Skip to main content

Full text of "Die Handschriften-verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin"

See other formats


DIE 

HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNISSE 


DER 


PßEUSSISCHEN  STAATSBIBLIOTHEK 

zu  BERLIN 

VIERZEHNTER  BAND 


VERZEICHNIS 

DER 

LATEINISCHEN  HANDSCHRIFTEN 

DRITTER  BAND 


BERLIN 

BEHREND  &  C» 
1919 


^^f^CO 


f 01 6, 091 


BOOK+    0  16.09I.e<155H   V,   M         , 


3    "ilS^    000St,?30    7 


DIE 

HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNISSE 

DER 

PKEUSSISCHEN  STAATSBIBLIOTHEK 

zu  BERLIN 

VIERZEHNTER  BAND 


VERZEICHNIS 

DER 

LATEINISCHEN  HANDSCHRIFTEN 

DRITTER  BAND 


BERLIN 

BEHREND  &  0° 
1919 


rüS:»  V\ 


VERZEICI1>IS 


DER 


LATEINISCHEN  HANDSCHRIFTEN 


DER 


PREUSSISOHEN  STAATSBIBLIOTHEK 

ZU  BERLIN 


DRITTER  BAND 

DIE  GÖRRESHANDSCHRIFTEN 

>*  VON 

FRITZ  SCHILLMANN 


BERLIN 

BEHREND  &  0° 

1919 


Druck  von  A.  Hopf  er  in  Burg  b.  M. 


JM  ach  Val.  Roses  Ausscheiden  aus  dem  Bibliotheksdienst  im  Jahre  1905  ist  in  der  Fort- 
führung des  Katalogs  der  lateinischen  Handschriften  der  Staatsbibliothek  eine  längere  Pause  ein- 
getreten. Dr.  Jacobs,  der  zuerst  beabsichtigte,  sich  dieser  Aufgabe  zu  unterziehen,  hat  sich  auf 
vorbereitende  Arbeiten  beschränken  müssen.  Erst  im  November  1911  konnte  Dr.  Schillmann  da- 
mit beauftragt  werden,  die  Katalogisierung  der  lateinischen  Handschiüften  wieder  aufzunehmen, 
und  er  hatte  die  Arbeit  so  rüstig  gefördert,  daß  das  Manuskript  zu  dem  vorliegenden 
Bande  annähernd  vollendet,  und  der  Druck  bereits  bis  zum  16.  Bogen  gediehen  war,  als  er 
im  März  1915  zum  Heeresdienst  einberufen  wurde.  Dadurch  erfuhr  die  Arbeit  abermals 
eine  mehrjährige  Unterbrechung;  erst  im  Januar  1919  konnte  Dr.  Schillmann  sie  wieder  auf- 
nehmen und  nunmehr  zu  Ende  führen.  Der  Band,  der  sich  als  5.  Abteilung  an  die  von  Rose 
veröffentlichten  Kataloge  (Bd.  I  und  Bd.  II,  1 — 3)  anschließt,  umfaßt  diejenigen  Bestände,  die 
aus  der  von  Joseph  Görres  zusammengebrachten  Sammlung  für  die  Staatsbibliothek  haben 
erworben  werden  können.  Zwei  weitere  Bände,  die  aus  Erfurt  stammenden  Handschriften 
behandelnd,  sind  im  Manuskript  fast  abgeschlossen,  werden  aber  infolge  der  wii-tschaftlichen 
Schwierigkeiten  wohl  zunächst  noch  nicht  zum  Druck  befördert  werden  können. 

Berlin,  im  Juni  1919. 

T.  Uarnack.  Haebler. 


Uie  Handschriftensammlung  Joseph  Gör  res'  ist  in  den  Jahren  1802 — 1805  entstanden, 
als  infolge  der  französischen  Revolution  ein  großer  Teil  der  rheinischen  Klosterbihliotheken  zer- 
streut wurde.  Einzelheiten  über  ihre  Erwerbung  sind  nicht  bekannt^).  Sicher  ist  nur,  daß  die 
aus  der  Abtei  St.  Maximin  in  Trier  stammenden  Handschriften  unmittelbar  aus  der  geflüchteten 
Bücherei  des  Klosters  an  Grörres  gekommen  sind,  während  er  die  des  Cistercienserklosters 
Himmerod  in  der  Eifel  von  einem  Zwischenbesitzer  erworben  hat.  Auch  über  den  Umfang  von 
Görres'  Handschriftenbesitz  wissen  wir  nichts,  es  müssen  mehr  als  213  Bände  gewesen  sein. 

Als  Görres  im  Oktober  1819  Coblenz  verließ,  brachte  er  seine  Handschriften  im  dortigen 
Stadthospital  unter.  Über  diesen  Bestand  besitzen  wir  aus  dem  Jalu-e  1844  ein  handschriftliches 
Verzeichnis  von  Dr.  Dronke,  damals  Bibliothekar  des  Gymnasiums  in  Coblenz;  es  weist 
193  Nummern'-)  auf.  Von  diesen  ließ  sich  Görres  die  ältesten,  nämlich  die  Nummern  1 — 94, 
126  und  130  nach  München  kommen,  wohin  er  bereits  selbst  einige  der  wertvollsten  Handschriften 
mitgenommen  hatte.     Den  Rest  schenkte  er  am   17.  Oktober  1844    dem    Gymnasium   in    Coblenz. 

Das  Vorhandensein  der  Münchener  Görreshandschriften  war  allgemein  nicht  bekannt,  bis  im 
Fi'ühjahr  1902  die  Erben  von  Görres  einen  Verkaufskatalog  mit  dem  Titel  „Catalogus  librorum 
manuscriptorum  e  Bibliotheca  G[oerres]iana"  versenden  ließen.  Er  verzeichnete  87  Handschriften, 
von  denen  aber  nur  70  in  dem  Coblenzer  Verzeichnis  stehen,  7  weitere  wurden  außerhalb  des' 
Katalogs  im  Buchhandel  angeboten.  Von  diesen  94  Handsclu-iften  gingen  im  April  1903  64  in 
den  Besitz  der  BerKner  Bibliothek  über,    die    übrigen  waren   bereits  vorher   anderweitig   verkauft. 

Im  Jahre  1908  konnte  dann  noch  dm-ch  die  Opferfreudigkeit  einer  Anzahl  von  Gönnern 
der  Berliner  Bibhothek  das  Evangeliar  von  Prüm  erworben  und  damit  dieses  wertvolle  Denkmal 
karolingischer  Kunst  Deutschland  erhalten  werden. 

Die  in  Coblenz  verbliebenen  Handschriften  waren  von  dem  Gymnasium  im  dortigen  Staats- 
archiv deponiert  worden.  Im  Jahre  1911  wurden  sie  mit  Genehmigung  des  Ministeriums  ebenfalls 
nach  Berlin  übergeführt,  nur  solche,  die  für  die  Lokalgescliichte  wichtig  waren,  sollten  teils  im 
Staatsarchiv  Coblenz  verbleiben,  teils  an  die  Stadtbibliothek  Trier  abgegeben  werden;  eine  An- 
zahl war  bereits  fi-üher  aus  der  Gymnasialb ibhothek  spurlos  verschwunden.  So  kamen  noch 
72  Handschriften  in  die  Berliner  Bibliothek,  und  ihr  heutiger  Bestand  an  Gön-eshandschriften 
weist  137  Nummern  auf.  Von  diesen  stammen  88  aus  Himmerod,  42  aus  St.  Maximin  in  Trier'), 
je  eine  aus  Boppard,  Coblenz  und  Prüm,  der  Rest  ist  nicht  näher  zu  bestimmen. 


•)  Vgl.  Emil  Jacobs,  Die  Handschriftensammlung  Joseph  Görres  im  Zentralblatt  für  Bibliothekswesen  XXIII 
(1906)  S.  189  £f. 

=)  Der  Katalog  selbst  zählt  192  Nummern,  doch  ist  nr.  74  bei  der  Zählung  ausgefallen,  dafür  aber  finden 
sich  die  Schaltnummern  100  b  und  107  b. 

*)  Zur  Geschichte  der  Bibliothek  von  St.  Maximin  vgl.  Keuffer,  Bücherei  und  Bücherwesen  von  S.  Maximin 
im  Mittelalter  im  Jahresbericht  der  Gesellschaft  für  nützliche  Forschungen  1894—99,  Trier  1899,  S.  48  £f.,  wo  auch 
die  beiden  alten  Kataloge,  aus  dem  12.  Jh.  (A.)  und  aus  dem  14.  Jh.  (B.)  abgedruckt  sind.  Ein  Verzeichnis  der 
Bibliothek  von  Himmerod  hat  sich  bisher  noch  nicht  auffinden  lassen. 


Görres  1  =  Lat.  Fol.  721 

(Himmerod) 

Perg.  135  BlI.  (31,6x21,2).  XIII.  Jb.a 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
vmter  den  Stempeln  findet  sich  die  Jahreszahl  1584, 
Metallschließen.  135  Blätter  heutiger  Zählung  in  17  Lagen : 
I— VIII,  X-XII,  XV,  XVI  zu  je  8,  IX,  XIII  zu  ,je  10, 
XIV  zu  S-f-l,  XVII  zu  2  Blättern,  da  die  übrigen  6  aus- 
geschnitten sind.  Die  ersten  6  Lagen  haben  römische 
Zahlenmittelkustoden.  Es  sind  zwei  Haupthände  zu 
unterscheiden.  Die  erste  schreibt  Bl.  1'° — 108"  und 
110™ — 117"'',  zweispaltig  auf  vollständigem  Linienschema. 
50—58  Zeilen,  Schriftfeld  25,5x16,  Spaltenbreite  7,5. 
Sorgfältige  schöne  Buchschrift  des  ausgehenden  13.  Jh. 
Dieselbe  Hand  findet  sich  auch  in  der  Himmeroder  Hand- 
schrift Lat.  Fol.  763  (Ctöitcs  106).  Rote  Initialen,  Über- 
schriften, Unterstreichungen  und  Strichelimg;  am  oberen 
Rand  jeder  Seite  Überschrift  und  Kapitelnummer,  an 
den  Seitenrändern  Quellenangabe  der  Zitate.  Die  zweite 
Hand,  ebenfalls  dem  ausgehenden  13.  Jahrh.  angehörig, 
schrieb  Bl.  118" — 135*'',  auch  zweispaltig  auf  Linien- 
schema, 55 — 56  Zeilen,  Schriftfeld  26  X  16,5,  Spaltenbreite 
7,5.  Sie  verwendet  als  einzigen  Schmuck  rote  Initialen. 
Bl.  135"  ist  dreispaltig  geschrieben.  Bl.  108'"— 109"  ent- 
hält einen  Nachtrag  von  dritter  Hand,  sehr  eng  in 
Buchschrift  geschrieben.  Darunter  auf  Bl.  109'  ein 
Eintrag  in  Langzeilen  in  Urkundenschrift  des  13.  Jh., 
die  Hälfte  der  rechten  Spalte  des  Blattes  ist  ausge- 
schnitten, wodurch  ein  gi-ößerer  Textverlust  entstand.  Bin 
Besitzvermerk  steht  Bl.  1":  Liber  sancte  Marie  in  Uim- 
merode  (14.  Jh.,  das  letzte  Wort  später  ausradiert,  in 
den  Schriftzügen  aber  noch  erkennbar),  darm  zweimal 
die  alte  Signatur  .Dy.,  am  unteren  Rande  Glose  super 
XII  prophetas  (14.  Jh.),  ein  anderer  Besitzeintrag  Bl.  74'''' 
(s.  unten)  ^  Görres  1  —  Coblenz  53. 

Stepliaiius  de  Langtou,  Suijer  quosdam 
libros  veteris  testamenti. 

1)  Bl.  P  0.  Ü.  Stephanus  de  Langton, 
Super  XII  prophetas. 

Am  oberen  Rande  quer  über  Bl.  1^  und  2''  in 
roten  und  grünen  Majuskeln :  Incipit.  Osee. ,  Pro- 
pheta.  I.  Das  erste  Textwort  jeder  Erklärung  in 
Majuskeln. 


Anf.  Bl.  P*  Ossa,  XII;  prophetarum  (über- 
geschrieben) puUulant  de  loco  suo  .  .  .  Prolog, 
der  Bl.  P*^  schließt:  capiti  coniungere  membra, 
unmittelbar  anschließend,  nur  durch  ein  Para- 
graphenzeichen getrennt  der  Anfang  der  Er- 
klärung des  Osea: 

(T  Hoc  est  iievbum  domini  (übergeschrieben) 
quod  factum  est  \  ad  osee  filiam  heeii  etc.  Perlecta 
littera  cum  glosis  usque  |  ad  himc  locum  .  .  . 

Bl.  29^'^  Incipit  Glosa  sjiper  Jvel.    (rot). 

Anf.  JJerbuni  domini  iiei-bitm  istud  est  uerbuiu 
patria  I  quod  factum  est  .  .  . 

Bl.  35"'''  Am  OS  proplieta.  |  (rot). 

Anf.    Verba  amos.  Arnos  interpretatur  auidsus  \ . . 

Bl.  46^*  Incipit  super  Abdiam  prophetam.  | 
(rot). 

Anf.  TJisio  Abdie.  Hec  diät  dominus  deus  ad 
edom.    Proplietia  ista  |  contra  carnem  .  .  . 

Bl.  4:8''''  Incipit  sujier  lonam  prophetam.  j 
(rot). 

Anf.  JEt  factum  est  uei-bum  domini.  Istud  et 
resjHcit  .  .  . 

Bl.  50^''  Incipit  Micheas  propheta;  |  (rot). 

Anf.  Uerbntn  domini  quod  factum  est  ad 
Micheam  .  .  .  Mycheas  interpretatur  humilis  . . . 

Bl.  58™  über  der  Seite  Navm  propheta  (rot). 

Anf.  Onvs  niniue  Über  uisionis.  LXX".  Ass2imp-\ 
tio  niniue  . . . 

Bl.  68^''  Incipit  super  Abacuc  prophetam  | 
(rot). 

Anf.  Onus  quod  indit  |  abacuc  propheta.  Vsque- 
quo  etc.  usque  ad  quare  ostendisti  .  .  . 

Bl.  74''*  Am  Rande  der  Seite  steht:  Hecpagina 

a  scriptura  ua\cua  remaneret  [!]  (rot),  sie  ist  dann 

aber  doch  beschrieben  worden. 

1 


Görreshandschriften 


Incipii  prologus  in  Sophoniam  proplietam 
qui  ideo  hie  scriptus  est  |  (rot). 

Anf.  Tradimt hebrei  cuiuscunque propliele pater.. . 
der  Prolog  endet  auf  der  ersten  Zeile  von  Bl.  74^'', 
der  ßest  der  Spalte  ist  unbeschrieben,  nur  unten 
steht:  Über  monachorum  Sande  Marie  in  j  Hini- 
inerode  oidinis  Cisterciensis.  |  Treuerends  Diocesis . . . 
(14.  Jahrh.) 

Bl.  75™  Anfang  des  Textes  der  Glosse  zu 
Sophonias:  Verbum  domini  quod  faclum  est  ad 
Sophoniam.    Sophoid\as  iiderpretatur  specula  .  .  . 

Bl.  79'^''  Incipit  Aggeus  propheta.  |  (rot). 

^1«/.    Jit  anno  secundo  darij.  Licet  leronirmis  . . . 

Bl.  83'''>  Zaeharias  propheta;  \  (rot). 

Anf.     In  mense  octauo.  per  quem  |  nurnerum  .  .  . 

Bl.  104^^  Malachias;  .  (rot). 

Auf.  Onvs  uevbi  domini  etc.  J'riusquam  tro\- 
pologice  procedas  . . . 

Schi.  Bl.  lOS"'"  . . .  sedebit '  iherusalem  secura;  — 
Explicit  Malachias;  ||  (rot). 

Über  Stephanus  Langton  (-[-1228)  vgl.  Tanner, 
Bibliotheca  Britann.  Hibern.  4CGff.,  Oudinus,  De 
scriptoribus  ecclesiasticis  II,  lG99f£,  Norgate  in 
Dictionary  of  National Biography, XXXII,  122  ff.; 
die  Glosse  zu  den  Propheten  findet  sich  auch  in 
Göttingen  cod.  theol.  106  und  verschiedentlich  in 
Cambridge  z.B.  Trinity  College  msc.  21,  41,  61», 
u.  University  Library  Kk  IV  18  u.  ö. 

Daran  schließt  sich  nun  BL  108''''  ein  Nachtrag 
an  (T  Quoniam  propliete  ea  que  uident  in  apeculo 
eternitatis.  sicut  angeli  uident.  \  post  agnitionem  ange- 
lorum.  . .  . 

Schi.  Bl.  109™  . .  .facta  fuirint  in  inicio  \  piinie 
diej.  Den  unteren  Teil  des  Blattes  füllt  eine  Ur- 
kunde, die  zur  Hälfte  weggeschnitten  ist. 

2)  Rescriptiim  litterarutn  qiias  misit 
magister  ...  (i'ot)  [1241]. 

(T.  Vener abilj  idro.  R.  sancti  Paiditij  prejtodto  in 

Treue |  cum   oraciomtm    Instantia  jn  domino 

karitatem.  Ad  u  . . .  |  quod  multani  et  viagnam  beat^ 
Ann^  matris  beate  .  .  .  i  partibus  transman7m.  In 
Ciuitate  sancta  Hierusalem.  mon. .  . .  |  stnictwn.  Apiid 
•probaticam  piiseinam.  Item  In  ^4. .  .  .  I  veneratione  siib 
ardine  sancti  Benedicti.  est  institutus  ...  j  et  reliquias 
eins  apportaidmtis.  In  Cidus  memoi'ia.  Hospital*.  Ec- 


clesias.  Altana  .  .  .  'mns.  nbi  eins  memoiia  sollempniter 
celebratur!  proximo  die  post  festuni  sancti  lacobi 
Apostolj.  vt  autem  I  uestra  et  Aliorum  xpi  fidelium. 
circa  beat^  Ann^  venerationem  crescat  deuotio.  de 
reliquijs  ejus  uobis  |  transmiltimus.  ut  ipsius  sollemp- 
nitas  apud  icos  deuotjus  celebretur.  In  hujus  rej 
euiderUiam.  presentem  \  paginam.  Venerabilis  doinhij 
Amoldi  Archidyaconi  Sanct^  Mari^  ad  Gradus 
Maguntinensis.  sigillo  et  I  twstro  fecimus  communirj. 
Datum  maguntie.  Anno  dominj  M^".  ducentesimo. 
quadragesimo.  primo;.  ||  Daran  anschließend:  Col- 
lecta  in  eins  sollempnitate.  Iste  collecte  dicuntur 
in    Transm,arinis  partibus.  I 

Anf  Presta  quaesumus  omnipotens  deus  ut  inter- 
cessione  beat^  Ann^  cuius  sollempnia  colimus.  .  .  .  Ein 
Verzeichnis  von  Gebeten  zu  Ehren  der  heil.  Anna. 

BL  109^  unbeschrieben. 

3)  BL  110''  Glose  super  Libros  Macha- 
beoru  m.    |  am  Rande  domini  Cantuariensis  (rot). 

Anf  In  loele  legitiir.  Residuum  ei-uce  eomedit 
locusta.  j  . . . 

Ebenfalls  Stephanus  de  Langton  vgl.  Oudinus 
II,  1699.  Handschrift  z.  B.  Cambridge,  Corpus 
Christi  College  msc.  89  BL  193  u.  ö.  Die  Glosse 
zum  2.  Buch  beginnt  BL  115™. 

BL  ini-b  De  libro  ludith.  \  (rot). 

Anf  JJocauit  nabuchodonosor  Rex  holofer\nem. 
Infinnitas  discessionis.  vel  inßrmans.  .  . . 

Es  ist  nicht  der  Kommentar  des  Stephanus. 
An  ihn  schließt  sich  Bl.  117^^  unmittelbar  ein 
Sermo  an. 

Anf  lestiuitatis  hodieme  in  qua  omnium  sanc- 
toruni  nierita  .  .  . 

Schi.  Bl.  in^^. . . quodin  uisione  ezechielis  dicitur 
uisio  gloiie  dondni;  amen;  || 

4)  BL  118™  Incipiunt  interpretationes 
hebraicorum  no m i n v m.   j   (rot). 

Anf     Aaz.  appreliendens.  uel  apj^rehensio  . . . 

Dasselbe  Stück  findet  sich  in  Göttingen  theol.  1 
Blatt  264^,  gedruckt  unter  den  Werken  des 
Beda  III.  Colon.  Agripp.  1688,  371  ff,  dagegen 
im  Göttinger  cod.  theol.  2  Bl.  608  und  sonst  be- 
zeichnet als  Werk  des  Remigius  Autesiodorensis, 
vgL  Oudinus  1,1693. 


Görreshandschriften 


sm    preparanles 


Schi.     Bl.  135'-''   Zozomin 
acieni  aut  ade  preparati.  || 

5)  Bl.  135^^  eiu  anderesVocabularium  {A7w 
düiMHü  eis  .  .  .)  bricht  Bl.  135''"  mit  Arimon  ab. 


Görres  2  =  Lat.  Fol.  722 

(Himmerod) 
Perg.  208  BU.  (28,5x21,5).  XIV.  Jh. 
Holzdeckel  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metallecken 
und  -schließen.  208  Blätter  heutiger  Zählung,  am 
Anfang  fehlt  wenigstens  eine  Lage,  heute  26  Lagen  zu 
je  8  Blättern.  Von  den  ersten  Blättern  sind  große  Stücke 
fortgeschnitten,  die  später  unter  Nachahmung  der  alten 
Schrift  ergänzt  worden  sind.  Der  ganze  Band  von 
einer  Hand  in  Buchschrift  der  Zeit,  sie  wechselt  ganz 
allmählich  im  Laufe  der  Arbeit  ihren  Charakter,  zwei- 
spaltig, auf  vollständigem  Linienschema,  37  Zeilen, 
Schriftfeld  19,8x14,5,  Spaltenbreite  6,6.  Rote  Über- 
schriften und  Strichelung,  rote  und  blaue,  auch  zwei- 
farbige Initialen  und  Paragraphen.  Die  Besitzvermerke 
sind  sämtlich  ausgeschnitten,  doch  stammt  nach  den 
äußeren  Merkmalen  der  Band  sicher  aus  Himmerod. 
Auf  Bl.  1'  am  unteren  Rand  die  alte  Signatur  N  J.  = 
Görres  2  —  Coblenz  32.  Von  Bl.  1'  ist  nur  die  untere 
Hälfte  vorhanden,  sie  enthält  ein  Stück  aus  irgend  einem 
theologischen  Traktat. 

1)  Bl.  P*  steht  das  Kapitelverzeichnis  zu  dem 
folgenden  Stück,  vielfach  später  ergänzt.  Unmittel- 
bar darauf  beginnt  Bl.  2^"  ohne  Überschrift: 

Nicolaus    de    Hanapis,   Virtutum    et  vici- 
orum  exempla  ex  sacris  litteris  excerpta. 

Anf.  Creacio  rerum  fuit  inirabilis  |  quod  eius 
noticia  .  .  . 

Über  Nicolaus  de  Hanapis  (-j-  1291)  vgl. 
Quetif-Echard  I,  422  ff,  das  Stück  ist  gedr.  Tü- 
bingen 1533,  andere  Drucke  bei  Quetif  Die 
Handschrift  stimmt  in  der  Anordnung  genau  mit 
den  Ausgaben  überein. 

Schi.  Bl.  99"''''  .  .  .  qxd  uite  et  mor\tis  habet  im- 
periuiti.  Qitt  cum  patre  et  |  spintu  sancto  uiuit  et 
regnat  deiis  etc.  || 

Daran  anschließend  Bl.  100''''  alphabetisches 
Register  bis  Bl.  IGl^K 

2)  Bl.  102''''  Incipiunt  adaptaciones  om- 
nium  sermonuia  in  |  hoc  libello  contentorum 
prout  competunt  sabbatis  domiiiicis  et  ferijs 
et  aanrtis  totin.i  anni.  1 


Es  folgt  dann  das  Verzeichnis,  an  dessen 
Schluß  (Bl.  105^'*)  steht:  Sunt  hec  coUecta  libro  uul- 
galia  ^  inulta.  Ex  alfabelo  distincte  1  scripita  teneto. 
Et  positum  titulo  quodlibet  est  proprio.  |  (rot).  —  De 
abstinencia  |   (rot). 

Anf  Bl.  lOö^''  Duplex  est  abstinenti\a.  Detes- 
tabilis  et  laudabilis  j  .  .  . 

Eine  weit  verbreitete  und  unter  verschiedenen 
Titeln  vorkommende  Sammlung,  als  Dictionarium 
vitiorum  et  virtutum  in  Bamberg  Q  III  34 
Bl.  140,  Q  IV  5  (Leitschuh  I,  1  S.  593  u.  678), 
als  Guidonis  ord.  Praed.  Flos  theologiae  in 
clm.  13126,  als  Distinctiones  de  tempore  et  de 
sanctis  clm.  8182  u.  ö.  Die  einzelnen  Kapitel  sind 
am  unteren  Rande  mit  dicken  römischen  Zahlen 
bezeichnet.     Cap.  133  De  vita  etema. 

Schi.  ^1.201'^'^ ...gaitder es  si  hijs  omnibus  lMbun\- 
dares.  Dedignetitr  ergo.  Dahinter:  Incip>iunt  capi- 
tula  tocim  libri  serundiiin      ordinem   alfabeti   (rot). 

Folgt  das  Verzeichnis  an  dessen  Ende  Bl.  208'''': 
Explicit. 


Görres  3  —  Lat.  Qu.  667 

(Trier,  St.  Maximiu) 
Perg.  124  Bll.  (24x18,4).    X/XI.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  auf  dem 
die  Jahreszahl  1750  eingepreßt  ist.  Metallschließen. 
124  Blätter  heutiger  Zählung  in  16  Lagen,  und  zwar  I 
zu  6,  V  zu  4  geklebten  Blättern  (die  übrigen,  wohl 
leeren  Blätter  der  Lage  sind  ausgeschnitten),  II — IV, 
VI — XVI  zu  je  8  Blättern,  am  Schluß  sind  zwei  Blätter 
angeklebt,  es  ist  nicht  sicher,  ob  der  Rest  der  Lage 
fehlt,  vielleicht  waren  es  unbeschriebene  Blätter.  An 
dem  Band  schrieben  anscheinend  mehrere  Hände,  die  sich 
nicht  sicher  auseinander  halten  lassen.  Vollständiges 
Blindlinienschema,  30 — 31  Zeilen,  Schriftfeld  durch- 
schnittlich 21x14.  Die  Schrift  ist  die  karolingische 
Minuskel,  außer  roten  und  schwarzen  Initialen  ist  sie 
ohne  jeden  Schmuck.  Als  Besitzvermerke  finden  sich 
Bl.  34'  Codex  monasterii  sattcti  Ma:icimini  extra  muros 
terrarum  treuerensium  |  (13.  Jh.),  Bl.  1'  B  6  Codex  mo- 
nasterij  sancti  maximini  prope  treiienm  siti  B  6  !  (14.  Jh.), 
am  unteren  Rand  derselben  Seite  von  der  Hand  des 
Petreius:  Ex  libris Impenalis Mo\n<isterij  s-Maximinj]  und 
oben  N.  47.  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte  die  Zahl  38. 
In  dem  St.  Maximiner  Verzeichnis  A  ist  unsere  Hand- 
schrift als  (nr.  55)  leronimus  super  XII  prophetas 
verzeichnet,  in  B  ist  sie  nicht  aufgeführt  =  Görres  3 
—  Coblenz  37. 

1* 


Görreshandschriften 


Haimo,      Expositio    super  XII   prophetas 
minores. 

Bl.  1"^  Exposicio  iher  onimi  super  xij 
prophetas  minores  (1 5.  Jh.,  durch  Beschneiden 
beschädigt). 

Anf.  Verbum  domini  quod  factum  est  ad  osee 
fHiuiH  beert,  in  diebus  ozie.  \  ioathan.  achaz.  et  ezechie 
regum  iuda  .  .  .    Uerbuni  ilhid  debemus  .  .  . 

=  Migne  CXVII,  11  ff.,  es  ist  aber  nicht, 
wie  die  Überschrift  angibt,  die  Expositio  des 
Hieronymus  sondern  des  Haimo,  vgl.  über  diesen 
Rose  zu  nr.  353,  dessen  Ausführungen  ich  aber 
keineswegs  beistimme.  Die  erste  dieser  Er- 
klärungen, zum  Osea,  bricht  Bl.  34^  am  Anfang 
von  cap.  11  (Migne  col.  79  Z.  1  v.  u.)  mit  et  ut 
dei  implerentitr  iusdonem  plötzlich  ab,  es  macht 
zwar  nach  dem  Lagenverhältnis  den  Eindruck,  als 
ob  hier  Blätter  ausgefallen  sind,  wahrscheinlich 
war  aber  auch  die  Vorlage  des  Schreibers  un- 
vollständig; um  die  Lücke  zu  füllen,  hat  er  einige 
Blätter  unbeschrieben  gelassen,  die  dann  später 
ausgeschnitten  sind. 

BL  35''  o.  Ü.  Expositio  in  Abdiam. 

Anf.  (N)unc  abdiam  esse  Ahmt  hebrei.  qiii  sub 
rege  sainarie  achab.  et  |  Imjtiissinia  regina  iezabel . .  . 

gedr.  a.a.O.  119 ff 

Bl.  39^  Incipit  lonas  Propheta.  | 

Anf.    lonam  proplietain  tradunt  hebrei  ßliuni  .  .  . 

gedr.  a.  a.  0.  128  ff. 

Bl.  47^  Expositio  In  Micheam.  \ 

Anf  Micheas  propheta  qui  interpreialur  I  quis 
quid.    iH'l  quis  quasi  . .  . 

gedr.  a.  a.  O.  Ulii. 

Bl.  60''  Incipit  Navm.   Propheta.  ] 

Anf  Navm  Propheta  siciit  et  (übergeschrieben) 
ionas  .  .  . 

gedr.  a.  a.  O.  167  ff. 

Bl.  CM"  Incipit  Abbacuc  Propheta.  \ 

Anf.    Abbacuc  propheta  qni  apud  hebreos  .  .  . 

gedr.  a.  a.  O.  179  ff 

Bl.  75^  Expositio  In  Sop/jont'a?«  j (am Rande: 
Sophontas  spe.cida  vel  archanum,  domini  i) 

Anf  Sophontas  qui  notus  est  in  ordine  XII""^ 
prophetanim  .  . . 

gedr.  a.  a.  O.  19.^  ff. 


Bl.  83"  Expositio  In  Aggevm.  j 

Anf  Aggevs  Propheta  qui  festiuus  uel  sol- 
lempnis  .  . . 

gedr.  a.  a.  O.  211  ff 

Bl.  89"^  Expositio  In  Zachariam.  | 

Anf      Zacharlas  propheta  fdlus  havachi^  .  .  , 

gedr.  a.  a.  O.  221  ff. 

Bl.  117''  Incipit  Malachias  Propheta,  j 

Anf  UTalachiam  idtimum  XII  prophetanim. 
hebrei  putant  . .  . 

gedr.  a.  a.  O.  277  ff 

Schi,  iohannem  In  helia  |  uolens  inteliigi;  [  vnde 
subsecutus.  \\  (stufenförmig  geschrieben). 


Görres  4  =  Lat,  Qu.  668 

(Himmerod) 

Perg.  162  Bll.  (23,1x18).    XIII.  Jh.i 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  .Jh.), 
Metallßchließen.  162  Blätter  heutiger  Zählung,  iu  21 
Lagen  zu  je  8  Bl'ättem  mit  Ausnahme  von  Lage  IV, 
die  4,  und  Lage  XXI,  die  6  Blätter  haben.  Drei  H'ände 
aus  dem  Anfang  des  13.  Jahrh.  haben  an  dem  Band  ge- 
schrieben, und  zwar:  die  erste  Hand  Bl.  1 — 28,  auf  voll- 
ständigem Linienschema,  29  Zeilen,  Sohriftfeld  18,5x  12,1, 
rote  Überschriften  und  Initialen;  die  zweite  Hand  Bl. 
29 — 156,  sehr  ähnlich  der  ersten,  ebenfalls  auf  Linien- 
schema, 29  Zeilen,  Schriftfeld  18,5x11,5,  rote  Über- 
schriften und  Initialen;  die  dritte  Hand,  größer  und 
kräftiger  als  die  vorhergehenden,  schrieb  Bl.  157 — 161, 
ebenfalls  auf  Linienschema,  26  Zeilen,  Schriftfeld  21  x  16,3, 
rote  Überschriften  und  Initialen.  Der  von  der  dritten 
Hand  geschriebene  Teil  scheint  ursprünglich  nicht  zu 
dem  Bande  gehört  zu  haben,  da  er  auf  viel  dickerem, 
rauherem  Pergament  geschrieben  ist.  Die  Besitzvermerke 
Bl.  1  und  Bl.  162  sind  abgeschnitten,  doch  sind  auf  Bl.  l' 
und  162''  die  alten  Signaturen  A  ij  stehen  geblieben. 
Nach  den  äußeren  Merkmalen  stammt  die  Handschiift 
aus  Himmerod,  dies  wird  noch  dadurch  bestätigt,  daß 
sie  Martine  und  Durand  in  Himmerod  benutzten  (s. 
darüber  unten  nr.  2).  Angeführt  wird  die  Handschrift 
von  Waitz  im  Archiv  VIII  S.  616  nr.  27  =  Görres  4  - 
Coblenz  27. 

Ambrosius,  Paulinus  de  Aquileja  u.  a. 

1)  Bl.  P  In  Nomine  Sancte  Trinitatis  Incipit 
Traclatvs  [  Sancti  Amhrosii  episcopi  de 
penitentiaAduersus\nouatianum.  Liberprimus\ 
(rot). 

Anf  Sl  Virtvttim  finis  ille  est  \  maximus  qui 
plurimornm  expectat  profecium  . . . 


Görreshandschriften 


=  Migne  XVI,  485—546.  Das  zweite  Buch 
beginnt  Bl.  17"'.  Das  erste  und  letzte  Wort  jedes 
Buches  in  Majuskeln. 

Schi.  Bl.  28^  . . .  et  gressux  omnis  |  mimdi  istius 
iiexit  debemus  absolvere.,  \  —  ExpUeit  de  penitentia 
beati Ambrosü Mediolanenais  episcopi  liber  |  Secundus.\^ 

2)  Bl.  29"'  Proemium  paulini  ad  Amena 
penitentie  nos  in\tiita7itis  |   (rot). 

Anf.  JTristissimus  ordo  penitentia.  et  rectissima 
forma  h^c  est:\ut  inchoent  . . . 

Der  Verfasser  ist  Paulinus  von  Aquileja 
(■{■  802),  vgl.  über  ihn  C.  Giannoni,  Paulinus  II, 
Patriarch  von  Aquileja.  Wien  1896,  zu  unserm 
Stück  S.  117.  Das  Prooemium  ist  zuerst  von 
Martine  und  Durand,  Veterum  scriptorum  et 
monumentorum  coUectio  I  col.  508  ff.  im  Jahre 
1724  aus  einer  Handschrift  des  Klosters  Himmerod 
herausgegeben,  die  damals  „500  Jahre  alt"'  sein 
sollte.  Damit  kann  nur  unsere  Handschrift  ge- 
meint sein.  Ein  Nachdruck  findet  sich  dann  bei 
Migne  XCIX,  627  f.  Bisher  nicht  gedruckt  sind 
die  nun  folgenden  Auszüge  aus  den  Kirchen- 
vätern, die  Martene  und  Durand  nur  kurz  er- 
wähnen.    Sie  beginnen  Bl.  30'': 

Incipiunt  Salutifera  monita  paulini  de 
tracta\tibus  sanctorum  excerpta.  j  (rot). 

Anf.  Qvam  sit  utilis  et  necessaiia  ppiitencie 
medicina.  faciUime  homines  ifitelligitnturi-  .  .  .  (aus 
Sermo  351  des  Augustin),  es  folgen  dann  Aus- 
züge aus  Gregor,  Maximus,  Hieronymus, Ambrosius, 
Isidorus,  Victorinus,  Johannes  Ohrysostomus,  Eff- 
rem,  Augustinus,  Dekrete,  Episteln,  Eusebius  u.  a. 
Längere  Auszüge  aus  demselben  Stücke  tragen 
die  Überschrift  Item  ibi.  Item  post  pauca  in  eodem. 
Die  Abhandlung  schließt  mit  einer  längeren  Er- 
örterung über  Hiob. 

Schi.  Bl.  127'".  .  .  ut  ad  uitam  sccnrus  transeatun^ 
quod  ipse  prestare  dlgnetur  cui  cuncta  sunt  2''0ssi\billa 
per  omnia  secida  Amsn;  ||  am  Rande:  Explicit  über 
paulini  \  de  penitentia  |   (rot). 

3)  Bl.  127''  Sermo  Beati  leronimi  \  de  frugi 
et  Luxitrioso  fratribvs.  \   (rot). 

Anf.  Homo  qiddam,  habuit  duos  filios.  Hominem 
deum  dici  |  midtis  testimoniis  approbatur  . . . 


Es  ist  nicht  die  bei  Migne  XXX,  256  unter 
dem  gleichen  Titel  gedruckte  epistola  des  Hiero- 
nymus. 

Schi.  Bl.  132''  .  .  .  ita  et  ho\minum  uniuersa 
iusticia.  non  est  deo  collata  iusticia;  |j 

Bl.  132^  unbeschrieben,  nur  am  unteren  Rande: 
paulinus  de  penitentia.  \ 

4)  Bl.  133"^  Incipit  pr^fatio  In  vita  \  Sancti 
Mauri  Abatis  j   (rot). 

Anf.  Favstvs  Famulorvm  xpi  famulugv^  |  oninibus 
monachis  qui  sunt  in  Oriente  et  occidente  .  .  . 

Diese  Vita  des  Maurus  ist  mit  dem  Prolog 
gedr.  Acta  Sanct.  Jan.  ed.  3  II,  321—332,  vgl. 
BibLhagiogr.Bruxell.  II,  nr.  5773.  Der  Prolog  endet 
Bl.  134^. . .  sim  prouocatus  exemplo  [!]  [  Explidt  pro- 
logus.  [  —  Incipiunt  Capitula  Sequentis  operis  |  (rot), 
folgt  das  Kapitelverzeichnis.  Bl.  135'^  Incipit 
uita  Sancti  Mauii  abbatis;   Cajnlulum  I  j  (rot). 

Anf.  Postquam  diuinitas  domini  et  saluatori» 
nostri  iAu  ,xpi  qti^  mi\racidis  per  caii^em  contscans . . , 

Schi.  Bl.  156^  Commoratus  est  in  monasterio  suo 
quod  ]  ipse  ^dificauit  annis  XL.  Diebus  XIIII"" 
qui  simid  fiunt  anni  j  /-XX'"  II.  dies  XIIII.  Per 
omia  [1]  Benedictus  deus  qui  regnat  |  in  Secvla 
Amen;  |  — Explicit  Uita  Beatissimi.  Mam-i  Monachi. 
Qui  a  beato  Benedicto  mdritus  et  eruditus.  alque  | 
Eius  Electione  Ad  Ministerivm  Leuiticvm  |  ordi- 
natus  iubente  eodem  sanctissimo  patre  in  gallias  | 
Uenit.  Ac  Nobile  Monastevium  Qvod  Olannafolbnn 
dicitur  nobiliter  ^dificauit.  suaque  Sancta  paii\satione 
Consecranit;  ||  (der  größte  Teil  dieses  Explicit  in 
Majuskeln). 

Bl.  157''  (in  der  Mitte)  eine  Notiz:  Si  aliquando 
condicionaüter  est  .  .  .  (6  Zeilen). 

5)  Bl.  157'^  Sermo  Beati  Leonis  Pap^.'  [  de 
sancto  Pentecosten.  \  (rot). 

Am  oberen  Rande  steht:  iste  sermo  legitur  in 
die  sancie  trinitatis  ab  isto  loco  Numquam  enim.  | 

Anf.  JTodiernam  dilectissimi  festiuitatem  toto 
teifarum  orbi  uenerabilem  .  .  . 

=  Migne  LIV,  411—415. 

Schi.  Bl.  158^  .  .  .  uniuersa  moderantem  in 
s^cida  Amen. 

6)  Bl.  158^  Item  j  Sermo  Maximi  episcopi! 
de  sancto  spiritv.  |  (rot). 


Görreshandschriften 


Anf.  Wosse  credo  uos  fratres.  qu^  sit  ratio  .  .  . 
gedr.  S.  Maximini  Taiu'inensis  episcopi  Opera, 
Eomae  1784,  S.  197  ff.,  homilia  62. 

Schi.  Bl.  159^  .  .  .  ut  condempnet  iud^  ^  pro- 
ditorü  admissum. 

7)  Bl.  159'^  Serino  Evsehii  cesa\riensis 
episcopii  de  eadem  sollemnitate.  j   (rot). 

Anf.  In  diebus  Ulis  dicit  domiims  effimdam 
de  spiritu  meo  sxqjer  omnem  carnem  .  .  . 

Verfasser  ist  Eusebiiis  Emisenus.  (Homeliae  ad 
popiüum  ed.  Jean  de  Gaigny,  Paris  1547  f.  76^.) 

Schi.  Bl.  IßP  .  .  .  graci^.  et  euangelice  pirecepta 
doctrin^.  Prestante  dornino.  || 

Bl.  161^  und  162  unbeschrieben. 


Görres  5  =  Lat.  Fol.  723 

(Himmerod) 
Perg.  210  Bll.  (31,2x21,3).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und  -schließen.  Eine  alte,  rote  Blattzählung 
am  linken  Rand  in  der  Mitte  der  Rückseite  jedes  Blattes 
ist  durch  Beschneiden  größtenteils  verloren ;  210  Blätter 
heutiger  Zählung,  in  26  Lagen,  die,  mit  Ausnahme  von 
Lage  XVII  zu  10  Blättern,  aus  je  8  Blättern  bestehen.  Am 
Schluß  fehlt  eine  Lage,  der  Text  ist  auf  einem  Papierblatt 
von  einer  Hand  des  17.  oder  18.  ,Jh.  ergänzt,  Bl.  186 
ist  zum  größten  Teil  ausgeschnitten,  allerdings  ohne  Text- 
verlust. Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben, 
zweispaltig  auf  vollständigem  Linienschema,  Schriftfeld 
24,5x15,  Spaltenbreite  6,5,  gotische  Minuskel,  mit  roten 
Überschriften,  großen  roten  und  grünen  Initialen  mit 
einfachen  Rankenverzierungen,  im  Text  bei  den  einzelnen 
Abschnitten  kleine  rote  Initialen,  vereinzelt  rote  Striche- 
hing.  Das  erste  Blatt  ist  stark  ausgebessert,  am  unteren 
Rande  die  alte  Signatur  .Jiij.,  darunter  ist  die  Besitz- 
notiz abgeschnitten,  doch  findet  sich  Bl.  104'  der  Eintrag 
Liber  monachorum  S.  Marie  in  Himmerode  ardinis  Cister- 
ciensis.  Treuerensis.  dioccsis  \  (14.  Jh.),  ebenso  Bl.  138'  von 
einer  Hand    des   15.  Jh.  =  Görres  5  —  Coblenz  14. 

S.  Hieronymus,  Tractatus  et  epistolae. 

1)  Bl.  1^^  Incipit  über  prinius  sancti  Ihe- 
ronimi  |  preshiteri.  contra  \  louinianum.  |  he- 
reticum.   ^  de  piudici\cia.  [  (rot). 

[Anf  Pavci  j  admodurn  (rot)  dies  swii  quod 
sancti  ex  urhe  .  .  . 

=  Migne  XXIII,  221—352;  das  zweite  Buch 
beginnt  auf  Bl.  43"^''. 


Sohl.  Bl.  7.5'^''  .  .  .  quam  sub  con\siUibus  epi- 
citri  hixuriam  sus\ceperunt  —  Explicit.  liber.  II"'- 
Sancti  Iheronimi  presbiferj.  contra  |  louinianum.  (rot), 
unmittelbar  anschließend: 

2)  Bl.  75'^''  Incipit  epistola  \  eiusdem 
apologetica  ad  pam\machium.  super  eisdem  \ 
libris.   I   (rot). 

Anf  Qi'od  (grün)  ad  te  (rot)  hucusque  \  non 
scrip\si^  causa   j  fuit  .  .  . 

=  Migne  XXII,  493—511. 

3)  Bl.  88™  Item  1  er  onimus  ad  \  pam- 
machiuni.  |  (rot). 

Anf    Xpiani  inter\dum  pii\doris  est  j  etiam  apud 
amicos  j  tacere  et  humilitatem  suam  .  .  . 
=  Migne  XXII,  511—512. 

4)  Bl.  89™  leronimus  \  contra  Heluidium. 
de  uirginilate  j  Sancte  Marie.  \  (rot). 

Anf  I^vper  rogatus  |  a  fratribus  ut  |  aduersus 
libellum  |  cuiusdam  \\  (Bl.  SQ^*")  heluidij  responde- 
retn  ,  .  . 

=  Migne  XXIII,  193—216. 

Schi.  Bl.  102^*  .  .  .  pianter  eaperiatur  cum  | 
iiiatre.  —  Finit  liber  contra  Heluidium.  |  (rot). 

5)  Bl.  102™  Epistola  sancti  Iheronimi  ad 
helio\dorum  monachum.   ]  (rot). 

Anf    Qvanto  j  studio  et  |  amore  |  conte7ide\rini 
ut   I  pariter  j  in  heremo  mwaremun^  .  .  . 
=  Migne  XXII,  347—355. 

6)  Bl.  107''''  Incipit  liber  Sancti  Iheronimi  | 
presbiteri  ad  nepotianum  de  \  uita  clerico- 
rum  Iheronimus  ]  presbiter  Nepotiano  pres-\ 
bitero  \  (rot),  dieselbe  Adresse  darunter  noch 
einmal  grün,  aber  radiert. 

Anf  Petis  \  a  me  \  nepo\tianc  |  karissime  | 
litteris  I  trans\marinis  .  .  . 

=  Migne  XXII,  527—540. 

7)  Bl.  115''''  Epistola  sancti  \  Iheronimi 
exhortatoria  ad  |  Rvsticvm  Mona\chiim.  \  (rot). 

Anf.     Wichil  xpia\no  felicius  cui  promit\tuntur . .  . 
=  Migne  XXH,  1072—108. 

8)  Bl.  12.3''^  Epistola  beati  Iheronimi 
pres\biteri  ad  eustochium  |  de  virginitaie 
Ser\vanda.   j 

Anf  Avdi  filia  \  et  uide.  \  et  incli\na  au\rem 
tu\am  .  .  .  In  qua^dragesimo  quarto  psalmo  \  •  •  • 


Görreshandschriften 


=  Migne  XXTI,  394—425. 

9)  Bl.  137''''  Epistola  leronimi  consolatoria 
ad  paulam  de  morle  |  blesille.~~  |  (rot). 

Anf.  Qvis  da\bit  ca\'piti  meo  |  aquam.  |  et 
oculis  I  mds  \  foniem  \  lacrimarum.  et  plorabo  non  \ 
iit  ieremias  ait  uidneratos  .  .  . 

=  Migne  XXII,  465—473. 

10)  Bl.  142'^''  Iheronimus  ad  Heliodorum 
episcopum  \epitaphium  ne}iotiani\j^resbileri.\ 
(rot). 

Anf.      Gi'andes  Tna\terias  inge\ma  parua   \  .  •  ■ 
=  Migne  XXII,  589—002. 

11)  Bl.  15P*  Iheronimus  ad  pammachium  \ 
de  subita  peregrinatione  |  pauline.  \  (rot). 

Anf.  Sanato  uulne\n.  et  in  cica\tricem  super-\ 
duct^  cuti  I  . . . 

=  Migne  XXn,  639—647. 

12)  Bl.  156^^^  Epistola  sancti  Iheronimi.  ad  \ 
occeanum  de  morte  \  fabiole  \  (rot). 

Anf.     Plvres  '  anni  •  sunt    ]  Quod  |  super     .  .  . 
=  Migne  XXJI,  690—698. 

13)  Bl.  162'"*  Epistola  damasi  pape.  ad 
beatum  |  Iheronimum.  de  quinque  questi-\ 
onibus  in  genesi.  DilectiKsimo  \  filio  Ihero- 
nimo.  Damasus,  i   (rot). 

Anf.    Dormientem  |  te  et  longo  ]  iam  tempore  .  . . 
=  Migne  XXII,  451—452. 

14)  Bl.  162^''  Rescriptum  iheronimj  |  ad 
damasum  de  supra\dictis  questionibus.  [  (rot). 

Anf     Beatissimo   \   pap^    daina\so  leronimus.    \ 
Postquam  \  epistolam  |  <Mg  sanctitatis  \  accepi^'  .  .  . 
=  Migne  XXII,  452—461. 

15)  Bl.  168^^  Incipit  pre\fatio  sancti  Ihe- 
ronimi 1  presbiteri.  ad  Damasum  |  papam.  in 
tractibus  [!]  ori  genis,  super  canlica  can\ti- 
corum;  |  (rot). 

Anf  Bl.  168'''''  Beatissimo  j  pap^  dama\so. 
leronimus.  |  Origenes  |   curn  in  c^te\ris  libris  .  .  . 

Bl.  169"^*  Tractatus  sancti  Iheroni\mi,  de  cantico 
canticorum.  post  anginem  translatus.  j  (rot). 

Anf  qvomodo  \  Didicimus  \  per  moysen  \  qu^- 
dam  I  non  solum  |  sancta.  sed  [  et  sancta  sanctonim  .  . . 

=  Migne  XXIU,  1173—1196,  die  zweite 
Homilie  mit  der  IJbersehrift :  Tractatus  secundus. 
ab  eo  loco  |  in  quo  scriptum  est.  nardus  inea  i   dedit 


odorem  suum.  usque  euni  locum.  |  in  quo  ait.  quia 
Ho.v  tua  \  suauis.  et  forma  tua  spe\ciosa.  (rot)  beginnt 
Bl.  176^» 

Schi.  Bl.  ISS^*  .  .  .  sapientia  i%u  xpi.  cui  est 
gloria  i   et  imperiuni  in  secula  secidorum.  \   am,en.  \ 

16)  Bl.  185^*  I  er  onimus  tranquil\lino 
quemadmodum  ori\ginem  legere  debeat  XF™.  | 
(rot). 

Anf     Maiora  spiritus  |   uincnla   |   esse  . . . 

=  Migne  XXII,  606.  Der  Brief  endigt  auf 
Bl.  186''%  wo  noch  7  Zeilen  stehen,  der  übrige 
Teil  des  Blattes  war  unbeschrieben  und  ist  aus- 
geschnitten. 

17)  Bl.  187''*  Epistola  Sancti  |  leronimi 
ad  Damasvm.  papam.  De  Seraphim  XVIIII.\ 
(rot). 

Anf.  -Ei  factum  j  est  in  anno  \  quo  mortu\us 
est  Reo:  |  oziasi'  . . .  Antequam  \  de  uisione  .  . . 

=  Migne  XXII,  361—376;  der  letzte  Teil 
Bl.  194^''  unter  besonderer  Überschrift:  Item  ihero- 
nimus \  ad  damasum  de  calculo  \  et  seraphim.  j   (rot). 

18)  Bl.  196^''  Daniasus  papa  ad  ihero-\ 
nimum  presbiierum.  de  osanna.  |   (rot). 

Anf  Dilectissimo  \  filio  ieroni\i7io  presbitero-^  \ 
daniasus  j  in  domino  |  salutem.  |  Commentana  cum 
legerem  greco  .  .  . 

=  Migne  XXII,  375. 

19)  Bl.  197"^*  Rescriptum  ihe\ronimi  de 
osanna.  |  (rot). 

Anf  JMvlti  super  hoc  |  sermone  diuei'\sa  finxerunt\ . . . 
=  Migne  XXII,  375—379. 

20)  Bl.  199''*  Iheronimus  ad  damasum 
papam.  \  de  fide  cuj  in  antiockia  j  commu- 
nicare  debeat.  \  (rot). 

Anf.  Qvoniam  uetusto  j  oriens  inter  se  j  popu- 
lorum  . . . 

=  Migne  XXII,  355—358. 

21)  Bl.  200''^  Item  ad  eundem  de  eadem 
re.  I   (rot). 

Anf.  Importuna  in  ^uangelio  |  midier  tandem 
meruit .  .  . 

=  Migne  XXII,  358—359. 

22)  Bl.  201™  Epistola  \  Augustini  quam 
adhuc  I  presbiter  scripsit  ad  j  Iheronimum 
presbiterum.  |  (rot). 


8 


Görreshandschriften 


Anf.  Domino  \  dilecti8\dmo  et  |  adtn  sincermimo\ 
eantalis  obseqnendo  atque  amj)leo\tendo  Jratri  et 
comjiresbitero  ie\ronimo.  Avgustinus.  |  Numquam 
^que  quisquam  |  facie  cuilibei  innotuit.  |  . . . 

=  Migne  XXII,  565—568. 

23)  Bl.  204'*  Item  eptstola  Augustini,  |  ad 
iheronimum.     (rot). 

Anf.     Domino  ca\rissi)no  |  et  deside\rantissimo 
et  /ionoran\do  fratri  et  [  compresbitero  ieronitno.   au- 
gu\stinus  in  domino  salutem.  |  Audiui  peruenisse  in 
manus  |   iuas  Utteras  mens  . . . 

=  Migne  XXII,  829—830. 

24)  Bl.  204^"  Epistola  Sancti  ihero\nimj 
ad  Augustinum.  j   episcopvm.  | 

Anf.  Bl.  204''''  Domino  uere  |  Sancto.  et  \  Bea- 
tissinio  I  pap^  angiistino'^  Iero\ninms  in  \  domino 
salutem.    In  ipso  pro  fectionis  articulo  sancti  filii  .  .  . 

=  Migne  XXII,  830—831. 

25)  Bl.  205'^*  Epistola  i/iero\nimj  ad 
Augustinum.  \  (rot). 

Anf.  Domino  \  uere  sancto  et  beatis\simo  pa.\p^ 
augustino  |  ieronimiis  in  domino  salutem.  j  Anno 
preterito  per  fratrem  nostnim  . . . 

=  Migne  XXH,  831—832. 

26)  Bl.  206''*  Epistola  Augustini  ad  presi- 
divm.  j  iheronimum.   j   (rot). 

Anf.  Domino  beatia\simo  et  meri\to  uenerando  j 
fratri  et  consacerdo\ti  presidioi^  \  augustinus  in 
domino  salutem.  \  Sicut  presens  rogaui  dnce\ritatem 
tnam  . . . 

=  Migne  XXII,  915—916. 

27)  Bl.  205"^^  Epistola  Augustini  \  ad  ihero- 
nimum. I  (rot). 

Anf     Domino  uene\rando  et  de\siderantissimo 
fratri    et    compres\hitero     leronimo^     augustinus    in 
domino  1  salutem.    Quamuis  existilmem  anteqiiam  . . . 

■■=  Migne  XXII,  909—915. 

28)  Bl.  210''''  Rescriptum  iheronimj  |  ad 
Augustinum.  j  (rot). 

Anf     Domino  uere  \  sancto  et  be\atissimo  paji^ 
auguttinov'   Jeronimus.    \     Crehras  ad  me  epistolas 
dirigis.  et  sepe  compellis  . . , 

=  Migne  XXH,  834—837;  bricht  Bl.  210^^ 
ab  . . .  signa  repre\henderas.  ut  tarn  facile  . . .  der  Rest 


ist  dann   von  einer  Hand   des   17.  .Ih.    auf  dem 
Papiervorsatzblatt  nachgetragen. 


Görres  6  =  Lat.  Fol.  724 

(Himmerod) 
Perg.  99  BU.  (33  x  23).    XIII.  Jh.i 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  .Th.), 
Metallschließen.  99  Blätter  heutiger  Zählung  in  13 
Lagen,  und  zwar  I  zu  6 — 2,  II — XII  zu  je  8,  XIII  zu 
8 — 1  Blättern.  Es  sind  zwei  Hände  zu  unterscheiden:  die 
erste  schrieb  Bl.  1 — 95',  Langzeilen  auf  vollständigem 
Linienschema,  37—38  Zeilen,  Schriftfeld  27,5x17,5,  rote 
Überschriften,  große  larbige,  mit  Ranken  verzierte  Ini- 
tialen. Die  zweite,  etwa  gleichzeitige  Hand  schrieb 
Bl.  95'^ — 99',  zweispaltig,  auf  vollständigem  Linienschema, 
37  Zeilen,  Schriftfeld  26,5  x  17,5,  Spaltenbreite  8,3;  rote 
Überschriften,  große  mehrfarbige  Initialen,  roteStrichelung. 
Yova  letzten  Blatt  ist  ein  größeres  Stück  mit  dem  Besitz- 
vermerk  herausgeschnitten,  doch  steht  Bl.  57'  Liber  mo- 
nachwum  s.  Marie  in  Hymmerode  Ordinis  Cisterciensis 
Treuerensis  diocesis    (14.  Jh.)  =  Görres  6  —  Coblenz  91. 

Vielleicht  fehlen  am  Anfang  zwei  Blätter,  sicher  fehlt 
zwischen  Bl.  2  und  3  ein  Doppelblatt  und  ein  Blatt  am 
Schluß  der  Handschrift.  Die  einzelnen  Homilien  haben 
am  Rande  römische  Ziffern,  teilweise  auch  von  einer 
Hand  des  14.  Jh.    Anführung  von  Festtagen. 

Gregorius  Magnus,  Homiliae  u.  a. 

1)  0.  Ü.  Gregorius  Magnus,  Homiliae 
in  e V a n g e  1  i a. 

Bl.  P  Lectio  Sancti  evangelii^-  Secnndum 
Lvcam.  \  (rot). 

Anf.  In  illo  tempore^  Dixit  ihestis  d(iscip%dis) 
s(uis).     Erunt  signa  in   sole.    et  luna  et    stellis  . . . 

Omelia  licet  eiusdem^  habita  ad  popmluni 
in  basilica  beati  j>ilri  apostoli;   j   (rot). 

Dominvs  |  ac  redemptor  noster  paratos  nos  semper 
inuenire  desiderans.  senescentem  j  .  . . 

=  Migne  LXXVI,  1077—1312.  Es  folgen 
dann  die  Homilien  in  der  üblichen  Eeihenfolgc. 
Da,  wie  oben  erwähnt,  zwischen  Bl.  2  und  3  ein 
Doppelblatt  fehlt,  ist  Homilie  II  am  Schluß  und 
III  am  Anfang  ft-agmentarisch. 

Auf  den  Schluß  des  ersten  Buches  Bl.  oI""  mjseci- 
cordie  pignns  tenemus.  —  Explici\vnt  omelie  vin- 
gintj.  [!]  de  libro  primo.  [|  (rot)  folgt  ein  Verzeichnis 
der  Homilien  des  zweiten  Buches,  das  Bl.  31^ 
beginnt. 


Görreshandschriften 


Schi.  Bl.  ST""  mit  der  tO.  Homilie:  Explinnnt 
omelie  beati,  gregoni.  pape.  Sit  Nomen  doinini  bene- 
dictum.  II 

2)  ^l.  87'^  Sermo  Sancti  Augiistinj.  episcojii 
de  IIII"^  uirtutibiis  j  karitaiis  j   (rot). 

Anf.  Delectat  nos  magnopere  intueri  \  quemad- 
moduin  inter  ceteras  uirtules  .  .  . 

=  Migne  XLVII,  1127—1134  mit  anderem 
Anfang,  ebenso  cod.  lat.  qu.  684.  7. 

Schi.  Bl.  88^  . . .  fruvtnm  in  uobis  inueniat  operis^' 
noii  folia  |   laudis.    Tu  autein.  | 

3)  Bl.  88^  Dominica  II''.  post  epiphaniam 
Secundum.   Matheum.  \  (rot). 

In  illo  tempore.  Com  descendisset  ihesus  de 
nionte  .  .  . 

Omeiia.  orienis.  de  eadem  L(ectione)  \  (rot). 

Anf.  Docente  in  monte  domino.  discipuli  nene- 
riint  ad  eitm  .  ,  . 

=  Migne  XCV,  1189—1196  im  Homiliar  des 
Paulus  Diaconus  zu  dorn.  III.  post  epiph. 

4)  Bl.  92"^  Dominica  III"-  post  epiphaniam 
Secundum  Matheum.  \  (rot). 

In  illo  tempore^'    Ascendente  ihi  in  nauicula  .  .  . 

Bl.  92'^  Omeiia  orienis  de  eadem  lectione  j 
(rot). 

Anf.  Itigrediente  domino  \  in  nauictdam.  secuti 
sunt  eiini  discijwli  eins  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  411—413  als  homilia  des 
Beda  und  XCV,  1196—1200  im  Homiliar  des 
Paulus  Diaconus  zu  dorn.  IV.  post  epiph. 

5)  Bl. 94'"  am  unteren  Rande:  Sermo.  B.iohati- 
nis  episcopi.  de  confessione  ad  dominti ni    (rot). 

Anf.  Bl.  94^  Confitemini  domino.  quoniam  bonits 
est.  Spiritus  sanctus  medelam  |  purgandi  facinoris  . . . 

gedr.  Opp.  latina  loh.  Chrysostomi,  Venedig 
1.548,  I,  224"^,  s.  sup.  psalmos  106. 

6)  Bl.  95™  In  Pascha  Secundum  lohannem.\ 
(rot). 

In  illo  temporei'  Maria  stabat  ad  monu\mentum . . . 
Omeiia  Origenis^  de  eadem  lectione  \  (rot). 

In  presenti  sollempnitale  locuturus.  axi\rihus  uestre 
karitatis  dilectisidmi.  amor  j  uenit  .  .  . 

Diese  Predigt  kommt  häufig  unter  dem  Namen 
des  Origenes  vor,  meist  allerdings  ohne  die  Ein- 
leitung,   sondern    mit    dem    Anfang:   Audivimus 


fratres  Mariam  stantem . . .  (vgl.  cod.  theol.  lat.  qu. 
203  und  213  =  Rose  819,9  und  854,1. 

Schi.  Bl.  99"^^  . . .  quia  uidi  dominum,  et  hec  \ 
dixit  mihi.  Cui  est  honor.  et  gloria.  cum  pa\tre  et 
spiritu  sancto.  in  secula  sectdorum.  Amen :  ||.  Rest  des 
Blattes  ausgeschnitten. 


Görres  7  =  Lat.  Oct.  223 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  438  Bll.  (16  x  10,5).    XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.). 
438  Blätter  heutiger  Zählung  in  37  Lagen,  von  denen 
34  je  12,  3  (X,  XVIII,  XXXVII)  je  10  Blätter  haben. 
Am  Schluß  jeder  Lage  Reklamauten.  Der  ganze  Band 
ist  von  einer  Hand  geschrieben,  auf  vollständigem  Linien- 
schema zu  28  Zeilen,  Schriftfeld  13x8,4.  Rote  und 
blaue,  leiohtverzierte  Initialen  und  Paragraphen,  rote 
Überschriften.  Bl.  1'  trägt  am  unteren  Rande  von  der 
Hand  des  Petreius  den  Besitzvermerk:  Ex  libris  Imperi- 
alis Monasterij  S.  Maximhy,  '■■  -~  darüber  die  alte  Signatur 
.  Jxii.  =  Grörres  7  (fehlt  im  Coblenzer  Verzeichnis). 

lacobus  de  Voragine,  Legenda  aurea. 

Bl.  P  0.  Ü.  TJniuersum  tempus  presentis  uite  in 
quatiior  distinguilur  .  .  . 

Bl.  1^  De  aduentu  domini.  \  (rot). 

Anf.  Aduentus  domini  per  quatuor  septimanas 
agitur  .  .  . 

Der  Text  stimmt  mit  der  Ausgabe  von  Grässe 
(3.  Aufl.  Breslau  1890)  überein,  und  zwar  enthält 
die  Handschrift  cap.  1 — 182  der  Ausgabe,  doch 
sind  einzelne  Kapitel  umgestellt. 

Sie  schließt  Bl.  438^  mit  De  sancta  Paula  . . . 
ultimam  senectutem  m'acionihus  uina. 


Görres  8  =  Lat.  Qu.  669—671 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  72  +  28  -f  18  Bll.  (27  x  18,8).    XVI.  Jh.  (1513). 

Die  ursprünglich  zusammengehörige  Handschrift  ist 
zerlegt  und  in  drei  einzelne  Pappbände  gebunden. 
Wahrscheinhch  ist  die  Teilung  erst  von  Görres  vorge- 
nommen. In  dem  Coblenzer  Verzeichnis  wird  noch  als 
dazugehörig  Henricus  de  Hassia,  De  proprietate 
monachorum  genannt,  das  aber  nicht  zum  Verkauf 
gekommen  ist.  In  diesem  und  in  pSaucks]  Verkaufskatalog 
der  Goerresiana  ist  noch  ein  fünftes  dazugehöriges  Stück 
verzeichnet:    Thomas    de   Kempis,    De   imitatione 

2 


10 


Görreshandschriften 


Christi,  doch  ist  dieser  Teil  nicht  nach  Berlin  gekommen, 
und  es  ließ  sich  nicht  ermitteln,  wo  er  geblieben  ist.  Ein 
Besitzvermerk  findet  sich  nur  in  Lat.  Qu.  669  Bl.  1'  von 
der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris  imperialis  Mo\nasterij 
S.  Maximini'- ^  \  und  Lat.  Qu.  671  Bl.  18"  Codex  mo- 
9iastery  sancti  \  maximini  arckiejnscojn  treuirorum  prope 
treuerim  siti  S.  20  |  (gleichzeitig  16.  Jh.)  =  Görres  8  — 
Coblenz  65. 

I.  (Lat.  Qu.  669) 
72  Blätter  heutiger  Zählung  in  9  Lagen  zu  je  8  Blättern. 
Bl.  1  —  69"  ist  von  einer  Hand,  die  noch  stark  den  Charakter 
des  15.  Jh.  aufweist,  aber  doch  wohl  schon  in  die  ersten 
Jahre  des  16.  Jh.  zu  setzen  ist,  geschrieben,  auf  voll- 
ständigem Linienschema,  24  Zeilen,  zweispaltig,  Schrift- 
feld 20,5  X  13,5,  Spaltenbreite  6,5.  Rote  Üljerschriften  und 
Strichelung,  rote  und  blaue  Initialen,  mehrfarbige  schön 
verzierte  Initialen  finden  sich  Bl.  l"  D  und  4'*'  Q.  Eine 
zweite  mit  der  ersten  sehr  verwandte  Hand  schrieb 
dann  Bl.  69"— 71'''. 

Pascasius  ßadbertus,  Sententiae  sanc- 
torum  patrum  de  eucliaristia. 

1)  Bl.  P^  Incipit  prefacio  li\hri  quem 
pascasius  \  radbcrtus  collec\tis  in  vnuvi  sen- 
tenciis  \  sanctorum  patrum  de  eu\charistia 
prolatia  1  compostiit  et  scrip\sit  ad  placidiuni\ 
condiscip>ulum  suum.  in\8truens  et  monens  | 
qiiosque  inscios  qua\liter  sacrosancttim  mys-\^ 
terium  corporis  et  saiAgtiinis  domi?ii  nostri 
i1ie\su  xpi  intelligi  et  |  credi  uel  sumi  et  [  j-ter- 
cijii  ad  salutem  |  anirne  et  corporis  dig\ne 
oporteat.     Amen  |   (rot). 

Anf.  Dilectissi\mo  fiiio  ;  placidio  ,  et  vice  |  xpi 
presidenti  ma[|  (Bl.  V^^gistro.  alternis  'mo\nastice  dis- 
cipline  j  successibiis.  pasca\mis  radherlus  con\disci- 
pulo  salutem.  No\uit  igitur  nee  am,\bigo  tua  experi- 
men\to  disciplinarum  sol\hrcia  .  .  , 

Auf  diese  prefacio  folgt  Bl.  3^-''  das  Kaf)itel- 
verzeichnis,  Bl.  4'''>  beginnt  der  Text  mit  der 
Überschrift:  Xjn  communionem  verum  |  corpus  et 
sanguinem  I  esse  non  duhitandum.  \  (rot). 

Anf.  Qvisquis  ca\tholicorum  \  recte  deum  |  cuncta 
cre  II  (Bl.  4'^^)  asse  de  nichilo  corde  \  credit  .  .  . 

=  Migne  CXX,  1263—1345. 

Sohl.  Bl.  69''^  .  .  .  gaudia  j  quantocius  venire  i 
valeamus.     Amen.  | 

2)  Bl.  69''*  Quattuordec.im  vonsi\lia  docto- 
rum  pro  periculis  ]  que  in  missa  contingere 
possunt.  I   (rot). 


Anf.  (S)ciendum  sumtnopere  '  quod  secundnm 
siyrip\ta  sanctomm,  doctorum  |  T/iome  Alberti  Monal\- 
di  Richardi  Vbertini  \  Raymundi  quaüuor\decim 
sunt  pericula  |  defectus  vel  negligen\de  que  in  missa 
contin\gere  possunt,  es  folgen  dann  die  Erklärungen 
über  die  14  pericula. 

Schi.  Bl.  71^''  Si  quis  sine  stola  vel  \  manipulo 
celebrauerit,  \  licet  grauiter  peccet,   ta\men  consecrat,  \\ 

Bl.  72  unbeschrieben. 

n.  (Lat.  Qu.  6  70) 

28  Blätter  heutiger  Zählung  in  4  Lagen,  und  zwar 
I — III  zu  je  8,  IV  zu  4  Blättern.  Der  ganze  Teil  von 
einer  Hand,  zweispaltig,  Größe  des  eingerahmten  Schrift- 
feldes 19,5  x  14,  Spaltenbreite  6,3.  Rote  Überschriften, 
rote  und  blaue  Initialen,  eine  große  mehrfarbige  Initiale  I 
Bl.  1"  (grün  mit  Rankenmuster  auf  gelbem  Grunde). 

Caesarius  episcopus  Arelatensis,  Omeliae 
decem. 

Bl.  1'^^  Incipiunt  decem  omelie  \  beati 
cesarij  episcopi  ad\  monachos  specialiter  per-\ 
tinentes  \  (rot). 

Anf.  Inter  reliquas  \  beatitudines  \  quas  in  euan-\ 
gelio  dominus  et  \  saluator  noster  \  enumerare  dig- 
natus  est:  \  .  .  . 

Die  häufig  vorkommende  unter  dem  Namen 
des  Caesarius  gehende  Sammlung  von  10  ser- 
mones,  von  denen  nm-  einige  in  der  Ausgabe 
Migne  LXVII  stehen,  vgl.  Cod.  Phill.  1723  (Rose 
n.  36,9)  und  die  Bemerkungen  von  Eose  dazu. 

Schi.  Bl.  28^*'  . . .  insimi\ante  cognosdtis,  amen,  \ 
—  Explicit  oinelia  decina,  (rot)  -  Sciipte  sunt  iste 
decem  \  omelie  sub  reuerendo  in  ,  christo  domiuo 
Thoma  de  \  Imesden.  [']  per  fratrem  \  mathiam  de 
ernsch,  \  MDXUI.  \  (die  Zahl  rot). 

Thomas  von  Heusden  war  1502 — 1514  Abt 
von  St.  Maximin. 

in.  (Lat.  Qu.  671) 

18  Blätter  heutiger  Zählung  in  zwei  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  dann  noch  zwei  angeklebte  Blätter.  Von 
einer  Hand;  das  erste  Blatt  in  verhältnismäßig  großer 
Schrift,  24  Zeilen,  die  folgenden  enger,  35  Zeilen, 
Linienschema,  Schriftfeld  20,6x13,6,  Spaltenbreite  6,3. 
Rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung.  Bl.  1™ 
enthält  eine  große  Initiale  D  (blau  auf  Goldgrund)  mit 
sorgfältig  ausgeführter  IVIiniatur  in  der  IVIitte,  stehender 
infulierter  Abt  mit  Heiligenschein  (Bernhard),  im  Hinter- 
gründe Gebäude. 


Görreshandschriften 


11 


Bernliardus,    Summa    de    contemplatione. 

Bl.  P"  Incipit  summa  de  contemplacione  \ 
beati  Bernardi  abbatig.  qiiomodo  debet  |  edi- 
ficari  domus  consciencie.  \ 

Anf.  Domus  hec  j  in  qua  ha\bitamus  ex  omni 
par\te  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIV,  507—538;  vollständig 
bis  cap.  28,  dann  niu-  noch  ein  paar  einzelne 
Sätze. 

Seid.  Bl.  17^''  . . .  Mo  vero  de\um  timere  uolumus. 
(T  Ex\plicit  summa  de  contemplacione  \  beati  bernardi 
abbatis.,  j|  darunter   Explidt  summa  \  radiert. 

Bl.  18  unbeschrieben. 


Görres  9  =  Lat.  Oct.  224 

(Himmerod?) 
Pap.  186  Bll.  (14  X  10).    XIV.  Jh.« 

Pappeinband  mit  weißem  Schafleder  bezogen.  186 
Blätter  heutiger  Zählung  in  18  Lagen,  und  zwar:  I, 
IV— X,  Xn— XVII  zu  je  12,  II  zu  10,  XI  zu  8,  III  und 
XVIII  zu  je  6  Blättern,  am  Schluß  der  Lagen  quer 
geschriebene  Reklamanten.  Am  Schluß  fehlt  wenigstens 
eine  Lage.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  der 
zweiten  Hälfte  des  14.  .Th.  geschrieben,  rote  Überschriften, 
Unterstreichtmgcn,  Initialen  und  Paragraphen.  Bl.  1',  29'' 
und  109'  haben  größere  verzierte  Initialen.  Das  mit 
Tintenlinien  eingerahmte  Sohriftfeld,  über  das  aber  meist 
hinausgegangen  wird,  beträgt  8,7x6.  Die  Zeilenzahl 
schwankt  zwischen  19  und  25.  In  den  rechten  unteren 
Ecken  sind  Reste  einer  alten  Blattzählung  erkennbar, 
größtenteils  durch  Beschneiden  verloren.  Bl.  l'  ist  unten 
der  Besitzvermerk  ausgeschnitten,  von  der  alten  Signatur 
ist  nur  ein  .  J  stehen  geblieben,  dieses  aber  scheint,  wenn 
auch  nicht  mit  voller  Sicherheit,  auf  Himmerod  hinzu- 
weisen =  Görres  9  (im  Coblenzer  Verzeichnis  fehlt 
diese  Handschrift). 

Martinus  de  Oppavia,  De  gestis  summorum 
pontificum    et    imperatorum   B,omanorum. 

Bl.  P  Incipit  Cronica  fratris  Martini  or- 
dinis  I  predicatorum  de  gestis  summorum  pon- 
tificum I   et   Imperatorum   romanorum  [   (rot). 

Anf.  P)%mo  dicendum  est  de  \  4or  regtiis 
maioribus  .  .  .  also  ohne  Prolog.  Dieser  erste 
Teil  geht  nun  bis  Bl.  28'^,  wo  er  abbricht  tem- 
poralibus  in  sequenti  paoina  \  —  (T  Exj^licit  \\  (rot); 
also  nach  der  Ausgabe  vonWeilandMG.SS.XXII, 
S.  407,  Z.  7.  Nun  beginnt  plötzKch  Bl.  29"^  die  Vor- 


rede: Qvoniam  scire  tempora  |  ...  in  der  Fassung: 
Et  ab  octauiano  augusto  per  ponti/ices  ac  |  Imperatores 
descendendo  usque  ad  \  nycolaum  papam  tercium, 
deduxi  inclu\siue  componere  .  .  .  unmittelbar  an 
diese  Vorrede  schließt  dann  die  Fortsetzung  des 
Textes  an:  Et  qida  primo  sum\mo  pontifici .  ,.  Es 
folgt  nun  die  übliche  Fassung  der  gesta  ponti- 
ficum. Sie  schließt  Bl.  108^  Nicolaus  JS'acione 
romanus  |  Iti  die  beute  katherine  vir\ginis  creatus 
fuif  II  am  Rande  MCCLXXVII. 

Bl.  lOO'  Sequitur  de  Imperatoribus  \   (rot). 

Anf.  Post  natiuitatem  domini  nostri  i%u  |  xpi  . .  . 
Bricht  Bl.  186^  am  Schluß  unvollständig  mitten 
in  Heinrich  VI.  ab  ...  ei  innocencio  imperauit  \ 
annis  VII  mensibtts  quatuor  et  hie  eciam  ||  (MG.SS. 
XXII,  S.  470,  Z.  47).  Die  Jahreszahlen  an  den 
ßändern  vielfach  diuxh  Beschneiden  verstümmelt. 


Görres  10  =  Lat.  Fol.  725 

(Himmerod) 
Perg.  124  Bll.  (31,6x21).    XIIL  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
124  Blätter  heutiger  Zählung,  in  16  Lagen,  und  zwar 
I— XV  zu  je  8,  XVI  zu  4  Blättern.  Am  Schluß  jeder 
Lage  römische  Zahlenmittelkustoden.  An  dem  Band 
schrieben  drei  verschiedene  Hände,  durchweg  zweispaltig, 
Schriftfeld  24,6x15,2,  Spaltenbreite  7,4,  rote  und  grüne 
Initialen,  eine  große  verzierte  Initiale  Bl.  1".  Die 
Hände  sind  einander  sehr  ähnlich,  die  erste  schrieb 
Bl.  l'— 94'%  die  zweite  Bl.  94'"— 112'',  die  dritte  113'— 
124;  die  erste  und  zweite  haben  ein  vollständiges  Linien- 
schema mit  38,  die  dritte  mit  45 — 46  Zeilen.  Auf  Blatt  1' 
steht  von  einer  Hand  des  16.  Jh.:  In  hoc  thesauro 
repei-ias  onmia  in  omnibus:  nani  verbum  Dei  \  in  se 
continet  omnium  rerum  optimarwm  optiniam  cojnam.  \  1563 
Fr.  Ämbrosius  Cochem  darunter:  Rom  IUI.  j  Christus 
Jesvs  traditus  est  propter  pcccata  nostra  .  .  .  Eine  un- 
versehrte Besitznotiz  steht  nur  Bl.  73':  Liber  tnonacho- 
runi  s.  Marie  de  claustro  diclo  himmerode  ordinis  Cister- 
ciensis.  Treuerensis  diocesis  \  (14.  Jh.),  Bl.  1'  ist  dieselbe 
Notiz  durch  chemische  Mittel  zu  tilgen  versucht,  was 
allerdings  nicht  ganz  gelungen  ist,  doch  haben  Bl.  1  und 
2  darunter  sehr  gelitten,  auf  Bl.  24  ist  der  Besitzver- 
merk ausgeschnitten,  auf  Bl.  124'^"  steht  am  Ende  noch 
die  alte  Signatur  D.  xxvij.  =  Grörres  10  —  Ooblenz  33. 

Der  Anfang  des  folgenden  Stückes  ist  durch  Chemi- 
kalien fast  vöUig  zerstört,  später  wurde  der  Versuch  ge- 
macht, die  beschädigten  Buchstaben  mit  Tinte  nachzu- 
ziehen (vielleicht  von  Görres  selbst),  doch  ist  dies  bald 
aufgegeben  worden. 


12 


Görreshandschriften 


Haimo,   Expositio    super   epistolas   Pauli. 

1)  Bl.  P*  Incipit  exposicio  heimonis  in 
epistolas  |  pauli  .  .  .  (zerstört)  epistolam  |  ad 
Romanos.  \  (rot). 

Anf.     Ah  Athenis  [!]  ciuitate  . . . 

Bl.  1'^^  . . .  Explidt  prologus.  \ 

Pavlvs  sermis  i%u  xpi  (rot).  De  nomine  apostoli 
iam  superiiis  |  dictum  est.    Sed  qtierendiim  est    ... 

=  Migne  CXVII,  361—508;  vgl.  dazu  Rose 
zu  nr.  353. 

Schi.  Bl.  56'''' . . .  huius  epistol^  ab  eo  scripta  sunt;\\ 

Bl.  57''^  Explicit  epistola  beati  pauli  apostoli 
ad  I  romanos.  Incipit  epistola  h.  p.  a.  ad  co-\ 
rinthios  prima.   \   (rot). 

Anf.  Precepto  domini  saluatoris  |  ammonitns 
apostolus  panlus  \  ■  .  . 

=  Migne  CXVII,  508—606. 

Schi.  Bl.  99''''  . . .  idem  fiat  quod  opto.  uel  iiera 
sint  omnia  |  superius  commemorata.  —  Finit  epistola  \ 
pirima  ad  chorinüdos.  Incijiit  |  ar<junientum 
epistole  secunde  ad  chorintios.  \  (rot). 

Anf.     Apostolo  recedente  a  clio\niitijs  . . . 

=  Migne  CXVII,  606—668. 

Schi.  Bl.  123""*  . . .  societas  et  con\iiinctio  sancti 
spintus  cum  omnibus  [  tiobis  snbaudis  sit.  Amen. 
(abwechselnd  rot  und  schwarz)  j  —  Exj>licit  epistola 
secunda  Paulj  |  apostoli  ad  corinthios  ~~:  \  (rot). 

2)  Bl.  123"^^^  unmittelbar  anschließend: 
Epitaphium  beati  dauid.  |  (rot). 
Pausans  m  xpö.    turnnlo  qui  clauditur  it<to. 
Nomine  se  dauid  dignum  per  facta  probauit. 
Obtentu  cuius  deus  esto  loci  memor  huius. 

Et  ueniam  presta  lapsis.  et  pelle  niolesta. 

Über  den  heiligen  David  von  Himmerod 
(f  1179  Dezember  11)  vgl.  seine  von  Caesar 
von  Heisterbach  benutzte  Vita  bei  Nicolaus 
Heesius,  Manipulus  rerum  memorabilium  claustri 
Hemmenrodensis.  Coloniae  1641  p.  50  ff,  dazu 
Wattenbach,  Deutschlands  Geschichtsquellen 
6.  A.  II  (1894)  S.  17,  einige  Notizen  bei  Brower 
et  Massen,  Metropolis  ecclesiae  Trevericae  ed. 
Stramberg,  Coblenz  1856,  IL  S.  125,  141,  154, 
Das  Epitaphium  ist  nirgend  erwähnt. 

3)  Bl.  123''''  Tractatus  beati  bernardi  de. 
xij  I   Portis  iherusalem.   \   (rot). 


Anf.  Contendite  intrare  |  per  angustam  portam  . . . 
0  quam  terribiliter  et  quam  |  salubriter  uox  ista  . . . 

=  Migne  CLXXXIV,  1117—1122. 

Schi.  Bl.  124^'' .. .  In quacumque  \  hora  ingemuerit 
peccator.  salitus  erit.  |{ 


Gör  res   11  unbekannt. 


G  ö  r  r  e  s    12    im    Besitz    des    Amtsgerichtsrats 
Dr.  Hof  in  Herford. 


Görres  13  =-  Lat.  Fol.  726 

(Himmerod) 
Perg.  134  BU.  (30,6x22,5).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.). 
134  Blätter  heutiger  Zählung  in  17  Lagen  zu  je  8  Blättern, 
doch  sind  von  Lage  XVII  am  Schluß  zwei  Seiten  abge- 
rissen. Der  ganze  Band  von  einer  Hand,  die  bei  Tinten- 
und  Federwechsel  bisweilen  einen  anderen  Charakter 
annimmt,  zweispaltig,  Linienschema,  30  Zeilen,  Schrift- 
feld 24x15,5,  Spaltenbreite  6,5 — 7,5,  rote  Überschriften 
und  Initialen.  Die  Anweisungen  für  den  Rubrikator  in 
kleiner  Schrift  am  Rande.  Bl.  134''''  beginnt  ein  Nach- 
trag von  anderer  Hand.  Das  Pergament,  vielfach  be- 
schädigt, ist  stellenweise  ausgebessert,  Bl.  134  sind  die 
oberen  Zeilen,  die  abgeschnitten  waren,  auf  Papier 
nachgemalt  und  angeklebt.  Bl.  46  ist  am  unteren  Rande 
die  Besitznotiz  ausgeschnitten,  Bl.  59"  ist  sie  stehen  ge- 
blieben: lÄher  monacliorum.  S.Marie  in himmerode  ordinis 
Cisterciensis.  Treucreiisis.  dioccsis.  (14.  Jh.),  auf  Bl.l' steht 
die  alte  Signatur  .  Hxviij.  =  Görres  13  —  Coblenz  39. 

Hugo  de  S.  Victore,  De  sacramentis. 

BL  1''*  Incipit  prologus  ma\gistri  Hugonis 
de\  sacramentis  ab  ini\tio  usque  in  finem  in 
u\nam  serieni  dis2')o\sitis.  j   (rot). 

Anf  Librum  de  |  sacramentis  xpian^  fidei  \ 
studio  .  .  .  daran  anschließend  das  Kapitelver- 
zeichnis sämtlicher  12  Teile.  Bl.  5''''  Incipit  pro- 
logus magistri  hugonis.  (rot).  |  Cum  igitur  de  \  prima 
erudiiione  .  .  . 

Bl.  5^=^  .  . .  Explidt  prologus.  Incipit  über  de 
sacramentis  ad  secimdam  eruditionem  sacrj  [  eloquij. 
quod  fundamentum  seiende  est.  |  que  sunt  danda 
ante  princi\pium.  |  (rot). 


Görreshandschriften 


13 


Anf.      Quisquis  ad  diidnanim  . .  . 

=  Migne  CLXXVl,  174—364. 

Schi.  ^\.\'ii'^^...continebaiv\precepta.  sacramenta. 
proniissa';  \  —  Expliät  prima  pars  lihri  magisiri  | 
liugonis  de  sacramenii».  XII.  habens  clavsvlas  •;  || 
(rot). 

Folgt  noch  ein  kurzer  Nachtrag  über  die 
Taufe,  unmittelbar  anschließend:  Confiteor  unum 
bapiisma  |  in  remisdone  . . . 

Bl.  134^  zum  Teil  überklebt,  Schi.  El.  134^b  ... 
sicut  placuit  in  oculis  eins,  || 


Görres  14  ^  Lat.  Fol.  727 

(Himmerod) 

Perg.  245  BU.  (32,5x22,5).   XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  geprelitem  Leder  bezogen  (18.  .Th.), 
Metallecken  und  -schließen.  245  Blätter  beutiger  Zählung 
in  21  Lagen  und  zwar:  I,  II,  IV— XVIII,  XX  zu  je  12, 
III,  XIX  zu  je  10,  XXI  zu  10—1  Blättern.  Am  Schluß 
der  Lagen  römische  Zahlenmittelkustoden  und  Re- 
klamanten. Der  ganze  Band  von  einer  Hand,  zwei- 
spaltig, auf  vollständigem  Linienschema,  52 — 53  Zeilen, 
Schriftfeld  23,2x14,5,  Spaltenbreite  6,8.  Einzelne  Kor- 
rekturen am  Rand  von  der  Hand  des  Schreibers,  über 
den  Seiten  Kapitelzahlen  und  meist  rot  /  |  SA.  \  Ein 
Besitzvermerk  ist  Bl.  245"  durch  Chemikalien  völlig 
getilgt,  doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale,  daß  die 
Handschrift  aus  Himmerod  stammt,  auf  Bl.  1'  steht  die 
alte  Signatur  .  Hx.  =  Görres  14  —  Coblenz  38. 

[Hugo  de  S.  Victore  (?)],  Expositio  in 
Isaiam. 

Bl.  l'"'^  0.  U.  Sabemus  firmiorem  sermonem 
propheticum  \  cid  benefaciiis  accendeuies  .  . .  (Prolog). 

Schi.  Bl.  2''^  .  .  .  nos  nescire  ueritatem  et  habere 
cor\rupta  exeniplana   \\ 

Bl.  2^  Incipit  Liber  Ysaie\-  | (rot,Maiuskel). 

Anf.  Bl.  2^°'  Uisio  ysaie.  hie  est  titiilus  librl 
usque  in  Au\dite  cell.  In  quo  breuiter  ostenditur  de 
quibus  et  quando  |  prophetauit  .  .  . 

Nach  Little,  Initia  operum  Latin,  beginnt  mit 
den  Worten  unseres  Prologs  eine  Expositio  in 
Isaiam  von  Thomas  Docldng,  Franziskaner  in 
Oxford  (f  1270),  vgl.  über  ihn  Little,  The  Grey 
Friars  in  Oxford,  Oxf.  1892,  S.  51,  diese  Expositio 
findet  sich  als  Manuskript  in  Oxford,  Ball.  Coli.  29, 
ist  aber,  soweit  sich  dies  aus  dem  Katalog  ersehen 


läßt,  nicht  identisch  mit  der  unseren.  Unter 
den  Werken  Hugos  von  S.  Victor  bei  Migne 
ist  sie  nicht  gedruckt,  ebenso  führt  sie  Haureau 
in  Oeuvres  de  Hugues  de  Saint -Victor,  2  A., 
Paris  1886,  nicht  auf,  in  der  ganzen  Handschrift 
ist  überhaupt  keine  Erwähnung  eines  Verfassers, 
Hugo  wird  lediglich  von  einer  Hand  des  18.  Jh. 
auf  dem  neuen  Vorsatzblatt  und  auf  dem  Rücken- 
titel erwähnt,  doch  entspricht  die  ganze  Art  der 
Abfassung  seinen  übrigen  Werken,  so  daß  es 
immerhin  nicht  unmöglich  ist,  daß  er  diese 
expositio  verfaßt  hat.     Sie  hat  66  Kapitel. 

Schi.  Bl.  245™  .  .  .  cum  fuerint  cinis  [  sub  planta 
pediim  nosiroi'n/n.  amen  |[  explicit  ysaias  '  finito  libro 
sit  laus  et  glmia  xpb  |    —  explicit  |  (rot). 


Görres  15  im  Besitz  des  Freiherrn  von  Cramer- 
Klett  in  Hohenaschau. 


Görres  16  =  Lat.  Qu,  672 

(Himmerod) 
Perg.  168  BU.  (28  x  16,5).   XIII.  .Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 168  Blätter  heutiger  Zählung  in  21  Lagen 
und  zwar  I — XX  zu  je  8,  X,  XI  zu  6  Blättern.  Am  Anfang 
scheint  eine  Lage  zu  fehlen,  dafür  sind  an  die  jetzt  erste 
Lage  zwei  Blätter  angeklebt,  die  von  einer  Hand  des  15.  Jh. 
den  Beginn  des  Textes  enthalten.  Vereinzelt  finden  sich 
Zahlenmittelkustoden  am  Schluß  der  Lagen,  sie  sind 
jünger  als  die  Schrift.  Außer  bei  dem  vorderen  Nach- 
trag lassen  sich  vier  Hände  unterscheiden,  die  sämtlich 
auf  Linienschema  schrieben,  29 — 30  Zeilen,  Schriftfeld 
19,2x11.  Die  erste  schrieb  Bl.  3'— 41'  und  42'  sehr 
ungleichmäßig,  rote  Initialen;  die  zweite,  eine  zierliche 
gleichmäßige  Minuskel  schrieb  Bl.  41' — 42';  die  dritte 
Bl.  43' — 146'  in  sorgfaltiger  Buchschrift  der  Zeit,  rote 
Überschriften  und  Initialen,  teilweise  sind  die  Bibelzitate 
in  roter  Schrift,  am  Rande  vereinzelt  Korrekturen;  die 
vierte  Hand  schrieb  Bl.  147' — 168'  ohne  jeden  Schmuck, 
darunter  sind  Bl.  166' — 168'  zweispaltig  (Spaltenbreite  6), 
die  Verse  sind  abgesetzt.  An  den  oberen  Rändern  und 
den  Schlußblättern  hat  die  Handschrift  durch  Moder 
gelitten.  Als  Besitzvermerk  steht  Bl.  42'  am  unteren 
Rande:  Liber  monachoriim  S.  Marie  in  Himmerode 
wdinis  I  Cisterciensis.  Treuerensis.  diocesis  |  (14.  Jh.),  auf 
Bl.  168  ist  der  Vermerk  ausgeschnitten.  Bl.  1'  ist  un- 
beschrieben, nur  am  unteren  Rande  steht  die  alte 
Signatur  .Exvij.  =  Görres  16  —  Coblenz  41. 


14 


Görreshandschriften 


Hesychius,    Commentarius    in    Leviticum, 

libri  V— vn. 

1)  Bl.  P  Ineipit  liher  V  ysichij  presbiteri 
in  exposicione  libri  leuitici.  |  (rot). 

Anf.  [Q]vi  legis  meditacioni  operam  dant  ad  | 
quem  fnieni  quantumque  conscendant  .  .  . 

Bl.  44'^  Eapliüit  liher  qidntus.  IncipitSextvs.;  |(rot). 

Anf.  Qvanta  bona  ad  meditationem  legis  et 
inierpreiationem  |  •  •  . 

Bl.  108^  Explicit  liher  sextus  ysyclm  '  ieroso- 
limonim  presbiteri.     Ineipit  liher  septhnus  \   (rot). 

Auf.  ISl  lociitus  est  dominus  ad  moysen  dicens. 
Precipe  filius  Israel  j . . .  (rot).  —  J*i?e»ia  est  eciam  nunc . . . 

gedr.  sind  diese  Bücher  des  großen  Com- 
mentars  nach  der  Ausgabe  in  der  Max.  Biblioth. 
Vet.  Patr.  Lugdun.  XII,  52  ff.  bei  Migne,  Patro- 
logia  GraecaXCIII,  966—1179. 

Sohl.  Bl.  löö'^  .  .  .  et  torquem  auream  eirca 
col\lum  tuum.  id  est  spiritum  sanctiim^  ein  est  gloria 
in  secida  secidonim  Ainen'\'\  [  —  Explicit  über  sepiimus 
qni  et  vltimus  ysicMi  ihero\solimoruin  preshiteii  in 
exposicione  [I]  libri  leidtid-,  [i   (rot). 

2)  Bl.  166™  0.  Ü.  A.  et  lo.  magne  deiis.  heli.  lieli. 

deus  meus. 
Gnus  nirtus  totum  passe. 
Cuius  sensus  totum  nosse .  .  . 

Der  dem  Hildebertus  Cenomanensis  zu- 
geschriebene oft  gedruckte  Hymnus,  Oratio  ad 
tres  personas  sanctissime  trinitatis,  s.  Che- 
valier ßepertoriimi  hym.  925,  wo  Handschriften 
und  Drucke  angeführt. 

=  Migne  CLXXI,  1411  —  1414;  vgl.  Haurean 
Melanges  poetiques  d'  Hildebert,  Paris  1882,  72  ff. 

Schi.  Bl.  168'^''  (durch  Moder  fast  völlig  zer- 
stört.)   S(ociatus)  piis  turbis. 

{Cum)  inoyse  (et)  el(ia). 

Pi(uin  ca7item)  a(lle)luia  ■; 

Bl.  168^'  unbeschrieben. 


Görres  17  -=  Lat.  Fol.  728 

(Trier,  St.  Maximin) 

Perg.  173  Bll.  (30,5x21).    XII./XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  darauf  eingepreßt 
die  Jahreszahl  1749.  173Blätter  heutiger  Zählung  (1—103, 
103a,  104—172).    In  22  Lagen  zu  je  8  Blättern,  mit  Aus- 


nahme von  Lage  XII,  die  aus  5  geklebten  Blättern  be- 
steht. Der  ganze  Band  ist  sorgfältig  von  einer  Hand  um 
die  Wende  des  13.  Jb.  in  gotischer  IVIinuskel  geschrieben, 
auf  vollständigem  Linienschema  von  37  Zeilen,  zwei- 
spaltig, Schriftfeld  24>cl7,  Spaltenbreite  7,8.  Kleine 
rote  und  grüne  Initialen  an  den  einzelnen  Anfängen  der 
Kapitel;  große  farbige  Initialen  in  der  für  das  Rhein- 
Moselgebiet  damals  charakeristischen  Ausführung  (vgl. 
die  Tafel  bei  Steffens,  Lateinische  Palaeographie,  2.  Aufl., 
S.  86)  auf  Bl.  1'°,  94",  107'''.  Von  Bl.  172  ist  ein  größeres 
Stück  herausgeschnitten,  auf  Bl.  172*^  steht  aber  noch 
von  verschiedenen  Händen  des  13.  Jh.  lAber  Sancti 
Maximini  Trecerensis  archiepiscopi  quem  si  quis  abstu- 
lerit  Maledictus  sit  ÄMen  ',  darunter  Codex  Sancti  Maxi- 
mini. Treuerensis.  si  quis  cum  ahstulerit  vendiderit  uel 
inuadiauerit.  Änathema  sit  in  eternum  Ämen-\,  dieselbe 
Bemerkung  steht  auch  am  unteren  Rande.  In  der  Mitte 
der  Seite:  TAber  iste  continet  vitam  beati  gregorij  pape 
et  quatuor  |  libros  drjalogorum.  \  Bl.  1'  steht  am  unteren 
Rande  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris  Inipcrialis 
Monastery  s.Maximinv;-^',  daneben  eine  ältere  Federprobe : 
hi  dicunt.  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte  die  Zahl  39.  Im 
St.  Maximiner  Verzeichnis  B  ist  die  Handschrift  nicht 
aufgeführt.  Sie  wird  angeführt  von  Waitz  im  Archiv  VIII, 
S.  616  nr.  13   =  Görres  17  —  Coblenz  13. 

Vita  Gregorii  papae  et  quatuor  libri 
dyalogorum. 

1)  Bl.  P  (ITberschrift  von  einer  Hand  des 
16.  Jh.)     Vita  S.  Gh-egorij  Papae.  \ 

Bl.  1'''^  Ineipit  Prologus  in  xiitam  |  S.  Gre- 
gorij.    Romani  piontificis.  \  (rot). 

Anf.  Beatissimo  ac  felicissimo  i  domno  iohanni. 
sancte  ca\tholice  et  apostolice  ro\mane  ecclesie  pre- 
sidii'  io\hanties  ultimus  leui\tanim.  Nuper  ad  jdgi\lias 
beati  gregorij  .  ,  . 

Auf  die  Vorrede  folgt  das  Kapitelverzeichnis 
des  ersten  Buches,  vor  jedem  Buche  immer  ein 
Verzeichnis  seiner  Kapitel. 

Bl.  2™  Ineipit  Uita  sancti  j  Gregorij.  \  (rot). 

Gregorius  Genere  |  Romanus,  arte  philoso\phus. 
Gordiani  inn  cla\nssimi  .  .  . 

Bl.  13™  Liher.  11"^.  (rot)  |  Qui  ginmasio  sancte 
ipsius  ecclesie  j  desudantis  .  .  .  nach  Schluß  dieses 
Buches  auf  Bl.  32^^  ist  Bl.  33''  unbeschrieben. 

Bl.  34™  Ineipit  liher  Tercivs.  (rot)  |  2alihus  uenera- 
hilis  papa  grego\rius  .  .  , 

Bl.  57'^''  Ineipit  lihei\  \  Qvartvs.  (rot)  |  J£ec  est  \ 
gregorij  de  refutacione  \  .  •  . 

Diese  Vita  von  Johannes  Diaconus  verfaßt,  ist 
gedr.  Acta  Sanctorum  März  11  ed.  3''  S.  136—208, 


Görreshandschriften 


15 


G-regorii  Magni  opera  ed.  Gussanvillaeus  I,  1 1  ff., 
Migne  LXXV,  51)— 242,  vgl.  Bibliotheca  hagio- 
grapliica  Biux.  I,  n.  3641. 

Schi.  Bl.  93^*^  .  .  .  que  i  ualeo  minime  denegure 
cognoscar.  j  Explidt  Über  \  quartus  u'äe  beati  Gregorij 
Roma\in  pontificis.  Deo  gracias.  \\ 

2)   Bl.  94''^  Incijriunt  Capitula   iibri  primj 
dialogoruin    sancti     Gregorij     j    pap^    urbis 
Rom^.  I  auf  die  Kapitel  folgt  Indpit  über  prinivs  j 
(rot). 

Anf.  Quadani  die  ;  niinis  quorumdain  se\cula- 
riuin   tumultibus  .  .  . 

Buch  II  beginnt  Bl.  107^%  III  Bl.  123^%  IV 
Bl.  Ul'K 

=  Migne  LXXVH,  149—429. 

Schi.  Bl.  172''''  .  .  .  si  ante  mortem  j  deo  liostia 
ipsi  fuerimus.  |  —   Explicit   liber  quartus  felidter.  |] 


Görres  18  =  Germ.  Fol.  12G6 


G  ö  r  r  e  s  19  =  Paris,  Bibl.  Nat.,  Nouv.  Acqu.  1835. 


Görres  20  ^  München,  Hof-  und  Staats- 
bibliothek.   Cod.  Lat.  28118. 


Görres  21  =  Lat.  Qu.  673 

(Trier,  St.  Maximin) 

Perg.  135  Bll.  (25x19).    IX./X.  Jb. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreßt 
die  Jahreszahl  1750.  135  Blätter  heutiger  Zählung  in 
17  Lagen  zu  je  8  Blättern,  das  letzte  Blatt  der  neunten 
Lage  (zwischen  Bl.  71  und  72)  ist  ausgeschnitten,  wodurch 
Textverlust  entstanden  ist.  Nur  am  Schluß  der  vorletzten 
Lage  findet  sich  eine  Mittelkustode  XVI.  An  dem  Band 
waren  wenigstens  8  Schreiber  tätig,  deren  Hände  einander 
sehr  ähnlich  und  daher  nur  schwer  auseinander  zu  halten 
sind,  ein  Wechsel  tritt  sicher  ein:  Bl.  25',  Bl.  57',  Bl.  65', 
Bl.  74',  Bl.  78',  Bl.  96',  Bl.  104',  Bl.  120'.  Sie  schreiben 
sämtlich  eine  schöne  klare  karolingische  Minuskel,  auf 
blindem  Linienschema,  24  Zeilen,  Schriftfeld  19,2x13. 
Teilweise  rote  Überschriften  und  Initialen.  Die  Ränder 
der  Handschrift  sind  durch  Feuchtigkeit  und  Moder  be- 
schädigt und  stark  beschnitten,  wobei  einzelne  Notizen  ver- 


loren gegangen  sind.  Die  Handschrift  ist  neuerdings  aus- 
gebessert. Auf  Bl.  1'  steht  von  verschiedenen  Händen  des 
9./10.  Jahrh.  Si  deus  {est)  animus  nuhis  ut  carmina  äicunt. 
Omnia  uincit  amor  et  nos  cedanms  {amwi).  \  (Virgil,  Eclogae 
X,  69),  der  erste  Teil  ist  nach  einer  Zeüe  die  das  ganze 
Alphabet  und  at)  enthält,  wiederholt,  darunter  Codex 
monasterii  sancti  Maximini  Archiepiscopi  Treuerm-um  \ 
(15.  Jh.),  am  unteren  Rande  steht  Liber  Sancti  Maximini  in 
Maiuskeln  des  9./10.  Jh.  mit  dem  Zusatz  des  12.  Jh.  si  quis 
eum  abstiderit  |  Anathema  sit  Amen.  \  Von  einer  Hand 
des  15.  Jhs.  ist  die  Signatur  C  7  eingetragen.  Petreius 
schrieb  ebenfalls  auf  dies  Blatt:  Bx  lihris  Imperialis 
Monasterij  \  s.  Maximinj'.-  ~  und  N.  ISO.  Ein  weiterer  Be- 
sitzvermerk des  12.  Jh.  steht  auf  Bl.  64"^  Codex  monasterij 
sancti  Maximiyii  iuxta  muros  trenerenses.  \  In  dem  St. 
Maximer  Katalog  A  ist  die  Handschrift  als  (ur.  148)  liber 
Filastri  episcopi  de  omnibus  heresibus,  in  quo 
Ambrosius  de  Joseph,  et  de  benedictionibus 
patriarcharum  et  expositio  psalmorum  a  „beatus 
vir  qui  timet  dominum"  usque  „beati  imma- 
culati"  in  uno  volumine  verzeichnet,  in  dem  Ver- 
zeichnis B  ist  sie  nicht  aufgeführt  =  Görres  21  -- 
Coblenz  13. 

Diese  Handschrift  wurde  wahrscheinUch  zuerst  von 
Johannes  Siehardus  zu  seiner  1528  in  Basel  erschienenen 
Ausgabe  des  Filastrius  benutzt  (vgl.  Paul  Lehmann, 
Johannes  Siehardus,  München  1911,  S.  60  u.  200f.).  Sie 
galt  dann  als  verschollen,  bis  sie  1902  aus  Görres'  Besitz 
auftauchte.  Die  erste  Nachricht  davon  gab  Ludwig  Traube 
im  Neuen  Archiv  XXVII  (1902),  S.  738;  darauf  unter- 
suchte sie  in  ungenügender  Weise  A.  Engelbrecht  in  den 
Sitzungsberichten  der  Wiener  Akademie  CXI; VI  (1903), 
S.  46  ff.  Eine  eingehende  und  sorgfältige  Beschreibung 
gab  dann  Friedrich  Marx,  Über  die  Trierer  Handschrift 
des  Filastrius,  zur  Ergänzung  der  Wiener  Ausgabe ;  in 
Berichte  der  Sächsischen  GesellBchaft  d.  Wissensch.,  phi- 
lolog.  histor.  Klasse  1904,  S.  43ff. 

Filastrius,  De  omnibus  haeresibus  u.  a. 

Auf  Bl.  P  steht  in  Uncialschrift  das  Inhalts- 
verzeichnis des  Bandes: 

In  hoc  Corjwre  Conti\nentur  Id  Est  Filastri  | 
Episcopi  Brixnnae  Cinitatis  \  De  Omnibus  Heresibus  j 
Sancti  Ambrosii  De  losejih  j  Eiusdein  De  Beiiedictlo-\ 
nibus  Patriarcharum.  |  (Zwischen Zeile  1  und  2  grün: 
In  Nomine  Patris.^ 

1)  Bl.  2"^  0.  Ü.  Filastrius,  De  omnibus 
haeresibus. 

Anf.  De  haereseon  diuersa  pestilentia  uariisque 
erroribus  \   qui  ab  origine  rnundi  .  . .  (Prolüg). 

Bl.  2^  Hie  itaque  heretiro\rum.  est.  numerus 
a  mundi  |  initio  atque  origin<(e)  \  (Kapitale,  die 
Zeilen  1  und  3  rot). 

Anf.    Primi  sunt  ofitae  qui  dicimiur  seipentinl . .  . 


16 


Görreshandschriften 


=  Migne  XII,  1112—1302,  doch  ist  diese 
Ausgabe  überholt  dui-ch  die  von  F.  Marx  im 
Coi-pus  scriptorum  ecclesiasticorum  Bd.  38,  Wien 
1898  besorgte.  Diese  Trierer  Handschrift  ist 
darin  allerdings  noch  nicht  benutzt,  doch  hat 
Marx  ihre  genaue  Untersuchung  in  der  oben  ge- 
nannten Abhandlung  vorgenommen. 

Sohl.  Bl.  64^  . . .  et  imperitiam  coniunctam  utro- 
nimque  |  condemnaret.  Amen  Deo  Gratias  Semper.  \ 

—  Explidt.   Füastri.  Episcopi.  \  Brixiani  De  Om- 
nibus Heresibus;  ||  (Kapitale). 

2)  Bl.  65"^  Incipit  Beati  Ambrosii  Episcopi 
Me\diolanensis;  De.  loseph.  |  (Unciale). 

Anf.    Sanctorum  uita.  caeieris  nornia  iduendi . . . 

=  Migne  XIV,  G73— 704;  zu  der  Wiener 
Ausgabe  von  Schenkl  im  Corpus  Script,  eccl.  32 
hat  Marx  in  dem  oben  angeführten  Aufsatz  S.  51 
einige  Nachträge  gegeben. 

Schi.    Bl.  87"^ . . .  audite  israhel  !  patrem  uestrum. 

—  Explicit  Sancti  Ambivsii.  De  loseph:   unmittel- 
bar anschließend: 

3)  Incipit  Eiusdem  |  De  Benedictionibus 
Patriarcarum  [j  (rot,  Unciale). 

Anf.  Primum  oinnium  quantam  discimus  paren- 
tibxis  I  referre  reuerentiam  . . . 

=  Migne  XIV,  707—727. 

Schi.  Bl.  103^  .  .  .  Ego  jylan\taui  /////  apollo 
rigauit.  rigaidt  deo  gracias.  || 

4)  0.  U.  S.  Augustinus,  Expositiones 
in  psalmos  111 — 117. 

a)  Anf.  Bl.  104"^  Credo  quod  attendistis  fratres.. . 
=  Migne  XXXVII,  1467—1470. 

Schi.  Bl.  107^  . . .  perditionis  supeii-idebit.  \  — 
Finit  Explanatio  Psalmi.  CXI.  j  (rot,  Unciale). 

b)  Bl.  107^  Iticipit  PsalnmsCXn. \(\Jncia\e). 
Anf.    JVostis  fratres  et  saepissime  audistis  . . 

=  Migne  XXXVII,  1471—1475. 
Schi.    Bl.  112"^...  impia  segre\gatam.  —   Fi7Üt 
Explanatio  Psalmi.  CXII.  j  (Unciale,  rot). 

c)  Bl.  112'-  Incipit  Psalmus  CXIII  |  (Un- 
ciale). 

Anf.  LegiinusquidemNotisdmumqu\e  retinemus... 
=  Migne  XXXVII,  1475—1481. 
Schi.  Bl.  \n^ perpetuo  remaneret.  \  —  Finit Sermo 
Pnnws.  (rot,  Unciale). 


d)  Bl.  IH'  Item  Tractatus  Ex  Psalmo. 
CXIIL  (Unciale). 

Anf.      Cum  fostasse  [!]  ornnium  psalm,orum  . .  . 
=  Migne  XXXVII,  1481—1486. 
Schi.    Bl.  122'^. . .  et  usque  in  sectdum  ||  — 
Bl.  123'-  Finit  Explanatio  (rot)  |  Psalmi.  CXIII.  \ 
(Kapitale). 

e)  Bl.  123'-  Incipit  Psalmi.  CXI III.  \  (rot, 
Kapitale). 

Anf.     Dile.vi  quoniam  exaudiet  . . . 
=  Migne  XXXVH,  1486—1490. 
Schi.    Bl.  126"^. . .  in  regione  uiuorum  |  —  Finit 
Explanatio  |   Psalmi.  CXIIII.  |  (rot,  Kapitale). 

f)  Bl.  126^  Incipit  Psalmi.  CX  V.  \  (Kapitale). 
Anf.  Notissimum.  esse,  arbitror  sanptitati  uestre . . . 
=  Migne  XXXVII,   1490—1495,    die  kurze 

Expositio    von   Psalm    116    ist    unmittelbar   an- 
geschlossen, ohne  besondere  Überschi-ift. 

Schi.  Bl.  1 30^  .  . .  qne  ndnatus.  est.  inipiis;  — 
Finit  Explanatio  Psalmoivin  CXV Et  CXVI  \  (rot, 
Kapitale). 

g)  B1.130^  Licipit  Psalmi.  CXVII  \  (Kapi- 
tale). 

Anf.     Audiuiinus   fratres   animonentem   Nos  .  .  . 
=  Migne  XXXVI,  1495—1501. 
Schi.    Bl.  1 35^' . . .  quam  laus  dei  et  semper  alleluia. 
Amen.  I  —  Finis  Expositio  Psalmi.  CX  F77|| (Kapitale). 


Görres  22  =  Lat.  Fol.  730 

(Himmerod) 
Perg.  102  Bll.  (33x23,5).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.).  102  Blätter 
heutiger  Zählung  in  13  Lagen  zu  je  8  Blättern,  doch 
sind  von  Lage  XII  (zwischen  Bl.  94  und  95)  zwei 
Blätter  mit  Text  ausgeschnitten.  An  dem  Bande  waren 
drei  Schreiber  tätig,  der  erste  schrieb  Bl.  1 — 63'''  zwei- 
spaltig auf  Linienschema,  39  Zeilen,  Schriftfeld  26,5x16,8, 
Spaltenbreite  8,  rote  Überschriften  und  Initialen,  am  Rande 
zahlreiche  Nachträge  von  verschiedenen  Händen  des  15. 
und  16.  Jh.  Der  Schreiber  hat  eine  äußerst  schlechte 
Rußtinte  benutzt,  die  an  einzelnen  Stellen,  besonders  auf 
den  ersten  Blättern  völlig  abgesprungen  ist,  später  hat 
dann  ein  anderer  versucht,  die  Buchstaben  nachzuziehen, 
jedoch  mit  geringem  Erfolg.  Die  zweite  Hand  schrieb 
die  Hymnen  Bl.  63'"— 64'',  vierspaltig,  88  Zeilen,  Schrift- 
feld 28,5  X  20,5,  Spaltenbreite  4 — 4,5,  rote  Initialen  und 
Überschriften.  Die  dritte  Hand  schrieb  dann  Bl.  65' — 102, 
zweispaltig,  Linienschema,  43  Zeilen,  Schriftfeld  25x18, 


Görreshandschriften 


17 


Spalteubreite  8,5,  rote  Überschrilten  und  Initialen,  hier 
auch  am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten.  Auf  Bl.  1' 
steht  die  alte  Signatur  A.  xxv.  Auf  Bl.  56  ist  unten  ein 
Beaitzvermerk  ausgeschnitten,  einen  anderen  durch  Chemi- 
kalien zu  beseitigen  ist  Bl.  102*''  versucht  worden,  doch 
ist  noch  schwach  erkennbar: . . .  himmerode  ordinis  |  Cister- 
ciensis   IVeuerensis.  diocesis  \  =  Görres  22  —  Coblenz  78. 

A  1 1  e  g 0 r i  a e  v e t e r i s  et   n  o  v i   t e s t a m  e  n t i. 

lohannes    Damasceiius,     Liber    gestorum 

Barlaam  et  losapliat. 

1)  Bl.  F  o.  Ü.  Allegoriae  veteris  et  novi 
testamenti. 

Bl.  \^'^ Iiicipinnt  allegorie  quinqne  librorum 
vioy\si  de  neterl  tesiamento.  \  (rot). 

Änf.  In  precedenlibus  premissa  descriptione 
origi\nis  .  .  . 

Es  folgen  die  Allegorien  des  Alten  Testaments 
und  von  Bl.  44^''  ab  aucii  der  Evangelien;  letztere 
aber  nur  in  stark  gekürzten  Auszügen;  gedruckt 
sind  sie  bei  Migne  als  Appendix  zu  den  Werken 
Hugos  von  St.  Victor  CLXXV,  633—810,  die 
Handscbrift  schließt  mit  cap.  III  des  IV.  Buches. 

Schi.  Bl.  G3^'^  . . .  ei  summe  homis  deus.  conser- 
uiitiir  i't  iion  pieribil.  || 

2)  Bl.  63^0  o.  Ü.  Hymnen. 

a)  Bl.  03^°    hicipit    oratio    ernte  '   (psut- 
teriuni  beaie  Marie)   (rot). 

Anf.    A.d  regales  uocatus  nuptias. 

Inter  mense  celestis  copias  . . . 
gedr.  jNIone  II,  25-1.     Chevalier  Repert.  hj'mn. 
n.  242. 

Schi.     Michi  laxes  et  Ulis  peccamina. 

b)  Bl.  tiä^'^  htcipii  I  psaltei'ium  beute  Marie |  (rot). 
Anf.    jive  uirgo  uirginum  per  quam  uir  beatus. 

Visitanii  miseros.  7wbis   ex  te  luitug  .  .  . 
gedr.  Mone  II,  2.57.   Chevalier  a.  a.  U.  n.  2269. 
Schi.    Bl.  64'^°  Vbi  laiis  et  uisio   gtoi  ie   dhdue. 

Omnibus  est  omnia.  fiiiis  sine  fine. 
Gloria  fine  carens  sit  tibi  ciiyo  juirens.  ^4»it'/(.||(rot.) 

3)  Bl.  65™  Incipit  liber  gestorum  barlaam 
et  losaphat  \  seruorum  dei  editus  a  lohanne 
damasceno  greco  [  sermone  viro  sancto  et 
erudito.  |  (rot). 

Anf.     Cvni  cepissent  monasteria  constnii  \  . .  . 
gedr.  Hain  nr.  5913/14  und  später;  vgl.  Migne 
Patrol.  Graec.  XCIV.  159 ;  s.  auchßose  n.  804—808. 


Am  unteren  Rande  von  Bl.  (iri"'  von  einer  Hand 
des   15.  Jh.:  Hlc  über  legilur  ad  CoUaciones  | 

Schi.  Bl.  102^*^  ...  Iwnor  et  [  imperium.  gloria 
et  niagtiifice)icia  cum  patre  et  sjriritu  sancto  1  nunc 
et  semper  et  in  secula  seculorum,  Amen.  —  Oracio.  j 
(rot),  es  folgt  ein  kurzes  Gebet,  das  in  den 
Drucken  fehlt.  Auf  den  Besitzvermerk  folgt  noch 
Gloria  fine  carens  sit  tibi  idrgo  parens.  \\  (rot). 


Görres  23  =  Lat.  Fol.  731 

(Himmerod) 
Perg.  II +  150  Bll.  (30x20).    XIII.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Schafleder  bezogen,  ohne 
Verzierung.  150  Bll.  heutiger  Zählung,  in  20  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  mit  Ausnahme  der  Lagen  II,  III,  VI,  X, 
XVII  zu  je  6  Blättern.  Nur  am  Schluß  von  Lage  IV 
steht  eine  römische  Zahlenmittelkustode.  Der  ganze  Band 
von  einer  Hand,  zweispaltig,  Scliriftfeld  22,5x15,  Spalten- 
breite 7,  vollständiges  Bleistiftlinienschema,  35  Zeilen ; 
rote  Überschriften  und  Initialen  nur  in  der  ersten  Hälfte 
der  Handschrift  und  auch  dort  selten,  Bl.  63"  0  schwarz, 
dann  keine  Initiale  mehr.  Die  alten  Besitzvermerke  Bl.  1 
und  1 50  sind  weggeschnitten,  auf  Bl.  II'  ausgelöscht,  aber 
z.  T.  noch  lesbar  Liber  nioiMsterü  sancte  imirie  [  riryinis 
de  hymrt)'...  \  Claustri  ]  (15.  .Jh.),  stehen  geblieben  ist  der 
Eintrag  B1.79'  Liber  mmmchonim.  S.  Marie  in  Himmerode 
ordinis  Cisterciensis.  Treuerensis  diocesis.  \  (14.  Jh.).  Auf 
Bl.  1'  unten  die  alte  Signatur  .  //  xx.  =  (lörres  23  — 
Coblenz  .35. 

Vorgeheftet  sind  dem  Bande  zwei  Blätter  (I  und  II), 
von  denen  I,  wie  die  abgeplatzte  Vorderseite  zeigt,  ur- 
sprünglich die  Innenseite  des  Vorderdeckels  des  alten 
Einbandes  bekleidete,  II  als  Vorsatzblatt  diente.  Diese 
Blätter  enthalten  Bruchstücke  aus  dem  Doctrinale 
des  Alexander  de  Villa  Dei,  Bl.  I'  Vers  46—84, 
jjrunj,  yg,.g  3(j5 — 45(j  ,jjij  Interlinear-  und  Marginalglossen 
(12.  Jh.).  (Anf.  Er.  vel  ir  aut  um.  ud  us.  aut  eus.  pone 
secimda  \  . . .) 

Haimo,   Expositio   super   Isaiam 
p  r  o  p  h  e  t  a  m. 

Bl.l™/?iC*j)i(  p)refa'\cio  haimonis\  in  ysayam\ 
prop/ietam  j  (rot). 

Anf  Isaias  propheia  (rot)  ,  nobili  pjrosupia 
ortus  .  .  . 

Bl.  P*"  Explicit  prefacio.  j  Incijyit  explanatio  ysaie 
prophete  \  (rot). 

Anf.     TJisio  i  ysaie  (rot)  |  filii  umos  quam  |  uidit . . . 

=  Migne  CXVI,  715—1086.  Keine  Buch- 
und  Kapiteleinteilung.    Die  Kapiteleinteilung  mit 


18 


Görreshandschriften 


der  bei  Migne  übereinstimmend,  ist  erst  im  15.  Jli. 
hinzugefügt,  z.  B.  El.  98>-,  139^  u.  ö.  Die  Kapitel- 
nummern sind  mit  Blei  in  römischen  Zahlen  auf 
den  Blättern  oben  rechts  vornotiert. 

Schi.  Bl.  150^''  .  .  .  sed  de  sua  li\beratione ;  — 
Explicit  expositio  \  Heymonis  Super  ysaiamprophetam  |[ 
(von  späterer  Hand  hinzugefügt).  Darauf  folgen 
von  einer  Hand  des  13.  Jh.  (T  Sol  ociies  maior 
dicitur  terra,  sie  beata  virgo  Maria  vniuersis  I  sanctis. 
octo  prerogatiiiis  gracianim  excellentior  esse  rion 
dubitatur  |  .  .  .  7  Zeilen.  Danach  Augustinus  in 
libro  de  ciuitate  dei.  quo  ardine  miindus  consu- 
mabitnr.  j  . . .  5  Zeilen.  Darunter  von  der  Hand,  die 
die  Handschrift  schrieb:  Explicit  Liber  Heymonis 
super.  ysa\iam  propltetam  (von  anderer  Hand,  die 
das  erste  , explicit'  schrieb  monuclionun  S.  Made  ; . . . 
—  Der  Rest  ist  weggeschnitten.) 


Görres  24  =  Lat.  Fol.  732 

(Himmerod) 
Perg.  200  Ell.  (29  x  20,5).    XII.  Jh.  2. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.). 
200  Blätter  heutiger  Zählung  in  25  Lagen  zu  je  8  Blättern. 
Am  Ende  jeder  Lage  Zahlenniittelkustoden  bis  Lage  XXI. 
Der  ganze  Band  von  einer  Hand  des  ausgehenden  12.  Jh., 
vollständiges  BleistiftUnienschema,  29  Zeilen,  Schriftfeld 
21,5x14,8.  Rote  t^berschriften,  größere  blaue,  rote  und 
grüne  Initialen  mit  ganz  einfachen  Verzierungen.  Kor- 
rekturen vielfach  von  anderer  gleichzeitiger  Hand.  Blatt  1' 
ist  der  Besitzvermerk  ausgeschnitten,  Bl.  1'  sind  noch  die 
Spuren  der  alten  Signatur  .Aviij.  zu  erkennen,  Bl.  200' 
ist  der  Besitzvermerk  mit  Chemikalien,  die  das  Pergament 
zerstört  haben,  getilgt.  Bl.  120'  ist  er  aber  stehen  ge- 
blieben: Liber  monachonim.  S.  Meine,  in  Himmerode 
ordiiiis  Cisterciensis.  Treuerensis  diocesis  |  (14.  Jh.). 
Einzelne  Seiten  sind  beim  Neubinden  ausgebessert.  Auf 
Bl.  34"  lateinisches  rotes  Kreuz  mit  Beischiift,  stark  be- 
schnitten =  Görres  24  —  Cobleuz  10. 

S.  Augustinus,  E n a r r a t i o n e s  in 
psalmos  101 — 118. 

1)  Bl.  P  Tncipit  tractatus.  S.  Augustini 
episcopi  de  psulmo  centesimo.  I".  |  Oratio  pau- 
pens  dum  anxiaretur  et  coram  doniino  |  effunderet 
preceiii  suam.  |  (rot). 

Anf.  Ecce  vnvs  pauper  erat.'  |  et  non  orat  in 
sllenfio  .  .  , 


Es  folgen  nun  nacheinander  die  enarrationes 
von  Psabn  101  —  181,  =  Migne  XXXVII,  1293 
bis  1596.  Die  Einteilung  in  sermones  genau 
wie  in  der  Ausgabe.  Die  Anfänge  sind  102 
Bl.  14^  103  Bl.  26v,  101  Bl.  62'-,  105  BL  71^, 
106  Bl.  SV,  107  Bl.  SO--,  108  Bl.  90^  109  Bl.  99^ 
110  Bl.  IIP,  111  Bl.  ll.S'-,  112  Bl  lie--,  113 
Bl  119"^,  114  Bl.  126'-,  115  Bl.  129'-,  116  Bl.  131^, 
117  Bl.  131^,  118  Bl  135'-  mit  sämtbchen  32  Ho- 
milien  des  118.  Psalms. 

Schi.  Bl.  196''  .  .  .  primos  ab  eadem  littera  in- 
cipiunt.  quam  prepo\nunt.  —  Explicit.  Omeliarum. 
Tractatvs.  Psalmi.  Centeaimi.  XV III.  ;  (Kapitale, 
abwechselnd  ein  schwarzer  und  ein  roter  Buch- 
stabe). 

2)  Bl.  196'"  Augustinus.  In.  Epistola.  Ad. 
Galatas.  {  (Kapitale,  abwechselnd  ein  roter  und  ein 
schwarzer  Buchstabe.) 

Anf.  Dico  autem  spiritu  ambulatef  . . .  Quod 
ergo  est  ad  |  galathas  concupiscentias  carnis  . . .  nicht 
bei  Äligne,  die  Abhandlung  ist  auch  kein  Aus- 
zug aus  der  Expositio  des  Augustin,  sondern 
diesem  nur  zugeschrieben. 

Schi.  Bl.  200''  .  .  .  ita  nemo  dubitat  animosi- 
tates  I  ad  animum  pertinere.  ""-^|| 


Görres  25  =  Lat.  Fol.  733 

(Himmerod) 
Perg.  164  BU.  (28x22,5).    XIIL«  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken,  auf  denen  H  WH  eingraviert  ist,  und  Metall- 
schließen. Der  Band  besteht  aus  zwei  ursprünglich  selb- 
ständigen Teilen,  die  wohl  erst  in  dem  Neuband  zu- 
sammengekommen sind.  Der  erste  Teil  umfaßt  Bl.  1 — 160, 
in  20  Lagen  zu  je  8  Blättern,  auf  Lage  XIV  folgen  2  be- 
sonders geheftete  Blätter,  Lage  XVI  hat  8 — 2  Bl'ätter. 
Zahlenniittelkustoden  und  Reklamanten,  die  anfangs  durch 
starkes  Beschneiden  fortgefallen  sind:  zum  ersten  Mal 
erkennbar  auf  Bl.  80"  und  zwar  XIII,  so  daß  also  ur- 
sprünglich am  Anfang  noch  3  Lagen  vorhanden  waren, 
die  jetzt  verloren  sind.  Der  ganze  erste  Teil  ist  von 
einer  Hand,  zweispaltig,  auf  vollständigem  Bleistiftlinien- 
schema geschrieben,  45  Zeilen,  Schriftfeld  23,5x16,5, 
Spaltenbreite  8.  Rote  Überschriften  und  einfache  rote 
und  grüne  Initialen  bei  den  einzelnen  Abschnitten. 
Zahlreiche  Marginal-  und  Interlinearglossen,  von  anderen 
doch  gleichzeitigen  H'änden,  teilweise  durch  Beschneiden 
beschädigt.     Bl.  160"''  ein  Nachtrag  von  sehr  viel  jüngerer 


Görreshandschriften 


19 


Hand,  die  anfangs  die  alte  Schrift  nachzuahmen  ver- 
sucht, es  aber  bald  aufgibt;  da  sie  mitten  im  Text 
abbricht,  muß  man  annehmen,  daß  auch  am  Schluß 
einige  Blätter  fehlen.  Der  zweite  Teil  von  einer  anderen, 
aber  gleichfalls  um  die  Wende  des  13.  und  14.  Jh. 
fallenden  Hand,  besteht  nur  aus  einer  Lage  von  4  Blättern, 
ebenfalls  zweispaltig  und  Linienschema  mit  45  Zeilen, 
Schriftfeld  23x16,5,  Spaltenbreite  7,6.  Auf  Bl.  1'  ist 
am  oberen  Rande  die  Besitznotiz  ausgeschnitten,  stehen 
geblieben  lAber  und  am  unteren  Rande  die  alte  Signatur 
.  Pxxiij.  Bl.  73'  ist  der  Eintrag  mit  Chemikalien  zu  tilgen 
versucht,  aber  noch  erkennbar  Liber  nionachm-um  S.  Marie 
in  Hymmerode.  wdinis.  Cistercensis.  Treuerensis  diocesis  \ 
(14.  Jh.),  derselbe  Eintrag  von  der  gleichen  Hand  ist 
Bl.  160"  stehen  geblieben;  ein  gleicher  Vermerk  aus  dem 
späten  15.  Jh.  auf   Bl.  69"  =  (iörres  25  —  Coblenz  61. 

Petrus  Manducator  (Comestor),  Historia 
scholastica  und  Pseudo-Methodius. 

1)  Bl.  l"""  Epistola  peiri  manducatoris.  In 
scolasticam  historiam.  I  (rot). 

Anf.  Heuerendopalri.  et  doniinosuo.  Guülemmo'l 
dei  grada.  senonensi  (verbessert  aus  senocensi)  ai-cld- 
episcopoi  Petrus,  seriius  [  a;j)i.  preshiiev  Ti'eceiisix. 
xdtam  bonam.  et  exiliiin  j  heatiun.  Causa  suscejiLi 
laboris  .  .  . 

Incipit  Prefacio.  ]  (rot,  Majuskel). 

Imperatori^  maiestatis  est.'  in  palatio  tres  ha\bere 
mansiones  .  .  . 

gedr.  ist  das  Werk  des  Petrus  bei  Migne 
CXCVin,  1 054—  1 722,  vgl.  dazu  Rose  n.  1 2  5  (Pliill. 
1837),  und  n.  863— 8G4.  Über  den  Seiten  rot 
die  Überschrift  der  Bücher.  Der  erste  Teil  schließt 
hier  mit  cap.  1  des  2.  Buches  der  Makkabäer  auf 
Bl.  113^"  ßlio  Si/monis.  proseqnentes.  \\ 

Bl.  113^''  folgt  ein  Verzeichnis  der  persischen 
Könige  und  der  römischen  Kaiser,  es  schließt 
mit  den  12  Richtern  auf  Bl.  114™  (Cyrus  reynaint 
XXX"  Minis  .  .  .  Samson  j  XA'.  qui  sunt  in  vniueiso 
ca.  XC.  IX.  II  Bl.  lll'-b  unbeschrieben. 

Bl.  115''"^  folgt  dann  die  Fortsetzung  der 
Historia  scholastica  mit  cap.  II  der  Makkabäer, 
hat  aber  merkwürdiger  Weise  die  Überschrift: 
Ineipiunt  histori^  euangelistarum.  De  '  conirnen- 
dacione  lohannis  hyrcanj  (rot).  ^  \  Anf.  Moiiuo 
Synio)if  ...  die  eigentliche  historia  evangelistarum 
beginnt  Bl.  117™  ohne  weiteren  Zwischenraum. 
Die  Additiones  weichen  Welfach  von  der  Ausgabe 
ab;    die   Glossen    mit    zum    Teil   umfangreichen 


Erklärungen.  Auf  Bl.  48^'  am  Schluß  des  Deuter- 
onomium  hatte  der  Schreiber  bereits  mit  der 
historia  evangelistarum  begonnen  und  1 '/.,  Spalten 
geschrieben,  sie  dann  aber  rot  gestrichen  und 
Bl.  49™  mit  dem  Josua  begonnen. 

Schi.  Bl.  160^''  .  .  .  in  loco  inagis  honora\bili 
scilicet  in  cathacumbis;  —  Expliciunt  actus  aposto- 
loi'uni.  (rot).  II 

Es  folgt  dann  von  späterer  Hand  der  Zusatz: 
de  concordia  officioruni  clericorum  et  inona- 
choriim  |  sumptiirn  ex  libro  de  ecclesiasticis 
officiis.  Olim  diuinum  officium  |  in  ecclesia  ageha- 
tur . . .  bricht  mitten  im  Text  ab. 

2)  Bl.  161™  Tncij^it  proloyus  de  scripitts 
methodij  martiris.   |  (rot). 

Anf.  Wethodius  olympi  licie  .  .  .  auf  diese  Vor- 
bemerkung aus  Hieronymus  folgt:  Incipit  rene- 
latio  I  deinicio  et  f'ine  uiundi  methodio  martiri 
facta  diuinitus.  \  (rot). 

Anf.  Scienduni  est  quod  exeuntibus  quidein 
paradyso.'   .  .  , 

Der  Pseudo-Methodius.  Drucke  Hain  11119— 
11122;  vgl.  auch  Rose  n.  166,  1   =  Phill.  1672. 

Schi.  Bl.  164™  .  .  .  a  quo  eripiamur  per  graciam 
et  hunianitatem  domini  nostvi  |  iliu  xpi.  qui  uiuit  et 
regnat  cum  patre  et  spiritu  sancto  deus  in  secuta 
seculorum.  Amen.  ■ —  Finit  liber  methodij  de  \ 
inicio  et  fine  mundi.  ||  (rot). 

Bl.  164^''  unbeschrieben. 


Görres  26  —  Lat.  Fol.  734 

(Himmerod) 
Perg.  125  Bll.  (28,5x20,5).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jb.),  Metall- 
schließen, auf  dem  Rücken  Zettel  mit  der  Signatur 
Mß.  V.  7.  125  Blätter  heutiger  Zählung  in  16  Lagen  zu 
je  8  Blättern,  mit  Ausnahme  von  Lage  XVI  zu  6  Blättern, 
von  der  aber  schon  das  letzte  Blatt  vor  dem  Neubinden 
fehlte.  Der  Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben,  eine 
Ausnahme  bilden  anscheinend  Bl.  25' — 40",  die  sehr  viel 
gröber  und  weniger  sorgfältig  ausgeführt  sind.  Doch 
ist  es,  trotz  einiger  abweichender  Buchstabenformen 
nicht  völlig  ausgeschlossen,  daß  auch  dieser  Teil  von 
der  gleichen  Hand  ist  wie  die  übrigen.  Denn  während 
der  ganze  Band  aus  glattem,  leicht  beschreibbarem  Per- 
gament besteht,  sind  diese  Blattei   rauh,  so  daß  vielfach 

3* 


20 


Grörreshandschriften 


die  Tinte  auseinandergeflossen  ist.  Langzeilen,  voll- 
ständiges Bleistil'tlinienschema,  29 — 30  Zeilen.  SduiftfelJ 
23,5x15,5.  Rote  Überschriften,  au  den  Abschnitten  rote 
und  grüne,  leicht  verzierte  Initialen;  große  ornament- 
gezierte Initiale  0  auf  Bl.  1'.  An  den  Rändern  ver- 
einzelt Korrekturen,  Nachträge  und  Stichworte  von  anderer 
gleichzeitiger  Hand,  daneben  einige  Bemerkungen  von 
einer  Hand  des  16.  Jh.,  beide  durch  Beschneiden  be- 
schädigt. Besitzvermerke  auf  Bl.l'.  LIBER.  (abwechselnd 
rot  und  schwarz).  Beate  Marie  in  Himmerode  j  (12.  Jh.), 
die  beiden  letzten  Worte  radiert.  Am  unteren  Rande 
.  H  xxiiij.  (14.  Jh.).  Bl.  125'^  am  unteren  Rande  Ich  hören 
zo  hymmenroyde  ■]  —  |  (14.  Jh.),  das  letzte  Wort  durch 
Chemikalien  zum  Teil  getilgt  =  Görres  26  —  Coblenz  69. 
Über  sonstige  Einträge  auf  Bl.  1  siehe  unten. 

Hoiiorius  Augustudoiiensis,  Speculum 
ecclesiae. 

Bl.  P  Procniiuin  in  libro  qiii  iiocatur  sue- 
culutn  ecclesie.  |  (rot). 

Anf.  Cvin  proxinie  in  roniienlii  iio.slru  i'esiileres. 
el  nerbum  fralrilms  .  .  . 

Inripit  jirolofjus  seqiwntis  operis.  j   (rot). 

Anf.  Perilissimi  pictores  Ambrosiits.  Augustinus, 
iheronintus  .  .  . 

Incipit  liher  j   (rot). 

Anf.      Cvm  igitur  vis  alloqui  popubun  .  .  . 

Sermo  in  natiuitate  dotnini  (rot). 

Anf  Letentiir  celi  et  exullet  terra  .  .  .  Merito 
iuhentur  hodie  .  .  . 

gedr.  ist  diese  große  Sammlung  von  Predigten 
bei  Migne  CLXXII,  815— 1094,  vgl.  dazu  A. 
Linsenmayer,  Geschichte  der  Predigt  in  Deutsch- 
land, München  1886,  S.  194ff.  und  Jos.  Ant. 
Endres,  Honorius  Augustudonensis,  Kempten  1  iiOii, 

S.  29  ii: 

Die  Handschrift  stimmt  mit  der  Ausgabe  über- 
ein   bis    Bl.   Iii4''  .  .  .    conregnare    ualeamus.      Uli 
oadus  nOH  vidit.  ,   (Migne    a.  a.  O.  1082  C),    die 
folgenden  Abschnitte  der  Ausgabe  fehlen  und  es 
wird    gleich    fortgefahren:    Heati   immaculati .  .  . 
Perpendere  fratres  oportet  . . .  (M.  1087  A  Z.  10)  bis 
teiidentes.  j  (M.  1088  0  Z.  12),  dann  folgen  die  Verse 
in  völlig  anderer  Fassung  als  in  der  Ausgabe: 
J^er  me  transite.  qid  querilis  atria  uite.  —  karitas 
Exiliuni  fugite,  painam  properando  redite  .  .  . 
(o7  V.)   Danach  wieder   der  Prosatext  wie  in 
der  Ausgabe,  er  geht  bis  Migne  1094  A  Z.  5,  der 
folgende  Abschnitt  der  Ausgabe  fehlt. 


Schi.  Bl.  125*'  cum  xpo  laureati  gav\dearmis. 
Vhi  ocuhis  non  uidit.  nee  auris  audiuit.  nee  in  cor 
lionihiis  ascen\dit.  qui;  jjreparaxdt  deus  diligentibus 
ne.  —  E,v\plicit  speadum  ecclesie  (rot)  [  En  per  le  xpe 
tandetn  Über  explicii  iste,  qui  est  ecclesie  de  claustro  1 
diclo  Hiinmemode\\,  dieser  Nachsatz  fast  völlig  zer- 
stört und  zwar  absichtlich. 

Auf  Bl.  P  sind  von  anderen  Händen  des 
13.  Jli.  Exempla  eingetragen. 

visio  1  (am  Rande)  Cum  quidam  nionacus  in 
claraualle  composuisset  sequentem  |  oracionem  appa- 
ruit  ei  beata  uirgo  .  ,  . 

II.  cum  quidam  monaais  m'dinis  cistereij  laicus 
uellet  discere  .  .  . 

III.  neue  Hand.  Gloriosa  uirgo  maria  uenit  in 
noiunis  [!]  (auf  Rasur)  cum  comitatu  |  suo  ad  obituin 
cuiusda7H  momichi  dicens  ad  enm.  ueni  di/ecta  co- 
lumha  .  . . 


Görres  27  =  Lat  Fol.  736 

(Himmerod) 
Perg.  143  Bll.  (30,5x22,6).    XIII.  Jh. 

Holzeiuband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 143  Blätter  heutiger  Zählung  iu  18  Lagen  und 
zwar  I— III,  V— IX,  XI,  XII,  XIV,  XV,  XVI  zu  je  8, 
IV,  XIII  zu  8—1,  X  zu  4,  XVII  zu  10  und  XVIII  zu 
10+1  Blättern.  Bl.  31  ist  bis  auf  einen  geringen  Rest 
ausgeschnitten,  auf  Bl.  Iti"  die  Mittelkustode  II,  Bl.  91» 
eine  Reklamante.  Der  ganze  Band  mit  Ausnahme  von 
Bl.  92' — 98'  von  einer  Hand;  allerdings  weicht  stellen- 
weise die  Schrift  ab,  so  daß  mau  auch  einen  Wechsel  der 
Hände  vermuten  könnte,  doch  liegt  der  Unterschied  wohl 
iu  der  verschiedenen  Beschaffenheit  des  Pergaments.  Voll- 
ständiges Linienschema,  teils  Blei,  teils  Tinte,  32 — .35  Laug- 
zeilen, Schriftfeld  24,5x15,5.  Rote  Überschriften  und 
Initialen,  Bl.  1'  größere  Initiale  O  mit  Blattornarneut,  rot 
und  grün.  Bl.  92' — 98'  weniger  sorgfältig,  aber  sonst 
denselben  Charakter  zeigend,  ohne  jeden  Schmuck.  Auf 
Bl.  1'  findet  sich  am  oberen  Rande  die  Signatur  .  C.  vij. 
(13.  .Ib.),  am  unteren  .  A.  xxi.  (14.  Jh.).  Ein  Besitzvermerk 
auf  Bl.  76'  Liher  nionachururn.  S.  Marie  in  Himmerode 
ordinis  Cisterciensis  Treiierensis.  diocesis  (14.  Jh.),  daneben 
eine  Zeichnung:  gotische  Fensterrose;  auf  Bl.  143'  ist  unten 
der  Besitzvermerk  abgeschnitten,  oben  ist  dies  Blatt  stark 
beschädigt,  so  daß  mehrere  Zeilen  verloren  gegangen  sind 
=  Görres  27   —  Coblenz  28. 

Tractatus  Anselmi  Cantuariensis  et 
Hugonis  de  S.  Victore. 

1)  o.  Ü.  Anseimus.  Cur  deus  homo. 


Görreshandsciu'iften 


21 


Bl.  l""  Incipit  prologus  in  lihrnm  Cur  deiis 
homo.  (rot). 

Auf.    Opus  subditum  propter  quosdam  .  .  . 

Explicit  prologiis.   Incipinnt  rapitula.   I.   |   (rot). 

Anf.    Questio  de  qua  totum  corpus  pendet  .  .  . 

=  Migne  CLVIII,  359—432. 

Schi.  Bl.  29'". . .  deo  non  nobis  attribuere  dcbemus.- 
qrd  est  i  benedirtus  in  secnln  secu/orum.    Amen.  | 

2)  Anseimus  Cantiuiriensis,  De  azymo 
et  fermentato. 

Bl.  29''  Pe  hoc  quod  greci  sacrificant  fer- 
mentatum  panem.  et  latini  azimum.  |  (rot). 

Anf.  Amhelmvs  Seruus  ^cclesi^  cantnariensüi^ 
Wateranuno  Nuemburgensi  |  episcopo.  Scienti  breuiter 
loqiior  .  .  . 

=  Migne  CLVni,  541—548. 

Schi.  Bl.  ?>V  ...  rationabiliter  repudiandum  iudi- 
catnr.  ||  Der  größte  Teil  des  Blattes  ist  abgeschnitten, 
Auf  Bl.  31'  Fragment  eines  Officium  s. 
Trinitatis. 

Hugo  de  S.Victore. 

3)  Bl.  32''  Incipit  liber  domini  liugonis  in 
Ecclesiasten.  j  (rot). 

Anf  Qve  de  libro  salomonis  qui  ^cclesiastes 
dicitnr  niiper  co  ram  nobis  disserui:  .  .  . 

=  Migne  CLXXV,  113—256,  vgl.  B.Haureau, 
Les  Oeuvres  de  Hugues  de  Saint -Victor,  2  A., 
Paris  188G,    S.  8fi'. 

Schi.  Bl.  92^  .  .  .  post  se  profutura  sint  ignorant. 

—  In  hoc  quoque  uanitas  est  et   afflictio  pessinia.  \ 

—  fJic  li/ni  /inis.  dictantis  et  hie  quoque  fini.<. ,  an- 
schließend: 

4)  0.  Ü.  Ecclesiastes  4,9  bis  Schluß  mit 
umfangreichen  Band-  und  Interlinearglossen. 

Anf    I  MJelius  est  ergo  duos  esse  .  .  . 

Anf  der  Glosse:  Melius  est  etc.  Quia  supeiiun 
quorundaiii  [  intclligentiani  super  .vpo  jyosuinms.  \  eadem 
reliqua  eodein  ordine  ,  transigamus.  .  .  . 

Schi.  Bl.  98"^  .  .  .  sine  bonum  \  sine  uujliim.  sit. 

Schi,  der  Glosse  Bl.  98^  .  .  .  ita  ßn,-in  loquendi 
ontues  pariter  audiamus.  Dominum  time  et  mandata 
eiits  observa.  hoc  est.  etc. 

5)  Bl.  99''  Incipit  argumentum  operis  seqvenlis.  \ 
(rot). 


Anf  Invisibilia  dei  a  creatnra  mnndi  per  ea  que 
facta  sunt  intellecta  conspiduntur.  ;  Tria  sunt  innisi- 
bilia  dei.  Potentia.  Sapientia.   Benignitas  .  .  . 

Explicit  argumentum.  Incipit  tractatus 
domini  hu  goni  s  de  opere  irium  die  r  u  m.  [ 
(rot). 

Anf.   Qvando  nichil  erat.  |  facere  tU  aliquid  esset. . . 

=  Migne  CLXXVI,  811—838  als  7.  Buch 
des  Didascalicons,  vgl.  Haureau  a.  a.  O.  S.  98  f 

Schi.  Bl.  113''  ..  .  octü\uns  pertinet  ad  reswrec- 
tionem.  |  —  Explicit  tractatus  domini  hugom's  de  opere 
trium  dierum.  \  Hec  qui  scripta  legis  rogo  scriptoris 
memoreris.  Liber  Sande  Marie  de  |  Hemmenroth. 
(rot),  dann  ein  Verzeichnis  der  folgenden  Trak- 
tate Hugos:  Item  tractatus  magistri.  !  (rot). 

6)  Bl.  11.3"^  Incipit  primns  tractatus  ma- 
gistri hugonis  de  meditatione  \  (rot). 

Anf.  3Teditatio  est  frequetis  cogitatio.  modum 
et  causam  et  rationem.  .  .  . 

=  Migne  CLXXVI,  993—998,  vgl.  Haureau 
a.  a.  O.  S.  135fF.. 

Schi.      Bl.  1 1 5""  ...  tempore  suo  apprehendat.  \ 

7)  Bl.  115"'  iJe  refectione  uerbi  dei.  \  (rot). 
Anf  Tn  refectione  duo  sunt  potus  et  cibus.  j  .  .  . 
=  Migne  CLXXVII,  558—559.  MisceU.  lib.  I, 

tit.  161  u.  162. 

Schi.     Bl.  11.5'    ...  qui  de  bono  deteriores  fiunt. 

8)  Bl.  11-5''  De  quinque  septcnis  .'.'.'.'.'  |  (rot). 
Anf.      Quin<pte  septena  frater  in  sacra  scrijitura 

inveni  .  .  . 

=  Migne  CLXXV,  405—410,  d.  h.  bis  cap.  4 
einschließlich,  vgl.  Haureau  a.  a.  0.  S.  22  ff. 

Schi.  Bl.  118''  .  .  .  et  cum  illud  respexeris.  me- 
mento  mei. 

9)  Bl.  HS""  De  obliuione  pre\tc}  itorum  ma- 
lorum.  et  delectatione  carnis  et  ira.  j  (rot). 

Anf  Gracia  dd  sit  tecuni.  ^\me».  Insipientem 
doctus  interrogas  .  .  . 

=  Migne  CLXXVII,  509—510,  Miscell.  Hb.  I, 
tit.  74,  vgl.  Haureau  a.  a.  0.   S.  209  f. 

Schi.    ^\.  IIQ^  ...  dotiec  intus  extingviitur.  Vale.\ 

10)  Bl.  119''  Incipit  soliloquiuni  Hrgonis 
de   arra  aniine  .  .  .   (rot). 

Anf.      Loquar  secreto  anime  mee  .'  et  amica  .  . 


22 


Görreshandscliriften 


=  Migne  CLXXVI,  951—970,  vgl.  Haureau 
a.  a.  O.  S.  124  ff. 

Schi.      Bl.   129'^    .  .  .  hoc    totis    xdribus    concu- 
pisco.,  —  Exjüicit  soiiloqitiutn  Imgonis  de  arra  anime; 
(rot). 

11)  Bl.  129^  Incipit  prologus  hugonis  (über- 
geschrieben) 111  cantico  pro  assumptione  beate 
uirginis.  \  (rot). 

Anf.  Accipe  frater  carissime  munuscnlum  spon- 
sionis  mee  .  .  . 

Bl.  1 30""  Expilicit  prologus.  Incipit  canticwn  pro 
assumptione  uirginis.  j  (rot). 

Anf.    Uerba  ipsa  nota  sunt  et  magna  dulcedine. .  .  . 

Sohl.  Bl.  13(5^  de  ly\hano>'  nem  coronaheris.,  — 
ExpLicit  canticuinpro  assumptione  beate  uirginis.   (rot). 

12)  Bl.  136''  Incipit  de  substancia  dilec- 
tionis,  I  (rot). 

Anf.     Cotidianum  de  dilectione  sermonem  .  .  . 

=  Migne  CLXXVI,  15—18  als  cap.  4  der 
Institutiones  in  decalogiuii,  vgl.  Haiueau  a.  a.  O. 
S.  62  f. 

Sohl.  Bl.  ISS''  .  .  .  sed  inordinata  cupi\ditas;  — 
Explicit  de  .<nibstantia  dilectionis.      (rot). 

13)  Bl.  138^'  Quid  uere  diligendum  sit.  |  (rot). 
Anf.      Uita  cordis  amoi'  est.   et  idcirco  |  •  •  . 

=  Migne  CLXXVII,  563—565,  Miscell.  lib.I, 
tit.  171. 

Schi.     Bl.    139''  .  .  .  auctor   u\niiiersoru)ii    deus; 

14)  Bl.  139""  Qnot  modis  diabolns  humiii- 
tatem  nostram  |  impugnat.  |  (rot). 

Anf.  Duobiis  modis  dyabolus  in  nobis  liumili- 
tatem     oppugnat  .  .  . 

=  Migne  CLXXVII,  565—567,  Miscell.  lib.I, 
tit.  172. 

Schi.  Bl.  140''  .  .  .  attestatione  ßrmare  con- 
cupiscit;  | 

15)  Bl.  140^  De  tribus  locis.  ,  (rot). 
Anf.     2na.  sunt  loca.  egiptus.  desertum  .  .  . 

=  Migne  CLXXVII,  524—525,  Miscell.  lib.  I, 
tit.  95. 

Schi.     Bl.  1 40^  bone  et  nudle  et  sole. 

16)  Bl.  140'^  De  duabus  pisci\nis.  ]  (rot). 
Anf.    Contemplantis  anima  ierusalem  dicitur  ,  .  . 
=  Migne  CLXXVII,  572—574,  MisceU.  Ub.I, 

tit.  174. 


Schi.     Bl.  141^  .  .  .  loco  cupiditatem  admitterc. 

17)  Bl.  141'*'  De  Septem  uicijs.  |  (rot). 
Anf      Septem  sunt  uicia.     Superbia  .  ,  . 

Schi.      Bl.  142"'   .  .  .  iniquitatis  opera  oriuntur. 

18)  Bl.  142''  De.  V.  slatibus  m^itabilitatis  hu- 
mane. ,  (rot). 

Anf.     Qvinque  Status  habet  uita  humana  .  .  , 
=  Migne  CLXXVII,  511—512,  MisceU.  lib.  I, 
tit.  77. 

Schi.  Bl.  142^  .  .  .  in  dolorem  cotifu.nonis' 
commutfdur.iT  Minor  est  labor  malam  concupiscentiam 
nincere.  quam  malam  conscieniiam  tolerare.  | 

19)  Bl.  142^'  De  iudicio  facienda. 

Anf     Qvid  retribuam  domino  pro   omnibus  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIV,  1 1 34—  1 1 36  als  Pseudo- 
Bernhard, vgl.  Haureau  a.  a.  O.  S.  209.  Der 
obere  Teil  von  Bl.  143""  ist  abgerissen.  Der  Rest 
des  Blattes  ist  auf  Papier  aufgezogen. 

Schi.  Bl.  143''  .  .  .  ad  eins  similitudineni  refor- 
maris;  Explicit.  ,, 

Von  dem  Besitzvermerk  steht  nur  noch  Liber 
da,  der  Best  weggeschnitten. 


Gön-es  28  —  Lat  Oct.  225 

(Himmerod) 
Perg.  112  Bll.  (17,8x11,3).    XIU.  Ji. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallschließen.  112  Bratter  heutiger  Zählung  in  14 
Lagen.  Ursprünglich  bestand  der  Band  aus  16  Lagen,  doch 
sind  vor  dem  Neubinden  Lage  XIII  und  XIV  verloren 
gegangen.  Außerdem  fehlen  am  Anfang  ein,  am  Schluß 
zwei  wohl  unbeschriebene  Blätter,  so  daß  jetzt  die  Lagen- 
verhältnisse  sind:  I  zu  8 — 1,  II — XII  zu  je  8,  XIII  zu 
8  -]-  1,  XTV  zu  10—2  Blättern.  Römische  Zahlenmittel- 
kustoden  und  zwar  bis  Lage  IV  am  Schluß,  von  Lage  V 
ab  am  Anfang.  Es  sind  drei  Hände  zu  unterscheiden, 
die  erste  schrieb  Bl.  1—31'',  die  zweite  Bl.  32'— 43',  die 
dritte  Bl.  43'— 112';  Bl.  112'  hat  Füllsel  von  verschiedenen 
Händen.  Sie  sind  einander  sehr  ähnlich,  gotische  Minuskel, 
vereinzelt  sind  Bleistiftlinien  gezogen,  gewöhnlich  fehlt 
aber  die  Linierung,  Schriftfeld  durchschnittlich  14,5  x  8,5 
Zeilenzahl  am  Anfang  22,  am  Schluß  26.  Verbesserungen 
und  Nachträge  an  den  Rändern  meist  von  der  Hand  des 
Schreibers,  die  aber  durch  starkes  Beschneiden  Verluste 
aufweisen.  Anfangs  rote  Überschriften,  Initialen,  Striche- 
lung  und  Unterstreichung  der  Bibelzitate,  von  Bl.  72'  ab 
fällt  dies  fort.  Die  Besitzvermerke  auf  Bl.  1,  33,  42,  60, 
62,  67,  69,  79,  81  sind  sämtlich  ausgeschnitten,  doch  er- 
geben die  äußeren  Merkmale  mit  Sicherheit  die  Herkunft 
aus  Himmerod  =  Görres  28  —  Coblenz  30. 


Görreshandschriften 


23 


Haimo,  Super  Cantica  Canticoriim. 

1)  Bl.  P  Incipit  expositio  Bede  presbiteri 
super  I  cantica  canticorutn  \  (rot). 

Anf.  Oscvletvr  [  nie  oscido  oris  sui.  Salo\T)iOH 
inspiratus  dixiino  spiritu.  j  composiilt  liimc  libellutii 
de  nup\ciis  xpi  et  ecclesi^  .  .  . 

=  Migne  OXVII,  295—358.  Die  Erklärung 
ist  nicht  von  Beda,  sondern  von  Haimo  verfaßt, 
sie  geht  aber  auch  sonst  unter  Bedas  Namen, 
z.  B.  Phill.  1656  (Rose  28,.5)  und  vnrd  auch  fälsch- 
lich Cassiodor  zugewiesen,  vgl.  Migne  LXX,  1056  ff. 

Schi.  Bl.  72''  .  .  .  odor  siiinits  domini.  in  omni 
lo\co.   Amen. 

Auf  Bl.  59^"   stehen    am    unteren   Rande   von 
einer  Hand  des  14.  Jli.  die  Verse: 
Dum    moritur    diues,    circicm   cresanit  trcs    ibi   Utes 
Denion    iclt    animam,    consangvoinei    quoque    gazain 
Vermes,  serpentes,  bnpfones,  roditnt  quoque  carnes.  |j 

2)  Auszüge    aus  Gregor 

BL   72''  In   conversione.  S.  Pauli. 

Anf.  Siciit  hi  asserunt.  qui  de  scribendis  ani- 
malium  natii\ris.  laboriosa  inuestigatione  siidauerunti' 
rinocero  \  uirgo  piuella  proponitiir ;  .  .  . 

Auszug  aus  Gregors  Moralia,  lib.  XXXI 
cap.  15.  Schi.  ff.  =  Migne  LXXVI,  589  D  Z.  3  ff 
Es  folgen  dann  alle  möglichen  Auszüge  aus  Gregors 
Moralia,  wild  durcheinandergehend,  fortlaufend  ge- 
schrieben, so  daß  sich  Sätze  ohne  jeden  Zusammen- 
hang folgen.  Die  beiden  fehlenden  Lagen  gehörten 
auch  dazu. 

Schi.  Bl.  112''  .  ,  .  infirmum  prius  tranquille 
tolerabat.  |j 

Bl.  112^  oben  Non  venit  ad  veniam  qui  nescit 
nmare  mariam  |,  unten  wiederholt,  es  folgt  eine  teil- 
weise verblichene  Notiz:  aridum  stabnlum  inutile 
est  et  terra  que  per  aratrum  j  .  .  .  Dann  von  anderer 
Hand  der  Hymnus: 

Aue  gloriosa  mater  saluatoris.  aue  speciosa  virgo 
flos  pudoris  .  .  . 

gedr.  Mone  II,  59,  Chevalier  Repertorium 
hymnolog.  1827. 

Dann  wieder  von  anderer  Hand  eine  Notiz, 
theologisch,  4  Zeilen. 


Görres  29  =  Braunau,  Bibliothek  Dr.  Langer. 


Görres  30  =  Paris,  Bibl.  Nat,  Nouv.  Acqu.  760. 


Görres  31  =  Lat.  Qu.  675 

(Himmerod) 
Perg.  189  Bll.  (21  x  14,3).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallschließen.  Der  Band  besteht  aus  189  Blättern 
heutiger  Zählung  in  23  Lagen.  Die  Lagen  sind:  I  zu 
6  +  1,  II— XIV,  XVni— XXI  zu  je  8,  XVII  zu  10,  XVI 
zu  10—1,  XV,  XXn  zu  je  8—1,  XXIII  zu  8  +  5  Blättern. 
Am  Schluß  der  Lagen  römische  Zahlenmittelkuetoden 
IV — XVI.  Er  zerfällt  in  zwei,  wohl  ursprünglich  selbstän- 
dige Teile.  Bl.  1—111,  und  Bl.  112— 189.  Vondem ersten 
Teil  ist  schon  frühzeitig  der  Anfang  verloren  gegangen  und 
zwar  im  ganzen  3  Lagen,  da  die  MittelkuBtode  Bl.  IS'  IUI 
angibt.  Man  hat  daher  schon  im  15.  Jh.  die  eine  Lage 
von  6  -|-  1  angeklebten  Blatt  vorgeheftet,  und  den  Anfang 
der  Quaestiones  ergänzt,  da  dabei  auf  Bl.  7''  mehrere 
Zeilen  freiblieben,  so  schrieb  man  Non  est  hie  dcfcctus 
darauf.  Der  alte  Teil  sehr  sorgfältig  von  einer  Hand 
des  beginnenden  13.  Jh.  geschrieben.  Rote  Überschriften, 
rote  und  grüne  einfache  Initialen,  Bl.  63'  größere  graue 
Initiale  P,  Bleistift-  und  Tintenlinienschema,  26  Zeilen, 
Schriftfeld  16x10,6.  Der  Nachtrag  am  Anfang  hat  ebenfalls 
rote  Überschriften  und  Initialen,  25 — 27  ZeUeu.  In  dem 
alten  Teil  sind  die  oberen  Ränder  vielfach  durch  Moder 
beschädigt,  teilweise  ausgebessert  und  die  Textverluste 
nachgetragen.  Am  Schluß  fehlen  auch  eine  oder  mehrere 
Lagen.  Der  zweite  Teil  Bl.  112 — 189  ist  von  zwei  ver- 
schiedenen Händen  geschrieben,  beide  zweispaltig.  Die 
erste  Hand  schrieb  Bl.  112 — 138,  Bleistiftlinienschema, 
26  Zeilen,  Schriftfeld  18  x  12,4,  Spaltenbreite  5,7;  Bl.  112™ 
und  112'^''  größere  blaue  Initialen,  rote  Überschrift,  sonst 
schmucklos.  Die  zweite  Hand  schrieb  Bl.  139 — 189,  auf 
BleistiftUnienschema,  27  ZeUen,  Schriftfeld  19x11,4, 
Spaltenbreite  5,2,  die  Schrift  wird  nach  dem  Ende  zu 
immer  nachlässiger,  vielfach  ist  sie  ganz  auseinander- 
geflossen.  Rote  Überschriften,  rote  und  grüne  Initialen. 
Zwischen  Bl.  170  und  171  ist  ein  Blatt  ausgeschnitten,  am 
Schluß  ebenfalls  unvollständig,  die  3  letzten  Blätter  sind 
an  die  letzte  vollständige  Lage  angeklebt.  Eine  Besitz- 
notiz nur  auf  Bl.  88' :  Liber  monachorum.  S.  Marie,  in 
Himmerodc  ordinis  Cistcrciensis.  Treucrensis  \  diocesis. 
(14.  Jh.)  =  Görres  31  —  Coblenz  79. 

Quaestiones  super  vetus  et  novum 

t  e  s  t  a  m  e  n  t  u  m.    G  r  e  g  o  r  i  u  s  N  a  z  i  a  n  z  e  n  u  s , 

Orationes. 

1)  Bl.    P    Incipiunt    capittiila    questionum 
beati  ambrosij  episcopi  snper  |  vetus  et  nonuni 


24 


Görreshandschiiften 


testainenta  Capittuli(iii  pnmum  (rot)  Qvid  e.H  deus 
ij  Cur  deus  mundum  fecerit  iij  Quid  opus  erat  per 
moisen.  . . .  Nach  solcher  Aufzählung  von  93  quaes- 
tiones  folgt;  Bl.  2^  Incipiunt  questiones  sancti 
ainbrosij  [  epixcopi  de  veieri  testamento 
quentio  prima  |  (rot). 

Anf.  Deus  est  quem  iiul/a  attingü  opiniu.  plus 
enim  est  quam  ||  (Bl.  S"")  quidquid  dici  potent 
ant  cogitari  .  .  . 

=  Migne,  XXXV,  2213  ff.  als  append.  zu 
dfii  Werken  Augustins,  die  dort  angeführten 
beiden  Gruppen  haben  127  und  151  Fragen, 
unsere  Handschrift  nur  93,  die  aljer  sämtlich  in 
der  Ausgabe  vorhanden  sind.  8ie  schließen 
Bl.  62''  mit  XCIIJI.  lau\dem  et  gloriam  pasche 
(rot)  .  .  .  ut  ad  fructum  pasche  peruenire  mereamur.  | 
per  xprh  dominum  nostruin  cui  est  Itoiior  et  gloria 
in  secida  sendorum  Amen;  \  nun  folgt  unmittelbar 
anschließend: 

2)  Incipiunt  capitula.  k>.  Augustini. 
diuersarum  questioniim.  ueieris  et  }ioui\ 
testamenti  (rot).  \  Qvid  sit  ut  maledietus  dicatur  qui 
non  reliquerit  semen  in  krael ...  es  folgen  21  Fragen, 
die  ebenfalls  im  append.  der  Werke  Augustins 
a.  a.  0.  stehen.  Bl.  GSf  beginnt  die  Beantwortung 
Per  ysaiam  artem  nichil  ohesse  dicitur  .  . . 

Schi.  De  libro  genesis  in  principio  fecit  deus 
celum  et  terram  (rot)  ...  Bl.  102''  infel/igendi 
secnndum  ea  qu^  supra  ostendimus;  unmittelbar  an- 
schließend : 

3)  Bl.  102^  Incipiunt  Capitula  octo  questi- 
onum  S.  Augustini  ad  dulcicium  (rot),  i  Vtrum 
qui  sunt  post  baptismum  aliquando  peccatorem  exeaut 
de  gehenna  |  .  .  . 

Incipit  Responsio  Sancti  Augustini  |  ad 
dulcicium  de  his.  VIII.  questionibus  ab  eo 
missis.  I  (rot). 

Anf.'  Qvantum  mihi  uidetur  fili  dilectissime 
dulciti  non  \  tardam   respondere  .  .  . 

=  Migne  XL,  147—159,  es  bricht  Bl.  IIP 
mitten  in  der  dritten  responsio  cap.  3  ab:  ad 
vitam  perpetuam  transituros  dicere  |  •  •  • 

4)  Gregorius  Nazianzenus,  Orationes. 

a)  Bl.  112™  Incipit  prologus.  \  (rot). 


Anf  Proßcisccnli  mihi  ex  urbe  magnopere 
iniungelbas  .  ,  . 

Der  Prolog  des  Rufinus  zu  der  lateinischen 
Übersetzung  =  Migne  P.  G.  XXXVI,  735,  die 
übrigen  Stücke  sind  in  einer  anderen  Übersetzung 
als  bei  Migne. 

Bl.  1 1 2^''  .  .  .  Explicit  prefatio.  j  Rufini  presbiteri 
ad  apronianum;  Gre\gorii  ej-iiscopi  naziamenj.  in- 
rippit  [!J  apologeticus  ex  greco  in  Latinum  trans- 
latus  feliciier.  |  (rot). 

Uiclvs  svm  et  |  faleor  me  esse  [  superatum  .  .  . 

Oratio  II  =  Migne  P.  G.  XXXV,  407—514. 

Bl.  138^''  unbeschrieben. 

b)  Bl.  139''''  Incipit  Sermo  beaii  Gregorii 
cpiscopi  naziameni  j  de  epiphaniis  sine  de 
iialtali  domini.  \  (rot). 

Anf     Xpc  nascitur.  gloriami\ni.  Xpc  e  celis  ,  .  . 

Oratio  XXXVIII  ^  Migne  P.  G:  XXXVl, 
311—334. 

Bl.  148"'"  Explicit  liber  Gregorii  episcopi.  de 
natali  |  domini  Siue  de  epiphaniis.,  unmittelbar  an- 
schließend: 

c)  Bl.  148'''' -//ict^)ii  eiusdevi\dc  communibus 
rel  Secuudis  |  epiphaniis.  \  (rot). 

Anf     Itei-vm  iAs  meus  et  \  iterum  mr/steriu/n.  .  .  . 

Oratio  XXXIX  =  Migne  P.  G.  XXXVl, 
335—359. 

Bl.  159^'*'  Explicit  liber  de  com\munibus  vcl 
secundis  epiphaniis.  (rot),  anschließend: 

d)  Bl.  159^'*  Incipit  eiuedem  de  pentecoste  | 
de  spiritti  sancto  in  ecclesia.  constan\tinopolitana 
dicta  j  (rot). 

De Sollempnita  te  huius  diej pau\ca  dicenda  sunt. . . . 

Oratio  XLI  =  MigneP.G.XXXVI,  427—451. 

Bl.    169'^''    Explicit    de  jientecosten  \  de   spirilv 

sancto.  Gregorii  episcopi  liber  j  (rot)  anschließend: 

e)  Bl.  169'"''  item  eiusdem  liber  in  semet- 
ipso  de  agro  r[eversl]  |  (rot). 

Anf  Desidercdiainus  0  Ifilij^  Quia  et pari\me.i- 
sura.  .  .  . 

Oratio  XXVI  =  Migne  P.  G.  XXXV,  1227— 
1251. 

f)  Bl.  178^"    Incipit  liber  de  ihercmia  (rot). 
JJentrem  Me\vm.  uentrem  \  meum  doleo^    Ait  in 

quilinxdam   locis  sermonum  I  suoruni.  .  .  . 


Görreshandschriften 


25 


Oratio  XVII  =  Migiie  P.  G.  XXXV,  063—982. 

Bl.  ISei-b  Explicit  I  (rot). 

g)  BI 186"'''  Incipit  de  reconcilia\cione.  i  (rot). 

Anf.     JAngvam.  noslram  \  .solmt  alacritas  j 

Oratio  VI  =  Migne  P.  G.  XXXV,  722^7.51 
bricht  Bl.  189^^  ab  .  .  .  tolms  mimdj  salu\te  pro- 
j'iidit  sepnlturam,  || 


Göries  32  =  Lat.  Fol.  737 

(Himnicrod) 
Perg.  108  Bll.  (30x22,6).    XII./XITI.  Jh. 

llolzpinliand  mit  jifppreßtem  Ledor  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und  -schlipDen.  108  Blätter  heutiger  Zählung 
(1—65,  65a,  66-107),  in  14  Lagen  zu  je  8  Blättern, 
doch  Bind  in  Lage  VII  zwischen  Bl.  48  und  49  drei 
Blätter  ausgeschnitten ,  ebenso  fehlt  am  Schluß  des 
Bandes  ein  Blatt.  Der  Band  ist  aus  zwei  ursprünglich 
selbständigen  Teilen  zusammengesetzt,  I.  Bl.  1 — 48,  II. 
Bl.  49 — 107.  Der  erste  Teil  ist  von  einer  wohl  noch  dem 
12.  Jh.  angehörigen  Hand  geschrieben,  zweispaltig  auf  Blei- 
stiftlinienschema von  37,  bei  den  Versen  von  60  Zeilen, 
Schriftfeld  23,6x16,5,  Spaltenbreite  8.  Rote  Über- 
schriften und  Initialen,  auf  Bl.  1™,  2",  41'*'  größere  ver- 
zierte Initialen.  Der  zweite  Teil  ist  ebenfalls  von  einer 
Hand  geschrieben,  zweispaltig  auf  Tintenliuienschema, 
34  Zeilen,  Schriftfeld  24,5x16,  Spaltenbreite  7,8.  Rote 
Überschriften  und  Initialen,  auf  Bl.  49'"  und  77"  große 
verzierte  Initialen.  Am  Schluß  Nachträge  von  anderen 
Händen.  Die  Überschriften  haben  stellenweise  durch 
Beschneiden  gelitten.  Auf  Bl.  1  ist  unten  der  Besitz- 
vermerk ausgeschnitten,  auf  Bl.  107'  durch  Chemikalien 
getilgt.  Bl.  49'''  steht  unten  Liber  monachorum  S.  Marie, 
in  Himmcrodc  \  ordinis  Cistcrciensis.  Treuerensis  dioccsis.  \ 
(14.  Jh.),  auf  Bl.  29"'  am  unteren  Rande  Liber  sanctc 
Marie  de  Hi/mmcnrode  quod  dicitur  claustrum  |  (15.  Jh.)  = 
Görres  32  —  Coblenz  77. 

Ru]iertus  Tuitieiisis,  Super  C'antica  Canti- 
corum  u.  a.    (Hymnen,    Bichardus,   Hugo 

de  S.  Victore.) 

1)  Eupertus  Tuitiensis,  Super  Cantica 
Can^icorum. 

Bl.  P  Incipit  prologus  in  exj)Ositionein 
super  cantica  cariticorum  Salomonis  relata 
tantnin  ad  heatam  virginem  matrem  itiu  xpt,\ 
(rot). 

Anf.  Qvi  contra  hominem  si\mile.m  sibi  hictatin: 
aut  in  agone  contendit.  opus  \  habet .  .  . 


Bl.  2™  Exiüicil  p'^'oiognf.  \  Incipit  expositio 
in  cantica  canticorum  \  beate  uirginis.  \  (rot). 

Anf.  Oscvletur  nie  oscido  ,  .  .  Qve  est  \  ista  ex- 
clamatio  tarn  magna  .  .  . 

-^  Migne  CLXVIII,  837^962.  (Rupert  von 
Deutz  '\  11.35.)  Am  unteren  Band  von  Bl.  F  steht 
von  einer  Hand  des  15.  .Jli.  Hie  über  legitur  ad 
CoUaciones.  post  quem  legitur  Prenoslicum  require 
in  passionale  0  I  Hunc  librum  vidctur  composuisse 
Ansberlus  (Ambrosius  Atitpertus)  ut  paiet  in  fine 
libri  sul  super  cantica  secundum  quadruplicem  scnsum 
scripture  |  vbi  in  eulogimn  de  .  .  .  fecisse. 

Schi.  Bl.  45'^''  .  . .  et  ex  dilecto  j  dileclum.  simulque 
dilectionem  anibonim^  id  est  patrem  et  \  ßlium  et 
spirituni  sanct^im.  deum  ununi  uiuuni  et  nerum.  cuiiis 
reg\nu7n  et  imperium  permanel  in  secuta  seculorinn. 
amen.  ||  Unten  von  einer  Hand  des  14.  JIi.  post 
linn.c  librum  lege pronoslicon In  passionaü  tercio.  s.  0.\ 

2)  Hymnen, 
a)  o.  Ü.  Bl.  45^b 


Ave    virgo    nobi\ 


lis< 


''virgo  glorio 
\sat  est  gracio-^ 
^redoles  ut  ro" 
\per  te  copio 


sa. 


Tv  mundo  et  angey 
In  dei  triclini     ^ 
Sil  mic/d  succursi/ 
48  Verse,  das   erste  Wort  jeder  Strophe   ab- 
wechselnd in  roten  und  grünen  Buchstaben;  nicht 
bei  Chevalier. 
Schi. 

Tri  quippe  valid  \  /fiHj  certa  ^  , 

-VT  I  ■     •    •  •    /vm\'  .  -^ 

JSobis  tecd  varui  /  \ad  celos  tora  — _j^- 

:  ^^,,^men 

Sis  nostiuan  in  secfil\  /o  clemens  sola      y^ 

>o  <  / 

Fa  tecum  perpetu  /  \graXulemur  a 

b)  Bl.  46''  Incipit  .  .  .  meditacio  paSisioiiis 
xpi  .  .  .  (rot,  durch  Beschneiden  fast  völlig  zer- 
stört). 

Anf.  Bl.  46''" 

Te  vt  in  memoriain  reuocein  saluato . 

Miclii  benignissimus  assii  consolato 

Spiritus   paraelytus.     lue    inspirato . 

Gralie.  et  mentivm  piius  uisitato 

Dieser  in  verscliiedenen  Handschriften  dem  heil. 

Bernhard   zugeschriebene   Hymnus   ist  gedruckt 

Mone  I,   173if.;    Chevalier,    Eep.    hymnologicum 

20255.    Das  erste  T  wird  gebildet  durch  Christus 

am  Kreuz,  das  Kreuz  grün  und  rot,  darüber  Ecce 


26 


Görreshandschriften 


quomodo  \  lustus  moritur  ;  (rot).  Die  Anfangsbuch- 
staben der  Verse  abwechselnd  rot  und  grün,  am 
Rande  rot  Inhaltsangabe  der  einzelnen  Abschnitte. 

Schi.  Bl.  48^b 
A-d  altare  aureum.  hoc  deuotio7n 
Granum  in  memoriam  tue  passioni 
Dtdcis  Hiesu  offero.  te  sumtmim  in  doni 
Requiro  pro  munere  |  retribiitioni 

Bl.  48"^  unbeschrieben. 

Auf  den  zwischen  Bl.  48  und  49  ausge- 
schnittenen Blättern  hat  ein  theologischer  Trak- 
tat gestanden,  dessen  Ende  auf  Bl.  49''  ist  rot 
durchstrichen,  er  schließt  Bl.  49^''  . .  .  LH  potni 
difficillimam  questl\onein.  si  tarnen  aliquatenus  potuif 
domino  adiuuante.  miserante.  atque  trac\tani;  || 

Dahinter  von  einer  Hand  des  14.  Jh.  (T  Qui 
fidelitatem  domino  suo  lurat,  ista  j  sex  in  memoria 
semper  habere  debet  ...   12  Zeilen. 

Darunter  zwei  Zeilen  von  einer  Hand  des 
16.  Jli.,  doch  so  gestrichen,  daß  nichts  mehr  zu 
lesen  ist. 

3)  Richardus  de  S.  Victore,  Benjamin 
minor. 

Bl.  49'^°'  Incipit  Über  magistri  Ricardi. 
Ca\pitulum  primum;  \  (rot). 

Anf.  ßeniamin  (Majuskel)  adolescentuhis  in 
mentis  exce-^su.;  \  Audiant  adoles  centnli  sermonem 
de  adolescente  .  .  . 

=  Migne  CXCVI,  1 — 64,  am  unteren  Rande 
von  Bl.  49^  steht  von  der  Hand  des  14.  Jh.,  die  die 
Bemerkung  Bl.  45"^  schi'ieb:  Hie  Über  non  legituv 
ad  Collacionem.  sed  primo  libro  perlecto  .  legatur 
pronosticon  In  pasionali  tercio  videlicet  in  littera.  0.  \ 

Schi.  Bl.  76'^^  .  .  .  di\uine  reuelationj  humanu 
ratio  applandit  |  —  Explidt  feliciter.  |  (rot). 

4)  Hugo  de  S.  Victore,  De  arca  Noe 
morali. 

Bl.  77''*  De  archa  noe  pro  archa  sapienti^ 
cnm  archa  ecclesig  ei  archa  matris  graci^::,\ 
(rot),  am  oberen  Rande  von  späterer  Hand  Hugo. 

Anf.  Cvm  sederem  |  aliqtiamlo  in  conuentu  fra- 
triim.   et  Ulis  inter\rogantibus  .  ,  . 

=  Migne  CLXXVI,  617—680. 

Schi.  Bl.  106^''  .  .  ,  si  uestrum  fastidium  |  non 
timerem;  Finit  feliciter. 


5)  Bl.  106'^''  Oracio  bona:  —  :—  :—  |  (rot). 
Anf.     Domine  ihu  xpe  pastor  bone  qui  pro  grege 
tuo  mori  dignatus  es  .  .  , 

gedr.  als  sermo  S.  Anselmi  bei  Migne  CLVIII, 
675—676. 

Schi.  Bl.  107'^''  .  .  .  Qui  uiuis  et  regnas  cum 
deo  patre  in  iini\tate  Spiritus  sancti  deus.  Per  omnia 
secula  seculorum.  amen.  | 

7)  o.  Ü.  Bl.  107^b  Hymnus. 
Dicitur  ignotum  mea  mens  accendere  uotum, 
Virgo  dei  genitrix  mea     spes.  mea  consiliatrix. 
Deprecor  exaudi  miser  hie  quid  postulet  audi  .  .  . 
Aue  uirgo  despon  sata. 
dei  mater  prenotata. 
uirgo  tarnen.  iUibata. 
Nicht  bei   Chevalier.     Die  Verse  sind  nicht 
abgesetzt. 

Schi.    Bl.  107^^  .  .  . 

mater  dulcis  non  nie  frando 
quando  \  ihesum  teqne  luiido. 
preces  audi  Carmen 
in  te  claudo  Amen. 
Darunter   von    einer  Hand   des    17.  Jh.    Vos 
sancti  Domini  vocabimini  ^  Ministri  Dei  nostri.  \\ 


Görres  33  =  Lat.  Qu.  677 

I  (Himmerod) 

Perg.  135  Bll.  (26,2  x  19).  XII.  Jh.  2 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
MetallBchließen.  135  Blätter  heutiger  Zählung  in  17  Lagen 
und  zwar  I — IX,  XI — XYI  zu  je  8,  X  zu  10,  XI  zu 
6 — 1  Blättern.  Vollständiges  Bleistiftlinienschema  von 
30 — 34  Zeilen,  rote  TJberschriften,  Initialen,  Strichelung, 
Schriftfeld  20,5  x  14,5.  An  dem  Bande  schrieben  zwei 
Hände,  die  erste  Bl.  1—48',  die  zweite  Bl.  49'— 134',  sie 
sind  einander  sehr  ähnlich,  doch  verwendet  die  zweite 
Hand  dauernd  die  Ligatur  et,  welche  die  erste  niemals 
hat.  Besitzvermerke  finden  sich:  Bl.  88'  unten  Liber 
motuichorum.  S.  Marie  in  Hymmerode  ordinis  Cistercien- 
sis  Treuerensis.  diocesis.  |  (14.  Jh.),  Bl.  135'  Libcr  mona- 
chorum  sancte  Marie.   (15.  .Jh.  die  beiden  letzen  Worte  rot), 

j    Bl.  1'  am  oberen  Rande Cisterciensis  Treuerensis 

I  diocesis  \  (15.  Jh.)  (der  Anfang  ist  durch  Beschneiden 
verloren).  Auf  Bl.  1'  zweimal  Himmenrode  (16.  Jh.),  fast 
völlig  verwischt.  Auf  demselben  Blatt  die  alte  Signatur 
Bxix  =  Görres  33  —  Coblenz  29. 

Die  einzelnen  Homilien  haben  am  Rande  römische 
Numerierung.  Zwischen  Text  und  Predigt  steht  überall 
rot:  Bede  presbiteri  oder  Omclia  lectionis  eiufidem  rcnc- 
rabilis  Bede  presbiteri. 


Görreshandschriften 


27 


Beda  Venerabilis,  Homiliae. 

Bl.  1"^  Verzeichnis  der  Texte  der  einzelnen 
Homilien. 

1)  Bl.  l'^  Iiicipiunt  Omeli^  Bede.  Dominica 
prima  aduentus.    Secundnm  Marciim.   \   (rot). 

Anf.  Initivm  Ewangelij  ihi  xpi  füij  dei  sicitt 
smptum  est  .  .  .  Conferendum  est  hoc  euangelij 
marci  principium  .  .  . 

Nicht  bei  Migne. 

2)  Bl.  3^  Feria  qnarta  in  Aduentu.  Sectmdum 
Lucam.  \  (rot). 

In  iUisi^  Missus  et  angelns  gabriel  .  .  .  JExoi-- 
dium  nostre  redemptionis  fratres  karissimi.  hodierna 
nobis  sancli  euangelii  lec^tio  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  9— li,  lib.  I  hom.  I. 

3)  Bl.  6'^  feria  Sexta.  IUI'"'-  temporum.  Se- 
cundum  Lucam.  \  (rot). 

In  Ulis.  E.vurgens  Maria  ahiit  in  montana  .  .  . 
Lectio  quam  audiuimiis  sancti  euangelij  fratres 
karissimi.  et  redemptionis  nostre  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  15—22,  lib.  I  hom.  2. 

4)  Bl.  11''  Secundum  Lucam.  \  (rot). 

In  Ulis.  Pastores  loquebantiir  ad  inuicem  .  .  . 
Wato  in  bethleem  domino  saluatore  siciit  sao'a 
euangelii  testatur  histonaf   .  .  . 

=  Migne  XCIV,  34—38,  lib.  I  hom.  6. 

5)  Bl.  13'^  Secundum  lohannem  \  (rot). 

In  Prindpio  erat  uerbum  .  .  .  Quia  teniporalem 
mediatoris  dei  et  homimtm  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  38—44,  hb.  1  hom.  7. 

6)  Bl.  17''  Secundum  Luc  am.  \  (rot). 

In  Ulis.     Exiit  edictum  a  cesare  augvsto  .  .  . 
N^ascitiiriis   in   carne    dei  filius.    sicut  parentes   sibi 
quos  uoluit  .  .  . 

nicht  bei  Migne.  Am  unteren  Rande  Feder- 
zeichnung: Kopf. 

7)  Bl.  2P  Secundum  Lucam.  \  (rot). 

In  Ulis.  Pastores  loquebantur  ad  imdcem  .  .  . 
Verba  pastonim  quoniam  sint  rationabilia.  et  pastonbus 
ecclesie  digna.  |  .  .  . 

nicht  bei  Migne. 

8)  Bl.  22^  Secundum  Lucam.  \  (rot). 

In  Ulis.    Postquam  consummati  sunt  dies  octo  .  .  . 
Sanctam  uenerandamque  preseiitis  festi  memoriam , . . 
=  Migne  XCIV,  53—58,  lib.  I  hom.  10. 


9)  Bl.  25^  Lectio  s.  ewangelij  secundum 
Lucam.  |  (rot). 

In  illis.  Cum  factus  esset  i%c  antwrum  duode- 
cini  .  .  .  A.perta  nobis  est  fratres  karissimi  sancti 
euangelij  lectio  recitatai'  .  .  . 

=  JVOgne  XCIV,  63—68,  lib.  I  hom.  12. 

10)  Bl.  28"^  Secundum  lohannem.  \  (rot). 
In  illis>'       Vidit    iohannes    ihm     uenientem  .  .  . 

lohannes  haptista  et  precursor  domini  saluatont  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  74—79,  lib.  I  hom.  14. 

11)  Bl.  30"^  Secundum  Matheum.  \  (rot). 

In  illis^  Veidt  i%c  a  galilea  in  iordanem  .  .  . 
Lectio  sancti  euangelii  (piam  modo  fratres  audhd- 
mus  magnum  nobis  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  58—63,  lib.  1  hom.  11. 

12)  Bl.  34''  Secundum  lohanneiii..  \  (rot). 
In  illisi'    Nuptie  facte  sunt  in  chana  .  .  .   Quod 

dominus  nosto-  atque  saluator    ad  tiuptias  uocatus  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  ()8— 74,  lib.  I  hom.  13. 

13)  Bl.  38^'  0.  Ü.  In  iüisi'  Secessit  i%c  in  partes 
lyri  I  et  sidonis  .  .  .  In  lectione  sancti  euangelij  que 
nobis  modo  lecta  est  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  102—105,  lib.  I  hom.  19. 

14)  Bl.  41"'  0.  Ü.  In  illisi^  Assumpsit  iKc  petrum 
et  iacobum  \  .  ■  ■  Qvia  dominus  ac  redemptor  noster 
eleclos  suos  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  96—101,  lib.  I  hom.  18. 

15)  Bl.  44^  Dominica  lU"  in  XL"  Secun- 
dum. Lucam.  I  (rot). 

In  illisi'  Erat  ihesus  eiciens  demonium  .  .  .  De- 
moniacus  iste  apud  matheum  non  solvm  \  tnulus  sed 
et  cecus  fuisse  naiTatur  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  380—382,  Üb.  ni  hom.  49. 

16)  Bl.  47'"  Secundum  lohannem.  \  (rot). 
In   illisi<     Abiit  iAc  trans  mare  galilee  .  .  ■  Qvi 

signa  et  miracida  dondni  ac  saluatoris.  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  110—114,  Hb.  I  hom.  20 

17)  Bl.  50"^  Secundum  lohannem.  |  (rot). 
In  Ulis  temporibus^'  Descendit  iAc  capharnaum  . . . 

Solet  mauere  quosdam  \  quod  in  exordio  lectoris  .  . . 
=  Migne  XCIV,  114—120,  lib.  I  hom.  22. 

18)  BL  54^  Secundum  Matheum.  \  (rot). 
In  illis  temporibusi'  Cum  appropinquassent  ihero- 

solimis  .  .  .      Mediator   dei   et    hominum    honio    xpc 

iAc  .  .  . 

4* 


28 


Görreshandschriften 


=  Migne  XCIV,  121—125,  lib.  1  hom.  23. 

19)  Bl.  57^  Feria  (rot,  nicht  weiter  ausgefüllt). 
In  illo  tempore^  Prope  erat  pascha  j  iudemnim  .  . . 

Mbiis  esse  prudentium  solei.   non  solum  ex  eis  .  .  . 
=  Migne  XCIV,   125—129,  lib.  I  hom.  24. 

20)  Bl.  6P  In  cena  domini  Seciinduiii  lo- 
hannem.  \  (rot). 

In  illis>'  Ante  diein  fesinm  ]  pasche  sciens  ihc  .  .  . 
Sciiptiirus  evangelista  iohannes  memorcibile  illud  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  130—134,  lib.  1  hom.  25. 

Bl.  64''  folgt  von  anderer  Hand  o.  Ü.  [I]n 
illis^  Cum  factus  esset  ihr  annomvi  dnodedm  .  .  . 
[AJperta  nobis  est  frates  karissimi  sanrti  euangelij 
lectio  .  .  .  also  ^  nr.  9  hom.  12,  bricht  am  Ende 
der  Seite  .  .  .  exempla  si  doctrine  ab,  der  Anfang 
ist  rot  durchstrichen. 

Bl.  64^  unbeschrieben. 

21)  Bl.  65''  Sabbato  in  uigilid  pasr/w.  Se- 
cunduni  Matlieum.  |  (rot). 

In  illo  tempore^  Vespere  sabbati  j  qrn^  Inrcscit  in 
prima  sabbati  . .  .  TJigilias  nobis  linius  sacratissime 
noctis  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  133—139,  lib.  11  hom.  1. 

22)  BL  68'^  Feria  III»  post  pascha  Secun- 
duin  Lucam.  |  (rot). 

In  illis^    Stetit  i%c  in  \  media  discipidomm  .  .  . 
Gloriam  .vie  resnrrectionis  \  dominus  et  redemptov  .  . . 
=  Migne  XCIV,  139—144,  lib.  II  hom.  2. 

23)  Bl.  72''  feria.  VI"-  secundnm  mathenm. 
(rot). 

In  illis^  Vndecirn  discipidi  \  abierunt  in  gali- 
leam  .  .  .  (Bl.  72^)  Evangelica  lectio  frates  karis- 
simi .  .  . 

=  Migne  XCIV,  144—149,  lib.  II  hom.  3. 

24)  Bl.  75''  Dominica.  Hl.  post  atbas.  Se- 
cundum  lohannem.  ]  (rot). 

In  Ulis.  Dixit  ihesus  discipnlis  suis  \  Modictmi . . . 
Leta  domini  et  salnai07'is  nostri  pr amissa  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  154—158,  Üb.  II  hom.  5. 

25)  Bl.  77'''  Dominica.  Hl"-  post  octavam 
pasche.  I  (rot). 

In  Ulis.  Dixit  t'Äc  dücipulis  suis.  Vado  ad  eum  .  . . 
Sicut  e.T  lectione  euangelica  fratres  karissimi  audiru- 
mus  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  158—103,  lib.  II  hom.  6. 


26)  Bl.  SP  Dominica.  IUI''.  Secundum 
lohaimem.  |  (rot). 

In  illisi^  Dixit  iftc  discipulis  .mis.  \  Amen,  amen 
dico  nobis  .  .  .     Potest  mauere  infirmos  auditores  .  . . 
=  Migne  XCVI,  163—168,  lib.  II  hom.  7. 

27)  Bl.  84^  In  diebus  rogationum.  Secundnm 
Lucam.  \  (rot). 

In  illisi'  Dixit  ihesus  dfiscipnlis]  sfuisj.  Quis 
uestnim  habebit  amicum  .  .  .  Hogatus  a  discipulis 
saluator  .  .  . 

=  Migne  CX,  224—226,  Hrabanus  Maurus 
hom.  4.3. 

28)  Bl.  SO""  In  viyilia  penlecostes.  Secun- 
dum iohannem.  \  (rot). 

In  iUisi'  Dixit  ihesus  disfcipuliifj  s/idsj.  Si  dili- 
gitis  nie  .  .  .  Qvia  .^ancti  Spiritus  hodie  fratres  karis- 
simi celebramus  .  .  . 

==  Migne  XCIV,  189—197,  lib.  II  hom.  10. 

29)  Bl.  94''  Secundum  Lucam.  Feria  VI'^,\ 
(rot). 

In  Ulis,  temporibus^  Factum  est  \  in  una  dierum  . . . 
Factum  est  in  una  dierum  |  et  ipse  sedebat  .  .  . 

Auszugsweise  als  Homilia  Bedae  im  Flori- 
legium  Casinense  II,  194. 

30  )B1. 95'*'  Sahbata.  Secundum  Lucam.  [  (rot). 

In  illis^  Surgens  ihc  de  synagoga  .  .  .  Surgens 
aatem   de  synagoga  ...  Si  nimm  \  a  demonio  .  .  . 

=  Migne  CX,  278—279,  Hrabanus  Maurus 
hom.  70. 

31)  Bl.  96^'  Dominica.  F".  Secundum  Lucam.  \ 
(rot). 

In  illis:^  Dixit  ihesus  dis[cip}disj  s[uis].  Estote 
misei'icordes  .  .  .  Hoc  loco  nichil  aliud  nobis 
precipii  .  .  . 

Migne  XCIV,  276—278,  lib.  III  hom.  4. 

32)  Bl.  98''  Secundum  Lucam.  Dominica. 
17".  '  (rot). 

In  illis.^  Cum  turbe  irruerent  ad  ihm  .  .  . 
(Bl.  98^)   Slagnum  genesnreth-^   idem  dicutd  esse  .  . . 

=  Migne  XCIV,  278—280,  lib.  III  hom.  5 
u.  CX,   344 — 347,  Hi-abanus  Maurus   hom.   105. 

33)  Bl.  100''  Dominica.  IUI".  Secundum 
Marcum.  |  (rot). 

In  Ulis  temporibus  (am  Rande)  |  Cum  multa  turba 
esset  ...    In    hac  lectione  consideranda  est  .  .  . 


CTÖrreshandscliriften 


29 


=  Migne  XCIV,  280—283,  Hb.  III  hom.  0 
u.  CX,   .')'(■() — ÜTü,   Hnibaiuis  Maurus  lium.   lil. 

34)  Bl.  102^'  Dominica.  XII'"".  Secundum 
lue  am.  |  (rot). 

In  illis^  Dixit  ihc  ad  quoadam  |  qui  in  se  coiiß- 
deliaid  .  .  .  Qiiia  parabolam  dominus  qua  semper 
orare  .  .  . 

=  Äligne  XCIV,  289—290,  lib.  HI  hom.  10. 

35)  Bl.  lOi--  Dominica.  XIII".  Secundum 
marcum.  \  (rot). 

In  illo  tempore-!'  Exiens  iAc  de  pnibus  tyri  .  .  . 
Surdus  nie  et  mutus.  quem  mii'ahiliter  curatum  a 
domino  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  290—293,  lib.  III  hom.  11 
=  ebend.  234—237,  lib.  II  hom.  19. 

36)  Bl.  lOC^  Dominica  XIIJI"  Secnndtim 
Luc  am.  I  (rot). 

In  illisi'   Di.ril  ihc  diifcipulisj  sfnis/  ßeati  ocu/i 
qni  uident .  .  .  -N^on  oculi  scribarum  et  p/iariseonim. 
qid  corpus  domini  tantum  uidere  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  293—290,  lib.  III  hom.  12 
und  OX,  448—451  Hrabanus  Maurus  hom.  159. 

37)  Bl.  108^'  Dominica  XV"  Secundum 
Luc  am.  |  (rot). 

In  illis>-  Dum  iret  ihc  iherusalem^  .  .  .  Leprosi 
non  absurde  intelUgi  possunt  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  296—298,  lib.  III  hom.  13. 

38)  Bl.  110^  Dominica  XVJ".  Secundum 
matheum  (rot). 

In  illis^  Dixit  ihc  dis[cipidisj  suis.  Nemo  potest 
duobus  dominis  scruire  .  .  .  JVemo  potest  duobiis 
dominis  sendre.  quia  non  ualet  simul  transitoria  |  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  298,  lib.  III  hom.  14. 

39)  Bl.  112"^  Dominica  XVJI"  Secundum 
Luc  am.  \  (rot). 

jTn  iUis^  Ibat  ihc  in  ciuitateni  qu^  uocalur  naym  . . . 
Naym  ciuitas  est  galilee  in  secundo  nuliario  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  299—300,  lib.  III  hom.  15. 

40)  BL  113-^  Dominica.  XVIID.  Secundum 
Lucam.  \  (rot). 

In  il/isf  Cum  intvaret  ihc  in  domum  cuiusdam 
prinäpis  .  .  .  Et  factum  est  cum  intraret  .  .  .  Hy- 
dropis  morbus,  ab  aquo\so  humore  .  .  , 

=  aiigne  XCTV,  300—302,  lib.  III  hom.  16. 


41)  Bl.  115"^  Secuuilum  Matheum  Dominica 
XX!!!!-.  I  (rot). 

In  iUisi'  Abeuntes  pliavitei  consilium  inierunt  .  ,  . 
Et  obseruantes  miserunt  inmliatores  .  .  .  Querentes 
dominum  compreliendere  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  307—308,  lib.  III  hom.  19. 

42)  Bl.  115^  Secundum  matheum.  \  (rot). 

In  illisi'  Loquente  ihn  ad  ticrbas  ecce  j>rinceps  ,  .  . 
Ecce  itir  uenit  |  cuj  nomen  iayrus  .  .  .  Priorj  lectioue 
quam  de  abiectione. 

=  Migne  CX,  313 — 315,  Hrabanus  Maui'us 
hom.  87. 

43)  Bl.  119^  Secuttdum  Lucam.  \  (rot). 
Fuit   in    dici'us   herodis  .  .  .     VeiUui'ns   in    carne 

dominus  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  202—210,  lib.  II  hom.  13. 

44)  Bl.  124''  Secundum   Lucam.  \  (i'ot). 

In  illis>'  Elysabet  impletum  est  tempius  pariendi . . . 
P)'ecursoris  domini  natiuitas  .  .  . 

=  Migne  XCIV,   210—214,  lib.  II  hom.  14. 

45)  Bl.  127^^  Secundum    lohannem.  j  (rot). 
Iti  illis>-    Dixit  ihc  symoni  ptetro.  |  Symon  iohannis 

diligis  me  .  .  .    Jlrtiitem  nobit  perfecte  ddectionis  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  214—219,  lib.  II  hom.   15. 

40)  Bl.  130^  Epistola  beati  bernardi  abhatis 
ad  matheum  |  episcopum  de  ui/lico  |  (rot). 

Heuerendo  domino  suo  matheo  uenerabili  |  dei 
gracia  albanensi  episcopo  .  .  . 

Bl.  131"^  In  illo  tempore.  Dixit  ihc  d[iscipulisj 
sfuis]  pa[rabolam,]  hanc.  Homo  quidam  erat  diues  . .  . 
Huius  sancti  euangelij  lectio  quante  sit  utilitatis  .  .  , 

=  Migne  CLXXXIV,  1022—1032.  Einige 
Verbesserungen  von  anderer  Hand. 

47)  Bl.  135''  Zeile  10  unmittelbar  anschließend: 
0.   Ü.   Lamentatio    b.  Mariae    ad     crucem. 

(T  Crux  de  te  volo  conqueri.  quid  est  quod  in  le 
veperi  .  .  . 

Chevalier,  Rep.  hjnunologicum  4014,  dem  heil. 
Bernhard  zugeschrieben.  Die  Verse  sind  nicht 
abgesetzt.  Der  Verfasser  soll  nach  dem  Bericht 
Salimbenes  der  Kanzler  Philipp  de  Grfeves  sein, 
vgl.  Haureau  im  Journal  des  Savants   1882,  291. 

48)  Bl.  135^' von  anderer  Hand:  (T  Nota  uersus 
de  gloriosa  uirgine  Maria. 

Cell  regina  pia  salue  uirgo  rtiaria 


30 


Görreshandschriften 


Portua.  Ulla.  uia.  spes.   uirtuttimqne  sophia  .  .  . 
Nicht  bei  Chevalier,  31  Zeilen. 
Schi.     Cenie   caronim  genitrix  pia  uota   tuornm. 
Sanctis  celorum  socies  nos  mater  ainoruiii. 
Amen.  \\ 


Görres  34  =  Lat  Fol.  738 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  168  Bll.  (29,5  x  20).  X.  Jh. 
Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  Blindpressung,  in  der 
Mitte  die  Jahreszahl  1749,  zwei  Schließen.  167  Blätter 
(1—70,  70a,  71—167)  heutiger  Zählung,  in  21  Lagen  und 
zwar:  I  zu  4-|-l,  II  zu  10 — 1  (das  ausgeschnitten), 
III— IX,  XI— XVII,  XIX-XX  zu  je  8,  X,  XVIII  zu  je 
6,  XXI  zu  6  -)-  1  Blättern.  Bl.  45>  und  53>  haben 
Zahlenmittelkustoden  'II'  und  III-,  sonst  fehlen  sie.  Von 
Bl.  1  ist  die  rechte  untere  Ecke  mit  starkem  Textverlust 
weggerissen,  ebenso  die  Hälfte  vonBl.  160,  zwischen  Bl.  14 
und  15  ist  ein  Blatt  ausgeschnitten.  Die  rechten,  unteren 
Ecken  fehlen  durchweg,  aber  meist  ohne  Textverlust. 
Bl.  166  ist  der  untere  Rand  weggeschnitten.  Die  Hand- 
schrift ist  neuerdings  sorgfaltig  ausgebessert  worden.  Der 
ganze  Band  ist  von  einer  Hand  des  10.  JTi.  geschrieben, 
34  Zeilen  auf  Blindlinienschema,  Schriftfeld  23x17,5. 
Vereinzelt  Ergänzungen  von  anderer  gleichzeitiger  Hand 
eines  Korrektors,  z.  B.  Bl.  29',  35%  45',  119',  142\  — 
Auf  Bl.  1'  farbige  Initiale  J.  Überschriften  und  Sub- 
skriptionen in  roten  Uncialen.  In  roten  Uncialen  sind 
auch  die  Graeca  und  die  darauf  folgende  lateinische 
Transkription  auf  ßl.  22  ff.  =  S.  258  der  ed.  princeps  ge- 
schrieben. Zur  Unterstützung  des  Verständnisses  ist  auf 
Bl.  22'',  23'  unten  über  die  Ränder  laufend  eine  ver- 
gleichende Tabelle  der  griechischen  Buchstaben-  und 
Zahlenreihe,  anscheinend  von  der  Hand  des  Korrektors 
eingeschrieben.  Es  sind  vier  Reihen:  Die  unterste 
enthält  die  griechische  Buchstabenreihe  in  Majuskeln, 
darüber  in  einer  Reihe  die  Benennungen  der  griechischen 
Buchstaben  in  Minuskeln,  darüber  in  einer  Reihe  die 
entsprechenden  lateinischen  Buchstaben  in  Minuskeln, 
endlich  in  der  obersten  Reihe  die  entsprechenden  Zahlen 
I—X,  XX— C,  CC—^iiU.  Auf  Bl.  92"  unten  auf  dem 
Rande  verblaßte  Federzeichnung:  Brustbild  einer  Frau, 
die  die  linke  Hand  erhoben  hat,  Bl.  111'  Alphabet, 
Bl.  136'  von  derselben  rohen  Hand  ex  explicit  liber  nonus 
amen:  rohe  Zeichnung  eines  Tieres,  auch  sonst  ver- 
schiedene Kritzeleien,  so  Bl.  161'  Inclitus  pontifex  o,  mit 
Neumen,  Bl.  163'  Federzeichnungen,  Bl.  148"  am  unteren 
Rande  mit  dem  Messer  eingeschnitten  Kopf  und  Teufels- 
fratze.  Ein  Besitzvermerk  findet  sich  Bl.  167"  Codex 
monasteHj  sancti  maximinj  episcopi  j  prope  Treuerim 
(15.  JL.),  Bl.  1'  steht  am  oberen  Rand:  si  quis  abstuUnt 
Miathema  sit  |  (14.  Jh.).  Da  die  Handschi-ift  weder  in 
dem  Maximiuer  Katalog  A  noch  in  B  genannt  wird,  so 
dürfte    sie   kaum   vor   dem    14.   Jh.   nach   Maximin   ge- 


kommen sein,  ist  also  dann  auch  anderwärts  geschrieben, 
vielleicht  ist  auf  Bl.  166  ein  älterer  Besitzvermerk  ausge- 
schnitten und  mau  hat  gerade  deshalb  den  Maximiner 
Eintrag  auf  das  folgende  Blatt  geschrieben.  =  Grörres  34 
—  Coblenz  46. 

Vorgeheftet  ist  dem  Bande  ein  größeres  Pergament- 
blatt (13.  Jh.),  im  Format  30,2x22,3.  Es  ist  um- 
gekehrt zu  dem  übrigen  Teil  des  Bandes  eingeheftet. 
Eine  Tafel  für  Exorcismen,  die  wahrscheinlich  dem  zu 
Beschwörenden  aufgelegt  wurde.  Am  oberen  Rande 
I"  yracie  fiyura,  darunter  Lux.  ueritas.  via.  hidex.  miseri- 

cordia.  fortitudo.  paciencia In  der  Mitte  ein 

zehnfacher  roter  Kreis,  in  den  vier  äußeren  Reihen  die 
Namen  Gottes,  in  den  sechs  inneren  die  Namen  Jesu, 
auf  der  Rückseite  zahlreiche  Beschwörungsformeln  in 
verschiedenen  Feldern.  In  der  Mitte  des  Kreises  von  der 
Hand  des  Petreius  eingetragen:  Anno  dominj  \  1593  Ex 
Uh-iü  Impenalis  \  Monustenj  s.  Maximinj  |  per  frairem 
Nicolaum  Petreium  |  Nanceianum  Lotharingiiim  in  m-dine 
rednctis  '  ac  chartuUs  tituJaribus  vt  videre  est  in  dorso  | 
notatis  ],  oben  N.  16. 

Ambrosius  Autpertus,  Super  Apocalyjjsim 
lib.  VI— X. 

Bl.  P  Incipit  Pars  Secunda  Expodtionis  \  Apo- 
calypsis  lohannis  Apostoli  Paruulorum  \  Speculi. 
Incijiit.  Liber  Sextus  \  Inchoat  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  In  Fulffente  Gratia  Redemp-  |  (Unciale) 
toris  nostri  qua  nullis  praecedeiitibiis  .  .  . 

Bl.  37"'  In  Expositione  Apocalypsis  lohamm  \ 
Apostoli.  Explidt.  Liber  •  TT'  |  Parmiloniin  Speinili.  | 
Incipit  Liber   VIL  \  (rot,  Unciale). 

gedr.  Ambrosii  Ansbert!  Galli  presbyteri  .  .  . 
in  sancti  lohannis  apostoli  et  evangeliste  Apoca- 
lypsim  libri  decem  .  .  .  Coloniae  per  Eucharium 
Cervicornum  1536,  p.  251  ff.,  danach  in  der  Maxima 
Bibliotheca  vet.  patrum  Lugdunen.  XIII,  53(J  ff. 
Über  Ambrosius  Autpertus  (77G  Abt  von  S. 
Vincenz  am  Volturnus)  vgl.  (x.  H.  Hörle,  Früh- 
mittelalterliche Mönchs-  und  Klerikerbildung  in 
Italien,  Preibui-g  1914,  S.  52  f.  Es  beginnen:  Buch 
VIII  Bl.  72--,  IX  BL  lOCi--,  X  Bl.  136^  stets 
durch  (rot,  uncial)  Explicit  Liber-  .  .  .  Incipit 
Über  .  .  .  geschieden. 

Sclü.  Bl.  167^  .  .  .  meam  orationem  compleat.  | 
ac  dicat.  domine  /tat.  domine  ßat.  amen.  amen.  — 
Explicit  Über  X  \  Antperti.  In  Apocalt/psin  \\  (rot, 
Unciale). 


GöiTeshandschriften 


'61 


Görres  35  =  Lat  Fol.  739 

(Himmerod) 
Perg.  73  BD.  (30,7  x  20,5).    XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  .Tb.), 
zwei  Scbbeßen.  73  Blätter  alter  und  beutiger  Zählung, 
die  alte  Blattzäblung  (15.  Jb.)  in  arabischen  Ziffern  am 
oberen  Rande  der  Rückseite  jedes  Blattes.  8  Lagen  zu 
je  8  Blättern,  die  neunte  zu  10  1  Blättern,  am  Anfang  und 
Ende  jeder  Lage  rote  Zahlenmittelkustoden,  nur  bei  der 
letzten  Lage  fehlen  sie.  Der  ganze  Band  von  einer 
Hand,  zweispaltig,  vollständiges  Linienschema,  50  Zeilen, 
Scbriftfeld  24,5  x  14,5,  Spaltenbreite  6,6,  rote  Überschriften 
und  Strichelung,  rote  und  blaue  Paragraphenzeicben, 
rote  und  blaue  Initialen.  Der  Band  scheint  ursprüng- 
bch  umfangreicher  gewesen  zu  sein,  am  Schluß  fehlt 
jetzt  das  letzte  Blatt  der  Lage,  doch  scheinen  noch 
weitere  Blätter  zu  fehlen.  Am  Rande  finden  sich  viel- 
fach kurze,  auf  die  Disposition  bezügliche  Notizen.  Die 
äußeren  Merkmale  ergeben  die  Herkunft  aus  Himmerode, 
Bl.  1'  hat  am  unteren  Rande  die  alte  Signatur  .Dxlvi. 
=  (rörres  35  —  Coblenz  22. 

Berthüldus    de    ßatisbona,    Sermones    de 
tempore. 

1)  Bl.  l''''  Dominien  prima  in  adueniu  do- 
mini  de.x.  benefi  rijs  per  incarnacionem  et 
de  gracia  deo  agendo.  |  (rot). 

Anf.  Osaniia  filio  dauid  benedicitur  qid  uenit  ' 
in  ncmibie  domini.  Ewangelium  hör  secundum  plures  ' 
qida  legitur  in  prima  dominica  aduentus  \  propter 
mysterium  .  .  . 

2)  Bl.  2''''  Dominica  ij.  de  .xij.  condicionihus 
creatvrariim  et  quod  dominus  |  descendit  ad 
xpm  et  non  infra  cum  carne.  |  (rot). 

Enint  sigmi  in  sole  et  litna  .  .  .  In  epistola  dicitnr. 
No.T  precessit  etc.   in  fidelitatix  . .  . 

3)  Bl.  3™  Quare  dies  iudicij  sit  tiinenda 
et  per  que  ueniet  hämo  letus  ad  h[ominemJ  .. . 
(rot). 

Anf.       TJirtutes     celonim     moueiuntur     et     tunc 
lade  bunt  filium  hominis  .  .  .  Per  utrtutes  accipimus  . .  . 

4)  Bl.  4:^^  De  multis  beneficijs  angelorum.  \ 
(rot). 

Anf.  Ecce  mitto  angelinn  meum  .  .  .  MuM  nobis 
reuerendi  sunt  et  diligendi  angelt  .  .  . 

5)  Bl.  5'"''  De  honort  ficencia  x  siue  corporis 
et  quomodo  grauatur  contra  |  illum  qui  eum 
ode  [erit].  I  (rot). 

Anf.    Eqo  non  sum  diqniis  ut  solnam    corrigia  .  .  . 


Johannes   qui  x  \   tunc  putabatur   indignum  se    exse 
denunciat  .  .  . 

6)  Bl.  G"^*^  Dominica  in  natiuitale  domini 
de  Ulis  per  que  gracia  piossit  au\geri  et  con- 
sent ari.  aut  ainitli.  |  (rot). 

Anf.  Uidimus  eum  plenum  gracia  .  .  .  De]  j 
gracia   dei   tarn   in   epistola  quam  in  ewangelio  .  .  . 

7)  Bl.  7''''  De  natiuitate  domini  non  tarnen 
huius  operis.  \  (rot). 

Anf.  Hoc  uobis  signum  inuenietis  .  .  .  Verba 
hec  sunt  angeli  ad  pastores  .  .  . 

nicht  bei  Jakob.  i 

8)  Bl.  7^*^  De  antix  in  octaua  na\tiuitat{s 
xpi.  I  (rot). 

Anf.  Ecce  positus  est  hec  in  ruina  .  .  .  Contra- 
diciint  omnes  peccatores.  et  reddunt  sibi   malum  .  .  . 

9)  Bl.  10^''  De  uirginibus  coniugatis  et 
viduis.  \  (rot). 

Anf  Ifupcie  facte  sunt  in  cana  galylee  Occasione  || 
(Bl.  IP*)  islarum  nupcuirum  dicere  propono.  De 
inatiimonio  uiduitate  et  idrgiidtate  .  .  . 

10)  Bl.  11''''^  De  penitentibus  proficientibus 
et  perfectis  dominica  epyphania.  \  (rot). 

Anf.  Cum  f actus  esset  ihc  annoniin  .  xij.  | 
ascendentibus  .  .  .  legitur  |  Deuteronomio  .xvj.  Ex- 
pressimus  tumen  Exodi  .xxij.  .  .  . 

11)  Bl.  13^''  De  I  saluandis  significatis  per 
orientem  occidentem  aquilonem  et  meridiem.\ 
(rot). 

Anf.  3£ulti  ab  oiiente  et  occidente  uenient  ,  .  . 
ei  hoc  fit  per  duo  que  dicuntur  in  epistola.  Si  pro- 
uidemics  \  bona  non  tamen   coram  deo  .  .  . 

12)  Bl.  14'^''  Dominica  iij"  post  epipha- 
niam.  \  (rot). 

Anf.  UjCCC  niotus  magnus  facfus  est  in  mari. 
]\auicula  est  ecclesia  .  .  . 

13)  Bl.  15™  Dominica  iiij.  |  (rot). 

Anf.  Simile  factum  est  regnum  homini  qui 
sertnnanit  .  .  .  In  presenti  ewangelio  declaratur  nobis 
diuinum  beneficium  .  .  . 

14)  Bl.  15'^''  Quod  utile  sit  uenire  ad  domi- 
num per  conuersionem  uel  penitenciam.    (rot). 

Anf.  XJenite  ad  nie  |  omnes  qui  laboralis  et 
onevati  estis  .  .  .  Venile  a  peccato.  \  mundo,  dyabolo. 
Ad  ine  qui  libenter  uos  recipio  .  .  . 


32 


Görreshandschriften 


15)  Bl.  16'"''   Doiuinica  in  laix".  |  (rot). 
Anf.     Quid  hie   statis  tota  die  ocioxi  etc.  Nota  i 

quod  propter    iiii.    debet  hoiiio  argui.   de  ocio.  que 
in  I  hijs  uerhis  iiotantur  .  .  . 
nicht  bei  Jakob. 

16)  Bl.  Iß^'^  Dominica  in  Jxx".  Quod  do- 
minus multum  j  (Bl.  17'"'^)  diligit  uineani  suatn 
id  est  sanctam  ecclesiam.  j  (i'ot). 

Anf.  Simile  est  regnum  celoruin  liomini  patn 
famiUas  qui  exijt  .  .  .  Vinea  est  ecclesia  \  ad  quam 
niulti  suyit  uocati  .  .  . 

17)  Bl.  n^^  De  triplici  semine  quod  perijt. 
et  de  triplici  quod  non  perijt.  j  (rot). 

Anf.  Eadit  qui  seminat  seminare  . . .  In  \  ejyistola 
legitur  de  semine  spiriluali.  scilicet  de  honis  \  que 
facimus  .  .  . 

18)  Bl.  19™  Domini\ca  in  .1.  que  mnndux 
uilificat  nntltum.  \  (rot). 

Anf.  Factum  est  autein  cum  appropinquairi 
iericho  .  .  .  Secundum  spiritualein  |  sensum  cum  .r 
per  incarnacionem  mundo  ap'  propinquaret  .  .  . 

19)  Bl.  20'-^  Dominica  in  ..rl.  sed  non  est 
de  opere.  \  (rot). 

Anf.      Ductus    est    ihc    in    desertum  .  .  .     htud 
ewangelium  congrue  ponitur  in  \  principio  .  .  . 
nicht  bei  Jakob. 

20)  Bl.  21™  Dominica  i.  |  in  xl.  de  temp- 
tacione.  et\  cor ona  que  datiir  pro  temptacione. 
(rot). 

Anf.  Bl.  21^''  Tunc  reliquit  euin  dyaholus  et  ecce 
angeli . .  .  Consumata  omni  temptacione  acces\serunt 
angeli  et  ministrabant  ei  .  .  . 

21)  Bl.  22^''  Dominica  \  in  xl.  de  laude 
et  commendacione  fidei  nostre.  \  (rot). 

Anf.  O  muH  er  magna  est //des  .  .  .  ibi  dicil  glosa. 
aub  persona  \  mulieris  .  .  . 

22)  Bl.  24'"*'  Dominica  iij.  De  in  ordina\to 
amore  et  timore  qui  duo  plurimos  abstaut  a 
deo.  I  (rot). 

Anf.  Qui  non  est  mecum  aduersum  nie  est  .  .  . 
hie  de  Omnibus  heretieis  et  scismaticis  .  .  . 

23)  Bl.  25''''  Dominica  quarta  \  quid  signi- 
ficent  .X.  plage  egypciorum.  \  (rot). 

Anf.  JErat  proximum  pasc.a.  'Votum  ]iodier\- 
num  officium,  tarn  diurnum  .  .  . 


24)  Bl.  26^*^  Dominica  in  passiom:  de\ 
passione  et  quid  missa  significel.  \  (rot). 

Anf.  Qvis  ex  uobis  arguet  me  .  .  .  Quia  hodie 
agitur  in  epistola  de  \  pontificatu  .  .  . 

25)  Bl.  28"""  Dominica  in  |  palmis  de  multi- 
plici  causa  effusi.  sanguinis  |  x  et  sacrameuto 
evcharistie.  |  (rot). 

Anf.  Benedictus  qxd  uenii  |  in  nomine  domini  . . . 
Commendat    apostolus  \  in   epistola    caritatem    x  .  .  . 

26)  Bl.  29^*  In  pasea  de  quadruplici  \  re- 
surrectione  anime  et.  de  penitencia  et  gaudio 
multiplici.  \  quod  x  habet  de  uera  penitencia. \ 
(rot). 

Anf.  Surrexit  non  est  hie.  j  In  epistola  hortatur. 
Jios  apostolus.  ut  dig\ne  in  azimis  celebremus  .  .  . 

27)  Bl.  30^''  Xotabile  de  iudicio  non  sermo.\ 
(rot). 

Anf.   Ivdex  debet  habere,  iiij.    Primo  piudenciam 
ne  decij-iiatur  Dfut."  i.     Tuli  de  prinrlpibus  uestris  . .  . 
nicht  bei  Jakob. 

28)  Bl.  30^''  In  octaua  pasce  quo  modo 
resurrectio  corporum  nostrorum  ||  (Bl.  31'"'') 
multipliciter  probatur.  |  (rot). 

Anf.  Woli  esse  incredulus  |  sed  fidelis  etc.  Per 
totam  epistolam  per  totum  euan\geliu7n  tractatur  de 
fide  .  .  . 

29)  Bl.  32'"^  Quomodo  x  uerus  est  pontifex 
et  de  .iiij.  uir\tutibus  cardinalibus.\do7ninica\ 
post  octauam  pasce.  \  (rot). 

Anf.  Ego  sum  pastor  bo7uis.  lohannes  in  eu-an- 
gelio  isto  di\cit  se  x  pastoiem  bonum  .  .  . 

30)  Bl.  SS"""  Quomodo  dominus  in  \  die 
iudicij  se  rindicabit  de  inimicis  j  et  econtra.\ 
(rot). 

Anf.  A.men  amen  dico  \  uobis  quia  plorabitis 
et  ßebitis  |  usque  in  gaudium.  glosa.  mundus  lue  sig- 
nificat  I  inimieos  .  .  . 

31)  Bl.  34'"''  Quare  peecaium  sit  fugiendum 
et  iusticia  facien\da.  et  iudicium  timcndum.  | 
(rot). 

Anf.  Ipse  arguet  mundum  j  de  peccato  et  de 
iusticia  .  .  . 

32)  Bl.  35'"''  Dominica  iiij  de.  iiij.  \  viciis 
que  multa  mala  fueiunl  in  mundo.  \  (rot). 


Görreshandschriften 


33 


Ant.  Ileriun  relinquo  mandum  et  iiado  ad 
patrem.  Beatus  est,  |  qui  postquam  in  morte  relinqidt 
mundum  .  .  . 

33)  Bl.  36'''^  Dominica  infra  octavam  as- 
censionis  quin  mali  persecuntur  |  bonos  et 
quid  Stint  dis[similes].  |  (rot). 

Anf.  Hec  locutus  sum  nobis  \  ut  non  scandali- 
zeinini . , .  Seinper  mali  ab  \  inicio  mrmdi  persecuntur . . . 

34)  Bl.  37"'''  In  die  pentecosten  \  de  oracione. 
carnis  castigacione.  et  cordis  mnndicia\  (rot). 

Anf.  Si  quis  diligit  ine  sermonem  meum  ser- 
uabit  .  .  .    Omina    bona  opera   non  que  faeimns  .  .  . 

35)  Bl.  38''''  Feria  ij.  post  pentecosten. 
De  iudicio.  \  (rot). 

Anf.  Et  ego  suscitabo  eimi  .  .  .  Hie  dies  tantus 
erit  et  \  ex  sua  magnitudine  .  .  . 

3G)  Bl.  39''''  Dominica,  j.  post  pentecosten. 
de  I  quibusdam  tiicijs  que  multos  retrahunt 
a  doinino.  |  (rot). 

Anf.  J£ec  locutus  sum  nohis  ut  non  scandali\- 
zemini.   Sicut  rmdti  tempore  tempta\cionü  exteiioris  . .  . 

37)  Bl.  40'^''  Dominica  ij  sermo  seciilares  [!] 
de  Omnibus  diuitibus  et  j^auperibus.  |  (rot). 

Anf.  Homo  quidam  erat  diues  et  induebatur 
purpura.  \  Epistola  tota  est  de  caritate  dei ,  .  . 

38)  Bl.  4P''  De  conuiuio  eucharistie.  et 
quare  eucharistia  dicatur  cena.  et  de  com- 
mvnione  qualiter  se  homo  debeat  |  preparare 
ad  corpus  domini.  (rot). 

Anf.  Homo  quidam  fecit  \  cenam  magnam  .  .  . 
Homo  iste  est  .v  ihc  dominus  noster  |  qui  ex  nimia 
dissercione  .  .  . 

39)  Bl.  42^=^  Dominica  Hj.  quare  agenda  \sit 
penitencia.  et  de  dampno  multiplici.  nolen- 
iibus  agere  \  penilenciam.  ||  (rot). 

Anf.  Bl.  42^''  Gaudium  erit  coram  angelis 
super  uno  [  peccatore  .  .  .  Penitencia  \  libenti  animo 
est  agenda  .  .  . 

40)  Bl.  43^''  domiiiica  c"]  post  pentecosten.  de 
Iribus  que  faciunt  |  hominem  perfectum.\(rot). 

Anf.  Estote  misei^icordes  sicut  et  pater  uester  . . . 
Tritt  sunt  que  faciunt  |  hominem  perfectum  .  .  . 

41)  Bl.  45''*  Dominica  v"  de  vtilitate  miseri- 

cordie.  |  et  quod  duplex  est  misericordia 1 

(rot). 


Anf.     Date  et  dabitur  uobis  .  .  .    Libenti  animo 
ex  I  misericordia  debeiims  proj>ter  glorie  fuiure  ex- 


multiplici 
supei- 


cellenciam  .  .  . 

42)  Bl.  46^''    Dominica    vj    de 
vtilitate  bonitatis.  \  (rot). 

Anf.    Docebat  de  nauicula  turbas  .  .  .   Dens  [ 
omnia  duo  docet  .  .  . 

43)  Bl.  48'''''  l>ominica  vij.  quod  oportet 
homines  bibere  de  calice  \  tribulacionis.  |  (rot). 

Anf.  37si  habuiulauerit  itisticia  .  .  .  pharisei 
bene  \  docebant  sed  hoc  opere  non  implebant  .  .  . 

44)  Bl.  49™  Domini\ca  viij.  De  triplici 
causa  quare  sit  serui\endum  deo  et  non  dya- 
bolo.  I  (rot). 

Anf.  3£isereor  super  turbam  qnia  ecce  iam  | 
triduo  sustinent  me.  Digne  turha  ||  (Bl.  49'''')  inulta 
ihm  xpm  Sequilar  .  .  . 

nicht  bei  Jakob. 

45)  Bl.  50™  Dominica  viiij.  quod  deus 
e.xercet  misericordiam  et  insticiam  \  in  bona 
quam  in  mala.  |  (rot). 

Anf.  A'o«  oinnis  qui  dicit  mihi  domine  .  .  .  Qui 
tantum  de  deo  loqxütur  .  .  . 

46)  Bl.  52'"''  Dominica  .x.  De  duodecim 
viis  I  tendentibus  ad  uitam.  \  (rot). 

Anf.  Jtedde  raeionem  uillicacionis  . . .  Radonem 
idllicacionis  |  sue  quemlibet  in  morte  deo  reddere 
oportet .  .  . 

47)  Bl.  53™  r>ominica  xi.  quam  da7npno\ 
sum  sit  pteccatum  in  generali  et  dampnacione 
quorundam  peccata.  \  (rot). 

Anf.  Et  erat  cottidie  docuns  in  templo.  \  Duo 
precipiue  docuit  dominus  declina\re  u  niato  et  facere 
bonum  .  ,  . 

48)  Bl.  54'"''  Dominica  xij.  de  penitencia  | 
invtili  niulli.  et  de  penitencia  vti/i.  \  (rot). 

Anf.  Duo  honnnes  \  ascendebant  in  templum 
etc.  In  I  Idjs  duobus  hominibus  duplex  sta\tus  peid- 
tencium  .  .  . 

49)  Bl.  55^''  Dominica  xiij.  |  de  tribus  ope- 
ribus  domini  admirandis   et  g/oriosis.  \  (rot). 

Anf.  A.mmirabantur  dicentes  bene  omnia  \  fecit 
tam  miranda  stint  omnia  que  deus  |  benefecit .  .  . 

50)  Bl.  57''''  Domiiiica  xiiij.  de  vij.  sacra- 
mentis.  I  (rot). 


34 


Görreshandschriften 


Anf.  Beati  oculi.  Glo[saJ.  Interiores  qni  uident  \ 
que  uos  .  .  . 

51)  Bl.  b'd^^  Dominica  XV  de  x.preceptis.^.  \ 
(rot). 

Anf.  Ihesu  precepler  niiserei^e  nobis.  |  Decem 
leprod  sunt  ut  dicit  hie  glolsaj.     Bede  \  .  •  . 

52)  Bl.  60^"  Dominica  XV.  de  x  pre\ce'ptis.\ 
(rot). 

Anf.  Ihi  preceptor  ndserere  nobis.  Diximiis 
superius  |  sicut  glo[sa.]  Bede.  Decem  leprosi  signi- 
ficant  ti-ansgressores  .  .  . 

53)  Bl.  6P*  Dominica  xvj  de  triplici  fideli- 
tiite.  I  (rot). 

Auf.  Nemo  polest  duobus  dominis  sendre  .  .  . 
Ideo  dfbe\mus  Uli  domino  qni  fidelis  est  .  .  . 

54)  Bl.  62™  i>onu'nico  «rij.  quare  dominus 
mortnos  suscilauit.  \  (rot). 

Anf.  A-doLescens  tibi  dico  surge  in  hoc  ewan\- 
gelio  legilur  de  maxiino  nüracido  \  scilicet  de  resu''- 
citacione  mortui  .  .  . 

55)  Bl.  64''''  Dominica  xviij  de  vj.  peccntis 
que  I  multos  dampnant.  |  (rot). 

Anf.  Tncipies  cum  mhore  noidssimum  |  locum 
teuere.  Multi  cum  x  secundo  ueniet  inci\pient  cum 
ru[bore]  .  .  , 

nicht  bei  Jakob. 

56)  Bl.  65"^"  Dominica  xviiij.  |  T>e  signis  peri- 
colosis  licet  non  omnino  crucis  et  de  quibus- 
dam  aliis.  \  (rot). 

Anf.  Dixit  dominus  domino  meo  etc.  usque 
tuorum.  Di.vit  |  domlmis  glo[sa,]  Pater  non  ore  sed 
re  et  effectu  .  .  . 

57)  Bl.  66™  Dominica  xx.  qualiter  obtinra- 
tur  remis\sio  peecatoritm.  |  (rot). 

Anf.  Confidi'  ßli  remittuntur  j  tibi  pecrata  .  ,  . 
postquam  houdni  remisit  detis  |  peccata  siui.  timc 
renouatiiv  spiritii  .  .  . 

58)  Bl.  67^'^  Dominica  xxj.  de  puucitate 
saluandorum  et  de  auaricia.  \  (rot). 

Anf.  ßfiilti  stDit  uocati  .  .  .  hec  verha  dura  sunt 
et  omni  hoiuini  formi\danda  .  .  . 

59)  Bl.  69™  Domini\ca.  xxij.  de  temporibus 
ecclesie  et  temporibus  \  antixpi.  \  (rot). 

Anf.  Hora  septima  reliquit  eum  |  febris.  hora 
septima  sine  tempore  septi\7)io ecclesie quiesciiut  fidcles... 


60)  Bl.  71'''^  Domitiica.  xxiij.  de  pena  et 
gloria  \  et  de  quibusdam  uirtutibus.  \  (rot). 

Anf.  Cum  cepisset  racionem  |  ponere  oblatns 
est  ei  .  .  .  Nota  quod  homo  secundum  quod  plus  uel 
minus  |  peccat  .  .  . 

61)  Bl.  72''''  Dominica,  xxiiij.  de  viis.  ten- 
den\tibus  ab  hoc  mundo.  \  (rot). 

Anf.  Viani  dei  in  ueritate  doces.  |  vere  uiam  .  .  . 
Na7n   eciam   in   cruce  pendens  tnan\dari  docuit  .  .  , 

62)  Bl.13'^^  Dominica,  xxv.  quod  homo  bene- 
facere  debet  dum  j  sanus  et  iuuenis  est.  \  (rot). 

Anf.  Filia  mea  modo  defuncta  est.  |  Non  cessa- 
uit  apostolus  orare  ut  dicitur  in  epistola  .  ,  . 

Bricht  Bl.  73^ '>  unvollständig  ab. 

Der  ganze  Band  ist  also  eine  Sammlung  der 
lateinischen  Predigten  des  Berthold  von  Regens- 
burg "(-j- 1272),  der  sog.  Rusticanus  de  dominicis, 
vgl.  Georg  Jakob,  Die  lateinischen  Reden  des 
seligen  Berthold  von  Regensbiu-g,  Regensburg 
1880,  wo  auf  S.  45  ff.  die  Predigten  zusammenge- 
stellt sind  auf  Grund  eines  Linzer  Codex.  Ihm 
gegenüber  weist  unsere  Handschrift  ein  Plus  von 
vier  Predigten  auf,  außerdem  sind  einige  etwas 
verändert.  Über  die  Handschriften  vgl.  Jakob 
a.  a.  O.  S.  14  ff.;  unsere  Himmeroder  Handschrift, 
die  Jakob  natürlich  nicht  kennen  konnte,  ist 
danach  eine  der  ausführlichsten  und  besten. 
Wahrscheinlich  schloß  sich  noch  der  Rusticanus 
de  sanctis  an,   der  jetzt  verloren  ist. 


Görres  36  =  Lat.  Fol.  740 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  267  Bll.  (41,2x31).    X.  Jh. 

Hokeinband  mit  Leder  Vjezogen,  eingepreßt  Onia- 
meute  und  biblische  Szenen,  an  der  Kreuzigungsgruppe 
die  Jahreszahl  1559,  doch  scheint  der  Einband  etwas 
jünger  zu  sein,  Metallschließen.  Es  waren  ursprünglich 
zwei  Baude,  die  beim  Neubinden  zusammengebunden 
wurden.  Es  geht  dies  auch  aus  dem  unten  genannten  Ein- 
trag in  dem  St.  Maximiuer  Katalog  hervor.  Der  erste 
Band  umfaßte  Bl.  1—116,  der  zweite  Bl.  117—267.  Die 
Zählung  der  Blätter  ist  modern.  Es  sind  jetzt  35  Lagen 
und  zwar:  I,  II,  IV,  V,  VII-XII,  XIV,  XVI-XXX, 
XXXII— XXXV  zu  je  8,  III,  XXXVI  zu  je  6,  XV  zu 
6—1,  yi  zu  4,  XIII  zu  4  -)-  1  Blättern,  Bl.  100  ist 
auf    einem    Pergamentfalz    besonders    eingeklebt.      Die 


Görresbandschriften 


35 


Breite  der  Blätter  betrug  ursprünglich  33,2  cm,  wie 
man  noch  an  einzelnen,  die  beim  Neubinden  wegen  der 
Marginalnotizen  nicht  beschnitten,  sondern  nui-  umge- 
brochen wurden,  erkennen  kann.  Der  ganze  Band  ist 
zweispaltig  geschrieben,  auf  blindem  Liniensohema, 
48—50  Zeilen,  Schriftfeld  durchschnittlich  35x25,7, 
Spaltenbreite  12.  An  der  Handschrift  w^ar  eine  größere 
Zahl  Schreiber  tätig,  die  alle  derselben  Schule  ent- 
stammen und  nur  schwer  zu  unterscheiden  sind,  da  der 
Ductus  außerordentlich  ähnlich  ist.  Rote  Überschriften 
der  einzelnen  Abschnitte,  größere  rote  und  schwarze 
Initialen  ohne  Verzierung,  die  letzteren  meist  gerötelt. 
Nur  Bl.  2™  hat  ein  großes  verziertes  B  und  Überschrift 
in  Kapitalbuchstaben,  abwechselnd  eine  Zeile  rot  und 
schwarz.  Bl.  117',  also  das  erste  Blatt  des  ursprünglich 
zweiten  Bandes,  war  völlig  verlöscht  und  ist  von  einer 
Haud  des  14.  Jh.  nachgezogen,  ebenso  sind  Bl.  2(55 
und  267  von  Händen  des  14.  Jh.  für  verloren  gegangene 
Blätter  neugeschrieben.  An  den  Rändern  vielfach  Nach- 
träge, Verbesserungen  und  Notizen  zum  Text,  größtenteils 
von  gleichzeitigen  Händen.  Die  Ecken  der  Blätter  sind 
fast  alle  abgeschnitten,  aber  ohne  Textverlust.  Besitz- 
vermerke finden  sich:  Bl.  267'"  rot  Codex  monastcrij snncti 
Maxiiiiiin  extra'muros  Treuerorum  (14.  Jh.),  Bl.  2' unten 
von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libns  Impericdis  Mo- 
nasterij  \  8.  Maximhy  :•  ~~  \,  die  Zahl  ist  am  oberen  Rand 
abgeschnitten,  auf  dem  Vorderdeckel  mit  Tinte  die  Zahl  5. 
In  dem  St.  Maxirainer  Katalog  A  ist  die  Handschrift  ver- 
zeichnet als  (12,  13):  Aug.  super  „beatus  vir"  duo 
Volumina,  in  dem  Verzeichnis  B  werden  die  Psalmer- 
klärungen Augustins  an  zwei  verschiedeneu  Stellen  ge- 
nannt (96):  Item  Aurilii  Augusti[!]  super  psalmos 
in  uno  volumine  und  (123):  Item  tractatus  s. 
Augustini  super  psalterium  in  uno  volumine, 
es  ist  anzunehmen,  aber  nicht  mit  Sicherheit  zu  be- 
haupten, daß  mit  diesen  beiden  Bänden  die  beiden 
Teile  unserer  Handschrift  gemeint  sind  =  Görres  36  — 
Coblenz  80. 

Bl.  1™,  das  ursprünglich  unbeschrieben  war,  enthält 
von  einer  Hand  des  10.  Jh.  Sermo  De  Septuagesima 
(rot).  Anf.  <2«i  sacrae  leijis  ueteris  scilicet  istoriq  lihros  j 
kgunt  .  .  .  Sohl.  Bl.  1'''  .  .  .  et  diaboli  fraude  decepttim 
proprio  cruore  redemit.  \\ 

Augustinus,  Enarrationos  in  Psalmos. 

Bl.  2'^''  Incipit  Tracla\tvs  Sancti  Avgvstini  |  A 
Priino  Psalnio  \  (Kapitale,  einzelne  Buchstaben 
übereinander,  Zeile   1   und  3  rot). 

Anf.  Beatos  Vir  \  Qm'iVbn  ^j6iV< ...  (Kapitale) 
J>e  domino  iiostru  ittii  xpo.  hoc  est  Itomiiie  doininico. 
Accijnenduin  est  .  .  . 

Der  erste  Band  schließt  Bl.  116^''  mit  Psalm 
50  .  .  .  exlgit  siiam.  || 

Bl.  117''*  .  .  .  Continentur  Exposiiiones  Psalferii 
a    qidnquagesimo    usque    ad    centesiinum    Aurelii    1 


AugusLini  episcopi  aecclesiae  cathoUci;  (rot,  stark 
verlöscht),  am  oberen  Rande  eine  etwas  andere 
Überschrift  (15.  Jh.). 

Anf.     Psalinus  breuis  est  de  quo  loquendum  .  .  . 

Schi  Bl.  267^^^  mit  Psalm  100  ..  .  sed  caiiete 
qida  futurum  est  iudiciwit.  —  Finit  tractatus  | 
aurelii  Augustini  ypponensis  episcopi  super  quinqna- 
genam  secundinn  ptsaUerij.  [|  (rot). 

=  aiigne  XXXV,  XXXVl. 


Görres  37  =  Lat  Fol.  741 

(Trier,  St.  Maxiniin) 
Perg.  216  Bll.  (30x21,5).    IX.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  liezogen,  vorn 
eingepreßt  die  Jahreszahl  1749.  216  Blätter  heutiger 
Zählung,  in  27  Lagen  zu  je  8  Blättern.  Ursprünglich 
waren  es  28  Lagen,  doch  ist  Lage  XXVI  heute  verloren. 
Mit  Ausnahme  der  letzten  Lage  am  Schluß  regelmäßig 
rote  Zahlenmittelkustoden.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  (der  des  Harduinus)  in  sehr  sorgfältiger 
karolingischer  Minuskel  geschrieben,  rote  Überschriften 
meist  in  Kapitale,  die  ersten  Zeilen  jedes  Abschnittes  in 
verlängerten  Buchstaben.  Die  Initialen  sind  meist  einfach 
rot  oder  blau,  doch  finden  sich  verschiedene  zweifarbige, 
rot  und  blau  mit  einfachen  Verzierungen.  Durch- 
schnittlich 27  Zeilen  auf  der  Seite,  Schriftfeld  22,5  x  15. 
Der  Schreiber  nennt  sich  am  Schluß  des  Werkes 
Bl.  216':  Ego.  Harduinus.  peccator.  et  Indignus.  \  praes- 
biter.  scri2)si  .  Atqtie.  subscripsi. 

Bl.  216'  finden  sich  von  seiner  Hand  folgende  fast 
völlig  verlöschte  Einträge:  Quod  Anima  Harduini  .lit  [?] 
in  ^terna  requie  \  /////,  darunter: 

H  oc  ojms  harduinus  fidens  in  regem  sabaot  H 
A  tque  deo  summo  qui  cunctis  jdurima  don  A 
R     etribuit  scripsi  quisquis  hoc  ordine  frate  R 

D    iuino  rel um  memorato  per  iUu  D 

U  t  pro  me  dominum  regnantem  saecula  nut  U 
I      nnumeris  precibus  scis  rogitaueris  aeu  I 

N    acte  dieque  meum  deberis  ducere  iiome  N 

U    erius  est  etenim  qui  nescit  scribere  fact  U 

S  cire  eciam  possunt  mimquam  tormenta  labori  S 
Es  ist  kein  Zweifel,  daß  der  Schreiber  identisch  ist 
mit  dem  Harduinus,  der  cod.  theol.  fol.  362  (Rose  n. 
308),  G-regorius,  Cura  pastoralis,  schrieb.  Einige  Ab- 
weichungen in  den  Schriftzügen  mag  die  dazwischen 
liegende  Zeit  erklären,  aber  die  ganze  Art  der  Aus- 
führung, der  bis  ins  Kleinste  übereinstimmende  Ductus 
der  Unterschrift  und  die  Bezeichnung  als  peccatw  et 
indiqnus  praesbiter  machen  es  zur  Gewißheit,  daß  wir 
es  hier  mit  ein  und  demselben  Manne  zu  tun  haben. 
Nun   stammt   aber   der   cod.  theol.  fol.  362   aus  Werden, 

5* 


36 


Görreshandschriften 


unserer  aus  St.  Maximin,  beides  sind  Benediktinerklöster. 
Sollte  etwa  Harduinus  eine  Zeitlang  in  Werden,  eine 
andere  in  St.  Maximin  gelebt  haben,  oder  hat  irgendwie 
ein  Austausch  von  Büchern  zwischen  beiden  Klöstern 
stattgefunden,  welches  war  dann  das  Gebender'  Eine 
Entscheidung  darüber  läßt  sich  nicht  fällen. 

Unter  den  Schlußversen  Harduins  finden  sich  B!.  216'' 
Federproben  und  von  einer  Hand  des  10.  Jh.  nur  noch 
schwach  erkennbar  die  Verse: 

Omne  quod  est  fecit  deus  omnia  continet  in  se 
Omnia  si  fecit  fecit  etiam  mahmi  ~ 
Continet  in  se  malum  occurrit  omnia  quamuis 
Sunt  mala  non  fecit  nee  mala  continuit. 
Darunter  wieder  Eederproben. 

Besitzvermerke  stehen  auf  Bl.  1':  Codex  eccksiq  sancti 
Maxiini)ii.  si  qiiis  cum  abstulerit  Anathema  sit  Amen.  |  (in 
Urkundenechrift  des  12.  Jh.),  derselbe  Eintrag  von  einer 
Hand  des  13.  Jh.  auf  Bl.  216',  am  unteren  Rande  von 
Bl.  l'  steht  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  Uhis  Imperialis 
Monastenj  S.  Maximinf.  :•  ~  |  Auf  dem  Vorderdeckel 
steht  mit  Tinte  die  Zahl  28.  Im  Katalog  A  von  St. 
Maximin  ist  unsere  Handschrift  verzeichnet  als  (nr.  116): 
liber  sententiarum  Tagii,  im  Katalog  B  ist  damit 
wohl  (nr.  89)  Item  liber  sentenoiarum  in  uno 
volumine  gemeint.  Angeführt  ist  die  Handschrift  von 
Waitz  im  Archiv  VIII,  617  n.  88  =  Görres  37  —  Co- 
bleuz  88. 

Taio,  Libei'  sententiarum. 

Bl.  V Ineipit  P/'o/or/r« (Kapitale,  abwechselnd 
rote  und  blaue  Buchstaben,  am  oberen  Rande 
Liber  Seniendarum  15.  Jli.). 

Anf.  Domino  Mihi  Ualde  Ueneiabili  alque 
sanctissimo  quirico  episcopo .'  Tagiiis  |  episcopus  cog- 
nometdo  samuhel  >  | 

Memor  ue.stre^  henignissime  petilionis  .  .  . 

Bl.  3'"  ExplicitPrologtis-.-  Epigr  ii  tnina 
Operis  \  Suhseqnentis.  |  (rot,  Kapitale). 

Anf. 
Quisquis  aiiiore  sacro  ledor  prediseere  legem 
Hitnc  7iosse  [!]  studio  librum  percurre  legende  . . . 
auf  derselben  Seite  Incipiunt  Capitulationes  De 
Libro  \  Primo  Senleiitiarum  Gregorii.  Papae 
RoiH^.  I  (rot,  Kapitale), 

folgt  die  Aufzählung  der  Kapitel  aller  5 
Bücher,  zweispaltig,  die  ersten  Buchstaben  ab- 
wechselnd rot  und  blau  getupft,  auf  den  letzten 
Seiten  rot  und  braun. 

Bl.  6'f  Expliciunt  Capitulationes.  De  Libro  Quinta  i . 
(rot,  Kapitale). 


Qiwd  Deus  Incommvtabilig  \  SiWim?;,«.  Et  Aete- 
ternus  Existat  '.•  (rot,  Capitalis  quadrata). 

Anf.     Solvs  iJeus  In  Semetij)so  In-  (Capitalis 
quadrata)  ,  commutabilis  Esti  Quia  Solus  Habet  In- 
mortalitatem  .  .  . 

=  Migne  LXXX,  727—990,  nach  der  Erst- 
ausgabe von  Bisco  in  Espana  Sagrada  XXI, 
171  ff.  Über  den  Verfasser,  den  Bischof  Tajo 
von  Saragossa  (seit  652),  vgl.  Gams,  Kirchen- 
geschichte von  Spanien,  "Würzburg  1874,  II, 
149ff.  Es  beginnen:  Buch  II  Bl.  42^^,  III  Bl.  111", 
lY  Bl.  154'-,  V  Bl.  190\ 

Uer  Text  weicht  von  dem  bei  Migne  erheblich 
ab,  besonders  Buch  I: 


cap 

8=    8M., 

aber 

cap 

221     24  M.,  aber 

verkürzt, 

)? 

23  J             verkürzt 

» 

9  M.  fehlt. 

» 

24  =  25  M., 

» 

9  =  10  M., 

j« 

25  =  26    „ 

r 

10=11    „ 

»? 

26  =.27    „ 

ri 

11=12    „ 

j? 

28  =  29    „ 

H 

13=14    „ 

;! 

29  =  30  +  31  M., 

» 

15    „ 

fehlt, 

)? 

30  =  32  M., 

)7 

14=16    „ 

aber 

)) 

31  =  33    „ 

verkürzt. 

11 

32  =  34    „ 

?5 

15  =  17  M., 

11 

33  =  35    „    aber 

r 

16=18    „ 

verkürzt 

» 

17  =  19    ,. 

11 

34  =  30  M., 

r 

18  =  20    „ 

11 

35  =  37    „ 

)? 

19  =  21    „ 

11 

36  =  38    „ 

!• 

20  =  22    „ 

11 

37  =  39    ,. 

r 

21  =  23    „ 

» 

38  =  40    „ 

Bl.  24^  Cap.  XXII.  De  praenariratione.  prhni 
hominis'..  Callidus  hostis  .  .  .  Bl.  26''  Cap.  XXIII. 
De  Uocatione  Domini  Deanibulantis  In  Paradiso  Post 
Meridiemi.  Nonnumquain  Per  Angelos  Uerbis  j  simtd 
et  rebus  .  .  .  schließt  Bl.  27''  .  .  .  non  videt  graviter 
perhorrescat  i . 

Die  fehlende  Lage  26  enthielt  cap.  13—24 
des  5.  Buches.  In  dem  Druck  bei  Bisco  und 
danach  Migne  fehlt  der  Schluß  des  5.  Buches,  da 
er  in  dem  Codex  Aemilianus  verloren  war.  Migne 
schließt  im  Cap.  33  ...  «^  per  dolorem  ardeant  in 
mente,  in  unserer  Handschrift  ist  das  auf  BL  212" 
Z.  18,  sie  geht  dann  weiter:  In  tempore  mdtus 
domini  iniusti  oinnes  .  .  . 


Görreshandsckriften 


37 


Schi.  Bl.  216''  .  .  .  similiiudo  aeternitatis  m 
Diente,  quoniain  |  uidebimus  euin  sicuii  est.'.  ]  —  £x- 
plicit    Liber    Quitäus    Sententiarum  \  l)eo    Gratias 


Ai>wi,'\'' 


(rot,  Kapitale). 


Görres  38       Lat.  Fol.  742 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  168  Bll.  (32  x  22,5).  XIII.  Jli.i 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  ein- 
gepreßt die  Jahreszahl  1750,  zwei  Schließen.  Auf  dem 
Deckel  mit  Tinte  aufgeschrieben  28.  168  Blätter  heutiger 
Zählung  (1—114,  114a,  115—167),  in  21  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  die  erste  Lage  zu  8  -|-  2,  die  letzte  zu  8^2 
Blättern.  Der  Band  ist  zweispaltig  von  drei  Händen 
aus  dem  Anfang  des  13.  Jh.  geschrieben.  Schriftfeld 
26,5  X  17,5,  Spaltenbreite  8,3,  durchweg  Linienschema, 
34 — 36  Zeilen.  Die  erste  Hand  schrieb  Bl.  1 — 50,  rote 
Überschriften  und  Initialen,  Bl.  1",  2'",  11™  haben  mit 
Ranken  verzierte  rote  Initialen.  Die  zweite  Hand  schrieb 
Bl.  51—82,  steile,  eckige  Schrift,  Bl.  76"'  farbiges,  ver- 
ziertes R  (rot,  blau,  grün).  Von  der  dritten  Hand  sind 
Bl.  83 — 167  geschrieben,  vereinzelt  rote  Initialen,  Über- 
schriften nicht  ausgefüllt,  farbige  Initialen  (wie  auf  Bl.  76) 
auf  Bl.  107'",  135™.  —  Bl.  1',  urspriinglich  unbeschrieben, 
trägt  von  einer  Hand  des  15.  Jli.:  Codex  monastery 
sancti  Maxiniini  archkpiscupi  trcucrormn  i  Continens  Apo- 
calipsis  textum  beati  lohannis  apostoli  \  atque  secundam 
parteni  exposicionis  eiusdem  quo  dicitur  speculum  par- 
uulorum  \  magistri  Aut}>erti,  daneben  die  Signatur  F.  9., 
am  oberen  Rande  von  anderer  Hand  des  15.  Jh.  Codex 
sancti  maxiniini  ,  daneben  Federproben.  In  der  Mitte 
des  Blattes  von  der  Hand  des  Petreius  Ex  lihris  Impe- 
rialis Motmsterij  \  s.  Maximinj  •.■  ^  \  und  in  der  rechten 
oberen  Ecke  damit  gleichzeitig  N  213.  Bl.  167'  Besitz- 
vermerk des  15.  Jh.  wie  Bl.  1'.  Vermutlich  ist  es  die 
Handschrift,  die  in  dem  St.  Maxirainer  Katalog  B  als 
(Nr.  83)  Item  apocalipsis  b.  lohannis  in  uno 
volumine  verzeichnet  ist  =  Görres  38  —  Coblenz  75. 

S.  Jobannes,  Apocalypsis  et  expositio 
Ämbrosii  Aiitperti  lib.  6 — 10. 

1)  Textus  Apocalypsis. 

Bl.  1™  Incipit  prologus  super  Apocali/p-\ 
sim  beati  lohannis  aj^ostoli.  j  (rot). 

Anf.  lohannes  apostolus  et  eiivangelista  a  domiito 
■rpo  electus  atque  dllectics.  in  tanto  amo\re . , . 

Der  Prolog  des  Hieronymus. 

.  .  .  Explidt  Prologvs.  \  —  Incipinnt  capitida.  ! 
(rot). 

Folgt  das  Kapitelverzeicbnis. 


Bl.  1*''  Expliciunt  cupilula.  \  —  Incipit  Apoca- 
lypsis beati  lohannis  apostoli.  [  (rot). 

Anf.  Bl.  2"^*  Apochalypsis  iKu  \  xpi  quam  de- 
dit  Uli  deus  |  .  .  . 

Sclü.  Bl.  10^^  .  .  .  Gracia  domitii  nostri  lAu 
xpii'  cum  Omnibus  nobis  Amen.  |  —  Explicit  liber 
Apocalypsis  beati  lohannis  apostoli.  \ 

Bl.  10'*  unbescbiieben. 

2)  Ambrosius  Autpertus,  Expositio 
super  Apocalypsim  lib.  6 — 10. 

Bl.  11'^'^  Incipit  prologus  libri  VI  inagistrj\ 
Autperti  qui  dicitur  speculum  parunlorum  I 
(rot). 

Anf.  In  fulgente  gracia  redemptoris  nostri.  qua 
nul\lis  precedentibus  bonorum  actuum  meritis.  ce- 
lesti'bus  indigni  pierfruiumr  donis  .  .  . 

Incipit  liber  |  Sextus.     (rot). 

Anf.  Igkur  poslquani  lohannes  factum  |  in  celo 
prelium  magnum.  atque  antiquum  hosteui  .  .  . 

vgl.  über  die  Drucke  cod.  lat.  f  ol.  738  (Görres  34). 
Maxima  bibl.  vet.  patr.  Lugdunen.  XIII  p.  .5361?. 
Buch  8,  9  und  10  sind  durch  nichts  anderes  ge- 
schieden als  durch  eine  Initiale  zu  Beginn  des 
Buches.  Es  beginnen:  Buch  VII  Bl.  43™,  VIII 
Bl.  76"^^^  IX  Bl.  107'■^  X  Bl.  135™. 

Sclü.  Bl.  167'^''  .  .  .  tua  I  inspiratione  tacitus 
meam  watio\nem  coinpleat.  hec  dirat.  domine  \  fiat. 
doinine  fiat.   domine  fiat.   AAmen.   Amen.   Amen.  || 

Bl.  167''*'  und  167'  unbeschrieben. 


Görres  39  =  Cambridge,  Fitzwilliam  Museum, 
M"  Clean  CoUection   159. 


Görres  40  =  Lat.  Fol.  743 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  201  Bll.  (31,5x2.3,1).    XIIL  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  ein- 
gepreßt die  Jahreszahl  1749,  zwei  Metallschließen. 
201  Blätter  heutiger  Zählung  in  25  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  an  die  letzte  Lage  ist  ein  Blatt  angeklebt. 
Die  unteren  Ecken  sind  beim  Neubinden  größtenteils 
durch  Papier  ergänzt.  Der  ganze  Band  ist  von  einer 
Hand  zweispaltig  auf  Tintenlinienschema  geschrieben. 
Schriftfeld    25x17,5,    Spaltenbreite  8,    43  Zeüen,   rote 


38 


Görreshandschriften 


TJberBchriften ,  rote  und  grüne,  zum  Teil  auch  zwei- 
farbige Initialen,  einzelne  mit  einfacher  Rankenver- 
zierung, rote  Unterstreichung  und  Strichelung.  Große 
farbige  Initialen  (golden  in  grünem  Rahmen  mit  Ranken- 
werk) finden  sich  Bl.  1"  D,  Bl.  9^"  U,  Bl.  SS'"  E,  Bl.  100'" 
V,  Bl.  170"  E.  Auf  Bl.  12'"  befindet  sich  eine  große 
Initiale  I  mit  den  Symbolen  der  vier  Evangelisten. 
Besitzvermerke  stehen:  Bl.  1'  Über  iste  est  dominonim 
sancti  maximinj  treuei-ensis.  viddicet  Zacarias  super 
IUI'"  evmujdistas  \  (15.  Jh.),  ebendort  von  der  Hand  des 
Petreius  Ex  libris  Imperialis  Monasterij  s.  Maximinj  ■!  ~ 
und  N 199.  Auf  dem  Deckel  steht  mit  Tinte  die  Zahl  5. 
In  dem  St.  Maximiner  Verzeichnis  B  ist  imsere  Hand- 
schrift genannt  (Nr.  22):  Item  Zacharias  de  con- 
eordancia  ewangelistarum  et  interpretaciones 
vocabulorum  biblie  in  uno  volumine  =Görres40 
—  Coblenz  24. 

Zacliarias  Chrysopolitanus,  Concordancia 
qiiatuor  evangelistaruni. 

ijBl.l'' (Überschrift  von  einer  Hand  des  IT.Jli.) 
Zacliarias  de   Concordia    4.   Eua-mj ellstarum. 

Anf.     De   Instlludone   Ewangelij    (rot,    Kapi- 
tale)  I   et   differentia   Ipshis.   ad  legem   de   futuris 
euangelistarum  .  .  . 

Bl.  9''  Inoipit  prefatio  una  ex  qaaluor  (rot). 

Anf.  3Iatheus  cognonmnlu  leidcius.  [!J  |  vocatio 
ad  deutn  ex  puhlicanis  \  actibas  .  .  . 

Bl.  9^''  Incipit  prefatio  zacharie  \  criso- 
politani  in  ununi  ex  quainor.  \  (rot). 

Anf.  Unvin  I  iJe  Qnu'itiior  (Kapitale,  rot)  |  (Bl. 
lO''"')  euangelistarum  dictis  euangelium  claro  studio 
co»/po.?«i<...  mit  anschließendem  Kapitelverzeiclinis, 
ebenso  wie  in  cod.  theol.  fol.  351  (Eosc  n.  377) 
ohne    die    dem    Druck    vorangehende    admonitio. 

Bl.  11^*'  Itetii  Prefatio  Zachari^  Criso- 
ptolitanj.  :  (rot). 

Anf.  Bl.  12™  Notvin  (rot,  Majuskel)  '  fadmw 
lectori  quod  [   exjwsitionis  hicem  . . . 

Bl.  12^*  Incipit  unnm  ex  quatuor  \  seu  con- 
cordia euangelistarum.  |  (rot). 

Anf.    In.  Principio.  Erat  (rot)  j  verhnm  . . .  ver- 
bum  id  est  sapientia  .  .  . 

=  Migne  OLXXXVI,  11—620,  die  Zahlen- 
beispiele rot,  Angaben  der  Quellenstellen  am 
Rande  rot. 

Schi.  Bl.  199^*  .  .  .  hoc  non  post  paruum  tempii.": 
ascen.sionis.  1 


2)  Bl.  199^^  0.  Ü.  Interpretationes  nomi- 
num  in  evangelio. 

Anf.  A.braham  |  jmter  uidens  populwn  nel  niul- 
ti\iudinern.  uel  pater  multarum  ,  .  . 

vgl.  Rose  n.  378,  3  zu  cod.  theol.  fol.  351,  wo 
dasselbe  Stück  auch  auf  Zacharias  folgt. 

Schi.  Bl.  20 1^''  mit:  Xpie  grece.  messyas  ebraice.. . 
uel  I  donatus.  uel  ßuens  iste.  j 

am  Ende  der  Seite:  Explicit  expliceat.  Ludere 
scriptor  eat.  || 


Görres  41  =  Lat.  Fol.  744 

(Himmerod) 

Perg.  165  Bll.  (31,4x22,5).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
ecken und  -schließen.  165  Blätter  heutiger  Zählung  in 
20  Lagen  zu  je  8  Blättern  und  einer  Lage  zu  6 — 1 
Blättern.  Der  ganze  Band  ist,  mit  Ausnahme  von 
Bl.  165,  von  einer  Hand,  zweispaltig  auf  Blindlinienschema 
geschrieben,  30  Zeilen,  Schriftfeld  24,5x16,5,  Spalten- 
breite 7,  rote  und  grüne  Initialen,  an  den  Hauptab- 
schnitten groß  mit  Rankenvcrzicrung.  Rote  Uberschiiften, 
am  Rande  stellenweis  Bemerkungen  von  einer  Hand  des 
17.  Jh.  Besitzvermerke  stehen:  Bl.  ICS'"  über  sanct^ 
ma\ri^  de  claustro  •  j  (von  der  Hand  des  Schreibers),  dar- 
üljer  der  gleiche  Eintrag  von  einer  Hand  des  15.  Jli.  und 
einer  des  17.  ,1h.  und  außerdem:  Iste  über  pertinet  ad 
claustrum  Sande  marie.  (17.  .Th.),  Bl.  1'  und  106':  lAber 
monachorum.  S.  Marie,  in  Himmerode  ordinis  Cisterciensis. 
treucrensis.  diocesis  \  (14.  Jh.),  auf  Bl.  l'  ist  der  Eintrag 
größtenteils  radiert-,  Bl.  54'  steht  über  sancte  marie  de 
claustro  alio  diclo  nomine  hemmenroede  treucrensis  di/ocesis 
cisterciensis  ordinis  |  (14.  ,Ili.),  auf  Bl.  103,  104  und  159 
sind  die  Besitzvermerke  ausgeschnitten  =  Gön'es  41  — 
Coblenz  12. 

Hugo  de  S.  Victore,  Tractatus  varii. 

1)  Bl.  P''  Incipit  liher  niagistri  Hugonis\ 
de  instit%itione  nouiciorum;  j  (rot). 

Anf.  Quia  fratres  lar\giente  domino  \  de  uana 
conluersatione  Imius  seculi  !  . . . 

=  Migne  CLXXVI,  925—952. 

Schi.  Bl.  21'"''  ...  Bonita\tem  uero^  orate  ut 
itobis  det  deus.  amen. 

2)  Bl.  21''''  Expositio  supier  \  canticum  b. 
mari^  \  (rot). 

Anf.     JtTaximatn  hanc  |  in  diuinis  scrip'turis  .  .  . 
=  Migne  CLXXV,  413—432. 


Görreshandschi'iften 


39 


Schi.  Bl.  34''*  ...  ad  patres  iiostros  abra/uim  j 
et  semini  eins  in  secuta. 

3)  Bl.  34"^*  De  decem  preceptis  decalogi  :i  ] 
(rot). 

Anf.  A.udi  israel.  deiis  tuus  |  deiis  iiiins  cs^x 
ij)sum  I  adorabis.  et  ei  soli  seruies.  No7i  hoc  j| 
(Bl.  34'"'')  totuni  de  precepto  est,  <pwd  dicilur  i' \ . . . 

=  Migne  CLXXVI,  9— 14D  Z.  2. 

4)  Bl.  37^''  Sevmo  de  duobus  discijiuLis. 
cur\rentihus  ad  M(^onumentum)  I  (rot  bis  M, 
der  Rest  von  späterer  Hand  ergänzt). 

Anf.     Queris  \  quid  \  signißcat  .  .  . 
MisceUan.    I,     tit.    96,     Migne     CLXXVII, 
525—526. 

5)  Bl.  38''''  Serino  de  balnch  et  halaam  |  et 
de  Iriiio  sacrificio  \   (rot). 

Anf.  Popide  I  mens  nieinento  queso.  quid  i'ogi- 
tauerit   Balacli  rex  \   inoab  .  .  . 

Miscellan.  I,  tit.  99,  Migne  CLXXVII,  529-532. 

6)  Bl.  4P''  !Sermo  de  eo  qnod  scriptum  j 
est  nnus  est  serino  dei  et  efficax;     (rot). 

Anf.      Semel    loquutiis    est    deiis^    qxda     unum 
uerhuni  genuit.  per  |   quod  omiiia  fecit  .  .  . 
Migne  CLXXVII,  289—294. 
Schi.     Bl.  45""*  .  .  .    infirinitate    circundati   sunt. 

7)  Bl.  45''''  o.  U.  Qnando  \  paler  coetenium  sibi 
filiwn  I  genuit^  .  .  . 

Miscellan.  I,  tit.  159,  Migne  CLXXVII,  558. 

8)  0.  tJ.  Bl.  45™  Qiie  sunt  elementa  e.vordii 
ser  monum  dei.    Tria  sunt  in  .^erinone  dei  .  .  . 

Miscellan.  I,  tit.  160,  Migne  CLXXVII,  558. 

9)  0.  Ü.  Bl.  45''''  Duobus  ntodis  deus  aliquid 
per\mitlere  dicitur  .  .  . 

Miscellan.  I,  tit.  163,  Migne  CLXXVII,  559. 

10)  0.  Ü.  Bl.  45'^''  Tribus  ntodis  deiis  cor 
emollil.  I  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  164,  Migne  CLXXVII,  559—560. 

11)  0.  Ü.  Bl.  45''''  Fer  caritatem  seruite  inui-\ 
cem  Nota  utnimque  in     caritate  .  .  . 

MisceU.  I,   tit.  165,   Migne   CLXXVU,   560. 

12)  o.  U.  Bl.  46''*  Per  quem  ndhi  mundxis 
crucilfiieus  est  .  .  . 

Miscell.  I,   tit.  166,   IVCgne   CLXX^ai,    560. 

13)  0.  U.  Bl.  46'"*  Duo  sunt  in  \  anima  .  .  . 
MisceU.  I,   tit.  167,  Migne  CLXXVH,   561. 


14)  0.  Ü.  Bl.  46''''  Tribus  modis  accipitur  natura 
in  I  scripiura  .  .  . 

MisceU.  I,   tit.   1G8,   Migne   CLXXVn,   561. 

15)  Bl.  46'''  De  quatuor  iudiciis  (rot). 
Anf.     Pater  non  iudicat  queniquam    sed  omne  \ 

iudicium  dedit  filio.  Huic  j  sententi^  . . . 

MisceU.  I,  tit.  169,  Migne  CLXXVII,  561;  es 
folgt  o.  Ü.  tit.  170. 

16)  Bl.  48''"  De  dulcedine  uerbi  dei.  \  (rot). 
Anf.     Quam  dulcia  faucibus  nieis  |  eloquia  tiia^^ 

super   viel  ori  j  nieo.   Ntim  quid   putas  |  frater.   iste 
inanducare  .  .  . 

Miscell.  U,cap.  78,  Migne  CLXXVn,  63 1-632. 

17)  Bl.  49''»  De  eo  quod  supra.  \  (rot). 
Anf.     Si  tu  frater  negligentem  SGi'ipto\rem  habere 

non  uisf  .  .  . 

MisceU.  I,  tit.  97,  Migne  CLXXVU,  527—528. 

18)  Bl.  49*''  De  petro  et  \  lohanne  qui  plus 
diU'xerit  aut  plus  dilectiis  \  sit  |  (rot). 

Anf.       Scio     quidam     queslionem    \    ut    nonnidli 
estiinant  o\perosain  esse  . . . 

Miscell.  I,  tit.  98,  Migne  CLXXVU,  528—529. 

19)  Bl.  50*'*  De  XI.  speciebus  igxtisi^  |  (rot). 
Anf.     Tres   sunt   ignis   natur^.   \   Quod  nascitur 

quod  pascitur  .  .  . 

MisceU.  1,  tit.  173,  Migne  CLXXVn,  567—572. 

20)  Bl.   54''''    De    remissione  peccatorum\ 
utrum    sacerdotes   peccaia    dimittant.    \  ^rot). 

Anf.  Potestatem  rendttendi  \  peccata.  qiudaiu 
soli  I  deo  ita  ascribere  conantur.  |  ut  in  ea  homineni 
parlicipem  fierj  jiosse  .  .  . 

21)  Bl.  58*'*  dif/ini  tio  liberi  ar\bilrii.  j  (rot). 
Anf.    lAberum  arbitiium  est.  |  habilitas  rationalis 

uoluntatis  ... 

MisceU.  I,   tit.  175,   Migne  CLXXVU,   574. 

22)  Bl.  58*'*  Qualis  esse  debeat  tiindex 
culp^  I  (rot). 

Anf.  Nemo  potest  eiusdeni  culp^  \  socius  esse . . . 
MisceU.  I,   tit.  176,   Migne   CLXXVQ,  574. 

23)  Bl.  59"^*  De  desiderio  mala.  '  (rot). 
Anf.     Dicitur  de    cema.   quia   cum   uul\nerata  a 

uenatore  .  .  . 

MisceU.  I,  tit.  177,  Migne  CLXXVII,  574—575. 

24)  Bl.  59''''  De  quatuor  '  statibus  \  uite.   (rot). 
Anf.  Medici  qui  cmyoi-um  j  inorbos  curare  solent . . . 


40 


Görreshandschi'iften 


MisceU.  I,  tit.  178,  Migne  CLXXVII,  575—576. 

25)  Bl.  60'^'^  de  eo  quod  scriptum  est  sc- 
qtmntur  agwiin  \\  (Bl.  60'''')  Quocu7nque  ierit;  \ 
(rot). 

Anf.  Secuntur  agnum  quoaumque  ie\rit.  Agnus 
per  Immilitatem  |  et  uirginitatem  . . . 

MisceU.  I,  tit.  179,  Migne  CLXXVII,  576—577. 

26)  Bl.  60''^  de  eo  quod  scriptum  \  est  fer- 
culum  fecit  sibi  |  rex  salomon.  |  (rot). 

Anf.  Ferculum  fecit  [  sibi  rex  salo\mon.  Duo  uehi- 
culorum  genera  scripiura  \  coinmemoral . .  . 

Miscell.  I,  tit.  61,  Migne  CLXXVII,  503—504. 

27)  Bl.  60'^*'  De  eo  quod  scriptum  est 
sapi\entia  uincit  maliciam  j   (rot). 

Anf.  Hapientia  \  uincit  maliciam^  attingit  |  ergo  a 
fi,ne  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  76,  Migne  CLXXVII,  511. 

28)  Bl.    60^''    De    eo    quod    scriptiini    est 
(Bl.    GP")     dum    medium     silentium    tcnerent 
omnia.  \  (rot). 

Anf.  Dum  meditun  silentium  |  tcnerent  omnia. 
Tria  sunt  silentia.  Priinum  silentium  est  .  .  . 

De  verbo  incarnato,  collatio  I,  Migne  CLXXVII, 
315—318. 

Sohl.     Bl.  62'''' .  .  .     electi  dei.  preparatum  est 
ab  initio  seeuli.  Amen.  \ 

29)  Bl.  62'"*'  Excerpta  de  \  lihro  pso.lmoram. 
(rot); 

Anf.  Quosdam  \  tibi  psalmist^  uersiados  pre- 
libaui^  .  .  . 

Miscell.  II,  cap.  1—62,  Migne  CLXXVII, 
589 — 623,  jedes  cap.  mit  i'oter  Überschrift. 

30)  Bl.  82'"''  Sententi^  de  sacramentis  na-  \ 
turaiis  legis  et  Script^    (rot). 

Anf.  D.  Qidd  \  fuit  priuaqtiam  rnundus  fieret? 
M.  Solus  deus  \  .  ■  ■ 

=  Migne  CLXXVI,  17—42. 

Schi.  Bl.  97'^^  ...  M.  Hoc  dei  iudicio  relin- 
quen\dum  mihi  uidetur.  | 

31)  0.  Ü.  Bl.  97'^''  Hugo  de  S.  Victore,  De 
sacramentis. 

Anf.  Quisquis  ad  diuinarum  scripturarum 
le\ctionem  erudiendus  accedit  .  .  . 

(Prolog)   =  Migne  CLXXVI,   18:^—186. 


Schi.  Bl.  99'*  .  .  .  et  latius  manifestMsque  trac- 
tando  exiendant.  \ 

Darauf  wie  ein  selbständiges  Stück  mit  be- 
sonderer Überschrift: 

Bl.  99''^  Exameron  in  o\pera  conditionis.l 
(rot). 

Anf.  Arduum  j  profecto  et  laboriosum  opus  1 
crebra  uestra  precatione  ßexus  aggredion^  \  •  •  • 

=  Migne  CLXXVI,  187-206. 

Schi.  Bl.  109'^''  .  .  .  postremo  autem  qualäer  .üt  | 
reparatus. 

[32)  Bl.  109''''  de  iudicio  ueri  et  boni.   (rot). 

Anf.  Spiritalis  diiudicat  omnia.  Spiritus  \  spin- 
talem  facit.     Ipse  Spiritus  ipsa  |  est  imclio-^  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  1,  Migne  CLXXVII,  469—477. 

Schi.  Bl.  113™  .  .  .  quando  non  ad  ueru,m\ 
bonum  coopierante  natura. 

33)  Bl.  IKi^''  de  tri'bus  uoluntntibu.s  in  ,r. 
(rot). 

Anf.    Qveris  \  de  uoluntate  dei  et  de  uolun-  \\  (Bl. 
113^*")  täte  hominis  simüiter  .  .  . 
=  Migne  CLXXVI,  841—846. 
Schi.    Bl.  116^*  .  .  .  Quod  enim  niuit  m\uii  deo.., 

34)  Bl.  116^''  Quomodo  uerbum  caro.  fac- 
tum est.  I  (rot). 

Anf.  Bl.  116'^''  Uerbum  caro  factum  est.  Quod\ 
uerbum^     Dei.  verbum  deus  est  .  .  . 

De  verbo  incarnato  coli.  II,  Migne  CLXXVII, 
318—320. 

Schi.  Bl.  117™  Fropterea  homo  assump\tus  est. 
idem  humana  natura  non  persona;  | 

35)  Bl.  117"^*  Si  pures  sint  potestas  dei  et 
uoluntas.  |  (rot). 

Anf.  Queritur  eciam  de  po^esiaji«  dei  si  maior 
est  uoluntate  .  .  . 

=  Migne  CLXXVI,  839—842. 

Schi.  Bl.  1 18'''' . . .  non  predestinaidt  sed presciuit.,  | 

36)  Bl.  118^''  De  unione  spiritus  et  cor- 
poris.  I   (rot). 

Anf.  Quod  natum  est  ex  carne  caro  est  .  .  . 
Si  nichil  iiiter  spiritum  et  corjnis  medium  esset  .  .  . 

=  Migne  CLXXVII,  285—289. 

Bl.  121''*  Sermo  de  eo  quod  \  Ihesus  anno- 
riim   duodecim  ascen\dit  in   tempilum. 


Görreshandschriften 


41 


Anf.  Cum  esset  |  iAc  annorum  duodecim  . . .  Sicut 
mtindus  iste  drc\pliciter  seruit  .  .  . 

Miscell.I,  tit.  81,  Migne  CLXXVIl,  516—517. 

37)  Bl.  121^"^  0.  Ü. 

Anf.  Uocalis  dicit.  Seqiiere  cursum  |  sermonis. 
Qiiod  ubique  est.  |  .  .  . 

MisceU.  I,  tit.  1 18,  Migne  CLXXVU,  543—544. 

38)  Bl.  122'^''  I>e  eo  quod  scrijytain  est. 
fraires  dchltors  [!]  |  sumus  non  carni  ut  se- 
cundt(»i,  carnein  uinumiis.  |   (rot). 

Anf.  Fratres  debitores  sumus  non  carni  |  ict 
secundum  camem  iduanms.  |  spirilas  hominis  media 
qiiodani  loco.  |  constiltUus  supi'a  sc  . .  . 

Miscell.I,  tit.  119,  MigneCLXXVil,  544—545. 

3'J)  Bl.  123''*  L>e  dnplici  et  tripli  con\tem- 
placione  dei;.  \  (rot). 

Anf.     3fe.7is  pia  iugi  contemplatione  crea\tons  . . . 

Miscell.I,  tit.  120;  Migne  CLXXVIl,  545— 546. 

40)  Bl.  123''^  Quod  omnia  hominem  \  et 
cruciant  et  exerceant-,-  \\  (rot). 

Anf.  Homo  in  miseria  et  ad  miseri\am  natus 
est  ... 

MisceU.  I,  tit.  121;  Migne  CLXXVU,  546. 

41)  Bl.  123^"'''  Quod  u  erb  um  dei  \  solnm 
bonuni  uerc  est.  |     (rot). 

Anf.  Ex  duabus  substautijs  con\stat  hämo 
anima  .  .  . 

Miscell.I,  tit.  122;  Migne  CLXXVIl,  546—547- 
Es  folgen  nun,  jede  mit  besonderer  Überschrift,  die 
Miscell.  I,  tit.  123—132,  Migne  CLXXVIl, 
547—549. 

42)  Bl.  125™  De  spirituali  \  cytiiara  |  (rot). 
Anf.     PsaUite  domino    in  cythara.   |  In  cythara 

duo  ligna  sunt  .  .  . 

Miscell. II, tit. 65;  MigneCLXXVil,  626—627. 

43)  Bl.  125^*»  De  duabus  portis  mortis]  (rot). 
Anf.      Qui    cupiditate   peceant    su\mant    Dauid 

exempilum  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  133,  Migne  CLXXVU,  549—550, 
folgen  MisceU.  I,  tit.  134—139,  Migne  CLXXVIl, 
550—551. 

44)  Bl.  126™  Quod  in  ratione  imago  dei 
est  I  in  dilectione  similitudo-,-  \  (rot). 

Anf.    Signaturn  est  sujier  nos  himen  \  iiultus  .  .  . 
Miscell.  II,  cap.  6,  Migne  CLXXVIl,  590. 


45)  Bl.  126^''  Quomodo  |  homo  a  deo  r  e- 
cessit  quo  modo  rediil.  |  (rot). 

Anf.  Homo  primum  per  superbiam  reces\sit  a 
deo  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  140,  Migne  CLXXVIl,  551, 
folgen  Miscell.  I,  tit.  141—146,  Migne  CLXXVIl, 
551—552. 

46)  Bl.  127^*^  de  porta  et  ostio  \  et  secreto-,-\ 
(rot). 

Anf.    3Iaria  porta.  xpc  ostium  pater  occulttim  . . . 
Nicht  bei  Migne,  ebenso  clm.  14166  f.  41   als 
Miscell.  Hugonis  de  S.  Victore. 

47)  Bl.  128''''  De  septem  7no\dis  susceptiotiis. 
diuine.  I  (rot). 

Anf.    Septem  modis  suscipit  deiis  |  hominem  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  147,  Migne  CLXXVIl,  553, 
folgen  Miscell.  I,  tit.  148—152,  Migne  CLXXVIl, 
553—555. 

48)  Bl.  129™  De  fer\Gulo  et  Icctulo  salo- 
monis  \  (rot). 

Auf.     Fer\adum  Salomonis  cor  ,  .  . 
Miscell.  I,  tit.  60,  Migne  CLXXVIl,  503. 

49)  Bl.  129^^  De  dispcnxacione  |  (rot). 
Anf.     Quod  sine  ndpa  fieri  non  potest .  .  . 
Miscell.  I,   tit.  153,    Migne  CLXXVH,    555, 

folgen  MisceU.  I,  tit.  154—158,  Migne  CLXXVIl, 
555—558. 

50)  Bl.  13  P*  0.  Ü.  I>«f  stmt  scole  \  et  duo 
sunt  genera  .  .  . 

MisceU.  II,  cap.  67,  Migne  CLXXVIl,  627. 

51)  Bl.  132''''  o.  Ü.  Precepta  dei  \  multis  nomini- 
bus  signifi\cantur  .  .  . 

MisceU.  n,  cap.  68,  Migne  CLXXVIl,  628, 
folgen  MisceU.  n,  cap.  69—75,  Migne  CLXXVIl, 
628—630. 

52)  Bl.  133^''  o.  Ü.  In  mandatis  txds  |  exercebor. . . 
Miscell.  n,  cap.  76,  Migne  CLXXVIl,    630, 

folgt  MisceU.  II,  cap.  77,  Migne  CLXXVtl,  631. 

53)  Bl.  134"^"  0.  U.  lohanni  quondam  hi!fpanensi\ 
archiepiscopo.  hugo  seruus  crucis  \  x  Quid  frater 
karissitne  quid  dicain  tibi  . .  . 

Epistolalll,  Migne  CLXXVI,  1014—1018. 

54)  Bl.  135^*'  Quod  omne  cor  |  promim  est 
ad  commendandam  estima\tionem  suam.    | 

Anf.     Fabula  dicit  \  omnes  bestias  fetus  suos  . .  . 


42 


Görreshandschriften 


Miscell.  I,  tit.  3,  Migne  CLXXVII,  481,  folgen 
Miscell.  I,  tit.4— 16,  Migne  CLXXVII,  481—485. 

55)  Bl.  138''''  De  dissimiti  operatione  dei.\ 
(rot). 

Auf.    Demotisirare  itolens  doinintix  .  .  , 

Miscell.  I,  tit.  17,  Migne  CLXXVII,  485—486, 
folgen  Miscell.  I,  18—34,  Migne  CLXXVII, 
486—492. 

50)  Bl.  143''''  De  duplici  |  yloria  regis 
salo in o Jt is;  |  (rot). 

Anf.  Egredimini  fili^  syoii  et  uidete  \  regem 
salomonon  .  .  . 

Miscell.  I,   tit.  117,   Migne   CLXXVII,    543. 

57)  Bl.  143™  De  penu  et  gloria  corporis 
htimani;  \  (rot). 

Anf.     Quanta  est  \  dignitas  aidtn^  .  .  . 

MisceU.  I,  tit.  35,  Migne  CLXXVII,  4'J2, 
folgen  Miscell.  I,  tit.  36—44,  Migne  CLXXVU, 
492—495. 

58)  Bl.  145»'*  De  quatuor  ti)iiorilms:^\  (rot). 
Anf.     Quatuor  sunt  timores  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  193,  Migne  CLXXVII,  585. 

59)  Bl.  145'^''   De  triplici  uo  luntate  :■,  (rot). 
Anf.      In  ,T  carnis  infirmitas  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  84,  Migne  CLXXVU,  518. 

60)  Bl.  145''''  Quod  x  iu  homine  mun\dici^ 
et  humiliatis  exeniplum  dat.  \  (rot). 

Anf.     Dei  sapientia  per  quam  hämo  factus    .  . . 
Miscell.  I,  tit.  85,   Migne  CLXXVII,  519. 

61)  Bl.  145^''  De  tribus  generibus  hominum.  \ 
(rot). 

Anf.     -^lij  sutit  stantes.  atij  intrnntes  .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  194,  Migne  CLXXVU,  585. 

62)  Bl.  146''*  Quomodo  x  solns  dixlt  pater 
meu».  I  (rot). 

Anf.      Unus  Jiomo  dixit.  pater  mens  .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  86,  Migne  CLXXVn,  519. 

63)  Bl.  146''*  Quid  sit  fauas  distillans.  \  (i"ot). 
Anf.     Fauns  distillans  labia  tua  \  ■  .  . 
Miscell.  I,  tit.  116,  Migne  CLXXVII,  543. 

64)  Bl.  146'"''  De  occidtis  et  ina'nifestis  hominis 
(rot). 

Anf.     Quedam  sunt  \  manifesta  hominis  .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  46,  Migne  CLXXVn,  495. 

65)  Bl.  146''''  De  duplici  uita.  \  (rot). 


Anf.      Duo  sunt,  idta  et  mors  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  47,  Migne  CLXXVU,  495. 

66)  Bl.  146™  De  eo  quod  dicitur.  fuues  j 
cfeciderunt]  mihi  in  pfreclarisj.  \ 

Anf.  Dens  per  hominem  mun\dum  redempturus . . . 
MisceU.  II,  cap.  12,  Migne  CLXXVII,  596—597. 

67)  Bl.  147''*'  Quare  idem  deus  et  homo. \(rot). 
Anf.  Deus  homo  factus  est,  iit  idem  redemp\tor . . . 
Miscell.  I,  tit.  87,  Migne  CLXXVU,  519. 

68)  Bl.  147^*  Quare  iAc  in  via  eunlibus 
faciem  abscondit.  \  (rot). 

Anf.  Ihesus  in  uia  am  bulantibus  faciem  suam  . . . 
Miscell.  I,   tit.  100,   Migne  CLXXVII,   532. 

69)  Bl.  lil^'^  De  duabus  ciuitatibu.s,  duobus 
regibus;  duobus  populis  |   (rot). 

Anf.  Dn^  sunt  \  ciidtates  iherusalem  et  babilon . . . 
Miscell.  I,  tit.  48,  Migne  CLXXVII,  496  -497. 

70)  Bl.  149''*  De  officio  et  \  ]>oleslate  jire- 
lalornm       (rot). 

Anf.      Considerate  frutres  misericordem  .  .  . 

Äliscell.  I,  tit.  49,  Migne  CLXXVU,  497—499, 
folgen  Miscell.  I,  tit.  50—51,  Migne  CLXXVII, 
499—500. 

71)  Bl.  150"*  Quare  .i  ouis  dicitur.  \  (rot). 
Anf.     Xpc  prius  oins  fuit  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  101,  Migne  CLXXVII,  532—533. 

72)  Bl.  150"''  De  duplici  uita  et  sensu 
anim^.   \   (rot). 

Anf.     Duplex  est  uita  anim^  .  .  . 

MisceU.  I,  tit.  92,  Migne  CLXX\ai,  523  -524. 

73)  Bl.  151''*  Duo  esse  |  in  peccato.  \  (rot). 
Anf.     Tn  peccato  duo  sunt  .  .  . 

Nicht  bei  Migne. 

74)  Bl.  151''*  Quod  tritt  sunt  in  penitentia;  \ 
(rot). 

Auf.      In  penitentia  tria  sunt  .  .  . 

MisceU.  I,   tit.  106,   Migne   CLXXVII,   536. 

75)  Bl.  151''''  Quid  \  duo  sint  conscicncia 
et  fama;  \  (rot). 

Auf.     Duo  sunt  conscientia  et  fama  .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  93,  IVIigne  CLXXVU,  524. 

76)  Bl.  15P*  Quid  sit  quod  dictum  est  ad 
abra  hain  exi  de  terra  tua  et  cetera,     (rot). 

Auf.     Exi  de  terra  tua  .  .  .  Quia  fratres  .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  91,  IVIigne  CLXXVU,  521—523. 


Görreshandschrüten 


43 


77)  o.  Ü.  Bl.  153''''  Boiium  est  conßteri .  .  . 
Duplex  I  est  confessio  .  .  . 

Miscell.  U,  cap.  64,  Migne  CLXXVII,  625-()26. 

78)  0.  Ü.  Bl.  153''''  Ue  nohis  diuites  qul  habetis  . . . 
Anuni^  rationall  sl  uere  saperet  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  52,  Migne  CLXXVII,  500—501, 
folgen  Miscell.  I,  tit.  53— 5  G,  Migne  CLXXVII, 
501—502. 

79)  Bl.  155^''  o.  U.  Scriptum  est.  quia  mundns 
in  I  sapienlla  .  .  .   Mtindits  sapienliain    ... 

Miscell.  I,  tit.  197,  Migne  CLXXVU,  586— 587. 

80)  Bl.  156''*  0.  Ü.  Qu^  est  ista  qii^  ascendlt . . . 
Dorniit  et  |  ascendit  .  .  . 

Miscell.  I,  tit.  1 1 1,  Migne  CLXXVU,  539—540. 

81)  Bl.  157™  o.  Ü.  Dens  sursum  erat ..  . 
Miscell.  II,  cap.  63,  Migne  CLXXVII,  623—625. 

82)  Bl.  158'^''  o.  Ü.  IToc  Interest  Inter  uirtidem  . . . 
MisceU.  I,    tit.  57,    Migne    CLXXVU,    502, 

folgen  MisceU.  I,  tit.  58—59,  Migne  CLXXVII, 
502—503. 

83)  Bl.  158^''  o.  U.  Quataor  modls  noticia  del . . . 
Miscell.    I.   tit.   63,    Migne    CLXXVII,   504, 

folgen  MisceU.  I,  tit.  64—73,  Migne  CLXXVU, 
504—508. 

84)  Bl.  162^''  inisterium  cathedr^  y  |  (rot). 
Anf.      Cathedra  doctoiis.  sacra  scrlp\tura  est .  .  . 
Miscell.  I,  tit.  75,  Migne  CLXXVII,  510—511. 
Schi.     Bl.  163™  .  .  .    retro  est.   quia  qii^  futtira 

sunt.  II  (Bl.  163"''')  non  rudc7Ünr-,-\ 

85)  Bl.  163^  o.  Ü.  Nachtrag  von  der  gleichen 
Hand,  Langzeilen,  Fortsetzung  wohl  von  dem 
jetzt  fehlenden  Vorsatzblatt,  daher  am  Rande: 
Quod  ante  \  libnim.  \ 

Anf.  ■{"  Et  Intellexi  quod  propter  nie  factum 
esset  hoci^  et  allocuta  sum  eas  dlcens.  Oro  doniin^ 
me^  ut  dignemlni  \  mild  ludlcare  que  sitis,  et  que 
sint  nomina  itestra  et  alt  tina  e.v  eis.  Ego  sum 
vrsi'la.  et  h^c  qu^  mecum  stat  \  soror.  verena  est. 
ßlla  patrui  mel  culusdam  principls  magnl  .  .  . 

Aus  den  Visionen  der  Elisabeth  von  Schönau 
lib.  IV.  cap.  n— V,  in  dem  Druck  Köln  1628, 
S.  209—212. 

Schi.     Bl.  164^^  .  .  .  faclent  aduersus  eos, 

86)  Bl    164^  von  derselben  Hand  o.  Ü. 


Natlultntis  dominlc^  ulglliam  celebrantibus  cura 
lioram  dlulnl  sacrißcli  ueni  .  .  . 

Eine  Predigt  an  der  Weihnachtsvigil. 

Schi.  Bl.  165"'  .  .  .  abuadancla  iniqidtatis  su^ 
In  perdlclonem  ablsset;  \ 

87)  Bl.  165™  o.  Ü.  andere  Hand,  zweispaltig, 
in  ganz  winziger  Schrift: 

Anf.    Legltur  In  Ecclesiastico.  Pili  accedens  ad ... 

Bl.  165^  fast  völlig  abgeschabt. 


Görres  42  =  Lat.  Fol.  745 

(Himmerod) 

Pap.  315  Bll.  (27,5  X  19,5).    XV.  .Jh.  (1468). 

Holzeiiiband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Mctallschlioßen.  315  Blätter  beutiger  Zählung,  eine  alte 
Zählung  von  1—283  beginnt  Bl.  8  und  reicht  bis  Bl.  286, 
zwischen  (heute)  300  und  301,  und  am  Anfang  ist  je 
ein,  zwischen  Bl.  50  und  51  sind  zwei  Blätter  ausge- 
schnitten.   Der  Band   besteht   aus   27  Lagen   und   zwar: 

n,  in,  vi-xi,  XIII— XVI,  xviii— xxni,  xxv  zu 

je  12,  I  zu  8—1,  IV,  XXIV  zu  je  10,  V  zu  12—2,  XII  zu 
10—1,  XAII,  XXVU  zu  je  14,  XXVI  zu  14—1  Blättern. 
Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten,  die  aber  meist 
durch  Beschneiden  fortgefallen  sind.  Häufig  findet  sich 
auch  eine  Zählung  der  ersten  Blätter  der  Lagen.  Als 
Wasserzeichen  kommen  vor:  ein  gotisches  P  mit  Blume, 
ein  schreitendes  Einhorn,  Ochsenkopf  mit  Kreuz,  sämtlich 
nicht  bei  Briquet.  Der  Band  ist  von  7  verschiedenen 
Händen  um  die  Mitte  des  15.  Jh.  geschrieben,  die 
Datierung  1468  findet  sich  Bl.  116'  (s.  u.);  aus  dem 
dortigen  Schreibervermerk  des  .Tohannes  Fritsch  geht 
auch  hervor,  daß  der  Band  wohl  nicht  in  Himmerod, 
sondern  in  einem  Kloster  des  heil.  Veit  geschrieben  ist, 
es  liegt  am  nächsten,  München-Gladbach  anzunehmen. 
Der  ganze  Band  zweispaltig  bei  wechselnder  Zeilenzahl, 
Schriftfeld  durchschnittlieh  21  x  14,  Spaltenbreite  6. 
Durchweg  rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung. 
Die  einzelnen  Hände  verteilen  sich:  1)  Bl.  1 — 51; 
2)  Bl.  52—175  (Johannes  Fritsch);  3)  Bl.  181—193; 
4)  195—218,  231—242;  5)  Bl.  219—230;  6)  Bl.  243 
—264;  7)  Bl.  267—315.  Zwischen  Bl.  29  und  30  sind 
drei  kleine  Zettel  eingeklebt.  Ein  Besitzvermerk  steht 
Bl.  21'  Liber  monachonmi  in  hymmenrode  ordinis  cister- 
ciensis  treuerensis  diocisis  [!]  \  (15.  Jh.)  <~  Görres  42  — 
Coblenz  126. 

Tractatus  varii  ascetici. 

Bl.  1 — 6''  enthalten  ein  ausführliches  Sach- 
register  zum   ganzen   Band,   Bl.  6^   und   7   sind 

unbeschrieben. 

6* 


44 


Görreshandschriften 


1)  Bl.  S'*  o.  Ü.  Tractatus  de  virtutibus 
tlieologicis. 

De  fiele  (rot)  |  —  Nota  diuersas  accepciones 
huius  nominis  fides   \    ... 

Bl.  8''''  De   Tribus  Simbolif!.  |  (rot). 

Bl.  8^*  De  spe.  |  (rot). 

Bl.  y*'  De  Caritatc  \  (rot)  .  .  .  et  magna  in 
intellectum.  || 

2)  Bl.  i)"^  De  Quatiior  virtutibus.  cardina- 
libus.  I  (rot). 

Anf.  TJirtiäes  cardinales  IUI'"'  sunt  \  videlicet 
prudeiicia.  temj^erancia.  fortiliulo  et  iusticia  .  .  .  libe- 
rabit  a  morte.  prouerbiorum  deciino  etc.  \\ 

Bl.  ll^''  ein  diirchstrichener  Abschnitt  über 
die  virginitas. 

3)  Bl.  11^''  Bonaventura  de  Septem  sacra- 
mentis  ecclesie  (rot). 

Anf.    Septem  sunt  saeramenta  ecclesie.  scilicet  .  .  . 

Nicht  von  Bonaventura,  sondern  eine  Zu- 
sammenstellung von  Auszügen  aus  den  verschie- 
densten Kirchenlehrern,  mit  zahlreichen  Exkursen, 
so  z.B.  bei  De  sacramento  encharistie:  De  digni- 
tate  sacerdotali.  De  malicia  sacerdoiuin.  Syinonie 
detestacio.  De  promocione  consanguineorum  ad  eccle- 
siastica  beneficia.  De  luxuria  clericorum  et  religio- 
sorum.  Qidd  sit  luxuria  et  de  malicia  eius.  usw. 
usw.  Bl.  42''^  und  Bl.  42^^^  unbeschrieben,  nur 
Lücke,  es  folgt  Bl.  42^'*'  ein  Abschnitt  De  elcmosina. 

Schi.  Bl.  48"^"  De  pena  malonmi  .  .  .  tale  aliquid 
quis   acciperet  precidaidt  etc.  | 

4)  Bl.  48''''    Vita   sancte  Marine    virginis.  \ 
Anf.     (T  Tl^rat  quidam  seeularis  habens  vnicani  | 

filiam  parmtlain  .  .  . 

=  MigneLXXTTT,  691—094,  Acta  SS.  lul.  IV, 
286  f. 

Schi.  Bl.  49''''  .  .  .  oracionibus  sancte  virginis 
marine  mxdta  mi\rabiiia  facit  ad  laudem  et  honorem 
dusdem  \  domini  nostii  lAu  xpi  Cui  est  honor  et 
gloria  in  secida. 

5)  Bl.  49''*'  De  sancta  margarita  virgine.  \ 
Anf.    (T  Margarita  dicta  pelagius.  uirgo  \  pulcher- 

rima  .  .  .  aus  der  Legenda  aiu-ea,  cap.  151  der 
Ausgabe  von  Graesse  ed.  tertia  (Breslau  1890) 
S.  676  f. 

0)  Bl.  49^''  De  sancta    Eugenia.  | 


Anf.  (T  Eugenia  fuit  ßlia  philippi  nohilissimi  | 
viri  romanorum  genere  qui  ab  impieratore  conimodo  | 
et  a  senatu  j)refecturam  alexandrie  acceperat  |  et 
illic  claudiam  vxorem  suavi  etfilios  abiton  et  sergium, 
fdiani  quoque  eugeniam  secmn  duxit.  \  Porro  eugenia 
uninibus  liberalibus  artibus  \  et  littens  perfecta  erat... 

Die  Legende  ist  in  dieser  Fassung  nicht  in 
der  Bibl.  hagiogr.  Bruxellen.  I,  401  f.  verzeichnet. 

Schi.    Bl.  50^''  . .  .  sicque  \  martir  xpi  efficitur  etc. 

Bl.  SP  unbeschrieben. 

7)  ÜX.bV'^  Aue  preclara  \  zo  duetsch  \  (rot). 
Anf.      Icli   gruessen  dich  gerne  | 

des  mers  \  eyn  sterne  \ 
dem  Volke  luchtes  tu  \  so  verre 
du  gütliche  dirne  . . . 
Deutsche   Übersetzung   der    dem   Hermannus 
Contractus  zugeschriebene  Sequenz  Chevalier  204.5, 
Mignc  CXLIII,  44.3  f.,  im  rheinischen  Dialekt  ge- 
schrieben,   aber    ursprünglich    nicht    in    diesem 
übersetzt.     Die  Verse   sind   in   der   Handsckrift 
nicht  abgesetzt. 

8)  Bl.  52""  Incipit  tractatus  magistri  petri 
cantoris  de  sacramento  altaris  perutilis  in 
virtute  |  (stark  beschnitten,  nach  dem  Eegister 
ergänzt). 

Anf.  Bl.  52''*  In  virtvte  sancte  crucis  et  |  sacra- 
mento  altaris  est  \  magna  conuenienda  .  .  . 

Im  cod.  theol.  lat.  fol.  124  (Rose  370  n.  ~>) 
und  im  cod.  lat.  qu.  644  findet  sich  der  gleiche 
Traktat  als  anonyme  Predigt.  Prolog  und  Text 
sind  dort  nicht  geschieden.  Jedenfalls  ist  es  aus- 
geschlossen, daß  Petrus  Cantor  der  Verfasser  ist, 
wie  aus  dem  Folgenden  hervorgeht. 

Bl.  53'''^  Incipit  de  septeni  ordinibus  \  qui 
continentur  in  canone':  (rot). 

Anf.  In  primo  ordine  canonum  tna  \  appo7vi)iu,s. 
pro  tribus  rogaimis  .  .  . 

Es  ist  cap.  2 — 9  aus  der  dem  Hugo  von 
S.  Victor  zugeschriebenen  Schrift  De  canone  my- 
stici  libaminis  =  Migne  CLXXVII,  459—467. 

Schi.  Bl.  58'^''  .  •  .  sed  consumabitur  piax  et 
iusticia.  I  Hec  de  septimo  ordine  dicta  suf\ficiant. 
Deo  gracias  Amen.  Der  Rest  der  Spalte  ist 
durch  ein  großes  blaues,  an  den  Rändern  aus- 
gelaufenes Viereck  gefüllt,  auf  dem  in  roter  Schrift 


Görreshandschrüten 


45 


steht:  dcuocio  peperit  dhücias  |  exorta  filia  suffocat 
iiui\trem.  || 

9)  Bl.  58™  o.  Überschrift,  der  Raum  ist  frei- 
gelassen: Adrianus  Carthusiensis,  De  reme- 
diis  iitriusque  fortune. 

Auf.  Qvoiidam  tnichi  'ine\ditanti  subiit  Hin  que  \ 
sepins  me  ocai\pat  .  .  . 

Der  Traktat  ist  mehrfach  gedruckt,  Hain  93 
bis  96.  Im  Register  und  Explicit  dieser  Hand- 
schrift ist  er  mit  dem  gleichnamigen  Werk  des 
Francesco  Petrarca  verwechselt  worden.  Am 
Schluß  hat  die  Handschrift  mehr  als  die  Drucke. 
Über  den  Verfasser,  der  um  1410  lebte,  vgl.  St.- 
Genois  in  Biographie  nationale  de  Belgique  I,  87. 

Schi.  Bl.  150'*  .  .  .  negUgencia  prorsus  {rrecu-\ 
peruhiUs  A  qua  negligencia  finali  |  7ios  preseruat 
filius  virginis  ifiii  x  \  qui  sine  fine  viuat  et  regnat 
in  I  secula  seculorum  benedictiis  deus  Amen  \  etc.  — 
ylen  geschrei/ssen  im/t  \  langer  czyt  •;  |  (die  deutschen 
Worte  rot  durchstrichen). 

Qui  le.git  hunc  Ubruni  non  j  frangit  dbi  collum. 
amen  \  (rot  durchstrichen). 

Hie  est  finin  huius  Ulm  francisci  |  petrarche  deo 
gracias  amen  \  (rot).     Best  der  Seite  frei. 

10)  Bl.  ISO'^'^  Jncipit  tractatus  doctoris 
sancti  |  thovie  de  aquino  de  modo  confiten\di 
et  puritate  consciencie  \  et  est  valde  vtilii<.-.\ 
(rot). 

Anf.  Qvoniam  fundamentum  \  et  ianua  viHutum 
omnis\que  gracie  ae  sjnrittialis  cotisollacionis  prin- 
cipium  .  .  . 

Der  weitverbreitete  Traktat  des  Matthäus  von 
Krakau  (nicht  des  Thomas,  unter  dessen  Namen  er 
aber  auch  sonst  erscheint),  s.  Rose  n.  423,  2.,  vgl. 
F.  Franke,  Matthäus  von  Krakau,  Diss.  Greifs- 
wald 1910,  S.  125  n.  11,  wo  die  Handschriften 
nur  sehr  unvollständig  angegeben  sind. 

Schi.  Bl.  165'^''  .  .  .  pax  super  illos  et  \  miseri- 
cordia.  Explicit  deo  gracias.  |  —  Es  folgen  in  roter 
Schrift  die  Verse. 

a)  Accipitri  timidas  credis  |  furiose  colunibas  | 
Plenum  muntano  a'edis  \  oxnle  lupo.  Hie  ouidius  j 

b)  Odtmus  accipitrem  quia  vixdt  |  semper  in  armis  idem  | 

c)  Non  faciunt  monachnm  tunice  |  vestesque  cueidla. 
Sed  bona  |  mens  sincera  fides  cordis\que  medulla 


11)  Bl.  1(55''''  Inciptit  tractatus  dyonisij] 
Cartusiensis  in  ruremun\da  pro  |  reforniacione 
nioni\alium.  \ 

Anf.  Vox  sponsi  Aperi  \  michi  soror  niea  spon\sa 
Te  nlloqum'  et  \  exhortor  o  monialis  que  \  in  tua 
professione  consociata  ob\lata  et  desponsata  es  . . . 

gedr.  opp.  Dyonisii  Carthusiani  ed.  Tornaci 
XXXVni,  (1909)  245  fF. 

Schi.  Bl.  175™  .  .  .  desideiwrum  |  vestroiiim 
quietacioneni  et  conlentaclonem  |  immobilem.  Ad 
laudem  et  glwiatn  omni.\potentis  qui  est  super  omnia 
deiis  sublimus  [!]  |  et  benedictus  in  secula  Amen.  1 

Completus  est  tractatus  iste  in  profesto  beute  j 
katlierlne  -vlnjinis  et  martiris  in  iiocte  \  circa  horam 
decimam  anno  Al''cccc°\l.vviij''  per  me  fratrem  lohan- 
nem  I  fritsch  de  sancto  vito  Cuius  anima  |  quando 
niortuus  fuerit  requiescat  in  |  sancta  pace.  Ameii. 
(1468  November  24.) 

Bl.  ITS"^''— 180  unbeschrieben. 

12)  Bl.  181™  Quatuorge\niitustuttHris\{Yo\). 
Anf.    lesu  (rot)  suaidssime  \  sola  uera  |  et  vni- 

uei'sa  I  mauiias  \  0  sole  de\siderabilis  super  aurum  1 
et  lapidem  . . . 

Ein  mystischer  Traktat.  Die  verschiedenen 
Seufzer  sind  gerichtet:  ad  corpus,  contra  mnndum, 
ex  desiderio  patrie,  pro  dedderio  presencie  ipdus 
sponsi.  Dann  noch  ein  Abschnitt  De  visione. 
Dasselbe  Stück  steht  cod.  lat.  fol.  752,  27. 
(Görres  71). 

Schi.  Bl.  193''*  . . .  et  quantmn  uolunt  \  viuentem 
et  regnantem  vnum  deum  |  in  trinitate  j)erfecta  Per 
omnia  secula  \  seculomm  Amen.\ 

Bl.  193'-b— 194  unbeschrieben. 

13)  61.195™  Incipiunt  meditaciones  \  beati 
bernardi  abbatis  \  (rot). 

Anf.  Mxlti  rnulta  sciunt  \  et  semet  ipsos  nes-\ 
dunt .  .  , 

=  Migne  CLXXXIV,  485—508. 

Schi.  Bl.  204'''^  .  .  .  partipices  vnum  \  eundemque 
dominum  glm-ie  iAm  xpm  qui  \  cum  patre  et  spiritu 
sancto  regnat  per  omyiia  |  senda  secidorum.    Amen.  || 

14)  Bl.  204™  Incipiiunt  disputaciones  inter 
guii\donem  et  priorem  (rot). 

Anf.  Augustinus  in  libro  de  fide  ad  \  pietrum 
dicit  Miraculum  est  quidquid  arduuni  et  insolitum  . . . 


46 


Görreshandschriften 


Dieses  Stück  kommt  häutiger  z.  B.  in  den 
Brüssler  Handscliriften  1527,  4361  und  M055 
vor,  vgl.  Haureau,  Notices  et  extraits  de  quelques 
manuscrits  latins  de  la  Bibliothfeque  Nationale  El 
(1891),  328  ff.;  gedr.  in  Hain  15543. 

Schi.  Bl.  210™  .  .  .  compleuerit  in  pur\gatorio 
communi. 

15)  Bl.  210''*  Incipit  historia  sanclorum 
martirum  |  amiei  et  aineiij.  | 

Anf.  Tempoiibm  pijipini  in  \  regno  francorum 
orti  sunt  |  duo  pueri  .  .  . 

Dieses  Stück  steht  bei  Mombritius,  Sanctuarium 
ed.  1910  I,  63  ff.,  doch  weicht  die  Handschrift  in 
einigen  Punkten  ab. 

Schi.  Bl.  212™  ...  sttb  prefato  \  desideno  4'" 
ydus  octobris  Deo  gracias. 

16)  Bl.  212™  Incipit  sertno  xxvij^"  super 
cantica  canticorum  |  (rot). 

Anf.  Sicut  taherriacula  cedar  sicud  |  pelles  salo- 
monis.  Hinc  |  indpiendum  quia  hinc  desijt  \  ■  ■  ■ 

Sermo  XXVI  der  Sermones  in  Cantica  des 
Bernhard  von  Clairvaux  =  Migne  CLXXXHI, 
903—912. 

Schi.  Bl.  215^"  . .  .finem  vw\diünque  indireris.  — 
Explicit  (rot). 

17)  Bl.  215™ /?«c  suhsequencia  sunt  monita\ 
de  uerbis  beati  ysidori  exlracta  ad  \  instru- 
endum  hominein  qualiter  vicia  valeat  |  euitare 
et  honis  moribus  debeai  |  se  informare  |  (rot). 

Bl.  215^''  De  sui  ipsius  consideracione   (rot). 
Anf.     Homo  seito  temet  ipsum  |  .  .  . 
Auszüge    aus   verschiedenen  Werken   Isidors. 
Schi.    Bl.  218'"''  De  luxuria  . . .  et  virilis  |  animi 
robur  eneruat.  —  Deo  gracias  ||  (rot). 
Bl.  218^  unbesckrieben. 

18)  Bl.  219"^  Gedichte  aus  dem  Kreis  der 
Alexandersage  aus  Gottfrieds  von  Viterbo 
Pantheon,  pars  XI.  (ed.  Mylaeus,  Basel  o.  J. 
S.  266  ff.). 

Bl.  219'"'*   Item  de  gog  et  magvg  quos  con- 
clusit  I  allexander  inter  inontes.  | 
Anf. 

Finibus  indoruin  species  fuit  vna  vironim 
Gog  erat  atquemagog  dictum  coynomen  eorum... 
Schi.    Bl.  219''''  Et  reliqui  libridetiir  oociora  tibi. 


Bl.  219''*'  Item  sequitnr  de  disputacione 
inter  allexandrum  \  et  regem  bracmannorum\ 
(rot). 

Anf.    ßracmanides  vidit  nee  eos  seruire  coegit 

Saijysit  eis  et  ab  Mis  scripta  volumina  legit... 
Bl.  219™   Responsio   allexandri  ad   regem 
bracmannorum  \  (rot). 

Dixit  alexander  bone  rex  eirare  videris 
Omnia  que  colimv^  dum  vana  fidsse  fateris  .  .  . 
Bl.  219^^   Responsio   regis   bracmannorum 
ad  allexandrum  |  (rot). 

ßracman  ait  perp>ende  magis  te  desipientem 
Derides  que  recta  vides  audi  padenter . . . 
Bl.  220'-='  o.  Ü. 
Itt:x  ndser  ex  neniore  inujidi  spo/iatus   Iionore 
Vita  tibi  misera  est  sensus  leuis  absqne  decore... 
Bl.  220''"'   Responsio    bracmannoruin   ad   regem 
allexandrum  |  (rot). 

Conditoi'  es  Iuris  qui  spiemere  iura  videris 
Crimina  condempnas  qui  crimine  jirimus  haberis . . . 
Schi.    Bl.  220'-b 

Quando  dri  pura  fiet  manifesta  figura 
Qua  verdente  deum  credo  videre  meum. 
19)    Bl.  220'-''    Item  De   enoch   et  heliu  ubi 
sunt  I  et  quomodo  viuunt  |  (rot). 
Anf. 
Qvi  legis  hoc  qnod  vixiat  enoch  non  |  decipieris. 
Qualis  ei  requies  j  que  vita  sit  erudieris. 
Aus  dem  2.  Buch  des  Pantheon  von  Gottfried 
von  Viterbo,  in  der  Ausgabe  des  Mylaeus  S.  93  f. 
Schi.  Bl.  221'" 

Sicut  Uli  dixere  viri  monachi  galilei. 
Qui  nühi  noluerit  credere  credat  eis. 
19)  Echte  und  unechte  Verse  des  Ovid. 

a)  Bl.  221'"''  Ex  ouidio  de  amore  collecta\ 
(rot). 

Anf.   Philnrdes  (!)  puerum  cithara  prefecil  achillem 
Atqne  aninios  placida  contudit  arte  feros... 
Auszüge    aus    der    Ars    amatoria,   beginnend 
lib.  I,   11. 

Schi.    Bl.  222™ 

Qtd  non  carpttus  erit  turpiter  ipse  cadet. 

b)  Bl.  222^"  Incipit  ouidius  de  lupo  \  (i"ot). 
Anf.     Sepe  lupus  quidam  per  pascua  lata  vagantes 

Arripiuni  multas  opilioids  oues  .  . . 


Görreshandschriften 


47 


Das  dem  Marbod  zugeschriebene  Gedicht  bei 
Migne  CLXXI,  1728—1730;  vgl.  im  übrigen 
Rose  zu  11.  180,  33. 

Schi.     Bl.  223^'': 

Sed  male  delusimi  comperit  opilio, 
unmittelbar,    ohne    jedes    Trennungszeichen    an- 
schließend die  nicht  dazugehörigen  Verse: 

Sed  quia  smcepi  vestes  tunicam  monaclius  sunt 

Et  quia  reicio  sum  velud  ante  j'ul 

Non  faciunt  monachum   cucidla   vestesque  tnnice 

Sed  bona   mens  sincera  ßdes   cordisque  medulla 

Scriptoiis  mtinus  dt   bos  botius  aiit  equiis  vnus. 

c)  Bl.  223'*  Ouidius  de  niice  \  (rot). 

Wtix  ego  iuncta  vie  cum  sim  sine  crimine  vite... 

Pseudo-Ovid,  vgl.  dazu  Schanz,  Gesch.  d. 
röm.  Lit.  2,  1  (3.  A.  1911)  S.  341  fi".,  gedr.  Poetae 
latiiii  minores  ed.  Baehrens  I,  90  ff.  Der  Text 
unserer  Handschrift  bietet  nur  einen  Auszug  von 
28  Distichen. 

Schi.     Bl.  224''^  hijelix  pecii  dotibus  ipse  meis. 

21)  Bl.  224''-'  o.  Ü.  Cantilena  metrica  de 
superstitione  nummi. 

Anf. 

In  terra  summus  rex  est  hoc  tempore  nummns. 
Häufig  vorkommende  Verse,  aber  in  vielfach 
von  einander  abweichenden  Fassungen,  s.  z.  B. 
Mone,  Anzeiger  f.  Kunde  der  deutschen  Vorzeit 
VIII,  596f.;  Basel  An23  f.  288'  (Handschriften- 
verzeichnis I,  1,  7f.). 
Schi.     Bl.  224™ 

Nummiis  corda  necat  sapientnm  lumina  cecat. 

22)  BL  224''i'  Incipit  tractatus  deuotns 
editus  a  lieato  |  bernardo  abbati  Cisterciensis 
ordlnis  de  pliilome  na  niistice  de  amore  etc.\ 
(rot). 

Anf.     Pldlomena  preida  temporis  ameni 

Qiie  recess^im  nuncians  ymbris  atque  sceni. . . 

gedr.  unter  den  Opera  des  Bonaventura,  ed. 

Parisien.  XIV,  162ff.;  vgl.  Rose  n.  850  f.  91.  Die 

Handschrift  hat  am  Schluß  drei  Strophen  weniger 

als  der  Druck. 

Schi.  Bl.  226'-b 

Dumque  talis  fueris  deum  deprecare 
Ut  nos  cantiis  martivis  deceat  caniare.  11 


23)  Bl.  226'^  Alp/iabetum  diuini  amoris  \ 
(rot). 

Anf.  Ad  laudem  omnipoteniis  dei  aliquos  | 
inodos  et  vias  pro  eleiiacione  nientis  |  ad  deum  pro- 
pono  scribere  .  .  .  Auszüge  aus  Kirchenvätern  und 
kirchlichen  Sclu'if  tstellern,Gerson  und  Bonaventura 
werden  zitiert.  Die  Überschriften  der  einzelnen 
Kapitel  sind: 

Bl.  227''''  De  via  purgatiua 

Bl.  227'''  De  via  illunünatiua 

Bl.  228'''  De  via  ifistrtictiua 

Bl.  229"^  De  ma  exemplatina 

Bl.  230''''  De  via  ammiratiua 

Bl.  231''''  De  via  peregrinatiua  et  ascribitur  beato 
iheronimo. 

Bl.  232'''  De  via  com.paratiua. 

Bl.  233"^*  De  via  affectiua. 

Bl.  233''''  De  via  superlatiua, 

Bl.  233'"  De  via  oratiua. 

Bl.  236''''  De  via  exnltatiua. 

Bl.  237"'''  Iteiii  doctrina  hona  seruanda  circa 
preniissa  omnia. 

Schi.  Bl.  238''''  .  .  .  Et  pro  dono  Indus  libelli 
sie  deiis  nwic  et  semper  benedictus  \  in  secuta  Amen.  || 

24)  Bl.  238'"  Incipit  senica  de  remedijs 
for\tuitorum  f  actus  sub  dy  al  ag  o  ad  | 
(jaliionem  discipuluui  snum  ut  sit  sensus  1 
conquerens  et  racio  co nfortans  contra  | 
machinamenta  fortune.  Explicit  \  prologus 
Incipit  über  senece  \  (rot). 

Anf.  Sensus  morieris.  Racio  hac  |  conuencione 
inirani  ut  exirem  |  .  •  • 

Pseudo-Seneca,  vielfach  abweichend  von  den 
alten  Di'ucken  (Hain  14633,  oder  opp.  z.  B.  Basel 
1573  p.  232  und  Basel  1587  p.  487.) 

Schi.  Bl.  240''"  bonam  lugeittibus  |  contigit 
inelior.  —   Explirit  (rot). 

25)  Incipit  senica  de  4°''  rirtu'tibus  cardi- 
nalibus  \  (rot). 

Anf.     Qvatuor  virtutum  species  ,  ,  . 

Das  häufig  unter  dem  Namen  Senecas  vor- 
kommende Werk  des  Martinus  Dumiensis,  Migne 
LXXII,  21—28,  in  der  Handschrift  fehlt  der 
Widmungsbrief. 


48 


Görreshandschriften 


Schi.  Bl.  242"^*. . .  deficientem  pu\niat  ignaidam  — 
Deo  gracias  (rot). 

Bl.  242fb— 242^  unbeschrieben. 

25)  Bl.  243''''  Epistola  beati  lheronimi\ 
consolatoria  ad  paulam  \  de  morte  blesille  :.\ 

Anf.     Qvis  dabit  capiti  j  meo  aquam  et  oculis 
meis   fontern   laiyrimarum  |   et  plorabo  tion  ut  ihe-\ 
inias(!)  ait  .  .  . 

=  Migne  XXTT,  465—473. 

Schi.  Bl.  247'''' . . .  seiiiper  loquente  cum  sorore  \ 
cum  malre.  Amen.  || 

26)  Bl.  247^*  Epistola  beati  Uieronimi 
presbiteri  \  ad  eustochiuni  de  virgini\tate 
Seruanda.  \  (rot). 

Anf.     Avdi  filia  et  \  vide  et  inclina  .  .  . 
=  Migne  XXII,  394—425. 
Schi.     Bl.  264'''^  .  .  .  et  flumina   non  |  openent 
eam    hie    est  \  finis    huius    epistole    Deo    gracias  | 
Amen.  |  — 

Es  folgen  rot  die  Verse: 
Non  faciunt  monachum  |  tunice  vestesqne  cuculla  | 
Sed  bona  mens  sincera  |  fides  cordisque  medulla.\\ 
Bl.  264' — 266  unbeschrieben. 

27)  Bl.  267'-''  o.  Ü.  Johannes  de  Tambaco, 
De  consolatione  theologiae. 

Anf.  Qvoniam  secundum  \  apostolum  quecum- 
que  I  scripta  sunt  |  ad  nosiraui  \  doctrinam  scripta  I 
sunt  vt  per  conso\lacionem,  scrijtturarum  .  .  . 

gedr.  H.  15235—15238,  vgl.  dazu  Denifle  im 
Archiv  f.  Literatur-  u.  Kirchengeschichte  III 
(1887),  640ff.  u.  Schillmann,  Wolfgang  Trefler, 
Leipzig  1913,  S.  133  n.  160.  Die  Handschrift 
enthält  nui-  Auszüge  aus  sämtlichen  Büchern. 
Von  Bl.  277"  sind  die  Überschriften,  von  281'-  ab 
die  Initialen  nicht  mehr  ausgefüllt. 

Schi.  Bl.  315''''  .  .  .  seperat  a  deo  quod  deus 
auertat  a  1  fidelibus  suis.  amen.  11 


G  ö  r  r  e  s  43  im  Besitz  des  Freiherrn  von  C'ramer- 
Klett  in  Hohenaschau. 


heutiger  Zählung,  in  24  Lagen  und  zwar:  I  zu  14,  II — XVI 
iiuje8,  XVII-XIXzuje  6,  XX— XXIII  zu  je  8,  XXIV 
zu  6  4-  1  Blättern.  Am  Ende  jeder  Lage  Zahlenmittel- 
kustoden  und  zwar  immer  die  Zahlen  der  folgenden 
Lage.  Der  ganze  Band  von  einer  Hand,  blindes  Linien- 
Bchema,  24  Zeilen,  Schriftfeld  22x  13.  Rote  Kapitelüber- 
schriften, die  Initialen  rot  ausgefüllt.  Karolingische  Mi- 
nuskel. Auf  einzelnen  Blättern  am  Rande  jüngere  Zu- 
sätze, die  aber  größtenteils  wieder  abradiert  sind,  besonders 
umfangreich  waren  sie  Bl.  2d'  und  Bl.  119',  dort  sind 
auch  zwei  große  Stücke  des  Randes  ausgeschnitten,  ebenso 
ist  Bl.  187 — 190  der  untere  Rand  völlig  abgeschnitten. 
Bl.  191  ist  im  15.  .Th.  neu  ergänzt  und  der  Schluß  des 
Textes  darauf  geschrieben.  Besitzvermerke  finden  sich: 
Bl.  1'  am  unteren  Rand  Codex  sancti  Mamndni  si  quis 
abstulerit.  |  anathematis  iaculo  feriatur  |  (10  Jh.),  daneben 
klein  und  jünger  die  Signatur  ff.  11,  ebenso  am  oberen 
Rand,  außerdem  auf  demselben  Blatte  unten:  Ex  libris 
Imj)e>'ialis  Monasterij  s.  Maximinj  :-  -^  von  der  Hand  des 
Petreius  und  oben  N.  198.  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte 
die  Zahl  Sä.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  die 
Handschrift  verzeichnet  als  (nr.  17):  Augustinus  qui 
vocatur  speculum,  in  B  (nr.  80):  Item  speculum 
sancti  Augustini  in  uno  volumine  =  Görres  44  — 
Coblenz  7. 

Augustinus,  Speculum. 

Bl.  P  Liber  Sancti  Avgvstini  j  Qvi  Appel- 
latvr  Specvlvm  \  (Majuskel,  rot  ausgefüllt). 

Anf.  Quis  ignorat  In  scripturis  sanctis,  id  est  | 
legitimis  .  .  . 

=  Migne  XXXIV,  888—1040. 

Schi.  Bl.  19  P  ...  ego  ihs  misi  angelum  menni 
testificuri  \  vobis.  —  E.vplicit  Über  beati  augustini. 
Speculum  appellatus.     Deo  gracias.  || 


Görres  44  =  Lat.  Fol.  746 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  191  Bll.  (29,7  x  19,7).    IX.  Jh. 
Holzeinband    mit   gepreßtem    Leder  bezogen,    einge- 
preßt die  Jahreszahl   1750,    MetaUschließen.    191  Blätter 


Görres  45  =  Lat  Quart.  678 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  192  Bll.  (26,5x20,6).  X.  Jh. 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  darauf 
in  Blindpressung  die  Jahreszahl  1750.  192  Blätter  heutiger 
Zählung  in  24  Lagen  zu  je  8  Blättern.  Es  fehlt  eine 
Lage  nach  Bl.  96;  Bl.  97  und  104  gehören  nicht  zu  diesem 
Bande,  am  Schluß  fehlt  wenigstens  eine  Lage.  Merk- 
würdig ist  die  Anwendung  von  Kustoden,  auf  Bl.  136' 
ein  E,  Bl.  160'  VIII,  168'  Villi,  176'  X,  sonst  finden  sich 
nirgend  Kustoden.  Die  rechten  unteren  Ecken  der  Seiten 
sind  von  Mäusen  abgefressen.  Der  ganze  Band  ist  sehr 
sorgfältig  von  einer  Hand  in  karolingischer  Minuskel 
aus  der  Mitte  des  10.  Jhs.  geschrieben.  Einfache  rote 
Initialen,  nur  Bl.  130'  ist  ein  größeres  einfach  verziertes  P 
eingetragen.  Rote  ITberschriften  und  Eintragung  der 
biblischen   Zitate.     Vollständiges   blindes   Linienschema, 


Görreshandscluiften 


49 


31  Zeilen,  Schriftfeld  21  x  17.  Besonders  charakterietisch 
für  die  Schrift  ist  die  sehr  weit  auseinander  gezogene 
Ligatur  st  und  ein  eigenartiges  hohes  z.  Die  beiden  Bl.  97 
und  104  stammen  aus  einer  älteren  Handschrift,  die  be- 
deutend größer  war  und  zweispaltig,  sie  sind  so  vollständig 
abradiert,  daß  vom  Text  nichts  mehr  zu  erkennen  ist,  außer 
den  beiden  roten  Überschriften:  Ad  Corinthios  und  Se- 
cunduni  Marcum.  Bl.  1'  war  unbeschrieben,  darauf  von 
einer  Hand  des  15.  Jhs.:  Codex  sancti  maximini.  |  F  7. 
Continentur  in  hoc  volumine  exposicio  haymonis  episto- 
larum  beati  pauli  apostoli  \  videns  vnius  ad  Romanos, 
duarum  ad  charintheos,  vnius  |  ad  galathas.  vnius  ad 
ephesios.  vnius  ad  philippenses  \  vnius  ad  colosenses,  vnius 
ad  thessalonicenses  atque  prime  ad  \  thimotheum  |,  darunter 
noch  einmal  von  anderer  Hand  haymo  super  epistolas pauli. 
Oben  Codex  monasteni  sancti  MaMmini  prope  treuerim 
siti  I  (16.  Jh.),  weiter  unten  von  der  Hand  des  Petreius: 
Ex  libris Imperialis Monastery  s.Maximinj,  '.•^\ oben N.81 
Bl.  17'  eine  kindliche  Bleistiftzeichnung:  Kopf,  Bl.  93' 
sehr  primitive  Federzeichnung,  vielleicht  ein  Betender.  In 
dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  unsere  Handschrift 
nicht  verzeichnet,  sie  ist  also  wohl  erst  später  in  den 
Besitz  von  St.  Maximin  gekommen  und  demnach  dort 
nicht  geschrieben,  in  B  steht  sie  als  (nr.  79):  Item 
Haymo  super  epistolas  Pauli  in  uno  volumine 
=  Görres  45  —  Coblenz  34. 

Im  Text  der  Handschrift  ist  nirgend  der  Name  des 
Haimo  als  Verfasser  genannt,  alle  Erwähnungen  sind 
spätere  Zusätze.  So  ergibt  die  Handschrift  für  die  Ver- 
fasserfrage  nichts.  Wollte  man  nun  hier  die  seit  Roses 
Ausführungen  zum  cod.  theol.  fol.  367  (ur.  353)  geltende 
Anschauung,  daß  Haimo  Calonensis  der  Verfasser  ist, 
als  gültig  anerkennen,  so  müßte  man  annehmen,  daß 
unsere  Handschrift  ungefähr  noch  zu  Lebzeiten  des 
Autors  geschrieben  sei,  da  der  ganze  Schriftcharakter 
nicht  über  das  Ende  des  10.  Jh.  hinausweist.  Auch  die 
folgende  Handschrift  lat.  quart.  679  ist  nicht  viel  jünger. 
Jedenfalls  ist  das  Haimoproblem  durchaus  noch  nicht 
endgültig  gelöst.  Für  den  Inhalt  vgl.  im  übrigen  Roses 
Bemerkungen  a.  a.  0.  Unsere  Handschrift  hat  keine 
Kapiteleinteilung. 

Haimo,  Super  epistolas  Pauli. 

1)  Bl.  1^  0.  Ü.;  diese  steht  B1.2''  Ad  Eomanos 
(rot,  über  der  Seite). 

Auf.  Bl.  P  A.b  aihenis  ciuiiaie  grecoritm  scripsit 
apostohts  romanis  hanc  epistolain  quos  ronianos  ]  non 
ipse.  non  petinis.  non  aliquis  duodecim  discipidorum 
primurn  insiruxit  |  •  •  • 

Dieses  sog.  Argumentum  weicht  schon  durch 
die  falsche  Behauptung,  daß  der  Brief  in  Athen 
geschrieben  sei,  erheblich  von  den  sonstigen  Hand- 
schriften und  der  Ausgabe  ab  (derselbe  Fehler 
in  der  Himmeroder  Handschrift  lat.  fol.  725  — 
Görres  10),  auch  sonst  sind  starke  Verschieden- 


heiten vorhanden.  Es  schließt  sich  der  Prolog 
an:  Epistoi^  dicimtur  siipei'miss^  eo  quod  super 
uetus  testanientuin  et  euangelimn  sint  miss^  .  .  .  der 
im  Verhältnis  zur  Ausgabe  stark  gekürzt  ist.  Der 
Text  beginnt  dann  Bl.  2'': 

Paulus  seriiu-'i  iAu  xpi  (rot).  De  no»iine  apostoli  j 
iam  superius  dictum  est  ,  .  . 

=  Migne  CXVII,  361—508;  hier  sind  die 
Abweichungen  nur  gering. 

Schi.  Bl.  71''  .  .  .  textam  huius  epistol^  ah  eo 
scripta  sunt.  —  Fininit  / !  J  Epistola  I'avli  ad 
Romanos.  |  (rot). 

2)  Bl.  71''  Inciplt  Epistola  Pauli  Ad  Co- 
rinthios Prima.  \  (rot). 

Auf.  Precepto  domini  saluatoris  admoniiiis 
apostolus  paulus  uenit  chorintum  .  .  . 

=  Migne  CXVII,  508— COG.  Der  Text  ist 
dm-chweg  mit  Sonntagsperikopen  versehen.  Es 
fehlt  durch  Ausfallen  der  Lage  hinter  Bl.  9G^ 
der  Text  von  cap.  X  Mitte  (Migne  561 A  Z.  6)  bis 
zum  Schluß  des  I.  Korintherbriefes;  der  Text  geht 
Bl.  96^  bis  . . .  et  seruitulem  quam  omnipotenti  deo 
soli  dehet  ||  .  .  .  Ebenso  fehlt  der  Anfang  des 
2.  Korintherbriefes,  er  beginnt  erst  in  der  Mitte 
von  cap.  I.  (Migne  608  C.  Z.  1.) 

Bl.  98""  . .  .  fpresjsiiris.  ut  odio  haberemns  uitam 
presentem.  et  uellemus  potius  mori  quam  |  uiuere  . . . 

=  Migne  CXVH,  606—668,  durch  das  Aus- 
fallen des  auf  Bl.  103  folgenden  Blattes  fehlt  ein 
großer  Teil  von  cap.  III,  Migne  618D  Z.  13  von 
ad  Moysen .  .  .  bis  G20D  Z.  5  quando  a  xpb  reue- 
latur  . .  . 

Schi.  Bl.  129^  .  .  .  Spiritus  sancti  cum  Omnibus 
uobis  subaudis  |  sit.  amen. 

3)  Bl.  129^  Incipit  annotatio  in  Epistolam. 
Ad  Galathas.  | 

Anf.  Bl.  130''  Frimo  querendum  est  in  exordio 
huius  epistolv.  Tinde  sint  galathf  appellat^.  |  .  .  • 

=  Migne  CXVn,  669—700. 

Schi.  Bl.  145"^. . .  et  per  plateas  tractus;  —  Explicit 
annotatio  in  epistolam  \  ad  Galathas  y  (rot),  unmittel- 
bar anschließend: 

4)  Bl.  145^  Incipit  annotatio  succincta  in 
epistolam  ad   ephesios.  |  (rot). 


50 


Görreshandschriften 


Auf.  Ephems.  ciuitas  est  asi^  et  gred^.  Cuitis 
habitatores  .  .  . 

=  Migiie  CXVn,  699—734. 

Schi.  Bl.  164"'  .  .  .  cum  quo  felices  in  secuta 
seculorum  manebunt,  —  Explidunt  Annotationes  | 
in  epistolam  ad  Efestos.  (rot),  anschließend: 

5)  Bl.  164"^  Incipit  epistola  ad  Philippen- 
aea","  |  (rot). 

Anf.    Phi/ippetise«  simt  niacedones.  id  est  greci  . . . 

=  Migne  CXVH,  734—754. 

Sclil.  Bl.  173^  .  .  .  quia  si  manserit  in  mente. 
nianebit  et  in  corpore.  —  Explidt  Annotatio  In 
Epistolam.  Ad  Philippenses.  (rot). 

6)  Bl.  173''  Incipit  |  Epistola.  ad  Colosenses. 
(rot). 

Anf.  Mysterium  quod  ahscondituin  fuita  seculis  j . . , 

=  Migne  CXVn,  753-7(36. 

Schi.  Bl.  179''  .  .  .  maiieat  semper  uobiscum.  — 
E.vplicit  Annotatio  in  Epistolam  ad  Colosenses  ••,••  | 
(rot),  anscliließend: 

7)  Incipit  Epistola  Prima  Ad  Thessa- 
lonicenses.  \  (rot). 

Auf.  IHacedonia  proidnäa  est  grecorum.  in 
qica  est  ciuitas  .  .  . 

=  Migne  CXVn,  765—778. 

Schi.  Bl.  184''  ...  ut  securi  de  premio  recte 
comieAsemur.  —  Explicit  epistola  prima  ad  tliessa- 
lonicenses.  Incipit  argumentum,  in.  11".  \  (rot). 

Anf.  Thessalonicenses  accipientes  priorem  episto- 
lam .  .  . 

=  Migne  CXVn,  777—784. 

Sclil.  Bl.  ISö""  .  .  .Gracia  doinini  ihu  xpi  cum 
Omnibus  uobis.  amen.  |  —  Explicit.  IL  Epistola.  Ad 
Thessalonicenses.  (rot),  anschließend: 

8)  Bl.  186''  Incipit  Epistola  Prima  |  Ad 
Timotheum.  |  (rot). 

Anf.  Timotheus  ßlius  fuit  midieris  iude^.  patre 
gentili  greco  |  procreatus  .  .  . 

=  Migne  CXVH,  783—798,  er  bricht  Bl  192^ 
im  letzten  Kapitel  ziemlich  zum  Schluß  (Migne 
798B  Z.  1)  ab  . . .  Uli  est  thesanrus  tuus  ibi  est  \\  .  ■ . 

Es  fehlen  also  wenigstens  der  Schluß  vom 
ersten  Timotheus  und  der  ganze  zweite  Timotheus; 
daß    sie    schon    im    15.  Jahrh.   verloren   waren, 


beweist  das  Inhaltsverzeichnis.  Vielleicht  aber 
schlössen  sich  ursprünghch  noch  die  Erklärungen 
der  anderen  Paulusbriefe  an. 


Görres  46  =  Lat.  Qu.  679 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  141  BU.  (27  x  18,5).    XI.  Jh.i 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreßt 
die  Jahreszahl  1760.  141  Blätter  heutiger  Zählung  in 
17  Lagen  zu  je  8  Blättern,  am  Schluß  noch  eine  Lage 
zu  4  +  1  Blättern.  Am  Ende  von  Lage  VI,  "VII,  IX 
und  X  finden  sich  römische  Zahlenmittelkustoden.  Mit 
Lage  EX  wechselt  das  Pergament,  Bl.  1 — 72  haben  starkes 
dickes,  Bl.  73 — 141  feines  dünnes  Pergament.  Der  ganze 
Band  ist  von  einer  Hand  in  Buchminuskel  aus  dem 
Anfang  des  11.  Jh.  sorgfältig  geschrieben.  Doch  wechselt 
die  Größe  der  Schrift.  Blindlinienschema.  Bl.  1 — 32  haben 
30  Zeilen,  Bl.  33—141  46  Zeilen,  Schriftfeld  durchweg 
21,5x14,5.  Rote  Überschriften,  größere  mehrfarbige, 
mit  "Vogelomamenten  verzierte  Initialen  finden  sich 
Bl.  1'  I  und  V,  Bl.  21'  S.  Besitzvermerke  stehen  Bl.  1': 
Codex  monastery  sancti  Maximini  prope  treuerini  \  B  5. 
Continet  haymonem  super  ysuiam  prophetam,  |  (16.  Jh.), 
daneben  von  anderer,  etwas  jüngerer  Hand:  Exposieio 
haymonis  super  ysaiam.  \  Unten  von  der  Hand  des 
Petreius :  Ex  libris  Imperiulis  Monasterij  s.  Maximinj  :•  ~  | 
und  rechts  oben  N.  144.  In  dem  St.  Maximiner 
Katalog  A  ist  die  Handschrift  verzeichnet  als  (nr.  98): 
Haimo  super  Ysaiam,  in  dem  Katalog  B  ist  es 
höchstwahrscheinlich  (nr. 90) :  Item  exposieio  super 
Ysayam  prophetam  in  uno  volumine  (also  ohne 
Nennung  des  Verfassemamens)  =  Görres  46  —  Coblenz  60. 

Im  übrigen  gilt  das  über  den  Verfasser  zu  Lat.  Quart. 
678  gesagte  auch  für  diese  Handschrift. 

Haimo,  Super  Isaiam  prophetam. 

Bl.  l''  Incijyit  Praefatio  In  Libro  Isaiae  \ 
Prophet/^  I  (rot,  uncial). 

Anf.  Isaias  Propheta  Nobili  (Kapitale)  j  prosapia 
mius  filius  fuit  amos  ...  —  Explidt  Pr^fatio.  \  In- 
dpit  Expositio  In  Isaia  Propheta.  \  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Uisio  Isaiae  Filii  Amos  Quam  (schwarz, 
uncial)  |  uidit  super  iudam  .  .  . 

=  Migne  CXVI,  715—1086.  Die  Handschrift 
ist  aber  nur  in  zwei  Bücher  geteilt,  während  der 
Druck  drei  hat.  Eine  Kapiteleinteilung  ist  nicht 
vorhanden. 

Bl.  21^  ...  quid  significet  hie  demonstratur.  — 
Explicit  Liber.  1. 1  Indpit  Secundus.  |  (rot,  Majuskel). 


Görreshandscliriiten 


51 


Anf.  Secundus  In  Isaia  Liber  Hoc  (rot, 
uncial)  |  habebit  exordium  Anno  qno  mortuus  est 
ozias  .  .  .  Der  Anfang  des  bei  Migne  col.  994  be- 
ginnenden dritten  Buches  steht  auf  BI.  108,  Z.  17 
V.  o.  ohne  die  geringste  Unterscheidung. 

Schi.     Bl.  1-1 P  ...  sed  de  sua  Uberati\oue. ;  \ 

Explicit  Expo\sitio  In  Isaiam  |  Prophetam  |  (ab- 
wechsehid  rot  und  schwarz,  Kapitale). 

Darunter  von  derselben  Hand  auf  Rasur  die 
Verse : 

Cum  babilone.  moab.  damasco.  curvit  i-giptiis. 

Post  rnare  desertum.  duma.  uespera.  uisio  uallis. 

Inde  tirus  sequitur.  iumentaque  congreyat    austri. 

Mens  confusa   vialis.  satane  siirps   non  generosa. 

Ebria  sanguinibus  ignorans  et  tenebrosa. 

hec  deserta  sibi.  pelagi  fit  ainarior  undis. 

leta  silens  temere.  tenebris  uicina  profundis. 

lina  uidens.  aiignsta  deo.  uelnti  rota  plaustn. 

Uolultur  in  uicijs  quibus  estuat  ut  pecns  austri.  \\ 


Görres  47  =  Lat.  Qu.  680 

(Trier,  St.  Maxirain) 

Perg.  122  BU.  (24  x  18,5).    XI.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreiSt 
ist  die  Jahreszahl  1750.  Zwei  Metallschheßen.  122  Blätter 
heutiger  Zählung  in  15  Lagen  und  zwar  I — XII  zu  je  8, 
XIII  zu  10,  XIV,  XV  wieder  zu  je  8  Blättern.  Am 
Ende  jeder  Lage  Buchstabenmittelkustoden  (A — P),  die 
ersten  drei  A — C  sind  fast  völlig  erloschen.  Der  ganze 
Band  ist  sehr  sorgfältig  in  karolingischer  Minuskel  des 
11.  Jh.  geschrieben,  blindes  Linienschema,  19  Zeilen, 
Schriftfeld  18,3x12,5.  Rote  Überschriften  und  Initialen, 
große  Initiale  P  auf  Bl.  4'.  Wie  aus  der  Schlußschrift 
Bl.  122'  hervorgeht  (s.  u.)  ist  der  Band  einer  der  wenigen, 
der  sich  mit  Sicherheit  als  in  St.  Maximin  geschrieben 
nachweisen  läßt.  Deshalb  ist  auch  ein  Faksimile  von 
Bl.  44'  der  Handschrift  von  Chroust,  Monumenta  Palaeo- 
graphica  ser.  II,  Lief.  IV,  Tafel  10b  gegeben.  Besitz- 
vermerke stehen  Bl.  1'  unten:  Codex  sancti  Maximini  si 
quis  abstulerit  anatema  sit  fiat  fiat  fiat  amen  |  (11.  Jh.), 
darüber:  K 2.  Continet  Pastoralia  beati  G-regorii  pape  \ 
Codex  monastery  sancti  maximiiy  Episcopi  prope  Treue- 
rim  I  (15.  Jh.).  Auf  Bl.  2'  von  der  Hand  des  Petreius: 
Ex  libns  Imperialis  Monastenj  s.  Maximinj,  :•  ~  |  dazu 
Bl.  1'  rechts  oben  N.  52.  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte 
die  Zahl  32.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  die 
Handschi-ift  verzeichnet  als  (nr.  71):  liber  sancti 
Gregorii  de  pastorali  cura,  in  B  (nr.  103):  Item 
iber  b.    Gregorii  pape   de  karitate  pastoris  in 


uno    volumine;    erwähnt    wird    die    Handschrift    von 

Waitz  im  Archiv  VIII  S.  617   n.  12  =   Görres  47   — 

Coblenz  12. 

Auf  Bl.  V  stehen  außer  einigen  Federproben 

noch   von   einer  Hand   des    11.  Jh.   (aber  wohl 

kaum  von  dem   Schreiber  "Walther  wie  Chroust 

vermutet)  in  Majuskeln  die  Verse: 

Per  ie  pastori  paslor  bone  sancte  gregmi 
Hie  vt  pascatvr  domini  grex  cvra  notatvr 
Omni  doctrina  celebretvr  celsiw  isla, 
Sie  sind  von  einer  späteren  Hand  nachgezogen. 

Dieselben  Verse  darunter  noch  einmal  von  einer 

Hand  des  15.  Jh. 

Gregorius,  De  cura  pastorali. 
Bl.  P  In  Nomine  Domini  Incipivnt  Capi- 
tvla  \  (rot,  Majuskel),  folgt  das  Kapitelverzeichnis 
und  zwar  sind  es  64  Kapitel,  eine  Teilung  in 
4  Partes  wie  in  der  Ausgabe  ist  nicht  vorhanden. 
Am  Schluß  des  Kapitelverzeichnisses  Bl.  3^"  steht 
in  roter  Kapitale: 

Incipit  Beati  Gregorii  Papae  \  De  Qvali- 
tate  Pastorvm  Liber  Melliflvvs  \  Ad  lohan- 
nem  Ravennatis  Urbis  Ponti\ficem  Feliciter 
Editvs.  I 

Anf.  Bl.  i'  Pastoralis  Cvr^  \  Me  Pondera  Fiigere  \ 
(rot,   Kapitale)  |  delitescendo  uoluisse   benigna  .  .  . 

=  Migne  LXXVII,  13—128.  Die  Kapitel 
decken  sich  mit  denen  der  Ausgabe,  am  Rande 
sind  die  Bibelstellen  rot  eingetragen. 

Schi.  Bl.  122'' .  .  .  tui  me  \  ineriti  manus  leuet;- 1 
darunter  von  gleicher  Hand  die  Verse: 

Scripsit  uualtherus   hunc   iibniin  iam  peregrlnus. 

Hocce  loco.  inonachus  et  in  ordine  presbiter  unctui. 

Maximine  tibi  an  tu  prece  posce  frequenti. 

Det  deus  ut  ueniam  Icdor  respotideat  amen-.-  || 

Bl.  122^  unbeschrieben. 


Görres  48  =  Lat.  Fol.  747 

(Himmerod) 
Perg.  163  BU.  (82,5x22).    XTV.  Jh.  (1315). 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  u.  -schließen.  163  Blätter  heutiger  Zählung, 
in  13  Lagen  zu  je  12  Blättern  und  einer  14.  Lage  zu  6  -(-  1 
Blättern.     Der  ganze  Band,  mit  Ausnahme  von  Bl.  162' 

7* 


52 


Görreshandscilriften 


und  163'  ist  von  einer  Hand  geschrieben,  dicke  gotische 
Schrift,  auf  vollständigem  Tintenlinienschema,  35  ZeUen, 
zweispaltig,  Schriftfeld  25,4  x  16,  Spaltenbreite  7,4. 
Rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung.  Der  Band 
stammt  aus  Himmerod,  zwar  sind  die  Besitzvermerke 
Bl.  39,  44  ausgeschnitten,  es  geht  aber  aus  der  Schreiber- 
notiz am  Schluß  hervor.  Am  unteren  Rande  von  Bl.  2' 
die  alte  Signatur  .EJ.  Auf  Bl.  l',  das  sonst  unbeschrieben 
ist,  steht  von  einer  Hand  des  16.  Jh. :  Christus  natus  est 
pro  I  nobis  et  mortus  [!]  est  pro  nobis  \  Besureocit  pro 
nobis  I  Äscendit  pro  nobis  |  Misit  nobis  spiritum  sanctum, 
non  nostris  meritis  sed  sua  mi\tissima  misericordia  et 
dementia  \  nobis  haec  oninia  largitus  est.  \  Bl.  162'  und 
163'  Nachtrag  von  einer  nur  wenig  jüngeren  Hand  in 
Urkundenschrift.  Mehrfach  ist  der  rechte  Rand  ab- 
geschnitten. Erwähnt  wird  die  Handschrift  von  Waitz 
im  Archiv  VIII  S.  617  n.  87  —  Görres  48  —  Coblenz  87. 

Eusebius  Cesariensis,  Historia  eccle- 
siastica. 

Bl.  1™  Incipit  liier  eccle\Biasiice  hystorie.\ 
Eusebij  |  cesariensis.  |  de  greco  in  la\tinu7n 
a  I  rufino  sa\piente  quon\darn  lra7islatus.\  (rot). 

Anf.     Periltorum  \  dicunt  esse  me\dicorum  .  .  . 

Bl.  2™  Explieit  prefacio.  Incipi\unt  capüida 
libri  primi.  \  (rot)  .  .  . 

Bl.  2''''  .  .  .  Expliciunt  I  capitula.  Incipit  über 
pnraus  ecclesiastice  \  hystorie  de  greco  in  latinum 
trans\late  a  Rufino  sapiente.  cap.  1  \  (rot). 

Aiii.  Svccessiones  sanctorum  \  apostolanim  et 
tempora  qtie  a  saluatore  .  .  . 

Es  ist  die  LTbersetzung  des  Rufinus  der  ersten 
9  Bücher  des  Eusebius  unter  Hinzufügung  der 
Fortsetzung  des  Rufinus  in  zwei  Büchern.  Die 
Handschrift  entspricht  genau  der  Ausgabe  von 
F.  Petrus  Thomas  Cacciari,  Rom  1740.  Die  ein- 
zelnen Bücher  beginnen: 

II.  Bl.  15''''  .  .  .  Quecurnque  oportu\it  uebd  eccle- 
siastice . . . 

III,  Bl.  28'"''  Igitur  iudei  deUtis  cladibus  per- 1 
urgebantur . . . 

TV.  B1.44''''  Duodecimo  anno prin\cipatus  iraiani. . . 

V.  Bl.  60^*  Igitur  sotheri  episcopo  octo  an\nis  . . . 

VI.  Bl.  79^*  At  cum  |  seuerus  qiioque  persecu- 
dones  agitasset . . . 

VII.  Bl.  98'''^  Septinmm  nobis  ecclesiastice  hy- 
sto\rie  librum  . . . 

VTTT.  Bl.  lll'''  Apostolorum  suc\cessionibus  intra 
sep\tem  libros  . . . 


IX.  Bl.  122^°'  Suiuscemodi  |  edietis  im\peinalibus 
per  I  ornnem  locuni . . . 

X.  Bl.  132'^''  Cum  a\pud  a\kxandriam  post\ 
achülam  . , . 

XI.  Bl.  148'^''  Post  iuliatd  necem  tandem  |  duile. . . 
Schi.  Bl.  162''*'    .  .  .  ad  meliora  migrauit:   cum  | 

piissimis  principibus  percepturus  |  premia  ineritonim  ■ :  • 
amen.  \  —  Cum  libro  vndecimo  expli\cit  ecclesiastica 
hystoiia  feli\citer  Amen  '■'  \  —  Hunc  libinim  con- 
sciibi  fedt  Dominus  \  henricus  abbas  de  hemmenrode.  | 

o  «  • 

nacione  de  lulcelnborg.  Anno  \  domini.  M.CCC.XV.\\ 
(rot).  Heinrich  IV.  von  Lützelburg  war  1310 
bis  1318  Abt  von  Himmerod. 

Bl.  162™  von  anderer  Hand:  De  diuersis  defec- 
tibus  et  negligenciis  que  committuntiir  in  |  missa  [  (rot). 

Anf.  JVota  seciindum  Alberiuni.  quod  si  Sacerdos  | 
in   missa  deficiat  ante  canonem  in  aliquo  |  casu  .  . . 

Dasselbe  Stück  in  der  Handschrift  der  Vati- 
cana  cod.  Palat.  lat.  399  f.  181. 

Schi.  Bl.  163"'''  .  .  .  quod  stijficeret  spiritualis 
manducacio  |  quia  ad  ea  que  frequentius  leges  aptanttir.\\ 


Görres  49  =  Lat.  Qu.  681 

(Himmerod) 

Perg.  193  Bll.  (27,5  x  19).    XTV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  193  Blätter  heutiger  Zählung  in 
20  Lagen  und  zwar  in  ganz  eigentümlichem  Verhältnis: 
I  zu  8-2,  II,  in,  X  zu  je  8,  IV-VI,  VIII,  XIII— XIX 
zu  je  10,  VII,  IX,  XII  zu  je  12  Blättern,  dazu  als  XX 
7  geklebte  Blätter.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand 
in  sorgfältiger  gotischer  Minuskel  geschrieben,  zweispaltig, 
auf  vollständigem  Bleistiftlinienschema,  33 — 34  Zeilen, 
Schriftfeld  19,5x12,5,  Spaltenbreite  5,7.  Rote  Über- 
schriften, Paragraphen  und  Strichelung,  die  größeren 
Initialen  sind  nicht  ausgefüllt.  Die  7  letzten  Blätter 
haben  durch  Feuchtigkeit  und  Wurmfraß  sehr  gelitten, 
Bl.  193  ist  besonders  auf  Papier  aufgeklebt.  Ein  Besitzver- 
merk findet  sich  nur  auf  Bl.  1'  unten:  lAber  monasterii 
sancte  marie  in  hymmcrod  ordinis  cisterciensis  treuerensis 
diocesis  \  (14.  Jh.)  stark  verlöscht,  darunter  die  alte  Sig- 
natur .R  V.  •=  Görres  49  —  Coblenz  45. 

Excerpta  ex  Summa  Raymundi  de 
Pennaforte. 

Bl.  P*  0.  Ü.  [QJuoniam  td  ait  ieronimus  Se\cunda 
post  naufragium  |  tabula  est  euipam  confiteri  |  . . .  auf 


Görreshandschriften 


53 


diesen  Prolog  folgt  Bl.  V^  die  Inhaltsangabe 
des  ersten  Teiles  und  dann  Bl.  1''*  De  symonia 
(rot).  [QJuoniam  inter  crimina  ecclesiastica  |  i^ymonia . . . 

Es  sind  Auszüge  aus  aUen  Kapiteln  der 
Summa,  so  daß  die  Handschrift  eigentlich  als 
Summa  abbreviata  bezeichnet  werden  müßte. 
Sie  ist  genau  wie  die  Summa  selbst  in  4  Bücher 
geteilt,  vgl.  zur  Summa:  Schulte,  Geschichte  der 
Quellen  und  Literatur  des  kanonischen  Rechts  II, 
410  ff.  Es  beginnen  Buch  II  Bl.  44™,  ni  Bl.  79^% 
IV  (de  matrimonio)  Bl.  167''''. 

Schi.  Bl.  193''''  .  .  .  inuidenti  animo  set  [! ] 
benignus  corrigat  et  emendet.  |  —  Explicit  minima 
de  I  matrimonio  |  —  Hie  libei-  sciiptus  qui  acripsit 
dt  benedictus  amen.  11 


Görres  50  =  Lat.  Fol.  748 

(Himmerod) 
Perg.  186  Bll.  (28,5x20).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  .Jh.), 
MetaUschließen.  186  Blätter  heutiger  Zählung  und  zwar: 
1—6,  6»,  7—48,  48>,  49,  49»,  50—53,  63',  54—182. 
Zwischen  Bl.  8  und  9  fehlt  ein,  zwischen  Bl.  170  und  171 
vier  Blätter.  Der  Band  besteht  aus  zwei  ursprünglich 
selbständigen  Teilen.  Der  erste,  Bl.  1 — 122  hat  16  Lagen, 
von  denen  Lage  II  8 — 1,  XII  8  +  1,  XVI  6,  die  übrigen 
je  8  Blätter  haben.  Am  Schluß  jeder  Lage  römische 
Zahlenmittelkustoden  I— XV.  Der  zweite  Teil,  Bl.  123 
bis  182  hat  6  Lagen  zu  je  8,  dann  eine  zu  8 — 4,  darauf  eine 
zu  8  geklebten  Blättern,  am  Schluß  der  Lagen  römische 
Zahlenmittelkustoden  I— VI.  Der  erste  Teil  muß  ur- 
sprünglich mit  einer  anderen  Handschrift  zusammen- 
gebunden gewesen  sein,  da  sich  auf  seinem  letzten  Blatt 
122"  eine  große  grüne  Initiale  A  abgedrückt  hat.  Einzelne 
Blätter  sind  ausgeflickt,  Bl.  182  ist  stark  beschädigt.  Der 
ganze  Band,  und  zwar  beide  Teile,  sind  von  ein-  und 
derselben  Hand  in  klarer  gotischer  Minuskel  auf  voll- 
ständigem Bleistiftlinienschema  geschrieben,  35  Zeilen, 
Schriftfeld  22,5  x  14,5.  Rote  Überschriften,  rote,  grüne 
und  blaue  Initialen.  Das  Pergament  ist  von  verschiedener 
Beschafienheit  und  Stärke.  Besitzeintrag^ngen  finden 
sich  noch  Bl.  99'  und  180':  Liber  monachonim.  s.  Marie 
in  Hinimerode  ordinis  Cisterciensis.  Treuerensis.  diocesis.  \ 
(15.  Jh.).  Bl.  1  ist  eine  Besitznotiz  ausgeschnitten,  doch 
blieb  die  Signatur  .Jv.  stehen.  Bl.  1'  am  oberen  Rande 
von  anderer  wenig  jüngerer  Hand  als  der  Text  eine 
Inhaltsangabe  lediglich  des  zweiten  Teiles  mit  den 
Schriften  des  Ambrosius,  doch  wohl  ein  Zeichen,  daß 
beide  Teile  schon  frühzeitig  zusammengebunden  waren 
=  Görres  50  —  Coblenz  15. 


Hrabanus  Maiirus,  Expositio  super 

leremiam     (fälschlich     als    Hieronymus), 

Hieronymus,  Ambrosius. 

1)  Hrabanus  Maurus,  Expositio  super 
leremiam  lib.  XVTH — XX. 

Bl.  P  Incipit  prologus  sancti  iheronimi 
presbiteri  |  in  lamentaciones  iheremie  pro- 
pliete.  I  (rot). 

Anf.  Habes.  In  Lamen-  (rot  und  schwarz 
Majuskel)  |  tacionibus  iheremi^  quatuor  alfabeta  e 
quibus  duo  prima  \  quasi  saffico  nietro  scripta 
sunt .  .  .  Dieser  Prolog  ist  am  Anfang  etwas 
gekürzt,  er  schließt  Bl.  2''  Sed  iam  nunc  \ 
qnomodo  textiis  ipsius  hr/stori^  incipiat  uideamus  — 
Explicit  prologus.  Incipit  explanatio  (rot)  Aleph,  \ 
Qvomodo  sedet  sola  ciuitas  plena  populo  .  .  . 

Bl.  11^  Finit  liber  primus.  Incipit  secundus.  | 
(rot)  —  Primam  (Majuskel)  partein  lamentationis 
hieremi^  qu^  duobus  alphabetis  \  quasi  saphico  metro 
tcripta  constat . . . 

Bl.  2 1''  Erplicit  über  secundus.  Incipit  Tercivs.  | 
(rot). 

Extremus  liber  tractatus  hieremi^  inchoandus  est  a 
quarto  alphaheto  \  ...  Bl.  26""  .  .  .  afflictis  humiliter 
deprecatur.  —  ßnit  de  lamentacionibus  \  Oratio  ihere- 
mie I  (grün)  —  Becm'dare  domine  quid  acciderit 
nobis.  intuere  et  respice  obprobrium  nostrum  .  .  . 

Schi.  Bl.  28''  .  .  .  In  qua  uniuersitate  nimi\i-um 
et  ipsi  iudei  comprelicnduntur.  |  (am  Schluß  etwas 
mehr  als  im  Druck)  =  Migne  CXI,  1183  A— 1272, 
mit  dem  ausgeschnittenen  Blatt  zwischen  8  und 
9  fehlt  die  SteUe  Migne  1203B  Z.  12  .  .  .  sicut 
hortus  dissipatus  bis  Migne  1206  Ä  Z.  9  .  .  .  qui 
nos  ducant  in  viam.  Kaj)iteleinteUung  nicht  vor- 
handen. 

2)  Hrabanus  Maurus,  Expositio  super 
leremiam  lib.  I— XVII. 

Bl.  28''  Incipit  prologus  sancti  leronimi. 
presbiteri  in  iheremie  explanatiojiem  \  (rot). 

Est  tempus  adnotatum  propheti^  ieremi^  quando 

ceperit  prophetare qui^  locutus  tum  facere  eis  \ 

—  Finit  prologus.  Incipit  Explanatio  \  (rot). 

TJerba  (Majuskel)  hieremi^ßlii  helchif  de  sacer- 
dotibus  .  .  . 

Bl.  29''  Accessio  ad  litteram prophetie\{rot). 


54 


Görreshandschriften 


Et  factum  est  iierhum  domini  ad  nie  diccns  .  .  . 

Bl.  33^  Explicit  über  primus  Incipit  scci-ndcs 
(rot)  I  I*ost  I  mcrepaüonem  quam  dominus  iudeis 
exprobraxdt  .  .  .  Anfänge  von  Buch  III  Bl.  38'', 
IV  Bl.  45^,  V  Bl.  49=^^  VI  Bl.  53^  Vn  Bl.  56^ 
Vni  Bl.  60^  IX  Bl.  65^,  X  Bl.  7P,  XI  Bl.  74'-, 
XII  Bl.  77^  Xni  Bl.  80^  XIV  Bl.  82'-, 
XV  Bl.  84'-,  XVI  Bl.  86>-,  XVII  Bl.  87'-;  durch- 
gehende Kapitelzählung,  wie  in  der  Ausgabe,  von 
einer  Hand  des  15.  Jahrh.  am  Rande  nachge- 
tragen =  Migne  CXI,  797—1182. 

Sohl.  Bl.  89^  .  .  .  vnde  cum  ßagellat  nos  ^quus. 
cum  autem  consolatur  \  misericors  esse  probatur.  |  — 
Explicit  Hieronim,ics  |  Svper  Hüremiam  Prophetam,.  | 
(rot  und  schwarz,  Kapitale). 

3)  Hieronymus,  Super  Danielem 
Prophetam. 

Bl.  89''  Incipit  Liber  Danielis  |  Frophete\ 
(rot  und  schwarz,  Kapitale). 

Bl.  90""  Prologus  iheronimi  presbiteri  in 
danielem  prophetam  contraporphyrivm  |  (rot). 

Anf .  Contra  Danielem  (rot  und  schwarz,  Kapi- 
tale) prophetam  librum  scripsit  \  porphirius  .  .  . 
Bl.  90''  .  .  .  quam  latinorum  et  aliarum  gentium 
litteris  contineri.  \  —  Sancti  Iheronimi  pres- 
biteri Super  Danielem  propheta7n  (rot)  |  Com- 
mentvm  \  (rot  und  schwarz,  Kapitale). 

Bl.  91''  Nullvm  enim  prophetarum  tam  aperte 
dixisse  de  xpb.  \  non  soluni  scribit  eum  esse  uenturum 
quod  est  commune  cum  c^teiis.  |  sed  quo  tempore 
uenturus  dt  docet.  et  reges  per  ordinem  digerit.  |  et 
annos  enumerat.  ac  manifestissima  signa  prenunciat. 
Anno  tercio  ioachim  \  •  ■  ■ 

=  Migne  XXV,  491—584. 

Schi.  Bl.  122''...  quideirespondere\debeamvs.9oo 

—  Explicit.  I  Commentvm  |  In.  Danielem.  j  Prophetam,.  | 
Contra.  Por\phirivm.  Be\ati  Ueroni\mi  Presbiteri  || 
(abwechselnd  rot  und  schwarz,  Kapitale). 

4)  Bl.  123''  Incipit  liber  beati  Ambrosii 
Mediolanensis  episcopi  \  Primus  de  ini- 
ciandis  et.  vi.  |  de  sacramentis.,  |  (rot). 

Anf.  De.  Moralibus.  |  Coüdianum.  \  Sermonem 
(rot  und  schwarz,  Kapitale)  habuimusv  cum  uel 
patriarcharum  gesta  .  .  . 

=^  Migne  XVI,  403—426. 


Schi.  Bl.  128''  .  .  .  ueritatem  regenerationis 
cooperetur.  |  —  Explicit  de  iniciandis.  (rot),  un- 
mittelbar anschließend: 

5)  Bl.  128  Incipit  liber  primus  de  sacra- 
mentis. I  (rot). 

Anf.  De  Sacramentis  (rot  und  schwarz,  Kapi- 
tale) qu^  accepistis  sermonem  adorioVi^  cuixis  ratio- 
nem  .  .  . 

==  Migne  XVI,  435—482.  Es  beginnen: 
Buch  II  Bl.  129^,  ni  Bl.  13 P,  IV  Bl.  133^ 
V  Bl.  135'-,  VI  Bl.  137\ 

Schi.  139^  .  .  .  perpettdtatisy  a  seculis.  et  nunc 
et  semper.  et  in  omnia  secuta  seculorum.  || 

6)  Bl.  139^  Incipit  libellvs  venerabilis  uiri 
Ambrosii  mediolanensis  episcopi  |  Qui  jiasto- 
ralis  dicitvr.  |  (rot). 

Anf.  Si  Quis  I  Fratrum  (rot  und  schwarz, 
Kapitale)  |  oraculum  reminiscatur.  qua  frage  famulum 
de  seruata  sibi  pe\cunia  .  .  . 

=  Migne  CXXXIX,  169—178  unter  den 
Werken  Gerberts,  doch  wird  dies  Stück  sehr 
häufig  dem  Ambrosius  zugeschrieben. 

Schi.  Bl.  143"'  .  .  .  que  sanctis  in  regno  c^lorum 
dare  promisisii  Amen.  \\ 

7)  Bl.  143"'  In  nomine  sanct^  trinitatis. 
incipit  tractatus  sancti  ambrosii  de  |  p^ni- 
tencia  aduersus  nouacianum.  Liber  prinius','\ 
(rot). 

Anf.  Si  Uirtvtvm  Finis  (rot  und  schwarz, 
Kapitale)  |  ille  est  maximus  qui  plurimorum  ex- 
f)ectat . . . 

=  Migne  XVI,  485 — 498  und  zwar  bricht  die 
Handschrift  auf  Bl.  146"  Z.  20  mitten  im  8.  Ka- 
pitel des  1.  Buches  §  35,  (Migne  col.  497  0  Z.  11), 
.  .  .  et  bene  habebunt  ab,  der  Schreiber  muß  hier 
mit  irgend  einer  anderen  Handschrift  Verwirrung 
angerichtet  haben,  denn  unmittelbar  anschließend, 
ohne  das  geringste  Trennungszeichen  geht  es  auf 
derselben  Zeile  weiter:  Sed  aduersus  spiritalia 
nequiti^  qu^  sunt  in  c^le\stibHS.  non  carnalia  utique 
arma.  sed  foiiia  deo  estimare  debemus.  Non  enim 
satis  est  ui\dere  tubam.  et  nee  sonitum  eius  audire  . . . 
Ein  Traktat,  der  mit  dem  vorausgehenden  in 
überhaupt  keinem  Zusammenhang  steht,  er  schließt 
auch  unvollständig:  Bl.  150"^  Qui  habet  uitam  non 


Görreshandschriften 


ö'o 


est  utique  exclusus  a  uenia.  \  —Liber  iste  hie  terminatur. 
quoniam  alibi  scriptus  continetvr.oo.,.^  |j  (rot). 

8)  Bl.  150''  Incipit  liber  beati  Ambrosii 
de  ysaac  et  anima  \  (rot). 

Anf.  De  Patre  Nobis  (rot  lind  schwarz,  Kapi- 
tale) I  Sancti  isaac  uel  origo  satis  expressa  est  uel 
gracia^' .  .  . 

=  Migne  XIV,  527—560. 

Schi.  Bl.  163^  .  .  .  seil  ille  inagis  qui  Ins  utilur. 
sei-uare  se  debet  et  custodire  dei  et  domini  nostri 
iAu  xpi  gracia  et  misericordia  largiente^  Qid  niint 
et  regnat  in  secula  Amen.  |  Am  Rande  v.  a.  H.: 
[Explicijt  de  Isaac  et  anima. 

9)  Bl.  163^'  Liber.  Beati.  Ambrosii.  De\ 
Fuga.  Secvli  \  (grün,  rot,  Unciale). 

Anf.  Fre\quens.  Nobis.  |  Sermo.  De.  Fugi\- 
(rot,  grün,  Unciale)  endo  senilo  istoi^  atque  utinam. . . 

=  Migne  XIV,  597—617,  da  die  folgenden 
Blätter  fehlen,  bricht  der  Traktat  Bl.  HO'^  ab  mit 
. . .  processu  quodam  improbitatis  in[crementoque]  || . . . 
(IVIigne  617  D  Z.  3). 

10)  Ambrosius,  De  Nabuthe  lezrae- 
lita  (Fragment). 

Der  Anfang  fehlt,  es  beginnt  Bl.  171''...  sxmm. 
lugent  diuites  si  non  poiuerint  aliena  dinpere  . . . 

=  Migne  XIV,  770  B  Z.  8.  Das  ganze 
Stück  bei  Migne  XIV,  770—792. 

Schi.  Bl.  179^  .  .  .  et  si  prim^  laque\os  preua- 
ricationis  euaserint.     Fuit  de  Nabvte  israhelite.  \ 

11)  Bl.  179'^  Epistola  Sancti  Ambrosij\ 
Ivsto  I  (rot). 

Anf.  Pulchre  ammones  frater.  ut  epistolares  fa- 
bulas  et  sennonem  \  absetitiwn  ad  interpretationem 
con/eramiis  .  .  . 

=  Migne  XVI,  943—950. 

Schi.  Bl.  182'"  ...  si  quid  habes  committere  ne 
dubitaueris.,  anschließend : 

12)  Bl.  182''  Salue  mater  saluatoris. 

uas  electum.   uas  lionons  .  .  . 
mit  römischen  Choralnoten  auf  5  Liniensystem. 
Die  dem  Adam  von  St.  Victor   zugeschriebene 
Sequenz  =  Migne  CXCVI,  1502—1504;  Chevalier, 
Eep.  hymn.  18051. 

Schi.    Bl.  182^  .  .  .  configura  glorie  Amen.  \\ 


Görres  51  =  Lat.  Qu.  682 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  190  Bll.  (23  x  15).    IX.  Jh. 

Jüngerer  Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  Lederschniire 
als  Verschluß.  190  Blätter  heutiger  Zählung  in  23  Lagen 
zu  je  8  Blättern,  dazu  eine  Lage  zu  4+2  geklebten 
Blättern.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  des  9.  Jh. 
geschrieben  in  sorgfältiger  karohngischer  Minuskel  mit 
noch  stark  uncialen  Elementen.  Rote  unciale  Über- 
Bchriften,  größere  Initialen  mit  einfacher,  mehrfarbiger 
Verzierung.  Blindes  Linienschema,  21  Zeilen,  Schriftfeld 
17,5x9,8  cm.  Einzelne  große  Buchetaben  springen  über 
den  Rahmen  vor.  Besitzvermerke  finden  sich:  Bl.  1' 
Codex  monasterij  sancti  majcimini  treuirorum  archiepiscopi 
prope  treuenm  situati  \  (13.  Jh.).  Am  unteren  Rand  der 
Seite  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  lihris  Imperalis 
Monastery  S.  \  Maximiiij:-  —  {, oben  N.  154;  Bl.  19^  liher 
sancti  maximini  \  Si  quis  abstulerit  \  anatema  sit  \  amen  j 
(12.  Jh.).  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte  die  Zshl  6.  In 
dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  die  Handschrift  ver- 
zeichnet als  (nr.  39):  Augustinus  de  baptismo 
parvulorum,  im  Katalog  B  als  (nr.  88):  Item  liber 
de  baptismo  parvulorum  in  uno  volumine 
^  Görres  51  —  Coblenz  9. 

Augustinus,  De  baptismo  parvulorum. 
1)  Bl.  F  Incipiunt  De  Peccatorvm  |  Meritis 
et   Remissione.   et   de   bap\tismo  paruulorum. 
Angustinvs.\Ad  Marcelliniim  Libri.\  111.  (rot, 
uncial,  die  erste  Zeile  in  Capitahs  quadrata). 

Anf.  JJenit  etiam  Necessitas  qiiae  me  cogeret  | 
aduersus  nouam  pelagianam  |  hereseni  saibere.  contra 
quam  prius  cum  \  ojius  erat  non  scriptis  sed  ser- 
monibus  et  con\loqimtionibus  agebamus  .  .  .  Bl.  2^ 
. . .  Hoc  opus  sie  incipit;  quamuis  in  |  mediis  et  magnis 
curarum  aestibus.  | 

Quamtiis  in  mediis  et  magnis  curarum  |  aestibus. 
atque  tediorum  quae  nos  det\inet  .  .  . 

=  Migne  XLIV,  109—200,  wo  aber  die 
Praefatio  der  Handschrift  fehlt. 

Es  beginnen :  Buch  H  Bl.  58'-,  Buch  IH  Bl.  105'-, 
keine  Kapiteleinteilung. 

Schi.  Bl.  12'i'' ...  quam  tandem\aliquando  finitus. 
—  LXIIl  I  Explicit  De  Baptismo  Paruulorum  |  (rot, 
uncial). 

2)B1.  \2i^ Incipit  E.e  Libro  Retractationum 
secundo  \  (rot,  uncial). 

Anf.  Bl.  125'^*  (am  Rande  von  einer  Hand 
des  17.  Jh.  De  spiritu  |  et  littera).  Ad  quem  (über- 
geschrieben von  wenig  jüngerer  Hand:  marcellinum) 


56 


Görreshandschriften 


scripseram  tres  libros.  qaoruin  |  tüidus  est  de  pecca- 
toi-wii  meritis  et  re\missione  .  .  . 

lib.  2,  cap.  37  der  Retractiones,  =  Migne 
XXXU,  645—64(5. 

Sclil.  Bl.  125^  .  .  .  miper  elaboraui  fili  |  caris- 
sime  marcelline. 

3)  Bl.  125'  Incipit  epistola.  V  (rot)|  =  De 
spiritu  et  littera. 

Anf.  Le.ctis  opusndis  quae  ad  te  nuper  ela- 
boraui I  ■  .  . 

=  Migne  XLIV,  201—246. 

Schi.  Bl.  190''  .  .  .  quoniam  ex  ipso  \  et  per 
ipsum  et  in  ijiso  sunt  omnia.  |  Ipsi  gloria  in  saenda 
saeculorum.  Amen.  || 

Bl.  93''  stellen  von  einer  ziemlich  gleichzeitigen, 
sehr  zittrigen  Hand  neben  einem  Kreuz  die  Verse 
Crucem  sandam  subiit  .  .  .  (Chevalier  3985)  mit 
Neumen  am  oberen  Rande. 


Görres  52  =  Lat.  Oct.  226 

(Himmerod) 
Perg.  160  Bll.  (19,5  x  14).   XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 160  Blätter  heutiger  Zählung  und  zwar  vom 
4-|-l  Blätter,  dann  18  Lagen  zu  je  8  Blättern,  darauf 
noch  4  und  7  geklebte  Blätter,  von  der  Lage  XIX  fehlen 
also  4  Blätter,  dahinter  sind  außerdem  mehrere  Lagen  aus- 
geschnitten, wie  viel  läßt  sich  mit  Sicherheit  nicht  an- 
geben, zwei  mindestens;  römische  Zahlenmittelkustoden 
V — XIII.  Der  Band  ist  von  einer  Haupthand  geschrieben, 
die  bis  Bl.  162'  reicht,  klare  gotische  Minuskel,  auf  voll- 
ständigem Bleistiftlinienschema,  22 — 25  Zeilen,  rote  Uber- 
Bchriften,  rote  und  grüne  Initialen,  Bibelzitate  rot  am 
Rande,  Schriftfeld  durchschnittlich  14,5x9,3;  dazwischen 
einige  Füllsel  von  anderen  Händen  des  14.  Jh.,  ebenso 
folgen  von  Bl.  153'  ab  mehrere  Hände.  Ein  Besitzeintrag 
des  15.  Jh.  steht  Bl.  118'  am  unteren  Rand:  lÄber 
moruwhorum  sancte  marie  in  hymmerode  Treuerensis 
diocesis  \  Cisterciensis  ordinis.  \  (14.  .Jh.),  Bl.  1'  unten  Sig- 
natur .  G  iiy.,  darüber  wohl  etwas  älter  .  F.  ij.  pastoralis 
cura  =  Görres  52  —  Coblenz  89. 

Gregorius  papa,  De  cura  pastorali  und 
andere  Stücke. 

Bl.  1"^  In  nomine  patris  et  filij  et  sphitus  sanctj 
Ineipiunt  |  capitida  subsequentis  opeiis  •,•  \  (rot), 

folgt  das  Inhaltsverzeichnis  zu  der  cura  pasto- 
ralis,  von  Bl.  4''  waren   zunächst  nur   6  Zeilen 


geschrieben.  Der  freie  Raum  wurde  dann  von 
einer  anderen  Hand  ausgefüllt:  Interrogacio 
augustini  anglorurn  archiepiscopi  De  pullu- 
cione  . .  \  (rot). 

Anf.  Si  post  illusionem  que  per  somnium  seiet 
accidere  uel  corpus   domini  . . . 

Es  ist  die  elfte  interrogacio  nebst  responsio  aus 
Epist.  64  Gregorii  Magni  =  Migne  LXXVII, 
1198 -1199  B,  also  stark  gekürzt. 

Schi.  Bl.  4^  . .  .  hoe  pertidit  i7isciens.  Grregorius 
(rot).  Nulluni  I  facere  suhdiaconum  presumanl  episcopi. 
nisi  qui  se  caste  uicturum  promisertt  |  quia  7iullus  debet 
ad  ministeriurn  altaris  accedere.  nisi  cuius  castitas 
ante  ]   suscepium,  ndnisteriurn  fuerit  apiprobata.   |j 

Bl.  5''  von  anderer  Hand  Laut  et  gloria  pasche. 
Augustinus.  |  (rot). 

Anf.  Sanctvin  et  salutarem  diem  pasch^  et 
omni  laude  \  predicandumi^ . . .  Notiz  von  2 1  Zeilen. 

Bl.  5'  Augustinus.  Quomodo  intelligitur 
qvod  dicit  saluator.  pacem  meam  do  \  uobis 
pacem  relinquo  uobis.  non  sicut  mundus  dat 
ego  do.  \  (rot). 

Anf.  Qvi  pacem  suscepit  saluatoris^  inimicitiavi 
contrahit  mundj  ...  (21  Zeilen). 

1)  Bl.  6''  Incipit  Liber  iiastoralis  |  cur^ 
ßeati   Gregorij  pap^  |  (rot). 

Anf.  Pastoralis  Cv\re  me  pondera  fugere  delitesA 
cendo  uoluisse-r-  .  .  . 

=  Migne  LXXVn,  13—128. 

Schi.  Bl.  122''  ...?(<  quia  pon\dus  proprium 
deprimit.  tuj  me  manus  levet-,'  |  —  Explicit  Liber 
pastoralis  eure.  Beatj  Gregorij  pap§  •,•  j 

2)  Bl.  122'  Passio  ajiostolorvm  Petrj.  et 
Pavlj  Secundum  e\gesippum%-  \  (rot). 

Anf.  lempmibvs  neronis  ini\piisdmj  cesaris. 
erant  Rome  Petrvs  et  Pa\ulus  doctores  xplanorum, 
sublimes  operibus  .  .  . 

Es  ist  cap.  2  des  3.  Buches  des  Pseudo- 
Hegesipp,  De  hello  ludaico,  nach  der  Ausgabe  von 
Weber  und  J.  Caesar,  Marburg  1864,  S.  170  ff., 
vgl.  Bibliotheca  hagiographica  Bruxellen.  II,  967 
n.  6648. 

Schi.  Bl.  124'^  .  .  .  et  ipse  et  paulus  alter  cruce. 
alter  gladio  necatj  sunt.  —  Explicit  passio  a\posto- 
lorvm  petri  et  pavlj'.;  \  (rot). 


Görreshandschriften 


57 


Bl.  124^  Ambrosius  in  natali  martyrum 
De  resurreetione  \  (rot). 

Anf.  Bl.  125''  Si  martyres  nondum  liberati  sunt 
ab  inferis^^  liberati  sunt  a  pec\catis.  Verum  tarnen 
etiam  fortasse  pluiimi  ex  hisdem  b^atis  |  martyribiis 
cum  domino  resurrectionem  corpcrraliter  ...  17  Zeilen; 

darunter    Augustinus (rot).    Varro    nomi- 

natim  expressit  quendam  ...  5  Zeilen. 

Bl.  12.5^  unbeschrieben,  oben  Federprobe. 

3)  Bl.  126''  0.  Ü.  Variae  lectiones  de  vir- 
tutibus  et  vitiis. 

Anf.  Primo  oninimn  querendum  est.  que  dt\ 
uera  scientia.  ueraque  sapientia!  (  quia  sapienta  huim 
sectdi  stultitia  est  [  apvd  deum ...  Es  folgen  dann  mit 
roten  Überschriften  Bl.  126''  De  fide.  Sed  h^c 
cognitio  diuinita\tis  . . .  Bl.  126^  De  karitate.  In 
preceptis  uero  dej-^  Caritas  optinet  \  pnneipatum  . . . 
Bl.  127''  De  spe.  Tiia  quedam  preposuit  anim^ 
nostr^  necessaria  egregius  doctor  |  gentium  dicens  . . . 
Bl.  127^  De  lectionis  studio.  Sanctarum  lectio 
scripturarum  .  .  .  Bl.  128''  De  pace.  Salvator  ad 
patrem  rediens  .  .  .  Bl.  128''  De  Misericordia. 
Frindpivm  est  misericordi^  bonum  . . .  Bl.  129"'  De 
indulgentia.  Dominus  in  euangelio  dicit.  dimittiie  et 
dimittetiir uobis . . .  Bl.  129^  De patientia.  In patien- 
iia  enim  dicilur  in  euangelio...  Bl.  130''  De  humili- 
tate.  Qvanta  sit  uere  humili\tatis  uirtus  .  .  .  Bl.  131' 
De  conpunctione  cordls.  Conpimctio  cordisi^  ex 
humilitatis  xdrtute  nascitur  .  .  .  Bl.  131^  De  con- 
fessione.  JFTortatw  sepius  nos  scriptura  \ . . .  Bl.  132' 
De  penitentia.  Cvivs  ipse  Saluator.  in  euangelio\ 
uirtxdem  ostendit  .  .  .  Bl.  133'  De  non  tardando 
conuerti  ad  deum.  Legitvr  in  litteris  diuiids 
inspiratis  dictum  . . .  Bl.  134'  De  timore  dominj. 
Initivm  sapienti^  timor  dominj  .  .  .  Bl.  134"^  De 
ieiunio.  Ferfectmn  est  ieiunium  .  .  .  Bl.  134^  De 
h^lemosinis.     Sciendvni   est   enim  esse  pietatis  .  .  . 

Bl.  135'*'  De  castitate.    Castitas  angelica  est  uita 

Bl.  136''  De  fraude  cauenda.  Qvi  nos  benignos 
ammonet . . .  Bl.  137"  De  falsis  testibus.  Fakvs 
testis.  dicit  salomon  .  .  .  Bl.  138'  De  invidia. 
Per  inuidiam  diabolii'  mors  sidnntrauit . . .  Bl.  138" 
De  svperbia.  Svperbis  uero  deus  resistit  .  .  . 
Bl.  139'  De  iracvndia.  Egregivs  mundi  jiredicator 
dicit  .  .  .     Bl.  139'  De  humana  laude  non  que- 


ren da.  Dominus  in  evangelio  dicit  .  .  .  Bl.  139'" 
De  perseuerantia  in  bonis  operibus.  JVon 
Queratvr  in  xano  initium  .  .  .  Bl.  140'  De  octo 
vitiis  principalibvs.  Octo  sunt  uitia  principalia . . . 
Bl.  140"  De  gvla.  Primvm  est  corporale  peccatum 
gula  .  .  .  Bl.  140"  De  fornicatione.  Fornicatio 
est  omnis  corporalis  inmunditia  .  .  .  Bl.  141'  De 
aiiaritia.  Avarüia  est  nimia  dinitiarum  ...  Bl.  141' 
De  ira.  Ira  est  VII'^  est  [1]  de  octo  uiciis  principa- 
Z<'6m«...  Bl.  141"  De  accidia.  Accidia  est  pestis  qu^ 
deo  famulantibus . . .  BL  141" -De  <ri«itt«a.  Trislitiae 
duo  genera  sunt  ...  Bl.  142'  De  uana  gloria. 
Uana  gloria  est  dum  liomo  appetit  .  .  .  Bl.  142" 
De  virtvte  et  eius  partibvs.  Frimum  sciendum 
est  quid  sit  rdrtus  .  .  .  Bl.  143'  De  uiginti  quat- 
tuor  senioribus.  et  IUI'"'  animalibvs.  Qvid 
sunt  uinginti  iiij'"'.  seniores.  et  quatuor  animalia  . . . 

4)  Bl.  143"  0.  Ü. 

Epistola  s.  Brunonis  Carthusiani  ad 
Radulphum  Viridem,  ecciesiae  ßemensis 
prepositum. 

Anf.  Domino  uenerando.  R.  remensi  preposito. 
aincerissiino  caritatis  ctdtu  ob8e7-\uando.  B.  salutem. 
Veteris  approbateque  amicitie  tides.  cum  predariori  | 
et  laude  ampliore  dignior  in  ie  conspicitur .  .  . 

Dieser  Brief  findet  sich  gedruckt  in  den  Acta 
Brunonis  =  Migne  CLU,  420  C  Z.  6—423  D  Z.  9. 

Schi.  Bl.  146'  . . .  fratemitatem  tuam  diu  incolu- 
men  memorem  consilij  mei  nee  uo\ti  inmemorem  uigere 
sedulo  exopto;  uale;  | 

5)  Bl.  146'  0.  Ü.  Epistola  Carthusiani 
cuiusdam. 

Anf.  Cum  perendie  inualescente  morbo  tabes- 
cerem  et  salutis  |  momentane  desperatione  grauarer.  ut 
amicum  ut  fratrem  non  fictum  di\cebat  nostro  langori. 
nostro  defectuj  non  sohun  condolidsse  rela\tum  est. 
set  et  cura  propensiore  anime  periclitanii  consul- 
tum  I  ire  cognahans,  scribens  me  confessione.  uiatico. 
sepuhuraqne  \  priuandum.  nisi  quibusdam  quasi 
acceptis  illicite  renuntians  hie  men\dacitati  dijfunderein. 
et  ecclesia  cui  7iutritus  cid  ordinatus.  cid  ab  infantie 
rudimentis  asscriptus  postposita  in  monachum  tran- 
sirem;  .  .  . 

Es  ist  das  Schreiben  eines  Karthäusers,  der 
sich  auf  Ermahnungen  Brunos  beruft. 


58 


Görreshandscliriften 


Schi.  Bl.  148''  .  .  .  desisle  inquam  illius  reue- 
rende  matris  que  te  suscepit.  que  aliiit.  \  et  prouexit. 
tarn  inpie  tarn  feralüer  precordia  dissecare;  \ 

6)  Bl.  148^  Incipit  epistola  Gelasii  pape 
ad  anastaiium  imperatorem.  in  qua  dicit  se 
eum  I  non  excommunicasse.  ostendens  quod 
ipse  pocius  seniet  excoinninni\cauerit.  comu- 
nicando  excommunicatis  hereticis.  quod  quia 
contemp\sit  f  ulmine  ictus  interijt  |  (rot). 

Anf.  Gelasivs  atiastasio  impieratori.  Pietatem 
tuam  precor  iniperator  auguste.  ne  arrogantiam 
iudicet.  dilline  racionis  obsequium  |  .  .  . 

=  Migne  LIX,  41—46,  besser  Thiel,  Epistolae 
Eomanoriun  pontificum,  epist.  12,  S.  350  ff.,  die 
Handschrift  beginnt  erst  mit  dem  2.  Abschnitt. 
Es  sind  teilweise  einzelne  Sätze,  teilweise  ganze 
Abschnitte  des  Druckes  ausgelassen.  Dieser  Brief 
schließt  dann  Bl.  150^  Z.  20  mit  dem  dritt- 
vorletzten Satze  des  Druckes  .  .  .  dicant  qualiter 
nunmpentur.  et  patdojwst;  Es  folgen  nun  unmittelbar 
anschließend  ohne  das  geringste  Trennungszeichen 
Stücke  aus  der  Epistola  Gelasii  ad  epi- 
scopos  per  Dardaniam  constitutos.  =Migne 
LIX,  77  ff.,  Thiel  ep.  26,  S.  414.  Es  sind  nui- 
einzelne  Sätze,  die  aneinandergereiht  sind,  sie 
beginnen  Nullus  iam  ueradter  xpianus  . . .  Der 
Schluß  befindet  sich  Bl.  152'',  doch  sind  die 
Blätter    151,    152    falsch    geheftet,    sie    müßten 

folgen    152^,    152^,    15  P,    15 1^      Schi ideo 

sedes  apostolica  quod  ad  eam  pertinebat.  uel 
potuit  I  uel  debuit  omittere-y  ]| 

7)  Bl.  152^^  De  letania  tnaiori  (Überschrift 
von   einer  Hand  des  15.  Jh.). 

Anf.  Romana  conmetudo  unum  diem.  id  est  mj"*" 
kalendas  maij  interponitv  .  .  . 

Schi.  Bl.  151''  ..  .  sollempnia  sacrifida  ipsa 
uigilia  celebraret!  || 

8)  Bl.  151^  Petrvs  Damianvs.  ]  (rot). 

Anf.  A.draldj  nempe  prudentis.  et  religiosj  uiri 
qui  bre\metensj  preminet  monasterio  .  .  . 

Aus  dem  opusculum  XXXIV,  De  variis 
miraculis  narrationibus  cap.  5  —  cajD.  6  erster 
Satz  =  Migne  CXLV,  578—579. 

Schi.  Bl.  153"^  ...  ne  dum  psaUimus  fructum 
Spiritus,  cum  \  camis  desidia  misceamus. 


9)  Bl.  153''  //fc  prosper.  \  (rot). 

Anf.  Frosper  in  libro  de  uita  contemplatiua. 
Ki  qui  in  allqno  gradu  ^cclesiastico  constitutj 
aliquid  occidt^  crimen  admittunt.  ipsi  |  se  uana 
superslilione  decipiunt  .  .  . 

Aus  cap.  VII  von  des  Julianus  Pomerius 
Werk,  De  vita  contemplativa  =  IVIigne  LIX, 
451  f. 

Schi.  Bl.  153''  .  .  .  sed  etiam  ciues  supern^ 
ciuitatis   ad  gaudia  \  sempitema  perueniant.   Amen. 

Bl.  153'  Augustinus  In  expositione  secunda 
psalterii  \  (rot). 

Anf.  Deponerites  mendadurn.  loquimini  ueritatem. 
Et  ecce  hie  est  deponere  ...  (15  Zeilen). 

10)  Bl.  154'-  0.  Ü.  Julianus  Toletanus 
episcopus,    Prognosticon    futuri    saeculi. 

Der  Anfang  fehlt,  es  beginnt  Bl.  154'"  mitten 
im  cap.  XIV  .  .  .  succedit  ambitio.  Si  ambitio 
contempta  est  ira  exasjierat.  inßat  supierbia  .  .  . 

=  Migne  XCVI,  469—480. 

Bl.  158'' . . .  tolerabilior  fiat  ipsa  |  dampnatio.  |  — 
E.rplicit  über  primus.  Inclpinnt  capitula  libri  secundi  | 
(rot);  folgt  das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  158'  Incipit  über  secundus  de  ani- 
mabus  deftinctoruin  quoviodo  se  habeant  | 
ante  tiltimam  corporum  resurrectioneni.  |  (rot). 

Anf.  JJnvs  est  eniin  teirenus  paradysus.  ubi 
primorum  hominum  coipo\raliter  uita  e.vtitit  .  .  . 

Schi.  Bl.  160'  mitten  im  11.  Kapitel  des 
2.  Buches  abgebrochen  .  .  .  midtomagis  uiteiiitur 
mens  ab  \\  .  .  . 


Gör  res  53  im  Besitz  des  Preiherrn  von  Cramer- 
Klett  in  Hohenaschau. 


Görres  54  =  Lat.  Qu.  683 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  180  BlI.  (25  x  21).    XI.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallschließen.  180  Blätter  heutiger  Zählung  in  24  Lagen 
und  zwar:  ein  Vorsatzblatt,  dann  I — V,  VII,  VIII,  X, 
XI,  XIII— XVI,  XVni— XXIII  zu  je  8,  VI,  IX  zu  je  6, 
XU  zu  4  +  1,  XVnzu2  +  l,  XXIV  zu  8—1  Blättern. 
Am    Schluß    der  Lagen    von    späterer  Hand    arabische 


Görreshandschi'iften 


59 


ZahleneckkuBtoden,  die  ersten  Blätter  jeder  Lage  haben 
Buchetaben-  und  arabische  ZifFemzählung.  An  dem  Band 
haben  mehrere  Hände  geschrieben,  die  aber  unter  ein- 
ander so  eng  verwandt  sind,  daß  eine  genaue  Scheidung 
nicht  möglich  ist,  zumal  auch  derselbe  Schreiber  im 
Einzelnen  Abweichungen  zeigt.  Blindes  Linienschema, 
27— 30  Zeilen,  Schriftfeld  18,6x16.  Rote  Überschriften 
und  Initialen.  Große  mit  Ranken  und  Vögeln  verzierte 
Initialen  finden  sich  Bl.  2'  D,  Bl.  91'  Q.  Bl.  1  (Vorsatz- 
blatt) ist  erst  im  14.  Jh.  angeklebt  worden.  Auf  seiner 
Vorderseite  ist  ein  Text  völlig  abradiert,  nur  die  Initialen 
sind  noch  stehen  geblieben.  Bl.  1'  ist  von  einer  Hand 
des  14.  Jh.  geschrieben.  Dieselbe  Hand  hat  dann  an 
vielen  Stellen  verlöschte  Buchstaben  nachgemalt,  sie  hat 
auch  am  Rande  Nachträge  geschrieben  und  dadurch 
die  ganze  Handschrift  entstellt.  Besitzvermerke  stehen: 
Bl.  180'  Codex  Sancti  Maxi\mi7ii  si  quis  eum  absttdent 
anatema  sit  |  (12.  Jh.),  Bl.  l'  H.  9  Codex  monasterü  sancti 
Maximini  extra  muros  treuerenses  \  ([7  Continet  omelias  heati 
gregorij  pape  in  Ezechielem  prophetatn  \  (14.  Jh.),  Bl.  1' 
Codex  monasterii  sancti  maximitii  extra  muros  treue- 
renses \  H.  9  Continet  gregorium  in  ezechielem  \  (14.  Jh.). 
Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius  Ex  libris  Imperialis 
Monasterij  j  s.  Maximinj  '.■  -^  \  und  Bl.  2'  N.  189.  Auf  dem 
Deckel  mit  Tinte  die  Zahl  31.  In  dem  St.  Maximiner 
Katalog  A  ist  die  Handschrift  verzeichnet  als  (Nr.  73): 
GregoriuBinHezechihelem,inBal3  (Nr.  14):  Item 
expositio  Gregorii  super  Ezechaele  in  uno 
volumine,  oder  (Nr.  117):  Item  Bermones  b. 
Gregorii  in  Ezechaelem  in  uno  volumine 
=  Görres  54  —  Coblenz  90. 

Grregorius,  Sermones  super  Ezechielem 
proplietam. 

Bl.  P  0.  Ü.  Epistola  b.  Gregorii  |  ad 
Marianum  episcopum. 

Anf.  [D] ilectissitno  fratri  Mariano  episcopo 
Gregorius  serims  |  seriionim  dei.  Omelias  qiie  in 
beato  iezechiele  propheta  |  •  •  •  der  den  Homelien 
voraufgehende  Brief. 

Schi.  . . .  aiddms  \  redeatur.  —  Explicit  epistola 
beati  Gregorij  |  jjape  ad  Marianum  episcopum.  11 

Bl.  2''  Incipiunt  Sermones  Sancti  Gregorii 
(von  späterer  Hand  zugesetzt:  pnp«)  In  Ezechielem 
Prophetam.  |  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Dei  Omnipotentis  Aspiratione  |  (Majuskel) 
Ife  ezechiele  propheta  locuturus  .  .  . 

Schi,  des  ersten  Buches  Bl.  90"^  .  .  .  came 
roborare!  i%s  xps  dominus  qui  uiuit  |  et  regnat  cum 
patre.  in  unitate  Spiritus  sancti  deus.  per  omnia 
seciäa  seculonim  a\men.  \ 

Bl.  OP  Incipit  Omelia  Prima  Secvnde  \ 
Partis.   Beati  Gregorii  \  Pape  \  (rot). 


Anf.      Qvia    inuMs    euris    prementibus    ezechiel 
prophet^  libinim  \  •  .  ■ 

=  Migne  LXXVI,  786—1072. 
Sohl.  Bl.  180^  .  .  .  quia  per  dolores  et  uulnera 
in  numerurn  [!J  ad  here\ditatem  perpetuam  plurimum 
erudit.  Si  itaque.  glwia  ornnipotenti  domino  nostro  1 
ihn  xpö.  qui  uiidt  et  regnat  cum  patre  in  uHitate 
Spiritus  sancti  deus  per  omnia  |  secuta  seculorum. 
Amen  —  von  anderer  Hand:  Amen  Fiat  Fiat  est 
est  In  I  seetda  seculorum.  Fax  Uli  sxmt  Unna.  ] 

Auf  dem  freigebliebenen  Baum  von  Bl.  90^ 

ist  nachgetragen  eine  Glosse,  wohl  von  derselben 

Hand,   die   das   erste  Buch  schrieb:   Sintacma.  i. 

construcio.    intercapedo.    i.    interuallum.    elogium.    i. 

ser\7no     exprobationis.     diro.     i.     iuuenis.    oculo.    i. 

abscondo.  occinus.  i.  rotunditas.  casses.  i.  tele\arane' 

arum.    gi7nnHs    sophista.    i.    iuuenis    sophista.  castri- 

margia.  i.  amor  gule.  locupletor.  i.  loca  jilena  habens. 

Dito.  i.  diuitem  facio.  murena.  lampreda.  emulacio. 

i.    secucio.  |  verrniculatus.    i.    uariatus.    obscenus.    i. 

sordidus.    dabsilis.   i.    largn^.    ethimologia     i.    origo 

uer\borum.   idiota.   i.    sine   litleris.  jretum.   i.   mare. 

crepuscuhim.   i.    dubia  lux.  mitesco.  i.  mitem  fa\cio. 

latumus.   i.    lapiidum   cesor.    anaglifa.  i.  leuame.ntum 

aiiri.  vel  argeidi.  luter.  i.  pelius.  scisma.  i.  |  scissio. 

demulceo.    i.    blandior.    cocle^.   i.   scala   vel  gradzis. 

Codes   coclitis.  i.    claudus.  paxil\li  simt  Unna  qiubus 

tenduntur  tentoriai  iperiraspistes.  i.ßdelis  di&pensator. 

epiStile.   I   i.    capitellum   columne.    bases.    i.    inferior 

pars    columne,    tiabhim.  i.  genus  musice  artis.  |  car- 

pentum.  i.  genus  uehiculi.  collirida.  i.  oleatus  panis. 

carice  i.  uua  jiassa.  i.  sei-uata.  |  zeta.  i.  lobia.  stij^u- 

lator.  i.  affirmator.  primiserinins.  primus  cancellarius. 

tergiuersator.  i.  |  terga  uertens.  catafriga  i.  hereticus. 

neoffitus.    i.   nouum   S2)iritum   habens.  plede  i.  rami 

palmarum.\  precoque  nit^.  i.  scito  maturantes.  carectum. 

i.  locus  ubi  herba  carix  crescit.  citropodes.  i.  cisterne.  \ 

neomenia.  i.  noua  festiuitas.  thomus  i.  seccio.  crono- 

grafus.  i.  temporum,  scriptor.  \\ 

Bl.  180™   0.  Ü.  Versus    Hermanni    Con- 
tracti  ad  discernendum  cantum  mit  Neumen 
(zweispaltig). 
Anf. 

Ter  tria    iunctorum  sunt  interualla  tonorum 
Nam  nunc  Unisonos  exequat  uocula  ptongos  .  . , 


60 


GöiTeshandscliriften 


Schi.  Bl.  180'''' . . .  differentias  |  discemunt  pre- 
taxatas.  Dahinter  Prosa:  Ter  temi  sunt  modi 
quUyus  omnis  cantilena  eontexitur  .  .  .  comprehendere 
notitiam.  ||  (6  Zeilen) 

gedr.  bei  Gerbert,  Scriptores  ecclesiastici  de 
musica  11,  St.  Blasien  1784  unter  Hermanni 
Contracti,  Opuscula  musica  p.  1491,  vgl.  auch 
Johannes  Wolf  in  Vierteljahrsschrift  im-  Musik- 
wissenschaft IX  (1893),  194f. 


Görres  55  im  Besitz  des  Freiherrn  von  Cramer- 
Klett  in  Hohenaschau. 


Görres  56  =  Lat.  Fol.  749 

(Trier,  St.  Maximin.) 
Perg.  176  BU.  (31,5x24).    IX./X.  Jt. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  einge- 
preßt die  Jahreszahl  1750.  175  Blätter  heutiger  Zählung 
in  22  Lagen  zu  je  8  Blättern,  doch  ist  das  erste  Blatt 
von  Lage  I  ausgeschnitten,  ebenso  sind  etwa  '/s  von 
Blatt  1  abgeschnitten.  An  dem  Band  schrieben  zwei 
Hände,  die  erste  Bl.  2—15',  die  zweite  Bl.  16—176,  beide 
um  die  Wende  des  9.  und  10.  Jb.,  karoling^sche  Minuskel, 
zweispaltig  auf  blindem  Linienschema,  31  Zeilen,  Schrift- 
feld 23,5x16,6,  Spaltenbreite  7,6.  Rote  Überschriften, 
einfache  rote  Initialen.  Am  Rande  einige  Nachträge 
von  einer  Hand  des  12.  Jh.  Besitzvermerke  finden  sich 
Bl.  2'  am  oberen  Rand  Codex  sancti  mnximini  si  quis 
eum  abstiilerit  Anathema  sit  Amen.  |  (12.  Jh.),  Bl.  1'  D8 
Codex  monasierij  sancti  Maximini  Archiepiscopi  Treiti- 
rorum  \  Expositio  sancti  Ambrosij  mediolanensis  episcopi 
in  lucam  Ewangelistam  \  (15.  Jh.),  Bl.  2'  am  unteren  Rand 
von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris  Imperialis  Mona- 
sterii  «.  Maximini  :•  ~|,  oben  A'^.  äl4.  Auf  dem  Deckel 
mit  Tinte  die  Zahl  13.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A 
ist  die  Handschrift  verzeichnet  als  (Nr.  67):  Ambrosius 
in  Lucam,  in  B  als  (Nr.  78):  Item  Ambrosius 
servus  [!]  in  L u cam  in  uno  volumine  = 
Görres  56  —  Coblenz  6. 

Auf  dem  noch  vorhandenen  Rest  von  Bl.  1'  stehen 
von  Händen  des  11./12.  Jh.  Einträge:  probatio  penn^, 
am  oberen  Rand  Namen:  hüdiman.  manzuol.  hildibalt. 
Hunfrid.  Constantin.  Suolo.\,  darunter  Verse: 

Spkndida  conspicue.  monachorum  regula  salue. 

Cuius  discipuli.  non  otia  pigra  secuti. 

Dant  exercitio.  semper  sua  membra  benigno. 

Nunc  bona  cantantes.  toüunt  ad  sidera  uoces. 

Nunc  diuina  legunt  tabulis  modo  carmina  figunt. 

Bl.  1'  1  Zeile  Neumen,  der  Rest  ist  fortgeschnitten. 
Daneben  von  einer  Hand  des  10.  Jh.  mit  teilweise  sehr 


eigenartigen  Buchstabenformen ,  ein  Gebet  an  die 
heilige  Glodesindis:  sancta  glodesindis  uirgo  pre-  | 
nobilis  cuius  uite  opina'tissimis  pudiciciae  fuit  |  ex- 
emblis  te  subplices  in\ploramus  «<  pro  angustiis  \  nostris 
xpü  regem  nostrum,  \  intm-pellas.  \ 

S.  Ambrosius,  Expositio  in  Lucam. 

Bl.  2''*  Expositio.  Sancti  |  Ambrosii.  In 
Lu\cam.  I  (rot,  Kapitale). 

Anf.  Scripturi.  In  Euan\gelii  lihro  quem  lucas 
sanctus  \  pleniore  quodam  modo  rerum  dominicanim 
dis\tinctione  dlgessit.  stiluui  |  ipsum  prius  exponen- 
dum  .  .  . 

=  Migne  XV,  1607—1944.  Die  Handschrift 
ist  ohne  Buch-  und  Kapiteleinteilung. 

Schi.  Bl.  175^^  .  .  .  intra  \  conclau^  In  monte 
cum  I  plures  fuisse.  |  —  Explicit.  \\ 


Görres  57  =  London,   British  Museum 
add.  36737. 


Görres  58  =  Lat.  Qu.  684 

(Himmerod) 
Perg.  166  Bll.  (26x  17).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallschließen.  155  Blätter  heutiger  Zählung,  alte 
römische  Blattzählung  von  ßl.  2 — 151  reichend  I — CL, 
beim  Neubinden  vielfach  durch  Beschneiden  fortgefallen, 
in  19  Lagen  zu  je  8,  dazu  eine  Lage  zu  4  —  1  Blättern, 
am  Ende  jeder  Lage  römische  Zahlenmittelkustoden. 
Der  ganze  Band  von  einer  Hand,  mit  Ausnahme  der 
unteren  Hälfte  von  Bl.  151',  die  später  ausgefüllt  wurde. 
Langzeilen  bis  Bl.  153';  Bl.  153' — 155  zweispaltig  auf 
vollständigem  Bleistiftliuienschema,  29  Zeilen.  Schrift- 
feld 20x11,6.  Einfache,  leicht  verzierte,  meist  mehr- 
farbige Initialen  in  rot,  schwarz  iind  blau,  rote  Über- 
schriften und  Strichelung.  Am  Rande  mehrfach  Nach- 
träge von  etwas  jüngerer  Hand,  vielfach  durch  Be- 
schneiden beschädigt.  Ein  Besitzvermerk  ist  nirgend 
mehr  vorhanden,  doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale 
die  Herkunft  aus  Himmerod.  Bl.  1'  steht  noch  die 
alte  Signatur  .  G  J.  =  Görres  58  —  Coblenz  92. 

Gregorius,  Homiliae  in  evangelia. 

1)  Bl.  P  Incipil  epistola  beati  Gregorii 
jtape.  ad  Secundinum  episcopum  |  tauromeni- 
tanvm.  \  (rot). 

Anf.  Beverentissimo  et  sanctissiino  fratri  \  Se- 
cundino  episcopo-y     Gregorius  seruus  seruorum  dei.  | 


Görreshandschriften 


61 


Inter  sacra   rnissarum   sollempuia   ex  his   qu^   die- 
bus  I  •  •  • 

Bl.  P  Verzeichnis  der  ersten  20  Kapitel. 

BI.  2"^  Expliciunt  capitula.  Incipiunt  \  omelie 
numero  uigintj.  —  Lectio  s.  evangelii  secun- 
duni  Luc  am  \  (rot). 

Aiif.  In  illo  tempore  Dixit  ihc  dücipulis  suis. 
JSfunt  Signa  .  .  .  ßominvs  ac  redeinptor  noster 
paratos  nos  semper  \  inuenire  desiderans  .  .  . 

Bl.  SS''  .  .  .  pignvs  tenemus.  |  —  Explicivnt  omeli^ 
viginii.  de  Libro  primo.  \  Incipiunt  capitula  de 
libro  secundo.    omeliarum  \  nvmero  vigintj.\\ 

Bl.  SS"  Kapitelverzeichnis  des  zweiten  Buches. 

Bl.  S6''  Expliciunt  Capitula.  Lectio  \  Sancti 
evangeliji^  Secundum  \  Marcvm.  |  (rot). 

Anf.      Tn   illo   te)npore^    Maria    magdalen^.    et 
maiia  |  iacobi  .  .  .    JtTvltis    vobis    lectionibus    fratres  i 
kai'issiini.  |  per  dictatum  loqui  consueui  ... 

Schi.  Bl.  ISO'  .  .  .  Sed  h^c  omnipotens  \  deus 
qui  per  nie  in  uestris  auribtis  loquitur  per  se  in 
iiestris  nientibus  loquituv.  |  qui  viiiit  et  regnat  cum 
patre  in  unitate  sphitus  sancti  deus.  per  ouinia 
secula  I  seculoruin  Amen.  |  —  Expliciunt  omeliae  |  (rot). 

=  MigneLXXVI,  1075—1312. 

2)  Bl.  ISO'"  Sermo  sancti  gregorii  de  niorta- 
litate.  (  (rot). 

Anf.  Oportet  fratres  karissitni  vi  flagella  dei 
quf  metuere  .  .  . 

=  MigneLXXVI,  1.312—1314.  Die  letzten 
6  Zeilen  von  anderer  Hand. 

Schi.  ...ipse  a  sententia  proposite  dampnationis 
parcat.  || 

3)  Bl.  ISP  Epistola  beati  Gregorii  pape 
ad  secundinum  episcopum.  \  (rot). 

Anf.  Dilectissimo  filio  Secundino  seruo  dei  Gre- 
gorivs  seruus  |  seruoruin  .rpi.  D'decloiiis  tu^  scripta 
suscepii  que  aspiratione  \  uit^  ^tern^  plena   sunt  .  .  . 

ep.  52  des  IX.  Buches  =  Migne  LXXVH, 
982 — 991,  die  Handschi'ift  bietet  nur  die  ersten 
beiden  Abschnitte  bis  Migue  98S. 

Schi.  Bl.  ISl"  .  . .  nisi  adiutor  in  oportunitatibus 
et  in  tribulatione.,.,.,  |  —  Explicit.  \ 

Der  Rest  von  Bl.  151"  ist  von  anderer  Hand 
ausgefüllt  mit  Excerpten.  a)  Gregorius.  Tantum 
poriat  quisque  proximum.  quantutn  amat ...  18  Zeilen. 


b)    Tres  iacobos  fuisse   non   dubium  est,     Primum 
zebedei ...  7  Zeilen. 

4)  Bl.  152"^  Lectio  s.  evangelii.  Secundum 
Lvcain.  I  (rot).  In  illo  tempore  Intrauit  ihs  .  .  . 
Omelia  lectionis  eiusderm^  beati  avgustini 
episcopi,  I  (rot). 

Anf.  Sanctum  evangelium  cum  legeretur  audiuimus 
a  femina  religiosa  susceptum  esse  .  .  . 

Augustinus,  sermo  104  =  Migne  XXXVIII, 
616—618. 

Schi.    Bl.  153'  . . .  sed  qui  incrementum  dat  devs.;\ 

5)  Bl.  153""  De  Sacramento  vnctionis  in- 
firm.orum.  | 

Anf.  Sacramentum  undionis  infirmorum  |  ab  apo- 
stolis  legitur  insiitutum  .  .  . 

Schi.  Bl.  153"''  .  .  .  et  anim^  lan\guoi'es  mitigans 
et  sanans ; ;  | 

6)  Bl.  153"''  De  Aqva  aspersionis. 

Anf.  Alexander  papa  quintus  a  beato  pe\tro  con- 
stituit  ut  sal  et  aqua  betiedice\reTUur  ...  20  Zeilen. 

Schi . . .  habitacula  fidelium  contra  spii\rituales  nequi- 
tias  muniamur ; ;  \ 

7)  Bl.  154™  Sermo  S.  Avgustini  episcopi 
de  I  IUI"'  uirtutibus  karitatis  (rot). 

Anf.  Delectat  nos  magnopiere  intueri  \  quemad- 
inodum  inter  ceteras  uir\tutes  quas  commemorat  |  beatus 
pafdus  aposlolus  dicit-^  quod  karitas  non  emulatur  . . . 

=  Migne  XL Vn,  1127—1134  mit  anderem 
Anfang,  ebenso  cod.  lat.  fol.  724,  2. 

Schi.  Bl.  ISS"**  .  .  .  fructum  in  uos  inue\niat 
operisi'  non  folia  laudis.  —  Finit  Felieiter  amen.  || 

Darunter  von  einer  Hand  des  15.  Jb.  ein 
Silbenrätsel:  AI  jii  pen  ca  bas  quot  habet  ni  nas 
tot  I  habet  gras  |;  dasselbe  Rätsel  gedruckt  von 
F.  Schillmann  in  Mitteil.  d.  Instituts  f.  österr. 
Geschichtsforsch.  XXXI  (1910),  419  n.  VI,  nach 
einer  Innsbrucker  Handschrift,  noch  ohne  Lösung, 
sie  lautet:  Albas  pennas  pica  tot  habet,  quot 
nigras  habet. 


G  ö  r  r  e  s  59  im  Besitz  des  Preiherrn  von  Cramer- 
Klett  in  Hohenaschau. 


62 


GrÖrresliandscliriften 


Görres  60  unbekannt. 


Görres  61  =  Lat  Qu.  685 

(Himmerod) 
Perg.  152  Bll.  (23,4x  16,2).    XIH.  Ji.« 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 152  Blätter  heutiger  Zählung.  Das  erste 
Blatt  ist  verloren,  ebenso  am  Schluß  zwei  anscheinend 
unbeschriebene  Blätter,  zwischen  Bl.  147  und  148  fehlt 
wenigstens  ein  Blatt,  vielleicht  aber  auch  noch  eine  ganze 
Lage.  Die  Lagenverhältnisse  sind  danach  heute  19  Lagen, 
die  mit  Ausnahme  von  Lage  XV,  die  8  -)-  2  Blätter  hat, 
je  8  Blätter  haben  (wobei  die  Verluste  nicht  eingerechnet 
sind),  am  Schluß  mehrfach  römische  Zahlenmittelkustoden. 
Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben  auf 
vollständigem  Bleistiftlinienschema,  33  Zeilen,  Schrift- 
feld 20  X 12,  rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung. 
Besitzvermerke  finden  sich  Bl.  1'  (fast  völlig  verlöscht), 
19',  31',  61',  76',  102'  von  einer  Hand  des  15.  Jh.: 
lAber  monachorum  beute  Marie  in  Hemmenrode  cister- 
ciensis  ordinis  treuerensis  diocesis.  |  Für  in  Hemmenrode 
steht  mehrfach  de  Claustro.  Der  obere  Rand  der  Seiten 
ist  verschiedentlich  sehr  knapp  beschnitten  ^  Görres  61 

—  Coblenz  59. 

Haimo,  Super  Apocalypsim  et  De  varietate 
librorum. 

1)  0.  Ü.  Haimo,  Super  Apocalypsim. 

Der  Anfang  fehlt.  Bl.  P  beginnt  mitten  im 
Prolog  .  .  .  7ms  est  intelleciuale  qiiod  non  fit  per 
corporales  res.  neque  per  similitudines.'^  \  sed  ipsa 
ueiitas  .  .  .  ExpUcit  prologus.  Incipit  über  apio- 
kalipsis.  \  (rot). 

Anf.  Apocalipsis  ihu  xpi.  (rot  und  grün  Ma- 
juskel) Plenior  esset  sensus  si  dixisset  \  hec  est 
apokalipsis  ...  Es  beginnen:  Buch  U  Bl.  14'', 
Buch  in  Bl.  28'-,  Buch  IV  Bl.  44^^,  Buch  V 
Bl.  56^,  Buch  VI  Bl.  68^  Buch  VH  Bl.  82^ 
Buch  Vni  Bl.  98'-,  Buch  IX  Bl.  109^ 

=  Migne  CXVII,  937—1220,  die  Einteilung 
ist  im  Druck  eine  in  7  Bücher,  in  der  Hand- 
schrift in  9,  so  daß  dadurch  vom  3.  Buch  an  Ab- 
weichungen der  Buchanfänge  entstehen,  auch  sind 
einige  textliche  Unterschiede  vorhanden.  Die 
Kapitel  sind  nicht  geschieden. 

Sclü.  Bl.  121''.  .  .  epistolas  suas  ecclesijs ordinauiiv 
iit  a  gracia  inchoaret.  et  in  gracia  |  terminutn  poneret; 

—  Explicii  II  (rot). 


2)  Bl.  122'  0.  U.  Haimo,  De  varietate 
librorum. 

Incipiunt  Prefatio  operis  sequentii  Hai- 
monis  ad  uenerabilem  patrem  Witlellmum.l 
(rot). 

Anf.  Reverentissimo  in  xpo  patri  Wiüelmo>- 
haimo  sein\pitemam.  in  domino  salutem.  Cum  sis 
iinicum  et  sanctissimmn  uere  humilitatis  |  .  .  .  Ex- 
plicit  Prefado.  De  qiialitate  futur^  ac  perpetu^ 
uit^.  I  (rot). 

Anf.  De  futura  enim  uita  plus  credendum  est 
quam  scribitur  quia  nee  potest  tarnen  inde  proferlri 
sermone  .  .  . 

=  Migne  CXVni,  875—958.  Es  beginnen: 
Buch  II  Bl.  128^  Buch  lU  Bl.  143^  Das  2.  Buch 
hat  einen  Prolog,  der  im  Druck  fehlt.  Da  zwischen 
Bl.  147  und  148  ein  Blatt  fehlt,  bricht  das  3.  Buch 
ab  in  cap.  17,  M.  942  D  Z.  5  .  .  .  quibus  dicendum, 
in  iudicio  testatur.  discedite  a  me  m.aledicti  in  ignem  ||. . . 
Vielleicht  ist  hier  sogar  eine  ganze  Lage  aus- 
gefallen. Es  folgt  dann  Bl.  MB""  Beatus  est  qui 
diuin^  scriptur^  uerba  uertii  in  optra  .  .  .  multam 
sciendi  efficaciam  sequamur.  || 

3)  Bl.  US--  Sermo  in  HJIHH  (rot). 

Anf.  Bl.  148^  Ivday  osctdo  ßlium  hominis  tradis. 
Dominus  ac  redemptor  noster.  cujus  actio  nottra  est 
lecltio.  cuius  doctrina  nostra  est  instructio  .  .  . 

Schi.  Bl.  151'^...  ^tern^  glorie  coronam  quam 
nobis  et  uobis  prestare  digne\tur  a  iuda  tradilus. 
qui  cum  patre  et  spiritu  sancto  uiuit  et  regnut  deus 
per  omnia  sfecrdaj  s[eculcrrumj  Amen.  \ 

4)  Bl.  151^  De  incre\patio\nibus.  (rot  am 
Rande). 

Anf.  Peccantes  argut  [!]  coram  omnibusi-  ut  cetei'i 
metum  habeant  ...   16  Zeilen. 

5)  Bl.  152"^  De  ebrietate.  \  (rot). 

Anf.  Credo  uos  ebrielatis  malum  uelud  rä/'ejTii 
fo\ueai7i  expauescere  .  .  . 

Schi.  Bl.  152^  .  .  .  quod  ad  uespevam>-  ut  uino 
estuetis. 

6)  Bl.  152^  Qvare  in  perturbatione  pecca- 
torum  non  \  exaudiatur.  |  (rot). 

Anf.  Oninipotens  enim  deus  sepe  eius  precem 
in  perturbatione  deserit ...  6  Zeilen. 

7)  Bl.  152^  De  memoria  noussimorum.\  (rot). 


Görreshandscluiften 


63 


Auf.    Sollidte  debet  unusquisque  ui\uei-e.  et  semper 
terminum  uite  sue  contiderare  ...   17  Zeilen. 
Schi.     .  .  .  descendens  a  patre  luminurn.  || 
Am    iinteren    Rande    Ea-itzeleien    von    einer 
Hand  des  15.  Jh. 


Görres  62  =  Lat  Fol.  750 

(Himmerod) 
Perg.  183  BU.  (29,5  x  18,6).    XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jb.), 
zwei  Metallschließen.  183  Blätter  heutiger  Zählung  in 
23  Lagen  und  zwar  I— X,  XII,  XIV— XXIII  zu  je 
8,  XI  zu  10  +  1,  XIII  zu  8-1-1,  dazu  am  Schluß  3  ge- 
klebte Blätter.  Am  Ende  der  ersten  8  Lagen  römische 
Zahlenmittelkustoden  I— VIII,  außerdem  auf  Bl.  132' 
eine  III.  An  einigen  Stellen  hat  die  Handschrift  durch 
Feuchtigkeit  gelitten.  Bl.  49  und  50  sind  ausgebessert.  Es 
sind  zwei  sehr  ähnliche  und  völlig  gleichzeitige  Hände  zu 
unterscheiden.  Die  erste  schrieb  Bl.  1 — 91',  die  zweite 
Bl.  92'— 183«.  Beide  auf  vollständigem  Bleistiftlinien- 
schema, 35  Zeilen.  Schriftfeld  23x13.  Auf  Bl.  1—35 
steht  am  oberen  Rande  die  Angabe  des  Buches,  was 
später  wegfällt.  Vereinzelt  rote  und  blaue  Überschriften, 
sonst  wird  der  Anfang  eines  neuen  Buches  nur  durch 
eine  blaue  oder  rote,  oder  blau-rote  Initiale  gekenn- 
zeichnet und  durch  Hervorhebung  der  ersten  Worte 
durch  Majuskelschrift.  Besitzvermerke  finden  sich,  teil- 
weise durch  Säuren  zerstört:  Bl.  1"^,  106',  183":  Liber 
monachorum.  S.  Marie  in  Himmerode.  ordinis  Cisterciensis. 
Treuerensis.  diocesis.  \  (14.  Jh.).  Auf  Bl.  1'  die  alte  Sig- 
natur .D  J.  ■=  Görres  62  —  Coblenz  20. 

Origenes,  Libri  X  super  epistolam  s.  Pauli 

ad  Romanos  a  Rufino  de  greco  in  latinum 

translati. 

Bl.  1"'  Incipit.  Prefacio  Rufini.  In  Trans- 
ferenda  |  de  greco  in  latinum  origenis  expo- 
sitione  super  epistolam  pavli  ad  Roma7ios\ 
(rot). 

Anf.  JJolentem  nie  paruo  subiectum  nanigio  .  .  . 
—  Explicü  prologus  Rufini.  —  Incipit  prefacio 
Origenis  in  ^pistola  pauli  ad  romanos  \  (rot). 

Anf.      Qvod   c^teris   apostoli  pauli  fpistolis  ,  .  . 

Bl.  2^  Explicit  prefado.  Incipit  liher  j'rimus\ 
(rot). 

Anf.  Pavlus  Servvs  ihü  x;  De  paxdo  iani 
diximusi'  requiramus  .  .  . 

Es  beginnen:  Buch  11  Bl.  13^,  m  Bl.  34^, 
IV  Bl.  5P,  V  Bl.  70^  VI  Bl.  92'-,  VH  Bl.  109^, 
Vm  Bl.  128^,  IX  Bl.  146^,  X  Bl.  165^ 


=  Migne  PG.  XIV,  381—1292,  die  Hand- 
schrift hat  einen  weiteren  Abschnitt  als  der 
Druck.  Bl.  182^  Fateor  namque  frater  aman- 
tissime  quod  cum  tuis  desideriis  satisfacere  culpio: 
oblitus  sum  pene  mandati  .  .  . 

Schi.  Bl.  183''  .  .  .  hoc  enim  solum  nobis  de 
ep\tatico  deesti  uel  de  reliquis  apostoli  pauli  ^pistolis 
qu^  possumus  domino  dirigente  |  dictemus.  Amen.  1 
—  Explicit  Liber  X"""  habet  un  iD  CCCLXX[?]. 

Folgt  noch  von  späterer  Hand  eine  Notiz: 
Quales  debeant  esse  prelati  quibus  tarn  in  \  peni- 
tencijs  iniungendis.  quam  in  doctrina  et  alijs  com- 
missum  est  iudicium  et  regimen  animartim  .  . .  et  ita 
sentiunt  onme.t  doctores  sine  excepcione.   |] 

Bl.  183^  außer  deniBesitzvermerkunbeschrieben. 


Görres  63  =  Paris,  Bibl.  Nat.,  Nouv.  Acqu.  1836. 


Görres  64  =  Lat.  Fol.  751 

(Himmerod) 
Perg.  205  BU.  (29,6  x  20,4).    XIH.  Jh.i 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  205  Blätter  heutiger  Zählung  in 
26  Lagen  zu  je  8  Blättern,  doch  fehlt  am  Anfang  ein 
Blatt,  am  Ende  der  letzten  Lage  2  unbeschriebene  Blätter, 
römische  Zahlenmittelkustoden  am  Schluß  der  Lagen 
I — XXV.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  mit  großer 
Sorgfalt  geschrieben  und  zwar  große  Schrift  für  den  Text, 
kleine  für  die  Glosse  auf  den  dazu  in  zwei  Spalten  geteilten 
Seiten,  Gesamtschriftfeld  24x15,  die  kleinere  Innen- 
spalte für  den  Text  ist  4  cm  breit  und  hat  24  Zeilen, 
die  äußere  für  die  Erklärung  ist  10,3  cm  breit  mit 
47  Zeilen.  Anfangsbuchstaben  der  Zeilen  und  der  dazu 
gehörigen  Erklärungen  rot,  blau  oder  grün  mit  einfachen 
Verzierungen.  An  den  einzelnen  Abschnitten  im  Text 
kleinere  farbige  Initialen.  Bl.  1'  hat  als  Initiale  ein 
großes,  aus  Ranken  zusammengesetztes  B  (9,5  cm  hoch). 
Ein  Besitzvermerk  findet  sich  Bl.  150'  am  unteren  Rand: 
Liber  monachorum  s.  Marie  in  Hymmerode.  ordinis  Cister- 
ciensis. Treuerensis  diocesis.  |  (14.  Jh.),  auf  Bl.  1'  und  204' 
sind  sie  ausgeschnitten  =  Görres  64  —  Coblenz  52. 

Liber    psalmorum    cum    glossa    Gilberti 
Porretani. 

Bl.  P  B\eatvs  Vir  (Majuskel,  abwechselnd  rot 
und  blau)  |  Qui  non  abiit  . .  . 

Anf.  der  Glosse.  [BJeatus  vir.  Huie  psalmo 
non  est  ausus  esdras  apponere  tiiulum  |  .  .  . 


64 


Görreshandschriften 


Dieselbe  Psalmenerklärung  findet  sich  auch 
in  dem  Cod.  Phill.  1646  (Rose  n.  7)  und  zwar 
stimmen  beide  Handschriften  in  der  äußeren 
Anordnung  und  in  der  Art  der  Ausstattung  so 
überein,  daß  zwischen  ihnen  irgend  ein  Zu- 
sammenhang zu  vermuten  ist.  Die  Himmerode^ 
Handschritt  ist  nur  wenig  jünger  als  der  Cod. 
Phül.  (der  dem  Ende  des  12.  Jhs.  zuzuweisen  ist). 
Rose  war  noch  nicht  hinter  den  Verfasser  ge- 
kommen. Es  ist  Gilbertus  Porretanus  (f  1154), 
wie  aus  verschiedenen  Manuskripten  der  Bi- 
bliotheque  nationale  einwandfrei  hervorgeht;  vgl. 
Haureau,  Notices  et  extraits  de  quelques  manus- 
crits  latins  de  la  Bibliotheque  nationale  I  (Paris 
1890)  S.  2  f.  n.  439  und  Bertliaud,  Gilbert  de 
la  Porree,  Poitiers  1892,  S.  342. 

Schi.  Bl.  204'^  Psalm : . . .  onmis  spiritus  \  landet 
dominum. 

Schi,     der  Glosse  .  .  .  istam  tolam  armoniam 
spirüualüer   uolens    intelliffiy    Ita   |   concludü   oninis 
Spiritus  landet  |  dominum.  Deo  gracias.  | 

Bl.  205"^  von  anderer  Hand  ein  Gebet:  An- 
geloruni  et  tocius  creature  dipossitor  deus  emitte 
angdum  tuum  sanclmn  ...     6  Zeilen. 


Görres  65  =  Lat.  Qu.  686 

(Himmerod) 
Perg.  160  BU.  (22  x  15,4).    XIII.  JTi. 

Holzeinbaud  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  160  Blätter  heutiger  Zählung  in 
20  Lagen  zu  je  8  Blättern,  nur  Lage  II  hat  8  +  1,  XX 
8 — 1  Blätter.  An  dem  Band  schrieben  drei  Haupthände: 
die  erste  Bl.  1 — 16,  schöne  sorgfältige  Minuskel  auf  voll- 
ständigem Linienschema,  29  Zeilen,  Sohriftfeld  19,3x  12,3, 
rote  Überschrift,  rote  mit  Blattomament  verzierte  Ini- 
tialen; die  zweite  Bl.  17'— 17'  und  158'— 160,  gleichmäßig 
und  sorgfältig,  rote  Überschrift,  Initialen  und  Strichelung, 
Schriftfeld  und  Linienschema  wie  bei  der  ersten  Hand ;  die 
dritte  schrieb  Bl.  18' — 158',  große,  dicke,  nicht  ganz  regel- 
mäßige Schrift,  mit  roten  und  grünen  unschönen  Initialen, 
teils  mit,  teils  ohne  Linien,  durchschnittlich  22  Zeilen. 
Eine  vierte  Hand  schrieb  die  ersten  7  Zeilen  von  Bl.  139'. 
An  den  Rändern  vielfach  Einträge  einer  Hand  des 
16.  Jh.  Ein  Besitzvermerk  steht  Bl.  84':  lÄber  monachwum 
8.  Marie,  in  himmerode  ordinis  Cisterciensis  |  Treuerensis. 
diocesis.  \  (14.  Jh.),  Bl.  1'  ist  er  zum  größten  Teil  aus- 
geschnitten, stehen  geblieben  ist  aber  die  alte  Sig- 
natur .Aj.  =    Görres  66  —  Coblenz  84. 


Ambrosius,  Hexameron  et  Fretellus, 
Excerpta    ex    libro    sanctorum    locorum. 

1)  S.  Ambrosius  Mediolanensis  epi- 
scopus,  Hexameron. 

Bl.  P  Incipit  tractatus  primus  sancti  \  am- 
brosij  episcopi  in  exam,eron.  |  (rot). 

Anf.  Tantumne  opinionis  assumpsere  homines.  1 
ut  aliqui  eorum  tria  principia  consti\tuerent  om- 
nium,  ... 

Es  beginnen:  Buch  11  Bl.  11^,  HI  Bl.  l?'', 
IV  Bl.  54^  V  Bl.  77^,  VI  Bl.  121''. 

=  Migne  XIV,  133—288. 

Schi.  Bl.  158""  .  .  .  secundum  |  quod  ipse  dixit. 
ego  donuiui  et  quieui  et  swrexi.  quoniam  \  dominus 
suscepit  nie.  Ipse  enim  requieuit  qui  fecilf  cid  est 
honor  gloria  |  pierpetuilas  a  secidis  nunc  et  semper 
et  in  amnia  secida  seculoi-um  Amen  •,•  || 

2)  Bl.  158^  o.  Ü.  Fretellus,  Liber  locorum 
sanctorum  terre  lerusalem.  (Auszug). 

Anf.  Domino  suo  uenerahili  et  fratri  in  domino. 
R.  dei  gracia  toletano  \  comiti.  fretellus  eadem  gracia 
archidiaconus  antiochif.  sub  spiritu  consilij  et  fortitu- 
dinis  deo  militare.  Cum  ad  orientalem  fc\clesiam  .  .  . 

Bl.  159"'  Modo  autem  domine  mi  reuerende 
quoniam  a  paruitate  nostra  .  .  . 

Vertam  eya  slilum  nostrum  .  .  . 

Das  ganze  Stück  ist  gedr.  bei  Migne  CLV, 
1039 — 1052,  hier  nur  ein  Auszug,  der  Prolog 
vollständig,  vgl.  Rose  n.  146,  2  und  862,  5. 

Schi.  Bl.  160^  .  .  .  sed  ahsque  capite  quod 
alexandri^  ante  |  translatum  fuerat.  || 


Görres  66  =  London,  British  Museum 
add.  36736. 


Görres  67  =  Lat  Qu.  687 

(Trier,  St.  Maximin) 

Perg.  15  +  70  Bll.  (22,8  x  19,5).    IX.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  weißem  Ziegenleder  bezogen 
und  zwei  Lederschnüren,  der  Rücken  ist  neu.  Die  Hand- 
schrift besteht  aus  zwei  wohl  ursprünglich  selbständigen 
Teilen,  die  aber  schon  frühzeitig  vereinigt  sein  müssen. 
Sie  haben  heute  jeder  für  sich  moderne  Bleistiftzählung. 


Görreshandschriften 


65 


Die  frühzeitige  Vereinigung  wirJ  dadurch  bewiesen,  daß 
quer  über  Bl.  1'  und  2'  von  einer  spätestens  dem  10.  Jh. 
augehörigen  Hand  in  Majuskel  ein  Besitzvermerk  ein- 
getragen ist:  Libcr  Saiicti  ////////  (Rasur  von  6 — 8  Buch- 
staben) Studit)  Gifardi.  Dieser  selbe  Gifardus  erscheint 
Bl.  70'  des  zweiten  Teils  als  Verfasser  des  Hymnus  auf  die 
Heiligen  Medardus  und  (iildardus,  den  er  einem  Mönch  des 
heil.  Medardus  widmet,  er  dürfte  also  selbst  einem  dem 
heil.  Medardus  geweihten  Kloster  angehört  haben,  dies 
ließe  auf  Soissons  schließen.  Die  Handschrift  ist  dann 
später  nach  Trier  gekommen,  wo  sie  bereits  in  dem 
St.  Maximiner  Katalog  A  verzeichnet  ist  als  (nr.  139): 
Fortunacianus  de  rhetorica  cum  dialectica 
Augustini.  Daß  hier  nur  der  zweite  Teil  genannt  wird, 
ist  wohl  nicht  besonders  bemerkenswert,  da  man  in  ihm 
mit  Recht  das  wertvolle  Hauptstück  erkannte,  gegen  das 
der  erste  Teil  für  den  Katalog  nicht  in  Betracht  kam.  Ver- 
mutlich ist  die  Handschrift  auch  in  dem  Katalog  B  gemeint 
mit  dem  Eintrag  (ur.  44) :  Item  de  rhetorica  et 
dyaletica  in  uno  volumine.  Merkwürdig  ist  dann 
allerdings,  daß  der  älteste  St.  Maximiner  Besitzvermerk, 
der  sich  am  oberen  Rande  von  Bl.  70''  des  zweiten  Teiles 
Codex  s.  Maximini  befindet  und  durch  Beschneiden  be- 
schädigt ist,  erst  dem  15.  Jh.  augehört,  sonst  steht  noch 
auf  Bl.  1'  des  ersten  Teils  von  der  Hand  des  Petreius: 
Ex  libris  Imperialis  Monaster\j  S.  Maximinj  ;•  -^  und 
N.  40.  =  Görres  67  —  Coblenz  31. 

I. 

15  Blätter  heutiger  Zählung  in  zwei  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  doch  fehlt  das  letzte,  unbeschriebene  Blatt. 
Der  ganze  Teil  von  einer  Hand,  karolingische  Minuskel, 
auf  blindem  Linienschema,  Schriftfeld  18x13,5,  24 
Zeilen,  Kapitelüberschriften  von  der  gleichen  Hand  am 
Rande,  ohne  sonstigen  Schmuck,  nur  der  erste  Buchstabe 
jedes  Abschnittes  ist  aus  der  Zeile  herausgerückt. 

Auszüge  aus  Gregorius  Magnus,  Expositio 
in  lob,  lib.  XII— XXVI. 

Bl.  P  Beatus  gregorius  In  expositioite  heati  ioh 
libvo  xij.  Dum  I  de  las  qui  anteqnam  eorum  dief 
Lnpleantur  jyereunt  \  tractare  admnxit.  \  Quia  enini 
saej>e  contingit.  ut  pro  ntilitate  multorum  |  .  .  . 

=  Migne  LXXV,  1014A  (cap.52).  Schwarze 
Überschriften,  jedesmal  mit  Angabe  des  Buches. 

Schi.  Bl.  15^  .  .  .  sed  famnlando  |  suhsequaiur. 
et  modum  hidicii  possessa  Tmple  at.  Non  praeeurrat.  | 

=  Migne  LXXVI,  394  D  (lib.  20  cap.  43). 

II. 

70  Blätter  heutiger  Zählung  in  9  Lagen  zu  ursprünglich 
je  8  Blättern,  doch  fehlen  von  der  zweiten  Lage  die 
beiden  letzten,  von  der  dritten  die  beiden  ersten  Blätter, 
am  Schluß  zwei  angeklebte  Blätter.  Römische  Zahlen- 
mittelkustoden  I — VIT.  Bl.  15  ist  zur  Hälfte  abgeschnitten, 
ohne  Textverhist,   elienso    ist   Bl.  70   ein   größeres  Stück 


ausgeschnitten,  das  vielleicht  einen  Besitzvermerk  trug. 
Der  ganze  Teil  von  einer  Hand  des  frühen  9.  Jh.,  zwei- 
spaltig auf  blindem  Linienschema,  44  Zeilen,  Schriftfeld 
20x16,  Spaltenbreite  7,5.  Kleine  gedrängte  karolingische 
Minuskel  des  frühen  9.  Jh.  Die  Initialen  sind  größer  als 
die  übrige  Schrift  und  meist  rot  ausgefüllt,  die  Über- 
schriften in  Majuskelbuchstaben,  die  aber  von  gleicher 
Höhe  wie  der  übrige  Text  sind,  sie  sind  rot  gestrichelt. 
Bl.  70'  enthält  einen  Nachtrag  von  etwas  späterer 
Hand  (Gifardus,  IX/X.  Jh.).  Vielleicht  ist  auch  der 
Gifardus  der  Schreiber  einiger  Bemerkungen  und  Nach- 
träge, die  sich  verschiedentlich  an  den  Rändern  finden. 
Stellenweise  hat  der  Text  am  oberen  Rande  durch 
Beschneiden  gelitten. 

Sammlung   von    rhetorischen    und 
dialektischen  Stücken. 

1)  Fortunatianus,  Ars  rhetorica. 

Bl.  F  Fortunatiani  Nouelli  Lib.  I  Incipit 
(Majuskel,  nach  der  Tinte  zu  urteilen  wt)hl  etwas 
jünger  als  der  Text  selbst). 

Anf.     Bl.  V"' 
Quisqtcis  rhetarico  festinat  traniite  dodvs  .  .  . 

Die  Schemata  sind  eingezeichnet.  Griechisches 
ist  fast  ausnahmslos  mit  lateinischen  Buchstaben 
geschrieben,  gedr.  Rhetores  latini  minores  ed. 
Halm,  Leipzig  1863,  p.  810'. 

Bl.  8'''^  Scholica  (das  c  ist  ausradiert)  Enchiria- 
dis  Über.  I.  |  Fortunatiani  Nouelli  Explicit  \  Ars 
Consulti  Rhetorica  Incipit  Liber.  IL  — Bl.  IS"'" 
Scolica  (das  c  ist  ausradiert)  Enehiriadis  Liber.  IL 
Fortunatiani  Nouelli  Explicit.  Ars  Consulti 
lihethorica  Incipit.  Liber.  III.  (Majuskel). 
Bl.  14'^''  hört  auf  mit  .  .  .  ne  consuescamns  nobis 
ignoscerere;  ['.]  \\  =  Halm  p.  129,  27.  Die  folgenden 
vier  Blätter  sind  ausgeschnitten.  Sie  enthielten 
den  Schluß  der  ars  rhetorica  des  Fortunatianus 
und  den  Anfang  von  Augustinus,  De  rheto- 
rica (Ehetores  ed.  Halm  p.  L37ff.),  von  dem 
erhalten  ist: 

2)  Bl.  15"^^  Schluß  von  Augustinus,  De 
rhetorica  .  .  .  materiae  sed  quasi  cum  quadam 
cotifidenti  uerecundia  .  .  .  (Halm  p.  150,  2)  .  .  .  cum 
pro  archia  diceret  non  aliter  exorsus  e.<t.  ||  Die 
zweite  leere  Spalte  von  Bl.  15  ist  abgeschnitten, 
B1.15^  unbeschrieben. 

3)  Bl.  16'"*o.Ü.  Augustinus,  De  dialectica. 


Anf.     Dialectica   est  bene  disputi 


,ndi 


'cientia 


9 


66 


Görresbandschriften 


=  Migne  XXXII,  1409—1419;  vgl.  Augustini 
de  dialectica  über.  Reo.  et  adn.  W.  Crecebus. 
Progr.  Elberfeld  1857. 

Scbl.  Bl.  20''''  .  .  .  71011  ab  eo  quod  est  lepus 
deflexuni  est.  || 

4)  Bl.  20^*  Incipit  Liber  Hisagog arxim 
Porphirii  |  (rot). 

Anf.  Cum  sit  necessarium  crisal/ori  ///  et  ad 
eani  quae  \  est  apnd  anstotelem  .  .  . 

Die  Übersetzung  des  Boetbius  ed.  A.  Busse 
(Commentaria  in  Aristotelem  GraecaIV,  l),Beiiin 
1887  p.  23  ff. 

Schi.    Bl.  24'^''  .  .  .    sed   mffiduni    etiam    haec  \ 
ad  disn-etionein  eoi-iim  comniuiiitatisqne  traditionem. 
—  Explicit  Liber  Isagogarum  l'orpihirii  \ 

5)  Bl.  24'*'  o.  Ü.  Commentar  zu  Aristoteles 
Topica. 

Topicorum  id  est  localium  argutnentatio  tnplex 
est  i  Qiias  argumenta,  quae  aut  in  ipso  negotio  .  .  . 

Bl.  25"^^  Penermeniae  dicuntur  quasi  de  hiter- 
pretatione;  \  omni»  quippe  res  .  .  . 

Bl.  25^''  Argumentum  est  rei  dubi^  adfirmatio. 
et  constat  ||  ■  •  . 

Scbl.  Bl.  26''^  ...  Id  est  cum  maioris  \  rei  nomine 
minor  res  ostenditur  ut  homo  est  |  minor  inundi  et 
edicium  est  lex  annua. 

(!)  Bl.  26^''  Incipiunt  Cathegoriae  Aristo- 
telis  I  Ab  Augustino  Translatae  |  (Majuskel, 
rot). 

Anf.     Cum  omnis  scientia  disciplinaque  .  .  . 

=  Migne  XXXn,  1419—1440. 

Scbl.     Bl.   36''''  .  .  .  aut    indoctos    manifestius 
erndire.  —  De  Categorüs  \  Aristotelis  \   Expliciunt 
Ab  Augustino   Translatis.  \  (Majuskel). 

7)  Bl.  36''''  Incipiunt  Periermeniae  Apulei  j 
(Majuskel). 

Anf.     Studium   sapientiae  quam  pliylosopliyam 
uocamus  .  .  . 

Pseudo-Apuleius,  De  dogmate  Piatonis  lib.  III. 
De  pbilosophia  rationali  sive  Trspl  ipjjirjvetac  = 
Apuleii  Opera  omnia  ed.  Hildebrand  ed.  min. 
Leipzig  1843,  229  ff. 

Schi.  Bl.  39^''  .  .  .  non  potest  umertis  [!/  augeri 
Periermeni^  apulei  e.rpliciunt  In  Quibus  Contiinentur. 
Cathegorid  Syllogismi,   unmittelbar    anschließend: 


8)  Bl.  39^''  In  Perier\meniis  Aristotelis 
Commentarium  Boecii  \  Incijyit.  Liber  Priinus\ 
(Majuskel). 

Anf.  Magna  quidem  libn  Ituius  apud  peri-\ 
pateticam  .sectam  probalur  awtoritas;  \  ■  ■  ■ 

Boetbius,  In  librum  Aristotelis  irspi  ep[iTjV£{a? 
commentarium,  Prima  editio,  rec.  Meiser,  Leijjzig 
1877,1,  31  ff.  =  Migne  LXIV,  293—392. 

Scbl.  Bl.  70"""  (Zeile  1  u.  2)  .  .  .  quid  autem 
altiov  Indus  Ulm  tractatus  edoeeat  secitn\d^  edi-  | 
tionis  series.  ExpUcahit;  || 

Rest  von  Bl.  70''  unbeschrieben. 

9)  Bl.  70^  von  etwas  späterer  Hand  Lang- 
zeilen mit  Neumen  Hymnus  de  sunctis  con- 
fessoribus.  Medardo  et  Gildardo.  editus 
a  gifardo  monacho  \  petente  lanfredo  sancti 
medardi  monacho.  estque  metrum  lambicum 
archiloicum  |  constanti  inetro  acatalecto.  | 
Sublime  festum.  ualde  celebrabile  caelitus  pulchro  deco- 

ratum  lundne 
uersilis  annus  Indicit  christicolis  laudibus  ergo  mo- 

dulemur  consonis. 
Mentibus  pronis  ßagitamus  supplices    aue   te   clues 

gallianim  praesides 
uos  detis  ante  mundi  creationem  praedestinauit  ad 

supemam  requiem. 
Ortm    gemellos    dies  una    protulit    atque  ad   admen 

praesidatus  extulit 
proque  uiriute  laureati  panter  diem  natiuum  dicastis 

sollemniter. 
Sancte  Medarde   et  Gildarde   inclite   nostros  reatus 

de  precatu  soluite 
uestra  doctrina  refulget  ecclesia  ut  sol  et  luna  magna 

Iwninaria. 
Columnae  binae  in  statu  ecclesiae  fi.de  fundatos  spe 

robustes  solide 
fönte    renatos    caritatis  geminae  post  mortem  carnis 

impetrate  uiuere. 
Sit  trinitati  sempiternae  gloria  honor  poiestas  atque 

iubilatio 
in  unilate  cui  manet  Imperium  e.Hunc  et  modo  per 

aeterna   secuta,  amen. 


GöiTeshandschriften 


67 


Görres  68  =  Lat.  Oct.  227 

(Himmerod) 
Perg.  132  Ell.  (19,5  x  12,6).    XII.  Jh. 

JÜQgerer  Pappband  mit  Ziegenleder  bezogen.  1 32  Blätter 
heutiger  Zählung  in  16  Lagen  zu  je  8  Blättern,  vorn  1,  am 
Schluli  3  geklebte  Blätter.  Buchstabenmittelkustoden 
A — Q.  Eine  unregelmäßige,  wenig  sorgfältige  Hand, 
29  Zeilen,  auf  meist  verlöschtem  Bleistiftschema,  rote 
Überschriften  und  Initialen,  Schriftfeld  15,3  x  10.  An 
den  Rändern  Nachträge  von  derselben  und  einer  anderen 
gleichzeitigen  Hand.  Bl.  1'  enthält  von  späterer  Hand 
eine  theologische  Quaestio  z.  T.  völlig  verlöscht,  von 
Bl.  132  ist  die  untere  Hälfte  abgeschnitten,  auf  Bl.  132' 
stand  ein  deutsches  Stück,  anscheinend  einZauberspruch 
von  anderer  Hand,  doch  sind  nur  noch  2  Zeilen  davon 
lesbar:  . . .  wi  wazir  inde  ha  id  in  ein  glaseiuiz.  inde  sci...\ 
namcH  di  du  beden  . .  .  inde  sprich  up  di  namen  . .  .,  der  Rest 
ist  völlig  abradiert.  Besitzuotizen  sind  auf  Bl.  2  und 
Bl.  182  ausgeschnitten,  doch  ist  Bl.  2'  noch  erkennbar 
Lib  ...  or . . .  von  der  Hand,  die  in  die  Himmeroder 
Handschriften  die  Eigentumsvermerke  im  14.  Jh.  eintrug, 
damit  ist  sicher,  dali  der  Band  aus  Himmerod  stammt. 
Die  Blätter  sind  vielfach  ausgebessert  «=  Görres  68  — 
Coblenz  40. 

Isidorus  Hispalensis,  Quaestiones   in 
Vetus  Testamentum. 

Bl.  2'"  Tnoipit  prologus  ysidori  episcopi.  in 
ueteri  testaniento  |  (rot). 

Anf.  Hystoria  sacrg  legü  iioii  sine  aliqua  pre- 
nuntiati\one  futurorum  gesta  .  .  . 

=  Migne  LXXXUI,  207—424. 

Seid.  Bl.  132"^  .  .  .  cid  honor  et  glmia  \  regnum 
et  poteHas  cum  paire  et  spiritn  sancto  in  secula  secu- 
lorum.  Amen.  \  —  Explicit  intei'pretatio  ysidori  hys- 
palenxis  episcopl  super  |  r\iiis  testamfntum  feliciter 
amen.  11 


Görres  69  =  Lat  Oct.  228 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  49  Bll.  (20  x  14,2).    K/X.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  weißem  Ziegenleder  bezogen 
mit  2  Pergamentbinden.  49  Blätter  heutiger  Zählung 
in  6  Lagen  zu  je  8  Blättern,  dazu  vom  ein  Vorsatzblatt, 
römische  Zahlenmittelkustoden  nur  III,  V,  VI.  Der 
ganze  Band  von  einer  Hand,  zierliche  karolingische  Mi- 
nuskel auf  blindem  Linienschema,  27  Zeilen,  Schriftfeld 
17x10,5  cm.  Uberschrifteu  und  der  Bibeltext  rot.  Bl.  2' 
zum  Teil  von  späterer  Hand  nachgezogen.  Bl.  1  ist  später 
angeklebt.  Besitzvermerk :  Bl.  l'  B  10  Codex  monasterij 
sancti  maximini  prope  trenenm    |  (15.  .Jh.),  darunter  von 


anderer  Hand  des  15.  Jh.:  Uonlinet  haymonem  super 
cantica  cantkorum.  Item  \  leronimum  super  danielem 
prophetam.  Der  Rest  von  Bl.  1  unbeschrieben.  Außerdem 
finden  sich  Besitzvermerke:  Bl.  48',  der  eine  13.,  der  andere 
14.  Jh. :  Codex  sanctj  Maximinj  si  quis  abstiderit  \  excom- 
municatus  sit  ab  omnibus  sanctis  Amen,  j,  Bl.  2'  von  der 
Hand  des  Petreius:  Ex  libris  Imperialis  Monasterij  s. 
Maximhy".- ~~  \  Auf  dem  Deckel  noch  schwach  erkennbar 
die  Zahl  10.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  die 
Handschrift  als  (nr.  99):  Item  [Haimo]  in  cantica 
canticorum  verzeichnet,  in  B  als  (nr.  133):  Item 
exposicio  Hanonis  [!]  in  cantica  canticorum  in 
uno  volumine  =  Grörres  69  —  Coblenz  68. 

Auf  Bl.  48'  ist  von  einer  Hand  des  10.  Jh.  der  Anfang 
des  bekannten  Hymnus  des  Venantius  Fortunatus 
mit  Neumen  eingetragen. 

0  redemptor  sume  Carmen  temet  conci\nentium 
Audi  iudex  morttios  una  spes  mortidium  audi  \  preces 

proferentiwm. 
=  Chevalier,  Rep.  hymnol.  13616.  Darunter  in  roter 
Unciale  neumiert  Doniine  mi  rex  da  mihi  in.  \  Auf  Bl.  49' 
Skizze  eines  Kopfes,  Federzeichnung  (wohl  10.  Jh.),  ur- 
sprünglich nur  Augen,  Nase  und  Mund,  die  äußere  Kontur 
ist  später  mit  Bleistift  gezogen.  Bl.  49'  standen  zwei 
Verse,  die  abradiert  sind. 

Haimo,  Suj^er  Cantica  Canticorum. 

Bl.  2^  Incij)it  Tractatus  Haimonis  In  Can- 
ticis  Canticorvm.  \  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Osculetur  Me  Osculo  Ovis  Sid  (rot,  Un- 
ciale) I  Salmnon  Inspiratus  diuino  spiritn  composuit 
hmc  libel\lum  .  .  . 

=  Migne  CXU,  29.5—358.  Die  Handschrift 
hat  keine  Kapiteleinteilung.  Gerade  diese  Hand- 
schrift bestätigt  durch  ihr  Alter  die  Unrichtigkeit 
von  Roses  Haimotheorie,  vgl.  zu  cod.  lat.  qu.  (uQ 
(Görres  45). 

Schi.  Bl.  48''  .  .  .  xpi  honus  odor  sumus.  In 
omni  loco;  |  —  Explicit  tractatus  In  caniicis  canti- 
corum. II  (rot). 


Görres  70  =  Lat.  Oct.  229 

(Himmerod) 
Perg.  146  Bll.  (19,8  x  13).    XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  .Ih.),  2  Metall- 
schUeßen.  146  Blätter  heutiger  Zählung.  15  Lagen  zu 
je  10  Blättern,  doch  fehlen  die  4  letzten,  anscheinend 
unbeschriebenen  Blätter.  Der  Band  ist  sorgfältig  von 
einer  Hand  geschrieben,  zweispaltig,  vollständiges  Tiuten- 
hniensystem,  40  Zeilen,  Schriftfeld  15,5x8,3,  Spaltenbreite 
3,7.  Rote  Überschriften,  einfache  rote  und  blaue  Ini- 
tialen,   ürößere  verzierte  Initiale  nur  Bl.  1™  E  (rot  und 

9* 


68 


GröiTeshandschiiften 


blau  mit  Ranken).  Besitz  vermerk  Bl.  146"'  (14.  Jh.) 
völlig  ausgekratzt,  nur  mit  Mühe  ist  noch  erkennbar: 
Liber  sancte  marie  in  hyni\menrode  Ordinis  Cisterciensis  ] 
treuerensis  diocesis.  \  Auf  Bl.  1'  unten  die  alte  Signatur 
.  D  ix.  =  Görres  70  —  Coblenz  70. 

Conradus  deSaxonia,  Sermones  desanctis. 

Bl.  V-  I>e  S.   Andrea  Sermo  |  (rot). 

Auf.  Extendam  \  paimas  \  meas  ad  dominum  | 
Exo  IX.  Hoc  uer\hum  moyd  benedictus  aiidre\ai 
apostolus  bene  potuit  dicere  .  .  . 

Übel"  den  Verfasser,  der  in  der  Handschrift 
nicht  genannt  wird,  vgl.  Wadding,  Scriptores 
ord.  Minorum  ed.  nova  (1!106)  p.  65,  Sbaralaea, 
Suppl.  p.  200.  Nach  Sbaralaea  sind  die  Ser- 
mones 1501  in  Paris  gedruckt;  Handschriften 
kommen  häufig  vor,  z.  B.  clm.  l()02ß,  Wien 
cod.  1373,  Amploniana  oct.  50  u.  a. 

Schi.  Bl.  140''''  Ad  clerum  .  .  .  iudicahü  eain. 
Mensu\ra.  non  pene  respondet  |  meuswe  cnlp\e.  ecce 
<juan\ta  mala,  temporalüer.  eter\nalitei:  spirituaUter. 
pati  diffltii  sunt  qui  fratrem  xaiim  |  xpm  uendiderunt 
Merilo  |  e)'yo  hec  patimur.  et  cetera.  |  —  Fiidlo  lihro 
sit  laus  et  \  glmia  xpo.  Amen  || 


Görres  71  -  Lat  Fol.  752 

(Himmerod) 
Perg.  171  BU.  (32,5x21).    XII.  Jh.2. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  .Tli.), 
Metallecken-  und  -schließen.  171  Blätter  heutiger  Zählung 
in  ursprünglich  23  Lagen  und  zwar  I — XIV,  XVI — XXIII 
zu  je  8,  XV  zu  4  Blättern,  nun  fehlen  aber  heute:  das 
erste  Blatt  der  ersten  Lage,  4  Blätter  von  Lage  III 
(zwischen  Bl.  17  und  18),  femer  4  Blätter  der  vorletzten 
Lage  (je  2  zvpischen  Bl.  159  und  160  und  zwischen  Bl. 
163  und  164),  außerdem  ist  am  Schluß  wahrscheinlich 
eine  ganze  Lage  verloren  gegangen.  Das  erste  Blatt 
ist  von  einer  Hand  des  16.  Jh.  auf  Papier  ergänzt  und 
dazu  ein  Papiervorsatzblatt  mit  der  Inhaltsangabe  des 
Bandes  hinzugefügt.  Der  Band  ist  bis  Bl.  159'  von  einer 
Hand  geschrieben,  zweispaltig  mit  Ausnahme  von  Bl. 
62' — 83',  die  Langzeilen  haben  schöne  gleichmäßige 
Schrift  aus  dem  Ende  des  12.  Jh.,  auf  vollständigem 
Bleistiftlinienschema,  36  Zeilen,  Schriftfeld  25,5x15,5, 
Spaltenbreite  7.  Rote  tiberschriften,  z.  T.  am  Rande, 
rote  und  grüne  mit  einfachen  Ranken  verzierte  Initialen. 
Eine  zweite  Hand  schrieb  Bl.  160'— 163'"'  mit  45  Zeilen, 
Schriftfeld  27,5  X  16,5,  Spaltenbreite  8,  eine  dritte  Hand 
schrieb  Bl.  163''' — 163''',  hier  sind  die  Initialen  nicht  aus- 
gefüllt, 45  Zeilen,  und  eine  vierte  schrieb  Bl.  164 — 171, 
ebenfalls  45  Zeilen,  rote  mit  schwarzen  Ranken  verzierte 
Initialen.     Auf  Bl.  23'  ist  eine  gi'oße  Initiale  R  mit  Tier- 


ornanient,  auf  Bl.  47'  am  Rande  eine  Bleistiftzeichnung: 
karrikierter  Kopf.  Besitzeinträge  finden  sich  von  zwei 
verschiedenen  Händen  des  14.  Jh.  auf  Bl.  100'  und  109': 
Liher  monachorum  S.  marie  in  hymmerode  Treuerensis 
diocesis  Cisterciensis  ordinis  I.  Die  Handschrift  wird 
erwähnt  von  Waitz  im  Archiv  VIII  S.  617  n.  86  = 
öön'es  71   —  Coblenz  86. 

S.  Bernardus,  Tractatus  varii. 

1)  0.  U.  Bernardus,  De  laudibus  virginis 
matris. 

Der  fehlende  Anfang  ist,  wie  oben  gesagt,  im 
10.  Jh.  handschriftlich  auf  einem  Papierblatt  er- 
gänzt. Die  alte  Handschrift  beginnt  Bl.  l''* 
.  .  .  [ fuisse] miis  |  et  siciit  gomoii-a  diniles  e.ise\nius. 
Flonüt  avtem  hoc  scmen  in  mi\rabilihns  qne  ostensa 
sunt  in  exän  .  .  .   (in  homilia  I,  Abschnitt   '.\)  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIII,  55—88. 

Schi.  Bl.  14^''  . . .  opuscidum  deiiotissime  destinanj. 

2)  Bl.  14^'^  Epistola  \  B.  ahhatisad  W.  abba- 
ten!  de  seqnenti  |  opusculo.  |  (rot). 

Auf.  Jhiiiino  \V.  abbati  sancti  theoderlcj  j  frater 
U 

Bl.  15™  Incipit  I  opuscidum  B.  abbatis  de 
lihero  arbitrio.  |  (rot). 

Anf.  Loquente  me  coram  aliquando  et  dei  \  in 
ine  graciam  commendante  .  .  . 

=  Migne  C'LXXXII,  1001—1030. 

Sclü.     Bl.  23™  .  .  .  quos   iustos   imienit   hos    et 
iiiagnijicanit.  —  Explicit  optisculiim  beati  Bernnrdi 
abbatis  de  libero  arbitrio.  \ 

3)  Bernardus,  De  XII  gradibus  humi- 
litatis. 

BL  23™  Retractatio  seqiientis  operis  \  (rot). 

Anf.     In  hoc  opu~?eido  cum  illud  de  niangeUo  .  .  . 

Bl.  23™  Tabula  der  12  gradus  humilitatis 
darunter:  Tncipit  tractatus  beati  B.  abbatis 
de  .xii.  I  gradibus  humilitatis.  |  (rot). 

Anf.  Rogasti  me  frater  Gode/ride  quatinus  ea  ] 
qu^  de  gradibus  humilitatis  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  941—972. 

Schi.  Bl.  37*^^  .  .  .  tu  in  tuo  cm\le  quam  in 
nosiro  CO  dice  le.ges.  —  ExpUcit  tractatus  beati  li. 
abbatis  I  de  .  .vü.  gradibus  huiiii/itatis.  (rot),  an- 
schließend: 

4)  Bl.  37^"  Item  epistola  \  eiusdem  ad  quan- 
daui  saiiciimonialeiii.  |  (rot). 


Görreshandschriften 


69 


Auf.     Jlclalii/ii  eit  mihi  te  quasi  asperioris  ui'te      ut  a\bund(udins  habeniiis.  ihc.  xpc  dominus  noster. 


desiderio  tuum  monastcrium  .  .  . 

=  Migne  CLXXXU,  261—262. 

Seid.  Bl.  38''''  .  .  .  pr6\uoces  detrahenlium 
linguas.  ^ 

5)  Bl.  38^^  Jncipil  libcr  beati  Bernavdi 
abbatis  \  de  diligendo  deo  \  (rot). 

Auf.  Uiro  iUuslri  domino  Aimerico  ^cclesie\ 
romane  diacono.  cardinali ,  et  cancellario  . . .  Orationes 
a  me  et  non  questiones  \  •  .  ■ 

=  Migne  CLXXXIl,  973—1000. 


qid  est  benedictus  deus  in  secula  amen,  (durch- 
gestrichen). 

9)  Bl.  62''''  P refacio  \  epistole  beati  B.  ad 
fraires  de  moiite  dei.  |  (rot). 

Anf.  Dominis  et  fratibus  B.  piriori  et  h.  (Lücke)  1 
W.  sabbatmn  delicatum.  Pene  impu\denter  et  plus 
quam  decebat  os  meiim  \  ■  ■  ■ 

Bl.  62'''^  ExpUcit  prcfacio.  \  Incipit  epistola.\ 
(rot). 

Bl.  62"  Fratribus  de  monte  dei.  Orientale  luvten  et 


Schi.     Bl.  •19'"''  .  .  .   nullus  pvofeclo   esse  poterit  anliquiim  illuin   in  religione  .  .  . 
näserationis    ajfectus.    —    Explicit    Über    de    dili-  =  Äligne  CLXXXIV,  307 — 354.    Die  Hand- 

gendo  deo.  schrift  hat  nur  Buch  I  und  II,   ohne  Trennung. 

6)    Bl.   49''"    Incipit   prologus    libri    beati  Am  Eande  rot  kurze  Inhaltsangaben. 
B.  I  abbatis  de  laude  noue  militie.  \  (rot).  Schi.     Bl.  82^   .  .  .  celare  in   cella  sua.  et   re- 

Anf.    Hiigvni  militi  x  et  magistro  milicie  |  aipi  .  .  .  condei-e   in   conscientia.    tU   hunc  quasi  titulmu  et   in 

Semel  et  secundo  et  tercio  |  .  .  .  (Bl.  49''^)  Explicit  fron\te  conscientie   et  in  fronte  celle  semper  habeat. 

prologus  \    —    Incipit   liber   ad    milites   temjili  secretum  nieiim  mihi,  secretum  memn  michi.  | 


de  laude  noue  militie.  \  (rot). 

^ouum  militie  genus  oHum  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIl,  921—940. 

Schi.  Bl.  57''''  .  .  .  ^lestras  ad  pvelium  et  digitos 
uestros  \  ad  bellum.  —  Explicit  libcr  beati  B.  de 
laiidibus  |  noue  milicie.  (rot). 

7)  Bl.  57'^''  Secundum  Mut  he  um  (rot). 

Tn  illo  tempore.  Dixit  iAc  discipulis  sids  |  para- 
bolam  hanc.  Simile  est  rcgnum  ccjorum  \  decem  uir- 
ginibus  .  .  . 

Omclia  beati  Bcriiardi  Abbatis.  |  (rot). 

Anf.  Sponsus  xpc  est  ad  cuius  uocem  |  ipd  andcus 
est  slat  et  audil^  .  .  . 

=  IVIigne  CLXXXIV,   1043—1050. 

Schi.  Bl.  60"^"  .  .  .  Vigilate  itaque.  quia  |  ties- 
citis  diem  neque  horam. 

8)  Bl.  60'"»    Omelia  \  beati    Bernardi   (rot). 
Anf.     In   Ulis.     Dixit  symon  |   petnis    ad   ihn. 

Ecce  nos  relinquimus  .  .  .  Sollempne  uerbiim.  magna 
promissio.  ojnis  |  sanclum.  dignum  benedictione.  relin- 
quere  omnia.  \  et  sequi  xpni.  Hec  sunt  enim  de  qui- 
bus.  psallit  ^cclesia;  \  •  .  . 

nicht  bei  Migne,  bricht  ab  Bl.  61^"  ...  super 
hec  o)nnia  dulcius  atque  iocundius\\\  wahrscheinlich 
ist  nun  hier  eine  ganze  Lage  ausgefallen,  es  folgt 
der  Schluß  irgend  einer  Homilie  Bl.  ei"""  .  .  .  et 


10)  Bl.  82"  Incipit  tractatus  beati  Bernardi 
de   nite   ordine   et  morum   institutione.  |  (rot). 

Anf.  Hortatur  quidem  timidam  inentis  niee 
imperitiam  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIV,  561—584,  am  Eande 
von  späterer  Hand  Kapitelzahlen. 

Schi.  Bl.  93''^  .  .  .  in  toto  corde  tuo^  et  ßebilis  \ 
sujiplexque  tu  ora  hoc  modo.  \  —  Explicit  tractatus 
beati  Bernardi  j  abbatis  de  ordine  uiie  et  morum  j 
institutione.;  unmittelbar  anschließend: 

11)  Bl.  93"''  Incipit  sermo  eius\dem  in 
assu  mptio  ne  bealissime  \  uirginis  Marie.] 
(rot). 

Anf.  Bl.  yi"""  SigniDn  magnum  apparuit  in\ 
c^lo.  midier  amicta  sole.  et  |  luna  sub  pedibus  .  .  . 
Vehementer  quidem,  nobis  . . . 

=  Migne  CLXXXIII,  429—438. 

Schi.  98""  .  .  .  et  preparata  altissimo  filio  |  qui 
est  super  onmia  deus  benedictus  in  secula.   Amen. 

12)  Bl.  98""  Item  Sermo.  |  (rot). 

Anf.  Uirgo  hodie  gloriosa  celos  [  ascendens  super- 
noi'um  gaudia  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIII,  415—417. 

Schi.  Bl.  99""  .  .  .  et  \  gloriam  ßlij  eins  domini 
nostri  qui  est  super  omnia  \  deus  benedictus  in  secula. 

13)  Bl.  98"»  Sermo  alius  (rot). 


70 


Görreshandschrifteii 


Anf.  Tntrauit  ihc  in  quoddam  castellimi.  Opor-\ 
tune  satis  hoc  mihi  loco  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIII,  417—421. 

Sclil.  Bl.  101^''  .  .  .  pre  partidpibus  suis  xpc\ 
i%c  ßlius  eins  dominus  noster. 

14)  BI.  lOl^b  Item  Sermo.  \  (rot). 

Anf.      Intranit    ilic    in    (pioddam    castcllum  .  .  . 
Quid  est  friiires  qiiod  j  e  dnabus  sororibas  .  .  . 
=  Migne  CLXXXIII,  421—425. 
Schi.  Bl.  103^*...  et  nos  ma\neaimis  hir  die festo. 

15)  Bl.  103^''  o.  Ü.,  am  Bande  von  einer  Hand 
des  15.  Jh.  Sermo  4. 

Anf.  Tempus  loquendi  est  omni  carni  cum  j 
assumitiir  incarnati  .  .  . 

=  Migne  CLXXXni,  425—430. 

Schi.  Bl.  105^'*'  .  .  .  gracie  sue  munera  largiatur  \ 
ihc   xpc  ß/ius    tuus   dominus    noHer  qni  est  super 
omnia  benedictus  in  seciUa. 

16)  Bl.  lOS^t^  Item  sermo.  |  (rot). 

Anf.  Tntrauit  i%c  in  quoddam  castellum.  Quod 
dominus  ac  saluator  noster  sem,el  et  in  uno  \  •  •  • 

=  Migne  CLXXXIV,   1001—1010. 

Sohl.  Bl.  109"'''  .  .  .  et  ab  alijs  se  diligi  sine 
dubio  credat. 

17)  Bl.  lOy''  Sermo  beati  Ber  nardi  de 
sancto  Andrea  apostolo.  \  (rot). 

Anf.  Beati  andres  apostoli  soUemjmitas  ho\die 
celebratw.  quam  si  pla  sollici\tudine  .  .  . 

=  Migne  CLXXXIII,  509—514. 

Schi.  Bl.  HP''  .  .  .  nomine  tuli\mus  consum- 
mari.  qui  est  super  \  omnia  deus  benedictus  in  secida.  \' 

18)  BL  112''*  Incipit  liber  apologeticus 
bea\ti  Bernardi  abbatis  clare\uallensis  ad 
abbatem  cluniacensem.  |  (rot). 

Anf.  TJenerabili  patri.  W.  frater  B.  |  fratrum 
qui  in  claraualle  \  sunt  inutilis  seruv^^  \  salutem  in 
domino.   Vsque  modo  si  qua  me  j  scriptitare  iussütis . . . 

=  Migne  CLXXXII,  898—918  ohne  die 
praefatio. 

Schi.  Bl.  120^''  .  .  .  a  nobis  semper  |  fiat  om- 
nino  precor  et  supplico.    Valete.  \ 

19)  Bl.  120^''  Abbas  quidam  de  ordine 
cisterciensi  |  relicto  loco  et  ordine  suo  cum 
qnibnsdam  \  fratrilius  mare  transijt.  qtio 
moitiio.  fratres  |  redierunt.    et    seorsiim    ha- 


bitabant.  \  auctore  quodam  monacho  adam 
nomine.  1  Ulis  scribit  haue  epistolain  bealus 
Bernardus  |  (rot). 

Anf.  Si  maueri's  in  caritaie  quam  in  te  olim  ] 
aut   )iouimus.  aut  putauimus  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  93-105,  epistola  VH. 

Schi.  Bl.  126^"  .  .  .  qui  redieriiit  niucnt.  qui 
renuet'int  \  morientur. 

20)  Bl.  126™  liiripii  libev  primu.i  li. 
abbatis  |  De  conslderutione  ad  engenium 
papam.  \  (rot). 

Anf.  Suliil  animum  dirtare  aliquid  qnod  te  j 
papa  beaiisdme  eugeni  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  727—808.  Keine 
Kapitelteilung,  es  beginnen:  Buch  U  Bl.  131™, 
III  Bl.  137™,  IV  Bl.  143"^'',  V  Bl.  149'■^ 

Schi.  Bl.  157"'''  .  .  .  Proinde  is  sit  \  ßids  libri^ 
sed  non  finis  qiurendi.  —  Explicit  |  liber  beati 
Bernardi  abbatis  de  consideratione  \  ad  eugenimn 
papam  (rot),  unmittelbar  anschließend: 

21)  Bl.  157"^^  Item  epistola  beati  Ber\nardi 
.■\d  sophiam  uirginem;  |  (rot). 

Anf.  Bernardus  abbas  de  claraualle  \  sop/de 
uirgini^  uirgiintatis  |  seruare  titulum  appreliendere 
fructum.  I  fallax  gloria  et  uaua  est  pulchrlludo.  |  . .  . 

=  Migne  CLXXXII,  256—259,  epistola 
CXIU. 

Schi.     Bl.  löS^'**  .  .  .  etiam  qui  corpus  \  occidunt. 

22)  Bl.  158^''  Item  epistola  ad  enndeni.  \  (rot). 
Anf.    Magnum  mihi  est  gandiunii^  quod  ie  ad  j 

uerum  et  perfectum  gaudium  uelle  ten\dere  compeii . . . 

=  Migne  CLXXXII,  259—261,  epistola 
CXIV. 

Schi.  Bl.  159'''*  .  .  .  fiantmas  contingat  incidere 
ge\hennales.  | 

23)  BL    159™    Item    epistola    ad    Er'.men- 

garden  quondam  comi\tissam  Britannie. ;[ 

(rot). 

Anf.  Dilecte  in  xpo  fdie  sue  Ermengar\di 
quondam  eximie  comitisse.  \  nunc  liumili  xpi  ancillei' 
B.  ab\bas  clareuallis.  pium  sancte  dilecti\onis  affectum. 
Vtiiiam  sicut  car\ia>n   nunc  presentnm'  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  262-2C)3,  epistola CXVI. 

Schi.  Bl.  159^''  .  .  .  maiora  ndssunmi  \  si  deus 
aninierit. 


Görreshandschriften 


71 


24)  Bl.  159^^    .\d  eatidem.  \  (rot). 

Auf.    Recepi  delicias  cordis  iiieii^  pacem  |  tid . . . 

=  Migne  CLXXXU,  2(;3,  epistola  CXVU; 
die  Initiale  B  ist  an  ein  großes  bereits  vor- 
handenes A  gesetzt  worden,  das  folgende  c  in  e 
korrigiert,  so  daß  ursprünglich  Accejn  dastand. 

Sohl.  Bl.  159^''  .  .  .  giiudi'nin  proxiiae  pleneque 
fulnmin.   —   Explicit  epilüola  ij".  |  (rot). 

25)  B1.260  0.  Ü.  Epistola  b.  Bernardi  ad 
Robertum  nepotem  siuun.  (Voraufgeht  die 
Erzählung  von  dem  Regenwunder,  das  bei  der 
Abfassung  dieses  Briefes  stattfand.) 

Anf.  Bl.  IGO™  Frater  lioberliis  saiicti  uiri 
Bernardi  inonaclius.  et  secundum  carnein  piophiquus. 
in  I  adolescL'iilia  sua  quonmdani  j^ersuasioiie  deccjiiusi^^ 
cluniacum  sese  coiUulerat.  Venerabilis  aulerii  pater 
podca  quam  aliquamdin  .  .  . 

Epistola  sancti  Bernardi  abbatis  \  quam 
tnisit  ad  Robertum  nepotem  suum.  qui  de  \ 
ordine  cysterciensi  transierat  ad  clunia- 
oensein.  \  (rot). 

Anf.  Satis  et  plus  quam  satis  sustiniii  dilec- 
tissi.me  fili  Roberte  .  ,  . 

=  Migne  CLXXXU,  (57—79,  epistola  I. 
Vacandard,  Vie  de  St.  Bernard  I^  (Paris  1895), 
S.  9'!,  setzt  den  Brief  nicht  später  als  1120,  vgl. 
auch  Peter  Rassow,  Die  Kanzlei  Bernhards  von 
Clairvaux,  Diss.  Berlin   191)3,  S.  5. 

Schi.  Bl.  KVi™  .  .  .  si  mdlam  ex  eis  in  te 
reppererit  \  cmendationem.  Cui  honor  et  gloria  in 
aeeu\la  seculonim.   Amen. 

26)  Bl.  162'*  Serino  beati  Bernardi  in 
festo  sancti\  Malacliie  hyberniensis  episcopi.\ 
(rot). 

Anf.  Bl.  162''''  Liquet  dilectissimi  quod  dum 
in  corpore  tenemnr  pere<jrinamur  a  domino^  .  .  . 

=  Migne  CLXXXHI,  486—490. 

Schi.  Bl.  163''^  .  .  .  intus  \  suaidter  ardes. 
prestante  domino  nostro  ihr  .rpo.  \  qui  -iduit  et  regnat 
deus.  per  omnia  secula  seculortim.  Amen.  | 

27)  Bl.  163'-b  0.  Ü.  [von  anderer  Hand]: 
Quatuor  gemitus  turturis. 

[l]%u  suauissime.  sola  uera  et  mmiersa  suaiiitas. 
0   sole    desiderabilis.   super    annim    et   lapidem  .  .  . 


gaudij  pro  nurore .  .  .  und  nun  folgt  von  anderer 
Hand : 

Bl.  164''*  Quatuor  gemitus   turturis.  \  (rot). 

Anf.  Ihesu  Svauissime  sola  uera  et  unitiersa 
sua\uitas.  o  sole  desiderabilis  .  .  , 

Derselbe  Traktat  in  cod.  lat.  745  Bl.  181,  der 
SchhüJ  felüt,  es  bricht  ab  Bl.  17 1^^  in  ijg  ^»jVj. 
one  .  .  .  sed  etiam  inferos  pene,   || 


bricht    unvollständig    ab    Bl.    163^*" 


P 


xllium 


Görres  72  =  Lat.  Fol.  753 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  237  Bll.  (32x21,5).  XV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Lederpressung,  eingepreßt:  Anno  \ 
1749,  MetallschHeßen,  237  Blätter  heutiger  Zählung  und 
zwar  1—26,  26»,  27—236,  zwischen  Bl.  37  und  38  ist  ein 
halbes  Blatt  eingeheftet  (37").  19  Lagen  zu  je  12  Blättern, 
Lage  XX  hat  10 — 2  Blatt.  Bl.  1  ist  angeklebt.  Die  ersten 
Blätter  jeder  Lage  haben  am  rechten  unteren  Rand  Buch- 
staben- und  Zahlenzählung.  Am  Schluß  der  Lagen  Rekla- 
manten. Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  sehr  sorg- 
fältig geschrieben.  Rote  und  blaue  Initialen  und  Para- 
graphenzeiohen,  große  mit  Ranken  verzierte  Initialen  bei 
Beginn  jeder  Dictio,  rote  Überschriften,  Bleistiftlinien- 
schema, 33—36  Zeilen,  Schriftfeld  18,6  x  12,4  cm.  Am 
unteren  sehr  breiten  Rand  meist  die  dazu  gehörigen,  sehr 
sorgfältigen  Zeichnungen,  viele  Interlinear-  und  Rand- 
glossen. Am  oberen  Rande  der  Blätter  Angabe  der 
Dictiones  durch  schwarze  Zahlen.  Bl.  1'  steht  ZI  [  Codex 
m07iastery  sancti  Maxiniini  prope  Treberim  siti  |  (15.  Jh.), 
darunter  von  anderer  Hand  Continet  Almagesti  Ptolomei 
quem  I  Magister  Gerardus  Cremonensis  de  arabico  in  kitinum 
transtuUt  |  (15.  Jh.),  daneben  von  der  Hand  des  Petreius 
N  147,  derselbe  schrieb  an  den  unteren  Rand  von  Bl.  2': 
Ex  libris  Imperialis  Monasterij  S.  Maximini  :■  ~  [,  auf 
diesem  Blatte  oben:  Codex  venerabilis  monasterij  \  diui 
praesulis  Maximini  prope  vrbem  Treberorum  siti  ] 
(16.  Jh.).  Auf  dem  Deckel  mit  Tinte  die  Zahl  <J  = 
Görres  72  —  Coblenz  66. 

Claudius  Ptolomaeus,  Almagestum. 

Anf.  Bl.  2''  o.  U.  Quidam  princeps  nondne 
albuguase  in  libro  |  suo  quem  scienciarum  electionem 
et  uerbomm  nounnauit  p\dchri\tudinem  dixit  .  .  . 
(Prolog). 

Bl.  2^  Incip>it  über  Almagesti  ptholomei.  | 
(rot). 

Anf.  Liber  iste  precepto  maimonis  regis  Arabutn. 
qui  regnatdt  in  \  baidach  abalahazez  ßlio  losephi 
filij    macre    arismetici.    et    ser\gio  /ilio  elbe   xano   in 


72 


Grörreshandschrii'tfn 


anno  .212°.  secte  sarracenorum  translalus  est.  Qm\ 
qtiidein  über  est  inagnus  dictus  almmjesti,  quem 
ptolomeis  [!]  pheludenns  de  \  sciencia  stellaruni  et  mo- 
luuiu  qui  sunt  in  celo  conscv'qmt.  (T  In  hoc  eciam 
Ubvo  sunt  .13.  dicti\ones  in  rnaquaque  quaruiii  Iniius 
seiende  capitula  continentw;  que  in  uno  cuiusque 
earuin  \  dicam., 

folgt  das  Kapitelverzeichnis  der  ersten  dictio. 

Bl.  3"'  Capitulurn  /"'  de  excellencia  hnius 
artis  et  \  fine  eius  utilitatis  j  (rot). 

Anf.    Sonum  quideni  fecerunt  in  eo  quod  iddeo  . . . 

Die  Tabellen  sehr  sauber  mit  roten  und 
schwarzen  Zahlen.  Die  Übersetzung  weicht  etwas 
von  der  1.515  durch  Petrus  Lichtenstein  in  Cöln 
gedruckten  Ausgabe  ab.  Es  beginnen:  Dictio  II 
Bl.  17^  III  Bl.  ST',  IV  Bl.  51S  V  Bl.  ()9'-,  VI 
Bl.  90'-,  VII  Bl.  IIP,  VIII  Bl.  ISO--,  IX  Bl.  147^ 
X  Bl.  170'-,  XI  Bl.  183^  XU  Bl.  202^  Xin 
Bl.  218\ 

Schi.  Bl.  23(5^  .  .  .  per  ipsaiii  j>rolonguiioneni 
et  abhreidationein  iam  sequitur  et  honestuin  est  ut 
ponanms  \  hoc  finem  libri.  —  Explicit.  \  (rot) 

(T  Expleta  est  dictio  .13.  lihri  ptholomei.  et  comp/elur 
Abnagesti  de  dmciplina\libus  quem  magister  genirdus 
Cretnonensis  trmistulit  ex  urabico  in  |  latinum.  Summa 
omnium  conclusionum.  217.  ||  (rot) 

Über  den  Übersetzer  Gerardus  Cremonensis 
(1114 — 1187)  vgl.  Arisius,  Creniona  litterata, 
Parma  1702,  l,  269  ff.  und  Baldassare  Boncom- 
pagni,  Della  vita  e  deUe  opere  di  Gherardo 
Cremonense . . .  Rom  1851,  über  die  Handschi-iften 
des  Almagest  s.  S.  16  ff.,  wo  die  unsere  natürbch 
nicht  genannt  ist. 


Görres  73  =  Lat.  Oct.  230 

Perg.  210  Bll.  (7,6  x  6,2).    XV.  Jh. 

Gleichzeitiger  Ledereinband,  auf  dem  Vorderdeckel 
gepreßter  Rand,  stark  abgenutzt;  zwei  Lederschnüre. 
210  Blätter  heutiger  Zählung.  Die  Lagen  bestanden  wohl 
ureprünglich  mit  wenigen  Ausnahmen  aus  .je  8  Blättern, 
heute  sind  eine  ganze  Reihe  von  Blättern  verloren,  andere 
sind  zusammengeklebt,  so  daß  die  genaue  Form  der  Lagen 
sich  nicht  mit  Bestimmtheit  feststellen  läßt,  wir  sehen  jetzt 
folgendes  Verhältnis:  18  +  1  Vorsatzblatt,  II  8,  III  8—6, 
IV— VIII  je  8,  IX  8  +  1,   X  8,  XI  8—1,  XII— XV  zu 


je  8,  XVI  8-1,  XVII  10  +  1,  XVIII,  XIX  je  8,  XX  6, 
XXI  8  +  2,  XXII  8—1,  XXIIl— XXVI  zu  je  8,  XXVII 
8 — 1.  Die  Handschrift  ist  fabrikmäßig  hergestellt,  an- 
scheinend von  mehreren  Händen,  sicher  von  anderer 
Hand  ist  Bl.  17'  Zeile  3  v.  u.  bis  19'  und  140'  Zeile  3 
V.  u.  bis  141',  die  vermutlich  erst  im  16.  Jh.  beschrieben 
sind.  Zwischen  Bl.  140  und  141  fehlt  anscheinend  eine 
ganze  Lage.  Die  Seiten  haben  vollständig  Tintenlinien- 
schemata,  14  Zeilen,  Schriftfeld  5,5x3,5  cm.  Rote  und 
blaue  Initialen,  rote  Strichelung.  An  den  Abschnitten 
größere,  farbige,  verzierte  Initialen,  die  sehr  roh  aus- 
geführt sind,  an  einigen  Stellen  sind  sie  ausgeschnitten. 
Am  oberen  Rand  ist  die  Schrift  vielfach  durch  Be- 
schneiden beschädigt.  Der  Band  ist  in  jüngster  Zeit  aus- 
gebessert worden.  Auf  Bl.  1'  steht  Jesus  Marie  Bemardus 
Inseruit  lljjjlljlj  (Rasur)  '  1665.  Dieselbe  Hand  hat  an 
einigen  Stellen  kurze  Notizen  an  den  Rand  geschrieben. 
Bl.  210'  ist  wohl  ein  Besitzvermerk,  durch  Chemikalien 
völlig  getilgt,  die  Herkunft  ist  ungewiß  =  Görres  73 
(im  Coblenzer  Verzeichnis  fehlt  diese  Handschrift). 

Orationes  per  totum  annum. 

Auf.  Bl.  2''  lienedica\tur  horu  |  qua  deus  j  honio 
na\tus  est  et  \  illa  uirgo  |  ex  qua  natus  est  .  .  . 

Schi.  Bl.  210^  .  .  .  ex  hidus  incolatu  secidi 
fac  nos  ad  te  \  transire.  (T  Sic  hora  \  xxx.  Salue 
regina.   1 1 


Görres  74  =  Lat.  Fol.  754 

(Löwenbrück-Himmerod) 
Perg.  229  Bll.  (32,5x22,7).    XIII.  Jh. 

Holzeinbaud  mit  Lcder  bezogen  (18.  Jh.),  Mctalleckeu 
und  -schließen.  229  Blätter  heutiger  Zählimg  in  29  Lagen 
zu  je  8  Blättern,  doch  sind  von  der  letzten  Lage  3, 
wohl  unbeschrieljene  Blätter  ausgeschnitten.  Römische 
Zahlenmittelkustoden  am  Anfang  jeder  Lage.  Die  Hand- 
schrift ist  zweispaltig  von  zwei  verschiedenen,  aber  gleich- 
zeitigen Händen  geschrieben:  die  erste  Hand  schrieb 
Bl.  1—80'"  mit  31  Zeilen,  die  zweite  Bl.  80'— 229""  mit 
36  Zeilen  auf  vollständigem  Tintenlinienschema,  das 
Schriftfeld  ist  durchschnittlich  26,5  x  17,  Spaltenbreite  8. 
Rote  Überschriften,  rote  und  blaue  mit  Rauken  verzierte 
Initialen.  Bl.  1'"  hat  eine  große  Initiale  S  mit  Miniatur: 
stehender  Mönch  mit  Abtstab  und  Buch  (St.  Bernhard), 
davor  knieend  ein  kleinerer  Mönch,  der  flehend  die  Arme 
zu  ihm  ausstreckt.  Große,  verzierte  Initialen  finden  sich 
Bl.  2"  B,  Bl.  24"  P,  Bl.  25"  U,  Bl.  25"'  E,  Bl.  44'"  I, 
Bl.  56'"  S,  Bl.  73'»  C,  Bl.  80""  H.  An  einigen  wenigen 
Stellen  stehen  Nachträge  von  einer  Hand  des  14./15.  Jh. 
Die  Handschrift  gehörte  ursprünglich  dem  Cistercienser- 
nonnenkloster  Löwenbrück  bei  Trier  und  kam  von 
da  1468  in  den  Besitz  von  Himmerod ;  darüber  unter- 
richtet der  Eintrag  Bl.  81'  am  unteren  Rand:  Isie  Über. 
Et  quedain  pars  In  vitas  patrum.  quondam  spectahant  et 


Görreshandschriften 


73 


pertinebant  ad  moiiasterium  pontis  leo  Anno  vero  dondni. 
MUlesimo.  qimdrinijcntesiniu  sexagesiino  Octaiw.  pro  dc- 
hitis  CoUati  et  dati  monastcriu  |  Claustro  siue  hynimc- 
rode,  vt  patet  Ex  litteris  desuper  confectis  codcm  anno  :-~ 
Bl.  1'  steht  unten  die  alte  Himmeroder  Signatur  .Bx. 
Sonst  finden  sich  keine  Besitzvermerke.  Die  Handschrift 
wird  erwähnt  von  Waitz  im  Archiv  VIII,  S.  616  n.  57 
=  Görres  74  —  Coblenz  57. 

Vita  et  sermones  Bernardi  abbatis 
Clarevallensis. 

1)  Vita  b.  Bernardi. 

Bl.   1'''    Incipit  prologus  doinini  WUhelmi 


abbatis  s.  \  T/ieoderici  1  7h  viAa 


icii  Ber-\ 


nardi  \  clareual\lis  abbatis  |  (rot). 

Auf.  Hcr\ipt\vm\s  (Majuskel,  rot)  |  vitain  send 
tui.  ad  honorem  no\mi}iis  tiu.  proiit  dederis  domine 
de^is.  I    ... 

Bl.  2''''  Explicit  I  pwlorjus.  Incipit  \  über  pri- 
mus  j  in  vita  sancti  \  Bernardi    abbatis.  j  (i-ot). 

Anf.    Jierna\rdus  \  Burgun\die  opido  oriundiis  . . . 

=  Migne  CLXXXV,  225—3(36.  Es  beginnen: 
Buch  II  (Hernaldus)  Bl.  25'-%  Buch  III  (ohne 
praefatio,  Gaufridus)  Bl.  44^^^  Buch  IV  Bl.  5ü^S 
Buch  V  Bl.  73''''.  Kapiteleinteilung  nicht  be- 
zeichnet, nur  bei  Buch  II  wird  der  Verfasser 
Hernaldus  genannt.  Über  den  Verfasser  des  ersten 
Buches  vgl.  Kutter,  Wilhelm  von  St.  Thierry, 
Gießen  1898. 

Schi.  Bl.  80"''  Buch  V  cap.  25  . . .  <piod  est  super 
onine  nomen  |  sicut  et  tu  super  oinnia  deus.  bene- 
dictus  in  secuta  Amen.  —  Explicit  uita  j  beati  bernardi 
darcuallis  abbatis  [j  (rot),  folgt  noch  eine  kurze  Le- 
gende: Transeunte  doinno  clareuallensi  abbate  |  ipsa 
hora  ti'andius  eins  ioliannes  clareuallis  |  monachus 
equitans  cum  rege  fran\corum.  equo  descendit  dominica 
oradone  flexis  \  genibus  dixit.  et  interrogatus  a  rege 
cur  hoc  I  fecisset.  respondit.  abbatis  tnei  aniinain  |  ab 
angelis  in  celum  modo  deferri  widi  et  |  pro  eo  domini- 
cam  oracionem  dixi.  Rex  statim  in  |  clareuallem 
ndsit  et  nuncio  reuerso  ipsam  \  horain  obitus  eius  qua 
nie  orauerat  \  fuisse  inuenit.  | 

2)  BL  80'*  Sermones  b.  Bernardi. 
Sermo  beati  bernardi  de  aduentu  doinini. •.   (rot). 
Jeder   sermo    hat   eine   kiu-ze   Überschrift.     Im 
folgenden   wird    nur    eine   Konkordanz    mit    der 


Ausgabe   der  Sermones   bei  Migne  CLXXXIII 
gegeben: 

Bl.  80'"  =  M.  183,  35. 
Bl.  83^b  =  M.  183,  40. 
Bl.  84™  =  M.  183,  43. 
Bl.  86'-»  =  M.  183,  47. 
Bl.  87'-b  =  M.  183,  50. 
Bl.  88'-»  =  M.  183,  52. 
Bl.  89fb  =  M.  183,  54. 
Bl.  89'-''  =  M.  183,  87. 
Bl.  91'-»  =  M.  183,  90. 
Bl.  92'-*'  =  M.  183,  94. 
Bl.  95^b  =  M.  183,  100. 
Bl.  97™  =  M.  183,  105. 
Bl.  98^b  =  M.  183,  109. 
BL  lOl^b  =  M.  183,  115. 

BL  lOS"-»  =M.  183,  119. 
BL  104"^b  M.  183,  122. 
Bl.  105™  =^  M.  183,  125. 

BL  lOßrt  -  M  183,  127. 

BL  107^»  =  M.  183,  129. 

BL  107^''  =  M.  183,  135. 

BL  108™  =  M.  183,  131. 

BL  109''b  =  M.  183,  137. 

BL  111™  =  M.  183,  141. 

BL  113™  =  M.  183,  147. 

BL  114™  =  M.  183,  149. 

BL  116^  =M.  183,  153. 

BL  116™  =  M.  183,  155. 

BL  117™  =M.  183,  157. 

BL  119™  =  M.  183,  359. 

BL  121fb  =  M.  183,  365. 

BL  122>-»  =-  M.  183,  368. 

BL  122"''  -^  M.  183,  369. 

BL  123'^>'  =  M.  183,  161. 

BL  125rb  =  M.  183,  167. 

BL  126™  =  M.  183,  171. 

BL  127^b  =  M.  183,  173. 

BL  128™  =  M.  183,  176. 

BL  129'»  =  M.  183,  183. 

Bl.  129"b  ^  M.  183,  392. 

BL  132'-»  =  M.  183,  383. 

BL  134™  =  M.  183,  390. 

BL  135™  =  M.  183,  253. 

BL  137'*  -  M.  183,  259. 

10 


74 


Görreshandschriften 


Bl.  138'-»  =  M.  183,  263. 
El.  140va  =  M.  183,  271. 

Bl.  141^"^  Sernto  Beati  Beruardi  de  ge- 
mi\no.  pascha.  | 

Anf,     Geminum  pascha  colimus  |  .  .  . 
Eichardus   de   S.  Victore  =  Migne  CXCVJ, 
10.59—1067. 

Bl.  Idd""^  Incipiunt  sermones  bi'ati  Uer- 
iiardi  \  ahbatis  per  totam  estaiem,  Serino  In 
Reaurreclcione  (rot). 

Anf.  Uiät  leo  de  tribu  \  iuda.  Vüit  plane 
iiialinam  |  .  .  . 

=  M.  183,  273.  In  der  Handschrift  sind 
daraus  zwei  Predigten  gemacht  worden,  von 
denen  die  zweite  Bl.  146'"i'  beginnt:  Viiit  leo  de 
tribu  iiida.  Occisus  est  affiins  ,  .  . 

Bl.  MB'-b  =  M.  18.3,  283. 

Bl.  löO^b  =  M.  183,  288. 

Bl.  152^»  =  M.  183,  291. 

Bl.  1.54'-»  =  M.  183,  296. 

Bl.  ISO--»  =  M.  183,  297. 

Bl.  15.5™  =  M.  183,  299. 

Bl.  156'"  =  M.  183,  301. 

Bl.  157™  =  M.  183,  304. 

Bl.  ISgfb  :^  M.  183,  309. 

Bl.  162^  =  M.  183,  665. 

Bl.  162^b  =  M.  183,  3  IC. 

Bl.  165™  =  M.  183,  323. 

Bl.  166^b  =  M.  183,  326. 

Bl.  löB"»  =  M.  183,  330. 

Bl.  170'-*  =  M.  183,  397. 

Bl.  172'-b  =  M.  183,  403. 

Bl.  nS»-»  ^  M.  183,  405. 

Bl.  174'-^  =  M.  183,  408. 

Bl.  175™  =  M.  183,  412. 

Bl.  176^1'  =  M.  183,  333. 

Bl.  177^^  ^  M.  183,  337. 

Bl.  nS^b  =  M.  183,  341. 

Bl.  180"-»  =  M.  183,  637. 

Bl.  180^b  =  M.  183,  639. 

Bl.  182™  ^  M.  183,  644. 

Bl.  183'-b  ^  M.  183,  645. 

Bl.  184'-''  -=  M.  183,  437. 

Bl.  187^^  =  M.  183,  634. 

Bl.  189>^b  ^  M.  183,  447. 


Bl.  190^"  =  M.  183,  451. 
Bl.  19  pb  =  M.  183,  453.      Anf.    etwas     ab- 
weichend: Festiuitas  sanctorurn  omnium  hodie  cele- 
bratur  .  .  . 

Bl.  195™  =  M.  183,  462. 

Bl.  197™  =  M.  183,  468. 

Bl.  198™  =  M.  183,  471. 

Bl.  200'-b  =  M.  183,  475. 

Bl.  203"^»  =  M.  183,  481. 
Bl.  205''*  Epistola  beati  Ber\iiardi  de  obitu. 
Sancti  Malachie.  \  (rot). 

Anf.    Religiosis  fratribits  qui  in  ]dber\nia  sunt . ,  . 
^i  haberemus  hie  manentein  ciuitatem  .  .  . 
=  Migne  CLXXXII,  579—580. 

Bl.  206'-''  =  M.  183,  344. 

Bl.  206^b  -  M.  183,  346. 

Bl.  207^b  =  M.  183,  349. 

Bl.  208^b  ==  M.  183,  351. 

Bl.  209^'b  =  M.  183,  353. 

Bl.  212^b  =  M.  183,  489. 

Bl.  216^b  =  M.  183,  499. 

Bl.  218'^b  =  M.  183,  501. 

Bl.  219'-''  =  M.  183,  503. 

Bl.  221™  =  M.  183,  517 

Bl.  222^*'  =-  M.  183,  521. 

Bl.  223^b  =  M.  183,  523. 

Bl.  224^b  =  M.  183,  526. 

Bl.  22G™  =  M.  183,  529. 

Bl.  229™  ^  M.  183,  535. 
Bl.  229'^''      Testamentum    \    beati  Bernardi 
(rot). 

Arbiträr  ine  fratres  \  mei  inc  magna  dgiia 
religionis  |  uubis  relivqnere  non  posse.  Tria  |  tarnen 
uobis  facienda  relinquo  vnuin  quod  |  alterius  sensuj. 
plus  quam  meo  seniper  cre\didi.  Lesiis  uindictam 
nuinquam  expecij.  \  Scandalum  nendiij  facere  uoliij 
et  si  quaii\do  accidit.  sedauj  statini.  ut  potnj.   \\ 


Gör  res  75  unbekannt. 


Gör  res  76   im  Besitz  des  Herrn   Chappee  in 
Paris. 


Görreshandschriften 


75 


Görres  77  =  Lat  Oct.  231 

Pap.  227  Ell.  (20  X  13,5).    XVI.  Jh.  (1568). 

PergamentuniBchlag.  227  Blätter  heutiger  Zählung. 
Eine  alte  Paginierung  hat  die  Seiten  der  einzelnen  Stücke 
gezählt.  Diese  sind  also  anscheinend  erst  etwas  später 
zusammengeheftet  worden.  Zwischen  Bl.  129  und  130, 
zwischen  Bl.  226  und  226,  sowie  nach  227  ist  je  eine, 
wahrscheinlich  unbeschriebene  Lage  herausgerissen.  Der 
ganze  Band  von  einer  Hand  in  sehr  dünner,  flüchtiger 
Schrift.  Das  Ganze  wohl  nachgeschriebenes  Kollegheft. 
Das  Schriftfeld  ist  mit  Blindlinien  eingerahmt,  doch  ist 
gewöhnlich  darüber  hinausgeschrieben,  es  beträgt  durch- 
schnittlich 17  X  10,5.  Eine  Besitznotiz  ist  nicht  vorhanden 
=  üörres  77  (fehlt  im  Coblenzer  Verzeichnis). 

Petrus  Parrlia,  Expositio  Evaiigelii 
S.  lohannis  et  Psalmorum. 

Bl.  !■•  R.  In  Christo  P.  D.  Petvi  \  Pavrhae  in 
Euangelimn  S.  lohannis,  euj  adjiixxit  quemlani 
Iractatum  de  aeter\no  verbo  in  came  et  in  Psahnos 
Dmddis,  explanationes  eru  ditissimae  a  ine  loanne 
Damiano  exceptae.  \  —  Axioma  Christi  ecclesie 
aduersarionim.  |  Verbuin  Dei  solis  sacrae  scripturae 
lindtibus  esse  convprehensum  firdbusque  inclusum  . .  . 
(4  ZeUen). 

Anf.  Quemadinoduni  diligens  paterfamilias  agno- 
rum  suonun  jironentns  et  domcstica  |  instminenta 
in  horreis  et  certis  quibusdain  cellis  reponit  .  .  .  Ita 
honio  Studiosus  qidcqidd  \  vel  cogitatione  vel  lectione 
oel  auditione  per  onine  tempus  actatis  fieqne  in  vlla 
sapientie  studio  meta  prefigenda  est  ,  .  , 

Bl.  V — 3^  unbeschrieben. 

Bl.  4"^  Evangelii  S.  lohannis  Explanatio  \  ]>er 
R.  P.  Petruin  Parrham  inchoata  in  reno  uaiione 
Studioruin  Aioii  ti8  incipit  14  Cal.  Novctnbiis.  \  — 
Bl.  4^'  unbeschrieben,  Bl.  S""  noch  einmal  die 
Überschrift  \d&  4''  und  darüber  Prolegoinena  l>e 
dignitate  sacrarum  litterarmn.  \ 

Anf.  Qidnque  declainanda  ante  exposlcionem 
s.  Euangelii  .  .  .  Bl.  13^  beginnt  die  Erklärung 
der  einzelnen  Kapitel,  die  bis  Bl.  129''  reicht. 
Bl.  129''  unbeschrieben. 

Bl.  130"^  Praelectiones  \  R.  P.Parraeln  Psahnos  \ 
JJauidis  anno  1567.  14  kalendas  \  Nouembris  in- 
choatae  \  foeliciter.  '  —  In  his  prelectionibus  haee  ratio 
a  Doctore  est  obseruata  vt  primo  \  si  quid  diffi- 
cultatis  in  exemplanbus  Gr^cis,  Hebreis.  Chaldaicis 


aut  Latinis  reperiretur,  enuclearetur,  dein  seiitentia  | 
versiculi  redderetur,  postniodum  lilerali  dein  morali  [ 
sensu  exponeretiir,  vitimo  aliquot  docuinenia  |  inde 
elicerentur  .  .  .  loannes  Dainianus  Macherentinus 
nie  Roinae  \  exlemporaliter  excepit.  |  Darauf  folgt 
nun  die  Erklärung  von  Psalm  1 — oG.  Die  Er- 
Uärung  schheßt  mit  Psalm  3(5  Bl.  224\  Bl.  225 
unbeschrieben,  Bl.  22(5''  der  Anfang  eines  Re- 
gisters, das  nicht  vollendet  wurde.  Bl.  22(5^',  227 
unbeschrieben. 

Über  den  Verfasser  und  Schreiber  ließ  sich 
nichts  Näheres  ermitteln. 


Görres  78  =  Paris, Bibl.Nat,  Nouv.  Acqu.  750. 


Görres  7'J  =  Braunau,  Bibliothek  Dr.  Langer. 


Görres  80   =  Braunau,  BibUothek  Dr.  Langer. 


Görres  81  unbekannt. 


Görres  82  =-=  Braunau,  Bibliothek  Dr.  Langer. 


Görres  83  =  Lat  Qu.  688 

(Himmerod) 

Perg.  127  Ell.  (28,7x21).    XII.  Jh. 

Neuband  der  Königl.  Bibliothek.  127  Blätter  heutiger 
Zählung  in  16  Lagen  und  zwar  I— VIII  und  X— XVI 
zu  je  8,  IX  zu  6  +  1  Blättern.  Am  Schluß  jeder  Lage 
große  Buchstabenmittelkustoden.  An  dem  Bande  schrieben 
eine  größere  Zahl  engverwandter  Hände,  die  sich  im 
Einzelnen  nicht  mit  Sicherheit  auseinander  halten  lassen. 
Ein  besonders  scharfer  Einschnitt  ist  Bl.  123'  zu  be- 
merken, der  hier  beginnende  Teil  ist  von  einem  Urkunden- 
schreiber verfaßt.  Bis  Bl.  105'  ist  der  Band  zweispaltig, 
von  Bl.  105''  an  in  Langzeilen  geschrieben.  Schriftfeld 
23x16,  Spaltenbreite  7,5.  29  Zeilen.  Rote  Überschriften, 
rote  und  grüne  Initialen  mit  einfacher  Rankenverzierung. 
Am  Rande  vereinzelt  Notizen  des  15.  und  16.  Jh.,  teil- 
weise durch  Beschneiden  zerstört.  Einzelne  Blätter  sind 
an   den   Rändern   beschädigt   und   verschiedentlich   aus- 

10* 


76 


Görreshandschriften 


gebeBsert.  Am  oberen  ßaud  der  Seiten  in  Blindsohrift 
die  Angabe  des  Buches.  Besitzvermerke  finden  sich 
Bl.  123"  von  der  Hand  des  letzten  Schreibers  in  Majuskel: 
Liber  Sande  Marie  De  Ckmstro;\.  Dadurch  scheint  es 
sicher,  daß  die  Handschrift  auch  in  Himmerod  entstanden 
ist.  Bl.  96'  steht  am  unteren  Rande:  Liber  monachorrwi. 
S.  Marie  in  Himnierode  ordinis  Cistercieiisis  Treuercnsis 
(Kocesis  I  (14.  Jh.).  Bl.  1  und  127  sind  die  Besitzvermerke 
ausgeschnitten.  Bl.  1'  steht  noch  die  alte  Signatur  .Uxv. 
=  Görres  83  —  Coblenz  48. 

Hugo     de    S.    Victore,     Commentarius    in 

hierarchiam  coelestein   S.  Dionysii  Areo- 

pagitae. 

1)  o.  U.  Hugo  de  S.  Victore,  Commen- 
tarius in  hierarchiam  coelestem  S.  Dio- 
nysii Areopagitae. 

Bl.  1™  De  differentia  rnandane  thcolo\iji^ 
atqtie  diuin^  et  denionstratioiilbiis  caruni;  1 
(rot). 

Anf.  ludei  signa  querwd  ct.  grcci  sapi\entiam. 
Fnit  enim  quedam  sapientia  .  .  . 

=  Migne  CLXXV,  923—1154. 

Es  beginnen:  Buch  II  Bl.  6''*',  III  Bl.  20''% 
IV  Bl.  40--b,  V  Bl.  47'-b,  VI  Bl.  üpb,  VII  Bl.  69^'', 
VIU  Bl.  86^%  IX  Bl.  93^»,  X  Bl.  114\ 

Schi.  Bl.  123^  .  .  .  MicM  autem  solatium  affert. 
qida  illius  \  quem  exponendum  suscepi  in  quo 
sapientia  transcendit.  sanctitas  |  condescendit,  |  — 
Hugo  de  laude  patrum.  Dyonidux  ariopagita  accepto 
iitandato  galUam  penelrauit  et  pitgiunLS  ut  uinceret 
pre\ualuit.  stabilire  leges  c^li  in  terra.  Ipse  enim 
7tt  ostenderet  idas  \  uit^  propter  testimonium  ueritatis 
uerbum  sanguine  consea-a\uit.  Qiiod  tte  mors  uitam 
hereditaret  in  mortuis^  jjro  inta  signum  |  faciens 
Caput  in  manibtis  baiulauit  occisus;.  \  (rot). 

2)  Bl.  123'^  Incipit  sentencia  beati  leronimi 
presbiteri  de  essencia.  inuisibilitate.  \  atque 
immensitate  dei.  et  figurata  locutione  scrip- 
turarum  |  divinarurn  de  eo,   |   (rot). 

Anf.  Omnipotens  Dens  piater  et  ßlius  et  Spiritus 
sanctus  \  unus  atque  trinus.  Units  uidelicet  extat  in 
natura,  trinus  uero   in  personis  |  Solns  iiiuisibilis  .  .  . 

Hier  fälschlich  dem  Hieronymus  zugeschrieben. 
Es  ist  cap.  I  der  Formula  spiritualis  intelligentiae 
des  Eucherius  Lugdunensis  =  Migne  L, 
729—737. 


Schi.  Bl.  127'  .  . .  Vigilare  dei  est  in  dej'ensione 
clcctorum  suoriun  et  idcioue  inimicorum  siioi  um.  se 
mainfestum  demonstrare;  |] 


Görres  84  =  Lat  Fol.  755 

(Trier,  St.  Maximin) 

Terg.  98  Bll.  (35  x  27,5).    X.  Jh.i 

Neuband  der  Königl.  Bibliothek.  98  Blätter  heutiger 
Zählung  in  13  Lagen  und  zwar:  I,  II,  IV — XIII  zu  je  8, 
UI  zu  6  Blättern,  doch  sind  zwischen  Bl.  87  und  88  ein, 
zwischen  Bl.  96  und  97  zwei  Blätter  ausgeschnitten,  am 
Schluß  fehlt  ein  Blatt.  Der  ganze  Band  ist  trotz  einiger 
Abweichungen  anscheinend  von  einer  Hand  aus  dem  An- 
fang des  10.  Jh.  geschrieben,  zweispaltig,  auf  Blindliuien- 
schema.  32  Zeilen,  Sehriftfeld  26  x  19,8,  Spaltenbreitc  8,5. 
Rote  Überschriften,  ebenso  die  Psalmstellen  rot.  Bei  Beginn 
der  einzelnen  Psalmen  große  rote  oder  schwarze  Initialen, 
z.  T.  mit  bildlichen  Verzierungen  und  zwar:  Bl.  1'",  16''', 
26-1.,  62'\  73>'>  Tierköpfe,  Bl.  59'^  66'\  94'"  menschliche 
Köpfe,  sonst  einfache  Raukenverzierung.  Das  Pergament 
ist  schon  frühzeitig  an  verschiedenen  Stellen  ausgebessert 
worden.  Auf  B1.98'  finden  sich  Einträge  des  10. — 12.  Jli., 
sie  sind  zum  größten  Teil  sjiäter  wieder  abradiert  worden. 
Meist  sind  es  Federproben,  die  auch  wiederholt  als  solche 
bezeichnet  sind  ;  Psalmanfänge,  ein  Hymnus  mit  Neumcn 
(kaum  noch  erkennbar),  Sätze  ■wie  stravi  lectum  in  uUa 
iniperatori  cambera  eius  super  |  oder  Domnus  heriberius 
(i(jri})pinensis  \ ;  Hrabani  niauri  \ ;  Huifiricus  malus  mcr- 
cennarius  u.  a.  Besitzvermerke  stehen:  Bl.  2'  Codex 
Sancii  Maximini  (Majuskel  lO./ll.  Jh.),  daneben  prnpc 
treuerim  C7  \  (13.  Jh.);  Bl.  1'  smaragdus  super  psaltenum 
(durch  Beschneiden  beschädigt)  C.  7.  Codex  sancii  mnxi- 
Diiiii  I  (13.  .Jli.),  ein  anderer  Eintrag  des  13.  Jh.  steht 
Bl.  37"%  außerdem  Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreins: 
Ex  libris  Impcriülis  Monasterij  \  s.  Maximinj'.-^  \  und 
y.  328.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ist  die  Hand- 
schrift verzeichnet  als  (nr.  106):  Smaragdus  super 
jiartem  psalterii,  in  dem  Katalog  B  als  (nr.  56): 
Item  Smaragdus  super  psalterium  in  uno  voln- 
mine  --^  üörrea  84  —  Coblenz  25. 

Smaragdus,  Super  partem  psalterii. 

Bl.     P"-     Incipit     Praefatio     Zmaracdi 
Praesbiteri  (Majuskel). 

Anf.  Hanc  exposilionem  psalinoruni  |  de  diclis 
plwimorum  in  breui  col^legimus  .  .  . 

Diese  Vorrede  ist  nach  dieser  Handschrift 
gedr.  von  Marlene,  Amplissima  Oollectiu  I,  53, 
danach  Migne  CXXIX,  1021—1024.  Martene 
bezweifelt,  daß  der  Verfasser  Smaragdus  der  Abt 
von   St.  Mihiel    sei   (um  819),   er  glaubt,   es  sei 


Grörreshandschriften 


77 


ein  Mönch  von  8t.  Maxiniin.  Doch  dürfte  wohl 
kaum  daran  zu  zweifehi  sein,  daß  Smaragdus 
von  St.  Mihiel  diesen  Commentar  verfaßt  hat, 
da  ja  auch  sonst  Erklärungen  der  biblischen 
Bücher  von  ihm  bekannt  sind.  In  älteren  Bib- 
liothekskatalogen, außer  in  dem  von  St.  Maximin, 
kommt  der  Commentar  zu  den  Psalmen  nicht 
vor,  unsere  Handschrift  ist  daher  wahrscheinlich 
die  einzige  ältere.  Außer  der  Voi'rede  ist  nichts 
gedruckt.  Der  Commentar  ist  so  angelegt,  daß 
nicht  ein  Psalm  zusammenhängend,  sondern  jeder 
einzelne  Vers  erklärt  wird.  Die  Erklärungen 
umfassen  Psalm  1 — 75.  Man  wird  also  vermuten 
dürfen,  daß  noch  ein  zweiter  Teil  dazu  gehörte. 
Doch  ist  es  fraglich,  ob  man  diesen  in  St.  Maximin 
übei'haupt  besessen  hat,  jedenfalls  müßte  er  dann 
schon  vor  dem  12.  Jh.  verloren  sein,  da  im 
Katalog  nur  ein  Teil  erwähnt  wird.  Auf  dem 
zwischen  Bl.  87  und  88  fehlenden  Blatt  muß 
die  Erklärung  zu  Psalm  68,  3 — 13,  auf  den 
zwischen  Bl.  96  und  97  fehlenden  Psalm  73, 
7 — 23  und  li,  1 — 7,  gestanden  haben. 

Bl.  1™  Explicit  Prefaüo  Incipit  Ex\positio 
Psalviorum  \  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Beatus  üir  (Majuskel)  |  Beatus  uir  ille 
dicitiir  cid  omnia  de\siderata  succediniL  Uir  eiiiin  | 
uoeaiuv  a  uiribus  .  .  . 

Schi.     Bl.  98''''  .  .  .  apud  eon  |  qnon  reges  terrae 
appellat     (rot)     Illos    idde\licet    qui    corjmx    suuin 
uiriliter  regere  |  ac  moderate  domino  imiante  nituntitr 
—   Explicit  j^salinus  Z,XX  V.  \\  (rot). 


Görres  85  =  Lat.  Qu.  689 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  126  Ell.  (26,5  x  19,7).    XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreßt: 
Jagdszenen,  Wappen  mit  Adlern,  Putten  und  Ranken, 
in  der  Mitte  quer:  Codex  8.  Maximini.  Codex  (Kapitale). 
Der  Einband  muß  aus  dem  Ende  des  16.  oder  dem 
Anfang  des  17.  Jahrhunderts  stammen.  Metallsohheßen. 
126  Blätter  heutiger  Zählung  in  16  Lagen,  davon  I — XV 
zu  je  8,  XVI  zu  6  Blättern.  Am  Ende  der  Lagen 
römische  Zahlenmittelkustoden,  die  an  einigen  Stellen 
durch  Beschneiden  fortgefallen  sind.  Der  ganze  Band 
ist  sehr  sorgfältig  von  einer  Hand  des  14.  .Hl.  geschrieben, 
zweispaltig,   auf  vollständigem  Linienschema,  45  Zeilen, 


Schriftfekl  22,5x15,  Spaltenbreite  6,7.  Ohne  jede  Ver- 
zierung, die  Initialen  sind  nur  etwas  größer  und  dicker 
als  die  übrigen  Buchstaben.  Ein  Besitzvermerk  findet 
sich  nur  auf  Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris 
Imperialis  Monasierij  \  s.  Maximhij  '■•  ^  \  und  oben 
N.  148,  darunter  eine  ältere  Signatur  0  27.  Auf  Bl.  1' 
schrieb  außerdem  eine  Hand  des  14.  Jh. :  Continet  glosani 
Äugustini  (übergeschrieben)  In  Psaltemim.  Sonst  ist  die 
Seite  unbeschrieben  =  Görres  85  —  Coblenz  83. 

Expositio  Psalterii. 

1)  Anf.  Bl.  1""*  I>icit  beatus  iheronimug  titulum  | 
huius  libri  talem  esse.  Incipit  über  \  hymnorum  uel 
soliloquiorum  de  Christo.  |  Hymnus  aidein  est  laus 
dd  cum  cantico.  id  est  cum  ex\ercitatione  menlis 
facta  prolatione  intelligi\bili  in  quo  et  modus  trac- 
taiidi  notatur  .  .  .  Beatus  hoc  uerbo  inuitat.  |  quia 
honestum  heatum  imitari.  idr.  suos  regens  tdriliter 
ut  ducat  ad  idtam  .  .  . 

Ein  Verfasser  dieser  Glosse  ließ  sich  nicht 
ermitteln. 

Schi.  Bl.  125^b  mit  dem  150.  Psalm:  . . .  uei-ba  \ 
traeta  sunt  de  hoc  quod  captiui  condebantur  et  1 
uendebantur.  (T  Laudaie  gentes  populum  eins  etc.  1 
Finit.  II 

2)  Bl.  126''*  Incipit  breuiarium  Iheronimj.\ 
Anf.     Prophelia  est  inspiraüo  diuina.  que  etienltus 

verum  uel  per  facta  uel  jier  dicta  immobilj  \  ueritate 
pronimtiat.  Midtis  autem  modis  |  hec  gracia  data  est  .  .  . 

Eine  Zusammenstellung  von  einzelnen  Sätzen 
des  HieronjTnus,  soweit  sie  sich  auf  das  Psalterium 
beziehen. 

Schi.  Bl.  126^^  .  .  .  Quam  novit  dominus.  In 
ß\nem  poidt  reUibutionem  iustorum.    || 


Görres  86  -=  Lat.  Fol.  756 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  253  Bll.  (39,5x29).    X.  Jh. 

Alter  Holzeinband  mit  Schweinsleder  bezogen,  Rücken 
jünger.  Die  Schließen  fehlen.  Metallecken.  Die  Spiegel 
der  Innendeckel  sind  abgelöst.  Der  des  Vorderdeckels 
ist  jetzt  vorne  eingeheftet.  Er  bestand  aus  zwei  Quart- 
blättem  mit  Resten  eines  Kalendariums  aus  einer 
Handschrift  des  10.  Jh.  Ihr  Schriftfeld  ist  19x13; 
25  Zeilen,  rote  Bezeichnung  der  Tage.  Sie  enthalten 
Angaben  der  Heiligen  mit  kurzer  Anführung  ihrer 
Taten.  Die  Eintragungen  erstrecken  sich  auf  Ende 
November    (Romanus    Antiochenus,   Maximus    Reiensis 


78 


Görresliandschriften 


u.  a.)  253  Blätter  heutiger  Zählung  in  32  Lagen  und  zwar: 
II-IV,  VI— VIII,  XI— XXIV,  XXVI-XXIX,  XXXI 

zu  je  8,  I  zu  8—2,  V  zu  10  +  1,  IX,  X  zu  je  8  +  1,  XXV 
zu  6,  XXX  zu  8+1,  XXXII  zu  4  Blättern,  dazu  ein 
jüngeres  Vorsatzblatt.  Am  Schluß  große,  dicke  römische 
Zahlenmittelkustoden  I — XXI.  Zwischen  Blatt  251  und  252 
sind  ein  oder  mehrere  Blätter  verloren  gegangen.  An  dem 
Bande  haben  eine  ganze  Reihe  von  Händen  geschrieben, 
die  sich  teilweise  wenig  von  einander  unterscheiden.  Starke 
Einschnitte  in  der  Schrift,  wohl  auch  zeitlich,  finden 
sich  Bl.  101,  165,  181,  211.  Immerhin  scheint  doch  die 
ganze  Handschrift  dem  10.  Jh.  anzugehören.  Erst  im 
12.  Jh.  sind  beschrieben:  Bl.  180*  (untere  Hälfte),  Bl. 
180';  wohl  gar  erst  im  13.  Jh.:  Bl.  251'— 253'.  Eine 
römische  Folüerung  der  Blätter  I — CCXLIX  gehört  erst 
dem  15.  Jh.  an.  Die  Handschrift  ist  durchweg  zweispaltig 
auf  BlindUnienschema  geschrieben,  durchschnittlich  29  bis 
30  Zeilen,  doch  kommen  vereinzelt  mehr  vor,  Bl.  189 — 210 
haben  39  Zeilen.  Schriftfeld  durchschnittlich:  32x22,5; 
Spaltenbreite:  9.  Rote  oder  rotpunktierte  Überschrift, 
meist  in  Unciale,  die  erste  Zeile  jedes  Stückes  in  Kapi- 
tale. Am  Anfang  der  einzelnen  Stücke  große  Initialen, 
die  ursjjrünglich  nur  rot  waren,  später  aber  farbig  aus- 
gemalt wurden,  doch  ist  eine  Anzahl  davon  nicht  be- 
troffen worden.  Ranken-,  Blatt-  und  Tiermotive  sind 
als  Schmuck  verwendet,  teilweise  mit  stark  insularem 
Charakter,  was  wohl  auf  eine  Beeinflussung  von  den 
Bodenseeklöstem  (vielleicht  Reichenau)  hinweist.  Auch 
die  Schrift,  die  im  ersten  Teil  der  Handschrift  sogar 
einen  etwas  älteren  Charakter  als  den  des  10.  Jh.  auf- 
weist (trotzdem  dürfte  die  Handschrift  erst  im  10.  Jh. 
hergestellt  sein),  ist  insular  beeinflußt.  Bl.  185'  ist  die 
Initiale  nicht  ausgefüllt.  Bl.  187'  ist  sie  nur  mit  schwarzer 
Tinte  eingezeichnet;  ein  E  auf  Bl.  188'  dürfte  wohl  erst 
im  12.  Jh.  nachgetragen  sein.  Über  bildlichen  Schmuck 
vgl.  unten  die  betreffenden  Stellen,  liberhaupt  sind  die 
Initialen  nicht  einheitlich,  neben  künstlerisch  gut  aus- 
geführten stehen  ganz  primitive.  Mit  den  Initialen  ist  es 
dasselbe  wie  mit  der  Schrift,  sie  scheinen  verschiedenen 
Zeiten  anzugehören,  dürften  aber  doch,  mit  geringen 
Ausnahmen,  ziemlich  gleichzeitig  sein.  Bl.  2'  ist  im 
16.  Jh.  vollständig  nachgezogen  worden,  auch  die  Initiale 
M.  die  vermutlich  damals  ganz  verlöscht  war,  wurde  neu 
gemalt.  Auf  Bl.  1'  steht  von  einer  Hand  des  15.  Jh.  das 
Inhaltsverzeichnis  des  Bandes.  Die  Handschrift  ist  an 
den  Ecken  sehr  stark  durch  Mäusefraß  beschädigt,  wobei 
auch  Textverluste  entstanden  sind.  Altere  Besitzvermerke 
sind  nicht  vorhanden,  auf  Bl.  136,  165,  207,  216  scheinen 
solche  ausgeschnitten  zu  sein.  Die  älteste  Besitzein- 
tragung Bl.  1'  Codex  Monasterii  Sancti  Ma.rimini  |  gehört 
erst  dem  15.  Jh.  an,  außerdem  steht  Bl.  2'  von  der  Hand  des 
Petreius :  Ex  libris  Imperialis  Monasterij  s.  Maximinj  '■  ~  j 
und  iV  232.  In  dem  St.  Maximiner  Verzeichnis  A  ist  die 
Handschrift  nicht  aufgeführt,  sie  scheint  also  nicht  zum 
älteren  Bestände  von  St.  Maximin  zu  gehören  und  dürfte 
vor  allen  Dingen  dort  nicht  geschrieben  sein.  In  dem 
VerzeichnisB  ist  sie  wahrscheinlich  aufgeführt  als  (Nr.lll): 
Item  omelie  in  antiquo  magno  volumine  per 
annum=  Görres  86  —  Coblenz  21. 


Omeliae  per  annum. 

1)  Bl.  2''^  Secundum  lohannem.  In  illo 
tempore.    Cum  mble\uasset  oculos  dominus  ihems  . .  . 

Omelia  |  heati  Augustini  \  episcopi  de  ea-\ 
dem  lectione  \  (am  Rande,  anscheinend  erst  Zu- 
satz des  15.  Jh.). 

Anf.  Miraada  (rot,  Majuskel,  die  Buchstaben 
untereinander)  qm  fecit  dominus  no.iter  .  .  . 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als  ex 
b.  Augustino  (?)   =  Mgne  XCV,    1453—1457. 

2)  Bl.  4^"''  Lectio  Sancti  Euangelil  Secun- 
du)n  I  Mattheum  \  (rot,  Unciale). 

In  Illo  Temjiwe  (rot)  cum  adprojnnquasset  |  iero- 
solimis  .  .  . 

Omelia  Heati  lohannis  Episcopi  |  De  Ka- 
dern Lectione  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  Pvto  I  Res  Ipsa  (Maiuskel)  |  exiyit.  id 
quae\ramus  .  .  . 

Johannes  Chrysostomus,  homil.  XXXVII, 
=  Migne  PG.  LVI,  834—838. 

3)  Bl.  9'"»  Ebdomada  .III.  Ante  Natale  Do- 
mini I  Lectio  Sancti  Euangelii  Secundum 
Luc  am.  I  (rot,  Unciale). 

In  Illo  Tempore  Dixit  doinhms  |  Ihesus  disci- 
pulis  Sias;  Enmi  sig\na  in  sole  .  .  .  (Das  I  ist  eine 
Schlange,  die  sich  zwischen  zwei  Stäben  hin- 
durchwindet.) 

Omelia  Beati  Gregorii  Pape  \  De  Eadem 
Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Dondmm  ac  \  redemptor  \  noster  paralos  ] 
nos  inueni\re  deside\rans  .  .  . 

Grregorius  Magnus,  homil.  I  =  Migne  LXXVI, 
1077—1081. 

4)  Bl.  12™  Dominica  ,11.  Sermo  Beati 
Mi.vimi  /!]  |  Episcopi  De  Aduentu  Domini  j 
(rot,  Unciale). 

Anf.  Igilvr  \  quoniam  post  tempus  spiritualihus.  | 
epnlis  reßcere  nos  dehemus  .  .  .  (Das  I  ein  Pfau 
mit  Schlange)  .  .  .  Mouet  for\tasse  uos  fratres  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homil.  11  mit  der  nur 
in  einigen  Handschriften  vorkommenden  prae- 
fatio  =  Migne  LVII,  225—228. 

5)  Bl.  12^''  Lectio  Sancti  Euangelii  \  Secun- 
dum Mattheum  I  (rot,  Unciale). 


Görreshandschriften 


79 


In  llto  Temporf  Cvin  Av\disset  iohaimes  in  idncu- 
lis  I  .  .  .  (Initiale  I  zwei  um  Stäbe  geschlungene 
Schlangen). 

Oinelia  Beati  |  Gregorii  Pape  De  Eadem 
Lectioue  |  (rot,  ünciale). 

Anf.  Qi^eren\dum  nobü  est  fratres  |  karisdmi 
iohaimes  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homil.VI  =  MigneLXXVI, 
1095—1099. 

6)  Bl.  1.5'''^  VI.  Item  Serino  Beati  Md\ximi 
Episcopi.  De  Adventv  Doinini.  Ante  \  Natale 
Domini.    Dominica  .1.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Siiperiore  |  dominica  capi\ttdum  eiiatiffe- 
li\cum  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  III  =  Migne 
LVII,  227—230. 

7)  Bl.  16™  Ebdomada  .1.  Ante  Natale  Do- 
mini  .VII.  j  Sei'ino  Beati  Augustini  [  Episcopi 
De  Adventu  Domini.  |  (rot,  Unciale). 

Anf.     Qtd  Sunt  In  lila  \  nocte  duo  in  lecto  |  .  . . 
Maximus  Taurinensis,  sermo  II  ^  Migne  LVII, 
5.3.3—536. 

8)  Bl.  17'^''  Lectio  Sancti  |  Evangelii.  Secun- 
dum  loliannem  |  (rot,  Unciale). 

In    illo    tempore.     Miserunt    iud^i  \  ab    hieroso 
tiinis  sacerdotes  .  .  .  (Initiale  I  ein  aufi'echt  stehen- 
der Hund.) 

Omelia  Beati  Gre\gorii  Pape  Ite  Eadem 
Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Ex  Huiiis  Nobis  \  lectionis  uerbis  |  fratres 
karissimi  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  YIl  =  Migne 
LXXVI,  1099—1103. 

9)  Bl.  20''*  Sermo  Beati  Augustini  |  De  Vni- 
tate.  Trinitate  \  et  De  Incarnatione  Domini  | 
(rot,  Unciale). 

Legimus  Sanclum,  \  moysen  popxdo  dei  \  prae- 
cepta  daiüem  .  .  . 

Augustinus,  appendix  sermo  CCXLV=  Migne 
XXXIX,  2196—2198. 

10)  Bl.  21^''  Item  Sermo  Beati  Augvs\tini 
De  Aduentu  Domini  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  TJos  Inquam  Con\uenio  0  iudaei  qid  usqite  j 
in  hodiernum  iiegastis  |  .  .  . 


In  dem  Homiliar  des  Paulus  Diaconus, 
anonym  =  Migne  XCV,  1170—1475. 

11)  Bl.  25''»  Lectio  Sancti  [Evangelii] 
Secunduni.\i^(ß\. '2^^^)  Lucam  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  Ii  illo  tempore.  Missus  est  angelus  1 
gabrihel  .  .  .  (Initiale  I  ein  Vogel.) 

Omelia  Be [de] HIHI  (rot,  Unciale). 

Anf.  Exordinm  \  noslrae  redemptionis  |  fratres 
karissimi  hodierna  nobis  \  sancti  enangelii  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  I  =  Migne  XCIV, 
9—14. 

12)  Bl.  29™  Lectio  Sancti  euangelii  Secun- 
dum  Lvcam  |  (rot,  Unciale). 

In  illo  tempore.  Exurgens  maria  |  abiit  in  nion- 
tana  .  .  .  (Initiale  I  ein  Adler.) 

Omelia  Lectionis  |  Eiusdem  Venerabilis  1 
Bed^  Presbiteri  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lectio  Quam  Amiivi\Tnus  sancti  euangeüi. 
et  redemp\tionis  nostrae  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  11  ^  Migne  XCIV, 
15—22. 

13)  B1.34™  Lectio  Sancti  Evangelii  Secu7i- 
dum  I  Lucam.  |  (rot,  Unciale). 

Anno  Quirtto  |  decimo  imperii  tyberii  \  caesaris. 
procurante  piontio  jrilato  .  .  . 

Bl.  34^^  Omelia  Beati  Gregorii  Pape  |  De 
Eadem  |  Lectione.  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  Iiede7nto\ris  precursor  quo  \  tempore  ner- 
bnm  predicatioins  ... 

Gregorius  Magnus,  homilia  XX  =  Migne 
LXXVI,  1160—1170. 

14)  Bl.  40^'*'  Serino  Beati  Maximi  Episcopi  "^ 
(Bl.  41''')  Dicendus  Ante  Natale  Domini  |  (rot, 
Unciale). 

Anf.    Laetitia  Qnanta  |  sit  quantusque  concurms . . . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  I  =  Migne  LVII, 
221—226.  Sie  endet  Bl.  42'-»  Die  rechte  Spalte, 
die  wohl  unbeschi-ieben  war,  ist  abgeschnitten. 
Bl.  42^  unbeschrieben,  nur  unten  von  einer  Hand 
des  15.  Jli.  der  Titel  des  folgenden  Stückes, 
wahrscheinlich  für  den  Buchbinder. 

15)  BL43''*  Lectio  Sancti Euangelii\  Secun- 
dum  Matthevm  |  (rot,  Unciale).  ^   ' 

In  illo  tempore  Cum  esset  |  desponsata  mater  . . . 
(Initiale  I  ein  feuerspeiender  Molch.) 


80 


Görreshandschriften 


Omeiia  Origenis  (später  auf  Rasur  einge- 
tragen)  I  De  Eadem  Lectione  |  (rot,   Unciale). 

Anf.     Cmn  Es\set  Crot,  Unciale)  |  Desponsata 
niater  eius  \  maria  ioseph;  |  . . . 

In  dem  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als 
ex  Origene  =  Migne  XCV,  1162—1167. 

16)  Bl.  46™  Lectiones  De  Esiae  Propkae\ta 
Ad  Noctvrnnrn  |  In  Natale  Domini Le,gendas\ 
(rot,  Unciale). 

a)  Primo  |  tempore  alleuata  est  terra  . . . 
Jesaias  9,  1 — 9. 

b)  Bl.  46^''  Item  Secvnda  (rot,  Unciale). 
Consolamini  \    Consolamini    poj)u^lus    vieus  .  .  . 
Jesaias  40,  3 — 18. 

c)  Bl.  47^''  Itein  De  Eadem  Propheta 
Lectio  .III.  I 

Consvrge  |  eonturge,  induere  j  fortitudine .  .  . 

Jesaias  52,  1 — 10. 

Am  linken  Rande  von  Bl.  47''*  steht  noch 
von  späterer  Hand:  Lectio  de  libro  sapientie. 
Ego  sapientia  habito  ...  9  Zeilen  stark  beschnitten. 

17)  Bl.  47'''  Sermo  Beati  Isidori  Episcopi 
De  I  Natali  Domini  \  (rot,  Unciale). 

Anf.     NataKs  j  domini  dies,  ea  de  causa  .  .  . 
In    dem    Homiliar   des  Paulus  Diaconus    als 
ex  s.  Isidoro  =  Migne  XCV,   1167—1168. 

18)  Bl.  48™  Sermo  Leonis  Pape  \  De  Die 
Natali  Domini  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Salvator  (Kapitale,  rot)  |  noster  dilectis- 
simi  I  hodie  natus  est  gaii  deamus  .  .  . 

Leo  I,  sermo  XXI  =  Migne  LIV,  190—193. 

19)  Bl.  49'-b  Item  Alia  |  Unde  Supra  \  (rot, 
Unciale). 

Anf.  E.rrdtemii.1  in  domino  \  dilectisdmi  et  spiri\- 
tiiali  iocunditate  \  ■  ■  • 

Leo  I,  sermo  XXII  =  Migne  LIV,  193—199. 

20)  Bl.  51™  Item  Sermo  Sancti  Leo\nis 
Pap^  De  Natiuita\te  Domini.  |  (rot,   Unciale). 

Anf.      IVota  quideni,  simt  iiobis  dilectissimi  .  .  . 
Leo  I,  sermo  XXIII  =  Migne  LUV,  199—203. 

21)  Bl.  53'"''  Ite77i  Omeiia  \  Sancti  Leonis 
De  I  Natale  Domini.  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  Semper  qiddem  dileetissi\mi  diuersis  modis . . . 
Leo  I,  sermo  XXIV  =  Migne  LIV,  203—208. 


22)  Bl.  55'"^'  Item  Unde  Supra  Sancti 
Leonis  \  Papae  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Qvamvis  dilectissimi  frati-es  \  ineffabilis  sit  | 
natiuitas  domini  .  .  . 

Leo  I,  sermo  XXV  =  Migne  LIV,  208—212. 

23)  Bl.  57'-''  [Sermo]  Beati  Eusebii  Epis- 
copi De  II  (Bl.  57'"'^  Natale  Domini  \  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.  Atidiuimus  prophetam  dicentem  \  De  natiui- 
tate  et  dhd\nitate  domini  .  .  . 

gedr.  als  Sermo  s.  Augustini  138  bei  Mai, 
Nova  Patrum  Bibliotheca,  Rom  1852, 1,  323—326 
und  Eusebius  Emisenus  ep.,  Homeliae  ad  populum 
ed.  Jean  de  tiaigny,  Paris  1547,  f.  1. 

24)  ^\.f>'d'''^^  Sermo  Beati  Ensebii  \  Episcopi 
De  Äatale  Domini.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  ßene  (rot,  Kapitale)  |  nostis  fratres  karis- 
simi  et  metiim  fideliter  re  tinetis.  Beatum  \  prophetam 
ante  |  mtdia  s^cida  \  de  presenti  sollem\nitate  ceci- 
nisse  .  .  .   (Initiale  B  mit  Vogel). 

Eusebius  Emisenus,  ed.  Paris.  1547  f.  4. 

25)  Bl.  61"^  Unde  Supra  \  [Serjmo  Beati 
Maximi  Episcopi.  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  Invesligabiles  Inimanis  sensibus  disposi- 
ti\ones  esse  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XIV  =  Migne 
LVII,  251—254. 

26)  Bl.  62''"'  Item  Sermo  Beati  \  Maximi 
Episcopi  In  Natale  Domini  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  In  Aduentu  Do\minico  fratres  karissimi. 
cid  hono\rem  debitum  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XV  =  Migne 
L^^I,  253—254. 

27)  Bl.  63™.  Die  alte  Überschrift  ist  völlig 
getilgt,  von  einer  Hand  des  15.  Jahrhunderts  ist 
übergeschrieben :  Item  sermo  b eati  Augustini 
episcopi  et  \  In  sol lempniiaie  dominice 
naliuitati s;  | 

Anf.  Exoro  Vos  \  fratres  karissimi  vt  liben\ti 
animo  sermo\nes  .  .  . 

Augustinus,  appendix  sermo  CXVII  =  Migne 
XXXIX,  1977—1981. 

28)  Bl.  66''''  Lectio  Sancti  Euangelii  Se- 
cundiim  Lueam.  \  (rot,  Unciale). 

In  illo  tempore  e.vilit  edictum  .  .  . 


Görreshandschriften 


81 


Oinelia  Ueuerahilis  Bedae  Prenbileri  \  De 
Ende  in  Lectione.  j  (rot,  Unciale). 

Auf.  Audm\miis  ex  lectione  evangeU\ca  fraires 
kanssi7ni  |  quia  nasei\turo  .  .  . 

Beda,  homilia  XXXI  =  Migne  XCl  V,  334-339. 

29)  Bl.  72"'''  Lectio  Sancti  Enannelii  Se- 
cundum  Lucam  |  (rot,  Unciale). 

In  lllo  Tempore  Exi'd  Edic\tnni  .  .  .  (Initiale  I 
mit  Tierkopf.) 

Omelia  Beati  Gregorit  Pape  de  Eadem 
Lectione.  |  (rot,  Kapitale). 

Auf.  Qvia  Lar\giente  domino  \  missaruni  aol- 
lempnia  .  .  .  (Initiale  Q  mit  unten  anhängendem 
Vogelleib). 

Gregorius  Magnus,  homilia  YUl  =  Migne 
LXXVI,   1103—1105. 

30)  Bl.  73''»  Lectio  Sancti  Euangelii  Se- 
cundum  Lvcain  \  (rot,  Unciale). 

In  illo  Tempore:  Fastores  loque\qwbantur  [!] 
ad  inidcem  .  .  . 

Omelia  Uenerabilis  Bedae  \  Fresbiteri  De 
Eadem  \  Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Nato  In  Be  thleem  Lhmino  [  saluatore  sicut 
Sacra  euan^gelii  testatur  \     Instoria  .  .  . 

Beda,   homilia  VI  =  Migne  XCIV,  34—38. 

31)  Bl.  76''''  Lectio  Sancti  \  Euangelii  Se- 
en ndrtm  lohannein  |  (rot,  Unciale). 

InFrincipio  Erat  nerbum  . .  .  (An  der  Initiale  I 
ein  Vogel). 

Omelia  Uenerabilis  Bed^  Fresbiteri  |  De 
Eadem  Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.     Qvia  I  temporalem  \  medialoris  dei  .  .  . 

Beda,  homilia  VH  =  Migne  XCIV,    38—44. 

32)  Bl.  80'^''  In  Natalae[!]  Sancti  Stephani  \ 
Protomartiris  Xpi.  \  —  Omelia  Beati  Ful- 
geniii  \  Cartaginensis  E])iscopi\(rot,Vncia].e). 

Anf.  Bl.  8 P" -He|n'  I  Ce\le\brauinim  temporalem. 
sempi\ierni  regis  nostri  natalem  .  .  .  (Die  ersten 
4  Zeilen  Kapitale  rot,  griiu  und  blau.) 

Fulgentius  ep.  Ruspensis,  sermo  III  =  Migne 
LXV,  729—732. 

33)  Bl.  83™  Sermo  Beati  Maximi  Episcopi. 
hl  Natiuitate  j  Sancti  Stephani.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lectio  Actvvm  \  apostolorum  qu^  nobis 
hodie  lec\ta  est  .  .  . 


Maximus  Taurinensis,  homilia  LXIV  ^  Migne 
LVII,  379—384. 

34)  Bl.  85'-»  o.  Ü.  Miracula  St.  Stephani. 

De  Muliere  Caeca.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Ad  Aquas  Tibilitanas  ]  episcopo  adferente  . . . 

Augustinus,  De  civitate  dei  lib.  XXII,  cap.  VIII 
§  10—22  =  Migne  XLI,  706—771,  vgl.  Bi- 
bliotheca  hagiographica  Bruxell.  II,  1138  n.  78ö5. 
Die  einzelnen  Abschnitte  haben  in  der  Hand- 
schi'ift  selbständige  Überschriften. 

Schi.  Bl.  88™  . . .  pro  quo  |  stephani  sanguis  effusus 
est;  I 

35)  Bl.  88™  o.  Ü.  De  martiribus. 

Anf.  Salis  Notrm  Est  |  beatos  martires  |  et 
amicos  dei  post  |  emeritam  militi§  presentis  admini-\ 
strationem  .  .  . 

Schi.  Bl.  90'''^  .  .  .  ad  occasum  inansuiis  bene- 
dicltionibus  irrigatnr ;  | 

36)  Bl.  90''''  Lectio  Sancti  Euangelii  Se- 
cundu7n  |  Mattheum.  \  (rut). 

In  Illo  Tempore  \  dicebat  ihc  turbis  iu\deoruni . .. 

Bl.  yO^''  am  Rande:  Sermo  Beati  \  Hieronivd 
Fresbiteri  \  (Unciale). 

Anf.  Hoc  quod  antea  diaeram.  \  Vos  impleie 
mensuram  |  patrum  |  uestrorum.  Ad  pei'sonain  domini 
pertinet  \  eo  quod  occidcndus  .  .  . 

37)  Bl.  92'^''  Ex  Istoria  Ecclesiastica  j 
Relatio  De  Beato  j   lohanne  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Avdi  inquid  Fabc\\  {Bl.  92^^)  lam.  non 
fabulam  sed  rem  gestam  \  •  ■  ■  Cum  post  tyranni 
ohitum  de  pathmos  insula  |  .  .  . 

Eusebius,  Historia  ecclesiastica  interprete  Ru- 
fino  Hb.  in  cap.  23  =  Migne  PG.  XX,  258—263 
in  abweichender  Übersetzung. 

38)  Bl.  93''''  o.  Ü.  De  lohanne  evaugelista. 
Anf.     lohannes  Apostolvs  |  et  euangelista  j'iliu!- 

zebedei  |  frater  iacobi.  uirgo  electits  a  |  domino  .  .  . 
(Initiale  I  Säule  mit  Vogel). 

Isidorus  Hispalensis,  De  ortu  et  obitu  patrum 
cap.  LXXn  =  Migne  LXXXIII,  151—152. 

39)  Bl.  94'"''  I^ectio  Sancti  Evangelii  Se- 
cundum  lohanne m      (rot,  Unciale). 

In    Illo    Tempore    Dixit    Ihc    \    petro.    sequert 

nie  .  .  . 

11 


82 


Grörreshandschriften 


Omelia  Bedae  Preshiteri  \  De  Edern  [!] 
Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lectio  Sancti  Euun^ydd  qu^  nol/is  lecta 
est  I  fratres  inei  tanto  maiote  |  •  •  • 

B  eda  Venerabilis,  homilia  VIII = Migne  XCI V, 
44—49. 

40)  ÜLdS"^  InNatali  Jimocentvrn  j  Sermo 
Beati  I  Seuerini  Ejriscojn.  |   (rot,  Unciale). 

Anf.     Ze/vs  Qvo  \  tendat.  quo  pro\siliat .  .  . 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als  ex 
s.  Severiano  =  Migne  XCV,  1174—1175,  die 
Predigt  geht  auch  unter  dem  Namen  des  Petrus 
Chrysologus  als  sermo  OLII  =  Migne  LII, 
604—607. 

41)  Bl.  lOO"""  Item  \  Sermo  Beati  lohcninis  | 
Ejfiscopi  De  Eisdem  In\noc eniibus.  |  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.  Dedicatvr  \  novus  ab  infantibus  |  sermo. 
sanctis  laudibus  .  .  . 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als  ex 
b.  Chrysostomo  =  Migne  XCV,   1176—1177. 

42)  Bl.  101'"''  J^ectio  Saiicti  Euangulii  ^ 
Secundurn  Matt  he  um.   \  (rot,  Unciale). 

In  lllo  Teinjwre.  Angelus  \  doiiiiiii.  upparuit .  .  . 

Bl.  lOP"  Omelia  Uenerabilis  Bed^  j  Pres- 
hiteri De  Eadem  Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  De  Morte  Preciosa  |  martynim  Christi 
innocentum.  \  .  .  . 

Beda  VenerabiHs,  homilia  IX  =  Migne  XCIV, 
50 — 53.  Am  oberen  Rande  von  Bl.  10  P  und 
102'  steht  ein  Krj'ptogramm  von  der  Hand  des 
Schreibers: 

T  '■'  .ut :  m  d  :  :  m  '■  n  :  :  mm  .  n  '■  :  l.  q  '/  ]  »■ :  </ 
71.S  '■  91  p  ::  p  '■'  l::  '■  «'.//:/  c  ::  nd  '■  t ::  r  :  t  r  : 
d  :  mpt ::  r  \  :  :  rb  '.  s  m\  s:  r  -.r  :  }i  : :  b  '■  s  (=  Tu 
autem  domine  emmanuel  qui  regnas  in  populo 
israhel  conditor  et  redemptor  orbis  miserere  nobis) 
vpstk  misfrfrf  npstrk  (nostri  miserere  nostri). 

43)  Bl.  103™  In  Octabas  \  Domini  Id  Est 
In  Kalendis  la\nuarii.  Sermo  Beati  |  Maximi 
Episcopi.      (rot,  Unciale). 

Bl.  103^^^  Quamquam  Non  \  Dubitem  Uos  | 
karissimi.  per  paternam  sol\Ucitudiiiem  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XVI  =  Migne 
LVn,  255—258. 


44)  Bl.  105™  Sermo  Origenis  De  \  Circum- 
cisione  I  (rot,  Unciale). 

Anf.  Quod  Mm-tuus  \  Est  Xps.  Peccato  j  mortuus 
est.  non  quia  |  ipse  peccaiierit .  .  . 

Nur  der  erste  Abschnitt  aus  der  homilia  XIV 
des  Origenes  in  der  lateinischen  Übersetzung 
des  HieronjTiius  =  Migne  XXVI,  263. 

45)  Bl.  105™  o.  Ü. 

Circumciditur  1  Itaqice  Puer;  \  Quü  ille  puer.  nisi  \ 
nie  de  quo  dictum  est.  \  Puer  natus  est  nobis .  .  . 

46)  Bl.  106™  Lectio  Sancti  Enangelii  \ 
Secnndum  Lucam  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  In  lllo  Tempore.  Cum  con'suminati  essent 
dies  octo.  ut  |  circumcideretur  puer  .  .  .  (Initiale  I  ein 
Vogel.) 

Omelia  Uenerabilis  Bedae  Presbiteri  De 
Eadem   Lectione  \   (rot,  Unciale). 

Anf.  Sanitatn  Ueiiernn  damqve  \  presentis  festi 
(übergeschrieben  diei)  memoriam  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  X  =  Migne  XCIV, 
53  -58. 

47)  Bl.  109™  Doinica  [!]  Post  Katale  Do- 
mini I  Lectio  Sancti  Euangelii  Secundurn 
Lvcum.  I  (rot,  Unciale). 

Ii  lllo  Tempore,  (rot)  Erat  pater  |  ihu  et  mater 
ammirantes  .  . . 

Bl.  109'"''  Ome^a  Orienis  \  De  Eadem  Lec- 
tione I  (rot,  Unciale). 

Anf.     Congregemus  In  Vnicuiu  (rot,  Kapitale) 
ea  qu^  in  ortu  |  ihu  dicta  .  .  . 

Origenes,  homilia  XVI  in  Lucam  in  der  Über- 
setzung des  Hieronymus  =  Migne  XXVI,  269 — 
272.  Bl  llO^'i'  scldießt  sich  unmittelbar  und 
ohne  Ubersclu'ift  die  homilia  XVII  an:  Lucas 
scnp\sit;  Spiritus  sanctus  =  Migne  XXVI,  272 — 
276,  die  beiden  Predigten  werden  also  als  eine 
behandelt.  Der  Schluß  ist  dann  ganz  anders  als 
im  Druck;  auf:  . . .  incoulandnala  et  uidua  perseuerem 
folgt:  Et  ut  perfece\runt  omnia  secundurn  legemdomini 

reuersi  sunt  \  in  galileam quam  \  tucas  sapienti^ 

nomine  commendans.  ! 

48)  Bl.  112^'^  Incipiunt  Lectiones  in  Epy- 
j>ha\nia  De  Esaia  Prophet^  \  (rot,  Unciale). 

a)   Omnes  Sitientea   Uenite ... 
Jesaias  55,   1 — 13. 


Görreshandschrüten 
b)  Bl.  113"'^   Lectio  Secunda  \  (rot,  Unciale, 


83 


radiert). 

Sorge  Illuminare  IIie\nisalein  .  .  . 

Jesaias  60,  1 — 22. 

c)  Bl.  113^''   Gdiidens   Gaudeho  In  Domino... 

Jesaias  62,  10—63,  7. 

49)  Bl.  114^''  Omelia  Sancli  Leonis  Papae 
(rot,  Unciale). 

Anf.  Cdehrato  Proxi\mo  die.  quo  intemerata 
uirginiias  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermu  XXXI  =  Migne  LIV, 
235—237. 

50)  Bl.  115'''^  Cuitts  Supra  \  (rot,  Unciale). 
Anf.     Gavdete  (rot,  Kapitale)  |  in  doinino  dilec- 

tissimi.  üe\rum  dico  gmidete  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XXXTT  =  Migne  LIV, 
237-240. 

51)  Bl.  116™  Itent  Cititis  Supia  De  Eadem 
Die.  I  ^rot,  Unciale). 

Qvainvis  sciain  \  di/ectissiiin  quod  sanctita\tem 
vestratn  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XXXIIl  =  Migne  LIY, 
240—244. 

52)  Bl.  IIS"^"  Omelia  Sancti  Fulgentii  Epi- 
scopi  Un'de  Supra.    (rot,  Unciale). 

Anf.  In  Hac  Dilecüsdmi  Ceie\britate  sicut  re- 
latu  patern^  .  .  . 

gedr.  als  Maximus  Taurinensis,  homilia  XXIII 
=  Migne  L^T:I,  272—276. 

53)  Bl.  119^b  Item  Cuius  Supra  De  Eodem 
Die;-  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Avdistis  Fratres  Lectionem  euangelü.  salu- 
ta\ria  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXV  =  Migne 
LIV,  279—282. 

54)  Bl.  120^''  Sermo  Beati  Fulgen\tii  Epi- 
scopi.  I  (rot,  Unciale). 

Anf.  JVostis  karissimi  \  fratres  quia  dies  iste 
qui  I  nobis  in  honorem  domini  .  .  . 

S.  Fulgentius,  sermo  IV  =  ]\Iigne  LXV, 
732  -737. 

55)  Bl.  124™  Lectio  \  Sancti  Euangelü  \ 
Secundum  Matlieum  \  (rot,   Unciale). 

Cvm    Xa  tvs    Ex  (rot,   Kapitale)  [  set    Ihc   In 
Bethleem  .  .  . 


Omelia  Sancti  Gre  (jorii  Pape  De  Eadeni 
Lectio ne  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  SiciU  Ex  Leclione  euangelica  fratres  j 
audiaüs  caeli  rege  na\to  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  X  =  Migne  LXX  VI, 
1110—1114. 

56)  Bl.  126^''  Lectio  Sancti  Enangelii  Secun- 
dum lohannern  \  frot,  Unciale). 

In  illo  tempi/re.  Uidit  iohannes  ihm  ueni\entem 
ad  se  .  .  . 

Omelia  U enerabilis  Bedae  Presbiteri  I>e 
Eadem  Lectione  |  (rot,  Unciale). 

Auf.     [IJohannis  Baptista  Et  \  pr^ciirsor  .  .  . 

BedaVenerabiHs,  homilia  XTV  =  Migne  XC'IV, 
74—79. 

57)  Bl.  130"^"  Item  Beati  Maximi  De 
E\adem  Epip/ia\niorum  Die.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Qvamuis  |  dilectissind  fratres  \  xps  salutis 
nostrae  j  donmnis  .  .  .   (Initiale  Q  mit  Vogel). 

Maximus  Tam-ineusis,  homilia  XXVI  =  Migne 
LVII,  281—284. 

58)  Bl.  131™  Item  De  Eodem  Die  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.     Ait  Prophetarum    Praeci\puus    isaias  .  .  . 
Maximus    Taurinensis,    homilia    XXVII    = 
Migne  LVII,  283-285. 

59)  Bl.  132™  Item  De  Eo  [1]  Die  \  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.  Salvtare  A^obis  est  Fratres  |  atque  coniie- 
niens  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homiha  XXVIII  = 
Migne  L\TI,  287—288. 

60)  Bl.  133'f''  0.  Ü.  Complura  Nolns  \  fratres 
atque  diuersai  festi  uitatts  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXIX  =  Migne 
LVII,  289—292. 

61)  Bl.  135™  Item  Eiusdem  De  |  Eodem 
Die.  i  (rot,  Unciale). 

Anf.  Licet  Fratres  Düectissirni  de  sollemnitate 
diei  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXXIV  = 
Migne  LVII,  297—298. 

62)  Bl.  136™  Item  De  Eodem  Die.  \  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.     Medentptionis  Nostrae  |  auctor  aeternus  . .  . 

11* 


84 


Görreshandschriften 


Maximus  Taurinensis,  homilia  XXXV  = 
Migne  LVII,  299—302. 

63)  Bl.  137''''  Sermo  Beati  Leonis  Papae\ 
(rot,  Unciale). 

Auf.  Ivstum  Et  Ralionabile  Dilectisdini  uer^ 
pietatis  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XXXIV  =  Migne  LIV, 
244 — 247  nur  bis  zum  Schluß  des  Abschnittes  III. 

64)  Bl.  138'"'  o.  Ü.  Hodiernam  fesiiui\tatem 
dilectissimi  ap\paritio  domini  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XXXV  =  Migne  LIV, 
249 — 253,  von  cap.  IV  enthält  die  Handschrift 
nur  die  beiden  ersten  Sätze. 

65)  Bl.  140''*  Lectio  Sancti  Euangelii  Secun- 
dum  Matheuvt  |  (rot,  Unciale). 

Bl.  140''''  In  Illo  Tempore.  Venit  ihs  a  galilea  . . . 

Onielia  Uene\rabilis  Bed^  Pre.tbiteri  De 
Eadein  Lectione.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lectio  sancti  euangelii  quam  modo  fratres 
audiuimus  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  XI  =  Migne  XCIV, 
58—63. 

66)  Bl.  144''»'  Lectio  Sancti  Euangelii 
Secundum  Lucam.  \  (rot,  Unciale). 

In  Illo  Tempore,  Cum  esset  iAs  annorum  XJI . . . 
(Initiale  I  mit  menschlichem  Kopf). 

Omelia  Uenerabilis  Bed^  |  Preshiteri  De 
Eadem   Lectione  |   (rot,  Unciale). 

Aperta  Nobis  Est  Fratres  karissimi  |  sancti  euan- 
gelii lectio  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  XII  =  Migne  XCIV, 
63—68. 

67)  Bl.  147''''  Dominica  IL  Pre  [!]  Epi- 
phanta  |  Lectio  Sancti  Euangelii  Secundum 
lohannem     (rot,  Unciale). 

In  illo  Tempore.  Nupti^  fact^  sunt  .  .  . 

Onielia  Uenerabilis  Bed^  Pri'sbiteri  De 
Eadem  Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Qvod  Dominus  A^oster  \  atque  saluator 
ad  nupitias  uocatus  .  .  .  (Initiale  Q  mit  Vogel). 

Beda  Venerabilis,  homilia  XIII  =  Migne 
68—74. 

68)  Bl.  löl^**  Lectio  Sancti  Euangelii  Secim- 
dutn  I  Matthevm      (rot,   Unciale). 


In  illo  Tempwe.  Cum  descendisset  iAs  de  \ 
monte  .  .  . 

Omelia.  Orienis.  |  De  Eadem  Lectione  | 
(rot,  Unciale). 

Anf.  Docente  Domino  In  \  monte.  disclpuli 
uene\runt  ad  eum  .  .  . 

Origenes,  Homiliae  in  diversos  n.  V.,  in  der 
Ausgabe  der  Opera  Paris  1572  tom.  2,  284  ff., 
aber  in  anderer  Übersetzung. 

69)  Bl.  156"'''  In  Natale  Sanct^  Agne\tis 
Virginis  Ambro\sii\  Episcopi.  \  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Dum  In  Toto  Mvndo  |  uirgineus  ßos 
niarie  .  .  . 

Ambrosius,  sermo  XLVIII  =  Migne  XVII, 
725 — 728,  auch  unter  dem  Namen  des  Maximus 
Taurinensis  als  sermo  LVI  =  Migne  LVII, 
643—648. 

70)  Bl.  158''''  Item  In  natale  eiusdem  \ 
cuius  supra  ambrosü  episcopi  \   (rot). 

Anf.  Inmacvlaliis  Dominus  Inmaculatavi  |  sibi 
famulam  .  .  . 

gedr.  als  Hrabanus  Maurus,  homilia  XXXVIII 
=  Migne  CX,  71—73. 

71)  Bl.  159'"''  Dominica  IUI.  Lectio  Saticti 
Euangelii  Secundum  Mattheum  |  (rot,  Unciale). 

In  illo  Tempore  Ascendens  ihs  in  nauieulam  \ 
secuti  sunt  eum  .  .  . 

Omelia  Orienis  De  Eadem  Lectione  \  (rot, 
Unciale). 

Anf.  Ingredierite  Domino  In  Navicula  |  secuii 
sunt  eum  disclpuli  eins.  Non  inbecilles  \  sed  firmi 
et  stabiles  in  fide  .  .  . 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als 
homilia  ex  Origine  =  Migne  XCV,  1196—1200, 
aber  auch  als  Beda  Venerabilis,  homilia  LIV 
Migne  XCIV,  411—413. 

72)  Bl.  161''''  In  Purificatione  \  Sanctae 
Mariae  Sermo  \  Beati  Augustini  Episcopi  | 
(rot,  Unciale). 

Anf.  Exrltent  Uirgi\nes.  uirgo  peperit  xpm  \ 
Nihil  in  ea  quod  uo'uit  putenl  .  .  . 

Pseudo-Augustin,  dieselbe  Predigt  z.  B.  clm. 
14188  f.  61. 

73)  Bl.  162''''  Itetn  Unde  Supra  |  Sernto 
Beati  Ambro^sii  Episcopi  (rot,  Unciale). 


Görreshandschriften 


85 


Anf.  Bl.  162'-*'  M  Ecce  Homo  Erat  \  in 
iherusalem.  cid  noinen  symeoti  .  .  .  Non  solum  ab 
angelis  et  prophetis  .  .  . 

Ambrosius  in  Lucam  2,  58  (lib.  11  cap.  58  -  62) 
=  Migne  XV,   1655  B- 1657  A  Z.  9. 

74)  Bl.  162"^^  /m  Purificatione  Beatae 
Mariae  |  Lectio  Sancti  Euangelii  Secundum 
Lucam.  j  (rot,  Unciale). 

In  Mo  tempore.  Postquam  impleti  |  sunt  dies 
purgationis  .  .  . 

Omelia  Uenerabilis  Bedae  \  Presbiteri  | 
De   Kadern  J^ectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Solle mpnitaleiH  nobis  hodiern^  \  c^lebritatis 
quam  quadrage\sivio  dominic^  tiatiuitatis  .  .  . 

BedaVenerabilis,  homilia  XV  =  Migne  XCIV, 
79—83. 

75)  Bl.  Idb""^  In  Septuagesima  Sermo 
Beaii  \  lohanriis  qnoinodo  Primus  |  homo 
Totius  Prelatus  \  Est  Creaturae  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Dignitas  \  Hvma\nf  originis  facile  cog- 
noscitur  .  .  . 

Im  Homiliar  des  Paulus  üiaconus  als  ex  opp. 
b.  Chrysostomi  =  Migne  XCV,  1205-1208. 

76)  Bl.  167''''  Lectio  Sancti  Euan\gelii  Se- 
cundum I  Mattheum  |]  (rot,  Unciale). 

Bl.  167'^''  In  illo  tempore  dbsit  itis  disn\pulis 
ttds.  Simile  est  regnum  |  c^lorum  homini  patri  fa- 
nuli\as  .  .  . 

Omelia  Beati  Gregorii  Pape  De  j  Eadem 
Lectione  |  (rot,  Unciale). 

Anf.  In  explanatione  saa  inulta  |  ad  loquen- 
diim  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  XIX,  Migne 
LXXVI,  1153—1159. 

77)  Bl.  170^''  Sermo  Beati  \  loliannis 
Episcopi  De  Lapsu  \  Primi  hominis  |  (rot, 
Unciale). 

Anf.  Nemo  qui  N^esciat  (rot,  Unciale)  || 
(Bl.  17  1''^)  priiicipio  hominem  sie  a  deo plasinatum ... 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als  ex 
opp.  b.  Chrysostomi  =  Migne  XCV,  1208—1210. 

78)  Bl.  172™  Lectio  Sancti  Euangelii  Se- 
cundum I  Lucam  \  (rot,  Unciale). 

Bl.  172^''  [IJn  illo  tempore  Dixil  iAs  turbis 
similitudi\nem  hatte;   Kxiit  qui  seminat . .  . 


Omelia  Beati  Grego\rii  Pap^  De  Eadem 
L^ectione  j  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lectio  sancti  euangelii  quam  modo  |  fratres 
karissimi  audistis  .  ,  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  XV  ^=  Migne 
LXXVI,  1131—1134. 

79)  Bl.  174"'*'  In  Quinquagesima  Sermo  \ 
Beati  lohannis  Episcopi  De  Eide  Abra\ham 
Et  De  Immolatione  Isaac  \  sanctissime\  (rot, 
Unciale). 

Anf.  Fides  est  religionis  \  fundamentum.  caritatis . . . 

Im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  als  homilia 

des  Chrysostomus  =  Migne  XCV,  1210—1213. 

80)  Bl.  175^*'  Lectio  Sancti  Euangelii 
Secundum  \  Lucam  |  (rot,  Unciale). 

In  illo  tempore  Adsumpsit  iAs  discipu\los  suos  . . . 

Omelia  Beati  Gregorii  Pap^  De  Eadem 
Lectione  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Redemptor  Noster  Previdens  j  ex  pas- 
sione  sua.  discipidorum  |  animos  pertvrbandos  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  II  =  Migne 
LXXVI,  1081—1086. 

81)  Bl.  177^^  Sermo  Beati  Leonis  Papg 
hl  Quadragesima  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Licet  nobis  dilectis.nmi  adpro\pinquante 
paschali  tempore  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XL  =  Migne  LIV, 
268—271,  von  cap.  V  felüt  die  letzte  Hälfte. 

82)  Bl.  179'^''  Item  De  Eadem  \  Die  Sermo 
Beati  Maximini  Ej>iseopi  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Ante  Dies  Devotionem  |  sanetg  quadra- 
gesimg  predicantes  |  .  •  • 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXXVIII  = 
Migne  LVII,  307—310,  dahinter  als  Nachtrag 
von  späterer  Hand:  .IUI.  I^ectio  in  cathedra. 
[IJnstituiio  festiuitatis  hodiern^  \  a  senioribus  ...  im 
Homiliar  des  Paulus  Diaconus  =  Migne  XCV, 
1463,  bricht  aber  nach  wenigen  Sätzen  ab. 

83)  Bl.  180^''  (Nachtrag)  o.  Ü.  [Gjavdeo  dilec- 
tissimi  de  religioso  uestrg  deuo\lionis  affectu  et  ideo 
gracias  ago  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  IV  =  Migne  LIV, 
148 — 152.  Doch  stimmt  die  Handschrift  mit 
dem  Druck  nur  bis  Bl.  151  A.  Zeile  4  überein, 
der    Schluß    weicht    völlig    ab:    0  inestimabilis   et 


86 


Görreshandschriften 


immensa  potestas  .  .  .  genau  wie  cod.  theol.  f.  330 
(Rose  n.  292,  6). 

84)  Bl.  180^b  //.  Omelia  Sancti  Petri  f  \ 
(rot). 

Anf.  A.v(listis  fratres  karissimi  beattssinmm 
Petrvin  \  in  saluatorig  passione  suis  errorlbus  proi'e-\ 
cisse.'  et  postea  .  .  . 

Maximus  Tauriensis,  homilia  LIV  =  Migne 
LVU,  353 — 354,  mit  sehr  starken  Abweichungen 
vom  Druck. 

85)  Bl.  ISP*  Omelia  Fri\ma  De  Na\tale 
Domini  |  (rot,  Kapitale). 

Anf.  Avdi\te  Filii  Lvcia  (rot,  Kapitale)  | 
adoptati  in  regnum  dei.  frntres  karinsinä.  \  audiie .  .  . 
(große  verzierte  Initiale  A). 

Augustinus,  sermo  CXCIV  =  Migne  XXXVIU, 
1015—1017. 

86)  Bl.  182'"''  Item  Ser\mo  De  Natale  Do- 
mini. I  (rot,  Unciale). 

Anf.  Lavdem  Domini  |  /oqmlur  os  meuin.  nun 
doniini  |  per  quem  facta  sunt  .  .  . 

Augustinus,    sermo    CLXXX'VT^I    =   Migne 

xxxvni,  1001—1003. 

87)  Bl.  184'-='  Item  Alivs  (rot,  Unciale). 
Anf.      Qvis    Tan\tarvm   \   renmi    uerbormnque  \ 

copia  in\strucius  .  .  .  (große,  farbige,  verzierte  Ini- 
tiale Q). 

Augustinus,  app.  sermo  C'XXI  =  Migne 
XXXIX,  1987— 198Ü. 

88)  Bl.  185'-''  Item  Alia.  |  (rot). 

Auf.  [SJalvator  |  Koster  Nalvs  |  De  patre  sine  \ 
die  pt'r  quem  |  factus  est  onuiis  |  dies  .  .  . 

Augustinus,  sermo  CCCLXIX  =  Migne 
XXXIX,  1655—1657. 

89)  Bl.  186^*  Item  Alia  \  (rot). 

Anf.  Filivs  Dei  |  Idemqve  filius  hominis  |  do- 
minus noster  i'Äs  |  xps  sine  maire  \  •  .  ■ 

Augustinus,  sermo CXCV  --=  Migne XXXVIII, 
1017—1019. 

90)  Bl.  187"-b  Item  Alia  \  Nona.  ||  (rot). 
Anf.    Bl.    187''»'   Dominus   |    Noster   Us  |   Xps 

Fratres  \  karissimi  qui  in  ^emum  est  \  ,  .  . 

Augustinus,  app.  sermo  CXXVIII  =  Migne 
XXXIX,  1997—2001. 


91)  Bl.  188^*=  Sermo  Sancti  Fvigentii 
Episcopi  I  De  Natale  Domini  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Cvpien\tes  Ali[quid  De  hrivs  |  diei 
soll>>mp\nitat(  nurra\re  .  .  . 

Fulgentius,  sermo  II  =  Migne  LXV,  7 26— 729. 

92)  Bl.  lOO"^*"  Lectio  Sancti  Evangelii.  \ 
Secviidcm  lohanuem.  ||  (rot,  Unciale). 

Anf.  Bl.  190^"  In  Principio  Erat  Verlmm. 
l'ropheta  \  diuinus  et  psalmisüi  eximius  pater  do- 
mitii  et  \  seruus  domini  dauid.  considerans  .  .  . 

93)  Bl.  194^''  Omelia  De  Circvmcisiotie 
llomini.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Postqvam  \  Consvmmati  |  sunt  dies  oclo .. . 
Quid  est  aidein  hoc  ut  |  octaiui  die  circumridereiur 
puer.  nie  jmer  qui  erat  .  .  . 

Augustinus,  sermo  CXII  bei  Mai,  Nova 
Patrum  Bibliotheca  I  S.  235  ff.  =  Liverani, 
Spicilegium  Liberianimi,  Florenz  1863,  S.  Uifi'. 
n.  lU. 

94)  Bl.  196''''  Incipit  \  allocvtio  Sancti 
Avgvstini  Episcopi.  \  De  Epiphania  I)o- 
mini  I  (rot,  Unciale). 

Anf.  Post  Miracv\lvtn  virginei  \  partus  quo  se 
Uterus  I  diuino  numine  plenus  .  .  . 

Gedruckt  in  dem  Florilegium  Casinense  I, 
149  ff.,  ohne  Hinweis  auf  Augustin. 

95)  Bl.  197^''  o.  Ü.  Nuper  Celebravimus  Diem  | 
quo  ex  iudeis  dominus  naius  est  \  .  .  . 

Augustinus,  sermo  CXCIX  =  Migne 
XXXVIU,  1026—1028. 

96)  Bl.  198'*'  o.  U.  Ante  paucisdmos  dies 
natalem  domini  \  celebrauimus.  hodierno  autem,  die 
manifeatationem  .  .  . 

Augustinus,  sermo  CGI  =  Migne  XXXVIU, 
1031—1033. 

97)  Bl.  199'''  o.  Ü.  Ejtiphania.  Grecae  lingue  | 
uocabulo  manifestatio  apparet  .  .  . 

Augustinus,  sermo  CCIU  =  Migne  XXXVIU, 
1035—1037. 

98)  Bl.  200'»  Item  alia  \  (rot). 

Anf.  Ad  parlvm  Virginia  Ador\andum.  magi 
ab  Oriente  uenerunt  . .  . 

Augustinus,  sermo  CO  =  Migne  XXXVIU, 
1028—1031. 

99)  Bl.  201'''  Item  Alia.  \ 


Görreshandschriften 
omne    os    dilecüssimi 


87 


Anf.     Aperiaivr    Hodie 
et  collaudet  \  omne  uerbwn.  .  . 

Augiistinus,  append.  sermo  CXXXVIII  = 
Migiie  XXXIX,  2017—2018. 

100)  Bl.  202''*  Sermo  De  Eo  Quod  dominus 
aqvas  In  uiiium  \  rnutavit  |  (rot). 

Anf.  Nvptiae  \  Qvibvs  Xps  Et  Mvne\rator  et 
foiiididtt  discubu\it  .  .  . 

Augustinus,  supplementum,  sermo  III  =  Migne 
XLVII,  1144— 1147. 

101)  Bl.  203'-''  Item  alia  \  (rot). 

Anf.  Sicut  iam  aliqiiando  earitati  uestr^  | 
stiggessinius  fratres  karissitiu  .  .  . 

Augustinus,  append.  sermo  XCI  =  Migne 
XXXIX,   1920—1922. 

102)  Bl.  204^''  Lectio  Sancti  Euangelii  \ 
Secundum  lohannem,  |  (rot). 

In  ilto  tempore.  Vidü  iohannes  |  ihn  nenientein 
ad  se  .  .  . 

Onieiia  Lectionis  Eiitsdem.  \  (rot). 

Anf.  Nemo  sibi  arroget  et  dicat.  qnia  \  ipse 
aiifei'et  pcccata  mundi  .  .  . 

103)  Bl.  205^"  Sermo  Sancti  Avgvstini 
episcopi.  de  puri\ficatione  sancte  Marie  in 
luca  euangclista.  |  (rot). 

Anf.  *S't  Svbtiliter  A  Fidelibvs  Qug  Sit  \  huius 
diei  festiuitas  .  .  . 

Als  Sermo  ineditus  des  Fulgentius  gedr. 
Migne  LXV,  838—842,  der  Druck  ist  aber  gegen 
die  Handschrift  am  Ende  bedeutend  gekürzt,  er 
bricht  sogar  mitten  im  Satze  des  Msc.  ab  (auf 
Bl.  207"'^).  Die  Handschrift,  die  dem  Druck  als 
Vorlage  diente,  muß  demnach  höchst  unvoll- 
ständig gewesen  sein.  Denn  in  unserer  Hand- 
schrift schließt  das  Stück  erst  Bl.  210^''. 

104)  Bl.  211"^*  Lectio  Sancti  euangelii  Se- 
cundum Mathetim  |  (rot). 

In  illo  tempore.   Ductus  esl  ihs  in  deser\tmn  .  .  , 

Omelia  lieati  Gregorii  \  Papae  De  E\adein 
Lec\tione.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Dvbi\taria  \  quibusdam  \  solet.  a  quo  spiritu 
sit  I  iAs  ductus  in  desertitm  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  XVI  =  Migne 
LXXVI,  1135—1138. 


105)  Bl.  213^''  Sermo  Beati  Leonis  Papae.  \ 
(rot). 

Anf.  Semper  |  qiddem  nos  |  dilectissimi  |  sapienter 
et  ius\te  iduere  decet  \  .  •  ■ 

Leo  Magnus,  sermo  XLI  =  Migne  LIV, 
272—274. 

106)  Bl.  214™  Item  Eiusdem  De  Quadra- 
geaima  (rot). 

Anf.  Predica'tunis  tiobis  dilec\tissimi  sacra- 
tissi\mum  maximumque  ieiunium  .  .  , 

Leo  Magnus,  sermo  XLII  =  Migne  LIV, 
275 — 279  B,  schließt  mit  dem  Anfang  von  cap.  V. 

107)  Bl.  216'-''  Cuius  Supra  De  \  Quadra- 
gesima  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Aposto\lica  dilectissi\jni  doctrina  \  nos 
ammonet  \  vt  deponentes  ueterem  homi\nem  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  XLIIl  =  Migne  LIV, 
281—285. 

108)  Bl.  218''''  Item  De  Quadragesima 
Sermo  \Beaii  Maximi  Episcopi.  j  (rot,  Unciale). 

Anf.  Avdis\tis  |  Carissimi  |  Sicvt  \  euuangelica  [!] 
tuba  cecinit  dominum  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXXVII  = 
Migne  LVII,  303—308. 

109)  Bl.  220'^*'  Item  Maximus  \  De  Quadra- 
gesima i  (BUndschrift). 

Anf.  Conßiclus  iste  mirabilis  quem  \  inter  ce/i 
regem  et  regni  celes\tis  tyrannum  fuisse  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homiha  XLII  =  Migne 
LVII,  319—322. 

110)  Bl.  222'"''  ('uius  Supra  \  De  Quadra- 
gesima. I  (rot,  Unciale). 

Anf.  Adverti\te  fratres  karissimi.  quan\ta  nobis 
spirituatis  |  cit^   documenta  succrescunt  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XLIV  =  Migne 
LVII,  325—328. 

111)  Bl.  22.3''»  Cuius  Supra  \  De  Quadra- 
gesima. I  (rot,  Unciale). 

Anf.  Peractvm  \  a  domino  nostro  ihu  |  xpb  hoc 
quod  I  lectum  est  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  liomiHa  XLIII  = 
Migne  LVII,  323-326. 

112)  Bl.  224^b  Jtem  Cuius  Supra  \  De  Qua- 
dragesima I  (rot,  Unciale). 


88 


Grörreshandschriften 


Anf.  Qvia  Non\nrtllorn.m  est  |  coiiKiietudo 
karissimi  \  aduenientes  qua\dragesime  .  .  .  (Initiale 
Q  mit  Vogel). 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XXXVI  = 
Migne  LVII,  301—304. 

113)  Bl.  225^*»  Dominica  |  In  Quadra- 
gesinia  Semo  f.'J  Bcafi  Johannis  \  Episcopi 
De  lacob  \  Et  Esau;-  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Poi'ta'ibai  rebecca  |  geminos  iti  u\tero  fratres. 
ante,  oitus  principia  bellatores  .  .  . 

Als  sermo  des  Petrus  Chrysologus  bei  Live- 
rani,  Spicilegium  Liberianum  I,   185ff. 

114)  Bl.  227''''  l.ertio  Sancti  Euangflii 
Si'cundum  Mathenm  \\  (rot,  Unciale). 

Bl.  227^*  In  lllo  Tempore  Assump\ftit  ihc 
petrum  .  .  . 

Omelia  |  Lectionis  Eiusdein  Beati  \  Leonig 
Popae;  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Evange\lica  lectio  dilec\tis8imi.  qii^  per 
au\res  corporis  .  .  . 

Leo  Magnus,  sermo  LI  =  Migne  LIV. 
308—313. 

115)  Bl.  230''*  Lectio.  Sancti  Euangelii 
Secundum  \  Mattheum  \  (rot,  Unciale). 

In  l/lo  Tempore  1  Secessit  ilic  in  partes  tyri  et 
sidonis  et  ecce  mulier  .  .  . 

Omelia  Uenerabilis  B^de  I'resbiteri  L>e  \ 
Eadem  Leetione  \  (rot,  Unciale). 

1)1  leetione  sancti  euangelii.  que  nohis  |  modo 
lecta  est  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  XIX  ^  Migne 
XCIV,  102—105. 

11«)  Bl.  232^''  Lectio  Sancti  Euangelii 
Secundum  Lucam  |  (rot,  Unciale). 

In  lllo  Tempore  Erat  i%8  eiiiens  j  demonium . . . 

Omelia  uenerabilis  Bed^  presbiteri  \  de 
ea  [!J  leetione.  \  (rot). 

Anf.  ßaemoniacvs  iste  apud  maHhewn  non 
solum  mutus  sed  |  et  c^cu^s  fnisse  narratnr  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  XLIX  =  Migne 
XOIV,  380—382.  Die  Handschrift  hat  am  Schluß 
bedeutend  mehr  Text  als  der  Druck.  Dieser 
reicht  bis  Bl.  236'-^  Zeil.  3. 

117)  Bl.  237''*  Lectio  Saiicti  Euangelii 
Secundum  lohannem.  |  (rot,  Unciale). 


In  lllo  Tempore  Dixit  iAs  |  turbig;  Quis  ex- 
uobis .  .  . 

Omelia  Sancti  Gregorii  Papae.  |  (rot). 

Anf.  Pensate  Fra\tres  karissimi  man\snetudinem 
dei;  I  Rclaxare  .  .  . 

Gregorius  Magnus,  homilia  XVIIl  =  Migne 
LXXVI,  1150—1153. 

118)  Bl.  239^1'  0.  Ü. 

Sacrosancta  \  festiuitcts  ho\diem^  diei  ali^quod  nos 
uerbum  |  deo  donante  .  .  . 

Diese  Predigt  ist  unvollständig,  da  Bl.  241'' 
abgeschnitten  ist. 

Bl.  241'  trägt  Federproben,  zum  größten  Teil 
radiert. 

119)  Bl.  242''*  Dominica  In  Falmis  Ser\mo 
Beati  Maximi  E\piscopi  De  Fsalmo  XX"'"  \ 
Frimo.  \  (rot,  Unciale). 

Anf.  Fsalmi  Vigesimi  Frimi.  |  qni  lectus  est 
sericm  decursu  ri  .  .  . 

Maximus  Taurinensis,  homilia  XIjV  =  Migne 
LVn,  327—332. 

120)  Bl.  243''^  Lectio  j  Sancti  Evamjelii. 
Secundum  Mathevm  |  (rot). 

Anf.  In  illo  Tempore,  j  cum  adpropinquas\set 
hierosoUmis  et  iienisset  betjihage  .  .  . 

Omelia  Vene\rabilis  Bede  Fresbiteri  De  j 
Eadem  Leetione  \  (rot). 

Anf.  3Iediator  I)ei  Et  |  /lominiim  lioino  |  .rps 
ifis  qui  }^ro  hu  mani    generis  salntc  .  .  . 

Beda  Venerabilis,  homilia  XXIII  =  Migne 
XCIV,   121—125. 

121)  Bl.  246'*'*  Sermo  i  Beati  lohannis  Epi- 
scopi De  Mo\yse.  \  (rot). 

Anf.  Htabat  Moyses  |  in  monta^  non  arniis  sed 
precibus  \    ... 

Als  Petri  Chi-ysologi  sermo  III  bei  Liverani, 
Spicilegium  Liberianum  I,  190 ff. 

122)  Bl.  248''*  Lectio  Sancti  Evnngelii 
Secundum  \  loliannem.  \  (rot). 

In  illo  Temporei^  Abiit  ihs  trans  |  mare  galile^  . . . 

Omelia  Venerabiilis  Bede  Fresbiteri  De  | 
Eadem  Leetione.  |  (rot). 

Anf.  Qui  signa  et  miracula  domini.  \  ac  salua- 
toris  nostri  .  .  . 


Görreshandschriften 


89 


Beda  Yenerabilis,  homilia  XXI  =  Migne 
XCIV,  110—114. 

123)  Bl.  25  P»  (Nachtrag)  o.  Ü.  Fuit  uir 
iii.t^  uenerabilis  gracia.  beiie\dictus  et  nomine':  ab 
ipso  puerici^  .  .  . 

Die  häufig  gedruckte  Vita  des  heil.  Benedikt, 
aus  dem  2.  Buch  der  Dialoge  Gregors,  vgl.  Bibl. 
hagiographica  Bruxellen  I,  lö-ä  n.  J 102  -=  Acta 
SS.  März  111,  277  fl'.,  doch  ganz  stark  zusammen- 
gezogen. 

Bl.  251^"  folgt  der  Anfang  der  homilia  XVII 
Bedas  =  Migne  XCIV,  224;  doch  sind  nui- 
einige  Zeilen  erhalten,  der  Rest  ist  durch  Aus- 
schneiden des  folgenden  Blattes  verloren. 

124)  Bl.  252""*  Serino  saticli  Augustinj  de 
San  et 0  Step/iano.  j  (rot). 

Anf.     Martyr  stephanus  beatus  et  pviiiius  pust 
apostolos  .  .  . 

Augustinus,      sermo      CCCXVII    =    Migne 

XXXVIII,  1435—1437. 

125)  Bl.  252^*  Item  sermo  \  s.  Augustini 
episcopi  De  s.  Stephane  prothomartire  \  (rot). 

Anf.     Tesus  filius  nam  in  heremo  ptignabat .  .  . 
Augustinus,   sermo  CCCLXXXIl   =   Migne 

XXXIX,  1684— l(i86. 

12Ö)  Bl.  253'^''  Sermo  Faustj  episcopi  De  \ 
Beato  Stephano  prothomartire.  |  (rot). 

Anf.  Presenti  lectione  percepimiis.  uisionem  omni- 
biis  ecclesiis  \  celebratam, .  .  . 

Nicht  bei  Migne,  bricht  unvollständig  ab,  da 
am  Schluß  ein  oder  mehrere  Blätter  verloren 
gegangen. 

Wir  haben  hier  also  ein  Homiliar,  ähnlich 
wie  das  aus  Maria  Laach  stammende  cod.  theol. 
f.  269  (Rose  341),  das  zum  großen  Teil  von 
dem  echten  Homiliar  des  Paulus  Diaconus  ab- 
hängt, aber  auch  zahh-eiche  Zusätze  vne  Aus- 
lassungen auf^veist.  Von  der  Airfstellung  einer 
Konkordanz  nach  Roses  Muster  konnte  hier  ab- 
gesehen werden,  da  die  Übereinstimmungen  doch 
zu  gering  sind.  Eigentümlich  ist,  daß  mit  nr.  85 
noch  einmal  die  Reihe  der  Festtage  mit  Weih- 
nachten beginnt,  was  auf  nicht  einheitUche  Zu- 
sammenstellung sclüießen  läßt.  Da  der  ganze 
Band   nur  bis   Palmarum   reicht,    hat   vielleicht 


ursprünglich  noch  ein  zweiter  Teil  dazu  gehört, 
der  aber  gar  nicht  nach  St.  Maximin  gekommen 
ist;  im  übrigen  vgl.  Rose  zu  nr.  50  und  nr.  341. 
Von  einer  Anführung  der  echten  Paulusnummern 
wiirde  hier  abgesehen,  Paulus  ist  lediglich  nach 
dem  Druck  bei  Migne  zitiert.  Denn  die  ein- 
dringenden Homiliarstudien  Roses  fortzusetzen, 
erschien  der  Katalog  nicht  der  rechte  Ort. 


Görres  87  =  Lat.  Qu.  690 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  188  Bll.  (24x  18).    IX.j-X.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreßt 
die  Jahreszahl  1750,  Metallschließen.  188  Blätter  heutiger 
Zählung.  Die  Handschrift  besteht  aus  zwei  ursprünglich 
selbständigen  Teilen,  die  erst  am  Ende  des  15.  .Th.  zu- 
sammengebunden sind,  wie  aus  dem  auf  Bl.  l'  einge- 
tragenen Inhaltsverzeichnis  hervorgeht,  das  von  zwei  ver- 
schiedenen Händen  des  15.  Jli.  für  beide  Teile  geschrieben 
ist.  In  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  werden  beide  auch 
getrennt  aufgeführt,  in  B  ist  nur  der  erste  Teil  ver- 
zeichnet, der  zweite  fehlt,  doch  darf  man  daraus  bei  der 
Unzuverlässigkeit  von  B  nicht  schheßen,  daß  sie  damals 
schon  zusammengebunden  waren  =^  Grörres  87  —  Co- 
blenz  55. 

I. 

Der  erste  Teil  umfaßt  Bl.  1 — 64,  er  ist  der  jüngere 
und  dürfte  erst  dem  10.  Jh.  angehören.  Er  hat  8  Lagen, 
in  folgendem  Verhältnis:  I— in,  VI,  VII  zu  je  8,  IV 
zu  6,  V  zu  6  +  1,  VIII  zu  10  Blättern,  dazu  ein 
wohl  ursprünglich  unbeschriebenes  Vorsatzblatt,  das  aber 
bereits  im  10.  Jh.  ausgefüllt  wurde.  An  diesem  Teil 
schrieben  drei  verschiedene  Hände:  die  erste  Bl.  2' — 2.3"; 
die  zweite  Bl.  24' — 46'^;  die  dritte,  die  vielleicht  sogar 
erst  dem  Ende  des  10.  oder  Anfang  des  11.  Jli.  angehört 
Bl.  47' — 64.  Sie  schreiben  sämtlich  Langzeilen,  auf  Blind- 
linienschema,  21  Zeilen,  Schriftfeld  18,5x12,5.  Rote 
Überschriften  in  Majuskel,  rote  Initialen,  die  bei  der 
dritten  Hand  Blattverzierungen  haben.  An  den  Rändern 
verschiedentlich  etwas  jüngere  Nachträge.  Der  älteste 
Besitzvermerk  steht  quer  über  Bl.  2'' — 3'  Cockx  Saiicti  \ 
Majnmini  Confessoris  \  (12.  Jh.),  Bl.  1'  steht  Codex  sancti 
Maximini  und  die  Signatur  G  14  (15.  Jh.),  Bl.  3'  am 
unteren  Rand  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris 
Imperialis  Monasterij  |  s.  Maximin]  ;-~|  derselbe  schrieb 
auch  Bl.  1'  N.  65.  Auf  Bl.  1'  steht  noch  von  einer  Hand 
des  10.  Jh.  hartuuitius  catuttus,  ob  dieses  der  Name  eines 
Besitzers  oder  Schreibers  ist,  läßt  sich  nicht  entscheiden. 
Dieser  Teil  ist  in  dem  St.  Maximiner  Katalog  A  ver- 
zeichnet als  (Nr.  28):  Augustinus  de  opere  mona- 
chorum,  in  B  als  (Nr.  105):  Item  Augustinus  de 
opere  monachorum  et  contra  quinque  hereses 
in  uno  volumine. 

12 


90 


Görreshandschriften 


Auf  Bl.  l'  und  2'  stehen  in  Kapitalschrift  mit  roter 
Strichelung  die  Namen  der  Patriarchen  und  Propheten, 
die  von  Christus  geweiesagt  haben,  ohne  Überschrift. 
Bl.  1'  steht  darunter  von  zwei  Händen  des  15.  Jh.  das 
Inhaltsverzeichnis  des  Bandes. 

Augustinus,  De  opere  monachorum  et 
contra  quinque  hereses. 

1)  Bl.  2^^  Incipit  Retraclalio  Sancti  Augu- 
Ktini  Episcopi  In  Libriim  De  Opere  Mona- 
chorum I  (rot). 

Vt  de  optere  monachorum  lihvum  scnberem  iila 
neces\dtas  conpulit  .  .  . 

Incipit  Liber  Sancti  Augustini  Ad  Aure- 
lium  Episcopum.  \  De  Opere  Monachorum.  || 
(rot). 

Auf.  Bl.  3"^  Imtioni  lue  nancte  frater  aureli 
tanto  deuocius  ,  .  . 

=  Migne  XL,  549—582,  der  Prolog  fehlt 
im  Druck. 

Schi.  Bl.  31''  .  .  .  Si  autem  aliquid  retrahen- 
dum  uel  emendandum  uidetur.  \  rescriptis  tuae  beati- 
tudinis  Nouerim.  —  Explicit  Liber  Sancti  Augu- 
stini Episcopi  Ad  Aurelium.  De  Opere  \  Mona- 
chorum. II  (rot). 

2)  Bl.  32"^  Dialogus  Aurelii  Augustiui,  Ad 
Feiicianuin  |  Arrianum  •]•  \  (rot). 

Auf.  Extorsisti  Mihi.  Diiectissime  (rot,  Kapi- 
tale) I  jili  ut  de  unitate  trinitatis  qu^  perfectus  deus 
semper  ac  suiiunus  est  .  .  . 

Augustinus,  De  unitate  trinitatis  =  Aligne 
XLn,  1157—1172. 

Schi.  Bl.  46^'  .  .  .  segelem  cum  instis  coeperit 
retnbuere  j  mercedem.  JJeo  Gratias  Amen.  || 

3)  Bl.  47''  Incipit  Tractatvs  Sancti  Avgv- 
stini.  I   Contra   Quinque;   Hereses.  \  (rot). 

Anf.  Debitor  Svm  \  fraires  fateor  non  neces- 
sitate.  sed  quod  uehemenlius  est  caiitate  .  .  . 

=  Migne  XLU,  1101—1116. 

Schi.  Bl.  58^  ...  qui  cre\denles  in  se  custodit 
in  secuta,  seadorum.     Amen.  | 

4)  Bl.  58^  Incipit  7 ractatvs  Sancti  Avyv- 
stini  I  De   Trinitate.  \  (rot). 

Anf.  Thwangelica  Lectio.  Proposvit  N^obis 
Vnde  I  loquamur  .  .  . 

Sermo  LII  =  Migne  XXXVIII,  354—364. 


Schi.     Bl.  64''    .  .  .   ut  perficiatur   setisus   uestir 
a  doinino  qu^rite.  \\ 

Bl.  64^  ist  unbeschrieben. 

II. 

Der  zweite,  ältere  Teil  umfaßt  Bl.  65 — 188  und  gehört 
durchweg  dem  Anfang  des  IX.  Jh.  an.  Er  besteht  aus 
15  Lagen,  von  denen  I— VI,  IX— XV  je  8,  VII  8  +  1. 
VIII  10  Blätter  haben.  Am  Schluß  von  I — VII  römische 
ZahlenmittelkuBtoden.  An  diesem  Teil  waren  8  ver- 
schiedene, deutlich  von  einander  zu  scheidende  Schreiber 
tätig.  Der  erste  schrieb  Bl.  65 — 116',  24  Zeilen  auf  Blind- 
liniensehema,  Schriftfeld  21  x  13.  Rote  Initialen  und 
Überschriften  in  Unciale.  Die  Schrift  dieser  Hand  hat 
große  Ähnlichkeit  mit  der  des  cod.  theol.  lat.  fol.  283 
(Rose  n.  262),  ebenfalls  aus  St.  Maximin,  doch  nicht 
dort  geschrieben,  der  mit  seinen  Miniaturen  stark  nach 
Reichenau  hinweist.  Die  zweite  Hand  schrieb  Bl.  116' 
bis  116'  als  etwas  jüngeren  Nachtrag,  die  dritte  Bl.  IIT' 
bis  129',  sie  hat  einen  ganz  ausgeprägten  angelsächsischen 
Charakter,  die  vierte  Hand  schrieb  Bl.  129' — 135',  die 
fünfte  Bl.  135'— 139',  die  sechste  Bl.  140,  die  siebente 
Bl.  141'— 175'  imd  die  achte  Bl.  175'— 187'.  Mit  Aus- 
nahme der  ersten  Hand  haben  alle  größere  schwarze 
Initialen  und  Überschriften  ohne  jeden  Schmuck.  Zeilen- 
zahl und  Größe  des  Schriftfeldes  wechseln  mit  den 
einzelnen  Händen.  Alle  diese  Schreiber,  so  unähnlich 
sie  auch  einander  sind ,  zeigen  einen  Schriftcharakter, 
der  zum  mindesten  stark  insular  beeinflußt  ist.  Es  dürfte 
also  nicht  ausgeschlossen  sein,  daß  unsere  Handschrift 
vielleicht  in  Reichenau  entstanden  und,  nach  dem  Alter 
der  Besitzvermerke  zu  schließen,  erst  im  12.  Jh.  nach 
St.  Maxirain  gelangt  ist.  Auch  die  zu  dem  Enchiridion 
im  10.  Jh.  hinzugefügten  irischen  Glossen  lassen  eher 
auf  eine  Herkunft  aus  Reichenau  als  aus  St.  Maximin 
schließen.  Ebenso  sind  die  Texte  durchweg  fehlerhaft 
und  lassen  insulare  Vorlagen  vermuten,  welche  die 
Abschreiber  z.  T.  nicht  richtig  lesen  konnten.  Der  ganze 
Teil  ist  beim  Binden  stark  beschnitten.  Besitzvermerke 
des  12.  Jh.  stehen:  Bl.  65'  Codex  sancti  maximini  \  qui- 
cumque  abstukrit  anathaema  sit;  \  amaranta  amaran  '  und 
Bl.  188'  in  Majuskel  Sancti  Maxi  mini,  Liber  ,  außer- 
dem Bl.  65'  Codex  sancti  Maximini  \  (15.  Jh.).  In  dem 
St.  Maximiner  Verzeichnis  A  steht  die  Handschrift  als 
(Nr.  44):  Augustini  encheridion,  in  qui  habentur 
LXXX  questiones  eiusdem  et  de  fide  catholica, 
in  B  fehlt  sie. 

Augustinus,  Enchiridion,  De  fide  catholica, 
Quaestiones  LXXX  et  alii  tractatus. 
5)  Bl.   65''   Incipiunt  capiitula   enchiridion 

Sancti  Augustini   episcopi  \  Ad  Laurentium 

Qui  Latine  Manualis  Dicitur  |  (rot).    Es  folgt 

das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  66''    Expliciunt  Capitida  \  (rot),  dann  ohne 

besondere  Überschiift: 


Görreshandschriften    * 


91 


Anf.     Bl.  66''  Dileclissime  tili  Laurenti.  quan- 

i.  ualä«  ditigo  •(.  nolo 

tiun  tud  erudüione  \  delecier  quamque  te  aipiam  esse 
sapientem;  .  .  . 

=  Migne  XL,  231—290.  Am  Rand  stehen 
von  einer  Hand  des  10.  Jh.  die  Argumenta  der 
einzelnen  Kapitel.  Bl.  ü6^  Indpiunt  cnpitula  \  libvi 
enchindion  \  secundum  alios  \  auctores.  |  Dieselbe 
Hand  schrieb  die  interlinearen  lateinischen 
und  irischen  Glossen,  die  sich  in  den  ersten 
51  Kapiteln  finden.  Sie  sind  besprochen  und 
herausgegeben  von  Ludwig  Chi:  Stern,  Altirische 
Glossen  zu  dem  Trierer  Enchiridion  Augustins 
in  der  Königlichen  Bibliothek  zu  Berlin  in  Zeit- 
schi-ift  für  celtische  Philologie  VII  (1910),  475  ff. 
Merkwürdiger  Weise  bricht  der  Text  des  Enclii- 
ridio'ns  auf  Bl.  116''  mitten  im  ersten  Satz  des 
vorletzten  Kapitels  ab,  erst  eine  Hand  des  10.  Jh. 
hat  dann  auf  einem  vorgehefteten  halben  Blatt 
(Bl.  115)  den  Schluß  nachgetragen.  Auf  Bl.  116-- 
steht  deshalb  von  einer  Hand  des  15.  Jh.:  ^4«- 
pice  lector  in  parito  folio  circa  tale  +  Signum  | 
finein  libri.  \ 

Schi.  Bl.  115'  .  .  .  quam  prolixum  de  fi.de  et 
spe  I  et  caritate  conscripsi.  Legere  tene  implereque 
opeie.  ut  legendo  simidque  orando  ad  sancte  leetionis 
iutelligentiam  m,erearis  peruenire  \  deum  semper  in- 
quirens  et  Recognosceiis':  \  —  Expücit  Liber  Beati 
Agvstini  Episcopi  \  Quem  Enchiridion  appellavit  | 
Ad  Lavrentivm  Conscripsit  iiMHN  Lege  feliciter  — 
ora  frequenter-,-  |  Es  folgt  dann  auf  dem  ursprüng- 
lich fi-cien  Raum  von  Bl.  IKi"^  von  einer  Hand 
des  ausgehenden  9.  Jh.: 

6)  Bl.  116''  Sanctus  Abhas  Cherimon  De 
Libero  Arbitrio  Sicut  \  In  Sua  Lefiitur  Col- 
latione.  Hoc  Modo  Ait:^y  \ 

Anf.  Cum  facüe  patet  quomodo  salutis  summa 
nostro  tribuatur  .  .  . 

Am  Rande  steht  von  einer  Hand  des  16.  Jh. 
Ex  Cassiano  collaiione  13  C.  9.  Das  Stück  steht 
auch  unter  Cassianus  bei  Migne  XLIX,  915  A 
Z.  10 — 922.  Am  Schluß  Auszüge  aus  ver- 
schiedenen Stellen. 

Schi.  Bl.  116'  .  .  .  Ne  inferas  manum  tuam  in 
puerum.  |  et  reliquit  —  i/g  prescript^  sententi^  de 
libero  arbitrio  caiäe  legend^  sutU.  11 


7)  Bl.  inr  In  Bei  Nomine  Pauca  De  Eide 
Catholica  A  Beato  \  Hieronimo  Contra  Omnes 
Hereticos  Generaliter  \  Conscripta  Incipiunt\-\ 

Anf.    Eirare  hereticos  haec  maxime  causa  facit . . . 

Es  ist  das  gewöhnlich  Papst  Leo  dem  Gr. 
zugeschriebene  Breviarium,  vgl.  dessen  Opera  ed. 
P.  Th.  Cacciari,  Romae  175.3,  I,  357  ff.,  anonym 
steht  es  bei  Migne  XIU,  653—672. 

Auf  Bl.  127''  sind  am  unteren  Rande  tiro- 
nische  Noten  eingetragen,  deren  Auflösung  ich 
Herrn  Geheimrat  Professor  Dr.  M.  Tan  gl  ver- 
danke: Gloiia  Landi»  respectet  in  circnitu  omninm 
magnuin  hilaritalis  immus.  beatus  vir  qui  non  pro 
gratissimis  .  .  .  Damit  brechen  die  Noten  im  un- 
vollendeten Satz  ab. 

Schi.  Bl.  129'  .  .  .  blasphemauerit  in  spirittim 
sanctum.  Non  remittetur  ei  Neque  in  hoc  |  saecido 
Neqtie  in  fiiiuro.  ■ —  Explicit  Contra  hereticos.  \ 

8)  Bl.  129'  Incipit  Conquisitio  Sanctorcm 
Episcoporum  \  basilii  et  Gregorii  Nazon- 
zeni  ['.]  I 

Anf.  Basilius.  putas  ne  possibile  sit  enai-rare 
de  ßlio  ante  üguram  miindi.  |  Gregorius;  Si  qtcis 
posi  patrem  ante  filium  fuii  enarraidt.  |  oportet  enirn 
primum  esse  enarrantem  quam  illum  cuius  de  na\ti- 
uitate  enarratur.  pater  enim  subticuit  ineffabiliter.  \  ... 

Bl.  13  V  stehen  Federproben  am  unteren  Rand, 
die  den  Eindruck  von  tironischen  Noten  er- 
wecken, aber  keine  richtigen  Notenzeichen  sind. 

Schi.  Bl.  135'... /(i  est  lioc  sicut  enim  gi accus 
auclor  qui  dam  dixit  TouTu  EllI  |  TOl'TO.  Quod 
est  aut  hoc  aut  In  hoc  \  namque  post  omnia  hoc 
nihil  enim  perdit  idtam  hondnum.  nisi  \  hoc  Nisi 
hoc  <piia  hoc  propter  hoc.  \ 

9)  Bl.  135'  Incipit  Epistola  Papae  Caele- 
stini  De  Prae\uaricatione  Adae  Et  Originali 
peccato  Et  Gratia  Dei:,  \ 

Anf.  lestimonia  ex  praedecessorum  suorum  | 
auctoritatibus  et  conciliis.  iiel  ejnstolis  afrorum  |  epi- 
scoponim  collecta.  et  j?recedenti  epistolae  ad  gallos 
episcopos  data.  subnLva  quia  nomndli  qui  catholico 
nomine  |  gloriantur.  in  damnatis  hereticarum  sensilnis. 
seu  prauitate  uel  imperiiia  deinorantes  .  .  . 

=  Migne   L,   531 — 537,   epistola   XXT   cap. 

m— xnr. 

12* 


92 


Görreshandschriften 


Schi.  Bl.  ISS''  .  .  .  non  opi\nemiir  catholictim 
quod  apparuerit  praeßxig  \  serdentiis  esse  contrarium;  \ 
Explicü  aepistola  papae;  \ 

Darauf  folgt  von  anderer  Hand: 

Domine  suscipe  me  ut  cum  fratnbus  nieis  sim. 
cum  qtiibus  ueniens  inuitasti  me  |  aperi  mihi  iatmam 
täte,  et  jierduc  ine  ad  conuiuium  aepnlarum  tuarum  | 
tu  es  enim  jeps  ßlius  dei  uiid.  qui  precepto  patris 
mundum  saluasti.  |  tibi  gracias  referimus  per  infinita 
saecidorum  saecula.    || 

10)  Bl.  140""  Incipit  sermo  augustini  de  eo 
quod  per  adam  mors  et  per  xpm  uita  In 
omnes  I  homines  pertransiit.  hoc  autcni  dicit 
In  iibro  quem  scripsit  contra  iulianum.  | 

Anf.  Per  unum  Inquit  hominem  peccatum  In 
hunc  mundum  Intrauit  \  ■  •  • 

Auszug  aus  dem  über  contra  Iulianum,  vgl. 
Migne  XLIV,  641  ff. 

Schi.     Bl.  140'^  .  .  .   gratia  largiorc   lustificet.,  || 

11)  Bl.  141"^  Incipit  Liber  Beati  Augustini 
de  quaestionibus  LXXX.  | 

Es  folgt  zunächst  das  Register 

Bl.  142^  Explicivnt  capitida  De  Numero  LXXX,\ 

I.  De  Trina   Trinilate.  \ 

Anf.  Omne  quod  est  aliud  est  quo  (verbessert 
aus  qua)   constat.   aliud  quo  discernitur  .  . . 

=  Migne  XL,  9—100.  Doch  stehen  die 
Kapitel  in  der  Handschrift  in  ganz  anderer 
Reihenfolge  als  im  Druck.  Sie  beginnt  (nach 
dem  Druck)  mit  cap.  XVIII,  dann  folgt  XXILL 
De  patre  et  filio,  darauf  LXLLl  De  verbo  .  .  .  u.  s.  w. 
Auch  textlich  sind  starke  Abweichungen  vor- 
handen. 

Schi.  Bl.  17-")"'  mit  dem  cap.  De  Tempore  .  .  . 
Translatione  ut  |  de  loco  in  locum.  Circumlatione 
uolubilitas   mundi.,  || 

12)  o.  U.  Sermo  s.  Augustini. 

Anf.  Bl.  175'  Aduertit  nobiscum  caiitas  uestra 
cum  legeretur  liber  actuum  .  .  . 

=  Migne  XXXVIII,  808—814,  sermo   15ü. 

Schi.  Bl.  179'  .  .  .  in  munditiae  epicuieorum 
superbi^  stoicorum  |  —  Finit  De  epicureis  et  stoicis 
conferentibus  \  cum  apostolo  paulo;  (Unciale),  un- 
mittelbar anschließend: 


13)  Bl.  1179'  Incipit  Sermo  De  die.  Quid 
dictum  est  a  deo  ad  Moysen.  Ego  Sum\Qtii 
Sum  II  (Unciale). 

Anf.  Cum  diuina  lectio  legeretur  magnum 
miraculum  .  .  . 

=  Migne  XXXVIII,  63—67,  sermo  7. 

Schi.  Bl.  182''  .  .  .  ergo  ineßabiliier  eins  esse 
sentiam  [ ! ]   et  amemus  misericordiam.  | 

14)  Auszüge  aus  Augustin. 

a)  Bl.  182'  Augustinus  Ostendit  Quomodo 
Sancta  et  Sempiterna  |  atque  Incommulahiltf 
Trinitas  Facillime  possit  Intelligi.  |  (rot,  Un- 
ciale). 

Anf.  Sumtis  enim  et  esse  nos  nouimus  et 
nostrum  esse  ac  nosse  amamus  ...  (11  Zeilen). 

b)  Bl.  182^  Item  Augustinus  Quo  Argu- 
mento  Colligendum  sit  Deum  esse.  —  Tota 
rerum,  uniuersitas  in  tria  genera  diidditur  .  .  . 
(1:2  Zeilen). 

c)  Bl.  183''  Item  Augustinus  Ostendit  \ 
quem  ad  Modum  probari  possit  animam  esse 
in  Localem.  j  —  Qni^  superius  esse  nosse  atque 
amare  nuncupaui  ...  (14  Zeilen). 

d)  Bl.  183''  Si  possit  uertim  esse  sine 
ueritate.  —  Potest  ne  aliquid  uerum  esse  sine 
ueritate  .  .  . 

e)  Bl.  184''  Ex  Iibro  Sancti  Augustini  de 
uera  Religione.  \  —  Non  sit  nobis  religio  in 
fantasmatis  ...  (17  Zeilen). 

f)  Bl.  IBi""  Utrum  Secundum  tenipus  An 
Secundum  excellentiam  Deus  ante  Tempora.  \ 
—  -  Non  secundum  tempus  sed  secundum,  excellentiam 
deus  ante  tempwa  \  ■  ■  ■  (4  Zeilen). 

15)  Auszüge  aus  verschiedenen  Kirchen- 
vätern. 

a)  Bl.  184''  Quesiionis  [l ]  Famosae  Aposli 
[verderbt  aus  a  presbitero  s.  Hieronimo]  |  Ad 
Mineruium  \  et  Alexandrum  Monachos. 

Anf.  Queritis  quo  se?isu  dictum  sit  et  quo 
modo  In  prima  ad  corintheos  epistola  .  .  . 

Aus  epistola  CXIX  des  Hieronymus  cap.  2  ff. 
ausgezogen,  vgl.  Migne  XXII,  9(37  ff. 

Schi.  Bl.  185'  .  .  .  non  omnes  aulem  inmutabimur 
quoruin  qui  sensus  sit  |  supra  diximus;  —  Finit 
Aepistola  Beati  Hieronimi  De  Re\surrectione','  | 


Görreshandschriften 


93 


b)  Bl.    185^    Sancti   lohannis    Chrisogioini, 
de  epistola  beati  panli  apos\toli  ad  corintheos 
pritna.    in    loco    ubi    dicit.    Omnes    quidein    Non 
dminiemiis  onines  autem  .  .  . 

c)  Bl.  186""  Sancti  Gregorii  episcopi 
Niseni  \  —  Per  acta  quidem  hoininum  genitura 
eiusqne  terniino  .  .  . 

d)  Bl  \'i&'  Sancti  Athanasii  Archiepiscopi 
Alexandriae  |  — Saluatoiis  quidein  remrrectio  com- 
munis est  omnium  reparativ  .  .  . 

e)  Bl.  187^  Responsio  athanasii  epiiscopi 
Alexandrini  De  Sua  Fi  de  \  —  Patrem  et  filium 
et  spirituin  sancttim  deitate  potestate  magnitudine  .  .  . 

f)  Bl.  188""  P>e  Significationibiis  diuin^ 
essentiae.  \ 

Quot  modis  diuina  significatur  essentia  .  .  . 
(14  Zeilen). 

g)  Bl.  ISi^'^  De  Significationibvs  Trinitatis 
Quot     modis     personas     siue     subsistentia   .   .  . 

(8  Zeilen). 

Bl.  188^'  stellt  oben  von  einer  Hand  des 
12.  Jh.:  Oinnis  hämo  inendax.  Darunter  stand 
von  einer  Hand  des  11.  Jh.  ein  Stück  von  10 
Zeilen,  das  völlig  abradiert  ist. 


Görres  88  =  Braunau,  Bibliothek  Dr.  Langer. 


Gör  res  89  =  Paris,  Bibl.  Nat,  Nouv.  Acqu.  763. 


Görres  90  =  Paris.  Bibl.  Nat,  Nouv.  Acqu.  76 1 


Görres  91   unbekannt. 


Görres  92  =  Theol.  Lat  Oct.  164 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  135  Bll.  (17,5x13).    XIV.  Jh. 

Alter  Holzeinband.  Der  Lederbezug  ist  abgegangen, 
nur  au  den  Rändern  sind  noch  Spuren  sichtbar.  135  Blätter 
heutiger  Zählung.  Davon  sind  aber  Bl.  1  Pergament-, 
Bl.  2  und   3   Papiervorsatzblätter.    Eine   alte  Foliierung 


umfaßtBl.  4— 111  heutiger  Zählung  (1 — 118,  da  mehrfach 
verzählt).    Der  Spiegel  des  Vorderdeckels  und  das  Per- 
gamentvorsatzblatt    sind    einer   Handschrift    des    13.  Jh. 
entnommen,  Gebete  und  Psalmen  enthaltend.   Als  Spiegel 
des  Rückendeckels  diente  ein  Handschriftenfragment  des 
13.  Jh.  mit  dem  Hymnus :   Vox  clara  ecce  intonat  |  obseura 
qneque  increpat  =  Chevalier  22199  und  dem  Anfang  von 
Veni  redemptor   \   gentium   ästende  partum   tiirgilnis  = 
Chevalier  21234.    Die  beiden  Papiervorsatzblätter  2  und  3 
gehören  dem  Anfang  des  15.  Jh.  an.    Bl.  2'  beginnt  eine 
deutsche  Predigt:  Item  Sint  der  mail  das  vir  versament 
sin  in  dem  dinst  vnsers  heren  itiu  christi  |  So  sollen  ir  mir 
getrulich  helffen  .  .  .    Die   Predigt   ist   in  Trier  gehalten 
worden.    Schi.  Bl.  3':  ...  daz  emche  leben  daz  verletie  vch 
vnd  I  mir  der  vader  der  son  vnd  der  heijlige  geist  Amen.  \ 
Darauf    folgen    einige    Bekanntmachungen    über   Ablaß, 
Feste,  Ermahnungen  usw.,  die  schließen:    Ist  yenians  in 
dem  banne,  der  ghe  vor  die  kirchen,  das  |  gods  dinst   nit 
gehindert  werde.  —  Et  sie  est  finis  etc.     Es  folgen    von 
anderer     Hand    Anweisungen     über    die    Art,     in     der 
die    Feste   in    dem  Elisabethhospital  bei  Trier  zu  feiern 
sind,  Angabe  der  Indulgenzen  usw.    Die  Bestimmungen 
sind  größtenteils  vom  Erzbischof  Balduin  von  Trier  ge- 
troffen   (1336   Juli    1).      Die    Handschrift    besteht    aus 
11   Lagen    zu   je   12   Blättern,    am    Schluß    jeder    Lage 
Reklamanten,  vielfach  durch  Beschneiden  verloren ;  dazu 
die  3  Vorsatzblätter.    Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand 
mit  wechselnder  Feder  und  Tinte  geschrieben.  Rote  Über- 
schriften, rote  und  blaue  Initialen  und  Paragraphen.  Zwei- 
spaltig,   auf  Bleistiftlinienschema,     Schriftfeld    12,5x8; 
Spaltenbreite    3,5,    36    Zeilen.     Der    älteste    Besitzver- 
merk aus  dem  14.  Jh.  findet   sich   am  oberen  Rand  von 
Bl.  135'   lÄber  fratris  Richardi   monachi   ac  treiierensis 
//////////  (Rasur).    Bl.  134'  findet  sich,   wohl  auch   noch 
vom  Ende   des  14.  Jh.,   der  Eintrag:    Dominus   walterus 
pastor  quondam  ecclesie  in  osporen  \  (Ospern  in  Luxem- 
burg) libritm  istum  conttdit  (davor  contidit  radiert)  mo- 
nasterio  sancti  |  maximini  extra  muros   treuerenses  sito 
etc.  I  Bl.  3'   steht  dann   0  13  \  Codex  monasterii  Sancti 
maximini  extra  |  muros  treuerenses  Continens  librum  de 
diuersis  |  virtutibus  et  viciis  seeundum  ordinem  alphabeti 
etc.  j  (Ende   des   14.  Jh.).    Bl.  4'   steht   oben   Ex  libris 
Imperialis  Monasteiij  S.  MaAminj.-.^  <  von  der  Hand  des 
Petreius.    Die  Handschrift  kam  später  in  den  Besitz  von 
Görres,   ist   aber  in  dessen  Coblenzer  Verzeichnis   nicht 
genannt,   ebenso  findet  sie   sich  nicht  in  dem  Verkaufs- 
katalog von  1902,   sondern  ist  an  den  Antiquar  Jacques 
Rosenthal   in    München   gekommen,    der   sie    in    seinem 
Katalog   17   als   Nr.  2565   unter   dem   Titel   Scala  coeli 
verzeichnete.    Von   ihm   hat   sie    die  Königl.  Bibhothek 
erworben  =  Görres  92. 

Dictionarium    vitiorum    et    virtutum    aut 
Quodlibet. 

Bl.  4''  Incipit  .<>um\ma  que  dicitur  |  ab- 
stinencia  et  primo  de  ipsa  (rot)  oben  am 
Band,  Abstinencia.  —  A  —  Ca.  primum  (rot). 


94 


Görreshandschriften 


Anf.  Duplex  est  \  abstinencia  \  detestahilis  \  et 
laudabilis  .  ,  . 

Dieser  bisher  noch  nicht  gedruckte  Traktat 
findet  sich  häutiger  in  Handschi'iften  unter  vei'- 
schiedenen  Titeln,  in  clm.  13126  heißt  er  Guidonis 
ord.  Praedicatorum  Pk)s  theoh)giae,  in  clm.  8182 
Guidonis  distinctiones  de  tempore  et  sanctis,  in  dem 
Bamberger  Codex  QIV  5  ist  er  als  Quodlibetum 
bezeichnet.  Anonym  als  Summula  viciorum  et 
virtutum  in  Amplonian.  Fol.  164,  Trier  nr.  .553, 
Bamb.  QIII  34  u.  ö.;  vgl.  cod.  lat.  722  (Görres  2). 
Der  zweite  Abschnitt  hat  die  tlljerschrift  Df  | 
adulatorihts.  Auf  den  ersten  Blättern  stehen  am 
Rande  rot  kurze  Inhaltsangaben  der  einzelnen 
Abschnitte;  von  Bl.  7"  an  fehlen  sie.  Die  Hand- 
schrift schließt  mit  dem  133.  Kapitel  iJe  uiia 
eter\na.  (rot). 

Schi.  Bl.  128''^  .  .  .  nee  in  cor  hominis  \  deseendii. 
ascendit  \  que  preparaiiit  dominus  etectis  su\is  ad 
qtios  perducere  dic/\netur  qui  uiuit  et  regnat  \  per 
omnia  secu/a  seculorurn  amen.  |  —  Explicit.  | 

Bl.  129''*  Incipiunt  adaptaciones  omnivm  ' 
sermonum,  in  hoc  libello  contentorinn  \  prout 
competunt  Sabbatis,  dominicis  |  et  feriis 
tocius  anni. 

Anf.  In  sab\baiis  ad  uesperas.  benedictiis  do- 
minus deus  meus  .  ,  . 

Schi.  Bl.  133''''  Explicü  commune  sauctorum. 
i7icipiunt  |  capitula  totius  libri  secundum 
ordinem  \  alphabeti.  \ 

Das  Register  schließt  Bl.  134'"''. 

Bl.  ISS""  steht  von  anderer  Hand  ein  Ver- 
zeichnis A  Sacra  commu\nione  prohibiti  sunt: 
Excomunicati  |  Vsurarij  manifesti  .  .  .  Percucientes 
Patrem  et  Matrem  || 

Bl.  135^  ein  deutsches  Gebet. 


Görres  93  unbekannt. 


Görres  94  =  Theol.  Lat.  Fol.  733 

(Prüm) 

Perg.  234  611.(29x23).    IX.  Jh. 

Jüngerer  Holzeinband  mit  weißem  Lederrücken,  der 

an    die  Stelle   eines  eineiigen  Prachteinbandea    getreten 

ist.     234    Blätter   heutiger   Zählung    in    32  Lagen.     Die 

Blattzahlen   der   Lagen  sind  bestimmt  durch  die  Minia- 


turen, die  Grundlage  bildet  der  Quartemio.  Die  Illumi- 
natoren haben  meist  einzelne  Blätter  verwendet,  die  dann 
angeklebt  wurden ;  so  ergeben  sich  folgende  Lagen- 
verhältnisse:  I,  VI  — XI,  XIII  — XV,  XVII  — XXIII, 
XXVI,  XVII,  XXIX- XXI  zu  je  8,  V,  XII,  XXV  zu 
je  8-1-1,  n,  IV  zu  je  4,  III,  XVI  4-(-l,  XXIV  zu  2, 
XXVm  zu  6,  XXXII  bilden  5  geklebte  Blätter.  Der 
Text  des  ganzen  Bandes  scheint  von  einem  Schreiber 
herzurühren,  der  aber  verschiedene  Schriftarten  ver- 
wendet: Große  Kapitale,  Capitalis  rustica,  eine  selir 
schöne  regelmäßige  Unciale,  Halbunciale  und  zwei  ver- 
schiedene karolingische  Minuskeln.  Die  Halbunciale  ist 
die  für  die  Tourer  Sehreibschule  charakteristische  und 
die  Handschrift  stammt  auch  sicher  aus  dieser.  Durchweg 
21  Zeilen  auf  Blindlinienschema,  Schriftfeld  21x13,3; 
wobei  die  Initialen  vielfach  über  den  Rand  hinausgehen, 
t^ber  die  einzelnen  Schriftarten  und  Farben  s.  unten. 
Die  Interpunktion  ist  durchweg  jünger.  Die  Überschriften 
der  Praefatio  und  der  einzelnen  Evangelien  auf  einer 
besonderen  Seite  in  Goldschrift  auf  Purpurstreifeu.  Die 
erste  Zeile  jedes  Kapitels  der  Evangelien  in  Unciale, 
der  erste  Buchstabe  Kapitale  in  Gold,  zahlreiche  dieser 
Anfangszeilen  sind  in  blauer  Tinte  geschrieben.  Vor 
jedem  Evangelium  ein  ganzseitiges  Bild  des  Evangelisten, 
außerdem  Bl.  17'  Christus  als  Weltenrichter,  und  sonst 
zahlreicher  bildlicher  Schmuck.  Diese  Abbildungen 
gehören  zu  den  hervorragendsten  Denkmälern  karolin- 
gischer  Buchmalerei  und  bedürfen  in  kunsthistorischer 
Beziehung  einer  genauen  Untersuchung,  die  hier  nicht 
vorgenommen  werden  kann.  Über  das  Evangeliar 
liegen  bereits  zwei  kurze  Untersuchungen  vor,  von 
M.  L.  Delisle,  Les  evangiles  de  l'abbaye  de  Prüm  im 
Journal  des  Savants,  1902,  Septembre  und  K.  v.  Rözycki, 
Das  Evangeliarium  Prumense,  München  19Ü4. 

Dieses  Evangeliar  wurde  von  Kaiser  Lothar  I.  im 
Jahre  852  bei  seinem  Eintritt  in  das  Kloster  Prüm 
diesem  geschenkt,  wie  aus  einem  Bl.  234'  gemachten 
Eintrag  hervorgeht,  der  allerdings  erst  am  Ende  des 
11.  Jh.  geschrieben  ist,  aber  sicherlich  nach  einer  alten 
Vorlage.  Er  lautet:  Anno  dominier  incarnatimiis.  DCCC. 
lii.  Indictione  orv. '  adiwniens  Lotharius  imperator  pnimiam. 
monastei-ium  \  quod  est  eonstritctum  in  hunore  domim  et 
sal^MtoHs  nostt-i.  |  ihü  xpi  necnon  et  geniti-icis  eiusdem 
dei  et  domini  nostri.  \  beatissinii  quoque  iohannis  babtist^ 
et  precursoris  eius.  \  sanctissimwum  etiam  apostolorum 
Petri  et  pauli.  ceterorumque  \  apostolorum.  Stephani  quo- 
que prothomartiris.  cunctoruni  que  sanctorum  martirum. 
Martini  etiam  et  benedicti.  |  venerabilissimorum  confes- 
sorum.  cunctonimque  sanctorum.  |  Anno  imperii  sui  in 
italia  xxxiii.  et  in  francia  |  xiii.  et  optulit  hqc  mente 
deuota  sancto  saluatm-i.  |  et  omnihus  prefatis  sanctis.  pro 
rem^io  anim^  su^  et  |  cotiiugis  defunct^  prolisque  et 
omnium  predecessorum  \  suoriim  pro  statu  reyni.  j|  Da- 
neben und  darunter  je  eine  Zeile  von  späterer  Hand, 
ausgewischt,  anscheinend  nur  Pederproben,  die  zweite 
beginnt  In  nomine  domini. 

An  sonstigen  auf  Prüm  bezüglichen  Mitteilungen 
finden  sich:  Bl.  233'  von  einer  Hand  des  12.  Jh. 
Abschrift  einer  Urkunde  über  die  Weihe  der  Krypta  und 


Görreshandschriften 


95 


von  vier  Altären  in  der  Kirche  zu  Prüm  (1098  Oktober  1), 
nebst  einem  Verzeichnis  der  darin  enthaltenen  Reliquien. 

Anno  ab  incarnatione  doniini.  Millesimo.  xc.  viii. 
Indictione.  i'i.  Concurrente  \  .iiii.  Epacta  xvi.  kalendas 
octoMs.  Rogatu  impenitoris  Hdnrici  iiii.  ei  perniissu  \ 
domini  enf/ilberti  treuirorum  archiepiscopi.  Consecratum 
est  h^c  cripta  a  uenerahili  |  Ticecelone  Witeniensi  episcopo 
in  honore  sancte  et  indiuidu^  trinitatis  et  sancte^  \  critcis 
et  saiictQ  dei  qenitric.is  maH^  et  sancti  michahelis  arckan- 
ijeli  et  sancti  andrem  |  apostoli  et  sanctorum.  xxiiii.  seni- 
onim.  Contitientur  hie  rdifjuiq.  De  paüio  in  quo  dominus 
natus  I  inuohitiis  est.  De  columjma  ad  quam  dominus 
ligatus  flageUatus  est.  De  sepukro  et  sudario  domini. 
De  paüio  et  sandaliis  et  sepulchro  Sanct^  dei  genitricis 
mari^.  De  sandalio  Sancti  andrem  \  apostoli.  De  monte 
syna  in  loco  quo  dominus  moysi  locutus  est.  De  sycomoro 
ex  qua  \  zacheus  dominum  uidit.  —  Eodem  die  consecra- 
tum est  hoc  altare  in  honore  Sancti  \  lohannis  baptiste. 
et  sanctorum  martirum  stephani  prothomaytiris.  Vincen- 
tii.  Xpöfori.  Cipriani.  Tcodori.  Adalberti  quorum  re- 
liqui§  hie  hahentur.  et  sanctorum  Laurentii.  Demetrü. 
Blasii.  mercurü.  Georgii.  Bonifacii  et  sociorum  eius.  — 
Eodem  die  consecratum  est  j  hoc  altare  in  honore  sancto- 
rum martirum.  mauricii  et  sociorum  eius.  Tyrsi  et  soci- 
orum eius.  Calisti  et corndii.  \  pontificum.  Cosnie et damiani. 
marceüini  et  petri.  abdon  et  sennes.  j)roti  et  iacinti.  \ 
Ägapiti.  sihini  mayni.  et  andreq  cum  sociis  eorum.  et  hie 
habentur  rdiqui^.  Cnssancii  \  et  dane^.  Dionisii.  hermetis. 
et  sanctorum  xl  martirum.  |  Eodem  die  consecratum  est 
hoc  altare  in  honore  |  sanctorum  confessorum.  et  ponti- 
ficum. Remiyii  Oermani.  amandi.  nicetii.  Bauonis.  man- 
sueti.  I  Eiichani.  ualcrii.  Goaris.  uedasti.  materni.  martini. 
lupi.  leonis.  Vuillibrordi.  maximini,  (übergeschrieben).  |  — 
Eodem  die  consecrutus  est  hoc  altare  in  honore  Sanctarum 
uirginum  quarum  hie  reliquie  habentur.  Margaret^.  Columb^ 
Stephan^,  sanctarum  uirginum.  xi.  milium.  et  sanctanim. 
Gertrudis.  Vualpuryis.  mari^  maydalene  \  man^  egyptiac^. 
scolastice  lyolt^  et  oinniuin  uirginum. 

Am  äußeren  Rande  desselben  Blattes  stehen  von 
einer  anderen  Hand  des  12.  Jh.  Notizen  über  die 
Weihe  zweier  Altäre.  Titvlvs  (Altaris  sancti  \ 
Stephani  in  Sacristia  |  anno  domini  M"  CCCC« 
Ixxvii  I  Nachtrag  von  einer  Hand  des  15.  Jh.).  Altare 
hoc  consecratum  est  |  die.  vi.  kalendas  Octobris.  In  j 
honore.  S.  stephani  prothomartins.  \  Pancratii.  Mauritii. 
Gereonis.  \  Titi.  Blasii.  Pantaleonis  martiris.  \  Margaret^. 
Praxedis.  virginis  (per  \  episcopum  azotensem  Dominum 
huperium  \  lohannis  archiepiscopi  Treuerensis  vicarium 
Nachtrag  des  15.  Jh.).  —  Anno  dominici;  Dwarnationis 
Millesimo  xlvii.  xii  kal.  aprüis  reno\uata  est  dedicatio 
altaris  ecclesi^  \  [s.J  vedasti  a  Brunone  episcopo  tuUensi 
[in]  quo  etiam  h^  rdiqui^  recondit^  sunt.  \  sanct^  Mari^. 
S.  Petri.  S.  stephani.  \  [S.]  Lamberti.  Sanctorum  Mani. 
Martha  martiris.  \  [S.]  Wiüibordi  confessoris.  S.  Mar- 
garet^ virginis.  |  sanctarum  virginum  xi.  MUivm.  ■  (dieser 
Eintrag  ist  durch  Beschneiden  etwas  beschädigt). 

Bl.  224'  steht  von  einer  Hand  des  13.  Jb.  ein  jüngeres 
Reliquienverzeichuis,  das  in  einigen  Punkten  von  dem 
auf  Bl.  223"  abweicht: 


ANNo  hwarnationis  Dominice  .M.  cc.  xxviiij  Abbate 
Friderico.  Decano  Theoderico.  \  Custode  Reinardo.  sancti 
Saluatoris  in  prumia.  Ego  lohannes.  peccator.  Monachus. 
et  Rcctor  Scolarum  eiusdem  ecclesie.  ex  royatu  dicti 
custodis  inscripsi  huic  libro  Nomina  rdiquiarum  que  sunt 
in  Cripta.  \  Anno  ab  incarnatione  domini  M.  xc.  viij. '  In- 
dictione vj.  Concurrente  iiij.  Epacta  .xr.  kal.  octobris.  | 
royatu  jmperatoris  hetirici.  iiij.  et  permissu  domini  heny- 
berti.  treuirorum  archiepiscopi.  Consecrata  est  cripta  \  a 
venerabili  Windone.  Witernensi  episcopo  .  .  .  die  Vari- 
anten zu  dem  ersten  Verzeichnis  s.  bei  Delisle.  Bei  den 
Altären  heißt  es:  Titvlvs  domine  nostre.  —  Titvlvs  altaris 
Sancti  lohannis  baptiste.  —  Titvlvs  Sanctorum  Marti- 
rvm.  —  Titvlvs  altaris  sanctorum  confessorum  et  ponti- 
ficum. —  Titvlvs  altaris  sanctarum  virginum  .  .  .  Schi. 
.  . .  Scolastice.  Lyobe.  \  Qui  legis  hcc  nomina  ora  pro  me.  \\ 

Der  Codex  ist  immer  in  Prüm  gewesen,  dort  haben 
ihn  im  Jahre  1718  Martine  und  Durand  gesehen  und 
in  ihrer:  „Voyage  litteraire  de  deux  religieux  benedictins", 
Paris  1724,  p.  274  Nachricht  davon  gegeben.  Er  ist  dann 
nach  einer  Notiz  in  der  Beil.  zur  „Allgemeinen  Zeitung" 
1899  Nr.  297,  S.  5  i.  J.  1817  aus  St.  Maximin  in  den  Besitz 
von  Görres  gelangt.  Ob  dies  den  Tatsachen  entspricht, 
ist  nicht  zu  kontrollieren,  da  noch  die  Frage  otfen  bleibt, 
wie  er  im  18.  Jh.  nach  St.  Maximin  gekommen  ist.  Es 
ist  mir  auch  nicht  sicher,  ob  ihn  nicht  Görres  aus  Prüm 
selbst  erhalten  hat,  auf  welchem  Wege,  entzieht  sich 
unserer  Kenntnis.  Er  gehörte  dann  als  Nr.  94  zu  den 
Handschriften,  die  Görres  nach  München  nahm.  In  dem 
Coblenzer  Verzeichnis  steht  sie  nicht.  Sie  ist  auch  nicht 
in  dem  Verkaufskatalog  von  1902  genannt,  doch  gab 
Ludwig  Traube  im  Neuen  Archiv  XXVII  (1902),  788 
Kunde  von  ihr.  Sie  wurde  von  den  Erben  von  Görres  dem 
Antiquar  Jacques  Rosenthal  in  München  überlassen.  Von 
ihm  erwarben  sie  eine  größere  Zahl  von  Gönnern  der 
Königl.  Bibliothek,  der  sie  sie  i.  J.  1908  zum  Geschenk 
machten;  vgl.  darüber  Adolf  Hamack,  Das  Prümer 
Evangelienbuch  Kaiser  Lothars  im  „Tag"  1909,  Nr.  79. 

Wahrscheinlich  ist  unsere  Handschrift  identisch  mit 
der  im  Schatzverzeichnis  von  Prüm  aus  dem  J.  1003  ge- 
nannten (J.  Nie.  Hontheim.  Historia  Trevir.  diplom.  I. 
Augsb.  1750,  p.  848  =  Gottlieb  S.  65  Nr.  163):  Inventae 
sunt  etiam  ibi  .  .  .  Evangelia  IIII  cum  eo  quod 
dominus  Lotharius  dedit,  ex  quibus  unum 
totum  interiuB  et   exterius  aureum. 

Evangeliarium. 

Bl.  V  Incipit  I  Praefatio  Sancti  |  Hiero- 
nimi  I  Fresbiteri  In  Ev\angelio  \  (große  gol- 
dene Kapitalschrift  auf  5  Purpurstreifen,  in  den 
ZwischenräuiuenKreise  mit  goldenen  und  silbei'nen 
Rosetten). 

Bl.  1"^  Beato  Papae  \  Damaso  Hie\roniinus  | 
(große  Initiale  B,  14  cm  hoch,  violett  mit  goldener 
Rankenverzierung,  in  dem  oberen  Bogen  goldenes 


96 


Görreshandschriften 


Medaillon  mit  rot  gezeichnetem  Kopf  und  roter 
Umsekrift,  die  fast  völlig  abgeblättert  sind,  im 
unteren  Bogen  goldenes  Flechtwerk  mit  roter 
Umrandung,  der  übrige  Teil  der  Adresse  rechts 
daneben  in  goldener  Unciale  auf  Purpurgrund), 
darunter:  No'uum  opus  |  Faeere  Me  \  Cogis  .  .  . 
(A'o  goldene  Kapitale,  der  Rest  des  Blattes,  der 
bis  Ueritate.  reicht,  in  goldener  Unciale,  Bl.  2'" — 5'' 
haben  den  Rest  des  Briefes  in  schwarzer  Unciale. 
Auf  Bl.  l'^ — i'  sind  über  den  Uncialen  von  einer 
Hand  des  15.  Jh.  die  Worte  in  gewöhnlicher 
Schrift  wiederholt.  =  Migne  XXIX,  557  —  562. 
Die  drei  letzten  Zeilen  des  Briefes  Bl.  5'':  Opto 
Vt  In  Xpo  Ualeas  \  Et  Memineris  Mei  Papa  ]  Bea- 
tissime.  \\  in  Capitahs  rustica. 

Bl.  5^  Item  Argvmentvm  (goldene  Kapitale), 
darunter  eine  Goldborte,  10,5  cm  lang. 

Anf.  Sciendum  Tarnen  \  (goldene  Unciale 
mit  einfacher  goldener  Initiale)  |  Ne  quis  Igiiarmn 
Ex  Simi\litudiiie  . . .  (der  Text  in  schwarzer  Unciale) 
Am  Ende  Bl.  6"'  Explicit  ArgvmeiUvin  ||  (Capitalis 
rustica). 

Bl.  G'^  Incipit  Praefatio  |  Evangeliorvm\ 
(Capitalis  i'ustica  auf  Purpui'streifen). 

Anf.  Flures  Fuisse  \  qni  euangelia  Scripsemnt . . . 
(die  erste  Zeile  goldene  Unciale,  große  Initiale  P, 
9,6  cm  hoch,  purpur  und  golden  mit  Blatt- 
ornamenten, der  übrige  Teil  der  Vorrede,  der 
bis  Bl.  10"^  reicht,  in  schwarzer  Unciale). 

Bl.  10''  Incipit  Epistola  |  Evsebii  De 
Evan\gelio  |  (Capitalis  rustica,  golden  auf  Pur- 
purgrund). 

Eusebius  Carpiano  Fratri  \  In  Domino  Salutem^ 
(goldene  Unciale  auf  Purpurgi-und,  einfache 
kapitale  Initiale  in  Gold). 

A.miHonius  quidam  Alexan\dnnus  .  .  .  (schwarze 
Unciale,  einfache  goldene  kapitale  Initiale). 

Schi.  Bl.  12^  Explicvit  \  Epistola  Ev\sehii  Epi- 
scopi  I  De  Evangelio.  ||  (Capitalis  rustica  in  weit 
auseinandergezogenen  Zeilen,  abwechselnd  eine 
Zeile  rot  und  schwarz.) 

Bl.  13''  Incipit  Prefatio  \  In  Mattheum  j 
(die  erste  Zeile  Kapitale,  die  zweite  Unciale, 
beide  Goldschrift  auf  Puipurgruud). 


IMatlhinis  I  Ex  ludaea  |  Sicut  \  (große  goldene 
Initiale  M,  5,5  cm  hoch,  die  drei  Zeilen  daneben 
in  goldener  Unciale  auf  Purpmgrund)  In  Online 
Primvs  Ponitvr  Ita  |  Evangelivm  .  .  .  der  ganze 
übrige  Teil  der  Praefatio  in  goldener  Capitalis 
rustica  auf  weißem  Grund,  die  Zeilen  Bl.  14'' 
verjüngen  sich  nach  unten. 

Schi.  Bl.  li'  Explicit  I  Praefa\tio  In  |  Mattltemi 
(rote  Capitalis  rustica). 

Bl.  14^  Incifivnt  Capitula  In  Evan\gelio 
Matthei-.-  \  (rote  Capitalis  rustica). 

I  GeneratioHuin  Nomina  et  quod  Abrahain  | 
(schwarze  Unciale,  rote  Initiale)  caput  fidei  sit  et 
Natiuilas  xpi  et  maria  (das  ganze  Inhaltsverzeichnis 
in  Minuskel  mit  kleinen  roten  Initialen  und  roten 
römischen  Ziffern). 

Bl.  16'''  Explicivnl  Capitvla  (Capitalis  rustica). 

Bl.  17''  unbeschrieben. 

Bl.  14^'  Bild  in  roter  und  blauer  viereckiger 
Umrandung,  23,8  X  18.  Christus  als  Welten- 
richter auf  graublauem  Untergrund,  der  durch 
Wolken  und  4  goldene  Stei'ne  als  Himmels- 
gewölbe gekennzeichnet  ist.  Christus  als  bart- 
loser Jüngling  mit  lang  herabwallendem  braunen 
Haupthaar  sitzt  auf  der  Erdkugel,  die  rechte 
Hand  ist  zum  Segen  erhoben,  in  der  linken  hält 
er  ein  aufgeschlagenes  Buch.  Die  Füße  sind 
auf  die  Mondsicliel  gestützt,  der  rechte  Fuß  ist 
vorgestellt.  Blaues,  rot  gemustertes  faltenreiches 
Gewand,  das  bedeckt  wird  durch  einen  weißen 
mit  Gold  schraffierten  Überwui-f.  Der  Fleisch- 
ton ist  bräunlich  mit  weiß  aufgesetzten  Lichtern. 
Über  dem  Haupte  goldener  Heiligenschein  mit 
eingezeichnetem  roten  Kreuz,  auf  den  drei  Seiten 
des  Kreuzes  stehen  rot  Rex  —  Lex  —  Lux  — .  In 
dem  durch  den  Halbmond  ausgeschnittenen  Seg- 
ment ist  ein  roter  Kreis  mit  goldener  Rosette  und 
zwei  roten  Sternen.  Auf  dem  Himmelszelt  steht  in 
goldener  Capitalis  rustica:  Hac  Sede  —  t  ArceDeus\ 
Mundi  —  Rex  |  Gloria  —  Caeli.  In  den  vier  Ecken 
mehrfarbig  die  Symbole  der  vier  Evangelisten. 

Bl.  18''— 21^  enthalten  die  10  Canones- 
tabellen.  Von  diesen  hat  die  erste  (Bl.  18'') 
in  je  4  Kolumnen  die  Stellen,  die  alle  Evangehsten 
gemeinsam  haben;  die  Tabellen  3 — 4(B1. 18^ — 19^) 


Görreshandschriften 


97 


die  Stellen,  die  drei  Evangelisten  gemeinsam 
haben,  in  je  3  Kolumnen;  die  Tabellen  5 — 9 
(Bl.  20— 21'')  die  Stellen,  die  zwei  Evangelisten 
gemeinsam  haben,  in  zwei  Kolumnen;  Tabelle  10 
(Bl.  2P— 21^)  die  Stellen,  die  jeder  Evangelist 
allein  hat.  Die  zusammengehörigen  Kolumnen 
sind  durch  Säulen  eingerahmt,  die  mit  niedrigen 
Rundbögen,  über  die  sich  dann  ein  großer  Bogen 
spannt,  verbunden  sind.  Die  Säulen  sind  ver- 
schiedenfarbig. An  den  kleinen  Bögen  hängen: 
Ampeln,  Schalen,  Hörner,  Krüge,  A.  u>.,  Ki'euze, 
sämtlich  in  Grold;  zwischen  je  zwei  Bogen  ein 
aufrecht  stehendes  stilisiertes  Blatt  oder  Blume. 
An  den  Seiten  in  besonderer  Umrahmung  oder 
auf   dem   großen  Bogen  Vögel  und  Ornamente. 

Bl.  22"^  ursprünglich  frei,  hat  die  Aufschrift 
Maiheus  in  Majuskel,  anscheinend  von  jüngerer 
Hand. 

Bl.  22^  ganzseitige  IVliniatui-  mit  blauem  und 
rotem  Rand.  Matthäus  sitzend  auf  einem  Stuhl, 
nach  rechts  gewandt  und  schr-eibend.  Die  Füße 
in  Sandalen  auf  einem  Polster.  Das  Gesicht 
ist  bartlos,  kurzes  schwarzes  Haupthaar.  Weißes 
goldschraftiertes  Gewand  mit  blauem  sehi-  falten- 
reichen Üb  erwui-f ,  goldener  Heiligenschein.  Rechts 
und  links  von  dem  Evangelisten  je  ein  zwei- 
stöckiges Gebäude,  rechts  weiß  mit  schwarzen 
Verzierungen  und  rotem  goldpunktierten  Dach, 
links  blau  mit  Gold  verziert  und  rotem  gold- 
punktierten Dach.  Den  Hintergrund  bildet  der 
gestirnte  Himmel  in  verschiedener  Farbenab- 
tönung. Über  dem  Evangehsten  ein  Pui'pur- 
streifen,    darauf    in   goldener    Capitalis   rustica: 

Hoc  Matthevs  Agens  Bominetn  Generaliter  hnplet. 
Über  diesem  Streifen   der  Engel  mit  Buch  und 
goldenem  Heiligenschein  in  blauem  Untergewand 
mit  weißem  Überwurf.     Der  Bück  ist  starr  nach 
vorn  gerichtet. 

Bl.  23''  Incipit  |  Evangelium  |  Matthei\\ 
(goldene  Kapitale  auf  Pui'purstreifen,  zwischen 
diesen  kleine  goldene,  rotumrändeiie  Miniaturen. 
Zwischen     dem     ersten     und    zweiten    Streifen: 

1)  Maria  und   Joseph    auf    der    Wanderschaft. 

2)  Die   Krippe   mit   dem  Kind,    dahinter  Ochs 
und  Esel,  rechts  davon  Maria,  links  Joseph  auf 


einem  Stuhl  sitzend,  darüber  ein  Stern.  3)  Engel 
mit  Stab  und  zwei  Hirten  mit  je  zwei  Schafen. 
Zwischen    dem    zweiten    und    dritten    Streifen: 
4)  die   Darstellung   im   Tempel.     In   der  Mitte 
der   viereckige  Altar,   von   links    auf  diesen  zu- 
schi-eitend   Maria   mit   dem   Kind,    Joseph  und 
Simon  mit  dem  Weihrauchfaß,   auf  der  rechten 
Seite   Anna   auf   einem  Stuhl   sitzend,    dahinter 
ein    Diener     mit    Kerze.      Zu     beiden     Seiten 
Kandelaber.        Über    den    Figui-en    in    kleiner 
roter    Capitalis    rustica    der    Anfangsbuchstabe 
der  betreuenden  Person.     Nach  Delisle  a.  a.  O. 
stimmen  die  Darstellungen  2  und  3  fast  vollständig 
mit    denen    des    845    in    Tours    geschriebenen 
Saki'amentars  in  der  Seminarbibliothek  zu  Antun 
überein.     Die   Seite  ist  abgebildet  bei  Rozycki. 
Bl.    23^    trägt    nur    die    Überschi-ift    LIber 
Ge\[ne]rationis  \  ihü    \    wpi   \    Filii   |   David  \ 
Fi\lii  I  Abraham.  \\  Der  Schreiber  hat  die  Silbe 
-ne  ausgelassen.     Die    ersten    beiden   Zeüen   in 
goldener  Kapitale,  die  weiteren  in  goldener  Un- 
ciale.    Die  beiden  Buchstaben  L  und  I  sind  mono- 
grammartig   verschlungen.     Das    L    links    oben 
stehend    wird    in    seinem   Querbalken   von   dem 
senkrechten  Schaft  des  I  durchschnitten.  Der  senk- 
rechte Schaft  des  L  ist  mit  Gold  ausgefüllt,  darin 
rotes  Rankenornament,  in  dessen  Mitte  ein  kleiner 
Vogel,   eingerahmt   wird  der  Schaft  dm-ch  einen 
Purpurstreifen.     Au    den    Ecken   des   L   und   I 
flechtartige  Ornamente.     „Den  Inhalt  des  Quer- 
balkens der  Initiale  L  und  des  Schaftes  I  bilden 
weiße,   purpurne    und    goldene    Streifen.      Oben 
und  unten  setzen  sich  an  den  Schaft  der  Initiale 
L   dui-ch  rote   Linien  rautenförmig  durchwirkte 
goldene  Streifen  an,  welche  die  ganze  Textseite 
umrahmen.     Innerhalb    dieser    Streifen    an   den 
4  Ecken  befinden  sich  4  goldene  Medaillons  mit 
höchst  charakteristischen  Köpfen,  von  denen  die 
beiden   unteren   die  Umschriften  tragen:   David 
Rex  Imperator  Aug.   und  David  Imperator  Augu- 
stus."     (Rozycki.)     Die  Zeichnung  der  Köpfe  ist 
rot. 

Bl.  24''  beginnt  das  Matthäusevangelium. 
Abraham    genuit    isaac   \    Isaac    autem    genuit 

lacob  .  .  . 

13 


98 


Görreshandschriften 


Bl.  24'-  und  24^  in  Halbimciale,  aiif  Bl.  24'' 
ist  der  erste  Buchstabe  jeder  Zeile  in  Gold,  auf 
Bl.  24^"  in  Rot  ausgeführt,  von  Bl.  25''  an  karo- 
lingische  Minuskel,  am  Anfang  jedes  Verses  eine 
rote  Kapitale.  „Jedes  Kapitel  dieses  Evange- 
liums, wie  auch  der  drei  folgenden,  beginnt  mit 
einer  Linie  in  Uncialbuchstaben,  von  denen  der 
erste  eine  Kapitale  in  Gold  ist.  Einige  dieser 
Linien  sind  mit  blauer  Farbe  geschrieben. 
.  .  .  Am  oberen  Band  jeder  Seite  befindet  sich 
die  Überschrift.  Auf  der  Unken  Seite  Secundum, 
auf  der  rechten  Mattheum.  Am  Rand  der  linken 
Textseiten  stehen  die  Konkordanzen  in  ganz 
kleinen  Uncialen.^'  (Rözycki.)  Von  einer  Hand 
des  15.  Jh.  sind  die  Kapitelnummern  an  den 
Rand  geschrieben.  Bei  der  Bl.  67''  beginnenden 
Passion  sind  für  die  Rezitation  von  späterer 
Hand  die  Buchstaben  T,  A  und  C  zur  Unter- 
scheidung der  Worte  Christi,  der  übrigen  Personen 
und  des  Textes  eingetragen.  Bl.  24"^  ist  bei 
Rözycki  abgebildet. 

Schi.  Bl.  74^  Explicvit  \  Evangelimn  \  Secvn- 
dvm  Mattheum  •.■  |  (weit  auseinander  gezogene  Capi- 
talis  rustica,  die  zweite  Zeile  rot.)  Darunter  in 
kleiner  Unciale  Habet  uersus  IIDCC.    |{ 

Bl.  75"^  Incipit  Pro\logus  In  Marcum,  |  (gol- 
dene Kapitale  auf  Purpurgrund). 

IKarmis  \  Eiiange\tista  Dei  \  Electus  |  Et  Petri 
In  I  Baptisina\te  Filius.  |  Atque  In  Diuino  Sermone 
Disci\pulus . . .  (große  Initiale  M  mit  goldenen  Rän- 
dern, dazwischen  purpurnes  Rankenornament.  In 
der  Mitte  zwischen  den  beiden  Schrägstrichen 
Medaillon  mit  rot  eingezeichnetem  Kopf.  Rechts 
daneben  drei  Zeilen  goldener  Unciale  auf  Pur- 
purgrund, dann  4  Zeilen  goldener  und  4  Zeilen 
roter  Unciale;  der  übrige  Teil  des  Prologs  in 
schwarzer  Unciale). 

Schi.     Bl.  76^   Explicvit   Argv\mentvm  Marci 
Evangelistae':  \\  (CapitaHs  rustica,  die  zweite  Zeile 
rot). 

Bl.  77'"  Incipit  Capittilatio  In  Euangelio 
Marci  |  (rote  Unciale).  Von  dem  folgenden  Kapitel- 
verzeichnis sind  die  erste  Zeile  in  Unciale,  die 
folgenden  in  Minuskel  geschrieben,  rote  Initialen 
und  Zahlen. 


Schi.  Bl.  78^  Explicvervnt  \  Capitula  |  Marci 
Evangelistae  ■:  \  (Capitalis  rustica,  die  zweite  Zeile 
rot). 

Bl.  79"^  ganzseitige  Miniatur:  S.  Marcus  sitzend 
zwischen  zwei  Häusern,  die  genau  wie  beim 
Matthäusbild  gezeichnet  sind,  nur  steht  hier 
das  weiße  Haus  rechts,  ebenso  bückt  Marcus 
nach  rechts.  Er  ist  bartlos  mit  schwarzem  Haupt- 
haar und  goldenem  Heiligenschein.  Auf  dem 
Sessel  liegen  goldene  Kissen.  Die  mit  Sandalen 
bekleideten  Füße  stehen  auf  einem  Polster;  mit 
der  rechten  Hand  taucht  der  Evangelist  sein 
goldenes  Schreibrohr  in  ein  goldenes,  auf  einer 
roten  Säule  mit  grauem  Kapital  stehendes  Tinten- 
faß, in  der  linken  Hand  hält  er  ein  aufgeschlagenes 
Buch.  Das  Unterkleid  ist  blau  und  rot  ge- 
mustert, darüber  ein  roter  Überwurf  mit  Gold- 
sclu-aftierung.  Der  Hintergrund  me  bei  dem  Mat- 
thäusbild. Über  dem  Evangelisten  ein  Pui'pur- 
streifen  mit  der  Aufschiift  in  goldener  Capitalis 
rustica : 

Marens  Vt  Atta  Fremens  Vox  Per  Deserta  Leonvm.  | 
Darüber  der  geflügelte  Löwe  mit  einem  Buch. 

Bl.  79^'  ist  unbeschrieben. 

Bl. SO""  Incipit  \Evangelium  |  Marci{goldene 
Kapitale  auf  Purpurstreifen.)  ||  In  den  Zwischen- 
räumen 4  goldene  und  4  silberne  Medaillons, 
außerdem  zwei,  die  innen  golden,  außen  silbern  sind, 
mit  Rosetten,  menschlichen  und  Löwenköpfen. 

Bl.  80"^  Initivm  \  Euangelü  iht  xpi  \  Filii  Dei 
Sicid  Sciiptum  Est  In  Esaia  \  Propheta  \  Ecce 
Mitto  Angelum  Mexim  \  Ante  Faciem  j  Tiiam  qni  | 
Praeparabit  \  Uiam  Tuani  |  Ante  Te  \\  (gi-oße  Ini- 
tiale I  ähnlich  wie  Bl.  23^,  nui-  ist  an  die  Stelle 
des  Purpur  ein  helles  Blau  getreten).  Die  Schrift 
dieser  Seite  ist  durchweg  golden,  die  erste  Zeile 
in  Kapitale,  die  folgenden  in  Unciale.  Unten 
der  Kampf  des  guten  und  des  bösen  Löwen  um 
das  Evangelium,  die  Zeichnung  in  Gold  mit  roter 
Umrandung.  Links  der  gute  Löwe  liegend  mit 
blauem  Nimbus,  ohne  Flügel,  rechts  der  ge- 
flügelte böse  auf  das  zwischen  beiden  liegende 
Evangelium  zustürmend. 

Bl.  81"" — 111''  werden  nun  durch  das  Evan- 
gelium  S.  Marci   ausgefüllt,  Minuskel,  in  dei-- 


Görreshandschriften 


99 


selben    Ausführung    und    Anordnung    wie   beim 
Matthäusevangelium. 

Schi.  Bl.  111^  Explicit  Evan\gelivm  Secvn\dcm 
Marcvin  '.'  (C'apitalis  rustica,  die  zweite  Zeile  rot), 
darunter  in  kleiner  Unciale:  Habet  Uersus  Nuvie- 
ruin  I  DCC\,  das  Wort  versus  rot. 

Bl.  112""  Incipit  \  l'rologus  j  In  Lvca,\  (Gol- 
dene Kapitale  auf  purpurnem  Grund.) 

Anf.  LucaH  Syrus  Natio\ne  Antiochensis.  Arte 
Medicus  ...  (5  Zeilen  goldene  Unciale,  unverzierte 
goldene  Initiale). 

Bl.  112^' — 113^  in  schwarzer  Unciale. 

Schi.  Bl.  llS'f  Explicit  I  Prologes  \  In  Evan- 
gelio  I  Lvcae  •.•  1 1 

Bl.  lll""  Incipiunt  Capitula  In  Lncain  j  (rote 
Unciale). 

Das  Kapitelverzeichnis  wie  die  frülieren,  in 
Minuskel  mit  roten  Initialen  und  Zahlen. 

Schi.  Bl.  115^  Explicivnt  Cajiitvla  \  In  Evan- 
gelio  ZiVcae.  || 

Bl.  116^'  ganzseitige  Mioiatm-:  S.Lucas  sitzend 
nach  rechts  gewandt  vor  einem  Haus  mit  Vor- 
bau. Er  schreibt  mit  goldenem  Bohr  in  ein  auf- 
geschlagenes Buch.  Er  ist  bartlos  mit  schwarzem 
Haupthaar  und  goldenem  Heiligenschein.  Hinter 
ihm  steht  auf  einer  braunen  Säule  mit  grauem 
Kapital  ein  goldenes  Tintenfaß.  Über  dem 
Evangelisten  ein  Purpurstreifen  mit  goldener 
Capitalis  rustica: 

Ivra  Sacerdotii  Lvcas  Tenet  Ore  Ivvenci.  \ 
Darüber  der  geflügelte  Ochse  mit  Heiligenschein 
und  einem  aufgeschlagenen  Buch. 

Bl.  HC'  unbeschrieben. 

Bl.  Wir  Incipit  |  Evangelium  \  Lucae  \\  (gol- 
dene Kapitale  auf  Purpui'streifen,  dazwischen 
flechtartige  Ornamente  in  Gold  und  Süber,  rot 
umrissen,  und  ein  silbei'nes  Medaillon  mit  rauten- 
förmiger Verzierung). 

BL  117^  Qvoni\am  quidem  \  MuUi  Conati  Sunt... 
(große  Initiale  Q,  in  ähnlicher  Ausfülirung  wie 
die  fi-üheren,  in  Gold,  Pmpur,  Blau  und  Rot 
mit  flechtartigen  Verzierungen.  Die  erste  Zeile 
in  goldener  Kapitale,  die  folgenden  dieser  Seite 
in  goldener  Unciale. 


Bl.  11 8""  Fuit  in  Diebus  Herodis  Regis  Judeae  .  .  . 
goldene  Kapitale  als  Initiale,  der  übrige  Text 
der  Seite  in  schwarzer  Unciale.  Die  folgenden 
Seiten  des  Evangeliumtextes  in  Minuskel,  genau 
wie  bei  den  früheren  Evangelien. 

Schi.  Bl.  174"^  Explicit  Evange\livm  Secvn\dv'm 
Lvcam  I  (Capitalis  rustica). 

Bl.  174^  unbeschrieben. 

Bl.  175"^  Incipit  Pro\logus  In  Iohannem,\ 
(goldene  Kapitale). 

Hie  Est  (CapitaHs  rustica)  |  lohannes  Euan- 
geUs\ta  Unus  Ex  Discipu\lis  iJei .  .  .  Unciale,  ein- 
fache goldene  Initiale.  Die  ganze  Seite,  die  bis 
. . .  In  hoc  duplex  reicht,  in  Goldschrift  auf  Purpiu-- 
grund,  die  beiden  folgenden  Seiten  Bl.  175^  und 
176''  haben  den  Text  der  Vorrede  in  schwarzer 
Unciale. 

Schi.  Bl.  176''  Explicit  I'raefatlo.  \\  (Capitalis 
rustica). 

Bl.  176'^  Incipunl  Capitxda  In  Euangelio  | 
lohannis.  \  (rot,  Unciale). 

Das  Kapitelverzeichnis  wie  die  früheren  in 
Minuskel  mit  roten  Initialen  und  Zahlen. 

Schi.  Bl.  177''  E.vplicvnt  Capitula.  \\  (Capitalis 
rustica). 

Bl.  177^  Incipit  \  Evangelium  |  IoJiannis\\ 
(goldene  Kapitale  auf  Pui-purstreifen,  doch  geht 
die  Purpurfarbe  fast  völlig  in  Blau  über.  Da- 
zwischen Rundscheiben  mit  goldenen  und  sil- 
bernen Rosetten,  zwischen  dem  ersten  und  zweiten 
Streifen  ein  goldener  Adler). 

Bl.  178''  unbeschi'ieben. 

BL  178^  ganzseitige  Miniatur.  S.  Johannes 
vor  einem  weißen  Gebäude  sitzend  (in  derselben 
Ausführung  wie  bei  den  übrigen  Evangelisten), 
nach  rechts  gewandt,  mit  schwarzem  Haupthaar 
und  braunem  Vollbart,  goldenem  Heiligenschein. 
Der  Blick  ist  andächtig  nach  oben  gerichtet. 
Die  nackten  Füße  stehen  auf  einem  roten  Polster, 
auf  dem  Sessel  liegt  ebenfalls  ein  rotes  Polster. 
In  der  linken  Hand  hält  er  ein  aufgeschlagenes 
Buch,  in  der  rechten  ein  goldenes  Schreibrohr. 
Das  Gewand  ist  hellblau  mit  aufgesetzter  gol- 
dener Borte,  darüber  ein  weißer  mit  Gold  schraf- 
fierter faltiger  Überwurf.     Hinter  ihm  steht  eine 

13* 


100 


Görreshandschriften 


braune  Säule  mit  grauem  Kapital,  darauf  ein 
goldenes  Tintenfaß.  Der  Untergrund  genau  wie 
bei  den  anderen  Evangelisten.  Darüber  ein 
Purpurstreifeu,  auf  dem  in  goldener  Capitalis 
rustica  steht: 

More  Volans  Aquilae  Verbum  Petit  Astra  lohannes.  \ 
Darüber  der  Adler  mit  goldenem  Heiligenschein 
und  einem  Buch  in  den  Klauen.  Dieses  Blatt 
ist  abgebildet  bei  Kozjcki. 

Bl.  179''  In  Principio  |  Erat  Uerhum  . . .  große 
Initiale  I  (24,5  cm  hoch)  in  ganz  ähnlicher  Aus- 
führung wie  Bl.  2P  mit  flechtartigen  Ornamenten. 
Die  ganze  Seite  in  Goldschrift,  die  erste  Zeile 
Kapitale,  die  übrigen  in  Unciale.  Von  Bl.  179"^ 
an  der  EvangeUumtext  in  Minuskel  in  derselben 
Art  wie  bei  den  anderen  Evangelien. 

Schi.  Bl.  22  P  Explicvit  \  Evangelivm  \  Secvn- 
dvm  I  Ioha7uiem.\\(\f eit  auseinandergezogene  Capi- 
talis rustica  abwechselnd  eine  Zeile  rot  und 
schwarz). 

Bl.  222"^  Incijiit  Capitv\lare  Evangeli\orvtn 
De  Circvlo  Anni\  |  (Capitalis  rustica,  die  erste 
und  dritte  Zeile  rot). 

Das  Capitulare  in  kleiner  Minuskel  mit  roten 
Initialen;  auf  Bl.  224^,  225'',  225^  stehen  am 
Rande  zwei  Nachträge  von  etwas  späterer  Hand, 
die  durch  Beschneiden  gelitten  haben. 

Es  endet  ohne  besonderes  ExpHcit  Bl.  233', 
dann  folgen  Bl.  233^ — 234^  die  jüngeren  histo- 
rischen Notizen  (s.  oben). 


Görres  95  =  Lat  Fol.  757 

(Himmerod) 
Perg.  48  Bll.  (29,5x21).    XIV.  Jh. 

Jüngerer  mit  Leder  überzogener  Pappeinband. 
48  Blätter  heutiger  Zählung.  Die  Handschrift  ist  Frag- 
ment eines  größeren  Codex,  der  aus  achtblätterigen  Lagen 
bestand.  Der  größte  Teil  ist  heute  herausgerissen.  Die 
Handschrift  beginnt  mit  den  beiden  letzten  Blättern  der 
Lage  III.  Römische  Zahlenmittelkustoden  sind  heute 
noch  vorhanden  auf  Bl.  2"  =  III,  Bl.  16'  =  VI,  Bl.  22'  VII, 
Bl.  27'  =  VIII,  dort  auch  Reklamanten.  Es  sind  jetzt 
vorhanden  von  Lage  III  2  Bl.,  IV  2  Bl.,  V  4  BL,  VI 
7  Bl.,  VII  7  Bl.,  Vin  5  Bl.,  TS.  7  Bl.,  X  8  Bl.,  XI 
3-|-3  BL;  Lücken  sind  zwischen  Bl.  2  und  3,  4  und  5, 
5  und  6,  6  und  7,  7  und  8,  9  und  10,  21  und  22,  25  und 


26.  Eine  Hand  schrieb  sorgfältig  Bl.  1 — 45',  auf  voll- 
ständigem Bleistiftlinienschema,  52  Zeilen,  zweispaltig, 
Schriftfeld:  24x16,  Spaltenbreite:  7,5.  Rote  Über- 
schriften der  einzelnen  Kapitel,  einfache  rote  Initialen, 
Strichelung.  Über  der  Seite  Kapitel-  und  Teilangabe, 
am  Rande  der  Seite  Kapitelnummem.  Die  Handschrift 
gehörte  dem  Kloster  Himmerod.  Besitzvermerk  Bl.  10' 
unten :  lÄher  monachorum  S.  Marie  in  Himmerode  ordinis 
Cistercienis.  \  Treuerensis.  diocesis.  \  (14.  Jh.),  ebenso  von 
der  gleichen  Hand  Bl.  48'.  Der  letztere  ist  durch  Che- 
mikalien zu  tügen  gesucht.  Auf  Bl.  1'  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  in  Coblenz  =  Görres   95. 

Raymundus  de  Pennaforte,  Summa. 
(Fragment). 

1)  Raymundus,  Summa. 
Die  Handschi'ift  enthielt  die  vollständige 
Summa  mit  dem  tractatus  de  matrimonio.  Sie 
beginnt  heute  im  5.  Kapitel  des  zweiten  Teiles, 
enthält  dieses  aber  nicht  vollständig.  Darauf 
folgt  dann  sofort  der  Schluß  des  8.  Kapitels 
und  damit  des  zweiten  Teües. 

Bl.  4''''  .  .  .  cantori.  domino.  nionasterio.  patri  | 
marito  et  ecclesie.  —  ExpHcit  secunda  pars.  In- 
cipiunt  I  capitula  tercie  partis  (rot)  .  ,  .  Auf  das 
Kapitelverzeichnis  folgt:  Incipit  tercia  pars 
de  qualitate  ordinorum  (rot)  |  Expeditis  per 
dei  graciam  duabus  partibus.  restat  ut  |  de  tercia 
pi-osequa/nur  ...  Es  sind  vorhanden  Kapitel  1 — 3 
Anfang,  dann  größere  Lücke,  darauf  Schluß  von 
cap.  9 — 16  Anfang.  Es  fehlen  der  Schluß  von 
cap.  16  und  cap.  17  Anfang.  Es  folgen  Schluß 
von  cap.  17  —  cap.  20  Anfang,  dann  fehlen  wieder 
Schluß  von  cap.  20  —  cap.  22  Anfang.  Es  folgen 
cap.  22  Schluß  —  26  Anfang.  Es  fehlen  cap.  26 
Schluß  bis  28  Anfang,  es  folgen  cap.  28  Schluß 
—  34,  doch  sind  aus  cap.  34  einige  Stücke  her- 
ausgerissen. Schi,  des  dritten  Teils  ist  Bl.  28'"'' 
.  .  .  venite  benedicti  patris  mei  percipite  reg\mim 
quod  uobis  paratum  est  ab  origine  mundi.  Amen.  \ 
\  —  ExpHcit  tercia  particula  summe  fratris  |  Rei- 
muiidi  concludentis  cam  in  penitencia.  || 

Bl.  28'^'^   Incipit  prologus  in  tractatum 

Reimundi  de  |  matrimonio  \  (rot)   —   Quoniam 

frequenter    in    foro  pe\nitenciaH   duhitaciones   circa 

matrimonium.  |  .  .  .    dann   das  Kapitelverzeichnis. 

j  Darauf    cap.   1    De   sponsaliLus.     Es   fehlen   der 

I  Schluß  von  cap.  10  —  cap.  15  Anfang. 


Görreshandschriften 


101 


Schi.  Bl.  38^''  .  .  .  voluptarias  uero  perdit  ut  \ 
ibidem  dicitur.  —  Explicit  summa  Magistri  Rei- 
mimdi  \  de  matnmonio.  Amen  jj  (i'ot). 

2)  Bl.  39"^*  De  irregularitate  \  (rot). 

Anf.  Videndnm  est  quid  sit  irre\gidaritas  et 
unde  proueniat.  supei-  qua  non  possit  \  dispensari. 
et  super  qua  dispensari  possit.  quis  possit  |  dis- 
pensare  et  an  irregularitas  sit  peccatum.  \  —  (T  Iri-e- 
gularitas  est  impedimentum,  ex  diuersis  causis  | 
proueniens  .  .  . 

Schi.  Bl.  40^'' . . .  nisi  fvieiit  cum  eis  dispensaturn.  \ 
—   Explicit  de  irregularitate.  \  (rot). 

3)  Bl.  41"^  De  nocturna  illusione.  |  (rot). 
Auf.      Post  nocturnam  pol\lucionem  discreti  uiri 

mane  facto  a  confecti\one  uel  perceptione  eucharistie 
abstinere  consueuerunt  .  .  . 

Schi.  Bl.  il^^  .  .  .  et  multi  alij  digne  acdpivnt. 
sed  coiificere  non  debent.  ' 

4)  Bl.  4P*  De  eo  quod  maritus  cum  nxore 
sua  potest  peccare  et  \  mereri.  \  (rot). 

Auf.  Qida  uero  coniuges  sepe  faciunt  contra  | 
nialrimonium.  sciendum  quod  homo  cum  uxore  \ 
sua  propria  mereri  potest  et  peccare  .  .  . 

Schi.  Bl.  41^^  .  .  .  Sed  si  contra-terit  tenebit 
matrimonium.  |  et  tarnen  peccat.  —  Finit  feliciter 
amen.  |  (rot). 

Streit  der  Tugenden  und  Laster. 

5)  Bl.  41^*' 

Vos  qui  pro  christo  mundo  certatis  in  isto. 

Discite    uirtutum   coiiflictus    ac   uiciorum.  1  — 

Superbia  dicit. 

Quis  micid  laude  pari  vel  honore potest  simulari?  | 

Humilitas  respondet. 

Flos  feni.  uermis.  puluis  cinis.  vnde superbis. ~  | . . . 

52  Verse.  Die  Namen  der  Tugenden  und 
Laster  rot.  Diese  Verse  finden  sich  in  einer 
großen  Zahl  Handschriften.  Sie  sind  in  von  der 
unseren  etwas  abweichenden  Fassung  nach  einem 
Dresdener  Codex  gedruckt  von  M.  Manitius  in 
Romanische  Forschungen  VI  (1888)  S.  4fi". 

Schi.  Bl.  42-^* 

Amor  regni  celestis  Respondet. 

Si  carcer  ialis  deus  o  tua  mansio  qualis.   || 

Darunter  die  Verse  in  2  Zeilen: 


6)  Ut  leuium  leuitas.  grauium  grauitate  grauatur. 
Sic  grauium  grauitas.  leuium  leuitate  grauatur.  1 
Pugnatur  binis  diuersa  fronte  tirannis. 

In  se  quisque  probet  cui  nam  uictoria  constet.  \ 

Darunter  von  anderer  Hand  die  Notiz  über 

Interesse:   Nota.  Interesse  mea  est  mihi  expedire. 

hoc  autem  uerbum  interesse.  inpersonaliter  |  poni  uidt 

in  constrvctione  .  .  .  (20  Zeilen). 

Bl.  42"^  unbeschrieben. 

Bl.  43''*  beginnt  das  Register  der  Casus  zu 
der  Summa  mit  der  Überschrift:  Si  uis  compendiose 
inuenire  casus  diuersonim  capi'tulorum  per  ttinuei-sam 
summam.  nota  litteras  alfabeti  ap\positas  isdem 
canbus.  I  (rot).  —  Es  reicht  bis  Bl.  46"^^'. 

7)  Bl.  46^*  von  anderer  Hand:  Qui  ex- 
communicati  a  quibus  absolui  jiossint.  |  (rot). 

Anf.  Hij  exeommunicati  sunt  maiori  exconimuni- 
cacione.  nee  possunt  absolid  |  nisi  a  papa  .  .  . 

Es  folgen  die  Abschnitte:  Isti  mittendi  sunt 
romam.  —  Hij  ab  episcopo  absolui  possunt.  —  Hij  sunt 
ad  episcopum  mittendi.  —  Quod  uerberans  clericum  ab 
alio  potest  absolui  quam  a  papa.  —  In  quibus  dispenset 
episcopus.  —  De  hijs  qui  tenentur  ad  resignacionem. 

Schi.  Bl.  46'^''  Si  I  non  intendebant  ecclesiam 
incendere.  sed  per  infortunium  incenda\tur.  non  sunt 
exeommunicati  jure  scripta.  ]| 

8)  Bl.  47"^*  folgen  von  neuer  Hand  zahlreiche 
Quaestionesüber  verschiedene  kirchliche  Rechts- 
fragen. Sie  sind  meist  nur  wenige  Zeilen  lang. 
Es  werden  u.  a.  die  sententiae  generales  des 
Conrad  von  Marburg  zitiert. 

Sie  schüeßen  Bl.  48''''.  Darunter  schrieb  eine 
spätere  Hand:  finiio  libro  sit  laus  et  gloria  christo. 


Görres  96  =  Lat.  Fol.  758 

(Himmerod) 
Perg.  76  Bll.  (28  x  20,5).    XIII./XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jli.),  Metall- 
schließen. 76  Blätter  heutiger  Zählung  in  10  Lagen,  von 
denen  I— V,  VII— IX  je  8,  VI  8—2,  X  4  Blätter  haben, 
dazu  kommt  ein  Vorsatzblatt  und  Bl.  64  als  Schaltblatt. 
Zwischen  Bl.  46  und  47  sind  zwei  Blätter  ausgeschnitten. 
An  dem  Band  schrieben  zwei  Hände,  die  erste  Bl.  1  bis 
55',  die  zweite  Bl.  56 — 76.  Langzeilen  ohne  Linien,  45 
bis   48  Zeilen,   Schriftfeld:   21,5x16,5.     Kote   Initialen 


102 


Görreshandschriften 


und  Überschriften.  Gewöhnlich  standen  die  llberschriften 
am  Rand  und  sind  wie  auch  die  zahlreichen  Randnotizen 
durch  Beschneiden  beschädigt.  Ein  Besitzvermerk  findet 
sich  nur  auf  Bl.  75^  in  dem  Zwischenraum  zwischen  dem 
vorletzten  und  dem  letzten  Stück:  Liber  sancte  Marie 
de  Hemmenrode.  \  Bl.  58  ist  er  ausgeschnitten.  Bl.  1'  ist 
unbeschrieben  und  trägt  nur  den  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  Görres  96. 

Auf  Bl.  1^  steht  von  der  Hand  des  Schreibers  ein 
Verzeichnis  von  43  Predigten  (im  Band  sind  es  119),  der 
Tag  in  roter,  der  Text  in  schwarzer  Schrift.  Bl.  2'  ist 
unbeschrieben.  Bl.  2'  hat  als  Überschrift:  Incipiimt 
Sermones  Magistri  Petri  cantoris  parisiensis  ecclesie 
Maioris.  Eine  Sammlung  von  Predigten  des  Petrus 
Cantor  ist  bisher  nicht  bekannt,  obgleich  Trithemius, 
Visch  u.  a.  solche  nennen  (vgl.  F.  S.  Gutjahr,  Petrus 
Cantor  Parisiensis,  Graz  1899,  S.  661).  Da  es  immerhin 
wahrscheinlich  ist,  daß  er  Sermones  hinterlassen  hat,  so 
könnte  unsere  Handschrift  die  einzige  erhaltene  sein, 
zumal  diese  Predigten  sich  nicht  anderweitig  nachweisen 
lassen.  Es  wäre  doch  immerhin  merkwürdig,  wenn  man 
dem  schließlich  nicht  allzuweit  verbreiteten  Petrus  Cantor 
Predigten  zuschreibt,  wenn  nicht  eine  Beziehung  zu  ihm 
vorhanden  wäre.  Der  zweite  Teil  ist  dagegen  auf  keinen 
Fall  von  Petrus  Cantor. 

Sermones. 

Bl.  2^  Inciiiiunt  Sermones  Magistri  Petri 
cantoris  parisiensis  ecclesie  Maioris. 

1)  Dominica  jiririia  In  Adventv  domini. 
Sermo  i"'  \  (rot). 

Anf.  Ad  te  leuaui  afnimam]  infeamj  .  .  .  Ecce 
fratres  karissimi  preclarus  adest  aduenlus  do7nini 
in  quo  temptis  est  nos  \  de  sompno  idciorum  surgere . . . 

2)  Bl.  3''  Dominica  Secunda  De  eodem  ij^.l 
(rot). 

Anf.  Populus  sijon  ecce  deiis  tietiiet  ad  sal- 
uandas  gentes  .  .  .  Sicut  prior  dominica  spectat  et 
pertinet  |  ad  piimiim  domini  aduentum  .  .  . 

3)  Bl.  i''  [iij"'  de  eodem]. 

Anf.  Gavdete  in  domino  semper  et  üenim  dico 
gaudete  .  .  .  Expectantibus  nohis  |  fratres  karissimi 
bonam  spem  ...      ' 

4)  Bl.  Ay  [ijiij»'  [de]  eodem  |  (rot). 

Anf.  Wemento  nostri  domine  in  beneplacito  . . . 
In  hac  fratres  hodierna  dominica  pia  nobis  .  .  . 

5)  Bl.  5''  [v"']  de  [natiuitajte  domini  j  (rot). 
Anf  Puer  natus  est  nobis  et  ßlivs  datus  est . .  . 
Hodierna  die  fratres  karissimi  deus  et  saluator  1 

noster.  factus  est  paruus  .  .  . 

6)  Bl.  6''  vi"'  [de]  s.  s[tephano]  (rot). 


Anf.  Ecce  mittam  ad  iios  prophetas  ineos  .  .  . 
Post  pasdonem  domini  nostri  iAu  x  beatus  ateplta\nus 
plenus  fide  .  .  . 

7)  Bl.  6^  [vii"^]  de  s.  [lohanne  evangelista] 
(rot). 

Anf  In  medio  ecclesie.  aperuit  os  eins  .  .  .  Hidus 
diei  sollempnitas  ueneranda  est  .  .  . 

8)  Bl.  6^    /jj/m*"  de  [Inno]centibus.   |   (rot). 
Anf       Uo.v    in    rama    audita    est    ploratus  .  .  . 

Hodie  fratres  karissimi  de  sanctis  innoceniibus  lo- 
cuturi  uideamus  .  .  . 

9)  Bl.  7''  ix"'  [de]  circumcisione  \  (rot). 

Anf.  Postquam  completi  sunt  dies  octo  .  ,  .  Do- 
minus ac  redemptor  noster  qui  non  uenit  legem 
Solu  er e  .  .  . 

10)  Bl.  8"^  X"'  [de]  epiphania  \  (rot). 

Anf.  3£agi  Stella  duce  uenientes  . . .  Exidtandmn 
nohis  est  fratres  karissimi  qui  uotis  uota  succedunt . . . 

11)  Bl.  S'^  xi"'  de  purificacione  \  (rot). 
Anf.    Postquam  impleti  sunt  dies  purgationis  .  ,  . 

Hodie  felix   mater  feliciorem  puerum  portauit   ad 
templicm  .  .  . 

12)  Bl.  S"'  xü""  de  tabernaculo  \  (rot). 

Anf  X.pc  assistens  pontifex  futurorum  bo- 
noiiim  . . .  Locuturi  fratres  karissimi  \  de  tabernaculo 
domini  .  .  . 

13)  Bl.  9^  xHi"*  de  annunciacione  domini  1 
(rot). 

Anf  Descendi  in  oi'tnm  meum  rdn  idderem 
poma  ...  In  hoc  fratres  |  karissimi  die  hodierno 
nobis  exultandum  est  ,  .  . 

14)  Bl.  10'^  xiiii'".  [de]  ramis  palmarum  | 
(rot). 

Anf  Dicite  filie  syon.  Ecce  rex  tuus  uenit . . . 
Multum  fratres  karissimi  mouere  nos  debet.  [|  man- 
suetudo  domini  uenientis  . . . 

15)  Bl.  11^  xy"'.  de  cena  domini  \  (rot). 
Anf.     'Exemplum   dedi  uobis   ut    et  uos  itenim 

faciatis.  Dies  ista  fratres  karissimi  niidtis  decoratur 
priuilegiis  .  .  . 

16)  Bl.  12'^  xvi""  de  resurrectione  \  (rot). 
Anf     Surrexit   dominus    de  sepulcro  .  .  .  Tenet 

hie  dies,  in  diebus  primatum  prima  luce  .  .  . 

17)  Bl.  13"^  xvii"'  [de]  feria  [ii"]  resur- 
rectionis  \  (rot). 


Gön-eshandschriften 


103 


Auf.  Dvo  ex  discipidw  iliu  ibant  in  msteUnm 
emavs.  Die  illa  fratres  karisdmi  qua  deus  resurrexit 
a  mortiiis  .  .  . 

18)  Bl.  13^  xviii'"  de  feria.  iii".  |  (rot). 
Änf.      Stetit  i%c  in   inedio   discipnlorwn  monim 

et  ait  Ulis.  Fax  uobis  .  Mediator  dei  et  hominum 
X  i.  qiii  triplicem  fecit  pacein.  vnam  inter  deum  et 
hominem  ... 

19)  Bl.  14'  xix'"  de  feria  iiii"  \  (rot). 

Anf.  Venite  benedicii  patris  mei  .  .  .  Regnum 
istud  fratres  karissimi.  \  ad  quod  uenire  commone- 
lymr  .  .  . 

20)  Bl.   14^   .rx"*  de  [Rojgacionibns  \  (rot). 
Anf.     Si    Quis    uult    uenire   post    nie  .  .  .    Hij 

sunt  dies  rogacionis.  sine  supplicacionis  .  .  . 

21)  Bl.  15''  xxi"'  de  [s.]  cr[uce]  \  (rot). 
Anf.     Ahsit  mihi  gloriari  nisi  in  crvce  .  .  .  Glo- 

riari  nos  oportet  karissimi  fratres  in  crvce  domini 
nostri  i.  x  .  .  . 

22)  Bl.  IS''  xxii'*'  de  ascensione.  |  (rot). 
Anf.      Ascendo    ad    pairem    meum    et    patrem 

uestrum  .  .  .  Hodierna  die  fratres  karissimi  deletum 
est  Cyrographum  nostre  dampnatioms  .  .  . 

23)  Bl.  16"^  j-xiii'".  [de]  pentecosten  \  (rot). 
Anf.     Spiritus  domini  repleidt  orbem  terrarum  . . . 

Exultemun  hodie  karissimi  fratres  unaiiimiter  in 
honorem  Spiritus  sancii  .  .  . 

24)  Bl.  16^  xxiiii'"  de  eodem  \  (rot). 

Anf.  Dvm  complerentur  dies  pentecosies  .  .  . 
Avdiiiimus  fratres  qualiter  spiiitus  sanctus  septiformi 
gracia  orbem  teiTarum  repleuerit.  \  ,  ■  ■ 

25)  Bl.  17''  XXV"'.  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  lactus  est  de  celo  sonus  aduenientis  ,  .  . 
Sonus  iste  est  diuina  i7ispiratio  qui  non  percipitur  . . . 

26)  Bl.  17^  xd-vi<"  de  eodem  \  (rot). 

Anf.       IToc    quod    continet    omnia  .  .  .    Auetor 
munerum    et    largitor   gradanim   fratres    karissimi 
sicut  uobis  diximtis  orbem  terrarum  repleidt  .  .  . 

27)  Bl.  IS''  xnrii"'  [de]  s.  trinitate  \  (rot). 
Anf.     JBenedicta  sit  sancta  trinitas  atqne  indiuisa 

unitas  .  .  .  Locuturi  fratres  karissimi  de  sancta 
trinitate,  quantum  diuina  7iobis  amministrat  gracia  . . . 

28)  Bl.  18^  xxviii"'  [de  s.]  iohanne  [bap- 
tistja.  I  (rot). 


Anf.  Ititer  natos  mulierum  non  surrexit  maior . . . 
Precursoi-is  domini  et  saluatoris  nostri  ihi  x  sola 
inter  agmina  sanctorum  .  .  . 

29)  Bl.  19''  xxix'''  [de]  apostolis  [Petri]  et 
pauli  I  (rot). 

Anf.  Ist.i  sunt  due  oliuc  et  duo  candelabra 
lucentia  . . .  Hodie  fratres  kaiissimi  sacra  et  sollempnis 
dies  illuxit  x  ßdelibus  sanctorum  apostolorum  \  .  ■ . 

30)  Bl.  19^  XXX"'.  de  [s.  Murija  magdalena,  \ 
(rot). 

Anf  Endt  maria  preciosum  unguenlum  .  .  . 
Regnum  celorum  kaiissimi  fratres  quatuor  modis 
acquintur  .  .  . 

31)  Bl.  20'  xxxi'"  s.  [Petri]  ad  vinc[ula]  \ 
(rot). 

Anf.     JUisit  dominus  angelum  suum   et  eriptdt 
me  . .  .  Legimus  in  sacra  pagina  \  karissimi  fratres 
quatuor  angelorum  genera  .  .  . 
'        32)  Bl.  2V   xxxii'"  de   a[ssumpcioneJ    beate 
v[irginis]  (rot). 

Anf.  Vidi  speciosam  sicut  columbam  .  .  .  Hodie 
glonosa  uirgo.  regina  mundi.  intacla  mater  domini 
de  presenti  erepta  seculo  pieruenit  .  .  . 

33)  Bl.  21'  xxxiii"'  [de]  natiuitate  Marie.\ 
(rot). 

Osculetur  me  osculo  .  .  .  Letetur  et  exultet  hodie 
fratres  karissimi  iocunda  societas  .  .  . 

34)  Bl. 2 2''  xxxiii"'  de  exaltatione  s.crucis.\ 
(rot). 

Anf.  Signatum  est  super  nos  lumen  uulius  .  . . 
Hodie  dilectissimi  fratres  exaltatio  sancte  crvcis  ce.le- 
bratur.  que  a  psalmographo  lumen  tiidtus  domini... 

35)  Bl.  23''  xxxv"'   de  s.  Mi[chae]li  \  (rot). 
Anf.     Stetit  angelus  iuxta  aram  templi  .  .  .  In 

hoc  fratres  karissimi  sermone  duo  sunt  sacramenta  j  .  . . 

36)  Bl.  23^  xxxvi"'  de  omnibus  sanctis.\ 
(rot). 

Anf.  Reddet  deus  mercedem  lahorum  sanc- 
torum .  .  .  Conuenientibus  \  uobis  karissimi  fratres  ad 
andiendum.  uerbum  domini.  non  sit  graue  .  .  . 

37)  Bl.  24''  xxxmi'"  de  animabus  [fidelium] 
(rot). 

Anf.  Sicut  cervus  desiderat  ad  fontes  aquanim . . . 
Heri  fratres  karissimi  cum  ymnis  et  canticis  cele- 
brabaiur  festiuitas  omnivm  sanctorum  |  •  .  . 


104 


Görreshandschriften 


38)  Bl.  24:"  xxxviii"'  [de]  dedieacione  \  (rot). 
Anf.     Domvm  tuam  domine  deeet  sancüludo  . .  . 

De  sanctitudine  duplicis  donius  doiiiini  \  presens  sol- 
lempnitas  nos  compellit  loqui  fraires  dilectissimi  .  .  . 
Am  Schluß  dieses  Sermo  steht  Bl.  25''  von  einer 
Hand  des  15.  Jh.  Alios  quinque  sermones  de  hac 
materia  supra  signatos  quere  in  fine  libn  et  inuenies. 
DerEest  der  Seite  ist  leer.  Die  5  Predigten  de 
dedieacione,  die  im  Inhaltsverzeichnis  mit  ihren 
Themen  angegeben  sind,  folgen  aber  nirgend, 
sind  also  wohl  hinter  Bl.  46  verloren  gegangen. 
Es  folgen  nun  eine  größere  Zahl  verhältnismäßig 
kurzer  Predigten,  die  sicher  nicht  von  Petrus 
Cantor  sind. 

39)  Bl.  26"^  Dominica  ante  circumcisionem 
domini.  \  (rot). 

Anf  Dein  medium  silentiiim  teuer ent  ornnia 
et  nox  in  suo  ciirsu  .  .  .  Saluatoris  ac  domini  noslri 
iAu  HC  natiuitate  congaudentes.  oris  abinimpamus 
silentium  .  .  . 

40)  Bl.  26^  Infra  octavam  epiphanie  |  (rot). 
Anf     In  excelso  throno  uidi  sedere  uirum  quem 

adorat  multitiulo  .  .  .  Locuturi  uobis  \  fraires  karis- 
simi  de  excelso  throno  domini  .  .  . 

41)  Bl.  27^  .i."  Dominica  post  octavam  epi- 
phaniae  \  (rot). 

Anf  Omnis  terra  adoret  te  dominus . . .  Crea- 
tori  omnium  dehet  omnk  terra  id  est  omnis  homo 
terrenus  obsequium  triplex  .  .  . 

42)  Bl.  28''  Dominica,  ij.  post  octßvam  epi- 
phaniae  \  (rot). 

Anf.  A.dorate  dominum  omnes  angeli  eius.  Sicut 
omnis  term  id  est  homo  terrenus  inuitatur  ad  laudem . . . 

43)  Bl.  29''  o.  Ü.  Circumdederunt  me  gemitus 
mortis  et  pericula  inferni  inuenerunt  me.  Magnus 
mihi  fraires  horror  incuiitur  .  .  . 

44)  Bl.  29^  0.  Ü.  Simile  est  regnum  celorum 
homini  pairifamilias . . .  Dominus  ac  redemptor  noster 
karissimi  uolens  ostendere  |  parabolice  .  .  . 

45)  Bl.  30^  o.  Ü.  Exurge  quare  obdoi-mis  do- 
mine et  ne  repellas  .  .  .  Co?tsiderandum  nobis  est 
fraires  karissimi  quomodo  deus  obdormire  dicatur . . . 

46)  Bl.  3P  0.  Ü.  JEsto  mihi  in  dominum  pro- 
tectorem  .  .  .  Euntibus  nobis  \  fraires  cum  abraham 
de  terra  hur  .  .  . 


47)  Bl.  32"^  o.  Ü.  3Iemento  homo  quia  cinis  es  . . . 
Dies  iste  fraires  karissimi  dies  cineris  appellaiur . . . 

48)  Bl.  33''  Dominica  i.  in  quadragesima\ 
(rot). 

Anf  Inuocauit  me  et  ego  exaudiam  cum  .  .  . 
Ecce  nunc  tempus  acceptabile  karissimi  fraires  ecce 
nunc  dies  salutis  |  in  quibus  inuocare  dominum 
tenemur  ubi  nos  exaudiat.  et  eripiat  glorificet . . . 

49)  Bl.  34"^  0.  Ü.  Reminiscere  miserationum  tu- 
arum  que  a  secido  sunt .  .  .  Mundus  iste  fraires 
karissimi  plenus  est  |  angustia  et  malicia  .  .  . 

50)  Bl.  35''  o.  U.  Oculi  mei  semper  ad  dominum 
et  ipse  euellet  .  .  .  Milicia  est  uita  \  hominis  super 
terram  .  .  . 

51)  Bl.  36''  0.  Ü.  Letare  iherusalem  et  conuentum 
faciie  omnes  .  .  .  Sedentibus  nobis  \  fraires  karissimi 
ad  mensam,  dotrdni  que  scriptura  diciiur  .  ,  . 

52)  Bl.  37''  0.  Ü.  Qvasi  modo  geniti  infanies 
lac  conntpiscite  .  .  .  Exuti  fraires  kaiissimi  ueierem 
liominem  cum  actibus  suis,  et  induii  nouum  homi- 
nem  |  .  . . 

53)  Bl.  SS""  0.  Ü.  Misericordia  domini  plena 
est  terra.  Licet  cuncta  saluatoris  opera  miseratione 
et  misericordia  sint  plena  .  .  , 

54)  Bl.  38'''  0.  Ü.  Tvbilaie  domino  omnis  terra... 
Quoniam  diu  fratres  karissimi  sumus  ei  in  terra 
mansionem  facimus  .  .  . 

55)  Bl.  39''  o.  Ü.  Caniate  domino  . . .  Conuenien- 
tibus  7iobis  in  unum  karissimi  fraires  ad  audiendum 
utrbum  sa\littis.  ejcpedit  .  .  . 

56)  Bl.  40''  0.  Ü.  TJocem  iocunditatis  annundate . . , 
Jam  repleti  fratres  karissimi  toi  ei  taniis  saluatoris  | 
nostri  beneficiis  .  .  . 

57)  Bl.  40^"  o.  Ü.  Exaxidi  domine  uocem  quam 
clamaui  .  .  .  Desideraniibus  (  nobis  fraires  karissimi 
uidere  faciem  saluatoris  .  .  . 

58)  Bl.  41''  0.  U.  Domine  in  misericordia  tua 
speraui.  Attendite  fratres  dilectissimi.  quam  iocun- 
dum   quam   dvlce   et   quam  bonum  sit  sperare  .  .  . 

59)  Bl.  42''  0.  Ü.  JFactus  est  dominus  proiector 
mens  .  .  .  Conuersantibus  nobis  fratres  karissimi  in 
ndsero  incolatit  hidus  idte  .  .  . 

60)  Bl.  43''  0.  Ü.  Yide  humilitaiem  et  laborem 
meum  .  .  .  Mulium  fratres  karissimi  peccauimus  et 
in  midtis  oß'endimus  omnes  |  .  .  ■ 


Görreshandschriften 


105 


61)  Bl.  44''  0.  Ü.  Dominm  illuminatio  inea  et 
Salus  mea  .  .  .  Timentibus  dominum  fralres  karis- 
sitni  nichil  deest  .  .  . 

62)  Bl.  45^  0.  Ü.  Exaudi  domine  vocem  meam . . , 
Laborant'dms  nobis  karissiini  fratres  per  totam  seculi 
hiüus  noctem  nichilque  prendentibus  .  .  . 

63)  Bl.  46"^  o.Ü.  Dominus  fortitudo  plebis  sue^ . . . 
Scimiis  fratres  karissiini  debilem  tt  infirmam  per 
peccatum  esse  Iwminis  naluram  .  .  . 

Diese  Predigt  bricht  unvollständig  ab,  da  das 
folgende  Blatt  ausgeschnitten  ist.  Bl.  47'"  ist 
unbeschrieben.  Bl.  47^  enthält  ein  Verzeichnis 
von  54  Predigten,  das  Fest  in  roter,  der  Text 
in  schwarzer  Schrift. 

Hildebertus  Cenomanensis  episcopus, 

Sermones. 
Es    ist    eine    Sammlung    von    Predigten    des 
Hildebertus,    meist    sind    sie    nicht    vollständig, 
vielfach   einzelne  Stücke   aus   solchen   mit   selb- 
ständigem Anfang. 

64)  Bl.  48^  Primus  de  aduentu.  |  (rot). 
Anf.      Aspiciebam    ego    in    uisione    noctis  .  .  . 

Celestibus  daniel  flagrans  desidenjs.  vnde  et  ab  angelo 
uir  desideriorum  .  ,  . 

Aus  sermo  7  =  Migne  CLXXI,  370  ff. 

65)  Bl.  48''  Secundus  de  eodem.  |  (rot). 
Anf     Qvi  claudit  omnia  et  non  clauditur  clau- 

strum  uirginis  totus  ingreditur.  Hie  est  lapillus  ille 
purus  precisus  de  monte  sine  manibus  abseissus  .  .  . 

Aus  sermo  7  =  Migne  CLXXI,  37  lA  Z.  9bis 
373  B  Z.  2. 

6())  Bl.  48^   Tercius  de  eodem.  |  (rot). 

Auf  Orietiir  Stella  ex  iacob  .  .  .  fratres  karissimi 
filius  altissimi  ad  nos  de  patris  solio  descendens.  .  .  , 

Aus  sermo  7  =  Migne  CLXXI,  375  A  Z.  7  bis 
376. 

67)  Bl.  49''  Qvartvs  de  eodem.  \  (rot). 

Anf  Non  auferetur  sceptrum  de  iuda  . . .  fratres 
iacob  benedictiones  daturus  filiis.  presciens  |  in 
spiritu  .  .  . 

sermo  8  =  Migne  CLXXI,  376— 378 A. 

68)  Bl.  49«"  Quintus  de  eodem.  |  (rot). 

Anf  Venit  Sei-mo  patns  a  regalibus  sedibus 
in  mvndum  forma  send  indutus.  Sed  ad  quid 
uenit?     Curare   uulneratum.   suscitare   mortunm  .  .  . 


Aus  sermo  8  =  Migne  CLXXI,  378  B  Z.  1  bis 
379  C  Z.  4. 

69)  Bl.  49''  Qvintus  [!]  de  eodem.  \  (rot). 
Anf.     Prope  feci  iusticiam  meam  didt  dominus 

et   Salus    mea    non    morabitur  .  .  .     Quam    dulcis    et 

amanda  promissio.  quam  suatiis  et  \  fidelis  senno . . . 

Aus  sermo  8  =  Migne  CLXXI,  379  C  Z.  8-381. 

70)  Bl. 49'' Seariu«  de Natiuitate  domini\(rot). 
Anf    Domini  est  assumptio  nostra  .  .  .  Dominus 

doininantium.  rex  regnm.  cui  nomen  est  omnipotens  .  . . 
sermo  9  =  Migne  CLXXI,  381— 383  D.   Nun 
ist  bei    der  Zählung   nr.  7  ausgelassen,    so   daß 
•wieder  ein  Ausgleich  geschaffen  ist. 

71)  Bl.  50"^  Octauus  In  Natiuitate  dominj.  | 
(rot). 

Anf  Fver  natus  est  nobis.  Magnus  et  excelsus 
est  puer  iste  cuius  incffabilis  est  natiuitas  .  .  . 

Aus  sermo  9  =  Migne  CLXXI,  383  D  Z.  6  bis 
385  B  Z.  1. 

72)  Bl.  50''  Nonus  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  l}ver  natus  est  nobis  .  .  .  De  quo  eccle- 
siastes  ait.  Melior  puer  paupm-  et  sapiens  rege  stidto  . . . 

Aus  sermo  9  =  Migne  CLXXI,  386  B  Z.  1  bis 
388  mit  besonderem  Anfang. 

73)  Bl.  50^  Decimus  de  S.  Stepkano.  \  (rot). 
Anf      Dauid  humüis  ac  pusillus  statura  contra 

magnum  ac  superbum  goliam  dimicaturua  .  .  . 

sermo  78  letzter  Abschnitt  =  Migne  CLXXI, 
719A  Z.  9—720. 

74)  Bl.  SP  xi"*.  de  s.  Johanne.  \  (rot). 

Anf  Secundum  dies  ligni  erunt  dies  populi 
inei  .  .  .  His  iierbis  Spiritus  |  sanctus  per  ysaiam 
humilium  corda  erigit . . , 

sermo  80  ==  Migne  CLXXI,  723—727,  aber 
gekürzt. 

75)  B1.5P^w"'.  dominica [infra  natiuitatem]. 
Anf.     Dvni  medium  silentium  tenerent  . . .   Tria 

fratres  sunt  silentia.  Primum  fidt  ante  legem.   Secun- 
dum sub  lege,  tercium  in  gloria  erit  .  .  . 

Aus  sermo  12  =  Migne  CLXXI  397  D  Z.  12— 
399  D  Z.  4. 

76)  Bl.  51'*'  xiii"'.  de  circumcisione.  |  (rot). 
Anf     In  monte  syon  erit  saluatio  . . .    Suanis  et 

didci»  promissionis  bucina  cordibus  fidelium  insonuit.. . 

U 


106 


Görreshandschriften 


sermo  12  =  Mgne  CLXXI,  394—397. 

77)  Bl.  52"^  xmi"".  de  eodein  ]  (rot). 

Anf.  Postquain  consummati  dies  octo  ut  drcum- 
cideretur  . . .  fratres  octaua  die  ah  ortu  omnis  infans 
hebreus  circumcidebaiitr  .  .  . 

Aus  sermo  12  =  Migne  CLXXI,  399  D 
Z.  5—401. 

78)  Bl.  52^'  xV'.  de  Epiphania.  \  (rot). 
Anf.     ITodie  fratres  karissimi.   lapis  reprobaius 

factus  est  in  caput  angeli  .  .  . 

sermo  13  =  Migne  CLXXI,  401--403  mit 
starken  Änderungen. 

79)  Bl.  53'-  xvi"".  de  eodem  \  (rot). 

Anf.  Stella  quam  niderant  magi  in  Oriente  . . . 
Fratres  hinc  ysaias  ad  iherusalem  spiritualem  loquens 
ait .  .  . 

Aus  sei-mo  13  =  Migne  CLXXI,  404  B 
Z.  1—409. 

80)  Bl.  53'^  .vvü"'.  de  purificacione  \  (rot). 
Anf.      Dominus    de  syna  uenit  et  de   seir  .  .  . 

Amantissimus  dei  moyses  qui  cum  deo  .  .  . 

Aus  sermo  .57  =  Migne  CLXXI,  615—623. 

81)  Bl.  54''  xmii"'.  de  eodem  \  (rot). 

Anf  Ucee  uenit  ad  templwn  sanctum  suum  .  .  . 
Prophete  fratres  de  domino  predixerunt  multa.  que 
in  christi  aduentu  uidemus  completa  .  .  . 

82)  Bl.  55''  xix"'.  in  lax"  \  (rot). 

Anf.  In  egiptum  descendit  j^ojwlus  meus  in 
principio  .  .  .  Dolendum  fratres  pirimi  hominis  ca- 
tum  .  .  . 

83)  Bl.  55^  beginnt  eine  neue  Predigt  ohne 
Nummer,  sie  bricht  mitten  im  Text  ab.  Da  hier 
die  Lage  zu  Ende  ist  und  mit  Bl.  56''  der  Schi'eiber 
wechselt,  so  ist  anzunehmen,  daß  bei  der  Ver- 
teilung auf  die  beiden  Schreiber  die  Raumberech- 
nung nicht  genau  war,  der  erste  aber  keine  neue 
Lage  mehr  beginnen  sollte.  So  ist  denn  auf  Bl.  56'' 
die  Predigt  wiederholt:  xx"'  [de]  eodem  \  (rot). 

Anf.  Ivlit  deus  homimm  et  posuit  eum  in  para- 
diso  .  . .  Fratres  positus  est  homo  in  eden  id  est  in 
deliciis  .  .  . 

84)  Bl.  öö"-  xxi"'.  [inj  Ixx".  \  (rot). 

Anf.  Conuertere  isvael  ad  dominum  deum 
tuum  .  .  .  Hoc  est  Celeste  ac  salubre  condlium  quod 
spirittis  ueritatis  .  .  . 


sermo  23  =  Migne  CLXXI,  443—447  A,  also 
nur  der  erste  Teil.  Im  Druck  als  sermo  in 
Quadragesima  bezeichnet. 

85)  Bl.  57"^  fxxii"'.  In  capite  ieivnii]  \. 
Anf.   Advenerunt  nobis  dies  peniteneie  . . .  Fratres 

karissimi  penitencia  perfecta    in  tribus  consislit  .  .  . 

86)  Bl.  57'^  fxxiü"'.  In  xl".]. 

Anf.  TJsqiieqno  piger  dorniis.  usque  de  sompno 
consurges  .  .  .  Peniersa  est  dormitacio  isla  et  ideo 
karissitni  uehementer  est  fugienda  .  .  . 

sermo  24  =  Migne  CLXXI,  451— 454  A  Z.  3, 
also  nur  der  erste  Teil. 

87)  Bl.  57^  [xxiiii'".  de  eodem]. 

Anf.  Conuertimini  et  agite  penitenciam  ab  Omni- 
bus iniquitatibus  .  .  .  Attendite  fratres  quante  miseri- 
cordig  quante  pacienci^  est  redemptor  noster  .  .  . 

sermo  24  =  Migne  CLXXI,  454  A  Z.  12— 
456. 

88)  Bl.  58''  [xxv'".  de  eodem]. 

Anf  Egredere  de  teira  et  de  cognatione  tua  . . . 
Magnum  quidem  est  fratres  ac  difficile  ad  quod 
nos  I  dominus  hortatur  .  .  . 

sermo  112  =  Migne  CLXXI,  853— 859D  Z.  1. 

89)  Bl.  58^  [xxvi":  de  eodem]. 

Anf.  Egredere  de  terra  . . .  Fratres  sub  figura 
abra/ie  dominus  nos  hortatur  ad  simile  .  .  . 

Aus  sermo  112  =  Migne  CLXXI,  856  A 
Z.  2—859  C  Z.  1. 

90)  Bl.  59'  [xxvii"'.  de  eodein]. 

Anf.  Iratres  omnis  homo  aut  ßlius  dei  est  aut 
filius  diaboli.  Fiuni  auiem  fiUi  diaboli  duobus 
modis  .  .  . 

Aus  sermo  112  =  Migne  CLXXI,  859  B— 
863  C  Z.  9. 

91)  Bl.  59''  fxxciii"'.  de  eodem]. 

Anf  Seminate  uobis  iustidam  in  ueritate  et 
me.tite  .  .  .  Quoniam  isti  sunt  dies  quos  |  obsei-uare 
summa  diligentia  debemus  .  .  . 

sermo  25  =  Migne  CLXXI,  461 B— 463. 

92)  Bl.  60''  [xxix'".  de  eodem]. 

Anf  Isti  sunt  dies  quos  obseruare  debelis  summa 
diligentia  iU  ad  fnturum  domini  pascha  purificatis 
mentibus  .  .  . 

Aus  sermo  25  =  Migne  CLXXI,  456—461  A. 

93)  Bl.  61^  [xxx""]  in  [ramis palmarum]  (rot). 


Görreshandschrifton 


107 


Anf.  In  syon  leuate  signum.  congregamini  . . . 
Ve7-ba  isla  fratres   quibus   congregari  ac  Uuare  . . . 

sermo  32  =  Migne  CLXXI,  491—499  0,  dann 
ein  abweichender  Schluß. 

94)  Bl.  62'  [xxxi"'.]  de  [eodemj  (rot). 

Anf.  Exidta  satis  filia  syon  . . .  Füia  syon  et 
ierusalem  ecclesia  est  .  .  . 

Aus  sermo  32  =  Migne  CLXXI,  500  A 
Z.  7—502. 

95)  Bl.  62^  [xxxii"'.  in  annuntiationis  domi- 
nica]. 

Anf.  Avdita  tibi  feci  noua  et  signata  .  .  .  Verba 
sunt  ista  Spiritus  sancti  in  uisione  .  .  . 

sermo  55  =  Äligne  CLXXI,  605— 609  B  Z.  10. 

96)  Bl.  63"^  xxxiü'".  de  [eodem]. 

Anf.  Gaudeat  diledissimi  in  domino  uestra 
fraternitas  qnia  nouum  uirginis  conceptum  nobis 
liodiema  commendat  festiuitas  .  .  . 

Aus  sermo  55  =  Migne  CLXXI,  609  B 
Z.  11-610. 

97)  Bl.  63^  xxxüii":  [de]  eodem.  \  (rot). 
Anf.      Tvlit    ysai    asinttm    phnum    panibus  .  .  . 

Cum  agitaretur  said  a  spiritic  \  maligno  .  .  . 
sermo  1 19  =  Migne  CLXXI,  883—888. 

98)  Bl.  öö''  XXXV"'.  de  cena  domini  |  (rot). 
Anf.      Pone    mensam    contemplare    in    specula 

comedente»    et  bibentes  .  .  .   Huius  diei  fratres  sacra- 
mentum  ingenti  cordis  deuocione  .  .  . 

sermo  35  =  Migne  CLXXI,  510— 516  B. 

99)  Bl.  öö''  xxxvi'".  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Fratres  mei  ac  domini  karissimi  qiii 
conuenistis    manducare    cenam    domini   attendite  .  ,  . 

Aus  sermo  35  =  Migne  CLXXI,  516  B 
Z.  14— 521 D. 

100)  Bl.  66^  xxxvii"'.  de  eodem.  |  (rot). 
Anf.     Xps  Passnnis   in   campum   exiuit  crvcem 

gibt    baiulaidt  .  .  .    Egrediamur    igitur    dilectissimi 
post  ipsum  portantes  .  .  . 

101)  Bl.  öy  xx.vviü"'.  de  recepcione  peni- 
tencie  \  (rot). 

Anf.  Uenite  ßlii  audite  ine  .  .  .  Fidelis  sermo 
ac  diinnus.  alacri  deuocione  susdpiendus  .  .  . 

102)  Bl.  67''  xxxix":  de  eodem.  \  (rot). 
Anf.      [CJonvertimini    et    agite    penitenciam  .  .  . 

Attendite  \  fratre»  quam  dulci  uoce  quam  patemo  . . . 


sermo  36  =  Migne  CLXXI,  524—530. 

103)  Bl.  68'  xl'">.  de  parasceue  \  (rot). 
Anf.  Spiritus  oris  nostri  x  dominus  captus  est. ., 

Hec    sunt    uerba   ieremie   imrno   spiritus   sancti  .  .  . 
sermo  99  =  Migne  CLXXI,  796— 80(5,  stark 
zusammengezogen. 

104)  Bl.  68''  xli"'.  [de]  eodem  \  (rot). 

Anf.  Cvm  essetis  mortui  in  peccatis  .  .  .  Ecce 
karissimi  quateniis  nobis  fructus  de  morte  .  .  . 

105)  Bl.  ÖD"-  xlii"'.  de  eodem  |  (rot). 

Anf  Si  exaltatus  fuero  atrta  omnia  traham  .  .  . 
Himiüis  et  mansuetus  dauid  manufortis  et  aspectu 
desiderabilis  .  .  . 

sermo  72  =  Migne  CLXXI,  685—695,  aber 
stark  zusammengezogen  und  gekürzt. 

106)  Bl.  69"^  ir/m"».  de  eodem  \  (rot). 

Anf.      Verbum    crvcis   pereuntibus  .  .  .     Fratres 

karissimi  qnia  lovutun  fidelibus  de  crvcis  misterio  .  .  . 

sermo  7 1  ==  Migne  CLXXI,  683—685,  gekürzt. 

107)  Bl.  69''  xliiü"'.  de  resurrectione  \  (rot). 
Anf.     locundam  huius  diei  sollemnitateni  patri- 

arche  prophete  uidere  gauisi  sunt  .  .  . 

108)  Bl.  69''  xlV"'.  de  eodem  |  (rot). 

Anf  JEilius  accrescens  ioseph  filius  accrescens  et 
decorus  aspectu  .  .  .  Israel  filiis  congregaiis  benedicens 
ac  nouisdmis  temporibus  figuram  .  .  . 

sermo  43  =  Migne  CLXXI,  556— 559  B. 

109)  Bl.  70''  xlvi":  de  eodem  \  (rot). 

Anf  Florebit  amigdalus.  inpinguabitur  locusta . . . 
Que  est  amigdalus  ista  que  ßoruit.  .  . 

Aus  sermo  43  =  Migne  CLXXI,  559  B 
Z.  14— 56  IB. 

110)  Bl.  70^  xlvii'".  de  eodem  |  (rot). 

Anf.  Adducam  ßlios  tuos  de  longe  et  edifica- 
bunt  filii  pei'egrinontm  ,  .  .  Ad  littei'am  hoc  et 
spiritualiter  impletum  cernimus  .  .  . 

Aus  sermo  43  =  Migne  CLXXI,  561  C  Z.  1— 
564. 

111)  Bl.  71''  xlviii"'.  de  eodem  \  (rot). 

Anf.  Egredimini  /ilie  syon  et  iddete  regem 
salomonem  .  .  .  Sicut  nemo  noidt  testante  apostolo 
que  I  sunt  hominis  .  .  . 

sermo  4  (im  Druck  als  in  adventu  domini)  = 
Migne  CLXXI,  352— 356  B,  mit  einigen  Kür- 
zungen. 

U* 


108 


Grörreshandschriften 


112)  Bl.  72''  xlix»'.  de  eodein  |  (rot). 

Anf.  Egrediamur  con/identer  ad  eurn  .  .  .  Qui 
enim  israelitas  ab  exterminatore  liberauü  et  a 
sanguine  et  ab  egiptiis  .  ,  . 

Aus  sermo  4  =  Migne  OLXXI,  356  B  Z 
U— 360B. 

113)  Bl.  72"  /"*.  de  eodem  \  (rot). 

Anf.  Egredimin'i  /'die  symi  etc.  Nos  fratres 
dicunlur  syon  imitantes  uestigia  x  .  .  . 

Aus  sermo  4  =  Migne  CLXXI,  360  C  Z.  1  bis 
363. 

114)  Bl.  73'  /■/j"'.   Communis]. 

Anf.  Statue  tibi  speculam  .  .  .  Salutaris  est  ista 
exhortacio  quam  tios  monet  Spiritus   dei  |  .  .  . 

115)  Bl.  73^  [lii"'.J  de  [eodem]  (rot). 

Anf.  Statue  tibi  speculam  .  .  .  Qui  apponit 
scienciam  teste  apostolo  apponit  dolorem.  Dolor  iste 
est  multiplex  sed  j^erutilis.  |  .  .  . 

116)  Bl.  74^  [liii"'.]  de  Rogacionibus  \  (rot). 
Anf.     Bonus  est   dominus  sperantibus  .  .  .  Cum 

fadem  dei  nostri  semper  querere  debeamus  .  .  . 
sermo  45  =  Migne  CLXXI,  567—572. 

117)  Bl.  75''    [liv"'.   in   ascensione   domini], 
Anf.     Non  est  uir  in  domo  sua  abiit  in  regionem. 

longissimam  .  ,  .   Optatus  nobis  dileciissimi  dicte  as- 
censionis  dies  aduenit.  quo  saluatoris  nostri  clarificio . . . 

118)  Bl.  75^  ßv"'.  de  eodem]. 

Anf.  Won  est  vir  in  domo  etc.  Quia  x  propter 
nos  descendit  et  ascendit  et  nos  qui  in  adam  pernitiose 
ceddimus  .  .  . 

Schi.  Bl.  76"^  .  .  .  et  nos  dmiliter  |  rapiemur  in 
nubibus  obuiam,  x  in  aera  immortales  et  beati  et  sie 
semper  cum  domino  erimus.  Quod  ipse  prestare 
dignetur  qui  vivit  et  regnat.  Amen.  | 

Bl.  76^  unbeschrieben. 


Görres  97  =  Lat  Fol.  759 

(Trier,  St.  Maximin) 

Perg.  141  BU.  (30x23).    X.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  eingepreßt 
die  Jahreszahl  1749,  Metallschließen.  Die  Handschrift  von 
141  Blättern  heutiger  Zählung  besteht  aus  zwei  ursprüng- 
lich selbständigen  Teilen.  Der  erste  umfaßt  Bl.  1 — 48, 
der  zweite  Bl.  49 — 141.  Sie  waren  vielleicht  schon  im 
14.  Jh.  zusammengebunden,   da  der   St.  Maximiner  Ka- 


talog B  den  zweiten  Teil  nicht  aufführt,  doch  ist  dies 
bei  der  Lückenhaftigkeit  von  B  kein  durchschlagender 
Beweis.  Auf  Bl.  1'  steht  von  der  Hand  des  Petreius: 
Ex  libris  Imperialis  Monastery  \  s.  Maociminj.-.,  ~  ]  oben 
N.  78.  In  der  rechten  unteren  Ecke  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz.  Die  Handschrift  wird  er- 
wähnt von  Waitz  im  Archiv  VIII  S.  617  n.  97  =  Görres  97. 

I. 
Der  erste  Teil  (Bl.  1 — 48)  besteht  aus  6  Lagen  zu 
je  8  Blättern,  doch  sind  am  Schluß  ein  oder  mehrere 
Lagen  verloren.  Am  Ende  der  Lagen  römische  Zahlen- 
mittelkustoden.  Der  ganze  Teil  ist  von  einer  Hand  in 
sehr  sorgfältiger,  kleiner  karolingischer  Minuskel  ge- 
schrieben und  zwar  Bl.  1'  zweispaltig,  die  übrigen  Seiten 
in  Langzeilen.  Blindlinienschema,  doch  ist  an  den  Seiten 
immer  darüber  hinausgegangen,  35  Zeilen,  Schriftfeld 
24,5x19,5.  Rote  Überschriften,  vereinzelt  auch  rote,  doch 
gfrößtenteUs  schwarze,  schmucklose  Initialen.  Ein  Besitz- 
vermerk des  12.  Jh.  steht  Bl.  1':  Liher  sancti  nMximini 
archiepiscopi  si  quis  abstulerit  anathema  sit.  \  In  dem 
St.  Maximiner  Katalog  A  ist  anscheinend  die  Hand- 
schrift verzeichnet  als  (nr.  97):  [Johannes  Crisostomus] 
item  de  reparacione  lapsi,  in  quo  Augustinus  de 
i  caritate.  Dann  wäre  jetzt  der  Augustinustraktat  am 
Ende  dieses  Teils  verloren,  was  nicht  ausgeschlossen  ist, 
da  das  jetzt  letzte  Stück  ebenfalls  von  Augustinus  ist. 
Der  Verlust  ist  dann  wahrscheinlich  früh  erfolgt,  denn 
in  dem  Katalog  B  ist  (als  nr.  24)  nur  verzeichnet:  Item 
lohannes  de  reparacione  lapsi  in  uno  volumine. 

lohannes  Chrysostomus,    De   reparatione 

lapsi;  Liber  orationum  Caroli  Calvi  impe- 

ratoris  et  alii  tractatus. 

1)  Bl.  P*  Incipit  Omelia  Sancti  lohannis 
EpisGopi  I  Constantino  Politani  [!]  |  De  Repa- 
ratione Lapsi.  I  (rot). 

Anf.  Quis  dabit  capiti  meo  aquam.  et  \  oculis 
tneis  fontem  lacrimarum.  Oportunius  multo  \  nunc  a 
me  quam  tiinc  .  .  . 

=  Migne  PG  XLVH,  277—308,  in  der  alten 
z.  T.  freien  Übersetzung,  vgl.  Rose  I,  S.  63  n.  44, 
4,  gedr.  in  der  ersten  lat.  Ausgabe  der  Opera 
divi  loh.  Clirisostomi,  Venedig  1503  f.  I,  zweites 
Alphabet,  S.  29  fr. 

Schi.  Bl.  13^  .  .  .  Quamquam  certus  sim.  quod 
si  h^c  libenter.  relegas  alia  |  ultra  medicamenta  non 
queras.  —  Explicit  Über  De  Reparatione  Lapsi; 
(Majuskel),  unmittelbar  anschließend: 

2)  Bl.  13'^  Incipit  De  Conti\nentia  Animae 
(Majuskel). 

Anf.     Post   concupisceniias   tuas   non    eas.   et  a 


Görreshandschriften 


109 


uohmtate    tua   auertere.  Si  pr^stes   anim^  |  tu^   con- 
cupiscentiam  eius  .  .  . 

Schi.  Bl.  17"'  .  .  .  Et  attende  ne  forte  labaris  in 
lingua.  et  cadas  in  conspeciu  inimicorum  inddiantium 
tibi,   et  sit  casus  1  tuus  insanabilis  in  mortem; 

3)  Bl.  17''  Ab  Apostolis  Sictti  Qtiidam  Ai- 
ser unt.\  (rot).  IncipiuntEcclesiasticaeRegtilae 
SanctoruiH  Apostolorum  |  (Majuskel). 

Anf.  Sunt  canones  editi  numero  quinquaginta 
prolat^  per  clementeni  ecclesiae  roman^  poniißcem 
qu^  ex  grecis  exemplarihus  |  in  ordine  priino  ponun- 
tur.  quibusdani  plurimi  quideni  consensum  non  pre- 
bueve  fädle,  et  tarnen  post  ea  qii^dain  constituta 
pontificum.  |  ex  ipsis  canonibiis  asswnpta  esse,  uiden- 
tur.  —  Incipiunt  Canones  Apiostolorurn  \  De  Ordi- 
natione  Episcopi.  (Majuskel).  —  Episcopus  a  duobiis 
aut  tribiis  episcopis  ordinetur  .  .  . 

=  Migne  LXVn,  141—148. 

Schi.  Bl.  18^'  .  .  .  sed  euntes  docete  omnes  gentes. 
baptizantes  eos  in  nomine  patris  et  ßlii  et  Spiritus 
sancti.  | 

4)  Bl.  18^  Aus  Victor  Vitensis,  De  perse- 
cutione  Vandalica. 

Data  Ab  Eugenio  Episcopo  Ecdesiae  Catholicae 
Carthagini  \  (Majuskel). 

Anf.  Sed  est  in  It^c  suggestio  a  beato  eugenio 
offei-etur.  nie  iam  .  .  . 

=  Migne  LVin,  214—238.  Das  Stück  be- 
ginnt mit  dem  15.  Kapitel  des  2.  Buches.  Der 
letzte  Satz  des  14.  Kapitels  ist  als  Überschrift 
verwendet,  ein  Zeichen,  daß  der  betreffende  Ab- 
schreiber gar  nicht  verstand,  was  er  schrieb. 
Der  erste  Teil  des  zweiten  Buches  endet  Bl.  19^, 
dann  beginnt  mit  der  Überschrift:  Incipit  Liber 
Fidei  Catholicae  \  (Majuskel)  der  2.  Abschnitt. 
Bl.  23'"  schließt  Buch  2:  Explidt  II.  Indpit 
Te)-tia.  I  Es  bricht  dann  am  Schluß  des  14.  cap. 
ab  (nach  Migne  IV,  2): 

Bl.  23''  .  .  .  Hanc  ergo  legem  fönte  iustiti^  pro- 
jiuente.  cunciis  fedinus  innotescere.  quatinus  nullus 
dbi  ignotum  esse  quod  preceptwn  est  possit  ostendere. 
—  Optamus  (Jos  Bene  Ualei-e.  (rot).  Die  Hand- 
schrift ist  an  Alter  etwa  dem  Vindobonensis 
gleich,  doch  ist  ihr  Text  außerordentlich  minder- 
wertig,  da   ihn    der   Schreiber   nicht  verstanden 


hat.  Die  Einteilung  ist  also  nicht  we  im  Druck 
bei  Migne,  sondern  wie  in  den  Ausgaben  von  Halm 
(MGH,  Auetores  antiquissimi  in,  1)  und  von 
M.  Petschenig  in  dem  Corpus  scriptorum  eccle- 
siasticorum  Vindobon.  VII;  vgl.  Petschenig,  Die 
handschriftliche  Überlieferung  des  Victor  von 
Vita  in  SB.  der  "Wiener  Akademie  phil.  histor. 
Cl.  XOVI,  637  ff. 

5)  Bl.  23''  De  Trinitate  Sub  Interrogatione 
Et  Responsione  \  (rot). 

Anf.  Int.  Quoinodo  credis.  Rp.  Credo  patrem 
et  filiiim  et  spiritwm  sanctum.  Int.  Quomodo  credis 
in  patrem  .  .  . 

Auf  diese  Fragen  über  das  Credo  folgen  solche 
über  das  Pater  noster,  dann  allgemeine  Glaubens- 
fragen.    Die  Personenbezeichnungen  rot. 

Schi.  Bl.  24^  ...  Si  istam  que  huc  usque  ex- 
posuimiis  ßnniter  teneamus  et  ojieribus  irnpleamus.  \ 

6)  Bl.  24'  Das  Gebetbuch  Karls  des 
Kahlen. 

Incipiunt  Capitula  Huius  Libelli  \  (rot), 
folgt  das  Verzeichnis  der  20  Kapitel. 

Incipit  Praefatio  Huins  Libelli  |  (rot). 

Legimua  quod  beatus  dauid  rex  inagnus.  omnibus 
cum  deo  uiuere  uolentibus  .  .  . 

Bl.  25''  Explicit  Prologus  Incipit  Liber 
Oratio\num  Qnem  Karohis  Piissimus  Rex 
Hludowici  Caesaris  Filius  Omonimus  Colli-\ 
gere  Atque  Sibi  Manualem  Scribere  lussit. 
Hoc  Oranduin  Est  Cum  Delicto  Uestro  Sur- 
rexeritis  |  (rot). 

Anf.  Domine  iAu  ape  ßli  dei  uiui,  in  nomine 
tuo  leuabo  manus  meas.    Ad  te  leuaui  ocidos  meo»  . . . 

Die  Originalhandschrift  des  Gebetbuches  Karls 
d.  Kahlen  befindet  sich  in  der  k.  Schatzkammer 
zu  München,  unsere  Handschrift  ist  eine  genaue 
Abschrift  davon.  Die  Schicksale  des  Gebetbuches 
sind  untersucht  von  W.  Meyer,  Über  das  Gebet- 
buch Karls  des  Kahlen  in  SB.  der  bayerischen 
Akademie  1883,  424  ff.  Doch  kann  er  nur  nach- 
weisen, daß  es  1333  im  Großmünster  in  Zürich 
war.  Unsere  Handschi'ift  beweist  nun,  daß  es 
im  10.  Jh.  in  Trier  gewesen  sein  muß,  sie  ist 
anscheinend  die  einzige  Abschrift;  herausgegeben 
ist  das  Gebetbuch  von  Felicianus,  Ingolstadt  1583. 


110 


Görreshandschriften 


Die  Varianten  der  Handschrift  bei  Meyer  a.a.O. 
S.  432  fi'.  angeführt.  Doch  bricht  unsere  Hand- 
schrift auf  Bl.  27^  plötzlich  mit  cap.  13  ab 
(Druck  p.  115.): 

Schi.  Bl.  27^  .  .  .  peccatis  acceptabile  et  suscep-\ 
tibile  sacrificmm  in  conspectu  tuo.  Auf  dem  Rest 
der  Seite  ist  von  anderer  Hand  die  Stelle 
Marcus  6,   17 — 29  eingetragen. 

7)  Bl.  28'  Explicit  Omelia  .ii"  Incipit  .üi" 
Ab  Eo  Quod  Scriptum  Est.  Pveri  Novissima 
Hora  Est.  Usque.  \  Ad  Id  Quod  Scriptum  Est. 
Et  A"o7i  Habeiis  Necessitatem.  Ut  Quis  Doceat 
Uos.  Unctio  Ipsius.  |  Docet  [Jos  De  Omnibtis  ' 
(rot). 

Anf.  Piieri  nouissbna  hora  est.  |  In  hac  lectione 
pueros  adloquitur  ut  festinent  crescere.  quia  nouissima 
hora  est  Aetas  corporis  .  .  . 

Augustinus,  In  epistolam  loannis  ad  Parthos, 
tractatus  III— X  =  Migne  XXXV,  1997—2060. 
Der  Schreiber  hat  auch  hier  seine  Vorlage  ohne 
jedes  Nachdenken  abgeschrieben,  wie  das  mit- 
übernommene Explicit  omelia  .ii".  beweist,  ob- 
wohl sie  in  dieser  Handschrift  nicht  vorausgeht 
und  die  Annahme  einer  Lücke  ausgeschlossen 
ist.  Die  einzelnen  Traktate,  hier  als  omeliae 
bezeichnet  mit  Überschriften.  Der  10.  Traktat 
ist  am  Schluß  unvollständig,  er  bricht  Bl.  48^ 
am  Anfang  des  9.  Abschnittes  (Äligne  2060) 
ab:  .  .  .  sed  de  c^lo  Et  de  ipso  c^lo  qitave^  quia 
membra  calcaf^banturj  .  .  . 

II. 

Der  zweite  Teil  (Bl.  49 — 141)  scheint  etwas  älter  als 
der  erste  zu  sein,  gehört  aber  auch  dem  10.  Jh.  an.  Er 
besteht  aus  8  Lagen  zu  je  8  Blättern,  dann  folgen  3  ge- 
klebte Blätter,  darauf  wieder  3  Lagen  zu  je  8  Blättern 
und  schließlich  2  geklebte  Blätter.  Es  sind  4  Hände  zu 
unterscheiden,  die  erste  schrieb  Bl.  49' — 64',  die  zweite 
Bl.  65'  — 80',  die  dritte  Bl.  81'  — 115'  und  die  vierte 
Bl.  116'  — 141.  Durchweg  Langzeilen,  die  ersten  drei 
Hände  auf  demselben  Blindlinienschema ,  23  Zeilen, 
Schriftfeld  durchschnittlich  24  x  15,5 ;  rote  tTberschriften 
und  Initialen.  Die  vierte  Hand  (Bl.  116—141)  schrieb  I 
ebenfalls  auf  einem  Blindlinienschema,  aber  von  28  Zeüen, 
Schriftfeld  23,5x15.  Der  älteste  Besitzvermerk  dieses 
Teiles  steht  Bl.  50'  Codex  Sancti  Maximini  \  (11.  Jh.), 
Bl.  141'  Codex  sancti  Maxiniini  si  quis  abstulent  ana- 
thema  sit  maraMatha.'.  amen.  fiat.  fiat. .  \  (12.  Jh.).  Das- 
selbe von  anderer  Hand  darunter.  Aui3erdem  Congaudete 
angelorum  chori  gloriose  uirginis.   In  dem  St.  Maximiner 


Katalog  A  ist  die  Handschrift  verzeichnet  als  (nr.  36) : 
Augustinus  super  quedam  capitula  adRomauos. 
In  dem  Katalog  B  steht  sie  nicht. 


Augustinus,  Super  quaedam  capitula 
epistolarum  Pauli. 

8)  Bl.  49"^  Incipit  E.xpositio  Sancti  Augu- 
stini Episcopi  Super  Quaedam  |  Capitula  In 
Epistola  Pauli  Ad  Romanos.  |  (rot,  Majuskel). 

Anf.  Sensus  Hi  Su7it  In  Epistola  Pauli  Apo- 
stoli  Ad  Romanos.  |  Piimo  Omnium  Ut  Qids  Intel- 
legat [!]  In  Hac  Epistola  Quaestionem  |  Uet'sari  Openim 
Legis  Et  Gratiae  (Majuskel).  |  Quod  autem  ait . . . 

=  Migne  XXXV,  2063—2088,  die  Hand- 
schrift schließt  mit  cap.  83. 

Schi.  Bl.  öO""...  credentes per  euangeüum  san'cti- 
ßcantur.  sicut  et  superius  dicit.  Obsecro  itaque 
uos  per  I  misericordiam  dei.  \  —  Explicit  De  Epi- 
stola Ad  Romanos  |  (rot,  Kapitale). 

9)  Bl.  69''  Incipivnt  Capitula  Ad  H^breos\ 
(rot,  Kapitale). 

Bl.  69^  beginnt  das  Kapitelverzeichnis.  Bl.  70'' 
(Mitte)  E.rpliciunt  Capitula.    Incipit  Prologus  (rot). 

Anf.  In  primis  dicendum  est.  cur  apostolus 
puidus  in  hac  epistola.  \  scribendo  non  seruauerit 
morem,  suum  .  .  . 

Die  Expositio  des  Hrabanus  Maurus  = 
Äligne  CXU,  711 — 788,  sie  bricht  am  Ende  des 
ersten  Absatzes  von  cap.  XI  des  Druckes  ab. 
Die  Handschrift  hat  eine  Einteilung  in  34  Kapitel, 
sie  reicht  aber  nur  bis  zimi  23.,  ist  also  unvoll- 
endet.    Auf  Bl.  1 1.5'-  niu-  3  Zeilen. 

Schi.  Bl.  llö'' . . .  audientes  uocem  desiderabilem:\ 
Uenite  benedicti  patris  mei  percipite  regnuni.  quod 
uobis  I  paratum  est  ab  oiigine  mundi.  || 

Rest  von  Bl.  HS""  und  Bl.  115^  unbeschrieben. 

10)  Bl.  116""  Exposicio  beati  Augustini 
episcopi  epislole  beati  pauli  \  Apostoli  ad 
galathas.  \  (ITberschrift  des  14.  Jh.). 

Anf.  Cavsa  Propter  Quam  Scribit  Apostolus  | 
ad  galathas  haec  esti'  ut  intelligant  gratiam  dei  .  .  . 

Bl.  116^^  Explicit  Pr^facio  |  —  [PJaulus  aposto- 
lus non  ab  hominibus  Neque  p>er  hominem  .  .  .  Qui 
ab  hominibus  mittitur  metidax  est  .  .  . 

=  Migne  XXXV,  2105—2148. 


Görreshandschriften 


111 


Schi.  Bl.  14  P  ...   Concludo  epistole  tanquam 
subscripüo    tnanifesta    est.     Nain    et    in     nonnullis 
epistolis  aliis  ea  utitur  \  Graiia  domini  iku  xpi  cum 
spiritu  uestro  fratres.  Amen.  || 


Görres  98  =  Lat.  Qu.  691 

(Himmerod) 
Perg.  128  Bll.  (22  x  15,6).  Xni.  Jt. 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  Es  ist  einer  der  wenigen  aus 
Himmerod  stammenden  Einbände,  von  denen  die  in 
Gold  eingepreßten  Wappen  nicht  abgekratzt  sind.  Auf 
dem  Vorderdeckel  das  Abtwappen  mit  der  Überschrift 
F.  R.  Ä.  H.  (wohl  Frater  Robertus  Abbas  Himmerodensis ; 
der  Abt,  unter  dem  die  Neubände  der  Bibliothek  an- 
gefertigt sind,  wäre  dann  Robertus  Bootz  1685 — 1730). 
Auf  dem  Hinterdeckel  das  Wappen  des  Klosters  mit  den 
Buchstaben  C.  H.  (Conventus  Himmenrodensis).  Auf 
dem  Rücken  aufgeklebt  ein  Zettel  mit  der  Himmeroder 
Signatur  Mß.  III.  24.  (18.  Jh.).  Der  Band  hat  128 
Blätter  heutiger  Zählung  in  16  Lagen  zu  je  8  Blättern. 
Am  Schluß  der  Lagen  I — III  Buchstabenmittelkustoden 
a — c.  An  dem  Bande  waren  mehrere  Schreiber  tätig. 
Der  erste  schrieb  Bl.  1 — 56,  der  zweite  Bl.  57 — 80,  der 
dritte  Bl.  81—104,  der  vierte  Bl.  105—128.  Vielleicht 
ist  aber  die  zweite  und  vierte  Hand  identisch.  Mit 
Ausnahme  des  ersten  lassen  die  Schreiber  jede  Sorgfalt 
vermissen.  Die  überwiegende  Mehrzahl  der  Seiten  hat 
ein  vollständiges  Tintenlinienechema  von  29  Zeilen,  doch 
sind  auch  eine  ganze  Reihe  von  Seiten  ohne  Liniierung. 
Das  Schriftfeld  ist  durchschnittlich  19x11,5.  Als  Schmuck 
dienen  rote  Kapitelüberschriften  und  rote  Initialen,  auf 
Bl.  3'  eine  größere  grüne  Initiale  U.  Der  Band  war 
ursprüngUch  mit  einem  anderen  zusammengebunden,  wie 
aus  Abdrücken  auf  Bl.  1'  einer  grünen  Initiale  C  und 
eines  Titels,  von  dem  noch  das  Wort  Pauli  zu  lesen  ist, 
hervorgeht.  Sie  sind  aber  wohl  schon  im  15.  Jh.  ge- 
trennt worden.  Der  Band  hat  stark  gelitten.  Von  den 
ersten  und  letzten  Blättern  fehlt  das  obere  Stück,  auch 
sonst  sind  einzelne  Seiten  ausgeflickt.  Bl.  1,  das  außer  der 
Signatur  imbeschrieben  ist,  ist  für  ein  verlorenes  Textblatt 
angefügt  worden.  Am  Schluß  fehlen  mehrere  Lagen. 
Beim  Neubinden  ist  dann  außerdem  der  Band  stark 
beschnitten  worden.  Besitzvermerke  stehen  Bl.  2',  61' 
und  128':  Liber  motuwhorum.  S.  Marie  in  himmerode. 
ordinis  Cisterciensis.  Treuerensis  diocesis  |  (15.  Jh.).  Auf 
Bl.  1'  die  Signatur  .£.  jcvi.  (15.  Jh.),  auf  Bl.  2'  der 
Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  98. 

Pseudo-Hesychius,    Commentarius    iu 
Leviticum. 
Anf.  Bl.  2"^  ist  verloren,  es  beginnt  (überklebt) . . . 
de  quo  hoc  loco  loquimur  sit  ipsum  inquirere  scriptorein 
oportet  .  .  .  (Migne  P.  G.  XCHI,  790  Z.  5). 


Bl.  3^'  Sed  iam  tempus  est.  ut  ipsam  |  legis  pvo- 
ponamus  litteram.  — ■  Explicit  epistola.  Incipit  ex- 
posicio  ysicii  presbiteri  in  Uhr  um  leviticutn\ 
(rot). 

Anf.  Uocauit  antem  Moysen  et  locutus  est  ei 
dominus  .  .  .   Qitod  non  diligens  deus  .  .  . 

gedr.  ist  das  ganze  Stück  unter  dem  Namen 
des  Hesychius  bei  Migne  P.  G.  XCUI,  787— 
1179.  Es  beginnen:  Buch  II  Bl.  '12'-,  Buch  HI 
Bl.  SS"-,  IV  Bl.  98'-,  V  Bl.  127^  es  bricht  ab 
mitten  in  cap.  XV.  (Migne  a.  a.  0.  968  B  Z.  12) 
.  .  .  qui  fecerit  holocaiistum  aui  sacrificium  et  ad 
hostium  tabernacidi  ||  .  •  . 

Der  Name  des  Hesychius  als  Verfasser  ist 
mit  Sicherheit  nicht  nachzuweisen,  er  dürfte  zum 
mindesten  kein  Grieche  gewesen  sein,  da  der 
Vulgatatext  zugrunde  gelegt  ist;  vgl.  Ph.  Meyer 
in  Herzogs  ßealencyclopädie  VIII*,  18  f 


Görres  99  =  Lat.  Qu.  692 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  164  Bll.  (28x20,7).   XnL  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließeu.  164  Blätter  heutiger  Zählung  in 
21  Lagen  und  zwar  I — IX,  XI — XX  zu  je  8,  X,  XXI 
zu  je  6  Blättern.  Am  Ende  der  Lagen  Zahlenmittel- 
kustoden  mit  Ausnahme  von  Lage  XV  und  XXI,  bei 
denen  sie  am  Anfang  stehen,  und  Lage  XVI,  die 
keine  Kustode  hat.  Der  ganze  Band  ist  von  einer 
Hand  mit  großer  Sorgfalt  geschrieben,  zweispaltig  auf 
Tintenlinienschema,  44  Zeilen.  Schriftfeld  21,5x13, 
Spaltenbreite  5,8.  Rote  Kapitelüberschriften,  rote  und 
blaue  Initialen.  Am  oberen  Rand  rot  Angabe  des 
Buches  und  Kapitels,  vielfach  durch  Beschneiden  weg- 
gefallen. Die  Initialen  sind  vom  Schreiber  am  Rande 
vorgemerkt.  Au  den  Anfängen  der  Bücher  größere 
farbige  Initialen:  Bl.  1"  C  in  gelbem  Rahmen  mit  rot- 
blau-weißem Elechtwerk,  Bl.  3™  V  mit  figürlicher  Dar- 
stellung auf  blau-rotem  Untergrund,  Bl.  53™  C  mit  Blatt- 
und  Tieromamenten  auf  blau-rotem  Untergi-und,  Bl.  95''' 
C  mit  Blattomament  auf  blau-rotem  Untergrund,  Bl.  119''' 
S  mit  Flechtwerk  und  Tieromament  auf  blau-weißem 
Untergrund.  Am  Rande  vielfach  Nachträge  und  Glossen 
(zum  Teil  interlinear)  von  Händen  des  13.  Jh.  Auf  zahl- 
reichen Blättern  am  unteren  Rande  in  Blindschrift  ver- 
schiedene quaestioues,  die  im  Zusammenhang  mit  dem 
oben  behandelten  Text  stehen.  Als  Besitzvermerk  findet 
sich  auf  dem  sonst  nur  mit  Blindschrift  beschriebenen 
Bl.  164'  in  Spiegelschrift  fr.  mathias  de  treueri  (wohl 
auch   noch    13.  Jh.).     Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius: 


112 


Görreshandschriften 


Ex  libris  Itnperialig  Monastery  S.  Maximity'/.  ~  |,  oben 
N.  209.  Auf  demselben  Blatt  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  öörres  99. 

Petrus  Lombardus,  Sententiarum  libri  IV. 

Bl.  1™  Incipit  prologvs  |  (rot). 

Nos.  8.  a.  c. 

Anf.  Cvpieittes  aliquid  \  de  pmuria  ac  \  tenuitate 

nostra  |  cum  paupercula  \  •  .  • 

Bl.  V^  Incipiunt  capitula  I.  libri..  |  (rot), 
folgt  das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.   3''*    Anfang   des    1.  Buches:    Veteiis  \  ac 

studio 
noue  legis  continen\tiam  diligenti  indag\ine  .  .  . 

Es  beginnen:  Buch  II  Bl.  53'-%  ni  Bl.  95^% 
IV  Bl.  119^b  =  Migne  CXCII,  521—962. 
d.  in  primo  libro 

Schi.  Bl.  IGS^*"  .  .  .  qui  afacie  exorsus  sedentis.  | 

creatvra  et  angdus  passionem 

per  mediain   ad  pedes  usque  uia  duce  peinieriit. ,  \ 

Bl  164''  von  einer  Hand  des  14.  Jh.:  Nota 
Conclusiones  in  quibus  communiter  magister 
sentenciarum  non  tenetur  —  Quod  termini  niime- 
rales  in  diuinis  nichü  ponunt.  sed  priuant  \    ... 

13  Zeilen  abweichend  von  dem  Druck  bei 
Migne  OXCII,  962—964. 

Am  oberen  Band  von  Bl.  164''  steht  primus 
aduher  lainech  (14.  Jli.). 


Görres  100^  =  Lat.  Fol.  760 

(Himmerod) 
Perg.  132  BU.  (32x24).  XIII.  Jh. 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  132  Blätter  heutiger  Zählung,  in 
17  Lagen,  die  mit  Ausnahme  von  Lage  XIV,  welche  aus 
4  Blättern  besteht,  je  8  Blätter  haben.  Am  Schluß  jeder 
Lage  römische  Zahlenmittelkustoden,  die  bei  der  XIV., 
XV.,  XVII.  fehlen.  Am  Schluß  der  Lage  XVI  steht  von 
späterer  Hand  die  Kustode  xmj.  Danach  könnte  zwischen 
XIV  und  XV  eine  Lage  ausgefallen  sein,  doch  kann 
auch  ein  Verzählen  vorliegen.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  sorgfältig  geschrieben.  40  Zeilen,  Tintenlinien- 
schema.  Schriftfeld  27x17,7,  Spaltenbreite  8.  Rote,  grüne 
und  blaue  Initialen  mit  einfachen  Blattomamenten,  am 
Anfang  der  einzelnen  Bücher  und  Stücke  größere  Ini- 
tialen, rote  Überschriften.  Am  Rande  zahlreiche  Glossen 
von  einer  anderen  Hand.  Die  Handschrift  ist  vielfach 
an  den  oberen  Ecken  stark  beschädigt  und  durch  Über- 
klebungen  ausgebessert,  der  Textverlust  ist  dabei  nach- 
getragen (wahrscheinlich  im  15.  Jh.).  Ein  Besitzvermerk 
findet  sich  Bl.  83':  Liber  monachorum.  «.  Marie  in  Himme- 


rode ordinis  Cisterciensis.  Treuerenais.  diocesis.  |  (14.  Jh.), 
auf  Bl.  l'  ist  er  ausgeschnitten,  Bl.  132'  ist  er  durch 
Chemikalien  getilgt.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek Coblenz  =  Görres  100 ». 

Radulfus  Plaicensis  et  Hugo  de 
S.  Victore. 

1)  Radulfus  Flaicensis,  Expositio  libri 
Levitici,  I — X. 

Bl.  P*  Incipit  prologus  domini  |  Radulfi 
flaicensis  |  monachi.  In  exposicionem 
Leuitici.  (rot). 

Anf.  Cvm  intet'  socios  |  aliquando  sermo  \  de 
iudeorum  conten\tionibus  haberetur  (  .  .  . 

Bl.  2^''  huius  sunt  capitula.  x.  (rot);  folgt 
das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  3^*  Hie  incipit  alius  prologus.  \  (rot)  - 
Tercivs  in  moysi  libris '.  leuiticus  \  appellatur.  Leuitf 
qtiippe   erant.   qui  in  |  tabemaculo  rninistrabant  .  .  . 

Bl.  3^^  ExpUcit  prologus.  —  Incipit  liber  primus 
de  holo\causto  bonus.  (rot)  —  Uocauit  aittem  dominus  | 
moysen  et  locutus  est  \  ei  de  tabemaculo  testi-\ 
monij  dicens  ,  .  . 

Es  beginnen:  Buch  IE  Bl.  15^^  III  25'^ 
IV  34^^  V  46^»,  VI  53^b^  VII  63^%  VIII  75^^^ 
IX  (o.  Ü.)  87'-%  X  (o.  Ü.)  97^".  Mit  dem  Schluß 
des  10.  Buches  bricht  die  Handschrift  ab  und 
es  erscheint  nicht  ausgeschlossen,  daß  ursprüng- 
lich noch  weitere  Bücher  folgten  (wenn  wohl 
auch  nicht  gerade  XI — XX),  die  dann  früh- 
zeitig verloren  gegangen  sind;  denn  während 
die  übrigen  Kustoden  gleichzeitig  sind,  ist  wie 
oben  gesagt  der  XVI.  Lage  (XVII)  bedeutend 
jünger  als  die  Handschrift.  Da  auch  jedes  Explicit 
fehlt,  so  ist  es  sogar  sehr-  wahrscheinlich,  daß 
noch  andere  Bücher  folgten.  Gedruckt  ist  das 
Werk  zuerst  Cöln  1536,  danach  in  der  Bibl. 
Patrum  Colonien.  X  und  Lugdunen.  XVII. 
Über  den  Verfasser  (um  1160)  s.  Fabricius  VI^, 
336,  s.  auch  die  folgende  Handschrift. 

Schi.  Bl.  107'^'^  .  .  .  qui  dedit  in  \  mari  uiam  et 
ahscondita  produxit  in  lucem;  || 

2)  Bl.  108'*  Incipit  libellus  Magistri 
Hygo\nis.  De  claustro  Materiali  (rot). 

Anf.  Iiocvtvrvs  karissime.  de  \  his  que  ad  ^di- 
ßcationem  claustri  md\terialis  pertinent  ... 


Görreshandschriften 


113 


==  Migne  CLXXVI,  1051—1086,  Buch  II 
von  De  claustro  aiiimae. 

Schi.  Bl.  120""''  .  .  .  Ex  Ms  igitur  ohsetiianü^ 
maiidaüü.  peiulet  sum\>na  iotlus  reägionis.  |  —  Explicit 
Über  mugistn  Hvgonis.  \  De  claustro  materiali.  ||  (rot). 

3)  Bl.  120™  Incipit  über  de  claustro 
anime  \  Doinini  hvgonis  \  De  Foleto  \  (rot). 

Anf.  Hosti  karisslme  qiiod  ea  qu^  ordi\natione 
claustri  materialis  dücimusi  |    ... 

=  Migne  CLXXVI,  1085— 1104  C  Z.  7,  da 
der  Text  mitten  im  9.  Kapitel  abhricht,  er  schließt: 

Bl.  126^''  .  .  .  tolle  gra\batum  tuiiin  et  ambiila.;  j 

Es  folgen 

4)  Stücke  über  die  Hypocrisis. 

Bl.  126'^''  Quod  hypocrita  in  congregatione 
fruc\tu  societatis  priuetur.  |  (rot). 

Anf.  Qvia  ergo  uidhims  qualiter  x  in  casu 
ful\cimentuin  inuenerit .  .  . 

Bl.  128''*  Quod  hypocrite  cum  scientia  | 
multa  polleant.  earii  ad  prauitatern  sue  | 
uoluntatis  fleciant.  | 

Bl.  128^''  Quod  deus  qui  precep\tum  daii 
adiumentum  sui  sjiiritus  imp>endit.  | 

Bl.  129™  Quod  hypocrite  deus  \  adiutorium 
non  impendit.  \ 

Bl.  130''''  Quod  iustus  bonorum  societate 
sacietur.  | 

Schi.  Bl.  132''°'  .  . .  Qui  enhn  inuitus  psalmum  \ 
uel  ymmim  deo  immolat.  quasi  labiis  nmrmv-\ 
racionis  laudat.  Explicit.  || 

Darunter  zweimal  von  etwas  jüngerer  Hand 
theodericus. 


Görres  lOOi^  =  Lat  Fol.  761 

(Himmerod) 

Perg.  109  Bll.  (31,5x21,8).  Xni./XIV.  3h. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und  -schließen.  109  Blätter  heutiger  Zäh- 
lung in  14  Lagen  zu  je  8  Blättern,  doch  fehlen  von 
deren  erster  Lage  das  erste,  von  der  letzten  die  beiden 
Schlußblätter.  Am  Schluß  jeder  Lage  römische  Zahlen- 
mittelkustoden.  Der  ganze  Band  ist  sehr  sorgfältig  von 
einer  Hand  bis  Bl.  lOS'*'  geschrieben,  zweispaltig  auf 
Bleistiftlinienschema,  35  Zeilen,  Schriftfeld  22,5x16, 
Spaltenbreite  7,3.  Vereinzelt  Nachträge  von  anderer  Hand. 
Bl.  108'"  beginnt  dann  eine  zweite  Hand,  bis  Bl.  109".  Rote 


Überschriften,  Initialen  und  Strichelung,  ebenso  Unter- 
streichungen. Bl.  1"  große  Initiale  M  mit  einfacher  Ver- 
zierung. Besitzvermerk  Bl.  71':  Liber  nionachorum  8.  Marie 
in  himmerode  ardinis  Cistercietisis.  Treuerensis.  diocesis.  \ 
(14.  Jh.).  Auf  Bl.  1  und  109  sind  sie  ausgeschnitten.  Bl.  1' 
steht  nur  die  alte  Signatur  .R  ij.,  ebendort  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  (rörres  lOO"". 

Radulfus  Flaicensis. 

1)  Eadulfus  Flaicensis,  Expositio  libri 
Levitici,  XI — XX. 

Die  Handschrift  hat  niemals  mit  der  vor- 
hergehenden eine  einzige  gebüdet,  sie  stellt 
also  nicht  den  dort  wahrscheinlich  fehlenden 
Teil  dar,  sondern  ist  dui-chaus  selbständig.  Sie 
hat  aber  natürlich  immer  als  Ergänzung  der 
vorigen  Handschiift  gedient,  von  der  die  Fort- 
setzung wohl  frühzeitig  verloren  gegangen  ist, 
an  deren  Stelle  vielleicht  unsere  Handschrift,  die 
immerhin  50^80  Jahre  jünger  sein  kann  als 
die  vorige,  überhaupt  erst  geschrieben  wurde. 
Am  Anfang  fehlt  1  Blatt.  Bl.  P»  Kapitelver- 
zeichnis des  11.  Buches,  dann: 

Incipit  liber  vndecimus  super  Levi\ticuiii.. 
De  viro   Qui  patitur  fluxum  seminis.  \  (rot). 

Anf.  Mlinvs  erv\ditis  et  (rot)  |  negligentius  intu- 
entibus  I  .  .  . 

Es  beginnen:  Buch  XII  Bl.  6-^^^  XIII  Bl.  19'^, 
XIV  33'-%  XV  42'-%  XVI  55™,  XVH  m^^, 
XVin  1V\  XTX  Se-^b^  XX  96™,  über  Aus- 
gaben u.  8.  w.  Vgl.  die  Bemerkungen  zur  vorher- 
gehenden Handschrift. 

Schi.  Bl.  108''''  ...  H^c  sunt precepta  qu^  mandauit 
dominus  mo\ysi.  adßlios  israel.  in  monte  synai.  |  — 
Explicit  liber  xx"'  domni  Rodulfi  Flaicensis  Mona-\ 
chi  super  secundam  pariem  leuiticj. 

2)  Bl.  108''*'  Excerpta  beati  \  bernardi 
abbatis  de  binario.  I  (rot). 

Anf.  [DJuo  sunt  uerba  sponse.  congrcdulatio 
et  conpassio.  \  Geinina  lactis  .  .  . 

Auszüge  aus  verschiedenenSchriftenBernhards. 

Bl.   108^''   folgt:    De  trinario  (rot).   —  Anf. 

Tres   sunt  qui  testimonium  dant  |  in  celo  .  .  .  Duo 

mala  sunt .  .  .  (zuerst  also  ein  Abschnitt  aus  den 

Sententiae   =   Migne    CLXXXTTT,    747,    dann 

aus  zahlreichen  anderen  Schliffen,  immer  km-ze 

Abschnitte.  Die  Auszüge  brechen,  da  anscheinend 

15 


lU 


Görreshandschriften 


2  Blätter  am  Schluß  fehlen,  unvollständig  ab: 
Cibi  kilaris  ohedientia  {1  •  •  . 

Am  unteren  Rande  von  Bl.  108''  ebenfalls 
Auszüge:  Quo  ordine  mundus  consi[stit] .  Anf. 
Sol  octies  rnaior  didtur  terra  ...  (7  Zeilen). 

Aiigustinus.  Helyam predicatunün...{A:  Zeilen). 


Gör  res   101  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görres  102  =  Lat  Fol.  762 

(Himmerod) 
Perg.  271  Bll.  (34x23,5).    XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und -schließen.  271  Blätter  heutiger  Zählung, 
eine  alte  gleichzeitige  Zählung  umfaßt  Bl.  1 — 140.  17  Lagen 
zu  je  16  Blättern,  doch  ist  das  letzte  Blatt  der  letzten 
Lage  verloren.  An  dem  Band  haben  mehrere  Hände  ge- 
schrieben, die  sich  nicht  mit  Sicherheit  auseinanderhalten 
lassen.  Anscheinend  schreibt  eine  Hand  bis  Bl.  ISS'"", 
dann  setzt  eine  zweite  ein,  die  bis  Bl.  137*''  reicht, 
danach  kommt  wieder  die  erste  Hand  bis  Bl.  138''',  und 
Bl.  139'  setzt  darauf  eine  dritte  Hand  ein,  die  dann  bis 
zum  Ende  wirksam  zu  sein  scheint.  Der  ganze  Band  ist 
zweispaltig  geschrieben,  Schriftfeld  25,5x17,5,  Spalten- 
breite 8.  Bleistiftlinien ,  durchschnittlich  48  Zeilen. 
Rote  Überschriften,  Initialen  und  Paragraphen.  Am 
Anfang  und  Ende  jeder  Lage  große  römische  Zahlen- 
mittelkustoden,  die  aber  beim  Neubinden  vielfach  durch 
Beschneiden  weggefallen  sind.  Über  den  Seiten  rot  An- 
gabe des  Teiles  und  des  Sermo.  An  den  Rändern  zahl- 
reiche Zusätze  und  Notizen  von  Händen  des  14.  und 
15.  Jh.,  solche  finden  sich  auch  auf  an  verschiedenen 
Stellen  eingehefteten  Schaltblättem.  Sie  haben  ebenfalls 
meist  durch  Beschneiden  gelitten.  Sämtliche  Besitz- 
vermerke sind  entfernt,  doch  ergeben  die  äußeren  Merk- 
male mit  Sicherheit  die  Herkunft  aus  Himmerod.  Bl.  1' 
findet  sich  die  Signatur  ..9.  xi.  (je  einmal  14.  und  15.  Jh.), 
daneben  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz 
=  Görres  102. 

Tractatus  de  missa. 

Bl.  l""*  Incipit  prologus  in  |  tractatuvi  de 
missa  collectum  ex  |  dictis  sanctorum  patrum 
et  doctorum  \  catholicorum.  -^ |  (rot). 

Anf.  Qiwniam  ab  infantia  creuit  1  menun 
deuotio  spiritualis  erga  gloriosissimum  eucharisiie 
sacramentum  ut  |  semper  de  eo  et  legerem  Ubentius 
et  loqui  atidire  ai\teiitin.s.  uolente  illo  in  cuins  manu 
sunt  omnes  |  fines  terre.  deiienerunt  ad  matms  meas 
di\mrsi  Codices,  de  eodem  sacramento  breuius  tarnen 


quam  noluj  tractantes.  Videbaiur  enirn  mihi  quod 
dignitas  \  tanti  sacramenti.  non  posset  hreui  sermone 
comprehendi  .  .  .  Igitur  dum  hec  et  hijs  similia  cogi- 
,  tarem  et  \  in  animo  meo  sepiui  renoluerem  estnabat 
I  cor  nieum.  |  d  ardentissimo  desideiio  furebat.  ad 
habendum  \  librum  in  quo  oninia  que  ad  sacerdotis 
mmatum.  et  ad  \  missale  officium  pertinent  descii- 
berentur.  descripta  exponerentur.  et  ad  singtdas  ex- 
posiciones  aliqui  senno^nes  siue  rollationes  edificatorie. 
de  sacramento  \  corporis  x.  per  shnilitudinem  com- 
petentem  immiscerentitr  et  sie  iractaretur.  simul  de 
missali  offitio.  et  de  |  euckanstie  sacramento.  Sed 
cum  talis  über  diu  a  me  ||  (Bl.  P'')  exspectatus  mihi 
non  occurreretur.  cepi  ego  ipse  ex  di\uersis  libris 
sententias  querpre.  et  prout  coneeperam  \  et  de- 
sideraueram.  tractatum  de  exposiiione  mi\sse  com- 
pilando  ordinäre,  incepi  et  domino  nuxilianle  con- 
sxtmniaiu.  (T  In  ipsa  uero  exposicione  purum  uel  \ 
quasi  nichil  de  meo  sensu  addidi.  sed  tamen  sancto- 
rum  I  patrum  et  nominatissimorum  doctorum  dicUi 
que  de  hoc  \  officio  in  suis  libris  sj^arsim  pre- 
sentauerunt.  in  vnum  per  |  ordinem  collegi.  nomenque 
cuiuslibet  littere  uel  in  marginihus  libri  proprio  loco 
conuenienter  apta\ui.  (T  Ipsius  eciam  libri  maiorem 
partem  per  sermones  \  distinxi.  ut  si  forte  ad  manus 
sacerdotum  uel  |  predicatorum  deueneni  de  facili 
prompte  habeant  quod  populo  proptonant.  et  sie 
legentibus  et  pre\dicantibus  atque  audientibus  über 
iste  utilis  fiat.  \  ■  .  ■ 

Explicit  prologus  \  Incipit  tractatus  de 
missa  |  (rot). 

Anf.  Iractaius  \  iste  de  missa  ditdditur  in.5. 
partes.  \  prima  pars  continet  ea  que  pertinent  ad 
2>reparadoneni  \  misse  et  ad  ornatum  sacerdotis. 
(T  Secunda  pars  conti\net  omnia  illa  qus  pertinent  in 
omni  fesio  ad  totale  officium  |  misse,  tam  in  legendo 
quam  in  cantando.  confidendo  et  \  communicando. 
(TS"  pars  continet  exposidonem  littere  ca\nonis  et 
illa  que  pertinent  in  secreto  ad  confes\sionem  corporis 
x  et  sanguinis.  (T  Quarta  pars  \  continet  declarationes 
omnium  dubiorum  circa  sacramentum  \  eucharistie 
et  officium  misse  occurrentium  |  et  eciam  quorundam 
sermonum  in  hoc  libro  contentorum  \  (T  Quinta  pars 
continet  theoreumata  nichil  \  inpossibilitatis  sacra- 
mentum  eucharistie   habere   osten\dentia   et   quedam 


Görreshandschriften 


115 


niiracula  de  corpore  xpi  ||  (Bl.  2''*)  satis  edificatoria 
in  unutn  collecta  |  folgt  das  Kapitelverzeichnis 
des  ersten  Teils. 

Bl.  2^*^  .  .  .  Expliciunt  capitula  priine  partis  | 
huius  libi'i.  Iiicipit  tractatus  de  missa  col\lectus 
ex  iibris  sanctoruin  patru}n  et  doctorum 
ca\tholicorum. |  (rot). 

Bl.  2>^^   Fnmus   sermo   prime  partis  |  (rot).  — 

Uenite  congregamini  ad  cenam  mag\nam  dei 
(T  Verba  proposita  in  apocalipd  descripta  dcut 
beatus  iohaimes  uidit  \  et  audiuit  .  .  . 

Dieser  erste  Teü  besteht  aus  37  sermones 
und  zahlreichen  sonstigen  Erkläi'ungen.  Der 
zweite  Teil  beginnt  Bl.  137'"'',  er  enthält  53 
sermones  nebst  vielen  Erklärungen  und  bricht, 
da  das  letzte  Blatt  des  Bandes  verloren  ge- 
gangen, BL  271^''  unvollständig  ab.  Die  Teile 
3 — 5  waren  wahrscheinlich  in  einem  anderen 
jetzt  verlorenen  Bande. 


Görres  103       Lat.  Oct.  232 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  141  BU.  (20x13,5).  XV.  Jh.» 
Grleichzeiter  Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  be- 
zogen. Eingepreßt:  Rundstempel  mit  Rosetten  und  vier- 
eckige Stempel  mit  Lüien,  außerdem  ihesiis-mai-ia.  Per- 
gamentspiegel. 141  Blätter  heutiger  Zählung  in  18  Lagen 
und  zwar:  I— XIV,  XVI  zu  je  8,  XV  zu  6  +  1,  XVII, 
XVIII  zu  je  6  Blättern,  dazu  vom  und  hinten  je  ein  Per- 
gamentvorsatzblatt. Die  ersten  Blätter  jeder  Lage  haben 
Buchstaben-  und  Zahlenbezeichnung,  am  Schluß  Re- 
klamanten. Der  ganze  Band  von  einer  Hand,  sorgfältig 
geschrieben  in  Tintenrahmen,  22 — 23  Zeilen,  Schriftfeld 
13x8.  Rote  und  blaue  Initialen,  rote  Überschriften 
und  Strichelung,  am  Anfang  jedes  Buches  größere  farbig 
verzierte  Initiale.  Die  Handschrift  macht  den  Eindruck, 
als  wenn  sie  einer  der  großen  Bücherfabriken  der  Frater- 
herren  oder  der  Augustiner  entstammte.  Altester  Besitz- 
vermerk Bl.  1':  Codex  monasterij  sancti  |  maxitnini  prope 
treuerim  \  (15.  Jh.),  Bl.  1"^  und  140"^  mehrere  des  16.  Jh., 
Bl.  2'  von  der  Hand  des  Petreius :  Ex  Iibris  Imperialis  Mo- 
7msterij  S.  |  Maximinj:.  —  |  und  oben  N.  132.  Auf  den 
Spiegeln  und  Vorsatzblättern  Kritzeleien  des  16.  Jh. 
Bl.  1'  und  2'  haben  den  Stempel  der  G-ymnasialbibUothek 
Coblenz  =  Görres  108. 

Thomas  a  Kempis,  De  imitatione  Christi. 
Bl.   2""   De    imitacione    xpi    et   contemptu  ! 
oinnium    vanitatum    mundi   \    —    darauf    das 
Kapitelverzeichnis. 


Bl.  2^  Incipit  über  primus.  Capituium 
primuni  De  \  imitacione  xpi  et  contemptu 
omnium  vanitatum.  |  (rot). 

Anf.  Qvi  seqiiitur  me  non  am\bulat  .  .  .  Hec 
sunt  verba  xpi  .  .  . 

Es  beginnen:  Buch  11  Bl.  29^,  Buch  m  Bl.  74'- 
und  Buch  IV  Bl.  47'-,  da  hier  Buch  DI  und  IV 
abweichend  von  dem  gewöhnhchen  Gebrauch 
umgestellt  sind. 

Schi.  Bl.  140^  mit  cap.  59  von  Buch  rH  .  .  . 
per  viaiH  pacis  ad  patriam  jterpietue  clari'tatis  Aynen. 
Deo  gracias.,  || 

Darunter  zweimal  von  Händen  des  16.  Jh.: 
Vaniias  vanitatum  et  omnia  vanitas  .  .  . 


Görres  104  =  Lat.  Oct  233 

(HImmerod) 

Perg.  269  Bll.  (19  x  13,5).  XTV./XV.  Jh. 
Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  MetaU- 
schließen.  269  Blätter  heutiger  Zählung,  daneben  eine  alte 
Zählung  auf  der  Rückseite  jedes  Blattes  bis  267  gehend, 
auf  dem  heutigen  Bl.  2'  beginnend  in  dicken  roten  und 
blauen  römischen  Zahlen,  die  vielfach  durch  Beschneiden 
stark  beschädigt  sind.  27  Lagen  und  zwar  größtenteils 
zu  je  10  Blättern,  Ausnahmen  büden  Lage  X  zu  12,  XIII 
zu  4,  XXVn  zu  8  Blättern.  Lage  I,  IV,  XVH  haben 
je  ein,  III  2  angeklebte  Blätter.  Der  ganze  Band  ist 
von  einer  Hand  sorgfältig  geschiieben,  in  einer  Schrift, 
von  der  sich  nicht  genau  sagen  läßt,  ob  sie  noch  dem 
14.  oder  schon  dem  15.  Jh.  angehört.  Zweispaltig  auf 
Tintenlinienschema,  40  Zeilen,  Schriftfeld:  15,2x8,7, 
Spaltenbreite :  3,7.  Rote  und  blaue  verzierte  Initialen,  rote 
und  blaue  Paragraphen.  Am  Rande  jeder  einzelnen  Predigt 
von  einer  anderen  Hand  Angabe  des  Tages,  für  den  sie 
bestimmt  ist.  Der  Besitzvermerk  auf  Bl.  2  ist  ausge- 
schnitten, es  steht  nur  auf  Bl.  1'  die  Signatur  .D  ij.,  doch 
weisen  die  äußeren  Merkmale  bestimmt  auf  Himmerod 
hin.  Bl.  1'  befindet  sich  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  Görres  104. 

Fasciculus  sermonum.  Vol.  II. 
Es  ist  der  zweite  Band  einer  größeren  Samm- 
lung von  Predigten,  die  alphabetisch  nach  den 
Anfangsbuchstaben  des  Bibeltextes  geordnet  sind. 
Es  sind  im  Ganzen  159  Predigten,  die  Buch- 
staben E — L  umfassend.  Die  anderen  Bände 
sind  anscheinend  verloren.  Die  Predigten  sind 
ziemlich  kurz,   von   den  Bibeltexten  ist  nur  das 

erste  Wort  angegeben. 

15* 


116 


Görreshandschriften 


Bl.  P  Verzeichnis  der  Textworte  mit  Angabe  1 
des  Blattes.  i 

Anf.  Bl.  2''*  Effertur.  Stent  dcfunc^tus  corpo- 
raliter  ef\feriur  per  amicos.  ita  |  defunctus  apirüu- 
aliter  effertur  per  inimicos  .  .  . 

Sohl.  Bl.  269^'^  .  .  .  deus  qui  \  dixit  lumen  de 
tenebris  |  splendescere  ipse  Irndt  in  cordibm  nostris.  \\ 


Görres  105  ^  Lat.  Oct.  234 

(Himmerod) 

Perg.  11]  BU.  (17x12).  XHI.  Jh. 
Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
Bchließen.  111  Blätter  heutiger  Zählung  in  14  Lagen 
und  zwar  I— IV,  VI— XIII  zu  je  8,  V  zu  8  +  1,  XIV 
zu  6  geklebten  Blättern.  An  dem  Bande  schrieben 
drei  Haupthände,  die  erste  Bl.  1 — 37,  die  zweite 
Bl.  39—105,  die  dritte  Bl.  106—111,  Bl.  38  ist  von  einer 
vierten  Hand  gefüllt  worden.  Sämtlich  mit  roten  Über- 
schriften und  einfachen  roten  Initialen.  Nur  die  zweite 
Hand  schreibt  stellenweise  auf  Bleistiftlinien,  die  Zeilen- 
zahl wechselt  zwischen  23  und  29,  Schriftfeld  durch- 
schnittlich 14  X  10.  Der  obere  Rand  ist  stark  beschnitten. 
Ein  größtenteils  erloschener  Besitzvermerk  findet  sich 
Bl.  V  Liber  motiachorum  in  hymmerode  \  (15.  Jh.),  darunter 
die  alte  Signatur  .M  xij.,  auf  demselben  Blatte  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Grörres  105. 

Tractatus  Bertholdi  episcopi  Mettensis 
et  meditationes  Anselmi  Cantuariensis. 

1)  Bl.  P  Incipit  micrologus  de  ecclesia- 
sticis  obseruati\onibus.  In  primis  de  officio 
misse.  \  (rot). 

Anf.  Presbiter  cum  sc  j>avat  ad  missam.  ixixta 
romanum  ordi\nem  decantet  psalmos  ,  .  . 

=  Migne  CLI,  979—992,  die  Handschrift 
endet  mit  dem  Schluß  von  cap.  22. 

Schi.  Bl.  IV'  ...  cii7n  uuü  sacrificare  inclinat 
se  I  episcopo  pro  concessiotie  cuj  edam  cum  populo 
inclinat  pro  ultima  benedictiotie.  | 

2)  Bl.  11^  0.  Ü.  Epistola  Bertholdi  epi- 
scopi Mettensis  ad  Bernhardum  episco- 
pum  Padeburnensem  de  oratione. 

Anf.    Karisdmo  domino  suo.  B.  uenerabili  pade- 
bumensi    episcopo.      B.   mettensis    episcopus   licet 
indignus   salutem    ab   eo   qui   mandat   salutes   iacob. 
Distuli    aUquantulum  \  tibi    scribere    que    postulasti. 
Quippe    aut   prüdere    nie    necesse   fuit    ignoran\liain 


meam  scribendo  aut  perdere  caritatem,  tiegando.  De- 
liberabam  itaque  \  e  duobtis  utrum  eligerem.  Sed 
nunc  tandem  apud  nie  diffinitum  est  quod  |  malim 
carere  sciencia  que  inßat.  quam  caritate  que  edi/icat. 
presertim  cum  j  ad  scribendum  tibi  tenear  ex  promisso. 
Scribam  igitur  non  dictando  sed  tamquam  |  collo- 
quendo.  quia  sie  teeum  iit  mecum  loqui  consueuj.  ita 
tibi  ut  mihi  scri^bere  curabo.  Siqiddem  intentio  mea 
est.  ea  que  per  me  licet  imperitum  |  deuotiorem  tarnen 
et  niagis  familiärem  scire  desideras  sine  oitiatn  uer- 
bo\i'um  expirimei'e.  et  sie  tue  dilectioni  fadlius  inpri- 
mere.  quatinus  non  uerborum  positioni  sed  tarnen 
reruiH  intellectuj  Studium  ad/iiberi  oporteat  .  .  . 

Der  Verfasser  dieses  Briefes  kann  nur  der 
Bischof  Berthold  von  Metz  (1180—1212),  der 
Empfänger  niu-  Bischof  Bernhard  von  Paderborn 
(1186 — 1203)  sein.  Die  Abfassungszeit  des  Briefes 
ist  daher  in  die  letzten  Jahre  des  12.  Jh.  zu 
setzen.  Bisher  ist  anscheinend  keine  veeitere 
Handschrift  dieses  Briefes  bekannt,  der  eine  lange, 
scholastisch  stark  beeinflußte  Betrachtung  über 
das  Gebet  enthält.  Über  den  Verfasser,  der 
geborener  Sachse  war,  vgl.  Petit-Radel  in  Histoire 
Htteraii-e  de  la  France  XVn,  122  fl'.  Der  Brief 
zerfällt  in  zwei  Teile,  von  denen  der  erste  Bl.  24'' 
schließt: 

Quod  si  .uerum  est  pro\sequar  propositum.  alios 
sermones  annectendo.  Si  autem  liberaliier  tantuni  quod  \ 
promissum  est  proposito  est  adiectum  liabeat  unus 
libellus  finem  in  premissis.  licet  |  breuis  sit.  ne  te 
nimis  oneret  minime  suauis  oracio.  si  edam  sit  pro- 
lixa.  I  quia  tuis  occupaüonibus  breuis  sermo  conuenit. 
Sit  ergo  primus  über  de  oracione.  \  —  Secundus 
sermonum  inicium  habeat  a  sermone.  \  — 
Pater  noster  celestis  nichil  negligit  eorum  que  ad 
salutem  nostram  pertinent  nam  \  in  sacra  saiptura 
docet.  precipit.  eonsidit.  monet.  supplical.  promittit. 
teiret  et  \  sie  ad  reete  credendum  7ios  instruit.  uel 
ad  rede  \iiuendum.  cum  tamen  bonofum  nostrorum 
non  egeat.  vertit  quoque  deus  ea  in  hominis  salutem. 
que  dyabolus  in  eius  pemi\ciem  adinuenit.  et  sie  illn- 
ditur  dyabolus  .  .  , 

Dieser  Teil  schüeßt  Bl.  26': 

.  .  .  rogemus  eum  ut  ipse  nos  conseruet  in  suo 
sancto  I  seruido  ad  honorem  et  gloriam  dus  qui  est 


Görreshandschriften 


117 


benedictus  in  secuta  scculorum  amen,  ||  Es  folgen  dann 
unmittelbar  anschließend  drei  sermones,  die  ver- 
mutlich auch  von  Berthold  herrühren,  wenn  sie 
auch  nicht  mit  dem  Brief  zusammengehören.  Wir 
hätten  dann  also  wenigstens  hier  drei  der  von  Morin, 
Dictionnaire  phil.  theol.  scolast.  I,  561  für  verloren 
gehaltenen  Predigten  Bertholds  von  Metz  ei'halten. 

a)  Bl.  26'  Ad  cle\rum  in  cena  domini  sine 
in  captte  ieiunij  \  (rot). 

Anf.  Surge  qui  dormis  exurge  a  mortuis  \  et 
illuminabit  tibi  x.  His  uerbis  fratres  karissimi.  hac 
tuba  apostolica  hodier\na  die  pontifices  excitant  peni- 
tentes  qui  prostrati  iacent  tanquam  doi-miant  .  .  . 

b)  Bl.  29''  In  cena  domini  adpopulnm.  \  (i-ot). 
Anf.     ]}£vltiplicem   et  copiosam  sollempnizandi  | 

hodierna  die  tota  ecclesia  accepit  materiam..  Nimi- 
rum  hodie  salua\toi-  nosier  el  dominus  agmim  pa- 
schalem  cum  disdpidis  in  cena  comedit  .  .  . 

c)  Bl.  30^  Ad  clerum;  \  (rot). 

Anf  Vos  clauditis  regnum  celorum  ante  homines. 
uos  non  intratis.  neqne  introeuntes  |  intrare  sinitis; 
fratres  karissiini  scitis  nee  dissimulare  potestis  que 
Tieritas  neminem  palpat  .  .  . 

3)  Bl.  32^  Incipit  de  vij  ordinibus  qui  con- 
tinentur  in  catione.  \  (rot). 

Anf.  Jn  primo  ordine  canonum.  tria  apponi- 
mus.  pro  tribus  roganms.  et  tria  pe\ti>nus.  Tria 
apponimus.  panem  siue  ninum.  et  aquam  ,  .  , 

Cap.  2 — 9  von  de  Canone  mystici  libaminis 
(Hugo  von  S.  Victor)  =  Migne  CLXXVH, 
459—469,  vgl.  cod.  lat.  £  745.  8. 

Schi.  Bl.  37^  .  .  .  sed  consummabitur  pax  et 
iusiicia.  Hec  de  septi\mo  oi'dine  dicta  sufficiant; 
—   Deo  gracias.  || 

Bl.  38''  von  anderer  Hand  nachgetragen  cap.  1. 
In  uirtute  sancte  crucis  et  sacramento  altaiis  magna 
est  comienientia ...  =  Migne  CLXXYII,  455 — 459. 

Schi.  Bl.  38^  auf  einem  angehefteten  Streifen: 
.  .  .  Sicut  scriptum  est  |  huic  hostiarius  [aperit]. 

Am  unteren  Rande  von  Bl.  37^  von  anderer 
Hand: 
Nescit  liomo.   tatet  et  superos  quo  prouehat  escas. 
Gracia  uerbonim.  mystenumgne  crucis. 

4)  Bl.  39''  Incipiunt  meditaciones  Ans-\ 
hetmi  cantuariensis  episcopi  \  (rot). 


Anf  Omnipotens  Deus  et  Misericors  pater.  et 
bone.  I  domine  miserere  mihi  peccatori.  Da  mihi 
ueniam  pec\catorum  meorum  .  .  . 

oratio    IX    =   Migne    CLVm,    876,    dann 
folgt:    (rot)    Item.    —  |  Anima   xpiana.   anima  de 
graui  morte  resuseitata.  |  anima  de  misera  seruitute . . . 
meditatio  XI  =  Migne  CLVin,   762—769; 
es  folgen  nun  nach  der  Ausgabe: 
Bl.  42^     oratio  34. 
Bl.  43'^     oratio  20. 
Bl.  44'^     oratio  41. 
Bl.  45^     oratio  50. 
Bl.  46^     oratio  51. 
Bl.  48"^     oratio  52. 
Bl.  52''     oratio  62. 
Bl.  54^     oratio  63. 
Bl.  56^     oratio  65. 
Bl.  62^     oratio  67. 
Bl.  64^     oratio  68. 
Bl.  67^     oratio  69. 
Bl.  7^     oratio  71. 
Bl.  7  6"^     oratio  72. 
BL  77^     oratio  74. 
BL  80^     oratio  75. 
BL  81^     oratio  23. 
BL  83''     oratio  24. 
BL  84^     meditatio  2. 
Bl.  87'"     meditatio  3. 
5)  Bl.  90"^  Incipit  prologus  in  prosologion  \ 
tibri  Anselmj  archiepiscopi.  \  (rot). 

Anf.  Fostqvam  opuscidvm  \  quoddam  uelut 
exemptum  mediiandi  .  .  . 

=  Migne  CLVIII,  223—248,  unmittelbar  an 
den  Prolog  schließt  sich  das  Kapitelverzeichnis 
an,  dieses  endet  Bl.  91^,  der  Rest  der  Seite  ist 
fi-ei  und  mit  Federproben  ausgefüllt,  Bl.  92''  be- 
ginnt dann  cap.  1:  üia  Nvnc  homvncio.  \  .  •  ■ 

Schi.  Bl.  103^ . . .  intrem  in  gaudium  domini  mei. 
Qui  es\  trinus  et  unus  deus.  Benedictvs  in  secuta.  Amen. 
—  E.vpticit prosologion  |  Anselmi.  Archiepiscopi.  (rot). 
Svmptum  ex  eodem  libro.  \  (rot). 
Ergo  domine  qui  das  \fidei  intettectum.  da  mihi 
ut  quantum  scis  expedire  \  intettigam.  Require  in  prima 
jxirte  huins  tibelli.  vsque  ad  ittvm  \  versvm.  Quid 
igitur  es  domine  deus?  \ 


118 


Görreshandschriften 


Quid  respondeat  quid  jiro  insipiente  \  (rot). 

Anf.  Dvbi\tanti  utriiin  sit.  uel  neganti  quod  sit 
aliqua  talis  natura  .  .  . 

=  Migne  CLVDI,  241—248. 

Bl.  107''  Qind  ad  h^c  respondeat  editor 
ipsius  Libelli  |  (rot). 

Anf.  Qvoniam  non  nie  repreliendit  in  his  dic- 
tis  nie  insipiens  .  .  . 

=  Migne  CLVin,  248—260. 

Schi.  Bl.  IIP  ...  berduolentia  non  tnaliuolentia 
reprehendisti.  || 


Görres  106  =  Lat.  Fol.  763 

(Himmerod) 

Perg.  109  Bll.  (31  x  22,6).  XIII.  .Th.  2 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallschließen.  109  Blätter  heutiger  Zählung  (1—92, 
92a,  93—108)  in  13  Lagen  und  zwar  I— XII  zu  je  8, 
Xin  zu  10  Blättern,  dazu  am  Schluß  3  geklebte  Blätter. 
Am  Schluß  der  Lagen  römische  Zahlenmittelkustoden, 
die  größtenteils  durch  Beschneiden  fortgefallen  sind.  Der 
Band  ist  bis  Bl.  lOö'""  von  einer  Hand  geschrieben,  die 
identisch  ist  mit  der  ersten  Hand  von  Lat.  Fol.  721, 
zweispaltig  auf  vollständigem  Bleistiftlinienschema,  50 — 58 
Zeilen,  Schriftfeld:  26x16,  Spaltenbreite:  7,5.  Rot-grüne 
rankenverzierte  Initialen,  rote  Überschriften,  Strichelung 
und  Unterstreichungen.  Über  den  Seiten  Angabe  des 
Stückes  (bei  Genesis  und  Lamentationes  abwechselnd  ein 
roter  und  ein  grüner  Buchstabe,  bei  Exodus  nur  rot), 
an  den  Seitenrändem  Quellenangaben.  Eine  zweite  Hand 
beschrieb  die  ursprünglich  freien  Bl.  94''' — 95''',  105''' — 
106'"  in  Urkundenschrift  und  eine  dritte  Bl.  105'''— 108'^ 
zweispaltig,  durchschnittlich  63  Zeilen  auf  Linienschema, 
Schriftfeld:  28x19,2,  Spaltenbreite:  9,2.  Bl.  1'  ist  der 
Besitzvennerk :  Liber  sancte  Marie  in  Himmerode  |  fast 
völlig  durch  Chemikalien  zerstört,  auf  demselben  Blatte 
zweimal  die  Signatur  .D  j.,  Bl.  82'  am  unteren  Rande 
lAber  monachorum  S.  Mcvrie  in  Himmerode  ordinis  Cister- 
ciensis.  Treuerensis  diocesis.  |  Derselbe  Eintrag  ist  Bl.  108' 
fast  völlig  zerstört.  Bl.  1'  findet  sich  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  106. 

Stephanus  de  Langton,  Super  Genesim, 
Exodum  et  Lamentationes  leremiae. 

1)  Bl.  l**  Incipiunt  Glase  domini  Stephani 
Cantuariensis  episcopi  super  Genesym  \  et 
Exodvin.  I  (rot). 

Anf.  Bl.  P*  labernamlvm  moysi  coojiertum 
erat  |  qulnqne  cortinis  ei  quinque  cortinis.  qiie  erant 
la\hernaculo  ad  refrigeriutn  .  .  .  (Prolog). 


Bl.  3^*  Incipit  super  Genesim  expositio.  | 
(rot). 

Anf.  In  principio  creauit  deus  celum  et  terram 
etc.  Primo  nota  quod  dieitur  in  Glosa  .  .  . 

Über  den  Verf.  vgl.  Lat.  Fol.  721. 

Schi.  Bl.  48''''  .  .  .  ut  iU  quiescere  possimus  \ 
et  glosa  optima  est.  qiie  sie  incipit.  Conditus  est 
aromatibus  etc.;  \  —  Explicit  glosa  super  Genesim.  || 
(rot),  darunter  6  Zeüen  radiert. 

2)  Bl.  49''*  Incipit  prologus  in  Glosas  super 
Exodum;  \  (rot). 

Anf  Facies  in  introitu  tabernacidi  tentorium  | 
de  lacincto  et  purpura  .  .  . 

Bl.  49''''   Incipit  glosa  super  exodvm.  \  (rot). 

Anf  Jfec  sunt  nomina.  Vt  dicit  Rabanus  in 
pen\tatheuco  excellit  Exodus  .  .  . 

Schi.  Bl.  94'^''  .  .  .  Et  alias  ex\positione8  habes 
rnpra  ante  canticum,  exodi  |  in  glosa  que  sie  incipit. 
In  igiie  terror  et  cetera  \  —  Finit  glosa  super  exodum.  | 
(rot),  unmittelbar  anschließend: 

Dictio  de  dei  potentia.  dicendum  de  dei 
uoluntate.  Dieitur  autem  dupliciter  uo\luntas  dei 
simplex  .  .  . 

Schi.  Bl.  95"'''  Z.  1. . . .  tarnen  dieitur  opus  iusticie. 
quia  facit  deus  quod  promisit.  id  est  quod  dixit.  || 

Rest  von  Bl.  95''  und  95^  unbeschrieben. 

3)  Bl.  96''*  Expositio  domini  Stephani  super 
Lamentationes  leremie.  |  (rot). 

Anf.  leremias  propheta  destructionem  |  ierusalem 
futuram  predixit  .  .  . 

Schi.     Bl.  105''*'  .  .  .  Irascitur  uehementer.  qnando 
uictus  peruertitur  male  operando;  [  —  Unit  feliciter; 
(rot). 

4)  Bl.  105"^''  flev  oracio  beate  uirginis  tot 
habet  sillabas.  quot  dictiones  habet  eins  salutatio. 
cuius  littere  prime  \  cniuslibet  dictionis  fadunt  j 
salutationem  beat^  virginis  | 

Anf.  Aue  Mediatrix.  aduocata.  recwdatione. 
inuocatione  amantissima  |  Gazopidlatium  redemptionis 
animaruin  .  .  .  daran  schließt  sich  an  ein  Hymnus: 

(T  Et  erit  tamquam   lignum. 

Aue  l%u  fili  dei      ^ 

Sola  Salus  mee  spd^ 

dulds  frvctus  ligni  crvds'^ 

Quo  fruuidur  uere  lucis  , 


)mei  cordis  gaudiu' 
',  ciues  ad  solaciu  - 


Görreshandschriften 


119 


nos    astrinye    vinculo. 


so   im  ganzen  15  Stücke,  jedes  hat  eine  Bibel- 
stelle als  besondere  Überschrift. 

nicht  bei  Chevalier,  Eep.  hymn. 

Schi. 
Qui  miserius  es  latronis^ 
Tu^  miseratioiiis 

5)  Bl.  106^''  Expositio  super  Missus  est 
angelus. 

Anf.  Missus  est  angelus  id  est  mittivms  de  quo 
prouerbia  xxv.  Aqua  frigida  aninie  sitien\ti  nuntius 
bonus  de  terra  longinqna  .  .  . 

Schi.  Bl.  108''^  Nota  salutationem  uirginis  pro 
maiori  parte  angelus.  pro  minori  ely\zabeht  fecit. 
quia  acceptior  est  Uli  laus  castonim.  quam  coniu- 
gatorum  et  eciam  ipisi  filio  Apoe.  .viiij.  et  nemo 
poterat  dicere  cantum  nisi  illu.  c.  xliiij.  Milia  qui  empti 
sunt  de  terra.  Hii  sunt  qui  cum  inxdierihus  |  7ion 
sunt  coinquinati  etc.  || 


Görres  107*  =  Lat  Qu.  693 

(Trier,  St.  Maximin) 

Perg.  II  +  158  BU.  (22,3  x  14,6).   XIV.  Jh. 

Alter  Holzeinband  mit  glattem  Leder  bezogen,  Reste 
einerMetallscbließe.  Spiegel  desVorderdeckels  und  hinteres 
Vorsatzblatt  bilden  Fragmente  einer  Expositio  zum 
1.  Korintherbrief  (10.  Jh.);  den  Spiegel  des  Rücken- 
deckels  bildet  ein  Fragment  eines  Antiphonars  mit 
Neumen  (11.  Jh.).  Der  Band  besteht  aus  2später(im  15.  Jb.) 
hinzugefügten  Pergamentblättern,  auf  die  das  Register 
des  Bandes  eingetragen  ist  und  158  Blättern  alter  Zählung 
mit  arabischen  Ziffern  in  der  Mitte  jedes  Blattes,  in 
20  Lagen  zu  je  8  Blättern,  nur  Lage  XI  hat  6  Blätter. 
Am  Schluß  der  Lagen  arabische  Zahlenmittelkustoden 
und  Reklamanten,  die  ersten  vier  Blätter  jeder  Lage 
sind  wieder  gezählt,  teils  mit  Buchstaben  a — d,  teils  mit 
roten  römischen  Ziffern  I — IUI.  Der  ganze  Band  ist 
sorgfältig  von  einer  Hand  geschrieben,  zweispaltig,  auf 
Linienschema,  43  Zeilen,  Schriftfeld  17  X  11,8,  Spalten- 
breite 5,5.  Rote  Überschriften,  Initialen  und  vereinzelt 
Paragraphenzeichen.  Einige  Initialen  mit  einfachen  Ver- 
zierungen. Ein  Besitzvermerk  findet  sich  Bl.  V  fast  völlig 
durch  Rasur  getilgt,  aber  noch  teilweise  erkennbar: 
Iste  Über  in  jjllHJI  Giinddspach  constariciensis  di/ocesis  !' 
(15.  Jh.).  Die  Handschrift  gehörte  also  zuerst  dem  1355 
gegründeten  Paulanerkloster  Gündelbach  in  Württemberg, 
von  dort  erwarb  sie  dann  St.  Maximin.  Bl.  ISS'"" 
steht  von  einer  Hand  des  späten  15.  Jh.:  P.  7  \  Codex 
moiMsterij  sancti  maxi  mini  archiepiscopi  prope  treuerim  \, 
ebenso  zweimal  Bl.  I',  dazwischen  Summa  viciorum,  eben- 
dort   von   der  Hand  des  Petreius:   Ex  lihris  Imperialis 


Monasterij  |  S.  Maximini.-.  ~  |  und  oben  N.  163.  Auf 
Bl.  I'  findet  sich  auch  der  Stempel  der  Gymnasialbiblio- 
thek Coblenz  =  Görres  107». 

Guilelmus  Peraldus  Lugdunensis, 
Summa  de  vitiis. 

Bl.    1"'*    Incipit    tractatus    moralis    de    vij. 

uiciis  capitalihus  |  et  primo  de  peccato  Gule  \ 

(rot). 

Anf.     jyüiuri  de  singxdis  uiciis  cum  opor\lnnitas 

se   offeret   (dieses  Wort  auf  Rasur)   incipieuius   a 

ui\cio  gule  .  .  . 

Diese  Summa  ist  häufig  gedruckt,  meist  mit 

der  Summa  de  virtutibus  zusammen,  Hain  12383 

bis   12390,    und    später    öfter,    vgl.    dazu  Hiuier, 

Nomenciator  litterarius  theologiae  catholicae  3  ed. 

(1906)  n,  302  f. 

Schi.  Bl.  158'''' . . .  aliquando  '  penituit.  tacere  vero 

nwnquain.  |  —  Finita  libro  sit  laus  et  gloria  xpo.\ 
Bl.  158'^''  stehen  von  späterer  Hand  (15.  Jh.) 

0.  U.  die  Monita  ad  sacerdotes. 

(T  Presbiter  attente  capias  hec  dogmata  \  mente.  \ 
Hec  tibi  norma  datur  per  quam  j  tua  vita  regatur.  \ 
Sobi-ius  et  castus  et  sacro  dogmate  j^ascus.  | 
Iram  tu  viies  fugias  seinper  quoque  Utes  \ 
Non  sis  potator  nee  lucri  turpis  \  amator  j 
Turpia  non  verba  tua  siiU  uec  |  mensque  sup>erba  j 
Ad  mensain  dominj  quasi  bestia  cuirere  noli  | 
Ne  te  cum  iuda  damjmet  senteneia  |  iiista .  ~  || 
Die  Verse  kommen  häutiger  vor,  z.  B.  Berl. 

lat.  qu.  663  f.  313^,  Basel  A.  X.  129.  Bl.  105', 

Vat.  Pal.  Lat.  714  u.  ö. 


Görres  107  b  —  Lat.  Oct.  235 

(Himmerod) 

Perg.  69  BU.  (11,8  x  8,4).  XIII.  Jh.2 
Pappeinban  J  mit  weißem  Ziegenleder  bezogen.  69  Blätter 
alter  Zählung  (römische  Ziffern  15.  Jh.),  in  6  Lagen  zu 
je  12  Blättern,  doch  fehlen  die  3  letzten  Blätter.  Der 
ganze  Band  ist  in  kleiner,  sehr  sorgfältiger  Schrift  von 
einer  Hand  des  ausgehenden  13.  Jb.  auf  Tintenlinien- 
schema  geschrieben,  31  Zeilen,  Schriftfeld  9  x  6,3.  Rote 
Ül:ierschriften  (vereinzelt  am  Rande),  Initialen,  Strichelung 
und  Paragraphenzeichen.  Einige  Notizen  von  der  Hand 
des  Schreibers  am  Rande.  Ein  Besitzvermerk  Bl.  36  ist 
ausgeschnitten,  doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale  die 


120 


Görreshandschrifteu 


Herkunft  aus  Himmei-od.  Auf  Bl.  1'  steht  die  alte 
Signatur  .  D  vij.,  daneben  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  Görres  107  b. 

Giiilelmus  Peraldus  Lugdunensis, 
Summa  de  vitiis. 

Bl.  l''  Summa  uiciorum.  \  (rot). 

Anf.  Dicturi  de  shigulis  iiiciis  incipiemus  |  a  uicio 
gule  .  .  . 

vgl.  cod.  lat.  qu.  693.  Da  am  Schluß  Blätter 
fehlen,  bricht  die  Handschrift  in  dem  Abschnitt 
De   scurriiitate  unvollständig  ab  auf  Bl.  69"^  mit: 

Ad  quem  ristim  pertinet  illud  quod  \\  ■  •  • 


Görres  108  =  Lat.  Qu.  694 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  247  BU.  (23,5  x  16,5).  XIV.  .Th. 
Jüngerer  Holzeinband  mit  Leder  bezogen.  Leder- 
schnüre als  Verschluß.  247  Blätter  (und  zwar  I,  II,  1 — 
244,  wobei  Bl.  121  zweimal  vorkommt)  alter  Zählung, 
durchgehend  arabische  und  römische  Ziffern  (15.  Jh.). 
In  21  Lagen  und  zwar  mit  Ausnahme  von  Lage  XX, 
die  8  Blätter  hat,  sämtlich  zu  je  12  Blättern,  doch  ist 
das  letzte  Blatt  der  letzten  Lage  verloren.  Am  Schluß 
der  Lagen  steht  meist  das  Wort  corpus.  Der  ganze  Band 
ist  von  einer  Hand  sehr  sorgfältig  geschrieben.  VoU- 
ständigesTintenlinienschema,  zweispaltig,  46  Zeilen,  Schrift- 
feld :  18,3  X  10,6,  Spaltenbreite  5.  Rote  Überschriften, 
rote  und  blaue  mit  Ranken  verzierte  Initialen.  An  den 
Rändern  häufig  Nachträge  und  Ergänzungen  von  Händen 
des  14.  und  16.  Jh.  Ein  Besitzvermerk  steht  nur  Bl.  I' 
unten  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  libris  Iniperialis 
Monasterij.  S.  \  Maximinj :■ -^  \  Daneben  der  Stempel  der 
Gymnasialbibhothek  Coblenz  =  Görres  108. 

Gruilelmus  Peraldus  Lugdunensis, 
Summa  de  virtutibus. 

Bl.  I™  Incipiunt  capitula  De  tractatu  |  de 
uirtutihus  vnde  incipit  7"*.  |  (rot). 

Anf  Presens  opus  habet  .v.  partes  |  prineipales . . . 
folgt  das  ausführliche  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  P"  Expliciunt  \  capitula  tradattis  uirtutum. 
Incipit  trac\tatus  moralis  de  virtutibus.  — 
Incipit  I  prologus  |  (rot). 

Anf.  Cvm  circa  utilia  studere  |  debeamus 
exemplo  salom,onis  .  .  . 

Bl.  P^  quod  oporteat  uir\tuteTn  commendari\ 
(rot). 

Anf     Si  separaueris  precio  sum  .  .  . 


Häufig  gedr.  zusammen  mit  der  Simima  de 
vitiis,  Hain  12383—12390  u.  später  öfter,  vgl 
zu  cod.  lat.  qu.  693. 

Schi.  Bl.  244^*  .  .  .  quibics  obligauerunt  parentes  | 
7iostri  celestem  hereditatem.  Tractutus  \  virtntum 
explicit.  benedictus  dominus  uirtutum  |  qtii  incepit  et 
perfecit,    Amen.  |{ 

Auf  Bl.  244^^  stand  von  späterer  Hand  eine 
Notiz,  die  abradiert  ist,  darunter  ebenfalls  von 
anderer  Hand: 

Augustinus.  |  Voluntas  dei  est,  quam  xpc  fecit 
et  docuit  1.  .  .   13  Zeilen. 


Görres  109  =  Lat.  Qu.  695 

(Himmerod) 
Perg.  199  BU.  (23,4  x  16,5).  XIII.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.  199  Blätter  heutiger  Zählung  in 
25  Lagen  zu  je  8  Blättern,  doch  fehlt  das  letzte  Blatt 
der  letzten  Lage.  Der  ganze  Band  ist  bis  Bl.  198'  von 
einer  Hand  teils  auf  Tintenlinienschema,  teils  ohne  solches 
geschrieben.  32  Zeilen,  Schriftfeld  19,7x11,2.  Rote, 
vereinzelt  blaue  Initialen  und  rote  Überschriften.  Bl.  198' 
und  199  enthalten  Nachträge  von  verschiedenen  Händen 
und  rote  Ziffern  für  die  Lektionen.  Ein  Besitzvermerk 
steht  nur  Bl.  1':  Liber  sancte  Marie  in  Hcm[menrode]  \ 
(15.  Jh.),  radiert  und  größtenteils  abgeschnitten.  Auf 
demselben  Blatt  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =  Görres  109. 

Auf  dem  sonst  unbeschriebenen  Bl.  1'  stehen  von 
einer  Hand  des  14.  Jh.  zwei  Zeilen  deutsch  über  den 
Unterschied  Gottes  und  des  Menschen,  teilweise  völlig 
abgeplatzt.     Die  Homilien   sind  fast  alle   stark  gekürzt. 

Homiliae  sive  variae  lectiones  s.  patrum 

super  libros   s.  scripturae  per  anni  circu- 

lum  in  ecclesia  legendos. 

1)  Bl.  P  In  pascha.  Sermo  beati  Maximi 
episcopi  I  (rot). 

Anf.  Magnuni  et  mira\bde  donurn  concessit  tiobis 
deus  .  .  . 

Maximus  Taurinensis  hom.  58  =  Migne  LVII, 
363—366. 

2)  Bl.  2''  Sermo  beati  Maximi  episcopi\ 

(rot). 

Won  inmerito  fratres  hodierna  die  |  psalmus  hie 
legitur  ... 

Maximus  hom.  57  =  Migne  LVII,  362—364. 


Görreshandschriften 


121 


3)  Bl.  S-'  Marcus  16,  1. 

0.  l.  eiusdein.  beati  Gregorii.  pape.  |  (rot). 

Anf.  Mjdtü  uohis  lectionibus  fratres  karissimi 
per  dictatum  |  loqui  consueui^  .  .  . 

Gregorius  hom.  21  =  MigneLXXVI,  1169— 
1171D  Z.  7. 

4)  Bl.  4'-  Marcus  16,  1—7. 

Bl.  4^  Dominica  In  octava  pasche.  Sermo\ 
beati  Maximi  Episcopi  \  (rot). 

Anf.  Letemur  fratres  karissimi.  in  xpi  resur- 
rectionis  \  die  .  .  . 

vgl.  Migne  LVII,  762,  sermo  I  in  octava 
Paschae. 

5)  Bl.  6^  Ev.  s.  Johan.  20,  19. 

Omelia  L  e.  beati  Gregorii  pape.  |  (rot). 

Anf.  Priuia  lectionis  huius  euangelic^  questio. 
animum  pukat  i'  |  .  .  . 

Gregorius  hom.  26  =  Migne  LXXVI,  1197 
bis  1199A  Z.  5. 

6)  Bl.  7'-  Ev.  s.  Johan.  20,  19—31.     Gebet. 
Dominica,  i.  post  Octavam  |  pasche.  Incipit 

prefatio  S.  leronimi  presbiteri  In  Apocalip-\ 
sin  S.  lohannis  Apostoli.  \ 

Anf  lohannes  apostolns  et  eiiangelista  a  domino 
xpo  elecius  .  .  . 

Bl.  7^  Explicit  prefatio,  Incipit  Apocalipsis 
S.  lohannis  apostoli.  \  (rot). 

Apocalipsis  1,  1 — 2,  29. 

7)  Bl.  g«-  Ev.  s.  Johan.  10,  11. 

Otnelia  t.  eiusdem  |  beati  Gregorij  pape  \ 
(rot). 

Anf.  Audistis  fratres  karissimi  ex  lectione  1 
eiiangelica  eruditionem  uestram  x  .  .  . 

Gregorius  hom.  14  =  Migne  LXXVI,  1127 
bis  1128B  Z.  12. 

Ev.  s.  Joh.  10,  11—16.     Gebet. 

8)  Bl.  9^  Dominica,  ü.  |  (rot). 
Apocal.  8,  2—10,  8. 

Bl.  ll--  Evang.  s.  Joh.  16,  16. 

Omelia  \  t.  e.  venerabilis  bede  presbiteri  | 
(rot). 

Anf.  JLeta  domini  et  sahiatoiis  nostri  promissa  . . . 

Beda  hom.  5  =  Migne  XCIV,  154— 155  C 
Z.   14. 

Evang.  s.  Joh.  16,  16—23.     Gebet. 


9)  Bl.  12''  Dominica,  iij.  Incipit  p>rologus  \. 
Sancti  leronimj  presbiteri  In  Epistolas 
Canonicas.  \  (rot). 

Anf.     Non  ita  ordo  est  \  aput  grecos  .  .  . 

Ep.  s.  Jacobi  1,  1—2,  23. 

Bl.  13^  Evang.  s.  Joh.  16,  5. 

Omelia  lectionis.  e.  venerabilis  bede  \  pres- 
biteri. I  (rot). 

Anf.  Sicut  ex  lectione  eiiangelica  fratres  karis- 
simi audinimus.  dominus  |  et  redemptor  .  .  . 

Beda  hom.  6= Migne  XCIV,  158— 159B  Z.  13. 

Bl.  U"-  Evang.  s.  Joh.  16,  5—14.     Gebet. 

10)  Bl.  14^  Dominica  iiij.  Incipit  Epi- 
stola.  S.  lohannis  apostoli.  |  (rot). 

1.  Ep.  s.  Joh.   1,   1—3,  20. 

Bl.  15^  Ev.  s.  Joh.  16,  23. 

Omelia  lectionis  e.  venerabilis  bede  pres- 
biteri. \  (rot). 

Anf.  Bl.  IG''  Potest  mouere  inßrmos  auditores  . . . 

Beda  hom.  7  =  Migne  XCIV,  163— 164  D 
Z.  13. 

Ev.  s.  Joh.   16,  23—30. 

11)  Bl.  17''  In  ascensione  domini.  t.  ex 
omelia  beati  Gregorii  pape.  \  (rot). 

Anf.  Dominus  i%c  postquam  locutus  est  disci- 
pulis  suis  .  .  . 

Aus  Gregorius  hom.  29  =  Migne  LXXVI, 
1216B  Z.   13—1219. 

12)  Bl.  19^  Marcus  16,  14. 

0.  t.  e.  b.  Gregorii  pape.  \  (rot). 
Anf.    Qvod  resurrectionem  dominicam  disdpidi... 
Gregorius  hom.  29  =  Migne  LXXVI,  1213— 
1215  C  Z.  3. 

Bl.  20"-  Marcus  16,  14—20.     Gebet. 

13)  Bl.  20''  Dominica  Infra  Octa\vam 
Ascensionis.  Sermo  beati  Leonis  pape.  \  (rot). 

Anf.  Glorificatio  domini  |  iiostri  Hu  ,^•  fratres 
dilectissimi  i'  resurgendo  .  .  . 

Augustinus  sermo  263  =  Migne  XXXVIII, 
1209 — 1212,  mit  starken  Ab'weichungen  vom 
Druck. 

14)  Bl.  21^  In  Octava  Ascensionis.  Sermo 
beati  Leonis  pape.  \  (rot). 

Anf.  Sacramentum  \  dilectissimi  salutis  rwstr^ 
quam  precio  sanguinis  sui  .  .  . 

16 


122 


Grörreshandschriften 


Leo  sermo  74  =  Migne  LIV,  397—399  C  Z.  9. 

15)  El.  23'-  Lucas  24,  44. 

0.  l,  e.  venerabilis   bede  presbiteri.  |  (rot). 
Auf.    Ajscensurus  in  c^lum  dominus,  pnmo  disci- 
pidos  de  misterio  su(  fidei  .  . . 

Beda  hom.  9  =  Migne  XCIV,  174—175  B  Z.  7. 
Bl.  23^  Lucas  24,  44—53.     Gebet. 

16)  Bl.  24''  In  die  Pentecosten  l.  i.  t.  ex  0. 
beati  Leonis  pape.  \  (rot). 

Auf.  Sodiemam  sollempnitatem  dilectissimi  in 
precipuis  festis  .  .  . 

Leo  sermo  75  =  Migne  LIV,  400—404. 

17)  Bl.  25'^  Sermo  beati  Leoninpape.  |  (rot). 
Auf.     Plenissime  quidem  nobis  dilectissimi  1  cau- 
sam atqiie  rationem  .  .  . 

Leo  sermo  76  =  Migne  LIV,  404— 404  C 
Z.   II. 

18)  Bl.  25^  Ev.  Job.   14,  23. 

0.  t.  e.  beati  Gregorii  pape.  \  (rot). 

Anf.  Libet  fratres  karissinii  euangelic^  uerba 
lectionis  siib  breuitate  .  .  . 

Gregorius  hom.  30  =  Migne  LXXVI,  1220 
bis  1221 D  Z.  4. 

Ev.  Job.   14,  23—31.     Gebet. 

19)  Bl.  27''  Dominica,  ij.  post  \  Pente- 
costen. Incipit  prefatio  S.  leronimi presbiteri 
in  libris  regum.  |  (rot). 

Anf.    TJiginti  et  duas  esst  literas  apud  hebreos  . . . 
Bl.  28^  Explicit Prefatio.  Incipit  liber  Regum.  \ 
(rot). 

1.  Lib.  Eeg.  1,  1—2,  12. 
Bl.  29^  Ev.  Luc.  16,  19. 

0.  f.  e.   beati  Gregorii.  pape.  |  (rot). 

Anf  Quem  fratres  karissimi.  quem  diues  iste 
qui  induebatnr  puipura  et  bysso  .  .  . 

Gregorius  hom.  40  =  Migne  LXXVI,  1302  B 
12— 1303  0  Z.  3. 

Bl.  30^  Ev.  Luc.   16,  19—31.     Gebet. 

20)  Bl.  3P  Dominica   Tertia  |  (rot). 

1.  Lib.  Eeg.  3,  19—6,  8. 
Bl.  32^  Ev.  Luc.  14,  16. 

0.  i.  e.  beati   Gregorii  papte.  \  (rot). 
Anf.     Quis   isle  hotno  est.   iiisi  ille  de  quo  .  .  . 
Hrabanus   Maurus   hom.   82   =   Migne  CX, 
305— 306  A  Z.  9. 


Bl.  33^  Ev.  Luc.   14,  16—24.     Gebet. 

21)  Bl.  33^  Dominica  iiij.  |  (rot). 
1.  Lib.  Reg.  15,  10—16,  22. 

Bl.  35>-  Ev.  Luc.  15,  2. 

0.  t.  e.  b.  Gregorii  piape  |  (rot). 

Anf  Audistis  ex  lectione  \  euangelica  fratres 
mei.  quia  peccatores  .  .  . 

Gregorius  hom.  34  =  Migne  LXXVI,  1246  C 
Z.  12— 1248  A  Z.  6.  . 

Bl.  36^  Ev.  Luc.   15,  2—10.     Gebet. 

22)  Bl.  36^  Dominica  r.  \  (rot). 

1.  Lib.  Reg.  17,  1—17,  54. 
Bl.  38'-  Ev.  Luc.  6,  36. 

0.  t.  e.  venerabilis   bede   presbiteri.  \  (rot). 

Anf.  ßenignus  est  deus  super  ingratos  et  malos 
iiel  muliip>lici  .  .  . 

Hrabanus  Maurus  hom.  100  =  Migne  CX, 
335— 335  D  Z.  4. 

Bl.  39'-  Ev.  Luc.  6,  36—41.     Gebet. 

23)  Bl.  39""  Dominica,  vi.  \  (rot). 

2.  Lib.  Reg.  1,  1—2,  24. 
Bl.  40^  Ev.  Luc.  5,  1. 

Omelia  l,  e.  uenerabilis   bede  jiresbiteri.  j 

Anf    Stagnum  genesareth  ^  \  idem  dicunt  esse  . . . 

Beda  sect.  1  lib.  3  hom.  5  =  Migne  XCIV, 
278— 279  B  Z.  7,  auch  als  Hrabanus  Maurus 
hom.   106  =  Migne  CX,  344. 

BL  4P  Ev.  Luc.  5,  1—11. 

24)  Bl.  42''  Dominica,  vij.  \  (rot). 

2.  Lib.  Reg.  5,  17—7,  24. 
Bl.  43^  Ev.  Matth.  5,  20. 

Omelia  ex  coinmentario  beati  Augustini 
episcopi  I  (rot). 

Anf      lustitia  phariseorum  est.  ut  non  occidant . . . 
Bl.  44^  Ev.  Matth.  5,  20—24.     Gebet. 

25)  BL  45"'  Dominica  viij.  |  (rot) 

3.  Lib.  Reg.  1,  1—47. 
BL  46^  Ev.  Marc.  8,  1. 

0.  t.  e.  venerabilis.  bede  Presbiteri.  |  (rot). 

Anf  Tn  hac  lectione  consideranda  est  in  uno 
eodemque  redemptore  |  •  •  • 

Beda  hom.  6  =  Migne  XCIV,  280— 281  C 
Z.  10,  auch  als  Hrabanus  Maurus  hom.  121  = 
Migne  OX,  376. 

BL  47'-  Ev.  Marc.  8,  1—9.     Gebet. 


Görreshandschriften 


123 


26)  Bl.  47"'  Dominica  ix.  \  (rot). 
3.  Lib.  Reg.  8,  1—61. 

Bl.  iQ'-  Ev.  Matth.  7,  15. 

Omelia  Ori<jenis.  \  (rot). 

Auf.  Qvod  paulo  superlus  spaciosam  et  latarn 
uiani  nominauit  .  .  . 

Im  echten  Homiliai-  des  Paulus  Diaconus  II, 
61,  ungedruckt;  vgl.  F.  Wiegand,  Das  Homiliarium 
Karls  des  Großen,  Leipzig  1897,  S.  49. 

Bl.  49^^  Ev.  Matth.  7,  15—21.     Gebet. 

27)  Bl.  50''  Dominica  .x.  \  (rot). 
3.  Lib.  Reg.  8,  64—10,  29. 

Bl.  5P  Ev.  Luc.  16,  1. 
0.  l.  e.  beati.  leronimj  presbiteri.  |  (rot). 
Anf.     Quis  sit  uilticus  iniquitatis  .  .  . 
Im  echten  Homihar  des  Paulus  Diaconus  als 
II,  62,  ungedruckt;  vgl.  Wiegand  a.  a.  O.  S.  50. 
Bl.  52'^  Ev.  Luk.  6,  1—10.     Gebet. 

28)  Bl.  52^  Dominica  .ad.  \  (rot). 
3.  Lib.  Reg.  11,  1—43. 

Bl.  53^  Ev.  Luc.  19,  42. 

0.  t.  e.  beati  Gregorij  papae  |  (rot). 

Anf.  Lectionein  breuem  sancti  euangelij.  breui 
d  possum  .  .  . 

Gregorius  hom.  39  =  Migne  LXXVI,  1294— 
1295  A  Z.  1. 

Bl.  55^  Ev.  Luc.  19,  42—47.     Gebet. 

29)  Bl.  55''  Dominica  .xij.  \  Incipit  pre- 
facio.  S.  leronimi  presbiteri.  In  Libris 
Salomonis.  | 

Anf.  Chroviatio  et  eliodoro  episcopis  iheronimus.  1 
lungat  epistola.  quos  iungit  sacerdotium  .  .  . 

Bl.  55^^  Explicit  Prefatio.  Incipiunt  piro- 
uerbia  salomonis  |  (rot). 

Proverb.  1,  1—26. 

Bl.  57^  Ev.  Luc.  18,  10. 

Omelia  i.e.  venerabilis  bede presbiteri.  |  (rot). 

Anf.  Qvia  parabolam  dominus  qua  seinper 
orare  et  non  deficere  docebat  .  .  . 

Beda  hom.  10  =  Migne  XCIV,   289—290. 

Ev.  Luc.  18,  10—14.     Gebet. 

30)  Bl.  58''  Dominica  .xiij.  \  Incipit  über 
Ecclesiastes.  |  (rot). 

Ecclesiast.  1,  1 — 3,  17. 
Bl.  59^  Ev.  Marc.  7,  31. 


0.  t.  c.  venerabilis  bede,  presbiteri.  |  (rot). 

Anf.  Surdus  nie  et  miäus.  quem  |  mirabiliter 
airatum  a  domino  .  .  . 

Beda  hom.  20  =  Migne  XCLV^  234— 234  D 
Z.  10. 

Bl.  eO'^  Ev.  Marc.  7,  31—37.     Gebet. 

31)  ^1.60'' Dominica  .xiiij.  \  Incipit prologvs 
In  libro  Sapientie  \  (rot). 

Explicit  Prologus.  Incipit  Liber  Sapientie.  | 
Lib.  Sapient.  1,  1—4,  20. 
Bl.  62--  Ev.  Luc.  10,  23. 
0.  l.  e.  beati  Ambrosij  episcopi  \  (rot). 
Anf     -El'  ipso  ptrlmo  legis  capitido.    \   docet  itic 
esse  .  .  . 

Bl.  63^  Ev.  Luc.  10,  23—37. 

32)  Bl.  63^  Dominica  .xv.  Incipit  liber 
ecclesiasticus  \  (rot). 

Eccles.  1,  1—3,  12. 
Bl.  65'  Ev.  Luc.  17,  11. 

0.  t.  e.  venerabilis  bede  \  presbiteri.  \  (rot). 
Anf.      Leprosi  non    absurde   intelligi  posaunt  | 
qul  scientiam  uere  jidei  non  habentes  .  .  , 
=  Migne  XCIV,  296—297  C  Z.  7. 
Ev.  Luc.  17,   11—19.     Gebet. 

33)  Bl.  66^  Dominica  .^tvi.  |  (rot). 
Eccles.  4,  12—6,  23. 

Bl.  G7^  Ev.  Matth.  6,  21. 

0.  t.  e.  beati  leronimi  presbiteri  \  (rot). 

Anf.  Mammona  sermone  syiiacoi'  diuici§  nu7i- 
cupantur  .  .  . 

Aus  dem  Matthaeuskommentar  ^  Migne 
XXTL,  46  A  Z.  10—47  B  Z.  15. 

Bl.  68'-  Ev.  Matth.  6,  24—33.     Gebet. 

34)  Bl.  68^  Dominica  .xvij.  |  Incipit  Pre- 
fatio. S.  leronimj  presbiteri.  In  Eibro  lob  | 
(rot). 

Auf.  Cogor  per  singulos  \  scriptur^  diuin^  libros  . . . 

Bl.  69^  Explicit  prefatio.  Incipit  liber  lob.  \ 
(rot). 

lob  1,   1—3,  26 

Bl.  IV  Ev.  Luc  7,  IL 

Omelia  l.  e.  venerabilis  bede presbiteri\  (rot). 

Anf.       Naym    ciuitas    est    galile^    in    secxmdo   | 

rndiario  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  209—300  A  Z.  13. 

16* 


124 


Görreshandschriften 


Bl.  72>-  Ev.  Luc.  7,  11—16.     Gebet. 

35)  Bl.  72^  Dominica  .xviij.  \  (rot). 
lob  6,  2—10,  17. 

Bl.  74'-  Ev.  Luc.  14,  1. 

Omelia  t,  e.  venerabiiis.  bede  Preshiteri.  \ 
(rot). 

Anf.  Hydropis  morhus-y  ab  aquoso  humore 
nocabulum  trahit  .  ,  . 

=  Migne  XCIV,  300—301  C  Z.  9. 

Bl.  75'-  Ev.  Luc.  14,  1—11.     Gebet. 

36)  Bl.  75'^  Dominica  .xviiij.  Incipitprefatio 
S.  I  leronimj  Presbiteri.  In  libro  Tobie  \  (rot). 

Anf.    Chromatio  et  heliodoro  episcopisi^  1  iheroni- 
mus  in  domino  salutem.  Mirari  non  desino  .  .  . 
Explidt  Prefaüo.  Incipit  Liber  Tobie.  |  (rot). 
Tobias  1,  1—3,  15. 
Bl.  77^  Ev.  MattL  22,  35. 
Omelia  i.  e.  beati  lohannis  episcopi  |  (rot). 
Anf.     Conuenerunt  ut  mukititdine  uincerent .  .  . 
=  Migne  P.  G.  LVI,  872—873. 
Bl.  78'^  Matth.  22,  35—46. 

37)  Bl.  78^  Dominica  .xx.  Jticipit  prefatio  \ 
S.  leronimi  presbiteri  In  libro  Ivdith.  |  (rot). 

Bl.  78^^  Explidt  I  prefatio.  Incipit  liber 
Ivdith  \  (rot). 

Judith  1,   1—5,   10. 
Bl.  80'-  Ev.  Matth.  9,  1. 

0.  t.  e.  beati  lohannis  episcopi  \  (rot). 
Anf.     Xpm  in  humanis  actibtis.  diuina  gessisse 

misteria  ,  .  . 

gedr.  als  hom.  s.  Maximi  =  Migne  LVII, 
302 — 305  A  Z.  8,  auch  unter  dem  Namen  des 
Petrus  Chrysologus  (Migne  LII,  339)  =  ü,  89 
im  echten  Homiliar  des  Paulus  Diaconus. 

Ev.  Matth.  9,   1—8.     Gebet. 

38)  Bl.  8^  Dominica  .xxi.  Incipit  pre- 
fatio I  S.  leronimi  presbiteri  In  libruin 
Bester  |  (rot). 

Anf  Librum  hester  uarijs  translatoribns  constat . . . 

Explidt  j)refatio.  Inci2}it  liber  hesler.  \  (rot). 

1.  Esther  1,  1—3,  15. 
Bl.  83^  Ev.  Matth.  22,  1. 

0.  t.  e.  b.  Oregorii  pape  \  (rot). 
Anf       lextuni     lectionis     enangelice     \    fratres 
karissimi,  uolo  d  possum  .  .  . 


=  Migne  LXXVI,  1282  -1284  B  Z.  10. 
Bl.  84^^  Ev.  Matth.  22,  1—13.     Gebet. 

39)  Bl.  85''  Dominica  .xxi.  Incipit  pro- 
logas  in  libris  Machabeorum  1  (rot). 

Anf  Mxichabeorum  iibri  \  duo  prenotant  prelia . . . 

Explicit  prologus.  Incipit  liber  |  Macha- 
beorum. I  (rot). 

1.  Machab.  1,  1—2,  38. 

Bl.  86^  Ev.  loan.  4,  46. 

Bl.  87''   0.  l.  e.  beati  Gregorii  pape.  \  (rot). 

Anf.  Lectio  sancti  euangelij  quam  modo 
fratres  audistis^  .  .  . 

=  Migne  LXXVI,  1211— 1212B  Z.  1. 

Bl.  87^  Ev.  Joh.  4,  46—53.     Gebet. 

40)  Bl.  88"^  Dominica  .xxij.  |  (rot). 
1.  Machab.  3,   1—4,   15. 

Bl.  90'-  Ev.  Matth.  18,  23. 

O.t.e.  beati  leronimj  presbiteri,  |  (rot). 

Anf.  Familiäre  est  syris  et  maxime  palestinis  j 
ad   omnem   sermonem  suum  parabolas  iungerei  .  .  . 

Aus  dem  Matthaeuskommentar  =  Migne 
XXVI,  137  B  Z.  12— 139  B  Z.  5. 

Bl.  gp  Ev.  Matth.  18,  23—35. 

41)  Bl.  QV^  Dominica  .xxiij.  |  (rot). 

1.  Mac.  7,  10—8,  32. 

Bl.  93,^  Ev.  Matth.  22,   15. 

Omelia  t.  e.  beati  leronimi  presbiteri.  |  (rot). 

Anf  Nuper  sub  cesare  \  augusto  ivdea  subiecta 
romanis  .  .  . 

Aus  dem  Matthaeuskommentar  =  Migne 
XXVI,  168AZ.  7— 172AZ.7. 

Bl.  94^  Ev.  Matth.  22,  15—21.     2  Gebete. 

42)  Bl.  94^  Dominica  .xxiiij.  \  (rot). 

2.  Mac.  1,   1—3,  34. 
Bl.  97'-  Ev.  Joh.  6,  5. 

Omelia  l.  e.  beati  Augustini  ejnscopi.  |  (rot). 
Anf  Miracida  quefedi  dominus  noster  iKc.  xpc... 
=  Migne  XCV,  1453— 1454  D  Z.  5  als 
sermo  Augustini  im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus. 
Bl.  98^  Ev.  Joh.  6,  5—14. 

43)  Bl.  98''  Dominica  .xxv.  \  (rot). 
2.  Mac.  9,  28—11,   12. 

44)  Bl.  99'^  Dominica  .xxvi.  Incipit  pro- 
logus S.  leronimi  presbiteri.  In  ezechie\lem 
prophetam  \\  (rot). 


GrölTeshandschriften 


125 


Anf.  Bl.  100''  Ezei'hiel  j>ropheta  cum  ioachim 
rege  .  .  . 

Explidt prologus.  Inciptt  Ezechielpropheta.  | 
Ezech.  1,  1—3,   14. 

45)  Bl.  101^  Dominica  .xxmj.  \  (rot). 
Ezech.  8,  1—11,  12. 

46)  Bl.  104''  Dominica  .xxviij,  \ 
Ezech.  11,  14—37,  28. 

47)  Bl.  105'  Dominica  .xxviiij.  In  dpi  t  Pro- 
logus I  S.  leronimi  Preshiteri.  In  danielem 
prophetam  \  (rot). 

Anf.  Danielem  prophetam  \  iiixta  septuaginta 
interpres  .  .  . 

Bl.  106'^  ExpUcil.  Prologus.  Incipit  daniel 
propheta.  \ 

Daniel  1,   1—2,  49. 

48)  Bl.  109"^  Dominica  .xxx.  \  (rot). 
Daniel  5,  1—6,  24. 

49)  Bl.  IIP  In  dedicatione  ecclesie,  Sermo 
h.  Avgnstini  episcopi.  \  (rot). 

Anf.  Qvocienscumque  fratres  karissimi  |  altaris 
vel  templi  festiuitatem  colimus  .  .  . 

=  Migne  XXXIX,  2166—2168,  auch  als 
sermo  des  Maximus  Taurinensis  ==  Migne  LVII, 
879—882. 

50)  Bl.  HS--  Ev.  Luc.  6,  43. 

Omelia  t.  e.  venerabilis  bede  presbiteri\(Tot). 
Anf.    Quia  propicia  |  diuinitate  fratres  karissimi. 
sollempnia  dedicationis  ecclesi^  I  •  •  • 
=  Migne  XCIV,  433—435  C  Z.  9. 

51)  Bl.  115"^ /n  natali  S.  euangelisie.  Sermo 
ex  Marci  commentario  b.  Augustini  episcopi\ 
(rot). 

Anf.  Ait  dominus  discipulis  suis.  Manete  in 
me.  et  ego  in  uobis.  Vitem  se  dixit  esse  i%cx  et 
discipulos  suos  .  .  . 

52)  Bl.  116^  Ev.  Joh.  15,  1. 

0.  t.  e.  beati  Avgustini  episcopi.  | 
Anf.     Iste  locus  euangelieus  fratres  ubi  se  dicit 
dominus  uitem  .  .  . 

=  Migne  XXXV,  1839—1840.     Gebet. 

53)  Bl.  117'  In  natali  Apostolorum 
Phi\lippi  et  lacobi.  Sermo  Ex  commento 
beati  Avgustini  episcopi.  \  (rot). 


Anf.  Si  cognouissetis  ine.  |  et  patreni  meum  . .  . 
Verba  sancti  euangelij  .  .  . 

54)  Bl.  119'-  Ev.  Joh.  14,  1. 

0.  l.  e.  beati  Avgustini  episcopi  \  (rot). 
Anf.     Erigenda   est  nobis   fratres   ad  dominum 
maior  intentio-y  .  .  . 

=  Migne  XXXV,  1812—1813. 
Bl.  119'  Ev.  Joh.  14,  1—14,  14. 

55)  Bl.  120"^  In  natali  Sanctorum  martirum. 
Alexandri.  Euentij.  \  et  Theodoli.  R\  viij  t 
in  natali  plurium  martirum.  In.  iij  n.  Euan- 
gelium.  secundum  Johannem  \  (rot). 

Ev.  Joh.  3,  1. 

Omelia  t.  e.  beati  Avgustinj  episcopi.  |  (rot). 
Anf.     Iste  nichodemus  ex  his  erat  qui  crediderant 
in  nomine  iAui^  .  .  . 

Bl.  121'-  Ev.  Joh.  3,  1—15.     Gebet. 

56)  Bl.  121'  In  natali  s.  lokannis  bapti- 
stae  Sermo  beati  Maximi  episcopi  \  (rot). 

Anf.    Sollempnitates  \  nobis  diuersorum  martirum 
fratres  karissimi  x  uit^  presentis  occasus  .  .  . 
=  Migne  LVII,  383—388. 

57)  Bl.  123-^  Ev.  Luc.  1,  57. 

Omelia  l.  e.  v.  bede  presbiteri.  \  (rot). 
Anf.     Precursoris  domini  natiuiias.  sicut  sacra- 
tissima  lectionis  euan\gelice  prodit  hystoria  .  .  . 
=  Migne  XCIV,  210— 211  A  Z.  15. 
Bl.  124-^  Ev.  Luc.  1,  57—68.     Gebet. 

58)  Bl.  124''  In  natali  Apostolorum  Petri 
et  Pauli.  Sermo  beati  |  Maximi  episcopi.  ||  (rot). 

Anf.  Apostolici  natalis  gaudio  fratres  karissimi. 
Petri  et  Pauli.  \  .  .  . 

=  Migne  LVn,  397  -398. 

59)  Bl.  125"^  Sermo  beati  Maximi  episcopi.  | 
(rot). 

Anf.  Cum  omnes  beati  apostoli  |  parem  gra- 
ciam  .  .  . 

=  Migne  LVn,  402—406. 

60)  Bl.  125'  Ev.  Matth.  16,  13. 

0.  l.  e.  beati  Ie\ronimi  presbiteri.  |  (rot). 
Anf.     Fhilippus  est  iste.  frater  herodis  .  .  . 
Aus     dem    Matthaeuscommentar    =    Migne 
XXVI,  117  C— 121  A  Z.  13.     Gebet. 

61)  Bl.  127'"  In  commemoratione  Patdi 
Apostoli.   Sermo   beati  lohannis  episcopi.     \ 


126 


Görreshandschriften 


Anf.  Beatus  paulus  apostolus.  qui  tantain  iiim 
hnrnan^  alaci-itatis  .  .  . 

=  Migne  P.  G.  L,  483—488. 

62)  Bl.  129''  In  Octana  S.  lohannis  bap- 
tiste.  Sermo  beati  Maximi  episcopi.  |  (rot). 

Anf.      Cunctorum   quidem  jii-ophetarttjn   fratres 
karissimi.  ueneranda  recordatio  estf  .  .  . 
=  Migne  LVH,  387—390. 

63)  Bl.  129'^  Sermo  beati  Maximi  episcopi.  | 
(rot). 

Anf.     Festivitatem  presenüs  diei  fratres  ka7'issimi. 
uenerandi  iohannis  baptist^  .  .  . 
=  Migne  LVII,  389—390. 

64)  Bl.  130^  Sermo  Maximi  episcopi.  |  (rot). 
Anf.       Sancti    io/uinnis    cuius    natiuitatem    cum 

euangelmm  legeretur  .  .  . 

=  Migne  XXXYIU,  1327—1328  Z.  10  als 
sermo  s.  Augustini. 

65)  Bl.  13P  In  natali  ipsius.  In  Octana 
apostoloritm,  |  Ser7no  beati.  Maximi  episcopi.  | 
(rot). 

Anf.  Natalem  hodie  iuuante  domino  apostolorum 
celebramus  .  .  . 

vgl.  Migne  LVII,  762,  wo  dieser  sermo  an- 
geführt ist. 

66)  Bl.  131^  Sermo  beati Maximj  Epi8copi.\ 
(rot). 

Anf.  Beatissinio^-imi  apostolorum  petri  et  pauli 
inseparabilem  fidem.  |  .  .  . 

=  Migne  LVH,  397—400. 

67)  Bl.  132''  Sermo  beati  Maximi  episcopi.  j 
(rot). 

Anf.     Seatissimorum  apostolminn  passio  fratres 
quorum  hodie  \  natalem  sollempniter  celebramus  .  .  . 
=  Migne  LVII,  399—402. 

68)  Bl.  133-'  Ev.  Matth.  14,  22. 

0.  {.  e.  beati  Avgustini  episcopi.  \  (rot). 
Anf.  Cum  sanctum  euangelium  legeretur.  audiuimus 
tiauiculam  \  periclitantein  .  .  . 

Bl.  134''  Ev.  Matth.  14,  22—33.     Gebet. 

69)  Bl.  134'^  In  translatione  S.  benedicti 
Abbatis.   Serm.o  beati  Maximi  episcopi  |  (rot). 

Anf.  A.d  sancti  ac  beatissimi  patri»  nostri 
benedicti  cuius  \  hodie  festa  celebramus  .  .  . 


=  Migne  LVH,  417—422,  aber  als  De  natali 
s.  Eusebii  Vercellensis  episcopi. 

70)  Bl.  136''  In  festo  S.  Marie  Magdalene 
lectio  ex  Omelia  |  beati  Gregorii  pape,  |  (rot). 

A.it  dominus  phariseo.  Oscidum  mihi  non 
dedisti .  .  . 

Aus  hom.  33  =  Migne  LXXVI,  1243  B 
Z.  1—1246. 

71)  Bl.  137^  Ev.  Luc.  7,  36. 

0.  t.  e.  beati  Gregorii  pape.  |  (rot). 
Anf.      Cogitanti    mihi   de    Mari^  ^«HiidM^ia  .  .  . 
=    Migne    LXXVI,     1239— 1241 C   Z.   13. 
Gebet. 

72)  Bl.  138^^  In  natali  S.  lacobi  apostoli. 
l.  ex  omelia.  venerabilis.  bede  presbiteri.\(rot). 

Anf.  Digna  quidem  laude  est  fratres  karissimi. 
pia  simpilicitas  .  .  . 

==  Migne  XCIV,  230  D  Z.  2—232. 

73)  Bl.  140''  Ev.  Matth.  20,  20. 

Bl.  140^'  0.  l.  e.  V.  bede  presbiteri.  |  (rot). 
Anf.       Domimis    ac    redemptor    noster   uidnera 
superhif  nostr^  sanare  desidera7is  .  ,  . 
=  Migne  XCIV,  228—230  C  Z.  9. 
Bl.  14  P  Ev.  Matth.  20,  20—23.     Gebet. 

74)  Bl.  UV  Ad  vincula  S.  Petri.  |  (rot). 
Act.  Apost.  3,  1—12,  23. 

Bl.  142^  Ev.  Matth.  16,  13. 
0.  t.  e.  venerabilis  bede  presbiteri.  | 
Anf.     Lectio  sandi  euangelii  quam  modo  fratres 
audistis  .  .  . 

=  Migne  XCIV,   219— 221  B  Z.  3.     Gebet. 

75)  Bl.  144"^  In  inuentione  S.  Stephani. 
Sermo  beati  Avgustinj  episcopi  |  de  mira- 
culis  S.  Stephani  \  (rot). 

Anf.  Ad  aquas  tabilitanas.  |  episcopo  afferente 
preiecto  .  .  . 

Aus  De  civitate  dei  lib.  22  cap.  8  §  10 — 19. 

76)  Bl.  145^  In  natali  S.  J^aurentij  martiris. 
Sermo  beati  Maximi  episcopi  \  (rot). 

Anf.  Bl.  146''  Sanctvm  est  frati-es.  ac  deo 
placitum  ut  natalem  beati  laurentij  .  .  . 

=  Migne  LVH,  408—410,  auf  Bl.  146^ 
schließt  sich  unmittelbar  ohne  Überschrift  der 
zweite  sermo  des  Maximus  auf  S.  Laurentius 
an  =  Migne  LVII,  410—412. 


Görreshandschriften 


127 


77)  Bl.  148"'  Serino  beati  Maximj  episcopi.  | 

(rot). 

Anf.  Beati  laurenili  fratres  kai-issitni  noua 
festinitas  ecclesiam  dei  \    ... 

vgl.  Migne  LVII,  762. 

78)  Bl.  148"'  In  natali  vnitis  martiris.  \  In 
Assumptione  S.  Marie.  Sermo  beati  leronimj 
presbiteri  |  (rot). 

Auf.  Cogitis  me  o  paula  |  et  eustoc/mim.  inio 
Caritas  xpi  me  compellit  .  .  . 

=  Migne  XXX,  126— 132  C  Z.  9,  epistola  9. 
Bl.  ISS--  Ev.  Luc.  10,  38—41.     Gebet. 

79)  Bl.  löS""  In  octatia  Assumptionis.  S. 
Marie  \  (rot). 

Anf.  lyilectissime  uirgines  \  imitamini  quam 
amatisi  imitamini  beatam  et  gloriosam  xdrginein  .  .  . 

80)  Bl.  löö"-  Ev.  Luc.  10,  38. 

0.  l.  e.  beati  Atigustini  episcopi.  \ 

Anf.  Sanelum  euangelium  cum  legeretur  audi- 
tdrnus  a  femina  |  .  ■  . 

=  Migne  XXXYIII,  616—618. 

Bl.  156''  Euangelium  et  coUectio  ut  in  die 
Assuptionis  [!]  |  (rot). 

81)^1.156" In  natali S. bar tholoniei\Aj> OS toli. 
viij.  lectiones  R'  in  natali  apostolorutn.  \  (rot). 

Ev.  Luc.  22,  24. 

0.  L  e.  venerabilis  bede  presbiteri.  \  (i'ot). 

Anf.  Siciit  bonis  esse  moris  solet.  in  scripiuris 
semper  exempla  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  423—424  D  Z.  14. 

82)  Bl.  157"^  In  decollatiorie  S.  lohannis 
baptiste.  \  Sermo  b.  lohannis   episcopi  |  (rot). 

Anf.       Uodie    nobis    ioliannis    uirtus    herodis 
feritas  .  .  . 

=  Migne  LH,  549 — 552,  als  sermo  des  Petrus 
Chi-ysologus. 

83)  Bl.  159''  Ev.  Marc.  6,  17. 

0.  t.  e.  venerabilis  bede  presbiteri.  \  (rot). 

Anf.  Vetns  narrat  historia.  philippum  herodis 
maioris  |  filium  .  .  . 

=  Migne  CX,  444—445  C  Z.  4,  als  homilia 
des  Hrabanus  Maurus. 

Bl.  159^  Ev.  Marc.  6,  17—29.     Gebet. 

84)  Bl.  160''  In  natali  S.  Marie  virginis.  | 
Sermo  beati  Avgustini  episcopi.  \  (rot). 


Anf.      Adest    nobis    dilectissimj    optatus    diesi  | 
beat^  ac  uenerabilis  semper  uirginis  Marie  .  .  . 
=  Migne  XXXIX,  2104—2107. 

85)  ^W^l^ Sertno Iheronimi presbiteri\(ro^. 
Anf.    Omnes  uirgines  |  celebrate  solleinpniter  beate 

Mane  uirginis  festum  ... 

86)  Bl.  162^  Ev.  Matth.  1,  1. 

0.  l.  e.  b.  Iheronimi  presbiteri.  |  (rot). 

Anf.  In  ysaia  legimus.  Generatiotiem  eius  qnis 
enarrabü  .  .  . 

Anfang  des  Matthaeuskommentars  =  Migne 
XXVI,  21— 24B  Z.  13. 

Bl.  163^  Ev.  Matth.  1,  1—16.     Gebet. 

87)  Bl.  164'  In  exaltatione.  S.  crucis  .viij. 
lectiones.  j  de  martiribus  legantur.  Deinde  ist^ 
de  sancta  cruce.  Secundum  Johannem.  \ 

Ev.  Job.  12,  31. 

0.  i.e.  beati  Avgustini  episcopii.  \  (rot). 
Anf.     3Ivlta   sunt  ludicia    dei.    vnde   dieitur  in 
psalmo;  |  .  ■  • 

Bl.  165-^  Ev.  Job.  12,  31—36.     Gebet. 

88)  Bl.  165^  In  natali  S.  Mathei  \  apostoli 
et  euangelist^.  Lectio  ex  Onielia  venerabilis 
bede  presbiteri.  \  (rot). 

Anf     Factum  est  disnimbente  ihi  in  domo . . . 
=  Migne  XCIY,  252  B  Z.  14— 255  C  Z.  11. 

89)  Bl.  167^  Ev.  Matth.  9,  9. 

0.  t.  e.  venerabilis  bede  presbiteri.  \  (rot). 
Anf.      Legimus    apostolo    dicente.    quia    omnes 
peceaventnt  .  .  . 

=  Migne  XCIV,  249—252  B  Z.  8. 
Ev.  Matth.  9,  9—13. 

90)  Bl.  169""  Michaelis  Archangeli.  Lectio 
ex  omelia  beati  Oregorii  pape  \  (rot). 

Anf.  Nouem  ordines  angelorum  esse,  testante. 
sacro  eloqino  scimus  .  .  . 

=  Migne  LXXVI,  1249  D  Z.  4—1254  B  Z.  2. 

91)  Bl.  171^  Ev.  Matth.  18,  2. 

Omelia  beati  Maximi  episcopi.  \  (rot). 
Anf.     Si   diligenter   audistis    euangelicam    lecti- 
onem  intelligere  potestis  .  .  . 

=  Migne  LVII,  445^448  B  Z.  10. 
Bl.  172^  Ev.  Matth.  18,  2—10.     Gebet. 

92)  Bl.  172"^  In  natali  S.  Lvce  Evangeliste 
lectio  ex  \  0.  beati  Gregorii  pape  \  (rot). 


128 


Görreshandschriften 


Anf.  A.it  dominus  discipulis  suis.  Nolite  portare 
sacculum  ...  In  sacculo  pecuiiia  clausa  est  .  .  . 

=  Migne  LXXVI,  1140  D  Z.  10 -1144  A 
Z.  13,  dazu  ein  Schluß. 

93)  Bl.  175^  Ev.  Luc.  10,  1. 

Omelia,  t.  e.  beati  Gregorii  pape.  \  (rot). 

Anf.  Dominus  et  saluator  noster  \  fratres  karis- 
simi.  aliquando  nos  sermonibus  aliquando  operibus 
admonet;  |  .  .  . 

=  Migne  LXXVI,  1139— 1140  D  Z.  9. 

Ev.  Luc.  10,  1—8.     Gebet. 

94)  Bl.  176^  In  natali  apostolorum  si/tnoitis 
et  iude.  I  (rot). 

Ev.  Matth.  10,  5. 

Omelia  lectio  eiusdem  b.  Gregorii  pape;  | 
(rot). 

Anf.  Cvm  constet  Omnibus,  fratres  karissimi. 
quia  redemptor  noster  ||  (Bl.  177'')  in  mundum  pro 
redempiione  gentium  .  .  . 

=  Migne  LXXVI,   1089— 1091 B  Z.  12. 

Bl.  178'  Ev.  Matth.   10,  5—8.     Gebet. 

95)  Bl.  178''  In  festo  Omnitun  Sanctoriim.  | 
(rot). 

Anf.  Legimus  in  ^cclesiasticis  hystoriis.  quod 
sanctus  bonifacius  .  .  . 

Beda  sect.  I  hb.  HI  hom.  71  =  Migne  XCIV, 
452 — 455,  mit  einigen  Abweichungen;  unmittelbar 
anschließend,  ohne  Überschi'ift  auf  Bl.  182''  die 
andere  Homilie  Bedas  zum  Allerheiligenfest  (70): 
JETodie  dilectisdmi  omnium  sanctorum  |  sub  una 
soUempnitatis  leticia ...  =  Migne  XCIV,  450 — 452. 

96)  Bl.  184''  In  natali  sancti  martini.  inci- 
pit  prologus  seueri.  in  uitam  sancti  martini 
episcopi  I  (rot). 

Anf.  JPlerique  mortalium.  studio  et  glori^  seeu- 
lari  inaniter  dediti  .  .  . 

Bl.  185"^  Eaiplicit prologus.  Incipit  uita  sancti 
martinj  episcopj.  |  (rot). 

Anf.  Igitur  Marlimis  sabarie  pannoniarum 
opido  oriundus  fuit^'  .  .  , 

Die  Vita  des  Sidpicius  Severus  =  Migne  XX, 
159— 163  C  Z.  1,  vgl.  Bibl.  hagiogr.  U,  n.  5610, 
(cap.  1 — 5).  Daran  schließt  sich  ohne  besondere 
Überschrift  unmittelbar  auf  Bl.  186'  an  die 
Schilderung  des  Todes  des  heU.  Martinus  aus  dem 


Brief  des  Sulpicius  Severus  an  den  Bassula: 
3Iartinus  igitur  obitum  suum  longe  ante  ptresduit .  .  . 
==  Migne  XX,  181D— 184,  Bibl.  hagiogr.  H  n. 
5613.  Dann  folgt  ebenso  ohne  Überschrift  auf 
Bl.  187'  das  cap.  48  aus  dem  1.  Buch  von  Gregor 
von  Tours,  Historia  Francorum:  Archadio  igitur 
et  honorio  \  imperantibus.  .sanctus  martimis  .  .  .  und 
Bl.  188''  die  cap.  4  und  5  aus  dem  1.  Buch  von 
Gregor  von  Tours,  De  Miracuüs  s.  Martini: 
Beatus  seuerinus  coloniensis  episcopus.  uir  honest^  mt^ . . . 
Bl.  189'-  Ev.  Luc.  12,  35—40.     Gebet. 

97)  Bl.  189'  De  Sancta  trinitate.  Sermo 
beati  Leonis  \  pape.  |  (rot). 

Anf     Cum  ad  intelligendam  |  dignitatem  sunim^ 
trinitatis  dilectissimi  aciem  inentis  |  •  .  . 
vgl.  Migne  LIV,  404  ff. 

98)  Bl.  190"  Ev.  Job.  15,  26. 

0.  l.  e.  b,  Avgustini  e}}iscopi\(rot). 
Anf.     Dominus  iAc  in  sermone  quem  locutus  est 
discipulis  suis  .  .  . 

Bl.  19 1''  Ev.  Joh.  15,  26—16,  4.    Gebet. 

99)  Bl.  191'  Dominica  itifra  Octauam 
Ascensionis.  | 

Bl.  192>^  Ev.  Joh.   15,  26. 

Omelia  l.  e.  beati  Avgustini  episcopii.  |  (rot). 

Anf.  Ex  multis  sancti  euangelij  locis  inueni- 
mus  quia  discipidi  .  .  . 

=  Äligne  XCIV,  181— 182  D  Z.  8,  unter  den 
Predigten  Bedas. 

100)  Bl.  192'  Dominica  infra  octauam 
assumptionis  Sancte  Marie  \  (rot). 

Anf  Festiuitatem  glorios^  sempei'  uirginis  Mar^  [!] 
deuotissime  |  celebremus.  quia  hec  est  dies  preclara  . . . 

101)  Bl.  194'  In  natali  beati  bernardi 
Abbatis,  Sermo  beati  Ambrosij  episcopi  |  (rot). 

Anf.  Ad  sancti  ac  beatissimi  patris  nostri.  euius 
hodie  festa  cele\hramus  laudes  addidisse  .  .  , 

=  Migne  CXXXIEI,  837—840  als  sermo  in 
natali  s.  Odonis  mit  einigen  Abweichungen. 

Bl.  196'^  Ev.  Matth.  19,  27. 

Bl.  196'  folgen  dann  für  eine  Anzahl  von 
Heiligenfesten  Gebete  und  einige  Evangelien- 
lektionen. Sie  schließen  Bl.  197"  Alia  in  anni- 
uersario  dedicationis.  j  (Gebet.)  Am  Schluß 
steht:  Hie  liber  est  sciiptus  qui  scripsit  sit  benedictus 


Görreshandschriften 


129 


Amen  (rot),  dann  tVilgt  noch  von  anderer  Hand 
ein  Nachtrag:  de  murtirihus  et  omnihas  sanctis 
(rot).  Ev.  Matth.  5,  1—12.  Bl.  198'  Gebet. 
Rest  von  Bl.  198''  unbeschrieben. 

Wir  haben  hier  also  ein  in  Lektionen  ein- 
geteiltes Homibar  vor  uns,  das  zurückgeht  auf 
das  Homibar  des  Paulus  Diakonus,  aber  bereits 
bedeutend  erweitert  ist. 

Bl.  198^  von  anderer  Hand  Rezepte: 

Contra  moi-Ouin  caducuiii. 

•{•  In  nomine  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti  -j-  ■{■ 
T.  N.  hal.  Gut.  f  T.  N.  a.  Ni  f  f  a/fetide. 
tarente.  \  vnista  tmiiis  piatns  Spiritus  sanctus.  ybiclier 
dictauit  domino.  passio  domini.  In  nomine  doinini.  "1"  | 
Qui  patitur  caducum  morbutn  hos  carecteres  semel 
tarnen  uideat  et  de  cetera  eas  circa  collum  ligatos  | 
portet.  et  nnam  feriam  sextam  ob  ueneratione  passionis 
dominice  in  pane  et  aqua  ieiunet.  et  in  nomine. 
i%u  xjn  I  curabitur.  —  Contra  uermes  equorum. 
■f  loh  -f  Tronsu  -f  Conubiu  -f  Zorobontis  -J-  loh  -}-  | 
Contra  febres  tercianaa.  cottidianas.  et  quar- 
tanas.  ■]-  In  nomine  patris  Orion  -j-  et  filij  lephet. 
+  et  spii'itus  sa?icti  Gramaton.  | 

Dann  folgen  von  zwei  verschiedenen  Händen 
Stücke  aus  dem  Brevier: 

1)  Per  octauam  natiuitatis  beate  Marie 
priuatis  diebus.  \ 

2)  In    feste    Xl""^   milium  virginum  |  (rot). 
Sie  schbeßen  Bl.  199\ 


Görres  110  =  Lat.  Qu.  696 

(Himmerod) 
Perg.  140  Bll.  (25,8x18,2).  XIV.  Ji. 
Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 140  Blätter  heutiger  Zählung  in  18  Lagen  zu 
je  8  Blättern,  mit  Ausnahme  von  Lage  XVII,  die  8  +  1 
und  XVm,  die  4  Blätter  hat.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  sorgfältig  geschrieben,  45  Zeilen  auf  Tinten- 
linienschema,  Schriftfeld :  20,3  x  13,2.  Rote  Überschriften 
und  rote  Initialen.  Ein  Besitzvermerk  des  17.  Jh.  steht 
Bl.  1':  lAber  sancte  Marie  de  claustro  und  die  Signatur 
.A.  xocx.  Auf  demselben  Blatt  steht  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  110. 

Antonius  de  Padua,  Sermones  Pars  II. 
Bl.  l""   Incipit   secunda  p> a r s   sermonu m 
antonij    |    super    donrinicalia    ewangelia    sed 


ipse  hoc  opus  incho\auit  in  Ixx".  cum  genesi. 
Sermo  pirimus  |  de  lectione  actuum  aposto- 
lorum  in  die  penthecostes.  |  (rot). 

Anf.  Dum  complerentur  dies  penthecostes.  erant  j 
oinnes  discipuii  pariter  in  eodern  loco^  |  etc.  Dicit 
ezechiel.  Spiritus  uite  erat  \  in  rotis  .  .  .  Dum  com- 
plerentur . . .  Penthecostes  grece.  quinquagesimus  dici- 
tur  latine  et  antiquus  po\pidus  quinquagesimum  diem 
obseruabat  ,  .  . 

Die  Handschrift  umfaßt  die  Zeit  von  Pfingsten 
bis  zum  25.  Sonntag  nach  Pfingsten,  die  Texte 
stimmen  genau  mit  denen  überein,  die  in  der 
Ausgabe  der  Sermones  des  Antonius  Patavinus 
von  Antonius  Maria  LocateUi,  Padua  189.^ — 1911, 
I  S.  217 — n,  580,   gegeben  werden. 

Schi.  ßl.  139^  .  .  .  ipso  prestante  qui  in  mira- 
culis  est  gloriosus  I  et  be\nedictus  in  secula.  amen. 
Dicat  omnis  anima  resuscitata  et  curata.  aUeluya. 
amen.  || 

Bl.  MO""  steht  von  anderer  Hand  ein  Ver- 
zeichnis lateinischer  Synonima  (18  Zeilen): 
Usquemodo.  aliquomodo.   Quoquomodo  .  .  . 

Bl.  140''  unbeschrieben. 


Görres  111  =  Lat.  Oct.  236 

(Himmerod) 

Perg.  107  Bll.  (15,5  x  11).    XIII.  Jh.« 

Pappeinband  mit  Ziegenleder  bezogen.  107  Blätter 
heutiger  Zählung  in  11  Lagen,  und  zwar  I — VIII,  X  zu 
je  10,  XI  zu  8  Blättern,  IX  zu  8  +  1  Blättern.  Am 
Anfang  sind  wahrscheinlich  ein  oder  mehrere  Lagen  ver- 
loren, die  den  Text  des  1.  und  2.  Buches  von  Bernhard, 
De  Consideratione  enthielten.  Der  Anfang  des  3.  Buches 
ist  von  einer  Hand  des  18.  Jh.  auf  einem  vom  ein- 
gehefteten Blatt  Papier  ergänzt.  An  der  Handschrift 
waren  zwei  Schreiber  tätig,  der  erste  schrieb  Bl.  1 — 91'', 
der  zweite  Bl.  91"^  Z.  4  — Bl.  107'.  Beide  haben  rote 
Überschriften  und  Initialen  mit  blauer  Rankenverzierung, 
vereinzelt  kommt  auch  rote  Strichelung  vor.  Bis  Bl.  75' 
ist  ein  vollständiges  Bleistiftlinienschema  vorhanden, 
27  Zeüen,  Schriftfeld  11,7x7,3.  Mit  Bl.  75'  hört  jede 
Liniierung  auf  und  die  Zeilenzahl  schwankt  zwischen 
26  und  29.  Ein  Besitzvermerk  ist  nii'gend  vorhanden, 
doch  weisen  die  äußeren  Merkmale  auf  Himmerod  hin. 
Auf  Bl.  1'  findet  sich  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz.  Die  Handschrift  wird  erwähnt  von  Waitz  im 
Archiv  VIII  S.  617  n.  111   =  Görres  111. 

17 


130 


Görreshandschriften 


Bernardus  Clarevallensis,  Tractatus  varii. 

1.  Bernardus,  De  Consideratione  lib.  III-V. 

Auf.  auf  dem  Papiervorsatzblatt  nachgetragen : 
Finis  superioris  libri  huic  principium  po\nit .  .  .,  die 
alte  Handschrift  beginnt  Bl.  l""  .  .  .  plm  formido 
quam  libidinem  dominandi.  Certe  et  ut  \  multum  tibi 
tribuas  .  .  . 

=  Migne,  CLXXXU,  757—808.  Es  be- 
ginnen Buch  IV  Bl.  9'',  V  Bl.  18^ 

Schi.  Bl.  31^  .  .  .  et  inuenitur  facilius.  Proinde 
k  sit  finis  libri  |  sed  non  firm  querendi  —  Explicit 
über  beati  Bernardi  |  Abbaus  de  consideracione  ad 
Eugenium  papam.  \  (rot). 

2)  Bl.  31^  Epistola  beati  Bernardi  Abbaus 
ad  .  W.  abbatem  de  s«|j(Bl.  Z2^)quenti  opusculo.  | 
(rot). 

Anf.  Domino  .  W.  abbati  sancti  theoderid  frater. 
b.   Opusmdum  \  de  gracia  et  libero  arbitrio  .  .  . 

Incipit  opusculuni  \  beati  Bernardi  de 
libero  arbitrio.  \  (rot). 

Anf.     Loquente  Me  coram  aliquando  I  dei  .  .  . 

=  Migne  CLXXXH,  1001—1030. 

Schi.  Bl.  SP  ...  qnos  itistos  inueniti  hos  et 
magnificauit.  \ 

3)  BLöFBernardus,  De  gradibus  humili- 
tatis  et  superbiae. 

Retractatio  sequentis  operis.  |  (rot). 

Anf.  Tn  hoc  ojnisculo  cum  illud  de  euangelio 
quod  dominus  ait .  .  .  Verzeichnis  der  gradus. 

Bl.  52''  Incijnt  tractatus  \  beati  Bernardi 
Abbatis   de   .xii.   gradibus    humilitatis.  \  (rot). 

Anf.  Rogasti  me  frater  Gotfride.  quatinus  ea 
que  de  gradibus  humilitatis  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  939—972,  die  gradus 
superbiae  beginnen  Bl.  63^. 

Schi.  Bl.  liy  ...  tu  In  tue  corde.  quam  in 
nostro  codice  leges.  —  Explicit  \  tractatus.  B.  Ab- 
batis de  duodecim  gradibus  hu\mililatis.  |  (rot). 

4)  Bl.  74^  Incipit  liber  apologetichus  beati  \ 
bernardi  abbatis  Clareuallensis.  \  (rot). 

Anf.  Venerabili  Patri  .  W.  frater  B.  fratrum 
qui  in  |  Claraualle  sunt  inutilis  seruus  salutem  in 
doiidno.  I    Vsque  modo  si  qua  me  scriptitare  iussislia . . . 

=  Migne  CLXXXH,  898—918. 


Schi.  Bl.  89''  .  .  .  quod  ut  nohis  a  nobis  seinper 
fial  omnino  precor  et  suplico.  Valete.  |  —  Tunc 
ostendit  unima  decorem  suum.  quando  cessanl  passi- 
ones    tunc  enim  iranqiullitate  potitur. 

5)  Bl.  89""  Incifit  epistola  domini  1  bernardi 
abbatis  clare  iiallensis.  ad  Sophiainuirginem  j 
(rot). 

Anf.  Bernardus  abbas.  de  clara  ualle.  Sophie 
uirgini.  inrginitatis  \  seniare  titulum  apprehendere 
frudum.   Fallax  gloria  |  et  nana  est  .  .  . 

=  Migne  CLXXXII,  256—259. 

6)  Bl.  91''  Item  epistola  ad  eandem.  |  (rot). 
Anf.  Mhgnum  mihi  est  gaudium  quod  te  ad  uerum  \ 

et  perfectum  gaudium  .  . . 

=  Migne  CLXXXII,  259—261. 

7)  Bl.  93''  Item  Epistola  ad  Ermengardim 
quondam  |  Comitissam  britnnnie.  |  (rot). 

Anf.     Dilecte  in   xpb  filie  sue  Ennengardi  .  .  . 
Utinam  sieut  caHam  nunc  presentem  .  .  . 
=  Migne  CLXXXII,  262—263. 

8)  Bl.  93^  Item  ad  eandem.  |  (rot). 
Anf.     JFtecepi  delitias  cordis  mei  .  .  . 
=  Migne  CLXXXII,  263—264. 

9)  Bl.  94''  Sermo  Sancti  Augustini  de  eo 
quod  scriptum  est.  beatus  qui  post  aurum 
non  afbiitj.  \ 

Anf.  Iti  scripturis  diuinis  legimus  fralres  karis- 
simi.  quod  beatus  sit  qui  post  aurum  non  abijl  .  .  . 

Dasselbe  Stück  in  Melk  cod.  15  n.  159,  12  (9), 
Pseudo- Augustin. 

Schi.  Bl.  96"^  .  .  .  ligna  consumit.  Quod  ipse 
pre\stare  dignetur  qui  cum  patre  et  spiritu  sancto  uiuit 
et  regnat.  \  —  Dann  folgen  ohne  jeden  Absatz  die 
verbreiteten  Verse  des  Hildebertus  (Ein- 
leitung zu  De  sacramento  matrimonii.)  Überschrift 
am  Rande  (abgeschnitten): 

10)  Versus. 

Melchisedech  doinino  panem  vinumque  libauit  .  .  . 

vgl.  Ham-eau,  Les  melanges  poetiques  d'Hilde- 
bert  de  Lavardin,  Paris  1882,  S.  89  ff.  Nur 
die  letzten  5  Verse  sind  abgesetzt. 

Schi.  Sub  cruce  cessat  ephot  et  deficit  unctio  regis.  || 

11)  Bl.  96^  Descriptiü  terre  sancte  (Über- 
schrift abgeschnitten). 


Görreshandschriften 


131 


Anf.  Ebfon  que  et  melvopolis  olim  pliylldinovurn. 
et  hahita\culiiin  gygdittiuin  .  .  . 

Der  Text  stimmt  am  Anfang  genau  mit  der 
anonymen  Beschreibung  des  beil.  Landes  iiber- 
ein,  die  Willi.  Aut.  Neumann  in  der  Oesterr. 
Vierteljahrsscbr.  f.  katbol.  Theologie  VII  (1868), 
S.  404  fl'.  aus  einer  Klosterneubiu-ger  Handschrift 
abgedruckt  hat.  Ausgelassen  sind  in  unserer 
Handschrift  die  42  mansiones,  weiterhin  wird 
aber  die  Handschrift  sehr  viel  ausführlicher. 
Jedenfalls  gehört  der  Text,  der  mit  keiner  der 
bisher  veröffentlichten  Beschi'eibungen  überein- 
stimmt, zu  der  Gruppe  der  Werke,  die  nach 
Tobler  auf  ein  altes  Compendium  zurückgehen. 
In  der  Handschrift  schließt  sich  an  die  Be- 
schreibung des  heil.  Landes  ein  Verzeichnis  an: 
Bl.  lOS""  De  locis  miraculosis  terre  sancle. 
Föns  iob  in  partibus  sa  iiiarle  .  .  .,  daran  Bl.  105^ 
De  sectlsDiuersorunipopulortcm,  j  terre  sancte.\ 
Suiiani  sunt  popuU  inter  latinorum  et  grecorum 
eultum  medij  .  .  . 

Bl.  106^  Incipit  descrijytio  situs  terre  egipti.l 
Mgyptus  tenu  plana  est  ei  calida  .  .  . 

Schi.  Bl.  107^  .  .  .  et  valet  plus  quam  ax.c.  nülia 
hissancüs  sarracenis.     Explicit.  \\ 


Görres  112  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görres  113  =  Lat.  Qu.  697 

(Trier,  St.  Maxim  in) 

Perg.  139  BU.  (23,3  x  12,2).    XII.  Ji.s 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (15.  Jh.).  Eingepreßt: 
Linien,  Doppeladler  und  Wappen.  Als  Verschluß  dienen 
zwei  metallbesehlagene  Lederbänder.  Die  Spiegel  der 
Innendeckel  sind  abgelöst.  139  Blätter  heutiger  Zählung 
in  18  Lagen,  und  zwar:  I— XVI  zu  je  8,  XVII,  XVIII  zu 
je  6  Blättern,  doch  ist  das  letzte  Blatt  der  letzten  Lage 
ausgeschnitten.  Am  Schluß  der  Lagen  sind  von  einer 
Hand  des  15.  Jh.  Reklamanten  nachgetragen.  Es  sind 
zwei  Hände  zu  unterscheiden,  die  erste  schrieb  Bl.  1 — 98', 
die  zweite  Bl.  98'— 139.  Beide  haben  rote  Überschriften 
und  Initialen  vielfach  mit  Blattomamenten  verziert.  Große 
mit  Blattomamenten  verzierte  Initialen  auf  Blatt  1'  Q 
und  SG'  P  (rot  und  grün) ;  ebenfalls  zweifarbig,  doch  ohne 
Verzierung  Bl.  2'  und  30^  Bis  Bl.  86'  ist  der  Band  m 
Langzeilen,  von  Bl.  86^^  an  zweispaltig  geschrieben.  Die  erste 
Hand  schreibt  ohne  Linien,  die  zweite  auf  Bleistiftlinien- 


schema, 42  Zeilen,  Schriftfeld  19,6x9,  Spaltenbreite  4,2. 
Ein  Besitzvermerk  steht  Bl.  29'  am  unteren  Rand :  Codex 
monasterij  sancti  Maxiniini  prope  treuerim  \  (14.  Jh.).  Bl.  1' 
von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  lihris  Imperialis  \  Mo- 
nastei'ij  s.  Maximin)'.- ^\nnd  N.153.  Auf  demselben  Blatt 
steht  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz.  In 
dem  St.  Maximiner  Katalog  B  ist  die  Handschrift  ver- 
zeichnet als  (nr  113):  Itemliberlheronimipresbiteri 
in  librum  hebraicum[!]questionum  veteris  testa- 
menti  et  interpretaciones  diversorum  nominum 
in  uno  volumine  =  Görres  113. 

Bl.  l'  steht  am  oberen  Rand  von  einer  Hand  des 
16.  Jh.  die  Inhaltsangabe  des  Bandes  ähnlich  wie  im 
Katalog  B. 

Hieronymus,  Quaestiones  veteris  testa- 

menti  et  interpretationes  nominum 

hebraicorum. 

1)  Bl.  1''  Incipit  Prologus  sancti  Ike- 
ronimi  Presbiteri  in  librum,  Hebraicarum 
Questionum  Veteris  testa\menti  et  inter- 
pretacionibus  diuersorum  nominum  \  (rot). 

Anf.  Qvoniam  \  In  Prin\cipio  |  (Kapitale, 
Zeile  1  und  3  rot)  Ubrorwn  de  [bebam  secujttiri . . . 
die  5.  Zeile  ist  ungeschrieben  geblieben. 

Bl.  2''  Incipit  Liber  Questionum.  Ueteris 
Testamenti  \  (rot). 

Anf.  In  Principio  fedt  deus  c^luin  |  et  terraui. 
PLerique  ^stimant  sicut  in  altercatione  .  .  . 

=  Migne  XX ITT,  985—1062.  Der  Schreiber 
hat  versucht,  die  Graeca  mit  griechischen  Buch- 
staben zu  schreiben,  es  ist  ihm  aber  nicht  durch- 
weg gelungen. 

Schi.  Bl.  30^  .  .  .  qui  seruientes  altari.  uiuant 
de  altarj.  \ 

2)  0.  Ü.  Pseudo  -  Hieronymus,  Decem 
tentationes  populi  Israel  in  deserto. 

Anf.  Bl.  30"^  ffgc  Sunt  Verba  (Majuskel)  |  qu^ 
lociUus  est  moyes  ad  omnem  Israel .  .  .  Hec  sunt 
iierba.  quibus  cor\ripuit  moyes  .  .  . 

=  Migne  XXm,  1379—1384. 

Schi.  Bl.  32^  .  .  .  De\cima  de  exploratoribus.  | 

3)  0.  U.  Pseudo-Hieronymus,  In  can- 
ticum  Debborae. 

Anf.  Bl.  32^  Cedneruntque  debbora  \  •  ■  •  Barach 
uir  debbor^  \  prophetidis  .  .  . 

=  Migne  XXIII,   1383—1390. 
Schi.  Bl.  35^'  .  .  .  sii'ul  habes  in  iheremia  propheta.  | 

17* 


132 


Görreshandschriften 


4)  o.  Ü.  Pseudo-Hieronymus,Quaestiones 
hebraicae  in  libros  Regum  et  Parali- 
pomenon. 

Anf.  Bl.  35^  Fvii  Vir  Vnvs  De  (Majuskel)  j 
ramatham  .  .  .  Ra  ||  (Bl.  B6^)mathaim  interpretatur 
excelsa  duo  .  .  . 

=  Migne  XXIH,  1391—1470. 

Schi.  Bl.  74^  .  .  .  ut  ruinas  templi  re\stauraret.  — 
Finiunt  questiones  indabreiamin.  [I]  ||  (rot). 

5)  Bl.  75"^  Incipit  Abacuc  propheta.  \  (rot). 
Anf.     TJbicvmque  \  onus  uerbi  domini  ponitur.  j 

graiiedo  in  prophetia  illa  Signatur.  Qu^ritur  pro- 
pheta I  ad  dominum,  cur  impij  preualent  .  .  . 

Ein  kurzer  Kommentar  zum  Habakuk,  nicht 
bei  Migne. 

Schi.  Bl.  76'^  .  .  .  cum  I  uenerit  ad  iudicandum.  | 

6)  Bl.  76^  De  ieiuniis  disputa\tio.  \  (rot). 
Ai;f.     ffgc  dicit  dominus  exercituum  leui\nium  [!] 

quarti.  ieiunium  quinti.  le\uinium  [l]  septimi  .  .  . 

7)  Bl.  77"^  Cronica  succincte  scripta  de 
regno  kebreorum.  \  (rot). 

Anf.  Qvadi-agesimo  (Majuskel)  tertio  anno  | 
nini  regis  assyriorum  .  .  . 

Ein  Verzeichnis  der  Herrscher  Israels  mit 
Angabe  ilirer  Regierungsjahre. 

8)  Bl.  78''  Incipit  liber  proemiorum  de 
librorum  |  noui  ac  ueteris  tesiamenti plenitu- 
dine  quam  in  \  catholica  recipit  ^cclesia. 
iuxsta  uetusta  priorum  traditionum.  \  (rot). 

Anf.  In  Principio  (Majuskel)  uidelicet  .v.  libri 
moysi .  .  . 

=  Migne  LXXXIII,  155—175.  Isidorus 
Hispalensis.   Daran  schließen  sich  unmittelbar  an : 

Bl.  84^  Incipiunt  questiones  librorum 
noui  I  testamenti.  |  (rot). 

Anf.  Evangeliorum  |  predicatio  quamuis  quadri- 
faria  sit  .  .  . 

=  Migne  LXXXIII,  175—180. 

Schi.  Bl.  85^  .  .  .  mundum  uit^  in  dominum 
ihm  xpm;  || 

9)  o.  U.  Hieronymus,  De  formis  he- 
braicarum  litterarum. 

Anf.  Bl.  86''  JS^ebraicarum  liiterarum  form^  du§ 
sunt  .  .  . 


=  Migne  XXX,  317—320,  mit  der  Zeichnung 
der  Buchstaben. 

10)  Bl.  86''''  Incipit  pirefatio  beati  \  ieroni- 
mi.  in  libro  inter'pretationis  hebraicorum  | 
Nominum  |  (rot). 

Anf.     I*/n\lo  I   Vir  Diser\tissim,us  iude\onim  j  . . . . 

Bl.  86''''  Explicit  prefatio  |  Incipit  liber.  |  (rot). 

Auf.     Won  Statim  \    Vbicumque  ex  a  littera  |  ■  .  . 

Incipit  interpretacio  |  nominuTn  de  genesi 
iuxla  nicmerum  alfabeti.  |  (rot). 

Anf.  Bl.  87™  Aethiopi^.  tenel/r^  |  uel  caligines  . . . 

=  Migne  XXIII,  815—904. 

Schi.  Bl.  llf)^''  Syna.  mensura.  man\datum  uel 
temptatio.  \\ 

11)  Isidorus  Hispalensis,  De  ortu  et 
obitu  patrum. 

Bl.  117''''  Incipit  prologus  in  vita  |  uel  obitu 
sanctorum  qui  |  in  domino precesserunt  |  (rot). 

Anf.  Qvmiindam  sanctorum  \  nobilissimorum- 
qne  uironim  .  .  . 

Auf  den  Prolog  folgt  das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  117™  Incipit  ortus.  vita  uel  obi\tus 
sanctorum  patrum  (rot),  von  einer  Hand  des 
15.  Jh.  ist  zugesetzt:  a  beato  ysidoro  \  hys- 
palensi  episcojjo  compositus.  \ 

Anf.    Adam  pirothoplastus  \  et  colonus  paradisi . . , 

=  Migne  LXXXIII,  130—156 

Schi.  Bl.  129''"  .  .  .  in  pace  defunctus  est  at- 
que  I  sepultus. 

12)  Isidorus  Hispalensis,  Allegoriae 
sacrae  scripturae. 

Bl.  129''*  Incipit  prologus  \  (rot). 

Anf.  Domino  Sancto  \  ac  reuerentissimo  fratri  j 
Orosio.  Isidorvs  \  Quedam  nouiasima  nomina  legis  . . . 

Bl.  129''*'  Incipit  allegoria  |  quorundam  | 
nominum  |  (rot). 

Anf.     Adam  figu\ram  xpi  gestauit  .  .  . 

=  Migne  LXXXIII,  97—130. 

Schi.  Bl.  139''*  . . .  ^tei'n^  \  beatitudinis  resurrectione 
satulrabuntiir ;  |[ 

Bl.  139''*'  unbeschrieben. 


Görreshandschriften 


133 


Görres  114  =  Lat.  Fol.  764 

(Himmerod) 
Perg.  139  Bll.  (28,5x20).    XIV.  .Jli. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
139  Blätter  heutiger  Zählung.  Eine  alte  arabische  Blatt- 
zählung reicht  von  1 — 60.  Die  Handschrift  ist  in  zwei 
Teilen  geschrieben:  der  erste  Bl.  1—60,  der  zweite 
Bl.  61 — 139.  Der  erste  besteht  aus  7  Lagen  zu  je  8 
und  einer  zu  4  Blättern,  der  zweite  aus  10  Lagen  zu  je 
8  Blättern,  doch  ist  das  letzte  Blatt  der  letzten  Lage 
verloren,  vereinzelt  Reklamanten  am  Schluß  der  Lagen. 
Der  erste  Teil  hat  gleichzeitige  römische  Zahlenmittel- 
kustoden  I — VII,  der  zweite  sehr  viel  jüngere  I — IX. 
Es  lassen  sich  zwei  Hände  unterscheiden,  die  erste  ist 
sehr  ähnlich  der,  die  cod.  lat.  fol.  721  geschrieben 
hat,  sie  schrieb  Bl.  1 — 60'.  Die  zweite  Hand  beginnt 
Bl.  61"  und  reicht  bis  Bl.  137''';  dann  folgen  einige 
Einträge  von  anderen  Händen.  Beide  Hände  schreiben 
auf  Linienschema,  und  zwar  die  erste  auf  Bleistift-, 
die  zweite  auf  Tintenlinien  von  51  Zeilen,  zweispaltig, 
Schriftfeld  23x15,3,  Spaltenbreite  7,2.  Durchweg  rote 
Überschriften.  Im  ersten  Teil  einfache  rote,  auf  Bl.  2''' 
eine  grüne  Initiale,  im  zweiten  Teil  grüne,  rote  und 
blaue,  vielfach  auch  zweifarbige  Initialen  mit  Eanken- 
verzierung.  Im  zweiten  Teil  auch  rote  Strichelung.  An 
den  Rändern  vereinzelt  Notizen  von  einer  Hand  des  16.  Jh. 
Besitzvermerke  stehen  auf  Bl.  139'  am  oberen  Rand: 
(£liber  sancte  marie  in  Hymmenrode  ardinis  Cisterciensis 
trenerensis  diocesis  1  (15.  Jh.)  und  Bl.  1':  Tis  himenrode 
dan  bin  ich  Sicherlich  \  (16.  Jh.),  die  ersten  beiden  Worte 
sind  fast  völlig  getilgt,  unten  steht  die  alte  Signatur  .Dxi:, 
auf  demselben  Blatt  findet  sich  der  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek Coblenz  ^  Görres  114. 

Bl.  1'  war  ursprünglich  unbeschrieben,  eine  Hand  des 
16.  Jh.  schrieb  darauf  Multiplikationen  mit  1000,  außerdem : 

Wide  Wiede  Pomm 

Hau  Dich  bairr  ich  Komm 

Dan  ich  bin  nicht  fromm 

Ich  raub  midi  Suhl  vmb  vnd  vmbt. 

Sermones  de  tempore  et  de  sanctis. 
Dialogus  inter  rosam  et  pueros. 

1)  Bl.  l''*  Sermo  in  Aduentu  dominj.  \  (rot). 
Anf.    Aspicims  a  lange,  ecce  tiideo  dei  poten\tiam 

uenientem.  et  nehulam  totain  ierram  te\g€ntem.  Salo- 
mon  ait.  Qui  tarnen  mrba  secta\iur  nichil  habebit  .  .  . 

2)  Bl.  2''b  Item  In  Aduentu  dominj.  |  (rot). 
Anf.     MIedicina    omnium   in  festinatione  nebule. 

Vnde  pro'iueniant  inßrmitates  et  in  qnilrus  dnt.  quat 
ista  ne'biila  et  eius  medicina  expeüit .  .  . 

3)  Bl.  Z^^  Item  in  Aduentu.  \  (rot). 

Anf.    Ostende  nobia  domine  misericordiam  tuain.  i 
et    salutare    tuum    da    nobii.   fratres   karissiinj.   vt 


dominus  ait  \  in  ewangelio.   honus  homo  de  tliesauro 
suo  profert  bona  .  .  . 

4)  Bl.  i^^  In  aduentu.  \  (rot). 

Anf.  Parate  uiam  dominii^  recta.'s  facite  semitas 
domini  nosttj.  \  Cavendum  est  nobis  mtdtipliciter.  tiel 
triplicitei:  qida  dy\abolus  insidiatur .  .  . 

5)  Bl.  5™  In  secunda  dominica  aduentus.  1 
(rot). 

Anf.  Hex  noster  adueniet  xpc  >-  \  quem  iohannes 
predicauit ...  Iti  fine  hodierni  euangelij  dicitur. 
Celum  et  terra  |  transibitur  .  .  . 

6)  Bl.  6''''  In  iij"  dominica  aduentus.  |  (rot). 
Anf.     Iv  es  qui  uenturus  es.  \  an  alium  exspec- 

tamus.  Cum  precursor  xpi  uin\culatus  ab  herode  . . . 

7)  Bl.  7"'^  In  quarta  dominica  aduentus.  j 
(rot). 

Anf.  Ipse  uos  baptizabitv  \  in  spiritu  sancto  et 
igne.  Si  quis  Si  uerba  beati  lohannis  baptiste  1 
diligenter  attendati'  timeri  sibi  potest  .  .  . 

8)  Bl.  9''a  In  aduentu.  \  (rot). 

Anf.  Dominus  prope  est.  Salornon  ait.  Sermo 
domini  ig\nilus  clipeus  est  sjjerantibus  in  se.  Viri 
fratres  conti\nua  pugna  est  inter  haminem  et  diabolum. 
Contra  \  impetum  diaboli  .  .  . 

9)  Bl.  9^''  Item  \  in  adrientu  domini.  \  (rot). 
Anf.      Osculetur    me    osculo    oris    sid.    Natura 

Immana  uidnerata  in  naturalibus  et  spolia\ta  .  .  . 

10)  Bl.  IP^  In  vigilia  natalis  domini.  \ 
(rot). 

Anf.  Uidemnt  eam  hostesi^  et  derisenmt  sabbata 
eins.  Scitis  fratres  quod  licet  uinum  in  se  bonum 
sit.  I  et  uinee  elect^  .  .  . 

11)  Bl.  IS""*  In  natali  domini.  \  (rot). 

Anf.  Iranseamus  usque  bethleem  et  uideamus 
hoc  uerbum  .  .  .  Sapiens  qiddam  per  |  spiritum 
sanctuni  loqueiis  ait.  Qui  interrogationes  manifestat.  | . . . 

12)  Bl.  14'-b  In  natali.  j  (rot). 

Anf  Ecce  positus  est  hie  in  ndnam  et  in 
resurrectionem  .  .  .  Quando  dominus  \  locutus  fuit  ad 
turbas.  eius  sermo  quibusdam  placulit  .  .  . 

13)  Bl.  15™  In  Epiphania.  \  (rot). 

Anf.  A.ccepto  response  in  somnis  a  magis  ne 
redirent  |  ad  herodem  .  .  .  Coartor  nimis  e  duohus 
mentem  meam  distrahen  tibus^  .  .  . 

14)  Bl.  16^»  In  Epiphania.  \  (rot). 


134 


Görreshandschriften 


Anf.  Si  quis  uult  post  nie  uenire  abneget  .  .  . 
Salomon  dicit.  |  Deprecatio  pauperis  ex  ore  eins 
peruenit  ad  aures  |  dominj  .  .  . 

15)  Bl.  17"!'  Sermo  in  te"".  |  (rot). 

Anf.  Circiondederunt  nie  gemi\tvs  mortis  .  .  . 
Timere  debemus  \  fratres.  si  consideremus  uerba 
pauli  dicentis.     Terra  |  sejte  super  se  uenientem  .  .  . 

16)  Bl.  Vd^^  Sermo  in  capite  I eiunij.  \  (rot). 
Anf.       Itfemenlo    quia    cinin    es    et    in    cinerem 

reuerteng.  Uomimis  \  ait  in  euangelio.  Qui  audit 
uerba  mea  et  facit  \  ea  .  . 

17)  Bl.  20^b  In  la-r^".  \  (rot). 

Anf.  Semen  est  uerbuni  dei.  Legitur  in  lihro 
regum  quod  cum  Spiritus  |  arripiebat  saul .  .  . 

18)  Bl.  21^b  In  Quadragesima  \  (rot). 
Anf.     2nbidare7-  si  nescirem  misericordias  titas  . . . 

Sicut  legitur  in  evangelio  hodiemo.  per  tna  tenip- 
tatus  fuit  dominus  |  per  superbiam  .  .  . 

19)  Bl.  22™  Dominica  .ij".  xl^'.  \  (rot). 
Anf.      Videfe  ne  quis  uestrum  fmiiicator  sit  axit 

profanus  \  sicut  esau  .  .  .  In  psalmo  legitur.  Nisi 
dominus  edificauerit  domum  .  .  . 

20)  Bl.  23™    Dominica    .iij"   in  xt"'.  \  (rot). 
Anf.     Erat    i/iesus    eiciens    demonium    et    illud 

erat  mutum.  In  fitie  hodiemi  euangelij  quedam 
uerba  p)roj>onit  sal\uator  quorum  consideratione 
confert  fidelibus  .  .  . 

21)  Bl.  24"^  In  xl^\  I  (rot). 

Anf.  Erat  nifßue  ciuitas  magna  |  iti7iere  trium 
dierum  et  dixit  dominus  ad  lonam.  Su\rge  et  uade 
in  ciintatem  .  .  .  Narrat  beatus  Gregorius  quod 
quidam  erat  pessimus  mo\nac,hvs  in  quadam  basiiica  . . . 

22)  Bl.  26"    In  tercia  dominica  xl'.  \  (rot). 
Anf.     Erat   iKc    eiciens   demonüim.  et  illud  erat 

mutum.  In  hodierno  ewangelio  tria  docentur.  graui- 
tates  I  infirniitatis  .  .  . 

23)  Bl.  27'*'   In   .iij"  |  dominica   .«/"".  |  (rot). 
Anf.     Hec  est  uoluntas  dei  sanctificatio  uestra. 

Non  enim  uocauit  nos  deus   in  immundiciam  .  .  . 

24)  Bl.  28fb  In  xl.  et  infra.  \  (rot). 

Anf.  Si  abstxderis  de  medio  tni  cathenam  I 
et  desiei'is  e.etendere  digitum  .  .  .  Legiinus  dominum 
ad  Opera  mise[ricordie  nos  inuitantem  dixisse  .  .  . 


25)  Bl.  30''''  In  passione  domini.  \  (rot). 
Anf.       Spiritus    oris    noslrl    dominus    xpc.     in 

p)eccatis  \  nostris  captus  ests^  cui  diximus.  in  umbra 
tna  uiuemus  \  in  gentihus.  Primus  cantus  quem 
cecinit  ecclesia  in  hoc  j  die  .  .  . 

26)  Bl.  32^*  In  I  pal  Ulis.  |  (rot). 

Anf.  Plurima  turba  strauerunt  uestimenta  \  sua 
in  uia.  Qui  profert  uerbum  domini  et  qui  audit 
exem\plum  sumant  a  sancta  ecclesia  .  .  . 

27)  Bl.  SS^-b  In  I  palmis.  \  (rot). 

Anf.  ^oli  timere  filia  syon  ^  )  ecce  rex  tuns .  .  . 
Fratres  si  coram  nobis  posittcs  esset  mortuus.  .  .  . 

28)  Bl.  35''a  Item  in  palmis.  \  (rot). 

Anf.  Si  complantati  facti  sumus  similitudini 
mortis  eiusi^  sirnul  et  resurreetionis  erimus,  Veritas 
dicit  in  euangelilo  Qui  ex  deo  v  uerba  dei  audit  . .  . 

29)  Bl.  36^1'  In  cena  domini.  \  (rot). 

Anf.  Exemplum  dedi  uobis.  ut  quemadmodum 
ego  feci  uobist'. .  .  Attendere  debent  audiiuri  uevbuvi . . . 

30)  Bl.  38™  In  pascha.  \  (rot). 

Anf.  JUaria  magdalene  et  maria  |  lacobi  eme- 
mnt  aromata  .  .  .  Per  os  sapientis  Spiritus  locutus 
est  I  dicens  hominis  est  Jinguam  preparare  .  .  . 

31)  Bl.  38^»'  In  pascha.  \  (rot). 

Anf.  Pascha  nostrum  immolatus  est  xpc.  | 
Itaque  epulemur.  Hodie  sancta  ecclesia  facit 
sollempni\tatem  paschalem  .  .  . 

32)  Bl.  39™  In  pascha.  |  (rot). 

Anf.  Svrrexit  dominus,  et  apparuit  \  symoni. 
Proficuum  est  audituris  uerbum  domini  1  •  •  . 

33)  Bl.   40'^''   Item   in    resurrectione.  \  (rot). 
Anf.     Ecce    niait    leo    de    tribu    iuda  .  .  .  Dum 

flei'et  iohannes  quod  nemo  dignus  \  inuentus  est 
aperire  librum  .  .  . 

34)  Bl.  42i'^  In   Letania  \  maiore.  \  (rot). 
Anf.      Petite   et   acdpietis  .  .  .  Sapiens   quidam 

per  spiritum  \  sanctum  loquens  .  .  . 

35)  Bl.  43''»  In  dominica.  \  (rot). 

Anf.  Si  quis  anditor  est  uerbi  .  .  .  Considerauit 
se  et  abijt  et  sla\tim  oblitus  est  .  .  . 

36)  Bl.  44''''    In   ascensione   dominj.  |  (rot). 
Anf.     TJiri    galilei  \   quid    statis    aspidentes    in 

celum.  Hie  ihc  qui    assumptus  c.H  a  uobis  in  celuni .  .  . 

37)  Bl.  46'^''  In  penthecosten.  \  (rot). 


Görreshandschriften 


135 


Anf.  Ehnitte  spiritum  tuinii  .  .  .  Fratres  scitis 
et  uidetis    quod  homines  in  magnis  sollempnitatibus  .  . . 

38)  Bl.  48^'^  Be  i"  confessore  \  (rot). 

Anf.  lustum  deduxit  doinhms  per  uias  rectas  . . . 
Saluator  noster  |  dimdpidis  suis  loqnens  .  .  . 

39)  Bl.  50"^*  In  annuntiatione.  |  (rot). 
Anf.       Dilectus    mens     desrendit    in    ortum  .  .  . 

U{\n  fratres.  qid  ausadtani  uerbum  domini  .  .  . 

40)  Bl.  5P*  Exhor\tatoriu8  sermo.  \  (rot). 
Anf.     Diligife   iusticiam    giii    iudicatis  \  terram. 

Sentite  de  doinino  in   hoidtate  .  .  . 

41)  Bl.  53''*  In  annunciacione  dominica.  | 
(rot). 

Anf.  Egredietiir  uirga  de  radice  iesse  .  .  . 
üerbis  cor  accenditnr  \  et  precil/us  serenalnr  .  .  . 

42)  Bl.   54""*    Dominica   iij.  post  pascha. 
(rot). 

Anf.  Cum  nenerit  paraclyfiis  \  ille  arguet  mnn 
dum...  Scitis  fratres  quod  uerbum  libentei'  anditiir... 

43)  Bl.  ■55''*  In  festo  sancti  iohannis  hap- 
tiste.  I  (rot). 

Anf.  Fosuit  me  dominus  sicut  sagittam  ele.ctam. 
Sanctissimus  [  ille  miles  xpi  euius  festum  instat.  sanctus 
ioliannes  bap\tista  diät  .  .  . 

44)  Bl.  56^''  Petri  et  pauli  apostolorum.  | 
(rot). 

Anf.  JVunc  scio  uere  \  qiiia  misit  dominus 
angehim  suum  .  .  .  Fratres  ausodtaturi  uerbum 
domini  in  corde  et  |  ore  liaheant  .  .  . 

45)  Bl.  58"^''  De  sancto  paulo.  \  (rot). 

Anf.  Bonvin  certamen  certaui  .  .  .  Fratres 
dilectissimi  \  quanto  magis  preparat  cor  ad  ohse- 
qnendum  deo  .  .  . 

46)  Bl.  60''''  In  festo  beute  Marie  magda- 
lene.  \  (rot). 

Anf.  Ponam  desertum  in  delicias  et  solittidinem 
in  ortum  domini.  Seimus  quoniam  qui  peregre 
profectu)  redit  ad  domum  .  .  . 

Schi.  Bl.  60''^  .  .  .  humilitatis  coniunctis  et  con- 
sertis  efficitur.  || 

Dialogus    inter    rosam     et    pueros    super 
Cantica  Canticorum. 

47)  Bl.  61''''  Dialogus  super  cantica.  Rose,  j 
(rot). 


Anf.         Rosa  rosarum  omnium.  | 

Rosa  ferens  lilium, 

dnlcem  I  dulcem  ihesum. 

Rosa   uernans  speciosa. 

Rosa  nimium  formo\sa  .  .  , 
Auf  diesen  recht  umfangreichen  Hymnus 
(nicht  bei  Chevalier),  dessen  Verse  nicht  ab- 
gesetzt sind,  folgt  Bl.  61''''  unmittelbar  an- 
schließend der  Anfang  des  Dialogs:  Petimus 
doinina  Rosa  propter  tuam  incomparabilem  |  quam 
dominus  deus  in  te  respexit  humilitatem  .  .  .  Rosa 
ad  2^  u  er  OS  (rot).  O  ptieri  rem  arduam  queritis  et 
que  super  uos  sunt,  cum  |  sciatis  swiptum.  altiora 
te  ne  qttesieris.  Cur  ergo  \  talia  inuestigatis?  Pueri 
estis  et  paruuli.  quibus  lade  opus  sit  )wn  solido 
cibo  .  .  .  Verba  piterorum  ad  Rosam,.  |  (rot). 
O  domina  Rosa,  jnterilia  dudum  quesiuimus  a 
nostris  \  contribulibus  .  .  .  An  diese  dialogische 
Vorrede  schließt  sich  nun  Bl.  62"  der  eigentliche 
C'ommentar  an:  Cantica  canticorum  (rot). 
Cantica  canticorum  dicta.  eo  quod  omnia  excellant . . . 
De  osculo  patris  et  filii  et  spiritus  sancti.  | 
(rot).  Oscvletvr  me  osculo  oris  |  sui.  Sumamus 
principium  a  j)rin\cipio.  exordium  ab  exordio.  \  ■  •  • 
Ein  sehr  ausführKcher  mystischer  Kommentar 
über  das  gesamte  Hohe  Lied.  Ein  Verfasser 
ließ  sich  nicht  ermitteln. 

Schi.  Bl.  IZl"^  .  .  .  et  tu  cum  eis  uideris  \  fade 
ad  fadem  dominum  dominorum  in  syon.  cum 
conuertero  \  captitdtatem  syon.  meque  potiaris  per 
secula.  II  Folgt  von  anderer  Hand: 

48)  Bl.  137''*  Confessio  vlilis.  continens 
multas    species  \  virtutum    et  viciorum  |  (rot). 

Anf.  Cv7n  perfecte  deuodonis  officium  condstat 
in  t)'i\bus  .  .  . 

Auf  die  kurze  Einleitung  folgen  die  ver- 
schiedenen Beichtformeln. 

Schi.  Bl.  138"^*  De  hijs  igitur  et  alijs  meh  \ 
peccatis  etc.  -  E.tplidt  vtilis  et  bona  confesdo.  || 
Folgt  wieder  von  anderer  Hand: 

49)  Bl.  138''''  De  marmore  quod  allatum 
est  beato  everar  do.  de  sepulcro  beate  uirginis.  | 
(rot). 

Anf.  Cvni  beatus  eonfessor  \  xpi  everhardus 
ad    iuuenilem    etatem    per\uenisset    et   quadam   die 


136 


Görreshandschriften 


posüiis  esset  (71  Castro  \  Stailechk.  solito  rapius  est 
Spiritus  eius  corpore  immobili  permanente,  ductusque 
est  ad  partes  |  transmarinas  in  uallem  Josaphat  .  .  . 
Die  Erzählung  deckt  sich  inhaltlich  mit  Cap.  11 
der  Vita  viri  dei  Eberardi  cognomento  de 
Commeda,  die  de  Visch  nach  einer  Eberbacher 
Handschrift  herausgegeben  hat,  Cöhi  1620  (U.B. 
Breslau);  doch  ist  die  Passung  hier  eine  ganz 
andere. 

Schi.  Bl.  139"'*  .  .  .  Si  autein  absque  mortali  est. 
a  duabus  uel  una  de  facili  portari  potest-i-  \\ 


Görres  115  -  Lat  Qu.  698 

(Himmerod) 
Perg.  320  BU.  (18,5  x  13).    XIV.  Jh. 

Späterer  Pappeinband  mit  Pergament  bezogen.  320 
(1—69,  50a— 69a,  60—810)  Blätter  heutiger  Zählung  in 
39  Lagen  und  zwar:  I— IV,  VI,  XTV,  XVI,  XVIII, 
XIX,  XXIII,  XXV,  XXVI,  XXXII,  XXXIV,  XXXVI, 
XXXVIII  zu  je  8,  IX,  XI,  XIII,  XV,  XX,  XXI,  XXVIH 
zu  je  8  +  1,  VII,  XVII,  XXVn,  XXIX,  XXXV  zu  je 
10,  V,  XXXI,  XXXIII  zu  je  10  +  1,  VIII,  XXII,  XXX 
zu  je  4,  XXXVII  zu  4—1,  X,  XII  zu  je  6,  XXIV  zu 
6  +  1,  XXXIX  zu  12  Blättern;  am  Schluß  jeder  Lage 
römische  Zahlenmittelkustoden.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Haupthand  geschrieben,  nur  einige  freie  Blätter 
enthalten  gleichzeitige  Nachträge  von  anderen  Händen. 
TintenUnicnschema,  durchweg  zweispaltig,  31 — 35  Zeilen, 
sämtlich  mit  roten  Überschriften  und  einfachen  roten 
Initialen,  Schriftfeld  durchschnittlich  15,6x11,4,  Spalten- 
breite 5,5.  Ein  Besitzvermerk  Bl.  309"''  ist  fast  ganz 
getilgt,  doch  ist  noch  schwach  erkennbar:  liher  iste 
pertinet  ad  mo\na8teriwm>  de  hymmerode  \  ordinis  Cister- 
ciensis  treuerensis  diocesis  \  (14.  Jh.).  Auf  Bl.  1'  steht  die 
alte  Signatur  .D  xxv.  und  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek  Coblenz  =  Grörres  115. 

Sermones  de  tempore  et  de  sanctis. 

1)  Bl.  P*  Sermo  in  aduentu  domini  \  (rot). 
Ani.     Lauda    et    letare   filia    syon  \  quia   ecce 

uenio  ...  Li  [uerhis]  istis  recolit  et  representat  mater 
ecclesia  |  .  .  . 

2)  Bl.  2^»  Itetn  de  \  eodem.  \  (rot). 

Anf  TJeniet  dedderatus  cunctis  gentibus  j  Aggeus  ij. 
Cunctis  geniibus  inquit  id  est  ad  u\tilitatem  cunetarum 
gentium  . . . 

3)  Bl.  2^b  Jtem  de  \  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Induamur  armaluds.  Ro.  .nj.  Ärma  htcis 
dicit.   Glosa.  id  est  uiiiutes  .  .  . 


4)  Bl.  3™  Item  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  JScce  uenio  cito  et  merces  \  mea  .  .  .  Aota 
quod  dominus  uenit.  uenit  et  ueniet  .  ,  . 

5)  Bl.  4^a  jig,,^  dg  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Ueniet  desideratus  .  .  .  Cunctis  gentibiis  \ 
iiiquit.   Quasi  diceret   Ueniet  in  carnem  dei  filius  .  .  . 

6)  Bl.  ö'b  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  JSora  est  tarn  nos  de  somjmo  siurgere. 
Ho.  ,rij.    Nota  I  quod  quadruplex  est  sompnus  .  .  . 

7)  Bl.  ö^*»  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Jlora  est  iam  nos  de  sompuo  surgere  Ro. 
xii.  lAcet  multiplex  sit  sompnus  a  quo  perutile  nobis 
esset  ut  surgeremus  .  .  . 

8)  Bl.  6^"  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Abiciamns  opera  tenebrarum  Ro.  xij.  Per 
Opera  |  tenebrarum.  intelliguntur  opera  mala  .  .  . 

9)  Bl.  V^'ltem  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Indummtr  arma  lucis  ...  In  premis.^s 
uirbis  apostolns  |  connotat  quadruplicem  gracie  ef- 
fectum  .  .  . 

10)  Bl.  8^»  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Preparare  israel  in  occursu  dei  tui.  |  Arnos, 
luxta  quod  prrmoniti  |  sumus  .  .  . 

11)  Bl.  9''''  0.  Ü.  Dies  appropinquaidt.  Ro. 
Dies  inquam  j  fidei  appiropinquauit.  hec  est  prima 
dies  .  .  . 

12)  Bl.  9'^''  o.  Ü.  jyies  appi-opinquaxdt.  Ro. 
Dies  inquam  |  que  est  cognitio  eredendoruni  .  .  . 

13)  Bl.  10''''  o.  U.  Preparare  israel  in  occursu 
dei  tui.  Amos  |  In  occursu  inquit.  Venturus  enim 
est  dominus  ad  iudicium  .  .  . 

14)  Bl.  10"^*  0.  Ü.  Emitte  agnum  .  .  .  Emitte 
agniim.    inqidt  id  est  x.  In  quo  |  uerbo  .  .  . 

15)  Bl.  IP*  0.  Ü.  Emitte  agnum  .  .  .  karissimi 
jmuper  homo  \  ad  qxdd  sedet  .  .  . 

16)  Bl.  IP''  0.  U.  Ecce  uenit  rex  .  .  .  Ecce  in- 
quit. Per  hoc  aduerbium  ecce.  quod  |  est  excitati- 
uum  intentionis  .  .  . 

17)  Bl.  12''^  o.  Ü.  JJeniens  ueniet.  Aba.  ij.  In  \ 
uerbis  istis  duo  notari  possunt  .  .  . 

18)  Bl.  12''"  0.  U.  Won  in  impudicicijs.  Ro.  xii.  | 
In  uerbo  proposito  \  apostolns  prokibendo  idcium  .  .  . 

19)  Bl.  12''^  Non  in  impudicicijs.  Ro.  xii.  Verbo 
in  I  ptremisso  dissulit  nobis  .  .  . 


Görreshandschriften 


137 


20)  Bl.  13''''  0.  Ü.  Non  in  impudicicijs.  Ro. 
xii.  Detestatur  \  apostohis  in  nerbo  premisso.  uieium 
luxiirie  quia  |  maxime  .  .  . 

21)  Bl.  IS^'*'  0.  ü.  Non  in  emmnessationibus 
et  ebrietalibxis.  Ro.  xii.  Verbis  presentibus  apostolus 
dissuadendo  nobis  gulam  inuitat  .  .  . 

22)  Bl.  14"  0.  Ü.  -ZVb?i  i)i  commessationibus . . . 
Quibus    uerbis   prohibet    ajwstobis  |  uieium    gule  .  .  . 

23)  Bl.  14^*  o.  tJ.  Non  in  rominessalionibus  . . . 
JPropo\sito   in  uevho.    deiestatitr  apostolus  gulam  ,  .  . 

24)  Bl.  15^"  0.  TJ.  Preparare  Israel  in  occursum 
dei .  .  .  Ut  aninia   quelibet  fidelis  digne  ualeat . . . 

25)  Bl.  15^''  0.  U.  Preparare  isi'ael  in  occursum 
dei .  .  .  Quibus  uerbis  admonetur  quelibet  fide\lis 
aniiua  .  .  . 

Bl.  K)''  ist  unbeschrieben. 

26)  Bl.  17"'*  o.  U.  Hora  est  iam  nos  de  sompno 
surgere.  Ro.  xij.  Cir\ca  uerbum  istud  seu  quod  ex- 
ponitur  de  sompno  etdj>e  .  .  . 

27)  Bl.  17''''  o.  IT.  Non  in  contencione  Ro.  xij.  \ 
Rrecipue  cauendiun  est  contendere  cum  quhique  j 
personis.  Cum  hornine  potente  .  .  . 

28)  Bl.  18"  0.  Ü.  Non  in  emulacione.  Ro.  xij. 
Dissuadet  hoc  uerbo  apostolus  inuidiam  .  .  . 

29)  Bl.  IS''*  0.  Ü.  No7i  in  contencione.  Ro.  xij. 
Prohibet  ]  apostolus  contencionem.  muUis  de  caums  |  . . . 

30)  Bl.  19''»  0.  Ü.  JE/mitte  manum  tuam  .  .  . 
Äduocatus  I  noster  propheta  daidd  infirndtatem  generis 
humani  .  .  . 

31)  Bl.  19'^^  0.  Ü.  Emitte  manum  tuam  .  .  . 
Nota  hoc  inquam  magna  nobilitate  a  deo  conditiis  .  .  . 

32)  Bl.  19^*  0.  Ü.  Nox  precessit.  dies  autem 
appropinquauit.  Ro.  xii.  \  .  .  .  Nox  inquit.  siue  dia- 
bolm.  De  qua  loh  .iij°.  Noctem  illam  j  tenebromts  .  .  . 

33)  Bl.  19^''  o.  U.  Induamnr  arma  Incis  .  .  . 
hl  uerbo  propodto  iüj"''  noiantur  .  .  . 

34)  Bl.  20'"*  0.  Ü.  Propiov  est  nostra  salus  .  .  . 
Aota  I  quod   nostra   Salus   qua   est  x  prope  est  .  .  . 

35)  Bl.  21^''  o.  U.  Haluatovem  exspectamus  .  .  . 
Nota  quod  Septem  hominum  genera  sunt  .  .  . 

36)  Bl.  23^*  0.  U.  Emitte  agnum  domine  .  ,  . 
In  Imc  oratione  prophetanim  tangunt  .  .  . 

37)  Bl.  24'*'  o.  U.  Hoc  nobis  Signum  inuenietis 
infuntem  pannis  inuolutum  .  .  .  I>e  uerbis  pre  sentihus 
tria  elicere  possttmus  .  .  . 


38)  Bl.  25''°'  Sermo  üi  natiuitate  domini  (rot). 
Anf.     JBilius    datus   est   nobis.  \   Ysa.   Datus  est 

nobis  filius    in    dominum  \  Ante    :r    incarnacionem 
dominabal  in  mundo  diabolus  |  .  .  . 

39)  Bl.  25^*  o.  U.  Annuncio  uobis  gaudium  . . . 
Verba  s?mi  angelt  ad  pastores.    Nota   quod  triplici 

racione  pronunciantur  .  .  . 

40)  Bl.  25'^''  In  aduentu  domini.  \ 

Anf.  Veniat  pax  et  requiescat  .  .  .  Nomine  pacis  j 
hie  intelligitur  dei  filius  ... 

41)  Bl.  26''''  0.  Ü.  Et  uenerunt  festiitianto'.  I.u. 
hixla  pastorum  exemplum.  et  \  uiri  sapientis  exhoria- 
cionem.  qul  dicit.  Ne  |  tardes  .  .  . 

42)  Bl.  27'^''  0.  Ü.  Medicina  omnium  |  infesta- 
cione.  nebule.  Ecc.  xliij.  Nota  quod  uentus  aquilo 
fngidus  est  et  siccus  .  .  . 

43)  Bl.  27"'*  o.  Ü.  Natus  est  nobis  hodie  sal- 
iiator.  Salualtor  iste  quem  angelus  natum  profitetnr 
quis  sit.  ipse  angelus  manifestat  .  .  . 

44)  Bl.  28"  0.  Ü.  Veritas  de  terra  orta  est. 
De  terra  inquid  \  id   est   de  beata  virgine  mana  .  .  . 

45)  Bl.  28^*  0.  Ü.  Sic  deiis  dilexit  mundum  ut 
filium  suum  .  .  .  Hiis  uerbis  C07nmenda\tur  dilectio 
dei  ad  nos  .  .  . 

46)  Bl.  29'^''  0.  Ü.  Ortus  est  sol .  .  .  Ortus  solis 
est  I  natiuitas  saluatoris.  Triplici  racione  |  xpc  solis 
nomine  designatur  .  .  . 

47)  Bl.  30"'*  o.  U.  Paraulus  natus  est  nobis.  ysa. 
paruulus  inquam.  corpore,  quia  infantulus.  |  paruu- 
lus  censu  .  .  . 

48)  Bl.  30^"  o.  Ü.  Filim  datus  est  nobis.  ysa. 
Datus  est  nobis  dei  filius  in  fontem  .  .  . 

49)  Bl.  3 1^*  o.  U.  Appanüt  gracia  \  saluatoi-is 
nostri . . .  Notandum  quod  saluator  noster  in  mundo . . . 

50)  Bl.  32''*  o.  Ü.  Pue^-  natus  est  nobis.  ysa.  Dei 
fi\lium  quem  nobis  propheta  natum  profitetur  .  .  . 

51)  Bl.  32^''  Sermo  de  natiuitate  domini.  \ 
(rot). 

Anf.  Filius  datus  est  nobis.  ysa.  Datus  est  nobis 
dei  filius  in  ma\gistrum  .  .  . 

52)  Bl.  34^*  o.  tJ.  Paruulus  natus  est  nobis.  ysa. 
faruulus  iustissimus.  Quod  autem  instus  fu\erit  testa- 
tur  ipse  .  .  . 

53)  Bl.  35''''  o.  U.  Paruulus  natus  est  nobis.  ysa 
Pariwdus.  Sapientissimus  .  .  . 

18 


138 


Görreshandschriften 


54)  Bl.  36''''  De  natiuitate  domini.  \  (rot). 
Anf.      Verbiim  caro  factum  est.  lo.  i.  Duo  sunt 

hie  principaliter  twtatida  ,  .  . 

55)  Bl.  37''*  0.  ü.  Paruuhis  natiis  est  nobis.  ysa. 
l^aruuhis.  Speciosissimus.  Speciosiis  ]  pariiu/us  iste  . . . 

56)  Bl.  37'^^  De  natiuitate  domini.  | 

Anf.  Hoc  uobis  signum  .  .  .  Hoc  uobis  j  signnm 
inquid.  Nota  quod  x  triplex  signum  ostendit  .  .  . 

57)  Bl.  38^*  o.  U.  Wutus  est  nobis  hodie  salua- 
tor  .  .  .  Nota  quinque  qne  predicunt  de  |  paruulo  . .  . 

58)  Bl.  39'^*  0.  U.  Pastores  erant  in  regione 
eadem  .  .  .  Nota  quod  pas\twes  isti  commendantur  a 
trihus  .  .  . 

59)  Bl.  40"'''  0.  Ü.  Fanmlus  natus  est  nobis.  ysa. 
Paniulus.  Potentissinius  |  vnde  dicit  Daniel  .vij. 
A.tpieiebam  et  ecce  .  .  . 

60)  Bl.  40™  In  circiimcisione  domini.  [  (rot). 
Anf.     Postquam  consummati  sunt  dies  |  viij  .  .  . 

Sci\endum   quod   hie   nom,en  iAc   simit   interpretalur 
saliiator  siue  \  salutaris.  sie  et  sa/untiis  .  .  . 

61)  Bl.  41™  0.  Ü.  Filius  datns  est  nobis.  ysa. 
Filius   iste   quem  |  propheta    datuin    nobis    dicit  .  .  . 

62)  Bl.  4P'>  0.  Ü.  Hoc  uobis  signum  .  .  .  No- 
tandum  quod  dominus  cum  natus  esset  ostendit  nobis 
in  se  I  i]yso  quincuplex  .  .  . 

63)  Bl.  42''''  0.  Ü.  Habitauit  in  nobis.  lo.  l  Habi- 
tauit  inquid  |  in  nobis  sed  utrbuni  caio  factum. 
Notandum  |  qtiod  uerbuni  x  per  quinque  specialiier 
habitat  .  .  . 

64)  Bl.  42"^  o.  U     Puer  natus  est  noUs.   ysa. 
Puer   iste   quetn  propheta   nobis    natum    dielt,    puer 
nie  est  de  quo  dicit  ysaias  xi  \  .  .  . 

65)  Bl.  43^''  0.  Ü.  Legatus  fidelis  t^anitas  .  .  . 
Legatus  \  iste  dd  filius  est.  qui  a  deo  patre  tam- 
quam   a    domino   papa   in  |  mundnm  missns  est  .  .  . 

66)  Bl.  44''''  0.  U.  Visitauit  nos  .  .  .  No\ta}idum 
est  hie  quod  uisitatio  est  duplex.  \  .  ■  . 

67)  Bl.  45™  Sermo  in  epiphania.  \  (rot). 
Anf.     -P«)'    aliam    uiam    reue):n    sunt  .  .  .    Ad 

horum  magoi-um   exemplnm.  qui  per   uiam  aliam  | 
reuersi  sunt .  .  . 

68)  Bl.  46''*'  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  JP''/'  aliam  uiam  reuersi  sunt  .  .  .  Scien- 
durn  quod  a  regione  nostra.  et  a  fade  dei  eiecti 
sunms  .  .  . 


69)  Bl.  47'-''  Dnn.  \  (rot). 

Anf.  Per  aliam  uiam  reuersi  sunt .  . .  Quoniam  1 
suggestione  hostills  generis  humani  .  .  . 

70)  Bl.  48''»  Item  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Cvm  natus  esset  ihc  in  betlehem  .  .  .  Tres 
isfl  magi  qui  propo\nuniur  hodie  nobis  imitandi 
fuerunt  reges  .  .  . 

7 1)  Bl.  48'^*  o.  Ü.  Vbl  est  qui  natus  est  rex  . . . 
In  hoc  uerbo  j  tria  proponuntur  anime  fideli  .  .  . 

72)  Bl.  49''*  o.  Ü.  Obtiderunt  magi  domino 
mirram.  Math.  Pei'  magos  qui  reges  ftiisse  leguntur. 
in\teüigere  possumus  prelatos  eccle.narum  .  .  . 

73)  Bl.  49^''  0.  Ü.  Obtulerunt  ei  munera  .  .  , 
/'er  aurnm  quod  lueet  intelligere  pos  sumus  .  .  . 

74)  Bl.  öü^*"  0.  Ü.  Obtuleruut  magi  domino 
thus.  Math.  Per  thus  quod  ascendit  sursum  .  .  . 

75)  Bl.  52''*   l7i   epyphania   domini.  \  (rot). 
Anf.      Per  aliam  uiam  |  reuersi  sunt.   Math.   No- 
tandum quod  adam  j  eiectus  est  de  paradyso  .  .  . 

76)  Bl.  52^''  /w  epyphania  \  domini.  \  (rot). 
Anf.     Per   aliam   uiam   reuei-si   sunt  .  .  .  Scien- 

diiin  quod  primus  homo  exijt  paradysum  .  .  . 

77)  Bl.  53™  Sermo  in  epyphania.  \  (rot). 
Anf.      Per   aliam  uiam  reuersi  sunt  .  .  .    Et  nos 

si  uolumus  ad  patriam  \  celesiem  uenire  .  .  . 

78)  Bl.  54™  //(  epyphania.  \  (rot). 

Anf.  Surge  illuminare  \  iherusalem.  ysa.  Nota 
quod  in   hoc  mundo  \  tenehroso.  ac  perieuloso  .  .  . 

79)  Bl.  55''*  o.  U.  Ft  2>i'0cidentes  adoraueiimt 
eum.  Math.  Nota  quod  querunt  dominum  pastores.  | 
que\runt  et  magi  .  .  . 

80)  Bl.   55'^''    0.   Ü.    Obtulerunt    magi    domino 
aicnim.  ;  Math.  ij.    Per  aurum  quod  fnsile  est  nun 
immerlto  Intelligitur  .  .  . 

81)  Bl.  56^'>  Item.  I  (rot). 

Anf.  Obtulenmt  magi  domino  aurum.  .Math.  ij. 
Per  aurum  quod  ponderosum  est  intel\ligimiis  .  .  . 

82)  Bl.  58''*  0.  Ü.  Obtulerunt  magi  domino  aurum. 
M.  ij.  Per  aurum  quod  ductile  e.st  intelligitur  pa\- 
ciencia  .  .  . 

83)  Bl.  59'"*  Item  de  Epyphania.  |  (rot). 
Anf.   Obtiderunt  magi  domino  mirram.  M.  \  ij  Et 

nos  cum  magis  offeramiis  domino  mirram  .  .  . 

84)  Bl.  50*''*  Dem  \  (rot). 


Görreshandschriften 


139 


Anf.  Vidimus  stellam  eius  ,  .  .  Uerha  sunt  trium 
iiiafforum.  qui  reges  erant  in  terra  persarum  .  .  . 

85)  Bl.  51«''  Item.  \  (rot). 

Anf.  Ohtulerimt  magi  domino  tiiwram.  M.  ij.  Per 
in'ircun  |  Intelligere  -possumus  contrieionevi  .  .  . 

86)  Bl.  52"*  0.  Ü.  Meges  tharsis  et  insulae  .  .  . 
prophetia  |  hec  completa  est  die  epyplianie  .  .  . 

87)  Bl.  52*^''  o.  Ü.  Reges  arabmn  et  saba  . . .  In  \ 
uerbis  prophetie  huius  duo  prindpaliter  notanda  .  .  . 

88)  Bl.  52»^''  o.  Ü.  Nuptie  facte  sunt  .  .  .  Nota 
quod  per  hos  nujAias  x  et  ecclesie  coniunctio  figuratur . . . 

89)  Bl.  53*^''  0.  Ü.  Erant  ibi  lapidee  idrie  sex 
posite  .  .  .  Duo  I  hie  specialiter  surit  notanda  .  .  . 

90)  Bl.  53*''''  0.  Ü.  M  ic  est  filim  mens  . . .  A'ota 
quod  cum  ihc  x  \  esset  a  iohanne  in  iordane  bapti- 
zatus.  facta  est  uox  .  .  . 

91)  Bl.  55*''*  0.  Ü.  Saciauit  dominus  rS"«  milia 
hominum  ...  De  uerbis  presentibus  duo  nobis  notanda 
occurrunt  .  .  . 

92)  Bl.  55*''*  o.  Ü.  Impleuerimt  xij"'"  copthinos 
frag\mentoi-um  .  .  .  Per  xij"'"  cophinos  fragmentorum. 
que  colligunlur  xij"'^  premia  seic  gaudia  flgurantur  . .  • 

93)  Bl. 56"''* aS «rmo  in  ramis paimarum.\(rot)' 
Anf.     Qvi   dicit   se   in  \  xpo   mauere  .  .  .    Quo- 

inodo  X  ambulauerit.  dicit  |  ipse  in  psalmo  .  .  . 

94)  Bl.  56*^*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Docebat  de  naui\eula  turbas.  In.  v.  Per  hanc 
na\uicttlam  crux  xpi   intdligitur  .  .  . 

95)  Bl.  57''''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Xpc  passus  est  pro  nobis  .  .  .  Duo  |  hie 
accedenda  sunt,  videlicet  qua  hora  |    ... 

96)  Bl.  57^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Ecce  sacerdos  magims.  \  Ecc.  xliiij.  Verba 
hie  exponi  posstint  de  \  x  .  .  . 

97)  Bl.  58"*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Crucifixi  sunt  cum  eo  duos  latrones.  M.  | 
xxvij.  Per  hoc  quod  cnicifixus  est  dominus  cum  || 
(Bl.  58*'"'')  cmcifixis.  docei  cnicifixus  .  .  . 

98)  Bl.  58*^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Factus  est  sudor  eius  sicxd  gutte  sangui- 
nis . . .  Nota  iiij°''.  que  x  fecit  ante  mortem  suam  . . . 

99)  Bl.  59*^*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  -Pj'O  nobis  omnibus  tra\didit  illum.  Ro. 
viij.  Nota  quod  j9as»i||(Bl.  59*'''')o  domini  fuit 
maxima  .  .  . 


100)  Bl.  60''''  Item  de  \  eodem.  \  (rot). 

Anf.  2'radidü  semper  ipsum  pro  nobis  .  .  . 
Tradidit  inquid  semper  ipmm.  Tan\tum  non  erat 
peccatum  hominis  .  .  . 

101)  Bl.  60^*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Oblatus  est  quod  ipse  uoluit.  ysa.  liij  Nota 
quod  pasxio  domini  fu\it  amara  .  .  . 

102)  Bl.  61'-*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  La\dt  nos  a  peccatis  nostris  ,  .  .  Nota 
quod  passio  x  diuinum  erga  nos  amorem  nobis 
indicat  .  .  . 

103)  Bl.  61^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Stulticia  colli\gatn  est  in  corde  pueri  .  .  . 
Nota  I  quod  a  passione  dominica  quam  plana 
hahemus  he\neficia  .  .  , 

104)  Bl.  62^''  Item  de  eodem   \  (rot). 

Anf.  Cum  inimici  \  essemus  .  .  .  Nota  quod 
passio  domini  dei  amorem  erga  nos  .  .  . 

105)  Bl.  62^''  Item  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Dedi  te  in  phedus  .  .  .  N^ota  quod  phedus 
contra  |  habebatur  in  lege  .  .  . 

106)  Bl.  63^*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Elena  manum  tuam  super  mare  .  .  . 
Quod  rnoyd  dictum  est  singulis  \  nostmm  dicitur  . .  . 

107)  Bl.  ei""*  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Eius  liuore  sanaii  sumiis.  ysa.  liij.  Duo  de 
pluribus  in  quibus  passio  x  \  .  .  . 

108)  Bl.  64''''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Holnite  et  adduclfc  mihi  et  adduxenmt 
asl\nam  .  .  .  Per  asinum  intelligi  potest  jyeccator  | 
quilibet  .  .  . 

109)  Bl.  64"''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Hortamur  uos  ne  in  uacuum  graciam 
dei  I  redpiatis.  ij"  cor.  vi.  Possnimus  hie  intelligere  \ 
specialiter  graciam  .  .  . 

110)  Bl.  65''''  o.  Ü.  Videte  si  est  dolor  \  sicut 
dolor  mens.   Aotandum  est  quod  passio  sit  |  in  x  . .  . 

111)  Bl.  67''*  0.  Ü.  Abraham  pater  uester  exid- 
tauit  .  .  .  In  premissis  uerbis  tria  prindpaliter  sunt 
notanda  .  .  . 

112)  Bl.  67"''  o.  U.  Phirima  turba  strauerunt 
uestimenta  sua  ...  In  uerbis  istls  duo  breluiter  sunt 
notanda  .  .  . 

113)  Bl.  68''''  o.  Ü.  TJenter  nieus  ad  moab  quasi 
cythara   sona\bit.    Ysa.  icvi.    Uox  hec.   uox   filij  dei 

18* 


140 


Grörreshandschriften 


et  con\sideranda  nobis  occiirnint  tvia  in  uerbis  presen- 
tibus  I  .  .  . 

114)  Bl.  69"  o.  it.  Wicht  abdt  gloriari  nisi  in 
crvce  .  .  .  Condderandtim  \  est  quod  dicit  in  crvce  . . . 

115)  Bl.  TO^**  0.  Ü.  Secuiidum  gloriam  eins 
muüiplicata  est  ignominia  .  .  .  Verbum  istud  inira 
spiritualent  intelligentiam  swnptum  .  .  . 

116)  Bl.  70^a  o.  Ü.  En  morior.  et  ei-it  dem 
Hobiscum  .  .  .   Uerbum    est   iacob    ad   ßlios  siios  .  .  . 

117)  Bl.  71™  0.  Ü.  Recordare  paupertatis  et 
tramgressiojns  mee  . .  Dominus  i%c  \  qui  indesinenter 
causam  agit  de  nostra  salute  \  .  •  • 

118)  Bl.  72'-''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Empti  estis  precio  magno,  i.  c.  vi.  Scieudum 
quod  passio  dominica  utilis  nobis  |  est  ad  mvlta  . .  . 

119)  Bl.  73'-»  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Alii  cedebant  |  ramos  de  arboiibus  .  .  . 
Nota  quod  pueri  hehreorum  emernnt  obniam 
domino  cum  ramis  palmarum  .  .  . 

120)  Bl.  73^»  [tem  de  eodem.  |  (rot). 

Auf.  Factus  est  nobis  redemptio.  i.  c.  i  Redemptio 
dicit.    Nota   quod  ,v  redeinptor  fuit.  et  redemptio  .  .  . 

121)  Bl.  74™  Item  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Exiuit  in  eum  qui  dicüiir  caluarle  locxm  . . . 
Exiuit  inquit.  \\  (Bl.  74'''')  Notandum  quod  triplicem 
legimus  egressum  .  .  . 

122)  Bl.  75™  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Xpc  passus  est  pro  nobis  .  .  .  Pro  nobis 
inquit.  non  pro  se.  Pro  nostris  enim  peccatis  mor- 
tmts  est  xpc.  non  pro  suis  .  .  . 

123)  Bl.  75^h  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Omnes  qui  iransitis  per  uiam  |  .  .  .  Nota 
quod  passio  siue  mors  .r  fuit  uoluntaria  .  .  . 

124)  Bl.  76^b  Jtg„^  ^g  eodem.  \  (rot). 

Bl.  77'*  Meliw  est  dies  mortis  quam  natiuitatis 
Eeee.  \  vij.  Melior  est  inquit  dies  mortis  scilicet  x 
quam  dies  |  natiuitatis  eitisdem  .  .  . 

125)  Bl.  77'^b  o.  Ü.  Tradetur  gentibm  et  illu- 
detur  ...  Li  uerbis  istis  notari  possuid  i'«"«  de  1  x 
passione  .  .  . 

126)  Bl.  77^"*  0.  Ü.  Tos  qui  eratis  longe  facti 
estis  .  .  .  Nota  quod  ex  sangidne  .v  muf\ta  utilitas 
aceidit  humano  qenei'i  .  .  . 

127)  Bl.  78™  0.  U.  Xpc  passus  est  pro  nobis.  i. 
pct.  In  hoc  j  quod  dicit  x.  manifestat  nobis  apostoLus  I . . . 


128)  Bl.  79'"''  Sermo  de  re-^urreclione  do- 
mini.  |  (rot). 

Anf.  Svrrexit  dominus  .  .  .  Duo  hie  notanda 
sunt  circa  |  resurrectionem  domini.  videlicet  resur- 
gentis  \  dignitas  et  resurgentis  ueritas  .  .  . 

129)  Bl.  80™  Cvm  esset  sero  die  illo  .  .  .  Hoc 
facto  probauit  dominus  resurrectionem  suam  ue\ram.. . 

130)  Bl.  80'''^  Sermo  in  pascha.  \  (rot). 
Anf.  Mospes  eram  et  suscepistis  me.  Math.  Hospe-'< 

iste  qtu   x  est  non  solum  in  suis  membris  .  .  . 

131)  Bl.  80^*  0.  Ü.  Stetit  iAc  in  medio  .  .  . 
valde  mirabile  quod  \  dicimus  post  resftrrectionem  . .. . 

132)  Bl.  ^V'^  o.  U.  Epidemur  non  in  fermento 
ueteri .  .  .  Uerbum  est  apostoli  ad  spii-itualem  \ 
commestionem  .  .  . 

133)  Bl.  81^''  o.  U.  lAm  queritis  nazarenum. 
crvcifi.mni.  Math.  ult.  Cirra  uerbum  istud  tria 
specialiter  cotisideraii  |  possunt  .  .  . 

134)  Bl.  82^*  0.  U.  Xpc  resurrexit  a  mortuis 
primitie  \  dormientium.  i.  c.  ,w.  Circa  uerbum  istud  \ 
notari  polest  triplex  conditio  resurreclionis  .  .  . 

135)  Bl.  82'^*  o.  Ü.  Nunc  exurgam.  diät  do- 
ntinus.  Ps.  Nunc  \  exurgam  inquit.  Ac  si  dicat.  Cele- 
riter  resurgam  .  .  . 

136)  Bl.  83™  o.  Ü.  I^-obet  se  ipsum  .  .  .  Circa 
uerbum  istud  atltendendum  quod  panis  corporis  .  .  . 

137)  Bl.  83^»  0.  Ü.  3fulier  quid  ploras  ...  In 
uerbis  nostri  saluatoris  proponitnr  |  nobis  forma 
querendi  ipsum  .  .  . 

138)  Bl.  84''*  o.  Ü.  Surrexit  pastor  bonus. 
Pnstoris  boni  nomine  appellatur  x.  multiplici  raci- 
one  .  .  . 

139)  Bl.  84''''  o.  Ü.  Surrexit  pastor  bonus.  ! 
pastor  iste.  est  pastor  ille  qid  di.vit.  ego  sum  pastor 
bonus  . .  . 

140)  Bl.  84''''  o.  U.  Introeuntes  mulieres.  scilicet 
Maria  Magdalena  .  .  .  luxta  intellectum  \  misticum 
per  monumentum  .  .  . 

141)  Bl.  85""*  o.  Ü.  3fana  Magdalena  et  marin 
iacobi  |  et  salomc  emerunt  aromata  ...  In  j  istis 
quattuor  moraliter  sunt  aUendenda  .  .  . 

142)  Bl.  85™  0.  Ü.  TJiderunt  iuuenem  sedentem . . . 
Notandum  quod  per  uerba  hie  posita  .  .  . 

143)  Bl.  85''''  o.  Ü.  Mulier  quid  ploras.  lo. 
x,T.  Mulieris  nomine  |  hie  in  loco  intelligi  potest  .  ■  . 


Görreshandschriften 


141 


144)  Bl.  85"^  O.  Ü.  Malier  quid  j^lniris.  lo. 
XX.  Per  midierem  hanc  plorantem  \  innuitur  nobis 
anima   ueri  xani  .  .  . 

145)  Bl.  Sß™  o.  Ü.  Palpate  d  videte  quia 
Spiritus  carnem  \  et  ossa  non  habet  .  .  .  Verbo  pre- 
misso  ostenditur  |  quomodo  x  probet  .  .  . 

14G)  Bl.  86^*  o.  Ü.  Ostendit  eis  tnanus  et  pedes. 
Luc.  xxiiij.  I  Ostendit  inquid  eis  inanus  et  pedes  id 
est  cicatrices  in  |  manibus  .  .  . 

147)  Bl.  S?''*  o.  U.  Antequam  comedam  suspiro. 
et  tamquain  \  inundantes  ...  In  uerbis  istis  pro- 
positus  nobii  forma  .  .  . 

148)  Bl.  88™  Sermo  de  resurrectione.  |  (rot). 
Auf.     A.dhuc  Ulis   non  credentibus  ait.  Ha\betis 

hie    (diquid    quod    manducett^r  .  .  .    Hoc   facto  pro- 
ba\re  noluit  dominus  ueritatem  sue  resurrectionis  . .  . 

149)  Bl.  88^^  Sermo  de  eodem.  |  (rot). 
Auf.     Cognouerunt  eum  in  fractione  panis.  Luc. 

xxiiij.  Premisds  conicitur  modo  quo  probatierit  .  .  . 

150)  Bl.  SO'*  0.  Ü.  Siirgens  iAc  mane  prima 
sabbati  .  .  .  Verbis  preniissis  inmdtur  qua  hora 
deus  I  resurrexerit  .  .  . 

151)  Bl.  89''»  Sermo  in  pascha.  \  (rot). 
Anf.     In  stcdore  uultus  tut  .  .  .  Per  hunc  pamin 

qui  cum  sudore  uulltus  uesd  iubetur  .  .  . 

152)  Bl.  gCK"  De  resurrectione.  \  (rot). 
Anf.    Viderrint  reuolutum  lapidem.  Math,  vltimo.  | 

Hoc  facto  .  .  . 

153)  Bl.  90^^  Item  de  resurrectione.  |  (rot). 
Anf.     Currebant  duo  |  simul.  Noia  quod  modig 

di\uersis  queri  debet  .  .  . 

154)  Bl.  90^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Surrexit  dominus  .  .  .  Surrexit  inquit 
dominus  |  et  hoc  corde  subtili.  Hinc  est  quod  ianuis 
clan\sis  .  .  . 

155)  Bl.  91''''  Itein  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Swrexit  dominus  .  ,  .  Nota  quod  dominus 
»urrexit  ue  lociter  .  .  . 

156)  Bl.  92™  Item  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Videte  manus  j  meas  .  .  .  His  uerbis  de\clarat 
dominus  modo  quo  probet  resurrectionem  suam  .  ,  . 

157)  Bl.  92™  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Surrexit  non  est  hie.  Math,  xxviij.  Nota 
iiii'"'  dotes   in  corpore  .v  .  .  . 

158)  Bl.  92^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 


Anf.  Surrexit  non  \  est  hie.  Math,  xxviij.  xpi 
resurrectio  nostra  est  in\structio  .  .  . 

159)  Bl.  93'-''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Ostendil  eis  manus  |  et  latus.  Hoc  facto  x 
j>robauit  \  resurrectionem  suam  ueram  .  .  , 

160)  Bl.  94™  Sermo  \  (rot). 

Anf.  Surgit  a  cena  ponit  iiestimenta  sua  etc. 
lo.  xiij.  I  Nota  quinque  que  fecit  dominus  ante 
instituti\onem  sacramenti  eucharistie  .  .  . 

161)  Bl.  94™  Sermo  de  resurrectione.  (  (rot). 
Anf.     Emerunt   aromata   id  uerdentes  .  .  .  Aro- 

niata  que  eme\runt  midieres  isie  .  .  . 

162)  Bl.  95™  Ite?n  de  eodem.  |  (rot) 

Anf.  Surrexit  sicut  diät  Math.  ul.  Swrexit 
tnquit  I  Et  hec  propter  suam  exaltationein  .  .  . 

163)  Bl.  96'''>  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Swrexit  pastor  bonus.  Pastor  iste  \  bonus 
pastor  nie  est  .  .  . 

164)  Bl.  97™  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Surrexit  dominus  uere  Luc.  xxiiij.  Sicut 
resurrectio  nostri  \  saluatoris  causa  fuit  uera  nostre 
resurrectionis  gk>rio\se  in  fiäuro  .  .  . 

165)  Bl.  97^''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Cum  sero  esset  die  illo  .  .  .  Nota  quod 
facto  predicto  probauit  |  dominus  resurrection&m  .  .  . 

166)  Bl.  98'''  Item  de  eodem.  \  (rot). 

Anf.  Emerunt  aromata  .  .  .  Per  has  midieres 
intelliyere  pos\mimus  quosque  fideles  .  .  . 

167)  Bl.  99''''  Sermo  de  ascensione.  \  (rot). 
Anf.      TJiri  galilei  quid  \  statis  .  .  .    Nota   quod 

inj"''  j  gradibus  uenitur  ad  staium  contemplationis  .  .  . 

168)  Bl.  100™  0.  Ü.  Expedit  nobis  ut  ego 
uadam  lo.  16.  luxta  |  saluatoii»  nostri  uerbiwi 
exptediens  nobis  |  fuit  .  .  . 

169)  Bl.  101^*  o.  U.  Dominus  quidem  ihc  post- 
quam  locutus  est  eis  \  assumptus  .  .  .  Duo  occurrunt 
hie  notanda.  Primuin  est.  quare  dominus  in  celum 
assuniptus  esse  dicatur  .  .  . 

170)  Bl.  102''''  o.  Ü.  TJiri  galilei  quid  statis  . . . 
Quoniam  peccando  elongati  sumus  a  deo  .  .  . 

171)  Bl.  103™  0.  Ü.  Expedit  uobis  |  ut  ego 
uadam.  lo.  xvi.  Expediens  nobis  \  fuit  saluatoris  in 
celum  ascensio  propter  multa  .  .  . 

172)  Bl.  103™  o.  Ü.  Si  exaltatus  fuero  a  terra... 
Hoc   uerbum   inielligi  potest   tarn   de   exal\tatione . . . 


142 


Görreshandschriften 


173)  Bl.  103^''  0.  ü.  Meuatiis  est  so/.  Abu.  iij. 
Eleuatus  est  |  inquid  Sol.  Solis  nomine  x  intelliffitiir . . . 

174)  Bl.  104''''  0.  Ü.  Ekuatis  manibrn  fe[re]- 
batiir  in  cehim  .  .  .  Ascensio  nostri  saluatoris  exein- 
plar  I  est  nostre  spintualis  ascensionis  .  .  . 

175)  Bl.  105'^''  0.  Ü.  JSfubes  stiscepit  \  euin  ab 
oculis  eorum.  Ascen\dentem  saluatorem  in  mibe  si 
spiritiialiter  i'mi\tari  intendimns  .  .  . 

176)  Bl.  lOS^»"  0.  Ü.  Eleuatus  est  sol.  |  Abac. 
iij.  Per'  solem  hie  xpm  intel\ligimus.  et  hoc  propter 
iim/tas  raciones  .  .  . 

177)  Bl.  lOe^"^  o.  Ü.  Vij-i  galylei  quid  statis  . . . 
Mtdtis  inodis  |  uecesse  est  ut  a  iiobis  queratur  domi- 
nus .  .  . 

178)  Bl.  107"'  o.  Ü.  Viri  galilei  quid  statis  . . . 
Nota  \  quod  querendiis  nobis  est  dominus  .  ,  . 

179)  Bl.  107^*  o.  Ü.  Ascendens  xpc  in  altum  etc.  \ 
Ephe.  iiij.  Et  7ios  si  xpm  ad  alta  ce\lorum  sequi 
cupimus  .  .  . 

180)  Bl.  108''''  0.  Ü.  Viri  galilei  quid  statis  .  .  . 
Nota  quod  queiitnt  dominum  reges,  \  .  .  . 

181)  Bl.  109™  0.  Ü.  Expedit  uobis  ut  ego  \ 
uadam.  lo.  Nota  tria  in  qidbus  salluotcnis  ascensio 
expediens  nobis  fuit  ac  \  necessaria  .  .  . 

182)  Bl.  109^*'  0.  Ü.  Ascende7is  in  altum  .  .  . 
Innuitur  nobis  a  piropheta  uerbis  premissis  \  utilitas 
ascensionis   x  ad  celos  .  .  . 

183)  Bl.  110'''  o.  U.    Ascendit   deus   in   iubilo. 
psal.  Modus  I  dominice  ascensionis  declaratur  nobis 
presentihus  prophete  uertris  .  .  . 

184)  Bl.  IIP*  0.  Ü.  Ascendens  x  in  altum... 
Verbis  jtremissis  innuitur  nobis   quis  i  fuerit   modus 

dominice  ad  celos  ascensioni»,  \  ■  .  . 

185)  Bl.  Upb  /Cem  de  eodem.  |  (rot). 

Anf.  Ascendit  deus  in  iubilacione.  Psal.  Salual- 
torem  nostnim  in  iubilo  .  .  . 

186)  Bl.  112''''  0.  Ü.  Occursus  eius  usque  ad 
summ  um  eius.  scilicet  |  celi.  Quibus  uerbis  innuitur 
nobis  modus  dicte  1  ascensioriis  .  .  . 

187)  Bl.  112^''  0.  U.  Occursus  eius  usque  ad 
summiim  .  .  .  Cum  ei  in  ascen\sione  celestia  cur- 
rendo  adijt  .  .  . 

188)  Bl.  113''''  o.  U.  Occursus  eius  tisque  ad 
summum  .  .  .  Occursus  inquid.  Quo  de  uerbo  colligere 
possumus  I  modum  spiritualiter  nostre  ascensionis  . . . 


189)  Bl.  113'^''  o.  Ü.  Occursus  eius  .  .  .  Quibus 
uerbis  edocet  nos  jrwpheta.  xpm  qui  ascendendo 
summum  celi  adijt  .  .  . 

190)  Bl.  114''''  0.  Ü.  Occursus  eius  .  .  .  Ascen- 
dit .r  summa    celi  iuxta  prophetie  dictum  1  .  .  . 

191)  Bl.  114''''  o.  Ü.  JJiri  galilei  quid  statis... 
Aspicientes  inquit  in  celum.  Quibus  uerbis  docemur .. . 

192)  Bl.  115'''  o.  Ü.  Fm  galilei  quid  statis... 
Aspicientes  inquit  in  celum.  Circa  uerbum  istud  \ 
notari  possunt  .  .  . 

193)  Bl.  116^''  o.  Ü.  ITic  i%c  qui  as.fumptus 
est  a  iiobis  .  .  .  Nota  quod  dominus  ascendit  in 
celum  I  in  tube  concrepatione  .  .  . 

194)  Bl.  117'*  0.  tJ.  Viri  galilei  quid  admira- 
tis  .  .  .  Huic  angeloimm  interroyationi  respondere 
debent  \  uiri  galilei .  .  . 

195)  Bl.  117"*  o.  Ü.  Ascendem  x  in  altum  .  .  . 
Ascendens  inquit  x  in  altum.  glosa.  Loco  et  digni 
tüte  I  captiuam  .  .  . 

196)  Bl.  117"''  0.  Ü.  Xpc  qui  descendit  .  .  . 
Xpc  inquit  descendit.  Prius  ponit  descensionem  |  ■  •  • 

197)  Bl.  118"'''  0.  Ü.  [DJominus  quidem  ihc 
postquam.    locutus    est.    etc.    Duo    oc^currurvt   hie  .  .  . 

Diese  Predigt  ist  anscheinend  von  demselben 
Schreibei',  der  die  vorhergehenden  sclmeb,  nach- 
getragen worden,  da  sie  nicht  wie  die  übrigen 
unmittelbar  anschließt  und  auch  die  Initiale 
nicht  ausgefüllt  ist.  Die  Predigt  füllt  noch 
4  Zeilen  von  Bl.  119''',  der  Rest  dieser  Seite 
wie  Bl.  119"  ist  unbeschrieben. 

198)  Bl.  120'*  In  pentecostes.  \  (rot). 

Anf.  Ecce  dominus  in  igne  |  ueniet  ysa.  Ixvi. 
Prophetia   hec  ad\impleta  est  in  die  penthecostes  .  .  . 

199)  Bl.  120"''  0.  Ü.  Ecce  dominus  in  igne 
ueniet.  |  ysa.  Ixvi.  Sciendum  quod  Spiritus  sanctus 
ve\nit  super  xpm  in  specie  columbe  .  .  . 

200)  Bl.  121"''  o.  Ü.  Cvm  uenerit  ille  arguet... 
Verbis  premis\sis  determinatur  ad  quid  detur  Spiritus 
sanctus  .  .  . 

201)  Bl.  122'*  0.  Ü.  Cv7n  uenerit  ille  arguet... 
Iuxta  I  premissum  saluatoris  uerbum  datur  Spiritus 
ad  I  arguendum  .  .  . 

202)  Bl.  122"''  o.  Ü.  Flauit  spiritus  eins  .  .  . 
Aqtiarum  no-mina  inteüiguntur  tempoi'ulia  .  .  . 


Görreshandschriften 


14:3 


203)  Bl.  123''''  o.  U.  Royabo  pulrem  |  laeum 
et  aliurn  .  .  .  Paraclytmn  dicit  dngulariter  |  Hoc  est 
contra  mundi  huius  amatores  .  .  . 

204)  Bl.  123^''  0.  U.  Ingrcssus  est  sjiirätis  in 
interfectos  .  .  .  Per  interfectos  intelligimtnr  pecca- 
tores  iinmorta/i  [!]  existentes  .  .  . 

205)  Bl.  124^»  o.  Ü.  Appamerimt  Ulis  \  dis- 
partite  lingue  .  .  .  Tamqtiam  ignis  dicit.  Pre  ceteris 
duo  propter  que  Spiritus  sanctus  uenit  .  .  . 

206)  Bl.  125™  0.  Ü.  Ecce  dominus  in  igne  ueniet 
ysa.  I  Prophetia  hec  adimpleta  est  illo  die  \  qxiando 
dominus  .  .  . 

207)  -Bl.  125^b  Sermo.  \  (rot). 

Anf.  Ingressus  est  in  me  Spiritus  . .  .  Notandum 
quod  ingresms  sanctus  Spiritus  in  \  cm'da  humana 
perutilis  est  .  .  . 

208)  Bl.  126'^''  0.  Ü.   JVon   uos  estis  qui  loqui- 
tnini  .  .  .    Qui   loquitur    in    uobis   dicit    id    est   dat 
nobis  uirtiUem  loquendi .  .  . 

209)  Bl.  127'"*  o.  Ü.  Non  uos  estis  qui  loqni- 
mini  .  .  .  Qui  loquitur  inquit  in  uobis  id  est  intus 
do\cet  vos  loqui  lingua  tarda  .  .  . 

210)  Bl.  128'^''  0.  Ü.  Kon  uos  estts  qui  loqui. 
mild  .  .  .  Nota  quod  donum  Spiritus  sancti  ad  midta 
confeiiur  |  hotidni  .  .  . 

211)  Bl.  129''*  0.  Ü.  Non  uos  estis  qui  loqui- 
mini  .  .  .  Notandum  quod  ad  plura  confertur  nobis 
Spiritus  sancttcs  \  ■  ■  • 

212)  Bl.  130''''  o.  Ü.  Non  uos  estis  qid  loqui- 
mini  .  .  .  Qui  loquitur  inquid  in  uobis.  id  est  instruit  | 
MOS  ad  loquendum  icerba  eius  .  .  . 

213)  Bl.  13  P*  0.  Ü.   Non   uos  estis  qui  loqui- 
m,ini  .  .  .   Qui  loquitur  inquit  in  uobis.  id  e-it  loqui 
uos  docet  uerba  patris  .  .  . 

214)  Bl.  13  2''='  0.  Ü.  Cum  uenerit  ille  sph-itus 
ueritatis  .  .  .  Cum  uenerit  inquit  ille  Spiritus  uerita- 
tis.  Dieitur  autem  spiritus  eius  spiritus  ueritatis  .  .  . 

215)  Bl.  132''''  o.  Ü.  Cvm  uenerit  paraclitus 
quem  ego  mittam  itobis  .  .  .  Sciendum  quod  x  ha- 
buit  multa  testimonia  ... 

216)  Bl.  132'^''  o.  Ü.  Paraclitus  spiritus  sanctus. 
quem  mittet  pater  .  .  .  I^ota  quod  spiritus  Sanctus  | 
facit  vij.  que  notantur  in  verbis  prepositis  .  .  . 

217)  Bl.  133™  0.  U.  Paraclitus  spiritus  sanctus 
quem    mittet  .  .  .    Quibus  uerhis   declaratur.    ad  quid 


.''piritus  sanctus  gracia  nobis  a  deo  |  patre  transmit- 
tatur  .  .  . 

218)  Bl.  133^^  o.  Ü.  Spiritus  sanctus  duclor  \ 
eius  fuit.  ha.  Ixiiij.  Attendendum  quod  ad  plura  j 
tiobis  est  tttilis  collacio  doni  sancti  spiritus  .  .  . 

219)  Bl.  134'^''  0.  U.  Spiritus  sanctus  duct&i- 
eius  fuit.  Isa.  Ixiij.  Eius  inqxdd  \  scilicet  hominis 
penitetis  [!]  ducendo  ipsuni  .  .  . 

220)  Bl.  135''''  0.  Ü.  Paraclitus  sanctus  spiritus 
quem  mittet  .  .  .  Verbis  premissis  datur  nobis  intel- 
ligi  I  qualibet  detur  a  piatre  .  .  . 

221)  ßl.  137''^  0.  IT.  A.pparuerunt  ilUs  dispar- 
tite  linyue  ...  In  ignis  specie  spiritus  |  sanctus  legi- 
tur  apparuisse  ... 

222)  Bl.  137^''  o.  Ü.  Cum  uenerit  paraclitus 
quem  ego  mittam  .  .  .  Notandum  quod  dominus 
uerbis  premissis.  sids  promittit  fidelibus  .  .  . 

Die  Predigt  füllt  noch  die  drei  ersten  Zeilen 
von  Bl.  138'"'',  der  Rest  des  Blattes  und  die 
ersten  Zeilen  von  Bl.  138''*  sind  unbeschrieben. 

223)  Bl.  138^"  o.  Ü.  Dedit  dona  hominibus. 
Dona  inqidt  in  spiritum  sanctuni  |  j^er  quem  dantur 
uniuersa  dona  .  .  . 

224)  Bl.  138^^  o.Ü.  Fructus  spiritus  est  Caritas  etc. 
Gal.  V.  iSota  quod  spiritus  sanctus  arbor  |  est  nobilis- 
sima  .  .  . 

225)  BL  141^''  0.  Ü.  Non  vos  estis  qid  loqui- 
mini  .  .  .  Qui  loquitur  in  uobis  diät,  id  est  insti-vit 
uos  I  ad  loquendum  loquenda  .  .  . 

226)  Bl.  142''''  o.  Ü.  Ecce  dominus  in  igne 
ueniet.  ysa.  Ixvi.  |  In  igne  ait.  Nota,  quod  ignis  que 
dura  i  et  solida  sunt  dissohdt  ... 

227)  Bl.  142^''  o.  U.  lUcce  domimis  in  igne 
ueniet.  ysa.  l-xvi.  In  igne  \  dicit.  quia  sicut  ignis  illu- 
minat  .  .  . 

228)  Bl.  143'*'  Ecce  dominus  .  .  .  In  igne  in- 
quit I  id  est  ignis  spere  .  .  . 

229)  Bl.  143^''  0.  Ü.  Ecce  dominus  in  igne  ueniet. 
ysa.  Lvüi.  Prophetia  hec  completa  est  die  penthecostes 
quando  dominus  id  est  \  spiritus  sanctus  uenit  .  .  . 

230)  Bl.  144^*  o.  Ü.  Effundam  de  spiritu  meo . . . 
Circa  uerbum  istud  notari  possunt  w'"'  .  .  . 

231)  Bl.  145''''  0.  Ü.  Bepleti  sunt  omnes  spiritii 
sancto.  Circa  uerbum  hoc  \  duo  maxime  considerare 
debemvs  ... 


144 


Görreshandschriften 


232)  Bl.  146''*  In  dedicatione  ecclesie  \  (rot). 
Auf.    Donms  mea  domus  |  orationis  uocabitur.  ysa. 

liij.    Nota  I   quod    triplex    in    oracione    dehet    esse 
oporiimitas  .  .  . 

233)  Bl.  146''''  Sermo  in  dedicatione  |  (rot). 
Anf.    Domus  mea  domus  orationis  .  .  .  Sciendum 

quod  quadruplex  est  |  domus  dei  .  .  . 

234)  Bl.  147''^  In  de\dicatione.  |  (rot). 

Auf.  Iti  ea  omnis  qui  petit  accipit.  Math.  xxxi. 
hl  ea  inquid  id  est  in  domo  orationis.  |  de  qua 
proiidttitur  .  .  . 

235)  Bl.  147^"  Ser\mo  in  dedicatione.  \  (rot). 
Anf.     ßomiis   mea   domus   orationis  .  .  .    Nota 

quod    domus    deo    consecrata  |   et   benedicta   do7nus 
oracio7iis  uocatur  .  .  . 

236)  Bl.  US'-»  In  de\dicatione.  \  (rot). 

Anf.  In  ea  omni»  qui  petit  accipit.  In  ea 
inquid.  seilicet  in  domo  orationis  de  qua  \premittitnr . . . 

237)  Bl.  148^»  In  dedicatione.  \  (rot). 
Anf.    Sandificauit  tabernaculum  suum  altissimus.  | 

Felix   tabernaculum   quod  habitatoreni  habet  \  ipsum 
sanctificantem  .  .  . 

238)  Bl.  149''»  In  dedicati\one.  |  (rot). 

Anf.  Non  est  arbor  mala  faciens  \  fructus 
bonos,  lu.  vi.  Per  arborem  |  non  mala.  Itoc  in  loco 
accipere  possumus  .  .  . 

239)  Bl.  150'^>'  In  \  dedicatione.  \  (rot). 
Anf.      Vnaqueque  arbor  de  \  frnctu  suo  cognos- 

cilur.   lu.   vi.   Per   ar\boreni  intelligitur  uoluntas  .  .  . 

240)  Bl.  151"  In  Dedicatione.  I  (rot). 
Anf.     TJos  estis  templum  dei  uiui.  ij.  co.  vi.  Sci\- 

endum  quod  dupiici  signo  cognoscere  \  poterimus  .  .  . 

241)  Bl.  15 P»  Sermo.  \  (rot). 

Anf.  Dens  in  domibus  eins  cognoscetur.  psal. 
Notandum  quod  pluribus  signis  cognosci  |  potest  .  .  . 

242)  Bl.  152^'^  Item  Sermo.  |  (rot). 

Anf.  Domum  tuam  domine  decet  sanctiiudo.  Psal. 
Per  domum  hoc  in  loco  significatur  anima  iusti . . . 

243)  Bl.  152^b  Item  Sermo  \  (rot). 

Anf.  Quid  uocatis  me  domine  .  .  .  Nota  quod 
quidem  semel  uocant  dominum  .  .  . 

244)  Bl.  153^"  In  Dedicatione.  \  (rot). 
Anf.     Ecce  dimidiam  bonorum  meorum  domine 

do  pauperibiis  .  .  .  Ad  litteram  Zacheus  pauperibus  1 
dedit  dimidiam  .  .  . 


245)  Bl.  154'-»  Sermo.  \  (rot). 

Anf.  ßonus  homo  de  bono  thesauro  .  .  .  Bolnus 
inquid  homo  de  bono  thesauro  cordis  sui  profert . . . 

246)  Bl.  154'^''  Item  Sermo.  \  (rot). 

Anf.  Sapiencia  edificauit  sibi  domum  .  .  .  Nota 
quod  I  est  domus  demonis.  domus  hominis  .  .  . 

247)  Bl.  155'»  In  Dedicatione.  \  (rot). 
Anf.  Domum  tuam  domine  decet  sanctitudo.  Psal. 

Domum  tuam  dicit  id  est  animam  fidelem  .  .  . 

248)  Bl.  155fb  Item  Sermo.  |  (rot). 

Anf.  Bl.  155^»  Domum  tuam  domine  decet 
sanctitudo.  Psal.  Per  hanc  domini  domum.  anima 
fidelis  intelli  gitur  quam  tota  trinitas  edificat  et  in- 
habitat  .  .  . 

249)  Bl.  155''''  o.  Ü.  Domus  mea  domus  oracio- 
7iis  uocabitur  .  .  .  In  uerbo  isto  quod  assumitur  de 
euangelio  \  ostenditur  .  .  . 

250)  Bl.  157^''  o.  Ü.  Celebrauit  Salomon  dedi- 
cationem  |  octo  diebus.  ij.  Macha.  ij.  Notandum  |  quod 
in  Sacra  scriptura  triplicem  dedicationem  le\gimys . . . 

251)  Bl.  15  8'^''  0.  Ü.  Celebrauit  Salomon  j  dedi- 
cationem  .  .  .  Octo  diebus  dicit.  Per  hos  dies  octo 
singnificantur  octo  .  .  . 

252)  Bl.  159^»  In  dedicatione.  \  (rot). 
Anf.  Domus  mea  domus  orationis...  No\tandu)n 

quod  multa  in  ecclesia  impetrantur  .  .  . 

253)  Bl.  160''»  Sermo  in  dedicaeione.  \  (rot). 
Anf.     Domum  tuam    doinine  \  decet  sanctittido, 

Psal.  Per  hanc  domum  dei  \  intelligitur  .  .  . 

254)  Bl.  161™  o.  Ü.  Templum  dei sanctnm  est... 
Paruum  |  parua.  magnnm  magna  et  sanctuni  sancta 
decent  .  .  . 

255)  Bl.  16  P»  o.  U.  Dixit  qui  sedebat  in  trano. 
Ecce  noua  facio  |  omnia.  Apo.  Omnia  inqtvk  id  est 
plura  de  omnibus  .  .  . 

256)  Bl.  162''»  o.  Ü.  Domum  tuam  domine 
decet  sanctitudo  .  .  .  Nomine  domus  domini  intelligi- 
tur hie  anima  \  fidelis  hominis  ac  iusti  .  .  . 

257)  Bl.  162^»  Sermo  |  In  Dedicatione 
ecclesie.  \  (rot). 

Anf.  Bl.  162^''  A-scendit  zacheus  in  arborem 
sicfiomorum.  Lv.  xix.  Sichomoris  arbor  est  ficui  |  ei 
moro  similis  .  .  . 

258)  Bl.  163''''  Jtem  Sermo  in  dedicatione 
ecclesie.  \  (rot). 


Görreshandschriften 


145 


Anf.    Neque  </<.'  sjiiids  colUyiint  ficns  .  .  .  Qiubns 
uerbis  reprehendit  dominus  duo  genera  hominum  .  . . 

259)  Bl.  164''''  0.  Ü.  t^idi  ciidlatein  sanctam  . . . 
l'er  Iiec  nerha  ostendit  heatus  lohannes.  qualitev 
sit  in  se  ui  la  eterna  .  .  . 

260)  Bl.  164''''  0.  Ü.  Uenitfilius  huminis  querere . . . 
Qnod  perierat  dicit.  et  hec  per  lepram  \  peccati . . . 

261)  Bl.  164^"'^  o.  Ü.  Venu  fillus  hominis 
querere . . .  Sicut  aliquis  7nagmis  »ledinis  ut  ostenderet  | 
suam  sciejitiam  .  .  . 

262)  Bl.  165''''  o.  U.  Domum  luam  domine 
decet  .  .  .  Per  dictam  dei  domum  \  intelligere  possu- 
mits  fidelem  animcwi  .  .  . 

263)  Bl.  165'''*  o.  U.  Quid  nocatis  me  domine  . . . 
Quibus  uerbis  reprehendit  dominus  ore  dominum 
confitentes  .  .  . 

264)  Bl.  165^"b  o.  Ü.  Tabernaculum  dei  cum 
hominibus  .  .  .  Magna  gratia  est  dei.  ut  homines 
illius  fiant  I  tabernaculum  .  .  . 

Diese  Predigt  umfaßt  auf  Bl.  166^'^  noch 
6  Zeilen,  der  Best  dieser  Seite  und  Bl.  166"  ist 
unbeschrieben. 

265)  Bl.  167''*  o.  Ü.  Ecce  hämo  erat  in  iheru- 
salem  ad  nomen  syineon  .  .  .  Nota  quod  sicut  symeon 
hodie  acceperit  ihn  in  idnas  .  .  . 

Bl.  167"  ist  unbesclu-ieben. 

266)  Bl.  168''*  o.  F.  Brems  in  noialilibus  ajns 
Ecc.  XI.  Apis  I  nomine  intelligere  possumus  glorio- 
sam  uirginem  Alarium  .  .  . 

267)  Bl.  np'^  Sequltur  de  uerbis  ecclesia- 
sticj.  I  (rot). 

Anf.  Inicium  dulcoris  habet  fructus  eius,  scilicet 
Apis,  per  quam  \  sicut  dictum  est  hoc  in  loco  de- 
signatur  nobis  beata  et  gloriosa  |  idrgo  .  .  . 

268)  Bl.  175™  0.  Ü.  Sicut  balsamum  aromati- 
zans . . .  Baisami  uocahido  decernit  se  itocare  \  uirgo  .... 

269)  Bl.  176"*  0.  Ü.  Tulerunt  ihn  in  iherusalem 
ut  sisLcrent  eum  domino.  Lu.  \  Tulerunt  ihesum  inquit 
in  iherusalem  id  est  in  templum  .  .  . 

270)  Bl.   177'-*    0.  Ü.    Vade    ad   formicam  .  .  . 
forndce    nomine    hoc    in    loco    jiossumus  intelligere 
gloiiosam  uirginem  Mariam  .  .  . 

271)  Bl.  179"*  0.  Ü.  JPostquam  impleti  sunt 
dies  purgationis  .  .  .  Qnoniam  Maiia  virgo  purgata 
que  pnrgari  noti   indiavif  .  .  . 


'  272)  Bl.  179"b  o.  Ü.  Bcce  ego  mitto  angelum 
meum  .  .  .  Rex  regum  dojninus  ante  suum  ad- 
uenlnm   prendsit  1  signa  .  .  . 

273)  Bl.  ISO""*  0.  U.  Sapiiencia  edificauit  sibi 
domum  .  .  .  Hec  est  lila  sapiencia  diuina  de  qua 
dicitur.  oinnia  in  sapiencia  \  fecisti  .  .  . 

274)  Bl.  180"*  o.  Ü.  I'auus  distillans  labia  .  .  . 
Uerba  sunt  filij  dei  ad  uirgi  nein  gloriosam  .  .  . 

275)  Bl.  181'"*  0.  Ü.  Date  ei  de  frvclu  vianu- 
jim  .  .  .    Vox  dilecti  de  dilecta.  Speciosus  .  .  . 

276)  Bl.  181"*  0.  Ü.  Qvasi  mirra  electa  .  .  , 
Mirre  uocabulo  se  uocat  Maiia  uirgo  ratione  \ 
multiplici  .  .  . 

277)  Bl.  183'*  o.  U.  Quasi  plantatio  rose  \  in 
iericho.  Ecc.  xxiäj.  Rose  se  eompa\rat  idrgo  beata  .  .  . 

278)  Bl.  183"'''  o.  Ü.  Quasi  plantatio  rose  .  .  . 
Rosam  se  appellat  \  uirgo  beata  .  .  . 

279)  Bl.  183"b  o.  Ü.  Quasi  plantatio  rose  .  .  . 
Rosam  se  nondnat  virgo  Maria  1  .  .  . 

280)  Bl.  184"'''  0.  Ü.  Quasi  plantatio  rose  .  .  . 
Rosam  se  nocat  uirgo  sacratissima  .  .  . 

281)  Bl.  184"b  0.  Ü.  Quasi  plantatio  rose  .  .  . 
Beata  dei  genitrix  virgo  Maria  comparat  |  se  rose  .  .  . 

282)  Bl.  185''*  0.  U.  Quasi  cedrus  exaltata  sum . . . 
Cedrum  se  appellat  uirgo  Maria  |  .  .  . 

283)  Bl.  185"*  0.  Ü.  Quasi  cedrus  exaltata  .  . . 
Nota  duplicem  racionem.  quare  uirgo  \  Maria  redrum 
se  nominet  .  .  . 

284)  Bl.  ISCb  0.  Ü.  Quasi  cedrus  exaltata  .  .  . 
Nota  duo  propter  que  cedro  se  comparat  Maria 
uirgo  .  .  . 

285)  Bl.  186"''  0.  U.  Quasi  lypressus  in  monte 
syon  .  .  .    Cjfpressmn    se    apipellat    uirgo    Maria  .  .  . 

286)  Bl.  187''*'  0.  U.  Quasi  cypi'essus  in  monte 
syon  .  .  .    Cypresso  se  rompai'at  uirgo  beata  .  .  , 

287)  Bl.  187"*  o.  Ü.  Quasi  palma  exaltata  sum 
in  cades  .  .  .  Pal'me  assimilatur  idrgo  Maiia.  quia 
sicut  palma  |  diu  seruat   uirorein  in  foliis  .  .  . 

288)  Bl.  188''*  o.  Ü.  Quasi  palma  exaltata  .  .  . 
Palmam  se  appellat  virgo  Maria,  quia  sieut  pal  ma 
flexibilis  est  .  .  . 

289)  Bl.  188"*  0.  Ü.  Quasi  cedrus  exaltata  \ 
sum  .  .  .  Cedro  se  eomjmrat  \  virgo  beata.  quia  fortis 
ff  rohiisfa  .  .  . 

19 


146 


GöiTeshandschriften 


290)  Bl.  ISQ""»  0.  Ü.  Egiydieliir  ulrr/a  .  . .  Vir/fe 
comparatur  uirgo  Maria,  quia  Inimilitaie  inodica  . .  . 

291)  Bl.  189™  0.  Ü.  Egredietur  virga  . . .  N'ota 
quod propheta  |  virginem  Marium  appiellat  virgam... 

292)  Bl.  190™  0.  Ü.  Egredietur  virga  .  .  .  Isayas 
propheta  \  dei  niatrem  uirgam  nominat  .  .  . 

293)  Bl.  190^»  0.  Ü.  Beaii  oculi  qui  vident  \ 
que  uos  uidetis.  Im.  x.  Nota,  quod  si  uerba  premissa 
di.vit  I  X  ad  discipulos.  inulto  podus  eadem  dicere 
poterat  ad  uirginem  Mariain  .  .  . 

Am  Schluß  dieser  Predigt  folgt  in  roter 
Schrift  Bl.  190''''  eine  Glosse  von  7  Zeilen  über 
die  Orte,  wo  die  angeführten  Bäume  wachsen: 
Moiis  Jibanus  locus  cedri  est  ,  .  . 

294)  Bl.  19 1""*  o.  Ü.  Egredietur  uirga  . . .  Virge 
uirginem  coinparat  propheta.  quia  ut  idr\ga  candore 
castitatis  Candida  .  .  . 

295)  Bl.  19 1'*  0.  Ü.  Egredietur  virga  . . .  Virge  \ 
assimilatur  virgo  Maria,  propter  multa  .  .  . 

29G)  Bl.  192'^''  0.  Ü.  Fecit  rex  salomon  thronum 
de  ebore  .  .  .    Thronus  salomo\nis  ed  uirgo  Maria  . .  . 

297)  Bl.  19 2^**  o.  Ü.  Hedemptionem  misit  domi- 
nus populo  siio  .  I'rimo  uidendwn  ed  |  qiiomodo 
et  a  quo.  et  cid  uenditum  erat  genus  hwnanum.  |  ... 

298)  Bl.  193''''  0.  Ü.  Crenint  dominus  noitum 
super  tenam  .  .  .  Nota,  quod  triplici  benedictionis 
dulcedine  preuenta  est  roncepcio  .  ,  . 

299)  Bl.  193^'''  0.  Ü.  Terbiim  raro  factum  est 
id  est  filius  dei  |  fuctus  est  homo  et  hoc  tribiis  de 
causis  specialiter  .  .  . 

300)  Bl.  194"'»  0.  Ü.  Benedicta  tu  in  mulieri- 
bus;.  Inueniuntur  in  \  scriptura  Septem,  mulieres  .  .  . 

301)  Bl.  194^=^  0.  Ü.  Fecit  beseleel  archam  de  \ 
lignis  . . .  Beseleel  allegonce  \  x  significaf^  arrha  be- 
atam  uirginem  .  .  . 

302)  Bl.  195'^''  0.  Ü.  Quasi  palma  exaltata 
tum  .  .  .  Comparat  se  palme  uirgo  gloriosa.  |  quia 
palma  incioriam  designat  .  .  . 

303)  BL  Wö^*»  0.  Ü.  Transtulü  rex  .mlomon 
filiam  I  pharaonis  .  .  .  Salomon  interpretatur  paci- 
ficus.  I  uel  retiibutor  .  .  . 

304)  Bl.  196'^ti  0.  Ü_  MuUer  graciosa  inueniet 
gloriam.  |  prouerb.  xi.  Per  hanc  mulierem  intelli- 
gitur  virgo  beata  .  .  . 


305)  Bl.  197''''  0.  Ü.  Erat  hestev  formosa  !  ualde 
et  incredibili pulcritudine  .  .  .  Nomine  hester  pulchro 
beata  uirgo  siynificatur  .  .  , 

306)  Bl.  197^''  0.  Ü.  Ave  gracia  plena.  Nota, 
quod  sicut  munda  pi.vis  nobili  electuario  repletur  . . . 

307)  Bl.  198''''  0.  Ü.  Ave  gracia  plena.  Quasi 
dicat  angelus.  Ave  virgo  |  uirginum,  quia  tu  es  uas 
aureum  .  .  . 

308)  Bl.  198''»  0.  Ü.  Eons  egrediebatur  \  de  loco 
xioluptalis  .  .  .  Per  hunc  fontem  intelligitur  inrgo 
Maria  ,  .  , 

309)  Bl.  199™  o.  Ü.  Quasi  cedrus  e.valtata 
sum  .  .  .  Virgo  niaria  cedro  .■^imilis  quia  sicut  cedrxis  | 
magnum  habet  fructum  .  .  . 

310)  Bl.  \%^^-^  o.\j.  Aueetc.  Nota  quod  propter 
iiij'"'  beata  idrgo  hoc  j  verbo.  scilicet.  Aue  salutatur  . .  . 

311)  Bl.  200''''  0.  Ü.  Jienedida  tu  in  mu\Heribus. 
Nota  quod  j)rojiter  iiij'"'  beata  uirgo  \  in  mulieribus 
dicitur  benedicta  .  .  . 

312)  Bl.  200^''  0.  Ü.  Ego  mater  pulchre  dilec- 
tionis  j  .  .  .  Quia  inenarWabiliter  de  natiuitate  beate 
idrginis  gaudere  debeamus  .  .  . 

313)  Bl.  20 P*  0.  U.  Viam  sapiencie  monstrabo 
tibi  prouerb.  |  iiij.  Nota  quod  uia  maxime  a  quinque  \ 
commendabilis  existit.  Videliret  quod  sit  facilis  \  .  .  . 
•  314)  Bl.  201'*'''  0.  If.  Yeni  in  ortum  meum  .  .  . 
Hec  uei'ba  sunt  regis  uovantis  glo\riosam  matrem 
suam  in  reqrnem  sempiternam.  |  •  .  . 

315)  Bl.  201'*''  o.  Ü.  Veniat  dilectus  meus  in 
ortum  ...  1  er  bis  jtremissis  imdtat  beata  uirgo  dei 
fili\uni  in  ortum  suum  .  .  . 

316)  Bl.  202''''  o.  Ü.  Orietur  Stella  ex  iacob... 
Xotaiulum  quod  Stella  illa  ruius  \  orlum  ille  gentilis 
uir  biilaam  prenunciauit  \  est  uirgo  maria  .  .  . 

317)  Bl.  202^'>  o.  Ü.  Orietur  Stella  ex  iacob. 
Nota  quod  licet  uirgo  I  maria  cuilihet  stelle  com- 
parari  possit.  \  .  •  . 

318)  Bl.  203''*  0.  Ü.  Mulierem  fortem  ,juis 
inueniet . . .  Per  mulierem  hie  intelligere  possumus  . . . 

319)  Bl.  203''''o.Ü.  Gloriosa  dicta  sunt  de  te... 
Nota  quod  propter  \  xvi  causas  quelibet  materialis 
ciuitas  commendabilis  efficifur  et  gloiiosa  . . . 

320)  Bl.  207''''^  0.  Ü.  Quasi  palma  e.t\allata 
sum  .  .  .  Palme  comparabilis  uirgo  maria  plu  ribus 
ex  causis  .  .  . 


Görreshandschrifteii 


147 


321)  Bl.  208''''  0.  Ü.  Aue.  Nota  qaod  est  tri- 
plex  ue.  de  quo  Apo.  viü.  Ue.  ue.  ue  \  habitan- 
tibus . . . 

322)  Bl.  209''''  Item  de  beata  uirgi'ne.  \  (rot). 
Anf.     Ecce  concipies  in  titero  .  .  .    MornUter  hie 

exponitur  de  aninia  jierü.tetUe  .  .  . 

323)  Bl.  210™  0.  Ü.  Aue  gracia  ...  In  hat 
saluiacione  angelica.  iiij'"'  notan  j  possunt  priuilegia  . . . 

324)  Bl.  210'^''  o.  Ü.  Lumen  ad  reiielationem  . . . 
Nota  I  quod  heatus  .tj/meon  sacerdos  tenens  ihn . . . 

325)  Bl.  211^''  o.  Ü.  J^ostquam  impleti  mnt 
dies  purgatlonis  .  .  .  ]'erba  ista  |  de-'^eruiimt  coin- 
inendationi  gloiio>ie  nirginis  .  .  . 

326)  Bl.  212^''  o.  Ü.  Benedictus  fructm  w.ntris 
tui.  Lii.  i.  Co7i  gnie  appellatur  x  fnictus  .  .  . 

327)  Bl.  214''»  0.  Ü.  Intrauit  in  quoddam 
castellum  etc.  \  Per  castellum  intelligitur  mundus  iste  .. . 

328)  Bl.  214^''  o.  Ü.  Ivdus  genuit  phures  et 
zavain  .  .  .  Verfäs  premisds  |  datiir  iiohis  intelligi 
Hti/itas  .  .  . 

329)  Bl.  215'^''  o.  Ü.  Qi-e  est  isla  que  ascendit 
de  deserto.  |  cantica  vi  .  Admirantes  spiritus  angelici 
uirginis  Marie  assumptionein  gloriosnm  .  .  . 

330)  Bl.  2  IC™  0.  Ü.  Que  ent  ista  que  ascendit . . . 
In  hac  I  questione  admirantur  angelici  spiritus  mag- 
nalia  |  assumptionis  uirginis  gloriose  .  .  , 

331)  Bl.  217"'''  o.  Ü.  Ab  inieio  et  ante  secuta 
ereata  sum  .  .  .  Freinissis  uer  bis  datur  intelligi  tri- 
plex  gracia  uirgini  \  gloriose  .  .  . 

332)  Bl.  218™  o.  Ü.  In  iherusalem  potestas 
mea.  Ece.  Uerlns  preniissis  innuit  nohis  uirgo  gloriosa 
potes\tatem  sibi  in  morte  colhUarii  .  .  . 

333)  Bl.  218^"  0.  Ü.  Badicaui  in  populo  liono- 
rificati  etc.  Ecc,  \  In  uerbis  istis  votari  potest  triplex 
gracia  .  .  . 

Die  zweite  Spalte  von  Bl.  219  ist  mit  Text- 
verlust abgeschnitten. 

334)  Bl.  219^"''  0.  Ü.  ßlultipUcate  sunt  aque  . . . 
Verba  |  ista  ad  litteram  scripta  sunt  de  archa  noe  . . . 

335)  Bl.  220'-b  o.  Ü.  Ave  gracia  plena  Lu.  l 
In  uerbis  istis  \  angelus  beate  uirgini  duo  proponit . . . 

336)  Bl.  221™  o.  Ü.  Benedicta  lu  in  nmlieri- 
hus.  Lu.  i.  Quatuor  \  modit  beata  idrgo  a  creaturis 
legitur  benedicta  I  fuisse  .  .  . 


337)  Bl.  221™  o.  Ü.  Benedicta  tu  in  mulieri- 
bus  .  .  .  Descri\bitur  uerbis  istis  excellens  benedictio  | 
beate  uirginis  dupliciter  .  .  . 

338)  Bl.  222™  o.  Ü.  Qvi  creaint  me  .  .  .  Nota 
multiplicem  graciam  \  quam  contnlit  dei  ßlius  idrgini 
Marie  . .  . 

339)  Bl.  222™  o.  ü.  Signum  magnum  apparuit 
in  ce/o  mulier  etc.  |  apo.  xij.  Ve7-ba  ista  e.rponi  jws- 
sunt  de  |  assumjitione  beule  uii'giiiis  .  .  . 

340)  Bl.  223™  o.  Ü.  Qce  est  ista  que  ascendit  ... 
Anima^uertere  piossumus  in  uerbis  piropositis  in\enar- 
rabileni  sanctorum  admirationem  .  .  . 

341)  Bl.  223™  0.  Ü.  Postquam  impleti  sunt 
dies  purgationis  .  .  .  V^erbis  in  istis  duo  nobis  occur- 
runt  notanda  .  .  . 

342)  Bl.  224™  O.  Ü.  Aperiatur  terra  ...  In 
peti\cione  prophetica.  duo  sunt  notanda  scilicet  uir\gi- 
nis  consensio.  dei  incarnalio  .  .  . 

343)  Bl.  224^b  o.  Ü.  Tenuisti  me  .  .  .  l'er  verba 
premissu  iria  |  nolari  jiossunt  .  .  . 

344)  Bl.  225^=^  o.  Ü.  Dauid  et  omnis  domus 
israel . .  .  Ilic  tnn  noiantur  cum  cclebratur  |  assumptio 
beute  uirginis  .  .  . 

345)  Bl.  226''i'  o.  Ü.  Astitit  regina  .  .  .  In  uerbis 
istis  j  ad  laudem  idrginis  beate.  tria  nobis  propheta  i 
ostendit  .  .  . 

346)  Bl.  227''''  o.  Ü.  Avfer  rubiginem  de  argen- 
to  I  et  egredietur  .  .  .  De  uase  illo  cui.  se  totam  sa-\ 
pientia  dei  infud.it.  premissum  uerbum  jyotest  exponi. .  . 

347)  Bl.  227*'^  o.  l'."  Postquam  impleti  sunt  dies 
purgalionis.  ...  In  hoc  ewangelio  beata  mana  | 
ostendiiur  exemplum.  omnium  fidelium  precipue  re\li- 
giosorum  ... 

348)  Bl.  228™  o.Ü.  Ego  mater  pulcre  dilec/ioriii 
Ecc.  Mater  \  inquit.  Notandum  quod  iiii'"'  reperiuntur 
quorum  maria  idrgo  |  mater  esse  perhibetur  .  .  . 

349)  Bl.  228^^0.  Ü.  Aue  gracia  plena  .. .  Nota 
trilms  de  causis  ne'gatur  salutatio.  Projtter  excom- 
municationem  .  .  . 

350)  Bl.  229''''  0.  Ü.  Sapienda  edificauit  sibi 
domum  ...  In  his  \  trilms  uerbis.  tria  ostenduntur 
de  beata  uirgine  .  .  . 

351)  Bl.  229''*  o.U.  Exiit  qui  seminat  seniiuare  . . . 
Quatuor  hie  inter  |  mixtim  occuiruni  notanda.  Pri- 
mun>    quis  sit  sator   .   .   . 

18* 


148 


GöiTeshandschriften 


352)  Bl.  230™  0.  U.  Scclens  ihc  docehai  de  nani- 
cula  turbas.  \  Duo  hie  notanda  sunt.  Priinuin  est 
que  sit  nauicula  in  qua  dominus  |  sedii  .  .  , 

353)  Bl.  230''''  o.  Ü.  Introduxlt  me  rex  in 
cellam  uinariam.  ex.  [cant.  canticor.]  Inuenitur  rex 
saloinon  in  iherusalem  circa  teiu pluin  in  domo  sa/tus ... 

354)  Bl.  230^*'  0.  Ü.  Obtuhrunt  -pro  eo  deo 
par  turturum  .  .  .  Notandnin  quod  inseph  et  Maiia. 
non  so\luni  ohtulenint  puemm  ihn  ,  .  . 

355)  Bl.  231^='  o.  Ü.  lulerunt  ihn  in  iheru- 
salem. ei  nos  I  ad  imilationem  ioseph  et  Marie 
pmie\mus  ihn  .  .  . 

356)  Bl.  232'-»  Benedieii  ahbatis.  \  (rot). 
Anf.      Vir   sapiens  |   implehitur   henedictionibus. 

Ecc.  I  xxxvii.   Verbuni    istud  ualde  proprie   |  sancto 
patri  conuenit  henedicto  ,  .  . 

357)  Bl.  232™  o.  Ü.  Inuocauit  iahes  deum  israel 
dices  [!J  Si  I  benedicens  benedixeris  mihi .  .  .  Verbum 
hoc  I  congrue  beato  conuenit  benedicto  .  .  . 

358)  Bl.  233''t'  o.  Ü.  Ucee  nos  reliqnimus 
omnia.  Math.  xix.  Omnia  \  dicit.  id  est  rerum  pro- 
prietatem.  carnalem  |  uoluptatem.  proprium  uohin- 
tatem  .  .  . 

359)  Bl.  234'''^  o.  Ü.  Ecce  nos  rdiquimus  .  . .  Et 
nos  cum  aposlolis  re\linquamus  omnia.  id  est  peccata  . , . 

360)  Bl.  234™  o.  Ü.  JTec  mundo  uobis  ut  dili- 
gatis  inuicem.  |  Nota  quod  dominus  preeeptum  de 
ca\ritate  nobis  dat  propter  tria  .  .  , 

361)  Bl.  235'"*  0.  Ü.  nie  erat  lucerna  ardens  et 
lucens.  jl  (Bl.  235'''')  io.  v.  Avdens  inquid  et  lucens. 
Ardebat  \  enhn  iohannes  intus  hoc  est   in  corde . . . 

362)  Bl.  235™  o.  Ü.  Ille  erat  lucerna  ardens  . .  . 
Avta  quod  iohannes  dicit  \\  (Bl.  235^**)  lucerna  non 
ignis  .  .  . 

363)  Bl.  236"^»  o.  Ü.  Puer  crescebat.  Lu.  Fuer 
dictvs  est  iohannes.  quia  more  pueri  uixit  \  sine 
sollicitudine  .  .  . 

364)  Bl.  236^b  q.  ü.  Confortabatur  spiritu. 
Nota  quod  iohannes  confortatus  [  fuit  spiritu  sancto  . . . 

365)  Bl.  237"  o.  Ü.  Sint  lumbi .  .  .  Volens  \ 
dominus  generalem  nobis  indicere  a  peccatis  conti-\ 
nentiam  .  .  . 

366)  Bl.  237™  o.  Ü.  Tenite  p>osl  me  .  .  . 
Sciendum  quod  uocat  |  nos  dominus  a  tribus  que 
suiH  in  mundo  .  .  . 


367)  Bl.  238''''  o.  Ü.  Semit«  domino  in  timorf. 
Notunduni  quod  !  send  quos  psalmus  admonet  seruire 
deo.  sunt  xa\ni  .  .  . 

368)  Bl.  238^'^  o.  Ü.  Beati  serui  quos  cum 
uenerit  dominus  .  .  .  Dominus  iste  cui  dignum  et 
iustum  I  est  ut  omnes  seruiant  est  dei  filius  .  .  . 

369)  Bl.  238'"''  o.  Ü.  Herodes  misit  ac  lenuit 
iohannem  .  .  .  Ilec  uerba  leguntur  Je  decollatione 
iohannis  .  .  . 

370)  Bl.  239'''  0.  Ü.  Beatus  cui  donatum  est 
habere  timorem  ,  .  .  Nota  quod  uerbis  sapientis 
diffinitur  bea  titudo  uie  .  .  . 

371)  Bl.  239^"  o.  Ü.  lusticia  eins  manet  in 
seculum  seculi.  Notandum  quod  |  possessio  iusticie. 
id  est  iiirtuiis  .  .  . 

372)  Bl.  240™  0.  Ü.  Neminem  per  uiam  saluta- 
tieritk  Math,  x.  Neminem  inquid  id  est  |  non  excom- 
municatum.  non  allerius  legifhominem.  non  hostem.l... 

373)  Bl.  240^=^  0.  Ü.  Ego  .«um  in  medio  \ 
uestri .  .  .  Miiiistrauit  nobis  x  sua.  suos.  et  se  ipsum  . . . 

374)  Bl.  240^''  o.  Ü.  Sicut  moyses  exaltauit  ser- 
peniem  .  .  .  i\ola  quod  legitur  in  libro  |  numeri 
quod  cum  filü  israel  essent  in  deserto  .  ,  . 

375)  Bl.  241™  0.  Ü.  Angelus  domini  a.Hitit . . . 
Nota  quod  sicut  pctrus  obediuit  angelo  \  in  übe- 
ratione  sua  corjtorali.  ita  necesse  est  ut  nos  \  pecca- 
tores  grade  dei  obediamus  .  ,  . 

376)  Bl.  24 P''  0.  Ü.  Beatus  es  symon  .  .  .  Nota 
quod  in  uerbis  premissia  \  dominus  beatum  petrum 
beatificdf.  et  commendat  .  .  . 

377)  Bl.  24 1^''  0.  Ü.  Tu  es  petms.  Nota  quod 
in  eo  I  quod    dominus    dicit  petro.    tu  es  petrus  .  .  . 

378)  Bl.  242™  o.  Ü.  Tristicia  uestra  uertetur ... 
Tristicia  inquid  uestra.  id  est  quam  habetis  ex 
pieccatorum  uestromm  |  recordacione  .  .  . 

379)  Bl.  242''''  o.  Ü.  Vos  qui  secuti  estis  me  etc. 
Math.  .rix.  I  Vos  inquid  qui  secuti  estis  me.  per 
uiam  I  mundicie  .  .  . 

380)  Bl.  242^''  0.  Ü.  Cvirebat  helias  ante  achab . . . 
In  uerbis  istis  ad  commenda\tionem  beati  Benedicti 
et    nostrani    edificationem  |  tria    possunt    notari  .  .  . 

381)  Bl.  243''''  o.  Ü.  Ecce  nos  reliquimut 
omnia  |  etc.  Math,  xix  .  .  .  Omnia  inquid  id  est 
peccatum.  o  nioreui  temporalium  .  .  . 


Görreshandschriften 


149 


382)  Bl.  244"'''  o.  Ü.  Voa  estis  qiii  peitnamistis 
meciim  in  |  teinpiadonibux  .  .  .  Mafftiates  et  rege» 
tcidentes  diem  \  inoiiis  .  .  . 

383)  Bl.  244^''  o.  Ü.  Sint  lumhi  uesiri precincti . . . 
Jn  nerbü  istis  hortatur  |  nos  dominm  ad  tvia  .  .  . 

384)  Bl.  245^»  o.  Ü.  Dedit  Ulis  nirtutem  et 
jiotestatein  super  omnia  |  demonia.  Tai.  ix  Super  omnia 
inquit.  Nota  tria  de\moiua.  super  que  nobis  dominus 
dat  uirtutem  .  .  . 

385)  Bl.  246''''  o.  Ü.  Ecce  nos  reliquimus. 
Math.  I  luria  apostolorum  e.TCDiplum  et  nos  relinquamus 
omnia.  id  est  mandi  |  gloriam  .  .  . 

386)  Bl.  246''^  o.  Ü.  JErä  folium  eius  uiride.  le. 
xvij.    Eins  I  inquid.    uidelicet   conßdeiitis    in  deo  .  .  . 

387)  Bl.  247"'»  o.  Ü.  JVon  aliquando  desinet 
facere  fructum.  Je.  |  xvlj  Nolandum  qiwd  fidelis 
qnisque  et  iitstvs  |  arboi'  est  et  arhor  fructifjraiis  .  .  . 

388)  Bl.  247^»  o.  Ü.  Qvis  putas  est  fidelis 
seruus  .  .  .  Cum  oinnis  homo  den  debeat  esse 
seruicio.  \  maxime  .  .  . 

389)  Bl.  248''''  o.  Ü.  In  bacalo  meo  transiui 
iordanem  .  .  .  Quantum  ad  litteram  uerba  sunt 
iacob  I  reuertentis  de  mesopotamia  .  .  . 

390)  Bl.  248^*  0.  Ü.  Puer  iste  mapms  erit . . . 
Ecce  in  tribus  inuelnitur  propheta  commendabilis . .  . 

391)  Bl.  249''''  0.  Ü.  Quis  putas  puer  iste  erit. 
Lu.  i.  Ques  tioni  huic  respondet  zacharias  ipsius 
pueri  I  paler  .  .  . 

392)  Bl.  249^*  o.  Ü.  Inidum  iiite  hominis  aqua, 
panis.  et  uestinientum  . . .  Quasi  dicat.  honiini  inicianti 
uitani  spiritualem  \  necessaria  sunt  her  Hij"''  .  .  . 

393)  Bl.  250^^  o.  Ü.  Declina  a  malo  et  fac . .  . 
Declina  inquit  a  malo.  id  est  a  maltiia  peccati  .  .  . 

394)  Bl.  2.50™  0.  Ü.  Declina  a  malo  et  fac... 
Declina  inquit  \  a  malo.  scilicet  superbie  .  .  . 

395)  Bl.  251''*  0.  Ü.  Quid  putas  \  puer  ide 
ent.  Lu.  i.  Hidc  questioni  respondet  ipsius  pucri 
pater  .  .  . 

396)  Bl.  251^*  0.  Ü.  Quis  putas  puer  iste  \ 
erit.  Lu.  i.  Huic  plebis  questioni  \  respondet  ane/elus . . . 

397)  Bl.  252""^  o.  Ü.  Qxdd  putas  puer  iste  j 
erit.  Lu.  i.  Questioni  hdc  ple\bis  respondet  ipse  do- 
minum .  .  . 

398)  Bl.  253''^  o.  Ü.  Quis  putas  puer  \  iste 
erit.  Lu.  i.  Ad  hoc  respondet  deus  |  pater.  Mala . . . 


399)  Bl.  253^»  o.  U.  JPticr  erescebat.  Lu.  Puero 
corn'narabilis  iohannes  propter  mtdta.  Puer  enim  | 
jniucis  est  eontentus  .  .  . 

400)  Bl.  254''*  o.  V.  Beatus  uir  qui  \  suffert . . . 
Nota  quod  ad  plura  prodest  electis  \  aduersiias.  et 
est  multiplex  frucius  eius  .  .  . 

40 1)  Bl.  255''*  0.  Ü.  Gloria  et  Iwnor  \  corona  . . . 
Duplex,  Corona  huius  \  martiris  hie  notatur  qua 
coronauil  eum  dominus  .  .  . 

402)  Bl.  255^^  0.  II.  Posulsti  domine  super  caput 
eius  e.oronam  .  .  .  Dupliei  corona  coronat  dominus 
sancios  suos,  \  ■  ■  • 

403)  Bl.  256''''  Mathei  apostoli.  \  (rot). 
Anf.      Sequere    nie,    et   surgens   secutus   est  ,  .  . 

Verbum  est  domini  uocantis  Matheum   de  theloneo  . . . 

404)  Bl.  256^*^  0.  U.  Qids  jmtas  puer  iste  erit.  ] 
Ad  hoc  respondet  dominus  Math,  xi,  ubi  dicit.  | 
Quod  existis  \  in  desertum  .  .  . 

405)  Bl.  257^'^  0.  Ü.  lustus  germinabit  sicut 
liliuni.  Lilio  comparatur  ius\tus.  quia  per  candorem 
eastiiatis  candidus  .  .  . 

406)  Bl.  259^"  0.  U.  Qn  gloriatur  in  domino 
glorietur.  In  domino  \  inqidd  non  in  seipso.  non  in 
proprio  .  .  . 

407)  Bl.  259^*^  0.  Ü.  lustum  deduxit  dominus 
per  uias  rectas.  Nota  tria  |  ma.vime  signa  niarum 
reetanan.  per  quas  iiistum  deducii  dominus  .  .  . 

408)  Bl.  260"'''  o.  Ü.  Qids  putas  puer  iste  ent. 
Ad  hanc  populi  questionem  respondet  ipse  |  puer. 
lo.  i.  vbi  dicit.  Ego  uox  .  .  . 

409)  Bl.  261''^  0.  Ü.  JDilectus  a  deo  et  homini- 
bus  etc.  Ecc.  Quibtis  |  uerbis  ostenditur  qualiter  iste 
sanclus  ficent.  dum  ui.tit  .  .  . 

410)  Bl.  261™  o.  Ü.  Ecce  nos  reliquimus 
omnia  .  .  .  Verbum  est  petri  et  legitur  de  beato 
paulo.  I  qui  omnia  reliquid  et  sequtus  fuit  uocantem... 

411)  Bl.  261^^  0.  Ü.  Ecce  nos  reliquimus  .  .  . 
Omnia  dicit  id  est  |  omnia  peccata.  omnia  temporalia 
et  omnia  mundialia  .  .  . 

412)  Bl.  262""^  o.U.  Factum  est  prelium  magnum  \ 
in  eelo  ...  Tn  \  hac  epistola  legitur  de  prelio 
angelormn.  bono}'um  scilicet  et  ]  malorum  .  .  . 

413)  Bl.  262™  o.  Ü.  Petrus  quidem  seruabatur 
in  carcere  etc.  Act.  Nota  |  quod  quinque  magno* 
uiros  inuenimus  in  car\cere  positos  .  .  . 


150 


Görresliandschriften 


414)  Bl.  263'^''  o.  Ü.  J£ij  sunt  uiri  misericovdie.  tic. 
Ecc.  xliiij'.  Verhis  presen\tibus  docemur  quales  sancti 
isti  quortnn  Itodie  solleinnki  agimus  .  .  . 

415)  Bl.  263^''  0.  Ü.  Ai-dite  insule  et  attendite 
populi  .  .  .  lohannes  non  iiigraias  beueß-cloriiin.  | 
manifestat  oinnihus  .  .  . 

■  416)  Bl.  263^''  0.  Ü.  Militla  est  uita  hominis 
super  ierrarn.  Job  vij".  Nota  tria  inilitinn  genrra  sciiicet 
milites  dei.  nulites  |  mundi.  et  milites  diaholi .  .  . 

417)  Bl.  263'*'''  o.  Ü.  Wemo  accendit  bicmiam 
et  ponit  earn  svb  rno  dio.  Nota  tpiod  in  ecclesia 
dei  simt  tres  lucerne  que  non  sunt p>o\nendesub  modio... 

418)  Bl.  264''''  0.  Ü.  Mazareus  uocalntur  pner 
iste.  I  Hoc  et  nomine  quisque  pioterit  se  uocare.  qui 
nalzareorum  legem  siuduerit  obsernare  .  .  . 

419)  Bl.  264^''  o.  Ü.  lusti  fu/gebimt  sicnt  sol 
in  regno  patns  .  .  .  lusti  inquit.  lusti  sunt  qui 
iusticintn  faciunt  ..." 

420)  Bl.  265™  o.  Ü.  Puer  cresctbat.  Ln.  iL  In 
uerbis  ist/s  considerau\da  sunt  duo  que  habuit  beatus 
iohannes  in  uita  .  .  . 

421)  Bl.  265^"    0.  Ü.   Qui   mihi   ministrat    me 

0 

sequaiur.  lo.  .vij.  At\tendendiim  quod  iiünislri  .(■  multi- 
pliciier  desmibuntur  .  .  . 

422)  Bl.  265^''  o.  Ü.  Cibauit  illum.  pane  uite 
et  intellectus.  |  jScc.  Civca  uerbuni  istud  noturi possunt  | 
vü'""  pamim   genera    quibus    cibare    consuenit  |  .  .  . 

423)  Bl.  266''''  o.Ü.  TJas electionis est  mihi  iste .. . 
In  uerbis  |  istis  principaliter  considerandum  est  quare 
beatus  pau\lus\  |  a  deo  icas  electionis  ajijH'lletur  .  .  . 

424)  Bl.  266^''  o.  Ü.  Uas  electionis  e.4  mihi 
iste  ...  Vt  portct  inquit  nomen  meum  |  etc.  Per 
quod  innidtnr  racione  qua  electionis  uas  a  x  \  de- 
nominetur  .  .  . 

425)  Bl.  267''''  o.  Ü.  Posidsti  donnne  .super 
capud  eius  .  .  .  Verba  ista  intelligi  possunt  de 
coronatione  \  gracie  .  .  . 

426)  Bl.  267''''  o.  Ü.  Simile  c.$t  rcgnum  celorum 
homini  negotiatori  .  .  .  Qaatuoi-  hie  sunt  notanda.  j 
primum  est  quis  sit  homo  negotiator.  qui  bo)uis 
inargaritas  \  quesiuit  .  .  . 

427)  Bl.  268''^  o.  Ü.  Htabunt  iusti  in  magna 
constaidui  |  .  .  .  Quatuor  hie  occuirunt  notanda.  | 
Primum  est.  qui  sunt  Uli  qui  teste  sapientia  siabunt  .  .  . 


428)  Bl.  268'"  o.  U.  In  diebus  .mis  placuit 
deo.  Ecc.  Nota  \  vi'*'  per  que  in  diebus  suis  placere 
potest  deo  quisque  .  .  . 

Bl.  269^'  ist  unbeschrieben. 

429)  Bl.  270"  0.  Ü.  Gaudent  in  celis  \  anime 
sanctonim.  Et  hoc  propter  penarum  in\consolabilium 
euasioneni.  psat.   Lctabitur  |  iustus  cum  uiderit 

430)  Bl.  270'»  0.  Ü.  Beati  qui  lugent  .  .  . 
Beati  I  itiquid  qui  lugent  j'i'O  peccatis  que  coitunil- 
serunt   lere.  iiij.  Plorattis  et  ululatns  .  .  . 

431)  Bl.  271''''  o.  U.  Iusti  accijnent  vegnum 
decoris  I  et  diadeina  speciei  .  .  .  Sciendum  quod 
quadruplem  est  iusticia  .  .  . 

432)  Bl.  272''»  o.  Ü.  Beati  qui  lugent  .  .  .  Beati 
inquid  qui  \  lugent  luctu  compunctionis.  de  quo 
lohel.  I  ii .  .  . 

433)  Bl.  272''»  o.  Ü.  Beati  pauperes  spiritu  . . . 
Nota  quod  paupertas  multa  (  bona  facit  .  .  . 

434)  Bl.  273''»  Item.  |  (rot). 

Anf.  Ivstorum  anime  in  manu  dei  sunt.  Sap. 
lusti  sunt  qui  quod  sunm  \  est  unicuique  reddunt .  .  . 

435)  Bl.  273''''  Jte)/t  sermo  in  sollempnitate 
om\7iiutn  sanctoruni.  |  (rot). 

Anf.  Iusti  in  perpetuum  viuent.  Secutidum  ethi- 
mo\logiam  iusti  dicuntnr  qui  ins.  uel  iura  tenen\tes  ,  .  . 

436)  Bl.  273'''  Gaudent  in  celis  anime  sanc- 
toruni et  hoc  propter  honorum  .  .  .  De  quibus  honu- 
ribus  dicil  psalmista.  Sicut  lionus  graue  .  .  . 

437)  Bl.  274'*''  Gaudent  in  celis  anime  sanc- 
toruni. I  et  hoc  propter  inquiete  seruitutis  absolu- 
iionem  |  JJe  qua  le.  Seridetis  dijs  alienis  qui  |  non 
dabunt  uobis  requiem  die  ac  nocte.  IHj  |  quibus 
seruiunt  peccatores  demones  sunt .  .  . 

438)  Bl.  275"^''  Gaudent  in  celis  anime  sanc- 
toruni. I  Sanctorutn  anime  in  celis  gaudere  dicuntur 
et  I  hoc  proj)ter  corone  uite  acceptionem  .  .  . 

439)  Bl.  275'''''  Gaudent  iti  celis  anime  sanc- 
toruni. Sanctornm  |  anime  in  celis  gaudent  et  hoc 
propter  maris  \  mundi  Indus  transfretationem  .  .  . 

440)  Bl.  276'''  Gaudent  in  celis  anime  I  sanc- 
torum.  Anime  sanctorum  in  celis  gaudere  dicuntur 
et  I  hoc  propter    iudicij  uniuersalis  liberationem  .  . 

441)  Bl.  278''^  Gaudent  in  celis  anime  \  sanc- 
torum. ei  hoc  propter  celestis  cene  gustaitionem 
ysa.  Lcv.  Ecce  .■<eiid  mei  eonmdent  ... 


Görreshandschriften 


151 


442)  Bl.  278''''  luslorniu  anime  in  mann  dei 
Stint.  Sap.  iiij.  D'uii  salomon  prouerh.  xU.  Qui  negügii ! 
dampnwn  propter  amicum  iustus  est.  lusti  ergo  | 
fuernnt  martires  ... 

443)  Bl.  279''''   De  omnihus   sanctis.  |   (rot). 
Anf.    ßeati  pauperes  spiritu.  \  etc.  Math.  v.  Sota 

quod  hodie  agitur  |  soUempnitas  omniuni  sanctormn 
viddicet  ange\lorum  .  .  . 

444)  Bl.  280^^*  o.  Ü.  Gaudent  in  celis  anime 
sanctorum.  Sanctoiurn  anime  \  in  celis  dicuntur 
gaudere.  et  maxime  \  propter   dei   uisionem  . .  . 

445)  Bl.  280^b  Jtem.  \  (rot). 

Anf.  ßeati  qui  lugent.  Math.  v.  Beaii  inqidt  qui  j 
lugent.  qtna  mala  inulta  commiserunt.  Eo.  ij".  \  Tra- 
didit  illos  deus  .  .  . 

446)  Bl.  281^^  Item.  \  (rot). 

Anf.  Tanquam  uuriim  in  fornace  probauil  ,  .  .  . 
Auro  merito  martires  |  comparantur  propter  iiii'"'.  auri 
proprietates  .  .  . 

447)  Bl.  282'-»'  o.  Ü.  Beati  qui  lugent.  Math. 
Beati  inquid  |  qui  lugenl  et  hoc  peccaiis  jiropriis 
que  I  audacter  et  sine  reuerentia  ac  timove  \  dei 
commiserunt.  lob.  Cucurrit  aduer\sus  deuin  .  .  . 

448)  Bl.  283''''  o.  Ü.  Saudi  per  fidcni  uicerunt 
regna  .  .  .  Triplex  slatus  hie  notalur.  Fug  nantium, 
operantium.  et  rnercedem  recipienti' um  .  . 

449)  Bl.  283^''  o.  Ü.  Beati  qui  lugent.  Math.  r. 
Beati  inqind\qui  lugent  propter  proprium  iniquitatem... 

450)  Bl.  284^''  0.  Ü.  Ivstorum  anime  in  manu 
dei  sunt  etc.  \  lustorum  dicit.  lusti  sunt,  qui  quod 
uuicuiqne    dehent.  reddunt  .  .  . 

451)  Bl.  285'''' 0.  Ü.  Gaudent  in  celis  ardme  sanc- 
torum et  hoc  de  j  desiderabili  x  fraternitate  et  societate. . . 

452)  Bl.  285^''  o.  Ü.  Venite  benedicti  patris 
mei .  .  .  Benedicti  jjairis  inei  inquid.  Nota  |  quod 
X  uocat  benedictos  mundi .  .  . 

453)  Bl.  286''''  o.  Ü.  Cum  sero  factum  esset. 
dicit  dominus  .  .  .  Per  sero  intelligiiur  |  finis  mundi 
quando  quilibet  rnercedem  plenam  reci\piet  sin  laboi-is . . . 

454)  Bl.  286''^  o.  Ü.  Elige  tibi  uiros  potentes  . . . 
Reuocate  ad  memoriam  textum  |  uHeris  instrumenti. 
Verba  sunt  ietro  sacerdo  tis  niadian  ...  j 

455)  Bl.  287''''   o.   Ü.   Wvmquid  nosti  ordinem 
cell.  Job.  I  Nota  quod  alius  est  ordo  ad  quem  tenentur  1 
seculares  |  aliits  ad  quempenitentes.  alius  ad  quem  iusti ...  \ 


456)  Bl.  287^^  o.  Ü.  Vidi  turbam  magnam.  etc. 
apo.  Vidit  iohannes  \  turbam  non  unam  sed  quadru- 
plicem  coram  domino  \  ■  ■  ■ 

457)  Bl.  288''»  o.  V.  Vidi  turbam  magnam  .  .  . 
Per  haue  |  turbam   quam   uidit    iohannes.   intelligere 

i  jiossumus  penttenltes  .  .  . 

458)  Bl.  288''''  o.  Ü.  Beaii  pauperes  spiritu  etc. 
Math.  i.  I  Vi'rbis  quibus  aptissime  dominus  instrvit 
iiij"^.  genera  homi\num  .  .  . 

'  459)  Bl.  288'''*  o.  Ü.  Ifij  sunt  qui  uenerunt  ex 
magna  iribidacione  etc.  |  Apio.    Cvius  «'«<  hec  uerba. 

I   ostenditiir  cum  piTendtti\tur  .  .  . 

460)  Bl.  289^*'  o.  Ü.  TJidens  turbas  iUe  ascendit 
'n  inontem  i  . . .  In  dictis  uerbis  presen  tibus  ponuniur 

1   i'm'"".  que  faciunt  ad  hominis  perfectio\nem  .  .  . 

]  461)  Bl.  289^b  o.  Ü.  Beati  misericordes.  Math. 
V.  Beati  inquit  milsericordes.  Esurientem  cibando.  ysa. 
Iviij.  I  frange  esurienti  panem  .  .  . 

Bl.  290'-b  unbeschrieben.  Auf  Bl.  290^  hat  eine 
Hand  des  15.  Jh.  den  Anfang  einer  Predigt  über 
das  Thema  Vidi  altissimum  .  .  .  geschrieben,  deren 
beide  erste  Zeilen  fast  völlig  verlöscht  sind. 

462)  Bl.  291''*  o.  Ü.  Sospitales  inuicem  sine 
murniuracione.  p.  |  iiij.  Attendendum  quod  hospitalitas 
exhibenda  |  multiformiter  .  .  . 

463)  Bl.  291^*  0.  Ü.  Mospitalitatem  nolite  obli- 
visci  .  .  .  Circa  uerbwn  istud  attendendum  hospitali- 
tateiii   malte  |  esse  ntilitaiis  .  .  . 

464)  Bl.  291''''  0.  ü.  Omnis  qui  credit  in  menon 
niorietur  ...  In  me  inquit.  Aliud  enim  est  credere 
i%um.   aliud  credere  |  t  .  .  . 

465)  Bl.  292™  o.  Ü.  Qui  sperant  in  domino 
mutabunt  fortitudinem  |  Ysa.  xl,  Attendendum  quod 
ex  spe  multa  uliliias  sequitur  . .  . 

466)  Bl.  292''*  o.  Ü.  Uniuersa  delicta  operit 
Caritas  .  .  .  Circa  uerbum  istud  considerandum  quam 
multe  utilitatis  |  sit  Caritas  .  .  . 

467)  Bl.  29  2''''  o.  Ü.  Omnia  uero  in  caritate 
fiant  .  .  .  Considerandum  quod  Caritas .  tnultis  indiget 
condicionibns  .  .  . 

468)  Bl.  292''»'  o.  Ü.  Hec  est  caiitas  dei  ut  man- 
data  eius  custodiamus.  Jo.  v.  |  Nota  .vi.  in  quibus 
potest  aliquis  presumere  .  .  . 

4  6  9)  Bl.  29  2''*o.Ü.  Fecit  deus  duo  luminaria  in  firma- 
mento  celi. . .  Nomine  celihoc  loco  iustuspotest  figurari . . . 


152 


Görreshandschriften 


470)  Bl.  292^^  o.  Ü.  Ohedlre  oportet  deo  magis 
quam  homtnibus.  Act.  v.  Notandum  \  qtiod  obedientia 
noslra  esse  debet  imdtlformis  .  .  . 

471)  Bl.  292''''  0.  U.  Jlec  est  uolantas  deisancti- 
ftcatio  .  .  .  Circa  uerhum  istud  disiiiic/id  potest  saneti- 
ficatio  7nuhiplex  j  ■  •  . 

472)  Bl.  293''*  o.Ü.  Nemo quod  säum  est  querat... 
Circa  uerbum  istud  ui\dendum  quam  plura  esse  que 
oportet  non  querere  .  .  . 

473)  Bl.  293'"'i  o.  Ü.   Quod  natum  est  ex  spiritu. 

0 

Spiritus  est  \  Ja.  iij.  Nasciliir  anima  fidelis  ex  sj^iiitu 
qui  deus  est  .  .  . 

474)  Bl.  293''b  o.  Ü.  Timete  deum  et  date  Uli 
honorem,  Apo,  xiiij.  |  Nota  quod  hoiiorein  dare  tene- 
mur  deo  et  jrroximo.     Deo  \  ut  ibi  .  .  . 

475)  Bl.  293^*  o.  Ü.  Icsti  liberabmäur  scicniia 
Prouerb.  .vi.  Attendendum  quod  \  liberationi  nostre 
quam  facit  x  cooperatüur  quam  plura  ... 

476)  Bl.  293^b  o.  Ü.  Abstlneatis  uos  o  forni- 
catione.  jf"  ihessa.  iiij.  |  lu.vta  uerbum  premissum  ab- 
stinendum  nobis  est  a  fornicali^one  .  .  . 

477)  Bl.  293^''  o.  Ü.  Ab  omni  specie  mala  ub- 
siinete  |  uos  .j".  tessa.  idt,  Sciendum  quod  uiris  rell- 
giosis  I  abstinendum  est  a  multis  .  .  . 

478)  Bl.  294"^^  o.  U.  Deus  signanit  luis  .ij.  c.  i" 
Notandum  quod  nadtipli\ci  signo  signati  .sumus  a 
patr»  deo  .  .  . 

479)  Bl.  294"''^  o.  Ü.  lu  quis  es  qui  iudicas 
alienum  serimm.  Ro.  xiiij.  |  Qnibtis  jterbis  remouet  a 
nobis  aposiolus  iudicium  .  .  . 

480)  Bl.  294""''  o.  Ü.  Omnem  terram  quam  eon- 
spicis  tibi  dabo  .  .  .  Terre  nomine  |  nitam  eternani 
intelligimus  .  .  . 

481)  Bl.  294^"'^  0.  Ü.  Ueuite  benedicti  palri.s  mei. 
Math.  Patris  mei  ii/quid.  \  Nota  sex  siijna  quibus 
perpenditur  utrum  qids  sit  de  parte  \  dei  patris  .  .  . 

482)  Bl.  294''''  o.  Ü.  Accijnte  armaturam  dei.  ut 
possitis  resistere  in  die  \  malo . . .  Aecijnte  |  inquit  arma- 
turam dei.  Armatura  quam  nobis  assumendam  \  suadet.. . 

483)  Bl.  295''"  o.  Ü.  Dilexit  nos  et  lauauit  nos 
a  peccatis  .  .  .  Dilexit  nos  inquit  et  hoc  Antecedenter 
j".  lo.  iiij.  I  Diligamus  deum  quoniam  ipse  prior 
dilexit  nos  .  .  . 

484)  Bl.  295''"-  o.  Ü.  Altissinms  de  terra  crequit 
rnedicinam  .  .  .     Crrea    hoc   sapieniis  \   uerlnrm    nota 


tripUcem    quam    uir   paeiens    ex    iribulatione  |  con- 
sequitur  utilitatem  .  .  . 

485)  Bl.  295''''  o.  Ü.  Amice  quomodo  hvc  in- 
trasii ...  Uestis  iwriüne  iidelliaitur  Caritas,  que  operlt  . 
omat.  munit.  et  calefacit  .  .  , 

486)  Bl.  295^"  o.  Ü.  Inßrmi/as  grauis  sobriam] 
facit  animam.  Ecc.  xxx.  Attendendum  quod  corporales 
infir\mitates  quas  hnmittit  dominus  .  .  . 

487)  Bl.  295^**  o.  Ü.  lonathas  cepit  crescere  in 
uii-tiäibus  j°.  Mach.  iiij.  Nota  \  quod  homo  proficit 
multis  modis  .  .  . 

488)  Bl.  295^''  o.  Ü.  Sanctificate ieiunium.Jokelis  i". 
Circa  uerbum  istud  no\tari potest  midtiforme  ieiunium . . . 

489)  Bl.  296''»  o.  Ü.  Qui  spiritu  dei  uguntur.  hij 
sunt  filij  dei.  Ro.  viij.  |  Attendendum  quod  filij  dei 
efficimur  per  midta  .  .  . 

490)  Bl.  296''-'  o.  Ü.  Qui  est  ex  deo  uerba  dei 
audit. :  Joh.  viij.  Aitendendumquod  uiriiustispiritualiter 
per  I  graciam  e.v  deo  esse  dicuntur  .  .  . 

491)  Bl.  296''''  0.  Ü.  Beati  qui  aiidiunt  uerbum 
dei  et  custodiunt  illud.  Lu.  Beati  qui  inquit '  audiunt .  .  . 
Cerlmm  enim  dei  non  solum  nobis  est  audiendum  .  .  . 

492)  Bl.  296'-''  o.  Ü.  Grati  estote.  Colo.  iij.  Gratus 
deo  esse  debet  homo.  \  multis  ex  causis .  .  . 

493)  Bl.  296^'''  o.  Ü.  Puluis  es.  Gen.  ij.  Hoc  dici 
potest  cuilihet  peccatori.  \  Hij"''.  nwxime  de  causis  . . . 

494)  Bl.  296^*"  o.  Ü.  Paruum  occidit  inuidia. 
Job  V.  Notandum  quod  [  ex  amore  nimio  temporalium 
procedit  multiplex  \  malum  .  .  . 

i  495)  Bl.  297''^  o.  Ü.  Ambulabunt  ut  ceci.  quia 
j  domino  peccauerunt.  Sopho.  |  t.  Dicuntur  peccatores 
I  ceci  midtis  de  causis  .  .  . 

496)  Bl.  297''''  o.  U.  Si  qius  diverit  quoniam 
diligo  deum  et  fratrem  suum  oderit .  .  .  Nota  quod  ex 
odio  malignorum  multa  incommo\da p>roue>uunt  ipjsis . . . 

497)  B1.297''''  o.Ü.  Nolite pueri effici sensilms.  c. 
xiiij.  Nota  I  ocio  puerilia  nobis  uitanda  .  .  . 

498)  Bl.  297^'*  o.  U.  Si  spiritu  iduimus  spiritu 
et  ambulemus.  Gala.  v.  Quasi  diceret.  Si  spiriiualem 
uitam  inchoauimus.  in  illa  profieia'\mus.  Sed  notandum 
quod  i'S"'  .nitit  que  spiritualem  jirofeclum  .  .  . 

499)  Bl.297^''  o.V.IE.vpecta  dominum  uiriliter  age. 
ps.  Notandurn  quod  expec\tandus  noJns  est  dominus 
multiplieiter  .  .  , 


Grörreshandschriften 


153 


500)  Bl.  297'''  ü.  Ü.  Hüarcia  daiorem  .'.  .  Circa 
Mrbum  istud  consi\deranduui  est  quales  diligat  deus  . . . 

501j  Bl.  298'"*  0.  Ü.  Ilenonamini  etc.  Ephe.  iiij. 
Ad  I  quid  fit  isla  aininonitio  de  reiwuatione  .  .  ■ 

502)  Bl.  298™  0.  Ü.  Letabitur  iustu»  in  deo. 
Nota  vij''"\  bona  que  facti  iusticia.  \  ■  ■  ■ 

503)  Bl.  298"''  0.  Ü.  Letabitur  iiistns  in  deo.  Ps. 
In  deo  inquit.  non  in  carne.  non  \  mundo.  [!]  nan  in 
diabolo  ,  .  . 

504)  Bl.  298'"''  0.  Ü.    Sendnauirunt   triticum    et  ! 
viessuernnt  spinas.  Jere.  j  ix.  Sciendum  quod  seinen 
doctrine  .rane.  perit  propter  tria.  \  ■  ■  ■ 

505)  Bl.  298'"'' o.Ü.  Viaiustorumabt^qneoffendi- 
culo.  Proverb.  xc.  Consideran\dum  quod  iustoriim  via 
sit  Clara  .  .  . 

506)  Bl.  298'"''  0.  V.  Odiaites  malurn  ad- 
herentes  bono.  Po.  xij.  Odicides  inquit  malurn  id  est 
carnalem  parentum  affectio  nem  .  .  . 

507)  Bl.  298'"'^  0.  Ü.  Castigo  corpus  nwum  .  .  . 
Nota  quod  castlgat  se  penitens.  Per  corporis  (iffiic- 
tionem  .  .  . 

508)  Bl.  299'"'^  0.  Ü.  Cunucrsaliu  noslra  in  celis 
est.  Cum  apostolo  con\uersanduin  nobis  est  in  celo 
menie  et  desiderio  .  .  . 

509)  Bl.  299'-b  0.  Ü.  Jiesistite  diabolo  et  fugiet 
a  uobis.  Ja.  iij.  Tribun  precipm  de  causis  diabolo 
resistere  debemus.  \  .  ■  ■ 

510)  Bl.  299'"''  o.  Ü.  Induite  uos  armatura 
dei...  Ad  expugnandnm  insidias  inimici  \  armatura 
multiplici  nobis  ntendum  est  .  .  . 

511)  Bl.  299'"i'  o.  Ü.  Homo  pccrator  uitabit 
correptionem.  Ecc.  xx.  Sciendum  quod  .  multiplex  est 
odium  hondnis  peccatoris  .  .  . 

512)  Bl.  300'"*  0.  Ü.  Derelinquat  impiiis  uiam  . . . 
ßerelinquat  impius  inquit  uiani  suam.  1  Que  montuosa 
per  superbiam  .  .  . 

513)  Bl.  300'"''  o.  U.  Lauaminl  mundi  eslote.  ysa. 
i'.  Animaduer.tendum  est  quod  anima  penitens  louare 
et  muyi\da7-e  se  debet  muliipliciter  .  .  . 

514)  Bl.  SOO^b  o.  Ü.  Cum  ieiunatis  .  .  .    Atten- 
dendum  quod  multa  incommoda  secuntur  ypocrisim 
propter  que  fugienda  est  .  .  . 

515)  Bl.  300'^''  0.  Ü.  Ne  tardes  conuerti  ad 
dominum,  etc.  Ecc.  vj.  |  Quoniam  multa  beneficia  lar- 
gitur  dominus conuerten  ||  (Bl.  301'*)  tibus  adipsum ... 


516)  Bl.  301™  o.  Ü.  Visitans  speciem  tuam  non 
peccabis.  \  Job.  Nota  multiplex  reviedium  contra 
superbie  uicimn  \  ■  ■  • 

517)  Bl.  301'"''  o.  Ü.  Attendite  uobis  ne  forte 
grauentur  \  corda  .  .  .  prohibet  dondnus  uei-bis  istis 
uiciurngule  quod  secunduin  gregorium    fit  vi.  modis . . . 

518)  Bl.  301'-'  o.  Ü.  Mane  semina  semen  tuum. 
Ecc.  .vi.  Semen  tuum  \  diät.  Non  semen  error is  quod 
seminat  infidelis.  |  ■  ■  ■ 

519)  Bl.  302™  0.  Ü.  Uincenti  dabo  vmnna  .  .  . 
Vineenti  inquit.  scilicet  superbiam.  per  humilitaiem  .  . . 

520)  Bl.  302™  0.  Ü.  Mundemus  nos  ab  omni 
inqidnamento  camis  ...  Ab  omni  inquinamento  dicit. 
Multa  enim  sunt  inquinamenfa  a  quihus  mundandi 
sumus  .  .  ■ 

521)  Bl.  302'"''  0.  Ü.  Vidi  dominum  facie  ad 
fadem  .  .  .  Vidi  inquit  dominum.  Non  |  uanitatem 
diuicianim.  Per  cupiditatem  .  .  . 

522)  Bl.  302"^  0.  Ü.  Omnis  uallis  implebitur.  ysa 
In  hoc  uerbo  sccundum  spiriiualem  intelligentiam  de 
quolibet  \  fideli  duo  pussunt  attendi  .  .  . 

523)  Bl.  302'"!' o.Ü.  Acdngere  cilicio  et  aspergere 
cinere.  Jere.  vi°.  Aspergere  I  inquit  cilicio.  Propter 
paiitorum  motuum  repressionem  .  .  . 

524)  Bl.  302^-1'  o  Ü.  In  uiam  gentium  ne 
abieritis.  Math.  x.  In  uiam  \  inquit  gentium  id  est 
peccatorum  gentiliter  iduenlium  .  .  . 

525)  Bl.  303'"''  o.  Ü.  Confundetuv  Israel  in  uolnn- 
tate\  ...  Muliipliciter  nocet propria  uobndas.  A  ■  digni- 
tate  .  .  . 

526)  Bl.  303'»  ü.  Ü.  (Juerite  deum  .  .  .  Circa 
uerbum  \  istud  tria  notari  possunt.  videlicet  cum 
quibus.  in  quibus  et  |  pro  quibus  .  .  . 

527)  Bl.  303^^*  o.  Ü.  Amen  dico  uobis  ncsdo 
uos.  Math.  I  .rxv.  Nescio  uos  inquit  id  est  non  agnosco 
uos  .  .  . 

528)  Bl.  SOS'^''  o.Ü.  Ecce  nos  veliquimus  omnia... 
Circa     uerbum  istud  attendendum  quod  sequi  «""... 

529)  Bl.  304™  0.  Ü.  Qui  sectatur  ocium  stullissi- 
nius  est.  Prouerb.  xij°.  Nota  quod  prauorum  qui  dam 
secuntur  temporalem  digrdtatem  ... 

530)  Bl.  304™  0.  Ü.  Errant  qui  operantw 
malurn.  Prouerb.  xiiij.  Nota  quod  \  prauorum  opera 
sunt  Erronea  per  idrtutis  ignoranliam  . .  . 

Bl.  304  ist  nur  halb,  Text  fehlt  nicht 


154 


Görreshandschriften 


531)  Bl.  304^''  0.  Ü.  Ante  ohitum  operare 
iustidam  ,  .  .  Attendendum  quod  opera  bonorum 
openim  fien  debent  '  discrete  .  .  . 

532)  Bl.  304^''  0.  Ü.  Uigilafe.  et  hoc  contra 
sompnum  Deledationis.  de  quo  |  O^e.  vij.  Tota  nocte 
dormiuit  coquens  eis.  consensus  .  .  . 

533)  Bl.  305''^  0.  Ü.  In  paciencia  nestra  . . .  Ad 
pacienciam  |  prouocare   nos   debel  ,r  informatio  .  .  . 

534)  Bl.  305'"''  0.  Ü.  Memento  quia  cinis  es . . . 
Non  vacat  a  misteno  \  quod  in  cajnte  ieiuuij  ponitur 
cinis  siij'er  capita\  .  .  . 

535)  Bl.  305^"»  o.  Ü.  Metvenlo  at  dient  sabbali 
sanctifices.  Exo.  xx.  \  Nota  viij''  ad  ubseniautiiun  soi- 
lempnitaium  |  pertineiitia  .  .  . 

536)  Bl.  305"''  0.  Ü.  Memento  ut  dicm  sabbaii 
sanctifices.  Ew.  ,rx.  Sabbatuin  |  interpretainr  requies. 
que  triplex  est.  temporis  .  .  . 

537)  Bl.  306'''»  o.  Ü.  Ante  mortem  conßrre.  Ecc. 
xvij".  Nota  quod  confessioindiget  impudencia.  Pudor 
enim  imperfectionem  |  confes-tionis  operatur  .  .  . 

538)  Bl.  306"^  o.  U.  Honor  est  hondtii  separare 
se  a  eontentione.  Proverb.  x,r.  Nota  contentionem 
nüandam  esse  tribits  maxitne  de  causi.i.  I  .  .  . 

539)  Bl.  306"»^  0.  Ü.  Odor  vestimenlorum  .  .  _ 
1'«""  sunt  I  que ^uestimenta  quelibet  coininendabilia 
reddunt  .  .  . 

540)  Bl.  306''''   0.  Ü.    Qui  odit  auariciam  longi  | 
fient  dies  \  eius.    Prouerh.    xxviij.    Nota    quod    v'>'" 
sunt  que  iiitam  hominis  \  prolongant  ... 

541)  Bl.  307"  0.  Ü.  Qui  celat  deliduM.  querit 
amicicias.  Prouerh.  xxiiij.  \  Querit  inquit  ainicidas 
sdlicet  dei  et  sanctorum  .  .  . 

542)  BL  307"  O.  Ü.  Nisi  quis  abnuntiauerit 
Omnibus  .  .  .  Nota  quod  per  multa  efficitur  quis  x  | 
discipulus  .  .  . 

543)  Bl.  307"  o.  ff.  Hec  est  uoluntas  dei  j 
sanctificatio  uestra.  i  Thei^.  iiij.  Attendite  quod  i)tulta\ 
nult  deus  circa  nos  .  .  . 

544)  Bl.  307'^''  0.  Ü.  Precipio  tibi  ut  aperias 
manum  .  .  .  Ut  aperi\as  inquit  manmn  tuani.  Nota 
tria  aparicione  digna  ...  ' 

545)  Bl.  307"»  o.  Ü.    Semen   hominum    hönora-   ! 
hüur  .  .  .     Nota    quod    fide/is    aidma    adquirit    sibi 
honorem  midtiforliniter  ...  j 


546)  Bl.  307"*  o.  Ü.  Dedit  deus  spiriium  sunr- 
tum  Omnibus  obedien  tibus  .  .  .  Nota  quod  ad  obe- 
diendum  deo  multa  de\bent  fidelem  quemlibet  exdtare... 

547)  Bl.  307"''  o.  U.  Saccum  consui  super 
cutem  meam.  Job.  Notandum  |  quod  penitentie  Saccus 
ulilis  est  iid  multa  .  .  . 

548)  Bl.  SOS"""  0.  Ü.  In  omnibus  gradas  ugentes 
Ihes.  Ad  I  gradarum  actionem.  quam  plura  nos  inui- 
tant  .  .  . 

549)  Bl.  308"  o.  Ü.  Date  elemosinam  et  ecce 
omnia  .  .  .  Circa  uerbum  istud  notandum  quod  | 
<id  muiidicium  spiritualem  ptruenitur  .  .  . 

550)  Bl.  308""  0.  Ü.  Laui  pedes  meos  .  .  .  Ver- 
bum  idiid  I  iuxta  misticum  sensum  est  anime  peni- 
tcntJs  .  ■  . 

55 1)  Bl.  308"^  o.  Ü.  In  sudore  mdtus  tut  .  .  . 
Nota  quod  opus  j  manuale  cxercendum  nobis  est 
multiplici  racione  .  .  . 

552)  Bl.  308"''  0.  Ü.  Diliges  proximum  tuum 
sicut  tdpsum.  Circa  dilectionem  proximi  proponit 
nobis  scriptura  triplex  exemplum  .  .  . 

553)  Bl.  309"  0.  Ü.  Diebus  Ulis  locutus  est 
nobis  deus  in  filio.  Hebrc.  i".  Uerbum  hoc  apostoli 
concordul  cum  prophetia  ysaie.  |  •  .  . 

554)  Bl.  309''''  o.  Ü.  Filius  datus  est  nobis.  ysa. 
Filius  inquam  |  dei  patris.  filius  abrahe.  filius  dauid 
et  filius  I  nirginis  ... 

Bl.  310  (halb  abgeschnitten)  trägt  Kritzeleien 
vun  Händen  des   16.  Jh. 

Diese  große  Sammlung  von  Predigten  ist  nicht 
eine  Zusammenstellung,  sondern  dem  ganzen 
Inlialt  und  der  Fassung  nach  das  Werk  eines 
einzigen  Verfassers.  Die  Predigten  lassen  sich 
in  keine  tiefgründigen  Betrachtungen  ein,  so  daß 
sie  möglicherweise  von  einem  Angehörigen  des 
Klosters  Himmerod  stammen. 


Görres  116  =  Lat.  Qu.  699 

(Himmerod) 

Perg.  86  Bll.  (19,5  x  12,7).    XI-XIII.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  weiüem  SchaOeder  bezogen. 
Die  Handschrift  besteht  aus  drei,  ursprünglich  völlig 
getrennten  Teilen:  der  erste  umfaßt  Bl.  1^ — 40,  der  zweite 
Bl.  41  — 72,  der  dritte  Bl.  73—86.  Der  erste  und  dritte 
Teil  scheinen  Fragmente  gröüerer  Handschriften  zu  sein. 


Görreshandschriften 


Der  dritte  Teil  ist  der  älteste,  er  ist  sicher  im  12., 
möglicherweise  noch  im  11.  Jh.  geschrieben.  Er  hat  auf 
seinem  ersten  Blatt  (Bl.  75')  unten  auch  die  alte  eigene 
Signatur  C  .Txviij.  (14.  Jh.),  so  daß  die  Teile  vor  dem 
ausgehenden  14.  .Th.  nicht  zusammengekommen  sein 
können,  wahrscheinlich  aber  sehr  viel  später.  Die  Hand- 
schrift besteht  mm  in  ihrer  heutigen  Zusammensetzung 
aus  9  Lagen  und  zwar:  I  und  IV  zu  je  12,  II,  III,  VII 
zu  je  8,  V  zu  10+1,  VI  zu  12+1,  VIII  zu  6+1,  IX  zu 
8- — 1  Blättern.  Entajirechend  deu  drei  Teilen  des  Bandes 
sind  auch  drei  Hände  zu  unterscheiden,  die  erste  schrieb 
Bl.  1 — 40,  zweispaltig  auf  Tintenlinienschema,  29 — 35 
Zeilen,  Schriftfeld  14,8  x  9,8,  Spaltenbreitc  4,6,  rote 
Überschriften,  Initialen,  Paragraphen  und  Strichelung 
Die  zweite  Hand  schrieb  Bl.  41 — 72  in  außerordentlich 
winziger  Schrift,  Langzeilen  58 — 64  Zeilen,  teilweise  auf 
Linienschema,  Schriftfeld  durchschnittlich  17,2x11,1, 
doch  ist  bisweilen  die  ganze  Seite  bedeckt,  rote  Über- 
schriften, Initialen  und  vereinzelt  Strichelung.  Die  dritte 
Hand  schrieli  Bl.  73-86  in  kleiner  Minuskel  in  Lang- 
zeilen ohne  Liniierung,  49 — 50  Zeilen,  ohne  jede  Ve  - 
zierung,  Schriftfeld  durchschnittlich  17,6  x  11,3.  Bei  jedem 
der  drei  Teile  fehlen  am  Schluß  Tjagen.  Ein  Besitz- 
vermerk  findet  sich  nur  auf  Bl.  73'^  über  nutie  ciirie  ;  (14.  Jh.) 
und  auf  Bl.  l'  zweimal  die  Signatur  .DjxxiJ.,  die  mit 
Sicherheit  auf  Himmerod  hinweist,  daneben  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  116. 

Scrmones  in  evangelia  douiiiiicalia  et  varia 
de  materiis  variis  fragmenta. 

Sermoues  doininicales. 

1)  Bl.  1'^  Dominica  i"  adnentus  j  (rot). 
Auf.    Com  appropinquasset ...  (T  In  prima  i  parte 

diiil  quod  iTis  in  ieriisalein  iliinns  \  in  bethaniam  uenil. 
in  qua  lazarum  defunduni  .  .  . 

Dieselbe  Predigt  z.  B.  clm.  1603G. 

2)  Bl.  I''"  Dominica,  secunda.  \  (lot). 

Auf.  Erunt  signa  in  sole  et  liina  etc.  In  isto 
ewatigelio  tvia  nubis  sunt  notandii  |  (T  Priiniini  quod 
diem  indicii  precedunt  signa   niulta  .  .  . 

3)  Bl.  2''^  Dominica,  iij".  \  (rot). 

Auf.  Chun  audisset  iohannes  \  in  ninculis  opeva 
cristi  I  ...  In  ido  ewangelio  Iria  iiobis  sunt  notan\da  . .  . 

i)  Bl.  3'*  In  die  Xatiuitaiis.  |  (rot). 

Anf.  J^cce  ewangelizo  uobis  gaudium  ...  In  Itac 
auctoriia  te  tria  nobis  sunt  cousideranda  \  .  .  . 

5)  Bl.  4''''    Dominica   Inf'ra   octavam.  |  (rot). 
Anf.   Erant  losep  et  maria.    mater  itiu  ndrantes  . . . 

In  hoc  ewangelio  tria  nobis  sunt  notanda  .  .  . 

6)  Bl.  5''''  I>oininica  prima  post  octauam.  j 
(rot). 


155 

In    hoc 


Anf.      Cvm    esset    ihs    unnornm    xij 
ewangelio  tria  nobis  sind  notanda.  |  .  .  .  * 

7)  Bl.  S^*"  0.  Ü.  E.viit  edictum  a  cesare  \  augusto 
etc.  Legitur  in  \  libro  regum  fratres  tnei  .  .  . 

8)  Bl.  ()''''   Dominica  secunda.  |  (rot). 

Anf.  JVvpcie  [acte  sunt  in  chana  .  .  .  In  ewangelio 
isto  I  tria  nobis  sunt  notanda  .  .  . 

9)  Bl.  T'"  Item  dt  dominica  prima  post 
octauam.  |  (rot). 

Anf.  Cvm  faclus  esset  ifis  au)u>ruui  J|  (Bl.  T'''-') 
:eii.  Legitur  in  iteteri  testameuto  quod  moi/\ses  ascendit. . . 

10)  Bl.  7""  o.  V.  Crm  autem  iAs  \  descendisset 
de  nionte  etc.    In  hoc  ewangelio  tria  )iominari  pussunt , . . . 

1 1)  Bl.  S"'"  0.  Ü.  Asrendente  \  ihu  in  nauiculam  . . . 
\auicula  isla  fratres  in  |  qua  {%s  ascendit  sancta  est 
ecclesia  .  .  . 

12)  Bl.  9'*  o.  Ü.  Sindle  est  regnum  |  relorum 
hondni  patrifandli\as  qui  exiit  primo  viane  .  .  .  (T  /" 
hoc  ewangelio  tria  nobis  sunt  notanda  .  .  . 

13)  Bl.  9''"''  o.  Ü.  Legitur  fratres  mei  in  e.citu 
ßlliorum  israel  de  egipto  quod  j  ndssi  sunt  exploratares 
e.rplo  rare  terrani   cliananeoruni  .  .  . 

H)  Bl.  lü"'^  0.  U.  Exiit  qui  sendnat  sendnare\... 
quia  hec  hystoria  et  |  eitts  exposicio  patet  ideo  illani 
obmitten\tes  ad  aliunt  sensum  transeanins  .  .  . 

15)  Bl.  1 1"'"  o.  Ü.  Ijegitur  in  libro  \  ludicinn 
quoniam  o.r«.  filia  ca\leph  othomeli  data  in  u.vorem  i . . . 

16)  Bl.  11'"''  Jn  purificacione.  |  (rot). 

Anf.  Adorna  thalam um . . .  fidelis  anima  debet esst  1| 
(Bl.  1 1^*)   syon   id  est  speculam  .  .  . 

17)  Bl.  12>-*   Item.  |  (rot). 

Anf.  Item  nota  fidelis  anima  quod  si  \  thalamum 
cordis  tut  adornare  \  uolueris  .  .  . 

18)  Bl.  12^''  o.  Ü.  Ecce  aseendimus  \  ierosolimam 
etc.   Ewangelium    istud   in  j  tres  partes  diidditur  .  .  . 

19)  Bl.  13^*  0.  Ü.  Cvm  ieiunaiis  nolite  fieri  .  .  . 
In  hoc  ewangelio  j  tria  docemus  a  dornino  .  .  . 

20)  Bl.  li^^  0.  Ü.  Drctus  \  est  ifis  in  desertum  . . . 
In  hoc  ewangelio  tria  nobis  sunt  notanda  .  .  . 

21)  Bl.  15'*  o.  Ü.  Legitur  in  genesi.  \  Quod 
immisit  dominus  soporem  in  adam  et  de  latere 
dormientis  j  euam  fabricauit.  sed  misierialiter  in  xpo .  ■ . 

22)  Bl.  15'*  0.  Ü.  Egressus  \  i%s  seccessit  in  partes 
tyri ...  In  hoc  ewangelio  tria  nobis  sunt  consi\deranda . . . 

90* 


ise 


Görreshandschrifteii 


23)  ßl.  16'''  0.  Ü.  Legitur  in  iona  prophela  \ 
mm  secundo  factum  esset  ad  euni  uer\bum  domini  .  ,  . 

24)  Bl.  16^''  0.  U.  Ural  iesus  [  eiciens  demonium . . . 
Ewangelium  istud  in  tres  partes  \  dluidltur  .  .  . 

25)  Bl.  17^*  0.  U.  Legitur  in  libro  regum  fratres  j 
Diei  quod  saul  rcx  Israel  cum  \  transgressus  esset 
pi-eceplurn  domini  .  .  . 

26)  Bl.  17^"'^  0.  Ü.  Aliiit  ifis  Irans  mare  galylee. 
etc.  presens  |  ewangelium  diuiditur  in  duas  partes  .  .  . 

27)  Bl.  18^"  o.  U.  Hahemus  in  ueteri  testamento  ! 
quod  moyses  in  uirga  transduaiit  j  populum  per  mare . . . 

28)  Bl.  18^''  Dominica,  v".  |  (rot). 

Anf.  Si  ueritatem  dico  uobis  .  .  .  Hec  su/it  uerha 
ueritatis  qiie  dicit  Ego  sum  \  uia  .  .  , 

29)  Bl.  19^«^  0.  Ü.  Preceptum  erat  in  lege  \  ut 
nitida  rufa  aduceretur  ante  |  tabernaculum  .  .  . 

30)  Bl.  19^''  Palmarum.  [  (rot). 

Anf.  Pveri  hebreorum  tollen  tesraniosolyuarum etc.' 
Hodie  fratres  et  domini  sancta  ecclesia  \  gloriain  x.  et 
triumphum  eius  representat  I  .  .  . 

31)  Bl.  20^''  In  parasceue.  \  (rot). 

Anf.  Legitur  in  ueteri  tesia\mento  quod  mm- 
murauerunt  \  filii  israel .  .  . 

32)  Bl.  20^ iJ  Item  eodem  die.  \  (rot). 

Anf.  Tesus  uoce  \  magna  clamans  emisit  spiritiim 
etc.  I  Circa  diem  hodiernam  in  qua  .rps   passus  est ... 

33)  Bl.  21^"  in  pascha.  |  (rot). 

Anf.  MJij-ia  magdalena  et  mana  iacobi.  ...  In 
hoc  ewangelio  iria  uobis  \  consideranda  .'nint  .  .  . 

34)  Bl.  22'*  Itern  in  die  pasce  |  (rot). 
Anf.     Jljiria    magdalena    et    rnaria    iacobi  .  .  . 

quantum  prosunt  penitencia  |  et  lacrime  peccatonim 
in  maria  magdalena.  con\siderare  possumus  .  .  . 

35)  Bl.  23'-''  In  octaua  pasche  \  (rot). 

Anf.  Cvui  esset  sero  die  illa  etc.  |  ewangelium 
istud  in  tres  piartes  diuiditur  .  .  . 

36)  Bl.  24>-»  Item  |  (rot). 

Anf.  Cvm  esset  sero  die  illo.  |  Habemus  in  libro 
ludicum  quod  \  perfectus  losue  cecidit  .  .  . 

37)  Bl.  24"^''  Item  |  (rot). 

Anf.  Legitur  in  libro  iudicum  de  |  sampsone 
fortissimo  \  qui  inirauit  gazam  .  .  . 

38)  Bl.  24^*'  0.  U.  Ego  suyn  pastor  bonus  '<  In  pre- 
senti  ewangelio  dominus  dicit  se  pastorent  bonum 
etse  .  .  . 


39)  Bl.  25^*  0.  Ü.  Pastores  erant  \  quidant  qui 
et  hodie  sunt  qui  \  gregem  et  oues  domini  non  sohnn 
non  custo\diunt  a  morsibus  luporum  .  .  . 

40)  Bl.  26r''  0.  Ü.  Modicum  et  non  mdebitis 
me.  I  In  hoc  ewangelio  tria  nobis  sunt  notanda  ]  .  . . 

4 1)  Bl.  27"'''  0.  U.  TJado  ad  eum  |  qui  me  misit . . . 
In  ewangelio  presenti  tria  nobis  |  simt  consideranda  . . . 

4 2)  Bl. 27^*' o. U.  tSi quid  jictieriitis patrem  in  nomine 
meo  ...  In  isto  |  ewangelio  tria  nobis  sunt  notanda  . . . 

43)  Bl.  28''»  0.  Ü.    In    Rogacionibus  \  (rot). 
Anf.     Si  quis   uestrum  |  habet  Amicum  etc.   In 

presen\ti  ewangelio  dominus  nos  docet  tria  facere  . . . 

44)  Bl.  29''''  In  ascen  sione  |  (rot). 

Anf.  Ascendens  x"'  in  altum  |  captiuam  du,vif 
captiuitatem.  Scitis  fratres  quod  ita  est  j  quod  reges 
terre  tria  festa  sua  solent  |  colere  .  .  . 

45)  Bl.  30''»   In  die  pentecosten.  \  (rot). 
Anf.    Cvm  uenerit  \  paraclitus  .  .  .  In  isto  ewan- 
gelio tria  nobis  sunt  ]  consideranda  .  .  . 

46)  Bl.  30'^''  0.  U.  Si  quis  diligit  me  \  sermonem 
meum  seniabit.  |  In  ewangelio  presenti.  tria  nobis  sunt  | 
consideranda  .  .  . 

47)  Bl.  31''*'  iJe  trinitate.  \  (rot). 

Anf.  Gracia  domini  |  nostri  i%u  ,x  etc.  In  isla 
epistola  |  apostolus  tubtiliter  loquitur  .  .  . 

48)  Bl.  32''''  Domiriica  prima  ptost  \  trini- 
tatis.  I  (rot). 

Anf.  Homo  qiiidam  i  erat  diues  et  indue\batur  . . . 
Presens  ewangelium  |  de  causa  proposuit  dominus  . . . 

49)  Bl.  33^»  Dominica.  Secunda.  |  (rot). 
Anf.    Homo  quidam  fecit  cenani  |  magnam  .  .  . 

In  ewangelio  isto  tria  |  nobis  sunt  consideranda  .  .  . 

50)  Bl.  34""''  Dominica  tercia.  \  (rot). 

Anf.  Erant  \  ad  i%m  ajipropinquantes  |  publi- 
cani  .  .  .  Ewangelium  \  istud  in  tres  partes  diuiditur  . .  . 

51)  Bl.  35''''  o.  Ü.  Estote  misericordes  ...  /;* 
ewangelio  presenti  docet  |  nos  dominus  tiia  facere  . . . 

Anf.  Bl.  35^,  36''— 37^  sind  einige  Stellen  wegen 
der  Schadhaftigkeit  des  Pergaments  nicht  be- 
schrieben. 

52)  Bl.  36''='  0.  Ü.  Cvm  turbe  \  iiruei-unt  .  .  .  In 
isto  ewangelio  tria  nobis  |  sunt  consideranda  .  .  . 

53)  Bl.  S?'*  o.  Ü.  Nlsi  habundauerit  iustieia  | 
uesira  .  .  .  In  ewangelio  preseyUi  docet  tios  dominus  \ 
tria  facere  .  .  . 


Görreshandsehriften 


157 


54)  Bl.  37^''  I).  Ü.  Misereor  mper  ||  (Bl.  38™) 
turbam  quia  tarn  Irkluo  .  .  .  Ewangeliuiu  istnd  in 
.V  partes  diuiditur  .  .  , 

55)  Bl.  38'''^  0.  Ü.  Attendite  \  a  falds  prophetis  etc. 
hl  isto  I  eivangelio  iria  nohis  consideranda  .  .  . 

56)  Bl.  39^^  o.  Ü.  Homo  quidam  erat  diuex  . . . 
In  ewangeUo  isto  tvia  nobis  sunt  |  uolanda  .  .  . 

57X  Bl.  40^*  o.  Ü.  Uideiis  iAs  cudtatem.  fUuit  \ 
super  illam  etc.  Li  hoc  ewangelio  tri\a  nobis  sunt 
consideranda  .  .  . 

bricht  auf  Bl.  40^'^  mitten  im  Text  ab  .  .  .  vnde 
dominus,  Mittent  eos  ||  •  •  . 

Diese  Predigten  müssen  ihrer  gleichartigen 
Disposition  wegen  einem  Verfasser  zugewiesen 
werden. 

Auszüge  aus  Grammatikern  und  Theologen 
(Predigten). 

58)  Bl.  41'"  o.  Ü.  Qvedam  sunt  dictiones  que 
notant  dhninutionem  uel  imperfectionem  alicuius 
summe  numeralis.  uel  alicuius  pluralltatis  \  uel  ali- 
cuius generalitatis.  regule.  vt  iste.  scilicet.  fere.  prope. 
pene,  plerumque  et.  que   similem  vim  habentes  .  .  . 

59)  Bl.  41''  0.  U.  Erat  j^etruB  dormiens.  inter 
duos  milites ...  hi  hoc  uerbo.  v.  sunt  considei'anda  , . . 
(51  Zeilen). 

60)  Bl.  41^"  o.U.  Deus  in  adiutotorium  [!J  meum 
intende.  Ad  jmncipium.  vij.  horarum  dicitur  hec 
oracio...  (15  Zeilen,  die  letzten  5  stehen  unten 
von  Bl.  41>-). 

61)  Bl.  42''  0.  Ü.  Premissis  hiis  que  ad  artem 
sunt  quam  docet  hie  über,  circa  librurn  videnda 
sunt,  que  sit  auctoris  intentio.  quis  modus  a\gendi. 
quo  fine  ei  qua  philosophia  agat  .  .  .    (25  Zeilen). 

62)  Bl.  42''  (T  Septem  sunt  artes  liberales. 
Grammatica.  Dyalectica  ...  Et  dicuntur  liberales  eo 
quod  liberant  animain  a  curis  .  .  .  (15  Zeilen). 

63)  Bl.  42''  (T  Vel  suum  sensibile  aurium.  Due 
sunt  acceptiones  huias  Hominis  vox  .  .  .  (19  Zeilen). 

64)  Bl.  42^'  über  der  Seite:  Istud  folimn  tractat 
de  prisciano  maion  \,  die  Angabe  ist  natürlicli  irrig, 
es  folgen  Verse: 

a)   Bl.  42^  Nota.  \ 

Infruniti  vim  si  vis  per  quinque  notabis, 
frons.  fronesis,  frumen,  fronen,  frenn  dnhii. 


•  E  profert  ant  a.  »iquis  procedit  ab  ea, 

•  Est  is  abortiuus  qui  ces^ts  tractus  ab  aluuo 
Postumus  est  natus  post  exequias  genitoris, 

b)  'Diuitiix  fruimur,  mundanis  vtimur,  escis 
l'esciniur  et  potu,  fungimur  officio, 
Vthnur  vtiUbus  exoptatisque  potimur. 
»Pro  pacta  pepegi,  cano  pan.vi,   iungo   et  j>egl. 

•  Falx  metit  etscindit,  fa.v  vrit,  faux  quoque  mandit. 
'Fla.    [sei.  flagrare]    facit   ardorem,   fra.    [sei. 

fragrare]  mirum  reddit  odorein. 

•  Vina  bibat  mane  cerebrum  reformat  inane 
Quod  perfudit  heri  crapula  mitlta  meri, 

'Pelles  vuarum  uinacia  die  fore  tantum 
Et  dicas  acimum  [!]  quod  in  vua  cemis  acutum 

•  Si  dicas  alias  tu  dedgnas  tria.  tempus. 
Personas  .  istis  sociando  locum 

'Quinq}te  pedes  passum  faciunt,  passus  quoque 

centuin. 
Viginti  quinque  Stadium,  si  milia  redas, 
Octo   facis  stadia,  duplicaturn  dat  tibi  leucam, 

•  Intus  adeps,  aruina  foris,  piguedoque  fl]  mixta. 
Die  Verse  sind  anscheinend  aus  einem  größeren 

zusammenhängenden  Stück  genommen. 

c)  am  Rande  Notandum. 

•  Sanguis,  rana,  culex,  cynomia,   mors  pecorina. 

Vlcera,   grarulo,  bruccus,  tenebre  stups,  mortua 

prima, 
ebenso  cod.  Vat.  Pal.  Lat.  886  f.  1 18.  (De  decem 
plagis  Aegypti). 

»Fama  boni  lente,  volat  inuidia  retinente. 
Fama  repleta  malis  pernicibus  euolat  alis, 
»Pro  pernice   citum  pro  pernice  pone  nociuum. 
Ad  mala  pernices  sunt  presentes  meretnces 
»Die   fibrain   venam   dicas   aninial  fore  fibrum. 

•  Quidquid     agunt.     Solam     voluntatis    formam 

monetat  opus. 

•  Consortes.   Missio   collegns  ad  eundem  pertinet 

actum. 
'Iudex  discernit  racione,  sed  arbiter  vt  tolt. 

•  Venit  et  opilio  tarde  venere  bubulci 

'  Opilio  piget  obsequio  dum  spernit  hyrile 
Depositum  lupus  ad  libitum  populatur  ouile. 

d)  am  Rande  Notandum. 

•  Si  quis  confirmat,  reprehendit,  »lue  refutat. 
Tnstruit,   informat,    docet,  inibuit,  hie  catfiezisat 


158 


Görreshandschriften 


•  PannoDitii  tibi  sü  scvinor  i^itisque  putator 
Wlneria  incisor  dcut  doctus  docet  auctov. 

e)  Bl.  42'b 

•  Burdonem  generat  sonipes  commixtiis  oselle 
Sed  mulum  generat  mixtus  asellus  eqne. 

»Dico  genns  sceina,  sed  rnatheriam  dico  thema. 
Stigmaque  roclura  signat  sed  scernn  figuram 
Et  siniul  ornatum  dicas  per  sceina  vocatum. 

•  Ohsonor  iratus,  sed  obsonor  nocte  fit  esus 
Gentamur  inane.  cenarnnr  vespere  farto. 
Tereia  prandere  wlt,   Iwra  requirit  habere 
Merendam   nona,  messor  /assaius  in   hora. 

f)  'Discit  eriini.  scicins  rneminitqm  tihentius  ilhui, 

Qnod  quis  dfridel  I  quam  quod probat  et  veneratur 
'Si  paidomiwis  est  oracio  comparat  ipsa 
Significatque  fere  tibi  pars  paidominns  viia. 

•  Inperat,  hortatur,  predicit  consulit  orat 
Perinittit,  temptat,  irariritnr  inperativus 

»Mg  piget  Ine  esse  acin  sit  potare  necesse 
Vinum   de   messe  quod  nos  consudius  esse 
Vngentem  pimgit,  pungentem  rusticns  riigit. 
Es  folgen   23  Zeilen  Prosanotizen,   meist   an 
Bibelstellen  anknüpfend: 

Anf.  Wota  triplex  impedirneiitum  predicacionis  i . . . 

Predigten  und  theologische  Notizen. 

65)  Bl.  43''  I>e  derein  preceptis  (rot). 
Anf.  (T Ego  snm  dominus  deus  tiius  qid  ediixi  te  ... 

Nota  jmdtiplex  est  seridlus.  Cnlpe.  Jo.  viij.  Qiii  facit 
peccatnm  \  etc.  De  hac  liberanit  nos  dominus  .  .  . 

66)  Bl.  43'^  0.  Ü.  (T  Quatuor  sunt  cause  fempta- 
ciotium.  scilicef  pulrritudo,  ornatus.  lorus.  dvdcie  .  .  . 
(7  Zeilen). 

67)  Bl.  43^  0.  1'.  anschließend  an  das  vorige 
Stück: 

(T  Date.  et  dabitw  vobis  etc.  Trin  sunt  \  qm: 
dare  dehemns  de  corde.  compassionem . . .  (10  Zeilen). 

68)  Bl.  43^  0.  Ü.  anschließend  an  das  vorige 
Stück: 

(T  Nota  .V.  qne  impedinnt  homines  ne  exaridi- 
antur  ...  (10  Zeilen). 

69)  Über  Bl.  44''  steht:  Islnd  folinm  non  est  de 
lihro  sed  de  grammalica  trnetat.  id  est  de  pnmis.  ! 

Bl.  44''  o.  Ü.  (T  De  correptione  et  productione 
vosiimt  ista  inquiri.  Quid  sit  rorrepiio  et  productio . . . 


nach  23  Zeilen  folgt;  C  Sequitur  de  positiua  correp- 
tione et  produccione.  fit  autem  j)Ositiua  con'epcio  . . . 
mit  Beispielen  und  Glossen.  Das  Stück  ist  nicht 
einem  antiken,  sondern  einem  mittelalterlichen 
Grammatiker  entnommen. 

70)  Bl.  45''  De  raritale  \  (rot). 

Anf.  (T  hoc  est  pireceptuni  etc.  lo.  xiiij.  qiiare 
dominus  predpiat  karitatem  .  .  .  (18  Zeilen). 

71)  Bl.  45''  In  die  cinernm  \  (rot). 

Anf.  (T  Conueitiniini  ad  nie  .  .  .  Sicut  tangit 
glosa.  super  lociim  i.iinm.premis.m  comimtcione  eonim . . . 
(19  Zeilen). 

72)  Bl.  45''  0.  U.  (L  Quidam  autem  subuertuntur. 
quidam  peiiiertu)it>ir.  quidam  nero  .vmt  diuersi.  alij 
nero  sunt  anersi.  alij  autem  inuer-'<i  .  .  .   (70  Zeilen). 

73)  BL  45^  0.  Ü.  Quid  est  homo  quod  memor 
es  eins,  id  est  qu'inti  r(dons  est  homo  quod  niemor 
es  eius.  cum  ipsr  frequpiiter  tui  ob/uisratur  ,  .  . 
(30  Zeilen). 

74)  Bl.  46'' o.U.  Notatria  ijenera  contemplacioniB 
significata  per  tria  vocabi/ia  .  .  .  (27  Zeilen). 

75)  Bl.  46''  lohannis  baptiste  |  (rot). 

Anf.  (T  Jste  puer  magnxis . . .  Magnitudo  lohannis 
in    multis    notatur    dielt   magister  .  .  .    (17   Zeilen). 

76)  Bl.  16'^  o.  Ü.  Fac  tibi  duas  tubas  .  .  .  pier 
tubas  prrdicatores  informute  ...  (12  Zeilen). 

77)  Bl.  46^  o.U.  Dominus  amat  peregrinum... 
lacobus  peregriiius  diritur  .  .  .  (23  Zeilen). 

78)  Bl.  46^"  bartholom.aeus\  (rot,  am  Bande). 
Anf.     0     Paratus  sutii  et  non  sum  turbatus.  Ilic 

de  beato  bariholomeo  potest  diel  qui  detrurtata  pelle 
paratus  fuit  .  .  .  unmittelbar  anschließend: 

79)  Bl.  47^  o.  U.  (T  Detegendum  e.'^t  peccatum. 
rij.  de  causis.  Primo  quia  dieendo  sacerdotl peccata . . . 
(16  Zeilen),  ebenfalls  anschließend: 

80)  Bl.  47'^'  0.  V.  (T  In  sermone  de  spiritu  sa.nrto. 
NuUus  miles  strennnus  est  nisiquiamut . . .  (28  Zeilen), 
anschließend : 

81)  Bl.  47^  o.  Ü.  (T  Gracia  dei  nostri  Ihi  .v  et 
Caritas  dei  .  .  .  Filium  tangit  hie  cum  dicit  Gracia 
dei .  .  . 

82)  Bl.  48^  o.  V.  (T  Cratiru/a  laurencij.  lapides 
tovrentis  stephani.  crv.c  peUi.  excoriacio  bartho- 
lontei  quasi  iimbra  sunt  respectus  purgatorij  .  .  . 
(17  Zeilen),  anschließend: 


Görreshandsehriften 


159 


83)  Bl.  49''  (T  Nota,  videmus  alias  quod  sine 
do\l<yre  videri  non  -polest  uel  debet  ...  (9  Zeilen), 
anschließend: 

84)  Bl.  49''  (T  Septem  sunt  genera  martirij.  sine 
sanguinis  effttsione  ...    (G  Zeilen),    anschließend: 

85)  Bl.  49'^  0.  Ü.  (T  Duodecim  saut  gradus  obe- 
diencie ...  (13  Zeilen),  anschließend  ein  Satz,  dann: 

86)  Bl.  49''  0.  Ü.  (T  Inhabitabunt  et  abscondent. 
ipsi  calcaneuin  meum  obediende.  Diaholus  insidialur 
fini  vite  propter  midtas  caiisas  ...  (3 1  Zeilen),  an- 
schließend: 

87)  Bl.  49^  0.  Ü.  (T  In  elemosina.  quinque  e.ri- 
guntur  ...  (8  Zeilen),  anschließend: 

88)  Bl.  49^  o.  U.  (T  Ifomliius  expeclniidus  est  | 
triplici  racioiie  .  .  .  (()  Zeilen),  anschließend: 

89)  Bl. 49'^o.U.  (T  Nitsijuain  angelos  apparet ... 
Mnlte  sunt  cause  quare  filins  non  assumpsit  angtlicam 
naturam  sed  humanani  ...  (14  Zeilen). 

90)  Bl.  49^  o.  Ü.  (T  Quid  Idc  statis  tola  die 
ociosi.  Nota  üij'"'  caiisas  quare  non  debenois  esse 
ociosi  .  .  .  (42  Zeilen). 

91)  Bl.  50''  0.  Ü.  (T  Est  puer  vnus  hie.  J'uer  id 
est  qnilibet  vcligiosns.  propter  .x.  proprirtates  que 
sunt  in  puero  .  .  .  (23  Zeilen),  anschließend: 

92)  Bl.  SO""  o.  Ü.  (T  Multiplex  fitit  causa  quare 
,')■  inori  nolidl  ...   (18  Zeilen). 

93)  Bl.  50^  o.  V.  (Am  Rande  ein  rotes  B) 
(T  Recordare  pauperlatis  inee  et  transgrcssiotüs  ab- 
sinthij  . . .  Dominus  igitur  qni  indesincnter  causam  agit 
de  nostra  salnte  .  .  . 

94)  Bl.  51''  0.  Ü.  (T  Non  omnis  qui  dicit  mihi 
domine  .  .  .   In  hoc  uerbo  üif''  j   notanda  sunt  .  .  . 

95)  Bl.  51^'  ().  U.  Exprobari  permittit  deus 
hominem.  ut  hnnio  redcat  ad  seipsuni.  gregorius.  Qui 
foras  exire  per  laudes  potidt  .  .  .  (24  Zeilen).  Es 
folgen  4  Sätze  aus  Bernhardus,  Seneca,  Ärabrosius 
und  einem  Ungenannten.     (13  Zeilen.) 

96)  Bl.  52'"  o.  Ü.  Nimis  honorati  sunt  amici  tut 
deus  etc.  psalmus,  Atnici  dei  sut>t  apostoli.  propter 
tria  que  pertinent  ad  veros  aniicos  .  .  .  (36  Zeilen), 
unmittelbar  anschließend  ein  einzelner  Satz,  darauf: 

97)  Bl.  52''  0.  Ü.  (T  Estote  prudentes  sicut  ser- 
pentes  .  .  .  Duos  hostes  habuerunt  apostoli.  scilicet 
hertticos  et  tyrannos  .  .  .  (42  Zeilen). 


98)  Bl.  52^'  0.  Ü.  (f  Ecce  vos  reliquimns  omida ... 
Vere  in  hoc  uerbo  vir  obediens,  id  est  simon  loquilur 
uictorias  dei  sc  gloriatur  omnia  reliquisse ...  (23  Zeilen). 

99)  Bl.  52^  o.  Ü.  Gloria  et  honore  coronasti  eum 
etc.  Duplex  Corona  hidus  caritatis  hie  notatur.  qua 
corouauit  eiim  dominus  |  .  .  .,  unmittelbar  an- 
schließend: 

100)  Bl.  53'"o.Ü.  Qin  mihi  ministrat  nie  sequatnr 
etc.  Me  sequatnr.  \  Aota.  quadruplea:  est  uia  domini 
per  quam  ipsiim  sequi  oportet  .  ,  . 

101)  Bl.  53^  o.  U.  Sancti  per  fidem  uidit  .  . . 
Regna  quatuor.  |  mundi.  carnis,  diaboli  et  cell.  Regnum 
mundi  duas  habet  prouincias  .  .  . 

102)  Bl.  54''  0.  U.  Ucee  sacerdos  magnus  etc. 
Sacerdos  id  est  x  qui  est  pontifex  noster  ,  .  . 

103)  Bl.  54^    Vincencij  |  (rot). 

Anf.  l'incenti  dabo  edere  de  ligno.  victoriam.  No7i 
dat  deus  tibi  victoriam.  quia  ipse  est  deus  militum  .  . . 

104)  Bl.  55''  Pauli  (rot). 

Anf.  Quis  dedit  gallo  intelligenciam.  lob.  In 
hoc  sermone  |  duo  sunt  consideranda  .  .  . 

105)  BL  55'-  Stephani  (rot). 

Anf.  Stephanus  plenus  graria  .  .  .  Vere  plenus 
fuit  II  (Bl.  55^')  gracia.  quoniam  ta/iiquam  de  pleno 
dolio  eructauit  uerbum  bonum  .  .  . 

106)  Bl.  55^  0.  Ü.  Venite  post  me  .  .  .  El  vere 
secnti  sunt  eum  i.Hi  duo  apostoli  .  .  . 

107)  Bl.  5()''  ().  U.  Imteni  dauid  seruum  meum  ... 
Hie  commedat  domitius  bealum  Nicholawn  .  .  . 

108)  Bl.  5G"'  o.  Ü.  Woli  timere  quia  redemi  te 
etc.  In  hoc  uerbo.  üij'"'  attenduntur.  propter  que  j>assus 
est  libenter  beatus  laurencius  |  .  .  . 

109)  Bl.  Ser  Item  Pauli,  (rot). 

Anf.  TUlectus  mens  candidus  ...  In  nerbo  isto 
non  Status  |  beati  pauli  .  .  . 

110)  Bl.  56^  o.U.  l*astores  loquebantur  ad  j  inui- 
cem  transeamus  etc.  Pastores  ibi  rectores  aniniaruvi 
signi/icant.  propter  vij.  que  notantur  in  pastoribus  .  .  . 

111)  Bl.  57''  0.  U.  Angelus  dondni  apparuit  in 
sompnis  loseph  etc.  Math.  ij.  Notandum  quoniain 
quater  angelus  in  evangelio  legitur  loseph  \  locutus  . .  ., 

112)  Bl.  57''  o.  U.  Simile  est  regnum  celorum 
thesauro  .  .  .  Ager  id  est  btata  cecilia.  In  agro  isto 
nbsconditi  fuerwd  tres  theslauri  .  .  . 


160 


G6rreshandsehriftefi 


113)  Bl.  58''  o.  tl.  Htetit  angdu»  inxta  aream  ... 
Qitatuor  de  causia  fit  festum  de  angelis  .  .  . 

114)  Bl.  58"'  o.  Ü.  Statuit  Uli  dominus  te--<ta- 
mentuni  pacis  etc.  Morituvus  dominus,  duohus  fi/ijs  suis 
duplex  I  testamentum  statuit  .  .  . 

115)  Bl.  58^  0.  Ü.  Sa-ibä  heati  mortui  etc.  0 
mors  quam  arnara  est  |  memoria  tua.  Mater  nostra 
ecclesia.  similis  est  nutrici .  .  . 

116)  Bl.  58^  0.  Ü.  Memor  esto  ludicij  mei. 
etc.  I  ecc.  x.Txciij.  Cadaiur  loquens.  admonet  hie  nd 
qualor  .  .  . 

117)  Bl.  59''    In    Cena.  \  (rot). 

Anf.  (T  Fecit  dominus  hodie.  sicut  hämo  qui 
debet  peregrinari.  conuocat  ainicos  suos  ad  cenan- 
dum  .  .  .  wohl  dazu  gehörend  auf  Bl.  59^'  (T  Item 
nota.  quod  propter  rmdtas  raciones  institutum  est 
»acramentum  altaiis  ,  .  . 

118)  Bl.  59^  o.  Ü.  Ascendam  in  palmam  et 
apprehendam . . .  Per  palmam  crvx.  triplici  radone... 

119)  Bl.  GO'  0.  Ü.  (T  Nota  penitencia  nece.^saria 
est  propter  peccatorum  remissionem.  Act.  v.  deus 
suscitauit  ihm  etc.  ...  (6  Zeilen). 

120)  Bl.  60''  0.  Ü.  (T  Videamus  de  contricione 
qidd  sit.  Contricio  ed  dolor  assumptus  pro  peccnti.s . . . 
(24  Zeilen). 

121)  Bl.  60''  0.  Ü.  Liibenter  gloriabor  in  infirmi-' 
taiibus.  meis  etc.  In  infirmitatibus  debet  lioc  ijloriari . . . 
(27  Zeilen). 

122)  Bl.  60^  o.  Ü.  0"  l'rouerb.  .txx.  Per  tria 
mouetur  terra  id  est  terrenus  homo  moucri  debet... 
(14  Zeilen). 

123)  Bl.  60^'  0.  U.  (T  heo  solent  impedire  peni- 
tentiam.  Iguorancia.  rereciindia.  vife  fiducia.  inala 
societas.  corporis  sunitas  .  .  .  (20  Zeilen). 

124)  Bl.  60''  0.  Ü.  Inebriabuntur  ab  nhertate... 
In,  hoc  up.rbo  duplex  Status  considerandus  est  .  .  . 

125)  Bl.  6P  0.  Ü.  Qtie  est  ista  que  ascemlit... 
Vix  est  angelorum  et  celestis  curie  admirantium .  .  . 

126)  Bl.  62''  Item.  (rot). 

Anf.  In  sole  posuit  tabernacidum  sumn.  Xpc  taber- 
naculum  \  no.strmn  in  quo  sunt  candelabra  et  mensa  etc. 
nt  dicit  apostolus  ...  (14  Zeilen). 

127)  Bl.  62'"  o.  Ü.  Xps  passus  est  pro  nobis 
etc.  i.  pe.  ij.  Hie  .iiij'"',  ocmrrunt  notanda.  priinum 
quare  inter  gandia  admisceai  dolor  .  .  . 


128)  Bl.  62''  0.  Ü.  Preparate  corda  vestra  .  .■ . 
Duo  sunt  ibi  consideranda.  pirimum  est  monitum  .  .  . 

129)  Bl.  63^"  0.  Ü.  Misericordia  domini  plena  est 
terra.  Misericordia  domini  magna  est.  |  Primo.  quia 
claudit  peccantibus  viam  pieccandi .  .  .  (23  Zeilen). 

Es  folgen  nun  auf  Bl.  64'' — 72^'  eng  geschrieben 
Predigtniaterialien  d.  h.  einzelne  kurze  Sätze 
aus  Kirchenvätern  u.  a.  Es  überwiegen:  Augustin, 
Bernhard  und  Gregorius,  ferner  ganz  kurze  Er- 
klärungen einzelner  Bibelstellen,  von  durchschnitt- 
lich 3 — 5  Zeilen  Umfang,  vereinzelt  sind  sie  für 
bestimmte  Festtage  zusammengestellt,  so  Bl.  65"" 
de  beato  undrea,  Bl.  67''  de  pascha,  Bl.  68''  de 
ajjostolis,  Bl.  69''  iJominica  (oline  nähere  Be- 
zeichnung). 

130)  Haimo,  Super  Cantica  Canticoruni. 
Anf.  Bl.  73"'  Oscvletvr  Me.  osculo  oris  sui.  Salemon 

[1]  i7ispiratus  diuino  spiritu  composuit  fninc  libellum 
de  I  nupciis  xpi  .  .  . 

=  Migne  CXVH,  295—358. 

Schi.  Bl.  86^'  ...  Xpi  bonus  odor  sumus.  —  Deo; 
Gracias;  Amen  •,•  | 

Es  folgt  von  einer  anderen  Hand  zunächst 
ein  Glossar,  das  beginnt:  Desiderij  mei  dcsideratus. 
presagiuni  j^rediidnatio,  j)entateucum  quinqne  libri 
moysi  ...  (13  Zeilen),  dann  unmittelbar  an- 
schließend: Aufzählung  der  Sqliöpfungstage 

In  principio  creauit  deus.  Iste  liber  apud  ebre  os 
bresit  uocatur.  quia  solent  uoluminibus  ex  eorum  prin- 
cipijs  nomina  imponere  ...  (17  Zeilen),  anschließend 
wieder  ein  Glossar  Maria  apud  hebreos,  bricht 
am  Ende  der  Seite  unvollständig  ab. 

Virago  sicut  virago  latur  vel  fertur  a  uiro.  sie. 
ebraiie.  yssa  id  est  ||  .  .  . 


Görres  117  =  Lat.  Oci  237 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  154  Ell.  (16,5x11,5).    XIV.  Jh. 

Alter  Holzband  mit  Schweinsleder  bezogen,  Liuien- 
pressung,  von  den  Schließen  sind  nur  noch  Spuren  vor- 
handen. Den  Spiegel  des  Vorderdeckels  bildet  das 
Fragment  einer  größeren  Handschrift  des  12.  Jh.,  Stück  der 
rechten  Spalte  eines  Blattes  mit  dem  TextvonG-enesisö, 
1^6,  den  Spiegel  des  ß'ückendeckels  bildet  das  Fragment 
einer  Pergamenturkunde  des  ausgehenden  14.  Jh. 
mit  Erwähnung  einer  Peterskirche.    154  Blätter  heutiger 


Grörresliandschriften 


iGl 


Zählung'  in  13  Lagen  und  zwar:  I,  VII  zu  je  10,  III, 
VI  zu  je  10  +  1,  II,  VIII— XIII  zu  je  12,  IV,  V  zu  je 
14  Blättern.  Am  Schluß  der  Lageu  Reklamanten  von 
einer  Hand,  die  nicht  mit  der  des  Schreibers  identisch  ist, 
von  der  aber  der  älteste  Besitzeintrag  stammt.  Der  ganze 
Band  ist  von  einem  Schreiber  geschrieben.  Wenig  sorg- 
fältige Schrift,  zweispaltig,  mit  roten  Initialen  und  Para- 
graphen; Überschriften  fehlen  durchweg,  Liniierung 
ist  nur  stellenweise  vorhanden,  Zeilenzahl,  Größe  des 
Schriftfeldes  und  Spaltenbreite  wechseln  dauernd,  durch- 
Bchnittliche  Größe  des  Schriftfeldes  12^x8,5.  Das  Per- 
gament ist  teilweise  von  Natur  aus  recht  schlecht;  es 
hat  vielfach  Löcher  und  ist  schlecht  beschnitten.  Ein 
Besitzvermerk  steht  auf  dem  Spiegel  des  Vorderdeckels: 
Codex  monasterij  |  saiicti  maximini  trcucrurum  episcopi 
(14.  Jh.).  Auf  Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex 
libris  Imperialis  Monasterij  |  s.  Maximinj  ••■— ,,  oben 
N.  133  und  die  Signatur  Y 15  (15.  Jh.).  Auf  dem  Vorder- 
deckel mit  Tinte  die  Zahl  17.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Cublenz.  Im  St.  Maximiner 
Katalog  B  fehlt  die  Handschrift  =  (iörres  117. 

lacobus   de  Voragine,   Sermones   Quadra- 
gesimales. 

Bl.  1''  Continet  nermones  quosdam  per 
totam  xl""'  tisque  in  pasca  (15.  Jh.). 

Auf.  Filia  pojnili  mei  induei'e  .  .  .  (T  Quauis  \ 
sollempnilas  quadre\gedmalis  in  sequenti  doininiea 
itt\clioatur  .  .  . 

Die  Handschrift  stimmt  mit  der  Ausgabe 
Lyon  1.503  übereiu.  Der  Verfasser  ist  nirgend 
genannt.  Sie  enthält  zunäclist  die  Predigten 
1 — 31  des  Druckes.  Die  3 I.Predigt:  Homo  quidam 
erat  diues  .  .  .  Secuiiduin  |  bentuni  Augustiniuiu  Status 
hominis  .  ,  .  bricht  Bl.  03''''  .  .  .  conuiuia  delicata 
viide  I  diu  splendice  et  taliu  du  ||  ...ab.  Bl.  G3^ — 72'' 
sind  unbeschrieben  geblieben,  wodurch  eine  große 
Lücke  im  Text  entstand,  es  geht  dann  auf  Bl.  73''* 
weiter  mit  sermo  5 1 :  Ahijt  ihc  traiis  mare.  galilee . . . 
In  presenli  eicangelio  fit  \  mentio  .  .  .  und  bricht 
auf  Bl.  150''''  mitten  in  sermo  84:  [Iljic  est  san- 
guis  mens  . . .  Ointte  testamentum  siciii  dicitur  .  . .  mit: 
.  . ,  festimi  fa^ciunt  de  quo  dicitur  in  psalmo.  Reliquie 
cogilacionum.\\a\i.  Bl.  150^ — 154  ist  unbeschrieben. 
Über  weitere  Ausgaben  vgl.  Quetif-Echard  1,  457. 


Görres   118  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görres  119  =  Lat.  Qu.  700 

(Himmerod) 

Perg.  140  BU.  (22  x  15).    XL  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Schafleder  bezogen.  Der 
Band  hat  140  Blätter  heutiger  Zählung  in  18  Lagen, 
und  zwar:  I,  XVIII  zu  je  4,  II— XVII  zu  je  8  Blättern, 
am  Schluß  ein  geklebtes  Blatt,  dazu  sind  im  15.  Jh. 
3  Papierblätter  137 — 139  gekommen.  Der  ganze  Band 
von  einer  Hand  des  11.  Jh.  auf  vollständigem  Blind- 
linienschema,  20—21  Zeilen,  Schriftfeld  17x10.  Rote 
Überschriften  und  Initialen,  an  den  einzelnen  Abschnittten 
größere  Initialen,  gold  auf  blau  und  grünem  Grund  und 
rotweiß  auf  blau  und  grünem  Grund.  Diese  großen 
Initialen  stehen  nicht  im  Schriftfeld,  sondern  am  Rand. 
Auf  Bl.  39*  Initiale  I  eine  feuerspeiende  Schlange,  auf 
B1.13r"  ebenfalls  I  ein  Hund,  sonst  Ornamente.  Auf  Bl.  136' 
ein  Nachtrag  von  etwas  jüngerer  Hand.  Die  Papier- 
blätter 137 — 139  enthalten  das  Register  von  einer  Hand  des 
15.  Jh.  Bl.  1'  ist  unbesclirieben,  Bl.  1' — 5'  sind  mit  farbigen 
Miniaturen  bedeckt.  In  der  Zeichnung  sind  sie  außerordent- 
lich schlecht  und  kindlich,  aber  anscheinend  nach  guten 
byzantinischen  Vorlagen,  dagegen  zeigt  die  Farbengebung 
bereits  eine  gewisse  technische  Vollkommenheit.  Die  Bilder 
mit  breitem,  farbigem  Rahmen  füllen  die  ganze  Seite.  Sie 
haben  Überschriften  in  Kapitale:  Bl.  1'  Verkündigung, 
darüber  Vers  (f  Anyelus  Hie  Marie  Partvm  Denvnciat 
Alniae);  Bl.  2'  Geburt  Christi  (Xativitas  Xpi),  oben  Maria, 
Joseph,  das  Kind,  Ochs  und  Esel,  unten  der  Engel  mit 
2  Hirten;  Bl.  2"  Anbetung  der  Könige  (Apparaiio  Domini); 
B1.3'  Taufe  (Baptiumrs  Ifiv  Xpi);  Bl. 3'  Kreuzigung  (nur  die 
Kreuzinschrift);  Bl.  4'  Die  Frauen  am  Grabe  (Resvrrectio 
Domini);  Bl.  4''  Himmelfahrt  (Ascensio  Xin  i»  Celvm); 
Bl.  6'  Ausgießung  des  heiligen  Geistes  (die  Überschrift 
ist  verlöscht);  Bl.  5'  Christus  als  Repräsentant  des  alten 
und  des  neuen  Testaments:  Christus  auf  einem  goldenen 
Bogen  (Tierkreis)  thronend  hält  zwei  sich  verschlingende 
Kreise;  Rechts  ein  gelber  mit  der  Versinschiift:  Hinc  Vctvs 
Et  Xova  Lex^  Rotvlis  Qvam  Fando  Prophetae  •,•  links  ein 
roter  mit  dem  Satz:  Testamenta  Dro  Tribvi  Devs  Et  Homo. 
Mvndo  Inde  Meorvm.  Yox  Evangeliorvm.  In  den  Ecken  in 
Medaillonform  die  Symbole  der  Evangelisten,  unten 
knieend  ein  betender  Mensch.  Die  Initialen  sind  in  den 
Formen  z.T.  sehr  verschieden.  Ein  Besitzvermerk  Bl.  136' 
ist  durch  Chemikalien  zu  tilgen  versucht,  doch  ist  noch 
schwach  erkennbar:  Liber  tnonachorum  S.  Marie  in 
Himmerode  j  ordinis  Cistcrciensis  Treuerensis  diocesis  ] 
(14.  Jh.).  Bl.  6'  ist  ein  anderer  ausgeschnitten,  doch  ist 
die  alte  Signatur  .Exxiij.  stehen  geblieben  =  Görres  119. 

Evangelia    dominicalia    et   festivalia    per 
annum. 

Bl.  6^  Vigilia  Nataiif:  Domini.  Secviidvm 
Lvcatn  \  (rot). 

Anf.  In  illo  Tempore,  Cum  esset  desponsaia  | 
Diäter  iAv  Maria  ioseph.  aiitcquam  comienirent  |  •  .  . 

21 


162 


GÖrreshandschriften 


Nocte  Nataiis  JJoiuini.  Secvndvrn  Lvcam.\ 
(rot). 

Änf.  In  illo  Tempore'.  Ex'dt  ediclum  \  a  cesare 
augnsto  .  .  . 

Die  Evangelientexte  für  alle  Festtage  des  Jahres, 
ständig  eingeleitet  dui'ch:  In  illo  Tempore,  sie 
reichen  bis  S.  Andreas,  dann  folgen  noch  die 
Texte  für:  Dedicatio  ecclesiae,  Vigiha  apostoloriim, 
Natale  aijostolorum,  Natale  martj'rum.  De  mar- 
tyribus,  Natalicia  sanctarum  virginum,  Missa  pro 
defunctis. 

Schi.     Bl.  136''  Secundum  lohannem.  |  (rot). 

Anf.  In  illo  7'empoi'e>'  |  Dixit  Martha  ad 
i%ni.  Domine.  si  fuis\ses  hie,  frater  mens  non  fuissei 
mortuus  .  .  . 

Bl.  136''  noch  ein  Nachtrag  von  jüngerer  Hand: 
Secn7idum  Marcrm.  In  illo  tempore.  Sedens  ihr  I 
contra  gazofilatium.   aspiciebat  .  .  . 

Dann  folgt  Bl.  137"^-- 139  von  einer  Hand  des 
15.  Jh.: 

(T  Regiatnim  euangeliorwn  huiiis  libri:  |  (rot). 

Verzeichnis  der  Festtage  mit  Anfang  des 
Evangelientextes,  die  wichtigeren  Festtage  sind 
rot  unterstrichen. 

Bl.  liO""  sind  zunächst  7  Zeilen  völlig  radiert, 
dann  folgen  von  einer  Hand  des  13.  Jh.  die  Verse: 

Anna  tribus  nupait.  tres  est  enixa  Marias 

Nomina  simtjmtrum.  loachim.  cleophas.  Salomeque, 

Piima  parit  xpm.  post  partum  idrgo  Maria. 

Altera  que  nupait.  Zebedeo  memoratur. 

Digna  pari  sobole.  lacobo  maiore.   Johanne. 

Quatuor  alleriua.  aunt  alpheo  patre.   nati. 
•loaeph.  atqiie  minor  lacobus.  cum  Symone  ludas. 

Die  radierten  Zeilen  enthielten  dieselben  Verse. 


Görres  120  =  Lat  Quart.  701 

(Trier,  St.  Maxim  in) 

Perg.  89  BU.  (26x17,5).    XHI.  Jh. 

Neuband  der  Königl.  Bibliothek.  89  Blätter  alter 
und  heutiger  Zählung;  am  oberen  Rand  römische  Blatt- 
«ahlen  des  16  Jh.  Der  Band  hat  heute  12  Lagen,  und 
rwar:  I— IV,  VI— XI  zu  je  8,  V  zu  2,  XII  zu  8—1 
Blättern.  Er  besteht  aus  drei  ursprünglich  selbständigen 
Teilen:  1.  Bl.  1—34,  2.B1.  35—74,  3.B1.  75—89.  Sie  sind 
von  verschiedenen  Händen  geschrieben   und   es    erweist 


sich  ihre  frühere  Trennung  dadurch,  daß  sie  am  Schluß 
der  Lagen  römische  Zahlenmittelkustoden  mit  eigener 
Zählung  haben,  der  dritte  Teil  hat  keine  Kustoden  und  ist 
am  Anfang  unvollständig.  Die  drei  Teile  müssen  aber  in 
dem  jetzigen  Zustand  bereits  im  15.  Jh.  zusammenge- 
bunden sein,  wie  sich  aus  der  Blattzählung  ergibt.  Es 
sind  vier  Hände  zu  unterscheiden.  Die  erste  schrieb 
Bl.  1-34,  die  zweite  Bl.  35— 74"'  Z.  24,  die  dritte  B1.74'" 
Z.  24 — 74"'',  sie  sind  einander  sehr  ähnlich,  zweispaltig, 
auf  vollständigem  Bleistiftlinienschema,  37 — 42  Zeilen, 
Schriftfeld  20x13,  Spaltenbreite  6,  rote  Überschriften 
und  einfache  rote  Initialen.  Auf  Bl.  35"  große  rote 
Initiale  A  mit  Rankenverzierung.  Die  vierte  Hand 
schrieb  Bl.  75 — 89,  sehr  ungleichmäßig,  Langzeilen,  ohne 
Liniierung,  38 — 42  Zeilen,  Schriftfeld  durchschnittlich 
22x14,5,  ohne  jeden  Schmuck,  die  Initialen  sind  nicht 
ausgflüllt.  Die  Handschrift  ist  an  der  unteren  Seite  sehr 
stark  durch  Mäusefraß  beschädigt,  an  mehreren  Stellen 
ist  dadurch  Textverlust  entstanden.  Als  Besitzvermerk 
findet  sich  nur  auf  Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius: 
Ex  libns  Imperialis  Monasterij  \  s.  Maximhy:-  ~~  \,  oben 
X.3T,  auf  demselben  Blatt  der  Stempel  der(Tymnasialbiblio- 
thek  Coblenz.  Auf  B1.89'  steht  außer  einigen  Federproben 
von  einer  Hand  des  16.  Jh.:  Anno  domini.  M.D.XXXX 
venit  rex  romanorum  Ferdinandus  ad  monasterium  \ 
nostrum  quinta  feria  post  festum  penthecosten  (Mai  20) 
post  meridiem  circa  horani  |  octaunm  causa  dettotionis  ex 
ciuitate  ircuerica  \\.  Ob  die  Handschrift  mit  einer  der 
im  St.  Maximiner  Verzeichnis  B  genannten  Predigt- 
handschriften identisch  ist,  läßt  sich  nicht  feststellen 
—  Görres  120. 

Hildebertus   Cenomanensis  episcopus, 
Sermones. 
Airf  Bl.  P*  von  einer  Hand  des    15.  Jh.  die 
Überschrift:   Sermones  diuersi.  |   Ein  Verfasser 
ist  nirgend  genannt. 

1)  Bl.  1™  De  natiuitate  domini  sermo  '  (rot, 
radiert). 

Anf.  Sanctam  ac  desiderahilem.  gloriosam  ac 
ain\gularem  sollempnitatem  .  .  . 

Augustinus  append.  sermo  CXVI  =  Migne 
"XXXTX,  1975 — 1977,  dieselbe  Predigt  steht  auch 
im  append.  der  Werke  des  Maximus  Taurinensis 
=  Migne  LVn,  847—850. 

2)  Bl.  V^  0.  Ü.  Appandl  benignitaa  et  huma- 
nitas  salluatoins  nostri  dei .  . .  Acquisierat  sibi  fratres 
karissimi  genus  humanuni.  {  •  •  ■ 

=  Migne  CLXXI,  390—394. 

3)  Bl.  3''''  0.  Ü.  Cvm  nalus  esset  ihc  in  beth\leem . . . 
Cum  Creator  omidum  |  fratres  karissimi.  formam 
strui.  pro  sei-uis  accipiens  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  413—416. 


Görreshandschriften 


i6ä 


■4)  Bl.  4^'''  o.  Ü.  l*od<jiiain  iiujileli  sunt  dies  jnir- 
gationis  .  .  .  ConsueLialo  fratres  |  /iarissitni  erat  in 
ueteri  lege  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  611—615. 

5)  Bl.  6"'*  o.  U.  Dicite  pusillanimes  confortamini. . . 
Ante  I  aduentum  domini.  fratres  karissimi.  in  tanta 
ealigine  \  ■  ■  • 

=  Migne  CLXXI,  343—347. 

6)  Bl.  T''*  o.  Ü.  Audi  israel  mandata  uite  .  .  . 
Amrnonet  uos  \  domimts  fratres  karissimi.  per  iere- 
niiam  prophetaiii.  ut  audia  tis  mandata  eius  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  440—443. 

7)  Bl.  8'^'^  o.  Ü.  Si  qnis  diügit  me  sermones  meos 
seruabit  .  .  .  Vnde  psalmi\sta.  Furor  Ulis  secundum 
similüudinem  serpentis  etc.  et  ecce  sermones  |  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  471— 47G. 

8)  Bl.  9'^''  o.  U.  Maria  soror  moysi  peccaiiit  \ 
murtnurando  contra  eiim . . .  Vüiones  fratres  karissimi. 
ue\teris  testanienti.  ad  correctioneni  hominum  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  423—427. 

9)  Bl.  1  !'■''  0.  U.  NoVite  diligere  niundam  .  .  • 
Est  I  quidam  specialis  tnimictts  fratres  karissimi.  qui 
gemts  Immamim  |  excecat  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  467—471. 

10)  Bl.  12''''  0.  Ü.  Dicite  filie  sr/ori.  ecce  rex . . . 
Man\dat  uohis  rex  celesiis  fratres  karissimi  per  pro- 
phetam  Zaeha\riam  gaudium  sui  aduentiis  .  .  . 

=  Migue  CLXXI,  485—491. 

11)  Bl.  14"'''  0.  Ü.  JVb/i  emuluri  in  malignan- 
tibus  .  .  .  Midti  in  mundo  sunt  fratres.  qui  cum,  | 
uideant  homines  huius  secuti  florere  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  835—839. 

12)  Bl.  lö"^**  0.  U.  Dominus  noster  i%c  xpc.  ut 
sanctificaret  per  suum  sanguinem  |  .  .  .  Satis  fratres 
karissimi  \  audistis   ordinem   redemptionis  nostre  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  547—551. 

13)  Bl.  IC^*  0.  Ü.  Scitote  fratres  karissimi  quia 
vetKS  hämo  noster  crucifixus  est.  I  .  . .  Letum  nuncium 
karissimi  affert  uobi.'i  apostolus  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  841—845. 

14)  Bl.  n^*"  0.  Ü.  Ecce  odor  filij  mei  siciit  odor 
agri  .  . .  Congratulalur  uohis  fratres  dilectissitni  |  pater 
celestis  .  .  . 

=:  Migne  CLXXI,  481—485. 


15)  Bl.  19'''-'  0.  U.  Dominus  noster  iAc  xpc.  in 
qua  norte  (radfbatur.  accepit  pancm  .  .  .  Imlmiuente 
fratres  karissimi.  domini  passionis  arliculo  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  534—538. 

16)  Bl.  20^^  0.  Ü.  ISstote  imitatores  dei  .  .  . 
Ammonet  uos  fratres  karissimi  apostolus  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  543—547. 

17)  Bl.   22'"   0.   Ü.    Venite  filij  aadite  me  .  . 
Auditi'  fratres  karis.nmi  quam  dulci  voce.  .  . 

=  Migne  CLXXI,  505-507  Z.  5. 

18)  Bl.  22"^''  o.  Ü.  Qvia  fratres  karissimi  secun- 
dum disposicionem  antiquoriim  |  patrum  qui  funda- 
tores  et  constructores  \  sancte  ecclesie  fuerunt  .  .  . 

19)  Bl.  24^»  In  die  palmarum  \  (15.  Jh.). 
Anf.     Xpistus  humiliauit  senwt  \  ipsum  .  .  .  Sed 

quomodo  se  hodierna  die  |  huudliauerit  qualiter  for- 
niam   seiui  accepevit  .  .  . 

20)  Bl.  25^''  0.  U.  Dominus  noster  ihis  xpc  in 
qua  nocte  Iradebutur  |  cum  dileaisset  suos  .  .  .  Hac 
nocte.   fratres   karissimi   cum    discipuUs   cenaluit  .  .  . 

21)  Bl.  25^''  o.  U.  JTsti  sunt  uiii  sancti  quos 
e/egit  <leus  ...  0  fili  karissi)ni.  qualiter  dominus 
noster  iAc  xpc.  istos  sanctis\sijnos  martyres  patronos 
nostros  ad  uitam  eteriiam  I  elegcrit  .  .  . 

22)  Bl.  26'''  o.  U.  Sciens  iAc  quia  uenit  hora 
eins.  lU  transeat  ex  Iwc  mundo  ad  patrem  .  .  .  Vos 
satis  fratres  \  dei  gracia  intdligitis  que  uobis  a  domino 
pirecipiuntur  .  .  . 

23)  Bl.  27^»  in  cena  \  (15.  Jh.). 

Anf.  Cvm  intinxisset  dominus  iAc  panem  |  dedit 
iiide  .  .  .  Satis  nouit  ka\ntas  uestra  fratres  dilectis- 
simi.  quod  tota  perfectio  \  nostre  edificationis  in 
evangelio  accipitur  |  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  531—534. 

24)  Bl.  28^''  de  resurrectione  \  (Blindschrift 
15  Jh.). 

Anf.    Dlniiia  scriptura  fratres  kanssinii  aliquando 
nos  dd  lacrimas  \  aliquando  ad  gaudium  inidtat . . . 
=  Migne  CLXXI,  572—574. 

25)  Bl.  29''''  Item  Sermo  de  asscencione  flj 

domini  I  i}^-  JliO- 

Anf.  JEleuatus  est  sol  in  celum.  et  luna  stetit 
in  ordine  |  suo.  Hodie  fratres  karissimi  asce/isionis 
domini  est  iocun\da  festiuitas  ... 

=  Mgne  CLXXI,  580—583. 

21* 


164 


Görreshandschriften 


26)  Bl.  30^^  Sermo  de pentfiecoslen  \  (15.  Jh.). 
Anf.    Verho  domini  cell  finiiati  sunt  .  .  .   Fratres 

karissimi  sdre  debetis.  que  et  quan\ta  sit  sollempnitas . . . 
=  Migne  CLXXI,  589—592. 

27)  Bl.  SP*  de  dedicacione  \  (Blindschrift, 
15.  Jh.). 

Anf.  Fvndamenta  eins  in  montihits  sanctis  .  .  . 
Gloriosam  fratres  karissimi  ciuita\te'>n  cepit  ab  initio 
mundi  dominus  edificare  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  733—736. 

28)  Bl.  32''*  De  dedicacione  ecclesie  \  (Blind- 
schrift, 15.  Jh.). 

Anf.      Siilomon    edificanit    donimn    domini  .  .  . 
Omnia  \  fratres  karissimi  facta  antique  legis  .  .  . 
=  Migne  CLXXI,  748—752. 

29)  Bl.  33''''  de  sancto  stephano  |  (Bündschrift, 
15.  Jh.). 

Anf.  Diligite  inimicos  ueslros  et  henefacite  .  .  . 
Dominus  ac  redemp\lor  tiostei'  fratres  karissimi. 
iienerat  in  mundum  ex  sola  di\lectione  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  720—723. 

30)  Bl.  33^»  de  resurrectione  \  (Blindschrift, 
15.  Jh.). 

Anf.  Confitemini  alterutrum  peccata  |  uestra  .  . . 
Cum  in  alijs  dibus.  [!]  fratres  karissimi.  |  ad  con- 
fessionem  et  penitentiani  debeatis  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  577—580. 

31)  Bl.  34^''  0.  Ü.  Legende  von  Kreuzholz. 
Anf.    Tempore  dauid  regis  reperit  |  quidam  uir 

in  silua  lignum  trifolioruni  quod  detulit  gracia  \ 
ammirationw  regi  dauid.  Quod  ut  ipse  rex  uidii. 
itatini  I  et  quousque  uixit  adorault  .  .  .  (24  Zeilen). 

32)  Bl.  35''*  o.  U.  A.spicieham  \  ego  in  uisione 
no\ctis.  et  ecce  in  nubidms  cell  .  .  .  C^lestibus  daniel 
ßagrans  desideriis.  unde  ab  angelo  eins  intelligenti§  1  ... 

=  Migne  CLXXI,  370—376. 

33)  Bl.  36'^*  o.  Ü.  lacob  benedictiones  dattirus 
fllijs.  presciens  in  spirittt.  \  de  semine  .?uo  nasciturum 
illuni  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  376—381. 

34)  Bl.  38™  O.  Ü.  Domini  est  assumptio  nostra 
et  sancti  israel .  .  Dominus  dominantium.  reu  regum. 
cid  nomen  omnipolens  |  est  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  381—388. 


35)  Bl.  40'''-  o.  U.  Avditvm  audiuimus  a  domino, 
legatum  misit  ad  geii\tes  .  .  .  Sicut  non  satiaLur  oculus 
insu,  nee  auris  auditu  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  715—720. 

36)  Bl.  41'^*  0.  Ü.  Secundum  dies  ligni.  erunt 
di\es  populi  .  .  .  His  uerbis.  Spiritus  sanctus  per 
ysaiam  \  humilium  corda  erigit  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  723—727. 

37)  Bl.  42^^  0.  Ü.  In  monte  syon  erit  sahudio . . . 
Suauis  et  dulcis  protnissionis  bucina  |  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  394—401. 

38)  Bl.  45''*  0.  Ü.  CongregabunUir  filij  iuda  et 
filij  israel  paritev  .  .  .  Uuiiis  diei  sollempnitas  a 
prvpilietis  in   spiritu  \  preuisa  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  401—409. 

39)  Bl.  47''''  o.  Ü.  Dondnus  de  Syna  iienii  \  et 
de  seyr  ortus  .  .  .  Ainantissimus  dei  famulus  moyses. 
et  qui  cum  \  dom,ino  faci^  ad  faciem  loqui  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  615—623. 

40)  Bl.  49''*  0.  Ü.  In  eyyptum  descendii  populus  | 
7neus  .  .  .  Dolenduni.  primi  hominis  casum  \  totiusque 
posteritatis  in  eo  ruinam  ... 

=  Migne  CLXXI,  845—853. 

41)  Bl.  51''''  0.  Ü.  fCjonuertere  israel  ad  domi- 
num deum  tuum.  |  .  .  .  Hoc  est  Celeste  ac  salubre 
consilium.  quod  Spiritus  ueritalis  .  .  . 


=  Migne  CLXXI,  443—451. 

42)  Bl.  53''''  0.  U.  fUJsque  quo  piger  dormies.^  ] 
usquequo  de  sommo  non  consurgis.-^  Paululum  in- 
quit  I  .  .  .    Sicut   uigilantibus  pro\mittii  regnum  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  451—455. 

43)  Bl.  54'^''  a.  R.  In  medio  quadragesime  | 
In  Genesini.  1 

Anf.  Egredere  de  terra,  et.  de  cognatione  tua  . .  . 
Magnum  quidem  est  ac  difficile.  \  ad  quod  not 
dominus  hm-tatur  ... 

=  Migne  CLXXI,  853—864. 

44)  Bl.  57™  a.  R.  dominica  ante  palmam.  \ 
Osee.  I 

Anf.  Seminateuobisiusticiaminueritate...  Quoniam 
isti  sunt  dies  qtios  obseruare  \  summa  diligentia  debe- 
raus,  ut  ad  futurum  domini  pascha  1  .  •  • 
=  Migne  CLXXI,  456—463. 

45)  Bl.  59''''  a.  R.  In  ramls  |  palmarum.\ 


Görreshandschriften 


165 


Anf.  In  Syon  leuate  sigtium.  congregarnini  . . . 
Verba  ista.  quibns  congrega\ri  ac  leuare  signum 
aduersus  leonein  de  cuhili  ascen.dentem  .  .  , 

=  Migne  CLXXI,  491—502. 

46)  Bl.  62"'''  a.  R.  In  annunliatione  |  domi- 
tiica.  I 

Anf.    Avdita  tibi  feci  noua.  et  signata . . .  Verba 
sunt  ista  spirifus  samii.  in  nisione  sancio  ysai(^  \  •  •  • 
=  Migne  CLXXI,  605—610. 

47)  Bl.  03''''  a.  K  In  cena  \  domini.  \ 
Anf.    Pone  mensain  contemplare   in  specula  .  .  . 

Huiiis  diei  sacramentum  ingenti  cordis  deuolione.  .  . 
=  Äligne  CLXXI,  510—524. 

48)  Bl.67''^  a.R.  (/e  i-eceptione\penitentium.\ 
Anf.      Conuertimini  j   et   agite    penitentiarn  .  .  | 

Adten\dite  fratres.  quain  dnlci  uoce.  quam  jyatei'no 
affeclu  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  524—530. 

49)  Bl.  69''*    a.  R.   sermo  |  de  para\sceue.  | 
Anf.     Spiritus  oris  noslri.  x"'  dominus.  |  captns 

est  in  peccaiis  .  .  .  Hec  sunt  uerba  iheremi^  in  trenis. 
imnio  I  Spiritus  sancti  in  propheta  loquentis  .  .  . 
z=  Migne  CLXXI,  796—806. 

50)  Bl.  7F''  a.  R.  Item  de  eodem  sermo.  \ 
Anf.     Si  exaUatvs  fuero  a  terra  .  .  .   Humilis  d 

manmetus  dauid.  manu  fortis  .  .  . 
=  Migne  CLXXI,  685—695. 

51)  Bl.  74''*  de  resurvectione  \  (15.  Jh.). 
Anf.    Filics  accrescens  ioseph,  filius  acrrescens 

et  decorus  aspectu  .  .  .  Israel  filiis  congregalls  bene- 
dicens.  ac  nouis\simis  temporibus  futitra  predicens  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  556—564. 

Der  zweite  Teil  bricht  unvollständig  ab  Migne 
558  C  Z.  11  .  .  .  vere  eins  disfiplina  et  cetera;  ||  ,  hier 
setzt  dann  der  dritte  Teil  der  Handschrift  mit 
seinem  Text  ein  und  führt  die  Predigt  zu  Ende. 

52)  Bl.  77'"  0.  Ü.  [EJgredimim  et  indete  filie 
syon  .  .  .  Sicnt  nemo  nouit  testante  apostolo  que  sunt 
hominis  nisi  spirilus  hominis  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  352—363. 

53)  Bl.  8P  0.  Ü.  [SJtatue  tibi  speculam.  pone 
tibi  amaritxidines  .  .  .  pia  et  salutaris  est  ista  exlior- 
taiio  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  871—873,  im  Druck  ist 
diese  Predigt  unvollständig,  hier  vollständig. 


54)  Bl.  84''  o.  Ü.  [BJonus  est  dominus  speran- 
tibiis  in  eum  .  .  .  cum  fariein  dei  nosiri,  semper 
querere  deheamus  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  567—572. 

55)  Bl.  86''  o.  U.  Conwertiminj  filij  reuertentes 
dicit  dominus  .  .  .  non  est  hoc  hominis,  sed  Spiritus 
sancti  consilium  .  .  . 

=  Migne  CLXXI,  432—436  C. 

Die  Predigt  bricht  Bl.  b8''  Z.  6  unvollständig 
ab:  ...  -ZVe  urbe  fideli  assumitur  quidem,  sed  non 
nisi  humilis;  | 

56)  Bl.  88"'  a.  R.  De  dedicatione. 

Anf.  [I]n  sole  posuit  tabernaculum  suum  ,  .  .  Sol 
isie  uisibilis  splendorem  habet  .  .  . 

Schi.  Bl.  89"'  .  .  .  Ad  cuius  |  templi  dedicationem 
uos  perducut  ipse  auctor  hniics  templi  et  dedi\cator, 
Amen;  || 


Görres  121  =  Lat.  Fol.  765 

Perg.  146  ßU.  (29,5x21,5).    XIU.  Jh. 

Alter  Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen, 
eingepreßt  Vierecke  mit  Greifen,  Löwen,  heil.  Laurentius, 
Rundstempel  mit  Wappen  (Stadt  Cölu)  und  Rosetten.  Die 
Schließen  sind  abgegangen.  Der  weiße  Rücken  ist  sehr 
viel  j'ünger.  146  Blätter  heutiger  Zählung  in  21  Lagen, 
zu  ursprünglich  je  8  Blättern,  von  denen  aber  eine  ganze 
Reihe  verloren  sind.  Eine  Zählung  des  15.  Jh.  findet 
sich  auf  der  Rückseite  jedes  Blattes  in  der  Mitte  des 
linken  Randes  und  zwar  I — XL VII  auf  Bl.  _  2 — 42, 
XLVIII-CXXX  auf  Bl  59—133.  Es  fehlen  hAite  je 
ein  Blatt  zwischen  Bl.  14,  15;  18,  19;  42,  43;  44,  45 
63,  64;  67,  68;  105,  106;  109,  110;  110,  111;  123,  124 
je  zwei  Blätter  zwischen  Bl.  16,  17;  37,  38;  85,  86 
116,  117.  Am  Schluß  ist  ein  Papierblatt  angeklebt,  von 
einer  Hand  des  16.  Jh.  beschrieben.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  sehr  sorgfältig  auf  Bleistiftlinienschema  ge- 
schrieben, 28  Zeilen,  Schriftfeld:  21,5x15.  Rote  und  grüne, 
einfach  verzierte  Initialen.  Rote  Überschriften.  Große 
grüne,  mit  Ranken  verzierte  Initiale  A  auf  Bl.  2',  rotes 
T  (8  cm  hoch)  auf  Bl.  80'.  An  den  Rändern  der 
Blätter  vielfach  Nachträge  von  verschiedenen  Händen  des 
13. — 16.  Jh.:  Gebete,  Inhaltsangaben,  Verweisungen. 
Musikalische  Noten  Bl.  58'  und  58'.  Auf  Bl.  79'  Miniatur 
in  sorgfältiger  Zeichnung  und  Farbengebung :  Christus 
am  Kreuz  mit  Maria  und  Johannes,  Größe  23x19,  in 
einem  Rahmen  mit  Blattomamenten.  Bl.  1  und  2'  waren 
ursprünglich  unbeschrieben,  sie  wurden  dann  aber  teils 
von  gleichzeitigen,  teils  von  späteren  Händen  mit  Meß- 
gebeten und  Bibelstellen  gefüllt.  Eine  Besitznotiz  ist 
nirgend    vorhanden,    vermutlich  gehörte  aber   die  Hand 


166 


Görreshandschriften 


Schrift  einem  Dominikanerkloster,  worauf  die  Texte  dea 
letzten  Papierblattes  hinweisen.  Auf  Bl.  l'  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görrea  121. 

Missale. 

Bl.  2^  Dominica  prima  in  aduentu 
Doininj  ..  I  (rot.) 

A.d  te  Lenaui  animam  ineam  .  .  . 

Bl.  77^  (vor  Ostern)  war  ursprünglich  un- 
beschrieben und  wurde  von  etwas  jüngeren 
Händen  mit  Grebeten  und  Evangelienstellen 
gefüllt. 

Auf  dem  ebenfalls  ursprünglich  freien  Bl.  82^ 
(vor  Pfingsten)  steht  von  anderer  Hand  (14.  Jh.): 

De  neglientia  corporis  uel  sanguinis  do- 
mini  nostri  iAu  xpi.  qne  circa  altare  \  fieri 
potest  siue.  per  sacerdoiem  seu  per  ministros 
scriptum  saiis  neceKsarium.  \ 

Anf.  Si  per  neglientiam  euenerit  ut  perlecto 
canoue  et  peraeta  consecracione  nee  |  uinum  nee  aqua 
reperiatur  in  calice  dehel  statim  infundi  .  .  . 

Die  Handschrift  schließt  Bl.  146^  mit  der 
Messe:  Pro  irnperatore. 

Auf  dem  angehefteten  Papierblatt  stehen  von 
einer  Hand  des  16.  Jh.  folgende  Texte: 

Äiissa  de  sancto  theodolpho  ahbate  —  Missa  de 
s.  dominiro  coiifessore  —  Memoria  de  saiictis  predi- 
catorum  ordinis  —  De  sancto  peiro  mediolano  martire 
ordinis  predicatorum. 


Görres  122  =  Lat.  Oct  238 

Perg.  117  Bll.  (16,2x9,7).    XII.  Jh.« 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Ziegenleder  bezogen. 
117  Blätter  heutiger  Zählung.  Der  Band  bestand  ur- 
sprünglich auB  Quatemionen,  durch  zahlreiche  ßlätter- 
verluste  sind  die  Lagenverliältnisae  heute:  I,  II,  IV,  VI, 
IX,  X,  XV- XVII  zu  je  8,  III,  VII,  XII  zu  je  4,  V, 
VIII,  XIII,  XIV  zu  je  6,  XI  zu  8—1,  XVIU  zu 
2  Blättern.  Am  Anfang  und  Schluß  fehlen  eine  große 
Zahl  von  Blättern.  Am  rechten  unteren  Rand  der 
Blätter  findet  sich  eine  Zählung  des  16  Jh.  (18—152), 
die  bald  Blätter,  bald  Seiten  zählt,  da  sie  jetzt  verlorene 
Blätter  mit  einbezieht,  muß  sie  vor  dem  Neubinden  statt- 
gefunden haben.  Andere  Hände  des  16.  Jh.  haben  bis- 
weilen Ergänzungen  zu  geben  versucht.  Der  Band  ist 
von  einer  Hand,  gleichmäßig,  am  Ende  dea  12.  Jh.  ge- 
schnoben,   19  Zeilen,    eine  Bleistiftliniierung   reicht  nur 


bis  Bl.  46",  dann  ist  ohne  Linien  geschrieben,  Schriftfeld 
14,2x8.  Rote  Überschriften,  große  rote,  vereinzelt 
auch  gelbe  und  blaue  Initialen  an  den  Psalmanfängen, 
kleine  rote  an  den  Versanfängen.  Auf  Bl.  100'  stand 
eine  große  goldene  Initiale  D,  sie  ist  fast  völlig  abge- 
blättert. Am  Anfang  scheint  eine,  am  Schluß  mehrere 
Lagen  zu  fehlen.  Beim  Neubinden  ist  der  Band  so  stark 
beschnitten  worden,  daß  vielfach  die  erste  Zeile  verloren 
ist.  Die  ersten  Blätter  haben  durch  Feuchtigkeit  gelitten. 
Der  Band  zeigt  viele  Benutzerspuren,  stellenweise  sind 
an  den  Rändern  die  Buchstaben  gauz  abgegriffen  und 
bisweilen  im  16.  Jh.  nachgemalt  worden.  Eine  Besitz- 
notiz findet  sich  nirgend.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görrea  122. 

Psalterium. 
Da  am  Anfang  eine  größere  Zahl  Blätter  fehlen, 

beginnt  die  Handsclmft  jetzt  mit  Psalm  9,  14  . . . 

domine^  uide  /ncinilitutem  meam  de  |  iuiinicis  ineis... 
Lücken  sind  zwischen  folgenden  Blättern: 
Bl.  16,  17       2  Blätter  Psahn  21,  29—24,  7 
Bl.  20,  21       2  Blätter  Psalm  27,  8—30,  3 
B1.30,  31        1  Blatt      Psalm 36,  17— 36,  31 
BL  32,  33       1  Blatt      Psalm  37,  20—38,  10 
BL  42^  43       1  Blatt      Psalm  48,  6—48,  20 
Bl.  44,  45       2  Blätter  Psahn  50,  8—52,  1 
BL  46,  47       2  Blätter  Psalm  54,  16—56,  5 
BL  52,  53       1  Blatt      Psalm  63,  4—64,  7 
BL  74,  75       1  Blatt      Psalm  79,  6—80,  2 
BL  77,  78       4  Blätter  Psalm  83,  13—88,  13 
Bl.  79,  80       1  Blatt      Psalm  88,  46—89,  10 
Bl.  85,  86       1  Blatt      Psalm  96,  1 1—98,  5 
BL  86,  87       1  Blatt      Psalm  100,  6—101,  12 
BL  90,  9 1        1  Blatt      Psahn  103,  29—104,  13 
BL  107,  108  8  Blätter  Psahn  118,  23—118,  165 
BL  115,  116  2  Blätter  Psahn  134,  5—138,  18. 

Die  Handschrift  bricht  BL  117^'  ab  mit 
Psalm  140,  10:  ...  Cadentin  retiaculo  nus  |  pecca- 
to7'es.  singnlmiter  sum  |  ego  donee  ti-anseom.  Es 
folgt  noch  rot  die  Überschrift  für  den  folgenden 
Psalm:  Psalmus  Darid.  11 


Görres  123  =  Lat.  Oct.  239 

(Himmerod) 
Perg.  151  Bll.  (15x10,5).    XIIL/XIV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  .Ih.),  zwei  Metall- 
Bchließen.     151    Blätter   heutiger  Zählung   in  19  Lagen, 


und  zwar  I— VI,  VIII— XIII,  XVI-XIX  zu  je  8,  VII  zu 
10,  XIV  zu  8—1,  XV  zu  6  Blättern.  Der  Band  besteht 
aus  zwei,  ursprünglich  selbständigen  und  zu  verschiedenen 
Zeiten  geschriebenen  Teilen.  Der  erste  ist  der  jüngere 
und  im  14.  Jh.  entstanden.  Er  umfaßt  El.  1 — 119,  er 
ist  von  einer  Hand  in  Langzeilen  bis  Bl.  116'  geschrieben, 
die  zweite  Hälfte  von  Bl.  IIG' — 119  rührt  von  anderer 
etwas  jüngerer  Hand  her.  Die  Haupthand  schrieb  teils 
auf  Blind-,  teils  auf  Tintenlinien,  24  Zeilen,  Schriftfeld 
12x8,4,  ohne  jeden  Schmuck,  nur  die  etwas  größeren 
Initialen  sind  aus  den  Zeilen  herausgerückt.  Der  Nach- 
trag in  dicker,  sehr  unschöner  Schrift  hat  rote  Initialen, 
25  Zeilen  und  ein  Schriftfeld  von  13,2  x  10,  am  äußeren 
Rand  sind  Buchstaben  durch  Beschneiden  fortgefallen. 
Der  zweite  Teil,  der  Bl.  120—151  umfaßt,  ist  noch  im 
13.  Jh.  geschrieben,  und  zwar  Bl.  120 — 147'''  von  einer 
Hand,  zweispaltig  auf  Tinteuliuienschema,  37  Zeilen, 
Schriftfeld  13x9,3,  Spaltenbreite  4,6,  rote  Überschriften 
und  Initialen,  die  großen  Buchstaben  haben  rote  Strichelung. 
Bl.  147'"' — 151'  haben  Nachträge  von  verschiedenen 
Händen,  die  ersten  beiden  Bl.  147'"— 149'"  und  149'"  — 
149'"  zweispaltig,  Bl.  150'  ist  unbeschrieben,  Bl.  160' — 
151'  in  Langzeilen,  Bl.  151'  von  mehreren  Händen. 
Bl.  151'  ist  unbeschrieben.  Dahinter  ist  anscheinend  ein 
dritter  Teil,  der  wohl  nur  eine  Lage  umfaßte,  ausgerissen. 
Der  Band  stammt  aus  Himmerod,  der  Besitzvermerk 
Bl.  1'  ist  ausgeschnitten  bis  auf  die  Worte:  liber  sancte 
marie  [  in  .  .  .  (14.  Jb.),  daneben  die  alte  Signatur  .0  iij., 
am  oberen  Rand  der  Seite  der  gleichzeitige  Eintrag 
liber  noue  curie.  Auf  demselben  Blatt  der  Stempel  der 
Gymnaeialbibliothek  Coblenz  =  Görres  123. 

Origenes  et  Albuinus. 

Excerpta  ex  homeliis  Origenis  in 
Heptateucum. 

1)  Bl.  P  De  Omelia  .iiij".  Origenis  in 
Eptateucho.  | 

Anf.  Uisus  est  Abraham,  cum  sederet  Ad  ostium 
tahernaculi  std  .  .  .  Coriferamits  \  pnmo  si  tddetitr 
hanc   %ddo7iem  cum  illa  que  facta  est  \  ad  lotk  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  Xn,  183  ff. 

2)  Bl.  2^  De  Omelia.  viij'^.  de  eo  quod  oh-\ 
tulit  Abraham  Filium  suum  ysaac.  | 

Anf.      A.d]dbete    nunc   aures.  qui    accessistis    ad 
dominum,  qui  fideles  uos  |  esse  creditis  .  .  . 
vgl.  IMigne  PG.  XII,  203  ff. 

3)  Bl.  8^  Omelia  viiij"".  De  \  Repromissio- 
nihvs  Secundis  ad  Abraham.  I 

Auf.  Quantum  legentes  progvedimur.  tantum  nobis 
sacramentorum  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XIT,  210  ff 


Görreshandschriften  167 

4)  Bl.  9^  De  Omelia  X"""  De  Rebecca  cum 


exis\set  ad  aqvam  haurienda.  et  occurissei  ej 
Puer^  I 

Anf.  Isaac  inquit  scriptvra  crescebat  et  confor- 
ta\biilur  .... 

vgl.  Mgne  PG.  XII,  215  ff 

5)  Bl.  12''  De  Omelia.  xv.  De  eo  quod  scrip- 
tum est.  I  filius  tuus  loseph  viuit.  | 

Anf.  Uideamus  saue  quomodo  audire  debeamus 
de  eo  quod  scriptum  est  .  .  . 

=  Migne  PG.  XII,  241  A  Z.  8— B  Z.  9. 

6)  Bl.  12^^  Omelia  Secunda  in  exodo.  de 
N atiuitate  Moysi.  | 

Anf.  Requiramus  quomodo  Rex  egypti  qui  est 
princej's  hinus  mundj  |    ... 

vgl.  Migne  PG.  XU,  305  B  Z.  6  ff. 

7)  Bl.  13^  De  Omelia.  iij".  \\  (Bl.  14')  De  eo 
quod  scriptvm,  est.  Ego  autem  Gracili  uoce 
sum.   et  tardus  linguae.  \ 

Anf.  Ego  inquit  aperiam  os  tuum.  et  instruam 
te  que  oportet  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  xn,  310  D  Z.  2ff 

8)  Bl.  18"^  Omelia.  vij""".  De  amaritudine.  \ 
aque  Myrr^.  | 

Anf.      Post    Iransitum    maris    ruhi  et  mag\nifici 
secreta  mysterii.  post  choros  et  tympana.  |  •  .  • 
vgl.  Migne  PG.  xn,  341  ff 

9)  Bl.  22"^  De  Omelia  \  .viij.  De  Inicio  de- 
calogi.  \ 

Anf.    Omnis  qui  discit  contempnere  presens  secu- 
lum  quod  ßguraliter  ^gyptus  appellatur  .  .  . 
vgl.  IVIigne  PG.  XU,  350  ff 

10)  Bl.  26^  Dt  Omelia  .xi.  De  \  siti  piopuli 
in  Rafidiu.  | 

Anf.    Sitijt  populus  aquam.   ei  murmurabant .  ,  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  375  B  Z.  7  ff 

11)  Bl.  29'^  De  Omelia  .xij'-"'.  De  uultu 
Moysi  glorificato  et  de  vela^mine  quod  pone- 
bat  in  facie  sua.  | 

Anf.     Lectio  nobis  exodi  recitata  est  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  382  ff 

12)  Bl.  31^  De  Omelia. i".  in  Levitico.  | 
Anf.     Sicut  in  nouissimis  diehus  uerbum  dti  ex 

Maria  carne  ue\stüum  processit  .  .  , 


168 


Görresliandschriften 


vgl.  Migne  PG.  XII,  405  ff. 

13)  Bl.  3.3^  0.  Ü.  Aus  Homilia  II. 

Anf.      Si  }iO)ttifi'..r:  qui  unctus  est  peccauerit  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  415  A  Z.  12  ff. 

14)  Bl.  3Q^  De  Omelia.  iij".  De  eo  quod 
scrij>tum  est.  \  Si  aninia  antem  peccauerit  .  .  . 

Anf.     JToc  seciüidutn  hysioriam  nos  elhificat  .  .  . 
vgl.  IVIigne  PG.  XII,  424  B  Z.  Iff 

15)  Bl.  40''  De  Ome\iia  .x.  De  leiunio  quod 
in  die  propiciationis  fit.  et  de  |  hyrco  qui  in 
hereinum  di mittitur  ahire.  || 

Anf.  Bl.  40'^  Ed  lex.  et  omnia  que  in  lege  s^int. 
secutidwn  apostoli  sententiain  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  Xn,  525  B  Z.  4  ff 

16)  Bl.  42''  De  Omelia.xij".  De  sacerdole  | 
Magno.  | 

Anf.  Onmis  qui  inier  homines  est  sacerdos.  ad 
illuni  sacerdotcm  |  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  535f . 

17)  Bl.  43^  De  Omelia.  xvi".  De  Benedic-\ 
tionibus  Levitici.  \ 

Anf.  TJideamus  nunc  in  leintico.  benedictio\nnm. 
quod  sit  exordimn  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XU,  564  A  Z.  9  ff 

18)  Bl.  48''  De  Omelia.  iij".  in  Nuineroriiui 
Principio.\ 

Anf.     Scriptum   est  de  manna.  quod  secundwn 
tempus  illud.  si  quis  id  ita  sumpsis\set  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XU,  593  f. 

19)  Bl.  48^  De  Omelia.  vj".  De  eo  quod 
scriptvm  \  est.  Exijt  Moyses  ad  populuin.  et 
de  .Ixx",  preshiteris.  et  de  \  etyopissa  quam 
accepit  Moyses  i\roreni.  | 

Anf.  Pliira  nobis  siniul  recitata  sunt,  et  de 
Omnibus  his  dicere  |  •  .  • 

vgl.  Migne  PG.  XH,  607  ff 

20)  Bl.  51^  Rursum  in  o\7nelia  .y?}'""'.  de 
^tyopissa.  et  de  lepra  Mari^  que  super- 
flu.rerat.  | 

Anf.  tSicut  apostolus  dicii.  h^c  omnia  in  figura 
contingebant  Ulis  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XH,  611  ff 

21)  Bl.  55''  De  Omelia  .viij".  De  his  que  \ 
ab  exploratvribus  renmitiantur    et   de  indig- 


^upiplicatione    Moysi   et 


natione  |  domini.    ac 
aarou.  \ 

Anf.  Duodecim  missi  sunt  iuspectores  ex  filijs 
Israel  ad  considtraii^dam   temim  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  620  ff. 

22)  Bl.  57''  De  Omelia  .riüj'"'.  Debutillis  | 
clior^  et  seditione  popuii  aduersum  Moysen.  1 

Anf.  XJis  autem  scire  quod  que  bona  .sunt,  bona 
esse  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  626  A  Z.  8  ff 

23)  Bl.  60^  De  Omeli\a  .x'»".  De  eo  quod 
scriptum  est  et  dixit  dominus  ad  aarou.  tu 
et  f'lij  tuj  II  (ßl.  61'')  et  do}nus  palris  tui  tecum 
sumetis  perrata  .'^n  iictorum.  \ 

Anf.  Qui  meliores  sunt  infenorum  srinper 
culpas  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  Xn,  635  ff 

24)  Bl.  61'*'  De  omelia.  xj.  De  primicijs 
oflferendis. 

Anf.      Frimicias  omnium  frugum  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  640  f. 

25)  Bl.  65^  De  Omelia  .xij.  de  puteo  et 
cantieo  eius.  \ 

Anf.  JJnusquisqne  nostrum  liabut  non  puteum 
unum.  sed  puteos  multos  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XU,  656  C  Z.  1  ff 

26)  Bl.  67'  De  Omelia  xiij.  de  his  que 
superfuerunt  priori  tr actutui  et  de  \  Balaam. 
atque  asina  eius. 

Anf.  Bellum  tibi  imminet  o  rex  balaac.  \  .  •  . 
vgl.  Migne  PG.  XH,  670  A  Z.  15 ff 

27)  Bl.  72''  De  omelia  .xv.  De  Prophelia 
balaam.  \ 

Anf.     Licet  nos  ordo  lediotium  qu^  recitaniur  de 
Ulis  ma\gis  dicere  exigat  .  .  .  \ 
vgl.  Migne  PG.  XH,  683  ff 

28)  Bl.  75''  De  Omelia.  xviij.  \ 

Anf.    TJideamus  ergo  quidein  quid  consequentibus 
dicit.   Ostendam  ei  et  non  modo  beatifirabo  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XU,  716  B  Z.  12ff 

29)  Bl.  77''  De  Omelia  .xviiij.  De  visione 
V.  Balaam. 

Anf.  Quinta  li^c  nobis  eademque  ultima  \  balaam 
uisio  discutilur  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  7 19  ff 


Görreshandschriften 


169 


30)  Bl.  SP  l>e  Omelia  .xx""".  De  \  eo  qui 
Fornicatus  est  cum  MadianitiJe  et  Quod  con- 
secratua  est  popiiius  |  beelpliegov.  \ 

Anf.      ßalaain    postea    quam    dn.    tdrtute    con- 
strictus  non  est  pei-inis'^sus  maledicere  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  726  C  Z.  10  ff. 

31)  Bl.  83"'  De  Omelia  uicesima  Hj  iij".  \  de 
eo  quod  scriptum  est.  Munera  mea  et  data  mea 
et  de  I  diuersitate  festiuitatwn. 

Anf.  Est  adhuc  et  alia  festiidtas  cum  Afflijunt 
animas  suas  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  753  D  Z.  Iff. 

32)  Bl.  84^  De  Omelia.  xxiiij.  De  \  sancti- 
ficijx  que  per  niiamquamque  fesliiiitatem  ju- 
beittur  offerri  |  et  de  uotis  que  uouentur  deo. 

Anf.  JTomo  homo.  qnicumque  notnm  uo\nent  .  .  , 
vgl.  Migne  PG.  XII,  759  A  Z.  15  ff. 

33)  Bl.  85"^  De  Omelia  .xxv.  De  vltione  Qu^ 
in  Madianilas  \  facta  est.  \ 

Anf.     Post  h^c  locutus  est  Moyses.  ad  populum 
dicens  \  Armate  ex  uobis  uiros  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  764  A  Z.  8ff 

34)  Bl.  86^  De  Omelia.  xxvj.''\  De  Summa 
Numeri  filiorum  israel. 

Anf.  Accesserunt  ad  moysen  omnes  qui  con- 
stituti  erant  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XU,  77 1  A  Z.  7  ff. 

35)  Bl.  87^  De  Omelia  ||  (Bl.  880  ^■'^^'V-  ^^^ 
Alansiojiibus  israel. 

Ant.     JEt  scripsit  Moyses  profecli\oiies. 
vgl.  Migne  PG.  XU,  782  B  Z.  11  ff. 

36)  Bl.  97"^  De  omelia  j".  De  principio\ihu 
naue  et  de  eo  quod  scriptum  est.  Uenit  a  malech. 
et  txpugnabat  israhel.  j 

Anf.  Uonuuit  deus  nomen  quod  est  super  omne 
nomen  ...  • 

vgl.  Migne  PG.  XU,  825  ft. 

37)  Bl.  lOO--  De  Omelia  .ij".  De  eo  quod 
scri-ptum  est.  Moyses  famulus  meus  defu7ictus 
est.  I 

Anf.      Et   Moysi  ohitum    oportet   nos  enarrare. 
Nisi  intelli'xeriiHus  |  quomodo  moritur  moyes  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  833  f. 

38)  Bl.  100^  De  Ofnelia  .iij".  De  duabus 
semis  tvibubus  et  nouem  semis  tribubus.  I 


Anf.      A^fC  prius  Ulis  qui  jh'v    inoysen  acciplunt 
liei'editatem.   id    est   qui  per  |   legem   placueruut  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XU,  836  D  Z.  Iff 

39)  Bl.  101''  De  Omelia  .viiij.  De  altari 
quod  ^dificauit  i%c  et  scripsit  in  lapj\djbus 
eins  deuteronomium.  et  quomodo  legit  illud 
in  auribus  totius  populj  stantis  in  garizin  et 
liebal  et  quomodo  eouuenerunt  reges  amorre- 
0)um.  I  aducrsus  ifim.  | 

Anf.    Edificaujt  inqidt  ilic  altare  domiiio  deo  . . . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  87  lA  Z.  4ff 

40)  Bl.  106^  De  Omelia  .x'"".  De  do\lo 
(jrabaonitarvm.  | 

Anf.  3fnlte  ergo  eorum  qui  ad  salutem  ueniunt 
differenti^  desig\nantur  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XII,  879  C  Z.  12  ff 

41)  Bl.  107''  De  Omelia  .xj""".  De  auxilijs 
ihu  quibns  1  iuxijt  gabaonitas.  et  quomodo  solem 
Stare  fecit  et  lunam.  | 

Anf.     jHVs   qui  se   sociaueruut   ad  filios   israel. 
omnes  illj  \  qui  prius  amici  eraitt  .  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  883  ff 

42)  Bl.  108''  De  Omelia  .xiiij.  De  labin 
rege  assur  et  eiterig  liegj  bus  Qui  cougregati 
adnersum  israel.  | 

Anf.      Jlas    easdem    scripturas    ante    aduentum 
quidem  domini  nostrj  ihi  |  x  cum  legerat  israel .  . . 
vgl.  Migne  PG.  XII,  892  ff 

43)  Bl.  110''  De  Omelia.  xvij.  De  eo  quod 
Leuit^  non  acceperunt.  \  hereditatem.  \ 

Anf.     Sicut    ttmbr^    et    exemplari    deseniiunt    | 
c^lestium  Inj  qui  legem  suscipiimt  ,  .  . 
vgl.  Migne  PG.  XU,  909  ff 

44)  Bl.  111''  Omelia  .iiij.  De  Transitu 
lordanis,  ( 

Anf.  JPeccatori  quidem  omnis  creatura  hostis  est . . . 
vgl.  Migne  PG.  XU,  842  ff 

45)  Bl.  115''  Omelia  .xxi.  De  Filijs  iuda 
qui  non  potuerunt  \  disperdere  iebuseos  de 
iherusalem.  | 

Anf.  Et  filij  iuda  xwUbant  disperdere  uel  inter- 
imere  iebuseos  .  .  . 

vgl.  Migne  PG.  XU,  928  ff 

46)  Officium  in  festo  XI  milium  vir- 
ginum. 


170 


Görresliandschriften 


Bl.  116^  Inuitatorium  in  festo  xj  miliiim 
uirg intim,   (rot). 

Anf .  Regem  \  regum  dominum  uenitc  adoreinus . . . 

Auf  Bl.  11 O^  ist  die  untere  Hälfte  des  Blattes 
abradiert. 

Sohl.     Bl.  119''  mit  dem  Hymnus: 

O  felia;  Germania  i  tam  decoro  Germine  uirginum 

ornatu  |  .  .  . 

=  Chevalier  ßep.  liymn.  129G2. 

47)  Bl.  12Ü'' o.  Ü.  Albuinus,  De  virtutibus 
et  vitiis. 

Bl.  120™  Domino  heriberto  coloniensi  episcopo. 
Albiitns  heremita.  indignus.    gloiiam  et  pacem  sempi- 
ternam.  |   Ex   quo    uestre    nusericordie   graciam  .  .  . 

Der  Brief  ist  gedruckt  Migne  CXXXVIII, 
185.  Am  Ende:  Hie  operis  tt/trdii.t.  est  totus  (  in 
ordine  seriplits  \\  (rot).  Bl.  120''b  folgt  das  Kapitel- 
verzeichnis,  wieder  zweispaltig.  Am  Schluß  steht: 
Item  jiro  certo  cito\te  [!]  omnes  nulliis  |  libellus  dnus 
uos  I  redncei  ad  ce\lestes  Üiesauros  \  quam,  iste.  si  sepe 
cu\retis  eum  recitare.  \  Unmittelbar  anschließend 
der  Text: 

Bl.  120^«  De  karitate  \  (rot) 

Anf.  Scio  I  ittre  multum  \  esse  beatum.  qui  se  \ 
solummodo  soluat.  \    ... 

Über  dieses  ungedruckte  Stück  vgl.  die  Be- 
merkungen Böses  zu  nr.  58  und  351,  denen  ich 
aber  nicht  in  allem  beistimme.  Die  Kapitel- 
einteilung weicht  vielfach  ab.  Die  Überschriften 
sind  nach  dem  Kapitelvei'zeichnis :  T>e  karitate  — 
De  humilitate  —  De  obedientia  —  De  continentia  — 
De  silentio  —  De  abstinentia  —  De  compunctione  — 
De  uirginitate  —  De  oratione  —  De  pugna  uicio- 
rum  —  De  electione  —  De  aduersitate  —  De 
misericordia  —  De  elemosina  —  De  ieiunio  —  De 
confessione  —  Zh  iudicio  —  De  iuramento  — 
De  monachis  —  De  hoiidue  et  ratione  et  anima  — 
De  exemplis  s.  gregorii  —  1  )e  ammonicione  —  De 
tiniore  domiiü  —  De  beato  tnoyse  et  altero  fratre  — 
De  presbiteris  —  De  viij  ttitiis  principalibus  — ■ 
De  quodani  episrojjo  et  alio  fratre  —  De  morte 
iustorum  —  De  paradyso  terreno  et  celesti  —  De 
antix  quomodo  nasci  debeat  et  regnare  in  mundo  — 
De  iudicio  dei  —  L>e  resurreclione  —  De  conßa- 
nratione  mundi  posl  iudicium  xpi. 


Das  Stück  schließt  zunächst  Bl.  IQö''  mit  De 
conflagratione,  an  dessen  Ende  steht  Bl.  195'''' 
rot:  Explicii  |  iste  liber.  sit  Adolphus  crimine  über. 
Dann  schreibt  er  aber  unmittelbar  anschließend 
weiter  ein  Kapitel  ohne  Überschrift:  De  missa. 

Anf.  Missam  bealus  Petnis  \  apostolus.  primum 
celebrasse  |  feriur  antiochye  .... 

Hierauf  folgt  Bl.  \i^^^  das  vorher  ausgelassene 
Kapitel  De  presbiteris  (rot)  mit  dem  Vermerk 
hoc  capitulum  deficit  \  in  medio  |  libri  post  |  capi- 
tidutn  beati  Moysi  \  (rot). 

Schi.    Bl.  147^''  .  .  .  lllos.  non  expectat  gloria.  \ 
qui  forlifer  pugnant  l  contra  hixuriosa  ceriamima.  |  — 
Noscas  Albuinum 
Conposinsse  librum.  \\  (rot). 

48)  Ein   Verzeichnis    von   Bibelstellen. 
Der  Anfang  Bl.  147^^  ist  fast  völlig  abradiert. 

Psalmstellen,   Bl.  148^»    Ecclesiasticus,   Bl.   148^'' 
über  loliannis. 

49)  Auszüge  aus  Predigten. 

a)  Bl.  149''^  Pliicuit  7iobis  ut  letania  maior  obser-\ 
uiinda  sit  a  cunctis  xpnanis  vno  die  |  vii.  kal.  Maii . . . 
In  diebus  Ulis  georgii  patris  sanctissimi  venit  plaga 
magna  in  iherusalem  .  .  , 

b)  Bl.  149'*  Iratres  scitis  quia  in  Iiiis  tribns 
diebus  vos  custo\dir('  debelis  .  .  . 

Bl.  150''  unbeschrieben. 

50)  Bl.  150'  (T  Anno  Incamalionis  domini. 
M,  C.  Lxxx  viij.  Incepit  tabula  isla  ad  sci-\ 
endam  depositiouem  carnium.  | 

Uenricus  inonaclius  istam  collegii  tabidam  verbis 

ha  O  F  f  d  ö 

iudoctis    ad  inodum    consulenK.    oportet   igitur   quem- 

b  a  O  F  «  d  * 

Übet  studiose  istum  retinere  numerum  lilterarum  do- 

b  ■  a  Fe  d  o      _ 

ceiUem    cunctos    ci-isiiayu    nojninis.    quau\do    vsualiter 

b  a  a  F  «  d  ob 

dfbeant  carrre  candbus  Septem  ebdomadis.  vniuerd  | 

a  U  F  b      d  e  b 

populi    emsropi    abbates.    deraui.    canonici,    dyaconi 
subdyaconl  cantofes  cuncti  preposili  cuHodes.  quiuis. 

G  F  e  d         0  b  a 

magistn   indocti  pueri  monia  les  Monac/d.  presbiteri 

'o  Fe  d  c  b  a  a 

lui-lusi    doiinne    ahbatis^e.   Pri-lati    tocius  |  prouincie. 

F  d  .  0  6  a  O 

vdiote.   Ullerali   liereunte  vicarii  dominorum.  honesta 

"  •  d  .  b  a  O       F 

contio    srolarium.   juuenes    adulti    decrepiti.   gradus 

t  d  c  b        a  O  P 

gene'rates    ecclesie    saiicte.    priucipes    diuersi    reges 

t     '  de  b  a  O  F  t 

palalini  rouiites  Tnarchiones.  pasti  res  jjljl  ali  venatores 

d  e  b  a         O  »  ]' 

Sulores    omuiuni    artifiyes   regionum.   fabri  agricole 


Görreshandschriften 


171 


bubulci    carnifices    i^niuersi   iiiqnam  |  recitali   panter 

c  b  a  O        F  t  d 

vemte   festinate    discile    mirabilem    tahidam  \   audite 

e  b  a  G  F  t  de 

Hervicum  pauperem  cerle  motiachum  numerus  ajncvin  | 

b  a  G  F        I  d  e 

notantem  pariles ibdoinadas.  Audiant  acncte  prouincie, 

b  a  O  F  •  d  ob 

aiidilant    cuncte  regioni'S  discaiit  inirabilia.  Frisones. 

a  0  F  ad  e  b 

Saxones  West'rali  Bawari  Svenis  Adiunctis   Tvriiiiji 

a  0  F  e  d  c  b  a 

Poloni.  Hessones  ]  lingua  levtoiiica  vniuersa  rotiimia 

ö  F  e  de  b  a 

slauica.    discaiit    oinnes   |   nationes    sucro    regenemte. 

a  F       4  d  e  b  1        o 

lauacro   gveinio    catlioUce    ecclesie   |   locate    ciisliniie 

F  e  d  e  b  a  O 

viuendo   fidem   tenentes  integre  catholicain  \  niimeris 

F  t        d  z  '  b  a  O  F 

avicuin    dicliones   singule.    nolaie  dominicam  quan\do 

«  d  e  b        a  O  F  « 

debt'tis  depoiiere  caines  vsualüer  tilu/ns  aperte  osieiid>t\\ 

d         0  b  a  a  F 

(Bl.  151"")  quoinodo  luncle  seplimane  semper  in- 
eipiaiit. 

(T  Pei'  litteras  dictionum  Indus  tabnlf  cum  lüleiis 
dominiciilibits  supjiositis  [  notautur  ebdoinade  anmtatim 
a  iirima  dominica  post  Natiuitatem  doiiüni  vel  |  ab 
ipso  die  Naliuitatis  si  in  domiuicam  euenerit^  usque 
ad  doiidnicain  |  Esto  michi.  | 

(T  Quatuor  in  partes  doinini  si  diuidis  ayinos. 
Nilque  supeifuerit  ecce  bisextus  erit.  \ 

Darunter  von  anderer  Hand: 

Notandurn  qaod  de  pollucione  iioctur7ia 
beatus  gregorius  tres  species  distinguit.  |  . .. , 
folgen  die  3  species. 

Schi.  Bl.  ISP  ...  Sed  gregorius  dicit  illa  esse  ' 
peccata  quia  origines  eoruin  et  cause  sunt  peccata.  || 

Bl.  151^  imbesclirieben. 


Görres  124  =  Lat  Oct  240 

(Himmerod) 

Perg.  188  Bll.  (14,8x11,3).    Xni.  Jli. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  zwei  Metall- 
scUieDen.  188  Blätter  heutiger  Zählung  in  18  Lagen, 
und  zwar:  I,  II  zu  je  8,  III,  VI,  XVIII  zu  je  10,  IV, 
V,  VII-X,  XUI  XVII  zu  je  12,  XI  zu  6,  XII  zu 
6 — 1  Blättern,  da  zwischen  Bl.  114  und  116  ein  Blatt  mit 
Textverlust  ausgeschnitten  ist.  An  dem  Band  schrieben 
zwei  Haupthände.  Die  erste  Bl.  1 — 178  in  sorgfältiger 
Minuskel  auf  ßleistiftlinienschema,  25 — 27  Zeilen,  Schrift- 
feld 11,8x9,3.  Rote  Überschriften  (bisweilen  am  Rande), 
rote  und  blaue  Initialen,  rote  Unterstreichung  der  Bibel- 
stellen. Eine  zweite  Hand  schrieb  Bl.  179' — 185''  kleine, 
zierliche  Minuskel,  auf  Bleistiftlinienschema,  27  Zeilen, 
Schriftfeld   11,2x9,   rote   und   blaue,    einfach   verzierte 


Initialen.  Eine  dritte  Hand  füllte  dann  Bl.  185^—187'. 
Das  Pergament  ist  sehr  verschiedenartig.  Auf  Bl.  188' 
steht  von  Händen  des  13.  Jh.  der  rote  Besitzvermerk: 
Liber  beute  Marie  virgiiiis  in  Claustro  |  Theutonice 
Hemmenrode  Cisterciensis  Oi-dinis  |  Dijocesis  treue- 
rensis  \  und  die  Inhaltsangabe:  Magister  Stephanus 
super  .vii'""  de  xii"^'  prophetis.  etiarn  \  Summa  magistri 
Petri  cantoris  parisiensis  de  contrarietatibus  \  sacre  scrip- 
iure.  I 

Auf  Bl.  188'  Federproben  von  verschiedenen  späteren 
Händen.  Auf  Bl.  1'  die  Signatur:  S xliij  und  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  124. 

Stephanus  de  Langton,  Super  XII 
prophetas  (I — VII). 

1)  Bl.  \^  Incipit prologus  magistri  stepliani 
archiepiscopi   in    duodecim  prophetas.  |  (rot). 

Anf.  Ossa  duodecim  proplietarum  pidlulant  de 
loco  sito  .  .  . 

Bl.  1^  ExpHcitprologvs.  Incipit  osee  propheta. 
(rot). 

Anf.  Verbum  doinini  quod  factum  est  ad  osee 
filium  beeri  . . .  Osee  significat  xprh  vxor  fondcaiia  . . . 

Bl.  82'^  Explicit  osee  propheta.  Incipit  ioel 
propheta.  \  (rot). 

Anf.  JJerbum  domini.  |  Uerbum  istud  est  uerbinn 
patris.  quod  factum  est  ad  io\hel  .  .  . 

Bl.  101''  Explicit  ioel  propheta.  Incipit  amos 
propheta,  \  (rot). 

Anf.    JJerba  amos.  Arnos  interpr eiatur.  auulsns. ., 

Bl.  134^  Explicit  amos  propheta.  Incipit  abdias 
propheta.  \  (rot). 

Anf.  Yisio  abdie.  Hec  dicit  dominus  deus  ad 
edom.   l'rophetia  ista  contra  carnem  .  .  . 

Bl.  138^  Explicit  abdias  propheta.  Incipit  ionas 
propheta.  I  (i'ot). 

Anf.  Et  factum  est  uerbum  domini,  Ittud  quod 
et  respicit  .  .  . 

Bl.  1-15^  [E.tplficit  ionas  propheta  |  [Incijpit 
micheas  propheta  \  (rot,  am  ßande,  durch  Be- 
schneiden beschädigt). 

Anf.  JJerbum  domini  quod  factum  est  ad 
micheam  .  .  .  Micheas  interpretatur.  humilis  .  .  . 

Bl.  16li^  Eaplicit  micheas  propheta.  Incipit 
naum  propheta.  |  (rot). 

Anf.  Onus  niniue  liber  uisionis.  Ixx,  Assumpdo 
niniue  liber  iij  ... 


172 


Grörreshandschriften 


Schi.  Bl.  178'^  .  . .  et  in  resurreclione  inortuormn 
clarilatis  inter  sanctos.  et  ingredens  |  iiiter  ■peccatm'es. 
folgt  von  anderer  Hand:  IUI  enim  frit  quies  sine 
labore  saniias  sine  lang>to\re  risus  sine  dolore  vita 
tine  morte  prestante  domino  nostro  ?Äu  xpo.  \  — 
Explicit  naum  propheta.  ||  (rot). 

Über  den  Verfasser  vgl.  cod.  lat.  fol.  721 
(Görres  1),  in  dem  sich  dasselbe  Stück  voll- 
ständig findet. 

Hinter  dem  Explicit  Bl.  178"  folgt  von  einer 
Hand  des  14.  Jh.  die  Notiz:  ry'«"»  sunt  vestes 
sacerdotates  suhiicula.  Balteus,  lunica  iacinthia,  | 
htimerale  rationale  cidaris  id  est  initra  luminat  [!] 
aurea.  etc.  |  —  castilatem.  custodiaiJi.  celestem  conuersn- 
cionein.  pacienciam.  discrecionem  cordis  mundiciam.  \ 
Sapifufuim  vel  contemplacioneni  singnißcat  iiota  bene 
est  parua   et  tarnen  bona  regnla:,  || 

Sermones  breves. 

2)  0.  Ü.  Bl.  179'. 

a)  XJidete  ne  quis  fornicalor  ant  profanns  .  .  . 
Beatus  |  paulus  hoc  uerbo  nos  premunit  et  premanet  ne 
occasione  idlis  esce  celesti  destituamur  Iiei-editate.  \  ... 

b)  Bl.  179"  Tribularer  si  nescirem  misericordias 
tiias  . .  .  Sancta  ecclesia  hoc  canit  in  quo  ostendit  .  . . 

c)  Bl.  179"  Assumpsit  ihc  pflruin  et  iohanueni .. , 
Cfvte  «t  luxuria  hominem   ex  vna  parte  iinpelit  .  .  . 

d)  Bl.  ISO''  Si  coniplantati  fuerimus  facti  sitni- 
litudini  mortis  x  .  .  .  Sacerdos  quasi  preco  siunnd 
regis  exercitum  xanum  ad  bellum  monuit  dicens  . . . 

e)  Bl.  180"  Peti.te  et  accipietis.  qturit.e  et 
imierdetis  .  .  .  Cum  dominus  dicit  querlte  et  inue-\ 
nietit  .  .  . 

f)  Bl.  181"^  JiTaria  magdalena  et  maria  iacobi 
et  salome  emerunt  aromata  . . .  Saluator  in  euangelio 
ait,  Non  ueni  uocare  iustos  .  .  . 

g)  Bl.  181"  Sinl  lumbi  uestn  precincti  etc. 
Insiruit  .saluator  propicius  amicos  suos  .  .  . 

h)  Bl.  182''  Cum  turbe  iiTuerent  ad  ihn  ut 
aitdirent  uei'bum  dei  .  .  .  Magni  meriti  est  apud 
deum  desiderium  uerbi  .  .  . 

3)  Bl.  183"  Predigtmaterialien. 

AlhU  celuin  et  auribus  .  .  .  Per  terrani  inlelligei'e 
jtnssunins  Iiomines  terre  .  .  . 


Es  sind  9  kiu'ze  Stücke,  zuerst  BibelsteUe, 
dann  eine  Erklärung  von  wenigen  Zeilen. 

Schi.  Bl.  185''  Osane  iuxta  saniorem  intellectum . . . 
. . .  hec  nimii-um  ante  secula  ex  diidnitate  presciint.  \\ 

4)  Bl.  185"  Zwei  Schreiben  des  Papstes 
Honorius   III. 

a)  An  den  Erzbischof  von  Bourges.  (Viter- 
bo  1219  April  19). 

Anf.  Honorius  etc.  Archiepiscopo  biiuricensi  etc. 
Expectauimus  hactenus  expectantes  si  monitis  \  et 
staiutis  concilij  generalis  exculta  domini  sabbaoth 
uinea  floruisset  .  .  . 

gedr.  bei  Pitra,  Analecta  nova  I,  573  ff.  mit 
der  Adresse  an  den  Patriarchen  von  Antiochia 
=  Potth.  6146. 

b)  Bl.  186'  Viterbo   1219   November  22. 
Anf.  Honorius.  etc.  Stijyer  spcculani  domini 

jmmerili  constituti.  dum  diligenter  multo  in- 
tuitn  contemplainur  statuta  ecclesie  gene- 
ralis .  .  . 

gedr.   Pitra  a.  a.  O.  I,   570  ff.  =  Potth.  6165. 

Schi.  Bl.  187"  .  .  .  per  I  episcopinii  loci  opella- 
cione  postposita  excommunicadonis  iiinculo  jnno- 
detur.  !  darunter   von    anderer   Hand   die  Verse : 

5)  Moi-s  iuuenes  rapit  atqne  senes  nulli  tnineretur 
Nam  dondnantibusvt  famulantibus  equa  videtur 
Pauperibus  cum  dixdtibus  communis  habetur 
Suppliciis  tarnen  et  mciis  quandoque  medelur 


Görres  125  =  Lat.  Fol.  766 

(Himmerod) 

Perg.  u.  Pap.  222  Ell.  (28x19,6).    XV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  zwei  Metall- 
Bchließen.  222  Blätter  heutiger  Zählung  in  19  Lagen 
zu  je  12  Blättern,  von  Lage  XIX  sind  die  letzten  6, 
wohl  unbeschriebenen  Blätter  verloren.  Bei  der  ersten 
Lage  sind  die  beiden  Außen-  und  Mittelblätter,  bei  den 
übrigen  nur  die  beiden  Mittelblätter  Pergament,  alle 
übrigen  Papier.  Wasserzeichen:  Variante  zu  Briquet 
13858.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben, 
zweispaltig  in  Tintenrahmen,  durchschnittlich  45  Zeilen, 
Sohriftfeld  21,5x15,  Spaltenbreite  6,8.  Rote  Initialen, 
vereinzelt  Strichelung  und  Unterstreichungen.  Am  Schluß 
der  Lagen  Reklamanten,  über  jeder  Seite  Angabe  des 
Buches  und  Traktates.  Ein  Besitzvermerk  ist  nirgends 
vorbanden,    doch    ergeben    die    äußeren    Merkmale    mit 


Görreshandschriften 


1?S 


Sicherheit  die  Herkunft  aus  Himmerod.  Auf  Bl.  1'  steht 
unten  von  gleichzeitiger  Hand  die  Signatur  L  ij.  Auf 
demselben  Blatt  findet  sich  der  Stempel  der  Gymna- 
sialbibliothek Coblenz  =  Görres  125. 

Ulricus  Ellgelberti  de  Argentina,  Summa 
theologica,  lib.  V  et  VI. 

Bl.  1"  Incipit  quintus  liber  qtti  est  de  theo- 
logia  I  Discreta  et  de  proprio  filij  et  de  ems 
natiira  \  tain  hnmajia  quam  diuina  etc.  \ 

Capitulmn  piiinum  est  de  proprijs  et  apropriatis  \ 
fUij  dei  secundiim  vtramque  naturam  etc.  | 

Anf.  Cristus  ihits  cuiii.?  jierso/ie  hunc  \  Ubrwn 
dedicamtis  qnhttum,  precilpue  seciaidiim  misteria  hi- 
cartiacionis  que  ad  discretam  hidus  persoiie  \  theo- 
logiam  pertinet  .  .  . 

Es  ist  Buch  5  und  6  der  großen  ungedruckten 
Summa  des  Ulricus  de  Argentina,  des  Schülers 
des  Albertus  Magnus  (-{-  zwischen  1272  und 
1277).  Eine  andere  Handschrift,  die  die  Bücher 
I_YI  enthält,  ist  cod.  theol.  fol.  233  (Kose 
n.  446),  vgl.  die  Bemerkungen  Roses  dazu  und 
über  den  Verfasser  Haureau,  Histoire  de  la  philo- 
sophie  scolastique  II,  2  p.  41ff. 

Bl.  59''''  Incipit  liber  sextus  qui  est  de 
spiritu  I  sancto,  et  de  doiiis,  et  de  peccaiis  que  \ 
Ulis  donis  opposita  sunt  Cuius  jyrimus  |  trac- 
tatus  est  de  proprijs  Spiritus  sancti,  et  de  \  primo 
dono  eius  quod  fuit  gracia  inno\cencie  Et  de 
peccato  originall  sibi  opposito.  Capitulum  primum 
de  propriis  personis  Spiritus  sancti.  \ 

Anf.  Uerbum  hoc  eternum  de  cuius  |  incarna- 
cione  est  prece\dens  liber  non  potesi  esse  siyie  spiritu . . . 

Sohl.  Bl.  221^''  ...  Uli  kabitus  simt  virtutes  | 
ambariun  particidarium  et  ideo  ex  hijs  \  habitibus 
specialiter  restat  prosequi.  || 

Bl.  222  folgt  das  Kapitelverzeichnis  von  Buch 
5  und  6. 


Görres  126  felüte  schon  in  Coblenz. 


Görres  127  =  Lat.  Fol.  767 

(Himmerod) 
Pap.  223  BU.  (26,5x20).   XV.  Jh.  (1450). 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
zwei  Metallschließen.     Der  Band  hat  223  Blätter,   doch 


geht  eine  gleichzeitige  römische  Blattzählung  am  oberen 
Rande  von  I — CCXXIV,  da  bei  derZählung  174  ausgelassen 
ist.  19  Lagen  und  zwar  I— XVI  zu  je  12,  XVII,-XVIII 
zu  je  10,  XIX  zu  12 — 1  Blättern.  Wasserzeichen  :  1)  Ahn- 
lich Briquet  3852,  2)  Briquet  13001.  Der  ganze  Band 
bis  Bl.  222  ist  von  einer  Hand  geschrieben,  zweispaltig, 
das  Schriftfeld  ist  mit  Tintenlinien  eingerahmt,  durch- 
schnittlich 40— 43  Zeilen,  Schriftfeld:  21,5x15,5,  Spalten- 
breite :  7,1.  Rote  Überschriften,  Initialen  und  Paragraphen. 
Am  oberen  Rand  rote  römische  Zählung  der  Predigten 
dabei  sind  XXXIII,  LXIII,  LXVII,  CXXIIII  übersprun- 
gen, -während  CXXVII  zweimal  gezählt  ist.  Das  Register 
Bl.  223  und  224  ist  von  einer  anderen  Hand  geschrieben. 
Die  Handschrift  stammt  aus  Himmerod,  wie  aus  der 
Schlußschrift  Bl.  223'*  hervorgeht,  (f /sfc  über  pertinet  ad  \ 
monasterium  de  hymmenroede.  \  Et  est  fratri  Nicoiao  de 
Sancto  I  vito  monacho  et  professo  In  hymmenrode  com- 
missus  I  Anno  dominj  Miüesimo  Quadrinyentesimo  j  Quin- 
quayesimo,  Anno  luhilco.  Weitere  Besitzvermerke  finden 
sich  nicht;  auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasialbibli- 
othek Coblenz  =  Görres  127. 

Sermones  dominicales. 

Bl.  P  Incipiunl  Sermoni's  tocius  anni  |  tani 
de  Epistolis  quam  de  Ewangelijs  |  editi  et 
coinj>ilati  per  quendum  venerahilem  |  inagi- 
strum  Ordinis  minorum  in  Colonia  |  cuius 
noinen  pro  nunc  subiicetur  eo  quod  ipse 
presentes  sermones  celanerat.  \  (rot). 

1)  Bl.   1""»  Sermo  |  de  E\pisto\la.-.  \  (rot). 
Anf.    Nvnc  propior  est  nostra  salus  |  .  • .  lioma- 

nos  xiij°.    Vix  est  enim  vX  in  eoT\de  sit-  tristicia  uel 
gaudi\um  .  .  . 

2)  Bl.  2''''  Sermo  de  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.     Ecc»  re.r  tuus  venit  tibi  Mathei  |  xxi°  Nota 

quod  aduentns  domini  est  quadru\pk,v .  .  , 

3)  Bl.  3'"''  Dominica  secunda  Sermo  de 
Epistola.  I  (rot). 

Anf.  Xpc  I  S7iscepit  vos  in  honorem  dei.  Ro- 
manos I  xv".  Sicud  sanguns  patris  in  corde  suo  | 
naturaliter  commouetur  .  .  . 

4)  Bl.  4™  Sermo  de  eicangelio.  |  (rot). 
Auf.     Prope   est  regnum  dei  Luce  xx°.  Circa  | 

quod  ad  noslram  doctrinam  est  notandum  .  ,  . 

5)  Bl. 5^^  Dominica  iij.  \  sermo  de  epistola.  | 
(rot). 

Anf.  XJeniet  dominus  et  illuminablt  abscondita 
tenebrarum  Corinth.  iiif.  \  karissimi,  boni  faciunt plura 
bona  I  in  occulto  .  .  . 

6)  Bl.  6"^  Sermo  de  Ewangelio  \  (rot). 


m 


Görreshandschriften 


Anf.  Tv  es  qui  ven.\lurus  es.  Mathei.  xi.  Circa 
notandum  \  quod  xpc  venu  ad  hominein  tribus 
mo\dis  .  .  . 

7)  Bl.  7^''  Dominica,  iiij.  \  Sermo  de  Ejii- 
stola  I  (rot). 

Anf.  Gaudete  in  domino  seviper  |  philippen. 
vUimo.    Verum  gaudium  \  non  polest  Stare  .  .  . 

8)  Bl.  9™  Sermo  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.      Tv    quis    es  |  lohantiis    pri?no.     Quamnis 

iohannes  esset  in  |  vtero  sattctificatits  .  .  . 

9)  Bl.  10^*  Sermo  in  \  vigilia  iiatiuitatis 
X  I  (rot). 

Anf.  Ipise  saJnum  faciet  populnm  suum  .  ,  . 
Maihaei  primo.  Karissimi  videmut  \  quod  si  filins 
grauiter  .  .  . 

10)  Bl.  IP''   In  die  natiuitatis  x.  \  Sermo 
primus.  | 

Anf.  Suscepit  israel  puerum  suum  .  .  .  luce  ij°. 
Videmus  sepe  quod  vnus  vir  prvdens  refi\cit  iotmn 
collegium  .  .  . 

11)  Bl.  12^^  Sermo  ij"'.  \  (rot). 

Anf.  JJerhum  caro  factum  est.  \  lohannis  primo. 
Homini  videnti  deum  angusta  1  est  omnis  creatura  , . . 

12)  Bl.  IS^*"  Dominica  infra  \  Octauam 
natiuitatis.  \  Sermo  de  epistola  \  (rot). 

Anf.  3Iisit  deus  filium  -tuum.  j  Galathas  iiij°.  | 
Solent  artifices  villas  et  ciin.tates  adire  .  .  . 

13)  Bl.  15'^*  Sermo  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.     JErant    losepJi  |  ei    maria    mater   i%ii    mi- 

rantes  .  .  .  luce  ij°.    \\    A'ota   Quod  non   solum  uerha 
xpi  fuerunt  nobis  \  in  docnmentum  .  .  . 

14)  Bl.  16^''  Dominica post  Cir^cumcisionem\ 
Sermo  de  Epistola  |  (rot). 

Anf.  JExhibeatis  corpora  vestra  ,  .  .  Ro.  xif- 
Videmus  ad  extrenia  |  quod  quantumcumque  hoino 
viuens  diligatur  .  .  . 

15)  Bl.  IS""^  Sermo  de  ewangelio  |  (rot). 
Anf.      Inuenerunt   \    enm    in    templo.    luce.    ij". 

Nota    qui    x"'   |   iclt    invenire    debet    cum    querere 
tribus  I  modis  .  .  . 

16)  Bl.  19"'''  Dominica  j)rima  \post  octauam 
epiphanie  |  Sermo  de  epistola.  |  (rot). 

Anf.  Miseretur  in  hilaritate  \  Ro.  xij".  Dicit 
Gregorius  \  Quod  quamdiu  homo  est  in  mundo  \ 
quadruple«  causa  .  .  , 


17)  Bl.  20^*  Sermo  de  ewangelio  |  (rot). 

Anf.  Qvodcumque  dixerit  \  vobis  facite.  lo- 
hannis .ij".  Gregorius  in  moralibus  |  Si  delectat 
magnilndo  premiorum  non  \  deterreat  certamen  la- 
horum  .  .  . 

18)  Bl.  21^*  Dominica  ij"  Sermo  \  De  epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  JJince  in  bono  malum  |  Ro.  xij°.  Videmus 
quod  olla  nimis  |  ardens  propter  nimium  ardorem 
ignis  ebullientem  emittit  .  .  . 

19)  Bl.  23''*  Seitno  de  ewangelio  \  (rot). 
Anf.      Sicud    credidisti   \   fiat    tibi.    Math.    vitj". 

Vnde  nota  |  quod  tribus  modis  probatur  vera  fides  | 
hominis  .  .  . 

20)  Bl.  24'^'^  Dominica  iij'  Sermo  de  \  epi- 
stola. I  (rot). 

Anf.  Plenitudo  legis  est  Caritas  \  Ro.  xiij", 
Dicit    augustinus.     Attende  \  quanta    est    Caritas  .  .  . 

21)  Bl.  25^'^  Sermo  de  |  eivangeüo  \  (rot). 
Anf.     Domine   salua    nos  perimus  \  Math,  viij" 

A^ota   quod   deus   tria  genera  \  hominum  saluat  .  .  . 

22)  Bl.  27'^''  Dominica  iiij"-  Sermo  \  de 
Epistola.  I  (rot). 

Anf.  Indulte  vos  \  sicud  electi  dei.  Coloss.  iij".  \ 
Docel  airsus  mundi  quod  ad  festa  niag^noriim 
dominorum   non  recipiuntur  .  .  . 

23)  Bl.  28^1'  Sermo  \  De  Ewangelio.  |  (rot). 
Anf.       Cvm     autem    dormirenl   \   homines    venil 

inimicus  eins  et  supersemi nauit  zizania  .  .  .  Math, 
.riij".  Dicit  gregorius  in  moralibus.  Sathane  voluntas 
semper  est  iniqua  sed  numquam  pofeslas  |  iniusta  . . . 

24)  Bl.  30'^''  Dominica  in  Ix.v.  Sermo  \  de 
epistola  |  (rot). 

Anf.  JJfius  accipit  |  brauium.  1.  corinth.  iiij".  | 
Legituv  in  quadam  historia  quod  sta\dium  est  spadum . . . 

25)  Bl.  3r*  Sermo  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.      Zloca  opirarios    et    redde    Ulis   mercedem 

Math.  xx°.  Circa  quod  nota  \  quod  deus  dedit  ho- 
mini tria  dona  .  .  . 

26)  Bl.  32^*  Dominica  in  Ix".  Sermo  de 
epistola.  \  (rot). 

Anf.  Habitet  in  me  virtus  xpi.  1.  cor.  |  .xij". 
Augustinus   in   soliloquiis    Constanter   crede   deo  .  .  . 

27)  BL  33^b    Sermo   de  \  ewangelio.  [  (rot). 


Görreshandschriften 


175 


Anf.  Axdientes  uerham  retineid  |  L,uce  viij". 
Pro  quo  notandiim  |  d  uerhuni  dei  dehet  habere 
efficaciam  .  .  . 

28)  El.  So"'"  Dominica  in  h".  \  Serino  de 
episiola.  I  (rot). 

Anf.  Ai't'Hc  cognosco  \  ex  jmrte  ■  ■  •  j  corinth.  iij". 
Bernardus  in  meditacionibus  Ab  exterioribus  ad  in-\ 
teriora  redeam  .  .  . 

29)  Bl.  36'''*  Serino  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.      Consvnimabuntur  omnia  |  que   dicla  sunt 

2>er  prop/ietas  de  filio  |  hominis  .  .  .  Luve  xviij".  Circa 
quod  notandiun  quod  qainque  hie  ponuntur  .  ,  . 

30)  Bl.  37'''*  In  die  cinerum  \  Sermo  de 
epistola.  \  (rot). 

Anf.  Coniiertimini  ad  me  I  z«  toto  corde  vestro 
Johel  ij°.  I  Diciint  naturales  quod  perdix  est  auis  .  .  . 

31)  Bl.  39"^*  Sermo  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.      Faciein    iuam    laua.   j   Mathei   vj".    Dicit 

quidain  doctor  \  quod  appetitus  mundicie  .  .  . 

32)  Bl.  40''''  Dominica  prima  j  in  xl".  Serino 
de  epistola.  \  (rot). 

Anf.  Ecce  nunc  |  tempus  acceptabile  ?"".  corinth. 
vj".  I   Dicit   Bernardus   Nunc   laudandi  tempus  .  .  . 

33)  Bl.  41^''    Sermo   de  |  Ewangelio.  \  (rot). 
Anf     Ductus  est  ihesus  in  desertum  |  a  spinlu. 

Mathei  x°.  Nota  quod    in  \  presenti  ewangelio  tres 
Spiritus  nobis  descri  |{  (Bl.  42'''')  buntur  .  .  . 

34)  Bl.  44''*  Dominica  \  ij".  Sermo  de  epi- 
stola. I  (rot). 

Anf.  Rec  est  voluntas  \  dei  sanctificacio  vestra. 
j"  thess.  4"  I  Dicit  anselmus  Tanta  debet  esse  in  \ 
hac  tfita  mortali  amor  et  desideritDn  .  .  . 

35)  Bl.  45''''  Sermo  \  De  eioangelio  \  (rot). 
Anf   31iserere  mei  fili  dauid.  \  Math.  xv".  Circa 

quod  nota.  quod  xpc  mi\seretur  trihus  generibus  ho- 
m,inum  .  .  . 

36)  Bl.  46'^*  Dominica  iij",  |  Sermo  de  epi- 
stola. I  (rot). 

Anf.  Ut  fUij  lucis  id  est  dei  \  ambulate  Ephes. 
v",  I  Bernardus  felix  qui  a  deo  semper  nascitur  |  .  .  . 

37)  Bl.  48"^»  Sermo  de  ewangelio.  \  (rot). 
Anf.    Erat  ihesus  eiciens  1  demonium.    luce.  xi°. 

Circa  quod  no\tandum  quod  ihc  tribus  modis  eicit  [ 
demonium  scilicet  peccatum  ab  hondne  .  .  . 


38)  Bl.  49^''  Dominica,  iiij".  Serino  de  epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  Crislus  nos  liberauit  Galathas  |  idj".  Dicit 
augustinus  Quod  xpc  ina\rie  ßlius  si  habuissei  tot 
mein\bra  .  .  . 

39)  Bl.  51''''  Sermo  \  De  ewangelio  |  (rot). 
Anf.     JEst   puer    vnus    hie   |    qui    habet    quinque 

panes.  loh.  rj°.  \   Circa  quod  noiandum  quod  quinque 
panes  |  possunt  distingwi  .  .  . 

40)  Bl.  52^''  Dominica  in  passione  dominj  j 
Sermo  de  epistola  |  (rot). 

Anf.  JSinundabit  \  consciendam  nosLram  ab  operi- 
bus  mortuis.  hebreos.  x.  \  Videinns  ad  oculum  quod 
alique  sunt  infir\mitates  corporales  .  .  . 

41)  Bl.  54™  Serino  de  ewangelio  \  (rot). 
Anf    Qvis  ex  t^obis   \   arguet  me  de  peccato  Jo- 

hannis  viij°.  \  Circa  quod  notandum    Quod  quamuis 
cuncta  I  que  deus  fecit  tssent  valde  bona  .  .  . 

42)  Bl.  56''''  In  die  palmaruin.  Serino  \  de 
epistola  I  (rot). 

Anf  -ZZoc  sentite  in  vobis  quod  et  in  xpo  ihu  | 
phil.  ij".  Dicit  cassiodorus  super  psalinum  \  Magna 
misericordia  dei  .  .  . 

43)  Bl.  57™    Serino   \   De  ewangelio  \  (rot). 
Anf     Ucee    rex    tuus    venit.   \    Math.  .rxj".   Pro 

quo  notandum  Quod  sicud  \  quilibet  rex  uel  princeps 
debet  habere  \  in  se  tres  virlutes  .  .  . 

44)  Bl.  58^''  Sermo  in  cena   dominj.  \   (rot). 
Anf.      TJnusquisque    |    suam  cenam  pvesuinit  .  .  . 

1.  coiinth.  xj".    Dicit    crisoslomns  \  super    Matheuin 
Corporalis  cibus  cum  ventrem  |  inveneiit  .  .  . 

45)  Bl.  öP^'  Sermo  de  passi  one  xpi  primus.  [ 
(rot). 

Anf.  Expedit  vohis  \  nt  vnus  moriatiir  j  hoino  . . . 
lohannis  xiaf.  Nota  |  quod  hec  ebdomada  habet  tna 
nomina  .  .  . 

46)  Bl.  63''''  Sermo  de  passione  X  secundits\ 
(rot). 

Anf.  Tristis  est  anima  |  mea  usque  ad  mortem 
Math.  XX.  I  Nota  quod  xpc  appropinquante  passione  \ 
quando  voluit  inori  jiro  nobis  .  .  , 

47)  Bl.  65*"''  In  die  parascheues  \  Sermo  de 
Septem  |  u  er  bis  dominj  \  (rot). 

Anf.  Anima  mea  \  liquefacta  est  .  .  ,  cant.  v". 
Sub  celo  nichil  melius  et  nichil  |  dulcius  est  vita  .  .  . 


176 


Görreshandschriften 


48)  Bl.  69''''  Sermo  \  In  vigilia  pasche  \  (rot). 
Anf.     Mequiiiuit    deus  \   die    septiino    ab    omni 

opere  \  .  •  •  Gen.  ij'.  Didt  phi/osophus  \  libro  de  celo 
et  mundo  Omne  agens  habet  tempus  determinatinn 
hoc  patet  in  lima  .  .  . 

49)  Bl.  69^*  In  die  piasche.  \  Sermo  de 
tpistola  I  (rot). 

Anf.  Pascha  nosti-um  |  ymmolatus  est  xpc  |  .  .  . 
Corinth.  v".  Dicit  seneca  Quid  prodest  viuere  nisi 
as\sit  bene  viuere.  Ideo  xpc  nobis  dedit  celestem  | 
cibum  .  .  . 

50)  Bl.  TP''  Sermo  de  eioangelio  \  (rot). 
Anf.    Ihesum  quem  queritis  |  Marci  vltimo.  Dicit 

angustimis  Domine  nemo  |  te  ainitlit  nisi  qui  prius 
te  dimittit  .  .  . 

51)  Bl.  72^''  Sermo  de  Ewangelio  secundus  || 
(rot). 

Anf.  Bl.  73''*  Svrrexit  dominus  vere.  luce.  xxiij". 
Dicit  I  augustinus  super  psalmum.  Certum  habemus  | 
quod  xpc  resurgens  ex  mortuis  .  .  . 

52)  Bl.  74''''  F^eria  secunda  j^ost  pascha  \ 
Sermo  primus.  \  (rot). 

Anf.  3Iane  nobiscum  domine  quoniam  adues- 
perascit.  luce  vltimo  heri  |  rogauiimis  apm  ut  ad 
nos  dignaretur  ve\nire  .  .  . 

53)  Bl.  76^''  Sermo  secundus  \  (rot). 

Anf.  Svrrexit  dominus  vere.  Luce  vltimo.  |  In 
quibus  verbis  iiotari  potest  quod  re\swrectio  domini 
fuit  mirabilis  ||  .  .  . 

54)  Bl.  78^**  Ser7H0  iercius  \  (rot). 

Anf.  Stetit  ihc  in  medio  discipulonun  suoriim  | 
loh.  XX.  Valde  mirabile  quod  di\cimus  post  resur- 
rectionem  .  ,  . 

55)  Bl.  79^*  Feria  \  3"  post  pascha  |  Sermo 
de  I  ewangelio  (rot). 

Anf.  Fax  vobis  luce  vltimo  \  Dicit  augustinus 
de   ciuitate    dei  \    Tale    bonum   e^t   bonum   pacis  ,  ,  . 

56)  Bl.  SP''  Feria  4"  post  pascha.  Sermo 
de  ewangelio  (rot). 

Anf.  Manifestauit  se  iterum  i%c  disci\pidis  suis. 
Joh.  xxi^.  Pro  quo  |  notandum  Quod  xpc  manifestat 
se  I  tribus  generibus  hominum  .  .  . 

57)  Bl.  83'"*  In  octaua  pasche.  Sermo  \  de 
Epistola  I  (rot). 


Anf.  Omue  quod  natum  est  ex  deo  |  •  .  .  Joh. 
iiij°.  Basilius  Mixta  sunt  gaudia  \  seculi  .  .  . 

58)  Bl.  84^*    Sermo    de  \  Ewangelio  |  (rot). 
Anf.     JVoli  esse  incredulus  |  sed  fidelU  Joh,  xx. 

Nota  quod  Septem  |  sunt  geneva  incredulonmi  .  .  . 

59)  Bl.  86^''  Dominica  j"  post  \  oetauam 
pasche  Sermo  de  epistola  |  (rot). 

Anf.  Sequamini  vestigia  |  eius  jirima  petri  ij' 
Bernardu»  seniencialiter  Si  stares  iuter  quaiu\or  .  .  . 

60)  Bl.  88^"  Dominica  j"  post  oetauam  \ 
pasche  Sermo  de  ewangelio  |  (rot). 

Anf.  A.ntmam  suam  |  dat  pro  ouibus  suis  Joh.  x 
Dicit  ßernardus  Sic  |  deus  mens  onerat  me  mise- 
racioiiilms  sids  .  .  . 

61)  Bl.  90''*  Dominica  ij"  post  oetauam 
pasche  I  Sermo  de  epistola  \  (rot). 

Anf.  Obsecro  vos  tamquam  |  aduenus  .  .  .  primo 
petri  ij'  Pro  quo  notandum  ||  (Bl.  90'''')  quod  aduene 
et  peregrini  abstinent  se  a  car\nalibus  desiderijs  .  .  . 

62)  Bl.  92™  Seryno  \  de  ewangelio  \  (i-ot). 
Anf.     Gaudebit    cor    vestrum  \  loh.    xvi".    Pro 

quo   nota   quod    tria   \   genera    hominum  gaudebunt 
de  deo  .  .  . 

63)  Bl.  94''*'  Dominica  iij"  Sermo  \  de  Epi- 
stola 1  (rot). 

Anf.  Omne  datum  \  Optimum  et  omue  dcnum  | 
perfeclum  .  .  .  lacobi  primo  Dicit  augustinus  in  | 
enchiridion  et  habetur  2"  sentenciarum  capUulo  v"  | 
vtrumque  legitur  in  saeris  eloquijs  .  .  . 

64)  Bl.  96''''  Sermo  de  ewangelio  \  (rot). 
Anf      Cv7n   autem   venerit  |  ille  argicet  mundum 

loh.  xvi"  I  Nota  quod  deus  spiritus  sanctus  arguet  \ 
mundum  de  tribus  .  .  . 

65)  Bl.  98''''  Dominica  iiij"  \  Sermo  de  Epi- 
stola I  (rot). 

Anf  Factor  operis  \  hie  beatus  in  facto  suo  erit  | 
lac.  iHj".  Dicit  aristoteles  De  cidus  \  natura  est  ut 
agat  non  solum  scire  .  .  . 

66)  Bl.  100'"''  Sermo  de  ewangelio  \  (rot). 

Anf.  Petite  et  accipietis  loh.  xvi°.  Dicit  |  augusti- 
nus Non  tantum  hortaretur  nos  deus  \  rä  peteremus 
nisi  dare  vellet  .  .  . 

67)  Bl.  102^''  In  ascensione  dominj  \  Ser7no 
primus  \  (rot). 


Görreshandschriften 


177 


Anf.  A-scensioties  in  corde  \  suo  disposuit  ps. 
THcit  auctor  \  de  sjriritu  et  anima  Qnod  bona  ex- 
teno\ra  diu  Stare  non  possunt  .  .  . 

68)  Bl.   104™  Sfvmo  I  Secundus  \  (rot). 
Anf.    jiscendit  super  omnes  |  celos .  .  .  Eph.  vj°.  | 

Dicit  arisloieles  prhno  cell  et  mundi  Omnes  |  homines 
locum  sursum  deo  aürilnmnt  .  .  . 

69)  Bl.  107''''  Dominica  Infra  octaua7n\ 
Ascensionis  Sermo  de  Episteln.  |  (rot). 

Anf.  Extote  prudenies  \  i".  petri  iiij°  |  |)?o  quo 
quod  tria  sunt  signa  p>m\dencie  .  .  . 

70)  Bl.  lOS^b  Sermo  de  \  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.      Qvi  a  patre  procedit  .  .  .  Joh.  xi°.  Nota 

quod   cordra   quinque  genera  |  Iiominum    dens   dahit 
testinionium  .  .  . 

71)  Bl.  110^*  In  die  penthecosten  \  Sermo 
primus  \  (rot). 

Anf.  Mepleii  sunt  omnes  |  spiritu  sancto  Act. 
iij°.  Beruardus  Spiritus  saticius  |  dat  pignus  salutis  . . . 

72)  Bl.  lir^  Sermo  \  Secundus  \  (rot). 
Anf.     Paraclitus  autem  spiintus  sancius  |  quem 

mittet  pater  .  .  .   Joh.   xv°  Nota  |  quod   tria   requi- 
runtur  ad  hoc  .  .  . 

73)  Bl.  113™  Feria  ijopost  \  pentecosten 
Sermo  \  (rot). 

Anf.  Lvx  venit  in  mundum  |  loh.  üj"  Nota 
quod  Spiritus  sanctus  qui  |  est  lu.r  anime  non  veint 
ad  honnnem  .  .  . 

74)  Bl.  115™  Feria  3".  Sermo.  \  (rot). 
Anf.     Ego    veni  ut   vitam    habeaiit   loh.  |  Dicit 

philosophus  hiclul  terril)>\li:us  niorte,   quia  finis  om- 
nium  teni\hilium  est  mors  .  .  . 

75)  Bl.  117''b  Feria  iiij"  |  Sermo  \  (rot). 
Anf.  J\^emo  polest  venire  ad  me  |  yiisi  pater  mens . . . 

loh.   tc".   Homo   non   polest  projiria    virtu\te   venire 
ad  deum  secundum  quem  ct'ad  quem  est  |  creatus  . .  . 

76)  Bl.  IIQ""*  De  sancta  trinitate  \  Sermo 
de  epistola  |  (rot). 

Anf.  JELij  tres  vnum  sunt  \  prima,  loh.  iij°. 
Videmus  |  quod  quando  idique  jtersone  rnagne  |  j^ote- 
statis  sunt  quod  sie  se  liahent  .  .  . 

11)  Bl.  120''^   Sermo  secundus  \  (rot). 

Anf.  Gracia  domini  nostri  |  iAu  xpi  et  Caritas  . . . 
Corinth.  ij".  N^ota  quod  in  uerbis  istis  proponit  |  nobis 
apostolus  beneficia  sancte  trinitatis  ... 


78)  Bl.  122™  Dominica  j"  [post  octauam 
penthecosten  |  Sermo  de  epistola  |  (rot). 

Anf.  In  deo  manet  |  et  deus  in  eo.  j'^  loA.  iiij°.  1 
Dicit  Grcgorius  in  moralibus  Deus  omnipotens  ipse 
super  I  omnia,  infra  omnia,  extra  omnia  .  .  . 

79)  Bl.  125''*  Sermo  \  De  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.     Eleuans  oculos  |  sicos   diues   cum  esset  in 

tormentis  |  .  .  .  luce  .ro"  Pro  quo  nota  quod  siaud 
diues  nie  ad  cumulum  dampnacionis  sue  vidit 
ahraham  .  .  . 

80)  Bl.  127''''  Sermo  |  de  sacramento  \  (rot). 
Anf.      A.ccipite    et   mandncate  \   hoc    est   corpus 

meum  \  ij"  chor.  xiij".  Dicit  Bida  in  |  omeUa.  Omne 
donum  celestis  gracie  tribui\tur  sancta  eukaristia  .  .  . 

81)  Bl.  129'^''  Dominica  ij"  post  octauam  \ 
penthecosten  sermo  |  de  epistola  |  (rot). 

Anf.  Translati  sumus  de  \  morte  ad  vitam  prima 
loh.  iij°.  I  Dicitur  communiter  quod  bona  vita  \ 
ducit  ad  bonum  finem  .  .  . 

82)  Bl.  131™  Sermo  de  eivangelio  |  (rot). 
Anf.      Homo     quidam    fecit    cenam    mag\nam. 

Ijuce  xiiij".  Nota  quod  tria  |  genera  hominum  digni 
sunt  venire  |  ad  cenam  saa-amenti  uel  glorie  dei . . . 

83)  Bl.  133''''  Dominica  iij".  Sermo  de  Epi- 
stola. I  (rot). 

Anf.  Sumiliamini  sub  poienti  manu  |  dei,  prima 
pi'tii.  v".  Bernardus  in  epistola  \  fode  in  te  funda- 
mentum  hunn\litatis  .  .  . 

84)  Bl.  135''''  Sermo  \  de  ewangelio  |  (rot). 
Anf.     JTic   peccatores    recipit  |  Luce   xv".    Pro 

quo  notandum,  quod  \  deus  tria  genera  hominum 
recipit  I  .  .  • 

85)  Bl.  137'''''  Dominica  iiij"  \  Sermo  de  Epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  Creatura  liberabitur  |  a  seruitute  coirup- 
cionis.  Eo.  viij°.  \  Augustinus  in  llhro  de  verbis 
dondni  querit  quid  |  sit  diu  viuere  .  .  . 

86)  Bl.  138^''  Sermo  de  \  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.    Estote  misericordes  |  sietid  et  pater  vesler 

misericors  est  |  Luce  vj".  Nusquam  legitur  quod  deus  j 
vocetur  pater  potentie  aut  seiende  .  .  . 

87)  Bl.  140™  Dominica  v".  Sermo  de  epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  TJocati  |  estis  vt  benedictionem  hereditate  | 
capiatis.  j"  petri.  iij".  Seneca  |  in  epistola  vere  beatus 

23 


178 


Grörreshandschriften 


non    est    quem   wlgus    ajiprohat   |  ad   quem  pecmiia 
magna  fluxk  .  .  . 

88)  Bl.  142'''^  Sermo  de  ewangelio  \  (rot). 
Anf.    V[!]  I  Docebat  ]  de  naw'mla  turhas Luce  v"  | 

Sicud    dicit    crisostomus    super    Matheum.    Signwii  | 
Studiosi  agricole  est  niessis  fecunda  .  .  . 

89)  Bl.  144''''  Dominica  vj"  Sermo  de  j  Epi- 
stola  I  (rot). 

Anf.  In  7iouitate  vite  amlndemus  \  Ho.  vj". 
Seneca  ,in  libro  de  rernedijs  fortune  |  Non  refert 
que  sit  etas  liominis,  sed  qui  sit  .  .  . 

90)  Bl.   146''''    Seryno   de    Ewangelio  |  (rot). 
Anf.      Si  offers  munus  tuum  ante  al^tare.  et  re- 

conlalus  fueiis  \  •  .  ■  Math.  v°.  Cum  in  omni  opere  \ 
nostro  tiia  attendere  debeamiis  .  .  . 

91)  Bl.  148'^''  Dominica  vij",  Sermo  de  epi- 
stola  I  (rot). 

Anf.  Liherati  a  peccato  serui  .  .  .  Homanos.  vj". 
Augustinus  in  j  libro  confessionum  Est  gaiidium  quod 
non  daiur  |  imp>ijs  .  .  . 

92)  Bl.   löO'"    Sermo   de  -ewangelio   \   (rot). 
Anf.     THisereor  ]  super  turham  Math.  vj.   Olim  i 

misericordia  dei  tantum  regnauit  |  in  celo  .  .  . 

93)  Bl.  152''^  Dominica  |  viij"  Sermo  de 
epistola  |  (rot). 

Anf.  Si  sjnritu  \  facta  carnis  mortificaue\ritis 
viueiis  liom..vj''.  C(issio\dorus  in  libro  de  anima  ve 
carni  que  hie  |  superaia  a  spiritu  non  fuerit  .  .  . 

94)  Bl.  154''''  Ser7no  de  ewangelio  |  (rot). 
Anf.    Attendite  a  \  fahis  prophetis  Mathei  viij".  | 

Tnplex  propheta   invenitur   secundum  \   Gregorium 
vniis  de  preterito  vt  moyses  \  •  .  • 

95)  Bl.  156''''  Dominica  ix"  \  Serijio  de 
ejnstola.  |  (rot). 

Anf.  Non  simus  |  concupiscentes  malorum  j  cho- 
rint. I  iiij°.  Dicit  augustinus  in  qnodam  ser\mone 
In  presenti  vila  delectaciones  temporales  .  .  . 

96)  Bl.  158'"''    Sermo    de   Ewangelio  \  (rot). 
Anf.    Laudauit  \  dominus  viUicum  iniqnitatis  |  . .  . 

luce  xvj"  I  Nota  quod  secundum  conscienciam  loquendo 
aliquis  .  .  . 

97)  Bl.  160''''  Dominica  x  Sermo  de  epi- 
stola. I  (rot). 

Anf.     Diuisiones  |  graciarum  sunt  j".  cor.  xij".  | 


Dicitur  wlgariter  Aut   nimis    aut  |  nichilum  non  est 
laudabile  multum  ,  .  . 

98)  Bl.  162''''   Sermo  de  |  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.    ZHdens  ihesus  ciuitatem  \  fleuit  super  illam. 

Lttce.    xix"   I   Dicit    sapiens   Est   tempus   flen\di   et 
tempus  ridendi  .  .  . 

99)  Bl.  163"^''  Dominica  xi".  Sermo  \  de  Epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  Nouissime  \  omnium  visus  est  mihi  |  j" 
cor.  xv".  Dicit  philosophus  2"  \  de  anima  Quod  nichil 
est  in  intellectu  quin  pri\us  fuerit  in  sensu  .  ,  . 

100)  Bl.  165^''  Sermo  de  ewangelio  |  (rot). 
Anf.    Dvo  homines  ascenderunt  in  tem\plum  .  .  . 

Dicit  I  Bernardus    In    oracione   sit    tanta    fides  1  ut 
omnia  speret,  tanta  deuocio  ut  vi\deatuv  deum  cogere.. , 

101)  Bl.  167^''  Dominica  xij"  Sermo  \  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Fidiiciam  \  talem  habemus  |  ad  deum.  ij. 
cor.  iij".  Natur aliter  \  q%d  debilis  est  et  timet .  .  . 

102)  Bl.  169^''    Sermo   de   ewangelio  |  (rot). 
Anf.    Loquebatur  |  recte  Marci  vij".  Nota  quod  1 

volens  iuste  et  rede  loqui  |  debet  tribus  modis  loqui . . . 

103)  Bl.  17^"  Dominica  xiij"  \  Sermo  de 
epistola  I  (rot). 

Anf.  Dens  vnus  est  |  Galatli.  iij".  Dicit  philo- 
sophus Omnis  I  vii'tus  vnita  forcior  est  seipsa  1 
dispersa  .  .  . 

104)  Bl.  173^=^  Sermo  de  \  Ewangelio  j  (rot). 
Anf.     Diiiges    dominum    deum    \   tuum    ex    toto 

corde  |  ■  •  •    lue.  x"   In   quibus   uerbis  tria  sunt  no-\ 
tanda  .  .  . 

105)  Bl.  176'^''  Dominica  xiiij"  |  Sermo  de 
epistola.  \  (rot). 

Anf.  Spintu  I  amlmlate  et  desideria  \  carnis  non 
perficietis  |  Gal.  v".  Gregorius  m  moralibus.  Nos 
inquid  gesta\mus  laqueiim  .  .  . 

106)  Bl.  177^''   Sermo   de  ewangelio  \  (rot). 
Anf.      Cvm  irent  |  mundati   sunt.  Euce.   xvij".   | 

Nota  quod  phtres  sunt  modi  qidbus  |  deus  saluat .  .  . 

107)  Bl.  17  J''''  Dominica  xv"  Sermo  de  \  Epi- 
stola I  (rot). 

Anf.  Alter  alterins  onera  \  portale  Gal.  vj". 
Eodcm  j  aidmo  quo  beni'finum  datur  eo  eciam  | 
debetur  .  .  . 

108)  Bl.  181''''  Sermo  \  de  ewangelio  |  (rot). 


Grörreshandschriften 


179 


Anf.  Mespicite  volatilia  |  cell  Math.  vi".  In  quo 
uerbo  xpc  I  docet  nos  tria  .  .  . 

109)  Bl.  183'''^  Dominica  xvi"  Sermo  |  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Fleclo  gcnua  |  mea  ad  deum  patreni  \ 
Ej)h.  3".  Dielt  augustinus  Oinne  bonuin  |  nostrwn 
aut  deus  est ,  .  , 

110)  Bl.  185™   Sevtno  de  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.  Defunctus  j  efferehaiur.  Luce.  vij".  Verbiim  | 

isliid  scnhitur  de  quodarn  iuuene  |  quem  xpc  restis- 
cltauit  a  mortuis  .  .  . 

111)  Bl.  187™  Dominica  xvlj".  St-rmo  \  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  So/llclte  |  Siintaie  vnitatem  ]  spiritus.  Ephes. 
ivj".    Homo  I  auei'sus    ab  vno    ad  multa  cvanuit  .  .  . 

112)  Bl.  189'-*  Sermo  |  de  Evangelio  |  (rot). 
Anf.    A.mlce  ascende  \  superlus  luce  xiilj''  Nota  | 

Quod   tria    genera   hoiniman  iubet  \  deus    tamquam 
amicos  ascendere  .  ,  . 

113)  Bl.  190^*^  Dominica  xviij"  |  Sermo  \  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Testimonium  xpi  confir\matum  est  in  nohis  { 
j'^  cor.  primo  Seneca  in  libro  de  \  moribus  Con- 
scienciam  magls  attende  quam  famam  .  .  . 

114)  Bl.  193''''  Sermo  de\  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.  Sede  a  dcttrls  \  meis.  Math,  .rxlllj".  Seneca  | 

in  epistola.  Non  est  magna  res  \  viuere  Omnes  serul 
tui  vinent  [!]  .  .  . 

115)  Bl.  195"''^  Dominica  .rix"  Sermo  |  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  ■  Secundum  \  deum  crealus  est  |  In  iusticia 
Eph.  v°.  Tulllus  I  llbro  2"  de  officijs  capitido.  xvj'. 
fundamentum  |  perpetue  commendacionis  et  fame  est 
iusticia.  \  ■  •  ■ 

116)  Bl.  196^'b  Sermo  \  de  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.    Hemittuntur  |  tibi  jyeecata  Math,  ix"  Karis- 

simi.  I  antequam  ad  clvltatem  dei  pei'ue\niamus  opiortet 
nos  ire  per  duns  portas  \    ... 

117)  Bl.  198'^='  Dominica  xx".  Sermo  |  de  \ 
Epistola.  I  (rot). 

Anf.  Redimeutes  tempns  quoniam  \  dies  mall 
sunt  I  Eph.  vlij".  \  Dernardus  Omne  \  teinpus  tibi 
imjyensum  exlgetur  .  .  . 

118)  Bl.  200^=^   Sermo  de  ewangelio  \  (rot). 


Anf.  3Ivlti  sunt  vocati .  .  .  Dicltur  \  lob.  iclx". 
Seruum  mcum  vo\caui  et  non  respondlt  mihi,  ore 
jyroprlo  depre\cabar  glosa.  ore  predicatoris  Si  rex  j  uel 
dominus  terre  vocasset  .  .  . 

119)  Bl.  202"'i'  Dominica,  xxi«.  |  Sermo  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Indulte  vos  armatura  \  dei  Eph.  v". 
Augustinus  |  Qnocuinque  me  verto  persccuclo  mihi  | 
est  ... 

120)  Bl.  204''b  Sermo  de  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.     Filius  JuHS   vluit.    Johannls.   lHj°  |  Nota 

Quod  tria  genera  parentum  ho\noraudovum  habemus, 
quos  qui  |  dlgne  honoranerit  .  .  . 

121)  Bl.  200"''^  Dominica  xxlj.  \  Sermo  de 
E\plstola  I  (rot). 

Anf.  Confidlmus  \  in  domino.  phil.  üj".  |  Augu- 
stinus Sicud  rami  sine  \  7-adlcls  vlrtute  arescimt,  ita 
quellbet  \  opera  .  .  . 

122)  Bl.  208'^b  Sermo  de  \  Ewangelio  \  (rot). 
Anf.    TJoluil  racionem  |  ponere  cum  seruis  suis  j 

Math.  xvilj°.  Nota  quod  deus  in  \  iudlclo  requiret . .  . 

123)  Bl.  211"'''  Dominica  \  xxlij".  Sermo  de  \ 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Nostra  conuersacio  |  in  cells  est  jthil.  ilj".  | 
Dielt  augustinus  Domlne  fecktl  nos  ad  te  \  et  in- 
quietum  est  cor  nostrum  .  .  . 

124)  Bl.  212™  Sermo  \  de  Ewangelio  \  (rot). 
Ajif.      Uiam  I  del  In  veritate  doces  Math.  xxlj".  \ 

Nota    Quod    licet    xpc    semper    riani  |  dei    docuit, 
ymmo  omnia  nobis  ad  sa\lutem  neccessarla  .  .  . 

125)  Bl.  214™  Dominica  penultima  \  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.  Transtulit  |  nos  in  regnum  |  Col.  primo 
Olim  tria  e\rant  impedimenta  quare  homines  non 
pto\tuerunt  intrare  in  regnum  celorum  |  .  .  . 

126)  Bl.  216™  De  Ewangelio  \  (rot). 

Anf.  Sl  tetlgero  tantuni  vestlmen\tum  elus  salua 
ero.  Math.  ix".  \  Nota  Quod  sunt  multe  lnfir-mi\tates 
corporis  que  sunt  .nmiles  aliqulbus  pas\sionibus 
anime  .  .  . 

127)  Bl.  218™  Dominica  xxlHj".  Sermo  \  de 
Epistola  I  (rot). 

Anf.      In  dlebus  Ulis  \  saluabltur  iuda  lerem.  | 

Dielt  anselmus  de  slmilitudlnlbus  Consue\do [!]  vlclj 

est  ut  non  faclle  vldeatur  ,  ,  . 

23* 


180 


Görreshandschriften 


128)  Bl.  220''=^   Sermo   de  Ewangelio  \  (rot). 

Anf.     3Ivltititdo  |  maxiina   venu   ad  eum  loh. 
vj°.    Nota    quod    qui    tolt    venire  |  ad    deurn    debet 
habere  tres  virtutes  in  eo  \  .  .  . 

Schi.  Bl.  22P''  . .  .  donüno  deo  condignas  gracias 
egit  I  Quod  et  nobis  prestare  dignetur  etc.  || 

Bl.  222™  folgt  von  anderer  Hand:  Ineipit 
Registrum  Super  Sermones  \  Epistolarum  et  ewan- 
gelioruni  dominicalium  \  iolius  anni  —  Dominica 
aduentus  domini  |  (rot). 

Am  Ende  des  Registers  auf  Bl.  223''''  der 
oben  angeführte  Besitzvermerk. 


Görres  128  =  Lat  Fol.  768 

(Himmerod) 

Pap.  428  Bll.  (27,5  >^  20)  XV.  Jh. 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und  -schließen.  428  Blätter  heutiger  Zählung, 
von  denen  Bl.  100  und  189  Schaltblätter  sind,  außerdem 
sind  als  141a,  206  a,  332  a  und  379  a  kleine  BlUttcben  einge- 
schaltet. Zwischen  Bl.  271  und  272  ist  ein  Blatt  mit  Text 
ausgerissen,  am  Schluß  fehlt  eine  größere  Zahl  Blätter. 
Eine  gleichzeitige  römische  Blattzählung  geht  I — CLXXI 
von  Bl.  17—190,  und  I— CCXXXVI  Bl.  193—428,  und 
zwar  die  erste  Zählung  auf  der  Rück-,  die  zweite  auf 
der  Vorderseite  der  Blätter.  Als  Wasserzeichen  kommen 
vor:  Variante  zu  Briquet  12995,  Ocheenkopf  mit  Kreuz 
aus  der  Gruppe  Briquet  15045 — 15065,  Hirsch  (nicht  bei 
Briquet).  35  Lagen,  und  zwar:  I,  II,  IV,  VI,  VIII,  X, 
XII,  XIV,  XXV,  XXVII,  XXIX,  XXXI,  XXXV  zu 
je  14,  XXIII  zu  14—1,  III,  V,  VII,  IX,  XI,  XX,  XXIV, 
XXVI,  XXVIII,  XXX  zu  je  10,  XIII,  XVI  zu  je  8, 
XV,  XVII— XIX,  XXII,  XXXII-XXXIV  zu  je  12, 
XXI  zu  16  Blättern,  dazu  am  Schluß  3  geklebte  Blätter 
und  die  Schaltblätter.  An  dem  Band  waren  mehrere 
Schreiber  tätig,  die  sich  häufig  abwechseln  und  einander 
sehr  ähnlich  sind.  Zweispaltig,  auf  Blindlinienschema, 
38 — il  Zeilen,  Schriftfeld:  20,7  x  14,5,  Spaltenbreite  6,8, 
rote  Überschriften,  Initialen,  Paragraphen,  Unterstreichun- 
gen und  Strichelung,  über  oder  unter  der  Spalte  rot 
Inhaltsangabe  der  angeführten  Exempla,  am  oberen 
Rande  arabische  Nummer  der  Predigt  1 — 140.  Häufig 
finden  sich  Zusätze  von  gleichzeitigen  und  jüngeren 
Händen,  ebenso  die  Schaltblätter.  Ursprünglich  begann 
der  Band  anscheinend  erst  mit  Bl.  16,  doch  sind  die 
anderen  Blätter  gleich  nach  Abschluß  des  Bandes  hin- 
zugefugt. Besitzvermerke  sind  nirgend  vorhanden,  aber 
die  äußeren  Merkmale  ergeben  mit  Sicherheit  die  Her- 
kunft aus  Himmerod.  Auf  Bl.  l'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  128. 


Sermones  dominicales  cum  exemplis. 

Die  Sammlung  der  Predigten  scheint  ledig- 
lich der  Exempla  wegen  angelegt  zu  sein,  denn 
neben  dem  Register,  das  die  Exempla  in  alpha- 
betischer Reihenfolge  verzeichnet,  findet  sich 
unter  oder  über  jeder  Spalte  eine  Inhaltsangabe, 
mehi'fach  mit  Anführung  der  Quelle;  ebenso 
wird  am  Rande  jedesmal  besonders  auf  die 
exempla  aufmerksam  gemacht. 

Bl.  1"'  steht  eine  nachträglich  von  einem  der 
Schreiber  beigefügte  Predigt:  Pro  dominicaxvi'^. 
Ad  Epistolam  illius  dominice.  |  (rot). 

Anf.  Alter  alterius  onera  portate.  i  Dlcit  apostolus 
Gal.  H".  Eüdem  j  namque  animo  quo  beneficium  datur. 
eo  I  eciam  debetnr  reddi.  Exempilum  in  ceruis  |  trans- 
euntibus  aquam.  vbi  forcior  precedit  \  et  dorso  suo 
sustentat  capud  alterius  .  .  .  Diese  Predigt  endet 
Bl.  V^,  es  folgt  noch  am  unteren  Rande  der 
Seite  eine  kurze  Notiz  aus  Bernhard.  Auf  Bl.  2"^ 
steht  dann:  Ineipit  Tabida  Exemplorum  pro 
sermonibus  iam  supranotatis  secundum  or- 
dinem  Alphabeti.  \  (rot),  danach  scheint  also  ein 
Verzeichnis  der  Predigten,  das  vorausging,  ver- 
loren zu  sein.  Das  Register  der  Exempla  be- 
ginnt Bl.  2'^^  jLccidiosi  non  viderunt  tormenta  |  futura. 
vnde  legiiiir  in  vitisjmtriim  etc.  10  A-.  |  .  .  .,  beim  Be- 
ginn eines  neuen  Buchstabens  steht  jedesmal  die 
Überschrift:  De  littera  B  (rot)  u.  s.  w.  Die  Ta- 
bula schließt  Bl.  7''*  (T  E.iplidt  tabula  exemplorum.  \ 

Darauf  folgen  eine  größere  Reihe  einzelner 
Exempla,  die  mit  Buchstaben  gezählt  sind.  Bl.  7'''' 
Incijiit  quedani  addicio  vltra  |  illa  que  in  prin- 
cipali  sunt  conscripta  |  (rot). 

A.  a.  R.  De  lupo  \  (rot). 

Anf.  Legitur  Quod  lupus  semel  volens  |  vbe- 
rlora  pascua  siue  pingiciorem  |  predain  acquirere, 
recessit  de  solo  \  piroprie  natiuitatis,  ad  aliam  ten-am 
peragra\re  cupiens.  Veniens  itaque  ad  quendam  |  flu- 
idum  quem  Iransuadare  pe.rtimescens  \  vidit  a  lange 
naiiem  quam  adiens  \  ait  naute  Care  naute  [!]  tecum 
transuadare  cupiens  sine  me  intrare  et  pre\cium  tibi 
dabo.  Cid  nauta  respondit.  |  Scio  qnideni  te  argentiim 
et  aurum  \  non  j)ossidere  sed  si  mihi  tria  vera  di\cere 
compromiseris  faclam  quod  hortaris.  ysingrinus  igitivr 


Görreshandschriften 


181 


letus  efficitur  et  \  iiaudero  tria  vera  dicere  conipio- 
ridt\tit  et  sie  nauein  cii/n  ceteiis  ingredilur.  Veniens 
ergo  lupus  aliqnunlulnm  a  terra  dixit  naiile  vis 
priiuuiit  verum  aiidire  Respundit  nauta.  Volo  et  de\si- 
dero.  Äit  luj)Uf. 

Haistu  vruid  \  dat  ist  myn  ruit. 
Die  haue  Heff.  |  vnd  doe  yn  nummer  qwalt.  \ 
die    beiden   anderen   Eatscliläge,    die   der   Wolf 
noch  gibt,  lauten: 

Schiff  man  \  txter  wail  deit. 
Dat  ensij  yvie  |  nummer  leit 
Du  hais  mir  wail  \  gedaen 
Des  saku  noch  ioen  \  entfaeii. 
und:  Schiff  man  sich  dit  won\der  an 
V^nd  verstaut  wat  ich  dir  säen 
Wat  men  güedes  dem  qicaden  \  deit 
Dat  is  allet  verloren  arbeit.  | 
dann   folgt   die   für  eine  Predigt  daraus  zu  ent- 
nehmende Nutzanwendung. 

B.  Bl.  7'^''  (T  De  penis  dampnatorum.  Exem- 
2du)n.  I  —  Exemplum  satis  notabile  |  (rot). 

Auf.  (T  Legilur  de  quodqm  qui  defunclus  fuei'at  [ 
et  revixit  de  dei  miserieordia  Confessas  est  quod 
primo  I  missiis  est  in  ignem  intollerabilis  a7doris  . . . 

C.  El.  7''''  Pro  coniugatis  \  (rot). 

(T  Cesarius  1 2  distinctione  capitulo  34  [!]  |  De  eo 
quod  vir  infidelis  potest  saluari  per  |  tmdierem  fidelem 
vt  dlcit.  Apostaliis.  —  Notabile  exemplum  (rot).  | 

Anf.  (T  Vsurarius  quidam  apud  leodium  defunc-\ 
tus  est.  et  ab  episcopo  de  cimiterio  eiectus  \  .  .  . 

Es  ist  Kap.  24  der  distinctio  12  gedr.  in  der 
Ausgabe  des  Dialogus  miracxüorum  von  J.  Strange, 
Köln  1851  n,  S.  335f. 

D.  Bl.  S''"  De  Rege  britonum  qui  tres  filias 
habült  I  quarum  iuniorem  abdicauit  propter 
veritatem  dictam.  |  (rot). 

Anf.  (T  Scribititr  in  historia  bintomtm  de  rege  qui  | 
tres  filias  liabuit.  Quesiuit  a  prima  |  quatitum  dili- 
geret  eum  .  .  . 

Die  Geschichte  vom  König  Lear,  nach  der 
Erzählung  in  Galfredus  Monumetensis,  Historia 
Britonum  lib.  II  cap.  11  ziu-echtgemacht. 

E.  Bl.  8'^'^  Pueri  corrigi  dehent  in  iituentute. 
ne  I  exemplo  lucrecij  pjarentibus  nasum  absci- 
dant.  I  (rot). 


Anf.  (T  Dicitnr  ecclesiasticiis  7".  Si  tllri  sunt  filij 
erudi  eos  |  et  curva  illos.  Fleete  ad  bonum  .  .  .  De 
hoc  habemus  exemplum  ex  libro  boecij  de  disciplina  1 
scolarum  de  filio  lucrecij  qui  cum  propter  |  furtum 
fuisset   ductus  ad  suspendendum  .  .  . 

Die  Erzählung  aus  cap.  2  der  Disciplina  scho- 
larium  Migue  LXIV,  1227  D,  jedoch  stark  ver- 
ändert, darauf  folgt  wieder  die  Nutzanwendung 
nach  dem  Ecclesiasticus. 

E.  Bl.  8''''  De  quadam  mu'llere  litigiosa  et 
blaspliema.  Et  de  qiiodam  1  ciue  maledico.  a 
milite  notabiliter  percusso  etc.  \  (rot). 

Anf.  (T  Legitur  de  quadam  imdiei'e  litigiosa  que 
7nuliis  I  inferebat  couuicia.  et  maxime  cuidam  bono  | 
viro  qui  litigare  nolebat  .  .  . 

Auf  dies  erste  Exemplum  folgt  nach  Anfüh- 
rung einer  Bibelstelle  ein  zweites:  Vnde  dicitur 
Quod  miles  quidam  |  cum  audisset  ciuem  blasphe- 
mantem.  fregit  ei  dentes  cum  pungno  .  .  . 

G.  Bl.  8^*  Parentum  vita  bona  a  filijs.  einon 
mala  eligenda  est,  vt  per  illud  Exetnplum.  | 
(rot). 

Anf.  (T  Legimus  de  quodam  bono  et  sancto  viro. 
qui  I  viuebat  de  labore  manuum  in  agro  cotidie  | 
laborans.  vxor  autem  eins  consumebat  luxuriöse  \  cum 
lenonibus  .  .  . 

H.  Bl.  S^*"  De  Malicia  Rapine  et pene  eins  | 
Et  de  vsur»  et  pena  eiusdem.  ~  |  (rot). 

Anf.  (T  Miles  quidam  in  secido  admodum  ho- 
nestus  j  videlicet  burcligraidus  in  Horst,  nomine  Heli\as 
obijt.  quem  quidam  vsurarius  in  infeimo  |  vacce  furenti 
insidere  vidit  .  .  . 

Anschließend    eine  Quaestio   und   Eesponsio. 

1.  Bl.  9''*  De  Conuerso  |  grauiter  temptato. 
eo  quod  esset  illegitimus  |  videlicet  canonici, 
ymmo    monachi   filius.    sed    consolato.  |  (rot). 

Anf.  (T  Conuersus  quidam  fuit  in  villario  |  f>ro- 
fessus.  nomine  henricus,  filius  venerabilis  \  domini 
xpiani  Monachi  de  claustro.  qui  \  ante  conuersionem 
fuit  canonicus  ecclesie  bonnensis  ... 

Caesarius,  Dialogus  dist.  IV,  cap.  31  ed. 
Strange  I,  S.  202. 

K.  Bl.  Q^*"  De  magno  priui\legio  Omnibus 
ordinem  cisterciensem  ingressis  indifferenter 
datis  [!]  I  (rot).  ' 


182 


Grörreshandschriften 


Anf.  (T  Cesarius  in  principio  4''  dictionis  capitulo 
primo.  De  priuilegio  ordinis  |  Venieiiiibus  ad  ordinem 
nostrum  cisterciensem  |  eciam  si  innumera  et  grauisslma 
commiserunt  peccata  \  •  ■  ■ 

vgl.  ed.  Strange  I,  S.  17  2  f. 

L.  Bl.  9''''  Exposlcio  super  illud  eivangelij 
(rot)  I  Dimitte  nohis  debita  nostra  etc.  \ 

Anf.  (T  Super  lumc  locnm  ejnntole  cor.  probet 
autem  seipsum  \  homo  etc.  dioit  auctoritas  vide  si 
dimittis  debitoribus  |  Nam  si  non  dimitiis  merdiris, 
et  ei  mentiris  quem  \  non  fallis  .  .  . 

M.  Bl.  9™  (T  Serhto  sine  respoiisio  cuiiis- 
darn  pueri.  |  De  Nyuardo  fratre  beati  Btr- 
nardi  abbatis  |  qui  adknc pner  verbum  proiulit 
laude  dignum.  |  (rot). 

Anf.  (T  Pueri  et  iuiienes  deo  sernicnies  offerunt  | 
ei  viiium  jiunim,  senes  vero  feces.  Sic  |  abel  doinino 
oblulit  de  adipibus  gregis  \  muiiera  .  .  . 

N.  Bl.  9^*  De  Ammonicione  notabili  quam 
beatus  Bernardus  \  dedit  patri  suo.  causa  con- 
uersionis.  \  (rot). 

Anf.  (T  Quadam  die  cum  beatus  bernardus  cum 
fratri\bics  suis  visitasset  patrem  suum.  Pater  |  nobilis 
precepit  secundum  morem  burgundie  vt  |  magnus  iruncus 
ponereiur  in  igne  .  .  . 

0.  Bl.  9^*  Fabula  doctrinalis  de  wlpe  con- 
fessa.  per  \  quam  significatur  confessio  wlpina 
quorundarn  etc.  \  (rot). 

Anf.  (T  Sunt  quidam  sicud  absalon.  2".  R.  14".  | 
semel  in  anno  tondwttiir  hoc  est  confttentur  |  sed 
cajnlli  statim  recrescere  indpiu/ü  et  j|  (Bl.  9^*^)  ipsi  ccius 
ad  peccata  redeunt.  Et  hoc  est  |  sepe  [!]  de  confessione 
reynardi.  qui  cum  de\buisset  mspendi  propter  furtum 
diuersorum  a7iima\lium  .  .  . 

Nach  dem  Beinhart  zurechtgemacht  vgl.  Van 
den  Vos  Reynarde  herausg.  von  H.  Degering, 
Münster  1910,  V.  1680  ff. 

P.  Bl.  9"'''  De  muLtinioda  deceptacione 
qua)n  diabolus  |  exercet  in  omnibus  locis 
monasteriorum.  excepto  capitulo.  \  (rot). 

Anf.  (T  Quadam  die  dum  vir  dei  dominicus 
apud  I  bononiani  conttitutus  in  ecclesia  pemoctaret.  [ 
diabolus  in  specie  fratns  eidtm  apparuit  .  .  . 


Q.  Bl.  lO"^*"  Predicacio  est  Quinluplex.  siue 
multiplex  I  secundum  dlffiniciones  et  senten- 
cias  dociorum  —  |  (rot). 

Anf.  (T  Predicacio  alia  est  thi'atralis  siue  ini- 
mica  I  alia  est  superciliosa,  alia  perniciosa  .  .  . 

R.  Bl.  10'''^  Octo  beaiitudines  descripte 
secundum  bealum  leronimum.  |  (rot). 

(T  Octo  beaiitudines  secundum  Jeronimum  super 
Matheum.  | 

Anf.  (T  Beati  paujter es  spiritu.  hoc  est  quod  alibi 
legitur.  Et  humiles  spiritu  saluabit  .  .  . 

Aus  dem  Matthaeuskommentar-  lib.  2  cap.  5 
vgl.  IVIigne  XXVI,  34*0  Z.  12  —  35  D  Z.  5,  mit 
starken  Kürzungen. 

S.  Bl.  10™  P)e  Labore  hominum  multiiylici 
in  presenti  vita.  |  (rot). 

Anf.  (T  Labores  manuum  tuarum  qrda  niandu- 
cabis  I  beatus  es.  ps.  labor.  est  penitencia  transgres- 
donis  I  ininncta  ade  et  filijs  .swi's.  Gen.  3°.  In  su-\ 
dore  wltus  tui  .  .  .  Cle\rici  laborant  in  ecclesiis,  mo- 
nachi  in  elaustris  ... 

Am  Schluß  steht:  De  ista  materia  hohes  In 
Sermone  89.  |  In  liiera  k.  scilicel  De  Calumpnia- 
toribus  etc.  || 

T.  Bl.  ll"""^  Oracio  rix  stabili  corde  pro- 
ferri  poterit.  |  vt  piaiet  per  rusticum  cum  quo 
beatus  Bernardus  vadiauit.  |  (rot). 

Anf.  (T  Quadam  vice  dum  beatus  bernardus 
iumento  in\sidens  aliquo  pergeret,  cuidam  ruttico 
materia  \  sie  se  afferente,  de  cordis  instahilitate  in  | 
oratione  conquestus  est  .  .  . 

V.  Bl.  11'^''  De  Muliere  per  prestigium  dia- 
boli  in  equam  mutata  |  sed  per  venerabilem 
patrem  macharium  iransmutata  et  liberata  | 
(rot). 

Anf.  (T  Egij}cius  quidam  cum  amore  vesano 
aliene  \  vxoris  arderet.  nee  ad  effectum  penienire 
posset.  eo  quod  illa  virginitatis  sue  coniugem  nimis 
amaret.  |  . . . 

aus  cap.  6  von  Heraclidis  Paradisus  =  Migne 
LXXIV,  268  B  Z.  13  ff. 

X.  Bl.  11'^*  ilacharius  alexandrinus  vin- 
dicans  se  in  culice.  |  vnde  in  heremo  nudus 
penitenciam  egit.  per  7  menses.  \  (rot). 


Görreshandschriften 


183 


Auf.  (T  Alius  7)iach((iiiis  alexandrie  preshiUr  fult.  | 
vir  niire  et  inmidite  abstillende  etc.  Ilic  dum  quadum 
die  a  cidice  xclneratiis  .  .  . 

ebendort  =  S.  270  D  Z.  7  ff.  nur  etwas  ver- 
ändert. 

Y.  Bl.  11^*  MacJiariiis  teiidens  ad  ortum 
magorum  etc.  1  a  diabolo  per  calainos  collectos 
vexatus  est.  |  (rot). 

Anf.  (T  Idem  macharius  desideraidt  aliqiiando  vi- 
dere  1  oiiuin  in  quo  sepulti  essent  iannes  et  )nam-\ 
hres  magi  pharaonis  .  .  . 

ebendort  =  S.  271A  Z.  8Ö'.  etwas  verändert. 

Z.  Bl.  11^''  De  Simplicitate  siniplicis 
Pauli  I  In  eiectione  Icgione  demo  nuni 
ostcnsa.  \  (rot). 

Anf.  (T  Cum  quidam  rabidus  honio  ve.ratus  a 
principe  legionix  dcmonum  adduceretur  ad  sanclum  | 
anthoniwn  Respondit  hoc  opus  esse  siinplicis  |  piauli 
non  suum  .  .  . 

ebend.  =  S.  286  A  Z.   13  ff.  gekürzt. 

Die  drei  folgenden  Stücke  haben  als  Nuni- 
merierung  3  verschiedene  Siglen  für  etiam. 

Bl.  12''*  De  laudabili  j)enittncia  cuiusdam 
virginis  per  quendam  |  corrupte.  quam  xpc 
approbauit.  |  (rot). 

Auf.  (T  Ancilla  dei  virgo  quedam  a  quodam 
cantore  \  tollicitata  est  et  cornipta.  Que  statim 
conci\2)ie}is.  partu  explicito  .  .  . 

Bl.  12''''  De  gratitudine  animalium  irra- 
cionabilixtni  In  qua  |  Ingraliludo  liominum 
merito  confundiiur  |  (rot). 

Anf.  (T  RcferebaL  abbus  paffnucius    de    marco 
monacho.  quod  belica  qucdani.  hostium  eins  capite  ; 
peratssit  .  .  . 

Bl.  12''''  De  Oracione  cuiusdam  simjilicis 
connersi  |  facta,  jier  quam  a  inaxima  temp- 
lacione  liberatus  est.  |  (rot). 

Anf.  (L  Conue7'Sus  quidam  in  hemmenrode  Sim- 
plex I  satis  grauiter  temptabatur  Qui  slans  in  oiraci- 
one.  hijg  verbis  vsus  est  .  .  . 

.a.a.  Bl.  12'^'^  De  eo  quod  virginiias  superba 
a  diabolo  non  ti\metur.  Ideo  per  consequens 
a  xpo  parum  curatur  |  (rot). 

Anf.  (T  Obsessui7L  quendam  amici  sui  ad  quod- 
dam  I  cenobium  ordinis  cisierciensis  .  .  . 


Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  5  ed.  Strange  I, 
S.  176. 

.6.^.  Bl.  12^*  Contra  illos  qui  blasphemant 
aerias  |  tempestates  quia  grauiter  aliquando 
piuniuntur  |  (rot). 

Anf.  (T  Miles  quidam  provincie  coloniensis  jirope  | 
heislerbach  commorans  .  .  . 

Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  21  ed.  Strange  I, 
S.  192,  etwas  geändert. 

.b.c.  Bl.  12^*  Auditores  verbi  tedium  ali- 
quando habent  de  |  eo.  sed  si  fabule  dicuntur 
illas  auscultant.  |  (rot). 

Anf.  (T  Cum  quidam  abbas  ordinis  nostri  cister- 
cieiisis  I  verbum  exhortacioids  in  capitulo  faceret.  |  et 
plures  maxime  de  conuersis  dormitare  .  .  . 

Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  36  ed.  Strange  I, 
S.  2o5,  etwas  geändert. 

.cd.  Bl.  12^''  Auaricia  offieialium  clau- 
straliuin  niereinr  depo\sicionem.  sed  humilis 
iusticia  atnplificat  bona.  \  (rot). 

Anf.  (T  Quidam  abbas  nostn  ordinis  et  fralres 
,iui  j  contenderunt  pro  quibusdam  possessionibus  ,  .  . 

Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  61  ed.  Strange  I, 
S.  227. 

■  CO.  Bl.  12^''  Exposicio  auctoritatis  illius. 
Omni  habenti  dabitur.  \  (rot). 

Anf.  (T  Ao«.*«  velleni  quomodo  intelligendum  sit  ] 
quodxpc  ait.  Omni  habenti  dabitur  et  ha\bundabit ... 
Responsio  Ei  qui  habet  graciam  j  hospitalitatis  et 
caritatiue  bonoque  animo  .  .  . 

Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  70  ed.  Strange  I, 
S.  238. 

.d.d.  Bl.  IS"""  Inhosjiitalitatem  et  tenacitatem 
religiosorum  pcrmittit  deus  jiuniri  perdam- 
pna  exteriora.  \  (rot). 

Anf.    (T  E7-at  quoddam  monasterium  ordi7iis  7iig7n  | 
in  diocesi  coloiiie/m.  quod  p7-epositus  tain  tc7\ax  re-  _ 
gebat  ... 

Caesarius,  distinctio  IV,  cap.  72  ed.  Strange  I, 
S.  239. 

.e.e.  Bl.  13™  Hospitalitas  larga  ditescit 
monasteria  \  et  econtra  etc.  Exempihun  de 
date  et  dabitur  vobis  |  (rot). 


184 


Görreshandscliriften 


Anf.  (T  Ablas  quidam  vi  puto  de  ordine  \  nigro. 
hospitalis  erat  valde  et  circa  pau\peres  valde  mise- 
ricors  .  .  . 

Oaesarius,  distinctio  IV,  cap.  68,  ed.  Strange  I, 
S.  236  f. 

.f.  f.  El.  IS'-b  (T  De  iclpe  et  lupo.  fahula  \  De 
decepcione  diaholL  qui  miilta  |  bona  promiiiit. 
sed  multa  mala  in  fine  persoluii.  \  (rot). 

Anf.  (T  Wlpes  casu  cecidit  super  viiain  situlain 
in  quen\dam  pxiteum.  Venu  liipus  et  audiens  iclpem 
in  I  puteo  querebat  ab  eo  quid  faceret  ibidem  .  .  . 
Aus  den  Fabeln  des  Odo  de  Oeritona  n.  19  ed. 
L.  Hervieux,  Les  Fabulistes  Latins  IV,  192  ff. 
■g.ff.  Bl.  13^^  D efunctis  oracionib  US  SU  b- 
uenire  satis  |  vtile  est.  vt  patet  in  isto  exem- 
plo.  \  (rot). 

Anf.  (T  Quidam  miles  quandam  dominam  tur- 
piter  I  diligens,  quadam  die  abseilte  vivo  \  ad  doinum 
illius  dam  venit  .  .  . 

./*./(. Bl.  13™  •;•  Exemplum  notabile  \  De- 
functis  subvenire  oracionibus  vtile  est.  \ 

Anf.    (T  Item  Cum  quidam.   consueuisset  cotidie 

dicere  \  vigilias  pro  defunctis.  quando  sepultns  fiiit  || . . . 

.j.j.  Bl.  13'^^  Religiosi  debent  esse  ad  iniurias 

insensi\biles    sicud    mortui  in   sepulchris 

existentes.  \  (rot). 

Anf.  (T  Quidam  iuuenis  volens  fieri  monachus 
venit  I  ad  senem  et  dixit  ei  senex.  Vade  in  cimi\terium 
ad  ossa  moriuoruyn  .  .  . 

.k.k.  Bl.  13'^''  Commendacio  cuiusdam  sancti 
senis.  quam  \  Ablas  Paffnucius  protestatur.  | 
(rot). 

Anf.     (T    ßgo    Paffnucius    circumiui    heremitas 

discere  |  sanctitatem  Et  inveni  hominem  nomine  Eü- 

nüfrius  \  qui  in  I.xx'^  annis  non  vidit  hominem  .  .  . 

.1.1.  Bl.  14''*  Delectaciones  corporales  peri- 

culose  sunt  \  (rot). 

Anf.  (T  Qui  corporales  delectaciones  desid&'ant 
et  I  animas  suas  fame  mori  permittunt  Similes  |  sunt 
cuidam  liomini  qui  dum  a  facie  vnicor\nis  ne  ab  eo 
deuoraretur  velocius  fugeret .  .  .  (T  Moraliter.  j  (T  1^'«'- 
cornis  mortis  tenet  figurain.  |  que  hoininem  semper 
persequitur.  et  appreliendere  \  cupit  .  .  . 

Odo  de  Oeritona,  Fabula  78  ed.  Hervieux 
a.  a.  0.  S.  253. 


.m.m.  Bl.  14""*  De  Äuaris  \  (rot). 

Anf.  (T  Sagittarius  quidam  auiculam  paruam 
nomine  |  pkilomenam  capiens.  cum  vellet  eam  occidere  1 
vox  data  est  pliilomene.  et  ait.  Quid  tibi  jyroderlt  o 
homo  I  si  me  occideris  .  .  . 

Odo  de  Oeritona,  Fabula  77  ed.  Hervieux 
a.  a.  O.  S.  252.  In  der  Handschrift  folgt  noch 
Bl.  14^^*  (T  Moraliter  (T  Sagittarius  est  quilibet 
hoino.  mumlo  \  et  Istis  temporalilmt  dedltus  .  .  . 

.n.n.  Bl.  14™  Ad  Sermonem  Estote  miseri- 
cordes  etc.  |  (rot)  am  Rande:  Appiica  ad  sei-mo- 
neni  I  i05   ad  lllteram   G. 

Anf.  (T  Est  autcm  triplex  vlcio  (T  Quedam  est 
ex  Ira.  et  |  hec  est  mala  et  prohibita  tarn  in  veten 
lege  \  quam  in  noua.  leuit.  xix  Non  queres  vlcionem  ■  ■ . 

Auf  Bl.  15''  steht  ein  Verzeichnis  dieser  nach- 
getragenen Exempla  unter  der  Überschrift:  Ta- 
bula addicionum  vltra  liegulares  tabulas  Et  has 
addlclones  superius  habes.  post  tabulam  exemplorum  \ 
(rot). 

Bl.  15™  29.4  I  Ad  dominicam  4"""  sermonis 
Domine  nonne.  | 

Anf.  Kam  diabolus  credit  deo  a-edlt  et  deum. 
sed  non  |  credit  In  deum  .  .  . 

Bl.  15^*^  und  lö''  sind  unbeschrieben.  Bl.  16' 
weist  starke  Schmutzflecke  auf,  die  zeigen,  daß 
es  lu'sprünglich  das  erste  Blatt  des  Bandes  war. 

Bl.  16^  steht  der  Anfang  der  Sermones,  er  ist 
aber  kassiert  worden.  Bl.  17'  ist  unbeschrieben, 
Bl.  17"  beginnen  dann  die  Sermones. 

Bl.  17™  Incipit  liier  Sermonum  domini- 
calium  tocius  \  Anni  tarn  de  Epistoiis  quam 
de  EvangcUls  diuersimode  collectus.  |  (rot),  auf 
Bl.  10'^''  steht:  Collectus  \  ex  dluersis. 

Anf.  Nunc  enim  propior  j  est  nostra  salus  |  quam 
cum  credidimus  j  Po.  xiij".  T  ix  \  est  enim  tit  in  cor  de 
sit  trisiicia  \  vel  gaudium  .  .  . 

Der  erste  Teil  der  Sermones,  der  bis  Bl.  190" 
reicht,  enthält  die  Predigten  1 — 64.  Am  unteren 
Bande  von  anderen  Händen  vielfach  Zitate  aus 
Kirchenvätern.  Dieselbe  Predigtsammlung  in 
Görres  149  (Lat.  Qu.  708). 

Bl.  100  ist  ein  Schaltblatt  und  enthält:  Que- 
stiones  notaliles  de  leiunio.  Anf.  Querltur 
utrum  ieiunium  cadat  sub  precepto  ...  * 


Görreshandschriften 


185 


Bl.  159  sclieiat  auch  erst  iiachträglicli  be- 
schrieben zu  sein.  Es  enthält:  Thema  si  IIb  et 
rtvo  Sermone  de  passioiie  x^ii.  (rot).  Anf.  JEx- 
'  tendit  manum  snain  et  ufripttit  gladiiim  .  .  .  kurissiini 
mei  consiietum  est  in  |  princqiijs  alioriun  sermonum 
invocare  glo\nosam  virglneiii  mariam  .  .  . 

Der  erste  Teil  schließt  Bl.  190^'':  ExjiUdt 
prima  pars  sermonum  \  qtie  est  hiemalis.  videlicel  a 
dorninica  ad\nentns  domini.  usque  ad  vigiliam  pasche.  \ 
mide  deo  patri  sit  gloria.  eiusqne  [  soli  filio.  cum  spintu 
paraclito.  in  \  sempiterna  secula.  Aynen.  |  (rot). 

Bl.  191  und  192  sind  unbeschi-ieben. 

Bl.  193''''  Incipit  secunda  pars  scilicet 
esti\ualis  sermonum  \  (rot). 

Sermo  In  vigilia  |  pasche  |  (rot). 

Anf.  Tteqineuii  \  dcus  die  seplinio  ab  |  omni 
opere  .  .  .  Gen.  ij"  Dicit  philosophus  libro  de  celo  et 
mundo.  |  Omne  agens  habet  iempus  deternntialum  .  .  . 

Dieser   Teil   enthält   die  Predigten   65 — 140. 

Am  unteren  Rande  wieder  von  anderen  Händen 
Auszüge  aus  Kirchenvätern  und  Quaestiones. 
Auf  Bl.  420''''  und  420''*,  ursprünglich  unbe- 
schrieben, von  anderer  Hand  Auszüge  aus  der 
Historia  scholastica. 

Die  letzte  Predigt  Bl.  426'''':  TJenite  ad  \  nupcias  | 
Matth.  xxij".  Verba  sunt  patris  in  diuinis  nos  ad 
Celestes  [  nupcias  invitantis  .  .  .  bricht  auf  Bl.  427''''' 
unvollständig  ab:  ...  eris  \  gener  dei  et  altissinä 
fiUus.  et  sie  II  . . . 

Es  sind  verloren:  dorninica  XXII — XXV. 


Görres  129  =  Germ.  Fol.  1268 


Görres  130  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görres  131  =  Lat.  Qu.  702 

(Trier,  St.  Maximin) 
Pap.  271  Bll.  (21  X  14).    XV.  Jh.  (1477). 

Alter  Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen, 
Reste  einer  Metallschließe.  Die  Spiegel  der  Deckel  sind 
mit  Fragmenten  einerEvangelienhandBchrift  beklebt 
(9./10.  Jh.),  auf  dem  des  Vorderdeckels  stehen  iUarcus  4, 


29—36,  auf  dem  des  Rückeudeckels  Marcus  4,  15—22. 
271  Blätter  heutiger  Zählung  in  2?>  Lagen,  und  zwar: 
I  zu  4,  II,  III,  VII-IX,  XVI,  XX,  XXII,  XXIII  zu 
je  10,  V,  VI,  X-XV,  XVII-XIX,  XXI,  XXV  zu  je  12, 
IV  zu  12  +  1,  XXIV  zu  8  Blättern.  Von  Lage  II— XXIV 
werden  die  Blätter  der  Lagen  mit  Buchstaben  und  Zahlen 
gezählt,  mehrfach  auch  in  -der  Mitte  des  ersten  Blattes 
einer  Lage  die  Angabe  der  Zahl  der  Lage,  am  Schluß 
Reklamanten.  AVasserzeichen :  Zur  Gruppe  Briquet  8608 
bis  8617  gehörig.  An  dem  Bande  waren  7  Schreiber 
tätig.  Der  erste  schrieb  Bl.  5'— 61',  108'- 109',  der 
zweite  Bl.  62'— 107',  109'— 115',  der  dritte  Bl.  116''— 173', 
der  vierte  Bl.  174'— 231',  der  fünfte  Bl.  232'— 241',  der 
sechste  Bl.  242'— 251'  und  der  siebente  Bl.  252'— 258'. 
Bl.  1 — 4  und  259 — 271  sind  unbeschrieben.  Durchweg 
28  Zeilen,  rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung. 
Bl.  5'  größere,  mit  Ranken  verzierte  Initiale  A.  Ein 
Besitzvermerk  steht  Bl.  1'  0  5  Codex  monasierij  sancti 
maocimini  prope  treu&rim.  \  Continet  scalam  amoris 
Edennym  contemplatiuorum,  Et  \  alias  sermones  quosdam.  \ 
(15.  Jh.),  Bl.  271'  Codex  monasterij  sancti  Maximini  \ 
(15.  Jh.),  Bl.  5'  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  lihris 
Imperialis  Monasterij  S.  Maximinj  .-.-^  \  und  N  66;  auf 
demselben  Blatt  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =  Görres  131. 

Henricus  de  Her^ih,  Tractatus. 

1)  Henricus  de  Herph,  Scala  amoris. 

Bl.  5'  Incipit  tractatus  qui  intitulatur  scala  amoris.  \ 
noueni  disiincia  scalaribus.  De  primo  scalari  \  amoris 
qui  dicitur  amor  incomparabilis  Sequitur  \  sermo 
primus  et  postea  alij  secundum  ordinem.  \  (rot). 

Anf.  Amice  ascende  superius.  lue.  xiiii  capitulo.  \ 
Qnerit  doctor  sanctus  secunda  secunde  \  questione. 
24.  Vtrum  Caritas  infun\ditur  secundum  quantitatem 
naturalium  . .  . 

Es  ist  Buch  in,  Pars  V  der  Theologia  Mystica 
des  Henricus  de  Herph.  In  dem  Druck  Cöln 
1538  fol.  CCXXXVnifi'.,  andere  Drucke  Hain 
8523—8526.  Über  den  Verfasser  (f  1477)  vgl. 
Wadding  S.  112,  AUg.  Deutsche  Biogr.  X,  617, 
Schillmann,  Wolf  gang  Trefler,  Halle  1913,  S.  113. 
Nur-  bei  Trefler  wird  die  Scala  amoris  als  selb- 
ständiges Stück  angeführt. 

Schi.  Bl.  44''  ...  ut  posset  a  xpi  \  consorcio  non 
euelli  Quod  et  nos  feliciter  assi'qui  donet  ca\ritas 
patris  gracia  xpi  et  comniunicacio  spititus  sancti 
Amen.  | 

2)  Henricus  de  Herph,  Edennyn  con- 

templativorum. 

24 


186 


Görreshandschriften 


Bl.  44^  Tncipü  prologus  in  edenuyni  contemplaü- 
uorum.  I  Dwersis  induKirijs  et  sermonilms  distinctum  j 
ad  intellectum  eormn  que  diceuda  simt  instruentihus.  1 
(rot). 

Anf.  Bl.  45''  Amice  ascende  supeiina  Luce  ded- 
moqiiuito  Dicit  |  Doctor  saiictus  in prologo  suo  super 
marcuin  \  Quod  renim  opifex  deus  solo  Site  bonitutis 
intuitu  inesse  |  cuncta,  producens  naturalem  ainorem  ... 

Bl.  48^  (T  Industria  prima  de  dignatiua 
inv.i\tacio7ie  dei  quam  tainen  diuersi  diuersi- 
mode  I  suscipiunl  (T  Sequitur  sernio  secundus. 

Anf.  Ajnice  ascende  Ijuce  decinioquarto  Diailna 
honitas  cum  sit  honum  .  .  . 

Es  ist  Buch  III  Pars  I— IV  der  Theologia 
Mystica,  gedr.  a.  a.  0.  CLXXXinff. 

Schi.  Bl.  173^  .  .  .  quam  omnes  contempla\tiui 
Spiritus  super  omnia  feliciter  elegerunt  Quam  7ios  in 
presenti  et  in  fuhiro  gustare  concedat  i/iestis.  |  — 
Explicit  edennym  contenqylaliuorum  finitus  deo  gracia  | 
/////  Anno  14:77  IIJJIJIH  prope  treuerim  \  Nota  quod 
hec  composicio  libri  completa  est  et  finita  in  sacro 
monte  |  aluerne  monte  vtique  luminis  et  amoris  ]'bi 
didcissima  |  hec  amatoria  preludia  inter  spiritum  dei 
et  spiritum  beati  fran\cissi  [!]  iugitei-  et  feliciter 
frequeniata.  tettantur  sacronim  vrd\nerum  impressa 
signacnla  Per  fratrem  quendam  humilem  \  et  inno- 
minaium  eiiisdem  ordinis  Anno  domini  1456  vicesima  | 
die  mensis  Odohris  ad  landein  domini  iAu  et  in  di- 
rectionem  j  fidelis  conteinplatiui.  j  —  Explicit  edennym 
contemplatiuorum.  \\ 

3)  Sermones  [Henrici  de  Herph?] 

a)  Bl.  174''  ([  De  iuteriori'  cubiculo  regis 
eterni  quomodo  id  verus  con\templatiuus  in- 
gredi  et  in  eo  includi  deheat.   —  Sermo  \ 

Anf.  Tn  superioribus  domus  fecit  sibi  secretum 
cubiculum  .  .  .  Quantum  ad  senstmi  litteralem  hec 
verba  simt  \  scripta  de  luditli  .  .  . 

b)  Bl.  177^  (T  JJe  sacramenti  sumpsione  f!J 
qualiter  operaiur  in  ainante  perfectam  | 
transformacionem  et  vnionem  in  deum. 
(T  Sermo  etc.  \ 

Anf.  Qvi  manducat  meam  carnem  et  hibit  meum 
tagwinem  [!]  . . .  Simt  dicit  richardus  super  quar- 
tum  .  .  . 


c)  Bl.  180^  (T  De  spirituali  natiuitate  con- 
templatijiorum  que  triplex  |  distinguitur  et 
per  tres  reges  dominum  qiierentes  significatur 
Sermo.  \ 

Anf.  Tibi  est  qui  natus  est  rex  iudeoruin  Licet 
anima  racio\nalis  vnum  esse  deum  et  creatorem  om- 
niutn  per  lumen  \  racionis  .  .  . 

d)  Bl.  184^'  (T  De  dup'iici  iugo  xpi  scilicet 
humanitatis  et  diuini\latis  et  quomodo  vtrum- 
que  a.^suinendum  est.  Sermo  qiiidam.  | 

Anf.  ToUite  iugnm  meum  super  vos  .  .  .  Cum 
reriim  omnium  opifex  |  in  omnibus  que  sunt  m  celo 
sursum  et  in  ieira  deorsum  .  .  . 

e)  Bl.  188"^  (T  De  piscina  diuinitatis  et 
quinque  p  orticibus  spiri\tualem  aditum 
pr ebenti b us  Se r m o  | 

Anf.  Erat  autem  iherosolimis  probatica  piscina . . . 
lo.  quinto  Sicut  ait  apostolus  gala\tas  quarto  lila 
autem   que  sursum  est  ifierusalem  libera  est  .  .  . 

f)  Bl.  192"^  (T  De  tribus  que  dncunt  ingra- 
tum  ad  detesiabilem  |  recidiuacionem.  | 

Anf.  Salua  animam  tuam  et  noli  respicere  \  post 
tergum  .  .  .  genesis  xix.  Hec  \  sunt  verba  conciliantis 
aiigeli  qui  cum  pienthapolis  propter  |  peccata  delenda 
fuerat  Eduxit  lotli  .  .  . 

g)  Bl.  197''  (T  De  septem  gradibus  reci- 
diuacionum  a  statu  \  viriutum  in  barairum 
viciorum  Sermo.  \ 

Anf.    Ucee  qui  elongant  se  a  te  peribunt  j^erdi 
disti  omlnes  qui  fornicuntur  übst«  hec  psalmista  Dicit  | 
augustinus  in  epistola   quadam    Quod  ad    deum  qui 
vbique  presens  \  est  vbique  totus  est  .  .  . 

h)  Bl.  202''  De  anima  deo  dicata  quomodo 
eam  xps  quadrujiliciter  ingreditur.  \ 

Anf.  Zachee  festinans  descende  quia  hodie  in  domo 
tiia  I  oportet  me  manere  luce  xix"  Cum  dicat  psal- 
mista Domum  tuam  |  domine  decet  sanctitudo  in 
longitudinem  dierum  ... 

i)  Bl.  206^  (T  Qualiter  anima  deuota  erit 
sr)eciosa  in  exteri'ori  conuersacione  et  delicata 
in  interiori  contemplacione^  | 

Anf.  Speciose  et  delicate  assimilaui  te  filia  syon 
leremi.  6''°  |  Dicit  hitgo  de  anima  libro  primo  Quod 
in  omni  creatura  que  \  sub  sole  vanitatibus  mundanis 
occupatur  .  .  . 


Görreshandschriften 


187 


k)  Bl.  211^  (T  Qiiod  ad  verain  ■perfectionem 
noii  requiritur  ingressns  |  religionh  et  in 
quihus  conslstit  perfectlo  viatoris.  \ 

Anf.  Ambida  coram  nie  et  esio  perfectus  Ge- 
nesis 17°  \  Verla  sunt  ipsius  dei  loquentis  ad  ahra- 
ham  et  ex\hortantis  ad  perfedionis  semitam  .  .  . 

1)  Bl.  215'^  (T  f^e  (jraciaruni  actione  red- 
denda    et  gratitudine.  | 

Anf.  Cv7n  graciarum  actione  pcticiones  vestre  in- 
notes\cant  apud  d'eum  philippenses  4'°  Querit  doctov  \ 
sauctus  2"  2'  q  107"  Mrurn  ingratitudo  sit  speciale 
peccatiiin  \  i>reseHini  quia  quicuinque  peccat  contra 
deum  agit  .  .  . 

m)  Bl.  218^  (T  De  diuina  voiuntate  et  nostre 
volunta\tis  perfecta  conformitate  (T  Sermo 
quid  am.  || 

Anf.  Bl.  219""  JTcc  est  volnntas  dei  sancti- 
ficacio  vestra  j'^  thess.  4'°  |  Ad  erddenciam  autem 
thematis  huius  dicit  hugo  .  .  . 

n)  Bl.  222^  Quomodo  ad  custodiendum  dei 
tabernaculum  id  est  animain  quadrujylicem 
respectiitn  |  habere  debemus.  | 

Anf.  Ecce  tabemaciduin  dei  cum  hominibus  et 
habitabit  cum  eis  Apoc.  21"  Dominus  deus  inter  filios 
Israel  habitare  volens  in  deserto  j 

o)  Bl.  227"^  De  quatuor  affectibus  quibus 
cor  iustorum  debet  esse  ornatum.  | 

Anf.  Racionale  iudicij  fades  opere  polimito 
exodi  I  28  Quantum  ad  sensum  liUeraleiu  sunt  hec 
verba  [  domini  jwecipientis  moysi  .  .  . 

p)  Bl.  232"^  Quod  ad  perfectionem  tendens 
humilitate  et  paupertate  debet  |  esse  ornatus  \ 
(rot). 

Ani.  Inspice  et  fac  secundum  exeinplar  quod  tibi 
monstratum  \  est  in  monte  E.vodi  xxv  Quantum  ad 
historiam  hec  sunt  verba  dei  \  ad  moysen  in  monte 
syna  .  .  . 

q)  Bl.  236'"  Quod  ad  perfectionem  aspirans 
obediencia  debet  esse  preditus.  | 

Anf.  Insptice  et  fac  secundum  exemplar  etc.  ca- 
pitulo  vt  supra  Querit  doctor  |  sanctus  2"  2'  q.  104 
Vtrum  obediencia  sit  maxima  virtutum  .  .  . 

r)  Bl.  240"^  (T  Quod  ad  perfectionem  labo- 
rans paciencia  et  caritate  debet  esse  fulcitus.  \ 


Anf.  Inspice  et  fac  secundum  exemplar  etc.  vt 
supra  Queiit  doctor  sanctus  2"  2'  \  q.  137  Vtrum 
paciencia  sit  polissima  virlutuin  .  .  . 

s)  Bl.  244"^  De  effectibus  primi  et  infimi 
gradus  diuini  amoris  etc.  \ 

Anf.  Si  quis  diligit,  nie  sermonem  ntcuin  seruabit 
lohannis  xiiij  \  Sicut  tangit  doctor  sanctus  2"  2'  q. 
184  in  illo  articulo  ||  (Bl.  244')  vtrum  perfectio  .  .  . 

t)  Bl.  247''  (T  De  aliis  quinque  effectibus 
amoris  quibus  homo  ducitur  ad  veram  per- 
fectionem. I 

Anf.  Si  quis  diligit  me  sermonem  meum  seruabit 
loh.  xiiij  I  Expedito  sermone  precedenti  de  effectibus 
amoris  primi  et  \  infind  gradus  .  .  . 

u)  Bl.  250''  (T  De  sex  que  reqniruntur  ad 
debitam  formam  dileciionis  proximi  exemplo 
xpi.  II 

Anf.  Bl.  250^  Si  quis  diligit  me  . . .  Ad  maiorem 
euidenciam  thematis  queri  potest  vtrum  Caritas  ]  vie  [1] 
diminui  potest  secundum  essenciam  sicut  sentire  videtur 
domimis  apokalip\sis  2"  .  .  . 

v)  Bl.  254"^  (T  De  martirio  corporali  et  sex- 
tuplici  martirio  sfiiriluali.  \ 

Anf.  TJidimulierem  ebriam  de  |  sangidne  sanctorum 
martirum  iliu  et  miratus  sum  Apo\calipsis  17  Ad 
eiddenciam  Status  martirii  sciendum  quod  |  ad  com- 
pletum  martir'ium  tria  requinintur  .  .  . 

Schi.  Bl.  258^  .  .  .  deuote  memorata  sanatiua 
medicamenta  \  Quod  nobis  concedat  lAus  xps  dojnirnis 
noster  in  secula  \  benedictus  Amen.  || 

Bl.  259—271  unbeschrieben. 

Die  Predigten  sind  nicht  in  dem  Drucke  von 
Predigten  des  Henricus  de  Herph  (Hain  8527) 
enthalten,  wohl  aber  zeigt  ein  Vergleich  mit  diesen, 
daß  auch  hier  Herph  als  Verfasser  zu  vermuten  ist 


Görres  132  =  Lat.  Qu.  703. 

(Himmerod?) 
Pap.  144  Bll.  (20  x  14).    XV.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  weißem  Leder  bezogen. 
Der  Band  besteht  aus  18  Lagen,  und  zwar:  U — XII, 
XIV— XVII  zu  je  8,  I,  XVIII  zu  je  8—1,  XIII  zu 
10  Blättern,  am  Schluß  der  Lagen  meist  Zahlenmittel- 
kustoden  und  stets  Reklamanten.  Wasserzeichen:  ein 
Topf  aus  der  Gruppe  Briquet  12627 — 12629.    Der  ganze 

24* 


188 


Görreshandschriften 


Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben,  das  Schriftfeld 
von  15  X  9,5  ist  durch  Blindlinien  begrenzt,  rote  Über- 
schriften, Initialen  und  Strichelung,  an  den  Anfängen 
der  Stücke  größere  mit  einfachen  Ornamenten  ge- 
schmückte Initialen.  An  einigen  Stellen  Zusätze  von 
einer  Hand  des  17.  Jh.  Ein  Bositzvermerk  auf  Bl.  1' 
ist  ausgeschnitten,  aut  Bl.  2'  unten  unvollendete  Feder- 
zeichnung eines  Wappens,  wahrscheinlich  stammt  die 
Handschrift  aus  Himmerod.  Auf  Bl.  l'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  132. 

Pseudo-Pliilo,    Super    Genesim    etc.    et 
Historia  Apoll onii  regis  Tyri. 

1)  Bl.  P  Iheroninius  De  Philonc  In  Ca- 
thalogo  \  virovum  illustrinm  |  (rot). 

Anf.  Philo  iudeus  nacione  Allexan\drinus  de 
generere  sacerdotum  ... 

cap.  11  aus  dem  Liber  de  viris  ülustribus 
=  Migne  XXIV,  658—659. 

2)  Bl.  2"^  Philo  iudeus  super  Genesim 
Exodum  losiie  ludi\cv,rn  et  priinuiti  vegum  etc. 
et  de  dinisione  Ungxiarurn  \  (rot). 

Auf.  Inicium  mundi  Adam  gemdl  tres  filios  et 
vnain  |  ßliam  Cayn  Naaha  Abel  et  Seth  .  .  . 

Das  Stück  gehört  zu  den  nur  fälschlich  dem 
Philo  zugeschriebenen  Werken,  gewöhnlich  als 
Antiquitates  bezeichnet.  Es  ist  gedruckt  in  Phi- 
lonis  ludaei  Alexandrini,  .  .  .  Libri  antiquitatum, 
Basileae  1527  S.  Iff. 

Schi.  Bl.  Tö''  .  .  .  Non  memov  sls  odij  rnei  neque 
inius\tiäe  mee  || 

Bl.  75^ — 79  unbeschi-ieben. 

3)  Bl.  80"^  Historia  Apollonij  regis  Tiri  et 
alioruin  regnorum  \  (rot). 

Anf.  In  ciuitate  Anthiocha  rex  fuit  Antiochiis  | 
nomine  a  quo  et  ipsa  ciuitas  nomen  acccpit  |  •  •  • 

Die  weit  verbreitete  Erzählung  von  Apollonius 
ed.  A.  Eiese  in  der  Bibl.  Teubneriana  und  nach 
einer  Colmarer  Handschrift  von  S.  Singer  in 
Apollonius  von  Tyi-us  Halle  1895  S.  71ff.  Vgl. 
dazu  E.  Klebs,  Die  Erzählung  von  Apollonius 
aus  TjTus  Berl.  1899. 

Schi.  Bl.  104"^  .  .  .  vnum  in  templo  Dyane  ephe- 
siorum  atque  ali\um  bibliothece  sue  imposuit  \ 

4)  Bl.  104""  Sequitur  cadem  historia  Apol- 
lonij mctrice  \  per  Godefridum  Viterbiensem 
composita  |  (rot). 


Anf.    Filia  seleuci  regis  slat  dura  derore 

Matreque  defunctapaier  arsit  in  eins  aniore . . . 

Aus  dem  Pantheon  Gotfrids  von  Viterbo, 
Particula  XVHI  n.  15,  in  der  Ausgabe  der  Mon. 
Germ.  SS.  XXU  ist  diese  Stelle  nicht  gedruckt, 
sie  steht  aber  in  der  Ausgabe  des  loh.  Pistorius, 
Germ.  Script.  H,  Erankfui-t  1584,  pars XI  S.  242ff., 
jetzt  der  Abdruck  dieses  Stückes  bei  Singer 
a.  a.  0.  S.  153  ff. 

Schi.    Bl.  113" 

Post  apud  aniioclios  regum  veneratus  honore 

Optinct  hnperium  regna  paterna  fouens. 

—   Historie  Apollonij  finis  (rot).  || 

5)  Bl.  114"^  Liber  Questionum  Philonis 
ludei  et  solucionum  \  in  Genesi  Questio  prima 
Quare  Qiuidragiiita  |  annorntn  ei'ut  Ysaac  cum  nup- 
sisset  ei  Rebecca  Soludo  |  (rot). 

Anf.  Nupcie  mature  sapienti  quadragena\rie  sunt 
Boniim  est  enim  prius  exerceri  et  con\cresccre  eiv,- 
dicionum  directis  spectacidis  |  mdlo  alterius  desidei'io 
occupatum  ... 

gedr.  mit  den  Antiquitates  etc.  zusammen  in 
der  oben  genannten  Ausgabe  Basel  1527  S.  611f. 
Der  letzte  Bl.  139''  beginnende  Absatz:  Quid  est 
videiis  esau  fdias  chanaan  quod  maligne  essent  \  in 
conspectu  ysaac  patris  sui  piei^exit  ad.  Hismahel  || 
(Bl.  139")  et  accepit  Melchol  sororem  nahaioth  super 
vxores  suas,  questio  c  secunda  \  (rot)  ist  sehr  viel 
umfangreicher  als  im  Druck. 

Schi.  Bl.  143"  . . .  Hij  vero  vsque  ad  tenebras  \ 
2>eregnnando  deueniunt.  | 

Eine  Schlußschrift  felilt. 

Bl.  144  ist  unbeschrieben. 


Görres  133  =  Lat.  Qu.  704 

(Coblenz,  Karthause  St.  Beatenberg) 

Perg.  u.  Pap.  101  BU.  (21  x  14,3).    XIV.  Jh.  (1398). 

Neuband  der  Königl.  Bibliothek.  Das  Spiegelblatt 
des  Vorderdeckels  des  alten  Einbandes  ist  jetzt  vorne 
eingeheftet.  Es  ist  Fragment  eines  Pergamentblattes  aus 
einem  Missale  mit  Neumen  (11.  Jh.).  Der  Band  besteht 
aus  101  Blättern  heutiger  Zählung,  von  diesen  sind  Bl.  80, 
81,  90,  91,  101  Pergament,  die  übrigen  Papier.  Der 
Band  ist  in  9  Lagen  geheftet,  und  zwar:  I  zu  4,  II  zu 


Görreshandschriften 


189 


12,  III— V  zu  je  10,  VI  zu  8,  VII,  VIII  zu  je  12+1, 
IX  zu  20 -f- 1  Blättern.  Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten. 
Der  Band  besteht  aus  drei  Teilen:  der  erste  umfaßt 
Bl.  5 — 50  mit  roten  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung 
auf  vollständigem  Tintenlinienschema  von  32  Zeilen, 
Schriftfeld  15,2x10;  der  zweite  Bl.  55—80,  rote  Ini- 
tialen, Paragraphen  und  Strichelung,  durchschnittlich 
30  Zeilen,  Schriftfeld  14,2x9,2;  der  dritte  Bl.  81— 101 
mit  roten  TTberschriften,  Paragraphen,  Strichelung  und 
roten  Stichworten  am  Rande,  23  Zeilen,  das  Schriftfeld 
ist  mit  Tintenlinien  eingerahmt,  Schriftfeld  15  X  10. 
Wasserzeichen:  Kreis  mit  Stab  stark  beschnitten,  Bogen 
ähnlich  Briquet  792 — 793,  und  Ochsenkopf  mit  Kreuz 
nicht  bei  Briquet.  Die  ersten  Blätter  des  Bandes  haben 
durch  AVasser  gelitten.  Auf  dem  nrsprüuglich  freien 
Blatt  1'  stehen  zwei  kurze  Eintragungen  des  16.  Jh. 
1)  St  decernas  in  solitudinem  te  cotiferre  quo  deo  placeas  j 
exue  primum  hominem  ...  (4  Zeilen).  2)  0  fdix  comereium 
0  cßonosa  commutacio  lucrari  celum  \  amittere  mundum  . . . 
(9  Zeilen),  sonst  sind  Bl.  1 — 4  unbeschrieben.  Besitz- 
vermerke  von  verschiedenen  Händen  Bl.  5'  Igte  Über  est 
fratrum  CartJmsicnsium  Montis  Sa/wti  Beati  prope  con- 
fluenciam,  ebenso  Bl.  1',  101',  auf  Bl.  54'  ist  er  ausradiert. 
Sie  sind  ungefähr  dem  Bande  gleichaltrig,  es  ist  daher 
auch  anzunehmen,  daß  dieser  Band  in  Beatenberg  ge- 
schrieben ist.  Über  die  Karthause  auf  defu  Beatusberg 
vgl.  Rheinischer  Antiquarius,  Mittelrhein  II,  2,  Coblenz 
1851,  S.  147  tf.  Die  Königl._  Bibliothek  besitzt  noch  eine 
andere  Handschrift  aus  St.  Beatenberg  Lat.  Qu.  612 
(Ludolfus  de  Sudheim,  Itinerarium  Terrae  Sanctae),  aus 
dem  Anfang  des  15.  Jh.  Sie  ist  ebenfalls  auf  Pergament 
und  Papier  geschrieben.  Auf  Bl.  5'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  133. 

Guilelmus  de  Hyporegia,  Tractatus 

Bl.  1 — 4  unbeschrieben. 

Bl.  5"^  ein  Stück  aus  der  Klosterordnung. 
Anf.  Post  horam  ix.  in  commune  concurritur  .  .  . 
(16  Zeilen). 

Bl.  5^  unbeschrieben. 

1)  61.6"^  Guilelmus  de  Hyporegia,  De 
origine  et  veritate  perfectae  religionis. 

Incipit  j^rologns  |  lihvi  de  ueritate  \  uere 
religionis  |  (rot). 

Anf.  Yeritatem  meditahitur  guUur  meum.  |  et 
labia  mea  detesiahimiur  impium.  |  (übergeschrieben 
V.  a.  H.  ■prou.  viij".).  In  uerhis  isiis  salomon  pro- 
mittit  se  facturum  duplex  |  opxis  sapientie  .  .  . 

Bl.  7''  Incipit  liher  de  ueritate  uere  reli- 
gionis. I  (rot). 

Anf.  Yeritatem  meditahitur  guttur  meum  .  .  .  Se- 
cundum  beatum  leronimum  trip)lex  est  veritas  scili- 
cet  vi\te  doctrine  et  iusticie.    Secundum  hanc  triplicem 


veritatem  dictum  fu\it  .v"  in  euangello  Magister  sciinus 
quia  uerax  es  .  .  . 

Bl.  10^  De  laudibus  solilarie  uite  I  (rot). 

Anf.  <SI^/  inter  liec  übet  de  singularis  |  vile  meritis 
jyauca  pcrstriiigere  .  .  . 

Das  Stück  ist  noch  ungedruckt,  über  den  Ver- 
fasser vgl.  Petreius,  Bibliotheca  Cartusiana  S.  121, 
der  eine  Handschrift  desselben  Tractates  in  St. 
Barbara  in  Köln  sah  (jetzt  Berlin  Theol.  lat. 
fol.  712  f  17"^).  Doch  ist  die  Lebenszeit  des 
Guilelmus  de  Hyporegia  gen.  Crassus  und  seine 
sonstige  Tätigkeit  nicht  weiter  bekannt.  Dasselbe 
Stück  in  Brüssel  302,  11927. 

Bl.  13^  ist  das  metrische  Lob  des  Kai'thäuser- 
lebens  eingeschoben,  das  sich  häufig  allein  in 
Handschriften  findet,  z.  B."  Berlin  lat.  qu.  643 
f.  192,  Brüssel  1626,  cbu.  6033  f.  60  u.  a. 

Ite)n  quidam  qui  dulcedinem  fructuuin  celle 
gustauei-at  et  viriu\tum  eins  efficatiam  senserat  ex- 
perimento  senslbili  certificat  satis  |  iocunde  et  vere. 
vite  solitarie  laudes.  Et  celle  prerogatiuas  |  metrice 
sie  describit;  \ 

Hoc  sonat  inclusa   Carthusia  quod  taro  tusa; 
Nos  includa\mus  ergo  carnem  que  teramus; ... 

Die  Verse  sind  nicht  abgesetzt. 

Schi.  Bl.  44^  .  .  .  et  labia  \  mea  lihere  detesta- 
buntur,  impium  quemlibet.  contrarium  dicere  \  pre- 
mmentem;  Deo  gracias.  |  —^  (T  ExpUcit  tractatus 
de  origine  et  veritate  pei-fecte  re\ügionis.  Quem 
quicumque  legerit  orare  dignetur  pro  illo  pieccato'.re 
qui  hunc  ad  honorem  dei.  et  ad  defensionem  sancti 
ordinis  |  Cartusiensis  compilauit.  | 

2)  Bl.  44'^  Guilelmus  de  Hyporegia, 
Historia  de  prioribusinchoationis  or- 
dinis Carthusiensis. 

(T  Tractatum  eciam  sequentem  de  narra- 
cione  liystorie  inchoacio  nis  et  promocionis 
predicti  ordinis  Cartusiensis  non  negliat  ['] 
ad  I  edificacionem  scribere  vel  legere  vel 
au  dir  e.  \ 

Anf.  Laudemus  viros  gloriosos  et  parentes  nostros 
in  generacionibus  |  suis.  Alultam  gloriam  fecit  dominus 
magnificencia  sua  j  a  seculo  dominantes  in  potestatibus 
suis  homines  magna  uu'tuie  ||  (Bl.  45'')  et  prvdencia 
preditt  etc.  .  .  . 


190 


Görreshandschriften 


Bl.  45"^  A-nno  dominica  incarnacionis.  M".  liwwij. 
vel  circa  illud  dum  \  sollem]me  studimn  floreret. 
Parysius  precipue  in  2>f^>-losophia  et  |  tlieologia  et 
iure  Canonico  sicul  generaliter  consueidl  t .  . 

Eine  Chronik  des  Ordens,  die  bis  1110  reicht. 
Der  erste  Teil  bis  zum  Tode  Brunos  (Bl.  48^) 
ist  der  Vita  antiquior  des  Bruno  entnommen 
=  Migne  CLII,  482—492.  Dasselbe  Stück  Berlin 
Theol.  lat.  fol.  712  f.  öl"". 

Schi.  Bl.  öO'' . .  .  et  sanguinis  alimenio  post  tau- 
tam  I  inediam  sadatiis  placidisünio  fine  quienit  in 
domino.  Cni  est  |  lionor  et  gloria  in  secula  secit- 
lorum.  Amen.  (T  Hiuic  liprurn  composnit  pro  de- 
fensione  ordinis  carthusiensis  |  Magister  Willehiius 
de  ypo/rogia  cognomento  crassus  \  qid  fuit  generalis 
quasi  in  omni  sciencia.  2^>'i>i>o  existens  in  or\dine 
predicatontm  per.  xxx".  annos.  pioxtca  in  ordine  | 
cartusiensium  per.  .Txiij.  annos  •:•  ~  | 

Die  Schlußschrift  ist  darunter  noch  einmal 
von  anderer  Hand  wiederholt. 

BL  50^ — 54  unbeschi-ieben. 

4)  Bl.  55''  0.  Ü.  Historia  de  prioribus 
domus  magnae  cartusiae  usque  adan- 
num  1367. 

Anf.  Qvoniam  attestante  scriptura  ecclesiasiica 
capitulo  tricesinio  nono.  nar\racionem  anliquoram  sa- 
piens e.xqidnt.  ideo  sancii  spiritns  |  adiutorio  inito- 
caio.  De  antiqids  patrihus  et  sanctis  funda\toribus 
ac  promoioribus  reuerendissimis',  videlicet  prioribus 
do\mxis  magne  cartusie:  cdiqua  ad  cternani  memoriam 
poste\ris  curauimus  nuncianda  .  .  . 

Bl.  55^  Anno  dorninice  incarnacionis  millesimo 
octogesimo  secundo.  dum  1  solemne  Studium  floreret 
parisius  .  .  . 

Auch  hier  ist  der  erste  Teil  bis  zum  Tode 
Brunos  (Bl.  59^  Z.  1)  gleich  der  Vita  antiquior 
=  Migne  CLII,  482—492.  Darauf  geht  es  un- 
mittelbar anschließend  weiter:  Venun  \  quoniam 
de  exordio  et  conslruccione  ac  j)roinotoribus  dicte 
domus  cartusie.  |  superiiis  aiiqualiler  est  peractum  . . . 

Schi.  Bl.  80''  (mit  dem  Prior  Elisarius)  .  .  . 
cunctis  viden\tibus  tradidit  spiritum.  anno  dominj 
millesimo  trecentesimo  sexa\gesimo  sej)iimo:  de  niense 
Junij  in  die  sancti  bamabe  apostoU.  || 

Bl.  80^  unbeschrieben. 


5)  Bl.  81''  Incipit  Ubellus  de  cursu  ordinis 
cartusiensis  \  (von  einer  Hand  des  15.  Jh.  am 
oberen  Rande  der  Seite).  Dann  10  Zeilen  ab- 
radiert, vermutlich  die  Schlußschrift  eines  Stückes, 
dessen  Anfang  bei  dem  Zusammenbinden  der 
Handschrift  verloren  ging.  Am  oberen  Rande 
der  Seite  von  der  Hand  des  Schreibers:  Vera 
sophya  dei  dinge  facta  mea.  | 

Anf.  In  Xpö  lAu  notierint  qui  pyie  velini.  |  (rot) 
orium  et  decursum  a  trecentis  et  quatuordecim  unnis. 
ordinis  Cartusiensis  i  \  dei  misericordia  in  domibus 
et  personis  .  .  . 

Dieses  Stück  hat  verschiedentlich  umfang- 
reichere Korrekturen,  so  daß  anzunehmen  ist, 
daß   der  Verfasser   auf    dem  Beatusberge   lebte. 

Schi.  Bl.  lOP  .  .  .  suo  modo  I  j^auperes  Cartu- 
sienses;  Benedictus  sit  ergo  ille  qui  eis  \  benedixerit, 
hie  in  gracia  et  alibi  vi  gloria-^  per  tum  qui  |  ven- 
turus  est  Judicare  vinos  et  mortuosi^  et  regnat  |  sal- 
uator  Jhs  xps  deus  per  secula^'  Amen. ;  Datum  | 
Scriptum  et  Actum.  Anno  domini  M"  ccc°  \  xc  mij°. 
circa  festum  beati  lohannis.  Baptiste.  Duracionis  j  vero 
ordinis   Cartusiensis   Trecentesimo  quartodecimo  \\ 

Bl.  101^  bis  auf  den  Besitzvermerk  luibe- 
schrieben. 


Görres    134  =  Coblenz,    Königl.    Staatsarchiv 
70 lA  VII  1  236* 


Görres  135  =  Lat.  Qu.  705 

(Trier,  St.  Maximin)  . 
Pap.  213  Bll.  (21,2  X  14,4).  XV.  Jh.  (1465). 
Alter  Holzeinband  mit  glattem  Leder  bezogen,  Reste 
einer  Bletallschließe,  auf  dem  Rücken  je  einmal  mit 
roter  und  Bchwarzer  Tinte  die  Signatur  X  19.  Die 
Spiegel  der  Innendeckel  bilden  Fragmente  eines  Missale 
(12.  Jh.).  Der  Band  besteht  aus  213  Blättern  heutiger 
Zählung,  zwischen  Bl.  209  und  210  ist  ein  anscheinend 
unbeschriebenes  Blatt  ausgerissen.  Der  Band  ist  in 
19  Lagen  geheftet,  und  zwar:  I  zu  4,  II — XIII,  XVI, 
XVII  zu  je  12,  XVIII  zu  12—2,  XIV,  XV  zu  je  14, 
XIX  zu  4 — 1  Blättern.  'Wasserzeichen:  ein  p  mit  Kreuz, 
Ochsenkoi^f  mit  Kreuz,  beide  im  Bund,  so  daß  sie  nicht 
genau  zu  bestimmen  sind.  An  dem  Band  waren  zwei 
Schreiber  tätig,  von  denen  der  erste  (Jacobus)  Bl.  6 — 197"'', 


Görreshandschriften 


191 


der  zweite  BL  197'"— 209'"  schrieben.  Beide  zweispaltig 
mit  roten  Initialen,  Unterstreichungen,  Strichelung  und 
Paragraphen,  Schriftfeld  17,5x10,5,  Spaltenbreite  4,8, 
durchschnittlich  40  Zeilen.  Besitzvernierke  stehen  dreimal 
auf  Bl.  1'  von  verschiedenen  Händen  des  15.  Jh.:  X  19 
Codex  monastenj  sancti  Maximini  extra  muros  treue- 
renses  \  ,  darüber  Codex  monastenj  Sancti  maximini  prope 
treuerim  |  ebenso  auf  Bl.  5';  auf  Bl.  6'  von  der  Hand  des 
Petreius :  Ex libris  Impennlis Monastcrij \  s.  Maximinj .-.  ~  j 
und  auf  Bl.  h'  N  193.  Auf  Bl.  i'  stand  eine  Schenkungs- 
notiz, die  aber  dick  mit  Tinte  überschmiert  und  nicht 
mehr  erkennbar  ist.  Auf  Bl.  5'  auch  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  135. 

Johannes  Herolt,  Promptuarium  exem- 
plorum. 

Bl.   1 — 4    waren    ursprünglich    unbeschrieben. 

Auf  Bl.  S""  hatte  der  Schreiber  einige  Zeilen 

angefangen,  gab  es  aber  auf,  um  Kaum  für  die 

Initiale   zu   schaffen.     Bl.  5"^   ist   unbeschrieben. 

1)  0.  Ü.  Promptuarium  exemplorum  Di- 

scipuli  secundum  ordinem  alphabeti. 

Spemlnm  Exemplorum  (dieser  Titel  von  einer 
Hand  des  16.  Jh.  auf  Bl.  S""). 

Anf.  Bl.  G''"  ITlile  et.  cxpediem.  est  .  viros  pre- 
dicacionis  officio  predi  (bis  hierher  als  Umschrift 
um  die  verzierte  Initiale  U)  |  preditos  salutein  per 
ierram  discurrendo  \  querentes  exemplts  habundare  . . . 
An  den  Prolog  schließt  sich  gleich  Bl.  G'^'' 
das  erste  Exemplum  mit  der  Überschrift  Ahsli- 
nencia  an. 

Anf.  Legitur  in  vi'as  pairuin  quod  \  quidam  in 
quodam  tempore  impugnabatur  .  .  . 

Diese  alphabetisch  geordnete  Exemplasamm- 
lung  ist  regelmäßig  als  Anhang  zu  den  Sermones 
de  temj)ore  et  de  sanctis  des  lohannes  Herolt 
(Hain  8473—8508)  gedruckt. 

Sclil.  BL  157''^  Item  inclusa  que  ex  quadain 
ypocri\si  dixit  se  esse  pesdmam  \  sed  ab  alijs  noluit 
audire  j  sermonem   i  00  T, 

Anschließend  rot:  Registrum.  | 
Es  folgt  das  Inhaltsverzeichnis  genau  wie  im 
Druck,  an  dessen  Schluß  steht  Bl.  165^''  rot: 
Et  sie  est  fiiiis  liuius  o\pusculi.  Per  fratrem  Iaco-\ 
bum  de  stephelt.  Armo  \  domini.  M".  ccccf.  Ixv"  sub  | 
domirlo  Anthonio  Abbate.  |  Pro  quibus  orate  propter 
deum  et  virginem  matrem  eius.   \\   Da   damals    ein 


Antonius  nicht  Abt  von  St.  Maximin  war,  so  ist 
die  Handschrift  dort  nicht  entstanden. 

2)  0.  Ü.  Johannes  Herolt,  Promptuarium 
de  miraculis  beatae  Mariae  virginis. 

Anf.    Bl.  166''*   Ad  dciJ  omnipoten\tis  lau\dem 

cum  sep)e  I  recitantur  \  sanclorum  |   miracula 

Fvit  quidam  roinatnis  |  imperator  ■  .  .  ebenfalls 
gedruckt  als  Anhang  zu  den  Sermones  Hain 
8473 — 8508  Die  Handschrift  schließt  mit  dem 
94.  Exemplum. 

Schi.  Bl.  195''''  . . .  de  \  domina  nostra  celebres 
et  I  frequenter  ores  pro  me  etc.  !  —  Explicit  promptu- 
arium I  diseipidi  de  miraculis  beute  \  seit  sanctissime 
nee  non  1  gloriosi.sf:ime  marie  vi}'\gins  sub  anno  do- 
mini m°  I  cccc°  Lrvf.  et  ciera.  \ 

Es  folgt  Bl.  195^*  das  Kapitelverzeichnis,  an 
dessen  Schluß  steht  Bl.  197^''^  rot:  Et  sie  est  finis 
tabule  I  exemploi'wn  beate  marie  \  semper  virginis 
jter  fratrem  ia\cobum  de  Stephelt  anno  \  domini. 
M".  cccifi  Ixv.  sub  I  domino  Anthonio  abbat'.  \  (rot). 

3)  Bl.  197'^''  von  anderer  Hand  die  Verse  (nicht 
abgesetzt) : 

Sepe  recorderis  bone  frater  |  quod  morieris. 

Esto  verecundus  |  tacitus.  sermone  modestus.  \ 

Bonos  disce  mores  vt  fratres  semper  honores.  I 

Esto  lue  vite  scrutator  \  non  aliene. 

Rumores  va\nos,  mxindanos  sperne  pro\phanos. 

Tu  rara  ne  re'iferas  taceas  nee  talia  queras.  \ 

Vir  magis  est  tutus  tacitus  quam  |  sepe  locutus. 

Sis  humilis  cor\dc.  si  viiiere  vis  sine  sorde. 

Et  fuge  mellita  midierum  |  i^erba  pollita. 

Et  vix  accedas  |  invltns  liberesque  recedas.  | 
darunter  ein  Zitat  aus  Gregorius  und   eins   aus 
Cyi'iUus. 

4)  o.  Ü.  Exe  m  p  1  a  q  u  a  e  d  a  m. 

Anf.  Bl.  198''''  De  elemosina  (rot)  |  Interrogaxdt 
iohannes  patriar\cha  quandam  trapezetam  dicens  |  ... 

Es  folgen  eine  größere  Zahl  kurzer  Exempla, 
jedes  mit  besonderer  Überschrift,  das  letzte  ist 
Bl.  209^^*  Recipientes  venerabile  sacramentum  \  aliqui 
albi  aliqui  nigri  apparuerunt.  | 

Schi.  Bl.  209^''  .  . .  persis\tant  malos  autem  vt 
de  tantis  \  peccatis  penitenciam  agant  etc.  \\ 

Bl.  210  —  213  unbeschrieben. 


192 


Görreshandschriften 


Görres  136  =  Lat.  Fol.  769 

(Himmerod) 
Perg.  und  Pap.  311  Ell.  (28,3  x  19,5).  XV.  Jh.  (1441). 
Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.), 
Metallecken  und  Schliei3en.  Der  Band  hat  312  Blätter 
heutiger  Zählung,  eine  'alte  gleichzeitige  Zählung  am 
linken  Rande  der  Rückseite  jedes  Blattes  1 — 298. 
26  Lagen  zu  je  12  Blättern,  von  der  letzten  Lage  fehlt 
das  letzte  Blatt;  und  zwar  sind  die  beiden  äußersten  und 
die  beiden  Blittelblätter  jeder  Lage  Pergament,  die 
übrigen  Papier.  Wasserzeichen:  Variante  zu  Briquet 
14292—14306.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand 
(Hermann  von  Leutesdorf)  geschrieben,  zweispaltig,  rote 
Überschriften,  Initialen,  Paragraphen,  Strichelung,  Unter- 
streichungen, 43  Zeilen  in  Bleistiftrahmen.  Schriftfeld 
22  X  15,5,  Spaltenbreite  7.  Über  der  Seite  Angabe  von 
Buch,  Distinctio  und  Kapitel.  Besitzvermerke  sind  auf 
El.  88  und  174  ausgeschnitten,  auf  Bl.  1'  steht  nur  die 
alte  Signatur  J.  xxiiij.  Die  äußeren  Merkmale  weisen 
mit  Sicherheit  auf  Himmerod  hin.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  136. 

Gallus  abbas,  Malogranatum. 

Bl.  P  Incipit  prologns  in  llbriim  |  malo- 
granati  capitaluin  priminn. 

Auf.  Fili  acceddis  ad  stTulUäem  d'i.  fta  in 
iusti.cia  et  timore  .  . 

De  creacione  et  lapau  prinii  hominis  | 
(rot). 

Anf.  Sancta  trinitas  pater  ei  filins  et  spiri/us 
aanctus  |  vmis  omnipotens  deus  .  .  . 

Es  beginnen:  Buch  U  Bl.  OF,  III  BL  1G9'. 
Drucke:  Hain  7449—7451. 

Schi.  Bl.  294'^''  . . .  Ad  qne  inenarrahiUa  bona, 
eterne  glorie  2^s^'\d'icat  nos,  dominus  nosler  i%u,  xpus. 
qid  cum  |  patre  et  spiritu  sancio  viidt  et  regnat  deus.  | 
■per  infinita  secula  secn/orum  amen  etc.  |  — 

Explicit  dyalogus  dlctns  malogranatum  \  compi- 
latus  a  quodam.  venerahili  ahhate  (am  Rande  v. 
a.  H.  lohannes)  monaaterij  |  mde  regie  in  hohemia 
ordinis  cisterciensis.  \  fnit  autem  consvriptiis  et  com- 
pletus.per  fratrem  j  liermannum de ludesdorff.'ijje'ates- 
dorf  am  Rhein)  die  heatornm  dyonim  \  sociorumque 
eins  (9.  Oktober)  sub  anno  domini.  ndllesimo  cccc"  | 
quadragesimo  primo.  orate  pro  eo  propter   deutn.  jj 

Bl.  294™  Registrum  secundritn  \  capitula, 
libri  malogra\nati.  et  primo  in  partetn  | 
primam.  scilicet  incipiencium,  |  capitula 
partis  prohemialis  \ 


Es  folgen  nun  die  Kapitelverzeichnisse  der 
3  Bücher. 

Sclü.  Bl.  311'^''  Notandum.  quod  numerus  pirimo 
loco  positus.  in  \  hoc  regisiro  distinciiones  demonstrat 
Uhrorum.  \  Numerus  uero  secundo  loco  p)ositus.  de- 
signal  \  capitula  distinctionum,  Littera  autein  alpha-\ 
beti  tercio  loco  posita.  indicat  tibi  id  \  quod 
queris  etc.  |  — 

Tibi  laus  tibi  gloria  tibi  graeiarum  actio  in 
sectda  |  sempiterna.  o  beata  trinitas  amen  || 

Darunter  v.  a.  H.  Nota  \  Musca  mouet  ventum. 
bona  terma  aranea  cara.  \ 

Bl.  311''''  unbeschrieben. 

Auf  Bl.  311™  stehen  von  anderer  Hand:  No- 
tizen über  die  Beichte: 

Nota  se qnentem.  \ 

Anf.  Sanclus  anthonius  de  ordine  fratnim  mi-\ 
norum  diät  (T  Confessio  debet  esse  terra  \  inhabita- 
bilis  <i   inaccessibilis  .  .  . 

Bl.  311^''  (T  Nota,  quod  in  confessione  debent 
e.riendi  \  p>eccatorum  circunistancie  .  ,  . 

Item  co7ifessio  didtur  porta  celi  .  ,  . 

Unten  quer  über  die  Seite  geschi'ieben. 

Versus  de  confessione.   | 
Sit  discreta.  frequens.  humilis  sit  et  integra  nuda. 
Accusans.  uerecunda.  volens.  generalis  \  amara. 
Prouida.  propria.  vera.  dolens,  indiuidualis.  || 


Görres  137  =  Lat.  Fol.  770 

(Himmerod) 
Pap.  229  Ell.  (28,5  x  19,5).    XV.  Jh.  (1427) 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen.  Metall- 
schließen. Der  Band  besteht  aus  229  Blättern  heutiger 
Zählung.  Eine  alte  rote  Zählung  1—168  umfaßt  Bl.  1 
bis  160,  da  zwischen  heut  Bl.  124  und  125  acht  Blätter 
(alt  125 — 132)  verloren  gegangen  sind;  eine  zweite  alte 
Zählung  rot  I— LXIV  füllt  Bl.  160—222,  da  zwischen 
Bl.  208  und  209  ein  und  zwischen  Blatt  219  und  220 
ebenfalls  ein  Blatt  verloren  gegangen  ist,  außerdem  fehlt 
das  letzte  Blatt  des  Bandes.  Der  Band  besteht  aus 
20  Lagen  zu  je  12  Blättern,  von  denen  aber  die  ge- 
nannten fehlenden  Blätter  abzuziehen  sind.  AVasser- 
zeichen:  Ochsenköpfe  mit  Kreuz  von  verschiedener  Form 
und  Ochsenkopf  ohne  Kreuz.  Der  Band  ist  aus  zwei 
zunächst  selbständigen  Teilen  zusammengesetzt,  wie  aus 
der  Blattzählung  hervorgeht,  so  daß  der  erste  Teil  Bl.  1 


Görreshandschriften 


li)3 


bis  160,  der  zweite  Bl.  Itjl— 229  umfaßt.  Es  sind  ver- 
schiedene Schreil)er  stu  uuterscheideu,  und  zwar  schreibt 
der  erste  Bl.  1— 121'^  der  zweite  Bl.  121'"— 124™,  der 
dritte  Bl.  125™— 154''\  der  vierte  Bl.  155™— 160'",  der 
fünfte  Bl.  161™— 208'",  der  sechste  Bl.  209™ -216'",  der 
siebente  Bl.  217""— 218",  der  achte  Bl.  218'"— 219'".  der 
zehnte  Bl.  21 9%  der  elfte  Bl.  220'— 226',  der  zwölfte 
Bl.  226" — 229'.  Der  ganze  Band  ist  mit  Ausnahme  von 
Bl.  220  —  226  zweispaltig  geschrieben.  Durchweg  rote 
Initialen,  Paragraphen,  Strichelung,  größtenteils  auch 
Überschriften.  Größe  des  Schriftfeldes  durchschnittlich 
24x16,  Spaltenbreite  7,2,  das  Schriftfeld  ist  durchweg 
mit  Tiutenlinien  eingerahmt.  Die  Zeilenzahl  wechselt 
mit  den  Händen.  Besitzvermerke  sind  Bl.  1  und  142 
ausgeschnitten,  auf  Bl.  120'  .steht:  lÄher  pertinet  hie  ad 
hymmenroyd  ordinis  cisterciensis  ireuoxusis  diocesis  \\ 
(15.  Jh.).  Auf  Bl.  1'  steht  die  alte  Signatur  .  J  xxxtij., 
ebendort  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  = 
Görres  137. 

Jacobus  Magni  u.  a. 

1)  Jacobus  Magni,  Sophilogium. 

Bl.  V  Incipit  sophilogium  ciiitis  finis 
amare  scientias  virtutesque  ad  stnn\ina]n 
sapien  ciam  \  (rot). 

Anf.  Bl.  P*  IllusLriKsiini principis Regis\franco- 
ruin  denotissiino  confessori  .  ,  . 

Tractatus  primus  de  quibusdam  \  indu- 
cciitihus  ad  uirtutem  et  amorein  sapiencie  : 
(rot). 

Anf.    Sic  dixit  philosophus.  iHj"  eihicorum.  quod 
hämo  sapiens  maxime  felix  est  .  .  . 

Drucke:  Hain  10467—10480;  vgl.  Mugnier, 
Le  Sophologiuni  Jacobi  Magni,  Paris  1889.  Es 
beginnen:  Buch  2  Bl.  18^^  3  Bl.  66'-\ 

Am  Schluß  des  ersten  Kapitels  des  2.  Trak- 
tates von  Buch  1  steht  Bl.  12"^*  das  hebräische 
Alphabet. 

Schi.  Bl.  98^''  .  .  .  per  se  hontim  scilicet  nubere 
Et  loquitur  vidue.  —  C  Explicit  sophilogium  edi\tum 
a  fratre  iacobo  magtd  |  de  parisius.  ordinis  heremi-\ 
tariim  sancti  Augustini.  \  Scriptum  per  lohannem 
Campanatoris  de  budingen  j|  (Büdingen  Kr.  Merzig). 

2)  Bl.  99''*  Sequitur  tractatus  de  cog\nici- 
one  vere  vite  secundum  a\liquos  beati  Au- 
gustini I  (rot). 

Anf.  Sapiencia  dei  que  os  \  muti  apeniii.  et  rudi 
animali  humana  |  uerba  formare  tri  buit  .  .  . 

gedr.  im  appendix  der  Werke  Augustins 
=  Migne  XL,  1005—1032. 


Schi.    Bl.  108''''  .  .  .  faciet    te   deus  participem  | 
qiii  uos  onines  ad  sunumun  bonum  perducat  '  Amen.  11 
Bl.  108^'  tinbeschriebeo. 

3)  Tractatus  contra  flussitas. 

Bl.  109''*  Eloquent!  viro  domino  A.  \  verbi  dei  se- 
nunaton  \  In  praga  hec  epistola  deiur  \  fratri  suo  in 
Cristo  dilec  to  \  (rot). 

Pro  salutacione  in  xpo  ihu  |  domino.  |  nostro 
dilcrtione  fro'/erna  in  caritate  non  fic\ta  ante  omnia 
preporrecta  .  .  . 

Dasselbe  Stück  in  der  Handschrift  Basel 
A  VIII.  34  n.  13  und  Bamberg  Theol.  215  Bl.  109, 
wo  ein  Stanislaus  doctor  Parisiensis  als  Verfasser 
genannt  ist.  Während  nach  der  Basler  Hand- 
schrift die  Abfassungszeit  1423  angegeben  ist, 
hat  unsere  Haudschr.  das  Jahr  1415  (Bl.  113"'* 
Et  quod  post  asccnsionem  a  mille  et  quadringentis  et  xv 
annis  hucusque  non  poiringentes  et  non  manducanies 
onines  essent  .  .  .). 

Schi.  Bl.  120'^''  .  .  .  vt  supportetis  \  nie  vnacum 
alijs  in  xpo  iAu  domino  nostro  |  et  in  desiderio  salutis 
omnium  arnmarum  xpia\norum  Amen.  |  —  Ego 
frater  iuus  siinplex  desiderans  |  salutem  anime  mee 
et  anime  tue  et  omnium  |  animarum  omnium  hond- 
nuin  I  (rot). 

Es  folgen:  Articuli  lohaiinis  Wicklepih 
con  dempnati  \  (rot). 

Anf.  1.  Hubstaneia  panis  materialis  . . .  Bl.  121""^ 
(T  E.rpliciunt  errores  ininüci  crvcis  \  xpi  lohannis 
Wicleff  dampnati  ab  ecclesia  \  sancta.  [| 

4)  0.  Ü.  S  e  r  m  0  n  e  s 

a)  Bl.   121^°-    Hie    deum    adora    apoc.    vltimo 
[CJelum  dicitur  ecclesia  militans  tempore  grade  secun- 
dum statum  in  quo  |  xps  eam  posuit  .  .  . 

b)  Bl.  121^''  Adorabo  ad  iemplum  sanctum  tuum 
ps.  V.  i  [TJ emplum  dicitur  domus  oracionis  quia  omne 
opus  ad  oracionem  \  non  pertinens  in  ea  fieri  pro- 
hibetur  .  .  . 

c)  Bl.  122''''  Declinant  mali  mala  in  deum  primo 
per  suam  omnipotenciam  \  sicud  fedt  adam  .  .  . 

Bl.  122"^  ist  unbeschrieben. 

5)  0.  Ü.  Quaestiones 

a)  Bl.  123""*  Dvbitatur  vtnim  omnes  benefidali 
et  in  iiiaiori  bus  ordinibus  constituti  qvamuis  non  be- 

23 


194 


Görreshandschriften 


neficia\ti   certis    horin    ad   horas   canoincas  li'c/en\(}as 
personalite)'  sint  astricti  .  .  . 

b)  Bl.  123''''  Circa  eandem  materiam  queritur 
dtibium  An  infirmus  in  \  ivfinniiate  durante  teneatur 
horas  legere  ml  |  audire  .  .  . 

c)  Bl.  124"^*  Quare  conditores  Iuris  parrochianos 
ad  vintan'd.am  siiam  2'>'i''0<'hiaii'  jn'ecqnie  die  do- 
rninica  astiiuveruiit  |  •  .  . 

Bl.  124'''  und   124^  sind  unbeschrieben. 

6)  0.  Ü.  A u c 1 0 r i t a t e s  m o r a  1  i s  et  na- 
turalis philosophiae. 

Anf.  Bl.  125"^"-  Seire  et  inteUigere  contingit  circa 
onines  sciencias  \  gtitmun  s~unt  fiincipin  .  .  . 

Incipit  prologiis  in  libros  sequentes  \Mo- 
ralis  et  naturalis  \  philosophie.  |  (rot). 

Anf.  Cvin  oinne  nosiriim  aplpetitiiin  iiiouere  de\bens 
boni  raciiitieni  liabere  debeai  .  .  . 

Schi,  der  Einleitung  Bl.  126^'^  .  .  .  palet  igitiir 
dislini:\tio  omnium  fcienciarinm  ex  prcdietin  |  — 
TUxplicit  dititiiictio  scieiicianiin\\ 

Bl.  126^'^  Incipiitnt  auntoritates  philosophi 
et  j>/tilosophoruin  \  primo  libri  povphirij  | 
(rot). 

Airf.  Uidetur  neque  species  neque  geiinn  \  slmpli- 
citer  did  id  est  vno  modo  sed  |  inuttipliciier  .  .  . 

Die  häufig,  wenn  auch  in  verschiedener  Form 
vorkommende  Sammlung  von  Auszügen  aus 
Aristoteles  und  anderen  Philoso-phen,  so  z.  B. 
Berlin  cod.  lat.  fol.  41  Bl.  228  ff.  (vgl.  die  Be- 
merkungen Roses  n.  974,  11  dazu),  Göttingen. 
Theol.  1L6  Bl.  147,  Bamberg  Philos.  9  Bl.  111 
u.  ö. 

Schi.  Bl.  154'^''  .  .  .  et  contingunt  multis  ho\mini- 
bus.  ffinis  deo  gracias.  \  —  ExpUciunt  auctovitates 
Moralin  I  et  naturalis  philosophie.  coinplete  in  iuyi:lia 
benedicti.  abbalis  (März  20)  anno  doinini  1427.  | 
(rot). 

7)  o.  U.  Jacobus  Magni,  Super  psal- 
terium. 

Anf.  Täustrissitni  princij>is  regis  franconim 
deuotissimo  confessori  doniino  michaheli  \  diuina  pro- 
iddencia  autisiodorensi  |  episcopo  htimilis  suo  [!] 
patrocinij  cappiellanus  |  frater  iacobus  magni  ordinis 
fratrum  hereniitarum  sancti  augustini  ...  Si  congndt 
sacre  scriptiire  libi-ot-  evolr.'re  .  .  . 


Zhruin  dauid  actor  psalmoriim  proplieta  |  sit 
prophetartmi  et  videtur  quod  non  qnia  non  |  sur- 
rexit  .  .  . 

"Weder  bei  Ossinger  Bibl.  August,  noch  bei 
Coville,  De  Jacobi  Magni  vita  et  operibus,  thesim 
Paris  1889  wird  dies  Stück  als  Arbeit  des  Ja- 
cobus Magni  angeführt.  Es  geht  aber  aus  dem 
Widmungssatz  hervor,  in  dem  sich  Jacob  selbst 
als  Verfasser  nennt  und  der  genau  mit  dem  des 
Sophilogiums  übereinstimmt. 

Schi.  BL  157"^  .  .  .  quid  \  sit  dicendum  ad  que- 
siium  etc.  et .  hie  est  finis  j| 

8)  o.  Ü.  Bernardinus  Senensis,  Spe- 
c  u  1  u  m  a  m  a  1 0  r  u  m  m  u  n  d  i. 

Anf.  Bl.  158'''^  .T  idefe  quomodo  caitte  ambuletis  . . . 
Apostolus  paidus  conscius  con\siliovu)n  dei  .  .  . 

gedr.  in  den  OjDera  Bernardini  Senensis  ed. 
Venet.  1745,  lU,  437  ff.;  in  der  Handschrift  wird 
der  Verfasser  nicht  genannt. 

Schi.  Bl.  160''''  .  . .  et  precibus  possideat  Quod  j 
iiobis  prestare  dignetur,  qui  cum  patre  et  \  spiritu 
sancto  viuit  et  regnat  per  infinita  selctda  secidorum 
amen  |  —  Explinit  specidum  amutonim  iiinndi.  j| 
Bl.  160^  unbeschrieben. 

9)  0.  Ü.  S  e  r  m  0  n  e  s  (die  sämtlich  durch  In 
nomine  doinini  iiostri  Ihn  xpi  amen  eingeleitet 
werden). 

a)  Bl.  161™  Dominica  prima  aduentus  do- 
mini.  | 

Anf.  In  nondne  doinini  nosiri  Ifiu  xpi  amen. 
(T  Ilora  est  jam  \  vos  de  sompno  surgere  Ita  scri- 
bitur  ad  Ro.  iS"  |  et  legitur  in  cpisLola  dominice 
hodierne,  ad  lavdem  |  omnipotentis  dei  ei  tocius  curie 
celestis  Ad  nostram  |  peccatricis  vite  emendacionem  . . . 

b)  Bl.  162'^''  Sermo  de  sancto  thoma  apo- 
stolo  I 

Anf.  In  nomine  donüni  iAii  xpi  amen.  Fax 
vobis  ita  |  scribitur  lo.  20  et  liice  24"  et  legitur  in 
ewangelio  ho\dierno  Vt  ad  honorem  dei  ad  salutem 
animarum  .  .  . 

c)  Bl.  163'^''  iJe  Natiuitate  xpi  sermo  \ 
Anf.    Iti  nomine  domini  nostri  ihi  .v  amen.    In 

terra  pax  \  hominibus  bone  voluntatis  luce  2°  et  lectum 
est  in  I  3"  ewangelio  hodieimo  pro  inpetranda  gracia 
dinina   ad  |  mariam   uiatrem   gracie   recnrrauais  .  .  . 


d)  Bl.  löi'"  (T  Sequilar  de  fesio  j^asche 
sermo  \ 

Anf.  .  .  .  Huc  est  \  dies  quam  ferit  dominus  . . . 
Pro  himeiraiida  Spiritus  sani-ti  f/racia  IHrite  rogo 
inecujn   Aue   Maria  \  Hec  est  dies  .  .  . 

e)  Bl.  166''*  (T  JJe  Sancto  lucoho  apostülo\ 

Anf.  . . .  üalicem  quidem  meum  hibetis  |  ita  scribitur 


Grörreshaiidscliriften  195 

n)  Bl.  184'"'^  (T  Dspurificacione  heute  inarie 


virginis  \ 

Anf.  . . .  Venite  et  ainhulenms  \  in  lumine  dei  noslri 
ysa.  2°.  Pro  gnicia  sjnritns  sancti  impetvanda  |  di- 
cainus  oiniies  aue  iiiaria  gracia  plena  |  Presens  glo- 
rio.iissime  \  virginis  festnm  ... 

o)  BL  185'''^  (T   In  die  sancti  petri  ad  cathe- 


Malh.  '20  Mar.  10  et  legitur  in  ewangelio   Jiodiemo      dratn.  | 
Pro  inpeltranda  Spiritus  sancti   gracia  deuote  dicite  \         Anf. 
Mecum    Aue   Maria  \  Presenlia   sermonis    niateriain 
diuido  in  duo  articulos  .  .  . 

f)  Bl.  167''''  -Ob  asstiinpcione  virginis  glo- 
riose. I 

Anf.    .  .  .  Ascendit  per  \  desertuni  ainticorum  3"  et 


Kxa'tatns  |  suin  ps.  87  Ad  impetrandani 
Spiritus  sancti  gracium  mecum  saluteüs  sanclissimarn 
virgineni   uiariain  dicendo  Aue  gracia  jilcna  \  ■  ■  • 

p)  Bl.  186'*'^  (T  De  an  nii  nciac ione  beute 
marie   virginis  | 

Anf.  .  .  .  Aue  gracia  plena  \  luce  primo  et  in  ewan- 


canit    ecclesia    solempniter  \  in   hoc   festo  Pro  impe-   \  gAio    in   presenti   fesio    Ad    Inpetrandavi    Spiritus  j 

Saudi  grariam  rogemus  sanetissimam  virginem  mariam 
diceides  t/ie\\  (Bl.  187™)  matis  verhum  prepositum  .  . . 
q)    Bl.   188™    (T    De    annuuciacione    beate 
inarie  virginis  \ 

Anf.  .  .  .  Aue  gracia  plena  |  luce  primo  et  in  ewan- 
gelio hodierno  Ad  Impetrandani  Spiritus  |  sancti  gru- 
ciam  saluteinus  eam  que  hodie  inuenit  .  .  . 

r)  Bl.  189^''  (T  De  cena  dominj  ad  clerum  \ 
Anf.  .  .  .  Hoc  facite  in  nieam  |  commenioracionem 
luce  22  Et  1   ad  chorint.  xi  Et  legitur  \  in  passione 
doudnj  die  hodier)io,  ad  impetrandani  Spiritus  sancti 
graciam  salutetis    mecum   sanetissimam  rirginem  .  .  . 
s)  Bl.  191™  (T  In  octaua  pasche  \ 
Anf.  . . .  Pax  uobis  \  lohannes  20  et  habetur  ter  in 
ewangelio  hodierno  Presens  \  thema  huic  aptum  credo 
lempori  Quia  sancta  mater  ecclesia  \  tempus  incipit .  .  . 
t)  Bl.  193'''  (T  In  die  asscensionis  domini  \ 
Anf.    .  .  .  Sic  veniet  que>nad\modum  vidistis  cum 
euntern  in  celum,   sie  scribitur  actuum  \  primo  et  in 
epistola  hodiema  pro  impelranda  Spiritus  sancti  gracia 
.  .  .    Tria  faciam 

u)  Bl.  IDö"'"  (T  In  capite  leiunij  | 
Anf.    . . .  Cum  ieiunatis  nolite  \  fieri  sicud  ypocrite 
tristem  sie  scribitur  Math.  6   et  legitur  \  in  ewangelio 
hodierno  Reuerendi  rnei  viri  et  fratres  scimus  \  quod 
absque  dei  adiutorio  .  .  . 

v)  Bl.  196™  (^  De  sanctis  apostolis philippo 
et  iacobo  \ 

Anf.  .  .  •  Ego  sum  via  '  veritas  et  vita  Ita  scribitur 
iohanids  14  et  legitur  |  in  ewangelio  de  hoc  instante 

25* 


irandu  sjiiritus  sancti  gracia  .  .  .    Presentis  sermonis 
nnitiriani  ... 

g)  Bl.  lll^^  (T  P^e  Naiiuitate  marie  vi}'ginis\    \ 
Anf.    .  .  .  Eons  ascendebat  e  terra  \  gen.  2".  pro 
sjiiritus    Saudi    gracia    mecum    dicite    Aue    maria  \ 
4"'  principalia  festa  gloriosissime  virginis  marie  . . . 
h)  Bl.  174™  (T  In  die  michaelis  de  angelis\ 
Anf.  . . .  Angeli  eonim  \  in  celis  seniper  vident  faciem 
pittri.s  qui  in   celis  est  Mc.  iH"  j   et  legitur  in  ewan- 
gelio hod'crno  pro  impelranda  gracia  .  .  .   Ex  Iribus 
poterimus  I  agnoscere  angelos  .  .  . 

i)  Bl.  17G™  (E    In  die  onmiuni  sanctorum.  | 
Anf.  ...  TMudate  |  dominum  in  sanctis  eius ps"  vltimo 
Ad    impetrandani   \   dei   graciam    salutetis   virginem 
mariam  .  .  . 

k)  Bl.  178^''  (T  De  concepcione  beate  marie 
virginis  \ 

Anf.  .  .  .  Descendit  in  ortum  j  suum  Canticorum  6. 
Ad  impelrandam  dei  graciam  salutemus  \  virginem 
gloriosam  .  .  . 

1)   Bl.  180''''   (T   In  die   Natiuitatis  xpi  \ 
Anf.    . .  .  Natus  est  !  uobis  hodie  saluator  luce  2".  et 
legitur    in    huius  j  festi   ewangelio   primo  pro  impe- 
lranda Spiritus  sancti  gracia  .  .  . 

m)  Bl.  182'^*  (T  P>e  conuersione  sancti  pauli 
apsstoli  I 

Anf.  . . .  Conuersus  sum  ps.  31  |  Zacharie  H",  Apos. 
primo,  ad  impetrandam,  spiritus  sancti  graciarn  |  sa- 
lutemus virginem  gloriosam  mariam  dicenles  ei  Aue 
maria  ... 


196 


Görreshandschriften 


festo.  Ad  impetrandam  sphitus  \  sancü  gradam  .  .  . 
Quia  post  Inda  renati  sumus  .  .  . 

w)  Bl.  198^'''  (T  In  die  dedinneionis  ecclesie  | 

Anf.  . .  .Vidi  duitatem  \  Ita  scribitur  apos.  21  et 
legitur  in  epistola  Jiodierna  Ad  \  impetrandam  Spiritus 
sancti  gradam  salutemus  dei  genitriceni  virginem  | 
mariain  .  .  . 

x)  Bl.  200"^*  (T  In  festo  risilaeionis  Marie 

Anf.  .  .  .  Beatam  me  dicent  \  omnes  generadones 
Ita  scribitur  In.  primo  et  halietiir  in  ewangelio  j  cras 
legendo  Pro  hnpetranda  spinlus  sancti  grada  .  .  , 
Gloriosissimam  dei  genitriceni  .  .  . 

j)  BL  201'*"  (T  In  die  upostolorvm  petri  et 
pauli  I 

Auf.  .  .  .  Ilij  sunt  due  oliue  \  apos,  xi  ad  impe- 
trandam dd  misericordium  . .  .  Multiplex  in  [  scriptura 
reperietnr  oliua  .  .  . 

z)  Bl.  202^''  (T  Ad  viiicula  sancti  petri  | 

Auf.  . . .  Surge  velodtcr  |  Actuum  12  Et  in  epistola 
presenti  festo  Pro  spiritus  sancti  grada  Inpe\tranda 
dicite  mecum  aue  maria  ... 

aa)  Bl.  204™  De  assumpcione  Beate  marie 
virginis  \ 

Anf.  ...In  duitate  sanctificata  |  requieui  Ecdia. 24 
et  in  epistola  de  hoc  festo  Ad  Impelran\dum  spiritus 
sancti  gradam  salutemus  virginem  mariam  .  .  . 

bb)  B1.205"'''  (T  In  DieNatiuitatis  Trpi  sermo] 

Anf.  .  .  .  Ewangelizo  vobis  |  gaudium  viagnum 
luce  2'^,  karissimj  recolimus  hodie  \  natiuitateni  do- 
minj  saluatoris  iAu  xpi  .  .  . 

cc)  Bl.  207'*'''  (^  De  Purificacione  beate  marie 
virginis  | 

Anf.  . . .  Pleniludo  legis  [  est  dilectio  Ad  Ro.  13  et 
in  epistola  dominice  presentis  (T  presentis  \  scrmonis 
materiam  diuido  in  4  partes  principales  .  .  . 

Bl.  208^  ist  unbeschrieben. 

dd)  Bl.  209™  (T  De  purificacione  beate  marie 
virginis  | 

Anf.  . . .  Viderunt  |  ocidi  mei  salutare  tuum  luce  2"  et 
in  ewangelio  crastino  \  de  gloriosisdme  virginis  marie 
festo  instante.  Reiierendi  pia\tres  et  dominj  quamuis 
consideratis  .  .  .  Auf  diese  Predigt  folgt  Bl.  21P'' 
eine  Notiz:  (T  Nota  doctores  predicatores  et  similiter 
omnes  piresbitei-i  debent  se  \  habere  sed  habetur  de 
zacharia  filio  ioiade  sacerdotis  ,  .  . 


ee)  Bl.  2 1  P"-  (f  De  jjurificacione  virginis 
marie  | 

Anf.  . . .  Legem  impleuit  ita  scribitur  ad  Ro  13  et 
legitur  in  epistola  dominice  currentis  |  Ad  impetran- 
dam dei  gradam  salutemus  .  .  . 

üf)  Bl.  212^''  (T  Sermo  secundus  de  eodetn  j 

Anf.  . . .  Legem  impleuit  Ad  \  Ro  13  Et  in  epistola 
dominice  jwesentis  septimane  Presentis  sermonis  ma- 
teriam I  in  tres  articulos  distingwo  .  .  . 

gg)  Bl.  213'"''  De  annunciacione  Marie 
Sermo  | 

Anf.  .  .  .  Omnes  sidentes  venite  ad  aquas  Ita 
■'icril/itur  ysaie  öö"  et  legetur  cras  in  epistola  \  et  can- 
tabitur  in  diuino  officio  .  ,  . 

hh)  Bl.  214™  De  sanctopetro  ad  cathedram  \ 

Auf.  . . .  Oninis  popnlus  venit  |  ad  enm  et  sedens 
docebat  eos  lohs,  S  Pro  inpetranda  spintus  |  sancti 
grada  dicamux  aue  niana  (T  Ecclesia  xpi  triplex  in 
anno  festum  |  celebrat  scmcii  peln  .  .  . 

ii)  Bl.  215™  (T  I-^e  conuersione  sanctipauli 

.  .1 

Anf    .  .  .  Mundare.  Ita  scribitur  \  Math.  8  et  m 

presentis   dominice   ewangelio   et   conuenienter  potest 

applicari  presenti  comiersionis  sancti  pauli  festo  .  .  . 

kk)  Bl.  217'"''  0.  Ü.  Utrum  virgo  Maria  de  radice 
iesse  egre\ssa  originalem  maculani  vnquam  sii perp\essa 
(T  quod  sie  augustinus  de  fide  adpe  c.  xxij"  |  firmissime 
inquit  tene  et  nullatenus  dubites  .  .  . 

11)  Bl.  218^^    (T  Sermo  de  Sancto  Spiritu  \ 

Anf.  Ä-Scendit  ignis  de  petra  ludicum  6",  Scribitur  | 

ezechiel  4°.   Sume  tibi  laterem  et  ponas  corani  te  et 

describes  in   eo  duitatem  iherusalem.  vbi  dicit  glosa 

nicoloi  I  de  lira  quod  later  iste  fuit  mollis  .  .  . 

Im  Anschluß  daran  auf  Bl.  219'"''  mehrere 
Notizen. 

mm)  Bl.  219^''  o.  Ü.  Gens  absque  consilio  et  sine 
prudencia,  vtinam  sape\rent  et  intelligerent  ac  nouis- 
shna  prouiderent  |  Quoniam  karissimi  in  via  huius 
seculi  fugientes  . . .  bricht,  da  zwischen  Bl.  219  und 
220  ein  Blatt  verloren  ist,  auf  Bl.  219^^  unvoll- 
ständig ab.  Ebenso  fehlt  der  Anfang  der  fol- 
genden Predigt,  die  bis  Bl.  22  P  reicht, 
nn)  Bl.  221''  (T  Sermo  synodalis  | 
Anf.  nie  vos  docebit  omnia  Verba  ista  ioh.  14 
sunt    exarata   primitive   originaliter  et  in   ewangelio 


Görreshandschriften 


197 


hodierno  decantata  .  .  .  Eine  lange  Predigt  gegen 
die  Häresie;  Hiiß  und  AViclefl'  werden  angeführt. 

oo)  Bl.  223''  Sermo  alius  de  concej^cione 
marie  virginis  \ 

Anf.  Libei'  generacionis  ihi  xpi.  Verha  isla  fniut 
scripta  Math,  primitiiie  et  originaliter  et  in  eivangeJio 
prcsentis  diei  lecta  \  ■  ■  ■ 

Bl.  226"'*  dahinter  eine  Notiz:  Cor  mundnm 
crea  in  me  deiis  Creare  est  de  nichiUo  \  uliquid  fi- 
cere  .  .  . 

10)  Bl.  226^a  Planctus  ecclesie.  \  (rot). 

Anf.    a)  Rogo  corde  pertractetur 
hoc  hreue  compendium  j 
Quäle  mihi  comitetur 
maxinmm  dispendiam  \  ■  ■  ■ 

b)  Prestd  I  cum  canouicis. 
Sed  et  clerus  folus  .  .  . 

c)  Hec  a  uohif:  dericix 

qui.  estis  dei  teniplum  \  •  ■  • 

d)  Monachorutn  quilibet 

non  quei'it  |  nisi  sutini  .  .  . 

e)  0  si  cum  licenda  | 
possem  reuolare  .  .  . 

f)  Omnis  iam  religio 
iacet  in  eclijysi  |  .  .  . 

g)  Cisma  \  sacrilegium 
modo  venevantiir  .  .  . 

h)    Ve  uohis  ypoaite 

sie  dicetur  clero  .  .  . 
i)  Prosequor  tompendiose 

vo\ce  lacrimosa  .  .  . 
k)   0  I  viri  venerabiles 

sacerdotes  dei  .  .  : 

Die  Lieder  stehen  hier  fortlaufend  als  ein 
Stück  hintereinander,  die  Verse  sind  nicht  ab- 
gesetzt. Sie  sind  nach  einer  aus  St.  Alban  in 
Trier  stammenden  Handschrift  (Stadthibl.  Trier 
Cod.  228  Bl.  283)  gedruckt  von  Dreves  in  den 
Analecta  hymnica  XLVI  (1905)  S.  370  ff.  Doch 
ist  in  unserer  Handschr.  die  Einteihuig  der  ein- 
zelnen Abschnitte  eine  andere. 

Schi.    Bl.  227^*' 

.  .  .  Iniquum  \  ne  condlium 
iios  poscet  arv'.iMare  (T  Amm  || 


Bl.  227^  folgen  Register  zu  dem  ganzen  Band. 

Sie  sind  in  der  Eeihenfolge  verkehrt  geschrieben. 

Bl.  229^  steht  der  Anfang,  dann  kam  die  Fort- 

■  Setzung  auf  dem  jetzt   verlorenen   letzten  Blatt 

des  Bandes,   dann  weiter  Bl.  227^  bis  Bl.  229''. 


Görres  138  —  Lat  Fol.  771 

(Boppard,  Karmeliter) 
Pap.  169  BU.  (29,5  x  20,5).    XV.  Jh. 

Alter  Holzeinband  mit  glattem  Leder  bezogen,  stark 
beschädigt,  Metallbuckel  und  Schließen  abgefallen,  auf 
dem  Rückendeckel  noch  Spuren  der  Befestigung  einer 
Kette,  Rücken  neu.  Auf  dem  Vorderdeckel  aufgedruckt: 
Liber  apmn  honum  v.  Auf  dem  Schnitt  mit  Tinte  Apum  | 
Über.  Den  Spiegel  des  Vorderdeokels  bildete  eine  be- 
schädigte Urkimde:  Papst  Martin  (\ .)  providiert  den 
Magister  Bartholonieus  Gidschardi  Capellan  nach  Commen- 
dation  durch  Johannes  Halberg  de  Hallis  (Schwäbisch- 
Hall)  presbiter  Herbipolensis  mit  der  durch  den  Tod  des 
Conradus  Schaicbo  frei  gewordenen  Pfarrkirche  St.  Jo- 
hann .  .  .  über  die  er  mit  dem  verstorbenen  Petrus  de 
Hohensthein  in  Streit  geraten  war.  (Beim  Neubindeu 
verloren  gegangen.)  Der  Spiegel  des  Rüekendeckels  is* 
abgelöst.  169  Blätter  heutiger  Zählung  in  14  Lagen  zu 
Je  12  Blättern,  mit  Ausnahme  der  ersten  Lage,  die 
14  Blätter  hat.  Außerdem  ist  das  Schlußblatt  der  letzten 
Lage  verloren.  Die  ersten  Blätter  jeder  Lage  sind  am 
rechten  unteren  Band  der  Seiten  mit  arabischen  ZiiFem 
gezählt,  vielfach  durch  Beschneiden  verloren.  Der  ganze 
Band  ist  von  einer  Hand  gesfcirieben,  rote  Initialen, 
Strichelung  und  Überschriften,  am  unteren  Rande  die 
Vorschrift  für  den  Rubrikator,  vielfach  durch  Beschneiden 
weggefallen.  Am  oberen  Rand  der  Blätter  Zahl  des 
Buches.  Das  Schriftfeld  ist  mit  Blindlinien  eingerahmt, 
19x12,5,  36  Zeilen.  Wasserzeichen:  Ochsenkopf  mit- 
Kreuz  nicht  bei  Briquet.  Auf  dem  sonst  unbeschriebenen 
Blatte  1'  steht  der  Besitzvermerk  Carmeli  Boppardiensis 
Classis  2  da  Lin.  4  num.  17  (davor  16  gestrichen)  (16.  Jh.), 
auf  dem  Spiegel  des  Vorderd^kels  standen  die  beiden 
wohl  etwas  älteren  Signaturen  Lin.  9  N  51  und  Lin.  10 
N 19,  beide  durchstrichen.  (Zur  Geschichte  des  Klosters 
vgl.  Rheinischer  Antiquarius.  Mittelrhein  II,  5,  Coblenz 
1856  S.  515  ff.  und  Heinrich  Hubert  Koch,  Die  Kar- 
melitenklöster  der  Niederdeutschen  Pro\'inz,  Halle  1889 
S.  34  ff.)  Auf  Bl.  1'  und  2'  der  Stempel  der  G-ymnasial- 
bibliothek  Coblenz  =  Görres  138. 

Thomas  de  C'antimprato,Bonum  universale. 

Bl.  2^  H.  \  0  ihesu  qui  te  ctarificatuni  discipulis 
ostendisti  in  monle  thahor.  |  Sahitis  in  viani.  dirige 
actus  Lectmis  de  inonthahuyr  ~  j 


198 


Görreshandschriften 


Dei-  Besitzer  war  also  Henning  von  Monta- 
baur, Lector  der  Theologie,  der  um  1460  gelebt 
hat,  vgl.  Rhein.  Antiquarius  a.  a.  0.  S.  517  n.  4. 

Incipixint  C'ipitii/a  libri  pritni  qui  dicitur 
bonum  vniuersale  \  de  apibns...  (rot)  folgt 
das  Kapitelverzeichnis  zweispaltig. 

Bl.  S""  Incipit  liber  qui  dicitur  bomtm  vni- 
uer\sale  De  jwoprieiatibus  apxim  |  Prologiis  j 
(rot).  _ 

Anf.  Meue.rendo  \  in  xpo  patri  fratri  humbevio, 
magisiro  |  ordinis  predicatorum  frater  humilis  ciiiun 
'no\men  ad  presens  non  urget  .  .  . 

Bl.  3^  Quo d  xj> c  est  s it  m m  ?( s  p)- ehi  i u a 
ecclesie  Cui  omnes  1  pn-elati  obedire  teneiitur  | 

(rot).  

Anf.  TJmnn  capmd  xpm  in  vnitate  |  ecclesie  fideles^ 
liabent  .  .  . 

Druck:  Hain  3644;  vgl.  Schillmann,  "Wolfgang 
Trefler,  Leipzig  1913  S.  188,  Kaufmann,  Thomas 
von  Ohantimpre,  Cöln  1899.  Buch  2  beginnt 
Bl.  37\ 

Schi.    Bl.  169'^  .  .  .  lllum  tamquam  mf  partiinpem 

'faciat  xps  ifwK  |  doiiiiiius   noster    Qui   nun    palre  et 

gpirilu  sancto  viiiit  et  regnat  deus  I  per  omnia  secida 

seculorum  Amen.  \  —  Explicit  liber  apum  graciosus 

Sit  laus  deo  etc.  11 


Görres  139  =  Lat.  Fol.  772 

(Trier,  St.  Maximin) 
Pap.  299  BU.  (29  x  21).    XV.  Jb. 

Alter   Holzeinband    mit   gepreßtem    Leder   bezogen, 
eingepreßt:  Ranken,  Rosetten,  Einhorn.   Rücken  seiir  viel 
jünger.    Schließen    abgefallen.     Die    Innendeckel    haben 
keine  Spiegel.    Auf  dem  Holz  des  Rückendeckels  Feder- 
zeichmmg    eines    Löwen.      Der    Band    hat    299    Blätter 
heutiger  Zählung  in  25  Lagen,  und  zwar  I,  III,  VI     VIII, 
X— XVI,  XIX— XXIV  zu  je  12,  II,  IV,  V,  IX,  XVII 
zu  je  12—1,   XVIII,  XXV  zu   je   14  Blättern,  bei   der 
Gruppe  zu  12 — 1  sind  keine  Verluste  vorhanden,  sondern 
es  sind  anscheinend  verschriebene  Blätter  ausgeschnitten 
worden.     Der  Band  zerfällt  in   zwei   ursprünglich   selb- 
ständige Teile,   der  erste  umfaßt  Bl.  1  —  21.3,    der  zweite 
Bl.  214 — 299.  Dazu  kommen  vorne  ungezählt  zwei  Papier- 
und  ein  Pergament- und  hinten  ein  Pergamentvorsatzblatt.        .  ...  .  ,.  ,„ 

Wasserzeichen   des    ersten   Teils   ähnlich   Briquet   8544,   :   Z»-^?"«"«^''  ^nspicmt    atque   in   eo  studio  se  prolficat 
des  zweiten  Teils  ähnlich  Briquet  8591.     Der  erste  Teil   '   iiom  in  co  omni''  t/iesauri  sapiende  et  seiende  theoiice 


ist  von  einer  Hand  geschrieben  in  Langzeilen,  das 
Schriftfeld  ist  durch  Blind-  oder  Tintenlinien  begrenzt, 
20,3x13,2,  36^42  Zeilen,  Rote  und  blaue  Initialen, 
rote  Strichelung,  Paragraphen  und  Unterstreichungen, 
auf  Bl.  1'  größere,  mit  Blattoruamenten  verzierte,  rot- 
blaue Initiale  S.  Die  ersten  Blätter  jeder  Lage  dieses 
Teiles  haben  rote  Buchstaben  und  Blattzählung,  am 
Schluß  Reklamanten.  Der  zweite  Teil  ist  ebenfalls  von 
einer  Hand  geschrieben,  zweispaltig,  Schriftfeld  mit 
Tinten-  oder  Blindlinien  eingerahmt,  Größe  des  Schrift- 
feldes  21,5x15,6,  Spaltenbreite  6,9,  42—46  Zeilen. 
Rote  Initialen,  Unterstreichungen  und 'Strichelung.  Am 
Schluß  der  Lagen  Reklamanten.  Besitzvermerke  stehen 
auf  dem  Pergament-  und  dem  ersten  Papiervorsatzblatt: 
I.S  i,5  j  Codex  monasterij  diui  Maximini  archiepiscopi 
'reuirorum  prope  treuerirn  siti  |  (15.  Jh.).  Auf  Bl.  1'  steht 
von  der  Hand  des  Petreius :  Ex  libris  Imperialis  Monasterij 
s.  Maximhy  '.■  ~  |  auf  dem  Vorsatzblatt  N  208.  Auf 
dem  Pei-gamentvorsatzblatt  und  Bl.  l'  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek Coblcnz  =  Görres  139. 


Paulus  B  u  r  g  e  n  s  i  s  u.  a. 

1)  Paulus  Burgensis,  Scrutinium  scrip- 
turarum. 

Bl.  P  Incipit  dyalogus  qui  vocatur  scruti- 
iieuin  scripiturarum  compositus  per  reueren- 
duni  I  patrein  dominum  paulum  de  sanela 
mariamagistrnm  in  iheologia  episcopium  bur- 
gensem  ar\chicancellarium  serenissimj  prin- 
cipis  domini  iohannis  regis  castelle  et  legionis 
quem  composuit  |  fpostj  addiciones  per  eurn 
compositus  [1]  ad  postillain  Nicolai/  perfecit 
autem  illum  Anno  domini  mil\lesimo  qua- 
dringentesirno  Tricesimo  quarto  etatis  vero 
sue   .\nno  oc/auo  primo'.  \ 

Anf.  Hrrutainini  aeripturas  In  quibus  putatis 
vitam  .  . .  Hec  est  vita  uterina  ut  cognoscant  te  deuni . . . 

Drucke:  Hain  10762—10766. 

Schi.  Bl.  170''  .  .  .  Tpse  autem  mediator  dei  et 
hominmn  hämo  |  .xpüs  i/tesus  veritas  est  sine  fallacia 
bonitas  sine  malidu  felicitas  sine  |  miseiia  Cui  honor 
et  gloria  in  secula  Si'culomin  amen  |  —  (T  Explidt 
liber  summe  vUlitatis  pro  iudayca  perfidia  confu- 
tanda  quoniam  is  liber  de  misterijs  fidci  secretissimis 
tractans  |  israeliticani  nude  dctegit  versuciani  arte 
dgabolira  inspiratain  |  quare  merito  hie  liber  iutytu- 
latur   scrutinium   scripturarum   liunc  |  diligens  lector 


Görreshandscbriften 


199 


simt  I  quodammodo  absconditi  IpfO  reuelante  qni 
linguüs  iiifanchim  fecit  discerfas  dominus  noster  ilius 
.vpiis  cid  cum  ingenito  sa\a-oque  flamine  regnitm  et 
Imperium  honoi'  laus  atqite  iidnlacio  in  celn  et  in  terra 
per  cuncta  secidorum  Kecu/a  amen.  || 

Bl.  179^  Tabula.  I  Pj-eKens  tractatus  diuidäur 
per  difiinctionefi  .  .  . 

Schi.  Bl.  184^  .  .  .  existentibus  seneiendum  sit. 
Et  sie  est  finis.  || 

2)  o.  Ü.  Tractatus  contra  e  r  r  o  r  e  s  I  u  - 
d  a  e  0  r  u  m. 

Anf.  Bl.  185''  Tlmite  [st.  aeuite]  sagittas  implete 
pliaratras  ad  prosternenduni  \  indpecidas  .  ■  .  Thema 
Sapiens  midier  edificauit  domum  suain  .  .  .  Iluiiis 
verbi  inisti'riwn  seqiiens  parabola  declarat  Parabola 
Virgo  quedam  venuslo  [!]  facie  decovoque  aspectu 
ascendebat  a  iherico  in  iherusalem  .  .  . 

Bl.  185^  Primo  igitiir  eirores  de  thalinutli  de- 
claremiis  \ 

Auf.  2/ialiniit  est  doctrina  Et  diiiidilur  in  iiij"' 
/iliros  quonini  qiiilibet  appel\latnr  ze:er  in  geiiere  .  .  . 

Es  ist  die  sogenannte  Pharetra  tidei  contra 
ludaeos  des  Theobaldus  suLprior,  \gl.  darüber 
Eose  zu  tbeol.  fol.  306  (n.  5593,  S.  ^7-1  f.).  Die 
Handschrift  entspricht  am  meisten  den  Drucken 
Hain  15229  —  15234,  wo  der  Prolog  fehlt.  Doch 
sind  textlich  höchst  umfangreiche  Abweichungen 
vorhanden,  sowohl  zahh-eiche  Zusätze  wie  Aus- 
lassungen zum  Druck.  Auf  Bl.  191''  schließt  sich 
hieran  der  eigentlich  erste  Teil  der  Pharetra: 
De  iidei  catholicae  pi'obacione,  wie  bei  Quetif 
Scriptores  ord.Praed.  1,738,  ohne  Überschrift  oder 
sonstige  Hervorhebung.  Er  schließt  Bl.  200'': 
Quatuor  e.v  rausia  iiideis  pardlur  Hee  sunt  lex.  j^atres. 
extrema  fides.  meino\rano  xpi  Prima  quia  legem 
eetercm  hubemus  ab  eis  Secunda  quia  de  patribus 
eoruiii  I  natiis  est  xpits  Terria  quia  in  flne  secidorum 
omnes  conu  rtenlur  ad  xpm  iuHa  istud  \  psalmiste 
Coniiertentur  ad  vesperam  etc.  Et  in  osee  Sedcbunt  fi/ij 
ixrael  etc.  per  totum.  Quarta  |  rememoracio  passionis 
domini  nostri  ende  psalmista  Nee  occidas  eos  nequando 
obliuiscantur  |  popidi  mei  etc.  || 

3)  u.U.  Nycolaus  deL}-ra,(^uaestio  contra 
ludaeos. 


Anf.  Bl.  201"'  Qrerihir  vtrum  ex  scripturis  a 
iudeis  receptis  2^osset  ef  ficaciter  probari  salnatoreni 
nostrum  .  .  . 

gedr.  als  Anhang  zu  der  Postille,  Basel  1506/08 
u.  ö. 

Schi.  Bl.  213^  .  .  .  et  plures  iam  baplizati  ad 
vomitum  re\iiertuntur  \  —  (T  Explicit  questio  deter- 
minata  j>er  fratrem  Nicolauni  De  |  lyra  oi'dinis 
fralrum  minoruin  Deo  gracias  || 

4)  0.  Ü.  Commentarius  in  librum  sen- 
tentiarum. 

Anf.  Bl.  214""*  Cvpieiites  aliquid  de  penuria  \ 
ac  teniiitate  et  cetera  :■  |  Iste  über  dictus  est  senten- 
ciarum  eo  \  qiiod  sentencias  antiquorum  patrum  et 
dodorum  de  \  catholicis  viritatibus  Inno  indc  eollectas 
.•(UiHinatim  comprehendit  .  .  . 

Bl.  214'"  Ueteiis  ac  noue  legis  contmenciam  |  Isla 
est  2"  pars  principulis  hiiius  Ulm  in  |  qua  magister 
determinato   prohemio    incipit   sinan   \   tractatiim  .  .  . 

Es  folgen  nun  Erklärungen  der  einzelnen 
Distinctionen 

Sclil.  Bl.  298''''  .  .  .  omnia  et  finis  |  ad  quem 
oinnia  ordinnnlur  Cid  est  lionor  |  et  gloiia  Decus  et 
inperiiLin  in  secuta  [  seculorum  Amen  ~  ]  Deo  gracias  || 

Bl.  298^  und  299  ist  unbeschrieben. 


GörresUO  -  Lat.  Fol.  773 

(Himmerod) 
Pap.  216  Bll.  (28x20,7).    XV.  Jb.  (1468  1470). 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  Figuren 
und  Stempel  1584,  Metallschließen.  216  Blätter  heutiger 
Zählung  in  20  Lagen,  und  zwar:  I  III,  VI — VIII, 
X— XIII,  XV,  XVII,  XVIII  zu  je  12,  IV  zu  6,  V  zu 
14—7,  IX  zu  10—5,  XIV  zu  14,  XVI  zu  8,  XES,  XX 
zu  je  10  Bl'ättern.  Zwischen  Bl.  42  und  43  sind  7  und 
zwischen  Bl.  90  und  91  5,  vermutlich  unbeschriebene 
Blätter  herausgeschnitten.  Am  Schluß  der  Lagen  meist  Re- 
klamanten. Wasserzeichen:  ähnlich  Briquet  8610  und  eine 
andere  FoiTii  des  p,  die  bei  Briquet  fehlt.  An  dem  Bande 
waren  vier  Schreiber  tätig:  der  erste  sehrieb  Bl.  1  — 125, 
der  zweite  schrieb  Bl.  127—152,  der  dritte  Bl.  153—172, 
der  \-ierte  Bl.  173—216.  Der  erste  schrieb  Langzeilen 
auf  Blindlinienschoma,  21  Zeilen,  Schriftfeld  20,5  x  12. 
Der  Text  ist  in  Buchschrift,  die  Interlinear-  und  Margi- 
nalglossen  in  Kursive  geschrieben;  rote  luitialen,  Lhiter- 
streichungen  und  Stiichelung,  große  farlnge  Initialen  in 


200 


Görreshandscliriften 


ziemlich  roher  Auoführung  auf  Bl.  1'  D,  Bl.  21'  S, 
Bl.  42'  ist  eine  solche  ausgeschnitten,  Bl.  43'  D,  Bl.  50'  D, 
Bl.  71'  D,  Bl.  86'  B,  Bl.  91'  Q,  Bl.  115'  D.  Auf  Bl.  4' 
bis  7'  rote  geometrische  Zeichnungen  am  Rande,  sehr 
ungeschickt.  Die  folgenden  Hände  schrieben  zweispaltig, 
in  Bbndrahmen,  Schriftfeld  21,5x15,  Spaltenbreite  6,8, 
durchschnittlich  48  Zeilen.  Rote  Initialen,  Paragraphen, 
Strichelung  und  Unterstreichungen,  die  quaestiones  in 
verlängerter  Schrift.  Von  verschiedenen  Händen  mehr- 
fach Nachträge  und  Zusätze  am  Rande.  Ein  Besitz- 
vermerk ist  nirgend  vorhanden,  nur  am  unteren  Rande 
von  Bl.  1'  steht  die  alte  Signatur  .  A  li  .,  diese  und  die 
äuüeren  Merkmale  weisen  mit  Sicherheit  aiif  Himmerod 
hin.  Auf  Bl.  1'  steht  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek  Coblenz  =  Görres  140. 

Aristoteles,  OiDuscula. 

1)  Bl.  P  Primus  Über  de  \  celo  et  mundo. 
(rot,  am  Rande). 

Anf.  De  natura  sciencia  fere  phirima  \  videtw 
circa  corpora  et  magmtudi\nes  et  horuni  existentes. 
2>assiones  |  et  motus  .  .  . 

Es  ist  die  Versio  graeco-latina,  vgl.  Jourdain, 
Recherches  critiques  sur  Tage  et  l'origine  des 
traductions  latines  d'Aiistote.  Nouv.  ed.  Paris 
1843  S.  167  und  409  n.  X.  Am  Rande  und 
zwischen  den  Zeilen  stehen  zalüreiche  Glossen. 
Buch  n  beginnt  Bl.  2P,  Buch  III  Bl.  42--,  doch 
ist  bereits  nach  12  Zeilen  abgebroclien  worden 
und  das  Buch  fällt  aus,  Buch  TV  beginnt  Bl.  43''. 
Bl.  42^^  ist  unbeschrieben. 

Schi.  Bl.  49'^  .  .  .  Si  autem  debilior  fit  super-\ 
natahit  De  graui  quidem  go  [!]  et  leid  et  circa  ipsa 
accentibus  \  Determinatum  sit  hoc  modo  l>eo  gra- 
cias  I  —1468  || 

2)  Bl.  50''  0.  Ü  De  gener atione  et  cor- 
r  u  p  t  i  0  n  e. 

Anf.  De  generaclone  autem  et  corrupcione  et  | 
natura  generatoi-um  .  .  . 

Ebenfalls  die  Versio  graeco-latina,  vgl.  Jourdain 
a.  a.  0.  168  und  412  n.  XlII,  auch  mit  Rand- 
und  Interlinearglossen.    Buch  II  beginnt  Bl.  71^. 

Schi.  Bl.  85^  .  .  .  generalur  ens  talis  qualis 
contingit  non  esse  \  Deo  gracias  |  —  1468  | 

3)  Bl.  86"^  0.  Ü.    De  anima. 

Anf.  Bonorum  honorahilium  noticiam  opi\nantes 
niagis  autem  alter  am  .  .  . 


Versio  graeco-latina,  vgl.  Jourdain  a.  a.  O.  170 
und  418  n.  XVIU,  ebenfalls  mit  Rand-  und 
Interlinearglossen.  Buch  I  bricht  auf  Bl.  90"*  im 
2.  Kapitel  mitten  im  Satze  ab.  Buch  II  beginnt 
Bl.  9P,  Buch  in  Bl.  115^ 

Schi.     Bl.  125''  .  .  .  Linguam  autem  habet  qua- 
tinus  singnificet  \  aliquid  alteri.  Deo  gracias  etc.  ~  ~  | 
AI  solum.  quatuor.  c.  Lx.  simid  i  octo  preterire 
Post  X'"  natum  si  solum  uinxeris  anmim 
Si  mensem  queris  septembrem  scire  iuheris 
Explicii  über  iste  de  quo  laus  sit  tibi  x'. 
0  Res  Lavdabilis  \\ 

Bl   125^  und  126  unbeschrieben. 

Johannes  Versor,  Quaestiones  super 
libros  Aristotelis. 

4)  Bl.  127'^  o.  Ü.  Quaestiones  circa  pri- 
mum,  secundum  et  quartum  librum  de 
coelo  et  mundo. 

Anf.  Vtrum  sciencia  7iat\uralls  sit  circa  corpora 
et  magnitudines  :~  |  Arguitur  quod  non  quia  mathe- 
matheca  |  est  circa  corpora . .  . 

Es  beginnen:  Buch  II  Bl.  140™,  Buch  IV 
Bl.  150'''',  über  den  Verfasser  s.  Heinze  in  AUg. 
Deutsche  Biographie  XXXIX,  637  f.  Dracke 
der  Quaestiones  Hain  16045 — 16048. 

Schi.     Bl.  152^"  .  .  .  Ideo  |  polest  dici  concausa 
motus  sed  non  est  causa  \  motus.  ~  ~  |  —  Expliciunt 
questiones  primi  2'  j  et  4*'  librorum  de  -celo  et  mundo 
venerabilis  magi.^tri  lohannis  uersoris  magistri  |  pia- 
riniensis  1470  \ 

Darunter  ein  Citat  aus  Albertus  Magnus  von 
anderer  Hand. 

5)  Bl.  153''"  0.  Ü.  Quaestiones  circa 
librum  de   g e n e  r a  t  i o n e  et  c o r r u p t i o n e. 

Anf.  Querilur  primo.  Vlrnni  \  de  corpore  mobili 
ad  fo\rmam  sit  sciencia  tamquam  (  de  subiccto  at- 
tribucionis  huius  libri  .  .  . 

Drucke:  In  Hain   16045—16048. 

Sohl.  Bl.  172''"  .  .  .  proxima  que  jiritis  erat  sab 
eadem  |  qualitate  etc.  \ 

(T  Et  sie  est  finis  questionum  |  libri  de  genera- 
clone et  corritp\eione  Anno  don.iini  1468  || 

Bl.  172'^''  und  Bl.  172^'  sind  unbeschrieben. 

6)  Bl  173'»  0.  Ü.  Quaestiones  circa 
librum  de  anima. 


Görreshandschriften 


201 


Auf.  Qmiitnr.  priino  j  vtrum  sciencia  dt  anima 
intei'  \  partes  philosophie  naturalis  sit  mdior.  \  et 
honorabilior  Et  arguitur  quod  non  \  quin  sciencia 
de  anima  non  est  pars  philosophie  .  .  . 

Druck:  Hain  16049. 

Sclil.  Bl.  216^*  .  .  .  Et  ita  non  est  necessarium 
eis  habere  \  sensnm  gustus  Et  her,  de  qnestione  |  Et 
per  consequens  de  3"  libro  de  anima  etc.  \  —  (T  Deo 
gracias  \  — -  (^  Et  sie  est  finis  hw'iis  lihri  Anno  | 
doniini  1470"  in  vigilia  mathei  \  apostoli  ||  (20.  Sep- 
tember). 


Görres  141  =  Lat.  Fol.  774 

(Himmerod) 
Pap.  367  BlI.  (27,8  x  20).    XV.  Jh.  (1479). 

Jüngerer  Pappeini land  mit  Leder  bezogen.  367  Blätter 
heutiger  Zählung  in  31  Lagen,  und  zwar:  I  zu  10 -f-  1, 
II  zu  14,  III — XXXI  zu  je  12  Blättern,  doch  sind  von 
der  letzten  Lage  die  6  letzten,  unbeschriebenen  Blätter 
verloren.  Am  Schluß  jeder  Lage  Reklamanten,  die  meist 
durch  Besehneiden  weggefallen  sind.  AVasserzeichen : 
aus  der  Gruppe  Briquet  8657 — 8672.  Der  ganze  Band 
ist  von  einer  Hand  geschrieben,  der  Text  in  Buchschrift, 
die  Glossen  in  Kursive,  Schriftfeld  16x8,8,  Linienschema, 
9 — 11  Zeilen  in  weiten  Abständen,  Marginal-  und  Inter- 
linearglossen.  Zwischen  Bl.  58  und  59  ist  ein  Schaltblatt 
mit  Glossentext  eingeheftet.  Nur  auf  Bl.  1'  eine  rote 
Überschrift,  rote  Strichelung  nur  bis  Bl,  9'.  Der  Raum 
für  große  Initialen  ist  nicht  ausgefüllt.  Der  Band 
stammt  wohl  sicher  aus  Himmerod.  Ein  Besitzvermerk 
ist  zwar  nirgend  vorhanden,  aber  auf  Bl.  2'  steht  die  alte 
Signatur  .AI .,  die  auf  Himmerod  hinweist;  dort  auch  der 
Stempel  der  Gymnasialbibhothek  Coblenz. 

Aristoteles,  Libri  Etliicorum  cum  glossis. 

Bl.   P  ist  unbeschrieben. 

Bl.   P  Prolog  zu  dem  Kommentar. 

Sicut  diät  philosophus  in  principio  metaphisice 
sapientis  est  ordinäre  (rot)  |  Cuiits  racio  est  qnia 
sapiencia  est  potisshna  racionis  perfeclio  \    ... 

Anf.  des  Textes  Bl.  'J.^  [OJmnis  \  urs  et  \  omnis 
do\ctrina  |  similiter  aut$m  j  et  actus  et  electio  .  .  . 

Versio  graeco-latina,  vgl.  Jourdain,  Recherches 
critiques  sur  Tage  et  Torigine  des  traductions 
latines  d'Aristote.    Nouv.  ed.  Paris  1813  S.  179 


u.  437  n.  XXXIX.  Es  beginnen  die  Bücher:  11 
Bl.  37^  ni  Bl.  70^  IV  Bl.  110-,  Y  Bl.  U'J-^, 
VI  Bl.  189^  VII  Bl.  216s  VIII  Bl.  257-,  IX 
Bl.  294-,  X  Bl.  328-. 

Schi.  Bl.  367-  .  .  .  et  quibus  legis  j  et  consue- 
tiidinihus  vtens.  Dicamus  igitur  \  incipientes.  Deo 
gracias  \  — 

Finitwn  per  me  Johannein  ceyll  A.  d.  etc.  Ixxix.  || 

Bl.  367-  unbeschi'ieben. 


Görres  141  =  Germ.  Fol.  1279 


Görres  143  -  Lat.  Fol.  775 

(Himmerod) 

Pap.  183  Bll.  (27,2  x  19,7).    XV.  Jh.  (1473). 

Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  Metall- 
Bchließen  (18.  Jh.).  183  Blätter  heutiger  Zählung  in 
15  Lagen,  und  zwar:  I-VI,  VIII,  IX,  XI-XV  zu  je  12, 
VII  zu  10,  X  zu  16 -fl  Blättern.  Die  ersten  Blätter 
der  Lagen  haben  auf  der  Rückseite  arabische  Zählung 
gehabt,  die  aber  größtenteils  durch  Beschneiden  ver- 
loren ist.  Wasserzeichen:  ähnlich  Briquet  8610.  Der 
Band  ist  fast  vollständig  von  der  Hand  des  Johannes 
Lutzinck  geschrieben,  nur  Bl.  76"''  (unten)  bis  Bl.  84"'' 
sind  von  anderer  Hand  geschrieben.  Der  ganze  Band 
zweispaltig,  Schriftfeld  mit  Blei-  oder  Tintenlinien  ein- 
gerahmt, Größe  21,5x14,5,  Spaltenbreite  6,5.  Rote 
Initialen,  Paragraphen,  Unterstreichungen  und  Striche- 
lung, ebenso  am  Rande  Angabe  der  Zitate,  auf  Bl.  100'" 
eine  größere  mehrfarbige  verzierte  Initiale  A,  vielfach 
sind  auch  die  Initialen  nicht  ausgefüllt,  38 — 58  Zeilen. 
Über  der  Seite  Nummer  der  Predigt  1 — 56  (bis  Bl.  89). 
Auf  Bl.  182' — 183  ein  Nachtrag  von  anderer  Hand.  Ein 
Besitzvermerk  ist  nicht  vorhanden,  doch  ergibt  sich  aus 
der  Schlußschrift  auf  Bl.  181'"  (s.  u.)  und  den  äußeren 
Merkmalen,  daß  der  Band  aus  Himmerod  stammt.  Auf 
Bl.  1'  steht  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz 
=  Görres  143. 

Nicolaus  Esculanus  de  Asculo,  Sermones 
dominicales  per  totum  annum. 

Anf.  Bl.  P"  0.  U.  Induimini  dominum  nosirum 

ihm  x"^  I  Ad  Romanos  13  Lex  antiquonim  regum 

fnis\se  dicilur  .  .  . 

26 


202 


Görreshandschriften 


Diese  Predigten  des  Nicolaiis  Esculanus  de 
Asculo  oder  Nicolucius  sind  bisher  ungedruckt, 
vgl.  über  den  Verfasser  (um  13:.'4)  Quetif-Echard  I, 
566.  Andere  Handschriften  z.  B.  in  Bamberg 
Theol.  21,  Theol.  140,  Amploniana  fol.  IGl  u.  a. 
In  unserer  Handschrift  haben  die  Predigten  nur 
ganz  vereinzelt  Überschriften. 

Schi.  Bl.  ISP''  mit  der  Predigt  [AJccipi'ens 
lAs  pajies  cum  grucias  |  egisset  dislribuit  discurnben- 
tibus  .  .  .  Seeundum  Quod  aidcenna  dick  in  coii-\ 
tractatu  de  iter  agetilibus  in  hyeme  Ta\les  qni  in 
liyerne  debent  ambulare  .  .  .  Bl.  182''^  Quod  uolns 
prestare  dignetur  |  I^s  x°  beiiedictns  in  secuta  ni'cu- 
lonim  I  Amen  \  —  Anno  grade  M"  (•cr<f  Ixxili"  in 
vigilid  mathei  apostoli  et  eioangdiale  \  fjiiili  xinit 
sirinoiien  prexcripti  |  per  fralrem  ioluuiiwin  J.iitzinrk 
de  Andernaco  in   monaglerio  |  hymnerode  ||  (rot). 

Bl.  182™  von  anderer  Hand  nachgetragen: 

Caro  luea  vfre  eM  cibns  \  et  sangwif:  etc.  loh. 
vi  Siciit  I  dieit  y»y  [!]  et  avistotele»  4"  ethicorum  \ 
Terribilissiirium  omnium  |  terribilinm  eat   mors  .  .  . 

Schi.  Bl.  183'"'^  .  .  .  Milia  miliuin  ministratis  || 

An  den  unteren  Rändern  der  Seiten  mehrfach 
Notizen  von  anderer  Hand,  so  auf  Bl.  75^  der 
Vermerk: 

Jtein  fcrinenttiin  sitri/nrk  hejjfji  oder  deysitein.  Sed 
in  greco  dicitur  zyma  etc.  |  Jtem  azimus  est  panis 
non  ferntentaiiis  vngedeisempt  hroit  |  Item  azima 
est  festinn  pasche.  \  Bl.  170''  ist  versehentlich  un- 
beschrieben geblieben. 


Görres  144  =  Lot.  Fol.  776 

(Himmerod) 
Pap.  324  Ell.  (27,8  x  20,4).    XV.  Jh.  (1432). 

Holzband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen,  Metall- 
schließen (18.  Jh.).  324  Blätter  heutiger  Zählung  in 
28  Lagen,  und  zwar:  II,  III,  Y,  VI,  VIII— X,  XV, 
XVI,  XVIII-XX,  XXII— XXVIII  zu  je  12  Blättern, 
I  zu  12  +  1,  IV  zu  12—3,  VII  zu  14,  XI,  XIII  zu 
je  10,  XII  zu  12—2,  XIV  zu  14—1,  XVII  zu  11  +  1, 
XXI  zu  8 — 4  Blättern,  die  zur  Vollständigkeit  der  Lagen 
fehlenden  Blätter  sind  ausgeschuitten,  dazu  kommt  Bl.  1 
als  Rest  einer  verlorenen  Lage;  zwischen  Bl.  131  und 
132  und  Bl.  198  und  199  ist  ein  Schaltblatt  eingeheftet. 


An  dem  Bande  waren  6  Schreiber  tätig;  der  erste 
schrieb  Bl.  1,  der  zweite  Bl.  2—46  und  Bl.  86—140,  der 
dritte  Bl.  48—71,  der  vierte  Bl.  72—85,  der  fünfte 
Bl.  142—240,  der  sechste  Bl.  241  —  324.  An  den  Rändern 
mehrfach  Zusätze  von  anderen  Händen.  Per  ganze  Band 
mit  Ausnahme  von  ßl.  1  ist  zweispaltig  ohne  Linien 
geschrieben,  Schriftfeld  und  Zeilenzahl  wechseln  mit 
dem  Schreiber  und  auch  innerhalb  der  einzelnen  Hände. 
Meist  rote  Überschriften,  Initialen,  Strichelung,  LTnter- 
streichungen  und  Paragraphen.  Größere,  rohe  grüne 
Initiale  U  auf  Bl.  20"  und  C  auf  Bl.  48™.  Wasserzeichen: 
verschiedene  Ochsenköpfe  mit  Kreuz  und  Jagdhorn,  sämt- 
lich nicht  bei  Briquet.  Der  Band  hat  stellenweise  unter 
Wasser  gelitten.  Ein  Besitzvermerk  ist  auf  ßl.  107  aus- 
geschnitten, doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale  mit 
Sicherheit  die  Herkunft  aus  Himmerod.  Auf  Bl.  2'  unten 
die  alte  Signatur  .  Vxij.,  auf  Bl.  1'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Gön'es  144. 

Quaestiones  circa  libros  Aristotelis,  Casus 
summarii  decretorum. 

1)  G  e  r  h  a  r  d  u  s  d  e  S  e  n  i  s ,  D  e  p  r  i  n  c  i  p  i  o 
i  n  d  i  v  i  d  u  a  t  i  0  n  i  s  (Pragm  ent ) . 

Der  Anfang  fehlt,  die  Handschrift  beginnt 
ßl.  P  mit  dem  Ende  des  vorletzten  Abschnittes  . . . 
pertinct  ad  hoc  indiwdunm  . .  .  Über  den  Verfasser 
(■{•  1336)  vgl.  Ossingei-,  Bibliotheca  Augustiniana 
S.  827  f.,  das  Stück  ist  noch  ungedruckt, 

Schi.  Bl.  P  .  .  .  per  addicionem  ad  vcriiatem 
specißcam  et  eani  contrahens,  etc.  |  — Expücit  trac- 
tatits  breuis  de  principio  indiuiduacionis  Gerhardt 
de  zcnis.  |  iuxta.  opirnonern  domiui  Egidij  profcssoris 
liercinllariim  fratrum  scrijitiis  anno  rwo  iit  siipra. 
Seqidntr  (diiis  breuis  et  utilis  de  ini.vtione  eletneiilo-um 
secuhdum  thomam  saiictum  jl   (rot). 

2)  Bl.  l'*'  De  niixtione   elementornm  \  (rot). 
Anf.    Holet   dubiurn   apud   nndtos   esse   quomodo 

eleinenta   sunt   in   ini.Tto  .  .  . 

Auszug  von  23  Zeilen,  das  ganze  Stück  ist 
gedruckt  in  der  Ausgabe  der  Opera  des  Thomas 
von  Aquin,  Rom   1572,  Bd.  17. 

Schi.  .  .  .  virtus  corum  Amen.  |  —  Explicit  trac- 
tatiis  de  mi.etioiie  elementornm  (rot),  anschließend. 

3)  Sequitur   tractatus   de  parte  et  toto  .«e- 


cundnm  magistrnm  burlem 


(rot). 


Anf.  hnteUigendum  quod  tutum  tt  pars  tnnlti- 
plidfer  accipiuniur  .  .  . 

Der  Traktat  bricht,  da  die  folgenden  Blätter 
verloren  gegangen  sind,  unvollständig  ab :  ...  sor 


Görreshandscliriften 


203 


esf   al/iiis  II  Über  Gualterus  Burlaeus    (um   133(') 
s.  Tanner  Bibliotheca  Britanuica  S.  141  f. 

4)  Bl.  2™  u.U.  Q u a e s t i o n e s  de  1  o g i c a 
A  r  i  s  t  o  t  e  1  i  s. 

Anf.  (T  Circa  Iniciuin  libri  porpliirij  queritiir  j 
primuin  vti-um  loyca  sit  scienda  specialis  \  et  ab  aliis 
dittiiicta.  Aristoteles  qiiod  non  qiiia  illnd  \  quid  est 
modus  »ciendi  non  est  scieiicia  .  .  . 

Zwisclien  Bl.  14  und  15  sind  anscheinend  eine 
größere  Zahl   Blätter   mit  Textverlust  verloren. 

Schi.  Bl.  19''"'''  .  . .  formatur  sed  heue  manifestatnr 
Etc.  I  finis  libri  pbiralitatum   etc.  \\ 

5)  Bl.  20™    U\trr,n.   De  .  Pre\dic amenti s 
[Aristotelis]. 

Anf.  Vtrnm  de  predicaiiteiitis  sit  scieiicia  |  raciu- 
nalis  et  ab  aliis  di\stincUi  .  .  . 

Schi.  BL  26^'' ...  quantum  \  fuit predictani  dubila- 
cioiiem  etc.  \\ 

6)  Bl.  27''  Quaestiones  super  Posteri- 
or um  Aristotelis. 

Primtis  Postrioroin  [!]  \  (i'ot). 

Anf.  Vtrnm  de  dlugisnio  demonBlraio  sit  scientia  | 
tamquam  de  snbiecto  huiiis  seiende  .  .  . 

Schi.  Bl.  42=^*  . .  .  Periinet  solucio  e.v  dictis  \  Et 
sie  est  finis  \  per  m[an>isj  j  d  n  \  0  m[ater]  d[omini] 
uifrgoj  m[ai-ia]  a[men] .  || 

7)  Bl.  42™  o.  Ü.  De  quatuor  quaestio- 
nibus,  vere  scibilibus. 

Anf.  Qiierltur  ntrtun  sint  oinniiio  quatuor  questi- 
ones  vere  scibiles  qne  sunt  \  equales  numero  kis  que 
vere  sciinus  |  .  .  . 

Sclil.  Bl.  46''»  .  .  .  Ei  per  ...  de  toto  libro 
posterioriini  |  —    Et  sie  est  finis.  \\ 

Bl.  47  unbeschrieben. 

8)  Bl.  48''''  o.  U.  Quaestiones  super 
Posteriorum  Aristotelis. 

Anf.  C/.'y  I  Vtruin  de  silogiiimo  \  dialetio  /!]  sit 
scieiicia  taiiquam  de  \  subiecto  Imius  libri  .  .  . 

Diese  Quaestionen  zerfallen  in  drei  Bücher, 
Buch  2  beginnt  auf  Bl.  60^''',  3  Bl.  70'''';  da 
zwischen  Bl.  71  und  72  anscheinend  eine  ganze 
Lage  verloren  ist,  bricht  das  Stück  auf  Bl.  7P'' 
mitten  im  Satze  ab :  .  .  .  Et  ista  eonsideracio  ||  .  .  . 


9)  Bl.  71"  o.  U.  Gualterus  Burlaeus, 
Santentia  sex  principiorum  Gilbert! 
P  o  r  r  e  t  a  n  i. 

Anf.  Forma  est  con\posicioiu  continens  Quain- 
uis  I  Aristoteles  in  libro  priiidpiiorum  siiffidt  \  ■  ■  . 

Das  Stück  ist  ungedruckt. 

Schi.  Bl.  85''*'  ...Et  opposito  I  modo  est  de  eorum 
coirupcione  Et  comjiletiir  inlendo  |  de  sex  pi'indpiis 
Item  in  nomine  domini  nostri  I'hu  x  \  Amen  \  — 
Explidt  Sentencia  Sex principioiiim  stcundum  |  Egre- 
gium  Magisti-uin  Walthemrii  de  Burlei/s  |  Scripta 
et  completa  Sab  anno  domini.  1432.  |  Sabbato  ante 
ludica  scilicet  dominicam  de  passione  (April  9)  per 
fratrein  petrnm  Weigell  de  miltenbergh.  |  frairem 
ordinis  fratrum  heremitarnm  sancti  Augustimi  con- 
uentns  I  Herbijiolensis  de  prouinda  Saxonie  Et  pro- 
tiinc  I  stans  padue  1 1 1 j j  j  exspectans  .redempdonem 
Israhel.  II 

Bl.  85^  ist  unbeschrieben. 

10)  Bl.  86''*  0.  Ü.  Quaestiones  de  numero 
et  oratione. 

Ant.  Vtrum  numerus  et  oratio  sint  species  qualita- 
tis  discrete  .  .  . 

Schi.  Bl.  99^'^  .  .  .  et  vt  \  habet  de  .  .  .  presentis  \ 
—   finis  II 

11)  Bl.  100™   0. 
tiatione. 

Anf.     Vtruin    de   eniinda\done   s  .  . 
de  subiecto  a  .  .  .  \  seiende  huius  libri  .  .  . 

Dieses  Stück  ist  stark  beschädigt,  es  sind 
mehrfach  große  Löcher  im  Papier,  die  Textverlust 
verursachten. 

Schi.  Bl.  100^''  .  .  .  aristoteles  de  ipsu  iidendit 
hie  I  —   deo  grada  \\ 

12)  Bl.  101™  0.  U.  Quaestiones  circa 
librum   Perihermeniarum    Aristotelis. 

Anf.  Vtrum  en  que  scribimlw  j  sint  note  eorum 
que  sunt  |  in  voce  et  ea  que  sunt  in  voce  \  passionuin 
que  sunt  in  nirima  \  et  j->assiones  sunt  [!]  note  rerHin . . . 

Die  Quaestiones  zerfallen  in  zwei  Bücher,  das 
zweite  beginnt  auf  Bl.  IIO'^*. 

Schi.  Bl.  1  W^''  .  .  .  Et  hec  de  libro  periermeni- 
arum  suffiriant  || 

13)  Bl.  1)5™  0.  i".  Quaestiones  circa 
libr OS  Prio.ru m  Aristotelis. 

.  26* 


Ü.    Quaestio    de    enun- 
I   tamquam 


204 


Görreshandscliriften 


Anf.  Circa  Jnitium  j  primi  libri  |  iiriontm  |  qrte- 
ritur  primo  \  Vtrum  de  silogismo  sim\plieiter  diclo 
Sil  sciencia  \  tamquam  de  subkcto  attributionis  \  huijis 
libii  .  .  . 

Das  zweite  Buch  beginnt  Bl.  132''*. 

Schi.  Bl.  140'^''  .  .  .  que  sunt  disjjensabiles  ad 
xioluntatem  que  ad  iidellecium  || 

Bl.  140^  ist  unbeschrieben. 

Bl.  141  war  ebenfalls  unbeschrieben,  nur  eine 
Hand  des  16.  Jli.  schrieb  auf  Bl.  141'':  Anmrates 
impionim  rntes. 

14)  Bl.  142'"*  Casus  summarii  decretorum  | 
(rot). 

Incipit  prima  pars  \  decreti  \  (rot). 

Anf.  Hvmanum  genas  duohus  \  regitur  naturali 
vi\delicet  iure  et  moribus  \  ■  .  ■ 

Distinccio  prima  de  \  distinccione  et  Diuer\sitate 
Iuris  I  (rot). 

Anf.  Oiimes  leges  legum  [!],  alie  sunt  diuine  alie 
humane  .  .  . 

Bl.  161^b  Hie  Incipit  2"  pars  de\creti  Et  primo 
Talis  Processus  \  Causa  prima  Ques\tio  pirima  j  (rot). 

Anf.  Bl.  162''''  Qvidam  Habens  (T  Causa  ,  prima 
(T  Questio  prima  \  d  An  sit  peccatum  emere  \  spiii- 
tiialia  .  .  . 

Bl.  207^''  Incipit  tractalus  de  penitencia  |  (rot). 

Anf.  Petrus  exemplo  petri  probalur  j  qnod  sola 
cordis  contricione  |  peccatum  delealur  .  .  . 

Schi.  Bl.  232""»  .  .  .  Non  polest  filius  \  a  se 
facere  quicquam  nisi  quod  vidit  \  patrem  facientem. 

Darauf  folgt  ein  alphabetisches  Register  zu 
den  Casus:  A  a  a.  domine  nescis  loqui . . .  Bl.  240^'*' 
Zodorne:  t  1  q  1   23  q  5  24  q  3  \  de  pe  di.   1.  || 

15)  0.  Ü.  Nicolaus  de  Tudeschis  (Pa- 
normitanus),  Super  quartum  librum  de- 
c  r  e  t  a  1  i  u  m. 

Anf.  Bl.  241'''^  Supra  in  precedenti  lihro  vi.sum 
est  de  gesiis  et  acti\bus  spevtantibus  ad  |  clencos,  de 
spectaniibus  \  ad  laycos  meiito  videndum  |  est  . .  . 

Über  den  Verfasser  vgl.  Schulte,  Gesch.  der 
Quellen  und  Literatur  des  kanon.  Rechtes  II,  3 12ff. 
Die  gesamte  Lectui-a  in  Decretales  ist  gedruckt 
Hain  12308—12334  u.  später  öfter,  hier  nur  die 
Erklärung  des  4.  Buches. 


Schi.  Bl.  324^^^  .  .  .  In  iudicando  \  tarnen  uel 
considendo  graue  esset  recedere  a  commuiii  opinione. 
Et  hec  sufficiant  \  pro  quo  sancta  trinitas  in  secuta 
sccidorutn  \  sit  henedicta  etc.  Amen  —  Amen  (rot),  j] 
(Bl.  324^'')  Lectura  domini  panormitliani  \  sacro 
sancte  romane  ecclesie  cardinalis  \  dominus  nicolaus 
abbas  in  sicilia  |  sacrosancte  romane  ecclesie  cardi- 
nalis I  nee  hon  panormitlianus  archiepiscopus  \  decre- 
torum doctor  famosissiuais  | 

Darunter  von  anderer  Hand  die  Notiz:  Item 
si  quis  cum  duabus  contraxit  sponsalia  ...  (16  Zeilen). 


Görres  145  =  Lat.  Fol.  777 

(Trier,  St.  Maximin) 
Pap.  188  Bll.  (29,5  x  21,5).  XV.  Jh.  (1417). 
Alter  Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  eingepreßt 
sind  Linien.  Metallscliließen  abgefallen,  Rücken  jünger. 
Die  Spiegel  der  Innendeekel  bilden  zwei  Fragmente 
von  Pergamentblättem,  die  anscheinend  einmal  zu  einer 
Biblia  pauperum  gehörten,  vom  Text  ist  nur  ein  ganz 
geringer  Rest  erhalten,  das  Mittelbild  ist  auf  beiden 
Deckeln  ausgeschnitten,  von  den  vier  Seitenbildern  sind 
nur  die  Umschriften  ausgefüllt,  auch  diese  fehlt  noch 
bei  einem  Kreis  auf  dem  Vordei'deckel.  (14.  Jh.)  Es 
sind  wohl  noch  vor  der  Vollendung  kassierte  Blätter. 
188  Blätter  heutiger  Zählung,  eine  alte  Blattzählung 
umfaßt  Bl.  I — CLXXXJI,  dazu  vorn  und  hinten  je  ein 
Pergamentvürsatzblatt.  16  Lagen  zu  je  12  Blättern  mit 
Ausnahme  der  letzten  Lage,  die  mir  8  Blätter  hat.  Am 
Schluß  der  Lagen  Reklamanten,  vielfach  durch  Be- 
schneiden fortgefallen.  Der  ganze  Band  ist  von  einer 
Hand  geschrieben,  zweispaltig,  Schriftfeld  mit  Tinten- 
linien eingerahmt:  Gri5ße  des  Schriftfeldes  22,3  x  13,8, 
Spaltenbreite  6,3.  Durchschnittlich  47  Zeilen.  Rote 
Überschriften,  Initialen  und  Striehelung.  An  einigen 
Stellen  Nachträge  von  anderen  Händen  am  Rande. 
Wasserzeichen:  Ochsenkopf  mit  Stern  aus  der  Gruppe 
Briquet  14621  ff.  (doch  ist  er  sehr  viel  sorglältiger  aus- 
gearbeitet als  irgend  einer  der  bei  Briquet  angefühi'ten) 
und  7903.  Besitz  vermerke  stehen:  auf  dem  Spiegel  des 
Vorderdeckels  ffredericus  nah  est  possessor  huius  libri. 
Grate  deum  pro  eo.  Auf  dem  des  Rückendeckels  ffredericus 
nah  de  Arliinu  (Arlon  in  Belgien  Prov.  Luxemburg)  est 
possessor  Indus  libri.  \  Auf  dem  vnrderen  Vorsatzblatt 
Codex  monasterij  sancti  maximini  treidrorum  archiepi- 
scopi.  I  .  Y.  ö.  Continet  sermones  dominiccdes  domini  iacohi 
de  voragine  per  totum  anniim  \  .Y.  5.  \  (15.  Jh.).  Auf 
Bl.  1'  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex  lihns  Imperialis 
Monasterij  s.  Maxiniinj  '.•  ~~  \  dazu  auf  dem  Vorsatzblatt 
N  137.  Auf  dem  Spiegel  des  Vordcrdeckels  steht  noch 
rot:  Presens  volumen  continet  sermones  dominicalcs  doniini 


Görreshandschriften 


205 


Jacohi  de  eoragine  Episcopi  \  Jamtensiis  frairis  ordinis 
predicatorum  leijalum  '/  //  der  Rest  dieser  und  die  drei 
folgenden  Zeilen  sind  fast  völlig  abradiert,  es  ist  nur  noch 
erkennbar  .  .' .  Anno  domini  Millesimo  quadringentesimo 
ijuin  quagesimo  secundo  Hjj  que  fuit  Scokistice  cirginis 
cuius  anima  rcquiescat  in  pace  Amen.  ||  Auf  dem  Vorsatz- 
blatt und  Bl.  1'  steht  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =  Görres  146. 

Jacobus  deVoragine,  Sermones  domi- 
ni c  a  1  e  s. 

Bl.  V  (L  Incipit  frologus  super  Sermonen 
dominicales  venerabilis patris  \  domini  Jacobl 
de  Voragine  episcopi  Januensis  |  ffvatris  or- 
dinis predicatorum  docforis  eximij  j  (rot). 

Anf.  Bl.  !■■*  JTvmane  labilis  vite  decursus  sa- 
lubri  erudicione  |  nos  ammonet  .  .  . 

Drucke:  Copinger  6523—6556. 

Schi.  Bl.  181^*  .  .  .  perducat  ncs  \  ille  qui  est 
principium-et  finis  qui  sine  fine  vi\uit  et  regnat  per- 
infinita  secuta  secidorum  |  Amen.  —  | 

Suh  anno  domini  M"  cccc  xvij  Ipsa  die  |  7)/- 
bttrcij  et  Valerianj  nvirtirum  (Ajjril  14)  Incep'fiis 
est  iste  über  A  Johanne  plancz  |  presbitero  de  Sani- 
velnheym  (Saulheim  in  Rheinliessen)  Tunc  j  temporü 
regente  plebanyam  in  modum  rujtpellard  Opidi  Super- 
iorislaynstein  (Oberlahnstein)  (  vna  cum  plebano 
lodeu'ico  de  ijdichen  stet/n  (Idstein)  et  terminaai  ipsum 
librum  In  die  \  sandi  Oswaldi  mariii'is  (August  5) 
de  quo  fiet  nomen  \  dei  nostn  benedictum  in  seculu 
seculorum  amen  |  — 

(T  Anno  domini  M°  ccce"  xvij°  prope  festnm  sancti 
Martini  episcopi  fuit  vnio  facta  ecclesie  \  sancte  Ro- 
mane in  concilio  constandensi  |  Et  eledus  est  in 
suminum  pontificem  |  Oda  de  alfa  rolumpna  Ro- 
manits  \  qui  nominatus  fuit  Marlinus  qidntus  \  de 
quo  sit  nomen  dei  benedictum  in  secuta  \  secidonim 
Amen,  et  concilium  durabat  |  ad  triennium  ||  (rot). 

Bl.  \%V^  ist  unbeschrieben. 

Bl.  182''*  beginnt  ein  alphabetisches  Sach- 
register zu  den  Predigten,  an  dessen  Schluß 
Bl.  184'^''  steht  rot:  Prescriptum  Registrum  continet 
dicciones  |  siue  terminos  secundum  ordineni  alpha- 
beti  I  significantes  principales  materias  \  que  trac- 
tantur  in  sermone  aliquo  |  istius  vohiminis  Numerus 
uero  sequens  diccionem  |  significat  quotum  foliorum 
hoc  est  in  quoto  |  folio  talis  materia  per   terminum 


representata  \  habeatur.  Littera  uero  alphabeti  se- 
quens I  significat  Paragraphum  . . .  Einrichtung  des 
Registers. 

Dahinter  v.  a.  H.:    (T   Vtmm   debeat   missa  ce- 
lebrari  pro  defunclis  \  panmlis  baptizatis  .  .  . 

Bl.  184^»  (T  J>e  leena  meretrice. 
Zicenam  grecam  arbitor  fuisse  feminam  quam  et  si 
minus    fuisse   \   pudicam,     bona    tarnen    honestarum 
ma\tronai-um  atque  reginarum  illustrinrn  \  pace  inter 
cluras  feminus  descrip\sisse  velim  .  .  . 

Aus   Giovanni  Boccacio,  De  praeclaris  muli- 
eribus  (Hain  3327-^333 2). 

Schi.    Bl.  184^'''  .  .  .  domus  et  parentunt,    indul- 
gencia  nimia  uirgines  \  duxit  in  lubricum.  || 

Bl.  185 — 188  sind  unbesckrieben. 


Görres  146  =  Lat  Quart.  706 

(Trier,  St.  Maximin) 
Perg.  und  Pap.  166  Bll.  (21,5  x  14,3).    XV.  .Tb. 

Neuband  der  Köuigl.  Bibliothek.  166  Blätter  heutiger 
Zählung  in  1.3  Lagen,  und  zwar:  I — XI  zu  je  12,  XII, 
XIII  zu  je  16  Blättern,  dazu  vorn  zwei  gezählte  Voreatz- 
blätter.  Von  den  beiden  letzten  16  blättrigen  Lagen  sind 
je  die  beiden  Außen-  und  die  beiden  Mittelblätter 
Pergament,  sonst  durchweg  Papier.  Die  Wasserzeichen 
sitzen  in  den  Bünden,  sind  stark  beschnitten  und  daher 
nicht  festzustellen.  Die  ersten  Blätter  jeder  Lage  haben 
Buchstaben  und  Ziffemzählung,  am  Schluß  Reklamanten. 
An  dem  Bande  waren  zwei  Schreiber  tätig,  der  erste 
schrieb  Bl.  3—134,  der  zweite  Bl.  135—166.  Beide  ver- 
wenden rote  Überschriften,  Initialen  und  Strichelung,  auf 
Bl.  3'  blaue  verzierte  Initiale  J,  Bl.  135'  blaues  0.  Die 
Schreiber  gebrauchen  beide  ein  Blindliniensystem,  Schrift- 
feld 14,8x10,  80— 34  Zeilen.  Dazu  kommen  mancherlei 
Nachträge  von  verschiedenen  Händen.  Besitzvermerke 
stehen  Bl.  1':  Iste  liher perti)iel  fratri  Roberto  Garsley.  ma- 
gistro  in  theologia  |  qiiem  emit  in  castris  domini  ducis 
burgensis  illustrissimi  iuxta  |  Goch  j  (Goch  Kr.  Kleve) 
(15.  Jh.).  Auf  Bl.  2'  Codex  monasterij  sancti  Maximini 
extra  nuiros  treuerenses  |  si  quis  cum  abstulerit  anathema 
sit.  I  (15.  Jh.).  Darunter  It  6  und  das  Inhaltsverzeichnis 
des  Bandes.  Auf  Bl.  3'  von  der  Hand  des  Petreius:  Ex 
libris  Imperialis  Monasterij  S.  Maximinj  :•  ~  |  ,  oben 
N  59.  Auf  Bl.  2'  und  3'  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  ^  Görres  146. 

Alber  tan  US  Brixiensis,  Opuscula. 

Auf  Bl.  P  Notizen  aus  Hieronymus  und  Se- 
neca  von  verschiedenen  Händen.  Bl.  1^  und  2^ 
sind  unbeschrieben. 


206 


Görresliandscbriften 


1)  Incipit  Liber  de  doctvina  dicendi  et  ta- 
cendi  albertani  \  brixiensis  causidici  de  hora 
sancte  agathe.  \  (rot). 

Aiif.  Inicio  et  uiedio  ac  fiid  mei  traciatus  assit 
graeia  \  sancli  Spiritus  Quonicun  in  dicendo  niulti 
errant  \  ■  .  . 

Drucke:  Hain  393 — 412.  Neuausgabe  von 
Thor  Sundby  als  Anbang  zu  Brünette  Latinos 
levnet  og  skrifter,  Kopenb.  1869,  XCIVff. 

Schi.  Bl.  13""  .  .  .  Et  sie  poteris  doctrinam  di- 
cendi I  ac  tacendi  in  prompiu  habei'e.  |  —  ExpUcit 
Liber  de  doctrina  dicendi  et  tacendi  |  ab  albertano 
caxisidico  composiitis  et  compilatus  |  Anno  dontinj  M. 
cc  xlv.  menne  deceinbris.  \ 

2)  Bl.  13"'  In  xfn  nomine  incipiunt  rubrice 
libri  consolacionis  et  consilij  albertani '^ 
brixiensis  causidici:  \  (rot). 

Anf.  Qvonium  nudti  sunt  qui  in  aduersituübus  et 
in  tribulationibus  taliier  afßignntur  .  .  . 

Der  Traktat  ist  herausgegeben  von  Thor  Sundby 
in  Obaucer  Society  2.  Ser.  VIII,  London   1873. 

Schi.  Bl.  48^  .  .  .  El  ita  \  utraq\ie  pars  cum 
gaudio  et  leticia  recesserunt.  \  —  ExpHcit  über  con- 
solacionis et  consilij  quem  alberlanus  \  camidiciis 
brixiensis  de  hora  sancte  agathe  compilauit  j  atqiw 
composuit  sub  anno  doniini  M.  cc.  xlij.  in  meiisibus  j 
aprilis  et  maij.  \ 

3)  Bl.  48^  Incipit  liber  de  aniore  et  dilec- 
tione  dei  et  proximi  et  aliurnm  |  rertini  et  de 
forma  vite  albertani  brixiensis  causidici.  \ 
(rot).  —  Liber  primus  \  (rot). 

Anf.  Iidciiim  mei  traetatus  sil  in  nonnne  dondiii 
a  quo  cuncta  bona  |  procedunt  .  .  . 

Der  lateinische  Text  ist  gedruckt  Ounei  1507; 
italienische  Ausgabe  in  Ti'e  trattati  d' Albertano 
giudice  da  Brescia,  ed.  dallo  'Nferigno  accademico 
della  Crusca  (Bastiane  de  Rossi)  Firenze  1610, 
andere  Ausgabe  Brescia  1824. 

Schi.  Bl.  57^  . . .  ad  illius  amorem  et  dilectionem 
valeas  peruenire.  \ 

Bl.  .57''  De  amore  et  dilectione  proximi. 
Liber  Secundus.  \  (rot). 

Ani.    Jlabito  truclaiu  de  ainore  dei  .  .  . 


Schi.  Bl.  85"^  .  .  .  ul  dulcedine  et  amicorum  suf- 
fragio  merito  valeas  ve.ge^tari  atque  gaudere.  |  —  Ex- 
pHcit 2"'  liber  de  dileccione  proximi.  || 

Bl.  85^'  Ife  amore  et  dilectione  aliarum  re- 
rum  corporalinm  \  —   Liber  iercius.  \  (rot). 

Anf.  Iractatu  habito  de  amore  et  dilectione  pro- 
.virni  I  nunc  videndum  est  de  amore  et  dilectione  \ 
aliarum  rerum,  .  .  . 

Schi.  Bl.  102"^  .  .  .  et  eis  uiere  easque  regere 
sapienter  procures  \  —  Explicit  liber  terciui.  | 

Bl.  102""  Incijiit  Liber  quartus  de  amore 
et  dilectione  rerum  incorpo'ralium.  |  (rot). 

Anf.  Premisso  iractatu  de  amore  et  dilectione 
rerum  corporalinm  \  et  iemporalium  videndum  est 
de  amore  ei  dilectione  rerum  |  inrorporalium  .  .  . 

Schi.  Bl.  114''  .  .  .  ad  qxiod  nos  ille  |  conducat 
qui  sine  fine  viuit  et  regnat  in  secula  seculorum  Amen. 
—  Explicit  liber  de  amore  ei  dilectione  dei  et  pro- 
ximi et  aliaruni  |  rerum  et  de  forma  vite  quem 
albertanus  brixiensis  de  hora  \  sancte  agathe  compi- 
auit  (davor  composuit  gestrichen)  cum  esset  in 
carcere  domini  \  imperatoris  frederici  in  ciuitate 
cremone  In  quo  piosiius  fuit  \  cum  esset  capitaneus 
ganardi  ad  defendendum  loeum  ijysiini  ad  \  vtiliiaiem 
communis  In^ixie  Anno  domini  M  cc  trigesimo'  octnup 
mense  |  augusti  in  die  sancti  alexandii  quo  obsidebatur 
cinitas  brixie  |  2'«»'  eundem,  irnperatorem  Indictione  .rj.  || 

Diese  an  und  für  sich  selbständigen,  später 
zu  einer  Einheit  gebrachten  Schriften  des 
Albertanus  finden  sich  genau  so  in  dem  aus 
"Wesel  stammenden  cod.  theol.  fol.  116  (Eose 
nr.  930);  vgl.  die  ausführlichen  Bemerkungen 
Roses  dazu.  Ebendort  auch  die  nun  folgenden 
Predigten. 

4)  Bl.  114^  Hie  est  sermo  quem  albertanus 
causidicus  brixiensis  De  sancta  |  agatha 
composuit  inter  causidicos  ianuenses  et  quos- 
dam  notarios  |  super  confirmacione  vite 
illorum  tempore  doniini  manuelis  de  madio  \ 
poieslatis.  (Handschr.  post'.)  ian[uaej.  currenie 
M  cc  xliiij  in  domo  viridarij  Domini  \  petri 
de  iiigro  causidici.  in  die  sancii  nicholai.  j 
(rot). 


Görreshandschriften 


207 


Anf.  Congregado  nostra  stt  in  nomine  domini 
a  quo  est  omne  \  datitm  Optimum  et  omne  donum 
perfeclimi  .  .  . 

Der  Sermo  ist  herausgegeben  von  Luigi 
Francesco  Fä  als  „Sermone  inedito  di  Albertano 
giudice  di  Brescia."     Brescia  1874. 

Schi.  Bl.  118'"  .  .  .  Hdlieaimis  itaque  in  orc 
salem  sapience  qui  nohis  proficiat  |  ad  vilam  eternam 
ad  quam  ille  nos  conducai  qui  sine  fine  viuit  ei 
regnat  deits  per  omnia  aecu/a  secii/orum.   Amen.  | 

5)  Bl.  118''  Sermo  factxis  \  super  illumi- 
natione  ei  super  spirituali  et  corporali 
refeclione  \  et  que  sint  necessaria  in  re- 
fectlone.  ||  (rot). 

Anf.  Bl.  119"^  Orate  dmm  fratves  iit  misterio  sue 
sanctitatis  per  me  seruum  suum  inutilem  atque indignum 
ministret  nobis  hodie  |  aliquid  utilitatis  .  .  . 

Schi.  Bl.  122"^  .  .  .  Predida  seniantes  \  cum 
deuocione  dante  domino  poleiimus  rifici  ad  mensam 
,vpi  in  regno  dei  \  ad  quod  ille  710s  eondural  qui  sine 
[fine]   viuit  et  regnat  in  secula   serulorum  Ameii.   | 

6)  Bl.  122^  Incipit  sermo  serundus  quim 
albertanus  composuit  et  edidit  intcr  fratves  \ 
minores  et  causidicos  hrixienses  in  eongre- 
gatione  quam  fa\ciunt  more  solito.  In  nomine 
domini  Amen,  j  (rot). 

Anf.  Fratves  niei  ad  honorem  dei  refedionem 
panperum  |  more  solito  congregati  snmus  .  .  . 

Schi.  Bl.  127"^  .  .  .  Venite  benedicli  \  palris  mei 
percipite  regnum  quod  paratum  est  vobis  ab  origine 
mundi  \  ad  quod  ille  nos  conducat  qui  sine  fine 
viuit  et  regnat  deus  Amen.  | 

7)  Bl.  127"^  Sevyno  factus  ad  cognoscendum 
que  Stint  necessaria  in  conuiuio  et  \  quomodo 
debeamus  intelligeve  super  egenos  et  paiiyieres 
secundum  prophetam  |  dicentem  Beatus  qui 
intelligit  supev  egenum  et  paupevem  etc.  \  (rot). 

Anf.  Domine  labia  mea  aperies  et  os  meum 
annuncia\bit  landein  tuam  Congregacio  nostra  sii  in 
nomine  j  domini  qui  ait  Vbi  sunt  diio  vel  (res  ron- 
gregati  |  .  .  . 

Schi.  Bl.  132''  Venite  benedidi  patris  mei  per- 
cipite  regnum  quod  paratum  est  vobis  |  ab  origine 
mundi  Ad  quod  ille  nos  conducat  qui  sine  fine 
viuit  I  et  reqnai  in  secula  seculoruni.   A>neu. 


8)  Bl.  132"^  Hie  est  sermo  quem  albertanus  \ 
causidicus  de  sancta  agatha  composuit  et 
edidit  inter  causidicos  brix\ienses  apnd 
fratres  minores  in  congvegacione  solita,  sub 
M  cc  1°.  I  in  media  quadragesima  super 
doctrina  timoris  domini.  |  (rot). 

Anf.  Rogate  deum  fratres  ut  miiiisterio  sue  sanc- 
titatis tribuat  |  mihi  seruo  suo  inulili  dicere  inter  vos 
hodie  aliquid  \  vtilitatis  .  .  . 

Schi.  Bl.  134^'  ...  Valeamus  scandere  adregmim 
dei.  ad  quod  die  nos  conducat  qui  sine  fine  \  viuit 
et  regnat  in  secula.  seculorum   Amen.  | 

(T  Ntdlo  precio  necessiUite  cessante  alieneiur  über 
iste  quem  niichi  |  velui.i  quoddain  sacrarium  cultui 
meo  deuotum  esse  volui.  |  (rot). 

Folgen  Füllsel  teils  von  der  Hand  de« 
Schreibers,  teils  von  anderen  Händen:  Sätze  aus 
Bernhard,  ein  Stück  über  die  Töchter  des 
Teufels:  Diabolus  multas  filias  habuit  sciUcet  rapi- 
nam.  SHjwrbiam. pompam.  fraudem.  \  ...  (10  Zeilen) 
ganz  ähnlich  im  cod.  theol.  qu.  61  Bl.  226  (Rose 
n.  422,  17).  Dann:  Xota  quod  sunt  quatuor  genera 
xompinorum.. .  (6  Zeilen),  quer  am  Rande:  Demon 
liabere  volens  sibl  proleni  dncit  iniqnitatem.  que  natas  | 
edidit  inde  nouem  ...  (7  Zeilen). 

9)  Bl.  ISO'  0.  Ü.  Tractatus  de  confes- 
sione. 

Anf.  Obedite  prepositis  vestris  et  subiacete  j 
eis  .  .  .  Ista  vi'rba  scripta  sunt  in  epistola  ad  hebveos. 
xlij.  Vbi  primo  precipitur  \  subditi  ad  prelatum 
reuerencia.  cum  dicitur  Obe\dite  prepositis  vestris  etc. 
Vnde  glosa  quantum  ad  |  jirecepta  ut  facialis  quod 
per  eos  precipit  ecclesia  ... 

Schi.  Bl.  166^  .  .  .ut  anime  perueniant  ad  pri- 
mam  vevi\tatem  a  qua  omnis  alia  veritas  diuinatur, 
ad  quam  710s  per\ducat  qui  sine  fine  viuit  et  7-egnai. 
A7nen.  11 


Görres  147  =  Lat  Qu.  707 

(Trier,  St.  Maximin) 
Pap.  363  'Bll.  (21  x  14,4).    XV.  Jh.  (1479). 

Alter    Holzeinband    mit   gepreßtem    Leder    bezogen, 
stark  abgeschabt.     Rücken   fehlt.     Rest   einer  Schließe. 
Die  Spiegel  der  Innendeckel  und  die  Pergameutvorsatz- 
I 


208 


Görreshandschriften 


blätter  bilden  Eeste  eines  Missal  es  des  lO./ll.  Jh. 
Auf  2  ungezählte  Papiervorsatzblätter  folgen  363  Blätter 
heutiger  Zählung  in  31  Lagen,  und  zwar:  I — XII,  XIV, 
XV,  XVIII-XXm,  XXV-XXXI  zu  je  12,  XIII  zu 
10  +  1,  XVI.  XVII  zu  je  10,  XXIV  zu  8  Blättern.  Die 
ersten  Blätter  jeder  Lage  haben  Buchstaben  und  Ziffern- 
zählung, am  Schluß  meist  Reklamanten.  Wasserzeichen 
im  Bund  sind  nicht  näher  zu  bestimmen.  An  dem  Band 
schrieben  drei  Hände:  die  erste  Bl.  1 — 143  und  Bl.  352 
bis  361,  anfangs  sehr  eng  40  Zeilen,  allmählich  immer 
weiter  werdend  bis  zu  26  Zeilen,  die  zweite  schrieb 
Bl.  145—301  mit  Tinten-  und  Federwechsel,  die  dritte 
Bl.  304 — 350.  Sämtlich  Langzeilen,  rote  Überschriften, 
Initialen,  Strichelung  und  Unterstreichungen.  Schriftfeld 
durchschnittlich  15  X  9,5,  die  Zeilenzahl  wechselt,  auch 
innerhalb  der  einzelnen  Häude.  Besitzvermerke  stehen 
auf  dem  ersten  Papiervorsatzblatt:  Codex  monastery 
sancti  Maximini  extra  muros  treuerenses  |  F.  5,  darunter 
das  InhaltsverzeichniB  des  Bandes  (15.  Jh.)  von  zwei 
verschiedenen  Händen  und  auf  Bl.  1'  von  der  Hand  des 
Petreius:  Ex  libris  Imperalis  Monasterij  s.  MaxiniinJ:--^l, 
von  ihm  auch  auf  dem  ersten  Vorsatzblatt  N  27,  das 
zweite  Vorsatzblatt  ist  unbeschrieben.  Auf  dem  ersten 
Vorsatzblatt  uud  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =  frörres  14^. 

Dionysius   Areopagita,    Opera    secundum 
versionem  Johannis  Scoti. 

1)  Bl.  P  Dionysius  Areopagita,  De  coe- 
lesti  hierarchia. 

De  angelica  lerarchia  suie  celesti  cajii- 
tiduni  primum  |  (rot). 

Anf.  Omne  dalum  honum  et  omne  donuni  per- 
fectutn  desurmrn  est  .  .  .  Sed  et  cunctus  a  patre 
inoio  .  .  . 

In  der  Handschrift  liegt  bei  diesem  Stück 
nicht  die  übliche  Übersetzung  des  Scotus  vor 
(Migne  CXXH,  1037—1070),  doch  geht  sie  auf 
diese  zui'ück. 

Hier  und  bei  den  folgenden  Stücken  sind  die 
griechischen  Worte  mit  griechischen  Buchstaben 
geschrieben. 

Schi.  Bl.  20^  .  .  .  prouidentes  et  supe?-  nos  | 
occultum  silencio  veneranies  \  —  Explicit  liber  beati 
dyonisij  episcopi  athenarum  |  exariopagicis  de  celesti 
siue  angelica  ierarc/da  \  Deo  gracias  ||  (rot). 

2)  Bl.  21''  Dionysius  Areopagita,  De 
ecclesiastica  ierarchia. 

Epigrama  in  beatum  dyonisium  in  hoc  de  \  ec- 
clesiastica ierarchia  Et  est  liber  j  secundus  eius- 
deiii  dyonsij  ~  |  (rot). 


Symbola  diuinorum  mirabiliurn  sacroruiii  v\iä- 
forma  fahida  in  singidariiatem  recipiens  vniiiit  \  In- 
rninis  vnain  claritate  [!]  Compresbitero  thimotheo 
dy\onisiiis  presbiter.  Hec  sunt  in  hoc  de  ecclesiastica 
ierarchia  totum  capitttda  Septem  .  .  .  Folgt  das 
Kapitelverzeichnis. 

Qiie  sit  ecclesiastica  ierarchia  Ca. primum  | 
(rot). 

Auf.  Quia  quidem^l  secundum  nos  a  ierarchia 
puerorum  diidnorwn  |  sacratissime  intenta  .  .  . 

=  Migne  CXXU,  1069—1112. 

Schi.  Bl.  GP  . . .  Confido  eniui  quia  hiis  que  dicta 
siml  I  ego  repositus  ['.]  in  ie  diuini  ignis  ascendens 
nsque  I  vapores  etc.  Et  sie  finis  est.  —  Explicit 
liber  \  (rot). 

3)  Bl.  6P  Dionysius  Areopagita,  De 
divinis  nominibus. 

Epigramma  in  beatum  dyonisium  in  hoc 
de  diuinis  \  nominibus  In  animum  splcndov  in 
diuinas  scripturas  mil\le  tingens  formas  varietatibus 
Sacra  nomina  |  et  post  stultam  mortem  vitalibus  sei- 
ende et  sapiencie  \  eloquUs  sonanlibus  diuinos  inani- 
festalorlos  |  ynipnos. 

Dyonisij  ariopagite  episcopi  athe\naruni  ad 
tliintolheum  eplscopnm  epliesi  de  nominibus  \ 
(rot). 

Anf.  Cünscriptor  tiinotheo  dyonisius  j  presbiter 
hoc  aut  [!]  sunt  in  libro  de  diuinis  nominibus  totu.m 
capitula  xiij.     Folgt  das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  61^'  Sequitur  Capitulum  primum  de 
diuinis  nominibus  ~  |  (rot). 

Anf.  JVunc  autem  o  beate  post  theologicos  carac-\ 
teres  in  diuinonim  nominum  replicacionem  |  quantum 
licet  transeamus  .  .  . 

=  Migne  CXXII,   1111—1172. 

Schi.  Bl.  119^'  .  .  .  seeundu)n  nos  finis  quoniam 
simbolicain  \  duce  deo  transeendemus  \  —  Explicit 
textus  beati  dyonisij  ariopagite  |  episcopyl  athenarum 
Ad  iintotheum  episcopum  ephesi  |  de  diuinis  nomi- 
nibus I  (rot). 

Tuam  mentein  irroyans  [!]  dyonisi  fluentis  pauli  [ 

Eterni  fulgoris  deitatis  totum  radium  desiderantis  j 

Indeficieniem  nominibus  dei  nominadonis  acqinsisti 

splendorem  | 
Amen  II  (rot) 


Grörreshandschrüten 


209 


4)  Bl.  120"'  Sequitur  über  eiusdem  heati 
patris  de  viistica  theoloyia.  \  (rot).  Folgt  das 
Kapitelverzeichnis. 

EpygramDia  in  heatum  dyonisium  in  hoc  \ 
de  mistica   theologia.  \ 

Nouam  claritatem  in  reliqua  et  scienciam  suh- 

sistendum  \ 
Et   sensu    refidgentem  penetrasti    et    scienciam 

existenciuni  | 

Noctein  per  diuiiiam  quam  non  est  fas  nominare.  \ 
(rot). 

Eiusdem  ad  tymotheum  ephesi  episcopum 
de  I  mistica  theologia  \  —  Conprespitero  timotheo 
dyonisiiis  prespiter  \\  (rot). 

Anf.  Bl.  120'^  Triuitas  siiperessencia/is  et  suptr- 
deus  I  et  super  optime  xpianorum  inspec\tor  tlifusoplde 
dinge  nos  .  .  . 

=  ]VIigne  CXXII,  1171—1176. 

Schi.  Bl.  124''  .  .  .  perfecti.one  et  snminitas  oiii- 
nium.  Deo  gracias  |  —  Dyonisij  ariopagite  episcopi 
athenarum  de  mistica  |  theologia  secnndum  trunsLa- 
eioitem  iohanrds  scoti  I  (rot). 

5)  Bl.  124'"  Epistolae  Dionysii  Ario- 
p  a  g  i  t  a  e. 

Eiusdem  epistole  diuerse  |  (rot) 
folgt  rot  das  Verzeichnis   der  Briefe   genau  wie 
in  der  Ausgabe. 

Sequitur  prima  gaio  rnonacho  ||  (rot). 

Anf.  Bl.  124^  Epistola  prima  (rot)  |  IVitehre 
quidem  obscure  \  finnt  bimine  ... 

=  Migne  CXXU,  1175—1194;  die  Briefe 
sämtlich  in  der  gleichen  Anordnung  wie  in  der 
Ausgabe,  doch  fehlen  die  Verse  am  Schluß  des 
letzten  Briefes. 

Schi.  Bl.  143''  .  .  .  et  hijs  qni  tecnm  sunt  tra\des 
etc.  I  —  Expliciunt  epistole  decem  beati  patris  dy- 
onisij I  ariopagite  episcopi  athenarum  Deo  gracias  |  — 
(T  Et  sie  est  fiitis  sit  laus  et  gloria  trinis  |  i^/S"  || 
(rot). 

Bl.  143'' — 144  sind  unbeschrieben. 

6)  Bl.  US"-  Guilelmus  de  Thoco,  Vita 
s.  Thomae  de  Aquino. 

Incipit  prohemium  in  Legendam  sancti 
thome   de    aquino  \  Et  pri}iio    de   necessitate 


institucionis    ordinis   predicatorum   \   et    eius 
commendacione  sie  incipit  feiiciier  |  (rot). 
Anf    Dens  qni  dixit  de  ienehris  lucem  splen- 


Bl.  145'^  De  ortu  sancti  thoine  et  |  quod  fuit 
prophetatus  |  (i'ot). 

Anf.  De  predicto  autem  stellarum  \  predicatorum 
ordine  opoiiebat  .  .  .  llic  est  frater  thoinas  de  aquino  | 
predicti  ordinis  de  nobili  condtum  genere  .  .  . 

=  Acta  Sanctorum,  März  I,  657 — 678.  Die 
Handschrift  schließt  mit  der  translatio,  cap.  68 
der  Ausgabe. 

Schi.  Bl.  ISS''  .  .  .  in  qua  obedien\cia  romane 
ecclesie  viuens  seruierat  et  adhiic  moi'iens  seruiebat 
Et  sie  est  finis.  || 

7)  Bl.  183"^  Serino  magistri  Ilenrici  de  oyta 
doctoris  I  egregij  In  natiuitate  Domini  In- 
cipit feliciter  I  frot). 

Anf  JSece  saluator  tuus  venit  ysaie  62°  Pro  \ 
spiri/iis  sancti  iinju'tranda  |  gracia.  »imulque  thematis 
nostri  .  .  . 

Über  Heinrich  von  Oyta  (f  1397)  vgl.  Asch- 
bach, Geschichte  der  Wiener  Universität  I,  "Wien 
1865,  S.  402  ff.  Seine  Predigten  sind  noch  un- 
gedruckt. 

Schi.  Bl.  199^  .  .  .  Et  reuena  bene  Caritas  est 
vinculam  |  perfectionis  quia  Caritas  numquam  excidit 
sed  perducit  ad  glo\riam  quam  nobis  meritis  beati 
stephani  concedat  dominus  \  et  saluator  noster  qui 
cum  patre  et  spiritu  sanclo  vivit  et  regnat  Amen.  \\ 

8)  o.  Ü.    S  e  r  m  0  n  e  s 

a)  Anf.  [MJilicia  est  vita  hominis  super  terrain 
Job  I  vij"  Oinnis  homo  in  hoc  seculo  consti\tuto  aut 
seruil  deo  aut  ministrat  dya\bolo  .  .  . 

b)  Bl.  201'"  Froba  me  deus  et  tempta  me  in 
psalmo  Sicut  |  ait  WilheLmus  parisiensis  \  actu  [!]  in 
tractatu  \\  (Bl.  20 P)  suo  de  vicijs  et  virtntibus  Temp- 
tacio  ... 

c)  Bl.  202^  Uasa  ßg^di probat  fornax  et  homines  | 
iustos  temptacio  tribulacionis  Ecc.  '27  |  Difficultas 
ista  que  qneritur  qualiter  iemptare  .  .  . 

d)  Bl.  204^    Sensus  et  cogitacio   cordis  humani 

proni  [!]  I  sunt   in  malum   ab  adolescencia  sua  ge- 

nisis  I  1)«}'°    Quicumqne    conatur   hominem   inducere 

ab  ea  .  .  . 

27 


210 


Görresliandschriften 


e)  Bl.  206'"  Dixit  serpens  ad  midierem  cur  pre- 
cepit  vobis  |  deus  .  .  .  genes,  üj"  Queadmodum  [!] 
magister  senienciarum  libro  2"  ex  |  verlns  sapieniissimi 
augustini  diffuse  declarat  \  .  .  ■ 

f)  Bl.  207"^  Sohrij  estote  et  vigilate  quia  aduer- 
sarius  |  vester . .  .  petri  v"  Deinones  ad  templan\duin 
impugnandum  eiciendumqae  hoiiünes  vtiintur  .  .  . 

g)  Bl.  209^  Unusquisque  temptatur  a  concu- 
piscenda  \  sica  .  .  .  lacobi  primo  In  liijs  verbis  tan-\ 
gitur  Processus  ndpe  a  minore  ad  malus  .  .  . 

h)  Bl.  211''  Omnes  qui  deo  placuenmt  per  multas 
tribxdaciones  |  transierunt  .  .  .  ludith  vlij"  Certum  est 
quod  ternptacio  in  quantum  a  temp\tante  ordinaiur  aut 
tendit  .  .  . 

i)  Bl.  2 12''  Timeo  ne  sicut  serpens  seduxit  euam 
astucia  |  sua  ...  ad  chonntheos  xij"  Iii\chardus  de 
sancto  Victore  ponit  Septem  species  seu  pocius  |  modos 
temptacionis  .  .  . 

k)  Bl.  214^  Omne  gaudaun  existimate  fratres 
m,ei  cum  temp\taciones  .  .  .  (Bl.  215"^)  lacobi  \  primo 
Hec  est  salubemma  proisus  monicio  .  .  . 

1)  Bl.  219^  Abscondita  est  in  terra  pedica  eins 
et  decipula  |  . . .  lob  xv"  Sicut  sanctus  ait  |  gregorius 
pedica  in  terra  absconditwr  ,  .  . 

m)  Bl.  221^  Indult  se  iudas  lonca  sicut  gigas  . . . 
primo  mac/iabeorum  iij"  ]'ideimis  qiwd  milites  in 
presencia  regis  sui  foi'tissime  pmgnant  .  .  . 

n)  Bl.  224''  JLccipiie  armaturam,  dei  ut  possiti$ 
resistere  ...ad  ej^he\sios  vj"  Non  solum  vegecius  iii  libro 
de  re  \  militari  sed  eciam  sanctics  thomas  In  llbvo  suo 
de  regindne  reguni  Egidius  quoque  in  volunilne  suo  de 
regimine  \  prindpum  docent  quam  necessaria  sit  in 
exteriori  |  corporalique  hello  bona  .  .  . 

o)  Bl.  226''  JV«  tlmeas  plures  enim  nobiscum 
sunt .  .  .  4"  regwn  vj"  Selens  creator  pijssimus  de- 
fectiiositateni  \  et  fragilltatem  nature  laimane  .  .  . 

p)  Bl.  227''  Clamault  fl]  ad  me  et  exaudiam 
eum  ...  In  psalmo  Hec  est  |{  (Bl.  227^)  promislo 
benignissimi  dei  qui  nee  mentiri  potest  .  .  . 

q)  Bl.  229''  Adluuabit  eos  dominus  et  llberabit 
eos  ,  . .  In  psalmo  Fidells  iierax  et  pius  dominus  qid 
horiatur  .  .  . 

r)  Bl  230^  Persejpiar  inimicos  meos  et  compre- 
lundam  illos  |  et  non   conuertar   donec  deficiant  .  . 


in  psalmo  Hec  iuxta  spiritualem  \  et  misticum  in- 
tellectum  sunt  vera  .  .  . 

s)  Bl.  232"^  Sicut  moyses  exaltauil  serpentem  in 
deserto  . . .  lohannls  iij  Quemadmodum  numerorum  | 
xxj"  sciibitur  cum  filij  israel  in  deserto  ob  sua  faciuora 
occiderentw  .  .  . 

t)  Bl.  235''  Qve  sodetas  lud  ad  tenebras  .  .  . 
ad  chorinteos  Quanto  |  quls  plura  maiora  et  sublimlora 
dona  ab  omnlum  Creatore  sus\cepit  .  ,  . 

u)  Bl.  236''  Oinnis  scriptura  diulnitus  insjnrata 
vtllls  est  .  .  .  2"  I  ad  ihymoteum  iij"  quemadmodum 
38"  lob  ait  scnplura  semel  loquitur  \  deus  et  illud 
ipsum  non  repetit  ... 

v)  Bl.  238''  Qvi  fadunt  iniquitatem  et  peccaium 
hostes  sunt  .  .  .  tJwble  xi"  Quemadmodum  \  enim  di- 
ligere  est  allcui  bonum  velle  ita  odire  est  alten  velle 
malum  .  .  . 

w)  Bl.  239"^  JJlgllate  nescitis  enim  quando  dominus 
veniat  .  .  .  marci  xiij"  Qui  vitam  presentem  attendit 
celeiiier  finiendam  atque  \  celerrime  incessabilitei'que 
festinantem  .  .  . 

x)  Bl.  240^  Deus  etnus  ire  nemo  resistere  potest . . . 
(Bl.  241'')  .  .  .  lob  ix  Quam  enumera  [!]  \  atque 
e?iormia  scelera  fierent  in  hoc  mundo  .  .  . 

y)  Bl.  243''  Dabo  Impios  in  uexacionem  et  nia- 
ledlctlonem  \  et  In  stuporem  . . .  Iheremie  nono  |  Midti 
timore  penarum  ab  excesslbus,  voluptatibus  |  et  peccatis 
retraimntur  .  .  . 

z)  Bl.  244^  In  Omnibus  exhlbeamus  nos  sicut  dei  . 
minlstros  ...  2"  ad  chonntheos  vj"  Supra  decimo  ar-\ 
ticxdo  tada  sunt  aliqua  que  omnem  fidelem  x  Indtaiit  j . . . 
aa)  Bl.  247''  81  putas  in  rubore  exerdtus  bella 
consisiere . . .  ij"  paraVpomenon  25°  Certum\\  (Bl.  248'') 
est  quod  ad  merliorie  agendum  non  solum  indigeamus... 
bb)  Bl.  250'"  Llbera  me  et  pone  me  . . .  lob  xvij" 
Callldissimi  et  male  |  e.rpertisdnii  saluiis  hostes  innu- 
merabiles  habent  nocendl  \  et  temjUandi  .  .  . 

cc)  Bl.  252'  Confortamini  in  domino  et  in  potenda 
virtutls  I  .  .  .  Ad  ephedos  vj"  Quemadmo\dum  cor- 
poraliter  preliamur.  singula  queque  corporis  sid 
meinbra  ... 

dd)  Bl.  253^   Inlclum  superbie  hominis  est  ap- 
postotare  [!]  ■  ■  .  eccles.  x"  De  superbia  qidd  slt  et 
de  speciebus  fiUabus  effectlbus  ... 


Görreshandsclu'iften 


211 


ee)  Bl.  257^  Qvi  volunt  diultes  fierj  in  hoc  mundo 
inddunt  in  \  temptacionem  .  .  .  prima  ad  thi\motmm 
vj"  Qiiemadmodum  ait  iohannes  apostolus  Qui  se  dicit  | 
i7i  X  manere  dehet  .  .  . 

ff)  Bl.  260''  3Iimdemus  nos  ab  omni  inquina- 
mento  |  carnis  .  .  .  2"  ad  chovintheos  vij"  Sunt  vicia 
quedam  insemet  \  ipsis  amara  et  afflictiua  .  .  . 

gg)  Bl.  262"^  Ira  non  habet  misericordiam  nee 
erumpens  furoi'  .  .  .  proveib.  27  ha  e^t  desiderinm 
vlicioiiis  proptter  paruipencionein   [!]  .  .  . 

hh)  Bl.  265''  Non  efficiamur  inanis  glorie  mpidi 
inuiceni  |  •  •  •  Ad  galatas  6'"  Jnuidia  ex  suo  \  genei'e 
viciuni  est  enorme  ac  venenaimn  .  .  . 

ii)  Bl.  267"^  Usquequo  piyer  donnies  . . .  piouerb. 
vi  Accidia  caritati  qua  |  deuni  toto  corde  diliyere 
itcbemur  contranatiir  .  .  . 

kk)  Bl.  269^  Aitendite  uobis  ne  grauentur  corda 
vestra  .  . .  luce  21"  Qiteinadmodwn  |  de  teniptamentis 
ac  vicijs  luxurie  dictum  est  quod  melius  |  superantur  .  . . 

11)  Bl.  272^  Sathanas  se  iiansfigurat  in  angelnm 
lucis  I  ad  chorintheos  Videns  sathan  nequissimus  | 
quosdam  7wn  posse  sediicere  pertemptamenta  etpeccata 
carnalia  .  .  . 

mm)  Bl.  275^  Certamen  forte  dedlt  Uli  dominus 
ut  vinoeret  \  •  ■  ■  Sapientie  10".  Vim  hominis  intellee- 
tiuarn  conaiur  dyabolus  \  varijs  modis  .  .  . 

Schi.  Bl.  279"^  . .  .  tota  \  vita  tua  fidt  uere  milicia 
super  teri'ain  Ad  laudem  \  et  gloriam  omnipotentis 
qui  est  super  omnia  detis  sublimis  et  j  benedictus  Amen. 
Explicit.  II 

Bl.  279^  unbeschrieben. 

9)  BL  280''  o.  Ü.  Beruhardus  Clarae- 
vallensis,  De  praecepto  et  dispensatione. 

Anf.  Doiiiitiu  ahbati  cohüiibcnsi.  frater  bernar\dus 
ablias  .  .  .  Rescriptnin  meum  ad  episto\las  duorum 
camotetLsium  . .  .  Bl.  280^  ^^^^  racione  iavi  tacebo  .  .  . 
-Migne  CLXXXH,  859—894 

Schi.  Bl.  301^  ...  quod  et  studui  satisfacere 
twlunitati.  I 

Dahinter  ein  Auszug  aus  Bernhard:  Sola  Caritas 
est.  que  in  adue7'sis  non  deficit  .  .  .  (13  Zeilen) 

Bl.  302  und  303  sind  unbeschrieben. 

10)  Bl.  SO^''  Iohannes  de  Fönte,  Super 
libros  sententiarum. 

Conclusiones  primi  libri  sententiarum  | 


Incipit  opus  niagistri  Johannes  de  fönte 
ordinis  minoruni  super  sentencias  |  in  monte 
pessulano  editum.  per  conclusiones  | 

Anf.  A.d  preces  studencium  dum  essem  lectc/r  in 
monte  pessulano  ut  \  fratres  pauj)eres  haberent  sub 
compendio  sentencias  libri  sentenciarum  \  Ego  frater 
Iohannes  de  fönte  supradictus  per  moduni  conclusio- 
num  I  sentencialiter  distinctionem  quamlibet  eiusdern 
voluminis  recollegi  velut  \  quatuor  paradid  flutnina 
libri  sentendarum  orbim  iirigant  .  .  . 

Druck:  Hain  7225.  Über  jeder  Seite  An- 
gabe des  Buches. 

Schi.  Bl.  34-0^  .  .  .  de  sua  liberadone  iustl  [1]  \ 
impionun  ineffabili  calainitale.  Et  sie  est  finis  |  — 
Explidunt   concludones  4°''  libroruni    sentenciarum.  || 

ßl.  346'"  ist  unbeschrieben. 

11)  Bl.  346''  Diuisio  libri  decretorum  et 
primo  prime  partis  que   sunt   distincliones.  j 

Anf.  Jjiber  decretorum  distinctus  est  in  3' partes . , . 
Ein  genaues  Inhaltsverzeichnis  zum  Kber  de- 
cretorum. 

Schi.  Bl.  350''  Item  nota  quod  in  hiis  versibus 
sequentibus  contüietur  tota  2"  pars  decreti  et  habent 
tot  dictiones  \  qnot  sunt  cause,  et  quibus  didionibus 
tot  litteras  quot  sunt  questiones  in  i"  cid  dictio  deser- 
uit  wersus  \ 

Despice  peccatum.   lacrimabile  plange  reaium  j 
Stans  in  laude  dei.  res  tua  detur  ei  \ 
Xalure  fragilis.  aduerte  quid  es  terra  vere  \ 
Nulla  fides  .'itabilis.  non  es  declusus  in  ore  \ 
Es  nichil  est  racionis.  inop)s  es  appredans  es  \ 

(T  ffinis  est.  '\ 
Bl.  300'^,  351  unbeschrieben. 

12)  Bl.  352''  Tabula  circa  materiam  libro- 
runi sentenciarum  (T  Incipit  tabula  vtilis  se- 
cundum  abcdarium  circa  eosdem  4°''  libros 
sentenciarum  \ 

Anf.    A.bsoluere  aliquem  ab  aliquo  delicto  .  .  . 
Schi.    Bl.  3G  P  mit  yjwcrita. 
Explicit  tiibida  circa  4"''  libros  sentenciarum.  \\ 
Bl.  361^—363  unbeschrieben. 


Görres  148  =  Germ.  Qu.  1500 


27* 


212 


Grörreshandsckriften 


Görres  149  =  Lat  Quart.  708 

(Himmerod) 
Pap.  402  BU.  (21  x  14,5).    XV.  Jh.  (1471). 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Ledor  bezogen.  402  Blätter 
heutiger  Zählung,  eine  alte  Zählung  rot  I — CCCLXXXV 
auf  Bl.  11—396,  35  Lagen,  und  zwar:  I  zu  12—2,  11 
bis  XX,  XXV— XXXIV  zu  je  12,  XXI,  XXIII  zu  je 
12—1,  XXII  zu  6,  XXIV  zu  10,  XXXV  zu  10^ 
Blättern.  Textverlust  ist  entstanden  durch  das  Aus- 
reiOen  je  eines  Blattes  zwischen  Bl.  247  und  248,  und 
Bl.  265  und  266.  Wasserzeichen:  ein  p  und  Ochsenkopf 
mit  Kreuz.  An  dem  Band  haben  mehrere  Schreiber  ge- 
schrieben, vielfach  sind  Unterschiede  auch  durch  Tinten- 
und  Federwechsel  bestimmt.  Rote  Überschriften,  Initialen 
und  Strichelung.  Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten. 
Schriftfeld  durchschnittlich  14,4  x  11.  Am  unteren 
Rande  jeder  Seite  meist  Inhaltsangabe,  Verzeichnung  der 
exempla.  Die  Predigten  sind  in  Abschnitte  gegliedert, 
die  am  Rande  mit  Buchstaben  bezeichnet  sind.  Bin 
Besitzvermerk  ist  nirgend  vorhanden.  Doch  ergeben  die 
Übereinstimmung  mit  cod.  lat.  fol.  768  (Görres  128) 
und  die  äußeren  Merkmale  mit  Sicherheit  die  Her- 
kunft aus  Himmerod.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek Coblenz  =  Görres  149. 


Sermones  dominicales. 

Bl.  1'' — 10^  ein  nachträglich  von  einem  Schreiber 
des  Bandes   zugefügtes  alphabetisches  Register. 

Bl.  IP  (T  Incipil:  über:  sermotnim:  Domi- 
nicalium:  |  tocius:  Anni:  Tarn  de  ewangeliis 
quam  epistoiis  |  ßiuersimode  Collectus:  •  :  •  ;  1 
(rot). 

Anf.  Dominica  prima  aduentus  domini 
termo  de  \  Epistola  ':  \  \  \ 

Anf.  JS^vtic  enim  propior  est  |  nostra  salus  .  .  . 
Ko.  xitj"  Vix  est  enim  tit  |  in  corde  sit  tristicia  uel 
gaudium  .  .  . 

Dieselbe  Sammlung  von  Predigten  steht  auch 
in  cod.  lat.  fol.  768  (Görres  128),  doch  hat  diese 
Handschrift  kaum  der  unsrigen  als  Vorlage  ge- 
dient. In  unserer  Handschrift  ist  eine  Teilung 
in  Winter-  und  Sommerteil  nicht  vorgenommen, 
eine  Anzahl  Predigten  sind  gekürzt,  einige  aus- 
gelassen, so  daß  hier  das  Verhältnis  zum  ersten 
Teil  von  Görres  128  =  52:64  ist,  sonst  aber 
ist  die  Reihenfolge  die  gleiche.  In  dem  Sommer- 
teil sind  hier  80,  in  Görres  128  nur  75  Predigten 
erhalten,  da  letzteres  mit  dominica  XXI  unvoll- 


ständig abbricht,  während  unsere  Handschrift 
bis  dominica  XXV  reicht,  es  sind  im  ganzen 
10  Predigten  mehr,  während  vorher  einige  aus- 
gelassen sind,  so  daß  das  Verhältnis  70 :  75  war. 

Die  Sammlung  schließt  mit  der  Predigt: 
Bl.  395''  3IvUitudo  maxima  venit  ad  eum  Johannis 
iü»  Nota  I  quod  si  quis  wlt  venire  ad  deum  debet 
ires  uirtutes  habere  \  in  eo  .  .  . 

Schi.  Bl.  396^  .  .  .  sed  ptaiipiev  satis  faciliter 
subuehitur  Vnde  Bernardus  |  Pauperias  est  penna 
qua  volatur  ad  celum  Amen  |  —  Et  sie  est  finis  |  — 
Hie  finis  huius  libri  scriptum  per  manus  fratris  1 
arnoldi  fabri  anno  domini  M"  cccc?  Ixxj"  |  Orate 
pro  eo  II 

Bl.  397''  Hie  sequuntur  exempla  plura. 

a)  Item  legitur  Quod  erat  quidam  miles  nohilis 
qui  confitebatur  cuidam  \  fratri  qui  tum  noluit  peccata 
dimittere  .  .  . 

b)  Item  legitur  quod  lupus  semel  voleihi  vberiora 
pascua  .  .  .  ebenso  in  cod.  lat.  foL  768  Bl.  7.  Die 
darin  vorkommenden  Verse  sind  unten  von  einer 
Hand  des  16.  Jh.  wiederholt. 

c)  Bl.  398"'  iJe  penis  dampnatorutn  \ 
Legitur  de  quodam  qid  defunctus  fuerat  .  .  . 

d)  pro  coniugatis 

e)  Bl.  398'*'  De  Rege  britonum  qui  tres  fi- 
lias  habuit  \  ■  .  • 

f)  De  muiiere  litigiosa  u.  s.  w.,  die  gleichen 
Exempla  wie  in  cod.  lat.  fol.  768  vgl.  dort,  und 
zwar  folgen  hier:  F„,  G,  H,  I,  K,  N,  O,  P,  S,  V. 
Der  Zusammenhang  der  beiden  Handschriften 
ist  ganz  offenbar,  doch  ist  es  wegen  der  Aus- 
lassungen und  bedeutenderen  Änderungen  ganz 
unwahrscheinlich,  daß  unsei'e  Handschrift  direkt 
von  lat.  fol.  768  abgeschrieben  ist.  Da  am  Schluß 
Blätter  fehlen,  bricht  die  Handschrift  auf  Bl.  402^ 
mitten  in  De  muiiere  jter  prestigium  diaboli 
in  equam  mutata  j  .  .  .  ab,  mit:  .  .  .  nullum  re- 
s^ionsum  dabat  Adductis  ergo  ||  .  -  . 


Görres   150  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görreshandschiiften 


213 


Görres  151  =  Lat.  Qu.  709 

(Trier,  St.  Maximin) 

Pap.  149  Bll.  (21,5  x  14,5).    XV.  Jh. 

Alter  Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  eingepreßt' 
Rundstempel  mit  Adlern  und  Löwen.  Schließen  abgefallen, 
Reste  von  Metallbuckeln.  Rücken  neu.  Die  Spiegel 
der  Innendeckel  bilden  Fragmente  einer  Handschrift 
von  Virgils  Aeneis  (10.  .Jli.)  mit  Scholien,  sorgfältig 
geschrieben,  der  erste  Buchstabe  jeder  Zeile  abwechselnd 
schwarz  und  rot.  Sie  enthalten  die  Verse:  Buch  I, 
431—445,  412—416,  140—154,  111—125.  Der  Band  be- 
steht aus  16  Lagen,  und  zwar:  I  zu  4,  II,  XIV  zu  je 
10—1,  III— XIII,  XV  zu  je  10,  XVI  zu  6  Blättern, 
außerdem  ist  Bl.  111  ein  Schaltblatt.  Am  Schluß  der 
Lagen  Reklamanten.  Wasserzeichen:  p  mit  Blume,  im 
Bund.  Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  geschrieben, 
rote  Überschriften,  Initialen,  Paragraphen,  Strichelung 
und  Unterstreichungen.  Schriftfeld  14,5  X  8,5,  Tinten- 
liuienschema,  26  Zeilen.  Besitzvermerke  auf  den  Spiegeln 
des  Vorder-  und  des  Rückendeckels:  Q8  Codex  monastery 
sancti  manmini  prope  treuerim  \  (15.  Jh.),  ebenso  ßl.  4' 
darauf  Inhaltsverzeichnis  des  Bandes,  auf  Bl.  1'  von  der 
Hand  des  Petreius:  Ex  libris  Tmperialis  Monasterij  |  s. 
Maximinj  :•  ~  |  und  oben  N.  153,  die  Nummer  noch 
einmal  Bl.  ö',  auf  Bl.  1'  und  5'  der  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek Coblenz  =  Göires  161. 

Meditationes  de  vita  Jesu  Christi;  Caesa- 
rius  episcopus,  Homeliae. 

1)  Bl.  !'■  Item  oracio  de  heata  virgine  |  (rot). 
.   Auf.    O   Gloriosa   siiiii.ini  ret/is  \  geidUix  Maria 

ne  denpicias  |  jne  .  .  . 

2)  Bl.  1"^  Alia  oracio  \  (rot). 

Anf.  O  Sanctissima  et  gloriosisima  et  pijs[siina 
virgo  Maria,  ego  indignus  \  et  jieccator  tibi  committo 
esse,  posse.  nasse  |  .  .  .  Bl.  3"^ — 4"^  unbeschrieben, 
Bl.  4^  Inhaltsangabe  des  Bandes. 

3)  Meditationes  de  vita  Jesu  Christi 
Ludolfi  de  Saxonia. 

Bl.  S''  Incipit  Begistruin  istins  lihri  \  (rot) 
folgt  ein  alphabetisches  Inhaltsverzeichnis  des 
Bandes. 

Bl.  T'  Incipinnt  quedam  preamhula  super  [ 
vitam  dominj  Ihesu  xpi  Amen.  \  (rot). 

Anf.  In  Omnibus  itaquc  iiirtutibiis.  et  bo\uis  mo- 
ribus.  semper  tibi  prepone  \  illud  clarissimum  spe- 
culum.  et  tocius  \  sanctitatis  exemplar  .  .  . 

Schi.  Bl.  13''  .  .  .  et  inviolabiliter  radica\ta  sint 
semper  mens  mea  et  cor  |  nieum.  Amen.  \  —  Bene- 
dictum    sit    nomen    domini    nostri  |  ihesii    xpi.     Et 


gloriose  I  virginis  Marie  matris  eins  \  in  eternum  et 
vÜra  Amen.  |  (rot). 

Bl.  IS'^  Incipit  vita  domini  nostri  I/iesu  | 
xpi  per  modum  meditacionis  |  abbreuiata  ex 
libro  qui  dicitur  über  de  vita  iAii  xpi  |  (rot). 

Primo  meditacio  vite  beatis\sime  virginis  Marie 
ante  incar\nacionem  domini  nostri J-hesn  x  \  —  feria 
secunda  ||  (rot). 

Anf.  Circa  beatissimam  virgi\nem,  Mariam  ex 
qu(t  I  incamacio  facta  est  pos\sit)nus  meditari  Vitam  | 
ipsius  .  .  . 

Ein  sehr-  stark  zusammengedrängter  Auszug 
aus  den  Meditationes  vitae  Christi  des  Ludolfus 
de  Saxonia.  St.  Maximin  besaß  auch  eine  voll- 
ständige Handschrift  der  Meditationes  in  2  Bänden, 
von  denen  der  zweite  Teil  jetzt  in  Berlin  cod. 
lat.  fol.  683  ist. 

Schi.  Bl.  93"'  . . .  at<]ue  genitalibns  membris  |  sicut 
ce/eris  impaxirent.  nee  cum  ardore  \  soninarent.  nee 
cum  dolore  pareretur.  i| 

Bl.  03^  unbeschrieben. 

4)  Bl.  94''  Incipinnt  decem  omeiie  beati  \ 
Cesarij  eptiscopi  ad  nionac\lios  specialiter 
j>ertinentes.  Prima  |  (rot). 

Anf.  Inter  reliqiias  beatiiudines  quas  \  in  ewan- 
gefio  dominus  et  snlualor  noster  enu\merare  dignatus 
est  .  .  . 

ilber  diese  Predigten  des  Caesarius  episcopus 
Arelatensis  vgl.  die  Bemerkungen  zu  cod.  lat. 
qu.  670  (Görres  8). 

Schi.  Bl.  131''  ...  per  |  assiduam  leccionem  deo 
insinuante  |  cognoscitis.  —  Expliciunt  omeiie  saiicti  | 
cesarij  episcopi  ad  monachos  nu\mero  decem  |  feli- 
citer.    A\men  \  (rot). 

Bl.  ISP  unbeschrieben. 

5)  Bl.  132'  0.  Ü.  Collecta  ex  diversis. 
Item  de  studio  religiosoruni.    Hugo.  \  (rot). 
Anf.    A.d  hoc  stndeat  quisque  reli\giosus  bonus  .  . . 
Es    folgen    weitere   Auszüge    aus   Hugo    von 

S.  Victor,  Bernhard  und  Augustin,  jeder  mit  be- 
sonderer Überschrift.  Sie  enden  Bl.  146^  mit: 
Ex ortacio  ad  animam  B ernardus  j|  (rot). 
Anf.    Bl.  147' 

O    Tu  dulcis  anima 

soror  mea  1  cara. 


214 


Görreshandschriften 


ttio  deiiotis.nnia 

sponso   j   locuia  para 

Hospitem  mitissimum 

eris  I  gusceptiira. 

quod  est  in  celis  Optimum.  \ 

tu  es  acccjytura 

Huius  est  prescncia  | 

cariiate  plena. 

cuixis  amicida. 

nimis  est  |  amena 

Apiid  te  qitiescere 

tecum  wlt  I  paiisare. 

iecum  wlt  discnmbere. 

tecum  u'lt  I  cenare 

Surffe  cnrre  obuiam. 

est  enim  iam  |  uicinus 

cordis  per  mundiciam. 

paratus  habe  sinus  | 

■'  Darunter  3  Zeilen  mit  weißer  Farbe  über- 
scbmiert. 

Dann:  Item  Nota  Quare  ainans  debct  vitare 
(ora  seireln  |  et  specialiter  cum  illo  quem  amat  .  .  . 
(10  Zeilen;. 

Bl.  li?'^  JJernarditft  (rot).  |  Sacerdos  si  »on 
celebrat  cum  possit  .  ..  Darunter:  Nota,  pnlc/iri 
versus.  | 

Preshiter  attente.  capias  hec  dogmata  mente. 

Hec  tibi  norma  datttr.  per  quam  tua  vita  regntur. 

Sohrius  et  castus,  et  sacro  dogmate  pastus. 

Iram  tu  liies.  fngias  scmper  quoqne  Utes. 

Non  sis  poiator.  nee  lucri  turpis  amator. 

Turpia  non  verha.  tua  sint  nee  mensque  superha. 

Ad  mensam  doinini.  quasi  bestia  currere  noli. 

Ne  te  cum  iuda.  danqinet  sentencia  iusta.  \ 

Die  Verse  kommen  häufig  vor,  so  z.  B.  in 
cod.  Vat.  Pal.  lat.  714,  7  a,  Basel  A  X  129,  21  und 
Berlin  lat.  qu.  663  Bl.  313'^. 

Dann  von  anderer  Hand: 

Nota  bene.  Marc  non  habundat  tot  guttis.  nee  sol 
tot  splendoribus...  quot  sacramentum  j  altaris habundat. 
earismatibus  ...  (5  Zeilen)  Hec  Augiistinus  ||. 

Bl.  148  und  149  sind  unbeschrieben. 


Görres  152  -  Lat.  Qu.  710 

(Trier,  St.  Maximin) 


Perg.  u.  Pap.  282  Bll.   (20,5  x  13,7). 
(1419,22). 


XIV.  u.  XV.  Jh. 


Alter  Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  Reste  von 
Schließen.  Der  Spiegel  des  Vorderdeckels  ist  aligelöst 
und  vorne  eingeheftet,  der  des  Hinterdeckels  ist  noch 
aufgeklebt.  Es  sind  Bruchstücke  einer  sehr  gut  ge- 
schriebenen Handschrift  von  Beda,  De  ratione  tem- 
porum  (9.  .Jh.).  Sie  enthalten:  Vorderdeckel  ■■  cap.  38 
Schluß  bis  39  Anfang  (Migne  XC,  467  B  Z.  12—469  A 
Z.  9),  Vorderdeckel  ^  cap.  36  (M.  463  A  Z.  3—464  B 
Z.  4),  Rückendeckel  cap.  35  bis  cap.  36  Anf.  (M.  460  B 
Z.  7—463  A  Z.  2).  Der  Band  von  282  Blättern  heutiger 
Zähluug  setzt  sich  aus  verschiedenen  Bestandteilen  zu- 
sammen, die  ursprünglich  nicht  miteinander  vereinigt 
waren.  Es  sind  aber  zwei  Hauptgruppen  zu  unterscheiden, 
die  erste  umfaßt  Bl.  1 — 68,  sie  ist  durchweg  auf  Pergament 
geschrieben  und  gehört  noch  dem  14.  ,Ih.  an,  die  zweite 
Hauptgruppe  von  Bl.  69 — 282  besteht  aus  Papierhand- 
schriften und  gehört  dem  Anfang  des  15.  Jh.  an,  doch  ist 
von  dem  zweiten  Teil  Bl.  282  ebenfalls  Pergament.  Dazu 
kommt  ein  Pergamentvorsatzblatt  zu  dem  ganzen  Bande. 
Die  beiden  Teile  sind  aber  schon  im  15.  Jh.  miteinander 
vereinigt  worden.  Besitzvermerke  stehen  auf  der  Rück- 
seite des  Vorsatzblattes  und  Bl.  282":  Q.  4  Codex  mo- 
nasterij  sancti  mn.rimini  prope  treuerim  \  (15.  Jh.).  Auf 
Bl.  l'  von  der  Hand  des  Petreius:  Exlibris  Imperialis 
Monastcrij  s.  Ma.ciminj  :•  ~  |  ,  oben  N  5.  Auf  Bl.  1' 
der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Cüblenz=Görres  152. 

I. 

Der  erste  (Pergament-)teil  von  Bl.  1 — 68  heutiger 
Zählung,  dazu  ein  ungezähltes  Vorsatzblatt,  zerfällt  wieder 
in  drei  Teile:  1)  Bl.  1—51,  2)  Bl.  52—56,  3)  Bl.  57—68. 
Er  besteht  aus  7  Lagen,  und  zwar:  I — IV  zu  je  10,  V 
zu  10  +  1,  VI  zu  5  geklebten,  VII  zu  12  Blättern.  Es 
sind  drei  Schreiber  zu  unterscheiden,  die  sich  mit  den 
drei  Teilen  decken,  sie  gehören  alle  dem  14.  Jh.  an. 
Der  erste  (Bl.  1  —  51)  verwendet  rote  und  blaue  Initialen, 
rote  Paragraphen  und  Strichelung.  Durchweg  zwei- 
spaltig, das  Schriftfeld  durch  Tintenlinien  eingerahmt, 
Schriftfeld  15,3  x  11,6,  Spaltenbreite  5,5,  38  Zeilen. 
Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten.  Dieser  erste  Teil 
ist  der  Rest  einer  umfangreicheren  Handschrift,  er  ist 
am  Schluß  unvollständig.  Der  zweite  Teil  (Bl.  52 — 56) 
besteht  aus  den  fünf  letzten  Blättern  einer  Handschrift, 
er  ist  von  einer  Hand  zweispaltig  auf  fast  völlig  ver- 
löschtem Linienschema  geschrieben,  rote  Initialen,  Para- 
graphen und  Strichelung,  Schriftfeld  16x11,6,  Spalten- 
breite 5,4,  38  Zeilen.  Der  dritte  Teil  stammt  aus  einer 
Handschrift,  die  im  Format  viel  größer  war  und  erst 
durch  Beschneiden,  wobei  am  rechten  Rande  Buchstaben 
verloren  gegangen  sind,  für  den  Band  passend  gemacht 
wurde.  Rote,  zum  Teil  verzierte  Initialen,  Überschriften, 
Paragraphen,   Strichelung   und   Unterstreichungen,   voll- 


Görresliandschriftcn 


215 


ständiges  Tintenlinienschema,  Schriftfeld  18,3  x  13,5, 
Spaltenbreite  6,2,  46  Zeilen.  Auf  dem  Spiegel  des  Vorder- 
deckels und  dem  Vorsatzblatt  stehen  von  Händen  des  1 5.  Jh. 
ßechnungsnotizen  (Zehntenzahlungen)  z.  T.  stark 
verlöscht.  Datiert  sind  die  Eintragungen  auf  dem  Spiegel : 
Item  anno  doniinj  M'CCC'C  xxxj  dedit  pastor  v  flor.  de- 
cimam  Maynam  |  Item  anno  MCCCC  xxxij  dedit  pastor 
vicesimum  denarium  ii^  [S'/s]  flor.  \  Item  nedernhusen  codem 
anno  vicesimum  denarium  x  sol.,  die  Eintragungen  auf 
dem  Vorsatzblatt  sind  undatiert.  Auf  der  Rückseite  des 
Vorsatzblattes  stehen  Predigtanfänge. 

Sermones  et  tractatus  varii. 
S  e  r  m  o  n  e  s 

1)  Bl.  1™  Paruulus  natus  est  nobis  \  •  ■  ■  ysa.  ix. 
In  verbis  'premissis  circa  x  \  incaritacionem  tria  de- 
signantur  .  .  . 

2)  Bl.  2^''  JPositis  genibus  clamauit  voce  |  . . .  Act. 
vij.  In  verbis  istis  beatus  steph\anus  commendatiir  a 
tnbus  .  .  . 

3)  Bl.  4^*  QvartHin  animal  sirnile  aquile  volanti  | 
Aj)o.  iiij  In  hiis  duo  tanguntur  |  Pnmo  tangitur 
coniieniencia  beati  lohannis  ad  \  alios  ewangelistas  .  . . 

4)  Bl.  7''='  Ecce  vwtim  magnus  f actus  est  \\  (Bl.  T"^*") 
in  man  .  .  .  Math.  vilj.  per  istml  inare  siguificattir  | 
in  quo  inngnus  jnotiis  temptacionuin  est.  .  .  . 

5)  Bl.  8^''  Avditu  anris  aitdiui  le  .  .  .  lob  vltimo 
In  iwrbis  |  premissis  dcscribimtur  iiij.  que  inducere 
piossunt  I  peccatorem  ad  celerem  penitenciam  .  .  . 

6)  Bl.  lO"'"'  Penitenciam  agite  appropinquabit .  .  . 
Math.  iij.  Duo  tanguntur  \  penitencie  necessitas.  et 
eiusdem  utilitas  .  .  . 

7)  Bl.  11^*  Cvm  tempns  fjvctuuin  apropinquasset 
misit  seruos  su\os  ad  agricolas  .  .  .  Math.  xxi.  In 
verbis  \  istis  duo  tanguntur.  primum  est  xpi  circa  sa- 
liiiem  I  hominis  sollicitudo  .  .  . 

8)  Bl.  12'^''  Beati  qui  audiunt  veilium  dei  .  .  . 
Luc.  xi.  In  uerbis  istis  ordine  proposito  tria  tanguntur 
primum  est  perfectionis  dispodcio  .  .  . 

9)  Bl.  M'^''  3L'mor  esto  vitde  excideris  et  |  age 
penitenciam  .  .  .  Apo.  ij  hie  duo  tanguntur  primum 
est  dignitas  |  grade  perdite.  per  cidpuni  .  .  . 

10)  Bl.  16^''  jyHigite  inimicos  vestros.  beiwfaate 
hijs  qui  oderunt  vos...  Math.  v.  Duo  facit  hie  dominus. 
dat  pre\ceptum  perfectissimum  quod  consistit  in  inimi- 
eolrum  dileciione  .  .  . 


11)  Bl.  IS^*"  Cvm  ieiunasset  i%c  xl".  diebus  et 
.vi".  I  noctibus  postea  esurljt.  Mat.  iHf"  j  Duo  tanguntur 
hie.  primum   est  diuine  virtu  iis  insinuacio  .  .  . 

12)  Bl.  20™  Ecce  sanus  (actus  es  iam  noli 
peccare  ...  lo.  v.  In  |  verbis  premissis  deus  tria  facti, 
primo  tangit  |  impensum  beneficium  .  .  . 

13)  Bl.  21''''  lAc  fatigatus  ex  itinere  sedebat  sie  ] 
super  fontem  lo.  iiij.  Duo  hie  describun\iur  .  .  . 

14)  Bl.  22'^''  Svmetis  vobis  frvctus  arboris  .  .  . 
leu.  xx\iij.  Illud  uerbum  congruit  hodieime  festi\idtati 
in  qua  turba  honorauit  xpm  occure7i\do  ei  .  .  . 

15)  Bl.  23^''  3Iemoriam  fecit  mirabi\liu7n  suoruni 
misericors  et  nüsei'ator  . .  .  verhim  istud  potest  ex\poni 
de  hodiirna  festiuitate  in  qua  |  ,vpc  ndrabilia  fecit 
quando  paneiib  in  corpus  su\um  .  .  . 

16)  Bl.  24^''  O  vos  omnes  qui  transitis  per  uiam 
at\tendite  .  .  .  Ihren,  i.  hec  uerba  |  poterat  x'^  dicere 
cum  in  crvce  pienderet  .  .  . 

17)  Bl.  26''^  Assumpcio  virginis.  \  (rot). 
Änf.  A.ssumpcio  virgbds  gloriose  marie  \  qualiter 

facta  sit.  ex  quodam  libello  apo\crifo  qui  iohanni 
ewangeliste  aseiibilur  edocetur.  |  . . .  Dasselbe  Stück 
in  clm.  11601  f.  183.     Darin  mehi-ere  Exempla. 

18)  Bl.  31™  Episcopius  quidam  religio\sam  agens 
uitam  bcatuni  andream  \  inier  ceteros  et  super  ceteros 
sanctos  in  veneravione  \  habebat  .  .  . 

19)  Bl.  32™  o.  Ü.  Visio  Philiberti. 

Ani.  Woctis  sub  silencio  tempore  bnmali  .  .  , 
Die  Verse  sind  nicht  abgesetzt. 

gedr.  in  Karajan,  Frülilingsgabe,  Wien  1839, 
85  ff.,  Du  Meril,  Poesies  populaires  latines,  Paris 
1843,  217  ff.;  vgl.  Hans  Walther,  Das  Streit- 
gedicht in  der  lat.  Literatur  des  M.  A.,  Diss. 
Berlin  1914,  S.  66  ff. 

Scbl.    Bl.  34™  .  .  . 

Et  me  X  manibus  totum  commen\dam 

20)  Bl.  34™  o.  Ü.  De  gallo  et  presbitero. 
Multi  sunt  piresbiteri  qui  ignorant  |  quare 
Supra  templum  dondni  gallns  solet  \  stare  .  .  . 

Diese  häufig  vorkommenden  Verse  sind  gedr. 
Du  Meril,  Poesies  populaires  latines  ed.  2*  (1847) 
p.  12  ff. 

Schi.    Bl.  34^b  .  .  . 

recolent  aromata  |  bene  masticata.  — . 

explidt  de  gallo  et  presbitero.  | 


216 


Görreshandschriften 


21)  Bl.  34^b  0.  U.  Ijlarrationes  ex  Phy- 
siologo. 

Nemo  quiescenti'm  cogat  vigilure  leonem.  | 
Anf.    Igitur  iacoh  benedicens  fillurn  suum  |  iudam 

dicebat.    Catuhis  leoids  |  iude  filius  de  germine  meo. 

quis  I  susdtabit  eum.  Physiologus  dicit  |   Tres  naturas 

habet  leo  .  .  . 

Sie   schließen   Bl.  4P''   mit   dem    Kapitel   de 

feiiice  .  .  .    qid  prolfert   de    Üiesauro   siio   iiona   et  | 

vetera.  —  Explicit  liber  de  naiuris  |  aniinalium  lo- 

hannis  crisostond.    Genau  so  in  cod.  theol.  fol.  178 

(Rose  u.  426,   IG). 

22)  Bl.  41'-''  0.  Ü.  De  eucharistia. 

Anf.  ISvrharistia  vt  ait  gregoriiis  |  interpretatur 
bona  gracia  .  .  . 

Schi.  Bl.  47"'^  . . .  illa  sicca  j^artimda  que  relriianet 
sumatur  pro  indulgencia  illonini  que  sunt  in  |  purga- 
turio.  —  Expliäunt  qtiestiones  sacramenti  eukaristie.  \ 

23)  Bl.  47™  0.  Ü.  Versus  de  sacramento 
eucharistiae. 

lussu  diuino  cum  missa  pie  celebratnr.  \ 
Sangiiis  de  viiio  corj^tts  de  pane  cveatur  \  ■  ■  . 
16  Verse 

24)  Bl.  47™  0.  Ü.  De  forma  vivendi. 
Anf.    Erudimini  qid  ivdicatis   tenam.    Nolite  | 

arbiiran  quod  alienum  a  iwhk  sumpseriin  |  exordiiiiii. 
Si  enim  disslmiilure  noii.  ivlitis  vos  cstis  qidiudicatis  .  .  . 
(Bl.  47^*)  T)e  forma  viuendi  tractaLnin  est  \  qida 
circumcisa  dehet  esse  vita  .  .  . 

Dasselbe  Stück  als  Sermo  ad  sacerdotes  in 
Melk  cod.  35  f.  215. 

Schi.  Bl.  49''''  .  .  .  qui  est  |  quasi  calcuhis  in  ore 
positiis.  II 

25)  Bl.  49^'''-  o. U.  De  sacramento  corporis 
Christi. 

Anf.  Heati  oculi  qui  vident  que  vos  |  videtis.  In 
hoc  ewangelio  uidenda  \  sunt  quatuor.  scilicet  in  persona 
sacerdo\tis  .  .  .  Bl.  ÜC"""  JPaiiem  angelorum  '  mandu- 
cauit  hoino.  hie  paids  fuit  \  figura  viui  panis  .  .  . 

bricht  unvollständig  Bl.  5P''  ab  ...  Item  an- 
gelica  conuer  ||  [sacio]  ' 

Bl.  52™  beginnt  mit  dem  letzten  Satz  eines 
verlorenen  Stückes  .  .  .  epistola  sequitur  ec.ce  dies 
xienient  etc.  \ 


26)  Bl.  52™  Predigtmaterialien. 

Anf.  Dirigite  itiam  domini.  \  gregorius.  Via  du- 
inini  ad  cor  dirigitur  \  cum  iieritatis  ser7no  hniidliter 
auditur  \  .  .  ■  am  Rande  De  via. 

Eine  Zusammenstellung  von  Zitaten  aus  Gregor, 
Maximin,  Leo,  Chrisostomus,  Cassiodor,  Augustin, 
Bernhard  u.  a.  über  die  verschiedensten  Materien, 
die  jedesmal  am  Rande  angegeben  sind. 

Schi.  Bl.  56^''-  .  .  .  leronhmis.  Nullum  tempus 
longum  nullus  |  labor  duiiis  aideii  debet  quo  gloria  \ 
cternitatis  acquiritur.  \\ 

Am  oberen  Rande  von  Bl.  57"^  ist  ein  Besitz- 
vermerk ausradiert. 

27)  Bl.  57™  0.  Ü.  Viridarium  consola- 
tionis. 

Anf.  Qvoiiiam  ut  ait  aj:iostobis  \  spiritu  sancto 
affati  [!]  locuti  sunt  sicut  dei  omnes.  \  oportet  nos 
eorum  dicta  hnitari  pariter  et  ha\bere  .  .  . 

Das  häufig  vorkommende  Stück  ist  noch  un- 
verotientlicht,  es  findet  sich  z.  B.  im  cod.  theol. 
fol.  483,  clm.  9740,  Wien  cod.  1160  u.  a.,  vgl. 
darüber  Haureau  im  Journal  des  Savants  1885, 
S.  429  f.,  der  das  Stück  Bonaventura  zuschreiben 
möchte. 

Schi.  Bl.  60^''  . . .  qtd  in  ttinitate  ]  perfecta  uiuit  et 
regncd.  deiis  benediclm  in  secula  seculorum  amen.  \  — 
ExpUcit  viridarium  consolacionis  \  (rot). 

28)  Bl.  60^''  o.Ü.  De  oratione,  conf essione 
et  satisfactione. 

Anf.  Oracio  est  hostibus  flagellum.  hominihus 
suhsidium  deo  utile  \  sacrificiurn  Veradter  orare  est 
in  compunccione  ... 

Schi.  Bl.  61'"''  ...  descendit  quae  preparauit  deus 
diligen\tibus  se.  | 

29)  Bl.  ept'  o.Ü.  De  sacramentis. 

Anf.  Teniplum  dei  sanctum  est  quod  estis  vos  | 
Ad  chor.  iiij".  Iste  sermo  licet  omnes  tangat  quos  | 
Spiritus  dei  inhabitare  debet  spiritualiter  .  .  . 

Eine  Zusammenstellung  über  die  Würdigkeit 
zum  Empfang  der  Saki'amente  und  die  Hinder- 
nisse. Die  einzelnen  Abschnitte  mit  roten  Über- 
schriften. 

Schi.  Bl.  63^*  .  .  .  In  mobilitate  carnis  \  [et]  in 
sanitaie  corporis.  | 


Görresliandschiiften 


217 


CO)  Bl.  63™  Inoipit  artictilus  fidei  tracta\tus 
de  articulia  fidei  et  eorum  erroribus  et  que- 
sti\onihus  de  sacramentis  ecclesie  et  eorum 
ei'roribus  et  (jnestio7iibiif:  |  (rot). 

Anf.    Posinlft  a  me  vestra  dilecüo  iit  de  articidis. 
fidei  et  sacramentis  (diqua  verba  coiiipendiosa  .  .  . 

Verfasser  ist  Thomas  de  Aquino.  Drucke: 
Hain   1423—1433. 

Schi.  Bl.  66^^  .*. .  corpus  anhnale  regurget  corpus 
spiriliiale.  \  —  Explieit  tixictutus  de  articidis  fidei  et 
sacramentis  ecclesie  editus  a  fratve  thoma  bonaventnra  | 
apostrophe  ad  surnmum  pontifioon.  \  (rot). 

31)  Bl.  06^'*^  Incipit  suinmn  introdiicloria 
ad  I  sacratn  thcologiam  |  (rot). 

Anf.  Fcndatnentmn  aliud  iiemo  potest  poneiv  .  . . 
Quia  ea  ad  \  xanam  religioneiii  pertinent  eo  modo 
tradi  debent  .  .  . 

Sclil.  Bl.  68^*^  .  .  .  fuenud  in  tempore  nee  ex  tem- 
pore sed  cum  tempore  si\mul  creata.  || 

II. 

Der  zweite  (Papier-)teil  von  Bl.  69' — 282  ist  aus 
6  Stücken  zusammeng-esetzt.  Das  erste  umfaßt  Bl.  69 
bis  143,  das  zweite  Bl.  144—156,  das  dritte  Bl.  157—224, 
das  vierte  Bl.  225—237,  das  fünfte  Bl.  238—271,  das 
sechste  Bl.  272—282.  Der  ganze  Teil  besteht  aus  18  Lagen, 
und  zwar:  I— VI,  XI— XIII  zu  je  12,  VII  zu  6—3, 
VIII  zu  12  +  1,  IX  zu  12—1,  X  zu  14,  XIV  zu  12—5, 
XV  zu  14—1,  XVI  zu  24,  XVII  zu  10,  XVIII  zu 
10  -|-  1  Blättern.  Es  sind  ausgerissen  unbeschriebene 
Blätter:  zwischen  Bl.  143  und  144,  und  zwischen  Bl.  237 
und  238  je  eins,  zwischen  Bl.  224  und  225  fünf,  ein  be- 
schriebenes zwischen  Bl.  157  und  158.  Die  Hände  fallen 
mit  den  Stücken  zusammen,  doch  sind  an  einigen  Stellen 
Füllsel  von  anderen  Händen  eingeschoben.  Die  erste 
Hand  (Bl.  69 — 143)  schreibt  Langzeilen.  Die  Üljer- 
schriften  in  verdickter  Schrift,  sonst  ohne  jeden  Schmuck. 
Das  Schriftfeld,  17,7  x  10,  ist  von  einem  Tintenrahmen 
umgeben,  31  Zeilen.  Die  zweite  Hand  (ßl.  144 — 155) 
schreibt  zweispaltig  im  Tintenrahmen,  verdickte  Über- 
schriften, rote  »Strichelung,  die  Initialen  sind  nicht  aus- 
gefüllt, Schriftfeld  15,5x10,8,  Spaltenbreite  4,8;  25  bis 
26  Zeilen.  Die  dritte  Hand  (Bl.  157—223)  schrieb  eben- 
falls zweispaltig.  Nur  vereinzelt  rote  Überschriften, 
Unterstreichungen  und  Strichelung,  gewöhnlich  verdickte 
schwarze  t^berschriften.  Schriftfeld  mit  Tintenlinien 
eingerahmt,  17  x  10,8,  Spaltenbreite  4,4,  Zeilenzahl  37 
bis  40.  Die  vierte  Hand  (Bl.  225—237)  schreibt  Lang- 
zeilen ohne  jeden  Schmuck,  das  SchrLftfeld  ist  von 
Blindlinien  eingerahmt,  Größe  12,6  x  7,  22  Zeilen.  Die 
fünfte  Hand  (BL  238 — 271)  schreibt  ebenfalls  Langzeilen 
ohne  jeden  Schmuck,  Schriftfeld,  nur  durch  senkrechte 
BHndlinien    begrenzt,    16,8x7,4,    26—32    Zeilen.     Die 


sechste  Hand  (Bl.  272—282)  schreibt  ebenfalls  Lang- 
zeilen, ohne  Schmuck  und  Rahmen,  Schriftfeld  18  x  10, 
Zeilenzahl  wechselnd.  Die  Wasserzeichen  im  Bund 
sitzend  und  größtenteils  mit  Schrift  bedeckt,  sind  nicht 
bestimmbar. 

H i s 1 0 r i a  E. o m a n a  et  t r a c t a t u s  v a r i i. 

32)  B1.69''  [I]7icipitur.romanorn>ii.  [  historia. 
mistice  desing\iiata  priino  de  rege.  qui.  filio  | 
pigriori.  regnuin.  dlsposuit.  \ 

Anf.  Polinieus  in  ciuitatc  babylonic  regnauit  qui 
tres  I  habuit  filios  .  .  . 

Auszüge  aus  den  GestaRomanorum,  abweichend 
von  der  sonst  üblichen  Reihenfolge,  die  Er- 
zählungen sind  häufig  etwas  gekürzt.  Die  Hand- 
schrift beginnt  mit  cap.  91,  es  folgen  cap.  139, 
82,  16  u.  s:  w.,  ygi.  ed.  H.  Oesterley,  Berlin  lb72. 

Schi,  mit  cap.  27  auf  Bl.  131^  .  .  .  et  si  isla 
fecerimus  \  vitain  eternam  2^ossidebimus  quod  nobis 
prestare  dignetur  |  doiiAnns  nosier  iAs  x"'  z«  secula 
secidoruju  Amen.  |  —  E.rplicit  romanonim  historia 
gesta  mistice  designata  |  sab  anno  domini  M.  cccc 
xxiij.  in  vigilia  sancie  marie  Alagda-^lene  ||  (Juli  21). 

33)  Bl.  13P  0.  Ü.  E.xpositio  vigiliarum 
mortuorum. 

Anf.  [MJortuo  ue  prohibeas  granam  |  ecclesi- 
a.-ttice  7"'°  graciani  aulem  eorum  tripliciter  prohi- 
beinns  .  .  . 

Dasselbe  Stück  in  cod.  theol.  lat.  fol.  47  (vgl. 
Rose  826,1). 

Schi.  Bl.  143""  . .  .ne  venirent  ad  \  tormenta  quos 
in  peua  videret,  luce  .cvj  etc.  et  sie  est  finis  huius  \ 
Anno   doniinj  M  cc.ce"  xxiij  in  die  lacobi  etc.  (Juli  25). 

Bl.  143^  ist  unbesclu-ieben. 

34)  Bh  144''  0.  Ü.  Narrationes  ex  gestis 
Romanorum. 

Die  hier  eingehefteten  Blätter  sind  der  Schluß 
einer  umfangreicheren  Handschrift.  Der  Anfang 
Bl.  144"^=^  mitten  im  Satz,  es  folgen  Bl.  US^b 
cap.  167,  Bl.  146'-b  cap.  70  u.  s.  w. 

Schi.    Bl.  155"''  mit  De  passione  domini  .  . 
sequitur  Miles  quidam  erat.  || 

Bl.  156  ist  unbeschrieben. 

35)  Bl.  157'^=^  [I]nci\pit  \  tractatus  super  \  ru- 
bri\ca  de  |  officio  misse  venerabilis  \  nicolai 
andree  [de]  the\atina  doctor  decretorum  \ 

28 


218 


Görreshandschriften 


Auf.  Dicit  apostolus  ad  ejihesios  |  sc.vto  induite 
inducte  [!]  vos  ar\matnra  [!]  dei .  .  . 

Diese  Einleitung  ist  eine  Überarbeitung  des 
Traktates  Hugos  von  St.  Cher  (Hugo  de  S.  Charo), 
Expositio  missae  (Hain  8984 — 8992  und  später 
öfter).  Sie  weicht  von  den  Drucken  an  vielen 
Stellen  ab.  Zwischen  Bl.  157  und  158  ist  ein 
Blatt  mit  Textverlust  herausgerissen.  Auf  Bl.  159''*' 
beginnt  dann  erst  die  Abhandlung  des  Nikolaus 
Andreae:  [Postquani  sacerdos]  |  ne!  episcopus  para- 
meMis  \  indutus  videndum  est  |  quuliter  ad  altare 
va\dat  scribitur  .  .  . 

Über  den  Verfasser  vgl.  Schulte,  Gesch.  der 
Quellen  des  kanonischen  Rechts  II,  398.  Druck: 
Hain  1084.  Die  Handschrift  weicht  teilweise, 
besonders  am  Schluß  erheblich  von  deni  Druck  ab. 

Schi.  Bl.  171''''  .  .  .  qnod  |  duo  fiunt  de  ipsa 
patena  el  |  faciunt  illa  duo  dyaconvs  |  et  suhdyaconus 
que  sunt  notabüia  |  Et  sie  est  finü  || 

36)  Bl.  171^^  0.  Ü.  Expositio  super  librum 
de  offitio  missae  Nicolai  Andreae. 

Anf.  Scienc'ia  diuina  est  scieHcinrnin  nobi\lissima 
et  libera  . .  .  (Bl.  172''')  Causa  inaturia  lis  est  vi  scia- 
inus  quod  significant  para\menta  que  jyresbiteri  induunt 
et  I  cum  hoc  quod  slgnificet  totum  officium  niilsse 
quod  in  ecclesia  peragitur  causa  effieiens  \  fuit  magistei' 
nicolaus  andree  \  De  ciuitate  theatina  doctor  |  decre- 
tortmi  qui  hunc  librum  propter  vtililaluni  [!]  paupentm 
clericorum  |  studeticium  qui  diffiant  [!J  studere  \  omnia 
comp)Osuit.  Causa  formalis  et  finalis  ||  (Bl.  172'''') 
sunt  hec  sicud  ht  aliis  libris  Tytu\lus  huius  libri  est 
rubiica  \ .  de  officium  [!]  misse  seciuäur  ormimenta 
cominunia.  | 

Iste  über  cuius  subiectum  est  1  officium  misse  divi- 
ditur  I  prindpaliter  in  quiiique  |  partes  .  .  . 

Dann  folgt  die  eingehende  Kommentierung 
des  vorigen  Stückes:  Bl.  178^'^  Postijuam  sacerdos 
uel  episcopus  para\mentis  et  cetera  Hie  est  tractatus  | 
secundus  de   Officio  misse,.  .  . 

Meist  werden  die  einzelnen  Abschnitte  ein- 
geleitet mit:  In  ista  parte  auctor  ostendit  .  .  . 

Schi.  Bl.  204"^^  ...vt  nos  be  \\  (Bl.  204'^''')  ngdi. 
cendo  possimus  pervenire  illic  \  vbi  sine  fine  viuat  [I] 
et  regnat  \  in  secida  seculorum  amen  \  —  Explicit 
exposicdo  [!]  mi\sse  || 


37)  BL  204^'^  0.  U.  Expositio  super  Pater 
noster. 

Anf.  Gregorius  Indc  |  sacratissime  oracioni  |  pro- 
mittit  [!]  protogum.  |  qui  ialis  est pre\ceptis  salu\taribus 
mo\inte  audimus.  j  Audimus  dicere  in  quo  quidem  pro- 
logo  I  duo  nivnit  ad  illius  sanctissime  oracionis  j 
dominici  [!]  \  ■  •  ■ 

Es  folgen  eingehende  Erklärungen  der  einzelnen 
Bitten. 

Schi.  Bl.  223''*  ...  et  ad  suffi\cienciatn  sanctissime 
oracioni.i  |  doininice  dicta  suffieiant  \  de  quo  laudetur 
deus  per  \  vifinita  secula  seculorum  \  amen  Explicit 
exposicio  \  bona  ei  vtilis  super  jmter  noster  |  finita 
in  geylnhusen  [Gelnhausen]  Anno  domini  M  CCCC 
xi,v  I  in  die  circumcisionis  domini  etc.  |  (Januar  1)  — 
Dahinter  in  dicker  Schrift:  Explicit  exp\osic.cio  [!] 
misse  |  compilata  per  \  reuerendum  \  magistrum  ni- 
co\lamn  andree  \  de  theatina  ||  (Bl.  223''l')  ciuitate 
decreto\nrm  finita  sunt  \  post  annos  do\nuni  Mille- 
si\mo  CCCC"  xix  deo  gra\cias  || 

Bl.  223^  hat  zunächst  eine  kurze  Notiz  über 
Hieb  (7  Zeilen),  dann  die  Verse: 

a)  Scribe  per  y  grecmii  dya  duo  significabit 
Scribe  per  i  nostntm  dislribni  significabit 

b)  Quot  per  t  scriptum  nomen  naturale  voeatur 
Quod  per  d  nomen  titxdus  coninncdo  feratur. 

Dann  Notiz  über  den  Sitz  der  Laster  im 
menschlichen  Körper  (8  Zeilen). 

Darunter:  Erklärung  des  hebräischen  Alj^ha- 
betes. 

Bl.  224""  unbeschi-ieben. 

Bl.  225^  von  einer  Hand  des  15.  Jhdts.:  Ver- 
zeichnis des  Besitzes  eines  Landwirtes. 
Der  Besitzer  wird  nicht  genannt,  gbenso  fehlt 
die  Datierung;  das  Verzeichnis  ist  aus  einem 
Testament  genommen.  Der  Besitzer  scheint  in 
Span  heim  ansässig  gewesen  zu  sein. 

38)  Bl.  225''  Canonones  quomodo  sacerdos  | 
debet  imponere  peniteticiam  peccato\ribus.  || 
(dicke  Schrift  in  rotem  Rahmen). 

Bl.  225^  unbeschrieben. 

Anf.  Bl.  226''  A  Multis  quidem  erratum  est  \ 
persepc  modo  preter  naturam  .  .  , 


Görresliandschriften 


219 


Dasselbe  Stück  in  den  Baniberger  Hand- 
schriften Theol.  13  f.  508,  Theol.  72  f.  54. 

Schi.  Bl.  237^  .  .  .  vt  ea  corpus  xpi  fidelilms  \ 
laüiistretur  bapiismum  ad  bap\tisandum  |  —  Et  sie 
est  fiiiis.  II 

39)  Bl.  238''  Comfessio  [!J  bona.  \ 

Anf.  Ad  exciiandtun  humamtui  </eniis  j  quud  de 
leid  vacillat  et  cadit  in  fe\tore  peccati  .  ,  . 

Schi.  Bl.  250^  . . .  et  sunt  darnpnatj  \  in  Inferno, 
tales  persone  propter  \  deffectnni  penitende.  \ 

Es  folgen  nun  eine  größere  Zahl  kui'zer  Prosa- 
stücke 

Bl.  250^'  De  statu  \  Mulierum.  Anf.  Videatis 
hie  statum  Mulierum  \  sicut  diät  liber  sapiencie  .  .  . 

Bl.  25P   Tres  teniptaciones  Mundi. 

Bl.  25P  Ihesus  clamat.  Anf.  C/amal  Jims  ego 
te  saluaho  \  ■  •  ■ 

Bl.  25P  tres  niedi\taciones. 

Bl.  251"'  Metra  sapiencie. 

Bl.  251^  Sequitnr  de  rainis  vij  peccatoruni 
mortalium. 

Bl.  253''  Septem  virtutes  principales. 

Bl.  253'"  Septem  opera  misericordie  cor- 
poraiia. 

Bl.  253^  Septem  opera  misericordic.  spi- 
ritualia. 

Bl.  253'^  Septem  virtutes  contra  .<feptem 
peecata  mortalia. 

Bl.  253^  Septem  sacramenta  ecclesie. 

Bl.  254''  Septem  Requeste  contente  i n 
oracione  \  dominica   Pater  noster. 

Bl.  254"  Principaiia  gaudia  paradisi. 

Bl.  255""  Principales  p<ene  Infernj. 

Bl.  255"  Seqnntur  aliqui  m o d i  \  q u i b  u s 
vtiliter  viuere  possiimus  \  in  hoc  seculo. 

40)  Bl.  258"^  Prouerbia  philozoforum  \ 
Anf    luuenis  stans  in  timore 

Et  parentum  in  honore 
In  diuino  servicio 
Paupemm  amore  p/o 
Et  a  malis  timorosus 
nee  piger  sit  nee  gidosus 
Si  vita  longa  vixerit 
in  honore  magno  erit 


Poete 


Thuliiis 


Ainicum  tuum  diligas 

non  ut  res  eins  exhigas 

non  diligit  leg(diter 

Amans  pertinaliter 

u.  s.  w.  Verse  nach  Sentenzen  unter  dem  Namen 

des  Plato,  Aristoteles,  Cato,  Macrobins,  David,  So- 

crates,    Perses,    Tnlias,   Lucanus,    Thobias,   Sapiens, 

Saluslitius,  Salustius,  Calo,  Salainon,  Boecius,  luue- 

mdis,   TerenciH.%  Ouidius,  Vlrgilius,  Lucanus,  Macer, 

Diogenes,  Julius,    Ysodorus,  Diogenes,  Cicero. 

Schi.    Bl.  261'- 

Iudex  liecte  Judieare 
Sims  tibi  meditare 
iS'ec  te  aliciat  Amor 
nee  perturbet  Ire  clamor 
Bl.  261"  Eechnungseintrag  (1  Zeile) 

41)  Bl.  2ß2'"  0.  Ü.  Andreas  de  Escobar, 
Modus  confitendi. 

Anf.  Quoniam  omni  confilenti  ne\cessarium  est 
hanc  gene\ralem  confefsionem  dicere  .  .  . 

Drucke:  Hain  'J97— 1017. 

Schi.  Bl.  271"  .  ■  .  et  ad  acquisicionem  grade  \ 
in  pivesenti  et  vite  e.terne  in  f'uturo  seculo  in  \  nomine 
patris  et  filii  et  spiritus  sancti  amen.  Seqidtur  oracio 
post  confessionem.  |  Omnipotens  sempiterne  deus  mise- 
ncor\dissime  .  .  .  das  Gebet  fehlt  in  den  Drucken. 
Schi.  . . .  et  post  hanc  vitam  numquam  a  te  se\parari 
Amen.  \  —  Confesdo  megarensis  Episcopi.  \\ 

42)  Ordinationes  Martini  papae  V. 

Bl.  272"'  Aue  inaria  —  |  Sequuntur  ordi- 
naciones  per  dominum  Martinum  p)apain  v 
Anno  dominj  M  \  cccc  xvij  die  xij  mensis 
nouembris  in  crastinum  sue  assumpcionis  |  et 
ante  sue  [!]  coronacionem  solempnia  facte  que 
publicata  fuerunt  ut  est  moris  \  die  sabbati  xxvj  fe- 
bi-uarii  anno  suo  primo  in  Consistorio  \ 

Anf.  Primo  fecii  sindles  in  seruacionem  Ulis  que 
in  constitucione.  Ad  reghnen  \  benedicti  xii  conti- 
nentur  \  ■  ■  ■ 

Die  Urkundenform  ist  nicht  gewahi-t,  es  ist 
nur  eine  Aufzählung  der  Verordnungen. 

43)  Bl.  277"^  Urkunden 

Assit  in  principio  sancta  maria  mea. 

a)  o.  U.   Statuta    provincialia    ecclesiae 

Moguntinae  1383. 

28» 


220 


GöiTeshandschriften 


Anf.  In  Nomine  sancte  H  indiuidue  trinitatis 
Amen  |  Cum  |  enim  mens  racioiiabUium  multiplicibus 
ignorantie  tenebris  ohli\uione  et  inobedientie  plerwnque 
irritetur  jjer  quas  memorie  commendata  |  facilius 
düabuntur  .  .  .  Hinc  est  qiiod  nos  ArcMj)resbiten 
scilicet  dominj  sober>i\/ieim,  Monsterappehui,  Kyrn, 
glan,  fflanheym  et  Odern\heim  de  vnaniiai  consenm 
bona  et  matura  deliberacione  j)eritoi-um\que  infor- 
macione  2""«^«^*^«  •  •  •  Prlmo  preposüxis  qui  r>ro 
tempore  fiierit  ecclesic  Magnntine  seu  ipsaui  |  pre- 
posiiuram  assecutiis  potest  et  ditbet  omnes  et  s'mgulos 
Archipresbiteros  |  Citare  «eu  convocare  per  suum 
Offieialem  .  .  .  mit  Veröffentlicluing  durch  die  lu- 
dices  sancte  Maguntine  sedis. 

Schi.  Bl.  280^  .  .  .  Datum  anno  dovüni  M°.  tre- 
centesimo  Ixwxiij''  Octauo  Idus  Nouembiis  ||  (No- 
vember 6). 

Bl.  28 1""  Notiz  über  die  Feier  eines  Festes, 
anscheinend  Pfingsten  (Fragment). 

b)  Bl.  281''  Die  Archiijresbiter  und  Kämmerer 
der  Mainzer  praepositura  maior  schlichten  einen 
Streit  zwischen  dem  Archipresbiter  und  dem 
Kapitel  von  Münstereifel  auf  einer  Zusammen- 
kunft in  Ki-euznach  1489  Oktober  21  (in  die 
sanctaruin  vndecim  [milium]  virginum),  indem  sie 
Bestimmungen  über  die  Rechte  der  Ai-chipres- 
biter  tref3fen. 

c)  Bl.  28  2'' Abschluß  eines  Vergleiches  zwischen 
dem  Archipresbiter  von  Münstereifel  und  den  Ku- 
ratoren in  Gegenwart  der  übrigen  Archipresbiter 
bei  einer  Strafe  von  100  floren.:  1429  Oktober  21 
In  stuba  habitationis  lohannis  Monffort  hospitis  In 
opido  Cruczennach,  in  Gegenwart  des  Johannes 
de  Lapide,  Petrus  Geboldi  de  Obernmosser,  Kle- 
riker und  des  Johannes  Monffort,  Laien. 

BL  282^  bis  auf  die  Besitznotiz  unbeschrieben. 


Görres  153-=  Lat  Qu.  711 

(Himmerod) 
Pap.  307  Bll.  (19,5  x  13,2).    XV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen,  Metallschließen 
(18.  Jh.).  307  Blätter  heutiger  Zählung  in  26  Lagen  zu 
je  12  Blättern,  doch  ist  zwischen  EI.  70  und  71,  80  und 
81,  197  und  198,  226  und  227  je  ein  Blatt  ausgeschnitten, 


das  vermutlich  verschrieben  war.  Am  SchluU  der  Lagen 
römische  Zahlenmittelkustoden  und  Reklamanten,  die 
aber  vielfach  durch  Beschneiden  verloren  gegangen  sind. 
An  dem  Bande  waren  bis  Bl.  234  mehrere  Schreiber 
tätig,  die  im  Ductus  sehr  verwandt  untereinander  sind 
und  sich  wiederholt  abwechseln.  Bl.  237 — 307  ist  von 
einer  völlig  anderen  Hand  geschrieben  und  gehörte 
ursprünglich  wohl  auch  nicht  zu  dem  Bande,  sondern  ist 
erst  später  damit  zusammen  gebunden  worden.  Die 
Wasserzeichen  sitzen  im  Bund  und  unter  Schrift,  daher 
nicht  näher  bestimmbar.  Die  Schreiber  haben  durch- 
weg rote  Überschriften,  Stricbelung  nur  bis  Bl.  13,  einzelne 
farbige  Initialen,  meist  sind  sie  nicht  ausgefüllt  oder 
später  mit  schwarzer  Tinte  eingetragen.  Das  Schriftfeld, 
durchschnittlich  15  x  9,3,  wird  durch  senkrechte  Blind- 
oder Bleistiftlinien  begrenzt.  Die  Zeilenzahl  schwankt 
zwischen  24  und  36.  Ein  Besitzvermerk  ist  Bl.  1  aus- 
geschnitten, doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale  mit 
Sicherheit  die  Herkunft  aus  Himmerod.  Die  Handschrift 
wird  erwähnt  von  Waitz  im  Archiv  VIII,  617  n.  135 
(so  statt  153).  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  Görres  153. 

Aeneas  Silvius,  Tractatus  et  Johannes  de 
Mandeville,  Itinerarium. 

1)  Bl.  P  Copia  Bulle  piape  Pauli  secundi\ 
De  Anno  lubileo:  \  (1470  April   19) 

Anf.  Pavlvs:  Episcopvs:  (Majuskel)  Seruus  | 
seruoram  dei  ad  perjietuam  rei  memoriam  Ineffa-\ 
bilis  Dei  prvdencia  stimmi  patris  .  .  . 

gedr.  Bullarium  Romanum  ed.  Taurineu.  V, 
200  ff. 

Schi.  Bl.  4''  .  .  .  Datum  Rouie  Apud  sanctum 
Petrum  \  anno  incarnaeionis  dominice  M"  ccccf  Ixx" 
xiij°  kal.  Maij,  Pontificatiis  nostri  Anno  Sexto.  ~  Finit.  || 

2)  Bl.  i''  Pij  paj)e  Secundi  Bulla  omnium 
retractionum  dudum  per  \  eum  in  minoribus 
ad  huc  agentein  pro  Consilio  Dasiliensi  \  et 
contra  Eugenium  summum  piontificem  scrip- 
torum  Incipit  feliciter.  |  (1463  April  26) 

Anf.  Fius  Episcopus  seruus  'senwrum  dei  Di- 
lectis  filijs  I  Rectori  et  vniuersitate  [!]  Scale  Colo- 
niensis  \  Suhitcm  et  appostolicam  benedictionem  In 
miiioiibus  |  agentes  nondmn  sacris  ordinilms  iniciati  .  .  . 

gedr.  Hain  2(50,  Bullarium  Eomanum  ed. 
Taui-in.  V,  173  fi'. 

Schi.  Bl.  13'  Datum  |  Rome  apud  sanctum  Petrum 
VI  kal.  Maias  Millesimo  |  Quadringentesimo  Sexagesimo 
Tercio  Finit.  j  —  Explicit  Bulla  Pij  pape  Secundi  | 


Grörreshandschriften 


2Ö1 


Ad  Colonienses  sitie  Agrippinenses  \  Clericos  de  Con- 
silio  Basiliend  etc.  ut  supra  \\ 

3)  Aeneas  Silvius,  De  origine  Bohe- 
morum. 

Bl.  14"'  Eneas  Tiixili  Sande  Sabine.  S.  R. 
E.  Cardinalis  |  Senensis  de  Origine  Bohe- 
moruin  Prefacio  Ad  I llnstrissi\mum  Dominum  Al- 
fonsium  [!]  Regem  Arvagonum.  Incipit  \  (rot). 

Anf.  Interitura  esse  queqne  nasamtur  atque  ho- 
mines  in  2^t'imis  ijuos  |  ea  de  causa  mortales  appel- 
lant  .  .  . 

Bl.  15^  [BJoheinia  in  solo  harbarico  transda-\ 
nubium  sita  Gennanie  porcio  est  \  aqnilonis  .  .  . 

Drucke:  Hain  254 — 256,  Opera  ed.  Basilien. 
1551  f.  81  ff. 

Sohl.  Bl.  94''  .  .  .  Nobis  persuasitm  est  \  ai'mis 
acquiri  regna  non  legibus.  |] 

Bl.  94''  unbeschrieben. 

4)  Pius  papa  II,  Contra  Turcos. 

Bl.  95''  Pius  papa  secundus  eloquentissimus 
Qui  obijt  I  Anno  domini  Millesiino  Quadrin- 
gentesimo  |  Se.vagesimo  quarto  In  Anehona 
dum  profi\cissi  [!]  proposuerit  Contra  Turcos 
Composuit  I  (rot). 

Anf.  Plus  Episcopus  .leruus  seruomm  dei  lUustri  [ 
Machnmeii  piincipi  Turconiin  ti\inorem  diuini  no- 
minls  et  amorern  S(fripi\turi  ad  tt  aliqua  p)ro  tua 
salute  et  \  gloria  .  .  . 

Drucke:  Hain  171—176.     Opera  f.  87 2 ff. 

Sohl.    Bl;  14(K   .  .  .  reucrsus   in    cinerem   totus 
morieris.   Xpus   regnabit    in  eternum  cid  est  honor  | 
et  gloria  in  secnlorum  secida  Amen.  |{ 

Bl.  140^  ist  unbeschrieben. 

5)  Aeneas  Silvius,  De  liberorum  edu- 
catione.     (1450  Februar) 

Bl.  141''  Incipit  Tractatus  per  Eneam  sil- 
uiiim  I  editus  Ad  Regem  bohemie  Ladislaum.  | 
(rot). 

Anf.  [S]  erenissimo  prineipi  domino  \  Ladislao 
Pannonionim  ac  Bohemie  Regi ...  Sl\  quem  virtutum 
openim  dare  totumque  se  bonis  2'"'e\bere  .  .  . 

Druck:  Opera  f.  965 ff..  Der  Briefwechsel  des 
Eneas  Silvius  Piccolomini  ed.  E..  Wolkan  (Fontes 
rerum  Austriac.  LXYU)  11,  103  ff. 


Schi.  Bl.  178''  ...  ut  aliarum  liuius  opuscidi 
partium  cujnldissimus  videare  Vale  Ex  noua  ciuitate 
Me7i\se  februarij  Millcsimo  Quadiingentesi^ino  Qidn- 
quagesimo  laudetur  deus.  | 

ü)  Aeneas  Silvius,  Contra  Bohemos. 

Bl.  178^  Incipit  Dyalogus  Eloquentissimi 
Atque  I  Reuerendi  Patris  Enee  siluij  Poete 
lau\reati  Atque  Epiiscopi  senensis  Postea  Pij 
pa\pe  secundi  Contra  Bohemos  atque  Thabo-\ 
ritas  habitus  de  sacra  communione  Corpo\ris 
xpi  Feliciter  Incipit  ~  ||  (rot).    (1451  August  21) 

Anf.  Reuerendissimo  In  xpb  et  co\lendissimQ 
patri  domino  lohanni  |  de  Caruial . .  .  Qnamuis  apud 
Bohe\mos  apostolice  sedis  legacionem  obieris  .  .  . 

Druck:  Opera  f.  660ff.,  Briefwechsel ed.Wolkan 
(Font,  rerum  Austriac.  LX\TII)  UI,  22  ff. 

Schi.  Bl.  205'^  .  .  .  Nee  prias  \  in  lucem  sinas 
exire  quam  tuo  fuerit  acri  et  graui  |  iudicio  com- 
jjrobatum  vale  nostri  menior  et  amans  |  Quando  deus 
et  fata  uolent  veniemus  ad  te  Ex  ||  (Bl.  206'')  noua 
ciuitate  xij.  kal.  Septembris  Sub  anno  j  domini  Mille- 
simo  quadringentesimo  quiiiqua\gesimo  primo.  |  — 
(T  Explicit  dialogns  eloquentissimi  \  atque  reuerendi 
patris  domini  Enee  silnij  \  poete  laureati  atque  Epiiscopi 
senensis  \  postea  Pij  pape  secundi  contra  bo\hemos 
atque  thabontas  habitus  de  \  sacra  communione  cor- 
j>oris  xpi.  I 

7)  Aeneas  Silvius,  De  curialium  mi- 
s  e  r  i  i  s. 

Bl.  206''  Incipit  Epistola  Enee  silnij  jioete 
laure\ati  postea  Pij  j^ape  secundi  Ad  ma- 
gistrum  |  lohannem  de  Ayeh  De  eo  quod  stulti 
sunt  I  qui  dominis  et  Regibus  uel  Imperato- 
ribus  seruiunt.  |  (rot).     (1444  November  30) 

Anf.  [EJneas  sylidns  poeta  S.  P.  \  dicit  domino 
lohanni  de  Aich  . . .  Sttdtos  esse  qui  regibns  seruiunt . . . 

Druck:  Der  Bi'iefwechsel  des  Eneas  Silvio 
Piccolomini  ed.  R.  Wolkan  (Fontes  rerum  Austria- 
carumLXI)  1,453  ff 

Schi.  Bl.  229''  .  .  .  nid  ex  curialibus  vnus  esses 
meoiudicio  pru\de7is  E.v  pnde [!] pridiekal.  decembris  | 
Anno  domini  millesimo  quadringentesimo  |  quadra- 
gesimo  qxuirto  Indictione  septima.  | 


222 


Görreshandschriften 


8)  Bl.  229''  Ejnstola  Enee  Siluij  picolo- 
miitei  poe\fe  laureati  luueni  nun  esse  amorem  1 
denegandum  |  (rot).  (1443  Dezember   13) 

Anf.  flJUuci/tsimo  [!]  jn-incipi  et  doinino  j  suo 
dotnino  Sigismundo  duci  Aiist'irie  Rieas  silius  salutem 
p/lurimamj  Dicit  efflagitasti  niodeste  a  nie  pridie  \  ... 

Druck:  Briefwechsel  ed.  Wolkan  I,  245 f. 

Schi.  Bl.  229''  .  .  .  sie  tu  ex  anioris  blaitdicijs  ad 
uirtutes  ve\nies  Vale  ex  Gretz  die  tercia  deciina  decein- 
bris  I  Anno  domini  mülesimo  quadringenteshno  3°.  [!]  11 

9)  Bl.  230''  Epistola  Enee  Siluij  poete  lau- 
reati siue  I  Pii  pape  secundi  De  amoris  renie- 
dio  incipit  \  feliciter  \  (rot)  (1442  Dezember  31). 

Anf.  [Ejneas  Siluius  T.  [!]  Ipwlilo  uiediolanensi  | 
S.  P.  D.  Querebaris  mecwn  nocte  pireterita  quod  arnori 
operam  dares  .  .  . 

Druck:  Haiu  180—184,  219  u.  ö. 

Schi.  Bl.  234''  .  .  .  quod  tibi  dampno  est  auertere 
stude  I  Ex  viueima  [!]  secundo  kalendas  lanuarij 
Anno  I  domini  M  cccc  xliij.  \\ 

Bl.  234^—236^  unbeschrieben. 

10)  Johannes  de  Mandeville,  Itine- 
rarium  in  terram  sanctam. 

Bl.  237''  Tituli  Capitulorum  Libri  Primi.  \ 
(rot). 

Es  folgt  das  Kapitelverzeichnis  sämtlicher  drei 
Bücher. 

Bl.  238''  Incipit  Itinerurius  A  terra  Anglie 
In  partes  |  Ihero»olimitanas  Et  in  vlleriores 
trans>na\riniis  Editus  pirimo  In  Lingua  galii- 
ca\na  a  MiUte  suo  Autore  Anno  Incuriia  no)iis 
Domini  Mülesimo  Trecentesimo  |  Quinquagesimo 
quinto  In  Ciuitate  leodij  I  Et  paulopost  hec  In  eadem 
Ciuitate  translatus  \  In  hanc  formam  latinam. 
(T  Commendacio  breuis  |  terre  Iherosolimitane  Capi- 
tulum  primum  Et  est  quasi  \  Prologus  |  (rot). 

Anf.  fCJvm  terra  Iherosolomitana  |  tetra  repio- 
tnissionis  filio\rum  dei  dignior  cunctis  tnanldi  terris 
sä  habenda  .  .  . 

Drucke:  Hain   10643—10645  u.  ö. 

Sclil.  Bl.  307''  .  .  .  incendere  cwporis  qideti  ani- 
meque  saluti  et  hie  itaque  \  fitds  sit  scripti  In  nomine 
patris  et  filij  et  Spiritus  sancii.  || 

Bl.  307^  unbeschrieben. 


Görres  154  =  Lat.  Qu.  712 

(Himmerod) 
Pap.  267  Bll.  (20  x  13,8).    XV.  Jh.  (1445). 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  Eine 
alte  arabische  BlattzäUung  reicht  von  1 — 250,  dabei 
sind  aber  45  und  185  doppelt  gezählt,  die  neue  Z'ählung 
schließt  sich  an  die  alte  an,  so  daß  265  Blätter  gezählt 
sind,  obgleich  es  in  Wirklichkeit  267  sind.  Es  sind 
22  Lagen  zu  je  12  Blättern,  dazu  am  Schluß  drei 
geklebte  Blätter.  Am  Schluß  der  Lagen  arabische  Eck- 
zahlenkustoden.  Der  ganze  Band  ist  bis  Bl.  249'  von 
einer  Hand,  der  des  Theodericus  Leydis,  geschrieben; 
249'  und  250'  bringen  einen  Nachtrag  von  anderer 
Hand,  das  Kapitel  Verzeichnis  am  Schluß  ist  dann  ,1464 
von  Johann  Loege  hinzugefügt.  Rote  Überschriften, 
Initialen,  Paragraphen.  Strichelung  und  Unterstreichungen. 
Das  Schriftfeld,  in  der  Größe  14,5  x  8,5,  ist  durch 
Blindlinien  eingerahmt,  durchschnittlich  36  Zeilen.  Die 
'Wasserzeichen  im  Bund  sind  nicht  näher  bestimmt.  Die 
Handschrift  stammt,  wie  aus  den  Schreibervermerken 
hervorgeht,  aus  Himmerod.  Auf  Blatt  1'  steht  die  alte 
Signatur  .  Tiiij.,  ebendort  der  Stempel  der  (lyninasial- 
bibliothek  Coblenz  =  Görres  154. 


Humbertus  dePrulliaco,  Conclusiones 
circa  quator  libros  sententiarum. 

Bl.  P  Incipiunt  conclusiones  questionum 
stiper  iHj"^  libros  sentenciarum  secundum  | 
doctorem  .^anctum  tkomarn  \  (rot). 

Anf.  (Jroidam  in  pnuciorilms  via  niagis,  ideo 
scripta  sentericiarum  .  .  .  Primo  igitur  |  de  subiecto 
theologie  solet  queri  .  .  . 

Diese  Conclusiones,  die  gewöhnlich  dem  Cister- 
cienserabte  Humbert  (um  1296)  zugeschrieben 
werden,  finden  sich  häufiger,  z.  B.  Göttingen. 
Luneb.  16  und  18,  cLm  3258.  Es  beginnen  Buch  U 
Bl.  46^,  III  Bl.  89^,  IV  Bl.  152''.  Über  jeder 
Seite  steht  die  Angabe  des  Buches. 

Schi.  Bl.  249''  .  .  .  que  ad  gaudia  eos  secum 
traldt  eterna  |  Ad  que  nos  perducere  dignelur  iAc  x" 
dei  filius  Amen.  |  —  (T  E.rpliciunt  e.xiractiones  con- 
clusionum  secundum  doctwem  |  sanctum  ihomam  super 
4"''  libros  sentenciarum.  continenies  |  veritatem  cum 
racionibus  principtalioribus.  earundem.  quas  \  con- 
summaidt  Frater  R.  de  thalotheio  paridus  apud  | 
sanctum  bernardum  Anno  dondnice  incarnationis 
Mülesimo  I  trecentesimo  nonagesimo  tercio.  (T  Com- 
j)letumque  est  hoc  opus  \  per  nie  fratrem  Theodericwn 


GröiTeshandscliriften 


223 


leydis  profesmm  in  hymmeti\roda.  anno  domini  1445 
in  vigilla  epMfanie  (5.  Januar)  in  monasteno  boni- 
fontis  in  fran\da  sub  eiusdein  nionasterij  abbate 
domino  lohanne  de  syniaco  sacre  \  pagihe  jyivfessore 
in  sentencüs  pro  tunc  lectiones  \  faciente.  cui  dominus 
pro  instnictione  mihi  exkibita  dignetitr  \  finetemis  centu- 
plum  elargin  in  futura  vita  Cuiiis  nomen  \  et  glmio- 
sissime  matris  eins  Mane  super  mel  dulcia  sint  | 
benedicta  in  seculorum  semla  Amen.  || 

Bl.  249^  (T  Ex  omelia  quinta  Origenis  de 
sacrificijs  super  librum  Numeri.  \ 

Anf.  (T  Pectusculum  aaron  et  filij  eins  sed  et 
bmckium  dextrum  sepa\rari  precipit  .  .  . 

Es  ist  ein  Stück  aus  der  homilia  V  in  Levi- 
ticum. 

=  Migne  PG  Xn,  464  C  Z.  3fi". 

Bl.  250^  (T  Nota  de  tran\seuniihns  \  ad  reli-\ 
gionem  \  Innocentius  \  papa  4'^  \  6  decre- 
talium  I  (am  Rande) 

Anf.  Is  qui  monasteiitmi  ante  14  annum  ingre- 
diiur  ...  (12  Zeilen).  — 

(T   Gregorius  \  10"' 

Anf.  Licet  canon  Nulla  est  collatio  parrochialis  . . . 
(5  Zeilen),  darunter: 

Qni  legit  hunc  libitim   demon  frangit  sibi  collum 
(rot),  darunter  rot  eine  Hand,  dann:   Nota  nodus 
huius  versus  \  est  in  pronomine  sibj  |  (16.  Jh.). 

Bl.  25P''  (T  Incipit  tabula  ad  inueniendum 
distincciones  et  qtcestiones  quatnor  librorum 
sentenlciaruni.  Et  notandum  quod  primus  über  | 
sentenciarmn  tractat  de  essenria  de  proprieta\tibus  et 
distinctionibus  persomnimi  in  diitifns  |  in  diuitds  [!J 
Et  preter  prohemium  cum  suis  |  questioinbus  habet 
48"  distinctiones.  Et  vna\queque  distinctio  habet  sub 
se  suas  questiones  ut  |  inferius  et  in  processu  in- 
ueinetur.  \  (rot). 

Es  folgt  zweispaltig  das  Register  zu  den  ein- 
zelnen Büchern.  Es  schließt  Bl.  264''''  .  .  .  Et  est 
finis.  I  Darauf  folgte  ein  Verzeichnis  der  Irrtümer 
des  Verfassers,  das  aber  später  durchgestrichen 
wui'de. 

Anf.  (T  Magister  sentenciarum  ut  communiter 
parimis  teneiur  er\rauit  in  multis  locis.  In  2^nmo 
libro  in  tribus  locis  .  .  . 


Schi.  Bl.  264^"  Anno  domini  M"  cccc"  lxiiij°  hec 
capitula  finita  |  sunt  per  me  fratrem  lohanneni  loege 
professum  in  hem\menrode  eodem  in  loco.  || 

Bl.  265  ist  unbeschrieben. 


Görres  155  =  Germ.  Qu.  1501 


Görres  156  =  Germ.  Qu.  1502 


Görres   157  =  Trier,  Stadtbibliothek 


Görres  158  ^  Trier,  Stadtbibliothek 


Görres   159  fehlte  schon  in  Coblenz 


Görres  160  =  Lat.  Oct.  241 

(Himmerod) 
Pap.  272  Bll.  (13,7  x  10,2).    XV.  Jh.  (1467). 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  272  Blätter 
(1—98,  98  a,  99—271)  heutiger  Zählung  in  19  Lagen, 
und  zwar:  I — XVI  zu  je  14,  XVII — XIX  zu  je  16  Blättern. 
Wasserzeichen  nicht  bestimmbar.  An  dem  Band  schrieben 
zwei  Haupthände,  die  erste  Bl.  1 — 209,  die  zweite  Bl.  210 
bis  267.  ßote  Initialen,  Paragi-aphen  und  Strichelung, 
an  den  Buchanfängen  meist  farbig  verzierte  Initialen. 
Schriftfeld  10,5x7,4,  durch  Blindlinien  begrenzt,  22  bis 
26  Zeilen.  Bl.  267 — 271  sind  von  einer  anderen  Hand 
nachgetragen.  Auf  Bl.  1'  steht  die  alte  Signatur  .  T xiiy., 
diese  sowie  die  äußeren  Merkmale  und  die  Schreiber- 
unterschrift Bl.  97  ergeben  mit  Sicherheit  die  Herkunft 
aus  Himmerod.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasial- 
bibliothek Coblenz  =  Gön-es  160. 

Johannes   de  Tambaco,   Bonaventura  u.  a. 

1)  o.  Ü.  Johannes  de  Tambaco,  De  con- 
solatione  theologiae. 

Anf.  Bl.  1''  Quoniam  secunduin  apostolum  que- 
cumque  scripta  sunt  ad  nos\tram  doctnuam  scripta 
sunt  .  .  . 

Drucke:  Hain  15235—15238,  vgl.  cod.  lat.  fol. 
745  n.  27  (Görres  42),  es  beginnen  Buch  I  Bl.  2^, 
n  Bl.  S--,  ni  Bl.  15^  IV  Bl.  2P,  V  Bl.  27^ 
VI  Bl.  32'-,  VII  Bl.  36^  VIII  Bl.  42^,  IX  Bl.  48^ 
X  BL  56s  XI  Bl.  69^  XII  Bl.  77^  XHI  Bl.  82'-, 


224 


Görreslian  dschriften 


XIV  Bl.  SS',  XV  Bl.  gS"-.  Die  Handschrift  enthält 
nui-  einen  Auszug  und  weicht  mehrfach  von  den 
Drucken  ab. 

Schi.  Bl.  97^  .  .  .  forlius  stare  Ipso  prestante  qui 
est  benedlctus  deus  in  secuta  amen.  \  ■ —  (T  Explicit 
compendium  consoludonis  \  theologie  per  nie  fratrern 
theode\ricum  profesmm  nionasLeiij  him\menrodensis 
[fast  völlig  radiert]  ordhm  CisterclenKls  |  anno  domint 
14li7.  II 

2)  Bl.  98''  Incipit  opusculum  valde  vtile 
de  diiiersis  orthodoxorum  lihris  \  vtilis  mul- 
tuin  pro  pnngna  spiriiuali  et  pro  illumi- 
nacione  consciencie.    De  triplid  ignorancia. 

Anf.  Qvoniam  intonante  teiribiliter  saluatore 
Midti  sunt  vo\cati  pauci  veio  electl  Et  item  Regmun 
celonwi  vim  \  ■  .  . 

Schi.  Bl.  103'' . . .  correspondenii  consensum.  pre- 
heret  I  qui  consensus  separat  a  deo  quod  deiis  auertat  a 
fidelilms  suis.  —  Ex\plidt  tractatus  pro  pnngna 
sjnrituali  et  pro  illuininacione  et  infoimacione  \ 
consciencie.  \ 

3)  Bl.  103''  (T  Incipit  hie  tractatus  de  re- 
f ormacione  consciencie.  \ 

Anf.  Domus  autem  hec  in  qua  habhamus  ex 
omni  parte  \  sui  nobis  ruinain  minatur  Idcirco  quia 
in   breui  \  est    casura    aUa   est   nobis    edifiratula  .  .  . 

Schi.  Bl.  111^  ...  ad  se  coUigens  et  \  eohibens 
si  traiisgrediatur  terminos  suos.  Sic  est  fiiiis.  | 

4)  Bl.  IIP  Bonaventura,  De  reductione 
artiuni  ad  theologiam. 

Incipit  tractatus  boneuenture  de  xJ  lumine 
et  sex  illuminacionibus  \  aninie  ad  contem- 
plandum  deum  | 

Anf.  Omne  dafum  optimuni  et  omne  donum 
perfecium  .  .  .  In  hoc  verbo  tangitur  on\go  onmis 
illuminationis  et  fiins  .  .  . 

gedr.  Bonaventiu-a,  Opera  ed.  Quaracchi  V, 
317  ff. 

Schi.  Bl.  120"'  .  .  .  nee  per  spiritwn  \  sanctum 
qui  docet  nos  omneni  veritatem  qui  cum  patre  et 
filio   est   deus  \  benedictus   in   secula.  —  Explicit.  \ 

5)  Bl.  120"^  Bonaventura,  De  triplici  via. 
(T  Incipit   ternarium    exercicium    eiusdem 

honauenture  spiritn\ale  et  vtile  quoniodo  per- 
ueniatur  ad  veram  sapienciam  siue  triplicem\ 


modum  spiritualiter  exponendi  sacram  scrip- 
turam  correspondenter  \  ad  triplicem  actum 
lerarchicum  (T  Et  primo  qualiter  perueniatur  | 
ad  vei'am  sapienciam  legendo  Et  appellatur  ab  ali- 
quibus  I  paruum  bonum  bonauenture  \ 

Anf.  Ecce  desciipsi  eam  tnpiliciter  etc.prouerb.  22° 
(T  Cum  I  omnis  scienda  gerat  trinilatis  insigne  et 
predpue  j  illa  que  docetur  .  .  . 

gedr.  Bonaventura,  Opera  ed.  Quaracchi  VIII, 
3  ff 

Es  schließt  mit  cap.  2  §  4  (S.  11  der  Ausgabe). 

Schi.  Bl.  127''  .  .  .  Studendiim  est  igitur  ad  pro- 
fidendum  in  caritate  \  cum  eins  profectus  inducat 
perfectioiiem  omnium  bonorum.  |  quam  nobis  prestare  \ 
dignetur  qui  viuit  et  regnat  per  omnia  secula  secu- 
lo)-um.\,  dahinter  Gradus  ascendendi  duodecim. 

(L  Corde  et  empöre  semper  humilitatem  elen- 
dere . . .  Aufzäldung  der  gradus.  Bl.  126'^  Gradus 
descendendi  duodecim  d  primus  Cuvivsitas  mm 
oculis  .  .  . 

6)  Bl.  127^'  (T  Incipit  exercicium  quoddam 
inflammul iuum  desiderij  anime  de\uote  ad 
tendendum  in  amorem  sui  sponsi  (^  l'rologus.^ 

Anf.  Bl.  128'"  Sicut  declarat  beatus  Augustinus 
in,  prinnpio  |  libri  de  verbo  domini  Quoniam  inquit 
in  medio  |  Itiqneorurn  positi.  sumus  .  .  . 

Der  Traktat  ist  in  14  radices  eingeteilt. 

Bl.  128'-  (T    l'rima  radix  \ 

Anf.  Descendendo  igitur  in  spirituali  ad  j^ro- 
podlum  nostrum  prima  radix  ind\tans  affectum  et 
inflainnians  desidenum  nostrum  est  bonitatis  .  .  . 

Schi.  Bl.  208''  .  . .  luxta  \  illud  ecclesiastici  7" 
Mortuo  non  jyrohibeat  graciam  Quam  quidem  \  gra- 
dam.  nobis  altissimus  prestare  dignetur  in  euum. 
Expli\cit  felidter  anno  domini  1467°.  xij°  hal.  lunij 
(Mai  20)  per  me  f  t.  \  [fratrern  theodericum] 

7)  Bl.  208''  (T  Ex  clymacho  de  coniutLCtione 
et  vinculo  virtuose   trinitatis  j  cum  caritate.  | 

Aus  der  ScalaParadisi  des  Johannes  Clymachus, 
gradus  XXX,  vgl.  Migne  PG  LXXXVIU, 
1155  ff 

Anf.  Caritas  secundum  qualitatem  \  est  similitudo 
dei  in  quantmn  hominibus  posdbile  est  .  .  . 

Schi.  Bl.  209^  .  .  .  eiyianauerit  tantum  sddentem 
[!]  inflammabit.  || 


Grörreshandschrifteü 


225 


8)Bl.  210''HonoriusAugiistodunensis, 
Inevitabile. 

(T  Incipit  tractatus  vener abilis  et  egregij 
Sacre  theologie  \  professoris  magistri  iohannis 
gerson  Cancellarij  olim  vniuersitatis  |  pari- 
siensis  De predestinacioneper  modum  dyalogi 
vbi  disciptilus   querit   et  magister  respondet. 

Anf.  Discipidus  \  Fratres  in  domo  dei  ambu- 
lantes cum  consensH  sunt  pro  \  tua  salute  oracioni 
instantes  .  .  . 

Das  Stück  ist  ebenfalls  dem  Johannes  Gerson 
zugeschrieben  in  cod.  lat.  fol.  717  f.  96,  es  ist  ge- 
druckt bei  Migne  CLXXII,  1197—1222.  Am 
Rande  vielfach  Noten  und  verweisende  Hände. 

Schi.  Bl.  230"^  .  .  .  in  consorcio  illoium  inueni\at 
amen.   —  Explicit  feliciler  anno  dotnini   1466.  || 

9)  BL  230'^  (T  Incipit  alphabetum  diicini 
amovis  doctoris  cniusdam  deuoti.  | 

Anf  Ad  honorem,  omnipotenlis  dei  aliqiios  modos 
et    vias   pro    elenalione    mentis    ad    deum    pro\]iono 
consr.iibere  .  .  . 

häufig  dem  Johannes  Gerson  zugeschrieben 
und  'auch  gedruckt  in  seinen  Opera  ed.  üupin 
m,  769  ff.,  vgl.  Görres  42  (S.  47)  n.  23. 

Schi.  Bl.  266''  nie  sit  adiutov  tum  \\  (Bl.  2670 
protector  directorprincijiium  et  ßnis  Et  quiaper  |  singida 
capitula  prius  scripta  secundum  ordinem  alphabeti  | 
clausidas  suas  ponit  hoc  est  ut  facilius  retineid  pos\set 
in  memoria  maieria  clausularum  Et  qnia  presens  | 
libellus  eciam  tractat  de  amore  dei  placuit  vi  \  vocetur 
alphabetariuiH  diui  amoris  Et  legen»  |  in  eodein  exoret 
pro  ordine  Carthusiensi  ex  quorum  |  fönte  deo  iu- 
uante  processeruni  contenta  (T  Item  exo\i-et  pro  omni 
ordine  et  statu  ecclesiastico  altissimum  |  dondnum  Et 
pro  dono  htdus  libelli  sit  deus  nunc  et  seinper  |  in 
secula  benedictus  amen.  —  Explicit  anno  domini 
1467".  \ 

Es  folgen  von  einer  anderen  Hand  Notizen: 

a)  Bl.  267''  Gracia.  Nomina  eiusdem  et  \ 
{dem  officium. 

b)  Perfectio  multiplex.  Beides  nur  Auf- 
zählungen. 

c)  Bl.  267^  Caritatis  5'  sunt  gradus  qui  acci- 
piuntur  ...  (6  Zeilen). 


d)  Notandum  quod  triplew  est  mutatio  artificia- 
lis  Naturalis  et  Super  naturalis  .  .  .  (24  Zeilen). 

e)  Bl.  268''  Circa  iustificacionem  impij  notandum . . . 
(15  Zeüen). 

f)  Circa  potestatem  claidum  ecclesie  aduertendum 
quod  virtute  clauium  peria  infernalis  re\mittitur  .  .  . 
(15  Zeilen). 

g)  Bl.  268^  Queritur  vtrum,  aliquem  possit  peni- 
tentem  in  extremo  vite  .  .  .  (25  Zeilen). 

h)  Bl.  269''  Queritur  vtrum  peccata  dimissa  pei' 
penitenciam  redeant  ...  (13  Zeilen). 

i)  Bl.  269''  De  resurr ectione  corporum  \ 

Anf.  Notandum  quod  cum  auctor  qui  naturam 
condidit  in  resurrectione  omnia  integre  reparabit  .  .  . 
(26  Zeilen). 

k)  Bl.  269^  Circa  suffragia  pro  mortius  facta 
aduertendum  .  .  . 

1)  Bl.  270^^  De  misericordia  dei  | 

Anf.  Aduertendum  quod  deus  %etnper  punit  . . . 
(8  Zeilen). 

m)  Bl.  270^  De  iudicio  dei  futuro  \ 

Anf.  Generale  iudicium  eril  futurum  ...  (12 
Zeilen). 

n)  Bl.  27^  De  mundi  et  creaturarum  inno- 
uatione  \ 

'    Anf.     Notandum     quod    in    innouatione    mundi 
claHtas  celestium  corporum  augebitur . . .  (18  Zeilen). 

o)  Bl.  27^  De  innouatione  hominis  quan- 
tum  ad  corpus  et  animam.  (Diese  Überschrift 
bezieht  sich  aber  nicht  auf  das  folgende  Stück.) 

Anf.  Circa  doies  aduertendum  quod  dos  diid- 
ditur  a  beatitudine  .  .  .  (28  Zeilen). 

p)  Bl.  271^  In  quo  consistit  beatitudo.  \ 

Anf.  Circa  beatitudinem  aduertendum  quod  animi 
beatitudo  sit  finis  hominis  ...  (14  Zeilen). 

Schi.    .  .  .  Ad  quam  nos  perducat  etc.  || 


Görres  161  =  Lat.  Oct.  242 

(Himmerod) 
Perg.  80  BU.  (16  x  11,3).   XIV.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  Der  Band 
besteht  aus  80  Bl'ättem  heutiger  Zählung,  eine  alte 
römische  Blattzählung  I — LXXII  reicht  von  Bl.  4 — 77. 
Denn    die  Blätter  1 — 4   und  46   sind    erst   später  hinzu- 

29 


226 


Görreshandschriften 


gefügt.  Der  ursprüngliche  Band  bestand  aus  7  Lagen 
zu  je  10  Blättern,  dann  eine  Lage  zu  6 — 1  Blättern, 
es  wurden  dann  die  Bl.  1  —  4  und  46  später  beigeheftet. 
Der  ganze  Band  mit  Ausnahme  der  später  zugefügten 
Blätter,  die  die  Register  tragen,  und  Bl.  77' — 78  ist  von 
einer  Hand  geschrieben.  Rote  Überschriften,  Initialen 
und  Paragraphen.  Das  Schriftfeld  12x8  ist  mit  Tinten- 
linien eingerahmt,  25  Zeilen.  Die  Register  gehören  auch 
noch  dem  14.  Jh.  an.  Ein  Besitzvermerk  ist  nirgend  vor- 
handen, Bl.  80  scheint  ein  solcher  ausgeschnitten  zu  sein. 
Auf  Bl.  5'  steht  die  alte  Signatur  .  D  xvij.  Diese  und 
die  äußeren  Merkmale  ergeben  mit  Sicherheit  die  Her- 
kunft aus  Himmerod.  Auf  Bl.  l'  der  Stempel  der  Grym- 
nasialbibliothek  Coblenz  ^  Görres  161. 


Dif f initiones  novellae  et  statuta 
papalia  ordinis  Cisterciensis. 

Bl.  P  Incipit  tabula  steper  nouellas  secun- 
dum  ordinem  alphabeti.  \ 

folgt  das  Verzeichnis  bis  Bl.  3^,  Bl.  4  ist  un- 
beschrieben. 

Bl.  5""  Qxdcumqne  isla  Statuta  papalia  |  et  Ordi- 
nationes  huiusmodi  tenuerit.  1  Saluus  eni.  si  perseuera- 
uerit  I  (rot). 

Folgt  ein  Kapitelverzeichnis  zu  der  Constitutio 
Benedikts  XII. 

1)  Bl.  5''  liicipiunt  Nouelle  diff initiones 
que  I  Opiusculum.  nouelle  uocantur.  Dei".  \  (rot). 

Anf.  Omissis  distinctionibus  et  Rubricis  |  de  quibus 
non  agitur  in  sequentibus  (T  No\\  (Bl.  5^)  tantur  hie 
Rubrice  antiqui  libelli  de  nigro.  addite  de  rubeo.  ut 
siplacet  sequens  opus\culum.  Vocetur  nouelle  Et  libellus 
uocetur  an\tique  .  .  . 

folgt  das  Verzeichnis.  Auf  Bl.  5''  steht  am 
unteren  Rande  von  einer  Hand  des  15.  Jh.  Anno 
M°  ccc".  xvij.  Innouate  sunt  diffiniciones  etc.   1 

Bl.  6^  Incipit  Prologus  \  (rot). 

Anf.  JJt  statutorum  |  Cystereiensis  ordinis  scru- 
tatores  inueni\ant  quod  exoptant  diffinitiones  ipsius  1 
ordinis  Capituli  generalis  .  .  . 

Gedruckt  sind  diese  diffinitiones  novellae  bei 
Julianus  Paris,  Nomasticon  Cisterciense  ed.  H. 
Sejalon,  Solesmis  1892,  S.  498  ff. 

Schi.  Bl.  45''  .  .  .  per  patres  abbates  uel  etiam 
re\probentur.  \  —  Explidunt  Nouelle  Diffinitiones  \ 
Deo  gracias.   (rot).   —  unmittelbar  anschließend: 

2)  Incipiunt  reformationes.  \  (rot).  || 


B1.46'"  Incipit  tabula  super  Reformaciones.  1 

folgt  das  Verzeichnis 

Anf.  Bl.  47"^  JBenedictus  episcopus  seruus  ser-- 
uorum  dei.  |  Ad  perpetuam  rei  memoriam  Fragens 
si\cut  Stella  maititina  in  medio  nebulle  .  .  . 

gedr.  bei  Julianus  Paris  a.  a.  0.  S.  473  ff., 
Bullarium  Rom.  ed.  Taurin.  IV,  330  ff. 

Schi.  Bl.  TS""  Datum  apud  pontem  |  lorgie  [!J 
Auinionensis.  dyocesis.  quarto  Idus  lu\Uj.  Pontificatus 
nostri  Anno  Prima.  \  (1335  Juli   12). 

3)  Bl.  73"^  Mendicantes  non  sunt  recipiendi  1 
(15.  Jh.). 

Anf.  Benedictus  Episcopus, . . .  regidalrem  uitarn 
professis  sie  expedit  .  .  . 

gedr.  bei  Ch.  Henriquez,  Regula,  constitu- 
tiones  et  privilegia  ordinis  Cisterciensis.  Ant- 
werpen 1630,  S.  92.    BuUar.  Romanum  IV,  328f. 

Schi.  Bl.  73^  .  .  .  Datum  Amnionen.  \  quarto 
h'onas  lulij.  Pontificatus  nostri.  |  Anno  primo.  | 
(1335  Juli  4). 

4)  Bl.  73^  Tota  de  apostatis  recipiendis  | 
(16.  Jh.). 

Anf.  Benedictus  Episcopus  .  .  .  pastor  \  bonus, 
diligens  operosiis  et  pcridgil  olues  suas  ...        ' 

gedr.  BuUar.  Roman.  IV,  326  ff. 

Schi.  Bl.  77''  .  .  .  Datum  Aidnionen.  xv  kal.  | 
lulij.  Pontificatus  nostri  Anno  Primo.  (133.5  Juni  17). 
—  Explidunt  Statuta  papalia.  ~  ||  (rot). 

Bl.  77"'  von  anderer  Hand  Auszug  aus  einer 
Predigt. 

Anf.  Vos  domini  karissimi  uos  estis  modo  sicut 
oues  sine  \  custode  et  pastore  .  .  . 

Schi.    Bl.  78''  . . .  primo  qiteritur  regnum  dd  etc.  | 

Bl.  78''  0.  Ü.  Juramentum  abbatis. 

Ego  luro  qnod  non  vendam  nee  alienabo.  neque 
impig\norabo,  neque  de  nouo  infeodabo,  neque  per 
aliquein  |  modum  donabo,  possesdones  vel  Iura  mo- 
nastenj  |  md,  nisi  per  modum,  in  Reformadonibus 
dominj  |  Benedicti  piape  duodecimj   designatum  .  .  || 

Bl.  78''— 80  unbeschrieben. 


Görres  162^  Coblenz,  Königl.  Staatsarchiv. 


Görreshandschriften 


227 


Görres  163  =  Lat.  Qu.  713 

(Himmerod) 

Perg.  und  Pap.  50  BU.  (20,5  x  13,7).   XV.  Jh.  (1438). 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Lederrücken  und  -ecken. 
Der  Band  besteht  aus  50  Blättern  heutiger  Zählung. 
Eine  alte  arabische  Blattzählung  1 — 47  und  65 — 67  steht 
auf  der  Rückseite  jedes  Blattes:  abwechselnd  in  einem 
schwarzen  Kreis  rote  Ziffer  oder  in  einem  roten  Kreis 
schwarze  Ziffer.  Der  Band  besteht  aus  5  Lagen,  und 
zwar:  I  zu  12+1,  II,  III  zu  je  12,  IV  zu  12—5,  die 
ausgeschnitten  sind,  an  ihrer  Stelle  wurden  3  Pergament- 
stückchen eingeklebt,  V  zu  6 — 3  Blättern,  zwischen  Bl.  44 
und  48  fehlen  außerdem  nach  der  alten  Zählung  21  Blätter. 
Pergament  sind  die  beiden  Außen-  und  Mittelblätter 
der  Lagen,  außerdem  Bl.  1  und  die  drei  eingeklebten 
Stücke  (Bl.  45 — 47).  Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten. 
Der  Band  ist  bis  Bl.  44"',  außerdem  Bl.  48  von  einer 
Hand  geschrieben.  Die  anderen  Blätter  enthalten  Nach- 
träge. Rote  Überschriften,  Initialen,  Strichelung,  Para- 
graphen und  Unterstreichungen,  Schriftfeld  durchschnitt- 
lich 14  X  9,  26  Zeilen.  Auf  Bl.  31  scheint  ein  Besitz- 
vermerk ausgeschnitten  zu  sein.  Auf  Bl.  1'  steht  die 
alte  Signatur  .  R.xix.  Diese  und  die  äußeren  Merkmale 
weisen  auf  die  Herkunft  aus  Himmerod  hin.  Auf  Bl.  1' 
steht  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  = 
Görres  163. 


Regula  s.  Benedicti. 

Bl.  l""  Auszüge  und  Notizen  aus  Kirchenvätern 
und  Bibelstellen. 

Bl.  1^  Gregorius  in  Dialogo.  | 

Hoc  aidem  volo  te  lateat  petre.  quod  vir  dei  .  .  . 
(8  Zeilen). 

Bl.  1^   Super  Regula  Sa7icti   Benedicti.:  \ 

Anf.  Flurimi  nequaquam  jileniier  intelligentes 
iudi\cio7iim  sentencias  in  regula  sancti  patris  nostri 
benedicti  \  .  ■  ■ 

Es  sind  die  Poenitentiales  des  Benedikt  von 
Aniane  =  Migne  CIII,  1417—1420 

Schi.  Bl.  3^  .  .  .  instiiucio  sol/icite  est  \  perpen- 
denda  amen.  | 

Incipit  prologus  regule  Sancti  Benedicti 
abbatis.  \ 

Anf.    ÄMSCidta  o  fili  precepta  magistri  .  .  . 

=  Migne  LXVI,  215  £f.,  ed.  E.  Woelfflin, 
Leipzig  1895  und  Neuausgabe  Monte  Cassino 
1900;  vgl.  dazu  Ludwig  Traube,  zur  Textgeschichte 
der  Regula  s.  Benedicti  in  Abh.  d.  Bayer.  Akad. 
XXI  (1898),  599  ff. 


Schi.  Bl.  37^  •  •  .  virtntumque  culmina  deo  pro- 
tegente  peruenies.  \  —  Explicit  regula  sancti  Bene- 
dicti per  maiius  fratris  Heniici  de  leodio  \  quondam 
prioris  et  cellerarij  in  Claustro  de  hemmenrode  \  anno 
dominj  M°  cccc^  x.i'xvüj",  pontificatu  Eugenij  pape 
quarti  |  anno  primo  presideniie  sue  in  consilio  fe- 
rariensi.  presentibus  ibidem  \  grecis,  persistente  adhuc 
consilio  Baslliensi  anno  eiusdem  vij".  |,  darunter: 
(T  Anno  ab  incarnacione  dotnini  M°  xc  viij"  Cüter- 
ciiim  conditur  |  Clarauallis  M"  c°  xo"  (T  Clausti'um  quod 
hemmenrode  appellatur  M"  c°  xxxiij"  vij"  Mus  marcij  \ 
Vallis  sancti  petri  quod  lieysterbach  dicitur  |  aiino 
M"  c°  Ixxxviij"  (T  locus  sancte  marie  anno  M"  cc°  wij".  | 
Forma  professionis  \ 

Anf.  (T  Ego  frater  N  laicus  uel  clericus.  ac- 
colitus  ...  (7  Zeilen). 

Professio  generalis  abbati  post  creacionem 
facienda  | 

Anf.  Bl.  38'"  (T  Veniat  monachus  ante  abbatem  . . . 
(5  Zeilen). 

Bl.  38'^  Sciendum  quod  anno  domini  M"  cccc" 
xxxviij"  fuit  I  venerabile  monastei'iuni  de  Cistercio 
deuastatum.  per'  quosdam  armigeros  qui  \  dam  de 
nocte  transwadatis  fossatis  et  muris  ruptis  intrarunt  | 
Et  cum  fuissent  ordinale  tres  türme,  et  quod  exeuntibus 
f>rinns  \  relictnm  ibidem  fuerit.  recepeniid  2'.  et  quod 
2'  deportare  non  \  valebant  supenieniente  tercia  acie 
deitastarunt  monasterium  lanuas  |  fenestras  obruendo 
ac  personas  persequendo.  Reuerendissim.us  autem 
pater  \  dominus  lofhannes]  intendens  saluare  per- 
sonam  suam  prope  diuionem.  captus  |  arripttur  et 
multa  ineommoda  per  spacium  sex  ebdomadarum  | 
perpessus  est  prout  mihi  reiidit  magne  religionis  vir 
dominus  |  lofhannes]  de  montegayo  cui  noticiam  habui 
ac  cum  eodem  per  longmn  1  tempns  in  consilio  Basiliensi 
ut  in  Cistercio  conuersatus  suni.  die  enim  penultima 
maij  accessit  Clajistrum  et  hie  subscnptas  \  porrexit 
litteras.  | 

(T  Frater   Johannes    abbas   Cistercij   vninersis   et 

singulis    Abbatibns  |  abbatissis   et   conuentibns   7iostri 

Cistei'ciensis  ordinis  in  tota  nacione  |  germanica  vbilibet 

constitutis  Sinceram  in  domino  caritatem  et  \  pietatis 

operibus  quibus  peccata  redimuntur  feruenter  habun- 

dare  \  lamentabilis  necessitas  .  .  . 

29* 


228 


Görreshandschriften 


Schildert  den  Angriff  und  die  Verwüstung  von 
Oiteaux,  bittet  um  Hilfe  und  teilt  mit,  daß  er 
den  fi-ater  lohannes  de  Monte  Gueyo  zur  Samm- 
lung einer  Kollekte  abgeschickt  hat.  * 

Schi.  Bl.  39^  Datum  diiuone  sub  appensione 
sigilli  nostri  die  xxmj"  iiiPnsis  |  aprilis  anno  domini 
M°  ccccP  xxxvuj".  I 

Bl.  39^  Ex  Isla  bulla  perpenditur  quantus  fuit 
effectus  disci\pline  et  deuocionis  in  ordine  Et  quantus 
affectus  I  paternitatis  et  prornocionis  summorum  pon- 
tificum  ad  ordinem  que  ßiilla  |  quoUhet  anno  in  ca- 
pitulo  generali  legitur.  | 

Anf.  Innocencius  episcopus  senilis  seruorwn  dei 
dilectis  filüs  generali  |  capitulo  Gistercij  Salutem  et 
aj)Ostolicam  benediccionem  In  precelse  |  dignitatis 
honwe  quo  7ios  pretidit  .  .  . 

Diese  Urkunde  Papst  Innocenz  IV.  fehlt  bei 
Potthast. 

Schi.  Bl.  40^  Datum  anagnie  viij  kal.  augusti 
anno  primo.  |  (1243  Juli  25). 

Bl.  40^  //'}'  subscripti  Conuentus  et  loca.  habebunt 
sua  plena  \  seruicia  ...  (7  Zeilen). 

JVota  Si  prelatus  faciat  aliqnem  verberari  in 
Capitulo  I  non  ex  cantate  uel  correctionis  causa  .  .  . 
(5  Zeüen), 

Bl.  40^  Claustrum  quod  dicitur  Hemmenrode  est 
ecclesia  pirindpalis  |  per  violentam  humani  sanguinis 
effusionem  polluta,  et  hoc  non  \  obstante  licitum  est 
Sacramentum  extra  ecclesiam  infirmis  ministrare  1 . . . 

Bl.  41^  Quia  statutum  est  a  Capitulo  generali  vt 
patres  abbates  in  |  locis  suis  prouideant  de  numero 
personarutn  etc.  Nos  Abbas  |  Clareuallensis  de  Con- 
silio  abbatis  et  senionim  de  claustro  |  statuimus  in 
eadent  domo  numerutn  sexaginta  monachorum  et  1  cc 
coiiuersorum  Qiii  numerus  nullulenus  augeatur  nisi  de 
licencla  \  Clareuallensis  abbatis  Actum  anno  domini 
M".  cc".  xxiiij"  mensis  octobris.  |  Item  Nota  quod  de 
anno  domini  M".  cccc".  xxxviij  erant  ibidem  molnachi 
xxxiij  et  co7iuersi  nouem  et  Ulis  aderat  paupertas 
per  omnia  longa.  | 

Bl.  41^'  Indulgencie  in  dedicacione  ecclesie 
in  hemmenrode.  \ 

Anf.   'primo  de  dedicacione  iiij".  xl.  dies  .  .  . 
BL  41^  Exercitacio  ordinis  (am  Bande). 


Anf.  In  Ramis  palmarum  finita  sermone  in  Ca- 
pitulo ...  (7  Zeilen). 

Bl.  42''  Forma  visitacionis.    | 

Anf.  In  facienda  visitacione  cauidam  maximam 
et  diligenciam  \  visitator  adhibeat  .  .  . 

Bl.  43''  Quicumque  eciam  litteras  impetrauerit  vel 
eciam  procurare  proeurauerit  |  .  •  .  (6  Zeilen). 

Bl.  43"^  Verse  über  Lektüre. 
Disce  per  hoc  scriptum  quid  seit  [IJvel  quando  legendum 
Quinque  libros  moysi.  tibi  septuagesima  misi 
Ac  tu  dauidicos  lege  quadragesima  libros 
Wlt  Sibi  scripta  legi  lei'emie  passio  x 
Actus  apostolicus  Sequiiiir  post  pasca  legendus 
Hinc.  apoealipsim  lege  canonicasque  vicissim 
Post  ])enthecosten  regum  liber  exit  in  hostem 
Ecce  per  augustum  sumit  sapiencia  scutum 
Per  totum  mensem  sapiens  Salomon  tenet  ensem 
Cantat  September  lob  thobiam  iudit  Hester 
Octobri  mense.  machabea  trophea  recense 
Hinc  ewangelij  libros  Sed.  mense  nouembri 
Ezechielem  primo  lege,  post  danielem 
Aduentus  proprie  wlt  SerfJiones  ysaye 
Post  natale  saci-um  recita  sacra  lectio  paulum 

Dasselbe  in  clm.  4608  fol.  100. 

Bl.  43''  Prognostica  ex  kal.  januarii. 

Si  fueriiit  kal.  januarij  die  dominico  frugifer 
annus  |  erit  hyems  bona  .  .  . 

ebenso  clm.  7749  fol.  12. 

Bl.  44''  unbeschrieben. 

Die  eingeschobenen  Blätter  45 — 47  enthalten 
eine  größere  Zahl  Tabellen,  z.  B.  Quadriplex  est 
vigilia.  Deus  fleuit  u.  s.  w. 

Bl.  48''  Schluß  eines  alphabetisch  geordneten 
Verzeichnisses  der  Zeichensprache  mit  den  Händen, 
es  beginnt  mit  virgines  und  endet  mit  venia. 

Bl.  48''  unten  ein  Inhaltsverzeichnis  für  Bl.  1 
des  Bandes. 

Bl.  49''  Hie  annotantur  capitula  Regule 
Sancti  Benedicti,  folgt  das  Verzeichnis  bis 
Bl.  50'^,  dahinter  einige  Kritzeleien  späterer  Zeit. 


Görreshandschriften 


229 


Görres  164  =  Lat  Qu.  714 

(Himmerod) 
Perg.  27  Bll.  (26,5  x  20,5).     XV.  Jh. 

Pappeinband  mit  gepreßtem  Leder  bezogen  (18.  Jh.). 
Als  Spiegel  des  Rüokendeckels  ist  aufgeklebt:  Modus 
Canendi  ex  Venerabili  P.  Nostro — Bernardo.  1 
(rot).  Anf.  Venerabilis  Pater  nosier  Bernardus  praecepit  I 
monachis  hanc  formam  .  .  .  (16.  Jh.)  27  Blätter  heutiger 
Zählung.  Die  Handschrift  ist  unvollständig,  es  fehlen  an- 
scheinend :  ein  Titelblatt,  ein  Blatt  zwischen  Bl.  2  und  3, 
drei  Blätter  zwischen  Bl.  5  und  6,  am  Schluß  eine  größere 
Zahl  von  Blättern.  Die  Lagenverhältnisse  sind :  I  zu  8 — 3, 
II  zu  8—2,  III  zu  8,  IV  zu  8—2  Blättern,  dann  noch  ein 
Blatt  als  Rest  einer  Lage.  Der  Band  ist  bis  26"  von  einem 
Schreiber  auf  Tintenliniensehema  geschrieben.  Rote  Über- 
schriften, rote  und  blaue  Initialen  und  Paragraphen.  Auf 
Bl.  1'  zweifarbige  Initiale  A.  Auf  Bl.  27  Nachträge  von 
einer  anderen  Hand.  Schriftfeld  20x15,  24  Zeilen.  Viel- 
fach Zusätze  und  Bemerkungen  von  Händen  des  16.  Jh.,  wie 
überhaupt  der  Band  stark  benutzt  worden  sein  muß.  Ein 
Besitzvermerk  ist  nirgend  vorhanden,  doch  ist  nach  einer 
Notiz  auf  dem  Papiervorsatzblatt  von  einer  Hand  des 
18.  Jh.  Inservio  C[onven]\tui  Himmerod  |  die  Handschrift 
in  jener  Zeit  und  wohl  immer  dort  gewesen.  Auf  Bl.  1' 
der  Stempel  der  Grymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  1 64. 

Regula  S.  Benedicti. 

Bl.  l""  Incipit  prologus  |  regule  sancti  be- 
nedicti. I  (rot). 

Anf.    Ascidta  [!]  o  fili  jirecepta  magistn  .  .  . 

Bl.  2^  beginnt  das  Kapitelverzeichnis. 

Bl.  3"^  De  genei'ihus  inionachorum  cap.  i  1 
(rot). 

Anf.    jyionachoruia  quatuor  .  .  . 

bricht  Bl.  26^  unvollständig  in  cap.  71  ab: 
.  .  .  prioribiis  suis  omni  caritate  ei  soUicitudine.  \\  .  ■  ■ 

Bl.  27=^  Gebete. 

Anf.    Deus  indulgentie  pater  qid  seueritdUm . . . 

Bl.  27^  Euangelium  secundum  Lucam  cap. 
ix.  I  (rot)  von  einer  Hand  des  16.  Jh. 


Görres  165  =  Coblenz,  Königl.  Staatsarchiv 


Görres  166  =  Lat.  Qu.  715 

(Himmerod) 
Perg.  56  Bll.  (21,4x15,5).    XIV.  Jh.i 

Neuband  der  Königl.  Bibliothek.  56  Blätter  heutiger 
Zählung,  am  Schluß  fehlen  eine  größere  Zahl  Blätter. 
7  Lagen  zu  je  8  Blättern,  die  ersten  vier  Blätter  jeder 


Lage  haben  Buchstabenzählung,  vielfach  durchBeschneiden 
verloren.  Der  Band  ist  sehr  sorgfältig  von  einer  Hand  auf 
Bleistiftlinienschema  geschrieben,  Schriftfeld  17,5x12,5; 
24  Zeilen,  rote  Überschriften,  Initialen  und  Paragraphen. 
Am  unteren  Rande  von  Bl.  38'  steht  stark  beschnitten  der 
Vermerk :  NB  Abbas  Heisterbacensis  Anno  1636  fortiter  | 
laborauit  quatenus  Electus  D.  Abbas  \  Michael  Tectorius 
in  Mergentall  rdig[iost^s]  .  .  .  Ein  Besitzvemierk  ist  nicht 
vorhanden.  Auf  Bl.  1'  steht  die  alte  Signatur  .  D  xvi. 
Diese  und  die  äußeren  Merkmale  ergeben  mit  Sicherheit 
die  Herkunft  aus  Himmerod.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der 
Grymnasialbibliothek  Coblenz  =  (rörres  166. 

Diff initiones  capituli  generalis 
ordinis  Cisterciensis. 

Bl.  1''  (T  Incipiunt  .diffinitiones  capituli 
generalis  composite.  Anno  domini  M.  cc  x'c 
primo  (T  Incipit  eompillatio  diffinitionum  capitidi 
generalis,  edita.  Anno  dondni.  |  M  cc.  L  xxx.  Lt.  1 

Anf.  Prima  disiinctio  agit  in  generali  de  ordi-\ 
natione  et  institntione  ordinis  vniuersi.  Verzeichnis 
der  Distinctionen. 

Bl.  l''  Incipit  prologus  in  carta  caritatis.  — 
Prologus  (rot).  | 

Anf.  Omida  riostra  in  caritate  et  secundum  or- 
dinenx  fieri  docet  apostolus  veritatis  (T  Antequani  . 
.  igitur  .    abbatie   cysterci'enses   florere   inciperent  .  .  . 

Bl.  2"'  (L  Carta  caritatis.  (rot)  |  (T  De  vni- 
formitate  ordinis  et  nioribus  et  cantu  et  alijs.  (T  In- 
cipit curia  \  caritatis.   (T   Ordinat.  (rot).  | 

Oinnes  magistram  sequantur  regulam.  nee  ab  \  ea 
temere  deuietur  a  quoquam.  (T  Quia  unius  veri  regis 
domiid  et  magistn  ... 

gedr.  bei  Julianus  Paris,  Nomasticon  Cister- 
ciense    ed.   H.  Sejalon,    Solesmis    1892,  S.  68  ff. 

Schi.  Bl.  i^  . . .  abbatibus  visum  fuerit  \  celebra- 
bilur.  (T  Explicit  carta  caritatis.  unmittelbar  an- 
schließend: 

(T  Incipit  ordinatio  domini  j  Clementis. 
pape  im.  super  reformatione  ordinis  generali. 
Que  in  octo  capitula.  |  diuiditur.  folgt  das  Kapitel- 
verzeichnis 

Bl.  5''  Incipit  clementina.  |  Capiitulum  pri- 
mum.  I  (rot). 

Anf.  Clemens  episcopus  .  .  .  Dilectis  filijs  abbati  1 
ct/sterciensi   et   vniu&'sis  coabbatibus   eins  in   generali 


230 


Görreshandschriften 


capitulo  coiigregatis  .  .  .  Ad  perpetuam  rei  memo- 
riam.  fons  paruus  qui  creuii  in  fluuhcm  |  magnnm  , . . 
gedr.  bei  Paris  a.  a.  O.  S.  367  ff.  Es  beginnen: 
Distinctio  2  Bl.  IP,  3  Bl.  17^,  4  Bl.  1%  5  Bl.  20^^, 
6  Bl.  24^,  7  Bl.  29S  8  Bl.  36>-,  9  Bl.  41'^,  10  Bl.  44^ 
11  Bl.  47'-,  12  Bl.  SO--,  13  Bl.  5P,  14  Bl.  53'-. 
Die  Handschrift  bricht  mitten  in  distinctio  XIV 
cap.  4  auf  Bl.  56''  ab  .  .  .  (T  Quicumque  vero  coii- 
ueisus  Intra  abbatiam  vel  1  .  .  . 


Görres  167  =  Lat.  Qu.  716 

(Himinerod) 
Perg.  48  Bll.  (23,5  x  16,5).    XIV.  Jh.' 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  7  Lagen, 
und  zwar:  I,  II  zu  je  8 — 1,  III — VI  zu  je  8,  VII  zu 
2  Blättern,  zwischen  Bl.  7  und  8  sind  zwei  Blätter,  die 
anscheinend  versclmeben  waren,  ausgeschnitten.  Zwischen 
Bl.  37  und  38  ist  ein  Schaltblatt  eingefügt.  Der  ganze 
Band  ist  von  einer  Hand  sehr  sorgfältig  auf  vollständigem 
Tiutenlinienschema  geschrieben,  Schriftfeld  19  x  12,5, 
28  Zeilen.  Rote  Überschriften,  rote  und  grüne  Initialen 
und  Kapitelnummem.  Ein  Besitzvermerk  auf  Bl.  1  ist 
ausgeschnitten,  auf  Bl.  48''  steht  dreimal  stark  verlöscht: 
Liter  monachorum  in  Himmenrode  \  Ordinis  Cisterciensis 
Treuerensis  diocesis  \  (16.  Jh.)  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  167. 

Institutiones    capituli   generalis   ordi- 
nis Cisterciensis  1240  et  125  6. 

Bl.  1''  Prologus.  \  Incipiunt  diffinitiones 
capituli  generalis  nuper  retractate.  \  (rot). 

Anf.  TJt  de  fadli  qnod  qiieret  lector  inueniat. 
diligenter  |  attendat.  subsequentes  distinctiones  insti- 
tutionum  |  quindedm  esse  .  .  . 

Incipiunt  capitida  distinctiotmm  I  que  sunt  quin- 
dedm I  (rot),  folgt  das  Kaijitelverzeichnis. 

Bl.  P  Indpit  prima  distinctio.  id  est  |  [d]e  ceno- 
bijs  ubi  construantur  cap.  i.  \  (rot). 

Auf.  In  ciuitatibus  castellis  et  |  idllis  nulla  nostra 
ceno\bia  sunt  construenda  .  .  . 

gedr.  bei  Julianus  Paris,  Nomasticon  Cister- 
ciense  ed.  H.  Sejalon  S.  287  ff. 

Schi.  Bl.  48''  .  .  .  Uli  penam  peragere  denuniiet 
a  capitulo  diffinitam.     Anschließend: 

Institucio  sancti  Bernardi  abbatis  quomodo 
cantare  et  psallere  debeamus.  |  (rot). 


Anf.  Uenerabilis  pater  noster  sanctus.  Beitiardiis  | 
abbas  clareuaUis.  precepit  monachis  |  hanc  formam 
canendi  teuere  .  .  .  (22  Zeilen). 

Anf.  Bl.  48^  Kritzeleien  von  Händen  des 
16.  Jh. 


Görres  168  =  Lat.  oct.  243 

(Himmerod) 
Perg.  83  Bll.  (18  x  12,5).    XIV.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  Die  alten 
Deckelspiegel  sind  abgelöst,  auf  Papier  geklebt  und  ein- 
geheftet. Den  Spiegel  des  Vorderdeckels  bildete  das 
Fragment  einer  Pergamenthandschrift  des  14.  Jh.  von 
13  halben  Zeilen,  von  denen  die  obere  Ecke  auch  noch 
abgerissen  ist:  Theologischer  Traktat,  am  Rande  rot 
die  Angaben :  De  speculo  |  virginum  —  De  labro.  a  moyse  \ 
de  specidis  mulie\ruin  facto.  |  Den  Spiegel  des  Rücken- 
deckels bildete  das  Fragment  eines  Pergamentblattes, 
auf  dem  links  zwei  Briefformeln  tür  den  Cistercienser- 
orden  stehen,  rechts  der  Rest  eines  Kalenders  vom 
2.  August  bis  18.  August.  Am  Rande  steht  der  Vers: 
■ypocras  est  testis  crescit  ter  maxima  pestis.  \  Sämtliche 
Eintragungen  gehören  dem  14.  Jh.  an.  Der  Band  be- 
steht aus  83  Blättern  heutiger  Zählung,  eine  Seiten- 
zählung des  15.  Jh.  geht  von  1 — 150.  9  Lagen,  und  zwar: 
I— III,  VIII  zu  je  12,  IV  zu  6,  V— VII  zu  je  8,  IX  zu 
44-I  Blättern.  Am  Schluß  der  Lagen  Reklamanten, 
größtenteils  durch  Beschneiden  fortgefallen.  An  dem 
Band  schrieben  4  Hände,  die  erste  Bl.  1  —42,  rote  Über- 
schriften, Paragraphen,  rote  und  blaue  Initialen,  Blei- 
stiftlinien, Schriftfeld  13x10,  27  Zeilen;  die  zweite 
schrieb  Bl.  43 — 58,  rote  Überschriften,  Initialen  und 
Strichelung,  Tintenlinienschema,  Schriftfeld  14  x:  10, 
30  Zeilen;  die  dritte  Hand  schrieb  Bl.  59—80,  rote 
Überschriften,  Initialen  und  Paragraphen,  Tintenlinien- 
schema, Schriftfeld  145  x  9,5,  30  Zeilen ;  die  vierte 
Hand  schrieb  Bl.  81  —  83,  rote  Überschriften  und  Striche- 
lung, Tintenlinienschema,  Schriftfeld  14,5x9,5,  20  Zeilen. 
Ein   Besitzvermerk   auf  Bl.  83'   ist   soweit   getilgt,    daß 

nur  noch  lesbar hemmdroede  [!]  cisterciensis  ordinis 

treuerensis  diocesis.  [  Auf  Bl.  1''  steht  die  alte  Signatur 
.  D  xix .,  daneben  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =-  Görres  168. 

Diffinitiones  et  reformationes  ordinis 
Cisterciensis. 
Am  oberen  Rande  Bl.  l''  steht  von  anderer 
Hand:  Anno  domini.  M.  ccc.  xvij.  iste  libellus  diffiin- 
tionum  fuit  approbatus.  et  inno\uatu^.  et  mandatus 
obseruari  a  capitulo  generali,  antiquo  libello  diffini- 
eionum  reuocato.  I 


Görreshandschriften 


231 


1)  Libellus   antiquarum  diffinitionum. 
Bl   P     Libellus   siatutomm   Cistercieiisis    Ordinis 

illoi-wn  uidelicet  que  ad  regidai'em  obseriianciani  j 
correctionem  moi-um  uiteque  disciplinarn  pertinere 
noscuntiir. 

l'rologus  super  cartdin  carita\tis  |  (rot). 

Anf.  Ajntequain  ordo  Cysterciends.  esset  pluri- 
muin  dilatatus  Domnus  stephanus  abbas  .  .  . 

Incipit  carta  cariiatis.  De  vniformitate  ordinis 
in  moribus  \  et  Cantii.  |  capitulum  j"  |  (rot). 

Anf.    Quia  unius  veii  regis  doniini  .  .  . 

gedr.  Juliauus  Paris,  Nomasticon  Cisterciense, 
ed.  Sejalon,  Solesmis  1892,  S.  68  ff. 

Schi.  Bl.  3''  .  .  .  prouisum  fueiit  celebrabitur.  — 
Explicit  carta  \  caritatis  (rot),  anschließend: 

Bl.  3"^  Prefacio  super  clemenentinam  |  (rot). 

Anf.  Stipra  dictum  itaque  decretum  seu  caritatis 
cartam  \  citm   predirti  j)rt<res    ipsius    conditores  .  .  . 

Incipit  ordinatio  clementis  pape  quarti. 
de  commendacione  ordinis  \  cyslerciensisca.i^ 

Anf.  Clemens  episcop)us  .  .  .  (T  Föns  \  paruus 
qui  creuit  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  O.  S.  367  ff.  Die 
Nummer  der  Distinctionen  ist  rot  am  oberen 
Rand  jeder  Seite  angegeben. 

Schi.  Bl.  41''  ...  ac  faciant  ab  alijs  firmiter 
obsermiri.  Explicit  über  Diffiniciomtin.  \ 

Folgt  bis  Bl.  42^  die  Inhaltsangabe  der  ein- 
zelnen Distinctiones. 

2)  Bl.  43''  Incipiunt  reforniationes.  pape. 
Benedicti.  xij.  |  (rot). 

Anf.  Benedictus  episcopus  . . .  Ad  perpetuam  rd 
memoriam  f'ul\gens  sicui  Stella  matutina  in  media 
nebule  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  O.  S.  473  ff". 

Sohl.  Bl.  So''  .  .  .  Datum  apud  pontem  sorgie 
Ainnionensis  diocesis  quarto  Idus  lulij  po?i\tificatus 
nostii  Anno  prima.  | 

3)  Bl.  55''  Quod  mendicantes  ad  nostvum 
ordinem  non  sunt  re[cipiendi]  \  (15.  Jh.) 

Anf.  JBenedictus  episcopus  .  .  .  Regulärem  vitam 
professis  .  .  . 

gedr.  BuUar.  Romanum  ed.  Taurin.  IV,  328f. 

Schi.  .  .  .  Datimi  Auinioii.  quarta  Nonas  lulij 
Pontificatus  nostri  Anno  primo.  | 


4)  o.  Ü.  De  apostatis  recipiendis. 
Anf.    Benedictus  Episcopus  .  .  .  pastor  banus  di- 


gedr.  Bullar.  Roman.  IV,  326  ff. 

Schi.  Bl.  57''  .  .  .  Datum  Auinian.  xv.  kal.  lulij 
Pontificatus  \  nostri  Arino  Primo.  ~  „~  || 

Bl.  57'' — 58"^  ist  unbeschrieben. 

Bl.  58"  steht  ein  Kapitelverzeichnis  der  Re- 
formationen Benedikts  XII.  von  anderer  Hand. 

5)  Bl.  59''  Incipiunt  diffinicianes  nouelle 
approbate  ei  confirmate per  |  Capitulum  gene- 

Q  O 

rale.  Anna  domini.  M.  ccc.  L.  j  Incipit  distinctio 
p)rima  |  (rot). 

Anf.  Omissis  distinctionibus  et  Rtibricis  de  qinbus 
non  agitur  |  in  sequentibus  .  .  .  (vgl.  S.  226  cod. 
lat.  oct.  242.   1). 

Bl.  59"  Incipit  prologus  In  distinctionem 
primam  \  (rot). 

Anf.     Ut  statutorum  Ct/sterciensis  ordinis  scruta-  • 
tores  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  0.  S.  498  ff. 

Schi.  Bl.  78"  .  .  .  per  |  patres  abbates  uel  etiam 
reprobentur  || 

Bl.  79  Incipit  materia  hreuis  de  nouellis 
diffinicionibus  quomodo  quelibet  materia  | 
in  sua  diffinicione  possit  inueniri  \  (rot). 

Folgt  das  Kapitelverzeichnis  bis  Bl.  80". 

6)  BL  81''  De  forma  visi\tacionis  |  (rot). 

Anf.  In  facienda  uisitaciane  |  cautelam  maximam 
et  diligentiam  uisitaltor  adidbeat  .  .  . 

==  distinctio  VIII  der  Diffinitiones  antiquae 
gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  O.  S.  4271,  hier  mit 
einigen  Zusätzen. 

Schi.  Bl.  83"  .  .  .  Et  hec  diffinicio  cum  forma 
visitacionis  |  annis  singulis  in  capitulo  recitetur.  | 


Görres  169  =  Coblenz,  Königl.  Staatsarchiv 


Görres  170  =  Lat.  oct.  244 

(Himmerod) 
Perg.  404  Bll.  (17,5  x  13,7).    XIV.  Jh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  404  Blätter 
heutiger  Z'ählung,  (1—25,  25a,  25b,  26—152,  152a, 
153—184,  184a— 241,  241a,  242—399)  in  43  Lagen,  und 


232 


Görreshandschriften 


zwar:  I  zu  10-1,  II,  III,  V,  VI,  VIII-XXIII, 
XXV-XXVII,  XXIX— XXXIX  zu  je  10,  IV,  XXIV,  XL 

zu  je  8,  VII  zu  4,  XXVIII  zu  10-3,  XLI  zu  10—2, 
XXLIIzu4  +  l,  XIjIII  zu  6  +  1  Brattera.  Am  SchluJi 
der  Lag:en  meist  römische  Zahlenmittelkustoden,  größten- 
teils durch  Beschneiden  verloren.  An  dem  Bande  war 
eine  größere  Zahl  von  Schreibern  tätig,  die  vielfach 
einander  sehr  ähnlich  sind,  dazwischen  stehen  Nachträge 
von  jüngeren  Händen.  Bl.  388—399  sind  Ergänzungen 
von  einer  bedeutend  jüngeren  Hand  (15./16.  Jh.) 
für  verloren  gegangene  Blätter.  Doch  fehlen  am 
Schluß  auch  wieder  Blätter.  Der  Band  ist  durchweg 
zweisjialtig  auf  vollständigem  Tintenlinienschema  ge- 
schrieben. Schriftfeld  13x9,8,  Spaltenbreite  4,5,  24 
bis  26  Zeilen.  Rote  Überschriften,  rote,  blaue  und  grüne 
Initialen.  Eine  große  verzierte  Initiale  B  mit  Blättern 
und  Ranken  auf  Bl.  IC;  künstlerisch  ausgeführt  ist  die 
durch  eine  phantastische  Figur  verzierte  Initiale  E  auf 
Bl.  63'.  An  den  Rändern  mehrfach  Notizen  von  späterer 
Hand.  Ein  Besitzvermerk  ist  nicht  vorhanden,  doch 
ergeben  die  äußeren  Merkmale  mit  Sicherheit  die  Her- 
kunft aus  Himmerod.  Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gym- 
nasialbibliothek  Coblenz  =  Grörres  170. 

Breviarium  ordinis  Cisterciensis. 

Bl.  P— 6^  Kalender.  Es  folgen  Bl.  7'''' 
Collecten.  (In  natali  iinius  marlirift  j  et  potdificis  . . .), 
sie  brechen  Bl.  9^  unvollständig  ab,  da  zwischen 
Bl.  9  und  10  ein  Blatt  mit  Text  ausgeschnitten  ist. 

Bl.  10™  beginnt  das  Brevier:  Seatus  Vir 
Qvi  I  non  ahijt  .  .  .  Zunächst  für  die  Wochen-  und 
unbestimmten  Festtage.  Dieser  Teil  endet  Bl.  59'' 
mit  hl  dedicaclone  ecelede. 

Auf  das  ursprünglich  freie  Blatt  59^  hat  eine 
andere  Hand  nachgetragen:  De  sancto  Bene- 
dicto 1/innus.  I  (rot). 

Anf.  In  benedicli  laudibus  psallamus  claris  vo- 
üibus  .  .  . 

=  Chevalier,  Eep.  hymn.  8527. 

Bl.  60''* — 62'<'*  stehen  dann  Lektionen,  die 
teilweise  völlig  abradiert  sind. 

Bl.  63''*  Dominica  prima  In  ad\neniu  do- 
mini  ad.  vesperas.  capituluiyi  |  (rot). 

Anf.  Ecce  Dies  Ve  (die  Buchstaben:  Majuskel, 
untereinander  in  Gold)  |  nhint  dicit  dominus  \  et 
suscitaho  .  .  . 

Dieser  Teil  schließt  mit  Dominica  xxv*  post 
penthecosten  auf  Bl.  236^^  z.  1. 

Eine  spätere  Hand  schrieb  darunter: 

Hymnus  de  sancta  Antia  |  (rot). 


Anf.    Orbis  exultans  celebret  \  hoc  festum  .  .  , 
=  Chevalier  14223. 
Hymnus  ad  completorium,  \  (rot). 
Anf.    Bl.  237''='   Lvcis  huius  festa  colat  .  .  . 
=  Chevalier  10698. 
Hymnus  ad  tertiam  |  (rot). 
Anf.    Clara  diei  gaudia  mo\dulizet  ecclesia  .  .  . 
=  Chevalier  3306. 

Das  Brevier  geht  dann  weiter  auf  Bl.  237^»: 
In  natalicijs  apostolorum  .  .  . 
Die   Handschrift   bricht  Bl.   399^^  mitten   in 
den  Lektionen  De  spiinea  corona  ab. 


Görresl7r--Lat.  Qu.  717 

(Himmerod)  > 

Perg.  191  Bll.  (20,5  x  13).    XIII.  Jh.z 

Jüngerer  Pajjpeinband  mit  Leder  bezogen.  191  Blätter 
heutiger  Zählung  (1—133,  133  a,  134—190).  Eine  alte 
römische  Zählung  auf  der  Rückseite  jedes  Blattes  in 
der  oberen  linken  Ecke  ist  größtenteils  durch  Beschneiden 
verloren.  Der  Band  besteht  aus  20  Lagen,  und  zwar: 
I  zu  6  +  1,  II— XIV,  XVI-XIX  zu  je  10,  XV  zu  6, 
XX  zu  10 — 2  Blättern.  Der  ganze  Band  ist  von  einer 
Hand  des  ausgehenden  13.  Jh.  geschrieben,  rote  Über- 
schriften und  Initialen.  Auf  Bl.  8''  rankenverzierte  blaue 
und  rote  Initiale  E.  Vollständiges  Tinten-  oder  Blei- 
stiftlinienschema,  Schriftfeld  15,5x10,5,  durchschnittlich 
20  Zeilen.  An  den  Rändern  mehrfach  Nachträge  des 
16.  Jh.  Die  Handschrift  ist  am  Schluß  unvollständig. 
Ein  Besitzvermerk  steht  Bl.  7"  (]7  Iste  über  pertinei  ad 
monasterium  de  hemmenrode  \  (15.  Jh.)  =  Görres  171. 

Breviarium  ordinis  Cisterciensis. 

Bl.  1'' — 5^  steht  ein  Kalender  mit  zahlreichen 
Nachträgen  von  Händen  des  14. — 16.  Jh. 

Bl.  6''  Incipiunt  Collecte  communes  sanc- 
torum  I  (rot). 

Anf.    Da  quesumeus  omnipotens  deus  , .  . 

Bl.  8""  Sabbato  ante  primam  dominicam 
aduentus  dornini.  Capitulum.  super  psalmo,  | 
(rot). 

Custodit  dominum  .  psalmus  (rot).  Confitemini. 
Capitulum  (rot).  | 

jEcce  dies  ueniunt  dicit  dominus  et  susc>\tabo  . . . 

Dieser  Teil  endet  Bl.  142^  mit  Saturnini  martins. 

Bl.  143''  Incipit  Sanctorale.  \  (rot).  (16.  Jh.) 


Göireshandschriften 


233 


Andree  apostoli  ad  vesperum.  Capitulum.\ 
(rot). 

Aiif.    Corde  creditur  ad  [  iusütiam  .  ore  autem  . , . 

Die  Handschrift  bricht  Bl.  190^  mitten  in  der 
CoUecte:  In  anmmtiatione  ab. 

Am  Rande  von  Bl.  145^  steht:  AmpUssimus 
Dominm  Robertus  Bootz  \  Abbas  Himmenrodensis 
anno  1724.  ' 


Görres  172  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Gör  res  173  =  Trier,  Stadtbibliothek. 


Görres  174  =  Coblenz,  Königl.  Staatsarchiv. 


Görres  175  =  Lat.  oct.  245 

(Himmerod) 

Perg.  95  Bll.  (11,5  x  8).   XIII  u.  XTV.  Jh.« 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  95  Blätter 
heutiger  Zählung,  eine  Zählung  des  16.  Jh.  1 — 36  um- 
faßt die  Blätter  9—44.  Der  Band  besteht  aus  11  Lagen, 
und  zwar:  I,  IV— X  zu  je  8,  II  zu  8  +  2,  III  zu  12,  XI 
zu  8-|-  1  Blättern.  Vereinzelt  am  Schluß  Reklamanten.  An 
dein  Bande  waren  6  Schreiber  tätig,  und  zwar  schrieben : 
der  erste  (13.  Jh.)  Bl.  1—8,  der  zweite  Bl.  9  und  10, 
der  dritte  Bl.  11'- 60^  der  vierte  Bl.  60'— 86',  der  fünfte 
Bl.  87—89,  der  sechste  Bl.  90-93.  Sie  schreiben 
sämtlich  rote  Überschriften,  Initialen  und  Paragraphen, 
teils  auf  Blei-,  teils  auf  Tintenlinienschema,  teils  ist  das 
Schriftfeld  nur  eingerahmt.  Die  durchschnittliche  Größe 
des  Schriftfeldes  beträgt  9  x  6,5,  20—27  Zeilen.  Bl.  94 
hat  einen  Nachtrag  des  15.  Jh.  Die  Handschrift  ist  am 
Schluß  unvollständig.  Ein  Besitzvermerk  ist  nicht  vor- 
handen, doch  ergeben  die  äußeren  Merkmale  die  Her- 
kunft aus  Himmerod  =  (Jörres  175. 

Diff initiones  ordinis  Cisterciensis. 

Bl.  P  ist  fast  völlig  verblaßt. 

1)  Bl.  P  De  egi'essu  cisterciensium  mona- 
chorum  de  nio\lismo.  \  (rot). 

Anf.    In  episcopatu  lingonensi .  .  . 

Bl.  1^  Ue  exordio  cisterciensis  ordinis  | 
(rot). 

Anf.  Anyio  itaque  ab  incamacione  domini  M, 
XX.  viii.[!]  I  venerabilis  hugonis  lugdunensis  ecclesie 
archiepiscopus  .  .  .  , 


Eine  Kompilation  nach  den  vier  ersten 
Kapiteln  des  Primum  exordium  ord.  Cistercien. 
vgl.  ed.  Ignatius  de  Ybero,  Rixhemiis  1871. 

Schi.  Bl.  3''  .  .  .  coiifirmata.  sigilli  .  \  quoque 
apostolici  auctoritate  munita  est.  \ 

2)  Carta  caritatis. 

Bl.  3''  Prefaciu7icula  \  super  cartam  cari- 
tatis. I  (rot). 

Anf.    Antequam  abbatie  cistereienses  .  .  . 

Bl.  3^^  Incipit  carta  caritatis.  \  (rot). 

Anf.    Quia  unius  nein  regis  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  0.  S.  68  ff. 

Schi.  Bl.  8^  .  . .  supra  nominatis  abbatibus  uisum  | 
ftierit  celebretur.  —  Explicit  carta  caritatis  \  (rot). 

Dahinter  folgte:  Incipit  iibellus  diffiniti- 
oniim  cisterciensis  ordinis.  |  prologus  de  nti- 
niero  distinctionuni  \  (rot),  mit  dem  Prolog 
7  Zeilen.  Doch  ist  dieser  Absatz  durchgestrichen. 
Die  Blätter  1 — 8  sind  Reste  einer  Handschrift 
des  13.  Jh.,  die  erst  später  mit  der  folgenden 
des  14.  Jh.  vereinigt  wurde,  worauf  ja  die  Blatt- 
zählung des  16.  Jh.,  die  nun  auf  Bl.  9'  beginnt 
hinweist;  ebenso,  daß  nun  noch  einmal  die  Carta 
caritatis  kommt. 

3)  Antiquae  diffinitiones  ordinis 
Cisterciensis. 

Bl.  9'  Incipit  prologus  super  cartam  cari- 
tatis. I  (rot). 

Anf.    Antequam  ordo   Cysterdensis  .  .  . 

Schi.  Bl.  12"^  .  .  .  prouisum  fu\erii  celebrabitur. 
—  Explicit  carta  caritatis.  Prefacio  super  |  cle- 
mentinam  |  (rot). 

Anf.    Sujyradictum  itaque  decretum  .  .  . 

Incipit  ordinacio  clementis  pape  quarti  || 
(Bl.  12^)  de  commendacione  ordinis  Cyster- 
densis capititlum  i*"  |  (rot). 

Anf.    Clemens  episcopus  .  .  .  Föns  pannis  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  0.  S.  367  ff.,  am 
unteren  Rande  von  Bl.  12^  steht  von  einer  Hand 
des  16.  Jh.  Vide  eandem  Clementinam  |  determi- 
nationem  in  libro  Pri\uilegiorum  folio  29  \ 

Schi.    Bl.  58^  ...  ac  faciant   ab    alijs   firmiter 

obseruari.  Explicit.  \  Es  folgt  das  Kapitelverzeichnis, 

an  dessen  Schluß  Bl.  60^  steht:   Finito  libro  sit 

laus  et  gloria  xpisto.  Amen. 

30 


234 


Görreshandschriften 


4)  Bl.  60^  Novellae  diffinitiones  ordinis 
Cisterciensis. 

Quicumque  ista  statuta  et  ordinaciones  huiusmodi 
tenuerit  saluus  erit  d  perseuauerit.  [!]  \  (rot). 

folgt  das  Verzeichnis  der  Statuten. 

Bl.  6V'  Incipiunt  noueile  diffiniciones  qne 
»pusculum  noueile  vocantur  |  (rot). 

Anf.  Omissis  distinctionibus  et  Rubricis  de  quibus 
non  agitur  |  in  »equentibus  .  .  . 

Bl.  62''  Incipiit  prologux.  |  (rot). 

Anf.  JJt  statulorum  Cystereiensis  ordinis  scruta- 
tores  .  .  . 

gedr.  Julianus  Paris  a.  a.  O.  S.  698 ff. 

Schi.  Bl.  84'"  .  .  .  per  patres  abbates  vel  eciam 
reprobeutur.  | 

5)  Bl.  84^  Incipiunt  statuta  papalia  |  sub 
compendio  brevi  conipilata  \  (rot). 

Anf.  Cvm  cautele  prouisio  in  \  ornnibus  sit  ad- 
hibenda  .  .  . 

Eine  Zusammenstellung  regestenartiger  Aus- 
züge aus  den  päpstKchen  Constitutionen,  beginnend 
mit  der  großen  Reformatio  Benedikts  XII.  und 
schließend  mit  dem  PriuHegium  quod  apo- 
stote  [!]  benigne  recipi  debent.  \  (rot).  (Bullar. 
Roman.  IV,  3 26 ff.);  es  bricht  Bl.  93^  ab:  ...  ne 
ad  gradum  qui  secundum  regulam  |{ 

Auf  Bl.  94''  stehen  von  einer  Hand  des  15.  Jh. 
noch  verschiedene  Bestimmungen  unter  der  Über- 
schrift: Canonica. 

Anf.  Dispensare  pater  abbas  et  quilibet  .  .  .,  sie 
schließen  Bl.  94^.  Bl.  95  ursprünglich  unbe- 
schrieben trägt  eine  Notiz  aus  distinctio  9 
(16.  Jh.). 


Görres  176  fehlte  schon  in  Coblenz 


Görres  177  fehlte  schon  in  Coblenz 


Görres  178  =  Lat.  Qu.  718 

(Himmerod) 
Perg.  101  Ell.  (21  x  14,7).    XV.  Jh. 

Holzeinband  mit  Leder  bezogen  (18.  Jh.),  Metall- 
schließen. 101  Blätter  heutiger  Zählung  in  10  Lagen, 
und  zwar:   I — IX  zu  je  10,   X  zu  14 — 3  Blättern.     Der 


Band  ist  von  Bl.  3 — 94  von  einer  Hand  geschrieben, 
die  beiden  Anfangs-  und  die  Schlaßblätter  sind  verloren 
gegangen  und  später  wieder  ergänzt  worden:  Bl.  1  und 
2  wahrscheinlich  noch  im  15.  Jh.,  95  -97  im  16.  Jh. ; 
und  zwar  gehörten  von  der  letzten  Lage  Bl.  95 — 100 
ursprünglich  zu  einem  ganz  anderen  Bande  des  15.  Jh., 
der  Consuetudines  des  Cistercienserordens  enthielt,  sie 
tragen  noch  die  alte  Blattzählung  xxiiij  bis  xxix,  die  * 
jetzigen  Bl.  95 — 97  sind  dann  später  abradiert  und 
für  die  Ergänzung  benutzt  worden.  Bl.  101  gehörte 
zum  ursprünglichen  Bande,  wurde  aber  wie  ein  Teil  der 
dort  vorhergegangenen,  jetzt  ersetzten  Blätter  von 
anderer  Hand  beschrieben.  Die  Haupthand  mit  dicker 
Schrift,  verwendet  rote  und  blaue  Initialen,  sowie  rote 
Überschriften.  14  Zeilen,  Schriftfeld  17  x  10.  An 
den  Rändern  vereinzelt  Nachträge  und  Bemerkungen 
von  Händen  des  15.  Jh.  Auf  Bl.  V  eine  Miniatur 
(16,5x10,3)  in  recht  guter  Ausführung.  Christus  am 
Kreuze  (grün),  daneben  links  Maria  mit  dem  Schwerte 
im  Busen,  rechts  Johannes  mit  Buch;  darüber  Sonne 
und  Mond  in  Wolken,  goldener  Untergrund.  Christus 
blondhaarig  mit  braunem,  rotgefüttertem  und  weiß- 
gesprenkeltem Bauchschurz,  blauem  Nimbus  mit  rotem 
Kreuz,  ist  halb  nach  links  gewendet,  stark  aufgesetzte 
Lichter.  Maria  stehend  zu  ihm  aufblickend  mit  ge- 
falteten Händen  in  blauem  Kleid  mit  grünem,  rot- 
gefüttertem  und  weißgesprenkeltem  Mantel,  weißem 
Kopftuch  und  blauem  Nimbus.  Das  Schwert  ist  auf  die 
Brust  aufgesetzt.  Johannes,  in  der  linken  Hand  das 
Buch  haltend,  hat  die  rechte  vorgestreckt.  Er  trägt  ein 
grünes  Kleid  mit  blauem,  rotgefüttertem  Mantel  und 
blauen  Nimbus.  Unten  roter  gotischer  Bogen  mit 
blauen  Feldern,  darin  ein  kniender  und  betender  Mönch. 
Das  Ganze  in  blauem  Rahmen  mit  rotem  Rand.  Auf 
Bl.  8'  sind  die  Initiale  und  die  erste  Zeile  in  Gold  auf 
blauen,  roten  und  grünen  Feldern.  Ein  Besitzvermerk 
ist  nicht  vorhanden,  doch  ergeben  die  äußeren  Merk- 
male die  Herkunft  aus  Himmerod  =  Görres  178. 

Missale. 

Bl.  V  ist  unbeschrieben,  Bl.  1^ — 6^  enthalten 
den  Ordo  ad  faciendam  aquam  benedictam  und 
die  Praefationes. 

Anf.  Bl.  f  [E]xorzizo  te  creaiu\ra  salis  per 
deum  uiuum  .  .  . 

Bl.  7''  ist  unbeschrieben,  Bl.  V  trägt  die  Mi- 
niatur. 

Bl.  8  0.  Ü.  Canon  m  i  s  s  a  e. 

Anf.  le  .  Igitvr  (goldene  Kapitale)  |  Clemen- 
tissinie  |  pater  per  ihn  [  xpm  dominum  |  nostrum  filium 
tuum  I  supplices  rogamits  .  .  . 

Bl.  17''  beginnen  einzelne  Messen  mit:  Domi- 
nica de  Sancta  tri\nitate.  |  (rot).  ^ 


Görreshandschnften 


235 


Es  ist  eine  Zusammenstellung  der  wichtigsten 
Messen  für  den  Gebrauch  eines  Frauenklosters 
des  Cistercienserordens.  Auf  die  Missa  pro  de- 
functis  folgt  Bl.  90''  der  Ordo  ad  monialem  faci- 
endam.  \  Professio  \  (rot),  der  auf  Bl.  97^  endet. 

Bl.  98''  stehen  Consuetudines  des  Cister- 
cienserordens. 

Bl.  99''  (T  Modus  aut  forma  visitacionura 
et  electionum  \  vbi  reparantur.  |  Diös  Stück 
bricht  unvollständig  auf  Bl.  100^  ab. 

Bl.  101  enthält  Auszüge  aus  den  Diffini- 
tiones,  der  Anfang  ist  verloren  gegangen. 


Görres  179   =  Trier,  Stadtbibliotbek 


Görres  180  =  Trier,  Stadtbibliothek 


Görres  181  fehlte  schon  in  Coblenz 


Görres  182  =  Lat  oct  246 

(Trier  St.  Maximin) 

Perg.  und  Pap.  216  BU.  (18  x  12,3).    XVI.  Jh.  (1592). 

Gleichzeitiger  Holzeinband  mit  gepreßtem  Leder  be- 
zogen. Eingepreßte  Randleisten  mit  Arabesken,  in  der 
Mitte  eine  Kreuzigungsgruppe,  darüber  P  .  .  \  Ä.  S.  M., 
unten  die  Jahreszahl  1692,  auf  dem  Rückendeckel  in 
der  Mitte  Maria  als  Himmelskönigin  mit  dem  Kinde. 
Metallschließen.  216  Blätter  (1—75,  75  a,  76—215)  heutiger 
Zählung,  und  zwar  sind  Bl.  1—3,  8—23,  61—64,  70,  71, 
74,  75,  77,  78,  81—84,  87,  92,  93,  96—98,  104—107, 
110,  111,  116,  117,  120—123,  128—131,  183,  134,  139, 
140,  143—146,  151—154,  163,  164,  167—170,  175—178, 
183—186,  188,  189,  194—211  Papier,  die  übrigen  Per- 
gament. Die  Pergamentblätter  sind  vielfach  PaUmpsest 
eines  liturgischen  Buches  des  16.  Jh.  Der  ganze  Band 
ist  von  einer  Hand  geschrieben,  Schriftfeld  18  x  12,5, 
durch  Tinten-  und  Blindlinien  eingerahmt,  rote  Über- 
schriften, rote  und  blaue  Initialen.  Große  mit  Ranken 
verzierte  Initialen  an  den  größeren  Abschnitten.  Bl.  24' 
ist  mit  ungeschickt  gezeichneten  Arabesken  eingerahmt. 
Auf  einer  größeren  Anzahl  Blätter  sind  Randleisten  aus 
einem  Drucke  aufgeklebt,  14  Zeilen.  Zwischen  Bl.  87 
und  88  ist  ein  Blatt  ausgerissen.  Ein  Besitzvermerk  ist 
nicht  vorhanden,  doch  steht  auf  Bl.  1'  und  Bl.  19'  oben 
N  174  von  der  Hand  des  Petreius,  danach  ist  die  Her- 
kunft aus  St.  Maximin  erwiesen  =  Görres  182. 


Liber  precationum. 

Bl.  P  Precatio  ante  comnumionem,  ex  \ 
missa  sancti  lacobi  Apostolj,  \  (rot). 

Anf.    Domine  deus  noster,  panis  \  C^testis  ,  ,  . 

Folgen  Gebete  aus  Kirchenvätern. 

Bl.  8' — 19'  haben  einen  Kalender. 

Bl.  19''  Oratio  ante  sacram  communionem 
dicenda,  \  (rot). 

Anf.  Conseientia  quidem  tepidi  et  trepidi  omni- 
potens  I  deus  .  .  . 

Bl.  23''  Precatio  qua  mentem  ad  de\uoti- 
onem  attentionemque  oratulrus  excites  j-^. 
Anno  domini  1592,  ||  (rot). 

Anf.  Bl.  24"^  Omni\potens  |  dejnens  \  et  miseri- 
cors  I  deus,  \  tibi  omnes  celitis  eines  sitpei'ni  \  •  •  • 

Bl.  56^  Sequuntur  oraciones  ante  c^lebra-\ 
tionem  seil  communionem  sanctam.  \  (rot). 

Anf.    Ad  te  pulcher\rimum  benedic\tum  .  .  . 

Bl.  82"^  Sequtcntur  oraciones  \  post  com- 
munionem sanctam,  \\ 

Anf.    Bl.  82'^    Gratias  ago  hnmett\se  pietati  .  .  . 

Bl.  93''  Sequicntur  oraliones  de  |  quinque 
vulneribus  Christi;~  |  (rot). 

Anf.    Axe  maniis  dextra  |  xpi 
perforata  \  jüaya  tristi  .  . 

=  Chevalier  1869. 

Bl.  94:''  Oracio  venerabilis  Bede  de  7  verbis 
vltimis  I  domini  in  cruce  quicumque  denote 
dixtrit  I  inconfessus  non  morietur  neque  |  de- 
tnones  ei  nocebunt,  \  (rot). 

Anf.  Domine  iAu  xpe  qni  |  Septem  verba  die 
vltiimo  vit^  tu^  .  .  . 

Bl.  100''  Sequuntur  oraciones  corarri^ 
(Bl.  lOO'^)  armis  domini  tiostriiAu  xpi  legende^ 
oracio  prima,  |  (rot). 

Anf.    Domine  i%u  xpe  a\doro  te  in  cruce  .  .  . 

Bl.  103"'  Hec  sunt  quindecim  oraciones 
illius  I  preclarissime  virginis  Brigide  |  quas 
ante  imaginem  crncifixi  in  \  dies  deuotissime 
dicebat  .  .  .  (rot). 

Darauf  folgen  dann  eine  größere  Zahl  kurzer 
Gebete. 

Bl.  148''  Frater  Maximinus  Schraem  |  Viandanus 
Anno  1592  \\  (rot).  Dieser  aus  Vianden  in  Luxem- 

30* 


236 


Görreshandschrifteu 


bürg  stammende  Bruder  war  wohl  der  Schreiber 
und  erste  Besitzer  dieses  Buches. 

Bl.  148^  ist  unbeschrieben. 

Bl.   149"^    Commendatio    de  \  mane    ad  s. 
Mari  am  \  (rot). 

Anf.    O  domina  mea  sancta  |  maria  .  .  . 

Es  folgen  dann  Mariengebete  und  von  Bl.  ISS"" 
Gebete  an  Engel  und  Heihge,  sie  enden  Bl.  215^ 


Görres  183  =  Lat.  oct.  247 

(Himmerod) 
Pap.  423  BU.  (14  x  9,5).    XVI.  Jh.  (1586/87). 

Pappeinband  mit  Lederrücken.  423  Blätter  heutiger 
Zählung,  von  denen  eine  große  Zahl  unbeschrieben  ist. 
Der  ganze  Band  ist  von  einer  Hand  in  den  Jahren 
1586—1587  geschrieben.  Größe  des  Sohriftfeldes  12x8, 
24  Zeilen.  Der  Band  stammt  sicher  aus  Himmerod. 
Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz 
=  Görres  183. 

Jacobus  Fischer  et  Gerardus  Scapulus. 

Sermo 

Bl.  1""  Bemardus  sermone  29"  super  Cantica  \  de 
Ulis  qni  vapugnant  frateruam  charilatem  \  de  iitquü.  \ 
Filij  matris  meae  pugnanerunt  contra  me.  \  Annas 
et  Caiphas  et  ludas  Scharioth  .  .  .  Longe  quaeso  a 
vohis  facite  hoc  .  .  . 

Bl.  2^ — 3'  Inhaltsangabe  einiger  Sermones  des 
Bernhard  von  Clairvaux. 

Bl.  3^ — 6^  unbeschrieben. 

1)  Jacobus  Fischer,"  Expositio  canonis 
missae. 

Bl.  y  Expositio  Canonis  j  qtio  in peragendo 
Missae  sacrificio  Romana  nunc  vtittir  Ec- 
clesia\per  Venerabilem  Do.  lacohum  Fische-] 
rurn  SS.  Theologiae  Doctorem  \  siib  R.  D.  D. 
loanne  \  Abbati  [!]  Hitnmenrodensi.  I  —  An. 
M.  D.  LXXXVI 

von  anderer  Hand  auf  Bl.  7''  zugesetzt:  2^ 
Expositio  Evangeliorum,  |  et  Epistolarum  Domini- 
calium  totius  \  anni.  Sed  hinc  inde  quedam  omittuntur. 

Bl.  7^  Vnde  sumptum  sit  Missae  \  vocabulum  et 
qiiae  sit  ratio  noininis.  | 

Anf.  Quod  ad  Missae  vocabulum  attinet,  sunt  qui 
affirmant  |  haebreum  esse  .  .  . 


Ein  erster  Teil  schließt  Bl.  48^  und  ein  zweiter 
beginnt  Bl.  49'',  dessen  Vorrede  die  Überschrift 
hat:  Quod  a  praefatione  mistenum  pasdonis  xpi  nobis 
ecclesia  proponit  vi\ciniHs;  et  de  praefationis  tum 
antiqidtate  |  tum  dgnificatione  vel  misterio  | 

Eine  andere  Arbeit  des  Verfassers  in  lat. 
oct.  249  (Görres  18ü),  dasselbe  Stück  in  lat. 
oct.  253  (Görres  191). 

Schi.  BL  l'i5^  ...  est  enim  haec  talis  ob\ligatio 
ex  se  vendibi\\lis  qua  projiiiam  |  libertatem  |  vendit.  |  — 
Finis.   —  I  27  octobris  Anno  ibHT.  || 

Bl.  135'^ — 142""  sind  unbeschrieben. 

2)  Gerardus  Scapulus,  Expositio  evan- 
geliorum et  epistolarum  totius  anni. 

Bl.  142^  Sequens  über  continet  exposi- 
tionem  \  Euangeiiorum  totius  anni,  necnon  1 
etiam  Epistolarum  vti  cuiiibet  sequens  |  in- 
dicabit  prologus.  | 

A  m  0  r. 
Vt  veluti  taurus  piimo  detrectat  aratra 

Post  venit  assueio  mollis  ad  arua  iugo 
Sic  primo  iuuenes  trepidant  in  amore  feroces 

Dehinc  domiti  post  aequa  et  iniqua  ferunt.  . 
(Propertius  II,  4,  3—6). 

Bl.  143''  Ad  vsum  fralris  Gerardi  |  Scapuli  | 
Anno  Doniini  iöST^.  (rot).  |  —  Indpit  foelidter  \  ■ — ■ 
Pars  Hyemalis  ab  Aduentu  domini  |  vsque  in  diem 
sanctum  Paschae.  \  —  Pars  Prima.  |  Dahinter  ein 
Zitat  aus  Augustinus. 

Bl.  143^  unbeschrieben. 

Bl.  144'  Prologus  in  quaedam  notabilia  | 
circa  Epistola»  et  dominicalia  E\uangelia 
totius  anni:  a  me  F.  \  Gerardo  Scapülo  ex 
va\rijs  Doctoribus  diligen\ter  collecta.  \ 

Anf.  Quandoquidem  nos  omnes  temparis  rationem  | 
habere  deceat,  mihi  sane  maiorum  nostrorum  |  scripta 
accuratius  intuenti:  haud  quidquaiii  |  aliud  occurrit 
quo  praedecessores  nostri  an\}ws  non  minus  ante 
ducentos  viam  V7iiuer\sae  carnis  ingresd,  melius  vtilique 
hanc  vi\tae  semitam  iraduxerint  .  .  . 

Der  Prolog  ist  ganz  mit  roter  Tinte  geschrieben, 
er  endet  Bl.  145>^:  Explidt  Prologus  ||  Bl.  145^ 
trägt  einige  Bemerkungen:  In  feste  s.  Andreae 
apostoli.  Bl.  146"^  beginnt  die  Expositio :  Beclaratio 


in  Epistolam  |  Primae  Dominicae  Adumtiis 
manorum  13.  \  (rot). 

Auf.  Fratres  scientes  quia  hora  est .  .  .  Quia  1). 
Paulus  de  charitate  dixerat  .  .  . 

Der  größte  Teil  der  Ai'beit  besteht  in  Aus- 
zügen aus  den  Kirchenvätern.  Es  sind  viele 
Lücken  darin,  die  später  ausgefüllt  werden  sollten, 
daher  die  große  Zahl  unbeschriebener  Blätter, 
so  sind  z.  B.  Bl.  290—299,  304^—339  ganz  frei, 
vielfach  stehen  nur  die  Tage  auf  der  Seite.  Die 
Zusammenstellungen  enden  Bl.  416"'  mit  Autho- 
ritates  de  Euangelio.  Bl.  417 — 423  sind  unbe- 
schrieben. 


Görreshandschriften 
Bo 


237 


Görres  184  =  Lat  oct.  248 

(Himmerod) 

Pap.  163  Bll.  (13  X  8,5).    XVI.  Jh.  (1579). 

Pappeinband  mit  Lederrüoken.  Gleichzeitige  Blatt- 
zählung 1 — 158,  wobei  100  libersprungen  ist.  An  dem 
Bande  schrieben  zwei  Hände,  die  erste  Bl.  1 — 50  und 
Bl.  122>— 158',  die  zweite  BL  52—122'  imd  159—163. 
Schriftfeld  10  x  6,5,  die  erste  Hand  schreibt  27,  die 
zweite  18  Zeilen.  Die  äußeren  Merkmale  ergeben  die 
Herkunft  aus  Himmerod.  Auf  Bl.  l'  steht  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =:  Görres  184. 

Documenta  ascetica  et  Vita  Jesu  Christi. 

1)  Documenta  ascetica. 

Bl.  1"^  0.  U.  Somini  cupienti  solida  pietaüs  | 
fundamenta  iacere,  duo  necessa\ria  esse  Gregorius  re 
et  nomine  magnus  testatur  .  .  .  (Prolog). 

Bl.  P  Quis  scopus  et  finis  sit,  |  in  quem  omnia 
ea:erd\\tia  spiritualia  dirigenda  sunt?  | 

Bl.  2''  Documenta  quaedam  seruanda  |  Uli,  qui 
mdt  vacare  exercitijs  pijs.   | 

Besprechung  einer  größeren  Zahl  asketischer 
Fragen,  dann  Exercitien.  Im  Anschluß  daran 
Erörterungen  über  die  Verehrung  von  Engeln 
und  Heiligen,  dann  folgen  Hymnen,  und  zwar: 
Bl.47^  Chevalier  2286,  Bl.  48'-  Chev.  2281,  Bl.48^ 
Chev.  1733,  Bl.  49'-  Chev.  2289,  Bl.  49^  Chev. 
2292,  Bl.  SO--  Chev.  2291. 

Bl.  51  ist  unbeschrieben. 

2)  Vita  Jesu  Christi. 


Bl.  52'"  Vita  Domini.  Nostri  \  lesu  xpi:  in 
capi\ta  seil  puncto  meditatio\nis  quaedam 
dist7'ihu\ta,  cum  salutari\hus  docuinen\tis, 
quae  cernuntur  ex  pu7ictis  1  —  Diuus  Gregorius 
Omnis  xpi  actio  nostra  \  est  instruc^o.  |  —  26'.  Oc- 
tobris  anno  1579  |  inceptus  est.  || 

Bl.  52^  ist  unbeschrieben. 

Bl.  53''  Proemivm.  |  Sapientissime  vas  elec\tionis 
dicebat,  suffidt  \  mild  scire  lesum  xpm  et  hunc  cruA 
cifiximi  ... 

Schi.  Bl.  löS''  . . .  Deo  omnipotenti  \  lucrifadant, 
ad  gloria  in  secida  se\culff)iim.  \  —  Amen  | 

Bl.  159— 163r  folgt  dasEegister  dazu.  BL  163' 
bis  164  unbeschrieben. 


Görres  185  =  Lat.  oct.  249 

(Himmerod) 

Pap.  206  Bll.  (13,4x9).    XVI.  Jh.  (1582). 

Pappeinband  mit  Lederrücken.  410  Seiten  alter 
Zählung,  doch  ist  das  erste  Blatt  als  1  gezählt,  dazu 
2  ungezählte  Vorsatzblätter.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  geschrieben,  Schriftfeld  11x7,  durch- 
schnittlich 22  Zeilen.  Rote  Überschriften  und  Initialen. 
S.  1  und  104  sind  mit  farbigen  Ranken  eingerahmt.  Die 
Herkunft  aus  Himmerod  ist  durch  die  äußeren  Merk- 
male und  den  Verfasser  gesichert.  Auf  S.  1  der  Stempel 
der  Gymnasialbibliothek  Coblenz. 

Jacobus  Fhis   (Fischer?),  Dictata    in    Ca- 
techismum  Petri  Canisii. 

S.  1  Dictata  jn  Gate  chismum  Petri  Ca- 
ni\si/,  a  domino  lacobo  Fhis  [!J  |  sacrae  Theo- 
logiae  licen\tiato  praelecta  et  ad  faci\liorem 
intellectum,  ad\iecta  |  (rot). 

Dann  ist  ein  Stück  des  Blattes  ausgeschnitten. 
Darunter  1582  13  die  Mensis  lunij.  —  Nunc  lege 
nunc  ora  nunc  cum  |  feruore  labora.  || 

S.  2  Quid  est  Catechismus,  cate\chista  et 
catechuminus.~  \  (rot). 

Anf.  Catechismus  est  doetri\tia  fidd  christianae 
viua  vo\ce  tradita.  |  (rot).  —  Catechista  vero  est  ille 

Die  ganze  Abhandlung  besteht  aus  Fragen  und 
Antworten. 

Der  erste  Teil  schließt  S.  103:  Hunc  perti\nent 
etiam,  aureolae  virgi\nibus,  martyribus  et  doctaribua 
constitute.  |  —  F.  P.  K.  T.  ||  (rot). 


238 


GrÖrreshandschriften 


Der  zweite  Teil  beginnt  S.  104  Praeter  ea 
quae  \  kactenus  circa  10  |  fide^  artieulum  a  nobis  1 
dicta  sunt  de  peccatis:  nimiru/n  |  quid  sit  peccatum  . . . 
(die  ganze  Seite  rot). 

S.  105  Incjpiunt  quaestiones  |  in  primis  de 
7  peccatis  mor\talibus  2°  De  peccatis  alienis  I  3° 
de  peccato  in  spiritum  sanctum  |  4°  de  tribus  voiis 
euange\licis.  5  de  charitate  \  Dei  et  proximinii  [!]  6 
de  Oratione  et  /to|m  Canonicis.  |  Incipit  tractatus  11 
(rot). 

S.  106  Vnde  possit  cognosci,  quid  aliquid  \ 
sit  peccatum  mortale.  ~  | 

Anf.  Prima  regula  est,  Quoties  |  amor  alicuius 
creaturae  .  .  . 

Der  Verfasser  ist  wahrscheinlich  identisch  mit 
dem  von  lat.  oct.  247  (Görres  183),  ist  also  ein 
Angehöriger  des  Klosters  Himmerod. 

S.  319  Incipit  tractatus  |  de  oratione  et 
ho\ris  canonicis.  | 

8.  320  Quid  est  oratio.  ~  | 

Anf.    Oratio  est  mentis  in  Deum  |  pia  eleuatio  . . . 

Schi.  S.  410  ...  doctrinam  quam  ad  sanctifica-\ 
tionem  sunt  in\stituta  |  —  Confi)-ma  hoc  Dens  quod 
ope\ratus  es  in  nobis.  psal.  —   F.  P.  T.  (rot).  || 


Görres  186  =  Lat.  oct.  250 

(Himmerod) 
Perg.  178  Bll.  (12,5  x  9).    XV.  Jt. 

Pappeinband  mit  Lederrücken.  178  Blätter  heutiger 
Zählung  in  18  Lagen  zu  je  10  Blättern,  doch  fehlen  von 
der  letzten  Lage  zwei  Blätter.  Der  ganze  Band  ist  von 
einer  Hand  geechrieben,  rote  Überschriften,  rote  und 
blaue  Initialen,  rote  Strichelung.  Das  Schriftfeld  9,2x6 
ist  mit  ßleistiftlinien  eingerahmt,  durchschnittlich  23  Zeilen. 
Die  äußeren  Merkmale  ergeben  die  Herkunft  aus  Him- 
merod, auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek 
Coblenz  =  Görres  186. 

Meditationes    de   apparitionibus   Jesu 
Christi. 

Anf.  Bl.  P  0.  U.  O  Amantissime  mi  |  domine  i%u 
xpe  I  te  auctore  et  \  datore  expeditis  |  meditacionibus  \ 
de  benedicia  tua  |  passione  per  mo\dum  vmtue  al-\ 
locucionis  modo  \  te  adiuuante  eonuertamus  nos  1  ad  ea 


que  circa  tuam  gloriosam  re\surrectionem  et  admi- 
rabilem  asccn\sionem  nee  non  Spiritus  sancti  mis- 
si.onem  |  mediianda  sunt  .  .  . 

Nach  dieser  Einleitung  muß  ein  erster  Teil  über 
die  Passion  vorausgegangen  sein. 

Bl.  8"'  Meditacio  de  resurreccione  i%u  |  (rot). 

Anf.  O  Benignissime  \  iAu  2"*  ajuicum  tuum  | 
sanctum  ieronimuin  nunc  |  aromatibus  redoUentibus 
eu.m  sponsa  |  .  .  . 

Bl.  15"^  Quomodo  3'  marie  vener unt  ad 
montimentum  \  (rot). 

Bl.  20^^  Quomodo  Maria  |  magdalena  et  alle 
due  I  petrus  et  iohannes   [!]  venerunt  \  (rot). 

Bl.  32^  Quomodo  ihus  marie  magldalene 
apparuit  \  (rot)  u.  s.  w. 

Bl.  140^  Sequitur  nunc  de  assumpcione 
gloriose  |  virginis  marie  |  (rot). 

Von  Bl.  159^  an  folgen  Orationes,  beginnend 
mit  Oracio  de  assu>n\scioTie  |  (rot). 

Schi.  Bl.  174^  .  .  .  necnon  \  in  releuadonwn  ...  1 
corporis  et . .  .  \  (die  beiden  letzten  Zeilen  sind 
fast  völlig  verlöscht). 

Bl.  175—178  unbeschrieben. 


Grörres   187  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Grörres   188  fehlte  schon  in  Coblenz. 


Görres  189  =  Lat.  oct.  251 

(Himmerod) 
Pap.u.Perg.  14+138+15B11.  (11x7,6).  XVIu.XVILJh. 

Jüngerer  Pappeinband  mit  Leder  bezogen.  Der  Band 
besteht  aus  einem  Pergamentteile  von  138  Blättern  alter 
und  neuer  Zählung,  1517  geschrieben.  Dazu  sind  vom 
14  und  hinten  15  Papierblätter  geheftet  worden,  die 
vorderen  aus  dem  17.  Jh.  haben  eine  gleichzeitige  selb- 
ständige Zählung  1  — 14,  der  Schluß  von  1620  hat  eine  neue 
selbständige  Zählung  1 — 15;  der  Peigamentteil  besteht 
aus  22  Lagen,  und  zwar:  I  und  XXI  zu  je  8,  II — XIX  zu 
je  6,  XX  und  XXTT  zu  je  6-)-l  Blättern;  er  ist  von 
einer  Hand  geschrieben,  mit  roten  Überschriften,  roten  und 
blauen  Initialen  und  Paragraphen,  roten  Unterstreichun- 
gen, Schriftfeld  7,8  x  5,2,  18  Zeilen.  An  den  unteren 
Rändern  stehen  mehrfach  Zusätze  von  anderen  Händen. 
Der  erste  Papierteil   ist   von  zwei  Händen  geschrieben, 


Görreshandschriften 


239 


die  erste  schrieb  Bl.  1 — 8,  die  zweite  Bl.  9 — 14;  am 
zweiten  waren  ebenfalls  zwei  Schreiber  tätig',  der  erste 
schrieb  Bl.  1 — 11,  der  zweite  12 — 14.  Der  zweite  ist 
derselbe  wie  der  zweite  Schreiber  des  ersten  Papierteils. 
Zwischen  Bl.  112  und  113  ist  ein  Stich  eingeklebt  des 
Meisters  S  (Nagler,  Die  Monogrammisten  nr.  3681):  der 
heil.  Hieronymus  knieend  vor  dem  Crucifix.  Hinter 
einem  Fluß  mit  Schiffen  auf  einem  Berge  eine  Kapelle. 
Das  Blatt  steht  nicht  bei  Nagler.  Der  Band  stammt 
aus  Himmerod,  wie  die  Notizen  auf  Bl.  1'  und  134' 
des  Papierteils  ergeben.  Auf  Bl.  l'  des  Papierteils  der 
Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  189. 

Liber  devotissimaruin  orationum. 

Erster  Papierteil. 

Bl.  l''  Praeparatio  \  Ad  Missam  \  Pro  \ 
Opportvnitate  \  Sacerdotis  Faci\enda.  |  Anti- 
phon a.  I  (Abwechselnd  rot  und  schwarz.) 

Anf.    Ne  rerniniscans  iJomine  de\licla  nostra  . . . 

folgen  Gebete. 

Bl.  O''  Orationes  ante  Communionem  |  et 
haec  deprompta  est  ex  operihus  S.  liernardi.  | 
(rot). 

Anf.    Ikesu  benigne,  vitis  vera,  llgnum  \  vitae  . . . 

Bl.  10''  Oratio  ad  B.  virginem.  \  —  0  Maria 
flos  virginmn.  \  contege  nunc  et  deterge  .  .  .  (rot). 

Bl.  IP  Alia  ad  eandein  ex  B.  |  Bernardo 
(rot).  I  —  A-d  te  nunc  o  doinina  mea  .  .  . 

Bl.  12''  Precatio  ad  S.  Bernarduin.  \  (rot).  — 
O  Sancte  Bemarde  singularis  pa\trone  agnosce  hahi- 
tum  .  .  . 

Bl.  12"'  Oratio  D.  Thomae  |  Aquinatis. 
(rot).  I  —  Ad  te  fontein  misericordi^  Dev»  accedo  | 
peccator  .  .  . 

Bl.  13'^  Excitatio  mentis  \  ad  deuotionem  | 
tempiore  communionis.  |  (rot).  —  Vnde  mihi  tanta 
misericordia  vt  \  Dominus  Angelorum  .  .  . 

Bl.  13^  steht  eine  als  solche  durch  ein  Kj-euz 
bezeichnete  Ergänzung  zu  Bl.  4'^. 

Pergamentteil. 

Bl.  P  Liber  deuotissimarum  oracio\num, 
Ad  vsum  fratris  |  Huperti  de  Deynßber  [ 
pertinens.  ~  |  (auf  Rasur).  —  darunter  stark  \&v- 
löscht  Hymmenr od e  (16.  Jh.)  — ,  darunter  blau  ein 
S\  ,  dann  Spes  mea  unica:  dul\cissima  virgo  maria.  | 
darunter  späterer  Eintrag  Ad  vsum  fratiis  Theo- 
dericj  de  duna.  \  (Daun  in  der  Eifel)  Anno  do- 
mini  1536  +  1536  HIHI .  // 


Bl.  l"  (von  anderen  Händen  als  der  Text) 
G.  De  sancto  Erasmo, 

Anf.  Gaude  Erasme  martir  x*  dilectissime  .  .  ., 
darunter:  (T  Sancius  Bemardus  dicit.  |  Consueuit 
dominus  plus  Honorare  ...  (4  Zeilen). 

Bl.  2"^  Oratio  denotissima  ad  san\ctissimam 
Trinitatem  j  (rot). 

Anf.  O  Summa  et  ve\ra  semj)iter\na  trinitas  1 
atque  indiuilsa  vnitas  .  .  . 

Bl.  4'^  (T  Alia  I  deuota  oracio  ad  deum  pro 
venia  impetranda.  |  (rot). 

Anf.    O  Domine  pater  totius  mi\serationis  .  .  . 

Die  folgenden  Gebete  werden  zugeschrieben 
den  Heiligen:  Bernhard,  Brigitta,  Augustin,  Am- 
brosius,  Gregorius,  Beda,  Edmundus  Canthuari- 
ensis  archiep.,  vielfach  mit  Angabe  der  darauf 
gewährten  päpstlichen  Indulgenzen. 

Bl.  123^  steht:  (T  Oratio  deuotissima  de 
dulcissi\mo  nomine  Ikesu  Quam  deuotus  |  qui- 
dam  f rater  Hupertus  nomine  composuit. 

Nachträge  stehen  auf  der  Rückseite  des  Stiches : 
De  sancto  Valentino  und  Bl.  130''  Oracio 
sancti  Thome  de  Aquino  .  "pro  bona  memoria. 
Die  Sammlung  schließt  Bl.  134"',  wo  am  Ende 
in  roter  Schrift  steht: 

Anno  domini  AJillesimo  |  quingentesimo.  septi- 
modeeimo.  \  Ipsa  die  Eligij  confessons.  atque  pon- 
tificis.  (Dezember  1)  Finitus,  et  |  completus  est  presens 
libellus  I  deuotissimarum  oracionum  \  scriptus  per 
manum.  fratris  |  Petri  de  Merll.  michi  \  fratri  Hu- 
perto  de  Deynßber.  Priwi  pro  tempiore  |  monasterij 
Hymmenrodensis.  \  Ad  landein  et  glonam  dornen 
nosti'i  I  Jhesu  christi.  Cid  sit  honor.  |  laus  et  gloria. 
nunc  et  ineternum.  Amen,  f  \ 

Bl.  134^—138^  folgen  von  der  Hand  des  Hu- 
pertus de  Deynßber  und  anderen  verschiedene 
Gebete. 

Bl.  138'^  (T  Oracio  deuota  ad  beatam  vir- 
ginem I  mariam  Contra  Festem.  | 

Anf. 
Stella  cell  extirpauit.  que  lac\tauit  dominum, ,  ,  , 

=  Chevaüer  19438. 

Zweiter  Papierteil. 

Bl.  l""  Oratio  ante  Mißam.  \ 


240 


Görreshandschriften 


Anf.  Domine  omnia  tua  su7tt.  quae  in  |  coelo 
smii  .  .  . 

Folgen  zahlreiche  Gebete.  Bl.  S^  steht  unten 
F.  P.  M.  B.  I  1620  II  (rot). 

Bl. lO''  Gratiarum  Actio  \  post  Missam.  \  (rot). 

Bl.  11^  ist  unbeschrieben. 

Bl.  12"'    Oratio  post  \  cornmunionem  \  (rot). 

Bl.  12'^  Alia  ex  D.  Bernardo  \  de  interiori 
domo.  I  (rot). 

Bl.  M''  Itetn  I  Alia  ex  operibus  \  eiusdem.  | 
(rot). 

Bl.  15  ist  unbeschrieben. 


Görres  190  =  Lat.  oct  252 

(Himmet'od) 

Pap.  160  BU.  (13  X  9,3).    XVI.  Jh.  (1584). 

Pappeinband  mit  Pergament  bezogen.  160  Blätter 
heutiger  Zählung.  Bl.  157 — 160  haben  stark  durch 
Moder  gelitten.  An  dem  Band  waren  mehrere  Schreiber 
tätig,  das  Schriftfeld,  durchschnittlich  10,5  x  7,  ist  von 
Blindlinien  eingerahmt,  die  äußeren  Merkmale  ergeben 
die  Herkunft  aus  Himmerod,  auf  Bl.  1'  der  Stempel  der 
Gymnasialbibliothek  Coblenz  =  Görres  190. 

Expositio  decalogi  et  Tractatus  de 
horis  canonici s. 
An  den  Rändern  von  Bl.  l""  steht:   Expodtio 
Decalogi  et  circa  |  finem  Tractatus  de  Horis  Canonicis 
(von  anderer  Hand). 

1)  Expositio  decalogi. 

Bl.  P  Decalogi  qu^   fuerit  \  necessitas  ^  \ 

Anf.  Quamquam  duobus  ckaritatis  pr^ceptis 
ornnia  \  tarn  erga  deum  quam  proxinmin  Homini  | 
seruanda  officia  generatim  sint  comprehen\sa  .  .  . 

Eine  eingehende  Kommentierung  der  10  Ge- 
bote; jedes  einzelne  mit  zahlreichen  Unterab- 
teilungen. 

Schi.  Bl.  118''  .  .  .  7ion  requirat  nisi  \  exteriora 
opera  bona.  \\ 

Bl.  119  und  120  unbeschrieben. 

2)  Bl.  121''  Dictata  de  horis  Canonicis.  (rot).  | 
Quid  est  Oratio.  ~  \ 

Anf.    Oratio  est  mentis  in  Devni  pia  |  elevatio  . . . 

Schi.  Bl.  158^  .  .  .  ad  sanctificationem  sunt  in- 
$titu\ta.  I  —  Finis  materiae  huius  \  de  hor-is.  Cano- 
Td\cis.  I  Anno  1584  \  Martij.  8 


Dasselbe  Stück  in  Görres  190  (S.  238). 
Bl.  159  unbeschrieben. 

Bl.  160   mit   verschiedenen   Notizen   ist   zum 
größten  Teil  zerstört. 


.  Görres  191  =  Lat.  oct.  253 

(Himmerod) 
Pap.  162  BU.  (14,8  x  10).    XVI.  Jh.  (1586/87). 

Pappeinband  mit  Lederrücken.  162  Bl'ätter  heutiger 
Zählung.  Der  Band  ist  von  zwei  Händen  geschrieben, 
die  erste  Bl.  1—146,  die  zweite  Bl.  149—162.  Die 
äußeren  Merkmale  ergeben  die  Herkunft  aus  Himmerod. 
Auf  Bl.  1'  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz 
=  Görres  191. 

Jacobus    Fischer,    Expositio    canonis 
m  i  s  s  a  e. 

1)  Bl.  l""  (rote  Kapitale)  Expositio  \  Canonis 
Qvo  I  In  Peragendo  \  Missae  Sacri\ficio  Ro- 
ma\na  nunc  Vtitvr  \  Ecclesia.  |  Anno  1586  ipso 
die  I  s.  Mauritij  Sept.  22.  \  darunter  von  anderer 
Hand:  Frater  Nicolaus  Caesar.  |  —  Item  quedam 
docnmenta  de  \  celebratione  miße.  \ 

Bl.  1'^  unbeschrieben. 

Bl.  2''  Vnde  sumptum  sit  vocabulum  \  et  qu^  sit 
ratio  noniinis.  |  —  Capitulum  prinium.  \  (rot). 

Anf.  Quod  ad  Miß^  vocabulum  attinet,  sunt  | 
qui  affirmant  h^breum  esse  .  .  . 

Dasselbe  Stück  des  Himmeroder  Theologen 
in  Görres  183  (lat.  oct.  247),  S.  236. 

Schi.  Bl.  146^  .  .  .  h^e  talis  obligatio  |  ex  se 
vendibilii,  qua  proprium  libertatem  ven\dit.  ||  —  Finit 
expodtio  Cauo'nis  Miß^.  a°  87.  \\ 

Bl.  147—148''  unbeschrieben. 

Bl.  148^  D.  Clu-ysostoinus  Inquit.  |  —  Talis  mihi 
crede  est  erga  homines.  ...  (9  Zeilen). 

2)  Bl.  149'^  Incipit  Tractatus  \  De  Praepa- 
ratione  ad  Missam  j  Domini  Seraphici  lo- 
annis  \  Bonaventvrae  Feliciter.  | 

Anf.  Ad  honorem  gloriosae  et  indiuidu^  trini- 
tatis;  et  ad  honorem  excellentissimi  sacramenti  .  .  . 

gedr.  Opp.  ed.  Quaracchi  Vin,  99  ff. 
.     Schi.  Bl.  158'"...  Qnod  |  ipse  mihi  et  tibi  pr^stare 
dignetur.   Amen  —  |  —  Finit    Tractatus   de  prepa- 
ratione  \   ad    Mißam    domini    Seraphici   \   lohannis 
Bonaventura.  \\ 


Görresliandschriften 


2-il 


Adhortatio  diui  Anselmi  super  \  Resoluti- 
onem  Pusilla\nimia  Conscienti^.  |  —  Toto  cojiatu 
quo  possum  ...  (6  Zeilen). 

am  Ende:   Anno  1587.  kal.  lunij.  22. 

3)  Bl.  1.58^  Salutaris  doctrina,  quod  |  in 
Missa  cogitandum  sit  |  De  negligentia  circa 
cor\pus  Christi, ~  |  eiusdem  Doinini  lohannis 
JJona\wenturae   docto\ris.  | 

Anf.  Nota  de  sacramento  quod  dominus  propter 
HOS  semjyer  |  tolus  ibi  est  .  .  . 

Schi.  Bl.  KiO''  ...  ei  quod  apud  liomine«,  \  im- 
possihile  est;  possibile  tibi  est  \  domiuii  Devs  noster.  j 
Finit  doctrina.  |  breuis.  || 

Bl.  160^  ist  unbeschrieben. 

4)  Bl.  161''  Fascicvlarivs  Doctoris  |  Sera- 
phici  sancti  Bonauentun^  \  de  exerpitijs  sjii- 
ri\tu  alibus.  ~  .  .  . 

Anf.  Scire  debes  quod  quamuis  omnia  que  in 
diui.na  I  scriptura  repeiiuntur  ...     ' 

Schi.  Bl.  162''  .  .  .  et  tole\rantiam  omnium  tri- 
bulationurn.  || 


Görres  192  =Lat.  oct.  254 

(Himmerod) 
Perg.  71  Bll.  (8  x  5,5).    XV.«  und  XVI.  Jh. 

Pappeinband  mit  Leder  bezogen.    71  Blätter  heutiger 
Zählung,  von  denen  die  drei  letzten  Papier  sind.    Diese 


nicht  mitgezählt  besteht  der  Band  aus  9  Lagen,  und 
zwar:  I— VII  zu  je  8,  VIII  zu  4  +  1,  IX  zu  8—1  Blättern. 
Der  Teil  Bl.  1 — 61  ist  von  einer  Hand  des  ausgehenden 
15.  Jh.  geschrieben,  die  Schrift  wechselt  wiederholt  be- 
trächtlich in  der  Größe,  schwankt  doch  die  Zeilenzahl 
zwischen  14  und  10.  Das  Schriftfeld  ist  durchschnittlich 
6,5  X  4.  Rote  Überschriften,  rote  und  blaue  Initialen. 
Bl.  62 — 68  sind  von  einer  Hand  des  16.  Jh.  angefügt, 
von  einer  anderen  die  drei  Papierblätter.  Die  äußeren 
Merkmale  ergeben  die  Herkunft  aus  Himmerod.  Auf 
Bl.  l'  der  Stempel  der  Gymnasialbibliothek  Coblenz  = 
Görres  192. 

Liber  orationum. 

Bl.  P  Ad  oracionem  sequentem  con\cessit  Ijeo 
papa  indulgenci\as  iiii  milia  annonim  et  4"^  \  qua- 
dragenas  et  sanctus  augus\tinus  eam  orare  solebat  1 
ante  misse  celebracionem |  (rot). 

Anf.  Pater  peecaui  in  \  celum  et  corain  te  iam  i 
iion  sum  dignus  vo\can  filius  tuus  .  .  . 

Es  folgen  zahh-eiche  Gebete,  vielfach  mit  An- 
gabe der  Indulgenzen.  Bl.  55"^  stand  ein  Nach- 
trag vom  Jahre  1558,  der  fast  völlig  verlöscht 
ist.  Der  alte  Teil  schließt  Bl.  6P:  .  .  .  et  ar\ma 
tue  passionis  reco\lentibus  liberaliter  est  ]  larqitus  Qui 
viuis  I  et  regnas  deus  p>er  omnia  |  secula  seculorum. 
Ameri.  II 

Bl.  62^  nachgetragen:  Kpie  eleison.  Chris\te 
eleison  ...  Litanei  für  alle  Heihgen,  daran  schheßen 
sich  wieder  Gebete  an,  auch  auf  den  Pajiier- 
blättern  stehen  Gebete. 


31 


Nachträge  und  Berichtigungen. 


G  ö  r  r  c  s   i 

S.  Ib  Die  Schreiberbemerkung  Bl.  74^  scheint 
sich,  obwohl  sie  aiu  Rande  steht,  doch  dem 
Titel  des  Pi'ologs  anschließen  zu  sollen,  in 
diesem  Fall  müßte  durch  Beschneiden  ein 
ne  ausgefallen  sein,  so  daß  dann  dastände: 
Incipii  prologus  .  .  .  qui  ich-o  hie  sciiptus  est 
[ne]  hec  pagina  a  scripUira  uacua  reinaneret. 

Görres  3 

S.  4a  Bl.  35^  lies  [HJunc  st.  (N)nnc. 

Görres  7 

S.  9b  Bl.  438"  lies  iuiia  st.  uiua. 

Görres  16 

Die  beiden  Handschriften  Görres  16  (S.  13) 
und  Göri'es  98  (S.  111)  gehören  zusammen, 
wahrscheinlich  haben  sie  sogar  einen  Band 
gebildet,  der  erst  im  15.  Jh.  auseinander- 
genommen wurde. 

Görres  24 

S.  18b  Z.  2  lies  118  st.   181. 
S.  18  b  n.  2  ist  ein  Auszug  aus  der  Expositio 
des  Florus  Diaconus   vgl.  Migue  CXXX, 
370  Bff. 

Görres  27 

S.  22a  n.  11  =]Migne  CLXXVII,  1201)— 1222. 
S.  22b  n.  17   ist  ein  Auszug   aus  Hugo,  De 
sacramentis    lib.   II,    p.    13,    c.   1    (Migne 
OLXXVI,  525—526). 

Görres  31 

S.  24a  n.  'l  Anf.  lies  tardaul  st.  tardam. 


Görres  32 

S.  26b  n.  7.  IHcitur  Hsis.  fälschhch  für  Nititur 
s.  Clievalier,  Eep.  h^Tunologicum  n.  11981 
und  11473;  Mone  II,  2 18  ff. 

Görres  33 

S.  27  a  n.  1  ist  ein  Auszug  aus  Beda,  Expo- 
sitio in  Marcum  lib.  I,  cap.  I,  Anf.  =:  Migne 
XCn,   153— 158  A. 

S.  27  a  n.  6  ist  ein  Auszug  aus  Beda,  Expo- 
sitio in  Lucam  üb.  I,  cap.  11  =  Migne  XCII, 
327— 334  A. 

S.  27  a  n.  7  ebendaher  =  Migne  XCII,  334  A 
bis  336. 

Görres  35 

S.  33  a  n.  ;.4   lies  opera  iioslra  st.  ojiera  non. 
S.  33a  n.  38  lies  dilectione  st.  dissercione. 
S.  34  a  n.  56  lies  cerlis  st.  crucis.  ■ 

Görres  37 

S.  35b  Eine  Abbildung  von  zwei  Seiten  des  cod. 
theol.  fol.  362  ist  inzwischen  bei  Chi-oust, 
Monumenta  palaeographica  Ser.  II,  Lief. 
XXII,  Taf.  9  (1916)  veröfientlicht  worden. 
Chroust  erwähnt  dazu  eine  Mitteilung 
H.  Degerings,  wonach  der  Schreiber  mit 
dem  in  den  Gesta  abbatum  Fontanellensium 
(Scriijtores  rer.  German.  (1886)  S.  47f.) 
erwähnten  Harduin  identisch  sein  soU. 
Wenn  die  Gesta  auch  seine  Tätigkeit  als 
Schreiber  rühmen  und  er  auch  zeitlich  paßt, 
da  er  81J  starb,  so  erscheint  mir  doch  eine 


Görreshandschi'iften 


243 


Identität  mit  dem  Sclu'eiber  unserer  beiden 
Handschriften   sehr-   unwahrscheinlich. 

Mit  Hilfe  von  Reagentien  ist  es  mögHch 
geworden,  die  Schreiberverse  Bl.  216^  voll- 
ständig zu  lesen;  ich  setze  sie  daher  hier 
noch  einmal  her: 

H  oc  opus  harduinus  fidens  in  regem  sabaot  H 
A  tqtie  deo  summo  qui  cunctis  plurima  dem  A 
R  etribuit  scripsi  quisquis  hoc  ordine  frale  R 
D  iidno  relegens  tu  nie  memorato  per  Mit  D 
U  t  pro  me  doiyiinum  regnanlem  saecnla  mit  U 
I  nnuineris  precibns  sanctis  rogitauens  aeu  I 
N  acte  dieque  nieum  deberis  ducere  iwme  N 
U  erius  est  etexim  qui  nescit  scribere  fad  U 
S  cire  eciam  potuit  nnmquam  lovinenta  laboii  S 


Onine  quod  est  fecit  deus.  omnia  coniinet  in  se. 
Omnia  si  fecit.  fecit  et  iinmo  malum  ~ 
Continet  ipse  malum  . . .  fecerit  omnia  quamuis 
Sed  mala  non  fecit.  nee  mala  contintiit. 

Gör  res  41 

S.  42a  n.  61  lies  nutarites  st.  intrantes. 
S.  43b  n.  86  lies  circa  st.  cura. 

Die  Predigt  ist  ebenfalls  den  Visionen  der 
Elisabeth  entnommen,  lib.  III,  cap.  3,  vgl. 
ed.  Roth,  Brunn  1884,  S.  60  ö'. 

Gör  res  42 

S.  47  b  n.  23  Das  Stück  ist  gedruckt  in  der  Aus- 
gabe der  Werke  Gersons,  Antwerpen  1706, 
III,  769—800,  vgl.  Görres  160  (5)  S.  225a. 

S.  47  b  Bl.  238  lies  sit  st.  sie. 

Görres  50 

S.  55  a  n.  10  Bl.  179^'  lies  Finit  st.  Fuit. 

Görres  62 

S.  63a  lies  alte  Signatur  .0  J.  st.  .ü  J. 

Görres  67 

S.  66a  n.  5  lies  Quia  sunt  st.  Quas. 

Das  Stück  besteht  aus  Excerpten  von  Al- 
cuinus,  De  dialectica,  vgl.  Migne  CI,  949  ff. 
und  zwar  aus  cap.  15,  16,  12,  13,  14.  Der 
Bearbeiter  hat  die  Dialogform  beseitigt,  sich 
aber  -sonst  ziemlich  getreu  an  seine  Vorlage 
gehalten. 


S.  66a  Bl.  26^  lies  mundus  st.  mimdi. 

Görres^  77 

S.  75  a  Der  Verfasser  Petrus  Parrha  war 
Jesuit,  er  wirkte  zuerst  in  Coimbra,  später 
am  CoUegium  Germanicum  in  Rom  (vgl. 
Mon.  bist.  See.  Jesu  Lit.  quadr.  I,  338—370; 
n,  212,  363;  Ep.  P.  Nadal  IV,  24;  Mon. 
paedagog.  150,  153, 157,  157—160, 162,  500, 
522).  Der  Schreiber  Johannes  Damianus 
stammte  aus  Grevenmachern  in  Luxemburg. 
Er  war  Schüler  des  Collegium  Germanicum 
(vgl.  Steinhuber,  Gesch.  d.  Kollegium  Ger- 
manicum 11-,  222,  wo  anscheinend  Onkel 
und  Neffe  verwechselt  sind). 

Görres  86 

S.  81b  n.  35  gedr.  Eusebius  Emisenus  ed.  Paris 

1547  f.  6. 
S.  81b  n.  36   ist  cap.  23  des  4.  Buches   aus 

dem  Matthäuscommentar   des  Hieronymus 

=  Migne  XXVI,  179  f. 
S.  82b  n.  45  im  Homiliar  des  Paulus  Diaconus 

als  ex  b.  Ambrosio  =  Migne  XCV,  1185 

bis  1186. 
S.  87  a    n.    102    Augustinus   in  ev.   Johannis 

tract.    IV,     10—14    =    Migne     XXXV, 

1410—1412. 

Görres  96 

S.  105  n.  65  lies  paruus  st.  j^w't's. 

S.  106  a  n.  81  Aus  sermo  57  =  Migne  CLXXI, 

618—622 
S.  107b  n.  105  lies  a  terra  st.  atria. 

Görres  100  a 

S.  112  Radulf  US  Flaicensis  verderbt  aus  Fla- 

viacensis. 
S.  112,  113  Der  Verfasser  von  nr.  2  und  3  ist 

Hugo  de  Folieto.    Die  Form  Foleto  in  der 

Hss.  verderbt. 

Görres  100b 

S.  113b  Bl.  108  lies  ternario  st.  trinario. 

Görres   102 

S.  114b  Z.  19  V.  0.  lies  tantum  st.  tarnen. 
S.  114b  Z.  21/22   lies  posuerunt  st.  presen- 
tauerunt. 

31* 


244 


Görreshandschriften 


Gör  res  106 

S.  118  a  Quid  respondeat  quidem  st.  quid.  Ver- 
fasser ist  Gaunilo. 
S.  119a  n.  5  lies  nuntius  st.  mittimus. 

Görres  109 

S.  122b  n.  24  Aus  Hrabanus  Maurus,  Comm. 

in  Matheum   lib.  U  =  Migne   CVII,    805 

bis  808. 
S.  123  b  n.  31    aus   Ambrosius,  Expositio   in 

Lucam  lib.  VH,  69—84  =  Migne  XV,  1805 

bis  1808. 
S.  125  a  n.  51  =  Migne  XXXV,  1841—1843. 
S.  125b  n.  55   Aus  dem  Jolianneskommentar 

Augustins  =  Migne  XXXV,  1476—1490. 


S.  126  a  n.  68  =  Migne  XXXIX,  1884—1886. 

S.  127b  n.  85  Aus  Hieronymus  epist.  IX  ad 
Paulam  et  Eustocliium  cap.  6  ^=  Migne 
XXX,  144. 

S.  127b  n.  87  Aus  dem  Johanneskommentar 
Augustins  =  Migne  XXXV,  1771—1774. 

Görres   110 

S.  129  b  Bl.  140  besser  Composita  st.  Syno- 
nima. 

Görres  114 

S.  133  n.  5  lies  transihnnt  st.  transibiiur. 

S.  201b  lies  Görres  142  st.   141. 


Schriftsteller  und  Schriften. 


a  uud  b  bei  den  Seitenzahlen  bezeichnet  die  Spalte,  E.  die  Einleitung  zu  jeder  Hss.,  N.  die  Nachträge,  Br.  Bruch- 
stück, A.  Auszug. 


Absolutio: 

Qui  excommunicati  a  quibus  abeolvi  possint  101  b  (7). 
Adamus  de  S.  Victore: 

Salve  mater  salvatoris  55  a  (12). 
Adrianus  Oarthusiensis: 

De  remediis  utriusque  fortunae  45  a  (9). 
Aegyptus: 

Descriptio  terrae  Aegypti  130b  (11). 
De  decem  plagis  Aegypti  157  b  (c). 
Aeneas  Silvias  s.  Piua  papa  II. 
Albertanus  Brixiensis: 

De  amore  et  dilectione  dei  et  proximi  206  a  (3). 

Liber  consolationis  et  oonsilii  206  a  (2). 

De  doctrina  dicendi  et  tacendi  206  a  (1). 

Sermo  de  s.  Agatha  206  b  (4),  207b  (8). 

Sermo   ad   cognocoscendum   quae   sunt   necessaria  in 

convivio  207a  (7). 
Sermo  secundus  quem  inter  fratres  minores  et  causi- 

dicoB  Brixienses  composuit  207a  (6). 
Sermo  super  illuminatione  et  super  spirituali  et  cor- 
porali  refeotione  207a  (5). 
Alcuinus  (Albuinus): 

De  dialectica  (A.)  66a  (5  u.  N.) 
De  virtutibus  et  vitiis  170  a  (47). 
Alexander  de  Villa  Dei: 
Doctrinale  (Br.)  17b  (E.). 
Allegoriae  sacrae  scripturae  s.  Isidorue. 
Alphabetarium  divini  amoris  47b  (23  u.  N.),  225a  (9). 
Ambrosius  Autpertus: 

Super  Apocalypsim  lib.  VI— X  30b,  37b  (2). 
Ambrosius  ep.  Mediolanensis: 

De  benedictionibus  patriarcharum  16  a  (3). 
In  bibliam: 

Expositio    in   Lucam   60b,   (A.)  84b  (73)  (A.), 

123b  (31u.N.). 
(Ps.)   Quaestiones  super  vetus  et  novum  testa- 
mentum  23  b  (1). 
Epistola  ad  Justum  55  a  (11). 


De  fuga  saeculi  55  a  (9). 

Hexameron  64  b  (1). 

De  initiandis  54  a  (4). 

De  Joseph  16  a  (2). 

De  Isaac  et  anima  55  a  (8). 

De  Nabuthe  lezraelita  (Br.)  55  a  (10). 

(Ps.)  Liber  pastoralis  54  b  (6). 

De  poenitentia  4  b  (1),  54  b  (7). 

De  resurrectione  (A.)  57  a. 

De  sacramentis  54  b  (5). 

Sermones  82  b  (45  u.  N.),  84  b  (69,  70,  73),  123  b  (31  u. 
N.).  128  b  (101), 
Amor: 

Alphabetarium  divini — is  s.  Johannes  Gerson. 

De     — e     et    dilectione     proximi     s.     Albertanus 
Brixiensis. 

De  remedio  —  ris  s.  Pius  papa  II. 

Scala  amoris  s.  Henricus  de  Herph. 
Andreas  de  Escobar: 

Modus  confitendi  219  b  (41). 
Anima: 

De  —  s.  Aristoteles. 

De  arra  animae  s.  Hugo  de  S.  Victore. 

De  claustro  animae  s.  Hugo  de  Folieto. 

De  continentia  animae  108b  (2). 

Exercitium  desiderii  animae  devotae  224b  (6). 
Anseimus  ep.  Cantuariensis: 

De  azymo  et  fermentato  21  a  (2). 

Cur  deus  homo  20  b  (1). 

Meditationes  117  a  (4). 

Orationes  117  a  (4). 

Prosologion  117  b  (5). 

Sermo  (oratio  bona)  26  b  (5). 

Excerpta  241a. 
Antiphonarium: 

(Br.)  119  a  (E.). 
Antonius  de  Pad<ua: 

Sermones  P.  II  129  a. 


246 


Görresliandschriften 


Apollonius: 

Historia  —  ii  regis  Tyri  188  a  (3,  4). 
Apologetious  liber  s.  Bernhardus. 
Apostoli: 

Ecclesiasticae  regulae  sanctorum    —    orum  109  a  (3). 
Apuleius: 

Periermeniae  66  a  (7). 
Aqua: 

De  —  aspersionis  61b  (6). 
Ordo  ad  faciendam  —  m  benedictam  284  b. 
Arbitrium: 

De  libero  —  o  s.  Bernhardus,  CaBsianus. 
Archa: 

De  —  Noae  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Arra: 

De  —  animae  b.  Hugo  de  S.  Victore. 
AriBtoteles: 

De  anima  200  a  (3). 
De  caelo  et  mundo  200  a  (1). 
Cathegoriae  66  a  (6). 
Libri  ethicorum  cum  gloBBis  201a. 
De  generatione  et  corruptione  200  a  (2). 
Erläu  terungsschrifteti : 

Commentum  in  Topica  et  Periermenias  66  a  (5). 
Quaestio  de  enuntiatione  203  b  (11). 
QuaeBtioneB  de  logica  203  a  (4). 
Quaestiones  de  numero  et   oratione  2031)  (10). 
Quaestiones  circa  librum  Periermeniarum  203  b 

(12). 
QuaestioneB  super  Posteriorum  203  a  (6,  8). 
Quaestiones  de  praedicamentis  203  a  (5). 
Quaestiones  super  Priorum  203  b  (13). 
vgl.  auch  BoethiuB,  Johannes  Versor. 
Ars: 

De  reductione  artium  ad  theologiam  s.  Bonaventura. 
Ascesis: 

Documenta  aBcetica  237  a. 
Athanasius  ep.  Alexandrinus: 

Excerpta  93  a  (15  d,  e). 
Auctoritates  moralis  et  naturalis  philosophiae  194a  (6). 
Augustinus: 

De  baptismo  parvulorum  55  b  (1). 
In  bibliam: 

(Ps.)  Quaestiones  super  vetus  et  novum  testa- 

mentum  23  b  (1),  24  a  (2). 
Enarrationes  in  psalmos  35  a,  (A.)  58  b  (9). 
Enarrationes  in  psalmos  101  —118  18a  (1).  Enar- 
rationes in  psalmos  111 — 117  16a  (4). 
In  evangelium  s.  Johanni8,(A.)  87a(102u.  N.) 
(A.)  125b  (55  u.  N.),  (A.)  127a  (187  u.  N.). 
Super  quaedam  capitula  in  epistola  s.  Pauli  ad 

Romanos  110b  (8). 
Expositio     epistolae     b.    Pauli     ad     öalathas 

110b  (10). 
(Ps.)  Expositio   epistolae  b.  Pauli  ad  Galathas 

18b  (2)  s.  Florus  Diaconus. 
(Ps.)  Super    epistolam   s.    Pauli    ad    Hebraeos 
110b  (9)  s.  Hrabanus  Maurus. 


In    epistolam    s.  Johannis    ad    Parthos    tract. 
III— X  110  a  (7). 

Cathegoriae  Aristotelis  translatae  66  a  (6). 

De  civitate  dei  (A.)  81b  (34),  (A.)  126  b  (75). 

(Ps.)  De  cognitione  verae  vitae  193  a  (2). 

De  dialectica  65b  (3). 

Enchiridion  90b  (5). 

Epistolae  ad  s.  Hieronymum  7b  (22),  8a  (23,  26,  27). 

Contra  quinque  haereses  90  a  (3). 

Homiliae  s.  sermones. 

Contra  .Julianum  (A.)  92  a  (10). 

De  opere  monachorum  90  a  (1). 

De  peccatorum  meritis  et  remissione  et  de  baptismo 
parvulorum  55  b  (1). 

Octo  quaestiones  ad  Dulcioium  24  a  (3). 

De  quaestionibus  LXXX  92  a  (11). 

De  Vera  religione  (A.)  92  b  (14  e). 

Liber  retractationum  (A.)  55  b  (2),  (A.)  90  a  (1). 

De  rhetorica  (Br.)  65  b  (2). 

Sermones  61b  (4),  78  b  (1),  79  a  (9,  10),  80  b  (23,  27), 
84b  (72),  86a  (85—90),  86b  (93—99),  87a  (100,  101, 
102  u.  N.),  92a  (12),  92b  (13),  121b  (13),  122b 
(24),  124b  (42),  125a  (49,  51—55),  126a  (68),  126b 
(75),  127a  (79,  84),  127b  (87  u.  N.),  128b  (98, 
99),  130b  (9),  162b  (1). 

Speculum  48  b. 

De  spiritu  et  littera  56  a  (3). 

S.  Stephani  miracula  81b  (34). 

De  trinitate  90  a  (4). 

De  unitate  trinitatis  90  a  (2). 

Exceqita  18  a,  56  b,  57  a,  58  b  (9),  92  a  (10),  92  b  (14), 
114a,  120b,  213b  (5),  214a. 
A  z  y  m  u  m : 

De  —  o  et  fermentato  s.  Ansei mus. 


BalduinuB  archiep.  Treverensis: 

Documenta    pro   hospitaU   s.   Elisabethae   TreverenBi 
93  b  (E.). 
Barlaam  et  Josaphat: 

Gesta  8.  Johannes  Damascenus. 
Baptismum: 

De  —  OS.  Augustinus. 
Basilius: 

Conquisitio  ss.  Basilii  et  Gregorii  Nazanzeni  91  b  (8). 
Beatitudo: 

In  quo  consistit  —  225b  (p). 
Beda  Venerabilis: 

(Ps.)  Super  Cantica  canticorum  23a  (1)  s.  Haimo. 
Homiliae  27  £F. 

Einzelne:  9a  (4),  79b  (11,  12),  81a  (28,  30,  31),  81b 
(39),  82a  (42),  82b  (46),  83b  (56),  84a  (65—67), 
84b  (71),  85a  (74),  88a  (115,  116),  88b  (120,  122), 
89  a  (123)  (Br.),  121a  (8),  121b  (9,  10),  122  a 
(15),  122b  (22,  23,  25),  123a  (30),  123b  (32,  34) 
124a  (35),  125a  (50),  125b  (57),  126b  (72— 74), 
127a  (81,  83),  127  b  (88,  89),  128a  (95). 
Interpretationes  nominum  hebraicorum  2b  (4). 


Görreshandschi-iften 


247 


(Ps.)   Oratio  de  Septem  verbis  ultimis '  Christi  235b. 

De  ratione  temporum  (Br.)  214b  (E.). 
B  e  n  e  di  c  t  i  0  n  e  s : 

De  aqua  aspersionis  61b  (6). 

Ordo  ad  faciendam  aquam  benedictam  234b. 

De  —  onibus  patriarcharum  s.  Ambrosius. 
Benedictus  de  Aniane: 

Poenitentiales  227  a. 
8.  Benedictus: 

Regula  227  a,  229  a. 

Vita  s.  Benedicti  89  a  (123). 
Benedictus  papa  XII.: 

Privilegia  et  reformationes  ordinis  Cisteroiensis  226  a 
(2—4),  231a  (2—4). 
Benjamin  minor  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Bernhardinus  Senensis: 

Speculum  amatorum  mundi  194b  (8). 
Bernhardus  Cläre vallensis: 

Liber  apologeticus  70a  (18),  130a  (4). 

De  consideratione  70b  (20),  lib.  III— V  130a  (1). 

Summa  de  contemplatione  Ha. 

De  diligendo  deo  69  a  (5). 

Epistolae  ad  Ermengardem  comitissam  70b  (28, 
24),  130b  (7,  8). 

Epistola  ad  Matthaeum  epm.  de  villico  29  b  (46). 

Epistola  ad  fratres  de  Monte  Dei  69  b  (9). 

Epistola  ad  fratres  ordinis  Cisterciensis  70  a  (19). 

Epistola  ad  Robertum  nepotem  suum  71  a  (25). 

Epistola  ad  quandam  sanctimonialem  68  b  (4). 

Epistola  ad  Sophiam  virginem  70b  (21,  22),  130b  (5,6). 

(Ps.)  Exhortatio  ad  animam  213  b  (5). 

De  XII  gi-adibus  hurailitatis  68  b  (3),  130  a  (3). 

(Ps.)  De   iudicio   faciendo   22b  (19)   s.   Hugo   de  S. 
Victore. 

(Ps.)  Lamentatio  b.  Mariae  ad  crucem  29  b  (47). 

De  laude  novae  militiae  69  a  (6). 

De  laudibus  virginis  matris  68b  (1). 

De  libero  arbitrio  68  b  (2),  130  a  (2). 

Meditationes  45  b  (13). 

(Ps.)  Meditatio  passionis  Christi  25  b  (2  b). 

De  obitu  s.  Slalachiae  74b. 

(Ps.)  De  philomena  47a  (22)  s.  Bonaventura. 

De  XII  portis  Iherusalem  12  a  (3). 

De  praeeepto  et  dispensatione  211a  (9).     \ 

Serraones  73 äff". 

Einzelne:  46a  (16),   69a  (7,8),  69b   (11,  12),   70a 
(13—17,  26). 

Testamentum  74b. 

De  vitae  ordine  et  morum  institutione  69  b  (10). 

Exceri^ta  113b  (2),  207b  (8),  211a  (9),  213b  (5), 
214a,  230a. 

Vita  b.  Bernhardi  73  a  (1). 
Bernoldus  de  Constantia  (?): 

Micrologus  de  eeclesiaaticis  observationibus  116  a  (1). 
Bertholdus  ep.  Mettensis: 
'  Epistola    ad    Bernhardum    epm.    Padeburnensem    de 
oratione  116  a  (2). 

Sermones  117  a  (3). 


Bertholdus  de  Ratisbona: 
Sermones  de  tempore  30 äff. 

Biblia  sacra: 

Genesis  (Br.)  160  b  (E.). 
Psalterium  166b,  cum  glossa  63b. 
Ecclesiastes  cum  glossa  21a  (4). 
Evangelia  IV  95  b  ff.,  (Br.)  185  a  (E.). 
Evangelia  dominicalia  et   festivalia  per  annum  161a. 
Apocalypsis  s.  Johannis  37  a  (1). 
Lectiones  dominicales  78b ff.,  121  äff. 
Erläutenmgsschrifteti: 

Allegoriae    sacrae    scripturae    vgl.    Isidorus 

Hispalensis. 
Allegoria  veteris  et  novi  testamenti  17  a  (1). 
Proemia   librorum    veteris    et   novi   testamenti 

vgl.     Hierouymus,     Isidorus     Hispa- 
lensis. 
Quaestiones  super  vetus  et  novum  testamentum 

vgl.  Ambrosius,  Augustinus. 
(Quaestiones  in  vetus  testamentum  vgl.  Hiero- 

nymus,  Isidorus  Hispalensis. 
Expositio  super  Genesim,  Exodum,  Josuae,  Ju- 

dicum,  primum  Regum  vgl.  Philo. 
Expositio  super  Genesim  160b  (130),  vgl.  auch 

Stephanus  de  Langto.i. 
De    quinque    quaestionibus    in    Genesim    vgl. 

Damasus,  Hieronymus. 
Super  Exodum  vgl.  Stephanus  de  Langton. 
Expositio     in    Leviticum     vgl.     Hesychius, 

Radulfus  Flaviacensis. 
Quaestiones  hebraicae  in  libros  Regum  et  Para- 

lipomenon  132  a  (4). 
De  libro  Judith  2  b  (3). 

Expositio  in  Job  vgl.  Gregorius  Magnus. 
Expositio  Psalterii  77b  (1),  vgl.  auch  Augusti- 
nus, Gilbertus   Porretanus,    Jacobus 

Magni,  Petrus  Parrha,  Smaragdus. 
Expositio   in  Ecclesiasten  43  b  (87),   vgl.  auch 

Hugo  de  S.  Victore. 
Super  Cantica  canticorum   vgl.  Haimo,  Hie- 
ronymus,   Origenes,  Rupertus  Tuiti- 

ensis. 
Dialogus   inter  rosam  et  pueros  super  Cantica 

canticorum  135  a  (47). 
Expositio  in  Esaiam  prophetam . vgl.  Haimo, 

Hugo  de  S.Victore,  HrabanusMaurus. 
Super  Lamentationes  Jeremiae  vgl.  Stephanus 

de  Langton. 
Super  Danielem  vgl.  Hieronymus. 
Super  XII    prophetas    minores    vgl.    Haimo, 

Stephanus  de  Langton. 
Expositio  in  Abacuc  132a  (5). 
Expositio     evangeliorum    et    epistolarum    vgl. 

Gerhardus  Scapulus. 
Concordancia  IV  evangelistarum  vgl.  Zacha- 

rias  Chrysopolitanus- 
Expositio    super    Matheum    vgl.     Hrabanus 

Maurus. 


248 


Görreshandscliriften 


Expositio  in  Marcum  vgl.  Beda. 

Expositio  in  Luoam  vgl.  Ambrosius,  Beda. 

In  evangelium  s.  .Johannis  vgl.  Augustinus, 

Petrus  Parrha. 
Super  epistolas  Pauli  vgl.  Haimo. 
Super   epistolas    Pauli    ad   Romanos    vgl.  Au- 
gustinus, Origenes. 
Super     epistolam    Pauli     ad    Coriutheos    (Br.) 
119a   (E.),     vgl.    auch    Johannes    Chry- 
sostomus. 
Super   epistolam   Pauli   ad  Galathas  vgl.  Au- 
gustinus, FloruB  Diaconus. 
Super  epistolam  adHehraeos  vgl.  Augustinus, 

Hrabanus  Maurus. 
In  epistolam  s.  Johannis  vgl.  Augustinus. 
Super     Apocalipsim    vgl.     Ambrosius    Aut- 
pertuB,  Haimo. 
Boethius: 

Commentarium  in  Periermenias  Aristotelis  66b  (8). 
Translatio  libri  Isagogarum  Porphirii  66  a  (4). 
Bohemi  vgl.  Pius  papa  II. 
Bonaventura: 

(Pb.)  De  exercitiis  spiritualibus  241  a  (4). 
(Ps.)  Quod  in  missa  cogitandum  sit  241a  (3). 
De  philomena  47  a  (22). 
De  praeparatione  ad  missam  240b  (2). 
De  reductione  artium  in  theologiam  224  a  (4). 
(Ps.)  De  Septem  sacramentis  ecclesiae  44  a  (3). 
De  triplioi  via  224  a  (5). 
(?)  Viridarium  consolationis  216  b  (27). 
Bonum  universale  s.  Thomas  de  Cantimprato. 
Breviarium  s.  Hieronymi  77b  (2). 

—  Leonis  Magni  91b  (7). 

—  ordinis  Cisterciensis  232  a,  282  b. 
Excerpta  129  a. 

s.  Brigitta: 

Quindecim  orationes  ante  imaginem  crucifixi  235  b. 
Bruno  Carthusianus: 

Epistola  ad  Radulphum  Viridem  57  b  (4). 

Vita  B.  Brunonis  190  a  (3,  4). 
Burlaeus  s.  Gualterus    B. 

Caesarius  Arelatensis  ep.: 

Homiliae  X  10  b,  213  b  (4). 
Caesarius  Heisterbacensis: 

Exempla  ex  dialogo  miraculorum  181  a  (C),  181b  (I,  K), 
183a  (aa),  183b  (bb,  bc,  cd,  cc,  dd,  ee). 
Calendarium: 

(Br.)  77b  (E.),  (Br.)  230b  (E.),  232a,  232b. 
Cantilena  metrica  de  superstitione  nummi  47a  (21). 
Garmina  b.  Versus. 
CaroluB  Calvus  rex: 

Liber  orationum  109  b  (6).  > 

Carthusianus  quidam: 

Epistola  57  b  (5). 
Carthusiensis  ordo: 

De  cursu  ordinis  Carthusiensis  190b  (5). 


Historia  de  priorilms  domus  magnae  Cartusiae  uaque 
ad  a.   1367   190a  (4),    vgl.    auch    Guilemus    de 
Hyporegia. 
Landes  vitae  solitariae  189  b  (1). 
Cassianus: 

De  libero  arbitrio  91a  (6). 
Cassiodorus: 

(Ps.)  Super  Cantica  canticorum  23a  (1)  s.  Haimo. 
Cherimon  abbas: 

De  libero  arbitrio  91  a  (6). 
Christus  s.  Jesus. 
Cisterciensis  ordo: 

Briefformeln  (Br.)  230  b  (E.). 

Carta  caritatis  229b,  231a  (1),  2.33b  (2). 

Consuetudines  235  a. 

Diffinitiones  capituli  generalis  229  b. 

Diffinitiones  antiquae    231a  (1),  233  b  (3). 

Diffinitiones   novellae   226  a  (1),   231b  (5),   234  a  (4) 

(A.)  235  a. 
De   egressu  Cisterciensium  monachorum  de  Molismo 

233  a  (1). 
Exercitatio  ordinis  228  a. 

Institutiones  capituli  generalis  annis  1240  et  1256  230  a. 
Juramentum  abbatis  226  b. 
Notitiae  228  a. 
Forma  professionis  227  b. 

Professio  generalis  abbati  post  creationem  facienda  227  b. 
De  reoeptione  apostatorum  226b  (4),  231b  (4). 
De  receptione  mendicantium  226b  (4),  231a  (3). 
Reformationes  226a  (2—4),  229b,  231a  (2—4). 
Statuta  papalia  234  a  (5). 

vgl.   auch   Benedictus  XII.,   Breviarium,  Cle- 
mens IV.,  Innocentius  IV. 
Cistercium: 

De  devastatione  monasterii  de  —  o  227  b. 
Claudius  Ptolomaeus: 

Almagestum  71b. 
Claustrum: 

De  clauBtro  animae  b.  Hugo  de  Folieto. 
De  claustro  materiaü  s.  Hugo  de  Folieto. 
Clemens  IV.  papa: 

Ordinatio    super   reformationem   ordinis    Cisterciensis 
229  b,  231a  (1),  233  b  (3). 
Clerici: 

Officia  clericorum  et  monachorum  19  b. 
De  vita  clericorum  s.  Hieronymus. 
Coelestinus  papa: 

De  praevaricatione  Adae  et  originaU  peocato  91b  (9). 
Collecta  in  festo  s.  Annae  2b. 
Communin : 

Prohibiti  a  sacra  —  ne  94  a. 
Composita  129b  (u.  N.). 
Confessio: 

De  confessione  192b,  207b  (9). 
Confessio  bona  219  a  (39). 

Confessio  utüis  135  b  (48).  ^ 

Modus     confitendi     s.     Andreas     de     Escobar, 
Mathaeus  de  Cracovia. 


Görreslianclschriften 


249 


Versus  de  confessioue  192b. 
Conradus  de  Marljurg: 

Sententiac  (A.)   101b  (8). 
Conradus  de  Saxonia: 

Sermones  de  eanctis  68  a. 
Consciencia: 

De  reformatione  —  ae  224  a  (3). 
Consideratio: 

De  —  ne  s.  Bernhardus. 
Consolatio: 

Liber  consolationie  et  consilii  s.  Albertanus  Brixi- 
ensis. 

De  consolatione  theologiae  s.  JohannesdeTambaco. 

Viridarium  consolationis  216  b  (27). 
Continentia: 

De  —  animae  108b  (2). 
Correptio: 

De  —  ne  et  productione  168  a  (69). 
Crassus  =  Guilelmus  de  Hyporegia. 
Cur  deus  homo  s.  Anseimus. 
Cura: 

De  —  pastorali  s.  Gregorius  Magnus. 
Curiales: 

De  miseriis  —  ium  9.  Pius  papa  II. 
Cyrillus: 

Excerptum  19ib, 


Damasus  papa: 

Ad  Hieronymum  de  Osanna  7  b  (18). 
Ad  Hieronymum  de  quinque  quaestionibus  in  üenesi 
7  a  (13). 
b.  David  Himmenrodensis: 

Epithaphium  12  a  (2). 
D cc a  1  o g  u  111 : 

Expositio  —  i  240  a. 

De  X  praeceptis   —  i  158  a   (65),    vgl.    auch   Hugo 
■■       de  S.  Victore. 
*       Institutiones  in  — •  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Decretum  s.  Jus  canonicum. 
Descriptio  terrae  sanctae  130b  (11): 

—  Situs  terrae  Aegypti  130  b  (11). 
Deus: 

Cur  deus  homo  s.  Anseimus. 

De  dei  potentia  118b  (2). 

De  diligendo  deo  s.  Bernhardus. 

vgl.  auch  Eucherius  Lugdunensis. 
Diabolus: 

De  filiabus  diaboli  207  b  (8). 

De  matrimonio  diaboli  207b  (8). 

Quot  modis   diabolus  humilitatem  nostram  impugnat 
22a  (14)  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Dialectica: 

De  —  s.  Augustinus. 
Dialogus: 

—  inter  rosam   et  pueros   super  Cantica  canticorum 
135  a  (47). 


Dicere: 

De     doctrina     dicendi    et    tacendi    s.    Albertanus 
Brixiensis. 
Dictiouarium  vitiorum  et  virtutum  3a  (2),  93b. 
Didascalicon  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Dilectio: 

De  diligendo  deo  s.  Bernhardus. 

De  Bubstantia  dilectionis  s.  Hugo  de  S.  Victore. 

Quid   vere   diligendum  sit  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Dionysius  Areopagita: 

De  divinis  nominibus  208  b  (3). 

Epistolae  209  a  (5). 

De  coelesti  hierarchia  208  a  (1). 

Expositio  super  —  s.  Hugo  de  S.  Victore. 

De  ecclesiastica  hierarchia  208  a  (2). 

De  mistica  theologia  209  a  (4). 
Dionysius  Carthusianus: 

De  reformatione  monialium  45b  (11). 
Disciplina  scholastica  (A.)  181a  (E). 
Discipulus  s.  Johannes  Herolt. 
Disputationes  s.  Guido. 
Distinctiones  de  tempore  et  de  sanetis  3a  (2),  93b. 


b.  Eberhardus: 

Miraculum  b.  —  i  135  b  (49). 
Ebrietas: 

De  —  täte  62  (5). 
Ecclesia: 

Planctus  —  e  197  a  (10). 
Edennym  contemplativorum  s.  Henricus  de  Herph. 
Educatio: 

De  —  one  liberorum  s.  Pius  papa  II. 
Elisabetha  de  Sconaugia: 

Liber  revelationum  (A.)  43  a  (85,  86  u.  N.). 
Enchiridion  s.  Augustinus. 
Enuntiatio: 

Quaestio  de  —  ne  203  (11). 
Epitaphium  b.  David  Himmerodensis  12a  (2). 
Eucharistia: 

De  —  216  a  (22). 

De  sacramento  corporis  Christi  216  a  (25). 

Versus  de  sacramento  —  e  216  a  (28). 

vgl.  auch  Pascasius  RadbertuB,   Petrus  Cantor. 
Eucherius  Lugdunensis  archiep.: 

De  essentia,  invisibilitate  et  immensitate  dei  76  a  (2). 
Eusebius  Caesariensis  ep.: 

Epistola  de  evangelio  96  a. 

Historia  ecclesiastica  52  a. 

daraus:  Relatio  de  b.  Johanne  81b  (37). 

(Ps.)  Sermo  de  sancto  spiritu  6  a  (7). 
Eusebius  Emisenus: 

Sermones  6a  (7),  80b  (24),  81b  (35  u.  N.). 
Excommunicati  a  quibus  absolvi  possint  101b  (7). 
Exempla  20b,  180b  f.,  191b  (4),  212b. 

vgl.  auch  Caesarius  Heisterbacensis,  Johannes 
Herolt,  Nicolaus  de  Hanapis,  Heraclides, 
Odo  de  Ceritona. 

32 


250 


Görreshandschriften 


Exercitium   quoddam  inflammativum  desiderii  animae 
devotae  224  b  (6). 
De  —  Ü8  Bpiritualibus  241  a  (4). 
Exorcismi  tabula  30b  (E.). 


Fabulae  180b  ff.,  212b. 

vgl.  auch  Odo  de  Ceritona. 
Faustufl  ep.: 

Sermo  de  b.  Stephano  89  a  (126). 
Fides: 

De  articulis  fidei  s.  Thomas  de  Äquino. 

De  fide  s.  Hieronymus. 
FilastriuB: 

De  Omnibus  haeresibus  15  b  (1). 
Fischer,  Jacobus: 

Expositio  canonis  missae  236  a,  2401i  (1). 

Dictata  in  catechismum  Petri  Canisii  237  b. 
Florus  Diaconus: 

CoUectio  in  epistolam  s.  Pauli  ad  Galathas  18b  (2  u.  N.). 
Formulae  s.  Cisterciensis  ordo. 
Fortuna: 

De  remediis   utriusque  —  es.  Adrianus  Carthu- 
Biensis. 
Fortunatianus: 

Ars  rhetorica  65  b  (7). 
Franci: 

Historia  —  orum  b.  Gregorius  Turonensis. 
FranciscuB  Petrarca: 

(Ps.)    De    remediis    utriusque    fortunae    45  a    (9)     s. 
Adrianus  Carthusiensis. 
Fretellus: 

Liber  locorum  sanctorum  terrae  Jerusalem  (A.)  64  b  (2). 
Fuga: 

De  —  saeculi  s.  Ambrosius. 
FulgentiuB  ep.: 

Sermones  81a  (32,  33),  83a  (54),  83b  (52),  86b  (91), 
87  a  (103). 

Galfredus  Monumentensis: 

De  rege  Britunum  (A.)  181  a  (D). 
Gallus  abbas: 

Malogranatum  192  a. 
Gallus: 

De  —  o  et  presbitero  215  b  (20). 
Gaufridus: 

Vita  Bernhardi  abbatis  Clarevallensis  73  a  (1). 
Gaunilo: 

Liber  pro  insipiente  118  (6  u.  N.).  , 

Gelasius  papa: 

Epistola  ad  Anastasium  imperatorem  58  a  (6). 

Epistola  ad  episcopos  per  Dardaniam  constitutos  (A.) 
58  a  (6). 
Gemitus  quatuor  turturis  45b  (12),  71a  (27). 
Gerardus  Creraonensis: 

Ptolomaei  Almagesti  translatio  71b. 
Gerardus  Scapulus: 

Expositio  evangeliorum  et  epistolarum  totius  anni  236  b. 


Gerardus  de  Senis: 

De  principio  individuationis  (Br.)  202b  (1). 
Gerbertus: 

Liber  pastoralis  54  b  (6). 
Gerson  s.  Johannes  G. 
Gesta: 

—  Barlaam  et  Josaphat  s.  Johannes  Damascenus. 

—  Bummorum  pontificum  et  imperatorum  Romanorum 
s.  Martinus  de  Oppavia. 

—  Romanorum  217  b  (32),  (A.)  217  b  (34). 
vgl.  auch  Historia. 

Gifardus: 

Hymnus   de   ss.   confessoribus   IMedardo   et  Gildardo 
66  b  (9). 
Gilbertus  Porretanus: 
Glossa  in  Psalterium  63  b. 

Sententia   sex   principiorum   (Expositio)   203  b  (9)    s. 
Gualterus  Burlaeus. 
Glodesindis: 

Oratio  ad  s.  —  im  60  b  (E.). 
GloBsae  (lat.)  59b,  160b;  (lat.-deutsch)  202;  (lat.-irisch) 

91a. 
Godefridus  Viterbiensis: 

Pantheon  (A.)  46a  (18),  46b  (19),  188b  (4). 
Gradus: 

XTT  —  ascendendi  224  b. 
Xn  —  descendendi  224  b. 
Grammatica: 

Exccrpta  ex  libris  —  ae  157  a  (58 — 64). 
Gratia: 

Nomina  —  ae  225  a. 
Gregorius  Magnus: 
In  hibliam: 

Moralia  in  Job  (A.)  23  a  (2). 
Expositio  in  Job  Hb.  XII— XXVI  (A.)  65  a. 
Sermones  super  Ezechielom  prophetam  59a. 
De  cura  pastorali  51b,  56  b  (1). 
Dialogorum  libri  IV   15a  (2),   (A.)  89a  (123). 
Epistola  ad  Marianum  epm.  59  a. 
Epistola  ad  Secundinum  epm.  61  a  (3). 
Homiliae  in  evangelia  8b  (1),  60b  (1). 

Einzelne:  78b  (3),  79a  (5,  8),  79b  (13),  81a  (29), 
83a  (55),  85a  (78),  85b   (80),   87  a   (104),   88  a 
(117),  121a  (3,  5),  121b  (11,12),  122a  (18,  19), 
122b  (21),  123a  (28),  124a  (38),  124b  (39),  126b 
(70,  71),  127b  (90,  92),  128a  (93,  94). 
Sermo  de  mortalitate  61  a  (2). 
De  pollutione  56  b. 
Vita  s.  Benedicti  (A.)  89  a  (123). 
Excei-pta  23  a  (2),  61a,  61b,  191b,  227  a. 
Vita  Gregorii  Jlagni  s.  Johannes  Diaconus. 
Gregorius  Nazanzenus  ep.: 

Conquisitio   b.  Basilii   et  Gregorii  Nazanzeni  91b  (8). 
Orationes  24  a  (4).  v 

Gregorius  Nisenus: 

Excerptum  93  a  (15  o), 
Gregorius  Turonensis  ep.: 

Ex  historia  Francorum  128b  (96). 


Görreshandschrifteii 


251 


De  miraculis  s.  Martini  128b  (96). 
Gualterus  scriptor: 

Versus  51  b. 
Gualterus  Burlaeus: 

De  parte  et  toto  (Br.)  202  b  (3). 

Sententia  sex  principiorum  Gilberti  Porretani  203b  (9). 
Guido  ord.  Praed.: 

Flos  theologiae  3  a  (2),  93  b. 
Guido: 

Disputatio  inter  Guidonem  et  priorem  4Bb  (14). 
Guilelmus  de  Hyporegia: 

De  origine  et  veritate  perfectae  religionis  189  a  (1). 

Historia  de  prioribus  inchoationis  ordinis  Carthusiensis 
189  b  (2). 
Guilelmus  Peraldus  Lugdunensis: 

Summa  de  virtutibus  120a. 

Summa  de  vitiis  119b,  120a. 
j    Guilelmus  abbas  b.  Theoderici: 

Vita  s.  Berahardi  73a  (1). 
Guilelmus  de  Thoco: 

Vita  s.  Thomae  de  Aquino  209  a  (6). 

Hadrianus  s.  Adrianus. 
Haereses: 

vgl.  Augustinus,  Filastrius,  Hussitae,  Wiclef. 
Haimo: 

Jm  bibliam: 

Expositio    super    Cantica   canticorum   23  a  (1), 

67b,  160b  (130). 
Expositio  super  Esaiam   prophetam  17b,    50b. 
Expositio  super  XII  prophetas  minores  4  a. 
Expositio   super  epistolas  Paidi  12a  (1),  49a  f. 
Super  Apocabpsim  62  a  (1). 
De  varietate  librorum  62b  (2). 
Hanapis  s.  Nicolaus  H. 
HarduinuB  scriptor: 

Versus  36  a  f.  (E.  u.  N.). 
Hebraei: 

Expositio  alphabeti  hebraici  218  b. 
De  förmig  hebraicarum  Utterarum  s.  Hieronymus. 
Interpretationes  nominum  hebraicorum  2  b  (4). 
Chronica  de  regno  Hebraeorura  132  a  (7). 
Hegesippus: 

(Ps.)  Passio  apostolorum  Petri  et  Pauli  56  b  (2). 
HenricuB  de  Hassia: 

De  proprietate  monacborum  9  b  (E.). 
Henricus  de  Herph: 
(?)  Sermones  186  a  (3). 
Theologia   mystica: 
daraus : 

Edennyn  contemplativorum  185b  (2). 
Scala  amoris  185  b  (1). 
Henricus  monachus: 

Tabula  ad-  sciendam  depositionem  camium  170b  (50). 
Henricus  de  Oyta: 

Sermo  in  nativitate  domini  209  b  (7). 
Heraolides: 

Exempla  ex  libro  Paradisi  182b  (V — Z). 


Hermannus  Contractus: 

Ave  praeclara  (deutsche  Übers.)  44  b  (7). 
Versus  ad  discernendum  cantum  59  b. 
Hernaldus: 

Vita  8.  Bemhardi  73  a  (1). 
Herolt  s.  Johannes  H. 
Hesychius: 

Commentarius  in  Leviticum  lib.  I — V  lila,  Üb.  V  bis 
VIII  14  a. 
Hexameron  s.  Ambrosius,  Hugo  de  S.  Victore. 
Hieronymus: 

Ad  Augustinum  epistolae  8  a  (24,  25,  28). 
Apologeticum  s.  Ad  Pammachium. 
VII  beatitudines  182  a  (R). 
In  bibliam: 

Quaestiones  veteris  testamenti  131b  (1). 

De   quinque   quaestionibus   in    Genesim    b.  Ad 

Damasum. 
(Ps.)  Quaestiones  hebraicae  in  libros  Regum  et 

Paralipomenon  132  a  (4). 
Praefatio  in  libros   Salomonis  123  a  (29). 
Tractatus  super  Cantica  canticorum  ex  Origine 
translatus  7  a  (15),  vgl.  dazu  Ad  Damasum. 
Praefatio  in  librum  Tobiae  124  a  (36). 
Praefatio  in  librum  Judith  124  a  (37). 
Praefatio  in  librum  Hester  124  a  (38). 
Praefatio  in  librum  Job  123b  (34). 
(Ps.)     Expositio      super     Jeremiam      53  b     s. 

Hrabanus  Maurus. 
Praefatio  in  Ezechielem  124b  (44). 
Praefatio  in  Danielem  125  a  (47). 
Expositio  Buper  Danielem  54a  (3). 
(Ps.)  Super  XII  prophetas  minores  4  a  s.  H  a  i  m  o. 
Praefatio   in  libros   Machabaeorum  124b    (39). 
Praefationes  in  quatuor  evangelia  95  ff. 
Expositio  in  evangelium  Mathaei  (A.)  81b  (36 
u.  N.),  123a  (33),  124b  (40,  41),  125b  (60), 
127b  (66),  182b  (R). 
Praefatio  in  Apocalipsim  37  a,  121  a  (6). 
De  morte  Blesillae  s.  Ad  Paulam. 
(Ps.)  Breviarium  77  b  (2). 
De  vita  clericorum  s.  Ad  Nepotianum. 
Ad  Damasum:  de  fide  7b  (20,  21). 

in  tractatibus  Origenia   super  Cantica 

canticorum  7  a  (15). 
de  Osanna  7b  (19). 
de  V  quaestionibus  in  Genesim  7  a  (14). 
de  Seraphim  XII  7  b  (17). 
(Ps.)  In  canticum  Deborae  131b  (3). 
Epistolae  s.  unter  den  Adressaten. 
(Ps.)  De    essentia,    invisibilitate    et   immensitate    dei 

76a  (2)  s.  Eucherius  Lugdunensis. 
Ad  Eustochium  de  virginitate  servanda  6  b  (8),  48  a  (2ö). 
De  morte  Fabiolae  s.  Ad  Oceanum. 
(Ps.)  De  fide  catholica  91b  (7),  vgl.  auch  Ad  Damasum. 
(Ps.)  De  frugi  et  luxurioso  5  a  (3). 
De  formis  hebraicarum  utterarum  132a  (9). 
Interpretationes  nominum  hebraicorum  132b  (10). 

32* 


2-^2 


(xörreshandschriften 


Ad  Heliodorum  monachum  ei^Btola  (ib  (5). 

Ad  Heliodorum  ep.  epitaphium  Nepotiani  7  a  (10). 

Contra  Helvidium  de  virginitate  s.  Mariae  6  b  (4). 

Homiliae  s.  Sermones. 

Contra  Jovinianum  de  pudicitia  6  a  (1). 

De  virginitate  s.  Mariae  b.  Contra  Helvidium. 

De  scriptis  Methodii  martiris  19  b  (2). 

Ad  Nepotianum  de  vita  clericorum  6  b  (6). 

Epitaphium  Nepotiani  s.  Ad  Heliodorum. 

Ad  Oceanum  de  morte  Fabiolae  7  a  (12). 

De  Osanna  b.  Ad  Damasum. 

De  Origine  s.  Ad  Damasum,  Ad  Tranquillinum. 

Ad  Pammachium  epietola  6  b  (3). 

epistola  apologetica  6b  (2). 
de   subita    peregrinatione  Paulinae 
7a  (11). 

Ad  Paulam  de  morte  Blesillae  7  a  (9),  48a  (25). 

Ad  Paulam  et  Eustochium  (A.)  127  b  (85  u.  N.) 

De  subita  peregrinatioue  Pauliuae  s.  Ad  Pammachium. 

De  Philone  Judaeo  188a  (1). 

De  pudicitia  s.  Contra  Jovinianum. 

Quaestio  ad  Minervium  et  Alexandrum  monachos  (A.) 
92  b  (15). 

Ad  Rusticum  monachum  epistola  exhortatoria  6  b  (7). 

De  Seraphim  s.  Ad  Damasum. 

Sermones  81b  (36),  123a  (27),  123a  (33),  124b  (40,41), 
125b   (60),  127a  (78,  79),  127b  (84—86). 

Sermones  Origenis  translati  82  b  (44,  47). 

(Ps.)  X  temptationes  populi  Israel  in  deserto  131b  (2). 

Ad   Tranquillinum   quemadmodum    Origenem   legere 
debeat  7  b  (16). 

De  virginitate  servanda  s.  Ad  Eustochium.  ' 

De  viris  illustribus  (A.)  19  b  (2),   (A.)  188  a  (1). 

Excerpta  92b  (15),  205b. 
Hildebertus  Cenomaneusis  ep.: 

Oratio  ad  tres  personas  s.  trinitatifi  14a  (2). 

De  sacramento  matriraonii  130b  (lOj. 

Sermones  105  äff.,  162  b  ff. 
Himmenrode: 

Indulgentiae  in  dedicatione  ecclesiae  228  a. 

De  numero  monachorum  in  monaeterio  228  a. 
Historia: 

—  Apollonii  regia  Tyri  188  (3,  4). 

—  ecclesiastica  s.  Eusebius  Caesariensis. 

—  Francorum  s.  Gregorius  Turonensis. 

—  scholastica  s.  Petrus  Comestor. 
vgl.  auch  Gesta,  Hebraei,  Vita. 

Homiliae  s.  Beda,  CaesariuB  Arelatensis,  Gre- 
gorius Magnus,  Hrabanus  Maurus,  Origenes, 
Paulus  Diaconus,  vgl.  auch  Sermones. 

Homiliarium  78b  ff.,  120b  ff. 

Honorius  Augustudonensis: 
Inevitabile  225  a  (8). 
Speculum  ecclesiae  20  a. 

Honorius  III.  papa: 

Epistola  ad  archiepm.  Bituricensem  172  b  (4  a). 

—  de  «tatuto  in  concilio  generali  edito  1219  Nov.  22. 
172b  (4b). 


Horae: 

De  horis  canonicis  238a,  240a. 
Hosanna  s.  Osanna. 
Hrabanus  Maurus: 

Expositio  super  Jeremiam.  lib.  I — XVII  53  b  (2),  Hb. 
XVIII— XX  53  b  (1). 

Expositio  super  Matheum  (A.)  122  b  (24  u.  N.) 

Expositio  super  epistolam  Pauli  ad  Hebraeos  110  b  (9). 

Homiliae   28  a   (27,  30,   32,  33),   29  a   (36),   29  b   (42), 
84b  (70),  122a  (20),  122b  (22,  23,  25),  127a  (83). 
Hubertus: 

Oratio  239  b. 
Hugo  de  S.  Charo: 

Expositio  missae  (Bearb.)  218  a  (35). 
Hugo  de  Polieto: 

De  claustro  aniniae  113  a  (3). 

De  claustro  materiali  112b  (2). 
Hugo  de  S.  Victore: 

De  arca  Noae  morali  26  a  (4). 

De  arra  animae  21b  (10). 

Canticum  pro  assumptione  virginis  22a  (11). 
Ih  bibliam: 

(?)  Expositio  in  Esaiam  13  a. 
In  Ecclesiasten  21a  (3). 

De  canone  mystici  libaminis  (A.)  44b  (8),  (A.)  117  a  (3;. 

De  VII  ordinibus  qui  continentur  in  canone  117  a  (3). 

Institutiones  in  decalogum  cap.  IV  22  a  (12). 

De  X  praeceptis  deealogi  39  a  (.3). 

Quot  modis  diabolus  humihtatem  nostram  impugnat 
22  a  (14). 

Didascalicon  lib.  VII  21a  (5). 

De  substantia  dilectionis  22  a  (12). 

Quid  vere  diligendum  sit  22  a  (13). 

Epistola  III  41b  (53). 

Hexameron  in  opera  conditionis  40  b  (31). 

In  hierarchiam  coelestem  Dionysii  Areopagitae  76  a  (1). 

De  iudicio  faciendo  22b  (19). 

De  III  locis  22a  (15). 

Super  canticum  b.  Mariae  38  b  (2). 

De  meditatione  21b  (6). 

Miscellanei  varii  39  a  ff. 

Einzdne  Stücke:  21b  (7—9),   22a   (13—16),   22b 
(17,  18). 

De  V  statibus  mutabiUtatis  humanae  22b  (18). 

De  iustitutione  novitiorum  38  b  (1). 

De  oblivione  praeteritorum  malorum  21b  (9). 

De  opere  trium  dierum  21  a  (5). 

Duo  esse  in  peccato  42  b  (73). 

De  duabus  piscinis  22  a  (16). 

De  porta  et  ostio  et  secreto  41  b  (46). 

Si  pares  sint  potestas  dei  et  voluntas  40  b  (35). 

De  sacramentis  12  b,  40  a  (31). 

De  sacramentis  naturalis  legis  et  scriptae  40  a  (30). 

De  V  septenis  21b  (8). 

De  unione  Spiritus  et  corporis  40  b  (36). 

De  refectione  verbi  dei  21b  (7). 

De  verbo  incamato  40  a  (28),  40  b  (34). 

De  VII  vitü»  22  b  (17). 


Görreshandschriften 


253 


Excerpta  213  b  (5). 
Humbertus  de  PrulHaco: 

Conclusiones  circa  IV  libros  sententiarum  222  b. 
Humilitas: 

De  XII  gradibus  humilitatis  s.  Bernhardus. 

Quot  modis   diabolus  humilitatem  nostram  impugnat 
22  a  (14). 
Hussitae: 

Contra  Hussitas  193  b  (3). 
Hymni  (ohne  bestimmten  Verfasser):  237a. 

Ad  regales  vocatus  nuptias  17  a  (2  a). 

Ave  gloriosa  mater  salvatoris  23  a  (2). 

Ave  Jesu  fili  dei  mei  cordis  gaudium  118  b  (4). 

Ave  manus  dextra  Christi  235  b. 

Ave  virgo  desponsata  26b  (7). 

Ave  virgo  nobilis  virgo  gloriosa  25  b  (2  a). 

Ave  virgo  virginum  per  quam  vir  beatus  17a  (2b). 

Clara  diei  gaudia  modulizet  232b. 

Coeli  regina  pia  salve  virgo  Maria  29  b  (48). 

Crucem  sanotam  siibiit  Sfia  (3). 

Crux  de  te  volo  conqueri  29  b  (47). 

In  Benedicti  laudibus  psallamus  232  a. 

Lucis  huius  festa  colat  232  b. 

Nititur  ignotuni  mea  26  b  (7  u.  N.). 

0  felix  Germania  tum  decoro  170  a  (46). 
^  0  tu  dulcis  anima  soror  mea  213b  (5). 

Orbis  ^ultans  celebret  232  b. 

Rogo  corde  pertractetur  197  a  (10). 

Rosa  rosarum  omnium  135  b  (47). 

Stella  coeli  extirpavit  239  b. 

Te  ut  in  memoriam  revocera  salvator  25b  (2b). 

Veni  redemptor  gentium  ostende  93  b  (E.). 

Vox  clara  ecce  intonat  93  b  (E.). 

vgl.  auch  Adamus  de  S.  Victore,  Gifardus,  Her- 
mannus   Contractus,   Hildebertus,   Venan- 
tius  Fortunatus. 
Hypocrisis: 

4  Stücke  darüber  113a  (4). 

Jacobus  Fischer  s.  Fischer. 
Jacobus  Magni: 

Super  Psalterium  194  a  (7). 

Sophilogium  193  a  (1). 
Jacobus  de  Voragine: 

Legenda  aurea  9  b. 

De  6.  Margarita  44  a  (5). 

Sermones  quadragesimales  161a. 
Jeiunium: 

Disputatio  de  ieiuniis  132a  (6). 

Quaestiones  de  ieiunio  184b. 
Jerusalem: 

De  XII  portis  —  s.  Bernhardus. 

Liber  locorum  sanctorum  terrae  —  s.  Fretellus. 
Jesus  Christus: 

Vita  Jesu  Christi  237a  (2). 

Meditationes  de  vita  —  s.  Ludolfus  de   Saxonia. 

Meditationes  de  apparitionibus  Jesu  Christi  238  a. 

Meditatio  passionis  Christi  25  b  (2). 

Clamationeg  Jesu  219  a. 


Imitatio  —  s.  Thomas  de  Kempis. 
Illusio: 

De  nocturna  —  ne  101a  (3). 

vgl.  auch  Pollutio. 
Imitatio: 

De  —  ne  Christi  s.  Thomas  de  Kempis. 
Imperatores  Romanorum  19a. 

vgl.  auch  Martinus  de  Oppavia. 
Increpatio:  De  —  nibus  62b  (4). 
Inevitabile  s.  Honorius  Augustudonensis. 
Innocentius  IV.  papa: 

Bulla   de   disciplina   et   devotione    in    ordine    Cister- 
ciensi  228  a. 
Innovatio: 

De  mundi  et  creaturarum  —  one  226b. 
Interesse: 

Nota  super  —  101b  (6). 
Johannes  Boccacius: 

De  Leena  meretrice  205  b. 
Johannes  Chrysostomus: 

De  epistola  Pauli  ad  Corintheos  (A.)  93  a  (15  b). 

De  reparatione  lapsi  108  b  (1). 

Sermones   sive   Homiliae    9  a   (5),   78  b  (2),   82  a  (41), 
85a  (75,  77),   85b  (79),   124a  (36,  37),   125b  (61), 
127a  (82),  (Ps.)  88a  (113),  88b  (121). 
Johannes  abbas  Cistercii: 

De  devastatione  monasterii  de  Cistercio  227  b. 
Johannes  Clymacus: 

Scala  paradisi  (A.)  224  b  (7). 
Johannes  Damascenus: 

Liber  gestorum  Barlaam  et  Josaphat  17  a  (3). 
Johannes  Diaconus: 

Vita  s.  Gregorii  papae  14b  (1). 
Johannes  de  Fönte: 

Super  libros  sententiarum  211a  (10). 
.Tohannes  Gerson: 

(Ps.)  Alphabetarium    divini    amoris    47  b   (23   u.   N.), 
225  a  (9). 

(Ps.)  De  praedestinatione  225  a  (8). 
Johannes  Herolt: 

Promptuarium  exemplorum  191a  (1). 

Promptuarium  de  miraculis  b.  Mariae  virg.  191b  (2). 
Johannes  de  Mandeville: 

Itinerarium  in  terram  sanctam  222  a  (10). 
Jo'hannes  Scotus: 

Translatio  operum  Dionysii  Areopagitae  208 aß. 
Johannes  de  Tambaco: 

De  consolatione  theologiae  48  a  (27). 
Johannes  Versor: 

Quaestiones  in  libros  Aristotelis  200  b  (4 — 6). 
Johannes  Wicleff: 

Articuli  eondemnati  193  b  (3). 
Joseph: 

De  —  B.  Ambrosius. 
Irregularitas: 

De  —  täte  101a  (2). 
Isaac: 

De  —  et  anima  s.  Ambrosius. 


254 


Görreshandschriften 


leagogae  b.  PorphiriuB. 
Isidorus  Hispalensis: 
In  bibliam: 

Allegoriae  sacrae  Bcripturae  132b  (12). 
Quaestiones  in  vetus  testamentum  67  a. 
Liber  proemiorum   novi  et  veteris  testamenti 
132  a  (8). 
De  Johanne  evangelista  81b  (38). 
De  ortu  et  obitu  patrum  (A.)  81b  (38),  132b  (11). 
Sermo  de  natali  domini  80  a  (17). 
Excerpta  46  a  (17). 
Itinerarium: 

vgl.   Johannes    de    Mandeville,    Ludolfus    de 
Sudheim. 
Judaei: 

Contra  errores  Judaeomm  199  a  (2). 
Quaestio  contra  Judaeos  b.  NicolauB  de  Lyra, 
vgl.  auch  Hebraei. 
Judicium: 

De  iudicio  dbi  futuro  225  b  (m). 
De  iudicio  faciendo  22b  (19). 
Julianus  Pomerius: 

De  vita  contemplativa  (A.)  58  b  (9). 
Julianus  Toletanus: 

Prognosticon  futuri  saeculi  58  b  (10). 
Jus  canonicum: 

Ex  decretalibuB  223  a. 
Casus  summarü  decretorum  204  a  (14). 
Divisio  libri  decretorum  211b  (11). 
Quaestiones  variae  juris  canonici  101b  (8). 
vgl.  auch  NicolauB  de  Tudeschis,   Raymundus 
de  Pennaforte. 

Lamentatio   b.   Mariae   ad   crucem  s.   Philippus   de 

GrÄ  ves. 
Lectiones: 

—  per  annum.  78b ff.,  121  äff. 
Lectura: 

Versus  de  —  228  b. 
Leena: 

De  —  meretrice  s.  Johannes  Bocacius. 
Legenda  aurea  s.  Jacobus  de  Voragine. 
Leo  Magnus  papa: 

Breviarium  91b  (7).  f 

Sermones  5b  (5),  80a  (18—21),  80b  (22),  83a  (49—51), 
84a  (63,  64),  85b  (81,  83),  87b  (105— 107),  88a  (114), 
121b  (13,  14),  122a  (16,  17),  128b  (97). 
Letania: 

De  —  maiori  58  a  (7). 
Liberi: 

De  eduoatione  —  orum  s.  Pius  II.       n 
Libri: 

De  diversis  orthodoxorum  —  is  224  a  (2). 
Loci: 

De  tribus  locis  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Lotharius  I.  Imperator: 

De  visitatione  monasterii  in  Prumia  94b  (E.) 


Ludolfus  de  Saxonia: 

Meditationes  de  vita  Jesu  Christi  213  a  (3). 
Ludolfus  de  Sudheim  (Suchem): 

Itinerarium  terrae  sanctae  189  a  (E.). 
L  u  13  u  s : 

De  lupo  180  b  (A). 

vgl.  auch  MarboduB. 


Mainz  B.  Moguntia. 
Malogranatum  s.  Gallus. 
Marbodus: 

De  lupo  46  b  (20  b). 
Maria: 

Canticum  pro  assumptione  virginis  —  es.  Hugo  de 

S.  Victore. 
Expositio  super  canticum  —  e  s.  HugodeS.  Victore. 
Lamentatio  b.  —  e  ad  crucem  s.  Philippus  de  Grßves. 
De  laudibus  virginis  —  e  s.  Bernhardus. 
Promptuarium    miraculotum    b.    —    e    s.   Johannes 

Herolt. 
Versus  de  gloriosa  virgine  —  29  b  (48). 
De  wginitate  b.  —  es.  Hieronymus. 
Maritus: 

De  eo  quod  —  cum  uxore  sua  potest  peccare  101a  (4). 
Martiuus  Dumiensis:  ^ 

De  IV  virtutibus  cardiualibus  47  b  (25). 
Martinus  de  Oppavia: 

De  gestis  summorum  pontificum  et  imperatorum  Ro- 
manorum IIa. 
Martinus  V.  papa: 

ürdinationes  in  crastino  suae  assumptionis  factae  219b 

(42). 
Urkundenfragment  197  b  (E.). 
De  assumptione  Martini  V.  205  a. 
Mathaeus  de  Cracovia: 

De  modo  confitendi  et  puritate  couscientiae  45  a  (10). 
Matrimonium: 

De  —  OS.  Raymundus  de  Pennaforte. 
De  sacramento  —  ü  130b  (10). 
Maximus  Taurinensis  ep.: 

Sermones  5b  (6),  78b  (4),  79a  (6,  7),  79b  (14),  80b 
(25,  26),  81a  (33),  82a  (43,  52,  53),  83b  (57—62), 
84b  (69),  85b  (82),  86a  (84),  87b  (108—112),  88b 
(119),  12Ub  (1,2),  124a  (37),  125a  (49),  125b  (56, 
58,  59),  126  a  (62— 67,  69,  76),  127a  (77),  127b  (91),  > 
162b  (1). 
Medardus: 

Hymnus  in  s.  Medardum  et  Gildardum  s.  Gifardus. 
Medicina: 

Rezepte  129  a. 
Meditatio: 

De  —  ne  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
III  meditationes  219  a. 

—  passionis  Christi  25  b  (2  b). 

—  nes  de  apparitionibus  Jesu  Christi  238  a. 

—  nes  de  vita  Jesu  Christi  s.  Ludolfus  de  Saxonia. 

—  nes  s.  Anselmus,  Bernhardus. 


Görreshandschriften 


255 


Memoria: 

De  —  novissimo^m  62  b  (7). 
Methodius: 

(Ps.)  De  initio  et  fine  mundi  19b  (2). 

De  Bcriptis  Methodii  s.  Hieronymus. 
Micrologus  de  ecclesiasticis  observationibus  116a  (1). 
Miracula    s.    Eberhardus,    Stephanus,    vgl.    auch 

Petrus  DamianuB. 
Miserioordia: 

De—  dei  225b  (!)• 

VII  opera  —  e  219  a. 
Missa: 

Tractatus  de  —  114 äff. 

De  officio  —  es.  Nicolaus  Andreas. 

Expositio  — ^   e   s.   Fischer,   Hugo   de    s.  Charo, 
Nicolaus  Andreae. 

De  praeparatione  ad  —  m  s.  Bonaventura. 

XIV  consiHa  doctorum  pro  periculis,  quae  in  —  con- 
tingere  possunt  10  a  (2). 

De   diversis  defectibus  et  negligenciis  quae  commit- 
tuntur  in  —  52  b. 

Quod  in  —  cogitandum  sit  241  a  (3). 
Missale  166a,  234b,  (Br.)  190b  (E.),  (Br.)  208a  (E.). 
MisBus  est: 

Expositio  super  —  angelus  119  a  (5). 
Moguntia: 

Statuta  provincialia  ecclesiae  Moguntinae  1383  219b 
(43  a). 

Urkunde  der  praepositura  maior  220  a  (43  b). 
Monachi: 

De  officio  clericorum  et  —  orum  19  b. 

De  opere  —  orum  s.  Augustinus. 

Versus  de  monacho  45  a,  48  a. 
Monasterium: 

Ordo  —  ii  189  a. 
Monita: 

—  ad  sacerdotes  119  b,  214a. 
Mortui: 

Expositio  vigiUarum  —  orum  217  b  (33). 
Mulieres:  De  statu  —  um  219a. 
Münstereifel: 

Urkunden  für  —  220  a  (43  b,  c). 

De  Nabuthe  s.  Ambrosius. 
Nioolaus  Andreae  de  Theatina: 

De  officio  missae  217  b  (35). 

Expositio  super  librum  de  officio  missae  218  a  (86). 
Nicolaus  Esculanus  de  Asculo: 

Sermones  dominioales  201b. 
NicolauB  de  Hanapis: 

Virtutum  et  vitiorum  exempla  3  a  (1). 
Nicolaus  de  Lyra:  « 

Quaestio  contra  Judaeos  199  a  (3). 
NicolauB  de  Tudeschis: 

Super  quartum  librum  decretaüum  204  a  (15). 
Nomina  60a  (E.). 

,  —  patriarcharum  et  prophetarum  90  a  (E.). 

Interpretationes  —  um  hebraicorum  s.  Hieronymus. 

Interpretationes  —  in  evangelio  38  b  (2). 


Notitiae: 

—  grammaticales  et  theologicales  157a  (58 — 63),  158a 
(65—69). 

—  variae  5b,  18a,  23a,  189a  (E.),  214a,  218b,  219a, 
225  a. 

Novicii: 

De  institutione  —  orum  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
NoviBsimi: 

De  memoria  —  orum  62b  (7). 
N  u  m  m  u  s : 

Cantilena  de  superstitione  —  i  47  a  (21). 


Oblivio: . 

De  —  ne    praeteritorum    malorum    s.   Hugo    de   S. 
Victore. 
Observatio: 

Micrologus  de  ecclesiasticis  —  nibus  116  a  (1). 
Odo  de  Ceritona: 

Exempla  (Fabulae)  184  a  (ff,  11,  mm). 
Officia  clericorum  et  monachorum  19b. 
Officium: 

—  s.  Trinitatis  (Br.)  21a  (2). 

—  in  festo  XI  milium  virginum  169  b  (46). 
Opus: 

De  —  ere  trium  dierum  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Oratio: 

De  —  ne  s.  Bertholdus  ep.  Mettensis. 
De  ■ —  ne,  confessione  et  satisfactione  216b  (28). 
De  —  ne  et  horis  canonicis  238  a,  240  a. 
De  numero  et  —  ne  203  b  (10). 
VII  requestae  in  oratione  dominica  219  a. 
Expositio  super  Pater  noster  218  b  (37). 
Orationes: 

Sammlungen : 

Liber  —  um  72b,  235b,  289  a,  241b. 
Liber  —  nmn  Caroli  Calvi  regia  109  b  (6). 
Verzeichnis   von  Gebeten   zu  Ehren   der   heil. 
Anna  2  b  (2). 
Einzelne:  17b,  26b  (5),  64a,  92a  (9),  121b— 128b, 
165  b  (E.),  213  a  (1),  229  a,  238b. 
deutsch  94  a. 

Oratio  ad  s.  Glodesindim  60b  (E.) 
Oratio  b.  virginis  118b  (4). 
vgl.    auch    Anselmus,    Gregorius    Nazan- 
zenuB,  Hildebertus,  Hubertus. 
Origenes: 

Super  Cantica  canticorum  7  a  (15). 

Super  epistolam  s.  Pauli  ad  Romanos  63  a. 

Homiliae  9a  (8,  4,  6),  79b  (15),  82b  (44,  47),  84a  (68), 

84b  (71),  123  a  (26). 
Excerpta  ex  homeliia  in  Heptateucum  166 äff.,  223a. 
Ad    Tranquillinum    quemadmodum    Originem    legere 
debeat  s.   Hieronymus. 
Osanna: 

De  —  8.  Damasus,  Hieronymu«. 
Ovidius: 

Ars  amatoria  (A.)  46  b  (20  a). 


256 


Görreshandschriften 


(Ps.)  De  lupo  46  b  (20  b). 
(Ps.)  De  nuce  47  a  (20  c). 

PaffnuciuB  abbas: 

De  8.  Eunofrio  184  a  (kk). 
Panormitanus  b.  Nicolaus  de  Tudeschis. 
Paradisus: 

Principalia  gaudia  —  i  219  a. 

vgl.  auch  Heraclius,  Johannes  Clymacus. 
Parrha  s.  Petrus  P. 
Passio: 

Meditatio  —  nis  Christi  25  b  (2  b). 
Pascasius  Radbertus: 

Sententiae  sanctorum  patrum  de  eucharistia  10  a. 
Pastoralis  liber  s.  Ambrosius,    Gerbertus,   Gre- 

goriuB  Magnus. 
Pater  noster  s.  Oratio. 
Patres: 

De  ortu  et  obitu  —  rum  s.  Isidorus. 
Paulinus  de  Aquilegia: 

Monita  de  tractatibus  sanctorum  patrum  excerpta  5  a  (2). 
Paulus  Burgensis: 

Scrutinium  scripturarum  198b  (1). 
Paulus  Diaconus: 

Homiliarium. 

Einzelne  Predigten  daraus:  9a  (3,  4),  78b  ff.,  123a 
(26,  27),  124  a  (37),  124  b  (42). 
Peccatum: 

De  —  o  originali  s.  Coelestinus. 

De  ramis  VII  —  orum  mortalium  219  a. 

Quare  in  perturbatione  —  orum  non  exaudiatur  62  b  (6). 
Peraldus  s.  Guilelmus  P. 
Perfectio  multiplex  225a. 
Periermeniae  s.  Apuleius,  Aristoteles. 
Persae: 

Reges  —  arum  19  a. 
Persecutio: 

De  —  ne  Vandalica  s.  Victor  Vitensis. 
Petrus  Canisius: 

Dictata  in  catechismum  —  i  —  ii  s.  Fischer. 
Petrus  Cantor: 

(Ps.)  De  sacramento  altaris  44  b  (8). 

Sermones  102  a  ff. 
Petrus  Chrysologus: 

Sermones  82  a  (40),  88  a  (113),  88  b  (121),   124  a  (37), 
127  a  (82). 
Petrus  Comestor: 

Historia  scholastica  19  a  (1),  (A.)  185  a. 
Petrus  Damianus: 

De  variis  miraculis  (A)  58  a  (8). 
Petrus  Lombardus: 

Sententiarnm  Hb.  IV  112  a. 
Erläuterungsschriften : 

Tabula   in   IV  libros   sententiarnm   211b   (12), 

223  a. 
CommentariuB  in  librum  sententiarum  199b  (4). 
vgl.    auch   Humbertus   de   Prulliaco,   Jo- 
hannes de  Ponte. 


Petrus  Manducator  s.  Petrus  Comestor. 
Petrus  Parrha:  'i 

Expositio  in  Psalmos  75  a  (u.  N.). 

Expositio  evangelü  s.  Johannis  76  a. 
Philibertus: 

Visio  Philiberti  215b  (19). 
Philippus  de  Gröves: 

Lamentatio  b.  Mariae  ad  crucem  29  b  (47). 
Philo  Judaeus: 

Antiquitates  188  a  (2). 

Quaestiones  in  Genesim  188b  (5). 

Super  Genesim,  Exodum,  Josue  etc.  188  a  (2). 

De  Philone  s.  Hieronymus. 
Philomena:  ' 

De  —  B.  Bonaventura. 
Philosopbia: 

Auctoritates  moralis  et  naturalis  —  e  194  a  (6). 

Proverbia  philosophorum  219  a  (40). 
Physiologus: 

Narrationes  ex  —  o  216a  (21). 
Piscinae: 

De  duabus  —  ia  b.  Hugo  de  S.  Victore. 
Pius  papa  IL: 

Bulla  de  anno  jubilaeo  220b  (1). 

Bulla  omnium  retractationum  220b  (2). 

De  origine  Bohemorum  221a  (3). 

Contra  Bohemos  atque  Thaboritas  221b  (6). 

De  curialium  miseriis  221b  (7). 

Epistola  iuveni  non  esse  amorem  denegandum  222  a  (8). 

De  liberorum  educatione  221b  (5). 

De  remedio  amoris  222  a  (9). 

Contra  Turcos  221a  (4). 
Planotus  ecclesiae  197a  (10). 
Poena: 

Principales  —  e  infemi  219  a. 
Poenitentia: 

De  —   B.  Ambrosius,   Paulinus   de   Aquilegia, 
Monita. 

Quomodo  sacerdos  debet  imponere  —  m  peccatoribus 
218  b  (38). 
Pollutio: 

De  —  ne   nocturna  101a  (3),  171a,    vgl.   auch  Gre- 
goriuB  Magnus. 
Porphirius: 

Liber  Isagoganim  66  a  (4). 
Praecepta  X  s.  Decalogum. 
Praedestinatio: 

De  —  ne  s.  Johannes  Gerson. 
Praelati: 

Quales  debeant  esse  —  63  b. 
Precatio  s.  Oratio. 
Priscianus  maior: 

(Ps.)  Versus  157  a  (64). 
Prognosticon  ex  kal.  januarü  228b. 

—  futuri  saeculi  s.  Julianus  Toletanus. 
Propertius: 

De  amore  236  b. 
Prosologion  b.  Anselmus. 


Görreshandschrifteii 


257 


Prosper: 

(Pb.)  De  vita  contemplativa  58  b  (9). 
Proverbia  phUosophorum  219 a  (40). 
Prüm: 

Reliquien verzeicbni&se  95  a  f. 

De  visitatione  Lotharii  I.  imperatoris  94  b  (E.)- 
Ptolomaeus  B.  Claudius. 
Pudicitia: 

De  —  s.  HieronymuB. 


QuaestioneB: 

—  variae  193  b  (5). 

—  iuris  canonici  101b  (8). 

—  theologicales  67  a  (E.),  185  a. 

De  —  nibuB  LXXX  s.  Augustinus, 
vgl.  auch  Aristoteles,  Augustinus,  Biblia. 
quodlibetum  3a  (2),  93b. 


RabanuB  s.  Hrabanua. 
RadulfuB  Flaviacensis; 

ExpoBitio  libri  Levitici  I— X  112b  (1),  XI— XX  113b. 
Rätsel  61b. 
Raymundus  de  Pennaforte: 

Summa  100  b. 

Excerpta  ex  summa  52  b. 

De  matiimonio  100  b. 
Reformatio : 

De  —  e  conscientiae  224  a  (3). 

vgl.  auch  Cisterciensis  ordo. 
Regulae  ecclesiasticae  ss.  apostolorum  109a  (3). 

vgl.  auch  BeuedictuB. 
Reinhart  Fuchs: 

Exemplum  182  a  (0). 
Remigius  Autesiodorensis: 

Interpretationes  nominum  hebraicorum  2  b  (4). 
Reparatio: 

De  —  ne  lapsi  s.  Johannes  Chrysostomus. 
Resurrectio: 

De  —  ne  corporum  225  b. 
Retractationes: 

Bulla  —  um  s.  Pius. 

Liber  —  um  s.  Augustinus. 
Rezepte: 

Medizinische  129  a. 
Rhetorica: 

Ars  —  s.  Augustinus,  Fortunatianus. 
Richardus  de  S.  Victore: 

Benjamin  minor  26  a  (3). 

Sermo  de  gemino  paschae  74a. 
Romani  s.  Gresta,  Imperatores. 
Rosa: 

DialoguB  inter  —  m  et  pueros   super  Cantica   canti- 
corum  135  a  (47). 
R[udolfus  de  Ponte]  praepositus  s.  Paulini  Treverensis : 

Urkunde  2  a  (2). 
Rufinus: 

Prologus  in  orationes  Gregorii  Nazanzeni  24  a  (4). 


Translatio  ecclesiasticae  historiae  Eusebii  Caesariensis 

52  a,  (A.)  81b  (37). 
Translatio   lib.  X  Origenis   super   epistolam   Pauli  ad 

Romanos  63  a. 
Rupertus  Tuitiensis: 

Super  Cantica  canticorum  25  a  (1). 

Sacerdotes: 

Monita  ad  —  119b,  214a. 
Sancti  vgl.  Distinctiones,  Sermones,  Vitae. 
Sacramentum: 

De  VII  —  is  216b  (29),  219a,  vgl.  auch  Ambrosius, 
Bonaventura,  Hugo  de  S.  Victore. 

De  —  o  unctionis  infirmorum  61b  (5). 

vgl.  auch  Baptismum,  Confessio,  Eucharistia, 
Matrimonium. 
Sapientia: 

Metra  —  e  219  a. 
Scala: 

—  amoris  s.  Henricus  de  Herph. 

—  paradisi  s.  Johannes  Clymacus. 
Scrutinium  scripturarum  s.  Paulus  Burgensis. 
Seneca: 

(Ps.)  De  remediis  fortuitorum  47  b  (24). 

(Pb.)  De  IV  virtutibus  cardinalibuB  47b  (25). 
Sententiae: 

Liber  —  arum  s.  Petrus  Lombardus,  Tagius. 
Septena: 

De  V  —  is  s.  Hugo  de  S.  Victore. 
Seraphim: 

De  —  8.  Hieronymus. 
Sermones: 

Sammlungen : 

Fasciculus  —  um  115  b. 

—  de  missa  115  a. 

—  dominicales  155a  ft'.,  173b  fl'.,  194b  (9),  209b  (8), 
215  a. 

—  de  tempore  et  de  sanctis  133 afl.,  136 äff. 

—  cum  exemplis  180b  ff.,  212a  f. 

—  breves  158  a  £f.,  172  a  (2). 

vgl.  auch  Antonius  de  Padua,  Bertholdus  ep. 
Mettensis,  Bertholdus  de  Ratisbona,  Cae-- 
sariuB  Arelatensis,  Conradus  de  Saxonia, 
Gregorius  Magnus,  Henricus  de  Herph, 
HildebertuB,  Homiliarium,  Jacobus  de  Vo- 
ragine,  Nic'olaus  Esculanus,  Origenes, 
Petrus  Cantor. 

Einzelne:  2b  (3),  35a  (E.),  62b  (3),  88b  (118),  193b 
(4),  216  a  (24). 

deutsch  93  b  (E.). 

vgl.  auch  AlbertanuB  Brixiensis,  Ambrosius, 
Anselmus,  Augustinus,  Beda,  Bernhardus, 
Eusebius  Emisenus,  Faustus,  Fulgentius, 
Gregorius  Magnus,  Hieronymus  Hrabanus 
M au rus.  Johannes  Chrysostomus,  Isidorus, 
Leo  Magnus,  Maximus  Taurinensis,  Ori- 
genes, Paulus  Diaconus,  Petrus  Chryso- 
logus,  Richardus  de  S.Victore,  Severianus. 

38 


258 


Görreshandschriften 


Predigtmaterialien  158a  (65—129),  172a  (3),  216b  (26). 
Se  verianus: 

Sermo  in  natali  innocentium  82a  (40). 
Significationes: 

De  —  ibus  divinae  essentiae  93 a  (f). 

De  —  ibus  trinitatis  93  a  (g). 
Smaragdus: 

Super  partem  psalteiii  76  b. 
Sophilogium  s.  Jacobus  Magni. 
Speculum  s.  Augustinus. 

—  amatoris  mundi  b.  Bernhardinus  Senensis. 

—  ecelesiae  s.  Honorius  Augustudonensis. 
Stanislaus  Parisiensis: 

(?)  Contra  Hussitas  193  b  (3). 
S.  Stephani  miracula  81b  (34). 
StepbanuB  de  Langton: 

Super  Genesim  118a  (1). 

Super  Exodum  118  b  (2). 

Super  Lamentationes  Jeremiae  118  b  (3). 

Super  XII  prophetas  minores  la  (1),  171b  (1). 

Super  libros  Machabaeorum  2  b  (3). 
Sulpicius  Severus: 

Epistola  ad  Bassulam  (A.)  128  b  (96). 

Vita  8.  Martini  (A.)  128  b  (96). 
Summa   s.  Cruilelmus   Peraldus,    Raymundus    de 

Pennaforte,  Ulricus  Engelberti. 


Tabula  exorcismi  30b  (E.). 

—  ad  sciendam  depositionem  carnium  170b  (50). 
Tagius: 

Liber  sententiarum  36  a. 
Temptatio: 

Tres  —  nes  mundi  219  a. 

IV  cause  —  num  158  a  (66). 

V  —  nes  populi  Israel  s.  Hieronymus. 
Tempus: 

De  —  ore  vgl.  Distinctio,  Sermones. 
Terra  sancta: 

Descriptio  —  e  —  e  130b  (11). 

Itinerarium   in  —  m  —  m   8.  Johannes    de   Man- 
deville,  Ludolfus  de  Sudheim. 

De  locis  miraculosis  —  e  —  e  131a. 

De  sectis  Jiversorum  populorum  —  e  —  e  131  a. 
Theobaldus  supprior: 

Contra  errores  Judaeorum  199  a  (2). 
Theologia: 

—  mystioa  s.  Henricus  de  Herph. 

De  consolatione  —  es.  Johannes  de  Tambaco. 
El  OS  —  e  _s.  Guido. 

Summa  introductoria  ad  sacram  —  m  217  a  (31). 
Summa  theologica  s.  Ulricus  Eugelberti. 
Ti'actatus  theologicus  (Br.)  3a  (E.),   (Br.)  26a. 
vgl.  auch  Notitiae,  Quaestiones,  Virtutes. 
Thomas  de  Aquino: 

De  articulis  fidei  217  a  (30). 
De  mixtione  elementorum  (A.)  202  b  (2). 
(Ps.)  De  modo  confitendi  45a  (10)  s.  Matthaeus  de 
Craco  via. 


(Ps.)  Oratio  239  a. 
Thomas  de  Cantimprato: 

Bonum  universale  197  b. 
Thomas  Docking: 

Expositio  in  Esaiam  13  a. 
Thomas  de  Kempis: 

De  imitatione  Christi  9b  (E.),  115  a. 
Trinit  as: 

De  trinitate  109b  (5). 

De  signifioationibus  —  tis  93  a  (g). 

vgl.  auch  Augustinus. 
1'  u  r  c  i : 

Contra  —  os  s.  Pius  II. 
T  u  r  t  u  r ; 

Quatuor  gemitus  —  is  45b  (12),  71a'(27). 


Ulricus  Engelberti  de  Argentina: 

Summa  theologica  lib.  V.  VII.  173a. 
Urkunden: 

Über  eine  Peterskirche  (Br.)  160a  (E.). 
vgl.  auch  Balduinus  archiep.  Treverensis,  Jo- 
hannes   abb.    Cistercii,    Martinus   V.,    Mo- 
guntia,   Münstereifel,  Rudolfus  de  Ponte. 
l'apsturkunden  s.  unter  dem  Name»  des  Ausstellers. 


Venantius    Fortunatus: 

Hymnus  „0  redemp'tor  sume"  (Br.)  67b  (E.). 
Vergilius: 

Aeneis  cum  scholiis  (Br.)  213  a  (E.). 

Eclogae  X,  69  15b  (E.). 
Versus  (ohne  Verfassernamen)  157a  (64). 

Acoipitri  timidas  45  a. 

Anna  tribus  nupsit  162  a. 

Burdonem  generat  158a  (64e). 

Consortes  missio  157  b  (64  c). 

Cum  Babilone  Moab  51  a. 

Despice  peccatum  211b. 

Die  fibram  venam  157b  (64c). 

Dico  genus  scema  158a  (64 e). 

Disce  per  hoc  scrii^tum  228  b. 

Discit  enim  scicius  158a  (64f). 

Divitiis  fruimur  157  b  (64  b). 

Dum  moritur  dives  23  a. 

E  profert  aut  a  157  b  (64  a). 

Est  is  abortivus  157b  (64a). 

Falx  metit  et  scindit  157  b  (64  b). 

Fama  boni  lente  157  b  (64  c). 

Fla.  facit  ardorem  157  b  (64  b). 

Hoc  sonat  inclusa  189  b. 

Imperat  hortatur  158  a  (64  f). 

Infruniti  vim  157  a  (64  a). 

In  terra  summus  rex  47  a. 

intus  adeps  157b  (64b). 

Judex  discemit  157  b  (64  c). 

Jusau  divino  cum  missa  216  a. 

Juveniä  stans  in  timore  219  a  (40). 

Melchisedech  domino  130b  (10). 


Görreshandschriften 


259 


Me  piget  hio  esse  158  a  (64  f). 

Mors  iuvenes  rapit  172b. 

Multi  sunt  presliiti^ri  2151)  (20). 

Musca  movet  ventum   192b. 

Nescit  hoiiio  latet  117a  (3). 

Noctis  sub  silentio  215  b  (19). 

Non  faciunt  monachum  45  a,  48  a. 

Übsonor  iratue  158a  (64e). 

Odimus  accipitrera  45  a. 

Omne  quod  est  feeit  .36  a. 

Opilio  piget  157  b  (64  c). 

i'annorum  tibi  sit  158  a  (64 d). 

Felles  uvarum  157  b  (64  b). 

Per  te  pastori  pastor  51  b. 

Presbiter  attente  capias   1191.,  2l4a. 

Pro  pacto  pepegi  157  b  (64  b). 

Pro  pernice  citiim  157  b  (64  c). 

Quidquid  agunt  solam  157 1j  (64  c). 

Quinque  pedes  passuiim  157b  (64b). 

Quot  per  t  Bcriptum  218  b  (23). 

Saepe  recorderis  bone  191b  (3). 

Sanguis  rana  Culex  157  b  (64  c). 

Scribe  per  y  grecuin  218b  (23;. 

Sod  quia  suscepi  vestes  47  a. 

Si  dicas  alias  157b  (64b). 

Si  paulominus  est  158  a  (64  f). 

Si  quie  confirmat  157  b  (64 d). 

Sit  discreta  frequens  192  b. 

Splendida  conspicue  60  a. 

TJt  levium  levitas  101b  (6). 

Venit  et  opilio  157  b  (64  c). 

Vina  bibat  mane  157  b  (64  b). 

Vos  qui  pro  Christo  101a  (5). 

Wide  Wiede  Pomm  (dtsch.~i  133a  (E.). 

vgl.  auch  Epitaphium,  Hymnus. 
Vestes  sacerdotales  172a. 
Victor  Vitensis: 

De  persecutione  Vandalica  (A)  109a  (4). 
Virginitas: 

De  —  ate  (Br.)  44a  (2),  vgl.  auch  Hieronymus. 

vgl.  auch  Maria. 
Virgo  Maria  s.  Maria. 
Viridarium  consolationis  216b  (27). 
Virtutes: 

VII  —  principales  219  a. 

VII  —  contra  VII  peccata  mortalia  219  a. 

De  IV  —  ibus  cardinalibus  44  a  (2). 

vgl.  auch  Martinus  Dumiensis. 

De  IV  —  ibus  caritatis  s.  Hieronymus. 


De  —  ibus  theologicis  44  a  (1). 

Summa  de  —  ibus  s.  (Juilelmus  Peraldus. 

De  —  ibus  et  vitiis  57  a  (3),  vgl.  auch  Albuinus. 

Dictionariura  vitiorum  et  —  um  3a  (2),  93b. 

Certamen  —  um  et  vitiorum  101a  (5). 

vgl.  auch  Nicolaus  de  Hanapis. 
Vita: 

De  —  clericorum  s.  Hieronymus. 

De  cognitione  verae  —  e  s.  Augustinus. 

De  —  coutemplativa  s.  Juliauus  Pomerius. 

De  forma  vivendi  216a  (24). 

Aliqui  modi  quibus  utiliter  vivere  ])0S3umus  219a. 

De  —  e  ordine  et  moriim  institutione  s.  Bernhardus 
Vitae  sanctorum: 

BS.  Amici  et  Amelii  martirum  46  a  (15). 

B.  Benedict)  89  a  (123). 

8.  Bernhard!  abb.  Glarevallensis  73  a  (1). 

B.  Brunonis  190  a  (3,  4). 

B.  Eberhardi  miraculum  135  b  (49). 

8.  Eugeniae  44  a  (6). 

8.  Eunofrii  184  a  (kk). 

B.  txrpgorii  papae  14b  (1). 

B.  Malachiae  (de  obitu)  s.  Bernhardus 

s.  Margaritae  44  a  (5). 

s.  Marinae  44  a  (4). 

B.  Martini  128a  (96). 

8.  Mauri  abb.  5  b  (4). 

Passio  s.  Petri  et  Pauli  56  b  (2). 

6.  Stephani  miracula  81  b  (34). 

8.  Thomae  de  Aquino  209  a  (6). 

vgl.  auch  JacobuB  de  Voragine,  Legenda  aurea. 
Vitia: 

De  VII  —  iis  s.  Hugo  de  S.  Victore. 

Summa  de  —  iis  s.  (juilelmus  Peraldus. 

De      -  iis  in  corpore  humauo  218  b. 

vgl.  auch  Virtutes. 
Vulpes: 

Fabulae  de  vulpe  182a  (0),  184a  (ff). 

Wulterus  s.  trualterus. 
Wicleff  s.  .Johannes  W. 
Wilhelmus  s.  üuilelmus. 


Zacharias  Chrysopolitanus: 

Concordantia  IV  evangelistarum  38  a  (1). 
Zauberspruch  (deutsch)  (Br.)  67a  (E.). 
Zeichensprach e: 

Verzeichnis  der  —  mit  den  Händen  228  b. 


Personenverzeichnis. 


Ambrosius  de  Cochem  frater  Himmerod.  IIb. 
Antonius  abbas  monasterii  cuiusdam  a.  1465  191a. 
Bartholomeus     Guischardi     capellanus    197b     (E.) 
Conradus  Schawbo  plebanus  197b  (E.) 
Ferdinandus  res  I.  162b  (E.). 
Hartvinus  Canutus  89b  (E.). 


HenricuB  de  Luceinborg  abb.  Himmerod.  52b. 

Johannes  abb.  Himmerod.  236a. 

Johannes  Halberg  de  Hallis  presbiter  Herbipolensis 

197  b  (E.) 
Johannes  de  Blonte  Gueyo  227b f. 
Johannes  Sichardus  15b   (E.) 

33* 


260 


Görreshandscliriften 


Johannes  de  Syniaco  abb.  mon.  Bonifontis  223a. 

Lotharius  Imperator  94b. 

Ludowicus  de  Ydiohenstein  plebanus  oppidi Superi- 

orislaynBtein  205  a. 
Martine  et  Durand  4b  (E.),  95b. 
Michael  Teotorius  religiosus  in  Blergental  229b  (E.). 


NicolausPetreius  bibliothecarius  8.  Maximini Treveren. 

30  b  (E.). 
Petrus  de  Hohensthein  197  b  (E.) 
Robertus  Bootz,  abbas  monasterii  Himmeroden.  111  a, 

233  a. 
Thomas  de  Heusden  abb.  s.  Maximini  Treveren.  10b. 


Schreiber. 


AdolphuB  170b. 

Arnoldus  Fabri  fr.  212  b. 

Gifardus  65  b  (E.). 

Harduimis  presbiter  35  b  u.  N. 

Henricus  de  Leodio  prior  et  cellerarius  in  claustro  Him- 

menrode  227  b. 
Hermannus  de  LudesdoriT  fr.  192  a. 
Jacobus  de  Stephelt  fr.  191  a. 
Johannes  Campanatoris  de  Büdingen  193  a. 
Johannes  Ceyll  201b. 

Johannes  Damianus  Macherentinus  75  b  u.  N. 
Johannes  Fritsch  de  s.  Vito  fr.  45  b. 
Johannes  Loege  professus  in  Himmenrode  fr.  223  b. 


Johannes  Lutzinck  de  Andernaco  fr.  in  monasterio  Him- 
menrode 202  a. 

Johannes  Plancz  presbiter  de  Saulvelnheym  capellanus 
oppidi  Supcriorislaynstein  205  a. 

Mathias  de  Ernsch  fr.  s.  Maximini  10  b. 

Maximinus  Schraem  Viandanus  fr.  235b. 

Petrus  de  Merll  fr.  239  b. 

Petrus  Weigell  de  Miltenbergh  fr.  ord.  fr.  Herem.  s. 
Augustini  conventus  Herbipolensis  203b. 

Theodericus  fr.  professus  monasterii  Himmenroden8i8  224a. 

Theodericus  de  Leydis  fr.  professus  in  Himmenrode  222b. 

Waltherus  monachus  et  presbiter  8.  Maximini.  51b. 


Herkunft  und  Vorbesitzer. 

(Die  Zahlen  bezeichnen  die  Görresnummer.) 


Boppard,  Karmeliterkloster  138. 

Coblenz,  Karthause  St.  Beatenberg  133. 

Fredericus  Nah  de  Arluno  145. 

Gerardus  Scapulus  183. 

Gifardus  67. 

Gündelbach,  Paulanerkloster  107'. 

Henning  de  Blontabaur  188. 

Himmerod,  Cisterzienserkloster  1,  2,  4,  5,  6,  9,  10,  13, 
14,  16,  22,  23,  24,  25,  26,  27,  28,  31,  32,  33,  35,  41, 
42,  48,  49,  50,  52,  58,  61-,  62,  64,  65,  68,  70,  71,  74, 
83,  95,  96,  98,  100»,  100",  102,  104,  105,  106,  107^ 
109,  110,  111,  114,  115,  116,  119,  123,  124,  125,  127, 
128,  132,  136,  137,  140,  141,  143,  144,  149,  153,  154, 
160,  161,  163,  164,  166,  167,  168,  170,  171,  175,  178, 
183,  184,  185,  186,  189,  190,  191,  192. 

Hubertus  de  Deynßber,  prior  mon.  Himmenrod.  189. 


Johannes  Damianus  Macherentinus  77. 

Löwenbrück,  Cisterzienserkloster  74. 

Frater  Mathias  de  Treveri  99. 

Frater  Maximinus  Schraem  Viandanus  182. 

Frater  Nicolaus  Caesar  191. 

Frater  Nicolaus  de  s.  Yito   monachus  et  professus  in 

Hemmenrode  127. 
Prüm,  Benediktinerklostor  94. 
Richardus  monachus  92. 

Robertus  Garsley  magister  in  theologia  146. 
Frater  Theodericus  de  Duna  189. 
Trier,   St.  Maximin  3,  7,  8,  17,   21,  34,  36,  37,  38,  40, 

44,  45,  46,  47,  51,  54,  56,  67,  69,  72,  84,  85,  86,  87, 

92,   97,   99,    103,    107»,    108,  113,  117,  120,  131,  135, 

139,  145,  146,  147,  151,  152.  182. 
Walterus  pastor  quondam  ecclesiae  in  Osporen  92. 


Schriftwesen  und  Bilder. 


Blattbilder  95fr.,  161b,  165b,  234b. 

Initialen  mit  Bildern:  heil.  Bernhard  10b,  Christus 
am  Kreuz  25  b,  Symbole  der  Evangelisten  38a,  Vogel- 
leiber 50  b,  59  a,  Tier-  und  Menschenköpfe  76  b,  Tier- 
körper 78  fr.,  111  b,  Phantastische  Figur  232  a. 

Initialen  mit  Verzierungen  6a,  9b,  10a,  10b,  20a. 
20b,  35b,  37a,  38a,  38b,  48b,  55b,  59a,  60b,  63b, 
64a,  68a,  71b,  72b,  75b,  112a,  118a,  119a,  129b, 
131a,  133a,  162b,  165b,  171a,  185a,  188a,  198b, 
199b,  201b,  223b,  232a,  232b. 


Federzeichnungen  20a,  27a,  -SOa,  49a,  67b,  198a. 
Stich:  Meister  S.,  Heiliger  Hierouymus  2.39a. 


Neumen  56a,  59b,  60a,  67b,  76b,  119a  (E.),  165b  (E.). 
Tirnnische  Noten  91b. 
Kryptogramm  82a. 
Griechische  Buchstaben  30 a. 
Hebräische  Buchstaben  132b  (9). 


Görreshandschriften 


26i 


In  anderen  Sprachen. 


Deutsch: 

Übersetzung  der  Sequenz  „Ave  praeclara"  44  b  (7). 
Zauberspruch  67  a  (E.). 
Predigt  93  b  (E.). 
Gebet  94  a. 

IJber  den  Unterschied  Gottes  und  des  Menschen  (ßr.) 
120  b  (E.). 


Verse:  Wide  Wiede  Pomm  133a  (E.). 

Eingestreute  Verse  im  lateinischen  Text  181a. 

Deutsch-lateinische  Glossen  202  a. 
Griechisch: 

Eingestreute  Stellen  30  a. 
Irisch: 

Glossen  zum  Enchiridion  Augustins  91a. 


Verzeichnis  der  Handschriften  nach  dem  Alter. 

(Die  Zahlen  bezeichnen  die  Görresnummer.) 


IX.  Jh.  37,  44,  51,  67,  94. 
IX./X.  Jh.  21,  56,  69,  87. 

X.  Jh.  34,  36,  45,  84,  86,  97. 
X./XI.  Jh.  3. 

XI.  Jh.  46,  47,  54,  119. 
XI.— XIII.  Jh.  116. 

XII.  Jh.  24,  33,  68,  71,  83,  113,  122. 
XII./XIII.  Jh.  17,  32. 

XIII.  Jh.  1,  4,  5,  6,  10,  13,  16,  22,  23,  25,  26,  27,  28, 
31,  38,  40,  41,  50,  62,  58,  61,  62,  64,  65,  74,  98,  99, 
100>,  105,  106,  107\  109,  111,  120,  121,  124,  171. 

XIII./XIV.  Jh.  96,  100^  123,  175. 


XIV.  Jh.  2,  7,  9,  14,  35,  49,  70,  85,  92,  95,  102,  107", 
108,  110,  114,  115,  117,  161,  166,  167,  168,  170.  — 
(1315)  48,  (1398)  133. 

XIV./XV.  Jh.  104,  152. 

XV.  Jh.  72,  73,  103,  125,  128,  132,  138,  139,  146,  151, 
153,  164,  178,  186.  —  (1417)  145,  (1427)  137,  (1432) 
144,  (1438)  103,  (1441)  136,  (1445)  154,  (1450)  127, 
(1465)  135,  (1467)  160,  (1468)  42,  (1468/70)  140, 
(1471)  149,  (1473)  143,  (1477)  131,  (1479)  141,  147. 

XV.  u.  XVI.  Jh.  192. 

XVI.  Jh.  (1513)  8,  (1568)  77,  (1579)  184,  (1582)  185, 
(1584)  190,  (1586)  191,  (1586/87)  183,  (1592)  182. 

XVI.  u.  XVII.  Jh.  189. 


Z  ahlenvergleichung. 

Vergleichung   der   heutigen    Signatur   der  Königlichen  Bibliothek    mit   den   Nummern   der   Görreseammlung  unter 

Angabe  der  Seitenzahl  dieses  Bandes. 


Codices  lat 

ini  in  fo 

io. 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

folio 

Seite 

folio 

Seite 

folio 

Seite 

folio 

Seite 

721 

1 

1 

737 

32 

25 

751 

64 

63 

765 

121 

165 

722 

2 

3 

738 

34 

30 

752 

71 

68 

766 

125 

172 

723 

5 

6 

739 

35 

31 

753 

72 

71 

767 

127 

173 

724 

6 

8 

740 

86 

34 

754 

74 

72 

768 

128 

180 

725 

10 

11 

741 

37 

35 

755 

84 

76 

769 

136 

192 

726 

13 

12 

•     742 

38 

37 

756 

86 

77 

770 

137 

192 

727 

14 

13 

743 

40 

37 

757 

95 

100 

771 

138 

197 

728 

17 

14 

744 

41 

38 

758 

96 

101 

772 

139 

198 

730 

22 

16 

745 

42 

43 

759 

97 

108 

773 

140 

199 

731 

23 

17 

746 

44 

48 

760 

100a 

112 

774 

141 

201 

732 

24 

18 

747 

48 

51 

761 

100b 

113 

776 

143 

201 

733 

25 

18 

748 

50 

53 

762 

102 

114 

776 

144 

202 

734 

26 

19 

749 

56 

60 

763 

106 

118 

777 

145 

204 

736 

27 

20 

750 

62 

63 

764 

114 

133 

262 


Görreshandscliriften 


Codices  latini  in  quarto. 


Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

GörreB 

Schill- 
mann 

Signatur 

Gön-es 

Schill- 
mann 

Signatur 

G  örres 

Schill- 
mann 

quarto 

Seite 

quarto 

Seite 

quarto 

Seite 

quarto 

Seite 

667 

3 

3 

682 

51 

55 

695 

109 

120 

708 

149 

212 

668 

4 

4 

683 

54 

58 

696 

110 

129 

709 

151 

213 

669] 
670  l 
671 

9 

684 

58 

60 

697 

113 

131 

710 

152 

214 

8 

10 

685 

61 

62 

698 

115 

136 

711 

153 

220 

10 

686 

65 

64 

699 

116 

154 

712 

154 

222 

672 

16 

13 

687 

67 

64 

700 

119   ^ 

161 

713 

163 

227 

673 

21 

15 

688 

83 

75 

701 

120 

162 

714 

164 

229 

675 

31 

23 

689 

85 

77 

702 

131 

185 

715 

166 

229 

677 

33 

2n 

690 

87 

89- 

703 

132 

187 

716 

167 

230 

678 

45 

48 

691 

98 

111 

704 

133 

188 

717 

171 

232 

679 

46 

50 

692 

99 

111 

705 

135 

190 

718 

178 

234 

680 

47 

51 

693 

U)7a 

119 

706 

146 

205 

681 

49 

52 

694 

108 

120 

707 

147 

207 

Codices  latini  in  octavo. 


Signatu!- 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

Signatur 

Görres 

Schill- 
mann 

octavo 

Seite 

octavo 

Seite 

octavo 

Seite 

octavo 

Seite 

223 

7 

9 

231 

77 

75 

239 

123 

166 

247 

183 

236 

224 

9 

11 

232 

103 

115 

240 

124 

171 

248 

184 

237 

225 

28 

22 

233 

104 

115 

241 

160 

223 

249 

185 

237 

226 

52 

56 

234 

105 

116 

242 

161 

225 

250 

186 

238 

227 

68 

67 

235 

107b 

119 

243 

168 

230 

251 

189 

238 

228 

69 

67 

236 

111 

129 

244 

170 

231 

252 

190 

240 

229 

70 

67 

237 

117 

160 

245 

175 

233 

253 

191 

240 

230 

73 

72 

238 

122 

166 

246 

J82 

235 

254 

192 

241 

Codices  latini  theologici  in  folio. 


Signatur 

Gorrcs 
fnlin 

, Schillmann 
Seite 

7o3                              94 

94 

Codices  latini  theologici  in  octavo. 


Signatur 
octavo 


Görres 


Schillmann 
Seite 


164 


92 


93 


Verlag  von  BEHREND  &  QQ  in  Berlin. 

Handscliriften -Verzeichnisse  der  Preußisclien  Staatsbibliothek  zu  Berlin. 

/Erster  Band:   Veizoicluiis  der  Saiisla-it-Handsclirifteii  von  A.  Webek.     Band  1.     XVUl 

und  481  Seiten,  mit  6  Tafeln.     1853      M    ^& 

■    Zweiler  Bund  n.  Ahi.):  Verzeichnis  der  Hebräischen   Handschriften  von  M.  8TKiNSCHNF,mEK. 

Vlli  nnd  149  Seiten,  mit  :'.  Tafehi.     1878 «15 

1^2.  Abteilung:  VTII  und   172  Seiten.     1897 ii   10 

y'l/riUer  Band:  Verzeichnis  der  Abessiaischen  Handschriften  von  A.  Dii.lmann.     Vfll  und 

85  Seiten,  mit  3  Tafeln.     1878 -^12 


../ 


y 


Vierter  Band:    Verzeichnis    der    Persisi^lien   Handschriften   von  Wilhelm  Pektsoh.      X\'I 


und   1279  Seiten.     1888 Ä  ßO 

)/  Fimfler  Band-   V-rzeichuis  diu-  Sanskrit-  und  Präluit-Handscluiften  von  A.  Weber. 

Band  II  AbtKl.     VIU;  Seite  1—352.     1880 ü   10 

Abt.  2.     IX,  X;  Seite  353—827.     1888 .^22 

Abt.  3.     XXVII;  Seite  828—1363,  mit  5  Tafeln.     1891  ...   .^  27       Ai  65 
Sechster  Band:  Verzeichnis  der  Türkischen  Handschriften  von  AVilhelm  Pertsch.    XI  und 

583  Seiten.     1889 -^^25 

Siebenter  Band:  Verzeichnis    der   Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwahdt.    Band  1. 

XVni  und  413  Seiten.     1887 i^   20 

Achter  Band:  Verzeichnis  der   Arabischen    Handschriften   von  W.  Ahlwabdt.    Band   II. 

VI  und  686  Seiten.     1889 i^  30 

Neunter  Band:  Verzeichnis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwardt.     Band  III. 

VI  und  628  Seiten.     1891 ,.    .    .' M  2S 

Zehnter  Band:  Verzeichnis  der  Armenischen  Handschriften  von  N.  Kakamianz.    VIII  und 

88  Seiten,  mit  5  Tafeln.     1888 ^i!     6' 

v'    Elfter   Band:    Verzcicjmis    der  CTriecliiscluMi    Handschriften.     I.  von    W.  Studemünd    und 

Ii.  CouN,  1890;  II.  von  C.  de  Böge,  1897.     XXXVI  und  254  Seiten   ....       M  14 
i    Zwölftel-  Band:  Verzeichnis  der  Lateinischen  Handschriften  von  Valentin  Eose.    Band  I. 

XXIII  und  513  Seiten.     1893 ^24 

I    ZymWuf^cc  Band;  Verzeichnis  der  Lateinischen  Handschriften  von  Valentin  Eose. 

Band  II  Abt.'  1.     X;  Seite  1-550.     1901 .«25 

/  Abt.  2.     Vtn;  Seite  551—1000.     1903 JL  21 

•     ;  7  Abt.  3.     X;  Seite  1001—1522 ^24      Ji.  70 

/  Sechzehnter  Band:   Verzeichnis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwardt.  Band  IV. 

IV  und  561  Seiten.     1892 -^^  25 

'/  Siebzehnter  Band:  Verzeichnis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwardt.    Band  V. 

i\    und  645  Seiten.     1893 ^^   28 

Achtzehnter  Band:  Verzeichnis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwardt.   Band  VI. 

IV  und  628  Seiten.     1894 -^  28 

Neunzehnter  Band:  A'erzeichnis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwabdt.    Band  VII. 

IV  uad  806  Seiten.     1895 «^36 

ZioanzifisterB&nd:  Verzeicluiis  der  Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwardt.   BandVITL 

VI  und  462  Seiten.     1896 *  21 

Einundzivanzigster  Band:  Verzeichnis    der   Arabischen  Handschriften  von  W.  Ahlwabdt. 

Band  IX.    VI  und  618  Seiten.     1897 M  28 

Zweiundzwanzir/ster  Band:   Verzeichnis   der  Arabischen  Handschriften   von   W.  Ahlwabdt. 

BamfX.     Eegister  und  Schrifttafein.    VUl  und  595  Seiten  mit  12  Tafeln.     J899.       ,*i  32 

Dreitindzwanzigster  Band:  Verzeichnis  der  Syrischen  Handschi'iften  von  Edüaed  Sachau. 
Erste  Abteilung.  XIV  und  Seite  1—448,  zweite  Abteilung  Seite  449—942  und 
3  Tafeln.     1899      -  .    .    .    .       .11  45 

Vierundzwanzigder  Band:  Verzeichnis  der  Tibetischen  Handschriften  von  Hermann  Beokh. 

Erste  Abteilung.    X  und  192  Seiten.    1914 -^12