstendich vnnd berichtet
an stuiit in vnser Stat Collen schicken, willen wir vch Mi-
seren Raith mit zu deilen nit ^^lderlaissen. — gegeuen in vn-
serm Sloss poppelstorff am gudestag naich dem sontag ,
Judica Anno etc. XIX.
278. 3JeTgIct(ä^ gtüifd^en ÜDortmitnb unb ber ©ctjilicJ^'
fett 1525, 12. DftoBcr.
To wetten, so vnwille tusschen der pristerschafft byn-
nen dortmunde eyns vnd den gemeynen Burgeren darselffs
ander . dells sicfc erbauen durch dat etlike derseluen pri-
stere sick anders dan billick iud etlicken puncten gehalden.
861
Welcke puiicte dan de Ersamc Raidt vort Twelffe vnd
veyr vnd twyntich dem decken der christianiteit van dort-
mundte her Gerlach kuster vort, den pastoren der veyr ker-
spells kerken jn dortmunde tertydt, darto van der vurge-
nannten zemmetlicken pristerschafft gefoiget vnd verordnet»
vorgehalten hebn, vnd is vmme fredens vnd guder eyn-
dracht willen, dar vperdragen woe hyr na volgt.
Inteirste dj^t de pristere offt oir huysgesynde gheyne
Burger neronge doen, dryuen , offt hanteren sollen, so dat
sey ichtzwes kopen, fordeer, dan tot oires selffs noittroffl to
gebruken. Sollen da rumb geyne gerstfc kopen, de to melten,
noch Vlass vnd dat maelt vnd Vlass wederumb to verko-
pen, offt enyge derglyken dynghe hanteren, sunder argelist.
Tom anderen en sollen de pristere offt oir huyssge-
synde nicht kopen dan ther geborlicken steden, vnd soUeii
darumb alle dynck (glyck dat den Burgere» geboden is)
ther geboerlicken steden komen laten, eir sey dat kopen,
by dem Brocke hyr nabeschreuen.
Tom derden en sollen de pristere gheyne wertlicke
vagedye halden, sunder dat en geschage durch to latynge
des Ersameu Raids, vnd den sey dat landt in gewynne
verdoen, mit geyner voirhuyr to geuen besweren , offt ene
dat landt bauen de gewontlike pechte verhoegen, vnd wes
alsulker voegedye betreffende, nicht anders dar van dan
wertlicks recRts van v^rertlickeu guderen to gebruken.
Tom veirden en sollen de pristere mit dem Burgeren
nicht to beyr offt gelage gaen in apenbaren Tabernen, by
*den penen van dem decken \Tid pastoren dai' op gesät is,
Tom vyfften so etlike pristere noitzake haluen (als sey
hebbn vorbrengen laten)- eynen morgen Lands ader di*ey
bowen, eyn par koye, eyn parSwyne ongeuarlich haldene,
v?oe in dem puncte geyn vvyder jnbrocke to achterdeylle
der gemeynen Burgere vnd der weyde geschege, so leth
men dat staen in gedult, beheltliek dem Raide dat to len-
gen vnd to kortten nach nottrofft.
Tom sesten en sollen de pristere mit vthlendeschen
gerichte vnsere Burgere nicht besweren , dan sollen hyr
bynnen vnser Stadt vmme oir versethenen Renthe, pecht,
vnd tyns van eren geistlicken lehnen gcborlick recht nemen.
izedby Google
MS
Hedde offl kreghe ouck enych prister wes to doyn mite
vnsen ßurgeren vmme wertlicke beerfFde gudere hyr in
vnser Stadt ofil veltmarken gelegen, ader eyn Burger mit
eynem prister, oSR. tust andere wertlicke zake de dem Raide
betemede to verglyken, dat. sali he etrsten dem Raide to
erkennen geuen. Aisdan sali de Raidt inwendich twyer
maendt tyds dar aen syn, den prister vnd den Burger dar*
umb na dem meisten redden vnd malck bewyse to verdra-
gen vnd verlyken. Endede de Raidt des nicht bynnen der
angesatten tydt, Beheltlick dan yderman syns rechten vnge-
uarlick na des gudes natuer vnd gelege vnd der zaken gestalt.
Tom seuenden sollen de pristere van oiren huyseren
vnd wonyngen de nicht mortificirt syn mit willen des
Raidt, derglyken ouch van oeren wertliken angeerffden gue-
deren hyr in vnser Stadt vnd Veitmarke gelegen, stads
dienst doen , ouek dar van Schattynge , Schott, vnd teyn-
pennynge geuen in aller mathen vnd by denselueu Broeclcen
vnse Burgere doen moytten, als dat ouck vormails, lüde
eyns Instruments dar van wesende, verdragenn is.
Tom achten so als etlicke pristere sick aennemen vp
der Emescher, vort in malckes dyckcn vnd kolcken vnd
sust anders mit oeren Instrumenten vysschen, dat sollen
sey affstelien, vnd offt darenbouen wey van eue dar ouer
befunden woirde, de sali dat tegen den Raidt affdragen.
Vnd offt hyrenbouen enych prLster vnser Stadt hyr
entegen dede, durch sick zelfFs, oÜt ymandt anders van sy.
nent wegen, woedat ouck tö queme, deselue prister sali ter
Stundt aller fryheit, de men der pristerschafift; alhyi* to ge-
brukene erlpufflb vnd togelaten hefft, entwert syn. allet smi-
der argelist. actum anno domiui millesimo quingentesimo
vicesimo quinto am auende Lucc euangeliste.
279. SBcranttDottung bcr 3)ortmunbcr Oeifilid^feit über
t>cT[(J&icbenc fttagej)unfte.*3
Beheltlich hyr mede vnser gestliken vnd ouersten
hocheyt vnde priuilegien yn gheynen deleu gekrenket dar
^) ^ü9 QDofttment ifl (mf$a)){eT gef(iMeBen, t^nt^a^tß-
Sal^l. DU lefete ermittelt M ^^^4 bieJl(agef(^Tiftbec(demeinb^
„. , _^oogle
S88
tho sundei* vare vnd argelyst, wyllen wy, als hir nae bc-
s^hreuen volget, op de vorgebrachte artlcule Vöde pirncte
beantworden.
- , Item op dat erste pimcte, dey prester meggede heb-
ben etliche gerste gekoefft vnd vlas vnde gemeltet vnde
wedervme verkoefft, dar op antworden dey gemeynen pre-
steren, dat sey dar an vnschuldich syn, vngefarlich eyn
ader twe, vnd is dat thegen dey gemeyne borger so sal
men dat abstellen.
Item op dat punte, dat sey vorkoep doen sollen vnde
al dink toe rechter stede nicht laten kernen, seggen dey
auf beten Mäm anno XXXij flc^t. Söcibe ©c^tiften l^aScn
bad Befannte P aU SBaffetaeid^en. Die StU^n Detlangten \>on
bem ^at^ beit iSBefe^I an bie y>in Jtit^f^ielS^J^iri^en unb bie
Beiben AI5{iern: I) dat dar gepredigett werde dat billge
Euangeliura, vth aldem vnd nyen testamente vnd so vyll de
predicantten, des vth goithlicker ind hilliger schriffl be-
waren konen , vnnd nicht anders, ouck geyne frömbde Pre-
dicantten tho latcn, dan van aldes gewoentlich is. 2) dat
gheyn preister voegedye noch koepmanschap dryuen sali, myt
Koerne, myt Suynghe, myt koehalden, myt melten, Dyken,
wellen, gairden, geynerleye wyss, he, ofFt syne megede, off
eymautz van syner wegen. 3) dat de sulÖten Preistere —
dar werden tho gehalden tuschen hyr vnd St. Jaeobi daighe
Zick hyr thor stedden voegen — oire — fundation — tho
bedienen — vth gehalden den Pastoir tho st. Reinolde vnd
ouck tho vnser leuen frouwen korken. 4) dat de Capelaen
tho st. Reynolde mester Johan van deu Cappellanie verlaten
werde. 5) mit der Jurisdiction, dat de ersame Raidt verordne,
dat de self¥le nicht^ anders gebruckt werde, dan van alders
§ewoentlich gewest, vnd dat eyn tafell vpgehangen werde,
at eyn jeder zick wette na tho richtten. 6) dat neymantz
f gedrungen sali syn de Begencknisse tho halden, myt vyl
uyden thom Offer, offte myt so vyll Kannen Wyns , mit so
viel ^^eyssches, myt so vyll Brodes , dan so vyll eyn jder
dyss r'eddeliker vnd temlicher wysse, vth fryen wyllen nach
syner conscientien vermach vnd doen wyll, doch en sali
neymantz gehalden syn, den Kyndern Begencknisse na tho
doyne, dey infra annos discretionis, datis bynnen denjairen
der beschedenheitt guyds vnnd quaids versteruen, he en
wille dan zuIchs doen vth fryen willen. 7) mit ten Szende
vnd der Szenthsaken straeffunghe sali staen ther straiff des
ersamen Raids vnd wyll der raidt myt allem vlythe dar tho
bedacht syn, dat gemeyne beste dai* inne vortho setten.
Digitized by VjOOQIC
364
gemeynen prester sich vnschuldich , wes (sie) sey ge-
koefft hebben nicht andei's dan ther noettroefft ynd nicht
weder vine verkoefFt, dan, wer wem gut huys voer vytge-
lachte gelt off körn an betalynge gekomen, hoppet inen
nicht eymans dar ynne verkorttet sy.
Item op dat punte, dat sey bowen, koye vnd swjoie, halden
daropantworden dey pastoir to smite Reynolde tom ersten, Iie
moete deme kerspel eyn perd halden, dar he dan to be-
houe sti'oestro vnd Hacke-kaff, vnd de pastoer tho sunte
Peter hebbe eck buten tho done, dat he des geliken vor
eyn pert behoue, ock syn der wedemme eyn part myt
stroe gedeckt, des men dan altyt nicht so tho kope krighen
kan, vnd hebn soe oers egen tho behoringe landes eyn dei^
seyen lathen welkes van oldinges gewontlich ys gewest. ock
seggen dey pastores vnde dey gemeynen presters , dey oick
kleynen tail landes bowen laten vnde twe ader drey koie
halden, beklagen sich, dat de opkomest yn den kerken vnd.
oer altaer ouer dey helffte verändert vnd als van olders
gewontlich nych gehalden wert, oick die andern by velle
vnd gunst degelichs vermynnert wert, so vns dan yn deme
gestqliken, beschreuen rechten to gelaten ys,, boynge to
halden vnd eyn temelich ampt toe done, so veir vns am
denste godes vnhynlich sy , hebben wy eyn; ghans vertroi-
sten tot Ewer ersamheyt, dat dyt allet sunder hinder der
gemeynen borgher sy.
Item op dat puncte dat se annemen vogedie vnd ampte
antworen orer twe off drey, dey des to done hebben, heb-
ben dey gemeynen borger des geyn befallen, so begheren
dey selfften prester, dat jw Ersamheden willen doen be-
schicken vnd veruogen an oer herschope, dat sey oen der
vogedye verlaten, sey en willen der nicht halden in vra wil-
len der gemeynen borger.
Item op dat puncte dat sey gaen myt den horgere to
beer vnd to gelage, dar groit opiop vnd vugelucke van kö-
rnen mochte, antworen dey gemeynen sementliken prester,
sey willen yngaen, dat sey de pene, dey dar op gesät ys,
lyden wyllen, ys et sake, dat sey dar ane schuldich ge-
funden worden, vnd wey darane bis noch schuldig gefiui-
dcn is worden, bouen dat verbot wyl de archidiaconus
Digitized by VjOO _
365
straffen laten. Hir allet to hebben dey pastores noch selffs
dar op ene pene gesät, als gehört ys.
Vp dat puncte dat dey borger myt vitlendischen ge-
rlchte beswert werden, antworen dey sementlichen prester,
vmb oir geistlike pensie willen sey gerne dey borger vor-
derefn vor dem geistliken gerichte hir bynnen, dan off sey
to done hedden vder krygen mochten myt den borgeren'
enyge zake off sprake dey sich hir an dem gerichte nicht
wolde geboren to rychten, alsdan willen dey prestere dey
zacke dem Ersaraen Rade vorbrengen vmb in frontschopen
de sake to verhören, vnd to vnderstan bynnen ener mant
tydes to entscheden in der geude. vnde off oen solx in der
fi'ontlicheyt dem Ersamen rado entstonde , alsdan yder
manne viigefarlikh an synen rechten vnd geborliken richter.
off oiek enych borger off ynwoner myt enen prester to
done hedde, dey — sali syn sprake dem ersamen Raide
oick tor kennen geuen, vmb de sprake dem prester vor to
halden in der gutlichcyt vnd alsdan vnder to staen als
vorgerort.
Vp dat puncte, so war dey prester wonen in borgeren
huzeren, dey nicht mortificeret, off van dem Ersamen Raide
to gelaten synt, dat stellet raen toe kenntnisse des Ersa-
men Raitz.
Hir allet bauen begeren dey veer pastores vnd sempt-
Üken presters, off enych borger in dussen angetogen punc-
^en vermeynde, eyn prester dar tegen gedaen hedde, dat
dey Ersame Rait eyn sxilx synen pastoer vorhalde. kan
sich de prester alsdan nicht genoichsam verantworen, dey
pastoir myt sament den anderen pastoren sullen dar ane
syn, dat he van synen temeliken ouersten gestraffet sali
werden, wu recht is.
Ersamen vorsichtige wisen heren! wy bidden vnd be-
geren, myt erbeydinge vnses gebedes vnd sus alles Vermö-
gens, vorsichtige wisheid mede *) willen anseyn, so wy \to-
mer borger kinder, leendrager des ersamen Raitz vnde
niedeborger syn, beuelen vns hirvmb jwer Ersamen Wis-
heid in stat Romescher keyserlike maiestait, in vertrawen,
*) möge?
Digitized by VjOOQIC
M6
(dat y) VD8 by geborlike rechte halden vnd versorgen wil-
len. Hir mede gode almechtich ju seligen regimente to
langen tyden — bewaren wylle.
280.ißa$ im 3;obe m ^ilBranb ^^toaxt^ 0>eS
SBtogcnneiflw«), ber bie ©raffc^aft iDortwmnb SRa^
nmi bet ©tobt t>t>m ftaifer {u Sel^u getragen
l^atte, Me^nt ffaifet (Serl V. gu @»)e^€t, bic
©tabt SDortmunb fcIBjl unter bcr SScrpjKd&tung
burd^ eine öcf<ä^i*tc, f^r gut fd^einenbe 5ßerfon bic
Sßertoaltung Beforöen ju laffem 1541, 31. 2Karj.
281*a»e]&rere »firger SDortmunb« Ktten ben "Staß),
ba^ ba8 SlBcnbnial nnter Betben ©cflolten beraB^^
rc{(!^t ttjcrbc* 1561.
Den Erentfesten, Erbarcn, achtbaren, vursichtigen, wie»-
9en heren, Heren Burgermeisteren vnd Raidt der Stadt
von dortmunde unseren gebietenden Heren gehorsamliche.
In Godes namen amen.
Erentfeste, Ersame, weise, vursichtige, gebitende he-
ren, negst eerbietimg vnsers vnderthenigen , gehorsamen
pflichtwilligen denstes vnd geryngen vermoegens, sampt
wünsckmige alles gelückes vnd hails beuor, können wir
arme burger ewer W. nicht lenger vorenthalten vnseren
dranck vnd hoechses anlygent, wilches eyn Erbar Radt vm-
beswerlich anhören wolle, vnderthenygst bittende, das wir
alletzeit vm enen E. Radt, vnser gebietenden heren tzo
verschulden gans dienstlich willen erfunden werden.
Nachdem wir menschen alle das leben van Gode dem
Schepper himmels vud der erden allene entfangen, vnd wir
vnsers lebens aen en nicht ener Stunde befi'istet, noch sicher,
und alles flesches ende en synen banden allene beslaten,
komen wir arme bedruichte eines E. Rades gehorsame bur-
ger tzo euch vnseren heren, vns des erschrecklichen dages
des strengen gerichtes, vnd vnser vnsicheren Stunden be-
clagende, das jdennennichlich vor syn heubt, der ewigen
Digitized by VjOOQIC
-MI
maiestet Gades, vnsers lebens, tzo der tzeit, reckenschop
van VHS forderende, bescheet geben moessen, vnd nemantz
alsdan vor vnsere seelen staen vnd vns vertretten werde.
Derweile wir dan alle von christo den namen vberkom-
men» durch en verlost, vnd dem hemmelschen vatter verso-
net worden, vp seynen namen vndc dodt getauft worden,
warmyt vnd warynne wir den teuffei vnd aller weit abge-
sftcht, vnd eme allene gesworen, auch der ewiger Godt,
christo seynen enygen ewygen sone, in wylchem er habe
wolgefallen, tzo hören gebaden, will vns io van des edes
wegen (de wir em gelobt vnd gesworen) christo der ewigen
warheit Gades tzo folgen, sinen bundt vnd testamente, wy
erv vns sulchs sulbst beualen vnde tzo gebrauchen ingesatzt
tzo vuUenbringen gebuyren. (Math. 3 vnd 17.)
Jesus Christus des ewigen lebendigen Gades sone, de
ewige wisheit gades, in wilkes namen aller knie, der ym
himrael, op erden , vnd vnter der erden sullen geboeget
werden, als er vm \Tiserern willen verrathen an syn bitter
lydent vnd dodt (vnser erleesunge) gangen heft vns allen
Christen vor wilche er geleden, ock vns van ewigen dode -
erlost, enen bunt vnd testamente ingesatzt vnd benalen, al-
sus Ludende (matthei 26. marci. 14. lue. 22, 1. Corinth.U).
In der nacht do er verrathen wort , nam er das brodt,
djuickede seynen him meischen vatter, brach es vnd gab es
seynen Jungeren, sprach esset das ist meyn leib der for
euch verrathen vnd gebrochen wirt, sulchs doet so ofte ir
es doet tzo meyner gedechtnisse. nachdem se gegessen nam
er den Kelck in seyne gebenedied hande danckede seynen
hemmelschen vater, vnd sprach drincket, alle, hiraus, das ist
der kelk des nyggen testaments in meynem blöde, welcher
vor jw vnd vor vele vergossen wirt in vergeuinge der sun-
den. sulchs doet so oft ir es doet tzo ipeyner gedechtnisse.
dissen grundfest der waiheit kan io keyn mensche ader
keyne Vernunft widderleggen. Auch paulus spricht wy ich
es van dem heren entfangen, also habe ich es euch gege-
ben, derohalben , wir arme bedruchte , mündige kynder,
ewer etc. gehorsame burger kommen tzo euch — forderen
vnd eesschen van euch, das testament, vnd bundt Jesu
Christi, vnsers erloesers, vns, eynen eruen, de er erlost, tzo
Digitized by VjOOQIC
S68
essen seynen leib, vnd tzo drineken syn blodt in beyder gestalt,
wy es Christus de ewige wisheit vnd Wahrheyt Gades tzo ge-
brauchen beualen vnd ingesatat, vnderthenigst, demoedigest,
lauter vm godt bittende jdermennichlich vorsynheubt, alhyi*
in enen E. Rade gesessen (op das nemans tnter euch allen
vor den strengen ordell gades, wanner die) engelen gades
werden anblasen, Staet op yr doden vnd tredet vor das
gerichte gades, sich vnsers Verderbens habe tzo entschul-
digen) eyn Erbar Radt vnser gebietende heren, vnser6 for-
munder, wollen vns das Sacrament in beyder gestalt — tzo
gebrauchen beualen auer hantreycheu, behanden, vnd in
disser Stadt, doch in ener kerken, op das wir nemanden
beswerlich geseen werden, vergünnen vnd tzo gebrauchen
nach Christi beuel, tzo lassen wolten. Nachdem wir ewre
egene predygers beyde schriftlich vnd mündtlich aiigesacht
iins das Sacramente christi in beyder gestalt, nach christi
beuell tzo geben vnde tzo behanden gebeden, ader suilchs
mit Schriften tzo^ widderleggen, vnd das nicht gekundt, sun-
deren sulchs vor recht erkennen moessen, vnd entlichen ge-v
sacht {:„) es sey recht, moessen es auch Vorrecht erkennen
vnd halten, aberst ein Erbar Radt wille suilchs fors in key-
nen wech gestadeu{** ,) vnd sich also des ewigen gerichtes
vnd borden entlediget, vnd op de heubter enes E. Rades
gelacht, das wir doch am jüngsten op den gadder ewer W,
clagende angezteygt haben (wilcher worterde se gesacht wir
auch woll gestendich vnd erboedich dartzo done) warup
vns Ewer wisheit domals verta-eestet, denhandel, demsempt-
liehen sitzende Rade sampt den 24 antzotzeygen vnd dar-
auer tzo besprechen.
Dewile yr io E. W. heren, vernunftige, beschedene
Leute synt, erkennet yr vnd richtet doch nu sülbst, ob es
nicht vill billiger betzeme, gade vill mer tzo gehorsamen als
den menschen? So yr enes menschen testament, so es mit
dem dode versigelt vnd bekreftiget vor recht erkennen,
auch vor recht hanthaben, wy vill mer sal men Jesu christi,
des ewigen gades vnsers erloesers testament mit synen
dode versiegelt, vor recht erkennen, vor recht hanthaben
vnd wy es van em sülbst verordnet vnd ingesat gebrauchen ?
Hyrvmme wir itzundes noch eyn mal Ewer Wisheit ermanen
«69
ewer plichtuugen vnd edes, den yr in de# tauffe dem he-
ran chi'isto gesworen vnd gethaen, wollen doch Ewer seien
heyl bedeneken vnd das yr eynmal sterben must, vnd den
sülbigen , der veh das Leben gegeben. — ewer vocation
reckenschop geben^moessen, myt angehenckter bidt (:)Ewer
Wisheit wolle doch — disses vnser bidt — ge wehren, das
wir arme burger nicht mer ausser disser Stadt — den
waren leib vnd blodt christi tzo halen gedrungen werden,
wante am latesten tzwischen 60 vnd 70 Personen alleine
tzo Brakel op enen dach aus disser Stadt dartzo gangen,
aen was noch op andere tzeit vnd orter^ dartzo gaen ge-
drungen werden.
Guder tzoucrsicht,. eyn Erbar Radt — werden vns ar-
men burger, nach dem es tzo grossen fryde vnd einicheit
vnder vns bürgere gereichen wirt, das testament christi
— in bcyder gestalt in dieser Stadt oder docli nur in eyner
kerken tzo gebrauchen vergunnen, das wir vm enen Ersa-
men Radt, vnsere gebeytende Heren, myt all vnseren kref-
ten, myt leybe, gude vnd blöde bey tage vnd nacht (so
ferne es nicht wedder de lere gades vnd sones christi vn-
sers erloesers gelanget,) vnderthenigest gehorsamliche willen
wedderum verschulden alles möglichen denstes, vns willich
erbeydende, gudes beschedes vnd günstiger antwort van
enen ersamen Rade verwachtende. Anno domini 1561.
Enes E. E. V. W. Rades vnser gebietenden heren
vnderthenige gehorsame burger.
282, JJanffd^tift für bic gewd^rtc SBeraBreiii&ung Ui
Slbenbmafö unter Bcfben ©epolten unb Sitte mx
(Sinfu^tung beutfii^ct ©efängc. 1564; 2- San.
Den Emfesten etc. Burgermeister vnd Radt der Stadt
Dortmund etc.
In Godes namen amen. Erentfeste , Ersame , vursich-
tige, weyse, gebietende heren, negst eerbitung alles gu-
») ©ic JSanbfd^tift Ijl btcfetBc, toic in SKr. 182, anno
1561. SBc« etanbe« bet (Schreiber toar, \>m&(5 gorm unb
3n^alt l^inrelc^fnb. ^
870
den beuor, willen \\\v cnen E. Rade vfF das höchste vor
crtzeigtc .woldadt, gedanckt haben, das eyn E. Radt aus
erbaren christlichen gemuydt, vnser bedruchter burgerschafft
das hochwerdige heyllige Sacrament (eyn durbar testamente
vnsers enygen Erloesers) nach christi beaell vnd Ordnung
in beyder gestalt jdermennichlich in disser vnser Stadt ver*
gunt, vnd tzo gebrauchen erlaubt, das wir armen burger
nicht weiter, ausser disser stadt sulchs durbaren testaments
vnd schätz tzo halen benoetiget, wuchs dan tzo grosser
eendracht (das eyn E. Radt sülbst erkennen mos) gerathen,
behaluen das es, van der ewigen wisheit gades verordnet
vnd tzo gebrauchen befolen.
Nachdem dan der mensch anfencklich dartzo, van dem
ewigen Gade predestinerf, verordnet vnd erschaffen, das
er eyn tempell des h. geestcs, eyn Organum, Instrument
vnde wercktzuych, wardurch der ewiger Godt, stedes, ge-
lauet gepriset ^^ld geert möge werden vnd hyrum der
mensch dem almechtigen gade so eyn durbar creatur ist
geworden. Wyr menschen aberst, von Jugent auf, aus ver-
derbter natur, vnd anregent des Sathans, des femds gades
vnd aller erbarheit, tzo aller vndugent vnd ydelheit genei-
get, voraemplich aberst warhaftich ist (des ouch die Heyden
zuygen) Quo semel imbuta recens seruabit odorem testa
diu, wes vnd war myt eyn gefas vnd eyn mensche erstraal
gewent, gebraucht vnd gelernt van Jugend auff, des art,
Smack vnd Krafft es lange behalte.
Ir aberst gebietende lieren hir tho — van godt ver-
ordnet, das de laster vnd der vntugent gewaret, widderum
aberst aller erbarheit, gerechticheit , dugend vnd gades ere
moege gesucht, gefordert vnd vfgeholfen werden.
.Erschynen wir arme ATiderthenigen, gehorsamen burger
vor ewer E. W. vnser geburlichen vbricheit, vnd geestlichen
eiteren, ewer E.W. woltedoch vns armen bürgeren, ewern
gehorsamen vnd Miderthanen, erlauben vergunnen vnd ver-
ordnen eynen dujtschen laucsank vor, und nach der pre-
dige, vnd wan das hochwerdige hyllige Sacrament in bey-
der gestalt ausgedelet, tzo gades loff vnd eren, erbarlichen,
ordentlichen vnd zuchtichlichen tzo syngen , vnd dis vff
Ewer. *W. behagent, nach gclegciiheit der zeit möge ver-
Izedby Google
• S7l
ordnet vnd reformirt werden, auff das wir vnsere Jugend,
vnd kleynen kynder tzo gades fruchten vnd cren — vnd tzor
erbarheit moegen ertzagen werden, wilches doch im gantzen
Romschen Reych vnd in allen vmliegenden dorferen vnd
Statten (worauff men sich allezeit gereferert) gebruichlich
mestlich.
Dewile ein E. Radt — tzo aller erbarheit, tugent vnd
gades furcht geflissen vnd nuywerle gades eren tzo vorhin-
deren, noch gades namen vnd den hylgengeeste vndEuan-
gelio bedacht tzo widderstreben, Iw, E. W., itzlicher vor
syn hoeuet, wolle doch des ersten bundes vaA eedes in der
tauffe — gethan, tzora lesten aberst, des dages woll inge-
denck syn, wanner de engelen gades alle so vp erden synt»
vnd ye gewesen, vor dem gerechten richterstol christi ec-
schen vnd stellen v^erden, was als dan nicht Bischop ader
alter gebrauch gelten wyrt, sunder wer mich vor den men-
schen bekant lieft, den will ich vor godt meynen himmel-
schen vatter ouch bekennen, vnd wer vatter vnd moder,
suester ader broder meer gelibet als mich, ist meiner nicht
wertdt, item wer sich meyner vnd meyner wordt vnd des
hylgen Euangeliura vp erden geschemet heft, des wyll ieh
mich auch Schemen vor godt meynen hemmelschen vatter.
(Matt. 10).
Guder hofuung — dewile Ewer W. — vnser aller
burger — selicheit bedenken — vnd vnse aremen kleynen
kynderken tzo gadesfurcht vnd eren helfen, vp dat gades
ryche vnde deere synes hyllygen namens moege gefoerdert
vnd gesucht werden, — wert godt euch vnd vns vnd Ewer
gantze gemeynt myt aller nodtroft, dechlichen brode , vnd
gemeyner wolfart forderen vnd guytteren auerschuytten,
laut seyner egener verheissung — welche yr spuren wer-
det immer in ewicheit wartzo vns Gott seyne genade Se-
gen vnd gedien ^geben wolle amen, myt beuelynge gades
datum den 2. Januarij anno 1564.
Enes E. E. Rades vnderthenyge gehorsame burger.
Dig24*y Google
— ^572 •
283. 9Sergrei(^ beg ^eriog« Sol^ann t)on SIet)c mit
ber ©tabt ÜDortmunb über ®cri(!^t86atfcit iinb
©renjen. 1567, 20. ©eptembcr.
Van Gottes gnaden Wy Wilhelm Hertog tho Cleue
Gulich vnd Berge, Graue tho der Marck vnd Rauensberg,
Her tho Rauenstein etc. vnd wy Burgermeister vnd Raidt
der Stadt Dortmuude doin khuudt vnd bekennen. Als jn
dem verleden Jair. vyfftienhondert vyffvndsestich. den ne-
genden Dagh des Monatz Octobris. auer etliche Spenne
vnd Missverstant. van wregen der Dorper vnd Burschafllt
Braekel vnd Wannemell vort der Grentae haluen, tusschen
ynseren des Hertzogen Empteren Hoirde vnd Luynen. oick
Gericht vnd Ilerligheit. Buddenborch eins, vnd vnser dere
yau Dortmunde Stadt vnd Grafischafft anderdeils. vp vnser
beiderseidtz gefallen, vnd Ratification, ein entlich Yerdrach
auermitz vnseren Verordenten beraempt vnd vpgerichtet. als
van Wort tho Wort hirnafolgt. Nadem eine geruyme Tyt
herwartz tusschen dem Durchluchtigen Hochgebornen Für-
sten vnd Heren Hern Wilhelmen Hertogen tho Cleue vnd
Gulich vnd Berge, Grauen tho der Marck. vnd Rauenss-
berg. Heren tho Rauenstein etc. mynen gnedigen Heren an
einer, vnd den erentuesten. ersamen. vursichtigen Heren
Bürgermeisteren vnd Raidt der Stadt vpd GraffschaflFt
Dortmund an der ander Syden etlicbe spen vnd Missuer-
stende erheuen. van wegen der Dorper vnd Burschafft Bra-
keil, vnd Wannemell. vorth der Grenitzen haluen. tusschen
den Empteren Hoirde vnd Luynen ock Gericht vnd Her-
licheit Buddenberch. alle jn dem Lande van der Marck ge-
legen eins, vnd der Stadt, vnd Grafschafft Dortmund, an-
derdeils. Derhaluen tho beiden Syden sich allerlei Infell
auergrepe. vnd vnwill begeuen. vnd togedragen mögen heb-
ben. Als oick verledener Jair etliche Besichtigung vnd
Handlungh. furnemblich auerst. im Äugst des negstuer-
schenen viervndsestigsten Jairs allhir tho Hoirde nach der
lenge beschehen. allerlei Bescheidt Bewiess. vnd Gegenrede,
ock seckere Middell. furgeslagenn doch die Mengcll nit tho-
langen wollen, sonder am Ende dieses negstuergangen Mo-
nats Septembris. vnd Anfang Octobris wederumb eins deils
373 •
by der Buddeuborch. vnd Liiyneii. Besichtigungh mit be-
ding, dat die gheinem deill nachdeilich syn soll beschehen.
vnd allet etliche Dage lang alhir binnen Hoirde na Nottrufft
erwiddert vnd angegeuen worden, so 8)mt na villerley Vn-
derredung dieseluige (durch Gnade^ des Almechtigen) güt-
lich gesucht, vnd entlich vergleecken woefolgt. Anfenglich
als die Besichtigimgh by Buddenborch van wegen nieins
gnedigen Heren, vnd Schotten Frydag iho Buddenborch mit
der voirgenge begunnen. vnd angegeuen. dat dieseluige
vith der Lip furby den Krempinck ein aide vpgeworpen
Lantwehr längs, vnd einen Rotten dat Vossholl genant an-
gain. also dat dat guidt Krempinck mit dem Vossholl vnd
gedachte Landtwehr Buddenborgs. vnd also Marcks bliuen
soll, biss gegen den Hilgenstuell genant den Sonnenvpgang.
dair ongeferlich dat Vest Recklinckhusen. van dem Lande
van der Marck. ock Graffschaft Dortmunde sich scheidet,
van dair durch die Eickelerbecke vp Hembroichs Hecke.
Walckenbeek. vorth längs Menninckhusen vp der hoigde.
vnd weder henaff längs den Hauen tho Hennrickhusen biss
an den Bouckenbergs(?hen Boem. vnd der Luynenscher
Lantwheren. dair dan angegeuen. datsoliche Lantwehr biss
äugen Voirst an der Dortraundscher Lantwehreu. vnnd die-
seluige Lantwehr längs, biss an den oirt solicher Lantwhe-
ren, dair der van Wannemell Lantwehr. ankhumpt. Vnd
vorth die wamraelsche Lantwehr längs, biss an dem ortt.
dair die van Brackell dieselue lantwehr vort mit der knicken
verfolgen, ehe alwege vnd noch dat Ambt Luyne vnd Graff-
schafft van der Marck. van der Graffschaft Dortmimde
scheiden sullen. Aisdan van den Marckschen Vnderdanen
die Luynensche Lantwehr. vnd die Dortmunsche'. vnd wam-
melsche Lantwehr. van den van Dortraundt tho beiden sy-
dcn gegrauen gehouwen vnd geknicket. Oick die vyff boerae in
der Luynenschen Lantwheren hangende, van wegen der Graf-
schafft Marck gehangen, geapent. vnd geslaten werden. Fol-
gentz hebben die van Dortmunde, oick einen anderen voir-
ganck durch ocren Fronen, vnd etlichen mennen trecken
laten. van obgemelten hilgenstock am Sonnenypgang. den
wech hen jn teg^ns der buddenborgscber Moelen. biss an
einen twyweg. den sie den wechscheide genant, vortan
Digitized by VjOOQIC
374
ncderwartz durch etliche kempe. die Lipp. vpwartz. mit
antzeigung. dat vp der Seiscken ain oere frystuell gestan-
den, darher oere scheidungh längs Seelhem vnd Garnen,
▼ort längs Hulssdunck tuschen den kumpen. vnd so vp den
Hoff Rodinck gain soll. Warup van beiden syden allerley
vnderredungh gehalden. woe die van Dortmundt. der Bud-
denborgscher beleidungh. Als myn gnediger Her. vnd Fry-
dach. jnglycken den van Dortmunde oeres voirgangs. woe
angegeuen. oick nit gestendich vnd volgentz jn der vnder-
handlung. die van Dortmund angetzeigt. dat sie mit dem
Buddenbergschen' Handell na nottrufft nit gefast weren.
Darup dan veraffscheidet. dat myn gnediget Her. vnd Fry-
dach tho Buddenborg. by besitt syner Herlicheit. vnd Ge-
richt vnuerhindert verblyuen. vnd gelaten werden soll, biss
anders, jn der gude verdragen. ader mit gebuerlichen
Rechten erkant. Doch dat Frydach na der GrafschafEt
Dortmimde gheine nyerungh furstellen. oick die Dortmund-
sche Vndersaten vnd Angehörigen widers dan van atders
Herkomen nit besweren soll, Widers is veraffscheidt dat
solche obgenante. Luynensche.Dortmunsche vnd Wammeische
Lantwehren. wie bauen angetzeigt. die Scheidungen syu.
vnd wes dairbinnen gelegen, by \'nd tho dem Lande van
der Marck. vnd Ambte van Luynen verbliuen soll. Wess
femer. dat Dorp vnd Buyrschap Braeckell vnd Waunemell.
belangt, js verdragen.' verglycken. vnd veraffscheidet. dat
die Grenitze tusschen dem Ambt Hoerde an einem, vnd
der Graffschaft Dortmunde anderdeils anfangen, vnd gaen
soll van dem orth. dair Braekell vnd Wannemell mit Kni-
kung der Lantwehre scheiden, gelyck tegen eynen Eickel-
boum dar furmals ein recht cruytz jngehouwen. vnd nu
wcderumb verneuwert. van dair vort tho wers. auer die Voh-
weidt. so die van Wannemell. vnd Brakell tosamen bissher
gebruickt. vp ein ort. van einer JLiantwehren. die warn-*
melsche Sendt genant, dair ein Stein vp die Lantwehr
gestalt. van dair vort tho Veitwart vp biss an einem Stein
staende an reyner Lynenwcuers (tho Brakel wonende) Landt.
vp den Wege, körnende, van Brakell na dem Brakeler holl.
Vort vp die hoigde. vp dat Ende des gronen Weghs. dair
am ouersten Ende ein Stein gestalt. van dair recht tho
Iiizedby Google
875
midden^durchHesseliiickrade. vp den Hellenweg. dair glycks-
fals ein Stein g^stalt. denseluigen Helleweg hinvp na der
Dortmundscher Lantwehr, jn der hoegden. vp ein groen
Pletzken. bauen tusschen den Hesselinckrade. legen Sanet
Catharinen Landt. dair oick ein Stein gestalt. Van dair ein
füir längs, tusschen Lant. vp S. Peters Altar binnen Dortmund
gehörend, vnd Jaspar Prumen Landt. dar der van Schuy-
ren Veltmärck sudewart angehit. dair oick ein Stein ge-
stalt Van dair vort die Schuyrische Veltmärck vp na der
Dortmundscher Lantwehr. biss an dat Lant dat Gerloch
juchow bouwet. vnd den Armen binnen Dortmund gehörig,
idair oick ein Stein gestalt. Van dair towers auer dat se-
dige Landt an der Dortmundscher Lantwehr. bauen dem
becheler holl na Schuyrer Haill. tusschen Lenderie. Hilbrant
Kleppincks. ynd Goissen Luykens, dair oick ein Stein ge-
stalt. Van dair vorth die Lantwehr längs na Schuyrer Holl.
vnd so vort dieseluige Lantwehr längs, so wiet sie khiert.
bis jngen kaellsiepe. der gestalt. dat wes vp der linckerhant
na Brakeil vnd Schuyren gelegen tho der Grafschafft Marck.
wes auer na der rechterhant gelegen, mit bemelt Dortmund-
scher Lautwehr, tho beiden Syden. tho der Grafschafft
Dortmund blyuen soll. Van bemelten Ende, der Dortmund-
scher Lantwehr. vort den Kalensypen afF biss an die körte
Hegge bauen Libburg. dieseluige Hegge längs, vp die
Schapshoele längs die Hegge. auer den Veltwegh. vnnd
oeuersten Breckeler Wegh. längs Rameckers Kempen, vmb
des Greuen Wyngart thowers auer den diepen Brakeler -
sehen Wegh. vmb des porteners gardtgen. auer den Dort-
mundschen Voitpatt. längs die gemeine Strate an der van
Hoirde Slachboem. biss an dat vnderste Girth. vann Lew-
kensgarden, van dannen< tliowers auer die Strait. tusschen
myns gnedigen Heren, vnd der van Dortmund Lenderien
her. biss jn die Embscher. Glychewoll sali ein jgücher. so
wall Marcksche als Dortmundsche Vndersaten vnd Ange-
hoyrige. by jren Lenderien. oick jhrer hoedt. wie van al-
ders herbracht verbliuen vnd gelaten werden. Es sali den
van Dortmunde oere Steinkuyll. woe sie die itzunder. jn
lier Buirschap Schuyren vnder hebben. gelaten. und die
Stein, so wyt. vnd so fern, sich die an allen Syden strecken.
.lizedby Google
376
darjn to ruynien. vnnd tobreckeii. sunder einige Thiende
darvan to geiien. ader snnst ohn Beschwerung hinthofhue-
ren gestadet werden, dair auers kunfftiglich durch dat Stein -
breken. jmant an synem Erffgrunde beschedigt wurde, dat
denseluigen darfur (na Achtung der biliggender versten-
digen Naburen) gebuerliche erstadung geschehen soll. Dair
vnd wannehr oick (welchs doch nit verhoffentlich) dese itüge
der van Dortmunde Steinkule fehlen, oder darselffs Stein to
brecken jhnnen nit gelegen, dat alssdan (des breckens jn
der vurss Kuylen vnbegeuen). jhiinen den van Dortmunde,
jn der Steinkulen des furdersten deils van Schuyrenerbergh
na Hoirde. so wyt vnd ferne, jhnnen dat. van dem viu"ss,
fordersten deill. tuschen den dryen Hoeuelen. nu mit dryen
Steinen afgelecket. glyckergestalt ohn Thiende. vnd ander
Beswerung. Stein to breckenn gestadet vnd togelaten wer-
den sali. In alwege den van Schuyren. vnd den geerfften.
bouen vnd ter syden. jhrer Gerechtigheit hode vnd drifft
furbehalden. Wie dan widers verdragen. dat dat Dorp
Brakell mit allen synen Ingeseten. vnd tobehoir. so wall
Rycksguderen vnd Luyden. als anderen fryen guderen. vnd
Luyden. by hochgemelten Fürsten, vnd syner F. G. Lande
van der Marck gelaten vnrdt. mit aller hoger Ouericheit.
deglichschen. bürgerlichen, oeck Hofsgericht Jurisdiction.
Schat dienst, oek andere verfell. Inkhomen vnd Nutzbar-
kheit nit auerall daruan vitgesundert. Auers Wannemell. woe
dat nu affgelycket. sali vortmehr jhnnen den van Dort- •
munde vnd oerer Grafschafil thokhomen. mit bürgerlichen,
auch hohen vnd pynlichen Halssgericht. brocken. Klocken-
slach. vnd wes den beiden Gerichtenn anhengig.. dartho
twee jairlichsche Diensten, eins by Grass vnd ems by Stroe.
Als oek jhnnen den van Dortmunde die Rycks vnd Land-
stuyren ouergelaten werden, vnnd die andere gemeine Dien-
sten aldair> (woe van alders herbracht) sollen tho demHuyss
Hoerde ongemindert. oick syner F. G. Inkhumpsten Mid
Renthen. alsgewoenlicheKoeschattungen. Herffstbeden. Mey-
beden. Hondegelt. vnd Roickhoner verbliuen. vnd gelaten
werdenn. mit der vitdrucklicher Bescheidenheit, dat soliche
Diensten, gülden Renthen. vnd Inkhomen durch syner F,
G. Dienere des Huyses Hoerde vpgeheuen. gebrueckt. die
817
oinvilligen darfur gependet. die Pande tlio Hocrde gebracht,
vnd jn solicheriDaten. als van alders vitgefurdert werden
suUen. sunder einige Insperrunge. ader Verhinderungh der
van Dortmund, ader jmandt anders vann jrentwegen. Doch
ist dennen van Wannemell tho gude abgehandelt, dat die
Ambtluyde. Richter. Fronen vnd Schryuer tho Hoerde nu
vortmehr ghein Diensten aldair tho Wannemell gesynnen
noch gebruicken sollenn. Auers dem Rentmeister als dem
Diener syner F. G. Huyses Hoerde. solche kaeterdiensten.
so perde hebben. vnd Lyffdienst van dennen. so ghein
perde halden. allet jairlichs eins , wie gewöntlich nit affge-
sneden syn. alssdan oick die van Wannemell jn den Dien-
sten tho dem Huyss Hoerde. wie van alders herßracht vnd
gelyek anderen vnsers gnedigen Heren Vnderdanen gehal*
den. vnd dairauer nit beladen werden sollenn. £th wirt oick
hochbestimpten mynen gnedigen Fürsten vnd Heren, jhrer
F. G. Furderimgh vnd Thoganck. tho vnd an dem Hoff
Dortmund (Inhalt keiserlicher Brieff) war der gelegen, vnd
kunfftiglich befunden werden mach, als oick sunst wes jrer
P\ G. jn der Grafschafft Dortmund, thokhumpt. vnd van
alders herbracht furbehalden. Die van Dortmund, willen vnd
sollen oick die fry Elmenhorster (so voel der jn oerer
Grafschafft gesetzen) nu vortan mit gheinen schattungen noch
Rychsstuyren. van wegen oerer Personen, vnd des Rychs
ader Elmenhorstischen Gudereii nit beieggen, noch ock tho
ferneren Diensten, dan eins by Grass, vnd eins by Stroc
dringen ader besweren. dweill dieseluige syner F. G. allein
to verdedingen staen. als jnglycken auer syner F. G. Hoc-
uessluyde iho Vrolinde nit soll beschehen. woe dan Sie die
van Dormund. jre F. G. an den Toll tho Luynen. vnd Be-
wahrungh desseluigcn gheine Insperrung noch Verhinderungh
doin noch geschehen latenn. sonder darmit. als oick sunst
sich naberlich halden sollen, dwyll ock versehener Jair
myns gnedigen Heren Raith vnd Ambtman tho Luynen
Ernst van Bolswingen zelinger. jn Verwaltungh synes
Ambtz vnd Verdegigung des Tols tho Luynen diu:ch etli-
chen vith Dortmund etwas ongutlich angehalden. derwegen
ehr Ernst, für. vnd syne staitliche Frundtschaffl duckwils
na euer solichen onmilden Angriff sich beclagt vnd Hoch-
„izedby Google
378
gemelter mein gnediger Her dargegen tlio biilichen Iiise-
hens wall verorsaket. so ist doch solchs van wegen syuer
F. G. jn dieser gütlicher Handluugh nachgegeiien. als die
van Dortmund sich des vortmchr enthalden. ock geriirts
Ernst van Bolsehwings kinderen. vnd die jre. jn gunstigen
geneigten Willen vnd ßefurderung sich beuolhen laten syn
sollen vnd wollen. Idt sali ock tuschen den Ambtluden Be-
uelhebberen vnd Dieneren des Ambts Hoirde. vnd den van
Dortmunde nit ongutlichs furgenoraen. dann allenthaluen
gude Naberschafft vnderhalden werden. Diss alles vprech-
tich trewlich vngefehrlich vnd ohn alle Argelist. Des jn
Vrkhundt syndt dieser Affscheidt twee van gelychem Inhalt
geschreuen. vnd mit hochberuempten Fui'sten, als oick der
Stadt Dortmund Secreten beuestigt. alssdan volgentz nach
beschehener Ratification, vnd thoschryuen van beiden Syden
disser Affscheidt vnd Handlungh. jn tween Brieuen vp Per-
gament geschreuen. van syner F. G. vnd der Stadt Dort-
munde Segelen gelyckerhant besegelt, vnd jederem ein tho
vaster Gedechtnus. togestalt werden sollen. Actum Hoerde.
den negenden Dach des Monats Octobris. anno vyfflien-
hondert vyffvndsestich. Dat wy demnach, als vnss Hertzo-
gen etc. van vnseren dartho verordenten Rheden. aller
Handlung, guder Bericht, vnderdeinglich geschiet. vnd wy
Burgermeister vnd Raidt der Stadt Dortmunde, vnsern
heimgelatenen Frunden. vnd vnnser Gemeinheit die Ge-stalt .
der Besichtignng. ock wes van Schyn vnd Bewies reden,
vnd wederreden tho beiden Deilen furbracht nach aller
Nottrufft vermeldet, für vnss. vnsen Eruen. vnd Nakome-
lingen alsolichen beraempten Verdraeh angenomen. beste-
digt. vnd ratificiret hebbenn annehmen bestedigen. vnd ra-
tificiren auermitz. vnd in Crafft disses. woe wy Hertagh
etc. vnsern Ambtluden Richteren Fronen vnd anderen den _
vnseren. vnser Empter Hoerde vnd Luynen. hirmit beuelhen.
vnd wy Burgermeister vnd Raidt obgemelt. gelauen vur vnss
vnnd vnser Gemeinheit, ock vnsers Deils demseluen jn allen
vnd jederen Puncten. vnd Articulen erbarlich togeleuen vnd na-
tokhomen. sunder Argelist. vnd ohnGefehrde. In Vrkhundt der
Warheife. syn van diesen twee glyckludende Brieue geschre-
uen. daran wy Hertogh etc. für vnseren. vnd wy Burgermeister
Digitized by '■ _ _ ^ ._
379
>
vnd Raidt der Stadt Dortmuude nach viiser Stadt Insie-
gele wctentlich doin vnd heiten hangenn. In dem Jaere
nach Christi vnsers Selichmechers Gebuert. duscnt vyff-
hondert vnd seuenvndsestich den twintigsten Dach des
Monatz Septembris.
Q3etbc (Siegel ftnb tool^Utl^alt««. $)OTtmttnb fö^rt fein
brlttc« gTofcS öiegeL ,
284. ©ic 5Pajlorc ber mer ^xä)'ipieU^Stixd)en Bitten,
bag fte ba§ 2l6enbmal a\\^ n>ä^renb ber 5D?ef|e iit
beutfii&er ©^)vac^e feiern bürfen. (®egen 1570. *)
Erentfeste achtbare vursichtige wolweise gunstige ge-
bietende Hern Biirgermeister vnd samptliche Raidtzuer-
wandten, E. Erb. R^ sey vnser vermögende dienste, vnd
jnnigh gebett tho gott alhnechtig thouoren bereidt. Gebie-
tende Heren. Ess weten sich E. Erb. R. gmistlich tho erinne-
ren, welcher gestalt wir vergangener dagen yn vnser leuer
fi'auenkercken alhie, vnsere beswerungh vnd anügen, deren
Communion halben angegeuen, nemlich das nachdem hie-
beuor E. Erb. R. mit wesent vnd bewilligungen, twelff vnd
vier vnd twuitich, den gebruick des Auentmals Jhesu christi,
vnder beider ges,talt nach Christi beuelh vnd Insettungh
IdermennigÜch freygelaten. vnd dat dat suluige Auendtmal
eines deils latinisch in der Missen, anderdeils deutsch nach
der Missen, consecriert wirdt, das wir, vmb tho deutsch,
yn heller verstentlicher sprachen tho consecrieren , vnd dat
Sacrament tho verhandelen, nhu eine lange tldt her, wie
auch noch, yn groter antall der Bürgerschaft vnseren ker-
spelssluiden viefeltich vnd heftich angesprengt vnd angehal-
ten werden wie wir den sulches alles domals mundtlich
Widers angetzeigt, dairup dan auch jhr Heni Burgennei-
stere vnss die vertroestung godann, E. Eib. R. wollen \Tiser
anliegendt einem Erbaren Raede verstendigen, vnd dairnach
vnss günstige antwordt werden laten, wilche vnss doch
biss hieher, villichte >^h verhinderunge allerley anderer ge*
p a)ieUrfuttbe ifl ^toat ol^ne ^atum^ alleitt bic ^anbfd^rift
berfelBett tociH auf bie Seit ber 70cr ober 80ec Saläre, töo ber
^teiaerberfelfcennte^tfad^ in gerli^^tlid^en ©«Itiften »otfommt»
880
scheflen hviluen nicht geworden. Dicweil dan iilm gebietende
heren wir twiuels ohn sein, das der her Christus, yn ver-
reichunge seines h. Auendtmals nicht verscheid ener^ sunder
einerley vnd tho dem verstentlicher vnd den leuen Aposte-
len wolbekendter sprachen gebruchet vnd dan auch der h.
Pauhis 1. Corinth. 14. sunderlichs fordert, sodaner spra-
chen, yn christlicher gemein tho gebruichen dair durch sie
erbauwet vnd gebettert werde, daher dan auch die wai*e
aide kerke vur, neuen vnd nach der Administration des
Sacramentes allerley geistliche gebede, loff vnd danckseg-
gungh gesungen, wie dan auch niergiendtz, je auch yn
gantzer deutscher Nation nicht gesehen wirdt, dair der loff-
licher reiner gebrauch des Auendtmals angenomen, das ess
der maten, dair die Consecration vnd vithdeilung , ein latei-
nisch yn der Missen, die ander deutsch nach volendter
Missen gehandelt wirdt, daiinimb dan auch vnsrer kerspels-
luede viel, sich euie lange tidt her vm dem h. Auendtmal
enthalten, so weten wir auch geine bestendige middel tho
bedencken, dair mit wir Innen alsulche verstcndtliche
deutsche Consecration vndvithdeilungedes Auentmals, können
ader moegen afl&chlaen, befruchten \'nss auch nit wenich,
vnder sodaner en*haitung des Sacramentz, sollen allerley
widderdopersche swermerische verdamliche Rotten vnd sec-
ten hier yn sleichen, dair vth dan grother venderfflicher vn-
raedt vnd Verwüstung beider geistlicher vnd weltlicher
pollicei entstaen künde, densuluigen dan mi tidtlichen tho
beiegenen ist an E. ^vh. vnsere dienstliche bidt vnd. beger
sie als ein Dienerinn Godes, wolle sich itzigen- christlichen
hendel mit laten angelegen sein, vnd Verheugen, dat h.
Auendtmal christj yn einer christlicher Misse verstentlich
yn deutscher sprachen tho consecrieren vnd vith tho deilen,
damit der geloue der thohoerer, also desto mehr daher ge-
stercket werde, vnd dieweill wir dan auch leider vur äugen
sehen, das dass gebet gantz vnd gar erligt, Mid der ge-
mein Mann schier dair van entfremdt , jst gleichfals vnser
christlich bitt vnd beger, E. Erb. R. wolle yn gunsten nach-
geben , damit yn vnd neuen den apentlichen loffwirdigen
christlichen versamlungen vnd Communione, ein christlich
vnderrichtend, bedes gesangh etc. yn verstentlicher spräche
881
möge gesungen werden, vp dat alse, dat Volck thom gebede
Gadesfrucht vnd andacht, wederumb gewännet, nach be-
sclieliener predigh bey der gemein verherlich bKue , dair
ann wirdt E. Erb. R. ein gottselich werck verrichten, vnd
dem heren christo seine h. kercke nicht weinich helpen
erwideren vnd die ordnungh sines h. Auendtmals forderen
vnd vurstellen. TwiueleiL auch nicht ess werde dadurch
allen verdei-fflichen Rotten geweret, vnd da iegen christliche
friede vnd bürgerliche einnheit yn guder ruwe erhalten
werden, dannsmist, wo ess gemelter gestalt nicht sollte ver-
verhengt werden, wissen wir auch nicht," wie gleicheit vnd
enicheit hinfemei- sohe erhalten werden, kundtens vnd
moechtens auch yn dem falle, vur vnser persoin, vth plicht
vnsers obhegenden amptz vnd sunst vith forderung vnsers
gewetens nicht affschlaen Versehens vnss auer^t gentzlich
E. Erb. R. werden sampt vnd besunder, hier jnne die ehre
Gades, vnser aller heill, gemeine einnheit vnd wallfart be-
dencken vnd nemandt des falss sein geweten besweren vnd
des wollen wir auch, allem vnserem vermoegen nach vnd
simst, mit vnserem steden gebett tho Gott iegen E. Erb.R.
vnderstaen tho verschulden, kundt Gott AUemechtig de E.
Erb. R. jn langer gesuntheit vnd friedsamen regimente jm-
mer erhahc, Begcrende E. Erb. R. günstige andtwert
E. Erb. R.
dienstwillige
Pastores vnd Prediger der vier kerspelss
kercken binnen Dortmund.
285. ffiaifer 3ÄatI>ia8 gibt bcr ©tabt iDortmunb einen
®c§ufe6rief/) 1616, 24. Dftoter.
Wir Matthias, von Gottes Gnaden, Erwölter Romischer
Käyser — etc. embieten allen vnd jeden Churfürsten, Fürsten,
Geistlichen vnd Weltlichen, Prelaten, Graffen, Freyen, Herrn,
Rittern, Knechten, Landt- Vögten, Hauptleuten, Vitzdomben^
') Jeaifer gexbinanb II. Bepdtlgte biefcn ©d^ufcBrlef 21.
S»al 1620, Äatfer Seo^olb 1659. Scgtetct cmeltcrte i§n 1666
unb 1672. Stm\tx 3Qfe))^d ^(^ug&Yief batitt t>ün HOS, .
„, , ^oogle
38S
Vögten, Pflegern, Vorwescrn, Amptleuten, Schultheissen,
Bfipgermaistern, Richtern, Käthen, Bürgern, Gemeinden, vnd
sonsteil allen andern Vnsern vnd des Reichs Vnderthanen
vnd Getrewen, vnd dann allen vnd jeden Kriegs - Herrn,
Obristcn, Rittmeistern, Fcndi-ichen, Haubt- vnd Bevelchs-
lentcn, EmhoWen, Quartiermäistem, Furiern, wie die jmmer
nahmen haben mögen, zu Ross vnd Fuess, Wasser vnd
Land, was Standes, Wesens vnd Würden die seyn, Vnser
Frcundsehafft, Gnad vnd alles guets, vnd hiemit zu wissen,
dass Wir auss etlichen Vnser Kays. Gemüth, bewegenden
tapfFeren, erheblichen, vndgantz rechtmässigen Vrsachen, —
Vnsere vnd des Reichs liebe getrewe N. Bürgermäistere
vnd Rath der Stadt Dortmundt, sampt allen den jhrigen,
auch derselben Hindersässen , Dienst- vnd Ambtleuten, mit
aller jhrer Leib, Haab vnd Güttern , Lehen vnd Aigen, es
seye an Leuthen, GrafF- vnd Herrschaflften , Schlossern,
Städten, Marckhten, Mühlen, Weyhren, Spitaln, Bädern,
Einfengen, Hoffen, Fohrwercken vnd Schaffereyen, sampt
allen Freiheiten vnd Lnmuniteten, Gerecktigkeiten, Einkom-
men vnd Nutzungen^ wie sie das alles an Lehen, wider-
kauffs , Pfandt vnd aigen Gütern , auch Fahrnuss vnd an-
dern, nichts aussgenommen , in gewer vnd besitz haben,
bey antroender gefahr der benachbarten Gülischen etc.,
Kriegs-Emporungen , in Vnseren vnd des heiligen Reichs
besondern verspruch, Schutz, Schirm, vnd Saluaguardiam
empfangen vnd auffgenommen haben. Thuen das auch,
nehmen vnd empfahen sie darein hiemit, vnd in krafft die-
ses Brieffs, Ercleren vnd wollen, das vorgedachte Bürger-
meistere vnd Rath dei* Stadt Dortmundt, vnd alle das jh-
rige. In vnd ausserhalb der Stadt, zu sambt jhren ehelichen
Hauss-Frawen vnd Kindern, auch derselben Erbens Erben,
Hindersässen, dienst- vnd Ambtleuten, mit aller jhrer Leib,
Haab vnd Güttern, Lehen oder Aigen, Graff, Herrschafften,
Städten, Schlössern vnd Leuten, Rechten, Gerechtigkeiten,
auch Nutzungen, Freiheiten, Lnmuniteten vnd possessionen,
so sie jetzo haben, oder ins künfftig weiter erlangen vnd
bekommen, oder mit gebürlichera Tltul an sich bringen
mochten, mit allen dei'selben ein vnd zugehorungen , nichts
aagsgenommen, vudter- vnd in solchen vnserm nid des
383
Reichs verspruch, Schutz, Schirm, vnd Käyserlichen Adlers
Sahiaguardia , Freiheiten vnd Sicherheit, allezeit seyn vnd
bleiben, auch allen vnd jede Recht , Gerechtigkeiten, Frei-
heiten, Immuniteten, Sicherheit, vortheil vnd Beneficien
haben, sich derselben erfrewen geniessen sollen vnd mögen,
wie andere Vnsere vnd des heiligen Reichs Vnderthanen,
die mit dergleichen Kays. Saluaguardia begäbet vnd verse-
hen seyn. — Vnd damit solche Vnserfe Kays. Protection
Freiheit etc. menniglich kundtbar seye, auch wurcklich vol-
lenzogen vverde , So vergönnen — Wir ermelten von port-
mundt , — Dass sie , so offt esjhnen gefallig seyn, vnd es jhrer
Güttern vnd Leuthen, notturfft erfordern wird, — entweders
selbst, oder durch jhreBevelchhabere, jedes orts an jhre Stätte,
Schloss vnd Vesten, oder jhr personlich anwesen, Haushaltun-
gen, oder Possessionen, Höflfe, Forwerck vnd Schäflfereye Vnse-
ren Käyserlichen Adler vnd des heiligen Reichs, auch Vnsercr
Königreich vnd Landen, Wappen, sampt oder sonderlich
zum gezeugnuss Vnsers Kays. Schutzes, anschlagen*) — Vnd
beuehlen darauff E. E. L. L. A. A. Vnd euch allen sampt
einem jeden insonderheit, — dass jhr mehrgedachte Vnsere
vnd des Reichs Stadt Dortmundt, dero Bürgermeister, Rath
vnd Bürger, — wie obstehet, keineswegs betrüben, pressiren,
hemmen, beleidigen, einfallen, besetzen, gefänglich besti'icken,
ströffen vnd blunderen, in kein weise, auch ausser ordent-
lichen rechtlichen Prozess, — nicht besch wären noch beküm-
mern lassen, als lieb auch einem jeden seye, Vnsere Kays.
>'ngnadj vnd dazu eine Geldtpeen, als nemblich, ein Hun-
dert Mai'ck Lottigs Goldts, so ein jeder, so ofil er freuent-
lich, hierwiedert handlet, halb in Vnser Kays. Cammer, vnd
den andern halben theil, vielgedachten von Dortmundt, vn-
nachlässig zu bezahlen, verfallen seyn sollen, vnd dann den
aussländischen Beuelchshabern And Kriegsleuteu, des heili-
gen Reichs-Aacht, auch Leibes vnd Lebens verwirckung,
zuvermeiden, Vnd das mainen wir ernstlich. Mit vrkundt
dieses Vnsers Käyserlichen BriefFs, beliegclt mit Vnseren
Käyserlichen anhangendem Insiegell, Der geben ist auff
c« 3^nen scfäHig, mit geBu^rcnbcr SÄcvetcna obne^mcn laffen.
gle
384
Vnserm Königlichen Schloss zu Prag, den Vier \'nd Zwain-
zigsten Tag des Monats Octobris, Nach Christi Tnsers lie-
ben Herrn vnnd Säligmachers Geburt, Ain Tausendt Sechs-
hundert vnnd im Sechszehenden, Vnserer Reiche, De3 Ro-
mishen im FünfFten, des Hungariscben im Achten, vnnd
des Behaimisccn im Sechsten Jahren.
Matthias. V. H. Ludwig von Vhn. Ad Mandatum Sacrae
Caesai*eae Majestatis proprium. I. Rudolflf Pucher, Mp .
286. ©er ^atf) t)on SDortmunb crt^cilt a. SIB* t). ^ott
ein ®c6urt8'3euflntp. 1629, 5. ©ept
"Wir Burgermeistere vnd Rath dess hailigen Reichs
Stadt Dorttmundt, thuen kundt vnd zeugen hiemitt, dass
für vnss persohnlich kommen vnd erschienen ist, die edle
vnd thugentsame Anna Maria gepornen von Hall, vnd zu
erkennen geben, wass massen Ihr Zeugnuss vnd Kundt-
schafft jjirer ehelichen gepuerdt von noteu wehre, vnd vnss
zu dem endt die edle vnd ehrenueste Albrecht Kleppink vnd
Caspar van Hardenrodt, beide vnsere adeliche Eingesessene Mit-
burgere zu zeugen vorgestelt, vnnd gebetten dieselben vberjhre
eheliche gebuertt nicht allein abzuhören. Sondern, Jhr auch
darab einen glaubwürdigen Schein mitzutheilen , wau wir
dan nun niemandt Kundschafft, der Warheit zu uerweigeren
gewist, alss haben wir vorernannte Zeugen für vnss kom>
men lassen, welche vennittelst leiblichen Aidtz für die
rechte warheit aussgesagt vnd bekandt haben, dass vorer-
nante Anna Maria von Hall von weiland dem edlen vnd
ehrenuesten Simon von Hall alss Ihrem eheleiblichen Vatter,
vnd der auch edlen vnd vielthugentreichen Frauwen Sophien
von Houell alss Irer eheleiblichen Mutt6r, beide in Gott sa-
ligs, für dissen alhie in vnser Stadt, aus einem wahren vnge-
zweifelten Ehebette frei ehelich vnd recht vnd also van
zweien vffrichtigen Eheleuten vnd frommen Eiteren gezeugt
vnd geporren sei, jnmassen wir auch darab guthe Wissen-
schaffit haben, vnd haben also in Vrkund der Warheit vn-
seren Insiegell vnten an diessen Brieff' wissentlich hangen
lassen, So geschehen den vunfften Septembris anno sechs-
zehnhundert neunvndzwantzigs. Joh. Brugman. Secretar,
^aS Siegel i^ oBgefaEen.
Digitized by VjOO^IC
288« ©tapelleute. C&ta ben %cten ber 9{egi^atuT au
S50TtmunbO 1630.
Die Stapelleute mOssen alle Jahr Pfingstdienatag ihre
Placken- oder Stapelgelder bezahlen und 8 Tage nach
Pfingsten- auf dem Stadt-Steinwege (Weg nach Dorstfeld)
Stein fahren, zu welchem Ende sie Pfingstmmitag in den
Kirchen von Lütkedortmund , Kirchlingen, Eiklinghof und
Barop öffentlich au%eboten werden. (Nach einem Protokoll
vpQ 1630.) Zu ihnen gehörten:
Bochholt, zu Oespely Winckelraan, Osternian, Kelier-
man und Osterman, zu Annemen, diese zahlten Stapelgel-
der und leisteten Fuhren.
Der Schulte zu Barop; Hemsoth, Junge, Storch, Gil-
haus, GraseKamp, Thieheuer, Dorstelraan, zu Eikelinghof;
der Schulte, Hans Heiden, Girsdorf, Osterman und Doenhoff",
zu Stockum ; Kamphoven und Eickelkamp zu Widlen ; Brinck-
mann, zu Sahlingen; Osterman, zu Annemen; der Schulte,
Bockholt, Wulff, Winckelman, Ostermann und Kellermann,
zu Oespel; derSchulte und Strunk, zuSombem; Dierck und
Henrich Hodde, zu Kley; Lüeg zu Barop; Nierman zu Lut-
gedortmund; der Schulte und Partman, zu Delwich; dei*
Schulte zu Raum ; Schreen, Heinrich Lambei-ts, und Holthaus,
zu Westcrich ; die Schulten zu Reinbeck , Frohlinde, Kirch-
linde; Pilgerman, Fdtman, Wemphoff und Wortman zu
Kirchfinde; der Schulte, Haumau, Barig , Woeste, Nier-
man, Roverman, und Ebselow zu Märten ; Claas und Hein-
rich zur Nette. Diese leisteten nur Fuhren.
Folgten die Stapelleute dem Aufgebote nicht, so konn-
ten sie gepfändet werden, sobald man sie in der Dortmun-
der Grafschaft fand.
Für ihren Dienst waren sie auf dem dortigen Herbst-
markte von Zoll frei und zahlten nur das Wegegeld eines
Dortmunder Bürgers.
Nach einem Zeugnisse des Dortmunder Freigra-
fen Lobbecke waren im Jahre 1517 in dem Freigrafen-
buche 25 Hoffe eingetragen, welche Pfingstdienstag ihre
Stapelgelder oder Piadien bezahlten, nimlieh: 4 zu Märten,
8 zu Oespel, 4 zu Stoekuro, 3 zu Rudinghausen, 5 zuLan-
fajtte, ^•«tmiittb u^Xi^dt. _ _ ?? Google
886
gendreer und einer zu Drftyerhoff. Die obigen Güter lagen
im Amte Bockum und Amte Horde. Die Kotter zahlten
als Stapelgeld ganze und halbe Füchse. Bei Zahlung der
Stapelgelder wurde jedem der Zahlenden die Stapelordnung
vorgelesen. Wer nicht zui* Minute mit seiner Fuhre an Ort
und Stelle war, zahlte für jede spätere Stunde das Dop-
pelte des Strafsatzes.
289.,ftaifet gcrbtnanb HL, nimmt bic ©tobt 2)ott^
munb unb ©taffd^aft in ©d^u^. 1651; 25. »ug.
Wir Ferdinandt der Dritte von Gottes Gnadenn Er-
wohlter Römischer Käyser zu allen Zeiten Mehrer des Reichs
in Germanien, zu Hungarn, Böheimb, Dalmatien, Croatien
vnd Schla>fonien, Konig, Ertz-Hertzog zn Oesterreich, Hertzog
zu "Burgundt, Steyer, Kämdten,, Crain vnd Wirttenberg,
Graff zu Tyroll, etc. Empieten N. Allen vnd Jeden Chur-
fursten, Füi'sten, Geist- vnd Weltlichen, Praelaten, Graven,
Freyen, Herren, Rittern, Knechten, dessgleichen allen Vn-
sern bestehen General-Leutenanten, Felt-Marschalchen, Felt-
Zeugmeistern , Obristen, Obrist - Leutenanten , Ritmeistern,
Hauptleuten, Leutenanten, Fändrichen, Quartiermeistem, Fo-
rirem vnd ins gemein allen vnd jeden Soldaten, Insonder-
heit aber der anjetzo in den Gülch- Berg- Clev- vnd Mär-
kischen' Landen, sich befindenden Soldatesca zu Ross vnd
Fuss, was Nation, Würden, Standt oder Wesens die seynd,
Vnser Käyserliche Gnade vnd alles Guts, vnd geben Eucli
hiemit gnädigst zuvernehmenj dassWir auss getviss erheb-
hchen Vhrgachen Vnsere vnd des Reichs Liebe vnd Ge-
trewe, N. Bürgermeister vnd Rath der Stadt Dortmundt,
sampt der gantzen Graffschafft vnd derer allerseits zugehö-
rige Lehen vnd Verwandte* auch all Ihrer Haab ^^ld Güter,
wo vnd welcher Orten dieselbe in- vnd ausserhalb der Stadt
gelegen, sampt allen dessen Zugehörungen, inVnsern Käy-
serlichen Schutz, Schirm vnd Salvaguardiam empfangen \Tid
auffgenommen haben; Nehmen vnd. empfahen Sie darein
hiemit vnd in' Kräfft dieses Brieffs, Erklären vnd wollen,
dass gedachte Bürgermeistere vnd Rath auch ganze Bür-
Digitized by VjOOQIC
387
gerschafft der Stadt Dortmundt, vnd deren Zugehörigen
wie obstehet, in Vnsenii Special-Schutz, Schirm viid Ver-
Spruch seyn vnd bleiben, auch alle Recht vnd Gerechtig^
keit, als andere so nüt dergleichen versehen seyn, haben,
sich solcher erfrewen vnd genissen sollen vnd mögen, gantz
nichts aussgenommeu. Vnd damit nun solch Vnser Ray-
serliche Protection Männiglich bekandt, wissend vnd würck-
lich vollenzogen werde ; So haben Wir vorgemelten Bürger*
meister vnd Rath der Stadt Dortmundt hiemit voUenkommene
Macht vnd Gewalt geben, dass Sie, so offt es die Notturfil
erfordert, an Ihre Städte, Schlosser vnd Vesten, Hauss-
haltung oder Possessionen, Höfe, Mühlen, Vorwercke vnd
Schäffereien, Ynsem Käyserlichen vnd des Heiligen Reichs
Adeler zum Gezeugnüss Vnsers Käyserlichen Schutzes vnd
Handhabung, anschlagen, vnd wann es Ihnen gefellig, mit
gebührender Reverentz abnehmen lassen. Befehlen darauf
Allen vnd Jeden Obgemelten, bevorab der in obbemelten
Gülch- Clev- Berg- vnd Märkischen Landen versambleten
Kriegsvölckeren insgesampt, denen gegenwertiger Vnser
Käyserlicher Brieff oder beglaubte Abschrifften (denen Wir
nicht weniger, als dem Original selbsten vollkommenen Glau-
ben zugestellt haben wollen) davon vorkompt, vnd damit
ersuchet werden , von RÖmisch-Käyserlicher Macht, Vollkom-
liienheit ernstlich vnd wollen, dass Sie vorgedachte Bürger-
meister vnd Ratli, wie auch besagte Bürgerschafft der Stadt
Dortmundt, sampt den Ihrigen wie obstehet, so wol für
Ihre Persohnen vnd deren Haab vnd Güter, als auch vor
allen vnd jeden eygenthetigen Aufflagen , Schätzung, Exac-
tionen, schädtlicher Märchen, Einquartirungen , Nachtlager,
Frohnen, Fuhren, Vorspannen, Abnamb der Früchten, Pferdt
vnd Viehs, auch Abschneid; oder Verderbung der Früch-
ten auff dem Feldt vnd in den Schewren, ruhig bleiben vnd
hterwieder, wie dass jmmer Nahmen haben mag, im ge-
ringsten betrüben, pressiren, hemmen, beleidigen, einfallen,
plünderen, sondern -Sie allerseits Krault des zu Münster vnd
Ossnabrüg geschlossenen Fnedenschlusses , ruhig , vnbele-
stigt vnd unbekümmert Seyn vnd bleiben lassen. Als lieb
einem Jeden seye, Vnsere Käyserliche Vngnad vnd Straff,
vnd darzu ein Pöen nemblich zwantzig Marck lötiges
Goldes zuvermeiden, die ein Jeder so ofil Er freventlioh
hierwieder thcte, Vn« halb in Vnser K&yserlich Cammcr,
vnd den anderen halben Theil vielbesagten Bürgermeister
vnd Rath vnd Bürgerschaffl; der Stodt Dortmundt vnnach-
lessig, zubezahlen verfallen seyn solle. Mit Urkimdt diss
Briefis besiegelt mit Vnserm Räyserlichen anhangenden In-
siegel, der geben ist, in Vnserer Stadt Wien den Fünffvnd
Zwantzigsten Tag, des Monats Augusti, Nach Christi vn*
sers lieben Herren vnd Seligmachers Gnadenreichen Cfreburt
Sechtzehenhundert vnd Ein vnd Funfftzigsten , Vnserer
Reiche des Römischen im Funfftzehenden, des Hungarisohea
im Sechs vnd Zwantzigsten vnd des Böheimbischen im Vier
vnd Zwantzigsten Jahren.
290. SDic ©tobt ©ortmunb lauft eine Drittel ^ ®(*e
ans Um aSotjt. 1657; 5. ^uli.
Wir Johann Vogelpoth diesser Zeith Richter zu Dort-
mund, thuen kundt, mitt dissem offenen versiegelten briffe,
dass für vnss an gerichtsstadt kommen vnd erschiennen der
ehren vest vnd wol achtbar Casper Luttrmghauss , vnd hatt
für sich, seine Haussfraw vndErben, so dan auch nahmens
des Wohledelen auch ehrenreichen, Anthon Gottfridt von
Bochumb genant Dolphus vnd frawen Annen Marien Bersch-
wordts wittiben Kleppings, crafft von denselben in banden
habenden gevvalt, darvon er eine gleichlautende Copei vbergab,
recht, redlich vnd erblich vor eine genannte Summe geldes«
so er wohl empfangen zu haben bekante, verkaufft vnd vf
gelassen, denen ehren achtbaren vnd wohlfuruehmen Heren
Heinrichen Schaffman alss Zeittlichen drei Mannen, in be-
hueff Vnd nutzen der Stadt Einen dritten theill einer holtz-
gerechtigkeit im Yaerste von zweien gaben, vnd zweien
aussgaben, van denen van Kleppinck zu Soest herrührent
frei vnd vnbeschwert ausserhalb der Stadt zehender pfen-
ningh. Nun vorth mehr erblich, ewiglich vnd jmmer mehr
zu haben vnd zu behalten, auch hatt obgenannter Verkäuf-
er für «ich, semen Erben vnd obgenannten mit IntfM'esf^n^
Izedby Google
9M
ten, bei Vervnterpfändung seiner samptlichen Erb^ Haab
Tnd güdter, wo md an welchem orde dieselbe auch gele-
gen, nichts davon aussbescheiden, diesses kauffs vndVfläs-
sungs halber genügsame Warschafft zu sein vnd zu thuen
ßlstiglich angelobet Tnd versprochen, Sonder argeHst, vber
welches Yrtheill vnd Yrkundt alss gebreuchlich geschehen
vnd ergangen, Standtgenossen , Petrus SoUingh Gerichts
Schreiber >nd Casper Grone Frone, in Vrkundt der wahr-
heithaben wir Richter obgemelt von gerichtswegen Vnser In-'
Siegel hier vnter angehangen. So geschehen den fünften
Juljr diesses Sechsszehnhundert Sieben vnd funffzigsten Jahrs.
P. Sollingh, Gerich tsehreiber.
29tfta{fer 8eo)>on) befiatigt bie gtei^dten bet @tabt
SDottmunb. 1659, 17. 3uH.
Leopoldus divina favente gratia electus Romanorum
imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bo-
hemiae, Dalmatiae, Croatiae , Schlavoniae , Dux Lucembur-
giae, ac superioris et inferioris Silesiae , Wirtembergae et
Teckae, Princeps Sueviae, Comes Habsburgi, Tyrolis, Fer-
retis Kiburgi et Goritiae, Lautgravius Alsatiae, Marcbio
sacri Romani imperii, Burgoviae ac superioris et inferioris
Lusatiae, Dominus Marchiae, Schlavoniae, Portus Naonis et
Salinarum. Notum facimus tenore praesentium universis,
lieet cunctos sacri imperii subditos favore regalis benevo-
lentlae prosequi teneamur, illos tarnen ampliori gratia dig-
nos fore consemus, qui Romano imperio plus aliis sunt
astricti et grata devotionis obsequia nostrae prae ceteris
exhibent Majestati; igitur nostrae celsitudinis affectum ad
devotionem dilectorum fidelium nostrorum Proconsulum,
consulum et aliorum civium imperiälis oppidi nostri tremo-
nien^s benignitate caesaria dirigentes , jura, libertates, gra-
tias et bonas consuetudines hactenus introdactas, approb»-
mus et confirmamus, easquo esse decemimus inviolabiter
observandas, totalem quoque comitiam simul et liberae co-
mitiae ti^emouiensis ac ipsius Dominii prout eandem totam
hucusque cum suis juribus etpertinentits universis tenuenint
- wo
et possiderunt nee non omnia et singula hactenus pos>
sessa ipsis conoedimus et praesentiattter infeudamus de
iisdem, nostri tarnen et imperii sacri et i^iorum quomm-
libet juribus huiusmodi semper salvis, insoper jura, PrivQe-
gia, Ktteras, indulta, gratias et libertates a divis quondam
Sereiriwimis Principibos ac Dominis, Dominis Caroio, Wen-
ceslao, Sigismundo et Frederico» nee non Carolo quinto,
MaximiMano secundö Rudolpho et Matthia, Dominis Avo,
Patrno et Patruelibus nostris charissimis, ceterisqüe impe-
ratoribus et Regibus Romanorum nostris Praedecessoribus
consessa et concessas, prout in suis articulis, clausidis et
sententiis verbortim expressionibus atque punctis plenius
designatur, ac si praesentibus nominatim et de verbo ad
verbum forent expressa et expressae, prout haec omnia su-
pra dieta rite simt concessa et facta, et in specie quldem
Privilegium ab eodem Augustissimae memoriae imperatore
Rudolpho secundo de transponendo binarum nundinarum
tempore iisdem tremoniensibus anno millesimo sexcentesimo
nono, die septima men.sis Januarii benigne concessum et a
Domino quondam caesare Ferdinando secundo, Domino avo
et Praedecessore nostro colendissirao felicissimae recorda-
tionis, anno millesimo sexcentesimo vigesimo, die vige^ima
prima Mensis Maji confirmatum autoritate nostra approba-
miis et röbur eis impendimus perpetuae firmitatis, caeteruni
quia propter periculosum statum imperii, qui visus est
hactenus extitisse, allqua contra praedictas libertates et prU
vilegia praedictorum fideüum nostrorum ab aliquibus de
facto dicuntur temere attentata; ideirco omnia et singnla.
attentata decemimus esse nullius roboris vel momenti, vo-
lente's nostros fideles praedictos präefatis suis gaudere Pri-
vilegiis, juribus, Libertatibus et consuetudinibus ac universis
hactenus possessis incoiicusse. Nulli ergo omnino hominum
liceat hanc nostrac infeudationis approbationis et confirma-
tionis paginam infringere, vel ei ausu temerario contraire
si quis autem haec attentare praesumpserit nostrae Majes-
tatis indignatjonem se noverit incursurum, praesentium sub
nostrae caesaria'e Majestatis Sigilli testimonio litterarum
datae in civitate nostra Viennae, die deeima septima jiilii a
christo nato, millesimo sexcentesimo quinquagesimo nopo.
391
Regnorum nostrorum Romani primo, Hungariae quinto,
Boheroici vero tertio. *) Leopoldus
Georgius Ulricus Comes a Wolckenstein.
292. ftaifcr 8eo})olb labet bie (ä^urbranbenBurfltf(J&en
Mtf)t \>ox fein §ofgeri(^t, tt>eil fie bie ©tabt
5Dottmunb jtt)tngcn tPoHen, ju ben Ärieggjicuem,
tt>eld^e t)on Sleüe unb Wlaxt ben franj6ftf(^en
S;Tm)^)en t)eTgIeid&8tt)eifc ijeriüilligt ftnb, Beiträge
JU leijlen. 1680, 25. geBtuar.
Wir Leopold von Gottes Gnaden erwehlter Römischer
Kayser zu allen Zeiten, Mehrer des Reichs, in Germanien,
zu Hungam, Boheimb, Dalmatien, Croatien und Sclavonien
etc. König, Erzherzog zu Oesterreich, Herzog zu Burgund,
SteyT, Kärnten, Crain und Würtemberg, Graff zu Tyroll
etc. etc. Entbieten denen Churförstl. Brandenburgischen N.
geheimen verordneten Rathen dero Clev - und Markischen
Regierung, sodann Doctori Motzfeld unser Kayserl. Gnad,
Edle, Ehrensame 7 Gelahrte Hebe Getreue, uns haben N.
Bürgermeister und Rath unser und des Reichs Stadt Dort-
mund in Unteilhänigkeit klagend, zu vernehmen geben:
Obwolen in denen gemeinen Rechten, des Heil. Rom. Reichs
Satzungen und Constitutionen des Land-Friedens sowol, als
in dem instrumeuto Pacis, klar und heilsamlich versehen,
dass keiner, was Würden, Standes oder Wesens die auch
seyen den andern durch sich selbsten oder die seintge be-
fehden , vergwaltigen , überfallen , dessen Land und Leute
gefährlich- und vorsetzlicherweiss mit Kriegs -Macht über-
ziehen, oder sonst einiger Gestalt beleidigen, in seinem
habenden Recht und Gerechtigkeit betrüben und beschä-
') 2)a^. Siegel äu0 tot^em ^ad^^, ^ontt)ei§emSBa(i^S um«
f($Ioffen, ^dnat an einer <S(^nut auB einem ^^xoax^tn unb einem,
gelBen gabenbünbet öcbrc^t, unb Befielt auS einem @(^i(bc, in"
ber SKitte, ))on jtoei 5DTad^en gel^alten unb mit ber Stritt M
flolbenen abliefe« umjogen , tootin ber sweifö^fige Slbler, ber
auf ber)@ru|i einen ablang get^ellten ®(^i(D trägt, xt^tB einen
Duetbalfen, IlnfS eine« a:^ttrm; @lf onbcrc <s4^lbc Bcftnbcn
itd^ in einem Greife um ben üKittclf(!^irD angcBrat^t imb mä^
blcfem folgt in awei Äreifenble 3nf(^rift.
Digitized by VjOOQIC
dig^, sondern dich «m Wege Recfateiu begnügen lassen
soll; So seye doch in facto wahr, und aus der AbschriH
biebejr verwahrter Beyiage sub Num* I. mit mehren zu ei>-
sehen^ dass ihr obgedachte Räthe der Clev- xaid Marki-
schen Regierung sub dato Wesel den eüiien Augusti Ifetef
abgewichenen sechszehenhtmdert neun und siebencigstea
Jahres an sie supplicanten scbrifllich gelangen lassen, dasa
weilen die Clev- und Märkischen Lande, die mit der Kö-
niglich französischen Generalität veraccordirte Geldsummen
vor Bier, Brod und Fourage nicht zahlen konnten, die Be-
nachbarten mit darzu beytragen müssen, deswegen ihr sie
für dem Monat Augustum auf zwey tausend Reichsthaler
angeschlagen, deren Halbscheid den fünfzehenden besagten
Monats, übrige Halbscheid aber in fine ejusdem eriegt
werden sollte, tmd solches unter Bedrohmig Kon%L fraa«
zdsischer Völcker Execution , so wider euer oftemannter
Räthen, der Clev- und Märkischen Regierung Willen, gpegen
sie erfolgen würde, wie dann solches Sohreib^i durch drey
französische Dragoner, so alsofort auf Execution liegen blie-
ben, den vierzehenden besagten Monats ihnen suppficanten
eingeliefert worden, nachdem nun sie bei der franzosiseben
Generalität den Unfug dieser Praetentton remonstrit, auch
die Revocation vorbesagter drey Dragoners erhalten, hät-
test Du Heinrich Motzfeld zwey Compagnien Reuter unterm
Oberst-Wachtmeister von Hund und Rittmeister Schirst&dt,
als vorbesagte drey Xönigl. Dragoner noch auf Ekeeutiou
in der Stadt Dortmund gelegen in dasiges Gebiet comman-
dirt, welche der Stadt Rind- Vieh bey die tausend fünfhun-
dert Stück nechst vor der Stadt de facto weggenommen in
das Märkische^ Land auf eine düri*e Haide bringen, und da-
selbst durch einige Reuter bewahren lassen; besagte zwey
Compagnien abei* hätten sich in dasiges geringes Grebiet
einquartirt, fünfzehn Tage darin gelegen, wie Steeutauten
kostbarlich sich verpflegen und tractiren lassen, und sie
supplicanten durch solche Vergwaltigung gezwungen, sowol
die geforderte zweytausend Rthlr. als auch noch femer
über besagtes TractamCnt, und dabey von den Untert ha-
uen exigii*te also geuaxmdte Beschlaggelder, vier himdert
Rthlr. Exeeution • Gelder mi sahlen, wobey ®fi nicht ge-
Digitized by VjOO _
blieben, sondern dergleichen Execiition eey» auch wegen
des Mcfnats Septembris geford^-ter tausend Thaler durch
den Oomet Lichtenberg , und bey sich habenden zwanzig
Reutern geschehen, welche abermals auf Deine des Doct.
Motzfdds Ordre aus Supplicanten Borgweiden vierhundert
St£tck Rind-Viehs in die Grafschaft Mark des Nachts weg-
' treiben lassen und dadurch sie constringirt, solche tausend
Rihir. gleichfalls nebenst etzlichen und siebenzig Rthlr.
Executions-Kosten zu erlegen, und obwol sie supplicanten
in diesen beeden Monaten in mehr dann fünf tausend Rthhr.
Schaden, zumal unschuldig- und unbilliger Weise gesturzet,
dennoch wäret ihr oftbemldte Räthe der Clev- und MSr-
kiscben Regierung weiter fortgefahreu , und wegen eines
angegebenen Verstosses und Aufgelder der sieben hundert
neun und fünfzig Rthlr. sodann wegen der Monaten Oeto-
bris undNovettibris nochzwey ein hundert acht und dreissig
Rthlr. 40 St. gefordert und als solche von Supplicanten
gleich eiäem zu Grund erschöpften Stand sowol wegen der
Anforderungen Ohnbilligkeit, t^a auch ob summam impos-
sibiiitatem nicht erlegt werden koiinen, dahero gegen solche
gewaltsame Prooeduren, laut obgedachter Beylage Num. I
protestiren zu lassen, genothiget worden; ferner seye er-
folget, dass Du obbesagter Doct. Motzfeld einen Serganten
nebenst zwanzig Gemeinen nach mehrgedachter Stadt
Dortmund gesdnckt, um so lange daselbst auf Kxecution
zu liegen, bis daran vorgedachte Grelder erleget würden,
wie dann dieselbe in kraft solcher Ordre bey Supplicanten
den ersten Decembris sieh angegeben , und freyes Quartier
begehrt, so ihnen aber abgeschlagen, darauf dann, nachdem
solche Soldaten sofort dreyen Dortmundischen Bürgern auf
freyer Landstrassen drey Karren mit Salz neben den Pfer-
den genommen und angehalten, seyen Supplicanten verur-
sachet dir Doctori Motzfeld, ob du etwan inRespect deren
mit fernerem Arrestiren einstehen mogtest, der Stadt von
imsem Vorfahren am Heil. Rom. Reich sowol, als auch
von uns selbstcn allergnädigst confirmirtes Privilegium de
non arrestando, sodann unser Kayserl. Protectorinm laut
hiebey verwahrter Anlag sub N. 2 insiuuiren zu lassen.
Ob rniB wol sieh geboret hitte, mit denen begangenen
9H
Thttthandlungen gegen Supplicanten und ihre Unterthancn
einzuhalten, 8o seye doch zu öflfentlich- und freventlicher
vilipendirung und Veracht solch unser KayserL Pri\'ilegium
und Salva Guardien erfolget, dass über die bereits auf offe-
ner Landstrassen weggenommene drey Karren mit Sak und
dazu gehörigen Pferden, femer von besagten Soldaten, das
Borger Vieh, so sie ertappen können, als Kühe, Schweine,
Mühlen-Esel, zur Mühlen- und davon gebrachtes Korn und
Mehl de facto und mit Gewalt genommen, die Mühlen und
deren freyen Gebrauch den Bürgern gesperret, die darauf
gefundene Früchte weggenommen,- theils Mühlen inutil ge-
macht, und alle Zufuhr nach oftgedachter Stadt Dortmund,
so viel an ihnen de facto und mit gewehrter Hand coadu-
natis armatis hominibus gesperret, und wenn gleich ein
oder ander auswendige mit ihren Waaren fahren lassen,
hätten dieselbe ihnen so viel Gelds als die Soldaten gefor-
dert geben müssen, wie dieser und voriger narratorum
Wahrheit mit mehrerm aas der Anlage sub N. 3 zu er-
sehen, auch ferner in Continenti, utpote notorium erwiesen
werden könnte, mit welcher Sperrung der Commercien
sowol als Wegnahme npch immer zn und bis auf diese
Stunde continuirt würde, und obgleich Supplicanten Dir
Doct. Motzfeld die Unbilligkeit der Anforderung mit meh-
rerm remonstrirt, und vorgedachten Bloquadeu Aufhebung
und Restitution ablatorum instendig gesucht, hättest du zwar
nach Relation der Deputirten, rotunde et diversis vicibus
gesagt, dass oftgedachte Clev- und Märkiscke Regierung
wol wisse, dass die Anforderung unbillig, und sie dazu
nicht befugt, desgleichen, dass die Stad ganz erschöpft sey,
doch aber vorige Beschwer nicht aufheben wollen, sondern
niit härterer Execution, als gänzlicher Sperrung aller Zu-
fuhr, und Einsendung etzlicher Compagnien Reuter in da-
siges Gebiet, also das Garaus mit Supplicanten und den
Ihrigen zu machen, auch mit den monatlichen Anforderun-
gen der tausend Rthlr. bis auf den Abzug der Königl.
französischen Volker aus den Churbrandenburgivsclien Lan-
den bey Supplicanten zu continuiren, gedrohet.
Wann nun solche gegen sie (als welche einzig und
allein von uns und dem Reich, von des Chui-fürsten zu
«95
Brandenburg Durchl. und dero Clev- und Märkischen Lan-
den im geringsten nicht d^endirten) unbillige und gewalt-
same Proeedui'en, Exactionen und Zumuthungen Eingangs
erwehnten gemeinen Rechten, unsem Kays, und des Reidis
wohlabgefasseten Constitutionen, insonderheit aber dem Land-
frieden, nicht weniger dem so theuer erworbenen Instru-
mento Pacis, wie auch dem von uns Supplicanten allergna-
digst ertheiiten hochverpönten Privilegio de non arrestando
so wol, als protectorio schnurstracks zuwider, und 7U de-
ren handgreiflicher Elusion und Veracht, zugleich zu Sup-
plicanten höchsten Praejuditz, Schaden und nachtheiliger
Consequenz gereichen, in Betracht, da diesen Thathand-
lungen durch geziemende Hülfe und Mittel der Rechten bey
Zeiten nicht abgeholfen, und begegnet werden sollte, ein
anders nicht zu inferiren, als dass ihr oftbesagter Clev- und
Markischer Regierung-Rathe so oft und so hoch als esmu*
euch gefallig, Supplicanten und deren angehörige Grafschaft,
gegen ihren immediaten Reichsstand , von Uns und dem
Reich habende Gerechtigkeit, Privilegia eigenes Gefallens in
Anschlag su nehmen und executiren zu lassen, wodurch
dieselbe dem Reich imd Creyss zumal inutil, ja die noch
vorhandene Bürgerschaft zum Verlauf und die Stadt zum
Steinhaufen nothwendig. gemacht werden müsse, woran doch,
dass solches nicht geschehe, noch ein Stand von dem an-
dern durch habende Pracpotenz und Macht der Waffen
überzogen, wider seine habende Reichsfreiheiten, Recht und
Gerechtsame, gewaltthätiger und freventlicher Weise be-
schweret, oder mit gewehrter Hand durch Einsendung so
vieler Kriegs- Völker in ten*itoriura alienum entsetzet werde,
höchstens gelegen:
Als haben uns diesemnach supplicanten gehorsamst an-
gerufen und gebeten , wir gnedigst geniheten , hierunter
Unser Kayserl. Mandatum inhibitorium et restitutorium sine
clausula zu erkennen und andere nothdürftige Kayserl.
Hülfrechtens ihnen mitzutheilen, immassen sie auch erlangt,
dass auf reife der Sachen Erwegnng die gebetene Process
heut dato zu recht erkennet worden.
Gebieten demnach Euch samnit und sondern von Rom.
Kayserl. Macht, bey Pön 20 Mark löthiges Golds halb in
Digitized by VjOOQIC
unser Kvytesi. Caramer und den andern halben Tbeil KJa-
gern unnacblässlich zu bezahlen hiemit ernstlich undwoilen,
dass ihr alsobaid nach insinuir- oder Verkündigung die-
ses unsers Kayserl. Gebots von oberzelüten unbilligen An-
forderungen und Exactionen, wie auch eigenthätiger Hin-
wegnehmung der Bürger-Güter, Sperrung der Mühlen und
Zufuhr gänzlich abstehet und müssig gehet, sodann alles
dasjenige, so Kl&gem und ihren Bürgern diesfalls abge-
nommen, dder von ihnen erpresst und exequirt worden,
restituirt, und zurück gebet, sie auch bei den Ihrigen ra-
hig sejm und bleiben lasset, hierin nicht säumig oder uu-
gehorsam seyd, als lieb euch ist obbestimmte Pon und
unser Kayserl. Ungnad zu vermeiden; das meinen wir
ernstlich.
Wir haischen und laden euch auch von obberührter
Kayserl. Macht hiemit und wollen, dass ihr innerhalb den
nechsten zwey Monaten von der Insinuir- oder Verkün-
digung diss anzurechnen, so Wir euch vor den ersten, än-
derten, dritten, letzten und endlichen Gerichtstag' setzen und
benennen peremptörie, oder ob derselbe kein Grerichtstag
seyn würde, deii nechsten Gerichtstag hernach, selbst -oder
durch euren gevollmächtigten Anwald an vnsern Kayserl,
Hof, welcher Orten derselbe alsdann seyn wird, erscheinet
glaubliche Anzeig und Beweiss zu tbun, dass diesem unserm
Kayserl. Gebot alles seines Inhalts gehorsamst nachgelebet
seye, wo nicht, alsdann zu sehen und zu hören, dass ihr
um eures Ungehorsams willen in die vorgedachte Pon ge-
fallen seyed, mit Urthel und Recht zu sprechen, zu erken-
nen und zu erklären, oder aber erhebliche beständige Ur-
sachen, ob ihr einige hättet, worümben solche Erklärung
nicht geschehen solle dargegen im Rechten vorzubringen,
und endlichen Entschieds und Erkänntniss darüber zu ge-
warten. Wann ihr nun kommet und erscheinet, alsdann,
also oder nicht, so wird doch nichts destoweniger auf des
gehorsamen Theils femer Anrufen und Bitten hiemit mit
gedachter Erklärung und Erkänntniss verfahren , gehandelt
und procedirt werden, wie sich das seiner Ordnung nach
aignet und gebühret, darnach wisset ihr euch allerseits zu
richten. Geben auf unserm Konigl. Schloss zu Prag den
_, , Google
— m —
seehs nnd zwanaig3ten Februar Anno aechszehuhundert und
achtzig, unserer Reiche des Romischen im zwey und
zwanzigsten des Hungarischen im fünf und zwanzigsten
und des Boheimisehen im vier und zwanzigsten.
Leopold
ut Leopold Wilhelm Graf zu Konigsegg.
Ad Mandatum Sac. Coes, Majestatia proprium
Franz Martin Wensshengen.
293. gricbttd^, ®^«r))rinj \>m SBranbcnBurg, t)crlanflt
r>m bcr ©tabt 5Dortmunb bic 3^Iw«fl bc8 xa^
tirli(i^en SCnt^eilg an ben ©elbetn, tDeld^e bie
fianbjidnbc \>on SIctjc unb 3Harf ber franjöftfc^cn
«xmee cruböfet i^aitn ^aben. 1680, 28, Stto».
feiner Cfaurfürstlichen Durchleuchtigkeit zu Branden-
burg etc. etc. unserm gnädigsten Herrn, ist des Deputirten
von der Stadt Dortmund, Dethmar Wessel Niessen, beyder
Rechten Doctoris unterthäuigstes Memorial mit mehrerm
gebührend vorgeti*agen : Gleichwie nun die zu Bezahlung
der französischen Armee von Seiner Churfurstlichen Durch-
leucht Clev- und Märkischen Landständen creditirte , und
hinwiederum in jetztgedachte Länder und andere Quartire
repartirte Gelder zum Praejuditz anderer und- ohne' Con-
fusion des darüber Verfertigten Etats nicht moderirt, weni-
ger remittirt und nachgelassen werden können; als lasseh
e;s höchstgedachte Seine Churfürstl. Ducchl. etc. bey solcher
gemachten Repartition allerdings in Gnaden bewenden,
wollen sich auch zu der Stadt versehen, sie werde geflissen
seyn, dasjenige, so ihr Vermöge sothaner Repartition zu
geben annoch zukommt, abzutragen: Und obwol Seine
Churftlrstliche Durchl. befugt wären, von der Stadt wegen
der von ihr fÜrgenomroenen Opposition und Thätlichkeit,
und des dero Wassen zugefügten Schimpfs halber ander-
wärtige Satisfaction zu praetendiren ; So wollen Sie dennoch
gnädigst zufrieden seyn, dass an statt solcher Satisfaction
und der daraus sonsten entstanden ünangelegenheiten die-
selbe ehie Summa von zwey tausend vierhundert Reichs-
thaler im nächstfolgenden lisi Jahre bezahlen und denel*.
S98
ben dahingegen ein Revers de non praejudicando und class
solches der Stadt an ihren Statu immedietatis und anderen
habenden Rechten, Privilegien und Befugnüssen nicht schäd-
lich seyn möge, von dero Clev- und Märkischen Regierung
ausgestellet werden solle , welches höchstgedachte Seine
Churfurstl. Durchl. etc. Eingangs gemeldten Deputirten
von der Stadt Dortmund, Dethraar Wessel Niessen, beyder
Rechten Doctori, auf dessen eingegebenes Momorial zur
gnädigsten Resolution zu ertheilen, in Gnaden anbefohlen.
Signatum zu Potsstamm den 28. Novembris Anno 1680.
Friederich, Chur-Prinz,
(L. S.)
294. S^utprtti} griebtf(% öon JBranbenburg erfennt
bie S»etc^«frei^«t bcr @tabt ©orttnunb an. 1681,
11. 3anuar.
Wir Friedrich Wilhelm von Gottes Gnaden Marggraf
zu Brandenburg, des Heiligen Römischen Ertz - Cammerer
und Churfurst, in Preussen, zu Magdeburg, Cleve, Jülich
Berge, Stettin, Pommern, der Cassuben und Wenden, auch
in Schlesien, zu Crossen und Jägerndorf, Herzog, Burg-
graf zu Nürnberg, Fürst zu Halberstadt, Minden und Ca-
min, Graf zu der Mark und Ravensberg , Herr zu Raven-
stein und der Landen Lauenhurg und Bütau etc. etc. etc.
thun kund und fugen hiemit jedermänuiglichen deme daran
gelegen in Gnaden zu wissen ; als des H. Römischen Reichs
freye Stadt Dortmund in den französischen Subsisteutz
Geldern zu dieser Clev- und Markischen Landen Subleva-
tion mit angeschlagen worden, worüber und zu Beybrin-
gung eines solchen Contiugents ein und andere Execution
vorgenommen werden müssen, und bemeldte Stadt Dort-
mimd sich endlich darüber verglichen und abgefunden ; dass
eine sothane Assistentz und Beytrag mehrgemeldter Stadt
Dortmund an ihren jure immedietatis und unmittelbaren
Stand nicht nachtheilig seyn, noch in einige Consequentz
gezogen, sondern sie bey der immedietät nach wie vor im-
beeinträchtiget belassen und diese nachbarliche Assistentz
3t9
und Beytrag, als wann dieselbe nicht geschehen , gehalten,
und zu keiner Conscq«entz gezogen werden solle. Urkund-
lich unsers hier vorgedruckten Churfiirstl. Insiegels, Geben
Cleve in unserm Regierungs-Rath, am 11. Januar 1681.
An statt und von wegen Hochstgedachter
Seiner Churfurstlichen Durchl.
(L. S.) A. F. V. Spaen
ut. Johan de Beyer, Henrich Lewen.
395. ipoiä&gcmüpifltc Si^rensSÄcttimg unb SRcmonjitatton
§etntic&cn ®ci&cn, bcren SÄecä^tcn Doctoris «nb
biefcr faifcri. greiens^9?e{(^8jlabt 2)ortmunb fcd^8:=
jel^n Salären confinue gemefcnen SRatl^g-Sßcrfoncn
unb reJpectiDe SRat^3 := SamcTarii, unb nun auf
Sßetri^aBcnb unb maä)t ben 21. geBruarii bfcR«
1682iJcn 3a]^r8, jum ©icbcnie^cnbcn SRa^l l)om
gefambten SRagljirat einhellig emä^Itcn 9?at§8'
$er[onO (ßine iDrudf fc^rif t , ttjeld&c auf SBcfcl^I
bc8 SÄat^g in ba8 ©tabfcariä^b gelegt tt)utbeO
@i(^en mr ein, um bie @tabt !£)ortmunb ^o^«
Dcr*ienter aBann, gr ^attc 15 3a^re ba« giatf>«|>errn^
unb Äammcrarien^^lmt eifrig unb jum SSo^U be« ®an-
Jen o{ine Sigennu^ ))ern)altet, allen unb iebem fletd
@e^5r gef^enft unb beigeflanben, 33 SKal aW (Sefanbtet
bie ©tabt tei gürflen unb ^rmee * Sefef>I«5a6ern »et-
tteten. »amcntli^ blatte t% 1671 im 3uni ju 2i»)<)flabt
unb im 3u(i §u ^amm tetm ©eneraUSKafor ^xti^txx
^on @^aen ta^ ^uxüixtl^tn bei: branbenburgif^enSiTUt)^
))en aitd bem ^ortmunbif^en (Bebiete, aud^ ))on i^m^
fo»ie t>on SWatf^att Surennc im September 1672 unb
Sanuar 1673 Salt)egarbe*a3tiefe emitft, in gotge beffen
^ortmunb ni^t altein t)on &)nttibutionen, fonbern au^
bei bem jn^eimaligen Sorbeimarf^e ber ftan)5{ifc(ien %x^
mee na^ Sünen von ieber SeUßigung frei blieb. Sefon«
Digitized by VjOOQIC
400
296. S9itq>Tfaig ^ricbettc^ Don SrmibetiBitfff Bcfetmt
oBermoIS, baf et bie @tabt tDottmunb M i^vet
gret^eit laffett iDoOe. 1683, 30. ^anttor.
einer Chnrfurstlichea Durcblaucbtigkeit zu Branden-
burg etc. etc. uDserm gnädigsten Herrn, ist sowol bey
gnädigst verstatteter Audientz mundlicb, als auch aus denen
von dem Depuürten der Stadt Dortmund, Detbmar Wesael
bet« aufb)»fenib (atte fi^ Si^en (ei ber Selatenmg bet
®tabt bur^ bie Stanjofen, im 3uli 1679, betod^rt» 3)a«
matt entbot bet Commanbant bet fraitgftfif^eii Xtit^ytn,
9tar(nri9 be Siebte, einen ftAbtif^en (Sefanbten |u ^^
90t bie Sk^TApfottt. 8>et SütgetmeifleT, Dr. St&pftx,
Mt }tt bange ju {e^en, baO SooO traf Sieben« %i9 et
Dot ben ^Karquid tarn, f^ta^ berfelbe ))on attfl^ditgen
nnb erf^ie^en lafen; e« !am fo mit, baf btei Stu^
fettet ))otttaten, bie ®ei9e^te luben unb fi^ jut eiefu**
tien anf^iiten. gteimut^ unb Unetf^totfeni^eit tetten
(tiefen ba0 £eben, unb fein Xuftteten tpittte fogat fp
)»ott(irt((afi, bafi einige Zage f^&tet 9le4{e fi^ fut fein
(conbef^ed) Stegiment ))om Sfirgermeißet itft^fet mit
einet geioifen Summe abflnben lief. 9tt bie @umme
fe^geßellt, abet )u btfitfenb füt bie Setl^dltnife t>oxtß
munbd »at, lief fi^ Si^en no(|matt be^mmen, }u»
SDlatf^aS bon Gtequ^, bet vot SRinben ^anb. ju teiten.
9la4 einem bef((i»et(i^en, Xag unb 9la^ fottgefe^ten
Slitte, untet mannen (gefaxten {am et jum SRarf^aS
unb be^mmte i^n fo andbiQr tai et nid^t aOein 6000
®ulben ein ffit aOemal naäflxt^ fonbetn au^ einen ftr»
neten üta^tafi in 9udft^t ßeHte, »enn auf bie cat^üu«
Grte @umme xt^i balb eine angemefene 9[bf^Ia0^«
ja^tung etfolge. ^tt (Ei^en na$ ^aufe tam, na^m i(n
bet SRatqui« be Siebte gefangen unb behielt H^n 6 SSa«
(^en bei feinem Stegimente, bamit et ni((it nene €(^titte
iut Setminbetung bet (^ntribution t^un tinnt.
S&t aKe biefe TtfÜ^tn, ®efa^ten unb f&t bie 9et*
Ittjte in feinen ^bbocatut«<®ef^Aften (aite et oon bet
&tabt ni^t bie getingße (Sntf^dbtgung ober Sol&ti^
exftalten , bet , Z)an{ toat , baf üfm gule^t me(i'
tete ®{Iben %tM mutben — »eil et gegen einen
Digitized by VjOOQIC
401
Niessen, beyder Rechten Doctore, übergebeiien Schreiben
mehrern Einhalts unterthänigst referirt, was derselbe Na-
mens jetzbesagter Stadt in einem und den andern gehor-
samst gesuchet und gebeten: Gleichwie nun hochstgedachte
i^rer SMitgttcber einen $roge§ er^oBen ^atte. — ®evt
Sogt, fein ^a6)i>ax unb ber ® c^u^ma^cr * ®ilbe ange^'
l^örig, befa^ neben feinem $aufe eine ®afc, welche ju-
fllei^ ju einem ©arten be^ ßid^en fü&rte. Sogt bejjau^*
UU, biefe ®affe fei fein au^f^IiegU^ed gigent^nm. ©a
nun ei^en na^wie«, bag jte m6) ber Sefc^affen^eit
l>er Sinf^tief ungd «• SWauer ; unb auö anbern (Srünben
ßeraeinfiä^afttt^ fei, mithin Sogt ben ungünfiigen 5lu3:»
gang »or 5lugen fa^, fo er^ob er ein b«ftige^ ®ef^rei
^ei feinen SMitbürgern (Sr behauptete, diö^tn ö^xUmxt
if)n mit juriflif^en gorraen unb b^be ben 2Äagijlrat auf
feiner ©eite, xotii^aih er, al« f^ti^ter ^anbwerWmann,
gegen ibn nicä^t auffommen fonne» Qvitx^ »urbe ber
^ati) bejlürmt, M biefer aber burc^ feinen Sürgermeifler
ftlepping antworten lieg, e« fönne bem SRet^te feine ®e*
»alt angetban werben, unb müflfe ber ^rojeg feinen
gortgang b^ben, würben bie SSierunbjwanjlger unb ^xtu
männer bearbeitet. Ungtüdli^er Sßeife geriet^ SBilbelm
^artwed, au« ber ßunft bei Sutterleute, gi^en«
®(!bwager, ju berfelben 3«it niit ber @^ubma^er*®ilbe
in ^xoit% dx bfltte 2:ran »erlauft, woju jtdb bie ©^ub-
niac^er audf^Iie^li^ bcre^tigt bietten. Da aber ben
Stttter{euten ba« Wedbt juftanb, „Äerjen, Unget, ®^ma(i,
Sbeer unb ®^meer" ju »erlaufen , fo bebau|>tete Dr.
ÜÄattindrobt, ^artwid'« ©c^wager, ber ibn im ^Jvojeg
»ertrat, Sran fei unjireitig ®^meer. (^ebnlidbe ^xc^
^effe würben ju ©ortmunb jwifc^eu Setfer* unb Ärd*
met*®ilbe, wegen Jßarfauf »on ku^en, jwifd^en ©utter*'
teute unb Ärdmer, wegen Serfauf »on ®eife gefübrt unb
»om aWagiflrat bur^ einen ®pru(!b erlebigt ^ütteman,
ber in einem folgen ^rojejfe gegen bie Är&mer Partei
genommen batte, würbe bafür au« ber ®ilbe geflogen,
ber aWagijlrat ertbeitte x\)m bierauf ba« Sle^t, avi9 offe^
nem gaben ju »erlaufen, bie ®ilbe »ernagelte ben 2aben
unb ber SWagiflrat öffnete ibn neuerbing« unb »erbot
fein ©daliegen bei nambaftei; ®elbflr(ifeO ^ .
Sabne, ^ortmunb, il. 5:^fil. - D,g,t,z.^6,<^OOgle
404
§
Seine Churfurstl. Durchl.. etc. die von dem Abgeordneten
angefikhrte und der Stadt obliegende Beschwerden schon
hiebevor mit gnändigstem Mitleiden beherziget, und in sol-
cher Consideration allbereits unterm 30. nächst abgewiche-
©icfe unerwartete unb für ben ^lu^gäng be^ ?Pro-
jefe« öef&^rli^e SeJ^auptung , fe^te bic Gegner in 3lttf*
rU^r. @i^en mugte an aßem <£^ulb fein. Sa^^ar
^oßing, 6orbt ©^nubing, Sogt nnb Sonntag, bic »icr
SSorile^er ber @4^u&mad5ier*®i(be, unter Seitung be« Dr.
^oüing, ^o\iix be^ Sr^cren, 3o^iann Sogt, Seinwanb«
Ärämer, »oriiet^er ber fträmer-®t(be, ®ert« ©ruber,
bejfen @(!^tt)ager SKatt^iad jtau)9e, SSorganger ber gleif^«'
](^auer> (Silbe, Dr. ^^yxXi, ben Std^en, M (Eammerariud
unb gi^cal in 5ffentU^em S^tereffe nieJ^rraaU aU 3n*
jurianten ^^Mt t)or ©eri^t jteaen muffen , SHütger jta«^
genbuf(3(^, SSorgdnger ber Sutterleute, ben ^i(^en, a(«
$rot)ifor ber 9{tcoIats>^rnien, toegen m^i gegaf^Iter
$ad(|t t>er!lagt ^^aiitf UIri(^ Sc^onenberg unb 9^tco(aud
6(!^nii^, mit ^artwed in $roje^' unb Soma« ßromberg,
Vorgänger ber ©c^miebe»®i(be, beffen aScrm5gen«»erWtt*
nijfe gid^en bei ber ©teuerumlage fceleud^tet t>atte, famen
ba^in überein, einmütfeig ju »irfen, '^a^ ßid^en al«
fRat^d^err niAt n)ieber getvd(^(t iverbe. @d n)urben bte
fd^md^li^flen SBerldumbungen gegen il^n audgeftreut unb
bie allgemeine Stimmung gegen i^n geleitet. @nbU^
!am $etri»?lbenb (21. gebr.) 1682, wo bie i^U*««
aat^öwa^len t)or flc^ gingen. Der aWagijlrat (bie 18
9lat^4^errn) ))erfügten {t^ auf bad 9lat^t^aud in bie
grofe (Rat^djiube , jeber auf feinen orbentti^en ©i^, e«
»urben, ber JjergebracS&ten Orbnung gemd^, bie brei
SHat^^biener, einer na^ bem anbern ju ben ©reimdnnem
gefdjiidt, welc^ie ^^ auf bem ®i(ben^aufe aufspielten unb
bie aÄit^urgenoffen unb gefammten ®ilben um P^
))erfammelt Statten, mit ber @tnlabung : \>0i^ fte {!($ tt)otl«
ten gefallen lajfen, auf ba« 9lat^&au^ ju fommen unb
einen neuen 9lat^ u>d^Ien }u (reifen. 3)ie SOtiti^urge«
noffen, namentli($ bie 12 SSorgdnger ber ®ilben unb 6
$erfonen au9 bem Srbfa{fen'@tanbe, n^eliie baju 3 Zage
tor|>er gebeten »orben waren, erf^einen, ba« 9tat^(!au4
„.^lized by VjOO' _
403
nen Monats Decem bris sich dahin erkläret, dass sie vor
diesesmai und ohne einige Consequentz nicht allein der
Stadt Contingent zu denen Creyss - Völkern, sondern auc&
dessen Unterhalt und Verpflegung gegen den von ihr ge-
sonnenen monatlichen Zuschub an Gelde für die in dero
Westphälischen Landen zum gemeinen Besten auf den Bei-
nen habende Militz, solchergestalt über sich nehmen woll-«
ten, dass der Stadt deshalb keine Beschwerde zuwachsen
sollte. Also hätten Seine churfurstl. Durch!, etc. sich zu
mehrgemeldter Stadt gnädigst vei*sehen, es würde dieselbe
sothanes gnädigstes Erbieten nicht ausser Augen setzen,
sondern solches vielmehr mit unterthänigstem Danke er-
kennen und annehmen; Gestalt dann mehr hochstgedachte
Seine Churfurstl. Durchl. etc. annoch des gnädigsten Erbie-
tens seyn, und es bey obangezieletcr dero gnädigsten Re-
"solution nochmalen bewenden lassen, zu der Stadt das
gnädigste Vertrauen setzende, sie werde -sich nicht weiter
hierin weigerlich erzeigen, noch wegen des obgedachten
geringen monatlichen Beitrags fernere DifBcultät oder Schwie-
rigkeit auf die Bahn bringen, da hingegen Seine Churfurstl.
Durchl. etc. die Stadt anderweit hiermit gnädigst versichern,
dass so bald der Höchste die dem gemeinen Vaterlande
androhende Gefährlichkeit in Gnaden abwenden wird, sie auf
die Befreyung der Stadt und von denen bishero über
»urbc gcf^Iofcn. ®tc f^woreu bem reöierenben Sür*
fletmeifler ben gib, H^ jtc »olltcn einen 9tat{> »fielen
Reifen, ber nac^ iferen fünf ©innen nü^Uc!^ unb gut fei,
unb ^6) ba))on webet bur^ greube no$ fieib, no^ hm^
irgenb eine anbete Urfac^ie abgalten lafen, fo »a^ti^nen
@ott 6elfe. Die ÜÄitd^ntgenoffen jhmmten einfümmig
gegen (§>i6^tn, bet Snagilitat einfiimmig bafüt, ed !am
gu einet $in» unb ^etvetbanbtung, jcbet hlitb bei feiner
ÜÄeinung. Da aber bie ©timnic be« üWagiflrat« »or ber
bet 9)'ät(i(|utgenojfen ben Sotjug genof; fo blieb Si^en
Slat^d^ett. St fc^tieb obige ©d^tift jut fflibetlegung
bet gegen i^n audgefireuten Settdumbungen unb ber
aWagijIrat befahl, ffe in ba« "Htc^it) bet ©tabt nieber-
Jtticgen.
Digtize^ftGoOgle
404
sich gehabten Besehwerden von selbsten gnftdigst bedacht
seyn, und dass dieselbe den Effect davon geniessen möge,
ihres Orts nicht ermangeln lassen v^oUen. Wie dann auch
diese, Seiner Churfurstl. Durckl. etc. von der Stadt erzei-
gende Devotion und Willfahrigkeit in keine Consequenz
gezogen werden, noch derselben zu einigem Praejuditz ge-
reichen soll, sondern Seine Chui*furst]. Durchl. etc. wollen
vielmehr solche in allen Churfurstlichen Gnaden hinwiederum
zu erkennen geben unvergessen seyn ; Gestalt sie damit der
Stadt, wie auch den Eingangs gedachtem Abgeordneten
Syndico stets wolgewogen verbleiben. Signatum zu Potstamm,
den 30. Januarii anno 1683.
Eriedrich, Chur-Prinz,
(L. S.)
297. Äai[cr gco^jolb öetbictet bctn ©^urffirjicn öon
SBranbcnBitrg ferner bic ©tabt Dortmunb mit
Clnquartierung unb ©öntribution ju belajlcn.
1686, 10. SunLO
Leopold etc. Durchlauchtig, Hochgebomer, lieber Oheim
und Churfiirst! Wir mögen E. Lbd. Freund- Oheim- und
gnädiglich nicht bergen, und dieselbe haben aus der ab-
schriftlichen Beylage sub Lit. A zu ersehen, wie beweglich
und unterthäiügst uns N. Bürgermeister und Rat h der Stadt
Dortmund vorgestellt, welchergestalt sie von deroselben mit
einer sehr grossen Einquartirungs- ufid Contributions-Last,
wider alle Recht und Billigkeit, auch die heylsame Reichs-
Constitutiones eigenmächtig beschweret würden, und dan-
nenhero zu A'bhelfung solcher Beschwerden um zureichende
Remedirung gebeten: auch anjetzo, aus weiss der copeili-
chen Beylag sub Litt. B. ferner unterthänigst angebracht,
wie dass sie sich mit schweren Unkosten bemühet, dass
«) 1688, 27. gcBr. (8. «W5ra) Heg bie @tabt beffelBen
®egenflanbed liegen eine neue föt^Axütxht i^or bem Sfte^^tagc
5u SRegendBUrg ^»orBringen, to>orin fte ^^ Bitter üBer ben (S^ur«
ffirften Beflagt.
Digitizedby VjOOQIC.
405
endlich diese Sache in allen dreyen Churftirst- Fürstlicli
lind Stadtischen Colleglis zu Regenspurg vorgenommen, und
expressissimis verbis eoiicludirt worden seye, Uns gebüh-
rend zu ersuchen, dass Wir nicht gestatten mochten, dass
einiger Stand durch anderwärtige Einqüartirung und Con-
tribution gravirt, sondern solche förderlichst denen Reichs-
Constitutionen , gemäss abgestellet werde , damit sie also
uns die begehrte und verwiUigte Türken-Hülf leisten konn-
ten, und also es anjetzo nur blos darauf- ankomme, dass
wir solches Reichs-Conchisum zur Execution setzen, und
dessen Beschleunigung um so viel mehr von nöthen seyn
würde, alldieweil E. Lbd die jüngsthiu feri^erweit allerun-
terthänigst geklagte abgeforderte Coutributions-Gelder mehr-
mals wie vorhin per executionem erpressen sollten, so dann
ihnen ganz unmöglich falle, die jüngst zu Fortsetung des
Kriegs wider den Erbfeind verwilligte 50 Romer Monat-
Gebühr zugleich abzutragen, mit nochmaliger allerunterthä-
nigster Bitt, wir solche zulängliche Reichs - Constifeution-
mässige Verordnung schleunigst und dahin ergehen zu
lassen gnädigst geruheten, dass sie von E. Lbd. denen
Reichsgesatzen schnurstracks zuwider stehend eigenmächti-
gen und der Stadt unfehlbare Ruin nach sich ziehenden.
Einquartirungs- und Contributions-Last auf das schleunigste
befreyet, und sie in ihrer kundbaren immedietät wider
allen unbilligen Gewalt künftig kräftigst geschützet werden
mochten. Wie wir nun ob tragenden Kayserl. allerhöchsten
Amts wegen schuldig, und uns also obliegen will, mänig-
lich bey seinen Rechten und immedietät zu schützen und
zu erhalten, wohin Uns auch die sämmtliche drey Reichs-
CoUegia ersucht, dass wir nemlich nicht gestatten wollten,
dass ein, Stand den andern durch Einqüartirung und Con-
trihutionen graviren sollte, sondern solches förderlichst de-
nen Reichs-Constitutionen gemäss abzustellen seyn, damit
die Stände Uns die begehrte und bewilligte Türken-Hülf
leisten könnten. Als ermahnen Wir E. Lbd. hiemit Freund-
Oheim- und gnäd. Sie wollen oftgedachte Stadt Dortmund
von der so lang getragenen Einqüartirung und Contributions-
Last förderlich befreyen und losmachen. Hieran, wie es
denen Rechten und Reichs-Constilutiouen gemäss ist , bc«
„izedby Google
- — 406
•chichi unter gnädiger Will und Meinung und Wir seyud
deroselben mit Freund - Oheiml. Willen, Kayserl. Hulden
and allem Guten wolbeygethan. Gegeben in unserer Stadt
Wien, den 10. Junii an. 1686. Unserer Reiche, des Ro-
mischen im 28. des Hungarischen im 31. und des Bohe-
mischen im 30.
, Eurer Liebden gutwilliger Oheim Leopold,
ut Leopold Wilhelm,
Graf zu Konigsegg,
Franz, Martin v. Mensshengen.
298 Äaifer gcopolb labet bie ©tabt SDortmunb Dor
fein ^ofacrid^t, »eil ftc ba^ äfijlrec^t bcr 2»f^
noriten beriefet, unb bem Unfuge, ben bic ©tu-'
benten me^rfad^ gegen genannte SRßni^c t>erä(t
^aben, nid^t gefleuett l^at. 1691, 18. Dftober*
Wir Leopold von Gottes Gnaden Erwohlter Rom. Kay-
ser zu allen Zeiten mehrer des Reichs in Germanien zu
Hungaren, Boheimb, dalmatien, Croatien, und Schlavoiuen,
Konig, Ertzhertzog zu Oesterreich, hertzog zu Burgundt,
steyer, Ramden, Crain, und Würtenberg, Graff zu Tyroll
etc. Entbieten Vnseren vnd des Reichs Lieben geti-euen
N. N. Bügemeister und Raht der statt Dortmundt Vnser
Kays, gnadt, und fugen Euch zu wissen, das bey Vnss N.
N. Guardianus Vnd Conventuales des Minoriten Closters,
alda demuthigst Klagende zu vernehmen geben, was ge-
stalten sich in facto begeben, das am midtwochen den ze-
henden Januarij nuperi eine ohnbekandte mannsperschon in
ged. Gloster kommen ohn dass man gestracks gewust, ob
selbige und an wass delinquirt gehabt, und sich eine ge-
ringe Zeit darinn auffgehalten, wie nuhn aber bey Euch
beklagten angebracht worden, das selbige perschon in Hol-
land einen Diebstall begangen., und sich dahin salvirdt
haben solte , so bettet ihr also forth durch Eureren Came-
rarium, mit bey sich gehabten ihme oberw§hnten Patri
Guardiano den ^ swolften ejusdem mensis ein decretum in
ipsR clausura et loco privilegiato unzulässiger weiss ins!-
_, Google
407
nuiren lassen, krafft dessen dem sätnbtlichen Convent sub
, certa poena pecuniaria, nee non amissionis prlvilegij accisia-
rum anbefohlen werden wollen, den ins Closter confugierten
Dieb alsobaldt auszulieffern , welchen decreto aber, er
guardian tarn propter defectum iurisdictionis quam etiam
propter Privilegium immunitatis et ius asyli nicht zu pariren
noch dem ad asylum Confugirten ausszuliefferen schuldig,
sondern aidts und pflichcs halber verbimden were ad se et
ad immunitatem ecclesiasticam confugientes anzunehmen und
so lang in asylo zu beschützen, blss das von hoher obrig-
keit darüber in Specie ein anders verordenet wurde, so
habt jhr gestrasks in dicta causa sine processu et de
facto gegen des Closters habende kayserliche privilegia
öxemptionis ab accisys, und deren a saeculis ruhiger pos-
session mehr besagten Closter die mehl und andern acci-
sien zu bezalen aufferlegt, und ein Vass wein, wegen nicht
entrichteter accisien, und einen sack mit Korn arrestiren
lassen, auch die bey Euch beklagten stehende, und auffdas
iweinhauss assignirte jhärliche Rente, an deren Statt dem
Closter der benohtigte wein zum gottes Dinst hergegeben
Wirt, prohibirt und verbotten, auch per decreta ad subiec-
tionem anhalten wollen, obschon sie kläger gebuhrendt re-
monstritt, das äidts nnd pflichts halber man die iura mo-
nasterij bewahren müste und salvo asyli iure die aussfolg
nichts thun kSnte und dahero gebetten, das Closte^ gegen
seine habende privilegia exemptionis ab accisys, und deren
possession auch ausgelassene kayserliche poenalisirte man-
data nicht zu beschweren, sondern das dissfals, ad falsas
sugestiones aussgelassene decretum zu cassiren, und
den benohtigten w^in zum gottes Dinst, und dass meli
ohnentgeldtlich abfolgen zu lassen, es hette aber das Closter
hirüber nicht einmal andtwordt erhalten können, sondern es
hette sich über oben geklagte umgriffe jmmittelst weither
in facto zu mahl scandalose gegen alle, Religion- und
prophan- friden zugetragen , dass am dreyssigston obge-
sagten Monats Januarij^ abendts ungefehr umb zehen uhren
eine grosse anzahl Studenten sich zusame rottirt, und
unwissendt auss wessen anstiftung dannoch auss C/onniventz
deiner obmidtbeklagten Burgermeisters doctoris Küper, so
Digitized by VjOOQIC
408 •
davon zeitich durch deine niagdt und eigenn jüngeren- söhn
benachrichtiget worden, (wie dieses formali etstrictissimo iura-
mento könne bekräftiget werden, dasduobged. Küper des ande-
ren tags ihme Patri guardiano, als selbiger über die gewalt-
that sich beklaget, und den durch sacrilegischen gewaldt, ent-
führten fratrem ad locum zu restituiren gebetten, selbst gesagt
und bekennet, das deine magdt und dein iunger söhn dir selbi-
gen abendt umb sieben uhr, da die gewaltthat erst umb zehen
uhr angefangen, gesagt, das die Studenten dasgrauwe Cluster
bestürmen, darauff sich schon auf der Strassen in grosser
anzahl rottirt, und den eingesperten Fratrem dai-auss holen
wollen) mit allerhandt gewähr, als axen, säbel, spiQssen, imd
flinten gewaSent, die maur des Closters überstiegen, das da
selbst in vier mauren stehende gefängnus mit zerslagung
der slösser, und auffhauung der thüren eroffennt, einen
darinn wegen begangener excessen von der geistlichen
Obrigkeit Eingesperlen Fratrem . diaconum *) gewaltthätig
hcraussgenohmen, verschiedene Patres und fratres gröblich
voi*wundet und zerslagen, selbigen fratrem in ein Wirtshaus
zum güldenen Stern geuandt, worinn der Stattsmajor, der
Hauptman von der wacht, Joachim pottgiesser gnandt, und
der Statt Camerarius gegenwärtig gewesen, eingebracht
betten, alles mehren Inhalts des sub num I biebeykommen-
den Instrumenti publici. Obwohlen.nun er Guardian über
solche höchst ärgerliche sacrilegische und friedtsbruchige
gewahthat sich bey Euch, Beklagten, beschweret, und den ex
loco poenitentiae gewaltthätiger weiss hinweg genohmmen
Fratrem diaconum ad locum unde zu restituiren und die
Rädelsführer solcher gewaltthat und öffentlichen frieden-
bruchs exemplariter zu bestraffen und den zugefiigten schimff
und schaden, zu ersetzen, wie auch Satisfaction der ver-
wunden zu verschaffen gebetten, so seye doch solches alles
nicht allein vergeblich gewesen, und kaum remedirung ge-
schehen, sondern es weren noch über obiges alles die Stu-
>) Sßatä^ SBcucr^auS STItert^ümer §ie§ bet eingcf^jerrtc
3o^an aBinrfel, toar granci^canei: an^ (Sßln, man ^attc i§tt
elnscfrerrt; tteil er lut^erifc^ Werben tooHte. (&x fiel aud^ toitf--
a* einlae 3eit ^p&tex ah, trat aUx 1702 in Solu toieb^r i\m
gat^oIicUmu« aurftcf.
Digitized by VjOOQIC
400
deuten weiters in ihren bössen thaten forthgefahren, und
hetten eines tages den Patrem Concionatorem ohnvermerck auff
der Cantzel eingeschlossenen, also das er dar von ohn hülf
nicht abkommen können, widerumb bey der gewönlichen
procession nach dem umbgetragenen Heih Creutz zu grosen
Scandal der Catholischen mit schnebellen geworfen, wo bey
es noch nicht geblieben, sondern als ermelter Pater Con-
ciönator ein kranckes weib besuchet, die Studenten das
haus besetzet, und ihm mit Steinen todt zu werfen gedrohet,
also das er zu dir obged. Burgermeister hinschicken müssen,
das man Ihm zu seinen closter wider zu gehen verschaffen,
und die angedröhete gewaltthat steuren mogte, so auch swer
geschehen, gleichwoll aber so dorften sie klagende geistliche
ohne gefahr in der Statt ihren angelegenheiten nach nicht
gehen, dahero sie genöthiget worden in Krafft von weyl.
Kayser Carl den Vierten habendt, und von weyl. Unserer
hochgeehrten Heren Vetteren und vorfahren, am Reich, Key-
seren Rudolpho secundo und Matthiae höchst seeligen ged.
eonfirmirten, bey der Beylage snb num. 2 anliegende schutz-
briffs (als warinn verordenet worden, das der selbige
Reichs fürst oder Standt, so super defensione huius Mo-
nasterij ersuchet werden würde, ex Tmperiali jussione et •
authoritate macht und gewaldt habe, ja so gar gehal-'
ten sein solte, die Molestanten dieses Closters ad suam
praesentiam zu citiren et cognitione causarum praevia ad
condignam satisfactionem super illatis secimdam zu com-
pelliren) des Bischoffs zu Münster Radt als nechst ange-
sessenen Reichs furstens amore pacis anzusuchen, diese
strittigkeiten so viel möglich ohn Weiterung, des Closters
kundbahre armuth halber, in der gütt beyzulegen, welche
dan auch swar nicht unterlassen , Euch beklagte woU mei-
nendt zu ermahnen, dass ihr das Closter bey alther ge-
brachter exemption von accisen ruhig lassen, und den hin-
weggenohmenen ordens fratrem ad locum unde restituiren
mogtet, anstatt aber däss ihr solche guttherzige ermahnung
annehmen vnd der selben zufolg das Closter in seinen
rechten unbekümmert lassen sollen, bettet ihr ein fest Eh-
ren nlhriges, mit lauter ohn warheit und falschen schein an-
gestrichenes schreiben an besagten Bischoffs Radt angefertigct,
Digitized by VjOOQIC
410
und dar durch alle verlangete gütigkeit auff einmahl abge-
»chnitten, ufid ihn guardian genohtiget zur Rettung seiner
und des Closters Ehre beykommende deduction sub num.
3. auch dahin abzuschicken, weilen obbeklagte eingriffe des
Closters habender alther gebrachter und ruhig Continuirter
gerechtigkeit iinmunitatis et asyli, und die abforderung der
accisen und sonsten denen rechten, und. des Closters ha-
bende kayserliche exemptionen, uralten gerech tigkeilen» und
deren ruhiger possession, auch denen in Annis secliszehen
hundert und viertzig und sechszehen hundert acht und
zwautzig ausgelassenen kays.. poenaüsii'teu, sup num. 4 et 5
hie beykommenden, mandatis zu wieder und die öffentliche
bochärgerliche sacrilegische gewaltthat, begangenen excessen
und bedröhungen der Studenten so woll den weldt und
geistlichen rechten, als auch des Heil, reichs Constitutio- ,
nibus, Münstrieschen , Osnabrügischen und Niewegischen
friedenslüssen auch passauischen Vertrag gestracks wider-
strebeten und also beschaffen weren, dass dardurch die
gemaine ruhe leichtlich bey gegenwertigen, ohn den be-
schwerlichen Lauften turbirt werden könte, dahero per
mandata poenalia sine clausula gegen Euch turbantes et of-
fendentes wohl zu verfahren mit dem Bitt: wir derowegen
hirunder ihnen Klägeren Unsere Kayserl. hülff rechtens
mitzutheilen gnädigst geruheten, massen sie dan auch er-
langet, das wegen des ex asylo auf geklagte weiss abge-
forderten Diebs dieses Unser kayserl. Mandatum cum, we-
gen übrigen geklagten gewaltthaten turbationen und ein-
griffen aber, sine clausula poenali nach reiffer der Sachen
erwägung heut dato, folgender gestalt zu recht erkandt wor-
den. Gebieten dem nach Euch obbeklagten Burgemeister
und Raht von Romischen kayserl. macht bey poin zeheu
marcks lothigen goldes , halb in Unsere kayserliche Cammer
und den andern halben theil Ihnen klägeren unu achlässig
zu bezalen, hie mit ernstlich und wollen, dass ihr hinführe
mehr ged. Closter wieder seine hergebrachte Immunität und
ius asyli auff obbeklagte weiss nicht angefechtet, beschwä-
ret oder beeinträchtiget , sonderen selbigess bey seiner
habendt bishero ohnperturbirt exercirter Immunität und
wass der selben anklebet ins künftig ruhig lasset, und der
Digitized by VjOOQIC
. 411
gestalten mit keinen nachtheiligen decretis praetensae sub-
jectionis, und dei*en in clausura ungebührlichen insinuatio-
nen graviret und belästiget; noch dass ieniandt anderen za
thuen gestattet in keinerley weiss noch weeg, als lieb Euch
ist obbestimbte pein und unsere kayserliche ungnadt zu ver-
meiden. Dass meinen wir ernstlich. Da ihr aber durch diess
Unser kayserl. Mandat in pnncto asyli Euch beschwaret zu
sein befinden sollet, und da gegen einige erhebliche Ursachen
mit Bestandt rechtens einzuwenden zu haben vermeint, als
dan so heischen und laden wir Euch von obberuhrter kay-
serliche macht, auch gerichts und rechts wegen, das ihr in-
nerhalb den nechsten zwey monathen nach Insinuation
oder Verkündigung dieses Unsers kayserliches gebotts, so
wir Euch vor den ersten, anderen, dritten letzten und ent-
lichen gerichtstag setzen und benennen peremptorie, oder
ob derselbe kein gerichtstag sein wörde, den negsten ge-
richtstag hernach Selbsten, oder durch Euren gevollmäch*
tigten Anwaldt an Unseren käyserlichen Hoff, welcher or-
then derselbe als dan sein würde, erscheinet, die dar wider
zu haben vermeinte exeptiones in rechten wie sichs gebüh-
ret einzubringen, und auszufuhren, und darauf der Sachen
und allen ihren gerichtstägen biss zum Besluss und urtheil
aufzuwarten. Ebenmässig und bey angedröheter pain der
zehen marck lothigen goldes gebieten, wir Euch mehr ge-
dachter Bugermeister und Rath, das ihr alsobaldt nach In-
sinuation oder Verkündigung, dieses Unsers käyserlichen
gebottes den arrestirten wein und mehl relaxiret, sie, kla-
gere, wieder ihre privilegia exemptionis mit accisen nicht
beleget, den zum gottes dinst benöthigten von Euch aber
neuerlich Verlobtenn, wein ieder zeit folgen lasset, mithin
das Closter mit abforderung ernielter accisen wider besagte
privilegia und ob angezogene kayserliche Mandata nicht mehr
beschweret, wie nicht weniger die Rädelsführer und deren
Complices obgeklagter sacrilegiseher und öffentlicher friden-
bruchiger gewaltthat exempläriter bestraffen, die Studenten
von weiteren scandalosen excessen, turbationen und bedrö-
hungen abhaltet, den zugefugeten schaden imd angewendete
Kosten dem closter ersetzet, auch Satisfaction denen Ver-
wunden verschaffet, den entführten fratrem ad locum unde
Digitized by VjOOQIC
4IS .
restituiret und euch von weiteren eingriffen und Thatlich-
keiden gäntzlich äussert und enthaltet, solch auch einigen
anderen zu verüben nicht ^verhenget und gestattet, deme
allen also und zuwider nicht thuet, noch hier in saumblich
oder ungehorsamb seyt, als lieb Euch ist obbestimbte pain
und Unsere käyserliche schwere ungnadt zu vermeiden, das
ist Unser Ernstlicher will und meinung, wir heischen und
laden Euch von mehr berührter käyserliche macht , auch
gericht und rechtes wegen hie mit gleichfals und wollen;
das ihr in obangesetzter frist an bestimbten orth, ob anbe-
fohlener Massen erscheinet, glaubliche anzeig und Beweiss
zuthuen, dass diesen Unseren und anderweithen käyserliehen
Mandato alles seines Inhalts gehorsamblich nach gelebet
worden sey, wo nichts als dan zu sehen nnd zu hören, dass
ihr umb Eures ungehorsambs willen, in vorgedachte pain
gefallen seyt, mit urtheil und recht zu sprechen, zu erken-
nen und zu erklären, oder aber erbebliche beständige Ur-
sachen, da ihr einige hättet, warumb solche erklärung nicht
geschehen solle, in rechten vorzubringen, und endlichen ent-
scheidts oder erkändtnüss darüber zu gewarten, wan ihr
nun kommet und erscheinet, als dan also, oder nicht, so
wurde nichts destoweniger auff des gehorsamen theils femerss
anniffen mid erfordern, mit obangedeuter erkändtnüss er-
klärung und sonst anderen in recht allersdts gehandelt wer-
den, wie sich dass seiner Ordnung nach äigenet und ge-
bühret, darnach habt ihr Euch zn richten. Geben in Unserer •
Statt wien, den achtzehnten Octobris Anno sechszehen
hundert ein und neuntzig Unserer Reiche, des Romischen
im vier und dreyssigsten , des hungarischen in sieb und
dreyssigsten und des boheimischen in sechs und dreissigsten.
Leopold
Leopold Wilhelm von Konigseck.
Ad Mandatum Sacrae Caesareae
Maiestatis proprium
Frantz wilderich von Menschengerss.
y Google
41»
299.ffaifet Sofep^ Belehnt bie ©tabt SDortntunb.
1707, 15. getruar
Wir Joseph von Gottes Gnaden erwählter Römischer
Kayser« zu allen Zeiten Mehrer des Reichs, in Germanien,
zu Hungam, Boheimb, Dalmatien, Croatien und Sclavonien
etc. Konig, Ertzherzog zu Oesterreich, Hertzog zu Bur-
guud , Steyr , Cäniten , Crain und Würtenberg, Graif zu
Tyrol etc. Bekennen öffentlich mit diesem Brieff, und thun
kund allermanniglich, dass Uns Unsere und des Reichs
liebe getreue, Burgermeister und Rath der Stadt Dortmund,
demütiglich anruffen und bitten lassen, dass auff tödlichen
Abgang weyland Unseres freundlich geliebten Herrn und
Vatters, Kaysers LeopoldsJ, Christmildesten Andenckens.
Wir, als jetz Regierender Römischer Kayser, auch Ober-
und Lehen-Herr, jhnen und gemeiner Stadt Dortmund, mit
den Freyen Stuhlen, Gerichten, Rechten und Zugehörungen,
so von Uns und dem Heil. Reich zu Lehen rühreten, zu
Lehen zu verleihen gnädiglich geruheten; Immassen jüngst
hievor, von vorhöchstgenantes Unsers fi'eundlich geliebten
Herrn und Vatters, Kaysers Leopolds Majest. und Lbd.
gleicher gestalt geschehen wäre; Dass haben Wir ange-
sehen solche Ihre demüthige und fleissige Bitte, auch die
getreue , nützliehe und unterthänige Dienste , so Sie Uns
und dem Heil. Reich offt williglich gethan haben, vnd sich
hinfuhro nicht weniger gehorsarablich zu thun erbieten, und
darumb mit wohlbedachtem Muth, gutem Rath und rechtem
Wissen, den genanten Burgermeistern, Rath und Gemeine
zu Dortmund und ihren Nachkommen , die genante gantze
Erb-freye Graffschafft zu Dortmund, mit den freyen Stüh-
len, Gerichten, Rechten und Zugehörungen, als Römischer
Kayser, zu Lehen gnädiglich verliehen ; Leihen jhnen die
auch also von Römischer Kayserl. Macht - Vollkommenheit,
wissentlich und in Krafft dieses Brieffs, was Wir von Recht
und Billigkeit wegen daran zu verleihen haben sollen und
mögen, also, dass nun hinfuhro die" mehrgenante Bürger-
jneistere und Rath der Stadt Dortmund, und ihre Nachkom-
men, die gantze erbfreye Grafschaflfl zu Dortmund, mit den
Freyen Stühlen, Gerichten, Rechten und Zugehörungen, von
Digitized by VjOOQIC
414
Uns und dem Heiligen Reich in Lehens - Weise inhaben,
nutzen, niesseii, und sich des alles geruhiglich gebrauchen,
und die durch eine redliche geschickte Person, die Sie
darzu gut bedfincket, zu einer jeden Zeit versehen lassen,
auch, als offi sich das gebühret, dieselbe Erb-fme Graff-
sehafft empfahen «ollen und mögen, wie Lehen -Recht ist.
Doch Uns und dem Reich an Unsern" und sonst männiglich
an seinen Rechten und Gerechtigkeiten unvergriffen und
unschädlich. Die obbestimmbte Burgermeistere und Rath
zu Dortmund haben Uns auch darauff durch Ihren bevoll-
mächtigten Gewalttrager, Unsern und des Reichs lieben
getreuen, Jobst Heinrich Koch , Edlen von Edersleben,
Agenten an Vnserm Kaysei'l. Hoffe, Vermog Uns desvi^egen
vorgebrachten Schriftlichen Gewalts, gewohnliche Gelübde
und Ayde gethan, Uns, und dem Reiche von obberührter
Lehen- Wegen, getrea, gehorsamb und gewertig zu seyn,
zu dienen und zu thun, als sich gebühret. Mit Urkund
dieses Brieffs, besiegelt mit Uuserm Kayserlichen anhan-
genden jnsiegel, der geben ist in Unser Stadt Wienn, den
funffzehenden Dag Monats Februarii, nach Christi, Unsers
lieben Herrn und Seeligmachers Gnadenreichen Geburt, im
siebentzehenhundert und siebenden. Unserer Reiche, des
Romischen im achtzehendcn, des Hungarischen im zwantzig-
sten, und des Boheimischen im änderten Jahre.
Joseph.
Vt. Friderich Carl, Graff von Schönborn.
(L. S.) Ad Mandatum Sacrae Caesareae
Majestatis proprium
Caspar Florentz Consbruch.
aOO.Drucffc^rift: gloriam ©ettram ®cr|hnann, ge^
naue imb »al^tl^afttgc aSorflellung beg ©efpcnflc^
itnb Spplter'@cijie8 , wjeld^cg in ber faiferUi^en
unb be^ fjtil dtbmi^S^en SReid^g gießen ©tabt
SJorttttuub unb ffoax in beffen SBaterä Dr* fdaxt^
l^olt Florian ©erfintannd ^aufe 4 Sßod^en toe^
iitger 4 Sage öielc »unberfcltfamc Slufafigc mt
Digitized by VjOOQIC
415
<S(^abcn öerflbt, ncBfi anmcrfungcn unb einem
tl^eoIogifiS^en Sebenfen. MpiiQ unb OSnaBrüd t)CT5
legt \>on SKid^ael anbreaS gul^tmann 1714. 8t>o.O
*) @ie erjdWt fotgcnbcn 'Hergang, ber bie bamaliflc
SBilbwTiö auf eine niebrige ®tufc jiellt.
Dr. ®cr|imann ^atte p^ 1690 aU 5lrjt in ©ort*
munb nieberöelaflen unb bur^ aufmerffaine unb glüd*
lxä)t Set^anblung eine au^gebe^nte $rari^ ermorben, bie
i(in jule^t ^eranla^te, ein eigene^ Saboratorium anju»
legen unb feinen Patienten barin fetbjl ju bi^^jenjtren.
SSon biefem 5lugenbli(fe an traf i^n SSerfoIgung. D6
b'abei bie SSejt^er ber £ött)en* unb ®in|>orn*5l^)ot6c!e,
au^ -ber er feit&er feine 5lr jneien bejogen ^attt , ob fein
Si^ebenbu^Ier Dr. ©aalmann babei bie ^anbe im ®i>iet
I?atte, ijl ni^t ermittelt, läßt ftc^ ab^r öermut|>ett.
gWan benu^te alle WHüd, i^n ju »erni(^ten. 3uer|l
fagte man, er oerfc^rcibc unb bereite J:eufeWmitteI, er
fei ein 5tnti^ietijl, ein verworfener 2Äenf^, ber fo gott*
io^ fei, t>ai er ni(ä^t einmal an t>tn Seufet unb an ben
®|orci^niu^ glaube S)a ba^ blofe SSerldumben ni(^t
t>iel lialf, fo fdS^idte man i&m i>aW> barauf ©ef^jenjter auf
ben ^at^/ bie il?n »ier SBo^en weniger brei Sage in
folgenber 5lrt Sag für Sag quälten»
2>er Bp\xä begann am ö.üBai (f713) mit ©tcin*
ü>erfen gegen ba« SaboratoVium, »el^e^ ben recS^ten
glügel be3 ®cr|tmann'f^en ^aufe^ bilbete, ®$ tourben
31 SBBürfe gejd()U, mel^e 30 ©Reiben unb »icle $fan*
neu gerbra^en. 5)a0 äBerfen mieber^oUe ^6) tdglic^, bi«
pm 16. 9Mai, »urbe juweilen »on einem «n^eimli(^en
iaä)tn begleitet, babel mürben »erf(^iebene ^au^mobilien "
in 93e»egung gefegt j. S. ber ÄronIeu(^ter au« ^irf^* ^
^^orn, xot\6)tx im Saboratorium ^ing.
SSom 16. 2»ai enttoictelten bie (Seijler eine nodfe
größere S|>ätigfeit. TM bem ©teinwerfen »erbanb jlc^ ein
SBerfen mit 5DredJ, juglei^ »urben man^erlei ©a^en
au« bem^aufe gefi^leppt unb auf bafelbe jurüdgefi^Ieu«
bert. ffiitt ©tüÄ ©am, »elc^e« im ©crjlmann« Sabinet
gejjangen ^atte, fanb man im ©arten auf ber ®|)i^e
Digitized by VjOOQIC
416
301. Hufforbcruna an iit ©tdnbc, SBorfi^Iaflc jur
Slufl^elfnng be8 SDortmunber 2Bo(^enmarfte$ ju
mad^en, 1727, 27. ©eptemBer.
Demnach die Erfahrung, dass hiesiger privilegirte Wo-
chenmarkt, nicht nur ziemlich in Abgange gerathen sondern
auch bekant, dass aus hiesiger Grafschaft wenig Korn zu
Markte gebracht, hingegen in die Gra&chaft Mark zu denen
etnc^ ^afelnug ' Sauirre« , ein Sila^f, ben eine SMaßb in
ber S^cune jurüctgclaflfen f^atU, tarn au« bicfer aufba«
2aBoratorium geflogen, ein Bad, ber fonft im gabora*
torium ge^anflen i^attt, fanb p* ju einer $u^)^e jufam*
men ^«^unben im ^auöflur wieber, bagegen ein koxh
mit aWenf(^en!ot^ an feiner ©teile im fiaboratorium auf-
fle^angen, unb , bei feiner Sutbedunfl , \pxan^ , o^ gnt*
fc^en ! eine f^warje Äa^e- in \>0i^ ©ecret. 3n bem lt%»
teren fanb man bie tjermifte 3:abaf«^)feife be« Doctoren
fo »ie üerf(i^icbene feiner üRebijin*®läfer unb Sdpfe »ie*
ber. 2)0$ nic^t aKein an @a(!^en, au$ an $erfon >6tx»
greift jt$ ber ©^judj bem ®o^ne be« S)octor« »urbe
mittel^ umgeboßener S^label eine ©^edfc^marte auf ben
SHüden fte^angen unb am 2. 3uni ben SWagben (e« ifl
faft jweifetto«, ba« biefe bei bem @^u* befonber« t^atig
waren) bie JÄöÄe »om Seibc gerijfen.
grft am 3. Suni gelang e«, bie ®efpenjler ju be»
f^wören. Der lut^erifd^e $a|lor Sringman f^)rac^ im
^aufe ein taute« ®tM, nad) bejfen Seenblgung ba«
®ef^)enjt mit tauter ©timme erKarte, c« »erbe ni^t
ttiebcrtommen.
SWftn foHte meinen, hiermit »dre bie BaS^t abge*
t|>an gewefcn, allein fte fing ie^t erft rec^t an, gdrm gu
ma^en.
®Uid^ nac^ ber äkrbannung be« ©elfte« ging \>a^
angemeine ®erebe, W SWönc^e Ratten bur^ i|ire %t\>tit
Ux\, ßauber gebannt, unb ba« gerabe ^erbro^ ben$aftor
Sringman, ber ^6:^ unb feinem ®t\>tit aUeln ben glüd«
lic^e 3lu«gang beimaß, er f(ä&rleb eine S^rlft, betitelt:
Schrift und vernunftmassiger Unterricht, was von de-
nen ausserlichen Wirkungen der gespenster insgemein
Digitized by VjOOQIC
417
darinnen angelegten Märkten, als Herdeckc, Witten, Ha-
tungen hingefiihret und verkaufet werde, nicht weniger auch
über die Maasse an, Scheffel, Viertel, Kannen und Kruge,
sowohl sonderlich Beschwer geföhret als auch darüber
und sonderlich des dortmundischen insonderheit zu
halten sei und durch welche mittel desselben zu be-
gegnen von Johann Dav. Bringmann, Pastor in der
Kirche Mariae binnen dortmund. Osnabrück verlegt
Michael Andreas Fuhrman, Buchhändler daselbst 8vo.
3m ^Ittfange ber ®^rift f(^inn)ft Srinfman Hx^
t>crf(||icbeiie Sonarten auf bie Äat^olifen, »ei( He aJaufc^
Un, mit ÄuferU^en Qtiö^tn. mit äBci^wafcr, Äerjcn,
SWejfc unb ÄTeujjet(|>en bie ®e|>en|ier »ertteiben ju !5n*
nen, tväffrenb btefed hoä) nur bad ®ebet aQein ^tx^
mbä^tt. Sr fft^rt barauf t>a^ ))on i^m angetvenbete an,
unb tmp^tblt ed aU untrüglicb, mii ia unmittelbar na^
Seenbigung befelben ber ®erflmannf(^e €))ud laut ft^
t)erabf(!&tebet (^abe. ^terburc!^ fei ferner auc^ erwiefen,
jba^ nidjit bie trüflerlf(|>e SWac^t ber ÜÄönci&e, fonbern le»
biglic^ bie einmrfung bed orbentH^n @ee(for$er0 bad
®ef^)enjl »erbaut ^abe 3^^^ ©a^erÜSrung fefet Sring*
man (finju: bie {(eine @teine, mlä^t ber ^tmmel auf
bad ®er|lmannf(^e ^aud gef^teubert iaU , fei ein SBar«
nung^ruf gur S^cfferung geu?efen. ^dre bad ®el5bni$
ber 93efferunfl »on ®erjlmann nx^t gegeben, fo »ürben
jule^t Mühlen jletne nadj^gefolgt fein, »ä()renb jejt na^
J^blage bef elben bie SBarnung, atfo au$ ber ®puct f^&ttt
aufhören muffen!
^ud ber ®(|irift bed ®er{imann flnb xte^ jmet
Stellen bemer!en«tt)ert|>. Qutx^ eine ägarnung eine«
?lmtmann«, jt^ ntc^^t tduf^en gu laffen. ©er reformirte
$a|ior ^ilbe*, im 5lmte ^amm, ^aht 1709 behauptet,
ein f(||tt)arjer ^unb unb eine f(|>»ar je fta^e !dmen öfter«
}u i(;m in bie $a{lorat unb brd(||ten ^ranbbriefe. Z)a«
^mt ^be bie $afiorat mehrere SBo^en Uwaä^tn
taffen unb enblic^ in ^ilbed felbjl ben ©ranbbriffc^retbet
entbetft, ber in golje beffen ju 10 3af>re Äarrtnf^iiebe«
nac^ SBefel t)erurt(^eilt fei.
^nber« f(|>rieb am 13. Sunt 1713 ein aWinijler au«
Serlin in biefer Baö^t an ben ®enat ))on ©ortmunb.
Digitized by
Google
418
Klage gefuhret werde, dass» wenn Korn auf dem Markte
verkaufet, bey dessen Messung, das Scheffel nicht gestrichen,
sondern gehaufet praetendiret , sonsten vor Abgang der
Maasse einige Stüber decortiret Werden wollen, Als wird
denen Ständen zu erwogen aufgegeben, wie hiesiger Wo-
chen-Marckt, wieder in vorigen Flor zu bringen, und auf
was Weise, die Eingesessene hiesiger Graffschaft, dahin zu
constringiren, das Korn nach hiesigem Wochenmarkte zum
feilen Kauf zu bringen, imd wie die Maassen an SchefTel
Viertel, Kannen und Krügen zugleich durch die ganze
Stadt zu visitiren und zu reguliren sey. In consilio den
4ten September 1727.
H. Nies, Secretair.
302. SDcctet be8 8lat^c8 an Wc ©täube tocgcn $err
\>. SWonfi^att) ani S5In. 24. 3anuar 1737.
Als der Kronprinz von Preussen Anf^g 1737 von der
Stadt Dortmund verlangte, dass sie ihm einen gewissen v,
Monschaw aus Cöln, einen Mann von ungewöhnlicher Grosse,
der sich zur Betreibimg von Processen dort aufhielt, zum Sol-
daten ausliefere, verfügte der Rath am 18. Jan. dessen Perso>
nalarrest bei seinem Wirthe. Diese Maassregel veranlasste
einen heftigen Auflauf der catholischen Bevölkerung, so dass
der Rath sich veranlasst sah, die Stande in die Sache zu
ziehen. Er theilte denselben am 21. Januar das Schreiben
des Kronprinzen mit; sie missbüligten die Auslieferung und
schlugen vor, zunächst zur Stillung des Tumults den Mon-
schaw durch einen Offizier auf das Rathhaus in Civilarrest
zu bringen und anständig zu bewirthen, demnächst die
St felbji fei in WMtwa ßenge gemefen, voit ein ®ef))enfl,
, t9el^e« Seuerfieine in ein ^au^ geworfen ^ait, bur^f
9lnrufung be^ ^. 9hco(a9, ^. Qki^^ unb burc^ 9Keffe«
lefen gebannt fei.
3ttm &^lvif fomntt @etflmann an^ auf bie üb"
liöft grage, ju welcher 5lrt Dred unb ?JoItergei^er, ber
feinifte »o^l gehört ^aben möge? ttU&xt aUx, bieSöfung
bem Sefer ju ftberlaffen, i^m fei genug, baf er ifyn M fei.
Digitized by VjOOQIC
419
Sache zu untersuchen und deshalb sowohl dem Kronprinzen
als der Stadt C61n zu schreiben. Der Rath ging theilweise
auf den Vorschlag ein, Hess am 21. Abends Monschaw auf
das Rathhaus bringen und imter der Aufsicht von zwei
Erbsassen und zwei Vierundzwanziger stellen, welche per-
sonlich für ihn haHen mussten.
Andern Tages versammelten sich der Rath und die beiden
Stände auf dem Rathhause und wurden Mann für Mann über
die Auslieferung gefragt, auch jedes Meinung zu Protocole
genommen. Fünf und zwanzig stimmten dafür, die übrigen
dagegen. Hierauf erliess der Rath am 24. obiges Beeret,
worin er sieben Erbsassen, welche ein unbestimmtes Votum
abgegeben hatte, zu deutlicher Auslassung -auffordert und
von denjenigen, welche auf vorherige Untersuchung ge-
stimmt haben, verlangt, sich zu äussern, ob eine Unter-
suchung ohne Verletzung des Respects vor dem Kron-
prinzen vorgenommen werden könne.
Die Erbsasseu antworteten, es müsse ihnen vor ihrer
Aeusserung Abschrift des PfotocoUs vom 22. und ein recht-
liches Gutachten des Syndicus mitgetheilt werden, allein der
Rath liess sieh, hierauf nicht ein, brachte Monschaw ohne
Weiteres aus der Stadt und überlieferte ihn, halbwegs
Horde, an den preussischen Hauptmann von Hauss.
3Ö3.ajttglci<ö jtoif*en bet ©tabt iDortmunb unb bcm
baftgen Sat^arincn « fttofler , SPtämonfhatcnf er *
Drbcn«. 1764, 25. aKai.
Das Kloster war, im Rechtsstreite mit Dortmund über
den Beitrag zu der Türkensteuer , am 3. August 1723 in
possessorio verurtheilt, sowohl die dafür -ausgeschriebene
directe Umlage als auch die Weinaccise, nach Maassgabe
der von der Stadt publizirten Verordnung von 1681, zu
zahlen , Petitorium vorbehalten. Das Letztere hatte das
Kloster angestellt. Die Beseitigung desselben ist der erste
Punkt des Vergleichs, der durch nachfolgende Thatsache
beschleunigt und für das Kloster günstiger geworden ist.
VI* - I
_, A^oogle
420
Anfangs Juli 1755 ersuchten die Dortmunder Jung-
gesellen Bürgermeister und Rath um Ertheilung der Er-
laubniss zum Schützenfeste. Sie wurde ertheilt und Rüdiger
Scbmeemaun als Hauptmann und Adolph Wiskott als Lieu-
tenant zur Organisation und Leitung des Festes com-
mandirt.
Am 21. August fand das Schiessen Stadt. Abends zog
man in üblicher Weise auf das Stadt- Weinhaus , um den
Tag zu beschliessen. Hier erhob sich die Klage, dass
Pnor Heck im Catharinen-Kloster seinen Leibdiener Isen-
borch von dem Feste fern gehalten habe. Da nun die
Schützen hergebracht das Recht behaupteten, von allen,
mehr als 14jährigen Junggesellen die Theilnahme, und von
jedem Theilnehmcr 40 Stüber zu der Festeasse zu ver-
langen, und denjenigen, der sich einem und andern entziehe,
auf einem Baume reitend- in d^s Weinhaus zu tragen und
dort in einen bereitstehenden Bottig mit Wasser zu stür-,
zen, so glaubte man auch dem Isenborch diese Strafe
schuldig zu sein. Die anv^^esenden Magistrats - Mitglieder
Dr. Kupfer (später Bürgermeister) und Syndicus J. Beuer-
haus setzten dem Vorsatze nicht allein nichts entgegen»
sondern forderten vielmehr seine Vollziehimg. 70 Schützen
unter Anfuhrung des Fähndricb Scholer, setzt sich gegen
das Kloster in Bewegung. Der Prior weigerte die Heraus-
gabe des Jungen, einmal weil er krank, vnd zweitens, weil
er Kii'chendiener , also doppelt entschuldigt sei. Allein
man Hess seine Gründe nicht gelten. Die 70 Mann, noch
durch viele Nachzügler und 7 Tambour verstärkt, durch-
suchten die Priorat, zerschlugen Scheiben und Stankete,
plünderten auch beiläufig die Obstbäume und drohten sogar
der Clausur der Nonnen.
Als Abends 11 Uhr der Isenborch noch nicht entdeckt
war, hiess es: statt des Jungen muss der Prior daran.
Einer der Schützen steckte ihm unversehens von hinten den
verhängniss vollen Baum durch die Beine, der andere hob
schnell das vordere Ende auf die Schulter und so hing der
arme Mann unerwartet zwischen Himmel und Erde auf dem
Baume, auf dem er sich, wollte er nicht durch einen schlim-
men Fall Schaden nehmen, auä^cht erhalten musste. Man
Digitized by VjOOQIC
4Si
lief mit ihin zum Hause hinaus. Vor- der Thüre verlor er
den Schuh, blieb mit der Hose an einem Prellpfahl hangen
und fiel in Folge dessen, wahrscheinlich imter boshafter
Nachhülfe, in die Mistpfutze.
Dieser Umstand, vieUeicht auch der zweite, dass die
vom regierenden Bürgermeister J. v. Beuerhaus erbetene
und auch zugesagte Hülfe nicht erschien, veranlasste die
Herausgabe des Isenborch, den man auf das Weinhaus
brachte und üblich taufte.
lieber diesen Voi^ang Hess der Pnor einen Notariat-
Act' aufnehmen, den er seinem Vorgesetzten dem Knecht-
steder Abte Dyonysius Koch einsandte. Letzterer suchte
die Sache auf gütlichem Wege mit der Stadt Dortmund zu
ordnen. Da dieses fehlschlug, wurde die Klage beim Reichs-
hofrath eingeleitet. Dieser verfugte am 1. Dez. 1756 die
strengste Untersuchung gegen die Thäter, die Einholung
des Spruchs bei einer juristischen Facultät und die imnach-
sichtige Vollstreckung desselben. Der Magistrat leitete die
Untersuchung ein und überschickte nach deren Schluss die
Acten der Universität Marpurg, weichte auch ein Urtheil
sprach. Da aber die Untersuchung s<^ unvollständig und
oberflächlich geführt worden war, da$s aus begreiflichen
Gründen gar keine Thäter entdeckt wurden, so cassirte der
Reichshofrath auf eine Beschwerde des Klosters, am
10. Januar 1760 Untersuchung und Urtheil und trug dem
Grafen Simon August von der Lippe Detmold und der
Reichsstadt Cöhi auf, jeder einen Subdelegirten nach Dort-
mimd zur Leitung der Untersuchung und Einholung des
Urtheilsspruches abzusenden.
Der Dortmunder Senat wandte sich zwar an deti^
Kaiser, allein derselbe hielt am 20. Mai 1760 die Verfü-
gung des Reichshofraths aufrecht.
Da nun Dortmund durch die Kriegskosten schon ganz
erschöpft war, und der Senat sich nicht in der Lage sah,
die angeordnete Commission zu bezahlen, ohne die Stadt
vollens zu ruiniren , so kam endlich, mit Einwilligung der
Stande und unter besonders thätigcr Mitwirkung des Abts,
Dyonysius Koch zuKnechtsteden, des Ober- Vorstandes des
Klosters folgender Vergl^Rh zu Stande:
Digitized by VjOOQIC
4SI
1. Da ^e sehr strafbaren Sohützen noch nicht ermit-
telt sind, so sollen Namens ihrer die Offiziere der Jung-
gesellencompagnie dem Prior Abbitte thim.
2. Verspricht der Senat dem Kloster in jeder Gefiihr
die th&tigste Hülfe.
3. Der Leibdiener des Priors soll nicht verpflichtet
sein, bei der Schützencompagnie zu dienen.
4. Das Kloster verzichtet auf die fernere Untersuchung
und Bestrafung. Dagegen.
5. Befreit der Senat dasselbe von der Korn- und Mehl-
accis, soweit sein Bedarf geht. Zu dem Ende muss alles
Korn, welches das Kloster zur Mühle schickt, vorher bei
der Mehlwaage angemeldet werden , * damit daselbst ein
freier Pass für den Thorschreiber ausgestellt werde.
6. Auch von der Weinaccise wird das Kloster befreit,
jedoch muss für jedes einpassirende Stück der Prior, oder
der Capellan, oder die Kellnerei emen Schein ausstellen,
dass es für den Klosterbedarf nothig seie.
7. An den evangelischen Buss- und Bettagen soll das
Kloster zwar arbeiten zu lassen berechtigt sein, jedoch
dürfen die Arbeiten ausserhalb der Klostermauern nicht
geräuschvoll sein.
8. Für einen ausstädtischen Lastwagen, der dem Klo-
ster Zufuhr bringt, soll dasselbe nach altem Brauch, •/« Stü-
ber filr das Bezeichnen und 1 Stüber beim Auspassiren
zahlen.
9. Bei Einquartierung soll das Kloster, wie die andern
Geistliche behandelt werden.
10. Die Differenzen wegen der Türkeosteuer bleiben
der richterlichen Erscheidimg vorbehalten. Bis ,zn deren
Erfolg wird em dem Vergleiche beigefügter Status über
die Kloster-Güter für richtig anerkannt
Der Vergleich ist Namens des Magistrats imd der
Stände von dem zweiten Syndicus Hiltrop und vom Kloster
besiegelt.
Dortmund, 25. Mai 1764.
y Google
4>S
304. 9l9^ »o«]^ati^etie Htk^ttt^int*
1. 3m ©et $etcr.
Unter bem S^^urme.
□ □
^iUttp. aBitteitiu^.
»iqieItii«iItto)i,i^auf^
unb 4>anbeW^ett, geB.
9. @ei)t. 1748 t 18. «^jx«
1776.
«Oft Siitf. «itttov,
fleB. «tttte + 58. Stto».
3m anfange bet Ältere.
□
Sntolb eettet^dtt^ judex
et procurator, ^etttti^/
fein ©tttbct —
(Daettebtige l» t^nile unlefe».
H4, tjcil« ttttter »eit Giftttt
»erborfttit.)
y Google
- — 4M
SSor bem
S^or.
annol76022.3unjlatB
□
»itteniti»
2a.3ua ßatBbie
tot.
^
«i!»ö
eeitet$ait9.
15.^ec.l795 tSo^Otiad
ti« tSeuet^au^ geB.
^. gebt. n^.
auf bem Sftor.
H
Seitet^dtt^.
3o$atttt 9eint{$
Seitet$att9, ©oi^n^ein^
enfel gtlet>r(d^« f ^31
(SaL Oci.
*§ 1772 13. SDec. ffatb
0Q
Digitized by VjOOQIC
4i5
IL ^n ben ©ominicanem.
1624 17. 5Ä0Ü.
00
tat$
0.0
man«
as
«ö»
quoaqaqn&^mwiagnDJig^^jt)!
fH
anno 1678 bcn3.9fuli
00
00
Unfenntli^.
as
3lnno.
iH
BEI
Unfcnnt^ SBet--
It*. tootbt.
ff
3*
ST
»
er
00
tootbt.
00
UnfenntliiS^.
y Google
4S6
3lMf ben e^orjöü^len bafett^ flehen folflenbe aBa})pen.
Siedet« mit ber So^tegja^I 1497.
8inK mü ber 3a^w8gaW 1500
III. 3n 6ct. «Rcinolb.
1739 29. 3uni flatb |
6{?
o
^'■■■^ni
<t^
1
u
1
s*
^
1 28.
st
tt
Up-
«ö»
sa«
Ä
3
3
CO
<«
O
<S¥
ja
4-1
1
o
»
o»*
1
3
n8 xa{)iauua6ji9Q[
1653 10. mot> jlttTb
G
(®T0fe ScBrebeO
^
— — — V^X9
Digitized by VjOOQIC
4)7
D B
Dftettnan. Salett
El
8.au0u|l 1773 t gratis
£agenBuf(ä^, Kaufmann
3tt S)ortmunb.
®<c übrigen Orabjlcine liegen umgebrel^t.
IV. 3n 6t SJlaria.
»
EI0
L!tJ
teotbt
(3
U
®etffmann f^M.
rmi5. (Se^jt. ilarS
latliditt
EJEj
I 40. I I 41
QD
^ettogitt^S^ttte..
!$
•gns9«ifiltnMJl_
3gle
4S8
äed. Dr. «t Patricius
geB. 1734 8. 3ull
t 1783 24. 3ttni.
B
1769 flarB 0ett$atb
$a|lor ber SRarienürt^c,
seS. 1720.
ber too^Igcbotcnc ^err
[30 EID
8|
öS
«SB
CO .H
J6
38.
9kS
40.
40.
4.9
mann.
a*
Ö
noAg auaio^aBi^octt g)q ^mt
y Google
. 38. ' 40.
med. Oegittl.
. 38. 1 50.
Ried« Stüpptt.
El ED
»üpptt. a»aHttftot.
m
1748 t X^eob. aBK^elmine
Q
B El
n» w4»C 19
D
4>t« Itcgew ble |lcrBli(ä^en
JÄcfle ber SC. Sftriil. §en^
xiettc Stüpptt gcB. SKa^
linhot, geB. 20 Sanuat
1747 t 1- a«al 1785.
JStt)i)»et« aut Reiben«
(SrBfal SDetmar 2Bil^.
Stüppit, geb. 19. 3K&T8
1770 t H- 3tttt nö6.
Anno domini 1577
El EI
Cttaetfotti VpÜltt
y Google
4S0
gnno 1766 14. g^xil \taxh
(n
00
00
«
f
amogaS ?qiott4gx>Qif
g
ctt- »egiitf.
@öa3uriatta3:5eob.!Dcginf
0e6. 13. iKfira 1720 ^.
(5a«))ar ^Daniel ®e|leren
9lat§ unb SÄti^ter ju gto
Burg td«aBitttoc2.iWai
1774 aJhttter öon4@ö^*
nett unb 1 Stod^tcr.
1693 3. 3anuar
f
U !
o> $^tU))^tne eo^^ta ^
r^
3.
^
3
,^
«■
1
^
OD
O
-H
7^
^
55.
"^
t-
S<
M^
^^"^^^■^
c*?
«-»
^
3"
»-
«
d
(^
sO
oc*
CO
::{
ß«n«4>J}as 'iwft «»A inS" 1
9(mta aSarta (SUf. (S^efrau
bc8 5Paflor8 3oi SaS^jar
©rugman in biefer Äirci^c.
©eSotcncSTOallinfrot f 19.
3)cc. 1789 Im 79. 3a^te.
Q
Votgiefet, S8tttto>e @n«
nigman, gcB. 14. Stug.
1721 t lä. S)cc. 1784.
y Google
4SI
305. aSon folgenbcn gamilicn jinb btc ffiat)|)en'
fd^ilbe bcjm Slbfierbcn bcr emjelnen gamüiengliebcr
in 6 t. 3ßaria aufgcl^angcn unb nod^ bor^anbcn.
I* StUp fini, mit bem ®))inbelbeui, beim 916^
ßetben ))on
1. Xl^ecbcra ^. Äle^p^infl, t 1687, 28 ^Oft alt
2. »ranj alberte. Ä.,t 24. geb. 1689, 37 3ö^rott.
3. SolS^Otttt 3)iebd4> 9. Ä., f 8. «iJril 1695, 45
3«ISfiJ alt.
4. gwuleitt eiife ajia flbalcno i>. Ä., t- 30* Slufl*
1738, 22 Salier 2 2R»ttat 9 Xage olfc.
5. (Sl^riflovl^ 3cl^. D. A., tegierenber Sutgenneifih;
ju ©crtmunb geb. 1684, t 24. «ug- 1740.
6* «bam Sol^atttt SRaj t>. Ä., t 27. ^xH 1740,
27 Sö^if alt
7. «^elena Sll^eobora d. A., SBittroe ))cn Serdmocbt
ju 8iMof, t 4. awg. 1748, 61 ^aifx alt
n. Salrabe, mit einet i^voaxim ®leve in
®clb, beim Sbjlerben )»on
1. 3oi^. 3)iebri4^ o. Salrabe ^m ju Sittenberg,
t 3* geb. 1692.
m. SSanfiem, mit bem viermal te^^td fd^mg blau,
unb ®ilbec getl[|ei(ten ®^ilb beim Slbftecben ))on
1. Slnna (Sat^arina \>on Siax^cm, (S^efrau bed
regierenben Sfirgemeifiet ^. Ale)>ping, f 8 9b«)br«
1733, 50 Sa^t alt
rv. IDegint, mit ben ind Slnbcead^ jheuj gefe^en
fUbemen, in golbenen ®let)en audlaufenben QtJftttn, beim
Slbfterben ))on
Digitized by VjOOQIC
432
1. .!& ermann IDeoinf, b&niji^tt Xa^itain, 1 13. äRärg
1710, 86 3a^r alt
2. 2lnno STOöria o. 5)., .^crtin gtt3)ad unbaiumenol^
eigfefrau Äflp<>cr, f 3* 2»oi 1777, 62 3«1^« alt.
V. \>on ber Serdmcrbt, mit bem oolbetteit
®^xotin in Stotl^/ beim ^hftttim ^on
1. S^l^eobora )>. b. Secdioorbt, SSittme )>on Sontab
«lei)<)in8, t 21. Oct. 1705, 85 3a^r oft.
2* SolS^ann «bam \>. 8., J^err ju «iflet^of, t 18-
Oct 1720, 45 3ö^t alt.
3. Sm^erc SJ^ajc @onrab )>. 9. genannt Sababe,
^m gtt Stftet^of, erfier Stittmelfler htt freien 9tet^d#
ftabt Dottmunb, f 2- 3«««« 1774, 65 ^affx alt.
4. Diebtic^ ßonrab ». 8. gen. SBalrabe, f 5. 55et
1803, geb. 12. aJlätj 1742.
©ad SBap<)en ber beiben untern 3 «nb 4 i|i \>txs
meiert unb jmar quabrirt 1—4 bad Sappen ber Serd^
morbt, 2 unb 3 bad ber SBalrabe.
VI. ®Iaen, brei golbene ©tauben, {ebe mit brei
©lättem in @run beim abwerben \)on
1. 9lnn« eiifabetl^ \>. ®Iaen, fflittwe wn SObert
®o«»in \). «ar^em, f 8. SKai 1725, 68 3a^r alt
VII. SR e u 1^ f f mit ber jKbemen Sttttc in ©^»arj
beim Slbfierben öon
1. a^aria Sugefberta ö.9leu^ off ^erringufflenge,
^0rftmar, Steuenburg, Scnning^aufen unb 92ter§of,
t 30* ®ept. 1728, 56 3^^« alt
VIII. 6uba<3^, mit bem querget^ciften Sappen ,
unten ^^rtati oben in 9iot^ {mei fllberne SRfiblenr&ber,
beim ^Ibfterben «)on
Digitized by VjOOQIC
488
^ant, t 16. 5)ec* 1724, 82 Sal^n alt.
IX. ^on ©itetg, mit bemSiab, Ulm^ifitthtn,
bei;
1, grelfmu Scfina Sfaiella ^. fBtx^tooxbt qti.
gwittt t>» © itetg ju Äemnabe, f 14. apnl 1766,
62 2qX)x alt.
X, glofen beim abfietben bc«
1. m^^fttO^mn «ubtpifl gnbti^^ \>. Slogen auf
•^agbenburg, flireu^if^en $aiq>tmann, geb. 25* aR&t)
1693, t 25, a»ai 1735.
3n ©tag gebrannte unb anbere 33äa})|)en in
3Jlaria*J?ir(^e.
3n bett (5bP«fenjieni unter ben ©emÄIben (lelgfett bie
aBa)>))en ftle))))ing (mit bett äBibbe(fö))fen) un\> t>.
J&6t)el (mit bem re^td f^rSgett aalfen unb ben 3
grünen Sergen.)
3n ®t. Stein olb flehen unter ben gtogartigen
.®Ia6gemälben be« ©i^or« an ber 9lorbfeite bie Sappen
Suberman, flrappe, Siflrate, »on ^ötjel
(mit ben bef(^riebenen Saffen unb griinen SBergen)
an berSfibfeite bie ber fetten vcn«&ööel,®<!^warte,
SBidebe; ©uberman unb SBiflrate. 5Dad genfler
über bein .i&ct^altar ^at bad SQappen ber Siei^^fiabt
S)ortmunb unb bie i^ier f^imn ®tatutn an ben Pfeilern
bei) (S^ord finb mit ben Sappen ©«i^marte, SBidebe
unb Äleppina (mit ben SBibbern) bejeit^net.
«a^nr, 3>ortmttnfe, u. XUü o.,t,ze!| Google _
434
Sefd^reibung ber gigucen, toeld^c fid^ in btn 2Baj)*
N ptw auf ben Seid^cnpelnen bepnbeiu .
97r« 1 uub 3* (Sin «i^erj auf bem ein Jtreuj mit
bwl Quertalfen f)tvooxto&^% 9lu 2. (Bin ÄlceWatt 4.
Cuttdet^eHt unten eine ®anbu^r , oBen brei StQxn&f^xm.
5. (Sin te(]^töoefe^rte( Jammer, auf bem $elm smei
9fiffell^5mer. 6. (Sin DueAalfeu mit brei aRuf^etn
Jelaben, auf bem J^elme ein offener abletflug. 7. ®n
CienenlorK 6. (Jin ÄleeMati 9. (Sin flefpotntet Stic^
fei. 10. eine «aßgeifle. 11. S)rei im SSHnfer gefegte
«Wtter. 12. ßin J&itf(^öe»eil^, ouf bem J&elme »ieber^
l^olt. 13. (Sin «i^ammer ))on einem ^irf^gewei^ ein#
gef<|fIo{fen. 14. (Sin %tfer. 15. @ine ®Mt. 16. S^rei
(2. 1) 3uben^fite. 17. (Sin ©^)amn von brei (2. 1)
SRcorenfS)>fen Begleitet. 18. Ouerget^eilt , nnitn {wei
@)>arren. 19. (Sine ®(e\)e. 20. (Sin (inldfc^räger Sal^
len. 21. @tn re(]^tdf<!^reitenber «0<tf^- 23: (Sin re^td«
geri^ter Gber. 24. aSiermal quergetl^eilt. 25. IDrei
(2. 1) eteigbügel. 26. 3lblang get^eirt, ret^td bad
SQmtn fflt, 24, lin» bad 9h. 25. 28. Swei Ouer::
Balten, bajmif^fen smei ©terne. 29. SlBIang getl^eitt;
tt^i^ ein ®^aaf, linfö ein QuerBalfen. 30. @in linfd^
fpringenbed $ferb. 31. gunf neBeneinanber »a^fenbe
IBiume auf grfinem Safen. 32. j^rfidenfreuj. 33.
®)>inbelfreui. 34. @)>arren mit brei Sibberfd))fen. 35.
Ouetgetl^eUt, unten f$»arj, oben im diot^ }mei filBerne
2»fil^Ienrdber. 36. (Sin Saxm. 37. ©in re(i^t«f^r5ger
^alUn mit brei spfa^Ien Belaben. 38. (Sin ®reifefug.
39. Ouerget§ei(t/ oBen ein mad^frnber $unb; unten ein
S^ieBfarrem 40. äml, ine anbreaefreuj gefefete
485
©Ic^ett. 41. ein DitertaWett, im grtbe barftBet eine
®panQt. 42. ein 5pferbefo»)f.. 43. SBie 41. 44. ein
linfdfpnngenber .i^itf^. 45. ein «i^erj, anf bem eine
Fontaine fpringt. 46. ein oBwäTte ßiegenber IBogel.
47. eine afilong l^änflenbc Äette , wie bie ^intn. 48.
5)re.i (3, 1) 3dlg>ne, 49. ein m. 50. ein «^W;^
f^täjei: SSoIfen, öon jwef «ofen Begleitet. 51. 3>m
neben einanber fle^enbe ^tf^un. 52. 3)rei (2. 1) SHnße.
53. ein linKfi)ritt8enber ^itfc^. 54. ein re^tef^rä^
ger, buvci^ einen fficlfenf^initt ber Sänge na^ getl^eiltet
Cnerbalfen. 55. ein 9lab. 56. S)rei im SOBinfel ge^
fefete »lätter. 57. ein Querbalfen mit brei qjfa^Ien
bfloben. 58. Dwei-get^eilt, oben jwei ©wcteaten. 59.
Drei Slel^ten auf einem Serge. 60. eine »rutfe. 61.
2)rei (2. 1) ©eeblätter. 62. ©in Äreuj an btel 9lr*
men, oben, unten unb re^t^, geaalt.
y Google
Inhaltsverzeiehniss. ')
Die mit • bezeichneten sind Ortschaften oder Hofe. K
deutscher Kaiser oder Konig.
Aachen * 38.
Abdinghof • 355.
Abdinghof von
Herinan 32.
Abendraals- Streit 366, 369,
379, (conf. 23 Zeile 4).
Accise 340.
Adolf K. 63.
Ahusen von
Theodor 32.
Albert K. 70, 71, 73, 74.
Albus (Weiss).
Heinrich 60.
Aldenfels ' 80, 113.
Aldenrode * 164.
Aldinghofen
Wiscelus 32.
Alen • 157.
Allen von
Ludger 27.
Allendorf 306.
Allerhaus
Walter 260.
Alme • 113.
Alsen von
Henne 223.
Altena ' 287.
Altena Grafen von
Adolf 26.
Arnold 64.
Engelbert 110.
Gerhard 50, 51.
Gerwin 110.
Herman 155.
Rutger 64.
Altenburg Grafen von
Johan 159.
Alten-Mengede • 91, 356.
Andernach von
Peter 314.
Anedoraen von
Heinrich 28.
Annemen * 385.
Apierbeck von
Diederich 142.
Meinrich 32, 50.
«in fi^pematiWe« folgt m ©(^tuffe ber iwittn «S.
tl^ellttng.
Digitized by VjOOQIC
437
Aiburg * 76.
Archidiaconat zu Dortmund 63.
Ardei von
Heinrich 51.
Herman 50.
Wilhelm 51.
Armen »zu St. Reinold 342^
vergl. Hospital.
Arnsberg * 257, 288, 296,
303, 306.
Arasberg Grafen von 111 '
Gotfi-id 32, 48, 156, 158,
159, 166.
Aseanien Grafen von
Heinrich 25.
Aschebrock
Rutger 148.
Asseln * 356.
Asseb von
Johan 137.
vAssinghausen * 303.
Asylrecht 406.
Attendorn ' 48, 79, 113,
116, 230.
Auenstrot von
Conrad 109.
Bachouen Th. 144.
Bachern von
Heinrich 286.
Baden Markgrafen von
Benihard 268.
Herman 25.
Baer von, Cardinal 237.
Baiem, Herzoge von
Anna 217.
Ludwig 21, 24.
Balke (de trabe)
Hildebrand 28.
Volulnus 32.
Balve • 304.
Barop * 385.
Bauerschaftsgericht 209.
Bardenschede von
Philip 133.
Basse 424.
Becker Wilhelm 218.
Becke von
Engelbert 257.
Ulrich 26.
Beleke • 79, 113.
Benedictscapelle 72, 181, 230,
280.
Beneficien 74.
Berchem s. Bergheim.
Berckhoff, Bertram 342.
Berendorf • 306.
Berentrop * 303.
Berg 276.
Berg, Grafen von
Adolf 110, 218, 224.
Anna, Herzogin 217.
Gerhard 106, 168.
Wilhelm, Herzog 189.
Berge von den * 113.
Berge von dem
Heinrich 107.
Bergheim von
Diederich 50, 201, 310.
Herman 201.
Berghof, Cort. 303.
Berghofen von
Albert 28-
Diederich 50.
Berlin * 413.
Beminghausen von
Heinrich 306.
Neveling 257.
izedby Google
436
Thomas 257.
Berstrate von
Johan 130, 131, 146, 149.
'Berswordt von (de area apri).
Anna Maria, Wittwe Klep-
ping 388.
Cort 286.
Detmar 308.
Detmar, Dechant zu St. Cii-
nibert 340, 342.
Heinrich 306. ,
Jaspar 302.
, Johan 46.
Josina, Isabella 433.
Lambert 189, 201.
Bertze Albert, Freifrone 306.
Beuerhaus N. , Schrifistellei
408.
Arnold und Heinrich, Brü-
der 423.
Friederich 424.
Heinrich 424.
Johan 424.
Johan Heinrich 424.
Beuerhaus von
Johan, Bürgermeister 421
Zacharias 424.
Bevern von
Gerlach 68.
Beye (Beonis)
Johan 32.
Lambert 130, 131, 146, 148,
149, 150, 179, 201.
N. N. 426.
Beyer de Johan 399.
Bilefeld Herman 231.
Bilstein * 287, 303.
Bilstein von
Johan 68,
Binol von
Herman 296.
Birnbaum von
Heinrich 302.
Bitter
Bernhard 45, 99, 112.
Rotger 91.
Blage Johan 27.
Blankenstein * 287.
Bobelen Rutger 28, 32.
Bochum * 128, 148, 225, 287
333, 336, 386.
Bochum, genannt Dolphus von
Anton Godfrid 388.
Bodelswiugh * 262.
Bodelswing von
Adolf 324.
Ernst 119, 247, 258, 377.
Tideman 149.
N. N. 427.
Bogge von
Johan 155, 297.
Wenemar 298.
ßoickovve * 353.
Böhmen 142.
Böseman, Eberhard 144.
Bovinghaus von
Herman 291.
Bonn von
Johan 141, 142.
Herman, Dechant 23.
ßoUandia von
Philipp 21, 25.'
Werner 21, 25.
Borbeck (Pyrribecke) 32.
Bosler von
Wessel 130, 131.
Brabant, Herzog von
Heinrich 24.
Digitized by VjOOQIC
439
Brabeck (Brachtbeck) von
Diederich 138.
Braker 63, 71, 172, 279,309,
310, 348, 369, 372.
Brakel von
Berfram 32.
Heinrich 32,
Godert 231.
Braken von der
Alwin 92.
Diederich 310.
Heinrich 146, 3i0.
Johan 190,
Lambert 309.
Brambauerschaft * 356.
Braunschweig, Herzog von
Heinrieh 217.
Brechten • 356.
Breden von
Ger. 99.
Bredenole von
Adolf 168.
Bredenschede von
Gerwin 111.
Breckerfeld * 287.
Brenken von
Friedrich 217,
Bringman, Pastor 416.
Brilon • 79, 113, 116.
Brocke von der
Heinrich 238*
Johan 287. 296.
Broik • 309.
Bronkhorst von
Heinrich 130, 131..
Brücken von der (de ponte)
Nicolaus 89, 92, 99.
Brügge M61, 229.
Bruggeney von der
Johan 264.
Brugman Joh. 384.
Brunninghausen von
Heinrich 138.
Brake von
Burkhard 50.
Brunenberg Arn. 142.
Bück Gracht 257.
Budde
Gotschalk 63, 64.
Gottfrid 63, 64.
Buddenburg • 286, 355, 37 2
Büren 79, 303.
Buren ^on
Bertold von B. gt. Wun-
nenberg 78.
Rutger 132.
Buklo 32.
Butengrauen Arnold 76.
Calf
Arnt 258.
Bertram 32.
Gotschalk 285.
Camen • 173, 224, 278.
Campo de
Jordan 32.
Hilger 171.
Canstein von
E. 46.
Canterbury, Erzbiscliof von
W. 97.
Carl IV., K. 7, 154,155,156,
157,158,181,182,214, 243.
Carl V., K. 350, 366.
Castrop • 309, 310, 353.
Cataster 356.
Catharinencloster 19, 20, 22,
25, 231, 419.
Clavenberg-Stift 334.
y Google
440
Clcve • 399.
Cleve, Grafen und Herzoge von
Adolf 215, 224, 261, 275,
276, 287, 328.
Dicderich 29, 85.
Gerhard 224, 269,275,277,
279, 286, 287.
Johann 166, 302, 328, 335,
357.
Clericus (Pape?)
Arnold 27, 32.
Hinche 32.
Johan 46.
Glossen, Freiherr von
Ludwig Fried. 433.
Coblenz • 25.
Coln • 9, 38, 194, 205, 215,
298, 299, 351, 421. Uni-
versität daselbst 233.
Cöki, Erzbischofe von
Conrad 29, 30.
Diederich 250, 251, 257,
264, 267, 268, 275, 276,
280, 287, 303, 307, 313,
325.
Engelbert der Heilige 22.
24, 26.
Engelbert 53.
Friederich 181, 189, 192, 195,
19», 202, 207 224, 238,
239.
Heinrich 77, 80, 84, 90, 94,
101, 102, 104, 112, 113,
116.
Herman 336, 359.
Ruprecht 325.
Siegfrid 61, 63.
Walram 128, 129, 142.
Wicbold 67, 70.
Wilhelm 162, 166.
Coesfeld von
Gottfried 60.
Lambert 89.
Coldis de
Thimo 185.
Colonna von, Cardinal 237.
Conrad H., K. 9, 24.
Conrad, Dechant und Archi-
diacon 23.
Conrad, Chorbischof 94.
Constanz 248, 249.
Crampe Herman 77.
Crequy Marschall von 400.
Crispin von
Johan 46, 60.
Cromberg Thomas 402,
Cubach, s. Kuhbach.
Cuno, Abt, 21.
Damme ' 38, 39.
Dalvichus Arnd 213.
Dandeles Hugo 97.
Dadenberg von
Rolemon 257.
Danzevoth Winand 64.
Darle von
Diederich 310.
Datteln * 141.
Datteln von
Peter 46.
Theodor 42.
Deguik von
N. N. 427.
Delwig * 155, 385.
Desenberg * 80.
Densen • 156, 356.
Diedinghöfen * 50.
Diedinghofen von
Arnold 27, 28.
„. , Google
441 —-
Diethis de (von Dietz)
Gerhard 26.
Dinslaken Goddert 230, 233.
Dirraestein von A. 223.
Dobbe von (Dobbo)
Burchhard 148.
Johän 27.
Rabod 32.
Dominikaner 126, 231 , 310,425-
Dornick von
Johan 105.
Dorpard * 12.
Dorsten M2, 79, 112, 113,224.
Dortmunder adlige Geschlech-
ter 384.
Dortmunder Grafschaft 8, 94-
349, 356, 413.
Dortmunder Reichshof 71.
Dortmund Grafen von, conf;
Lindenhorst.
Aleid 59.
Arnold 99, 100.
Bele 99, 100.
Catharina 88, 105, 138.
Ca^harina, die letzte des Ge-
schlechtes 307, 308, 322,
352.
Conrad 21, 26, 28, 29, 59,
77, 88, 99, 100,105,109,
120, 127, 128, 133, 138,
139, 141, 144, 145, 151,
181, 188, 200, 243, 247,
282, 284, 286, 298.
Elisabeth 59, 88, 105.
Frau CO 46.
Friderich 98, 128.
Gerhard 128.
Hemrich 28, 208, 213, 244,
258, 264.
Herbord 27, 28, 45, 46, 48,
59 64 99.
Herman 46, 99, 100, 133.
Ida 105.
Mettilde 59.
Sophia 88, 99, 100, ia5.
Wennemar HO, 112.
Dreyer Joh. 225, 226.
Droste
Bernhard 77.
Johan 217.
Drylen von
Alard 257.
Dücker von
Bernhard 296.
Tonis 278.
Wennemar 224.
Duisburg • 224.
Dülmen * 257.
Dungelen von
Amd 225.
Johan 141, 142.
Dunie von
Ruprecht 19.
Duueneter Herman 352.
Dyck van der
Alf 225.
Echof Hugo 119.
Eckei * 310.
Ecklinghusen * 12.
Edelkind Heinrich 302.
Eduard, Konig von England 73.
Eichen Heinrich 399.
Eichlinghofen * 148,172, 118»
385.
Eickel von
Diederich 254, 287.
Eibers 427.
Digitized by VjOOQIC
44S
•Elene Heinrich 32.
EUinghausen * 356.
Elmeuhorst * 63, 71.
Einare von Diederich 164«
Elverfeld ' 278.
Eiverfeld von
Dicdericli 165.
Johan 165.
Emscher 279.
Endorf von
Johan 284.
England 191.
Eduard, K. 73, 96.
Heinrich, K. 96.
Enren von
Arnd 168.
Entzen von
Johan 284.
Ense von
Gerhard 217.
Epping Wulfard 68.
Erbsassen 147.
Ergeste von
Cristian 300. »
Essen * 27, 224, 230, 247.
Essen von
Johan 283.
Eschenwerke von
Otto 148.
Esten von
Johan 283.
Eugen. IV., Papst 300.
Eversberg ' 257, 303, 306.
Everstein, Grafen von
Herman 217.
Evinghausen von
Diedewin 217.
Evrne, Freigraf von
Ewinke * 356.
Pabri Herman 213, 231.
Falkenburg ' 132.
Fantasma Bertram 28.
Fecklcr Heinrich 303.
Ferdinand U.,^ K. 381.
Ferdinand HI., K. 386.
Ferner Robert 78.
Flandern 229.
Flandern, Grafen von
Guido 39, 40, 41, 45.
Margaretha38, 39, 40, 41 , 45.
Robert 81.
Forst von der (de Voresto)
Diederich 46, 50, 117.
Herman 264, 287.
Forsten 206.
Frankfurt • 25.
Fredeburg • 287, 303.
Eriederich I., K. 24.
Friederich U., K. 9, 20, 22,
23, 52, 94, 157,307, 308,
324.
Friederich, Churprinz ^'on
Brandenburg 397, 398, 400.
404.
Frielinghusen von
Conrad 128.
Frimersheim von
Heinrich 112.
Frohlinde * 385.
Frydag
Alef 297.
Diederich 64, 145, 309.
Eberhard 145.
Herman F., von Recliede 77.
Hermann F. von Lambes-
dorf 77.
Johan 286, 322.
Digitized by VjOOQIC
443
Schotte 373.
Fuhrinan Michel Andr., Buch-
drucker 415, 417.
Fürde von (coiif. Verde)
Johau 284.
Fursteiiberg'80,111,113,116.
Fürstenberg von
Ludolf 296.
Fulpot Heinrich 155.
aer von
B. 97.
Galen von
Johan 224, 225.
Rutger 77, 224.
Sander 224.
Wessel 224.
Garnen * 374.
Gasthus Gerhard 213.
Gehlen Herraan 142.
Geistlichkeit von Dortmund
286, 340, 360, 362.
Geldern 224.
Gemen von
Heineman 310.
Heinrich 130, 224, 257, 308.
Wilhelm 257.
Gemünd * 358.
Gerhard, Probst zu denApo.
stein 23.
Gemandus, Pfarrer zu St.
Marien 60.
Gerstman
Florian 414.
Florian Bertram 414.
N. N. 427.
Geseke * 79, 113.
Geseke von
Heinrich 306.
Ghistell von
Johan 160, 161.
Gladbeck von
Gerhard 137.
Rutger 137, 148.
Gorge Fricke 296.
Gottfried, Gapellan 23, Käm-
merer 23.
Graben am, (propc fossam),
Werner 28.
Grafschaft 206.
Grasshoff Heinrich 237.
Gravekamp Rein. 225.
Grimberg ' 286.
Groithuss Engelbert 352.
Grone Caspar 389.
Greppenbruch * 355, 356.
Gropper 425.
Grote Herpan 303.
Grudeuhovel Johan 231.
Gruter 27.
Bachen * 306.
Hagen * 306.
Hake von (Uncus)
Arnold 32,
Johan 148.
Randolf 51, 64.
Rudolf 155, 355.
Haidinghausen 80.
Hall von
Anna Maria 384.
Simon 384.
Hallenberg' 79, 80, 113.
Hamer von
Diederich 257.
Hamm ' 224,- 274, 278, 287,
333, 336, 399, 417.
Hamm von
Digitized by
Google —
444
Wessel 92.
Hane von
Hildebrand 229.
Wilhelm 164.
HaDxleden von
Godert 287.
Hunold 287.
Johan 287.
Hardenberg * 269.
Hardenberg von
Neveling 118.
Hardenrath von
Anna Gertrud 429.
Caspar 384.
Harma Diederich 118.
Hartwick Wilhelm 401.
Hasenkamp 264, 333, 336.
Hattingen von
Goswin 118.
Johan 91.
Haupt (capite) Bertold 27.
Hauerichorst * 352.
Hauss von, Hauptmann 419.
Havstchusen 257.
Hauwel Wolfgang 351.
Heck, Prior 351.
Hesse von der
Wilhelm 287.
Heide von der
Diederich 322.
Wilhelm 169.
Heiligman (conf. sanctus vir)
- B. 32, 60.
Heinrich VI., K. 19, 20, 26.
Hehirich VIL, K. 25.
Heinrich, Propst zu St. Se-
verin 94.
Hele von B. 46.
Hemburg 80.
Hemmerde von
Bela 155.
Cunigunde 155.
Engelbert 155.
Johan 155.
Simon 155.
Henrickhusen * 373.
Henxtenberg
Caesarius 258, 269.
Ceries 146, 246.
Christian 130, 131, 146, 302.
Hildebrand 264, 291, 299.
Herbern (Herborne) von
Conrad 118.
Engelbert 64, 68
Herbstbeden 376.
Herdecke • 89, 148, 151.
Herdecke von
Alwin 146.
Conrad 59.
Diederich 28.
Heinrich 231.
Herdecke, Kloster zu 76.
Mettildis, Äbtissin daselbs't
76.
Herford * 12, 79.
Herford von
Wigman 78.
Hergothinghausen von
Alb. 50.
Everhard 50.
Moritz, 50.
Herken Gottschalk 296.
Herman, Subdecan 23.
Herne * 355.
Herte von Johann 238.
Herten * 225.
Hertogius N. 427.
Hilbeck, Pastor 417.
„. , Google
445
Hetfeld von
Johan 130, 131.
Hillen von
Volquin 131, 146, 149.
Hiltrop
Eva, Cath. 423.
Wilhelm 422, 423.
Himmelreich Johan 426.
Hindeshof ' 284.
Hofe von der (Conf. Hoyve)
Albert 231.
Hoike Diederieb 91.
Holland 30.
Holland, Grafen von
Wilhelm 25, 84.
Holüng Caspar 402, Dr. 402.
Hollwich Johan 231.
Holstein Grafen von
Johan 350.
Holte • 224.
Holte von Gerlach 310.
Holthausen • 302, 357.
Holthausen von 92.
Holtkotten von
Albert 32.
Bertram 60.
Horde • 172, 173, 277, 279,
280, 287, 322, 373.
Horde von
Albert 31, 50, 60, 105.
Bäte 105.
Berahard 31, 60, 296.
Friedrich 90.
Gerhard 31, 105.
Heilwig 105.
Herburg 105.
Johan 105.
Mette 105.
Sophia 105.
Stephan 105.
Volquin 32.-
Hom von
Arn. 196.
Horhausen * 9.
Horst '99, 286.^
Horst von der
Balduin 165.
Everhard 32.
Horstel Goddert 254.
Hospital zum h. Geist 342.
Hovel von
Detmar 314.
Goddert 314.
Godecke 168.
Godfrid 314.
Greta 314.
Johan 260, 278, 286, 302,
309, 310, 314, 322.
Tideman 219, 260, 314,
353, 356.
Sophia 384.
Vrowin 46.
N. N. 416, 417, 433.
Ho vener Herman 32, 46, 60.
Hovestadt • 80, 113, 116.
Hoyere Herman 38.
Hoyve von der (conf. Hofe)
Arnd 150.
Huck Christ. 201, 309.
Hufhagel Heinrich 28.
Hukeshol Rutger 231.
Hulsdunck * 355.
Hund von
Oberstwachtmeister 392.
Hundegeld 376.
Husen 309.
Hütteman N. 401.
Hymoneburg, 80.
Digitized by VjOOQIC
446
Ibe
Herman 27, 28.
Johan 32.
Ickern • 310, 352.
Impel von
Wilhelm 300.
Interdict 61.
Iiistingen, Marrschall von
Anselm 25.
Johau Konig von Böhmen 142.
Johan, engl. Kanzler 97, Pfar-
rer 94.
Joseph K. 413.
Isenburg von
Friederich 23, 26.
Iserlohn * 173, 278, 287.
Isplingrode von
Gottschalk. 89, 131, 1,37,
138, 143, 144, 146.
W. 60.
Italien 284.
Juden 30, 95, 119, 141, 142,
158, 178, 240, 299.
Jülich, Markgrafen und Her-
zoge von
Adolf, 276, 289.
Gerhard 287.
Arnold 224.
Wilhelm 166.
Julius, Papst 351.
Kaeterdienste 377.
Kagenbusch
Franz 427.
Rutger 402.
Kaiser (Caesar).
Hildebrand 146, 149,
170, 178.
Ludolf 32.
Kalchem * 27.
Kallenhard * 113.
Kanter, Graf von
Emund 97.
Kapellen von der
:Johan 264.
Kappel von
Herman 257.
Kattenart Tideman 306.
Kaupe Mathias 402.
Kellinghausen von
Heinrich 27, 28, 32.
Kemmer Anton 224.
Kemminghausen 356.
Kerstien Conrad 287.
Heinrich 303.
Ketteier Diederich 217.
Gossen 333.
Kircherink Beruh. 68.
Kirchlinden * '385.
Kleinehenne Johan 142.
Kleinschmidt Died. 310.
Kiepping
Albert 289, 290, 384.
Andreas 289, 290.
Anna Maria von Berswordt,
Wittwe Kiepping 388.
Conrad 89, 99, 111, 130,
131, 150.
Detmar 149, 190, 201.
Ernst 303.
Gerwin 282, 286, 291,303.
Herman 201, 220, 223,247,
258, 286, 291, 299.
Hilbrand 375.
Johann 120, 219.
N. Bürgermeister von 401.
N. N. 427, 433.
"■" ' a"
447
Kley * 385.
Klot 142.
Knipping von
Gerhard 286, 287, 297.
Heinrich 333, 336.
Koch Dyonisius, Abt zu
Knechtsteden 421.
Konig (Rex).
Heinrich 60, 89.
Königsberg • 8, 91, 92, 95.
Königsberg von
Arnold 60.
Conrad 201.
Heinrich 60.
Hessel 247, 258.
Hiscelus 28.
Kopmanshof von
ßerthold 32.
Kortenat N. 302.
Konigsegg, Graf von
Königshof 8, 19, 22, 95, 128
172, 175, 177, 187, 190,
229, 333, 334.
Krakewagen Herman 28
Krakowe von
Alwin 46.
Krawinkel Gobel 277.
Krempinck * 373.
Kubach von
N. 427.
Cath. Elis. 433.
Kuckelke (Mühle) 144, 281.
Kuckeisheim von
Florekin 144.
Kuffstein * 380.
Kuglenberg 80.
Kuhschatz 376.
Küpper (Kupfer) Bürgermei-
ster 400, 407, 420.
Iiancaster, Grafen von
Heinrich 97.
Lanciia von
Wigand 306.
Landsberg von
Reiner 133.
Wilhelm 133.
L%nge von (Longus)
Cort 291.
Ertmar 141, 149.
Gerhard 28.
H. 16, 60, 68. '
Johan 60, 146.
Langendreer * 385.
Langscheid * 278, 306,
Lanquit * 164.
Lappe Herman 192.
Ledekenbach 281.
Ledigen Detmar 231.
Leite von der
Johan 224.
Pigram 264.
Leppinckhof * 150, 151.
Leopold K. .381, 389, 391,406.
Leveking Died. 289. 296.
Lewe Johan 165, 166.
Lewen Heinrich 399.
Leyffringhausen von
Maer 303.
Lichtenberg Cornet 393.
Limburg, Grafen von
Gracht 158.
Diederich 48, 49, 76, 89,
99, 107, 158, 165, 166,
169, 189, 206, 324.
Everhard49,165, 166, 264-
Johan 49, 49, 165, 166,169
189. /
Digitized by VjOOQlC
5
Wilhelm 189, 2i4, 309.
HO
Theobald 21.
Limburg * Styrum 168.
Ludwig IV., K. 90, 95, 107,
Lincoln Bischof von
110, 119. 120, 219.
H. 97.
Lüdenscheid • 89, 289, 290.
Lindenhorst • 213, 258, 310,
Lüdenscheid von
356.
Gottschalk 60.
Lindenborst, Grafen von Dort-
Lugde • 79.
mund (conf. Dortmund
Lüneburg • 217.
Blideken 92.
Lünen * 151, 224,287, 355.
Catharina 98, 309.
Lünen von
Conrad 88, 90, 91, 92, 98,
Diederich 27, 28.
110, 117, 134, 159, 160,
Heinrich 423.
181, 200, 243, 244, 245,
Johan 296.
246, 247, 258, 283, 296,
Lüttich • 302.
298.
Luttich Bischof von
Friederich 92, 144, 159,
Engelbert 160, 166.
160, 201.
Luttringhausen Caspar 388.
Gerhard 144.
Lüttringhoff von
Gyseltrude 92.
Bernh. 214.
Heinrich 181, 188, 200, 264,
Lunde von
308, 309, 323.
Diederich 92.
Herbord 59.
Lütkedortmund * 385.
Herman 60, 80, 90, 91, 92
Luttelenowe von
98, 134, 138, 145, 159
Gert. 188.
160, 181.
Luxemburg, Grafen von
Linecke 92.
Heinrich 84.
Lippe, Grafen von der
Lyn von
Berahard 141, 166, 217.
Arnold 224.
Otto 166.
Heinrich 282, 296.
Simon 217.
Simon August 421.
Magdeburg, Erzbischof von
Lippeholtliauscn • 63, 64.
Albert 24.
Lippstadt • 33, 35, 53, 64, j
Maibeden 376.
66, 399. ]
Mainz, Erzbischof von
Loe von
Ludwig 215.
Heinrich 286.
Siegfried 24.
Loen • 278, 302. ]
Vlallinkrodt von
Lohausen * 225. Diederich 336.
Lothringen Herzog Dr. 401.
Digitizedby Google
44«
N. N. 484.
Marburg Universität 421.
Marienkirche 61, S31, 4i7.
Margarethen-Capelle 280.
Mariagraden-Stift 61, 63, 7%
300.
Mark, Grafen von der (conf.
Cleve).
Adolf26,110,127,131, 148-
224.
Diederich 172, 178, 205.
Eberhard 63, 67, 68, 71,
73. 110.
Engelbert 45, 49, 50, 76,
92, 107, 109, 110, 116,
158, 162, 164, 166, 172,
175, 177. 178, 185, 187,
189, 190, 219, 222.
Gerard 269, 275, 279, 287.
Markt 416.
Marquard dapifer 19.
Marschälle von Westphalea
103, 112, 113, 128, 164,
252, 254, 327, 337.
Marsberg • 79.
Märten * 385.
Märten Johan 199.
Martin V.,^ Papst 265, 307.
Martins-Capelle 200, 231.
Mathias, R. 381.
Matlere von
Lutter 107.
Mousauge Heineman 296.
Maximilian I., K. 338, 349,
350, 351, 354, 357.
Medebach * 79, 113.
Meiderich * 80.
Meisewinckel Heinrich 213.
Meldinchusen 50.
Melman N. 427.
Menden • 79, 252.
Mengede 356.
Mengede von (conf. Miicener)
Bertram 99.
Christ. 201.
Eberhard 64.
Ernst 142.
WUhelm 64.
Menkhausen von
Ernst 355.
Gobel 303.
Menneken 142.
Menninckhusen 373.
Mensshenghen von
Franz Martin 406.
Menzenberg (Minzenberg) von
Conrad 19.
Uh-ich 21.
Meyenberg 98.
Meyenberg
Johan 146, 149.
Tideman 146.
Middelburg • 191.
Minden • 284, 400.
Minoriten 231, 406.
Mockershofen von
Heinrich 32.
Moir Gerwin 296.
Molner Fried. 312.
Mönch (monachus) Ertmar 92.
Monte de (von demBerg)B. 302
Monteacuto de
Wilh. 97.
Monschaw von
N. 418.
oie von
Diederich 132*
Mors, Grafen von
y^OOgk
490
Dieäerich 312, 31S.
Friederich 157.
Heinrich 277.
Moskwa 418.
Motzfeld, Dr. Heinrich 391.
Mucener von (Mengede)
Bertram 99.
Mühlen von der (de. niolendino)
Herman 111«
Mulhorst Wilhelm 310.
Munster ' 33, 38, 47, 49, 55,
58, 66, 67,85, 101,104,
131, 162, 167, 205, 259,
Münster, Bischöfe von
Diederich 171, 231.
Eberhard 67.
Heinrich 277.
Herman 137, 138.
Johan 137.
Ludwig 101, 102, 103,104,
162, 164, 166.
Otto 224, 254, 257, 259.
N. 409.
Münster von (de monasterio)
Ludolf 68.
Muninkhusen von
Diederich 23.
Murman Johan 207, 220, 258,
285, 286, 291, 302.
Myck Herman 296.
Hasebart Evert 306,
Herman 296.
Nesle, Marquis de 400.
Nette • 385.
Neuenar, Grafen von
Gumprecht 325.
Neuhof Rotger 281.
Neuss * 334.
Neustadt * 287.
Nicolai-Kirche 61, 231.
Niederhof Johan 213.
Niess
Detmar Wessel 397, 427.
H. 418.
NoUe Herman 322.
Nordkirchen Died. 145.
Norff, Grafen von
Thomas 97.
Nozwiter, Bischof
Wilhelm 97.
Nunnenherreke * 148.
Nyem (Nelieim) von
Diederich 237.
Nyenborg * 91.
Oberburg von
eifert 306.
Odendale von
Gottfrid 60.
Oderoogen Pilgrim 142»
Odingen, Grafen von
Ludwig 19*
Oelde • 257.
0er von
Diederich 277.
Heidenreich 277, 280.
Heinrich 199, 206.
Oespel * 385.
Oesterreich, Hertoge von
Friederich 26, 90.
Leopold 90.
Oldenburg, Grafen von
Cowad Ua
Johan 140.
Olfen Emund, Pi 99.
Olpen * 306.
Opanien, Herzog von
Wenzd 185. ^ ,
„,._„, ^oqgle
451
Ore, siehe 0er.
Osnabrück • 35, 54, -55, 58,
64, 66, 81, 85, 101, 104,
131, 167, 205.
Osnabrück, Bischof von
Engelbert 101, 103, 104.
Osten von
Siegebod 32.
Osterfelde * 79.
Osterman 385, 427.
Ottenstein * 257.
Otto, K. 9, 13.
Otto, Bischof 19.
Otto, Deutschmeister 12.
Ovelacker von
Cort 324.
Eberhard 127, 137, 138.
Overberg Diederich 149, 169-
Padberg • 80>
Paderborn • 78, 303.
Paderborn, Bischöfe von
Balduin 162.
Wilhelm 224.
N. 219.
Palatium, (Palzod ?) Gottfried
46.
Palzod von
Albert 68.
Johan 246, 258.
Pape (clericus?) conf. Wip-
perfurde
Arnold 32.
Johan 46.
Sibod 119.
Siger 89.
Papelo 148.
Paschen Hallard und Hugo 118.
Paschendaiel Wenemar 296«
Pattun B. 46.
Pederbeke Bele in der 337.
Pellera von
Sander 130, 131.
Pentlich Herman 278.
Petri-Kirche 94, 231, 423.
Pfalzgrafen
Conrad 19.
Ludwig 21, 24.
Pickenbruch von
Heinr. und Herrn. 46.
Pilgrini, Notar 23.
Pistor Johan 231.
Plettenberg von
Engelbert 306.
Herman 164.
Hunold 78.
Ploger Died. 302.
Poco H. de 46.
Popiughausen von
Gobel 144.
Potsdam 398, 404.
Pottgiesser Joachim 408.
Prag * 384, 396.
Preussen, Kronprinz von 418.
Probsting 257.
Prume
Died. 334.
Jasper 375.
N. 427.
Pucher Rudolf 384.
Putte von der
Bertram 28, 32, 146, 150.
. Rotger 213.
Wulwin 60.
Pyrrcbeke 32.
Rudolf 27.
igjli^clby Kj O OQ IC
45S
Hildebrand 28.
Ratingeii 225.
RathswabI 399.
Raucbhühner 376.
Raum • 385.
Ravenabcrg 218, 224, 276.
Recbede von
Conrad 46.
Godeke 99, 100.
Heinrich 99, 100.
Herrn. Sweder 139.
Joban 76.
Recke von der
Alf 306.
Diedericb 310.
Godert 287.
Herman 224, 287. *
Recklinghausen 79, 113, 116,
141, 199, 224, 225, 252,
254, 273, 286, 373.
Rede 284.
Rediugbausen von
Herman 89.
Joban 165.
Rees 107.
Rees von
Wilhelm 264.
Reformation 366, 369, 379.
Regas Bertbold 308.
Regensburg Bischof von
Conrad 24.
Reiclue 92.
Reicbsjuden 73.
Reichsleute 207.
Reinbeck * 385.
Reinoldi-Kircbe 61, 426.
Reinoldi-Pfarre 286, 343, 433.
Rensink Hcinr. 91.
Retz, Graf Burchard 185.
Rhein 11 (conf. Druckfehler).
Richtmann 28.
RietbOTg, Graf
Aleid und Beatrix 109.
Conrad 264.
Friedrich 88, 89, 107, 109.
Linke Beatrix u. Aleid 109«
Ponselina 88.
Riga 166.
Rike Heinrich 68.
Rinbecke von
Arnold 131.
Eberhard 144.
Heinrich 149.
Ringenberg von
Joban 351.
Rode von
Gottfried 60.
Gerwin 231.
Joban 296.
Rodenberg von 309.
Roding • 374.
Ros von
Johan 97.
Rost Johan 149, 296, (?)
Rotert Anton 340, Reckart
303.
Rudolf K. 51, 52, 62.
Rudinghausen * 385.
Rudingbausen von
Arnold 99.
Rüdesbeim 223.
Ruthen ' 79, 80, 113, 116.
Rummel 196.
Rummelian von Koyuem
Johan 299.
Ruhr von
Lambert 137, 145.
Rundorp Conrad 151«
'gle
458 —
Rüping Herraan 30Ä.
Ruprecht K. 214, 215, 217^
218, 221, 228.
Ruscheborg 130, 131.
Rusop Cort 303.
Ruten * 297, 303.
Ruspe Conrad 286.
Rutenberg von
Wilhelm 287,
Sachsen, Herzog
Albert 185.
Sahlingen * 385.
Saleman
Alwin 32.
Johan 29.
Sachsensche Joh. Hen., Pre-
■ diger 424.
Saalman, Dr. 415.
Sanctus vir (conf. Heiligemän).
Salzkotten von
Johan 303.
Saraeland, Bischof von
Heinrich 12.
Santhe von
H. 46.
Sapfa von
Conrad Schenk 25.
Sarwerden 287.
Sarwerde, Graf von
Friederich 257.
Satsendorf 225.
Sassen Jacob 131, 146, 149.
Sayn, Graf
Heinrich 23.
Schade •
Diederich 296.
Noleke 171.
Volbert 296.
Schaffman Heinrich 388.
Scharfenberg von
Heinrich 21, 80,' 113.
Scharpeschutte Herman 306.
Schauenburg Graf von
Johan 350.
Scheffer 427-
Scheibler Christoph 426.
Seheidingen von
Anton 68.
Johan 254.
Lambrecht 118.
Schide von
Alwin 285.
Simon 229, 231.
Tideman 285.
Schinne von
Johan 284.
Schirstädt, Rittmeister 392.
Schlechter Reinold 259.
Schluck Godeken 145.
Schmallenberg •79,113.
Schmeding Cort 402.
Schmitz Nicolaus 402.
Schmeman
Rudiger 420.
N. 427.
Schnellenberg '80, 113-
Schoneberg Ub-ich 402.
Schönwedder
Conrad 169.
Hilbrand 89, 92.
Schotte
Arnd 296.
Johan 310.
Schräge
Detmer 310.
Schrapelau von
Busso 185.
Heinrich 185. '
izedby Google
454
Schriver Engelbert 815.
Schröder Christ. 306.
Schuhbänke 28.
Schüren • 118, 211.
Schulte
Gerhard 146, 149.
Henke 303.
Th. 89.
Schult! Dr. 402.
Schfitzenunfug 420.
Schützenfest 420.
Schwalenberg Graf
Volquin 23.
Schwane Johan 259.
Schwanenberg von
Gcrwin 306.
Schwansbell von
Diederich 247, 258, 264.
Heinrich 278, 287.
Johan 214.
N. 425.
Schwarz
Albert 89, 190, 201, 218.
Bruno 28. '
Claus 190, 223, 247.
Hilbrand 366.
Nicolaus 258.
N. 425, 433.
Schwarzenberg Graf von 244.
Schwerte • 278, 287.
Schwerte von
Zobbo 64.
Schwieringhusen 356.
Schynne von Evert 153.
Sculo H. 46.
Sedeier Tidenian 316.
Sendsaehen 363.
Seeland 30, 132.
Seseke 355.
SeUhem 374.
Seyner Gerh. 288.
Sieberg Freiherr von
Josina, Xsabella 433.
Sickenbecke 225.
Siegen 79, 80.
Sifndus, Richter 29.
Sigismund , Kaiser 243, 247»
248, 250, 251 , 260, 268,
282, 284, 285, 299,
Smithausen
Gerwin 89.
Henze 303.
Sobbe
Albert 138.
Diederich 95, 110, 112.
. Engelbert 189. .
Haneman 286.
Solde • 278. Diederich von 32-
Soest • 10, 33, 35, 88, 47,
49, 53, 55, 58, 64, 66,
67, 74, 79, 85, 101,104,
113, lt6, 131, 162, 164,
167, 205; 230, 531, 296.
Solling Peter 389, 424.
Sombom 385.
Somerset Johan von 97.
Spaen A. F. von 399, und
Anmerkung daselbst.
Specke Ernest 131.
Speekmann Herrn. 32. *
Speier, Erzb. von
Conr. 19. 21, 24, 220.
Spiegel Joh. 254i
Spiel Franz 3S5.
Sprengmühle 225.
Spuckgeschichte 4(4.
Stael
Lutter 164.
izedby Google
4»
Bobert 309.
Stangevole Diederich 32.
Stapel Heinrich 476.
Stapetteute 95, 334, 385.
Steck
Arnold 105, 107.
Burcliard 107.
Catharina, Wittwe 352.
Conrad- 109, 110, 117, 224,
299.
Gracht 284, 287, 308, 323.
Goswin 88, 90, 224.
. Johan 308, 309, 310, 323,
324, 334, 358.
Lucardis 284.
Mecheldis 88.
Walter 105, 107.
Steccatis de
Joh. 302, 349.
Catharma, Wittwe 352.
Steinhaus W. 60.
Steinfurt von, Ludolf 224.
Sterttavant Joh. 191.
Stipel von
Herrn. 144.
Johan 334.
Stirum • 169.
Stockum • 385.
Stoltenburg 80.
Strünckede von, Herman 112.
Sturlo von, Rudolf 165.
Studentenuniug 403.
Suderland Heinr. 170, 171, 283.
Suderman
Andreas 302.
Arnold 130, 131, 201, 247
Amt 258. 264. -
Beleke 310.
Bertram 68.
Engelbert 27, 28, 32.
Herbod 213, 231.
Hilbr. 60, 89, 120.
Johan 146, 149» 171, 179,
258.
Thideman 146, 171.
Walbert 32.
N. 425, 433.
Summern von Joh. gt. Hacke
148.
Sunde von Th. 89.
Sunder * 306.
Sunerle Herrn. 280.
Sunger von der Wilh. 302,
303.
Suntheim von Johan 351.
Suzenbeck 148.
Tasche
Herbord 149.
Vrowin 213.
Tecklenburg 284, Graf Claus
166.
Theoderlcus, Dompropt und
Archidiacon 23.
Thewos Johan 260.
Thüringen, Landgraf Ludwig
25.
Thurme von, Herrn. 63.
Tolner
Albert 32.
Johan 46.
Tork
Agn^» 334.
Jasper 333» 336.
Tospele 309.
Trappen von der
Amt 149.
. Thideman 146, 149.
Izedby Google
45«
N. 4ä3.
Trimpe 310.
Trost Alb. 259, 291.
TuiDgen von, Pfalzgraf Hugo
19.
Tulpe von, Ludeke 213.
Trier, Erzb:
Diederich 24.
Balduin 155.
Turrene, Marschall von 399
Ubelgun 424.
Ulenbroch
Gerwin 32.
Goswin 142.
Heinrich 286.
Ueberreden Eberhard 77.
Unna • 64, 148, 155, 173,
224, 278, 281, 286, 336,
Unna von
Goswin 309.
Reinold 309. ,
Tideman 315. 1
Urban V., Papst 169. |
Utrecht, Bischof Fried. 224.
Valbert Heinrich 290, 291.
VaJert 427.
Varssem von 425.
Vechtrop von Joh. 257.
Vellagen Joh. 231.
Velmeke von Joh. und Gos-
win 168.
Vemeren von
Heinrich 342.
Winand 150, 281, 282.
Venedig 354.
Vierbeck von, Agnes 192.
Vinke Joh. 302. •
Vinus, Jude 131.
Virneburg Graf
Ruprecht 103, 104.
Robert 112, 113, 116.
Vittinghoff Joh. Died. 309.
Vlm Ludwig 384.
Vod Conrad 60.
Vogelpoth Joh. 388..
Vogt
Gert. 401.
Johan 402.
Voirman Joh. 291.
Volmerstein von
Diederich 50, 60, 76, 79,
80, 89, 107^ 190.
Heinrich 60.
Vördc von Reinke 303 (con.
Füi-de).
Vorges von Rado 97.
Vorst (S. Forst).
Vorstc Herrn. 64.
Voss
I Heinrich 118.
Otto 165, 166.
'Vretheberch 21.
Vresendorf von. Albert 77.
Vrmdeberg * 51.
Vrüauff Ropert 351.
Vullenspiet Diederich 51.
facker Elis. 427.
Wake von, Thomas 97.
Waidenburg • 80.
Walgarden Wulfard 77.
Walrabe Idel 297.
Walthaus Herraan 303.
Waltrop • 309, 310.
Waltrop von, Ludwig 27,
Walsheim von Theod.', Hugo
i und Arnold 64.
izedby Google
497
Wambel 50, 150, 348, 356, 372.
Wanthof Herrn. 192.
»Wapenschrey 79.
Warstein '^9, 113.
Wartenberg von, Peter 185.
Wederden von, Herrn. 137, 138*
Weiden in der, (sub salicibus)
•Gerard 27.
Weingarten 20, 375.
Weise (Calbus) H. 60.
Wenzel K. 181, 186, 187,207,
208, 219.
Wirtemberg Graf von
Hartman 25.
Werda 30, von Conr. 26.
Werden von Job. 29.
Werl * 79, 113, 254.
Werminghausen Died. 168.
Werne 35, von Job. 92.
Wertbe Burgraf von
Gemandus 26.
Werne von Gotfr. 51.
Wesel -• 12,29,85, 224,351,
352, 417.
Westen zur (occidente)
Werner 28.
Job. 97.
Westerbauerscbaft • 28.
Westerbolt von
Burcbard 286.
Wessel 188.
Westervilte von Ludolf 32.
Westerbolz 358.
Westhofen •-63, 71, 310.
Wettbof von Engelb. 287.
Westbusen Gerlacb und Gi
selbert 188.
Westrem von Eberh. 180.
Westricb • 385.
Wetter •168, 224, 287, 336.
Weuelingbofen • 309.
Wicberinghofen * 309.
Wickede von
Alwin 29.
Diedericb 64, 68, 77, 145,
286, 296, 297, 310.
Engelbert 127.
Gerbard 137, 138.
Greta 192.
Heinrieb 50, 99, 127, 131
133, 137, 138.
Hirm. 145.
Herman282, 315, 322,333*
Hildebrand 190.
Jobann 60, 190, 192, 201
246, 258, -264.
Ludbert 32.
Rotger 302, 315, 353.
'Tideman 286, 353.
N. 433.
Wien * 338, 390.
Wildoywe Heinrich 141.
Wilbelm K. 29, 30.
Windbouel Catb. 303.
Windsor 97.
Winkel Ceries 146, 149.
Winter
Godert 164.
Jacob 223. '
Winterberg 79, 113.
Wipperfurtbgt PapeHeinr. 60.
Wiscot Adolpb 420.
Wiskele von
Joban 28.
Odbert 32.
Wistrate
Segeb. 130, 131, 149.
Ermelr. 144.
Digitized by VjOOQIC
458
Evert a07.
Joh. 207, 231, 315.
Witten von
Bernhard 310.
Gerhard 105, 117, 118.
Herrn. 50.
Wittenius 424.
Wolkensein Graf von Georg
Uh'ich 391.
Wolf von Lüdinghausen
Bemard 76.
Heinrich 95.
Wolfcherus, Bischof 19. -
Wormelu 118.
Worms, Bischof Heinrich 185.
Woshem von Sander 130,131.
WoystefWoeste) Freigraf 128
Wrede
Anton 51.
Gort 296.
Henneke 254.
WuUen • 385. •
Winnenberg • 78, 30, 303.
Wulfrieb ♦ 209.
Wyenhorst von Joban 257.
Wynlstrop von Gotfrid 338.
Wymelhus von Heinr. 244, 296
Wynhera Joh. 220.
Wynman Gottschalk 166.
Wynten Bisch. Job. 97.
Ziegenbagen Graf Ludwig 21.
Zattphen 224.
Zuren 141.
Zwolle 224.
Lüdinghausen (vergl. Wolf)
Bernhard 137, 138.
Herman 145.
Tilman 309.
y Google
Dnickfehlerverzeichniss,
Ue 11 Z<4U 31 von
oben statt Rohr lief Rhein.
f 13 9
3
«
« 4
[ er lies es.
c 84 1
1
c
c c
I proprios. lies proprio»,
« 86 «
12
c
C 4
I vinos seue lies viuos sine.
c 88 «
6
c
C 4
hoynore lies haynoie.
c 40 <
3
c
« 4
preponant lies proponant.
c 43 1
8
c
f
r leprorum lies leporum*
f 44 4
10
von
unten
I seuions lies serniens.
t 44 i
' 11
c
f
I debit lies debet
« 45 4
1 6
f
c
1 opponi lies apponl.
f 48 4
i 11
c
c
1 mnnitoribns lies mnnitionibns.
« 49 *
' 14
c
c
I Arensbergcm lies Arensbergen.
€ 65 i
f 5
von
oben fl
axaminatis lies ezaminatis.
< 65 <
r 13
C(
c
1 literaille lies litera ille.
f 67 i
t 18
c
« <
I monsteriensim lies monasterien-
siom U.8. w.
t 69 4
I 7
f
« 4
1 vialutor Ues violator.
€70 <
1 8
c
C
c welchem lies welcbem er.
« 76 <
r 3t
c
c
f Äbtissin Ues Äbtissin,
c 77 4
[ 13
f
c
« für lies fUhrt.
t 80 4
t 21
c
«
1 possibilltc lies possibilitate.
c 80 «
1 83
c
«
c aco pidani lies ac opldanL
« 91 i
1 7
a
c
«r mens lies mens.
« 9t «
1 33
c
t
f semittbns lies seminlbus.
« 94 <
[ 8
von
nnten
1 ipsa mofficiet lies ipsam offlcict.
c 97 4
1 13
von
oben
c eis lies eins»
c 139 4
[ 6
von
unten
« vorwcn lies vrowen.
t 135
1 7
«
c
f natas cives lies natnm clvem.
■ 148 4
[ 8
von
oben
c contignerit lies eonttngerit.
• 143
c 4
c
€ rodires lies redire.
« 155
1 1
«
1 martins lies marcus.
c V73 4
1 1
«t
■ 1866 lies 1876.
c 175 4
1 8
c
•
1 1366 lies 1876.
« 182
r 1
von
unten
c vel Ues vel alias
c 186 4
[ 13
c
f congraentnis lies congmentias.
c 190
r 10
von
oben
« haede UeB hande.
c 197
r 19
c
•
c gentz lies geentz.
c 199
1 14
f
< dat lies dat he.
. 215
t 6
c
c ocuU Ues Ende Juli.
< 324
1 7
c
c he ben Ues hebben.
c 338
1 33
c
• gesondert Ues gesoynd.
« 348 i
r 6
c
4r bmie marchis lies mie marchio.
f 356
1 1
c
« Wachs lies Wachs, stellt ihn
segnend dar. Er ist bis zur untern
geneigt en Wappenschilden bedeckt
von denen der rechte das mün-
stersche Wappen, einen Quer-
balken, der Unke das Hoyaer
ewel Bärentatzen enthält.
tto 299
Zelle 6 Ton
oben itatt Boyneren lies Koyveren.
c 809
« 15 c
c
c ^ftter lies Bitter und die 3 Da-
dingsleate ipso die raai^aretho.
« 844
C 1 1
c
« has tigen lief hastigen»
c 864
c 8 f
«
c gut lies ynt.
. 865
f 7 «
c
c vder lies ader.
« 867
c 1 Ton
onten
c eynen lies se3men.
f 867
< 19 «
c
c benalen lies beualen.
c 869
c 18 «
c
« vertreestet lies yertroestet.
« 879
t 6 von
oben
« Septembris lies Septembiis. Auf,
Befohl des Herzogs, Heinrich Olig-
sleger.
y Google
Schriften und Musikalien von A. F a h n e,
welche durch die Verlagshandlung zu be-
ziehen sind.
1. Bilder ans Frankreich vom Jahre 1831. Beiträge zur
Beurtheihing unserer Zeit. Berlin, 1835, bei G. Reimer.
12. 1 Thlr. 12/, Sgr.
2. Das Feoster* und Licht-Reellt nach rdmischem, gemein-
deutschem, preussischem und französischem Rechte,
Berlin 1835, bei Theod. Brandenburg. 8. Neue ver-
mehrte Ausgabe. Ebend. 1840, bei G. Crantz. 15 Sgr.
3. Auszog aus voriger Schrift. Berlin, 1835, bei J.F.Starke.
4. Die Oflsseldorfer Malersclmle in den Jahren 1834, 1835
und 1836. Düsseldorf, 1837, bei J. H. C. Schreiner 8.
20 Sgr.
5. Meine Schrift „die Düsseldorfer Malerschule'' und ihre
Gegner. Ebend. 1837, hei J. H.C. Schreiner. 8. 7«/, Sgr.
6. Etwas Aber EhrenkrSnka&gen mit besonderer Berück-
sichtigung der exceptio veri, der Beleidigung durch
Denuntiation und im Amte nach gemeinem, franzo-
sischem und preussischem Rechte. Ebend. bei J. H. C.
Schreiner. 8. 5 Sgr.
7. Geschichte der adligen Familie von Stommel in ihren
verschiedenen Linien am Rhein, in Hessen imd der
Wetterau. Mit Wappen und anderen Abbildungen.
Düsseldorf 1842. folio 1 y^ Thlr.
8. Diplomatische Beiträge zur Geschichte des Colner
Domes und der bei diesem Werke thätig gewesenen
Künstler, mit Urkunden, architectonischen Abbildungen
und einer Karte. Cöln, 1843, bei M. Dumont-Schauberg.
8. Zweite vermehrte Ausgabe. 1849, Düsseldorf bei
J. H. C. Schreiners. 12»/» Sgr.
9. Das Staatsamt und die Gesetze vom 29. März 1844.
Düsseldorf, 1845, bei J. Buddeus. 8. 10 Sgr.
10. Geschichte der cdlnischen , jülichschen una bereischen
Geschlechter in Stammtafeln, Wappen, Siegeln und
Urkunden. 1. Theil. Stammfolge und Wappenbuch mit
1000 Holzschnitten , 200 lithographirten Siegel - Ab-
bildungen, Häuseraufrissen, dem ßildniss des Verfassers,
etc. Cöln und Bonn, bei J M. Heberle, folio. 8 t'hlr.
11. Der politische JesultismilS im neuen preussischen Jagd-
recht. Fin Beitrag zur Charakteristik der Berliner Na-
tional-Versammlung und ihrer Wortführer. Cöln, 1849,
bei C. F. Eisen. 8. 7'/» Sgr.
Digitized by VjOOQIC
12. Du Hntllehe Stift BUU aus authentischen QueUen,
Bonn, Brüssel und Cöln Heberle'sche Buchhandlang
1850. 8. 12 Sgr.
13. HasOBClavars lUlUtratiOII6B zur Jobsiade. Düsseldorf,
bei W.Kaulen. 2. Auflage. Coln 1852, bei J.H.Heberl«.
14. Denkschrift für die schleunige Erlassung eines Ent-
schädigungsgesetzes für die durch das Gesetz vom 31.,
Octbr. 1848 betroffenen Jagdeigenthümer. Düsseldorf,
1851. 8. 5 Sgr.
15. Ueber die Pflicht des Staates die rheinischen Jagd-
eigenthümer des rechten Rheinufers zu entschädigen*
2. Auflage. Berlin 1851, bei M. Simeon. 8. 5 Sgr.
16. Geschichte der cölnlschen, jülicbschen imd bergischen
Geschlechter, einschliesslich der neben ihnen ansässig
gewesenen clevischen, geldrischen und mörsischen, in
Stammtafeln, Wappen, Siegelu und Urkunden. 2. Theil.
Ergänzimgen und Verbesserungen zum 1. Theil.
Stammfolge und Wappenbuch der clevischen, gel-
drischen und mörsischen Geschlechter. A — Z. Mit 600
neuen Familien, mehr als 600 in Holz geschnittenen
Wappen und der Abbildung des von Reinald von
Dassel erbauten erzbischöflichen Pallastes zu Cöln.
Cöln und Bonn, bei J M. Heberle (H. Lempertz)
1858. folio 5'/, Thlr.
17. Aos dem Wirlceil eines preussischen Gemeinderaths,
1852. 8.7»A Sgr.
18. 0er Oarneval mit Rücksicht auf verwandte Erschei-
nungen. Ein Beitrag zur Kirchen- und Sittengeschichte.
Cöhi und Bonn ebendas. 1854. 8. 1 '/s Thlr.
19. Die Grafschaft und freie Reichsstadt Dortmund!. Band,
auch unter dem Titel:
Die Dortmunder Chronik mit Urkunden und Wap-
genabbildungen. Ebendas. 1854. 8. l'/s Thlr.
ie GrafSChatt und freie Reichsstadt Dortmund U. Band,
auch unter dem Titel:
Urkundenbuch der Grafschaft und freien Reichsstadt
Dortmund I. Abtheilung, Ebendas. 1855. 8.2 Thlr.
21. Die Grafschaft und freie Reichsstadt Dortmund HI.
Band, auch unter dem Titel:
Statutarrecht imd Rechts - Altertliümer der freien
Reichsstadt Dortmund, mit einer Ansicht der Stadt aus
der Vogelperspective vom Jahre 1600. Ebendas. 1855.
8. 1 «/i Thlr.
22. Die WestphaleA in Lübeck. Ebend. 1855, 8. 20 Sgr.
23. Schloss Roland, seine Bildergallerie und seine Kunst-
schätze, mit Kupferstichen, Litliographien und Holz-
schnitten von Ernst Frohlieh, T. W. Janssen, Willi.
Krafft, Kretschmar und Anderen, sowie mit den Mo-
nogi-ammen der Künstler. Ebendas. 1853. 4. 2 Thlr.
24. Siz dansas pour le ]?ian«forte i \ß. Memoire du jour
_, Google
de saissance de Julie Stooiinel et de- sejouF agreable a
Neustadt ä la Hardt. 1828. 10 Sgr.
25. Drei Lieder mit Begleitung des Pianoforte , opus 16.
Berlin 1834, bei Th. Brandenburg. 10 Sgr.
26. Cliiq variatioses et Polonaise sur un theme original
pour le Pianoforte, dediees a Mademoiselle Julie Stom«
mel, OD. 17. Berlinl834, bei Th. Brandenburg. 7 Va Sgf
27. Drei Gesänge för vier Mannerstimmen, op. 18. Berlin
1835, bei Tli. Brandenburg. 1% Sgr.
28. All die Geliebte^ Arlette mit Begleitung des Pianoforte,
op. 19. Berlin 1835, bei Th. Brandenburg. 7 Vi Sgr.
29. Li Sontimenti. Duo per il Pianoforte e Violino Prin-
cipale,op.20.1835. Bonn bei J. F. Mompour. 27 »/« Sgr.
30. Fantaisie melancoUqoe pom* le Piano et YiolonceUo,
op. 22. Berlin bei Th. Brandenburg. 10 Sgr.
31. Oirertissenieilt pour le Piano et Alto concertantes, op.
23 Berlin 1836, bei Th. Brandenburg. 10 Sgr.
32. RondolettO con Introduzione per il Piano e Flauto eo
Viohno, dedicato al signore Aurelio Stommel, op. 24.
Bonn bei J. F. Mompour. 12»/! Sgr.
33. „Die Kappe hOCh,^' Lied mit Pianofortebegleitung, den
Carnev^alsfreunden für das Ehrendiplom. Düsseldorf
1853. 5 Sgr.
34. Drei Lieder mit Begleitung des Pianoforte, dem Herrn
Aurel Stommel und Fräulein Wilhelmine von HoveL
bei Gelegenheit ihrer am 1. Dez. 1844 zu Dortmund
fefeierten Hochzeit, gewidmet, op. 25. Düsseldorf
844. 16 Sgr.
35. Innige Liebe i Gedicht von Korner, für eine Sopran-
stimme mit Begleitung des Pianoforte, der Gräfin Wil-
helmine V. WesterhoE-Gysenberg gewidmet, op. 26.
15 Sgr.
36. An Sie, Gedicht von A. Fahne, für eine Singstimme,
mit Pianoforte componirt, und der Gräfin Wflhelmine
von Westerholt-Gysenberg gewidmet, op. 27. 15 Sgr.
37. Der Reichsgräfin Wilh. v. Westerholt-Gysenberg zum
Namenstage. Lied für Tenor und Pianoforte. 7 /i Sgr.
Unter der Presse ist:
38. Die cölnische Erbvortei. 8.
39. Geschichte derDTnasien» jetzigen Grafen von Bocholtz,
mit blattgrossen Holzschnitten. (Folio).
40. Geschichte der Herrn und Freiherra von Hövel. 3
Bände mit blattgrossen Holzschnitten (Folio). Der 3.
Band auch unter dem Titel:
Gotthard V. von Hövel Chronik und seines Vetters
Gotthard Vni. von Hovel Hmtertreibimg eines Schand-
gedichts, und' Abdicationsschrift
Digitized by VjOOQIC
41. deiddchU der westphSHsdien Geschlechter (Folio) mit
circa 1000 Ahhildungen und der Geschichte ebenso
vieler Familien.
Bis Ende dieses Jahres kann man auf dieses Werk
in franco Briefen beim Verfasser (Schloss Roland bei
Düsseldorf) mit 8 Thlr. zahlbar bei der Ablieferung
subscribiren ; späterer Preis nicht unter 12 Thlr. -
42. Die Aufschworungen der Jülich-Bergischen und West-
phälischen Geschlechter folio. Gegen 1600 Au&chwd-
rungen. Subscription wie bei Nr. 4l.
43. FonchüllgeA aur dem Gebiete der rheinischen und west-
phälischen Geschichte. I. u. 11. Band.
DQsMldorf, Buchdrnoker«! von H. Vom. ^
_, , ^oogle
y Google
y Google