DIE
HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNISSE
DER
PßEUSSISCHEN STAATSBIBLIOTHEK
zu BERLIN
VIERZEHNTER BAND
VERZEICHNIS
DER
LATEINISCHEN HANDSCHRIFTEN
DRITTER BAND
BERLIN
BEHREND & C»
1919
^^f^CO
f 01 6, 091
BOOK+ 0 16.09I.e<155H V, M ,
3 "ilS^ 000St,?30 7
DIE
HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNISSE
DER
PKEUSSISCHEN STAATSBIBLIOTHEK
zu BERLIN
VIERZEHNTER BAND
VERZEICHNIS
DER
LATEINISCHEN HANDSCHRIFTEN
DRITTER BAND
BERLIN
BEHREND & 0°
1919
rüS:» V\
VERZEICI1>IS
DER
LATEINISCHEN HANDSCHRIFTEN
DER
PREUSSISOHEN STAATSBIBLIOTHEK
ZU BERLIN
DRITTER BAND
DIE GÖRRESHANDSCHRIFTEN
>* VON
FRITZ SCHILLMANN
BERLIN
BEHREND & 0°
1919
Druck von A. Hopf er in Burg b. M.
JM ach Val. Roses Ausscheiden aus dem Bibliotheksdienst im Jahre 1905 ist in der Fort-
führung des Katalogs der lateinischen Handschriften der Staatsbibliothek eine längere Pause ein-
getreten. Dr. Jacobs, der zuerst beabsichtigte, sich dieser Aufgabe zu unterziehen, hat sich auf
vorbereitende Arbeiten beschränken müssen. Erst im November 1911 konnte Dr. Schillmann da-
mit beauftragt werden, die Katalogisierung der lateinischen Handschiüften wieder aufzunehmen,
und er hatte die Arbeit so rüstig gefördert, daß das Manuskript zu dem vorliegenden
Bande annähernd vollendet, und der Druck bereits bis zum 16. Bogen gediehen war, als er
im März 1915 zum Heeresdienst einberufen wurde. Dadurch erfuhr die Arbeit abermals
eine mehrjährige Unterbrechung; erst im Januar 1919 konnte Dr. Schillmann sie wieder auf-
nehmen und nunmehr zu Ende führen. Der Band, der sich als 5. Abteilung an die von Rose
veröffentlichten Kataloge (Bd. I und Bd. II, 1 — 3) anschließt, umfaßt diejenigen Bestände, die
aus der von Joseph Görres zusammengebrachten Sammlung für die Staatsbibliothek haben
erworben werden können. Zwei weitere Bände, die aus Erfurt stammenden Handschriften
behandelnd, sind im Manuskript fast abgeschlossen, werden aber infolge der wii-tschaftlichen
Schwierigkeiten wohl zunächst noch nicht zum Druck befördert werden können.
Berlin, im Juni 1919.
T. Uarnack. Haebler.
Uie Handschriftensammlung Joseph Gör res' ist in den Jahren 1802 — 1805 entstanden,
als infolge der französischen Revolution ein großer Teil der rheinischen Klosterbihliotheken zer-
streut wurde. Einzelheiten über ihre Erwerbung sind nicht bekannt^). Sicher ist nur, daß die
aus der Abtei St. Maximin in Trier stammenden Handschriften unmittelbar aus der geflüchteten
Bücherei des Klosters an Grörres gekommen sind, während er die des Cistercienserklosters
Himmerod in der Eifel von einem Zwischenbesitzer erworben hat. Auch über den Umfang von
Görres' Handschriftenbesitz wissen wir nichts, es müssen mehr als 213 Bände gewesen sein.
Als Görres im Oktober 1819 Coblenz verließ, brachte er seine Handschriften im dortigen
Stadthospital unter. Über diesen Bestand besitzen wir aus dem Jalu-e 1844 ein handschriftliches
Verzeichnis von Dr. Dronke, damals Bibliothekar des Gymnasiums in Coblenz; es weist
193 Nummern'-) auf. Von diesen ließ sich Görres die ältesten, nämlich die Nummern 1 — 94,
126 und 130 nach München kommen, wohin er bereits selbst einige der wertvollsten Handschriften
mitgenommen hatte. Den Rest schenkte er am 17. Oktober 1844 dem Gymnasium in Coblenz.
Das Vorhandensein der Münchener Görreshandschriften war allgemein nicht bekannt, bis im
Fi'ühjahr 1902 die Erben von Görres einen Verkaufskatalog mit dem Titel „Catalogus librorum
manuscriptorum e Bibliotheca G[oerres]iana" versenden ließen. Er verzeichnete 87 Handschriften,
von denen aber nur 70 in dem Coblenzer Verzeichnis stehen, 7 weitere wurden außerhalb des'
Katalogs im Buchhandel angeboten. Von diesen 94 Handsclu-iften gingen im April 1903 64 in
den Besitz der BerKner Bibliothek über, die übrigen waren bereits vorher anderweitig verkauft.
Im Jahre 1908 konnte dann noch dm-ch die Opferfreudigkeit einer Anzahl von Gönnern
der Berliner Bibhothek das Evangeliar von Prüm erworben und damit dieses wertvolle Denkmal
karolingischer Kunst Deutschland erhalten werden.
Die in Coblenz verbliebenen Handschriften waren von dem Gymnasium im dortigen Staats-
archiv deponiert worden. Im Jahre 1911 wurden sie mit Genehmigung des Ministeriums ebenfalls
nach Berlin übergeführt, nur solche, die für die Lokalgescliichte wichtig waren, sollten teils im
Staatsarchiv Coblenz verbleiben, teils an die Stadtbibliothek Trier abgegeben werden; eine An-
zahl war bereits fi-üher aus der Gymnasialb ibhothek spurlos verschwunden. So kamen noch
72 Handschriften in die Berliner Bibliothek, und ihr heutiger Bestand an Gön-eshandschriften
weist 137 Nummern auf. Von diesen stammen 88 aus Himmerod, 42 aus St. Maximin in Trier'),
je eine aus Boppard, Coblenz und Prüm, der Rest ist nicht näher zu bestimmen.
•) Vgl. Emil Jacobs, Die Handschriftensammlung Joseph Görres im Zentralblatt für Bibliothekswesen XXIII
(1906) S. 189 £f.
=) Der Katalog selbst zählt 192 Nummern, doch ist nr. 74 bei der Zählung ausgefallen, dafür aber finden
sich die Schaltnummern 100 b und 107 b.
*) Zur Geschichte der Bibliothek von St. Maximin vgl. Keuffer, Bücherei und Bücherwesen von S. Maximin
im Mittelalter im Jahresbericht der Gesellschaft für nützliche Forschungen 1894—99, Trier 1899, S. 48 £f., wo auch
die beiden alten Kataloge, aus dem 12. Jh. (A.) und aus dem 14. Jh. (B.) abgedruckt sind. Ein Verzeichnis der
Bibliothek von Himmerod hat sich bisher noch nicht auffinden lassen.
Görres 1 = Lat. Fol. 721
(Himmerod)
Perg. 135 BlI. (31,6x21,2). XIII. Jb.a
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
vmter den Stempeln findet sich die Jahreszahl 1584,
Metallschließen. 135 Blätter heutiger Zählung in 17 Lagen :
I— VIII, X-XII, XV, XVI zu je 8, IX, XIII zu ,je 10,
XIV zu S-f-l, XVII zu 2 Blättern, da die übrigen 6 aus-
geschnitten sind. Die ersten 6 Lagen haben römische
Zahlenmittelkustoden. Es sind zwei Haupthände zu
unterscheiden. Die erste schreibt Bl. 1'° — 108" und
110™ — 117"'', zweispaltig auf vollständigem Linienschema.
50—58 Zeilen, Schriftfeld 25,5x16, Spaltenbreite 7,5.
Sorgfältige schöne Buchschrift des ausgehenden 13. Jh.
Dieselbe Hand findet sich auch in der Himmeroder Hand-
schrift Lat. Fol. 763 (Ctöitcs 106). Rote Initialen, Über-
schriften, Unterstreichungen und Strichelimg; am oberen
Rand jeder Seite Überschrift und Kapitelnummer, an
den Seitenrändern Quellenangabe der Zitate. Die zweite
Hand, ebenfalls dem ausgehenden 13. Jahrh. angehörig,
schrieb Bl. 118" — 135*'', auch zweispaltig auf Linien-
schema, 55 — 56 Zeilen, Schriftfeld 26 X 16,5, Spaltenbreite
7,5. Sie verwendet als einzigen Schmuck rote Initialen.
Bl. 135" ist dreispaltig geschrieben. Bl. 108'"— 109" ent-
hält einen Nachtrag von dritter Hand, sehr eng in
Buchschrift geschrieben. Darunter auf Bl. 109' ein
Eintrag in Langzeilen in Urkundenschrift des 13. Jh.,
die Hälfte der rechten Spalte des Blattes ist ausge-
schnitten, wodurch ein gi-ößerer Textverlust entstand. Bin
Besitzvermerk steht Bl. 1": Liber sancte Marie in Uim-
merode (14. Jh., das letzte Wort später ausradiert, in
den Schriftzügen aber noch erkennbar), darm zweimal
die alte Signatur .Dy., am unteren Rande Glose super
XII prophetas (14. Jh.), ein anderer Besitzeintrag Bl. 74''''
(s. unten) ^ Görres 1 — Coblenz 53.
Stepliaiius de Langtou, Suijer quosdam
libros veteris testamenti.
1) Bl. P 0. Ü. Stephanus de Langton,
Super XII prophetas.
Am oberen Rande quer über Bl. 1^ und 2'' in
roten und grünen Majuskeln : Incipit. Osee. , Pro-
pheta. I. Das erste Textwort jeder Erklärung in
Majuskeln.
Anf. Bl. P* Ossa, XII; prophetarum (über-
geschrieben) puUulant de loco suo . . . Prolog,
der Bl. P*^ schließt: capiti coniungere membra,
unmittelbar anschließend, nur durch ein Para-
graphenzeichen getrennt der Anfang der Er-
klärung des Osea:
(T Hoc est iievbum domini (übergeschrieben)
quod factum est \ ad osee filiam heeii etc. Perlecta
littera cum glosis usque | ad himc locum . . .
Bl. 29^'^ Incipit Glosa sjiper Jvel. (rot).
Anf. JJerbuni domini iiei-bitm istud est uerbuiu
patria I quod factum est . . .
Bl. 35"''' Am OS proplieta. | (rot).
Anf. Verba amos. Arnos interpretatur auidsus \ . .
Bl. 46^* Incipit super Abdiam prophetam. |
(rot).
Anf. TJisio Abdie. Hec diät dominus deus ad
edom. Proplietia ista | contra carnem . . .
Bl. 4:8'''' Incipit sujier lonam prophetam. j
(rot).
Anf. JEt factum est uei-bum domini. Istud et
resjHcit . . .
Bl. 50^'' Incipit Micheas propheta; | (rot).
Anf. Uerbntn domini quod factum est ad
Micheam . . . Mycheas interpretatur humilis . . .
Bl. 58™ über der Seite Navm propheta (rot).
Anf. Onvs niniue Über uisionis. LXX". Ass2imp-\
tio niniue . . .
Bl. 68^'' Incipit super Abacuc prophetam |
(rot).
Anf. Onus quod indit | abacuc propheta. Vsque-
quo etc. usque ad quare ostendisti . . .
Bl. 74''* Am Rande der Seite steht: Hecpagina
a scriptura ua\cua remaneret [!] (rot), sie ist dann
aber doch beschrieben worden.
1
Görreshandschriften
Incipii prologus in Sophoniam proplietam
qui ideo hie scriptus est | (rot).
Anf. Tradimt hebrei cuiuscunque propliele pater.. .
der Prolog endet auf der ersten Zeile von Bl. 74^'',
der ßest der Spalte ist unbeschrieben, nur unten
steht: Über monachorum Sande Marie in j Hini-
inerode oidinis Cisterciensis. | Treuerends Diocesis . . .
(14. Jahrh.)
Bl. 75™ Anfang des Textes der Glosse zu
Sophonias: Verbum domini quod faclum est ad
Sophoniam. Sophoid\as iiderpretatur specula . . .
Bl. 79'^'' Incipit Aggeus propheta. | (rot).
^1«/. Jit anno secundo darij. Licet leronirmis . . .
Bl. 83'''> Zaeharias propheta; \ (rot).
Anf. In mense octauo. per quem | nurnerum . . .
Bl. 104^^ Malachias; . (rot).
Auf. Onvs uevbi domini etc. J'riusquam tro\-
pologice procedas . . .
Schi. Bl. lOS"'" . . . sedebit ' iherusalem secura; —
Explicit Malachias; || (rot).
Über Stephanus Langton (-[-1228) vgl. Tanner,
Bibliotheca Britann. Hibern. 4CGff., Oudinus, De
scriptoribus ecclesiasticis II, lG99f£, Norgate in
Dictionary of National Biography, XXXII, 122 ff.;
die Glosse zu den Propheten findet sich auch in
Göttingen cod. theol. 106 und verschiedentlich in
Cambridge z.B. Trinity College msc. 21, 41, 61»,
u. University Library Kk IV 18 u. ö.
Daran schließt sich nun BL 108'''' ein Nachtrag
an (T Quoniam propliete ea que uident in apeculo
eternitatis. sicut angeli uident. \ post agnitionem ange-
lorum. . . .
Schi. Bl. 109™ . . .facta fuirint in inicio \ piinie
diej. Den unteren Teil des Blattes füllt eine Ur-
kunde, die zur Hälfte weggeschnitten ist.
2) Rescriptiim litterarutn qiias misit
magister ... (i'ot) [1241].
(T. Vener abilj idro. R. sancti Paiditij prejtodto in
Treue | cum oraciomtm Instantia jn domino
karitatem. Ad u . . . | quod multani et viagnam beat^
Ann^ matris beate . . . i partibus transman7m. In
Ciuitate sancta Hierusalem. mon. . . . | stnictwn. Apiid
•probaticam piiseinam. Item In ^4. . . . I veneratione siib
ardine sancti Benedicti. est institutus ... j et reliquias
eins apportaidmtis. In Cidus memoi'ia. Hospital*. Ec-
clesias. Altana . . . 'mns. nbi eins memoiia sollempniter
celebratur! proximo die post festuni sancti lacobi
Apostolj. vt autem I uestra et Aliorum xpi fidelium.
circa beat^ Ann^ venerationem crescat deuotio. de
reliquijs ejus uobis | transmiltimus. ut ipsius sollemp-
nitas apud icos deuotjus celebretur. In hujus rej
euiderUiam. presentem \ paginam. Venerabilis doinhij
Amoldi Archidyaconi Sanct^ Mari^ ad Gradus
Maguntinensis. sigillo et I twstro fecimus communirj.
Datum maguntie. Anno dominj M^". ducentesimo.
quadragesimo. primo;. || Daran anschließend: Col-
lecta in eins sollempnitate. Iste collecte dicuntur
in Transm,arinis partibus. I
Anf Presta quaesumus omnipotens deus ut inter-
cessione beat^ Ann^ cuius sollempnia colimus. . . . Ein
Verzeichnis von Gebeten zu Ehren der heil. Anna.
BL 109^ unbeschrieben.
3) BL 110'' Glose super Libros Macha-
beoru m. | am Rande domini Cantuariensis (rot).
Anf In loele legitiir. Residuum ei-uce eomedit
locusta. j . . .
Ebenfalls Stephanus de Langton vgl. Oudinus
II, 1699. Handschrift z. B. Cambridge, Corpus
Christi College msc. 89 BL 193 u. ö. Die Glosse
zum 2. Buch beginnt BL 115™.
BL ini-b De libro ludith. \ (rot).
Anf JJocauit nabuchodonosor Rex holofer\nem.
Infinnitas discessionis. vel inßrmans. . . .
Es ist nicht der Kommentar des Stephanus.
An ihn schließt sich Bl. 117^^ unmittelbar ein
Sermo an.
Anf lestiuitatis hodieme in qua omnium sanc-
toruni nierita . . .
Schi. Bl. in^^. . . quodin uisione ezechielis dicitur
uisio gloiie dondni; amen; ||
4) BL 118™ Incipiunt interpretationes
hebraicorum no m i n v m. j (rot).
Anf Aaz. appreliendens. uel apj^rehensio . . .
Dasselbe Stück findet sich in Göttingen theol. 1
Blatt 264^, gedruckt unter den Werken des
Beda III. Colon. Agripp. 1688, 371 ff, dagegen
im Göttinger cod. theol. 2 Bl. 608 und sonst be-
zeichnet als Werk des Remigius Autesiodorensis,
vgL Oudinus 1,1693.
Görreshandschriften
sm preparanles
Schi. Bl. 135'-'' Zozomin
acieni aut ade preparati. ||
5) Bl. 135^^ eiu anderesVocabularium {A7w
düiMHü eis . . .) bricht Bl. 135''" mit Arimon ab.
Görres 2 = Lat. Fol. 722
(Himmerod)
Perg. 208 BU. (28,5x21,5). XIV. Jh.
Holzdeckel mit Leder bezogen (18. Jh.), Metallecken
und -schließen. 208 Blätter heutiger Zählung, am
Anfang fehlt wenigstens eine Lage, heute 26 Lagen zu
je 8 Blättern. Von den ersten Blättern sind große Stücke
fortgeschnitten, die später unter Nachahmung der alten
Schrift ergänzt worden sind. Der ganze Band von
einer Hand in Buchschrift der Zeit, sie wechselt ganz
allmählich im Laufe der Arbeit ihren Charakter, zwei-
spaltig, auf vollständigem Linienschema, 37 Zeilen,
Schriftfeld 19,8x14,5, Spaltenbreite 6,6. Rote Über-
schriften und Strichelung, rote und blaue, auch zwei-
farbige Initialen und Paragraphen. Die Besitzvermerke
sind sämtlich ausgeschnitten, doch stammt nach den
äußeren Merkmalen der Band sicher aus Himmerod.
Auf Bl. 1' am unteren Rand die alte Signatur N J. =
Görres 2 — Coblenz 32. Von Bl. 1' ist nur die untere
Hälfte vorhanden, sie enthält ein Stück aus irgend einem
theologischen Traktat.
1) Bl. P* steht das Kapitelverzeichnis zu dem
folgenden Stück, vielfach später ergänzt. Unmittel-
bar darauf beginnt Bl. 2^" ohne Überschrift:
Nicolaus de Hanapis, Virtutum et vici-
orum exempla ex sacris litteris excerpta.
Anf. Creacio rerum fuit inirabilis | quod eius
noticia . . .
Über Nicolaus de Hanapis (-j- 1291) vgl.
Quetif-Echard I, 422 ff, das Stück ist gedr. Tü-
bingen 1533, andere Drucke bei Quetif Die
Handschrift stimmt in der Anordnung genau mit
den Ausgaben überein.
Schi. Bl. 99"'''' . . . qxd uite et mor\tis habet im-
periuiti. Qitt cum patre et | spintu sancto uiuit et
regnat deiis etc. ||
Daran anschließend Bl. 100'''' alphabetisches
Register bis Bl. IGl^K
2) Bl. 102'''' Incipiunt adaptaciones om-
nium sermonuia in | hoc libello contentorum
prout competunt sabbatis domiiiicis et ferijs
et aanrtis totin.i anni. 1
Es folgt dann das Verzeichnis, an dessen
Schluß (Bl. 105^'*) steht: Sunt hec coUecta libro uul-
galia ^ inulta. Ex alfabelo distincte 1 scripita teneto.
Et positum titulo quodlibet est proprio. | (rot). — De
abstinencia | (rot).
Anf Bl. lOö^'' Duplex est abstinenti\a. Detes-
tabilis et laudabilis j . . .
Eine weit verbreitete und unter verschiedenen
Titeln vorkommende Sammlung, als Dictionarium
vitiorum et virtutum in Bamberg Q III 34
Bl. 140, Q IV 5 (Leitschuh I, 1 S. 593 u. 678),
als Guidonis ord. Praed. Flos theologiae in
clm. 13126, als Distinctiones de tempore et de
sanctis clm. 8182 u. ö. Die einzelnen Kapitel sind
am unteren Rande mit dicken römischen Zahlen
bezeichnet. Cap. 133 De vita etema.
Schi. ^1.201'^'^ ...gaitder es si hijs omnibus lMbun\-
dares. Dedignetitr ergo. Dahinter: Incip>iunt capi-
tula tocim libri serundiiin ordinem alfabeti (rot).
Folgt das Verzeichnis an dessen Ende Bl. 208'''':
Explicit.
Görres 3 — Lat. Qu. 667
(Trier, St. Maximiu)
Perg. 124 Bll. (24x18,4). X/XI. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, auf dem
die Jahreszahl 1750 eingepreßt ist. Metallschließen.
124 Blätter heutiger Zählung in 16 Lagen, und zwar I
zu 6, V zu 4 geklebten Blättern (die übrigen, wohl
leeren Blätter der Lage sind ausgeschnitten), II — IV,
VI — XVI zu je 8 Blättern, am Schluß sind zwei Blätter
angeklebt, es ist nicht sicher, ob der Rest der Lage
fehlt, vielleicht waren es unbeschriebene Blätter. An
dem Band schrieben anscheinend mehrere Hände, die sich
nicht sicher auseinander halten lassen. Vollständiges
Blindlinienschema, 30 — 31 Zeilen, Schriftfeld durch-
schnittlich 21x14. Die Schrift ist die karolingische
Minuskel, außer roten und schwarzen Initialen ist sie
ohne jeden Schmuck. Als Besitzvermerke finden sich
Bl. 34' Codex monasterii sattcti Ma:icimini extra muros
terrarum treuerensium | (13. Jh.), Bl. 1' B 6 Codex mo-
nasterij sancti maximini prope treiienm siti B 6 ! (14. Jh.),
am unteren Rand derselben Seite von der Hand des
Petreius: Ex libris Impenalis Mo\n<isterij s-Maximinj] und
oben N. 47. Auf dem Deckel mit Tinte die Zahl 38.
In dem St. Maximiner Verzeichnis A ist unsere Hand-
schrift als (nr. 55) leronimus super XII prophetas
verzeichnet, in B ist sie nicht aufgeführt = Görres 3
— Coblenz 37.
1*
Görreshandschriften
Haimo, Expositio super XII prophetas
minores.
Bl. 1"^ Exposicio iher onimi super xij
prophetas minores (1 5. Jh., durch Beschneiden
beschädigt).
Anf. Verbum domini quod factum est ad osee
fHiuiH beert, in diebus ozie. \ ioathan. achaz. et ezechie
regum iuda . . . Uerbuni ilhid debemus . . .
= Migne CXVII, 11 ff., es ist aber nicht,
wie die Überschrift angibt, die Expositio des
Hieronymus sondern des Haimo, vgl. über diesen
Rose zu nr. 353, dessen Ausführungen ich aber
keineswegs beistimme. Die erste dieser Er-
klärungen, zum Osea, bricht Bl. 34^ am Anfang
von cap. 11 (Migne col. 79 Z. 1 v. u.) mit et ut
dei implerentitr iusdonem plötzlich ab, es macht
zwar nach dem Lagenverhältnis den Eindruck, als
ob hier Blätter ausgefallen sind, wahrscheinlich
war aber auch die Vorlage des Schreibers un-
vollständig; um die Lücke zu füllen, hat er einige
Blätter unbeschrieben gelassen, die dann später
ausgeschnitten sind.
BL 35'' o. Ü. Expositio in Abdiam.
Anf. (N)unc abdiam esse Ahmt hebrei. qiii sub
rege sainarie achab. et | Imjtiissinia regina iezabel . . .
gedr. a.a.O. 119 ff
Bl. 39^ Incipit lonas Propheta. |
Anf. lonam proplietain tradunt hebrei ßliuni . . .
gedr. a. a. 0. 128 ff.
Bl. 47^ Expositio In Micheam. \
Anf Micheas propheta qui interpreialur I quis
quid. iH'l quis quasi . . .
gedr. a. a. O. Ulii.
Bl. 60'' Incipit Navm. Propheta. ]
Anf Navm Propheta siciit et (übergeschrieben)
ionas . . .
gedr. a. a. O. 167 ff.
Bl. CM" Incipit Abbacuc Propheta. \
Anf. Abbacuc propheta qni apud hebreos . . .
gedr. a. a. O. 179 ff
Bl. 75^ Expositio In Sop/jont'a?« j (am Rande:
Sophontas spe.cida vel archanum, domini i)
Anf Sophontas qui notus est in ordine XII""^
prophetanim . . .
gedr. a. a. O. 19.^ ff.
Bl. 83" Expositio In Aggevm. j
Anf Aggevs Propheta qui festiuus uel sol-
lempnis . . .
gedr. a. a. O. 211 ff
Bl. 89"^ Expositio In Zachariam. |
Anf Zacharlas propheta fdlus havachi^ . . ,
gedr. a. a. O. 221 ff.
Bl. 117'' Incipit Malachias Propheta, j
Anf UTalachiam idtimum XII prophetanim.
hebrei putant . . .
gedr. a. a. O. 277 ff
Schi, iohannem In helia | uolens inteliigi; [ vnde
subsecutus. \\ (stufenförmig geschrieben).
Görres 4 = Lat, Qu. 668
(Himmerod)
Perg. 162 Bll. (23,1x18). XIII. Jh.i
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. .Jh.),
Metallßchließen. 162 Blätter heutiger Zählung, iu 21
Lagen zu je 8 Bl'ättem mit Ausnahme von Lage IV,
die 4, und Lage XXI, die 6 Blätter haben. Drei H'ände
aus dem Anfang des 13. Jahrh. haben an dem Band ge-
schrieben, und zwar: die erste Hand Bl. 1 — 28, auf voll-
ständigem Linienschema, 29 Zeilen, Sohriftfeld 18,5x 12,1,
rote Überschriften und Initialen; die zweite Hand Bl.
29 — 156, sehr ähnlich der ersten, ebenfalls auf Linien-
schema, 29 Zeilen, Schriftfeld 18,5x11,5, rote Über-
schriften und Initialen; die dritte Hand, größer und
kräftiger als die vorhergehenden, schrieb Bl. 157 — 161,
ebenfalls auf Linienschema, 26 Zeilen, Schriftfeld 21 x 16,3,
rote Überschriften und Initialen. Der von der dritten
Hand geschriebene Teil scheint ursprünglich nicht zu
dem Bande gehört zu haben, da er auf viel dickerem,
rauherem Pergament geschrieben ist. Die Besitzvermerke
Bl. 1 und Bl. 162 sind abgeschnitten, doch sind auf Bl. l'
und 162'' die alten Signaturen A ij stehen geblieben.
Nach den äußeren Merkmalen stammt die Handschiift
aus Himmerod, dies wird noch dadurch bestätigt, daß
sie Martine und Durand in Himmerod benutzten (s.
darüber unten nr. 2). Angeführt wird die Handschrift
von Waitz im Archiv VIII S. 616 nr. 27 = Görres 4 -
Coblenz 27.
Ambrosius, Paulinus de Aquileja u. a.
1) Bl. P In Nomine Sancte Trinitatis Incipit
Traclatvs [ Sancti Amhrosii episcopi de
penitentiaAduersus\nouatianum. Liberprimus\
(rot).
Anf Sl Virtvttim finis ille est \ maximus qui
plurimornm expectat profecium . . .
Görreshandschriften
= Migne XVI, 485—546. Das zweite Buch
beginnt Bl. 17"'. Das erste und letzte Wort jedes
Buches in Majuskeln.
Schi. Bl. 28^ . . . et gressux omnis | mimdi istius
iiexit debemus absolvere., \ — ExpUeit de penitentia
beati Ambrosü Mediolanenais episcopi liber | Secundus.\^
2) Bl. 29"' Proemium paulini ad Amena
penitentie nos in\tiita7itis | (rot).
Anf. JTristissimus ordo penitentia. et rectissima
forma h^c est:\ut inchoent . . .
Der Verfasser ist Paulinus von Aquileja
(■{■ 802), vgl. über ihn C. Giannoni, Paulinus II,
Patriarch von Aquileja. Wien 1896, zu unserm
Stück S. 117. Das Prooemium ist zuerst von
Martine und Durand, Veterum scriptorum et
monumentorum coUectio I col. 508 ff. im Jahre
1724 aus einer Handschrift des Klosters Himmerod
herausgegeben, die damals „500 Jahre alt"' sein
sollte. Damit kann nur unsere Handschrift ge-
meint sein. Ein Nachdruck findet sich dann bei
Migne XCIX, 627 f. Bisher nicht gedruckt sind
die nun folgenden Auszüge aus den Kirchen-
vätern, die Martene und Durand nur kurz er-
wähnen. Sie beginnen Bl. 30'':
Incipiunt Salutifera monita paulini de
tracta\tibus sanctorum excerpta. j (rot).
Anf. Qvam sit utilis et necessaiia ppiitencie
medicina. faciUime homines ifitelligitnturi- . . . (aus
Sermo 351 des Augustin), es folgen dann Aus-
züge aus Gregor, Maximus, Hieronymus, Ambrosius,
Isidorus, Victorinus, Johannes Ohrysostomus, Eff-
rem, Augustinus, Dekrete, Episteln, Eusebius u. a.
Längere Auszüge aus demselben Stücke tragen
die Überschrift Item ibi. Item post pauca in eodem.
Die Abhandlung schließt mit einer längeren Er-
örterung über Hiob.
Schi. Bl. 127'". . . ut ad uitam sccnrus transeatun^
quod ipse prestare dlgnetur cui cuncta sunt 2''0ssi\billa
per omnia secida Amsn; || am Rande: Explicit über
paulini \ de penitentia | (rot).
3) Bl. 127'' Sermo Beati leronimi \ de frugi
et Luxitrioso fratribvs. \ (rot).
Anf. Homo qiddam, habuit duos filios. Hominem
deum dici | midtis testimoniis approbatur . . .
Es ist nicht die bei Migne XXX, 256 unter
dem gleichen Titel gedruckte epistola des Hiero-
nymus.
Schi. Bl. 132'' . . . ita et ho\minum uniuersa
iusticia. non est deo collata iusticia; |j
Bl. 132^ unbeschrieben, nur am unteren Rande:
paulinus de penitentia. \
4) Bl. 133"^ Incipit pr^fatio In vita \ Sancti
Mauri Abatis j (rot).
Anf. Favstvs Famulorvm xpi famulugv^ | oninibus
monachis qui sunt in Oriente et occidente . . .
Diese Vita des Maurus ist mit dem Prolog
gedr. Acta Sanct. Jan. ed. 3 II, 321—332, vgl.
BibLhagiogr.Bruxell. II, nr. 5773. Der Prolog endet
Bl. 134^. . . sim prouocatus exemplo [!] [ Explidt pro-
logus. [ — Incipiunt Capitula Sequentis operis | (rot),
folgt das Kapitelverzeichnis. Bl. 135'^ Incipit
uita Sancti Mauii abbatis; Cajnlulum I j (rot).
Anf. Postquam diuinitas domini et saluatori»
nostri iAu ,xpi qti^ mi\racidis per caii^em contscans . . ,
Schi. Bl. 156^ Commoratus est in monasterio suo
quod ] ipse ^dificauit annis XL. Diebus XIIII""
qui simid fiunt anni j /-XX'" II. dies XIIII. Per
omia [1] Benedictus deus qui regnat | in Secvla
Amen; | — Explicit Uita Beatissimi. Mam-i Monachi.
Qui a beato Benedicto mdritus et eruditus. alque |
Eius Electione Ad Ministerivm Leuiticvm | ordi-
natus iubente eodem sanctissimo patre in gallias |
Uenit. Ac Nobile Monastevium Qvod Olannafolbnn
dicitur nobiliter ^dificauit. suaque Sancta paii\satione
Consecranit; || (der größte Teil dieses Explicit in
Majuskeln).
Bl. 157'' (in der Mitte) eine Notiz: Si aliquando
condicionaüter est . . . (6 Zeilen).
5) Bl. 157'^ Sermo Beati Leonis Pap^.' [ de
sancto Pentecosten. \ (rot).
Am oberen Rande steht: iste sermo legitur in
die sancie trinitatis ab isto loco Numquam enim. |
Anf. JTodiernam dilectissimi festiuitatem toto
teifarum orbi uenerabilem . . .
= Migne LIV, 411—415.
Schi. Bl. 158^ . . . uniuersa moderantem in
s^cida Amen.
6) Bl. 158^ Item j Sermo Maximi episcopi!
de sancto spiritv. | (rot).
Görreshandschriften
Anf. Wosse credo uos fratres. qu^ sit ratio . . .
gedr. S. Maximini Taiu'inensis episcopi Opera,
Eomae 1784, S. 197 ff., homilia 62.
Schi. Bl. 159^ . . . ut condempnet iud^ ^ pro-
ditorü admissum.
7) Bl. 159'^ Serino Evsehii cesa\riensis
episcopii de eadem sollemnitate. j (rot).
Anf. In diebus Ulis dicit domiims effimdam
de spiritu meo sxqjer omnem carnem . . .
Verfasser ist Eusebiiis Emisenus. (Homeliae ad
popiüum ed. Jean de Gaigny, Paris 1547 f. 76^.)
Schi. Bl. IßP . . . graci^. et euangelice pirecepta
doctrin^. Prestante dornino. ||
Bl. 161^ und 162 unbeschrieben.
Görres 5 = Lat. Fol. 723
(Himmerod)
Perg. 210 Bll. (31,2x21,3). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken und -schließen. Eine alte, rote Blattzählung
am linken Rand in der Mitte der Rückseite jedes Blattes
ist durch Beschneiden größtenteils verloren ; 210 Blätter
heutiger Zählung, in 26 Lagen, die, mit Ausnahme von
Lage XVII zu 10 Blättern, aus je 8 Blättern bestehen. Am
Schluß fehlt eine Lage, der Text ist auf einem Papierblatt
von einer Hand des 17. oder 18. ,Jh. ergänzt, Bl. 186
ist zum größten Teil ausgeschnitten, allerdings ohne Text-
verlust. Der ganze Band ist von einer Hand geschrieben,
zweispaltig auf vollständigem Linienschema, Schriftfeld
24,5x15, Spaltenbreite 6,5, gotische Minuskel, mit roten
Überschriften, großen roten und grünen Initialen mit
einfachen Rankenverzierungen, im Text bei den einzelnen
Abschnitten kleine rote Initialen, vereinzelt rote Striche-
hing. Das erste Blatt ist stark ausgebessert, am unteren
Rande die alte Signatur .Jiij., darunter ist die Besitz-
notiz abgeschnitten, doch findet sich Bl. 104' der Eintrag
Liber monachorum S. Marie in Himmerode ardinis Cister-
ciensis. Treuerensis. dioccsis \ (14. Jh.), ebenso Bl. 138' von
einer Hand des 15. Jh. = Görres 5 — Coblenz 14.
S. Hieronymus, Tractatus et epistolae.
1) Bl. 1^^ Incipit über prinius sancti Ihe-
ronimi | preshiteri. contra \ louinianum. | he-
reticum. ^ de piudici\cia. [ (rot).
[Anf Pavci j admodurn (rot) dies swii quod
sancti ex urhe . . .
= Migne XXIII, 221—352; das zweite Buch
beginnt auf Bl. 43"^''.
Sohl. Bl. 7.5'^'' . . . quam sub con\siUibus epi-
citri hixuriam sus\ceperunt — Explicit. liber. II"'-
Sancti Iheronimi presbiferj. contra | louinianum. (rot),
unmittelbar anschließend:
2) Bl. 75'^'' Incipit epistola \ eiusdem
apologetica ad pam\machium. super eisdem \
libris. I (rot).
Anf Qi'od (grün) ad te (rot) hucusque \ non
scrip\si^ causa j fuit . . .
= Migne XXII, 493—511.
3) Bl. 88™ Item 1 er onimus ad \ pam-
machiuni. | (rot).
Anf Xpiani inter\dum pii\doris est j etiam apud
amicos j tacere et humilitatem suam . . .
= Migne XXII, 511—512.
4) Bl. 89™ leronimus \ contra Heluidium.
de uirginilate j Sancte Marie. \ (rot).
Anf I^vper rogatus | a fratribus ut | aduersus
libellum | cuiusdam \\ (Bl. SQ^*") heluidij responde-
retn , . .
= Migne XXIII, 193—216.
Schi. Bl. 102^* . . . pianter eaperiatur cum |
iiiatre. — Finit liber contra Heluidium. | (rot).
5) Bl. 102™ Epistola sancti Iheronimi ad
helio\dorum monachum. ] (rot).
Anf Qvanto j studio et | amore | conte7ide\rini
ut I pariter j in heremo mwaremun^ . . .
= Migne XXII, 347—355.
6) Bl. 107'''' Incipit liber Sancti Iheronimi |
presbiteri ad nepotianum de \ uita clerico-
rum Iheronimus ] presbiter Nepotiano pres-\
bitero \ (rot), dieselbe Adresse darunter noch
einmal grün, aber radiert.
Anf Petis \ a me \ nepo\tianc | karissime |
litteris I trans\marinis . . .
= Migne XXII, 527—540.
7) Bl. 115'''' Epistola sancti \ Iheronimi
exhortatoria ad | Rvsticvm Mona\chiim. \ (rot).
Anf. Wichil xpia\no felicius cui promit\tuntur . . .
= Migne XXH, 1072—108.
8) Bl. 12.3''^ Epistola beati Iheronimi
pres\biteri ad eustochium | de virginitaie
Ser\vanda. j
Anf Avdi filia \ et uide. \ et incli\na au\rem
tu\am . . . In qua^dragesimo quarto psalmo \ • • •
Görreshandschriften
= Migne XXTI, 394—425.
9) Bl. 137'''' Epistola leronimi consolatoria
ad paulam de morle | blesille.~~ | (rot).
Anf. Qvis da\bit ca\'piti meo | aquam. | et
oculis I mds \ foniem \ lacrimarum. et plorabo non \
iit ieremias ait uidneratos . . .
= Migne XXII, 465—473.
10) Bl. 142'^'' Iheronimus ad Heliodorum
episcopum \epitaphium ne}iotiani\j^resbileri.\
(rot).
Anf. Gi'andes Tna\terias inge\ma parua \ . • ■
= Migne XXII, 589—002.
11) Bl. 15P* Iheronimus ad pammachium \
de subita peregrinatione | pauline. \ (rot).
Anf. Sanato uulne\n. et in cica\tricem super-\
duct^ cuti I . . .
= Migne XXn, 639—647.
12) Bl. 156^^^ Epistola sancti Iheronimi. ad \
occeanum de morte \ fabiole \ (rot).
Anf. Plvres ' anni • sunt ] Quod | super . . .
= Migne XXJI, 690—698.
13) Bl. 162'"* Epistola damasi pape. ad
beatum | Iheronimum. de quinque questi-\
onibus in genesi. DilectiKsimo \ filio Ihero-
nimo. Damasus, i (rot).
Anf. Dormientem | te et longo ] iam tempore . . .
= Migne XXII, 451—452.
14) Bl. 162^'' Rescriptum iheronimj | ad
damasum de supra\dictis questionibus. [ (rot).
Anf Beatissimo \ pap^ daina\so leronimus. \
Postquam \ epistolam | <Mg sanctitatis \ accepi^' . . .
= Migne XXII, 452—461.
15) Bl. 168^^ Incipit pre\fatio sancti Ihe-
ronimi 1 presbiteri. ad Damasum | papam. in
tractibus [!] ori genis, super canlica can\ti-
corum; | (rot).
Anf Bl. 168''''' Beatissimo j pap^ dama\so.
leronimus. | Origenes | curn in c^te\ris libris . . .
Bl. 169"^* Tractatus sancti Iheroni\mi, de cantico
canticorum. post anginem translatus. j (rot).
Anf qvomodo \ Didicimus \ per moysen \ qu^-
dam I non solum | sancta. sed [ et sancta sanctonim . . .
= Migne XXIU, 1173—1196, die zweite
Homilie mit der IJbersehrift : Tractatus secundus.
ab eo loco | in quo scriptum est. nardus inea i dedit
odorem suum. usque euni locum. | in quo ait. quia
Ho.v tua \ suauis. et forma tua spe\ciosa. (rot) beginnt
Bl. 176^»
Schi. Bl. ISS^* . . . sapientia i%u xpi. cui est
gloria i et imperiuni in secula secidorum. \ am,en. \
16) Bl. 185^* I er onimus tranquil\lino
quemadmodum ori\ginem legere debeat XF™. |
(rot).
Anf Maiora spiritus | uincnla | esse . . .
= Migne XXII, 606. Der Brief endigt auf
Bl. 186''% wo noch 7 Zeilen stehen, der übrige
Teil des Blattes war unbeschrieben und ist aus-
geschnitten.
17) Bl. 187''* Epistola Sancti | leronimi
ad Damasvm. papam. De Seraphim XVIIII.\
(rot).
Anf. -Ei factum j est in anno \ quo mortu\us
est Reo: | oziasi' . . . Antequam \ de uisione . . .
= Migne XXII, 361—376; der letzte Teil
Bl. 194^'' unter besonderer Überschrift: Item ihero-
nimus \ ad damasum de calculo \ et seraphim. j (rot).
18) Bl. 196^'' Daniasus papa ad ihero-\
nimum presbiierum. de osanna. | (rot).
Anf Dilectissimo \ filio ieroni\i7io presbitero-^ \
daniasus j in domino | salutem. | Commentana cum
legerem greco . . .
= Migne XXII, 375.
19) Bl. 197"^* Rescriptum ihe\ronimi de
osanna. | (rot).
Anf JMvlti super hoc | sermone diuei'\sa finxerunt\ . . .
= Migne XXII, 375—379.
20) Bl. 199''* Iheronimus ad damasum
papam. \ de fide cuj in antiockia j commu-
nicare debeat. \ (rot).
Anf. Qvoniam uetusto j oriens inter se j popu-
lorum . . .
= Migne XXII, 355—358.
21) Bl. 200''^ Item ad eundem de eadem
re. I (rot).
Anf. Importuna in ^uangelio | midier tandem
meruit . . .
= Migne XXII, 358—359.
22) Bl. 201™ Epistola \ Augustini quam
adhuc I presbiter scripsit ad j Iheronimum
presbiterum. | (rot).
8
Görreshandschriften
Anf. Domino \ dilecti8\dmo et | adtn sincermimo\
eantalis obseqnendo atque amj)leo\tendo Jratri et
comjiresbitero ie\ronimo. Avgustinus. | Numquam
^que quisquam | facie cuilibei innotuit. | . . .
= Migne XXII, 565—568.
23) Bl. 204'* Item eptstola Augustini, | ad
iheronimum. (rot).
Anf. Domino ca\rissi)no | et deside\rantissimo
et /ionoran\do fratri et [ compresbitero ieronitno. au-
gu\stinus in domino salutem. | Audiui peruenisse in
manus | iuas Utteras mens . . .
= Migne XXII, 829—830.
24) Bl. 204^" Epistola Sancti ihero\nimj
ad Augustinum. j episcopvm. |
Anf. Bl. 204'''' Domino uere | Sancto. et \ Bea-
tissinio I pap^ angiistino'^ Iero\ninms in \ domino
salutem. In ipso pro fectionis articulo sancti filii . . .
= Migne XXII, 830—831.
25) Bl. 205'^* Epistola i/iero\nimj ad
Augustinum. \ (rot).
Anf. Domino \ uere sancto et beatis\simo pa.\p^
augustino | ieronimiis in domino salutem. j Anno
preterito per fratrem nostnim . . .
= Migne XXH, 831—832.
26) Bl. 206''* Epistola Augustini ad presi-
divm. j iheronimum. j (rot).
Anf. Domino beatia\simo et meri\to uenerando j
fratri et consacerdo\ti presidioi^ \ augustinus in
domino salutem. \ Sicut presens rogaui dnce\ritatem
tnam . . .
= Migne XXII, 915—916.
27) Bl. 205"^^ Epistola Augustini \ ad ihero-
nimum. I (rot).
Anf Domino uene\rando et de\siderantissimo
fratri et compres\hitero leronimo^ augustinus in
domino 1 salutem. Quamuis existilmem anteqiiam . . .
■■= Migne XXII, 909—915.
28) Bl. 210'''' Rescriptum iheronimj | ad
Augustinum. j (rot).
Anf Domino uere \ sancto et be\atissimo paji^
auguttinov' Jeronimus. \ Crehras ad me epistolas
dirigis. et sepe compellis . . ,
= Migne XXH, 834—837; bricht Bl. 210^^
ab . . . signa repre\henderas. ut tarn facile . . . der Rest
ist dann von einer Hand des 17. .Ih. auf dem
Papiervorsatzblatt nachgetragen.
Görres 6 = Lat. Fol. 724
(Himmerod)
Perg. 99 BU. (33 x 23). XIII. Jh.i
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. .Th.),
Metallschließen. 99 Blätter heutiger Zählung in 13
Lagen, und zwar I zu 6 — 2, II — XII zu je 8, XIII zu
8 — 1 Blättern. Es sind zwei Hände zu unterscheiden: die
erste schrieb Bl. 1 — 95', Langzeilen auf vollständigem
Linienschema, 37—38 Zeilen, Schriftfeld 27,5x17,5, rote
Überschriften, große larbige, mit Ranken verzierte Ini-
tialen. Die zweite, etwa gleichzeitige Hand schrieb
Bl. 95'^ — 99', zweispaltig, auf vollständigem Linienschema,
37 Zeilen, Schriftfeld 26,5 x 17,5, Spaltenbreite 8,3; rote
Überschriften, große mehrfarbige Initialen, roteStrichelung.
Yova letzten Blatt ist ein größeres Stück mit dem Besitz-
vermerk herausgeschnitten, doch steht Bl. 57' Liber mo-
nachwum s. Marie in Hymmerode Ordinis Cisterciensis
Treuerensis diocesis (14. Jh.) = Görres 6 — Coblenz 91.
Vielleicht fehlen am Anfang zwei Blätter, sicher fehlt
zwischen Bl. 2 und 3 ein Doppelblatt und ein Blatt am
Schluß der Handschrift. Die einzelnen Homilien haben
am Rande römische Ziffern, teilweise auch von einer
Hand des 14. Jh. Anführung von Festtagen.
Gregorius Magnus, Homiliae u. a.
1) 0. Ü. Gregorius Magnus, Homiliae
in e V a n g e 1 i a.
Bl. P Lectio Sancti evangelii^- Secnndum
Lvcam. \ (rot).
Anf. In illo tempore^ Dixit ihestis d(iscip%dis)
s(uis). Erunt signa in sole. et luna et stellis . . .
Omelia licet eiusdem^ habita ad popmluni
in basilica beati j>ilri apostoli; j (rot).
Dominvs | ac redemptor noster paratos nos semper
inuenire desiderans. senescentem j . . .
= Migne LXXVI, 1077—1312. Es folgen
dann die Homilien in der üblichen Eeihenfolgc.
Da, wie oben erwähnt, zwischen Bl. 2 und 3 ein
Doppelblatt fehlt, ist Homilie II am Schluß und
III am Anfang ft-agmentarisch.
Auf den Schluß des ersten Buches Bl. oI"" mjseci-
cordie pignns tenemus. — Explici\vnt omelie vin-
gintj. [!] de libro primo. [| (rot) folgt ein Verzeichnis
der Homilien des zweiten Buches, das Bl. 31^
beginnt.
Görreshandschriften
Schi. Bl. ST"" mit der tO. Homilie: Explinnnt
omelie beati, gregoni. pape. Sit Nomen doinini bene-
dictum. II
2) ^l. 87'^ Sermo Sancti Augiistinj. episcojii
de IIII"^ uirtutibiis j karitaiis j (rot).
Anf. Delectat nos magnopere intueri \ quemad-
moduin inter ceteras uirtules . . .
= Migne XLVII, 1127—1134 mit anderem
Anfang, ebenso cod. lat. qu. 684. 7.
Schi. Bl. 88^ . . . fruvtnm in uobis inueniat operis^'
noii folia | laudis. Tu autein. |
3) Bl. 88^ Dominica II''. post epiphaniam
Secundum. Matheum. \ (rot).
In illo tempore. Com descendisset ihesus de
nionte . . .
Omeiia. orienis. de eadem L(ectione) \ (rot).
Anf. Docente in monte domino. discipuli nene-
riint ad eitm . , .
= Migne XCV, 1189—1196 im Homiliar des
Paulus Diaconus zu dorn. III. post epiph.
4) Bl. 92"^ Dominica III"- post epiphaniam
Secundum Matheum. \ (rot).
In illo tempore^' Ascendente ihi in nauicula . . .
Bl. 92'^ Omeiia orienis de eadem lectione j
(rot).
Anf. Itigrediente domino \ in nauictdam. secuti
sunt eiini discijwli eins . . .
= Migne XCIV, 411—413 als homilia des
Beda und XCV, 1196—1200 im Homiliar des
Paulus Diaconus zu dorn. IV. post epiph.
5) Bl. 94'" am unteren Rande: Sermo. B.iohati-
nis episcopi. de confessione ad dominti ni (rot).
Anf. Bl. 94^ Confitemini domino. quoniam bonits
est. Spiritus sanctus medelam | purgandi facinoris . . .
gedr. Opp. latina loh. Chrysostomi, Venedig
1.548, I, 224"^, s. sup. psalmos 106.
6) Bl. 95™ In Pascha Secundum lohannem.\
(rot).
In illo temporei' Maria stabat ad monu\mentum . . .
Omeiia Origenis^ de eadem lectione \ (rot).
In presenti sollempnitale locuturus. axi\rihus uestre
karitatis dilectisidmi. amor j uenit . . .
Diese Predigt kommt häufig unter dem Namen
des Origenes vor, meist allerdings ohne die Ein-
leitung, sondern mit dem Anfang: Audivimus
fratres Mariam stantem . . . (vgl. cod. theol. lat. qu.
203 und 213 = Rose 819,9 und 854,1.
Schi. Bl. 99"^^ . . . quia uidi dominum, et hec \
dixit mihi. Cui est honor. et gloria. cum pa\tre et
spiritu sancto. in secula sectdorum. Amen : ||. Rest des
Blattes ausgeschnitten.
Görres 7 = Lat. Oct. 223
(Trier, St. Maximin)
Perg. 438 Bll. (16 x 10,5). XIV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.).
438 Blätter heutiger Zählung in 37 Lagen, von denen
34 je 12, 3 (X, XVIII, XXXVII) je 10 Blätter haben.
Am Schluß jeder Lage Reklamauten. Der ganze Band
ist von einer Hand geschrieben, auf vollständigem Linien-
schema zu 28 Zeilen, Schriftfeld 13x8,4. Rote und
blaue, leiohtverzierte Initialen und Paragraphen, rote
Überschriften. Bl. 1' trägt am unteren Rande von der
Hand des Petreius den Besitzvermerk: Ex libris Imperi-
alis Monasterij S. Maximhy, '■■ -~ darüber die alte Signatur
. Jxii. = Grörres 7 (fehlt im Coblenzer Verzeichnis).
lacobus de Voragine, Legenda aurea.
Bl. P 0. Ü. TJniuersum tempus presentis uite in
quatiior distinguilur . . .
Bl. 1^ De aduentu domini. \ (rot).
Anf. Aduentus domini per quatuor septimanas
agitur . . .
Der Text stimmt mit der Ausgabe von Grässe
(3. Aufl. Breslau 1890) überein, und zwar enthält
die Handschrift cap. 1 — 182 der Ausgabe, doch
sind einzelne Kapitel umgestellt.
Sie schließt Bl. 438^ mit De sancta Paula . . .
ultimam senectutem m'acionihus uina.
Görres 8 = Lat. Qu. 669—671
(Trier, St. Maximin)
Perg. 72 + 28 -f 18 Bll. (27 x 18,8). XVI. Jh. (1513).
Die ursprünglich zusammengehörige Handschrift ist
zerlegt und in drei einzelne Pappbände gebunden.
Wahrscheinhch ist die Teilung erst von Görres vorge-
nommen. In dem Coblenzer Verzeichnis wird noch als
dazugehörig Henricus de Hassia, De proprietate
monachorum genannt, das aber nicht zum Verkauf
gekommen ist. In diesem und in pSaucks] Verkaufskatalog
der Goerresiana ist noch ein fünftes dazugehöriges Stück
verzeichnet: Thomas de Kempis, De imitatione
2
10
Görreshandschriften
Christi, doch ist dieser Teil nicht nach Berlin gekommen,
und es ließ sich nicht ermitteln, wo er geblieben ist. Ein
Besitzvermerk findet sich nur in Lat. Qu. 669 Bl. 1' von
der Hand des Petreius: Ex libris imperialis Mo\nasterij
S. Maximini'- ^ \ und Lat. Qu. 671 Bl. 18" Codex mo-
9iastery sancti \ maximini arckiejnscojn treuirorum prope
treuerim siti S. 20 | (gleichzeitig 16. Jh.) = Görres 8 —
Coblenz 65.
I. (Lat. Qu. 669)
72 Blätter heutiger Zählung in 9 Lagen zu je 8 Blättern.
Bl. 1 — 69" ist von einer Hand, die noch stark den Charakter
des 15. Jh. aufweist, aber doch wohl schon in die ersten
Jahre des 16. Jh. zu setzen ist, geschrieben, auf voll-
ständigem Linienschema, 24 Zeilen, zweispaltig, Schrift-
feld 20,5 X 13,5, Spaltenbreite 6,5. Rote Üljerschriften und
Strichelung, rote und blaue Initialen, mehrfarbige schön
verzierte Initialen finden sich Bl. l" D und 4'*' Q. Eine
zweite mit der ersten sehr verwandte Hand schrieb
dann Bl. 69"— 71'''.
Pascasius ßadbertus, Sententiae sanc-
torum patrum de eucliaristia.
1) Bl. P^ Incipit prefacio li\hri quem
pascasius \ radbcrtus collec\tis in vnuvi sen-
tenciis \ sanctorum patrum de eu\charistia
prolatia 1 compostiit et scrip\sit ad placidiuni\
condiscip>ulum suum. in\8truens et monens |
qiiosque inscios qua\liter sacrosancttim mys-\^
terium corporis et saiAgtiinis domi?ii nostri
i1ie\su xpi intelligi et | credi uel sumi et [ j-ter-
cijii ad salutem | anirne et corporis dig\ne
oporteat. Amen | (rot).
Anf. Dilectissi\mo fiiio ; placidio , et vice | xpi
presidenti ma[| (Bl. V^^gistro. alternis 'mo\nastice dis-
cipline j successibiis. pasca\mis radherlus con\disci-
pulo salutem. No\uit igitur nee am,\bigo tua experi-
men\to disciplinarum sol\hrcia . . ,
Auf diese prefacio folgt Bl. 3^-'' das Kaf)itel-
verzeichnis, Bl. 4'''> beginnt der Text mit der
Überschrift: Xjn communionem verum | corpus et
sanguinem I esse non duhitandum. \ (rot).
Anf. Qvisquis ca\tholicorum \ recte deum | cuncta
cre II (Bl. 4'^^) asse de nichilo corde \ credit . . .
= Migne CXX, 1263—1345.
Sohl. Bl. 69''^ . . . gaudia j quantocius venire i
valeamus. Amen. |
2) Bl. 69''* Quattuordec.im vonsi\lia docto-
rum pro periculis ] que in missa contingere
possunt. I (rot).
Anf. (S)ciendum sumtnopere ' quod secundnm
siyrip\ta sanctomm, doctorum | T/iome Alberti Monal\-
di Richardi Vbertini \ Raymundi quaüuor\decim
sunt pericula | defectus vel negligen\de que in missa
contin\gere possunt, es folgen dann die Erklärungen
über die 14 pericula.
Schi. Bl. 71^'' Si quis sine stola vel \ manipulo
celebrauerit, \ licet grauiter peccet, ta\men consecrat, \\
Bl. 72 unbeschrieben.
n. (Lat. Qu. 6 70)
28 Blätter heutiger Zählung in 4 Lagen, und zwar
I — III zu je 8, IV zu 4 Blättern. Der ganze Teil von
einer Hand, zweispaltig, Größe des eingerahmten Schrift-
feldes 19,5 x 14, Spaltenbreite 6,3. Rote Überschriften,
rote und blaue Initialen, eine große mehrfarbige Initiale I
Bl. 1" (grün mit Rankenmuster auf gelbem Grunde).
Caesarius episcopus Arelatensis, Omeliae
decem.
Bl. 1'^^ Incipiunt decem omelie \ beati
cesarij episcopi ad\ monachos specialiter per-\
tinentes \ (rot).
Anf. Inter reliquas \ beatitudines \ quas in euan-\
gelio dominus et \ saluator noster \ enumerare dig-
natus est: \ . . .
Die häufig vorkommende unter dem Namen
des Caesarius gehende Sammlung von 10 ser-
mones, von denen nm- einige in der Ausgabe
Migne LXVII stehen, vgl. Cod. Phill. 1723 (Rose
n. 36,9) und die Bemerkungen von Eose dazu.
Schi. Bl. 28^*' . . . insimi\ante cognosdtis, amen, \
— Explicit oinelia decina, (rot) - Sciipte sunt iste
decem \ omelie sub reuerendo in , christo domiuo
Thoma de \ Imesden. ['] per fratrem \ mathiam de
ernsch, \ MDXUI. \ (die Zahl rot).
Thomas von Heusden war 1502 — 1514 Abt
von St. Maximin.
in. (Lat. Qu. 671)
18 Blätter heutiger Zählung in zwei Lagen zu je
8 Blättern, dann noch zwei angeklebte Blätter. Von
einer Hand; das erste Blatt in verhältnismäßig großer
Schrift, 24 Zeilen, die folgenden enger, 35 Zeilen,
Linienschema, Schriftfeld 20,6x13,6, Spaltenbreite 6,3.
Rote Überschriften, Initialen und Strichelung. Bl. 1™
enthält eine große Initiale D (blau auf Goldgrund) mit
sorgfältig ausgeführter IVIiniatur in der IVIitte, stehender
infulierter Abt mit Heiligenschein (Bernhard), im Hinter-
gründe Gebäude.
Görreshandschriften
11
Bernliardus, Summa de contemplatione.
Bl. P" Incipit summa de contemplacione \
beati Bernardi abbatig. qiiomodo debet | edi-
ficari domus consciencie. \
Anf. Domus hec j in qua ha\bitamus ex omni
par\te . . .
= Migne CLXXXIV, 507—538; vollständig
bis cap. 28, dann niu- noch ein paar einzelne
Sätze.
Seid. Bl. 17^'' . . . Mo vero de\um timere uolumus.
(T Ex\plicit summa de contemplacione \ beati bernardi
abbatis., j| darunter Explidt summa \ radiert.
Bl. 18 unbeschrieben.
Görres 9 = Lat. Oct. 224
(Himmerod?)
Pap. 186 Bll. (14 X 10). XIV. Jh.«
Pappeinband mit weißem Schafleder bezogen. 186
Blätter heutiger Zählung in 18 Lagen, und zwar: I,
IV— X, Xn— XVII zu je 12, II zu 10, XI zu 8, III und
XVIII zu je 6 Blättern, am Schluß der Lagen quer
geschriebene Reklamanten. Am Schluß fehlt wenigstens
eine Lage. Der ganze Band ist von einer Hand der
zweiten Hälfte des 14. .Th. geschrieben, rote Überschriften,
Unterstreichtmgcn, Initialen und Paragraphen. Bl. 1', 29''
und 109' haben größere verzierte Initialen. Das mit
Tintenlinien eingerahmte Sohriftfeld, über das aber meist
hinausgegangen wird, beträgt 8,7x6. Die Zeilenzahl
schwankt zwischen 19 und 25. In den rechten unteren
Ecken sind Reste einer alten Blattzählung erkennbar,
größtenteils durch Beschneiden verloren. Bl. l' ist unten
der Besitzvermerk ausgeschnitten, von der alten Signatur
ist nur ein . J stehen geblieben, dieses aber scheint, wenn
auch nicht mit voller Sicherheit, auf Himmerod hinzu-
weisen = Görres 9 (im Coblenzer Verzeichnis fehlt
diese Handschrift).
Martinus de Oppavia, De gestis summorum
pontificum et imperatorum B,omanorum.
Bl. P Incipit Cronica fratris Martini or-
dinis I predicatorum de gestis summorum pon-
tificum I et Imperatorum romanorum [ (rot).
Anf. P)%mo dicendum est de \ 4or regtiis
maioribus . . . also ohne Prolog. Dieser erste
Teil geht nun bis Bl. 28'^, wo er abbricht tem-
poralibus in sequenti paoina \ — (T Exj^licit \\ (rot);
also nach der Ausgabe vonWeilandMG.SS.XXII,
S. 407, Z. 7. Nun beginnt plötzKch Bl. 29"^ die Vor-
rede: Qvoniam scire tempora | ... in der Fassung:
Et ab octauiano augusto per ponti/ices ac | Imperatores
descendendo usque ad \ nycolaum papam tercium,
deduxi inclu\siue componere . . . unmittelbar an
diese Vorrede schließt dann die Fortsetzung des
Textes an: Et qida primo sum\mo pontifici . ,. Es
folgt nun die übliche Fassung der gesta ponti-
ficum. Sie schließt Bl. 108^ Nicolaus JS'acione
romanus | Iti die beute katherine vir\ginis creatus
fuif II am Rande MCCLXXVII.
Bl. lOO' Sequitur de Imperatoribus \ (rot).
Anf. Post natiuitatem domini nostri i%u | xpi . . .
Bricht Bl. 186^ am Schluß unvollständig mitten
in Heinrich VI. ab ... ei innocencio imperauit \
annis VII mensibtts quatuor et hie eciam || (MG.SS.
XXII, S. 470, Z. 47). Die Jahreszahlen an den
ßändern vielfach diuxh Beschneiden verstümmelt.
Görres 10 = Lat. Fol. 725
(Himmerod)
Perg. 124 Bll. (31,6x21). XIIL Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
124 Blätter heutiger Zählung, in 16 Lagen, und zwar
I— XV zu je 8, XVI zu 4 Blättern. Am Schluß jeder
Lage römische Zahlenmittelkustoden. An dem Band
schrieben drei verschiedene Hände, durchweg zweispaltig,
Schriftfeld 24,6x15,2, Spaltenbreite 7,4, rote und grüne
Initialen, eine große verzierte Initiale Bl. 1". Die
Hände sind einander sehr ähnlich, die erste schrieb
Bl. l'— 94'% die zweite Bl. 94'"— 112'', die dritte 113'—
124; die erste und zweite haben ein vollständiges Linien-
schema mit 38, die dritte mit 45 — 46 Zeilen. Auf Blatt 1'
steht von einer Hand des 16. Jh.: In hoc thesauro
repei-ias onmia in omnibus: nani verbum Dei \ in se
continet omnium rerum optimarwm optiniam cojnam. \ 1563
Fr. Ämbrosius Cochem darunter: Rom IUI. j Christus
Jesvs traditus est propter pcccata nostra . . . Eine un-
versehrte Besitznotiz steht nur Bl. 73': Liber tnonacho-
runi s. Marie de claustro diclo himmerode ordinis Cister-
ciensis. Treuerensis diocesis \ (14. Jh.), Bl. 1' ist dieselbe
Notiz durch chemische Mittel zu tilgen versucht, was
allerdings nicht ganz gelungen ist, doch haben Bl. 1 und
2 darunter sehr gelitten, auf Bl. 24 ist der Besitzver-
merk ausgeschnitten, auf Bl. 124'^" steht am Ende noch
die alte Signatur D. xxvij. = Grörres 10 — Ooblenz 33.
Der Anfang des folgenden Stückes ist durch Chemi-
kalien fast vöUig zerstört, später wurde der Versuch ge-
macht, die beschädigten Buchstaben mit Tinte nachzu-
ziehen (vielleicht von Görres selbst), doch ist dies bald
aufgegeben worden.
12
Görreshandschriften
Haimo, Expositio super epistolas Pauli.
1) Bl. P* Incipit exposicio heimonis in
epistolas | pauli . . . (zerstört) epistolam | ad
Romanos. \ (rot).
Anf. Ah Athenis [!] ciuitate . . .
Bl. 1'^^ . . . Explidt prologus. \
Pavlvs sermis i%u xpi (rot). De nomine apostoli
iam superiiis | dictum est. Sed qtierendiim est ...
= Migne CXVII, 361—508; vgl. dazu Rose
zu nr. 353.
Schi. Bl. 56'''' . . . huius epistol^ ab eo scripta sunt;\\
Bl. 57''^ Explicit epistola beati pauli apostoli
ad I romanos. Incipit epistola h. p. a. ad co-\
rinthios prima. \ (rot).
Anf. Precepto domini saluatoris | ammonitns
apostolus panlus \ ■ . .
= Migne CXVII, 508—606.
Schi. Bl. 99'''' . . . idem fiat quod opto. uel iiera
sint omnia | superius commemorata. — Finit epistola \
pirima ad chorinüdos. Incijiit | ar<junientum
epistole secunde ad chorintios. \ (rot).
Anf. Apostolo recedente a clio\niitijs . . .
= Migne CXVII, 606—668.
Schi. Bl. 123""* . . . societas et con\iiinctio sancti
spintus cum omnibus [ tiobis snbaudis sit. Amen.
(abwechselnd rot und schwarz) j — Exj>licit epistola
secunda Paulj | apostoli ad corinthios ~~: \ (rot).
2) Bl. 123"^^^ unmittelbar anschließend:
Epitaphium beati dauid. | (rot).
Pausans m xpö. turnnlo qui clauditur it<to.
Nomine se dauid dignum per facta probauit.
Obtentu cuius deus esto loci memor huius.
Et ueniam presta lapsis. et pelle niolesta.
Über den heiligen David von Himmerod
(f 1179 Dezember 11) vgl. seine von Caesar
von Heisterbach benutzte Vita bei Nicolaus
Heesius, Manipulus rerum memorabilium claustri
Hemmenrodensis. Coloniae 1641 p. 50 ff, dazu
Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen
6. A. II (1894) S. 17, einige Notizen bei Brower
et Massen, Metropolis ecclesiae Trevericae ed.
Stramberg, Coblenz 1856, IL S. 125, 141, 154,
Das Epitaphium ist nirgend erwähnt.
3) Bl. 123'''' Tractatus beati bernardi de.
xij I Portis iherusalem. \ (rot).
Anf. Contendite intrare | per angustam portam . . .
0 quam terribiliter et quam | salubriter uox ista . . .
= Migne CLXXXIV, 1117—1122.
Schi. Bl. 124^'' .. . In quacumque \ hora ingemuerit
peccator. salitus erit. |{
Gör res 11 unbekannt.
G ö r r e s 12 im Besitz des Amtsgerichtsrats
Dr. Hof in Herford.
Görres 13 =- Lat. Fol. 726
(Himmerod)
Perg. 134 BU. (30,6x22,5). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.).
134 Blätter heutiger Zählung in 17 Lagen zu je 8 Blättern,
doch sind von Lage XVII am Schluß zwei Seiten abge-
rissen. Der ganze Band von einer Hand, die bei Tinten-
und Federwechsel bisweilen einen anderen Charakter
annimmt, zweispaltig, Linienschema, 30 Zeilen, Schrift-
feld 24x15,5, Spaltenbreite 6,5 — 7,5, rote Überschriften
und Initialen. Die Anweisungen für den Rubrikator in
kleiner Schrift am Rande. Bl. 134'''' beginnt ein Nach-
trag von anderer Hand. Das Pergament, vielfach be-
schädigt, ist stellenweise ausgebessert, Bl. 134 sind die
oberen Zeilen, die abgeschnitten waren, auf Papier
nachgemalt und angeklebt. Bl. 46 ist am unteren Rande
die Besitznotiz ausgeschnitten, Bl. 59" ist sie stehen ge-
blieben: lÄher monacliorum. S.Marie in himmerode ordinis
Cisterciensis. Treucreiisis. dioccsis. (14. Jh.), auf Bl.l' steht
die alte Signatur . Hxviij. = Görres 13 — Coblenz 39.
Hugo de S. Victore, De sacramentis.
BL 1''* Incipit prologus ma\gistri Hugonis
de\ sacramentis ab ini\tio usque in finem in
u\nam serieni dis2')o\sitis. j (rot).
Anf Librum de | sacramentis xpian^ fidei \
studio . . . daran anschließend das Kapitelver-
zeichnis sämtlicher 12 Teile. Bl. 5'''' Incipit pro-
logus magistri hugonis. (rot). | Cum igitur de \ prima
erudiiione . . .
Bl. 5^=^ . . . Explidt prologus. Incipit über de
sacramentis ad secimdam eruditionem sacrj [ eloquij.
quod fundamentum seiende est. | que sunt danda
ante princi\pium. | (rot).
Görreshandschriften
13
Anf. Quisquis ad diidnanim . . .
= Migne CLXXVl, 174—364.
Schi. ^\.\'ii'^^...continebaiv\precepta. sacramenta.
proniissa'; \ — Expliät prima pars lihri magisiri |
liugonis de sacramenii». XII. habens clavsvlas •; ||
(rot).
Folgt noch ein kurzer Nachtrag über die
Taufe, unmittelbar anschließend: Confiteor unum
bapiisma | in remisdone . . .
Bl. 134^ zum Teil überklebt, Schi. El. 134^b ...
sicut placuit in oculis eins, ||
Görres 14 ^ Lat. Fol. 727
(Himmerod)
Perg. 245 BU. (32,5x22,5). XIV. Jh.
Holzeinband mit geprelitem Leder bezogen (18. .Th.),
Metallecken und -schließen. 245 Blätter beutiger Zählung
in 21 Lagen und zwar: I, II, IV— XVIII, XX zu je 12,
III, XIX zu je 10, XXI zu 10—1 Blättern. Am Schluß
der Lagen römische Zahlenmittelkustoden und Re-
klamanten. Der ganze Band von einer Hand, zwei-
spaltig, auf vollständigem Linienschema, 52 — 53 Zeilen,
Schriftfeld 23,2x14,5, Spaltenbreite 6,8. Einzelne Kor-
rekturen am Rand von der Hand des Schreibers, über
den Seiten Kapitelzahlen und meist rot / | SA. \ Ein
Besitzvermerk ist Bl. 245" durch Chemikalien völlig
getilgt, doch ergeben die äußeren Merkmale, daß die
Handschrift aus Himmerod stammt, auf Bl. 1' steht die
alte Signatur . Hx. = Görres 14 — Coblenz 38.
[Hugo de S. Victore (?)], Expositio in
Isaiam.
Bl. l'"'^ 0. U. Sabemus firmiorem sermonem
propheticum \ cid benefaciiis accendeuies . . . (Prolog).
Schi. Bl. 2''^ . . . nos nescire ueritatem et habere
cor\rupta exeniplana \\
Bl. 2^ Incipit Liber Ysaie\- | (rot,Maiuskel).
Anf. Bl. 2^°' Uisio ysaie. hie est titiilus librl
usque in Au\dite cell. In quo breuiter ostenditur de
quibus et quando | prophetauit . . .
Nach Little, Initia operum Latin, beginnt mit
den Worten unseres Prologs eine Expositio in
Isaiam von Thomas Docldng, Franziskaner in
Oxford (f 1270), vgl. über ihn Little, The Grey
Friars in Oxford, Oxf. 1892, S. 51, diese Expositio
findet sich als Manuskript in Oxford, Ball. Coli. 29,
ist aber, soweit sich dies aus dem Katalog ersehen
läßt, nicht identisch mit der unseren. Unter
den Werken Hugos von S. Victor bei Migne
ist sie nicht gedruckt, ebenso führt sie Haureau
in Oeuvres de Hugues de Saint -Victor, 2 A.,
Paris 1886, nicht auf, in der ganzen Handschrift
ist überhaupt keine Erwähnung eines Verfassers,
Hugo wird lediglich von einer Hand des 18. Jh.
auf dem neuen Vorsatzblatt und auf dem Rücken-
titel erwähnt, doch entspricht die ganze Art der
Abfassung seinen übrigen Werken, so daß es
immerhin nicht unmöglich ist, daß er diese
expositio verfaßt hat. Sie hat 66 Kapitel.
Schi. Bl. 245™ . . . cum fuerint cinis [ sub planta
pediim nosiroi'n/n. amen |[ explicit ysaias ' finito libro
sit laus et glmia xpb | — explicit | (rot).
Görres 15 im Besitz des Freiherrn von Cramer-
Klett in Hohenaschau.
Görres 16 = Lat. Qu, 672
(Himmerod)
Perg. 168 BU. (28 x 16,5). XIII. .Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 168 Blätter heutiger Zählung in 21 Lagen
und zwar I — XX zu je 8, X, XI zu 6 Blättern. Am Anfang
scheint eine Lage zu fehlen, dafür sind an die jetzt erste
Lage zwei Blätter angeklebt, die von einer Hand des 15. Jh.
den Beginn des Textes enthalten. Vereinzelt finden sich
Zahlenmittelkustoden am Schluß der Lagen, sie sind
jünger als die Schrift. Außer bei dem vorderen Nach-
trag lassen sich vier Hände unterscheiden, die sämtlich
auf Linienschema schrieben, 29 — 30 Zeilen, Schriftfeld
19,2x11. Die erste schrieb Bl. 3'— 41' und 42' sehr
ungleichmäßig, rote Initialen; die zweite, eine zierliche
gleichmäßige Minuskel schrieb Bl. 41' — 42'; die dritte
Bl. 43' — 146' in sorgfaltiger Buchschrift der Zeit, rote
Überschriften und Initialen, teilweise sind die Bibelzitate
in roter Schrift, am Rande vereinzelt Korrekturen; die
vierte Hand schrieb Bl. 147' — 168' ohne jeden Schmuck,
darunter sind Bl. 166' — 168' zweispaltig (Spaltenbreite 6),
die Verse sind abgesetzt. An den oberen Rändern und
den Schlußblättern hat die Handschrift durch Moder
gelitten. Als Besitzvermerk steht Bl. 42' am unteren
Rande: Liber monachoriim S. Marie in Himmerode
wdinis I Cisterciensis. Treuerensis. diocesis | (14. Jh.), auf
Bl. 168 ist der Vermerk ausgeschnitten. Bl. 1' ist un-
beschrieben, nur am unteren Rande steht die alte
Signatur .Exvij. = Görres 16 — Coblenz 41.
14
Görreshandschriften
Hesychius, Commentarius in Leviticum,
libri V— vn.
1) Bl. P Ineipit liher V ysichij presbiteri
in exposicione libri leuitici. | (rot).
Anf. [Q]vi legis meditacioni operam dant ad |
quem fnieni quantumque conscendant . . .
Bl. 44'^ Eapliüit liher qidntus. IncipitSextvs.; |(rot).
Anf. Qvanta bona ad meditationem legis et
inierpreiationem | • • .
Bl. 108^ Explicit liher sextus ysyclm ' ieroso-
limonim presbiteri. Ineipit liher septhnus \ (rot).
Auf. ISl lociitus est dominus ad moysen dicens.
Precipe filius Israel j . . . (rot). — J*i?e»ia est eciam nunc . . .
gedr. sind diese Bücher des großen Com-
mentars nach der Ausgabe in der Max. Biblioth.
Vet. Patr. Lugdun. XII, 52 ff. bei Migne, Patro-
logia GraecaXCIII, 966—1179.
Sohl. Bl. löö'^ . . . et torquem auream eirca
col\lum tuum. id est spiritum sanctiim^ ein est gloria
in secida secidonim Ainen'\'\ [ — Explicit über sepiimus
qni et vltimus ysicMi ihero\solimoruin preshiteii in
exposicione [I] libri leidtid-, [i (rot).
2) Bl. 166™ 0. Ü. A. et lo. magne deiis. heli. lieli.
deus meus.
Gnus nirtus totum passe.
Cuius sensus totum nosse . . .
Der dem Hildebertus Cenomanensis zu-
geschriebene oft gedruckte Hymnus, Oratio ad
tres personas sanctissime trinitatis, s. Che-
valier ßepertoriimi hym. 925, wo Handschriften
und Drucke angeführt.
= Migne CLXXI, 1411 — 1414; vgl. Haurean
Melanges poetiques d' Hildebert, Paris 1882, 72 ff.
Schi. Bl. 168'^'' (durch Moder fast völlig zer-
stört.) S(ociatus) piis turbis.
{Cum) inoyse (et) el(ia).
Pi(uin ca7item) a(lle)luia ■;
Bl. 168^' unbeschrieben.
Görres 17 -= Lat. Fol. 728
(Trier, St. Maximin)
Perg. 173 Bll. (30,5x21). XII./XIII. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen, darauf eingepreßt
die Jahreszahl 1749. 173Blätter heutiger Zählung (1—103,
103a, 104—172). In 22 Lagen zu je 8 Blättern, mit Aus-
nahme von Lage XII, die aus 5 geklebten Blättern be-
steht. Der ganze Band ist sorgfältig von einer Hand um
die Wende des 13. Jb. in gotischer IVIinuskel geschrieben,
auf vollständigem Linienschema von 37 Zeilen, zwei-
spaltig, Schriftfeld 24>cl7, Spaltenbreite 7,8. Kleine
rote und grüne Initialen an den einzelnen Anfängen der
Kapitel; große farbige Initialen in der für das Rhein-
Moselgebiet damals charakeristischen Ausführung (vgl.
die Tafel bei Steffens, Lateinische Palaeographie, 2. Aufl.,
S. 86) auf Bl. 1'°, 94", 107'''. Von Bl. 172 ist ein größeres
Stück herausgeschnitten, auf Bl. 172*^ steht aber noch
von verschiedenen Händen des 13. Jh. lAber Sancti
Maximini Trecerensis archiepiscopi quem si quis abstu-
lerit Maledictus sit ÄMen ', darunter Codex Sancti Maxi-
mini. Treuerensis. si quis cum ahstulerit vendiderit uel
inuadiauerit. Änathema sit in eternum Ämen-\, dieselbe
Bemerkung steht auch am unteren Rande. In der Mitte
der Seite: TAber iste continet vitam beati gregorij pape
et quatuor | libros drjalogorum. \ Bl. 1' steht am unteren
Rande von der Hand des Petreius: Ex libris Inipcrialis
Monastery s.Maximinv;-^', daneben eine ältere Federprobe :
hi dicunt. Auf dem Deckel mit Tinte die Zahl 39. Im
St. Maximiner Verzeichnis B ist die Handschrift nicht
aufgeführt. Sie wird angeführt von Waitz im Archiv VIII,
S. 616 nr. 13 = Görres 17 — Coblenz 13.
Vita Gregorii papae et quatuor libri
dyalogorum.
1) Bl. P (ITberschrift von einer Hand des
16. Jh.) Vita S. Gh-egorij Papae. \
Bl. 1'''^ Ineipit Prologus in xiitam | S. Gre-
gorij. Romani piontificis. \ (rot).
Anf. Beatissimo ac felicissimo i domno iohanni.
sancte ca\tholice et apostolice ro\mane ecclesie pre-
sidii' io\hanties ultimus leui\tanim. Nuper ad jdgi\lias
beati gregorij . , .
Auf die Vorrede folgt das Kapitelverzeichnis
des ersten Buches, vor jedem Buche immer ein
Verzeichnis seiner Kapitel.
Bl. 2™ Ineipit Uita sancti j Gregorij. \ (rot).
Gregorius Genere | Romanus, arte philoso\phus.
Gordiani inn cla\nssimi . . .
Bl. 13™ Liher. 11"^. (rot) | Qui ginmasio sancte
ipsius ecclesie j desudantis . . . nach Schluß dieses
Buches auf Bl. 32^^ ist Bl. 33'' unbeschrieben.
Bl. 34™ Ineipit liher Tercivs. (rot) | 2alihus uenera-
hilis papa grego\rius . . ,
Bl. 57'^'' Ineipit lihei\ \ Qvartvs. (rot) | J£ec est \
gregorij de refutacione \ . • .
Diese Vita von Johannes Diaconus verfaßt, ist
gedr. Acta Sanctorum März 11 ed. 3'' S. 136—208,
Görreshandschriften
15
G-regorii Magni opera ed. Gussanvillaeus I, 1 1 ff.,
Migne LXXV, 51)— 242, vgl. Bibliotheca hagio-
grapliica Biux. I, n. 3641.
Schi. Bl. 93^*^ . . . que i ualeo minime denegure
cognoscar. j Explidt Über \ quartus u'äe beati Gregorij
Roma\in pontificis. Deo gracias. \\
2) Bl. 94''^ Incijriunt Capitula iibri primj
dialogoruin sancti Gregorij j pap^ urbis
Rom^. I auf die Kapitel folgt Indpit über prinivs j
(rot).
Anf. Quadani die ; niinis quorumdain se\cula-
riuin tumultibus . . .
Buch II beginnt Bl. 107^% III Bl. 123^% IV
Bl. Ul'K
= Migne LXXVH, 149—429.
Schi. Bl. 172'''' . . . si ante mortem j deo liostia
ipsi fuerimus. | — Explicit liber quartus felidter. |]
Görres 18 = Germ. Fol. 12G6
G ö r r e s 19 = Paris, Bibl. Nat., Nouv. Acqu. 1835.
Görres 20 ^ München, Hof- und Staats-
bibliothek. Cod. Lat. 28118.
Görres 21 = Lat. Qu. 673
(Trier, St. Maximin)
Perg. 135 Bll. (25x19). IX./X. Jb.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreßt
die Jahreszahl 1750. 135 Blätter heutiger Zählung in
17 Lagen zu je 8 Blättern, das letzte Blatt der neunten
Lage (zwischen Bl. 71 und 72) ist ausgeschnitten, wodurch
Textverlust entstanden ist. Nur am Schluß der vorletzten
Lage findet sich eine Mittelkustode XVI. An dem Band
waren wenigstens 8 Schreiber tätig, deren Hände einander
sehr ähnlich und daher nur schwer auseinander zu halten
sind, ein Wechsel tritt sicher ein: Bl. 25', Bl. 57', Bl. 65',
Bl. 74', Bl. 78', Bl. 96', Bl. 104', Bl. 120'. Sie schreiben
sämtlich eine schöne klare karolingische Minuskel, auf
blindem Linienschema, 24 Zeilen, Schriftfeld 19,2x13.
Teilweise rote Überschriften und Initialen. Die Ränder
der Handschrift sind durch Feuchtigkeit und Moder be-
schädigt und stark beschnitten, wobei einzelne Notizen ver-
loren gegangen sind. Die Handschrift ist neuerdings aus-
gebessert. Auf Bl. 1' steht von verschiedenen Händen des
9./10. Jahrh. Si deus {est) animus nuhis ut carmina äicunt.
Omnia uincit amor et nos cedanms {amwi). \ (Virgil, Eclogae
X, 69), der erste Teil ist nach einer Zeüe die das ganze
Alphabet und at) enthält, wiederholt, darunter Codex
monasterii sancti Maximini Archiepiscopi Treuerm-um \
(15. Jh.), am unteren Rande steht Liber Sancti Maximini in
Maiuskeln des 9./10. Jh. mit dem Zusatz des 12. Jh. si quis
eum abstiderit | Anathema sit Amen. \ Von einer Hand
des 15. Jhs. ist die Signatur C 7 eingetragen. Petreius
schrieb ebenfalls auf dies Blatt: Bx lihris Imperialis
Monasterij \ s. Maximinj'.- ~ und N. ISO. Ein weiterer Be-
sitzvermerk des 12. Jh. steht auf Bl. 64"^ Codex monasterij
sancti Maximiyii iuxta muros trenerenses. \ In dem St.
Maximer Katalog A ist die Handschrift als (ur. 148) liber
Filastri episcopi de omnibus heresibus, in quo
Ambrosius de Joseph, et de benedictionibus
patriarcharum et expositio psalmorum a „beatus
vir qui timet dominum" usque „beati imma-
culati" in uno volumine verzeichnet, in dem Ver-
zeichnis B ist sie nicht aufgeführt = Görres 21 --
Coblenz 13.
Diese Handschrift wurde wahrscheinUch zuerst von
Johannes Siehardus zu seiner 1528 in Basel erschienenen
Ausgabe des Filastrius benutzt (vgl. Paul Lehmann,
Johannes Siehardus, München 1911, S. 60 u. 200f.). Sie
galt dann als verschollen, bis sie 1902 aus Görres' Besitz
auftauchte. Die erste Nachricht davon gab Ludwig Traube
im Neuen Archiv XXVII (1902), S. 738; darauf unter-
suchte sie in ungenügender Weise A. Engelbrecht in den
Sitzungsberichten der Wiener Akademie CXI; VI (1903),
S. 46 ff. Eine eingehende und sorgfältige Beschreibung
gab dann Friedrich Marx, Über die Trierer Handschrift
des Filastrius, zur Ergänzung der Wiener Ausgabe ; in
Berichte der Sächsischen GesellBchaft d. Wissensch., phi-
lolog. histor. Klasse 1904, S. 43ff.
Filastrius, De omnibus haeresibus u. a.
Auf Bl. P steht in Uncialschrift das Inhalts-
verzeichnis des Bandes:
In hoc Corjwre Conti\nentur Id Est Filastri |
Episcopi Brixnnae Cinitatis \ De Omnibus Heresibus j
Sancti Ambrosii De losejih j Eiusdein De Beiiedictlo-\
nibus Patriarcharum. | (Zwischen Zeile 1 und 2 grün:
In Nomine Patris.^
1) Bl. 2"^ 0. Ü. Filastrius, De omnibus
haeresibus.
Anf. De haereseon diuersa pestilentia uariisque
erroribus \ qui ab origine rnundi . . . (Prolüg).
Bl. 2^ Hie itaque heretiro\rum. est. numerus
a mundi | initio atque origin<(e) \ (Kapitale, die
Zeilen 1 und 3 rot).
Anf. Primi sunt ofitae qui dicimiur seipentinl . . .
16
Görreshandschriften
= Migne XII, 1112—1302, doch ist diese
Ausgabe überholt dui-ch die von F. Marx im
Coi-pus scriptorum ecclesiasticorum Bd. 38, Wien
1898 besorgte. Diese Trierer Handschrift ist
darin allerdings noch nicht benutzt, doch hat
Marx ihre genaue Untersuchung in der oben ge-
nannten Abhandlung vorgenommen.
Sohl. Bl. 64^ . . . et imperitiam coniunctam utro-
nimque | condemnaret. Amen Deo Gratias Semper. \
— Explidt. Füastri. Episcopi. \ Brixiani De Om-
nibus Heresibus; || (Kapitale).
2) Bl. 65"^ Incipit Beati Ambrosii Episcopi
Me\diolanensis; De. loseph. | (Unciale).
Anf. Sanctorum uita. caeieris nornia iduendi . . .
= Migne XIV, G73— 704; zu der Wiener
Ausgabe von Schenkl im Corpus Script, eccl. 32
hat Marx in dem oben angeführten Aufsatz S. 51
einige Nachträge gegeben.
Schi. Bl. 87"^ . . . audite israhel ! patrem uestrum.
— Explicit Sancti Ambivsii. De loseph: unmittel-
bar anschließend:
3) Incipit Eiusdem | De Benedictionibus
Patriarcarum [j (rot, Unciale).
Anf. Primum oinnium quantam discimus paren-
tibxis I referre reuerentiam . . .
= Migne XIV, 707—727.
Schi. Bl. 103^ . . . Ego jylan\taui ///// apollo
rigauit. rigaidt deo gracias. ||
4) 0. U. S. Augustinus, Expositiones
in psalmos 111 — 117.
a) Anf. Bl. 104"^ Credo quod attendistis fratres.. .
= Migne XXXVII, 1467—1470.
Schi. Bl. 107^ . . . perditionis supeii-idebit. \ —
Finit Explanatio Psalmi. CXI. j (rot, Unciale).
b) Bl. 107^ Iticipit PsalnmsCXn. \(\Jncia\e).
Anf. JVostis fratres et saepissime audistis . .
= Migne XXXVII, 1471—1475.
Schi. Bl. 112"^... impia segre\gatam. — Fi7Üt
Explanatio Psalmi. CXII. j (Unciale, rot).
c) Bl. 112'- Incipit Psalmus CXIII | (Un-
ciale).
Anf. LegiinusquidemNotisdmumqu\e retinemus...
= Migne XXXVII, 1475—1481.
Schi. Bl. \n^ perpetuo remaneret. \ — Finit Sermo
Pnnws. (rot, Unciale).
d) Bl. IH' Item Tractatus Ex Psalmo.
CXIIL (Unciale).
Anf. Cum fostasse [!] ornnium psalm,orum . . .
= Migne XXXVII, 1481—1486.
Schi. Bl. 122'^. . . et usque in sectdum || —
Bl. 123'- Finit Explanatio (rot) | Psalmi. CXIII. \
(Kapitale).
e) Bl. 123'- Incipit Psalmi. CXI III. \ (rot,
Kapitale).
Anf. Dile.vi quoniam exaudiet . . .
= Migne XXXVH, 1486—1490.
Schi. Bl. 126"^. . . in regione uiuorum | — Finit
Explanatio | Psalmi. CXIIII. | (rot, Kapitale).
f) Bl. 126^ Incipit Psalmi. CX V. \ (Kapitale).
Anf. Notissimum. esse, arbitror sanptitati uestre . . .
= Migne XXXVII, 1490—1495, die kurze
Expositio von Psalm 116 ist unmittelbar an-
geschlossen, ohne besondere Überschi-ift.
Schi. Bl. 1 30^ . . . qne ndnatus. est. inipiis; —
Finit Explanatio Psalmoivin CXV Et CXVI \ (rot,
Kapitale).
g) B1.130^ Licipit Psalmi. CXVII \ (Kapi-
tale).
Anf. Audiuiinus fratres animonentem Nos . . .
= Migne XXXVI, 1495—1501.
Schi. Bl. 1 35^' . . . quam laus dei et semper alleluia.
Amen. I — Finis Expositio Psalmi. CX F77|| (Kapitale).
Görres 22 = Lat. Fol. 730
(Himmerod)
Perg. 102 Bll. (33x23,5). XIII. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.). 102 Blätter
heutiger Zählung in 13 Lagen zu je 8 Blättern, doch
sind von Lage XII (zwischen Bl. 94 und 95) zwei
Blätter mit Text ausgeschnitten. An dem Bande waren
drei Schreiber tätig, der erste schrieb Bl. 1 — 63''' zwei-
spaltig auf Linienschema, 39 Zeilen, Schriftfeld 26,5x16,8,
Spaltenbreite 8, rote Überschriften und Initialen, am Rande
zahlreiche Nachträge von verschiedenen Händen des 15.
und 16. Jh. Der Schreiber hat eine äußerst schlechte
Rußtinte benutzt, die an einzelnen Stellen, besonders auf
den ersten Blättern völlig abgesprungen ist, später hat
dann ein anderer versucht, die Buchstaben nachzuziehen,
jedoch mit geringem Erfolg. Die zweite Hand schrieb
die Hymnen Bl. 63'"— 64'', vierspaltig, 88 Zeilen, Schrift-
feld 28,5 X 20,5, Spaltenbreite 4 — 4,5, rote Initialen und
Überschriften. Die dritte Hand schrieb dann Bl. 65' — 102,
zweispaltig, Linienschema, 43 Zeilen, Schriftfeld 25x18,
Görreshandschriften
17
Spalteubreite 8,5, rote Überschrilten und Initialen, hier
auch am Schluß der Lagen Reklamanten. Auf Bl. 1'
steht die alte Signatur A. xxv. Auf Bl. 56 ist unten ein
Beaitzvermerk ausgeschnitten, einen anderen durch Chemi-
kalien zu beseitigen ist Bl. 102*'' versucht worden, doch
ist noch schwach erkennbar: . . . himmerode ordinis | Cister-
ciensis IVeuerensis. diocesis \ = Görres 22 — Coblenz 78.
A 1 1 e g 0 r i a e v e t e r i s et n o v i t e s t a m e n t i.
lohannes Damasceiius, Liber gestorum
Barlaam et losapliat.
1) Bl. F o. Ü. Allegoriae veteris et novi
testamenti.
Bl. \^'^ Iiicipinnt allegorie quinqne librorum
vioy\si de neterl tesiamento. \ (rot).
Änf. In precedenlibus premissa descriptione
origi\nis . . .
Es folgen die Allegorien des Alten Testaments
und von Bl. 44^'' ab aucii der Evangelien; letztere
aber nur in stark gekürzten Auszügen; gedruckt
sind sie bei Migne als Appendix zu den Werken
Hugos von St. Victor CLXXV, 633—810, die
Handscbrift schließt mit cap. III des IV. Buches.
Schi. Bl. G3^'^ . . . ei summe homis deus. conser-
uiitiir i't iion pieribil. ||
2) Bl. 63^0 o. Ü. Hymnen.
a) Bl. 03^° hicipit oratio ernte ' (psut-
teriuni beaie Marie) (rot).
Anf. A.d regales uocatus nuptias.
Inter mense celestis copias . . .
gedr. jNIone II, 25-1. Chevalier Repert. hj'mn.
n. 242.
Schi. Michi laxes et Ulis peccamina.
b) Bl. tiä^'^ htcipii I psaltei'ium beute Marie | (rot).
Anf. jive uirgo uirginum per quam uir beatus.
Visitanii miseros. 7wbis ex te luitug . . .
gedr. Mone II, 2.57. Chevalier a. a. U. n. 2269.
Schi. Bl. 64'^° Vbi laiis et uisio gtoi ie dhdue.
Omnibus est omnia. fiiiis sine fine.
Gloria fine carens sit tibi ciiyo juirens. ^4»it'/(.||(rot.)
3) Bl. 65™ Incipit liber gestorum barlaam
et losaphat \ seruorum dei editus a lohanne
damasceno greco [ sermone viro sancto et
erudito. | (rot).
Anf. Cvni cepissent monasteria constnii \ . . .
gedr. Hain nr. 5913/14 und später; vgl. Migne
Patrol. Graec. XCIV. 159 ; s. auchßose n. 804—808.
Am unteren Rande von Bl. (iri"' von einer Hand
des 15. Jh.: Hlc über legilur ad CoUaciones |
Schi. Bl. 102^*^ ... Iwnor et [ imperium. gloria
et niagtiifice)icia cum patre et sjriritu sancto 1 nunc
et semper et in secula seculorum, Amen. — Oracio. j
(rot), es folgt ein kurzes Gebet, das in den
Drucken fehlt. Auf den Besitzvermerk folgt noch
Gloria fine carens sit tibi idrgo parens. \\ (rot).
Görres 23 = Lat. Fol. 731
(Himmerod)
Perg. II + 150 Bll. (30x20). XIII. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit Schafleder bezogen, ohne
Verzierung. 150 Bll. heutiger Zählung, in 20 Lagen zu je
8 Blättern, mit Ausnahme der Lagen II, III, VI, X,
XVII zu je 6 Blättern. Nur am Schluß von Lage IV
steht eine römische Zahlenmittelkustode. Der ganze Band
von einer Hand, zweispaltig, Scliriftfeld 22,5x15, Spalten-
breite 7, vollständiges Bleistiftlinienschema, 35 Zeilen ;
rote Überschriften und Initialen nur in der ersten Hälfte
der Handschrift und auch dort selten, Bl. 63" 0 schwarz,
dann keine Initiale mehr. Die alten Besitzvermerke Bl. 1
und 1 50 sind weggeschnitten, auf Bl. II' ausgelöscht, aber
z. T. noch lesbar Liber nioiMsterü sancte imirie [ riryinis
de hymrt)'... \ Claustri ] (15. .Jh.), stehen geblieben ist der
Eintrag B1.79' Liber mmmchonim. S. Marie in Himmerode
ordinis Cisterciensis. Treuerensis diocesis. \ (14. Jh.). Auf
Bl. 1' unten die alte Signatur . // xx. = (lörres 23 —
Coblenz .35.
Vorgeheftet sind dem Bande zwei Blätter (I und II),
von denen I, wie die abgeplatzte Vorderseite zeigt, ur-
sprünglich die Innenseite des Vorderdeckels des alten
Einbandes bekleidete, II als Vorsatzblatt diente. Diese
Blätter enthalten Bruchstücke aus dem Doctrinale
des Alexander de Villa Dei, Bl. I' Vers 46—84,
jjrunj, yg,.g 3(j5 — 45(j ,jjij Interlinear- und Marginalglossen
(12. Jh.). (Anf. Er. vel ir aut um. ud us. aut eus. pone
secimda \ . . .)
Haimo, Expositio super Isaiam
p r o p h e t a m.
Bl.l™/?iC*j)i( p)refa'\cio haimonis\ in ysayam\
prop/ietam j (rot).
Anf Isaias propheia (rot) , nobili pjrosupia
ortus . . .
Bl. P*" Explicit prefacio. j Incijyit explanatio ysaie
prophete \ (rot).
Anf. TJisio i ysaie (rot) | filii umos quam | uidit . . .
= Migne CXVI, 715—1086. Keine Buch-
und Kapiteleinteilung. Die Kapiteleinteilung mit
18
Görreshandschriften
der bei Migne übereinstimmend, ist erst im 15. Jli.
hinzugefügt, z. B. El. 98>-, 139^ u. ö. Die Kapitel-
nummern sind mit Blei in römischen Zahlen auf
den Blättern oben rechts vornotiert.
Schi. Bl. 150^'' . . . sed de sua li\beratione ; —
Explicit expositio \ Heymonis Super ysaiamprophetam |[
(von späterer Hand hinzugefügt). Darauf folgen
von einer Hand des 13. Jh. (T Sol ociies maior
dicitur terra, sie beata virgo Maria vniuersis I sanctis.
octo prerogatiiiis gracianim excellentior esse rion
dubitatur | . . . 7 Zeilen. Danach Augustinus in
libro de ciuitate dei. quo ardine miindus consu-
mabitnr. j . . . 5 Zeilen. Darunter von der Hand, die
die Handschrift schrieb: Explicit Liber Heymonis
super. ysa\iam propltetam (von anderer Hand, die
das erste , explicit' schrieb monuclionun S. Made ; . . .
— Der Rest ist weggeschnitten.)
Görres 24 = Lat. Fol. 732
(Himmerod)
Perg. 200 Ell. (29 x 20,5). XII. Jh. 2.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.).
200 Blätter heutiger Zählung in 25 Lagen zu je 8 Blättern.
Am Ende jeder Lage Zahlenniittelkustoden bis Lage XXI.
Der ganze Band von einer Hand des ausgehenden 12. Jh.,
vollständiges BleistiftUnienschema, 29 Zeilen, Schriftfeld
21,5x14,8. Rote t^berschriften, größere blaue, rote und
grüne Initialen mit ganz einfachen Verzierungen. Kor-
rekturen vielfach von anderer gleichzeitiger Hand. Blatt 1'
ist der Besitzvermerk ausgeschnitten, Bl. 1' sind noch die
Spuren der alten Signatur .Aviij. zu erkennen, Bl. 200'
ist der Besitzvermerk mit Chemikalien, die das Pergament
zerstört haben, getilgt. Bl. 120' ist er aber stehen ge-
blieben: Liber monachonim. S. Meine, in Himmerode
ordiiiis Cisterciensis. Treuerensis diocesis | (14. Jh.).
Einzelne Seiten sind beim Neubinden ausgebessert. Auf
Bl. 34" lateinisches rotes Kreuz mit Beischiift, stark be-
schnitten = Görres 24 — Cobleuz 10.
S. Augustinus, E n a r r a t i o n e s in
psalmos 101 — 118.
1) Bl. P Tncipit tractatus. S. Augustini
episcopi de psulmo centesimo. I". | Oratio pau-
pens dum anxiaretur et coram doniino | effunderet
preceiii suam. | (rot).
Anf. Ecce vnvs pauper erat.' | et non orat in
sllenfio . . ,
Es folgen nun nacheinander die enarrationes
von Psabn 101 — 181, = Migne XXXVII, 1293
bis 1596. Die Einteilung in sermones genau
wie in der Ausgabe. Die Anfänge sind 102
Bl. 14^ 103 Bl. 26v, 101 Bl. 62'-, 105 BL 71^,
106 Bl. SV, 107 Bl. SO--, 108 Bl. 90^ 109 Bl. 99^
110 Bl. IIP, 111 Bl. ll.S'-, 112 Bl lie--, 113
Bl 119"^, 114 Bl. 126'-, 115 Bl. 129'-, 116 Bl. 131^,
117 Bl. 131^, 118 Bl 135'- mit sämtbchen 32 Ho-
milien des 118. Psalms.
Schi. Bl. 196'' . . . primos ab eadem littera in-
cipiunt. quam prepo\nunt. — Explicit. Omeliarum.
Tractatvs. Psalmi. Centeaimi. XV III. ; (Kapitale,
abwechselnd ein schwarzer und ein roter Buch-
stabe).
2) Bl. 196'" Augustinus. In. Epistola. Ad.
Galatas. { (Kapitale, abwechselnd ein roter und ein
schwarzer Buchstabe.)
Anf. Dico autem spiritu ambulatef . . . Quod
ergo est ad | galathas concupiscentias carnis . . . nicht
bei Äligne, die Abhandlung ist auch kein Aus-
zug aus der Expositio des Augustin, sondern
diesem nur zugeschrieben.
Schi. Bl. 200'' . . . ita nemo dubitat animosi-
tates I ad animum pertinere. ""-^||
Görres 25 = Lat. Fol. 733
(Himmerod)
Perg. 164 BU. (28x22,5). XIIL« Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken, auf denen H WH eingraviert ist, und Metall-
schließen. Der Band besteht aus zwei ursprünglich selb-
ständigen Teilen, die wohl erst in dem Neuband zu-
sammengekommen sind. Der erste Teil umfaßt Bl. 1 — 160,
in 20 Lagen zu je 8 Blättern, auf Lage XIV folgen 2 be-
sonders geheftete Blätter, Lage XVI hat 8 — 2 Bl'ätter.
Zahlenniittelkustoden und Reklamanten, die anfangs durch
starkes Beschneiden fortgefallen sind: zum ersten Mal
erkennbar auf Bl. 80" und zwar XIII, so daß also ur-
sprünglich am Anfang noch 3 Lagen vorhanden waren,
die jetzt verloren sind. Der ganze erste Teil ist von
einer Hand, zweispaltig, auf vollständigem Bleistiftlinien-
schema geschrieben, 45 Zeilen, Schriftfeld 23,5x16,5,
Spaltenbreite 8. Rote Überschriften und einfache rote
und grüne Initialen bei den einzelnen Abschnitten.
Zahlreiche Marginal- und Interlinearglossen, von anderen
doch gleichzeitigen H'änden, teilweise durch Beschneiden
beschädigt. Bl. 160"'' ein Nachtrag von sehr viel jüngerer
Görreshandschriften
19
Hand, die anfangs die alte Schrift nachzuahmen ver-
sucht, es aber bald aufgibt; da sie mitten im Text
abbricht, muß man annehmen, daß auch am Schluß
einige Blätter fehlen. Der zweite Teil von einer anderen,
aber gleichfalls um die Wende des 13. und 14. Jh.
fallenden Hand, besteht nur aus einer Lage von 4 Blättern,
ebenfalls zweispaltig und Linienschema mit 45 Zeilen,
Schriftfeld 23x16,5, Spaltenbreite 7,6. Auf Bl. 1' ist
am oberen Rande die Besitznotiz ausgeschnitten, stehen
geblieben lAber und am unteren Rande die alte Signatur
. Pxxiij. Bl. 73' ist der Eintrag mit Chemikalien zu tilgen
versucht, aber noch erkennbar Liber nionachm-um S. Marie
in Hymmerode. wdinis. Cistercensis. Treuerensis diocesis \
(14. Jh.), derselbe Eintrag von der gleichen Hand ist
Bl. 160" stehen geblieben; ein gleicher Vermerk aus dem
späten 15. Jh. auf Bl. 69" = (iörres 25 — Coblenz 61.
Petrus Manducator (Comestor), Historia
scholastica und Pseudo-Methodius.
1) Bl. l""" Epistola peiri manducatoris. In
scolasticam historiam. I (rot).
Anf. Heuerendopalri. et doniinosuo. Guülemmo'l
dei grada. senonensi (verbessert aus senocensi) ai-cld-
episcopoi Petrus, seriius [ a;j)i. preshiiev Ti'eceiisix.
xdtam bonam. et exiliiin j heatiun. Causa suscejiLi
laboris . . .
Incipit Prefacio. ] (rot, Majuskel).
Imperatori^ maiestatis est.' in palatio tres ha\bere
mansiones . . .
gedr. ist das Werk des Petrus bei Migne
CXCVin, 1 054— 1 722, vgl. dazu Rose n. 1 2 5 (Pliill.
1837), und n. 863— 8G4. Über den Seiten rot
die Überschrift der Bücher. Der erste Teil schließt
hier mit cap. 1 des 2. Buches der Makkabäer auf
Bl. 113^" ßlio Si/monis. proseqnentes. \\
Bl. 113^'' folgt ein Verzeichnis der persischen
Könige und der römischen Kaiser, es schließt
mit den 12 Richtern auf Bl. 114™ (Cyrus reynaint
XXX" Minis . . . Samson j XA'. qui sunt in vniueiso
ca. XC. IX. II Bl. lll'-b unbeschrieben.
Bl. 115''"^ folgt dann die Fortsetzung der
Historia scholastica mit cap. II der Makkabäer,
hat aber merkwürdiger Weise die Überschrift:
Ineipiunt histori^ euangelistarum. De ' conirnen-
dacione lohannis hyrcanj (rot). ^ \ Anf. Moiiuo
Synio)if ... die eigentliche historia evangelistarum
beginnt Bl. 117™ ohne weiteren Zwischenraum.
Die Additiones weichen Welfach von der Ausgabe
ab; die Glossen mit zum Teil umfangreichen
Erklärungen. Auf Bl. 48^' am Schluß des Deuter-
onomium hatte der Schreiber bereits mit der
historia evangelistarum begonnen und 1 '/., Spalten
geschrieben, sie dann aber rot gestrichen und
Bl. 49™ mit dem Josua begonnen.
Schi. Bl. 160^'' . . . in loco inagis honora\bili
scilicet in cathacumbis; — Expliciunt actus aposto-
loi'uni. (rot). II
Es folgt dann von späterer Hand der Zusatz:
de concordia officioruni clericorum et inona-
choriim | sumptiirn ex libro de ecclesiasticis
officiis. Olim diuinum officium | in ecclesia ageha-
tur . . . bricht mitten im Text ab.
2) Bl. 161™ Tncij^it proloyus de scripitts
methodij martiris. | (rot).
Anf. Wethodius olympi licie . . . auf diese Vor-
bemerkung aus Hieronymus folgt: Incipit rene-
latio I deinicio et f'ine uiundi methodio martiri
facta diuinitus. \ (rot).
Anf. Scienduni est quod exeuntibus quidein
paradyso.' . . ,
Der Pseudo-Methodius. Drucke Hain 11119—
11122; vgl. auch Rose n. 166, 1 = Phill. 1672.
Schi. Bl. 164™ . . . a quo eripiamur per graciam
et hunianitatem domini nostvi | iliu xpi. qui uiuit et
regnat cum patre et spiritu sancto deus in secuta
seculorum. Amen. ■ — Finit liber methodij de \
inicio et fine mundi. || (rot).
Bl. 164^'' unbeschrieben.
Görres 26 — Lat. Fol. 734
(Himmerod)
Perg. 125 Bll. (28,5x20,5). XIII. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jb.), Metall-
schließen, auf dem Rücken Zettel mit der Signatur
Mß. V. 7. 125 Blätter heutiger Zählung in 16 Lagen zu
je 8 Blättern, mit Ausnahme von Lage XVI zu 6 Blättern,
von der aber schon das letzte Blatt vor dem Neubinden
fehlte. Der Band ist von einer Hand geschrieben, eine
Ausnahme bilden anscheinend Bl. 25' — 40", die sehr viel
gröber und weniger sorgfältig ausgeführt sind. Doch
ist es, trotz einiger abweichender Buchstabenformen
nicht völlig ausgeschlossen, daß auch dieser Teil von
der gleichen Hand ist wie die übrigen. Denn während
der ganze Band aus glattem, leicht beschreibbarem Per-
gament besteht, sind diese Blattei rauh, so daß vielfach
3*
20
Grörreshandschriften
die Tinte auseinandergeflossen ist. Langzeilen, voll-
ständiges Bleistil'tlinienschema, 29 — 30 Zeilen. SduiftfelJ
23,5x15,5. Rote Überschriften, au den Abschnitten rote
und grüne, leicht verzierte Initialen; große ornament-
gezierte Initiale 0 auf Bl. 1'. An den Rändern ver-
einzelt Korrekturen, Nachträge und Stichworte von anderer
gleichzeitiger Hand, daneben einige Bemerkungen von
einer Hand des 16. Jh., beide durch Beschneiden be-
schädigt. Besitzvermerke auf Bl.l'. LIBER. (abwechselnd
rot und schwarz). Beate Marie in Himmerode j (12. Jh.),
die beiden letzten Worte radiert. Am unteren Rande
. H xxiiij. (14. Jh.). Bl. 125'^ am unteren Rande Ich hören
zo hymmenroyde ■] — | (14. Jh.), das letzte Wort durch
Chemikalien zum Teil getilgt = Görres 26 — Coblenz 69.
Über sonstige Einträge auf Bl. 1 siehe unten.
Hoiiorius Augustudoiiensis, Speculum
ecclesiae.
Bl. P Procniiuin in libro qiii iiocatur sue-
culutn ecclesie. | (rot).
Anf. Cvin proxinie in roniienlii iio.slru i'esiileres.
el nerbum fralrilms . . .
Inripit jirolofjus seqiwntis operis. j (rot).
Anf. Perilissimi pictores Ambrosiits. Augustinus,
iheronintus . . .
Incipit liher j (rot).
Anf. Cvm igitur vis alloqui popubun . . .
Sermo in natiuitate dotnini (rot).
Anf Letentiir celi et exullet terra . . . Merito
iuhentur hodie . . .
gedr. ist diese große Sammlung von Predigten
bei Migne CLXXII, 815— 1094, vgl. dazu A.
Linsenmayer, Geschichte der Predigt in Deutsch-
land, München 1886, S. 194ff. und Jos. Ant.
Endres, Honorius Augustudonensis, Kempten 1 iiOii,
S. 29 ii:
Die Handschrift stimmt mit der Ausgabe über-
ein bis Bl. Iii4'' . . . conregnare ualeamus. Uli
oadus nOH vidit. , (Migne a. a. O. 1082 C), die
folgenden Abschnitte der Ausgabe fehlen und es
wird gleich fortgefahren: Heati immaculati . . .
Perpendere fratres oportet . . . (M. 1087 A Z. 10) bis
teiidentes. j (M. 1088 0 Z. 12), dann folgen die Verse
in völlig anderer Fassung als in der Ausgabe:
J^er me transite. qid querilis atria uite. — karitas
Exiliuni fugite, painam properando redite . . .
(o7 V.) Danach wieder der Prosatext wie in
der Ausgabe, er geht bis Migne 1094 A Z. 5, der
folgende Abschnitt der Ausgabe fehlt.
Schi. Bl. 125*' cum xpo laureati gav\dearmis.
Vhi ocuhis non uidit. nee auris audiuit. nee in cor
lionihiis ascen\dit. qui; jjreparaxdt deus diligentibus
ne. — E,v\plicit speadum ecclesie (rot) [ En per le xpe
tandetn Über explicii iste, qui est ecclesie de claustro 1
diclo Hiinmemode\\, dieser Nachsatz fast völlig zer-
stört und zwar absichtlich.
Auf Bl. P sind von anderen Händen des
13. Jli. Exempla eingetragen.
visio 1 (am Rande) Cum quidam nionacus in
claraualle composuisset sequentem | oracionem appa-
ruit ei beata uirgo . , .
II. cum quidam monaais m'dinis cistereij laicus
uellet discere . . .
III. neue Hand. Gloriosa uirgo maria uenit in
noiunis [!] (auf Rasur) cum comitatu | suo ad obituin
cuiusda7H momichi dicens ad enm. ueni di/ecta co-
lumha . . .
Görres 27 = Lat Fol. 736
(Himmerod)
Perg. 143 Bll. (30,5x22,6). XIII. Jh.
Holzeiuband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 143 Blätter heutiger Zählung iu 18 Lagen und
zwar I— III, V— IX, XI, XII, XIV, XV, XVI zu je 8,
IV, XIII zu 8—1, X zu 4, XVII zu 10 und XVIII zu
10+1 Blättern. Bl. 31 ist bis auf einen geringen Rest
ausgeschnitten, auf Bl. Iti" die Mittelkustode II, Bl. 91»
eine Reklamante. Der ganze Band mit Ausnahme von
Bl. 92' — 98' von einer Hand; allerdings weicht stellen-
weise die Schrift ab, so daß mau auch einen Wechsel der
Hände vermuten könnte, doch liegt der Unterschied wohl
iu der verschiedenen Beschaffenheit des Pergaments. Voll-
ständiges Linienschema, teils Blei, teils Tinte, 32 — .35 Laug-
zeilen, Schriftfeld 24,5x15,5. Rote Überschriften und
Initialen, Bl. 1' größere Initiale O mit Blattornarneut, rot
und grün. Bl. 92' — 98' weniger sorgfältig, aber sonst
denselben Charakter zeigend, ohne jeden Schmuck. Auf
Bl. 1' findet sich am oberen Rande die Signatur . C. vij.
(13. .Ib.), am unteren . A. xxi. (14. Jh.). Ein Besitzvermerk
auf Bl. 76' Liher nionachururn. S. Marie in Himmerode
ordinis Cisterciensis Treiierensis. diocesis (14. Jh.), daneben
eine Zeichnung: gotische Fensterrose; auf Bl. 143' ist unten
der Besitzvermerk abgeschnitten, oben ist dies Blatt stark
beschädigt, so daß mehrere Zeilen verloren gegangen sind
= Görres 27 — Coblenz 28.
Tractatus Anselmi Cantuariensis et
Hugonis de S. Victore.
1) o. Ü. Anseimus. Cur deus homo.
Görreshandsciu'iften
21
Bl. l"" Incipit prologus in lihrnm Cur deiis
homo. (rot).
Auf. Opus subditum propter quosdam . . .
Explicit prologiis. Incipinnt rapitula. I. | (rot).
Anf. Questio de qua totum corpus pendet . . .
= Migne CLVIII, 359—432.
Schi. Bl. 29'". . . deo non nobis attribuere dcbemus.-
qrd est i benedirtus in secnln secu/orum. Amen. |
2) Anseimus Cantiuiriensis, De azymo
et fermentato.
Bl. 29'' Pe hoc quod greci sacrificant fer-
mentatum panem. et latini azimum. | (rot).
Anf. Amhelmvs Seruus ^cclesi^ cantnariensüi^
Wateranuno Nuemburgensi | episcopo. Scienti breuiter
loqiior . . .
= Migne CLVni, 541—548.
Schi. Bl. ?>V ... rationabiliter repudiandum iudi-
catnr. || Der größte Teil des Blattes ist abgeschnitten,
Auf Bl. 31' Fragment eines Officium s.
Trinitatis.
Hugo de S.Victore.
3) Bl. 32'' Incipit liber domini liugonis in
Ecclesiasten. j (rot).
Anf Qve de libro salomonis qui ^cclesiastes
dicitnr niiper co ram nobis disserui: . . .
= Migne CLXXV, 113—256, vgl. B.Haureau,
Les Oeuvres de Hugues de Saint -Victor, 2 A.,
Paris 188G, S. 8fi'.
Schi. Bl. 92^ . . . post se profutura sint ignorant.
— In hoc quoque uanitas est et afflictio pessinia. \
— fJic li/ni /inis. dictantis et hie quoque fini.<. , an-
schließend:
4) 0. Ü. Ecclesiastes 4,9 bis Schluß mit
umfangreichen Band- und Interlinearglossen.
Anf I MJelius est ergo duos esse . . .
Anf der Glosse: Melius est etc. Quia supeiiun
quorundaiii [ intclligentiani super .vpo jyosuinms. \ eadem
reliqua eodein ordine , transigamus. . . .
Schi. Bl. 98"^ . . . sine bonum \ sine uujliim. sit.
Schi, der Glosse Bl. 98^ . . . ita ßn,-in loquendi
ontues pariter audiamus. Dominum time et mandata
eiits observa. hoc est. etc.
5) Bl. 99'' Incipit argumentum operis seqvenlis. \
(rot).
Anf Invisibilia dei a creatnra mnndi per ea que
facta sunt intellecta conspiduntur. ; Tria sunt innisi-
bilia dei. Potentia. Sapientia. Benignitas . . .
Explicit argumentum. Incipit tractatus
domini hu goni s de opere irium die r u m. [
(rot).
Anf. Qvando nichil erat. | facere tU aliquid esset. . .
= Migne CLXXVI, 811—838 als 7. Buch
des Didascalicons, vgl. Haureau a. a. O. S. 98 f
Schi. Bl. 113'' .. . octü\uns pertinet ad reswrec-
tionem. | — Explicit tractatus domini hugom's de opere
trium dierum. \ Hec qui scripta legis rogo scriptoris
memoreris. Liber Sande Marie de | Hemmenroth.
(rot), dann ein Verzeichnis der folgenden Trak-
tate Hugos: Item tractatus magistri. ! (rot).
6) Bl. 11.3"^ Incipit primns tractatus ma-
gistri hugonis de meditatione \ (rot).
Anf. 3Teditatio est frequetis cogitatio. modum
et causam et rationem. . . .
= Migne CLXXVI, 993—998, vgl. Haureau
a. a. O. S. 135fF..
Schi. Bl. 1 1 5"" ... tempore suo apprehendat. \
7) Bl. 115"' iJe refectione uerbi dei. \ (rot).
Anf Tn refectione duo sunt potus et cibus. j . . .
= Migne CLXXVII, 558—559. MisceU. lib. I,
tit. 161 u. 162.
Schi. Bl. 11.5' ... qui de bono deteriores fiunt.
8) Bl. 11-5'' De quinque septcnis .'.'.'.'.' | (rot).
Anf. Quin<pte septena frater in sacra scrijitura
inveni . . .
= Migne CLXXV, 405—410, d. h. bis cap. 4
einschließlich, vgl. Haureau a. a. 0. S. 22 ff.
Schi. Bl. 118'' . . . et cum illud respexeris. me-
mento mei.
9) Bl. HS"" De obliuione pre\tc} itorum ma-
lorum. et delectatione carnis et ira. j (rot).
Anf Gracia dd sit tecuni. ^\me». Insipientem
doctus interrogas . . .
= Migne CLXXVII, 509—510, Miscell. Hb. I,
tit. 74, vgl. Haureau a. a. 0. S. 209 f.
Schi. ^\. IIQ^ ... dotiec intus extingviitur. Vale.\
10) Bl. 119'' Incipit soliloquiuni Hrgonis
de arra aniine . . . (rot).
Anf. Loquar secreto anime mee .' et amica . .
22
Görreshandscliriften
= Migne CLXXVI, 951—970, vgl. Haureau
a. a. O. S. 124 ff.
Schi. Bl. 129'^ . . . hoc totis xdribus concu-
pisco., — Exjüicit soiiloqitiutn Imgonis de arra anime;
(rot).
11) Bl. 129^ Incipit prologus hugonis (über-
geschrieben) 111 cantico pro assumptione beate
uirginis. \ (rot).
Anf. Accipe frater carissime munuscnlum spon-
sionis mee . . .
Bl. 1 30"" Expilicit prologus. Incipit canticwn pro
assumptione uirginis. j (rot).
Anf. Uerba ipsa nota sunt et magna dulcedine. . . .
Sohl. Bl. 13(5^ de ly\hano>' nem coronaheris., —
ExpLicit canticuinpro assumptione beate uirginis. (rot).
12) Bl. 136'' Incipit de substancia dilec-
tionis, I (rot).
Anf. Cotidianum de dilectione sermonem . . .
= Migne CLXXVI, 15—18 als cap. 4 der
Institutiones in decalogiuii, vgl. Haiueau a. a. O.
S. 62 f.
Sohl. Bl. ISS'' . . . sed inordinata cupi\ditas; —
Explicit de .<nibstantia dilectionis. (rot).
13) Bl. 138^' Quid uere diligendum sit. | (rot).
Anf. Uita cordis amoi' est. et idcirco | • • .
= Migne CLXXVII, 563—565, Miscell. lib.I,
tit. 171.
Schi. Bl. 139'' . . . auctor u\niiiersoru)ii deus;
14) Bl. 139"" Qnot modis diabolns humiii-
tatem nostram | impugnat. | (rot).
Anf. Duobiis modis dyabolus in nobis liumili-
tatem oppugnat . . .
= Migne CLXXVII, 565—567, Miscell. lib.I,
tit. 172.
Schi. Bl. 140'' . . . attestatione ßrmare con-
cupiscit; |
15) Bl. 140^ De tribus locis. , (rot).
Anf. 2na. sunt loca. egiptus. desertum . . .
= Migne CLXXVII, 524—525, Miscell. lib. I,
tit. 95.
Schi. Bl. 1 40^ bone et nudle et sole.
16) Bl. 140'^ De duabus pisci\nis. ] (rot).
Anf. Contemplantis anima ierusalem dicitur , . .
= Migne CLXXVII, 572—574, MisceU. Ub.I,
tit. 174.
Schi. Bl. 141^ . . . loco cupiditatem admitterc.
17) Bl. 141'*' De Septem uicijs. | (rot).
Anf Septem sunt uicia. Superbia . , .
Schi. Bl. 142"' . . . iniquitatis opera oriuntur.
18) Bl. 142'' De. V. slatibus m^itabilitatis hu-
mane. , (rot).
Anf. Qvinque Status habet uita humana . . ,
= Migne CLXXVII, 511—512, MisceU. lib. I,
tit. 77.
Schi. Bl. 142^ . . . in dolorem cotifu.nonis'
commutfdur.iT Minor est labor malam concupiscentiam
nincere. quam malam conscieniiam tolerare. |
19) Bl. 142^' De iudicio facienda.
Anf Qvid retribuam domino pro omnibus . . .
= Migne CLXXXIV, 1 1 34— 1 1 36 als Pseudo-
Bernhard, vgl. Haureau a. a. O. S. 209. Der
obere Teil von Bl. 143"" ist abgerissen. Der Rest
des Blattes ist auf Papier aufgezogen.
Schi. Bl. 143'' . . . ad eins similitudineni refor-
maris; Explicit. ,,
Von dem Besitzvermerk steht nur noch Liber
da, der Best weggeschnitten.
Gön-es 28 — Lat Oct. 225
(Himmerod)
Perg. 112 Bll. (17,8x11,3). XIU. Ji.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallschließen. 112 Bratter heutiger Zählung in 14
Lagen. Ursprünglich bestand der Band aus 16 Lagen, doch
sind vor dem Neubinden Lage XIII und XIV verloren
gegangen. Außerdem fehlen am Anfang ein, am Schluß
zwei wohl unbeschriebene Blätter, so daß jetzt die Lagen-
verhältnisse sind: I zu 8 — 1, II — XII zu je 8, XIII zu
8 -]- 1, XTV zu 10—2 Blättern. Römische Zahlenmittel-
kustoden und zwar bis Lage IV am Schluß, von Lage V
ab am Anfang. Es sind drei Hände zu unterscheiden,
die erste schrieb Bl. 1—31'', die zweite Bl. 32'— 43', die
dritte Bl. 43'— 112'; Bl. 112' hat Füllsel von verschiedenen
Händen. Sie sind einander sehr ähnlich, gotische Minuskel,
vereinzelt sind Bleistiftlinien gezogen, gewöhnlich fehlt
aber die Linierung, Schriftfeld durchschnittlich 14,5 x 8,5
Zeilenzahl am Anfang 22, am Schluß 26. Verbesserungen
und Nachträge an den Rändern meist von der Hand des
Schreibers, die aber durch starkes Beschneiden Verluste
aufweisen. Anfangs rote Überschriften, Initialen, Striche-
lung und Unterstreichung der Bibelzitate, von Bl. 72' ab
fällt dies fort. Die Besitzvermerke auf Bl. 1, 33, 42, 60,
62, 67, 69, 79, 81 sind sämtlich ausgeschnitten, doch er-
geben die äußeren Merkmale mit Sicherheit die Herkunft
aus Himmerod = Görres 28 — Coblenz 30.
Görreshandschriften
23
Haimo, Super Cantica Canticoriim.
1) Bl. P Incipit expositio Bede presbiteri
super I cantica canticorutn \ (rot).
Anf. Oscvletvr [ nie oscido oris sui. Salo\T)iOH
inspiratus dixiino spiritu. j composiilt liimc libellutii
de nup\ciis xpi et ecclesi^ . . .
= Migne OXVII, 295—358. Die Erklärung
ist nicht von Beda, sondern von Haimo verfaßt,
sie geht aber auch sonst unter Bedas Namen,
z. B. Phill. 1656 (Rose 28,.5) und vnrd auch fälsch-
lich Cassiodor zugewiesen, vgl. Migne LXX, 1056 ff.
Schi. Bl. 72'' . . . odor siiinits domini. in omni
lo\co. Amen.
Auf Bl. 59^" stehen am unteren Rande von
einer Hand des 14. Jli. die Verse:
Dum moritur diues, circicm cresanit trcs ibi Utes
Denion iclt animam, consangvoinei quoque gazain
Vermes, serpentes, bnpfones, roditnt quoque carnes. |j
2) Auszüge aus Gregor
BL 72'' In conversione. S. Pauli.
Anf. Siciit hi asserunt. qui de scribendis ani-
malium natii\ris. laboriosa inuestigatione siidauerunti'
rinocero \ uirgo piuella proponitiir ; . . .
Auszug aus Gregors Moralia, lib. XXXI
cap. 15. Schi. ff. = Migne LXXVI, 589 D Z. 3 ff
Es folgen dann alle möglichen Auszüge aus Gregors
Moralia, wild durcheinandergehend, fortlaufend ge-
schrieben, so daß sich Sätze ohne jeden Zusammen-
hang folgen. Die beiden fehlenden Lagen gehörten
auch dazu.
Schi. Bl. 112'' . , . infirmum prius tranquille
tolerabat. |j
Bl. 112^ oben Non venit ad veniam qui nescit
nmare mariam |, unten wiederholt, es folgt eine teil-
weise verblichene Notiz: aridum stabnlum inutile
est et terra que per aratrum j . . . Dann von anderer
Hand der Hymnus:
Aue gloriosa mater saluatoris. aue speciosa virgo
flos pudoris . . .
gedr. Mone II, 59, Chevalier Repertorium
hymnolog. 1827.
Dann wieder von anderer Hand eine Notiz,
theologisch, 4 Zeilen.
Görres 29 = Braunau, Bibliothek Dr. Langer.
Görres 30 = Paris, Bibl. Nat, Nouv. Acqu. 760.
Görres 31 = Lat. Qu. 675
(Himmerod)
Perg. 189 Bll. (21 x 14,3). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallschließen. Der Band besteht aus 189 Blättern
heutiger Zählung in 23 Lagen. Die Lagen sind: I zu
6 + 1, II— XIV, XVni— XXI zu je 8, XVII zu 10, XVI
zu 10—1, XV, XXn zu je 8—1, XXIII zu 8 + 5 Blättern.
Am Schluß der Lagen römische Zahlenmittelkuetoden
IV — XVI. Er zerfällt in zwei, wohl ursprünglich selbstän-
dige Teile. Bl. 1—111, und Bl. 112— 189. Vondem ersten
Teil ist schon frühzeitig der Anfang verloren gegangen und
zwar im ganzen 3 Lagen, da die MittelkuBtode Bl. IS' IUI
angibt. Man hat daher schon im 15. Jh. die eine Lage
von 6 -|- 1 angeklebten Blatt vorgeheftet, und den Anfang
der Quaestiones ergänzt, da dabei auf Bl. 7'' mehrere
Zeilen freiblieben, so schrieb man Non est hie dcfcctus
darauf. Der alte Teil sehr sorgfältig von einer Hand
des beginnenden 13. Jh. geschrieben. Rote Überschriften,
rote und grüne einfache Initialen, Bl. 63' größere graue
Initiale P, Bleistift- und Tintenlinienschema, 26 Zeilen,
Schriftfeld 16x10,6. Der Nachtrag am Anfang hat ebenfalls
rote Überschriften und Initialen, 25 — 27 ZeUeu. In dem
alten Teil sind die oberen Ränder vielfach durch Moder
beschädigt, teilweise ausgebessert und die Textverluste
nachgetragen. Am Schluß fehlen auch eine oder mehrere
Lagen. Der zweite Teil Bl. 112 — 189 ist von zwei ver-
schiedenen Händen geschrieben, beide zweispaltig. Die
erste Hand schrieb Bl. 112 — 138, Bleistiftlinienschema,
26 Zeilen, Schriftfeld 18 x 12,4, Spaltenbreite 5,7; Bl. 112™
und 112'^'' größere blaue Initialen, rote Überschrift, sonst
schmucklos. Die zweite Hand schrieb Bl. 139 — 189, auf
BleistiftUnienschema, 27 ZeUen, Schriftfeld 19x11,4,
Spaltenbreite 5,2, die Schrift wird nach dem Ende zu
immer nachlässiger, vielfach ist sie ganz auseinander-
geflossen. Rote Überschriften, rote und grüne Initialen.
Zwischen Bl. 170 und 171 ist ein Blatt ausgeschnitten, am
Schluß ebenfalls unvollständig, die 3 letzten Blätter sind
an die letzte vollständige Lage angeklebt. Eine Besitz-
notiz nur auf Bl. 88' : Liber monachorum. S. Marie, in
Himmerodc ordinis Cistcrciensis. Treucrensis \ diocesis.
(14. Jh.) = Görres 31 — Coblenz 79.
Quaestiones super vetus et novum
t e s t a m e n t u m. G r e g o r i u s N a z i a n z e n u s ,
Orationes.
1) Bl. P Incipiunt capittiila questionum
beati ambrosij episcopi snper | vetus et nonuni
24
Görreshandschiiften
testainenta Capittuli(iii pnmum (rot) Qvid e.H deus
ij Cur deus mundum fecerit iij Quid opus erat per
moisen. . . . Nach solcher Aufzählung von 93 quaes-
tiones folgt; Bl. 2^ Incipiunt questiones sancti
ainbrosij [ epixcopi de veieri testamento
quentio prima | (rot).
Anf. Deus est quem iiul/a attingü opiniu. plus
enim est quam || (Bl. S"") quidquid dici potent
ant cogitari . . .
= Migne, XXXV, 2213 ff. als append. zu
dfii Werken Augustins, die dort angeführten
beiden Gruppen haben 127 und 151 Fragen,
unsere Handschrift nur 93, die aljer sämtlich in
der Ausgabe vorhanden sind. 8ie schließen
Bl. 62'' mit XCIIJI. lau\dem et gloriam pasche
(rot) . . . ut ad fructum pasche peruenire mereamur. |
per xprh dominum nostruin cui est Itoiior et gloria
in secida sendorum Amen; \ nun folgt unmittelbar
anschließend:
2) Incipiunt capitula. k>. Augustini.
diuersarum questioniim. ueieris et }ioui\
testamenti (rot). \ Qvid sit ut maledietus dicatur qui
non reliquerit semen in krael ... es folgen 21 Fragen,
die ebenfalls im append. der Werke Augustins
a. a. 0. stehen. Bl. GSf beginnt die Beantwortung
Per ysaiam artem nichil ohesse dicitur . . .
Schi. De libro genesis in principio fecit deus
celum et terram (rot) ... Bl. 102'' infel/igendi
secnndum ea qu^ supra ostendimus; unmittelbar an-
schließend :
3) Bl. 102^ Incipiunt Capitula octo questi-
onum S. Augustini ad dulcicium (rot), i Vtrum
qui sunt post baptismum aliquando peccatorem exeaut
de gehenna | . . .
Incipit Responsio Sancti Augustini | ad
dulcicium de his. VIII. questionibus ab eo
missis. I (rot).
Anf.' Qvantum mihi uidetur fili dilectissime
dulciti non \ tardam respondere . . .
= Migne XL, 147—159, es bricht Bl. IIP
mitten in der dritten responsio cap. 3 ab: ad
vitam perpetuam transituros dicere | • • •
4) Gregorius Nazianzenus, Orationes.
a) Bl. 112™ Incipit prologus. \ (rot).
Anf Proßcisccnli mihi ex urbe magnopere
iniungelbas . , .
Der Prolog des Rufinus zu der lateinischen
Übersetzung = Migne P. G. XXXVI, 735, die
übrigen Stücke sind in einer anderen Übersetzung
als bei Migne.
Bl. 1 1 2^'' . . . Explicit prefatio. j Rufini presbiteri
ad apronianum; Gre\gorii ej-iiscopi naziamenj. in-
rippit [!J apologeticus ex greco in Latinum trans-
latus feliciier. | (rot).
Uiclvs svm et | faleor me esse [ superatum . . .
Oratio II = Migne P. G. XXXV, 407—514.
Bl. 138^'' unbeschrieben.
b) Bl. 139'''' Incipit Sermo beaii Gregorii
cpiscopi naziameni j de epiphaniis sine de
iialtali domini. \ (rot).
Anf Xpc nascitur. gloriami\ni. Xpc e celis , . .
Oratio XXXVIII ^ Migne P. G: XXXVl,
311—334.
Bl. 148"'" Explicit liber Gregorii episcopi. de
natali | domini Siue de epiphaniis., unmittelbar an-
schließend:
c) Bl. 148'''' -//ict^)ii eiusdevi\dc communibus
rel Secuudis | epiphaniis. \ (rot).
Anf Itei-vm iAs meus et \ iterum mr/steriu/n. . . .
Oratio XXXIX = Migne P. G. XXXVl,
335—359.
Bl. 159^'*' Explicit liber de com\munibus vcl
secundis epiphaniis. (rot), anschließend:
d) Bl. 159^'* Incipit eiuedem de pentecoste |
de spiritti sancto in ecclesia. constan\tinopolitana
dicta j (rot).
De Sollempnita te huius diej pau\ca dicenda sunt. . . .
Oratio XLI = MigneP.G.XXXVI, 427—451.
Bl. 169'^'' Explicit de jientecosten \ de spirilv
sancto. Gregorii episcopi liber j (rot) anschließend:
e) Bl. 169'"'' item eiusdem liber in semet-
ipso de agro r[eversl] | (rot).
Anf Desidercdiainus 0 Ifilij^ Quia et pari\me.i-
sura. . . .
Oratio XXVI = Migne P. G. XXXV, 1227—
1251.
f) Bl. 178^" Incipit liber de ihercmia (rot).
JJentrem Me\vm. uentrem \ meum doleo^ Ait in
quilinxdam locis sermonum I suoruni. . . .
Görreshandschriften
25
Oratio XVII = Migiie P. G. XXXV, 063—982.
Bl. ISei-b Explicit I (rot).
g) BI 186"''' Incipit de reconcilia\cione. i (rot).
Anf. JAngvam. noslram \ .solmt alacritas j
Oratio VI = Migne P. G. XXXV, 722^7.51
bricht Bl. 189^^ ab . . . tolms mimdj salu\te pro-
j'iidit sepnlturam, ||
Göries 32 = Lat. Fol. 737
(Himnicrod)
Perg. 108 Bll. (30x22,6). XII./XITI. Jh.
llolzpinliand mit jifppreßtem Ledor bezogen (18. Jh.),
Metallecken und -schlipDen. 108 Blätter heutiger Zählung
(1—65, 65a, 66-107), in 14 Lagen zu je 8 Blättern,
doch Bind in Lage VII zwischen Bl. 48 und 49 drei
Blätter ausgeschnitten , ebenso fehlt am Schluß des
Bandes ein Blatt. Der Band ist aus zwei ursprünglich
selbständigen Teilen zusammengesetzt, I. Bl. 1 — 48, II.
Bl. 49 — 107. Der erste Teil ist von einer wohl noch dem
12. Jh. angehörigen Hand geschrieben, zweispaltig auf Blei-
stiftlinienschema von 37, bei den Versen von 60 Zeilen,
Schriftfeld 23,6x16,5, Spaltenbreite 8. Rote Über-
schriften und Initialen, auf Bl. 1™, 2", 41'*' größere ver-
zierte Initialen. Der zweite Teil ist ebenfalls von einer
Hand geschrieben, zweispaltig auf Tintenliuienschema,
34 Zeilen, Schriftfeld 24,5x16, Spaltenbreite 7,8. Rote
Überschriften und Initialen, auf Bl. 49'" und 77" große
verzierte Initialen. Am Schluß Nachträge von anderen
Händen. Die Überschriften haben stellenweise durch
Beschneiden gelitten. Auf Bl. 1 ist unten der Besitz-
vermerk ausgeschnitten, auf Bl. 107' durch Chemikalien
getilgt. Bl. 49''' steht unten Liber monachorum S. Marie,
in Himmcrodc \ ordinis Cistcrciensis. Treuerensis dioccsis. \
(14. Jh.), auf Bl. 29"' am unteren Rande Liber sanctc
Marie de Hi/mmcnrode quod dicitur claustrum | (15. Jh.) =
Görres 32 — Coblenz 77.
Ru]iertus Tuitieiisis, Super C'antica Canti-
corum u. a. (Hymnen, Bichardus, Hugo
de S. Victore.)
1) Eupertus Tuitiensis, Super Cantica
Can^icorum.
Bl. P Incipit prologus in exj)Ositionein
super cantica cariticorum Salomonis relata
tantnin ad heatam virginem matrem itiu xpt,\
(rot).
Anf. Qvi contra hominem si\mile.m sibi hictatin:
aut in agone contendit. opus \ habet . . .
Bl. 2™ Exiüicil p'^'oiognf. \ Incipit expositio
in cantica canticorum \ beate uirginis. \ (rot).
Anf. Oscvletur nie oscido , . . Qve est \ ista ex-
clamatio tarn magna . . .
-^ Migne CLXVIII, 837^962. (Rupert von
Deutz '\ 11.35.) Am unteren Band von Bl. F steht
von einer Hand des 15. .Jli. Hie über legitur ad
CoUaciones. post quem legitur Prenoslicum require
in passionale 0 I Hunc librum vidctur composuisse
Ansberlus (Ambrosius Atitpertus) ut paiet in fine
libri sul super cantica secundum quadruplicem scnsum
scripture | vbi in eulogimn de . . . fecisse.
Schi. Bl. 45'^'' . . . et ex dilecto j dileclum. simulque
dilectionem anibonim^ id est patrem et \ ßlium et
spirituni sanct^im. deum ununi uiuuni et nerum. cuiiis
reg\nu7n et imperium permanel in secuta seculorinn.
amen. || Unten von einer Hand des 14. JIi. post
linn.c librum lege pronoslicon In passionaü tercio. s. 0.\
2) Hymnen,
a) o. Ü. Bl. 45^b
Ave virgo nobi\
lis<
''virgo glorio
\sat est gracio-^
^redoles ut ro"
\per te copio
sa.
Tv mundo et angey
In dei triclini ^
Sil mic/d succursi/
48 Verse, das erste Wort jeder Strophe ab-
wechselnd in roten und grünen Buchstaben; nicht
bei Chevalier.
Schi.
Tri quippe valid \ /fiHj certa ^ ,
-VT I ■ • • • /vm\' . -^
JSobis tecd varui / \ad celos tora — _j^-
: ^^,,^men
Sis nostiuan in secfil\ /o clemens sola y^
>o < /
Fa tecum perpetu / \graXulemur a
b) Bl. 46'' Incipit . . . meditacio paSisioiiis
xpi . . . (rot, durch Beschneiden fast völlig zer-
stört).
Anf. Bl. 46''"
Te vt in memoriain reuocein saluato .
Miclii benignissimus assii consolato
Spiritus paraelytus. lue inspirato .
Gralie. et mentivm piius uisitato
Dieser in verscliiedenen Handschriften dem heil.
Bernhard zugeschriebene Hymnus ist gedruckt
Mone I, 173if.; Chevalier, Eep. hymnologicum
20255. Das erste T wird gebildet durch Christus
am Kreuz, das Kreuz grün und rot, darüber Ecce
26
Görreshandschriften
quomodo \ lustus moritur ; (rot). Die Anfangsbuch-
staben der Verse abwechselnd rot und grün, am
Rande rot Inhaltsangabe der einzelnen Abschnitte.
Schi. Bl. 48^b
A-d altare aureum. hoc deuotio7n
Granum in memoriam tue passioni
Dtdcis Hiesu offero. te sumtmim in doni
Requiro pro munere | retribiitioni
Bl. 48"^ unbeschrieben.
Auf den zwischen Bl. 48 und 49 ausge-
schnittenen Blättern hat ein theologischer Trak-
tat gestanden, dessen Ende auf Bl. 49'' ist rot
durchstrichen, er schließt Bl. 49^'' . . . LH potni
difficillimam questl\onein. si tarnen aliquatenus potuif
domino adiuuante. miserante. atque trac\tani; ||
Dahinter von einer Hand des 14. Jh. (T Qui
fidelitatem domino suo lurat, ista j sex in memoria
semper habere debet ... 12 Zeilen.
Darunter zwei Zeilen von einer Hand des
16. Jli., doch so gestrichen, daß nichts mehr zu
lesen ist.
3) Richardus de S. Victore, Benjamin
minor.
Bl. 49'^°' Incipit Über magistri Ricardi.
Ca\pitulum primum; \ (rot).
Anf. ßeniamin (Majuskel) adolescentuhis in
mentis exce-^su.; \ Audiant adoles centnli sermonem
de adolescente . . .
= Migne CXCVI, 1 — 64, am unteren Rande
von Bl. 49^ steht von der Hand des 14. Jh., die die
Bemerkung Bl. 45"^ schi'ieb: Hie Über non legituv
ad Collacionem. sed primo libro perlecto . legatur
pronosticon In pasionali tercio videlicet in littera. 0. \
Schi. Bl. 76'^^ . . . di\uine reuelationj humanu
ratio applandit | — Explidt feliciter. | (rot).
4) Hugo de S. Victore, De arca Noe
morali.
Bl. 77''* De archa noe pro archa sapienti^
cnm archa ecclesig ei archa matris graci^::,\
(rot), am oberen Rande von späterer Hand Hugo.
Anf. Cvm sederem | aliqtiamlo in conuentu fra-
triim. et Ulis inter\rogantibus . , .
= Migne CLXXVI, 617—680.
Schi. Bl. 106^'' . . , si uestrum fastidium | non
timerem; Finit feliciter.
5) Bl. 106'^'' Oracio bona: — :— :— | (rot).
Anf. Domine ihu xpe pastor bone qui pro grege
tuo mori dignatus es . . ,
gedr. als sermo S. Anselmi bei Migne CLVIII,
675—676.
Schi. Bl. 107'^'' . . . Qui uiuis et regnas cum
deo patre in iini\tate Spiritus sancti deus. Per omnia
secula seculorum. amen. |
7) o. Ü. Bl. 107^b Hymnus.
Dicitur ignotum mea mens accendere uotum,
Virgo dei genitrix mea spes. mea consiliatrix.
Deprecor exaudi miser hie quid postulet audi . . .
Aue uirgo despon sata.
dei mater prenotata.
uirgo tarnen. iUibata.
Nicht bei Chevalier. Die Verse sind nicht
abgesetzt.
Schi. Bl. 107^^ . . .
mater dulcis non nie frando
quando \ ihesum teqne luiido.
preces audi Carmen
in te claudo Amen.
Darunter von einer Hand des 17. Jh. Vos
sancti Domini vocabimini ^ Ministri Dei nostri. \\
Görres 33 = Lat. Qu. 677
I (Himmerod)
Perg. 135 Bll. (26,2 x 19). XII. Jh. 2
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
MetallBchließen. 135 Blätter heutiger Zählung in 17 Lagen
und zwar I — IX, XI — XYI zu je 8, X zu 10, XI zu
6 — 1 Blättern. Vollständiges Bleistiftlinienschema von
30 — 34 Zeilen, rote TJberschriften, Initialen, Strichelung,
Schriftfeld 20,5 x 14,5. An dem Bande schrieben zwei
Hände, die erste Bl. 1—48', die zweite Bl. 49'— 134', sie
sind einander sehr ähnlich, doch verwendet die zweite
Hand dauernd die Ligatur et, welche die erste niemals
hat. Besitzvermerke finden sich: Bl. 88' unten Liber
motuichorum. S. Marie in Hymmerode ordinis Cistercien-
sis Treuerensis. diocesis. | (14. Jh.), Bl. 135' Libcr mona-
chorum sancte Marie. (15. .Jh. die beiden letzen Worte rot),
j Bl. 1' am oberen Rande Cisterciensis Treuerensis
I diocesis \ (15. Jh.) (der Anfang ist durch Beschneiden
verloren). Auf Bl. 1' zweimal Himmenrode (16. Jh.), fast
völlig verwischt. Auf demselben Blatt die alte Signatur
Bxix = Görres 33 — Coblenz 29.
Die einzelnen Homilien haben am Rande römische
Numerierung. Zwischen Text und Predigt steht überall
rot: Bede presbiteri oder Omclia lectionis eiufidem rcnc-
rabilis Bede presbiteri.
Görreshandschriften
27
Beda Venerabilis, Homiliae.
Bl. 1"^ Verzeichnis der Texte der einzelnen
Homilien.
1) Bl. l'^ Iiicipiunt Omeli^ Bede. Dominica
prima aduentus. Secundnm Marciim. \ (rot).
Anf. Initivm Ewangelij ihi xpi füij dei sicitt
smptum est . . . Conferendum est hoc euangelij
marci principium . . .
Nicht bei Migne.
2) Bl. 3^ Feria qnarta in Aduentu. Sectmdum
Lucam. \ (rot).
In iUisi^ Missus et angelns gabriel . . . JExoi--
dium nostre redemptionis fratres karissimi. hodierna
nobis sancli euangelii lec^tio . . .
= Migne XCIV, 9— li, lib. I hom. I.
3) Bl. 6'^ feria Sexta. IUI'"'- temporum. Se-
cundum Lucam. \ (rot).
In Ulis. E.vurgens Maria ahiit in montana . . .
Lectio quam audiuimiis sancti euangelij fratres
karissimi. et redemptionis nostre . . .
= Migne XCIV, 15—22, lib. I hom. 2.
4) Bl. 11'' Secundum Lucam. \ (rot).
In Ulis. Pastores loquebantiir ad inuicem . . .
Wato in bethleem domino saluatore siciit sao'a
euangelii testatur histonaf . . .
= Migne XCIV, 34—38, lib. I hom. 6.
5) Bl. 13'^ Secundum lohannem \ (rot).
In Prindpio erat uerbum . . . Quia teniporalem
mediatoris dei et homimtm . . .
= Migne XCIV, 38—44, hb. 1 hom. 7.
6) Bl. 17'' Secundum Luc am. \ (rot).
In Ulis. Exiit edictum a cesare augvsto . . .
N^ascitiiriis in carne dei filius. sicut parentes sibi
quos uoluit . . .
nicht bei Migne. Am unteren Rande Feder-
zeichnung: Kopf.
7) Bl. 2P Secundum Lucam. \ (rot).
In Ulis. Pastores loquebantur ad imdcem . . .
Verba pastonim quoniam sint rationabilia. et pastonbus
ecclesie digna. | . . .
nicht bei Migne.
8) Bl. 22^ Secundum Lucam. \ (rot).
In Ulis. Postquam consummati sunt dies octo . . .
Sanctam uenerandamque preseiitis festi memoriam , . .
= Migne XCIV, 53—58, lib. I hom. 10.
9) Bl. 25^ Lectio s. ewangelij secundum
Lucam. | (rot).
In illis. Cum factus esset i%c antwrum duode-
cini . . . A.perta nobis est fratres karissimi sancti
euangelij lectio recitatai' . . .
= JVOgne XCIV, 63—68, lib. I hom. 12.
10) Bl. 28"^ Secundum lohannem. \ (rot).
In illis>' Vidit iohannes ihm uenientem . . .
lohannes haptista et precursor domini saluatont . . .
= Migne XCIV, 74—79, lib. I hom. 14.
11) Bl. 30"^ Secundum Matheum. \ (rot).
In illis^ Veidt i%c a galilea in iordanem . . .
Lectio sancti euangelii (piam modo fratres audhd-
mus magnum nobis . . .
= Migne XCIV, 58—63, lib. 1 hom. 11.
12) Bl. 34'' Secundum lohanneiii.. \ (rot).
In illisi' Nuptie facte sunt in chana . . . Quod
dominus nosto- atque saluator ad tiuptias uocatus . . .
= Migne XCIV, ()8— 74, lib. I hom. 13.
13) Bl. 38^' 0. Ü. In iüisi' Secessit i%c in partes
lyri I et sidonis . . . In lectione sancti euangelij que
nobis modo lecta est . . .
= Migne XCIV, 102—105, lib. I hom. 19.
14) Bl. 41"' 0. Ü. In illisi^ Assumpsit iKc petrum
et iacobum \ . ■ ■ Qvia dominus ac redemptor noster
eleclos suos . . .
= Migne XCIV, 96—101, lib. I hom. 18.
15) Bl. 44^ Dominica lU" in XL" Secun-
dum. Lucam. I (rot).
In illisi' Erat ihesus eiciens demonium . . . De-
moniacus iste apud matheum non solvm \ tnulus sed
et cecus fuisse naiTatur . . .
= Migne XCIV, 380—382, Üb. ni hom. 49.
16) Bl. 47'" Secundum lohannem. \ (rot).
In illisi< Abiit iAc trans mare galilee . . ■ Qvi
signa et miracida dondni ac saluatoris. . . .
= Migne XCIV, 110—114, Hb. I hom. 20
17) Bl. 50"^ Secundum lohannem. | (rot).
In Ulis temporibus^' Descendit iAc capharnaum . . .
Solet mauere quosdam \ quod in exordio lectoris . . .
= Migne XCIV, 114—120, lib. I hom. 22.
18) BL 54^ Secundum Matheum. \ (rot).
In illis temporibusi' Cum appropinquassent ihero-
solimis . . . Mediator dei et hominum honio xpc
iAc . . .
4*
28
Görreshandschriften
= Migne XCIV, 121—125, lib. 1 hom. 23.
19) Bl. 57^ Feria (rot, nicht weiter ausgefüllt).
In illo tempore^ Prope erat pascha j iudemnim . . .
Mbiis esse prudentium solei. non solum ex eis . . .
= Migne XCIV, 125—129, lib. I hom. 24.
20) Bl. 6P In cena domini Seciinduiii lo-
hannem. \ (rot).
In illis>' Ante diein fesinm ] pasche sciens ihc . . .
Sciiptiirus evangelista iohannes memorcibile illud . . .
= Migne XCIV, 130—134, lib. 1 hom. 25.
Bl. 64'' folgt von anderer Hand o. Ü. [I]n
illis^ Cum factus esset ihr annomvi dnodedm . . .
[AJperta nobis est frates karissimi sanrti euangelij
lectio . . . also ^ nr. 9 hom. 12, bricht am Ende
der Seite . . . exempla si doctrine ab, der Anfang
ist rot durchstrichen.
Bl. 64^ unbeschrieben.
21) Bl. 65'' Sabbato in uigilid pasr/w. Se-
cunduni Matlieum. | (rot).
In illo tempore^ Vespere sabbati j qrn^ Inrcscit in
prima sabbati . . . TJigilias nobis linius sacratissime
noctis . . .
= Migne XCIV, 133—139, lib. 11 hom. 1.
22) BL 68'^ Feria III» post pascha Secun-
duin Lucam. | (rot).
In illis^ Stetit i%c in \ media discipidomm . . .
Gloriam .vie resnrrectionis \ dominus et redemptov . . .
= Migne XCIV, 139—144, lib. II hom. 2.
23) Bl. 72'' feria. VI"- secundnm mathenm.
(rot).
In illis^ Vndecirn discipidi \ abierunt in gali-
leam . . . (Bl. 72^) Evangelica lectio frates karis-
simi . . .
= Migne XCIV, 144—149, lib. II hom. 3.
24) Bl. 75'' Dominica. Hl. post atbas. Se-
cundum lohannem. ] (rot).
In Ulis. Dixit ihesus discipnlis suis \ Modictmi . . .
Leta domini et salnai07'is nostri pr amissa . . .
= Migne XCIV, 154—158, Üb. II hom. 5.
25) Bl. 77''' Dominica. Hl"- post octavam
pasche. I (rot).
In Ulis. Dixit t'Äc dücipulis suis. Vado ad eum . . .
Sicut e.T lectione euangelica fratres karissimi audiru-
mus . . .
= Migne XCIV, 158—103, lib. II hom. 6.
26) Bl. SP Dominica. IUI''. Secundum
lohaimem. | (rot).
In illisi^ Dixit iftc discipulis .mis. \ Amen, amen
dico nobis . . . Potest mauere infirmos auditores . . .
= Migne XCVI, 163—168, lib. II hom. 7.
27) Bl. 84^ In diebus rogationum. Secundnm
Lucam. \ (rot).
In illisi' Dixit ihesus dfiscipnlis] sfuisj. Quis
uestnim habebit amicum . . . Hogatus a discipulis
saluator . . .
= Migne CX, 224—226, Hrabanus Maurus
hom. 4.3.
28) Bl. SO"" In viyilia penlecostes. Secun-
dum iohannem. \ (rot).
In iUisi' Dixit ihesus disfcipuliifj s/idsj. Si dili-
gitis nie . . . Qvia .^ancti Spiritus hodie fratres karis-
simi celebramus . . .
== Migne XCIV, 189—197, lib. II hom. 10.
29) Bl. 94'' Secundum Lucam. Feria VI'^,\
(rot).
In Ulis, temporibus^ Factum est \ in una dierum . . .
Factum est in una dierum | et ipse sedebat . . .
Auszugsweise als Homilia Bedae im Flori-
legium Casinense II, 194.
30 )B1. 95'*' Sahbata. Secundum Lucam. [ (rot).
In illis^ Surgens ihc de synagoga . . . Surgens
aatem de synagoga ... Si nimm \ a demonio . . .
= Migne CX, 278—279, Hrabanus Maurus
hom. 70.
31) Bl. 96^' Dominica. F". Secundum Lucam. \
(rot).
In illis:^ Dixit ihesus dis[cip}disj s[uis]. Estote
misei'icordes . . . Hoc loco nichil aliud nobis
precipii . . .
Migne XCIV, 276—278, lib. III hom. 4.
32) Bl. 98'' Secundum Lucam. Dominica.
17". ' (rot).
In illis.^ Cum turbe irruerent ad ihm . . .
(Bl. 98^) Slagnum genesnreth-^ idem dicutd esse . . .
= Migne XCIV, 278—280, lib. III hom. 5
u. CX, 344 — 347, Hi-abanus Maurus hom. 105.
33) Bl. 100'' Dominica. IUI". Secundum
Marcum. | (rot).
In Ulis temporibus (am Rande) | Cum multa turba
esset ... In hac lectione consideranda est . . .
CTÖrreshandscliriften
29
= Migne XCIV, 280—283, Hb. III hom. 0
u. CX, .')'(■() — ÜTü, Hnibaiuis Maurus lium. lil.
34) Bl. 102^' Dominica. XII'"". Secundum
lue am. | (rot).
In illis^ Dixit ihc ad quoadam | qui in se coiiß-
deliaid . . . Qiiia parabolam dominus qua semper
orare . . .
= Äligne XCIV, 289—290, lib. HI hom. 10.
35) Bl. lOi-- Dominica. XIII". Secundum
marcum. \ (rot).
In illo tempore-!' Exiens iAc de pnibus tyri . . .
Surdus nie et mutus. quem mii'ahiliter curatum a
domino . . .
= Migne XCIV, 290—293, lib. III hom. 11
= ebend. 234—237, lib. II hom. 19.
36) Bl. lOC^ Dominica XIIJI" Secnndtim
Luc am. I (rot).
In illisi' Di.ril ihc diifcipulisj sfnis/ ßeati ocu/i
qni uident . . . -N^on oculi scribarum et p/iariseonim.
qid corpus domini tantum uidere . . .
= Migne XCIV, 293—290, lib. III hom. 12
und OX, 448—451 Hrabanus Maurus hom. 159.
37) Bl. 108^' Dominica XV" Secundum
Luc am. | (rot).
In illis>- Dum iret ihc iherusalem^ . . . Leprosi
non absurde intelUgi possunt . . .
= Migne XCIV, 296—298, lib. III hom. 13.
38) Bl. 110^ Dominica XVJ". Secundum
matheum (rot).
In illis^ Dixit ihc dis[cipidisj suis. Nemo potest
duobus dominis scruire . . . JVemo potest duobiis
dominis sendre. quia non ualet simul transitoria | . . .
= Migne XCIV, 298, lib. III hom. 14.
39) Bl. 112"^ Dominica XVJI" Secundum
Luc am. \ (rot).
jTn iUis^ Ibat ihc in ciuitateni qu^ uocalur naym . . .
Naym ciuitas est galilee in secundo nuliario . . .
= Migne XCIV, 299—300, lib. III hom. 15.
40) BL 113-^ Dominica. XVIID. Secundum
Lucam. \ (rot).
In il/isf Cum intvaret ihc in domum cuiusdam
prinäpis . . . Et factum est cum intraret . . . Hy-
dropis morbus, ab aquo\so humore . . ,
= aiigne XCTV, 300—302, lib. III hom. 16.
41) Bl. 115"^ Secuuilum Matheum Dominica
XX!!!!-. I (rot).
In iUisi' Abeuntes pliavitei consilium inierunt . , .
Et obseruantes miserunt inmliatores . . . Querentes
dominum compreliendere . . .
= Migne XCIV, 307—308, lib. III hom. 19.
42) Bl. 115^ Secundum matheum. \ (rot).
In illisi' Loquente ihn ad ticrbas ecce j>rinceps , . .
Ecce itir uenit | cuj nomen iayrus . . . Priorj lectioue
quam de abiectione.
= Migne CX, 313 — 315, Hrabanus Maui'us
hom. 87.
43) Bl. 119^ Secuttdum Lucam. \ (rot).
Fuit in dici'us herodis . . . VeiUui'ns in carne
dominus . . .
= Migne XCIV, 202—210, lib. II hom. 13.
44) Bl. 124'' Secundum Lucam. \ (i'ot).
In illis>' Elysabet impletum est tempius pariendi . . .
P)'ecursoris domini natiuitas . . .
= Migne XCIV, 210—214, lib. II hom. 14.
45) Bl. 127^^ Secundum lohannem. j (rot).
Iti illis>- Dixit ihc symoni ptetro. | Symon iohannis
diligis me . . . Jlrtiitem nobit perfecte ddectionis . . .
= Migne XCIV, 214—219, lib. II hom. 15.
40) Bl. 130^ Epistola beati bernardi abhatis
ad matheum | episcopum de ui/lico | (rot).
Heuerendo domino suo matheo uenerabili | dei
gracia albanensi episcopo . . .
Bl. 131"^ In illo tempore. Dixit ihc d[iscipulisj
sfuis] pa[rabolam,] hanc. Homo quidam erat diues . . .
Huius sancti euangelij lectio quante sit utilitatis . . ,
= Migne CLXXXIV, 1022—1032. Einige
Verbesserungen von anderer Hand.
47) Bl. 135'' Zeile 10 unmittelbar anschließend:
0. Ü. Lamentatio b. Mariae ad crucem.
(T Crux de te volo conqueri. quid est quod in le
veperi . . .
Chevalier, Rep. hjnunologicum 4014, dem heil.
Bernhard zugeschrieben. Die Verse sind nicht
abgesetzt. Der Verfasser soll nach dem Bericht
Salimbenes der Kanzler Philipp de Grfeves sein,
vgl. Haureau im Journal des Savants 1882, 291.
48) Bl. 135^' von anderer Hand: (T Nota uersus
de gloriosa uirgine Maria.
Cell regina pia salue uirgo rtiaria
30
Görreshandschriften
Portua. Ulla. uia. spes. uirtuttimqne sophia . . .
Nicht bei Chevalier, 31 Zeilen.
Schi. Cenie caronim genitrix pia uota tuornm.
Sanctis celorum socies nos mater ainoruiii.
Amen. \\
Görres 34 = Lat Fol. 738
(Trier, St. Maximin)
Perg. 168 Bll. (29,5 x 20). X. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen, Blindpressung, in der
Mitte die Jahreszahl 1749, zwei Schließen. 167 Blätter
(1—70, 70a, 71—167) heutiger Zählung, in 21 Lagen und
zwar: I zu 4-|-l, II zu 10 — 1 (das ausgeschnitten),
III— IX, XI— XVII, XIX-XX zu je 8, X, XVIII zu je
6, XXI zu 6 -)- 1 Blättern. Bl. 45> und 53> haben
Zahlenmittelkustoden 'II' und III-, sonst fehlen sie. Von
Bl. 1 ist die rechte untere Ecke mit starkem Textverlust
weggerissen, ebenso die Hälfte vonBl. 160, zwischen Bl. 14
und 15 ist ein Blatt ausgeschnitten. Die rechten, unteren
Ecken fehlen durchweg, aber meist ohne Textverlust.
Bl. 166 ist der untere Rand weggeschnitten. Die Hand-
schrift ist neuerdings sorgfaltig ausgebessert worden. Der
ganze Band ist von einer Hand des 10. JTi. geschrieben,
34 Zeilen auf Blindlinienschema, Schriftfeld 23x17,5.
Vereinzelt Ergänzungen von anderer gleichzeitiger Hand
eines Korrektors, z. B. Bl. 29', 35% 45', 119', 142\ —
Auf Bl. 1' farbige Initiale J. Überschriften und Sub-
skriptionen in roten Uncialen. In roten Uncialen sind
auch die Graeca und die darauf folgende lateinische
Transkription auf ßl. 22 ff. = S. 258 der ed. princeps ge-
schrieben. Zur Unterstützung des Verständnisses ist auf
Bl. 22'', 23' unten über die Ränder laufend eine ver-
gleichende Tabelle der griechischen Buchstaben- und
Zahlenreihe, anscheinend von der Hand des Korrektors
eingeschrieben. Es sind vier Reihen: Die unterste
enthält die griechische Buchstabenreihe in Majuskeln,
darüber in einer Reihe die Benennungen der griechischen
Buchstaben in Minuskeln, darüber in einer Reihe die
entsprechenden lateinischen Buchstaben in Minuskeln,
endlich in der obersten Reihe die entsprechenden Zahlen
I—X, XX— C, CC—^iiU. Auf Bl. 92" unten auf dem
Rande verblaßte Federzeichnung: Brustbild einer Frau,
die die linke Hand erhoben hat, Bl. 111' Alphabet,
Bl. 136' von derselben rohen Hand ex explicit liber nonus
amen: rohe Zeichnung eines Tieres, auch sonst ver-
schiedene Kritzeleien, so Bl. 161' Inclitus pontifex o, mit
Neumen, Bl. 163' Federzeichnungen, Bl. 148" am unteren
Rande mit dem Messer eingeschnitten Kopf und Teufels-
fratze. Ein Besitzvermerk findet sich Bl. 167" Codex
monasteHj sancti maximinj episcopi j prope Treuerim
(15. JL.), Bl. 1' steht am oberen Rand: si quis abstuUnt
Miathema sit | (14. Jh.). Da die Handschi-ift weder in
dem Maximiuer Katalog A noch in B genannt wird, so
dürfte sie kaum vor dem 14. Jh. nach Maximin ge-
kommen sein, ist also dann auch anderwärts geschrieben,
vielleicht ist auf Bl. 166 ein älterer Besitzvermerk ausge-
schnitten und mau hat gerade deshalb den Maximiner
Eintrag auf das folgende Blatt geschrieben. = Grörres 34
— Coblenz 46.
Vorgeheftet ist dem Bande ein größeres Pergament-
blatt (13. Jh.), im Format 30,2x22,3. Es ist um-
gekehrt zu dem übrigen Teil des Bandes eingeheftet.
Eine Tafel für Exorcismen, die wahrscheinlich dem zu
Beschwörenden aufgelegt wurde. Am oberen Rande
I" yracie fiyura, darunter Lux. ueritas. via. hidex. miseri-
cordia. fortitudo. paciencia In der Mitte ein
zehnfacher roter Kreis, in den vier äußeren Reihen die
Namen Gottes, in den sechs inneren die Namen Jesu,
auf der Rückseite zahlreiche Beschwörungsformeln in
verschiedenen Feldern. In der Mitte des Kreises von der
Hand des Petreius eingetragen: Anno dominj \ 1593 Ex
Uh-iü Impenalis \ Monustenj s. Maximinj | per frairem
Nicolaum Petreium | Nanceianum Lotharingiiim in m-dine
rednctis ' ac chartuUs tituJaribus vt videre est in dorso |
notatis ], oben N. 16.
Ambrosius Autpertus, Super Apocalyjjsim
lib. VI— X.
Bl. P Incipit Pars Secunda Expodtionis \ Apo-
calypsis lohannis Apostoli Paruulorum \ Speculi.
Incijiit. Liber Sextus \ Inchoat | (rot, Unciale).
Anf. In Fulffente Gratia Redemp- | (Unciale)
toris nostri qua nullis praecedeiitibiis . . .
Bl. 37"' In Expositione Apocalypsis lohamm \
Apostoli. Explidt. Liber • TT' | Parmiloniin Speinili. |
Incipit Liber VIL \ (rot, Unciale).
gedr. Ambrosii Ansbert! Galli presbyteri . . .
in sancti lohannis apostoli et evangeliste Apoca-
lypsim libri decem . . . Coloniae per Eucharium
Cervicornum 1536, p. 251 ff., danach in der Maxima
Bibliotheca vet. patrum Lugdunen. XIII, 53(J ff.
Über Ambrosius Autpertus (77G Abt von S.
Vincenz am Volturnus) vgl. (x. H. Hörle, Früh-
mittelalterliche Mönchs- und Klerikerbildung in
Italien, Preibui-g 1914, S. 52 f. Es beginnen: Buch
VIII Bl. 72--, IX BL lOCi--, X Bl. 136^ stets
durch (rot, uncial) Explicit Liber- . . . Incipit
Über . . . geschieden.
Sclü. Bl. 167^ . . . meam orationem compleat. |
ac dicat. domine /tat. domine ßat. amen. amen. —
Explicit Über X \ Antperti. In Apocalt/psin \\ (rot,
Unciale).
GöiTeshandschriften
'61
Görres 35 = Lat Fol. 739
(Himmerod)
Perg. 73 BD. (30,7 x 20,5). XIV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. .Tb.),
zwei Scbbeßen. 73 Blätter alter und beutiger Zählung,
die alte Blattzäblung (15. Jb.) in arabischen Ziffern am
oberen Rande der Rückseite jedes Blattes. 8 Lagen zu
je 8 Blättern, die neunte zu 10 1 Blättern, am Anfang und
Ende jeder Lage rote Zahlenmittelkustoden, nur bei der
letzten Lage fehlen sie. Der ganze Band von einer
Hand, zweispaltig, vollständiges Linienschema, 50 Zeilen,
Scbriftfeld 24,5 x 14,5, Spaltenbreite 6,6, rote Überschriften
und Strichelung, rote und blaue Paragraphenzeicben,
rote und blaue Initialen. Der Band scheint ursprüng-
bch umfangreicher gewesen zu sein, am Schluß fehlt
jetzt das letzte Blatt der Lage, doch scheinen noch
weitere Blätter zu fehlen. Am Rande finden sich viel-
fach kurze, auf die Disposition bezügliche Notizen. Die
äußeren Merkmale ergeben die Herkunft aus Himmerode,
Bl. 1' hat am unteren Rande die alte Signatur .Dxlvi.
= (rörres 35 — Coblenz 22.
Berthüldus de ßatisbona, Sermones de
tempore.
1) Bl. l'''' Dominien prima in adueniu do-
mini de.x. benefi rijs per incarnacionem et
de gracia deo agendo. | (rot).
Anf. Osaniia filio dauid benedicitur qid uenit '
in ncmibie domini. Ewangelium hör secundum plures '
qida legitur in prima dominica aduentus \ propter
mysterium . . .
2) Bl. 2'''' Dominica ij. de .xij. condicionihus
creatvrariim et quod dominus | descendit ad
xpm et non infra cum carne. | (rot).
Enint sigmi in sole et litna . . . In epistola dicitnr.
No.T precessit etc. in fidelitatix . . .
3) Bl. 3™ Quare dies iudicij sit tiinenda
et per que ueniet hämo letus ad h[ominemJ .. .
(rot).
Anf. TJirtutes celonim moueiuntur et tunc
lade bunt filium hominis . . . Per utrtutes accipimus . . .
4) Bl. 4:^^ De multis beneficijs angelorum. \
(rot).
Anf. Ecce mitto angelinn meum . . . MuM nobis
reuerendi sunt et diligendi angelt . . .
5) Bl. 5'"'' De honort ficencia x siue corporis
et quomodo grauatur contra | illum qui eum
ode [erit]. I (rot).
Anf. Eqo non sum diqniis ut solnam corrigia . . .
Johannes qui x \ tunc putabatur indignum se exse
denunciat . . .
6) Bl. G"^*^ Dominica in natiuitale domini
de Ulis per que gracia piossit au\geri et con-
sent ari. aut ainitli. | (rot).
Anf. Uidimus eum plenum gracia . . . De] j
gracia dei tarn in epistola quam in ewangelio . . .
7) Bl. 7'''' De natiuitate domini non tarnen
huius operis. \ (rot).
Anf. Hoc uobis signum inuenietis . . . Verba
hec sunt angeli ad pastores . . .
nicht bei Jakob. i
8) Bl. 7^*^ De antix in octaua na\tiuitat{s
xpi. I (rot).
Anf. Ecce positus est hec in ruina . . . Contra-
diciint omnes peccatores. et reddunt sibi malum . . .
9) Bl. 10^'' De uirginibus coniugatis et
viduis. \ (rot).
Anf Ifupcie facte sunt in cana galylee Occasione ||
(Bl. IP*) islarum nupcuirum dicere propono. De
inatiimonio uiduitate et idrgiidtate . . .
10) Bl. 11''''^ De penitentibus proficientibus
et perfectis dominica epyphania. \ (rot).
Anf. Cum f actus esset ihc annoniin . xij. |
ascendentibus . . . legitur | Deuteronomio .xvj. Ex-
pressimus tumen Exodi .xxij. . . .
11) Bl. 13^'' De I saluandis significatis per
orientem occidentem aquilonem et meridiem.\
(rot).
Anf. 3£ulti ab oiiente et occidente uenient , . .
ei hoc fit per duo que dicuntur in epistola. Si pro-
uidemics \ bona non tamen coram deo . . .
12) Bl. 14'^'' Dominica iij" post epipha-
niam. \ (rot).
Anf. UjCCC niotus magnus facfus est in mari.
]\auicula est ecclesia . . .
13) Bl. 15™ Dominica iiij. | (rot).
Anf. Simile factum est regnum homini qui
sertnnanit . . . In presenti ewangelio declaratur nobis
diuinum beneficium . . .
14) Bl. 15'^'' Quod utile sit uenire ad domi-
num per conuersionem uel penitenciam. (rot).
Anf. XJenite ad nie | omnes qui laboralis et
onevati estis . . . Venile a peccato. \ mundo, dyabolo.
Ad ine qui libenter uos recipio . . .
32
Görreshandschriften
15) Bl. 16'"'' Doiuinica in laix". | (rot).
Anf. Quid hie statis tota die ocioxi etc. Nota i
quod propter iiii. debet hoiiio argui. de ocio. que
in I hijs uerhis iiotantur . . .
nicht bei Jakob.
16) Bl. Iß^'^ Dominica in Jxx". Quod do-
minus multum j (Bl. 17'"'^) diligit uineani suatn
id est sanctam ecclesiam. j (i'ot).
Anf. Simile est regnum celoruin liomini patn
famiUas qui exijt . . . Vinea est ecclesia \ ad quam
niulti suyit uocati . . .
17) Bl. n^^ De triplici semine quod perijt.
et de triplici quod non perijt. j (rot).
Anf. Eadit qui seminat seminare . . . In \ ejyistola
legitur de semine spiriluali. scilicet de honis \ que
facimus . . .
18) Bl. 19™ Domini\ca in .1. que mnndux
uilificat nntltum. \ (rot).
Anf. Factum est autein cum appropinquairi
iericho . . . Secundum spiritualein | sensum cum .r
per incarnacionem mundo ap' propinquaret . . .
19) Bl. 20'-^ Dominica in ..rl. sed non est
de opere. \ (rot).
Anf. Ductus est ihc in desertum . . . htud
ewangelium congrue ponitur in \ principio . . .
nicht bei Jakob.
20) Bl. 21™ Dominica i. | in xl. de temp-
tacione. et\ cor ona que datiir pro temptacione.
(rot).
Anf. Bl. 21^'' Tunc reliquit euin dyaholus et ecce
angeli . . . Consumata omni temptacione acces\serunt
angeli et ministrabant ei . . .
21) Bl. 22^'' Dominica \ in xl. de laude
et commendacione fidei nostre. \ (rot).
Anf. O muH er magna est //des . . . ibi dicil glosa.
aub persona \ mulieris . . .
22) Bl. 24'"*' Dominica iij. De in ordina\to
amore et timore qui duo plurimos abstaut a
deo. I (rot).
Anf. Qui non est mecum aduersum nie est . . .
hie de Omnibus heretieis et scismaticis . . .
23) Bl. 25'''' Dominica quarta \ quid signi-
ficent .X. plage egypciorum. \ (rot).
Anf. JErat proximum pasc.a. 'Votum ]iodier\-
num officium, tarn diurnum . . .
24) Bl. 26^*^ Dominica in passiom: de\
passione et quid missa significel. \ (rot).
Anf. Qvis ex uobis arguet me . . . Quia hodie
agitur in epistola de \ pontificatu . . .
25) Bl. 28""" Dominica in | palmis de multi-
plici causa effusi. sanguinis | x et sacrameuto
evcharistie. | (rot).
Anf. Benedictus qxd uenii | in nomine domini . . .
Commendat apostolus \ in epistola caritatem x . . .
26) Bl. 29^* In pasea de quadruplici \ re-
surrectione anime et. de penitencia et gaudio
multiplici. \ quod x habet de uera penitencia. \
(rot).
Anf. Surrexit non est hie. j In epistola hortatur.
Jios apostolus. ut dig\ne in azimis celebremus . . .
27) Bl. 30^'' Xotabile de iudicio non sermo.\
(rot).
Anf. Ivdex debet habere, iiij. Primo piudenciam
ne decij-iiatur Dfut." i. Tuli de prinrlpibus uestris . . .
nicht bei Jakob.
28) Bl. 30^'' In octaua pasce quo modo
resurrectio corporum nostrorum || (Bl. 31'"'')
multipliciter probatur. | (rot).
Anf. Woli esse incredulus | sed fidelis etc. Per
totam epistolam per totum euan\geliu7n tractatur de
fide . . .
29) Bl. 32'"^ Quomodo x uerus est pontifex
et de .iiij. uir\tutibus cardinalibus.\do7ninica\
post octauam pasce. \ (rot).
Anf. Ego sum pastor bo7uis. lohannes in eu-an-
gelio isto di\cit se x pastoiem bonum . . .
30) Bl. SS""" Quomodo dominus in \ die
iudicij se rindicabit de inimicis j et econtra.\
(rot).
Anf. A.men amen dico \ uobis quia plorabitis
et ßebitis | usque in gaudium. glosa. mundus lue sig-
nificat I inimieos . . .
31) Bl. 34'"'' Quare peecaium sit fugiendum
et iusticia facien\da. et iudicium timcndum. |
(rot).
Anf. Ipse arguet mundum j de peccato et de
iusticia . . .
32) Bl. 35'"'' Dominica iiij de. iiij. \ viciis
que multa mala fueiunl in mundo. \ (rot).
Görreshandschriften
33
Ant. Ileriun relinquo mandum et iiado ad
patrem. Beatus est, | qui postquam in morte relinqidt
mundum . . .
33) Bl. 36'''^ Dominica infra octavam as-
censionis quin mali persecuntur | bonos et
quid Stint dis[similes]. | (rot).
Anf. Hec locutus sum nobis \ ut non scandali-
zeinini . , . Seinper mali ab \ inicio mrmdi persecuntur . . .
34) Bl. 37"''' In die pentecosten \ de oracione.
carnis castigacione. et cordis mnndicia\ (rot).
Anf. Si quis diligit ine sermonem meum ser-
uabit . . . Omina bona opera non que faeimns . . .
35) Bl. 38'''' Feria ij. post pentecosten.
De iudicio. \ (rot).
Anf. Et ego suscitabo eimi . . . Hie dies tantus
erit et \ ex sua magnitudine . . .
3G) Bl. 39'''' Dominica, j. post pentecosten.
de I quibusdam tiicijs que multos retrahunt
a doinino. | (rot).
Anf. J£ec locutus sum nohis ut non scandali\-
zemini. Sicut rmdti tempore tempta\cionü exteiioris . . .
37) Bl. 40'^'' Dominica ij sermo seciilares [!]
de Omnibus diuitibus et j^auperibus. | (rot).
Anf. Homo quidam erat diues et induebatur
purpura. \ Epistola tota est de caritate dei , . .
38) Bl. 4P'' De conuiuio eucharistie. et
quare eucharistia dicatur cena. et de com-
mvnione qualiter se homo debeat | preparare
ad corpus domini. (rot).
Anf. Homo quidam fecit \ cenam magnam . . .
Homo iste est .v ihc dominus noster | qui ex nimia
dissercione . . .
39) Bl. 42^=^ Dominica Hj. quare agenda \sit
penitencia. et de dampno multiplici. nolen-
iibus agere \ penilenciam. || (rot).
Anf. Bl. 42^'' Gaudium erit coram angelis
super uno [ peccatore . . . Penitencia \ libenti animo
est agenda . . .
40) Bl. 43^'' domiiiica c"] post pentecosten. de
Iribus que faciunt | hominem perfectum.\(rot).
Anf. Estote misei^icordes sicut et pater uester . . .
Tritt sunt que faciunt | hominem perfectum . . .
41) Bl. 45''* Dominica v" de vtilitate miseri-
cordie. | et quod duplex est misericordia 1
(rot).
Anf. Date et dabitur uobis . . . Libenti animo
ex I misericordia debeiims proj>ter glorie fuiure ex-
multiplici
supei-
cellenciam . . .
42) Bl. 46^'' Dominica vj de
vtilitate bonitatis. \ (rot).
Anf. Docebat de nauicula turbas . . . Dens [
omnia duo docet . . .
43) Bl. 48''''' l>ominica vij. quod oportet
homines bibere de calice \ tribulacionis. | (rot).
Anf. 37si habuiulauerit itisticia . . . pharisei
bene \ docebant sed hoc opere non implebant . . .
44) Bl. 49™ Domini\ca viij. De triplici
causa quare sit serui\endum deo et non dya-
bolo. I (rot).
Anf. 3£isereor super turbam qnia ecce iam |
triduo sustinent me. Digne turha || (Bl. 49'''') inulta
ihm xpm Sequilar . . .
nicht bei Jakob.
45) Bl. 50™ Dominica viiij. quod deus
e.xercet misericordiam et insticiam \ in bona
quam in mala. | (rot).
Anf. A'o« oinnis qui dicit mihi domine . . . Qui
tantum de deo loqxütur . . .
46) Bl. 52'"'' Dominica .x. De duodecim
viis I tendentibus ad uitam. \ (rot).
Anf. Jtedde raeionem uillicacionis . . . Radonem
idllicacionis | sue quemlibet in morte deo reddere
oportet . . .
47) Bl. 53™ r>ominica xi. quam da7npno\
sum sit pteccatum in generali et dampnacione
quorundam peccata. \ (rot).
Anf. Et erat cottidie docuns in templo. \ Duo
precipiue docuit dominus declina\re u niato et facere
bonum . , .
48) Bl. 54'"'' Dominica xij. de penitencia |
invtili niulli. et de penitencia vti/i. \ (rot).
Anf. Duo honnnes \ ascendebant in templum
etc. In I Idjs duobus hominibus duplex sta\tus peid-
tencium . . .
49) Bl. 55^'' Dominica xiij. | de tribus ope-
ribus domini admirandis et g/oriosis. \ (rot).
Anf. A.mmirabantur dicentes bene omnia \ fecit
tam miranda stint omnia que deus | benefecit . . .
50) Bl. 57'''' Domiiiica xiiij. de vij. sacra-
mentis. I (rot).
34
Görreshandschriften
Anf. Beati oculi. Glo[saJ. Interiores qni uident \
que uos . . .
51) Bl. b'd^^ Dominica XV de x.preceptis.^. \
(rot).
Anf. Ihesu precepler niiserei^e nobis. | Decem
leprod sunt ut dicit hie glolsaj. Bede \ . • .
52) Bl. 60^" Dominica XV. de x pre\ce'ptis.\
(rot).
Anf. Ihi preceptor ndserere nobis. Diximiis
superius | sicut glo[sa.] Bede. Decem leprosi signi-
ficant ti-ansgressores . . .
53) Bl. 6P* Dominica xvj de triplici fideli-
tiite. I (rot).
Auf. Nemo polest duobus dominis sendre . . .
Ideo dfbe\mus Uli domino qni fidelis est . . .
54) Bl. 62™ i>onu'nico «rij. quare dominus
mortnos suscilauit. \ (rot).
Anf. A-doLescens tibi dico surge in hoc ewan\-
gelio legilur de maxiino nüracido \ scilicet de resu''-
citacione mortui . . .
55) Bl. 64'''' Dominica xviij de vj. peccntis
que I multos dampnant. | (rot).
Anf. Tncipies cum mhore noidssimum | locum
teuere. Multi cum x secundo ueniet inci\pient cum
ru[bore] . . ,
nicht bei Jakob.
56) Bl. 65"^" Dominica xviiij. | T>e signis peri-
colosis licet non omnino crucis et de quibus-
dam aliis. \ (rot).
Anf. Dixit dominus domino meo etc. usque
tuorum. Di.vit | domlmis glo[sa,] Pater non ore sed
re et effectu . . .
57) Bl. 66™ Dominica xx. qualiter obtinra-
tur remis\sio peecatoritm. | (rot).
Anf. Confidi' ßli remittuntur j tibi pecrata . , .
postquam houdni remisit detis | peccata siui. timc
renouatiiv spiritii . . .
58) Bl. 67^'^ Dominica xxj. de puucitate
saluandorum et de auaricia. \ (rot).
Anf. ßfiilti stDit uocati . . . hec verha dura sunt
et omni hoiuini formi\danda . . .
59) Bl. 69™ Domini\ca. xxij. de temporibus
ecclesie et temporibus \ antixpi. \ (rot).
Anf. Hora septima reliquit eum | febris. hora
septima sine tempore septi\7)io ecclesie quiesciiut fidcles...
60) Bl. 71'''^ Domitiica. xxiij. de pena et
gloria \ et de quibusdam uirtutibus. \ (rot).
Anf. Cum cepisset racionem | ponere oblatns
est ei . . . Nota quod homo secundum quod plus uel
minus | peccat . . .
61) Bl. 72'''' Dominica, xxiiij. de viis. ten-
den\tibus ab hoc mundo. \ (rot).
Anf. Viani dei in ueritate doces. | vere uiam . . .
Na7n eciam in cruce pendens tnan\dari docuit . . ,
62) Bl.13'^^ Dominica, xxv. quod homo bene-
facere debet dum j sanus et iuuenis est. \ (rot).
Anf. Filia mea modo defuncta est. | Non cessa-
uit apostolus orare ut dicitur in epistola . , .
Bricht Bl. 73^ '> unvollständig ab.
Der ganze Band ist also eine Sammlung der
lateinischen Predigten des Berthold von Regens-
burg "(-j- 1272), der sog. Rusticanus de dominicis,
vgl. Georg Jakob, Die lateinischen Reden des
seligen Berthold von Regensbiu-g, Regensburg
1880, wo auf S. 45 ff. die Predigten zusammenge-
stellt sind auf Grund eines Linzer Codex. Ihm
gegenüber weist unsere Handschrift ein Plus von
vier Predigten auf, außerdem sind einige etwas
verändert. Über die Handschriften vgl. Jakob
a. a. O. S. 14 ff.; unsere Himmeroder Handschrift,
die Jakob natürlich nicht kennen konnte, ist
danach eine der ausführlichsten und besten.
Wahrscheinlich schloß sich noch der Rusticanus
de sanctis an, der jetzt verloren ist.
Görres 36 = Lat. Fol. 740
(Trier, St. Maximin)
Perg. 267 Bll. (41,2x31). X. Jh.
Hokeinband mit Leder Vjezogen, eingepreßt Onia-
meute und biblische Szenen, an der Kreuzigungsgruppe
die Jahreszahl 1559, doch scheint der Einband etwas
jünger zu sein, Metallschließen. Es waren ursprünglich
zwei Baude, die beim Neubinden zusammengebunden
wurden. Es geht dies auch aus dem unten genannten Ein-
trag in dem St. Maximiuer Katalog hervor. Der erste
Band umfaßte Bl. 1—116, der zweite Bl. 117—267. Die
Zählung der Blätter ist modern. Es sind jetzt 35 Lagen
und zwar: I, II, IV, V, VII-XII, XIV, XVI-XXX,
XXXII— XXXV zu je 8, III, XXXVI zu je 6, XV zu
6—1, yi zu 4, XIII zu 4 -)- 1 Blättern, Bl. 100 ist
auf einem Pergamentfalz besonders eingeklebt. Die
Görresbandschriften
35
Breite der Blätter betrug ursprünglich 33,2 cm, wie
man noch an einzelnen, die beim Neubinden wegen der
Marginalnotizen nicht beschnitten, sondern nui- umge-
brochen wurden, erkennen kann. Der ganze Band ist
zweispaltig geschrieben, auf blindem Liniensohema,
48—50 Zeilen, Schriftfeld durchschnittlich 35x25,7,
Spaltenbreite 12. An der Handschrift w^ar eine größere
Zahl Schreiber tätig, die alle derselben Schule ent-
stammen und nur schwer zu unterscheiden sind, da der
Ductus außerordentlich ähnlich ist. Rote Überschriften
der einzelnen Abschnitte, größere rote und schwarze
Initialen ohne Verzierung, die letzteren meist gerötelt.
Nur Bl. 2™ hat ein großes verziertes B und Überschrift
in Kapitalbuchstaben, abwechselnd eine Zeile rot und
schwarz. Bl. 117', also das erste Blatt des ursprünglich
zweiten Bandes, war völlig verlöscht und ist von einer
Haud des 14. Jh. nachgezogen, ebenso sind Bl. 2(55
und 267 von Händen des 14. Jh. für verloren gegangene
Blätter neugeschrieben. An den Rändern vielfach Nach-
träge, Verbesserungen und Notizen zum Text, größtenteils
von gleichzeitigen Händen. Die Ecken der Blätter sind
fast alle abgeschnitten, aber ohne Textverlust. Besitz-
vermerke finden sich: Bl. 267'" rot Codex monastcrij snncti
Maxiiiiiin extra'muros Treuerorum (14. Jh.), Bl. 2' unten
von der Hand des Petreius: Ex libns Impericdis Mo-
nasterij \ 8. Maximhy :• ~~ \, die Zahl ist am oberen Rand
abgeschnitten, auf dem Vorderdeckel mit Tinte die Zahl 5.
In dem St. Maxirainer Katalog A ist die Handschrift ver-
zeichnet als (12, 13): Aug. super „beatus vir" duo
Volumina, in dem Verzeichnis B werden die Psalmer-
klärungen Augustins an zwei verschiedeneu Stellen ge-
nannt (96): Item Aurilii Augusti[!] super psalmos
in uno volumine und (123): Item tractatus s.
Augustini super psalterium in uno volumine,
es ist anzunehmen, aber nicht mit Sicherheit zu be-
haupten, daß mit diesen beiden Bänden die beiden
Teile unserer Handschrift gemeint sind = Görres 36 —
Coblenz 80.
Bl. 1™, das ursprünglich unbeschrieben war, enthält
von einer Hand des 10. Jh. Sermo De Septuagesima
(rot). Anf. <2«i sacrae leijis ueteris scilicet istoriq lihros j
kgunt . . . Sohl. Bl. 1''' . . . et diaboli fraude decepttim
proprio cruore redemit. \\
Augustinus, Enarrationos in Psalmos.
Bl. 2'^'' Incipit Tracla\tvs Sancti Avgvstini | A
Priino Psalnio \ (Kapitale, einzelne Buchstaben
übereinander, Zeile 1 und 3 rot).
Anf. Beatos Vir \ Qm'iVbn ^j6iV< ... (Kapitale)
J>e domino iiostru ittii xpo. hoc est Itomiiie doininico.
Accijnenduin est . . .
Der erste Band schließt Bl. 116^'' mit Psalm
50 . . . exlgit siiam. ||
Bl. 117''* . . . Continentur Exposiiiones Psalferii
a qidnquagesimo usque ad centesiinum Aurelii 1
AugusLini episcopi aecclesiae cathoUci; (rot, stark
verlöscht), am oberen Rande eine etwas andere
Überschrift (15. Jh.).
Anf. Psalinus breuis est de quo loquendum . . .
Schi Bl. 267^^^ mit Psalm 100 .. . sed caiiete
qida futurum est iudiciwit. — Finit tractatus |
aurelii Augustini ypponensis episcopi super quinqna-
genam secundinn ptsaUerij. [| (rot).
= aiigne XXXV, XXXVl.
Görres 37 = Lat Fol. 741
(Trier, St. Maxiniin)
Perg. 216 Bll. (30x21,5). IX. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder liezogen, vorn
eingepreßt die Jahreszahl 1749. 216 Blätter heutiger
Zählung, in 27 Lagen zu je 8 Blättern. Ursprünglich
waren es 28 Lagen, doch ist Lage XXVI heute verloren.
Mit Ausnahme der letzten Lage am Schluß regelmäßig
rote Zahlenmittelkustoden. Der ganze Band ist von
einer Hand (der des Harduinus) in sehr sorgfältiger
karolingischer Minuskel geschrieben, rote Überschriften
meist in Kapitale, die ersten Zeilen jedes Abschnittes in
verlängerten Buchstaben. Die Initialen sind meist einfach
rot oder blau, doch finden sich verschiedene zweifarbige,
rot und blau mit einfachen Verzierungen. Durch-
schnittlich 27 Zeilen auf der Seite, Schriftfeld 22,5 x 15.
Der Schreiber nennt sich am Schluß des Werkes
Bl. 216': Ego. Harduinus. peccator. et Indignus. \ praes-
biter. scri2)si . Atqtie. subscripsi.
Bl. 216' finden sich von seiner Hand folgende fast
völlig verlöschte Einträge: Quod Anima Harduini .lit [?]
in ^terna requie \ /////, darunter:
H oc ojms harduinus fidens in regem sabaot H
A tque deo summo qui cunctis jdurima don A
R etribuit scripsi quisquis hoc ordine frate R
D iuino rel um memorato per iUu D
U t pro me dominum regnantem saecula nut U
I nnumeris precibus scis rogitaueris aeu I
N acte dieque meum deberis ducere iiome N
U erius est etenim qui nescit scribere fact U
S cire eciam possunt mimquam tormenta labori S
Es ist kein Zweifel, daß der Schreiber identisch ist
mit dem Harduinus, der cod. theol. fol. 362 (Rose n.
308), G-regorius, Cura pastoralis, schrieb. Einige Ab-
weichungen in den Schriftzügen mag die dazwischen
liegende Zeit erklären, aber die ganze Art der Aus-
führung, der bis ins Kleinste übereinstimmende Ductus
der Unterschrift und die Bezeichnung als peccatw et
indiqnus praesbiter machen es zur Gewißheit, daß wir
es hier mit ein und demselben Manne zu tun haben.
Nun stammt aber der cod. theol. fol. 362 aus Werden,
5*
36
Görreshandschriften
unserer aus St. Maximin, beides sind Benediktinerklöster.
Sollte etwa Harduinus eine Zeitlang in Werden, eine
andere in St. Maximin gelebt haben, oder hat irgendwie
ein Austausch von Büchern zwischen beiden Klöstern
stattgefunden, welches war dann das Gebender' Eine
Entscheidung darüber läßt sich nicht fällen.
Unter den Schlußversen Harduins finden sich B!. 216''
Federproben und von einer Hand des 10. Jh. nur noch
schwach erkennbar die Verse:
Omne quod est fecit deus omnia continet in se
Omnia si fecit fecit etiam mahmi ~
Continet in se malum occurrit omnia quamuis
Sunt mala non fecit nee mala continuit.
Darunter wieder Eederproben.
Besitzvermerke stehen auf Bl. 1': Codex eccksiq sancti
Maxiini)ii. si qiiis cum abstulerit Anathema sit Amen. | (in
Urkundenechrift des 12. Jh.), derselbe Eintrag von einer
Hand des 13. Jh. auf Bl. 216', am unteren Rande von
Bl. l' steht von der Hand des Petreius: Ex Uhis Imperialis
Monastenj S. Maximinf. :• ~ | Auf dem Vorderdeckel
steht mit Tinte die Zahl 28. Im Katalog A von St.
Maximin ist unsere Handschrift verzeichnet als (nr. 116):
liber sententiarum Tagii, im Katalog B ist damit
wohl (nr. 89) Item liber sentenoiarum in uno
volumine gemeint. Angeführt ist die Handschrift von
Waitz im Archiv VIII, 617 n. 88 = Görres 37 — Co-
bleuz 88.
Taio, Libei' sententiarum.
Bl. V Ineipit P/'o/or/r« (Kapitale, abwechselnd
rote und blaue Buchstaben, am oberen Rande
Liber Seniendarum 15. Jli.).
Anf. Domino Mihi Ualde Ueneiabili alque
sanctissimo quirico episcopo .' Tagiiis | episcopus cog-
nometdo samuhel > |
Memor ue.stre^ henignissime petilionis . . .
Bl. 3'" ExplicitPrologtis-.- Epigr ii tnina
Operis \ Suhseqnentis. | (rot, Kapitale).
Anf.
Quisquis aiiiore sacro ledor prediseere legem
Hitnc 7iosse [!] studio librum percurre legende . . .
auf derselben Seite Incipiunt Capitulationes De
Libro \ Primo Senleiitiarum Gregorii. Papae
RoiH^. I (rot, Kapitale),
folgt die Aufzählung der Kapitel aller 5
Bücher, zweispaltig, die ersten Buchstaben ab-
wechselnd rot und blau getupft, auf den letzten
Seiten rot und braun.
Bl. 6'f Expliciunt Capitulationes. De Libro Quinta i .
(rot, Kapitale).
Qiwd Deus Incommvtabilig \ SiWim?;,«. Et Aete-
ternus Existat '.• (rot, Capitalis quadrata).
Anf. Solvs iJeus In Semetij)so In- (Capitalis
quadrata) , commutabilis Esti Quia Solus Habet In-
mortalitatem . . .
= Migne LXXX, 727—990, nach der Erst-
ausgabe von Bisco in Espana Sagrada XXI,
171 ff. Über den Verfasser, den Bischof Tajo
von Saragossa (seit 652), vgl. Gams, Kirchen-
geschichte von Spanien, "Würzburg 1874, II,
149ff. Es beginnen: Buch II Bl. 42^^, III Bl. 111",
lY Bl. 154'-, V Bl. 190\
Uer Text weicht von dem bei Migne erheblich
ab, besonders Buch I:
cap
8= 8M.,
aber
cap
221 24 M., aber
verkürzt,
)?
23 J verkürzt
»
9 M. fehlt.
»
24 = 25 M.,
»
9 = 10 M.,
j«
25 = 26 „
r
10=11 „
»?
26 =.27 „
ri
11=12 „
j?
28 = 29 „
H
13=14 „
;!
29 = 30 + 31 M.,
»
15 „
fehlt,
)?
30 = 32 M.,
)7
14=16 „
aber
))
31 = 33 „
verkürzt.
11
32 = 34 „
?5
15 = 17 M.,
11
33 = 35 „ aber
r
16=18 „
verkürzt
»
17 = 19 ,.
11
34 = 30 M.,
r
18 = 20 „
11
35 = 37 „
)?
19 = 21 „
11
36 = 38 „
!•
20 = 22 „
11
37 = 39 ,.
r
21 = 23 „
»
38 = 40 „
Bl. 24^ Cap. XXII. De praenariratione. prhni
hominis'.. Callidus hostis . . . Bl. 26'' Cap. XXIII.
De Uocatione Domini Deanibulantis In Paradiso Post
Meridiemi. Nonnumquain Per Angelos Uerbis j simtd
et rebus . . . schließt Bl. 27'' . . . non videt graviter
perhorrescat i .
Die fehlende Lage 26 enthielt cap. 13—24
des 5. Buches. In dem Druck bei Bisco und
danach Migne fehlt der Schluß des 5. Buches, da
er in dem Codex Aemilianus verloren war. Migne
schließt im Cap. 33 ... «^ per dolorem ardeant in
mente, in unserer Handschrift ist das auf BL 212"
Z. 18, sie geht dann weiter: In tempore mdtus
domini iniusti oinnes . . .
Görreshandsckriften
37
Schi. Bl. 216'' . . . similiiudo aeternitatis m
Diente, quoniain | uidebimus euin sicuii est.'. ] — £x-
plicit Liber Quitäus Sententiarum \ l)eo Gratias
Ai>wi,'\''
(rot, Kapitale).
Görres 38 Lat. Fol. 742
(Trier, St. Maximin)
Perg. 168 Bll. (32 x 22,5). XIII. Jli.i
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, ein-
gepreßt die Jahreszahl 1750, zwei Schließen. Auf dem
Deckel mit Tinte aufgeschrieben 28. 168 Blätter heutiger
Zählung (1—114, 114a, 115—167), in 21 Lagen zu je
8 Blättern, die erste Lage zu 8 -|- 2, die letzte zu 8^2
Blättern. Der Band ist zweispaltig von drei Händen
aus dem Anfang des 13. Jh. geschrieben. Schriftfeld
26,5 X 17,5, Spaltenbreite 8,3, durchweg Linienschema,
34 — 36 Zeilen. Die erste Hand schrieb Bl. 1 — 50, rote
Überschriften und Initialen, Bl. 1", 2'", 11™ haben mit
Ranken verzierte rote Initialen. Die zweite Hand schrieb
Bl. 51—82, steile, eckige Schrift, Bl. 76"' farbiges, ver-
ziertes R (rot, blau, grün). Von der dritten Hand sind
Bl. 83 — 167 geschrieben, vereinzelt rote Initialen, Über-
schriften nicht ausgefüllt, farbige Initialen (wie auf Bl. 76)
auf Bl. 107'", 135™. — Bl. 1', urspriinglich unbeschrieben,
trägt von einer Hand des 15. Jli.: Codex monastery
sancti Maxiniini archkpiscupi trcucrormn i Continens Apo-
calipsis textum beati lohannis apostoli \ atque secundam
parteni exposicionis eiusdem quo dicitur speculum par-
uulorum \ magistri Aut}>erti, daneben die Signatur F. 9.,
am oberen Rande von anderer Hand des 15. Jh. Codex
sancti maxiniini , daneben Federproben. In der Mitte
des Blattes von der Hand des Petreius Ex lihris Impe-
rialis Motmsterij \ s. Maximinj •.■ ^ \ und in der rechten
oberen Ecke damit gleichzeitig N 213. Bl. 167' Besitz-
vermerk des 15. Jh. wie Bl. 1'. Vermutlich ist es die
Handschrift, die in dem St. Maxirainer Katalog B als
(Nr. 83) Item apocalipsis b. lohannis in uno
volumine verzeichnet ist = Görres 38 — Coblenz 75.
S. Jobannes, Apocalypsis et expositio
Ämbrosii Aiitperti lib. 6 — 10.
1) Textus Apocalypsis.
Bl. 1™ Incipit prologus super Apocali/p-\
sim beati lohannis aj^ostoli. j (rot).
Anf. lohannes apostolus et eiivangelista a domiito
■rpo electus atque dllectics. in tanto amo\re . , .
Der Prolog des Hieronymus.
. . . Explidt Prologvs. \ — Incipinnt capitida. !
(rot).
Folgt das Kapitelverzeicbnis.
Bl. 1*'' Expliciunt cupilula. \ — Incipit Apoca-
lypsis beati lohannis apostoli. [ (rot).
Anf. Bl. 2"^* Apochalypsis iKu \ xpi quam de-
dit Uli deus | . . .
Sclü. Bl. 10^^ . . . Gracia domitii nostri lAu
xpii' cum Omnibus nobis Amen. | — Explicit liber
Apocalypsis beati lohannis apostoli. \
Bl. 10'* unbescbiieben.
2) Ambrosius Autpertus, Expositio
super Apocalypsim lib. 6 — 10.
Bl. 11'^'^ Incipit prologus libri VI inagistrj\
Autperti qui dicitur speculum parunlorum I
(rot).
Anf. In fulgente gracia redemptoris nostri. qua
nul\lis precedentibus bonorum actuum meritis. ce-
lesti'bus indigni pierfruiumr donis . . .
Incipit liber | Sextus. (rot).
Anf. Igkur poslquani lohannes factum | in celo
prelium magnum. atque antiquum hosteui . . .
vgl. über die Drucke cod. lat. f ol. 738 (Görres 34).
Maxima bibl. vet. patr. Lugdunen. XIII p. .5361?.
Buch 8, 9 und 10 sind durch nichts anderes ge-
schieden als durch eine Initiale zu Beginn des
Buches. Es beginnen: Buch VII Bl. 43™, VIII
Bl. 76"^^^ IX Bl. 107'■^ X Bl. 135™.
Sclü. Bl. 167'^'' . . . tua I inspiratione tacitus
meam watio\nem coinpleat. hec dirat. domine \ fiat.
doinine fiat. domine fiat. AAmen. Amen. Amen. ||
Bl. 167''*' und 167' unbeschrieben.
Görres 39 = Cambridge, Fitzwilliam Museum,
M" Clean CoUection 159.
Görres 40 = Lat. Fol. 743
(Trier, St. Maximin)
Perg. 201 Bll. (31,5x2.3,1). XIIL Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, ein-
gepreßt die Jahreszahl 1749, zwei Metallschließen.
201 Blätter heutiger Zählung in 25 Lagen zu je
8 Blättern, an die letzte Lage ist ein Blatt angeklebt.
Die unteren Ecken sind beim Neubinden größtenteils
durch Papier ergänzt. Der ganze Band ist von einer
Hand zweispaltig auf Tintenlinienschema geschrieben.
Schriftfeld 25x17,5, Spaltenbreite 8, 43 Zeüen, rote
38
Görreshandschriften
TJberBchriften , rote und grüne, zum Teil auch zwei-
farbige Initialen, einzelne mit einfacher Rankenver-
zierung, rote Unterstreichung und Strichelung. Große
farbige Initialen (golden in grünem Rahmen mit Ranken-
werk) finden sich Bl. 1" D, Bl. 9^" U, Bl. SS'" E, Bl. 100'"
V, Bl. 170" E. Auf Bl. 12'" befindet sich eine große
Initiale I mit den Symbolen der vier Evangelisten.
Besitzvermerke stehen: Bl. 1' Über iste est dominonim
sancti maximinj treuei-ensis. viddicet Zacarias super
IUI'" evmujdistas \ (15. Jh.), ebendort von der Hand des
Petreius Ex libris Imperialis Monasterij s. Maximinj ■! ~
und N 199. Auf dem Deckel steht mit Tinte die Zahl 5.
In dem St. Maximiner Verzeichnis B ist imsere Hand-
schrift genannt (Nr. 22): Item Zacharias de con-
eordancia ewangelistarum et interpretaciones
vocabulorum biblie in uno volumine =Görres40
— Coblenz 24.
Zacliarias Chrysopolitanus, Concordancia
qiiatuor evangelistaruni.
ijBl.l'' (Überschrift von einer Hand des IT.Jli.)
Zacliarias de Concordia 4. Eua-mj ellstarum.
Anf. De Instlludone Ewangelij (rot, Kapi-
tale) I et differentia Ipshis. ad legem de futuris
euangelistarum . . .
Bl. 9'' Inoipit prefatio una ex qaaluor (rot).
Anf. 3Iatheus cognonmnlu leidcius. [!J | vocatio
ad deutn ex puhlicanis \ actibas . . .
Bl. 9^'' Incipit prefatio zacharie \ criso-
politani in ununi ex quainor. \ (rot).
Anf. Unvin I iJe Qnu'itiior (Kapitale, rot) | (Bl.
lO''"') euangelistarum dictis euangelium claro studio
co»/po.?«i<... mit anschließendem Kapitelverzeiclinis,
ebenso wie in cod. theol. fol. 351 (Eosc n. 377)
ohne die dem Druck vorangehende admonitio.
Bl. 11^*' Itetii Prefatio Zachari^ Criso-
ptolitanj. : (rot).
Anf. Bl. 12™ Notvin (rot, Majuskel) ' fadmw
lectori quod [ exjwsitionis hicem . . .
Bl. 12^* Incipit unnm ex quatuor \ seu con-
cordia euangelistarum. | (rot).
Anf. In. Principio. Erat (rot) j verhnm . . . ver-
bum id est sapientia . . .
= Migne OLXXXVI, 11—620, die Zahlen-
beispiele rot, Angaben der Quellenstellen am
Rande rot.
Schi. Bl. 199^* . . . hoc non post paruum tempii.":
ascen.sionis. 1
2) Bl. 199^^ 0. Ü. Interpretationes nomi-
num in evangelio.
Anf. A.braham | jmter uidens populwn nel niul-
ti\iudinern. uel pater multarum , . .
vgl. Rose n. 378, 3 zu cod. theol. fol. 351, wo
dasselbe Stück auch auf Zacharias folgt.
Schi. Bl. 20 1^'' mit: Xpie grece. messyas ebraice.. .
uel I donatus. uel ßuens iste. j
am Ende der Seite: Explicit expliceat. Ludere
scriptor eat. ||
Görres 41 = Lat. Fol. 744
(Himmerod)
Perg. 165 Bll. (31,4x22,5). XIII. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
ecken und -schließen. 165 Blätter heutiger Zählung in
20 Lagen zu je 8 Blättern und einer Lage zu 6 — 1
Blättern. Der ganze Band ist, mit Ausnahme von
Bl. 165, von einer Hand, zweispaltig auf Blindlinienschema
geschrieben, 30 Zeilen, Schriftfeld 24,5x16,5, Spalten-
breite 7, rote und grüne Initialen, an den Hauptab-
schnitten groß mit Rankenvcrzicrung. Rote Uberschiiften,
am Rande stellenweis Bemerkungen von einer Hand des
17. Jh. Besitzvermerke stehen: Bl. ICS'" über sanct^
ma\ri^ de claustro • j (von der Hand des Schreibers), dar-
üljer der gleiche Eintrag von einer Hand des 15. Jli. und
einer des 17. ,1h. und außerdem: Iste über pertinet ad
claustrum Sande marie. (17. .Th.), Bl. 1' und 106': lAber
monachorum. S. Marie, in Himmerode ordinis Cisterciensis.
treucrensis. diocesis \ (14. Jh.), auf Bl. l' ist der Eintrag
größtenteils radiert-, Bl. 54' steht über sancte marie de
claustro alio diclo nomine hemmenroede treucrensis di/ocesis
cisterciensis ordinis | (14. ,Ili.), auf Bl. 103, 104 und 159
sind die Besitzvermerke ausgeschnitten = Gön'es 41 —
Coblenz 12.
Hugo de S. Victore, Tractatus varii.
1) Bl. P'' Incipit liher niagistri Hugonis\
de instit%itione nouiciorum; j (rot).
Anf. Quia fratres lar\giente domino \ de uana
conluersatione Imius seculi ! . . .
= Migne CLXXVI, 925—952.
Schi. Bl. 21'"'' ... Bonita\tem uero^ orate ut
itobis det deus. amen.
2) Bl. 21'''' Expositio supier \ canticum b.
mari^ \ (rot).
Anf. JtTaximatn hanc | in diuinis scrip'turis . . .
= Migne CLXXV, 413—432.
Görreshandschi'iften
39
Schi. Bl. 34''* ... ad patres iiostros abra/uim j
et semini eins in secuta.
3) Bl. 34"^* De decem preceptis decalogi :i ]
(rot).
Anf. A.udi israel. deiis tuus | deiis iiiins cs^x
ij)sum I adorabis. et ei soli seruies. No7i hoc j|
(Bl. 34'"'') totuni de precepto est, <pwd dicilur i' \ . . .
= Migne CLXXVI, 9— 14D Z. 2.
4) Bl. 37^'' Sevmo de duobus discijiuLis.
cur\rentihus ad M(^onumentum) I (rot bis M,
der Rest von späterer Hand ergänzt).
Anf. Queris \ quid \ signißcat . . .
MisceUan. I, tit. 96, Migne CLXXVII,
525—526.
5) Bl. 38'''' Serino de balnch et halaam | et
de Iriiio sacrificio \ (rot).
Anf. Popide I mens nieinento queso. quid i'ogi-
tauerit Balacli rex \ inoab . . .
Miscellan. I, tit. 99, Migne CLXXVII, 529-532.
6) Bl. 4P'' !Sermo de eo qnod scriptum j
est nnus est serino dei et efficax; (rot).
Anf. Semel loquutiis est deiis^ qxda unum
uerhuni genuit. per | quod omiiia fecit . . .
Migne CLXXVII, 289—294.
Schi. Bl. 45""* . . . infirinitate circundati sunt.
7) Bl. 45'''' o. U. Qnando \ paler coetenium sibi
filiwn I genuit^ . . .
Miscellan. I, tit. 159, Migne CLXXVII, 558.
8) 0. tJ. Bl. 45™ Qiie sunt elementa e.vordii
ser monum dei. Tria sunt in .^erinone dei . . .
Miscellan. I, tit. 160, Migne CLXXVII, 558.
9) 0. Ü. Bl. 45'''' Duobus ntodis deus aliquid
per\mitlere dicitur . . .
Miscellan. I, tit. 163, Migne CLXXVII, 559.
10) 0. Ü. Bl. 45'^'' Tribus ntodis deiis cor
emollil. I . . .
Miscell. I, tit. 164, Migne CLXXVII, 559—560.
11) 0. Ü. Bl. 45'''' Fer caritatem seruite inui-\
cem Nota utnimque in caritate . . .
MisceU. I, tit. 165, Migne CLXXVU, 560.
12) o. U. Bl. 46''* Per quem ndhi mundxis
crucilfiieus est . . .
Miscell. I, tit. 166, IVCgne CLXX^ai, 560.
13) 0. U. Bl. 46'"* Duo sunt in \ anima . . .
MisceU. I, tit. 167, Migne CLXXVH, 561.
14) 0. Ü. Bl. 46'''' Tribus modis accipitur natura
in I scripiura . . .
MisceU. I, tit. 1G8, Migne CLXXVn, 561.
15) Bl. 46''' De quatuor iudiciis (rot).
Anf. Pater non iudicat queniquam sed omne \
iudicium dedit filio. Huic j sententi^ . . .
MisceU. I, tit. 169, Migne CLXXVII, 561; es
folgt o. Ü. tit. 170.
16) Bl. 48''" De dulcedine uerbi dei. \ (rot).
Anf. Quam dulcia faucibus nieis | eloquia tiia^^
super viel ori j nieo. Ntim quid putas | frater. iste
inanducare . . .
Miscell. U,cap. 78, Migne CLXXVn, 63 1-632.
17) Bl. 49''» De eo quod supra. \ (rot).
Anf. Si tu frater negligentem SGi'ipto\rem habere
non uisf . . .
MisceU. I, tit. 97, Migne CLXXVU, 527—528.
18) Bl. 49*'' De petro et \ lohanne qui plus
diU'xerit aut plus dilectiis \ sit | (rot).
Anf. Scio quidam queslionem \ ut nonnidli
estiinant o\perosain esse . . .
Miscell. I, tit. 98, Migne CLXXVU, 528—529.
19) Bl. 50*'* De XI. speciebus igxtisi^ | (rot).
Anf. Tres sunt ignis natur^. \ Quod nascitur
quod pascitur . . .
MisceU. 1, tit. 173, Migne CLXXVn, 567—572.
20) Bl. 54'''' De remissione peccatorum\
utrum sacerdotes peccaia dimittant. \ ^rot).
Anf. Potestatem rendttendi \ peccata. qiudaiu
soli I deo ita ascribere conantur. | ut in ea homineni
parlicipem fierj jiosse . . .
21) Bl. 58*'* dif/ini tio liberi ar\bilrii. j (rot).
Anf. lAberum arbitiium est. | habilitas rationalis
uoluntatis ...
MisceU. I, tit. 175, Migne CLXXVU, 574.
22) Bl. 58*'* Qualis esse debeat tiindex
culp^ I (rot).
Anf. Nemo potest eiusdeni culp^ \ socius esse . . .
MisceU. I, tit. 176, Migne CLXXVQ, 574.
23) Bl. 59"^* De desiderio mala. ' (rot).
Anf. Dicitur de cema. quia cum uul\nerata a
uenatore . . .
MisceU. I, tit. 177, Migne CLXXVII, 574—575.
24) Bl. 59'''' De quatuor ' statibus \ uite. (rot).
Anf. Medici qui cmyoi-um j inorbos curare solent . . .
40
Görreshandschi'iften
MisceU. I, tit. 178, Migne CLXXVII, 575—576.
25) Bl. 60'^'^ de eo quod scriptum est sc-
qtmntur agwiin \\ (Bl. 60'''') Quocu7nque ierit; \
(rot).
Anf. Secuntur agnum quoaumque ie\rit. Agnus
per Immilitatem | et uirginitatem . . .
MisceU. I, tit. 179, Migne CLXXVII, 576—577.
26) Bl. 60''^ de eo quod scriptum \ est fer-
culum fecit sibi | rex salomon. | (rot).
Anf. Ferculum fecit [ sibi rex salo\mon. Duo uehi-
culorum genera scripiura \ coinmemoral . . .
Miscell. I, tit. 61, Migne CLXXVII, 503—504.
27) Bl. 60'^*' De eo quod scriptum est
sapi\entia uincit maliciam j (rot).
Anf. Hapientia \ uincit maliciam^ attingit | ergo a
fi,ne . . .
Miscell. I, tit. 76, Migne CLXXVII, 511.
28) Bl. 60^'' De eo quod scriptiini est
(Bl. GP") dum medium silentium tcnerent
omnia. \ (rot).
Anf. Dum meditun silentium | tcnerent omnia.
Tria sunt silentia. Priinum silentium est . . .
De verbo incarnato, collatio I, Migne CLXXVII,
315—318.
Sohl. Bl. 62'''' . . . electi dei. preparatum est
ab initio seeuli. Amen. \
29) Bl. 62'"*' Excerpta de \ lihro pso.lmoram.
(rot);
Anf. Quosdam \ tibi psalmist^ uersiados pre-
libaui^ . . .
Miscell. II, cap. 1—62, Migne CLXXVII,
589 — 623, jedes cap. mit i'oter Überschrift.
30) Bl. 82'"'' Sententi^ de sacramentis na- \
turaiis legis et Script^ (rot).
Anf. D. Qidd \ fuit priuaqtiam rnundus fieret?
M. Solus deus \ . ■ ■
= Migne CLXXVI, 17—42.
Schi. Bl. 97'^^ ... M. Hoc dei iudicio relin-
quen\dum mihi uidetur. |
31) 0. Ü. Bl. 97'^'' Hugo de S. Victore, De
sacramentis.
Anf. Quisquis ad diuinarum scripturarum
le\ctionem erudiendus accedit . . .
(Prolog) = Migne CLXXVI, 18:^—186.
Schi. Bl. 99'* . . . et latius manifestMsque trac-
tando exiendant. \
Darauf wie ein selbständiges Stück mit be-
sonderer Überschrift:
Bl. 99''^ Exameron in o\pera conditionis.l
(rot).
Anf. Arduum j profecto et laboriosum opus 1
crebra uestra precatione ßexus aggredion^ \ • • •
= Migne CLXXVI, 187-206.
Schi. Bl. 109'^'' . . . postremo autem qualäer .üt |
reparatus.
[32) Bl. 109'''' de iudicio ueri et boni. (rot).
Anf. Spiritalis diiudicat omnia. Spiritus \ spin-
talem facit. Ipse Spiritus ipsa | est imclio-^ . . .
Miscell. I, tit. 1, Migne CLXXVII, 469—477.
Schi. Bl. 113™ . . . quando non ad ueru,m\
bonum coopierante natura.
33) Bl. IKi^'' de tri'bus uoluntntibu.s in ,r.
(rot).
Anf. Qveris \ de uoluntate dei et de uolun- \\ (Bl.
113^*") täte hominis simüiter . . .
= Migne CLXXVI, 841—846.
Schi. Bl. 116^* . . . Quod enim niuit m\uii deo..,
34) Bl. 116^'' Quomodo uerbum caro. fac-
tum est. I (rot).
Anf. Bl. 116'^'' Uerbum caro factum est. Quod\
uerbum^ Dei. verbum deus est . . .
De verbo incarnato coli. II, Migne CLXXVII,
318—320.
Schi. Bl. 117™ Fropterea homo assump\tus est.
idem humana natura non persona; |
35) Bl. 117"^* Si pures sint potestas dei et
uoluntas. | (rot).
Anf. Queritur eciam de po^esiaji« dei si maior
est uoluntate . . .
= Migne CLXXVI, 839—842.
Schi. Bl. 1 18'''' . . . non predestinaidt sed presciuit., |
36) Bl. 118^'' De unione spiritus et cor-
poris. I (rot).
Anf. Quod natum est ex carne caro est . . .
Si nichil iiiter spiritum et corjnis medium esset . . .
= Migne CLXXVII, 285—289.
Bl. 121''* Sermo de eo quod \ Ihesus anno-
riim duodecim ascen\dit in tempilum.
Görreshandschriften
41
Anf. Cum esset | iAc annorum duodecim . . . Sicut
mtindus iste drc\pliciter seruit . . .
Miscell.I, tit. 81, Migne CLXXVIl, 516—517.
37) Bl. 121^"^ 0. Ü.
Anf. Uocalis dicit. Seqiiere cursum | sermonis.
Qiiod ubique est. | . . .
MisceU. I, tit. 1 18, Migne CLXXVU, 543—544.
38) Bl. 122'^'' I>e eo quod scrijytain est.
fraires dchltors [!] | sumus non carni ut se-
cundt(»i, carnein uinumiis. | (rot).
Anf. Fratres debitores sumus non carni | ict
secundum camem iduanms. | spirilas hominis media
qiiodani loco. | constiltUus supi'a sc . . .
Miscell.I, tit. 119, MigneCLXXVil, 544—545.
3'J) Bl. 123''* L>e dnplici et tripli con\tem-
placione dei;. \ (rot).
Anf. 3fe.7is pia iugi contemplatione crea\tons . . .
Miscell.I, tit. 120; Migne CLXXVIl, 545— 546.
40) Bl. 123''^ Quod omnia hominem \ et
cruciant et exerceant-,- \\ (rot).
Anf. Homo in miseria et ad miseri\am natus
est ...
MisceU. I, tit. 121; Migne CLXXVU, 546.
41) Bl. 123^"''' Quod u erb um dei \ solnm
bonuni uerc est. | (rot).
Anf. Ex duabus substautijs con\stat hämo
anima . . .
Miscell.I, tit. 122; Migne CLXXVIl, 546—547-
Es folgen nun, jede mit besonderer Überschrift, die
Miscell. I, tit. 123—132, Migne CLXXVIl,
547—549.
42) Bl. 125™ De spirituali \ cytiiara | (rot).
Anf. PsaUite domino in cythara. | In cythara
duo ligna sunt . . .
Miscell. II, tit. 65; MigneCLXXVil, 626—627.
43) Bl. 125^*» De duabus portis mortis] (rot).
Anf. Qui cupiditate peceant su\mant Dauid
exempilum . . .
Miscell. I, tit. 133, Migne CLXXVU, 549—550,
folgen MisceU. I, tit. 134—139, Migne CLXXVIl,
550—551.
44) Bl. 126™ Quod in ratione imago dei
est I in dilectione similitudo-,- \ (rot).
Anf. Signaturn est sujier nos himen \ iiultus . . .
Miscell. II, cap. 6, Migne CLXXVIl, 590.
45) Bl. 126^'' Quomodo | homo a deo r e-
cessit quo modo rediil. | (rot).
Anf. Homo primum per superbiam reces\sit a
deo . . .
Miscell. I, tit. 140, Migne CLXXVIl, 551,
folgen Miscell. I, tit. 141—146, Migne CLXXVIl,
551—552.
46) Bl. 127^*^ de porta et ostio \ et secreto-,-\
(rot).
Anf. 3Iaria porta. xpc ostium pater occulttim . . .
Nicht bei Migne, ebenso clm. 14166 f. 41 als
Miscell. Hugonis de S. Victore.
47) Bl. 128'''' De septem 7no\dis susceptiotiis.
diuine. I (rot).
Anf. Septem modis suscipit deiis | hominem . . .
Miscell. I, tit. 147, Migne CLXXVIl, 553,
folgen Miscell. I, tit. 148—152, Migne CLXXVIl,
553—555.
48) Bl. 129™ De fer\Gulo et Icctulo salo-
monis \ (rot).
Auf. Fer\adum Salomonis cor , . .
Miscell. I, tit. 60, Migne CLXXVIl, 503.
49) Bl. 129^^ De dispcnxacione | (rot).
Anf. Quod sine ndpa fieri non potest . . .
Miscell. I, tit. 153, Migne CLXXVH, 555,
folgen MisceU. I, tit. 154—158, Migne CLXXVIl,
555—558.
50) Bl. 13 P* 0. Ü. I>«f stmt scole \ et duo
sunt genera . . .
MisceU. II, cap. 67, Migne CLXXVIl, 627.
51) Bl. 132'''' o. Ü. Precepta dei \ multis nomini-
bus signifi\cantur . . .
MisceU. n, cap. 68, Migne CLXXVIl, 628,
folgen MisceU. n, cap. 69—75, Migne CLXXVIl,
628—630.
52) Bl. 133^'' o. Ü. In mandatis txds | exercebor. . .
Miscell. n, cap. 76, Migne CLXXVIl, 630,
folgt MisceU. II, cap. 77, Migne CLXXVtl, 631.
53) Bl. 134"^" 0. U. lohanni quondam hi!fpanensi\
archiepiscopo. hugo seruus crucis \ x Quid frater
karissitne quid dicain tibi . . .
Epistolalll, Migne CLXXVI, 1014—1018.
54) Bl. 135^*' Quod omne cor | promim est
ad commendandam estima\tionem suam. |
Anf. Fabula dicit \ omnes bestias fetus suos . . .
42
Görreshandschriften
Miscell. I, tit. 3, Migne CLXXVII, 481, folgen
Miscell. I, tit.4— 16, Migne CLXXVII, 481—485.
55) Bl. 138'''' De dissimiti operatione dei.\
(rot).
Auf. Demotisirare itolens doinintix . . ,
Miscell. I, tit. 17, Migne CLXXVII, 485—486,
folgen Miscell. I, 18—34, Migne CLXXVII,
486—492.
50) Bl. 143'''' De duplici | yloria regis
salo in o Jt is; | (rot).
Anf. Egredimini fili^ syoii et uidete \ regem
salomonon . . .
Miscell. I, tit. 117, Migne CLXXVII, 543.
57) Bl. 143™ De penu et gloria corporis
htimani; \ (rot).
Anf. Quanta est \ dignitas aidtn^ . . .
MisceU. I, tit. 35, Migne CLXXVII, 4'J2,
folgen Miscell. I, tit. 36—44, Migne CLXXVU,
492—495.
58) Bl. 145»'* De quatuor ti)iiorilms:^\ (rot).
Anf. Quatuor sunt timores . . .
Miscell. I, tit. 193, Migne CLXXVII, 585.
59) Bl. 145'^'' De triplici uo luntate :■, (rot).
Anf. In ,T carnis infirmitas . . .
Miscell. I, tit. 84, Migne CLXXVU, 518.
60) Bl. 145'''' Quod x iu homine mun\dici^
et humiliatis exeniplum dat. \ (rot).
Anf. Dei sapientia per quam hämo factus . . .
Miscell. I, tit. 85, Migne CLXXVII, 519.
61) Bl. 145^'' De tribus generibus hominum. \
(rot).
Anf. -^lij sutit stantes. atij intrnntes . . .
Miscell. I, tit. 194, Migne CLXXVU, 585.
62) Bl. 146''* Quomodo x solns dixlt pater
meu». I (rot).
Anf. Unus Jiomo dixit. pater mens . . .
Miscell. I, tit. 86, Migne CLXXVn, 519.
63) Bl. 146''* Quid sit fauas distillans. \ (i"ot).
Anf. Fauns distillans labia tua \ ■ . .
Miscell. I, tit. 116, Migne CLXXVII, 543.
64) Bl. 146'"'' De occidtis et ina'nifestis hominis
(rot).
Anf. Quedam sunt \ manifesta hominis . . .
Miscell. I, tit. 46, Migne CLXXVn, 495.
65) Bl. 146'''' De duplici uita. \ (rot).
Anf. Duo sunt, idta et mors . . .
Miscell. I, tit. 47, Migne CLXXVU, 495.
66) Bl. 146™ De eo quod dicitur. fuues j
cfeciderunt] mihi in pfreclarisj. \
Anf. Dens per hominem mun\dum redempturus . . .
MisceU. II, cap. 12, Migne CLXXVII, 596—597.
67) Bl. 147''*' Quare idem deus et homo. \(rot).
Anf. Deus homo factus est, iit idem redemp\tor . . .
Miscell. I, tit. 87, Migne CLXXVU, 519.
68) Bl. 147^* Quare iAc in via eunlibus
faciem abscondit. \ (rot).
Anf. Ihesus in uia am bulantibus faciem suam . . .
Miscell. I, tit. 100, Migne CLXXVII, 532.
69) Bl. lil^'^ De duabus ciuitatibu.s, duobus
regibus; duobus populis | (rot).
Anf. Dn^ sunt \ ciidtates iherusalem et babilon . . .
Miscell. I, tit. 48, Migne CLXXVII, 496 -497.
70) Bl. 149''* De officio et \ ]>oleslate jire-
lalornm (rot).
Anf. Considerate frutres misericordem . . .
Äliscell. I, tit. 49, Migne CLXXVU, 497—499,
folgen Miscell. I, tit. 50—51, Migne CLXXVII,
499—500.
71) Bl. 150"* Quare .i ouis dicitur. \ (rot).
Anf. Xpc prius oins fuit . . .
Miscell. I, tit. 101, Migne CLXXVII, 532—533.
72) Bl. 150"'' De duplici uita et sensu
anim^. \ (rot).
Anf. Duplex est uita anim^ . . .
MisceU. I, tit. 92, Migne CLXX\ai, 523 -524.
73) Bl. 151''* Duo esse | in peccato. \ (rot).
Anf. Tn peccato duo sunt . . .
Nicht bei Migne.
74) Bl. 151''* Quod tritt sunt in penitentia; \
(rot).
Auf. In penitentia tria sunt . . .
MisceU. I, tit. 106, Migne CLXXVII, 536.
75) Bl. 151'''' Quid \ duo sint conscicncia
et fama; \ (rot).
Auf. Duo sunt conscientia et fama . . .
Miscell. I, tit. 93, IVIigne CLXXVU, 524.
76) Bl. 15P* Quid sit quod dictum est ad
abra hain exi de terra tua et cetera, (rot).
Auf. Exi de terra tua . . . Quia fratres . . .
Miscell. I, tit. 91, IVIigne CLXXVU, 521—523.
Görreshandschrüten
43
77) o. Ü. Bl. 153'''' Boiium est conßteri . . .
Duplex I est confessio . . .
Miscell. U, cap. 64, Migne CLXXVII, 625-()26.
78) 0. Ü. Bl. 153'''' Ue nohis diuites qul habetis . . .
Anuni^ rationall sl uere saperet . . .
Miscell. I, tit. 52, Migne CLXXVII, 500—501,
folgen Miscell. I, tit. 53— 5 G, Migne CLXXVII,
501—502.
79) Bl. 155^'' o. U. Scriptum est. quia mundns
in I sapienlla . . . Mtindits sapienliain ...
Miscell. I, tit. 197, Migne CLXXVU, 586— 587.
80) Bl. 156''* 0. Ü. Qu^ est ista qii^ ascendlt . . .
Dorniit et | ascendit . . .
Miscell. I, tit. 1 1 1, Migne CLXXVU, 539—540.
81) Bl. 157™ o. Ü. Dens sursum erat .. .
Miscell. II, cap. 63, Migne CLXXVII, 623—625.
82) Bl. 158'^'' o. Ü. IToc Interest Inter uirtidem . . .
MisceU. I, tit. 57, Migne CLXXVU, 502,
folgen MisceU. I, tit. 58—59, Migne CLXXVII,
502—503.
83) Bl. 158^'' o. U. Quataor modls noticia del . . .
Miscell. I. tit. 63, Migne CLXXVII, 504,
folgen MisceU. I, tit. 64—73, Migne CLXXVU,
504—508.
84) Bl. 162^'' inisterium cathedr^ y | (rot).
Anf. Cathedra doctoiis. sacra scrlp\tura est . . .
Miscell. I, tit. 75, Migne CLXXVII, 510—511.
Schi. Bl. 163™ . . . retro est. quia qii^ futtira
sunt. II (Bl. 163"''') non rudc7Ünr-,-\
85) Bl. 163^ o. Ü. Nachtrag von der gleichen
Hand, Langzeilen, Fortsetzung wohl von dem
jetzt fehlenden Vorsatzblatt, daher am Rande:
Quod ante \ libnim. \
Anf. ■{" Et Intellexi quod propter nie factum
esset hoci^ et allocuta sum eas dlcens. Oro doniin^
me^ ut dignemlni \ mild ludlcare que sitis, et que
sint nomina itestra et alt tina e.v eis. Ego sum
vrsi'la. et h^c qu^ mecum stat \ soror. verena est.
ßlla patrui mel culusdam principls magnl . . .
Aus den Visionen der Elisabeth von Schönau
lib. IV. cap. n— V, in dem Druck Köln 1628,
S. 209—212.
Schi. Bl. 164^^ . . . faclent aduersus eos,
86) Bl 164^ von derselben Hand o. Ü.
Natlultntis dominlc^ ulglliam celebrantibus cura
lioram dlulnl sacrißcli ueni . . .
Eine Predigt an der Weihnachtsvigil.
Schi. Bl. 165"' . . . abuadancla iniqidtatis su^
In perdlclonem ablsset; \
87) Bl. 165™ o. Ü. andere Hand, zweispaltig,
in ganz winziger Schrift:
Anf. Legltur In Ecclesiastico. Pili accedens ad ...
Bl. 165^ fast völlig abgeschabt.
Görres 42 = Lat. Fol. 745
(Himmerod)
Pap. 315 Bll. (27,5 X 19,5). XV. .Jh. (1468).
Holzeiiiband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Mctallschlioßen. 315 Blätter beutiger Zählung, eine alte
Zählung von 1—283 beginnt Bl. 8 und reicht bis Bl. 286,
zwischen (heute) 300 und 301, und am Anfang ist je
ein, zwischen Bl. 50 und 51 sind zwei Blätter ausge-
schnitten. Der Band besteht aus 27 Lagen und zwar:
n, in, vi-xi, XIII— XVI, xviii— xxni, xxv zu
je 12, I zu 8—1, IV, XXIV zu je 10, V zu 12—2, XII zu
10—1, XAII, XXVU zu je 14, XXVI zu 14—1 Blättern.
Am Schluß der Lagen Reklamanten, die aber meist
durch Beschneiden fortgefallen sind. Häufig findet sich
auch eine Zählung der ersten Blätter der Lagen. Als
Wasserzeichen kommen vor: ein gotisches P mit Blume,
ein schreitendes Einhorn, Ochsenkopf mit Kreuz, sämtlich
nicht bei Briquet. Der Band ist von 7 verschiedenen
Händen um die Mitte des 15. Jh. geschrieben, die
Datierung 1468 findet sich Bl. 116' (s. u.); aus dem
dortigen Schreibervermerk des .Tohannes Fritsch geht
auch hervor, daß der Band wohl nicht in Himmerod,
sondern in einem Kloster des heil. Veit geschrieben ist,
es liegt am nächsten, München-Gladbach anzunehmen.
Der ganze Band zweispaltig bei wechselnder Zeilenzahl,
Schriftfeld durchschnittlieh 21 x 14, Spaltenbreite 6.
Durchweg rote Überschriften, Initialen und Strichelung.
Die einzelnen Hände verteilen sich: 1) Bl. 1 — 51;
2) Bl. 52—175 (Johannes Fritsch); 3) Bl. 181—193;
4) 195—218, 231—242; 5) Bl. 219—230; 6) Bl. 243
—264; 7) Bl. 267—315. Zwischen Bl. 29 und 30 sind
drei kleine Zettel eingeklebt. Ein Besitzvermerk steht
Bl. 21' Liber monachonmi in hymmenrode ordinis cister-
ciensis treuerensis diocisis [!] \ (15. Jh.) <~ Görres 42 —
Coblenz 126.
Tractatus varii ascetici.
Bl. 1 — 6'' enthalten ein ausführliches Sach-
register zum ganzen Band, Bl. 6^ und 7 sind
unbeschrieben.
6*
44
Görreshandschriften
1) Bl. S'* o. Ü. Tractatus de virtutibus
tlieologicis.
De fiele (rot) | — Nota diuersas accepciones
huius nominis fides \ ...
Bl. 8'''' De Tribus Simbolif!. | (rot).
Bl. 8^* De spe. | (rot).
Bl. y*' De Caritatc \ (rot) . . . et magna in
intellectum. ||
2) Bl. i)"^ De Quatiior virtutibus. cardina-
libus. I (rot).
Anf. TJirtiäes cardinales IUI'"' sunt \ videlicet
prudeiicia. temj^erancia. fortiliulo et iusticia . . . libe-
rabit a morte. prouerbiorum deciino etc. \\
Bl. ll^'' ein diirchstrichener Abschnitt über
die virginitas.
3) Bl. 11^'' Bonaventura de Septem sacra-
mentis ecclesie (rot).
Anf. Septem sunt saeramenta ecclesie. scilicet . . .
Nicht von Bonaventura, sondern eine Zu-
sammenstellung von Auszügen aus den verschie-
densten Kirchenlehrern, mit zahlreichen Exkursen,
so z.B. bei De sacramento encharistie: De digni-
tate sacerdotali. De malicia sacerdoiuin. Syinonie
detestacio. De promocione consanguineorum ad eccle-
siastica beneficia. De luxuria clericorum et religio-
sorum. Qidd sit luxuria et de malicia eius. usw.
usw. Bl. 42''^ und Bl. 42^^^ unbeschrieben, nur
Lücke, es folgt Bl. 42^'*' ein Abschnitt De elcmosina.
Schi. Bl. 48"^" De pena malonmi . . . tale aliquid
quis acciperet precidaidt etc. |
4) Bl. 48'''' Vita sancte Marine virginis. \
Anf. (T Tl^rat quidam seeularis habens vnicani |
filiam parmtlain . . .
= MigneLXXTTT, 691—094, Acta SS. lul. IV,
286 f.
Schi. Bl. 49'''' . . . oracionibus sancte virginis
marine mxdta mi\rabiiia facit ad laudem et honorem
dusdem \ domini nostii lAu xpi Cui est honor et
gloria in secida.
5) Bl. 49''*' De sancta margarita virgine. \
Anf. (T Margarita dicta pelagius. uirgo \ pulcher-
rima . . . aus der Legenda aiu-ea, cap. 151 der
Ausgabe von Graesse ed. tertia (Breslau 1890)
S. 676 f.
0) Bl. 49^'' De sancta Eugenia. |
Anf. (T Eugenia fuit ßlia philippi nohilissimi |
viri romanorum genere qui ab impieratore conimodo |
et a senatu j)refecturam alexandrie acceperat | et
illic claudiam vxorem suavi etfilios abiton et sergium,
fdiani quoque eugeniam secmn duxit. \ Porro eugenia
uninibus liberalibus artibus \ et littens perfecta erat...
Die Legende ist in dieser Fassung nicht in
der Bibl. hagiogr. Bruxellen. I, 401 f. verzeichnet.
Schi. Bl. 50^'' . . . sicque \ martir xpi efficitur etc.
Bl. SP unbeschrieben.
7) ÜX.bV'^ Aue preclara \ zo duetsch \ (rot).
Anf. Icli gruessen dich gerne |
des mers \ eyn sterne \
dem Volke luchtes tu \ so verre
du gütliche dirne . . .
Deutsche Übersetzung der dem Hermannus
Contractus zugeschriebene Sequenz Chevalier 204.5,
Mignc CXLIII, 44.3 f., im rheinischen Dialekt ge-
schrieben, aber ursprünglich nicht in diesem
übersetzt. Die Verse sind in der Handsckrift
nicht abgesetzt.
8) Bl. 52"" Incipit tractatus magistri petri
cantoris de sacramento altaris perutilis in
virtute | (stark beschnitten, nach dem Eegister
ergänzt).
Anf. Bl. 52''* In virtvte sancte crucis et | sacra-
mento altaris est \ magna conuenienda . . .
Im cod. theol. lat. fol. 124 (Rose 370 n. ~>)
und im cod. lat. qu. 644 findet sich der gleiche
Traktat als anonyme Predigt. Prolog und Text
sind dort nicht geschieden. Jedenfalls ist es aus-
geschlossen, daß Petrus Cantor der Verfasser ist,
wie aus dem Folgenden hervorgeht.
Bl. 53'''^ Incipit de septeni ordinibus \ qui
continentur in canone': (rot).
Anf. In primo ordine canonum tna \ appo7vi)iu,s.
pro tribus rogaimis . . .
Es ist cap. 2 — 9 aus der dem Hugo von
S. Victor zugeschriebenen Schrift De canone my-
stici libaminis = Migne CLXXVII, 459—467.
Schi. Bl. 58'^'' . • . sed consumabitur piax et
iusticia. I Hec de septimo ordine dicta suf\ficiant.
Deo gracias Amen. Der Rest der Spalte ist
durch ein großes blaues, an den Rändern aus-
gelaufenes Viereck gefüllt, auf dem in roter Schrift
Görreshandschrüten
45
steht: dcuocio peperit dhücias | exorta filia suffocat
iiui\trem. ||
9) Bl. 58™ o. Überschrift, der Raum ist frei-
gelassen: Adrianus Carthusiensis, De reme-
diis iitriusque fortune.
Auf. Qvoiidam tnichi 'ine\ditanti subiit Hin que \
sepins me ocai\pat . . .
Der Traktat ist mehrfach gedruckt, Hain 93
bis 96. Im Register und Explicit dieser Hand-
schrift ist er mit dem gleichnamigen Werk des
Francesco Petrarca verwechselt worden. Am
Schluß hat die Handschrift mehr als die Drucke.
Über den Verfasser, der um 1410 lebte, vgl. St.-
Genois in Biographie nationale de Belgique I, 87.
Schi. Bl. 150'* . . . negUgencia prorsus {rrecu-\
peruhiUs A qua negligencia finali | 7ios preseruat
filius virginis ifiii x \ qui sine fine viuat et regnat
in I secula seculorum benedictiis deus Amen \ etc. —
ylen geschrei/ssen im/t \ langer czyt •; | (die deutschen
Worte rot durchstrichen).
Qui le.git hunc Ubruni non j frangit dbi collum.
amen \ (rot durchstrichen).
Hie est finin huius Ulm francisci | petrarche deo
gracias amen \ (rot). Best der Seite frei.
10) Bl. ISO'^'^ Jncipit tractatus doctoris
sancti | thovie de aquino de modo confiten\di
et puritate consciencie \ et est valde vtilii<.-.\
(rot).
Anf. Qvoniam fundamentum \ et ianua viHutum
omnis\que gracie ae sjnrittialis cotisollacionis prin-
cipium . . .
Der weitverbreitete Traktat des Matthäus von
Krakau (nicht des Thomas, unter dessen Namen er
aber auch sonst erscheint), s. Rose n. 423, 2., vgl.
F. Franke, Matthäus von Krakau, Diss. Greifs-
wald 1910, S. 125 n. 11, wo die Handschriften
nur sehr unvollständig angegeben sind.
Schi. Bl. 165'^'' . . . pax super illos et \ miseri-
cordia. Explicit deo gracias. | — Es folgen in roter
Schrift die Verse.
a) Accipitri timidas credis | furiose colunibas |
Plenum muntano a'edis \ oxnle lupo. Hie ouidius j
b) Odtmus accipitrem quia vixdt | semper in armis idem |
c) Non faciunt monachnm tunice | vestesque cueidla.
Sed bona | mens sincera fides cordis\que medulla
11) Bl. 1(55'''' Inciptit tractatus dyonisij]
Cartusiensis in ruremun\da pro | reforniacione
nioni\alium. \
Anf. Vox sponsi Aperi \ michi soror niea spon\sa
Te nlloqum' et \ exhortor o monialis que \ in tua
professione consociata ob\lata et desponsata es . . .
gedr. opp. Dyonisii Carthusiani ed. Tornaci
XXXVni, (1909) 245 fF.
Schi. Bl. 175™ . . . desideiwrum | vestroiiim
quietacioneni et conlentaclonem | immobilem. Ad
laudem et glwiatn omni.\potentis qui est super omnia
deiis sublimus [!] | et benedictus in secula Amen. 1
Completus est tractatus iste in profesto beute j
katlierlne -vlnjinis et martiris in iiocte \ circa horam
decimam anno Al''cccc°\l.vviij'' per me fratrem lohan-
nem I fritsch de sancto vito Cuius anima | quando
niortuus fuerit requiescat in | sancta pace. Ameii.
(1468 November 24.)
Bl. ITS"^''— 180 unbeschrieben.
12) Bl. 181™ Quatuorge\niitustuttHris\{Yo\).
Anf. lesu (rot) suaidssime \ sola uera | et vni-
uei'sa I mauiias \ 0 sole de\siderabilis super aurum 1
et lapidem . . .
Ein mystischer Traktat. Die verschiedenen
Seufzer sind gerichtet: ad corpus, contra mnndum,
ex desiderio patrie, pro dedderio presencie ipdus
sponsi. Dann noch ein Abschnitt De visione.
Dasselbe Stück steht cod. lat. fol. 752, 27.
(Görres 71).
Schi. Bl. 193''* . . . et quantmn uolunt \ viuentem
et regnantem vnum deum | in trinitate j)erfecta Per
omnia secula \ seculomm Amen.\
Bl. 193'-b— 194 unbeschrieben.
13) 61.195™ Incipiunt meditaciones \ beati
bernardi abbatis \ (rot).
Anf. Mxlti rnulta sciunt \ et semet ipsos nes-\
dunt . . ,
= Migne CLXXXIV, 485—508.
Schi. Bl. 204'''^ . . . partipices vnum \ eundemque
dominum glm-ie iAm xpm qui \ cum patre et spiritu
sancto regnat per omyiia | senda secidorum. Amen. ||
14) Bl. 204™ Incipiiunt disputaciones inter
guii\donem et priorem (rot).
Anf. Augustinus in libro de fide ad \ pietrum
dicit Miraculum est quidquid arduuni et insolitum . . .
46
Görreshandschriften
Dieses Stück kommt häutiger z. B. in den
Brüssler Handscliriften 1527, 4361 und M055
vor, vgl. Haureau, Notices et extraits de quelques
manuscrits latins de la Bibliothfeque Nationale El
(1891), 328 ff.; gedr. in Hain 15543.
Schi. Bl. 210™ . . . compleuerit in pur\gatorio
communi.
15) Bl. 210''* Incipit historia sanclorum
martirum | amiei et aineiij. |
Anf. Tempoiibm pijipini in \ regno francorum
orti sunt | duo pueri . . .
Dieses Stück steht bei Mombritius, Sanctuarium
ed. 1910 I, 63 ff., doch weicht die Handschrift in
einigen Punkten ab.
Schi. Bl. 212™ ... sttb prefato \ desideno 4'"
ydus octobris Deo gracias.
16) Bl. 212™ Incipit sertno xxvij^" super
cantica canticorum | (rot).
Anf. Sicut taherriacula cedar sicud | pelles salo-
monis. Hinc | indpiendum quia hinc desijt \ ■ ■ ■
Sermo XXVI der Sermones in Cantica des
Bernhard von Clairvaux = Migne CLXXXHI,
903—912.
Schi. Bl. 215^" . . .finem vw\diünque indireris. —
Explicit (rot).
17) Bl. 215™ /?«c suhsequencia sunt monita\
de uerbis beati ysidori exlracta ad \ instru-
endum hominein qualiter vicia valeat | euitare
et honis moribus debeai | se informare | (rot).
Bl. 215^'' De sui ipsius consideracione (rot).
Anf. Homo seito temet ipsum | . . .
Auszüge aus verschiedenen Werken Isidors.
Schi. Bl. 218'"'' De luxuria . . . et virilis | animi
robur eneruat. — Deo gracias || (rot).
Bl. 218^ unbesckrieben.
18) Bl. 219"^ Gedichte aus dem Kreis der
Alexandersage aus Gottfrieds von Viterbo
Pantheon, pars XI. (ed. Mylaeus, Basel o. J.
S. 266 ff.).
Bl. 219'"'* Item de gog et magvg quos con-
clusit I allexander inter inontes. |
Anf.
Finibus indoruin species fuit vna vironim
Gog erat atquemagog dictum coynomen eorum...
Schi. Bl. 219'''' Et reliqui libridetiir oociora tibi.
Bl. 219''*' Item sequitnr de disputacione
inter allexandrum \ et regem bracmannorum\
(rot).
Anf. ßracmanides vidit nee eos seruire coegit
Saijysit eis et ab Mis scripta volumina legit...
Bl. 219™ Responsio allexandri ad regem
bracmannorum \ (rot).
Dixit alexander bone rex eirare videris
Omnia que colimv^ dum vana fidsse fateris . . .
Bl. 219^^ Responsio regis bracmannorum
ad allexandrum | (rot).
ßracman ait perp>ende magis te desipientem
Derides que recta vides audi padenter . . .
Bl. 220'-=' o. Ü.
Itt:x ndser ex neniore inujidi spo/iatus Iionore
Vita tibi misera est sensus leuis absqne decore...
Bl. 220''"' Responsio bracmannoruin ad regem
allexandrum | (rot).
Conditoi' es Iuris qui spiemere iura videris
Crimina condempnas qui crimine jirimus haberis . . .
Schi. Bl. 220'-b
Quando dri pura fiet manifesta figura
Qua verdente deum credo videre meum.
19) Bl. 220'-'' Item De enoch et heliu ubi
sunt I et quomodo viuunt | (rot).
Anf.
Qvi legis hoc qnod vixiat enoch non | decipieris.
Qualis ei requies j que vita sit erudieris.
Aus dem 2. Buch des Pantheon von Gottfried
von Viterbo, in der Ausgabe des Mylaeus S. 93 f.
Schi. Bl. 221'"
Sicut Uli dixere viri monachi galilei.
Qui nühi noluerit credere credat eis.
19) Echte und unechte Verse des Ovid.
a) Bl. 221'"'' Ex ouidio de amore collecta\
(rot).
Anf. Philnrdes (!) puerum cithara prefecil achillem
Atqne aninios placida contudit arte feros...
Auszüge aus der Ars amatoria, beginnend
lib. I, 11.
Schi. Bl. 222™
Qtd non carpttus erit turpiter ipse cadet.
b) Bl. 222^" Incipit ouidius de lupo \ (i"ot).
Anf. Sepe lupus quidam per pascua lata vagantes
Arripiuni multas opilioids oues . . .
Görreshandschriften
47
Das dem Marbod zugeschriebene Gedicht bei
Migne CLXXI, 1728—1730; vgl. im übrigen
Rose zu 11. 180, 33.
Schi. Bl. 223^'':
Sed male delusimi comperit opilio,
unmittelbar, ohne jedes Trennungszeichen an-
schließend die nicht dazugehörigen Verse:
Sed quia smcepi vestes tunicam monaclius sunt
Et quia reicio sum velud ante j'ul
Non faciunt monachum cucidla vestesque tnnice
Sed bona mens sincera ßdes cordisque medulla
Scriptoiis mtinus dt bos botius aiit equiis vnus.
c) Bl. 223'* Ouidius de niice \ (rot).
Wtix ego iuncta vie cum sim sine crimine vite...
Pseudo-Ovid, vgl. dazu Schanz, Gesch. d.
röm. Lit. 2, 1 (3. A. 1911) S. 341 fi"., gedr. Poetae
latiiii minores ed. Baehrens I, 90 ff. Der Text
unserer Handschrift bietet nur einen Auszug von
28 Distichen.
Schi. Bl. 224''^ hijelix pecii dotibus ipse meis.
21) Bl. 224''-' o. Ü. Cantilena metrica de
superstitione nummi.
Anf.
In terra summus rex est hoc tempore nummns.
Häufig vorkommende Verse, aber in vielfach
von einander abweichenden Fassungen, s. z. B.
Mone, Anzeiger f. Kunde der deutschen Vorzeit
VIII, 596f.; Basel An23 f. 288' (Handschriften-
verzeichnis I, 1, 7f.).
Schi. Bl. 224™
Nummiis corda necat sapientnm lumina cecat.
22) BL 224''i' Incipit tractatus deuotns
editus a lieato | bernardo abbati Cisterciensis
ordlnis de pliilome na niistice de amore etc.\
(rot).
Anf. Pldlomena preida temporis ameni
Qiie recess^im nuncians ymbris atque sceni. . .
gedr. unter den Opera des Bonaventura, ed.
Parisien. XIV, 162ff.; vgl. Rose n. 850 f. 91. Die
Handschrift hat am Schluß drei Strophen weniger
als der Druck.
Schi. Bl. 226'-b
Dumque talis fueris deum deprecare
Ut nos cantiis martivis deceat caniare. 11
23) Bl. 226'^ Alp/iabetum diuini amoris \
(rot).
Anf. Ad laudem omnipoteniis dei aliquos |
inodos et vias pro eleiiacione nientis | ad deum pro-
pono scribere . . . Auszüge aus Kirchenvätern und
kirchlichen Sclu'if tstellern,Gerson und Bonaventura
werden zitiert. Die Überschriften der einzelnen
Kapitel sind:
Bl. 227'''' De via purgatiua
Bl. 227''' De via illunünatiua
Bl. 228''' De via ifistrtictiua
Bl. 229"^ De ma exemplatina
Bl. 230'''' De via ammiratiua
Bl. 231'''' De via peregrinatiua et ascribitur beato
iheronimo.
Bl. 232''' De via com.paratiua.
Bl. 233"^* De via affectiua.
Bl. 233'''' De via superlatiua,
Bl. 233'" De via oratiua.
Bl. 236'''' De via exnltatiua.
Bl. 237"''' Iteiii doctrina hona seruanda circa
preniissa omnia.
Schi. Bl. 238'''' . . . Et pro dono Indus libelli
sie deiis nwic et semper benedictus \ in secuta Amen. ||
24) Bl. 238'" Incipit senica de remedijs
for\tuitorum f actus sub dy al ag o ad |
(jaliionem discipuluui snum ut sit sensus 1
conquerens et racio co nfortans contra |
machinamenta fortune. Explicit \ prologus
Incipit über senece \ (rot).
Anf. Sensus morieris. Racio hac | conuencione
inirani ut exirem | . • •
Pseudo-Seneca, vielfach abweichend von den
alten Di'ucken (Hain 14633, oder opp. z. B. Basel
1573 p. 232 und Basel 1587 p. 487.)
Schi. Bl. 240''" bonam lugeittibus | contigit
inelior. — Explirit (rot).
25) Incipit senica de 4°'' rirtu'tibus cardi-
nalibus \ (rot).
Anf. Qvatuor virtutum species , , .
Das häufig unter dem Namen Senecas vor-
kommende Werk des Martinus Dumiensis, Migne
LXXII, 21—28, in der Handschrift fehlt der
Widmungsbrief.
48
Görreshandschriften
Schi. Bl. 242"^*. . . deficientem pu\niat ignaidam —
Deo gracias (rot).
Bl. 242fb— 242^ unbeschrieben.
25) Bl. 243'''' Epistola beati lheronimi\
consolatoria ad paulam \ de morte blesille :.\
Anf. Qvis dabit capiti j meo aquam et oculis
meis fontern laiyrimarum | et plorabo tion ut ihe-\
inias(!) ait . . .
= Migne XXTT, 465—473.
Schi. Bl. 247'''' . . . seiiiper loquente cum sorore \
cum malre. Amen. ||
26) Bl. 247^* Epistola beati Uieronimi
presbiteri \ ad eustochiuni de virgini\tate
Seruanda. \ (rot).
Anf. Avdi filia et \ vide et inclina . . .
= Migne XXII, 394—425.
Schi. Bl. 264'''^ . . . et flumina non | openent
eam hie est \ finis huius epistole Deo gracias |
Amen. | —
Es folgen rot die Verse:
Non faciunt monachum | tunice vestesqne cuculla |
Sed bona mens sincera | fides cordisque medulla.\\
Bl. 264' — 266 unbeschrieben.
27) Bl. 267'-'' o. Ü. Johannes de Tambaco,
De consolatione theologiae.
Anf. Qvoniam secundum \ apostolum quecum-
que I scripta sunt | ad nosiraui \ doctrinam scripta I
sunt vt per conso\lacionem, scrijtturarum . . .
gedr. H. 15235—15238, vgl. dazu Denifle im
Archiv f. Literatur- u. Kirchengeschichte III
(1887), 640ff. u. Schillmann, Wolfgang Trefler,
Leipzig 1913, S. 133 n. 160. Die Handschrift
enthält nui- Auszüge aus sämtlichen Büchern.
Von Bl. 277" sind die Überschriften, von 281'- ab
die Initialen nicht mehr ausgefüllt.
Schi. Bl. 315'''' . . . seperat a deo quod deus
auertat a 1 fidelibus suis. amen. 11
G ö r r e s 43 im Besitz des Freiherrn von C'ramer-
Klett in Hohenaschau.
heutiger Zählung, in 24 Lagen und zwar: I zu 14, II — XVI
iiuje8, XVII-XIXzuje 6, XX— XXIII zu je 8, XXIV
zu 6 4- 1 Blättern. Am Ende jeder Lage Zahlenmittel-
kustoden und zwar immer die Zahlen der folgenden
Lage. Der ganze Band von einer Hand, blindes Linien-
Bchema, 24 Zeilen, Schriftfeld 22x 13. Rote Kapitelüber-
schriften, die Initialen rot ausgefüllt. Karolingische Mi-
nuskel. Auf einzelnen Blättern am Rande jüngere Zu-
sätze, die aber größtenteils wieder abradiert sind, besonders
umfangreich waren sie Bl. 2d' und Bl. 119', dort sind
auch zwei große Stücke des Randes ausgeschnitten, ebenso
ist Bl. 187 — 190 der untere Rand völlig abgeschnitten.
Bl. 191 ist im 15. .Th. neu ergänzt und der Schluß des
Textes darauf geschrieben. Besitzvermerke finden sich:
Bl. 1' am unteren Rand Codex sancti Mamndni si quis
abstulerit. | anathematis iaculo feriatur | (10 Jh.), daneben
klein und jünger die Signatur ff. 11, ebenso am oberen
Rand, außerdem auf demselben Blatte unten: Ex libris
Imj)e>'ialis Monasterij s. Maximinj :- -^ von der Hand des
Petreius und oben N. 198. Auf dem Deckel mit Tinte
die Zahl Sä. In dem St. Maximiner Katalog A ist die
Handschrift verzeichnet als (nr. 17): Augustinus qui
vocatur speculum, in B (nr. 80): Item speculum
sancti Augustini in uno volumine = Görres 44 —
Coblenz 7.
Augustinus, Speculum.
Bl. P Liber Sancti Avgvstini j Qvi Appel-
latvr Specvlvm \ (Majuskel, rot ausgefüllt).
Anf. Quis ignorat In scripturis sanctis, id est |
legitimis . . .
= Migne XXXIV, 888—1040.
Schi. Bl. 19 P ... ego ihs misi angelum menni
testificuri \ vobis. — E.vplicit Über beati augustini.
Speculum appellatus. Deo gracias. ||
Görres 44 = Lat. Fol. 746
(Trier, St. Maximin)
Perg. 191 Bll. (29,7 x 19,7). IX. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, einge-
preßt die Jahreszahl 1750, MetaUschließen. 191 Blätter
Görres 45 = Lat Quart. 678
(Trier, St. Maximin)
Perg. 192 Bll. (26,5x20,6). X. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, darauf
in Blindpressung die Jahreszahl 1750. 192 Blätter heutiger
Zählung in 24 Lagen zu je 8 Blättern. Es fehlt eine
Lage nach Bl. 96; Bl. 97 und 104 gehören nicht zu diesem
Bande, am Schluß fehlt wenigstens eine Lage. Merk-
würdig ist die Anwendung von Kustoden, auf Bl. 136'
ein E, Bl. 160' VIII, 168' Villi, 176' X, sonst finden sich
nirgend Kustoden. Die rechten unteren Ecken der Seiten
sind von Mäusen abgefressen. Der ganze Band ist sehr
sorgfältig von einer Hand in karolingischer Minuskel
aus der Mitte des 10. Jhs. geschrieben. Einfache rote
Initialen, nur Bl. 130' ist ein größeres einfach verziertes P
eingetragen. Rote ITberschriften und Eintragung der
biblischen Zitate. Vollständiges blindes Linienschema,
Görreshandscluiften
49
31 Zeilen, Schriftfeld 21 x 17. Besonders charakterietisch
für die Schrift ist die sehr weit auseinander gezogene
Ligatur st und ein eigenartiges hohes z. Die beiden Bl. 97
und 104 stammen aus einer älteren Handschrift, die be-
deutend größer war und zweispaltig, sie sind so vollständig
abradiert, daß vom Text nichts mehr zu erkennen ist, außer
den beiden roten Überschriften: Ad Corinthios und Se-
cunduni Marcum. Bl. 1' war unbeschrieben, darauf von
einer Hand des 15. Jhs.: Codex sancti maximini. | F 7.
Continentur in hoc volumine exposicio haymonis episto-
larum beati pauli apostoli \ videns vnius ad Romanos,
duarum ad charintheos, vnius | ad galathas. vnius ad
ephesios. vnius ad philippenses \ vnius ad colosenses, vnius
ad thessalonicenses atque prime ad \ thimotheum |, darunter
noch einmal von anderer Hand haymo super epistolas pauli.
Oben Codex monasteni sancti MaMmini prope treuerim
siti I (16. Jh.), weiter unten von der Hand des Petreius:
Ex libris Imperialis Monastery s.Maximinj, '.•^\ oben N.81
Bl. 17' eine kindliche Bleistiftzeichnung: Kopf, Bl. 93'
sehr primitive Federzeichnung, vielleicht ein Betender. In
dem St. Maximiner Katalog A ist unsere Handschrift
nicht verzeichnet, sie ist also wohl erst später in den
Besitz von St. Maximin gekommen und demnach dort
nicht geschrieben, in B steht sie als (nr. 79): Item
Haymo super epistolas Pauli in uno volumine
= Görres 45 — Coblenz 34.
Im Text der Handschrift ist nirgend der Name des
Haimo als Verfasser genannt, alle Erwähnungen sind
spätere Zusätze. So ergibt die Handschrift für die Ver-
fasserfrage nichts. Wollte man nun hier die seit Roses
Ausführungen zum cod. theol. fol. 367 (ur. 353) geltende
Anschauung, daß Haimo Calonensis der Verfasser ist,
als gültig anerkennen, so müßte man annehmen, daß
unsere Handschrift ungefähr noch zu Lebzeiten des
Autors geschrieben sei, da der ganze Schriftcharakter
nicht über das Ende des 10. Jh. hinausweist. Auch die
folgende Handschrift lat. quart. 679 ist nicht viel jünger.
Jedenfalls ist das Haimoproblem durchaus noch nicht
endgültig gelöst. Für den Inhalt vgl. im übrigen Roses
Bemerkungen a. a. 0. Unsere Handschrift hat keine
Kapiteleinteilung.
Haimo, Super epistolas Pauli.
1) Bl. 1^ 0. Ü.; diese steht B1.2'' Ad Eomanos
(rot, über der Seite).
Auf. Bl. P A.b aihenis ciuiiaie grecoritm scripsit
apostohts romanis hanc epistolain quos ronianos ] non
ipse. non petinis. non aliquis duodecim discipidorum
primurn insiruxit | • • •
Dieses sog. Argumentum weicht schon durch
die falsche Behauptung, daß der Brief in Athen
geschrieben sei, erheblich von den sonstigen Hand-
schriften und der Ausgabe ab (derselbe Fehler
in der Himmeroder Handschrift lat. fol. 725 —
Görres 10), auch sonst sind starke Verschieden-
heiten vorhanden. Es schließt sich der Prolog
an: Epistoi^ dicimtur siipei'miss^ eo quod super
uetus testanientuin et euangelimn sint miss^ . . . der
im Verhältnis zur Ausgabe stark gekürzt ist. Der
Text beginnt dann Bl. 2'':
Paulus seriiu-'i iAu xpi (rot). De no»iine apostoli j
iam superius dictum est , . .
= Migne CXVII, 361—508; hier sind die
Abweichungen nur gering.
Schi. Bl. 71'' . . . textam huius epistol^ ah eo
scripta sunt. — Fininit / ! J Epistola I'avli ad
Romanos. | (rot).
2) Bl. 71'' Inciplt Epistola Pauli Ad Co-
rinthios Prima. \ (rot).
Auf. Precepto domini saluatoris admoniiiis
apostolus paulus uenit chorintum . . .
= Migne CXVII, 508— COG. Der Text ist
dm-chweg mit Sonntagsperikopen versehen. Es
fehlt durch Ausfallen der Lage hinter Bl. 9G^
der Text von cap. X Mitte (Migne 561 A Z. 6) bis
zum Schluß des I. Korintherbriefes; der Text geht
Bl. 96^ bis . . . et seruitulem quam omnipotenti deo
soli dehet || . . . Ebenso fehlt der Anfang des
2. Korintherbriefes, er beginnt erst in der Mitte
von cap. I. (Migne 608 C. Z. 1.)
Bl. 98"" . . . fpresjsiiris. ut odio haberemns uitam
presentem. et uellemus potius mori quam | uiuere . . .
= Migne CXVH, 606—668, durch das Aus-
fallen des auf Bl. 103 folgenden Blattes fehlt ein
großer Teil von cap. III, Migne 618D Z. 13 von
ad Moysen . . . bis G20D Z. 5 quando a xpb reue-
latur . . .
Schi. Bl. 129^ . . . Spiritus sancti cum Omnibus
uobis subaudis | sit. amen.
3) Bl. 129^ Incipit annotatio in Epistolam.
Ad Galathas. |
Anf. Bl. 130'' Frimo querendum est in exordio
huius epistolv. Tinde sint galathf appellat^. | . . •
= Migne CXVn, 669—700.
Schi. Bl. 145"^. . . et per plateas tractus; — Explicit
annotatio in epistolam \ ad Galathas y (rot), unmittel-
bar anschließend:
4) Bl. 145^ Incipit annotatio succincta in
epistolam ad ephesios. | (rot).
50
Görreshandschriften
Auf. Ephems. ciuitas est asi^ et gred^. Cuitis
habitatores . . .
= Migiie CXVn, 699—734.
Schi. Bl. 164"' . . . cum quo felices in secuta
seculorum manebunt, — Explidunt Annotationes |
in epistolam ad Efestos. (rot), anschließend:
5) Bl. 164"^ Incipit epistola ad Philippen-
aea"," | (rot).
Anf. Phi/ippetise« simt niacedones. id est greci . . .
= Migne CXVH, 734—754.
Sclil. Bl. 173^ . . . quia si manserit in mente.
nianebit et in corpore. — Explidt Annotatio In
Epistolam. Ad Philippenses. (rot).
6) Bl. 173'' Incipit | Epistola. ad Colosenses.
(rot).
Anf. Mysterium quod ahscondituin fuita seculis j . . ,
= Migne CXVn, 753-7(36.
Schi. Bl. 179'' . . . maiieat semper uobiscum. —
E.vplicit Annotatio in Epistolam ad Colosenses ••,•• |
(rot), anscliließend:
7) Incipit Epistola Prima Ad Thessa-
lonicenses. \ (rot).
Auf. IHacedonia proidnäa est grecorum. in
qica est ciuitas . . .
= Migne CXVn, 765—778.
Schi. Bl. 184'' ... ut securi de premio recte
comieAsemur. — Explicit epistola prima ad tliessa-
lonicenses. Incipit argumentum, in. 11". \ (rot).
Anf. Thessalonicenses accipientes priorem episto-
lam . . .
= Migne CXVn, 777—784.
Sclil. Bl. ISö"" . . .Gracia doinini ihu xpi cum
Omnibus uobis. amen. | — Explicit. IL Epistola. Ad
Thessalonicenses. (rot), anschließend:
8) Bl. 186'' Incipit Epistola Prima | Ad
Timotheum. | (rot).
Anf. Timotheus ßlius fuit midieris iude^. patre
gentili greco | procreatus . . .
= Migne CXVH, 783—798, er bricht Bl 192^
im letzten Kapitel ziemlich zum Schluß (Migne
798B Z. 1) ab . . . Uli est thesanrus tuus ibi est \\ . ■ .
Es fehlen also wenigstens der Schluß vom
ersten Timotheus und der ganze zweite Timotheus;
daß sie schon im 15. Jahrh. verloren waren,
beweist das Inhaltsverzeichnis. Vielleicht aber
schlössen sich ursprünghch noch die Erklärungen
der anderen Paulusbriefe an.
Görres 46 = Lat. Qu. 679
(Trier, St. Maximin)
Perg. 141 BU. (27 x 18,5). XI. Jh.i
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreßt
die Jahreszahl 1760. 141 Blätter heutiger Zählung in
17 Lagen zu je 8 Blättern, am Schluß noch eine Lage
zu 4 + 1 Blättern. Am Ende von Lage VI, "VII, IX
und X finden sich römische Zahlenmittelkustoden. Mit
Lage EX wechselt das Pergament, Bl. 1 — 72 haben starkes
dickes, Bl. 73 — 141 feines dünnes Pergament. Der ganze
Band ist von einer Hand in Buchminuskel aus dem
Anfang des 11. Jh. sorgfältig geschrieben. Doch wechselt
die Größe der Schrift. Blindlinienschema. Bl. 1 — 32 haben
30 Zeilen, Bl. 33—141 46 Zeilen, Schriftfeld durchweg
21,5x14,5. Rote Überschriften, größere mehrfarbige,
mit "Vogelomamenten verzierte Initialen finden sich
Bl. 1' I und V, Bl. 21' S. Besitzvermerke stehen Bl. 1':
Codex monastery sancti Maximini prope treuerini \ B 5.
Continet haymonem super ysuiam prophetam, | (16. Jh.),
daneben von anderer, etwas jüngerer Hand: Exposieio
haymonis super ysaiam. \ Unten von der Hand des
Petreius : Ex libris Imperiulis Monasterij s. Maximinj :• ~ |
und rechts oben N. 144. In dem St. Maximiner
Katalog A ist die Handschrift verzeichnet als (nr. 98):
Haimo super Ysaiam, in dem Katalog B ist es
höchstwahrscheinlich (nr. 90) : Item exposieio super
Ysayam prophetam in uno volumine (also ohne
Nennung des Verfassemamens) = Görres 46 — Coblenz 60.
Im übrigen gilt das über den Verfasser zu Lat. Quart.
678 gesagte auch für diese Handschrift.
Haimo, Super Isaiam prophetam.
Bl. l'' Incijyit Praefatio In Libro Isaiae \
Prophet/^ I (rot, uncial).
Anf. Isaias Propheta Nobili (Kapitale) j prosapia
mius filius fuit amos ... — Explidt Pr^fatio. \ In-
dpit Expositio In Isaia Propheta. \ (rot, Majuskel).
Anf. Uisio Isaiae Filii Amos Quam (schwarz,
uncial) | uidit super iudam . . .
= Migne CXVI, 715—1086. Die Handschrift
ist aber nur in zwei Bücher geteilt, während der
Druck drei hat. Eine Kapiteleinteilung ist nicht
vorhanden.
Bl. 21^ ... quid significet hie demonstratur. —
Explicit Liber. 1. 1 Indpit Secundus. | (rot, Majuskel).
Görreshandscliriiten
51
Anf. Secundus In Isaia Liber Hoc (rot,
uncial) | habebit exordium Anno qno mortuus est
ozias . . . Der Anfang des bei Migne col. 994 be-
ginnenden dritten Buches steht auf BI. 108, Z. 17
V. o. ohne die geringste Unterscheidung.
Schi. Bl. 1-1 P ... sed de sua Uberati\oue. ; \
Explicit Expo\sitio In Isaiam | Prophetam | (ab-
wechsehid rot und schwarz, Kapitale).
Darunter von derselben Hand auf Rasur die
Verse :
Cum babilone. moab. damasco. curvit i-giptiis.
Post rnare desertum. duma. uespera. uisio uallis.
Inde tirus sequitur. iumentaque congreyat austri.
Mens confusa vialis. satane siirps non generosa.
Ebria sanguinibus ignorans et tenebrosa.
hec deserta sibi. pelagi fit ainarior undis.
leta silens temere. tenebris uicina profundis.
lina uidens. aiignsta deo. uelnti rota plaustn.
Uolultur in uicijs quibus estuat ut pecns austri. \\
Görres 47 = Lat. Qu. 680
(Trier, St. Maxirain)
Perg. 122 BU. (24 x 18,5). XI. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreiSt
ist die Jahreszahl 1750. Zwei Metallschheßen. 122 Blätter
heutiger Zählung in 15 Lagen und zwar I — XII zu je 8,
XIII zu 10, XIV, XV wieder zu je 8 Blättern. Am
Ende jeder Lage Buchstabenmittelkustoden (A — P), die
ersten drei A — C sind fast völlig erloschen. Der ganze
Band ist sehr sorgfältig in karolingischer Minuskel des
11. Jh. geschrieben, blindes Linienschema, 19 Zeilen,
Schriftfeld 18,3x12,5. Rote Überschriften und Initialen,
große Initiale P auf Bl. 4'. Wie aus der Schlußschrift
Bl. 122' hervorgeht (s. u.) ist der Band einer der wenigen,
der sich mit Sicherheit als in St. Maximin geschrieben
nachweisen läßt. Deshalb ist auch ein Faksimile von
Bl. 44' der Handschrift von Chroust, Monumenta Palaeo-
graphica ser. II, Lief. IV, Tafel 10b gegeben. Besitz-
vermerke stehen Bl. 1' unten: Codex sancti Maximini si
quis abstulerit anatema sit fiat fiat fiat amen | (11. Jh.),
darüber: K 2. Continet Pastoralia beati G-regorii pape \
Codex monastery sancti maximiiy Episcopi prope Treue-
rim I (15. Jh.). Auf Bl. 2' von der Hand des Petreius:
Ex libns Imperialis Monastenj s. Maximinj, :• ~ | dazu
Bl. 1' rechts oben N. 52. Auf dem Deckel mit Tinte
die Zahl 32. In dem St. Maximiner Katalog A ist die
Handschi-ift verzeichnet als (nr. 71): liber sancti
Gregorii de pastorali cura, in B (nr. 103): Item
iber b. Gregorii pape de karitate pastoris in
uno volumine; erwähnt wird die Handschrift von
Waitz im Archiv VIII S. 617 n. 12 = Görres 47 —
Coblenz 12.
Auf Bl. V stehen außer einigen Federproben
noch von einer Hand des 11. Jh. (aber wohl
kaum von dem Schreiber "Walther wie Chroust
vermutet) in Majuskeln die Verse:
Per ie pastori paslor bone sancte gregmi
Hie vt pascatvr domini grex cvra notatvr
Omni doctrina celebretvr celsiw isla,
Sie sind von einer späteren Hand nachgezogen.
Dieselben Verse darunter noch einmal von einer
Hand des 15. Jh.
Gregorius, De cura pastorali.
Bl. P In Nomine Domini Incipivnt Capi-
tvla \ (rot, Majuskel), folgt das Kapitelverzeichnis
und zwar sind es 64 Kapitel, eine Teilung in
4 Partes wie in der Ausgabe ist nicht vorhanden.
Am Schluß des Kapitelverzeichnisses Bl. 3^" steht
in roter Kapitale:
Incipit Beati Gregorii Papae \ De Qvali-
tate Pastorvm Liber Melliflvvs \ Ad lohan-
nem Ravennatis Urbis Ponti\ficem Feliciter
Editvs. I
Anf. Bl. i' Pastoralis Cvr^ \ Me Pondera Fiigere \
(rot, Kapitale) | delitescendo uoluisse benigna . . .
= Migne LXXVII, 13—128. Die Kapitel
decken sich mit denen der Ausgabe, am Rande
sind die Bibelstellen rot eingetragen.
Schi. Bl. 122'' . . . tui me \ ineriti manus leuet;- 1
darunter von gleicher Hand die Verse:
Scripsit uualtherus hunc iibniin iam peregrlnus.
Hocce loco. inonachus et in ordine presbiter unctui.
Maximine tibi an tu prece posce frequenti.
Det deus ut ueniam Icdor respotideat amen-.- ||
Bl. 122^ unbeschrieben.
Görres 48 = Lat. Fol. 747
(Himmerod)
Perg. 163 BU. (82,5x22). XTV. Jh. (1315).
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken u. -schließen. 163 Blätter heutiger Zählung,
in 13 Lagen zu je 12 Blättern und einer 14. Lage zu 6 -(- 1
Blättern. Der ganze Band, mit Ausnahme von Bl. 162'
7*
52
Görreshandscilriften
und 163' ist von einer Hand geschrieben, dicke gotische
Schrift, auf vollständigem Tintenlinienschema, 35 ZeUen,
zweispaltig, Schriftfeld 25,4 x 16, Spaltenbreite 7,4.
Rote Überschriften, Initialen und Strichelung. Der Band
stammt aus Himmerod, zwar sind die Besitzvermerke
Bl. 39, 44 ausgeschnitten, es geht aber aus der Schreiber-
notiz am Schluß hervor. Am unteren Rande von Bl. 2'
die alte Signatur .EJ. Auf Bl. l', das sonst unbeschrieben
ist, steht von einer Hand des 16. Jh. : Christus natus est
pro I nobis et mortus [!] est pro nobis \ Besureocit pro
nobis I Äscendit pro nobis | Misit nobis spiritum sanctum,
non nostris meritis sed sua mi\tissima misericordia et
dementia \ nobis haec oninia largitus est. \ Bl. 162' und
163' Nachtrag von einer nur wenig jüngeren Hand in
Urkundenschrift. Mehrfach ist der rechte Rand ab-
geschnitten. Erwähnt wird die Handschrift von Waitz
im Archiv VIII S. 617 n. 87 — Görres 48 — Coblenz 87.
Eusebius Cesariensis, Historia eccle-
siastica.
Bl. 1™ Incipit liier eccle\Biasiice hystorie.\
Eusebij | cesariensis. | de greco in la\tinu7n
a I rufino sa\piente quon\darn lra7islatus.\ (rot).
Anf. Periltorum \ dicunt esse me\dicorum . . .
Bl. 2™ Explieit prefacio. Incipi\unt capüida
libri primi. \ (rot) . . .
Bl. 2'''' . . . Expliciunt I capitula. Incipit über
pnraus ecclesiastice \ hystorie de greco in latinum
trans\late a Rufino sapiente. cap. 1 \ (rot).
Aiii. Svccessiones sanctorum \ apostolanim et
tempora qtie a saluatore . . .
Es ist die LTbersetzung des Rufinus der ersten
9 Bücher des Eusebius unter Hinzufügung der
Fortsetzung des Rufinus in zwei Büchern. Die
Handschrift entspricht genau der Ausgabe von
F. Petrus Thomas Cacciari, Rom 1740. Die ein-
zelnen Bücher beginnen:
II. Bl. 15'''' . . . Quecurnque oportu\it uebd eccle-
siastice . . .
III, Bl. 28'"'' Igitur iudei deUtis cladibus per- 1
urgebantur . . .
TV. B1.44'''' Duodecimo anno prin\cipatus iraiani. . .
V. Bl. 60^* Igitur sotheri episcopo octo an\nis . . .
VI. Bl. 79^* At cum | seuerus qiioque persecu-
dones agitasset . . .
VII. Bl. 98'''^ Septinmm nobis ecclesiastice hy-
sto\rie librum . . .
VTTT. Bl. lll''' Apostolorum suc\cessionibus intra
sep\tem libros . . .
IX. Bl. 122^°' Suiuscemodi | edietis im\peinalibus
per I ornnem locuni . . .
X. Bl. 132'^'' Cum a\pud a\kxandriam post\
achülam . , .
XI. Bl. 148'^'' Post iuliatd necem tandem | duile. . .
Schi. Bl. 162''*' . . . ad meliora migrauit: cum |
piissimis principibus percepturus | premia ineritonim ■ : •
amen. \ — Cum libro vndecimo expli\cit ecclesiastica
hystoiia feli\citer Amen '■' \ — Hunc libinim con-
sciibi fedt Dominus \ henricus abbas de hemmenrode. |
o « •
nacione de lulcelnborg. Anno \ domini. M.CCC.XV.\\
(rot). Heinrich IV. von Lützelburg war 1310
bis 1318 Abt von Himmerod.
Bl. 162™ von anderer Hand: De diuersis defec-
tibus et negligenciis que committuntiir in | missa [ (rot).
Anf. JVota seciindum Alberiuni. quod si Sacerdos |
in missa deficiat ante canonem in aliquo | casu . . .
Dasselbe Stück in der Handschrift der Vati-
cana cod. Palat. lat. 399 f. 181.
Schi. Bl. 163"''' . . . quod stijficeret spiritualis
manducacio | quia ad ea que frequentius leges aptanttir.\\
Görres 49 = Lat. Qu. 681
(Himmerod)
Perg. 193 Bll. (27,5 x 19). XTV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. 193 Blätter heutiger Zählung in
20 Lagen und zwar in ganz eigentümlichem Verhältnis:
I zu 8-2, II, in, X zu je 8, IV-VI, VIII, XIII— XIX
zu je 10, VII, IX, XII zu je 12 Blättern, dazu als XX
7 geklebte Blätter. Der ganze Band ist von einer Hand
in sorgfältiger gotischer Minuskel geschrieben, zweispaltig,
auf vollständigem Bleistiftlinienschema, 33 — 34 Zeilen,
Schriftfeld 19,5x12,5, Spaltenbreite 5,7. Rote Über-
schriften, Paragraphen und Strichelung, die größeren
Initialen sind nicht ausgefüllt. Die 7 letzten Blätter
haben durch Feuchtigkeit und Wurmfraß sehr gelitten,
Bl. 193 ist besonders auf Papier aufgeklebt. Ein Besitzver-
merk findet sich nur auf Bl. 1' unten: lAber monasterii
sancte marie in hymmcrod ordinis cisterciensis treuerensis
diocesis \ (14. Jh.) stark verlöscht, darunter die alte Sig-
natur .R V. •= Görres 49 — Coblenz 45.
Excerpta ex Summa Raymundi de
Pennaforte.
Bl. P* 0. Ü. [QJuoniam td ait ieronimus Se\cunda
post naufragium | tabula est euipam confiteri | . . . auf
Görreshandschriften
53
diesen Prolog folgt Bl. V^ die Inhaltsangabe
des ersten Teiles und dann Bl. 1''* De symonia
(rot). [QJuoniam inter crimina ecclesiastica | i^ymonia . . .
Es sind Auszüge aus aUen Kapiteln der
Summa, so daß die Handschrift eigentlich als
Summa abbreviata bezeichnet werden müßte.
Sie ist genau wie die Summa selbst in 4 Bücher
geteilt, vgl. zur Summa: Schulte, Geschichte der
Quellen und Literatur des kanonischen Rechts II,
410 ff. Es beginnen Buch II Bl. 44™, ni Bl. 79^%
IV (de matrimonio) Bl. 167''''.
Schi. Bl. 193'''' . . . inuidenti animo set [! ]
benignus corrigat et emendet. | — Explicit minima
de I matrimonio | — Hie libei- sciiptus qui acripsit
dt benedictus amen. 11
Görres 50 = Lat. Fol. 748
(Himmerod)
Perg. 186 Bll. (28,5x20). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. .Jh.),
MetaUschließen. 186 Blätter heutiger Zählung und zwar:
1—6, 6», 7—48, 48>, 49, 49», 50—53, 63', 54—182.
Zwischen Bl. 8 und 9 fehlt ein, zwischen Bl. 170 und 171
vier Blätter. Der Band besteht aus zwei ursprünglich
selbständigen Teilen. Der erste, Bl. 1 — 122 hat 16 Lagen,
von denen Lage II 8 — 1, XII 8 + 1, XVI 6, die übrigen
je 8 Blätter haben. Am Schluß jeder Lage römische
Zahlenmittelkustoden I— XV. Der zweite Teil, Bl. 123
bis 182 hat 6 Lagen zu je 8, dann eine zu 8 — 4, darauf eine
zu 8 geklebten Blättern, am Schluß der Lagen römische
Zahlenmittelkustoden I— VI. Der erste Teil muß ur-
sprünglich mit einer anderen Handschrift zusammen-
gebunden gewesen sein, da sich auf seinem letzten Blatt
122" eine große grüne Initiale A abgedrückt hat. Einzelne
Blätter sind ausgeflickt, Bl. 182 ist stark beschädigt. Der
ganze Band, und zwar beide Teile, sind von ein- und
derselben Hand in klarer gotischer Minuskel auf voll-
ständigem Bleistiftlinienschema geschrieben, 35 Zeilen,
Schriftfeld 22,5 x 14,5. Rote Überschriften, rote, grüne
und blaue Initialen. Das Pergament ist von verschiedener
Beschafienheit und Stärke. Besitzeintrag^ngen finden
sich noch Bl. 99' und 180': Liber monachonim. s. Marie
in Hinimerode ordinis Cisterciensis. Treuerensis. diocesis. \
(15. Jh.). Bl. 1 ist eine Besitznotiz ausgeschnitten, doch
blieb die Signatur .Jv. stehen. Bl. 1' am oberen Rande
von anderer wenig jüngerer Hand als der Text eine
Inhaltsangabe lediglich des zweiten Teiles mit den
Schriften des Ambrosius, doch wohl ein Zeichen, daß
beide Teile schon frühzeitig zusammengebunden waren
= Görres 50 — Coblenz 15.
Hrabanus Maiirus, Expositio super
leremiam (fälschlich als Hieronymus),
Hieronymus, Ambrosius.
1) Hrabanus Maurus, Expositio super
leremiam lib. XVTH — XX.
Bl. P Incipit prologus sancti iheronimi
presbiteri | in lamentaciones iheremie pro-
pliete. I (rot).
Anf. Habes. In Lamen- (rot und schwarz
Majuskel) | tacionibus iheremi^ quatuor alfabeta e
quibus duo prima \ quasi saffico nietro scripta
sunt . . . Dieser Prolog ist am Anfang etwas
gekürzt, er schließt Bl. 2'' Sed iam nunc \
qnomodo textiis ipsius hr/stori^ incipiat uideamus —
Explicit prologus. Incipit explanatio (rot) Aleph, \
Qvomodo sedet sola ciuitas plena populo . . .
Bl. 11^ Finit liber primus. Incipit secundus. |
(rot) — Primam (Majuskel) partein lamentationis
hieremi^ qu^ duobus alphabetis \ quasi saphico metro
tcripta constat . . .
Bl. 2 1'' Erplicit über secundus. Incipit Tercivs. |
(rot).
Extremus liber tractatus hieremi^ inchoandus est a
quarto alphaheto \ ... Bl. 26"" . . . afflictis humiliter
deprecatur. — ßnit de lamentacionibus \ Oratio ihere-
mie I (grün) — Becm'dare domine quid acciderit
nobis. intuere et respice obprobrium nostrum . . .
Schi. Bl. 28'' . . . In qua uniuersitate nimi\i-um
et ipsi iudei comprelicnduntur. | (am Schluß etwas
mehr als im Druck) = Migne CXI, 1183 A— 1272,
mit dem ausgeschnittenen Blatt zwischen 8 und
9 fehlt die SteUe Migne 1203B Z. 12 . . . sicut
hortus dissipatus bis Migne 1206 Ä Z. 9 . . . qui
nos ducant in viam. Kaj)iteleinteUung nicht vor-
handen.
2) Hrabanus Maurus, Expositio super
leremiam lib. I— XVII.
Bl. 28'' Incipit prologus sancti leronimi.
presbiteri in iheremie explanatiojiem \ (rot).
Est tempus adnotatum propheti^ ieremi^ quando
ceperit prophetare qui^ locutus tum facere eis \
— Finit prologus. Incipit Explanatio \ (rot).
TJerba (Majuskel) hieremi^ßlii helchif de sacer-
dotibus . . .
Bl. 29'' Accessio ad litteram prophetie\{rot).
54
Görreshandschriften
Et factum est iierhum domini ad nie diccns . . .
Bl. 33^ Explicit über primus Incipit scci-ndcs
(rot) I I*ost I mcrepaüonem quam dominus iudeis
exprobraxdt . . . Anfänge von Buch III Bl. 38'',
IV Bl. 45^, V Bl. 49=^^ VI Bl. 53^ Vn Bl. 56^
Vni Bl. 60^ IX Bl. 65^, X Bl. 7P, XI Bl. 74'-,
XII Bl. 77^ Xni Bl. 80^ XIV Bl. 82'-,
XV Bl. 84'-, XVI Bl. 86>-, XVII Bl. 87'-; durch-
gehende Kapitelzählung, wie in der Ausgabe, von
einer Hand des 15. Jahrh. am Rande nachge-
tragen = Migne CXI, 797—1182.
Sohl. Bl. 89^ . . . vnde cum ßagellat nos ^quus.
cum autem consolatur \ misericors esse probatur. | —
Explicit Hieronim,ics | Svper Hüremiam Prophetam,. |
(rot und schwarz, Kapitale).
3) Hieronymus, Super Danielem
Prophetam.
Bl. 89'' Incipit Liber Danielis | Frophete\
(rot und schwarz, Kapitale).
Bl. 90"" Prologus iheronimi presbiteri in
danielem prophetam contraporphyrivm | (rot).
Anf . Contra Danielem (rot und schwarz, Kapi-
tale) prophetam librum scripsit \ porphirius . . .
Bl. 90'' . . . quam latinorum et aliarum gentium
litteris contineri. \ — Sancti Iheronimi pres-
biteri Super Danielem propheta7n (rot) | Com-
mentvm \ (rot und schwarz, Kapitale).
Bl. 91'' Nullvm enim prophetarum tam aperte
dixisse de xpb. \ non soluni scribit eum esse uenturum
quod est commune cum c^teiis. | sed quo tempore
uenturus dt docet. et reges per ordinem digerit. | et
annos enumerat. ac manifestissima signa prenunciat.
Anno tercio ioachim \ • ■ ■
= Migne XXV, 491—584.
Schi. Bl. 122''... quideirespondere\debeamvs.9oo
— Explicit. I Commentvm | In. Danielem. j Prophetam,. |
Contra. Por\phirivm. Be\ati Ueroni\mi Presbiteri ||
(abwechselnd rot und schwarz, Kapitale).
4) Bl. 123'' Incipit liber beati Ambrosii
Mediolanensis episcopi \ Primus de ini-
ciandis et. vi. | de sacramentis., | (rot).
Anf. De. Moralibus. | Coüdianum. \ Sermonem
(rot und schwarz, Kapitale) habuimusv cum uel
patriarcharum gesta . . .
=^ Migne XVI, 403—426.
Schi. Bl. 128'' . . . ueritatem regenerationis
cooperetur. | — Explicit de iniciandis. (rot), un-
mittelbar anschließend:
5) Bl. 128 Incipit liber primus de sacra-
mentis. I (rot).
Anf. De Sacramentis (rot und schwarz, Kapi-
tale) qu^ accepistis sermonem adorioVi^ cuixis ratio-
nem . . .
== Migne XVI, 435—482. Es beginnen:
Buch II Bl. 129^, ni Bl. 13 P, IV Bl. 133^
V Bl. 135'-, VI Bl. 137\
Schi. 139^ . . . perpettdtatisy a seculis. et nunc
et semper. et in omnia secuta seculorum. ||
6) Bl. 139^ Incipit libellvs venerabilis uiri
Ambrosii mediolanensis episcopi | Qui jiasto-
ralis dicitvr. | (rot).
Anf. Si Quis I Fratrum (rot und schwarz,
Kapitale) | oraculum reminiscatur. qua frage famulum
de seruata sibi pe\cunia . . .
= Migne CXXXIX, 169—178 unter den
Werken Gerberts, doch wird dies Stück sehr
häufig dem Ambrosius zugeschrieben.
Schi. Bl. 143"' . . . que sanctis in regno c^lorum
dare promisisii Amen. \\
7) Bl. 143"' In nomine sanct^ trinitatis.
incipit tractatus sancti ambrosii de | p^ni-
tencia aduersus nouacianum. Liber prinius','\
(rot).
Anf. Si Uirtvtvm Finis (rot und schwarz,
Kapitale) | ille est maximus qui plurimorum ex-
f)ectat . . .
= Migne XVI, 485 — 498 und zwar bricht die
Handschrift auf Bl. 146" Z. 20 mitten im 8. Ka-
pitel des 1. Buches § 35, (Migne col. 497 0 Z. 11),
. . . et bene habebunt ab, der Schreiber muß hier
mit irgend einer anderen Handschrift Verwirrung
angerichtet haben, denn unmittelbar anschließend,
ohne das geringste Trennungszeichen geht es auf
derselben Zeile weiter: Sed aduersus spiritalia
nequiti^ qu^ sunt in c^le\stibHS. non carnalia utique
arma. sed foiiia deo estimare debemus. Non enim
satis est ui\dere tubam. et nee sonitum eius audire . . .
Ein Traktat, der mit dem vorausgehenden in
überhaupt keinem Zusammenhang steht, er schließt
auch unvollständig: Bl. 150"^ Qui habet uitam non
Görreshandschriften
ö'o
est utique exclusus a uenia. \ —Liber iste hie terminatur.
quoniam alibi scriptus continetvr.oo.,.^ |j (rot).
8) Bl. 150'' Incipit liber beati Ambrosii
de ysaac et anima \ (rot).
Anf. De Patre Nobis (rot lind schwarz, Kapi-
tale) I Sancti isaac uel origo satis expressa est uel
gracia^' . . .
= Migne XIV, 527—560.
Schi. Bl. 163^ . . . seil ille inagis qui Ins utilur.
sei-uare se debet et custodire dei et domini nostri
iAu xpi gracia et misericordia largiente^ Qid niint
et regnat in secula Amen. | Am Rande v. a. H.:
[Explicijt de Isaac et anima.
9) Bl. 163^' Liber. Beati. Ambrosii. De\
Fuga. Secvli \ (grün, rot, Unciale).
Anf. Fre\quens. Nobis. | Sermo. De. Fugi\-
(rot, grün, Unciale) endo senilo istoi^ atque utinam. . .
= Migne XIV, 597—617, da die folgenden
Blätter fehlen, bricht der Traktat Bl. HO'^ ab mit
. . . processu quodam improbitatis in[crementoque] || . . .
(IVIigne 617 D Z. 3).
10) Ambrosius, De Nabuthe lezrae-
lita (Fragment).
Der Anfang fehlt, es beginnt Bl. 171''... sxmm.
lugent diuites si non poiuerint aliena dinpere . . .
= Migne XIV, 770 B Z. 8. Das ganze
Stück bei Migne XIV, 770—792.
Schi. Bl. 179^ . . . et si prim^ laque\os preua-
ricationis euaserint. Fuit de Nabvte israhelite. \
11) Bl. 179'^ Epistola Sancti Ambrosij\
Ivsto I (rot).
Anf. Pulchre ammones frater. ut epistolares fa-
bulas et sennonem \ absetitiwn ad interpretationem
con/eramiis . . .
= Migne XVI, 943—950.
Schi. Bl. 182'" ... si quid habes committere ne
dubitaueris., anschließend :
12) Bl. 182'' Salue mater saluatoris.
uas electum. uas lionons . . .
mit römischen Choralnoten auf 5 Liniensystem.
Die dem Adam von St. Victor zugeschriebene
Sequenz = Migne CXCVI, 1502—1504; Chevalier,
Eep. hymn. 18051.
Schi. Bl. 182^ . . . configura glorie Amen. \\
Görres 51 = Lat. Qu. 682
(Trier, St. Maximin)
Perg. 190 Bll. (23 x 15). IX. Jh.
Jüngerer Holzeinband mit Leder bezogen, Lederschniire
als Verschluß. 190 Blätter heutiger Zählung in 23 Lagen
zu je 8 Blättern, dazu eine Lage zu 4+2 geklebten
Blättern. Der ganze Band ist von einer Hand des 9. Jh.
geschrieben in sorgfältiger karohngischer Minuskel mit
noch stark uncialen Elementen. Rote unciale Über-
Bchriften, größere Initialen mit einfacher, mehrfarbiger
Verzierung. Blindes Linienschema, 21 Zeilen, Schriftfeld
17,5x9,8 cm. Einzelne große Buchetaben springen über
den Rahmen vor. Besitzvermerke finden sich: Bl. 1'
Codex monasterij sancti majcimini treuirorum archiepiscopi
prope treuenm situati \ (13. Jh.). Am unteren Rand der
Seite von der Hand des Petreius: Ex lihris Imperalis
Monastery S. \ Maximiiij:- — {, oben N. 154; Bl. 19^ liher
sancti maximini \ Si quis abstulerit \ anatema sit \ amen j
(12. Jh.). Auf dem Deckel mit Tinte die Zshl 6. In
dem St. Maximiner Katalog A ist die Handschrift ver-
zeichnet als (nr. 39): Augustinus de baptismo
parvulorum, im Katalog B als (nr. 88): Item liber
de baptismo parvulorum in uno volumine
^ Görres 51 — Coblenz 9.
Augustinus, De baptismo parvulorum.
1) Bl. F Incipiunt De Peccatorvm | Meritis
et Remissione. et de bap\tismo paruulorum.
Angustinvs.\Ad Marcelliniim Libri.\ 111. (rot,
uncial, die erste Zeile in Capitahs quadrata).
Anf. JJenit etiam Necessitas qiiae me cogeret |
aduersus nouam pelagianam | hereseni saibere. contra
quam prius cum \ ojius erat non scriptis sed ser-
monibus et con\loqimtionibus agebamus . . . Bl. 2^
. . . Hoc opus sie incipit; quamuis in | mediis et magnis
curarum aestibus. |
Quamtiis in mediis et magnis curarum | aestibus.
atque tediorum quae nos det\inet . . .
= Migne XLIV, 109—200, wo aber die
Praefatio der Handschrift fehlt.
Es beginnen : Buch H Bl. 58'-, Buch IH Bl. 105'-,
keine Kapiteleinteilung.
Schi. Bl. 12'i'' ... quam tandem\aliquando finitus.
— LXIIl I Explicit De Baptismo Paruulorum | (rot,
uncial).
2)B1. \2i^ Incipit E.e Libro Retractationum
secundo \ (rot, uncial).
Anf. Bl. 125'^* (am Rande von einer Hand
des 17. Jh. De spiritu | et littera). Ad quem (über-
geschrieben von wenig jüngerer Hand: marcellinum)
56
Görreshandschriften
scripseram tres libros. qaoruin | tüidus est de pecca-
toi-wii meritis et re\missione . . .
lib. 2, cap. 37 der Retractiones, = Migne
XXXU, 645—64(5.
Sclil. Bl. 125^ . . . miper elaboraui fili | caris-
sime marcelline.
3) Bl. 125' Incipit epistola. V (rot)| = De
spiritu et littera.
Anf. Le.ctis opusndis quae ad te nuper ela-
boraui I ■ . .
= Migne XLIV, 201—246.
Schi. Bl. 190'' . . . quoniam ex ipso \ et per
ipsum et in ijiso sunt omnia. | Ipsi gloria in saenda
saeculorum. Amen. ||
Bl. 93'' stellen von einer ziemlich gleichzeitigen,
sehr zittrigen Hand neben einem Kreuz die Verse
Crucem sandam subiit . . . (Chevalier 3985) mit
Neumen am oberen Rande.
Görres 52 = Lat. Oct. 226
(Himmerod)
Perg. 160 Bll. (19,5 x 14). XIII. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 160 Blätter heutiger Zählung und zwar vom
4-|-l Blätter, dann 18 Lagen zu je 8 Blättern, darauf
noch 4 und 7 geklebte Blätter, von der Lage XIX fehlen
also 4 Blätter, dahinter sind außerdem mehrere Lagen aus-
geschnitten, wie viel läßt sich mit Sicherheit nicht an-
geben, zwei mindestens; römische Zahlenmittelkustoden
V — XIII. Der Band ist von einer Haupthand geschrieben,
die bis Bl. 162' reicht, klare gotische Minuskel, auf voll-
ständigem Bleistiftlinienschema, 22 — 25 Zeilen, rote Uber-
Bchriften, rote und grüne Initialen, Bibelzitate rot am
Rande, Schriftfeld durchschnittlich 14,5x9,3; dazwischen
einige Füllsel von anderen Händen des 14. Jh., ebenso
folgen von Bl. 153' ab mehrere Hände. Ein Besitzeintrag
des 15. Jh. steht Bl. 118' am unteren Rand: lÄber
moruwhorum sancte marie in hymmerode Treuerensis
diocesis \ Cisterciensis ordinis. \ (14. .Jh.), Bl. 1' unten Sig-
natur . G iiy., darüber wohl etwas älter . F. ij. pastoralis
cura = Görres 52 — Coblenz 89.
Gregorius papa, De cura pastorali und
andere Stücke.
Bl. 1"^ In nomine patris et filij et sphitus sanctj
Ineipiunt | capitida subsequentis opeiis •,• \ (rot),
folgt das Inhaltsverzeichnis zu der cura pasto-
ralis, von Bl. 4'' waren zunächst nur 6 Zeilen
geschrieben. Der freie Raum wurde dann von
einer anderen Hand ausgefüllt: Interrogacio
augustini anglorurn archiepiscopi De pullu-
cione . . \ (rot).
Anf. Si post illusionem que per somnium seiet
accidere uel corpus domini . . .
Es ist die elfte interrogacio nebst responsio aus
Epist. 64 Gregorii Magni = Migne LXXVII,
1198 -1199 B, also stark gekürzt.
Schi. Bl. 4^ . . . hoe pertidit i7isciens. Grregorius
(rot). Nulluni I facere suhdiaconum presumanl episcopi.
nisi qui se caste uicturum promisertt | quia 7iullus debet
ad ministeriurn altaris accedere. nisi cuius castitas
ante ] suscepium, ndnisteriurn fuerit apiprobata. |j
Bl. 5'' von anderer Hand Laut et gloria pasche.
Augustinus. | (rot).
Anf. Sanctvin et salutarem diem pasch^ et
omni laude \ predicandumi^ . . . Notiz von 2 1 Zeilen.
Bl. 5' Augustinus. Quomodo intelligitur
qvod dicit saluator. pacem meam do \ uobis
pacem relinquo uobis. non sicut mundus dat
ego do. \ (rot).
Anf. Qvi pacem suscepit saluatoris^ inimicitiavi
contrahit mundj ... (21 Zeilen).
1) Bl. 6'' Incipit Liber iiastoralis | cur^
ßeati Gregorij pap^ | (rot).
Anf. Pastoralis Cv\re me pondera fugere delitesA
cendo uoluisse-r- . . .
= Migne LXXVn, 13—128.
Schi. Bl. 122'' ...?(< quia pon\dus proprium
deprimit. tuj me manus levet-,' | — Explicit Liber
pastoralis eure. Beatj Gregorij pap§ •,• j
2) Bl. 122' Passio ajiostolorvm Petrj. et
Pavlj Secundum e\gesippum%- \ (rot).
Anf. lempmibvs neronis ini\piisdmj cesaris.
erant Rome Petrvs et Pa\ulus doctores xplanorum,
sublimes operibus . . .
Es ist cap. 2 des 3. Buches des Pseudo-
Hegesipp, De hello ludaico, nach der Ausgabe von
Weber und J. Caesar, Marburg 1864, S. 170 ff.,
vgl. Bibliotheca hagiographica Bruxellen. II, 967
n. 6648.
Schi. Bl. 124'^ . . . et ipse et paulus alter cruce.
alter gladio necatj sunt. — Explicit passio a\posto-
lorvm petri et pavlj'.; \ (rot).
Görreshandschriften
57
Bl. 124^ Ambrosius in natali martyrum
De resurreetione \ (rot).
Anf. Bl. 125'' Si martyres nondum liberati sunt
ab inferis^^ liberati sunt a pec\catis. Verum tarnen
etiam fortasse pluiimi ex hisdem b^atis | martyribiis
cum domino resurrectionem corpcrraliter ... 17 Zeilen;
darunter Augustinus (rot). Varro nomi-
natim expressit quendam ... 5 Zeilen.
Bl. 12.5^ unbeschrieben, oben Federprobe.
3) Bl. 126'' 0. Ü. Variae lectiones de vir-
tutibus et vitiis.
Anf. Primo oninimn querendum est. que dt\
uera scientia. ueraque sapientia! ( quia sapienta huim
sectdi stultitia est [ apvd deum ... Es folgen dann mit
roten Überschriften Bl. 126'' De fide. Sed h^c
cognitio diuinita\tis . . . Bl. 126^ De karitate. In
preceptis uero dej-^ Caritas optinet \ pnneipatum . . .
Bl. 127'' De spe. Tiia quedam preposuit anim^
nostr^ necessaria egregius doctor | gentium dicens . . .
Bl. 127^ De lectionis studio. Sanctarum lectio
scripturarum . . . Bl. 128'' De pace. Salvator ad
patrem rediens . . . Bl. 128'' De Misericordia.
Frindpivm est misericordi^ bonum . . . Bl. 129"' De
indulgentia. Dominus in euangelio dicit. dimittiie et
dimittetiir uobis . . . Bl. 129^ De patientia. In patien-
iia enim dicilur in euangelio... Bl. 130'' De humili-
tate. Qvanta sit uere humili\tatis uirtus . . . Bl. 131'
De conpunctione cordls. Conpimctio cordisi^ ex
humilitatis xdrtute nascitur . . . Bl. 131^ De con-
fessione. JFTortatw sepius nos scriptura \ . . . Bl. 132'
De penitentia. Cvivs ipse Saluator. in euangelio\
uirtxdem ostendit . . . Bl. 133' De non tardando
conuerti ad deum. Legitvr in litteris diuiids
inspiratis dictum . . . Bl. 134' De timore dominj.
Initivm sapienti^ timor dominj . . . Bl. 134"^ De
ieiunio. Ferfectmn est ieiunium . . . Bl. 134^ De
h^lemosinis. Sciendvni est enim esse pietatis . . .
Bl. 135'*' De castitate. Castitas angelica est uita
Bl. 136'' De fraude cauenda. Qvi nos benignos
ammonet . . . Bl. 137" De falsis testibus. Fakvs
testis. dicit salomon . . . Bl. 138' De invidia.
Per inuidiam diabolii' mors sidnntrauit . . . Bl. 138"
De svperbia. Svperbis uero deus resistit . . .
Bl. 139' De iracvndia. Egregivs mundi jiredicator
dicit . . . Bl. 139' De humana laude non que-
ren da. Dominus in evangelio dicit . . . Bl. 139'"
De perseuerantia in bonis operibus. JVon
Queratvr in xano initium . . . Bl. 140' De octo
vitiis principalibvs. Octo sunt uitia principalia . . .
Bl. 140" De gvla. Primvm est corporale peccatum
gula . . . Bl. 140" De fornicatione. Fornicatio
est omnis corporalis inmunditia . . . Bl. 141' De
aiiaritia. Avarüia est nimia dinitiarum ... Bl. 141'
De ira. Ira est VII'^ est [1] de octo uiciis principa-
Z<'6m«... Bl. 141" De accidia. Accidia est pestis qu^
deo famulantibus . . . BL 141" -De <ri«itt«a. Trislitiae
duo genera sunt ... Bl. 142' De uana gloria.
Uana gloria est dum liomo appetit . . . Bl. 142"
De virtvte et eius partibvs. Frimum sciendum
est quid sit rdrtus . . . Bl. 143' De uiginti quat-
tuor senioribus. et IUI'"' animalibvs. Qvid
sunt uinginti iiij'"'. seniores. et quatuor animalia . . .
4) Bl. 143" 0. Ü.
Epistola s. Brunonis Carthusiani ad
Radulphum Viridem, ecciesiae ßemensis
prepositum.
Anf. Domino uenerando. R. remensi preposito.
aincerissiino caritatis ctdtu ob8e7-\uando. B. salutem.
Veteris approbateque amicitie tides. cum predariori |
et laude ampliore dignior in ie conspicitur . . .
Dieser Brief findet sich gedruckt in den Acta
Brunonis = Migne CLU, 420 C Z. 6—423 D Z. 9.
Schi. Bl. 146' . . . fratemitatem tuam diu incolu-
men memorem consilij mei nee uo\ti inmemorem uigere
sedulo exopto; uale; |
5) Bl. 146' 0. Ü. Epistola Carthusiani
cuiusdam.
Anf. Cum perendie inualescente morbo tabes-
cerem et salutis | momentane desperatione grauarer. ut
amicum ut fratrem non fictum di\cebat nostro langori.
nostro defectuj non sohun condolidsse rela\tum est.
set et cura propensiore anime periclitanii consul-
tum I ire cognahans, scribens me confessione. uiatico.
sepuhuraqne \ priuandum. nisi quibusdam quasi
acceptis illicite renuntians hie men\dacitati dijfunderein.
et ecclesia cui 7iutritus cid ordinatus. cid ab infantie
rudimentis asscriptus postposita in monachum tran-
sirem; . . .
Es ist das Schreiben eines Karthäusers, der
sich auf Ermahnungen Brunos beruft.
58
Görreshandscliriften
Schi. Bl. 148'' . . . desisle inquam illius reue-
rende matris que te suscepit. que aliiit. \ et prouexit.
tarn inpie tarn feralüer precordia dissecare; \
6) Bl. 148^ Incipit epistola Gelasii pape
ad anastaiium imperatorem. in qua dicit se
eum I non excommunicasse. ostendens quod
ipse pocius seniet excoinninni\cauerit. comu-
nicando excommunicatis hereticis. quod quia
contemp\sit f ulmine ictus interijt | (rot).
Anf. Gelasivs atiastasio impieratori. Pietatem
tuam precor iniperator auguste. ne arrogantiam
iudicet. dilline racionis obsequium | . . .
= Migne LIX, 41—46, besser Thiel, Epistolae
Eomanoriun pontificum, epist. 12, S. 350 ff., die
Handschrift beginnt erst mit dem 2. Abschnitt.
Es sind teilweise einzelne Sätze, teilweise ganze
Abschnitte des Druckes ausgelassen. Dieser Brief
schließt dann Bl. 150^ Z. 20 mit dem dritt-
vorletzten Satze des Druckes . . . dicant qualiter
nunmpentur. et patdojwst; Es folgen nun unmittelbar
anschließend ohne das geringste Trennungszeichen
Stücke aus der Epistola Gelasii ad epi-
scopos per Dardaniam constitutos. =Migne
LIX, 77 ff., Thiel ep. 26, S. 414. Es sind nui-
einzelne Sätze, die aneinandergereiht sind, sie
beginnen Nullus iam ueradter xpianus . . . Der
Schluß befindet sich Bl. 152'', doch sind die
Blätter 151, 152 falsch geheftet, sie müßten
folgen 152^, 152^, 15 P, 15 1^ Schi ideo
sedes apostolica quod ad eam pertinebat. uel
potuit I uel debuit omittere-y ]|
7) Bl. 152^^ De letania tnaiori (Überschrift
von einer Hand des 15. Jh.).
Anf. Romana conmetudo unum diem. id est mj"*"
kalendas maij interponitv . . .
Schi. Bl. 151'' .. . sollempnia sacrifida ipsa
uigilia celebraret! ||
8) Bl. 151^ Petrvs Damianvs. ] (rot).
Anf. A.draldj nempe prudentis. et religiosj uiri
qui bre\metensj preminet monasterio . . .
Aus dem opusculum XXXIV, De variis
miraculis narrationibus cap. 5 — cajD. 6 erster
Satz = Migne CXLV, 578—579.
Schi. Bl. 153"^ ... ne dum psaUimus fructum
Spiritus, cum \ camis desidia misceamus.
9) Bl. 153'' //fc prosper. \ (rot).
Anf. Frosper in libro de uita contemplatiua.
Ki qui in allqno gradu ^cclesiastico constitutj
aliquid occidt^ crimen admittunt. ipsi | se uana
superslilione decipiunt . . .
Aus cap. VII von des Julianus Pomerius
Werk, De vita contemplativa = IVIigne LIX,
451 f.
Schi. Bl. 153'' . . . sed etiam ciues supern^
ciuitatis ad gaudia \ sempitema perueniant. Amen.
Bl. 153' Augustinus In expositione secunda
psalterii \ (rot).
Anf. Deponerites mendadurn. loquimini ueritatem.
Et ecce hie est deponere ... (15 Zeilen).
10) Bl. 154'- 0. Ü. Julianus Toletanus
episcopus, Prognosticon futuri saeculi.
Der Anfang fehlt, es beginnt Bl. 154'" mitten
im cap. XIV . . . succedit ambitio. Si ambitio
contempta est ira exasjierat. inßat supierbia . . .
= Migne XCVI, 469—480.
Bl. 158'' . . . tolerabilior fiat ipsa | dampnatio. | —
E.rplicit über primus. Inclpinnt capitula libri secundi |
(rot); folgt das Kapitelverzeichnis.
Bl. 158' Incipit über secundus de ani-
mabus deftinctoruin quoviodo se habeant |
ante tiltimam corporum resurrectioneni. | (rot).
Anf. JJnvs est eniin teirenus paradysus. ubi
primorum hominum coipo\raliter uita e.vtitit . . .
Schi. Bl. 160' mitten im 11. Kapitel des
2. Buches abgebrochen . . . midtomagis uiteiiitur
mens ab \\ . . .
Gör res 53 im Besitz des Preiherrn von Cramer-
Klett in Hohenaschau.
Görres 54 = Lat. Qu. 683
(Trier, St. Maximin)
Perg. 180 BlI. (25 x 21). XI. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallschließen. 180 Blätter heutiger Zählung in 24 Lagen
und zwar: ein Vorsatzblatt, dann I — V, VII, VIII, X,
XI, XIII— XVI, XVni— XXIII zu je 8, VI, IX zu je 6,
XU zu 4 + 1, XVnzu2 + l, XXIV zu 8—1 Blättern.
Am Schluß der Lagen von späterer Hand arabische
Görreshandschi'iften
59
ZahleneckkuBtoden, die ersten Blätter jeder Lage haben
Buchetaben- und arabische ZifFemzählung. An dem Band
haben mehrere Hände geschrieben, die aber unter ein-
ander so eng verwandt sind, daß eine genaue Scheidung
nicht möglich ist, zumal auch derselbe Schreiber im
Einzelnen Abweichungen zeigt. Blindes Linienschema,
27— 30 Zeilen, Schriftfeld 18,6x16. Rote Überschriften
und Initialen. Große mit Ranken und Vögeln verzierte
Initialen finden sich Bl. 2' D, Bl. 91' Q. Bl. 1 (Vorsatz-
blatt) ist erst im 14. Jh. angeklebt worden. Auf seiner
Vorderseite ist ein Text völlig abradiert, nur die Initialen
sind noch stehen geblieben. Bl. 1' ist von einer Hand
des 14. Jh. geschrieben. Dieselbe Hand hat dann an
vielen Stellen verlöschte Buchstaben nachgemalt, sie hat
auch am Rande Nachträge geschrieben und dadurch
die ganze Handschrift entstellt. Besitzvermerke stehen:
Bl. 180' Codex Sancti Maxi\mi7ii si quis eum absttdent
anatema sit | (12. Jh.), Bl. l' H. 9 Codex monasterü sancti
Maximini extra muros treuerenses \ ([7 Continet omelias heati
gregorij pape in Ezechielem prophetatn \ (14. Jh.), Bl. 1'
Codex monasterii sancti maximitii extra muros treue-
renses \ H. 9 Continet gregorium in ezechielem \ (14. Jh.).
Bl. 1' von der Hand des Petreius Ex libris Imperialis
Monasterij j s. Maximinj '.■ -^ \ und Bl. 2' N. 189. Auf dem
Deckel mit Tinte die Zahl 31. In dem St. Maximiner
Katalog A ist die Handschrift verzeichnet als (Nr. 73):
GregoriuBinHezechihelem,inBal3 (Nr. 14): Item
expositio Gregorii super Ezechaele in uno
volumine, oder (Nr. 117): Item Bermones b.
Gregorii in Ezechaelem in uno volumine
= Görres 54 — Coblenz 90.
Grregorius, Sermones super Ezechielem
proplietam.
Bl. P 0. Ü. Epistola b. Gregorii | ad
Marianum episcopum.
Anf. [D] ilectissitno fratri Mariano episcopo
Gregorius serims | seriionim dei. Omelias qiie in
beato iezechiele propheta | • • • der den Homelien
voraufgehende Brief.
Schi. . . . aiddms \ redeatur. — Explicit epistola
beati Gregorij | jjape ad Marianum episcopum. 11
Bl. 2'' Incipiunt Sermones Sancti Gregorii
(von späterer Hand zugesetzt: pnp«) In Ezechielem
Prophetam. | (rot, Majuskel).
Anf. Dei Omnipotentis Aspiratione | (Majuskel)
Ife ezechiele propheta locuturus . . .
Schi, des ersten Buches Bl. 90"^ . . . came
roborare! i%s xps dominus qui uiuit | et regnat cum
patre. in unitate Spiritus sancti deus. per omnia
seciäa seculonim a\men. \
Bl. OP Incipit Omelia Prima Secvnde \
Partis. Beati Gregorii \ Pape \ (rot).
Anf. Qvia inuMs euris prementibus ezechiel
prophet^ libinim \ • . ■
= Migne LXXVI, 786—1072.
Sohl. Bl. 180^ . . . quia per dolores et uulnera
in numerurn [!J ad here\ditatem perpetuam plurimum
erudit. Si itaque. glwia ornnipotenti domino nostro 1
ihn xpö. qui uiidt et regnat cum patre in uHitate
Spiritus sancti deus per omnia | secuta seculorum.
Amen — von anderer Hand: Amen Fiat Fiat est
est In I seetda seculorum. Fax Uli sxmt Unna. ]
Auf dem freigebliebenen Baum von Bl. 90^
ist nachgetragen eine Glosse, wohl von derselben
Hand, die das erste Buch schrieb: Sintacma. i.
construcio. intercapedo. i. interuallum. elogium. i.
ser\7no exprobationis. diro. i. iuuenis. oculo. i.
abscondo. occinus. i. rotunditas. casses. i. tele\arane'
arum. gi7nnHs sophista. i. iuuenis sophista. castri-
margia. i. amor gule. locupletor. i. loca jilena habens.
Dito. i. diuitem facio. murena. lampreda. emulacio.
i. secucio. | verrniculatus. i. uariatus. obscenus. i.
sordidus. dabsilis. i. largn^. ethimologia i. origo
uer\borum. idiota. i. sine litleris. jretum. i. mare.
crepuscuhim. i. dubia lux. mitesco. i. mitem fa\cio.
latumus. i. lapiidum cesor. anaglifa. i. leuame.ntum
aiiri. vel argeidi. luter. i. pelius. scisma. i. | scissio.
demulceo. i. blandior. cocle^. i. scala vel gradzis.
Codes coclitis. i. claudus. paxil\li simt Unna qiubus
tenduntur tentoriai iperiraspistes. i.ßdelis di&pensator.
epiStile. I i. capitellum columne. bases. i. inferior
pars columne, tiabhim. i. genus musice artis. | car-
pentum. i. genus uehiculi. collirida. i. oleatus panis.
carice i. uua jiassa. i. sei-uata. | zeta. i. lobia. stij^u-
lator. i. affirmator. primiserinins. primus cancellarius.
tergiuersator. i. | terga uertens. catafriga i. hereticus.
neoffitus. i. nouum S2)iritum habens. plede i. rami
palmarum.\ precoque nit^. i. scito maturantes. carectum.
i. locus ubi herba carix crescit. citropodes. i. cisterne. \
neomenia. i. noua festiuitas. thomus i. seccio. crono-
grafus. i. temporum, scriptor. \\
Bl. 180™ 0. Ü. Versus Hermanni Con-
tracti ad discernendum cantum mit Neumen
(zweispaltig).
Anf.
Ter tria iunctorum sunt interualla tonorum
Nam nunc Unisonos exequat uocula ptongos . . ,
60
GöiTeshandscliriften
Schi. Bl. 180'''' . . . differentias | discemunt pre-
taxatas. Dahinter Prosa: Ter temi sunt modi
quUyus omnis cantilena eontexitur . . . comprehendere
notitiam. || (6 Zeilen)
gedr. bei Gerbert, Scriptores ecclesiastici de
musica 11, St. Blasien 1784 unter Hermanni
Contracti, Opuscula musica p. 1491, vgl. auch
Johannes Wolf in Vierteljahrsschrift im- Musik-
wissenschaft IX (1893), 194f.
Görres 55 im Besitz des Freiherrn von Cramer-
Klett in Hohenaschau.
Görres 56 = Lat. Fol. 749
(Trier, St. Maximin.)
Perg. 176 BU. (31,5x24). IX./X. Jt.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, einge-
preßt die Jahreszahl 1750. 175 Blätter heutiger Zählung
in 22 Lagen zu je 8 Blättern, doch ist das erste Blatt
von Lage I ausgeschnitten, ebenso sind etwa '/s von
Blatt 1 abgeschnitten. An dem Band schrieben zwei
Hände, die erste Bl. 2—15', die zweite Bl. 16—176, beide
um die Wende des 9. und 10. Jb., karoling^sche Minuskel,
zweispaltig auf blindem Linienschema, 31 Zeilen, Schrift-
feld 23,5x16,6, Spaltenbreite 7,6. Rote Überschriften,
einfache rote Initialen. Am Rande einige Nachträge
von einer Hand des 12. Jh. Besitzvermerke finden sich
Bl. 2' am oberen Rand Codex sancti mnximini si quis
eum abstiilerit Anathema sit Amen. | (12. Jh.), Bl. 1' D8
Codex monasierij sancti Maximini Archiepiscopi Treiti-
rorum \ Expositio sancti Ambrosij mediolanensis episcopi
in lucam Ewangelistam \ (15. Jh.), Bl. 2' am unteren Rand
von der Hand des Petreius: Ex libris Imperialis Mona-
sterii «. Maximini :• ~|, oben A'^. äl4. Auf dem Deckel
mit Tinte die Zahl 13. In dem St. Maximiner Katalog A
ist die Handschrift verzeichnet als (Nr. 67): Ambrosius
in Lucam, in B als (Nr. 78): Item Ambrosius
servus [!] in L u cam in uno volumine =
Görres 56 — Coblenz 6.
Auf dem noch vorhandenen Rest von Bl. 1' stehen
von Händen des 11./12. Jh. Einträge: probatio penn^,
am oberen Rand Namen: hüdiman. manzuol. hildibalt.
Hunfrid. Constantin. Suolo.\, darunter Verse:
Spkndida conspicue. monachorum regula salue.
Cuius discipuli. non otia pigra secuti.
Dant exercitio. semper sua membra benigno.
Nunc bona cantantes. toüunt ad sidera uoces.
Nunc diuina legunt tabulis modo carmina figunt.
Bl. 1' 1 Zeile Neumen, der Rest ist fortgeschnitten.
Daneben von einer Hand des 10. Jh. mit teilweise sehr
eigenartigen Buchstabenformen , ein Gebet an die
heilige Glodesindis: sancta glodesindis uirgo pre- |
nobilis cuius uite opina'tissimis pudiciciae fuit | ex-
emblis te subplices in\ploramus «< pro angustiis \ nostris
xpü regem nostrum, \ intm-pellas. \
S. Ambrosius, Expositio in Lucam.
Bl. 2''* Expositio. Sancti | Ambrosii. In
Lu\cam. I (rot, Kapitale).
Anf. Scripturi. In Euan\gelii lihro quem lucas
sanctus \ pleniore quodam modo rerum dominicanim
dis\tinctione dlgessit. stiluui | ipsum prius exponen-
dum . . .
= Migne XV, 1607—1944. Die Handschrift
ist ohne Buch- und Kapiteleinteilung.
Schi. Bl. 175^^ . . . intra \ conclau^ In monte
cum I plures fuisse. | — Explicit. \\
Görres 57 = London, British Museum
add. 36737.
Görres 58 = Lat. Qu. 684
(Himmerod)
Perg. 166 Bll. (26x 17). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallschließen. 155 Blätter heutiger Zählung, alte
römische Blattzählung von ßl. 2 — 151 reichend I — CL,
beim Neubinden vielfach durch Beschneiden fortgefallen,
in 19 Lagen zu je 8, dazu eine Lage zu 4 — 1 Blättern,
am Ende jeder Lage römische Zahlenmittelkustoden.
Der ganze Band von einer Hand, mit Ausnahme der
unteren Hälfte von Bl. 151', die später ausgefüllt wurde.
Langzeilen bis Bl. 153'; Bl. 153' — 155 zweispaltig auf
vollständigem Bleistiftliuienschema, 29 Zeilen. Schrift-
feld 20x11,6. Einfache, leicht verzierte, meist mehr-
farbige Initialen in rot, schwarz iind blau, rote Über-
schriften und Strichelung. Am Rande mehrfach Nach-
träge von etwas jüngerer Hand, vielfach durch Be-
schneiden beschädigt. Ein Besitzvermerk ist nirgend
mehr vorhanden, doch ergeben die äußeren Merkmale
die Herkunft aus Himmerod. Bl. 1' steht noch die
alte Signatur . G J. = Görres 58 — Coblenz 92.
Gregorius, Homiliae in evangelia.
1) Bl. P Incipil epistola beati Gregorii
jtape. ad Secundinum episcopum | tauromeni-
tanvm. \ (rot).
Anf. Beverentissimo et sanctissiino fratri \ Se-
cundino episcopo-y Gregorius seruus seruorum dei. |
Görreshandschriften
61
Inter sacra rnissarum sollempuia ex his qu^ die-
bus I • • •
Bl. P Verzeichnis der ersten 20 Kapitel.
BI. 2"^ Expliciunt capitula. Incipiunt \ omelie
numero uigintj. — Lectio s. evangelii secun-
duni Luc am \ (rot).
Aiif. In illo tempore Dixit ihc dücipulis suis.
JSfunt Signa . . . ßominvs ac redeinptor noster
paratos nos semper \ inuenire desiderans . . .
Bl. SS'' . . . pignvs tenemus. | — Explicivnt omeli^
viginii. de Libro primo. \ Incipiunt capitula de
libro secundo. omeliarum \ nvmero vigintj.\\
Bl. SS" Kapitelverzeichnis des zweiten Buches.
Bl. S6'' Expliciunt Capitula. Lectio \ Sancti
evangeliji^ Secundum \ Marcvm. | (rot).
Anf. Tn illo te)npore^ Maria magdalen^. et
maiia | iacobi . . . JtTvltis vobis lectionibus fratres i
kai'issiini. | per dictatum loqui consueui ...
Schi. Bl. ISO' . . . Sed h^c omnipotens \ deus
qui per nie in uestris auribtis loquitur per se in
iiestris nientibus loquituv. | qui viiiit et regnat cum
patre in unitate sphitus sancti deus. per ouinia
secula I seculoruin Amen. | — Expliciunt omeliae | (rot).
= MigneLXXVI, 1075—1312.
2) Bl. ISO'" Sermo sancti gregorii de niorta-
litate. ( (rot).
Anf. Oportet fratres karissitni vi flagella dei
quf metuere . . .
= MigneLXXVI, 1.312—1314. Die letzten
6 Zeilen von anderer Hand.
Schi. ...ipse a sententia proposite dampnationis
parcat. ||
3) Bl. ISP Epistola beati Gregorii pape
ad secundinum episcopum. \ (rot).
Anf. Dilectissimo filio Secundino seruo dei Gre-
gorivs seruus | seruoruin .rpi. D'decloiiis tu^ scripta
suscepii que aspiratione \ uit^ ^tern^ plena sunt . . .
ep. 52 des IX. Buches = Migne LXXVH,
982 — 991, die Handschi'ift bietet nur die ersten
beiden Abschnitte bis Migue 98S.
Schi. Bl. ISl" . . . nisi adiutor in oportunitatibus
et in tribulatione.,.,., | — Explicit. \
Der Rest von Bl. 151" ist von anderer Hand
ausgefüllt mit Excerpten. a) Gregorius. Tantum
poriat quisque proximum. quantutn amat ... 18 Zeilen.
b) Tres iacobos fuisse non dubium est, Primum
zebedei ... 7 Zeilen.
4) Bl. 152"^ Lectio s. evangelii. Secundum
Lvcain. I (rot). In illo tempore Intrauit ihs . . .
Omelia lectionis eiusderm^ beati avgustini
episcopi, I (rot).
Anf. Sanctum evangelium cum legeretur audiuimus
a femina religiosa susceptum esse . . .
Augustinus, sermo 104 = Migne XXXVIII,
616—618.
Schi. Bl. 153' . . . sed qui incrementum dat devs.;\
5) Bl. 153"" De Sacramento vnctionis in-
firm.orum. |
Anf. Sacramentum undionis infirmorum | ab apo-
stolis legitur insiitutum . . .
Schi. Bl. 153"'' . . . et anim^ lan\guoi'es mitigans
et sanans ; ; |
6) Bl. 153"'' De Aqva aspersionis.
Anf. Alexander papa quintus a beato pe\tro con-
stituit ut sal et aqua betiedice\reTUur ... 20 Zeilen.
Schi . . . habitacula fidelium contra spii\rituales nequi-
tias muniamur ; ; \
7) Bl. 154™ Sermo S. Avgustini episcopi
de I IUI"' uirtutibus karitatis (rot).
Anf. Delectat nos magnopiere intueri \ quemad-
inodum inter ceteras uir\tutes quas commemorat | beatus
pafdus aposlolus dicit-^ quod karitas non emulatur . . .
= Migne XL Vn, 1127—1134 mit anderem
Anfang, ebenso cod. lat. fol. 724, 2.
Schi. Bl. ISS"** . . . fructum in uos inue\niat
operisi' non folia laudis. — Finit Felieiter amen. ||
Darunter von einer Hand des 15. Jb. ein
Silbenrätsel: AI jii pen ca bas quot habet ni nas
tot I habet gras |; dasselbe Rätsel gedruckt von
F. Schillmann in Mitteil. d. Instituts f. österr.
Geschichtsforsch. XXXI (1910), 419 n. VI, nach
einer Innsbrucker Handschrift, noch ohne Lösung,
sie lautet: Albas pennas pica tot habet, quot
nigras habet.
G ö r r e s 59 im Besitz des Preiherrn von Cramer-
Klett in Hohenaschau.
62
GrÖrresliandscliriften
Görres 60 unbekannt.
Görres 61 = Lat Qu. 685
(Himmerod)
Perg. 152 Bll. (23,4x 16,2). XIH. Ji.«
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 152 Blätter heutiger Zählung. Das erste
Blatt ist verloren, ebenso am Schluß zwei anscheinend
unbeschriebene Blätter, zwischen Bl. 147 und 148 fehlt
wenigstens ein Blatt, vielleicht aber auch noch eine ganze
Lage. Die Lagenverhältnisse sind danach heute 19 Lagen,
die mit Ausnahme von Lage XV, die 8 -)- 2 Blätter hat,
je 8 Blätter haben (wobei die Verluste nicht eingerechnet
sind), am Schluß mehrfach römische Zahlenmittelkustoden.
Der ganze Band ist von einer Hand geschrieben auf
vollständigem Bleistiftlinienschema, 33 Zeilen, Schrift-
feld 20 X 12, rote Überschriften, Initialen und Strichelung.
Besitzvermerke finden sich Bl. 1' (fast völlig verlöscht),
19', 31', 61', 76', 102' von einer Hand des 15. Jh.:
lAber monachorum beute Marie in Hemmenrode cister-
ciensis ordinis treuerensis diocesis. | Für in Hemmenrode
steht mehrfach de Claustro. Der obere Rand der Seiten
ist verschiedentlich sehr knapp beschnitten ^ Görres 61
— Coblenz 59.
Haimo, Super Apocalypsim et De varietate
librorum.
1) 0. Ü. Haimo, Super Apocalypsim.
Der Anfang fehlt. Bl. P beginnt mitten im
Prolog . . . 7ms est intelleciuale qiiod non fit per
corporales res. neque per similitudines.'^ \ sed ipsa
ueiitas . . . ExpUcit prologus. Incipit über apio-
kalipsis. \ (rot).
Anf. Apocalipsis ihu xpi. (rot und grün Ma-
juskel) Plenior esset sensus si dixisset \ hec est
apokalipsis ... Es beginnen: Buch U Bl. 14'',
Buch in Bl. 28'-, Buch IV Bl. 44^^, Buch V
Bl. 56^, Buch VI Bl. 68^ Buch VH Bl. 82^
Buch Vni Bl. 98'-, Buch IX Bl. 109^
= Migne CXVII, 937—1220, die Einteilung
ist im Druck eine in 7 Bücher, in der Hand-
schrift in 9, so daß dadurch vom 3. Buch an Ab-
weichungen der Buchanfänge entstehen, auch sind
einige textliche Unterschiede vorhanden. Die
Kapitel sind nicht geschieden.
Sclü. Bl. 121''. . . epistolas suas ecclesijs ordinauiiv
iit a gracia inchoaret. et in gracia | terminutn poneret;
— Explicii II (rot).
2) Bl. 122' 0. U. Haimo, De varietate
librorum.
Incipiunt Prefatio operis sequentii Hai-
monis ad uenerabilem patrem Witlellmum.l
(rot).
Anf. Reverentissimo in xpo patri Wiüelmo>-
haimo sein\pitemam. in domino salutem. Cum sis
iinicum et sanctissimmn uere humilitatis | . . . Ex-
plicit Prefado. De qiialitate futur^ ac perpetu^
uit^. I (rot).
Anf. De futura enim uita plus credendum est
quam scribitur quia nee potest tarnen inde proferlri
sermone . . .
= Migne CXVni, 875—958. Es beginnen:
Buch II Bl. 128^ Buch lU Bl. 143^ Das 2. Buch
hat einen Prolog, der im Druck fehlt. Da zwischen
Bl. 147 und 148 ein Blatt fehlt, bricht das 3. Buch
ab in cap. 17, M. 942 D Z. 5 . . . quibus dicendum,
in iudicio testatur. discedite a me m.aledicti in ignem ||. . .
Vielleicht ist hier sogar eine ganze Lage aus-
gefallen. Es folgt dann Bl. MB"" Beatus est qui
diuin^ scriptur^ uerba uertii in optra . . . multam
sciendi efficaciam sequamur. ||
3) Bl. US-- Sermo in HJIHH (rot).
Anf. Bl. 148^ Ivday osctdo ßlium hominis tradis.
Dominus ac redemptor noster. cujus actio nottra est
lecltio. cuius doctrina nostra est instructio . . .
Schi. Bl. 151'^... ^tern^ glorie coronam quam
nobis et uobis prestare digne\tur a iuda tradilus.
qui cum patre et spiritu sancto uiuit et regnut deus
per omnia sfecrdaj s[eculcrrumj Amen. \
4) Bl. 151^ De incre\patio\nibus. (rot am
Rande).
Anf. Peccantes argut [!] coram omnibusi- ut cetei'i
metum habeant ... 16 Zeilen.
5) Bl. 152"^ De ebrietate. \ (rot).
Anf. Credo uos ebrielatis malum uelud rä/'ejTii
fo\ueai7i expauescere . . .
Schi. Bl. 152^ . . . quod ad uespevam>- ut uino
estuetis.
6) Bl. 152^ Qvare in perturbatione pecca-
torum non \ exaudiatur. | (rot).
Anf. Oninipotens enim deus sepe eius precem
in perturbatione deserit ... 6 Zeilen.
7) Bl. 152^ De memoria noussimorum.\ (rot).
Görreshandscluiften
63
Auf. Sollidte debet unusquisque ui\uei-e. et semper
terminum uite sue contiderare ... 17 Zeilen.
Schi. . . . descendens a patre luminurn. ||
Am iinteren Rande Ea-itzeleien von einer
Hand des 15. Jh.
Görres 62 = Lat Fol. 750
(Himmerod)
Perg. 183 BU. (29,5 x 18,6). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jb.),
zwei Metallschließen. 183 Blätter heutiger Zählung in
23 Lagen und zwar I— X, XII, XIV— XXIII zu je
8, XI zu 10 + 1, XIII zu 8-1-1, dazu am Schluß 3 ge-
klebte Blätter. Am Ende der ersten 8 Lagen römische
Zahlenmittelkustoden I— VIII, außerdem auf Bl. 132'
eine III. An einigen Stellen hat die Handschrift durch
Feuchtigkeit gelitten. Bl. 49 und 50 sind ausgebessert. Es
sind zwei sehr ähnliche und völlig gleichzeitige Hände zu
unterscheiden. Die erste schrieb Bl. 1 — 91', die zweite
Bl. 92'— 183«. Beide auf vollständigem Bleistiftlinien-
schema, 35 Zeilen. Schriftfeld 23x13. Auf Bl. 1—35
steht am oberen Rande die Angabe des Buches, was
später wegfällt. Vereinzelt rote und blaue Überschriften,
sonst wird der Anfang eines neuen Buches nur durch
eine blaue oder rote, oder blau-rote Initiale gekenn-
zeichnet und durch Hervorhebung der ersten Worte
durch Majuskelschrift. Besitzvermerke finden sich, teil-
weise durch Säuren zerstört: Bl. 1"^, 106', 183": Liber
monachorum. S. Marie in Himmerode. ordinis Cisterciensis.
Treuerensis. diocesis. \ (14. Jh.). Auf Bl. 1' die alte Sig-
natur .D J. ■= Görres 62 — Coblenz 20.
Origenes, Libri X super epistolam s. Pauli
ad Romanos a Rufino de greco in latinum
translati.
Bl. 1"' Incipit. Prefacio Rufini. In Trans-
ferenda | de greco in latinum origenis expo-
sitione super epistolam pavli ad Roma7ios\
(rot).
Anf. JJolentem nie paruo subiectum nanigio . . .
— Explicü prologus Rufini. — Incipit prefacio
Origenis in ^pistola pauli ad romanos \ (rot).
Anf. Qvod c^teris apostoli pauli fpistolis , . .
Bl. 2^ Explicit prefado. Incipit liher j'rimus\
(rot).
Anf. Pavlus Servvs ihü x; De paxdo iani
diximusi' requiramus . . .
Es beginnen: Buch 11 Bl. 13^, m Bl. 34^,
IV Bl. 5P, V Bl. 70^ VI Bl. 92'-, VH Bl. 109^,
Vm Bl. 128^, IX Bl. 146^, X Bl. 165^
= Migne PG. XIV, 381—1292, die Hand-
schrift hat einen weiteren Abschnitt als der
Druck. Bl. 182^ Fateor namque frater aman-
tissime quod cum tuis desideriis satisfacere culpio:
oblitus sum pene mandati . . .
Schi. Bl. 183'' . . . hoc enim solum nobis de
ep\tatico deesti uel de reliquis apostoli pauli ^pistolis
qu^ possumus domino dirigente | dictemus. Amen. 1
— Explicit Liber X""" habet un iD CCCLXX[?].
Folgt noch von späterer Hand eine Notiz:
Quales debeant esse prelati quibus tarn in \ peni-
tencijs iniungendis. quam in doctrina et alijs com-
missum est iudicium et regimen animartim . . . et ita
sentiunt onme.t doctores sine excepcione. |]
Bl. 183^ außer deniBesitzvermerkunbeschrieben.
Görres 63 = Paris, Bibl. Nat., Nouv. Acqu. 1836.
Görres 64 = Lat. Fol. 751
(Himmerod)
Perg. 205 BU. (29,6 x 20,4). XIH. Jh.i
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. 205 Blätter heutiger Zählung in
26 Lagen zu je 8 Blättern, doch fehlt am Anfang ein
Blatt, am Ende der letzten Lage 2 unbeschriebene Blätter,
römische Zahlenmittelkustoden am Schluß der Lagen
I — XXV. Der ganze Band ist von einer Hand mit großer
Sorgfalt geschrieben und zwar große Schrift für den Text,
kleine für die Glosse auf den dazu in zwei Spalten geteilten
Seiten, Gesamtschriftfeld 24x15, die kleinere Innen-
spalte für den Text ist 4 cm breit und hat 24 Zeilen,
die äußere für die Erklärung ist 10,3 cm breit mit
47 Zeilen. Anfangsbuchstaben der Zeilen und der dazu
gehörigen Erklärungen rot, blau oder grün mit einfachen
Verzierungen. An den einzelnen Abschnitten im Text
kleinere farbige Initialen. Bl. 1' hat als Initiale ein
großes, aus Ranken zusammengesetztes B (9,5 cm hoch).
Ein Besitzvermerk findet sich Bl. 150' am unteren Rand:
Liber monachorum s. Marie in Hymmerode. ordinis Cister-
ciensis. Treuerensis diocesis. | (14. Jh.), auf Bl. 1' und 204'
sind sie ausgeschnitten = Görres 64 — Coblenz 52.
Liber psalmorum cum glossa Gilberti
Porretani.
Bl. P B\eatvs Vir (Majuskel, abwechselnd rot
und blau) | Qui non abiit . . .
Anf. der Glosse. [BJeatus vir. Huie psalmo
non est ausus esdras apponere tiiulum | . . .
64
Görreshandschriften
Dieselbe Psalmenerklärung findet sich auch
in dem Cod. Phill. 1646 (Rose n. 7) und zwar
stimmen beide Handschriften in der äußeren
Anordnung und in der Art der Ausstattung so
überein, daß zwischen ihnen irgend ein Zu-
sammenhang zu vermuten ist. Die Himmerode^
Handschritt ist nur wenig jünger als der Cod.
Phül. (der dem Ende des 12. Jhs. zuzuweisen ist).
Rose war noch nicht hinter den Verfasser ge-
kommen. Es ist Gilbertus Porretanus (f 1154),
wie aus verschiedenen Manuskripten der Bi-
bliotheque nationale einwandfrei hervorgeht; vgl.
Haureau, Notices et extraits de quelques manus-
crits latins de la Bibliotheque nationale I (Paris
1890) S. 2 f. n. 439 und Bertliaud, Gilbert de
la Porree, Poitiers 1892, S. 342.
Schi. Bl. 204'^ Psalm : . . . onmis spiritus \ landet
dominum.
Schi, der Glosse . . . istam tolam armoniam
spirüualüer uolens intelliffiy Ita | concludü oninis
Spiritus landet | dominum. Deo gracias. |
Bl. 205"^ von anderer Hand ein Gebet: An-
geloruni et tocius creature dipossitor deus emitte
angdum tuum sanclmn ... 6 Zeilen.
Görres 65 = Lat. Qu. 686
(Himmerod)
Perg. 160 BU. (22 x 15,4). XIII. JTi.
Holzeinbaud mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. 160 Blätter heutiger Zählung in
20 Lagen zu je 8 Blättern, nur Lage II hat 8 + 1, XX
8 — 1 Blätter. An dem Band schrieben drei Haupthände:
die erste Bl. 1 — 16, schöne sorgfältige Minuskel auf voll-
ständigem Linienschema, 29 Zeilen, Sohriftfeld 19,3x 12,3,
rote Überschrift, rote mit Blattomament verzierte Ini-
tialen; die zweite Bl. 17'— 17' und 158'— 160, gleichmäßig
und sorgfältig, rote Überschrift, Initialen und Strichelung,
Schriftfeld und Linienschema wie bei der ersten Hand ; die
dritte schrieb Bl. 18' — 158', große, dicke, nicht ganz regel-
mäßige Schrift, mit roten und grünen unschönen Initialen,
teils mit, teils ohne Linien, durchschnittlich 22 Zeilen.
Eine vierte Hand schrieb die ersten 7 Zeilen von Bl. 139'.
An den Rändern vielfach Einträge einer Hand des
16. Jh. Ein Besitzvermerk steht Bl. 84': lÄber monachwum
8. Marie, in himmerode ordinis Cisterciensis | Treuerensis.
diocesis. \ (14. Jh.), Bl. 1' ist er zum größten Teil aus-
geschnitten, stehen geblieben ist aber die alte Sig-
natur .Aj. = Görres 66 — Coblenz 84.
Ambrosius, Hexameron et Fretellus,
Excerpta ex libro sanctorum locorum.
1) S. Ambrosius Mediolanensis epi-
scopus, Hexameron.
Bl. P Incipit tractatus primus sancti \ am-
brosij episcopi in exam,eron. | (rot).
Anf. Tantumne opinionis assumpsere homines. 1
ut aliqui eorum tria principia consti\tuerent om-
nium, ...
Es beginnen: Buch 11 Bl. 11^, HI Bl. l?'',
IV Bl. 54^ V Bl. 77^, VI Bl. 121''.
= Migne XIV, 133—288.
Schi. Bl. 158"" . . . secundum | quod ipse dixit.
ego donuiui et quieui et swrexi. quoniam \ dominus
suscepit nie. Ipse enim requieuit qui fecilf cid est
honor gloria | pierpetuilas a secidis nunc et semper
et in amnia secida seculoi-um Amen •,• ||
2) Bl. 158^ o. Ü. Fretellus, Liber locorum
sanctorum terre lerusalem. (Auszug).
Anf. Domino suo uenerahili et fratri in domino.
R. dei gracia toletano \ comiti. fretellus eadem gracia
archidiaconus antiochif. sub spiritu consilij et fortitu-
dinis deo militare. Cum ad orientalem fc\clesiam . . .
Bl. 159"' Modo autem domine mi reuerende
quoniam a paruitate nostra . . .
Vertam eya slilum nostrum . . .
Das ganze Stück ist gedr. bei Migne CLV,
1039 — 1052, hier nur ein Auszug, der Prolog
vollständig, vgl. Rose n. 146, 2 und 862, 5.
Schi. Bl. 160^ . . . sed ahsque capite quod
alexandri^ ante | translatum fuerat. ||
Görres 66 = London, British Museum
add. 36736.
Görres 67 = Lat Qu. 687
(Trier, St. Maximin)
Perg. 15 + 70 Bll. (22,8 x 19,5). IX. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit weißem Ziegenleder bezogen
und zwei Lederschnüren, der Rücken ist neu. Die Hand-
schrift besteht aus zwei wohl ursprünglich selbständigen
Teilen, die aber schon frühzeitig vereinigt sein müssen.
Sie haben heute jeder für sich moderne Bleistiftzählung.
Görreshandschriften
65
Die frühzeitige Vereinigung wirJ dadurch bewiesen, daß
quer über Bl. 1' und 2' von einer spätestens dem 10. Jh.
augehörigen Hand in Majuskel ein Besitzvermerk ein-
getragen ist: Libcr Saiicti //////// (Rasur von 6 — 8 Buch-
staben) Studit) Gifardi. Dieser selbe Gifardus erscheint
Bl. 70' des zweiten Teils als Verfasser des Hymnus auf die
Heiligen Medardus und (iildardus, den er einem Mönch des
heil. Medardus widmet, er dürfte also selbst einem dem
heil. Medardus geweihten Kloster angehört haben, dies
ließe auf Soissons schließen. Die Handschrift ist dann
später nach Trier gekommen, wo sie bereits in dem
St. Maximiner Katalog A verzeichnet ist als (nr. 139):
Fortunacianus de rhetorica cum dialectica
Augustini. Daß hier nur der zweite Teil genannt wird,
ist wohl nicht besonders bemerkenswert, da man in ihm
mit Recht das wertvolle Hauptstück erkannte, gegen das
der erste Teil für den Katalog nicht in Betracht kam. Ver-
mutlich ist die Handschrift auch in dem Katalog B gemeint
mit dem Eintrag (ur. 44) : Item de rhetorica et
dyaletica in uno volumine. Merkwürdig ist dann
allerdings, daß der älteste St. Maximiner Besitzvermerk,
der sich am oberen Rande von Bl. 70'' des zweiten Teiles
Codex s. Maximini befindet und durch Beschneiden be-
schädigt ist, erst dem 15. Jh. augehört, sonst steht noch
auf Bl. 1' des ersten Teils von der Hand des Petreius:
Ex libris Imperialis Monaster\j S. Maximinj ;• -^ und
N. 40. = Görres 67 — Coblenz 31.
I.
15 Blätter heutiger Zählung in zwei Lagen zu je
8 Blättern, doch fehlt das letzte, unbeschriebene Blatt.
Der ganze Teil von einer Hand, karolingische Minuskel,
auf blindem Linienschema, Schriftfeld 18x13,5, 24
Zeilen, Kapitelüberschriften von der gleichen Hand am
Rande, ohne sonstigen Schmuck, nur der erste Buchstabe
jedes Abschnittes ist aus der Zeile herausgerückt.
Auszüge aus Gregorius Magnus, Expositio
in lob, lib. XII— XXVI.
Bl. P Beatus gregorius In expositioite heati ioh
libvo xij. Dum I de las qui anteqnam eorum dief
Lnpleantur jyereunt \ tractare admnxit. \ Quia enini
saej>e contingit. ut pro ntilitate multorum | . . .
= Migne LXXV, 1014A (cap.52). Schwarze
Überschriften, jedesmal mit Angabe des Buches.
Schi. Bl. 15^ . . . sed famnlando | suhsequaiur.
et modum hidicii possessa Tmple at. Non praeeurrat. |
= Migne LXXVI, 394 D (lib. 20 cap. 43).
II.
70 Blätter heutiger Zählung in 9 Lagen zu ursprünglich
je 8 Blättern, doch fehlen von der zweiten Lage die
beiden letzten, von der dritten die beiden ersten Blätter,
am Schluß zwei angeklebte Blätter. Römische Zahlen-
mittelkustoden I — VIT. Bl. 15 ist zur Hälfte abgeschnitten,
ohne Textverhist, elienso ist Bl. 70 ein größeres Stück
ausgeschnitten, das vielleicht einen Besitzvermerk trug.
Der ganze Teil von einer Hand des frühen 9. Jh., zwei-
spaltig auf blindem Linienschema, 44 Zeilen, Schriftfeld
20x16, Spaltenbreite 7,5. Kleine gedrängte karolingische
Minuskel des frühen 9. Jh. Die Initialen sind größer als
die übrige Schrift und meist rot ausgefüllt, die Über-
schriften in Majuskelbuchstaben, die aber von gleicher
Höhe wie der übrige Text sind, sie sind rot gestrichelt.
Bl. 70' enthält einen Nachtrag von etwas späterer
Hand (Gifardus, IX/X. Jh.). Vielleicht ist auch der
Gifardus der Schreiber einiger Bemerkungen und Nach-
träge, die sich verschiedentlich an den Rändern finden.
Stellenweise hat der Text am oberen Rande durch
Beschneiden gelitten.
Sammlung von rhetorischen und
dialektischen Stücken.
1) Fortunatianus, Ars rhetorica.
Bl. F Fortunatiani Nouelli Lib. I Incipit
(Majuskel, nach der Tinte zu urteilen wt)hl etwas
jünger als der Text selbst).
Anf. Bl. V"'
Quisqtcis rhetarico festinat traniite dodvs . . .
Die Schemata sind eingezeichnet. Griechisches
ist fast ausnahmslos mit lateinischen Buchstaben
geschrieben, gedr. Rhetores latini minores ed.
Halm, Leipzig 1863, p. 810'.
Bl. 8'''^ Scholica (das c ist ausradiert) Enchiria-
dis Über. I. | Fortunatiani Nouelli Explicit \ Ars
Consulti Rhetorica Incipit Liber. IL — Bl. IS"'"
Scolica (das c ist ausradiert) Enehiriadis Liber. IL
Fortunatiani Nouelli Explicit. Ars Consulti
lihethorica Incipit. Liber. III. (Majuskel).
Bl. 14'^'' hört auf mit . . . ne consuescamns nobis
ignoscerere; ['.] \\ = Halm p. 129, 27. Die folgenden
vier Blätter sind ausgeschnitten. Sie enthielten
den Schluß der ars rhetorica des Fortunatianus
und den Anfang von Augustinus, De rheto-
rica (Ehetores ed. Halm p. L37ff.), von dem
erhalten ist:
2) Bl. 15"^^ Schluß von Augustinus, De
rhetorica . . . materiae sed quasi cum quadam
cotifidenti uerecundia . . . (Halm p. 150, 2) . . . cum
pro archia diceret non aliter exorsus e.<t. || Die
zweite leere Spalte von Bl. 15 ist abgeschnitten,
B1.15^ unbeschrieben.
3) Bl. 16'"*o.Ü. Augustinus, De dialectica.
Anf. Dialectica est bene disputi
,ndi
'cientia
9
66
Görresbandschriften
= Migne XXXII, 1409—1419; vgl. Augustini
de dialectica über. Reo. et adn. W. Crecebus.
Progr. Elberfeld 1857.
Scbl. Bl. 20'''' . . . 71011 ab eo quod est lepus
deflexuni est. ||
4) Bl. 20^* Incipit Liber Hisagog arxim
Porphirii | (rot).
Anf. Cum sit necessarium crisal/ori /// et ad
eani quae \ est apnd anstotelem . . .
Die Übersetzung des Boetbius ed. A. Busse
(Commentaria in Aristotelem GraecaIV, l),Beiiin
1887 p. 23 ff.
Schi. Bl. 24'^'' . . . sed mffiduni etiam haec \
ad disn-etionein eoi-iim comniuiiitatisqne traditionem.
— Explicit Liber Isagogarum l'orpihirii \
5) Bl. 24'*' o. Ü. Commentar zu Aristoteles
Topica.
Topicorum id est localium argutnentatio tnplex
est i Qiias argumenta, quae aut in ipso negotio . . .
Bl. 25"^^ Penermeniae dicuntur quasi de hiter-
pretatione; \ omni» quippe res . . .
Bl. 25^'' Argumentum est rei dubi^ adfirmatio.
et constat || ■ • .
Scbl. Bl. 26''^ ... Id est cum maioris \ rei nomine
minor res ostenditur ut homo est | minor inundi et
edicium est lex annua.
(!) Bl. 26^'' Incipiunt Cathegoriae Aristo-
telis I Ab Augustino Translatae | (Majuskel,
rot).
Anf. Cum omnis scientia disciplinaque . . .
= Migne XXXn, 1419—1440.
Scbl. Bl. 36'''' . . . aut indoctos manifestius
erndire. — De Categorüs \ Aristotelis \ Expliciunt
Ab Augustino Translatis. \ (Majuskel).
7) Bl. 36'''' Incipiunt Periermeniae Apulei j
(Majuskel).
Anf. Studium sapientiae quam pliylosopliyam
uocamus . . .
Pseudo-Apuleius, De dogmate Piatonis lib. III.
De pbilosophia rationali sive Trspl ipjjirjvetac =
Apuleii Opera omnia ed. Hildebrand ed. min.
Leipzig 1843, 229 ff.
Schi. Bl. 39^'' . . . non potest umertis [!/ augeri
Periermeni^ apulei e.rpliciunt In Quibus Contiinentur.
Cathegorid Syllogismi, unmittelbar anschließend:
8) Bl. 39^'' In Perier\meniis Aristotelis
Commentarium Boecii \ Incijyit. Liber Priinus\
(Majuskel).
Anf. Magna quidem libn Ituius apud peri-\
pateticam .sectam probalur awtoritas; \ ■ ■ ■
Boetbius, In librum Aristotelis irspi ep[iTjV£{a?
commentarium, Prima editio, rec. Meiser, Leijjzig
1877,1, 31 ff. = Migne LXIV, 293—392.
Scbl. Bl. 70""" (Zeile 1 u. 2) . . . quid autem
altiov Indus Ulm tractatus edoeeat secitn\d^ edi- |
tionis series. ExpUcahit; ||
Rest von Bl. 70'' unbeschrieben.
9) Bl. 70^ von etwas späterer Hand Lang-
zeilen mit Neumen Hymnus de sunctis con-
fessoribus. Medardo et Gildardo. editus
a gifardo monacho \ petente lanfredo sancti
medardi monacho. estque metrum lambicum
archiloicum | constanti inetro acatalecto. |
Sublime festum. ualde celebrabile caelitus pulchro deco-
ratum lundne
uersilis annus Indicit christicolis laudibus ergo mo-
dulemur consonis.
Mentibus pronis ßagitamus supplices aue te clues
gallianim praesides
uos detis ante mundi creationem praedestinauit ad
supemam requiem.
Ortm gemellos dies una protulit atque ad admen
praesidatus extulit
proque uiriute laureati panter diem natiuum dicastis
sollemniter.
Sancte Medarde et Gildarde inclite nostros reatus
de precatu soluite
uestra doctrina refulget ecclesia ut sol et luna magna
Iwninaria.
Columnae binae in statu ecclesiae fi.de fundatos spe
robustes solide
fönte renatos caritatis geminae post mortem carnis
impetrate uiuere.
Sit trinitati sempiternae gloria honor poiestas atque
iubilatio
in unilate cui manet Imperium e.Hunc et modo per
aeterna secuta, amen.
GöiTeshandschriften
67
Görres 68 = Lat. Oct. 227
(Himmerod)
Perg. 132 Ell. (19,5 x 12,6). XII. Jh.
JÜQgerer Pappband mit Ziegenleder bezogen. 1 32 Blätter
heutiger Zählung in 16 Lagen zu je 8 Blättern, vorn 1, am
Schluli 3 geklebte Blätter. Buchstabenmittelkustoden
A — Q. Eine unregelmäßige, wenig sorgfältige Hand,
29 Zeilen, auf meist verlöschtem Bleistiftschema, rote
Überschriften und Initialen, Schriftfeld 15,3 x 10. An
den Rändern Nachträge von derselben und einer anderen
gleichzeitigen Hand. Bl. 1' enthält von späterer Hand
eine theologische Quaestio z. T. völlig verlöscht, von
Bl. 132 ist die untere Hälfte abgeschnitten, auf Bl. 132'
stand ein deutsches Stück, anscheinend einZauberspruch
von anderer Hand, doch sind nur noch 2 Zeilen davon
lesbar: . . . wi wazir inde ha id in ein glaseiuiz. inde sci...\
namcH di du beden . . . inde sprich up di namen . . ., der Rest
ist völlig abradiert. Besitzuotizen sind auf Bl. 2 und
Bl. 182 ausgeschnitten, doch ist Bl. 2' noch erkennbar
Lib ... or . . . von der Hand, die in die Himmeroder
Handschriften die Eigentumsvermerke im 14. Jh. eintrug,
damit ist sicher, dali der Band aus Himmerod stammt.
Die Blätter sind vielfach ausgebessert «= Görres 68 —
Coblenz 40.
Isidorus Hispalensis, Quaestiones in
Vetus Testamentum.
Bl. 2'" Tnoipit prologus ysidori episcopi. in
ueteri testaniento | (rot).
Anf. Hystoria sacrg legü iioii sine aliqua pre-
nuntiati\one futurorum gesta . . .
= Migne LXXXUI, 207—424.
Seid. Bl. 132"^ . . . cid honor et glmia \ regnum
et poteHas cum paire et spiritn sancto in secula secu-
lorum. Amen. \ — Explicit intei'pretatio ysidori hys-
palenxis episcopl super | r\iiis testamfntum feliciter
amen. 11
Görres 69 = Lat Oct. 228
(Trier, St. Maximin)
Perg. 49 Bll. (20 x 14,2). K/X. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit weißem Ziegenleder bezogen
mit 2 Pergamentbinden. 49 Blätter heutiger Zählung
in 6 Lagen zu je 8 Blättern, dazu vom ein Vorsatzblatt,
römische Zahlenmittelkustoden nur III, V, VI. Der
ganze Band von einer Hand, zierliche karolingische Mi-
nuskel auf blindem Linienschema, 27 Zeilen, Schriftfeld
17x10,5 cm. Uberschrifteu und der Bibeltext rot. Bl. 2'
zum Teil von späterer Hand nachgezogen. Bl. 1 ist später
angeklebt. Besitzvermerk : Bl. l' B 10 Codex monasterij
sancti maximini prope trenenm | (15. .Jh.), darunter von
anderer Hand des 15. Jh.: Uonlinet haymonem super
cantica cantkorum. Item \ leronimum super danielem
prophetam. Der Rest von Bl. 1 unbeschrieben. Außerdem
finden sich Besitzvermerke: Bl. 48', der eine 13., der andere
14. Jh. : Codex sanctj Maximinj si quis abstiderit \ excom-
municatus sit ab omnibus sanctis Amen, j, Bl. 2' von der
Hand des Petreius: Ex libris Imperialis Monasterij s.
Maximhy".- ~~ \ Auf dem Deckel noch schwach erkennbar
die Zahl 10. In dem St. Maximiner Katalog A ist die
Handschrift als (nr. 99): Item [Haimo] in cantica
canticorum verzeichnet, in B als (nr. 133): Item
exposicio Hanonis [!] in cantica canticorum in
uno volumine = Grörres 69 — Coblenz 68.
Auf Bl. 48' ist von einer Hand des 10. Jh. der Anfang
des bekannten Hymnus des Venantius Fortunatus
mit Neumen eingetragen.
0 redemptor sume Carmen temet conci\nentium
Audi iudex morttios una spes mortidium audi \ preces
proferentiwm.
= Chevalier, Rep. hymnol. 13616. Darunter in roter
Unciale neumiert Doniine mi rex da mihi in. \ Auf Bl. 49'
Skizze eines Kopfes, Federzeichnung (wohl 10. Jh.), ur-
sprünglich nur Augen, Nase und Mund, die äußere Kontur
ist später mit Bleistift gezogen. Bl. 49' standen zwei
Verse, die abradiert sind.
Haimo, Suj^er Cantica Canticorum.
Bl. 2^ Incij)it Tractatus Haimonis In Can-
ticis Canticorvm. \ (rot, Majuskel).
Anf. Osculetur Me Osculo Ovis Sid (rot, Un-
ciale) I Salmnon Inspiratus diuino spiritn composuit
hmc libel\lum . . .
= Migne CXU, 29.5—358. Die Handschrift
hat keine Kapiteleinteilung. Gerade diese Hand-
schrift bestätigt durch ihr Alter die Unrichtigkeit
von Roses Haimotheorie, vgl. zu cod. lat. qu. (uQ
(Görres 45).
Schi. Bl. 48'' . . . xpi honus odor sumus. In
omni loco; | — Explicit tractatus In caniicis canti-
corum. II (rot).
Görres 70 = Lat. Oct. 229
(Himmerod)
Perg. 146 Bll. (19,8 x 13). XIV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. .Ih.), 2 Metall-
schUeßen. 146 Blätter heutiger Zählung. 15 Lagen zu
je 10 Blättern, doch fehlen die 4 letzten, anscheinend
unbeschriebenen Blätter. Der Band ist sorgfältig von
einer Hand geschrieben, zweispaltig, vollständiges Tiuten-
hniensystem, 40 Zeilen, Schriftfeld 15,5x8,3, Spaltenbreite
3,7. Rote Überschriften, einfache rote und blaue Ini-
tialen, ürößere verzierte Initiale nur Bl. 1™ E (rot und
9*
68
GröiTeshandschiiften
blau mit Ranken). Besitz vermerk Bl. 146"' (14. Jh.)
völlig ausgekratzt, nur mit Mühe ist noch erkennbar:
Liber sancte marie in hyni\menrode Ordinis Cisterciensis ]
treuerensis diocesis. \ Auf Bl. 1' unten die alte Signatur
. D ix. = Görres 70 — Coblenz 70.
Conradus deSaxonia, Sermones desanctis.
Bl. V- I>e S. Andrea Sermo | (rot).
Auf. Extendam \ paimas \ meas ad dominum |
Exo IX. Hoc uer\hum moyd benedictus aiidre\ai
apostolus bene potuit dicere . . .
Übel" den Verfasser, der in der Handschrift
nicht genannt wird, vgl. Wadding, Scriptores
ord. Minorum ed. nova (1!106) p. 65, Sbaralaea,
Suppl. p. 200. Nach Sbaralaea sind die Ser-
mones 1501 in Paris gedruckt; Handschriften
kommen häufig vor, z. B. clm. l()02ß, Wien
cod. 1373, Amploniana oct. 50 u. a.
Schi. Bl. 140'''' Ad clerum . . . iudicahü eain.
Mensu\ra. non pene respondet | meuswe cnlp\e. ecce
<juan\ta mala, temporalüer. eter\nalitei: spirituaUter.
pati diffltii sunt qui fratrem xaiim | xpm uendiderunt
Merilo | e)'yo hec patimur. et cetera. | — Fiidlo lihro
sit laus et \ glmia xpo. Amen ||
Görres 71 - Lat Fol. 752
(Himmerod)
Perg. 171 BU. (32,5x21). XII. Jh.2.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. .Tli.),
Metallecken- und -schließen. 171 Blätter heutiger Zählung
in ursprünglich 23 Lagen und zwar I — XIV, XVI — XXIII
zu je 8, XV zu 4 Blättern, nun fehlen aber heute: das
erste Blatt der ersten Lage, 4 Blätter von Lage III
(zwischen Bl. 17 und 18), femer 4 Blätter der vorletzten
Lage (je 2 zvpischen Bl. 159 und 160 und zwischen Bl.
163 und 164), außerdem ist am Schluß wahrscheinlich
eine ganze Lage verloren gegangen. Das erste Blatt
ist von einer Hand des 16. Jh. auf Papier ergänzt und
dazu ein Papiervorsatzblatt mit der Inhaltsangabe des
Bandes hinzugefügt. Der Band ist bis Bl. 159' von einer
Hand geschrieben, zweispaltig mit Ausnahme von Bl.
62' — 83', die Langzeilen haben schöne gleichmäßige
Schrift aus dem Ende des 12. Jh., auf vollständigem
Bleistiftlinienschema, 36 Zeilen, Schriftfeld 25,5x15,5,
Spaltenbreite 7. Rote tiberschriften, z. T. am Rande,
rote und grüne mit einfachen Ranken verzierte Initialen.
Eine zweite Hand schrieb Bl. 160'— 163'"' mit 45 Zeilen,
Schriftfeld 27,5 X 16,5, Spaltenbreite 8, eine dritte Hand
schrieb Bl. 163''' — 163''', hier sind die Initialen nicht aus-
gefüllt, 45 Zeilen, und eine vierte schrieb Bl. 164 — 171,
ebenfalls 45 Zeilen, rote mit schwarzen Ranken verzierte
Initialen. Auf Bl. 23' ist eine gi'oße Initiale R mit Tier-
ornanient, auf Bl. 47' am Rande eine Bleistiftzeichnung:
karrikierter Kopf. Besitzeinträge finden sich von zwei
verschiedenen Händen des 14. Jh. auf Bl. 100' und 109':
Liher monachorum S. marie in hymmerode Treuerensis
diocesis Cisterciensis ordinis I. Die Handschrift wird
erwähnt von Waitz im Archiv VIII S. 617 n. 86 =
öön'es 71 — Coblenz 86.
S. Bernardus, Tractatus varii.
1) 0. U. Bernardus, De laudibus virginis
matris.
Der fehlende Anfang ist, wie oben gesagt, im
10. Jh. handschriftlich auf einem Papierblatt er-
gänzt. Die alte Handschrift beginnt Bl. l''*
. . . [ fuisse] miis | et siciit gomoii-a diniles e.ise\nius.
Flonüt avtem hoc scmen in mi\rabilihns qne ostensa
sunt in exän . . . (in homilia I, Abschnitt '.\) . . .
= Migne CLXXXIII, 55—88.
Schi. Bl. 14^'' . . . opuscidum deiiotissime destinanj.
2) Bl. 14^'^ Epistola \ B. ahhatisad W. abba-
ten! de seqnenti | opusculo. | (rot).
Auf. Jhiiiino \V. abbati sancti theoderlcj j frater
U
Bl. 15™ Incipit I opuscidum B. abbatis de
lihero arbitrio. | (rot).
Anf. Loquente me coram aliquando et dei \ in
ine graciam commendante . . .
= Migne C'LXXXII, 1001—1030.
Sclü. Bl. 23™ . . . quos iustos imienit hos et
iiiagnijicanit. — Explicit optisculiim beati Bernnrdi
abbatis de libero arbitrio. \
3) Bernardus, De XII gradibus humi-
litatis.
BL 23™ Retractatio seqiientis operis \ (rot).
Anf. In hoc opu~?eido cum illud de niangeUo . . .
Bl. 23™ Tabula der 12 gradus humilitatis
darunter: Tncipit tractatus beati B. abbatis
de .xii. I gradibus humilitatis. | (rot).
Anf. Rogasti me frater Gode/ride quatinus ea ]
qu^ de gradibus humilitatis . . .
= Migne CLXXXII, 941—972.
Schi. Bl. 37*^^ . . . tu in tuo cm\le quam in
nosiro CO dice le.ges. — ExpUcit tractatus beati li.
abbatis I de . .vü. gradibus huiiii/itatis. (rot), an-
schließend:
4) Bl. 37^" Item epistola \ eiusdem ad quan-
daui saiiciimonialeiii. | (rot).
Görreshandschriften
69
Auf. Jlclalii/ii eit mihi te quasi asperioris ui'te ut a\bund(udins habeniiis. ihc. xpc dominus noster.
desiderio tuum monastcrium . . .
= Migne CLXXXU, 261—262.
Seid. Bl. 38'''' . . . pr6\uoces detrahenlium
linguas. ^
5) Bl. 38^^ Jncipil libcr beati Bernavdi
abbatis \ de diligendo deo \ (rot).
Auf. Uiro iUuslri domino Aimerico ^cclesie\
romane diacono. cardinali , et cancellario . . . Orationes
a me et non questiones \ • . ■
= Migne CLXXXIl, 973—1000.
qid est benedictus deus in secula amen, (durch-
gestrichen).
9) Bl. 62'''' P refacio \ epistole beati B. ad
fraires de moiite dei. | (rot).
Anf. Dominis et fratibus B. piriori et h. (Lücke) 1
W. sabbatmn delicatum. Pene impu\denter et plus
quam decebat os meiim \ ■ ■ ■
Bl. 62'''^ ExpUcit prcfacio. \ Incipit epistola.\
(rot).
Bl. 62" Fratribus de monte dei. Orientale luvten et
Schi. Bl. •19'"'' . . . nullus pvofeclo esse poterit anliquiim illuin in religione . . .
näserationis ajfectus. — Explicit Über de dili- = Äligne CLXXXIV, 307 — 354. Die Hand-
gendo deo. schrift hat nur Buch I und II, ohne Trennung.
6) Bl. 49''" Incipit prologus libri beati Am Eande rot kurze Inhaltsangaben.
B. I abbatis de laude noue militie. \ (rot). Schi. Bl. 82^ . . . celare in cella sua. et re-
Anf. Hiigvni militi x et magistro milicie | aipi . . . condei-e in conscientia. tU hunc quasi titulmu et in
Semel et secundo et tercio | . . . (Bl. 49''^) Explicit fron\te conscientie et in fronte celle semper habeat.
prologus \ — Incipit liber ad milites temjili secretum nieiim mihi, secretum memn michi. |
de laude noue militie. \ (rot).
^ouum militie genus oHum . . .
= Migne CLXXXIl, 921—940.
Schi. Bl. 57'''' . . . ^lestras ad pvelium et digitos
uestros \ ad bellum. — Explicit libcr beati B. de
laiidibus | noue milicie. (rot).
7) Bl. 57'^'' Secundum Mut he um (rot).
Tn illo tempore. Dixit iAc discipulis sids | para-
bolam hanc. Simile est rcgnum ccjorum \ decem uir-
ginibus . . .
Omclia beati Bcriiardi Abbatis. | (rot).
Anf. Sponsus xpc est ad cuius uocem | ipd andcus
est slat et audil^ . . .
= IVIigne CLXXXIV, 1043—1050.
Schi. Bl. 60"^" . . . Vigilate itaque. quia | ties-
citis diem neque horam.
8) Bl. 60'"» Omelia \ beati Bernardi (rot).
Anf. In Ulis. Dixit symon | petnis ad ihn.
Ecce nos relinquimus . . . Sollempne uerbiim. magna
promissio. ojnis | sanclum. dignum benedictione. relin-
quere omnia. \ et sequi xpni. Hec sunt enim de qui-
bus. psallit ^cclesia; \ • . .
nicht bei Migne, bricht ab Bl. 61^" ... super
hec o)nnia dulcius atque iocundius\\\ wahrscheinlich
ist nun hier eine ganze Lage ausgefallen, es folgt
der Schluß irgend einer Homilie Bl. ei""" . . . et
10) Bl. 82" Incipit tractatus beati Bernardi
de nite ordine et morum institutione. | (rot).
Anf. Hortatur quidem timidam inentis niee
imperitiam . . .
= Migne CLXXXIV, 561—584, am Eande
von späterer Hand Kapitelzahlen.
Schi. Bl. 93''^ . . . in toto corde tuo^ et ßebilis \
sujiplexque tu ora hoc modo. \ — Explicit tractatus
beati Bernardi j abbatis de ordine uiie et morum j
institutione.; unmittelbar anschließend:
11) Bl. 93"'' Incipit sermo eius\dem in
assu mptio ne bealissime \ uirginis Marie.]
(rot).
Anf. Bl. yi""" SigniDn magnum apparuit in\
c^lo. midier amicta sole. et | luna sub pedibus . . .
Vehementer quidem, nobis . . .
= Migne CLXXXIII, 429—438.
Schi. 98"" . . . et preparata altissimo filio | qui
est super onmia deus benedictus in secula. Amen.
12) Bl. 98"" Item Sermo. | (rot).
Anf. Uirgo hodie gloriosa celos [ ascendens super-
noi'um gaudia . . .
= Migne CLXXXIII, 415—417.
Schi. Bl. 99"" . . . et \ gloriam ßlij eins domini
nostri qui est super omnia \ deus benedictus in secula.
13) Bl. 98"» Sermo alius (rot).
70
Görreshandschrifteii
Anf. Tntrauit ihc in quoddam castellimi. Opor-\
tune satis hoc mihi loco . . .
= Migne CLXXXIII, 417—421.
Sclil. Bl. 101^'' . . . pre partidpibus suis xpc\
i%c ßlius eins dominus noster.
14) BI. lOl^b Item Sermo. \ (rot).
Anf. Intranit ilic in (pioddam castcllum . . .
Quid est friiires qiiod j e dnabus sororibas . . .
= Migne CLXXXIII, 421—425.
Schi. Bl. 103^*... et nos ma\neaimis hir die festo.
15) Bl. 103^'' o. Ü., am Bande von einer Hand
des 15. Jh. Sermo 4.
Anf. Tempus loquendi est omni carni cum j
assumitiir incarnati . . .
= Migne CLXXXni, 425—430.
Schi. Bl. 105^'*' . . . gracie sue munera largiatur \
ihc xpc ß/ius tuus dominus noHer qni est super
omnia benedictus in seciUa.
16) Bl. lOS^t^ Item sermo. | (rot).
Anf. Tntrauit i%c in quoddam castellum. Quod
dominus ac saluator noster sem,el et in uno \ • • •
= Migne CLXXXIV, 1001—1010.
Sohl. Bl. 109"''' . . . et ab alijs se diligi sine
dubio credat.
17) Bl. lOy'' Sermo beati Ber nardi de
sancto Andrea apostolo. \ (rot).
Anf. Beati andres apostoli soUemjmitas ho\die
celebratw. quam si pla sollici\tudine . . .
= Migne CLXXXIII, 509—514.
Schi. Bl. HP'' . . . nomine tuli\mus consum-
mari. qui est super \ omnia deus benedictus in secida. \'
18) BL 112''* Incipit liber apologeticus
bea\ti Bernardi abbatis clare\uallensis ad
abbatem cluniacensem. | (rot).
Anf. TJenerabili patri. W. frater B. | fratrum
qui in claraualle \ sunt inutilis seruv^^ \ salutem in
domino. Vsque modo si qua me j scriptitare iussütis . . .
= Migne CLXXXII, 898—918 ohne die
praefatio.
Schi. Bl. 120^'' . . . a nobis semper | fiat om-
nino precor et supplico. Valete. \
19) Bl. 120^'' Abbas quidam de ordine
cisterciensi | relicto loco et ordine suo cum
qnibnsdam \ fratrilius mare transijt. qtio
moitiio. fratres | redierunt. et seorsiim ha-
bitabant. \ auctore quodam monacho adam
nomine. 1 Ulis scribit haue epistolain bealus
Bernardus | (rot).
Anf. Si maueri's in caritaie quam in te olim ]
aut )iouimus. aut putauimus . . .
= Migne CLXXXII, 93-105, epistola VH.
Schi. Bl. 126^" . . . qui redieriiit niucnt. qui
renuet'int \ morientur.
20) Bl. 126™ liiripii libev primu.i li.
abbatis | De conslderutione ad engenium
papam. \ (rot).
Anf. Suliil animum dirtare aliquid qnod te j
papa beaiisdme eugeni . . .
= Migne CLXXXII, 727—808. Keine
Kapitelteilung, es beginnen: Buch U Bl. 131™,
III Bl. 137™, IV Bl. 143"^'', V Bl. 149'■^
Schi. Bl. 157"''' . . . Proinde is sit \ ßids libri^
sed non finis qiurendi. — Explicit | liber beati
Bernardi abbatis de consideratione \ ad eugenimn
papam (rot), unmittelbar anschließend:
21) Bl. 157"^^ Item epistola beati Ber\nardi
.■\d sophiam uirginem; | (rot).
Anf. Bernardus abbas de claraualle \ sop/de
uirgini^ uirgiintatis | seruare titulum appreliendere
fructum. I fallax gloria et uaua est pulchrlludo. | . . .
= Migne CLXXXII, 256—259, epistola
CXIU.
Schi. Bl. löS^'** . . . etiam qui corpus \ occidunt.
22) Bl. 158^'' Item epistola ad enndeni. \ (rot).
Anf. Magnum mihi est gandiunii^ quod ie ad j
uerum et perfectum gaudium uelle ten\dere compeii . . .
= Migne CLXXXII, 259—261, epistola
CXIV.
Schi. Bl. 159'''* . . . fiantmas contingat incidere
ge\hennales. |
23) BL 159™ Item epistola ad Er'.men-
garden quondam comi\tissam Britannie. ;[
(rot).
Anf. Dilecte in xpo fdie sue Ermengar\di
quondam eximie comitisse. \ nunc liumili xpi ancillei'
B. ab\bas clareuallis. pium sancte dilecti\onis affectum.
Vtiiiam sicut car\ia>n nunc presentnm' . . .
= Migne CLXXXII, 262-2C)3, epistola CXVI.
Schi. Bl. 159^'' . . . maiora ndssunmi \ si deus
aninierit.
Görreshandschriften
71
24) Bl. 159^^ .\d eatidem. \ (rot).
Auf. Recepi delicias cordis iiieii^ pacem | tid . . .
= Migne CLXXXU, 2(;3, epistola CXVU;
die Initiale B ist an ein großes bereits vor-
handenes A gesetzt worden, das folgende c in e
korrigiert, so daß ursprünglich Accejn dastand.
Sohl. Bl. 159^'' . . . giiudi'nin proxiiae pleneque
fulnmin. — Explicit epilüola ij". | (rot).
25) B1.260 0. Ü. Epistola b. Bernardi ad
Robertum nepotem siuun. (Voraufgeht die
Erzählung von dem Regenwunder, das bei der
Abfassung dieses Briefes stattfand.)
Anf. Bl. IGO™ Frater lioberliis saiicti uiri
Bernardi inonaclius. et secundum carnein piophiquus.
in I adolescL'iilia sua quonmdani j^ersuasioiie deccjiiusi^^
cluniacum sese coiUulerat. Venerabilis aulerii pater
podca quam aliquamdin . . .
Epistola sancti Bernardi abbatis \ quam
tnisit ad Robertum nepotem suum. qui de \
ordine cysterciensi transierat ad clunia-
oensein. \ (rot).
Anf. Satis et plus quam satis sustiniii dilec-
tissi.me fili Roberte . , .
= Migne CLXXXU, (57—79, epistola I.
Vacandard, Vie de St. Bernard I^ (Paris 1895),
S. 9'!, setzt den Brief nicht später als 1120, vgl.
auch Peter Rassow, Die Kanzlei Bernhards von
Clairvaux, Diss. Berlin 191)3, S. 5.
Schi. Bl. KVi™ . . . si mdlam ex eis in te
reppererit \ cmendationem. Cui honor et gloria in
aeeu\la seculonim. Amen.
26) Bl. 162'* Serino beati Bernardi in
festo sancti\ Malacliie hyberniensis episcopi.\
(rot).
Anf. Bl. 162'''' Liquet dilectissimi quod dum
in corpore tenemnr pere<jrinamur a domino^ . . .
= Migne CLXXXHI, 486—490.
Schi. Bl. 163''^ . . . intus \ suaidter ardes.
prestante domino nostro ihr .rpo. \ qui -iduit et regnat
deus. per omnia secula seculortim. Amen. |
27) Bl. 163'-b 0. Ü. [von anderer Hand]:
Quatuor gemitus turturis.
[l]%u suauissime. sola uera et mmiersa suaiiitas.
0 sole desiderabilis. super annim et lapidem . . .
gaudij pro nurore . . . und nun folgt von anderer
Hand :
Bl. 164''* Quatuor gemitus turturis. \ (rot).
Anf. Ihesu Svauissime sola uera et unitiersa
sua\uitas. o sole desiderabilis . . ,
Derselbe Traktat in cod. lat. 745 Bl. 181, der
SchhüJ felüt, es bricht ab Bl. 17 1^^ in ijg ^»jVj.
one . . . sed etiam inferos pene, ||
bricht unvollständig ab Bl. 163^*"
P
xllium
Görres 72 = Lat. Fol. 753
(Trier, St. Maximin)
Perg. 237 Bll. (32x21,5). XV. Jh.
Holzeinband mit Lederpressung, eingepreßt: Anno \
1749, MetallschHeßen, 237 Blätter heutiger Zählung und
zwar 1—26, 26», 27—236, zwischen Bl. 37 und 38 ist ein
halbes Blatt eingeheftet (37"). 19 Lagen zu je 12 Blättern,
Lage XX hat 10 — 2 Blatt. Bl. 1 ist angeklebt. Die ersten
Blätter jeder Lage haben am rechten unteren Rand Buch-
staben- und Zahlenzählung. Am Schluß der Lagen Rekla-
manten. Der ganze Band ist von einer Hand sehr sorg-
fältig geschrieben. Rote und blaue Initialen und Para-
graphenzeiohen, große mit Ranken verzierte Initialen bei
Beginn jeder Dictio, rote Überschriften, Bleistiftlinien-
schema, 33—36 Zeilen, Schriftfeld 18,6 x 12,4 cm. Am
unteren sehr breiten Rand meist die dazu gehörigen, sehr
sorgfältigen Zeichnungen, viele Interlinear- und Rand-
glossen. Am oberen Rande der Blätter Angabe der
Dictiones durch schwarze Zahlen. Bl. 1' steht ZI [ Codex
m07iastery sancti Maxiniini prope Treberim siti | (15. Jh.),
darunter von anderer Hand Continet Almagesti Ptolomei
quem I Magister Gerardus Cremonensis de arabico in kitinum
transtuUt | (15. Jh.), daneben von der Hand des Petreius
N 147, derselbe schrieb an den unteren Rand von Bl. 2':
Ex libris Imperialis Monasterij S. Maximini :■ ~ [, auf
diesem Blatte oben: Codex venerabilis monasterij \ diui
praesulis Maximini prope vrbem Treberorum siti ]
(16. Jh.). Auf dem Deckel mit Tinte die Zahl <J =
Görres 72 — Coblenz 66.
Claudius Ptolomaeus, Almagestum.
Anf. Bl. 2'' o. U. Quidam princeps nondne
albuguase in libro | suo quem scienciarum electionem
et uerbomm nounnauit p\dchri\tudinem dixit . . .
(Prolog).
Bl. 2^ Incip>it über Almagesti ptholomei. |
(rot).
Anf. Liber iste precepto maimonis regis Arabutn.
qui regnatdt in \ baidach abalahazez ßlio losephi
filij macre arismetici. et ser\gio /ilio elbe xano in
72
Grörreshandschrii'tfn
anno .212°. secte sarracenorum translalus est. Qm\
qtiidein über est inagnus dictus almmjesti, quem
ptolomeis [!] pheludenns de \ sciencia stellaruni et mo-
luuiu qui sunt in celo conscv'qmt. (T In hoc eciam
Ubvo sunt .13. dicti\ones in rnaquaque quaruiii Iniius
seiende capitula continentw; que in uno cuiusque
earuin \ dicam.,
folgt das Kapitelverzeichnis der ersten dictio.
Bl. 3"' Capitulurn /"' de excellencia hnius
artis et \ fine eius utilitatis j (rot).
Anf. Sonum quideni fecerunt in eo quod iddeo . . .
Die Tabellen sehr sauber mit roten und
schwarzen Zahlen. Die Übersetzung weicht etwas
von der 1.515 durch Petrus Lichtenstein in Cöln
gedruckten Ausgabe ab. Es beginnen: Dictio II
Bl. 17^ III Bl. ST', IV Bl. 51S V Bl. ()9'-, VI
Bl. 90'-, VII Bl. IIP, VIII Bl. ISO--, IX Bl. 147^
X Bl. 170'-, XI Bl. 183^ XU Bl. 202^ Xin
Bl. 218\
Schi. Bl. 23(5^ . . . per ipsaiii j>rolonguiioneni
et abhreidationein iam sequitur et honestuin est ut
ponanms \ hoc finem libri. — Explicit. \ (rot)
(T Expleta est dictio .13. lihri ptholomei. et comp/elur
Abnagesti de dmciplina\libus quem magister genirdus
Cretnonensis trmistulit ex urabico in | latinum. Summa
omnium conclusionum. 217. || (rot)
Über den Übersetzer Gerardus Cremonensis
(1114 — 1187) vgl. Arisius, Creniona litterata,
Parma 1702, l, 269 ff. und Baldassare Boncom-
pagni, Della vita e deUe opere di Gherardo
Cremonense . . . Rom 1851, über die Handschi-iften
des Almagest s. S. 16 ff., wo die unsere natürbch
nicht genannt ist.
Görres 73 = Lat. Oct. 230
Perg. 210 Bll. (7,6 x 6,2). XV. Jh.
Gleichzeitiger Ledereinband, auf dem Vorderdeckel
gepreßter Rand, stark abgenutzt; zwei Lederschnüre.
210 Blätter heutiger Zählung. Die Lagen bestanden wohl
ureprünglich mit wenigen Ausnahmen aus .je 8 Blättern,
heute sind eine ganze Reihe von Blättern verloren, andere
sind zusammengeklebt, so daß die genaue Form der Lagen
sich nicht mit Bestimmtheit feststellen läßt, wir sehen jetzt
folgendes Verhältnis: 18 + 1 Vorsatzblatt, II 8, III 8—6,
IV— VIII je 8, IX 8 + 1, X 8, XI 8—1, XII— XV zu
je 8, XVI 8-1, XVII 10 + 1, XVIII, XIX je 8, XX 6,
XXI 8 + 2, XXII 8—1, XXIIl— XXVI zu je 8, XXVII
8 — 1. Die Handschrift ist fabrikmäßig hergestellt, an-
scheinend von mehreren Händen, sicher von anderer
Hand ist Bl. 17' Zeile 3 v. u. bis 19' und 140' Zeile 3
V. u. bis 141', die vermutlich erst im 16. Jh. beschrieben
sind. Zwischen Bl. 140 und 141 fehlt anscheinend eine
ganze Lage. Die Seiten haben vollständig Tintenlinien-
schemata, 14 Zeilen, Schriftfeld 5,5x3,5 cm. Rote und
blaue Initialen, rote Strichelung. An den Abschnitten
größere, farbige, verzierte Initialen, die sehr roh aus-
geführt sind, an einigen Stellen sind sie ausgeschnitten.
Am oberen Rand ist die Schrift vielfach durch Be-
schneiden beschädigt. Der Band ist in jüngster Zeit aus-
gebessert worden. Auf Bl. 1' steht Jesus Marie Bemardus
Inseruit lljjjlljlj (Rasur) ' 1665. Dieselbe Hand hat an
einigen Stellen kurze Notizen an den Rand geschrieben.
Bl. 210' ist wohl ein Besitzvermerk, durch Chemikalien
völlig getilgt, die Herkunft ist ungewiß = Görres 73
(im Coblenzer Verzeichnis fehlt diese Handschrift).
Orationes per totum annum.
Auf. Bl. 2'' lienedica\tur horu | qua deus j honio
na\tus est et \ illa uirgo | ex qua natus est . . .
Schi. Bl. 210^ . . . ex hidus incolatu secidi
fac nos ad te \ transire. (T Sic hora \ xxx. Salue
regina. 1 1
Görres 74 = Lat. Fol. 754
(Löwenbrück-Himmerod)
Perg. 229 Bll. (32,5x22,7). XIII. Jh.
Holzeinbaud mit Lcder bezogen (18. Jh.), Mctalleckeu
und -schließen. 229 Blätter heutiger Zählimg in 29 Lagen
zu je 8 Blättern, doch sind von der letzten Lage 3,
wohl unbeschrieljene Blätter ausgeschnitten. Römische
Zahlenmittelkustoden am Anfang jeder Lage. Die Hand-
schrift ist zweispaltig von zwei verschiedenen, aber gleich-
zeitigen Händen geschrieben: die erste Hand schrieb
Bl. 1—80'" mit 31 Zeilen, die zweite Bl. 80'— 229"" mit
36 Zeilen auf vollständigem Tintenlinienschema, das
Schriftfeld ist durchschnittlich 26,5 x 17, Spaltenbreite 8.
Rote Überschriften, rote und blaue mit Rauken verzierte
Initialen. Bl. 1'" hat eine große Initiale S mit Miniatur:
stehender Mönch mit Abtstab und Buch (St. Bernhard),
davor knieend ein kleinerer Mönch, der flehend die Arme
zu ihm ausstreckt. Große, verzierte Initialen finden sich
Bl. 2" B, Bl. 24" P, Bl. 25" U, Bl. 25"' E, Bl. 44'" I,
Bl. 56'" S, Bl. 73'» C, Bl. 80"" H. An einigen wenigen
Stellen stehen Nachträge von einer Hand des 14./15. Jh.
Die Handschrift gehörte ursprünglich dem Cistercienser-
nonnenkloster Löwenbrück bei Trier und kam von
da 1468 in den Besitz von Himmerod ; darüber unter-
richtet der Eintrag Bl. 81' am unteren Rand: Isie Über.
Et quedain pars In vitas patrum. quondam spectahant et
Görreshandschriften
73
pertinebant ad moiiasterium pontis leo Anno vero dondni.
MUlesimo. qimdrinijcntesiniu sexagesiino Octaiw. pro dc-
hitis CoUati et dati monastcriu | Claustro siue hynimc-
rode, vt patet Ex litteris desuper confectis codcm anno :-~
Bl. 1' steht unten die alte Himmeroder Signatur .Bx.
Sonst finden sich keine Besitzvermerke. Die Handschrift
wird erwähnt von Waitz im Archiv VIII, S. 616 n. 57
= Görres 74 — Coblenz 57.
Vita et sermones Bernardi abbatis
Clarevallensis.
1) Vita b. Bernardi.
Bl. 1''' Incipit prologus doinini WUhelmi
abbatis s. \ T/ieoderici 1 7h viAa
icii Ber-\
nardi \ clareual\lis abbatis | (rot).
Auf. Hcr\ipt\vm\s (Majuskel, rot) | vitain send
tui. ad honorem no\mi}iis tiu. proiit dederis domine
de^is. I ...
Bl. 2'''' Explicit I pwlorjus. Incipit \ über pri-
mus j in vita sancti \ Bernardi abbatis. j (i-ot).
Anf. Jierna\rdus \ Burgun\die opido oriundiis . . .
= Migne CLXXXV, 225—3(36. Es beginnen:
Buch II (Hernaldus) Bl. 25'-% Buch III (ohne
praefatio, Gaufridus) Bl. 44^^^ Buch IV Bl. 5ü^S
Buch V Bl. 73''''. Kapiteleinteilung nicht be-
zeichnet, nur bei Buch II wird der Verfasser
Hernaldus genannt. Über den Verfasser des ersten
Buches vgl. Kutter, Wilhelm von St. Thierry,
Gießen 1898.
Schi. Bl. 80"'' Buch V cap. 25 . . . <piod est super
onine nomen | sicut et tu super oinnia deus. bene-
dictus in secuta Amen. — Explicit uita j beati bernardi
darcuallis abbatis [j (rot), folgt noch eine kurze Le-
gende: Transeunte doinno clareuallensi abbate | ipsa
hora ti'andius eins ioliannes clareuallis | monachus
equitans cum rege fran\corum. equo descendit dominica
oradone flexis \ genibus dixit. et interrogatus a rege
cur hoc I fecisset. respondit. abbatis tnei aniinain | ab
angelis in celum modo deferri widi et | pro eo domini-
cam oracionem dixi. Rex statim in | clareuallem
ndsit et nuncio reuerso ipsam \ horain obitus eius qua
nie orauerat \ fuisse inuenit. |
2) BL 80'* Sermones b. Bernardi.
Sermo beati bernardi de aduentu doinini. •. (rot).
Jeder sermo hat eine kiu-ze Überschrift. Im
folgenden wird nur eine Konkordanz mit der
Ausgabe der Sermones bei Migne CLXXXIII
gegeben:
Bl. 80'" = M. 183, 35.
Bl. 83^b = M. 183, 40.
Bl. 84™ = M. 183, 43.
Bl. 86'-» = M. 183, 47.
Bl. 87'-b = M. 183, 50.
Bl. 88'-» = M. 183, 52.
Bl. 89fb = M. 183, 54.
Bl. 89'-'' = M. 183, 87.
Bl. 91'-» = M. 183, 90.
Bl. 92'-*' = M. 183, 94.
Bl. 95^b = M. 183, 100.
Bl. 97™ = M. 183, 105.
Bl. 98^b = M. 183, 109.
BL lOl^b = M. 183, 115.
BL lOS"-» =M. 183, 119.
BL 104"^b M. 183, 122.
Bl. 105™ =^ M. 183, 125.
BL lOßrt - M 183, 127.
BL 107^» = M. 183, 129.
BL 107^'' = M. 183, 135.
BL 108™ = M. 183, 131.
BL 109''b = M. 183, 137.
BL 111™ = M. 183, 141.
BL 113™ = M. 183, 147.
BL 114™ = M. 183, 149.
BL 116^ =M. 183, 153.
BL 116™ = M. 183, 155.
BL 117™ =M. 183, 157.
BL 119™ = M. 183, 359.
BL 121fb = M. 183, 365.
BL 122>-» =- M. 183, 368.
BL 122"'' -^ M. 183, 369.
BL 123'^>' = M. 183, 161.
BL 125rb = M. 183, 167.
BL 126™ = M. 183, 171.
BL 127^b = M. 183, 173.
BL 128™ = M. 183, 176.
BL 129'» = M. 183, 183.
Bl. 129"b ^ M. 183, 392.
BL 132'-» = M. 183, 383.
BL 134™ = M. 183, 390.
BL 135™ = M. 183, 253.
BL 137'* - M. 183, 259.
10
74
Görreshandschriften
Bl. 138'-» = M. 183, 263.
El. 140va = M. 183, 271.
Bl. 141^"^ Sernto Beati Beruardi de ge-
mi\no. pascha. |
Anf, Geminum pascha colimus | . . .
Eichardus de S. Victore = Migne CXCVJ,
10.59—1067.
Bl. Idd""^ Incipiunt sermones bi'ati Uer-
iiardi \ ahbatis per totam estaiem, Serino In
Reaurreclcione (rot).
Anf. Uiät leo de tribu \ iuda. Vüit plane
iiialinam | . . .
= M. 183, 273. In der Handschrift sind
daraus zwei Predigten gemacht worden, von
denen die zweite Bl. 146'"i' beginnt: Viiit leo de
tribu iiida. Occisus est affiins , . .
Bl. MB'-b = M. 18.3, 283.
Bl. löO^b = M. 183, 288.
Bl. 152^» = M. 183, 291.
Bl. 1.54'-» = M. 183, 296.
Bl. ISO--» = M. 183, 297.
Bl. 15.5™ = M. 183, 299.
Bl. 156'" = M. 183, 301.
Bl. 157™ = M. 183, 304.
Bl. ISgfb :^ M. 183, 309.
Bl. 162^ = M. 183, 665.
Bl. 162^b = M. 183, 3 IC.
Bl. 165™ = M. 183, 323.
Bl. 166^b = M. 183, 326.
Bl. löB"» = M. 183, 330.
Bl. 170'-* = M. 183, 397.
Bl. 172'-b = M. 183, 403.
Bl. nS»-» ^ M. 183, 405.
Bl. 174'-^ = M. 183, 408.
Bl. 175™ = M. 183, 412.
Bl. 176^1' = M. 183, 333.
Bl. 177^^ ^ M. 183, 337.
Bl. nS^b = M. 183, 341.
Bl. 180"-» = M. 183, 637.
Bl. 180^b = M. 183, 639.
Bl. 182™ ^ M. 183, 644.
Bl. 183'-b ^ M. 183, 645.
Bl. 184'-'' -= M. 183, 437.
Bl. 187^^ = M. 183, 634.
Bl. 189>^b ^ M. 183, 447.
Bl. 190^" = M. 183, 451.
Bl. 19 pb = M. 183, 453. Anf. etwas ab-
weichend: Festiuitas sanctorurn omnium hodie cele-
bratur . . .
Bl. 195™ = M. 183, 462.
Bl. 197™ = M. 183, 468.
Bl. 198™ = M. 183, 471.
Bl. 200'-b = M. 183, 475.
Bl. 203"^» = M. 183, 481.
Bl. 205''* Epistola beati Ber\iiardi de obitu.
Sancti Malachie. \ (rot).
Anf. Religiosis fratribits qui in ]dber\nia sunt . , .
^i haberemus hie manentein ciuitatem . . .
= Migne CLXXXII, 579—580.
Bl. 206'-'' = M. 183, 344.
Bl. 206^b - M. 183, 346.
Bl. 207^b = M. 183, 349.
Bl. 208^b == M. 183, 351.
Bl. 209^'b = M. 183, 353.
Bl. 212^b = M. 183, 489.
Bl. 216^b = M. 183, 499.
Bl. 218'^b = M. 183, 501.
Bl. 219'-'' = M. 183, 503.
Bl. 221™ = M. 183, 517
Bl. 222^*' =- M. 183, 521.
Bl. 223^b = M. 183, 523.
Bl. 224^b = M. 183, 526.
Bl. 22G™ = M. 183, 529.
Bl. 229™ ^ M. 183, 535.
Bl. 229'^'' Testamentum \ beati Bernardi
(rot).
Arbiträr ine fratres \ mei inc magna dgiia
religionis | uubis relivqnere non posse. Tria | tarnen
uobis facienda relinquo vnuin quod | alterius sensuj.
plus quam meo seniper cre\didi. Lesiis uindictam
nuinquam expecij. \ Scandalum nendiij facere uoliij
et si quaii\do accidit. sedauj statini. ut potnj. \\
Gör res 75 unbekannt.
Gör res 76 im Besitz des Herrn Chappee in
Paris.
Görreshandschriften
75
Görres 77 = Lat Oct. 231
Pap. 227 Ell. (20 X 13,5). XVI. Jh. (1568).
PergamentuniBchlag. 227 Blätter heutiger Zählung.
Eine alte Paginierung hat die Seiten der einzelnen Stücke
gezählt. Diese sind also anscheinend erst etwas später
zusammengeheftet worden. Zwischen Bl. 129 und 130,
zwischen Bl. 226 und 226, sowie nach 227 ist je eine,
wahrscheinlich unbeschriebene Lage herausgerissen. Der
ganze Band von einer Hand in sehr dünner, flüchtiger
Schrift. Das Ganze wohl nachgeschriebenes Kollegheft.
Das Schriftfeld ist mit Blindlinien eingerahmt, doch ist
gewöhnlich darüber hinausgeschrieben, es beträgt durch-
schnittlich 17 X 10,5. Eine Besitznotiz ist nicht vorhanden
= üörres 77 (fehlt im Coblenzer Verzeichnis).
Petrus Parrlia, Expositio Evaiigelii
S. lohannis et Psalmorum.
Bl. !■• R. In Christo P. D. Petvi \ Pavrhae in
Euangelimn S. lohannis, euj adjiixxit quemlani
Iractatum de aeter\no verbo in came et in Psahnos
Dmddis, explanationes eru ditissimae a ine loanne
Damiano exceptae. \ — Axioma Christi ecclesie
aduersarionim. | Verbuin Dei solis sacrae scripturae
lindtibus esse convprehensum firdbusque inclusum . . .
(4 ZeUen).
Anf. Quemadinoduni diligens paterfamilias agno-
rum suonun jironentns et domcstica | instminenta
in horreis et certis quibusdain cellis reponit . . . Ita
honio Studiosus qidcqidd \ vel cogitatione vel lectione
oel auditione per onine tempus actatis fieqne in vlla
sapientie studio meta prefigenda est , . ,
Bl. V — 3^ unbeschrieben.
Bl. 4"^ Evangelii S. lohannis Explanatio \ ]>er
R. P. Petruin Parrham inchoata in reno uaiione
Studioruin Aioii ti8 incipit 14 Cal. Novctnbiis. \ —
Bl. 4^' unbeschrieben, Bl. S"" noch einmal die
Überschrift \d& 4'' und darüber Prolegoinena l>e
dignitate sacrarum litterarmn. \
Anf. Qidnque declainanda ante exposlcionem
s. Euangelii . . . Bl. 13^ beginnt die Erklärung
der einzelnen Kapitel, die bis Bl. 129'' reicht.
Bl. 129'' unbeschrieben.
Bl. 130"^ Praelectiones \ R. P.Parraeln Psahnos \
JJauidis anno 1567. 14 kalendas \ Nouembris in-
choatae \ foeliciter. ' — In his prelectionibus haee ratio
a Doctore est obseruata vt primo \ si quid diffi-
cultatis in exemplanbus Gr^cis, Hebreis. Chaldaicis
aut Latinis reperiretur, enuclearetur, dein seiitentia |
versiculi redderetur, postniodum lilerali dein morali [
sensu exponeretiir, vitimo aliquot docuinenia | inde
elicerentur . . . loannes Dainianus Macherentinus
nie Roinae \ exlemporaliter excepit. | Darauf folgt
nun die Erklärung von Psalm 1 — oG. Die Er-
Uärung schheßt mit Psalm 3(5 Bl. 224\ Bl. 225
unbeschrieben, Bl. 22(5'' der Anfang eines Re-
gisters, das nicht vollendet wurde. Bl. 22(5^', 227
unbeschrieben.
Über den Verfasser und Schreiber ließ sich
nichts Näheres ermitteln.
Görres 78 = Paris, Bibl.Nat, Nouv. Acqu. 750.
Görres 7'J = Braunau, Bibliothek Dr. Langer.
Görres 80 = Braunau, BibUothek Dr. Langer.
Görres 81 unbekannt.
Görres 82 =-= Braunau, Bibliothek Dr. Langer.
Görres 83 = Lat Qu. 688
(Himmerod)
Perg. 127 Ell. (28,7x21). XII. Jh.
Neuband der Königl. Bibliothek. 127 Blätter heutiger
Zählung in 16 Lagen und zwar I— VIII und X— XVI
zu je 8, IX zu 6 + 1 Blättern. Am Schluß jeder Lage
große Buchstabenmittelkustoden. An dem Bande schrieben
eine größere Zahl engverwandter Hände, die sich im
Einzelnen nicht mit Sicherheit auseinander halten lassen.
Ein besonders scharfer Einschnitt ist Bl. 123' zu be-
merken, der hier beginnende Teil ist von einem Urkunden-
schreiber verfaßt. Bis Bl. 105' ist der Band zweispaltig,
von Bl. 105'' an in Langzeilen geschrieben. Schriftfeld
23x16, Spaltenbreite 7,5. 29 Zeilen. Rote Überschriften,
rote und grüne Initialen mit einfacher Rankenverzierung.
Am Rande vereinzelt Notizen des 15. und 16. Jh., teil-
weise durch Beschneiden zerstört. Einzelne Blätter sind
an den Rändern beschädigt und verschiedentlich aus-
10*
76
Görreshandschriften
gebeBsert. Am oberen ßaud der Seiten in Blindsohrift
die Angabe des Buches. Besitzvermerke finden sich
Bl. 123" von der Hand des letzten Schreibers in Majuskel:
Liber Sande Marie De Ckmstro;\. Dadurch scheint es
sicher, daß die Handschrift auch in Himmerod entstanden
ist. Bl. 96' steht am unteren Rande: Liber monachorrwi.
S. Marie in Himnierode ordinis Cistercieiisis Treuercnsis
(Kocesis I (14. Jh.). Bl. 1 und 127 sind die Besitzvermerke
ausgeschnitten. Bl. 1' steht noch die alte Signatur .Uxv.
= Görres 83 — Coblenz 48.
Hugo de S. Victore, Commentarius in
hierarchiam coelestein S. Dionysii Areo-
pagitae.
1) o. U. Hugo de S. Victore, Commen-
tarius in hierarchiam coelestem S. Dio-
nysii Areopagitae.
Bl. 1™ De differentia rnandane thcolo\iji^
atqtie diuin^ et denionstratioiilbiis caruni; 1
(rot).
Anf. ludei signa querwd ct. grcci sapi\entiam.
Fnit enim quedam sapientia . . .
= Migne CLXXV, 923—1154.
Es beginnen: Buch II Bl. 6''*', III Bl. 20''%
IV Bl. 40--b, V Bl. 47'-b, VI Bl. üpb, VII Bl. 69^'',
VIU Bl. 86^% IX Bl. 93^», X Bl. 114\
Schi. Bl. 123^ . . . MicM autem solatium affert.
qida illius \ quem exponendum suscepi in quo
sapientia transcendit. sanctitas | condescendit, | —
Hugo de laude patrum. Dyonidux ariopagita accepto
iitandato galUam penelrauit et pitgiunLS ut uinceret
pre\ualuit. stabilire leges c^li in terra. Ipse enim
7tt ostenderet idas \ uit^ propter testimonium ueritatis
uerbum sanguine consea-a\uit. Qiiod tte mors uitam
hereditaret in mortuis^ jjro inta signum | faciens
Caput in manibtis baiulauit occisus;. \ (rot).
2) Bl. 123'^ Incipit sentencia beati leronimi
presbiteri de essencia. inuisibilitate. \ atque
immensitate dei. et figurata locutione scrip-
turarum | divinarurn de eo, | (rot).
Anf. Omnipotens Dens piater et ßlius et Spiritus
sanctus \ unus atque trinus. Units uidelicet extat in
natura, trinus uero in personis | Solns iiiuisibilis . . .
Hier fälschlich dem Hieronymus zugeschrieben.
Es ist cap. I der Formula spiritualis intelligentiae
des Eucherius Lugdunensis = Migne L,
729—737.
Schi. Bl. 127' . . . Vigilare dei est in dej'ensione
clcctorum suoriun et idcioue inimicorum siioi um. se
mainfestum demonstrare; |]
Görres 84 = Lat Fol. 755
(Trier, St. Maximin)
Terg. 98 Bll. (35 x 27,5). X. Jh.i
Neuband der Königl. Bibliothek. 98 Blätter heutiger
Zählung in 13 Lagen und zwar: I, II, IV — XIII zu je 8,
UI zu 6 Blättern, doch sind zwischen Bl. 87 und 88 ein,
zwischen Bl. 96 und 97 zwei Blätter ausgeschnitten, am
Schluß fehlt ein Blatt. Der ganze Band ist trotz einiger
Abweichungen anscheinend von einer Hand aus dem An-
fang des 10. Jh. geschrieben, zweispaltig, auf Blindliuien-
schema. 32 Zeilen, Sehriftfeld 26 x 19,8, Spaltenbreitc 8,5.
Rote Überschriften, ebenso die Psalmstellen rot. Bei Beginn
der einzelnen Psalmen große rote oder schwarze Initialen,
z. T. mit bildlichen Verzierungen und zwar: Bl. 1'", 16''',
26-1., 62'\ 73>'> Tierköpfe, Bl. 59'^ 66'\ 94'" menschliche
Köpfe, sonst einfache Raukenverzierung. Das Pergament
ist schon frühzeitig an verschiedenen Stellen ausgebessert
worden. Auf B1.98' finden sich Einträge des 10. — 12. Jli.,
sie sind zum größten Teil sjiäter wieder abradiert worden.
Meist sind es Federproben, die auch wiederholt als solche
bezeichnet sind ; Psalmanfänge, ein Hymnus mit Neumcn
(kaum noch erkennbar), Sätze ■wie stravi lectum in uUa
iniperatori cambera eius super | oder Domnus heriberius
(i(jri})pinensis \ ; Hrabani niauri \ ; Huifiricus malus mcr-
cennarius u. a. Besitzvermerke stehen: Bl. 2' Codex
Sancii Maximini (Majuskel lO./ll. Jh.), daneben prnpc
treuerim C7 \ (13. Jh.); Bl. 1' smaragdus super psaltenum
(durch Beschneiden beschädigt) C. 7. Codex sancii mnxi-
Diiiii I (13. .Jli.), ein anderer Eintrag des 13. Jh. steht
Bl. 37"% außerdem Bl. 1' von der Hand des Petreins:
Ex libris Impcriülis Monasterij \ s. Maximinj'.-^ \ und
y. 328. In dem St. Maximiner Katalog A ist die Hand-
schrift verzeichnet als (nr. 106): Smaragdus super
jiartem psalterii, in dem Katalog B als (nr. 56):
Item Smaragdus super psalterium in uno voln-
mine --^ üörrea 84 — Coblenz 25.
Smaragdus, Super partem psalterii.
Bl. P"- Incipit Praefatio Zmaracdi
Praesbiteri (Majuskel).
Anf. Hanc exposilionem psalinoruni | de diclis
plwimorum in breui col^legimus . . .
Diese Vorrede ist nach dieser Handschrift
gedr. von Marlene, Amplissima Oollectiu I, 53,
danach Migne CXXIX, 1021—1024. Martene
bezweifelt, daß der Verfasser Smaragdus der Abt
von St. Mihiel sei (um 819), er glaubt, es sei
Grörreshandschriften
77
ein Mönch von 8t. Maxiniin. Doch dürfte wohl
kaum daran zu zweifehi sein, daß Smaragdus
von St. Mihiel diesen Commentar verfaßt hat,
da ja auch sonst Erklärungen der biblischen
Bücher von ihm bekannt sind. In älteren Bib-
liothekskatalogen, außer in dem von St. Maximin,
kommt der Commentar zu den Psalmen nicht
vor, unsere Handschrift ist daher wahrscheinlich
die einzige ältere. Außer der Voi'rede ist nichts
gedruckt. Der Commentar ist so angelegt, daß
nicht ein Psalm zusammenhängend, sondern jeder
einzelne Vers erklärt wird. Die Erklärungen
umfassen Psalm 1 — 75. Man wird also vermuten
dürfen, daß noch ein zweiter Teil dazu gehörte.
Doch ist es fraglich, ob man diesen in St. Maximin
übei'haupt besessen hat, jedenfalls müßte er dann
schon vor dem 12. Jh. verloren sein, da im
Katalog nur ein Teil erwähnt wird. Auf dem
zwischen Bl. 87 und 88 fehlenden Blatt muß
die Erklärung zu Psalm 68, 3 — 13, auf den
zwischen Bl. 96 und 97 fehlenden Psalm 73,
7 — 23 und li, 1 — 7, gestanden haben.
Bl. 1™ Explicit Prefaüo Incipit Ex\positio
Psalviorum \ (rot, Majuskel).
Anf. Beatus üir (Majuskel) | Beatus uir ille
dicitiir cid omnia de\siderata succediniL Uir eiiiin |
uoeaiuv a uiribus . . .
Schi. Bl. 98'''' . . . apud eon | qnon reges terrae
appellat (rot) Illos idde\licet qui corjmx suuin
uiriliter regere | ac moderate domino imiante nituntitr
— Explicit j^salinus Z,XX V. \\ (rot).
Görres 85 = Lat. Qu. 689
(Trier, St. Maximin)
Perg. 126 Ell. (26,5 x 19,7). XIV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreßt:
Jagdszenen, Wappen mit Adlern, Putten und Ranken,
in der Mitte quer: Codex 8. Maximini. Codex (Kapitale).
Der Einband muß aus dem Ende des 16. oder dem
Anfang des 17. Jahrhunderts stammen. Metallsohheßen.
126 Blätter heutiger Zählung in 16 Lagen, davon I — XV
zu je 8, XVI zu 6 Blättern. Am Ende der Lagen
römische Zahlenmittelkustoden, die an einigen Stellen
durch Beschneiden fortgefallen sind. Der ganze Band
ist sehr sorgfältig von einer Hand des 14. .Hl. geschrieben,
zweispaltig, auf vollständigem Linienschema, 45 Zeilen,
Schriftfekl 22,5x15, Spaltenbreite 6,7. Ohne jede Ver-
zierung, die Initialen sind nur etwas größer und dicker
als die übrigen Buchstaben. Ein Besitzvermerk findet
sich nur auf Bl. 1' von der Hand des Petreius: Ex libris
Imperialis Monasierij \ s. Maximhij '■• ^ \ und oben
N. 148, darunter eine ältere Signatur 0 27. Auf Bl. 1'
schrieb außerdem eine Hand des 14. Jh. : Continet glosani
Äugustini (übergeschrieben) In Psaltemim. Sonst ist die
Seite unbeschrieben = Görres 85 — Coblenz 83.
Expositio Psalterii.
1) Anf. Bl. 1""* I>icit beatus iheronimug titulum |
huius libri talem esse. Incipit über \ hymnorum uel
soliloquiorum de Christo. | Hymnus aidein est laus
dd cum cantico. id est cum ex\ercitatione menlis
facta prolatione intelligi\bili in quo et modus trac-
taiidi notatur . . . Beatus hoc uerbo inuitat. | quia
honestum heatum imitari. idr. suos regens tdriliter
ut ducat ad idtam . . .
Ein Verfasser dieser Glosse ließ sich nicht
ermitteln.
Schi. Bl. 125^b mit dem 150. Psalm: . . . uei-ba \
traeta sunt de hoc quod captiui condebantur et 1
uendebantur. (T Laudaie gentes populum eins etc. 1
Finit. II
2) Bl. 126''* Incipit breuiarium Iheronimj.\
Anf. Prophelia est inspiraüo diuina. que etienltus
verum uel per facta uel jier dicta immobilj \ ueritate
pronimtiat. Midtis autem modis | hec gracia data est . . .
Eine Zusammenstellung von einzelnen Sätzen
des HieronjTnus, soweit sie sich auf das Psalterium
beziehen.
Schi. Bl. 126^^ . . . Quam novit dominus. In
ß\nem poidt reUibutionem iustorum. ||
Görres 86 -= Lat. Fol. 756
(Trier, St. Maximin)
Perg. 253 Bll. (39,5x29). X. Jh.
Alter Holzeinband mit Schweinsleder bezogen, Rücken
jünger. Die Schließen fehlen. Metallecken. Die Spiegel
der Innendeckel sind abgelöst. Der des Vorderdeckels
ist jetzt vorne eingeheftet. Er bestand aus zwei Quart-
blättem mit Resten eines Kalendariums aus einer
Handschrift des 10. Jh. Ihr Schriftfeld ist 19x13;
25 Zeilen, rote Bezeichnung der Tage. Sie enthalten
Angaben der Heiligen mit kurzer Anführung ihrer
Taten. Die Eintragungen erstrecken sich auf Ende
November (Romanus Antiochenus, Maximus Reiensis
78
Görresliandschriften
u. a.) 253 Blätter heutiger Zählung in 32 Lagen und zwar:
II-IV, VI— VIII, XI— XXIV, XXVI-XXIX, XXXI
zu je 8, I zu 8—2, V zu 10 + 1, IX, X zu je 8 + 1, XXV
zu 6, XXX zu 8+1, XXXII zu 4 Blättern, dazu ein
jüngeres Vorsatzblatt. Am Schluß große, dicke römische
Zahlenmittelkustoden I — XXI. Zwischen Blatt 251 und 252
sind ein oder mehrere Blätter verloren gegangen. An dem
Bande haben eine ganze Reihe von Händen geschrieben,
die sich teilweise wenig von einander unterscheiden. Starke
Einschnitte in der Schrift, wohl auch zeitlich, finden
sich Bl. 101, 165, 181, 211. Immerhin scheint doch die
ganze Handschrift dem 10. Jh. anzugehören. Erst im
12. Jh. sind beschrieben: Bl. 180* (untere Hälfte), Bl.
180'; wohl gar erst im 13. Jh.: Bl. 251'— 253'. Eine
römische Folüerung der Blätter I — CCXLIX gehört erst
dem 15. Jh. an. Die Handschrift ist durchweg zweispaltig
auf BlindUnienschema geschrieben, durchschnittlich 29 bis
30 Zeilen, doch kommen vereinzelt mehr vor, Bl. 189 — 210
haben 39 Zeilen. Schriftfeld durchschnittlich: 32x22,5;
Spaltenbreite: 9. Rote oder rotpunktierte Überschrift,
meist in Unciale, die erste Zeile jedes Stückes in Kapi-
tale. Am Anfang der einzelnen Stücke große Initialen,
die ursjjrünglich nur rot waren, später aber farbig aus-
gemalt wurden, doch ist eine Anzahl davon nicht be-
troffen worden. Ranken-, Blatt- und Tiermotive sind
als Schmuck verwendet, teilweise mit stark insularem
Charakter, was wohl auf eine Beeinflussung von den
Bodenseeklöstem (vielleicht Reichenau) hinweist. Auch
die Schrift, die im ersten Teil der Handschrift sogar
einen etwas älteren Charakter als den des 10. Jh. auf-
weist (trotzdem dürfte die Handschrift erst im 10. Jh.
hergestellt sein), ist insular beeinflußt. Bl. 185' ist die
Initiale nicht ausgefüllt. Bl. 187' ist sie nur mit schwarzer
Tinte eingezeichnet; ein E auf Bl. 188' dürfte wohl erst
im 12. Jh. nachgetragen sein. Über bildlichen Schmuck
vgl. unten die betreffenden Stellen, liberhaupt sind die
Initialen nicht einheitlich, neben künstlerisch gut aus-
geführten stehen ganz primitive. Mit den Initialen ist es
dasselbe wie mit der Schrift, sie scheinen verschiedenen
Zeiten anzugehören, dürften aber doch, mit geringen
Ausnahmen, ziemlich gleichzeitig sein. Bl. 2' ist im
16. Jh. vollständig nachgezogen worden, auch die Initiale
M. die vermutlich damals ganz verlöscht war, wurde neu
gemalt. Auf Bl. 1' steht von einer Hand des 15. Jh. das
Inhaltsverzeichnis des Bandes. Die Handschrift ist an
den Ecken sehr stark durch Mäusefraß beschädigt, wobei
auch Textverluste entstanden sind. Altere Besitzvermerke
sind nicht vorhanden, auf Bl. 136, 165, 207, 216 scheinen
solche ausgeschnitten zu sein. Die älteste Besitzein-
tragung Bl. 1' Codex Monasterii Sancti Ma.rimini | gehört
erst dem 15. Jh. an, außerdem steht Bl. 2' von der Hand des
Petreius : Ex libris Imperialis Monasterij s. Maximinj '■ ~ j
und iV 232. In dem St. Maximiner Verzeichnis A ist die
Handschrift nicht aufgeführt, sie scheint also nicht zum
älteren Bestände von St. Maximin zu gehören und dürfte
vor allen Dingen dort nicht geschrieben sein. In dem
VerzeichnisB ist sie wahrscheinlich aufgeführt als (Nr.lll):
Item omelie in antiquo magno volumine per
annum= Görres 86 — Coblenz 21.
Omeliae per annum.
1) Bl. 2''^ Secundum lohannem. In illo
tempore. Cum mble\uasset oculos dominus ihems . . .
Omelia | heati Augustini \ episcopi de ea-\
dem lectione \ (am Rande, anscheinend erst Zu-
satz des 15. Jh.).
Anf. Miraada (rot, Majuskel, die Buchstaben
untereinander) qm fecit dominus no.iter . . .
Im Homiliar des Paulus Diaconus als ex
b. Augustino (?) = Mgne XCV, 1453—1457.
2) Bl. 4^"'' Lectio Sancti Euangelil Secun-
du)n I Mattheum \ (rot, Unciale).
In Illo Temjiwe (rot) cum adprojnnquasset | iero-
solimis . . .
Omelia Heati lohannis Episcopi | De Ka-
dern Lectione | (rot, Unciale).
Anf. Pvto I Res Ipsa (Maiuskel) | exiyit. id
quae\ramus . . .
Johannes Chrysostomus, homil. XXXVII,
= Migne PG. LVI, 834—838.
3) Bl. 9'"» Ebdomada .III. Ante Natale Do-
mini I Lectio Sancti Euangelii Secundum
Luc am. I (rot, Unciale).
In Illo Tempore Dixit doinhms | Ihesus disci-
pulis Sias; Enmi sig\na in sole . . . (Das I ist eine
Schlange, die sich zwischen zwei Stäben hin-
durchwindet.)
Omelia Beati Gregorii Pape \ De Eadem
Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Dondmm ac \ redemptor \ noster paralos ]
nos inueni\re deside\rans . . .
Grregorius Magnus, homil. I = Migne LXXVI,
1077—1081.
4) Bl. 12™ Dominica ,11. Sermo Beati
Mi.vimi /!] | Episcopi De Aduentu Domini j
(rot, Unciale).
Anf. Igilvr \ quoniam post tempus spiritualihus. |
epnlis reßcere nos dehemus . . . (Das I ein Pfau
mit Schlange) . . . Mouet for\tasse uos fratres . . .
Maximus Taurinensis, homil. 11 mit der nur
in einigen Handschriften vorkommenden prae-
fatio = Migne LVII, 225—228.
5) Bl. 12^'' Lectio Sancti Euangelii \ Secun-
dum Mattheum I (rot, Unciale).
Görreshandschriften
79
In llto Temporf Cvin Av\disset iohaimes in idncu-
lis I . . . (Initiale I zwei um Stäbe geschlungene
Schlangen).
Oinelia Beati | Gregorii Pape De Eadem
Lectioue | (rot, ünciale).
Anf. Qi^eren\dum nobü est fratres | karisdmi
iohaimes . . .
Gregorius Magnus, homil.VI = MigneLXXVI,
1095—1099.
6) Bl. 1.5'''^ VI. Item Serino Beati Md\ximi
Episcopi. De Adventv Doinini. Ante \ Natale
Domini. Dominica .1. \ (rot, Unciale).
Anf. Siiperiore | dominica capi\ttdum eiiatiffe-
li\cum . . .
Maximus Taurinensis, homilia III = Migne
LVII, 227—230.
7) Bl. 16™ Ebdomada .1. Ante Natale Do-
mini .VII. j Sei'ino Beati Augustini [ Episcopi
De Adventu Domini. | (rot, Unciale).
Anf. Qtd Sunt In lila \ nocte duo in lecto | . . .
Maximus Taurinensis, sermo II ^ Migne LVII,
5.3.3—536.
8) Bl. 17'^'' Lectio Sancti | Evangelii. Secun-
dum loliannem | (rot, Unciale).
In illo tempore. Miserunt iud^i \ ab hieroso
tiinis sacerdotes . . . (Initiale I ein aufi'echt stehen-
der Hund.)
Omelia Beati Gre\gorii Pape Ite Eadem
Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Ex Huiiis Nobis \ lectionis uerbis | fratres
karissimi . . .
Gregorius Magnus, homilia YIl = Migne
LXXVI, 1099—1103.
9) Bl. 20''* Sermo Beati Augustini | De Vni-
tate. Trinitate \ et De Incarnatione Domini |
(rot, Unciale).
Legimus Sanclum, \ moysen popxdo dei \ prae-
cepta daiüem . . .
Augustinus, appendix sermo CCXLV= Migne
XXXIX, 2196—2198.
10) Bl. 21^'' Item Sermo Beati Augvs\tini
De Aduentu Domini | (rot, Unciale).
Anf. TJos Inquam Con\uenio 0 iudaei qid usqite j
in hodiernum iiegastis | . . .
In dem Homiliar des Paulus Diaconus,
anonym = Migne XCV, 1170—1475.
11) Bl. 25''» Lectio Sancti [Evangelii]
Secunduni.\i^(ß\. '2^^^) Lucam | (rot, Unciale).
Anf. Ii illo tempore. Missus est angelus 1
gabrihel . . . (Initiale I ein Vogel.)
Omelia Be [de] HIHI (rot, Unciale).
Anf. Exordinm \ noslrae redemptionis | fratres
karissimi hodierna nobis \ sancti enangelii . . .
Beda Venerabilis, homilia I = Migne XCIV,
9—14.
12) Bl. 29™ Lectio Sancti euangelii Secun-
dum Lvcam | (rot, Unciale).
In illo tempore. Exurgens maria | abiit in nion-
tana . . . (Initiale I ein Adler.)
Omelia Lectionis | Eiusdem Venerabilis 1
Bed^ Presbiteri \ (rot, Unciale).
Anf. Lectio Quam Amiivi\Tnus sancti euangeüi.
et redemp\tionis nostrae . . .
Beda Venerabilis, homilia 11 ^ Migne XCIV,
15—22.
13) B1.34™ Lectio Sancti Evangelii Secu7i-
dum I Lucam. | (rot, Unciale).
Anno Quirtto | decimo imperii tyberii \ caesaris.
procurante piontio jrilato . . .
Bl. 34^^ Omelia Beati Gregorii Pape | De
Eadem | Lectione. | (rot, Unciale).
Anf. Iiede7nto\ris precursor quo \ tempore ner-
bnm predicatioins ...
Gregorius Magnus, homilia XX = Migne
LXXVI, 1160—1170.
14) Bl. 40^'*' Serino Beati Maximi Episcopi "^
(Bl. 41''') Dicendus Ante Natale Domini | (rot,
Unciale).
Anf. Laetitia Qnanta | sit quantusque concurms . . .
Maximus Taurinensis, homilia I = Migne LVII,
221—226. Sie endet Bl. 42'-» Die rechte Spalte,
die wohl unbeschi-ieben war, ist abgeschnitten.
Bl. 42^ unbeschrieben, nur unten von einer Hand
des 15. Jli. der Titel des folgenden Stückes,
wahrscheinlich für den Buchbinder.
15) BL43''* Lectio Sancti Euangelii\ Secun-
dum Matthevm | (rot, Unciale). ^ '
In illo tempore Cum esset | desponsata mater . . .
(Initiale I ein feuerspeiender Molch.)
80
Görreshandschriften
Omeiia Origenis (später auf Rasur einge-
tragen) I De Eadem Lectione | (rot, Unciale).
Anf. Cmn Es\set Crot, Unciale) | Desponsata
niater eius \ maria ioseph; | . . .
In dem Homiliar des Paulus Diaconus als
ex Origene = Migne XCV, 1162—1167.
16) Bl. 46™ Lectiones De Esiae Propkae\ta
Ad Noctvrnnrn | In Natale Domini Le,gendas\
(rot, Unciale).
a) Primo | tempore alleuata est terra . . .
Jesaias 9, 1 — 9.
b) Bl. 46^'' Item Secvnda (rot, Unciale).
Consolamini \ Consolamini poj)u^lus vieus . . .
Jesaias 40, 3 — 18.
c) Bl. 47^'' Itein De Eadem Propheta
Lectio .III. I
Consvrge | eonturge, induere j fortitudine . . .
Jesaias 52, 1 — 10.
Am linken Rande von Bl. 47''* steht noch
von späterer Hand: Lectio de libro sapientie.
Ego sapientia habito ... 9 Zeilen stark beschnitten.
17) Bl. 47''' Sermo Beati Isidori Episcopi
De I Natali Domini \ (rot, Unciale).
Anf. NataKs j domini dies, ea de causa . . .
In dem Homiliar des Paulus Diaconus als
ex s. Isidoro = Migne XCV, 1167—1168.
18) Bl. 48™ Sermo Leonis Pape \ De Die
Natali Domini \ (rot, Unciale).
Anf. Salvator (Kapitale, rot) | noster dilectis-
simi I hodie natus est gaii deamus . . .
Leo I, sermo XXI = Migne LIV, 190—193.
19) Bl. 49'-b Item Alia | Unde Supra \ (rot,
Unciale).
Anf. E.rrdtemii.1 in domino \ dilectisdmi et spiri\-
tiiali iocunditate \ ■ ■ •
Leo I, sermo XXII = Migne LIV, 193—199.
20) Bl. 51™ Item Sermo Sancti Leo\nis
Pap^ De Natiuita\te Domini. | (rot, Unciale).
Anf. IVota quideni, simt iiobis dilectissimi . . .
Leo I, sermo XXIII = Migne LUV, 199—203.
21) Bl. 53'"'' Ite77i Omeiia \ Sancti Leonis
De I Natale Domini. | (rot, Unciale).
Anf. Semper qiddem dileetissi\mi diuersis modis . . .
Leo I, sermo XXIV = Migne LIV, 203—208.
22) Bl. 55'"^' Item Unde Supra Sancti
Leonis \ Papae \ (rot, Unciale).
Anf. Qvamvis dilectissimi frati-es \ ineffabilis sit |
natiuitas domini . . .
Leo I, sermo XXV = Migne LIV, 208—212.
23) Bl. 57'-'' [Sermo] Beati Eusebii Epis-
copi De II (Bl. 57'"'^ Natale Domini \ (rot, Un-
ciale).
Anf. Atidiuimus prophetam dicentem \ De natiui-
tate et dhd\nitate domini . . .
gedr. als Sermo s. Augustini 138 bei Mai,
Nova Patrum Bibliotheca, Rom 1852, 1, 323—326
und Eusebius Emisenus ep., Homeliae ad populum
ed. Jean de tiaigny, Paris 1547, f. 1.
24) ^\.f>'d'''^^ Sermo Beati Ensebii \ Episcopi
De Äatale Domini. \ (rot, Unciale).
Anf. ßene (rot, Kapitale) | nostis fratres karis-
simi et metiim fideliter re tinetis. Beatum \ prophetam
ante | mtdia s^cida \ de presenti sollem\nitate ceci-
nisse . . . (Initiale B mit Vogel).
Eusebius Emisenus, ed. Paris. 1547 f. 4.
25) Bl. 61"^ Unde Supra \ [Serjmo Beati
Maximi Episcopi. | (rot, Unciale).
Anf. Invesligabiles Inimanis sensibus disposi-
ti\ones esse . . .
Maximus Taurinensis, homilia XIV = Migne
LVII, 251—254.
26) Bl. 62''"' Item Sermo Beati \ Maximi
Episcopi In Natale Domini \ (rot, Unciale).
Anf. In Aduentu Do\minico fratres karissimi.
cid hono\rem debitum . . .
Maximus Taurinensis, homilia XV = Migne
L^^I, 253—254.
27) Bl. 63™. Die alte Überschrift ist völlig
getilgt, von einer Hand des 15. Jahrhunderts ist
übergeschrieben : Item sermo b eati Augustini
episcopi et \ In sol lempniiaie dominice
naliuitati s; |
Anf. Exoro Vos \ fratres karissimi vt liben\ti
animo sermo\nes . . .
Augustinus, appendix sermo CXVII = Migne
XXXIX, 1977—1981.
28) Bl. 66'''' Lectio Sancti Euangelii Se-
cundiim Lueam. \ (rot, Unciale).
In illo tempore e.vilit edictum . . .
Görreshandschriften
81
Oinelia Ueuerahilis Bedae Prenbileri \ De
Ende in Lectione. j (rot, Unciale).
Auf. Audm\miis ex lectione evangeU\ca fraires
kanssi7ni | quia nasei\turo . . .
Beda, homilia XXXI = Migne XCl V, 334-339.
29) Bl. 72"''' Lectio Sancti Enannelii Se-
cundum Lucam | (rot, Unciale).
In lllo Tempore Exi'd Edic\tnni . . . (Initiale I
mit Tierkopf.)
Omelia Beati Gregorit Pape de Eadem
Lectione. | (rot, Kapitale).
Auf. Qvia Lar\giente domino \ missaruni aol-
lempnia . . . (Initiale Q mit unten anhängendem
Vogelleib).
Gregorius Magnus, homilia YUl = Migne
LXXVI, 1103—1105.
30) Bl. 73''» Lectio Sancti Euangelii Se-
cundum Lvcain \ (rot, Unciale).
In illo Tempore: Fastores loque\qwbantur [!]
ad inidcem . . .
Omelia Uenerabilis Bedae \ Fresbiteri De
Eadem \ Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Nato In Be thleem Lhmino [ saluatore sicut
Sacra euan^gelii testatur \ Instoria . . .
Beda, homilia VI = Migne XCIV, 34—38.
31) Bl. 76'''' Lectio Sancti \ Euangelii Se-
en ndrtm lohannein | (rot, Unciale).
InFrincipio Erat nerbum . . . (An der Initiale I
ein Vogel).
Omelia Uenerabilis Bed^ Fresbiteri | De
Eadem Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Qvia I temporalem \ medialoris dei . . .
Beda, homilia VH = Migne XCIV, 38—44.
32) Bl. 80'^'' In Natalae[!] Sancti Stephani \
Protomartiris Xpi. \ — Omelia Beati Ful-
geniii \ Cartaginensis E])iscopi\(rot,Vncia].e).
Anf. Bl. 8 P" -He|n' I Ce\le\brauinim temporalem.
sempi\ierni regis nostri natalem . . . (Die ersten
4 Zeilen Kapitale rot, griiu und blau.)
Fulgentius ep. Ruspensis, sermo III = Migne
LXV, 729—732.
33) Bl. 83™ Sermo Beati Maximi Episcopi.
hl Natiuitate j Sancti Stephani. \ (rot, Unciale).
Anf. Lectio Actvvm \ apostolorum qu^ nobis
hodie lec\ta est . . .
Maximus Taurinensis, homilia LXIV ^ Migne
LVII, 379—384.
34) Bl. 85'-» o. Ü. Miracula St. Stephani.
De Muliere Caeca. \ (rot, Unciale).
Anf. Ad Aquas Tibilitanas ] episcopo adferente . . .
Augustinus, De civitate dei lib. XXII, cap. VIII
§ 10—22 = Migne XLI, 706—771, vgl. Bi-
bliotheca hagiographica Bruxell. II, 1138 n. 78ö5.
Die einzelnen Abschnitte haben in der Hand-
schi'ift selbständige Überschriften.
Schi. Bl. 88™ . . . pro quo | stephani sanguis effusus
est; I
35) Bl. 88™ o. Ü. De martiribus.
Anf. Salis Notrm Est | beatos martires | et
amicos dei post | emeritam militi§ presentis admini-\
strationem . . .
Schi. Bl. 90'''^ . . . ad occasum inansuiis bene-
dicltionibus irrigatnr ; |
36) Bl. 90'''' Lectio Sancti Euangelii Se-
cundu7n | Mattheum. \ (rut).
In Illo Tempore \ dicebat ihc turbis iu\deoruni . ..
Bl. yO^'' am Rande: Sermo Beati \ Hieronivd
Fresbiteri \ (Unciale).
Anf. Hoc quod antea diaeram. \ Vos impleie
mensuram | patrum | uestrorum. Ad pei'sonain domini
pertinet \ eo quod occidcndus . . .
37) Bl. 92'^'' Ex Istoria Ecclesiastica j
Relatio De Beato j lohanne \ (rot, Unciale).
Anf. Avdi inquid Fabc\\ {Bl. 92^^) lam. non
fabulam sed rem gestam \ • ■ ■ Cum post tyranni
ohitum de pathmos insula | . . .
Eusebius, Historia ecclesiastica interprete Ru-
fino Hb. in cap. 23 = Migne PG. XX, 258—263
in abweichender Übersetzung.
38) Bl. 93'''' o. Ü. De lohanne evaugelista.
Anf. lohannes Apostolvs | et euangelista j'iliu!-
zebedei | frater iacobi. uirgo electits a | domino . . .
(Initiale I Säule mit Vogel).
Isidorus Hispalensis, De ortu et obitu patrum
cap. LXXn = Migne LXXXIII, 151—152.
39) Bl. 94'"'' I^ectio Sancti Evangelii Se-
cundum lohanne m (rot, Unciale).
In Illo Tempore Dixit Ihc \ petro. sequert
nie . . .
11
82
Grörreshandschriften
Omelia Bedae Preshiteri \ De Edern [!]
Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Lectio Sancti Euun^ydd qu^ nol/is lecta
est I fratres inei tanto maiote | • • •
B eda Venerabilis, homilia VIII = Migne XCI V,
44—49.
40) ÜLdS"^ InNatali Jimocentvrn j Sermo
Beati I Seuerini Ejriscojn. | (rot, Unciale).
Anf. Ze/vs Qvo \ tendat. quo pro\siliat . . .
Im Homiliar des Paulus Diaconus als ex
s. Severiano = Migne XCV, 1174—1175, die
Predigt geht auch unter dem Namen des Petrus
Chrysologus als sermo OLII = Migne LII,
604—607.
41) Bl. lOO""" Item \ Sermo Beati lohcninis |
Ejfiscopi De Eisdem In\noc eniibus. | (rot, Un-
ciale).
Anf. Dedicatvr \ novus ab infantibus | sermo.
sanctis laudibus . . .
Im Homiliar des Paulus Diaconus als ex
b. Chrysostomo = Migne XCV, 1176—1177.
42) Bl. 101'"'' J^ectio Saiicti Euangulii ^
Secundurn Matt he um. \ (rot, Unciale).
In lllo Teinjwre. Angelus \ doiiiiiii. upparuit . . .
Bl. lOP" Omelia Uenerabilis Bed^ j Pres-
hiteri De Eadem Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. De Morte Preciosa | martynim Christi
innocentum. \ . . .
Beda VenerabiHs, homilia IX = Migne XCIV,
50 — 53. Am oberen Rande von Bl. 10 P und
102' steht ein Krj'ptogramm von der Hand des
Schreibers:
T '■' .ut : m d : : m '■ n : : mm . n '■ : l. q '/ ] »■ : </
71.S '■ 91 p :: p '■' l:: '■ «'.//:/ c :: nd '■ t :: r : t r :
d : mpt :: r \ : : rb '. s m\ s: r -.r : }i : : b '■ s (= Tu
autem domine emmanuel qui regnas in populo
israhel conditor et redemptor orbis miserere nobis)
vpstk misfrfrf npstrk (nostri miserere nostri).
43) Bl. 103™ In Octabas \ Domini Id Est
In Kalendis la\nuarii. Sermo Beati | Maximi
Episcopi. (rot, Unciale).
Bl. 103^^^ Quamquam Non \ Dubitem Uos |
karissimi. per paternam sol\Ucitudiiiem . . .
Maximus Taurinensis, homilia XVI = Migne
LVn, 255—258.
44) Bl. 105™ Sermo Origenis De \ Circum-
cisione I (rot, Unciale).
Anf. Quod Mm-tuus \ Est Xps. Peccato j mortuus
est. non quia | ipse peccaiierit . . .
Nur der erste Abschnitt aus der homilia XIV
des Origenes in der lateinischen Übersetzung
des HieronjTiius = Migne XXVI, 263.
45) Bl. 105™ o. Ü.
Circumciditur 1 Itaqice Puer; \ Quü ille puer. nisi \
nie de quo dictum est. \ Puer natus est nobis . . .
46) Bl. 106™ Lectio Sancti Enangelii \
Secnndum Lucam \ (rot, Unciale).
Anf. In lllo Tempore. Cum con'suminati essent
dies octo. ut | circumcideretur puer . . . (Initiale I ein
Vogel.)
Omelia Uenerabilis Bedae Presbiteri De
Eadem Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Sanitatn Ueiiernn damqve \ presentis festi
(übergeschrieben diei) memoriam . . .
Beda Venerabilis, homilia X = Migne XCIV,
53 -58.
47) Bl. 109™ Doinica [!] Post Katale Do-
mini I Lectio Sancti Euangelii Secundurn
Lvcum. I (rot, Unciale).
Ii lllo Tempore, (rot) Erat pater | ihu et mater
ammirantes . . .
Bl. 109'"'' Ome^a Orienis \ De Eadem Lec-
tione I (rot, Unciale).
Anf. Congregemus In Vnicuiu (rot, Kapitale)
ea qu^ in ortu | ihu dicta . . .
Origenes, homilia XVI in Lucam in der Über-
setzung des Hieronymus = Migne XXVI, 269 —
272. Bl llO^'i' scldießt sich unmittelbar und
ohne Ubersclu'ift die homilia XVII an: Lucas
scnp\sit; Spiritus sanctus = Migne XXVI, 272 —
276, die beiden Predigten werden also als eine
behandelt. Der Schluß ist dann ganz anders als
im Druck; auf: . . . incoulandnala et uidua perseuerem
folgt: Et ut perfece\runt omnia secundurn legemdomini
reuersi sunt \ in galileam quam \ tucas sapienti^
nomine commendans. !
48) Bl. 112^'^ Incipiunt Lectiones in Epy-
j>ha\nia De Esaia Prophet^ \ (rot, Unciale).
a) Omnes Sitientea Uenite ...
Jesaias 55, 1 — 13.
Görreshandschrüten
b) Bl. 113"'^ Lectio Secunda \ (rot, Unciale,
83
radiert).
Sorge Illuminare IIie\nisalein . . .
Jesaias 60, 1 — 22.
c) Bl. 113^'' Gdiidens Gaudeho In Domino...
Jesaias 62, 10—63, 7.
49) Bl. 114^'' Omelia Sancli Leonis Papae
(rot, Unciale).
Anf. Cdehrato Proxi\mo die. quo intemerata
uirginiias . . .
Leo Magnus, sermu XXXI = Migne LIV,
235—237.
50) Bl. 115'''^ Cuitts Supra \ (rot, Unciale).
Anf. Gavdete (rot, Kapitale) | in doinino dilec-
tissimi. üe\rum dico gmidete . . .
Leo Magnus, sermo XXXTT = Migne LIV,
237-240.
51) Bl. 116™ Itent Cititis Supia De Eadem
Die. I ^rot, Unciale).
Qvainvis sciain \ di/ectissiiin quod sanctita\tem
vestratn . . .
Leo Magnus, sermo XXXIIl = Migne LIY,
240—244.
52) Bl. IIS"^" Omelia Sancti Fulgentii Epi-
scopi Un'de Supra. (rot, Unciale).
Anf. In Hac Dilecüsdmi Ceie\britate sicut re-
latu patern^ . . .
gedr. als Maximus Taurinensis, homilia XXIII
= Migne L^T:I, 272—276.
53) Bl. 119^b Item Cuius Supra De Eodem
Die;- \ (rot, Unciale).
Anf. Avdistis Fratres Lectionem euangelü. salu-
ta\ria . . .
Maximus Taurinensis, homilia XXV = Migne
LIV, 279—282.
54) Bl. 120^'' Sermo Beati Fulgen\tii Epi-
scopi. I (rot, Unciale).
Anf. JVostis karissimi \ fratres quia dies iste
qui I nobis in honorem domini . . .
S. Fulgentius, sermo IV = ]\Iigne LXV,
732 -737.
55) Bl. 124™ Lectio \ Sancti Euangelü \
Secundum Matlieum \ (rot, Unciale).
Cvm Xa tvs Ex (rot, Kapitale) [ set Ihc In
Bethleem . . .
Omelia Sancti Gre (jorii Pape De Eadeni
Lectio ne \ (rot, Unciale).
Anf. SiciU Ex Leclione euangelica fratres j
audiaüs caeli rege na\to . . .
Gregorius Magnus, homilia X = Migne LXX VI,
1110—1114.
56) Bl. 126^'' Lectio Sancti Enangelii Secun-
dum lohannern \ frot, Unciale).
In illo tempi/re. Uidit iohannes ihm ueni\entem
ad se . . .
Omelia U enerabilis Bedae Presbiteri I>e
Eadem Lectione | (rot, Unciale).
Auf. [IJohannis Baptista Et \ pr^ciirsor . . .
BedaVenerabiHs, homilia XTV = Migne XC'IV,
74—79.
57) Bl. 130"^" Item Beati Maximi De
E\adem Epip/ia\niorum Die. \ (rot, Unciale).
Anf. Qvamuis | dilectissind fratres \ xps salutis
nostrae j donmnis . . . (Initiale Q mit Vogel).
Maximus Tam-ineusis, homilia XXVI = Migne
LVII, 281—284.
58) Bl. 131™ Item De Eodem Die (rot, Un-
ciale).
Anf. Ait Prophetarum Praeci\puus isaias . . .
Maximus Taurinensis, homilia XXVII =
Migne LVII, 283-285.
59) Bl. 132™ Item De Eo [1] Die \ (rot, Un-
ciale).
Anf. Salvtare A^obis est Fratres | atque coniie-
niens . . .
Maximus Taurinensis, homiha XXVIII =
Migne L\TI, 287—288.
60) Bl. 133'f'' 0. Ü. Complura Nolns \ fratres
atque diuersai festi uitatts . . .
Maximus Taurinensis, homilia XXIX = Migne
LVII, 289—292.
61) Bl. 135™ Item Eiusdem De | Eodem
Die. i (rot, Unciale).
Anf. Licet Fratres Düectissirni de sollemnitate
diei . . .
Maximus Taurinensis, homilia XXXIV =
Migne LVII, 297—298.
62) Bl. 136™ Item De Eodem Die. \ (rot, Un-
ciale).
Anf. Medentptionis Nostrae | auctor aeternus . . .
11*
84
Görreshandschriften
Maximus Taurinensis, homilia XXXV =
Migne LVII, 299—302.
63) Bl. 137'''' Sermo Beati Leonis Papae\
(rot, Unciale).
Auf. Ivstum Et Ralionabile Dilectisdini uer^
pietatis . . .
Leo Magnus, sermo XXXIV = Migne LIV,
244 — 247 nur bis zum Schluß des Abschnittes III.
64) Bl. 138'"' o. Ü. Hodiernam fesiiui\tatem
dilectissimi ap\paritio domini . . .
Leo Magnus, sermo XXXV = Migne LIV,
249 — 253, von cap. IV enthält die Handschrift
nur die beiden ersten Sätze.
65) Bl. 140''* Lectio Sancti Euangelii Secun-
dum Matheuvt | (rot, Unciale).
Bl. 140'''' In Illo Tempore. Venit ihs a galilea . . .
Onielia Uene\rabilis Bed^ Pre.tbiteri De
Eadein Lectione. \ (rot, Unciale).
Anf. Lectio sancti euangelii quam modo fratres
audiuimus . . .
Beda Venerabilis, homilia XI = Migne XCIV,
58—63.
66) Bl. 144''»' Lectio Sancti Euangelii
Secundum Lucam. \ (rot, Unciale).
In Illo Tempore, Cum esset iAs annorum XJI . . .
(Initiale I mit menschlichem Kopf).
Omelia Uenerabilis Bed^ | Preshiteri De
Eadem Lectione | (rot, Unciale).
Aperta Nobis Est Fratres karissimi | sancti euan-
gelii lectio . . .
Beda Venerabilis, homilia XII = Migne XCIV,
63—68.
67) Bl. 147'''' Dominica IL Pre [!] Epi-
phanta | Lectio Sancti Euangelii Secundum
lohannem (rot, Unciale).
In illo Tempore. Nupti^ fact^ sunt . . .
Onielia Uenerabilis Bed^ Pri'sbiteri De
Eadem Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Qvod Dominus A^oster \ atque saluator
ad nupitias uocatus . . . (Initiale Q mit Vogel).
Beda Venerabilis, homilia XIII = Migne
68—74.
68) Bl. löl^** Lectio Sancti Euangelii Secim-
dutn I Matthevm (rot, Unciale).
In illo Tempwe. Cum descendisset iAs de \
monte . . .
Omelia. Orienis. | De Eadem Lectione |
(rot, Unciale).
Anf. Docente Domino In \ monte. disclpuli
uene\runt ad eum . . .
Origenes, Homiliae in diversos n. V., in der
Ausgabe der Opera Paris 1572 tom. 2, 284 ff.,
aber in anderer Übersetzung.
69) Bl. 156"''' In Natale Sanct^ Agne\tis
Virginis Ambro\sii\ Episcopi. \ (rot, Majuskel).
Anf. Dum In Toto Mvndo | uirgineus ßos
niarie . . .
Ambrosius, sermo XLVIII = Migne XVII,
725 — 728, auch unter dem Namen des Maximus
Taurinensis als sermo LVI = Migne LVII,
643—648.
70) Bl. 158'''' Item In natale eiusdem \
cuius supra ambrosü episcopi \ (rot).
Anf. Inmacvlaliis Dominus Inmaculatavi | sibi
famulam . . .
gedr. als Hrabanus Maurus, homilia XXXVIII
= Migne CX, 71—73.
71) Bl. 159'"'' Dominica IUI. Lectio Saticti
Euangelii Secundum Mattheum | (rot, Unciale).
In illo Tempore Ascendens ihs in nauieulam \
secuti sunt eum . . .
Omelia Orienis De Eadem Lectione \ (rot,
Unciale).
Anf. Ingredierite Domino In Navicula | secuii
sunt eum disclpuli eins. Non inbecilles \ sed firmi
et stabiles in fide . . .
Im Homiliar des Paulus Diaconus als
homilia ex Origine = Migne XCV, 1196—1200,
aber auch als Beda Venerabilis, homilia LIV
Migne XCIV, 411—413.
72) Bl. 161'''' In Purificatione \ Sanctae
Mariae Sermo \ Beati Augustini Episcopi |
(rot, Unciale).
Anf. Exrltent Uirgi\nes. uirgo peperit xpm \
Nihil in ea quod uo'uit putenl . . .
Pseudo-Augustin, dieselbe Predigt z. B. clm.
14188 f. 61.
73) Bl. 162'''' Itetn Unde Supra | Sernto
Beati Ambro^sii Episcopi (rot, Unciale).
Görreshandschriften
85
Anf. Bl. 162'-*' M Ecce Homo Erat \ in
iherusalem. cid noinen symeoti . . . Non solum ab
angelis et prophetis . . .
Ambrosius in Lucam 2, 58 (lib. 11 cap. 58 - 62)
= Migne XV, 1655 B- 1657 A Z. 9.
74) Bl. 162"^^ /m Purificatione Beatae
Mariae | Lectio Sancti Euangelii Secundum
Lucam. j (rot, Unciale).
In Mo tempore. Postquam impleti | sunt dies
purgationis . . .
Omelia Uenerabilis Bedae \ Presbiteri |
De Kadern J^ectione \ (rot, Unciale).
Anf. Solle mpnitaleiH nobis hodiern^ \ c^lebritatis
quam quadrage\sivio dominic^ tiatiuitatis . . .
BedaVenerabilis, homilia XV = Migne XCIV,
79—83.
75) Bl. Idb""^ In Septuagesima Sermo
Beaii \ lohanriis qnoinodo Primus | homo
Totius Prelatus \ Est Creaturae \ (rot, Unciale).
Anf. Dignitas \ Hvma\nf originis facile cog-
noscitur . . .
Im Homiliar des Paulus üiaconus als ex opp.
b. Chrysostomi = Migne XCV, 1205-1208.
76) Bl. 167'''' Lectio Sancti Euan\gelii Se-
cundum I Mattheum |] (rot, Unciale).
Bl. 167'^'' In illo tempore dbsit itis disn\pulis
ttds. Simile est regnum | c^lorum homini patri fa-
nuli\as . . .
Omelia Beati Gregorii Pape De j Eadem
Lectione | (rot, Unciale).
Anf. In explanatione saa inulta | ad loquen-
diim . . .
Gregorius Magnus, homilia XIX, Migne
LXXVI, 1153—1159.
77) Bl. 170^'' Sermo Beati \ loliannis
Episcopi De Lapsu \ Primi hominis | (rot,
Unciale).
Anf. Nemo qui N^esciat (rot, Unciale) ||
(Bl. 17 1''^) priiicipio hominem sie a deo plasinatum ...
Im Homiliar des Paulus Diaconus als ex
opp. b. Chrysostomi = Migne XCV, 1208—1210.
78) Bl. 172™ Lectio Sancti Euangelii Se-
cundum I Lucam \ (rot, Unciale).
Bl. 172^'' [IJn illo tempore Dixil iAs turbis
similitudi\nem hatte; Kxiit qui seminat . . .
Omelia Beati Grego\rii Pap^ De Eadem
L^ectione j (rot, Unciale).
Anf. Lectio sancti euangelii quam modo | fratres
karissimi audistis . , .
Gregorius Magnus, homilia XV ^= Migne
LXXVI, 1131—1134.
79) Bl. 174"'*' In Quinquagesima Sermo \
Beati lohannis Episcopi De Eide Abra\ham
Et De Immolatione Isaac \ sanctissime\ (rot,
Unciale).
Anf. Fides est religionis \ fundamentum. caritatis . . .
Im Homiliar des Paulus Diaconus als homilia
des Chrysostomus = Migne XCV, 1210—1213.
80) Bl. 175^*' Lectio Sancti Euangelii
Secundum \ Lucam | (rot, Unciale).
In illo tempore Adsumpsit iAs discipu\los suos . . .
Omelia Beati Gregorii Pap^ De Eadem
Lectione \ (rot, Unciale).
Anf. Redemptor Noster Previdens j ex pas-
sione sua. discipidorum | animos pertvrbandos . . .
Gregorius Magnus, homilia II = Migne
LXXVI, 1081—1086.
81) Bl. 177^^ Sermo Beati Leonis Papg
hl Quadragesima \ (rot, Unciale).
Anf. Licet nobis dilectis.nmi adpro\pinquante
paschali tempore . . .
Leo Magnus, sermo XL = Migne LIV,
268—271, von cap. V felüt die letzte Hälfte.
82) Bl. 179'^'' Item De Eadem \ Die Sermo
Beati Maximini Ej>iseopi \ (rot, Unciale).
Anf. Ante Dies Devotionem | sanetg quadra-
gesimg predicantes | . • •
Maximus Taurinensis, homilia XXXVIII =
Migne LVII, 307—310, dahinter als Nachtrag
von späterer Hand: .IUI. I^ectio in cathedra.
[IJnstituiio festiuitatis hodiern^ \ a senioribus ... im
Homiliar des Paulus Diaconus = Migne XCV,
1463, bricht aber nach wenigen Sätzen ab.
83) Bl. 180^'' (Nachtrag) o. Ü. [Gjavdeo dilec-
tissimi de religioso uestrg deuo\lionis affectu et ideo
gracias ago . . .
Leo Magnus, sermo IV = Migne LIV,
148 — 152. Doch stimmt die Handschrift mit
dem Druck nur bis Bl. 151 A. Zeile 4 überein,
der Schluß weicht völlig ab: 0 inestimabilis et
86
Görreshandschriften
immensa potestas . . . genau wie cod. theol. f. 330
(Rose n. 292, 6).
84) Bl. 180^b //. Omelia Sancti Petri f \
(rot).
Anf. A.v(listis fratres karissimi beattssinmm
Petrvin \ in saluatorig passione suis errorlbus proi'e-\
cisse.' et postea . . .
Maximus Tauriensis, homilia LIV = Migne
LVU, 353 — 354, mit sehr starken Abweichungen
vom Druck.
85) Bl. ISP* Omelia Fri\ma De Na\tale
Domini | (rot, Kapitale).
Anf. Avdi\te Filii Lvcia (rot, Kapitale) |
adoptati in regnum dei. frntres karinsinä. \ audiie . . .
(große verzierte Initiale A).
Augustinus, sermo CXCIV = Migne XXXVIU,
1015—1017.
86) Bl. 182'"'' Item Ser\mo De Natale Do-
mini. I (rot, Unciale).
Anf. Lavdem Domini | /oqmlur os meuin. nun
doniini | per quem facta sunt . . .
Augustinus, sermo CLXXX'VT^I = Migne
xxxvni, 1001—1003.
87) Bl. 184'-=' Item Alivs (rot, Unciale).
Anf. Qvis Tan\tarvm \ renmi uerbormnque \
copia in\strucius . . . (große, farbige, verzierte Ini-
tiale Q).
Augustinus, app. sermo C'XXI = Migne
XXXIX, 1987— 198Ü.
88) Bl. 185'-'' Item Alia. | (rot).
Auf. [SJalvator | Koster Nalvs | De patre sine \
die pt'r quem | factus est onuiis | dies . . .
Augustinus, sermo CCCLXIX = Migne
XXXIX, 1655—1657.
89) Bl. 186^* Item Alia \ (rot).
Anf. Filivs Dei | Idemqve filius hominis | do-
minus noster i'Äs | xps sine maire \ • . ■
Augustinus, sermo CXCV --= Migne XXXVIII,
1017—1019.
90) Bl. 187"-b Item Alia \ Nona. || (rot).
Anf. Bl. 187''»' Dominus | Noster Us | Xps
Fratres \ karissimi qui in ^emum est \ , . .
Augustinus, app. sermo CXXVIII = Migne
XXXIX, 1997—2001.
91) Bl. 188^*= Sermo Sancti Fvigentii
Episcopi I De Natale Domini \ (rot, Unciale).
Anf. Cvpien\tes Ali[quid De hrivs | diei
soll>>mp\nitat( nurra\re . . .
Fulgentius, sermo II = Migne LXV, 7 26— 729.
92) Bl. lOO"^*" Lectio Sancti Evangelii. \
Secviidcm lohanuem. || (rot, Unciale).
Anf. Bl. 190^" In Principio Erat Verlmm.
l'ropheta \ diuinus et psalmisüi eximius pater do-
mitii et \ seruus domini dauid. considerans . . .
93) Bl. 194^'' Omelia De Circvmcisiotie
llomini. \ (rot, Unciale).
Anf. Postqvam \ Consvmmati | sunt dies oclo .. .
Quid est aidein hoc ut | octaiui die circumridereiur
puer. nie jmer qui erat . . .
Augustinus, sermo CXII bei Mai, Nova
Patrum Bibliotheca I S. 235 ff. = Liverani,
Spicilegium Liberianimi, Florenz 1863, S. Uifi'.
n. lU.
94) Bl. 196'''' Incipit \ allocvtio Sancti
Avgvstini Episcopi. \ De Epiphania I)o-
mini I (rot, Unciale).
Anf. Post Miracv\lvtn virginei \ partus quo se
Uterus I diuino numine plenus . . .
Gedruckt in dem Florilegium Casinense I,
149 ff., ohne Hinweis auf Augustin.
95) Bl. 197^'' o. Ü. Nuper Celebravimus Diem |
quo ex iudeis dominus naius est \ . . .
Augustinus, sermo CXCIX = Migne
XXXVIU, 1026—1028.
96) Bl. 198'*' o. U. Ante paucisdmos dies
natalem domini \ celebrauimus. hodierno autem, die
manifeatationem . . .
Augustinus, sermo CGI = Migne XXXVIU,
1031—1033.
97) Bl. 199''' o. Ü. Ejtiphania. Grecae lingue |
uocabulo manifestatio apparet . . .
Augustinus, sermo CCIU = Migne XXXVIU,
1035—1037.
98) Bl. 200'» Item alia \ (rot).
Anf. Ad parlvm Virginia Ador\andum. magi
ab Oriente uenerunt . . .
Augustinus, sermo CO = Migne XXXVIU,
1028—1031.
99) Bl. 201''' Item Alia. \
Görreshandschriften
omne os dilecüssimi
87
Anf. Aperiaivr Hodie
et collaudet \ omne uerbwn. . .
Augiistinus, append. sermo CXXXVIII =
Migiie XXXIX, 2017—2018.
100) Bl. 202''* Sermo De Eo Quod dominus
aqvas In uiiium \ rnutavit | (rot).
Anf. Nvptiae \ Qvibvs Xps Et Mvne\rator et
foiiididtt discubu\it . . .
Augustinus, supplementum, sermo III = Migne
XLVII, 1144— 1147.
101) Bl. 203'-'' Item alia \ (rot).
Anf. Sicut iam aliqiiando earitati uestr^ |
stiggessinius fratres karissitiu . . .
Augustinus, append. sermo XCI = Migne
XXXIX, 1920—1922.
102) Bl. 204^'' Lectio Sancti Euangelii \
Secundum lohannem, | (rot).
In ilto tempore. Vidü iohannes | ihn nenientein
ad se . . .
Onieiia Lectionis Eiitsdem. \ (rot).
Anf. Nemo sibi arroget et dicat. qnia \ ipse
aiifei'et pcccata mundi . . .
103) Bl. 205^" Sermo Sancti Avgvstini
episcopi. de puri\ficatione sancte Marie in
luca euangclista. | (rot).
Anf. *S't Svbtiliter A Fidelibvs Qug Sit \ huius
diei festiuitas . . .
Als Sermo ineditus des Fulgentius gedr.
Migne LXV, 838—842, der Druck ist aber gegen
die Handschrift am Ende bedeutend gekürzt, er
bricht sogar mitten im Satze des Msc. ab (auf
Bl. 207"'^). Die Handschrift, die dem Druck als
Vorlage diente, muß demnach höchst unvoll-
ständig gewesen sein. Denn in unserer Hand-
schrift schließt das Stück erst Bl. 210^''.
104) Bl. 211"^* Lectio Sancti euangelii Se-
cundum Mathetim | (rot).
In illo tempore. Ductus esl ihs in deser\tmn . . ,
Omelia lieati Gregorii \ Papae De E\adein
Lec\tione. \ (rot, Unciale).
Anf. Dvbi\taria \ quibusdam \ solet. a quo spiritu
sit I iAs ductus in desertitm . . .
Gregorius Magnus, homilia XVI = Migne
LXXVI, 1135—1138.
105) Bl. 213^'' Sermo Beati Leonis Papae. \
(rot).
Anf. Semper | qiddem nos | dilectissimi | sapienter
et ius\te iduere decet \ . • ■
Leo Magnus, sermo XLI = Migne LIV,
272—274.
106) Bl. 214™ Item Eiusdem De Quadra-
geaima (rot).
Anf. Predica'tunis tiobis dilec\tissimi sacra-
tissi\mum maximumque ieiunium . . ,
Leo Magnus, sermo XLII = Migne LIV,
275 — 279 B, schließt mit dem Anfang von cap. V.
107) Bl. 216'-'' Cuius Supra De \ Quadra-
gesima \ (rot, Unciale).
Anf. Aposto\lica dilectissi\jni doctrina \ nos
ammonet \ vt deponentes ueterem homi\nem . . .
Leo Magnus, sermo XLIIl = Migne LIV,
281—285.
108) Bl. 218'''' Item De Quadragesima
Sermo \Beaii Maximi Episcopi. j (rot, Unciale).
Anf. Avdis\tis | Carissimi | Sicvt \ euuangelica [!]
tuba cecinit dominum . . .
Maximus Taurinensis, homilia XXXVII =
Migne LVII, 303—308.
109) Bl. 220'^*' Item Maximus \ De Quadra-
gesima i (BUndschrift).
Anf. Conßiclus iste mirabilis quem \ inter ce/i
regem et regni celes\tis tyrannum fuisse . . .
Maximus Taurinensis, homiha XLII = Migne
LVII, 319—322.
110) Bl. 222'"'' ('uius Supra \ De Quadra-
gesima. I (rot, Unciale).
Anf. Adverti\te fratres karissimi. quan\ta nobis
spirituatis | cit^ documenta succrescunt . . .
Maximus Taurinensis, homilia XLIV = Migne
LVII, 325—328.
111) Bl. 22.3''» Cuius Supra \ De Quadra-
gesima. I (rot, Unciale).
Anf. Peractvm \ a domino nostro ihu | xpb hoc
quod I lectum est . . .
Maximus Taurinensis, liomiHa XLIII =
Migne LVII, 323-326.
112) Bl. 224^b Jtem Cuius Supra \ De Qua-
dragesima I (rot, Unciale).
88
Grörreshandschriften
Anf. Qvia Non\nrtllorn.m est | coiiKiietudo
karissimi \ aduenientes qua\dragesime . . . (Initiale
Q mit Vogel).
Maximus Taurinensis, homilia XXXVI =
Migne LVII, 301—304.
113) Bl. 225^*» Dominica | In Quadra-
gesinia Semo f.'J Bcafi Johannis \ Episcopi
De lacob \ Et Esau;- \ (rot, Unciale).
Anf. Poi'ta'ibai rebecca | geminos iti u\tero fratres.
ante, oitus principia bellatores . . .
Als sermo des Petrus Chrysologus bei Live-
rani, Spicilegium Liberianum I, 185ff.
114) Bl. 227'''' l.ertio Sancti Euangflii
Si'cundum Mathenm \\ (rot, Unciale).
Bl. 227^* In lllo Tempore Assump\ftit ihc
petrum . . .
Omelia | Lectionis Eiusdein Beati \ Leonig
Popae; \ (rot, Unciale).
Anf. Evange\lica lectio dilec\tis8imi. qii^ per
au\res corporis . . .
Leo Magnus, sermo LI = Migne LIV.
308—313.
115) Bl. 230''* Lectio. Sancti Euangelii
Secundum \ Mattheum \ (rot, Unciale).
In l/lo Tempore 1 Secessit ilic in partes tyri et
sidonis et ecce mulier . . .
Omelia Uenerabilis B^de I'resbiteri L>e \
Eadem Leetione \ (rot, Unciale).
1)1 leetione sancti euangelii. que nohis | modo
lecta est . . .
Beda Venerabilis, homilia XIX ^ Migne
XCIV, 102—105.
11«) Bl. 232^'' Lectio Sancti Euangelii
Secundum Lucam | (rot, Unciale).
In lllo Tempore Erat i%8 eiiiens j demonium . . .
Omelia uenerabilis Bed^ presbiteri \ de
ea [!J leetione. \ (rot).
Anf. ßaemoniacvs iste apud maHhewn non
solum mutus sed | et c^cu^s fnisse narratnr . . .
Beda Venerabilis, homilia XLIX = Migne
XOIV, 380—382. Die Handschrift hat am Schluß
bedeutend mehr Text als der Druck. Dieser
reicht bis Bl. 236'-^ Zeil. 3.
117) Bl. 237''* Lectio Saiicti Euangelii
Secundum lohannem. | (rot, Unciale).
In lllo Tempore Dixit iAs | turbig; Quis ex-
uobis . . .
Omelia Sancti Gregorii Papae. | (rot).
Anf. Pensate Fra\tres karissimi man\snetudinem
dei; I Rclaxare . . .
Gregorius Magnus, homilia XVIIl = Migne
LXXVI, 1150—1153.
118) Bl. 239^1' 0. Ü.
Sacrosancta \ festiuitcts ho\diem^ diei ali^quod nos
uerbum | deo donante . . .
Diese Predigt ist unvollständig, da Bl. 241''
abgeschnitten ist.
Bl. 241' trägt Federproben, zum größten Teil
radiert.
119) Bl. 242''* Dominica In Falmis Ser\mo
Beati Maximi E\piscopi De Fsalmo XX"'" \
Frimo. \ (rot, Unciale).
Anf. Fsalmi Vigesimi Frimi. | qni lectus est
sericm decursu ri . . .
Maximus Taurinensis, homilia XIjV = Migne
LVn, 327—332.
120) Bl. 243''^ Lectio j Sancti Evamjelii.
Secundum Mathevm | (rot).
Anf. In illo Tempore, j cum adpropinquas\set
hierosoUmis et iienisset betjihage . . .
Omelia Vene\rabilis Bede Fresbiteri De j
Eadem Leetione \ (rot).
Anf. 3Iediator I)ei Et | /lominiim lioino | .rps
ifis qui }^ro hu mani generis salntc . . .
Beda Venerabilis, homilia XXIII = Migne
XCIV, 121—125.
121) Bl. 246'*'* Sermo i Beati lohannis Epi-
scopi De Mo\yse. \ (rot).
Anf. Htabat Moyses | in monta^ non arniis sed
precibus \ ...
Als Petri Chi-ysologi sermo III bei Liverani,
Spicilegium Liberianum I, 190 ff.
122) Bl. 248''* Lectio Sancti Evnngelii
Secundum \ loliannem. \ (rot).
In illo Temporei^ Abiit ihs trans | mare galile^ . . .
Omelia Venerabiilis Bede Fresbiteri De |
Eadem Leetione. | (rot).
Anf. Qui signa et miracula domini. \ ac salua-
toris nostri . . .
Görreshandschriften
89
Beda Yenerabilis, homilia XXI = Migne
XCIV, 110—114.
123) Bl. 25 P» (Nachtrag) o. Ü. Fuit uir
iii.t^ uenerabilis gracia. beiie\dictus et nomine': ab
ipso puerici^ . . .
Die häufig gedruckte Vita des heil. Benedikt,
aus dem 2. Buch der Dialoge Gregors, vgl. Bibl.
hagiographica Bruxellen I, lö-ä n. J 102 -= Acta
SS. März 111, 277 fl'., doch ganz stark zusammen-
gezogen.
Bl. 251^" folgt der Anfang der homilia XVII
Bedas = Migne XCIV, 224; doch sind nui-
einige Zeilen erhalten, der Rest ist durch Aus-
schneiden des folgenden Blattes verloren.
124) Bl. 252""* Serino saticli Augustinj de
San et 0 Step/iano. j (rot).
Anf. Martyr stephanus beatus et pviiiius pust
apostolos . . .
Augustinus, sermo CCCXVII = Migne
XXXVIII, 1435—1437.
125) Bl. 252^* Item sermo \ s. Augustini
episcopi De s. Stephane prothomartire \ (rot).
Anf. Tesus filius nam in heremo ptignabat . . .
Augustinus, sermo CCCLXXXIl = Migne
XXXIX, 1684— l(i86.
12Ö) Bl. 253'^'' Sermo Faustj episcopi De \
Beato Stephano prothomartire. | (rot).
Anf. Presenti lectione percepimiis. uisionem omni-
biis ecclesiis \ celebratam, . . .
Nicht bei Migne, bricht unvollständig ab, da
am Schluß ein oder mehrere Blätter verloren
gegangen.
Wir haben hier also ein Homiliar, ähnlich
wie das aus Maria Laach stammende cod. theol.
f. 269 (Rose 341), das zum großen Teil von
dem echten Homiliar des Paulus Diaconus ab-
hängt, aber auch zahh-eiche Zusätze vne Aus-
lassungen auf^veist. Von der Airfstellung einer
Konkordanz nach Roses Muster konnte hier ab-
gesehen werden, da die Übereinstimmungen doch
zu gering sind. Eigentümlich ist, daß mit nr. 85
noch einmal die Reihe der Festtage mit Weih-
nachten beginnt, was auf nicht einheitUche Zu-
sammenstellung sclüießen läßt. Da der ganze
Band nur bis Palmarum reicht, hat vielleicht
ursprünglich noch ein zweiter Teil dazu gehört,
der aber gar nicht nach St. Maximin gekommen
ist; im übrigen vgl. Rose zu nr. 50 und nr. 341.
Von einer Anführung der echten Paulusnummern
wiirde hier abgesehen, Paulus ist lediglich nach
dem Druck bei Migne zitiert. Denn die ein-
dringenden Homiliarstudien Roses fortzusetzen,
erschien der Katalog nicht der rechte Ort.
Görres 87 = Lat. Qu. 690
(Trier, St. Maximin)
Perg. 188 Bll. (24x 18). IX.j-X. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreßt
die Jahreszahl 1750, Metallschließen. 188 Blätter heutiger
Zählung. Die Handschrift besteht aus zwei ursprünglich
selbständigen Teilen, die erst am Ende des 15. .Th. zu-
sammengebunden sind, wie aus dem auf Bl. l' einge-
tragenen Inhaltsverzeichnis hervorgeht, das von zwei ver-
schiedenen Händen des 15. Jli. für beide Teile geschrieben
ist. In dem St. Maximiner Katalog A werden beide auch
getrennt aufgeführt, in B ist nur der erste Teil ver-
zeichnet, der zweite fehlt, doch darf man daraus bei der
Unzuverlässigkeit von B nicht schheßen, daß sie damals
schon zusammengebunden waren =^ Grörres 87 — Co-
blenz 55.
I.
Der erste Teil umfaßt Bl. 1 — 64, er ist der jüngere
und dürfte erst dem 10. Jh. angehören. Er hat 8 Lagen,
in folgendem Verhältnis: I— in, VI, VII zu je 8, IV
zu 6, V zu 6 + 1, VIII zu 10 Blättern, dazu ein
wohl ursprünglich unbeschriebenes Vorsatzblatt, das aber
bereits im 10. Jh. ausgefüllt wurde. An diesem Teil
schrieben drei verschiedene Hände: die erste Bl. 2' — 2.3";
die zweite Bl. 24' — 46'^; die dritte, die vielleicht sogar
erst dem Ende des 10. oder Anfang des 11. Jli. angehört
Bl. 47' — 64. Sie schreiben sämtlich Langzeilen, auf Blind-
linienschema, 21 Zeilen, Schriftfeld 18,5x12,5. Rote
Überschriften in Majuskel, rote Initialen, die bei der
dritten Hand Blattverzierungen haben. An den Rändern
verschiedentlich etwas jüngere Nachträge. Der älteste
Besitzvermerk steht quer über Bl. 2'' — 3' Cockx Saiicti \
Majnmini Confessoris \ (12. Jh.), Bl. 1' steht Codex sancti
Maximini und die Signatur G 14 (15. Jh.), Bl. 3' am
unteren Rand von der Hand des Petreius: Ex libris
Imperialis Monasterij | s. Maximin] ;-~| derselbe schrieb
auch Bl. 1' N. 65. Auf Bl. 1' steht noch von einer Hand
des 10. Jh. hartuuitius catuttus, ob dieses der Name eines
Besitzers oder Schreibers ist, läßt sich nicht entscheiden.
Dieser Teil ist in dem St. Maximiner Katalog A ver-
zeichnet als (Nr. 28): Augustinus de opere mona-
chorum, in B als (Nr. 105): Item Augustinus de
opere monachorum et contra quinque hereses
in uno volumine.
12
90
Görreshandschriften
Auf Bl. l' und 2' stehen in Kapitalschrift mit roter
Strichelung die Namen der Patriarchen und Propheten,
die von Christus geweiesagt haben, ohne Überschrift.
Bl. 1' steht darunter von zwei Händen des 15. Jh. das
Inhaltsverzeichnis des Bandes.
Augustinus, De opere monachorum et
contra quinque hereses.
1) Bl. 2^^ Incipit Retraclalio Sancti Augu-
Ktini Episcopi In Libriim De Opere Mona-
chorum I (rot).
Vt de optere monachorum lihvum scnberem iila
neces\dtas conpulit . . .
Incipit Liber Sancti Augustini Ad Aure-
lium Episcopum. \ De Opere Monachorum. ||
(rot).
Auf. Bl. 3"^ Imtioni lue nancte frater aureli
tanto deuocius , . .
= Migne XL, 549—582, der Prolog fehlt
im Druck.
Schi. Bl. 31'' . . . Si autem aliquid retrahen-
dum uel emendandum uidetur. \ rescriptis tuae beati-
tudinis Nouerim. — Explicit Liber Sancti Augu-
stini Episcopi Ad Aurelium. De Opere \ Mona-
chorum. II (rot).
2) Bl. 32"^ Dialogus Aurelii Augustiui, Ad
Feiicianuin | Arrianum •]• \ (rot).
Auf. Extorsisti Mihi. Diiectissime (rot, Kapi-
tale) I jili ut de unitate trinitatis qu^ perfectus deus
semper ac suiiunus est . . .
Augustinus, De unitate trinitatis = Aligne
XLn, 1157—1172.
Schi. Bl. 46^' . . . segelem cum instis coeperit
retnbuere j mercedem. JJeo Gratias Amen. ||
3) Bl. 47'' Incipit Tractatvs Sancti Avgv-
stini. I Contra Quinque; Hereses. \ (rot).
Anf. Debitor Svm \ fraires fateor non neces-
sitate. sed quod uehemenlius est caiitate . . .
= Migne XLU, 1101—1116.
Schi. Bl. 58^ ... qui cre\denles in se custodit
in secuta, seadorum. Amen. |
4) Bl. 58^ Incipit 7 ractatvs Sancti Avyv-
stini I De Trinitate. \ (rot).
Anf. Thwangelica Lectio. Proposvit N^obis
Vnde I loquamur . . .
Sermo LII = Migne XXXVIII, 354—364.
Schi. Bl. 64'' . . . ut perficiatur setisus uestir
a doinino qu^rite. \\
Bl. 64^ ist unbeschrieben.
II.
Der zweite, ältere Teil umfaßt Bl. 65 — 188 und gehört
durchweg dem Anfang des IX. Jh. an. Er besteht aus
15 Lagen, von denen I— VI, IX— XV je 8, VII 8 + 1.
VIII 10 Blätter haben. Am Schluß von I — VII römische
ZahlenmittelkuBtoden. An diesem Teil waren 8 ver-
schiedene, deutlich von einander zu scheidende Schreiber
tätig. Der erste schrieb Bl. 65 — 116', 24 Zeilen auf Blind-
liniensehema, Schriftfeld 21 x 13. Rote Initialen und
Überschriften in Unciale. Die Schrift dieser Hand hat
große Ähnlichkeit mit der des cod. theol. lat. fol. 283
(Rose n. 262), ebenfalls aus St. Maximin, doch nicht
dort geschrieben, der mit seinen Miniaturen stark nach
Reichenau hinweist. Die zweite Hand schrieb Bl. 116'
bis 116' als etwas jüngeren Nachtrag, die dritte Bl. IIT'
bis 129', sie hat einen ganz ausgeprägten angelsächsischen
Charakter, die vierte Hand schrieb Bl. 129' — 135', die
fünfte Bl. 135'— 139', die sechste Bl. 140, die siebente
Bl. 141'— 175' imd die achte Bl. 175'— 187'. Mit Aus-
nahme der ersten Hand haben alle größere schwarze
Initialen und Überschriften ohne jeden Schmuck. Zeilen-
zahl und Größe des Schriftfeldes wechseln mit den
einzelnen Händen. Alle diese Schreiber, so unähnlich
sie auch einander sind , zeigen einen Schriftcharakter,
der zum mindesten stark insular beeinflußt ist. Es dürfte
also nicht ausgeschlossen sein, daß unsere Handschrift
vielleicht in Reichenau entstanden und, nach dem Alter
der Besitzvermerke zu schließen, erst im 12. Jh. nach
St. Maxirain gelangt ist. Auch die zu dem Enchiridion
im 10. Jh. hinzugefügten irischen Glossen lassen eher
auf eine Herkunft aus Reichenau als aus St. Maximin
schließen. Ebenso sind die Texte durchweg fehlerhaft
und lassen insulare Vorlagen vermuten, welche die
Abschreiber z. T. nicht richtig lesen konnten. Der ganze
Teil ist beim Binden stark beschnitten. Besitzvermerke
des 12. Jh. stehen: Bl. 65' Codex sancti maximini \ qui-
cumque abstukrit anathaema sit; \ amaranta amaran ' und
Bl. 188' in Majuskel Sancti Maxi mini, Liber , außer-
dem Bl. 65' Codex sancti Maximini \ (15. Jh.). In dem
St. Maximiner Verzeichnis A steht die Handschrift als
(Nr. 44): Augustini encheridion, in qui habentur
LXXX questiones eiusdem et de fide catholica,
in B fehlt sie.
Augustinus, Enchiridion, De fide catholica,
Quaestiones LXXX et alii tractatus.
5) Bl. 65'' Incipiunt capiitula enchiridion
Sancti Augustini episcopi \ Ad Laurentium
Qui Latine Manualis Dicitur | (rot). Es folgt
das Kapitelverzeichnis.
Bl. 66'' Expliciunt Capitida \ (rot), dann ohne
besondere Überschiift:
Görreshandschriften *
91
Anf. Bl. 66'' Dileclissime tili Laurenti. quan-
i. ualä« ditigo •(. nolo
tiun tud erudüione \ delecier quamque te aipiam esse
sapientem; . . .
= Migne XL, 231—290. Am Rand stehen
von einer Hand des 10. Jh. die Argumenta der
einzelnen Kapitel. Bl. ü6^ Indpiunt cnpitula \ libvi
enchindion \ secundum alios \ auctores. | Dieselbe
Hand schrieb die interlinearen lateinischen
und irischen Glossen, die sich in den ersten
51 Kapiteln finden. Sie sind besprochen und
herausgegeben von Ludwig Chi: Stern, Altirische
Glossen zu dem Trierer Enchiridion Augustins
in der Königlichen Bibliothek zu Berlin in Zeit-
schi-ift für celtische Philologie VII (1910), 475 ff.
Merkwürdiger Weise bricht der Text des Enclii-
ridio'ns auf Bl. 116'' mitten im ersten Satz des
vorletzten Kapitels ab, erst eine Hand des 10. Jh.
hat dann auf einem vorgehefteten halben Blatt
(Bl. 115) den Schluß nachgetragen. Auf Bl. 116--
steht deshalb von einer Hand des 15. Jh.: ^4«-
pice lector in parito folio circa tale + Signum |
finein libri. \
Schi. Bl. 115' . . . quam prolixum de fi.de et
spe I et caritate conscripsi. Legere tene implereque
opeie. ut legendo simidque orando ad sancte leetionis
iutelligentiam m,erearis peruenire \ deum semper in-
quirens et Recognosceiis': \ — Expücit Liber Beati
Agvstini Episcopi \ Quem Enchiridion appellavit |
Ad Lavrentivm Conscripsit iiMHN Lege feliciter —
ora frequenter-,- | Es folgt dann auf dem ursprüng-
lich fi-cien Raum von Bl. IKi"^ von einer Hand
des ausgehenden 9. Jh.:
6) Bl. 116'' Sanctus Abhas Cherimon De
Libero Arbitrio Sicut \ In Sua Lefiitur Col-
latione. Hoc Modo Ait:^y \
Anf. Cum facüe patet quomodo salutis summa
nostro tribuatur . . .
Am Rande steht von einer Hand des 16. Jh.
Ex Cassiano collaiione 13 C. 9. Das Stück steht
auch unter Cassianus bei Migne XLIX, 915 A
Z. 10 — 922. Am Schluß Auszüge aus ver-
schiedenen Stellen.
Schi. Bl. 116' . . . Ne inferas manum tuam in
puerum. | et reliquit — i/g prescript^ sententi^ de
libero arbitrio caiäe legend^ sutU. 11
7) Bl. inr In Bei Nomine Pauca De Eide
Catholica A Beato \ Hieronimo Contra Omnes
Hereticos Generaliter \ Conscripta Incipiunt\-\
Anf. Eirare hereticos haec maxime causa facit . . .
Es ist das gewöhnlich Papst Leo dem Gr.
zugeschriebene Breviarium, vgl. dessen Opera ed.
P. Th. Cacciari, Romae 175.3, I, 357 ff., anonym
steht es bei Migne XIU, 653—672.
Auf Bl. 127'' sind am unteren Rande tiro-
nische Noten eingetragen, deren Auflösung ich
Herrn Geheimrat Professor Dr. M. Tan gl ver-
danke: Gloiia Landi» respectet in circnitu omninm
magnuin hilaritalis immus. beatus vir qui non pro
gratissimis . . . Damit brechen die Noten im un-
vollendeten Satz ab.
Schi. Bl. 129' . . . blasphemauerit in spirittim
sanctum. Non remittetur ei Neque in hoc | saecido
Neqtie in fiiiuro. ■ — Explicit Contra hereticos. \
8) Bl. 129' Incipit Conquisitio Sanctorcm
Episcoporum \ basilii et Gregorii Nazon-
zeni ['.] I
Anf. Basilius. putas ne possibile sit enai-rare
de ßlio ante üguram miindi. | Gregorius; Si qtcis
posi patrem ante filium fuii enarraidt. | oportet enirn
primum esse enarrantem quam illum cuius de na\ti-
uitate enarratur. pater enim subticuit ineffabiliter. \ ...
Bl. 13 V stehen Federproben am unteren Rand,
die den Eindruck von tironischen Noten er-
wecken, aber keine richtigen Notenzeichen sind.
Schi. Bl. 135'... /(i est lioc sicut enim gi accus
auclor qui dam dixit TouTu EllI | TOl'TO. Quod
est aut hoc aut In hoc \ namque post omnia hoc
nihil enim perdit idtam hondnum. nisi \ hoc Nisi
hoc <piia hoc propter hoc. \
9) Bl. 135' Incipit Epistola Papae Caele-
stini De Prae\uaricatione Adae Et Originali
peccato Et Gratia Dei:, \
Anf. lestimonia ex praedecessorum suorum |
auctoritatibus et conciliis. iiel ejnstolis afrorum | epi-
scoponim collecta. et j?recedenti epistolae ad gallos
episcopos data. subnLva quia nomndli qui catholico
nomine | gloriantur. in damnatis hereticarum sensilnis.
seu prauitate uel imperiiia deinorantes . . .
= Migne L, 531 — 537, epistola XXT cap.
m— xnr.
12*
92
Görreshandschriften
Schi. Bl. ISS'' . . . non opi\nemiir catholictim
quod apparuerit praeßxig \ serdentiis esse contrarium; \
Explicü aepistola papae; \
Darauf folgt von anderer Hand:
Domine suscipe me ut cum fratnbus nieis sim.
cum qtiibus ueniens inuitasti me | aperi mihi iatmam
täte, et jierduc ine ad conuiuium aepnlarum tuarum |
tu es enim jeps ßlius dei uiid. qui precepto patris
mundum saluasti. | tibi gracias referimus per infinita
saecidorum saecula. ||
10) Bl. 140"" Incipit sermo augustini de eo
quod per adam mors et per xpm uita In
omnes I homines pertransiit. hoc autcni dicit
In iibro quem scripsit contra iulianum. |
Anf. Per unum Inquit hominem peccatum In
hunc mundum Intrauit \ ■ • •
Auszug aus dem über contra Iulianum, vgl.
Migne XLIV, 641 ff.
Schi. Bl. 140'^ . . . gratia largiorc lustificet., ||
11) Bl. 141"^ Incipit Liber Beati Augustini
de quaestionibus LXXX. |
Es folgt zunächst das Register
Bl. 142^ Explicivnt capitida De Numero LXXX,\
I. De Trina Trinilate. \
Anf. Omne quod est aliud est quo (verbessert
aus qua) constat. aliud quo discernitur . . .
= Migne XL, 9—100. Doch stehen die
Kapitel in der Handschrift in ganz anderer
Reihenfolge als im Druck. Sie beginnt (nach
dem Druck) mit cap. XVIII, dann folgt XXILL
De patre et filio, darauf LXLLl De verbo . . . u. s. w.
Auch textlich sind starke Abweichungen vor-
handen.
Schi. Bl. 17-")"' mit dem cap. De Tempore . . .
Translatione ut | de loco in locum. Circumlatione
uolubilitas mundi., ||
12) o. U. Sermo s. Augustini.
Anf. Bl. 175' Aduertit nobiscum caiitas uestra
cum legeretur liber actuum . . .
= Migne XXXVIII, 808—814, sermo 15ü.
Schi. Bl. 179' . . . in munditiae epicuieorum
superbi^ stoicorum | — Finit De epicureis et stoicis
conferentibus \ cum apostolo paulo; (Unciale), un-
mittelbar anschließend:
13) Bl. 1179' Incipit Sermo De die. Quid
dictum est a deo ad Moysen. Ego Sum\Qtii
Sum II (Unciale).
Anf. Cum diuina lectio legeretur magnum
miraculum . . .
= Migne XXXVIII, 63—67, sermo 7.
Schi. Bl. 182'' . . . ergo ineßabiliier eins esse
sentiam [ ! ] et amemus misericordiam. |
14) Auszüge aus Augustin.
a) Bl. 182' Augustinus Ostendit Quomodo
Sancta et Sempiterna | atque Incommulahiltf
Trinitas Facillime possit Intelligi. | (rot, Un-
ciale).
Anf. Sumtis enim et esse nos nouimus et
nostrum esse ac nosse amamus ... (11 Zeilen).
b) Bl. 182^ Item Augustinus Quo Argu-
mento Colligendum sit Deum esse. — Tota
rerum, uniuersitas in tria genera diidditur . . .
(1:2 Zeilen).
c) Bl. 183'' Item Augustinus Ostendit \
quem ad Modum probari possit animam esse
in Localem. j — Qni^ superius esse nosse atque
amare nuncupaui ... (14 Zeilen).
d) Bl. 183'' Si possit uertim esse sine
ueritate. — Potest ne aliquid uerum esse sine
ueritate . . .
e) Bl. 184'' Ex Iibro Sancti Augustini de
uera Religione. \ — Non sit nobis religio in
fantasmatis ... (17 Zeilen).
f) Bl. IBi"" Utrum Secundum tenipus An
Secundum excellentiam Deus ante Tempora. \
— - Non secundum tempus sed secundum, excellentiam
deus ante tempwa \ ■ ■ ■ (4 Zeilen).
15) Auszüge aus verschiedenen Kirchen-
vätern.
a) Bl. 184'' Quesiionis [l ] Famosae Aposli
[verderbt aus a presbitero s. Hieronimo] | Ad
Mineruium \ et Alexandrum Monachos.
Anf. Queritis quo se?isu dictum sit et quo
modo In prima ad corintheos epistola . . .
Aus epistola CXIX des Hieronymus cap. 2 ff.
ausgezogen, vgl. Migne XXII, 9(37 ff.
Schi. Bl. 185' . . . non omnes aulem inmutabimur
quoruin qui sensus sit | supra diximus; — Finit
Aepistola Beati Hieronimi De Re\surrectione',' |
Görreshandschriften
93
b) Bl. 185^ Sancti lohannis Chrisogioini,
de epistola beati panli apos\toli ad corintheos
pritna. in loco ubi dicit. Omnes quidein Non
dminiemiis onines autem . . .
c) Bl. 186"" Sancti Gregorii episcopi
Niseni \ — Per acta quidem hoininum genitura
eiusqne terniino . . .
d) Bl \'i&' Sancti Athanasii Archiepiscopi
Alexandriae | — Saluatoiis quidein remrrectio com-
munis est omnium reparativ . . .
e) Bl. 187^ Responsio athanasii epiiscopi
Alexandrini De Sua Fi de \ — Patrem et filium
et spirituin sancttim deitate potestate magnitudine . . .
f) Bl. 188"" P>e Significationibiis diuin^
essentiae. \
Quot modis diuina significatur essentia . . .
(14 Zeilen).
g) Bl. ISi^'^ De Significationibvs Trinitatis
Quot modis personas siue subsistentia . . .
(8 Zeilen).
Bl. 188^' stellt oben von einer Hand des
12. Jh.: Oinnis hämo inendax. Darunter stand
von einer Hand des 11. Jh. ein Stück von 10
Zeilen, das völlig abradiert ist.
Görres 88 = Braunau, Bibliothek Dr. Langer.
Gör res 89 = Paris, Bibl. Nat, Nouv. Acqu. 763.
Görres 90 = Paris. Bibl. Nat, Nouv. Acqu. 76 1
Görres 91 unbekannt.
Görres 92 = Theol. Lat Oct. 164
(Trier, St. Maximin)
Perg. 135 Bll. (17,5x13). XIV. Jh.
Alter Holzeinband. Der Lederbezug ist abgegangen,
nur au den Rändern sind noch Spuren sichtbar. 135 Blätter
heutiger Zählung. Davon sind aber Bl. 1 Pergament-,
Bl. 2 und 3 Papiervorsatzblätter. Eine alte Foliierung
umfaßtBl. 4— 111 heutiger Zählung (1 — 118, da mehrfach
verzählt). Der Spiegel des Vorderdeckels und das Per-
gamentvorsatzblatt sind einer Handschrift des 13. Jh.
entnommen, Gebete und Psalmen enthaltend. Als Spiegel
des Rückendeckels diente ein Handschriftenfragment des
13. Jh. mit dem Hymnus : Vox clara ecce intonat | obseura
qneque increpat = Chevalier 22199 und dem Anfang von
Veni redemptor \ gentium ästende partum tiirgilnis =
Chevalier 21234. Die beiden Papiervorsatzblätter 2 und 3
gehören dem Anfang des 15. Jh. an. Bl. 2' beginnt eine
deutsche Predigt: Item Sint der mail das vir versament
sin in dem dinst vnsers heren itiu christi | So sollen ir mir
getrulich helffen . . . Die Predigt ist in Trier gehalten
worden. Schi. Bl. 3': ... daz emche leben daz verletie vch
vnd I mir der vader der son vnd der heijlige geist Amen. \
Darauf folgen einige Bekanntmachungen über Ablaß,
Feste, Ermahnungen usw., die schließen: Ist yenians in
dem banne, der ghe vor die kirchen, das | gods dinst nit
gehindert werde. — Et sie est finis etc. Es folgen von
anderer Hand Anweisungen über die Art, in der
die Feste in dem Elisabethhospital bei Trier zu feiern
sind, Angabe der Indulgenzen usw. Die Bestimmungen
sind größtenteils vom Erzbischof Balduin von Trier ge-
troffen (1336 Juli 1). Die Handschrift besteht aus
11 Lagen zu je 12 Blättern, am Schluß jeder Lage
Reklamanten, vielfach durch Beschneiden verloren ; dazu
die 3 Vorsatzblätter. Der ganze Band ist von einer Hand
mit wechselnder Feder und Tinte geschrieben. Rote Über-
schriften, rote und blaue Initialen und Paragraphen. Zwei-
spaltig, auf Bleistiftlinienschema, Schriftfeld 12,5x8;
Spaltenbreite 3,5, 36 Zeilen. Der älteste Besitzver-
merk aus dem 14. Jh. findet sich am oberen Rand von
Bl. 135' lÄber fratris Richardi monachi ac treiierensis
////////// (Rasur). Bl. 134' findet sich, wohl auch noch
vom Ende des 14. Jh., der Eintrag: Dominus walterus
pastor quondam ecclesie in osporen \ (Ospern in Luxem-
burg) libritm istum conttdit (davor contidit radiert) mo-
nasterio sancti | maximini extra muros treuerenses sito
etc. I Bl. 3' steht dann 0 13 \ Codex monasterii Sancti
maximini extra | muros treuerenses Continens librum de
diuersis | virtutibus et viciis seeundum ordinem alphabeti
etc. j (Ende des 14. Jh.). Bl. 4' steht oben Ex libris
Imperialis Monasteiij S. MaAminj.-.^ < von der Hand des
Petreius. Die Handschrift kam später in den Besitz von
Görres, ist aber in dessen Coblenzer Verzeichnis nicht
genannt, ebenso findet sie sich nicht in dem Verkaufs-
katalog von 1902, sondern ist an den Antiquar Jacques
Rosenthal in München gekommen, der sie in seinem
Katalog 17 als Nr. 2565 unter dem Titel Scala coeli
verzeichnete. Von ihm hat sie die Königl. Bibhothek
erworben = Görres 92.
Dictionarium vitiorum et virtutum aut
Quodlibet.
Bl. 4'' Incipit .<>um\ma que dicitur | ab-
stinencia et primo de ipsa (rot) oben am
Band, Abstinencia. — A — Ca. primum (rot).
94
Görreshandschriften
Anf. Duplex est \ abstinencia \ detestahilis \ et
laudabilis . , .
Dieser bisher noch nicht gedruckte Traktat
findet sich häutiger in Handschi'iften unter vei'-
schiedenen Titeln, in clm. 13126 heißt er Guidonis
ord. Praedicatorum Pk)s theoh)giae, in clm. 8182
Guidonis distinctiones de tempore et sanctis, in dem
Bamberger Codex QIV 5 ist er als Quodlibetum
bezeichnet. Anonym als Summula viciorum et
virtutum in Amplonian. Fol. 164, Trier nr. .553,
Bamb. QIII 34 u. ö.; vgl. cod. lat. 722 (Görres 2).
Der zweite Abschnitt hat die tlljerschrift Df |
adulatorihts. Auf den ersten Blättern stehen am
Rande rot kurze Inhaltsangaben der einzelnen
Abschnitte; von Bl. 7" an fehlen sie. Die Hand-
schrift schließt mit dem 133. Kapitel iJe uiia
eter\na. (rot).
Schi. Bl. 128''^ . . . nee in cor hominis \ deseendii.
ascendit \ que preparaiiit dominus etectis su\is ad
qtios perducere dic/\netur qui uiuit et regnat \ per
omnia secu/a seculorurn amen. | — Explicit. |
Bl. 129''* Incipiunt adaptaciones omnivm '
sermonum, in hoc libello contentorinn \ prout
competunt Sabbatis, dominicis | et feriis
tocius anni.
Anf. In sab\baiis ad uesperas. benedictiis do-
minus deus meus . , .
Schi. Bl. 133'''' Explicü commune sauctorum.
i7icipiunt | capitula totius libri secundum
ordinem \ alphabeti. \
Das Register schließt Bl. 134'"''.
Bl. ISS"" steht von anderer Hand ein Ver-
zeichnis A Sacra commu\nione prohibiti sunt:
Excomunicati | Vsurarij manifesti . . . Percucientes
Patrem et Matrem ||
Bl. 135^ ein deutsches Gebet.
Görres 93 unbekannt.
Görres 94 = Theol. Lat. Fol. 733
(Prüm)
Perg. 234 611.(29x23). IX. Jh.
Jüngerer Holzeinband mit weißem Lederrücken, der
an die Stelle eines eineiigen Prachteinbandea getreten
ist. 234 Blätter heutiger Zählung in 32 Lagen. Die
Blattzahlen der Lagen sind bestimmt durch die Minia-
turen, die Grundlage bildet der Quartemio. Die Illumi-
natoren haben meist einzelne Blätter verwendet, die dann
angeklebt wurden ; so ergeben sich folgende Lagen-
verhältnisse: I, VI — XI, XIII — XV, XVII — XXIII,
XXVI, XVII, XXIX- XXI zu je 8, V, XII, XXV zu
je 8-1-1, n, IV zu je 4, III, XVI 4-(-l, XXIV zu 2,
XXVm zu 6, XXXII bilden 5 geklebte Blätter. Der
Text des ganzen Bandes scheint von einem Schreiber
herzurühren, der aber verschiedene Schriftarten ver-
wendet: Große Kapitale, Capitalis rustica, eine selir
schöne regelmäßige Unciale, Halbunciale und zwei ver-
schiedene karolingische Minuskeln. Die Halbunciale ist
die für die Tourer Sehreibschule charakteristische und
die Handschrift stammt auch sicher aus dieser. Durchweg
21 Zeilen auf Blindlinienschema, Schriftfeld 21x13,3;
wobei die Initialen vielfach über den Rand hinausgehen,
t^ber die einzelnen Schriftarten und Farben s. unten.
Die Interpunktion ist durchweg jünger. Die Überschriften
der Praefatio und der einzelnen Evangelien auf einer
besonderen Seite in Goldschrift auf Purpurstreifeu. Die
erste Zeile jedes Kapitels der Evangelien in Unciale,
der erste Buchstabe Kapitale in Gold, zahlreiche dieser
Anfangszeilen sind in blauer Tinte geschrieben. Vor
jedem Evangelium ein ganzseitiges Bild des Evangelisten,
außerdem Bl. 17' Christus als Weltenrichter, und sonst
zahlreicher bildlicher Schmuck. Diese Abbildungen
gehören zu den hervorragendsten Denkmälern karolin-
gischer Buchmalerei und bedürfen in kunsthistorischer
Beziehung einer genauen Untersuchung, die hier nicht
vorgenommen werden kann. Über das Evangeliar
liegen bereits zwei kurze Untersuchungen vor, von
M. L. Delisle, Les evangiles de l'abbaye de Prüm im
Journal des Savants, 1902, Septembre und K. v. Rözycki,
Das Evangeliarium Prumense, München 19Ü4.
Dieses Evangeliar wurde von Kaiser Lothar I. im
Jahre 852 bei seinem Eintritt in das Kloster Prüm
diesem geschenkt, wie aus einem Bl. 234' gemachten
Eintrag hervorgeht, der allerdings erst am Ende des
11. Jh. geschrieben ist, aber sicherlich nach einer alten
Vorlage. Er lautet: Anno dominier incarnatimiis. DCCC.
lii. Indictione orv. ' adiwniens Lotharius imperator pnimiam.
monastei-ium \ quod est eonstritctum in hunore domim et
sal^MtoHs nostt-i. | ihü xpi necnon et geniti-icis eiusdem
dei et domini nostri. \ beatissinii quoque iohannis babtist^
et precursoris eius. \ sanctissimwum etiam apostolorum
Petri et pauli. ceterorumque \ apostolorum. Stephani quo-
que prothomartiris. cunctoruni que sanctorum martirum.
Martini etiam et benedicti. | venerabilissimorum confes-
sorum. cunctonimque sanctorum. | Anno imperii sui in
italia xxxiii. et in francia | xiii. et optulit hqc mente
deuota sancto saluatm-i. | et omnihus prefatis sanctis. pro
rem^io anim^ su^ et | cotiiugis defunct^ prolisque et
omnium predecessorum \ suoriim pro statu reyni. j| Da-
neben und darunter je eine Zeile von späterer Hand,
ausgewischt, anscheinend nur Pederproben, die zweite
beginnt In nomine domini.
An sonstigen auf Prüm bezüglichen Mitteilungen
finden sich: Bl. 233' von einer Hand des 12. Jh.
Abschrift einer Urkunde über die Weihe der Krypta und
Görreshandschriften
95
von vier Altären in der Kirche zu Prüm (1098 Oktober 1),
nebst einem Verzeichnis der darin enthaltenen Reliquien.
Anno ab incarnatione doniini. Millesimo. xc. viii.
Indictione. i'i. Concurrente \ .iiii. Epacta xvi. kalendas
octoMs. Rogatu impenitoris Hdnrici iiii. ei perniissu \
domini enf/ilberti treuirorum archiepiscopi. Consecratum
est h^c cripta a uenerahili | Ticecelone Witeniensi episcopo
in honore sancte et indiuidu^ trinitatis et sancte^ \ critcis
et saiictQ dei qenitric.is maH^ et sancti michahelis arckan-
ijeli et sancti andrem | apostoli et sanctorum. xxiiii. seni-
onim. Contitientur hie rdifjuiq. De paüio in quo dominus
natus I inuohitiis est. De columjma ad quam dominus
ligatus flageUatus est. De sepukro et sudario domini.
De paüio et sandaliis et sepulchro Sanct^ dei genitricis
mari^. De sandalio Sancti andrem \ apostoli. De monte
syna in loco quo dominus moysi locutus est. De sycomoro
ex qua \ zacheus dominum uidit. — Eodem die consecra-
tum est hoc altare in honore Sancti \ lohannis baptiste.
et sanctorum martirum stephani prothomaytiris. Vincen-
tii. Xpöfori. Cipriani. Tcodori. Adalberti quorum re-
liqui§ hie hahentur. et sanctorum Laurentii. Demetrü.
Blasii. mercurü. Georgii. Bonifacii et sociorum eius. —
Eodem die consecratum est j hoc altare in honore sancto-
rum martirum. mauricii et sociorum eius. Tyrsi et soci-
orum eius. Calisti et corndii. \ pontificum. Cosnie et damiani.
marceüini et petri. abdon et sennes. j)roti et iacinti. \
Ägapiti. sihini mayni. et andreq cum sociis eorum. et hie
habentur rdiqui^. Cnssancii \ et dane^. Dionisii. hermetis.
et sanctorum xl martirum. | Eodem die consecratum est
hoc altare in honore | sanctorum confessorum. et ponti-
ficum. Remiyii Oermani. amandi. nicetii. Bauonis. man-
sueti. I Eiichani. ualcrii. Goaris. uedasti. materni. martini.
lupi. leonis. Vuillibrordi. maximini, (übergeschrieben). | —
Eodem die consecrutus est hoc altare in honore Sanctarum
uirginum quarum hie reliquie habentur. Margaret^. Columb^
Stephan^, sanctarum uirginum. xi. milium. et sanctanim.
Gertrudis. Vualpuryis. mari^ maydalene \ man^ egyptiac^.
scolastice lyolt^ et oinniuin uirginum.
Am äußeren Rande desselben Blattes stehen von
einer anderen Hand des 12. Jh. Notizen über die
Weihe zweier Altäre. Titvlvs (Altaris sancti \
Stephani in Sacristia | anno domini M" CCCC«
Ixxvii I Nachtrag von einer Hand des 15. Jh.). Altare
hoc consecratum est | die. vi. kalendas Octobris. In j
honore. S. stephani prothomartins. \ Pancratii. Mauritii.
Gereonis. \ Titi. Blasii. Pantaleonis martiris. \ Margaret^.
Praxedis. virginis (per \ episcopum azotensem Dominum
huperium \ lohannis archiepiscopi Treuerensis vicarium
Nachtrag des 15. Jh.). — Anno dominici; Dwarnationis
Millesimo xlvii. xii kal. aprüis reno\uata est dedicatio
altaris ecclesi^ \ [s.J vedasti a Brunone episcopo tuUensi
[in] quo etiam h^ rdiqui^ recondit^ sunt. \ sanct^ Mari^.
S. Petri. S. stephani. \ [S.] Lamberti. Sanctorum Mani.
Martha martiris. \ [S.] Wiüibordi confessoris. S. Mar-
garet^ virginis. | sanctarum virginum xi. MUivm. ■ (dieser
Eintrag ist durch Beschneiden etwas beschädigt).
Bl. 224' steht von einer Hand des 13. Jb. ein jüngeres
Reliquienverzeichuis, das in einigen Punkten von dem
auf Bl. 223" abweicht:
ANNo hwarnationis Dominice .M. cc. xxviiij Abbate
Friderico. Decano Theoderico. \ Custode Reinardo. sancti
Saluatoris in prumia. Ego lohannes. peccator. Monachus.
et Rcctor Scolarum eiusdem ecclesie. ex royatu dicti
custodis inscripsi huic libro Nomina rdiquiarum que sunt
in Cripta. \ Anno ab incarnatione domini M. xc. viij. ' In-
dictione vj. Concurrente iiij. Epacta .xr. kal. octobris. |
royatu jmperatoris hetirici. iiij. et permissu domini heny-
berti. treuirorum archiepiscopi. Consecrata est cripta \ a
venerabili Windone. Witernensi episcopo . . . die Vari-
anten zu dem ersten Verzeichnis s. bei Delisle. Bei den
Altären heißt es: Titvlvs domine nostre. — Titvlvs altaris
Sancti lohannis baptiste. — Titvlvs Sanctorum Marti-
rvm. — Titvlvs altaris sanctorum confessorum et ponti-
ficum. — Titvlvs altaris sanctarum virginum . . . Schi.
. . . Scolastice. Lyobe. \ Qui legis hcc nomina ora pro me. \\
Der Codex ist immer in Prüm gewesen, dort haben
ihn im Jahre 1718 Martine und Durand gesehen und
in ihrer: „Voyage litteraire de deux religieux benedictins",
Paris 1724, p. 274 Nachricht davon gegeben. Er ist dann
nach einer Notiz in der Beil. zur „Allgemeinen Zeitung"
1899 Nr. 297, S. 5 i. J. 1817 aus St. Maximin in den Besitz
von Görres gelangt. Ob dies den Tatsachen entspricht,
ist nicht zu kontrollieren, da noch die Frage otfen bleibt,
wie er im 18. Jh. nach St. Maximin gekommen ist. Es
ist mir auch nicht sicher, ob ihn nicht Görres aus Prüm
selbst erhalten hat, auf welchem Wege, entzieht sich
unserer Kenntnis. Er gehörte dann als Nr. 94 zu den
Handschriften, die Görres nach München nahm. In dem
Coblenzer Verzeichnis steht sie nicht. Sie ist auch nicht
in dem Verkaufskatalog von 1902 genannt, doch gab
Ludwig Traube im Neuen Archiv XXVII (1902), 788
Kunde von ihr. Sie wurde von den Erben von Görres dem
Antiquar Jacques Rosenthal in München überlassen. Von
ihm erwarben sie eine größere Zahl von Gönnern der
Königl. Bibliothek, der sie sie i. J. 1908 zum Geschenk
machten; vgl. darüber Adolf Hamack, Das Prümer
Evangelienbuch Kaiser Lothars im „Tag" 1909, Nr. 79.
Wahrscheinlich ist unsere Handschrift identisch mit
der im Schatzverzeichnis von Prüm aus dem J. 1003 ge-
nannten (J. Nie. Hontheim. Historia Trevir. diplom. I.
Augsb. 1750, p. 848 = Gottlieb S. 65 Nr. 163): Inventae
sunt etiam ibi . . . Evangelia IIII cum eo quod
dominus Lotharius dedit, ex quibus unum
totum interiuB et exterius aureum.
Evangeliarium.
Bl. V Incipit I Praefatio Sancti | Hiero-
nimi I Fresbiteri In Ev\angelio \ (große gol-
dene Kapitalschrift auf 5 Purpurstreifen, in den
ZwischenräuiuenKreise mit goldenen und silbei'nen
Rosetten).
Bl. 1"^ Beato Papae \ Damaso Hie\roniinus |
(große Initiale B, 14 cm hoch, violett mit goldener
Rankenverzierung, in dem oberen Bogen goldenes
96
Görreshandschriften
Medaillon mit rot gezeichnetem Kopf und roter
Umsekrift, die fast völlig abgeblättert sind, im
unteren Bogen goldenes Flechtwerk mit roter
Umrandung, der übrige Teil der Adresse rechts
daneben in goldener Unciale auf Purpurgrund),
darunter: No'uum opus | Faeere Me \ Cogis . . .
(A'o goldene Kapitale, der Rest des Blattes, der
bis Ueritate. reicht, in goldener Unciale, Bl. 2'" — 5''
haben den Rest des Briefes in schwarzer Unciale.
Auf Bl. l'^ — i' sind über den Uncialen von einer
Hand des 15. Jh. die Worte in gewöhnlicher
Schrift wiederholt. = Migne XXIX, 557 — 562.
Die drei letzten Zeilen des Briefes Bl. 5'': Opto
Vt In Xpo Ualeas \ Et Memineris Mei Papa ] Bea-
tissime. \\ in Capitahs rustica.
Bl. 5^ Item Argvmentvm (goldene Kapitale),
darunter eine Goldborte, 10,5 cm lang.
Anf. Sciendum Tarnen \ (goldene Unciale
mit einfacher goldener Initiale) | Ne quis Igiiarmn
Ex Simi\litudiiie . . . (der Text in schwarzer Unciale)
Am Ende Bl. 6"' Explicit ArgvmeiUvin || (Capitalis
rustica).
Bl. G'^ Incipit Praefatio | Evangeliorvm\
(Capitalis i'ustica auf Purpui'streifen).
Anf. Flures Fuisse \ qni euangelia Scripsemnt . . .
(die erste Zeile goldene Unciale, große Initiale P,
9,6 cm hoch, purpur und golden mit Blatt-
ornamenten, der übrige Teil der Vorrede, der
bis Bl. 10"^ reicht, in schwarzer Unciale).
Bl. 10'' Incipit Epistola | Evsebii De
Evan\gelio | (Capitalis rustica, golden auf Pur-
purgrund).
Eusebius Carpiano Fratri \ In Domino Salutem^
(goldene Unciale auf Purpurgi-und, einfache
kapitale Initiale in Gold).
A.miHonius quidam Alexan\dnnus . . . (schwarze
Unciale, einfache goldene kapitale Initiale).
Schi. Bl. 12^ Explicvit \ Epistola Ev\sehii Epi-
scopi I De Evangelio. || (Capitalis rustica in weit
auseinandergezogenen Zeilen, abwechselnd eine
Zeile rot und schwarz.)
Bl. 13'' Incipit Prefatio \ In Mattheum j
(die erste Zeile Kapitale, die zweite Unciale,
beide Goldschrift auf Puipurgruud).
IMatlhinis I Ex ludaea | Sicut \ (große goldene
Initiale M, 5,5 cm hoch, die drei Zeilen daneben
in goldener Unciale auf Purpmgrund) In Online
Primvs Ponitvr Ita | Evangelivm . . . der ganze
übrige Teil der Praefatio in goldener Capitalis
rustica auf weißem Grund, die Zeilen Bl. 14''
verjüngen sich nach unten.
Schi. Bl. li' Explicit I Praefa\tio In | Mattltemi
(rote Capitalis rustica).
Bl. 14^ Incifivnt Capitula In Evan\gelio
Matthei-.- \ (rote Capitalis rustica).
I GeneratioHuin Nomina et quod Abrahain |
(schwarze Unciale, rote Initiale) caput fidei sit et
Natiuilas xpi et maria (das ganze Inhaltsverzeichnis
in Minuskel mit kleinen roten Initialen und roten
römischen Ziffern).
Bl. 16''' Explicivnl Capitvla (Capitalis rustica).
Bl. 17'' unbeschrieben.
Bl. 14^' Bild in roter und blauer viereckiger
Umrandung, 23,8 X 18. Christus als Welten-
richter auf graublauem Untergrund, der durch
Wolken und 4 goldene Stei'ne als Himmels-
gewölbe gekennzeichnet ist. Christus als bart-
loser Jüngling mit lang herabwallendem braunen
Haupthaar sitzt auf der Erdkugel, die rechte
Hand ist zum Segen erhoben, in der linken hält
er ein aufgeschlagenes Buch. Die Füße sind
auf die Mondsicliel gestützt, der rechte Fuß ist
vorgestellt. Blaues, rot gemustertes faltenreiches
Gewand, das bedeckt wird durch einen weißen
mit Gold schraffierten Überwui-f. Der Fleisch-
ton ist bräunlich mit weiß aufgesetzten Lichtern.
Über dem Haupte goldener Heiligenschein mit
eingezeichnetem roten Kreuz, auf den drei Seiten
des Kreuzes stehen rot Rex — Lex — Lux — . In
dem durch den Halbmond ausgeschnittenen Seg-
ment ist ein roter Kreis mit goldener Rosette und
zwei roten Sternen. Auf dem Himmelszelt steht in
goldener Capitalis rustica: Hac Sede — t ArceDeus\
Mundi — Rex | Gloria — Caeli. In den vier Ecken
mehrfarbig die Symbole der vier Evangelisten.
Bl. 18''— 21^ enthalten die 10 Canones-
tabellen. Von diesen hat die erste (Bl. 18'')
in je 4 Kolumnen die Stellen, die alle Evangehsten
gemeinsam haben; die Tabellen 3 — 4(B1. 18^ — 19^)
Görreshandschriften
97
die Stellen, die drei Evangelisten gemeinsam
haben, in je 3 Kolumnen; die Tabellen 5 — 9
(Bl. 20— 21'') die Stellen, die zwei Evangelisten
gemeinsam haben, in zwei Kolumnen; Tabelle 10
(Bl. 2P— 21^) die Stellen, die jeder Evangelist
allein hat. Die zusammengehörigen Kolumnen
sind durch Säulen eingerahmt, die mit niedrigen
Rundbögen, über die sich dann ein großer Bogen
spannt, verbunden sind. Die Säulen sind ver-
schiedenfarbig. An den kleinen Bögen hängen:
Ampeln, Schalen, Hörner, Krüge, A. u>., Ki'euze,
sämtlich in Grold; zwischen je zwei Bogen ein
aufrecht stehendes stilisiertes Blatt oder Blume.
An den Seiten in besonderer Umrahmung oder
auf dem großen Bogen Vögel und Ornamente.
Bl. 22"^ ursprünglich frei, hat die Aufschrift
Maiheus in Majuskel, anscheinend von jüngerer
Hand.
Bl. 22^ ganzseitige IVliniatui- mit blauem und
rotem Rand. Matthäus sitzend auf einem Stuhl,
nach rechts gewandt und schr-eibend. Die Füße
in Sandalen auf einem Polster. Das Gesicht
ist bartlos, kurzes schwarzes Haupthaar. Weißes
goldschraftiertes Gewand mit blauem sehi- falten-
reichen Üb erwui-f , goldener Heiligenschein. Rechts
und links von dem Evangelisten je ein zwei-
stöckiges Gebäude, rechts weiß mit schwarzen
Verzierungen und rotem goldpunktierten Dach,
links blau mit Gold verziert und rotem gold-
punktierten Dach. Den Hintergrund bildet der
gestirnte Himmel in verschiedener Farbenab-
tönung. Über dem Evangehsten ein Pui'pur-
streifen, darauf in goldener Capitalis rustica:
Hoc Matthevs Agens Bominetn Generaliter hnplet.
Über diesem Streifen der Engel mit Buch und
goldenem Heiligenschein in blauem Untergewand
mit weißem Überwurf. Der Bück ist starr nach
vorn gerichtet.
Bl. 23'' Incipit | Evangelium | Matthei\\
(goldene Kapitale auf Pui'purstreifen, zwischen
diesen kleine goldene, rotumrändeiie Miniaturen.
Zwischen dem ersten und zweiten Streifen:
1) Maria und Joseph auf der Wanderschaft.
2) Die Krippe mit dem Kind, dahinter Ochs
und Esel, rechts davon Maria, links Joseph auf
einem Stuhl sitzend, darüber ein Stern. 3) Engel
mit Stab und zwei Hirten mit je zwei Schafen.
Zwischen dem zweiten und dritten Streifen:
4) die Darstellung im Tempel. In der Mitte
der viereckige Altar, von links auf diesen zu-
schi-eitend Maria mit dem Kind, Joseph und
Simon mit dem Weihrauchfaß, auf der rechten
Seite Anna auf einem Stuhl sitzend, dahinter
ein Diener mit Kerze. Zu beiden Seiten
Kandelaber. Über den Figui-en in kleiner
roter Capitalis rustica der Anfangsbuchstabe
der betreuenden Person. Nach Delisle a. a. O.
stimmen die Darstellungen 2 und 3 fast vollständig
mit denen des 845 in Tours geschriebenen
Saki'amentars in der Seminarbibliothek zu Antun
überein. Die Seite ist abgebildet bei Rozycki.
Bl. 23^ trägt nur die Überschi-ift LIber
Ge\[ne]rationis \ ihü \ wpi \ Filii | David \
Fi\lii I Abraham. \\ Der Schreiber hat die Silbe
-ne ausgelassen. Die ersten beiden Zeüen in
goldener Kapitale, die weiteren in goldener Un-
ciale. Die beiden Buchstaben L und I sind mono-
grammartig verschlungen. Das L links oben
stehend wird in seinem Querbalken von dem
senkrechten Schaft des I durchschnitten. Der senk-
rechte Schaft des L ist mit Gold ausgefüllt, darin
rotes Rankenornament, in dessen Mitte ein kleiner
Vogel, eingerahmt wird der Schaft dm-ch einen
Purpurstreifen. Au den Ecken des L und I
flechtartige Ornamente. „Den Inhalt des Quer-
balkens der Initiale L und des Schaftes I bilden
weiße, purpurne und goldene Streifen. Oben
und unten setzen sich an den Schaft der Initiale
L dui-ch rote Linien rautenförmig durchwirkte
goldene Streifen an, welche die ganze Textseite
umrahmen. Innerhalb dieser Streifen an den
4 Ecken befinden sich 4 goldene Medaillons mit
höchst charakteristischen Köpfen, von denen die
beiden unteren die Umschriften tragen: David
Rex Imperator Aug. und David Imperator Augu-
stus." (Rozycki.) Die Zeichnung der Köpfe ist
rot.
Bl. 24'' beginnt das Matthäusevangelium.
Abraham genuit isaac \ Isaac autem genuit
lacob . . .
13
98
Görreshandschriften
Bl. 24'- und 24^ in Halbimciale, aiif Bl. 24''
ist der erste Buchstabe jeder Zeile in Gold, auf
Bl. 24^" in Rot ausgeführt, von Bl. 25'' an karo-
lingische Minuskel, am Anfang jedes Verses eine
rote Kapitale. „Jedes Kapitel dieses Evange-
liums, wie auch der drei folgenden, beginnt mit
einer Linie in Uncialbuchstaben, von denen der
erste eine Kapitale in Gold ist. Einige dieser
Linien sind mit blauer Farbe geschrieben.
. . . Am oberen Band jeder Seite befindet sich
die Überschrift. Auf der Unken Seite Secundum,
auf der rechten Mattheum. Am Rand der linken
Textseiten stehen die Konkordanzen in ganz
kleinen Uncialen.^' (Rözycki.) Von einer Hand
des 15. Jh. sind die Kapitelnummern an den
Rand geschrieben. Bei der Bl. 67'' beginnenden
Passion sind für die Rezitation von späterer
Hand die Buchstaben T, A und C zur Unter-
scheidung der Worte Christi, der übrigen Personen
und des Textes eingetragen. Bl. 24"^ ist bei
Rözycki abgebildet.
Schi. Bl. 74^ Explicvit \ Evangelimn \ Secvn-
dvm Mattheum •.■ | (weit auseinander gezogene Capi-
talis rustica, die zweite Zeile rot.) Darunter in
kleiner Unciale Habet uersus IIDCC. |{
Bl. 75"^ Incipit Pro\logus In Marcum, | (gol-
dene Kapitale auf Purpurgrund).
IKarmis \ Eiiange\tista Dei \ Electus | Et Petri
In I Baptisina\te Filius. | Atque In Diuino Sermone
Disci\pulus . . . (große Initiale M mit goldenen Rän-
dern, dazwischen purpurnes Rankenornament. In
der Mitte zwischen den beiden Schrägstrichen
Medaillon mit rot eingezeichnetem Kopf. Rechts
daneben drei Zeilen goldener Unciale auf Pur-
purgrund, dann 4 Zeilen goldener und 4 Zeilen
roter Unciale; der übrige Teil des Prologs in
schwarzer Unciale).
Schi. Bl. 76^ Explicvit Argv\mentvm Marci
Evangelistae': \\ (CapitaHs rustica, die zweite Zeile
rot).
Bl. 77'" Incipit Capittilatio In Euangelio
Marci | (rote Unciale). Von dem folgenden Kapitel-
verzeichnis sind die erste Zeile in Unciale, die
folgenden in Minuskel geschrieben, rote Initialen
und Zahlen.
Schi. Bl. 78^ Explicvervnt \ Capitula | Marci
Evangelistae ■: \ (Capitalis rustica, die zweite Zeile
rot).
Bl. 79"^ ganzseitige Miniatur: S. Marcus sitzend
zwischen zwei Häusern, die genau wie beim
Matthäusbild gezeichnet sind, nur steht hier
das weiße Haus rechts, ebenso bückt Marcus
nach rechts. Er ist bartlos mit schwarzem Haupt-
haar und goldenem Heiligenschein. Auf dem
Sessel liegen goldene Kissen. Die mit Sandalen
bekleideten Füße stehen auf einem Polster; mit
der rechten Hand taucht der Evangelist sein
goldenes Schreibrohr in ein goldenes, auf einer
roten Säule mit grauem Kapital stehendes Tinten-
faß, in der linken Hand hält er ein aufgeschlagenes
Buch. Das Unterkleid ist blau und rot ge-
mustert, darüber ein roter Überwurf mit Gold-
sclu-aftierung. Der Hintergrund me bei dem Mat-
thäusbild. Über dem Evangelisten ein Pui'pur-
streifen mit der Aufschiift in goldener Capitalis
rustica :
Marens Vt Atta Fremens Vox Per Deserta Leonvm. |
Darüber der geflügelte Löwe mit einem Buch.
Bl. 79^' ist unbeschrieben.
Bl. SO"" Incipit \Evangelium | Marci{goldene
Kapitale auf Purpurstreifen.) || In den Zwischen-
räumen 4 goldene und 4 silberne Medaillons,
außerdem zwei, die innen golden, außen silbern sind,
mit Rosetten, menschlichen und Löwenköpfen.
Bl. 80"^ Initivm \ Euangelü iht xpi \ Filii Dei
Sicid Sciiptum Est In Esaia \ Propheta \ Ecce
Mitto Angelum Mexim \ Ante Faciem j Tiiam qni |
Praeparabit \ Uiam Tuani | Ante Te \\ (gi-oße Ini-
tiale I ähnlich wie Bl. 23^, nui- ist an die Stelle
des Purpur ein helles Blau getreten). Die Schrift
dieser Seite ist durchweg golden, die erste Zeile
in Kapitale, die folgenden in Unciale. Unten
der Kampf des guten und des bösen Löwen um
das Evangelium, die Zeichnung in Gold mit roter
Umrandung. Links der gute Löwe liegend mit
blauem Nimbus, ohne Flügel, rechts der ge-
flügelte böse auf das zwischen beiden liegende
Evangelium zustürmend.
Bl. 81"" — 111'' werden nun durch das Evan-
gelium S. Marci ausgefüllt, Minuskel, in dei--
Görreshandschriften
99
selben Ausführung und Anordnung wie beim
Matthäusevangelium.
Schi. Bl. 111^ Explicit Evan\gelivm Secvn\dcm
Marcvin '.' (C'apitalis rustica, die zweite Zeile rot),
darunter in kleiner Unciale: Habet Uersus Nuvie-
ruin I DCC\, das Wort versus rot.
Bl. 112"" Incipit \ l'rologus j In Lvca,\ (Gol-
dene Kapitale auf purpurnem Grund.)
Anf. LucaH Syrus Natio\ne Antiochensis. Arte
Medicus ... (5 Zeilen goldene Unciale, unverzierte
goldene Initiale).
Bl. 112^' — 113^ in schwarzer Unciale.
Schi. Bl. llS'f Explicit I Prologes \ In Evan-
gelio I Lvcae •.• 1 1
Bl. lll"" Incipiunt Capitula In Lncain j (rote
Unciale).
Das Kapitelverzeichnis wie die frülieren, in
Minuskel mit roten Initialen und Zahlen.
Schi. Bl. 115^ Explicivnt Cajiitvla \ In Evan-
gelio ZiVcae. ||
Bl. 116^' ganzseitige Mioiatm-: S.Lucas sitzend
nach rechts gewandt vor einem Haus mit Vor-
bau. Er schreibt mit goldenem Bohr in ein auf-
geschlagenes Buch. Er ist bartlos mit schwarzem
Haupthaar und goldenem Heiligenschein. Hinter
ihm steht auf einer braunen Säule mit grauem
Kapital ein goldenes Tintenfaß. Über dem
Evangelisten ein Purpurstreifen mit goldener
Capitalis rustica:
Ivra Sacerdotii Lvcas Tenet Ore Ivvenci. \
Darüber der geflügelte Ochse mit Heiligenschein
und einem aufgeschlagenen Buch.
Bl. HC' unbeschrieben.
Bl. Wir Incipit | Evangelium \ Lucae \\ (gol-
dene Kapitale auf Purpui'streifen, dazwischen
flechtartige Ornamente in Gold und Süber, rot
umrissen, und ein silbei'nes Medaillon mit rauten-
förmiger Verzierung).
BL 117^ Qvoni\am quidem \ MuUi Conati Sunt...
(große Initiale Q, in ähnlicher Ausfülirung wie
die fi-üheren, in Gold, Pmpur, Blau und Rot
mit flechtartigen Verzierungen. Die erste Zeile
in goldener Kapitale, die folgenden dieser Seite
in goldener Unciale.
Bl. 11 8"" Fuit in Diebus Herodis Regis Judeae . . .
goldene Kapitale als Initiale, der übrige Text
der Seite in schwarzer Unciale. Die folgenden
Seiten des Evangeliumtextes in Minuskel, genau
wie bei den früheren Evangelien.
Schi. Bl. 174"^ Explicit Evange\livm Secvn\dv'm
Lvcam I (Capitalis rustica).
Bl. 174^ unbeschrieben.
Bl. 175"^ Incipit Pro\logus In Iohannem,\
(goldene Kapitale).
Hie Est (CapitaHs rustica) | lohannes Euan-
geUs\ta Unus Ex Discipu\lis iJei . . . Unciale, ein-
fache goldene Initiale. Die ganze Seite, die bis
. . . In hoc duplex reicht, in Goldschrift auf Purpiu--
grund, die beiden folgenden Seiten Bl. 175^ und
176'' haben den Text der Vorrede in schwarzer
Unciale.
Schi. Bl. 176'' Explicit I'raefatlo. \\ (Capitalis
rustica).
Bl. 176'^ Incipunl Capitxda In Euangelio |
lohannis. \ (rot, Unciale).
Das Kapitelverzeichnis wie die früheren in
Minuskel mit roten Initialen und Zahlen.
Schi. Bl. 177'' E.vplicvnt Capitula. \\ (Capitalis
rustica).
Bl. 177^ Incipit \ Evangelium | IoJiannis\\
(goldene Kapitale auf Pui-purstreifen, doch geht
die Purpurfarbe fast völlig in Blau über. Da-
zwischen Rundscheiben mit goldenen und sil-
bernen Rosetten, zwischen dem ersten und zweiten
Streifen ein goldener Adler).
Bl. 178'' unbeschi'ieben.
BL 178^ ganzseitige Miniatur. S. Johannes
vor einem weißen Gebäude sitzend (in derselben
Ausführung wie bei den übrigen Evangelisten),
nach rechts gewandt, mit schwarzem Haupthaar
und braunem Vollbart, goldenem Heiligenschein.
Der Blick ist andächtig nach oben gerichtet.
Die nackten Füße stehen auf einem roten Polster,
auf dem Sessel liegt ebenfalls ein rotes Polster.
In der linken Hand hält er ein aufgeschlagenes
Buch, in der rechten ein goldenes Schreibrohr.
Das Gewand ist hellblau mit aufgesetzter gol-
dener Borte, darüber ein weißer mit Gold schraf-
fierter faltiger Überwurf. Hinter ihm steht eine
13*
100
Görreshandschriften
braune Säule mit grauem Kapital, darauf ein
goldenes Tintenfaß. Der Untergrund genau wie
bei den anderen Evangelisten. Darüber ein
Purpurstreifeu, auf dem in goldener Capitalis
rustica steht:
More Volans Aquilae Verbum Petit Astra lohannes. \
Darüber der Adler mit goldenem Heiligenschein
und einem Buch in den Klauen. Dieses Blatt
ist abgebildet bei Kozjcki.
Bl. 179'' In Principio | Erat Uerhum . . . große
Initiale I (24,5 cm hoch) in ganz ähnlicher Aus-
führung wie Bl. 2P mit flechtartigen Ornamenten.
Die ganze Seite in Goldschrift, die erste Zeile
Kapitale, die übrigen in Unciale. Von Bl. 179"^
an der EvangeUumtext in Minuskel in derselben
Art wie bei den anderen Evangelien.
Schi. Bl. 22 P Explicvit \ Evangelivm \ Secvn-
dvm I Ioha7uiem.\\(\f eit auseinandergezogene Capi-
talis rustica abwechselnd eine Zeile rot und
schwarz).
Bl. 222"^ Incijiit Capitv\lare Evangeli\orvtn
De Circvlo Anni\ | (Capitalis rustica, die erste
und dritte Zeile rot).
Das Capitulare in kleiner Minuskel mit roten
Initialen; auf Bl. 224^, 225'', 225^ stehen am
Rande zwei Nachträge von etwas späterer Hand,
die durch Beschneiden gelitten haben.
Es endet ohne besonderes ExpHcit Bl. 233',
dann folgen Bl. 233^ — 234^ die jüngeren histo-
rischen Notizen (s. oben).
Görres 95 = Lat Fol. 757
(Himmerod)
Perg. 48 Bll. (29,5x21). XIV. Jh.
Jüngerer mit Leder überzogener Pappeinband.
48 Blätter heutiger Zählung. Die Handschrift ist Frag-
ment eines größeren Codex, der aus achtblätterigen Lagen
bestand. Der größte Teil ist heute herausgerissen. Die
Handschrift beginnt mit den beiden letzten Blättern der
Lage III. Römische Zahlenmittelkustoden sind heute
noch vorhanden auf Bl. 2" = III, Bl. 16' = VI, Bl. 22' VII,
Bl. 27' = VIII, dort auch Reklamanten. Es sind jetzt
vorhanden von Lage III 2 Bl., IV 2 Bl., V 4 BL, VI
7 Bl., VII 7 Bl., Vin 5 Bl., TS. 7 Bl., X 8 Bl., XI
3-|-3 BL; Lücken sind zwischen Bl. 2 und 3, 4 und 5,
5 und 6, 6 und 7, 7 und 8, 9 und 10, 21 und 22, 25 und
26. Eine Hand schrieb sorgfältig Bl. 1 — 45', auf voll-
ständigem Bleistiftlinienschema, 52 Zeilen, zweispaltig,
Schriftfeld: 24x16, Spaltenbreite: 7,5. Rote Über-
schriften der einzelnen Kapitel, einfache rote Initialen,
Strichelung. Über der Seite Kapitel- und Teilangabe,
am Rande der Seite Kapitelnummem. Die Handschrift
gehörte dem Kloster Himmerod. Besitzvermerk Bl. 10'
unten : lÄher monachorum S. Marie in Himmerode ordinis
Cistercienis. \ Treuerensis. diocesis. \ (14. Jh.), ebenso von
der gleichen Hand Bl. 48'. Der letztere ist durch Che-
mikalien zu tügen gesucht. Auf Bl. 1' Stempel der
Gymnasialbibliothek in Coblenz = Görres 95.
Raymundus de Pennaforte, Summa.
(Fragment).
1) Raymundus, Summa.
Die Handschi'ift enthielt die vollständige
Summa mit dem tractatus de matrimonio. Sie
beginnt heute im 5. Kapitel des zweiten Teiles,
enthält dieses aber nicht vollständig. Darauf
folgt dann sofort der Schluß des 8. Kapitels
und damit des zweiten Teües.
Bl. 4'''' . . . cantori. domino. nionasterio. patri |
marito et ecclesie. — ExpHcit secunda pars. In-
cipiunt I capitula tercie partis (rot) . , . Auf das
Kapitelverzeichnis folgt: Incipit tercia pars
de qualitate ordinorum (rot) | Expeditis per
dei graciam duabus partibus. restat ut | de tercia
pi-osequa/nur ... Es sind vorhanden Kapitel 1 — 3
Anfang, dann größere Lücke, darauf Schluß von
cap. 9 — 16 Anfang. Es fehlen der Schluß von
cap. 16 und cap. 17 Anfang. Es folgen Schluß
von cap. 17 — cap. 20 Anfang, dann fehlen wieder
Schluß von cap. 20 — cap. 22 Anfang. Es folgen
cap. 22 Schluß — 26 Anfang. Es fehlen cap. 26
Schluß bis 28 Anfang, es folgen cap. 28 Schluß
— 34, doch sind aus cap. 34 einige Stücke her-
ausgerissen. Schi, des dritten Teils ist Bl. 28'"''
. . . venite benedicti patris mei percipite reg\mim
quod uobis paratum est ab origine mundi. Amen. \
\ — ExpHcit tercia particula summe fratris | Rei-
muiidi concludentis cam in penitencia. ||
Bl. 28'^'^ Incipit prologus in tractatum
Reimundi de | matrimonio \ (rot) — Quoniam
frequenter in foro pe\nitenciaH duhitaciones circa
matrimonium. | . . . dann das Kapitelverzeichnis.
j Darauf cap. 1 De sponsaliLus. Es fehlen der
I Schluß von cap. 10 — cap. 15 Anfang.
Görreshandschriften
101
Schi. Bl. 38^'' . . . voluptarias uero perdit ut \
ibidem dicitur. — Explicit summa Magistri Rei-
mimdi \ de matnmonio. Amen jj (i'ot).
2) Bl. 39"^* De irregularitate \ (rot).
Anf. Videndnm est quid sit irre\gidaritas et
unde proueniat. supei- qua non possit \ dispensari.
et super qua dispensari possit. quis possit | dis-
pensare et an irregularitas sit peccatum. \ — (T Iri-e-
gularitas est impedimentum, ex diuersis causis |
proueniens . . .
Schi. Bl. 40^'' . . . nisi fvieiit cum eis dispensaturn. \
— Explicit de irregularitate. \ (rot).
3) Bl. 41"^ De nocturna illusione. | (rot).
Auf. Post nocturnam pol\lucionem discreti uiri
mane facto a confecti\one uel perceptione eucharistie
abstinere consueuerunt . . .
Schi. Bl. il^^ . . . et multi alij digne acdpivnt.
sed coiificere non debent. '
4) Bl. 4P* De eo quod maritus cum nxore
sua potest peccare et \ mereri. \ (rot).
Auf. Qida uero coniuges sepe faciunt contra |
nialrimonium. sciendum quod homo cum uxore \
sua propria mereri potest et peccare . . .
Schi. Bl. 41^^ . . . Sed si contra-terit tenebit
matrimonium. | et tarnen peccat. — Finit feliciter
amen. | (rot).
Streit der Tugenden und Laster.
5) Bl. 41^*'
Vos qui pro christo mundo certatis in isto.
Discite uirtutum coiiflictus ac uiciorum. 1 —
Superbia dicit.
Quis micid laude pari vel honore potest simulari? |
Humilitas respondet.
Flos feni. uermis. puluis cinis. vnde superbis. ~ | . . .
52 Verse. Die Namen der Tugenden und
Laster rot. Diese Verse finden sich in einer
großen Zahl Handschriften. Sie sind in von der
unseren etwas abweichenden Fassung nach einem
Dresdener Codex gedruckt von M. Manitius in
Romanische Forschungen VI (1888) S. 4fi".
Schi. Bl. 42-^*
Amor regni celestis Respondet.
Si carcer ialis deus o tua mansio qualis. ||
Darunter die Verse in 2 Zeilen:
6) Ut leuium leuitas. grauium grauitate grauatur.
Sic grauium grauitas. leuium leuitate grauatur. 1
Pugnatur binis diuersa fronte tirannis.
In se quisque probet cui nam uictoria constet. \
Darunter von anderer Hand die Notiz über
Interesse: Nota. Interesse mea est mihi expedire.
hoc autem uerbum interesse. inpersonaliter | poni uidt
in constrvctione . . . (20 Zeilen).
Bl. 42"^ unbeschrieben.
Bl. 43''* beginnt das Register der Casus zu
der Summa mit der Überschrift: Si uis compendiose
inuenire casus diuersonim capi'tulorum per ttinuei-sam
summam. nota litteras alfabeti ap\positas isdem
canbus. I (rot). — Es reicht bis Bl. 46"^^'.
7) Bl. 46^* von anderer Hand: Qui ex-
communicati a quibus absolui jiossint. | (rot).
Anf. Hij exeommunicati sunt maiori exconimuni-
cacione. nee possunt absolid | nisi a papa . . .
Es folgen die Abschnitte: Isti mittendi sunt
romam. — Hij ab episcopo absolui possunt. — Hij sunt
ad episcopum mittendi. — Quod uerberans clericum ab
alio potest absolui quam a papa. — In quibus dispenset
episcopus. — De hijs qui tenentur ad resignacionem.
Schi. Bl. 46'^'' Si I non intendebant ecclesiam
incendere. sed per infortunium incenda\tur. non sunt
exeommunicati jure scripta. ]|
8) Bl. 47"^* folgen von neuer Hand zahlreiche
Quaestionesüber verschiedene kirchliche Rechts-
fragen. Sie sind meist nur wenige Zeilen lang.
Es werden u. a. die sententiae generales des
Conrad von Marburg zitiert.
Sie schüeßen Bl. 48''''. Darunter schrieb eine
spätere Hand: finiio libro sit laus et gloria christo.
Görres 96 = Lat. Fol. 758
(Himmerod)
Perg. 76 Bll. (28 x 20,5). XIII./XIV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jli.), Metall-
schließen. 76 Blätter heutiger Zählung in 10 Lagen, von
denen I— V, VII— IX je 8, VI 8—2, X 4 Blätter haben,
dazu kommt ein Vorsatzblatt und Bl. 64 als Schaltblatt.
Zwischen Bl. 46 und 47 sind zwei Blätter ausgeschnitten.
An dem Band schrieben zwei Hände, die erste Bl. 1 bis
55', die zweite Bl. 56 — 76. Langzeilen ohne Linien, 45
bis 48 Zeilen, Schriftfeld: 21,5x16,5. Kote Initialen
102
Görreshandschriften
und Überschriften. Gewöhnlich standen die llberschriften
am Rand und sind wie auch die zahlreichen Randnotizen
durch Beschneiden beschädigt. Ein Besitzvermerk findet
sich nur auf Bl. 75^ in dem Zwischenraum zwischen dem
vorletzten und dem letzten Stück: Liber sancte Marie
de Hemmenrode. \ Bl. 58 ist er ausgeschnitten. Bl. 1' ist
unbeschrieben und trägt nur den Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 96.
Auf Bl. 1^ steht von der Hand des Schreibers ein
Verzeichnis von 43 Predigten (im Band sind es 119), der
Tag in roter, der Text in schwarzer Schrift. Bl. 2' ist
unbeschrieben. Bl. 2' hat als Überschrift: Incipiimt
Sermones Magistri Petri cantoris parisiensis ecclesie
Maioris. Eine Sammlung von Predigten des Petrus
Cantor ist bisher nicht bekannt, obgleich Trithemius,
Visch u. a. solche nennen (vgl. F. S. Gutjahr, Petrus
Cantor Parisiensis, Graz 1899, S. 661). Da es immerhin
wahrscheinlich ist, daß er Sermones hinterlassen hat, so
könnte unsere Handschrift die einzige erhaltene sein,
zumal diese Predigten sich nicht anderweitig nachweisen
lassen. Es wäre doch immerhin merkwürdig, wenn man
dem schließlich nicht allzuweit verbreiteten Petrus Cantor
Predigten zuschreibt, wenn nicht eine Beziehung zu ihm
vorhanden wäre. Der zweite Teil ist dagegen auf keinen
Fall von Petrus Cantor.
Sermones.
Bl. 2^ Inciiiiunt Sermones Magistri Petri
cantoris parisiensis ecclesie Maioris.
1) Dominica jiririia In Adventv domini.
Sermo i"' \ (rot).
Anf. Ad te leuaui afnimam] infeamj . . . Ecce
fratres karissimi preclarus adest aduenlus do7nini
in quo temptis est nos \ de sompno idciorum surgere . . .
2) Bl. 3'' Dominica Secunda De eodem ij^.l
(rot).
Anf. Populus sijon ecce deiis tietiiet ad sal-
uandas gentes . . . Sicut prior dominica spectat et
pertinet | ad piimiim domini aduentum . . .
3) Bl. i'' [iij"' de eodem].
Anf. Gavdete in domino semper et üenim dico
gaudete . . . Expectantibus nohis | fratres karissimi
bonam spem ... '
4) Bl. Ay [ijiij»' [de] eodem | (rot).
Anf. Wemento nostri domine in beneplacito . . .
In hac fratres hodierna dominica pia nobis . . .
5) Bl. 5'' [v"'] de [natiuitajte domini j (rot).
Anf Puer natus est nobis et ßlivs datus est . . .
Hodierna die fratres karissimi deus et saluator 1
noster. factus est paruus . . .
6) Bl. 6'' vi"' [de] s. s[tephano] (rot).
Anf. Ecce mittam ad iios prophetas ineos . . .
Post pasdonem domini nostri iAu x beatus ateplta\nus
plenus fide . . .
7) Bl. 6^ [vii"^] de s. [lohanne evangelista]
(rot).
Anf In medio ecclesie. aperuit os eins . . . Hidus
diei sollempnitas ueneranda est . . .
8) Bl. 6^ /jj/m*" de [Inno]centibus. | (rot).
Anf Uo.v in rama audita est ploratus . . .
Hodie fratres karissimi de sanctis innoceniibus lo-
cuturi uideamus . . .
9) Bl. 7'' ix"' [de] circumcisione \ (rot).
Anf. Postquam completi sunt dies octo . , . Do-
minus ac redemptor noster qui non uenit legem
Solu er e . . .
10) Bl. 8"^ X"' [de] epiphania \ (rot).
Anf. 3£agi Stella duce uenientes . . . Exidtandmn
nohis est fratres karissimi qui uotis uota succedunt . . .
11) Bl. S'^ xi"' de purificacione \ (rot).
Anf. Postquam impleti sunt dies purgationis . , .
Hodie felix mater feliciorem puerum portauit ad
templicm . . .
12) Bl. S"' xü"" de tabernaculo \ (rot).
Anf X.pc assistens pontifex futurorum bo-
noiiim . . . Locuturi fratres karissimi \ de tabernaculo
domini . . .
13) Bl. 9^ xHi"* de annunciacione domini 1
(rot).
Anf Descendi in oi'tnm meum rdn idderem
poma ... In hoc fratres | karissimi die hodierno
nobis exultandum est , . .
14) Bl. 10'^ xiiii'". [de] ramis palmarum |
(rot).
Anf Dicite filie syon. Ecce rex tuus uenit . . .
Multum fratres karissimi mouere nos debet. [| man-
suetudo domini uenientis . . .
15) Bl. 11^ xy"'. de cena domini \ (rot).
Anf. 'Exemplum dedi uobis ut et uos itenim
faciatis. Dies ista fratres karissimi niidtis decoratur
priuilegiis . . .
16) Bl. 12'^ xvi"" de resurrectione \ (rot).
Anf Surrexit dominus de sepulcro . . . Tenet
hie dies, in diebus primatum prima luce . . .
17) Bl. 13"^ xvii"' [de] feria [ii"] resur-
rectionis \ (rot).
Gön-eshandschriften
103
Auf. Dvo ex discipidw iliu ibant in msteUnm
emavs. Die illa fratres karisdmi qua deus resurrexit
a mortiiis . . .
18) Bl. 13^ xviii'" de feria. iii". | (rot).
Änf. Stetit i%c in inedio discipnlorwn monim
et ait Ulis. Fax uobis . Mediator dei et hominum
X i. qiii triplicem fecit pacein. vnam inter deum et
hominem ...
19) Bl. 14' xix'" de feria iiii" \ (rot).
Anf. Venite benedicii patris mei . . . Regnum
istud fratres karissimi. \ ad quod uenire commone-
lymr . . .
20) Bl. 14^ .rx"* de [Rojgacionibns \ (rot).
Anf. Si Quis uult uenire post nie . . . Hij
sunt dies rogacionis. sine supplicacionis . . .
21) Bl. 15'' xxi"' de [s.] cr[uce] \ (rot).
Anf. Ahsit mihi gloriari nisi in crvce . . . Glo-
riari nos oportet karissimi fratres in crvce domini
nostri i. x . . .
22) Bl. IS'' xxii'*' de ascensione. | (rot).
Anf. Ascendo ad pairem meum et patrem
uestrum . . . Hodierna die fratres karissimi deletum
est Cyrographum nostre dampnatioms . . .
23) Bl. 16"^ j-xiii'". [de] pentecosten \ (rot).
Anf. Spiritus domini repleidt orbem terrarum . . .
Exultemun hodie karissimi fratres unaiiimiter in
honorem Spiritus sancii . . .
24) Bl. 16^ xxiiii'" de eodem \ (rot).
Anf. Dvm complerentur dies pentecosies . . .
Avdiiiimus fratres qualiter spiiitus sanctus septiformi
gracia orbem teiTarum repleuerit. \ , ■ ■
25) Bl. 17'' XXV"'. de eodem. | (rot).
Anf. lactus est de celo sonus aduenientis , . .
Sonus iste est diuina i7ispiratio qui non percipitur . . .
26) Bl. 17^ xd-vi<" de eodem \ (rot).
Anf. IToc quod continet omnia . . . Auetor
munerum et largitor gradanim fratres karissimi
sicut uobis diximtis orbem terrarum repleidt . . .
27) Bl. IS'' xnrii"' [de] s. trinitate \ (rot).
Anf. JBenedicta sit sancta trinitas atqne indiuisa
unitas . . . Locuturi fratres karissimi de sancta
trinitate, quantum diuina 7iobis amministrat gracia . . .
28) Bl. 18^ xxviii"' [de s.] iohanne [bap-
tistja. I (rot).
Anf. Ititer natos mulierum non surrexit maior . . .
Precursoi-is domini et saluatoris nostri ihi x sola
inter agmina sanctorum . . .
29) Bl. 19'' xxix''' [de] apostolis [Petri] et
pauli I (rot).
Anf. Ist.i sunt due oliuc et duo candelabra
lucentia . . . Hodie fratres kaiissimi sacra et sollempnis
dies illuxit x ßdelibus sanctorum apostolorum \ . ■ .
30) Bl. 19^ XXX"'. de [s. Murija magdalena, \
(rot).
Anf Endt maria preciosum unguenlum . . .
Regnum celorum kaiissimi fratres quatuor modis
acquintur . . .
31) Bl. 20' xxxi'" s. [Petri] ad vinc[ula] \
(rot).
Anf. JUisit dominus angelum suum et eriptdt
me . . . Legimus in sacra pagina \ karissimi fratres
quatuor angelorum genera . . .
' 32) Bl. 2V xxxii'" de a[ssumpcioneJ beate
v[irginis] (rot).
Anf. Vidi speciosam sicut columbam . . . Hodie
glonosa uirgo. regina mundi. intacla mater domini
de presenti erepta seculo pieruenit . . .
33) Bl. 21' xxxiii"' [de] natiuitate Marie.\
(rot).
Osculetur me osculo . . . Letetur et exultet hodie
fratres karissimi iocunda societas . . .
34) Bl. 2 2'' xxxiii"' de exaltatione s.crucis.\
(rot).
Anf. Signatum est super nos lumen uulius . . .
Hodie dilectissimi fratres exaltatio sancte crvcis ce.le-
bratur. que a psalmographo lumen tiidtus domini...
35) Bl. 23'' xxxv"' de s. Mi[chae]li \ (rot).
Anf. Stetit angelus iuxta aram templi . . . In
hoc fratres karissimi sermone duo sunt sacramenta j . . .
36) Bl. 23^ xxxvi"' de omnibus sanctis.\
(rot).
Anf. Reddet deus mercedem lahorum sanc-
torum . . . Conuenientibus \ uobis karissimi fratres ad
andiendum. uerbum domini. non sit graue . . .
37) Bl. 24'' xxxmi'" de animabus [fidelium]
(rot).
Anf. Sicut cervus desiderat ad fontes aquanim . . .
Heri fratres karissimi cum ymnis et canticis cele-
brabaiur festiuitas omnivm sanctorum | • . .
104
Görreshandschriften
38) Bl. 24:" xxxviii"' [de] dedieacione \ (rot).
Anf. Domvm tuam domine deeet sancüludo . . .
De sanctitudine duplicis donius doiiiini \ presens sol-
lempnitas nos compellit loqui fraires dilectissimi . . .
Am Schluß dieses Sermo steht Bl. 25'' von einer
Hand des 15. Jh. Alios quinque sermones de hac
materia supra signatos quere in fine libn et inuenies.
DerEest der Seite ist leer. Die 5 Predigten de
dedieacione, die im Inhaltsverzeichnis mit ihren
Themen angegeben sind, folgen aber nirgend,
sind also wohl hinter Bl. 46 verloren gegangen.
Es folgen nun eine größere Zahl verhältnismäßig
kurzer Predigten, die sicher nicht von Petrus
Cantor sind.
39) Bl. 26"^ Dominica ante circumcisionem
domini. \ (rot).
Anf Dein medium silentiiim teuer ent ornnia
et nox in suo ciirsu . . . Saluatoris ac domini noslri
iAu HC natiuitate congaudentes. oris abinimpamus
silentium . . .
40) Bl. 26^ Infra octavam epiphanie | (rot).
Anf In excelso throno uidi sedere uirum quem
adorat multitiulo . . . Locuturi uobis \ fraires karis-
simi de excelso throno domini . . .
41) Bl. 27^ .i." Dominica post octavam epi-
phaniae \ (rot).
Anf Omnis terra adoret te dominus . . . Crea-
tori omnium dehet omnk terra id est omnis homo
terrenus obsequium triplex . . .
42) Bl. 28'' Dominica, ij. post octßvam epi-
phaniae \ (rot).
Anf. A.dorate dominum omnes angeli eius. Sicut
omnis term id est homo terrenus inuitatur ad laudem . . .
43) Bl. 29'' o. Ü. Circumdederunt me gemitus
mortis et pericula inferni inuenerunt me. Magnus
mihi fraires horror incuiitur . . .
44) Bl. 29^ 0. Ü. Simile est regnum celorum
homini pairifamilias . . . Dominus ac redemptor noster
karissimi uolens ostendere | parabolice . . .
45) Bl. 30^ o. Ü. Exurge quare obdoi-mis do-
mine et ne repellas . . . Co?tsiderandum nobis est
fraires karissimi quomodo deus obdormire dicatur . . .
46) Bl. 3P 0. Ü. JEsto mihi in dominum pro-
tectorem . . . Euntibus nobis \ fraires cum abraham
de terra hur . . .
47) Bl. 32"^ o. Ü. 3Iemento homo quia cinis es . . .
Dies iste fraires karissimi dies cineris appellaiur . . .
48) Bl. 33'' Dominica i. in quadragesima\
(rot).
Anf Inuocauit me et ego exaudiam cum . . .
Ecce nunc tempus acceptabile karissimi fraires ecce
nunc dies salutis | in quibus inuocare dominum
tenemur ubi nos exaudiat. et eripiat glorificet . . .
49) Bl. 34"^ 0. Ü. Reminiscere miserationum tu-
arum que a secido sunt . . . Mundus iste fraires
karissimi plenus est | angustia et malicia . . .
50) Bl. 35'' o. U. Oculi mei semper ad dominum
et ipse euellet . . . Milicia est uita \ hominis super
terram . . .
51) Bl. 36'' 0. Ü. Letare iherusalem et conuentum
faciie omnes . . . Sedentibus nobis \ fraires karissimi
ad mensam, dotrdni que scriptura diciiur . , .
52) Bl. 37'' 0. Ü. Qvasi modo geniti infanies
lac conntpiscite . . . Exuti fraires kaiissimi ueierem
liominem cum actibus suis, et induii nouum homi-
nem | . . .
53) Bl. SS"" 0. Ü. Misericordia domini plena
est terra. Licet cuncta saluatoris opera miseratione
et misericordia sint plena . . ,
54) Bl. 38''' 0. Ü. Tvbilaie domino omnis terra...
Quoniam diu fratres karissimi sumus ei in terra
mansionem facimus . . .
55) Bl. 39'' o. Ü. Caniate domino . . . Conuenien-
tibus 7iobis in unum karissimi fraires ad audiendum
utrbum sa\littis. ejcpedit . . .
56) Bl. 40'' 0. Ü. TJocem iocunditatis annundate . . ,
Jam repleti fratres karissimi toi ei taniis saluatoris |
nostri beneficiis . . .
57) Bl. 40^" o. Ü. Exaxidi domine uocem quam
clamaui . . . Desideraniibus ( nobis fraires karissimi
uidere faciem saluatoris . . .
58) Bl. 41'' 0. U. Domine in misericordia tua
speraui. Attendite fratres dilectissimi. quam iocun-
dum quam dvlce et quam bonum sit sperare . . .
59) Bl. 42'' 0. Ü. JFactus est dominus proiector
mens . . . Conuersantibus nobis fratres karissimi in
ndsero incolatit hidus idte . . .
60) Bl. 43'' 0. Ü. Yide humilitaiem et laborem
meum . . . Mulium fratres karissimi peccauimus et
in midtis oß'endimus omnes | . . ■
Görreshandschriften
105
61) Bl. 44'' 0. Ü. Dominm illuminatio inea et
Salus mea . . . Timentibus dominum fralres karis-
sitni nichil deest . . .
62) Bl. 45^ 0. Ü. Exaudi domine vocem meam . . ,
Laborant'dms nobis karissiini fratres per totam seculi
hiüus noctem nichilque prendentibus . . .
63) Bl. 46"^ o.Ü. Dominus fortitudo plebis sue^ . . .
Scimiis fratres karissiini debilem tt infirmam per
peccatum esse Iwminis naluram . . .
Diese Predigt bricht unvollständig ab, da das
folgende Blatt ausgeschnitten ist. Bl. 47'" ist
unbeschrieben. Bl. 47^ enthält ein Verzeichnis
von 54 Predigten, das Fest in roter, der Text
in schwarzer Schrift.
Hildebertus Cenomanensis episcopus,
Sermones.
Es ist eine Sammlung von Predigten des
Hildebertus, meist sind sie nicht vollständig,
vielfach einzelne Stücke aus solchen mit selb-
ständigem Anfang.
64) Bl. 48^ Primus de aduentu. | (rot).
Anf. Aspiciebam ego in uisione noctis . . .
Celestibus daniel flagrans desidenjs. vnde et ab angelo
uir desideriorum . , .
Aus sermo 7 = Migne CLXXI, 370 ff.
65) Bl. 48'' Secundus de eodem. | (rot).
Anf Qvi claudit omnia et non clauditur clau-
strum uirginis totus ingreditur. Hie est lapillus ille
purus precisus de monte sine manibus abseissus . . .
Aus sermo 7 = Migne CLXXI, 37 lA Z. 9bis
373 B Z. 2.
6()) Bl. 48^ Tercius de eodem. | (rot).
Auf Orietiir Stella ex iacob . . . fratres karissimi
filius altissimi ad nos de patris solio descendens. . . ,
Aus sermo 7 = Migne CLXXI, 375 A Z. 7 bis
376.
67) Bl. 49'' Qvartvs de eodem. \ (rot).
Anf Non auferetur sceptrum de iuda . . . fratres
iacob benedictiones daturus filiis. presciens | in
spiritu . . .
sermo 8 = Migne CLXXI, 376— 378 A.
68) Bl. 49«" Quintus de eodem. | (rot).
Anf Venit Sei-mo patns a regalibus sedibus
in mvndum forma send indutus. Sed ad quid
uenit? Curare uulneratum. suscitare mortunm . . .
Aus sermo 8 = Migne CLXXI, 378 B Z. 1 bis
379 C Z. 4.
69) Bl. 49'' Qvintus [!] de eodem. \ (rot).
Anf. Prope feci iusticiam meam didt dominus
et Salus mea non morabitur . . . Quam dulcis et
amanda promissio. quam suatiis et \ fidelis senno . . .
Aus sermo 8 = Migne CLXXI, 379 C Z. 8-381.
70) Bl. 49'' Seariu« de Natiuitate domini\(rot).
Anf Domini est assumptio nostra . . . Dominus
doininantium. rex regnm. cui nomen est omnipotens . . .
sermo 9 = Migne CLXXI, 381— 383 D. Nun
ist bei der Zählung nr. 7 ausgelassen, so daß
•wieder ein Ausgleich geschaffen ist.
71) Bl. 50"^ Octauus In Natiuitate dominj. |
(rot).
Anf Fver natus est nobis. Magnus et excelsus
est puer iste cuius incffabilis est natiuitas . . .
Aus sermo 9 = Migne CLXXI, 383 D Z. 6 bis
385 B Z. 1.
72) Bl. 50'' Nonus de eodem. \ (rot).
Anf. l}ver natus est nobis . . . De quo eccle-
siastes ait. Melior puer paupm- et sapiens rege stidto . . .
Aus sermo 9 = Migne CLXXI, 386 B Z. 1 bis
388 mit besonderem Anfang.
73) Bl. 50^ Decimus de S. Stepkano. \ (rot).
Anf Dauid humüis ac pusillus statura contra
magnum ac superbum goliam dimicaturua . . .
sermo 78 letzter Abschnitt = Migne CLXXI,
719A Z. 9—720.
74) Bl. SP xi"*. de s. Johanne. \ (rot).
Anf Secundum dies ligni erunt dies populi
inei . . . His iierbis Spiritus | sanctus per ysaiam
humilium corda erigit . . ,
sermo 80 == Migne CLXXI, 723—727, aber
gekürzt.
75) B1.5P^w"'. dominica [infra natiuitatem].
Anf. Dvni medium silentium tenerent . . . Tria
fratres sunt silentia. Primum fidt ante legem. Secun-
dum sub lege, tercium in gloria erit . . .
Aus sermo 12 = Migne CLXXI 397 D Z. 12—
399 D Z. 4.
76) Bl. 51'*' xiii"'. de circumcisione. | (rot).
Anf In monte syon erit saluatio . . . Suanis et
didci» promissionis bucina cordibus fidelium insonuit.. .
U
106
Görreshandschriften
sermo 12 = Mgne CLXXI, 394—397.
77) Bl. 52"^ xmi"". de eodein ] (rot).
Anf. Postquain consummati dies octo ut drcum-
cideretur . . . fratres octaua die ah ortu omnis infans
hebreus circumcidebaiitr . . .
Aus sermo 12 = Migne CLXXI, 399 D
Z. 5—401.
78) Bl. 52^' xV'. de Epiphania. \ (rot).
Anf. ITodie fratres karissimi. lapis reprobaius
factus est in caput angeli . . .
sermo 13 = Migne CLXXI, 401--403 mit
starken Änderungen.
79) Bl. 53'- xvi"". de eodem \ (rot).
Anf. Stella quam niderant magi in Oriente . . .
Fratres hinc ysaias ad iherusalem spiritualem loquens
ait . . .
Aus sei-mo 13 = Migne CLXXI, 404 B
Z. 1—409.
80) Bl. 53'^ .vvü"'. de purificacione \ (rot).
Anf. Dominus de syna uenit et de seir . . .
Amantissimus dei moyses qui cum deo . . .
Aus sermo .57 = Migne CLXXI, 615—623.
81) Bl. 54'' xmii"'. de eodem \ (rot).
Anf Ucee uenit ad templwn sanctum suum . . .
Prophete fratres de domino predixerunt multa. que
in christi aduentu uidemus completa . . .
82) Bl. 55'' xix"'. in lax" \ (rot).
Anf. In egiptum descendit j^ojwlus meus in
principio . . . Dolendum fratres pirimi hominis ca-
tum . . .
83) Bl. 55^ beginnt eine neue Predigt ohne
Nummer, sie bricht mitten im Text ab. Da hier
die Lage zu Ende ist und mit Bl. 56'' der Schi'eiber
wechselt, so ist anzunehmen, daß bei der Ver-
teilung auf die beiden Schreiber die Raumberech-
nung nicht genau war, der erste aber keine neue
Lage mehr beginnen sollte. So ist denn auf Bl. 56''
die Predigt wiederholt: xx"' [de] eodem \ (rot).
Anf. Ivlit deus homimm et posuit eum in para-
diso . . . Fratres positus est homo in eden id est in
deliciis . . .
84) Bl. öö"- xxi"'. [inj Ixx". \ (rot).
Anf. Conuertere isvael ad dominum deum
tuum . . . Hoc est Celeste ac salubre condlium quod
spirittis ueritatis . . .
sermo 23 = Migne CLXXI, 443—447 A, also
nur der erste Teil. Im Druck als sermo in
Quadragesima bezeichnet.
85) Bl. 57"^ fxxii"'. In capite ieivnii] \.
Anf. Advenerunt nobis dies peniteneie . . . Fratres
karissimi penitencia perfecta in tribus consislit . . .
86) Bl. 57'^ fxxiü"'. In xl".].
Anf. TJsqiieqno piger dorniis. usque de sompno
consurges . . . Peniersa est dormitacio isla et ideo
karissitni uehementer est fugienda . . .
sermo 24 = Migne CLXXI, 451— 454 A Z. 3,
also nur der erste Teil.
87) Bl. 57^ [xxiiii'". de eodem].
Anf. Conuertimini et agite penitenciam ab Omni-
bus iniquitatibus . . . Attendite fratres quante miseri-
cordig quante pacienci^ est redemptor noster . . .
sermo 24 = Migne CLXXI, 454 A Z. 12—
456.
88) Bl. 58'' [xxv'". de eodem].
Anf Egredere de teira et de cognatione tua . . .
Magnum quidem est fratres ac difficile ad quod
nos I dominus hortatur . . .
sermo 112 = Migne CLXXI, 853— 859D Z. 1.
89) Bl. 58^ [xxvi": de eodem].
Anf. Egredere de terra . . . Fratres sub figura
abra/ie dominus nos hortatur ad simile . . .
Aus sermo 112 = Migne CLXXI, 856 A
Z. 2—859 C Z. 1.
90) Bl. 59' [xxvii"'. de eodein].
Anf. Iratres omnis homo aut ßlius dei est aut
filius diaboli. Fiuni auiem fiUi diaboli duobus
modis . . .
Aus sermo 112 = Migne CLXXI, 859 B—
863 C Z. 9.
91) Bl. 59'' fxxciii"'. de eodem].
Anf Seminate uobis iustidam in ueritate et
me.tite . . . Quoniam isti sunt dies quos | obsei-uare
summa diligentia debemus . . .
sermo 25 = Migne CLXXI, 461 B— 463.
92) Bl. 60'' [xxix'". de eodem].
Anf Isti sunt dies quos obseruare debelis summa
diligentia iU ad fnturum domini pascha purificatis
mentibus . . .
Aus sermo 25 = Migne CLXXI, 456—461 A.
93) Bl. 61^ [xxx""] in [ramis palmarum] (rot).
Görreshandschrifton
107
Anf. In syon leuate signum. congregamini . . .
Ve7-ba isla fratres quibus congregari ac Uuare . . .
sermo 32 = Migne CLXXI, 491—499 0, dann
ein abweichender Schluß.
94) Bl. 62' [xxxi"'.] de [eodemj (rot).
Anf. Exidta satis filia syon . . . Füia syon et
ierusalem ecclesia est . . .
Aus sermo 32 = Migne CLXXI, 500 A
Z. 7—502.
95) Bl. 62^ [xxxii"'. in annuntiationis domi-
nica].
Anf. Avdita tibi feci noua et signata . . . Verba
sunt ista Spiritus sancti in uisione . . .
sermo 55 = Äligne CLXXI, 605— 609 B Z. 10.
96) Bl. 63"^ xxxiü'". de [eodem].
Anf. Gaudeat diledissimi in domino uestra
fraternitas qnia nouum uirginis conceptum nobis
liodiema commendat festiuitas . . .
Aus sermo 55 = Migne CLXXI, 609 B
Z. 11-610.
97) Bl. 63^ xxxüii": [de] eodem. \ (rot).
Anf. Tvlit ysai asinttm phnum panibus . . .
Cum agitaretur said a spiritic \ maligno . . .
sermo 1 19 = Migne CLXXI, 883—888.
98) Bl. öö'' XXXV"'. de cena domini | (rot).
Anf. Pone mensam contemplare in specula
comedente» et bibentes . . . Huius diei fratres sacra-
mentum ingenti cordis deuocione . . .
sermo 35 = Migne CLXXI, 510— 516 B.
99) Bl. öö'' xxxvi'". de eodem. \ (rot).
Anf. Fratres mei ac domini karissimi qiii
conuenistis manducare cenam domini attendite . , .
Aus sermo 35 = Migne CLXXI, 516 B
Z. 14— 521 D.
100) Bl. 66^ xxxvii"'. de eodem. | (rot).
Anf. Xps Passnnis in campum exiuit crvcem
gibt baiulaidt . . . Egrediamur igitur dilectissimi
post ipsum portantes . . .
101) Bl. öy xx.vviü"'. de recepcione peni-
tencie \ (rot).
Anf. Uenite ßlii audite ine . . . Fidelis sermo
ac diinnus. alacri deuocione susdpiendus . . .
102) Bl. 67'' xxxix": de eodem. \ (rot).
Anf. [CJonvertimini et agite penitenciam . . .
Attendite \ fratre» quam dulci uoce quam patemo . . .
sermo 36 = Migne CLXXI, 524—530.
103) Bl. 68' xl'">. de parasceue \ (rot).
Anf. Spiritus oris nostri x dominus captus est. .,
Hec sunt uerba ieremie imrno spiritus sancti . . .
sermo 99 = Migne CLXXI, 796— 80(5, stark
zusammengezogen.
104) Bl. 68'' xli"'. [de] eodem \ (rot).
Anf. Cvm essetis mortui in peccatis . . . Ecce
karissimi quateniis nobis fructus de morte . . .
105) Bl. ÖD"- xlii"'. de eodem | (rot).
Anf Si exaltatus fuero atrta omnia traham . . .
Himiüis et mansuetus dauid manufortis et aspectu
desiderabilis . . .
sermo 72 = Migne CLXXI, 685—695, aber
stark zusammengezogen und gekürzt.
106) Bl. 69"^ ir/m"». de eodem \ (rot).
Anf. Verbum crvcis pereuntibus . . . Fratres
karissimi qnia lovutun fidelibus de crvcis misterio . . .
sermo 7 1 == Migne CLXXI, 683—685, gekürzt.
107) Bl. 69'' xliiü"'. de resurrectione \ (rot).
Anf. locundam huius diei sollemnitateni patri-
arche prophete uidere gauisi sunt . . .
108) Bl. 69'' xlV"'. de eodem | (rot).
Anf JEilius accrescens ioseph filius accrescens et
decorus aspectu . . . Israel filiis congregaiis benedicens
ac nouisdmis temporibus figuram . . .
sermo 43 = Migne CLXXI, 556— 559 B.
109) Bl. 70'' xlvi": de eodem \ (rot).
Anf Florebit amigdalus. inpinguabitur locusta . . .
Que est amigdalus ista que ßoruit. . .
Aus sermo 43 = Migne CLXXI, 559 B
Z. 14— 56 IB.
110) Bl. 70^ xlvii'". de eodem | (rot).
Anf. Adducam ßlios tuos de longe et edifica-
bunt filii pei'egrinontm , . . Ad littei'am hoc et
spiritualiter impletum cernimus . . .
Aus sermo 43 = Migne CLXXI, 561 C Z. 1—
564.
111) Bl. 71'' xlviii"'. de eodem \ (rot).
Anf. Egredimini /ilie syon et iddete regem
salomonem . . . Sicut nemo noidt testante apostolo
que I sunt hominis . . .
sermo 4 (im Druck als in adventu domini) =
Migne CLXXI, 352— 356 B, mit einigen Kür-
zungen.
U*
108
Grörreshandschriften
112) Bl. 72'' xlix»'. de eodein | (rot).
Anf. Egrediamur con/identer ad eurn . . . Qui
enim israelitas ab exterminatore liberauü et a
sanguine et ab egiptiis . , .
Aus sermo 4 = Migne OLXXI, 356 B Z
U— 360B.
113) Bl. 72" /"*. de eodem \ (rot).
Anf. Egredimin'i /'die symi etc. Nos fratres
dicunlur syon imitantes uestigia x . . .
Aus sermo 4 = Migne CLXXI, 360 C Z. 1 bis
363.
114) Bl. 73' /■/j"'. Communis].
Anf. Statue tibi speculam . . . Salutaris est ista
exhortacio quam tios monet Spiritus dei | . . .
115) Bl. 73^ [lii"'.J de [eodem] (rot).
Anf. Statue tibi speculam . . . Qui apponit
scienciam teste apostolo apponit dolorem. Dolor iste
est multiplex sed j^erutilis. | . . .
116) Bl. 74^ [liii"'.] de Rogacionibus \ (rot).
Anf. Bonus est dominus sperantibus . . . Cum
fadem dei nostri semper querere debeamus . . .
sermo 45 = Migne CLXXI, 567—572.
117) Bl. 75'' [liv"'. in ascensione domini],
Anf. Non est uir in domo sua abiit in regionem.
longissimam . , . Optatus nobis dileciissimi dicte as-
censionis dies aduenit. quo saluatoris nostri clarificio . . .
118) Bl. 75^ ßv"'. de eodem].
Anf. Won est vir in domo etc. Quia x propter
nos descendit et ascendit et nos qui in adam pernitiose
ceddimus . . .
Schi. Bl. 76"^ . . . et nos dmiliter | rapiemur in
nubibus obuiam, x in aera immortales et beati et sie
semper cum domino erimus. Quod ipse prestare
dignetur qui vivit et regnat. Amen. |
Bl. 76^ unbeschrieben.
Görres 97 = Lat Fol. 759
(Trier, St. Maximin)
Perg. 141 BU. (30x23). X. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, eingepreßt
die Jahreszahl 1749, Metallschließen. Die Handschrift von
141 Blättern heutiger Zählung besteht aus zwei ursprüng-
lich selbständigen Teilen. Der erste umfaßt Bl. 1 — 48,
der zweite Bl. 49 — 141. Sie waren vielleicht schon im
14. Jh. zusammengebunden, da der St. Maximiner Ka-
talog B den zweiten Teil nicht aufführt, doch ist dies
bei der Lückenhaftigkeit von B kein durchschlagender
Beweis. Auf Bl. 1' steht von der Hand des Petreius:
Ex libris Imperialis Monastery \ s. Maociminj.-., ~ ] oben
N. 78. In der rechten unteren Ecke der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz. Die Handschrift wird er-
wähnt von Waitz im Archiv VIII S. 617 n. 97 = Görres 97.
I.
Der erste Teil (Bl. 1 — 48) besteht aus 6 Lagen zu
je 8 Blättern, doch sind am Schluß ein oder mehrere
Lagen verloren. Am Ende der Lagen römische Zahlen-
mittelkustoden. Der ganze Teil ist von einer Hand in
sehr sorgfältiger, kleiner karolingischer Minuskel ge-
schrieben und zwar Bl. 1' zweispaltig, die übrigen Seiten
in Langzeilen. Blindlinienschema, doch ist an den Seiten
immer darüber hinausgegangen, 35 Zeilen, Schriftfeld
24,5x19,5. Rote Überschriften, vereinzelt auch rote, doch
gfrößtenteUs schwarze, schmucklose Initialen. Ein Besitz-
vermerk des 12. Jh. steht Bl. 1': Liher sancti nMximini
archiepiscopi si quis abstulerit anathema sit. \ In dem
St. Maximiner Katalog A ist anscheinend die Hand-
schrift verzeichnet als (nr. 97): [Johannes Crisostomus]
item de reparacione lapsi, in quo Augustinus de
i caritate. Dann wäre jetzt der Augustinustraktat am
Ende dieses Teils verloren, was nicht ausgeschlossen ist,
da das jetzt letzte Stück ebenfalls von Augustinus ist.
Der Verlust ist dann wahrscheinlich früh erfolgt, denn
in dem Katalog B ist (als nr. 24) nur verzeichnet: Item
lohannes de reparacione lapsi in uno volumine.
lohannes Chrysostomus, De reparatione
lapsi; Liber orationum Caroli Calvi impe-
ratoris et alii tractatus.
1) Bl. P* Incipit Omelia Sancti lohannis
EpisGopi I Constantino Politani [!] | De Repa-
ratione Lapsi. I (rot).
Anf. Quis dabit capiti meo aquam. et \ oculis
tneis fontem lacrimarum. Oportunius multo \ nunc a
me quam tiinc . . .
= Migne PG XLVH, 277—308, in der alten
z. T. freien Übersetzung, vgl. Rose I, S. 63 n. 44,
4, gedr. in der ersten lat. Ausgabe der Opera
divi loh. Clirisostomi, Venedig 1503 f. I, zweites
Alphabet, S. 29 fr.
Schi. Bl. 13^ . . . Quamquam certus sim. quod
si h^c libenter. relegas alia | ultra medicamenta non
queras. — Explicit Über De Reparatione Lapsi;
(Majuskel), unmittelbar anschließend:
2) Bl. 13'^ Incipit De Conti\nentia Animae
(Majuskel).
Anf. Post concupisceniias tuas non eas. et a
Görreshandschriften
109
uohmtate tua auertere. Si pr^stes anim^ | tu^ con-
cupiscentiam eius . . .
Schi. Bl. 17"' . . . Et attende ne forte labaris in
lingua. et cadas in conspeciu inimicorum inddiantium
tibi, et sit casus 1 tuus insanabilis in mortem;
3) Bl. 17'' Ab Apostolis Sictti Qtiidam Ai-
ser unt.\ (rot). IncipiuntEcclesiasticaeRegtilae
SanctoruiH Apostolorum | (Majuskel).
Anf. Sunt canones editi numero quinquaginta
prolat^ per clementeni ecclesiae roman^ poniißcem
qu^ ex grecis exemplarihus | in ordine priino ponun-
tur. quibusdani plurimi quideni consensum non pre-
bueve fädle, et tarnen post ea qii^dain constituta
pontificum. | ex ipsis canonibiis asswnpta esse, uiden-
tur. — Incipiunt Canones Apiostolorurn \ De Ordi-
natione Episcopi. (Majuskel). — Episcopus a duobiis
aut tribiis episcopis ordinetur . . .
= Migne LXVn, 141—148.
Schi. Bl. 18^' . . . sed euntes docete omnes gentes.
baptizantes eos in nomine patris et ßlii et Spiritus
sancti. |
4) Bl. 18^ Aus Victor Vitensis, De perse-
cutione Vandalica.
Data Ab Eugenio Episcopo Ecdesiae Catholicae
Carthagini \ (Majuskel).
Anf. Sed est in It^c suggestio a beato eugenio
offei-etur. nie iam . . .
= Migne LVin, 214—238. Das Stück be-
ginnt mit dem 15. Kapitel des 2. Buches. Der
letzte Satz des 14. Kapitels ist als Überschrift
verwendet, ein Zeichen, daß der betreffende Ab-
schreiber gar nicht verstand, was er schrieb.
Der erste Teil des zweiten Buches endet Bl. 19^,
dann beginnt mit der Überschrift: Incipit Liber
Fidei Catholicae \ (Majuskel) der 2. Abschnitt.
Bl. 23'" schließt Buch 2: Explidt II. Indpit
Te)-tia. I Es bricht dann am Schluß des 14. cap.
ab (nach Migne IV, 2):
Bl. 23'' . . . Hanc ergo legem fönte iustiti^ pro-
jiuente. cunciis fedinus innotescere. quatinus nullus
dbi ignotum esse quod preceptwn est possit ostendere.
— Optamus (Jos Bene Ualei-e. (rot). Die Hand-
schrift ist an Alter etwa dem Vindobonensis
gleich, doch ist ihr Text außerordentlich minder-
wertig, da ihn der Schreiber nicht verstanden
hat. Die Einteilung ist also nicht we im Druck
bei Migne, sondern wie in den Ausgaben von Halm
(MGH, Auetores antiquissimi in, 1) und von
M. Petschenig in dem Corpus scriptorum eccle-
siasticorum Vindobon. VII; vgl. Petschenig, Die
handschriftliche Überlieferung des Victor von
Vita in SB. der "Wiener Akademie phil. histor.
Cl. XOVI, 637 ff.
5) Bl. 23'' De Trinitate Sub Interrogatione
Et Responsione \ (rot).
Anf. Int. Quoinodo credis. Rp. Credo patrem
et filiiim et spiritwm sanctum. Int. Quomodo credis
in patrem . . .
Auf diese Fragen über das Credo folgen solche
über das Pater noster, dann allgemeine Glaubens-
fragen. Die Personenbezeichnungen rot.
Schi. Bl. 24^ ... Si istam que huc usque ex-
posuimiis ßnniter teneamus et ojieribus irnpleamus. \
6) Bl. 24' Das Gebetbuch Karls des
Kahlen.
Incipiunt Capitula Huius Libelli \ (rot),
folgt das Verzeichnis der 20 Kapitel.
Incipit Praefatio Huins Libelli | (rot).
Legimua quod beatus dauid rex inagnus. omnibus
cum deo uiuere uolentibus . . .
Bl. 25'' Explicit Prologus Incipit Liber
Oratio\num Qnem Karohis Piissimus Rex
Hludowici Caesaris Filius Omonimus Colli-\
gere Atque Sibi Manualem Scribere lussit.
Hoc Oranduin Est Cum Delicto Uestro Sur-
rexeritis | (rot).
Anf. Domine iAu ape ßli dei uiui, in nomine
tuo leuabo manus meas. Ad te leuaui ocidos meo» . . .
Die Originalhandschrift des Gebetbuches Karls
d. Kahlen befindet sich in der k. Schatzkammer
zu München, unsere Handschrift ist eine genaue
Abschrift davon. Die Schicksale des Gebetbuches
sind untersucht von W. Meyer, Über das Gebet-
buch Karls des Kahlen in SB. der bayerischen
Akademie 1883, 424 ff. Doch kann er nur nach-
weisen, daß es 1333 im Großmünster in Zürich
war. Unsere Handschi'ift beweist nun, daß es
im 10. Jh. in Trier gewesen sein muß, sie ist
anscheinend die einzige Abschrift; herausgegeben
ist das Gebetbuch von Felicianus, Ingolstadt 1583.
110
Görreshandschriften
Die Varianten der Handschrift bei Meyer a.a.O.
S. 432 fi'. angeführt. Doch bricht unsere Hand-
schrift auf Bl. 27^ plötzlich mit cap. 13 ab
(Druck p. 115.):
Schi. Bl. 27^ . . . peccatis acceptabile et suscep-\
tibile sacrificmm in conspectu tuo. Auf dem Rest
der Seite ist von anderer Hand die Stelle
Marcus 6, 17 — 29 eingetragen.
7) Bl. 28' Explicit Omelia .ii" Incipit .üi"
Ab Eo Quod Scriptum Est. Pveri Novissima
Hora Est. Usque. \ Ad Id Quod Scriptum Est.
Et A"o7i Habeiis Necessitatem. Ut Quis Doceat
Uos. Unctio Ipsius. | Docet [Jos De Omnibtis '
(rot).
Anf. Piieri nouissbna hora est. | In hac lectione
pueros adloquitur ut festinent crescere. quia nouissima
hora est Aetas corporis . . .
Augustinus, In epistolam loannis ad Parthos,
tractatus III— X = Migne XXXV, 1997—2060.
Der Schreiber hat auch hier seine Vorlage ohne
jedes Nachdenken abgeschrieben, wie das mit-
übernommene Explicit omelia .ii". beweist, ob-
wohl sie in dieser Handschrift nicht vorausgeht
und die Annahme einer Lücke ausgeschlossen
ist. Die einzelnen Traktate, hier als omeliae
bezeichnet mit Überschriften. Der 10. Traktat
ist am Schluß unvollständig, er bricht Bl. 48^
am Anfang des 9. Abschnittes (Äligne 2060)
ab: . . . sed de c^lo Et de ipso c^lo qitave^ quia
membra calcaf^banturj . . .
II.
Der zweite Teil (Bl. 49 — 141) scheint etwas älter als
der erste zu sein, gehört aber auch dem 10. Jh. an. Er
besteht aus 8 Lagen zu je 8 Blättern, dann folgen 3 ge-
klebte Blätter, darauf wieder 3 Lagen zu je 8 Blättern
und schließlich 2 geklebte Blätter. Es sind 4 Hände zu
unterscheiden, die erste schrieb Bl. 49' — 64', die zweite
Bl. 65' — 80', die dritte Bl. 81' — 115' und die vierte
Bl. 116' — 141. Durchweg Langzeilen, die ersten drei
Hände auf demselben Blindlinienschema , 23 Zeilen,
Schriftfeld durchschnittlich 24 x 15,5 ; rote tTberschriften
und Initialen. Die vierte Hand (Bl. 116—141) schrieb I
ebenfalls auf einem Blindlinienschema, aber von 28 Zeüen,
Schriftfeld 23,5x15. Der älteste Besitzvermerk dieses
Teiles steht Bl. 50' Codex Sancti Maximini \ (11. Jh.),
Bl. 141' Codex sancti Maxiniini si quis abstulent ana-
thema sit maraMatha.'. amen. fiat. fiat. . \ (12. Jh.). Das-
selbe von anderer Hand darunter. Aui3erdem Congaudete
angelorum chori gloriose uirginis. In dem St. Maximiner
Katalog A ist die Handschrift verzeichnet als (nr. 36) :
Augustinus super quedam capitula adRomauos.
In dem Katalog B steht sie nicht.
Augustinus, Super quaedam capitula
epistolarum Pauli.
8) Bl. 49"^ Incipit E.xpositio Sancti Augu-
stini Episcopi Super Quaedam | Capitula In
Epistola Pauli Ad Romanos. | (rot, Majuskel).
Anf. Sensus Hi Su7it In Epistola Pauli Apo-
stoli Ad Romanos. | Piimo Omnium Ut Qids Intel-
legat [!] In Hac Epistola Quaestionem | Uet'sari Openim
Legis Et Gratiae (Majuskel). | Quod autem ait . . .
= Migne XXXV, 2063—2088, die Hand-
schrift schließt mit cap. 83.
Schi. Bl. öO""... credentes per euangeüum san'cti-
ßcantur. sicut et superius dicit. Obsecro itaque
uos per I misericordiam dei. \ — Explicit De Epi-
stola Ad Romanos | (rot, Kapitale).
9) Bl. 69'' Incipivnt Capitula Ad H^breos\
(rot, Kapitale).
Bl. 69^ beginnt das Kapitelverzeichnis. Bl. 70''
(Mitte) E.rpliciunt Capitula. Incipit Prologus (rot).
Anf. In primis dicendum est. cur apostolus
puidus in hac epistola. \ scribendo non seruauerit
morem, suum . . .
Die Expositio des Hrabanus Maurus =
Äligne CXU, 711 — 788, sie bricht am Ende des
ersten Absatzes von cap. XI des Druckes ab.
Die Handschrift hat eine Einteilung in 34 Kapitel,
sie reicht aber nur bis zimi 23., ist also unvoll-
endet. Auf Bl. 1 1.5'- niu- 3 Zeilen.
Schi. Bl. llö'' . . . audientes uocem desiderabilem:\
Uenite benedicti patris mei percipite regnuni. quod
uobis I paratum est ab oiigine mundi. ||
Rest von Bl. HS"" und Bl. 115^ unbeschrieben.
10) Bl. 116"" Exposicio beati Augustini
episcopi epislole beati pauli \ Apostoli ad
galathas. \ (ITberschrift des 14. Jh.).
Anf. Cavsa Propter Quam Scribit Apostolus |
ad galathas haec esti' ut intelligant gratiam dei . . .
Bl. 116^^ Explicit Pr^facio | — [PJaulus aposto-
lus non ab hominibus Neque p>er hominem . . . Qui
ab hominibus mittitur metidax est . . .
= Migne XXXV, 2105—2148.
Görreshandschriften
111
Schi. Bl. 14 P ... Concludo epistole tanquam
subscripüo tnanifesta est. Nain et in nonnullis
epistolis aliis ea utitur \ Graiia domini iku xpi cum
spiritu uestro fratres. Amen. ||
Görres 98 = Lat. Qu. 691
(Himmerod)
Perg. 128 Bll. (22 x 15,6). Xni. Jt.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. Es ist einer der wenigen aus
Himmerod stammenden Einbände, von denen die in
Gold eingepreßten Wappen nicht abgekratzt sind. Auf
dem Vorderdeckel das Abtwappen mit der Überschrift
F. R. Ä. H. (wohl Frater Robertus Abbas Himmerodensis ;
der Abt, unter dem die Neubände der Bibliothek an-
gefertigt sind, wäre dann Robertus Bootz 1685 — 1730).
Auf dem Hinterdeckel das Wappen des Klosters mit den
Buchstaben C. H. (Conventus Himmenrodensis). Auf
dem Rücken aufgeklebt ein Zettel mit der Himmeroder
Signatur Mß. III. 24. (18. Jh.). Der Band hat 128
Blätter heutiger Zählung in 16 Lagen zu je 8 Blättern.
Am Schluß der Lagen I — III Buchstabenmittelkustoden
a — c. An dem Bande waren mehrere Schreiber tätig.
Der erste schrieb Bl. 1 — 56, der zweite Bl. 57 — 80, der
dritte Bl. 81—104, der vierte Bl. 105—128. Vielleicht
ist aber die zweite und vierte Hand identisch. Mit
Ausnahme des ersten lassen die Schreiber jede Sorgfalt
vermissen. Die überwiegende Mehrzahl der Seiten hat
ein vollständiges Tintenlinienechema von 29 Zeilen, doch
sind auch eine ganze Reihe von Seiten ohne Liniierung.
Das Schriftfeld ist durchschnittlich 19x11,5. Als Schmuck
dienen rote Kapitelüberschriften und rote Initialen, auf
Bl. 3' eine größere grüne Initiale U. Der Band war
ursprüngUch mit einem anderen zusammengebunden, wie
aus Abdrücken auf Bl. 1' einer grünen Initiale C und
eines Titels, von dem noch das Wort Pauli zu lesen ist,
hervorgeht. Sie sind aber wohl schon im 15. Jh. ge-
trennt worden. Der Band hat stark gelitten. Von den
ersten und letzten Blättern fehlt das obere Stück, auch
sonst sind einzelne Seiten ausgeflickt. Bl. 1, das außer der
Signatur imbeschrieben ist, ist für ein verlorenes Textblatt
angefügt worden. Am Schluß fehlen mehrere Lagen.
Beim Neubinden ist dann außerdem der Band stark
beschnitten worden. Besitzvermerke stehen Bl. 2', 61'
und 128': Liber motuwhorum. S. Marie in himmerode.
ordinis Cisterciensis. Treuerensis diocesis | (15. Jh.). Auf
Bl. 1' die Signatur .£. jcvi. (15. Jh.), auf Bl. 2' der
Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 98.
Pseudo-Hesychius, Commentarius iu
Leviticum.
Anf. Bl. 2"^ ist verloren, es beginnt (überklebt) . . .
de quo hoc loco loquimur sit ipsum inquirere scriptorein
oportet . . . (Migne P. G. XCHI, 790 Z. 5).
Bl. 3^' Sed iam tempus est. ut ipsam | legis pvo-
ponamus litteram. — ■ Explicit epistola. Incipit ex-
posicio ysicii presbiteri in Uhr um leviticutn\
(rot).
Anf. Uocauit antem Moysen et locutus est ei
dominus . . . Qitod non diligens deus . . .
gedr. ist das ganze Stück unter dem Namen
des Hesychius bei Migne P. G. XCUI, 787—
1179. Es beginnen: Buch II Bl. '12'-, Buch HI
Bl. SS"-, IV Bl. 98'-, V Bl. 127^ es bricht ab
mitten in cap. XV. (Migne a. a. 0. 968 B Z. 12)
. . . qui fecerit holocaiistum aui sacrificium et ad
hostium tabernacidi || . • .
Der Name des Hesychius als Verfasser ist
mit Sicherheit nicht nachzuweisen, er dürfte zum
mindesten kein Grieche gewesen sein, da der
Vulgatatext zugrunde gelegt ist; vgl. Ph. Meyer
in Herzogs ßealencyclopädie VIII*, 18 f
Görres 99 = Lat. Qu. 692
(Trier, St. Maximin)
Perg. 164 Bll. (28x20,7). XnL Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließeu. 164 Blätter heutiger Zählung in
21 Lagen und zwar I — IX, XI — XX zu je 8, X, XXI
zu je 6 Blättern. Am Ende der Lagen Zahlenmittel-
kustoden mit Ausnahme von Lage XV und XXI, bei
denen sie am Anfang stehen, und Lage XVI, die
keine Kustode hat. Der ganze Band ist von einer
Hand mit großer Sorgfalt geschrieben, zweispaltig auf
Tintenlinienschema, 44 Zeilen. Schriftfeld 21,5x13,
Spaltenbreite 5,8. Rote Kapitelüberschriften, rote und
blaue Initialen. Am oberen Rand rot Angabe des
Buches und Kapitels, vielfach durch Beschneiden weg-
gefallen. Die Initialen sind vom Schreiber am Rande
vorgemerkt. Au den Anfängen der Bücher größere
farbige Initialen: Bl. 1" C in gelbem Rahmen mit rot-
blau-weißem Elechtwerk, Bl. 3™ V mit figürlicher Dar-
stellung auf blau-rotem Untergrund, Bl. 53™ C mit Blatt-
und Tieromamenten auf blau-rotem Untergi-und, Bl. 95'''
C mit Blattomament auf blau-rotem Untergrund, Bl. 119'''
S mit Flechtwerk und Tieromament auf blau-weißem
Untergrund. Am Rande vielfach Nachträge und Glossen
(zum Teil interlinear) von Händen des 13. Jh. Auf zahl-
reichen Blättern am unteren Rande in Blindschrift ver-
schiedene quaestioues, die im Zusammenhang mit dem
oben behandelten Text stehen. Als Besitzvermerk findet
sich auf dem sonst nur mit Blindschrift beschriebenen
Bl. 164' in Spiegelschrift fr. mathias de treueri (wohl
auch noch 13. Jh.). Bl. 1' von der Hand des Petreius:
112
Görreshandschriften
Ex libris Itnperialig Monastery S. Maximity'/. ~ |, oben
N. 209. Auf demselben Blatt der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = öörres 99.
Petrus Lombardus, Sententiarum libri IV.
Bl. 1™ Incipit prologvs | (rot).
Nos. 8. a. c.
Anf. Cvpieittes aliquid \ de pmuria ac \ tenuitate
nostra | cum paupercula \ • . •
Bl. V^ Incipiunt capitula I. libri.. | (rot),
folgt das Kapitelverzeichnis.
Bl. 3''* Anfang des 1. Buches: Veteiis \ ac
studio
noue legis continen\tiam diligenti indag\ine . . .
Es beginnen: Buch II Bl. 53'-% ni Bl. 95^%
IV Bl. 119^b = Migne CXCII, 521—962.
d. in primo libro
Schi. Bl. IGS^*" . . . qui afacie exorsus sedentis. |
creatvra et angdus passionem
per mediain ad pedes usque uia duce peinieriit. , \
Bl 164'' von einer Hand des 14. Jh.: Nota
Conclusiones in quibus communiter magister
sentenciarum non tenetur — Quod termini niime-
rales in diuinis nichü ponunt. sed priuant \ ...
13 Zeilen abweichend von dem Druck bei
Migne OXCII, 962—964.
Am oberen Band von Bl. 164'' steht primus
aduher lainech (14. Jli.).
Görres 100^ = Lat. Fol. 760
(Himmerod)
Perg. 132 BU. (32x24). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. 132 Blätter heutiger Zählung, in
17 Lagen, die mit Ausnahme von Lage XIV, welche aus
4 Blättern besteht, je 8 Blätter haben. Am Schluß jeder
Lage römische Zahlenmittelkustoden, die bei der XIV.,
XV., XVII. fehlen. Am Schluß der Lage XVI steht von
späterer Hand die Kustode xmj. Danach könnte zwischen
XIV und XV eine Lage ausgefallen sein, doch kann
auch ein Verzählen vorliegen. Der ganze Band ist von
einer Hand sorgfältig geschrieben. 40 Zeilen, Tintenlinien-
schema. Schriftfeld 27x17,7, Spaltenbreite 8. Rote, grüne
und blaue Initialen mit einfachen Blattomamenten, am
Anfang der einzelnen Bücher und Stücke größere Ini-
tialen, rote Überschriften. Am Rande zahlreiche Glossen
von einer anderen Hand. Die Handschrift ist vielfach
an den oberen Ecken stark beschädigt und durch Über-
klebungen ausgebessert, der Textverlust ist dabei nach-
getragen (wahrscheinlich im 15. Jh.). Ein Besitzvermerk
findet sich Bl. 83': Liber monachorum. «. Marie in Himme-
rode ordinis Cisterciensis. Treuerenais. diocesis. | (14. Jh.),
auf Bl. l' ist er ausgeschnitten, Bl. 132' ist er durch
Chemikalien getilgt. Auf Bl. 1' der Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblenz = Görres 100 ».
Radulfus Plaicensis et Hugo de
S. Victore.
1) Radulfus Flaicensis, Expositio libri
Levitici, I — X.
Bl. P* Incipit prologus domini | Radulfi
flaicensis | monachi. In exposicionem
Leuitici. (rot).
Anf. Cvm intet' socios | aliquando sermo \ de
iudeorum conten\tionibus haberetur ( . . .
Bl. 2^'' huius sunt capitula. x. (rot); folgt
das Kapitelverzeichnis.
Bl. 3^* Hie incipit alius prologus. \ (rot) -
Tercivs in moysi libris '. leuiticus \ appellatur. Leuitf
qtiippe erant. qui in | tabemaculo rninistrabant . . .
Bl. 3^^ ExpUcit prologus. — Incipit liber primus
de holo\causto bonus. (rot) — Uocauit aittem dominus |
moysen et locutus est \ ei de tabemaculo testi-\
monij dicens , . .
Es beginnen: Buch IE Bl. 15^^ III 25'^
IV 34^^ V 46^», VI 53^b^ VII 63^% VIII 75^^^
IX (o. Ü.) 87'-% X (o. Ü.) 97^". Mit dem Schluß
des 10. Buches bricht die Handschrift ab und
es erscheint nicht ausgeschlossen, daß ursprüng-
lich noch weitere Bücher folgten (wenn wohl
auch nicht gerade XI — XX), die dann früh-
zeitig verloren gegangen sind; denn während
die übrigen Kustoden gleichzeitig sind, ist wie
oben gesagt der XVI. Lage (XVII) bedeutend
jünger als die Handschrift. Da auch jedes Explicit
fehlt, so ist es sogar sehr- wahrscheinlich, daß
noch andere Bücher folgten. Gedruckt ist das
Werk zuerst Cöln 1536, danach in der Bibl.
Patrum Colonien. X und Lugdunen. XVII.
Über den Verfasser (um 1160) s. Fabricius VI^,
336, s. auch die folgende Handschrift.
Schi. Bl. 107'^'^ . . . qui dedit in \ mari uiam et
ahscondita produxit in lucem; ||
2) Bl. 108'* Incipit libellus Magistri
Hygo\nis. De claustro Materiali (rot).
Anf. Iiocvtvrvs karissime. de \ his que ad ^di-
ßcationem claustri md\terialis pertinent ...
Görreshandschriften
113
== Migne CLXXVI, 1051—1086, Buch II
von De claustro aiiimae.
Schi. Bl. 120""'' . . . Ex Ms igitur ohsetiianü^
maiidaüü. peiulet sum\>na iotlus reägionis. | — Explicit
Über mugistn Hvgonis. \ De claustro materiali. || (rot).
3) Bl. 120™ Incipit über de claustro
anime \ Doinini hvgonis \ De Foleto \ (rot).
Anf. Hosti karisslme qiiod ea qu^ ordi\natione
claustri materialis dücimusi | ...
= Migne CLXXVI, 1085— 1104 C Z. 7, da
der Text mitten im 9. Kapitel abhricht, er schließt:
Bl. 126^'' . . . tolle gra\batum tuiiin et ambiila.; j
Es folgen
4) Stücke über die Hypocrisis.
Bl. 126'^'' Quod hypocrita in congregatione
fruc\tu societatis priuetur. | (rot).
Anf. Qvia ergo uidhims qualiter x in casu
ful\cimentuin inuenerit . . .
Bl. 128''* Quod hypocrite cum scientia |
multa polleant. earii ad prauitatern sue |
uoluntatis fleciant. |
Bl. 128^'' Quod deus qui precep\tum daii
adiumentum sui sjiiritus imp>endit. |
Bl. 129™ Quod hypocrite deus \ adiutorium
non impendit. \
Bl. 130'''' Quod iustus bonorum societate
sacietur. |
Schi. Bl. 132''°' . . . Qui enhn inuitus psalmum \
uel ymmim deo immolat. quasi labiis nmrmv-\
racionis laudat. Explicit. ||
Darunter zweimal von etwas jüngerer Hand
theodericus.
Görres lOOi^ = Lat Fol. 761
(Himmerod)
Perg. 109 Bll. (31,5x21,8). Xni./XIV. 3h.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken und -schließen. 109 Blätter heutiger Zäh-
lung in 14 Lagen zu je 8 Blättern, doch fehlen von
deren erster Lage das erste, von der letzten die beiden
Schlußblätter. Am Schluß jeder Lage römische Zahlen-
mittelkustoden. Der ganze Band ist sehr sorgfältig von
einer Hand bis Bl. lOS'*' geschrieben, zweispaltig auf
Bleistiftlinienschema, 35 Zeilen, Schriftfeld 22,5x16,
Spaltenbreite 7,3. Vereinzelt Nachträge von anderer Hand.
Bl. 108'" beginnt dann eine zweite Hand, bis Bl. 109". Rote
Überschriften, Initialen und Strichelung, ebenso Unter-
streichungen. Bl. 1" große Initiale M mit einfacher Ver-
zierung. Besitzvermerk Bl. 71': Liber nionachorum 8. Marie
in himmerode ardinis Cistercietisis. Treuerensis. diocesis. \
(14. Jh.). Auf Bl. 1 und 109 sind sie ausgeschnitten. Bl. 1'
steht nur die alte Signatur .R ij., ebendort der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz = (rörres lOO"".
Radulfus Flaicensis.
1) Eadulfus Flaicensis, Expositio libri
Levitici, XI — XX.
Die Handschrift hat niemals mit der vor-
hergehenden eine einzige gebüdet, sie stellt
also nicht den dort wahrscheinlich fehlenden
Teil dar, sondern ist dui-chaus selbständig. Sie
hat aber natürlich immer als Ergänzung der
vorigen Handschiift gedient, von der die Fort-
setzung wohl frühzeitig verloren gegangen ist,
an deren Stelle vielleicht unsere Handschrift, die
immerhin 50^80 Jahre jünger sein kann als
die vorige, überhaupt erst geschrieben wurde.
Am Anfang fehlt 1 Blatt. Bl. P» Kapitelver-
zeichnis des 11. Buches, dann:
Incipit liber vndecimus super Levi\ticuiii..
De viro Qui patitur fluxum seminis. \ (rot).
Anf. Mlinvs erv\ditis et (rot) | negligentius intu-
entibus I . . .
Es beginnen: Buch XII Bl. 6-^^^ XIII Bl. 19'^,
XIV 33'-% XV 42'-% XVI 55™, XVH m^^,
XVin 1V\ XTX Se-^b^ XX 96™, über Aus-
gaben u. 8. w. Vgl. die Bemerkungen zur vorher-
gehenden Handschrift.
Schi. Bl. 108'''' ... H^c sunt precepta qu^ mandauit
dominus mo\ysi. adßlios israel. in monte synai. | —
Explicit liber xx"' domni Rodulfi Flaicensis Mona-\
chi super secundam pariem leuiticj.
2) Bl. 108''*' Excerpta beati \ bernardi
abbatis de binario. I (rot).
Anf. [DJuo sunt uerba sponse. congrcdulatio
et conpassio. \ Geinina lactis . . .
Auszüge aus verschiedenenSchriftenBernhards.
Bl. 108^'' folgt: De trinario (rot). — Anf.
Tres sunt qui testimonium dant | in celo . . . Duo
mala sunt . . . (zuerst also ein Abschnitt aus den
Sententiae = Migne CLXXXTTT, 747, dann
aus zahlreichen anderen Schliffen, immer km-ze
Abschnitte. Die Auszüge brechen, da anscheinend
15
lU
Görreshandschriften
2 Blätter am Schluß fehlen, unvollständig ab:
Cibi kilaris ohedientia {1 • • .
Am unteren Rande von Bl. 108'' ebenfalls
Auszüge: Quo ordine mundus consi[stit] . Anf.
Sol octies rnaior didtur terra ... (7 Zeilen).
Aiigustinus. Helyam predicatunün...{A: Zeilen).
Gör res 101 fehlte schon in Coblenz.
Görres 102 = Lat Fol. 762
(Himmerod)
Perg. 271 Bll. (34x23,5). XIV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken und -schließen. 271 Blätter heutiger Zählung,
eine alte gleichzeitige Zählung umfaßt Bl. 1 — 140. 17 Lagen
zu je 16 Blättern, doch ist das letzte Blatt der letzten
Lage verloren. An dem Band haben mehrere Hände ge-
schrieben, die sich nicht mit Sicherheit auseinanderhalten
lassen. Anscheinend schreibt eine Hand bis Bl. ISS'"",
dann setzt eine zweite ein, die bis Bl. 137*'' reicht,
danach kommt wieder die erste Hand bis Bl. 138''', und
Bl. 139' setzt darauf eine dritte Hand ein, die dann bis
zum Ende wirksam zu sein scheint. Der ganze Band ist
zweispaltig geschrieben, Schriftfeld 25,5x17,5, Spalten-
breite 8. Bleistiftlinien , durchschnittlich 48 Zeilen.
Rote Überschriften, Initialen und Paragraphen. Am
Anfang und Ende jeder Lage große römische Zahlen-
mittelkustoden, die aber beim Neubinden vielfach durch
Beschneiden weggefallen sind. Über den Seiten rot An-
gabe des Teiles und des Sermo. An den Rändern zahl-
reiche Zusätze und Notizen von Händen des 14. und
15. Jh., solche finden sich auch auf an verschiedenen
Stellen eingehefteten Schaltblättem. Sie haben ebenfalls
meist durch Beschneiden gelitten. Sämtliche Besitz-
vermerke sind entfernt, doch ergeben die äußeren Merk-
male mit Sicherheit die Herkunft aus Himmerod. Bl. 1'
findet sich die Signatur ..9. xi. (je einmal 14. und 15. Jh.),
daneben der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz
= Görres 102.
Tractatus de missa.
Bl. l""* Incipit prologus in | tractatuvi de
missa collectum ex | dictis sanctorum patrum
et doctorum \ catholicorum. -^ | (rot).
Anf. Qiwniam ab infantia creuit 1 menun
deuotio spiritualis erga gloriosissimum eucharisiie
sacramentum ut | semper de eo et legerem Ubentius
et loqui atidire ai\teiitin.s. uolente illo in cuins manu
sunt omnes | fines terre. deiienerunt ad matms meas
di\mrsi Codices, de eodem sacramento breuius tarnen
quam noluj tractantes. Videbaiur enirn mihi quod
dignitas \ tanti sacramenti. non posset hreui sermone
comprehendi . . . Igitur dum hec et hijs similia cogi-
, tarem et \ in animo meo sepiui renoluerem estnabat
I cor nieum. | d ardentissimo desideiio furebat. ad
habendum \ librum in quo oninia que ad sacerdotis
mmatum. et ad \ missale officium pertinent descii-
berentur. descripta exponerentur. et ad singtdas ex-
posiciones aliqui senno^nes siue rollationes edificatorie.
de sacramento \ corporis x. per shnilitudinem com-
petentem immiscerentitr et sie iractaretur. simul de
missali offitio. et de | euckanstie sacramento. Sed
cum talis über diu a me || (Bl. P'') exspectatus mihi
non occurreretur. cepi ego ipse ex di\uersis libris
sententias querpre. et prout coneeperam \ et de-
sideraueram. tractatum de exposiiione mi\sse com-
pilando ordinäre, incepi et domino nuxilianle con-
sxtmniaiu. (T In ipsa uero exposicione purum uel \
quasi nichil de meo sensu addidi. sed tamen sancto-
rum I patrum et nominatissimorum doctorum dicUi
que de hoc \ officio in suis libris sj^arsim pre-
sentauerunt. in vnum per | ordinem collegi. nomenque
cuiuslibet littere uel in marginihus libri proprio loco
conuenienter apta\ui. (T Ipsius eciam libri maiorem
partem per sermones \ distinxi. ut si forte ad manus
sacerdotum uel | predicatorum deueneni de facili
prompte habeant quod populo proptonant. et sie
legentibus et pre\dicantibus atque audientibus über
iste utilis fiat. \ ■ . ■
Explicit prologus \ Incipit tractatus de
missa | (rot).
Anf. Iractaius \ iste de missa ditdditur in.5.
partes. \ prima pars continet ea que pertinent ad
2>reparadoneni \ misse et ad ornatum sacerdotis.
(T Secunda pars conti\net omnia illa qus pertinent in
omni fesio ad totale officium | misse, tam in legendo
quam in cantando. confidendo et \ communicando.
(TS" pars continet exposidonem littere ca\nonis et
illa que pertinent in secreto ad confes\sionem corporis
x et sanguinis. (T Quarta pars \ continet declarationes
omnium dubiorum circa sacramentum \ eucharistie
et officium misse occurrentium | et eciam quorundam
sermonum in hoc libro contentorum \ (T Quinta pars
continet theoreumata nichil \ inpossibilitatis sacra-
mentum eucharistie habere osten\dentia et quedam
Görreshandschriften
115
niiracula de corpore xpi || (Bl. 2''*) satis edificatoria
in unutn collecta | folgt das Kapitelverzeichnis
des ersten Teils.
Bl. 2^*^ . . . Expliciunt capitula priine partis |
huius libi'i. Iiicipit tractatus de missa col\lectus
ex iibris sanctoruin patru}n et doctorum
ca\tholicorum. | (rot).
Bl. 2>^^ Fnmus sermo prime partis | (rot). —
Uenite congregamini ad cenam mag\nam dei
(T Verba proposita in apocalipd descripta dcut
beatus iohaimes uidit \ et audiuit . . .
Dieser erste Teü besteht aus 37 sermones
und zahlreichen sonstigen Erkläi'ungen. Der
zweite Teil beginnt Bl. 137'"'', er enthält 53
sermones nebst vielen Erklärungen und bricht,
da das letzte Blatt des Bandes verloren ge-
gangen, BL 271^'' unvollständig ab. Die Teile
3 — 5 waren wahrscheinlich in einem anderen
jetzt verlorenen Bande.
Görres 103 Lat. Oct. 232
(Trier, St. Maximin)
Perg. 141 BU. (20x13,5). XV. Jh.»
Grleichzeiter Holzeinband mit gepreßtem Leder be-
zogen. Eingepreßt: Rundstempel mit Rosetten und vier-
eckige Stempel mit Lüien, außerdem ihesiis-mai-ia. Per-
gamentspiegel. 141 Blätter heutiger Zählung in 18 Lagen
und zwar: I— XIV, XVI zu je 8, XV zu 6 + 1, XVII,
XVIII zu je 6 Blättern, dazu vom und hinten je ein Per-
gamentvorsatzblatt. Die ersten Blätter jeder Lage haben
Buchstaben- und Zahlenbezeichnung, am Schluß Re-
klamanten. Der ganze Band von einer Hand, sorgfältig
geschrieben in Tintenrahmen, 22 — 23 Zeilen, Schriftfeld
13x8. Rote und blaue Initialen, rote Überschriften
und Strichelung, am Anfang jedes Buches größere farbig
verzierte Initiale. Die Handschrift macht den Eindruck,
als wenn sie einer der großen Bücherfabriken der Frater-
herren oder der Augustiner entstammte. Altester Besitz-
vermerk Bl. 1': Codex monasterij sancti | maxitnini prope
treuerim \ (15. Jh.), Bl. 1"^ und 140"^ mehrere des 16. Jh.,
Bl. 2' von der Hand des Petreius : Ex Iibris Imperialis Mo-
7msterij S. | Maximinj:. — | und oben N. 132. Auf den
Spiegeln und Vorsatzblättern Kritzeleien des 16. Jh.
Bl. 1' und 2' haben den Stempel der G-ymnasialbibUothek
Coblenz = Görres 108.
Thomas a Kempis, De imitatione Christi.
Bl. 2"" De imitacione xpi et contemptu !
oinnium vanitatum mundi \ — darauf das
Kapitelverzeichnis.
Bl. 2^ Incipit über primus. Capituium
primuni De \ imitacione xpi et contemptu
omnium vanitatum. | (rot).
Anf. Qvi seqiiitur me non am\bulat . . . Hec
sunt verba xpi . . .
Es beginnen: Buch 11 Bl. 29^, Buch m Bl. 74'-
und Buch IV Bl. 47'-, da hier Buch DI und IV
abweichend von dem gewöhnhchen Gebrauch
umgestellt sind.
Schi. Bl. 140^ mit cap. 59 von Buch rH . . .
per viaiH pacis ad patriam jterpietue clari'tatis Aynen.
Deo gracias., ||
Darunter zweimal von Händen des 16. Jh.:
Vaniias vanitatum et omnia vanitas . . .
Görres 104 = Lat. Oct 233
(HImmerod)
Perg. 269 Bll. (19 x 13,5). XTV./XV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), MetaU-
schließen. 269 Blätter heutiger Zählung, daneben eine alte
Zählung auf der Rückseite jedes Blattes bis 267 gehend,
auf dem heutigen Bl. 2' beginnend in dicken roten und
blauen römischen Zahlen, die vielfach durch Beschneiden
stark beschädigt sind. 27 Lagen und zwar größtenteils
zu je 10 Blättern, Ausnahmen büden Lage X zu 12, XIII
zu 4, XXVn zu 8 Blättern. Lage I, IV, XVH haben
je ein, III 2 angeklebte Blätter. Der ganze Band ist
von einer Hand sorgfältig geschiieben, in einer Schrift,
von der sich nicht genau sagen läßt, ob sie noch dem
14. oder schon dem 15. Jh. angehört. Zweispaltig auf
Tintenlinienschema, 40 Zeilen, Schriftfeld: 15,2x8,7,
Spaltenbreite : 3,7. Rote und blaue verzierte Initialen, rote
und blaue Paragraphen. Am Rande jeder einzelnen Predigt
von einer anderen Hand Angabe des Tages, für den sie
bestimmt ist. Der Besitzvermerk auf Bl. 2 ist ausge-
schnitten, es steht nur auf Bl. 1' die Signatur .D ij., doch
weisen die äußeren Merkmale bestimmt auf Himmerod
hin. Bl. 1' befindet sich der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 104.
Fasciculus sermonum. Vol. II.
Es ist der zweite Band einer größeren Samm-
lung von Predigten, die alphabetisch nach den
Anfangsbuchstaben des Bibeltextes geordnet sind.
Es sind im Ganzen 159 Predigten, die Buch-
staben E — L umfassend. Die anderen Bände
sind anscheinend verloren. Die Predigten sind
ziemlich kurz, von den Bibeltexten ist nur das
erste Wort angegeben.
15*
116
Görreshandschriften
Bl. P Verzeichnis der Textworte mit Angabe 1
des Blattes. i
Anf. Bl. 2''* Effertur. Stent dcfunc^tus corpo-
raliter ef\feriur per amicos. ita | defunctus apirüu-
aliter effertur per inimicos . . .
Sohl. Bl. 269^'^ . . . deus qui \ dixit lumen de
tenebris | splendescere ipse Irndt in cordibm nostris. \\
Görres 105 ^ Lat. Oct. 234
(Himmerod)
Perg. 11] BU. (17x12). XHI. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
Bchließen. 111 Blätter heutiger Zählung in 14 Lagen
und zwar I— IV, VI— XIII zu je 8, V zu 8 + 1, XIV
zu 6 geklebten Blättern. An dem Bande schrieben
drei Haupthände, die erste Bl. 1 — 37, die zweite
Bl. 39—105, die dritte Bl. 106—111, Bl. 38 ist von einer
vierten Hand gefüllt worden. Sämtlich mit roten Über-
schriften und einfachen roten Initialen. Nur die zweite
Hand schreibt stellenweise auf Bleistiftlinien, die Zeilen-
zahl wechselt zwischen 23 und 29, Schriftfeld durch-
schnittlich 14 X 10. Der obere Rand ist stark beschnitten.
Ein größtenteils erloschener Besitzvermerk findet sich
Bl. V Liber motiachorum in hymmerode \ (15. Jh.), darunter
die alte Signatur .M xij., auf demselben Blatte der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz = Grörres 105.
Tractatus Bertholdi episcopi Mettensis
et meditationes Anselmi Cantuariensis.
1) Bl. P Incipit micrologus de ecclesia-
sticis obseruati\onibus. In primis de officio
misse. \ (rot).
Anf. Presbiter cum sc j>avat ad missam. ixixta
romanum ordi\nem decantet psalmos , . .
= Migne CLI, 979—992, die Handschrift
endet mit dem Schluß von cap. 22.
Schi. Bl. IV' ... cii7n uuü sacrificare inclinat
se I episcopo pro concessiotie cuj edam cum populo
inclinat pro ultima benedictiotie. |
2) Bl. 11^ 0. Ü. Epistola Bertholdi epi-
scopi Mettensis ad Bernhardum episco-
pum Padeburnensem de oratione.
Anf. Karisdmo domino suo. B. uenerabili pade-
bumensi episcopo. B. mettensis episcopus licet
indignus salutem ab eo qui mandat salutes iacob.
Distuli aUquantulum \ tibi scribere que postulasti.
Quippe aut prüdere nie necesse fuit ignoran\liain
meam scribendo aut perdere caritatem, tiegando. De-
liberabam itaque \ e duobtis utrum eligerem. Sed
nunc tandem apud nie diffinitum est quod | malim
carere sciencia que inßat. quam caritate que edi/icat.
presertim cum j ad scribendum tibi tenear ex promisso.
Scribam igitur non dictando sed tamquam | collo-
quendo. quia sie teeum iit mecum loqui consueuj. ita
tibi ut mihi scri^bere curabo. Siqiddem intentio mea
est. ea que per me licet imperitum | deuotiorem tarnen
et niagis familiärem scire desideras sine oitiatn uer-
bo\i'um expirimei'e. et sie tue dilectioni fadlius inpri-
mere. quatinus non uerborum positioni sed tarnen
reruiH intellectuj Studium ad/iiberi oporteat . . .
Der Verfasser dieses Briefes kann nur der
Bischof Berthold von Metz (1180—1212), der
Empfänger niu- Bischof Bernhard von Paderborn
(1186 — 1203) sein. Die Abfassungszeit des Briefes
ist daher in die letzten Jahre des 12. Jh. zu
setzen. Bisher ist anscheinend keine veeitere
Handschrift dieses Briefes bekannt, der eine lange,
scholastisch stark beeinflußte Betrachtung über
das Gebet enthält. Über den Verfasser, der
geborener Sachse war, vgl. Petit-Radel in Histoire
Htteraii-e de la France XVn, 122 fl'. Der Brief
zerfällt in zwei Teile, von denen der erste Bl. 24''
schließt:
Quod si .uerum est pro\sequar propositum. alios
sermones annectendo. Si autem liberaliier tantuni quod \
promissum est proposito est adiectum liabeat unus
libellus finem in premissis. licet | breuis sit. ne te
nimis oneret minime suauis oracio. si edam sit pro-
lixa. I quia tuis occupaüonibus breuis sermo conuenit.
Sit ergo primus über de oracione. \ — Secundus
sermonum inicium habeat a sermone. \ —
Pater noster celestis nichil negligit eorum que ad
salutem nostram pertinent nam \ in sacra saiptura
docet. precipit. eonsidit. monet. supplical. promittit.
teiret et \ sie ad reete credendum 7ios instruit. uel
ad rede \iiuendum. cum tamen bonofum nostrorum
non egeat. vertit quoque deus ea in hominis salutem.
que dyabolus in eius pemi\ciem adinuenit. et sie illn-
ditur dyabolus . . ,
Dieser Teil schüeßt Bl. 26':
. . . rogemus eum ut ipse nos conseruet in suo
sancto I seruido ad honorem et gloriam dus qui est
Görreshandschriften
117
benedictus in secuta scculorum amen, || Es folgen dann
unmittelbar anschließend drei sermones, die ver-
mutlich auch von Berthold herrühren, wenn sie
auch nicht mit dem Brief zusammengehören. Wir
hätten dann also wenigstens hier drei der von Morin,
Dictionnaire phil. theol. scolast. I, 561 für verloren
gehaltenen Predigten Bertholds von Metz ei'halten.
a) Bl. 26' Ad cle\rum in cena domini sine
in captte ieiunij \ (rot).
Anf. Surge qui dormis exurge a mortuis \ et
illuminabit tibi x. His uerbis fratres karissimi. hac
tuba apostolica hodier\na die pontifices excitant peni-
tentes qui prostrati iacent tanquam doi-miant . . .
b) Bl. 29'' In cena domini adpopulnm. \ (i-ot).
Anf. ]}£vltiplicem et copiosam sollempnizandi |
hodierna die tota ecclesia accepit materiam.. Nimi-
rum hodie salua\toi- nosier el dominus agmim pa-
schalem cum disdpidis in cena comedit . . .
c) Bl. 30^ Ad clerum; \ (rot).
Anf Vos clauditis regnum celorum ante homines.
uos non intratis. neqne introeuntes | intrare sinitis;
fratres karissiini scitis nee dissimulare potestis que
Tieritas neminem palpat . . .
3) Bl. 32^ Incipit de vij ordinibus qui con-
tinentur in catione. \ (rot).
Anf. Jn primo ordine canonum. tria apponi-
mus. pro tribus roganms. et tria pe\ti>nus. Tria
apponimus. panem siue ninum. et aquam , . ,
Cap. 2 — 9 von de Canone mystici libaminis
(Hugo von S. Victor) = Migne CLXXVH,
459—469, vgl. cod. lat. £ 745. 8.
Schi. Bl. 37^ . . . sed consummabitur pax et
iusiicia. Hec de septi\mo oi'dine dicta sufficiant;
— Deo gracias. ||
Bl. 38'' von anderer Hand nachgetragen cap. 1.
In uirtute sancte crucis et sacramento altaiis magna
est comienientia ... = Migne CLXXYII, 455 — 459.
Schi. Bl. 38^ auf einem angehefteten Streifen:
. . . Sicut scriptum est | huic hostiarius [aperit].
Am unteren Rande von Bl. 37^ von anderer
Hand:
Nescit liomo. tatet et superos quo prouehat escas.
Gracia uerbonim. mystenumgne crucis.
4) Bl. 39'' Incipiunt meditaciones Ans-\
hetmi cantuariensis episcopi \ (rot).
Anf Omnipotens Deus et Misericors pater. et
bone. I domine miserere mihi peccatori. Da mihi
ueniam pec\catorum meorum . . .
oratio IX = Migne CLVm, 876, dann
folgt: (rot) Item. — | Anima xpiana. anima de
graui morte resuseitata. | anima de misera seruitute . . .
meditatio XI = Migne CLVin, 762—769;
es folgen nun nach der Ausgabe:
Bl. 42^ oratio 34.
Bl. 43'^ oratio 20.
Bl. 44'^ oratio 41.
Bl. 45^ oratio 50.
Bl. 46^ oratio 51.
Bl. 48"^ oratio 52.
Bl. 52'' oratio 62.
Bl. 54^ oratio 63.
Bl. 56^ oratio 65.
Bl. 62^ oratio 67.
Bl. 64^ oratio 68.
Bl. 67^ oratio 69.
Bl. 7^ oratio 71.
Bl. 7 6"^ oratio 72.
BL 77^ oratio 74.
BL 80^ oratio 75.
BL 81^ oratio 23.
BL 83'' oratio 24.
BL 84^ meditatio 2.
Bl. 87'" meditatio 3.
5) Bl. 90"^ Incipit prologus in prosologion \
tibri Anselmj archiepiscopi. \ (rot).
Anf. Fostqvam opuscidvm \ quoddam uelut
exemptum mediiandi . . .
= Migne CLVIII, 223—248, unmittelbar an
den Prolog schließt sich das Kapitelverzeichnis
an, dieses endet Bl. 91^, der Rest der Seite ist
fi-ei und mit Federproben ausgefüllt, Bl. 92'' be-
ginnt dann cap. 1: üia Nvnc homvncio. \ . • ■
Schi. Bl. 103^ . . . intrem in gaudium domini mei.
Qui es\ trinus et unus deus. Benedictvs in secuta. Amen.
— E.vpticit prosologion | Anselmi. Archiepiscopi. (rot).
Svmptum ex eodem libro. \ (rot).
Ergo domine qui das \fidei intettectum. da mihi
ut quantum scis expedire \ intettigam. Require in prima
jxirte huins tibelli. vsque ad ittvm \ versvm. Quid
igitur es domine deus? \
118
Görreshandschriften
Quid respondeat quid jiro insipiente \ (rot).
Anf. Dvbi\tanti utriiin sit. uel neganti quod sit
aliqua talis natura . . .
= Migne CLVDI, 241—248.
Bl. 107'' Qind ad h^c respondeat editor
ipsius Libelli | (rot).
Anf. Qvoniam non nie repreliendit in his dic-
tis nie insipiens . . .
= Migne CLVin, 248—260.
Schi. Bl. IIP ... berduolentia non tnaliuolentia
reprehendisti. ||
Görres 106 = Lat. Fol. 763
(Himmerod)
Perg. 109 Bll. (31 x 22,6). XIII. .Th. 2
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallschließen. 109 Blätter heutiger Zählung (1—92,
92a, 93—108) in 13 Lagen und zwar I— XII zu je 8,
Xin zu 10 Blättern, dazu am Schluß 3 geklebte Blätter.
Am Schluß der Lagen römische Zahlenmittelkustoden,
die größtenteils durch Beschneiden fortgefallen sind. Der
Band ist bis Bl. lOö'"" von einer Hand geschrieben, die
identisch ist mit der ersten Hand von Lat. Fol. 721,
zweispaltig auf vollständigem Bleistiftlinienschema, 50 — 58
Zeilen, Schriftfeld: 26x16, Spaltenbreite: 7,5. Rot-grüne
rankenverzierte Initialen, rote Überschriften, Strichelung
und Unterstreichungen. Über den Seiten Angabe des
Stückes (bei Genesis und Lamentationes abwechselnd ein
roter und ein grüner Buchstabe, bei Exodus nur rot),
an den Seitenrändem Quellenangaben. Eine zweite Hand
beschrieb die ursprünglich freien Bl. 94''' — 95''', 105''' —
106'" in Urkundenschrift und eine dritte Bl. 105'''— 108'^
zweispaltig, durchschnittlich 63 Zeilen auf Linienschema,
Schriftfeld: 28x19,2, Spaltenbreite: 9,2. Bl. 1' ist der
Besitzvennerk : Liber sancte Marie in Himmerode | fast
völlig durch Chemikalien zerstört, auf demselben Blatte
zweimal die Signatur .D j., Bl. 82' am unteren Rande
lAber monachorum S. Mcvrie in Himmerode ordinis Cister-
ciensis. Treuerensis diocesis. | Derselbe Eintrag ist Bl. 108'
fast völlig zerstört. Bl. 1' findet sich der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 106.
Stephanus de Langton, Super Genesim,
Exodum et Lamentationes leremiae.
1) Bl. l** Incipiunt Glase domini Stephani
Cantuariensis episcopi super Genesym \ et
Exodvin. I (rot).
Anf. Bl. P* labernamlvm moysi coojiertum
erat | qulnqne cortinis ei quinque cortinis. qiie erant
la\hernaculo ad refrigeriutn . . . (Prolog).
Bl. 3^* Incipit super Genesim expositio. |
(rot).
Anf. In principio creauit deus celum et terram
etc. Primo nota quod dieitur in Glosa . . .
Über den Verf. vgl. Lat. Fol. 721.
Schi. Bl. 48'''' . . . ut iU quiescere possimus \
et glosa optima est. qiie sie incipit. Conditus est
aromatibus etc.; \ — Explicit glosa super Genesim. ||
(rot), darunter 6 Zeüen radiert.
2) Bl. 49''* Incipit prologus in Glosas super
Exodum; \ (rot).
Anf Facies in introitu tabernacidi tentorium |
de lacincto et purpura . . .
Bl. 49'''' Incipit glosa super exodvm. \ (rot).
Anf Jfec sunt nomina. Vt dicit Rabanus in
pen\tatheuco excellit Exodus . . .
Schi. Bl. 94'^'' . . . Et alias ex\positione8 habes
rnpra ante canticum, exodi | in glosa que sie incipit.
In igiie terror et cetera \ — Finit glosa super exodum. |
(rot), unmittelbar anschließend:
Dictio de dei potentia. dicendum de dei
uoluntate. Dieitur autem dupliciter uo\luntas dei
simplex . . .
Schi. Bl. 95"''' Z. 1. . . . tarnen dieitur opus iusticie.
quia facit deus quod promisit. id est quod dixit. ||
Rest von Bl. 95'' und 95^ unbeschrieben.
3) Bl. 96''* Expositio domini Stephani super
Lamentationes leremie. | (rot).
Anf. leremias propheta destructionem | ierusalem
futuram predixit . . .
Schi. Bl. 105''*' . . . Irascitur uehementer. qnando
uictus peruertitur male operando; [ — Unit feliciter;
(rot).
4) Bl. 105"^'' flev oracio beate uirginis tot
habet sillabas. quot dictiones habet eins salutatio.
cuius littere prime \ cniuslibet dictionis fadunt j
salutationem beat^ virginis |
Anf. Aue Mediatrix. aduocata. recwdatione.
inuocatione amantissima | Gazopidlatium redemptionis
animaruin . . . daran schließt sich an ein Hymnus:
(T Et erit tamquam lignum.
Aue l%u fili dei ^
Sola Salus mee spd^
dulds frvctus ligni crvds'^
Quo fruuidur uere lucis ,
)mei cordis gaudiu'
', ciues ad solaciu -
Görreshandschriften
119
nos astrinye vinculo.
so im ganzen 15 Stücke, jedes hat eine Bibel-
stelle als besondere Überschrift.
nicht bei Chevalier, Eep. hymn.
Schi.
Qui miserius es latronis^
Tu^ miseratioiiis
5) Bl. 106^'' Expositio super Missus est
angelus.
Anf. Missus est angelus id est mittivms de quo
prouerbia xxv. Aqua frigida aninie sitien\ti nuntius
bonus de terra longinqna . . .
Schi. Bl. 108''^ Nota salutationem uirginis pro
maiori parte angelus. pro minori ely\zabeht fecit.
quia acceptior est Uli laus castonim. quam coniu-
gatorum et eciam ipisi filio Apoe. .viiij. et nemo
poterat dicere cantum nisi illu. c. xliiij. Milia qui empti
sunt de terra. Hii sunt qui cum inxdierihus | 7ion
sunt coinquinati etc. ||
Görres 107* = Lat Qu. 693
(Trier, St. Maximin)
Perg. II + 158 BU. (22,3 x 14,6). XIV. Jh.
Alter Holzeinband mit glattem Leder bezogen, Reste
einerMetallscbließe. Spiegel desVorderdeckels und hinteres
Vorsatzblatt bilden Fragmente einer Expositio zum
1. Korintherbrief (10. Jh.); den Spiegel des Rücken-
deckels bildet ein Fragment eines Antiphonars mit
Neumen (11. Jh.). Der Band besteht aus 2später(im 15. Jb.)
hinzugefügten Pergamentblättern, auf die das Register
des Bandes eingetragen ist und 158 Blättern alter Zählung
mit arabischen Ziffern in der Mitte jedes Blattes, in
20 Lagen zu je 8 Blättern, nur Lage XI hat 6 Blätter.
Am Schluß der Lagen arabische Zahlenmittelkustoden
und Reklamanten, die ersten vier Blätter jeder Lage
sind wieder gezählt, teils mit Buchstaben a — d, teils mit
roten römischen Ziffern I — IUI. Der ganze Band ist
sorgfältig von einer Hand geschrieben, zweispaltig, auf
Linienschema, 43 Zeilen, Schriftfeld 17 X 11,8, Spalten-
breite 5,5. Rote Überschriften, Initialen und vereinzelt
Paragraphenzeichen. Einige Initialen mit einfachen Ver-
zierungen. Ein Besitzvermerk findet sich Bl. V fast völlig
durch Rasur getilgt, aber noch teilweise erkennbar:
Iste Über in jjllHJI Giinddspach constariciensis di/ocesis !'
(15. Jh.). Die Handschrift gehörte also zuerst dem 1355
gegründeten Paulanerkloster Gündelbach in Württemberg,
von dort erwarb sie dann St. Maximin. Bl. ISS'""
steht von einer Hand des späten 15. Jh.: P. 7 \ Codex
moiMsterij sancti maxi mini archiepiscopi prope treuerim \,
ebenso zweimal Bl. I', dazwischen Summa viciorum, eben-
dort von der Hand des Petreius: Ex lihris Imperialis
Monasterij | S. Maximini.-. ~ | und oben N. 163. Auf
Bl. I' findet sich auch der Stempel der Gymnasialbiblio-
thek Coblenz = Görres 107».
Guilelmus Peraldus Lugdunensis,
Summa de vitiis.
Bl. 1"'* Incipit tractatus moralis de vij.
uiciis capitalihus | et primo de peccato Gule \
(rot).
Anf. jyüiuri de singxdis uiciis cum opor\lnnitas
se offeret (dieses Wort auf Rasur) incipieuius a
ui\cio gule . . .
Diese Summa ist häufig gedruckt, meist mit
der Summa de virtutibus zusammen, Hain 12383
bis 12390, und später öfter, vgl. dazu Hiuier,
Nomenciator litterarius theologiae catholicae 3 ed.
(1906) n, 302 f.
Schi. Bl. 158'''' . . . aliquando ' penituit. tacere vero
nwnquain. | — Finita libro sit laus et gloria xpo.\
Bl. 158'^'' stehen von späterer Hand (15. Jh.)
0. U. die Monita ad sacerdotes.
(T Presbiter attente capias hec dogmata \ mente. \
Hec tibi norma datur per quam j tua vita regatur. \
Sobi-ius et castus et sacro dogmate j^ascus. |
Iram tu viies fugias seinper quoque Utes \
Non sis potator nee lucri turpis \ amator j
Turpia non verba tua siiU uec | mensque sup>erba j
Ad mensain dominj quasi bestia cuirere noli |
Ne te cum iuda damjmet senteneia | iiista . ~ ||
Die Verse kommen häutiger vor, z. B. Berl.
lat. qu. 663 f. 313^, Basel A. X. 129. Bl. 105',
Vat. Pal. Lat. 714 u. ö.
Görres 107 b — Lat. Oct. 235
(Himmerod)
Perg. 69 BU. (11,8 x 8,4). XIII. Jh.2
Pappeinban J mit weißem Ziegenleder bezogen. 69 Blätter
alter Zählung (römische Ziffern 15. Jh.), in 6 Lagen zu
je 12 Blättern, doch fehlen die 3 letzten Blätter. Der
ganze Band ist in kleiner, sehr sorgfältiger Schrift von
einer Hand des ausgehenden 13. Jb. auf Tintenlinien-
schema geschrieben, 31 Zeilen, Schriftfeld 9 x 6,3. Rote
Ül:ierschriften (vereinzelt am Rande), Initialen, Strichelung
und Paragraphenzeichen. Einige Notizen von der Hand
des Schreibers am Rande. Ein Besitzvermerk Bl. 36 ist
ausgeschnitten, doch ergeben die äußeren Merkmale die
120
Görreshandschrifteu
Herkunft aus Himmei-od. Auf Bl. 1' steht die alte
Signatur . D vij., daneben der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 107 b.
Giiilelmus Peraldus Lugdunensis,
Summa de vitiis.
Bl. l'' Summa uiciorum. \ (rot).
Anf. Dicturi de shigulis iiiciis incipiemus | a uicio
gule . . .
vgl. cod. lat. qu. 693. Da am Schluß Blätter
fehlen, bricht die Handschrift in dem Abschnitt
De scurriiitate unvollständig ab auf Bl. 69"^ mit:
Ad quem ristim pertinet illud quod \\ ■ • •
Görres 108 = Lat. Qu. 694
(Trier, St. Maximin)
Perg. 247 BU. (23,5 x 16,5). XIV. .Th.
Jüngerer Holzeinband mit Leder bezogen. Leder-
schnüre als Verschluß. 247 Blätter (und zwar I, II, 1 —
244, wobei Bl. 121 zweimal vorkommt) alter Zählung,
durchgehend arabische und römische Ziffern (15. Jh.).
In 21 Lagen und zwar mit Ausnahme von Lage XX,
die 8 Blätter hat, sämtlich zu je 12 Blättern, doch ist
das letzte Blatt der letzten Lage verloren. Am Schluß
der Lagen steht meist das Wort corpus. Der ganze Band
ist von einer Hand sehr sorgfältig geschrieben. VoU-
ständigesTintenlinienschema, zweispaltig, 46 Zeilen, Schrift-
feld : 18,3 X 10,6, Spaltenbreite 5. Rote Überschriften,
rote und blaue mit Ranken verzierte Initialen. An den
Rändern häufig Nachträge und Ergänzungen von Händen
des 14. und 16. Jh. Ein Besitzvermerk steht nur Bl. I'
unten von der Hand des Petreius: Ex libris Iniperialis
Monasterij. S. \ Maximinj :■ -^ \ Daneben der Stempel der
Gymnasialbibhothek Coblenz = Görres 108.
Gruilelmus Peraldus Lugdunensis,
Summa de virtutibus.
Bl. I™ Incipiunt capitula De tractatu | de
uirtutihus vnde incipit 7"*. | (rot).
Anf Presens opus habet .v. partes | prineipales . . .
folgt das ausführliche Kapitelverzeichnis.
Bl. P" Expliciunt \ capitula tradattis uirtutum.
Incipit trac\tatus moralis de virtutibus. —
Incipit I prologus | (rot).
Anf. Cvm circa utilia studere | debeamus
exemplo salom,onis . . .
Bl. P^ quod oporteat uir\tuteTn commendari\
(rot).
Anf Si separaueris precio sum . . .
Häufig gedr. zusammen mit der Simima de
vitiis, Hain 12383—12390 u. später öfter, vgl
zu cod. lat. qu. 693.
Schi. Bl. 244^* . . . quibics obligauerunt parentes |
7iostri celestem hereditatem. Tractutus \ virtntum
explicit. benedictus dominus uirtutum | qtii incepit et
perfecit, Amen. |{
Auf Bl. 244^^ stand von späterer Hand eine
Notiz, die abradiert ist, darunter ebenfalls von
anderer Hand:
Augustinus. | Voluntas dei est, quam xpc fecit
et docuit 1. . . 13 Zeilen.
Görres 109 = Lat. Qu. 695
(Himmerod)
Perg. 199 BU. (23,4 x 16,5). XIII. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. 199 Blätter heutiger Zählung in
25 Lagen zu je 8 Blättern, doch fehlt das letzte Blatt
der letzten Lage. Der ganze Band ist bis Bl. 198' von
einer Hand teils auf Tintenlinienschema, teils ohne solches
geschrieben. 32 Zeilen, Schriftfeld 19,7x11,2. Rote,
vereinzelt blaue Initialen und rote Überschriften. Bl. 198'
und 199 enthalten Nachträge von verschiedenen Händen
und rote Ziffern für die Lektionen. Ein Besitzvermerk
steht nur Bl. 1': Liber sancte Marie in Hcm[menrode] \
(15. Jh.), radiert und größtenteils abgeschnitten. Auf
demselben Blatt der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz = Görres 109.
Auf dem sonst unbeschriebenen Bl. 1' stehen von
einer Hand des 14. Jh. zwei Zeilen deutsch über den
Unterschied Gottes und des Menschen, teilweise völlig
abgeplatzt. Die Homilien sind fast alle stark gekürzt.
Homiliae sive variae lectiones s. patrum
super libros s. scripturae per anni circu-
lum in ecclesia legendos.
1) Bl. P In pascha. Sermo beati Maximi
episcopi I (rot).
Anf. Magnuni et mira\bde donurn concessit tiobis
deus . . .
Maximus Taurinensis hom. 58 = Migne LVII,
363—366.
2) Bl. 2'' Sermo beati Maximi episcopi\
(rot).
Won inmerito fratres hodierna die | psalmus hie
legitur ...
Maximus hom. 57 = Migne LVII, 362—364.
Görreshandschriften
121
3) Bl. S-' Marcus 16, 1.
0. l. eiusdein. beati Gregorii. pape. | (rot).
Anf. Mjdtü uohis lectionibus fratres karissimi
per dictatum | loqui consueui^ . . .
Gregorius hom. 21 = MigneLXXVI, 1169—
1171D Z. 7.
4) Bl. 4'- Marcus 16, 1—7.
Bl. 4^ Dominica In octava pasche. Sermo\
beati Maximi Episcopi \ (rot).
Anf. Letemur fratres karissimi. in xpi resur-
rectionis \ die . . .
vgl. Migne LVII, 762, sermo I in octava
Paschae.
5) Bl. 6^ Ev. s. Johan. 20, 19.
Omelia L e. beati Gregorii pape. | (rot).
Anf. Priuia lectionis huius euangelic^ questio.
animum pukat i' | . . .
Gregorius hom. 26 = Migne LXXVI, 1197
bis 1199A Z. 5.
6) Bl. 7'- Ev. s. Johan. 20, 19—31. Gebet.
Dominica, i. post Octavam | pasche. Incipit
prefatio S. leronimi presbiteri In Apocalip-\
sin S. lohannis Apostoli. \
Anf lohannes apostolns et eiiangelista a domino
xpo elecius . . .
Bl. 7^ Explicit prefatio, Incipit Apocalipsis
S. lohannis apostoli. \ (rot).
Apocalipsis 1, 1 — 2, 29.
7) Bl. g«- Ev. s. Johan. 10, 11.
Otnelia t. eiusdem | beati Gregorij pape \
(rot).
Anf. Audistis fratres karissimi ex lectione 1
eiiangelica eruditionem uestram x . . .
Gregorius hom. 14 = Migne LXXVI, 1127
bis 1128B Z. 12.
Ev. s. Joh. 10, 11—16. Gebet.
8) Bl. 9^ Dominica, ü. | (rot).
Apocal. 8, 2—10, 8.
Bl. ll-- Evang. s. Joh. 16, 16.
Omelia \ t. e. venerabilis bede presbiteri |
(rot).
Anf. JLeta domini et sahiatoiis nostri promissa . . .
Beda hom. 5 = Migne XCIV, 154— 155 C
Z. 14.
Evang. s. Joh. 16, 16—23. Gebet.
9) Bl. 12'' Dominica, iij. Incipit p>rologus \.
Sancti leronimj presbiteri In Epistolas
Canonicas. \ (rot).
Anf. Non ita ordo est \ aput grecos . . .
Ep. s. Jacobi 1, 1—2, 23.
Bl. 13^ Evang. s. Joh. 16, 5.
Omelia lectionis. e. venerabilis bede \ pres-
biteri. I (rot).
Anf. Sicut ex lectione eiiangelica fratres karis-
simi audinimus. dominus | et redemptor . . .
Beda hom. 6= Migne XCIV, 158— 159B Z. 13.
Bl. U"- Evang. s. Joh. 16, 5—14. Gebet.
10) Bl. 14^ Dominica iiij. Incipit Epi-
stola. S. lohannis apostoli. | (rot).
1. Ep. s. Joh. 1, 1—3, 20.
Bl. 15^ Ev. s. Joh. 16, 23.
Omelia lectionis e. venerabilis bede pres-
biteri. \ (rot).
Anf. Bl. IG'' Potest mouere inßrmos auditores . . .
Beda hom. 7 = Migne XCIV, 163— 164 D
Z. 13.
Ev. s. Joh. 16, 23—30.
11) Bl. 17'' In ascensione domini. t. ex
omelia beati Gregorii pape. \ (rot).
Anf. Dominus i%c postquam locutus est disci-
pulis suis . . .
Aus Gregorius hom. 29 = Migne LXXVI,
1216B Z. 13—1219.
12) Bl. 19^ Marcus 16, 14.
0. t. e. b. Gregorii pape. \ (rot).
Anf. Qvod resurrectionem dominicam disdpidi...
Gregorius hom. 29 = Migne LXXVI, 1213—
1215 C Z. 3.
Bl. 20"- Marcus 16, 14—20. Gebet.
13) Bl. 20'' Dominica Infra Octa\vam
Ascensionis. Sermo beati Leonis pape. \ (rot).
Anf. Glorificatio domini | iiostri Hu ,^• fratres
dilectissimi i' resurgendo . . .
Augustinus sermo 263 = Migne XXXVIII,
1209 — 1212, mit starken Ab'weichungen vom
Druck.
14) Bl. 21^ In Octava Ascensionis. Sermo
beati Leonis pape. \ (rot).
Anf. Sacramentum \ dilectissimi salutis rwstr^
quam precio sanguinis sui . . .
16
122
Grörreshandschriften
Leo sermo 74 = Migne LIV, 397—399 C Z. 9.
15) El. 23'- Lucas 24, 44.
0. l, e. venerabilis bede presbiteri. | (rot).
Auf. Ajscensurus in c^lum dominus, pnmo disci-
pidos de misterio su( fidei . . .
Beda hom. 9 = Migne XCIV, 174—175 B Z. 7.
Bl. 23^ Lucas 24, 44—53. Gebet.
16) Bl. 24'' In die Pentecosten l. i. t. ex 0.
beati Leonis pape. \ (rot).
Auf. Sodiemam sollempnitatem dilectissimi in
precipuis festis . . .
Leo sermo 75 = Migne LIV, 400—404.
17) Bl. 25'^ Sermo beati Leoninpape. | (rot).
Auf. Plenissime quidem nobis dilectissimi 1 cau-
sam atqiie rationem . . .
Leo sermo 76 = Migne LIV, 404— 404 C
Z. II.
18) Bl. 25^ Ev. Job. 14, 23.
0. t. e. beati Gregorii pape. \ (rot).
Anf. Libet fratres karissinii euangelic^ uerba
lectionis siib breuitate . . .
Gregorius hom. 30 = Migne LXXVI, 1220
bis 1221 D Z. 4.
Ev. Job. 14, 23—31. Gebet.
19) Bl. 27'' Dominica, ij. post \ Pente-
costen. Incipit prefatio S. leronimi presbiteri
in libris regum. | (rot).
Anf. TJiginti et duas esst literas apud hebreos . . .
Bl. 28^ Explicit Prefatio. Incipit liber Regum. \
(rot).
1. Lib. Eeg. 1, 1—2, 12.
Bl. 29^ Ev. Luc. 16, 19.
0. f. e. beati Gregorii. pape. | (rot).
Anf Quem fratres karissimi. quem diues iste
qui induebatnr puipura et bysso . . .
Gregorius hom. 40 = Migne LXXVI, 1302 B
12— 1303 0 Z. 3.
Bl. 30^ Ev. Luc. 16, 19—31. Gebet.
20) Bl. 3P Dominica Tertia | (rot).
1. Lib. Eeg. 3, 19—6, 8.
Bl. 32^ Ev. Luc. 14, 16.
0. i. e. beati Gregorii papte. \ (rot).
Anf. Quis isle hotno est. iiisi ille de quo . . .
Hrabanus Maurus hom. 82 = Migne CX,
305— 306 A Z. 9.
Bl. 33^ Ev. Luc. 14, 16—24. Gebet.
21) Bl. 33^ Dominica iiij. | (rot).
1. Lib. Reg. 15, 10—16, 22.
Bl. 35>- Ev. Luc. 15, 2.
0. t. e. b. Gregorii piape | (rot).
Anf Audistis ex lectione \ euangelica fratres
mei. quia peccatores . . .
Gregorius hom. 34 = Migne LXXVI, 1246 C
Z. 12— 1248 A Z. 6. .
Bl. 36^ Ev. Luc. 15, 2—10. Gebet.
22) Bl. 36^ Dominica r. \ (rot).
1. Lib. Reg. 17, 1—17, 54.
Bl. 38'- Ev. Luc. 6, 36.
0. t. e. venerabilis bede presbiteri. \ (rot).
Anf. ßenignus est deus super ingratos et malos
iiel muliip>lici . . .
Hrabanus Maurus hom. 100 = Migne CX,
335— 335 D Z. 4.
Bl. 39'- Ev. Luc. 6, 36—41. Gebet.
23) Bl. 39"" Dominica, vi. \ (rot).
2. Lib. Reg. 1, 1—2, 24.
Bl. 40^ Ev. Luc. 5, 1.
Omelia l, e. uenerabilis bede jiresbiteri. j
Anf Stagnum genesareth ^ \ idem dicunt esse . . .
Beda sect. 1 lib. 3 hom. 5 = Migne XCIV,
278— 279 B Z. 7, auch als Hrabanus Maurus
hom. 106 = Migne CX, 344.
BL 4P Ev. Luc. 5, 1—11.
24) Bl. 42'' Dominica, vij. \ (rot).
2. Lib. Reg. 5, 17—7, 24.
Bl. 43^ Ev. Matth. 5, 20.
Omelia ex coinmentario beati Augustini
episcopi I (rot).
Anf lustitia phariseorum est. ut non occidant . . .
Bl. 44^ Ev. Matth. 5, 20—24. Gebet.
25) BL 45"' Dominica viij. | (rot)
3. Lib. Reg. 1, 1—47.
BL 46^ Ev. Marc. 8, 1.
0. t. e. venerabilis. bede Presbiteri. | (rot).
Anf Tn hac lectione consideranda est in uno
eodemque redemptore | • • •
Beda hom. 6 = Migne XCIV, 280— 281 C
Z. 10, auch als Hrabanus Maurus hom. 121 =
Migne OX, 376.
BL 47'- Ev. Marc. 8, 1—9. Gebet.
Görreshandschriften
123
26) Bl. 47"' Dominica ix. \ (rot).
3. Lib. Reg. 8, 1—61.
Bl. iQ'- Ev. Matth. 7, 15.
Omelia Ori<jenis. \ (rot).
Auf. Qvod paulo superlus spaciosam et latarn
uiani nominauit . . .
Im echten Homiliai- des Paulus Diaconus II,
61, ungedruckt; vgl. F. Wiegand, Das Homiliarium
Karls des Großen, Leipzig 1897, S. 49.
Bl. 49^^ Ev. Matth. 7, 15—21. Gebet.
27) Bl. 50'' Dominica .x. \ (rot).
3. Lib. Reg. 8, 64—10, 29.
Bl. 5P Ev. Luc. 16, 1.
0. l. e. beati. leronimj presbiteri. | (rot).
Anf. Quis sit uilticus iniquitatis . . .
Im echten Homihar des Paulus Diaconus als
II, 62, ungedruckt; vgl. Wiegand a. a. O. S. 50.
Bl. 52'^ Ev. Luk. 6, 1—10. Gebet.
28) Bl. 52^ Dominica .ad. \ (rot).
3. Lib. Reg. 11, 1—43.
Bl. 53^ Ev. Luc. 19, 42.
0. t. e. beati Gregorij papae | (rot).
Anf. Lectionein breuem sancti euangelij. breui
d possum . . .
Gregorius hom. 39 = Migne LXXVI, 1294—
1295 A Z. 1.
Bl. 55^ Ev. Luc. 19, 42—47. Gebet.
29) Bl. 55'' Dominica .xij. \ Incipit pre-
facio. S. leronimi presbiteri. In Libris
Salomonis. |
Anf. Chroviatio et eliodoro episcopis iheronimus. 1
lungat epistola. quos iungit sacerdotium . . .
Bl. 55^^ Explicit Prefatio. Incipiunt piro-
uerbia salomonis | (rot).
Proverb. 1, 1—26.
Bl. 57^ Ev. Luc. 18, 10.
Omelia i.e. venerabilis bede presbiteri. | (rot).
Anf. Qvia parabolam dominus qua seinper
orare et non deficere docebat . . .
Beda hom. 10 = Migne XCIV, 289—290.
Ev. Luc. 18, 10—14. Gebet.
30) Bl. 58'' Dominica .xiij. \ Incipit über
Ecclesiastes. | (rot).
Ecclesiast. 1, 1 — 3, 17.
Bl. 59^ Ev. Marc. 7, 31.
0. t. c. venerabilis bede, presbiteri. | (rot).
Anf. Surdus nie et miäus. quem | mirabiliter
airatum a domino . . .
Beda hom. 20 = Migne XCLV^ 234— 234 D
Z. 10.
Bl. eO'^ Ev. Marc. 7, 31—37. Gebet.
31) ^1.60'' Dominica .xiiij. \ Incipit prologvs
In libro Sapientie \ (rot).
Explicit Prologus. Incipit Liber Sapientie. |
Lib. Sapient. 1, 1—4, 20.
Bl. 62-- Ev. Luc. 10, 23.
0. l. e. beati Ambrosij episcopi \ (rot).
Anf -El' ipso ptrlmo legis capitido. \ docet itic
esse . . .
Bl. 63^ Ev. Luc. 10, 23—37.
32) Bl. 63^ Dominica .xv. Incipit liber
ecclesiasticus \ (rot).
Eccles. 1, 1—3, 12.
Bl. 65' Ev. Luc. 17, 11.
0. t. e. venerabilis bede \ presbiteri. \ (rot).
Anf. Leprosi non absurde intelligi posaunt |
qul scientiam uere jidei non habentes . . ,
= Migne XCIV, 296—297 C Z. 7.
Ev. Luc. 17, 11—19. Gebet.
33) Bl. 66^ Dominica .^tvi. | (rot).
Eccles. 4, 12—6, 23.
Bl. G7^ Ev. Matth. 6, 21.
0. t. e. beati leronimi presbiteri \ (rot).
Anf. Mammona sermone syiiacoi' diuici§ nu7i-
cupantur . . .
Aus dem Matthaeuskommentar ^ Migne
XXTL, 46 A Z. 10—47 B Z. 15.
Bl. 68'- Ev. Matth. 6, 24—33. Gebet.
34) Bl. 68^ Dominica .xvij. | Incipit Pre-
fatio. S. leronimj presbiteri. In Eibro lob |
(rot).
Auf. Cogor per singulos \ scriptur^ diuin^ libros . . .
Bl. 69^ Explicit prefatio. Incipit liber lob. \
(rot).
lob 1, 1—3, 26
Bl. IV Ev. Luc 7, IL
Omelia l. e. venerabilis bede presbiteri\ (rot).
Anf. Naym ciuitas est galile^ in secxmdo |
rndiario . . .
= Migne XCIV, 209—300 A Z. 13.
16*
124
Görreshandschriften
Bl. 72>- Ev. Luc. 7, 11—16. Gebet.
35) Bl. 72^ Dominica .xviij. \ (rot).
lob 6, 2—10, 17.
Bl. 74'- Ev. Luc. 14, 1.
Omelia t, e. venerabiiis. bede Preshiteri. \
(rot).
Anf. Hydropis morhus-y ab aquoso humore
nocabulum trahit . , .
= Migne XCIV, 300—301 C Z. 9.
Bl. 75'- Ev. Luc. 14, 1—11. Gebet.
36) Bl. 75'^ Dominica .xviiij. Incipitprefatio
S. I leronimj Presbiteri. In libro Tobie \ (rot).
Anf. Chromatio et heliodoro episcopisi^ 1 iheroni-
mus in domino salutem. Mirari non desino . . .
Explidt Prefaüo. Incipit Liber Tobie. | (rot).
Tobias 1, 1—3, 15.
Bl. 77^ Ev. MattL 22, 35.
Omelia i. e. beati lohannis episcopi | (rot).
Anf. Conuenerunt ut mukititdine uincerent . . .
= Migne P. G. LVI, 872—873.
Bl. 78'^ Matth. 22, 35—46.
37) Bl. 78^ Dominica .xx. Jticipit prefatio \
S. leronimi presbiteri In libro Ivdith. | (rot).
Bl. 78^^ Explidt I prefatio. Incipit liber
Ivdith \ (rot).
Judith 1, 1—5, 10.
Bl. 80'- Ev. Matth. 9, 1.
0. t. e. beati lohannis episcopi \ (rot).
Anf. Xpm in humanis actibtis. diuina gessisse
misteria , . .
gedr. als hom. s. Maximi = Migne LVII,
302 — 305 A Z. 8, auch unter dem Namen des
Petrus Chrysologus (Migne LII, 339) = ü, 89
im echten Homiliar des Paulus Diaconus.
Ev. Matth. 9, 1—8. Gebet.
38) Bl. 8^ Dominica .xxi. Incipit pre-
fatio I S. leronimi presbiteri In libruin
Bester | (rot).
Anf Librum hester uarijs translatoribns constat . . .
Explidt j)refatio. Inci2}it liber hesler. \ (rot).
1. Esther 1, 1—3, 15.
Bl. 83^ Ev. Matth. 22, 1.
0. t. e. b. Oregorii pape \ (rot).
Anf lextuni lectionis enangelice \ fratres
karissimi, uolo d possum . . .
= Migne LXXVI, 1282 -1284 B Z. 10.
Bl. 84^^ Ev. Matth. 22, 1—13. Gebet.
39) Bl. 85'' Dominica .xxi. Incipit pro-
logas in libris Machabeorum 1 (rot).
Anf Mxichabeorum iibri \ duo prenotant prelia . . .
Explicit prologus. Incipit liber | Macha-
beorum. I (rot).
1. Machab. 1, 1—2, 38.
Bl. 86^ Ev. loan. 4, 46.
Bl. 87'' 0. l. e. beati Gregorii pape. \ (rot).
Anf. Lectio sancti euangelij quam modo
fratres audistis^ . . .
= Migne LXXVI, 1211— 1212B Z. 1.
Bl. 87^ Ev. Joh. 4, 46—53. Gebet.
40) Bl. 88"^ Dominica .xxij. | (rot).
1. Machab. 3, 1—4, 15.
Bl. 90'- Ev. Matth. 18, 23.
O.t.e. beati leronimj presbiteri, | (rot).
Anf. Familiäre est syris et maxime palestinis j
ad omnem sermonem suum parabolas iungerei . . .
Aus dem Matthaeuskommentar = Migne
XXVI, 137 B Z. 12— 139 B Z. 5.
Bl. gp Ev. Matth. 18, 23—35.
41) Bl. QV^ Dominica .xxiij. | (rot).
1. Mac. 7, 10—8, 32.
Bl. 93,^ Ev. Matth. 22, 15.
Omelia t. e. beati leronimi presbiteri. | (rot).
Anf Nuper sub cesare \ augusto ivdea subiecta
romanis . . .
Aus dem Matthaeuskommentar = Migne
XXVI, 168AZ. 7— 172AZ.7.
Bl. 94^ Ev. Matth. 22, 15—21. 2 Gebete.
42) Bl. 94^ Dominica .xxiiij. \ (rot).
2. Mac. 1, 1—3, 34.
Bl. 97'- Ev. Joh. 6, 5.
Omelia l. e. beati Augustini ejnscopi. | (rot).
Anf Miracida quefedi dominus noster iKc. xpc...
= Migne XCV, 1453— 1454 D Z. 5 als
sermo Augustini im Homiliar des Paulus Diaconus.
Bl. 98^ Ev. Joh. 6, 5—14.
43) Bl. 98'' Dominica .xxv. \ (rot).
2. Mac. 9, 28—11, 12.
44) Bl. 99'^ Dominica .xxvi. Incipit pro-
logus S. leronimi presbiteri. In ezechie\lem
prophetam \\ (rot).
GrölTeshandschriften
125
Anf. Bl. 100'' Ezei'hiel j>ropheta cum ioachim
rege . . .
Explidt prologus. Inciptt Ezechielpropheta. |
Ezech. 1, 1—3, 14.
45) Bl. 101^ Dominica .xxmj. \ (rot).
Ezech. 8, 1—11, 12.
46) Bl. 104'' Dominica .xxviij, \
Ezech. 11, 14—37, 28.
47) Bl. 105' Dominica .xxviiij. In dpi t Pro-
logus I S. leronimi Preshiteri. In danielem
prophetam \ (rot).
Anf. Danielem prophetam \ iiixta septuaginta
interpres . . .
Bl. 106'^ ExpUcil. Prologus. Incipit daniel
propheta. \
Daniel 1, 1—2, 49.
48) Bl. 109"^ Dominica .xxx. \ (rot).
Daniel 5, 1—6, 24.
49) Bl. IIP In dedicatione ecclesie, Sermo
h. Avgnstini episcopi. \ (rot).
Anf. Qvocienscumque fratres karissimi | altaris
vel templi festiuitatem colimus . . .
= Migne XXXIX, 2166—2168, auch als
sermo des Maximus Taurinensis == Migne LVII,
879—882.
50) Bl. HS-- Ev. Luc. 6, 43.
Omelia t. e. venerabilis bede presbiteri\(Tot).
Anf. Quia propicia | diuinitate fratres karissimi.
sollempnia dedicationis ecclesi^ I • • •
= Migne XCIV, 433—435 C Z. 9.
51) Bl. 115"^ /n natali S. euangelisie. Sermo
ex Marci commentario b. Augustini episcopi\
(rot).
Anf. Ait dominus discipulis suis. Manete in
me. et ego in uobis. Vitem se dixit esse i%cx et
discipulos suos . . .
52) Bl. 116^ Ev. Joh. 15, 1.
0. t. e. beati Avgustini episcopi. |
Anf. Iste locus euangelieus fratres ubi se dicit
dominus uitem . . .
= Migne XXXV, 1839—1840. Gebet.
53) Bl. 117' In natali Apostolorum
Phi\lippi et lacobi. Sermo Ex commento
beati Avgustini episcopi. \ (rot).
Anf. Si cognouissetis ine. | et patreni meum . . .
Verba sancti euangelij . . .
54) Bl. 119'- Ev. Joh. 14, 1.
0. l. e. beati Avgustini episcopi \ (rot).
Anf. Erigenda est nobis fratres ad dominum
maior intentio-y . . .
= Migne XXXV, 1812—1813.
Bl. 119' Ev. Joh. 14, 1—14, 14.
55) Bl. 120"^ In natali Sanctorum martirum.
Alexandri. Euentij. \ et Theodoli. R\ viij t
in natali plurium martirum. In. iij n. Euan-
gelium. secundum Johannem \ (rot).
Ev. Joh. 3, 1.
Omelia t. e. beati Avgustinj episcopi. | (rot).
Anf. Iste nichodemus ex his erat qui crediderant
in nomine iAui^ . . .
Bl. 121'- Ev. Joh. 3, 1—15. Gebet.
56) Bl. 121' In natali s. lokannis bapti-
stae Sermo beati Maximi episcopi \ (rot).
Anf. Sollempnitates \ nobis diuersorum martirum
fratres karissimi x uit^ presentis occasus . . .
= Migne LVII, 383—388.
57) Bl. 123-^ Ev. Luc. 1, 57.
Omelia l. e. v. bede presbiteri. \ (rot).
Anf. Precursoris domini natiuiias. sicut sacra-
tissima lectionis euan\gelice prodit hystoria . . .
= Migne XCIV, 210— 211 A Z. 15.
Bl. 124-^ Ev. Luc. 1, 57—68. Gebet.
58) Bl. 124'' In natali Apostolorum Petri
et Pauli. Sermo beati | Maximi episcopi. || (rot).
Anf. Apostolici natalis gaudio fratres karissimi.
Petri et Pauli. \ . . .
= Migne LVn, 397 -398.
59) Bl. 125"^ Sermo beati Maximi episcopi. |
(rot).
Anf. Cum omnes beati apostoli | parem gra-
ciam . . .
= Migne LVn, 402—406.
60) Bl. 125' Ev. Matth. 16, 13.
0. l. e. beati Ie\ronimi presbiteri. | (rot).
Anf. Fhilippus est iste. frater herodis . . .
Aus dem Matthaeuscommentar = Migne
XXVI, 117 C— 121 A Z. 13. Gebet.
61) Bl. 127'" In commemoratione Patdi
Apostoli. Sermo beati lohannis episcopi. \
126
Görreshandschriften
Anf. Beatus paulus apostolus. qui tantain iiim
hnrnan^ alaci-itatis . . .
= Migne P. G. L, 483—488.
62) Bl. 129'' In Octana S. lohannis bap-
tiste. Sermo beati Maximi episcopi. | (rot).
Anf. Cunctorum quidem jii-ophetarttjn fratres
karissimi. ueneranda recordatio estf . . .
= Migne LVH, 387—390.
63) Bl. 129'^ Sermo beati Maximi episcopi. |
(rot).
Anf. Festivitatem presenüs diei fratres ka7'issimi.
uenerandi iohannis baptist^ . . .
= Migne LVII, 389—390.
64) Bl. 130^ Sermo Maximi episcopi. | (rot).
Anf. Sancti io/uinnis cuius natiuitatem cum
euangelmm legeretur . . .
= Migne XXXYIU, 1327—1328 Z. 10 als
sermo s. Augustini.
65) Bl. 13P In natali ipsius. In Octana
apostoloritm, | Ser7no beati. Maximi episcopi. |
(rot).
Anf. Natalem hodie iuuante domino apostolorum
celebramus . . .
vgl. Migne LVII, 762, wo dieser sermo an-
geführt ist.
66) Bl. 131^ Sermo beati Maximj Epi8copi.\
(rot).
Anf. Beatissinio^-imi apostolorum petri et pauli
inseparabilem fidem. | . . .
= Migne LVH, 397—400.
67) Bl. 132'' Sermo beati Maximi episcopi. j
(rot).
Anf. Seatissimorum apostolminn passio fratres
quorum hodie \ natalem sollempniter celebramus . . .
= Migne LVII, 399—402.
68) Bl. 133-' Ev. Matth. 14, 22.
0. {. e. beati Avgustini episcopi. \ (rot).
Anf. Cum sanctum euangelium legeretur. audiuimus
tiauiculam \ periclitantein . . .
Bl. 134'' Ev. Matth. 14, 22—33. Gebet.
69) Bl. 134'^ In translatione S. benedicti
Abbatis. Serm.o beati Maximi episcopi | (rot).
Anf. A.d sancti ac beatissimi patri» nostri
benedicti cuius \ hodie festa celebramus . . .
= Migne LVH, 417—422, aber als De natali
s. Eusebii Vercellensis episcopi.
70) Bl. 136'' In festo S. Marie Magdalene
lectio ex Omelia | beati Gregorii pape, | (rot).
A.it dominus phariseo. Oscidum mihi non
dedisti . . .
Aus hom. 33 = Migne LXXVI, 1243 B
Z. 1—1246.
71) Bl. 137^ Ev. Luc. 7, 36.
0. t. e. beati Gregorii pape. | (rot).
Anf. Cogitanti mihi de Mari^ ^«HiidM^ia . . .
= Migne LXXVI, 1239— 1241 C Z. 13.
Gebet.
72) Bl. 138^^ In natali S. lacobi apostoli.
l. ex omelia. venerabilis. bede presbiteri.\(rot).
Anf. Digna quidem laude est fratres karissimi.
pia simpilicitas . . .
== Migne XCIV, 230 D Z. 2—232.
73) Bl. 140'' Ev. Matth. 20, 20.
Bl. 140^' 0. l. e. V. bede presbiteri. | (rot).
Anf. Domimis ac redemptor noster uidnera
superhif nostr^ sanare desidera7is . , .
= Migne XCIV, 228—230 C Z. 9.
Bl. 14 P Ev. Matth. 20, 20—23. Gebet.
74) Bl. UV Ad vincula S. Petri. | (rot).
Act. Apost. 3, 1—12, 23.
Bl. 142^ Ev. Matth. 16, 13.
0. t. e. venerabilis bede presbiteri. |
Anf. Lectio sandi euangelii quam modo fratres
audistis . . .
= Migne XCIV, 219— 221 B Z. 3. Gebet.
75) Bl. 144"^ In inuentione S. Stephani.
Sermo beati Avgustinj episcopi | de mira-
culis S. Stephani \ (rot).
Anf. Ad aquas tabilitanas. | episcopo afferente
preiecto . . .
Aus De civitate dei lib. 22 cap. 8 § 10 — 19.
76) Bl. 145^ In natali S. J^aurentij martiris.
Sermo beati Maximi episcopi \ (rot).
Anf. Bl. 146'' Sanctvm est frati-es. ac deo
placitum ut natalem beati laurentij . . .
= Migne LVH, 408—410, auf Bl. 146^
schließt sich unmittelbar ohne Überschrift der
zweite sermo des Maximus auf S. Laurentius
an = Migne LVII, 410—412.
Görreshandschriften
127
77) Bl. 148"' Serino beati Maximj episcopi. |
(rot).
Anf. Beati laurenili fratres kai-issitni noua
festinitas ecclesiam dei \ ...
vgl. Migne LVII, 762.
78) Bl. 148"' In natali vnitis martiris. \ In
Assumptione S. Marie. Sermo beati leronimj
presbiteri | (rot).
Auf. Cogitis me o paula | et eustoc/mim. inio
Caritas xpi me compellit . . .
= Migne XXX, 126— 132 C Z. 9, epistola 9.
Bl. ISS-- Ev. Luc. 10, 38—41. Gebet.
79) Bl. löS"" In octatia Assumptionis. S.
Marie \ (rot).
Anf. lyilectissime uirgines \ imitamini quam
amatisi imitamini beatam et gloriosam xdrginein . . .
80) Bl. löö"- Ev. Luc. 10, 38.
0. l. e. beati Atigustini episcopi. \
Anf. Sanelum euangelium cum legeretur audi-
tdrnus a femina | . ■ .
= Migne XXXYIII, 616—618.
Bl. 156'' Euangelium et coUectio ut in die
Assuptionis [!] | (rot).
81)^1.156" In natali S. bar tholoniei\Aj> OS toli.
viij. lectiones R' in natali apostolorutn. \ (rot).
Ev. Luc. 22, 24.
0. L e. venerabilis bede presbiteri. \ (i'ot).
Anf. Siciit bonis esse moris solet. in scripiuris
semper exempla . . .
= Migne XCIV, 423—424 D Z. 14.
82) Bl. 157"^ In decollatiorie S. lohannis
baptiste. \ Sermo b. lohannis episcopi | (rot).
Anf. Uodie nobis ioliannis uirtus herodis
feritas . . .
= Migne LH, 549 — 552, als sermo des Petrus
Chi-ysologus.
83) Bl. 159'' Ev. Marc. 6, 17.
0. t. e. venerabilis bede presbiteri. \ (rot).
Anf. Vetns narrat historia. philippum herodis
maioris | filium . . .
= Migne CX, 444—445 C Z. 4, als homilia
des Hrabanus Maurus.
Bl. 159^ Ev. Marc. 6, 17—29. Gebet.
84) Bl. 160'' In natali S. Marie virginis. |
Sermo beati Avgustini episcopi. \ (rot).
Anf. Adest nobis dilectissimj optatus diesi |
beat^ ac uenerabilis semper uirginis Marie . . .
= Migne XXXIX, 2104—2107.
85) ^W^l^ Sertno Iheronimi presbiteri\(ro^.
Anf. Omnes uirgines | celebrate solleinpniter beate
Mane uirginis festum ...
86) Bl. 162^ Ev. Matth. 1, 1.
0. l. e. b. Iheronimi presbiteri. | (rot).
Anf. In ysaia legimus. Generatiotiem eius qnis
enarrabü . . .
Anfang des Matthaeuskommentars = Migne
XXVI, 21— 24B Z. 13.
Bl. 163^ Ev. Matth. 1, 1—16. Gebet.
87) Bl. 164' In exaltatione. S. crucis .viij.
lectiones. j de martiribus legantur. Deinde ist^
de sancta cruce. Secundum Johannem. \
Ev. Job. 12, 31.
0. i.e. beati Avgustini episcopii. \ (rot).
Anf. 3Ivlta sunt ludicia dei. vnde dieitur in
psalmo; | . ■ •
Bl. 165-^ Ev. Job. 12, 31—36. Gebet.
88) Bl. 165^ In natali S. Mathei \ apostoli
et euangelist^. Lectio ex Onielia venerabilis
bede presbiteri. \ (rot).
Anf Factum est disnimbente ihi in domo . . .
= Migne XCIY, 252 B Z. 14— 255 C Z. 11.
89) Bl. 167^ Ev. Matth. 9, 9.
0. t. e. venerabilis bede presbiteri. \ (rot).
Anf. Legimus apostolo dicente. quia omnes
peceaventnt . . .
= Migne XCIV, 249—252 B Z. 8.
Ev. Matth. 9, 9—13.
90) Bl. 169"" Michaelis Archangeli. Lectio
ex omelia beati Oregorii pape \ (rot).
Anf. Nouem ordines angelorum esse, testante.
sacro eloqino scimus . . .
= Migne LXXVI, 1249 D Z. 4—1254 B Z. 2.
91) Bl. 171^ Ev. Matth. 18, 2.
Omelia beati Maximi episcopi. \ (rot).
Anf. Si diligenter audistis euangelicam lecti-
onem intelligere potestis . . .
= Migne LVII, 445^448 B Z. 10.
Bl. 172^ Ev. Matth. 18, 2—10. Gebet.
92) Bl. 172"^ In natali S. Lvce Evangeliste
lectio ex \ 0. beati Gregorii pape \ (rot).
128
Görreshandschriften
Anf. A.it dominus discipulis suis. Nolite portare
sacculum ... In sacculo pecuiiia clausa est . . .
= Migne LXXVI, 1140 D Z. 10 -1144 A
Z. 13, dazu ein Schluß.
93) Bl. 175^ Ev. Luc. 10, 1.
Omelia, t. e. beati Gregorii pape. \ (rot).
Anf. Dominus et saluator noster \ fratres karis-
simi. aliquando nos sermonibus aliquando operibus
admonet; | . . .
= Migne LXXVI, 1139— 1140 D Z. 9.
Ev. Luc. 10, 1—8. Gebet.
94) Bl. 176^ In natali apostolorum si/tnoitis
et iude. I (rot).
Ev. Matth. 10, 5.
Omelia lectio eiusdem b. Gregorii pape; |
(rot).
Anf. Cvm constet Omnibus, fratres karissimi.
quia redemptor noster || (Bl. 177'') in mundum pro
redempiione gentium . . .
= Migne LXXVI, 1089— 1091 B Z. 12.
Bl. 178' Ev. Matth. 10, 5—8. Gebet.
95) Bl. 178'' In festo Omnitun Sanctoriim. |
(rot).
Anf. Legimus in ^cclesiasticis hystoriis. quod
sanctus bonifacius . . .
Beda sect. I hb. HI hom. 71 = Migne XCIV,
452 — 455, mit einigen Abweichungen; unmittelbar
anschließend, ohne Überschi'ift auf Bl. 182'' die
andere Homilie Bedas zum Allerheiligenfest (70):
JETodie dilectisdmi omnium sanctorum | sub una
soUempnitatis leticia ... = Migne XCIV, 450 — 452.
96) Bl. 184'' In natali sancti martini. inci-
pit prologus seueri. in uitam sancti martini
episcopi I (rot).
Anf. JPlerique mortalium. studio et glori^ seeu-
lari inaniter dediti . . .
Bl. 185"^ Eaiplicit prologus. Incipit uita sancti
martinj episcopj. | (rot).
Anf. Igitur Marlimis sabarie pannoniarum
opido oriundus fuit^' . . ,
Die Vita des Sidpicius Severus = Migne XX,
159— 163 C Z. 1, vgl. Bibl. hagiogr. U, n. 5610,
(cap. 1 — 5). Daran schließt sich ohne besondere
Überschrift unmittelbar auf Bl. 186' an die
Schilderung des Todes des heU. Martinus aus dem
Brief des Sulpicius Severus an den Bassula:
3Iartinus igitur obitum suum longe ante ptresduit . . .
== Migne XX, 181D— 184, Bibl. hagiogr. H n.
5613. Dann folgt ebenso ohne Überschrift auf
Bl. 187' das cap. 48 aus dem 1. Buch von Gregor
von Tours, Historia Francorum: Archadio igitur
et honorio \ imperantibus. .sanctus martimis . . . und
Bl. 188'' die cap. 4 und 5 aus dem 1. Buch von
Gregor von Tours, De Miracuüs s. Martini:
Beatus seuerinus coloniensis episcopus. uir honest^ mt^ . . .
Bl. 189'- Ev. Luc. 12, 35—40. Gebet.
97) Bl. 189' De Sancta trinitate. Sermo
beati Leonis \ pape. | (rot).
Anf Cum ad intelligendam | dignitatem sunim^
trinitatis dilectissimi aciem inentis | • . .
vgl. Migne LIV, 404 ff.
98) Bl. 190" Ev. Job. 15, 26.
0. l. e. b, Avgustini e}}iscopi\(rot).
Anf. Dominus iAc in sermone quem locutus est
discipulis suis . . .
Bl. 19 1'' Ev. Joh. 15, 26—16, 4. Gebet.
99) Bl. 191' Dominica itifra Octauam
Ascensionis. |
Bl. 192>^ Ev. Joh. 15, 26.
Omelia l. e. beati Avgustini episcopii. | (rot).
Anf. Ex multis sancti euangelij locis inueni-
mus quia discipidi . . .
= Äligne XCIV, 181— 182 D Z. 8, unter den
Predigten Bedas.
100) Bl. 192' Dominica infra octauam
assumptionis Sancte Marie \ (rot).
Anf Festiuitatem glorios^ sempei' uirginis Mar^ [!]
deuotissime | celebremus. quia hec est dies preclara . . .
101) Bl. 194' In natali beati bernardi
Abbatis, Sermo beati Ambrosij episcopi | (rot).
Anf. Ad sancti ac beatissimi patris nostri. euius
hodie festa cele\hramus laudes addidisse . . ,
= Migne CXXXIEI, 837—840 als sermo in
natali s. Odonis mit einigen Abweichungen.
Bl. 196'^ Ev. Matth. 19, 27.
Bl. 196' folgen dann für eine Anzahl von
Heiligenfesten Gebete und einige Evangelien-
lektionen. Sie schließen Bl. 197" Alia in anni-
uersario dedicationis. j (Gebet.) Am Schluß
steht: Hie liber est sciiptus qui scripsit sit benedictus
Görreshandschriften
129
Amen (rot), dann tVilgt noch von anderer Hand
ein Nachtrag: de murtirihus et omnihas sanctis
(rot). Ev. Matth. 5, 1—12. Bl. 198' Gebet.
Rest von Bl. 198'' unbeschrieben.
Wir haben hier also ein in Lektionen ein-
geteiltes Homibar vor uns, das zurückgeht auf
das Homibar des Paulus Diakonus, aber bereits
bedeutend erweitert ist.
Bl. 198^ von anderer Hand Rezepte:
Contra moi-Ouin caducuiii.
•{• In nomine patris et filii et Spiritus sancti -j- ■{■
T. N. hal. Gut. f T. N. a. Ni f f a/fetide.
tarente. \ vnista tmiiis piatns Spiritus sanctus. ybiclier
dictauit domino. passio domini. In nomine doinini. "1" |
Qui patitur caducum morbutn hos carecteres semel
tarnen uideat et de cetera eas circa collum ligatos |
portet. et nnam feriam sextam ob ueneratione passionis
dominice in pane et aqua ieiunet. et in nomine.
i%u xjn I curabitur. — Contra uermes equorum.
■f loh -f Tronsu -f Conubiu -f Zorobontis -J- loh -}- |
Contra febres tercianaa. cottidianas. et quar-
tanas. ■]- In nomine patris Orion -j- et filij lephet.
+ et spii'itus sa?icti Gramaton. |
Dann folgen von zwei verschiedenen Händen
Stücke aus dem Brevier:
1) Per octauam natiuitatis beate Marie
priuatis diebus. \
2) In feste Xl""^ milium virginum | (rot).
Sie schbeßen Bl. 199\
Görres 110 = Lat. Qu. 696
(Himmerod)
Perg. 140 Bll. (25,8x18,2). XIV. Ji.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 140 Blätter heutiger Zählung in 18 Lagen zu
je 8 Blättern, mit Ausnahme von Lage XVII, die 8 + 1
und XVm, die 4 Blätter hat. Der ganze Band ist von
einer Hand sorgfältig geschrieben, 45 Zeilen auf Tinten-
linienschema, Schriftfeld : 20,3 x 13,2. Rote Überschriften
und rote Initialen. Ein Besitzvermerk des 17. Jh. steht
Bl. 1': lAber sancte Marie de claustro und die Signatur
.A. xocx. Auf demselben Blatt steht der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 110.
Antonius de Padua, Sermones Pars II.
Bl. l"" Incipit secunda p> a r s sermonu m
antonij | super donrinicalia ewangelia sed
ipse hoc opus incho\auit in Ixx". cum genesi.
Sermo pirimus | de lectione actuum aposto-
lorum in die penthecostes. | (rot).
Anf. Dum complerentur dies penthecostes. erant j
oinnes discipuii pariter in eodern loco^ | etc. Dicit
ezechiel. Spiritus uite erat \ in rotis . . . Dum com-
plerentur . . . Penthecostes grece. quinquagesimus dici-
tur latine et antiquus po\pidus quinquagesimum diem
obseruabat , . .
Die Handschrift umfaßt die Zeit von Pfingsten
bis zum 25. Sonntag nach Pfingsten, die Texte
stimmen genau mit denen überein, die in der
Ausgabe der Sermones des Antonius Patavinus
von Antonius Maria LocateUi, Padua 189.^ — 1911,
I S. 217 — n, 580, gegeben werden.
Schi. ßl. 139^ . . . ipso prestante qui in mira-
culis est gloriosus I et be\nedictus in secula. amen.
Dicat omnis anima resuscitata et curata. aUeluya.
amen. ||
Bl. MO"" steht von anderer Hand ein Ver-
zeichnis lateinischer Synonima (18 Zeilen):
Usquemodo. aliquomodo. Quoquomodo . . .
Bl. 140'' unbeschrieben.
Görres 111 = Lat. Oct. 236
(Himmerod)
Perg. 107 Bll. (15,5 x 11). XIII. Jh.«
Pappeinband mit Ziegenleder bezogen. 107 Blätter
heutiger Zählung in 11 Lagen, und zwar I — VIII, X zu
je 10, XI zu 8 Blättern, IX zu 8 + 1 Blättern. Am
Anfang sind wahrscheinlich ein oder mehrere Lagen ver-
loren, die den Text des 1. und 2. Buches von Bernhard,
De Consideratione enthielten. Der Anfang des 3. Buches
ist von einer Hand des 18. Jh. auf einem vom ein-
gehefteten Blatt Papier ergänzt. An der Handschrift
waren zwei Schreiber tätig, der erste schrieb Bl. 1 — 91'',
der zweite Bl. 91"^ Z. 4 — Bl. 107'. Beide haben rote
Überschriften und Initialen mit blauer Rankenverzierung,
vereinzelt kommt auch rote Strichelung vor. Bis Bl. 75'
ist ein vollständiges Bleistiftlinienschema vorhanden,
27 Zeüen, Schriftfeld 11,7x7,3. Mit Bl. 75' hört jede
Liniierung auf und die Zeilenzahl schwankt zwischen
26 und 29. Ein Besitzvermerk ist nii'gend vorhanden,
doch weisen die äußeren Merkmale auf Himmerod hin.
Auf Bl. 1' findet sich der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz. Die Handschrift wird erwähnt von Waitz im
Archiv VIII S. 617 n. 111 = Görres 111.
17
130
Görreshandschriften
Bernardus Clarevallensis, Tractatus varii.
1. Bernardus, De Consideratione lib. III-V.
Auf. auf dem Papiervorsatzblatt nachgetragen :
Finis superioris libri huic principium po\nit . . ., die
alte Handschrift beginnt Bl. l"" . . . plm formido
quam libidinem dominandi. Certe et ut \ multum tibi
tribuas . . .
= Migne, CLXXXU, 757—808. Es be-
ginnen Buch IV Bl. 9'', V Bl. 18^
Schi. Bl. 31^ . . . et inuenitur facilius. Proinde
k sit finis libri | sed non firm querendi — Explicit
über beati Bernardi | Abbaus de consideracione ad
Eugenium papam. \ (rot).
2) Bl. 31^ Epistola beati Bernardi Abbaus
ad . W. abbatem de s«|j(Bl. Z2^)quenti opusculo. |
(rot).
Anf. Domino . W. abbati sancti theoderid frater.
b. Opusmdum \ de gracia et libero arbitrio . . .
Incipit opusculuni \ beati Bernardi de
libero arbitrio. \ (rot).
Anf. Loquente Me coram aliquando I dei . . .
= Migne CLXXXH, 1001—1030.
Schi. Bl. SP ... qnos itistos inueniti hos et
magnificauit. \
3) BLöFBernardus, De gradibus humili-
tatis et superbiae.
Retractatio sequentis operis. | (rot).
Anf. Tn hoc ojnisculo cum illud de euangelio
quod dominus ait . . . Verzeichnis der gradus.
Bl. 52'' Incijnt tractatus \ beati Bernardi
Abbatis de .xii. gradibus humilitatis. \ (rot).
Anf. Rogasti me frater Gotfride. quatinus ea
que de gradibus humilitatis . . .
= Migne CLXXXII, 939—972, die gradus
superbiae beginnen Bl. 63^.
Schi. Bl. liy ... tu In tue corde. quam in
nostro codice leges. — Explicit \ tractatus. B. Ab-
batis de duodecim gradibus hu\mililatis. | (rot).
4) Bl. 74^ Incipit liber apologetichus beati \
bernardi abbatis Clareuallensis. \ (rot).
Anf. Venerabili Patri . W. frater B. fratrum
qui in | Claraualle sunt inutilis seruus salutem in
doiidno. I Vsque modo si qua me scriptitare iussislia . . .
= Migne CLXXXH, 898—918.
Schi. Bl. 89'' . . . quod ut nohis a nobis seinper
fial omnino precor et suplico. Valete. | — Tunc
ostendit unima decorem suum. quando cessanl passi-
ones tunc enim iranqiullitate potitur.
5) Bl. 89"" Incifit epistola domini 1 bernardi
abbatis clare iiallensis. ad Sophiainuirginem j
(rot).
Anf. Bernardus abbas. de clara ualle. Sophie
uirgini. inrginitatis \ seniare titulum apprehendere
frudum. Fallax gloria | et nana est . . .
= Migne CLXXXII, 256—259.
6) Bl. 91'' Item epistola ad eandem. | (rot).
Anf. Mhgnum mihi est gaudium quod te ad uerum \
et perfectum gaudium . . .
= Migne CLXXXII, 259—261.
7) Bl. 93'' Item Epistola ad Ermengardim
quondam | Comitissam britnnnie. | (rot).
Anf. Dilecte in xpb filie sue Ennengardi . . .
Utinam sieut caHam nunc presentem . . .
= Migne CLXXXII, 262—263.
8) Bl. 93^ Item ad eandem. | (rot).
Anf. JFtecepi delitias cordis mei . . .
= Migne CLXXXII, 263—264.
9) Bl. 94'' Sermo Sancti Augustini de eo
quod scriptum est. beatus qui post aurum
non afbiitj. \
Anf. Iti scripturis diuinis legimus fralres karis-
simi. quod beatus sit qui post aurum non abijl . . .
Dasselbe Stück in Melk cod. 15 n. 159, 12 (9),
Pseudo- Augustin.
Schi. Bl. 96"^ . . . ligna consumit. Quod ipse
pre\stare dignetur qui cum patre et spiritu sancto uiuit
et regnat. \ — Dann folgen ohne jeden Absatz die
verbreiteten Verse des Hildebertus (Ein-
leitung zu De sacramento matrimonii.) Überschrift
am Rande (abgeschnitten):
10) Versus.
Melchisedech doinino panem vinumque libauit . . .
vgl. Ham-eau, Les melanges poetiques d'Hilde-
bert de Lavardin, Paris 1882, S. 89 ff. Nur
die letzten 5 Verse sind abgesetzt.
Schi. Sub cruce cessat ephot et deficit unctio regis. ||
11) Bl. 96^ Descriptiü terre sancte (Über-
schrift abgeschnitten).
Görreshandschriften
131
Anf. Ebfon que et melvopolis olim pliylldinovurn.
et hahita\culiiin gygdittiuin . . .
Der Text stimmt am Anfang genau mit der
anonymen Beschreibung des beil. Landes iiber-
ein, die Willi. Aut. Neumann in der Oesterr.
Vierteljahrsscbr. f. katbol. Theologie VII (1868),
S. 404 fl'. aus einer Klosterneubiu-ger Handschrift
abgedruckt hat. Ausgelassen sind in unserer
Handschrift die 42 mansiones, weiterhin wird
aber die Handschrift sehr viel ausführlicher.
Jedenfalls gehört der Text, der mit keiner der
bisher veröffentlichten Beschi'eibungen überein-
stimmt, zu der Gruppe der Werke, die nach
Tobler auf ein altes Compendium zurückgehen.
In der Handschrift schließt sich an die Be-
schreibung des heil. Landes ein Verzeichnis an:
Bl. lOS"" De locis miraculosis terre sancle.
Föns iob in partibus sa iiiarle . . ., daran Bl. 105^
De sectlsDiuersorunipopulortcm, j terre sancte.\
Suiiani sunt popuU inter latinorum et grecorum
eultum medij . . .
Bl. 106^ Incipit descrijytio situs terre egipti.l
Mgyptus tenu plana est ei calida . . .
Schi. Bl. 107^ . . . et valet plus quam ax.c. nülia
hissancüs sarracenis. Explicit. \\
Görres 112 fehlte schon in Coblenz.
Görres 113 = Lat. Qu. 697
(Trier, St. Maxim in)
Perg. 139 BU. (23,3 x 12,2). XII. Ji.s
Holzeinband mit Leder bezogen (15. Jh.). Eingepreßt:
Linien, Doppeladler und Wappen. Als Verschluß dienen
zwei metallbesehlagene Lederbänder. Die Spiegel der
Innendeckel sind abgelöst. 139 Blätter heutiger Zählung
in 18 Lagen, und zwar: I— XVI zu je 8, XVII, XVIII zu
je 6 Blättern, doch ist das letzte Blatt der letzten Lage
ausgeschnitten. Am Schluß der Lagen sind von einer
Hand des 15. Jh. Reklamanten nachgetragen. Es sind
zwei Hände zu unterscheiden, die erste schrieb Bl. 1 — 98',
die zweite Bl. 98'— 139. Beide haben rote Überschriften
und Initialen vielfach mit Blattomamenten verziert. Große
mit Blattomamenten verzierte Initialen auf Blatt 1' Q
und SG' P (rot und grün) ; ebenfalls zweifarbig, doch ohne
Verzierung Bl. 2' und 30^ Bis Bl. 86' ist der Band m
Langzeilen, von Bl. 86^^ an zweispaltig geschrieben. Die erste
Hand schreibt ohne Linien, die zweite auf Bleistiftlinien-
schema, 42 Zeilen, Schriftfeld 19,6x9, Spaltenbreite 4,2.
Ein Besitzvermerk steht Bl. 29' am unteren Rand : Codex
monasterij sancti Maxiniini prope treuerim \ (14. Jh.). Bl. 1'
von der Hand des Petreius: Ex lihris Imperialis \ Mo-
nastei'ij s. Maximin)'.- ^\nnd N.153. Auf demselben Blatt
steht der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz. In
dem St. Maximiner Katalog B ist die Handschrift ver-
zeichnet als (nr 113): Itemliberlheronimipresbiteri
in librum hebraicum[!]questionum veteris testa-
menti et interpretaciones diversorum nominum
in uno volumine = Görres 113.
Bl. l' steht am oberen Rand von einer Hand des
16. Jh. die Inhaltsangabe des Bandes ähnlich wie im
Katalog B.
Hieronymus, Quaestiones veteris testa-
menti et interpretationes nominum
hebraicorum.
1) Bl. 1'' Incipit Prologus sancti Ike-
ronimi Presbiteri in librum, Hebraicarum
Questionum Veteris testa\menti et inter-
pretacionibus diuersorum nominum \ (rot).
Anf. Qvoniam \ In Prin\cipio | (Kapitale,
Zeile 1 und 3 rot) Ubrorwn de [bebam secujttiri . . .
die 5. Zeile ist ungeschrieben geblieben.
Bl. 2'' Incipit Liber Questionum. Ueteris
Testamenti \ (rot).
Anf. In Principio fedt deus c^luin | et terraui.
PLerique ^stimant sicut in altercatione . . .
= Migne XX ITT, 985—1062. Der Schreiber
hat versucht, die Graeca mit griechischen Buch-
staben zu schreiben, es ist ihm aber nicht durch-
weg gelungen.
Schi. Bl. 30^ . . . qui seruientes altari. uiuant
de altarj. \
2) 0. Ü. Pseudo - Hieronymus, Decem
tentationes populi Israel in deserto.
Anf. Bl. 30"^ ffgc Sunt Verba (Majuskel) | qu^
lociUus est moyes ad omnem Israel . . . Hec sunt
iierba. quibus cor\ripuit moyes . . .
= Migne XXm, 1379—1384.
Schi. Bl. 32^ . . . De\cima de exploratoribus. |
3) 0. U. Pseudo-Hieronymus, In can-
ticum Debborae.
Anf. Bl. 32^ Cedneruntque debbora \ • ■ • Barach
uir debbor^ \ prophetidis . . .
= Migne XXIII, 1383—1390.
Schi. Bl. 35^' . . . sii'ul habes in iheremia propheta. |
17*
132
Görreshandschriften
4) o. Ü. Pseudo-Hieronymus,Quaestiones
hebraicae in libros Regum et Parali-
pomenon.
Anf. Bl. 35^ Fvii Vir Vnvs De (Majuskel) j
ramatham . . . Ra || (Bl. B6^)mathaim interpretatur
excelsa duo . . .
= Migne XXIH, 1391—1470.
Schi. Bl. 74^ . . . ut ruinas templi re\stauraret. —
Finiunt questiones indabreiamin. [I] || (rot).
5) Bl. 75"^ Incipit Abacuc propheta. \ (rot).
Anf. TJbicvmque \ onus uerbi domini ponitur. j
graiiedo in prophetia illa Signatur. Qu^ritur pro-
pheta I ad dominum, cur impij preualent . . .
Ein kurzer Kommentar zum Habakuk, nicht
bei Migne.
Schi. Bl. 76'^ . . . cum I uenerit ad iudicandum. |
6) Bl. 76^ De ieiuniis disputa\tio. \ (rot).
Ai;f. ffgc dicit dominus exercituum leui\nium [!]
quarti. ieiunium quinti. le\uinium [l] septimi . . .
7) Bl. 77"^ Cronica succincte scripta de
regno kebreorum. \ (rot).
Anf. Qvadi-agesimo (Majuskel) tertio anno |
nini regis assyriorum . . .
Ein Verzeichnis der Herrscher Israels mit
Angabe ilirer Regierungsjahre.
8) Bl. 78'' Incipit liber proemiorum de
librorum | noui ac ueteris tesiamenti plenitu-
dine quam in \ catholica recipit ^cclesia.
iuxsta uetusta priorum traditionum. \ (rot).
Anf. In Principio (Majuskel) uidelicet .v. libri
moysi . . .
= Migne LXXXIII, 155—175. Isidorus
Hispalensis. Daran schließen sich unmittelbar an :
Bl. 84^ Incipiunt questiones librorum
noui I testamenti. | (rot).
Anf. Evangeliorum | predicatio quamuis quadri-
faria sit . . .
= Migne LXXXIII, 175—180.
Schi. Bl. 85^ . . . mundum uit^ in dominum
ihm xpm; ||
9) o. U. Hieronymus, De formis he-
braicarum litterarum.
Anf. Bl. 86'' JS^ebraicarum liiterarum form^ du§
sunt . . .
= Migne XXX, 317—320, mit der Zeichnung
der Buchstaben.
10) Bl. 86'''' Incipit pirefatio beati \ ieroni-
mi. in libro inter'pretationis hebraicorum |
Nominum | (rot).
Anf. I*/n\lo I Vir Diser\tissim,us iude\onim j . . . .
Bl. 86'''' Explicit prefatio | Incipit liber. | (rot).
Auf. Won Statim \ Vbicumque ex a littera | ■ . .
Incipit interpretacio | nominuTn de genesi
iuxla nicmerum alfabeti. | (rot).
Anf. Bl. 87™ Aethiopi^. tenel/r^ | uel caligines . . .
= Migne XXIII, 815—904.
Schi. Bl. llf)^'' Syna. mensura. man\datum uel
temptatio. \\
11) Isidorus Hispalensis, De ortu et
obitu patrum.
Bl. 117'''' Incipit prologus in vita | uel obitu
sanctorum qui | in domino precesserunt | (rot).
Anf. Qvmiindam sanctorum \ nobilissimorum-
qne uironim . . .
Auf den Prolog folgt das Kapitelverzeichnis.
Bl. 117™ Incipit ortus. vita uel obi\tus
sanctorum patrum (rot), von einer Hand des
15. Jh. ist zugesetzt: a beato ysidoro \ hys-
palensi episcojjo compositus. \
Anf. Adam pirothoplastus \ et colonus paradisi . . ,
= Migne LXXXIII, 130—156
Schi. Bl. 129''" . . . in pace defunctus est at-
que I sepultus.
12) Isidorus Hispalensis, Allegoriae
sacrae scripturae.
Bl. 129''* Incipit prologus \ (rot).
Anf. Domino Sancto \ ac reuerentissimo fratri j
Orosio. Isidorvs \ Quedam nouiasima nomina legis . . .
Bl. 129''*' Incipit allegoria | quorundam |
nominum | (rot).
Anf. Adam figu\ram xpi gestauit . . .
= Migne LXXXIII, 97—130.
Schi. Bl. 139''* . . . ^tei'n^ \ beatitudinis resurrectione
satulrabuntiir ; |[
Bl. 139''*' unbeschrieben.
Görreshandschriften
133
Görres 114 = Lat. Fol. 764
(Himmerod)
Perg. 139 Bll. (28,5x20). XIV. .Jli.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
139 Blätter heutiger Zählung. Eine alte arabische Blatt-
zählung reicht von 1 — 60. Die Handschrift ist in zwei
Teilen geschrieben: der erste Bl. 1—60, der zweite
Bl. 61 — 139. Der erste besteht aus 7 Lagen zu je 8
und einer zu 4 Blättern, der zweite aus 10 Lagen zu je
8 Blättern, doch ist das letzte Blatt der letzten Lage
verloren, vereinzelt Reklamanten am Schluß der Lagen.
Der erste Teil hat gleichzeitige römische Zahlenmittel-
kustoden I — VII, der zweite sehr viel jüngere I — IX.
Es lassen sich zwei Hände unterscheiden, die erste ist
sehr ähnlich der, die cod. lat. fol. 721 geschrieben
hat, sie schrieb Bl. 1 — 60'. Die zweite Hand beginnt
Bl. 61" und reicht bis Bl. 137'''; dann folgen einige
Einträge von anderen Händen. Beide Hände schreiben
auf Linienschema, und zwar die erste auf Bleistift-,
die zweite auf Tintenlinien von 51 Zeilen, zweispaltig,
Schriftfeld 23x15,3, Spaltenbreite 7,2. Durchweg rote
Überschriften. Im ersten Teil einfache rote, auf Bl. 2'''
eine grüne Initiale, im zweiten Teil grüne, rote und
blaue, vielfach auch zweifarbige Initialen mit Eanken-
verzierung. Im zweiten Teil auch rote Strichelung. An
den Rändern vereinzelt Notizen von einer Hand des 16. Jh.
Besitzvermerke stehen auf Bl. 139' am oberen Rand:
(£liber sancte marie in Hymmenrode ardinis Cisterciensis
trenerensis diocesis 1 (15. Jh.) und Bl. 1': Tis himenrode
dan bin ich Sicherlich \ (16. Jh.), die ersten beiden Worte
sind fast völlig getilgt, unten steht die alte Signatur .Dxi:,
auf demselben Blatt findet sich der Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblenz ^ Görres 114.
Bl. 1' war ursprünglich unbeschrieben, eine Hand des
16. Jh. schrieb darauf Multiplikationen mit 1000, außerdem :
Wide Wiede Pomm
Hau Dich bairr ich Komm
Dan ich bin nicht fromm
Ich raub midi Suhl vmb vnd vmbt.
Sermones de tempore et de sanctis.
Dialogus inter rosam et pueros.
1) Bl. l''* Sermo in Aduentu dominj. \ (rot).
Anf. Aspicims a lange, ecce tiideo dei poten\tiam
uenientem. et nehulam totain ierram te\g€ntem. Salo-
mon ait. Qui tarnen mrba secta\iur nichil habebit . . .
2) Bl. 2''b Item In Aduentu dominj. | (rot).
Anf. MIedicina omnium in festinatione nebule.
Vnde pro'iueniant inßrmitates et in qnilrus dnt. quat
ista ne'biila et eius medicina expeüit . . .
3) Bl. Z^^ Item in Aduentu. \ (rot).
Anf. Ostende nobia domine misericordiam tuain. i
et salutare tuum da nobii. fratres karissiinj. vt
dominus ait \ in ewangelio. honus homo de tliesauro
suo profert bona . . .
4) Bl. i^^ In aduentu. \ (rot).
Anf. Parate uiam dominii^ recta.'s facite semitas
domini nosttj. \ Cavendum est nobis mtdtipliciter. tiel
triplicitei: qida dy\abolus insidiatur . . .
5) Bl. 5™ In secunda dominica aduentus. 1
(rot).
Anf. Hex noster adueniet xpc >- \ quem iohannes
predicauit ... Iti fine hodierni euangelij dicitur.
Celum et terra | transibitur . . .
6) Bl. 6'''' In iij" dominica aduentus. | (rot).
Anf. Iv es qui uenturus es. \ an alium exspec-
tamus. Cum precursor xpi uin\culatus ab herode . . .
7) Bl. 7"'^ In quarta dominica aduentus. j
(rot).
Anf. Ipse uos baptizabitv \ in spiritu sancto et
igne. Si quis Si uerba beati lohannis baptiste 1
diligenter attendati' timeri sibi potest . . .
8) Bl. 9''a In aduentu. \ (rot).
Anf. Dominus prope est. Salornon ait. Sermo
domini ig\nilus clipeus est sjjerantibus in se. Viri
fratres conti\nua pugna est inter haminem et diabolum.
Contra \ impetum diaboli . . .
9) Bl. 9^'' Item \ in adrientu domini. \ (rot).
Anf. Osculetur me osculo oris sid. Natura
Immana uidnerata in naturalibus et spolia\ta . . .
10) Bl. IP^ In vigilia natalis domini. \
(rot).
Anf. Uidemnt eam hostesi^ et derisenmt sabbata
eins. Scitis fratres quod licet uinum in se bonum
sit. I et uinee elect^ . . .
11) Bl. IS""* In natali domini. \ (rot).
Anf. Iranseamus usque bethleem et uideamus
hoc uerbum . . . Sapiens qiddam per | spiritum
sanctuni loqueiis ait. Qui interrogationes manifestat. | . . .
12) Bl. 14'-b In natali. j (rot).
Anf Ecce positus est hie in ndnam et in
resurrectionem . . . Quando dominus \ locutus fuit ad
turbas. eius sermo quibusdam placulit . . .
13) Bl. 15™ In Epiphania. \ (rot).
Anf. A.ccepto response in somnis a magis ne
redirent | ad herodem . . . Coartor nimis e duohus
mentem meam distrahen tibus^ . . .
14) Bl. 16^» In Epiphania. \ (rot).
134
Görreshandschriften
Anf. Si quis uult post nie uenire abneget . . .
Salomon dicit. | Deprecatio pauperis ex ore eins
peruenit ad aures | dominj . . .
15) Bl. 17"!' Sermo in te"". | (rot).
Anf. Circiondederunt nie gemi\tvs mortis . . .
Timere debemus \ fratres. si consideremus uerba
pauli dicentis. Terra | sejte super se uenientem . . .
16) Bl. Vd^^ Sermo in capite I eiunij. \ (rot).
Anf. Itfemenlo quia cinin es et in cinerem
reuerteng. Uomimis \ ait in euangelio. Qui audit
uerba mea et facit \ ea . .
17) Bl. 20^b In la-r^". \ (rot).
Anf. Semen est uerbuni dei. Legitur in lihro
regum quod cum Spiritus | arripiebat saul . . .
18) Bl. 21^b In Quadragesima \ (rot).
Anf. 2nbidare7- si nescirem misericordias titas . . .
Sicut legitur in evangelio hodiemo. per tna tenip-
tatus fuit dominus | per superbiam . . .
19) Bl. 22™ Dominica .ij". xl^'. \ (rot).
Anf. Videfe ne quis uestrum fmiiicator sit axit
profanus \ sicut esau . . . In psalmo legitur. Nisi
dominus edificauerit domum . . .
20) Bl. 23™ Dominica .iij" in xt"'. \ (rot).
Anf. Erat i/iesus eiciens demonium et illud
erat mutum. In fitie hodiemi euangelij quedam
uerba p)roj>onit sal\uator quorum consideratione
confert fidelibus . . .
21) Bl. 24"^ In xl^\ I (rot).
Anf. Erat nifßue ciuitas magna | iti7iere trium
dierum et dixit dominus ad lonam. Su\rge et uade
in ciintatem . . . Narrat beatus Gregorius quod
quidam erat pessimus mo\nac,hvs in quadam basiiica . . .
22) Bl. 26" In tercia dominica xl'. \ (rot).
Anf. Erat iKc eiciens demonüim. et illud erat
mutum. In hodierno ewangelio tria docentur. graui-
tates I infirniitatis . . .
23) Bl. 27'*' In .iij" | dominica .«/"". | (rot).
Anf. Hec est uoluntas dei sanctificatio uestra.
Non enim uocauit nos deus in immundiciam . . .
24) Bl. 28fb In xl. et infra. \ (rot).
Anf. Si abstxderis de medio tni cathenam I
et desiei'is e.etendere digitum . . . Legiinus dominum
ad Opera mise[ricordie nos inuitantem dixisse . . .
25) Bl. 30'''' In passione domini. \ (rot).
Anf. Spiritus oris noslrl dominus xpc. in
p)eccatis \ nostris captus ests^ cui diximus. in umbra
tna uiuemus \ in gentihus. Primus cantus quem
cecinit ecclesia in hoc j die . . .
26) Bl. 32^* In I pal Ulis. | (rot).
Anf. Plurima turba strauerunt uestimenta \ sua
in uia. Qui profert uerbum domini et qui audit
exem\plum sumant a sancta ecclesia . . .
27) Bl. SS^-b In I palmis. \ (rot).
Anf. ^oli timere filia syon ^ ) ecce rex tuns . . .
Fratres si coram nobis posittcs esset mortuus. . . .
28) Bl. 35''a Item in palmis. \ (rot).
Anf. Si complantati facti sumus similitudini
mortis eiusi^ sirnul et resurreetionis erimus, Veritas
dicit in euangelilo Qui ex deo v uerba dei audit . . .
29) Bl. 36^1' In cena domini. \ (rot).
Anf. Exemplum dedi uobis. ut quemadmodum
ego feci uobist'. . . Attendere debent audiiuri uevbuvi . . .
30) Bl. 38™ In pascha. \ (rot).
Anf. JUaria magdalene et maria | lacobi eme-
mnt aromata . . . Per os sapientis Spiritus locutus
est I dicens hominis est Jinguam preparare . . .
31) Bl. 38^»' In pascha. \ (rot).
Anf. Pascha nostrum immolatus est xpc. |
Itaque epulemur. Hodie sancta ecclesia facit
sollempni\tatem paschalem . . .
32) Bl. 39™ In pascha. | (rot).
Anf. Svrrexit dominus, et apparuit \ symoni.
Proficuum est audituris uerbum domini 1 • • .
33) Bl. 40'^'' Item in resurrectione. \ (rot).
Anf. Ecce niait leo de tribu iuda . . . Dum
flei'et iohannes quod nemo dignus \ inuentus est
aperire librum . . .
34) Bl. 42i'^ In Letania \ maiore. \ (rot).
Anf. Petite et acdpietis . . . Sapiens quidam
per spiritum \ sanctum loquens . . .
35) Bl. 43''» In dominica. \ (rot).
Anf. Si quis anditor est uerbi . . . Considerauit
se et abijt et sla\tim oblitus est . . .
36) Bl. 44'''' In ascensione dominj. | (rot).
Anf. TJiri galilei \ quid statis aspidentes in
celum. Hie ihc qui assumptus c.H a uobis in celuni . . .
37) Bl. 46'^'' In penthecosten. \ (rot).
Görreshandschriften
135
Anf. Ehnitte spiritum tuinii . . . Fratres scitis
et uidetis quod homines in magnis sollempnitatibus . . .
38) Bl. 48^'^ Be i" confessore \ (rot).
Anf. lustum deduxit doinhms per uias rectas . . .
Saluator noster | dimdpidis suis loqnens . . .
39) Bl. 50"^* In annuntiatione. | (rot).
Anf. Dilectus mens desrendit in ortum . . .
U{\n fratres. qid ausadtani uerbum domini . . .
40) Bl. 5P* Exhor\tatoriu8 sermo. \ (rot).
Anf. Diligife iusticiam giii iudicatis \ terram.
Sentite de doinino in hoidtate . . .
41) Bl. 53''* In annunciacione dominica. |
(rot).
Anf. Egredietiir uirga de radice iesse . . .
üerbis cor accenditnr \ et precil/us serenalnr . . .
42) Bl. 54""* Dominica iij. post pascha.
(rot).
Anf. Cum nenerit paraclyfiis \ ille arguet mnn
dum... Scitis fratres quod uerbum libentei' anditiir...
43) Bl. ■55''* In festo sancti iohannis hap-
tiste. I (rot).
Anf. Fosuit me dominus sicut sagittam ele.ctam.
Sanctissimus [ ille miles xpi euius festum instat. sanctus
ioliannes bap\tista diät . . .
44) Bl. 56^'' Petri et pauli apostolorum. |
(rot).
Anf. JVunc scio uere \ qiiia misit dominus
angehim suum . . . Fratres ausodtaturi uerbum
domini in corde et | ore liaheant . . .
45) Bl. 58"^'' De sancto paulo. \ (rot).
Anf. Bonvin certamen certaui . . . Fratres
dilectissimi \ quanto magis preparat cor ad ohse-
qnendum deo . . .
46) Bl. 60'''' In festo beute Marie magda-
lene. \ (rot).
Anf. Ponam desertum in delicias et solittidinem
in ortum domini. Seimus quoniam qui peregre
profectu) redit ad domum . . .
Schi. Bl. 60''^ . . . humilitatis coniunctis et con-
sertis efficitur. ||
Dialogus inter rosam et pueros super
Cantica Canticorum.
47) Bl. 61'''' Dialogus super cantica. Rose, j
(rot).
Anf. Rosa rosarum omnium. |
Rosa ferens lilium,
dnlcem I dulcem ihesum.
Rosa uernans speciosa.
Rosa nimium formo\sa . . ,
Auf diesen recht umfangreichen Hymnus
(nicht bei Chevalier), dessen Verse nicht ab-
gesetzt sind, folgt Bl. 61'''' unmittelbar an-
schließend der Anfang des Dialogs: Petimus
doinina Rosa propter tuam incomparabilem | quam
dominus deus in te respexit humilitatem . . . Rosa
ad 2^ u er OS (rot). O ptieri rem arduam queritis et
que super uos sunt, cum | sciatis swiptum. altiora
te ne qttesieris. Cur ergo \ talia inuestigatis? Pueri
estis et paruuli. quibus lade opus sit )wn solido
cibo . . . Verba piterorum ad Rosam,. | (rot).
O domina Rosa, jnterilia dudum quesiuimus a
nostris \ contribulibus . . . An diese dialogische
Vorrede schließt sich nun Bl. 62" der eigentliche
C'ommentar an: Cantica canticorum (rot).
Cantica canticorum dicta. eo quod omnia excellant . . .
De osculo patris et filii et spiritus sancti. |
(rot). Oscvletvr me osculo oris | sui. Sumamus
principium a j)rin\cipio. exordium ab exordio. \ ■ • •
Ein sehr ausführKcher mystischer Kommentar
über das gesamte Hohe Lied. Ein Verfasser
ließ sich nicht ermitteln.
Schi. Bl. IZl"^ . . . et tu cum eis uideris \ fade
ad fadem dominum dominorum in syon. cum
conuertero \ captitdtatem syon. meque potiaris per
secula. II Folgt von anderer Hand:
48) Bl. 137''* Confessio vlilis. continens
multas species \ virtutum et viciorum | (rot).
Anf. Cv7n perfecte deuodonis officium condstat
in t)'i\bus . . .
Auf die kurze Einleitung folgen die ver-
schiedenen Beichtformeln.
Schi. Bl. 138"^* De hijs igitur et alijs meh \
peccatis etc. - E.tplidt vtilis et bona confesdo. ||
Folgt wieder von anderer Hand:
49) Bl. 138'''' De marmore quod allatum
est beato everar do. de sepulcro beate uirginis. |
(rot).
Anf. Cvni beatus eonfessor \ xpi everhardus
ad iuuenilem etatem per\uenisset et quadam die
136
Görreshandschriften
posüiis esset (71 Castro \ Stailechk. solito rapius est
Spiritus eius corpore immobili permanente, ductusque
est ad partes | transmarinas in uallem Josaphat . . .
Die Erzählung deckt sich inhaltlich mit Cap. 11
der Vita viri dei Eberardi cognomento de
Commeda, die de Visch nach einer Eberbacher
Handschrift herausgegeben hat, Cöhi 1620 (U.B.
Breslau); doch ist die Passung hier eine ganz
andere.
Schi. Bl. 139"'* . . . Si autein absque mortali est.
a duabus uel una de facili portari potest-i- \\
Görres 115 - Lat Qu. 698
(Himmerod)
Perg. 320 BU. (18,5 x 13). XIV. Jh.
Späterer Pappeinband mit Pergament bezogen. 320
(1—69, 50a— 69a, 60—810) Blätter heutiger Zählung in
39 Lagen und zwar: I— IV, VI, XTV, XVI, XVIII,
XIX, XXIII, XXV, XXVI, XXXII, XXXIV, XXXVI,
XXXVIII zu je 8, IX, XI, XIII, XV, XX, XXI, XXVIH
zu je 8 + 1, VII, XVII, XXVn, XXIX, XXXV zu je
10, V, XXXI, XXXIII zu je 10 + 1, VIII, XXII, XXX
zu je 4, XXXVII zu 4—1, X, XII zu je 6, XXIV zu
6 + 1, XXXIX zu 12 Blättern; am Schluß jeder Lage
römische Zahlenmittelkustoden. Der ganze Band ist von
einer Haupthand geschrieben, nur einige freie Blätter
enthalten gleichzeitige Nachträge von anderen Händen.
TintenUnicnschema, durchweg zweispaltig, 31 — 35 Zeilen,
sämtlich mit roten Überschriften und einfachen roten
Initialen, Schriftfeld durchschnittlich 15,6x11,4, Spalten-
breite 5,5. Ein Besitzvermerk Bl. 309"'' ist fast ganz
getilgt, doch ist noch schwach erkennbar: liher iste
pertinet ad mo\na8teriwm> de hymmerode \ ordinis Cister-
ciensis treuerensis diocesis \ (14. Jh.). Auf Bl. 1' steht die
alte Signatur .D xxv. und der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Grörres 115.
Sermones de tempore et de sanctis.
1) Bl. P* Sermo in aduentu domini \ (rot).
Ani. Lauda et letare filia syon \ quia ecce
uenio ... Li [uerhis] istis recolit et representat mater
ecclesia | . . .
2) Bl. 2^» Itetn de \ eodem. \ (rot).
Anf TJeniet dedderatus cunctis gentibus j Aggeus ij.
Cunctis geniibus inquit id est ad u\tilitatem cunetarum
gentium . . .
3) Bl. 2^b Jtem de \ eodem. \ (rot).
Anf. Induamur armaluds. Ro. .nj. Ärma htcis
dicit. Glosa. id est uiiiutes . . .
4) Bl. 3™ Item de eodem. | (rot).
Anf. JScce uenio cito et merces \ mea . . . Aota
quod dominus uenit. uenit et ueniet . , .
5) Bl. 4^a jig,,^ dg eodem. \ (rot).
Anf. Ueniet desideratus . . . Cunctis gentibiis \
iiiquit. Quasi diceret Ueniet in carnem dei filius . . .
6) Bl. ö'b Item de eodem. \ (rot).
Anf. JSora est tarn nos de somjmo siurgere.
Ho. ,rij. Nota I quod quadruplex est sompnus . . .
7) Bl. ö^*» Item de eodem. \ (rot).
Anf. Jlora est iam nos de sompuo surgere Ro.
xii. lAcet multiplex sit sompnus a quo perutile nobis
esset ut surgeremus . . .
8) Bl. 6^" Item de eodem. \ (rot).
Anf. Abiciamns opera tenebrarum Ro. xij. Per
Opera | tenebrarum. intelliguntur opera mala . . .
9) Bl. V^'ltem de eodem. \ (rot).
Anf. Indummtr arma lucis ... In premis.^s
uirbis apostolns | connotat quadruplicem gracie ef-
fectum . . .
10) Bl. 8^» Item de eodem. \ (rot).
Anf. Preparare israel in occursu dei tui. | Arnos,
luxta quod prrmoniti | sumus . . .
11) Bl. 9'''' 0. Ü. Dies appropinquaidt. Ro.
Dies inquam j fidei appiropinquauit. hec est prima
dies . . .
12) Bl. 9'^'' o. Ü. jyies appi-opinquaxdt. Ro.
Dies inquam | que est cognitio eredendoruni . . .
13) Bl. 10'''' o. U. Preparare israel in occursu
dei tui. Amos | In occursu inquit. Venturus enim
est dominus ad iudicium . . .
14) Bl. 10"^* 0. Ü. Emitte agnum . . . Emitte
agniim. inqidt id est x. In quo | uerbo . . .
15) Bl. IP* 0. Ü. Emitte agnum . . . karissimi
jmuper homo \ ad qxdd sedet . . .
16) Bl. IP'' 0. U. Ecce uenit rex . . . Ecce in-
quit. Per hoc aduerbium ecce. quod | est excitati-
uum intentionis . . .
17) Bl. 12''^ o. Ü. JJeniens ueniet. Aba. ij. In \
uerbis istis duo notari possunt . . .
18) Bl. 12''" 0. U. Won in impudicicijs. Ro. xii. |
In uerbo proposito \ apostolns prokibendo idcium . . .
19) Bl. 12''^ Non in impudicicijs. Ro. xii. Verbo
in I ptremisso dissulit nobis . . .
Görreshandschriften
137
20) Bl. 13'''' 0. Ü. Non in impudicicijs. Ro.
xii. Detestatur \ apostohis in nerbo premisso. uieium
luxiirie quia | maxime . . .
21) Bl. IS^'*' 0. ü. Non in emmnessationibus
et ebrietalibxis. Ro. xii. Verbis presentibus apostolus
dissuadendo nobis gulam inuitat . . .
22) Bl. 14" 0. Ü. -ZVb?i i)i commessationibus . . .
Quibus uerbis prohibet ajwstobis | uieium gule . . .
23) Bl. 14^* o. tJ. Non in rominessalionibus . . .
JPropo\sito in uevho. deiestatitr apostolus gulam , . .
24) Bl. 15^" 0. TJ. Preparare Israel in occursum
dei . . . Ut aninia quelibet fidelis digne ualeat . . .
25) Bl. 15^'' 0. U. Preparare isi'ael in occursum
dei . . . Quibus uerbis admonetur quelibet fide\lis
aniiua . . .
Bl. K)'' ist unbeschrieben.
26) Bl. 17"'* o. U. Hora est iam nos de sompno
surgere. Ro. xij. Cir\ca uerbum istud seu quod ex-
ponitur de sompno etdj>e . . .
27) Bl. 17'''' o. IT. Non in contencione Ro. xij. \
Rrecipue cauendiun est contendere cum quhique j
personis. Cum hornine potente . . .
28) Bl. 18" 0. Ü. Non in emulacione. Ro. xij.
Dissuadet hoc uerbo apostolus inuidiam . . .
29) Bl. IS''* 0. Ü. No7i in contencione. Ro. xij.
Prohibet ] apostolus contencionem. muUis de caums | . . .
30) Bl. 19''» 0. Ü. JE/mitte manum tuam . . .
Äduocatus I noster propheta daidd infirndtatem generis
humani . . .
31) Bl. 19'^^ 0. Ü. Emitte manum tuam . . .
Nota hoc inquam magna nobilitate a deo conditiis . . .
32) Bl. 19^* 0. Ü. Nox precessit. dies autem
appropinquauit. Ro. xii. \ . . . Nox inquit. siue dia-
bolm. De qua loh .iij°. Noctem illam j tenebromts . . .
33) Bl. 19^'' o. U. Induamnr arma Incis . . .
hl uerbo propodto iüj"'' noiantur . . .
34) Bl. 20'"* 0. Ü. Propiov est nostra salus . . .
Aota I quod nostra Salus qua est x prope est . . .
35) Bl. 21^'' o. U. Haluatovem exspectamus . . .
Nota quod Septem hominum genera sunt . . .
36) Bl. 23^* 0. U. Emitte agnum domine . , .
In Imc oratione prophetanim tangunt . . .
37) Bl. 24'*' o. U. Hoc nobis Signum inuenietis
infuntem pannis inuolutum . . . I>e uerbis pre sentihus
tria elicere possttmus . . .
38) Bl. 25''°' Sermo üi natiuitate domini (rot).
Anf. JBilius datus est nobis. \ Ysa. Datus est
nobis filius in dominum \ Ante :r incarnacionem
dominabal in mundo diabolus | . . .
39) Bl. 25^* o. U. Annuncio uobis gaudium . . .
Verba s?mi angelt ad pastores. Nota quod triplici
racione pronunciantur . . .
40) Bl. 25'^'' In aduentu domini. \
Anf. Veniat pax et requiescat . . . Nomine pacis j
hie intelligitur dei filius ...
41) Bl. 26'''' 0. Ü. Et uenerunt festiitianto'. I.u.
hixla pastorum exemplum. et \ uiri sapientis exhoria-
cionem. qul dicit. Ne | tardes . . .
42) Bl. 27'^'' 0. Ü. Medicina omnium | infesta-
cione. nebule. Ecc. xliij. Nota quod uentus aquilo
fngidus est et siccus . . .
43) Bl. 27"'* o. Ü. Natus est nobis hodie sal-
iiator. Salualtor iste quem angelus natum profitetnr
quis sit. ipse angelus manifestat . . .
44) Bl. 28" 0. Ü. Veritas de terra orta est.
De terra inquid \ id est de beata virgine mana . . .
45) Bl. 28^* 0. Ü. Sic deiis dilexit mundum ut
filium suum . . . Hiis uerbis C07nmenda\tur dilectio
dei ad nos . . .
46) Bl. 29'^'' 0. Ü. Ortus est sol . . . Ortus solis
est I natiuitas saluatoris. Triplici racione | xpc solis
nomine designatur . . .
47) Bl. 30"'* o. U. Paraulus natus est nobis. ysa.
paruulus inquam. corpore, quia infantulus. | paruu-
lus censu . . .
48) Bl. 30^" o. Ü. Filim datus est nobis. ysa.
Datus est nobis dei filius in fontem . . .
49) Bl. 3 1^* o. U. Appanüt gracia \ saluatoi-is
nostri . . . Notandum quod saluator noster in mundo . . .
50) Bl. 32''* o. Ü. Pue^- natus est nobis. ysa. Dei
fi\lium quem nobis propheta natum profitetur . . .
51) Bl. 32^'' Sermo de natiuitate domini. \
(rot).
Anf. Filius datus est nobis. ysa. Datus est nobis
dei filius in ma\gistrum . . .
52) Bl. 34^* o. tJ. Paruulus natus est nobis. ysa.
faruulus iustissimus. Quod autem instus fu\erit testa-
tur ipse . . .
53) Bl. 35'''' o. U. Paruulus natus est nobis. ysa
Pariwdus. Sapientissimus . . .
18
138
Görreshandschriften
54) Bl. 36'''' De natiuitate domini. \ (rot).
Anf. Verbiim caro factum est. lo. i. Duo sunt
hie principaliter twtatida , . .
55) Bl. 37''* 0. ü. Paruuhis natiis est nobis. ysa.
l^aruuhis. Speciosissimus. Speciosiis ] pariiu/us iste . . .
56) Bl. 37'^^ De natiuitate domini. |
Anf. Hoc uobis signum . . . Hoc uobis j signnm
inquid. Nota quod x triplex signum ostendit . . .
57) Bl. 38^* o. U. Wutus est nobis hodie salua-
tor . . . Nota quinque qne predicunt de | paruulo . . .
58) Bl. 39'^* 0. U. Pastores erant in regione
eadem . . . Nota quod pas\twes isti commendantur a
trihus . . .
59) Bl. 40"''' 0. Ü. Fanmlus natus est nobis. ysa.
Paniulus. Potentissinius | vnde dicit Daniel .vij.
A.tpieiebam et ecce . . .
60) Bl. 40™ In circiimcisione domini. [ (rot).
Anf. Postquam consummati sunt dies | viij . . .
Sci\endum quod hie nom,en iAc simit interpretalur
saliiator siue \ salutaris. sie et sa/untiis . . .
61) Bl. 41™ 0. Ü. Filius datns est nobis. ysa.
Filius iste quem | propheta datuin nobis dicit . . .
62) Bl. 4P'> 0. Ü. Hoc uobis signum . . . No-
tandum quod dominus cum natus esset ostendit nobis
in se I i]yso quincuplex . . .
63) Bl. 42'''' 0. Ü. Habitauit in nobis. lo. l Habi-
tauit inquid | in nobis sed utrbuni caio factum.
Notandum | qtiod uerbuni x per quinque specialiier
habitat . . .
64) Bl. 42"^ o. U Puer natus est noUs. ysa.
Puer iste quetn propheta nobis natum dielt, puer
nie est de quo dicit ysaias xi \ . . .
65) Bl. 43^'' 0. Ü. Legatus fidelis t^anitas . . .
Legatus \ iste dd filius est. qui a deo patre tam-
quam a domino papa in | mundnm missns est . . .
66) Bl. 44'''' 0. U. Visitauit nos . . . No\ta}idum
est hie quod uisitatio est duplex. \ . ■ .
67) Bl. 45™ Sermo in epiphania. \ (rot).
Anf. -P«)' aliam uiam reue):n sunt . . . Ad
horum magoi-um exemplnm. qui per uiam aliam |
reuersi sunt . . .
68) Bl. 46''*' Item de eodem. \ (rot).
Anf. JP''/' aliam uiam reuersi sunt . . . Scien-
durn quod a regione nostra. et a fade dei eiecti
sunms . . .
69) Bl. 47'-'' Dnn. \ (rot).
Anf. Per aliam uiam reuersi sunt . . . Quoniam 1
suggestione hostills generis humani . . .
70) Bl. 48''» Item de eodem. | (rot).
Anf. Cvm natus esset ihc in betlehem . . . Tres
isfl magi qui propo\nuniur hodie nobis imitandi
fuerunt reges . . .
7 1) Bl. 48'^* o. Ü. Vbl est qui natus est rex . . .
In hoc uerbo j tria proponuntur anime fideli . . .
72) Bl. 49''* o. Ü. Obtiderunt magi domino
mirram. Math. Pei' magos qui reges ftiisse leguntur.
in\teüigere possumus prelatos eccle.narum . . .
73) Bl. 49^'' 0. Ü. Obtulerunt ei munera . . ,
/'er aurnm quod lueet intelligere pos sumus . . .
74) Bl. öü^*" 0. Ü. Obtuleruut magi domino
thus. Math. Per thus quod ascendit sursum . . .
75) Bl. 52''* l7i epyphania domini. \ (rot).
Anf. Per aliam uiam | reuersi sunt. Math. No-
tandum quod adam j eiectus est de paradyso . . .
76) Bl. 52^'' /w epyphania \ domini. \ (rot).
Anf. Per aliam uiam reuei-si sunt . . . Scien-
diiin quod primus homo exijt paradysum . . .
77) Bl. 53™ Sermo in epyphania. \ (rot).
Anf. Per aliam uiam reuersi sunt . . . Et nos
si uolumus ad patriam \ celesiem uenire . . .
78) Bl. 54™ //( epyphania. \ (rot).
Anf. Surge illuminare \ iherusalem. ysa. Nota
quod in hoc mundo \ tenehroso. ac perieuloso . . .
79) Bl. 55''* o. U. Ft 2>i'0cidentes adoraueiimt
eum. Math. Nota quod querunt dominum pastores. |
que\runt et magi . . .
80) Bl. 55'^'' 0. Ü. Obtulerunt magi domino
aicnim. ; Math. ij. Per aurum quod fnsile est nun
immerlto Intelligitur . . .
81) Bl. 56^'> Item. I (rot).
Anf. Obtulenmt magi domino aurum. .Math. ij.
Per aurum quod ponderosum est intel\ligimiis . . .
82) Bl. 58''* 0. Ü. Obtulerunt magi domino aurum.
M. ij. Per aurum quod ductile e.st intelligitur pa\-
ciencia . . .
83) Bl. 59'"* Item de Epyphania. | (rot).
Anf. Obtiderunt magi domino mirram. M. \ ij Et
nos cum magis offeramiis domino mirram . . .
84) Bl. 50*''* Dem \ (rot).
Görreshandschriften
139
Anf. Vidimus stellam eius , . . Uerha sunt trium
iiiafforum. qui reges erant in terra persarum . . .
85) Bl. 51«'' Item. \ (rot).
Anf. Ohtulerimt magi domino tiiwram. M. ij. Per
in'ircun | Intelligere -possumus contrieionevi . . .
86) Bl. 52"* 0. Ü. Meges tharsis et insulae . . .
prophetia | hec completa est die epyplianie . . .
87) Bl. 52*^'' o. Ü. Reges arabmn et saba . . . In \
uerbis prophetie huius duo prindpaliter notanda . . .
88) Bl. 52»^'' o. Ü. Nuptie facte sunt . . . Nota
quod per hos nujAias x et ecclesie coniunctio figuratur . . .
89) Bl. 53*^'' 0. Ü. Erant ibi lapidee idrie sex
posite . . . Duo I hie specialiter surit notanda . . .
90) Bl. 53*'''' 0. Ü. M ic est filim mens . . . A'ota
quod cum ihc x \ esset a iohanne in iordane bapti-
zatus. facta est uox . . .
91) Bl. 55*''* 0. Ü. Saciauit dominus rS"« milia
hominum ... De uerbis presentibus duo nobis notanda
occurrunt . . .
92) Bl. 55*''* o. Ü. Impleuerimt xij"'" copthinos
frag\mentoi-um . . . Per xij"'" cophinos fragmentorum.
que colligunlur xij"'^ premia seic gaudia flgurantur . . •
93) Bl. 56"''* aS «rmo in ramis paimarum.\(rot)'
Anf. Qvi dicit se in \ xpo mauere . . . Quo-
inodo X ambulauerit. dicit | ipse in psalmo . . .
94) Bl. 56*^* Item de eodem. \ (rot).
Anf. Docebat de naui\eula turbas. In. v. Per hanc
na\uicttlam crux xpi intdligitur . . .
95) Bl. 57'''' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Xpc passus est pro nobis . . . Duo | hie
accedenda sunt, videlicet qua hora | ...
96) Bl. 57^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Ecce sacerdos magims. \ Ecc. xliiij. Verba
hie exponi posstint de \ x . . .
97) Bl. 58"* Item de eodem. \ (rot).
Anf. Crucifixi sunt cum eo duos latrones. M. |
xxvij. Per hoc quod cnicifixus est dominus cum ||
(Bl. 58*'"'') cmcifixis. docei cnicifixus . . .
98) Bl. 58*^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Factus est sudor eius sicxd gutte sangui-
nis . . . Nota iiij°''. que x fecit ante mortem suam . . .
99) Bl. 59*^* Item de eodem. \ (rot).
Anf. -Pj'O nobis omnibus tra\didit illum. Ro.
viij. Nota quod j9as»i||(Bl. 59*'''')o domini fuit
maxima . . .
100) Bl. 60'''' Item de \ eodem. \ (rot).
Anf. 2'radidü semper ipsum pro nobis . . .
Tradidit inquid semper ipmm. Tan\tum non erat
peccatum hominis . . .
101) Bl. 60^* Item de eodem. \ (rot).
Anf. Oblatus est quod ipse uoluit. ysa. liij Nota
quod pasxio domini fu\it amara . . .
102) Bl. 61'-* Item de eodem. \ (rot).
Anf. La\dt nos a peccatis nostris , . . Nota
quod passio x diuinum erga nos amorem nobis
indicat . . .
103) Bl. 61^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Stulticia colli\gatn est in corde pueri . . .
Nota I quod a passione dominica quam plana
hahemus he\neficia . . ,
104) Bl. 62^'' Item de eodem \ (rot).
Anf. Cum inimici \ essemus . . . Nota quod
passio domini dei amorem erga nos . . .
105) Bl. 62^'' Item de eodem. | (rot).
Anf. Dedi te in phedus . . . N^ota quod phedus
contra | habebatur in lege . . .
106) Bl. 63^* Item de eodem. \ (rot).
Anf. Elena manum tuam super mare . . .
Quod rnoyd dictum est singulis \ nostmm dicitur . . .
107) Bl. ei""* Item de eodem. \ (rot).
Anf. Eius liuore sanaii sumiis. ysa. liij. Duo de
pluribus in quibus passio x \ . . .
108) Bl. 64'''' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Holnite et adduclfc mihi et adduxenmt
asl\nam . . . Per asinum intelligi potest jyeccator |
quilibet . . .
109) Bl. 64"'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Hortamur uos ne in uacuum graciam
dei I redpiatis. ij" cor. vi. Possnimus hie intelligere \
specialiter graciam . . .
110) Bl. 65'''' o. Ü. Videte si est dolor \ sicut
dolor mens. Aotandum est quod passio sit | in x . . .
111) Bl. 67''* 0. Ü. Abraham pater uester exid-
tauit . . . In premissis uerbis tria prindpaliter sunt
notanda . . .
112) Bl. 67"'' o. U. Phirima turba strauerunt
uestimenta sua ... In uerbis istls duo breluiter sunt
notanda . . .
113) Bl. 68'''' o. Ü. TJenter nieus ad moab quasi
cythara sona\bit. Ysa. icvi. Uox hec. uox filij dei
18*
140
Grörreshandschriften
et con\sideranda nobis occiirnint tvia in uerbis presen-
tibus I . . .
114) Bl. 69" o. it. Wicht abdt gloriari nisi in
crvce . . . Condderandtim \ est quod dicit in crvce . . .
115) Bl. TO^** 0. Ü. Secuiidum gloriam eins
muüiplicata est ignominia . . . Verbum istud inira
spiritualent intelligentiam swnptum . . .
116) Bl. 70^a o. Ü. En morior. et ei-it dem
Hobiscum . . . Uerbum est iacob ad ßlios siios . . .
117) Bl. 71™ 0. Ü. Recordare paupertatis et
tramgressiojns mee . . Dominus i%c \ qui indesinenter
causam agit de nostra salute \ . • •
118) Bl. 72'-'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Empti estis precio magno, i. c. vi. Scieudum
quod passio dominica utilis nobis | est ad mvlta . . .
119) Bl. 73'-» Item de eodem. \ (rot).
Anf. Alii cedebant | ramos de arboiibus . . .
Nota quod pueri hehreorum emernnt obniam
domino cum ramis palmarum . . .
120) Bl. 73^» [tem de eodem. | (rot).
Auf. Factus est nobis redemptio. i. c. i Redemptio
dicit. Nota quod ,v redeinptor fuit. et redemptio . . .
121) Bl. 74™ Item de eodem. | (rot).
Anf. Exiuit in eum qui dicüiir caluarle locxm . . .
Exiuit inquit. \\ (Bl. 74'''') Notandum quod triplicem
legimus egressum . . .
122) Bl. 75™ Item de eodem. \ (rot).
Anf. Xpc passus est pro nobis . . . Pro nobis
inquit. non pro se. Pro nostris enim peccatis mor-
tmts est xpc. non pro suis . . .
123) Bl. 75^h de eodem. | (rot).
Anf. Omnes qui iransitis per uiam | . . . Nota
quod passio siue mors .r fuit uoluntaria . . .
124) Bl. 76^b Jtg„^ ^g eodem. \ (rot).
Bl. 77'* Meliw est dies mortis quam natiuitatis
Eeee. \ vij. Melior est inquit dies mortis scilicet x
quam dies | natiuitatis eitisdem . . .
125) Bl. 77'^b o. Ü. Tradetur gentibm et illu-
detur ... Li uerbis istis notari possuid i'«"« de 1 x
passione . . .
126) Bl. 77^"* 0. Ü. Tos qui eratis longe facti
estis . . . Nota quod ex sangidne .v muf\ta utilitas
aceidit humano qenei'i . . .
127) Bl. 78™ 0. U. Xpc passus est pro nobis. i.
pct. In hoc j quod dicit x. manifestat nobis apostoLus I . . .
128) Bl. 79'"'' Sermo de re-^urreclione do-
mini. | (rot).
Anf. Svrrexit dominus . . . Duo hie notanda
sunt circa | resurrectionem domini. videlicet resur-
gentis \ dignitas et resurgentis ueritas . . .
129) Bl. 80™ Cvm esset sero die illo . . . Hoc
facto probauit dominus resurrectionem suam ue\ram.. .
130) Bl. 80'''^ Sermo in pascha. \ (rot).
Anf. Mospes eram et suscepistis me. Math. Hospe-'<
iste qtu x est non solum in suis membris . . .
131) Bl. 80^* 0. Ü. Stetit iAc in medio . . .
valde mirabile quod \ dicimus post resftrrectionem . .. .
132) Bl. ^V'^ o. U. Epidemur non in fermento
ueteri . . . Uerbum est apostoli ad spii-itualem \
commestionem . . .
133) Bl. 81^'' o. U. lAm queritis nazarenum.
crvcifi.mni. Math. ult. Cirra uerbum istud tria
specialiter cotisideraii | possunt . . .
134) Bl. 82^* 0. U. Xpc resurrexit a mortuis
primitie \ dormientium. i. c. ,w. Circa uerbum istud \
notari polest triplex conditio resurreclionis . . .
135) Bl. 82'^* o. Ü. Nunc exurgam. diät do-
ntinus. Ps. Nunc \ exurgam inquit. Ac si dicat. Cele-
riter resurgam . . .
136) Bl. 83™ o. Ü. I^-obet se ipsum . . . Circa
uerbum istud atltendendum quod panis corporis . . .
137) Bl. 83^» 0. Ü. 3fulier quid ploras ... In
uerbis nostri saluatoris proponitnr | nobis forma
querendi ipsum . . .
138) Bl. 84''* o. Ü. Surrexit pastor bonus.
Pnstoris boni nomine appellatur x. multiplici raci-
one . . .
139) Bl. 84'''' o. Ü. Surrexit pastor bonus. !
pastor iste. est pastor ille qid di.vit. ego sum pastor
bonus . . .
140) Bl. 84'''' o. U. Introeuntes mulieres. scilicet
Maria Magdalena . . . luxta intellectum \ misticum
per monumentum . . .
141) Bl. 85""* o. Ü. 3fana Magdalena et marin
iacobi | et salomc emerunt aromata ... In j istis
quattuor moraliter sunt aUendenda . . .
142) Bl. 85™ 0. Ü. TJiderunt iuuenem sedentem . . .
Notandum quod per uerba hie posita . . .
143) Bl. 85'''' o. Ü. Mulier quid ploras. lo.
x,T. Mulieris nomine | hie in loco intelligi potest . ■ .
Görreshandschriften
141
144) Bl. 85"^ O. Ü. Malier quid j^lniris. lo.
XX. Per midierem hanc plorantem \ innuitur nobis
anima ueri xani . . .
145) Bl. Sß™ o. Ü. Palpate d videte quia
Spiritus carnem \ et ossa non habet . . . Verbo pre-
misso ostenditur | quomodo x probet . . .
14G) Bl. 86^* o. Ü. Ostendit eis tnanus et pedes.
Luc. xxiiij. I Ostendit inquid eis inanus et pedes id
est cicatrices in | manibus . . .
147) Bl. S?''* o. U. Antequam comedam suspiro.
et tamquain \ inundantes ... In uerbis istis pro-
positus nobii forma . . .
148) Bl. 88™ Sermo de resurrectione. | (rot).
Auf. A.dhuc Ulis non credentibus ait. Ha\betis
hie (diquid quod manducett^r . . . Hoc facto pro-
ba\re noluit dominus ueritatem sue resurrectionis . . .
149) Bl. 88^^ Sermo de eodem. | (rot).
Auf. Cognouerunt eum in fractione panis. Luc.
xxiiij. Premisds conicitur modo quo probatierit . . .
150) Bl. SO'* 0. Ü. Siirgens iAc mane prima
sabbati . . . Verbis preniissis inmdtur qua hora
deus I resurrexerit . . .
151) Bl. 89''» Sermo in pascha. \ (rot).
Anf. In stcdore uultus tut . . . Per hunc pamin
qui cum sudore uulltus uesd iubetur . . .
152) Bl. gCK" De resurrectione. \ (rot).
Anf. Viderrint reuolutum lapidem. Math, vltimo. |
Hoc facto . . .
153) Bl. 90^^ Item de resurrectione. | (rot).
Anf. Currebant duo | simul. Noia quod modig
di\uersis queri debet . . .
154) Bl. 90^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Surrexit dominus . . . Surrexit inquit
dominus | et hoc corde subtili. Hinc est quod ianuis
clan\sis . . .
155) Bl. 91'''' Itein de eodem. \ (rot).
Anf. Swrexit dominus . , . Nota quod dominus
»urrexit ue lociter . . .
156) Bl. 92™ Item de eodem. | (rot).
Anf. Videte manus j meas . . . His uerbis de\clarat
dominus modo quo probet resurrectionem suam . , .
157) Bl. 92™ Item de eodem. \ (rot).
Anf. Surrexit non est hie. Math, xxviij. Nota
iiii'"' dotes in corpore .v . . .
158) Bl. 92^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Surrexit non \ est hie. Math, xxviij. xpi
resurrectio nostra est in\structio . . .
159) Bl. 93'-'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Ostendil eis manus | et latus. Hoc facto x
j>robauit \ resurrectionem suam ueram . . ,
160) Bl. 94™ Sermo \ (rot).
Anf. Surgit a cena ponit iiestimenta sua etc.
lo. xiij. I Nota quinque que fecit dominus ante
instituti\onem sacramenti eucharistie . . .
161) Bl. 94™ Sermo de resurrectione. ( (rot).
Anf. Emerunt aromata id uerdentes . . . Aro-
niata que eme\runt midieres isie . . .
162) Bl. 95™ Ite?n de eodem. | (rot)
Anf. Surrexit sicut diät Math. ul. Swrexit
tnquit I Et hec propter suam exaltationein . . .
163) Bl. 96'''> Item de eodem. \ (rot).
Anf. Swrexit pastor bonus. Pastor iste \ bonus
pastor nie est . . .
164) Bl. 97™ de eodem. | (rot).
Anf. Surrexit dominus uere Luc. xxiiij. Sicut
resurrectio nostri \ saluatoris causa fuit uera nostre
resurrectionis gk>rio\se in fiäuro . . .
165) Bl. 97^'' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Cum sero esset die illo . . . Nota quod
facto predicto probauit | dominus resurrection&m . . .
166) Bl. 98''' Item de eodem. \ (rot).
Anf. Emerunt aromata . . . Per has midieres
intelliyere pos\mimus quosque fideles . . .
167) Bl. 99'''' Sermo de ascensione. \ (rot).
Anf. TJiri galilei quid \ statis . . . Nota quod
inj"'' j gradibus uenitur ad staium contemplationis . . .
168) Bl. 100™ 0. Ü. Expedit nobis ut ego
uadam lo. 16. luxta | saluatoii» nostri uerbiwi
exptediens nobis | fuit . . .
169) Bl. 101^* o. U. Dominus quidem ihc post-
quam locutus est eis \ assumptus . . . Duo occurrunt
hie notanda. Primuin est. quare dominus in celum
assuniptus esse dicatur . . .
170) Bl. 102'''' o. Ü. TJiri galilei quid statis . . .
Quoniam peccando elongati sumus a deo . . .
171) Bl. 103™ 0. Ü. Expedit uobis | ut ego
uadam. lo. xvi. Expediens nobis \ fuit saluatoris in
celum ascensio propter multa . . .
172) Bl. 103™ o. Ü. Si exaltatus fuero a terra...
Hoc uerbum inielligi potest tarn de exal\tatione . . .
142
Görreshandschriften
173) Bl. 103^'' 0. ü. Meuatiis est so/. Abu. iij.
Eleuatus est | inquid Sol. Solis nomine x intelliffitiir . . .
174) Bl. 104'''' 0. Ü. Ekuatis manibrn fe[re]-
batiir in cehim . . . Ascensio nostri saluatoris exein-
plar I est nostre spintualis ascensionis . . .
175) Bl. 105'^'' 0. Ü. JSfubes stiscepit \ euin ab
oculis eorum. Ascen\dentem saluatorem in mibe si
spiritiialiter i'mi\tari intendimns . . .
176) Bl. lOS^»" 0. Ü. Eleuatus est sol. | Abac.
iij. Per' solem hie xpm intel\ligimus. et hoc propter
iim/tas raciones . . .
177) Bl. lOe^"^ o. Ü. Vij-i galylei quid statis . . .
Mtdtis inodis | uecesse est ut a iiobis queratur domi-
nus . . .
178) Bl. 107"' o. Ü. Viri galilei quid statis . . .
Nota \ quod querendiis nobis est dominus . , .
179) Bl. 107^* o. Ü. Ascendens xpc in altum etc. \
Ephe. iiij. Et 7ios si xpm ad alta ce\lorum sequi
cupimus . . .
180) Bl. 108'''' 0. Ü. Viri galilei quid statis . . .
Nota quod queiitnt dominum reges, \ . . .
181) Bl. 109™ 0. Ü. Expedit uobis ut ego \
uadam. lo. Nota tria in qidbus salluotcnis ascensio
expediens nobis fuit ac \ necessaria . . .
182) Bl. 109^*' 0. Ü. Ascende7is in altum . . .
Innuitur nobis a piropheta uerbis premissis \ utilitas
ascensionis x ad celos . . .
183) Bl. 110''' o. U. Ascendit deus in iubilo.
psal. Modus I dominice ascensionis declaratur nobis
presentihus prophete uertris . . .
184) Bl. IIP* 0. Ü. Ascendens x in altum...
Verbis jtremissis innuitur nobis quis i fuerit modus
dominice ad celos ascensioni», \ ■ . .
185) Bl. Upb /Cem de eodem. | (rot).
Anf. Ascendit deus in iubilacione. Psal. Salual-
torem nostnim in iubilo . . .
186) Bl. 112'''' 0. Ü. Occursus eius usque ad
summ um eius. scilicet | celi. Quibus uerbis innuitur
nobis modus dicte 1 ascensioriis . . .
187) Bl. 112^'' 0. U. Occursus eius usque ad
summiim . . . Cum ei in ascen\sione celestia cur-
rendo adijt . . .
188) Bl. 113'''' o. U. Occursus eius tisque ad
summum . . . Occursus inquid. Quo de uerbo colligere
possumus I modum spiritualiter nostre ascensionis . . .
189) Bl. 113'^'' o. Ü. Occursus eius . . . Quibus
uerbis edocet nos jrwpheta. xpm qui ascendendo
summum celi adijt . . .
190) Bl. 114'''' 0. Ü. Occursus eius . . . Ascen-
dit .r summa celi iuxta prophetie dictum 1 . . .
191) Bl. 114'''' o. Ü. JJiri galilei quid statis...
Aspicientes inquit in celum. Quibus uerbis docemur .. .
192) Bl. 115''' o. Ü. Fm galilei quid statis...
Aspicientes inquit in celum. Circa uerbum istud \
notari possunt . . .
193) Bl. 116^'' o. Ü. ITic i%c qui as.fumptus
est a iiobis . . . Nota quod dominus ascendit in
celum I in tube concrepatione . . .
194) Bl. 117'* 0. tJ. Viri galilei quid admira-
tis . . . Huic angeloimm interroyationi respondere
debent \ uiri galilei . . .
195) Bl. 117"* o. Ü. Ascendem x in altum . . .
Ascendens inquit x in altum. glosa. Loco et digni
tüte I captiuam . . .
196) Bl. 117"'' 0. Ü. Xpc qui descendit . . .
Xpc inquit descendit. Prius ponit descensionem | ■ • •
197) Bl. 118"''' 0. Ü. [DJominus quidem ihc
postquam. locutus est. etc. Duo oc^currurvt hie . . .
Diese Predigt ist anscheinend von demselben
Schreibei', der die vorhergehenden sclmeb, nach-
getragen worden, da sie nicht wie die übrigen
unmittelbar anschließt und auch die Initiale
nicht ausgefüllt ist. Die Predigt füllt noch
4 Zeilen von Bl. 119''', der Rest dieser Seite
wie Bl. 119" ist unbeschrieben.
198) Bl. 120'* In pentecostes. \ (rot).
Anf. Ecce dominus in igne | ueniet ysa. Ixvi.
Prophetia hec ad\impleta est in die penthecostes . . .
199) Bl. 120"'' 0. Ü. Ecce dominus in igne
ueniet. | ysa. Ixvi. Sciendum quod Spiritus sanctus
ve\nit super xpm in specie columbe . . .
200) Bl. 121"'' o. Ü. Cvm uenerit ille arguet...
Verbis premis\sis determinatur ad quid detur Spiritus
sanctus . . .
201) Bl. 122'* 0. Ü. Cv7n uenerit ille arguet...
Iuxta I premissum saluatoris uerbum datur Spiritus
ad I arguendum . . .
202) Bl. 122"'' o. Ü. Flauit spiritus eins . . .
Aqtiarum no-mina inteüiguntur tempoi'ulia . . .
Görreshandschriften
14:3
203) Bl. 123'''' o. U. Royabo pulrem | laeum
et aliurn . . . Paraclytmn dicit dngulariter | Hoc est
contra mundi huius amatores . . .
204) Bl. 123^'' 0. U. Ingrcssus est sjiirätis in
interfectos . . . Per interfectos intelligimtnr pecca-
tores iinmorta/i [!] existentes . . .
205) Bl. 124^» o. Ü. Appamerimt Ulis \ dis-
partite lingue . . . Tamqtiam ignis dicit. Pre ceteris
duo propter que Spiritus sanctus uenit . . .
206) Bl. 125™ 0. Ü. Ecce dominus in igne ueniet
ysa. I Prophetia hec adimpleta est illo die \ qxiando
dominus . . .
207) -Bl. 125^b Sermo. \ (rot).
Anf. Ingressus est in me Spiritus . . . Notandum
quod ingresms sanctus Spiritus in \ cm'da humana
perutilis est . . .
208) Bl. 126'^'' 0. Ü. JVon uos estis qui loqui-
tnini . . . Qui loquitur in uobis dicit id est dat
nobis uirtiUem loquendi . . .
209) Bl. 127'"* o. Ü. Non uos estis qui loqni-
mini . . . Qui loquitur inquit in uobis id est intus
do\cet vos loqui lingua tarda . . .
210) Bl. 128'^'' 0. Ü. Kon uos estts qui loqui.
mild . . . Nota quod donum Spiritus sancti ad midta
confeiiur | hotidni . . .
211) Bl. 129''* 0. Ü. Non uos estis qui loqui-
mini . . . Notandum quod ad plura confertur nobis
Spiritus sancttcs \ ■ ■ •
212) Bl. 130'''' o. Ü. Non uos estis qid loqui-
mini . . . Qui loquitur inquid in uobis. id est instruit |
MOS ad loquendum icerba eius . . .
213) Bl. 13 P* 0. Ü. Non uos estis qui loqui-
m,ini . . . Qui loquitur inquit in uobis. id e-it loqui
uos docet uerba patris . . .
214) Bl. 13 2''=' 0. Ü. Cum uenerit ille sph-itus
ueritatis . . . Cum uenerit inquit ille Spiritus uerita-
tis. Dieitur autem spiritus eius spiritus ueritatis . . .
215) Bl. 132'''' o. Ü. Cvm uenerit paraclitus
quem ego mittam itobis . . . Sciendum quod x ha-
buit multa testimonia ...
216) Bl. 132'^'' o. Ü. Paraclitus spiritus sanctus.
quem mittet pater . . . I^ota quod spiritus Sanctus |
facit vij. que notantur in verbis prepositis . . .
217) Bl. 133™ 0. U. Paraclitus spiritus sanctus
quem mittet . . . Quibus uerhis declaratur. ad quid
.''piritus sanctus gracia nobis a deo | patre transmit-
tatur . . .
218) Bl. 133^^ o. Ü. Spiritus sanctus duclor \
eius fuit. ha. Ixiiij. Attendendum quod ad plura j
tiobis est tttilis collacio doni sancti spiritus . . .
219) Bl. 134'^'' 0. U. Spiritus sanctus duct&i-
eius fuit. Isa. Ixiij. Eius inqxdd \ scilicet hominis
penitetis [!] ducendo ipsuni . . .
220) Bl. 135'''' 0. Ü. Paraclitus sanctus spiritus
quem mittet . . . Verbis premissis datur nobis intel-
ligi I qualibet detur a piatre . . .
221) ßl. 137''^ 0. IT. A.pparuerunt ilUs dispar-
tite linyue ... In ignis specie spiritus | sanctus legi-
tur apparuisse ...
222) Bl. 137^'' o. Ü. Cum uenerit paraclitus
quem ego mittam . . . Notandum quod dominus
uerbis premissis. sids promittit fidelibus . . .
Die Predigt füllt noch die drei ersten Zeilen
von Bl. 138'"'', der Rest des Blattes und die
ersten Zeilen von Bl. 138''* sind unbeschrieben.
223) Bl. 138^" o. Ü. Dedit dona hominibus.
Dona inqidt in spiritum sanctuni | j^er quem dantur
uniuersa dona . . .
224) Bl. 138^^ o.Ü. Fructus spiritus est Caritas etc.
Gal. V. iSota quod spiritus sanctus arbor | est nobilis-
sima . . .
225) BL 141^'' 0. Ü. Non vos estis qid loqui-
mini . . . Qui loquitur in uobis diät, id est insti-vit
uos I ad loquendum loquenda . . .
226) Bl. 142'''' o. Ü. Ecce dominus in igne
ueniet. ysa. Ixvi. | In igne ait. Nota, quod ignis que
dura i et solida sunt dissohdt ...
227) Bl. 142^'' o. U. lUcce domimis in igne
ueniet. ysa. l-xvi. In igne \ dicit. quia sicut ignis illu-
minat . . .
228) Bl. 143'*' Ecce dominus . . . In igne in-
quit I id est ignis spere . . .
229) Bl. 143^'' 0. Ü. Ecce dominus in igne ueniet.
ysa. Lvüi. Prophetia hec completa est die penthecostes
quando dominus id est \ spiritus sanctus uenit . . .
230) Bl. 144^* o. Ü. Effundam de spiritu meo . . .
Circa uerbum istud notari possunt w'"' . . .
231) Bl. 145'''' 0. Ü. Bepleti sunt omnes spiritii
sancto. Circa uerbum hoc \ duo maxime considerare
debemvs ...
144
Görreshandschriften
232) Bl. 146''* In dedicatione ecclesie \ (rot).
Auf. Donms mea domus | orationis uocabitur. ysa.
liij. Nota I quod triplex in oracione dehet esse
oporiimitas . . .
233) Bl. 146'''' Sermo in dedicatione | (rot).
Anf. Domus mea domus orationis . . . Sciendum
quod quadruplex est | domus dei . . .
234) Bl. 147''^ In de\dicatione. | (rot).
Auf. Iti ea omnis qui petit accipit. Math. xxxi.
hl ea inquid id est in domo orationis. | de qua
proiidttitur . . .
235) Bl. 147^" Ser\mo in dedicatione. \ (rot).
Anf. ßomiis mea domus orationis . . . Nota
quod domus deo consecrata | et benedicta do7nus
oracio7iis uocatur . . .
236) Bl. US'-» In de\dicatione. \ (rot).
Anf. In ea omni» qui petit accipit. In ea
inquid. seilicet in domo orationis de qua \premittitnr . . .
237) Bl. 148^» In dedicatione. \ (rot).
Anf. Sandificauit tabernaculum suum altissimus. |
Felix tabernaculum quod habitatoreni habet \ ipsum
sanctificantem . . .
238) Bl. 149''» In dedicati\one. | (rot).
Anf. Non est arbor mala faciens \ fructus
bonos, lu. vi. Per arborem | non mala. Itoc in loco
accipere possumus . . .
239) Bl. 150'^>' In \ dedicatione. \ (rot).
Anf. Vnaqueque arbor de \ frnctu suo cognos-
cilur. lu. vi. Per ar\boreni intelligitur uoluntas . . .
240) Bl. 151" In Dedicatione. I (rot).
Anf. TJos estis templum dei uiui. ij. co. vi. Sci\-
endum quod dupiici signo cognoscere \ poterimus . . .
241) Bl. 15 P» Sermo. \ (rot).
Anf. Dens in domibus eins cognoscetur. psal.
Notandum quod pluribus signis cognosci | potest . . .
242) Bl. 152^'^ Item Sermo. | (rot).
Anf. Domum tuam domine decet sanctiiudo. Psal.
Per domum hoc in loco significatur anima iusti . . .
243) Bl. 152^b Item Sermo \ (rot).
Anf. Quid uocatis me domine . . . Nota quod
quidem semel uocant dominum . . .
244) Bl. 153^" In Dedicatione. \ (rot).
Anf. Ecce dimidiam bonorum meorum domine
do pauperibiis . . . Ad litteram Zacheus pauperibus 1
dedit dimidiam . . .
245) Bl. 154'-» Sermo. \ (rot).
Anf. ßonus homo de bono thesauro . . . Bolnus
inquid homo de bono thesauro cordis sui profert . . .
246) Bl. 154'^'' Item Sermo. \ (rot).
Anf. Sapiencia edificauit sibi domum . . . Nota
quod I est domus demonis. domus hominis . . .
247) Bl. 155'» In Dedicatione. \ (rot).
Anf. Domum tuam domine decet sanctitudo. Psal.
Domum tuam dicit id est animam fidelem . . .
248) Bl. 155fb Item Sermo. | (rot).
Anf. Bl. 155^» Domum tuam domine decet
sanctitudo. Psal. Per hanc domini domum. anima
fidelis intelli gitur quam tota trinitas edificat et in-
habitat . . .
249) Bl. 155'''' o. Ü. Domus mea domus oracio-
7iis uocabitur . . . In uerbo isto quod assumitur de
euangelio \ ostenditur . . .
250) Bl. 157^'' o. Ü. Celebrauit Salomon dedi-
cationem | octo diebus. ij. Macha. ij. Notandum | quod
in Sacra scriptura triplicem dedicationem le\gimys . . .
251) Bl. 15 8'^'' 0. Ü. Celebrauit Salomon j dedi-
cationem . . . Octo diebus dicit. Per hos dies octo
singnificantur octo . . .
252) Bl. 159^» In dedicatione. \ (rot).
Anf. Domus mea domus orationis... No\tandu)n
quod multa in ecclesia impetrantur . . .
253) Bl. 160''» Sermo in dedicaeione. \ (rot).
Anf. Domum tuam doinine \ decet sanctittido,
Psal. Per hanc domum dei \ intelligitur . . .
254) Bl. 161™ o. Ü. Templum dei sanctnm est...
Paruum | parua. magnnm magna et sanctuni sancta
decent . . .
255) Bl. 16 P» o. U. Dixit qui sedebat in trano.
Ecce noua facio | omnia. Apo. Omnia inqtvk id est
plura de omnibus . . .
256) Bl. 162''» o. Ü. Domum tuam domine
decet sanctitudo . . . Nomine domus domini intelligi-
tur hie anima \ fidelis hominis ac iusti . . .
257) Bl. 162^» Sermo | In Dedicatione
ecclesie. \ (rot).
Anf. Bl. 162^'' A-scendit zacheus in arborem
sicfiomorum. Lv. xix. Sichomoris arbor est ficui | ei
moro similis . . .
258) Bl. 163'''' Jtem Sermo in dedicatione
ecclesie. \ (rot).
Görreshandschriften
145
Anf. Neque </<.' sjiiids colUyiint ficns . . . Qiubns
uerbis reprehendit dominus duo genera hominum . . .
259) Bl. 164'''' 0. Ü. t^idi ciidlatein sanctam . . .
l'er Iiec nerha ostendit heatus lohannes. qualitev
sit in se ui la eterna . . .
260) Bl. 164'''' 0. Ü. Uenitfilius huminis querere . . .
Qnod perierat dicit. et hec per lepram \ peccati . . .
261) Bl. 164^"'^ o. Ü. Venu fillus hominis
querere . . . Sicut aliquis 7nagmis »ledinis ut ostenderet |
suam sciejitiam . . .
262) Bl. 165'''' o. U. Domum luam domine
decet . . . Per dictam dei domum \ intelligere possu-
mits fidelem animcwi . . .
263) Bl. 165'''* o. U. Quid nocatis me domine . . .
Quibus uerbis reprehendit dominus ore dominum
confitentes . . .
264) Bl. 165^"b o. Ü. Tabernaculum dei cum
hominibus . . . Magna gratia est dei. ut homines
illius fiant I tabernaculum . . .
Diese Predigt umfaßt auf Bl. 166^'^ noch
6 Zeilen, der Best dieser Seite und Bl. 166" ist
unbeschrieben.
265) Bl. 167''* o. Ü. Ecce hämo erat in iheru-
salem ad nomen syineon . . . Nota quod sicut symeon
hodie acceperit ihn in idnas . . .
Bl. 167" ist unbesclu-ieben.
266) Bl. 168''* o. F. Brems in noialilibus ajns
Ecc. XI. Apis I nomine intelligere possumus glorio-
sam uirginem Alarium . . .
267) Bl. np'^ Sequltur de uerbis ecclesia-
sticj. I (rot).
Anf. Inicium dulcoris habet fructus eius, scilicet
Apis, per quam \ sicut dictum est hoc in loco de-
signatur nobis beata et gloriosa | idrgo . . .
268) Bl. 175™ 0. Ü. Sicut balsamum aromati-
zans . . . Baisami uocahido decernit se itocare \ uirgo ....
269) Bl. 176"* 0. Ü. Tulerunt ihn in iherusalem
ut sisLcrent eum domino. Lu. \ Tulerunt ihesum inquit
in iherusalem id est in templum . . .
270) Bl. 177'-* 0. Ü. Vade ad formicam . . .
forndce nomine hoc in loco jiossumus intelligere
gloiiosam uirginem Mariam . . .
271) Bl. 179"* 0. Ü. JPostquam impleti sunt
dies purgationis . . . Qnoniam Maiia virgo purgata
que pnrgari noti indiavif . . .
' 272) Bl. 179"b o. Ü. Bcce ego mitto angelum
meum . . . Rex regum dojninus ante suum ad-
uenlnm prendsit 1 signa . . .
273) Bl. ISO""* 0. U. Sapiiencia edificauit sibi
domum . . . Hec est lila sapiencia diuina de qua
dicitur. oinnia in sapiencia \ fecisti . . .
274) Bl. 180"* o. Ü. I'auus distillans labia . . .
Uerba sunt filij dei ad uirgi nein gloriosam . . .
275) Bl. 181'"* 0. Ü. Date ei de frvclu vianu-
jim . . . Vox dilecti de dilecta. Speciosus . . .
276) Bl. 181"* 0. Ü. Qvasi mirra electa . . ,
Mirre uocabulo se uocat Maiia uirgo ratione \
multiplici . . .
277) Bl. 183'* o. U. Quasi plantatio rose \ in
iericho. Ecc. xxiäj. Rose se eompa\rat idrgo beata . . .
278) Bl. 183"''' o. Ü. Quasi plantatio rose . . .
Rosam se appellat \ uirgo beata . . .
279) Bl. 183"b o. Ü. Quasi plantatio rose . . .
Rosam se nondnat virgo Maria 1 . . .
280) Bl. 184"''' 0. Ü. Quasi plantatio rose . . .
Rosam se nocat uirgo sacratissima . . .
281) Bl. 184"b 0. Ü. Quasi plantatio rose . . .
Beata dei genitrix virgo Maria comparat | se rose . . .
282) Bl. 185''* 0. U. Quasi cedrus exaltata sum . . .
Cedrum se appellat uirgo Maria | . . .
283) Bl. 185"* 0. Ü. Quasi cedrus exaltata . . .
Nota duplicem racionem. quare uirgo \ Maria redrum
se nominet . . .
284) Bl. ISCb 0. Ü. Quasi cedrus exaltata . . .
Nota duo propter que cedro se comparat Maria
uirgo . . .
285) Bl. 186"'' 0. U. Quasi lypressus in monte
syon . . . Cjfpressmn se apipellat uirgo Maria . . .
286) Bl. 187''*' 0. U. Quasi cypi'essus in monte
syon . . . Cypresso se rompai'at uirgo beata . . ,
287) Bl. 187"* o. Ü. Quasi palma exaltata sum
in cades . . . Pal'me assimilatur idrgo Maiia. quia
sicut palma | diu seruat uirorein in foliis . . .
288) Bl. 188''* o. Ü. Quasi palma exaltata . . .
Palmam se appellat virgo Maria, quia sieut pal ma
flexibilis est . . .
289) Bl. 188"* 0. Ü. Quasi cedrus exaltata \
sum . . . Cedro se eomjmrat \ virgo beata. quia fortis
ff rohiisfa . . .
19
146
GöiTeshandschriften
290) Bl. ISQ""» 0. Ü. Egiydieliir ulrr/a . . . Vir/fe
comparatur uirgo Maria, quia Inimilitaie inodica . . .
291) Bl. 189™ 0. Ü. Egredietur virga . . . N'ota
quod propheta | virginem Marium appiellat virgam...
292) Bl. 190™ 0. Ü. Egredietur virga . . . Isayas
propheta \ dei niatrem uirgam nominat . . .
293) Bl. 190^» 0. Ü. Beaii oculi qui vident \
que uos uidetis. Im. x. Nota, quod si uerba premissa
di.vit I X ad discipulos. inulto podus eadem dicere
poterat ad uirginem Mariain . . .
Am Schluß dieser Predigt folgt in roter
Schrift Bl. 190'''' eine Glosse von 7 Zeilen über
die Orte, wo die angeführten Bäume wachsen:
Moiis Jibanus locus cedri est , . .
294) Bl. 19 1""* o. Ü. Egredietur uirga . . . Virge
uirginem coinparat propheta. quia ut idr\ga candore
castitatis Candida . . .
295) Bl. 19 1'* 0. Ü. Egredietur virga . . . Virge \
assimilatur virgo Maria, propter multa . . .
29G) Bl. 192'^'' 0. Ü. Fecit rex salomon thronum
de ebore . . . Thronus salomo\nis ed uirgo Maria . . .
297) Bl. 19 2^** o. Ü. Hedemptionem misit domi-
nus populo siio . I'rimo uidendwn ed | qiiomodo
et a quo. et cid uenditum erat genus hwnanum. | ...
298) Bl. 193'''' 0. Ü. Crenint dominus noitum
super tenam . . . Nota, quod triplici benedictionis
dulcedine preuenta est roncepcio . , .
299) Bl. 193^''' 0. Ü. Terbiim raro factum est
id est filius dei | fuctus est homo et hoc tribiis de
causis specialiter . . .
300) Bl. 194"'» 0. Ü. Benedicta tu in mulieri-
bus;. Inueniuntur in \ scriptura Septem, mulieres . . .
301) Bl. 194^=^ 0. Ü. Fecit beseleel archam de \
lignis . . . Beseleel allegonce \ x significaf^ arrha be-
atam uirginem . . .
302) Bl. 195'^'' 0. Ü. Quasi palma exaltata
tum . . . Comparat se palme uirgo gloriosa. | quia
palma incioriam designat . . .
303) BL Wö^*» 0. Ü. Transtulü rex .mlomon
filiam I pharaonis . . . Salomon interpretatur paci-
ficus. I uel retiibutor . . .
304) Bl. 196'^ti 0. Ü_ MuUer graciosa inueniet
gloriam. | prouerb. xi. Per hanc mulierem intelli-
gitur virgo beata . . .
305) Bl. 197'''' 0. Ü. Erat hestev formosa ! ualde
et incredibili pulcritudine . . . Nomine hester pulchro
beata uirgo siynificatur . . ,
306) Bl. 197^'' 0. Ü. Ave gracia plena. Nota,
quod sicut munda pi.vis nobili electuario repletur . . .
307) Bl. 198'''' 0. Ü. Ave gracia plena. Quasi
dicat angelus. Ave virgo | uirginum, quia tu es uas
aureum . . .
308) Bl. 198''» 0. Ü. Eons egrediebatur \ de loco
xioluptalis . . . Per hunc fontem intelligitur inrgo
Maria , . ,
309) Bl. 199™ o. Ü. Quasi cedrus e.valtata
sum . . . Virgo niaria cedro .■^imilis quia sicut cedrxis |
magnum habet fructum . . .
310) Bl. \%^^-^ o.\j. Aueetc. Nota quod propter
iiij'"' beata idrgo hoc j verbo. scilicet. Aue salutatur . . .
311) Bl. 200'''' 0. Ü. Jienedida tu in mu\Heribus.
Nota quod j)rojiter iiij'"' beata uirgo \ in mulieribus
dicitur benedicta . . .
312) Bl. 200^'' 0. Ü. Ego mater pulchre dilec-
tionis j . . . Quia inenarWabiliter de natiuitate beate
idrginis gaudere debeamus . . .
313) Bl. 20 P* 0. U. Viam sapiencie monstrabo
tibi prouerb. | iiij. Nota quod uia maxime a quinque \
commendabilis existit. Videliret quod sit facilis \ . . .
• 314) Bl. 201'*''' 0. If. Yeni in ortum meum . . .
Hec uei'ba sunt regis uovantis glo\riosam matrem
suam in reqrnem sempiternam. | • . .
315) Bl. 201'*'' o. Ü. Veniat dilectus meus in
ortum ... 1 er bis jtremissis imdtat beata uirgo dei
fili\uni in ortum suum . . .
316) Bl. 202'''' o. Ü. Orietur Stella ex iacob...
Xotaiulum quod Stella illa ruius \ orlum ille gentilis
uir biilaam prenunciauit \ est uirgo maria . . .
317) Bl. 202^'> o. Ü. Orietur Stella ex iacob.
Nota quod licet uirgo I maria cuilihet stelle com-
parari possit. \ . • .
318) Bl. 203''* 0. Ü. Mulierem fortem ,juis
inueniet . . . Per mulierem hie intelligere possumus . . .
319) Bl. 203''''o.Ü. Gloriosa dicta sunt de te...
Nota quod propter \ xvi causas quelibet materialis
ciuitas commendabilis efficifur et gloiiosa . . .
320) Bl. 207''''^ 0. Ü. Quasi palma e.t\allata
sum . . . Palme comparabilis uirgo maria plu ribus
ex causis . . .
Görreshandschrifteii
147
321) Bl. 208'''' 0. Ü. Aue. Nota qaod est tri-
plex ue. de quo Apo. viü. Ue. ue. ue \ habitan-
tibus . . .
322) Bl. 209'''' Item de beata uirgi'ne. \ (rot).
Anf. Ecce concipies in titero . . . MornUter hie
exponitur de aninia jierü.tetUe . . .
323) Bl. 210™ 0. Ü. Aue gracia ... In hat
saluiacione angelica. iiij'"' notan j possunt priuilegia . . .
324) Bl. 210'^'' o. Ü. Lumen ad reiielationem . . .
Nota I quod heatus .tj/meon sacerdos tenens ihn . . .
325) Bl. 211^'' o. Ü. J^ostquam impleti mnt
dies purgatlonis . . . ]'erba ista | de-'^eruiimt coin-
inendationi gloiio>ie nirginis . . .
326) Bl. 212^'' o. Ü. Benedictus fructm w.ntris
tui. Lii. i. Co7i gnie appellatur x fnictus . . .
327) Bl. 214''» 0. Ü. Intrauit in quoddam
castellum etc. \ Per castellum intelligitur mundus iste .. .
328) Bl. 214^'' o. Ü. Ivdus genuit phures et
zavain . . . Verfäs premisds | datiir iiohis intelligi
Hti/itas . . .
329) Bl. 215'^'' o. Ü. Qi-e est isla que ascendit
de deserto. | cantica vi . Admirantes spiritus angelici
uirginis Marie assumptionein gloriosnm . . .
330) Bl. 2 IC™ 0. Ü. Que ent ista que ascendit . . .
In hac I questione admirantur angelici spiritus mag-
nalia | assumptionis uirginis gloriose . . ,
331) Bl. 217"''' o. Ü. Ab inieio et ante secuta
ereata sum . . . Freinissis uer bis datur intelligi tri-
plex gracia uirgini \ gloriose . . .
332) Bl. 218™ o. Ü. In iherusalem potestas
mea. Ece. Uerlns preniissis innuit nohis uirgo gloriosa
potes\tatem sibi in morte colhUarii . . .
333) Bl. 218^" 0. Ü. Badicaui in populo liono-
rificati etc. Ecc, \ In uerbis istis votari potest triplex
gracia . . .
Die zweite Spalte von Bl. 219 ist mit Text-
verlust abgeschnitten.
334) Bl. 219^"'' 0. Ü. ßlultipUcate sunt aque . . .
Verba | ista ad litteram scripta sunt de archa noe . . .
335) Bl. 220'-b o. Ü. Ave gracia plena Lu. l
In uerbis istis \ angelus beate uirgini duo proponit . . .
336) Bl. 221™ o. Ü. Benedicta lu in nmlieri-
hus. Lu. i. Quatuor \ modit beata idrgo a creaturis
legitur benedicta I fuisse . . .
337) Bl. 221™ o. Ü. Benedicta tu in mulieri-
bus . . . Descri\bitur uerbis istis excellens benedictio |
beate uirginis dupliciter . . .
338) Bl. 222™ o. Ü. Qvi creaint me . . . Nota
multiplicem graciam \ quam contnlit dei ßlius idrgini
Marie . . .
339) Bl. 222™ o. ü. Signum magnum apparuit
in ce/o mulier etc. | apo. xij. Ve7-ba ista e.rponi jws-
sunt de | assumjitione beule uii'giiiis . . .
340) Bl. 223™ o. Ü. Qce est ista que ascendit ...
Anima^uertere piossumus in uerbis piropositis in\enar-
rabileni sanctorum admirationem . . .
341) Bl. 223™ 0. Ü. Postquam impleti sunt
dies purgationis . . . V^erbis in istis duo nobis occur-
runt notanda . . .
342) Bl. 224™ O. Ü. Aperiatur terra ... In
peti\cione prophetica. duo sunt notanda scilicet uir\gi-
nis consensio. dei incarnalio . . .
343) Bl. 224^b o. Ü. Tenuisti me . . . l'er verba
premissu iria | nolari jiossunt . . .
344) Bl. 225^=^ o. Ü. Dauid et omnis domus
israel . . . Ilic tnn noiantur cum cclebratur | assumptio
beute uirginis . . .
345) Bl. 226''i' o. Ü. Astitit regina . . . In uerbis
istis j ad laudem idrginis beate. tria nobis propheta i
ostendit . . .
346) Bl. 227'''' o. Ü. Avfer rubiginem de argen-
to I et egredietur . . . De uase illo cui. se totam sa-\
pientia dei infud.it. premissum uerbum jyotest exponi. . .
347) Bl. 227*'^ o. l'." Postquam impleti sunt dies
purgalionis. ... In hoc ewangelio beata mana |
ostendiiur exemplum. omnium fidelium precipue re\li-
giosorum ...
348) Bl. 228™ o.Ü. Ego mater pulcre dilec/ioriii
Ecc. Mater \ inquit. Notandum quod iiii'"' reperiuntur
quorum maria idrgo | mater esse perhibetur . . .
349) Bl. 228^^0. Ü. Aue gracia plena .. . Nota
trilms de causis ne'gatur salutatio. Projtter excom-
municationem . . .
350) Bl. 229'''' 0. Ü. Sapienda edificauit sibi
domum ... In his \ trilms uerbis. tria ostenduntur
de beata uirgine . . .
351) Bl. 229''* o.U. Exiit qui seminat seniiuare . . .
Quatuor hie inter | mixtim occuiruni notanda. Pri-
mun> quis sit sator . . .
18*
148
GöiTeshandschriften
352) Bl. 230™ 0. U. Scclens ihc docehai de nani-
cula turbas. \ Duo hie notanda sunt. Priinuin est
que sit nauicula in qua dominus | sedii . . ,
353) Bl. 230'''' o. Ü. Introduxlt me rex in
cellam uinariam. ex. [cant. canticor.] Inuenitur rex
saloinon in iherusalem circa teiu pluin in domo sa/tus ...
354) Bl. 230^*' 0. Ü. Obtuhrunt -pro eo deo
par turturum . . . Notandnin quod inseph et Maiia.
non so\luni ohtulenint puemm ihn , . .
355) Bl. 231^=' o. Ü. lulerunt ihn in iheru-
salem. ei nos I ad imilationem ioseph et Marie
pmie\mus ihn . . .
356) Bl. 232'-» Benedieii ahbatis. \ (rot).
Anf. Vir sapiens | implehitur henedictionibus.
Ecc. I xxxvii. Verbuni istud ualde proprie | sancto
patri conuenit henedicto , . .
357) Bl. 232™ o. Ü. Inuocauit iahes deum israel
dices [!J Si I benedicens benedixeris mihi . . . Verbum
hoc I congrue beato conuenit benedicto . . .
358) Bl. 233''t' o. Ü. Ucee nos reliqnimus
omnia. Math. xix. Omnia \ dicit. id est rerum pro-
prietatem. carnalem | uoluptatem. proprium uohin-
tatem . . .
359) Bl. 234'''^ o. Ü. Ecce nos rdiquimus . . . Et
nos cum aposlolis re\linquamus omnia. id est peccata . , .
360) Bl. 234™ o. Ü. JTec mundo uobis ut dili-
gatis inuicem. | Nota quod dominus preeeptum de
ca\ritate nobis dat propter tria . . ,
361) Bl. 235'"* 0. Ü. nie erat lucerna ardens et
lucens. jl (Bl. 235'''') io. v. Avdens inquid et lucens.
Ardebat \ enhn iohannes intus hoc est in corde . . .
362) Bl. 235™ o. Ü. Ille erat lucerna ardens . . .
Avta quod iohannes dicit \\ (Bl. 235^**) lucerna non
ignis . . .
363) Bl. 236"^» o. Ü. Puer crescebat. Lu. Fuer
dictvs est iohannes. quia more pueri uixit \ sine
sollicitudine . . .
364) Bl. 236^b q. ü. Confortabatur spiritu.
Nota quod iohannes confortatus [ fuit spiritu sancto . . .
365) Bl. 237" o. Ü. Sint lumbi . . . Volens \
dominus generalem nobis indicere a peccatis conti-\
nentiam . . .
366) Bl. 237™ o. Ü. Tenite p>osl me . . .
Sciendum quod uocat | nos dominus a tribus que
suiH in mundo . . .
367) Bl. 238'''' o. Ü. Semit« domino in timorf.
Notunduni quod ! send quos psalmus admonet seruire
deo. sunt xa\ni . . .
368) Bl. 238^'^ o. Ü. Beati serui quos cum
uenerit dominus . . . Dominus iste cui dignum et
iustum I est ut omnes seruiant est dei filius . . .
369) Bl. 238'"'' o. Ü. Herodes misit ac lenuit
iohannem . . . Ilec uerba leguntur Je decollatione
iohannis . . .
370) Bl. 239''' 0. Ü. Beatus cui donatum est
habere timorem , . . Nota quod uerbis sapientis
diffinitur bea titudo uie . . .
371) Bl. 239^" o. Ü. lusticia eins manet in
seculum seculi. Notandum quod | possessio iusticie.
id est iiirtuiis . . .
372) Bl. 240™ 0. Ü. Neminem per uiam saluta-
tieritk Math, x. Neminem inquid id est | non excom-
municatum. non allerius legifhominem. non hostem.l...
373) Bl. 240^=^ 0. Ü. Ego .«um in medio \
uestri . . . Miiiistrauit nobis x sua. suos. et se ipsum . . .
374) Bl. 240^'' o. Ü. Sicut moyses exaltauit ser-
peniem . . . i\ola quod legitur in libro | numeri
quod cum filü israel essent in deserto . , .
375) Bl. 241™ 0. Ü. Angelus domini a.Hitit . . .
Nota quod sicut pctrus obediuit angelo \ in übe-
ratione sua corjtorali. ita necesse est ut nos \ pecca-
tores grade dei obediamus . , .
376) Bl. 24 P'' 0. Ü. Beatus es symon . . . Nota
quod in uerbis premissia \ dominus beatum petrum
beatificdf. et commendat . . .
377) Bl. 24 1^'' 0. Ü. Tu es petms. Nota quod
in eo I quod dominus dicit petro. tu es petrus . . .
378) Bl. 242™ o. Ü. Tristicia uestra uertetur ...
Tristicia inquid uestra. id est quam habetis ex
pieccatorum uestromm | recordacione . . .
379) Bl. 242'''' o. Ü. Vos qui secuti estis me etc.
Math. .rix. I Vos inquid qui secuti estis me. per
uiam I mundicie . . .
380) Bl. 242^'' 0. Ü. Cvirebat helias ante achab . . .
In uerbis istis ad commenda\tionem beati Benedicti
et nostrani edificationem | tria possunt notari . . .
381) Bl. 243'''' o. Ü. Ecce nos reliquimut
omnia | etc. Math, xix . . . Omnia inquid id est
peccatum. o nioreui temporalium . . .
Görreshandschriften
149
382) Bl. 244"''' o. Ü. Voa estis qiii peitnamistis
meciim in | teinpiadonibux . . . Mafftiates et rege»
tcidentes diem \ inoiiis . . .
383) Bl. 244^'' o. Ü. Sint lumhi uesiri precincti . . .
Jn nerbü istis hortatur | nos dominm ad tvia . . .
384) Bl. 245^» o. Ü. Dedit Ulis nirtutem et
jiotestatein super omnia | demonia. Tai. ix Super omnia
inquit. Nota tria de\moiua. super que nobis dominus
dat uirtutem . . .
385) Bl. 246'''' o. Ü. Ecce nos reliquimus.
Math. I luria apostolorum e.TCDiplum et nos relinquamus
omnia. id est mandi | gloriam . . .
386) Bl. 246''^ o. Ü. JErä folium eius uiride. le.
xvij. Eins I inquid. uidelicet conßdeiitis in deo . . .
387) Bl. 247"'» o. Ü. JVon aliquando desinet
facere fructum. Je. | xvlj Nolandum qiwd fidelis
qnisque et iitstvs | arboi' est et arhor fructifjraiis . . .
388) Bl. 247^» o. Ü. Qvis putas est fidelis
seruus . . . Cum oinnis homo den debeat esse
seruicio. \ maxime . . .
389) Bl. 248'''' o. Ü. In bacalo meo transiui
iordanem . . . Quantum ad litteram uerba sunt
iacob I reuertentis de mesopotamia . . .
390) Bl. 248^* 0. Ü. Puer iste mapms erit . . .
Ecce in tribus inuelnitur propheta commendabilis . . .
391) Bl. 249'''' 0. Ü. Quis putas puer iste erit.
Lu. i. Ques tioni huic respondet zacharias ipsius
pueri I paler . . .
392) Bl. 249^* o. Ü. Inidum iiite hominis aqua,
panis. et uestinientum . . . Quasi dicat. honiini inicianti
uitani spiritualem \ necessaria sunt her Hij"'' . . .
393) Bl. 250^^ o. Ü. Declina a malo et fac . . .
Declina inquit a malo. id est a maltiia peccati . . .
394) Bl. 2.50™ 0. Ü. Declina a malo et fac...
Declina inquit \ a malo. scilicet superbie . . .
395) Bl. 251''* 0. Ü. Quid putas \ puer ide
ent. Lu. i. Hidc questioni respondet ipsius pucri
pater . . .
396) Bl. 251^* 0. Ü. Quis putas puer iste \
erit. Lu. i. Huic plebis questioni \ respondet ane/elus . . .
397) Bl. 252""^ o. Ü. Qxdd putas puer iste j
erit. Lu. i. Questioni hdc ple\bis respondet ipse do-
minum . . .
398) Bl. 253''^ o. Ü. Quis putas puer \ iste
erit. Lu. i. Ad hoc respondet deus | pater. Mala . . .
399) Bl. 253^» o. U. JPticr erescebat. Lu. Puero
corn'narabilis iohannes propter mtdta. Puer enim |
jniucis est eontentus . . .
400) Bl. 254''* o. V. Beatus uir qui \ suffert . . .
Nota quod ad plura prodest electis \ aduersiias. et
est multiplex frucius eius . . .
40 1) Bl. 255''* 0. Ü. Gloria et Iwnor \ corona . . .
Duplex, Corona huius \ martiris hie notatur qua
coronauil eum dominus . . .
402) Bl. 255^^ 0. II. Posulsti domine super caput
eius e.oronam . . . Dupliei corona coronat dominus
sancios suos, \ ■ ■ •
403) Bl. 256'''' Mathei apostoli. \ (rot).
Anf. Sequere nie, et surgens secutus est , . .
Verbum est domini uocantis Matheum de theloneo . . .
404) Bl. 256^*^ 0. U. Qids jmtas puer iste erit. ]
Ad hoc respondet dominus Math, xi, ubi dicit. |
Quod existis \ in desertum . . .
405) Bl. 257^'^ 0. Ü. lustus germinabit sicut
liliuni. Lilio comparatur ius\tus. quia per candorem
eastiiatis candidus . . .
406) Bl. 259^" 0. U. Qn gloriatur in domino
glorietur. In domino \ inqidd non in seipso. non in
proprio . . .
407) Bl. 259^*^ 0. Ü. lustum deduxit dominus
per uias rectas. Nota tria | ma.vime signa niarum
reetanan. per quas iiistum deducii dominus . . .
408) Bl. 260"''' o. Ü. Qids putas puer iste ent.
Ad hanc populi questionem respondet ipse | puer.
lo. i. vbi dicit. Ego uox . . .
409) Bl. 261''^ 0. Ü. JDilectus a deo et homini-
bus etc. Ecc. Quibtis | uerbis ostenditur qualiter iste
sanclus ficent. dum ui.tit . . .
410) Bl. 261™ o. Ü. Ecce nos reliquimus
omnia . . . Verbum est petri et legitur de beato
paulo. I qui omnia reliquid et sequtus fuit uocantem...
411) Bl. 261^^ 0. Ü. Ecce nos reliquimus . . .
Omnia dicit id est | omnia peccata. omnia temporalia
et omnia mundialia . . .
412) Bl. 262""^ o.U. Factum est prelium magnum \
in eelo ... Tn \ hac epistola legitur de prelio
angelormn. bono}'um scilicet et ] malorum . . .
413) Bl. 262™ o. Ü. Petrus quidem seruabatur
in carcere etc. Act. Nota | quod quinque magno*
uiros inuenimus in car\cere positos . . .
150
Görresliandschriften
414) Bl. 263'^'' o. Ü. J£ij sunt uiri misericovdie. tic.
Ecc. xliiij'. Verhis presen\tibus docemur quales sancti
isti quortnn Itodie solleinnki agimus . . .
415) Bl. 263^'' 0. Ü. Ai-dite insule et attendite
populi . . . lohannes non iiigraias beueß-cloriiin. |
manifestat oinnihus . . .
■ 416) Bl. 263^'' 0. Ü. Militla est uita hominis
super ierrarn. Job vij". Nota tria inilitinn genrra sciiicet
milites dei. nulites | mundi. et milites diaholi . . .
417) Bl. 263'*''' o. Ü. Wemo accendit bicmiam
et ponit earn svb rno dio. Nota tpiod in ecclesia
dei simt tres lucerne que non sunt p>o\nendesub modio...
418) Bl. 264'''' 0. Ü. Mazareus uocalntur pner
iste. I Hoc et nomine quisque pioterit se uocare. qui
nalzareorum legem siuduerit obsernare . . .
419) Bl. 264^'' o. Ü. lusti fu/gebimt sicnt sol
in regno patns . . . lusti inquit. lusti sunt qui
iusticintn faciunt ..."
420) Bl. 265™ o. Ü. Puer cresctbat. Ln. iL In
uerbis ist/s considerau\da sunt duo que habuit beatus
iohannes in uita . . .
421) Bl. 265^" 0. Ü. Qui mihi ministrat me
0
sequaiur. lo. .vij. At\tendendiim quod iiünislri .(■ multi-
pliciier desmibuntur . . .
422) Bl. 265^'' o. Ü. Cibauit illum. pane uite
et intellectus. | jScc. Civca uerbuni istud noturi possunt |
vü'"" pamim genera quibus cibare consuenit | . . .
423) Bl. 266'''' o.Ü. TJas electionis est mihi iste .. .
In uerbis | istis principaliter considerandum est quare
beatus pau\lus\ | a deo icas electionis ajijH'lletur . . .
424) Bl. 266^'' o. Ü. Uas electionis e.4 mihi
iste ... Vt portct inquit nomen meum | etc. Per
quod innidtnr racione qua electionis uas a x \ de-
nominetur . . .
425) Bl. 267'''' o. Ü. Posidsti donnne .super
capud eius . . . Verba ista intelligi possunt de
coronatione \ gracie . . .
426) Bl. 267'''' o. Ü. Simile c.$t rcgnum celorum
homini negotiatori . . . Qaatuoi- hie sunt notanda. j
primum est quis sit homo negotiator. qui bo)uis
inargaritas \ quesiuit . . .
427) Bl. 268''^ o. Ü. Htabunt iusti in magna
constaidui | . . . Quatuor hie occuirunt notanda. |
Primum est. qui sunt Uli qui teste sapientia siabunt . . .
428) Bl. 268'" o. U. In diebus .mis placuit
deo. Ecc. Nota \ vi'*' per que in diebus suis placere
potest deo quisque . . .
Bl. 269^' ist unbeschrieben.
429) Bl. 270" 0. Ü. Gaudent in celis \ anime
sanctonim. Et hoc propter penarum in\consolabilium
euasioneni. psat. Lctabitur | iustus cum uiderit
430) Bl. 270'» 0. Ü. Beati qui lugent . . .
Beati I itiquid qui lugent j'i'O peccatis que coitunil-
serunt lere. iiij. Plorattis et ululatns . . .
431) Bl. 271'''' o. U. Iusti accijnent vegnum
decoris I et diadeina speciei . . . Sciendum quod
quadruplem est iusticia . . .
432) Bl. 272''» o. Ü. Beati qui lugent . . . Beati
inquid qui \ lugent luctu compunctionis. de quo
lohel. I ii . . .
433) Bl. 272''» o. Ü. Beati pauperes spiritu . . .
Nota quod paupertas multa ( bona facit . . .
434) Bl. 273''» Item. | (rot).
Anf. Ivstorum anime in manu dei sunt. Sap.
lusti sunt qui quod sunm \ est unicuique reddunt . . .
435) Bl. 273'''' Jte)/t sermo in sollempnitate
om\7iiutn sanctoruni. | (rot).
Anf. Iusti in perpetuum viuent. Secutidum ethi-
mo\logiam iusti dicuntnr qui ins. uel iura tenen\tes , . .
436) Bl. 273''' Gaudent in celis anime sanc-
toruni et hoc propter honorum . . . De quibus honu-
ribus dicil psalmista. Sicut lionus graue . . .
437) Bl. 274'*'' Gaudent in celis anime sanc-
toruni. I et hoc propter inquiete seruitutis absolu-
iionem | JJe qua le. Seridetis dijs alienis qui | non
dabunt uobis requiem die ac nocte. IHj | quibus
seruiunt peccatores demones sunt . . .
438) Bl. 275"^'' Gaudent in celis anime sanc-
toruni. I Sanctorutn anime in celis gaudere dicuntur
et I hoc proj)ter corone uite acceptionem . . .
439) Bl. 275''''' Gaudent iti celis anime sanc-
toruni. Sanctornm | anime in celis gaudent et hoc
propter maris \ mundi Indus transfretationem . . .
440) Bl. 276''' Gaudent in celis anime I sanc-
torum. Anime sanctorum in celis gaudere dicuntur
et I hoc propter iudicij uniuersalis liberationem . .
441) Bl. 278''^ Gaudent in celis anime \ sanc-
torum. ei hoc propter celestis cene gustaitionem
ysa. Lcv. Ecce .■<eiid mei eonmdent ...
Görreshandschriften
151
442) Bl. 278'''' luslorniu anime in mann dei
Stint. Sap. iiij. D'uii salomon prouerh. xU. Qui negügii !
dampnwn propter amicum iustus est. lusti ergo |
fuernnt martires ...
443) Bl. 279'''' De omnihus sanctis. | (rot).
Anf. ßeati pauperes spiritu. \ etc. Math. v. Sota
quod hodie agitur | soUempnitas omniuni sanctormn
viddicet ange\lorum . . .
444) Bl. 280^^* o. Ü. Gaudent in celis anime
sanctorum. Sanctoiurn anime \ in celis dicuntur
gaudere. et maxime \ propter dei uisionem . . .
445) Bl. 280^b Jtem. \ (rot).
Anf. ßeati qui lugent. Math. v. Beaii inqidt qui j
lugent. qtna mala inulta commiserunt. Eo. ij". \ Tra-
didit illos deus . . .
446) Bl. 281^^ Item. \ (rot).
Anf. Tanquam uuriim in fornace probauil , . . .
Auro merito martires | comparantur propter iiii'"'. auri
proprietates . . .
447) Bl. 282'-»' o. Ü. Beati qui lugent. Math.
Beati inquid | qui lugenl et hoc peccaiis jiropriis
que I audacter et sine reuerentia ac timove \ dei
commiserunt. lob. Cucurrit aduer\sus deuin . . .
448) Bl. 283'''' o. Ü. Saudi per fidcni uicerunt
regna . . . Triplex slatus hie notalur. Fug nantium,
operantium. et rnercedem recipienti' um . .
449) Bl. 283^'' o. Ü. Beati qui lugent. Math. r.
Beati inqind\qui lugent propter proprium iniquitatem...
450) Bl. 284^'' 0. Ü. Ivstorum anime in manu
dei sunt etc. \ lustorum dicit. lusti sunt, qui quod
uuicuiqne dehent. reddunt . . .
451) Bl. 285'''' 0. Ü. Gaudent in celis ardme sanc-
torum et hoc de j desiderabili x fraternitate et societate. . .
452) Bl. 285^'' o. Ü. Venite benedicti patris
mei . . . Benedicti jjairis inei inquid. Nota | quod
X uocat benedictos mundi . . .
453) Bl. 286'''' o. Ü. Cum sero factum esset.
dicit dominus . . . Per sero intelligiiur | finis mundi
quando quilibet rnercedem plenam reci\piet sin laboi-is . . .
454) Bl. 286''^ o. Ü. Elige tibi uiros potentes . . .
Reuocate ad memoriam textum | uHeris instrumenti.
Verba sunt ietro sacerdo tis niadian ... j
455) Bl. 287'''' o. Ü. Wvmquid nosti ordinem
cell. Job. I Nota quod alius est ordo ad quem tenentur 1
seculares | aliits ad quempenitentes. alius ad quem iusti ... \
456) Bl. 287^^ o. Ü. Vidi turbam magnam. etc.
apo. Vidit iohannes \ turbam non unam sed quadru-
plicem coram domino \ ■ ■ ■
457) Bl. 288''» o. V. Vidi turbam magnam . . .
Per haue | turbam quam uidit iohannes. intelligere
i jiossumus penttenltes . . .
458) Bl. 288'''' o. Ü. Beaii pauperes spiritu etc.
Math. i. I Vi'rbis quibus aptissime dominus instrvit
iiij"^. genera homi\num . . .
' 459) Bl. 288'''* o. Ü. Ifij sunt qui uenerunt ex
magna iribidacione etc. | Apio. Cvius «'«< hec uerba.
I ostenditiir cum piTendtti\tur . . .
460) Bl. 289^*' o. Ü. TJidens turbas iUe ascendit
'n inontem i . . . In dictis uerbis presen tibus ponuniur
1 i'm'"". que faciunt ad hominis perfectio\nem . . .
] 461) Bl. 289^b o. Ü. Beati misericordes. Math.
V. Beati inquit milsericordes. Esurientem cibando. ysa.
Iviij. I frange esurienti panem . . .
Bl. 290'-b unbeschrieben. Auf Bl. 290^ hat eine
Hand des 15. Jh. den Anfang einer Predigt über
das Thema Vidi altissimum . . . geschrieben, deren
beide erste Zeilen fast völlig verlöscht sind.
462) Bl. 291''* o. Ü. Sospitales inuicem sine
murniuracione. p. | iiij. Attendendum quod hospitalitas
exhibenda | multiformiter . . .
463) Bl. 291^* 0. Ü. Mospitalitatem nolite obli-
visci . . . Circa uerbwn istud attendendum hospitali-
tateiii malte | esse ntilitaiis . . .
464) Bl. 291'''' 0. ü. Omnis qui credit in menon
niorietur ... In me inquit. Aliud enim est credere
i%um. aliud credere | t . . .
465) Bl. 292™ o. Ü. Qui sperant in domino
mutabunt fortitudinem | Ysa. xl, Attendendum quod
ex spe multa uliliias sequitur . . .
466) Bl. 292''* o. Ü. Uniuersa delicta operit
Caritas . . . Circa uerbum istud considerandum quam
multe utilitatis | sit Caritas . . .
467) Bl. 29 2'''' o. Ü. Omnia uero in caritate
fiant . . . Considerandum quod Caritas . tnultis indiget
condicionibns . . .
468) Bl. 292''»' o. Ü. Hec est caiitas dei ut man-
data eius custodiamus. Jo. v. | Nota .vi. in quibus
potest aliquis presumere . . .
4 6 9) Bl. 29 2''*o.Ü. Fecit deus duo luminaria in firma-
mento celi. . . Nomine celihoc loco iustuspotest figurari . . .
152
Görreshandschriften
470) Bl. 292^^ o. Ü. Ohedlre oportet deo magis
quam homtnibus. Act. v. Notandum \ qtiod obedientia
noslra esse debet imdtlformis . . .
471) Bl. 292'''' 0. U. Jlec est uolantas deisancti-
ftcatio . . . Circa uerhum istud disiiiic/id potest saneti-
ficatio 7nuhiplex j ■ • .
472) Bl. 293''* o.Ü. Nemo quod säum est querat...
Circa uerbum istud ui\dendum quam plura esse que
oportet non querere . . .
473) Bl. 293'"'i o. Ü. Quod natum est ex spiritu.
0
Spiritus est \ Ja. iij. Nasciliir anima fidelis ex sj^iiitu
qui deus est . . .
474) Bl. 293''b o. Ü. Timete deum et date Uli
honorem, Apo, xiiij. | Nota quod hoiiorein dare tene-
mur deo et jrroximo. Deo \ ut ibi . . .
475) Bl. 293^* o. Ü. Icsti liberabmäur scicniia
Prouerb. .vi. Attendendum quod \ liberationi nostre
quam facit x cooperatüur quam plura ...
476) Bl. 293^b o. Ü. Abstlneatis uos o forni-
catione. jf" ihessa. iiij. | lu.vta uerbum premissum ab-
stinendum nobis est a fornicali^one . . .
477) Bl. 293^'' o. Ü. Ab omni specie mala ub-
siinete | uos .j". tessa. idt, Sciendum quod uiris rell-
giosis I abstinendum est a multis . . .
478) Bl. 294"^^ o. U. Deus signanit luis .ij. c. i"
Notandum quod nadtipli\ci signo signati .sumus a
patr» deo . . .
479) Bl. 294"''^ o. Ü. lu quis es qui iudicas
alienum serimm. Ro. xiiij. | Qnibtis jterbis remouet a
nobis aposiolus iudicium . . .
480) Bl. 294""'' o. Ü. Omnem terram quam eon-
spicis tibi dabo . . . Terre nomine | nitam eternani
intelligimus . . .
481) Bl. 294^"'^ 0. Ü. Ueuite benedicti palri.s mei.
Math. Patris mei ii/quid. \ Nota sex siijna quibus
perpenditur utrum qids sit de parte \ dei patris . . .
482) Bl. 294'''' o. Ü. Accijnte armaturam dei. ut
possitis resistere in die \ malo . . . Aecijnte | inquit arma-
turam dei. Armatura quam nobis assumendam \ suadet.. .
483) Bl. 295''" o. Ü. Dilexit nos et lauauit nos
a peccatis . . . Dilexit nos inquit et hoc Antecedenter
j". lo. iiij. I Diligamus deum quoniam ipse prior
dilexit nos . . .
484) Bl. 295''"- o. Ü. Altissinms de terra crequit
rnedicinam . . . Crrea hoc sapieniis \ uerlnrm nota
tripUcem quam uir paeiens ex iribulatione | con-
sequitur utilitatem . . .
485) Bl. 295'''' o. Ü. Amice quomodo hvc in-
trasii ... Uestis iwriüne iidelliaitur Caritas, que operlt .
omat. munit. et calefacit . . ,
486) Bl. 295^" o. Ü. Inßrmi/as grauis sobriam]
facit animam. Ecc. xxx. Attendendum quod corporales
infir\mitates quas hnmittit dominus . . .
487) Bl. 295^** o. Ü. lonathas cepit crescere in
uii-tiäibus j°. Mach. iiij. Nota \ quod homo proficit
multis modis . . .
488) Bl. 295^'' o. Ü. Sanctificate ieiunium.Jokelis i".
Circa uerbum istud no\tari potest midtiforme ieiunium . . .
489) Bl. 296''» o. Ü. Qui spiritu dei uguntur. hij
sunt filij dei. Ro. viij. | Attendendum quod filij dei
efficimur per midta . . .
490) Bl. 296''-' o. Ü. Qui est ex deo uerba dei
audit. : Joh. viij. Aitendendumquod uiriiustispiritualiter
per I graciam e.v deo esse dicuntur . . .
491) Bl. 296'''' 0. Ü. Beati qui aiidiunt uerbum
dei et custodiunt illud. Lu. Beati qui inquit ' audiunt . . .
Cerlmm enim dei non solum nobis est audiendum . . .
492) Bl. 296'-'' o. Ü. Grati estote. Colo. iij. Gratus
deo esse debet homo. \ multis ex causis . . .
493) Bl. 296^''' o. Ü. Puluis es. Gen. ij. Hoc dici
potest cuilihet peccatori. \ Hij"''. nwxime de causis . . .
494) Bl. 296^*" o. Ü. Paruum occidit inuidia.
Job V. Notandum quod [ ex amore nimio temporalium
procedit multiplex \ malum . . .
i 495) Bl. 297''^ o. Ü. Ambulabunt ut ceci. quia
j domino peccauerunt. Sopho. | t. Dicuntur peccatores
I ceci midtis de causis . . .
496) Bl. 297'''' o. U. Si qius diverit quoniam
diligo deum et fratrem suum oderit . . . Nota quod ex
odio malignorum multa incommo\da p>roue>uunt ipjsis . . .
497) B1.297'''' o.Ü. Nolite pueri effici sensilms. c.
xiiij. Nota I ocio puerilia nobis uitanda . . .
498) Bl. 297^'* o. U. Si spiritu iduimus spiritu
et ambulemus. Gala. v. Quasi diceret. Si spiriiualem
uitam inchoauimus. in illa profieia'\mus. Sed notandum
quod i'S"' .nitit que spiritualem jirofeclum . . .
499) Bl.297^'' o.V.IE.vpecta dominum uiriliter age.
ps. Notandurn quod expec\tandus noJns est dominus
multiplieiter . . ,
Grörreshandschriften
153
500) Bl. 297''' ü. Ü. Hüarcia daiorem .'. . Circa
Mrbum istud consi\deranduui est quales diligat deus . . .
501j Bl. 298'"* 0. Ü. Ilenonamini etc. Ephe. iiij.
Ad I quid fit isla aininonitio de reiwuatione . . ■
502) Bl. 298™ 0. Ü. Letabitur iustu» in deo.
Nota vij''"\ bona que facti iusticia. \ ■ ■ ■
503) Bl. 298"'' 0. Ü. Letabitur iiistns in deo. Ps.
In deo inquit. non in carne. non \ mundo. [!] nan in
diabolo , . .
504) Bl. 298'"'' 0. Ü. Sendnauirunt triticum et !
viessuernnt spinas. Jere. j ix. Sciendum quod seinen
doctrine .rane. perit propter tria. \ ■ ■ ■
505) Bl. 298'"'' o.Ü. Viaiustorumabt^qneoffendi-
culo. Proverb. xc. Consideran\dum quod iustoriim via
sit Clara . . .
506) Bl. 298'"'' 0. V. Odiaites malurn ad-
herentes bono. Po. xij. Odicides inquit malurn id est
carnalem parentum affectio nem . . .
507) Bl. 298'"'^ 0. Ü. Castigo corpus nwum . . .
Nota quod castlgat se penitens. Per corporis (iffiic-
tionem . . .
508) Bl. 299'"'^ 0. Ü. Cunucrsaliu noslra in celis
est. Cum apostolo con\uersanduin nobis est in celo
menie et desiderio . . .
509) Bl. 299'-b 0. Ü. Jiesistite diabolo et fugiet
a uobis. Ja. iij. Tribun precipm de causis diabolo
resistere debemus. \ . ■ ■
510) Bl. 299'"'' o. Ü. Induite uos armatura
dei... Ad expugnandnm insidias inimici \ armatura
multiplici nobis ntendum est . . .
511) Bl. 299'"i' o. Ü. Homo pccrator uitabit
correptionem. Ecc. xx. Sciendum quod . multiplex est
odium hondnis peccatoris . . .
512) Bl. 300'"* 0. Ü. Derelinquat impiiis uiam . . .
ßerelinquat impius inquit uiani suam. 1 Que montuosa
per superbiam . . .
513) Bl. 300'"'' o. U. Lauaminl mundi eslote. ysa.
i'. Animaduer.tendum est quod anima penitens louare
et muyi\da7-e se debet muliipliciter . . .
514) Bl. SOO^b o. Ü. Cum ieiunatis . . . Atten-
dendum quod multa incommoda secuntur ypocrisim
propter que fugienda est . . .
515) Bl. 300'^'' 0. Ü. Ne tardes conuerti ad
dominum, etc. Ecc. vj. | Quoniam multa beneficia lar-
gitur dominus conuerten || (Bl. 301'*) tibus adipsum ...
516) Bl. 301™ o. Ü. Visitans speciem tuam non
peccabis. \ Job. Nota multiplex reviedium contra
superbie uicimn \ ■ ■ •
517) Bl. 301'"'' o. Ü. Attendite uobis ne forte
grauentur \ corda . . . prohibet dondnus uei-bis istis
uiciurngule quod secunduin gregorium fit vi. modis . . .
518) Bl. 301'-' o. Ü. Mane semina semen tuum.
Ecc. .vi. Semen tuum \ diät. Non semen error is quod
seminat infidelis. | ■ ■ ■
519) Bl. 302™ 0. Ü. Uincenti dabo vmnna . . .
Vineenti inquit. scilicet superbiam. per humilitaiem . . .
520) Bl. 302™ 0. Ü. Mundemus nos ab omni
inqidnamento camis ... Ab omni inquinamento dicit.
Multa enim sunt inquinamenfa a quihus mundandi
sumus . . ■
521) Bl. 302'"'' 0. Ü. Vidi dominum facie ad
fadem . . . Vidi inquit dominum. Non | uanitatem
diuicianim. Per cupiditatem . . .
522) Bl. 302"^ 0. Ü. Omnis uallis implebitur. ysa
In hoc uerbo sccundum spiriiualem intelligentiam de
quolibet \ fideli duo pussunt attendi . . .
523) Bl. 302'"!' o.Ü. Acdngere cilicio et aspergere
cinere. Jere. vi°. Aspergere I inquit cilicio. Propter
paiitorum motuum repressionem . . .
524) Bl. 302^-1' o Ü. In uiam gentium ne
abieritis. Math. x. In uiam \ inquit gentium id est
peccatorum gentiliter iduenlium . . .
525) Bl. 303'"'' o. Ü. Confundetuv Israel in uolnn-
tate\ ... Muliipliciter nocet propria uobndas. A ■ digni-
tate . . .
526) Bl. 303'» ü. Ü. (Juerite deum . . . Circa
uerbum \ istud tria notari possunt. videlicet cum
quibus. in quibus et | pro quibus . . .
527) Bl. 303^^* o. Ü. Amen dico uobis ncsdo
uos. Math. I .rxv. Nescio uos inquit id est non agnosco
uos . . .
528) Bl. SOS'^'' o.Ü. Ecce nos veliquimus omnia...
Circa uerbum istud attendendum quod sequi «""...
529) Bl. 304™ 0. Ü. Qui sectatur ocium stullissi-
nius est. Prouerb. xij°. Nota quod prauorum qui dam
secuntur temporalem digrdtatem ...
530) Bl. 304™ 0. Ü. Errant qui operantw
malurn. Prouerb. xiiij. Nota quod \ prauorum opera
sunt Erronea per idrtutis ignoranliam . . .
Bl. 304 ist nur halb, Text fehlt nicht
154
Görreshandschriften
531) Bl. 304^'' 0. Ü. Ante ohitum operare
iustidam , . . Attendendum quod opera bonorum
openim fien debent ' discrete . . .
532) Bl. 304^'' 0. Ü. Uigilafe. et hoc contra
sompnum Deledationis. de quo | O^e. vij. Tota nocte
dormiuit coquens eis. consensus . . .
533) Bl. 305''^ 0. Ü. In paciencia nestra . . . Ad
pacienciam | prouocare nos debel ,r informatio . . .
534) Bl. 305'"'' 0. Ü. Memento quia cinis es . . .
Non vacat a misteno \ quod in cajnte ieiuuij ponitur
cinis siij'er capita\ . . .
535) Bl. 305^"» o. Ü. Metvenlo at dient sabbali
sanctifices. Exo. xx. \ Nota viij'' ad ubseniautiiun soi-
lempnitaium | pertineiitia . . .
536) Bl. 305"'' 0. Ü. Memento ut dicm sabbaii
sanctifices. Ew. ,rx. Sabbatuin | interpretainr requies.
que triplex est. temporis . . .
537) Bl. 306'''» o. Ü. Ante mortem conßrre. Ecc.
xvij". Nota quod confessioindiget impudencia. Pudor
enim imperfectionem | confes-tionis operatur . . .
538) Bl. 306"^ o. U. Honor est hondtii separare
se a eontentione. Proverb. x,r. Nota contentionem
nüandam esse tribits maxitne de causi.i. I . . .
539) Bl. 306"»^ 0. Ü. Odor vestimenlorum . . _
1'«"" sunt I que ^uestimenta quelibet coininendabilia
reddunt . . .
540) Bl. 306'''' 0. Ü. Qui odit auariciam longi |
fient dies \ eius. Prouerh. xxviij. Nota quod v'>'"
sunt que iiitam hominis \ prolongant ...
541) Bl. 307" 0. Ü. Qui celat deliduM. querit
amicicias. Prouerh. xxiiij. \ Querit inquit ainicidas
sdlicet dei et sanctorum . . .
542) BL 307" O. Ü. Nisi quis abnuntiauerit
Omnibus . . . Nota quod per multa efficitur quis x |
discipulus . . .
543) Bl. 307" o. ff. Hec est uoluntas dei j
sanctificatio uestra. i Thei^. iiij. Attendite quod i)tulta\
nult deus circa nos . . .
544) Bl. 307'^'' 0. Ü. Precipio tibi ut aperias
manum . . . Ut aperi\as inquit manmn tuani. Nota
tria aparicione digna ... '
545) Bl. 307"» o. Ü. Semen hominum hönora- !
hüur . . . Nota quod fide/is aidma adquirit sibi
honorem midtiforliniter ... j
546) Bl. 307"* o. Ü. Dedit deus spiriium sunr-
tum Omnibus obedien tibus . . . Nota quod ad obe-
diendum deo multa de\bent fidelem quemlibet exdtare...
547) Bl. 307"'' o. U. Saccum consui super
cutem meam. Job. Notandum | quod penitentie Saccus
ulilis est iid multa . . .
548) Bl. SOS""" 0. Ü. In omnibus gradas ugentes
Ihes. Ad I gradarum actionem. quam plura nos inui-
tant . . .
549) Bl. 308" o. Ü. Date elemosinam et ecce
omnia . . . Circa uerbum istud notandum quod |
<id muiidicium spiritualem ptruenitur . . .
550) Bl. 308"" 0. Ü. Laui pedes meos . . . Ver-
bum idiid I iuxta misticum sensum est anime peni-
tcntJs . ■ .
55 1) Bl. 308"^ o. Ü. In sudore mdtus tut . . .
Nota quod opus j manuale cxercendum nobis est
multiplici racione . . .
552) Bl. 308"'' 0. Ü. Diliges proximum tuum
sicut tdpsum. Circa dilectionem proximi proponit
nobis scriptura triplex exemplum . . .
553) Bl. 309" 0. Ü. Diebus Ulis locutus est
nobis deus in filio. Hebrc. i". Uerbum hoc apostoli
concordul cum prophetia ysaie. | • . .
554) Bl. 309'''' o. Ü. Filius datus est nobis. ysa.
Filius inquam | dei patris. filius abrahe. filius dauid
et filius I nirginis ...
Bl. 310 (halb abgeschnitten) trägt Kritzeleien
vun Händen des 16. Jh.
Diese große Sammlung von Predigten ist nicht
eine Zusammenstellung, sondern dem ganzen
Inlialt und der Fassung nach das Werk eines
einzigen Verfassers. Die Predigten lassen sich
in keine tiefgründigen Betrachtungen ein, so daß
sie möglicherweise von einem Angehörigen des
Klosters Himmerod stammen.
Görres 116 = Lat. Qu. 699
(Himmerod)
Perg. 86 Bll. (19,5 x 12,7). XI-XIII. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit weiüem SchaOeder bezogen.
Die Handschrift besteht aus drei, ursprünglich völlig
getrennten Teilen: der erste umfaßt Bl. 1^ — 40, der zweite
Bl. 41 — 72, der dritte Bl. 73—86. Der erste und dritte
Teil scheinen Fragmente gröüerer Handschriften zu sein.
Görreshandschriften
Der dritte Teil ist der älteste, er ist sicher im 12.,
möglicherweise noch im 11. Jh. geschrieben. Er hat auf
seinem ersten Blatt (Bl. 75') unten auch die alte eigene
Signatur C .Txviij. (14. Jh.), so daß die Teile vor dem
ausgehenden 14. .Th. nicht zusammengekommen sein
können, wahrscheinlich aber sehr viel später. Die Hand-
schrift besteht mm in ihrer heutigen Zusammensetzung
aus 9 Lagen und zwar: I und IV zu je 12, II, III, VII
zu je 8, V zu 10+1, VI zu 12+1, VIII zu 6+1, IX zu
8- — 1 Blättern. Entajirechend deu drei Teilen des Bandes
sind auch drei Hände zu unterscheiden, die erste schrieb
Bl. 1 — 40, zweispaltig auf Tintenlinienschema, 29 — 35
Zeilen, Schriftfeld 14,8 x 9,8, Spaltenbreitc 4,6, rote
Überschriften, Initialen, Paragraphen und Strichelung
Die zweite Hand schrieb Bl. 41 — 72 in außerordentlich
winziger Schrift, Langzeilen 58 — 64 Zeilen, teilweise auf
Linienschema, Schriftfeld durchschnittlich 17,2x11,1,
doch ist bisweilen die ganze Seite bedeckt, rote Über-
schriften, Initialen und vereinzelt Strichelung. Die dritte
Hand schrieli Bl. 73-86 in kleiner Minuskel in Lang-
zeilen ohne Liniierung, 49 — 50 Zeilen, ohne jede Ve -
zierung, Schriftfeld durchschnittlich 17,6 x 11,3. Bei jedem
der drei Teile fehlen am Schluß Tjagen. Ein Besitz-
vermerk findet sich nur auf Bl. 73'^ über nutie ciirie ; (14. Jh.)
und auf Bl. l' zweimal die Signatur .DjxxiJ., die mit
Sicherheit auf Himmerod hinweist, daneben der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 116.
Scrmones in evangelia douiiiiicalia et varia
de materiis variis fragmenta.
Sermoues doininicales.
1) Bl. 1'^ Dominica i" adnentus j (rot).
Auf. Com appropinquasset ... (T In prima i parte
diiil quod iTis in ieriisalein iliinns \ in bethaniam uenil.
in qua lazarum defunduni . . .
Dieselbe Predigt z. B. clm. 1603G.
2) Bl. I''" Dominica, secunda. \ (lot).
Auf. Erunt signa in sole et liina etc. In isto
ewatigelio tvia nubis sunt notandii | (T Priiniini quod
diem indicii precedunt signa niulta . . .
3) Bl. 2''^ Dominica, iij". \ (rot).
Auf. Chun audisset iohannes \ in ninculis opeva
cristi I ... In ido ewangelio Iria iiobis sunt notan\da . . .
i) Bl. 3'* In die Xatiuitaiis. | (rot).
Anf. J^cce ewangelizo uobis gaudium ... In Itac
auctoriia te tria nobis sunt cousideranda \ . . .
5) Bl. 4'''' Dominica Inf'ra octavam. | (rot).
Anf. Erant losep et maria. mater itiu ndrantes . . .
In hoc ewangelio tria nobis sunt notanda . . .
6) Bl. 5'''' I>oininica prima post octauam. j
(rot).
155
In hoc
Anf. Cvm esset ihs unnornm xij
ewangelio tria nobis sind notanda. | . . . *
7) Bl. S^*" 0. Ü. E.viit edictum a cesare \ augusto
etc. Legitur in \ libro regum fratres tnei . . .
8) Bl. ()'''' Dominica secunda. | (rot).
Anf. JVvpcie [acte sunt in chana . . . In ewangelio
isto I tria nobis sunt notanda . . .
9) Bl. T'" Item dt dominica prima post
octauam. | (rot).
Anf. Cvm faclus esset ifis au)u>ruui J| (Bl. T'''-')
:eii. Legitur in iteteri testameuto quod moi/\ses ascendit. . .
10) Bl. 7"" o. V. Crm autem iAs \ descendisset
de nionte etc. In hoc ewangelio tria )iominari pussunt , . . .
1 1) Bl. S"'" 0. Ü. Asrendente \ ihu in nauiculam . . .
\auicula isla fratres in | qua {%s ascendit sancta est
ecclesia . . .
12) Bl. 9'* o. Ü. Sindle est regnum | relorum
hondni patrifandli\as qui exiit primo viane . . . (T /"
hoc ewangelio tria nobis sunt notanda . . .
13) Bl. 9''"'' o. Ü. Legitur fratres mei in e.citu
ßlliorum israel de egipto quod j ndssi sunt exploratares
e.rplo rare terrani cliananeoruni . . .
H) Bl. lü"'^ 0. U. Exiit qui sendnat sendnare\...
quia hec hystoria et | eitts exposicio patet ideo illani
obmitten\tes ad aliunt sensum transeanins . . .
15) Bl. 1 1"'" o. Ü. Ijegitur in libro \ ludicinn
quoniam o.r«. filia ca\leph othomeli data in u.vorem i . . .
16) Bl. 11'"'' Jn purificacione. | (rot).
Anf. Adorna thalam um . . . fidelis anima debet esst 1|
(Bl. 1 1^*) syon id est speculam . . .
17) Bl. 12>-* Item. | (rot).
Anf. Item nota fidelis anima quod si \ thalamum
cordis tut adornare \ uolueris . . .
18) Bl. 12^'' o. Ü. Ecce aseendimus \ ierosolimam
etc. Ewangelium istud in j tres partes diidditur . . .
19) Bl. 13^* 0. Ü. Cvm ieiunaiis nolite fieri . . .
In hoc ewangelio j tria docemus a dornino . . .
20) Bl. li^^ 0. Ü. Drctus \ est ifis in desertum . . .
In hoc ewangelio tria nobis sunt notanda . . .
21) Bl. 15'* o. Ü. Legitur in genesi. \ Quod
immisit dominus soporem in adam et de latere
dormientis j euam fabricauit. sed misierialiter in xpo . ■ .
22) Bl. 15'* 0. Ü. Egressus \ i%s seccessit in partes
tyri ... In hoc ewangelio tria nobis sunt consi\deranda . . .
90*
ise
Görreshandschrifteii
23) ßl. 16''' 0. Ü. Legitur in iona prophela \
mm secundo factum esset ad euni uer\bum domini . , .
24) Bl. 16^'' 0. U. Ural iesus [ eiciens demonium . . .
Ewangelium istud in tres partes \ dluidltur . . .
25) Bl. 17^* 0. U. Legitur in libro regum fratres j
Diei quod saul rcx Israel cum \ transgressus esset
pi-eceplurn domini . . .
26) Bl. 17^"'^ 0. Ü. Aliiit ifis Irans mare galylee.
etc. presens | ewangelium diuiditur in duas partes . . .
27) Bl. 18^" o. U. Hahemus in ueteri testamento !
quod moyses in uirga transduaiit j populum per mare . . .
28) Bl. 18^'' Dominica, v". | (rot).
Anf. Si ueritatem dico uobis . . . Hec su/it uerha
ueritatis qiie dicit Ego sum \ uia . . ,
29) Bl. 19^«^ 0. Ü. Preceptum erat in lege \ ut
nitida rufa aduceretur ante | tabernaculum . . .
30) Bl. 19^'' Palmarum. [ (rot).
Anf. Pveri hebreorum tollen tesraniosolyuarum etc.'
Hodie fratres et domini sancta ecclesia \ gloriain x. et
triumphum eius representat I . . .
31) Bl. 20^'' In parasceue. \ (rot).
Anf. Legitur in ueteri tesia\mento quod mm-
murauerunt \ filii israel . . .
32) Bl. 20^ iJ Item eodem die. \ (rot).
Anf. Tesus uoce \ magna clamans emisit spiritiim
etc. I Circa diem hodiernam in qua .rps passus est ...
33) Bl. 21^" in pascha. | (rot).
Anf. MJij-ia magdalena et mana iacobi. ... In
hoc ewangelio iria uobis \ consideranda .'nint . . .
34) Bl. 22'* Itern in die pasce | (rot).
Anf. Jljiria magdalena et rnaria iacobi . . .
quantum prosunt penitencia | et lacrime peccatonim
in maria magdalena. con\siderare possumus . . .
35) Bl. 23'-'' In octaua pasche \ (rot).
Anf. Cvui esset sero die illa etc. | ewangelium
istud in tres piartes diuiditur . . .
36) Bl. 24>-» Item | (rot).
Anf. Cvm esset sero die illo. | Habemus in libro
ludicum quod \ perfectus losue cecidit . . .
37) Bl. 24"^'' Item | (rot).
Anf. Legitur in libro iudicum de | sampsone
fortissimo \ qui inirauit gazam . . .
38) Bl. 24^*' 0. U. Ego suyn pastor bonus '< In pre-
senti ewangelio dominus dicit se pastorent bonum
etse . . .
39) Bl. 25^* 0. Ü. Pastores erant \ quidant qui
et hodie sunt qui \ gregem et oues domini non sohnn
non custo\diunt a morsibus luporum . . .
40) Bl. 26r'' 0. Ü. Modicum et non mdebitis
me. I In hoc ewangelio tria nobis sunt notanda ] . . .
4 1) Bl. 27"''' 0. U. TJado ad eum | qui me misit . . .
In ewangelio presenti tria nobis | simt consideranda . . .
4 2) Bl. 27^*' o. U. tSi quid jictieriitis patrem in nomine
meo ... In isto | ewangelio tria nobis sunt notanda . . .
43) Bl. 28''» 0. Ü. In Rogacionibus \ (rot).
Anf. Si quis uestrum | habet Amicum etc. In
presen\ti ewangelio dominus nos docet tria facere . . .
44) Bl. 29'''' In ascen sione | (rot).
Anf. Ascendens x"' in altum | captiuam du,vif
captiuitatem. Scitis fratres quod ita est j quod reges
terre tria festa sua solent | colere . . .
45) Bl. 30''» In die pentecosten. \ (rot).
Anf. Cvm uenerit \ paraclitus . . . In isto ewan-
gelio tria nobis sunt ] consideranda . . .
46) Bl. 30'^'' 0. U. Si quis diligit me \ sermonem
meum seniabit. | In ewangelio presenti. tria nobis sunt |
consideranda . . .
47) Bl. 31''*' iJe trinitate. \ (rot).
Anf. Gracia domini | nostri i%u ,x etc. In isla
epistola | apostolus tubtiliter loquitur . . .
48) Bl. 32'''' Domiriica prima ptost \ trini-
tatis. I (rot).
Anf. Homo qiiidam i erat diues et indue\batur . . .
Presens ewangelium | de causa proposuit dominus . . .
49) Bl. 33^» Dominica. Secunda. | (rot).
Anf. Homo quidam fecit cenani | magnam . . .
In ewangelio isto tria | nobis sunt consideranda . . .
50) Bl. 34""'' Dominica tercia. \ (rot).
Anf. Erant \ ad i%m ajipropinquantes | publi-
cani . . . Ewangelium \ istud in tres partes diuiditur . . .
51) Bl. 35'''' o. Ü. Estote misericordes ... /;*
ewangelio presenti docet | nos dominus tiia facere . . .
Anf. Bl. 35^, 36''— 37^ sind einige Stellen wegen
der Schadhaftigkeit des Pergaments nicht be-
schrieben.
52) Bl. 36''=' 0. Ü. Cvm turbe \ iiruei-unt . . . In
isto ewangelio tria nobis | sunt consideranda . . .
53) Bl. S?'* o. Ü. Nlsi habundauerit iustieia |
uesira . . . In ewangelio preseyUi docet tios dominus \
tria facere . . .
Görreshandsehriften
157
54) Bl. 37^'' I). Ü. Misereor mper || (Bl. 38™)
turbam quia tarn Irkluo . . . Ewangeliuiu istnd in
.V partes diuiditur . . ,
55) Bl. 38'''^ 0. Ü. Attendite \ a falds prophetis etc.
hl isto I eivangelio iria nohis consideranda . . .
56) Bl. 39^^ o. Ü. Homo quidam erat diuex . . .
In ewangeUo isto tvia nobis sunt | uolanda . . .
57X Bl. 40^* o. Ü. Uideiis iAs cudtatem. fUuit \
super illam etc. Li hoc ewangelio tri\a nobis sunt
consideranda . . .
bricht auf Bl. 40^'^ mitten im Text ab . . . vnde
dominus, Mittent eos || • • .
Diese Predigten müssen ihrer gleichartigen
Disposition wegen einem Verfasser zugewiesen
werden.
Auszüge aus Grammatikern und Theologen
(Predigten).
58) Bl. 41'" o. Ü. Qvedam sunt dictiones que
notant dhninutionem uel imperfectionem alicuius
summe numeralis. uel alicuius pluralltatis \ uel ali-
cuius generalitatis. regule. vt iste. scilicet. fere. prope.
pene, plerumque et. que similem vim habentes . . .
59) Bl. 41'' 0. U. Erat j^etruB dormiens. inter
duos milites ... hi hoc uerbo. v. sunt considei'anda , . .
(51 Zeilen).
60) Bl. 41^" o.U. Deus in adiutotorium [!J meum
intende. Ad jmncipium. vij. horarum dicitur hec
oracio... (15 Zeilen, die letzten 5 stehen unten
von Bl. 41>-).
61) Bl. 42'' 0. Ü. Premissis hiis que ad artem
sunt quam docet hie über, circa librurn videnda
sunt, que sit auctoris intentio. quis modus a\gendi.
quo fine ei qua philosophia agat . . . (25 Zeilen).
62) Bl. 42'' (T Septem sunt artes liberales.
Grammatica. Dyalectica ... Et dicuntur liberales eo
quod liberant animain a curis . . . (15 Zeilen).
63) Bl. 42'' (T Vel suum sensibile aurium. Due
sunt acceptiones huias Hominis vox . . . (19 Zeilen).
64) Bl. 42^' über der Seite: Istud folimn tractat
de prisciano maion \, die Angabe ist natürlicli irrig,
es folgen Verse:
a) Bl. 42^ Nota. \
Infruniti vim si vis per quinque notabis,
frons. fronesis, frumen, fronen, frenn dnhii.
• E profert ant a. »iquis procedit ab ea,
• Est is abortiuus qui ces^ts tractus ab aluuo
Postumus est natus post exequias genitoris,
b) 'Diuitiix fruimur, mundanis vtimur, escis
l'esciniur et potu, fungimur officio,
Vthnur vtiUbus exoptatisque potimur.
»Pro pacta pepegi, cano pan.vi, iungo et j>egl.
• Falx metit etscindit, fa.v vrit, faux quoque mandit.
'Fla. [sei. flagrare] facit ardorem, fra. [sei.
fragrare] mirum reddit odorein.
• Vina bibat mane cerebrum reformat inane
Quod perfudit heri crapula mitlta meri,
'Pelles vuarum uinacia die fore tantum
Et dicas acimum [!] quod in vua cemis acutum
• Si dicas alias tu dedgnas tria. tempus.
Personas . istis sociando locum
'Quinq}te pedes passum faciunt, passus quoque
centuin.
Viginti quinque Stadium, si milia redas,
Octo facis stadia, duplicaturn dat tibi leucam,
• Intus adeps, aruina foris, piguedoque fl] mixta.
Die Verse sind anscheinend aus einem größeren
zusammenhängenden Stück genommen.
c) am Rande Notandum.
• Sanguis, rana, culex, cynomia, mors pecorina.
Vlcera, grarulo, bruccus, tenebre stups, mortua
prima,
ebenso cod. Vat. Pal. Lat. 886 f. 1 18. (De decem
plagis Aegypti).
»Fama boni lente, volat inuidia retinente.
Fama repleta malis pernicibus euolat alis,
»Pro pernice citum pro pernice pone nociuum.
Ad mala pernices sunt presentes meretnces
»Die fibrain venam dicas aninial fore fibrum.
• Quidquid agunt. Solam voluntatis formam
monetat opus.
• Consortes. Missio collegns ad eundem pertinet
actum.
'Iudex discernit racione, sed arbiter vt tolt.
• Venit et opilio tarde venere bubulci
' Opilio piget obsequio dum spernit hyrile
Depositum lupus ad libitum populatur ouile.
d) am Rande Notandum.
• Si quis confirmat, reprehendit, »lue refutat.
Tnstruit, informat, docet, inibuit, hie catfiezisat
158
Görreshandschriften
• PannoDitii tibi sü scvinor i^itisque putator
Wlneria incisor dcut doctus docet auctov.
e) Bl. 42'b
• Burdonem generat sonipes commixtiis oselle
Sed mulum generat mixtus asellus eqne.
»Dico genns sceina, sed rnatheriam dico thema.
Stigmaque roclura signat sed scernn figuram
Et siniul ornatum dicas per sceina vocatum.
• Ohsonor iratus, sed obsonor nocte fit esus
Gentamur inane. cenarnnr vespere farto.
Tereia prandere wlt, Iwra requirit habere
Merendam nona, messor /assaius in hora.
f) 'Discit eriini. scicins rneminitqm tihentius ilhui,
Qnod quis dfridel I quam quod probat et veneratur
'Si paidomiwis est oracio comparat ipsa
Significatque fere tibi pars paidominns viia.
• Inperat, hortatur, predicit consulit orat
Perinittit, temptat, irariritnr inperativus
»Mg piget Ine esse acin sit potare necesse
Vinum de messe quod nos consudius esse
Vngentem pimgit, pungentem rusticns riigit.
Es folgen 23 Zeilen Prosanotizen, meist an
Bibelstellen anknüpfend:
Anf. Wota triplex impedirneiitum predicacionis i . . .
Predigten und theologische Notizen.
65) Bl. 43'' I>e derein preceptis (rot).
Anf. (T Ego snm dominus deus tiius qid ediixi te ...
Nota jmdtiplex est seridlus. Cnlpe. Jo. viij. Qiii facit
peccatnm \ etc. De hac liberanit nos dominus . . .
66) Bl. 43'^ 0. Ü. (T Quatuor sunt cause fempta-
ciotium. scilicef pulrritudo, ornatus. lorus. dvdcie . . .
(7 Zeilen).
67) Bl. 43^ 0. 1'. anschließend an das vorige
Stück:
(T Date. et dabitw vobis etc. Trin sunt \ qm:
dare dehemns de corde. compassionem . . . (10 Zeilen).
68) Bl. 43^ 0. Ü. anschließend an das vorige
Stück:
(T Nota .V. qne impedinnt homines ne exaridi-
antur ... (10 Zeilen).
69) Über Bl. 44'' steht: Islnd folinm non est de
lihro sed de grammalica trnetat. id est de pnmis. !
Bl. 44'' o. Ü. (T De correptione et productione
vosiimt ista inquiri. Quid sit rorrepiio et productio . . .
nach 23 Zeilen folgt; C Sequitur de positiua correp-
tione et produccione. fit autem j)Ositiua con'epcio . . .
mit Beispielen und Glossen. Das Stück ist nicht
einem antiken, sondern einem mittelalterlichen
Grammatiker entnommen.
70) Bl. 45'' De raritale \ (rot).
Anf. (T hoc est pireceptuni etc. lo. xiiij. qiiare
dominus predpiat karitatem . . . (18 Zeilen).
71) Bl. 45'' In die cinernm \ (rot).
Anf. (T Conueitiniini ad nie . . . Sicut tangit
glosa. super lociim i.iinm.premis.m comimtcione eonim . . .
(19 Zeilen).
72) Bl. 45'' 0. U. (L Quidam autem subuertuntur.
quidam peiiiertu)it>ir. quidam nero .vmt diuersi. alij
nero sunt anersi. alij autem inuer-'<i . . . (70 Zeilen).
73) BL 45^ 0. Ü. Quid est homo quod memor
es eins, id est qu'inti r(dons est homo quod niemor
es eius. cum ipsr frequpiiter tui ob/uisratur , . .
(30 Zeilen).
74) Bl. 46'' o.U. Notatria ijenera contemplacioniB
significata per tria vocabi/ia . . . (27 Zeilen).
75) Bl. 46'' lohannis baptiste | (rot).
Anf. (T Jste puer magnxis . . . Magnitudo lohannis
in multis notatur dielt magister . . . (17 Zeilen).
76) Bl. 16'^ o. Ü. Fac tibi duas tubas . . . pier
tubas prrdicatores informute ... (12 Zeilen).
77) Bl. 46^ o.U. Dominus amat peregrinum...
lacobus peregriiius diritur . . . (23 Zeilen).
78) Bl. 46^" bartholom.aeus\ (rot, am Bande).
Anf. 0 Paratus sutii et non sum turbatus. Ilic
de beato bariholomeo potest diel qui detrurtata pelle
paratus fuit . . . unmittelbar anschließend:
79) Bl. 47^ o. U. (T Detegendum e.'^t peccatum.
rij. de causis. Primo quia dieendo sacerdotl peccata . . .
(16 Zeilen), ebenfalls anschließend:
80) Bl. 47'^' 0. V. (T In sermone de spiritu sa.nrto.
NuUus miles strennnus est nisiquiamut . . . (28 Zeilen),
anschließend :
81) Bl. 47^ o. Ü. (T Gracia dei nostri Ihi .v et
Caritas dei . . . Filium tangit hie cum dicit Gracia
dei . . .
82) Bl. 48^ o. V. (T Cratiru/a laurencij. lapides
tovrentis stephani. crv.c peUi. excoriacio bartho-
lontei quasi iimbra sunt respectus purgatorij . . .
(17 Zeilen), anschließend:
Görreshandsehriften
159
83) Bl. 49'' (T Nota, videmus alias quod sine
do\l<yre videri non -polest uel debet ... (9 Zeilen),
anschließend:
84) Bl. 49'' (T Septem sunt genera martirij. sine
sanguinis effttsione ... (G Zeilen), anschließend:
85) Bl. 49'^ 0. Ü. (T Duodecim saut gradus obe-
diencie ... (13 Zeilen), anschließend ein Satz, dann:
86) Bl. 49'' 0. Ü. (T Inhabitabunt et abscondent.
ipsi calcaneuin meum obediende. Diaholus insidialur
fini vite propter midtas caiisas ... (3 1 Zeilen), an-
schließend:
87) Bl. 49^ 0. Ü. (T In elemosina. quinque e.ri-
guntur ... (8 Zeilen), anschließend:
88) Bl. 49^ o. U. (T Ifomliius expeclniidus est |
triplici racioiie . . . (() Zeilen), anschließend:
89) Bl. 49'^o.U. (T Nitsijuain angelos apparet ...
Mnlte sunt cause quare filins non assumpsit angtlicam
naturam sed humanani ... (14 Zeilen).
90) Bl. 49^ o. Ü. (T Quid Idc statis tola die
ociosi. Nota üij'"' caiisas quare non debenois esse
ociosi . . . (42 Zeilen).
91) Bl. 50'' 0. Ü. (T Est puer vnus hie. J'uer id
est qnilibet vcligiosns. propter .x. proprirtates que
sunt in puero . . . (23 Zeilen), anschließend:
92) Bl. SO"" o. Ü. (T Multiplex fitit causa quare
,')■ inori nolidl ... (18 Zeilen).
93) Bl. 50^ o. V. (Am Rande ein rotes B)
(T Recordare pauperlatis inee et transgrcssiotüs ab-
sinthij . . . Dominus igitur qni indesincnter causam agit
de nostra salnte . . .
94) Bl. 51'' 0. Ü. (T Non omnis qui dicit mihi
domine . . . In hoc uerbo üif'' j notanda sunt . . .
95) Bl. 51^' (). U. Exprobari permittit deus
hominem. ut hnnio redcat ad seipsuni. gregorius. Qui
foras exire per laudes potidt . . . (24 Zeilen). Es
folgen 4 Sätze aus Bernhardus, Seneca, Ärabrosius
und einem Ungenannten. (13 Zeilen.)
96) Bl. 52'" o. Ü. Nimis honorati sunt amici tut
deus etc. psalmus, Atnici dei sut>t apostoli. propter
tria que pertinent ad veros aniicos . . . (36 Zeilen),
unmittelbar anschließend ein einzelner Satz, darauf:
97) Bl. 52'' 0. Ü. (T Estote prudentes sicut ser-
pentes . . . Duos hostes habuerunt apostoli. scilicet
hertticos et tyrannos . . . (42 Zeilen).
98) Bl. 52^' 0. Ü. (f Ecce vos reliquimns omida ...
Vere in hoc uerbo vir obediens, id est simon loquilur
uictorias dei sc gloriatur omnia reliquisse ... (23 Zeilen).
99) Bl. 52^ o. Ü. Gloria et honore coronasti eum
etc. Duplex Corona hidus caritatis hie notatur. qua
corouauit eiim dominus | . . ., unmittelbar an-
schließend:
100) Bl. 53'"o.Ü. Qin mihi ministrat nie sequatnr
etc. Me sequatnr. \ Aota. quadruplea: est uia domini
per quam ipsiim sequi oportet . , .
101) Bl. 53^ o. U. Sancti per fidem uidit . . .
Regna quatuor. | mundi. carnis, diaboli et cell. Regnum
mundi duas habet prouincias . . .
102) Bl. 54'' 0. U. Ucee sacerdos magnus etc.
Sacerdos id est x qui est pontifex noster , . .
103) Bl. 54^ Vincencij | (rot).
Anf. l'incenti dabo edere de ligno. victoriam. No7i
dat deus tibi victoriam. quia ipse est deus militum . . .
104) Bl. 55'' Pauli (rot).
Anf. Quis dedit gallo intelligenciam. lob. In
hoc sermone | duo sunt consideranda . . .
105) BL 55'- Stephani (rot).
Anf. Stephanus plenus graria . . . Vere plenus
fuit II (Bl. 55^') gracia. quoniam ta/iiquam de pleno
dolio eructauit uerbum bonum . . .
106) Bl. 55^ 0. Ü. Venite post me . . . El vere
secnti sunt eum i.Hi duo apostoli . . .
107) Bl. 5()'' (). U. Imteni dauid seruum meum ...
Hie commedat domitius bealum Nicholawn . . .
108) Bl. 5G"' o. Ü. Woli timere quia redemi te
etc. In hoc uerbo. üij'"' attenduntur. propter que j>assus
est libenter beatus laurencius | . . .
109) Bl. Ser Item Pauli, (rot).
Anf. TUlectus mens candidus ... In nerbo isto
non Status | beati pauli . . .
110) Bl. 56^ o.U. l*astores loquebantur ad j inui-
cem transeamus etc. Pastores ibi rectores aniniaruvi
signi/icant. propter vij. que notantur in pastoribus . . .
111) Bl. 57'' 0. U. Angelus dondni apparuit in
sompnis loseph etc. Math. ij. Notandum quoniain
quater angelus in evangelio legitur loseph \ locutus . . .,
112) Bl. 57'' o. U. Simile est regnum celorum
thesauro . . . Ager id est btata cecilia. In agro isto
nbsconditi fuerwd tres theslauri . . .
160
G6rreshandsehriftefi
113) Bl. 58'' o. tl. Htetit angdu» inxta aream ...
Qitatuor de causia fit festum de angelis . . .
114) Bl. 58"' o. Ü. Statuit Uli dominus te--<ta-
mentuni pacis etc. Morituvus dominus, duohus fi/ijs suis
duplex I testamentum statuit . . .
115) Bl. 58^ 0. Ü. Sa-ibä heati mortui etc. 0
mors quam arnara est | memoria tua. Mater nostra
ecclesia. similis est nutrici . . .
116) Bl. 58^ 0. Ü. Memor esto ludicij mei.
etc. I ecc. x.Txciij. Cadaiur loquens. admonet hie nd
qualor . . .
117) Bl. 59'' In Cena. \ (rot).
Anf. (T Fecit dominus hodie. sicut hämo qui
debet peregrinari. conuocat ainicos suos ad cenan-
dum . . . wohl dazu gehörend auf Bl. 59^' (T Item
nota. quod propter rmdtas raciones institutum est
»acramentum altaiis , . .
118) Bl. 59^ o. Ü. Ascendam in palmam et
apprehendam . . . Per palmam crvx. triplici radone...
119) Bl. GO' 0. Ü. (T Nota penitencia nece.^saria
est propter peccatorum remissionem. Act. v. deus
suscitauit ihm etc. ... (6 Zeilen).
120) Bl. 60'' 0. Ü. (T Videamus de contricione
qidd sit. Contricio ed dolor assumptus pro peccnti.s . . .
(24 Zeilen).
121) Bl. 60'' 0. Ü. Liibenter gloriabor in infirmi-'
taiibus. meis etc. In infirmitatibus debet lioc ijloriari . . .
(27 Zeilen).
122) Bl. 60^ o. Ü. 0" l'rouerb. .txx. Per tria
mouetur terra id est terrenus homo moucri debet...
(14 Zeilen).
123) Bl. 60^' 0. U. (T heo solent impedire peni-
tentiam. Iguorancia. rereciindia. vife fiducia. inala
societas. corporis sunitas . . . (20 Zeilen).
124) Bl. 60'' 0. Ü. Inebriabuntur ab nhertate...
In, hoc up.rbo duplex Status considerandus est . . .
125) Bl. 6P 0. Ü. Qtie est ista que ascemlit...
Vix est angelorum et celestis curie admirantium . . .
126) Bl. 62'' Item. (rot).
Anf. In sole posuit tabernacidum sumn. Xpc taber-
naculum \ no.strmn in quo sunt candelabra et mensa etc.
nt dicit apostolus ... (14 Zeilen).
127) Bl. 62'" o. Ü. Xps passus est pro nobis
etc. i. pe. ij. Hie .iiij'"', ocmrrunt notanda. priinum
quare inter gandia admisceai dolor . . .
128) Bl. 62'' 0. Ü. Preparate corda vestra . .■ .
Duo sunt ibi consideranda. pirimum est monitum . . .
129) Bl. 63^" 0. Ü. Misericordia domini plena est
terra. Misericordia domini magna est. | Primo. quia
claudit peccantibus viam pieccandi . . . (23 Zeilen).
Es folgen nun auf Bl. 64'' — 72^' eng geschrieben
Predigtniaterialien d. h. einzelne kurze Sätze
aus Kirchenvätern u. a. Es überwiegen: Augustin,
Bernhard und Gregorius, ferner ganz kurze Er-
klärungen einzelner Bibelstellen, von durchschnitt-
lich 3 — 5 Zeilen Umfang, vereinzelt sind sie für
bestimmte Festtage zusammengestellt, so Bl. 65""
de beato undrea, Bl. 67'' de pascha, Bl. 68'' de
ajjostolis, Bl. 69'' iJominica (oline nähere Be-
zeichnung).
130) Haimo, Super Cantica Canticoruni.
Anf. Bl. 73"' Oscvletvr Me. osculo oris sui. Salemon
[1] i7ispiratus diuino spiritu composuit fninc libellum
de I nupciis xpi . . .
= Migne CXVH, 295—358.
Schi. Bl. 86^' ... Xpi bonus odor sumus. — Deo;
Gracias; Amen •,• |
Es folgt von einer anderen Hand zunächst
ein Glossar, das beginnt: Desiderij mei dcsideratus.
presagiuni j^rediidnatio, j)entateucum quinqne libri
moysi ... (13 Zeilen), dann unmittelbar an-
schließend: Aufzählung der Sqliöpfungstage
In principio creauit deus. Iste liber apud ebre os
bresit uocatur. quia solent uoluminibus ex eorum prin-
cipijs nomina imponere ... (17 Zeilen), anschließend
wieder ein Glossar Maria apud hebreos, bricht
am Ende der Seite unvollständig ab.
Virago sicut virago latur vel fertur a uiro. sie.
ebraiie. yssa id est || . . .
Görres 117 = Lat. Oci 237
(Trier, St. Maximin)
Perg. 154 Ell. (16,5x11,5). XIV. Jh.
Alter Holzband mit Schweinsleder bezogen, Liuien-
pressung, von den Schließen sind nur noch Spuren vor-
handen. Den Spiegel des Vorderdeckels bildet das
Fragment einer größeren Handschrift des 12. Jh., Stück der
rechten Spalte eines Blattes mit dem TextvonG-enesisö,
1^6, den Spiegel des ß'ückendeckels bildet das Fragment
einer Pergamenturkunde des ausgehenden 14. Jh.
mit Erwähnung einer Peterskirche. 154 Blätter heutiger
Grörresliandschriften
iGl
Zählung' in 13 Lagen und zwar: I, VII zu je 10, III,
VI zu je 10 + 1, II, VIII— XIII zu je 12, IV, V zu je
14 Blättern. Am Schluß der Lageu Reklamanten von
einer Hand, die nicht mit der des Schreibers identisch ist,
von der aber der älteste Besitzeintrag stammt. Der ganze
Band ist von einem Schreiber geschrieben. Wenig sorg-
fältige Schrift, zweispaltig, mit roten Initialen und Para-
graphen; Überschriften fehlen durchweg, Liniierung
ist nur stellenweise vorhanden, Zeilenzahl, Größe des
Schriftfeldes und Spaltenbreite wechseln dauernd, durch-
Bchnittliche Größe des Schriftfeldes 12^x8,5. Das Per-
gament ist teilweise von Natur aus recht schlecht; es
hat vielfach Löcher und ist schlecht beschnitten. Ein
Besitzvermerk steht auf dem Spiegel des Vorderdeckels:
Codex monasterij | saiicti maximini trcucrurum episcopi
(14. Jh.). Auf Bl. 1' von der Hand des Petreius: Ex
libris Imperialis Monasterij | s. Maximinj ••■— ,, oben
N. 133 und die Signatur Y 15 (15. Jh.). Auf dem Vorder-
deckel mit Tinte die Zahl 17. Auf Bl. 1' der Stempel
der Gymnasialbibliothek Cublenz. Im St. Maximiner
Katalog B fehlt die Handschrift = (iörres 117.
lacobus de Voragine, Sermones Quadra-
gesimales.
Bl. 1'' Continet nermones quosdam per
totam xl""' tisque in pasca (15. Jh.).
Auf. Filia pojnili mei induei'e . . . (T Quauis \
sollempnilas quadre\gedmalis in sequenti doininiea
itt\clioatur . . .
Die Handschrift stimmt mit der Ausgabe
Lyon 1.503 übereiu. Der Verfasser ist nirgend
genannt. Sie enthält zunäclist die Predigten
1 — 31 des Druckes. Die 3 I.Predigt: Homo quidam
erat diues . . . Secuiiduin | bentuni Augustiniuiu Status
hominis . , . bricht Bl. 03'''' . . . conuiuia delicata
viide I diu splendice et taliu du || ...ab. Bl. G3^ — 72''
sind unbeschrieben geblieben, wodurch eine große
Lücke im Text entstand, es geht dann auf Bl. 73''*
weiter mit sermo 5 1 : Ahijt ihc traiis mare. galilee . . .
In presenli eicangelio fit \ mentio . . . und bricht
auf Bl. 150'''' mitten in sermo 84: [Iljic est san-
guis mens . . . Ointte testamentum siciii dicitur . . . mit:
. . , festimi fa^ciunt de quo dicitur in psalmo. Reliquie
cogilacionum.\\a\i. Bl. 150^ — 154 ist unbeschrieben.
Über weitere Ausgaben vgl. Quetif-Echard 1, 457.
Görres 118 fehlte schon in Coblenz.
Görres 119 = Lat. Qu. 700
(Himmerod)
Perg. 140 BU. (22 x 15). XL Jh.
Jüngerer Pappeinband mit Schafleder bezogen. Der
Band hat 140 Blätter heutiger Zählung in 18 Lagen,
und zwar: I, XVIII zu je 4, II— XVII zu je 8 Blättern,
am Schluß ein geklebtes Blatt, dazu sind im 15. Jh.
3 Papierblätter 137 — 139 gekommen. Der ganze Band
von einer Hand des 11. Jh. auf vollständigem Blind-
linienschema, 20—21 Zeilen, Schriftfeld 17x10. Rote
Überschriften und Initialen, an den einzelnen Abschnittten
größere Initialen, gold auf blau und grünem Grund und
rotweiß auf blau und grünem Grund. Diese großen
Initialen stehen nicht im Schriftfeld, sondern am Rand.
Auf Bl. 39* Initiale I eine feuerspeiende Schlange, auf
B1.13r" ebenfalls I ein Hund, sonst Ornamente. Auf Bl. 136'
ein Nachtrag von etwas jüngerer Hand. Die Papier-
blätter 137 — 139 enthalten das Register von einer Hand des
15. Jh. Bl. 1' ist unbesclirieben, Bl. 1' — 5' sind mit farbigen
Miniaturen bedeckt. In der Zeichnung sind sie außerordent-
lich schlecht und kindlich, aber anscheinend nach guten
byzantinischen Vorlagen, dagegen zeigt die Farbengebung
bereits eine gewisse technische Vollkommenheit. Die Bilder
mit breitem, farbigem Rahmen füllen die ganze Seite. Sie
haben Überschriften in Kapitale: Bl. 1' Verkündigung,
darüber Vers (f Anyelus Hie Marie Partvm Denvnciat
Alniae); Bl. 2' Geburt Christi (Xativitas Xpi), oben Maria,
Joseph, das Kind, Ochs und Esel, unten der Engel mit
2 Hirten; Bl. 2" Anbetung der Könige (Apparaiio Domini);
B1.3' Taufe (Baptiumrs Ifiv Xpi); Bl. 3' Kreuzigung (nur die
Kreuzinschrift); Bl. 4' Die Frauen am Grabe (Resvrrectio
Domini); Bl. 4'' Himmelfahrt (Ascensio Xin i» Celvm);
Bl. 6' Ausgießung des heiligen Geistes (die Überschrift
ist verlöscht); Bl. 5' Christus als Repräsentant des alten
und des neuen Testaments: Christus auf einem goldenen
Bogen (Tierkreis) thronend hält zwei sich verschlingende
Kreise; Rechts ein gelber mit der Versinschiift: Hinc Vctvs
Et Xova Lex^ Rotvlis Qvam Fando Prophetae •,• links ein
roter mit dem Satz: Testamenta Dro Tribvi Devs Et Homo.
Mvndo Inde Meorvm. Yox Evangeliorvm. In den Ecken in
Medaillonform die Symbole der Evangelisten, unten
knieend ein betender Mensch. Die Initialen sind in den
Formen z.T. sehr verschieden. Ein Besitzvermerk Bl. 136'
ist durch Chemikalien zu tilgen versucht, doch ist noch
schwach erkennbar: Liber tnonachorum S. Marie in
Himmerode j ordinis Cistcrciensis Treuerensis diocesis ]
(14. Jh.). Bl. 6' ist ein anderer ausgeschnitten, doch ist
die alte Signatur .Exxiij. stehen geblieben = Görres 119.
Evangelia dominicalia et festivalia per
annum.
Bl. 6^ Vigilia Nataiif: Domini. Secviidvm
Lvcatn \ (rot).
Anf. In illo Tempore, Cum esset desponsaia |
Diäter iAv Maria ioseph. aiitcquam comienirent | • . .
21
162
GÖrreshandschriften
Nocte Nataiis JJoiuini. Secvndvrn Lvcam.\
(rot).
Änf. In illo Tempore'. Ex'dt ediclum \ a cesare
augnsto . . .
Die Evangelientexte für alle Festtage des Jahres,
ständig eingeleitet dui'ch: In illo Tempore, sie
reichen bis S. Andreas, dann folgen noch die
Texte für: Dedicatio ecclesiae, Vigiha apostoloriim,
Natale aijostolorum, Natale martj'rum. De mar-
tyribus, Natalicia sanctarum virginum, Missa pro
defunctis.
Schi. Bl. 136'' Secundum lohannem. | (rot).
Anf. In illo 7'empoi'e>' | Dixit Martha ad
i%ni. Domine. si fuis\ses hie, frater mens non fuissei
mortuus . . .
Bl. 136'' noch ein Nachtrag von jüngerer Hand:
Secn7idum Marcrm. In illo tempore. Sedens ihr I
contra gazofilatium. aspiciebat . . .
Dann folgt Bl. 137"^-- 139 von einer Hand des
15. Jh.:
(T Regiatnim euangeliorwn huiiis libri: | (rot).
Verzeichnis der Festtage mit Anfang des
Evangelientextes, die wichtigeren Festtage sind
rot unterstrichen.
Bl. liO"" sind zunächst 7 Zeilen völlig radiert,
dann folgen von einer Hand des 13. Jh. die Verse:
Anna tribus nupait. tres est enixa Marias
Nomina simtjmtrum. loachim. cleophas. Salomeque,
Piima parit xpm. post partum idrgo Maria.
Altera que nupait. Zebedeo memoratur.
Digna pari sobole. lacobo maiore. Johanne.
Quatuor alleriua. aunt alpheo patre. nati.
•loaeph. atqiie minor lacobus. cum Symone ludas.
Die radierten Zeilen enthielten dieselben Verse.
Görres 120 = Lat Quart. 701
(Trier, St. Maxim in)
Perg. 89 BU. (26x17,5). XHI. Jh.
Neuband der Königl. Bibliothek. 89 Blätter alter
und heutiger Zählung; am oberen Rand römische Blatt-
«ahlen des 16 Jh. Der Band hat heute 12 Lagen, und
rwar: I— IV, VI— XI zu je 8, V zu 2, XII zu 8—1
Blättern. Er besteht aus drei ursprünglich selbständigen
Teilen: 1. Bl. 1—34, 2.B1. 35—74, 3.B1. 75—89. Sie sind
von verschiedenen Händen geschrieben und es erweist
sich ihre frühere Trennung dadurch, daß sie am Schluß
der Lagen römische Zahlenmittelkustoden mit eigener
Zählung haben, der dritte Teil hat keine Kustoden und ist
am Anfang unvollständig. Die drei Teile müssen aber in
dem jetzigen Zustand bereits im 15. Jh. zusammenge-
bunden sein, wie sich aus der Blattzählung ergibt. Es
sind vier Hände zu unterscheiden. Die erste schrieb
Bl. 1-34, die zweite Bl. 35— 74"' Z. 24, die dritte B1.74'"
Z. 24 — 74"'', sie sind einander sehr ähnlich, zweispaltig,
auf vollständigem Bleistiftlinienschema, 37 — 42 Zeilen,
Schriftfeld 20x13, Spaltenbreite 6, rote Überschriften
und einfache rote Initialen. Auf Bl. 35" große rote
Initiale A mit Rankenverzierung. Die vierte Hand
schrieb Bl. 75 — 89, sehr ungleichmäßig, Langzeilen, ohne
Liniierung, 38 — 42 Zeilen, Schriftfeld durchschnittlich
22x14,5, ohne jeden Schmuck, die Initialen sind nicht
ausgflüllt. Die Handschrift ist an der unteren Seite sehr
stark durch Mäusefraß beschädigt, an mehreren Stellen
ist dadurch Textverlust entstanden. Als Besitzvermerk
findet sich nur auf Bl. 1' von der Hand des Petreius:
Ex libns Imperialis Monasterij \ s. Maximhy:- ~~ \, oben
X.3T, auf demselben Blatt der Stempel der(Tymnasialbiblio-
thek Coblenz. Auf B1.89' steht außer einigen Federproben
von einer Hand des 16. Jh.: Anno domini. M.D.XXXX
venit rex romanorum Ferdinandus ad monasterium \
nostrum quinta feria post festum penthecosten (Mai 20)
post meridiem circa horani | octaunm causa dettotionis ex
ciuitate ircuerica \\. Ob die Handschrift mit einer der
im St. Maximiner Verzeichnis B genannten Predigt-
handschriften identisch ist, läßt sich nicht feststellen
— Görres 120.
Hildebertus Cenomanensis episcopus,
Sermones.
Airf Bl. P* von einer Hand des 15. Jh. die
Überschrift: Sermones diuersi. | Ein Verfasser
ist nirgend genannt.
1) Bl. 1™ De natiuitate domini sermo ' (rot,
radiert).
Anf. Sanctam ac desiderahilem. gloriosam ac
ain\gularem sollempnitatem . . .
Augustinus append. sermo CXVI = Migne
"XXXTX, 1975 — 1977, dieselbe Predigt steht auch
im append. der Werke des Maximus Taurinensis
= Migne LVn, 847—850.
2) Bl. V^ 0. Ü. Appandl benignitaa et huma-
nitas salluatoins nostri dei . . . Acquisierat sibi fratres
karissimi genus humanuni. { • • ■
= Migne CLXXI, 390—394.
3) Bl. 3'''' 0. Ü. Cvm nalus esset ihc in beth\leem . . .
Cum Creator omidum | fratres karissimi. formam
strui. pro sei-uis accipiens . . .
= Migne CLXXI, 413—416.
Görreshandschriften
i6ä
■4) Bl. 4^''' o. Ü. l*od<jiiain iiujileli sunt dies jnir-
gationis . . . ConsueLialo fratres | /iarissitni erat in
ueteri lege . . .
= Migne CLXXI, 611—615.
5) Bl. 6"'* o. U. Dicite pusillanimes confortamini. . .
Ante I aduentum domini. fratres karissimi. in tanta
ealigine \ ■ ■ •
= Migne CLXXI, 343—347.
6) Bl. T''* o. Ü. Audi israel mandata uite . . .
Amrnonet uos \ domimts fratres karissimi. per iere-
niiam prophetaiii. ut audia tis mandata eius . . .
= Migne CLXXI, 440—443.
7) Bl. 8'^'^ o. Ü. Si qnis diügit me sermones meos
seruabit . . . Vnde psalmi\sta. Furor Ulis secundum
similüudinem serpentis etc. et ecce sermones | . . .
= Migne CLXXI, 471— 47G.
8) Bl. 9'^'' o. U. Maria soror moysi peccaiiit \
murtnurando contra eiim . . . Vüiones fratres karissimi.
ue\teris testanienti. ad correctioneni hominum . . .
= Migne CLXXI, 423—427.
9) Bl. 1 !'■'' 0. U. NoVite diligere niundam . . •
Est I quidam specialis tnimictts fratres karissimi. qui
gemts Immamim | excecat . . .
= Migne CLXXI, 467—471.
10) Bl. 12'''' 0. Ü. Dicite filie sr/ori. ecce rex . . .
Man\dat uohis rex celesiis fratres karissimi per pro-
phetam Zaeha\riam gaudium sui aduentiis . . .
= Migue CLXXI, 485—491.
11) Bl. 14"''' 0. Ü. JVb/i emuluri in malignan-
tibus . . . Midti in mundo sunt fratres. qui cum, |
uideant homines huius secuti florere . . .
= Migne CLXXI, 835—839.
12) Bl. lö"^** 0. U. Dominus noster i%c xpc. ut
sanctificaret per suum sanguinem | . . . Satis fratres
karissimi \ audistis ordinem redemptionis nostre . . .
= Migne CLXXI, 547—551.
13) Bl. IC^* 0. Ü. Scitote fratres karissimi quia
vetKS hämo noster crucifixus est. I . . . Letum nuncium
karissimi affert uobi.'i apostolus . . .
= Migne CLXXI, 841—845.
14) Bl. n^*" 0. Ü. Ecce odor filij mei siciit odor
agri . . . Congratulalur uohis fratres dilectissitni | pater
celestis . . .
=: Migne CLXXI, 481—485.
15) Bl. 19'''-' 0. U. Dominus noster iAc xpc. in
qua norte (radfbatur. accepit pancm . . . Imlmiuente
fratres karissimi. domini passionis arliculo . . .
= Migne CLXXI, 534—538.
16) Bl. 20^^ 0. Ü. ISstote imitatores dei . . .
Ammonet uos fratres karissimi apostolus . . .
= Migne CLXXI, 543—547.
17) Bl. 22'" 0. Ü. Venite filij aadite me . .
Auditi' fratres karis.nmi quam dulci voce. . .
= Migne CLXXI, 505-507 Z. 5.
18) Bl. 22"^'' o. Ü. Qvia fratres karissimi secun-
dum disposicionem antiquoriim | patrum qui funda-
tores et constructores \ sancte ecclesie fuerunt . . .
19) Bl. 24^» In die palmarum \ (15. Jh.).
Anf. Xpistus humiliauit senwt \ ipsum . . . Sed
quomodo se hodierna die | huudliauerit qualiter for-
niam seiui accepevit . . .
20) Bl. 25^'' 0. U. Dominus noster ihis xpc in
qua nocte Iradebutur | cum dileaisset suos . . . Hac
nocte. fratres karissimi cum discipuUs cenaluit . . .
21) Bl. 25^'' o. U. JTsti sunt uiii sancti quos
e/egit <leus ... 0 fili karissi)ni. qualiter dominus
noster iAc xpc. istos sanctis\sijnos martyres patronos
nostros ad uitam eteriiam I elegcrit . . .
22) Bl. 26''' o. U. Sciens iAc quia uenit hora
eins. lU transeat ex Iwc mundo ad patrem . . . Vos
satis fratres \ dei gracia intdligitis que uobis a domino
pirecipiuntur . . .
23) Bl. 27^» in cena \ (15. Jh.).
Anf. Cvm intinxisset dominus iAc panem | dedit
iiide . . . Satis nouit ka\ntas uestra fratres dilectis-
simi. quod tota perfectio \ nostre edificationis in
evangelio accipitur | . . .
= Migne CLXXI, 531—534.
24) Bl. 28^'' de resurrectione \ (Blindschrift
15 Jh.).
Anf. Dlniiia scriptura fratres kanssinii aliquando
nos dd lacrimas \ aliquando ad gaudium inidtat . . .
= Migne CLXXI, 572—574.
25) Bl. 29'''' Item Sermo de asscencione flj
domini I i}^- JliO-
Anf. JEleuatus est sol in celum. et luna stetit
in ordine | suo. Hodie fratres karissimi asce/isionis
domini est iocun\da festiuitas ...
= Mgne CLXXI, 580—583.
21*
164
Görreshandschriften
26) Bl. 30^^ Sermo de pentfiecoslen \ (15. Jh.).
Anf. Verho domini cell finiiati sunt . . . Fratres
karissimi sdre debetis. que et quan\ta sit sollempnitas . . .
= Migne CLXXI, 589—592.
27) Bl. SP* de dedicacione \ (Blindschrift,
15. Jh.).
Anf. Fvndamenta eins in montihits sanctis . . .
Gloriosam fratres karissimi ciuita\te'>n cepit ab initio
mundi dominus edificare . . .
= Migne CLXXI, 733—736.
28) Bl. 32''* De dedicacione ecclesie \ (Blind-
schrift, 15. Jh.).
Anf. Siilomon edificanit donimn domini . . .
Omnia \ fratres karissimi facta antique legis . . .
= Migne CLXXI, 748—752.
29) Bl. 33'''' de sancto stephano | (Bündschrift,
15. Jh.).
Anf. Diligite inimicos ueslros et henefacite . . .
Dominus ac redemp\lor tiostei' fratres karissimi.
iienerat in mundum ex sola di\lectione . . .
= Migne CLXXI, 720—723.
30) Bl. 33^» de resurrectione \ (Blindschrift,
15. Jh.).
Anf. Confitemini alterutrum peccata | uestra . . .
Cum in alijs dibus. [!] fratres karissimi. | ad con-
fessionem et penitentiani debeatis . . .
= Migne CLXXI, 577—580.
31) Bl. 34^'' 0. Ü. Legende von Kreuzholz.
Anf. Tempore dauid regis reperit | quidam uir
in silua lignum trifolioruni quod detulit gracia \
ammirationw regi dauid. Quod ut ipse rex uidii.
itatini I et quousque uixit adorault . . . (24 Zeilen).
32) Bl. 35''* o. U. A.spicieham \ ego in uisione
no\ctis. et ecce in nubidms cell . . . C^lestibus daniel
ßagrans desideriis. unde ab angelo eins intelligenti§ 1 ...
= Migne CLXXI, 370—376.
33) Bl. 36'^* o. Ü. lacob benedictiones dattirus
fllijs. presciens in spirittt. \ de semine .?uo nasciturum
illuni . . .
= Migne CLXXI, 376—381.
34) Bl. 38™ O. Ü. Domini est assumptio nostra
et sancti israel . . Dominus dominantium. reu regum.
cid nomen omnipolens | est . . .
= Migne CLXXI, 381—388.
35) Bl. 40'''- o. U. Avditvm audiuimus a domino,
legatum misit ad geii\tes . . . Sicut non satiaLur oculus
insu, nee auris auditu . . .
= Migne CLXXI, 715—720.
36) Bl. 41'^* 0. Ü. Secundum dies ligni. erunt
di\es populi . . . His uerbis. Spiritus sanctus per
ysaiam \ humilium corda erigit . . .
= Migne CLXXI, 723—727.
37) Bl. 42^^ 0. Ü. In monte syon erit sahudio . . .
Suauis et dulcis protnissionis bucina | . . .
= Migne CLXXI, 394—401.
38) Bl. 45''* 0. Ü. CongregabunUir filij iuda et
filij israel paritev . . . Uuiiis diei sollempnitas a
prvpilietis in spiritu \ preuisa . . .
= Migne CLXXI, 401—409.
39) Bl. 47'''' o. Ü. Dondnus de Syna iienii \ et
de seyr ortus . . . Ainantissimus dei famulus moyses.
et qui cum \ dom,ino faci^ ad faciem loqui . . .
= Migne CLXXI, 615—623.
40) Bl. 49''* 0. Ü. In eyyptum descendii populus |
7neus . . . Dolenduni. primi hominis casum \ totiusque
posteritatis in eo ruinam ...
= Migne CLXXI, 845—853.
41) Bl. 51'''' 0. Ü. fCjonuertere israel ad domi-
num deum tuum. | . . . Hoc est Celeste ac salubre
consilium. quod Spiritus ueritalis . . .
= Migne CLXXI, 443—451.
42) Bl. 53'''' 0. U. fUJsque quo piger dormies.^ ]
usquequo de sommo non consurgis.-^ Paululum in-
quit I . . . Sicut uigilantibus pro\mittii regnum . . .
= Migne CLXXI, 451—455.
43) Bl. 54'^'' a. R. In medio quadragesime |
In Genesini. 1
Anf. Egredere de terra, et. de cognatione tua . . .
Magnum quidem est ac difficile. \ ad quod not
dominus hm-tatur ...
= Migne CLXXI, 853—864.
44) Bl. 57™ a. R. dominica ante palmam. \
Osee. I
Anf. Seminateuobisiusticiaminueritate... Quoniam
isti sunt dies qtios obseruare \ summa diligentia debe-
raus, ut ad futurum domini pascha 1 . • •
= Migne CLXXI, 456—463.
45) Bl. 59'''' a. R. In ramls | palmarum.\
Görreshandschriften
165
Anf. In Syon leuate sigtium. congregarnini . . .
Verba ista. quibns congrega\ri ac leuare signum
aduersus leonein de cuhili ascen.dentem . . ,
= Migne CLXXI, 491—502.
46) Bl. 62"''' a. R. In annunliatione | domi-
tiica. I
Anf. Avdita tibi feci noua. et signata . . . Verba
sunt ista spirifus samii. in nisione sancio ysai(^ \ • • •
= Migne CLXXI, 605—610.
47) Bl. 03'''' a. K In cena \ domini. \
Anf. Pone mensain contemplare in specula . . .
Huiiis diei sacramentum ingenti cordis deuolione. . .
= Äligne CLXXI, 510—524.
48) Bl.67''^ a.R. (/e i-eceptione\penitentium.\
Anf. Conuertimini j et agite penitentiarn . . |
Adten\dite fratres. quain dnlci uoce. quam jyatei'no
affeclu . . .
= Migne CLXXI, 524—530.
49) Bl. 69''* a. R. sermo | de para\sceue. |
Anf. Spiritus oris noslri. x"' dominus. | captns
est in peccaiis . . . Hec sunt uerba iheremi^ in trenis.
imnio I Spiritus sancti in propheta loquentis . . .
z= Migne CLXXI, 796—806.
50) Bl. 7F'' a. R. Item de eodem sermo. \
Anf. Si exaUatvs fuero a terra . . . Humilis d
manmetus dauid. manu fortis . . .
= Migne CLXXI, 685—695.
51) Bl. 74''* de resurvectione \ (15. Jh.).
Anf. Filics accrescens ioseph, filius acrrescens
et decorus aspectu . . . Israel filiis congregalls bene-
dicens. ac nouis\simis temporibus futitra predicens . . .
= Migne CLXXI, 556—564.
Der zweite Teil bricht unvollständig ab Migne
558 C Z. 11 . . . vere eins disfiplina et cetera; || , hier
setzt dann der dritte Teil der Handschrift mit
seinem Text ein und führt die Predigt zu Ende.
52) Bl. 77'" 0. Ü. [EJgredimim et indete filie
syon . . . Sicnt nemo nouit testante apostolo que sunt
hominis nisi spirilus hominis . . .
= Migne CLXXI, 352—363.
53) Bl. 8P 0. Ü. [SJtatue tibi speculam. pone
tibi amaritxidines . . . pia et salutaris est ista exlior-
taiio . . .
= Migne CLXXI, 871—873, im Druck ist
diese Predigt unvollständig, hier vollständig.
54) Bl. 84'' o. Ü. [BJonus est dominus speran-
tibiis in eum . . . cum fariein dei nosiri, semper
querere deheamus . . .
= Migne CLXXI, 567—572.
55) Bl. 86'' o. U. Conwertiminj filij reuertentes
dicit dominus . . . non est hoc hominis, sed Spiritus
sancti consilium . . .
= Migne CLXXI, 432—436 C.
Die Predigt bricht Bl. b8'' Z. 6 unvollständig
ab: ... -ZVe urbe fideli assumitur quidem, sed non
nisi humilis; |
56) Bl. 88"' a. R. De dedicatione.
Anf. [I]n sole posuit tabernaculum suum , . . Sol
isie uisibilis splendorem habet . . .
Schi. Bl. 89"' . . . Ad cuius | templi dedicationem
uos perducut ipse auctor hniics templi et dedi\cator,
Amen; ||
Görres 121 = Lat. Fol. 765
Perg. 146 ßU. (29,5x21,5). XIU. Jh.
Alter Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen,
eingepreßt Vierecke mit Greifen, Löwen, heil. Laurentius,
Rundstempel mit Wappen (Stadt Cölu) und Rosetten. Die
Schließen sind abgegangen. Der weiße Rücken ist sehr
viel j'ünger. 146 Blätter heutiger Zählung in 21 Lagen,
zu ursprünglich je 8 Blättern, von denen aber eine ganze
Reihe verloren sind. Eine Zählung des 15. Jh. findet
sich auf der Rückseite jedes Blattes in der Mitte des
linken Randes und zwar I — XL VII auf Bl. _ 2 — 42,
XLVIII-CXXX auf Bl 59—133. Es fehlen hAite je
ein Blatt zwischen Bl. 14, 15; 18, 19; 42, 43; 44, 45
63, 64; 67, 68; 105, 106; 109, 110; 110, 111; 123, 124
je zwei Blätter zwischen Bl. 16, 17; 37, 38; 85, 86
116, 117. Am Schluß ist ein Papierblatt angeklebt, von
einer Hand des 16. Jh. beschrieben. Der ganze Band ist von
einer Hand sehr sorgfältig auf Bleistiftlinienschema ge-
schrieben, 28 Zeilen, Schriftfeld: 21,5x15. Rote und grüne,
einfach verzierte Initialen. Rote Überschriften. Große
grüne, mit Ranken verzierte Initiale A auf Bl. 2', rotes
T (8 cm hoch) auf Bl. 80'. An den Rändern der
Blätter vielfach Nachträge von verschiedenen Händen des
13. — 16. Jh.: Gebete, Inhaltsangaben, Verweisungen.
Musikalische Noten Bl. 58' und 58'. Auf Bl. 79' Miniatur
in sorgfältiger Zeichnung und Farbengebung : Christus
am Kreuz mit Maria und Johannes, Größe 23x19, in
einem Rahmen mit Blattomamenten. Bl. 1 und 2' waren
ursprünglich unbeschrieben, sie wurden dann aber teils
von gleichzeitigen, teils von späteren Händen mit Meß-
gebeten und Bibelstellen gefüllt. Eine Besitznotiz ist
nirgend vorhanden, vermutlich gehörte aber die Hand
166
Görreshandschriften
Schrift einem Dominikanerkloster, worauf die Texte dea
letzten Papierblattes hinweisen. Auf Bl. l' Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görrea 121.
Missale.
Bl. 2^ Dominica prima in aduentu
Doininj .. I (rot.)
A.d te Lenaui animam ineam . . .
Bl. 77^ (vor Ostern) war ursprünglich un-
beschrieben und wurde von etwas jüngeren
Händen mit Grebeten und Evangelienstellen
gefüllt.
Auf dem ebenfalls ursprünglich freien Bl. 82^
(vor Pfingsten) steht von anderer Hand (14. Jh.):
De neglientia corporis uel sanguinis do-
mini nostri iAu xpi. qne circa altare \ fieri
potest siue. per sacerdoiem seu per ministros
scriptum saiis neceKsarium. \
Anf. Si per neglientiam euenerit ut perlecto
canoue et peraeta consecracione nee | uinum nee aqua
reperiatur in calice dehel statim infundi . . .
Die Handschrift schließt Bl. 146^ mit der
Messe: Pro irnperatore.
Auf dem angehefteten Papierblatt stehen von
einer Hand des 16. Jh. folgende Texte:
Äiissa de sancto theodolpho ahbate — Missa de
s. dominiro coiifessore — Memoria de saiictis predi-
catorum ordinis — De sancto peiro mediolano martire
ordinis predicatorum.
Görres 122 = Lat. Oct 238
Perg. 117 Bll. (16,2x9,7). XII. Jh.«
Jüngerer Pappeinband mit Ziegenleder bezogen.
117 Blätter heutiger Zählung. Der Band bestand ur-
sprünglich auB Quatemionen, durch zahlreiche ßlätter-
verluste sind die Lagenverliältnisae heute: I, II, IV, VI,
IX, X, XV- XVII zu je 8, III, VII, XII zu je 4, V,
VIII, XIII, XIV zu je 6, XI zu 8—1, XVIU zu
2 Blättern. Am Anfang und Schluß fehlen eine große
Zahl von Blättern. Am rechten unteren Rand der
Blätter findet sich eine Zählung des 16 Jh. (18—152),
die bald Blätter, bald Seiten zählt, da sie jetzt verlorene
Blätter mit einbezieht, muß sie vor dem Neubinden statt-
gefunden haben. Andere Hände des 16. Jh. haben bis-
weilen Ergänzungen zu geben versucht. Der Band ist
von einer Hand, gleichmäßig, am Ende dea 12. Jh. ge-
schnoben, 19 Zeilen, eine Bleistiftliniierung reicht nur
bis Bl. 46", dann ist ohne Linien geschrieben, Schriftfeld
14,2x8. Rote Überschriften, große rote, vereinzelt
auch gelbe und blaue Initialen an den Psalmanfängen,
kleine rote an den Versanfängen. Auf Bl. 100' stand
eine große goldene Initiale D, sie ist fast völlig abge-
blättert. Am Anfang scheint eine, am Schluß mehrere
Lagen zu fehlen. Beim Neubinden ist der Band so stark
beschnitten worden, daß vielfach die erste Zeile verloren
ist. Die ersten Blätter haben durch Feuchtigkeit gelitten.
Der Band zeigt viele Benutzerspuren, stellenweise sind
an den Rändern die Buchstaben gauz abgegriffen und
bisweilen im 16. Jh. nachgemalt worden. Eine Besitz-
notiz findet sich nirgend. Auf Bl. 1' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görrea 122.
Psalterium.
Da am Anfang eine größere Zahl Blätter fehlen,
beginnt die Handsclmft jetzt mit Psalm 9, 14 . . .
domine^ uide /ncinilitutem meam de | iuiinicis ineis...
Lücken sind zwischen folgenden Blättern:
Bl. 16, 17 2 Blätter Psahn 21, 29—24, 7
Bl. 20, 21 2 Blätter Psalm 27, 8—30, 3
B1.30, 31 1 Blatt Psalm 36, 17— 36, 31
BL 32, 33 1 Blatt Psalm 37, 20—38, 10
BL 42^ 43 1 Blatt Psalm 48, 6—48, 20
Bl. 44, 45 2 Blätter Psahn 50, 8—52, 1
BL 46, 47 2 Blätter Psalm 54, 16—56, 5
BL 52, 53 1 Blatt Psalm 63, 4—64, 7
BL 74, 75 1 Blatt Psalm 79, 6—80, 2
BL 77, 78 4 Blätter Psalm 83, 13—88, 13
Bl. 79, 80 1 Blatt Psalm 88, 46—89, 10
Bl. 85, 86 1 Blatt Psalm 96, 1 1—98, 5
BL 86, 87 1 Blatt Psalm 100, 6—101, 12
BL 90, 9 1 1 Blatt Psahn 103, 29—104, 13
BL 107, 108 8 Blätter Psahn 118, 23—118, 165
BL 115, 116 2 Blätter Psahn 134, 5—138, 18.
Die Handschrift bricht BL 117^' ab mit
Psalm 140, 10: ... Cadentin retiaculo nus | pecca-
to7'es. singnlmiter sum | ego donee ti-anseom. Es
folgt noch rot die Überschrift für den folgenden
Psalm: Psalmus Darid. 11
Görres 123 = Lat. Oct. 239
(Himmerod)
Perg. 151 Bll. (15x10,5). XIIL/XIV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. .Ih.), zwei Metall-
Bchließen. 151 Blätter heutiger Zählung in 19 Lagen,
und zwar I— VI, VIII— XIII, XVI-XIX zu je 8, VII zu
10, XIV zu 8—1, XV zu 6 Blättern. Der Band besteht
aus zwei, ursprünglich selbständigen und zu verschiedenen
Zeiten geschriebenen Teilen. Der erste ist der jüngere
und im 14. Jh. entstanden. Er umfaßt El. 1 — 119, er
ist von einer Hand in Langzeilen bis Bl. 116' geschrieben,
die zweite Hälfte von Bl. IIG' — 119 rührt von anderer
etwas jüngerer Hand her. Die Haupthand schrieb teils
auf Blind-, teils auf Tintenlinien, 24 Zeilen, Schriftfeld
12x8,4, ohne jeden Schmuck, nur die etwas größeren
Initialen sind aus den Zeilen herausgerückt. Der Nach-
trag in dicker, sehr unschöner Schrift hat rote Initialen,
25 Zeilen und ein Schriftfeld von 13,2 x 10, am äußeren
Rand sind Buchstaben durch Beschneiden fortgefallen.
Der zweite Teil, der Bl. 120—151 umfaßt, ist noch im
13. Jh. geschrieben, und zwar Bl. 120 — 147''' von einer
Hand, zweispaltig auf Tinteuliuienschema, 37 Zeilen,
Schriftfeld 13x9,3, Spaltenbreite 4,6, rote Überschriften
und Initialen, die großen Buchstaben haben rote Strichelung.
Bl. 147'"' — 151' haben Nachträge von verschiedenen
Händen, die ersten beiden Bl. 147'"— 149'" und 149'" —
149'" zweispaltig, Bl. 150' ist unbeschrieben, Bl. 160' —
151' in Langzeilen, Bl. 151' von mehreren Händen.
Bl. 151' ist unbeschrieben. Dahinter ist anscheinend ein
dritter Teil, der wohl nur eine Lage umfaßte, ausgerissen.
Der Band stammt aus Himmerod, der Besitzvermerk
Bl. 1' ist ausgeschnitten bis auf die Worte: liber sancte
marie [ in . . . (14. Jb.), daneben die alte Signatur .0 iij.,
am oberen Rand der Seite der gleichzeitige Eintrag
liber noue curie. Auf demselben Blatt der Stempel der
Gymnaeialbibliothek Coblenz = Görres 123.
Origenes et Albuinus.
Excerpta ex homeliis Origenis in
Heptateucum.
1) Bl. P De Omelia .iiij". Origenis in
Eptateucho. |
Anf. Uisus est Abraham, cum sederet Ad ostium
tahernaculi std . . . Coriferamits \ pnmo si tddetitr
hanc %ddo7iem cum illa que facta est \ ad lotk . . .
vgl. Migne PG. Xn, 183 ff.
2) Bl. 2^ De Omelia. viij'^. de eo quod oh-\
tulit Abraham Filium suum ysaac. |
Anf. A.d]dbete nunc aures. qui accessistis ad
dominum, qui fideles uos | esse creditis . . .
vgl. IMigne PG. XII, 203 ff.
3) Bl. 8^ Omelia viiij"". De \ Repromissio-
nihvs Secundis ad Abraham. I
Auf. Quantum legentes progvedimur. tantum nobis
sacramentorum . . .
vgl. Migne PG. XIT, 210 ff
Görreshandschriften 167
4) Bl. 9^ De Omelia X""" De Rebecca cum
exis\set ad aqvam haurienda. et occurissei ej
Puer^ I
Anf. Isaac inquit scriptvra crescebat et confor-
ta\biilur ....
vgl. Mgne PG. XII, 215 ff
5) Bl. 12'' De Omelia. xv. De eo quod scrip-
tum est. I filius tuus loseph viuit. |
Anf. Uideamus saue quomodo audire debeamus
de eo quod scriptum est . . .
= Migne PG. XII, 241 A Z. 8— B Z. 9.
6) Bl. 12^^ Omelia Secunda in exodo. de
N atiuitate Moysi. |
Anf. Requiramus quomodo Rex egypti qui est
princej's hinus mundj | ...
vgl. Migne PG. XU, 305 B Z. 6 ff.
7) Bl. 13^ De Omelia. iij". \\ (Bl. 14') De eo
quod scriptvm, est. Ego autem Gracili uoce
sum. et tardus linguae. \
Anf. Ego inquit aperiam os tuum. et instruam
te que oportet . . .
vgl. Migne PG. xn, 310 D Z. 2ff
8) Bl. 18"^ Omelia. vij""". De amaritudine. \
aque Myrr^. |
Anf. Post Iransitum maris ruhi et mag\nifici
secreta mysterii. post choros et tympana. | • . •
vgl. Migne PG. xn, 341 ff
9) Bl. 22"^ De Omelia \ .viij. De Inicio de-
calogi. \
Anf. Omnis qui discit contempnere presens secu-
lum quod ßguraliter ^gyptus appellatur . . .
vgl. IVIigne PG. XU, 350 ff
10) Bl. 26^ Dt Omelia .xi. De \ siti piopuli
in Rafidiu. |
Anf. Sitijt populus aquam. ei murmurabant . , .
vgl. Migne PG. XII, 375 B Z. 7 ff
11) Bl. 29'^ De Omelia .xij'-"'. De uultu
Moysi glorificato et de vela^mine quod pone-
bat in facie sua. |
Anf. Lectio nobis exodi recitata est . . .
vgl. Migne PG. XII, 382 ff
12) Bl. 31^ De Omelia. i". in Levitico. |
Anf. Sicut in nouissimis diehus uerbum dti ex
Maria carne ue\stüum processit . . ,
168
Görresliandschriften
vgl. Migne PG. XII, 405 ff.
13) Bl. 3.3^ 0. Ü. Aus Homilia II.
Anf. Si }iO)ttifi'..r: qui unctus est peccauerit . . .
vgl. Migne PG. XII, 415 A Z. 12 ff.
14) Bl. 3Q^ De Omelia. iij". De eo quod
scrij>tum est. \ Si aninia antem peccauerit . . .
Anf. JToc seciüidutn hysioriam nos elhificat . . .
vgl. IVIigne PG. XII, 424 B Z. Iff
15) Bl. 40'' De Ome\iia .x. De leiunio quod
in die propiciationis fit. et de | hyrco qui in
hereinum di mittitur ahire. ||
Anf. Bl. 40'^ Ed lex. et omnia que in lege s^int.
secutidwn apostoli sententiain . . .
vgl. Migne PG. Xn, 525 B Z. 4 ff
16) Bl. 42'' De Omelia.xij". De sacerdole |
Magno. |
Anf. Onmis qui inier homines est sacerdos. ad
illuni sacerdotcm | . . .
vgl. Migne PG. XII, 535f .
17) Bl. 43^ De Omelia. xvi". De Benedic-\
tionibus Levitici. \
Anf. TJideamus nunc in leintico. benedictio\nnm.
quod sit exordimn . . .
vgl. Migne PG. XU, 564 A Z. 9 ff
18) Bl. 48'' De Omelia. iij". in Nuineroriiui
Principio.\
Anf. Scriptum est de manna. quod secundwn
tempus illud. si quis id ita sumpsis\set . . .
vgl. Migne PG. XU, 593 f.
19) Bl. 48^ De Omelia. vj". De eo quod
scriptvm \ est. Exijt Moyses ad populuin. et
de .Ixx", preshiteris. et de \ etyopissa quam
accepit Moyses i\roreni. |
Anf. Pliira nobis siniul recitata sunt, et de
Omnibus his dicere | • . •
vgl. Migne PG. XH, 607 ff
20) Bl. 51^ Rursum in o\7nelia .y?}'""'. de
^tyopissa. et de lepra Mari^ que super-
flu.rerat. |
Anf. tSicut apostolus dicii. h^c omnia in figura
contingebant Ulis . . .
vgl. Migne PG. XH, 611 ff
21) Bl. 55'' De Omelia .viij". De his que \
ab exploratvribus renmitiantur et de indig-
^upiplicatione Moysi et
natione | domini. ac
aarou. \
Anf. Duodecim missi sunt iuspectores ex filijs
Israel ad considtraii^dam temim . . .
vgl. Migne PG. XII, 620 ff.
22) Bl. 57'' De Omelia .riüj'"'. Debutillis |
clior^ et seditione popuii aduersum Moysen. 1
Anf. XJis autem scire quod que bona .sunt, bona
esse . . .
vgl. Migne PG. XII, 626 A Z. 8 ff
23) Bl. 60^ De Omeli\a .x'»". De eo quod
scriptum est et dixit dominus ad aarou. tu
et f'lij tuj II (ßl. 61'') et do}nus palris tui tecum
sumetis perrata .'^n iictorum. \
Anf. Qui meliores sunt infenorum srinper
culpas . . .
vgl. Migne PG. Xn, 635 ff
24) Bl. 61'*' De omelia. xj. De primicijs
oflferendis.
Anf. Frimicias omnium frugum . . .
vgl. Migne PG. XII, 640 f.
25) Bl. 65^ De Omelia .xij. de puteo et
cantieo eius. \
Anf. JJnusquisqne nostrum liabut non puteum
unum. sed puteos multos . . .
vgl. Migne PG. XU, 656 C Z. 1 ff
26) Bl. 67' De Omelia xiij. de his que
superfuerunt priori tr actutui et de \ Balaam.
atque asina eius.
Anf. Bellum tibi imminet o rex balaac. \ . • .
vgl. Migne PG. XH, 670 A Z. 15 ff
27) Bl. 72'' De omelia .xv. De Prophelia
balaam. \
Anf. Licet nos ordo lediotium qu^ recitaniur de
Ulis ma\gis dicere exigat . . . \
vgl. Migne PG. XH, 683 ff
28) Bl. 75'' De Omelia. xviij. \
Anf. TJideamus ergo quidein quid consequentibus
dicit. Ostendam ei et non modo beatifirabo . . .
vgl. Migne PG. XU, 716 B Z. 12ff
29) Bl. 77'' De Omelia .xviiij. De visione
V. Balaam.
Anf. Quinta li^c nobis eademque ultima \ balaam
uisio discutilur . . .
vgl. Migne PG. XII, 7 19 ff
Görreshandschriften
169
30) Bl. SP l>e Omelia .xx""". De \ eo qui
Fornicatus est cum MadianitiJe et Quod con-
secratua est popiiius | beelpliegov. \
Anf. ßalaain postea quam dn. tdrtute con-
strictus non est pei-inis'^sus maledicere . . .
vgl. Migne PG. XII, 726 C Z. 10 ff.
31) Bl. 83"' De Omelia uicesima Hj iij". \ de
eo quod scriptum est. Munera mea et data mea
et de I diuersitate festiuitatwn.
Anf. Est adhuc et alia festiidtas cum Afflijunt
animas suas . . .
vgl. Migne PG. XII, 753 D Z. Iff.
32) Bl. 84^ De Omelia. xxiiij. De \ sancti-
ficijx que per niiamquamque fesliiiitatem ju-
beittur offerri | et de uotis que uouentur deo.
Anf. JTomo homo. qnicumque notnm uo\nent . . ,
vgl. Migne PG. XII, 759 A Z. 15 ff.
33) Bl. 85"^ De Omelia .xxv. De vltione Qu^
in Madianilas \ facta est. \
Anf. Post h^c locutus est Moyses. ad populum
dicens \ Armate ex uobis uiros . . .
vgl. Migne PG. XII, 764 A Z. 8ff
34) Bl. 86^ De Omelia. xxvj.''\ De Summa
Numeri filiorum israel.
Anf. Accesserunt ad moysen omnes qui con-
stituti erant . . .
vgl. Migne PG. XU, 77 1 A Z. 7 ff.
35) Bl. 87^ De Omelia || (Bl. 880 ^■'^^'V- ^^^
Alansiojiibus israel.
Ant. JEt scripsit Moyses profecli\oiies.
vgl. Migne PG. XU, 782 B Z. 11 ff.
36) Bl. 97"^ De omelia j". De principio\ihu
naue et de eo quod scriptum est. Uenit a malech.
et txpugnabat israhel. j
Anf. Uonuuit deus nomen quod est super omne
nomen ... •
vgl. Migne PG. XU, 825 ft.
37) Bl. lOO-- De Omelia .ij". De eo quod
scri-ptum est. Moyses famulus meus defu7ictus
est. I
Anf. Et Moysi ohitum oportet nos enarrare.
Nisi intelli'xeriiHus | quomodo moritur moyes . . .
vgl. Migne PG. XII, 833 f.
38) Bl. 100^ De Ofnelia .iij". De duabus
semis tvibubus et nouem semis tribubus. I
Anf. A^fC prius Ulis qui jh'v inoysen acciplunt
liei'editatem. id est qui per | legem placueruut . . .
vgl. Migne PG. XU, 836 D Z. Iff
39) Bl. 101'' De Omelia .viiij. De altari
quod ^dificauit i%c et scripsit in lapj\djbus
eins deuteronomium. et quomodo legit illud
in auribus totius populj stantis in garizin et
liebal et quomodo eouuenerunt reges amorre-
0)um. I aducrsus ifim. |
Anf. Edificaujt inqidt ilic altare domiiio deo . . .
vgl. Migne PG. XII, 87 lA Z. 4ff
40) Bl. 106^ De Omelia .x'"". De do\lo
(jrabaonitarvm. |
Anf. 3fnlte ergo eorum qui ad salutem ueniunt
differenti^ desig\nantur . . .
vgl. Migne PG. XII, 879 C Z. 12 ff
41) Bl. 107'' De Omelia .xj""". De auxilijs
ihu quibns 1 iuxijt gabaonitas. et quomodo solem
Stare fecit et lunam. |
Anf. jHVs qui se sociaueruut ad filios israel.
omnes illj \ qui prius amici eraitt . . .
vgl. Migne PG. XII, 883 ff
42) Bl. 108'' De Omelia .xiiij. De labin
rege assur et eiterig liegj bus Qui cougregati
adnersum israel. |
Anf. Jlas easdem scripturas ante aduentum
quidem domini nostrj ihi | x cum legerat israel . . .
vgl. Migne PG. XII, 892 ff
43) Bl. 110'' De Omelia. xvij. De eo quod
Leuit^ non acceperunt. \ hereditatem. \
Anf. Sicut ttmbr^ et exemplari deseniiunt |
c^lestium Inj qui legem suscipiimt , . .
vgl. Migne PG. XU, 909 ff
44) Bl. 111'' Omelia .iiij. De Transitu
lordanis, (
Anf. JPeccatori quidem omnis creatura hostis est . . .
vgl. Migne PG. XU, 842 ff
45) Bl. 115'' Omelia .xxi. De Filijs iuda
qui non potuerunt \ disperdere iebuseos de
iherusalem. |
Anf. Et filij iuda xwUbant disperdere uel inter-
imere iebuseos . . .
vgl. Migne PG. XU, 928 ff
46) Officium in festo XI milium vir-
ginum.
170
Görresliandschriften
Bl. 116^ Inuitatorium in festo xj miliiim
uirg intim, (rot).
Anf . Regem \ regum dominum uenitc adoreinus . . .
Auf Bl. 11 O^ ist die untere Hälfte des Blattes
abradiert.
Sohl. Bl. 119'' mit dem Hymnus:
O felia; Germania i tam decoro Germine uirginum
ornatu | . . .
= Chevalier ßep. liymn. 129G2.
47) Bl. 12Ü'' o. Ü. Albuinus, De virtutibus
et vitiis.
Bl. 120™ Domino heriberto coloniensi episcopo.
Albiitns heremita. indignus. gloiiam et pacem sempi-
ternam. | Ex quo uestre nusericordie graciam . . .
Der Brief ist gedruckt Migne CXXXVIII,
185. Am Ende: Hie operis tt/trdii.t. est totus ( in
ordine seriplits \\ (rot). Bl. 120''b folgt das Kapitel-
verzeichnis, wieder zweispaltig. Am Schluß steht:
Item jiro certo cito\te [!] omnes nulliis | libellus dnus
uos I redncei ad ce\lestes Üiesauros \ quam, iste. si sepe
cu\retis eum recitare. \ Unmittelbar anschließend
der Text:
Bl. 120^« De karitate \ (rot)
Anf. Scio I ittre multum \ esse beatum. qui se \
solummodo soluat. \ ...
Über dieses ungedruckte Stück vgl. die Be-
merkungen Böses zu nr. 58 und 351, denen ich
aber nicht in allem beistimme. Die Kapitel-
einteilung weicht vielfach ab. Die Überschriften
sind nach dem Kapitelvei'zeichnis : T>e karitate —
De humilitate — De obedientia — De continentia —
De silentio — De abstinentia — De compunctione —
De uirginitate — De oratione — De pugna uicio-
rum — De electione — De aduersitate — De
misericordia — De elemosina — De ieiunio — De
confessione — Zh iudicio — De iuramento —
De monachis — De hoiidue et ratione et anima —
De exemplis s. gregorii — 1 )e ammonicione — De
tiniore domiiü — De beato tnoyse et altero fratre —
De presbiteris — De viij ttitiis principalibus — ■
De quodani episrojjo et alio fratre — De morte
iustorum — De paradyso terreno et celesti — De
antix quomodo nasci debeat et regnare in mundo —
De iudicio dei — L>e resurreclione — De conßa-
nratione mundi posl iudicium xpi.
Das Stück schließt zunächst Bl. IQö'' mit De
conflagratione, an dessen Ende steht Bl. 195''''
rot: Explicii | iste liber. sit Adolphus crimine über.
Dann schreibt er aber unmittelbar anschließend
weiter ein Kapitel ohne Überschrift: De missa.
Anf. Missam bealus Petnis \ apostolus. primum
celebrasse | feriur antiochye ....
Hierauf folgt Bl. \i^^^ das vorher ausgelassene
Kapitel De presbiteris (rot) mit dem Vermerk
hoc capitulum deficit \ in medio | libri post | capi-
tidutn beati Moysi \ (rot).
Schi. Bl. 147^'' . . . lllos. non expectat gloria. \
qui forlifer pugnant l contra hixuriosa ceriamima. | —
Noscas Albuinum
Conposinsse librum. \\ (rot).
48) Ein Verzeichnis von Bibelstellen.
Der Anfang Bl. 147^^ ist fast völlig abradiert.
Psalmstellen, Bl. 148^» Ecclesiasticus, Bl. 148^''
über loliannis.
49) Auszüge aus Predigten.
a) Bl. 149''^ Pliicuit 7iobis ut letania maior obser-\
uiinda sit a cunctis xpnanis vno die | vii. kal. Maii . . .
In diebus Ulis georgii patris sanctissimi venit plaga
magna in iherusalem . . ,
b) Bl. 149'* Iratres scitis quia in Iiiis tribns
diebus vos custo\dir(' debelis . . .
Bl. 150'' unbeschrieben.
50) Bl. 150' (T Anno Incamalionis domini.
M, C. Lxxx viij. Incepit tabula isla ad sci-\
endam depositiouem carnium. |
Uenricus inonaclius istam collegii tabidam verbis
ha O F f d ö
iudoctis ad inodum consulenK. oportet igitur quem-
b a O F « d *
Übet studiose istum retinere numerum lilterarum do-
b ■ a Fe d o _
ceiUem cunctos ci-isiiayu nojninis. quau\do vsualiter
b a a F « d ob
dfbeant carrre candbus Septem ebdomadis. vniuerd |
a U F b d e b
populi emsropi abbates. deraui. canonici, dyaconi
subdyaconl cantofes cuncti preposili cuHodes. quiuis.
G F e d 0 b a
magistn indocti pueri monia les Monac/d. presbiteri
'o Fe d c b a a
lui-lusi doiinne ahbatis^e. Pri-lati tocius | prouincie.
F d . 0 6 a O
vdiote. Ullerali liereunte vicarii dominorum. honesta
" • d . b a O F
contio srolarium. juuenes adulti decrepiti. gradus
t d c b a O P
gene'rates ecclesie saiicte. priucipes diuersi reges
t ' de b a O F t
palalini rouiites Tnarchiones. pasti res jjljl ali venatores
d e b a O » ]'
Sulores omuiuni artifiyes regionum. fabri agricole
Görreshandschriften
171
bubulci carnifices i^niuersi iiiqnam | recitali panter
c b a O F t d
vemte festinate discile mirabilem tahidam \ audite
e b a G F t de
Hervicum pauperem cerle motiachum numerus ajncvin |
b a G F I d e
notantem pariles ibdoinadas. Audiant acncte prouincie,
b a O F • d ob
aiidilant cuncte regioni'S discaiit inirabilia. Frisones.
a 0 F ad e b
Saxones West'rali Bawari Svenis Adiunctis Tvriiiiji
a 0 F e d c b a
Poloni. Hessones ] lingua levtoiiica vniuersa rotiimia
ö F e de b a
slauica. discaiit oinnes | nationes sucro regenemte.
a F 4 d e b 1 o
lauacro gveinio catlioUce ecclesie | locate ciisliniie
F e d e b a O
viuendo fidem tenentes integre catholicain \ niimeris
F t d z ' b a O F
avicuin dicliones singule. nolaie dominicam quan\do
« d e b a O F «
debt'tis depoiiere caines vsualüer tilu/ns aperte osieiid>t\\
d 0 b a a F
(Bl. 151"") quoinodo luncle seplimane semper in-
eipiaiit.
(T Pei' litteras dictionum Indus tabnlf cum lüleiis
dominiciilibits supjiositis [ notautur ebdoinade anmtatim
a iirima dominica post Natiuitatem doiiüni vel | ab
ipso die Naliuitatis si in domiuicam euenerit^ usque
ad doiidnicain | Esto michi. |
(T Quatuor in partes doinini si diuidis ayinos.
Nilque supeifuerit ecce bisextus erit. \
Darunter von anderer Hand:
Notandurn qaod de pollucione iioctur7ia
beatus gregorius tres species distinguit. | . .. ,
folgen die 3 species.
Schi. Bl. ISP ... Sed gregorius dicit illa esse '
peccata quia origines eoruin et cause sunt peccata. ||
Bl. 151^ imbesclirieben.
Görres 124 = Lat Oct 240
(Himmerod)
Perg. 188 Bll. (14,8x11,3). Xni. Jli.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), zwei Metall-
scUieDen. 188 Blätter heutiger Zählung in 18 Lagen,
und zwar: I, II zu je 8, III, VI, XVIII zu je 10, IV,
V, VII-X, XUI XVII zu je 12, XI zu 6, XII zu
6 — 1 Blättern, da zwischen Bl. 114 und 116 ein Blatt mit
Textverlust ausgeschnitten ist. An dem Band schrieben
zwei Haupthände. Die erste Bl. 1 — 178 in sorgfältiger
Minuskel auf ßleistiftlinienschema, 25 — 27 Zeilen, Schrift-
feld 11,8x9,3. Rote Überschriften (bisweilen am Rande),
rote und blaue Initialen, rote Unterstreichung der Bibel-
stellen. Eine zweite Hand schrieb Bl. 179' — 185'' kleine,
zierliche Minuskel, auf Bleistiftlinienschema, 27 Zeilen,
Schriftfeld 11,2x9, rote und blaue, einfach verzierte
Initialen. Eine dritte Hand füllte dann Bl. 185^—187'.
Das Pergament ist sehr verschiedenartig. Auf Bl. 188'
steht von Händen des 13. Jh. der rote Besitzvermerk:
Liber beute Marie virgiiiis in Claustro | Theutonice
Hemmenrode Cisterciensis Oi-dinis | Dijocesis treue-
rensis \ und die Inhaltsangabe: Magister Stephanus
super .vii'"" de xii"^' prophetis. etiarn \ Summa magistri
Petri cantoris parisiensis de contrarietatibus \ sacre scrip-
iure. I
Auf Bl. 188' Federproben von verschiedenen späteren
Händen. Auf Bl. 1' die Signatur: S xliij und der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 124.
Stephanus de Langton, Super XII
prophetas (I — VII).
1) Bl. \^ Incipit prologus magistri stepliani
archiepiscopi in duodecim prophetas. | (rot).
Anf. Ossa duodecim proplietarum pidlulant de
loco sito . . .
Bl. 1^ ExpHcitprologvs. Incipit osee propheta.
(rot).
Anf. Verbum doinini quod factum est ad osee
filium beeri . . . Osee significat xprh vxor fondcaiia . . .
Bl. 82'^ Explicit osee propheta. Incipit ioel
propheta. \ (rot).
Anf. JJerbum domini. | Uerbum istud est uerbinn
patris. quod factum est ad io\hel . . .
Bl. 101'' Explicit ioel propheta. Incipit amos
propheta, \ (rot).
Anf. JJerba amos. Arnos interpr eiatur. auulsns. .,
Bl. 134^ Explicit amos propheta. Incipit abdias
propheta. \ (rot).
Anf. Yisio abdie. Hec dicit dominus deus ad
edom. l'rophetia ista contra carnem . . .
Bl. 138^ Explicit abdias propheta. Incipit ionas
propheta. I (i'ot).
Anf. Et factum est uerbum domini, Ittud quod
et respicit . . .
Bl. 1-15^ [E.tplficit ionas propheta | [Incijpit
micheas propheta \ (rot, am ßande, durch Be-
schneiden beschädigt).
Anf. JJerbum domini quod factum est ad
micheam . . . Micheas interpretatur. humilis . . .
Bl. 16li^ Eaplicit micheas propheta. Incipit
naum propheta. | (rot).
Anf. Onus niniue liber uisionis. Ixx, Assumpdo
niniue liber iij ...
172
Grörreshandschriften
Schi. Bl. 178'^ . . . et in resurreclione inortuormn
clarilatis inter sanctos. et ingredens | iiiter ■peccatm'es.
folgt von anderer Hand: IUI enim frit quies sine
labore saniias sine lang>to\re risus sine dolore vita
tine morte prestante domino nostro ?Äu xpo. \ —
Explicit naum propheta. || (rot).
Über den Verfasser vgl. cod. lat. fol. 721
(Görres 1), in dem sich dasselbe Stück voll-
ständig findet.
Hinter dem Explicit Bl. 178" folgt von einer
Hand des 14. Jh. die Notiz: ry'«"» sunt vestes
sacerdotates suhiicula. Balteus, lunica iacinthia, |
htimerale rationale cidaris id est initra luminat [!]
aurea. etc. | — castilatem. custodiaiJi. celestem conuersn-
cionein. pacienciam. discrecionem cordis mundiciam. \
Sapifufuim vel contemplacioneni singnißcat iiota bene
est parua et tarnen bona regnla:, ||
Sermones breves.
2) 0. Ü. Bl. 179'.
a) XJidete ne quis fornicalor ant profanns . . .
Beatus | paulus hoc uerbo nos premunit et premanet ne
occasione idlis esce celesti destituamur Iiei-editate. \ ...
b) Bl. 179" Tribularer si nescirem misericordias
tiias . . . Sancta ecclesia hoc canit in quo ostendit . . .
c) Bl. 179" Assumpsit ihc pflruin et iohanueni .. ,
Cfvte «t luxuria hominem ex vna parte iinpelit . . .
d) Bl. ISO'' Si coniplantati fuerimus facti sitni-
litudini mortis x . . . Sacerdos quasi preco siunnd
regis exercitum xanum ad bellum monuit dicens . . .
e) Bl. 180" Peti.te et accipietis. qturit.e et
imierdetis . . . Cum dominus dicit querlte et inue-\
nietit . . .
f) Bl. 181"^ JiTaria magdalena et maria iacobi
et salome emerunt aromata . . . Saluator in euangelio
ait, Non ueni uocare iustos . . .
g) Bl. 181" Sinl lumbi uestn precincti etc.
Insiruit .saluator propicius amicos suos . . .
h) Bl. 182'' Cum turbe iiTuerent ad ihn ut
aitdirent uei'bum dei . . . Magni meriti est apud
deum desiderium uerbi . . .
3) Bl. 183" Predigtmaterialien.
AlhU celuin et auribus . . . Per terrani inlelligei'e
jtnssunins Iiomines terre . . .
Es sind 9 kiu'ze Stücke, zuerst BibelsteUe,
dann eine Erklärung von wenigen Zeilen.
Schi. Bl. 185'' Osane iuxta saniorem intellectum . . .
. . . hec nimii-um ante secula ex diidnitate presciint. \\
4) Bl. 185" Zwei Schreiben des Papstes
Honorius III.
a) An den Erzbischof von Bourges. (Viter-
bo 1219 April 19).
Anf. Honorius etc. Archiepiscopo biiuricensi etc.
Expectauimus hactenus expectantes si monitis \ et
staiutis concilij generalis exculta domini sabbaoth
uinea floruisset . . .
gedr. bei Pitra, Analecta nova I, 573 ff. mit
der Adresse an den Patriarchen von Antiochia
= Potth. 6146.
b) Bl. 186' Viterbo 1219 November 22.
Anf. Honorius. etc. Stijyer spcculani domini
jmmerili constituti. dum diligenter multo in-
tuitn contemplainur statuta ecclesie gene-
ralis . . .
gedr. Pitra a. a. O. I, 570 ff. = Potth. 6165.
Schi. Bl. 187" . . . per I episcopinii loci opella-
cione postposita excommunicadonis iiinculo jnno-
detur. ! darunter von anderer Hand die Verse :
5) Moi-s iuuenes rapit atqne senes nulli tnineretur
Nam dondnantibusvt famulantibus equa videtur
Pauperibus cum dixdtibus communis habetur
Suppliciis tarnen et mciis quandoque medelur
Görres 125 = Lat. Fol. 766
(Himmerod)
Perg. u. Pap. 222 Ell. (28x19,6). XV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), zwei Metall-
Bchließen. 222 Blätter heutiger Zählung in 19 Lagen
zu je 12 Blättern, von Lage XIX sind die letzten 6,
wohl unbeschriebenen Blätter verloren. Bei der ersten
Lage sind die beiden Außen- und Mittelblätter, bei den
übrigen nur die beiden Mittelblätter Pergament, alle
übrigen Papier. Wasserzeichen: Variante zu Briquet
13858. Der ganze Band ist von einer Hand geschrieben,
zweispaltig in Tintenrahmen, durchschnittlich 45 Zeilen,
Sohriftfeld 21,5x15, Spaltenbreite 6,8. Rote Initialen,
vereinzelt Strichelung und Unterstreichungen. Am Schluß
der Lagen Reklamanten, über jeder Seite Angabe des
Buches und Traktates. Ein Besitzvermerk ist nirgends
vorbanden, doch ergeben die äußeren Merkmale mit
Görreshandschriften
1?S
Sicherheit die Herkunft aus Himmerod. Auf Bl. 1' steht
unten von gleichzeitiger Hand die Signatur L ij. Auf
demselben Blatt findet sich der Stempel der Gymna-
sialbibliothek Coblenz = Görres 125.
Ulricus Ellgelberti de Argentina, Summa
theologica, lib. V et VI.
Bl. 1" Incipit quintus liber qtti est de theo-
logia I Discreta et de proprio filij et de ems
natiira \ tain hnmajia quam diuina etc. \
Capitulmn piiinum est de proprijs et apropriatis \
fUij dei secundiim vtramque naturam etc. |
Anf. Cristus ihits cuiii.? jierso/ie hunc \ Ubrwn
dedicamtis qnhttum, precilpue seciaidiim misteria hi-
cartiacionis que ad discretam hidus persoiie \ theo-
logiam pertinet . . .
Es ist Buch 5 und 6 der großen ungedruckten
Summa des Ulricus de Argentina, des Schülers
des Albertus Magnus (-{- zwischen 1272 und
1277). Eine andere Handschrift, die die Bücher
I_YI enthält, ist cod. theol. fol. 233 (Kose
n. 446), vgl. die Bemerkungen Roses dazu und
über den Verfasser Haureau, Histoire de la philo-
sophie scolastique II, 2 p. 41ff.
Bl. 59'''' Incipit liber sextus qui est de
spiritu I sancto, et de doiiis, et de peccaiis que \
Ulis donis opposita sunt Cuius jyrimus | trac-
tatus est de proprijs Spiritus sancti, et de \ primo
dono eius quod fuit gracia inno\cencie Et de
peccato originall sibi opposito. Capitulum primum
de propriis personis Spiritus sancti. \
Anf. Uerbum hoc eternum de cuius | incarna-
cione est prece\dens liber non potesi esse siyie spiritu . . .
Sohl. Bl. 221^'' ... Uli kabitus simt virtutes |
ambariun particidarium et ideo ex hijs \ habitibus
specialiter restat prosequi. ||
Bl. 222 folgt das Kapitelverzeichnis von Buch
5 und 6.
Görres 126 felüte schon in Coblenz.
Görres 127 = Lat. Fol. 767
(Himmerod)
Pap. 223 BU. (26,5x20). XV. Jh. (1450).
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
zwei Metallschließen. Der Band hat 223 Blätter, doch
geht eine gleichzeitige römische Blattzählung am oberen
Rande von I — CCXXIV, da bei derZählung 174 ausgelassen
ist. 19 Lagen und zwar I— XVI zu je 12, XVII,-XVIII
zu je 10, XIX zu 12 — 1 Blättern. Wasserzeichen : 1) Ahn-
lich Briquet 3852, 2) Briquet 13001. Der ganze Band
bis Bl. 222 ist von einer Hand geschrieben, zweispaltig,
das Schriftfeld ist mit Tintenlinien eingerahmt, durch-
schnittlich 40— 43 Zeilen, Schriftfeld: 21,5x15,5, Spalten-
breite : 7,1. Rote Überschriften, Initialen und Paragraphen.
Am oberen Rand rote römische Zählung der Predigten
dabei sind XXXIII, LXIII, LXVII, CXXIIII übersprun-
gen, -während CXXVII zweimal gezählt ist. Das Register
Bl. 223 und 224 ist von einer anderen Hand geschrieben.
Die Handschrift stammt aus Himmerod, wie aus der
Schlußschrift Bl. 223'* hervorgeht, (f /sfc über pertinet ad \
monasterium de hymmenroede. \ Et est fratri Nicoiao de
Sancto I vito monacho et professo In hymmenrode com-
missus I Anno dominj Miüesimo Quadrinyentesimo j Quin-
quayesimo, Anno luhilco. Weitere Besitzvermerke finden
sich nicht; auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasialbibli-
othek Coblenz = Görres 127.
Sermones dominicales.
Bl. P Incipiunl Sermoni's tocius anni | tani
de Epistolis quam de Ewangelijs | editi et
coinj>ilati per quendum venerahilem | inagi-
strum Ordinis minorum in Colonia | cuius
noinen pro nunc subiicetur eo quod ipse
presentes sermones celanerat. \ (rot).
1) Bl. 1""» Sermo | de E\pisto\la.-. \ (rot).
Anf. Nvnc propior est nostra salus | . • . lioma-
nos xiij°. Vix est enim vX in eoT\de sit- tristicia uel
gaudi\um . . .
2) Bl. 2'''' Sermo de Ewangelio \ (rot).
Anf. Ecc» re.r tuus venit tibi Mathei | xxi° Nota
quod aduentns domini est quadru\pk,v . . ,
3) Bl. 3'"'' Dominica secunda Sermo de
Epistola. I (rot).
Anf. Xpc I S7iscepit vos in honorem dei. Ro-
manos I xv". Sicud sanguns patris in corde suo |
naturaliter commouetur . . .
4) Bl. 4™ Sermo de eicangelio. | (rot).
Auf. Prope est regnum dei Luce xx°. Circa |
quod ad noslram doctrinam est notandum . , .
5) Bl. 5^^ Dominica iij. \ sermo de epistola. |
(rot).
Anf. XJeniet dominus et illuminablt abscondita
tenebrarum Corinth. iiif. \ karissimi, boni faciunt plura
bona I in occulto . . .
6) Bl. 6"^ Sermo de Ewangelio \ (rot).
m
Görreshandschriften
Anf. Tv es qui ven.\lurus es. Mathei. xi. Circa
notandum \ quod xpc venu ad hominein tribus
mo\dis . . .
7) Bl. 7^'' Dominica, iiij. \ Sermo de Ejii-
stola I (rot).
Anf. Gaudete in domino seviper | philippen.
vUimo. Verum gaudium \ non polest Stare . . .
8) Bl. 9™ Sermo de ewangelio. \ (rot).
Anf. Tv quis es | lohantiis pri?no. Quamnis
iohannes esset in | vtero sattctificatits . . .
9) Bl. 10^* Sermo in \ vigilia iiatiuitatis
X I (rot).
Anf. Ipise saJnum faciet populnm suum . , .
Maihaei primo. Karissimi videmut \ quod si filins
grauiter . . .
10) Bl. IP'' In die natiuitatis x. \ Sermo
primus. |
Anf. Suscepit israel puerum suum . . . luce ij°.
Videmus sepe quod vnus vir prvdens refi\cit iotmn
collegium . . .
11) Bl. 12^^ Sermo ij"'. \ (rot).
Anf. JJerhum caro factum est. \ lohannis primo.
Homini videnti deum angusta 1 est omnis creatura , . .
12) Bl. IS^*" Dominica infra \ Octauam
natiuitatis. \ Sermo de epistola \ (rot).
Anf. 3Iisit deus filium -tuum. j Galathas iiij°. |
Solent artifices villas et ciin.tates adire . . .
13) Bl. 15'^* Sermo de ewangelio. \ (rot).
Anf. JErant losepJi | ei maria mater i%ii mi-
rantes . . . luce ij°. \\ A'ota Quod non solum uerha
xpi fuerunt nobis \ in docnmentum . . .
14) Bl. 16^'' Dominica post Cir^cumcisionem\
Sermo de Epistola | (rot).
Anf. JExhibeatis corpora vestra , . . Ro. xif-
Videmus ad extrenia | quod quantumcumque hoino
viuens diligatur . . .
15) Bl. IS""^ Sermo de ewangelio | (rot).
Anf. Inuenerunt \ enm in templo. luce. ij".
Nota qui x"' | iclt invenire debet cum querere
tribus I modis . . .
16) Bl. 19"''' Dominica j)rima \post octauam
epiphanie | Sermo de epistola. | (rot).
Anf. Miseretur in hilaritate \ Ro. xij". Dicit
Gregorius \ Quod quamdiu homo est in mundo \
quadruple« causa . . ,
17) Bl. 20^* Sermo de ewangelio | (rot).
Anf. Qvodcumque dixerit \ vobis facite. lo-
hannis .ij". Gregorius in moralibus | Si delectat
magnilndo premiorum non \ deterreat certamen la-
horum . . .
18) Bl. 21^* Dominica ij" Sermo \ De epi-
stola I (rot).
Anf. JJince in bono malum | Ro. xij°. Videmus
quod olla nimis | ardens propter nimium ardorem
ignis ebullientem emittit . . .
19) Bl. 23''* Seitno de ewangelio \ (rot).
Anf. Sicud credidisti \ fiat tibi. Math. vitj".
Vnde nota | quod tribus modis probatur vera fides |
hominis . . .
20) Bl. 24'^'^ Dominica iij' Sermo de \ epi-
stola. I (rot).
Anf. Plenitudo legis est Caritas \ Ro. xiij",
Dicit augustinus. Attende \ quanta est Caritas . . .
21) Bl. 25^'^ Sermo de | eivangeüo \ (rot).
Anf. Domine salua nos perimus \ Math, viij"
A^ota quod deus tria genera \ hominum saluat . . .
22) Bl. 27'^'' Dominica iiij"- Sermo \ de
Epistola. I (rot).
Anf. Indulte vos \ sicud electi dei. Coloss. iij". \
Docel airsus mundi quod ad festa niag^noriim
dominorum non recipiuntur . . .
23) Bl. 28^1' Sermo \ De Ewangelio. | (rot).
Anf. Cvm autem dormirenl \ homines venil
inimicus eins et supersemi nauit zizania . . . Math,
.riij". Dicit gregorius in moralibus. Sathane voluntas
semper est iniqua sed numquam pofeslas | iniusta . . .
24) Bl. 30'^'' Dominica in Ix.v. Sermo \ de
epistola | (rot).
Anf. JJfius accipit | brauium. 1. corinth. iiij". |
Legituv in quadam historia quod sta\dium est spadum . . .
25) Bl. 3r* Sermo de ewangelio. \ (rot).
Anf. Zloca opirarios et redde Ulis mercedem
Math. xx°. Circa quod nota \ quod deus dedit ho-
mini tria dona . . .
26) Bl. 32^* Dominica in Ix". Sermo de
epistola. \ (rot).
Anf. Habitet in me virtus xpi. 1. cor. | .xij".
Augustinus in soliloquiis Constanter crede deo . . .
27) BL 33^b Sermo de \ ewangelio. [ (rot).
Görreshandschriften
175
Anf. Axdientes uerham retineid | L,uce viij".
Pro quo notandiim | d uerhuni dei dehet habere
efficaciam . . .
28) El. So"'" Dominica in h". \ Serino de
episiola. I (rot).
Anf. Ai't'Hc cognosco \ ex jmrte ■ ■ • j corinth. iij".
Bernardus in meditacionibus Ab exterioribus ad in-\
teriora redeam . . .
29) Bl. 36'''* Serino de ewangelio. \ (rot).
Anf. Consvnimabuntur omnia | que dicla sunt
2>er prop/ietas de filio | hominis . . . Luve xviij". Circa
quod notandiun quod qainque hie ponuntur . , .
30) Bl. 37'''* In die cinerum \ Sermo de
epistola. \ (rot).
Anf. Coniiertimini ad me I z« toto corde vestro
Johel ij°. I Diciint naturales quod perdix est auis . . .
31) Bl. 39"^* Sermo de ewangelio. \ (rot).
Anf. Faciein iuam laua. j Mathei vj". Dicit
quidain doctor \ quod appetitus mundicie . . .
32) Bl. 40'''' Dominica prima j in xl". Serino
de epistola. \ (rot).
Anf. Ecce nunc | tempus acceptabile ?"". corinth.
vj". I Dicit Bernardus Nunc laudandi tempus . . .
33) Bl. 41^'' Sermo de | Ewangelio. \ (rot).
Anf Ductus est ihesus in desertum | a spinlu.
Mathei x°. Nota quod in \ presenti ewangelio tres
Spiritus nobis descri |{ (Bl. 42'''') buntur . . .
34) Bl. 44''* Dominica \ ij". Sermo de epi-
stola. I (rot).
Anf. Rec est voluntas \ dei sanctificacio vestra.
j" thess. 4" I Dicit anselmus Tanta debet esse in \
hac tfita mortali amor et desideritDn . . .
35) Bl. 45'''' Sermo \ De eioangelio \ (rot).
Anf 31iserere mei fili dauid. \ Math. xv". Circa
quod nota. quod xpc mi\seretur trihus generibus ho-
m,inum . . .
36) Bl. 46'^* Dominica iij", | Sermo de epi-
stola. I (rot).
Anf. Ut fUij lucis id est dei \ ambulate Ephes.
v", I Bernardus felix qui a deo semper nascitur | . . .
37) Bl. 48"^» Sermo de ewangelio. \ (rot).
Anf. Erat ihesus eiciens 1 demonium. luce. xi°.
Circa quod no\tandum quod ihc tribus modis eicit [
demonium scilicet peccatum ab hondne . . .
38) Bl. 49^'' Dominica, iiij". Serino de epi-
stola I (rot).
Anf. Crislus nos liberauit Galathas | idj". Dicit
augustinus Quod xpc ina\rie ßlius si habuissei tot
mein\bra . . .
39) Bl. 51'''' Sermo \ De ewangelio | (rot).
Anf. JEst puer vnus hie | qui habet quinque
panes. loh. rj°. \ Circa quod noiandum quod quinque
panes | possunt distingwi . . .
40) Bl. 52^'' Dominica in passione dominj j
Sermo de epistola | (rot).
Anf. JSinundabit \ consciendam nosLram ab operi-
bus mortuis. hebreos. x. \ Videinns ad oculum quod
alique sunt infir\mitates corporales . . .
41) Bl. 54™ Serino de ewangelio \ (rot).
Anf Qvis ex t^obis \ arguet me de peccato Jo-
hannis viij°. \ Circa quod notandum Quod quamuis
cuncta I que deus fecit tssent valde bona . . .
42) Bl. 56'''' In die palmaruin. Serino \ de
epistola I (rot).
Anf -ZZoc sentite in vobis quod et in xpo ihu |
phil. ij". Dicit cassiodorus super psalinum \ Magna
misericordia dei . . .
43) Bl. 57™ Serino \ De ewangelio \ (rot).
Anf Ucee rex tuus venit. \ Math. .rxj". Pro
quo notandum Quod sicud \ quilibet rex uel princeps
debet habere \ in se tres virlutes . . .
44) Bl. 58^'' Sermo in cena dominj. \ (rot).
Anf. TJnusquisque | suam cenam pvesuinit . . .
1. coiinth. xj". Dicit crisoslomns \ super Matheuin
Corporalis cibus cum ventrem | inveneiit . . .
45) Bl. öP^' Sermo de passi one xpi primus. [
(rot).
Anf. Expedit vohis \ nt vnus moriatiir j hoino . . .
lohannis xiaf. Nota | quod hec ebdomada habet tna
nomina . . .
46) Bl. 63'''' Sermo de passione X secundits\
(rot).
Anf. Tristis est anima | mea usque ad mortem
Math. XX. I Nota quod xpc appropinquante passione \
quando voluit inori jiro nobis . . ,
47) Bl. 65*"'' In die parascheues \ Sermo de
Septem | u er bis dominj \ (rot).
Anf. Anima mea \ liquefacta est . . , cant. v".
Sub celo nichil melius et nichil | dulcius est vita . . .
176
Görreshandschriften
48) Bl. 69'''' Sermo \ In vigilia pasche \ (rot).
Anf. Mequiiiuit deus \ die septiino ab omni
opere \ . • • Gen. ij'. Didt phi/osophus \ libro de celo
et mundo Omne agens habet tempus determinatinn
hoc patet in lima . . .
49) Bl. 69^* In die piasche. \ Sermo de
tpistola I (rot).
Anf. Pascha nosti-um | ymmolatus est xpc | . . .
Corinth. v". Dicit seneca Quid prodest viuere nisi
as\sit bene viuere. Ideo xpc nobis dedit celestem |
cibum . . .
50) Bl. TP'' Sermo de eioangelio \ (rot).
Anf. Ihesum quem queritis | Marci vltimo. Dicit
angustimis Domine nemo | te ainitlit nisi qui prius
te dimittit . . .
51) Bl. 72^'' Sermo de Ewangelio secundus ||
(rot).
Anf. Bl. 73''* Svrrexit dominus vere. luce. xxiij".
Dicit I augustinus super psalmum. Certum habemus |
quod xpc resurgens ex mortuis . . .
52) Bl. 74'''' F^eria secunda j^ost pascha \
Sermo primus. \ (rot).
Anf. 3Iane nobiscum domine quoniam adues-
perascit. luce vltimo heri | rogauiimis apm ut ad
nos dignaretur ve\nire . . .
53) Bl. 76^'' Sermo secundus \ (rot).
Anf. Svrrexit dominus vere. Luce vltimo. | In
quibus verbis iiotari potest quod re\swrectio domini
fuit mirabilis || . . .
54) Bl. 78^** Ser7H0 iercius \ (rot).
Anf. Stetit ihc in medio discipulonun suoriim |
loh. XX. Valde mirabile quod di\cimus post resur-
rectionem . , .
55) Bl. 79^* Feria \ 3" post pascha | Sermo
de I ewangelio (rot).
Anf. Fax vobis luce vltimo \ Dicit augustinus
de ciuitate dei \ Tale bonum e^t bonum pacis , , .
56) Bl. SP'' Feria 4" post pascha. Sermo
de ewangelio (rot).
Anf. Manifestauit se iterum i%c disci\pidis suis.
Joh. xxi^. Pro quo | notandum Quod xpc manifestat
se I tribus generibus hominum . . .
57) Bl. 83'"* In octaua pasche. Sermo \ de
Epistola I (rot).
Anf. Omue quod natum est ex deo | • . . Joh.
iiij°. Basilius Mixta sunt gaudia \ seculi . . .
58) Bl. 84^* Sermo de \ Ewangelio | (rot).
Anf. JVoli esse incredulus | sed fidelU Joh, xx.
Nota quod Septem | sunt geneva incredulonmi . . .
59) Bl. 86^'' Dominica j" post \ oetauam
pasche Sermo de epistola | (rot).
Anf. Sequamini vestigia | eius jirima petri ij'
Bernardu» seniencialiter Si stares iuter quaiu\or . . .
60) Bl. 88^" Dominica j" post oetauam \
pasche Sermo de ewangelio | (rot).
Anf. A.ntmam suam | dat pro ouibus suis Joh. x
Dicit ßernardus Sic | deus mens onerat me mise-
racioiiilms sids . . .
61) Bl. 90''* Dominica ij" post oetauam
pasche I Sermo de epistola \ (rot).
Anf. Obsecro vos tamquam | aduenus . . . primo
petri ij' Pro quo notandum || (Bl. 90'''') quod aduene
et peregrini abstinent se a car\nalibus desiderijs . . .
62) Bl. 92™ Seryno \ de ewangelio \ (i-ot).
Anf. Gaudebit cor vestrum \ loh. xvi". Pro
quo nota quod tria \ genera hominum gaudebunt
de deo . . .
63) Bl. 94''*' Dominica iij" Sermo \ de Epi-
stola 1 (rot).
Anf. Omne datum \ Optimum et omue dcnum |
perfeclum . . . lacobi primo Dicit augustinus in |
enchiridion et habetur 2" sentenciarum capUulo v" |
vtrumque legitur in saeris eloquijs . . .
64) Bl. 96'''' Sermo de ewangelio \ (rot).
Anf Cv7n autem venerit | ille argicet mundum
loh. xvi" I Nota quod deus spiritus sanctus arguet \
mundum de tribus . . .
65) Bl. 98'''' Dominica iiij" \ Sermo de Epi-
stola I (rot).
Anf Factor operis \ hie beatus in facto suo erit |
lac. iHj". Dicit aristoteles De cidus \ natura est ut
agat non solum scire . . .
66) Bl. 100'"'' Sermo de ewangelio \ (rot).
Anf. Petite et accipietis loh. xvi°. Dicit | augusti-
nus Non tantum hortaretur nos deus \ rä peteremus
nisi dare vellet . . .
67) Bl. 102^'' In ascensione dominj \ Ser7no
primus \ (rot).
Görreshandschriften
177
Anf. A-scensioties in corde \ suo disposuit ps.
THcit auctor \ de sjriritu et anima Qnod bona ex-
teno\ra diu Stare non possunt . . .
68) Bl. 104™ Sfvmo I Secundus \ (rot).
Anf. jiscendit super omnes | celos . . . Eph. vj°. |
Dicit arisloieles prhno cell et mundi Omnes | homines
locum sursum deo aürilnmnt . . .
69) Bl. 107'''' Dominica Infra octaua7n\
Ascensionis Sermo de Episteln. | (rot).
Anf. Extote prudenies \ i". petri iiij° | |)?o quo
quod tria sunt signa p>m\dencie . . .
70) Bl. lOS^b Sermo de \ Ewangelio \ (rot).
Anf. Qvi a patre procedit . . . Joh. xi°. Nota
quod cordra quinque genera | Iiominum dens dahit
testinionium . . .
71) Bl. 110^* In die penthecosten \ Sermo
primus \ (rot).
Anf. Mepleii sunt omnes | spiritu sancto Act.
iij°. Beruardus Spiritus saticius | dat pignus salutis . . .
72) Bl. lir^ Sermo \ Secundus \ (rot).
Anf. Paraclitus autem spiintus sancius | quem
mittet pater . . . Joh. xv° Nota | quod tria requi-
runtur ad hoc . . .
73) Bl. 113™ Feria ijopost \ pentecosten
Sermo \ (rot).
Anf. Lvx venit in mundum | loh. üj" Nota
quod Spiritus sanctus qui | est lu.r anime non veint
ad honnnem . . .
74) Bl. 115™ Feria 3". Sermo. \ (rot).
Anf. Ego veni ut vitam habeaiit loh. | Dicit
philosophus hiclul terril)>\li:us niorte, quia finis om-
nium teni\hilium est mors . . .
75) Bl. 117''b Feria iiij" | Sermo \ (rot).
Anf. J\^emo polest venire ad me | yiisi pater mens . . .
loh. tc". Homo non polest projiria virtu\te venire
ad deum secundum quem ct'ad quem est | creatus . . .
76) Bl. IIQ""* De sancta trinitate \ Sermo
de epistola | (rot).
Anf. JELij tres vnum sunt \ prima, loh. iij°.
Videmus | quod quando idique jtersone rnagne | j^ote-
statis sunt quod sie se liahent . . .
11) Bl. 120''^ Sermo secundus \ (rot).
Anf. Gracia domini nostri | iAu xpi et Caritas . . .
Corinth. ij". N^ota quod in uerbis istis proponit | nobis
apostolus beneficia sancte trinitatis ...
78) Bl. 122™ Dominica j" [post octauam
penthecosten | Sermo de epistola | (rot).
Anf. In deo manet | et deus in eo. j'^ loA. iiij°. 1
Dicit Grcgorius in moralibus Deus omnipotens ipse
super I omnia, infra omnia, extra omnia . . .
79) Bl. 125''* Sermo \ De Ewangelio \ (rot).
Anf. Eleuans oculos | sicos diues cum esset in
tormentis | . . . luce .ro" Pro quo nota quod siaud
diues nie ad cumulum dampnacionis sue vidit
ahraham . . .
80) Bl. 127'''' Sermo | de sacramento \ (rot).
Anf. A.ccipite et mandncate \ hoc est corpus
meum \ ij" chor. xiij". Dicit Bida in | omeUa. Omne
donum celestis gracie tribui\tur sancta eukaristia . . .
81) Bl. 129'^'' Dominica ij" post octauam \
penthecosten sermo | de epistola | (rot).
Anf. Translati sumus de \ morte ad vitam prima
loh. iij°. I Dicitur communiter quod bona vita \
ducit ad bonum finem . . .
82) Bl. 131™ Sermo de eivangelio | (rot).
Anf. Homo quidam fecit cenam mag\nam.
Ijuce xiiij". Nota quod tria | genera hominum digni
sunt venire | ad cenam saa-amenti uel glorie dei . . .
83) Bl. 133'''' Dominica iij". Sermo de Epi-
stola. I (rot).
Anf. Sumiliamini sub poienti manu | dei, prima
pi'tii. v". Bernardus in epistola \ fode in te funda-
mentum hunn\litatis . . .
84) Bl. 135'''' Sermo \ de ewangelio | (rot).
Anf. JTic peccatores recipit | Luce xv". Pro
quo notandum, quod \ deus tria genera hominum
recipit I . . •
85) Bl. 137''''' Dominica iiij" \ Sermo de Epi-
stola I (rot).
Anf. Creatura liberabitur | a seruitute coirup-
cionis. Eo. viij°. \ Augustinus in llhro de verbis
dondni querit quid | sit diu viuere . . .
86) Bl. 138^'' Sermo de \ Ewangelio \ (rot).
Anf. Estote misericordes | sietid et pater vesler
misericors est | Luce vj". Nusquam legitur quod deus j
vocetur pater potentie aut seiende . . .
87) Bl. 140™ Dominica v". Sermo de epi-
stola I (rot).
Anf. TJocati | estis vt benedictionem hereditate |
capiatis. j" petri. iij". Seneca | in epistola vere beatus
23
178
Grörreshandschriften
non est quem wlgus ajiprohat | ad quem pecmiia
magna fluxk . . .
88) Bl. 142'''^ Sermo de ewangelio \ (rot).
Anf. V[!] I Docebat ] de naw'mla turhas Luce v" |
Sicud dicit crisostomus super Matheum. Signwii |
Studiosi agricole est niessis fecunda . . .
89) Bl. 144'''' Dominica vj" Sermo de j Epi-
stola I (rot).
Anf. In 7iouitate vite amlndemus \ Ho. vj".
Seneca ,in libro de rernedijs fortune | Non refert
que sit etas liominis, sed qui sit . . .
90) Bl. 146'''' Seryno de Ewangelio | (rot).
Anf. Si offers munus tuum ante al^tare. et re-
conlalus fueiis \ • . ■ Math. v°. Cum in omni opere \
nostro tiia attendere debeamiis . . .
91) Bl. 148'^'' Dominica vij", Sermo de epi-
stola I (rot).
Anf. Liherati a peccato serui . . . Homanos. vj".
Augustinus in j libro confessionum Est gaiidium quod
non daiur | imp>ijs . . .
92) Bl. löO'" Sermo de -ewangelio \ (rot).
Anf. THisereor ] super turham Math. vj. Olim i
misericordia dei tantum regnauit | in celo . . .
93) Bl. 152''^ Dominica | viij" Sermo de
epistola | (rot).
Anf. Si sjnritu \ facta carnis mortificaue\ritis
viueiis liom..vj''. C(issio\dorus in libro de anima ve
carni que hie | superaia a spiritu non fuerit . . .
94) Bl. 154'''' Ser7no de ewangelio | (rot).
Anf. Attendite a \ fahis prophetis Mathei viij". |
Tnplex propheta invenitur secundum \ Gregorium
vniis de preterito vt moyses \ • . •
95) Bl. 156'''' Dominica ix" \ Serijio de
ejnstola. | (rot).
Anf. Non simus | concupiscentes malorum j cho-
rint. I iiij°. Dicit augustinus in qnodam ser\mone
In presenti vila delectaciones temporales . . .
96) Bl. 158'"'' Sermo de Ewangelio \ (rot).
Anf. Laudauit \ dominus viUicum iniqnitatis | . . .
luce xvj" I Nota quod secundum conscienciam loquendo
aliquis . . .
97) Bl. 160'''' Dominica x Sermo de epi-
stola. I (rot).
Anf. Diuisiones | graciarum sunt j". cor. xij". |
Dicitur wlgariter Aut nimis aut | nichilum non est
laudabile multum , . .
98) Bl. 162'''' Sermo de | Ewangelio \ (rot).
Anf. ZHdens ihesus ciuitatem \ fleuit super illam.
Lttce. xix" I Dicit sapiens Est tempus flen\di et
tempus ridendi . . .
99) Bl. 163"^'' Dominica xi". Sermo \ de Epi-
stola I (rot).
Anf. Nouissime \ omnium visus est mihi | j"
cor. xv". Dicit philosophus 2" \ de anima Quod nichil
est in intellectu quin pri\us fuerit in sensu . , .
100) Bl. 165^'' Sermo de ewangelio | (rot).
Anf. Dvo homines ascenderunt in tem\plum . . .
Dicit I Bernardus In oracione sit tanta fides 1 ut
omnia speret, tanta deuocio ut vi\deatuv deum cogere.. ,
101) Bl. 167^'' Dominica xij" Sermo \ de
Epistola I (rot).
Anf. Fidiiciam \ talem habemus | ad deum. ij.
cor. iij". Natur aliter \ q%d debilis est et timet . . .
102) Bl. 169^'' Sermo de ewangelio | (rot).
Anf. Loquebatur | recte Marci vij". Nota quod 1
volens iuste et rede loqui | debet tribus modis loqui . . .
103) Bl. 17^" Dominica xiij" \ Sermo de
epistola I (rot).
Anf. Dens vnus est | Galatli. iij". Dicit philo-
sophus Omnis I vii'tus vnita forcior est seipsa 1
dispersa . . .
104) Bl. 173^=^ Sermo de \ Ewangelio j (rot).
Anf. Diiiges dominum deum \ tuum ex toto
corde | ■ • • lue. x" In quibus uerbis tria sunt no-\
tanda . . .
105) Bl. 176'^'' Dominica xiiij" | Sermo de
epistola. \ (rot).
Anf. Spintu I amlmlate et desideria \ carnis non
perficietis | Gal. v". Gregorius m moralibus. Nos
inquid gesta\mus laqueiim . . .
106) Bl. 177^'' Sermo de ewangelio \ (rot).
Anf. Cvm irent | mundati sunt. Euce. xvij". |
Nota quod phtres sunt modi qidbus | deus saluat . . .
107) Bl. 17 J'''' Dominica xv" Sermo de \ Epi-
stola I (rot).
Anf. Alter alterins onera \ portale Gal. vj".
Eodcm j aidmo quo beni'finum datur eo eciam |
debetur . . .
108) Bl. 181'''' Sermo \ de ewangelio | (rot).
Grörreshandschriften
179
Anf. Mespicite volatilia | cell Math. vi". In quo
uerbo xpc I docet nos tria . . .
109) Bl. 183'''^ Dominica xvi" Sermo | de
Epistola I (rot).
Anf. Fleclo gcnua | mea ad deum patreni \
Ej)h. 3". Dielt augustinus Oinne bonuin | nostrwn
aut deus est , . ,
110) Bl. 185™ Sevtno de Ewangelio \ (rot).
Anf. Defunctus j efferehaiur. Luce. vij". Verbiim |
isliid scnhitur de quodarn iuuene | quem xpc restis-
cltauit a mortuis . . .
111) Bl. 187™ Dominica xvlj". St-rmo \ de
Epistola I (rot).
Anf. So/llclte | Siintaie vnitatem ] spiritus. Ephes.
ivj". Homo I auei'sus ab vno ad multa cvanuit . . .
112) Bl. 189'-* Sermo | de Evangelio | (rot).
Anf. A.mlce ascende \ superlus luce xiilj'' Nota |
Quod tria genera hoiniman iubet \ deus tamquam
amicos ascendere . , .
113) Bl. 190^*^ Dominica xviij" | Sermo \ de
Epistola I (rot).
Anf. Testimonium xpi confir\matum est in nohis {
j'^ cor. primo Seneca in libro de \ moribus Con-
scienciam magls attende quam famam . . .
114) Bl. 193'''' Sermo de\ Ewangelio \ (rot).
Anf. Sede a dcttrls \ meis. Math, .rxlllj". Seneca |
in epistola. Non est magna res \ viuere Omnes serul
tui vinent [!] . . .
115) Bl. 195"''^ Dominica .rix" Sermo | de
Epistola I (rot).
Anf. ■ Secundum \ deum crealus est | In iusticia
Eph. v°. Tulllus I llbro 2" de officijs capitido. xvj'.
fundamentum | perpetue commendacionis et fame est
iusticia. \ ■ • ■
116) Bl. 196^'b Sermo \ de Ewangelio \ (rot).
Anf. Hemittuntur | tibi jyeecata Math, ix" Karis-
simi. I antequam ad clvltatem dei pei'ue\niamus opiortet
nos ire per duns portas \ ...
117) Bl. 198'^=' Dominica xx". Sermo | de \
Epistola. I (rot).
Anf. Redimeutes tempns quoniam \ dies mall
sunt I Eph. vlij". \ Dernardus Omne \ teinpus tibi
imjyensum exlgetur . . .
118) Bl. 200^=^ Sermo de ewangelio \ (rot).
Anf. 3Ivlti sunt vocati . . . Dicltur \ lob. iclx".
Seruum mcum vo\caui et non respondlt mihi, ore
jyroprlo depre\cabar glosa. ore predicatoris Si rex j uel
dominus terre vocasset . . .
119) Bl. 202"'i' Dominica, xxi«. | Sermo de
Epistola I (rot).
Anf. Indulte vos armatura \ dei Eph. v".
Augustinus | Qnocuinque me verto persccuclo mihi |
est ...
120) Bl. 204''b Sermo de Ewangelio \ (rot).
Anf. Filius JuHS vluit. Johannls. lHj° | Nota
Quod tria genera parentum ho\noraudovum habemus,
quos qui | dlgne honoranerit . . .
121) Bl. 200"''^ Dominica xxlj. \ Sermo de
E\plstola I (rot).
Anf. Confidlmus \ in domino. phil. üj". | Augu-
stinus Sicud rami sine \ 7-adlcls vlrtute arescimt, ita
quellbet \ opera . . .
122) Bl. 208'^b Sermo de \ Ewangelio \ (rot).
Anf. TJoluil racionem | ponere cum seruis suis j
Math. xvilj°. Nota quod deus in \ iudlclo requiret . . .
123) Bl. 211"''' Dominica \ xxlij". Sermo de \
Epistola I (rot).
Anf. Nostra conuersacio | in cells est jthil. ilj". |
Dielt augustinus Domlne fecktl nos ad te \ et in-
quietum est cor nostrum . . .
124) Bl. 212™ Sermo \ de Ewangelio \ (rot).
Ajif. Uiam I del In veritate doces Math. xxlj". \
Nota Quod licet xpc semper riani | dei docuit,
ymmo omnia nobis ad sa\lutem neccessarla . . .
125) Bl. 214™ Dominica penultima \ de
Epistola I (rot).
Anf. Transtulit | nos in regnum | Col. primo
Olim tria e\rant impedimenta quare homines non
pto\tuerunt intrare in regnum celorum | . . .
126) Bl. 216™ De Ewangelio \ (rot).
Anf. Sl tetlgero tantuni vestlmen\tum elus salua
ero. Math. ix". \ Nota Quod sunt multe lnfir-mi\tates
corporis que sunt .nmiles aliqulbus pas\sionibus
anime . . .
127) Bl. 218™ Dominica xxlHj". Sermo \ de
Epistola I (rot).
Anf. In dlebus Ulis \ saluabltur iuda lerem. |
Dielt anselmus de slmilitudlnlbus Consue\do [!] vlclj
est ut non faclle vldeatur , , .
23*
180
Görreshandschriften
128) Bl. 220''=^ Sermo de Ewangelio \ (rot).
Anf. 3Ivltititdo | maxiina venu ad eum loh.
vj°. Nota quod qui tolt venire | ad deurn debet
habere tres virtutes in eo \ . . .
Schi. Bl. 22P'' . . . donüno deo condignas gracias
egit I Quod et nobis prestare dignetur etc. ||
Bl. 222™ folgt von anderer Hand: Ineipit
Registrum Super Sermones \ Epistolarum et ewan-
gelioruni dominicalium \ iolius anni — Dominica
aduentus domini | (rot).
Am Ende des Registers auf Bl. 223'''' der
oben angeführte Besitzvermerk.
Görres 128 = Lat Fol. 768
(Himmerod)
Pap. 428 Bll. (27,5 >^ 20) XV. Jh.
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken und -schließen. 428 Blätter heutiger Zählung,
von denen Bl. 100 und 189 Schaltblätter sind, außerdem
sind als 141a, 206 a, 332 a und 379 a kleine BlUttcben einge-
schaltet. Zwischen Bl. 271 und 272 ist ein Blatt mit Text
ausgerissen, am Schluß fehlt eine größere Zahl Blätter.
Eine gleichzeitige römische Blattzählung geht I — CLXXI
von Bl. 17—190, und I— CCXXXVI Bl. 193—428, und
zwar die erste Zählung auf der Rück-, die zweite auf
der Vorderseite der Blätter. Als Wasserzeichen kommen
vor: Variante zu Briquet 12995, Ocheenkopf mit Kreuz
aus der Gruppe Briquet 15045 — 15065, Hirsch (nicht bei
Briquet). 35 Lagen, und zwar: I, II, IV, VI, VIII, X,
XII, XIV, XXV, XXVII, XXIX, XXXI, XXXV zu
je 14, XXIII zu 14—1, III, V, VII, IX, XI, XX, XXIV,
XXVI, XXVIII, XXX zu je 10, XIII, XVI zu je 8,
XV, XVII— XIX, XXII, XXXII-XXXIV zu je 12,
XXI zu 16 Blättern, dazu am Schluß 3 geklebte Blätter
und die Schaltblätter. An dem Band waren mehrere
Schreiber tätig, die sich häufig abwechseln und einander
sehr ähnlich sind. Zweispaltig, auf Blindlinienschema,
38 — il Zeilen, Schriftfeld: 20,7 x 14,5, Spaltenbreite 6,8,
rote Überschriften, Initialen, Paragraphen, Unterstreichun-
gen und Strichelung, über oder unter der Spalte rot
Inhaltsangabe der angeführten Exempla, am oberen
Rande arabische Nummer der Predigt 1 — 140. Häufig
finden sich Zusätze von gleichzeitigen und jüngeren
Händen, ebenso die Schaltblätter. Ursprünglich begann
der Band anscheinend erst mit Bl. 16, doch sind die
anderen Blätter gleich nach Abschluß des Bandes hin-
zugefugt. Besitzvermerke sind nirgend vorhanden, aber
die äußeren Merkmale ergeben mit Sicherheit die Her-
kunft aus Himmerod. Auf Bl. l' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 128.
Sermones dominicales cum exemplis.
Die Sammlung der Predigten scheint ledig-
lich der Exempla wegen angelegt zu sein, denn
neben dem Register, das die Exempla in alpha-
betischer Reihenfolge verzeichnet, findet sich
unter oder über jeder Spalte eine Inhaltsangabe,
mehi'fach mit Anführung der Quelle; ebenso
wird am Rande jedesmal besonders auf die
exempla aufmerksam gemacht.
Bl. 1"' steht eine nachträglich von einem der
Schreiber beigefügte Predigt: Pro dominicaxvi'^.
Ad Epistolam illius dominice. | (rot).
Anf. Alter alterius onera portate. i Dlcit apostolus
Gal. H". Eüdem j namque animo quo beneficium datur.
eo I eciam debetnr reddi. Exempilum in ceruis | trans-
euntibus aquam. vbi forcior precedit \ et dorso suo
sustentat capud alterius . . . Diese Predigt endet
Bl. V^, es folgt noch am unteren Rande der
Seite eine kurze Notiz aus Bernhard. Auf Bl. 2"^
steht dann: Ineipit Tabida Exemplorum pro
sermonibus iam supranotatis secundum or-
dinem Alphabeti. \ (rot), danach scheint also ein
Verzeichnis der Predigten, das vorausging, ver-
loren zu sein. Das Register der Exempla be-
ginnt Bl. 2'^^ jLccidiosi non viderunt tormenta | futura.
vnde legiiiir in vitisjmtriim etc. 10 A-. | . . ., beim Be-
ginn eines neuen Buchstabens steht jedesmal die
Überschrift: De littera B (rot) u. s. w. Die Ta-
bula schließt Bl. 7''* (T E.iplidt tabula exemplorum. \
Darauf folgen eine größere Reihe einzelner
Exempla, die mit Buchstaben gezählt sind. Bl. 7''''
Incijiit quedani addicio vltra | illa que in prin-
cipali sunt conscripta | (rot).
A. a. R. De lupo \ (rot).
Anf. Legitur Quod lupus semel volens | vbe-
rlora pascua siue pingiciorem | predain acquirere,
recessit de solo \ piroprie natiuitatis, ad aliam ten-am
peragra\re cupiens. Veniens itaque ad quendam | flu-
idum quem Iransuadare pe.rtimescens \ vidit a lange
naiiem quam adiens \ ait naute Care naute [!] tecum
transuadare cupiens sine me intrare et pre\cium tibi
dabo. Cid nauta respondit. | Scio qnideni te argentiim
et aurum \ non j)ossidere sed si mihi tria vera di\cere
compromiseris faclam quod hortaris. ysingrinus igitivr
Görreshandschriften
181
letus efficitur et \ iiaudero tria vera dicere conipio-
ridt\tit et sie nauein cii/n ceteiis ingredilur. Veniens
ergo lupus aliqnunlulnm a terra dixit naiile vis
priiuuiit verum aiidire Respundit nauta. Volo et de\si-
dero. Äit luj)Uf.
Haistu vruid \ dat ist myn ruit.
Die haue Heff. | vnd doe yn nummer qwalt. \
die beiden anderen Eatscliläge, die der Wolf
noch gibt, lauten:
Schiff man \ txter wail deit.
Dat ensij yvie | nummer leit
Du hais mir wail \ gedaen
Des saku noch ioen \ entfaeii.
und: Schiff man sich dit won\der an
V^nd verstaut wat ich dir säen
Wat men güedes dem qicaden \ deit
Dat is allet verloren arbeit. |
dann folgt die für eine Predigt daraus zu ent-
nehmende Nutzanwendung.
B. Bl. 7'^'' (T De penis dampnatorum. Exem-
2du)n. I — Exemplum satis notabile | (rot).
Auf. (T Legilur de quodqm qui defunclus fuei'at [
et revixit de dei miserieordia Confessas est quod
primo I missiis est in ignem intollerabilis a7doris . . .
C. El. 7'''' Pro coniugatis \ (rot).
(T Cesarius 1 2 distinctione capitulo 34 [!] | De eo
quod vir infidelis potest saluari per | tmdierem fidelem
vt dlcit. Apostaliis. — Notabile exemplum (rot). |
Anf. (T Vsurarius quidam apud leodium defunc-\
tus est. et ab episcopo de cimiterio eiectus \ . . .
Es ist Kap. 24 der distinctio 12 gedr. in der
Ausgabe des Dialogus miracxüorum von J. Strange,
Köln 1851 n, S. 335f.
D. Bl. S''" De Rege britonum qui tres filias
habült I quarum iuniorem abdicauit propter
veritatem dictam. | (rot).
Anf. (T Scribititr in historia bintomtm de rege qui |
tres filias liabuit. Quesiuit a prima | quatitum dili-
geret eum . . .
Die Geschichte vom König Lear, nach der
Erzählung in Galfredus Monumetensis, Historia
Britonum lib. II cap. 11 ziu-echtgemacht.
E. Bl. 8'^'^ Pueri corrigi dehent in iituentute.
ne I exemplo lucrecij pjarentibus nasum absci-
dant. I (rot).
Anf. (T Dicitnr ecclesiasticiis 7". Si tllri sunt filij
erudi eos | et curva illos. Fleete ad bonum . . . De
hoc habemus exemplum ex libro boecij de disciplina 1
scolarum de filio lucrecij qui cum propter | furtum
fuisset ductus ad suspendendum . . .
Die Erzählung aus cap. 2 der Disciplina scho-
larium Migue LXIV, 1227 D, jedoch stark ver-
ändert, darauf folgt wieder die Nutzanwendung
nach dem Ecclesiasticus.
E. Bl. 8'''' De quadam mu'llere litigiosa et
blaspliema. Et de qiiodam 1 ciue maledico. a
milite notabiliter percusso etc. \ (rot).
Anf. (T Legitur de quadam imdiei'e litigiosa que
7nuliis I inferebat couuicia. et maxime cuidam bono |
viro qui litigare nolebat . . .
Auf dies erste Exemplum folgt nach Anfüh-
rung einer Bibelstelle ein zweites: Vnde dicitur
Quod miles quidam | cum audisset ciuem blasphe-
mantem. fregit ei dentes cum pungno . . .
G. Bl. 8^* Parentum vita bona a filijs. einon
mala eligenda est, vt per illud Exetnplum. |
(rot).
Anf. (T Legimus de quodam bono et sancto viro.
qui I viuebat de labore manuum in agro cotidie |
laborans. vxor autem eins consumebat luxuriöse \ cum
lenonibus . . .
H. Bl. S^*" De Malicia Rapine et pene eins |
Et de vsur» et pena eiusdem. ~ | (rot).
Anf. (T Miles quidam in secido admodum ho-
nestus j videlicet burcligraidus in Horst, nomine Heli\as
obijt. quem quidam vsurarius in infeimo | vacce furenti
insidere vidit . . .
Anschließend eine Quaestio und Eesponsio.
1. Bl. 9''* De Conuerso | grauiter temptato.
eo quod esset illegitimus | videlicet canonici,
ymmo monachi filius. sed consolato. | (rot).
Anf. (T Conuersus quidam fuit in villario | f>ro-
fessus. nomine henricus, filius venerabilis \ domini
xpiani Monachi de claustro. qui \ ante conuersionem
fuit canonicus ecclesie bonnensis ...
Caesarius, Dialogus dist. IV, cap. 31 ed.
Strange I, S. 202.
K. Bl. Q^*" De magno priui\legio Omnibus
ordinem cisterciensem ingressis indifferenter
datis [!] I (rot). '
182
Grörreshandschriften
Anf. (T Cesarius in principio 4'' dictionis capitulo
primo. De priuilegio ordinis | Venieiiiibus ad ordinem
nostrum cisterciensem | eciam si innumera et grauisslma
commiserunt peccata \ • ■ ■
vgl. ed. Strange I, S. 17 2 f.
L. Bl. 9'''' Exposlcio super illud eivangelij
(rot) I Dimitte nohis debita nostra etc. \
Anf. (T Super lumc locnm ejnntole cor. probet
autem seipsum \ homo etc. dioit auctoritas vide si
dimittis debitoribus | Nam si non dimitiis merdiris,
et ei mentiris quem \ non fallis . . .
M. Bl. 9™ (T Serhto sine respoiisio cuiiis-
darn pueri. | De Nyuardo fratre beati Btr-
nardi abbatis | qui adknc pner verbum proiulit
laude dignum. | (rot).
Anf. (T Pueri et iuiienes deo sernicnies offerunt |
ei viiium jiunim, senes vero feces. Sic | abel doinino
oblulit de adipibus gregis \ muiiera . . .
N. Bl. 9^* De Ammonicione notabili quam
beatus Bernardus \ dedit patri suo. causa con-
uersionis. \ (rot).
Anf. (T Quadam die cum beatus bernardus cum
fratri\bics suis visitasset patrem suum. Pater | nobilis
precepit secundum morem burgundie vt | magnus iruncus
ponereiur in igne . . .
0. Bl. 9^* Fabula doctrinalis de wlpe con-
fessa. per \ quam significatur confessio wlpina
quorundarn etc. \ (rot).
Anf. (T Sunt quidam sicud absalon. 2". R. 14". |
semel in anno tondwttiir hoc est confttentur | sed
cajnlli statim recrescere indpiu/ü et j| (Bl. 9^*^) ipsi ccius
ad peccata redeunt. Et hoc est | sepe [!] de confessione
reynardi. qui cum de\buisset mspendi propter furtum
diuersorum a7iima\lium . . .
Nach dem Beinhart zurechtgemacht vgl. Van
den Vos Reynarde herausg. von H. Degering,
Münster 1910, V. 1680 ff.
P. Bl. 9"''' De muLtinioda deceptacione
qua)n diabolus | exercet in omnibus locis
monasteriorum. excepto capitulo. \ (rot).
Anf. (T Quadam die dum vir dei dominicus
apud I bononiani conttitutus in ecclesia pemoctaret. [
diabolus in specie fratns eidtm apparuit . . .
Q. Bl. lO"^*" Predicacio est Quinluplex. siue
multiplex I secundum dlffiniciones et senten-
cias dociorum — | (rot).
Anf. (T Predicacio alia est thi'atralis siue ini-
mica I alia est superciliosa, alia perniciosa . . .
R. Bl. 10'''^ Octo beaiitudines descripte
secundum bealum leronimum. | (rot).
(T Octo beaiitudines secundum Jeronimum super
Matheum. |
Anf. (T Beati paujter es spiritu. hoc est quod alibi
legitur. Et humiles spiritu saluabit . . .
Aus dem Matthaeuskommentar- lib. 2 cap. 5
vgl. IVIigne XXVI, 34*0 Z. 12 — 35 D Z. 5, mit
starken Kürzungen.
S. Bl. 10™ P)e Labore hominum multiiylici
in presenti vita. | (rot).
Anf. (T Labores manuum tuarum qrda niandu-
cabis I beatus es. ps. labor. est penitencia transgres-
donis I ininncta ade et filijs .swi's. Gen. 3°. In su-\
dore wltus tui . . . Cle\rici laborant in ecclesiis, mo-
nachi in elaustris ...
Am Schluß steht: De ista materia hohes In
Sermone 89. | In liiera k. scilicel De Calumpnia-
toribus etc. ||
T. Bl. ll"""^ Oracio rix stabili corde pro-
ferri poterit. | vt piaiet per rusticum cum quo
beatus Bernardus vadiauit. | (rot).
Anf. (T Quadam vice dum beatus bernardus
iumento in\sidens aliquo pergeret, cuidam ruttico
materia \ sie se afferente, de cordis instahilitate in |
oratione conquestus est . . .
V. Bl. 11'^'' De Muliere per prestigium dia-
boli in equam mutata | sed per venerabilem
patrem macharium iransmutata et liberata |
(rot).
Anf. (T Egij}cius quidam cum amore vesano
aliene \ vxoris arderet. nee ad effectum penienire
posset. eo quod illa virginitatis sue coniugem nimis
amaret. | . . .
aus cap. 6 von Heraclidis Paradisus = Migne
LXXIV, 268 B Z. 13 ff.
X. Bl. 11'^* ilacharius alexandrinus vin-
dicans se in culice. | vnde in heremo nudus
penitenciam egit. per 7 menses. \ (rot).
Görreshandschriften
183
Auf. (T Alius 7)iach((iiiis alexandrie preshiUr fult. |
vir niire et inmidite abstillende etc. Ilic dum quadum
die a cidice xclneratiis . . .
ebendort = S. 270 D Z. 7 ff. nur etwas ver-
ändert.
Y. Bl. 11^* MacJiariiis teiidens ad ortum
magorum etc. 1 a diabolo per calainos collectos
vexatus est. | (rot).
Anf. (T Idem macharius desideraidt aliqiiando vi-
dere 1 oiiuin in quo sepulti essent iannes et )nam-\
hres magi pharaonis . . .
ebendort = S. 271A Z. 8Ö'. etwas verändert.
Z. Bl. 11^'' De Simplicitate siniplicis
Pauli I In eiectione Icgione demo nuni
ostcnsa. \ (rot).
Anf. (T Cum quidam rabidus honio ve.ratus a
principe legionix dcmonum adduceretur ad sanclum |
anthoniwn Respondit hoc opus esse siinplicis | piauli
non suum . . .
ebend. = S. 286 A Z. 13 ff. gekürzt.
Die drei folgenden Stücke haben als Nuni-
merierung 3 verschiedene Siglen für etiam.
Bl. 12''* De laudabili j)enittncia cuiusdam
virginis per quendam | corrupte. quam xpc
approbauit. | (rot).
Auf. (T Ancilla dei virgo quedam a quodam
cantore \ tollicitata est et cornipta. Que statim
conci\2)ie}is. partu explicito . . .
Bl. 12'''' De gratitudine animalium irra-
cionabilixtni In qua | Ingraliludo liominum
merito confundiiur | (rot).
Anf. (T RcferebaL abbus paffnucius de marco
monacho. quod belica qucdani. hostium eins capite ;
peratssit . . .
Bl. 12'''' De Oracione cuiusdam simjilicis
connersi | facta, jier quam a inaxima temp-
lacione liberatus est. | (rot).
Anf. (L Conue7'Sus quidam in hemmenrode Sim-
plex I satis grauiter temptabatur Qui slans in oiraci-
one. hijg verbis vsus est . . .
.a.a. Bl. 12'^'^ De eo quod virginiias superba
a diabolo non ti\metur. Ideo per consequens
a xpo parum curatur | (rot).
Anf. (T Obsessui7L quendam amici sui ad quod-
dam I cenobium ordinis cisierciensis . . .
Caesarius, distinctio IV, cap. 5 ed. Strange I,
S. 176.
.6.^. Bl. 12^* Contra illos qui blasphemant
aerias | tempestates quia grauiter aliquando
piuniuntur | (rot).
Anf. (T Miles quidam provincie coloniensis jirope |
heislerbach commorans . . .
Caesarius, distinctio IV, cap. 21 ed. Strange I,
S. 192, etwas geändert.
.b.c. Bl. 12^* Auditores verbi tedium ali-
quando habent de | eo. sed si fabule dicuntur
illas auscultant. | (rot).
Anf. (T Cum quidam abbas ordinis nostri cister-
cieiisis I verbum exhortacioids in capitulo faceret. | et
plures maxime de conuersis dormitare . . .
Caesarius, distinctio IV, cap. 36 ed. Strange I,
S. 2o5, etwas geändert.
.cd. Bl. 12^'' Auaricia offieialium clau-
straliuin niereinr depo\sicionem. sed humilis
iusticia atnplificat bona. \ (rot).
Anf. (T Quidam abbas nostn ordinis et fralres
,iui j contenderunt pro quibusdam possessionibus , . .
Caesarius, distinctio IV, cap. 61 ed. Strange I,
S. 227.
■ CO. Bl. 12^'' Exposicio auctoritatis illius.
Omni habenti dabitur. \ (rot).
Anf. (T Ao«.*« velleni quomodo intelligendum sit ]
quodxpc ait. Omni habenti dabitur et ha\bundabit ...
Responsio Ei qui habet graciam j hospitalitatis et
caritatiue bonoque animo . . .
Caesarius, distinctio IV, cap. 70 ed. Strange I,
S. 238.
.d.d. Bl. IS""" Inhosjiitalitatem et tenacitatem
religiosorum pcrmittit deus jiuniri perdam-
pna exteriora. \ (rot).
Anf. (T E7-at quoddam monasterium ordi7iis 7iig7n |
in diocesi coloiiie/m. quod p7-epositus tain tc7\ax re- _
gebat ...
Caesarius, distinctio IV, cap. 72 ed. Strange I,
S. 239.
.e.e. Bl. 13™ Hospitalitas larga ditescit
monasteria \ et econtra etc. Exempihun de
date et dabitur vobis | (rot).
184
Görreshandscliriften
Anf. (T Ablas quidam vi puto de ordine \ nigro.
hospitalis erat valde et circa pau\peres valde mise-
ricors . . .
Oaesarius, distinctio IV, cap. 68, ed. Strange I,
S. 236 f.
.f. f. El. IS'-b (T De iclpe et lupo. fahula \ De
decepcione diaholL qui miilta | bona promiiiit.
sed multa mala in fine persoluii. \ (rot).
Anf. (T Wlpes casu cecidit super viiain situlain
in quen\dam pxiteum. Venu liipus et audiens iclpem
in I puteo querebat ab eo quid faceret ibidem . . .
Aus den Fabeln des Odo de Oeritona n. 19 ed.
L. Hervieux, Les Fabulistes Latins IV, 192 ff.
■g.ff. Bl. 13^^ D efunctis oracionib US SU b-
uenire satis | vtile est. vt patet in isto exem-
plo. \ (rot).
Anf. (T Quidam miles quandam dominam tur-
piter I diligens, quadam die abseilte vivo \ ad doinum
illius dam venit . . .
./*./(. Bl. 13™ •;• Exemplum notabile \ De-
functis subvenire oracionibus vtile est. \
Anf. (T Item Cum quidam. consueuisset cotidie
dicere \ vigilias pro defunctis. quando sepultns fiiit || . . .
.j.j. Bl. 13'^^ Religiosi debent esse ad iniurias
insensi\biles sicud mortui in sepulchris
existentes. \ (rot).
Anf. (T Quidam iuuenis volens fieri monachus
venit I ad senem et dixit ei senex. Vade in cimi\terium
ad ossa moriuoruyn . . .
.k.k. Bl. 13'^'' Commendacio cuiusdam sancti
senis. quam \ Ablas Paffnucius protestatur. |
(rot).
Anf. (T ßgo Paffnucius circumiui heremitas
discere | sanctitatem Et inveni hominem nomine Eü-
nüfrius \ qui in I.xx'^ annis non vidit hominem . . .
.1.1. Bl. 14''* Delectaciones corporales peri-
culose sunt \ (rot).
Anf. (T Qui corporales delectaciones desid&'ant
et I animas suas fame mori permittunt Similes | sunt
cuidam liomini qui dum a facie vnicor\nis ne ab eo
deuoraretur velocius fugeret . . . (T Moraliter. j (T 1^'«'-
cornis mortis tenet figurain. | que hoininem semper
persequitur. et appreliendere \ cupit . . .
Odo de Oeritona, Fabula 78 ed. Hervieux
a. a. 0. S. 253.
.m.m. Bl. 14""* De Äuaris \ (rot).
Anf. (T Sagittarius quidam auiculam paruam
nomine | pkilomenam capiens. cum vellet eam occidere 1
vox data est pliilomene. et ait. Quid tibi jyroderlt o
homo I si me occideris . . .
Odo de Oeritona, Fabula 77 ed. Hervieux
a. a. O. S. 252. In der Handschrift folgt noch
Bl. 14^^* (T Moraliter (T Sagittarius est quilibet
hoino. mumlo \ et Istis temporalilmt dedltus . . .
.n.n. Bl. 14™ Ad Sermonem Estote miseri-
cordes etc. | (rot) am Rande: Appiica ad sei-mo-
neni I i05 ad lllteram G.
Anf. (T Est autcm triplex vlcio (T Quedam est
ex Ira. et | hec est mala et prohibita tarn in veten
lege \ quam in noua. leuit. xix Non queres vlcionem ■ ■ .
Auf Bl. 15'' steht ein Verzeichnis dieser nach-
getragenen Exempla unter der Überschrift: Ta-
bula addicionum vltra liegulares tabulas Et has
addlclones superius habes. post tabulam exemplorum \
(rot).
Bl. 15™ 29.4 I Ad dominicam 4""" sermonis
Domine nonne. |
Anf. Kam diabolus credit deo a-edlt et deum.
sed non | credit In deum . . .
Bl. 15^*^ und lö'' sind unbeschrieben. Bl. 16'
weist starke Schmutzflecke auf, die zeigen, daß
es lu'sprünglich das erste Blatt des Bandes war.
Bl. 16^ steht der Anfang der Sermones, er ist
aber kassiert worden. Bl. 17' ist unbeschrieben,
Bl. 17" beginnen dann die Sermones.
Bl. 17™ Incipit liier Sermonum domini-
calium tocius \ Anni tarn de Epistoiis quam
de EvangcUls diuersimode collectus. | (rot), auf
Bl. 10'^'' steht: Collectus \ ex dluersis.
Anf. Nunc enim propior j est nostra salus | quam
cum credidimus j Po. xiij". T ix \ est enim tit in cor de
sit trisiicia \ vel gaudium . . .
Der erste Teil der Sermones, der bis Bl. 190"
reicht, enthält die Predigten 1 — 64. Am unteren
Bande von anderen Händen vielfach Zitate aus
Kirchenvätern. Dieselbe Predigtsammlung in
Görres 149 (Lat. Qu. 708).
Bl. 100 ist ein Schaltblatt und enthält: Que-
stiones notaliles de leiunio. Anf. Querltur
utrum ieiunium cadat sub precepto ... *
Görreshandschriften
185
Bl. 159 sclieiat auch erst iiachträglicli be-
schrieben zu sein. Es enthält: Thema si IIb et
rtvo Sermone de passioiie x^ii. (rot). Anf. JEx-
' tendit manum snain et ufripttit gladiiim . . . kurissiini
mei consiietum est in | princqiijs alioriun sermonum
invocare glo\nosam virglneiii mariam . . .
Der erste Teil schließt Bl. 190^'': ExjiUdt
prima pars sermonum \ qtie est hiemalis. videlicel a
dorninica ad\nentns domini. usque ad vigiliam pasche. \
mide deo patri sit gloria. eiusqne [ soli filio. cum spintu
paraclito. in \ sempiterna secula. Aynen. | (rot).
Bl. 191 und 192 sind unbeschi-ieben.
Bl. 193'''' Incipit secunda pars scilicet
esti\ualis sermonum \ (rot).
Sermo In vigilia | pasche | (rot).
Anf. Tteqineuii \ dcus die seplinio ab | omni
opere . . . Gen. ij" Dicit philosophus libro de celo et
mundo. | Omne agens habet iempus deternntialum . . .
Dieser Teil enthält die Predigten 65 — 140.
Am unteren Rande wieder von anderen Händen
Auszüge aus Kirchenvätern und Quaestiones.
Auf Bl. 420'''' und 420''*, ursprünglich unbe-
schrieben, von anderer Hand Auszüge aus der
Historia scholastica.
Die letzte Predigt Bl. 426'''': TJenite ad \ nupcias |
Matth. xxij". Verba sunt patris in diuinis nos ad
Celestes [ nupcias invitantis . . . bricht auf Bl. 427'''''
unvollständig ab: ... eris \ gener dei et altissinä
fiUus. et sie II . . .
Es sind verloren: dorninica XXII — XXV.
Görres 129 = Germ. Fol. 1268
Görres 130 fehlte schon in Coblenz.
Görres 131 = Lat. Qu. 702
(Trier, St. Maximin)
Pap. 271 Bll. (21 X 14). XV. Jh. (1477).
Alter Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen,
Reste einer Metallschließe. Die Spiegel der Deckel sind
mit Fragmenten einerEvangelienhandBchrift beklebt
(9./10. Jh.), auf dem des Vorderdeckels stehen iUarcus 4,
29—36, auf dem des Rückeudeckels Marcus 4, 15—22.
271 Blätter heutiger Zählung in 2?> Lagen, und zwar:
I zu 4, II, III, VII-IX, XVI, XX, XXII, XXIII zu
je 10, V, VI, X-XV, XVII-XIX, XXI, XXV zu je 12,
IV zu 12 + 1, XXIV zu 8 Blättern. Von Lage II— XXIV
werden die Blätter der Lagen mit Buchstaben und Zahlen
gezählt, mehrfach auch in -der Mitte des ersten Blattes
einer Lage die Angabe der Zahl der Lage, am Schluß
Reklamanten. AVasserzeichen : Zur Gruppe Briquet 8608
bis 8617 gehörig. An dem Bande waren 7 Schreiber
tätig. Der erste schrieb Bl. 5'— 61', 108'- 109', der
zweite Bl. 62'— 107', 109'— 115', der dritte Bl. 116''— 173',
der vierte Bl. 174'— 231', der fünfte Bl. 232'— 241', der
sechste Bl. 242'— 251' und der siebente Bl. 252'— 258'.
Bl. 1 — 4 und 259 — 271 sind unbeschrieben. Durchweg
28 Zeilen, rote Überschriften, Initialen und Strichelung.
Bl. 5' größere, mit Ranken verzierte Initiale A. Ein
Besitzvermerk steht Bl. 1' 0 5 Codex monasierij sancti
maocimini prope treu&rim. \ Continet scalam amoris
Edennym contemplatiuorum, Et \ alias sermones quosdam. \
(15. Jh.), Bl. 271' Codex monasterij sancti Maximini \
(15. Jh.), Bl. 5' von der Hand des Petreius: Ex lihris
Imperialis Monasterij S. Maximinj .-.-^ \ und N 66; auf
demselben Blatt der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz = Görres 131.
Henricus de Her^ih, Tractatus.
1) Henricus de Herph, Scala amoris.
Bl. 5' Incipit tractatus qui intitulatur scala amoris. \
noueni disiincia scalaribus. De primo scalari \ amoris
qui dicitur amor incomparabilis Sequitur \ sermo
primus et postea alij secundum ordinem. \ (rot).
Anf. Amice ascende superius. lue. xiiii capitulo. \
Qnerit doctor sanctus secunda secunde \ questione.
24. Vtrum Caritas infun\ditur secundum quantitatem
naturalium . . .
Es ist Buch in, Pars V der Theologia Mystica
des Henricus de Herph. In dem Druck Cöln
1538 fol. CCXXXVnifi'., andere Drucke Hain
8523—8526. Über den Verfasser (f 1477) vgl.
Wadding S. 112, AUg. Deutsche Biogr. X, 617,
Schillmann, Wolf gang Trefler, Halle 1913, S. 113.
Nur- bei Trefler wird die Scala amoris als selb-
ständiges Stück angeführt.
Schi. Bl. 44'' ... ut posset a xpi \ consorcio non
euelli Quod et nos feliciter assi'qui donet ca\ritas
patris gracia xpi et comniunicacio spititus sancti
Amen. |
2) Henricus de Herph, Edennyn con-
templativorum.
24
186
Görreshandschriften
Bl. 44^ Tncipü prologus in edenuyni contemplaü-
uorum. I Dwersis induKirijs et sermonilms distinctum j
ad intellectum eormn que diceuda simt instruentihus. 1
(rot).
Anf. Bl. 45'' Amice ascende supeiina Luce ded-
moqiiuito Dicit | Doctor saiictus in prologo suo super
marcuin \ Quod renim opifex deus solo Site bonitutis
intuitu inesse | cuncta, producens naturalem ainorem ...
Bl. 48^ (T Industria prima de dignatiua
inv.i\tacio7ie dei quam tainen diuersi diuersi-
mode I suscipiunl (T Sequitur sernio secundus.
Anf. Ajnice ascende Ijuce decinioquarto Diailna
honitas cum sit honum . . .
Es ist Buch III Pars I— IV der Theologia
Mystica, gedr. a. a. 0. CLXXXinff.
Schi. Bl. 173^ . . . quam omnes contempla\tiui
Spiritus super omnia feliciter elegerunt Quam 7ios in
presenti et in fuhiro gustare concedat i/iestis. | —
Explicit edennym contenqylaliuorum finitus deo gracia |
///// Anno 14:77 IIJJIJIH prope treuerim \ Nota quod
hec composicio libri completa est et finita in sacro
monte | aluerne monte vtique luminis et amoris ]'bi
didcissima | hec amatoria preludia inter spiritum dei
et spiritum beati fran\cissi [!] iugitei- et feliciter
frequeniata. tettantur sacronim vrd\nerum impressa
signacnla Per fratrem quendam humilem \ et inno-
minaium eiiisdem ordinis Anno domini 1456 vicesima |
die mensis Odohris ad landein domini iAu et in di-
rectionem j fidelis conteinplatiui. j — Explicit edennym
contemplatiuorum. \\
3) Sermones [Henrici de Herph?]
a) Bl. 174'' ([ De iuteriori' cubiculo regis
eterni quomodo id verus con\templatiuus in-
gredi et in eo includi deheat. — Sermo \
Anf. Tn superioribus domus fecit sibi secretum
cubiculum . . . Quantum ad senstmi litteralem hec
verba simt \ scripta de luditli . . .
b) Bl. 177^ (T JJe sacramenti sumpsione f!J
qualiter operaiur in ainante perfectam |
transformacionem et vnionem in deum.
(T Sermo etc. \
Anf. Qvi manducat meam carnem et hibit meum
tagwinem [!] . . . Simt dicit richardus super quar-
tum . . .
c) Bl. 180^ (T De spirituali natiuitate con-
templatijiorum que triplex | distinguitur et
per tres reges dominum qiierentes significatur
Sermo. \
Anf. Tibi est qui natus est rex iudeoruin Licet
anima racio\nalis vnum esse deum et creatorem om-
niutn per lumen \ racionis . . .
d) Bl. 184^' (T De dup'iici iugo xpi scilicet
humanitatis et diuini\latis et quomodo vtrum-
que a.^suinendum est. Sermo qiiidam. |
Anf. ToUite iugnm meum super vos . . . Cum
reriim omnium opifex | in omnibus que sunt m celo
sursum et in ieira deorsum . . .
e) Bl. 188"^ (T De piscina diuinitatis et
quinque p orticibus spiri\tualem aditum
pr ebenti b us Se r m o |
Anf. Erat autem iherosolimis probatica piscina . . .
lo. quinto Sicut ait apostolus gala\tas quarto lila
autem que sursum est ifierusalem libera est . . .
f) Bl. 192"^ (T De tribus que dncunt ingra-
tum ad detesiabilem | recidiuacionem. |
Anf. Salua animam tuam et noli respicere \ post
tergum . . . genesis xix. Hec \ sunt verba conciliantis
aiigeli qui cum pienthapolis propter | peccata delenda
fuerat Eduxit lotli . . .
g) Bl. 197'' (T De septem gradibus reci-
diuacionum a statu \ viriutum in barairum
viciorum Sermo. \
Anf. Ucee qui elongant se a te peribunt j^erdi
disti omlnes qui fornicuntur übst« hec psalmista Dicit |
augustinus in epistola quadam Quod ad deum qui
vbique presens \ est vbique totus est . . .
h) Bl. 202'' De anima deo dicata quomodo
eam xps quadrujiliciter ingreditur. \
Anf. Zachee festinans descende quia hodie in domo
tiia I oportet me manere luce xix" Cum dicat psal-
mista Domum tuam | domine decet sanctitudo in
longitudinem dierum ...
i) Bl. 206^ (T Qualiter anima deuota erit
sr)eciosa in exteri'ori conuersacione et delicata
in interiori contemplacione^ |
Anf. Speciose et delicate assimilaui te filia syon
leremi. 6''° | Dicit hitgo de anima libro primo Quod
in omni creatura que \ sub sole vanitatibus mundanis
occupatur . . .
Görreshandschriften
187
k) Bl. 211^ (T Qiiod ad verain ■perfectionem
noii requiritur ingressns | religionh et in
quihus conslstit perfectlo viatoris. \
Anf. Ambida coram nie et esio perfectus Ge-
nesis 17° \ Verla sunt ipsius dei loquentis ad ahra-
ham et ex\hortantis ad perfedionis semitam . . .
1) Bl. 215'^ (T f^e (jraciaruni actione red-
denda et gratitudine. |
Anf. Cv7n graciarum actione pcticiones vestre in-
notes\cant apud d'eum philippenses 4'° Querit doctov \
sauctus 2" 2' q 107" Mrurn ingratitudo sit speciale
peccatiiin \ i>reseHini quia quicuinque peccat contra
deum agit . . .
m) Bl. 218^ (T De diuina voiuntate et nostre
volunta\tis perfecta conformitate (T Sermo
quid am. ||
Anf. Bl. 219"" JTcc est volnntas dei sancti-
ficacio vestra j'^ thess. 4'° | Ad erddenciam autem
thematis huius dicit hugo . . .
n) Bl. 222^ Quomodo ad custodiendum dei
tabernaculum id est animain quadrujylicem
respectiitn | habere debemus. |
Anf. Ecce tabemaciduin dei cum hominibus et
habitabit cum eis Apoc. 21" Dominus deus inter filios
Israel habitare volens in deserto j
o) Bl. 227"^ De quatuor affectibus quibus
cor iustorum debet esse ornatum. |
Anf. Racionale iudicij fades opere polimito
exodi I 28 Quantum ad sensum liUeraleiu sunt hec
verba [ domini jwecipientis moysi . . .
p) Bl. 232"^ Quod ad perfectionem tendens
humilitate et paupertate debet | esse ornatus \
(rot).
Ani. Inspice et fac secundum exeinplar quod tibi
monstratum \ est in monte E.vodi xxv Quantum ad
historiam hec sunt verba dei \ ad moysen in monte
syna . . .
q) Bl. 236'" Quod ad perfectionem aspirans
obediencia debet esse preditus. |
Anf. Insptice et fac secundum exemplar etc. ca-
pitulo vt supra Querit doctor | sanctus 2" 2' q. 104
Vtrum obediencia sit maxima virtutum . . .
r) Bl. 240"^ (T Quod ad perfectionem labo-
rans paciencia et caritate debet esse fulcitus. \
Anf. Inspice et fac secundum exemplar etc. vt
supra Queiit doctor sanctus 2" 2' \ q. 137 Vtrum
paciencia sit polissima virlutuin . . .
s) Bl. 244"^ De effectibus primi et infimi
gradus diuini amoris etc. \
Anf. Si quis diligit, nie sermonem ntcuin seruabit
lohannis xiiij \ Sicut tangit doctor sanctus 2" 2' q.
184 in illo articulo || (Bl. 244') vtrum perfectio . . .
t) Bl. 247'' (T De aliis quinque effectibus
amoris quibus homo ducitur ad veram per-
fectionem. I
Anf. Si quis diligit me sermonem meum seruabit
loh. xiiij I Expedito sermone precedenti de effectibus
amoris primi et \ infind gradus . . .
u) Bl. 250'' (T De sex que reqniruntur ad
debitam formam dileciionis proximi exemplo
xpi. II
Anf. Bl. 250^ Si quis diligit me . . . Ad maiorem
euidenciam thematis queri potest vtrum Caritas ] vie [1]
diminui potest secundum essenciam sicut sentire videtur
domimis apokalip\sis 2" . . .
v) Bl. 254"^ (T De martirio corporali et sex-
tuplici martirio sfiiriluali. \
Anf. TJidimulierem ebriam de | sangidne sanctorum
martirum iliu et miratus sum Apo\calipsis 17 Ad
eiddenciam Status martirii sciendum quod | ad com-
pletum martir'ium tria requinintur . . .
Schi. Bl. 258^ . . . deuote memorata sanatiua
medicamenta \ Quod nobis concedat lAus xps dojnirnis
noster in secula \ benedictus Amen. ||
Bl. 259—271 unbeschrieben.
Die Predigten sind nicht in dem Drucke von
Predigten des Henricus de Herph (Hain 8527)
enthalten, wohl aber zeigt ein Vergleich mit diesen,
daß auch hier Herph als Verfasser zu vermuten ist
Görres 132 = Lat. Qu. 703.
(Himmerod?)
Pap. 144 Bll. (20 x 14). XV. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit weißem Leder bezogen.
Der Band besteht aus 18 Lagen, und zwar: U — XII,
XIV— XVII zu je 8, I, XVIII zu je 8—1, XIII zu
10 Blättern, am Schluß der Lagen meist Zahlenmittel-
kustoden und stets Reklamanten. Wasserzeichen: ein
Topf aus der Gruppe Briquet 12627 — 12629. Der ganze
24*
188
Görreshandschriften
Band ist von einer Hand geschrieben, das Schriftfeld
von 15 X 9,5 ist durch Blindlinien begrenzt, rote Über-
schriften, Initialen und Strichelung, an den Anfängen
der Stücke größere mit einfachen Ornamenten ge-
schmückte Initialen. An einigen Stellen Zusätze von
einer Hand des 17. Jh. Ein Bositzvermerk auf Bl. 1'
ist ausgeschnitten, aut Bl. 2' unten unvollendete Feder-
zeichnung eines Wappens, wahrscheinlich stammt die
Handschrift aus Himmerod. Auf Bl. l' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 132.
Pseudo-Pliilo, Super Genesim etc. et
Historia Apoll onii regis Tyri.
1) Bl. P Iheroninius De Philonc In Ca-
thalogo \ virovum illustrinm | (rot).
Anf. Philo iudeus nacione Allexan\drinus de
generere sacerdotum ...
cap. 11 aus dem Liber de viris ülustribus
= Migne XXIV, 658—659.
2) Bl. 2"^ Philo iudeus super Genesim
Exodum losiie ludi\cv,rn et priinuiti vegum etc.
et de dinisione Ungxiarurn \ (rot).
Auf. Inicium mundi Adam gemdl tres filios et
vnain | ßliam Cayn Naaha Abel et Seth . . .
Das Stück gehört zu den nur fälschlich dem
Philo zugeschriebenen Werken, gewöhnlich als
Antiquitates bezeichnet. Es ist gedruckt in Phi-
lonis ludaei Alexandrini, . . . Libri antiquitatum,
Basileae 1527 S. Iff.
Schi. Bl. Tö'' . . . Non memov sls odij rnei neque
inius\tiäe mee ||
Bl. 75^ — 79 unbeschi-ieben.
3) Bl. 80"^ Historia Apollonij regis Tiri et
alioruin regnorum \ (rot).
Anf. In ciuitate Anthiocha rex fuit Antiochiis |
nomine a quo et ipsa ciuitas nomen acccpit | • • •
Die weit verbreitete Erzählung von Apollonius
ed. A. Eiese in der Bibl. Teubneriana und nach
einer Colmarer Handschrift von S. Singer in
Apollonius von Tyi-us Halle 1895 S. 71ff. Vgl.
dazu E. Klebs, Die Erzählung von Apollonius
aus TjTus Berl. 1899.
Schi. Bl. 104"^ . . . vnum in templo Dyane ephe-
siorum atque ali\um bibliothece sue imposuit \
4) Bl. 104"" Sequitur cadem historia Apol-
lonij mctrice \ per Godefridum Viterbiensem
composita | (rot).
Anf. Filia seleuci regis slat dura derore
Matreque defunctapaier arsit in eins aniore . . .
Aus dem Pantheon Gotfrids von Viterbo,
Particula XVHI n. 15, in der Ausgabe der Mon.
Germ. SS. XXU ist diese Stelle nicht gedruckt,
sie steht aber in der Ausgabe des loh. Pistorius,
Germ. Script. H, Erankfui-t 1584, pars XI S. 242ff.,
jetzt der Abdruck dieses Stückes bei Singer
a. a. 0. S. 153 ff.
Schi. Bl. 113"
Post apud aniioclios regum veneratus honore
Optinct hnperium regna paterna fouens.
— Historie Apollonij finis (rot). ||
5) Bl. 114"^ Liber Questionum Philonis
ludei et solucionum \ in Genesi Questio prima
Quare Qiuidragiiita | annorntn ei'ut Ysaac cum nup-
sisset ei Rebecca Soludo | (rot).
Anf. Nupcie mature sapienti quadragena\rie sunt
Boniim est enim prius exerceri et con\cresccre eiv,-
dicionum directis spectacidis | mdlo alterius desidei'io
occupatum ...
gedr. mit den Antiquitates etc. zusammen in
der oben genannten Ausgabe Basel 1527 S. 611f.
Der letzte Bl. 139'' beginnende Absatz: Quid est
videiis esau fdias chanaan quod maligne essent \ in
conspectu ysaac patris sui piei^exit ad. Hismahel ||
(Bl. 139") et accepit Melchol sororem nahaioth super
vxores suas, questio c secunda \ (rot) ist sehr viel
umfangreicher als im Druck.
Schi. Bl. 143" . . . Hij vero vsque ad tenebras \
2>eregnnando deueniunt. |
Eine Schlußschrift felilt.
Bl. 144 ist unbeschrieben.
Görres 133 = Lat. Qu. 704
(Coblenz, Karthause St. Beatenberg)
Perg. u. Pap. 101 BU. (21 x 14,3). XIV. Jh. (1398).
Neuband der Königl. Bibliothek. Das Spiegelblatt
des Vorderdeckels des alten Einbandes ist jetzt vorne
eingeheftet. Es ist Fragment eines Pergamentblattes aus
einem Missale mit Neumen (11. Jh.). Der Band besteht
aus 101 Blättern heutiger Zählung, von diesen sind Bl. 80,
81, 90, 91, 101 Pergament, die übrigen Papier. Der
Band ist in 9 Lagen geheftet, und zwar: I zu 4, II zu
Görreshandschriften
189
12, III— V zu je 10, VI zu 8, VII, VIII zu je 12+1,
IX zu 20 -f- 1 Blättern. Am Schluß der Lagen Reklamanten.
Der Band besteht aus drei Teilen: der erste umfaßt
Bl. 5 — 50 mit roten Überschriften, Initialen und Strichelung
auf vollständigem Tintenlinienschema von 32 Zeilen,
Schriftfeld 15,2x10; der zweite Bl. 55—80, rote Ini-
tialen, Paragraphen und Strichelung, durchschnittlich
30 Zeilen, Schriftfeld 14,2x9,2; der dritte Bl. 81— 101
mit roten TTberschriften, Paragraphen, Strichelung und
roten Stichworten am Rande, 23 Zeilen, das Schriftfeld
ist mit Tintenlinien eingerahmt, Schriftfeld 15 X 10.
Wasserzeichen: Kreis mit Stab stark beschnitten, Bogen
ähnlich Briquet 792 — 793, und Ochsenkopf mit Kreuz
nicht bei Briquet. Die ersten Blätter des Bandes haben
durch AVasser gelitten. Auf dem nrsprüuglich freien
Blatt 1' stehen zwei kurze Eintragungen des 16. Jh.
1) St decernas in solitudinem te cotiferre quo deo placeas j
exue primum hominem ... (4 Zeilen). 2) 0 fdix comereium
0 cßonosa commutacio lucrari celum \ amittere mundum . . .
(9 Zeilen), sonst sind Bl. 1 — 4 unbeschrieben. Besitz-
vermerke von verschiedenen Händen Bl. 5' Igte Über est
fratrum CartJmsicnsium Montis Sa/wti Beati prope con-
fluenciam, ebenso Bl. 1', 101', auf Bl. 54' ist er ausradiert.
Sie sind ungefähr dem Bande gleichaltrig, es ist daher
auch anzunehmen, daß dieser Band in Beatenberg ge-
schrieben ist. Über die Karthause auf defu Beatusberg
vgl. Rheinischer Antiquarius, Mittelrhein II, 2, Coblenz
1851, S. 147 tf. Die Königl._ Bibliothek besitzt noch eine
andere Handschrift aus St. Beatenberg Lat. Qu. 612
(Ludolfus de Sudheim, Itinerarium Terrae Sanctae), aus
dem Anfang des 15. Jh. Sie ist ebenfalls auf Pergament
und Papier geschrieben. Auf Bl. 5' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 133.
Guilelmus de Hyporegia, Tractatus
Bl. 1 — 4 unbeschrieben.
Bl. 5"^ ein Stück aus der Klosterordnung.
Anf. Post horam ix. in commune concurritur . . .
(16 Zeilen).
Bl. 5^ unbeschrieben.
1) 61.6"^ Guilelmus de Hyporegia, De
origine et veritate perfectae religionis.
Incipit j^rologns | lihvi de ueritate \ uere
religionis | (rot).
Anf. Yeritatem meditahitur guUur meum. | et
labia mea detesiahimiur impium. | (übergeschrieben
V. a. H. ■prou. viij".). In uerhis isiis salomon pro-
mittit se facturum duplex | opxis sapientie . . .
Bl. 7'' Incipit liher de ueritate uere reli-
gionis. I (rot).
Anf. Yeritatem meditahitur guttur meum . . . Se-
cundum beatum leronimum trip)lex est veritas scili-
cet vi\te doctrine et iusticie. Secundum hanc triplicem
veritatem dictum fu\it .v" in euangello Magister sciinus
quia uerax es . . .
Bl. 10^ De laudibus solilarie uite I (rot).
Anf. <SI^/ inter liec übet de singularis | vile meritis
jyauca pcrstriiigere . . .
Das Stück ist noch ungedruckt, über den Ver-
fasser vgl. Petreius, Bibliotheca Cartusiana S. 121,
der eine Handschrift desselben Tractates in St.
Barbara in Köln sah (jetzt Berlin Theol. lat.
fol. 712 f 17"^). Doch ist die Lebenszeit des
Guilelmus de Hyporegia gen. Crassus und seine
sonstige Tätigkeit nicht weiter bekannt. Dasselbe
Stück in Brüssel 302, 11927.
Bl. 13^ ist das metrische Lob des Kai'thäuser-
lebens eingeschoben, das sich häufig allein in
Handschriften findet, z. B." Berlin lat. qu. 643
f. 192, Brüssel 1626, cbu. 6033 f. 60 u. a.
Ite)n quidam qui dulcedinem fructuuin celle
gustauei-at et viriu\tum eins efficatiam senserat ex-
perimento senslbili certificat satis | iocunde et vere.
vite solitarie laudes. Et celle prerogatiuas | metrice
sie describit; \
Hoc sonat inclusa Carthusia quod taro tusa;
Nos includa\mus ergo carnem que teramus; ...
Die Verse sind nicht abgesetzt.
Schi. Bl. 44^ . . . et labia \ mea lihere detesta-
buntur, impium quemlibet. contrarium dicere \ pre-
mmentem; Deo gracias. | —^ (T ExpUcit tractatus
de origine et veritate pei-fecte re\ügionis. Quem
quicumque legerit orare dignetur pro illo pieccato'.re
qui hunc ad honorem dei. et ad defensionem sancti
ordinis | Cartusiensis compilauit. |
2) Bl. 44'^ Guilelmus de Hyporegia,
Historia de prioribusinchoationis or-
dinis Carthusiensis.
(T Tractatum eciam sequentem de narra-
cione liystorie inchoacio nis et promocionis
predicti ordinis Cartusiensis non negliat [']
ad I edificacionem scribere vel legere vel
au dir e. \
Anf. Laudemus viros gloriosos et parentes nostros
in generacionibus | suis. Alultam gloriam fecit dominus
magnificencia sua j a seculo dominantes in potestatibus
suis homines magna uu'tuie || (Bl. 45'') et prvdencia
preditt etc. . . .
190
Görreshandschriften
Bl. 45"^ A-nno dominica incarnacionis. M". liwwij.
vel circa illud dum \ sollem]me studimn floreret.
Parysius precipue in 2>f^>-losophia et | tlieologia et
iure Canonico sicul generaliter consueidl t . .
Eine Chronik des Ordens, die bis 1110 reicht.
Der erste Teil bis zum Tode Brunos (Bl. 48^)
ist der Vita antiquior des Bruno entnommen
= Migne CLII, 482—492. Dasselbe Stück Berlin
Theol. lat. fol. 712 f. öl"".
Schi. Bl. öO'' . . . et sanguinis alimenio post tau-
tam I inediam sadatiis placidisünio fine quienit in
domino. Cni est | lionor et gloria in secula secit-
lorum. Amen. (T Hiuic liprurn composnit pro de-
fensione ordinis carthusiensis | Magister Willehiius
de ypo/rogia cognomento crassus \ qid fuit generalis
quasi in omni sciencia. 2^>'i>i>o existens in or\dine
predicatontm per. xxx". annos. pioxtca in ordine |
cartusiensium per. .Txiij. annos •:• ~ |
Die Schlußschrift ist darunter noch einmal
von anderer Hand wiederholt.
BL 50^ — 54 unbeschi-ieben.
4) Bl. 55'' 0. Ü. Historia de prioribus
domus magnae cartusiae usque adan-
num 1367.
Anf. Qvoniam attestante scriptura ecclesiasiica
capitulo tricesinio nono. nar\racionem anliquoram sa-
piens e.xqidnt. ideo sancii spiritns | adiutorio inito-
caio. De antiqids patrihus et sanctis funda\toribus
ac promoioribus reuerendissimis', videlicet prioribus
do\mxis magne cartusie: cdiqua ad cternani memoriam
poste\ris curauimus nuncianda . . .
Bl. 55^ Anno dorninice incarnacionis millesimo
octogesimo secundo. dum 1 solemne Studium floreret
parisius . . .
Auch hier ist der erste Teil bis zum Tode
Brunos (Bl. 59^ Z. 1) gleich der Vita antiquior
= Migne CLII, 482—492. Darauf geht es un-
mittelbar anschließend weiter: Venun \ quoniam
de exordio et conslruccione ac j)roinotoribus dicte
domus cartusie. | superiiis aiiqualiler est peractum . . .
Schi. Bl. 80'' (mit dem Prior Elisarius) . . .
cunctis viden\tibus tradidit spiritum. anno dominj
millesimo trecentesimo sexa\gesimo sej)iimo: de niense
Junij in die sancti bamabe apostoU. ||
Bl. 80^ unbeschrieben.
5) Bl. 81'' Incipit Ubellus de cursu ordinis
cartusiensis \ (von einer Hand des 15. Jh. am
oberen Rande der Seite). Dann 10 Zeilen ab-
radiert, vermutlich die Schlußschrift eines Stückes,
dessen Anfang bei dem Zusammenbinden der
Handschrift verloren ging. Am oberen Rande
der Seite von der Hand des Schreibers: Vera
sophya dei dinge facta mea. |
Anf. In Xpö lAu notierint qui pyie velini. | (rot)
orium et decursum a trecentis et quatuordecim unnis.
ordinis Cartusiensis i \ dei misericordia in domibus
et personis . . .
Dieses Stück hat verschiedentlich umfang-
reichere Korrekturen, so daß anzunehmen ist,
daß der Verfasser auf dem Beatusberge lebte.
Schi. Bl. lOP . . . suo modo I j^auperes Cartu-
sienses; Benedictus sit ergo ille qui eis \ benedixerit,
hie in gracia et alibi vi gloria-^ per tum qui | ven-
turus est Judicare vinos et mortuosi^ et regnat | sal-
uator Jhs xps deus per secula^' Amen. ; Datum |
Scriptum et Actum. Anno domini M" ccc° \ xc mij°.
circa festum beati lohannis. Baptiste. Duracionis j vero
ordinis Cartusiensis Trecentesimo quartodecimo \\
Bl. 101^ bis auf den Besitzvermerk luibe-
schrieben.
Görres 134 = Coblenz, Königl. Staatsarchiv
70 lA VII 1 236*
Görres 135 = Lat. Qu. 705
(Trier, St. Maximin) .
Pap. 213 Bll. (21,2 X 14,4). XV. Jh. (1465).
Alter Holzeinband mit glattem Leder bezogen, Reste
einer Bletallschließe, auf dem Rücken je einmal mit
roter und Bchwarzer Tinte die Signatur X 19. Die
Spiegel der Innendeckel bilden Fragmente eines Missale
(12. Jh.). Der Band besteht aus 213 Blättern heutiger
Zählung, zwischen Bl. 209 und 210 ist ein anscheinend
unbeschriebenes Blatt ausgerissen. Der Band ist in
19 Lagen geheftet, und zwar: I zu 4, II — XIII, XVI,
XVII zu je 12, XVIII zu 12—2, XIV, XV zu je 14,
XIX zu 4 — 1 Blättern. 'Wasserzeichen: ein p mit Kreuz,
Ochsenkoi^f mit Kreuz, beide im Bund, so daß sie nicht
genau zu bestimmen sind. An dem Band waren zwei
Schreiber tätig, von denen der erste (Jacobus) Bl. 6 — 197"'',
Görreshandschriften
191
der zweite BL 197'"— 209'" schrieben. Beide zweispaltig
mit roten Initialen, Unterstreichungen, Strichelung und
Paragraphen, Schriftfeld 17,5x10,5, Spaltenbreite 4,8,
durchschnittlich 40 Zeilen. Besitzvernierke stehen dreimal
auf Bl. 1' von verschiedenen Händen des 15. Jh.: X 19
Codex monastenj sancti Maximini extra muros treue-
renses \ , darüber Codex monastenj Sancti maximini prope
treuerim | ebenso auf Bl. 5'; auf Bl. 6' von der Hand des
Petreius : Ex libris Impennlis Monastcrij \ s. Maximinj .-. ~ j
und auf Bl. h' N 193. Auf Bl. i' stand eine Schenkungs-
notiz, die aber dick mit Tinte überschmiert und nicht
mehr erkennbar ist. Auf Bl. 5' auch der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 135.
Johannes Herolt, Promptuarium exem-
plorum.
Bl. 1 — 4 waren ursprünglich unbeschrieben.
Auf Bl. S"" hatte der Schreiber einige Zeilen
angefangen, gab es aber auf, um Kaum für die
Initiale zu schaffen. Bl. 5"^ ist unbeschrieben.
1) 0. Ü. Promptuarium exemplorum Di-
scipuli secundum ordinem alphabeti.
Spemlnm Exemplorum (dieser Titel von einer
Hand des 16. Jh. auf Bl. S"").
Anf. Bl. G''" ITlile et. cxpediem. est . viros pre-
dicacionis officio predi (bis hierher als Umschrift
um die verzierte Initiale U) | preditos salutein per
ierram discurrendo \ querentes exemplts habundare . . .
An den Prolog schließt sich gleich Bl. G'^''
das erste Exemplum mit der Überschrift Ahsli-
nencia an.
Anf. Legitur in vi'as pairuin quod \ quidam in
quodam tempore impugnabatur . . .
Diese alphabetisch geordnete Exemplasamm-
lung ist regelmäßig als Anhang zu den Sermones
de temj)ore et de sanctis des lohannes Herolt
(Hain 8473—8508) gedruckt.
Sclil. BL 157''^ Item inclusa que ex quadain
ypocri\si dixit se esse pesdmam \ sed ab alijs noluit
audire j sermonem i 00 T,
Anschließend rot: Registrum. |
Es folgt das Inhaltsverzeichnis genau wie im
Druck, an dessen Schluß steht Bl. 165^'' rot:
Et sie est fiiiis liuius o\pusculi. Per fratrem Iaco-\
bum de stephelt. Armo \ domini. M". ccccf. Ixv" sub |
domirlo Anthonio Abbate. | Pro quibus orate propter
deum et virginem matrem eius. \\ Da damals ein
Antonius nicht Abt von St. Maximin war, so ist
die Handschrift dort nicht entstanden.
2) 0. Ü. Johannes Herolt, Promptuarium
de miraculis beatae Mariae virginis.
Anf. Bl. 166''* Ad dciJ omnipoten\tis lau\dem
cum sep)e I recitantur \ sanclorum | miracula
Fvit quidam roinatnis | imperator ■ . . ebenfalls
gedruckt als Anhang zu den Sermones Hain
8473 — 8508 Die Handschrift schließt mit dem
94. Exemplum.
Schi. Bl. 195'''' . . . de \ domina nostra celebres
et I frequenter ores pro me etc. ! — Explicit promptu-
arium I diseipidi de miraculis beute \ seit sanctissime
nee non 1 gloriosi.sf:ime marie vi}'\gins sub anno do-
mini m° I cccc° Lrvf. et ciera. \
Es folgt Bl. 195^* das Kapitelverzeichnis, an
dessen Schluß steht Bl. 197^''^ rot: Et sie est finis
tabule I exemploi'wn beate marie \ semper virginis
jter fratrem ia\cobum de Stephelt anno \ domini.
M". cccifi Ixv. sub I domino Anthonio abbat'. \ (rot).
3) Bl. 197'^'' von anderer Hand die Verse (nicht
abgesetzt) :
Sepe recorderis bone frater | quod morieris.
Esto verecundus | tacitus. sermone modestus. \
Bonos disce mores vt fratres semper honores. I
Esto lue vite scrutator \ non aliene.
Rumores va\nos, mxindanos sperne pro\phanos.
Tu rara ne re'iferas taceas nee talia queras. \
Vir magis est tutus tacitus quam | sepe locutus.
Sis humilis cor\dc. si viiiere vis sine sorde.
Et fuge mellita midierum | i^erba pollita.
Et vix accedas | invltns liberesque recedas. |
darunter ein Zitat aus Gregorius und eins aus
Cyi'iUus.
4) o. Ü. Exe m p 1 a q u a e d a m.
Anf. Bl. 198'''' De elemosina (rot) | Interrogaxdt
iohannes patriar\cha quandam trapezetam dicens | ...
Es folgen eine größere Zahl kurzer Exempla,
jedes mit besonderer Überschrift, das letzte ist
Bl. 209^^* Recipientes venerabile sacramentum \ aliqui
albi aliqui nigri apparuerunt. |
Schi. Bl. 209^'' . . . persis\tant malos autem vt
de tantis \ peccatis penitenciam agant etc. \\
Bl. 210 — 213 unbeschrieben.
192
Görreshandschriften
Görres 136 = Lat. Fol. 769
(Himmerod)
Perg. und Pap. 311 Ell. (28,3 x 19,5). XV. Jh. (1441).
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.),
Metallecken und Schliei3en. Der Band hat 312 Blätter
heutiger Zählung, eine 'alte gleichzeitige Zählung am
linken Rande der Rückseite jedes Blattes 1 — 298.
26 Lagen zu je 12 Blättern, von der letzten Lage fehlt
das letzte Blatt; und zwar sind die beiden äußersten und
die beiden Blittelblätter jeder Lage Pergament, die
übrigen Papier. Wasserzeichen: Variante zu Briquet
14292—14306. Der ganze Band ist von einer Hand
(Hermann von Leutesdorf) geschrieben, zweispaltig, rote
Überschriften, Initialen, Paragraphen, Strichelung, Unter-
streichungen, 43 Zeilen in Bleistiftrahmen. Schriftfeld
22 X 15,5, Spaltenbreite 7. Über der Seite Angabe von
Buch, Distinctio und Kapitel. Besitzvermerke sind auf
El. 88 und 174 ausgeschnitten, auf Bl. 1' steht nur die
alte Signatur J. xxiiij. Die äußeren Merkmale weisen
mit Sicherheit auf Himmerod hin. Auf Bl. 1' der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 136.
Gallus abbas, Malogranatum.
Bl. P Incipit prologns in llbriim | malo-
granati capitaluin priminn.
Auf. Fili acceddis ad stTulUäem d'i. fta in
iusti.cia et timore . .
De creacione et lapau prinii hominis |
(rot).
Anf. Sancta trinitas pater ei filins et spiri/us
aanctus | vmis omnipotens deus . . .
Es beginnen: Buch U Bl. OF, III BL 1G9'.
Drucke: Hain 7449—7451.
Schi. Bl. 294'^'' . . . Ad qne inenarrahiUa bona,
eterne glorie 2^s^'\d'icat nos, dominus nosler i%u, xpus.
qid cum | patre et spiritu sancio viidt et regnat deus. |
■per infinita secula secn/orum amen etc. | —
Explicit dyalogus dlctns malogranatum \ compi-
latus a quodam. venerahili ahhate (am Rande v.
a. H. lohannes) monaaterij | mde regie in hohemia
ordinis cisterciensis. \ fnit autem consvriptiis et com-
pletus.per fratrem j liermannum de ludesdorff.'ijje'ates-
dorf am Rhein) die heatornm dyonim \ sociorumque
eins (9. Oktober) sub anno domini. ndllesimo cccc" |
quadragesimo primo. orate pro eo propter deutn. jj
Bl. 294™ Registrum secundritn \ capitula,
libri malogra\nati. et primo in partetn |
primam. scilicet incipiencium, | capitula
partis prohemialis \
Es folgen nun die Kapitelverzeichnisse der
3 Bücher.
Sclü. Bl. 311'^'' Notandum. quod numerus pirimo
loco positus. in \ hoc regisiro distinciiones demonstrat
Uhrorum. \ Numerus uero secundo loco p)ositus. de-
signal \ capitula distinctionum, Littera autein alpha-\
beti tercio loco posita. indicat tibi id \ quod
queris etc. | —
Tibi laus tibi gloria tibi graeiarum actio in
sectda | sempiterna. o beata trinitas amen ||
Darunter v. a. H. Nota \ Musca mouet ventum.
bona terma aranea cara. \
Bl. 311'''' unbeschrieben.
Auf Bl. 311™ stehen von anderer Hand: No-
tizen über die Beichte:
Nota se qnentem. \
Anf. Sanclus anthonius de ordine fratnim mi-\
norum diät (T Confessio debet esse terra \ inhabita-
bilis <i inaccessibilis . . .
Bl. 311^'' (T Nota, quod in confessione debent
e.riendi \ p>eccatorum circunistancie . , .
Item co7ifessio didtur porta celi . , .
Unten quer über die Seite geschi'ieben.
Versus de confessione. |
Sit discreta. frequens. humilis sit et integra nuda.
Accusans. uerecunda. volens. generalis \ amara.
Prouida. propria. vera. dolens, indiuidualis. ||
Görres 137 = Lat. Fol. 770
(Himmerod)
Pap. 229 Ell. (28,5 x 19,5). XV. Jh. (1427)
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen. Metall-
schließen. Der Band besteht aus 229 Blättern heutiger
Zählung. Eine alte rote Zählung 1—168 umfaßt Bl. 1
bis 160, da zwischen heut Bl. 124 und 125 acht Blätter
(alt 125 — 132) verloren gegangen sind; eine zweite alte
Zählung rot I— LXIV füllt Bl. 160—222, da zwischen
Bl. 208 und 209 ein und zwischen Blatt 219 und 220
ebenfalls ein Blatt verloren gegangen ist, außerdem fehlt
das letzte Blatt des Bandes. Der Band besteht aus
20 Lagen zu je 12 Blättern, von denen aber die ge-
nannten fehlenden Blätter abzuziehen sind. AVasser-
zeichen: Ochsenköpfe mit Kreuz von verschiedener Form
und Ochsenkopf ohne Kreuz. Der Band ist aus zwei
zunächst selbständigen Teilen zusammengesetzt, wie aus
der Blattzählung hervorgeht, so daß der erste Teil Bl. 1
Görreshandschriften
li)3
bis 160, der zweite Bl. Itjl— 229 umfaßt. Es sind ver-
schiedene Schreil)er stu uuterscheideu, und zwar schreibt
der erste Bl. 1— 121'^ der zweite Bl. 121'"— 124™, der
dritte Bl. 125™— 154''\ der vierte Bl. 155™— 160'", der
fünfte Bl. 161™— 208'", der sechste Bl. 209™ -216'", der
siebente Bl. 217""— 218", der achte Bl. 218'"— 219'". der
zehnte Bl. 21 9% der elfte Bl. 220'— 226', der zwölfte
Bl. 226" — 229'. Der ganze Band ist mit Ausnahme von
Bl. 220 — 226 zweispaltig geschrieben. Durchweg rote
Initialen, Paragraphen, Strichelung, größtenteils auch
Überschriften. Größe des Schriftfeldes durchschnittlich
24x16, Spaltenbreite 7,2, das Schriftfeld ist durchweg
mit Tiutenlinien eingerahmt. Die Zeilenzahl wechselt
mit den Händen. Besitzvermerke sind Bl. 1 und 142
ausgeschnitten, auf Bl. 120' .steht: lÄher pertinet hie ad
hymmenroyd ordinis cisterciensis ireuoxusis diocesis \\
(15. Jh.). Auf Bl. 1' steht die alte Signatur . J xxxtij.,
ebendort der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz =
Görres 137.
Jacobus Magni u. a.
1) Jacobus Magni, Sophilogium.
Bl. V Incipit sophilogium ciiitis finis
amare scientias virtutesque ad stnn\ina]n
sapien ciam \ (rot).
Anf. Bl. P* IllusLriKsiini principis Regis\franco-
ruin denotissiino confessori . , .
Tractatus primus de quibusdam \ indu-
cciitihus ad uirtutem et amorein sapiencie :
(rot).
Anf. Sic dixit philosophus. iHj" eihicorum. quod
hämo sapiens maxime felix est . . .
Drucke: Hain 10467—10480; vgl. Mugnier,
Le Sophologiuni Jacobi Magni, Paris 1889. Es
beginnen: Buch 2 Bl. 18^^ 3 Bl. 66'-\
Am Schluß des ersten Kapitels des 2. Trak-
tates von Buch 1 steht Bl. 12"^* das hebräische
Alphabet.
Schi. Bl. 98^'' . . . per se hontim scilicet nubere
Et loquitur vidue. — C Explicit sophilogium edi\tum
a fratre iacobo magtd | de parisius. ordinis heremi-\
tariim sancti Augustini. \ Scriptum per lohannem
Campanatoris de budingen j| (Büdingen Kr. Merzig).
2) Bl. 99''* Sequitur tractatus de cog\nici-
one vere vite secundum a\liquos beati Au-
gustini I (rot).
Anf. Sapiencia dei que os \ muti apeniii. et rudi
animali humana | uerba formare tri buit . . .
gedr. im appendix der Werke Augustins
= Migne XL, 1005—1032.
Schi. Bl. 108'''' . . . faciet te deus participem |
qiii uos onines ad sunumun bonum perducat ' Amen. 11
Bl. 108^' tinbeschriebeo.
3) Tractatus contra flussitas.
Bl. 109''* Eloquent! viro domino A. \ verbi dei se-
nunaton \ In praga hec epistola deiur \ fratri suo in
Cristo dilec to \ (rot).
Pro salutacione in xpo ihu | domino. | nostro
dilcrtione fro'/erna in caritate non fic\ta ante omnia
preporrecta . . .
Dasselbe Stück in der Handschrift Basel
A VIII. 34 n. 13 und Bamberg Theol. 215 Bl. 109,
wo ein Stanislaus doctor Parisiensis als Verfasser
genannt ist. Während nach der Basler Hand-
schrift die Abfassungszeit 1423 angegeben ist,
hat unsere Haudschr. das Jahr 1415 (Bl. 113"'*
Et quod post asccnsionem a mille et quadringentis et xv
annis hucusque non poiringentes et non manducanies
onines essent . . .).
Schi. Bl. 120'^'' . . . vt supportetis \ nie vnacum
alijs in xpo iAu domino nostro | et in desiderio salutis
omnium arnmarum xpia\norum Amen. | — Ego
frater iuus siinplex desiderans | salutem anime mee
et anime tue et omnium | animarum omnium hond-
nuin I (rot).
Es folgen: Articuli lohaiinis Wicklepih
con dempnati \ (rot).
Anf. 1. Hubstaneia panis materialis . . . Bl. 121""^
(T E.rpliciunt errores ininüci crvcis \ xpi lohannis
Wicleff dampnati ab ecclesia \ sancta. [|
4) 0. Ü. S e r m 0 n e s
a) Bl. 121^°- Hie deum adora apoc. vltimo
[CJelum dicitur ecclesia militans tempore grade secun-
dum statum in quo | xps eam posuit . . .
b) Bl. 121^'' Adorabo ad iemplum sanctum tuum
ps. V. i [TJ emplum dicitur domus oracionis quia omne
opus ad oracionem \ non pertinens in ea fieri pro-
hibetur . . .
c) Bl. 122'''' Declinant mali mala in deum primo
per suam omnipotenciam \ sicud fedt adam . . .
Bl. 122"^ ist unbeschrieben.
5) 0. Ü. Quaestiones
a) Bl. 123""* Dvbitatur vtnim omnes benefidali
et in iiiaiori bus ordinibus constituti qvamuis non be-
23
194
Görreshandschriften
neficia\ti certis horin ad horas canoincas li'c/en\(}as
personalite)' sint astricti . . .
b) Bl. 123'''' Circa eandem materiam queritur
dtibium An infirmus in \ ivfinniiate durante teneatur
horas legere ml | audire . . .
c) Bl. 124"^* Quare conditores Iuris parrochianos
ad vintan'd.am siiam 2'>'i''0<'hiaii' jn'ecqnie die do-
rninica astiiuveruiit | • . .
Bl. 124''' und 124^ sind unbeschrieben.
6) 0. Ü. A u c 1 0 r i t a t e s m o r a 1 i s et na-
turalis philosophiae.
Anf. Bl. 125"^"- Seire et inteUigere contingit circa
onines sciencias \ gtitmun s~unt fiincipin . . .
Incipit prologiis in libros sequentes \Mo-
ralis et naturalis \ philosophie. | (rot).
Anf. Cvin oinne nosiriim aplpetitiiin iiiouere de\bens
boni raciiitieni liabere debeai . . .
Schi, der Einleitung Bl. 126^'^ . . . palet igitiir
dislini:\tio omnium fcienciarinm ex prcdietin | —
TUxplicit dititiiictio scieiicianiin\\
Bl. 126^'^ Incipiitnt auntoritates philosophi
et j>/tilosophoruin \ primo libri povphirij |
(rot).
Airf. Uidetur neque species neque geiinn \ slmpli-
citer did id est vno modo sed | inuttipliciier . . .
Die häufig, wenn auch in verschiedener Form
vorkommende Sammlung von Auszügen aus
Aristoteles und anderen Philoso-phen, so z. B.
Berlin cod. lat. fol. 41 Bl. 228 ff. (vgl. die Be-
merkungen Roses n. 974, 11 dazu), Göttingen.
Theol. 1L6 Bl. 147, Bamberg Philos. 9 Bl. 111
u. ö.
Schi. Bl. 154'^'' . . . et contingunt multis ho\mini-
bus. ffinis deo gracias. \ — ExpUciunt auctovitates
Moralin I et naturalis philosophie. coinplete in iuyi:lia
benedicti. abbalis (März 20) anno doinini 1427. |
(rot).
7) o. U. Jacobus Magni, Super psal-
terium.
Anf. Täustrissitni princij>is regis franconim
deuotissimo confessori doniino michaheli \ diuina pro-
iddencia autisiodorensi | episcopo htimilis suo [!]
patrocinij cappiellanus | frater iacobus magni ordinis
fratrum hereniitarum sancti augustini ... Si congndt
sacre scriptiire libi-ot- evolr.'re . . .
Zhruin dauid actor psalmoriim proplieta | sit
prophetartmi et videtur quod non qnia non | sur-
rexit . . .
"Weder bei Ossinger Bibl. August, noch bei
Coville, De Jacobi Magni vita et operibus, thesim
Paris 1889 wird dies Stück als Arbeit des Ja-
cobus Magni angeführt. Es geht aber aus dem
Widmungssatz hervor, in dem sich Jacob selbst
als Verfasser nennt und der genau mit dem des
Sophilogiums übereinstimmt.
Schi. BL 157"^ . . . quid \ sit dicendum ad que-
siium etc. et . hie est finis j|
8) o. Ü. Bernardinus Senensis, Spe-
c u 1 u m a m a 1 0 r u m m u n d i.
Anf. Bl. 158'''^ .T idefe quomodo caitte ambuletis . . .
Apostolus paidus conscius con\siliovu)n dei . . .
gedr. in den OjDera Bernardini Senensis ed.
Venet. 1745, lU, 437 ff.; in der Handschrift wird
der Verfasser nicht genannt.
Schi. Bl. 160'''' . . . et precibus possideat Quod j
iiobis prestare dignetur, qui cum patre et \ spiritu
sancto viuit et regnat per infinita selctda secidorum
amen | — Explinit specidum amutonim iiinndi. j|
Bl. 160^ unbeschrieben.
9) 0. Ü. S e r m 0 n e s (die sämtlich durch In
nomine doinini iiostri Ihn xpi amen eingeleitet
werden).
a) Bl. 161™ Dominica prima aduentus do-
mini. |
Anf. In nondne doinini nosiri Ifiu xpi amen.
(T Ilora est jam \ vos de sompno surgere Ita scri-
bitur ad Ro. iS" | et legitur in cpisLola dominice
hodierne, ad lavdem | omnipotentis dei ei tocius curie
celestis Ad nostram | peccatricis vite emendacionem . . .
b) Bl. 162'^'' Sermo de sancto thoma apo-
stolo I
Anf. In nomine donüni iAii xpi amen. Fax
vobis ita | scribitur lo. 20 et liice 24" et legitur in
ewangelio ho\dierno Vt ad honorem dei ad salutem
animarum . . .
c) Bl. 163'^'' iJe Natiuitate xpi sermo \
Anf. Iti nomine domini nostri ihi .v amen. In
terra pax \ hominibus bone voluntatis luce 2° et lectum
est in I 3" ewangelio hodieimo pro inpetranda gracia
dinina ad | mariam uiatrem gracie recnrrauais . . .
d) Bl. löi'" (T Sequilar de fesio j^asche
sermo \
Anf. . . . Huc est \ dies quam ferit dominus . . .
Pro himeiraiida Spiritus sani-ti f/racia IHrite rogo
inecujn Aue Maria \ Hec est dies . . .
e) Bl. 166''* (T JJe Sancto lucoho apostülo\
Anf. . . . üalicem quidem meum hibetis | ita scribitur
Grörreshaiidscliriften 195
n) Bl. 184'"'^ (T Dspurificacione heute inarie
virginis \
Anf. . . . Venite et ainhulenms \ in lumine dei noslri
ysa. 2°. Pro gnicia sjnritns sancti impetvanda | di-
cainus oiniies aue iiiaria gracia plena | Presens glo-
rio.iissime \ virginis festnm ...
o) BL 185'''^ (T In die sancti petri ad cathe-
Malh. '20 Mar. 10 et legitur in ewangelio Jiodiemo dratn. |
Pro inpeltranda Spiritus sancti gracia deuote dicite \ Anf.
Mecum Aue Maria \ Presenlia sermonis niateriain
diuido in duo articulos . . .
f) Bl. 167'''' -Ob asstiinpcione virginis glo-
riose. I
Anf. . . . Ascendit per \ desertuni ainticorum 3" et
Kxa'tatns | suin ps. 87 Ad impetrandani
Spiritus sancti gracium mecum saluteüs sanclissimarn
virgineni uiariain dicendo Aue gracia jilcna \ ■ ■ •
p) Bl. 186'*'^ (T De an nii nciac ione beute
marie virginis |
Anf. . . . Aue gracia plena \ luce primo et in ewan-
canit ecclesia solempniter \ in hoc festo Pro impe- \ gAio in presenti fesio Ad Inpetrandavi Spiritus j
Saudi grariam rogemus sanetissimam virginem mariam
diceides t/ie\\ (Bl. 187™) matis verhum prepositum . . .
q) Bl. 188™ (T De annuuciacione beate
inarie virginis \
Anf. . . . Aue gracia plena | luce primo et in ewan-
gelio hodierno Ad Impetrandani Spiritus | sancti gru-
ciam saluteinus eam que hodie inuenit . . .
r) Bl. 189^'' (T De cena dominj ad clerum \
Anf. . . . Hoc facite in nieam | commenioracionem
luce 22 Et 1 ad chorint. xi Et legitur \ in passione
doudnj die hodier)io, ad impetrandani Spiritus sancti
graciam salutetis mecum sanetissimam rirginem . . .
s) Bl. 191™ (T In octaua pasche \
Anf. . . . Pax uobis \ lohannes 20 et habetur ter in
ewangelio hodierno Presens \ thema huic aptum credo
lempori Quia sancta mater ecclesia \ tempus incipit . . .
t) Bl. 193''' (T In die asscensionis domini \
Anf. . . . Sic veniet que>nad\modum vidistis cum
euntern in celum, sie scribitur actuum \ primo et in
epistola hodiema pro impelranda Spiritus sancti gracia
. . . Tria faciam
u) Bl. IDö"'" (T In capite leiunij |
Anf. . . . Cum ieiunatis nolite \ fieri sicud ypocrite
tristem sie scribitur Math. 6 et legitur \ in ewangelio
hodierno Reuerendi rnei viri et fratres scimus \ quod
absque dei adiutorio . . .
v) Bl. 196™ (^ De sanctis apostolis philippo
et iacobo \
Anf. . . • Ego sum via ' veritas et vita Ita scribitur
iohanids 14 et legitur | in ewangelio de hoc instante
25*
irandu sjiiritus sancti gracia . . . Presentis sermonis
nnitiriani ...
g) Bl. lll^^ (T P^e Naiiuitate marie vi}'ginis\ \
Anf. . . . Eons ascendebat e terra \ gen. 2". pro
sjiiritus Saudi gracia mecum dicite Aue maria \
4"' principalia festa gloriosissime virginis marie . . .
h) Bl. 174™ (T In die michaelis de angelis\
Anf. . . . Angeli eonim \ in celis seniper vident faciem
pittri.s qui in celis est Mc. iH" j et legitur in ewan-
gelio hod'crno pro impelranda gracia . . . Ex Iribus
poterimus I agnoscere angelos . . .
i) Bl. 17G™ (E In die onmiuni sanctorum. |
Anf. ... TMudate | dominum in sanctis eius ps" vltimo
Ad impetrandani \ dei graciam salutetis virginem
mariam . . .
k) Bl. 178^'' (T De concepcione beate marie
virginis \
Anf. . . . Descendit in ortum j suum Canticorum 6.
Ad impelrandam dei graciam salutemus \ virginem
gloriosam . . .
1) Bl. 180'''' (T In die Natiuitatis xpi \
Anf. . . . Natus est ! uobis hodie saluator luce 2". et
legitur in huius j festi ewangelio primo pro impe-
lranda Spiritus sancti gracia . . .
m) Bl. 182'^* (T P>e conuersione sancti pauli
apsstoli I
Anf. . . . Conuersus sum ps. 31 | Zacharie H", Apos.
primo, ad impetrandam, spiritus sancti graciarn | sa-
lutemus virginem gloriosam mariam dicenles ei Aue
maria ...
196
Görreshandschriften
festo. Ad impetrandam sphitus \ sancü gradam . . .
Quia post Inda renati sumus . . .
w) Bl. 198^''' (T In die dedinneionis ecclesie |
Anf. . . .Vidi duitatem \ Ita scribitur apos. 21 et
legitur in epistola Jiodierna Ad \ impetrandam Spiritus
sancti gradam salutemus dei genitriceni virginem |
mariain . . .
x) Bl. 200"^* (T In festo risilaeionis Marie
Anf. . . . Beatam me dicent \ omnes generadones
Ita scribitur In. primo et halietiir in ewangelio j cras
legendo Pro hnpetranda spinlus sancti grada . . ,
Gloriosissimam dei genitriceni . . .
j) BL 201'*" (T In die upostolorvm petri et
pauli I
Auf. . . . Ilij sunt due oliue \ apos, xi ad impe-
trandam dd misericordium . . . Multiplex in [ scriptura
reperietnr oliua . . .
z) Bl. 202^'' (T Ad viiicula sancti petri |
Auf. . . . Surge velodtcr | Actuum 12 Et in epistola
presenti festo Pro spiritus sancti grada Inpe\tranda
dicite mecum aue maria ...
aa) Bl. 204™ De assumpcione Beate marie
virginis \
Anf. ...In duitate sanctificata | requieui Ecdia. 24
et in epistola de hoc festo Ad Impelran\dum spiritus
sancti gradam salutemus virginem mariam . . .
bb) B1.205"''' (T In DieNatiuitatis Trpi sermo]
Anf. . . . Ewangelizo vobis | gaudium viagnum
luce 2'^, karissimj recolimus hodie \ natiuitateni do-
minj saluatoris iAu xpi . . .
cc) Bl. 207'*''' (^ De Purificacione beate marie
virginis |
Anf. . . . Pleniludo legis [ est dilectio Ad Ro. 13 et
in epistola dominice presentis (T presentis \ scrmonis
materiam diuido in 4 partes principales . . .
Bl. 208^ ist unbeschrieben.
dd) Bl. 209™ (T De purificacione beate marie
virginis |
Anf. . . . Viderunt | ocidi mei salutare tuum luce 2" et
in ewangelio crastino \ de gloriosisdme virginis marie
festo instante. Reiierendi pia\tres et dominj quamuis
consideratis . . . Auf diese Predigt folgt Bl. 21P''
eine Notiz: (T Nota doctores predicatores et similiter
omnes piresbitei-i debent se \ habere sed habetur de
zacharia filio ioiade sacerdotis , . .
ee) Bl. 2 1 P"- (f De jjurificacione virginis
marie |
Anf. . . . Legem impleuit ita scribitur ad Ro 13 et
legitur in epistola dominice currentis | Ad impetran-
dam dei gradam salutemus . . .
üf) Bl. 212^'' (T Sermo secundus de eodetn j
Anf. . . . Legem impleuit Ad \ Ro 13 Et in epistola
dominice jwesentis septimane Presentis sermonis ma-
teriam I in tres articulos distingwo . . .
gg) Bl. 213'"'' De annunciacione Marie
Sermo |
Anf. . . . Omnes sidentes venite ad aquas Ita
■'icril/itur ysaie öö" et legetur cras in epistola \ et can-
tabitur in diuino officio . , .
hh) Bl. 214™ De sanctopetro ad cathedram \
Auf. . . . Oninis popnlus venit | ad enm et sedens
docebat eos lohs, S Pro inpetranda spintus | sancti
grada dicamux aue niana (T Ecclesia xpi triplex in
anno festum | celebrat scmcii peln . . .
ii) Bl. 215™ (T I-^e conuersione sanctipauli
. .1
Anf . . . Mundare. Ita scribitur \ Math. 8 et m
presentis dominice ewangelio et conuenienter potest
applicari presenti comiersionis sancti pauli festo . . .
kk) Bl. 217'"'' 0. Ü. Utrum virgo Maria de radice
iesse egre\ssa originalem maculani vnquam sii perp\essa
(T quod sie augustinus de fide adpe c. xxij" | firmissime
inquit tene et nullatenus dubites . . .
11) Bl. 218^^ (T Sermo de Sancto Spiritu \
Anf. Ä-Scendit ignis de petra ludicum 6", Scribitur |
ezechiel 4°. Sume tibi laterem et ponas corani te et
describes in eo duitatem iherusalem. vbi dicit glosa
nicoloi I de lira quod later iste fuit mollis . . .
Im Anschluß daran auf Bl. 219'"'' mehrere
Notizen.
mm) Bl. 219^'' o. Ü. Gens absque consilio et sine
prudencia, vtinam sape\rent et intelligerent ac nouis-
shna prouiderent | Quoniam karissimi in via huius
seculi fugientes . . . bricht, da zwischen Bl. 219 und
220 ein Blatt verloren ist, auf Bl. 219^^ unvoll-
ständig ab. Ebenso fehlt der Anfang der fol-
genden Predigt, die bis Bl. 22 P reicht,
nn) Bl. 221'' (T Sermo synodalis |
Anf. nie vos docebit omnia Verba ista ioh. 14
sunt exarata primitive originaliter et in ewangelio
Görreshandschriften
197
hodierno decantata . . . Eine lange Predigt gegen
die Häresie; Hiiß und AViclefl' werden angeführt.
oo) Bl. 223'' Sermo alius de concej^cione
marie virginis \
Anf. Libei' generacionis ihi xpi. Verha isla fniut
scripta Math, primitiiie et originaliter et in eivangeJio
prcsentis diei lecta \ ■ ■ ■
Bl. 226"'* dahinter eine Notiz: Cor mundnm
crea in me deiis Creare est de nichiUo \ uliquid fi-
cere . . .
10) Bl. 226^a Planctus ecclesie. \ (rot).
Anf. a) Rogo corde pertractetur
hoc hreue compendium j
Quäle mihi comitetur
maxinmm dispendiam \ ■ ■ ■
b) Prestd I cum canouicis.
Sed et clerus folus . . .
c) Hec a uohif: dericix
qui. estis dei teniplum \ • ■ •
d) Monachorutn quilibet
non quei'it | nisi sutini . . .
e) 0 si cum licenda |
possem reuolare . . .
f) Omnis iam religio
iacet in eclijysi | . . .
g) Cisma \ sacrilegium
modo venevantiir . . .
h) Ve uohis ypoaite
sie dicetur clero . . .
i) Prosequor tompendiose
vo\ce lacrimosa . . .
k) 0 I viri venerabiles
sacerdotes dei . . :
Die Lieder stehen hier fortlaufend als ein
Stück hintereinander, die Verse sind nicht ab-
gesetzt. Sie sind nach einer aus St. Alban in
Trier stammenden Handschrift (Stadthibl. Trier
Cod. 228 Bl. 283) gedruckt von Dreves in den
Analecta hymnica XLVI (1905) S. 370 ff. Doch
ist in unserer Handschr. die Einteihuig der ein-
zelnen Abschnitte eine andere.
Schi. Bl. 227^*'
. . . Iniquum \ ne condlium
iios poscet arv'.iMare (T Amm ||
Bl. 227^ folgen Register zu dem ganzen Band.
Sie sind in der Eeihenfolge verkehrt geschrieben.
Bl. 229^ steht der Anfang, dann kam die Fort-
■ Setzung auf dem jetzt verlorenen letzten Blatt
des Bandes, dann weiter Bl. 227^ bis Bl. 229''.
Görres 138 — Lat Fol. 771
(Boppard, Karmeliter)
Pap. 169 BU. (29,5 x 20,5). XV. Jh.
Alter Holzeinband mit glattem Leder bezogen, stark
beschädigt, Metallbuckel und Schließen abgefallen, auf
dem Rückendeckel noch Spuren der Befestigung einer
Kette, Rücken neu. Auf dem Vorderdeckel aufgedruckt:
Liber apmn honum v. Auf dem Schnitt mit Tinte Apum |
Über. Den Spiegel des Vorderdeokels bildete eine be-
schädigte Urkimde: Papst Martin (\ .) providiert den
Magister Bartholonieus Gidschardi Capellan nach Commen-
dation durch Johannes Halberg de Hallis (Schwäbisch-
Hall) presbiter Herbipolensis mit der durch den Tod des
Conradus Schaicbo frei gewordenen Pfarrkirche St. Jo-
hann . . . über die er mit dem verstorbenen Petrus de
Hohensthein in Streit geraten war. (Beim Neubindeu
verloren gegangen.) Der Spiegel des Rüekendeckels is*
abgelöst. 169 Blätter heutiger Zählung in 14 Lagen zu
Je 12 Blättern, mit Ausnahme der ersten Lage, die
14 Blätter hat. Außerdem ist das Schlußblatt der letzten
Lage verloren. Die ersten Blätter jeder Lage sind am
rechten unteren Band der Seiten mit arabischen ZiiFem
gezählt, vielfach durch Beschneiden verloren. Der ganze
Band ist von einer Hand gesfcirieben, rote Initialen,
Strichelung und Überschriften, am unteren Rande die
Vorschrift für den Rubrikator, vielfach durch Beschneiden
weggefallen. Am oberen Rand der Blätter Zahl des
Buches. Das Schriftfeld ist mit Blindlinien eingerahmt,
19x12,5, 36 Zeilen. Wasserzeichen: Ochsenkopf mit-
Kreuz nicht bei Briquet. Auf dem sonst unbeschriebenen
Blatte 1' steht der Besitzvermerk Carmeli Boppardiensis
Classis 2 da Lin. 4 num. 17 (davor 16 gestrichen) (16. Jh.),
auf dem Spiegel des Vorderd^kels standen die beiden
wohl etwas älteren Signaturen Lin. 9 N 51 und Lin. 10
N 19, beide durchstrichen. (Zur Geschichte des Klosters
vgl. Rheinischer Antiquarius. Mittelrhein II, 5, Coblenz
1856 S. 515 ff. und Heinrich Hubert Koch, Die Kar-
melitenklöster der Niederdeutschen Pro\'inz, Halle 1889
S. 34 ff.) Auf Bl. 1' und 2' der Stempel der G-ymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 138.
Thomas de C'antimprato,Bonum universale.
Bl. 2^ H. \ 0 ihesu qui te ctarificatuni discipulis
ostendisti in monle thahor. | Sahitis in viani. dirige
actus Lectmis de inonthahuyr ~ j
198
Görreshandschriften
Dei- Besitzer war also Henning von Monta-
baur, Lector der Theologie, der um 1460 gelebt
hat, vgl. Rhein. Antiquarius a. a. 0. S. 517 n. 4.
Incipixint C'ipitii/a libri pritni qui dicitur
bonum vniuersale \ de apibns... (rot) folgt
das Kapitelverzeichnis zweispaltig.
Bl. S"" Incipit liber qui dicitur bomtm vni-
uer\sale De jwoprieiatibus apxim | Prologiis j
(rot). _
Anf. Meue.rendo \ in xpo patri fratri humbevio,
magisiro | ordinis predicatorum frater humilis ciiiun
'no\men ad presens non urget . . .
Bl. 3^ Quo d xj> c est s it m m ?( s p)- ehi i u a
ecclesie Cui omnes 1 pn-elati obedire teneiitur |
(rot).
Anf. TJmnn capmd xpm in vnitate | ecclesie fideles^
liabent . . .
Druck: Hain 3644; vgl. Schillmann, "Wolfgang
Trefler, Leipzig 1913 S. 188, Kaufmann, Thomas
von Ohantimpre, Cöln 1899. Buch 2 beginnt
Bl. 37\
Schi. Bl. 169'^ . . . lllum tamquam mf partiinpem
'faciat xps ifwK | doiiiiiius noster Qui nun palre et
gpirilu sancto viiiit et regnat deus I per omnia secida
seculorum Amen. \ — Explicit liber apum graciosus
Sit laus deo etc. 11
Görres 139 = Lat. Fol. 772
(Trier, St. Maximin)
Pap. 299 BU. (29 x 21). XV. Jb.
Alter Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen,
eingepreßt: Ranken, Rosetten, Einhorn. Rücken seiir viel
jünger. Schließen abgefallen. Die Innendeckel haben
keine Spiegel. Auf dem Holz des Rückendeckels Feder-
zeichmmg eines Löwen. Der Band hat 299 Blätter
heutiger Zählung in 25 Lagen, und zwar I, III, VI VIII,
X— XVI, XIX— XXIV zu je 12, II, IV, V, IX, XVII
zu je 12—1, XVIII, XXV zu je 14 Blättern, bei der
Gruppe zu 12 — 1 sind keine Verluste vorhanden, sondern
es sind anscheinend verschriebene Blätter ausgeschnitten
worden. Der Band zerfällt in zwei ursprünglich selb-
ständige Teile, der erste umfaßt Bl. 1 — 21.3, der zweite
Bl. 214 — 299. Dazu kommen vorne ungezählt zwei Papier-
und ein Pergament- und hinten ein Pergamentvorsatzblatt. . ... . ,. ,„
Wasserzeichen des ersten Teils ähnlich Briquet 8544, : Z»-^?"«"«^'' ^nspicmt atque in eo studio se prolficat
des zweiten Teils ähnlich Briquet 8591. Der erste Teil ' iiom in co omni'' t/iesauri sapiende et seiende theoiice
ist von einer Hand geschrieben in Langzeilen, das
Schriftfeld ist durch Blind- oder Tintenlinien begrenzt,
20,3x13,2, 36^42 Zeilen, Rote und blaue Initialen,
rote Strichelung, Paragraphen und Unterstreichungen,
auf Bl. 1' größere, mit Blattoruamenten verzierte, rot-
blaue Initiale S. Die ersten Blätter jeder Lage dieses
Teiles haben rote Buchstaben und Blattzählung, am
Schluß Reklamanten. Der zweite Teil ist ebenfalls von
einer Hand geschrieben, zweispaltig, Schriftfeld mit
Tinten- oder Blindlinien eingerahmt, Größe des Schrift-
feldes 21,5x15,6, Spaltenbreite 6,9, 42—46 Zeilen.
Rote Initialen, Unterstreichungen und 'Strichelung. Am
Schluß der Lagen Reklamanten. Besitzvermerke stehen
auf dem Pergament- und dem ersten Papiervorsatzblatt:
I.S i,5 j Codex monasterij diui Maximini archiepiscopi
'reuirorum prope treuerirn siti | (15. Jh.). Auf Bl. 1' steht
von der Hand des Petreius : Ex libris Imperialis Monasterij
s. Maximhy '.■ ~ | auf dem Vorsatzblatt N 208. Auf
dem Pei-gamentvorsatzblatt und Bl. l' Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblcnz = Görres 139.
Paulus B u r g e n s i s u. a.
1) Paulus Burgensis, Scrutinium scrip-
turarum.
Bl. P Incipit dyalogus qui vocatur scruti-
iieuin scripiturarum compositus per reueren-
duni I patrein dominum paulum de sanela
mariamagistrnm in iheologia episcopium bur-
gensem ar\chicancellarium serenissimj prin-
cipis domini iohannis regis castelle et legionis
quem composuit | fpostj addiciones per eurn
compositus [1] ad postillain Nicolai/ perfecit
autem illum Anno domini mil\lesimo qua-
dringentesirno Tricesimo quarto etatis vero
sue .\nno oc/auo primo'. \
Anf. Hrrutainini aeripturas In quibus putatis
vitam . . . Hec est vita uterina ut cognoscant te deuni . . .
Drucke: Hain 10762—10766.
Schi. Bl. 170'' . . . Tpse autem mediator dei et
hominmn hämo | .xpüs i/tesus veritas est sine fallacia
bonitas sine malidu felicitas sine | miseiia Cui honor
et gloria in secula Si'culomin amen | — (T Explidt
liber summe vUlitatis pro iudayca perfidia confu-
tanda quoniam is liber de misterijs fidci secretissimis
tractans | israeliticani nude dctegit versuciani arte
dgabolira inspiratain | quare merito hie liber iutytu-
latur scrutinium scripturarum liunc | diligens lector
Görreshandscbriften
199
simt I quodammodo absconditi IpfO reuelante qni
linguüs iiifanchim fecit discerfas dominus noster ilius
.vpiis cid cum ingenito sa\a-oque flamine regnitm et
Imperium honoi' laus atqite iidnlacio in celn et in terra
per cuncta secidorum Kecu/a amen. ||
Bl. 179^ Tabula. I Pj-eKens tractatus diuidäur
per difiinctionefi . . .
Schi. Bl. 184^ . . . existentibus seneiendum sit.
Et sie est finis. ||
2) o. Ü. Tractatus contra e r r o r e s I u -
d a e 0 r u m.
Anf. Bl. 185'' Tlmite [st. aeuite] sagittas implete
pliaratras ad prosternenduni \ indpecidas . ■ . Thema
Sapiens midier edificauit domum suain . . . Iluiiis
verbi inisti'riwn seqiiens parabola declarat Parabola
Virgo quedam venuslo [!] facie decovoque aspectu
ascendebat a iherico in iherusalem . . .
Bl. 185^ Primo igitiir eirores de thalinutli de-
claremiis \
Auf. 2/ialiniit est doctrina Et diiiidilur in iiij"'
/iliros quonini qiiilibet appel\latnr ze:er in geiiere . . .
Es ist die sogenannte Pharetra tidei contra
ludaeos des Theobaldus suLprior, \gl. darüber
Eose zu tbeol. fol. 306 (n. 5593, S. ^7-1 f.). Die
Handschrift entspricht am meisten den Drucken
Hain 15229 — 15234, wo der Prolog fehlt. Doch
sind textlich höchst umfangreiche Abweichungen
vorhanden, sowohl zahh-eiche Zusätze wie Aus-
lassungen zum Druck. Auf Bl. 191'' schließt sich
hieran der eigentlich erste Teil der Pharetra:
De iidei catholicae pi'obacione, wie bei Quetif
Scriptores ord.Praed. 1,738, ohne Überschrift oder
sonstige Hervorhebung. Er schließt Bl. 200'':
Quatuor e.v rausia iiideis pardlur Hee sunt lex. j^atres.
extrema fides. meino\rano xpi Prima quia legem
eetercm hubemus ab eis Secunda quia de patribus
eoruiii I natiis est xpits Terria quia in flne secidorum
omnes conu rtenlur ad xpm iuHa istud \ psalmiste
Coniiertentur ad vesperam etc. Et in osee Sedcbunt fi/ij
ixrael etc. per totum. Quarta | rememoracio passionis
domini nostri ende psalmista Nee occidas eos nequando
obliuiscantur | popidi mei etc. ||
3) u.U. Nycolaus deL}-ra,(^uaestio contra
ludaeos.
Anf. Bl. 201"' Qrerihir vtrum ex scripturis a
iudeis receptis 2^osset ef ficaciter probari salnatoreni
nostrum . . .
gedr. als Anhang zu der Postille, Basel 1506/08
u. ö.
Schi. Bl. 213^ . . . et plures iam baplizati ad
vomitum re\iiertuntur \ — (T Explicit questio deter-
minata j>er fratrem Nicolauni De | lyra oi'dinis
fralrum minoruin Deo gracias ||
4) 0. Ü. Commentarius in librum sen-
tentiarum.
Anf. Bl. 214""* Cvpieiites aliquid de penuria \
ac teniiitate et cetera :■ | Iste über dictus est senten-
ciarum eo \ qiiod sentencias antiquorum patrum et
dodorum de \ catholicis viritatibus Inno indc eollectas
.•(UiHinatim comprehendit . . .
Bl. 214'" Ueteiis ac noue legis contmenciam | Isla
est 2" pars principulis hiiius Ulm in | qua magister
determinato prohemio incipit sinan \ tractatiim . . .
Es folgen nun Erklärungen der einzelnen
Distinctionen
Sclil. Bl. 298'''' . . . omnia et finis | ad quem
oinnia ordinnnlur Cid est lionor | et gloiia Decus et
inperiiLin in secuta [ seculorum Amen ~ ] Deo gracias ||
Bl. 298^ und 299 ist unbeschrieben.
GörresUO - Lat. Fol. 773
(Himmerod)
Pap. 216 Bll. (28x20,7). XV. Jb. (1468 1470).
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, Figuren
und Stempel 1584, Metallschließen. 216 Blätter heutiger
Zählung in 20 Lagen, und zwar: I III, VI — VIII,
X— XIII, XV, XVII, XVIII zu je 12, IV zu 6, V zu
14—7, IX zu 10—5, XIV zu 14, XVI zu 8, XES, XX
zu je 10 Bl'ättern. Zwischen Bl. 42 und 43 sind 7 und
zwischen Bl. 90 und 91 5, vermutlich unbeschriebene
Blätter herausgeschnitten. Am Schluß der Lagen meist Re-
klamanten. Wasserzeichen: ähnlich Briquet 8610 und eine
andere FoiTii des p, die bei Briquet fehlt. An dem Bande
waren vier Schreiber tätig: der erste sehrieb Bl. 1 — 125,
der zweite schrieb Bl. 127—152, der dritte Bl. 153—172,
der \-ierte Bl. 173—216. Der erste schrieb Langzeilen
auf Blindlinienschoma, 21 Zeilen, Schriftfeld 20,5 x 12.
Der Text ist in Buchschrift, die Interlinear- und Margi-
nalglossen in Kursive geschrieben; rote luitialen, Lhiter-
streichungen und Stiichelung, große farlnge Initialen in
200
Görreshandscliriften
ziemlich roher Auoführung auf Bl. 1' D, Bl. 21' S,
Bl. 42' ist eine solche ausgeschnitten, Bl. 43' D, Bl. 50' D,
Bl. 71' D, Bl. 86' B, Bl. 91' Q, Bl. 115' D. Auf Bl. 4'
bis 7' rote geometrische Zeichnungen am Rande, sehr
ungeschickt. Die folgenden Hände schrieben zweispaltig,
in Bbndrahmen, Schriftfeld 21,5x15, Spaltenbreite 6,8,
durchschnittlich 48 Zeilen. Rote Initialen, Paragraphen,
Strichelung und Unterstreichungen, die quaestiones in
verlängerter Schrift. Von verschiedenen Händen mehr-
fach Nachträge und Zusätze am Rande. Ein Besitz-
vermerk ist nirgend vorhanden, nur am unteren Rande
von Bl. 1' steht die alte Signatur . A li ., diese und die
äuüeren Merkmale weisen mit Sicherheit aiif Himmerod
hin. Auf Bl. 1' steht der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 140.
Aristoteles, OiDuscula.
1) Bl. P Primus Über de \ celo et mundo.
(rot, am Rande).
Anf. De natura sciencia fere phirima \ videtw
circa corpora et magmtudi\nes et horuni existentes.
2>assiones | et motus . . .
Es ist die Versio graeco-latina, vgl. Jourdain,
Recherches critiques sur Tage et l'origine des
traductions latines d'Aiistote. Nouv. ed. Paris
1843 S. 167 und 409 n. X. Am Rande und
zwischen den Zeilen stehen zalüreiche Glossen.
Buch n beginnt Bl. 2P, Buch III Bl. 42--, doch
ist bereits nach 12 Zeilen abgebroclien worden
und das Buch fällt aus, Buch TV beginnt Bl. 43''.
Bl. 42^^ ist unbeschrieben.
Schi. Bl. 49'^ . . . Si autem debilior fit super-\
natahit De graui quidem go [!] et leid et circa ipsa
accentibus \ Determinatum sit hoc modo l>eo gra-
cias I —1468 ||
2) Bl. 50'' 0. Ü De gener atione et cor-
r u p t i 0 n e.
Anf. De generaclone autem et corrupcione et |
natura generatoi-um . . .
Ebenfalls die Versio graeco-latina, vgl. Jourdain
a. a. 0. 168 und 412 n. XlII, auch mit Rand-
und Interlinearglossen. Buch II beginnt Bl. 71^.
Schi. Bl. 85^ . . . generalur ens talis qualis
contingit non esse \ Deo gracias | — 1468 |
3) Bl. 86"^ 0. Ü. De anima.
Anf. Bonorum honorahilium noticiam opi\nantes
niagis autem alter am . . .
Versio graeco-latina, vgl. Jourdain a. a. O. 170
und 418 n. XVIU, ebenfalls mit Rand- und
Interlinearglossen. Buch I bricht auf Bl. 90"* im
2. Kapitel mitten im Satze ab. Buch II beginnt
Bl. 9P, Buch in Bl. 115^
Schi. Bl. 125'' . . . Linguam autem habet qua-
tinus singnificet \ aliquid alteri. Deo gracias etc. ~ ~ |
AI solum. quatuor. c. Lx. simid i octo preterire
Post X'" natum si solum uinxeris anmim
Si mensem queris septembrem scire iuheris
Explicii über iste de quo laus sit tibi x'.
0 Res Lavdabilis \\
Bl 125^ und 126 unbeschrieben.
Johannes Versor, Quaestiones super
libros Aristotelis.
4) Bl. 127'^ o. Ü. Quaestiones circa pri-
mum, secundum et quartum librum de
coelo et mundo.
Anf. Vtrum sciencia 7iat\uralls sit circa corpora
et magnitudines :~ | Arguitur quod non quia mathe-
matheca | est circa corpora . . .
Es beginnen: Buch II Bl. 140™, Buch IV
Bl. 150'''', über den Verfasser s. Heinze in AUg.
Deutsche Biographie XXXIX, 637 f. Dracke
der Quaestiones Hain 16045 — 16048.
Schi. Bl. 152^" . . . Ideo | polest dici concausa
motus sed non est causa \ motus. ~ ~ | — Expliciunt
questiones primi 2' j et 4*' librorum de -celo et mundo
venerabilis magi.^tri lohannis uersoris magistri | pia-
riniensis 1470 \
Darunter ein Citat aus Albertus Magnus von
anderer Hand.
5) Bl. 153''" 0. Ü. Quaestiones circa
librum de g e n e r a t i o n e et c o r r u p t i o n e.
Anf. Querilur primo. Vlrnni \ de corpore mobili
ad fo\rmam sit sciencia tamquam ( de subiccto at-
tribucionis huius libri . . .
Drucke: In Hain 16045—16048.
Sohl. Bl. 172''" . . . proxima que jiritis erat sab
eadem | qualitate etc. \
(T Et sie est finis questionum | libri de genera-
clone et corritp\eione Anno don.iini 1468 ||
Bl. 172'^'' und Bl. 172^' sind unbeschrieben.
6) Bl 173'» 0. Ü. Quaestiones circa
librum de anima.
Görreshandschriften
201
Auf. Qmiitnr. priino j vtrum sciencia dt anima
intei' \ partes philosophie naturalis sit mdior. \ et
honorabilior Et arguitur quod non \ quin sciencia
de anima non est pars philosophie . . .
Druck: Hain 16049.
Sclil. Bl. 216^* . . . Et ita non est necessarium
eis habere \ sensnm gustus Et her, de qnestione | Et
per consequens de 3" libro de anima etc. \ — (T Deo
gracias \ — - (^ Et sie est finis hw'iis lihri Anno |
doniini 1470" in vigilia mathei \ apostoli || (20. Sep-
tember).
Görres 141 = Lat. Fol. 774
(Himmerod)
Pap. 367 BlI. (27,8 x 20). XV. Jh. (1479).
Jüngerer Pappeini land mit Leder bezogen. 367 Blätter
heutiger Zählung in 31 Lagen, und zwar: I zu 10 -f- 1,
II zu 14, III — XXXI zu je 12 Blättern, doch sind von
der letzten Lage die 6 letzten, unbeschriebenen Blätter
verloren. Am Schluß jeder Lage Reklamanten, die meist
durch Besehneiden weggefallen sind. AVasserzeichen :
aus der Gruppe Briquet 8657 — 8672. Der ganze Band
ist von einer Hand geschrieben, der Text in Buchschrift,
die Glossen in Kursive, Schriftfeld 16x8,8, Linienschema,
9 — 11 Zeilen in weiten Abständen, Marginal- und Inter-
linearglossen. Zwischen Bl. 58 und 59 ist ein Schaltblatt
mit Glossentext eingeheftet. Nur auf Bl. 1' eine rote
Überschrift, rote Strichelung nur bis Bl, 9'. Der Raum
für große Initialen ist nicht ausgefüllt. Der Band
stammt wohl sicher aus Himmerod. Ein Besitzvermerk
ist zwar nirgend vorhanden, aber auf Bl. 2' steht die alte
Signatur .AI ., die auf Himmerod hinweist; dort auch der
Stempel der Gymnasialbibhothek Coblenz.
Aristoteles, Libri Etliicorum cum glossis.
Bl. P ist unbeschrieben.
Bl. P Prolog zu dem Kommentar.
Sicut diät philosophus in principio metaphisice
sapientis est ordinäre (rot) | Cuiits racio est qnia
sapiencia est potisshna racionis perfeclio \ ...
Anf. des Textes Bl. 'J.^ [OJmnis \ urs et \ omnis
do\ctrina | similiter aut$m j et actus et electio . . .
Versio graeco-latina, vgl. Jourdain, Recherches
critiques sur Tage et Torigine des traductions
latines d'Aristote. Nouv. ed. Paris 1813 S. 179
u. 437 n. XXXIX. Es beginnen die Bücher: 11
Bl. 37^ ni Bl. 70^ IV Bl. 110-, Y Bl. U'J-^,
VI Bl. 189^ VII Bl. 216s VIII Bl. 257-, IX
Bl. 294-, X Bl. 328-.
Schi. Bl. 367- . . . et quibus legis j et consue-
tiidinihus vtens. Dicamus igitur \ incipientes. Deo
gracias \ —
Finitwn per me Johannein ceyll A. d. etc. Ixxix. ||
Bl. 367- unbeschi'ieben.
Görres 141 = Germ. Fol. 1279
Görres 143 - Lat. Fol. 775
(Himmerod)
Pap. 183 Bll. (27,2 x 19,7). XV. Jh. (1473).
Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen, Metall-
Bchließen (18. Jh.). 183 Blätter heutiger Zählung in
15 Lagen, und zwar: I-VI, VIII, IX, XI-XV zu je 12,
VII zu 10, X zu 16 -fl Blättern. Die ersten Blätter
der Lagen haben auf der Rückseite arabische Zählung
gehabt, die aber größtenteils durch Beschneiden ver-
loren ist. Wasserzeichen: ähnlich Briquet 8610. Der
Band ist fast vollständig von der Hand des Johannes
Lutzinck geschrieben, nur Bl. 76"'' (unten) bis Bl. 84"''
sind von anderer Hand geschrieben. Der ganze Band
zweispaltig, Schriftfeld mit Blei- oder Tintenlinien ein-
gerahmt, Größe 21,5x14,5, Spaltenbreite 6,5. Rote
Initialen, Paragraphen, Unterstreichungen und Striche-
lung, ebenso am Rande Angabe der Zitate, auf Bl. 100'"
eine größere mehrfarbige verzierte Initiale A, vielfach
sind auch die Initialen nicht ausgefüllt, 38 — 58 Zeilen.
Über der Seite Nummer der Predigt 1 — 56 (bis Bl. 89).
Auf Bl. 182' — 183 ein Nachtrag von anderer Hand. Ein
Besitzvermerk ist nicht vorhanden, doch ergibt sich aus
der Schlußschrift auf Bl. 181'" (s. u.) und den äußeren
Merkmalen, daß der Band aus Himmerod stammt. Auf
Bl. 1' steht der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz
= Görres 143.
Nicolaus Esculanus de Asculo, Sermones
dominicales per totum annum.
Anf. Bl. P" 0. U. Induimini dominum nosirum
ihm x"^ I Ad Romanos 13 Lex antiquonim regum
fnis\se dicilur . . .
26
202
Görreshandschriften
Diese Predigten des Nicolaiis Esculanus de
Asculo oder Nicolucius sind bisher ungedruckt,
vgl. über den Verfasser (um 13:.'4) Quetif-Echard I,
566. Andere Handschriften z. B. in Bamberg
Theol. 21, Theol. 140, Amploniana fol. IGl u. a.
In unserer Handschrift haben die Predigten nur
ganz vereinzelt Überschriften.
Schi. Bl. ISP'' mit der Predigt [AJccipi'ens
lAs pajies cum grucias | egisset dislribuit discurnben-
tibus . . . Seeundum Quod aidcenna dick in coii-\
tractatu de iter agetilibus in hyeme Ta\les qni in
liyerne debent ambulare . . . Bl. 182''^ Quod uolns
prestare dignetur | I^s x° beiiedictns in secuta ni'cu-
lonim I Amen \ — Anno grade M" (•cr<f Ixxili" in
vigilid mathei apostoli et eioangdiale \ fjiiili xinit
sirinoiien prexcripti | per fralrem ioluuiiwin J.iitzinrk
de Andernaco in monaglerio | hymnerode || (rot).
Bl. 182™ von anderer Hand nachgetragen:
Caro luea vfre eM cibns \ et sangwif: etc. loh.
vi Siciit I dieit y»y [!] et avistotele» 4" ethicorum \
Terribilissiirium omnium | terribilinm eat mors . . .
Schi. Bl. 183'"'^ . . . Milia miliuin ministratis ||
An den unteren Rändern der Seiten mehrfach
Notizen von anderer Hand, so auf Bl. 75^ der
Vermerk:
Jtein fcrinenttiin sitri/nrk hejjfji oder deysitein. Sed
in greco dicitur zyma etc. | Jtem azimus est panis
non ferntentaiiis vngedeisempt hroit | Item azima
est festinn pasche. \ Bl. 170'' ist versehentlich un-
beschrieben geblieben.
Görres 144 = Lot. Fol. 776
(Himmerod)
Pap. 324 Ell. (27,8 x 20,4). XV. Jh. (1432).
Holzband mit gepreßtem Leder bezogen, Metall-
schließen (18. Jh.). 324 Blätter heutiger Zählung in
28 Lagen, und zwar: II, III, Y, VI, VIII— X, XV,
XVI, XVIII-XX, XXII— XXVIII zu je 12 Blättern,
I zu 12 + 1, IV zu 12—3, VII zu 14, XI, XIII zu
je 10, XII zu 12—2, XIV zu 14—1, XVII zu 11 + 1,
XXI zu 8 — 4 Blättern, die zur Vollständigkeit der Lagen
fehlenden Blätter sind ausgeschuitten, dazu kommt Bl. 1
als Rest einer verlorenen Lage; zwischen Bl. 131 und
132 und Bl. 198 und 199 ist ein Schaltblatt eingeheftet.
An dem Bande waren 6 Schreiber tätig; der erste
schrieb Bl. 1, der zweite Bl. 2—46 und Bl. 86—140, der
dritte Bl. 48—71, der vierte Bl. 72—85, der fünfte
Bl. 142—240, der sechste Bl. 241 — 324. An den Rändern
mehrfach Zusätze von anderen Händen. Per ganze Band
mit Ausnahme von ßl. 1 ist zweispaltig ohne Linien
geschrieben, Schriftfeld und Zeilenzahl wechseln mit
dem Schreiber und auch innerhalb der einzelnen Hände.
Meist rote Überschriften, Initialen, Strichelung, LTnter-
streichungen und Paragraphen. Größere, rohe grüne
Initiale U auf Bl. 20" und C auf Bl. 48™. Wasserzeichen:
verschiedene Ochsenköpfe mit Kreuz und Jagdhorn, sämt-
lich nicht bei Briquet. Der Band hat stellenweise unter
Wasser gelitten. Ein Besitzvermerk ist auf ßl. 107 aus-
geschnitten, doch ergeben die äußeren Merkmale mit
Sicherheit die Herkunft aus Himmerod. Auf Bl. 2' unten
die alte Signatur . Vxij., auf Bl. 1' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Gön'es 144.
Quaestiones circa libros Aristotelis, Casus
summarii decretorum.
1) G e r h a r d u s d e S e n i s , D e p r i n c i p i o
i n d i v i d u a t i 0 n i s (Pragm ent ) .
Der Anfang fehlt, die Handschrift beginnt
ßl. P mit dem Ende des vorletzten Abschnittes . . .
pertinct ad hoc indiwdunm . . . Über den Verfasser
(■{• 1336) vgl. Ossingei-, Bibliotheca Augustiniana
S. 827 f., das Stück ist noch ungedruckt,
Schi. Bl. P . . . per addicionem ad vcriiatem
specißcam et eani contrahens, etc. | — Expücit trac-
tatits breuis de principio indiuiduacionis Gerhardt
de zcnis. | iuxta. opirnonern domiui Egidij profcssoris
liercinllariim fratrum scrijitiis anno rwo iit siipra.
Seqidntr (diiis breuis et utilis de ini.vtione eletneiilo-um
secuhdum thomam saiictum jl (rot).
2) Bl. l'*' De niixtione elementornm \ (rot).
Anf. Holet dubiurn apud nndtos esse quomodo
eleinenta sunt in ini.Tto . . .
Auszug von 23 Zeilen, das ganze Stück ist
gedruckt in der Ausgabe der Opera des Thomas
von Aquin, Rom 1572, Bd. 17.
Schi. . . . virtus corum Amen. | — Explicit trac-
tatiis de mi.etioiie elementornm (rot), anschließend.
3) Sequitur tractatus de parte et toto .«e-
cundnm magistrnm burlem
(rot).
Anf. hnteUigendum quod tutum tt pars tnnlti-
plidfer accipiuniur . . .
Der Traktat bricht, da die folgenden Blätter
verloren gegangen sind, unvollständig ab : ... sor
Görreshandscliriften
203
esf al/iiis II Über Gualterus Burlaeus (um 133(')
s. Tanner Bibliotheca Britanuica S. 141 f.
4) Bl. 2™ u.U. Q u a e s t i o n e s de 1 o g i c a
A r i s t o t e 1 i s.
Anf. (T Circa Iniciuin libri porpliirij queritiir j
primuin vti-um loyca sit scienda specialis \ et ab aliis
dittiiicta. Aristoteles qiiod non qiiia illnd \ quid est
modus »ciendi non est scieiicia . . .
Zwisclien Bl. 14 und 15 sind anscheinend eine
größere Zahl Blätter mit Textverlust verloren.
Schi. Bl. 19''"''' . . . formatur sed heue manifestatnr
Etc. I finis libri pbiralitatum etc. \\
5) Bl. 20™ U\trr,n. De . Pre\dic amenti s
[Aristotelis].
Anf. Vtrnm de predicaiiteiitis sit scieiicia | raciu-
nalis et ab aliis di\stincUi . . .
Schi. BL 26^'' ... quantum \ fuit predictani dubila-
cioiiem etc. \\
6) Bl. 27'' Quaestiones super Posteri-
or um Aristotelis.
Primtis Postrioroin [!] \ (i'ot).
Anf. Vtrnm de dlugisnio demonBlraio sit scientia |
tamquam de snbiecto huiiis seiende . . .
Schi. Bl. 42=^* . . . Periinet solucio e.v dictis \ Et
sie est finis \ per m[an>isj j d n \ 0 m[ater] d[omini]
uifrgoj m[ai-ia] a[men] . ||
7) Bl. 42™ o. Ü. De quatuor quaestio-
nibus, vere scibilibus.
Anf. Qiierltur ntrtun sint oinniiio quatuor questi-
ones vere scibiles qne sunt \ equales numero kis que
vere sciinus | . . .
Sclil. Bl. 46''» . . . Ei per ... de toto libro
posterioriini | — Et sie est finis. \\
Bl. 47 unbeschrieben.
8) Bl. 48'''' o. U. Quaestiones super
Posteriorum Aristotelis.
Anf. C/.'y I Vtruin de silogiiimo \ dialetio /!] sit
scieiicia taiiquam de \ subiecto Imius libri . . .
Diese Quaestionen zerfallen in drei Bücher,
Buch 2 beginnt auf Bl. 60^''', 3 Bl. 70''''; da
zwischen Bl. 71 und 72 anscheinend eine ganze
Lage verloren ist, bricht das Stück auf Bl. 7P''
mitten im Satze ab : . . . Et ista eonsideracio || . . .
9) Bl. 71" o. U. Gualterus Burlaeus,
Santentia sex principiorum Gilbert!
P o r r e t a n i.
Anf. Forma est con\posicioiu continens Quain-
uis I Aristoteles in libro priiidpiiorum siiffidt \ ■ ■ .
Das Stück ist ungedruckt.
Schi. Bl. 85''*' ...Et opposito I modo est de eorum
coirupcione Et comjiletiir inlendo | de sex pi'indpiis
Item in nomine domini nostri I'hu x \ Amen \ —
Explidt Sentencia Sex principioiiim stcundum | Egre-
gium Magisti-uin Walthemrii de Burlei/s | Scripta
et completa Sab anno domini. 1432. | Sabbato ante
ludica scilicet dominicam de passione (April 9) per
fratrein petrnm Weigell de miltenbergh. | frairem
ordinis fratrum heremitarnm sancti Augustimi con-
uentns I Herbijiolensis de prouinda Saxonie Et pro-
tiinc I stans padue 1 1 1 j j j exspectans .redempdonem
Israhel. II
Bl. 85^ ist unbeschrieben.
10) Bl. 86''* 0. Ü. Quaestiones de numero
et oratione.
Ant. Vtrum numerus et oratio sint species qualita-
tis discrete . . .
Schi. Bl. 99^'^ . . . et vt \ habet de . . . presentis \
— finis II
11) Bl. 100™ 0.
tiatione.
Anf. Vtruin de eniinda\done s . .
de subiecto a . . . \ seiende huius libri . . .
Dieses Stück ist stark beschädigt, es sind
mehrfach große Löcher im Papier, die Textverlust
verursachten.
Schi. Bl. 100^'' . . . aristoteles de ipsu iidendit
hie I — deo grada \\
12) Bl. 101™ 0. U. Quaestiones circa
librum Perihermeniarum Aristotelis.
Anf. Vtrum en que scribimlw j sint note eorum
que sunt | in voce et ea que sunt in voce \ passionuin
que sunt in nirima \ et j->assiones sunt [!] note rerHin . . .
Die Quaestiones zerfallen in zwei Bücher, das
zweite beginnt auf Bl. IIO'^*.
Schi. Bl. 1 W^'' . . . Et hec de libro periermeni-
arum suffiriant ||
13) Bl. 1)5™ 0. i". Quaestiones circa
libr OS Prio.ru m Aristotelis.
. 26*
Ü. Quaestio de enun-
I tamquam
204
Görreshandscliriften
Anf. Circa Jnitium j primi libri | iiriontm | qrte-
ritur primo \ Vtrum de silogismo sim\plieiter diclo
Sil sciencia \ tamquam de subkcto attributionis \ huijis
libii . . .
Das zweite Buch beginnt Bl. 132''*.
Schi. Bl. 140'^'' . . . que sunt disjjensabiles ad
xioluntatem que ad iidellecium ||
Bl. 140^ ist unbeschrieben.
Bl. 141 war ebenfalls unbeschrieben, nur eine
Hand des 16. Jli. schrieb auf Bl. 141'': Anmrates
impionim rntes.
14) Bl. 142'"* Casus summarii decretorum |
(rot).
Incipit prima pars \ decreti \ (rot).
Anf. Hvmanum genas duohus \ regitur naturali
vi\delicet iure et moribus \ ■ . ■
Distinccio prima de \ distinccione et Diuer\sitate
Iuris I (rot).
Anf. Oiimes leges legum [!], alie sunt diuine alie
humane . . .
Bl. 161^b Hie Incipit 2" pars de\creti Et primo
Talis Processus \ Causa prima Ques\tio pirima j (rot).
Anf. Bl. 162'''' Qvidam Habens (T Causa , prima
(T Questio prima \ d An sit peccatum emere \ spiii-
tiialia . . .
Bl. 207^'' Incipit tractalus de penitencia | (rot).
Anf. Petrus exemplo petri probalur j qnod sola
cordis contricione | peccatum delealur . . .
Schi. Bl. 232""» . . . Non polest filius \ a se
facere quicquam nisi quod vidit \ patrem facientem.
Darauf folgt ein alphabetisches Register zu
den Casus: A a a. domine nescis loqui . . . Bl. 240^'*'
Zodorne: t 1 q 1 23 q 5 24 q 3 \ de pe di. 1. ||
15) 0. Ü. Nicolaus de Tudeschis (Pa-
normitanus), Super quartum librum de-
c r e t a 1 i u m.
Anf. Bl. 241'''^ Supra in precedenti lihro vi.sum
est de gesiis et acti\bus spevtantibus ad | clencos, de
spectaniibus \ ad laycos meiito videndum | est . . .
Über den Verfasser vgl. Schulte, Gesch. der
Quellen und Literatur des kanon. Rechtes II, 3 12ff.
Die gesamte Lectui-a in Decretales ist gedruckt
Hain 12308—12334 u. später öfter, hier nur die
Erklärung des 4. Buches.
Schi. Bl. 324^^^ . . . In iudicando \ tarnen uel
considendo graue esset recedere a commuiii opinione.
Et hec sufficiant \ pro quo sancta trinitas in secuta
sccidorutn \ sit henedicta etc. Amen — Amen (rot), j]
(Bl. 324^'') Lectura domini panormitliani \ sacro
sancte romane ecclesie cardinalis \ dominus nicolaus
abbas in sicilia | sacrosancte romane ecclesie cardi-
nalis I nee hon panormitlianus archiepiscopus \ decre-
torum doctor famosissiuais |
Darunter von anderer Hand die Notiz: Item
si quis cum duabus contraxit sponsalia ... (16 Zeilen).
Görres 145 = Lat. Fol. 777
(Trier, St. Maximin)
Pap. 188 Bll. (29,5 x 21,5). XV. Jh. (1417).
Alter Holzeinband mit Leder bezogen, eingepreßt
sind Linien. Metallscliließen abgefallen, Rücken jünger.
Die Spiegel der Innendeekel bilden zwei Fragmente
von Pergamentblättem, die anscheinend einmal zu einer
Biblia pauperum gehörten, vom Text ist nur ein ganz
geringer Rest erhalten, das Mittelbild ist auf beiden
Deckeln ausgeschnitten, von den vier Seitenbildern sind
nur die Umschriften ausgefüllt, auch diese fehlt noch
bei einem Kreis auf dem Vordei'deckel. (14. Jh.) Es
sind wohl noch vor der Vollendung kassierte Blätter.
188 Blätter heutiger Zählung, eine alte Blattzählung
umfaßt Bl. I — CLXXXJI, dazu vorn und hinten je ein
Pergamentvürsatzblatt. 16 Lagen zu je 12 Blättern mit
Ausnahme der letzten Lage, die mir 8 Blätter hat. Am
Schluß der Lagen Reklamanten, vielfach durch Be-
schneiden fortgefallen. Der ganze Band ist von einer
Hand geschrieben, zweispaltig, Schriftfeld mit Tinten-
linien eingerahmt: Gri5ße des Schriftfeldes 22,3 x 13,8,
Spaltenbreite 6,3. Durchschnittlich 47 Zeilen. Rote
Überschriften, Initialen und Striehelung. An einigen
Stellen Nachträge von anderen Händen am Rande.
Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Stern aus der Gruppe
Briquet 14621 ff. (doch ist er sehr viel sorglältiger aus-
gearbeitet als irgend einer der bei Briquet angefühi'ten)
und 7903. Besitz vermerke stehen: auf dem Spiegel des
Vorderdeckels ffredericus nah est possessor huius libri.
Grate deum pro eo. Auf dem des Rückendeckels ffredericus
nah de Arliinu (Arlon in Belgien Prov. Luxemburg) est
possessor Indus libri. \ Auf dem vnrderen Vorsatzblatt
Codex monasterij sancti maximini treidrorum archiepi-
scopi. I . Y. ö. Continet sermones dominiccdes domini iacohi
de voragine per totum anniim \ .Y. 5. \ (15. Jh.). Auf
Bl. 1' von der Hand des Petreius: Ex lihns Imperialis
Monasterij s. Maxiniinj '.• ~~ \ dazu auf dem Vorsatzblatt
N 137. Auf dem Spiegel des Vordcrdeckels steht noch
rot: Presens volumen continet sermones dominicalcs doniini
Görreshandschriften
205
Jacohi de eoragine Episcopi \ Jamtensiis frairis ordinis
predicatorum leijalum '/ // der Rest dieser und die drei
folgenden Zeilen sind fast völlig abradiert, es ist nur noch
erkennbar . .' . Anno domini Millesimo quadringentesimo
ijuin quagesimo secundo Hjj que fuit Scokistice cirginis
cuius anima rcquiescat in pace Amen. || Auf dem Vorsatz-
blatt und Bl. 1' steht der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz = Görres 146.
Jacobus deVoragine, Sermones domi-
ni c a 1 e s.
Bl. V (L Incipit frologus super Sermonen
dominicales venerabilis patris \ domini Jacobl
de Voragine episcopi Januensis | ffvatris or-
dinis predicatorum docforis eximij j (rot).
Anf. Bl. !■■* JTvmane labilis vite decursus sa-
lubri erudicione | nos ammonet . . .
Drucke: Copinger 6523—6556.
Schi. Bl. 181^* . . . perducat ncs \ ille qui est
principium-et finis qui sine fine vi\uit et regnat per-
infinita secuta secidorum | Amen. — |
Suh anno domini M" cccc xvij Ipsa die | 7)/-
bttrcij et Valerianj nvirtirum (Ajjril 14) Incep'fiis
est iste über A Johanne plancz | presbitero de Sani-
velnheym (Saulheim in Rheinliessen) Tunc j temporü
regente plebanyam in modum rujtpellard Opidi Super-
iorislaynstein (Oberlahnstein) ( vna cum plebano
lodeu'ico de ijdichen stet/n (Idstein) et terminaai ipsum
librum In die \ sandi Oswaldi mariii'is (August 5)
de quo fiet nomen \ dei nostn benedictum in seculu
seculorum amen | —
(T Anno domini M° ccce" xvij° prope festnm sancti
Martini episcopi fuit vnio facta ecclesie \ sancte Ro-
mane in concilio constandensi | Et eledus est in
suminum pontificem | Oda de alfa rolumpna Ro-
manits \ qui nominatus fuit Marlinus qidntus \ de
quo sit nomen dei benedictum in secuta \ secidonim
Amen, et concilium durabat | ad triennium || (rot).
Bl. \%V^ ist unbeschrieben.
Bl. 182''* beginnt ein alphabetisches Sach-
register zu den Predigten, an dessen Schluß
Bl. 184'^'' steht rot: Prescriptum Registrum continet
dicciones | siue terminos secundum ordineni alpha-
beti I significantes principales materias \ que trac-
tantur in sermone aliquo | istius vohiminis Numerus
uero sequens diccionem | significat quotum foliorum
hoc est in quoto | folio talis materia per terminum
representata \ habeatur. Littera uero alphabeti se-
quens I significat Paragraphum . . . Einrichtung des
Registers.
Dahinter v. a. H.: (T Vtmm debeat missa ce-
lebrari pro defunclis \ panmlis baptizatis . . .
Bl. 184^» (T J>e leena meretrice.
Zicenam grecam arbitor fuisse feminam quam et si
minus fuisse \ pudicam, bona tarnen honestarum
ma\tronai-um atque reginarum illustrinrn \ pace inter
cluras feminus descrip\sisse velim . . .
Aus Giovanni Boccacio, De praeclaris muli-
eribus (Hain 3327-^333 2).
Schi. Bl. 184^''' . . . domus et parentunt, indul-
gencia nimia uirgines \ duxit in lubricum. ||
Bl. 185 — 188 sind unbesckrieben.
Görres 146 = Lat Quart. 706
(Trier, St. Maximin)
Perg. und Pap. 166 Bll. (21,5 x 14,3). XV. .Tb.
Neuband der Köuigl. Bibliothek. 166 Blätter heutiger
Zählung in 1.3 Lagen, und zwar: I — XI zu je 12, XII,
XIII zu je 16 Blättern, dazu vorn zwei gezählte Voreatz-
blätter. Von den beiden letzten 16 blättrigen Lagen sind
je die beiden Außen- und die beiden Mittelblätter
Pergament, sonst durchweg Papier. Die Wasserzeichen
sitzen in den Bünden, sind stark beschnitten und daher
nicht festzustellen. Die ersten Blätter jeder Lage haben
Buchstaben und Ziffemzählung, am Schluß Reklamanten.
An dem Bande waren zwei Schreiber tätig, der erste
schrieb Bl. 3—134, der zweite Bl. 135—166. Beide ver-
wenden rote Überschriften, Initialen und Strichelung, auf
Bl. 3' blaue verzierte Initiale J, Bl. 135' blaues 0. Die
Schreiber gebrauchen beide ein Blindliniensystem, Schrift-
feld 14,8x10, 80— 34 Zeilen. Dazu kommen mancherlei
Nachträge von verschiedenen Händen. Besitzvermerke
stehen Bl. 1': Iste liher perti)iel fratri Roberto Garsley. ma-
gistro in theologia | qiiem emit in castris domini ducis
burgensis illustrissimi iuxta | Goch j (Goch Kr. Kleve)
(15. Jh.). Auf Bl. 2' Codex monasterij sancti Maximini
extra nuiros treuerenses | si quis cum abstulerit anathema
sit. I (15. Jh.). Darunter It 6 und das Inhaltsverzeichnis
des Bandes. Auf Bl. 3' von der Hand des Petreius: Ex
libris Imperialis Monasterij S. Maximinj :• ~ | , oben
N 59. Auf Bl. 2' und 3' der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz ^ Görres 146.
Alber tan US Brixiensis, Opuscula.
Auf Bl. P Notizen aus Hieronymus und Se-
neca von verschiedenen Händen. Bl. 1^ und 2^
sind unbeschrieben.
206
Görresliandscbriften
1) Incipit Liber de doctvina dicendi et ta-
cendi albertani \ brixiensis causidici de hora
sancte agathe. \ (rot).
Aiif. Inicio et uiedio ac fiid mei traciatus assit
graeia \ sancli Spiritus Quonicun in dicendo niulti
errant \ ■ . .
Drucke: Hain 393 — 412. Neuausgabe von
Thor Sundby als Anbang zu Brünette Latinos
levnet og skrifter, Kopenb. 1869, XCIVff.
Schi. Bl. 13"" . . . Et sie poteris doctrinam di-
cendi I ac tacendi in prompiu habei'e. | — ExpUcit
Liber de doctrina dicendi et tacendi | ab albertano
caxisidico composiitis et compilatus | Anno dontinj M.
cc xlv. menne deceinbris. \
2) Bl. 13"' In xfn nomine incipiunt rubrice
libri consolacionis et consilij albertani '^
brixiensis causidici: \ (rot).
Anf. Qvonium nudti sunt qui in aduersituübus et
in tribulationibus taliier afßignntur . . .
Der Traktat ist herausgegeben von Thor Sundby
in Obaucer Society 2. Ser. VIII, London 1873.
Schi. Bl. 48^ . . . El ita \ utraq\ie pars cum
gaudio et leticia recesserunt. \ — ExpHcit über con-
solacionis et consilij quem alberlanus \ camidiciis
brixiensis de hora sancte agathe compilauit j atqiw
composuit sub anno doniini M. cc. xlij. in meiisibus j
aprilis et maij. \
3) Bl. 48^ Incipit liber de aniore et dilec-
tione dei et proximi et aliurnm | rertini et de
forma vite albertani brixiensis causidici. \
(rot). — Liber primus \ (rot).
Anf. Iidciiim mei traetatus sil in nonnne dondiii
a quo cuncta bona | procedunt . . .
Der lateinische Text ist gedruckt Ounei 1507;
italienische Ausgabe in Ti'e trattati d' Albertano
giudice da Brescia, ed. dallo 'Nferigno accademico
della Crusca (Bastiane de Rossi) Firenze 1610,
andere Ausgabe Brescia 1824.
Schi. Bl. 57^ . . . ad illius amorem et dilectionem
valeas peruenire. \
Bl. .57'' De amore et dilectione proximi.
Liber Secundus. \ (rot).
Ani. Jlabito truclaiu de ainore dei . . .
Schi. Bl. 85"^ . . . ul dulcedine et amicorum suf-
fragio merito valeas ve.ge^tari atque gaudere. | — Ex-
pHcit 2"' liber de dileccione proximi. ||
Bl. 85^' Ife amore et dilectione aliarum re-
rum corporalinm \ — Liber iercius. \ (rot).
Anf. Iractatu habito de amore et dilectione pro-
.virni I nunc videndum est de amore et dilectione \
aliarum rerum, . . .
Schi. Bl. 102"^ . . . et eis uiere easque regere
sapienter procures \ — Explicit liber terciui. |
Bl. 102"" Incijiit Liber quartus de amore
et dilectione rerum incorpo'ralium. | (rot).
Anf. Premisso iractatu de amore et dilectione
rerum corporalinm \ et iemporalium videndum est
de amore ei dilectione rerum | inrorporalium . . .
Schi. Bl. 114'' . . . ad qxiod nos ille | conducat
qui sine fine viuit et regnat in secula seculorum Amen.
— Explicit liber de amore ei dilectione dei et pro-
ximi et aliaruni | rerum et de forma vite quem
albertanus brixiensis de hora \ sancte agathe compi-
auit (davor composuit gestrichen) cum esset in
carcere domini \ imperatoris frederici in ciuitate
cremone In quo piosiius fuit \ cum esset capitaneus
ganardi ad defendendum loeum ijysiini ad \ vtiliiaiem
communis In^ixie Anno domini M cc trigesimo' octnup
mense | augusti in die sancti alexandii quo obsidebatur
cinitas brixie | 2'«»' eundem, irnperatorem Indictione .rj. ||
Diese an und für sich selbständigen, später
zu einer Einheit gebrachten Schriften des
Albertanus finden sich genau so in dem aus
"Wesel stammenden cod. theol. fol. 116 (Eose
nr. 930); vgl. die ausführlichen Bemerkungen
Roses dazu. Ebendort auch die nun folgenden
Predigten.
4) Bl. 114^ Hie est sermo quem albertanus
causidicus brixiensis De sancta | agatha
composuit inter causidicos ianuenses et quos-
dam notarios | super confirmacione vite
illorum tempore doniini manuelis de madio \
poieslatis. (Handschr. post'.) ian[uaej. currenie
M cc xliiij in domo viridarij Domini \ petri
de iiigro causidici. in die sancii nicholai. j
(rot).
Görreshandschriften
207
Anf. Congregado nostra stt in nomine domini
a quo est omne \ datitm Optimum et omne donum
perfeclimi . . .
Der Sermo ist herausgegeben von Luigi
Francesco Fä als „Sermone inedito di Albertano
giudice di Brescia." Brescia 1874.
Schi. Bl. 118'" . . . Hdlieaimis itaque in orc
salem sapience qui nohis proficiat | ad vilam eternam
ad quam ille nos conducai qui sine fine viuit ei
regnat deits per omnia aecu/a secii/orum. Amen. |
5) Bl. 118'' Sermo factxis \ super illumi-
natione ei super spirituali et corporali
refeclione \ et que sint necessaria in re-
fectlone. || (rot).
Anf. Bl. 119"^ Orate dmm fratves iit misterio sue
sanctitatis per me seruum suum inutilem atque indignum
ministret nobis hodie | aliquid utilitatis . . .
Schi. Bl. 122"^ . . . Predida seniantes \ cum
deuocione dante domino poleiimus rifici ad mensam
,vpi in regno dei \ ad quod ille 710s eondural qui sine
[fine] viuit et regnat in secula serulorum Ameii. |
6) Bl. 122^ Incipit sermo serundus quim
albertanus composuit et edidit intcr fratves \
minores et causidicos hrixienses in eongre-
gatione quam fa\ciunt more solito. In nomine
domini Amen, j (rot).
Anf. Fratves niei ad honorem dei refedionem
panperum | more solito congregati snmus . . .
Schi. Bl. 127"^ . . . Venite benedicli \ palris mei
percipite regnum quod paratum est vobis ab origine
mundi \ ad quod ille nos conducat qui sine fine
viuit et regnat deus Amen. |
7) Bl. 127"^ Sevyno factus ad cognoscendum
que Stint necessaria in conuiuio et \ quomodo
debeamus intelligeve super egenos et paiiyieres
secundum prophetam | dicentem Beatus qui
intelligit supev egenum et paupevem etc. \ (rot).
Anf. Domine labia mea aperies et os meum
annuncia\bit landein tuam Congregacio nostra sii in
nomine j domini qui ait Vbi sunt diio vel (res ron-
gregati | . . .
Schi. Bl. 132'' Venite benedidi patris mei per-
cipite regnum quod paratum est vobis | ab origine
mundi Ad quod ille nos conducat qui sine fine
viuit I et reqnai in secula seculoruni. A>neu.
8) Bl. 132"^ Hie est sermo quem albertanus \
causidicus de sancta agatha composuit et
edidit inter causidicos brix\ienses apnd
fratres minores in congvegacione solita, sub
M cc 1°. I in media quadragesima super
doctrina timoris domini. | (rot).
Anf. Rogate deum fratres ut miiiisterio sue sanc-
titatis tribuat | mihi seruo suo inulili dicere inter vos
hodie aliquid \ vtilitatis . . .
Schi. Bl. 134^' ... Valeamus scandere adregmim
dei. ad quod die nos conducat qui sine fine \ viuit
et regnat in secula. seculorum Amen. |
(T Ntdlo precio necessiUite cessante alieneiur über
iste quem niichi | velui.i quoddain sacrarium cultui
meo deuotum esse volui. | (rot).
Folgen Füllsel teils von der Hand de«
Schreibers, teils von anderen Händen: Sätze aus
Bernhard, ein Stück über die Töchter des
Teufels: Diabolus multas filias habuit sciUcet rapi-
nam. SHjwrbiam. pompam. fraudem. \ ... (10 Zeilen)
ganz ähnlich im cod. theol. qu. 61 Bl. 226 (Rose
n. 422, 17). Dann: Xota quod sunt quatuor genera
xompinorum.. . (6 Zeilen), quer am Rande: Demon
liabere volens sibl proleni dncit iniqnitatem. que natas |
edidit inde nouem ... (7 Zeilen).
9) Bl. ISO' 0. Ü. Tractatus de confes-
sione.
Anf. Obedite prepositis vestris et subiacete j
eis . . . Ista vi'rba scripta sunt in epistola ad hebveos.
xlij. Vbi primo precipitur \ subditi ad prelatum
reuerencia. cum dicitur Obe\dite prepositis vestris etc.
Vnde glosa quantum ad | jirecepta ut facialis quod
per eos precipit ecclesia ...
Schi. Bl. 166^ . . .ut anime perueniant ad pri-
mam vevi\tatem a qua omnis alia veritas diuinatur,
ad quam 710s per\ducat qui sine fine viuit et 7-egnai.
A7nen. 11
Görres 147 = Lat Qu. 707
(Trier, St. Maximin)
Pap. 363 'Bll. (21 x 14,4). XV. Jh. (1479).
Alter Holzeinband mit gepreßtem Leder bezogen,
stark abgeschabt. Rücken fehlt. Rest einer Schließe.
Die Spiegel der Innendeckel und die Pergameutvorsatz-
I
208
Görreshandschriften
blätter bilden Eeste eines Missal es des lO./ll. Jh.
Auf 2 ungezählte Papiervorsatzblätter folgen 363 Blätter
heutiger Zählung in 31 Lagen, und zwar: I — XII, XIV,
XV, XVIII-XXm, XXV-XXXI zu je 12, XIII zu
10 + 1, XVI. XVII zu je 10, XXIV zu 8 Blättern. Die
ersten Blätter jeder Lage haben Buchstaben und Ziffern-
zählung, am Schluß meist Reklamanten. Wasserzeichen
im Bund sind nicht näher zu bestimmen. An dem Band
schrieben drei Hände: die erste Bl. 1 — 143 und Bl. 352
bis 361, anfangs sehr eng 40 Zeilen, allmählich immer
weiter werdend bis zu 26 Zeilen, die zweite schrieb
Bl. 145—301 mit Tinten- und Federwechsel, die dritte
Bl. 304 — 350. Sämtlich Langzeilen, rote Überschriften,
Initialen, Strichelung und Unterstreichungen. Schriftfeld
durchschnittlich 15 X 9,5, die Zeilenzahl wechselt, auch
innerhalb der einzelnen Häude. Besitzvermerke stehen
auf dem ersten Papiervorsatzblatt: Codex monastery
sancti Maximini extra muros treuerenses | F. 5, darunter
das InhaltsverzeichniB des Bandes (15. Jh.) von zwei
verschiedenen Händen und auf Bl. 1' von der Hand des
Petreius: Ex libris Imperalis Monasterij s. MaxiniinJ:--^l,
von ihm auch auf dem ersten Vorsatzblatt N 27, das
zweite Vorsatzblatt ist unbeschrieben. Auf dem ersten
Vorsatzblatt uud Bl. 1' der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz = frörres 14^.
Dionysius Areopagita, Opera secundum
versionem Johannis Scoti.
1) Bl. P Dionysius Areopagita, De coe-
lesti hierarchia.
De angelica lerarchia suie celesti cajii-
tiduni primum | (rot).
Anf. Omne dalum honum et omne donuni per-
fectutn desurmrn est . . . Sed et cunctus a patre
inoio . . .
In der Handschrift liegt bei diesem Stück
nicht die übliche Übersetzung des Scotus vor
(Migne CXXH, 1037—1070), doch geht sie auf
diese zui'ück.
Hier und bei den folgenden Stücken sind die
griechischen Worte mit griechischen Buchstaben
geschrieben.
Schi. Bl. 20^ . . . prouidentes et supe?- nos |
occultum silencio veneranies \ — Explicit liber beati
dyonisij episcopi athenarum | exariopagicis de celesti
siue angelica ierarc/da \ Deo gracias || (rot).
2) Bl. 21'' Dionysius Areopagita, De
ecclesiastica ierarchia.
Epigrama in beatum dyonisium in hoc de \ ec-
clesiastica ierarchia Et est liber j secundus eius-
deiii dyonsij ~ | (rot).
Symbola diuinorum mirabiliurn sacroruiii v\iä-
forma fahida in singidariiatem recipiens vniiiit \ In-
rninis vnain claritate [!] Compresbitero thimotheo
dy\onisiiis presbiter. Hec sunt in hoc de ecclesiastica
ierarchia totum capitttda Septem . . . Folgt das
Kapitelverzeichnis.
Qiie sit ecclesiastica ierarchia Ca. primum |
(rot).
Auf. Quia quidem^l secundum nos a ierarchia
puerorum diidnorwn | sacratissime intenta . . .
= Migne CXXU, 1069—1112.
Schi. Bl. GP . . . Confido eniui quia hiis que dicta
siml I ego repositus ['.] in ie diuini ignis ascendens
nsque I vapores etc. Et sie finis est. — Explicit
liber \ (rot).
3) Bl. 6P Dionysius Areopagita, De
divinis nominibus.
Epigramma in beatum dyonisium in hoc
de diuinis \ nominibus In animum splcndov in
diuinas scripturas mil\le tingens formas varietatibus
Sacra nomina | et post stultam mortem vitalibus sei-
ende et sapiencie \ eloquUs sonanlibus diuinos inani-
festalorlos | ynipnos.
Dyonisij ariopagite episcopi athe\naruni ad
tliintolheum eplscopnm epliesi de nominibus \
(rot).
Anf. Cünscriptor tiinotheo dyonisius j presbiter
hoc aut [!] sunt in libro de diuinis nominibus totu.m
capitula xiij. Folgt das Kapitelverzeichnis.
Bl. 61^' Sequitur Capitulum primum de
diuinis nominibus ~ | (rot).
Anf. JVunc autem o beate post theologicos carac-\
teres in diuinonim nominum replicacionem | quantum
licet transeamus . . .
= Migne CXXII, 1111—1172.
Schi. Bl. 119^' . . . seeundu)n nos finis quoniam
simbolicain \ duce deo transeendemus \ — Explicit
textus beati dyonisij ariopagite | episcopyl athenarum
Ad iintotheum episcopum ephesi | de diuinis nomi-
nibus I (rot).
Tuam mentein irroyans [!] dyonisi fluentis pauli [
Eterni fulgoris deitatis totum radium desiderantis j
Indeficieniem nominibus dei nominadonis acqinsisti
splendorem |
Amen II (rot)
Grörreshandschrüten
209
4) Bl. 120"' Sequitur über eiusdem heati
patris de viistica theoloyia. \ (rot). Folgt das
Kapitelverzeichnis.
EpygramDia in heatum dyonisium in hoc \
de mistica theologia. \
Nouam claritatem in reliqua et scienciam suh-
sistendum \
Et sensu refidgentem penetrasti et scienciam
existenciuni |
Noctein per diuiiiam quam non est fas nominare. \
(rot).
Eiusdem ad tymotheum ephesi episcopum
de I mistica theologia \ — Conprespitero timotheo
dyonisiiis prespiter \\ (rot).
Anf. Bl. 120'^ Triuitas siiperessencia/is et suptr-
deus I et super optime xpianorum inspec\tor tlifusoplde
dinge nos . . .
= ]VIigne CXXII, 1171—1176.
Schi. Bl. 124'' . . . perfecti.one et snminitas oiii-
nium. Deo gracias | — Dyonisij ariopagite episcopi
athenarum de mistica | theologia secnndum trunsLa-
eioitem iohanrds scoti I (rot).
5) Bl. 124'" Epistolae Dionysii Ario-
p a g i t a e.
Eiusdem epistole diuerse | (rot)
folgt rot das Verzeichnis der Briefe genau wie
in der Ausgabe.
Sequitur prima gaio rnonacho || (rot).
Anf. Bl. 124^ Epistola prima (rot) | IVitehre
quidem obscure \ finnt bimine ...
= Migne CXXU, 1175—1194; die Briefe
sämtlich in der gleichen Anordnung wie in der
Ausgabe, doch fehlen die Verse am Schluß des
letzten Briefes.
Schi. Bl. 143'' . . . et hijs qni tecnm sunt tra\des
etc. I — Expliciunt epistole decem beati patris dy-
onisij I ariopagite episcopi athenarum Deo gracias | —
(T Et sie est fiitis sit laus et gloria trinis | i^/S" ||
(rot).
Bl. 143'' — 144 sind unbeschrieben.
6) Bl. US"- Guilelmus de Thoco, Vita
s. Thomae de Aquino.
Incipit prohemium in Legendam sancti
thome de aquino \ Et pri}iio de necessitate
institucionis ordinis predicatorum \ et eius
commendacione sie incipit feiiciier | (rot).
Anf Dens qni dixit de ienehris lucem splen-
Bl. 145'^ De ortu sancti thoine et | quod fuit
prophetatus | (i'ot).
Anf. De predicto autem stellarum \ predicatorum
ordine opoiiebat . . . llic est frater thoinas de aquino |
predicti ordinis de nobili condtum genere . . .
= Acta Sanctorum, März I, 657 — 678. Die
Handschrift schließt mit der translatio, cap. 68
der Ausgabe.
Schi. Bl. ISS'' . . . in qua obedien\cia romane
ecclesie viuens seruierat et adhiic moi'iens seruiebat
Et sie est finis. ||
7) Bl. 183"^ Serino magistri Ilenrici de oyta
doctoris I egregij In natiuitate Domini In-
cipit feliciter I frot).
Anf JSece saluator tuus venit ysaie 62° Pro \
spiri/iis sancti iinju'tranda | gracia. »imulque thematis
nostri . . .
Über Heinrich von Oyta (f 1397) vgl. Asch-
bach, Geschichte der Wiener Universität I, "Wien
1865, S. 402 ff. Seine Predigten sind noch un-
gedruckt.
Schi. Bl. 199^ . . . Et reuena bene Caritas est
vinculam | perfectionis quia Caritas numquam excidit
sed perducit ad glo\riam quam nobis meritis beati
stephani concedat dominus \ et saluator noster qui
cum patre et spiritu sanclo vivit et regnat Amen. \\
8) o. Ü. S e r m 0 n e s
a) Anf. [MJilicia est vita hominis super terrain
Job I vij" Oinnis homo in hoc seculo consti\tuto aut
seruil deo aut ministrat dya\bolo . . .
b) Bl. 201'" Froba me deus et tempta me in
psalmo Sicut | ait WilheLmus parisiensis \ actu [!] in
tractatu \\ (Bl. 20 P) suo de vicijs et virtntibus Temp-
tacio ...
c) Bl. 202^ Uasa ßg^di probat fornax et homines |
iustos temptacio tribulacionis Ecc. '27 | Difficultas
ista que qneritur qualiter iemptare . . .
d) Bl. 204^ Sensus et cogitacio cordis humani
proni [!] I sunt in malum ab adolescencia sua ge-
nisis I 1)«}'° Quicumqne conatur hominem inducere
ab ea . . .
27
210
Görresliandschriften
e) Bl. 206'" Dixit serpens ad midierem cur pre-
cepit vobis | deus . . . genes, üj" Queadmodum [!]
magister senienciarum libro 2" ex | verlns sapieniissimi
augustini diffuse declarat \ . . ■
f) Bl. 207"^ Sohrij estote et vigilate quia aduer-
sarius | vester . . . petri v" Deinones ad templan\duin
impugnandum eiciendumqae hoiiünes vtiintur . . .
g) Bl. 209^ Unusquisque temptatur a concu-
piscenda \ sica . . . lacobi primo In liijs verbis tan-\
gitur Processus ndpe a minore ad malus . . .
h) Bl. 211'' Omnes qui deo placuenmt per multas
tribxdaciones | transierunt . . . ludith vlij" Certum est
quod ternptacio in quantum a temp\tante ordinaiur aut
tendit . . .
i) Bl. 2 12'' Timeo ne sicut serpens seduxit euam
astucia | sua ... ad chonntheos xij" Iii\chardus de
sancto Victore ponit Septem species seu pocius | modos
temptacionis . . .
k) Bl. 214^ Omne gaudaun existimate fratres
m,ei cum temp\taciones . . . (Bl. 215"^) lacobi \ primo
Hec est salubemma proisus monicio . . .
1) Bl. 219^ Abscondita est in terra pedica eins
et decipula | . . . lob xv" Sicut sanctus ait | gregorius
pedica in terra absconditwr , . .
m) Bl. 221^ Indult se iudas lonca sicut gigas . . .
primo mac/iabeorum iij" ]'ideimis qiwd milites in
presencia regis sui foi'tissime pmgnant . . .
n) Bl. 224'' JLccipiie armaturam, dei ut possiti$
resistere ...ad ej^he\sios vj" Non solum vegecius iii libro
de re \ militari sed eciam sanctics thomas In llbvo suo
de regindne reguni Egidius quoque in volunilne suo de
regimine \ prindpum docent quam necessaria sit in
exteriori | corporalique hello bona . . .
o) Bl. 226'' JV« tlmeas plures enim nobiscum
sunt . . . 4" regwn vj" Selens creator pijssimus de-
fectiiositateni \ et fragilltatem nature laimane . . .
p) Bl. 227'' Clamault fl] ad me et exaudiam
eum ... In psalmo Hec est |{ (Bl. 227^) promislo
benignissimi dei qui nee mentiri potest . . .
q) Bl. 229'' Adluuabit eos dominus et llberabit
eos , . . In psalmo Fidells iierax et pius dominus qid
horiatur . . .
r) Bl 230^ Persejpiar inimicos meos et compre-
lundam illos | et non conuertar donec deficiant . .
in psalmo Hec iuxta spiritualem \ et misticum in-
tellectum sunt vera . . .
s) Bl. 232"^ Sicut moyses exaltauil serpentem in
deserto . . . lohannls iij Quemadmodum numerorum |
xxj" sciibitur cum filij israel in deserto ob sua faciuora
occiderentw . . .
t) Bl. 235'' Qve sodetas lud ad tenebras . . .
ad chorinteos Quanto | quls plura maiora et sublimlora
dona ab omnlum Creatore sus\cepit . , .
u) Bl. 236'' Oinnis scriptura diulnitus insjnrata
vtllls est . . . 2" I ad ihymoteum iij" quemadmodum
38" lob ait scnplura semel loquitur \ deus et illud
ipsum non repetit ...
v) Bl. 238'' Qvi fadunt iniquitatem et peccaium
hostes sunt . . . tJwble xi" Quemadmodum \ enim di-
ligere est allcui bonum velle ita odire est alten velle
malum . . .
w) Bl. 239"^ JJlgllate nescitis enim quando dominus
veniat . . . marci xiij" Qui vitam presentem attendit
celeiiier finiendam atque \ celerrime incessabilitei'que
festinantem . . .
x) Bl. 240^ Deus etnus ire nemo resistere potest . . .
(Bl. 241'') . . . lob ix Quam enumera [!] \ atque
e?iormia scelera fierent in hoc mundo . . .
y) Bl. 243'' Dabo Impios in uexacionem et nia-
ledlctlonem \ et In stuporem . . . Iheremie nono | Midti
timore penarum ab excesslbus, voluptatibus | et peccatis
retraimntur . . .
z) Bl. 244^ In Omnibus exhlbeamus nos sicut dei .
minlstros ... 2" ad chonntheos vj" Supra decimo ar-\
ticxdo tada sunt aliqua que omnem fidelem x Indtaiit j . . .
aa) Bl. 247'' 81 putas in rubore exerdtus bella
consisiere . . . ij" paraVpomenon 25° Certum\\ (Bl. 248'')
est quod ad merliorie agendum non solum indigeamus...
bb) Bl. 250'" Llbera me et pone me . . . lob xvij"
Callldissimi et male | e.rpertisdnii saluiis hostes innu-
merabiles habent nocendl \ et temjUandi . . .
cc) Bl. 252' Confortamini in domino et in potenda
virtutls I . . . Ad ephedos vj" Quemadmo\dum cor-
poraliter preliamur. singula queque corporis sid
meinbra ...
dd) Bl. 253^ Inlclum superbie hominis est ap-
postotare [!] ■ ■ . eccles. x" De superbia qidd slt et
de speciebus fiUabus effectlbus ...
Görreshandsclu'iften
211
ee) Bl. 257^ Qvi volunt diultes fierj in hoc mundo
inddunt in \ temptacionem . . . prima ad thi\motmm
vj" Qiiemadmodum ait iohannes apostolus Qui se dicit |
i7i X manere dehet . . .
ff) Bl. 260'' 3Iimdemus nos ab omni inquina-
mento | carnis . . . 2" ad chovintheos vij" Sunt vicia
quedam insemet \ ipsis amara et afflictiua . . .
gg) Bl. 262"^ Ira non habet misericordiam nee
erumpens furoi' . . . proveib. 27 ha e^t desiderinm
vlicioiiis proptter paruipencionein [!] . . .
hh) Bl. 265'' Non efficiamur inanis glorie mpidi
inuiceni | • • • Ad galatas 6'" Jnuidia ex suo \ genei'e
viciuni est enorme ac venenaimn . . .
ii) Bl. 267"^ Usquequo piyer donnies . . . piouerb.
vi Accidia caritati qua | deuni toto corde diliyere
itcbemur contranatiir . . .
kk) Bl. 269^ Aitendite uobis ne grauentur corda
vestra . . . luce 21" Qiteinadmodwn | de teniptamentis
ac vicijs luxurie dictum est quod melius | superantur . . .
11) Bl. 272^ Sathanas se iiansfigurat in angelnm
lucis I ad chorintheos Videns sathan nequissimus |
quosdam 7wn posse sediicere pertemptamenta etpeccata
carnalia . . .
mm) Bl. 275^ Certamen forte dedlt Uli dominus
ut vinoeret \ • ■ ■ Sapientie 10". Vim hominis intellee-
tiuarn conaiur dyabolus \ varijs modis . . .
Schi. Bl. 279"^ . . . tota \ vita tua fidt uere milicia
super teri'ain Ad laudem \ et gloriam omnipotentis
qui est super omnia detis sublimis et j benedictus Amen.
Explicit. II
Bl. 279^ unbeschrieben.
9) BL 280'' o. Ü. Beruhardus Clarae-
vallensis, De praecepto et dispensatione.
Anf. Doiiiitiu ahbati cohüiibcnsi. frater bernar\dus
ablias . . . Rescriptnin meum ad episto\las duorum
camotetLsium . . . Bl. 280^ ^^^^ racione iavi tacebo . . .
-Migne CLXXXH, 859—894
Schi. Bl. 301^ ... quod et studui satisfacere
twlunitati. I
Dahinter ein Auszug aus Bernhard: Sola Caritas
est. que in adue7'sis non deficit . . . (13 Zeilen)
Bl. 302 und 303 sind unbeschrieben.
10) Bl. SO^'' Iohannes de Fönte, Super
libros sententiarum.
Conclusiones primi libri sententiarum |
Incipit opus niagistri Johannes de fönte
ordinis minoruni super sentencias | in monte
pessulano editum. per conclusiones |
Anf. A.d preces studencium dum essem lectc/r in
monte pessulano ut \ fratres pauj)eres haberent sub
compendio sentencias libri sentenciarum \ Ego frater
Iohannes de fönte supradictus per moduni conclusio-
num I sentencialiter distinctionem quamlibet eiusdern
voluminis recollegi velut \ quatuor paradid flutnina
libri sentendarum orbim iirigant . . .
Druck: Hain 7225. Über jeder Seite An-
gabe des Buches.
Schi. Bl. 34-0^ . . . de sua liberadone iustl [1] \
impionun ineffabili calainitale. Et sie est finis | —
Explidunt concludones 4°'' libroruni sentenciarum. ||
ßl. 346'" ist unbeschrieben.
11) Bl. 346'' Diuisio libri decretorum et
primo prime partis que sunt distincliones. j
Anf. Jjiber decretorum distinctus est in 3' partes . , .
Ein genaues Inhaltsverzeichnis zum Kber de-
cretorum.
Schi. Bl. 350'' Item nota quod in hiis versibus
sequentibus contüietur tota 2" pars decreti et habent
tot dictiones \ qnot sunt cause, et quibus didionibus
tot litteras quot sunt questiones in i" cid dictio deser-
uit wersus \
Despice peccatum. lacrimabile plange reaium j
Stans in laude dei. res tua detur ei \
Xalure fragilis. aduerte quid es terra vere \
Nulla fides .'itabilis. non es declusus in ore \
Es nichil est racionis. inop)s es appredans es \
(T ffinis est. '\
Bl. 300'^, 351 unbeschrieben.
12) Bl. 352'' Tabula circa materiam libro-
runi sentenciarum (T Incipit tabula vtilis se-
cundum abcdarium circa eosdem 4°'' libros
sentenciarum \
Anf. A.bsoluere aliquem ab aliquo delicto . . .
Schi. Bl. 3G P mit yjwcrita.
Explicit tiibida circa 4"'' libros sentenciarum. \\
Bl. 361^—363 unbeschrieben.
Görres 148 = Germ. Qu. 1500
27*
212
Grörreshandsckriften
Görres 149 = Lat Quart. 708
(Himmerod)
Pap. 402 BU. (21 x 14,5). XV. Jh. (1471).
Jüngerer Pappeinband mit Ledor bezogen. 402 Blätter
heutiger Zählung, eine alte Zählung rot I — CCCLXXXV
auf Bl. 11—396, 35 Lagen, und zwar: I zu 12—2, 11
bis XX, XXV— XXXIV zu je 12, XXI, XXIII zu je
12—1, XXII zu 6, XXIV zu 10, XXXV zu 10^
Blättern. Textverlust ist entstanden durch das Aus-
reiOen je eines Blattes zwischen Bl. 247 und 248, und
Bl. 265 und 266. Wasserzeichen: ein p und Ochsenkopf
mit Kreuz. An dem Band haben mehrere Schreiber ge-
schrieben, vielfach sind Unterschiede auch durch Tinten-
und Federwechsel bestimmt. Rote Überschriften, Initialen
und Strichelung. Am Schluß der Lagen Reklamanten.
Schriftfeld durchschnittlich 14,4 x 11. Am unteren
Rande jeder Seite meist Inhaltsangabe, Verzeichnung der
exempla. Die Predigten sind in Abschnitte gegliedert,
die am Rande mit Buchstaben bezeichnet sind. Bin
Besitzvermerk ist nirgend vorhanden. Doch ergeben die
Übereinstimmung mit cod. lat. fol. 768 (Görres 128)
und die äußeren Merkmale mit Sicherheit die Her-
kunft aus Himmerod. Auf Bl. 1' der Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblenz = Görres 149.
Sermones dominicales.
Bl. 1'' — 10^ ein nachträglich von einem Schreiber
des Bandes zugefügtes alphabetisches Register.
Bl. IP (T Incipil: über: sermotnim: Domi-
nicalium: | tocius: Anni: Tarn de ewangeliis
quam epistoiis | ßiuersimode Collectus: • : • ; 1
(rot).
Anf. Dominica prima aduentus domini
termo de \ Epistola ': \ \ \
Anf. JS^vtic enim propior est | nostra salus . . .
Ko. xitj" Vix est enim tit | in corde sit tristicia uel
gaudium . . .
Dieselbe Sammlung von Predigten steht auch
in cod. lat. fol. 768 (Görres 128), doch hat diese
Handschrift kaum der unsrigen als Vorlage ge-
dient. In unserer Handschrift ist eine Teilung
in Winter- und Sommerteil nicht vorgenommen,
eine Anzahl Predigten sind gekürzt, einige aus-
gelassen, so daß hier das Verhältnis zum ersten
Teil von Görres 128 = 52:64 ist, sonst aber
ist die Reihenfolge die gleiche. In dem Sommer-
teil sind hier 80, in Görres 128 nur 75 Predigten
erhalten, da letzteres mit dominica XXI unvoll-
ständig abbricht, während unsere Handschrift
bis dominica XXV reicht, es sind im ganzen
10 Predigten mehr, während vorher einige aus-
gelassen sind, so daß das Verhältnis 70 : 75 war.
Die Sammlung schließt mit der Predigt:
Bl. 395'' 3IvUitudo maxima venit ad eum Johannis
iü» Nota I quod si quis wlt venire ad deum debet
ires uirtutes habere \ in eo . . .
Schi. Bl. 396^ . . . sed ptaiipiev satis faciliter
subuehitur Vnde Bernardus | Pauperias est penna
qua volatur ad celum Amen | — Et sie est finis | —
Hie finis huius libri scriptum per manus fratris 1
arnoldi fabri anno domini M" cccc? Ixxj" | Orate
pro eo II
Bl. 397'' Hie sequuntur exempla plura.
a) Item legitur Quod erat quidam miles nohilis
qui confitebatur cuidam \ fratri qui tum noluit peccata
dimittere . . .
b) Item legitur quod lupus semel voleihi vberiora
pascua . . . ebenso in cod. lat. foL 768 Bl. 7. Die
darin vorkommenden Verse sind unten von einer
Hand des 16. Jh. wiederholt.
c) Bl. 398"' iJe penis dampnatorutn \
Legitur de quodam qid defunctus fuerat . . .
d) pro coniugatis
e) Bl. 398'*' De Rege britonum qui tres fi-
lias habuit \ ■ . •
f) De muiiere litigiosa u. s. w., die gleichen
Exempla wie in cod. lat. fol. 768 vgl. dort, und
zwar folgen hier: F„, G, H, I, K, N, O, P, S, V.
Der Zusammenhang der beiden Handschriften
ist ganz offenbar, doch ist es wegen der Aus-
lassungen und bedeutenderen Änderungen ganz
unwahrscheinlich, daß unsei'e Handschrift direkt
von lat. fol. 768 abgeschrieben ist. Da am Schluß
Blätter fehlen, bricht die Handschrift auf Bl. 402^
mitten in De muiiere jter prestigium diaboli
in equam mutata j . . . ab, mit: . . . nullum re-
s^ionsum dabat Adductis ergo || . - .
Görres 150 fehlte schon in Coblenz.
Görreshandschiiften
213
Görres 151 = Lat. Qu. 709
(Trier, St. Maximin)
Pap. 149 Bll. (21,5 x 14,5). XV. Jh.
Alter Holzeinband mit Leder bezogen, eingepreßt'
Rundstempel mit Adlern und Löwen. Schließen abgefallen,
Reste von Metallbuckeln. Rücken neu. Die Spiegel
der Innendeckel bilden Fragmente einer Handschrift
von Virgils Aeneis (10. .Jli.) mit Scholien, sorgfältig
geschrieben, der erste Buchstabe jeder Zeile abwechselnd
schwarz und rot. Sie enthalten die Verse: Buch I,
431—445, 412—416, 140—154, 111—125. Der Band be-
steht aus 16 Lagen, und zwar: I zu 4, II, XIV zu je
10—1, III— XIII, XV zu je 10, XVI zu 6 Blättern,
außerdem ist Bl. 111 ein Schaltblatt. Am Schluß der
Lagen Reklamanten. Wasserzeichen: p mit Blume, im
Bund. Der ganze Band ist von einer Hand geschrieben,
rote Überschriften, Initialen, Paragraphen, Strichelung
und Unterstreichungen. Schriftfeld 14,5 X 8,5, Tinten-
liuienschema, 26 Zeilen. Besitzvermerke auf den Spiegeln
des Vorder- und des Rückendeckels: Q8 Codex monastery
sancti manmini prope treuerim \ (15. Jh.), ebenso ßl. 4'
darauf Inhaltsverzeichnis des Bandes, auf Bl. 1' von der
Hand des Petreius: Ex libris Tmperialis Monasterij | s.
Maximinj :• ~ | und oben N. 153, die Nummer noch
einmal Bl. ö', auf Bl. 1' und 5' der Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblenz = Göires 161.
Meditationes de vita Jesu Christi; Caesa-
rius episcopus, Homeliae.
1) Bl. !'■ Item oracio de heata virgine | (rot).
. Auf. O Gloriosa siiiii.ini ret/is \ geidUix Maria
ne denpicias | jne . . .
2) Bl. 1"^ Alia oracio \ (rot).
Anf. O Sanctissima et gloriosisima et pijs[siina
virgo Maria, ego indignus \ et jieccator tibi committo
esse, posse. nasse | . . . Bl. 3"^ — 4"^ unbeschrieben,
Bl. 4^ Inhaltsangabe des Bandes.
3) Meditationes de vita Jesu Christi
Ludolfi de Saxonia.
Bl. S'' Incipit Begistruin istins lihri \ (rot)
folgt ein alphabetisches Inhaltsverzeichnis des
Bandes.
Bl. T' Incipinnt quedam preamhula super [
vitam dominj Ihesu xpi Amen. \ (rot).
Anf. In Omnibus itaquc iiirtutibiis. et bo\uis mo-
ribus. semper tibi prepone \ illud clarissimum spe-
culum. et tocius \ sanctitatis exemplar . . .
Schi. Bl. 13'' . . . et inviolabiliter radica\ta sint
semper mens mea et cor | nieum. Amen. \ — Bene-
dictum sit nomen domini nostri | ihesii xpi. Et
gloriose I virginis Marie matris eins \ in eternum et
vÜra Amen. | (rot).
Bl. IS'^ Incipit vita domini nostri I/iesu |
xpi per modum meditacionis | abbreuiata ex
libro qui dicitur über de vita iAii xpi | (rot).
Primo meditacio vite beatis\sime virginis Marie
ante incar\nacionem domini nostri J-hesn x \ — feria
secunda || (rot).
Anf. Circa beatissimam virgi\nem, Mariam ex
qu(t I incamacio facta est pos\sit)nus meditari Vitam |
ipsius . . .
Ein sehr- stark zusammengedrängter Auszug
aus den Meditationes vitae Christi des Ludolfus
de Saxonia. St. Maximin besaß auch eine voll-
ständige Handschrift der Meditationes in 2 Bänden,
von denen der zweite Teil jetzt in Berlin cod.
lat. fol. 683 ist.
Schi. Bl. 93"' . . . at<]ue genitalibns membris | sicut
ce/eris impaxirent. nee cum ardore \ soninarent. nee
cum dolore pareretur. i|
Bl. 03^ unbeschrieben.
4) Bl. 94'' Incipinnt decem omeiie beati \
Cesarij eptiscopi ad nionac\lios specialiter
j>ertinentes. Prima | (rot).
Anf. Inter reliqiias beatiiudines quas \ in ewan-
gefio dominus et snlualor noster enu\merare dignatus
est . . .
ilber diese Predigten des Caesarius episcopus
Arelatensis vgl. die Bemerkungen zu cod. lat.
qu. 670 (Görres 8).
Schi. Bl. 131'' ... per | assiduam leccionem deo
insinuante | cognoscitis. — Expliciunt omeiie saiicti |
cesarij episcopi ad monachos nu\mero decem | feli-
citer. A\men \ (rot).
Bl. ISP unbeschrieben.
5) Bl. 132' 0. Ü. Collecta ex diversis.
Item de studio religiosoruni. Hugo. \ (rot).
Anf. A.d hoc stndeat quisque reli\giosus bonus . . .
Es folgen weitere Auszüge aus Hugo von
S. Victor, Bernhard und Augustin, jeder mit be-
sonderer Überschrift. Sie enden Bl. 146^ mit:
Ex ortacio ad animam B ernardus j| (rot).
Anf. Bl. 147'
O Tu dulcis anima
soror mea 1 cara.
214
Görreshandschriften
ttio deiiotis.nnia
sponso j locuia para
Hospitem mitissimum
eris I gusceptiira.
quod est in celis Optimum. \
tu es acccjytura
Huius est prescncia |
cariiate plena.
cuixis amicida.
nimis est | amena
Apiid te qitiescere
tecum wlt I paiisare.
iecum wlt discnmbere.
tecum u'lt I cenare
Surffe cnrre obuiam.
est enim iam | uicinus
cordis per mundiciam.
paratus habe sinus |
■' Darunter 3 Zeilen mit weißer Farbe über-
scbmiert.
Dann: Item Nota Quare ainans debct vitare
(ora seireln | et specialiter cum illo quem amat . . .
(10 Zeilen;.
Bl. li?'^ JJernarditft (rot). | Sacerdos si »on
celebrat cum possit . .. Darunter: Nota, pnlc/iri
versus. |
Preshiter attente. capias hec dogmata mente.
Hec tibi norma datttr. per quam tua vita regntur.
Sohrius et castus, et sacro dogmate pastus.
Iram tu liies. fngias scmper quoqne Utes.
Non sis poiator. nee lucri turpis amator.
Turpia non verha. tua sint nee mensque superha.
Ad mensam doinini. quasi bestia currere noli.
Ne te cum iuda. danqinet sentencia iusta. \
Die Verse kommen häufig vor, so z. B. in
cod. Vat. Pal. lat. 714, 7 a, Basel A X 129, 21 und
Berlin lat. qu. 663 Bl. 313'^.
Dann von anderer Hand:
Nota bene. Marc non habundat tot guttis. nee sol
tot splendoribus... quot sacramentum j altaris habundat.
earismatibus ... (5 Zeilen) Hec Augiistinus ||.
Bl. 148 und 149 sind unbeschrieben.
Görres 152 - Lat. Qu. 710
(Trier, St. Maximin)
Perg. u. Pap. 282 Bll. (20,5 x 13,7).
(1419,22).
XIV. u. XV. Jh.
Alter Holzeinband mit Leder bezogen, Reste von
Schließen. Der Spiegel des Vorderdeckels ist aligelöst
und vorne eingeheftet, der des Hinterdeckels ist noch
aufgeklebt. Es sind Bruchstücke einer sehr gut ge-
schriebenen Handschrift von Beda, De ratione tem-
porum (9. .Jh.). Sie enthalten: Vorderdeckel ■■ cap. 38
Schluß bis 39 Anfang (Migne XC, 467 B Z. 12—469 A
Z. 9), Vorderdeckel ^ cap. 36 (M. 463 A Z. 3—464 B
Z. 4), Rückendeckel cap. 35 bis cap. 36 Anf. (M. 460 B
Z. 7—463 A Z. 2). Der Band von 282 Blättern heutiger
Zähluug setzt sich aus verschiedenen Bestandteilen zu-
sammen, die ursprünglich nicht miteinander vereinigt
waren. Es sind aber zwei Hauptgruppen zu unterscheiden,
die erste umfaßt Bl. 1 — 68, sie ist durchweg auf Pergament
geschrieben und gehört noch dem 14. ,Ih. an, die zweite
Hauptgruppe von Bl. 69 — 282 besteht aus Papierhand-
schriften und gehört dem Anfang des 15. Jh. an, doch ist
von dem zweiten Teil Bl. 282 ebenfalls Pergament. Dazu
kommt ein Pergamentvorsatzblatt zu dem ganzen Bande.
Die beiden Teile sind aber schon im 15. Jh. miteinander
vereinigt worden. Besitzvermerke stehen auf der Rück-
seite des Vorsatzblattes und Bl. 282": Q. 4 Codex mo-
nasterij sancti mn.rimini prope treuerim \ (15. Jh.). Auf
Bl. l' von der Hand des Petreius: Exlibris Imperialis
Monastcrij s. Ma.ciminj :• ~ | , oben N 5. Auf Bl. 1'
der Stempel der Gymnasialbibliothek Cüblenz=Görres 152.
I.
Der erste (Pergament-)teil von Bl. 1 — 68 heutiger
Zählung, dazu ein ungezähltes Vorsatzblatt, zerfällt wieder
in drei Teile: 1) Bl. 1—51, 2) Bl. 52—56, 3) Bl. 57—68.
Er besteht aus 7 Lagen, und zwar: I — IV zu je 10, V
zu 10 + 1, VI zu 5 geklebten, VII zu 12 Blättern. Es
sind drei Schreiber zu unterscheiden, die sich mit den
drei Teilen decken, sie gehören alle dem 14. Jh. an.
Der erste (Bl. 1 — 51) verwendet rote und blaue Initialen,
rote Paragraphen und Strichelung. Durchweg zwei-
spaltig, das Schriftfeld durch Tintenlinien eingerahmt,
Schriftfeld 15,3 x 11,6, Spaltenbreite 5,5, 38 Zeilen.
Am Schluß der Lagen Reklamanten. Dieser erste Teil
ist der Rest einer umfangreicheren Handschrift, er ist
am Schluß unvollständig. Der zweite Teil (Bl. 52 — 56)
besteht aus den fünf letzten Blättern einer Handschrift,
er ist von einer Hand zweispaltig auf fast völlig ver-
löschtem Linienschema geschrieben, rote Initialen, Para-
graphen und Strichelung, Schriftfeld 16x11,6, Spalten-
breite 5,4, 38 Zeilen. Der dritte Teil stammt aus einer
Handschrift, die im Format viel größer war und erst
durch Beschneiden, wobei am rechten Rande Buchstaben
verloren gegangen sind, für den Band passend gemacht
wurde. Rote, zum Teil verzierte Initialen, Überschriften,
Paragraphen, Strichelung und Unterstreichungen, voll-
Görresliandschriftcn
215
ständiges Tintenlinienschema, Schriftfeld 18,3 x 13,5,
Spaltenbreite 6,2, 46 Zeilen. Auf dem Spiegel des Vorder-
deckels und dem Vorsatzblatt stehen von Händen des 1 5. Jh.
ßechnungsnotizen (Zehntenzahlungen) z. T. stark
verlöscht. Datiert sind die Eintragungen auf dem Spiegel :
Item anno doniinj M'CCC'C xxxj dedit pastor v flor. de-
cimam Maynam | Item anno MCCCC xxxij dedit pastor
vicesimum denarium ii^ [S'/s] flor. \ Item nedernhusen codem
anno vicesimum denarium x sol., die Eintragungen auf
dem Vorsatzblatt sind undatiert. Auf der Rückseite des
Vorsatzblattes stehen Predigtanfänge.
Sermones et tractatus varii.
S e r m o n e s
1) Bl. 1™ Paruulus natus est nobis \ • ■ ■ ysa. ix.
In verbis 'premissis circa x \ incaritacionem tria de-
signantur . . .
2) Bl. 2^'' JPositis genibus clamauit voce | . . . Act.
vij. In verbis istis beatus steph\anus commendatiir a
tnbus . . .
3) Bl. 4^* QvartHin animal sirnile aquile volanti |
Aj)o. iiij In hiis duo tanguntur | Pnmo tangitur
coniieniencia beati lohannis ad \ alios ewangelistas . . .
4) Bl. 7''=' Ecce vwtim magnus f actus est \\ (Bl. T"^*")
in man . . . Math. vilj. per istml inare siguificattir |
in quo inngnus jnotiis temptacionuin est. . . .
5) Bl. 8^'' Avditu anris aitdiui le . . . lob vltimo
In iwrbis | premissis dcscribimtur iiij. que inducere
piossunt I peccatorem ad celerem penitenciam . . .
6) Bl. lO"'"' Penitenciam agite appropinquabit . . .
Math. iij. Duo tanguntur \ penitencie necessitas. et
eiusdem utilitas . . .
7) Bl. 11^* Cvm tempns fjvctuuin apropinquasset
misit seruos su\os ad agricolas . . . Math. xxi. In
verbis \ istis duo tanguntur. primum est xpi circa sa-
liiiem I hominis sollicitudo . . .
8) Bl. 12'^'' Beati qui audiunt veilium dei . . .
Luc. xi. In uerbis istis ordine proposito tria tanguntur
primum est perfectionis dispodcio . . .
9) Bl. M'^'' 3L'mor esto vitde excideris et | age
penitenciam . . . Apo. ij hie duo tanguntur primum
est dignitas | grade perdite. per cidpuni . . .
10) Bl. 16^'' jyHigite inimicos vestros. beiwfaate
hijs qui oderunt vos... Math. v. Duo facit hie dominus.
dat pre\ceptum perfectissimum quod consistit in inimi-
eolrum dileciione . . .
11) Bl. IS^*" Cvm ieiunasset i%c xl". diebus et
.vi". I noctibus postea esurljt. Mat. iHf" j Duo tanguntur
hie. primum est diuine virtu iis insinuacio . . .
12) Bl. 20™ Ecce sanus (actus es iam noli
peccare ... lo. v. In | verbis premissis deus tria facti,
primo tangit | impensum beneficium . . .
13) Bl. 21'''' lAc fatigatus ex itinere sedebat sie ]
super fontem lo. iiij. Duo hie describun\iur . . .
14) Bl. 22'^'' Svmetis vobis frvctus arboris . . .
leu. xx\iij. Illud uerbum congruit hodieime festi\idtati
in qua turba honorauit xpm occure7i\do ei . . .
15) Bl. 23^'' 3Iemoriam fecit mirabi\liu7n suoruni
misericors et nüsei'ator . . . verhim istud potest ex\poni
de hodiirna festiuitate in qua | ,vpc ndrabilia fecit
quando paneiib in corpus su\um . . .
16) Bl. 24^'' O vos omnes qui transitis per uiam
at\tendite . . . Ihren, i. hec uerba | poterat x'^ dicere
cum in crvce pienderet . . .
17) Bl. 26''^ Assumpcio virginis. \ (rot).
Änf. A.ssumpcio virgbds gloriose marie \ qualiter
facta sit. ex quodam libello apo\crifo qui iohanni
ewangeliste aseiibilur edocetur. | . . . Dasselbe Stück
in clm. 11601 f. 183. Darin mehi-ere Exempla.
18) Bl. 31™ Episcopius quidam religio\sam agens
uitam bcatuni andream \ inier ceteros et super ceteros
sanctos in veneravione \ habebat . . .
19) Bl. 32™ o. Ü. Visio Philiberti.
Ani. Woctis sub silencio tempore bnmali . . ,
Die Verse sind nicht abgesetzt.
gedr. in Karajan, Frülilingsgabe, Wien 1839,
85 ff., Du Meril, Poesies populaires latines, Paris
1843, 217 ff.; vgl. Hans Walther, Das Streit-
gedicht in der lat. Literatur des M. A., Diss.
Berlin 1914, S. 66 ff.
Scbl. Bl. 34™ . . .
Et me X manibus totum commen\dam
20) Bl. 34™ o. Ü. De gallo et presbitero.
Multi sunt piresbiteri qui ignorant | quare
Supra templum dondni gallns solet \ stare . . .
Diese häufig vorkommenden Verse sind gedr.
Du Meril, Poesies populaires latines ed. 2* (1847)
p. 12 ff.
Schi. Bl. 34^b . . .
recolent aromata | bene masticata. — .
explidt de gallo et presbitero. |
216
Görreshandschriften
21) Bl. 34^b 0. U. Ijlarrationes ex Phy-
siologo.
Nemo quiescenti'm cogat vigilure leonem. |
Anf. Igitur iacoh benedicens fillurn suum | iudam
dicebat. Catuhis leoids | iude filius de germine meo.
quis I susdtabit eum. Physiologus dicit | Tres naturas
habet leo . . .
Sie schließen Bl. 4P'' mit dem Kapitel de
feiiice . . . qid prolfert de Üiesauro siio iiona et |
vetera. — Explicit liber de naiuris | aniinalium lo-
hannis crisostond. Genau so in cod. theol. fol. 178
(Rose u. 426, IG).
22) Bl. 41'-'' 0. Ü. De eucharistia.
Anf. ISvrharistia vt ait gregoriiis | interpretatur
bona gracia . . .
Schi. Bl. 47"'^ . . . illa sicca j^artimda que relriianet
sumatur pro indulgencia illonini que sunt in | purga-
turio. — Expliäunt qtiestiones sacramenti eukaristie. \
23) Bl. 47™ 0. Ü. Versus de sacramento
eucharistiae.
lussu diuino cum missa pie celebratnr. \
Sangiiis de viiio corj^tts de pane cveatur \ ■ ■ .
16 Verse
24) Bl. 47™ 0. Ü. De forma vivendi.
Anf. Erudimini qid ivdicatis tenam. Nolite |
arbiiran quod alienum a iwhk sumpseriin | exordiiiiii.
Si enim disslmiilure noii. ivlitis vos cstis qidiudicatis . . .
(Bl. 47^*) T)e forma viuendi tractaLnin est \ qida
circumcisa dehet esse vita . . .
Dasselbe Stück als Sermo ad sacerdotes in
Melk cod. 35 f. 215.
Schi. Bl. 49'''' . . . qui est | quasi calcuhis in ore
positiis. II
25) Bl. 49^'''- o. U. De sacramento corporis
Christi.
Anf. Heati oculi qui vident que vos | videtis. In
hoc ewangelio uidenda \ sunt quatuor. scilicet in persona
sacerdo\tis . . . Bl. ÜC""" JPaiiem angelorum ' mandu-
cauit hoino. hie paids fuit \ figura viui panis . . .
bricht unvollständig Bl. 5P'' ab ... Item an-
gelica conuer || [sacio] '
Bl. 52™ beginnt mit dem letzten Satz eines
verlorenen Stückes . . . epistola sequitur ec.ce dies
xienient etc. \
26) Bl. 52™ Predigtmaterialien.
Anf. Dirigite itiam domini. \ gregorius. Via du-
inini ad cor dirigitur \ cum iieritatis ser7no hniidliter
auditur \ . . ■ am Rande De via.
Eine Zusammenstellung von Zitaten aus Gregor,
Maximin, Leo, Chrisostomus, Cassiodor, Augustin,
Bernhard u. a. über die verschiedensten Materien,
die jedesmal am Rande angegeben sind.
Schi. Bl. 56^''- . . . leronhmis. Nullum tempus
longum nullus | labor duiiis aideii debet quo gloria \
cternitatis acquiritur. \\
Am oberen Rande von Bl. 57"^ ist ein Besitz-
vermerk ausradiert.
27) Bl. 57™ 0. Ü. Viridarium consola-
tionis.
Anf. Qvoiiiam ut ait aj:iostobis \ spiritu sancto
affati [!] locuti sunt sicut dei omnes. \ oportet nos
eorum dicta hnitari pariter et ha\bere . . .
Das häufig vorkommende Stück ist noch un-
verotientlicht, es findet sich z. B. im cod. theol.
fol. 483, clm. 9740, Wien cod. 1160 u. a., vgl.
darüber Haureau im Journal des Savants 1885,
S. 429 f., der das Stück Bonaventura zuschreiben
möchte.
Schi. Bl. 60^'' . . . qtd in ttinitate ] perfecta uiuit et
regncd. deiis benediclm in secula seculorum amen. \ —
ExpUcit viridarium consolacionis \ (rot).
28) Bl. 60^'' o.Ü. De oratione, conf essione
et satisfactione.
Anf. Oracio est hostibus flagellum. hominihus
suhsidium deo utile \ sacrificiurn Veradter orare est
in compunccione ...
Schi. Bl. 61'"'' ... descendit quae preparauit deus
diligen\tibus se. |
29) Bl. ept' o.Ü. De sacramentis.
Anf. Teniplum dei sanctum est quod estis vos |
Ad chor. iiij". Iste sermo licet omnes tangat quos |
Spiritus dei inhabitare debet spiritualiter . . .
Eine Zusammenstellung über die Würdigkeit
zum Empfang der Saki'amente und die Hinder-
nisse. Die einzelnen Abschnitte mit roten Über-
schriften.
Schi. Bl. 63^* . . . In mobilitate carnis \ [et] in
sanitaie corporis. |
Görresliandschiiften
217
CO) Bl. 63™ Inoipit artictilus fidei tracta\tus
de articulia fidei et eorum erroribus et que-
sti\onihus de sacramentis ecclesie et eorum
ei'roribus et (jnestio7iibiif: | (rot).
Anf. Posinlft a me vestra dilecüo iit de articidis.
fidei et sacramentis (diqua verba coiiipendiosa . . .
Verfasser ist Thomas de Aquino. Drucke:
Hain 1423—1433.
Schi. Bl. 66^^ .*. . corpus anhnale regurget corpus
spiriliiale. \ — Explieit tixictutus de articidis fidei et
sacramentis ecclesie editus a fratve thoma bonaventnra |
apostrophe ad surnmum pontifioon. \ (rot).
31) Bl. 06^'*^ Incipit suinmn introdiicloria
ad I sacratn thcologiam | (rot).
Anf. Fcndatnentmn aliud iiemo potest poneiv . . .
Quia ea ad \ xanam religioneiii pertinent eo modo
tradi debent . . .
Sclil. Bl. 68^*^ . . . fuenud in tempore nee ex tem-
pore sed cum tempore si\mul creata. ||
II.
Der zweite (Papier-)teil von Bl. 69' — 282 ist aus
6 Stücken zusammeng-esetzt. Das erste umfaßt Bl. 69
bis 143, das zweite Bl. 144—156, das dritte Bl. 157—224,
das vierte Bl. 225—237, das fünfte Bl. 238—271, das
sechste Bl. 272—282. Der ganze Teil besteht aus 18 Lagen,
und zwar: I— VI, XI— XIII zu je 12, VII zu 6—3,
VIII zu 12 + 1, IX zu 12—1, X zu 14, XIV zu 12—5,
XV zu 14—1, XVI zu 24, XVII zu 10, XVIII zu
10 -|- 1 Blättern. Es sind ausgerissen unbeschriebene
Blätter: zwischen Bl. 143 und 144, und zwischen Bl. 237
und 238 je eins, zwischen Bl. 224 und 225 fünf, ein be-
schriebenes zwischen Bl. 157 und 158. Die Hände fallen
mit den Stücken zusammen, doch sind an einigen Stellen
Füllsel von anderen Händen eingeschoben. Die erste
Hand (Bl. 69 — 143) schreibt Langzeilen. Die Üljer-
schriften in verdickter Schrift, sonst ohne jeden Schmuck.
Das Schriftfeld, 17,7 x 10, ist von einem Tintenrahmen
umgeben, 31 Zeilen. Die zweite Hand (ßl. 144 — 155)
schreibt zweispaltig im Tintenrahmen, verdickte Über-
schriften, rote »Strichelung, die Initialen sind nicht aus-
gefüllt, Schriftfeld 15,5x10,8, Spaltenbreite 4,8; 25 bis
26 Zeilen. Die dritte Hand (Bl. 157—223) schrieb eben-
falls zweispaltig. Nur vereinzelt rote Überschriften,
Unterstreichungen und Strichelung, gewöhnlich verdickte
schwarze t^berschriften. Schriftfeld mit Tintenlinien
eingerahmt, 17 x 10,8, Spaltenbreite 4,4, Zeilenzahl 37
bis 40. Die vierte Hand (Bl. 225—237) schreibt Lang-
zeilen ohne jeden Schmuck, das SchrLftfeld ist von
Blindlinien eingerahmt, Größe 12,6 x 7, 22 Zeilen. Die
fünfte Hand (BL 238 — 271) schreibt ebenfalls Langzeilen
ohne jeden Schmuck, Schriftfeld, nur durch senkrechte
BHndlinien begrenzt, 16,8x7,4, 26—32 Zeilen. Die
sechste Hand (Bl. 272—282) schreibt ebenfalls Lang-
zeilen, ohne Schmuck und Rahmen, Schriftfeld 18 x 10,
Zeilenzahl wechselnd. Die Wasserzeichen im Bund
sitzend und größtenteils mit Schrift bedeckt, sind nicht
bestimmbar.
H i s 1 0 r i a E. o m a n a et t r a c t a t u s v a r i i.
32) B1.69'' [I]7icipitur.romanorn>ii. [ historia.
mistice desing\iiata priino de rege. qui. filio |
pigriori. regnuin. dlsposuit. \
Anf. Polinieus in ciuitatc babylonic regnauit qui
tres I habuit filios . . .
Auszüge aus den GestaRomanorum, abweichend
von der sonst üblichen Reihenfolge, die Er-
zählungen sind häufig etwas gekürzt. Die Hand-
schrift beginnt mit cap. 91, es folgen cap. 139,
82, 16 u. s: w., ygi. ed. H. Oesterley, Berlin lb72.
Schi, mit cap. 27 auf Bl. 131^ . . . et si isla
fecerimus \ vitain eternam 2^ossidebimus quod nobis
prestare dignetur | doiiAnns nosier iAs x"' z« secula
secidoruju Amen. | — E.rplicit romanonim historia
gesta mistice designata | sab anno domini M. cccc
xxiij. in vigilia sancie marie Alagda-^lene || (Juli 21).
33) Bl. 13P 0. Ü. E.xpositio vigiliarum
mortuorum.
Anf. [MJortuo ue prohibeas granam | ecclesi-
a.-ttice 7"'° graciani aulem eorum tripliciter prohi-
beinns . . .
Dasselbe Stück in cod. theol. lat. fol. 47 (vgl.
Rose 826,1).
Schi. Bl. 143"" . . .ne venirent ad \ tormenta quos
in peua videret, luce .cvj etc. et sie est finis huius \
Anno doniinj M cc.ce" xxiij in die lacobi etc. (Juli 25).
Bl. 143^ ist unbesclu-ieben.
34) Bh 144'' 0. Ü. Narrationes ex gestis
Romanorum.
Die hier eingehefteten Blätter sind der Schluß
einer umfangreicheren Handschrift. Der Anfang
Bl. 144"^=^ mitten im Satz, es folgen Bl. US^b
cap. 167, Bl. 146'-b cap. 70 u. s. w.
Schi. Bl. 155"'' mit De passione domini . .
sequitur Miles quidam erat. ||
Bl. 156 ist unbeschrieben.
35) Bl. 157'^=^ [I]nci\pit \ tractatus super \ ru-
bri\ca de | officio misse venerabilis \ nicolai
andree [de] the\atina doctor decretorum \
28
218
Görreshandschriften
Auf. Dicit apostolus ad ejihesios | sc.vto induite
inducte [!] vos ar\matnra [!] dei . . .
Diese Einleitung ist eine Überarbeitung des
Traktates Hugos von St. Cher (Hugo de S. Charo),
Expositio missae (Hain 8984 — 8992 und später
öfter). Sie weicht von den Drucken an vielen
Stellen ab. Zwischen Bl. 157 und 158 ist ein
Blatt mit Textverlust herausgerissen. Auf Bl. 159''*'
beginnt dann erst die Abhandlung des Nikolaus
Andreae: [Postquani sacerdos] | ne! episcopus para-
meMis \ indutus videndum est | quuliter ad altare
va\dat scribitur . . .
Über den Verfasser vgl. Schulte, Gesch. der
Quellen des kanonischen Rechts II, 398. Druck:
Hain 1084. Die Handschrift weicht teilweise,
besonders am Schluß erheblich von deni Druck ab.
Schi. Bl. 171'''' . . . qnod | duo fiunt de ipsa
patena el | faciunt illa duo dyaconvs | et suhdyaconus
que sunt notabüia | Et sie est finü ||
36) Bl. 171^^ 0. Ü. Expositio super librum
de offitio missae Nicolai Andreae.
Anf. Scienc'ia diuina est scieHcinrnin nobi\lissima
et libera . . . (Bl. 172''') Causa inaturia lis est vi scia-
inus quod significant para\menta que jyresbiteri induunt
et I cum hoc quod slgnificet totum officium niilsse
quod in ecclesia peragitur causa effieiens \ fuit magistei'
nicolaus andree \ De ciuitate theatina doctor | decre-
tortmi qui hunc librum propter vtililaluni [!] paupentm
clericorum | studeticium qui diffiant [!J studere \ omnia
comp)Osuit. Causa formalis et finalis || (Bl. 172'''')
sunt hec sicud ht aliis libris Tytu\lus huius libri est
rubiica \ . de officium [!] misse seciuäur ormimenta
cominunia. |
Iste über cuius subiectum est 1 officium misse divi-
ditur I prindpaliter in quiiique | partes . . .
Dann folgt die eingehende Kommentierung
des vorigen Stückes: Bl. 178^'^ Postijuam sacerdos
uel episcopus para\mentis et cetera Hie est tractatus |
secundus de Officio misse,. . .
Meist werden die einzelnen Abschnitte ein-
geleitet mit: In ista parte auctor ostendit . . .
Schi. Bl. 204"^^ ...vt nos be \\ (Bl. 204'^''') ngdi.
cendo possimus pervenire illic \ vbi sine fine viuat [I]
et regnat \ in secida seculorum amen \ — Explicit
exposicdo [!] mi\sse ||
37) BL 204^'^ 0. U. Expositio super Pater
noster.
Anf. Gregorius Indc | sacratissime oracioni | pro-
mittit [!] protogum. | qui ialis est pre\ceptis salu\taribus
mo\inte audimus. j Audimus dicere in quo quidem pro-
logo I duo nivnit ad illius sanctissime oracionis j
dominici [!] \ ■ • ■
Es folgen eingehende Erklärungen der einzelnen
Bitten.
Schi. Bl. 223''* ... et ad suffi\cienciatn sanctissime
oracioni.i | doininice dicta suffieiant \ de quo laudetur
deus per \ vifinita secula seculorum \ amen Explicit
exposicio \ bona ei vtilis super jmter noster | finita
in geylnhusen [Gelnhausen] Anno domini M CCCC
xi,v I in die circumcisionis domini etc. | (Januar 1) —
Dahinter in dicker Schrift: Explicit exp\osic.cio [!]
misse | compilata per \ reuerendum \ magistrum ni-
co\lamn andree \ de theatina || (Bl. 223''l') ciuitate
decreto\nrm finita sunt \ post annos do\nuni Mille-
si\mo CCCC" xix deo gra\cias ||
Bl. 223^ hat zunächst eine kurze Notiz über
Hieb (7 Zeilen), dann die Verse:
a) Scribe per y grecmii dya duo significabit
Scribe per i nostntm dislribni significabit
b) Quot per t scriptum nomen naturale voeatur
Quod per d nomen titxdus coninncdo feratur.
Dann Notiz über den Sitz der Laster im
menschlichen Körper (8 Zeilen).
Darunter: Erklärung des hebräischen Alj^ha-
betes.
Bl. 224"" unbeschi-ieben.
Bl. 225^ von einer Hand des 15. Jhdts.: Ver-
zeichnis des Besitzes eines Landwirtes.
Der Besitzer wird nicht genannt, gbenso fehlt
die Datierung; das Verzeichnis ist aus einem
Testament genommen. Der Besitzer scheint in
Span heim ansässig gewesen zu sein.
38) Bl. 225'' Canonones quomodo sacerdos |
debet imponere peniteticiam peccato\ribus. ||
(dicke Schrift in rotem Rahmen).
Bl. 225^ unbeschrieben.
Anf. Bl. 226'' A Multis quidem erratum est \
persepc modo preter naturam . . ,
Görresliandschriften
219
Dasselbe Stück in den Baniberger Hand-
schriften Theol. 13 f. 508, Theol. 72 f. 54.
Schi. Bl. 237^ . . . vt ea corpus xpi fidelilms \
laüiistretur bapiismum ad bap\tisandum | — Et sie
est fiiiis. II
39) Bl. 238'' Comfessio [!J bona. \
Anf. Ad exciiandtun humamtui </eniis j quud de
leid vacillat et cadit in fe\tore peccati . , .
Schi. Bl. 250^ . . . et sunt darnpnatj \ in Inferno,
tales persone propter \ deffectnni penitende. \
Es folgen nun eine größere Zahl kui'zer Prosa-
stücke
Bl. 250^' De statu \ Mulierum. Anf. Videatis
hie statum Mulierum \ sicut diät liber sapiencie . . .
Bl. 25P Tres teniptaciones Mundi.
Bl. 25P Ihesus clamat. Anf. C/amal Jims ego
te saluaho \ ■ • ■
Bl. 25P tres niedi\taciones.
Bl. 251"' Metra sapiencie.
Bl. 251^ Sequitnr de rainis vij peccatoruni
mortalium.
Bl. 253'' Septem virtutes principales.
Bl. 253'" Septem opera misericordie cor-
poraiia.
Bl. 253^ Septem opera misericordic. spi-
ritualia.
Bl. 253'^ Septem virtutes contra .<feptem
peecata mortalia.
Bl. 253^ Septem sacramenta ecclesie.
Bl. 254'' Septem Requeste contente i n
oracione \ dominica Pater noster.
Bl. 254" Principaiia gaudia paradisi.
Bl. 255"" Principales p<ene Infernj.
Bl. 255" Seqnntur aliqui m o d i \ q u i b u s
vtiliter viuere possiimus \ in hoc seculo.
40) Bl. 258"^ Prouerbia philozoforum \
Anf luuenis stans in timore
Et parentum in honore
In diuino servicio
Paupemm amore p/o
Et a malis timorosus
nee piger sit nee gidosus
Si vita longa vixerit
in honore magno erit
Poete
Thuliiis
Ainicum tuum diligas
non ut res eins exhigas
non diligit leg(diter
Amans pertinaliter
u. s. w. Verse nach Sentenzen unter dem Namen
des Plato, Aristoteles, Cato, Macrobins, David, So-
crates, Perses, Tnlias, Lucanus, Thobias, Sapiens,
Saluslitius, Salustius, Calo, Salainon, Boecius, luue-
mdis, TerenciH.% Ouidius, Vlrgilius, Lucanus, Macer,
Diogenes, Julius, Ysodorus, Diogenes, Cicero.
Schi. Bl. 261'-
Iudex liecte Judieare
Sims tibi meditare
iS'ec te aliciat Amor
nee perturbet Ire clamor
Bl. 261" Eechnungseintrag (1 Zeile)
41) Bl. 2ß2'" 0. Ü. Andreas de Escobar,
Modus confitendi.
Anf. Quoniam omni confilenti ne\cessarium est
hanc gene\ralem confefsionem dicere . . .
Drucke: Hain 'J97— 1017.
Schi. Bl. 271" . ■ . et ad acquisicionem grade \
in pivesenti et vite e.terne in f'uturo seculo in \ nomine
patris et filii et spiritus sancti amen. Seqidtur oracio
post confessionem. | Omnipotens sempiterne deus mise-
ncor\dissime . . . das Gebet fehlt in den Drucken.
Schi. . . . et post hanc vitam numquam a te se\parari
Amen. \ — Confesdo megarensis Episcopi. \\
42) Ordinationes Martini papae V.
Bl. 272"' Aue inaria — | Sequuntur ordi-
naciones per dominum Martinum p)apain v
Anno dominj M \ cccc xvij die xij mensis
nouembris in crastinum sue assumpcionis | et
ante sue [!] coronacionem solempnia facte que
publicata fuerunt ut est moris \ die sabbati xxvj fe-
bi-uarii anno suo primo in Consistorio \
Anf. Primo fecii sindles in seruacionem Ulis que
in constitucione. Ad reghnen \ benedicti xii conti-
nentur \ ■ ■ ■
Die Urkundenform ist nicht gewahi-t, es ist
nur eine Aufzählung der Verordnungen.
43) Bl. 277"^ Urkunden
Assit in principio sancta maria mea.
a) o. U. Statuta provincialia ecclesiae
Moguntinae 1383.
28»
220
GöiTeshandschriften
Anf. In Nomine sancte H indiuidue trinitatis
Amen | Cum | enim mens racioiiabUium multiplicibus
ignorantie tenebris ohli\uione et inobedientie plerwnque
irritetur jjer quas memorie commendata | facilius
düabuntur . . . Hinc est qiiod nos ArcMj)resbiten
scilicet dominj sober>i\/ieim, Monsterappehui, Kyrn,
glan, fflanheym et Odern\heim de vnaniiai consenm
bona et matura deliberacione j)eritoi-um\que infor-
macione 2""«^«^*^« • • • Prlmo preposüxis qui r>ro
tempore fiierit ecclesic Magnntine seu ipsaui | pre-
posiiuram assecutiis potest et ditbet omnes et s'mgulos
Archipresbiteros | Citare «eu convocare per suum
Offieialem . . . mit Veröffentlicluing durch die lu-
dices sancte Maguntine sedis.
Schi. Bl. 280^ . . . Datum anno dovüni M°. tre-
centesimo Ixwxiij'' Octauo Idus Nouembiis || (No-
vember 6).
Bl. 28 1"" Notiz über die Feier eines Festes,
anscheinend Pfingsten (Fragment).
b) Bl. 281'' Die Archiijresbiter und Kämmerer
der Mainzer praepositura maior schlichten einen
Streit zwischen dem Archipresbiter und dem
Kapitel von Münstereifel auf einer Zusammen-
kunft in Ki-euznach 1489 Oktober 21 (in die
sanctaruin vndecim [milium] virginum), indem sie
Bestimmungen über die Rechte der Ai-chipres-
biter tref3fen.
c) Bl. 28 2'' Abschluß eines Vergleiches zwischen
dem Archipresbiter von Münstereifel und den Ku-
ratoren in Gegenwart der übrigen Archipresbiter
bei einer Strafe von 100 floren.: 1429 Oktober 21
In stuba habitationis lohannis Monffort hospitis In
opido Cruczennach, in Gegenwart des Johannes
de Lapide, Petrus Geboldi de Obernmosser, Kle-
riker und des Johannes Monffort, Laien.
BL 282^ bis auf die Besitznotiz unbeschrieben.
Görres 153-= Lat Qu. 711
(Himmerod)
Pap. 307 Bll. (19,5 x 13,2). XV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen, Metallschließen
(18. Jh.). 307 Blätter heutiger Zählung in 26 Lagen zu
je 12 Blättern, doch ist zwischen EI. 70 und 71, 80 und
81, 197 und 198, 226 und 227 je ein Blatt ausgeschnitten,
das vermutlich verschrieben war. Am SchluU der Lagen
römische Zahlenmittelkustoden und Reklamanten, die
aber vielfach durch Beschneiden verloren gegangen sind.
An dem Bande waren bis Bl. 234 mehrere Schreiber
tätig, die im Ductus sehr verwandt untereinander sind
und sich wiederholt abwechseln. Bl. 237 — 307 ist von
einer völlig anderen Hand geschrieben und gehörte
ursprünglich wohl auch nicht zu dem Bande, sondern ist
erst später damit zusammen gebunden worden. Die
Wasserzeichen sitzen im Bund und unter Schrift, daher
nicht näher bestimmbar. Die Schreiber haben durch-
weg rote Überschriften, Stricbelung nur bis Bl. 13, einzelne
farbige Initialen, meist sind sie nicht ausgefüllt oder
später mit schwarzer Tinte eingetragen. Das Schriftfeld,
durchschnittlich 15 x 9,3, wird durch senkrechte Blind-
oder Bleistiftlinien begrenzt. Die Zeilenzahl schwankt
zwischen 24 und 36. Ein Besitzvermerk ist Bl. 1 aus-
geschnitten, doch ergeben die äußeren Merkmale mit
Sicherheit die Herkunft aus Himmerod. Die Handschrift
wird erwähnt von Waitz im Archiv VIII, 617 n. 135
(so statt 153). Auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Görres 153.
Aeneas Silvius, Tractatus et Johannes de
Mandeville, Itinerarium.
1) Bl. P Copia Bulle piape Pauli secundi\
De Anno lubileo: \ (1470 April 19)
Anf. Pavlvs: Episcopvs: (Majuskel) Seruus |
seruoram dei ad perjietuam rei memoriam Ineffa-\
bilis Dei prvdencia stimmi patris . . .
gedr. Bullarium Romanum ed. Taurineu. V,
200 ff.
Schi. Bl. 4'' . . . Datum Rouie Apud sanctum
Petrum \ anno incarnaeionis dominice M" ccccf Ixx"
xiij° kal. Maij, Pontificatiis nostri Anno Sexto. ~ Finit. ||
2) Bl. i'' Pij paj)e Secundi Bulla omnium
retractionum dudum per \ eum in minoribus
ad huc agentein pro Consilio Dasiliensi \ et
contra Eugenium summum piontificem scrip-
torum Incipit feliciter. | (1463 April 26)
Anf. Fius Episcopus seruus 'senwrum dei Di-
lectis filijs I Rectori et vniuersitate [!] Scale Colo-
niensis \ Suhitcm et appostolicam benedictionem In
miiioiibus | agentes nondmn sacris ordinilms iniciati . . .
gedr. Hain 2(50, Bullarium Eomanum ed.
Taui-in. V, 173 fi'.
Schi. Bl. 13' Datum | Rome apud sanctum Petrum
VI kal. Maias Millesimo | Quadringentesimo Sexagesimo
Tercio Finit. j — Explicit Bulla Pij pape Secundi |
Grörreshandschriften
2Ö1
Ad Colonienses sitie Agrippinenses \ Clericos de Con-
silio Basiliend etc. ut supra \\
3) Aeneas Silvius, De origine Bohe-
morum.
Bl. 14"' Eneas Tiixili Sande Sabine. S. R.
E. Cardinalis | Senensis de Origine Bohe-
moruin Prefacio Ad I llnstrissi\mum Dominum Al-
fonsium [!] Regem Arvagonum. Incipit \ (rot).
Anf. Interitura esse queqne nasamtur atque ho-
mines in 2^t'imis ijuos | ea de causa mortales appel-
lant . . .
Bl. 15^ [BJoheinia in solo harbarico transda-\
nubium sita Gennanie porcio est \ aqnilonis . . .
Drucke: Hain 254 — 256, Opera ed. Basilien.
1551 f. 81 ff.
Sohl. Bl. 94'' . . . Nobis persuasitm est \ ai'mis
acquiri regna non legibus. |]
Bl. 94'' unbeschrieben.
4) Pius papa II, Contra Turcos.
Bl. 95'' Pius papa secundus eloquentissimus
Qui obijt I Anno domini Millesiino Quadrin-
gentesimo | Se.vagesimo quarto In Anehona
dum profi\cissi [!] proposuerit Contra Turcos
Composuit I (rot).
Anf. Plus Episcopus .leruus seruomm dei lUustri [
Machnmeii piincipi Turconiin ti\inorem diuini no-
minls et amorern S(fripi\turi ad tt aliqua p)ro tua
salute et \ gloria . . .
Drucke: Hain 171—176. Opera f. 87 2 ff.
Sohl. Bl; 14(K . . . reucrsus in cinerem totus
morieris. Xpus regnabit in eternum cid est honor |
et gloria in secnlorum secida Amen. |{
Bl. 140^ ist unbeschrieben.
5) Aeneas Silvius, De liberorum edu-
catione. (1450 Februar)
Bl. 141'' Incipit Tractatus per Eneam sil-
uiiim I editus Ad Regem bohemie Ladislaum. |
(rot).
Anf. [S] erenissimo prineipi domino \ Ladislao
Pannonionim ac Bohemie Regi ... Sl\ quem virtutum
openim dare totumque se bonis 2'"'e\bere . . .
Druck: Opera f. 965 ff.. Der Briefwechsel des
Eneas Silvius Piccolomini ed. E.. Wolkan (Fontes
rerum Austriac. LXYU) 11, 103 ff.
Schi. Bl. 178'' ... ut aliarum liuius opuscidi
partium cujnldissimus videare Vale Ex noua ciuitate
Me7i\se februarij Millcsimo Quadiingentesi^ino Qidn-
quagesimo laudetur deus. |
ü) Aeneas Silvius, Contra Bohemos.
Bl. 178^ Incipit Dyalogus Eloquentissimi
Atque I Reuerendi Patris Enee siluij Poete
lau\reati Atque Epiiscopi senensis Postea Pij
pa\pe secundi Contra Bohemos atque Thabo-\
ritas habitus de sacra communione Corpo\ris
xpi Feliciter Incipit ~ || (rot). (1451 August 21)
Anf. Reuerendissimo In xpb et co\lendissimQ
patri domino lohanni | de Caruial . . . Qnamuis apud
Bohe\mos apostolice sedis legacionem obieris . . .
Druck: Opera f. 660ff., Briefwechsel ed.Wolkan
(Font, rerum Austriac. LX\TII) UI, 22 ff.
Schi. Bl. 205'^ . . . Nee prias \ in lucem sinas
exire quam tuo fuerit acri et graui | iudicio com-
jjrobatum vale nostri menior et amans | Quando deus
et fata uolent veniemus ad te Ex || (Bl. 206'') noua
ciuitate xij. kal. Septembris Sub anno j domini Mille-
simo quadringentesimo quiiiqua\gesimo primo. | —
(T Explicit dialogns eloquentissimi \ atque reuerendi
patris domini Enee silnij \ poete laureati atque Epiiscopi
senensis \ postea Pij pape secundi contra bo\hemos
atque thabontas habitus de \ sacra communione cor-
j>oris xpi. I
7) Aeneas Silvius, De curialium mi-
s e r i i s.
Bl. 206'' Incipit Epistola Enee silnij jioete
laure\ati postea Pij j^ape secundi Ad ma-
gistrum | lohannem de Ayeh De eo quod stulti
sunt I qui dominis et Regibus uel Imperato-
ribus seruiunt. | (rot). (1444 November 30)
Anf. [EJneas sylidns poeta S. P. \ dicit domino
lohanni de Aich . . . Sttdtos esse qui regibns seruiunt . . .
Druck: Der Bi'iefwechsel des Eneas Silvio
Piccolomini ed. R. Wolkan (Fontes rerum Austria-
carumLXI) 1,453 ff
Schi. Bl. 229'' . . . nid ex curialibus vnus esses
meoiudicio pru\de7is E.v pnde [!] pridiekal. decembris |
Anno domini millesimo quadringentesimo | quadra-
gesimo qxuirto Indictione septima. |
222
Görreshandschriften
8) Bl. 229'' Ejnstola Enee Siluij picolo-
miitei poe\fe laureati luueni nun esse amorem 1
denegandum | (rot). (1443 Dezember 13)
Anf. flJUuci/tsimo [!] jn-incipi et doinino j suo
dotnino Sigismundo duci Aiist'irie Rieas silius salutem
p/lurimamj Dicit efflagitasti niodeste a nie pridie \ ...
Druck: Briefwechsel ed. Wolkan I, 245 f.
Schi. Bl. 229'' . . . sie tu ex anioris blaitdicijs ad
uirtutes ve\nies Vale ex Gretz die tercia deciina decein-
bris I Anno domini mülesimo quadringenteshno 3°. [!] 11
9) Bl. 230'' Epistola Enee Siluij poete lau-
reati siue I Pii pape secundi De amoris renie-
dio incipit \ feliciter \ (rot) (1442 Dezember 31).
Anf. [Ejneas Siluius T. [!] Ipwlilo uiediolanensi |
S. P. D. Querebaris mecwn nocte pireterita quod arnori
operam dares . . .
Druck: Haiu 180—184, 219 u. ö.
Schi. Bl. 234'' . . . quod tibi dampno est auertere
stude I Ex viueima [!] secundo kalendas lanuarij
Anno I domini M cccc xliij. \\
Bl. 234^—236^ unbeschrieben.
10) Johannes de Mandeville, Itine-
rarium in terram sanctam.
Bl. 237'' Tituli Capitulorum Libri Primi. \
(rot).
Es folgt das Kapitelverzeichnis sämtlicher drei
Bücher.
Bl. 238'' Incipit Itinerurius A terra Anglie
In partes | Ihero»olimitanas Et in vlleriores
trans>na\riniis Editus pirimo In Lingua galii-
ca\na a MiUte suo Autore Anno Incuriia no)iis
Domini Mülesimo Trecentesimo | Quinquagesimo
quinto In Ciuitate leodij I Et paulopost hec In eadem
Ciuitate translatus \ In hanc formam latinam.
(T Commendacio breuis | terre Iherosolimitane Capi-
tulum primum Et est quasi \ Prologus | (rot).
Anf. fCJvm terra Iherosolomitana | tetra repio-
tnissionis filio\rum dei dignior cunctis tnanldi terris
sä habenda . . .
Drucke: Hain 10643—10645 u. ö.
Sclil. Bl. 307'' . . . incendere cwporis qideti ani-
meque saluti et hie itaque \ fitds sit scripti In nomine
patris et filij et Spiritus sancii. ||
Bl. 307^ unbeschrieben.
Görres 154 = Lat. Qu. 712
(Himmerod)
Pap. 267 Bll. (20 x 13,8). XV. Jh. (1445).
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. Eine
alte arabische BlattzäUung reicht von 1 — 250, dabei
sind aber 45 und 185 doppelt gezählt, die neue Z'ählung
schließt sich an die alte an, so daß 265 Blätter gezählt
sind, obgleich es in Wirklichkeit 267 sind. Es sind
22 Lagen zu je 12 Blättern, dazu am Schluß drei
geklebte Blätter. Am Schluß der Lagen arabische Eck-
zahlenkustoden. Der ganze Band ist bis Bl. 249' von
einer Hand, der des Theodericus Leydis, geschrieben;
249' und 250' bringen einen Nachtrag von anderer
Hand, das Kapitel Verzeichnis am Schluß ist dann ,1464
von Johann Loege hinzugefügt. Rote Überschriften,
Initialen, Paragraphen. Strichelung und Unterstreichungen.
Das Schriftfeld, in der Größe 14,5 x 8,5, ist durch
Blindlinien eingerahmt, durchschnittlich 36 Zeilen. Die
'Wasserzeichen im Bund sind nicht näher bestimmt. Die
Handschrift stammt, wie aus den Schreibervermerken
hervorgeht, aus Himmerod. Auf Blatt 1' steht die alte
Signatur . Tiiij., ebendort der Stempel der (lyninasial-
bibliothek Coblenz = Görres 154.
Humbertus dePrulliaco, Conclusiones
circa quator libros sententiarum.
Bl. P Incipiunt conclusiones questionum
stiper iHj"^ libros sentenciarum secundum |
doctorem .^anctum tkomarn \ (rot).
Anf. (Jroidam in pnuciorilms via niagis, ideo
scripta sentericiarum . . . Primo igitur | de subiecto
theologie solet queri . . .
Diese Conclusiones, die gewöhnlich dem Cister-
cienserabte Humbert (um 1296) zugeschrieben
werden, finden sich häufiger, z. B. Göttingen.
Luneb. 16 und 18, cLm 3258. Es beginnen Buch U
Bl. 46^, III Bl. 89^, IV Bl. 152''. Über jeder
Seite steht die Angabe des Buches.
Schi. Bl. 249'' . . . que ad gaudia eos secum
traldt eterna | Ad que nos perducere dignelur iAc x"
dei filius Amen. | — (T E.rpliciunt e.xiractiones con-
clusionum secundum doctwem | sanctum ihomam super
4"'' libros sentenciarum. continenies | veritatem cum
racionibus principtalioribus. earundem. quas \ con-
summaidt Frater R. de thalotheio paridus apud |
sanctum bernardum Anno dondnice incarnationis
Mülesimo I trecentesimo nonagesimo tercio. (T Com-
j)letumque est hoc opus \ per nie fratrem Theodericwn
GröiTeshandscliriften
223
leydis profesmm in hymmeti\roda. anno domini 1445
in vigilla epMfanie (5. Januar) in monasteno boni-
fontis in fran\da sub eiusdein nionasterij abbate
domino lohanne de syniaco sacre \ pagihe jyivfessore
in sentencüs pro tunc lectiones \ faciente. cui dominus
pro instnictione mihi exkibita dignetitr \ finetemis centu-
plum elargin in futura vita Cuiiis nomen \ et glmio-
sissime matris eins Mane super mel dulcia sint |
benedicta in seculorum semla Amen. ||
Bl. 249^ (T Ex omelia quinta Origenis de
sacrificijs super librum Numeri. \
Anf. (T Pectusculum aaron et filij eins sed et
bmckium dextrum sepa\rari precipit . . .
Es ist ein Stück aus der homilia V in Levi-
ticum.
= Migne PG Xn, 464 C Z. 3fi".
Bl. 250^ (T Nota de tran\seuniihns \ ad reli-\
gionem \ Innocentius \ papa 4'^ \ 6 decre-
talium I (am Rande)
Anf. Is qui monasteiitmi ante 14 annum ingre-
diiur ... (12 Zeilen). —
(T Gregorius \ 10"'
Anf. Licet canon Nulla est collatio parrochialis . . .
(5 Zeilen), darunter:
Qni legit hunc libitim demon frangit sibi collum
(rot), darunter rot eine Hand, dann: Nota nodus
huius versus \ est in pronomine sibj | (16. Jh.).
Bl. 25P'' (T Incipit tabula ad inueniendum
distincciones et qtcestiones quatnor librorum
sentenlciaruni. Et notandum quod primus über |
sentenciarmn tractat de essenria de proprieta\tibus et
distinctionibus persomnimi in diitifns | in diuitds [!J
Et preter prohemium cum suis | questioinbus habet
48" distinctiones. Et vna\queque distinctio habet sub
se suas questiones ut | inferius et in processu in-
ueinetur. \ (rot).
Es folgt zweispaltig das Register zu den ein-
zelnen Büchern. Es schließt Bl. 264'''' . . . Et est
finis. I Darauf folgte ein Verzeichnis der Irrtümer
des Verfassers, das aber später durchgestrichen
wui'de.
Anf. (T Magister sentenciarum ut communiter
parimis teneiur er\rauit in multis locis. In 2^nmo
libro in tribus locis . . .
Schi. Bl. 264^" Anno domini M" cccc" lxiiij° hec
capitula finita | sunt per me fratrem lohanneni loege
professum in hem\menrode eodem in loco. ||
Bl. 265 ist unbeschrieben.
Görres 155 = Germ. Qu. 1501
Görres 156 = Germ. Qu. 1502
Görres 157 = Trier, Stadtbibliothek
Görres 158 ^ Trier, Stadtbibliothek
Görres 159 fehlte schon in Coblenz
Görres 160 = Lat. Oct. 241
(Himmerod)
Pap. 272 Bll. (13,7 x 10,2). XV. Jh. (1467).
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. 272 Blätter
(1—98, 98 a, 99—271) heutiger Zählung in 19 Lagen,
und zwar: I — XVI zu je 14, XVII — XIX zu je 16 Blättern.
Wasserzeichen nicht bestimmbar. An dem Band schrieben
zwei Haupthände, die erste Bl. 1 — 209, die zweite Bl. 210
bis 267. ßote Initialen, Paragi-aphen und Strichelung,
an den Buchanfängen meist farbig verzierte Initialen.
Schriftfeld 10,5x7,4, durch Blindlinien begrenzt, 22 bis
26 Zeilen. Bl. 267 — 271 sind von einer anderen Hand
nachgetragen. Auf Bl. 1' steht die alte Signatur . T xiiy.,
diese sowie die äußeren Merkmale und die Schreiber-
unterschrift Bl. 97 ergeben mit Sicherheit die Herkunft
aus Himmerod. Auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasial-
bibliothek Coblenz = Gön-es 160.
Johannes de Tambaco, Bonaventura u. a.
1) o. Ü. Johannes de Tambaco, De con-
solatione theologiae.
Anf. Bl. 1'' Quoniam secunduin apostolum que-
cumque scripta sunt ad nos\tram doctnuam scripta
sunt . . .
Drucke: Hain 15235—15238, vgl. cod. lat. fol.
745 n. 27 (Görres 42), es beginnen Buch I Bl. 2^,
n Bl. S--, ni Bl. 15^ IV Bl. 2P, V Bl. 27^
VI Bl. 32'-, VII Bl. 36^ VIII Bl. 42^, IX Bl. 48^
X BL 56s XI Bl. 69^ XII Bl. 77^ XHI Bl. 82'-,
224
Görreslian dschriften
XIV Bl. SS', XV Bl. gS"-. Die Handschrift enthält
nui- einen Auszug und weicht mehrfach von den
Drucken ab.
Schi. Bl. 97^ . . . forlius stare Ipso prestante qui
est benedlctus deus in secuta amen. \ ■ — (T Explicit
compendium consoludonis \ theologie per nie fratrern
theode\ricum profesmm nionasLeiij him\menrodensis
[fast völlig radiert] ordhm CisterclenKls | anno domint
14li7. II
2) Bl. 98'' Incipit opusculum valde vtile
de diiiersis orthodoxorum lihris \ vtilis mul-
tuin pro pnngna spiriiuali et pro illumi-
nacione consciencie. De triplid ignorancia.
Anf. Qvoniam intonante teiribiliter saluatore
Midti sunt vo\cati pauci veio electl Et item Regmun
celonwi vim \ ■ . .
Schi. Bl. 103'' . . . correspondenii consensum. pre-
heret I qui consensus separat a deo quod deiis auertat a
fidelilms suis. — Ex\plidt tractatus pro pnngna
sjnrituali et pro illuininacione et infoimacione \
consciencie. \
3) Bl. 103'' (T Incipit hie tractatus de re-
f ormacione consciencie. \
Anf. Domus autem hec in qua habhamus ex
omni parte \ sui nobis ruinain minatur Idcirco quia
in breui \ est casura aUa est nobis edifiratula . . .
Schi. Bl. 111^ ... ad se coUigens et \ eohibens
si traiisgrediatur terminos suos. Sic est fiiiis. |
4) Bl. IIP Bonaventura, De reductione
artiuni ad theologiam.
Incipit tractatus boneuenture de xJ lumine
et sex illuminacionibus \ aninie ad contem-
plandum deum |
Anf. Omne dafum optimuni et omne donum
perfecium . . . In hoc verbo tangitur on\go onmis
illuminationis et fiins . . .
gedr. Bonaventiu-a, Opera ed. Quaracchi V,
317 ff.
Schi. Bl. 120"' . . . nee per spiritwn \ sanctum
qui docet nos omneni veritatem qui cum patre et
filio est deus \ benedictus in secula. — Explicit. \
5) Bl. 120"^ Bonaventura, De triplici via.
(T Incipit ternarium exercicium eiusdem
honauenture spiritn\ale et vtile quoniodo per-
ueniatur ad veram sapienciam siue triplicem\
modum spiritualiter exponendi sacram scrip-
turam correspondenter \ ad triplicem actum
lerarchicum (T Et primo qualiter perueniatur |
ad vei'am sapienciam legendo Et appellatur ab ali-
quibus I paruum bonum bonauenture \
Anf. Ecce desciipsi eam tnpiliciter etc.prouerb. 22°
(T Cum I omnis scienda gerat trinilatis insigne et
predpue j illa que docetur . . .
gedr. Bonaventura, Opera ed. Quaracchi VIII,
3 ff
Es schließt mit cap. 2 § 4 (S. 11 der Ausgabe).
Schi. Bl. 127'' . . . Studendiim est igitur ad pro-
fidendum in caritate \ cum eins profectus inducat
perfectioiiem omnium bonorum. | quam nobis prestare \
dignetur qui viuit et regnat per omnia secula secu-
lo)-um.\, dahinter Gradus ascendendi duodecim.
(L Corde et empöre semper humilitatem elen-
dere . . . Aufzäldung der gradus. Bl. 126'^ Gradus
descendendi duodecim d primus Cuvivsitas mm
oculis . . .
6) Bl. 127^' (T Incipit exercicium quoddam
inflammul iuum desiderij anime de\uote ad
tendendum in amorem sui sponsi (^ l'rologus.^
Anf. Bl. 128'" Sicut declarat beatus Augustinus
in, prinnpio | libri de verbo domini Quoniam inquit
in medio | Itiqneorurn positi. sumus . . .
Der Traktat ist in 14 radices eingeteilt.
Bl. 128'- (T l'rima radix \
Anf. Descendendo igitur in spirituali ad j^ro-
podlum nostrum prima radix ind\tans affectum et
inflainnians desidenum nostrum est bonitatis . . .
Schi. Bl. 208'' . . . luxta \ illud ecclesiastici 7"
Mortuo non jyrohibeat graciam Quam quidem \ gra-
dam. nobis altissimus prestare dignetur in euum.
Expli\cit felidter anno domini 1467°. xij° hal. lunij
(Mai 20) per me f t. \ [fratrern theodericum]
7) Bl. 208'' (T Ex clymacho de coniutLCtione
et vinculo virtuose trinitatis j cum caritate. |
Aus der ScalaParadisi des Johannes Clymachus,
gradus XXX, vgl. Migne PG LXXXVIU,
1155 ff
Anf. Caritas secundum qualitatem \ est similitudo
dei in quantmn hominibus posdbile est . . .
Schi. Bl. 209^ . . . eiyianauerit tantum sddentem
[!] inflammabit. ||
Grörreshandschrifteü
225
8)Bl. 210''HonoriusAugiistodunensis,
Inevitabile.
(T Incipit tractatus vener abilis et egregij
Sacre theologie \ professoris magistri iohannis
gerson Cancellarij olim vniuersitatis | pari-
siensis De predestinacioneper modum dyalogi
vbi disciptilus querit et magister respondet.
Anf. Discipidus \ Fratres in domo dei ambu-
lantes cum consensH sunt pro \ tua salute oracioni
instantes . . .
Das Stück ist ebenfalls dem Johannes Gerson
zugeschrieben in cod. lat. fol. 717 f. 96, es ist ge-
druckt bei Migne CLXXII, 1197—1222. Am
Rande vielfach Noten und verweisende Hände.
Schi. Bl. 230"^ . . . in consorcio illoium inueni\at
amen. — Explicit feliciler anno dotnini 1466. ||
9) BL 230'^ (T Incipit alphabetum diicini
amovis doctoris cniusdam deuoti. |
Anf Ad honorem, omnipotenlis dei aliqiios modos
et vias pro elenalione mentis ad deum pro\]iono
consr.iibere . . .
häufig dem Johannes Gerson zugeschrieben
und 'auch gedruckt in seinen Opera ed. üupin
m, 769 ff., vgl. Görres 42 (S. 47) n. 23.
Schi. Bl. 266'' nie sit adiutov tum \\ (Bl. 2670
protector directorprincijiium et ßnis Et quiaper | singida
capitula prius scripta secundum ordinem alphabeti |
clausidas suas ponit hoc est ut facilius retineid pos\set
in memoria maieria clausularum Et qnia presens |
libellus eciam tractat de amore dei placuit vi \ vocetur
alphabetariuiH diui amoris Et legen» | in eodein exoret
pro ordine Carthusiensi ex quorum | fönte deo iu-
uante processeruni contenta (T Item exo\i-et pro omni
ordine et statu ecclesiastico altissimum | dondnum Et
pro dono htdus libelli sit deus nunc et seinper | in
secula benedictus amen. — Explicit anno domini
1467". \
Es folgen von einer anderen Hand Notizen:
a) Bl. 267'' Gracia. Nomina eiusdem et \
{dem officium.
b) Perfectio multiplex. Beides nur Auf-
zählungen.
c) Bl. 267^ Caritatis 5' sunt gradus qui acci-
piuntur ... (6 Zeilen).
d) Notandum quod triplew est mutatio artificia-
lis Naturalis et Super naturalis . . . (24 Zeilen).
e) Bl. 268'' Circa iustificacionem impij notandum . . .
(15 Zeüen).
f) Circa potestatem claidum ecclesie aduertendum
quod virtute clauium peria infernalis re\mittitur . . .
(15 Zeilen).
g) Bl. 268^ Queritur vtrum, aliquem possit peni-
tentem in extremo vite . . . (25 Zeilen).
h) Bl. 269'' Queritur vtrum peccata dimissa pei'
penitenciam redeant ... (13 Zeilen).
i) Bl. 269'' De resurr ectione corporum \
Anf. Notandum quod cum auctor qui naturam
condidit in resurrectione omnia integre reparabit . . .
(26 Zeilen).
k) Bl. 269^ Circa suffragia pro mortius facta
aduertendum . . .
1) Bl. 270^^ De misericordia dei |
Anf. Aduertendum quod deus %etnper punit . . .
(8 Zeilen).
m) Bl. 270^ De iudicio dei futuro \
Anf. Generale iudicium eril futurum ... (12
Zeilen).
n) Bl. 27^ De mundi et creaturarum inno-
uatione \
' Anf. Notandum quod in innouatione mundi
claHtas celestium corporum augebitur . . . (18 Zeilen).
o) Bl. 27^ De innouatione hominis quan-
tum ad corpus et animam. (Diese Überschrift
bezieht sich aber nicht auf das folgende Stück.)
Anf. Circa doies aduertendum quod dos diid-
ditur a beatitudine . . . (28 Zeilen).
p) Bl. 271^ In quo consistit beatitudo. \
Anf. Circa beatitudinem aduertendum quod animi
beatitudo sit finis hominis ... (14 Zeilen).
Schi. . . . Ad quam nos perducat etc. ||
Görres 161 = Lat. Oct. 242
(Himmerod)
Perg. 80 BU. (16 x 11,3). XIV. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. Der Band
besteht aus 80 Bl'ättem heutiger Zählung, eine alte
römische Blattzählung I — LXXII reicht von Bl. 4 — 77.
Denn die Blätter 1 — 4 und 46 sind erst später hinzu-
29
226
Görreshandschriften
gefügt. Der ursprüngliche Band bestand aus 7 Lagen
zu je 10 Blättern, dann eine Lage zu 6 — 1 Blättern,
es wurden dann die Bl. 1 — 4 und 46 später beigeheftet.
Der ganze Band mit Ausnahme der später zugefügten
Blätter, die die Register tragen, und Bl. 77' — 78 ist von
einer Hand geschrieben. Rote Überschriften, Initialen
und Paragraphen. Das Schriftfeld 12x8 ist mit Tinten-
linien eingerahmt, 25 Zeilen. Die Register gehören auch
noch dem 14. Jh. an. Ein Besitzvermerk ist nirgend vor-
handen, Bl. 80 scheint ein solcher ausgeschnitten zu sein.
Auf Bl. 5' steht die alte Signatur . D xvij. Diese und
die äußeren Merkmale ergeben mit Sicherheit die Her-
kunft aus Himmerod. Auf Bl. l' der Stempel der Grym-
nasialbibliothek Coblenz ^ Görres 161.
Dif f initiones novellae et statuta
papalia ordinis Cisterciensis.
Bl. P Incipit tabula steper nouellas secun-
dum ordinem alphabeti. \
folgt das Verzeichnis bis Bl. 3^, Bl. 4 ist un-
beschrieben.
Bl. 5"" Qxdcumqne isla Statuta papalia | et Ordi-
nationes huiusmodi tenuerit. 1 Saluus eni. si perseuera-
uerit I (rot).
Folgt ein Kapitelverzeichnis zu der Constitutio
Benedikts XII.
1) Bl. 5'' liicipiunt Nouelle diff initiones
que I Opiusculum. nouelle uocantur. Dei". \ (rot).
Anf. Omissis distinctionibus et Rubricis | de quibus
non agitur in sequentibus (T No\\ (Bl. 5^) tantur hie
Rubrice antiqui libelli de nigro. addite de rubeo. ut
siplacet sequens opus\culum. Vocetur nouelle Et libellus
uocetur an\tique . . .
folgt das Verzeichnis. Auf Bl. 5'' steht am
unteren Rande von einer Hand des 15. Jh. Anno
M° ccc". xvij. Innouate sunt diffiniciones etc. 1
Bl. 6^ Incipit Prologus \ (rot).
Anf. JJt statutorum | Cystereiensis ordinis scru-
tatores inueni\ant quod exoptant diffinitiones ipsius 1
ordinis Capituli generalis . . .
Gedruckt sind diese diffinitiones novellae bei
Julianus Paris, Nomasticon Cisterciense ed. H.
Sejalon, Solesmis 1892, S. 498 ff.
Schi. Bl. 45'' . . . per patres abbates uel etiam
re\probentur. \ — Explidunt Nouelle Diffinitiones \
Deo gracias. (rot). — unmittelbar anschließend:
2) Incipiunt reformationes. \ (rot). ||
B1.46'" Incipit tabula super Reformaciones. 1
folgt das Verzeichnis
Anf. Bl. 47"^ JBenedictus episcopus seruus ser--
uorum dei. | Ad perpetuam rei memoriam Fragens
si\cut Stella maititina in medio nebulle . . .
gedr. bei Julianus Paris a. a. 0. S. 473 ff.,
Bullarium Rom. ed. Taurin. IV, 330 ff.
Schi. Bl. TS"" Datum apud pontem | lorgie [!J
Auinionensis. dyocesis. quarto Idus lu\Uj. Pontificatus
nostri Anno Prima. \ (1335 Juli 12).
3) Bl. 73"^ Mendicantes non sunt recipiendi 1
(15. Jh.).
Anf. Benedictus Episcopus, . . . regidalrem uitarn
professis sie expedit . . .
gedr. bei Ch. Henriquez, Regula, constitu-
tiones et privilegia ordinis Cisterciensis. Ant-
werpen 1630, S. 92. BuUar. Romanum IV, 328f.
Schi. Bl. 73^ . . . Datum Amnionen. \ quarto
h'onas lulij. Pontificatus nostri. | Anno primo. |
(1335 Juli 4).
4) Bl. 73^ Tota de apostatis recipiendis |
(16. Jh.).
Anf. Benedictus Episcopus . . . pastor \ bonus,
diligens operosiis et pcridgil olues suas ... '
gedr. BuUar. Roman. IV, 326 ff.
Schi. Bl. 77'' . . . Datum Aidnionen. xv kal. |
lulij. Pontificatus nostri Anno Primo. (133.5 Juni 17).
— Explidunt Statuta papalia. ~ || (rot).
Bl. 77"' von anderer Hand Auszug aus einer
Predigt.
Anf. Vos domini karissimi uos estis modo sicut
oues sine \ custode et pastore . . .
Schi. Bl. 78'' . . . primo qiteritur regnum dd etc. |
Bl. 78'' 0. Ü. Juramentum abbatis.
Ego luro qnod non vendam nee alienabo. neque
impig\norabo, neque de nouo infeodabo, neque per
aliquein | modum donabo, possesdones vel Iura mo-
nastenj | md, nisi per modum, in Reformadonibus
dominj | Benedicti piape duodecimj designatum . . ||
Bl. 78''— 80 unbeschrieben.
Görres 162^ Coblenz, Königl. Staatsarchiv.
Görreshandschriften
227
Görres 163 = Lat. Qu. 713
(Himmerod)
Perg. und Pap. 50 BU. (20,5 x 13,7). XV. Jh. (1438).
Jüngerer Pappeinband mit Lederrücken und -ecken.
Der Band besteht aus 50 Blättern heutiger Zählung.
Eine alte arabische Blattzählung 1 — 47 und 65 — 67 steht
auf der Rückseite jedes Blattes: abwechselnd in einem
schwarzen Kreis rote Ziffer oder in einem roten Kreis
schwarze Ziffer. Der Band besteht aus 5 Lagen, und
zwar: I zu 12+1, II, III zu je 12, IV zu 12—5, die
ausgeschnitten sind, an ihrer Stelle wurden 3 Pergament-
stückchen eingeklebt, V zu 6 — 3 Blättern, zwischen Bl. 44
und 48 fehlen außerdem nach der alten Zählung 21 Blätter.
Pergament sind die beiden Außen- und Mittelblätter
der Lagen, außerdem Bl. 1 und die drei eingeklebten
Stücke (Bl. 45 — 47). Am Schluß der Lagen Reklamanten.
Der Band ist bis Bl. 44"', außerdem Bl. 48 von einer
Hand geschrieben. Die anderen Blätter enthalten Nach-
träge. Rote Überschriften, Initialen, Strichelung, Para-
graphen und Unterstreichungen, Schriftfeld durchschnitt-
lich 14 X 9, 26 Zeilen. Auf Bl. 31 scheint ein Besitz-
vermerk ausgeschnitten zu sein. Auf Bl. 1' steht die
alte Signatur . R.xix. Diese und die äußeren Merkmale
weisen auf die Herkunft aus Himmerod hin. Auf Bl. 1'
steht der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz =
Görres 163.
Regula s. Benedicti.
Bl. l"" Auszüge und Notizen aus Kirchenvätern
und Bibelstellen.
Bl. 1^ Gregorius in Dialogo. |
Hoc aidem volo te lateat petre. quod vir dei . . .
(8 Zeilen).
Bl. 1^ Super Regula Sa7icti Benedicti.: \
Anf. Flurimi nequaquam jileniier intelligentes
iudi\cio7iim sentencias in regula sancti patris nostri
benedicti \ . ■ ■
Es sind die Poenitentiales des Benedikt von
Aniane = Migne CIII, 1417—1420
Schi. Bl. 3^ . . . instiiucio sol/icite est \ perpen-
denda amen. |
Incipit prologus regule Sancti Benedicti
abbatis. \
Anf. ÄMSCidta o fili precepta magistri . . .
= Migne LXVI, 215 £f., ed. E. Woelfflin,
Leipzig 1895 und Neuausgabe Monte Cassino
1900; vgl. dazu Ludwig Traube, zur Textgeschichte
der Regula s. Benedicti in Abh. d. Bayer. Akad.
XXI (1898), 599 ff.
Schi. Bl. 37^ • • . virtntumque culmina deo pro-
tegente peruenies. \ — Explicit regula sancti Bene-
dicti per maiius fratris Heniici de leodio \ quondam
prioris et cellerarij in Claustro de hemmenrode \ anno
dominj M° cccc^ x.i'xvüj", pontificatu Eugenij pape
quarti | anno primo presideniie sue in consilio fe-
rariensi. presentibus ibidem \ grecis, persistente adhuc
consilio Baslliensi anno eiusdem vij". |, darunter:
(T Anno ab incarnacione dotnini M° xc viij" Cüter-
ciiim conditur | Clarauallis M" c° xo" (T Clausti'um quod
hemmenrode appellatur M" c° xxxiij" vij" Mus marcij \
Vallis sancti petri quod lieysterbach dicitur | aiino
M" c° Ixxxviij" (T locus sancte marie anno M" cc° wij". |
Forma professionis \
Anf. (T Ego frater N laicus uel clericus. ac-
colitus ... (7 Zeilen).
Professio generalis abbati post creacionem
facienda |
Anf. Bl. 38'" (T Veniat monachus ante abbatem . . .
(5 Zeilen).
Bl. 38'^ Sciendum quod anno domini M" cccc"
xxxviij" fuit I venerabile monastei'iuni de Cistercio
deuastatum. per' quosdam armigeros qui \ dam de
nocte transwadatis fossatis et muris ruptis intrarunt |
Et cum fuissent ordinale tres türme, et quod exeuntibus
f>rinns \ relictnm ibidem fuerit. recepeniid 2'. et quod
2' deportare non \ valebant supenieniente tercia acie
deitastarunt monasterium lanuas | fenestras obruendo
ac personas persequendo. Reuerendissim.us autem
pater \ dominus lofhannes] intendens saluare per-
sonam suam prope diuionem. captus | arripttur et
multa ineommoda per spacium sex ebdomadarum |
perpessus est prout mihi reiidit magne religionis vir
dominus | lofhannes] de montegayo cui noticiam habui
ac cum eodem per longmn 1 tempns in consilio Basiliensi
ut in Cistercio conuersatus suni. die enim penultima
maij accessit Clajistrum et hie subscnptas \ porrexit
litteras. |
(T Frater Johannes abbas Cistercij vninersis et
singulis Abbatibns | abbatissis et conuentibns 7iostri
Cistei'ciensis ordinis in tota nacione | germanica vbilibet
constitutis Sinceram in domino caritatem et \ pietatis
operibus quibus peccata redimuntur feruenter habun-
dare \ lamentabilis necessitas . . .
29*
228
Görreshandschriften
Schildert den Angriff und die Verwüstung von
Oiteaux, bittet um Hilfe und teilt mit, daß er
den fi-ater lohannes de Monte Gueyo zur Samm-
lung einer Kollekte abgeschickt hat. *
Schi. Bl. 39^ Datum diiuone sub appensione
sigilli nostri die xxmj" iiiPnsis | aprilis anno domini
M° ccccP xxxvuj". I
Bl. 39^ Ex Isla bulla perpenditur quantus fuit
effectus disci\pline et deuocionis in ordine Et quantus
affectus I paternitatis et prornocionis summorum pon-
tificum ad ordinem que ßiilla | quoUhet anno in ca-
pitulo generali legitur. |
Anf. Innocencius episcopus senilis seruorwn dei
dilectis filüs generali | capitulo Gistercij Salutem et
aj)Ostolicam benediccionem In precelse | dignitatis
honwe quo 7ios pretidit . . .
Diese Urkunde Papst Innocenz IV. fehlt bei
Potthast.
Schi. Bl. 40^ Datum anagnie viij kal. augusti
anno primo. | (1243 Juli 25).
Bl. 40^ //'}' subscripti Conuentus et loca. habebunt
sua plena \ seruicia ... (7 Zeilen).
JVota Si prelatus faciat aliqnem verberari in
Capitulo I non ex cantate uel correctionis causa . . .
(5 Zeüen),
Bl. 40^ Claustrum quod dicitur Hemmenrode est
ecclesia pirindpalis | per violentam humani sanguinis
effusionem polluta, et hoc non \ obstante licitum est
Sacramentum extra ecclesiam infirmis ministrare 1 . . .
Bl. 41^ Quia statutum est a Capitulo generali vt
patres abbates in | locis suis prouideant de numero
personarutn etc. Nos Abbas | Clareuallensis de Con-
silio abbatis et senionim de claustro | statuimus in
eadent domo numerutn sexaginta monachorum et 1 cc
coiiuersorum Qiii numerus nullulenus augeatur nisi de
licencla \ Clareuallensis abbatis Actum anno domini
M". cc". xxiiij" mensis octobris. | Item Nota quod de
anno domini M". cccc". xxxviij erant ibidem molnachi
xxxiij et co7iuersi nouem et Ulis aderat paupertas
per omnia longa. |
Bl. 41^' Indulgencie in dedicacione ecclesie
in hemmenrode. \
Anf. 'primo de dedicacione iiij". xl. dies . . .
BL 41^ Exercitacio ordinis (am Bande).
Anf. In Ramis palmarum finita sermone in Ca-
pitulo ... (7 Zeilen).
Bl. 42'' Forma visitacionis. |
Anf. In facienda visitacione cauidam maximam
et diligenciam \ visitator adhibeat . . .
Bl. 43'' Quicumque eciam litteras impetrauerit vel
eciam procurare proeurauerit | . • . (6 Zeilen).
Bl. 43"^ Verse über Lektüre.
Disce per hoc scriptum quid seit [IJvel quando legendum
Quinque libros moysi. tibi septuagesima misi
Ac tu dauidicos lege quadragesima libros
Wlt Sibi scripta legi lei'emie passio x
Actus apostolicus Sequiiiir post pasca legendus
Hinc. apoealipsim lege canonicasque vicissim
Post ])enthecosten regum liber exit in hostem
Ecce per augustum sumit sapiencia scutum
Per totum mensem sapiens Salomon tenet ensem
Cantat September lob thobiam iudit Hester
Octobri mense. machabea trophea recense
Hinc ewangelij libros Sed. mense nouembri
Ezechielem primo lege, post danielem
Aduentus proprie wlt SerfJiones ysaye
Post natale saci-um recita sacra lectio paulum
Dasselbe in clm. 4608 fol. 100.
Bl. 43'' Prognostica ex kal. januarii.
Si fueriiit kal. januarij die dominico frugifer
annus | erit hyems bona . . .
ebenso clm. 7749 fol. 12.
Bl. 44'' unbeschrieben.
Die eingeschobenen Blätter 45 — 47 enthalten
eine größere Zahl Tabellen, z. B. Quadriplex est
vigilia. Deus fleuit u. s. w.
Bl. 48'' Schluß eines alphabetisch geordneten
Verzeichnisses der Zeichensprache mit den Händen,
es beginnt mit virgines und endet mit venia.
Bl. 48'' unten ein Inhaltsverzeichnis für Bl. 1
des Bandes.
Bl. 49'' Hie annotantur capitula Regule
Sancti Benedicti, folgt das Verzeichnis bis
Bl. 50'^, dahinter einige Kritzeleien späterer Zeit.
Görreshandschriften
229
Görres 164 = Lat Qu. 714
(Himmerod)
Perg. 27 Bll. (26,5 x 20,5). XV. Jh.
Pappeinband mit gepreßtem Leder bezogen (18. Jh.).
Als Spiegel des Rüokendeckels ist aufgeklebt: Modus
Canendi ex Venerabili P. Nostro — Bernardo. 1
(rot). Anf. Venerabilis Pater nosier Bernardus praecepit I
monachis hanc formam . . . (16. Jh.) 27 Blätter heutiger
Zählung. Die Handschrift ist unvollständig, es fehlen an-
scheinend : ein Titelblatt, ein Blatt zwischen Bl. 2 und 3,
drei Blätter zwischen Bl. 5 und 6, am Schluß eine größere
Zahl von Blättern. Die Lagenverhältnisse sind : I zu 8 — 3,
II zu 8—2, III zu 8, IV zu 8—2 Blättern, dann noch ein
Blatt als Rest einer Lage. Der Band ist bis 26" von einem
Schreiber auf Tintenliniensehema geschrieben. Rote Über-
schriften, rote und blaue Initialen und Paragraphen. Auf
Bl. 1' zweifarbige Initiale A. Auf Bl. 27 Nachträge von
einer anderen Hand. Schriftfeld 20x15, 24 Zeilen. Viel-
fach Zusätze und Bemerkungen von Händen des 16. Jh., wie
überhaupt der Band stark benutzt worden sein muß. Ein
Besitzvermerk ist nirgend vorhanden, doch ist nach einer
Notiz auf dem Papiervorsatzblatt von einer Hand des
18. Jh. Inservio C[onven]\tui Himmerod | die Handschrift
in jener Zeit und wohl immer dort gewesen. Auf Bl. 1'
der Stempel der Grymnasialbibliothek Coblenz = Görres 1 64.
Regula S. Benedicti.
Bl. l"" Incipit prologus | regule sancti be-
nedicti. I (rot).
Anf. Ascidta [!] o fili jirecepta magistn . . .
Bl. 2^ beginnt das Kapitelverzeichnis.
Bl. 3"^ De genei'ihus inionachorum cap. i 1
(rot).
Anf. jyionachoruia quatuor . . .
bricht Bl. 26^ unvollständig in cap. 71 ab:
. . . prioribiis suis omni caritate ei soUicitudine. \\ . ■ ■
Bl. 27=^ Gebete.
Anf. Deus indulgentie pater qid seueritdUm . . .
Bl. 27^ Euangelium secundum Lucam cap.
ix. I (rot) von einer Hand des 16. Jh.
Görres 165 = Coblenz, Königl. Staatsarchiv
Görres 166 = Lat. Qu. 715
(Himmerod)
Perg. 56 Bll. (21,4x15,5). XIV. Jh.i
Neuband der Königl. Bibliothek. 56 Blätter heutiger
Zählung, am Schluß fehlen eine größere Zahl Blätter.
7 Lagen zu je 8 Blättern, die ersten vier Blätter jeder
Lage haben Buchstabenzählung, vielfach durchBeschneiden
verloren. Der Band ist sehr sorgfältig von einer Hand auf
Bleistiftlinienschema geschrieben, Schriftfeld 17,5x12,5;
24 Zeilen, rote Überschriften, Initialen und Paragraphen.
Am unteren Rande von Bl. 38' steht stark beschnitten der
Vermerk : NB Abbas Heisterbacensis Anno 1636 fortiter |
laborauit quatenus Electus D. Abbas \ Michael Tectorius
in Mergentall rdig[iost^s] . . . Ein Besitzvemierk ist nicht
vorhanden. Auf Bl. 1' steht die alte Signatur . D xvi.
Diese und die äußeren Merkmale ergeben mit Sicherheit
die Herkunft aus Himmerod. Auf Bl. 1' der Stempel der
Grymnasialbibliothek Coblenz = (rörres 166.
Diff initiones capituli generalis
ordinis Cisterciensis.
Bl. 1'' (T Incipiunt .diffinitiones capituli
generalis composite. Anno domini M. cc x'c
primo (T Incipit eompillatio diffinitionum capitidi
generalis, edita. Anno dondni. | M cc. L xxx. Lt. 1
Anf. Prima disiinctio agit in generali de ordi-\
natione et institntione ordinis vniuersi. Verzeichnis
der Distinctionen.
Bl. l'' Incipit prologus in carta caritatis. —
Prologus (rot). |
Anf. Omida riostra in caritate et secundum or-
dinenx fieri docet apostolus veritatis (T Antequani .
. igitur . abbatie cysterci'enses florere inciperent . . .
Bl. 2"' (L Carta caritatis. (rot) | (T De vni-
formitate ordinis et nioribus et cantu et alijs. (T In-
cipit curia \ caritatis. (T Ordinat. (rot). |
Oinnes magistram sequantur regulam. nee ab \ ea
temere deuietur a quoquam. (T Quia unius veri regis
domiid et magistn ...
gedr. bei Julianus Paris, Nomasticon Cister-
ciense ed. H. Sejalon, Solesmis 1892, S. 68 ff.
Schi. Bl. i^ . . . abbatibus visum fuerit \ celebra-
bilur. (T Explicit carta caritatis. unmittelbar an-
schließend:
(T Incipit ordinatio domini j Clementis.
pape im. super reformatione ordinis generali.
Que in octo capitula. | diuiditur. folgt das Kapitel-
verzeichnis
Bl. 5'' Incipit clementina. | Capiitulum pri-
mum. I (rot).
Anf. Clemens episcopus . . . Dilectis filijs abbati 1
ct/sterciensi et vniu&'sis coabbatibus eins in generali
230
Görreshandschriften
capitulo coiigregatis . . . Ad perpetuam rei memo-
riam. fons paruus qui creuii in fluuhcm | magnnm , . .
gedr. bei Paris a. a. O. S. 367 ff. Es beginnen:
Distinctio 2 Bl. IP, 3 Bl. 17^, 4 Bl. 1% 5 Bl. 20^^,
6 Bl. 24^, 7 Bl. 29S 8 Bl. 36>-, 9 Bl. 41'^, 10 Bl. 44^
11 Bl. 47'-, 12 Bl. SO--, 13 Bl. 5P, 14 Bl. 53'-.
Die Handschrift bricht mitten in distinctio XIV
cap. 4 auf Bl. 56'' ab . . . (T Quicumque vero coii-
ueisus Intra abbatiam vel 1 . . .
Görres 167 = Lat. Qu. 716
(Himinerod)
Perg. 48 Bll. (23,5 x 16,5). XIV. Jh.'
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. 7 Lagen,
und zwar: I, II zu je 8 — 1, III — VI zu je 8, VII zu
2 Blättern, zwischen Bl. 7 und 8 sind zwei Blätter, die
anscheinend versclmeben waren, ausgeschnitten. Zwischen
Bl. 37 und 38 ist ein Schaltblatt eingefügt. Der ganze
Band ist von einer Hand sehr sorgfältig auf vollständigem
Tiutenlinienschema geschrieben, Schriftfeld 19 x 12,5,
28 Zeilen. Rote Überschriften, rote und grüne Initialen
und Kapitelnummem. Ein Besitzvermerk auf Bl. 1 ist
ausgeschnitten, auf Bl. 48'' steht dreimal stark verlöscht:
Liter monachorum in Himmenrode \ Ordinis Cisterciensis
Treuerensis diocesis \ (16. Jh.) Auf Bl. 1' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 167.
Institutiones capituli generalis ordi-
nis Cisterciensis 1240 et 125 6.
Bl. 1'' Prologus. \ Incipiunt diffinitiones
capituli generalis nuper retractate. \ (rot).
Anf. TJt de fadli qnod qiieret lector inueniat.
diligenter | attendat. subsequentes distinctiones insti-
tutionum | quindedm esse . . .
Incipiunt capitida distinctiotmm I que sunt quin-
dedm I (rot), folgt das Kaijitelverzeichnis.
Bl. P Indpit prima distinctio. id est | [d]e ceno-
bijs ubi construantur cap. i. \ (rot).
Auf. In ciuitatibus castellis et | idllis nulla nostra
ceno\bia sunt construenda . . .
gedr. bei Julianus Paris, Nomasticon Cister-
ciense ed. H. Sejalon S. 287 ff.
Schi. Bl. 48'' . . . Uli penam peragere denuniiet
a capitulo diffinitam. Anschließend:
Institucio sancti Bernardi abbatis quomodo
cantare et psallere debeamus. | (rot).
Anf. Uenerabilis pater noster sanctus. Beitiardiis |
abbas clareuaUis. precepit monachis | hanc formam
canendi teuere . . . (22 Zeilen).
Anf. Bl. 48^ Kritzeleien von Händen des
16. Jh.
Görres 168 = Lat. oct. 243
(Himmerod)
Perg. 83 Bll. (18 x 12,5). XIV. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. Die alten
Deckelspiegel sind abgelöst, auf Papier geklebt und ein-
geheftet. Den Spiegel des Vorderdeckels bildete das
Fragment einer Pergamenthandschrift des 14. Jh. von
13 halben Zeilen, von denen die obere Ecke auch noch
abgerissen ist: Theologischer Traktat, am Rande rot
die Angaben : De speculo | virginum — De labro. a moyse \
de specidis mulie\ruin facto. | Den Spiegel des Rücken-
deckels bildete das Fragment eines Pergamentblattes,
auf dem links zwei Briefformeln tür den Cistercienser-
orden stehen, rechts der Rest eines Kalenders vom
2. August bis 18. August. Am Rande steht der Vers:
■ypocras est testis crescit ter maxima pestis. \ Sämtliche
Eintragungen gehören dem 14. Jh. an. Der Band be-
steht aus 83 Blättern heutiger Zählung, eine Seiten-
zählung des 15. Jh. geht von 1 — 150. 9 Lagen, und zwar:
I— III, VIII zu je 12, IV zu 6, V— VII zu je 8, IX zu
44-I Blättern. Am Schluß der Lagen Reklamanten,
größtenteils durch Beschneiden fortgefallen. An dem
Band schrieben 4 Hände, die erste Bl. 1 —42, rote Über-
schriften, Paragraphen, rote und blaue Initialen, Blei-
stiftlinien, Schriftfeld 13x10, 27 Zeilen; die zweite
schrieb Bl. 43 — 58, rote Überschriften, Initialen und
Strichelung, Tintenlinienschema, Schriftfeld 14 x: 10,
30 Zeilen; die dritte Hand schrieb Bl. 59—80, rote
Überschriften, Initialen und Paragraphen, Tintenlinien-
schema, Schriftfeld 145 x 9,5, 30 Zeilen ; die vierte
Hand schrieb Bl. 81 — 83, rote Überschriften und Striche-
lung, Tintenlinienschema, Schriftfeld 14,5x9,5, 20 Zeilen.
Ein Besitzvermerk auf Bl. 83' ist soweit getilgt, daß
nur noch lesbar hemmdroede [!] cisterciensis ordinis
treuerensis diocesis. [ Auf Bl. 1'' steht die alte Signatur
. D xix ., daneben der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz =- Görres 168.
Diffinitiones et reformationes ordinis
Cisterciensis.
Am oberen Rande Bl. l'' steht von anderer
Hand: Anno domini. M. ccc. xvij. iste libellus diffiin-
tionum fuit approbatus. et inno\uatu^. et mandatus
obseruari a capitulo generali, antiquo libello diffini-
eionum reuocato. I
Görreshandschriften
231
1) Libellus antiquarum diffinitionum.
Bl P Libellus siatutomm Cistercieiisis Ordinis
illoi-wn uidelicet que ad regidai'em obseriianciani j
correctionem moi-um uiteque disciplinarn pertinere
noscuntiir.
l'rologus super cartdin carita\tis | (rot).
Anf. Ajntequain ordo Cysterciends. esset pluri-
muin dilatatus Domnus stephanus abbas . . .
Incipit carta cariiatis. De vniformitate ordinis
in moribus \ et Cantii. | capitulum j" | (rot).
Anf. Quia unius veii regis doniini . . .
gedr. Juliauus Paris, Nomasticon Cisterciense,
ed. Sejalon, Solesmis 1892, S. 68 ff.
Schi. Bl. 3'' . . . prouisum fueiit celebrabitur. —
Explicit carta \ caritatis (rot), anschließend:
Bl. 3"^ Prefacio super clemenentinam | (rot).
Anf. Stipra dictum itaque decretum seu caritatis
cartam \ citm predirti j)rt<res ipsius conditores . . .
Incipit ordinatio clementis pape quarti.
de commendacione ordinis \ cyslerciensisca.i^
Anf. Clemens episcop)us . . . (T Föns \ paruus
qui creuit . . .
gedr. Julianus Paris a. a. O. S. 367 ff. Die
Nummer der Distinctionen ist rot am oberen
Rand jeder Seite angegeben.
Schi. Bl. 41'' ... ac faciant ab alijs firmiter
obsermiri. Explicit über Diffiniciomtin. \
Folgt bis Bl. 42^ die Inhaltsangabe der ein-
zelnen Distinctiones.
2) Bl. 43'' Incipiunt reforniationes. pape.
Benedicti. xij. | (rot).
Anf. Benedictus episcopus . . . Ad perpetuam rd
memoriam f'ul\gens sicui Stella matutina in media
nebule . . .
gedr. Julianus Paris a. a. O. S. 473 ff".
Sohl. Bl. So'' . . . Datum apud pontem sorgie
Ainnionensis diocesis quarto Idus lulij po?i\tificatus
nostii Anno prima. |
3) Bl. 55'' Quod mendicantes ad nostvum
ordinem non sunt re[cipiendi] \ (15. Jh.)
Anf. JBenedictus episcopus . . . Regulärem vitam
professis . . .
gedr. BuUar. Romanum ed. Taurin. IV, 328f.
Schi. . . . Datimi Auinioii. quarta Nonas lulij
Pontificatus nostri Anno primo. |
4) o. Ü. De apostatis recipiendis.
Anf. Benedictus Episcopus . . . pastor banus di-
gedr. Bullar. Roman. IV, 326 ff.
Schi. Bl. 57'' . . . Datum Auinian. xv. kal. lulij
Pontificatus \ nostri Arino Primo. ~ „~ ||
Bl. 57'' — 58"^ ist unbeschrieben.
Bl. 58" steht ein Kapitelverzeichnis der Re-
formationen Benedikts XII. von anderer Hand.
5) Bl. 59'' Incipiunt diffinicianes nouelle
approbate ei confirmate per | Capitulum gene-
Q O
rale. Anna domini. M. ccc. L. j Incipit distinctio
p)rima | (rot).
Anf. Omissis distinctionibus et Rtibricis de qinbus
non agitur | in sequentibus . . . (vgl. S. 226 cod.
lat. oct. 242. 1).
Bl. 59" Incipit prologus In distinctionem
primam \ (rot).
Anf. Ut statutorum Ct/sterciensis ordinis scruta- •
tores . . .
gedr. Julianus Paris a. a. 0. S. 498 ff.
Schi. Bl. 78" . . . per | patres abbates uel etiam
reprobentur ||
Bl. 79 Incipit materia hreuis de nouellis
diffinicionibus quomodo quelibet materia |
in sua diffinicione possit inueniri \ (rot).
Folgt das Kapitelverzeichnis bis Bl. 80".
6) BL 81'' De forma visi\tacionis | (rot).
Anf. In facienda uisitaciane | cautelam maximam
et diligentiam uisitaltor adidbeat . . .
== distinctio VIII der Diffinitiones antiquae
gedr. Julianus Paris a. a. O. S. 4271, hier mit
einigen Zusätzen.
Schi. Bl. 83" . . . Et hec diffinicio cum forma
visitacionis | annis singulis in capitulo recitetur. |
Görres 169 = Coblenz, Königl. Staatsarchiv
Görres 170 = Lat. oct. 244
(Himmerod)
Perg. 404 Bll. (17,5 x 13,7). XIV. Jh.
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. 404 Blätter
heutiger Z'ählung, (1—25, 25a, 25b, 26—152, 152a,
153—184, 184a— 241, 241a, 242—399) in 43 Lagen, und
232
Görreshandschriften
zwar: I zu 10-1, II, III, V, VI, VIII-XXIII,
XXV-XXVII, XXIX— XXXIX zu je 10, IV, XXIV, XL
zu je 8, VII zu 4, XXVIII zu 10-3, XLI zu 10—2,
XXLIIzu4 + l, XIjIII zu 6 + 1 Brattera. Am SchluJi
der Lag:en meist römische Zahlenmittelkustoden, größten-
teils durch Beschneiden verloren. An dem Bande war
eine größere Zahl von Schreibern tätig, die vielfach
einander sehr ähnlich sind, dazwischen stehen Nachträge
von jüngeren Händen. Bl. 388—399 sind Ergänzungen
von einer bedeutend jüngeren Hand (15./16. Jh.)
für verloren gegangene Blätter. Doch fehlen am
Schluß auch wieder Blätter. Der Band ist durchweg
zweisjialtig auf vollständigem Tintenlinienschema ge-
schrieben. Schriftfeld 13x9,8, Spaltenbreite 4,5, 24
bis 26 Zeilen. Rote Überschriften, rote, blaue und grüne
Initialen. Eine große verzierte Initiale B mit Blättern
und Ranken auf Bl. IC; künstlerisch ausgeführt ist die
durch eine phantastische Figur verzierte Initiale E auf
Bl. 63'. An den Rändern mehrfach Notizen von späterer
Hand. Ein Besitzvermerk ist nicht vorhanden, doch
ergeben die äußeren Merkmale mit Sicherheit die Her-
kunft aus Himmerod. Auf Bl. 1' der Stempel der Gym-
nasialbibliothek Coblenz = Grörres 170.
Breviarium ordinis Cisterciensis.
Bl. P— 6^ Kalender. Es folgen Bl. 7''''
Collecten. (In natali iinius marlirift j et potdificis . . .),
sie brechen Bl. 9^ unvollständig ab, da zwischen
Bl. 9 und 10 ein Blatt mit Text ausgeschnitten ist.
Bl. 10™ beginnt das Brevier: Seatus Vir
Qvi I non ahijt . . . Zunächst für die Wochen- und
unbestimmten Festtage. Dieser Teil endet Bl. 59''
mit hl dedicaclone ecelede.
Auf das ursprünglich freie Blatt 59^ hat eine
andere Hand nachgetragen: De sancto Bene-
dicto 1/innus. I (rot).
Anf. In benedicli laudibus psallamus claris vo-
üibus . . .
= Chevalier, Eep. hymn. 8527.
Bl. 60''* — 62'<'* stehen dann Lektionen, die
teilweise völlig abradiert sind.
Bl. 63''* Dominica prima In ad\neniu do-
mini ad. vesperas. capituluiyi | (rot).
Anf. Ecce Dies Ve (die Buchstaben: Majuskel,
untereinander in Gold) | nhint dicit dominus \ et
suscitaho . . .
Dieser Teil schließt mit Dominica xxv* post
penthecosten auf Bl. 236^^ z. 1.
Eine spätere Hand schrieb darunter:
Hymnus de sancta Antia | (rot).
Anf. Orbis exultans celebret \ hoc festum . . ,
= Chevalier 14223.
Hymnus ad completorium, \ (rot).
Anf. Bl. 237''=' Lvcis huius festa colat . . .
= Chevalier 10698.
Hymnus ad tertiam | (rot).
Anf. Clara diei gaudia mo\dulizet ecclesia . . .
= Chevalier 3306.
Das Brevier geht dann weiter auf Bl. 237^»:
In natalicijs apostolorum . . .
Die Handschrift bricht Bl. 399^^ mitten in
den Lektionen De spiinea corona ab.
Görresl7r--Lat. Qu. 717
(Himmerod) >
Perg. 191 Bll. (20,5 x 13). XIII. Jh.z
Jüngerer Pajjpeinband mit Leder bezogen. 191 Blätter
heutiger Zählung (1—133, 133 a, 134—190). Eine alte
römische Zählung auf der Rückseite jedes Blattes in
der oberen linken Ecke ist größtenteils durch Beschneiden
verloren. Der Band besteht aus 20 Lagen, und zwar:
I zu 6 + 1, II— XIV, XVI-XIX zu je 10, XV zu 6,
XX zu 10 — 2 Blättern. Der ganze Band ist von einer
Hand des ausgehenden 13. Jh. geschrieben, rote Über-
schriften und Initialen. Auf Bl. 8'' rankenverzierte blaue
und rote Initiale E. Vollständiges Tinten- oder Blei-
stiftlinienschema, Schriftfeld 15,5x10,5, durchschnittlich
20 Zeilen. An den Rändern mehrfach Nachträge des
16. Jh. Die Handschrift ist am Schluß unvollständig.
Ein Besitzvermerk steht Bl. 7" (]7 Iste über pertinei ad
monasterium de hemmenrode \ (15. Jh.) = Görres 171.
Breviarium ordinis Cisterciensis.
Bl. 1'' — 5^ steht ein Kalender mit zahlreichen
Nachträgen von Händen des 14. — 16. Jh.
Bl. 6'' Incipiunt Collecte communes sanc-
torum I (rot).
Anf. Da quesumeus omnipotens deus , . .
Bl. 8"" Sabbato ante primam dominicam
aduentus dornini. Capitulum. super psalmo, |
(rot).
Custodit dominum . psalmus (rot). Confitemini.
Capitulum (rot). |
jEcce dies ueniunt dicit dominus et susc>\tabo . . .
Dieser Teil endet Bl. 142^ mit Saturnini martins.
Bl. 143'' Incipit Sanctorale. \ (rot). (16. Jh.)
Göireshandschriften
233
Andree apostoli ad vesperum. Capitulum.\
(rot).
Aiif. Corde creditur ad [ iusütiam . ore autem . , .
Die Handschrift bricht Bl. 190^ mitten in der
CoUecte: In anmmtiatione ab.
Am Rande von Bl. 145^ steht: AmpUssimus
Dominm Robertus Bootz \ Abbas Himmenrodensis
anno 1724. '
Görres 172 fehlte schon in Coblenz.
Gör res 173 = Trier, Stadtbibliothek.
Görres 174 = Coblenz, Königl. Staatsarchiv.
Görres 175 = Lat. oct. 245
(Himmerod)
Perg. 95 Bll. (11,5 x 8). XIII u. XTV. Jh.«
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. 95 Blätter
heutiger Zählung, eine Zählung des 16. Jh. 1 — 36 um-
faßt die Blätter 9—44. Der Band besteht aus 11 Lagen,
und zwar: I, IV— X zu je 8, II zu 8 + 2, III zu 12, XI
zu 8-|- 1 Blättern. Vereinzelt am Schluß Reklamanten. An
dein Bande waren 6 Schreiber tätig, und zwar schrieben :
der erste (13. Jh.) Bl. 1—8, der zweite Bl. 9 und 10,
der dritte Bl. 11'- 60^ der vierte Bl. 60'— 86', der fünfte
Bl. 87—89, der sechste Bl. 90-93. Sie schreiben
sämtlich rote Überschriften, Initialen und Paragraphen,
teils auf Blei-, teils auf Tintenlinienschema, teils ist das
Schriftfeld nur eingerahmt. Die durchschnittliche Größe
des Schriftfeldes beträgt 9 x 6,5, 20—27 Zeilen. Bl. 94
hat einen Nachtrag des 15. Jh. Die Handschrift ist am
Schluß unvollständig. Ein Besitzvermerk ist nicht vor-
handen, doch ergeben die äußeren Merkmale die Her-
kunft aus Himmerod = (Jörres 175.
Diff initiones ordinis Cisterciensis.
Bl. P ist fast völlig verblaßt.
1) Bl. P De egi'essu cisterciensium mona-
chorum de nio\lismo. \ (rot).
Anf. In episcopatu lingonensi . . .
Bl. 1^ Ue exordio cisterciensis ordinis |
(rot).
Anf. Anyio itaque ab incamacione domini M,
XX. viii.[!] I venerabilis hugonis lugdunensis ecclesie
archiepiscopus . . . ,
Eine Kompilation nach den vier ersten
Kapiteln des Primum exordium ord. Cistercien.
vgl. ed. Ignatius de Ybero, Rixhemiis 1871.
Schi. Bl. 3'' . . . coiifirmata. sigilli . \ quoque
apostolici auctoritate munita est. \
2) Carta caritatis.
Bl. 3'' Prefaciu7icula \ super cartam cari-
tatis. I (rot).
Anf. Antequam abbatie cistereienses . . .
Bl. 3^^ Incipit carta caritatis. \ (rot).
Anf. Quia unius nein regis . . .
gedr. Julianus Paris a. a. 0. S. 68 ff.
Schi. Bl. 8^ . . . supra nominatis abbatibus uisum |
ftierit celebretur. — Explicit carta caritatis \ (rot).
Dahinter folgte: Incipit iibellus diffiniti-
oniim cisterciensis ordinis. | prologus de nti-
niero distinctionuni \ (rot), mit dem Prolog
7 Zeilen. Doch ist dieser Absatz durchgestrichen.
Die Blätter 1 — 8 sind Reste einer Handschrift
des 13. Jh., die erst später mit der folgenden
des 14. Jh. vereinigt wurde, worauf ja die Blatt-
zählung des 16. Jh., die nun auf Bl. 9' beginnt
hinweist; ebenso, daß nun noch einmal die Carta
caritatis kommt.
3) Antiquae diffinitiones ordinis
Cisterciensis.
Bl. 9' Incipit prologus super cartam cari-
tatis. I (rot).
Anf. Antequam ordo Cysterdensis . . .
Schi. Bl. 12"^ . . . prouisum fu\erii celebrabitur.
— Explicit carta caritatis. Prefacio super | cle-
mentinam | (rot).
Anf. Sujyradictum itaque decretum . . .
Incipit ordinacio clementis pape quarti ||
(Bl. 12^) de commendacione ordinis Cyster-
densis capititlum i*" | (rot).
Anf. Clemens episcopus . . . Föns pannis . . .
gedr. Julianus Paris a. a. 0. S. 367 ff., am
unteren Rande von Bl. 12^ steht von einer Hand
des 16. Jh. Vide eandem Clementinam | determi-
nationem in libro Pri\uilegiorum folio 29 \
Schi. Bl. 58^ ... ac faciant ab alijs firmiter
obseruari. Explicit. \ Es folgt das Kapitelverzeichnis,
an dessen Schluß Bl. 60^ steht: Finito libro sit
laus et gloria xpisto. Amen.
30
234
Görreshandschriften
4) Bl. 60^ Novellae diffinitiones ordinis
Cisterciensis.
Quicumque ista statuta et ordinaciones huiusmodi
tenuerit saluus erit d perseuauerit. [!] \ (rot).
folgt das Verzeichnis der Statuten.
Bl. 6V' Incipiunt noueile diffiniciones qne
»pusculum noueile vocantur | (rot).
Anf. Omissis distinctionibus et Rubricis de quibus
non agitur | in »equentibus . . .
Bl. 62'' Incipiit prologux. | (rot).
Anf. JJt statulorum Cystereiensis ordinis scruta-
tores . . .
gedr. Julianus Paris a. a. O. S. 698 ff.
Schi. Bl. 84'" . . . per patres abbates vel eciam
reprobeutur. |
5) Bl. 84^ Incipiunt statuta papalia | sub
compendio brevi conipilata \ (rot).
Anf. Cvm cautele prouisio in \ ornnibus sit ad-
hibenda . . .
Eine Zusammenstellung regestenartiger Aus-
züge aus den päpstKchen Constitutionen, beginnend
mit der großen Reformatio Benedikts XII. und
schließend mit dem PriuHegium quod apo-
stote [!] benigne recipi debent. \ (rot). (Bullar.
Roman. IV, 3 26 ff.); es bricht Bl. 93^ ab: ... ne
ad gradum qui secundum regulam |{
Auf Bl. 94'' stehen von einer Hand des 15. Jh.
noch verschiedene Bestimmungen unter der Über-
schrift: Canonica.
Anf. Dispensare pater abbas et quilibet . . ., sie
schließen Bl. 94^. Bl. 95 ursprünglich unbe-
schrieben trägt eine Notiz aus distinctio 9
(16. Jh.).
Görres 176 fehlte schon in Coblenz
Görres 177 fehlte schon in Coblenz
Görres 178 = Lat. Qu. 718
(Himmerod)
Perg. 101 Ell. (21 x 14,7). XV. Jh.
Holzeinband mit Leder bezogen (18. Jh.), Metall-
schließen. 101 Blätter heutiger Zählung in 10 Lagen,
und zwar: I — IX zu je 10, X zu 14 — 3 Blättern. Der
Band ist von Bl. 3 — 94 von einer Hand geschrieben,
die beiden Anfangs- und die Schlaßblätter sind verloren
gegangen und später wieder ergänzt worden: Bl. 1 und
2 wahrscheinlich noch im 15. Jh., 95 -97 im 16. Jh. ;
und zwar gehörten von der letzten Lage Bl. 95 — 100
ursprünglich zu einem ganz anderen Bande des 15. Jh.,
der Consuetudines des Cistercienserordens enthielt, sie
tragen noch die alte Blattzählung xxiiij bis xxix, die *
jetzigen Bl. 95 — 97 sind dann später abradiert und
für die Ergänzung benutzt worden. Bl. 101 gehörte
zum ursprünglichen Bande, wurde aber wie ein Teil der
dort vorhergegangenen, jetzt ersetzten Blätter von
anderer Hand beschrieben. Die Haupthand mit dicker
Schrift, verwendet rote und blaue Initialen, sowie rote
Überschriften. 14 Zeilen, Schriftfeld 17 x 10. An
den Rändern vereinzelt Nachträge und Bemerkungen
von Händen des 15. Jh. Auf Bl. V eine Miniatur
(16,5x10,3) in recht guter Ausführung. Christus am
Kreuze (grün), daneben links Maria mit dem Schwerte
im Busen, rechts Johannes mit Buch; darüber Sonne
und Mond in Wolken, goldener Untergrund. Christus
blondhaarig mit braunem, rotgefüttertem und weiß-
gesprenkeltem Bauchschurz, blauem Nimbus mit rotem
Kreuz, ist halb nach links gewendet, stark aufgesetzte
Lichter. Maria stehend zu ihm aufblickend mit ge-
falteten Händen in blauem Kleid mit grünem, rot-
gefüttertem und weißgesprenkeltem Mantel, weißem
Kopftuch und blauem Nimbus. Das Schwert ist auf die
Brust aufgesetzt. Johannes, in der linken Hand das
Buch haltend, hat die rechte vorgestreckt. Er trägt ein
grünes Kleid mit blauem, rotgefüttertem Mantel und
blauen Nimbus. Unten roter gotischer Bogen mit
blauen Feldern, darin ein kniender und betender Mönch.
Das Ganze in blauem Rahmen mit rotem Rand. Auf
Bl. 8' sind die Initiale und die erste Zeile in Gold auf
blauen, roten und grünen Feldern. Ein Besitzvermerk
ist nicht vorhanden, doch ergeben die äußeren Merk-
male die Herkunft aus Himmerod = Görres 178.
Missale.
Bl. V ist unbeschrieben, Bl. 1^ — 6^ enthalten
den Ordo ad faciendam aquam benedictam und
die Praefationes.
Anf. Bl. f [E]xorzizo te creaiu\ra salis per
deum uiuum . . .
Bl. 7'' ist unbeschrieben, Bl. V trägt die Mi-
niatur.
Bl. 8 0. Ü. Canon m i s s a e.
Anf. le . Igitvr (goldene Kapitale) | Clemen-
tissinie | pater per ihn [ xpm dominum | nostrum filium
tuum I supplices rogamits . . .
Bl. 17'' beginnen einzelne Messen mit: Domi-
nica de Sancta tri\nitate. | (rot). ^
Görreshandschnften
235
Es ist eine Zusammenstellung der wichtigsten
Messen für den Gebrauch eines Frauenklosters
des Cistercienserordens. Auf die Missa pro de-
functis folgt Bl. 90'' der Ordo ad monialem faci-
endam. \ Professio \ (rot), der auf Bl. 97^ endet.
Bl. 98'' stehen Consuetudines des Cister-
cienserordens.
Bl. 99'' (T Modus aut forma visitacionura
et electionum \ vbi reparantur. | Diös Stück
bricht unvollständig auf Bl. 100^ ab.
Bl. 101 enthält Auszüge aus den Diffini-
tiones, der Anfang ist verloren gegangen.
Görres 179 = Trier, Stadtbibliotbek
Görres 180 = Trier, Stadtbibliothek
Görres 181 fehlte schon in Coblenz
Görres 182 = Lat oct 246
(Trier St. Maximin)
Perg. und Pap. 216 BU. (18 x 12,3). XVI. Jh. (1592).
Gleichzeitiger Holzeinband mit gepreßtem Leder be-
zogen. Eingepreßte Randleisten mit Arabesken, in der
Mitte eine Kreuzigungsgruppe, darüber P . . \ Ä. S. M.,
unten die Jahreszahl 1692, auf dem Rückendeckel in
der Mitte Maria als Himmelskönigin mit dem Kinde.
Metallschließen. 216 Blätter (1—75, 75 a, 76—215) heutiger
Zählung, und zwar sind Bl. 1—3, 8—23, 61—64, 70, 71,
74, 75, 77, 78, 81—84, 87, 92, 93, 96—98, 104—107,
110, 111, 116, 117, 120—123, 128—131, 183, 134, 139,
140, 143—146, 151—154, 163, 164, 167—170, 175—178,
183—186, 188, 189, 194—211 Papier, die übrigen Per-
gament. Die Pergamentblätter sind vielfach PaUmpsest
eines liturgischen Buches des 16. Jh. Der ganze Band
ist von einer Hand geschrieben, Schriftfeld 18 x 12,5,
durch Tinten- und Blindlinien eingerahmt, rote Über-
schriften, rote und blaue Initialen. Große mit Ranken
verzierte Initialen an den größeren Abschnitten. Bl. 24'
ist mit ungeschickt gezeichneten Arabesken eingerahmt.
Auf einer größeren Anzahl Blätter sind Randleisten aus
einem Drucke aufgeklebt, 14 Zeilen. Zwischen Bl. 87
und 88 ist ein Blatt ausgerissen. Ein Besitzvermerk ist
nicht vorhanden, doch steht auf Bl. 1' und Bl. 19' oben
N 174 von der Hand des Petreius, danach ist die Her-
kunft aus St. Maximin erwiesen = Görres 182.
Liber precationum.
Bl. P Precatio ante comnumionem, ex \
missa sancti lacobi Apostolj, \ (rot).
Anf. Domine deus noster, panis \ C^testis , , .
Folgen Gebete aus Kirchenvätern.
Bl. 8' — 19' haben einen Kalender.
Bl. 19'' Oratio ante sacram communionem
dicenda, \ (rot).
Anf. Conseientia quidem tepidi et trepidi omni-
potens I deus . . .
Bl. 23'' Precatio qua mentem ad de\uoti-
onem attentionemque oratulrus excites j-^.
Anno domini 1592, || (rot).
Anf. Bl. 24"^ Omni\potens | dejnens \ et miseri-
cors I deus, \ tibi omnes celitis eines sitpei'ni \ • • •
Bl. 56^ Sequuntur oraciones ante c^lebra-\
tionem seil communionem sanctam. \ (rot).
Anf. Ad te pulcher\rimum benedic\tum . . .
Bl. 82"^ Sequtcntur oraciones \ post com-
munionem sanctam, \\
Anf. Bl. 82'^ Gratias ago hnmett\se pietati . . .
Bl. 93'' Sequicntur oraliones de | quinque
vulneribus Christi;~ | (rot).
Anf. Axe maniis dextra | xpi
perforata \ jüaya tristi . .
= Chevalier 1869.
Bl. 94:'' Oracio venerabilis Bede de 7 verbis
vltimis I domini in cruce quicumque denote
dixtrit I inconfessus non morietur neque | de-
tnones ei nocebunt, \ (rot).
Anf. Domine iAu xpe qni | Septem verba die
vltiimo vit^ tu^ . . .
Bl. 100'' Sequuntur oraciones corarri^
(Bl. lOO'^) armis domini tiostriiAu xpi legende^
oracio prima, | (rot).
Anf. Domine i%u xpe a\doro te in cruce . . .
Bl. 103"' Hec sunt quindecim oraciones
illius I preclarissime virginis Brigide | quas
ante imaginem crncifixi in \ dies deuotissime
dicebat . . . (rot).
Darauf folgen dann eine größere Zahl kurzer
Gebete.
Bl. 148'' Frater Maximinus Schraem | Viandanus
Anno 1592 \\ (rot). Dieser aus Vianden in Luxem-
30*
236
Görreshandschrifteu
bürg stammende Bruder war wohl der Schreiber
und erste Besitzer dieses Buches.
Bl. 148^ ist unbeschrieben.
Bl. 149"^ Commendatio de \ mane ad s.
Mari am \ (rot).
Anf. O domina mea sancta | maria . . .
Es folgen dann Mariengebete und von Bl. ISS""
Gebete an Engel und Heihge, sie enden Bl. 215^
Görres 183 = Lat. oct. 247
(Himmerod)
Pap. 423 BU. (14 x 9,5). XVI. Jh. (1586/87).
Pappeinband mit Lederrücken. 423 Blätter heutiger
Zählung, von denen eine große Zahl unbeschrieben ist.
Der ganze Band ist von einer Hand in den Jahren
1586—1587 geschrieben. Größe des Sohriftfeldes 12x8,
24 Zeilen. Der Band stammt sicher aus Himmerod.
Auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz
= Görres 183.
Jacobus Fischer et Gerardus Scapulus.
Sermo
Bl. 1"" Bemardus sermone 29" super Cantica \ de
Ulis qni vapugnant frateruam charilatem \ de iitquü. \
Filij matris meae pugnanerunt contra me. \ Annas
et Caiphas et ludas Scharioth . . . Longe quaeso a
vohis facite hoc . . .
Bl. 2^ — 3' Inhaltsangabe einiger Sermones des
Bernhard von Clairvaux.
Bl. 3^ — 6^ unbeschrieben.
1) Jacobus Fischer," Expositio canonis
missae.
Bl. y Expositio Canonis j qtio in peragendo
Missae sacrificio Romana nunc vtittir Ec-
clesia\per Venerabilem Do. lacohum Fische-]
rurn SS. Theologiae Doctorem \ siib R. D. D.
loanne \ Abbati [!] Hitnmenrodensi. I — An.
M. D. LXXXVI
von anderer Hand auf Bl. 7'' zugesetzt: 2^
Expositio Evangeliorum, | et Epistolarum Domini-
calium totius \ anni. Sed hinc inde quedam omittuntur.
Bl. 7^ Vnde sumptum sit Missae \ vocabulum et
qiiae sit ratio noininis. |
Anf. Quod ad Missae vocabulum attinet, sunt qui
affirmant | haebreum esse . . .
Ein erster Teil schließt Bl. 48^ und ein zweiter
beginnt Bl. 49'', dessen Vorrede die Überschrift
hat: Quod a praefatione mistenum pasdonis xpi nobis
ecclesia proponit vi\ciniHs; et de praefationis tum
antiqidtate | tum dgnificatione vel misterio |
Eine andere Arbeit des Verfassers in lat.
oct. 249 (Görres 18ü), dasselbe Stück in lat.
oct. 253 (Görres 191).
Schi. BL l'i5^ ... est enim haec talis ob\ligatio
ex se vendibi\\lis qua projiiiam | libertatem | vendit. | —
Finis. — I 27 octobris Anno ibHT. ||
Bl. 135'^ — 142"" sind unbeschrieben.
2) Gerardus Scapulus, Expositio evan-
geliorum et epistolarum totius anni.
Bl. 142^ Sequens über continet exposi-
tionem \ Euangeiiorum totius anni, necnon 1
etiam Epistolarum vti cuiiibet sequens | in-
dicabit prologus. |
A m 0 r.
Vt veluti taurus piimo detrectat aratra
Post venit assueio mollis ad arua iugo
Sic primo iuuenes trepidant in amore feroces
Dehinc domiti post aequa et iniqua ferunt. .
(Propertius II, 4, 3—6).
Bl. 143'' Ad vsum fralris Gerardi | Scapuli |
Anno Doniini iöST^. (rot). | — Indpit foelidter \ ■ — ■
Pars Hyemalis ab Aduentu domini | vsque in diem
sanctum Paschae. \ — Pars Prima. | Dahinter ein
Zitat aus Augustinus.
Bl. 143^ unbeschrieben.
Bl. 144' Prologus in quaedam notabilia |
circa Epistola» et dominicalia E\uangelia
totius anni: a me F. \ Gerardo Scapülo ex
va\rijs Doctoribus diligen\ter collecta. \
Anf. Quandoquidem nos omnes temparis rationem |
habere deceat, mihi sane maiorum nostrorum | scripta
accuratius intuenti: haud quidquaiii | aliud occurrit
quo praedecessores nostri an\}ws non minus ante
ducentos viam V7iiuer\sae carnis ingresd, melius vtilique
hanc vi\tae semitam iraduxerint . . .
Der Prolog ist ganz mit roter Tinte geschrieben,
er endet Bl. 145>^: Explidt Prologus || Bl. 145^
trägt einige Bemerkungen: In feste s. Andreae
apostoli. Bl. 146"^ beginnt die Expositio : Beclaratio
in Epistolam | Primae Dominicae Adumtiis
manorum 13. \ (rot).
Auf. Fratres scientes quia hora est . . . Quia 1).
Paulus de charitate dixerat . . .
Der größte Teil der Ai'beit besteht in Aus-
zügen aus den Kirchenvätern. Es sind viele
Lücken darin, die später ausgefüllt werden sollten,
daher die große Zahl unbeschriebener Blätter,
so sind z. B. Bl. 290—299, 304^—339 ganz frei,
vielfach stehen nur die Tage auf der Seite. Die
Zusammenstellungen enden Bl. 416"' mit Autho-
ritates de Euangelio. Bl. 417 — 423 sind unbe-
schrieben.
Görreshandschriften
Bo
237
Görres 184 = Lat oct. 248
(Himmerod)
Pap. 163 Bll. (13 X 8,5). XVI. Jh. (1579).
Pappeinband mit Lederrüoken. Gleichzeitige Blatt-
zählung 1 — 158, wobei 100 libersprungen ist. An dem
Bande schrieben zwei Hände, die erste Bl. 1 — 50 und
Bl. 122>— 158', die zweite BL 52—122' imd 159—163.
Schriftfeld 10 x 6,5, die erste Hand schreibt 27, die
zweite 18 Zeilen. Die äußeren Merkmale ergeben die
Herkunft aus Himmerod. Auf Bl. l' steht der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz =: Görres 184.
Documenta ascetica et Vita Jesu Christi.
1) Documenta ascetica.
Bl. 1"^ 0. U. Somini cupienti solida pietaüs |
fundamenta iacere, duo necessa\ria esse Gregorius re
et nomine magnus testatur . . . (Prolog).
Bl. P Quis scopus et finis sit, | in quem omnia
ea:erd\\tia spiritualia dirigenda sunt? |
Bl. 2'' Documenta quaedam seruanda | Uli, qui
mdt vacare exercitijs pijs. |
Besprechung einer größeren Zahl asketischer
Fragen, dann Exercitien. Im Anschluß daran
Erörterungen über die Verehrung von Engeln
und Heiligen, dann folgen Hymnen, und zwar:
Bl.47^ Chevalier 2286, Bl. 48'- Chev. 2281, Bl.48^
Chev. 1733, Bl. 49'- Chev. 2289, Bl. 49^ Chev.
2292, Bl. SO-- Chev. 2291.
Bl. 51 ist unbeschrieben.
2) Vita Jesu Christi.
Bl. 52'" Vita Domini. Nostri \ lesu xpi: in
capi\ta seil puncto meditatio\nis quaedam
dist7'ihu\ta, cum salutari\hus docuinen\tis,
quae cernuntur ex pu7ictis 1 — Diuus Gregorius
Omnis xpi actio nostra \ est instruc^o. | — 26'. Oc-
tobris anno 1579 | inceptus est. ||
Bl. 52^ ist unbeschrieben.
Bl. 53'' Proemivm. | Sapientissime vas elec\tionis
dicebat, suffidt \ mild scire lesum xpm et hunc cruA
cifiximi ...
Schi. Bl. löS'' . . . Deo omnipotenti \ lucrifadant,
ad gloria in secida se\culff)iim. \ — Amen |
Bl. 159— 163r folgt dasEegister dazu. BL 163'
bis 164 unbeschrieben.
Görres 185 = Lat. oct. 249
(Himmerod)
Pap. 206 Bll. (13,4x9). XVI. Jh. (1582).
Pappeinband mit Lederrücken. 410 Seiten alter
Zählung, doch ist das erste Blatt als 1 gezählt, dazu
2 ungezählte Vorsatzblätter. Der ganze Band ist von
einer Hand geschrieben, Schriftfeld 11x7, durch-
schnittlich 22 Zeilen. Rote Überschriften und Initialen.
S. 1 und 104 sind mit farbigen Ranken eingerahmt. Die
Herkunft aus Himmerod ist durch die äußeren Merk-
male und den Verfasser gesichert. Auf S. 1 der Stempel
der Gymnasialbibliothek Coblenz.
Jacobus Fhis (Fischer?), Dictata in Ca-
techismum Petri Canisii.
S. 1 Dictata jn Gate chismum Petri Ca-
ni\si/, a domino lacobo Fhis [!J | sacrae Theo-
logiae licen\tiato praelecta et ad faci\liorem
intellectum, ad\iecta | (rot).
Dann ist ein Stück des Blattes ausgeschnitten.
Darunter 1582 13 die Mensis lunij. — Nunc lege
nunc ora nunc cum | feruore labora. ||
S. 2 Quid est Catechismus, cate\chista et
catechuminus.~ \ (rot).
Anf. Catechismus est doetri\tia fidd christianae
viua vo\ce tradita. | (rot). — Catechista vero est ille
Die ganze Abhandlung besteht aus Fragen und
Antworten.
Der erste Teil schließt S. 103: Hunc perti\nent
etiam, aureolae virgi\nibus, martyribus et doctaribua
constitute. | — F. P. K. T. || (rot).
238
GrÖrreshandschriften
Der zweite Teil beginnt S. 104 Praeter ea
quae \ kactenus circa 10 | fide^ artieulum a nobis 1
dicta sunt de peccatis: nimiru/n | quid sit peccatum . . .
(die ganze Seite rot).
S. 105 Incjpiunt quaestiones | in primis de
7 peccatis mor\talibus 2° De peccatis alienis I 3°
de peccato in spiritum sanctum | 4° de tribus voiis
euange\licis. 5 de charitate \ Dei et proximinii [!] 6
de Oratione et /to|m Canonicis. | Incipit tractatus 11
(rot).
S. 106 Vnde possit cognosci, quid aliquid \
sit peccatum mortale. ~ |
Anf. Prima regula est, Quoties | amor alicuius
creaturae . . .
Der Verfasser ist wahrscheinlich identisch mit
dem von lat. oct. 247 (Görres 183), ist also ein
Angehöriger des Klosters Himmerod.
S. 319 Incipit tractatus | de oratione et
ho\ris canonicis. |
8. 320 Quid est oratio. ~ |
Anf. Oratio est mentis in Deum | pia eleuatio . . .
Schi. S. 410 ... doctrinam quam ad sanctifica-\
tionem sunt in\stituta | — Confi)-ma hoc Dens quod
ope\ratus es in nobis. psal. — F. P. T. (rot). ||
Görres 186 = Lat. oct. 250
(Himmerod)
Perg. 178 Bll. (12,5 x 9). XV. Jt.
Pappeinband mit Lederrücken. 178 Blätter heutiger
Zählung in 18 Lagen zu je 10 Blättern, doch fehlen von
der letzten Lage zwei Blätter. Der ganze Band ist von
einer Hand geechrieben, rote Überschriften, rote und
blaue Initialen, rote Strichelung. Das Schriftfeld 9,2x6
ist mit ßleistiftlinien eingerahmt, durchschnittlich 23 Zeilen.
Die äußeren Merkmale ergeben die Herkunft aus Him-
merod, auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasialbibliothek
Coblenz = Görres 186.
Meditationes de apparitionibus Jesu
Christi.
Anf. Bl. P 0. U. O Amantissime mi | domine i%u
xpe I te auctore et \ datore expeditis | meditacionibus \
de benedicia tua | passione per mo\dum vmtue al-\
locucionis modo \ te adiuuante eonuertamus nos 1 ad ea
que circa tuam gloriosam re\surrectionem et admi-
rabilem asccn\sionem nee non Spiritus sancti mis-
si.onem | mediianda sunt . . .
Nach dieser Einleitung muß ein erster Teil über
die Passion vorausgegangen sein.
Bl. 8"' Meditacio de resurreccione i%u | (rot).
Anf. O Benignissime \ iAu 2"* ajuicum tuum |
sanctum ieronimuin nunc | aromatibus redoUentibus
eu.m sponsa | . . .
Bl. 15"^ Quomodo 3' marie vener unt ad
montimentum \ (rot).
Bl. 20^^ Quomodo Maria | magdalena et alle
due I petrus et iohannes [!] venerunt \ (rot).
Bl. 32^ Quomodo ihus marie magldalene
apparuit \ (rot) u. s. w.
Bl. 140^ Sequitur nunc de assumpcione
gloriose | virginis marie | (rot).
Von Bl. 159^ an folgen Orationes, beginnend
mit Oracio de assu>n\scioTie | (rot).
Schi. Bl. 174^ . . . necnon \ in releuadonwn ... 1
corporis et . . . \ (die beiden letzten Zeilen sind
fast völlig verlöscht).
Bl. 175—178 unbeschrieben.
Grörres 187 fehlte schon in Coblenz.
Grörres 188 fehlte schon in Coblenz.
Görres 189 = Lat. oct. 251
(Himmerod)
Pap.u.Perg. 14+138+15B11. (11x7,6). XVIu.XVILJh.
Jüngerer Pappeinband mit Leder bezogen. Der Band
besteht aus einem Pergamentteile von 138 Blättern alter
und neuer Zählung, 1517 geschrieben. Dazu sind vom
14 und hinten 15 Papierblätter geheftet worden, die
vorderen aus dem 17. Jh. haben eine gleichzeitige selb-
ständige Zählung 1 — 14, der Schluß von 1620 hat eine neue
selbständige Zählung 1 — 15; der Peigamentteil besteht
aus 22 Lagen, und zwar: I und XXI zu je 8, II — XIX zu
je 6, XX und XXTT zu je 6-)-l Blättern; er ist von
einer Hand geschrieben, mit roten Überschriften, roten und
blauen Initialen und Paragraphen, roten Unterstreichun-
gen, Schriftfeld 7,8 x 5,2, 18 Zeilen. An den unteren
Rändern stehen mehrfach Zusätze von anderen Händen.
Der erste Papierteil ist von zwei Händen geschrieben,
Görreshandschriften
239
die erste schrieb Bl. 1 — 8, die zweite Bl. 9 — 14; am
zweiten waren ebenfalls zwei Schreiber tätig', der erste
schrieb Bl. 1 — 11, der zweite 12 — 14. Der zweite ist
derselbe wie der zweite Schreiber des ersten Papierteils.
Zwischen Bl. 112 und 113 ist ein Stich eingeklebt des
Meisters S (Nagler, Die Monogrammisten nr. 3681): der
heil. Hieronymus knieend vor dem Crucifix. Hinter
einem Fluß mit Schiffen auf einem Berge eine Kapelle.
Das Blatt steht nicht bei Nagler. Der Band stammt
aus Himmerod, wie die Notizen auf Bl. 1' und 134'
des Papierteils ergeben. Auf Bl. l' des Papierteils der
Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 189.
Liber devotissimaruin orationum.
Erster Papierteil.
Bl. l'' Praeparatio \ Ad Missam \ Pro \
Opportvnitate \ Sacerdotis Faci\enda. | Anti-
phon a. I (Abwechselnd rot und schwarz.)
Anf. Ne rerniniscans iJomine de\licla nostra . . .
folgen Gebete.
Bl. O'' Orationes ante Communionem | et
haec deprompta est ex operihus S. liernardi. |
(rot).
Anf. Ikesu benigne, vitis vera, llgnum \ vitae . . .
Bl. 10'' Oratio ad B. virginem. \ — 0 Maria
flos virginmn. \ contege nunc et deterge . . . (rot).
Bl. IP Alia ad eandein ex B. | Bernardo
(rot). I — A-d te nunc o doinina mea . . .
Bl. 12'' Precatio ad S. Bernarduin. \ (rot). —
O Sancte Bemarde singularis pa\trone agnosce hahi-
tum . . .
Bl. 12"' Oratio D. Thomae | Aquinatis.
(rot). I — Ad te fontein misericordi^ Dev» accedo |
peccator . . .
Bl. 13'^ Excitatio mentis \ ad deuotionem |
tempiore communionis. | (rot). — Vnde mihi tanta
misericordia vt \ Dominus Angelorum . . .
Bl. 13^ steht eine als solche durch ein Kj-euz
bezeichnete Ergänzung zu Bl. 4'^.
Pergamentteil.
Bl. P Liber deuotissimarum oracio\num,
Ad vsum fratris | Huperti de Deynßber [
pertinens. ~ | (auf Rasur). — darunter stark \&v-
löscht Hymmenr od e (16. Jh.) — , darunter blau ein
S\ , dann Spes mea unica: dul\cissima virgo maria. |
darunter späterer Eintrag Ad vsum fratiis Theo-
dericj de duna. \ (Daun in der Eifel) Anno do-
mini 1536 + 1536 HIHI . //
Bl. l" (von anderen Händen als der Text)
G. De sancto Erasmo,
Anf. Gaude Erasme martir x* dilectissime . . .,
darunter: (T Sancius Bemardus dicit. | Consueuit
dominus plus Honorare ... (4 Zeilen).
Bl. 2"^ Oratio denotissima ad san\ctissimam
Trinitatem j (rot).
Anf. O Summa et ve\ra semj)iter\na trinitas 1
atque indiuilsa vnitas . . .
Bl. 4'^ (T Alia I deuota oracio ad deum pro
venia impetranda. | (rot).
Anf. O Domine pater totius mi\serationis . . .
Die folgenden Gebete werden zugeschrieben
den Heiligen: Bernhard, Brigitta, Augustin, Am-
brosius, Gregorius, Beda, Edmundus Canthuari-
ensis archiep., vielfach mit Angabe der darauf
gewährten päpstlichen Indulgenzen.
Bl. 123^ steht: (T Oratio deuotissima de
dulcissi\mo nomine Ikesu Quam deuotus | qui-
dam f rater Hupertus nomine composuit.
Nachträge stehen auf der Rückseite des Stiches :
De sancto Valentino und Bl. 130'' Oracio
sancti Thome de Aquino . "pro bona memoria.
Die Sammlung schließt Bl. 134"', wo am Ende
in roter Schrift steht:
Anno domini AJillesimo | quingentesimo. septi-
modeeimo. \ Ipsa die Eligij confessons. atque pon-
tificis. (Dezember 1) Finitus, et | completus est presens
libellus I deuotissimarum oracionum \ scriptus per
manum. fratris | Petri de Merll. michi \ fratri Hu-
perto de Deynßber. Priwi pro tempiore | monasterij
Hymmenrodensis. \ Ad landein et glonam dornen
nosti'i I Jhesu christi. Cid sit honor. | laus et gloria.
nunc et ineternum. Amen, f \
Bl. 134^—138^ folgen von der Hand des Hu-
pertus de Deynßber und anderen verschiedene
Gebete.
Bl. 138'^ (T Oracio deuota ad beatam vir-
ginem I mariam Contra Festem. |
Anf.
Stella cell extirpauit. que lac\tauit dominum, , , ,
= Chevaüer 19438.
Zweiter Papierteil.
Bl. l"" Oratio ante Mißam. \
240
Görreshandschriften
Anf. Domine omnia tua su7tt. quae in | coelo
smii . . .
Folgen zahlreiche Gebete. Bl. S^ steht unten
F. P. M. B. I 1620 II (rot).
Bl. lO'' Gratiarum Actio \ post Missam. \ (rot).
Bl. 11^ ist unbeschrieben.
Bl. 12"' Oratio post \ cornmunionem \ (rot).
Bl. 12'^ Alia ex D. Bernardo \ de interiori
domo. I (rot).
Bl. M'' Itetn I Alia ex operibus \ eiusdem. |
(rot).
Bl. 15 ist unbeschrieben.
Görres 190 = Lat. oct 252
(Himmet'od)
Pap. 160 BU. (13 X 9,3). XVI. Jh. (1584).
Pappeinband mit Pergament bezogen. 160 Blätter
heutiger Zählung. Bl. 157 — 160 haben stark durch
Moder gelitten. An dem Band waren mehrere Schreiber
tätig, das Schriftfeld, durchschnittlich 10,5 x 7, ist von
Blindlinien eingerahmt, die äußeren Merkmale ergeben
die Herkunft aus Himmerod, auf Bl. 1' der Stempel der
Gymnasialbibliothek Coblenz = Görres 190.
Expositio decalogi et Tractatus de
horis canonici s.
An den Rändern von Bl. l"" steht: Expodtio
Decalogi et circa | finem Tractatus de Horis Canonicis
(von anderer Hand).
1) Expositio decalogi.
Bl. P Decalogi qu^ fuerit \ necessitas ^ \
Anf. Quamquam duobus ckaritatis pr^ceptis
ornnia \ tarn erga deum quam proxinmin Homini |
seruanda officia generatim sint comprehen\sa . . .
Eine eingehende Kommentierung der 10 Ge-
bote; jedes einzelne mit zahlreichen Unterab-
teilungen.
Schi. Bl. 118'' . . . 7ion requirat nisi \ exteriora
opera bona. \\
Bl. 119 und 120 unbeschrieben.
2) Bl. 121'' Dictata de horis Canonicis. (rot). |
Quid est Oratio. ~ \
Anf. Oratio est mentis in Devni pia | elevatio . . .
Schi. Bl. 158^ . . . ad sanctificationem sunt in-
$titu\ta. I — Finis materiae huius \ de hor-is. Cano-
Td\cis. I Anno 1584 \ Martij. 8
Dasselbe Stück in Görres 190 (S. 238).
Bl. 159 unbeschrieben.
Bl. 160 mit verschiedenen Notizen ist zum
größten Teil zerstört.
. Görres 191 = Lat. oct. 253
(Himmerod)
Pap. 162 BU. (14,8 x 10). XVI. Jh. (1586/87).
Pappeinband mit Lederrücken. 162 Bl'ätter heutiger
Zählung. Der Band ist von zwei Händen geschrieben,
die erste Bl. 1—146, die zweite Bl. 149—162. Die
äußeren Merkmale ergeben die Herkunft aus Himmerod.
Auf Bl. 1' der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz
= Görres 191.
Jacobus Fischer, Expositio canonis
m i s s a e.
1) Bl. l"" (rote Kapitale) Expositio \ Canonis
Qvo I In Peragendo \ Missae Sacri\ficio Ro-
ma\na nunc Vtitvr \ Ecclesia. | Anno 1586 ipso
die I s. Mauritij Sept. 22. \ darunter von anderer
Hand: Frater Nicolaus Caesar. | — Item quedam
docnmenta de \ celebratione miße. \
Bl. 1'^ unbeschrieben.
Bl. 2'' Vnde sumptum sit vocabulum \ et qu^ sit
ratio noniinis. | — Capitulum prinium. \ (rot).
Anf. Quod ad Miß^ vocabulum attinet, sunt |
qui affirmant h^breum esse . . .
Dasselbe Stück des Himmeroder Theologen
in Görres 183 (lat. oct. 247), S. 236.
Schi. Bl. 146^ . . . h^e talis obligatio | ex se
vendibilii, qua proprium libertatem ven\dit. || — Finit
expodtio Cauo'nis Miß^. a° 87. \\
Bl. 147—148'' unbeschrieben.
Bl. 148^ D. Clu-ysostoinus Inquit. | — Talis mihi
crede est erga homines. ... (9 Zeilen).
2) Bl. 149'^ Incipit Tractatus \ De Praepa-
ratione ad Missam j Domini Seraphici lo-
annis \ Bonaventvrae Feliciter. |
Anf. Ad honorem gloriosae et indiuidu^ trini-
tatis; et ad honorem excellentissimi sacramenti . . .
gedr. Opp. ed. Quaracchi Vin, 99 ff.
. Schi. Bl. 158'"... Qnod | ipse mihi et tibi pr^stare
dignetur. Amen — | — Finit Tractatus de prepa-
ratione \ ad Mißam domini Seraphici \ lohannis
Bonaventura. \\
Görresliandschriften
2-il
Adhortatio diui Anselmi super \ Resoluti-
onem Pusilla\nimia Conscienti^. | — Toto cojiatu
quo possum ... (6 Zeilen).
am Ende: Anno 1587. kal. lunij. 22.
3) Bl. 1.58^ Salutaris doctrina, quod | in
Missa cogitandum sit | De negligentia circa
cor\pus Christi, ~ | eiusdem Doinini lohannis
JJona\wenturae docto\ris. |
Anf. Nota de sacramento quod dominus propter
HOS semjyer | tolus ibi est . . .
Schi. Bl. KiO'' ... ei quod apud liomine«, \ im-
possihile est; possibile tibi est \ domiuii Devs noster. j
Finit doctrina. | breuis. ||
Bl. 160^ ist unbeschrieben.
4) Bl. 161'' Fascicvlarivs Doctoris | Sera-
phici sancti Bonauentun^ \ de exerpitijs sjii-
ri\tu alibus. ~ . . .
Anf. Scire debes quod quamuis omnia que in
diui.na I scriptura repeiiuntur ... '
Schi. Bl. 162'' . . . et tole\rantiam omnium tri-
bulationurn. ||
Görres 192 =Lat. oct. 254
(Himmerod)
Perg. 71 Bll. (8 x 5,5). XV.« und XVI. Jh.
Pappeinband mit Leder bezogen. 71 Blätter heutiger
Zählung, von denen die drei letzten Papier sind. Diese
nicht mitgezählt besteht der Band aus 9 Lagen, und
zwar: I— VII zu je 8, VIII zu 4 + 1, IX zu 8—1 Blättern.
Der Teil Bl. 1 — 61 ist von einer Hand des ausgehenden
15. Jh. geschrieben, die Schrift wechselt wiederholt be-
trächtlich in der Größe, schwankt doch die Zeilenzahl
zwischen 14 und 10. Das Schriftfeld ist durchschnittlich
6,5 X 4. Rote Überschriften, rote und blaue Initialen.
Bl. 62 — 68 sind von einer Hand des 16. Jh. angefügt,
von einer anderen die drei Papierblätter. Die äußeren
Merkmale ergeben die Herkunft aus Himmerod. Auf
Bl. l' der Stempel der Gymnasialbibliothek Coblenz =
Görres 192.
Liber orationum.
Bl. P Ad oracionem sequentem con\cessit Ijeo
papa indulgenci\as iiii milia annonim et 4"^ \ qua-
dragenas et sanctus augus\tinus eam orare solebat 1
ante misse celebracionem | (rot).
Anf. Pater peecaui in \ celum et corain te iam i
iion sum dignus vo\can filius tuus . . .
Es folgen zahh-eiche Gebete, vielfach mit An-
gabe der Indulgenzen. Bl. 55"^ stand ein Nach-
trag vom Jahre 1558, der fast völlig verlöscht
ist. Der alte Teil schließt Bl. 6P: . . . et ar\ma
tue passionis reco\lentibus liberaliter est ] larqitus Qui
viuis I et regnas deus p>er omnia | secula seculorum.
Ameri. II
Bl. 62^ nachgetragen: Kpie eleison. Chris\te
eleison ... Litanei für alle Heihgen, daran schheßen
sich wieder Gebete an, auch auf den Pajiier-
blättern stehen Gebete.
31
Nachträge und Berichtigungen.
G ö r r c s i
S. Ib Die Schreiberbemerkung Bl. 74^ scheint
sich, obwohl sie aiu Rande steht, doch dem
Titel des Pi'ologs anschließen zu sollen, in
diesem Fall müßte durch Beschneiden ein
ne ausgefallen sein, so daß dann dastände:
Incipii prologus . . . qui ich-o hie sciiptus est
[ne] hec pagina a scripUira uacua reinaneret.
Görres 3
S. 4a Bl. 35^ lies [HJunc st. (N)nnc.
Görres 7
S. 9b Bl. 438" lies iuiia st. uiua.
Görres 16
Die beiden Handschriften Görres 16 (S. 13)
und Göri'es 98 (S. 111) gehören zusammen,
wahrscheinlich haben sie sogar einen Band
gebildet, der erst im 15. Jh. auseinander-
genommen wurde.
Görres 24
S. 18b Z. 2 lies 118 st. 181.
S. 18 b n. 2 ist ein Auszug aus der Expositio
des Florus Diaconus vgl. Migue CXXX,
370 Bff.
Görres 27
S. 22a n. 11 =]Migne CLXXVII, 1201)— 1222.
S. 22b n. 17 ist ein Auszug aus Hugo, De
sacramentis lib. II, p. 13, c. 1 (Migne
OLXXVI, 525—526).
Görres 31
S. 24a n. 'l Anf. lies tardaul st. tardam.
Görres 32
S. 26b n. 7. IHcitur Hsis. fälschhch für Nititur
s. Clievalier, Eep. h^Tunologicum n. 11981
und 11473; Mone II, 2 18 ff.
Görres 33
S. 27 a n. 1 ist ein Auszug aus Beda, Expo-
sitio in Marcum lib. I, cap. I, Anf. =: Migne
XCn, 153— 158 A.
S. 27 a n. 6 ist ein Auszug aus Beda, Expo-
sitio in Lucam üb. I, cap. 11 = Migne XCII,
327— 334 A.
S. 27 a n. 7 ebendaher = Migne XCII, 334 A
bis 336.
Görres 35
S. 33 a n. ;.4 lies opera iioslra st. ojiera non.
S. 33a n. 38 lies dilectione st. dissercione.
S. 34 a n. 56 lies cerlis st. crucis. ■
Görres 37
S. 35b Eine Abbildung von zwei Seiten des cod.
theol. fol. 362 ist inzwischen bei Chi-oust,
Monumenta palaeographica Ser. II, Lief.
XXII, Taf. 9 (1916) veröfientlicht worden.
Chroust erwähnt dazu eine Mitteilung
H. Degerings, wonach der Schreiber mit
dem in den Gesta abbatum Fontanellensium
(Scriijtores rer. German. (1886) S. 47f.)
erwähnten Harduin identisch sein soU.
Wenn die Gesta auch seine Tätigkeit als
Schreiber rühmen und er auch zeitlich paßt,
da er 81J starb, so erscheint mir doch eine
Görreshandschi'iften
243
Identität mit dem Sclu'eiber unserer beiden
Handschriften sehr- unwahrscheinlich.
Mit Hilfe von Reagentien ist es mögHch
geworden, die Schreiberverse Bl. 216^ voll-
ständig zu lesen; ich setze sie daher hier
noch einmal her:
H oc opus harduinus fidens in regem sabaot H
A tqtie deo summo qui cunctis plurima dem A
R etribuit scripsi quisquis hoc ordine frale R
D iidno relegens tu nie memorato per Mit D
U t pro me doiyiinum regnanlem saecnla mit U
I nnuineris precibns sanctis rogitauens aeu I
N acte dieque nieum deberis ducere iwme N
U erius est etexim qui nescit scribere fad U
S cire eciam potuit nnmquam lovinenta laboii S
Onine quod est fecit deus. omnia coniinet in se.
Omnia si fecit. fecit et iinmo malum ~
Continet ipse malum . . . fecerit omnia quamuis
Sed mala non fecit. nee mala contintiit.
Gör res 41
S. 42a n. 61 lies nutarites st. intrantes.
S. 43b n. 86 lies circa st. cura.
Die Predigt ist ebenfalls den Visionen der
Elisabeth entnommen, lib. III, cap. 3, vgl.
ed. Roth, Brunn 1884, S. 60 ö'.
Gör res 42
S. 47 b n. 23 Das Stück ist gedruckt in der Aus-
gabe der Werke Gersons, Antwerpen 1706,
III, 769—800, vgl. Görres 160 (5) S. 225a.
S. 47 b Bl. 238 lies sit st. sie.
Görres 50
S. 55 a n. 10 Bl. 179^' lies Finit st. Fuit.
Görres 62
S. 63a lies alte Signatur .0 J. st. .ü J.
Görres 67
S. 66a n. 5 lies Quia sunt st. Quas.
Das Stück besteht aus Excerpten von Al-
cuinus, De dialectica, vgl. Migne CI, 949 ff.
und zwar aus cap. 15, 16, 12, 13, 14. Der
Bearbeiter hat die Dialogform beseitigt, sich
aber -sonst ziemlich getreu an seine Vorlage
gehalten.
S. 66a Bl. 26^ lies mundus st. mimdi.
Görres^ 77
S. 75 a Der Verfasser Petrus Parrha war
Jesuit, er wirkte zuerst in Coimbra, später
am CoUegium Germanicum in Rom (vgl.
Mon. bist. See. Jesu Lit. quadr. I, 338—370;
n, 212, 363; Ep. P. Nadal IV, 24; Mon.
paedagog. 150, 153, 157, 157—160, 162, 500,
522). Der Schreiber Johannes Damianus
stammte aus Grevenmachern in Luxemburg.
Er war Schüler des Collegium Germanicum
(vgl. Steinhuber, Gesch. d. Kollegium Ger-
manicum 11-, 222, wo anscheinend Onkel
und Neffe verwechselt sind).
Görres 86
S. 81b n. 35 gedr. Eusebius Emisenus ed. Paris
1547 f. 6.
S. 81b n. 36 ist cap. 23 des 4. Buches aus
dem Matthäuscommentar des Hieronymus
= Migne XXVI, 179 f.
S. 82b n. 45 im Homiliar des Paulus Diaconus
als ex b. Ambrosio = Migne XCV, 1185
bis 1186.
S. 87 a n. 102 Augustinus in ev. Johannis
tract. IV, 10—14 = Migne XXXV,
1410—1412.
Görres 96
S. 105 n. 65 lies paruus st. j^w't's.
S. 106 a n. 81 Aus sermo 57 = Migne CLXXI,
618—622
S. 107b n. 105 lies a terra st. atria.
Görres 100 a
S. 112 Radulf US Flaicensis verderbt aus Fla-
viacensis.
S. 112, 113 Der Verfasser von nr. 2 und 3 ist
Hugo de Folieto. Die Form Foleto in der
Hss. verderbt.
Görres 100b
S. 113b Bl. 108 lies ternario st. trinario.
Görres 102
S. 114b Z. 19 V. 0. lies tantum st. tarnen.
S. 114b Z. 21/22 lies posuerunt st. presen-
tauerunt.
31*
244
Görreshandschriften
Gör res 106
S. 118 a Quid respondeat quidem st. quid. Ver-
fasser ist Gaunilo.
S. 119a n. 5 lies nuntius st. mittimus.
Görres 109
S. 122b n. 24 Aus Hrabanus Maurus, Comm.
in Matheum lib. U = Migne CVII, 805
bis 808.
S. 123 b n. 31 aus Ambrosius, Expositio in
Lucam lib. VH, 69—84 = Migne XV, 1805
bis 1808.
S. 125 a n. 51 = Migne XXXV, 1841—1843.
S. 125b n. 55 Aus dem Jolianneskommentar
Augustins = Migne XXXV, 1476—1490.
S. 126 a n. 68 = Migne XXXIX, 1884—1886.
S. 127b n. 85 Aus Hieronymus epist. IX ad
Paulam et Eustocliium cap. 6 ^= Migne
XXX, 144.
S. 127b n. 87 Aus dem Johanneskommentar
Augustins = Migne XXXV, 1771—1774.
Görres 110
S. 129 b Bl. 140 besser Composita st. Syno-
nima.
Görres 114
S. 133 n. 5 lies transihnnt st. transibiiur.
S. 201b lies Görres 142 st. 141.
Schriftsteller und Schriften.
a uud b bei den Seitenzahlen bezeichnet die Spalte, E. die Einleitung zu jeder Hss., N. die Nachträge, Br. Bruch-
stück, A. Auszug.
Absolutio:
Qui excommunicati a quibus abeolvi possint 101 b (7).
Adamus de S. Victore:
Salve mater salvatoris 55 a (12).
Adrianus Oarthusiensis:
De remediis utriusque fortunae 45 a (9).
Aegyptus:
Descriptio terrae Aegypti 130b (11).
De decem plagis Aegypti 157 b (c).
Aeneas Silvias s. Piua papa II.
Albertanus Brixiensis:
De amore et dilectione dei et proximi 206 a (3).
Liber consolationis et oonsilii 206 a (2).
De doctrina dicendi et tacendi 206 a (1).
Sermo de s. Agatha 206 b (4), 207b (8).
Sermo ad cognocoscendum quae sunt necessaria in
convivio 207a (7).
Sermo secundus quem inter fratres minores et causi-
dicoB Brixienses composuit 207a (6).
Sermo super illuminatione et super spirituali et cor-
porali refeotione 207a (5).
Alcuinus (Albuinus):
De dialectica (A.) 66a (5 u. N.)
De virtutibus et vitiis 170 a (47).
Alexander de Villa Dei:
Doctrinale (Br.) 17b (E.).
Allegoriae sacrae scripturae s. Isidorue.
Alphabetarium divini amoris 47b (23 u. N.), 225a (9).
Ambrosius Autpertus:
Super Apocalypsim lib. VI— X 30b, 37b (2).
Ambrosius ep. Mediolanensis:
De benedictionibus patriarcharum 16 a (3).
In bibliam:
Expositio in Lucam 60b, (A.) 84b (73) (A.),
123b (31u.N.).
(Ps.) Quaestiones super vetus et novum testa-
mentum 23 b (1).
Epistola ad Justum 55 a (11).
De fuga saeculi 55 a (9).
Hexameron 64 b (1).
De initiandis 54 a (4).
De Joseph 16 a (2).
De Isaac et anima 55 a (8).
De Nabuthe lezraelita (Br.) 55 a (10).
(Ps.) Liber pastoralis 54 b (6).
De poenitentia 4 b (1), 54 b (7).
De resurrectione (A.) 57 a.
De sacramentis 54 b (5).
Sermones 82 b (45 u. N.), 84 b (69, 70, 73), 123 b (31 u.
N.). 128 b (101),
Amor:
Alphabetarium divini — is s. Johannes Gerson.
De — e et dilectione proximi s. Albertanus
Brixiensis.
De remedio — ris s. Pius papa II.
Scala amoris s. Henricus de Herph.
Andreas de Escobar:
Modus confitendi 219 b (41).
Anima:
De — s. Aristoteles.
De arra animae s. Hugo de S. Victore.
De claustro animae s. Hugo de Folieto.
De continentia animae 108b (2).
Exercitium desiderii animae devotae 224b (6).
Anseimus ep. Cantuariensis:
De azymo et fermentato 21 a (2).
Cur deus homo 20 b (1).
Meditationes 117 a (4).
Orationes 117 a (4).
Prosologion 117 b (5).
Sermo (oratio bona) 26 b (5).
Excerpta 241a.
Antiphonarium:
(Br.) 119 a (E.).
Antonius de Pad<ua:
Sermones P. II 129 a.
246
Görresliandschriften
Apollonius:
Historia — ii regis Tyri 188 a (3, 4).
Apologetious liber s. Bernhardus.
Apostoli:
Ecclesiasticae regulae sanctorum — orum 109 a (3).
Apuleius:
Periermeniae 66 a (7).
Aqua:
De — aspersionis 61b (6).
Ordo ad faciendam — m benedictam 284 b.
Arbitrium:
De libero — o s. Bernhardus, CaBsianus.
Archa:
De — Noae s. Hugo de S. Victore.
Arra:
De — animae b. Hugo de S. Victore.
AriBtoteles:
De anima 200 a (3).
De caelo et mundo 200 a (1).
Cathegoriae 66 a (6).
Libri ethicorum cum gloBBis 201a.
De generatione et corruptione 200 a (2).
Erläu terungsschrifteti :
Commentum in Topica et Periermenias 66 a (5).
Quaestio de enuntiatione 203 b (11).
QuaeBtioneB de logica 203 a (4).
Quaestiones de numero et oratione 2031) (10).
Quaestiones circa librum Periermeniarum 203 b
(12).
QuaestioneB super Posteriorum 203 a (6, 8).
Quaestiones de praedicamentis 203 a (5).
Quaestiones super Priorum 203 b (13).
vgl. auch BoethiuB, Johannes Versor.
Ars:
De reductione artium ad theologiam s. Bonaventura.
Ascesis:
Documenta aBcetica 237 a.
Athanasius ep. Alexandrinus:
Excerpta 93 a (15 d, e).
Auctoritates moralis et naturalis philosophiae 194a (6).
Augustinus:
De baptismo parvulorum 55 b (1).
In bibliam:
(Ps.) Quaestiones super vetus et novum testa-
mentum 23 b (1), 24 a (2).
Enarrationes in psalmos 35 a, (A.) 58 b (9).
Enarrationes in psalmos 101 —118 18a (1). Enar-
rationes in psalmos 111 — 117 16a (4).
In evangelium s. Johanni8,(A.) 87a(102u. N.)
(A.) 125b (55 u. N.), (A.) 127a (187 u. N.).
Super quaedam capitula in epistola s. Pauli ad
Romanos 110b (8).
Expositio epistolae b. Pauli ad öalathas
110b (10).
(Ps.) Expositio epistolae b. Pauli ad Galathas
18b (2) s. Florus Diaconus.
(Ps.) Super epistolam s. Pauli ad Hebraeos
110b (9) s. Hrabanus Maurus.
In epistolam s. Johannis ad Parthos tract.
III— X 110 a (7).
Cathegoriae Aristotelis translatae 66 a (6).
De civitate dei (A.) 81b (34), (A.) 126 b (75).
(Ps.) De cognitione verae vitae 193 a (2).
De dialectica 65b (3).
Enchiridion 90b (5).
Epistolae ad s. Hieronymum 7b (22), 8a (23, 26, 27).
Contra quinque haereses 90 a (3).
Homiliae s. sermones.
Contra .Julianum (A.) 92 a (10).
De opere monachorum 90 a (1).
De peccatorum meritis et remissione et de baptismo
parvulorum 55 b (1).
Octo quaestiones ad Dulcioium 24 a (3).
De quaestionibus LXXX 92 a (11).
De Vera religione (A.) 92 b (14 e).
Liber retractationum (A.) 55 b (2), (A.) 90 a (1).
De rhetorica (Br.) 65 b (2).
Sermones 61b (4), 78 b (1), 79 a (9, 10), 80 b (23, 27),
84b (72), 86a (85—90), 86b (93—99), 87a (100, 101,
102 u. N.), 92a (12), 92b (13), 121b (13), 122b
(24), 124b (42), 125a (49, 51—55), 126a (68), 126b
(75), 127a (79, 84), 127b (87 u. N.), 128b (98,
99), 130b (9), 162b (1).
Speculum 48 b.
De spiritu et littera 56 a (3).
S. Stephani miracula 81b (34).
De trinitate 90 a (4).
De unitate trinitatis 90 a (2).
Exceqita 18 a, 56 b, 57 a, 58 b (9), 92 a (10), 92 b (14),
114a, 120b, 213b (5), 214a.
A z y m u m :
De — o et fermentato s. Ansei mus.
BalduinuB archiep. Treverensis:
Documenta pro hospitaU s. Elisabethae TreverenBi
93 b (E.).
Barlaam et Josaphat:
Gesta 8. Johannes Damascenus.
Baptismum:
De — OS. Augustinus.
Basilius:
Conquisitio ss. Basilii et Gregorii Nazanzeni 91 b (8).
Beatitudo:
In quo consistit — 225b (p).
Beda Venerabilis:
(Ps.) Super Cantica canticorum 23a (1) s. Haimo.
Homiliae 27 £F.
Einzelne: 9a (4), 79b (11, 12), 81a (28, 30, 31), 81b
(39), 82a (42), 82b (46), 83b (56), 84a (65—67),
84b (71), 85a (74), 88a (115, 116), 88b (120, 122),
89 a (123) (Br.), 121a (8), 121b (9, 10), 122 a
(15), 122b (22, 23, 25), 123a (30), 123b (32, 34)
124a (35), 125a (50), 125b (57), 126b (72— 74),
127a (81, 83), 127 b (88, 89), 128a (95).
Interpretationes nominum hebraicorum 2b (4).
Görreshandschi-iften
247
(Ps.) Oratio de Septem verbis ultimis ' Christi 235b.
De ratione temporum (Br.) 214b (E.).
B e n e di c t i 0 n e s :
De aqua aspersionis 61b (6).
Ordo ad faciendam aquam benedictam 234b.
De — onibus patriarcharum s. Ambrosius.
Benedictus de Aniane:
Poenitentiales 227 a.
8. Benedictus:
Regula 227 a, 229 a.
Vita s. Benedicti 89 a (123).
Benedictus papa XII.:
Privilegia et reformationes ordinis Cisteroiensis 226 a
(2—4), 231a (2—4).
Benjamin minor s. Hugo de S. Victore.
Bernhardinus Senensis:
Speculum amatorum mundi 194b (8).
Bernhardus Cläre vallensis:
Liber apologeticus 70a (18), 130a (4).
De consideratione 70b (20), lib. III— V 130a (1).
Summa de contemplatione Ha.
De diligendo deo 69 a (5).
Epistolae ad Ermengardem comitissam 70b (28,
24), 130b (7, 8).
Epistola ad Matthaeum epm. de villico 29 b (46).
Epistola ad fratres de Monte Dei 69 b (9).
Epistola ad fratres ordinis Cisterciensis 70 a (19).
Epistola ad Robertum nepotem suum 71 a (25).
Epistola ad quandam sanctimonialem 68 b (4).
Epistola ad Sophiam virginem 70b (21, 22), 130b (5,6).
(Ps.) Exhortatio ad animam 213 b (5).
De XII gi-adibus hurailitatis 68 b (3), 130 a (3).
(Ps.) De iudicio faciendo 22b (19) s. Hugo de S.
Victore.
(Ps.) Lamentatio b. Mariae ad crucem 29 b (47).
De laude novae militiae 69 a (6).
De laudibus virginis matris 68b (1).
De libero arbitrio 68 b (2), 130 a (2).
Meditationes 45 b (13).
(Ps.) Meditatio passionis Christi 25 b (2 b).
De obitu s. Slalachiae 74b.
(Ps.) De philomena 47a (22) s. Bonaventura.
De XII portis Iherusalem 12 a (3).
De praeeepto et dispensatione 211a (9). \
Serraones 73 äff".
Einzelne: 46a (16), 69a (7,8), 69b (11, 12), 70a
(13—17, 26).
Testamentum 74b.
De vitae ordine et morum institutione 69 b (10).
Exceri^ta 113b (2), 207b (8), 211a (9), 213b (5),
214a, 230a.
Vita b. Bernhardi 73 a (1).
Bernoldus de Constantia (?):
Micrologus de eeclesiaaticis observationibus 116 a (1).
Bertholdus ep. Mettensis:
' Epistola ad Bernhardum epm. Padeburnensem de
oratione 116 a (2).
Sermones 117 a (3).
Bertholdus de Ratisbona:
Sermones de tempore 30 äff.
Biblia sacra:
Genesis (Br.) 160 b (E.).
Psalterium 166b, cum glossa 63b.
Ecclesiastes cum glossa 21a (4).
Evangelia IV 95 b ff., (Br.) 185 a (E.).
Evangelia dominicalia et festivalia per annum 161a.
Apocalypsis s. Johannis 37 a (1).
Lectiones dominicales 78b ff., 121 äff.
Erläutenmgsschrifteti:
Allegoriae sacrae scripturae vgl. Isidorus
Hispalensis.
Allegoria veteris et novi testamenti 17 a (1).
Proemia librorum veteris et novi testamenti
vgl. Hierouymus, Isidorus Hispa-
lensis.
Quaestiones super vetus et novum testamentum
vgl. Ambrosius, Augustinus.
(Quaestiones in vetus testamentum vgl. Hiero-
nymus, Isidorus Hispalensis.
Expositio super Genesim, Exodum, Josuae, Ju-
dicum, primum Regum vgl. Philo.
Expositio super Genesim 160b (130), vgl. auch
Stephanus de Langto.i.
De quinque quaestionibus in Genesim vgl.
Damasus, Hieronymus.
Super Exodum vgl. Stephanus de Langton.
Expositio in Leviticum vgl. Hesychius,
Radulfus Flaviacensis.
Quaestiones hebraicae in libros Regum et Para-
lipomenon 132 a (4).
De libro Judith 2 b (3).
Expositio in Job vgl. Gregorius Magnus.
Expositio Psalterii 77b (1), vgl. auch Augusti-
nus, Gilbertus Porretanus, Jacobus
Magni, Petrus Parrha, Smaragdus.
Expositio in Ecclesiasten 43 b (87), vgl. auch
Hugo de S. Victore.
Super Cantica canticorum vgl. Haimo, Hie-
ronymus, Origenes, Rupertus Tuiti-
ensis.
Dialogus inter rosam et pueros super Cantica
canticorum 135 a (47).
Expositio in Esaiam prophetam . vgl. Haimo,
Hugo de S.Victore, HrabanusMaurus.
Super Lamentationes Jeremiae vgl. Stephanus
de Langton.
Super Danielem vgl. Hieronymus.
Super XII prophetas minores vgl. Haimo,
Stephanus de Langton.
Expositio in Abacuc 132a (5).
Expositio evangeliorum et epistolarum vgl.
Gerhardus Scapulus.
Concordancia IV evangelistarum vgl. Zacha-
rias Chrysopolitanus-
Expositio super Matheum vgl. Hrabanus
Maurus.
248
Görreshandscliriften
Expositio in Marcum vgl. Beda.
Expositio in Luoam vgl. Ambrosius, Beda.
In evangelium s. .Johannis vgl. Augustinus,
Petrus Parrha.
Super epistolas Pauli vgl. Haimo.
Super epistolas Pauli ad Romanos vgl. Au-
gustinus, Origenes.
Super epistolam Pauli ad Coriutheos (Br.)
119a (E.), vgl. auch Johannes Chry-
sostomus.
Super epistolam Pauli ad Galathas vgl. Au-
gustinus, FloruB Diaconus.
Super epistolam adHehraeos vgl. Augustinus,
Hrabanus Maurus.
In epistolam s. Johannis vgl. Augustinus.
Super Apocalipsim vgl. Ambrosius Aut-
pertuB, Haimo.
Boethius:
Commentarium in Periermenias Aristotelis 66b (8).
Translatio libri Isagogarum Porphirii 66 a (4).
Bohemi vgl. Pius papa II.
Bonaventura:
(Pb.) De exercitiis spiritualibus 241 a (4).
(Ps.) Quod in missa cogitandum sit 241a (3).
De philomena 47 a (22).
De praeparatione ad missam 240b (2).
De reductione artium in theologiam 224 a (4).
(Ps.) De Septem sacramentis ecclesiae 44 a (3).
De triplioi via 224 a (5).
(?) Viridarium consolationis 216 b (27).
Bonum universale s. Thomas de Cantimprato.
Breviarium s. Hieronymi 77b (2).
— Leonis Magni 91b (7).
— ordinis Cisterciensis 232 a, 282 b.
Excerpta 129 a.
s. Brigitta:
Quindecim orationes ante imaginem crucifixi 235 b.
Bruno Carthusianus:
Epistola ad Radulphum Viridem 57 b (4).
Vita B. Brunonis 190 a (3, 4).
Burlaeus s. Gualterus B.
Caesarius Arelatensis ep.:
Homiliae X 10 b, 213 b (4).
Caesarius Heisterbacensis:
Exempla ex dialogo miraculorum 181 a (C), 181b (I, K),
183a (aa), 183b (bb, bc, cd, cc, dd, ee).
Calendarium:
(Br.) 77b (E.), (Br.) 230b (E.), 232a, 232b.
Cantilena metrica de superstitione nummi 47a (21).
Garmina b. Versus.
CaroluB Calvus rex:
Liber orationum 109 b (6). >
Carthusianus quidam:
Epistola 57 b (5).
Carthusiensis ordo:
De cursu ordinis Carthusiensis 190b (5).
Historia de priorilms domus magnae Cartusiae uaque
ad a. 1367 190a (4), vgl. auch Guilemus de
Hyporegia.
Landes vitae solitariae 189 b (1).
Cassianus:
De libero arbitrio 91a (6).
Cassiodorus:
(Ps.) Super Cantica canticorum 23a (1) s. Haimo.
Cherimon abbas:
De libero arbitrio 91 a (6).
Christus s. Jesus.
Cisterciensis ordo:
Briefformeln (Br.) 230 b (E.).
Carta caritatis 229b, 231a (1), 2.33b (2).
Consuetudines 235 a.
Diffinitiones capituli generalis 229 b.
Diffinitiones antiquae 231a (1), 233 b (3).
Diffinitiones novellae 226 a (1), 231b (5), 234 a (4)
(A.) 235 a.
De egressu Cisterciensium monachorum de Molismo
233 a (1).
Exercitatio ordinis 228 a.
Institutiones capituli generalis annis 1240 et 1256 230 a.
Juramentum abbatis 226 b.
Notitiae 228 a.
Forma professionis 227 b.
Professio generalis abbati post creationem facienda 227 b.
De reoeptione apostatorum 226b (4), 231b (4).
De receptione mendicantium 226b (4), 231a (3).
Reformationes 226a (2—4), 229b, 231a (2—4).
Statuta papalia 234 a (5).
vgl. auch Benedictus XII., Breviarium, Cle-
mens IV., Innocentius IV.
Cistercium:
De devastatione monasterii de — o 227 b.
Claudius Ptolomaeus:
Almagestum 71b.
Claustrum:
De clauBtro animae b. Hugo de Folieto.
De claustro materiaü s. Hugo de Folieto.
Clemens IV. papa:
Ordinatio super reformationem ordinis Cisterciensis
229 b, 231a (1), 233 b (3).
Clerici:
Officia clericorum et monachorum 19 b.
De vita clericorum s. Hieronymus.
Coelestinus papa:
De praevaricatione Adae et originaU peocato 91b (9).
Collecta in festo s. Annae 2b.
Communin :
Prohibiti a sacra — ne 94 a.
Composita 129b (u. N.).
Confessio:
De confessione 192b, 207b (9).
Confessio bona 219 a (39).
Confessio utüis 135 b (48). ^
Modus confitendi s. Andreas de Escobar,
Mathaeus de Cracovia.
Görreslianclschriften
249
Versus de confessioue 192b.
Conradus de Marljurg:
Sententiac (A.) 101b (8).
Conradus de Saxonia:
Sermones de eanctis 68 a.
Consciencia:
De reformatione — ae 224 a (3).
Consideratio:
De — ne s. Bernhardus.
Consolatio:
Liber consolationie et consilii s. Albertanus Brixi-
ensis.
De consolatione theologiae s. JohannesdeTambaco.
Viridarium consolationis 216 b (27).
Continentia:
De — animae 108b (2).
Correptio:
De — ne et productione 168 a (69).
Crassus = Guilelmus de Hyporegia.
Cur deus homo s. Anseimus.
Cura:
De — pastorali s. Gregorius Magnus.
Curiales:
De miseriis — ium 9. Pius papa II.
Cyrillus:
Excerptum 19ib,
Damasus papa:
Ad Hieronymum de Osanna 7 b (18).
Ad Hieronymum de quinque quaestionibus in üenesi
7 a (13).
b. David Himmenrodensis:
Epithaphium 12 a (2).
D cc a 1 o g u 111 :
Expositio — i 240 a.
De X praeceptis — i 158 a (65), vgl. auch Hugo
■■ de S. Victore.
* Institutiones in — • s. Hugo de S. Victore.
Decretum s. Jus canonicum.
Descriptio terrae sanctae 130b (11):
— Situs terrae Aegypti 130 b (11).
Deus:
Cur deus homo s. Anseimus.
De dei potentia 118b (2).
De diligendo deo s. Bernhardus.
vgl. auch Eucherius Lugdunensis.
Diabolus:
De filiabus diaboli 207 b (8).
De matrimonio diaboli 207b (8).
Quot modis diabolus humilitatem nostram impugnat
22a (14) s. Hugo de S. Victore.
Dialectica:
De — s. Augustinus.
Dialogus:
— inter rosam et pueros super Cantica canticorum
135 a (47).
Dicere:
De doctrina dicendi et tacendi s. Albertanus
Brixiensis.
Dictiouarium vitiorum et virtutum 3a (2), 93b.
Didascalicon s. Hugo de S. Victore.
Dilectio:
De diligendo deo s. Bernhardus.
De Bubstantia dilectionis s. Hugo de S. Victore.
Quid vere diligendum sit s. Hugo de S. Victore.
Dionysius Areopagita:
De divinis nominibus 208 b (3).
Epistolae 209 a (5).
De coelesti hierarchia 208 a (1).
Expositio super — s. Hugo de S. Victore.
De ecclesiastica hierarchia 208 a (2).
De mistica theologia 209 a (4).
Dionysius Carthusianus:
De reformatione monialium 45b (11).
Disciplina scholastica (A.) 181a (E).
Discipulus s. Johannes Herolt.
Disputationes s. Guido.
Distinctiones de tempore et de sanetis 3a (2), 93b.
b. Eberhardus:
Miraculum b. — i 135 b (49).
Ebrietas:
De — täte 62 (5).
Ecclesia:
Planctus — e 197 a (10).
Edennym contemplativorum s. Henricus de Herph.
Educatio:
De — one liberorum s. Pius papa II.
Elisabetha de Sconaugia:
Liber revelationum (A.) 43 a (85, 86 u. N.).
Enchiridion s. Augustinus.
Enuntiatio:
Quaestio de — ne 203 (11).
Epitaphium b. David Himmerodensis 12a (2).
Eucharistia:
De — 216 a (22).
De sacramento corporis Christi 216 a (25).
Versus de sacramento — e 216 a (28).
vgl. auch Pascasius RadbertuB, Petrus Cantor.
Eucherius Lugdunensis archiep.:
De essentia, invisibilitate et immensitate dei 76 a (2).
Eusebius Caesariensis ep.:
Epistola de evangelio 96 a.
Historia ecclesiastica 52 a.
daraus: Relatio de b. Johanne 81b (37).
(Ps.) Sermo de sancto spiritu 6 a (7).
Eusebius Emisenus:
Sermones 6a (7), 80b (24), 81b (35 u. N.).
Excommunicati a quibus absolvi possint 101b (7).
Exempla 20b, 180b f., 191b (4), 212b.
vgl. auch Caesarius Heisterbacensis, Johannes
Herolt, Nicolaus de Hanapis, Heraclides,
Odo de Ceritona.
32
250
Görreshandschriften
Exercitium quoddam inflammativum desiderii animae
devotae 224 b (6).
De — Ü8 Bpiritualibus 241 a (4).
Exorcismi tabula 30b (E.).
Fabulae 180b ff., 212b.
vgl. auch Odo de Ceritona.
Faustufl ep.:
Sermo de b. Stephano 89 a (126).
Fides:
De articulis fidei s. Thomas de Äquino.
De fide s. Hieronymus.
FilastriuB:
De Omnibus haeresibus 15 b (1).
Fischer, Jacobus:
Expositio canonis missae 236 a, 2401i (1).
Dictata in catechismum Petri Canisii 237 b.
Florus Diaconus:
CoUectio in epistolam s. Pauli ad Galathas 18b (2 u. N.).
Formulae s. Cisterciensis ordo.
Fortuna:
De remediis utriusque — es. Adrianus Carthu-
Biensis.
Fortunatianus:
Ars rhetorica 65 b (7).
Franci:
Historia — orum b. Gregorius Turonensis.
FranciscuB Petrarca:
(Ps.) De remediis utriusque fortunae 45 a (9) s.
Adrianus Carthusiensis.
Fretellus:
Liber locorum sanctorum terrae Jerusalem (A.) 64 b (2).
Fuga:
De — saeculi s. Ambrosius.
FulgentiuB ep.:
Sermones 81a (32, 33), 83a (54), 83b (52), 86b (91),
87 a (103).
Galfredus Monumentensis:
De rege Britunum (A.) 181 a (D).
Gallus abbas:
Malogranatum 192 a.
Gallus:
De — o et presbitero 215 b (20).
Gaufridus:
Vita Bernhardi abbatis Clarevallensis 73 a (1).
Gaunilo:
Liber pro insipiente 118 (6 u. N.). ,
Gelasius papa:
Epistola ad Anastasium imperatorem 58 a (6).
Epistola ad episcopos per Dardaniam constitutos (A.)
58 a (6).
Gemitus quatuor turturis 45b (12), 71a (27).
Gerardus Creraonensis:
Ptolomaei Almagesti translatio 71b.
Gerardus Scapulus:
Expositio evangeliorum et epistolarum totius anni 236 b.
Gerardus de Senis:
De principio individuationis (Br.) 202b (1).
Gerbertus:
Liber pastoralis 54 b (6).
Gerson s. Johannes G.
Gesta:
— Barlaam et Josaphat s. Johannes Damascenus.
— Bummorum pontificum et imperatorum Romanorum
s. Martinus de Oppavia.
— Romanorum 217 b (32), (A.) 217 b (34).
vgl. auch Historia.
Gifardus:
Hymnus de ss. confessoribus IMedardo et Gildardo
66 b (9).
Gilbertus Porretanus:
Glossa in Psalterium 63 b.
Sententia sex principiorum (Expositio) 203 b (9) s.
Gualterus Burlaeus.
Glodesindis:
Oratio ad s. — im 60 b (E.).
GloBsae (lat.) 59b, 160b; (lat.-deutsch) 202; (lat.-irisch)
91a.
Godefridus Viterbiensis:
Pantheon (A.) 46a (18), 46b (19), 188b (4).
Gradus:
XTT — ascendendi 224 b.
Xn — descendendi 224 b.
Grammatica:
Exccrpta ex libris — ae 157 a (58 — 64).
Gratia:
Nomina — ae 225 a.
Gregorius Magnus:
In hibliam:
Moralia in Job (A.) 23 a (2).
Expositio in Job Hb. XII— XXVI (A.) 65 a.
Sermones super Ezechielom prophetam 59a.
De cura pastorali 51b, 56 b (1).
Dialogorum libri IV 15a (2), (A.) 89a (123).
Epistola ad Marianum epm. 59 a.
Epistola ad Secundinum epm. 61 a (3).
Homiliae in evangelia 8b (1), 60b (1).
Einzelne: 78b (3), 79a (5, 8), 79b (13), 81a (29),
83a (55), 85a (78), 85b (80), 87 a (104), 88 a
(117), 121a (3, 5), 121b (11,12), 122a (18, 19),
122b (21), 123a (28), 124a (38), 124b (39), 126b
(70, 71), 127b (90, 92), 128a (93, 94).
Sermo de mortalitate 61 a (2).
De pollutione 56 b.
Vita s. Benedicti (A.) 89 a (123).
Excei-pta 23 a (2), 61a, 61b, 191b, 227 a.
Vita Gregorii Jlagni s. Johannes Diaconus.
Gregorius Nazanzenus ep.:
Conquisitio b. Basilii et Gregorii Nazanzeni 91b (8).
Orationes 24 a (4). v
Gregorius Nisenus:
Excerptum 93 a (15 o),
Gregorius Turonensis ep.:
Ex historia Francorum 128b (96).
Görreshandschrifteii
251
De miraculis s. Martini 128b (96).
Gualterus scriptor:
Versus 51 b.
Gualterus Burlaeus:
De parte et toto (Br.) 202 b (3).
Sententia sex principiorum Gilberti Porretani 203b (9).
Guido ord. Praed.:
Flos theologiae 3 a (2), 93 b.
Guido:
Disputatio inter Guidonem et priorem 4Bb (14).
Guilelmus de Hyporegia:
De origine et veritate perfectae religionis 189 a (1).
Historia de prioribus inchoationis ordinis Carthusiensis
189 b (2).
Guilelmus Peraldus Lugdunensis:
Summa de virtutibus 120a.
Summa de vitiis 119b, 120a.
j Guilelmus abbas b. Theoderici:
Vita s. Berahardi 73a (1).
Guilelmus de Thoco:
Vita s. Thomae de Aquino 209 a (6).
Hadrianus s. Adrianus.
Haereses:
vgl. Augustinus, Filastrius, Hussitae, Wiclef.
Haimo:
Jm bibliam:
Expositio super Cantica canticorum 23 a (1),
67b, 160b (130).
Expositio super Esaiam prophetam 17b, 50b.
Expositio super XII prophetas minores 4 a.
Expositio super epistolas Paidi 12a (1), 49a f.
Super Apocabpsim 62 a (1).
De varietate librorum 62b (2).
Hanapis s. Nicolaus H.
HarduinuB scriptor:
Versus 36 a f. (E. u. N.).
Hebraei:
Expositio alphabeti hebraici 218 b.
De förmig hebraicarum Utterarum s. Hieronymus.
Interpretationes nominum hebraicorum 2 b (4).
Chronica de regno Hebraeorura 132 a (7).
Hegesippus:
(Ps.) Passio apostolorum Petri et Pauli 56 b (2).
HenricuB de Hassia:
De proprietate monacborum 9 b (E.).
Henricus de Herph:
(?) Sermones 186 a (3).
Theologia mystica:
daraus :
Edennyn contemplativorum 185b (2).
Scala amoris 185 b (1).
Henricus monachus:
Tabula ad- sciendam depositionem camium 170b (50).
Henricus de Oyta:
Sermo in nativitate domini 209 b (7).
Heraolides:
Exempla ex libro Paradisi 182b (V — Z).
Hermannus Contractus:
Ave praeclara (deutsche Übers.) 44 b (7).
Versus ad discernendum cantum 59 b.
Hernaldus:
Vita 8. Bemhardi 73 a (1).
Herolt s. Johannes H.
Hesychius:
Commentarius in Leviticum lib. I — V lila, Üb. V bis
VIII 14 a.
Hexameron s. Ambrosius, Hugo de S. Victore.
Hieronymus:
Ad Augustinum epistolae 8 a (24, 25, 28).
Apologeticum s. Ad Pammachium.
VII beatitudines 182 a (R).
In bibliam:
Quaestiones veteris testamenti 131b (1).
De quinque quaestionibus in Genesim b. Ad
Damasum.
(Ps.) Quaestiones hebraicae in libros Regum et
Paralipomenon 132 a (4).
Praefatio in libros Salomonis 123 a (29).
Tractatus super Cantica canticorum ex Origine
translatus 7 a (15), vgl. dazu Ad Damasum.
Praefatio in librum Tobiae 124 a (36).
Praefatio in librum Judith 124 a (37).
Praefatio in librum Hester 124 a (38).
Praefatio in librum Job 123b (34).
(Ps.) Expositio super Jeremiam 53 b s.
Hrabanus Maurus.
Praefatio in Ezechielem 124b (44).
Praefatio in Danielem 125 a (47).
Expositio Buper Danielem 54a (3).
(Ps.) Super XII prophetas minores 4 a s. H a i m o.
Praefatio in libros Machabaeorum 124b (39).
Praefationes in quatuor evangelia 95 ff.
Expositio in evangelium Mathaei (A.) 81b (36
u. N.), 123a (33), 124b (40, 41), 125b (60),
127b (66), 182b (R).
Praefatio in Apocalipsim 37 a, 121 a (6).
De morte Blesillae s. Ad Paulam.
(Ps.) Breviarium 77 b (2).
De vita clericorum s. Ad Nepotianum.
Ad Damasum: de fide 7b (20, 21).
in tractatibus Origenia super Cantica
canticorum 7 a (15).
de Osanna 7b (19).
de V quaestionibus in Genesim 7 a (14).
de Seraphim XII 7 b (17).
(Ps.) In canticum Deborae 131b (3).
Epistolae s. unter den Adressaten.
(Ps.) De essentia, invisibilitate et immensitate dei
76a (2) s. Eucherius Lugdunensis.
Ad Eustochium de virginitate servanda 6 b (8), 48 a (2ö).
De morte Fabiolae s. Ad Oceanum.
(Ps.) De fide catholica 91b (7), vgl. auch Ad Damasum.
(Ps.) De frugi et luxurioso 5 a (3).
De formis hebraicarum utterarum 132a (9).
Interpretationes nominum hebraicorum 132b (10).
32*
2-^2
(xörreshandschriften
Ad Heliodorum monachum ei^Btola (ib (5).
Ad Heliodorum ep. epitaphium Nepotiani 7 a (10).
Contra Helvidium de virginitate s. Mariae 6 b (4).
Homiliae s. Sermones.
Contra Jovinianum de pudicitia 6 a (1).
De virginitate s. Mariae b. Contra Helvidium.
De scriptis Methodii martiris 19 b (2).
Ad Nepotianum de vita clericorum 6 b (6).
Epitaphium Nepotiani s. Ad Heliodorum.
Ad Oceanum de morte Fabiolae 7 a (12).
De Osanna b. Ad Damasum.
De Origine s. Ad Damasum, Ad Tranquillinum.
Ad Pammachium epietola 6 b (3).
epistola apologetica 6b (2).
de subita peregrinatione Paulinae
7a (11).
Ad Paulam de morte Blesillae 7 a (9), 48a (25).
Ad Paulam et Eustochium (A.) 127 b (85 u. N.)
De subita peregrinatioue Pauliuae s. Ad Pammachium.
De Philone Judaeo 188a (1).
De pudicitia s. Contra Jovinianum.
Quaestio ad Minervium et Alexandrum monachos (A.)
92 b (15).
Ad Rusticum monachum epistola exhortatoria 6 b (7).
De Seraphim s. Ad Damasum.
Sermones 81b (36), 123a (27), 123a (33), 124b (40,41),
125b (60), 127a (78, 79), 127b (84—86).
Sermones Origenis translati 82 b (44, 47).
(Ps.) X temptationes populi Israel in deserto 131b (2).
Ad Tranquillinum quemadmodum Origenem legere
debeat 7 b (16).
De virginitate servanda s. Ad Eustochium. '
De viris illustribus (A.) 19 b (2), (A.) 188 a (1).
Excerpta 92b (15), 205b.
Hildebertus Cenomaneusis ep.:
Oratio ad tres personas s. trinitatifi 14a (2).
De sacramento matriraonii 130b (lOj.
Sermones 105 äff., 162 b ff.
Himmenrode:
Indulgentiae in dedicatione ecclesiae 228 a.
De numero monachorum in monaeterio 228 a.
Historia:
— Apollonii regia Tyri 188 (3, 4).
— ecclesiastica s. Eusebius Caesariensis.
— Francorum s. Gregorius Turonensis.
— scholastica s. Petrus Comestor.
vgl. auch Gesta, Hebraei, Vita.
Homiliae s. Beda, CaesariuB Arelatensis, Gre-
gorius Magnus, Hrabanus Maurus, Origenes,
Paulus Diaconus, vgl. auch Sermones.
Homiliarium 78b ff., 120b ff.
Honorius Augustudonensis:
Inevitabile 225 a (8).
Speculum ecclesiae 20 a.
Honorius III. papa:
Epistola ad archiepm. Bituricensem 172 b (4 a).
— de «tatuto in concilio generali edito 1219 Nov. 22.
172b (4b).
Horae:
De horis canonicis 238a, 240a.
Hosanna s. Osanna.
Hrabanus Maurus:
Expositio super Jeremiam. lib. I — XVII 53 b (2), Hb.
XVIII— XX 53 b (1).
Expositio super Matheum (A.) 122 b (24 u. N.)
Expositio super epistolam Pauli ad Hebraeos 110 b (9).
Homiliae 28 a (27, 30, 32, 33), 29 a (36), 29 b (42),
84b (70), 122a (20), 122b (22, 23, 25), 127a (83).
Hubertus:
Oratio 239 b.
Hugo de S. Charo:
Expositio missae (Bearb.) 218 a (35).
Hugo de Polieto:
De claustro aniniae 113 a (3).
De claustro materiali 112b (2).
Hugo de S. Victore:
De arca Noae morali 26 a (4).
De arra animae 21b (10).
Canticum pro assumptione virginis 22a (11).
Ih bibliam:
(?) Expositio in Esaiam 13 a.
In Ecclesiasten 21a (3).
De canone mystici libaminis (A.) 44b (8), (A.) 117 a (3;.
De VII ordinibus qui continentur in canone 117 a (3).
Institutiones in decalogum cap. IV 22 a (12).
De X praeceptis deealogi 39 a (.3).
Quot modis diabolus humihtatem nostram impugnat
22 a (14).
Didascalicon lib. VII 21a (5).
De substantia dilectionis 22 a (12).
Quid vere diligendum sit 22 a (13).
Epistola III 41b (53).
Hexameron in opera conditionis 40 b (31).
In hierarchiam coelestem Dionysii Areopagitae 76 a (1).
De iudicio faciendo 22b (19).
De III locis 22a (15).
Super canticum b. Mariae 38 b (2).
De meditatione 21b (6).
Miscellanei varii 39 a ff.
Einzdne Stücke: 21b (7—9), 22a (13—16), 22b
(17, 18).
De V statibus mutabiUtatis humanae 22b (18).
De iustitutione novitiorum 38 b (1).
De oblivione praeteritorum malorum 21b (9).
De opere trium dierum 21 a (5).
Duo esse in peccato 42 b (73).
De duabus piscinis 22 a (16).
De porta et ostio et secreto 41 b (46).
Si pares sint potestas dei et voluntas 40 b (35).
De sacramentis 12 b, 40 a (31).
De sacramentis naturalis legis et scriptae 40 a (30).
De V septenis 21b (8).
De unione Spiritus et corporis 40 b (36).
De refectione verbi dei 21b (7).
De verbo incamato 40 a (28), 40 b (34).
De VII vitü» 22 b (17).
Görreshandschriften
253
Excerpta 213 b (5).
Humbertus de PrulHaco:
Conclusiones circa IV libros sententiarum 222 b.
Humilitas:
De XII gradibus humilitatis s. Bernhardus.
Quot modis diabolus humilitatem nostram impugnat
22 a (14).
Hussitae:
Contra Hussitas 193 b (3).
Hymni (ohne bestimmten Verfasser): 237a.
Ad regales vocatus nuptias 17 a (2 a).
Ave gloriosa mater salvatoris 23 a (2).
Ave Jesu fili dei mei cordis gaudium 118 b (4).
Ave manus dextra Christi 235 b.
Ave virgo desponsata 26b (7).
Ave virgo nobilis virgo gloriosa 25 b (2 a).
Ave virgo virginum per quam vir beatus 17a (2b).
Clara diei gaudia modulizet 232b.
Coeli regina pia salve virgo Maria 29 b (48).
Crucem sanotam siibiit Sfia (3).
Crux de te volo conqueri 29 b (47).
In Benedicti laudibus psallamus 232 a.
Lucis huius festa colat 232 b.
Nititur ignotuni mea 26 b (7 u. N.).
0 felix Germania tum decoro 170 a (46).
^ 0 tu dulcis anima soror mea 213b (5).
Orbis ^ultans celebret 232 b.
Rogo corde pertractetur 197 a (10).
Rosa rosarum omnium 135 b (47).
Stella coeli extirpavit 239 b.
Te ut in memoriam revocera salvator 25b (2b).
Veni redemptor gentium ostende 93 b (E.).
Vox clara ecce intonat 93 b (E.).
vgl. auch Adamus de S. Victore, Gifardus, Her-
mannus Contractus, Hildebertus, Venan-
tius Fortunatus.
Hypocrisis:
4 Stücke darüber 113a (4).
Jacobus Fischer s. Fischer.
Jacobus Magni:
Super Psalterium 194 a (7).
Sophilogium 193 a (1).
Jacobus de Voragine:
Legenda aurea 9 b.
De 6. Margarita 44 a (5).
Sermones quadragesimales 161a.
Jeiunium:
Disputatio de ieiuniis 132a (6).
Quaestiones de ieiunio 184b.
Jerusalem:
De XII portis — s. Bernhardus.
Liber locorum sanctorum terrae — s. Fretellus.
Jesus Christus:
Vita Jesu Christi 237a (2).
Meditationes de vita — s. Ludolfus de Saxonia.
Meditationes de apparitionibus Jesu Christi 238 a.
Meditatio passionis Christi 25 b (2).
Clamationeg Jesu 219 a.
Imitatio — s. Thomas de Kempis.
Illusio:
De nocturna — ne 101a (3).
vgl. auch Pollutio.
Imitatio:
De — ne Christi s. Thomas de Kempis.
Imperatores Romanorum 19a.
vgl. auch Martinus de Oppavia.
Increpatio: De — nibus 62b (4).
Inevitabile s. Honorius Augustudonensis.
Innocentius IV. papa:
Bulla de disciplina et devotione in ordine Cister-
ciensi 228 a.
Innovatio:
De mundi et creaturarum — one 226b.
Interesse:
Nota super — 101b (6).
Johannes Boccacius:
De Leena meretrice 205 b.
Johannes Chrysostomus:
De epistola Pauli ad Corintheos (A.) 93 a (15 b).
De reparatione lapsi 108 b (1).
Sermones sive Homiliae 9 a (5), 78 b (2), 82 a (41),
85a (75, 77), 85b (79), 124a (36, 37), 125b (61),
127a (82), (Ps.) 88a (113), 88b (121).
Johannes abbas Cistercii:
De devastatione monasterii de Cistercio 227 b.
Johannes Clymacus:
Scala paradisi (A.) 224 b (7).
Johannes Damascenus:
Liber gestorum Barlaam et Josaphat 17 a (3).
Johannes Diaconus:
Vita s. Gregorii papae 14b (1).
Johannes de Fönte:
Super libros sententiarum 211a (10).
.Tohannes Gerson:
(Ps.) Alphabetarium divini amoris 47 b (23 u. N.),
225 a (9).
(Ps.) De praedestinatione 225 a (8).
Johannes Herolt:
Promptuarium exemplorum 191a (1).
Promptuarium de miraculis b. Mariae virg. 191b (2).
Johannes de Mandeville:
Itinerarium in terram sanctam 222 a (10).
Jo'hannes Scotus:
Translatio operum Dionysii Areopagitae 208 aß.
Johannes de Tambaco:
De consolatione theologiae 48 a (27).
Johannes Versor:
Quaestiones in libros Aristotelis 200 b (4 — 6).
Johannes Wicleff:
Articuli eondemnati 193 b (3).
Joseph:
De — B. Ambrosius.
Irregularitas:
De — täte 101a (2).
Isaac:
De — et anima s. Ambrosius.
254
Görreshandschriften
leagogae b. PorphiriuB.
Isidorus Hispalensis:
In bibliam:
Allegoriae sacrae Bcripturae 132b (12).
Quaestiones in vetus testamentum 67 a.
Liber proemiorum novi et veteris testamenti
132 a (8).
De Johanne evangelista 81b (38).
De ortu et obitu patrum (A.) 81b (38), 132b (11).
Sermo de natali domini 80 a (17).
Excerpta 46 a (17).
Itinerarium:
vgl. Johannes de Mandeville, Ludolfus de
Sudheim.
Judaei:
Contra errores Judaeomm 199 a (2).
Quaestio contra Judaeos b. NicolauB de Lyra,
vgl. auch Hebraei.
Judicium:
De iudicio dbi futuro 225 b (m).
De iudicio faciendo 22b (19).
Julianus Pomerius:
De vita contemplativa (A.) 58 b (9).
Julianus Toletanus:
Prognosticon futuri saeculi 58 b (10).
Jus canonicum:
Ex decretalibuB 223 a.
Casus summarü decretorum 204 a (14).
Divisio libri decretorum 211b (11).
Quaestiones variae juris canonici 101b (8).
vgl. auch NicolauB de Tudeschis, Raymundus
de Pennaforte.
Lamentatio b. Mariae ad crucem s. Philippus de
GrÄ ves.
Lectiones:
— per annum. 78b ff., 121 äff.
Lectura:
Versus de — 228 b.
Leena:
De — meretrice s. Johannes Bocacius.
Legenda aurea s. Jacobus de Voragine.
Leo Magnus papa:
Breviarium 91b (7). f
Sermones 5b (5), 80a (18—21), 80b (22), 83a (49—51),
84a (63, 64), 85b (81, 83), 87b (105— 107), 88a (114),
121b (13, 14), 122a (16, 17), 128b (97).
Letania:
De — maiori 58 a (7).
Liberi:
De eduoatione — orum s. Pius II. n
Libri:
De diversis orthodoxorum — is 224 a (2).
Loci:
De tribus locis s. Hugo de S. Victore.
Lotharius I. Imperator:
De visitatione monasterii in Prumia 94b (E.)
Ludolfus de Saxonia:
Meditationes de vita Jesu Christi 213 a (3).
Ludolfus de Sudheim (Suchem):
Itinerarium terrae sanctae 189 a (E.).
L u 13 u s :
De lupo 180 b (A).
vgl. auch MarboduB.
Mainz B. Moguntia.
Malogranatum s. Gallus.
Marbodus:
De lupo 46 b (20 b).
Maria:
Canticum pro assumptione virginis — es. Hugo de
S. Victore.
Expositio super canticum — e s. HugodeS. Victore.
Lamentatio b. — e ad crucem s. Philippus de Grßves.
De laudibus virginis — e s. Bernhardus.
Promptuarium miraculotum b. — e s. Johannes
Herolt.
Versus de gloriosa virgine — 29 b (48).
De wginitate b. — es. Hieronymus.
Maritus:
De eo quod — cum uxore sua potest peccare 101a (4).
Martiuus Dumiensis: ^
De IV virtutibus cardiualibus 47 b (25).
Martinus de Oppavia:
De gestis summorum pontificum et imperatorum Ro-
manorum IIa.
Martinus V. papa:
ürdinationes in crastino suae assumptionis factae 219b
(42).
Urkundenfragment 197 b (E.).
De assumptione Martini V. 205 a.
Mathaeus de Cracovia:
De modo confitendi et puritate couscientiae 45 a (10).
Matrimonium:
De — OS. Raymundus de Pennaforte.
De sacramento — ü 130b (10).
Maximus Taurinensis ep.:
Sermones 5b (6), 78b (4), 79a (6, 7), 79b (14), 80b
(25, 26), 81a (33), 82a (43, 52, 53), 83b (57—62),
84b (69), 85b (82), 86a (84), 87b (108—112), 88b
(119), 12Ub (1,2), 124a (37), 125a (49), 125b (56,
58, 59), 126 a (62— 67, 69, 76), 127a (77), 127b (91), >
162b (1).
Medardus:
Hymnus in s. Medardum et Gildardum s. Gifardus.
Medicina:
Rezepte 129 a.
Meditatio:
De — ne s. Hugo de S. Victore.
III meditationes 219 a.
— passionis Christi 25 b (2 b).
— nes de apparitionibus Jesu Christi 238 a.
— nes de vita Jesu Christi s. Ludolfus de Saxonia.
— nes s. Anselmus, Bernhardus.
Görreshandschriften
255
Memoria:
De — novissimo^m 62 b (7).
Methodius:
(Ps.) De initio et fine mundi 19b (2).
De Bcriptis Methodii s. Hieronymus.
Micrologus de ecclesiasticis observationibus 116a (1).
Miracula s. Eberhardus, Stephanus, vgl. auch
Petrus DamianuB.
Miserioordia:
De— dei 225b (!)•
VII opera — e 219 a.
Missa:
Tractatus de — 114 äff.
De officio — es. Nicolaus Andreas.
Expositio — ^ e s. Fischer, Hugo de s. Charo,
Nicolaus Andreae.
De praeparatione ad — m s. Bonaventura.
XIV consiHa doctorum pro periculis, quae in — con-
tingere possunt 10 a (2).
De diversis defectibus et negligenciis quae commit-
tuntur in — 52 b.
Quod in — cogitandum sit 241 a (3).
Missale 166a, 234b, (Br.) 190b (E.), (Br.) 208a (E.).
MisBus est:
Expositio super — angelus 119 a (5).
Moguntia:
Statuta provincialia ecclesiae Moguntinae 1383 219b
(43 a).
Urkunde der praepositura maior 220 a (43 b).
Monachi:
De officio clericorum et — orum 19 b.
De opere — orum s. Augustinus.
Versus de monacho 45 a, 48 a.
Monasterium:
Ordo — ii 189 a.
Monita:
— ad sacerdotes 119 b, 214a.
Mortui:
Expositio vigiUarum — orum 217 b (33).
Mulieres: De statu — um 219a.
Münstereifel:
Urkunden für — 220 a (43 b, c).
De Nabuthe s. Ambrosius.
Nioolaus Andreae de Theatina:
De officio missae 217 b (35).
Expositio super librum de officio missae 218 a (86).
Nicolaus Esculanus de Asculo:
Sermones dominioales 201b.
NicolauB de Hanapis:
Virtutum et vitiorum exempla 3 a (1).
Nicolaus de Lyra: «
Quaestio contra Judaeos 199 a (3).
NicolauB de Tudeschis:
Super quartum librum decretaüum 204 a (15).
Nomina 60a (E.).
, — patriarcharum et prophetarum 90 a (E.).
Interpretationes — um hebraicorum s. Hieronymus.
Interpretationes — in evangelio 38 b (2).
Notitiae:
— grammaticales et theologicales 157a (58 — 63), 158a
(65—69).
— variae 5b, 18a, 23a, 189a (E.), 214a, 218b, 219a,
225 a.
Novicii:
De institutione — orum s. Hugo de S. Victore.
NoviBsimi:
De memoria — orum 62b (7).
N u m m u s :
Cantilena de superstitione — i 47 a (21).
Oblivio: .
De — ne praeteritorum malorum s. Hugo de S.
Victore.
Observatio:
Micrologus de ecclesiasticis — nibus 116 a (1).
Odo de Ceritona:
Exempla (Fabulae) 184 a (ff, 11, mm).
Officia clericorum et monachorum 19b.
Officium:
— s. Trinitatis (Br.) 21a (2).
— in festo XI milium virginum 169 b (46).
Opus:
De — ere trium dierum s. Hugo de S. Victore.
Oratio:
De — ne s. Bertholdus ep. Mettensis.
De ■ — ne, confessione et satisfactione 216b (28).
De — ne et horis canonicis 238 a, 240 a.
De numero et — ne 203 b (10).
VII requestae in oratione dominica 219 a.
Expositio super Pater noster 218 b (37).
Orationes:
Sammlungen :
Liber — um 72b, 235b, 289 a, 241b.
Liber — nmn Caroli Calvi regia 109 b (6).
Verzeichnis von Gebeten zu Ehren der heil.
Anna 2 b (2).
Einzelne: 17b, 26b (5), 64a, 92a (9), 121b— 128b,
165 b (E.), 213 a (1), 229 a, 238b.
deutsch 94 a.
Oratio ad s. Glodesindim 60b (E.)
Oratio b. virginis 118b (4).
vgl. auch Anselmus, Gregorius Nazan-
zenuB, Hildebertus, Hubertus.
Origenes:
Super Cantica canticorum 7 a (15).
Super epistolam s. Pauli ad Romanos 63 a.
Homiliae 9a (8, 4, 6), 79b (15), 82b (44, 47), 84a (68),
84b (71), 123 a (26).
Excerpta ex homeliia in Heptateucum 166 äff., 223a.
Ad Tranquillinum quemadmodum Originem legere
debeat s. Hieronymus.
Osanna:
De — 8. Damasus, Hieronymu«.
Ovidius:
Ars amatoria (A.) 46 b (20 a).
256
Görreshandschriften
(Ps.) De lupo 46 b (20 b).
(Ps.) De nuce 47 a (20 c).
PaffnuciuB abbas:
De 8. Eunofrio 184 a (kk).
Panormitanus b. Nicolaus de Tudeschis.
Paradisus:
Principalia gaudia — i 219 a.
vgl. auch Heraclius, Johannes Clymacus.
Parrha s. Petrus P.
Passio:
Meditatio — nis Christi 25 b (2 b).
Pascasius Radbertus:
Sententiae sanctorum patrum de eucharistia 10 a.
Pastoralis liber s. Ambrosius, Gerbertus, Gre-
goriuB Magnus.
Pater noster s. Oratio.
Patres:
De ortu et obitu — rum s. Isidorus.
Paulinus de Aquilegia:
Monita de tractatibus sanctorum patrum excerpta 5 a (2).
Paulus Burgensis:
Scrutinium scripturarum 198b (1).
Paulus Diaconus:
Homiliarium.
Einzelne Predigten daraus: 9a (3, 4), 78b ff., 123a
(26, 27), 124 a (37), 124 b (42).
Peccatum:
De — o originali s. Coelestinus.
De ramis VII — orum mortalium 219 a.
Quare in perturbatione — orum non exaudiatur 62 b (6).
Peraldus s. Guilelmus P.
Perfectio multiplex 225a.
Periermeniae s. Apuleius, Aristoteles.
Persae:
Reges — arum 19 a.
Persecutio:
De — ne Vandalica s. Victor Vitensis.
Petrus Canisius:
Dictata in catechismum — i — ii s. Fischer.
Petrus Cantor:
(Ps.) De sacramento altaris 44 b (8).
Sermones 102 a ff.
Petrus Chrysologus:
Sermones 82 a (40), 88 a (113), 88 b (121), 124 a (37),
127 a (82).
Petrus Comestor:
Historia scholastica 19 a (1), (A.) 185 a.
Petrus Damianus:
De variis miraculis (A) 58 a (8).
Petrus Lombardus:
Sententiarnm Hb. IV 112 a.
Erläuterungsschriften :
Tabula in IV libros sententiarnm 211b (12),
223 a.
CommentariuB in librum sententiarum 199b (4).
vgl. auch Humbertus de Prulliaco, Jo-
hannes de Ponte.
Petrus Manducator s. Petrus Comestor.
Petrus Parrha: 'i
Expositio in Psalmos 75 a (u. N.).
Expositio evangelü s. Johannis 76 a.
Philibertus:
Visio Philiberti 215b (19).
Philippus de Gröves:
Lamentatio b. Mariae ad crucem 29 b (47).
Philo Judaeus:
Antiquitates 188 a (2).
Quaestiones in Genesim 188b (5).
Super Genesim, Exodum, Josue etc. 188 a (2).
De Philone s. Hieronymus.
Philomena: '
De — B. Bonaventura.
Philosopbia:
Auctoritates moralis et naturalis — e 194 a (6).
Proverbia philosophorum 219 a (40).
Physiologus:
Narrationes ex — o 216a (21).
Piscinae:
De duabus — ia b. Hugo de S. Victore.
Pius papa IL:
Bulla de anno jubilaeo 220b (1).
Bulla omnium retractationum 220b (2).
De origine Bohemorum 221a (3).
Contra Bohemos atque Thaboritas 221b (6).
De curialium miseriis 221b (7).
Epistola iuveni non esse amorem denegandum 222 a (8).
De liberorum educatione 221b (5).
De remedio amoris 222 a (9).
Contra Turcos 221a (4).
Planotus ecclesiae 197a (10).
Poena:
Principales — e infemi 219 a.
Poenitentia:
De — B. Ambrosius, Paulinus de Aquilegia,
Monita.
Quomodo sacerdos debet imponere — m peccatoribus
218 b (38).
Pollutio:
De — ne nocturna 101a (3), 171a, vgl. auch Gre-
goriuB Magnus.
Porphirius:
Liber Isagoganim 66 a (4).
Praecepta X s. Decalogum.
Praedestinatio:
De — ne s. Johannes Gerson.
Praelati:
Quales debeant esse — 63 b.
Precatio s. Oratio.
Priscianus maior:
(Ps.) Versus 157 a (64).
Prognosticon ex kal. januarü 228b.
— futuri saeculi s. Julianus Toletanus.
Propertius:
De amore 236 b.
Prosologion b. Anselmus.
Görreshandschrifteii
257
Prosper:
(Pb.) De vita contemplativa 58 b (9).
Proverbia phUosophorum 219 a (40).
Prüm:
Reliquien verzeicbni&se 95 a f.
De visitatione Lotharii I. imperatoris 94 b (E.)-
Ptolomaeus B. Claudius.
Pudicitia:
De — s. HieronymuB.
QuaestioneB:
— variae 193 b (5).
— iuris canonici 101b (8).
— theologicales 67 a (E.), 185 a.
De — nibuB LXXX s. Augustinus,
vgl. auch Aristoteles, Augustinus, Biblia.
quodlibetum 3a (2), 93b.
RabanuB s. Hrabanua.
RadulfuB Flaviacensis;
ExpoBitio libri Levitici I— X 112b (1), XI— XX 113b.
Rätsel 61b.
Raymundus de Pennaforte:
Summa 100 b.
Excerpta ex summa 52 b.
De matiimonio 100 b.
Reformatio :
De — e conscientiae 224 a (3).
vgl. auch Cisterciensis ordo.
Regulae ecclesiasticae ss. apostolorum 109a (3).
vgl. auch BeuedictuB.
Reinhart Fuchs:
Exemplum 182 a (0).
Remigius Autesiodorensis:
Interpretationes nominum hebraicorum 2 b (4).
Reparatio:
De — ne lapsi s. Johannes Chrysostomus.
Resurrectio:
De — ne corporum 225 b.
Retractationes:
Bulla — um s. Pius.
Liber — um s. Augustinus.
Rezepte:
Medizinische 129 a.
Rhetorica:
Ars — s. Augustinus, Fortunatianus.
Richardus de S. Victore:
Benjamin minor 26 a (3).
Sermo de gemino paschae 74a.
Romani s. Gresta, Imperatores.
Rosa:
DialoguB inter — m et pueros super Cantica canti-
corum 135 a (47).
R[udolfus de Ponte] praepositus s. Paulini Treverensis :
Urkunde 2 a (2).
Rufinus:
Prologus in orationes Gregorii Nazanzeni 24 a (4).
Translatio ecclesiasticae historiae Eusebii Caesariensis
52 a, (A.) 81b (37).
Translatio lib. X Origenis super epistolam Pauli ad
Romanos 63 a.
Rupertus Tuitiensis:
Super Cantica canticorum 25 a (1).
Sacerdotes:
Monita ad — 119b, 214a.
Sancti vgl. Distinctiones, Sermones, Vitae.
Sacramentum:
De VII — is 216b (29), 219a, vgl. auch Ambrosius,
Bonaventura, Hugo de S. Victore.
De — o unctionis infirmorum 61b (5).
vgl. auch Baptismum, Confessio, Eucharistia,
Matrimonium.
Sapientia:
Metra — e 219 a.
Scala:
— amoris s. Henricus de Herph.
— paradisi s. Johannes Clymacus.
Scrutinium scripturarum s. Paulus Burgensis.
Seneca:
(Ps.) De remediis fortuitorum 47 b (24).
(Pb.) De IV virtutibus cardinalibuB 47b (25).
Sententiae:
Liber — arum s. Petrus Lombardus, Tagius.
Septena:
De V — is s. Hugo de S. Victore.
Seraphim:
De — 8. Hieronymus.
Sermones:
Sammlungen :
Fasciculus — um 115 b.
— de missa 115 a.
— dominicales 155a ft'., 173b fl'., 194b (9), 209b (8),
215 a.
— de tempore et de sanctis 133 afl., 136 äff.
— cum exemplis 180b ff., 212a f.
— breves 158 a £f., 172 a (2).
vgl. auch Antonius de Padua, Bertholdus ep.
Mettensis, Bertholdus de Ratisbona, Cae--
sariuB Arelatensis, Conradus de Saxonia,
Gregorius Magnus, Henricus de Herph,
HildebertuB, Homiliarium, Jacobus de Vo-
ragine, Nic'olaus Esculanus, Origenes,
Petrus Cantor.
Einzelne: 2b (3), 35a (E.), 62b (3), 88b (118), 193b
(4), 216 a (24).
deutsch 93 b (E.).
vgl. auch AlbertanuB Brixiensis, Ambrosius,
Anselmus, Augustinus, Beda, Bernhardus,
Eusebius Emisenus, Faustus, Fulgentius,
Gregorius Magnus, Hieronymus Hrabanus
M au rus. Johannes Chrysostomus, Isidorus,
Leo Magnus, Maximus Taurinensis, Ori-
genes, Paulus Diaconus, Petrus Chryso-
logus, Richardus de S.Victore, Severianus.
38
258
Görreshandschriften
Predigtmaterialien 158a (65—129), 172a (3), 216b (26).
Se verianus:
Sermo in natali innocentium 82a (40).
Significationes:
De — ibus divinae essentiae 93 a (f).
De — ibus trinitatis 93 a (g).
Smaragdus:
Super partem psalteiii 76 b.
Sophilogium s. Jacobus Magni.
Speculum s. Augustinus.
— amatoris mundi b. Bernhardinus Senensis.
— ecelesiae s. Honorius Augustudonensis.
Stanislaus Parisiensis:
(?) Contra Hussitas 193 b (3).
S. Stephani miracula 81b (34).
StepbanuB de Langton:
Super Genesim 118a (1).
Super Exodum 118 b (2).
Super Lamentationes Jeremiae 118 b (3).
Super XII prophetas minores la (1), 171b (1).
Super libros Machabaeorum 2 b (3).
Sulpicius Severus:
Epistola ad Bassulam (A.) 128 b (96).
Vita 8. Martini (A.) 128 b (96).
Summa s. Cruilelmus Peraldus, Raymundus de
Pennaforte, Ulricus Engelberti.
Tabula exorcismi 30b (E.).
— ad sciendam depositionem carnium 170b (50).
Tagius:
Liber sententiarum 36 a.
Temptatio:
Tres — nes mundi 219 a.
IV cause — num 158 a (66).
V — nes populi Israel s. Hieronymus.
Tempus:
De — ore vgl. Distinctio, Sermones.
Terra sancta:
Descriptio — e — e 130b (11).
Itinerarium in — m — m 8. Johannes de Man-
deville, Ludolfus de Sudheim.
De locis miraculosis — e — e 131a.
De sectis Jiversorum populorum — e — e 131 a.
Theobaldus supprior:
Contra errores Judaeorum 199 a (2).
Theologia:
— mystioa s. Henricus de Herph.
De consolatione — es. Johannes de Tambaco.
El OS — e _s. Guido.
Summa introductoria ad sacram — m 217 a (31).
Summa theologica s. Ulricus Eugelberti.
Ti'actatus theologicus (Br.) 3a (E.), (Br.) 26a.
vgl. auch Notitiae, Quaestiones, Virtutes.
Thomas de Aquino:
De articulis fidei 217 a (30).
De mixtione elementorum (A.) 202 b (2).
(Ps.) De modo confitendi 45a (10) s. Matthaeus de
Craco via.
(Ps.) Oratio 239 a.
Thomas de Cantimprato:
Bonum universale 197 b.
Thomas Docking:
Expositio in Esaiam 13 a.
Thomas de Kempis:
De imitatione Christi 9b (E.), 115 a.
Trinit as:
De trinitate 109b (5).
De signifioationibus — tis 93 a (g).
vgl. auch Augustinus.
1' u r c i :
Contra — os s. Pius II.
T u r t u r ;
Quatuor gemitus — is 45b (12), 71a'(27).
Ulricus Engelberti de Argentina:
Summa theologica lib. V. VII. 173a.
Urkunden:
Über eine Peterskirche (Br.) 160a (E.).
vgl. auch Balduinus archiep. Treverensis, Jo-
hannes abb. Cistercii, Martinus V., Mo-
guntia, Münstereifel, Rudolfus de Ponte.
l'apsturkunden s. unter dem Name» des Ausstellers.
Venantius Fortunatus:
Hymnus „0 redemp'tor sume" (Br.) 67b (E.).
Vergilius:
Aeneis cum scholiis (Br.) 213 a (E.).
Eclogae X, 69 15b (E.).
Versus (ohne Verfassernamen) 157a (64).
Acoipitri timidas 45 a.
Anna tribus nupsit 162 a.
Burdonem generat 158a (64e).
Consortes missio 157 b (64 c).
Cum Babilone Moab 51 a.
Despice peccatum 211b.
Die fibram venam 157b (64c).
Dico genus scema 158a (64 e).
Disce per hoc scrii^tum 228 b.
Discit enim scicius 158a (64f).
Divitiis fruimur 157 b (64 b).
Dum moritur dives 23 a.
E profert aut a 157 b (64 a).
Est is abortivus 157b (64a).
Falx metit et scindit 157 b (64 b).
Fama boni lente 157 b (64 c).
Fla. facit ardorem 157 b (64 b).
Hoc sonat inclusa 189 b.
Imperat hortatur 158 a (64 f).
Infruniti vim 157 a (64 a).
In terra summus rex 47 a.
intus adeps 157b (64b).
Judex discemit 157 b (64 c).
Jusau divino cum missa 216 a.
Juveniä stans in timore 219 a (40).
Melchisedech domino 130b (10).
Görreshandschriften
259
Me piget hio esse 158 a (64 f).
Mors iuvenes rapit 172b.
Multi sunt presliiti^ri 2151) (20).
Musca movet ventum 192b.
Nescit hoiiio latet 117a (3).
Noctis sub silentio 215 b (19).
Non faciunt monachum 45 a, 48 a.
Übsonor iratue 158a (64e).
Odimus accipitrera 45 a.
Omne quod est feeit .36 a.
Opilio piget 157 b (64 c).
i'annorum tibi sit 158 a (64 d).
Felles uvarum 157 b (64 b).
Per te pastori pastor 51 b.
Presbiter attente capias 1191., 2l4a.
Pro pacto pepegi 157 b (64 b).
Pro pernice citiim 157 b (64 c).
Quidquid agunt solam 157 1j (64 c).
Quinque pedes passuiim 157b (64b).
Quot per t Bcriptum 218 b (23).
Saepe recorderis bone 191b (3).
Sanguis rana Culex 157 b (64 c).
Scribe per y grecuin 218b (23;.
Sod quia suscepi vestes 47 a.
Si dicas alias 157b (64b).
Si paulominus est 158 a (64 f).
Si quie confirmat 157 b (64 d).
Sit discreta frequens 192 b.
Splendida conspicue 60 a.
TJt levium levitas 101b (6).
Venit et opilio 157 b (64 c).
Vina bibat mane 157 b (64 b).
Vos qui pro Christo 101a (5).
Wide Wiede Pomm (dtsch.~i 133a (E.).
vgl. auch Epitaphium, Hymnus.
Vestes sacerdotales 172a.
Victor Vitensis:
De persecutione Vandalica (A) 109a (4).
Virginitas:
De — ate (Br.) 44a (2), vgl. auch Hieronymus.
vgl. auch Maria.
Virgo Maria s. Maria.
Viridarium consolationis 216b (27).
Virtutes:
VII — principales 219 a.
VII — contra VII peccata mortalia 219 a.
De IV — ibus cardinalibus 44 a (2).
vgl. auch Martinus Dumiensis.
De IV — ibus caritatis s. Hieronymus.
De — ibus theologicis 44 a (1).
Summa de — ibus s. (Juilelmus Peraldus.
De — ibus et vitiis 57 a (3), vgl. auch Albuinus.
Dictionariura vitiorum et — um 3a (2), 93b.
Certamen — um et vitiorum 101a (5).
vgl. auch Nicolaus de Hanapis.
Vita:
De — clericorum s. Hieronymus.
De cognitione verae — e s. Augustinus.
De — coutemplativa s. Juliauus Pomerius.
De forma vivendi 216a (24).
Aliqui modi quibus utiliter vivere ])0S3umus 219a.
De — e ordine et moriim institutione s. Bernhardus
Vitae sanctorum:
BS. Amici et Amelii martirum 46 a (15).
B. Benedict) 89 a (123).
8. Bernhard! abb. Glarevallensis 73 a (1).
B. Brunonis 190 a (3, 4).
B. Eberhardi miraculum 135 b (49).
8. Eugeniae 44 a (6).
8. Eunofrii 184 a (kk).
B. txrpgorii papae 14b (1).
B. Malachiae (de obitu) s. Bernhardus
s. Margaritae 44 a (5).
s. Marinae 44 a (4).
B. Martini 128a (96).
8. Mauri abb. 5 b (4).
Passio s. Petri et Pauli 56 b (2).
6. Stephani miracula 81 b (34).
8. Thomae de Aquino 209 a (6).
vgl. auch JacobuB de Voragine, Legenda aurea.
Vitia:
De VII — iis s. Hugo de S. Victore.
Summa de — iis s. (juilelmus Peraldus.
De - iis in corpore humauo 218 b.
vgl. auch Virtutes.
Vulpes:
Fabulae de vulpe 182a (0), 184a (ff).
Wulterus s. trualterus.
Wicleff s. .Johannes W.
Wilhelmus s. üuilelmus.
Zacharias Chrysopolitanus:
Concordantia IV evangelistarum 38 a (1).
Zauberspruch (deutsch) (Br.) 67a (E.).
Zeichensprach e:
Verzeichnis der — mit den Händen 228 b.
Personenverzeichnis.
Ambrosius de Cochem frater Himmerod. IIb.
Antonius abbas monasterii cuiusdam a. 1465 191a.
Bartholomeus Guischardi capellanus 197b (E.)
Conradus Schawbo plebanus 197b (E.)
Ferdinandus res I. 162b (E.).
Hartvinus Canutus 89b (E.).
HenricuB de Luceinborg abb. Himmerod. 52b.
Johannes abb. Himmerod. 236a.
Johannes Halberg de Hallis presbiter Herbipolensis
197 b (E.)
Johannes de Blonte Gueyo 227b f.
Johannes Sichardus 15b (E.)
33*
260
Görreshandscliriften
Johannes de Syniaco abb. mon. Bonifontis 223a.
Lotharius Imperator 94b.
Ludowicus de Ydiohenstein plebanus oppidi Superi-
orislaynBtein 205 a.
Martine et Durand 4b (E.), 95b.
Michael Teotorius religiosus in Blergental 229b (E.).
NicolausPetreius bibliothecarius 8. Maximini Treveren.
30 b (E.).
Petrus de Hohensthein 197 b (E.)
Robertus Bootz, abbas monasterii Himmeroden. 111 a,
233 a.
Thomas de Heusden abb. s. Maximini Treveren. 10b.
Schreiber.
AdolphuB 170b.
Arnoldus Fabri fr. 212 b.
Gifardus 65 b (E.).
Harduimis presbiter 35 b u. N.
Henricus de Leodio prior et cellerarius in claustro Him-
menrode 227 b.
Hermannus de LudesdoriT fr. 192 a.
Jacobus de Stephelt fr. 191 a.
Johannes Campanatoris de Büdingen 193 a.
Johannes Ceyll 201b.
Johannes Damianus Macherentinus 75 b u. N.
Johannes Fritsch de s. Vito fr. 45 b.
Johannes Loege professus in Himmenrode fr. 223 b.
Johannes Lutzinck de Andernaco fr. in monasterio Him-
menrode 202 a.
Johannes Plancz presbiter de Saulvelnheym capellanus
oppidi Supcriorislaynstein 205 a.
Mathias de Ernsch fr. s. Maximini 10 b.
Maximinus Schraem Viandanus fr. 235b.
Petrus de Merll fr. 239 b.
Petrus Weigell de Miltenbergh fr. ord. fr. Herem. s.
Augustini conventus Herbipolensis 203b.
Theodericus fr. professus monasterii Himmenroden8i8 224a.
Theodericus de Leydis fr. professus in Himmenrode 222b.
Waltherus monachus et presbiter 8. Maximini. 51b.
Herkunft und Vorbesitzer.
(Die Zahlen bezeichnen die Görresnummer.)
Boppard, Karmeliterkloster 138.
Coblenz, Karthause St. Beatenberg 133.
Fredericus Nah de Arluno 145.
Gerardus Scapulus 183.
Gifardus 67.
Gündelbach, Paulanerkloster 107'.
Henning de Blontabaur 188.
Himmerod, Cisterzienserkloster 1, 2, 4, 5, 6, 9, 10, 13,
14, 16, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 31, 32, 33, 35, 41,
42, 48, 49, 50, 52, 58, 61-, 62, 64, 65, 68, 70, 71, 74,
83, 95, 96, 98, 100», 100", 102, 104, 105, 106, 107^
109, 110, 111, 114, 115, 116, 119, 123, 124, 125, 127,
128, 132, 136, 137, 140, 141, 143, 144, 149, 153, 154,
160, 161, 163, 164, 166, 167, 168, 170, 171, 175, 178,
183, 184, 185, 186, 189, 190, 191, 192.
Hubertus de Deynßber, prior mon. Himmenrod. 189.
Johannes Damianus Macherentinus 77.
Löwenbrück, Cisterzienserkloster 74.
Frater Mathias de Treveri 99.
Frater Maximinus Schraem Viandanus 182.
Frater Nicolaus Caesar 191.
Frater Nicolaus de s. Yito monachus et professus in
Hemmenrode 127.
Prüm, Benediktinerklostor 94.
Richardus monachus 92.
Robertus Garsley magister in theologia 146.
Frater Theodericus de Duna 189.
Trier, St. Maximin 3, 7, 8, 17, 21, 34, 36, 37, 38, 40,
44, 45, 46, 47, 51, 54, 56, 67, 69, 72, 84, 85, 86, 87,
92, 97, 99, 103, 107», 108, 113, 117, 120, 131, 135,
139, 145, 146, 147, 151, 152. 182.
Walterus pastor quondam ecclesiae in Osporen 92.
Schriftwesen und Bilder.
Blattbilder 95fr., 161b, 165b, 234b.
Initialen mit Bildern: heil. Bernhard 10b, Christus
am Kreuz 25 b, Symbole der Evangelisten 38a, Vogel-
leiber 50 b, 59 a, Tier- und Menschenköpfe 76 b, Tier-
körper 78 fr., 111 b, Phantastische Figur 232 a.
Initialen mit Verzierungen 6a, 9b, 10a, 10b, 20a.
20b, 35b, 37a, 38a, 38b, 48b, 55b, 59a, 60b, 63b,
64a, 68a, 71b, 72b, 75b, 112a, 118a, 119a, 129b,
131a, 133a, 162b, 165b, 171a, 185a, 188a, 198b,
199b, 201b, 223b, 232a, 232b.
Federzeichnungen 20a, 27a, -SOa, 49a, 67b, 198a.
Stich: Meister S., Heiliger Hierouymus 2.39a.
Neumen 56a, 59b, 60a, 67b, 76b, 119a (E.), 165b (E.).
Tirnnische Noten 91b.
Kryptogramm 82a.
Griechische Buchstaben 30 a.
Hebräische Buchstaben 132b (9).
Görreshandschriften
26i
In anderen Sprachen.
Deutsch:
Übersetzung der Sequenz „Ave praeclara" 44 b (7).
Zauberspruch 67 a (E.).
Predigt 93 b (E.).
Gebet 94 a.
IJber den Unterschied Gottes und des Menschen (ßr.)
120 b (E.).
Verse: Wide Wiede Pomm 133a (E.).
Eingestreute Verse im lateinischen Text 181a.
Deutsch-lateinische Glossen 202 a.
Griechisch:
Eingestreute Stellen 30 a.
Irisch:
Glossen zum Enchiridion Augustins 91a.
Verzeichnis der Handschriften nach dem Alter.
(Die Zahlen bezeichnen die Görresnummer.)
IX. Jh. 37, 44, 51, 67, 94.
IX./X. Jh. 21, 56, 69, 87.
X. Jh. 34, 36, 45, 84, 86, 97.
X./XI. Jh. 3.
XI. Jh. 46, 47, 54, 119.
XI.— XIII. Jh. 116.
XII. Jh. 24, 33, 68, 71, 83, 113, 122.
XII./XIII. Jh. 17, 32.
XIII. Jh. 1, 4, 5, 6, 10, 13, 16, 22, 23, 25, 26, 27, 28,
31, 38, 40, 41, 50, 62, 58, 61, 62, 64, 65, 74, 98, 99,
100>, 105, 106, 107\ 109, 111, 120, 121, 124, 171.
XIII./XIV. Jh. 96, 100^ 123, 175.
XIV. Jh. 2, 7, 9, 14, 35, 49, 70, 85, 92, 95, 102, 107",
108, 110, 114, 115, 117, 161, 166, 167, 168, 170. —
(1315) 48, (1398) 133.
XIV./XV. Jh. 104, 152.
XV. Jh. 72, 73, 103, 125, 128, 132, 138, 139, 146, 151,
153, 164, 178, 186. — (1417) 145, (1427) 137, (1432)
144, (1438) 103, (1441) 136, (1445) 154, (1450) 127,
(1465) 135, (1467) 160, (1468) 42, (1468/70) 140,
(1471) 149, (1473) 143, (1477) 131, (1479) 141, 147.
XV. u. XVI. Jh. 192.
XVI. Jh. (1513) 8, (1568) 77, (1579) 184, (1582) 185,
(1584) 190, (1586) 191, (1586/87) 183, (1592) 182.
XVI. u. XVII. Jh. 189.
Z ahlenvergleichung.
Vergleichung der heutigen Signatur der Königlichen Bibliothek mit den Nummern der Görreseammlung unter
Angabe der Seitenzahl dieses Bandes.
Codices lat
ini in fo
io.
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
folio
Seite
folio
Seite
folio
Seite
folio
Seite
721
1
1
737
32
25
751
64
63
765
121
165
722
2
3
738
34
30
752
71
68
766
125
172
723
5
6
739
35
31
753
72
71
767
127
173
724
6
8
740
86
34
754
74
72
768
128
180
725
10
11
741
37
35
755
84
76
769
136
192
726
13
12
• 742
38
37
756
86
77
770
137
192
727
14
13
743
40
37
757
95
100
771
138
197
728
17
14
744
41
38
758
96
101
772
139
198
730
22
16
745
42
43
759
97
108
773
140
199
731
23
17
746
44
48
760
100a
112
774
141
201
732
24
18
747
48
51
761
100b
113
776
143
201
733
25
18
748
50
53
762
102
114
776
144
202
734
26
19
749
56
60
763
106
118
777
145
204
736
27
20
750
62
63
764
114
133
262
Görreshandscliriften
Codices latini in quarto.
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
GörreB
Schill-
mann
Signatur
Gön-es
Schill-
mann
Signatur
G örres
Schill-
mann
quarto
Seite
quarto
Seite
quarto
Seite
quarto
Seite
667
3
3
682
51
55
695
109
120
708
149
212
668
4
4
683
54
58
696
110
129
709
151
213
669]
670 l
671
9
684
58
60
697
113
131
710
152
214
8
10
685
61
62
698
115
136
711
153
220
10
686
65
64
699
116
154
712
154
222
672
16
13
687
67
64
700
119 ^
161
713
163
227
673
21
15
688
83
75
701
120
162
714
164
229
675
31
23
689
85
77
702
131
185
715
166
229
677
33
2n
690
87
89-
703
132
187
716
167
230
678
45
48
691
98
111
704
133
188
717
171
232
679
46
50
692
99
111
705
135
190
718
178
234
680
47
51
693
U)7a
119
706
146
205
681
49
52
694
108
120
707
147
207
Codices latini in octavo.
Signatu!-
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
Signatur
Görres
Schill-
mann
octavo
Seite
octavo
Seite
octavo
Seite
octavo
Seite
223
7
9
231
77
75
239
123
166
247
183
236
224
9
11
232
103
115
240
124
171
248
184
237
225
28
22
233
104
115
241
160
223
249
185
237
226
52
56
234
105
116
242
161
225
250
186
238
227
68
67
235
107b
119
243
168
230
251
189
238
228
69
67
236
111
129
244
170
231
252
190
240
229
70
67
237
117
160
245
175
233
253
191
240
230
73
72
238
122
166
246
J82
235
254
192
241
Codices latini theologici in folio.
Signatur
Gorrcs
fnlin
, Schillmann
Seite
7o3 94
94
Codices latini theologici in octavo.
Signatur
octavo
Görres
Schillmann
Seite
164
92
93
Verlag von BEHREND & QQ in Berlin.
Handscliriften -Verzeichnisse der Preußisclien Staatsbibliothek zu Berlin.
/Erster Band: Veizoicluiis der Saiisla-it-Handsclirifteii von A. Webek. Band 1. XVUl
und 481 Seiten, mit 6 Tafeln. 1853 M ^&
■ Zweiler Bund n. Ahi.): Verzeichnis der Hebräischen Handschriften von M. 8TKiNSCHNF,mEK.
Vlli nnd 149 Seiten, mit :'. Tafehi. 1878 «15
1^2. Abteilung: VTII und 172 Seiten. 1897 ii 10
y'l/riUer Band: Verzeichnis der Abessiaischen Handschriften von A. Dii.lmann. Vfll und
85 Seiten, mit 3 Tafeln. 1878 -^12
../
y
Vierter Band: Verzeichnis der Persisi^lien Handschriften von Wilhelm Pektsoh. X\'I
und 1279 Seiten. 1888 Ä ßO
)/ Fimfler Band- V-rzeichuis diu- Sanskrit- und Präluit-Handscluiften von A. Weber.
Band II AbtKl. VIU; Seite 1—352. 1880 ü 10
Abt. 2. IX, X; Seite 353—827. 1888 .^22
Abt. 3. XXVII; Seite 828—1363, mit 5 Tafeln. 1891 ... .^ 27 Ai 65
Sechster Band: Verzeichnis der Türkischen Handschriften von AVilhelm Pertsch. XI und
583 Seiten. 1889 -^^25
Siebenter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwahdt. Band 1.
XVni und 413 Seiten. 1887 i^ 20
Achter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwabdt. Band II.
VI und 686 Seiten. 1889 i^ 30
Neunter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwardt. Band III.
VI und 628 Seiten. 1891 ,. . .' M 2S
Zehnter Band: Verzeichnis der Armenischen Handschriften von N. Kakamianz. VIII und
88 Seiten, mit 5 Tafeln. 1888 ^i! 6'
v' Elfter Band: Verzcicjmis der CTriecliiscluMi Handschriften. I. von W. Studemünd und
Ii. CouN, 1890; II. von C. de Böge, 1897. XXXVI und 254 Seiten .... M 14
i Zwölftel- Band: Verzeichnis der Lateinischen Handschriften von Valentin Eose. Band I.
XXIII und 513 Seiten. 1893 ^24
I ZymWuf^cc Band; Verzeichnis der Lateinischen Handschriften von Valentin Eose.
Band II Abt.' 1. X; Seite 1-550. 1901 .«25
/ Abt. 2. Vtn; Seite 551—1000. 1903 JL 21
• ; 7 Abt. 3. X; Seite 1001—1522 ^24 Ji. 70
/ Sechzehnter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwardt. Band IV.
IV und 561 Seiten. 1892 -^^ 25
'/ Siebzehnter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwardt. Band V.
i\ und 645 Seiten. 1893 ^^ 28
Achtzehnter Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwardt. Band VI.
IV und 628 Seiten. 1894 -^ 28
Neunzehnter Band: A'erzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwabdt. Band VII.
IV uad 806 Seiten. 1895 «^36
ZioanzifisterB&nd: Verzeicluiis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwardt. BandVITL
VI und 462 Seiten. 1896 * 21
Einundzivanzigster Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwabdt.
Band IX. VI und 618 Seiten. 1897 M 28
Zweiundzwanzir/ster Band: Verzeichnis der Arabischen Handschriften von W. Ahlwabdt.
BamfX. Eegister und Schrifttafein. VUl und 595 Seiten mit 12 Tafeln. J899. ,*i 32
Dreitindzwanzigster Band: Verzeichnis der Syrischen Handschi'iften von Edüaed Sachau.
Erste Abteilung. XIV und Seite 1—448, zweite Abteilung Seite 449—942 und
3 Tafeln. 1899 - . . . . .11 45
Vierundzwanzigder Band: Verzeichnis der Tibetischen Handschriften von Hermann Beokh.
Erste Abteilung. X und 192 Seiten. 1914 -^12