#
^
t>^lS m JIMMY
u/3
tf.L ST. lEHÄK'S COtlE«
Digitized by the Internet Archive
in 2009 with funding from
Ontario Council of University Libraries
http://www.archive.org/details/dieheiligeschrif03lech
1t>ic
s!> \^ W\
^S' ^^j
:r c 0
Sfltcn Scftamcnteä.
))U&i bcv i'ulanta iinb bcm (NH-unttcrt cvflart
i'on
P. f ctriuo ßccl)ucr, O. S, B.
cbcm. S^LX-tor Der 3:(;colL\]ic imb ^f'vicr ccr Seucbictincv^^ilbtei Sd)cl;crn.
lOHt 'HpptDbati'^u b?j cr3bif(^3fitd^cu örbinariate^
lerisgfreifmö-^
III. ^rtiib: 2Sciöi)i*it==2)Jaccabacr<
Üibtci (St. SStnccnt in ^lotb- ^nicxi^a, ^^HAg*
1884. <0
THE LIBRRRXs^
ST. JER0ä1£\^1eG^
>: I LIBRARY 1
o
Entered according to act of Congress, m tlie year 18(S4, by
Most Rev. BoMFACK Wimmkk,
in the Office of the Librarian of Congress, at Washington.
--All rights i'eserved.
Sh
U
LIBER SAPIENTIiE.
(Stnlettitn^.
1. 3)a^o 33ud) bcr "ilBcic--(Hnt, LXX aoifia laloniMv i-^citaimt, fdntbcrt in cE^cnfö
fblcr al-o falbuiu^vi-HUIcr S^fiiclK bie 'Jiatiir unb 'U^irfluu3Cll bcr uhiIu-cu ii'ci'Micit;
empfiehlt fic bcfoubcvc boii .Uöniv-icn uiib r)iiditcvn, bic oc- öftere autruft, unb ftcUt
bicfc "^i^civbcit bcr falidH^i, lucUlicbcn, biircb i-^rciilidKu C^iöl^cnbicnft bcftcrften
'-Ji>cicbett cntiici-\cn; crniabnt bie Wläubivucn ^iir l^üiebiiucr iinö ,^,iim A-cftbaltcu an
an bcr uuibrcii ii>civbcit c. 1-9 unb fudU bann feine i'cbrcii unb tS-rinabnuncjen
burcb bic 'ikMfpiclc bcr friMumcu initer bec^ %. %. c. 10-19 :;u befräftit-^cn.
;2. Ter --Iscrfaff er rcbct in bcr ''^'crfon SnliMnon-:-', unddicr im i{. 'ii für "Xitw
eivientlid^en :){epräfcntantcn bcr 'ilunv-bcit ober für bie 'iiUivbcit in '^.^'rfiMi (xw^t-
febcn luarb. (St unll baburdi feiner ^Kebe ein arünerc-ö i}[nfebeii ßcben. Unb
UHibrlidi, 3(lIeÄ, \x><xi er faßt, ift be^^ ÄUnfeften aller Stcrblicben bb6[t linirbiß.
3» feinem 'öudie bc^ä %. '^. ift mit mel;r söercbtfamtcit, Mraft, Jener unb Salbung
bac^ l'ob bcr 'ii^eiÄbeit anSßcfprodu'n.
3. T'ac- Crißinal biefcc^ ^i^ucbec-- ift ba§ im Xcrtc bcr LXX cntbattenc. !Dcr
'i^erfaffcr fduieb ^riocbifd^ une bicR ^<x\\\ un^,\ueibeutiß beriun-ßcbt :
a. aue ber flicf5enC»cn, freien, burduiuc felbftänMßon 'JluvDrudewcife ;
b. aue inelen ^Hebenearten, bic rein ßricdiifdi finb unb lutn einem bcbr.
2^crtc nicbt mobt ber^clcitet lucrben fönnen; 5. 33. ä-fily^a vtxav 4, 2;
aTToÄa'jsiu Twv ovzwv ö.yal}Co''j 2, 6 ;
c. ^\\^:> ben fielen ^^ufannnenßcfcl.Uen .'oaupt- unb 33eijüörtern, für bie C'o im
^ebr. feine entfpredvcnDcn l'(u>^brüde ßibt; 3. i3. äos/cö^frovoc 10,3;
7ty.'^oi^ivA)z, 14, 23; •/.ay.ozz'/yoz, 1,4; 15, 4; rzszoußö/.o; 5, 23; yy/'^'-^^/^
7,1..
d. auÄ ben inelcn '•|'aronomafien, 3(ffonan^,en, älUnlfpiclen, bie lumi §ebr.
md)t entlcbnt fein fonnten; 3. 5Ö. doo/M:: — dif(%\^io: 7, 13; ouz —
äfto'j:; 1, 10; -fiodoa'.a — rcnoooxia, 17,11.12; d'jwizoi — o'j'^azio^,
6,7;
e. au§ bcm 3citiVÜffe beC^ b(. .öicronbnui'? : Ipse Stylus graecam eloqnen-
tiam redolet. 'li?eiui einige 3lncbrücfc ficb abJ ,*ocbrai'ömen funb ßcbcn,
fo fann barauv bödM"tcn-J ßcfcbloffcn UH'rbcn, baf^ bcm 'ivcrfaffer allcrbinij<^
ßcanffe falomonifdie :^ebren unb Mernfprüdic, bie au-^ bcm 3Ütertbum
ßcrcttct unb trabirt maren, Por^elcßcn baben mbcjcn.
4. odion an-5 biefem ßcbt bcruor, baf^ SalonuMi nid^t ber 3>erfaffcr fein fonnte,
obtüobt ibm bie 3i>orte in ben ISiunb ßclcßt Rierben, nodi mebr aber au^ bem
oubalte bcc 'i^udiC'? fclbcr, iueldicm 3alomon pielfa* ferne ftebt. Ter '-Ivcrfaffcr
rcbct 1)011 Acinöcn bc^o i^olfcv Wottc-J, ^ie baffelbc unterbrücfcnl5, 14; erfpieltauf
\Uti;tboloßifcbe>ö an, namcntlicb ba^:3 3(eid) bee "^^Unto 1, 14; 17, 18; bnnc|t Sä^e
ber epicurcifcben Seftc Por 2, 8; gibt beut 'OJuiiuia ben ßricdt. 'JJamen ä/i,^/'«ö-i«
unh fpridit CS'rmabnunßen an .Hbnigc nn^ an ein gcbrürftcc-' 'ik^lt au-?, bie ein
3alümon ane^ufpreclKn burdmu-o fciniMi 3(nlan battc. 3>cBbalb fagt auc^
j>>icronnnuiv' gerabc^u, baf5 Die 'Jluffdvjift nocia I'u/mj/uoi falf* fei, luac' freiließ
picl gefaßt ift. ^cnn bicfer Xitel luill nidu fagcn, bafj baö "Ihid) Pon SaltMuon
fei, fonbcrn nur, haii ce falomoiüfdjc Ü'cicbeit cntbaltc.
£ e c^ n c r: .§. Scbrift. 21. 3:. III. 1
4 Sinleltung ju tem 53uc^e in 2ßeiö|eit.
5. 9Bcr ift n6cr nun luoBl bcr 5l5crfaffcr? crMcrciunmiÄ faßt: NonniiUi scrip-
torum veteriini liunc esse Judaei Philonis affirniaiit, ircldicr 9Jtcinunfj
fdbft aiid; l'uramiÄ, ä^iücS, C>5alatiiuie ii. 3(. beitraten. Sicfc 9}{ciminß ift aber
nid;t mir unbei^rün^ct, foiiberii ßevabeyi falfrii ; beim
a. foitmicii im 'i^udie ber ^^iHn^-^bcit Vcbrcn lun-, bic ber alcraiibrinifdH'U
"•^.Unlofupbie luib foiiiit '^^lulo burdmuc frcnib finb ; 3. ^\ bic i' obre l^mu
Weriditctai3C 3, 7-18; Ihmu Xeufel U, 23-^5;
r b. lueifj bai: ^ud^ ber Ännebeit ^hdite i^on ben i>iu):t(ebrcu ^4;i(c'l, al^:
luni ber i'ebre ber äicittchuefen, ber S^^'^iV ^ce iiogoÄ ai^i deurepo:: deoi;,
ber Xridu>tDinic u. f. iu ;
c. ift bie Spi'tid^' unb ^üiebnidÄliuMfe eine ipcfentticb berfdnebcnc i^on ber bc§
X^^iio. Dr.' äl>eite fav^t: „Tic fententibfe .Uernbaftiiifeit, bae numeröfe,
rutbntifcbe (i'benniaf], bie bänfißcn "i.Hiroui.Miiafien unD 'Jlffonan^cn, WKldjt
bie i^TarftcUnni-^eweife im ^-indic ber ^uMebcit anc^^eiduien, fiidu man in
ben Sdiriften 'libilo'» iiergcblidi ;"
d". nennt meber dufebiiicv nod) .t'i^'i'P'ii^^iii^^ bicfec^ -^ind) unter ben SBerfcn
bev "i'bilo, bie fie nadi einanber anf^iblen;
e. eiiDlid^ ift ee unnunilicb ^u UnUn, ^af^ irtienb eine ber diriftticben ^irdtcn=
ciemeinben ein iiudv bae ein nadu-briftlidier ^subc, ein Wec]ner bev> dnift;
iidien Wlaubenc- i^efdnieben, an^enounncn bättc. (Sin älterer >\lA)\[o aber,
lUMi lueU-bem ^•lainu!ö ^sofepbue üb. I. cont. Apion. rebct, fonntc ber
üserfaffer nidit fein, lueil berfelbe ein ^Uuniicier anc-' 33ubli!?, ein ^eibc luar,
6. ätußufdnuio nennt in feinen äl>erfen de doctrina cbristiana IL 8. ^cfw^/.
ben ©obn oiracb^ ale ^j^^crfaffer; allein er nabm bicfe 'JJieiinnu;^ jurüd retract.
II. 4, 'Ik'fanntlidi fd>ricb tiefer Zs^im in bebraifdHi' 3pradH\ iHud^ ift feine
Sdireibjueife in anberer .'i^ejicbunq febr iHn-fdnebcn iumi jener bei: ^ndieio ber
ih>ei$beit.
7. iJi>a!;-. fid) mit Sidnn-beit fagen läftt, ift, baf, bae 'Ihid) ein r»pn Öott erlcudi=
teter :Jube iiefduieben bat, ber .^nr 3cit bec-' 'V^tülemäuv' '^Uiilopator 221-204, ober
bec' -|>tolemäne '|.UnK-fon 145-117 in iHcßUpten (in 'Jderanbria) lebte. Tie flriedv
Sprad'c nnb bie i-\nte 'i^efainitfdiaft tnit Der bamale berrfdienben '"^Unlofoplnc
iH'rratben ben :?lleraiibrinei- ober äa,i)ptifdicn ^snben; ber CTrud ber Oiläubiiieti
aber unb ber llmftanb, baf] ber 'Iserfaffer bie l^iabnuiu] befonbers: an bic .SUinige
unb ^Hiditcr cri^cbcu läf?t, innTatbcn bie :^dt ber '•i^crfoK3unl^, lueld^c bie ^uben in
•Wevjvptcn unter Den i'^enainiten £tcrrfdHn-n litten.
8. Tae t^ndi ftebt beiireiflidicr ^linnfe nidit im bebr. Canon unb umr bcf?balb
audi in Der dn-iftlid»en ivird>e anfanßc-' nidU alli-(cmein unb uubebin^t ab:-- ßöttlid^ciS
'i^ud) aniicfeben.
^JJian hiv e'> un^bl in ben firriUidicn 'iH'rfarinnhuuien '^ur (Srbauunii, ßcbraudite
e«j aber nid^t ',um 'iUnoeifc ber Toi^nen. .^snbcffen umrb allmäblidi bic Ueber^eu;
o,\u\c\ iHMi Der Wöttlidifeit bcc- 'l^udic^:? bic berrfdKMibe, UH'fitociien c^;-' bereitiö in bem
(ioncil uon .öippp 303 unb im brittcn oon Martbai;\o 397 in ben (Sanon ber (;!.
Sd^rift aufi-\cnommen untrbc. Xk nadifoli]enben (ioncilicn beftätijitcn biefe
Slufnabmc.
9. Tic lateinifcbc U ebcrfet^^ un^i ber 'i'uKi. ift Oorbicrounmianifdi, jebod; fefjr
ijenau unb oft fo uiörtlicb, ban Darunter bie ri^erftänblidlfeit leibet.
10. )^k (i5Ci3cn|tänbe, iueld)e bae 23ud; belianbclt, bctailiren fid) in foUjcnber
äl'eifc:
I. Xbcil: Sie urnbre unb falfdic SBeig^eit:
1. (Snnabnuuß ^ur l'icbc ber C^ered^tißfeit unb Seiebcit, bic Pon ©ott fommt
unb nur in bic Seele bc^ 0ercd;ten eincjelit c. 1; '
Sinlfitung 311 tem 23u(^c t)er 2ßctvi!()cit. 5
2. bic Wnmbfät^c bor (^Jottloiou c. 2;
3. 3clii]fcit bcr Aroiiiiiicii, '^IhIic bcr OJotttofcn c. 3;
4. 'Ihn-^iu} bor .Uciiidibcit; Wlücf bc^S CiJcrccl)tcn; Uiu^Uicf bc§ (yotttüfcu jctjt
iinb ciiift beim '^i'clliicncbtc c. 4-5;
5. (iTiiiahiuiiui au bic AÜrfton, nach '^isciebcit 311 ftrcbcn c. (>;
6. \vk SaitMiuMi jiir '^ikM'öbcit ßclaiuitc c 7;
7. äiUrhuuicn bcr :ii>ciäbcit c. 8;
8. SalomoiuJ (^)cbct.iim iliH'i'obcit c. 9;
II. Xbcit: lliacfnucij au§ ber Öcfcbiclitc:
1. SlMrfuiuicn bcr ^i^cic-bcit im iMufcbcr Wcfcfncbtc bcr '^sor^^cit c. 10-11 ;
2. Oottc^ö 'l^armbcrvi]fcit iinb 0)crcditi i:\fcit in bcr Wcfcbiditc nadHiclüicfeu
c. 12;
3. Tborbcit bcr ^(biiLHtcrci; Urfprmu^ bc>3 (^UH^cnbicnftcv c. 13-15;
4. ücrfcbicbciic^? Vcoö bcr 'Jlboiöttcrcr unb bcr Oiottce-'Ucrcbrcr c. IB;
5. bic äijbptifcbc Jviuftcrnif] unb ba^S i'icbt bcr i^ciligcii c. 17-19.
Caput I.
1. DILIGITE jüstitiam, qui jiulicatis terram. Sentite de Domino in
bonitate/ et in simplicitate eordis quaerite illum: 2. quoniam invenitur
ab bis, qui non tentant illum :^ apparet^ autem eis, qiii fidem babent in
illum: 8. perversae enim ^cogitationes separant a Deo: probata autem
virtus corripit insipientes; 4. quoniam in malevolam animam non in-
troibit sapientia, nee babitabit in corpore subdito peccatis. 5. Spiritus
enim sanctus diseiplinae effugiet fictum/ et auferet se a cogitationibus,
quae sunt sine intellectu, et corripietur^ a superveniente iniquitate.
6. Benignus est enim spiritus sapientiae, et non liberabit maledicum^ a
labiis suis: quoniam renum illius testis est Dens, et eordis illius scrutator
est verus, et linguae ejus auditor. 7. Quoniam spiritus Domini replevit
orbem terrarura: et hoc, quod continet omnia,^ scientiam habet vocis.
8. Propter hoc qui loquitur iniqua, non potest latere, nee praeteriet illum
corripiens Judicium. 9. In cogitationibus enim impii interrogatio erit:''
sermonum autem illius auditio ad Deum veniet, ad correptionem ini-
quitatum illius. 10. Quoniam auris zeli^ audit omnia, et tumultus
murmurationum non abscondetur. 11. Custodite ergo vos a murmura-
tione, quae nihil prodest, et a detractione parcite linguae, quoniam .sermo
obscurus'" in vacuum non ibit: os autem, quod mentitur, occidit animam.
12. Xolite zelare mortem" in errore vitae vestrae, neque acquiratis
I)erditionem in operibus manuum vestrarum. 13. Quoniam Dens mortem
non fecit, nee laetatur in perditione vivorum. 14. Creavit enim, ut esscnt
omnia: et sanabiles fecit nationes'' orbis terrarum: et non est in illis
niedicamentum exterminii,'^ nee inferorum'* regnum in terra. 15. Jus-
titia enim perpetua e.st, et immortalis.'^ 16. Impii autem manibus et
verbis accersierunt illam:'® et aestimantes illam amicam, detluxerunt,
et .sponsiones posuerunt ad illum: quoniam digni sunt qui sint ex parte
illius.
1 *
• 6 2)ag Sud) i>cr 2ßei^^eit. 1, 1—16. 5Inm. 1—16.
1) h.f). auf bie rfd)tf SBeife, »ürbif^. — 2) b. &. ^if tön niitt rfUen burct» tbren Ungtaubttt.
— ri) „er i\ibt ild) funD." — 4) (prv^eraL ^6'/.(,v „flicbt Me 'Jtri^tiil." — 5) Kai'O.EyxfvotTnL
„wirD b'efi-^tmpft, n-^en» bic Uuiicrecfcttiifett bcreinbricftt." ^}?vad) l'od) unb 9tcifd)]: „roirt» ötr-
fiteiutt, TOCini Uni^crfittiv^feit (>"e ran tö mint." — W) ovk ä'^iJÜnFt .V/.änwjuov „(äjjt iebccfc nicjjt
in^cftraft bcn Vdtlrrcr ivc^en feiner Vtppen." — 7) t». b.ber f^cift, -wrua. ^er •Jlttc? erfüllt,
bat bic .Hcnntnif; Der Stimme (>?crt1ebt unb uhmü '3l!If?, wa? i^erebet unl> i1f^arf)t wirb). —
S) e? wirb Unterfiutiuui eintreten, fowobl birr al^ ^ort. — 9) 'Jlnfpielun;^ auf Kxorl. 16. 12;
Nuni. 11. 7. — 10) oi'>f}Ma /aifiKüov „ba^ i\cbeimc (sieflüiler." — 11) „fua')ft bodb nidst
ßef(iffent(icti t>cn lob burcli bcn O'TWabn eure? Vebenv^." — i"!) ml aurt'/p'ci al jcvta:-i.g rnv Köa-
/lov „iiefunb finb bie 'i3efcblcd)ter bcr ül^'lt." — 1^5) <püi>/jnKor ü?Jßfi(,v „(^Siit." — \^) «rW —
|.>) \'/K(iioahv>/ )a/, i'niwaor rar/v. (9,$ wirb immer iU^nntte unb tUiientbaftf "Wenfiten ciebcn,
bie burit ibre 'sH>red)tii^fcit unb Jui^cnb ba? attiumeine iscrberben befcl>rdnfen unb bic afiiicmeine
3cr|löruni^ yerbinbeni. — Iß) i." e. mortoui. Tabcr bai5 l'ofun;t?wort biefer ^J;fenfi^en:
„'Biwn id} bu M'iM überbrüHifl wtrbe, fo iac;e ic^ mir eine iluiiel burr^ ben Äopf."
Caput II.
1. Dixerunt enim cogitantes apud se non recte: Exiguum, et cum
taedio est terapus vitae nostrae, et non est refrigeriura' in fine hominis,
et non est qni agnitus sit reversus ab inferis: 2. quia ex nhilo nati
sumus/ et post hoc erimus tamquam non fuerimus: quoniam fumus
Hatns est in naribus nostris: et serrao scintilla ad cominovendum cor
nostnim:^ 3. qua oxtijieta, cinis erit corpus nostrum, et spiritus diffun-
<letur tamquam mollis aer, et transibit vita nostra tamquam vestigium
nubis, et sicut nebula dissolvetur, quae fugata est a radiis solis, et a
calore illius aggravata: 4. et nomen nostrum oblivionem accipiet per
tempus, et nemo memoriam habebit operum nostrorum. 5. Umbrae
onim transitus est tempus nostrum, et non est reversio finisnostri:
(juoniam consiguata est, et nemo revertitur. 0. Venite ergo, et fruamur
l)onis quae sunt, et utamur creatura tamquam in juventute celeriter.
7. Vino pretioso, et unguentis nos impleamus: et non praetereat nos flos
temporis. 8. Coronemus nosrosisantequam marcescant: nulluni* pratum
sit quod non pertranseat luxuria nostra."* 9. Nemo nostrum exors sit
luxuriae nosti-ae:^ ubique relinquamus signa laetitiae: quoniam haec
est pars nostra, et liacc est sors. 10. 0{)i)rimamus pauperem justum, et
non parcamus viduae, nee veterani^ revereamur canos multi temporis.
11. Sit autem fortitudo nostra lex justitiae: quod enim infirmum est,
inutile invenitur. 12. Circumveniamus ergo justum,^ quoniam inutilis
e.st nobis, et contrarius est operibus nostris, et improperat nobis peccata
legis, et diffamat in nos peccata disciplinae nostrae. 13. Promittit^ se
scientiam Dei habere, et lilium Dei' se nominat. 14. Factus est nobis
in traductionem cogitatioiuim nostrarum. 15. (Iravis est nobis etiam
ad videndum, quoniam dissimilis est aliis vita illius, et immutatae'"sunt
viae ejus. 10. Tamquam nugaces" aestimati sumus ab illo, et abstinet
se a viis nostris tamquam ab immunditiis, et praefert novissima jus-
torum, et gloriatur patrem se habere Deum. 17. Videamus'* ergo si
sermones illius veri sint, et tentemus quae Ventura sunt illi, et sciemus
<|uae erunt novissima illius. 18. Si enim est verus filius Dei,'^ suscipiet
illum, et liberabit cum de manibus contrariorum. 19. Contumelia et
lormento interrogemus eum,^* ut .sciamus reverentiam ejus,'^ et proberaus
jiatientiam illius. 20. Morte turpissima condemnemus eum: erit enim
ei respectus'*' ex sermonibus illius. 21. Haec cogitaverunt et erraverunt;
S^aö 53ud) ber 2BcicI)cit. 2, 1—24. 2(nm. 1—20. 7
excaecavit cnim illos iiialitia eorum. 22. Et nescicruut «acramentti
Dei,'" iieque iiiercedein ^poravtruut justitiae, nee jiidicavorunt lionoiein '**
aiiimarum iranctarum.'-' 23. Quoiiiam Deus creavit honiiiicni incxter-
jninabileni, et ad imaginem similitudiiiis siiac fecit ilhim. 24. Invidia
aatem diaboli"" mors introivit in orbem terrarum: 25. iniilantur auteni
illum qui j<unt ex parte illius.
l) laaic. ,.0.^ c\ibt !cin .Mväutlciu jU'iU'n bcu lc^." — 2) ai^roa^^eSioc <}fvi7;i9?//^n- „ivir t'inb
voit viMi Klbtl i^civöifen." — tJ) «• «iv/otv Kupthac 1,1.101- „bur* ric '-i^civciiuiu] iiUKrf? J^tr^cne."
— \) fcblt in JjXX. — 5) «}f^H.)p«f „Ucbcrmutb, ifi^iltibeit." — <>) i. i-. senis: -ptnAwor.
— 7) Xa tcr '?.\\"!Ka-5 t>ie f>)crci.tti9tfit «ar' t.-o-v;i' rtprcifcntirt, un^ bei tcn liXX rm •^cm
filterte 6iKaiog tcr ['Cjlimmtc 'Olrtifc! ilciu, fo babcn Mc M. iHitcr tic ilnntc ihmi i'. iL'-:Jn iinnur
3Uiilciit OiXi vncpbctiüli crflävt. ^"ui in tiefem iVin^en iVaffue anrt ta? 'i^cncbmfn tcr rvcinrc
3c|'u, ibr 5ituun unt :'1{ctcn fo tchiiiirt i^c^ciilMut, vilv bvittc bcr iH-rfatTrr jiir Jcit ßtrifti .ichbt
unb nur nictcriVKbritben, iva-ö er i^cKben unt i^cbin-t. — 8i i-ny^i'/'/tra! „er i\ibt vcr, oter er
rübmt )ut;" Jdiiii. 7, ]fi; 17. i. — J) ) -«(fia Kvpinv 3Iatth. 27. 4o. — 10) iiy/'/crjiivfu
bedeutet bier „fcntcrbar." — II) t/r ni3<h//ijv ih));adr]ucv airip „wir jiclten ibm nie SAlrtcfcn,"
r. b. al? "JUiennirflinsie; Joan. S, ;w. — 12) 'Jlucb 3oi"tpb? i'vüter fubrten abnlicbe rlicteit
Gen. 37, 'li). — l^J) fi }«/> tcrr/j- ö f5//>wof tio<; i'^for l's. 'i 1 . ^1: JtT. 11. I'.l: Mattli. 27. -13.
— 14) i. e. p'obemus. — 1*51 i-itiKanv „feine i^cfdicitcnbeit." — 1(»i irrtaho-i/ „llntci'
fucbunvi, Ptcr siclmebr (f rvrobuni^." 'Jln? ten STnntcn, tie er bei feinen l'cibtn fprcdun inrc,
foU tvinn erfebcn nn-vten, scn ivclel^er 5(vt er ift; Tob. 2. 22; Job 2. '.». — 17) uvcripm „tie
ijcljeimen 'iMäne unb '.}( bildeten," nnld^e (sunt bei ten l'citcn tcr («erecbten bat, inebcfonterc bei
ten Üeiteii te>^ rsirrcdn'eften, te? 2obnci^ 'suntc?. — 18) jfpc^c. ten Gbrenvneie, tcr ibnen im
Jöimmel aufbcivabrt ift. — 19j äyujiuv. — i>Oj Gen. 3, 1; Joan. 8, 44; 1. Joan. 3, 8.
Qaput III.
1. Justornm autetn animae in manu Dei sunt, et non fanget illos
tormentum mortis.^ 2. Visi sunt oeulis insipientium mori: et aestimata
est afliictio- exitus illorum : 3. et quod a nobis est iter, exterminium :^
Uli autem sunt in pöee. 4. Et si eoram hominibus tormenta ])assi sunt,
spes illorum immortalitate plena est. 5. In paueis vexati, in niultis
bene disponentur:^ quoniam Dens tentaviteos, et invenit illos dignos se.
0. Tamquam aurum in fornaee probavit illos,. et quasi boloeausti bostiani
aece])it illos, et in iem])ore erit respeetus illorum.^ 7. Fulgebunt justi,
et tamquam scintillae in arundineto*' diseurrcnt. 8. Jubieabunt na-
tioncs,' et dominabuntur populis. et regnabit Dominus illorum in
perpetuum. 9. Qui confidunt in illo, intelligent veritatera:* et ti dei es
in dilectione aequieseent illi:'* quoniam donum et pax est electis eju.':*.
11). Impii autem secundum quae cogitaverunt, eorreptioneni babel)uni:
(]ui neglexerunt justum,'" et a Domino rccesserunt. 11. Sa})ientiam
enim, et diseiplinam qui abjieit, infelixest: et vaeua est spes illorum,
et labores sine fruetu, et inutilia opera eorum. 12. jMulieres eorum
insensatae sunt, et nequissimi filii eorum. 13. Maledicta creatura"
eoruln, quoniatn felix est sterilis: et incoinqiiinata,^"'' quae Jiescivit
tborum in delicto, liabebit fruetum in res).eetione animarum sane-
tarum:'' 14. et si)ado,'* qui non operatus est per manus suas iniquitateni,
nee cogitavit adversum Deum nequissima: dabitur ejiim illi tidei donum
tleetum," et sors in templo Dei aeeeittissilna." 15. Bonorum cnini^
laborlim gloriosus est fruetus. et quae non concidat radix sapicntiae. '^
1(3. Filii autem adulterorum" in inconsummatione'" erunt et ab iniquo
tlioro semen externiinaltitur. 17. Et si (piid^m longae vitae erunt, iu
8 VaS mä) in 2BciSt)cit. 3, 1—19. 5lnm. 1—21.
jiihilum computabuntur, et sine honore erit novissima senectus illorum.
18. Et si celeriiis defuncti fueriiit, non habebunt spem, nee in die
a^nitionis allocutionem.-'^ 19. Nationis enini iniquae'' dirae sunt
consumniationes.
1) ßäaavog „g?idu bcrüfcrt fie Ciiat," b. fi. feine -ipödeniniat. — 2) KäKuinc „IhwMd." —
>J) Kai ?/ h(f>' y/Mv Tvoinia Gvvrpiii^ua „i[)V ^AmtCW VOW üM Wir^ (iHMl ttn f^kntlOKHJ für Ctlie
i'crniciUuni^ aiuicfeben." — 4) uiya/.a titpytTri^i/frovTai „fic UH-vDcu iiropc ciUitcr eiupfaiu^cn ;"
et; Koni. S, 18; IL Cur. 4, 17. — '1) 3?ei ben LXX iänc^t bin üton ^er iiüitilc i^crö an:
Kcil iv uaifxj) k-riann-T^ic uI'tüv äva/.n/nliovrjiv. — (>) h nn/n/uj. (^MeirflUMC ^tC i'tdUfunfcn, t\C int
fikröbrc OPer Stppvclfelbc umberfaln-en, aüc5 i^rennbarc anfjcln-cn, |> ircitcu Die (^iereditcn
burd) ibven iMdihilan} Die i^öfen iilcid^fam aunmft^rnt i'dieinen; of. Zach. 12, 6. —7) Matth.
19, 2S; I, Cor. lö, "-'S ; Apiic, o. 21. — 8) ^. Iv fic >^Hn•^en cinfel^cn, PvTJj tcr .^rcrr iXMbr
iiercbet. — 9) Trixirijevorniv a'vrü „Wer^eU bei ibm *oevbarr'cn." — 1 0) ol afit/J/oarrt^ rov (StKaioo.
ilntcr Picfcm ^'vciiten ift !?or^iu]?iveifc tcr ^"'Jeffii^i? Ui '-HMftcbcn. — 11)// yveaic „ibr rs3efdUed)t."
— 12) ör/, uampla c-tjjia I, 'nniarmr „eine iilürfüdH" UnfnutUMve ift ^ic Unbcflerfte." —
IJJ) ti' i-!T/(TK()7ry frxijv „am (iieriditi?ta;U' rer Seelen." Tie juno.fraulid^cu Seelen u^erPen
'2dmaren »,^on iKilllidicn .ninbevn aK^ tibveniM-ci-« mit fid^ rubren, iräbvcnt» S'ielc frud^tbare
Wütter obne (feli.uM .Hin^er erfd^eincn. — 14) supple; felix .scu beatu.^ erit. Dbreobl Ptt
i^crfdniittenen nidu ',ur f^U-meinpe O-^rael? 'läblten Deut. 2.>, 1. feine Vooetbcile in (ibanaan
l'cfamcn Jos. 1'.), .')]. nid^t im Jenivcl rienen Pnrften Lev. 21, 17. \o nuMCen fie toä) gtüdliit
lUlHicfen, tveil ibnen ein l'obn in teDiplo Dei. P. b. im .»3imme( aufbeUMbrt ift Ts. ;')(>, 3-'). —
"l'5) rr,(; Triariwi- Ao/wf tK/tK7>/, ivcmnter Pic (ihuift lü "oerfteben ift, ^ie (^knt feinen tildubiiiftcn
nnD treueren Ticncrn ^u Ibeil ivcrben Iäf;t. — 16) ■t'ivut/innrtiwr „ani^enebmere?, vjcmütb'
licbcrc'j" (Srbtbeil. — 17) nai (tfiiÜTrruTnc ?) pü^a r/'/c (fpovi/atuc „nnb niemals? UMrP mcrfdi tie
i>ßur_;e( ber iOeiijbcit" Job S, \\). — 18) Äinbcr, bic ibren ebebredierifd'icn, *M.Mn (^Hauben
abiiefaüencn (Altern nacbfobien. — 19) iirr/yam „uferten nnooüfommeii fein," oPer nadi "^ülioli
„werben l^erpcrben," i^lei* Ariutten, ric abfallen, ebe fie iiereift finp. Tiefe-:? ftimmt aud) betJer
jum ^weiten Ibeile Pe? iU-rfe-?. — 20) nWi Iv //iv'fia rin'}v<jf7K.K -apanvünn' „nnp am Untere
fii*unji6ta.ic ivcrPen fie feine triMllid^c "Jlnfpradie rernebmen (vom ^»{iditer)." — 21) ykvtn^
}hp ii:Ukov x(i/t~(^ '<i 't'^'i „cineo unaerecbten <>5cfd)led)te^ tinbijefdMrfe finb fc^auerlic^" Mutth.
7, 23.
Caput IV.
1. 0 quam pulchra est casta generatio' cum claritate: immortalis est
niim memofia illius: quoniam et apud Deum notaest,^ et a])ud homines.
ü. Cum praesens est, imitantur illam: et desiderant eam cum se eduxerit,
et in perj)etuum coronata triumphat incoinquinatorum certaminum
praemium vincens. 3. Multiuena autem impiorum multitudo non erit
utilis, et spuria vitulamina'' mm dabunt radices altas, nee stabile firma-
mcn.tum coUoealjunt. 4. l']t si in ramis in tempore germinaverint/
inlirmitcr posita, a vento commovel>untur, et a niniietate ventorum
cradicabuntur. 5. Confringentur^ enim rami incoiisummati, et fructus
illorum inutiles, et acerbi ad manducandum, et ad niliilum apti. 6. Ex
ini(pjis enim somnis^ lilii, qui nascuntur, testes sunt nerpiitiae adversus
parentcs interrogatione sua." 7. Justus autem si morte praeoccupatus
iuerit, in refrigerir) erit." 8. Senectus enim venerabilis est non diuturna,
iieque annorum numero comj)Utata: cani autem sunt sensus hominis,'
i>. et aetas seneetutis vila inimaculata. 10. Placens Deo factus est
dilectus,"' et vivens inter peccatores translatus est; 11. raptus est ne
nuilitia mutaret intellectum ejus, aut ne lictir) deciperet animam illiu.^f.
12. Fascinatio" enim nugacitatis obscurat bona, et inconstantia concu-
)>iscentiae transvertit sensuni sine malitia.'^ 13. Consummatus in brevi
cxplevit tempora n)ulta: 14. placita enim erat Deo anima illius: propter
Vas SBiic^ tcv Sn?civ(uMt. 4, 1—20. 2lnm. 1—20. 9
]ioc properavit educcre illnm do mo(]io ini(iuitatuiii : popnli aiitom
videntes, et non intelligentes, iiee i)onentes in praeeordiis talia: lö. quo-
niani gratia Dei, et nn.serieonlia est in sancto.s ejus, et respectus in electixs
illiiis. IG. Condemnat auteni justus mortuus vivos impios, et Juventus
(•elerius consuinmata, longam vitam injusti. 17. Videbunt enim fineni
sapientis, et non intelligent quid eogitaverit''^ de illo Deus, et quare
inunierit'* illum Dominus. 18. V^idebunt et eonteninent eum:''^ illos
auteni Dominus irridebit; 19. et erunt post liaec decidentes sine honore, '*
et in eontumelia inter mortuos in perpetuum: quoniam disrum])et illos
intlatos sine voce,'^ et commovebit illos a fundamentis,''^ et usque ad
supremum desolabuntur: et erunt gementes, et memoria illorum peribit.
'JO. Venient'^in cogitatione peccatorum suorum timidi, et traducent illos
ex adverso-" iniquitates ipsorum.
1) Kpeiaauxv ärexrla /jFTii üppTilc. — 2) )ii'i.yyKt-rii „finfct ^dlCrfcUUlIlUV" — 3) ml tK ro^cjv
/iit(T\ev^tircor oh cuiaei pi^nv /i<; .jäüoc' ;], lO. ^--4) Kav }«o f i- /.värSo/f -pütj Kaipui- ävtiiin/ rf f]zei'h.
]:;, 11; Mntth. 7. 27. — o) -rpiK/am'Hianv-m. Tic i(ill^cr ^cr (i^ottlofen iilcicbcn ciUWiDer
früh verforrtcu 3i^H'i;ion, ftc man abbriitr, ofer fif (ccbtcu mit bittern <vi"iuttcn, Mc man irci^
'.inift. — (ii f. l\ aii>j utuu-replirfHin '-l^cilajicv, iroruiitcr niitt nur tcr (Siu-brud^, fontern amt
tte ^i.Vifdichen nüt .^^eiten \\\ vcrftebeu finc, Tic \\\ jener Jeit, ba per 'i'erfaj[er Piefce '-Buche»
lebte, biTUfiit, Üvlttfanten. — 7) h- izfrnnuü nr-rt'.n- „am (^icridUeitaiK-" — S) h nva-alnEi farai.
Ter frube lop ift alfo feinee.nH';i? immer a(-5 ^ünPenftrafc ^u bctracbten. — 9) -n'/i,) i'u h-c
apon/ai<; äv'^pü-oir „bic JCn'iiibcit i^ilt uuter fen 'Wenfd^en a[6 jiraue? .y^aar (ale (^sjrctt'enaltcr)."
— 10 ,1 eh'ipecroi; rCt xifCt }n-(j:i;i:-ir r/yiTz/'/'i//. — 11) .iaOK'-tfiu div/uri/roc „ter ^'Ulber ttT
'^iemcinbeit, ber ^dUedUii^fett." P. b. bie in^-blenbuna, bte Pae iiemeine 'Hütavi^lebeH, wo man
nidu Mii* (ikfeti unb iHM-rd>rift, fiMifern nur nadi ter 'i^ei^ierPe lebt, im .^eru-n beroorbriniU-
'0'3ie Der i^er^iuberte, 'i^eberfc, nirfu niebr v^^fdu-n Ji?abr unc- Aa[\d\ CsHitnnb iUM'e unterfd^eiren
fann, ]o ift cö bei bem ber »"vaÜ. Per in Piv 'wcmctnbeit berabiiefitnfen. (£r bat feine 2ebfraft,
feine 5liuien mebr für bie i^LM-^üiic Per Xuiienb. — 1:2) iy^w ä/iruw'. CBie baufia madn man
nidit Pic tirfabrunj?, Paf; viuiber-,iiie Wenficn Purd^ Pie ^^e.aierlid^fcit, Per iic feinen ramin
fftu-n, aü:nab(id^ c\an\ nnp <\(ir m-rfebrt werPenl "^fero, Per fdUimmüe ber lorannen, ^eiiUe aU
ruinjilinji ?iel jiuten Sinn! 2l^a>? ibn auf Pen '^^nofel ber l'aiteibafriateit braute, n\ir nur Pit
tiatterbaftf i*el^terlid^feit. 'Jd-J .Hnabe ein "Wann, UMrp er ali? "^Vann ^um .vt na bcn einüben i.
— 1-5) ri iior/fi(sari> „wci-^ iskut fur einen r^fatbfd^luf; in i^etreff feiner iiefatjt." — lil tlc
7: '>,n:vi'/:,f^arn „UMruni er ibn (^urd^ ©eiinabmc au^^ Per iDeit) in Sidverbeit i'^ebradn." —
1^») h<\f>v7n: ml y;nm^n'//GovTui „fie fOiNen CC- UUP au)ten nid^t Parauf." — 16) yir'-rr.iun änum
,,fie »rcrPen pbnc obre ^u '^>rabe iv^bfu." — 1" ) pi/=y> av-uW äoi'.n-jvr -p!/i>.-ic „er nvrp tlc brccben,
i'ie Pie inn-rtummtcn unP .Movfuberftur^enPen." — ISi „er nnrP ne (o^rütteln t>on Pen ^yrunp«
laiieu," P. b. er unrD ibnen toinen r^tubeylan ;v:beu, fontern fic ihmi einer :iPeiu in bie anbert
fturjcn. — !j)) P. i. am (»eridUi'tajie. — iJO) .'///i^f avmrc ^^-tvavriur rä äwutjfiara ui-rüf
„i'ixc "?^Ji|Jctbaten »crPcn ibnen ^Cjjenübcr ileben unb fie uberfuin-cn."
Caput y.
1. Tunc stabunt jusli in magna constantia' ad versus eo.s, qui so aniru-
stiaverunt, et qui abstulerunt- labores eorum. 2. Videntes turbabuntur
limore liorribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis.^
."5. dicentes intra se, poeiiitentiam agentes,^ et prae angustia spiritus
gementes. Hi sunt, quos iiabuimus aliquando in derisum, et in simili-
tudinem impro[)erii.'* 4. Xos insciisati vitam illorum aestimabamu<
insaniam, et {inem illorum sine honore: 5. ecce quomodo computati
sunt inter filios Dei, et inter sanetos sors illorum est. (5. Ergo erravinnis
a via veritatis, et justitiae lumen non lu.xit nobis, et Sol intelligentiae
non est ortus nobis 7. I^assati sumus in via iniquitatis et perditionis.
et anibulavinms vias difliciles/' viam autem Dornini ignoravinius.
10 tati Suc^ ter 2ßct0()cit. 5, 1—24. 2Inm. 1—25.
8. Quid iiübis profuit siiperbia? aut divitiariim jactantia quid contulit
nobis? 9. Transieruiit omnia illa tamquam umbra, et taraquam nuntius
percurreiis/ 10. et tamquam uavis, quae pertransit fluctuantem aquam:
cujus cum praeterierit, uon est vestigium iiivenire, neque semitam
ca'riuae^ illius in fluctibus: 11. aut tamquam avis,^ quae transvolat in
aere, cujus nullum invenitur argumentum itineris, sed tantum sonitus
alarum verberans levem ventum: et scindens per vim itineris aerem:
commotis alis transvolavit, et post lioc nullum signum invenitur itineris
illius: 12. aut tamquam sagitta emissa in locum destinatum, divisus
aer continuo in se rcclusus est, ut ignoretur transitus illius: 13. sie et
nos nati continuo desivimus esse: et virtutis quidem nullum signum
valuimus ostcndere: in malignitate autem nostra consumpti sumus.
1-1-. Talia dixerunt'" in inferno lii, qui peccaverunt: lö. quoniam spes
impii tamquam lanugo" est, quae a vento tollitur: et tamquam spuma'^
gracilis, quae a procella dispergitur: et tamquam fumus, qui a vento
difiusus est: et tam(|uam memoria hospitis unius diei praetereuntis.
IG. Justi autem in perpetuum vivent, et apud Dominum est merces
eorum, et cogitatio illorum '-'* apud Altissimum. 17. Ideo accipient reg-
num decoris, et diadema spcciei de manu Domini: quoniam dextera sua
teiret eos, et brachio sanclo suo defendet illos. 18. Accipiet armaturam
zelus illius,'* et armabit creaturam ad ultionem inimicorum. 19. Induet
pro thorace justitiam. et accipiet pro galea Judicium certum;'^ 20. sumet
scutum inexpugnabile aequitatem:'*' 21. acuet autem duram'' iram in
lanceam, et pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos. 22. Ibunt
directe'* emissitiues lulgurun], et tamquam a bene curvato arcu nubiuni
exterminabuntur,'' et ad certum locum -^ insilient. 23. Et a petrosa ira'^
plenae mittentur grandines, excandescct in illos aqua maris, et flumina
concurrent duriter.-^ 24. Contra illos stabit Spiritus virtutis,^ et tam-
(piani turbo vcnti dividet illos: et ad eremum perducet^* omnem terram
iniquitas illorum,^' et malignitas evertet sedes potentium.
I) h TTnl)'priain no'/'/i) „iii piclcv ^rcHM.ifcit, L^tcr Arcinult^i(^^cit ( 3uycvndit)." — 2) a-dr-
rui'VTui' „bic ibre 3lni"lrcn;^linilCU (ak^ 1UHU0?I i>cniMl"fcn." — cj) sv rrapnöoSco tF/c aorr/picg. —
4) fieravoovv7fr „f|aiu ai!?.'!? ^cllfln^;" ^cnu -i^n\^( fbnnen ftc jc^u nic^t mcbr tbun. — ^5) tif
TTitpuiit:'//,v iiraciatiov „tic W\V i,mn JVHiibad tcö ^ibimvü-;? macbtcn." — iV) qn/yorg üßärovc.
Xic \'viftern?C!:ie finb inu^nuibavc Äs^ßc, \h\t üi}üftcn obuc ■3.V^'^^. — 7) w'; ny/i>jn TzapaTptxovaa.
— S] Eedö. 7. ! : J.,b' \K ii"i. — ?)) l'rov. :',(i. l'.t. — !0) Xiffcr i^^-^ fcblt in LXX. —
11) X"i>c „Streu." — lii) -nxvr/. xi\u (im(\i mit ,,'i)\(\\" itberfct^cn Ps. 1. 4; Prov. 10. 28.
— 13) '/ OjiiiVTir uvridV „tcr -tbclMlC (l-MiU nir |lc." — l-t] /i/V'trn/ -cn'oTV/.iuv Tuv C7}/.oi' dvroi'
„fr nimmt feinen (üif'er vile 'S^aifcnruftuniv" — 1'5) upiaiv awTTÖKpiTov „ta? un!^frfaifd)tf
l>{fCtlt." — 5<>l onio7r/rn „.t^eilii^feit." — 17 i a-orofmi' „UnClbittUcb." — IS] ircr-o xoi „WV'bl
treffent." — 19) fcbli in liXX. — ÜOi e-l (r/a»-«!'. — ü 1 1 h 7TiTpo36/.ov druov Jos. 10, 11 ;
Kzcioh. i;^>, 11. — il2> rrv-;, K/ia<ivati' ä-orouur „waten i'ic uurettbvxr iibcrfdiuicmmen" Luc. 21,
20. — 2?} t „ein iV'ivaltic^cr it>int." 'i'failN \!od5 uni> S"ReifcbI „(^cift Der !':)^■^dn," b. b. bie
(»Jeiralt tti ciöftltiten ^trafiiieriAto, n^ie Job l'i. ao, fcrcn du^'ere (ürubeinun^ ber ^ilUc«
nieberwerfentt Cr!an i|l Jcr. 2;i, 1'.'. — Ü; xal cj>t]<iuOci Träcai- r>>' yf/v aiouui. — 2o^ febU
in LXX.
Caput VI.
1-. Melior est' sapientia quam vires: et vir prudens quam fortis.
2. Audite ergo reges, et intelligite, discite judiccs finium terrae. 3. Prae-
bete aures vos, (pii continctis uiultiludincs, et placetis vobis in turbi.i
4)aö Sud) tcr 2ßcuM)eit. G, 1—25. 3(nm. 1—16. 11
iiationum: 4. quoniam data est a Domino [jotcstas vobis, et viitus ab
Altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogitatioiies S(Tiital)itui*:
5. quoiiiam cum essetis miiiistri rcgiii illius, noii recte jiiditastis iiec
custodistis legem justitiae, neijue f^ecundiim voluiitatem J)ei ambula.sti.^.
(). Ib^rrende et cito a])pai'ebit vobis: (luoniam Judicium durissimum \\i<,
qui praesuiit, . tiet. 7. Exiguo enim coiiceditur misericordia: potentes
autem potenter tormenta patientiir. 8. Non enim subtraliet personam"
cujusquam Dens, nee verebitiir magnitudinem eujusquam: quoniam
pusilhim et magnum i})se fecit, et ae(iualiter cura est illi de omnibus.
y. Fortioribus autem fortior instat cruciatio. 10. Ad vos ergo reges sunt
hi scrmones mei, ut discatis sapienliam. et non excidatis.^ 11. Qui enim
custodierint justa juste/ justilicabuntur:'" et qui didicerint ista, invenient
quid respondeant. 12. Concu})iscite ergo sermones meos, diligite illos-,
et babebitis disciplinam. 13. Clara est, et quae numquam marce.scit"
sapientia, 'et facile videtur ab bis qui diligunt eam, et invenitur ab bis
qui quaerunt illam. 14. Praeoccupat quise eoneupiscunt/ ut illis sc
j)rior ostendat. 15. Qui de luce vigilaverit ad illam, non laborabit:"
assidentem enim illam foribus suis inveniet. IG. Cogitare ergo de illa,
sensus est consummatus:'' et qui vigilaverit propter illam, cito securus
erit.'" 17. Quoniam dignos se ipsa circuit quaerens, et in viis ostendit
se illis bilariter, et in omni Providentia" occurrit illis. 18. Initium enim
illius verissima est disci[)linae concu])iscentia. 19. Cura ergo disciplinae.
dilectio est:'^ et dilectio, custodia --legum illius e.st: custoditio autem
legum, consummatio incorruptionis est:'"^ 20. incorruptio autem facit
esse proximum Deo. 21. Concupiscentia itaque sapientiae deducit ad
regnum perp'etuum. 22. Si ergo delectamini sedibus, et sceptris o reges
populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis; 23. diligite lumen
sapientiae omnes qui praeestis populis; 24. quid est autem sapientia, et
quemadmodum facta sit referam: et non abscondam a vobis sacramenta '*
Dei, sed ab initio nativitatis'^ investigabo, et ponam in lucem scientiam
illius, et non })raeteribo veritatem: 25. neque cum invidia tabescente'"
iter babebo: quoniam talis homo non erit particeps sapientiae. 2ü. Multi-
tudo autem sapientium sanitas est orbis terrarum: et rex sapiens stabili-
mentum ])Opuli est. 27. Ergo accipite disciplinam per sermones meo?,
et proderit vobis.
1) fcblt in LXX iinb i|1 i>ic((ciitt auo Kt-ele. 1', ir, bcrübfriicnonunfti; cf. Prov. '24. 5. —
3) ov yäfi i-TToc-t/jÄrai -p6a.)-i,v „cv furdni't iiidu ^ic 'iV'vfon." ;"ui ^Cl• 2>uKv ift .ju'licio VI
fltpSlirCU. — 3) Kai fi?) Tzaija-KimjTf „UUt' t>af! ttU IlidU ilTCt." — \) vüiuq ra l,nia. — -> ) öniu-
i^r/cnvrai. — 6) Kai äfiäparror . — 1 ] (£tnc lifMirfU' ilntt^rbcit, tic 'JlUilUftilUl? lÜltt »VHIUI
betrad>tcn fonnte. Gr fafu fic iintev au^cvn in ^ic ilnnic: „Xn fudn'ft, o .^crr, Mird> l£hrirtu->
un?, bic wir tidi nidu iicfiutt; tu fudieft nn« ieco*, famit audi wir tivb fndH~n." — S) „w'ut
feine 'Wübe fcaben, fie 5U fintcn." — \)) oo"iv,w(.»- rt/tnWrn:. — 10) niJPiuuvdc „ün-i^cnfrei." —
1 1 1 fr 77(ifnj (-ivoig „bci \iln\\ '^lad^tcufen." — 12 i „Ter bic „]"d^f üct^t, t"cr i|t um i'ie bcforiu."
— IrJ) ßFi-iaiu>atr ä<i'ßnpainr ,x'\'i Acftuua Dcv lIuftertMid'fcit." 3^^ beilijU'f f^'i" "Wenüt (ein, tcito
«letr fcfiiiit er in lut Ifa? (Clement tor Unfterblid^fcit, ta-? aeiHiiic, fcliae, bini!n(ii\tc Vebcn. —
l-'l) fivGTr/pia „tii (^k'{)cimni(Te." ^ !5l in-<rrKjr „bc? 'il^erfeiu"," t. i. ihmu O.WMiuten. —
n>) prUiy ttrtiKüTL „mit nai^entem Otritf." Ter >ral>rc Vcbrcr ciit',icln feinen .Jis^liuiicu ^lus
^itit 9Mc^t?, tra« ju nniTen not^ioenriß ift.
12
Caput VII.
1. Silin quidem etego' mortalis liomo, similis omnibus, et ex genere
terreni illius, qui prior factus est, et in ventre matris figuratus sum caro,
*i. decem mensium tempore coagulatus sum in sanguine, ex semine
hominis, et delectamento somni conveniente. 3. Et ego natus accepi
i-ommunem aerem, et in similiterfactam decidi terram, etprimam vocem
similem omnibus emisi plorans; 4. in involumentis nutritus sum, et
curis magnis. 5. Nemo enim ex regibus aliud habuit nativitatis initium.
<). Uhus ergo introitus est omnibus ad vitam, et similis exitus. 7. Prop-
ter hoc optavi,- et datus est mihi sensus:^ et invoeavi, et venit in me
Spiritus sapientiae: 8. et praoposui illam regnis^ et sedibus, et divitias
nihil esse duxi in comparatione illius: 9. nee com})aravi ill.i lapidem
])retiosum: quoniam omne auriim in comparatione illius, arenaestexigua,
et tamquam lutuni aestimabitur argentum in conspectu illius. 10. Super
salutem^ et s[)eciem dilexi illam, et proposui })ro luce habere illam:
(pioniam inextinguibile est lumen illius. 11. A'^enerunt autom mihi
umnia bona pariter cum illa, et innumerabilis honestas" per manus illius,
12. et laetatus sum in omnibus: quoniam antecedebat me ista sapientia,'^
et ignorabam quoniam horum omnium mater est. 13. Quam sine lictione
didici, et sine invidia communieo, et honestatem* illius non abscondo.
14. Infinitus enim thesaurus est hominibus: quo qui usi sunt, participes
facti sunt amicitiae Dei, jiropter disciplinae dona^ commondati. 15. Mihi
autem dedit Dens dicere ex sontentia,'" et praesumere" digna horum,
(piaiMnihi dantur: quoniam ipso sapientiae du.x est, et sapientium emen-
dator:'" K). in manu enim illius et nos, et sermones nostri, et omnis
sapientia, et oporuin scientia et disciplina.'^ 17. Ipse enim dedit mihi
horum, quae sunt, scientiam veram : ut sciam dispositionem orbis terra-
rum, et virtutes elementorum, IS. initium, et consummationem, et
medietatem temporum, vieissitudinum permutationes, et comnmtationes
t('mi)orum, 19. anni ciirsus, et stellarum dis])Ositiones, 20. naturas
animalium, et iras bestiarum, vim ventorum, et cogitationes hominum,
didorentias virgultorum, et virtutes radicum, 21. et quaecumque sunt
absconsa et improvisa,'* didici: omnium enim artifex docuit me saj^ientia:
22. est enim in illa Spiritus intelligentiae, sanctus, unicus, multiplex,
subtilis, disortus, mobilis, incoinquinatus, certus,'"' suavis, amans bonum,
acutus, quem nihil vetat, boncfaciens, 23. humanus, benignus, stabilis,
certus, securus,'^ omnem habens virtutem, omiiia prospiciens, et qui
capiat omnes Spiritus:'' intelligibilis, mundus, subtilis.''^ 24. Omnibus
enim mobilibus mobilior'* est sapientia: attingit autem^" ubique propter
suam munditiam.^' 25. Vapor est enim virtutis Dei, et emanatio quae-
dam est claritatis omnipotentis Dei sincera: et ideo nihil inquinatum in
(■am incurrit;" 2(3. candor-'' e.st enim lucis aeternao, et spcculum sine
niacula Dei majestatis, et imago bonitatis illius. 27. Et cum sit una,
omnia pote.4: et in .so permanens'* omnia innovat, et per nationes^^ in
unimas sanctas se transfort, amicos Dei et prophetas constituit. 28. Ne-
minem enim diligit Dens, nisi eum, qui cum sapientia inhabitat. 29. Est
enim haec spociosior sole, et su])er omnem dispositionem stellarum, luci
i'omparata invenitur prior. 30. Uli enim succedit nox, sapientiam autem
nön vincit malitiu.
'^a& ©uc^ bcr 21>eiöf)fit. 7, 1—27. Slnin. 1-25. i;5
1) Ter 'iPcrüiTer fvriift in ^fr "Pcrfoii Jalomcn?. — 2) r/v^äur/v ,,\d) iwt, idi flehte." —
!l\ i;i i|l ^arluucr nicbr trv iieiftiiic l-ltciittlnim \u \MM|lcI>cn, wcfilniU' Mc i^iiljv c? mit huno.'-tas
\\Clb. — 7) öri (ivT('.ii' )/}nr(i/ onoia. — 8) ror -hirrav. — f) | i^i fillD ^anllltfr vlllc ^ie
rmpfeMciuMvcrtbcn (f ii^cnütaften 511 t»cr|Tfbcn, fic ^cn Wcnfdicn fAimicfcn, rcr ihmi Oiuicnf viiif
ein treuer 3cl)ii(er ^er 3i?cii<hcit s^enufen. — 10; mr^i ; rü/'./i' „in rentiYrudu'n \\\ reVcn." —
11) ivv^vurrdf/viu „in llcbedejvnuu" "c'^'iii'ii/' vMeüciitt „aufuiMiTen." Ter 5inn iit: (£? ift
mir iiCiief-H'n, nidu nur nu-ife \\x fein, fonDcvn and> iveife \\\ rcfen un^ nn-ife ]\\ bcrcduicn. —
1:!) fiopy^uri/c ,A'oiter." — I^Ji fet^lt in LXX. — \'i] a«; f'//(ö«iv; „fac iH-fanntc." —
loi fommt 'iivcimal s>or. LXX lunfu cö fa«? crfte Wal fra^/i- „har, bell," taei anrcre 5}^•ll
äa<pnM-^ „feil, unit»vinpc(bar." — Iti) äiiipifivov „for<?cufret, ftdier." — 17) TTav-mVfvaiKw. —~
IS) ~avf-inKit-tn' k(u <hh rravTuv \-u;)ovv rrvniuunov voti)('>i' Kaßuju'.iv '/t—rorÜTuf ,,<lH\i'bi'\\t' XlU'p
^urd^^vtnilen^ aüe i'cntvinbiiU'n, reinen nn^ feinen 'N)eiftcr." — I})) Unter fiefer i^enn\ilid^feit
t^eiiteben einige ^ie IbvüiiUeit, ^ie ber äDeiel^cit eii^en ijV, aüein mit mehr .'iiedu unt» im ^ufam»
mcnlmlt mit ^em ,T;oKuMiren ^urftc man fa?! fiiinelle "Jlnffaffen unl' ^urd^^rinlUMl aller liniic
farnnter lun'iteben. — iJO) (^'//Kn c^e ml jw/jf- (hii rrarrur. — iJl) Tie ii>eii"beit ift ale ein
5trab( (iicttea rein unD unbeflcctt, unt> txinc^t faber notbivenfij;» fnreb '^lüe? binfurd^ —
'2'2) -(iin-ii-iTTTfi. —^ Üri) (i-niyifjiia „"Jlbv^Ian',." ilBa? bicr von '^kute? 3i}eiöbeit in fi> berr»
li*en AVraftauJfrücfcn viefaiU wirf, fann'eben fo c\nt mnit V'o.u'*^', "oom ea>i;ien Jlnn-tc, oint
(.Lbriilih^ c\(ü\<.)t !t»erfen. Tenn er ift ja in ilMrflid^fett niif ©abrbeit nnt> in pcrfönlidnn- Sub--
firten', fie iüeiijbeit fC3 eivi.ien l'ater?. Wit :i{edu lU'braudU baber fer 5lpoftel Ilelr. 1. 3
tiefe "Jlujfnufe immi ibm. — tJ4) „fie bleibt in fidn" f. b. bat •:'Perfi.^nlutfeit. — :>oi ml Ka-ä
yn'riir. u>a-j Cc ini.u" Überfeinen „un_ter fie i^ölFer," 'Wintere „burd> fie (sV^-ütledUcfoliien;" nnefer
i?Infere „von o-^tt ]n .leit." Ter rinn ift offenbar fein anfcrcr, al«? fer, raf; fid> fie iVei^btit
tu iH'rfd)iefcncn (i3cfd}le4nern unf 'ä.V'rfcnen ^v-i-'lTcnbart unf ivirtfam tV'jciijt bvibc.
Caput YIII.
1. Attinorit' ergo a fine usque ad finein fortiter, et disponit omiiia sua-
viter.' 2. Hanc amavi, et exquisivi a juveiitute mea, et quaesivi s{)0]isam
mihi eam assumere, et aniator factiis sura formae illius. 3. Geiierosi-
tateiii illius glorificat,""' eoiituberiiiuni habeus Dei : sed et omiiiuni Donii-
ims dilexit illam; 4. doctrix* eiiiin est diseiplinae Dei, et electrix^
operiini illius. 5. Et si divitiae a})petuiitur in vita, quid sapientia locup-
letius, quae operatur omnia? 6. Si autem sensiis*' opefatur: quis horuni,
quae sunt, magis quam illa est artifex? 7. Et si justitiam quis diligit:
labores liujus inagnas liabent virtutes:' sobrietatem enim, et })rudentiam
docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in vita liominibus.
S. Et si multitudinem scientiac desiderat quis, seit pi'aetei'ita, et de
l'uturis acstimat: seit veiNutias sennonum/^ et dissolutiones arguinen-
torum:^ signa et monstra'" seit antequam fiant, et eventus temporum et
saeeulorum. 9. Proposui ergo hanc adducere railii ad convivendnm :
sciens quoniam mecum eommunicabit de bonis, et erit allocutio cogi-
tationis" et taeJii mei.'- 10. Habebo propter hanr claritatem ad tnrhas.''
et lionorem apud seniores juvenis:'* 11. et acutus inveniar in judieio,
«•t in conspectu i)0tentium admirabilis ero, et faeies })rineii)uni '^ mira-
buntur me: 12. tacentem nie sustinebunt, et loquentem me respieient,
t't sermocinante me plura, manus ore suo imponent. 13. Praeterea habebo
per hanc, inimortalitatem : et memoriam aoteniam his, (pii ])Ost me
futnri sunt, relinquam. 14. Disponam ])Opulüs: et nationes mihi crunt
5ubditae. 15. Timebunt me audientes reges hnrrendi: in multitudinc
videbor bonus, et in hello fortis. IC. Intrans in domum mcam. eomiuie--
<Hm cum illa: non enim habet amaritudinem eouvei-sjitio illius. lu'c tai-
«liuni convictus illius, sed laetitiam et gaudium. 17. Ilaer rogilans apud
14 Dag ^uAi tcr ©ci^ljeit. 8, 1—21. 3tr.nt. 1—21.
me, et commemorans in corde meo: qnoiiiam inimortalitas est in ccg-
iiatione sapientiae, 18. et in aniicitia illius delectatio bona, et in operi-
bus maniuira illius honestas "^ sine defectione, et in certamine loquelae '^
illius sa[)ienti,a, et praeclaritas'** in eonimunicatione sernionum ipsius:
cirouibani quaerens, nt mihi iilani assumerem. 19. Puer auteni erani
ino-eniosus,'" et sortitus sum auiiDani bonam. 20. Et cum esscm magis
bonus, veni ad corpus incoinquiiiatum.-" 21. Et ut scivi quoniam aliter
non possem esse continens,-' nisi Deus det, et hoc ipsnm erat saj>ientiae,
scire cujus esset hoc donum: adii Dominum, et deprccatus sum illum,
et dixi ex totis ])raecordiis meis.
1) 6iaTK:vFi „ile rvftrccft fi*." — 2) xP'i<y-<^': „nii^Ik^." — ii) Statt ilüiis fpQ ci? bfipen
süain; t'vyiismv ()oia:ei cv/iiluaiv ^tov txovua „\it lübiiit i^rcii "ülTcl raMint, ^aK lu~ mit (^'>C{t
im inuiilÜcn i>erfcl>rc lebt." — -ll fiiani ynp ean rf/r tov i}i;ov iiriGr/z/n/i; „fif jft cinj^taHMbt in
tu 'ii.Mtfciu'rtvitt ''"H'ttcö," cticr nad) tn- fpatcrn i^crcutun.q tc? ©oitcij: „ftc »citu ein in tie
©ilTcuiibaft '^^i'ttc;?." — '5) alpcTic;. »vofur ^llnforc tvinnc lai'cn. Tic cu'ts^e 3L^fi?l)cit ift etu-njo
n'Obl t-ic i'jätUcvin, ale tic (£rfint>fiin rcr !ü^cifc ('»kntc?. 5m (^M-iintc ift ein uup rajTclbe
p.imit i^ei'ajit. 2ic »dblt, fie erfinret, um? aetban nH•l■^l■n foU. — (>) rt^^w-vcr^c „Ginfidu." —
7) fiaiv (ij)ETai. — S) Gri>o(pär '/.ir^o)v „tit "liercircnMuuv-n," ^- i>' t'ic tiuind>cvlei '^e^cl!tl^uleIl
ter ^tcfClt. — i)) ctriy/wrM' ,,j)tätlM'el." — 10) fjr/ijt:a Kul rtpfiTn nfjo-ziyruaicd ,,\it \itbt C[XV't-e
imb n:>un^erbare (£vc{r,niffc \Jov[)cr/' .Urir}]e, ^yeft u. f. f. — II) Trapaavp/c 9/ wTff^or „'i)(iif-
niuntcvunii imtcr Den Eovi^cn." — liJi ml /.ij-r/c: — IrJ) h öxMig „unter Dem i'clfc." —
14) su[)i)le: qnaiijvis. — 14) fcblt in LXX. — lii) -'aovtoc. — IT) Kci n- fic; jiv-iaa;^
öfiüiur ahTf,r o/joi7/ff/c. — IS ) unl elK/aa „CEbvC, 3{ubm." — 19) ev<j>vi/g „oon illUrftidHT
'itnlaiie." — 20) „erKniiite ieb t>ic (sSabc Der (£ntbalt|'ani^eit, Per .Meuf*beit." — 21 ! hKi!ari,g
„cntbaltuuit." Icrcfev i'i. V(. »ollen bicr (70f;)/or fuvpli»"t »iffen unt? übcrfc^en: „Da icb iDUt't«,
tau ic'o fie (Die ^lin-i^bfit) nidu erbalten nnirDe."
Caput IX.
1. t)eus patiiitn Ineorum, et Domiue niiscricordiae, qui fi''cisti omnia
verbo tuo, 2. et sapicntia tua constituisti homiiiem, ut dominaretur
creaturae,' quae a te facta est, 3. ut disponat orbem terraruln in aequi-
tatc' et justilia, et in directiotie cordis^ Judicium judicet; 4. da mihi
sedium tuurum aj-si.'--tricem sa})ieutiam, et noli me ]e})robare a pueris
tuis: 5. quonialn setvüs tuus suin cgo, et filius aucillae tuae, homo
inlirnius, et cxigui telnporis, et miuor ad ihtellectum judicii et leguni.
G. Nam et si quis erit cousummatus inter filios hoininum, si ab illo ab-
fuerit sa{>ientia ttni, in nihilum computabillif. 7. Tu elegisti me tegeni
})opulo tuo, et judiccni filiorum tuorum, et filiarulli: 8. et dixisti me
aedilicare temphnu in luonte saticto tuo, et in civitate habitationis tuae
altare, similitudinem tabernaculi saucti tui, quod jiraeparasti ab initio:
9. et tecuni sa[>icntia tua, quae novit opera ttia, quiic et aft'uit tunc cum
orbem terrarum faceres, et sciebat <|uid esset placitum oculis tuig, et quid
directum in praeceptis tuis. 10. Mitte illaln de caelis sanctis tuis, et a
sede maLTuitudinis tuae. ut mecum sit et niecuni laboi-et, ut sciam quid
accej>tum sit apud Ic: 11. seit enim illa omiiia, et intelligit, et deducct
]iic in opuribus meis sobrie,^ et custodiet Ine in sua jjotentia. 12. Et
t-runt acccpta opci'a mea, et disponam i)oj)ulum tuuin juete, et ero dignus
sedium |>atris niei. 13. Quis cnim hnmiliUm poterit ?cire consiliuiu
Dei? aut ipiis poterit cogitare (piid Vrlit 1 )cti<? 1-i. C(;gitationes enim
murtalium tiuiidac/ et ineertae provideiitiae'' nostrae. 15. Corpus enim,
!Da3 23uc^ t>cr ainM>?l)cit. 0, 1—19. <}lnm. 1—12. 15
quod corrumpitur/ a^p;ravat animam, et terrena inlia])itatio deprimit
sensum* iniilta cogitantem. l(j. Et difficile aestimamus quae in terra
sunt: et quae in prospec-tu sunt, inveninius cum lal)()rc. Quae autem in
eaelis sunt quis investigabit? 17. Sensum auteni tuum (jiiis seiet, nisi
tu dederis sapientiatn, et niiseris spiritura sanctuni tuuni de altissimis;
18. et sie eorreetae sint^ seniitae eoruni, qui sunt in terris, et ^juae tilti
jdacent didicerint^" homines? 19. Nam per sapientiani sanati sunt"
(juicunique placuerunt'" tibi Domino a principio.
l) KTiauöruy. — 2) fr oa/ü-i/rt. — Jj) iv tiäi^n/T' ^Ji',\'l': „mit VCtUttcm ."CCr^cn." — \) m>-
<pp6i'c>c. — o) <hi7.o!. tf?t)l bei t>;n mcnutlirfjcu fiictanfcu un^ 'i^cvccbuuniicn immer Die AurdU 511
bfkien, tlc mi3tttou ^a>? :'1lcriuc niitt treffen. — <{) i-imtat „(>5c^aufcn." — 7) oxinj.Tiiv )äp aüim
„ein PfruH'JlidH'r Veib bei'.tii^ert bie 2eele." —8) v(ivi\ — J)) ku) ohrur öiup^üix-rnnciv nl rpj^^ni
Tüv erzl T!]c } ''/<;. — 10) i(5a5(i^\'ii//cr«r. — |l) aal r/) ao(l>ia lauih/aai; — 12] feblt U\ LXX,
Caput X.
1. Ilaee illum, qui primus formatu^ est a Deo pater orbis terrarum,
cum solus esset creatus custodivit, 2. et eduxit illum a delicto suo, et
dedit illi virtutem continendi omnia.^ 3. Ab hae ut recessit injustus
in ira sua, per iram homicidii fraterui deperiit. 4. Propter quem,- cum
aqua deleret terram, sanavit iterum sapientia, per Gontera[)tibile^ lignum
justum gubernans. 5. Haec et in consensu nequitiae cum se nationes
contulissont, scivit^ justum, et conservavit sine querela Deo, et in tilii
raisericordia fortem custodivit.^ 0. Haec justum a pereuntibus impiis
liberavit fugientem, descendento igne in pentapolim: 7. quibus in testi»
monium nequitiae fumigabunda constat deserta terra, et ineerto tempore
fructus habentes arbores,^ et incredibilis animae memoria stans figmen-
tum salis.^ 8. Sapientiani enim praetereuntes non tantum in hoc lapsi
sunt ut ignorarent bona, sed et insipiei]tiae suae reliquerunt hominibus
memoriam,* ut in bis, quae peceaverunt, nee latere potuissent. 9, Sapien-
tia autem hos, qui se ol)servant, a doloribus liberavit. 10. Haec profugum
irae fratris justum deduxit per vias rectas, et ostendit illi regnum Dei,
et dedit illi scientiam sanctorum: honestavit'' illum inlaboribus, et com-
])levit"' labores illius. 11. In fraude circumvenientium illum alTuit illi,
«'t honestum fecit illum." 12. C-ustodivit illum ab inimicis, et a seduc-
toribus'- tutavit illum, et certamen forte dedit illi ut vinceret, et sciret
quoniam omnium potentior est sapientia.'^ 13. Haec venditum justum
non dereliquit, sed a peccatoribus''' liberavit eum : descenditque cum illo
in foveam, 14. et in vinculis non dereliquit illum, donec afferret illi
sceptrum regni, et potentiam ad versus eos, qui eum deprimebant: et
mendaces ostendit, qui maculaverunt illum, et dedit illi claritatem aeter-
nam. 15. Haec ]io{iuliim justum, et semen sine quaerela liberavit a
nationibus, quae illum dcj)rimel)ant. IG. Intravit in animam scrvi Dei,
et stetit contra reges horreuilos in pnrtentis et signis. 17. Et reddidit
justis morcedem laborum suorum,''' et deduxit illos in via mirabili : et
fiiit illis in velamento diei, et in luce stellarum per noctem: 18. trans-
tulit illos per Mare rubrum, et transvoxit illos per aquam nimiam.
19. Inimicos autem illorum demersit in mare. et ab altitudine inferorum '"
eduxit illos. Idoo justi tulerunt spolia impiorum/' 20. et decantaverunt
16 T)ai S3u(^ ter 5Detö^cit. 10, 1—19. 5Inm. 1—17.
Domine nomen sanctum tuum, et victricem manum tuam laudaveruiit
])ariter: 21. quoniam sapientia aperuit os mutorum, et liiiguas infantium
tecit (lisertas.
I) KfHin'aai ä~nrr(.)r „btc r^crderrfdmft über 'Ulla \\\ hanthnUn." — 2) (E? ift baruntcr
(laine f*limmc 'i)?adifciitnifnfd)i'ift ]\\ i^erftfbcn, tnen 5rf^ul^ er Mint fein böff«? '-^eifpicl auf
ÜAi lUiaren Kit. — ?J) ■:i'7t/orr „ßcriiui, fitlecbt." — 4 i fiyjf. - 5) '-i^ci aller l'iebc ^um 2obnt
,Utiite er toit einen foldu'u (sJlaubcn nnb einen folel^en (s^hcrfam ticiicn 'iJott, taji er ben <cobn
i,n fdUaelUen bereit ivar. — H) i«ii ärt/fniv ioimic KaiJ-aooparv-ra orrc'i ,,^nr Unjeit frudutraiienbe
f'iUMraebfe," f. b. (MewvirfM'f, tic eine niii^enicfibare ("^rudu tragen, glainue Oi-M'fp^it»^ fdireibt
l>cll. Jud. V. .'). i>cn riefen fo: „(£? iväcbft nint 'Olfdu' in geunffen Jvriiduen, fie fem äu§erli*en
(5d)eine nad^ ef;bar fint'; greift man fie aber mit fen -^änben an, fo Icfen fte ficb in Stand) uub
'?tfel}e anf." "Jiudi Solinn? fdn-eibt l'dlylnst. c. liO: Apud qua; iionuuu, (juod ficnitur,
lialicat licet specicm niaturitatis, luandi tainen non potest. Naiu fiiüginom intrinsecus
lavillaceaiu ambitus tantnuj extinije cuti.« cohibct. qwpe vel levi pressa tactu lüniuni exhaleat
ot fatiscit in vacuni pulveren). Xiefe i^rucbt nennt man Sofom^apfff/ ^Solanum Melungera,
ivp£»on bei ^en JKeifcbefdn-eibnngen bäufig fie j)iebe itl. — 7) a77'//r/a/6r f. ]. 'i^. 100. 3lnm,
17. 18. 3((Iioli fagt: ,/)?oit beute jeigt" man ben j)ieifenben einen fihabbüget fon Salj." —
8) babt^Ionifeber Iburmbau. — J)) thiroftyntv „marbte ibn woblbabenb." — 10) k-'/.y-dvvcv
„madUe einträglid^ feine '.JIrbcitcn." — 1 J ) kui 'fä/o'manv avriiv. — li>) ü-rzh h'n^pnwTuv „trüw
teu 9iadifte(lern." — l^i) fiafjtia. — lli) i^ äuap-iac. — lo) b'ie goldenen nnb filbernrit
(>iefäf;e tcr 'üleg 'optier E.xod. 12, 3(i. — UV) ck ßä-dmr äÄraauv. — \1] ß? ift barnnter bif
'.i^eute ju v^erfteben, unidie ba? Weer i^on bem untergegangenen J^ieere ber 5leg>H'fiff «•''" bae l'ant»
fpultc. Tcrefcr »erilebt tarunter bic fruber ijpu ben '^iegiipticrn cntlebnten <^3efaf;e, bie nunmehr
nacb bem Untergange ber 5(eg9pticr alei re.s nullius ibr "^igent^um würben.
Caput XI.
1. Direxit opera eorum in manibus prophetae sancti. 2. Iter fecerunt
per deserta, qnae non habitabantur: et in locis desertis fixerunt casas. '
3. Steterunt contra hostes, et de inimicis se vindicaverunt. 4. vSitiernnt,
et invocavernnt te, et data est illis aqna de petra altissima,^ et requies
sitis'^ de lapide duro. 5. Per quae enim poenas passi sunt ininiici
iliorum, a detectione potus sui/ et^ in eis, cum abundarent filii Israel,
laetati sunt; (>. per haee, cum illis deessent, bene cum illis actum est.
7. Nam pro fönte quidem sempiterni fluminis," bumanum sani^uineni
dedisti injustis.^ 8. Qui cum minuerentur in traductione infantium
occisorum,^ dedisti illis abundantcm aquam ins[)erate, 9. ostendens
per sitim, quae tunc fuit, quemadmodum tuos exaltares,^ et adversarios
iliorum necares. 10. Cum enim tentati sunt,'" et quidem cum miseri-
cordia disciplinam accipientes, .scierunt quemadmodum cum ira judicati
imj)ii tormenta paterentur. 11. Hos quidem tamquam pater monens \
probasti: illos autem tamquam durus rex interrogans condemnasti.
12. Absentes enim et praesentessimiliter torquebantur. 13. Duplex enim
illos acceperat taedium," et gemitus cum memoria praeteritorum.
14. Cum enim audirent ])cr sua tormenta bene secum agi,'^ commemorati
sunt Dominum,''' admirantes in finem exitus." 15. Quem enim iu
expositione prava projectum deriserunt, in finem eventus mirati sunt:
non similiter ju.stis sitientes.'^ IG. Pro cogitationibus autem insensatis
iniquitatis iliorum, quod quidam errantes colebant mutos serpentes, et
bestias supervacuas,""' immisisti illis multitudinem mutorum'^ animaliuiu
in vindictam: 17. ut scirent (juia per quae peccat quis, per baec et tor-
quetur. 18. Non enim impossibilis erat omnipotens manus tua, quao
Doö Suc^ ter 50citM)cit. 11, 2—2;]. ?Inm. 1— 20. 17
creavit orbeni terranim ex mntcria invisn, immitlere illis iiiultilndiiKiii
iirsorum, aut aiulaccs k'oncs, 19. aut iiovi geiicris ira plciuis ignotus
bcstias, aut vaporciii i,<i:iiium spirantes, aut funii odorcm profVreiites, aut
liorrendas ab oculis sciiitillas eniitteutes: 20. quarum uon solum laesura
])oti>mt illos extermiiiare, sed et as})ectus per timorem occidere. 21. Sed
et sine hi.s uno spiritu poterant oceidi perseoutioneni passi ab ipsis factis
suis,'- et dispersi per spiritum virtutis tuae: sed oiniiia in meiisura, et
nunicro, et j)oudcre disposuisti. 22. Multum eiiim val're, tibi soli
supererat'" seiui)er: et virtuti brachii tui quis resistet? 23. Quoniaiii
tainquam uionientum staterae,"" sie est ante te orbis terrarum, et tani-
quani gutta roris antelueani, quae descendit in terram. 24. Sed inisererJs
omiiium, quia omnia potes, et dissimulas peceata liominum propter poeni-
tentiao]. 25. Diligis enim omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae
fecisti: nee enini odiens aliquid constituisti, aut feeisti. 26. Quomodo
autem posset aliqnid pernianere, nisi tu voluisses? autquod a te vocatum
non esset, conservaretur? 27. Parcis autem omnibus: quoniam tua sunt
Domine, qui amas animas.
l) aKrjvär. ■ — 2) f^■ -Irpar äK/mröfmi' ,,*?om fltrpffftm Jvclfen." — i\) icifw (^Ifr/c ,,'2t\^ll\\(\
bcö rurftci?." — 'i ) ift nur eine (iiufdutltuujv iMfüiicln-, C^Uoffc, ric in I^XX fcblt. — 5) wclritcp
in LXX ebcnfaü? fcMt, crfcbcint bicv finnftercnb, renn cei bci^nnt btcr tcr '•JJcidM'rt^. "i^cifc
i^erfc 5 unD 0 finb bei bcn LXX für^cr iicfailt: « üv }äp iKoAäa^r/aav oi ix'&poiavTi'jv, 6in
Toi-TDii avTdl nwopoiTTF^- el'ep-}eT!/&>/aav. — (J) sc. Nili. — 7) diimTi Iv&pöiÖEL rapax'&iVTFQ ,,\\t
ivcrtcn cvfitrcift bunt "^^lorfbUit." — 8) fif e'Aeyxm' vijizioKrovov (hnrn-) fiaror ,,\i\x Strafe tüi"
ten^ '^cfelU tei> .Hintcrniorre^." 1^iffe 2Bortc (geboren nocb jum iHtrbcriKbcntcn '^a^(. 9iai1)
]jXX btlcen 'i\ 7 unD S einen einzigen Sah: „5K^abren^ jene \tatt fcr Cueüe be? tnunerf(ief;en-
tcn Strinnei? ^urcb O-Wn-tblnt erfitrecft würben 5ur Strafe für ben i^cfebl beo .«inber)niM-rei\
iVibft fu Diefen reicblieb ÜOaffer nnoerboffi-" — *>' fi'l^'t im ®viecb. — 10) t. b. wenn fie
mancbnuil ^nvet^ i^eiviffe l'ett'en jieprüft iinirben. — JJj /.rnr/. — Ii>) evepyernv/iFvovc nvrorr
„tvt fte borten, ^a]', tiircb ibrc cii^enen ''D.'einen jenen (ben ^5^rae(iten) ©obltbaten ;;Uiiini^en . ."
■JinftvUt swum foUte tc- beiden cum illis. — 1^5) iVi^oiTo rov Kvpiov „ba füblten fie ben •i>errn,"
Ii. b. ^ic •?.'u-id)t fe? .*:errn. — l'i) fcbü in LXX. — lo) b. b. fie litten einen Turft, ber nicbt
gcftiüt nnu-fe wie jener ber (ikreduen. — Hi) hvöji^a/a n'vTe/.i/ „i^cräduli*ce; iUeb." — !7) (i'/o-
yuv. — IS) i'-h Tf]v ■)iKt/c „i.>ou ber j}iad)c," b. b. ihm: ber turd) ibre Snnren t>erbicnten :;1{aebc.
— 19) -äptar/. — 20) b. b. ta? gcrini^fte rinci, weldiei^ nur foinel wieo|t, baf; c? tae 3i'n!;;cl'
(^fn ber 5Bai5c jur ^Jciije bringt, jxnrii ik Tz/.uaT'q^uv.
Caput XII.
1. 0 quam bonus, et suavis^ est Domine spiritus tuus in omnibus!
2. Ideoque eos, qui exerrant,^ patribus^ corripis: et de quibus peccant,
admones et alloqueris: ut relicta malitia, credant in te Domine. 3. Jllos
enim antiquos^ inbabitatores terrae sanctae tuae, quos exborruisti,
4. quoniam odibilia opera tibi faciebant per medieamina,^ et saeriticia
injusta,® 5. et filiorum suorum necatores sine miserieordia, et comestores
viscerum hominum, et devoratores sanguinis a medio sacramento tuo,'
('). et auctores parentes^ animarum inauxiliatarum perdere voluisti per
manus parentum nostrorum, 7. nt dignam perciperent peregrinationem ^*
jtuerorum Dei, quae tibi omnium eharior est terra. S. Sed et bis tam-
quam hominibus pepercisti, et misisti antecessores exercitus tui vespas, '"
nt illos paulatim cxterminarent. 9. Non quia impotens eras in bello
subjicere impios justis, aut bestiis saevis, aut verbo duro" simul extei'-
minare: 10. sed partibus'^ judicans dabas locum poenitentiae, non
18 '^cii Sucfe fcev 2öeii?t)ftt. 12, 1—16. 3Inm. 1—14.
igiiorans, quoiiium noqnam est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum,
et quoniam iion poterat mutari cogitatio illorum in perpetiuim. 11. Semen
onim erat malediftuiii ab initio: nec timens aliquem, veniam'^ dabas
peccatis illoruni. 12. Quis enim dieet tibi: Quid fecisti? aut quis stabit
i-ontra Judicium tuum? aut quis in conspectu tuo veniet vindex ini-
([uorum hominum? aut quis tibi imputabit, si perierint nationes, quas
lu feeisti? 13. Non enim est alius Deus quam tu, cui cura est de omnibus,
ut ostendas quoniam non injustejudicas Judicium. 14. Nequerex, neque
tyrannus in conspectu tuo inquirent de bis, quos perdidisti. 15. Cum
ergo sis justus, juste omnia disponis: ipsum quoque, qui non debet puniri,
condemnare, exterum aestimas a tua virtute. 16. Virtus enim tua jus-
titiae initium est:" et ob hoc quod omnium Dominus es, omnibus te
])arcere facis. ^^ 17. Virtutem enim ostendis tu, qui non crederis esse'^ in
virtute consummatus, et liorum, qui te nesciunt, audaciam traducis.
18. Tu autem dominator virtutis, cum tranquillitate judicas, et cum
magna reverentia disponis nos:''' subest enim tibi, cum volueris, posse.
19. Docuisti autem populum tuum per talia opera, quoniam oportet
justum esse et humanum, et bonae spei fecisti filios tuos: quoniam
judicans das locum in peccatis poenitentiae. 20. Si enim inimicos
servorum tuorum, et debitos morti, cum tanta cruciasti attentione, dans
tempus et locum, per quae possent mutari a malitia; 21. cum quanta
diligentia judicasti filios tuos, quorum parentibus juramenta et conven-
tiones dedisti bonarum promissionum? 22. Cum ergo das nobis
(lisciplinam, inimicos nostros multii:)liciter flagellas, ut bonitatem tuam
c.ogitemus judicantes: et cum de nobis judicatur, speremus misericordiam
tuam. 23. ünde et Ulis, qui in vita sua insensate et injuste vixerunt,
per haec, quae coluerunt,'^ dedisti summa tormenta. 24. Etenira in
orroris via diutius erraverunt, deos aestimantes haec, quae in animalibus
sunt supervacua,''-' infantium insensatorum more viventes.^" 25. Propter
hoc tamquam pueris insensatis Judicium in derisum dedisti.-^ 26. Qui
autem ludibriis et increpationibus non sunt correcti, dignum Dei
Judicium experti sunt. 27. In <{uibus enim patientes indignabantur,
per haec quos putabant deos, in ipsis cum exterminarentur videntes,
illum, (piem olim negabant se nosse, verum Deum agnoverunt:^' propter
([uod et finis condemnationis eorum venit su{)er illos.
1) TU yap a(p\)ap-ür an}' ni>fh/i.n konv h Käai „betn un?frroei^(id)cr ^auc^ burcibrinc^t 5((Ic5,"
cvbattcnb, bcütüßeub, ndbrcnb, befcclcnb. — 2) mh- -aiHnrirTTuvTru:. — 3) i«ir ö>/;oi>"„i^cmact,
ÜKÖte, admabli*." — 1) (fei bcj^nnt bier eine "iVviobe, bereu ^^ad^faf crfi 3?. 8 ju ftiibcn tft.
W\\. :)lcitt füjKn bier btc Ueberfeijuiuien bie 'iVirtifet „jwar" ein. — ^5) (papnuKeK'jv „furit ßJift'
^ i;itfd\en, l^^er .^aubertranfe." — (») TE}i'.T:ir ävoalovg. Solcbc fobeufilid^e Dpfcr nuiren bcfonber«
tu .Hiuferoijfer Lcv. l.s. 21 ; Deut. 12, :^1. — 7) i« ufmn /ivnrndr/a^^ a<w, nad) anbcrer l'eeiart
./c ^ihmivr. livnrnr rr lii laatuw. tfine buufle SteUc, bie lUtd) in ber im. nnb arvib. Uebcrfeljung
feiner (£rbellunii fid) erfreut. iMeibt mau bei ber Ve-Jart ber l^u(Aata, fo tann man unter
sticratin'Tiiiiin ^eu bctliiien, m'.Mlifdieu Trt i^erftebcn, iu wcldicm bie Cibanaaniter wobntcu, ba«
bl. Vaub näm(id\ oter mau fauu au* ^ie abaöttifAe roferbaubluuii baruutcr «ergeben, bie ben
i^cifab tuu bat, »eil alle reliatöfeu .6an^(uu;lcu ull^ rvfer bint nur bcm (£tueu, nmbrcn ßiott
rtcbübreu. _9facb ber jweitcn iirieef). l'esJart bat mau tut bie "3>rietler ber ^^Jlbc^öttcrer 5U benfeu.
— 8) Kui nlnfyvrar jow/'c i/ii'VMr ä.j„7p^//Tw. Ta? i^ricdv 5lHn-t a'vyiivrr/r bat foivobt bie ißebeu-
ruui^ „Selbftmörter, a(? Urbeber, fsU'uniltbaber."" Ta ber 'D.Vorb ber eii^euen Äiuber eine 3(rt
5elb|lmorb ift, fo überfe&t mau ba? ®ovt bier iiewöbniid} mit„Wörber."'— 0) hTromav „Sin*
ivanberfd^aft, (Iclonie." — 10) Exod. 2;). 2S; Deut. 7. 20; Jos. 24, 12. — 11) b. b. burd)
riMtuerfeilc. — VH) Karaßimxv „allmdblidi." — l!:J) ü.'«av, b. &. bu lie§e|l llc uniiejtraft
fünbiv^'u. — 1 1) „bie ???attt, bie bu übeft, iil ii> alt, al? beine (^kred)tiafeit, ober beine"Wad)t
iie^t ijlcic^en 3d)ritt mit beiner (yered;tivjteit," 2irinu5 umfdjreibt Ijier: ,/-öci ben 5J?en[(^en
3:a« 53uc^ bcr Jüciti^fit. 12, 16—27. 2lnm. 14-22. 19
ifl bif Wacfct btr 9lnfan.^ unb ber (^irunb ber lorannci, bei bir aber ifl ftc bcr ^lnfani^ uub
(S)runD bcr '^K^rcdjtuUcit." — 1-5) Tnii-ur oimSrm^a! 7r')!Fi „maitt bicfe f^•^onfn^ iifflfn 5(tlf."
iemuacb erf(*ciiU tii'.-is als Srtireibfcblcr uttD foflte tac-it bcijjcn. — IB) ämaTovf^evoc: ettI rJwä-
/«wr Tf?.ei6-rjTc „tt»cnn man niiit iilaubt an ^ic i5oilfoinincnbeit bcinfr itraft." — 17) ml ^rrä
no'KA.fi^ (peiöoi'C (^loiKnc i/fiäc „unC Uttt rteliT 5ct)Pniin;1 [citC|t Du Un«." — IS) (5<a 7-6Jt' ifT/ui» /:((I?.
XvyfiäTuv „mrd) ibre cij^ncn "JtbiMjculicbfeiten," c». b. Dur^t bic Ibiere, btc fie Ptrcbrtcn. —
19) äripia „bie ocrä^ttlicben unter Den Xbiercn." — 20) vr/T.uv iVinnv ii(t>f,uvui> xpsva{^tvTfq. —
21) bai^ ein Spptti^cricbt über ilc ^erbanijt — burcb Wü.-fen, 5.tnacfen, Profite. — 22) b. l>.
fie trfannten ibn, »crcbrtcn itjn aber nicbt. Dv^üpalb !am bie Scrurt^ciluni) über ftc.
Caput XIII. .
1. Vani' autem sunt omnes liomines, in quibus non subest scieiitia
Dei: et de bis, quae videiitur bona, non potuerunt intelligere eum, qui
est, neque operibus attendentes agnoverunt quis esset artifex: 2. sed
aut ignem, aut s[)iritum, aut citatuin aereni, aut gyruin stellarum, aut
nimiam aqnani," aut solem et lunani,^ rectores orbis terrarura deos
putaverunt. 3. Quorum si specie delectiiti, deos putaverunt: sciant
quanto bis doininator eorum speciosior est; speciei enim generator baec
omnia constituit. 4. Aut si virtutem, et opera"* eorum mirati sunt, intelli-
gantabillis,quoniamqui baeefecit, fortior est illis: 5. a magnitudine enim
speciei, et creaturae cognoscibiliter^ poterit creator horum videri ;
(). sed »tarnen adbuc in bis minor est querela/ Et lii enim fortasse
errant; Deum quaerentes, et volentes invenire. 7. Etenim cum in
operibus illius conversentur, inquirunt: et persuasum habent quoniam
bona sunt quae videntur? 8. Iterura autem nee bis debet ignosci.^
9. Si enim tantum potuerunt scire, ut possent aestimare saeculum :
quomodo bujus Dominum non facilius invenerunt? 10. Infelices autem
sunt, et inter mortuos spes illorum est, qui appellaverunt deos opera
manuum liominum, aurum et argentuni, artis inventionem, et .«imili-
tudines animalium, aut lapidem inutilem opus manus antiquae. II. Aut
si quis artifex faber de silva lignum rectum secuerit, et bujus doete
eradat omnem corticem, et arte sua usus, diligenter fabricet vas utile in
conversatione vitae, 12. reliquiis autem ejus operis, ad praeparationem
escae abutatur: lo. et reliquum borum, quod ad nullos usus facit,
lignum curvum, et vorticibus plenum, seulpat diligenter per vacuitatem
suam,^ et per .scientiam suae artis figuret illud, et assimilet illud imagini
bominis, 14. autalicui ex animalibus illud comj)aret, perliniensrubrica,®
etrubieundum faciens fuco colorem illius, et omnem maeulam, quae in illo
est, perliniens: 15. et faciat ei dignam habitationem, et in pariete ponens
illud, et confirmans ferro, IG. ne forte cadat, pros[)iciens illi, sciens quo-
niam non potest adjuvare se: imago enim est, et opus est illi adjutorium.
17. Et desubstantiasua, et de tiliissuis.et de nuptiis votumfaciensinquirit.
Non erubescit loqui cum illo, qui sine anima est: 18. et pro sanitate
quidem infirmum deprecatur, et pro vita rogat mortuum, et in adjutorium
inutilem invocat: 19. et ])ro itinere petit ab eo, qui ambulare non
potest: et de ac(juirendo, et de operando, et de omuium rerum eventu
petit ab eo, qui in omnibus est inutilis. '"
Secl)ner: ^. Si^rift. 2(, X. m. 2
20 T)ai 55ud^ ter 5Dei^fieit. 13, 1—19. 2rnm. 1—10.
1) i^aTatni. ?pd) unb fRcifc^t übcrfc^en 'eg bicr mit „tböriAt," 3Tücm „eitel" fagt nod^
mebr, al«; „tböriAt." LXX \ii\tn bei (pfa« „öcn ber ßkburt an," b. b. burcb ibre 5Ibflammung
t>on (yöt^enbienern. — 2) ßia/w Mup. 63rD|e ^iitröme vcrebrte man al«J (ijöttcr, 3. 2?. bcn 9?il.
— SJ) f/ 9(j(777/p«r aviMvov. — 4) Kfii htpjnav. — 3) ä)'n/o}wf „nad) 9?erbältni^, oeriileicbung«'
jueife." — 0) Ter 3>erfa|Ter untcrfcbcitct ndmlicb ^irei 'Wirten oon (Möpenbienern, jene, rcelcbe
bie O^atur unb StBelt feripttern (Sabaiemu?), urb jene, »clcbe Wenfchenwcrfe ju ß^ott madjen
(Sbololatric). — 7) „bennccb finb fic nid^t fdiulbfrei," av^yruaroi. — 8) h sKi/ieAeia äpyla^ av-
Tov „burd) i^eniioun.a bcr mufngcn Jeit." — 9) /'i/-(f> „9iötbel." 9?ad) 'J.Miniii? fofl man auc^
ben ,-^iiincber ober ?ielmcbr 9?ienniiL luiniiini, fc i^nannt baben, — 10) rb äöpavtaraTw Toiq
xtpaiv „ba», U'a^ bie ^anbe ganj unb ijar nid)t rubren tann."
Caput XIV.
1. Iterum alius navigare cogitans, et per feros fluctus iter facere
incipiens, ligiio pcrtante se, fragilius lignum invocat. 2. lUud enim
cupiditas acquireiidi excogitavit, et artifex sapienlia fabricavit sua.
3. Tua autem, Pater, Providentia gubernat: quoniani dedisti et in mari
viam, et iiiter fluctus semitam firmissimam, 4. ostendens quoniam
poteus es ex omnibus salvare, etiam si sine arte aliquis adeat mare.
5. Sed ut non eysent vacua' saj'ientiae tuae opera: propter hoc etiam et
exiguo ligno credunt liomiiies animas suas, et transeuntes mare per
ratem liberati sunt:^ 6. sed et ab initio cum perirent superbi gigantes,
spes orbis terrarum ad ratem confugiens, remisit saeculo semen nati-
vitatis, quao mnnu tua erat gubernata.^ 7. Benedictum est enim lignum,
per quod fit justitia. 8. Per manus autem quod fit idolum, maledictum
est et ipsum, et qui fecit illud: quia ille quidem operatus est: illud
autem cum esset fragile, deus cognominatus est. 9. Similiter autem
odio sunt Deo impius, et impietas ejus. 10. Etenim quod factum est,
cum illo, qui fecit, tormenta patictur. 11. Propter hoc et in idolis
nationum non erit respectus;* quoniam creaturae Dei in odium factae
sunt,"'* et in tentationem^ animabus hominum,etin musci])ulam pedibus
insipientium. 12. Initium enim fornieationis est exquisitio idolorum :''
et adinventio illorum corruptio vitae est; 13. neque enim erant ab
initio, neque erunt in perpetuum. 14. Supervacuitas^ enim hominum
haec advenit in orbem terrarum : et ideo brevis illorum finis est inventus.
15. Acerbo enim luctu dolens pater, cito sibi rapti filii fecit imaginem:
et illum, qui tunc quasi homo mortuus fuerat, nunc tamquam deum
colere coopit, et eonstituit inter servos suos sacra et sacrifica.* 16. De-
inde interveniente tempore, convalescente iniqua consuetudine, hie error
tamquam lex custoditus est, et tyrannorum imperio colebantur figmenta.
17. Et hos, quos in palam'" homines honorare non poterant propter hoc
quod longe essent, e longinquo figura eorum allata, evidentem imaginem
regis, quem honorare volebant, fecerunt: ut illum, qui aberat, tamquam
praesentem colerent sua solicitudine. 18. Provexit autem ad horura
culturam et hos, (jui ignorabant," artificis eximia diligentia. 10. Ille
enim volcns jilaccre illi, qui se assumpsit,'- elaboravit arte sua, ut simili-
tudinem in melius figuraret, 20. Multitudo autem hominum abducta
per speciem 0})eris, eum, qui ante tempus tamquam homo honoratus
fuerat, nunc deum aestimaverunt, 21. Et haec fuit vitae humanae
deceptio: quoniam aut affectui,'^ aut regibus deservientes homines,
incommunicabile nomen ia])idibus et lignis imposuerunt. 22. Et non
Da^ 33u(^ ter 5ürii?bcit. 14, 5—31. Slnni. 1—24. 21
suffecerat errasse eos circa Dei scientinrn, sed et in magno viventes in-
scientiae bello,'^ tot et tain magna mala j)acem appellant. 23. Aut enim
filios suos sacrificantes, aut obscura sacrificia fat-ientes, aut insaniae plenas
vigilias liabentes,'* 24. neque vitam, neqiie nuptias mundas jam custo-
diunt, scd alius alium per invidiam'" oceidit, aut adiilterans eontristat:
25. et omiiia eommista sunt, sanguis, liomicidium, furtum et fictio,
corruptio et inlidelitas, turbatio et perjurium, tumultus bonorum,
26. Dei immemoratio,'^ animarum iniquinatio, nativitalis immutatio,'*'
nuptiarum inconstantia,"* inordinatio nioechiae et imj^udicitiae.^ 27. In-
fandorum enim idolorum cultura, oninis mali causa est, et initium et
finis. 28. Aut enim dum laetantur, insaniunt:^' aut eerte vatieinantur
falsa, aut vivunt injuste, aut pejerant cito. 29. Dum enim confidunt in
idolis, quae sine anima sunt, male jurantes noceri se non sperant.
30. Utraque ergo illis evenient digne, quoniam male senserunt de Deo,
attendentes idolis, et juraverunt injuste, in dolo contemnentes justitiara."
31. Non enim juratorum virtus,^^ sed peccantium poena parambulat"
semper injustorum praevaricationem.
1) ^eleic (if /Jr/ äfjya elvai rä ttjc cfxp'inr aov fpya. C55ott ItiK aQerbilli^ö, bilfj tlUlIt aud) bUx^
^nx burdifcatc unb bcn Ärci« bcr ilcniitni|Tc iinb Ginllcfetcn im «k-btctc bcr 9?atur un^ ber
^DJenfcbbcit erweitere. SBennj^leict) bcn er|len "Jlnlap jur «eirinnuicht bie i^iiifffabrt gegeben,
fo fann biefelbe bcniicd) burd) bie ctute, ßjott ircl^Igcfdllioie ':}(b|id)t, bie man babei bat, ju
einem bcilfamcn Sßcrtc c|emad)t n,'>c\ben. — 2) b. b. fte "haben fid) burd^crcttet burd) ba«
ipcite 5.^?eer. — 3) bcjiebt" fid) auf spcs orbis terranmi, worunter bie J^amilie "JJoe'ö ju
Cerjlebcn i(l. ^ 4) fmaKom) earai „ii tfirb (Merid5t CtebaftCn." — 3) ün h KTiafjan ■^aw u<:
ß(U?.vyf/a kym/dTjoav „iTcil fte in ber *2d)öbfunß Wcttce ju einem Wreucl iicrrcrben." —
6) r'ir aKäviW/a. — 7) FTrivuia äiiuÄup „bie örftubunc; ber Wc^en." Unter iinnicatis oerftcbt
bicr Xerefer bie Stbiu^tterei, n^eldie Weinunc? burdj'ben 3i'^ii"i"fiil'^T^ "'it ^f'" '"vclvienben
,Aered)tfertiiit nnrb. "Wan nnrb baber ii(^u)'/.n rid)tivner burd) „eitle (^ebilbc" überfe^en. —
8) Kevncoiia ,,citle J>hibmfud)t." Xa? J^oli^enbe erflärt bcn >2a& ndbcr. — i)) fwarf/pia koi
rtleräz. — 10) L\X h' öfti „i^pu SJnßcfid)t." — 11) „fcj^ir bicjcniflen, bie bie 2?ebeutuns;
tu 2?ilbcö nidit i\\ n^ürbiiien uerftanbcn," ermunterte ber Sb^geis, <prAo-t/jia, bc^ .Hünftlere jur
gcrberung bea relii^ibfen Xienllc?, fif iTvlTaaiv Tf;r -dprioKaar."' — 12) tu) Kparoiivri. —
13) 7/ avfi<popä „eiitn^cber bem ^ufall." — 14) 2Bo immer ba^ .g^eibentbum regiert, ba
berrf*t eivigcr Äricg: Ärieg im .i^er',en, Äricg in ber T^amilic, Ärieg in ben Stämmen unb
i^i^lfern. — lo) f/ i^/j/iuviir ei alluv -»Eaiiüv koi/liovc äjovTtg ,,pber bieltcu wütbcubc (^niage nad)
ungeUH^bnlid^cr Sitte." Cb ber i'erfnffer biet bcn unjiü*tigcn Webeimbicnj^ ,^u (rbren bcr
Wottcrmutter Hi^bcle, t>c? 2?ad!uei unb SIbcni?, nne er in Äleinailen, erricn, (^)riedicnlanb
flattfanb, ober ba? nädniid^c 3:rauerfej^ um rftrie, itjeldn'e mit .Hlagelicbcrn begann, unb mit
unfinnigem Jaumcl enbcte, im 2luge gcbabt babe, i)! gtciitgiltig. (Menug, bat? bei t'oldien
Tieften bie ^^d^amlp|igfeit unb Hügeücftgfcit afle Wrcn^^en ubcrfcbritt. Xie t»ag)lc Jl'obüuft galt
bicr aU ©otterbienft". Tic ^^ricftcr mij'ibraud^tcn im 9Jamen rcr «sUUtcr ^Iraucn unb ?.''?äbd)en.
Flav. Jos. Anti(|. XMII. 4. — Hi) ?oxö>v „meu*lcrifd)."— 17) ,t<i/;/T-or (ii/i^/tr/o „Unbant."
— 18) „i^cnve*6lung bcv< ©cfcblfd^tcei" Rom. 1, 26-^1'. — 1!J) y'/'^-^v «7a;/n „Uncrbnung
bcr Sben." Wan leiste bie gefft?lid)en (üben, man fnüpfte ungefeeli*c. — 20) /loixtia Kai
dfffA}f/(j. — 21) 3(n bae; SBÜtben unb leben be^ betbnifdicn (sUH^enbicnftcüi erinnern au*
jc^t nc* bie l'prgänge bei bcn ßamb 'iöJeeting? bcr Wcttpbiften in 'Dcorbamcrifa. Xer üärm
ifl fo gro§, baf' "er eine balbc Stunbe n:'eit bbrbar fein folL — 22) öaion/m^. — 23) „bie
iJladit bercr, bie fte bcfd)tvöreu." — 24) tntiipxtTui „trifft, »erfolgt."
Caput XV.
1. Tu autem Dens noster, suavis et verus es, patiens, et in misericordia
disponens omnia. 2. Etenim si peccavcrimus,^ tui sumus, scientes
magnitudinem tuam : et si non peccavcrimus, scimus quoniam apud te
2*
22 '^ai Suc^ bev 2ßeii?l)eit. 15, 2—19. ^nm. 1—15.
sumus computati. 3. Nosse enim te, consummata justitia est: et scire
justitiam, et virtutem tuara,^ radix est immortalitatis.^ 4. Non enim in
errorem iiuliixit nos hominum malae artis excogitatio, nec umbra picturae
labor sine fructu, effigies sculpta per varios colores, 5. cujus aspectus
insensato dat concupiecentiam/ et diligit niortuae iraaginis effigiem sine
anima. G. Malorum aniatores, digni sunt qui spem habeant in talibus, *
et qui faeiunt illos, et qui diligunt, et qui colunt. 7. Sed et^ figulus'
mollem terram premens laboriose fingit ad usus nostros unumcjuodque
vas, et de eodem luto üngit quae munda sunt in usum vasa, et similiter
quae his sunt contraria: horum autem vasorum quis sit usus, judex est
ügulus. 8. Et cum labore vano deum fingit de eodem luto: ille qui
paulo ante de terra factus fuerat, et post pusillum reducit se unde accep-
tus est, repetitus animae debituui quam habebat. 9. Sed cura est illi,
non quia laboraturus est,^ nec quoniam brevis illi vita est, sed concer-
tatur aurificibus et argentariis: sed et aerarios imitatur, et gloriam prae-
fert,^ quoniam res supervacuas fingit.^ 10. Cinis est enim cor ejus, et
terra supervacua spes illius,'" et luto vilior vita ejus: 11. quoniam
ignoravit qui se finxit, et qui inspiravit illi animara, quae operatur, et
qui insutflavit ei spiritum vitalem. 12. Sed et aestimaverunt lusum esse
vitam nostram, et conversationem vitaecorapositam " ad lucrum, etopor-
tere undecumque etiam ex malo acquirere. 13. Hie enim seit se super
omnes delinquere, qui ex terrae materia fragilia vasa, et sculptilia fingit.
14. Omnes enim insipientes, et infelices supra modum animae superbi,'*
sunt inimici populi tui, et imperantes illi: 15. quoniam omnia idola
liationum deos aestimaverunt, quibus neque oculorum usus est ad viden-
dum, neque nares ad percipiendum spiritum, neque aures ad audiendum,
neque digiti manuum ad tractandum, sed et pedes eorum pigri ad ambu-
landum; 16. homo enim fecit illos: et qui spiritum mutuatus est, is
finxit illos. Nemo enim sibi similem homo poterit Deum fingere.
17. Cum enim sit mortalis, mortuum fingit manibus iniquis. Melior
enim est ipse his, quos colit, quia ipse quidem vixit, cum esset mortalis,
illi autem numquam. 18. Sed et animalia miserrima'^ colunt: insensata
enim'^ comparata his, illis sunt deteriora. 19. Sed nec aspectu aliquis
ex his animalibus bona potest conspicere. Eff'ugerunt autem Dei laudem, ^*
et benedictionem ejus.
1 ) or;^- ü/iiiprr/ryofic-da (5f, fä'ürff ÖTi mn M/My'tüfU-^a. — 2) T" Kpäro^ aov. — 3) (Sö ifl bCljftlbc,
waö (5briftUi^_bet Joan. 17, 5 uut> ber 'Jlpcilcl "iViulitJ! Rom. 1, 7 Uci^i. — '-i) nc övnöoq epxerai
jjiicveutt jur ccitmcich." — o) sc. diis; ro."ii'-uv rAwiSuv. — (») KOI ynp „beun auc^." — 7) oi'x
bri /uA'Aei KnjivEiv „aber er fünimcrt fii'^ nid)t farum, baf; er bvilc> iniuuHtcn wirb." — 8) M^av
t'/yeiTai „bÄit e^ für rübmitcb." — ii) Kl.-iih/'/.a „liuäcbte rinilC" — 10) kuI yf/q EvrtMarepa f)
fIttIc ahro'v „WCUUter IVCrtl), aii (£rPC, irt feine .^^OffnUlUV" — H) kcu t<)v liiov Tavrjyvpta/xbv
eTTiKepih] „fie balteu baö Veben für einen ^^^Ixrtt \\\m (sknpinnmad^en."— 12) v-rrip ijivxf/v vr/niov
„luu^lücflicber al^ eine Seele mit balbem i^erftan^e." Ter in-rfaiyer bat bicr ^ic 5(ejiJii>tier im
StuiK- — 1'5; rä f.t'i'^/.crrrt „tie i^erbvifjteilen," ak^ 2d)U\ni\(n, Äa^ani, 3lifen, Ätäfer, ^piumdufe
U. f. \V. — II) üfo/a yap (ji'ykpirouti'a töjv ä/.'/u>v tnri xf'pwn „benn IHTnuuftlo? finb flC, im
SL'ercjleicbe mit fen Uebrijien friilcitter." — l'5) „fie finb ferne i^erürtt bem l'obc unD ^'reifc
('^H'ttte?," b. b. fie baben ^Hduji an \id), wa^ ben "Wcnfdu-n ^u (Äkittec« l'ob unb "^vm erbeben
fann. (£? |^t^ Jiroar alle 'sk-fdü^vfe ;iut unt» uti-Mi in ibrer 'iUt; allein feit bnrdi bie Süube ein
3unefpalt in ^cn WcnfAen iiefi->mmen, lief? 'Mott bicfen Janefpalt ibm aiul) in bcr c^an^cn
<£dUHH'uni^ erfduincn. 3*i- ''*^L>tt ertt.ircc auel^rücftid) mehrere feiner (ycfduu''fc al? unrein;
über t-ic Sdjlaniie fpradi er fojiar ben *vliut am. ßj fodte ic^od) nur bajubieueu, bcm 2}Jenfc^en
lic Slbfc^euUc^tcit bcr c:;ünbc anfd)aulid)er ju mad)en Gen. 3, 14.
23
Caput XVI.
1. Proptor haec, et per liis similia passi sunt clip;ne tormeiita, et per
nniltitudiiieni bestiarum' exterminati sunt.^ 2. Pro quibus tormeiitis
bene disposuisti^ popiilum tuuni, quibus dedisti concupiscentiam delec-
tamcnti ?ui iioviini saporeiu,* escani parans eis orlygonietram:^ 3. ut illi
qiiidem conciij)is('entes eseam propter ea, qnae illi-s ostensa et missa sunt,
etiam a necessaria concupiscentia® averterentur. Hi autem in brevi
inopes facti, novam gustaverunt eseam. 4. Oi)ortebat enim illis sine
excusationc quideni supervenire interitum exercentibus tyrannidem : bis
autem tantum ostendere quemadmodum inimici eorum cxterminabantur.
0. Etenim^ cum illis supervenit saeva bestiarum ira, mprsibus perver-
sorum colubrorum externjinabantur. 6. Sed non in perpetuum ira tua
permansit, sed ad curreptionem in Ijrevi turbati sunt, signum babcntes
salutis ad commemorationem mandati legis tuae. 7. Qui enim conversus
est,*^ non per lioc, quod videbat, sanabatur, sed per te omnium salvatorem:
8. in boc autem ostendisti inimicis nostris, quia tu es, qui liberas ab
omni malo. 9. lllos enim locustarum, et muscarum occiderunt morsus,
et non est inventa sanitas animae illorum: quia digni erant ab hujus-
modi extenninari. 10. Filios autem tuos, nee draconum venenatoruiu
vicerunt dentes: misericordia enim tua adveniens sanabat illos. 11. In
memoria® enim sermonum tuoium examinabantui,'" et velociter salva-
bantur, ne in altam incidentes oblivionem, non possent tuo uti adjutorio. '^
12. Etenim neque berba, neque malagma sanavit eos, sed tuus, Domine,
sermo, qui sanat omnia. 13. Tu es enim, Domine, qui vitae et mortis
babes potestatem, et deducis ad portas mortis, et reducis: 14. homo
autem occidit quidem per rnalitiam, et cum exierit Spiritus, non reverte-
tur,'" nee revocabit animam quae recepta est: 15. sed tuara manum
effugere impossibile est. IG. ^'egantes enim te nosse impii, per forti-
tudinem bracbii tui liagellati sunt: novis aquis, et grandinibus, et
pluviis'^ persecutionem passi, et per ignera consumpti. 17. Quod enim
mirabile erat, in aqua, quae omnia extinguit, pltis ignis valebat:'* vindex
est enim orbis justorum. 18. Qüodam enim tempore, mansuetabatur
ignis, ne comburerentur quae ad impios missa erant animalia: sed ut
ipsi videntes scirent, quoniam Dei judicio patiuntur persecutionem.
19. Et quodam teinpore in aqua supra virtütem ignis, exardescebat
undique, ut iniquae terrae nationem'^ exterminaret. 20. Pro quibus
angelorum esca nutrivisti pop)ulum tuum, et paratum panem de caelo
})raestitisti illis sine labore, omne delectanientum in se bal>entem, et
omnis saporis suavitatem.'^ 21. 8ubstantia enim tua'" dulcedinem tuam,
quam in filios babes, ostendebat: et deseiviens uniuscujusque voluntati,
ad quod qui.sque volebat, convertebatur. 22. Nix autem et glacies sus-
tinebant vim ignis, et non tabescebant: ut scirent quoniam fructtis ini-
micorum exterminabat ignis ardens in grandine et pluvia coruscans.
23. Hie autem '^ iterum ut nutrirentur justi, etiam suae virtutis oblitus
est. 24. Creatura enim tibi Factori deserviens, exardescit in tormentum
adversus injustos: et lenior fit ad benefaciendum pro bis, qui in te con-
fidunt. 25. Propter boc et tunc in omnia transfigurata omnium nutrici
gratiae tuae deserviebat, ad voluntatero eoruni, qui a te desiderabant:
2r>. ut scirent filii tui, quos dilexisti Domine, (juoniam non nativitatis
IVuctus'" ])ascunt liomines, sed sermo tuus lios, qui in te crediderint, con^
24 T:as ^üä) tiv 2Bei^^eit. 16, 1—27. 5rnm. 1—20.
servat. 27. Quod enim ab igne non poterat*" exterminari, statim ab
exiguo radio solis calefactum tabescebat: 28. ut notuni omnibus esset,
quouiam oi)ortet praevenire solem ad benedictionem tuam, et ad ortuin
lucis te adorare. 29. Iiigrati enim spes taraquam hybernalis glacies
tabescet, et disperiet tamquam aqua supervacua.
1) KV(j(^a/.u)v „Urti^C^icfer." — ■ 2) eßnaavia&rianv „»UrbCU qeaudU." — 3) svfpyerririaq. —
4) iFVTiv yc'vjiv „eine frempc Äort." — o) E.vod. 16, 13; Ps. 77, 27. —6) Der (Sfe(, fceit
ibnen Mc >lröf*e unp anrcrc^ UiiiUiiefer »MTurfaitteu, nabm itjnen bcn notbwenttj^en "ilüpetit.
— 7| ml yni, „benit auit." 5(m ^chluffc btefes i^erfc3 ift fein ^Panft ',u feif.en, fa terfelbc nur
jwei i^ortcrfdt^e entbdlt, Denen ertt '-ß. 6 Per ■OJvV.tfa^ foK^t. 3n LXX beginnt IV 6. trft mit
sed ad correptionem; cf. Nuiii. 21, 6. — S) „'^^an wer ilc^ öinwenöete jur aufviericbteten
©lilanc^f." — 9) «c i-Toufrjcyiv „jur Srinneruni^." — 10) heKivrpi^npTo „fie »urctn
jieftorficn," oPer i^ielmebr «»i'iefiaitelt." Eccle. 12, 11. — II) ä-Tepia-arrTOL y tvuvrai r^q a^^
n:ep)F(riar^ „bamit fte ni'.tt Pciner ©obltbdtii^fett cnt^Oi^cn ttJÜrben." — 12) o'vk civaarpkipet „er
fanti ibn'niitt ',urücffebren machen." — 13) öu.Jpo/f äTrapa^r^ro/f „"Ptaureiien, fSi.-roittcrrf.^en
fon uniiewöbnli;tcr 'Jlrt" E^od. D, 23-2.5. — l'i) Tie Wx^z »ütbcten no.t ftdrfer in -Siittt
ter jRciienfhitben. — 1-5) yewininra „Pie (£r'5eui^niiTe." — 16) fai tt/jöc Tänai' äpuöp<ov
jfiwj' „Va? mit jepem fSJefchmacf ubereinftimmte" Exoil. Irt, 14; Xuiu. 11, 7: Ps. 77.24;
Joan. 6, 31 ; — 17) 7 /i^i' ;a/) hTTüoTaaU: anv. di ift fit:r>cr ^u fairen, ob bicr „flotte* ®-M'en"
pper „PC? 'J^roPc? ©efcn" ^u r>ertleben. "MMx überfc^t c? mit „5peifc," l'ocfe uno 3ieifcf)( mit
„rariiebpteneei." '•IHMfuft bemcrft: Non iu;iiina tot per .se effefta prasstabat, sed Dei
foecnnda sulistantia ox quHCumine re quidi|uid vnlt elicit. — 18) ro'vm 6e .sc. Trvp. Tai
J^euer ndmltcb, wcldu-? bajs 'Wanna bdtte fitmel^en fetten, f^drtetc t-i riielmetjr, bamit man it
bann ilopcn \u\\> \i\ ■i)}Jet>l i^cmablen ^errocbon fpnnte; Num. II, S. — |})i ni yeveaetc rüv
Kuprrf.tv „fie ;^rucbterHnt;ini!tc." — 20) Taa iS^anna bdrtetc fic^ am d^üix, fct)mo(j Pac^ecjen
am Sonncnilrable Exod. 16, 21,
Caput XVII.
1. Magna sunt enim judicia tua Domine, et inenarrabilia verba tua:^
propter hoc indisciplinatae animae erraverunt. 2. Dum enim persuasutn
liabent iniqui posse dominari nationi sanctae: vinculis tenebrarum et
longae noctis compediti, inclusi sub tectis, fugitivi porpetuae providentiae
jacuerunt. 3. Et dum putant se latere in obscuris peccatis, tenebro.so
oblivionis velamento dispersi sunt,^ {)aventes horrende, et cum admira-
tione nimia pcrturbati.'' 4. Neque enim quae continebat illos spelunca
sine timore custodiebat: quoniam .sonitus descendens perturbabat illos,*
et personae tristes' illis apparentes pavorem illis praestabant. 5. Et ignis
(juidem nuüa vis poterat illis lumen praebere, nee siderum limj)idae
flammae illuminare poterant illam noctem horrendam. 6. Apparebat
autem illis subitaneus ignis,^ timore i>lenus:^ et timore perculsi illius,
(]uae non videbatur, faciei, aestimabant deteriora esse (piae videbantur:
7. et magicae artis appositi erant derisus,'^ et sapientiae gloriae correptio'
cum contumelia. <S. Uli enim (jui promittebant timores et perturbationes
t'Xpellcre se ab anima languente, hi cum derisu pleni timore'" langue-
bant. 9. Nam etsi nihil illos ex monstris" perturbabat: transitu ani-
malium'^ et serpentium sibilatiorie commoti, tremebundi peribant: et
aerem, quem nulla ratione quis effugere posset, negantes se videre. '"^
10. Cum sit enim timida" nequitia, dat testimonium condemnationis:
semper enim praesumit .-aeva,'^ p ^rturbata conscientia. 11. Nihil enim
est timor nisi proditio"' cogitationis auxiliorum. 12. Et dum ab intus
minor est'" ex{>ectatio: majorem com[)utat inscientiam ejus causae, de
qua tormentum praestat. 13. Uli autem qui'* impotentem vere noctem,"
'Bai Sud) ter JBcu^()eit. 17, 1—19. 2Inm. 1—25. 25
et ab infimis, et ab altissimis'"' inferis supervenientem, eundem somnuiu
dorinientes,^' 14. aliquaiido monstronim exagitabantnr tiinore," ali-
quaiido animae deficiebaiit tradiu-tioiie:^' subitaneus enim Ulis et inspe-
ratus timor superveiierat. 15. Dciiide si quisqaam ex illis decidisset,
custodiebatur in carcere" sine ferro reclusus. 16. Si enim rusticus quis
erat, aut pastor, aut agri laborum operarius praeoecupatus esset, ineffugi-
bileni sustinebat necessitatein. 17. Una enim catena tenebrarum omnes
erant coUigati. Sive Spiritus sibilans, aut inter spissos arborum ramos
avium sonus suavis, aut vis aquae decurrentis nimium, 18. aut sonus
validus praeci{)itatarum petrarum, aut ludentium animalium cursu.s
iuvisus, aut mugientium valida bestiarum vox, aut resonans dealtissimis
niontibus Echo: deficientes faoiebant illos prae tiuiore. 19. Omnis enim
orbis terrarum lirapido illuniinabatur luraine, et non impeditis operibus"
eontinebatur. 20. Solis autom illis superposita erat gravis nox, imago
tenebrarum, quae superventura illis erat. Ipsi ergo sibi erant graviores
tenebris.
_l) fcblt in LXX. — 2'; tnKnp-lfr&fiaai- „fte würben umbcr i^cfloficn unb .qciai^t" von bcn
i:'1)rccfcnfiiebllbcn. — ii] kuI ivMAuaaiv iarapaarrvurmt „aon ®cbilben C\t\ä^rt'dt." — \) /,\'ii
<i: K'ira/xiaaovTEg aiVoi'f -KspifKOUTow „fcftrCttenbCä (iktöfc Umfc^aMrrtC fie." — -5) um (bncjuarii
iiufi'h'/rnig Kan/'i»] Trporio-xoig he(^avi:.tTn „uttb büitere '^ei^alten mit traurii^cn (iJeiuttcrn crfcbiencn."
l'ott unb jRctfd^l baltcn biefe ß}etl,x(ten für Dämonen; Dercfer unb '^lHioU für (^ebilbe ber
■iPbantarte, weil ber i^erfaiTcr i^. 8 fclb|t faiit, bajj bie 5ee(en ^<x\\\ franf unc> ficit i^cnjorben unb
fomit allerlei '•pbantailcj^ebilbc lut ju ;ieilaiten fabiij roaren. — 6) uiToiiar// -i^rxl „freientftebenbe
2Bacbfeucr." — 7) ipüßnv 77/i//ir/r. 't}a tai ffiort tt/J/p!/c fid) nid)t auf /rc/Ki belieben fann, fo
ftebt ^U t5crmutben, bap es beificn fofi rv'///!)!/. — S) fKrj/Kijc rfi- hi-Tralyuara KnTtKnro 7/^-17/r „ba?
<yaufe(irerf ber S^uberci [aa, nun \w ^-öoben" Exod. 7, 22. — ?)) unl rf/c tTii (ppovi/aa lY/a'^tirtiar
'i'/.tyx'ir eipv.iinaroc „uub haS '•^irablcn mit ©ei-Jbeit tt5ar nun fcf)impfiicb befcbamt." — 10) oi-roi
sarnyF/ aaTov e'vAdßnav höoovr „fte erfraufteU jctjt felbft in Idcfeerlicfier "Jini))!." — II) nr/j'iir
Tnf)ax(j'^fx „niiijtei (Erfcbredcnbe?." ^ 12) KfwViAcji' „UnvK^iefer." — li$) Trpni-K'nr „auf^u*
fitauen." •Sie (getrauten mt bie *JluiU'n nimmer aufjutbun. — 11) ctMv yäp '«'Hur -<ii'7/iiia
finpTvpd KarcuVKaiouivii „bcuu bic 'iBoi^bcit ^eicjt |ut i^an^ eilten furd)tfam, rcenn ba« Urtbeit über
fte CTi^ebt." — 1«5) an ci- ~ijoriiAr/(pe ra xa/-f~ii avvpxfuivri tij avveuh'/aei „i^ebrücft XfOXn 'i^ewiffert
bat ile immer audb ba? Uncjlüd baut bcfommen." — 16) el /.a) wpoSoaia rüif ärr-o /.<i)iGuiii im,-
yh/u:i7fjf „aii ba« '?(ufi^eben ber .öülf^mittel per 33cfonncnbcit, ober alö bie 9?errdtberei ber
•>>Ütfl0|li^fcit bc3 i^erilanbeg." — 17 J tv<Mn' Af oraa //vn^v // KpoiyoKla, K/.eUwa /()yi:^tTai r/)r
r'r. i-o/V/i' rf/r :ra:>f x'iray/r ri/v linüdvov airiar. V[t\t Sretle TOirb ?on ben Ucbcrfe^em auf bic
inanniijfaltii^fte iffieife iie^errt unb iieroenbet, obne ihr bod) einen annehmbaren 5tnn \\\ iiercdbren.
SDcnn man fie nad) bem ,^ufammenbau;ie unb \\k^.6>i bem einfad^cn 'üBortiaute nimmt, io itt ibr
'Sinn, wie ihn auit bie 'i^uijvita iiibt, fol.aeuDcr: „:je iücni>;er innerlicb 3'H>fntdn jorbanbcn,
für berto beffcr bdit man bie Univiffcnbeit ber Urfarbc, ioeId)e bie ^iv.-in i^eranlafjt." (5hite? hat
ber '?öfe niitt an lu-b, unb ba? Sdilimme, was? Uuiilücf broht, will er nittt anrrfennen, iPid e?
Ildi oerbeblen. — IS) follte hier iieftriiten rocrcen, ba bau* 'iParticipium fo(|U. — 19) Tie
-??ad)t i|^ „obnmäd)ti;i," roeil fte nid)t? "JlnpereiJ a.\i 'iWaniKl bea \'id)tee( ift. — 20) fc iirwartw
n\,,v iii'X'.w „au? bem ^um^rüim ber obnmdcbti^en Unterwelt." Tie Unterbett i|l bie beö l'ebenf
frmaniielnbe, a(fo obnmäd)ti;ie ffielt. — 21) rbv avun> h-vnv Kocauuevoi. „tnx v^(e;d)en, ib. b.
alcid^ obnmditnc^rn) Sd)laf fdtiummcrnb." — 22) repncv (bnv-nrriiä-uv „burd) lt>un^erbare
(f rfi-beinuniicn." — 2J5) TTfj'xhirr.'a „burd) '^(ufi^eben ber £ee(e," b. b. 'Cer^weifluni;. — 2i i Tie
Ainftornip war für ihn ein ÄerFcr, per cn.acr oerütlofj, als ein j^emauerter .«erfer, in welebem
bor 'iK^'an^cne mit i^eiTeln iltjt; cf. Exod. "lo, 22. — 2-5) icai iv.'tu-oc^taToir avnixtro ^ir.wr „mxt
war iini^t^inbcrt mit feinen 'ihbeiten befcb.iftiiTt."
Caput XVIII.
1. Sanctis autem tuis maxima erat lux et horum (juidein' voeem
audiebaiit, sed tiguram non videhant. Et quia noii et ipsi eadem passi
orjuit," tiiagnificabant te: 2- et qui ante laesi erant, quia non laeteban-
26 Da^' S8uA ber SBeiö^it. l^, 1—2. Slnm. 1—3.
tur,"'^ gratias agebant: et iit esset difterentia/ donum petebant. 3. Propter
quod' ignis ardentem columiiam dueem habuerunt^ ignotae viae, et
solem sine laesura boni hospitii^ praestitisti. 4. Digni quidem illi carere
luce, et i)ati carc-erem tenebrarum, qni inclusos custodiebant filios tuos,
per qiios incipiebat incorruptum legis lumen saeculo dari. 5. Cum cogi-
tareiit justorum occidere infaiites: et uno exposito filio, et liberato, in
traductionem^ illorum, multitudinem filiorum abstulisti, et pariter illos
jierdidisti in aqua valida. 6. lila enim nox ante cognita est a patribus
nostris,^ ut vere seien tes quibus juramentis crediderunt, animaequiores
essent. 7. Susccptaest'" autem apopulotuosanitasquideni justorum, inju-
storum auteni exterminatio. 8. Sicut enim " laesisti adversarios: sie et nos
provocans nTignificasti. 9. Absconse enim sacrifieabant justi pueri bono-
rum et justitiaelegem in concordiadisposuerunt:'- similiteretbonaetmala'^
receptuTOs justos, patrum jam decantantes laudes.'* 10. Resonabat autem
inconveniens inimicorum vox, et flebilis audiebatur planctus ploratorum
infantium. 11. Simili autem poena servus cum domino afflictus est, et
pojmlaris liomo regi similia passus. 12. Similiter ergo omnes uno
nomine mortis mortuos habcbnnt innumerabiles. Nec enim ad sepelien-
dum vivi sufficiebant: quoniam uno momento, quae erat praeclarior
natio^'' illorum, exterminata est. 13. De omnibus enim non credentes
])ropter veneficia,'^ tunc vero primum cum fuit exterminium primogeni-
torum, spoponderunt^'' populum Dei esse. 14. Cum enim quietum silen-
tium contineret omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet,
15. omnipotens sermo tuus de caelo a regalibus sedibus, durus debellator
in mediam exterminii terram ])rosilivit, 16. gladius acutus insimulatum'^
Imperium tuum portans, et stans replevit omnia morte, et usque ad cae-
lum attingebat'* stans in terra. 17. Tunc continuo visus somniorum
malorum turbaverunt illos, et timores supervenerunt insperati. 18. Et
alius alibi i»rojectus.semivivus, propterquam morielmtur, causam dcmon-
slrabat mortis. 19. Visiones enim, quae illos turbaverunt, baec prae-
ntonebant, ne inscii, quare mala paliebantur, perirent. 20. Tetigit autem
tunc-" et justos tentatio mortis, et commotio in eremo facta est multitu-
dinis: sed non diu permansit ira tua. 21. Properans enim homo^' sine
querela deprecari" pro po})ulis, proferens servitutis^^ suae scutum,
orationem et per incensum deprecationem allegans,-^ restitit irae, et
tinem^ imposuit necessitati,^' ostendens quoniam tuus est famulus.
22. Vicit autem turbas, non in virtute cor])()ris, nec armaturae potentia,
sed vcrbo illum, qui se vexabat,^^ subjecit, jnramenta parentum, et testa-
mentum commemorans. 23. Cum enim jam acervatim cecidissent super
alterutrum mortui, interstitit, et amputavit impetum, et divisit^ illam,
quae ad vivos ducebat viam. 24. In veste enim poderis,-^ quam habebat,
totus erat orbis tcrrarum: et parentum magnalia in (juatuor ordinibus
lai>idum erant sculpta, et magnificentia tua-^ in diademate capitis illius
sculpta erat. 2,5. His autem cessit qui exterminabat, et haec extimuit;
erat enim sola tentatio irae sufficiens.
1) <:.»' (f)Gniv /irv ÖKoi'evrrc. 5?acf) bcr 9?uUv fiiib in bicfcn ?n>ft iPcrfen bie Seiraelitcn,
.sancti, baa Subjeft bc« eat^c«^ unb unter hoiuin l<:>v) bic 5IciV.'ptifr ^u t*fr|leben; mict) LXX
aber jinb bie ?IeiV.^ptier baö i:iibieft unb unter horuiu bie r^fraeliten ju rcrfleben. — 2) ün
uiv ovv KdKrnm i-n:ov^t,aav, i^uKäfu^ov. Statt ovv KlJl bier bte 'i}üU]. ov. (Je ifi idttVtX JU
M^en, reelcbc V'ceart for^u^ieben fei. Vd§t man «iv gelten, fc bürfte man übcrfcften: »eil fte
nunfelber (bte ^rlcjirvticri leibenb n^aren, fc vricjen üe jene (bie 0«<racliteni glücfÜcb." —
3) ort 6c UV ß-.niTTovac -poTjöiKTjßtvoi, evxaf)tcroLa:P ml roi dcerex^rjvai ^apiv köeovTO „ftC
•Caö 53u(^ Ux ©ei^^cit. 18, 2—24. 3lnm. 3—29. 27
banTten, fca^ jene, bte t>cr^er Unrfcfit gflütcn, nid't fitabctcn, unb batftt um (üinabe für ba?
(roriäe) 3"tt>urfin§," ober „baten, bap jene fbic S^fi^fütcn) irci^jicbfn." — 4) <.«' r,/r
Atevcx'^f'/i'ai x"f"v iiUnvro „fic baten um tic CMnabc, (getrennt ^u n^erben," nämlicb con beu
iJIfgi^pttern, b. b- octlfcmmen unb c{\\\ immer tcw itjnefi ^cfducben \\\ werben. — i^) av{r ,:,,■
„ftatt beffen," b. b. jlatt iilcicb ben ^leiV-^ptiern mit ^inftcrnt§ ciefcMaiien ^u u•er^en, befamen (ie
eine l'icbtfaule jur gubrerin auf unbcfanntcn ''Pfabcn. — 6) wofür iu LXX fein S23crt fi*
finbet, ^a -apioxii, pracstltlsti, für beibe Cbjeftc i^ilt. — 7) (pi/.oTi/jnv iFviTciar „ber t)rd>'
ijcrjigcn SBanberfcbaft." — 8) fif f?f}A'ov „jui" Strate." — J)) Gen. IS, i;;. 14; Exod. iL'.
21-28. — 10) -pogstUx^v, nm»? (£inii^e bier mit „erwarten" überfe^en. — 1 1 ) u -jnf) . ..
TovTif) . . „wcburel^ bu bic IDiterfacber ftvafte|l, baturcb baft bu una ^u bir i^erufen unb
öcrbcrrlicbt," nämlicb bunt bie Ibftuni^ bcr (Jürfti^eburt. — 12) „ftc bcfcl^lcnen einmütbig auf
ba6 (iiefetj (J^Hnte? bin, bap fie alt^ (^H-red^te »iUitce unb Si^fe« annehmen. " — lÜ) rüv avr<.>i'
ö/xoiug Kui äyadüv unl Kiv<Un>u)v uera?.?',xj'ea^ai roif dyinv^ „(|le festen fcft), baf) bie .Sreiliiieu (fie
felbcr, bie 3*i"acliten ndmliA) gleid^mä^ic^ 5lntbeil nebmen woßen an benfelben fflürern, fpwobl
ali ®efabren." — 1-4) -n-aTlpuv iih/ npaavafitÄTrövTuv alvinx. So foHte rieflcid)t K/ioavu/Jt/.rov-
rff beipen. — 13) v kvTt/ioTfpa -.rveaiQ „icii iiefd)ä^teite '^)efd^ledU," b. b. bie Cfrjicjcburten. —
IG) <5(d 7«c (papfiaKiag, b. b. burd) tie tauberer s^trblenbet, batten fie immer feinen Glauben
an bie ©ottbett bcr ^^raeliten eiebabt, bi? fic nun bicfe letuc Strafe »erbanj^t faben. —
17) (oiLoUynaav „ile^^eftanbcn." — 18 ) äwTTüKptTov „unmactfirt." — 19) iMlb beet Unj^e-
^euren, ba? in biefer ^itrafe laii, ober au* i^cranfd)auliclnin3 ber «ycflalt fe^ SBüvgcnj^ele, ber
mit bem guf;e bie (£rbe berübrenb, baji .^aupt bis jum Fimmel erbeb-, of. Apoc. lO, .'>. —
20) feblt in LXX, ift aud) offenbar wep^ubenfcn; benn wa? bier i^uislt 'Kut, traf erft fpater
ein, nämlid) in berSBüftc.^ — 21) (£^ i)f 2tarcn barunter ju i^erftet<en Xum. 16. G-14. —
22) 7rpoe,wäj7/(TE „fäuipfte," b. b. burd) Webet. — 23) ltLTovp^,ia(: „bee SlmteiS be^ bl. 5>riefter
amtc?." — 24) Kuuica<: „tragenb." Gr truii bae; ß3ebet unb bie SHaud^fübnuni^ at? i'erföl^nuni^?-
ppfer Jjor (^^ctt. — 23) -rij avuöopö „bem Ünfaü." — 2G) darunter ift nad) i^. 2r> ber STüViV
eni^el ju t^erfteben, ber jcbod) nicbt für einen fd}limmen ju bellten ift. ÜBcnn man um 9lb^>en^un;^
bcr Hebel flcbt, fanipft man mit '^k^tt unb feinen önt^cln; unb wenn bie i^itte ^urd"brinflt, bvit
man fi^jctt unb bie lini^cl überwunben. — 27) t5«i(T;):/(7f „fd)nitt ab." Sr f*nitt ^cm ffiüriv
enviel ben SDc^ ah, um weiter vorzubringen unter t-en Vcbenben. — 28 j Exod. 2s. —
29) „bein groler ';)?ame."
Caput XIX.
1. Impiis autem iisqiie in novissimum sine miscricordia ira supervenit.
l'raesciebat enim et futura illorum: 2. quoniam cum ip.si perniisissent
ut se educerent, et cum magna solicitudine praetnisissent illop, conseque-
bantur^ illos poeoitentia acti. 3. Adhuc enim inter manus habenies
luctum, et deplorantes ad monumenta mortuorum, aliam sibi assump-
serunt cogitationem inscientiae:^ et quo.s rogantes projecerant, hos tam-
quam fugitivos persequebantur : 4. ducebat enim illos ad hunc finem
digna necessitas:^ ethorum, quae acciderant,* commeniorationem amitte-
bant, ut quae deerant^ tormentis, re{)leret punitio: 5. et populus quidem
tuus mirabiliter transiret, illi autem novain mortem invenirent.
6. Omnis enim creatura" ad suum genus ab initio refigurabatur, deserviens
tuis praeceptis, ut pueri tui custodirentur illaesi. 7. Nam nubes ca.stra
eorum obumbrabat, et ex aqua, quae ante erat, terra arida apparuit, et
in mari rubro via sine impedimeiito, et campus gcrminans de {)rot'undo
nimio:^ 8. per quem omnis natio transivit, (piae tegebatur tua manu,
videntes tua mirabilia et monstra.'^ 9. Tamquam enim equi depaverunt
escam,^ et tamquam agni exultaverunt, magnificantes te Domine, cjui
liberasti illos.'" 10. Memores enim erant adhuc eorum, quae in incolatii
illorum facta fuerant, quemadmodum pro natione animalium eduxit
terra muscas, et pro piscibus eructavit fluvius nmltitudinem ranaruiii.
11- Xovissime autem viderunt novam creaturam avium," cum addudi
coiicupiscentia postulaverunt escas epulationis. 12. In allocutione enim
28 Da« Suc^ bcr Sßeiö^eit. 19, 2—20. SKnm. 1—24.
(lesiderii/^ ascendit illis de mari ortygometra: et vexationes^^ peccatori-
])us superveneruut, non sine illis, quae ante facta erant,^^ argumentis per
vim fulmiuum: juste enim patiebantur secundum suas nequitias.
13. Etenimdetestabiliorem inhospitalitatem instituerunt:^^ alii quidem'®
iguotos non recipiebant advenas, alii autem'^ bonos hospites'^ in servi-
tutem redigebant. 14. Et non solum haec, sed et alius quidam respectus
illorum erat:'* quoniam inviti'^ recipiebant extraneos. 15. Qui autem
cum laetitia receperunt.hos, qui eisdam usi erant justitiis,^" saevissirais
aftlixerunt doloribus. 16. Percussi sunt autem caecitate: sicut illi in
tbribus justi, cum subitaneis cooperti essent tenebris, unusquisque transi-
tura ostii sui quaerebat. 17. In se enim elementa^^ dum convertuntur,
sicut in organo qualitatis sonus immutatur, et omnia suum sonum custo-
diunt: unde aestimari ex ipso visu certo potest.^^ 18. Agrestia enim in
aquatica^^ convertebantur: et quaecumque erant natantia, in terram
transibant. 19. Ignis in aqua valebat supra suam virtutem, et aqua
cxtinguentis naturae obliviscebatur. 20. Flammae econtrario, corrupti-
bilium animalium non vexaverunt^^ carnes coambulantium, nee dissol-
vebant illam, quae facile dissolvebatur sicut glacies, bonam escam. In
Omnibus enim magnificasti populum tuum Domine, et honorasti, et non
despexisti, in omni tempore, et in omni loco assistens eis.
1) (hü^nvai „ba§ fte i?crfc{(?cn irürben." I^iefer c\an]e 3?cr« ifl ein ??oT(\cfv-i& }U praesciebat
futura, »eöroci^en er in LXX i^anj riittii^ nur burcfc ein itomma vom erjlen i^erfe (getrennt ijl.
2) ävoiai „tut Zi>oxbdt." — 3) „bie ycrbicnte ^^Jütbrncnbii^teit, ba? ucrbicnte (5ci)icffal." —
■4) Kai TÜv cvaßtßiiKoruv äijvrjariav cvtßaArv. — i5) iivi rrjv ?.riTrovaav ral-: ßaam'oig TvpoavaTV^Tjpc)-
fioim icdiaatv „bamit jlc bie t5on beu ^la^en nod) übrii^e ©träfe ood macfttcn." — 6) o;i7 yäfj i/
hr'idic ev hVitj yht.i -rräliv ävußev (^leTv-rrovro „benn bie flanJie 9?atur TOurbe in if^rcr eigenen 9lrt
lieber nac^ i&rcm urfprünc^tid)en ©ein umi|cbilbet," b. 6. fie iturbe, n?ie im 'JParabiefe ganj jum
Tienfte be? 5)?enfcf)en, be« Sesraelitcn, einj^ericfetet. — 7) f« Klvituvoc ßmiov „au? ber gewaltigen
äBoge." — 8) ^iav/maTä rfparn. — 9) hefir/^r/oav^ b. b. fte wanbelten biird) ba^ OTeer, mir auf
einer fflicfe. — 10) r.'w pv6/ievov ahroi«;. Da f)ier baö trafen? gcbraudjt ift, fo leuchtet barau»
ein, batj oon bem frobloctcnben Durc^^tg burd) baa Weer bie ?ltiH \\i. — II) b. ^. eine burc^
i^ona rounberbare 'Jlnorbnung bcrbeigcfübrtc 5irt ißögel Exod. 16, 13; Num. 11, 31. —
12) «c yäp Tvapajw&'iav „benn ju ibrer iöcfriebigung . ." — 13) al nfiupiai „bie Städte." ^ier
fnüpft ber ^-Berfaifer lieber an 'B. 5 an unb rebet »cn bcn 3Ieg9))ttern. — 14) b. b. n)cl(i)e bei
ben burd) Wofe« gerufenen ''Plagen ocrgctommen waren. — lo) eweT//(kvanv „benn fte übten
eine oerabfd)ouung«»iirbigerc Ungaillicbfeit," namlii^ alei bie Sobomiter. — 16) ol /xh „bfr
einen," nämlid) bie 'J3en)Pbncr ©ofoma'ö — ohroi (U „bicfe aber," ndmlic^ bie 3lcgoptier. —
17) evepyfrcK; s-^voi-f „j^renibliuge, bie SBobttbdter waren." — 18) «AX' Tjnc rmaKon-r/ fwar
ini7iji' „fonbern man muf; ba no.t eine anbere JHücfiutt nebmen." — 19) njvyx'^'^i „feiublic^."
Die Sobomitcr nabmcn bie J^renitilingc (bie Sngel ndntlid)) feinblid) auf. — 20) rohe i/ch/ r<ji'
vi-üv fieTtaxiKorai i'iiKa'uv „bte ibrer 3{cd)te (i^ürgerred)te) bereit? tbeilbaftig geworben," burd>
•iPbarao, ber fie wie (Eingeborene beö l'anbe? bebicit unb oon '-Jlnbern angcfc^'en wijfett woffte. —
21) '5/' tavTijv yiip rä crcnx^ia /ttiinp/ui;6,uyva „benn Wenn bie (Elemente in fid) umgeftimmt
werten, bann i|1 e? wie bei einer •'q.uU, ^in^rtp h ^aXrr/piu. Die Jone wed)feln nadi ber %ah'
an unb ^lUe? bd(t ben .ft'lang feit, Tarrorr /nivovTa vw" Tii göttliche Sorfebung tjt bier mit
einem 5aitenfpicl t^ergüAen, wobei bie Saiten l^erfcfeieben geftimmt ftub, ba? Spielaber bennodf»
fo au?gefübrt wirb, t)a§ bie fdjtintte -Harmonie erfd)eint. — 22) bxep karlv nKäaai ik rf/c tüv
;.;'(i'rtra)v öi/.fuf hKptßfjt; „man fauu ba? au? bem 2(nb(icf beijcn, wa? geft^ab, erfeben." —
23) '-Beim Durd)5uge burd) ba? rotbe Weer würben bie .^eerben ber Hebräer gleic^fam ffiaJTer-
tbiere, unb bei bcn Vanbctagcn ber "Jtegt^ptier bie 2Baffcrtbiere ^u l'anbtbieren. — 24) tßäpavav
,,Ubrten auf;" f. Ki, 18. Da? ^euer oerjebrte nic^t ba? plagenbe Ungeziefer, ba? über bie
^legoptier oerbängt war, ba? war eine '»Pein-, e? ma^te ba? 5J?anna, ba? ben Hebräern gefenbet
würbe, nicbt fcfcmeljen, unb ba? war eine ffiobttbat.
LIBER ECCLESIASTICI.
1. 3!?ic[c^5 um^cmcin Ie[;rrcidic nnt> anüctieiibc oittenbudi, iuclclK^j man aU
einen ftänöii^cn Gober bcr oittcnlchrc be§ alten Xcftamentel betradUcn fann, mar
uriprünßlid)', mie d bcr üoranftcbenbc "iprolüv^ iac\t, fjebräifdi gefdiricbcn.
X>icle Urfd^rift ift jeboc^ nid;! nicbr üor{;anbcn, obiüobt fie nod; jur ä^nt be§ (;l.
.^teron^mn^ eriftirte, lüclc^er fie mit ber 3tnffdmft D^^&J'O, parabolae, gefeben
T
jiu ^aben öerftcf>ert. Sie gried). Ueberfet3unv3 fübrt »erfcbiebene 2ite(: locpia,/^
(TOf'.a ^Irjao'j, aoipia ^ Ir^ao'j •j'io'j l'siody^^ TzaudtnTO^ <ru<f:a, und) l'ahoacoi'.
3(ucb ber (at. Ueberfeöung gab man i.Krfd;icbene ^itel: Sapientia Salomonis,
Ecclesiasticus per Salomonem, Sapientia Öiracli, Liber Sapientiae Siracli.
Ecclesiasticus Sirach, Ecclesiasticus. Xcx ftebcnbe ^itcl ift beute bei ben
(^riecben (xoi/'ta Iscody, bei ben Sateinern Ecclesiasticus.
%\d) Gähnet, ^$ahn imb 31. beutet biefer (ctUerc Xitel incUcidit auf bie 3(e^ulid)=
feit, bie ba^ iöucb mit bem Ecclesiastes bat; nacb 2)erefcr aber, baß man e^ in
ben 5lird)en jur ßrbauung üorla^^. Grftcrc 3}Knnung mijd)tc wobl bie riditigere
fein.
2. G§ laffen ficb feine Xbcile im iöucbc unterfcbciben, mcnn man nidit etma
bie testen fiebcn (Sapitcl, iüc(d;c bie aufgcftcUte 'iÖci§f)cit»; unt) Xugenblcbrc in
iöeifpieten au§ ber Öefdnd;te be» bl. ä^oifew barftcUcn, ai§> einen befonbern ober
angel;dngten Xbeil betrachten miU.
3. Sie abgebanbeüen (^ebrmaterien finb für ade Stänbe, 3nter unb Sebene-
t»erbä(tniffe beredjnet, luio e-S fann ficb barin ber )yün"l lüie bcr 33ürger unb
Untert^an, bcr 'Beamte lüic ber A^anbiucrfcr, ber @cle(irte \vk bcr Ungelcbrte, bcr
5lünftler tuie ber geioö^nlic^e 9)iann, 'l^ater wk Sobn, ilhitter mie Xocbter,
fpicgeln.
4. Sie Sarfteüung f)ält fidi an feine beftimmte Orbmmg, wie bieß über =
faaupt bei ben Sitten^ unD Sprud^biidtern bc^3 Cricnt» niclit OJciuobnbeit ift. (5e
fommcn bcübatb über eine unb biefclbe Xugcnb an nerfc{)iebcnen Stellen
l'luofprüc^c öor. 3tucf) in bicfem '-öncbc, luic ut ben übrigen 3prud)büc{)ern, finb
bie 3.S e r g t e i d; u n g e n unb 3i n t i 1 1; c f e n beliebt.
5. G§ ift allgemein angenommen, ha^ hai^ Sucb )d)v treu au§ bcm bebr.
Original in ha^2i Öriccfnfd^e überfetjt luorbcn, fo ba^ e^s mit :l{ec{U bemfelbcn
als gteicf) geacbtet lüirb. 3lllein leiber crfubr bie griednfcbe Ucberfe&ung gar
manciterlei Wefdnde unb artete burcli tbalmubiftifdie Ginrlüffc in bec>cutcubc
'^Variationen aui, mie biep au-o ben Gitationcn bcr gricdi. il^ätcr flar bcri^orgcbt.
Gc ift barum aUl eine äi>obltbat ju betracl}ten, ha]^ fcbou früb^^citig, unb nodi lun-
ben Ginflüffcn bcr tbalmubiftifd)cn 2(uctoritätcn, alfo im erften ^^ibrbuiit'crtc eine
Lit. Ucberfe<3ung, bie Itala, ju Staube fam, beren Xert ficb febr unyeränbcrt
crbicltj unb eben bcßbalb hm 'l^crutg i^or ber griccbifdum bcr beutigen Gobiccc-
rcrbient.
H. Sa biefe lat. Ueberfc^ung mehrere Wräci^men cntbält, v i^. eucharis (>. ").
aj)oriabitur 18, 6, acharis 20, 21, dyorix 24, 41, cataclys?nns 40, 10, aud^
einige falfrlie griecli. i'e-3artcn ^ur 'lU>rauefe^ung bat, unc dronoz ftatt nrn::
30 ginleititttg ju tem 25ud^c 3ff«ö ©irad^.
24, 15, ocxereia \tatt ixezeca 51, 9, <h(TfirjUca ftatt 8(yofievca 39, 12, fo tft Jtnar
bie'^ikrmiitbuiu-^ fcbr ßecirünbet, ^a^ [ie aus bcm öricduf dien gemacht ift;
allein in niedreren ' Stellen ineidit fic üom @rie6. auf eine 2lrt ab, baj? man
beutlidi barau^ crfeben fann, e^ bahc \i)x aud) ein hebr. STej-t unb p)av mit anberer
l^e>öai-t' üonielegcn, al5 bie Iiatte, iüeld;e bcm viried). Ueberfe^cr t^orlag, 3. ^ö.
überieW fic 1, 21 (17) thesauri. mäbrenb bas Okiedi. iTriäo/a^/mza bat; S>. 33 (20)
justitia, u>o bac^ Wricdi. evr^/«; hat; '•l^. 37(29) in coiispectu honiinum, gried).
ii azouumi^ dw'^tnö-oji.. (S§ liegen bier bie iierfdnebenen l^^earten 3U ©runbe :
^:sh"''Dh> DtiZ'D'Ü^lD^tTD. D\tDJ^D!:"D^*iöDD. O^arang bürfte tt^obl ber ©cbluf3
3» 3icf;en fein, fic fei an§ bem ^cbr. mit 3ii5i^'fHing unb 33eibülfe ber griedi.
Ueberfe^ung gemacht.
7. Xa [le fcbr frühzeitig gefertigt iuorben, fo ift borau§5ufefceh, bajj ber Xert
bamahs nod) ireniger entflelit luar. Xk\] bciuei^n aud; ber Umftanb, baf^ bie
(Sitationen ber gried). ochriftfteUer ba, wo fie Vnm bem beutigen gricch. 3:ertc
abiueid)en, mit ber Jtala übcreinftimmcn.
8. Xiv 'iU'rfaffer bec' 'iUidiC'o ift fein anberer, ahi ber im ^^^rologc 3.>. 3
genannte ^"sefn*, ber Wrcfumter be^ Ueberfeliiery. (5r lebte in '^Iniläftina, mie
bicB anc- feiner 'ik'fcbreibung ber bcbcnv>riefterlidicn 'i'errichtungen 45, 9-21 unb
5(), 1-21 beruorgebt. Cb er 3(r3t, ob er "^Isriefter getoefen, ioie (iinige nioUen, ift
ungeunfv "^inäj über fein Zeitalter ift ein grof^u* ©treit, ba man nicht iüeiß, ob
ber hohe '^|>riefter 3imon, iim er c. 50 mit fo grofsem i^obe feiert, ber erfte ober
zweite feinC'---' ^^Jamene fei, unb beibe boch ber 3cit "^^ff' mi' ^^^^^ .^^'i^'i^c ^c»'^
einanber abftebcn; ferner nidit gcnnf] ift, ob unter bem 'ipbilabelphus (S'uergetecv
ber in ber Isorrcbe ^Iv 8 genannt ift, ber (S'rfte ober ber 3^i-'<''te biefe^ ^l^rmene ju
oerftel;en fei. Xiefe Sdnoicrigfeiten Uieid.)en inbeffen, loenn man einfadi im iHuge
behält, bafj Simon I. (310-291) in jeber 33e3iel;ung roeit über Simon 11.
(219-199) erhaben fteht, unb fomit auf feinen ^-all hätte unerunihnt bleiben
fönnen, menn auch luirflich bie Vobrebe bem zweiten gegolten liätte. 5lucli fdion
Aitiercnonnic^ hielt bcf^balb batür, ha\] Simon I. gemeint fei. Unb iocil fidi au^i
50, 1-21 ergibt, baf? ber Üscrfaffer ben Simon felber gefel;en, fo ift bie 'iUu'muth;
ung, bau er bereite 290-280 i\ (Sbr. geicbricben l;abe, ooUfonnncn begrünbet.
Xk Crir.uienbung, bie man mad^t, baf] (iuergetC'o I. nidU 38 ;3ahrc regiert habe
prolü«^. V. 8, wirb leidit gelöst baburdi, baf^ man 't)a§> fragliche 38. ^^ahr als haS'
^^•bensjabr bes Uebcrfet^n-s, nicht als ba^ ^Kegierungdjahr bes Guergctes aiminnut.
Xer iHusbrucf „im 38. ^^abre unter ber rlfegu'ning ^"^'^' .UlMiigs '^stolenuius
li-uergctes" forbert es fogar. 'li>ollte bamit bas ^iegierungsjabr gemeint fein, fo
müf5te CS heif?en ,,im 38. ,Vibre bes .SiönigS . . ." "
9. ^er tieclefiafticus unirb, loie bas 'ouch ber Seisbeit, in ber5(nfangs3eit nidit
gemeinfam in allen Mircbengemeinben als göttlidies "^iid^ anertannt, weil er feine
Stelle liatte in bem iion im Hebräern iVberlieferten Ganon. 3Ulein allmählid;
uwib bie Ueberzeugung oon feiner .^^^nfvnration bie oorberrfdienbc, wef^halb er in
ben CSoncilien oon .»oi^^Vo, 393, unb (Sartbago, 397, bem (Sanon ber hl. ^Mtcficr
einoerleibt univbe unb fortan unbeftritten einverleibt blieb.
10. Xk abgebanbelton 05cgenf täube reihen fidi in folgenber Söeif«
aneinanber:
I. .Oauptablbcilung: S tn-uc{ifammlnng c. 1-42,14:
Ter SiH>isbcit Urfprung, 'Kultur wn'o Slscrtb c. 1 ;
Ermahnung zur (ijebulb unb 3um äsertrauen auf Wott c. 2;
"^pflidnen ber .Uinber gegen bie CSltern. (Ermahnung 3Ur Sanftmuth unb
Temutb c. 3 ;
I
k
ßinleituiii) ju tcm SBuc^c ^t\\ii Sirad^. 31
Grinafinmu-j jur ^Barinr^crjii-^fcit. Sob bcr 3Bei§ficit c. 4.
"ilv-irnuiu-i inn- ^i'crincnciibcit, Unbcftäiibij^fcit, (^JoldninUüc^fcit c. 5 ;
iBabrc iiub falfdie Ai'ciiubicbaft. (Siiipfcblmu-j bcr ^ii^ciöbcit c. 6;
iBartunu^ \)or bcr oiiubc. lS-mpKbtinu3 bcr (ibrfurdit gci-^cn GÜcrn iiub
'^Uicftcr, iinh bcr 33armbcr^ic5tcit c. 7 ;
®ittcurco(clii für bcii Umjiaiui mit 'Jdibcrn c. 8-0:
iscrlmltcu bcö a^ciicu :Kci]cutcn. Xborbcit bc^^ StoIjC'5. 2Bürbc ber Tiigcnb
iinb Wüttcc-furdU c. 1();
:iscr|dncbcuc ^cbcuc^rcjclu e. 11-12;
C^icrabrcn bc-^ UmoiangC'o mit WrL'>i3cn unb 9{cid>cn c. 13;
ölüd bce ßuten Wcuni'fene. 'Isom ernten (^cbraiid) bco ?)?cid)tbum§. 2ob
bcr 3lHn-Micit. Scr 'Dicnfdi, nidit (^Jott ift 3dnilt> an bcr oiinbe c. 14 unb 15 ;
Tddjt uiclc, fonbcru i]utc Miubcr finb bcr (Sltcru ^iubm. Wottcä Öcrecf)tig=
feit unb ®cix-bcit in :)ici\icnuun bcr iÖclt c. 1(3;
Sdiüpfmu^ bC'j :i)Jicnidicn. ' Seine äBürbe unb feine ^NfUd^ten c. 17;
05ottc>5 ÖröBc, bee ^3Jtcnfdicu odnuäcltc. (Smpfeblunß ber :9lvä6ftcnlicbe c. 18;
'Äarnuni\ uor ■J:runfcnbcit unb Uujud)!, Gmpfcbiun.] bc§ odnueißcuä unb ber
^lufridUivjfcit. Uuterfdnct) bcr iual;rcn unb falfcbcn 2i\n'obcit c. 19;
^luvjbcit im 53cftrafen unt) 3dnucii-^cn, im 'ißobltbun unb l'Hcbcn c. 20;
^l^arnnuii uor bcr SüuDc, bcfonDcr^ Dem otolse. 3cl)ilDeruni3 bee ©eifen
unb bc5 ulborcn c. 21 ;
ü}on bcr 3dianbc ber Jrä^bcit. 58on t^m uiujcratbenen unb luoblgera^
t(;enen Äinbern. ison ber 33curtbeilnng unb Scbanblung ber 3ri;Dren unb
SSeifcn. 3>on bcr ^^cnnbfcbaft c 22;
Öcbet um 3d>u^ i^or 3ünbc! SBarnung tu^r bem Scbioören unb Säftern,
üor äi>obüuft c. 23;
i!ob bc§ ai^icifcn c. 24;
5)rei iuiinfdicn^oiucrtbc unb brei baffcuÄtücrtbc Thinge. ^)<ibn ^inge, bic aficr
3Id>tung wcrtt) finö. ^Die gvöütc CluaL Sic gröfste ^^oi^beit c. 25 ;
2^^K■' ölürf, ein inutee ^ii'cib ^u babcn. !Dic öier entfeßlidien Singe. Xa^i
Unglüd, ein böfce '^cib ^^u babcn.
Sic brei betrübenden unb ^ie ;;iuei gefäbrlidien Singe c. 20;
Öcfabrcn bcc^ §anöc(cMtanbcc>. 'iib^ hQW MiUn crfcnnt man hm Tlmidnn.
Siegeln bci^ UnugauvV'-. Strafe t»cr .»öintcrlift c. 27;
23arnung tior 9iad;e unb 'iscrläumbung. (S-nnal;nung jur Sarmber^igfeit
c. 28-29.
.^^inbcrjudit. Grbattung ber Wcfun&bcit unb bc-:^ i^crmögcn». SSnrnnng
t>or ^abfndit. ^JJiäfeg!cit bei Sifdi. iktragen bei Waftcreien c. 30-32 ;
-ycrfdncbenc ^'cbenercgcln c. 33;
:föarnung uor 3(bcrglauben. :JhiGen bcr Iserfuclmngcn. .\>offnung auf (^3ott.
DJiBfallcn (>3ottc*^ an \)m Opfern Der G^ottlofcn. :iivcrtii ber wahren
?vrbnunigteit c. 34-35 ;
(>)cbct um Befreiung Pen ben ^einbcn, um bic iöcfclirung bcr .'ö'^iöen, um
ben Segen ^^oraelÄ. :^ebcn'örcgcln c. 36;
^r^Mi hm iiHibren unb fatfclicn A-reunbcn. 'isorfidit beitn 9{atbf*(agcn^ Scr
äßeifc. Sorge für bic Wefunbbeit. Sobtcntrancr. ii>cicbcit bce Sdirift:
gclebrtcn unb be» Münftlcr^^ iinh ipanblucrfer^. äi>a» bie 3Öci»l;eit tfjut
unb iüai- fic rcbet e. 37-39;
aJlübfale bcy menfc(Uid)cn Sebcn^. 'i'erglcidning bc^^ a"i>ertbe^3 Pcrfrfviebencr
Singe. Ser 2oh. Ihmx guten ülfamcn. )Son bcr nrnbrcn unb falf*cn
Sc^am. ^cbanblung ungcratbener Softer unb il^nbcr c. 40-42, 14.
3»ifc^enftücf; ^ob C^ottcv au^ bcr Tumix c. 42, 15-43, 37.
32 (Sinteitung ju im SBud^e 3efuö ©irac^.
IL ^anptahti)i\hin%: ©efd)id)tli(^e 33etrac^tung über
grofeeaJiänncrc. 44-50, 23:
1. Einleitung c. 44, 1-15.
2. über ^^cnöd;, dloc, ^hvaijam c. 44, 16-27;
3. über Wloici, ^laxon, ^^^Innee« c. 45;
4. über ^ofue, Galeb, bie 3{id)tcr, Sanuicl c. 46;
5. über 'Jtatban, S)ainb, Salonicn c. 47;
6. über (£lia§, (SUfäug, Gjcdiia^, ^faia^ c. 48 ;
7. über i^üfin^v ScrcmiaS, e^cdiiel, bie jiüölf ^rD^f;eten, Sorobabel, ^e[u3
ben ^ojebed, 9tel)eniia§, S:^cnüd), 3eini(;, 6et^, ©em, Slbmn c. 49;
8. über Simon, Dnins Sobn c. 50, 1-23.
6d)Iufe:
a. Grn)äbnung bcr 3<-'itlnge c. 50, 24-28;
l). Unterfcl)rif't be§ ^l^erfaffer^ c. 50, 29-31 ;
c. ^aufgebet c. 51 .
(®d;lu[5benicrfungcn nad; bauten:
1) S^i-'^ifdcn ben Spriiden bes 33ude§ finben fid;: c. 1; 4, 12-22; 6,
18-37; 14,22-15,11; 24; 51, 18-38 ;^ufanimenbängenbe 33elet)rungen
über bie SBeiSbeit eingcfduibcn, in iüeld;en bie inenfd)Ud;e al§> 2tu§W
ber göttlic{)en äßei^beit unb (entere nidt blo^^ alö immanente ©igenfdjaft,
fonbern audi a\§> iDcfenbafte ^^'crfon erfdcint, ganj iüie bei ©alomon unb
im 5il b. 9isci§beit;
2) d^arafteriftifd^ für gufammenljängcnbc ©rup^inmg beä ^nt;alte§ finb aud)
bie Uebcrid)riften befS griedifden 2:erteö: a. (Selbftbel;errfd;ung 18,
30; b. eprüdie 20, 27; c. Unterridt für ben 9)iunb 23, 7; d. l^ob ber
SBeiöbeit 24, 1 ; e. bon ben ilinbern 30, 1 ; f. üon ben eflabcn 30, 33 ;
g. von ben (>)aftmciftern 35, 1 ; h. i^oblieb auf bie Später 44, 1. ^.)
In Ecclesiaslicum Jesu filii Sirach
PROLOGUS.
MULTORUM nobis, et magnorum per legem, et prophetas, aliosque
qui secuti sunt illos, sapientia demonstrata est: in quibus oportet laudare
Israel doctrinae et sapientiae causa: quia non solum ipsos loquentes
necesse est esse })eritos, sed etiam extraneos posse et dicentes et scribentes
doetissinios fieri. Avus meus Jesus, postquam se amplius dedit ad dili-
gentiani lectionis legis, et prophetarum, et aliorum librorum, qui nobis
a j>arentibus nostris traditi sunt: voluit et ipse scribere aliquid horum,
quae ad doctrinam et sapientiam pertinent: ut desiderantes discere, et
illoruin periti facti, magis magisque attendant animo, et confirmentur ad
legitiraam vitam. Hortor itaque venire vos cum benevolentia, et atten-
tiori studio lectionem facere, et veniani habere in illis, in quibus videmur
sequentes iniagineni sapientiae deficere in verborum compositione. Nam
dcficiunt verba Ilebraica, quando fuerint translata ad alteram linguam.
Non autem solum haec, sed et ipsa lex, et'prophetae, ceteraque aliorum
librorum, non parvam habent differentiam, quando inter se dicuntur. ^
53orretf ju trm 53ucfac 3cfu« <Sira(^. 33
Nam in octavo et trigesimo anno temporibus Ptolemaei^ Evergetis rcgis,
postquani i)erveni in Aegyptum: et cum multuni temporis ibi fuisscn),
inveni ibi libros relictos, non parvae, neque contcninendae doctrinac.
Itaque bonum et nece??arium putavi et ii)se aliquam addere diligentiam
et laborem interpretandi libriim istum: et miilta vigilia attuli doctrinani
in spatio temporis ad illa, quae ad tineni ducunt, librum istnm dare, et
illis qui volunt animum intendere,' et discere quemadmodum oporteat
instituere mores, qui sccundum legem Domini proposuerint vitam agere.
1) b. b. trenn fic mit cinantcr t>cri*|Ii*en »erben. — 2) Ter bt. .^irrrni^mui^ Gcrneliue a
l'apibe, 9fatalii5 511cranbcr, 3abn, Wplbbaiicn, SBclte crftnncn in biefcm 'jptclcnuhiö II.
(284-246), aud) ^^.^b'l^ibclpbi'ei unb (vueri^etc^ I. [genannt. Ta er jcbect) nidit ns ^abrc
regierte, fonbcrn itiir 25, fo luinncn fie bie 3abl 38 i^cu tem l'cbcneiabre bc^ c^riccb. Ucberfegicr?
(Snfelö bce( i^erfaffcri^) uiib laffen biei'cn jwifdien ben ^^^bi'fn i';;(i mit 220 auftreten. ^^Inbcrc
bagegen rooücn 'J'tolemauö \ll. (14Ö-117) geltcnb ntadien, ber ebenfalls ben 23einamen
©liergeteö fubrtc, aud) ^■'bi^^ecn genannt n?urbe, unb nel'nien bag genannte ^aiix aii Siegte»
rungiJjabr beiTelbcn, wa? nad) ber Ufc^crifd^cn Sied'nung ta»? 3a()r "lol u. (Ebrifto i'ein bürfte.
Tai Ungegrünbcte biei'er letzten 5?feinung ift in ber Einleitung beiuiefcn njcrbcn. — 3) LXX
ToZf fv Tij -rrapoiKia ßvvAofiivotr <pi}.o^a-dnv.
Caput I.
1. OMNIS sapientia a Domino Deo est^ et cum illo fuit semper, et ef^t
ante aevum.^ 2. Arenam maris, et pluviae guttas, et dies saeculi quis
dinumeravit?^ Altitudinem caeli, et latitudinem terrae, et profundum
aVjyssi quis dimensus est?* 3. Sapientiam Dei praecedentem omnia'^
quis investigavit?*^ 4. Prior omnium creata est sapientia,'' et intellectus
prudentiae ab aevo. 5. Föns sapientiae^ verbum Dei in excelsis, et
ingressus illius^ mandata aeterna. G. Radix sapientiae^** cui revelata
est, et astutias illius quis agnovit? 7. Disciplina sapientiae" cui revelata
est, et manifestata? et multiplicationem ingressus illius quis intellexit?
8. Unus est altissimus Creator omnipotens,'- etRexpotens, etmetuendus
nimis, sedens super thronum illius et dominans Deus.'- 9. Ipse creavit
illam in Spiritu sancto,'- et vidit, et dinumeravit, et mensus est. 10. Et
efi'udit illam super omnia opera sua, et super omnem carnem secundum
datum suum, et praebuit illam diligentibus se. 11. Timor Domini gloria,'^
et gloriatio, et laetitia, et Corona exultationis. 12. Timor Domini delec-
tabit cor, et dabit laetitiam, et gaudium, et longitudinem dierum.
13. Timenti Dominum bene erit in extremis, et in die defunctionis suae
benedicetur.'* 14. Dilectio Dei honorabilis sapientia. 15. Quibus autem
apparuerit in visu,'^ diligunt eam in visione, et in agnitione"' magnalium
suorum. IG. Initium sapientiae, timor Domini, et cum fidelibus m vulva
concreatus est,'^ cum electis feminis graditur,'^ et cum justis et fidelibus
agnoscitur. '^ 17. Timor Domini, scientiae religiositas. 18. Religiositas
custodiet et justificabit cor, jucunditatem atque gaudium dabit. 19. Ti-
menti Dominum bene erit, et in diebus consummationis illius benedice-
tur. 20. Plenitudo sa})ientiae^" est timere Doum, et plenitudo a fructibus
illius.^' 21. Omnem domtim illius^^ implebit a generationibus," et
receptacula a tbesauris illius.-^ 22. Corona sapientiae, timor Domini,
replens pacem,^-^ et salutis fructum: 23. et vidit, et dinumeravit eam: ^*^
utraque autem sunt dona Dei.'^ 24. Scientiam, et intellectum prudentiae
34 Tiai mö) 3efu? ©irac^. 1, 1—20. ^im. 1—20.
sapientia compartietur:^ et gloriam tenentium se, exaltat. 25. Radix
sapientiae est timere Dominum: et rami illius longaevi.^ 26. In
thesauris sapientiae intellectns, et scientiae religiositas: execratio autem
|>eccatoribus sapientia. 27. Timor Domini expellit peccatum: 28. nam
(|ui sine timore est,^* non poterit jiistificari: iracundia enim animositatis
illius,^" subversio illius est. 29. Usque in tempus sustinebit patiens, et
l)0stea redditio jucunditatis.^' 30. Bonus sensus^^ usque in tempus abs-
condet verba illius, ^^ et labia multorum^^ enarrabunt sensum illius.^
31. In thesauris sapientiae significatio disciplinae:^" 32. execratio autem
pcceatori, cultura Dei.^^ 33. Fili concupiscens sapientiam, conserva
justitiam,^ et Deus praebebit illam tibi. 34. Sapientia enim et disci-
]>Iina timor Domini: et quod beneplacitum est illi, 35. fid-es, et mansue-
tudo, et adimplebit thesauros illius.'^ 36. Ne sis incredibiiis timori
Domini: et ne accesseris ad illum duplici corde. 37. Ne fueris hypocrita
in conspectu hominum. et non scandalizeris in labiis tuis.^^ 38. Attende
in illis/** ne forte cadas, et adducas animae tuae inhonorationera, 39. et
revelet Deus absconsa tua, et in medio synagogae elidat te: 40. quoniam
accessisti maligne*' ad Dominum, et cor tuum plenum est dolo et fallacia.
1) Tic SDeiöbeit ift Mcr ^undc^fl aU Stiienfitaft ^Jotte^ ju faffen, bie e»tg ift, wie er, ja bif
er fctbrt il't. I^a Utoä) 3?. 4 ijon einer (irfiöaffunc? ober sielmcbr ^crscrbrintiunv] tiefer
iöciebcit bie 9icbc ift, fo ift bvtrutiter notlwenbii^ aucf) bie 5Weite '»Perfon in ber i'^ottbeit ^u
s>crileben, tic au? ber erftcrn \\U ibrent ';].VinciD bcri^or^Cijancicrt. di ift überfiep aucf) atte
©cijbcit, bie bem ^JJenfcben bunt bie uncrfd^affcne aSeieib'eit ju Xbcil i^eworben, ju »erfteben,
ba aIle^2Dci3beit ter j^efd)affencn 2Defen ibrcn Urfprunii in ber uneri'd)ajfencn 9Bei?beit bat, —
'2} LXX Kru //fr' ai'Tiiv lartv nq tov aLC)va. — i} 1 LXX c^noL-dufjaEi. — -l) feblt int Cöriccb.,
ra ber 3at3 furtt et ftd) an sapientiam anüt[ief?t. — o) f. i. (Sir. — 6) kitxviäai. —
I) tKTiarai Uxun fowobl oon ber ewic^en alei ^eitiicben .^croorbriniiung genommen werben,
rie ewige SfUiV'";! t«f<5 '-ßatera ifl tie ewige ^^ilbung unb (£r^euguiig beg Sobne?. Tie
U'itlicfte 3eugung ift bie Silbung unb (Erzeugung be? Söbncj*, a(ei tii ^^ogoi5, in ben Wenfc^en
mitteles tix Cffenbarung, b. b. t>ie 4?cryorbriugung bimmlifcbcr ©eiäbcit in ber ^ecle be«
"WenfiAcn. i.'odi unb 3teifd)l baben bie ^Hnfiitt, ba§ bier bie „fdiaffenbe" ©ei^beit, welche »on
(iwigfeit bei (i)ott i|l (sapientia |, oon ber gcfdiaffenen (intelleetus prudentiae, crvveatc ^povr/aeui)
wobl unterKi)iebcn werbe, intern le^itere tic bcm Wenfcben mitgctbeilte (£rfenntni§ fei, unb
inwiefernc fie „(Jrfenntnif; ber ffiiffenfcfiaft," b. b. bie b5if)fte, "wabre ?ß:isbeit fei, auf ber
rffcnbarung unb bcm f^efe^e '^otteä beruhe. 3(aein wenn man bie Stede i^orurtbeilgfrei
befraittet, evgicbt fiit biefer Untcrfc^ieb nicht. Ter intelleotus prmicntine \\i nivtr? ^lnbcre?
al3 bie sapientia, umfomebr, ba ex aevo babci ftebt. tie beiben genannten t£regeten füblen
e? feibcr, baj) ber Unterfc^ieb, ben fie annabmen, niitt reci)t baltbar fei; bcnn fie" fegen gleich
bei : „3m legten 'iJrunbc ift ba« „^2i3ort 'iJottes," ber 5obn, alei ber iitcrmittter a'tler göttlichen
''3)?ittbeilung an bie Wenfchen, auch bie einzige Cueße ber wahren ffiei^beit;" Prov. 8, 1. —
8) f. i. '^r. ber rom. 'iluesgabe. Der ^?lii?Drui fons saoieutiae ift bier figürlich ju nehmen
unb bebeutet „bie Quelle, bie ciui ber ®ei?beit flictJt." — 9) b. b. ihre 2öcge. — 10) b. h.
bii' ©.ir5cl, bie in ber ®cii(öeit ift unb ^u allem 'shuen ben Stnfang mad)t; f. 2?. 25. —
II) f. t. (iJr. unb bebeutet fooiel al? „V'eiue ber ®ei?beit." — ii) f. i. CiJr. — 13) sc.
est. Die 5^uri-ht (iJotte^ erjcugt (£bre unb 3lubin unb ^reube u. f. f. 2Bie faft
immer, bebeutet auch bier bie J^urcht 'Botte^ ni-tts ^:j(nperc^, aU „."Tlcligion." —
14) Fi)f>i'/aet x<ii>'v. '-ö. 14 uub 1') fehlen in ben meiften grieit. (lobiced. — 1-5) Der 'J^erfaffer
mag bier Die ocrKttebcnen (£rfch:inungcn 'sKnte? int ^Jluge gehabt haben, beren foinele i^romme
bes %. 'B. gewürbigct worben. — lö) „ob bcä 'Jtnblicfc? unb ber Srfenntni§ feiner SBunber*
tbaten." — 17) fficnn f^iott gewiije iJ^IK-nfchen befonbcr« begnabigt, fo legt er ben 'SJrunb baju
fchon in ben erften Diitüouttonen, wie baffclbe au.t bei .Tob 2S. 2S; Ps. HO. 10 auögefprochen
ift, unb wie u ftch bei ^obanneö bem Idufcr, am ;Huifallenoftcrt aber bei Waria, ber Wutter
<^Unte5, ^eigt. — 18) Tj.^, bie JDeiabeit, b. h. bie höhere ©eieibeit, fclbft ben ijrauen, bie boch
in ber (^efetlfchaft eine untergeorbncte Stellung einnebaten, ]n Ibcil wirb, füll al6 ^.öewei* ber
S?reigobigteit '^otteji erfcheincn. "ßlxn muf) bier ein bie aueerwdblten grauen bcö 3t. 'S. benfen,
wie 5ara, iJtebeffa, OJfiriam, Debora, t£fther, ^ubitb u. a. kuI ncrä äpdpü.Tuv ^t:u£Aiov alüvo^
ti'öaaevae „unb bei bett -Dfenfch.'n fi)lug fte ihre ©obuung für immer auf." — 19) Kai ine m
TOV aTrepfiarnc ahr'jv iu-riaTev^ij^yrai. „uub fie wiro bei beren 'Jtat^fommen ocrtrauenäuoß
wo^iien," Die 3Scrfe 17, 18, 19 f. i, (ör. — 20) n-Ava/^ow) (7o<»iaf „giille ber Sßei^^eit, ober
t)ai 33uc^ 3efuö Sirac^. 1, 20—40. 2Inm. 20—41. 35
«ppacubung bcr 3I?cie;bcit." (i^ n<ic\t lut, \vi( bic ,"^-ur6t f^kntc^, bie fonft bcr ^lnfan^ ber
SBciölKit iiciuiiint wirb, ()icr bereu lUMIeuMin») i^cuaunt UHn•^eu föiutc. ??uiu fiibftituirc flvttt
„i^iircbt rikntei?" nur ba^ iLuM-t „iKelisiioiitat/' fo ers^iL't ftd) ^cr ''^(ufütluf; 'oon \dH.
5l?eliaio|ität x\t aüe>5 (^hitcu "^difaiiii ll^^ "iH^üeuMinji. — iJI) /i«' //n^rrr/a; «iVr-ix; .itm rtOi-
^:a/>-"c:.^' aiV//f „uuf mad>t ftc tniufcn" '0011 i^rcu Anulueii." — iJi) Ta bier uiif im (>l|icni>cn
immer sapicntiti ba? ^rubjcft irt, fo foüte eci heifieii doiumn su;iiii, niitt ilomuiu illius. —
2rj) „mit (ivu'UiiniiTen." t-t&v/iyud-oiv „mit ^cm, anv? iH-rlaujieiuMverth i|t/' Tcrefer: „nüt
fiJltliduni 5peifeii." — 24) ä-o r^jv ynn-y^iinrw arTi/j: „mit ibren ivrüditen." — iJ->) äi'a>*(i>/wv
fipz/iv/r h-ai (.•}/r/ai' mwuc „jle briuiiit Jvvi.'pc un^ '^V;|"uuMH'it ^cr .^^»ciluiui (oodfommcne (sH^funt"
bcit) beroor." — 2C») sc. Dens." (^3ott iiämlid) i|t e?, ^cr Die ii3cii?bcit in bcm WcnfttciMur
erfd)cinunii siebrvidu unp flcorbnct bat. '?fad) 'JKIioii: „fte (bic ,'^iirdu (skutees) ficbt fic
SBcicbcit uni' jablet fic." — 27) h~<'/ißii>/fft- „er C[0\] l'ie reidilidi an?;" wobei man
fbcr „(sknt," a(? croö/a für ba^^ Subjcft nebmeu bürftc. ^nPcffen nebt eö auf (Sine? binau?. —
28) LXX fiaKpori/upeva/^ „(au;T|ee; Vebcii." Tie i'erfc 2ü u. 27 f. i. (^5r. — 29) ^vuo?
äf^fKof „ein uuvicrec^ter ,]\>xn fanü uid)t !-(crcd)tfertiiU werben." — ^50) ?} yap pn-?/ rov ^ivfiov
ai'Toi tttCjgic 'ai.Toh „beuu feinci? ,^n-nei5 Unjicftitnt ift fein (Vall," P. l). bc? 'i'^fenfcfeen. —
31) äiwUjact EV(ppoavv7i^ „(STCUt'f »1-M»"^ tbm 'ocviU^lten," wa;5 cr iielitteu. — r52) f. i. '^r., ipo
be^balb /io/cpdii^ii.aof, patiens, bao ^ubjeft beei iHM-bervicbeuDcn 2at3Co, aud) alö 2ubieft Piefeö
®a&e>? ani^enommen werfen ntuf;. — 3-i) \\^\i beijjen verba sua. — '5'!) -mrCör „Per
ökaubiiicn," oPer Per JHccbtf*affenen." — rl-5) ovreaiv „feinen inM-ftanP, feine (fini'iibt." —
36) ~apa,iii'/Ji t-mri/ujic „ijclebrtc SprÜAc." — 37) d^enat ,',eia „(^JOtteöfurdU." — 38)f'a-
ripT/aov tvro'/.nc „baitC Pie '^k'bOte." — • 3J)) Kai h Toig je'/eff/ cov Tzpöri'xe „Unb gi6
5(d)t auf beinc \?ippcn." — 40) p/ ^'fri/'oi amvröv „crt)cbe Did) nid)t." — 41) oh.
Caput IL
1. Fili accedens ad servitutem Dei, sta in jnstitia, et timore,' et
praepara aniraam tuam ad tentationem. 2. Deprime^ cor tuum, et
sustine: inclina aurem, et siiseipe' verba intellectus: et ne festines in
tempore obductionis.^ 3. Sustiiie sustentationes Dei:^ coiijungere Deo,
et sustine,^ ut crescat in novissimo vita tua.^ 4. Omne, qiiod tibi
applieitum fuerit/ accipe: et in dolore sustine, et in humilitate^'' tua
patientiam habe: 5. quoniam in igne probatur aurum et argentura,^
homines vero receptibiles'" in Camino humiliationis. 0. Crede Deo/' et
recuperabit te;^- et dirige viam tuam, et spera in illum. Serva timorem
illius,^ et in illo veterasce. 7. Metuentes Dominum sustinete misericor-
diam ejus: et non deflectatis ab illo ne cadatis. 8. Qui timetis Dominum,
credite illi: et non evacuabitur''^ merces vestra. 9. Qui timetis Dominum,
sperate in illum :'^ et in oblectationem veniet^^ vobis misericordia.
10. Qui timetis Dominum diligite illum, et illuminabuntur corda vestra.
11. Respicite filii nationes liominum:'" et scitote quia nullus speravit in
Domino, et confusus est. 12. Quis enim permansit in mandatis ejus,*^
et derelictus est? aut quis invocavit eum, et despexit illum? 13. Quo-
niam pius et misericors est Deus, et remittet in die tribulationis peeeata:
et protector est Omnibus exquirentibus se in veritate. '* 14. Vae duplici
corde,^^ et labiis scelestis,^ et manibus malefacientibus,-" et peccatori
terram ingredienti duabus viis. 15. Vae dissolutis corde,^' qui non
credunt Deo: et ideo non protegentur ab eo. 16. Vae his,^ qui per-
diderunt sustinentiam, et* qui dereliqucrunt vias rectas, et diverterunt
in viaspravas.' 17. Et quid facient,-^ cum inspicere coeperit Dominus?
18. Qui timent Dominum, non erunt incredibiles verbo illius: et qui
diligunt illum, conservabunt viam illius. 19. Qui timent Dominum,
inquirent quae beneplacita sunt ei: et qui diligunt eum, replebuntur
Ü e d) n e r: Jp. 2d)rift. %. %. III. 3
36 Tai S3uc^ Sefuci ^irac^. 2, 1—22. 2linn. 1—27.
lege ipsiiis." 20. Qui tiinent Dominum, praeparabunt corda sua, et in
conspeetu illius sanctificabunt" animas suas. 21. Qui timent Dominum,
custodiunt mandata illius, et patientiam habebunt usque ad inspectionem
illius,^ 22. dicentes: Si poenitentiam non egerimus/ incidemus in
manus Doinini,^' et non in manus hominum. 23. Secundum enim
magnitudinem ipsius, sie et misericordia illius cum ipso est.
1) f. t. Tsh-. — 2) ti-&vvov „riefte iicrabc." Tic Sirtina übcrfcl^t diriere. — 3) iTrayuyy^.
Dicfc^ ^ricit. Sort batfcbr oidc ^.Bcrciitin'.iicn, al?: „.g^crlnnfübniiui, 'Jlnlocfuni^, 9in3U9, .^inju»
fücjunji, iH-rmcbrunp." 3'» Tcutfitcn fann man bicr füj:ilid) iibcrfcljcur „5ur 3nt, t'a etiraö
foinmt." — 4) „crtrai^c, ttm? tir (sjctl aiifcrlfjU;" f. i. '^3r. — 3) kuI /ui/ ä-oarf/c. — 6) 'tva
av^7/T^yC. — 7) ö iäv *n-«^-^7/ cm „UMö rir rt'!^crfa^rcn mail." — 8) nal «> a/./ayuaai TO-fivü-
oeüq aov fiaKpoöl/a/aov „unl bd t(n ©cdM'cIfaUcn tix Xcnüitbiviun»^ bc»rabrc tit WcMtlb." —
9) ;r/^''ffof. — 10] (hKToi „tk 9lniicni-bincn," t. b. tu Vi(blin({c Csictui. — 11) avrü. —
12) Kai fii'r/'///ii'ETai (tov „uHli Cr irirt' |ut fcincr annehmen." — 13) ov /jt/ wraiay „nicbt wirb
fcblcn ttX \.'Obn." — 14) i'/.-iaarf eli (rjU^a. — lo) K-CÜ tic ev(f)piiahrr/v a'iüvoQ Kai tAfovQ ,,Unb
auf ^ic J^rcu^c t>cr (£n.Miifcit unt ^cr (Erbarmun;^," f. i. bcffct. Xcnn für veniet ijl fein ST^ort
»orbanbcn. — 1(>) elq äp^aiac yevmc „anf Tic alten (^)cfitlcdUcr." — 17) ti> tu (poßu av-ov.
IS) 'ial ao.r/niv äfiap-ia<: k<ü ai'.i^ei iv Kaipii ^/.iijitoj^. — 1 i) ) KapiViat^ ^EÜalc, ,,ten feicjeU ^Crjen,"
20) nnpttpfvai^ „erfct)ljfftcn Jpänren." — 21) Kapiha TapEi/uery „tcm fd^Iaffen ^crjen." —
22) oval ijüv. —23) Ti -<)i/,Gi:7f; — 2'4 ) „R'^crDcn jicfättiiit an feinem rs3cfei3e." — 2<5) raTrei-
vüaovat. i\ i>] f. i. (s\x. — 2<>) „bi? \\\xa fifkririue," o^er nact 5ltlipli: „bi? er fie erlöil." —
27) 9?ait tern (siricdi. bürftc fidi bicr ^er Sinn criV'ben: iCnr ropücn (lieber) in ^ie •f'änJe
ß)ottc^ faücn, unb nic^t in bic Jpänbe bcr 2J?enfd}en; tcnn fo grcp er ift, fo barmbcrjig ift er.
Caput III.
1. Filii sapicntiae, ecclesia jnstorum: et natio illorum,^ obedientia et
dilectio. 2. Judicium patris^ andite filii, et sie facite ut salvi sitis.
3. Dens enim honoravit patrem in filiis:^ et Judicium mätris exquirens,
firmavit in filios.'' 4. Qui diligit Deum, exorabit pro jjeccatis/ et
continebit se ab illis, et in oratione^ dierura exaudietur. 5. Et sicut
qui tliesaurizat, ita et qui honorifieat matrem suam. 6. Qui honorat
patrem suum, jucundabitur in filiis, et in die orationis suae exaudietur.
7. Qui honorat patrem suum, vita vivet longiore: et qui obedit patri,'
refrigerabit matrem. 8. Qui timet Dominum honorat parentes,^ et
quasi dominis serviet bis, qui se genuerunt. 9. In opcre et sermone, et
omni patit'iitia" honora patrem tuum, 10. ut superveniat tibi benedictio
ab eo, et benedictio illius*^ in novissimo maneat. 11. Benedictio patris
firmat domos tiliorum : maledictio autem matris eradicat fundamenta.
12. Ne glorieris in contumelia patris^ tui: non enim est tibi gloria, ejus
confusio; 13. gloria enim hominis ex honore patris sui, et dedecus
filii pater' sine honore. 14. Fili suscipe senectam patris tui, et non
contristes eum in vita illius: 15. et si defecerit sensu, veniam da, et ne
spernas eum in virtute tua: eleemosyna enim patris'" non erit in
oblivione. 10. Xam pro peccato matris\estituctur" tibi bonum, 17. in
justitia aedifjcabitur ti])i,'- et in die tribulationis commemorabitur
tui: et sicut in sereno glacies solventur peccata tua, 18. Quam malae
famae est," qui dcrclinquit patrem: et est raaledictus a Deo, qui
exasperat matrem. 10. Fili in mansuetudine opera tua perfice et super
homuium gloriam diligeres.'* 20. Quanto magnus es, humilia te in
Omnibus, et coram Deo invenies gratiam; 21. quoniam magna potentia
Dei solius,^ et ab humilibus honoratur. 22. Altiora^^ te ne quaesieris,
t>ai 33«c^ 3efu<} ©irac^. 3, 1—34. 5Inm. 1—28. 37
et fortiora tc nc scrutatus fiieris: sed quae praecepit tibi Deus, illa cogita
semper, et in pluribus" ejus ne fiieris curiosus. 23. Non est enim tibi
necessarium ca, quae abseonciita sunt, vidcre oculis tuis. '" 24. In super-
vacuis rebus noli scrutari multipliciter, et in pkiribus operibus*' ejus non
eris curiosus. 25. Plurime enim super sensum lioniinuni ostensa sunt
tibi. 20. Wultos quoque suj)plantavit suspicio illoruni,"' et in vanitate
detinuit sensus illorum."* 27. Cor durum babebit male in novissimo:
et qui amat periculum, in illo peribit.'^ 28. Cor ingrediens duas vias,
non habebit successus, et pravus corde in illis scandalizabitur.^" 29. Cor
nequam-' gravabitur in doloribus,"^ et peccator abjiciet ad peccandum.
30. Synagogae superborum^'^ non erit sanitas: irutex enim peccati
radicabitur in illis,-* et non intelligetur.^ 31. Cor sapientis intelligitur
in sapientia,-^ et auris bona audiet cum omni concupiscentia sapientiam.^
32. Sapiens cor, et intelligibile abstinebit se a peecatis, et in operibus
justitiae successus habebit. 33. Ignem ardentem extinguit aqua, et
eleemosyna resistit peecatis:'" 34. et Deus prospector est-'* ejus qui
reddit gratiam: meminit ejus in posterum, et in tempore casus sui
inveniet firmamentum.
l) „ihre 9?a*fomincnf(i)nft;" nac* 5lnbcrn „if^rc iiciiltid)cn ?^nicbtc." 3?. 1 f. i. ®r. —
2) ifjov Tor -arfwr. — 3) ettI rtKvoi^' „)>ox tcii Äinbcrn." „ß3ott bat bcm 3>atcr Sbre (itnb
Stnfeben) gegeben V'or bcn itinbcrn." — 4) Kai Kpimv fir/rpöc iaTspiuaei' (<p' vloic „nnt> hat
gcfejtigt baö^idncrliche 3(nfebcn ber Wutter über btc Äinbcr." — 3) ö -ifiüv Tvarepa tSiMiotTai
ä/iapriar. — (>) f. i. (sSx. — 7) ö e'iraKnvuv Kvpiov. — 8) S? bat leibet afle^ctt fo pflicbt^^cr'
geiJene Jrtinber gegeben, bie ba, wenn fie mannbar getrorben, ibre t? bre tareinfeljen, ben i^tter
ju bemütbigen,' itun bie J^errfcbaft awi: ben Jpänben \x\ irinben, ibn ^u i?erb5bnen, jn oerlacben.
J^or fcicbem (sh-euel n\unt bier ber bl. (M\\. — J)») iifrvp. — 10) b. b. ba? Wate, ba6 matt
an bem intter tbiit. — II) f. i. ß^r., n>o fcgleicb i*. 14 rermittelbar folgt: Kni arri dunpru'jy
T7pocavoiKoih)fu/ih}mrai aoi „unb c? »irb für btc -Sünben (rie bu begangen) in 3?ecbnung gebra*t
»erben," iras« in ber i'ulg. ben i>. 17 beginnt. — 12) sc. doums. b. b. bu unrü eine gerechte
9?acbfommenfdiaft baben. LXX wie bei i^ 16 eben angejeigt irorben. — l^i) <■> A/anomior.
14) r-o ävx^pu-(iv ötKTov „t>or bem fctuilibarcn 'DJfanne," 'i)iad) ber i^ulg. „fo wirft du nebfi
ber Sbre ber 9}ienfd)en aud) ibre i'iebe gewinnen." — lo) ^'«^^"'^'^7'« ..ifaei \\\ fetwierig i)^ für
bid)." — lö) f- i- ®i"., xoii ber 5a"t3 i^. i22 lautet: „Xu bcbarfft nicbt beö i'crborsiencn." —
17) i-Tz/Mvr/aev /'/ v-ö'/j/pr „bat bcr Uebemuitb irregeführt." — IS) kcü virövnia Kovr/päüXlndT/af
öiavoiaq ai'Tüv „unb bi3fer Xünfel bat ibren Sinn i^erfebrt." — 19) ty/Tredeira« „wirb binein
faßen." 3?. 28 f. i. (^3r. — 20) „fmnmt uim §atle." — 21) Kapihn oKAvpn „baö bartc Jperj/'
b. b. ber Sigenfinnige, iH-rmeffenc, 1 ünfelbafte, ber feine ÜOarnung annimmt. — 22) ttui-.uc
„er belabet' fid5 mit ''??iübe unt ^^Irbeit" bunt fein 'sh-übeln. — 23) i-a^u-ji/ V7zep7/(i)ävnv ovk
ianv iaaic ,.^\\6 Über ben 5to^ fommt, e^ beffert ibn nid^t." — 24) tppi:o)KEv h n'rrü „bat in
ibm Surjel gefaf;t." — 23) (havor/^i/aFrai rrapajhAt/v „finnt auf Vebrfprüd^c." — 26) ^ni. oh
(iKpoaTov iirn^vfiia aoöo'v „uup ein bord)cnbe^ Dbr ift beö JiDcifen S?unfd)." 3?. 32 f. i. C^^r. —
27) s^i?.acreTai „Wirb fübnen." — 28) 6 nrraiTnihilovr x''P'TunJn'^'V'<'-'- ^'^C 'a ßcrä rnvTa, koI
iv Kaipü wruaeui tvpr/art arr'/pty/ia „ber ®nabcn erwei|l, 5enft an bie Jufwnft, unb jur 3cit bcd
Unglüdö wirb er eine 5tüJje finbcn."
Caput IV.
1. Fili eleemosynam' pauperis ne defraudes, et oculos tuos ne trans-
vertas^ a paupere. 2. Animam esurientem ne despexeris:^ et non exas-
peres pauperem in inopia sua. 3. Cor inopis ne afflixeris,* et non protahas
datum angustianti.^ 4. Ivogationem contribulati ne abjicias: et non
avertas faciem tuam ab egeno. 5. Ab inope ne avertas oculos tuos propter
3*
38 Daö 5Bu(^ 3cfuö eirad). 4, 1—7. ^nm. 1—8.
iram:^ et non relinquas quaerentibus^ tibi retro maledicere: 6. maledi-
centis eiiim tibi in amaritudine animae exaudietur deprecatio illiiis:
exaudiet autein eum, qui feeit illum. 7. Congregationi pauperum^ alTa-
])ileiii^ te facito, et presVjytero humilia animam tuam,'" et magnato humilia
Caput tunm. 8. Declina" pauperi sine tristitia'" aurera tuam , et redde
debitura tuum,^^ et responde illi pacifica in mansuetudine. 9. Libera
eum, qui injuriam patitur de manu superbi: et non acide feras in aniraa
tua. '^ 10. Tu judieando esto pupillis misericors ut pater,'* et pro viro matri
illorum: 11. et eris tu velut filius Altissimi obediens,'" et miserebitur
tili magis quam mater.^^ 12. Sapientia filiis suis vitam inspirat/'' et sus-
cipit inquirentes se, et praeibit'" in via justitiae; 13. et qui illam diligit,
diligit vitam: et qui vigilaverint ad illam, ^''compleetentur placorem ejus.^^
14. Qui tenuerint illam, vitam '^ hereditabunt: et quo introibit, benedicet
Deus. 15. Qui serviunt ei, obsequentes^^erunt sancto: et eos, qui diligunt
illam, diligit Deus. Iß. Qui audit illam, judicabit Gentes: et qui intuetur
illam,^' permancbit" confidens. 17. Si crediderit ei,'^ hereditabit illam, et
erunt in conlirmatione^^ creaturae illius; IS. quoniam in tentatione^*
ambulat cum eo, et in primis eligit eum. 11). Timorem etmetum,et
probationem'** inducet super illum: et cruciabit illum in tribulatione doc-
trinae suae,^*^ donec tentet^^ eum in cogitationibus suis,'''' et credat
animae illius. 20. Et firmabit illum, ^^ et iter adducet directum ad
illum, ''^ et laetificabit illum, 21. et denudabit absconsa sua illi, et
thesaurizabit'" super illum scientiam et intellectum justitiae. 22. Si
autera oberraverit,^' derelinquet eum, et tradet eum in manus inimici
8ui.*^ 23. Fili conserva tempus, et devita a malo. 24. Pro aniraa tua
ne confundaris^^ dicere verum. 25. Est enim confusio adducens pecca-
tum,^'' et est confusio adducens gloriam et gratiam. 20. Ne accipias
faciem adversus faciem tuam,^' nee ad versus animam tuam mendacium.^"
27. Xe reverearis proximura tuum^'^ in casu suo: 28. Nee retineas ver-
bum in tempore salutis. Non abscondas sapientiam '" tuam in decore suo.-^*
29. In lingua enim sapientiadignoscitur: et sensus,etscieniia, et doctrina^'
in verbo sensati,**' et firmamentum'*' in operibus justitiae. 30. Non contra-
dicas verbo veritatis ullo modo, et de mendacio ineruditionis^^ tuae con-
fundore. 31. Non confundaris confiteri peccata tua, et ne subjicias te
omni homini" pro peccato. 32. Noli resistere contra faciem " potentis,
nee coneris contra ictum fluvii.^^ 33. Projustitia agonizare pro aninia
tua,'" et usque ad mortem certa projustitia, et Deus expugnabit pro te
ininiicos tuos.*^ 34. Noli citatus*^ esse in lingua tua: et inutilis, et remis-
sus in operibus tuis. 35. Noli esse sieut leo in domo tua, evertens domes-
ticos tuos, et opprimens^^ subjectos tibi. 36. Non sit porrecta manus tua
ad accipiendum, et ad dandum collecta.^^
1) ryv Cw'/v. Tai 5((mofcit iil ia baj* ?cbcn bc-3 ?(rmcn. — 2) /i?) irapeÄKvayc öip^'^rafiovc
fTri'keic „Uli? tk bürfti.icu 3(U|U'n nicht lauiic warten." — 3) ///) /.vTri/mic „betrübe nirf)t." —
fi) KapiViav -ajtKjr^tninvi/v /uj ~/;orrrt/j(L-;;c „bruune cin er^ümtcji -^crnucbt uod) mcbr in '2(uf^
rciumjv" (£5 i\t bamit bcr "Jlrme c^emcint, bor über fciu (£!cnb vicrbroffcn x^i, nnö bcn man
baöer Mxd) barte :')lct(enni:btni.>A ntcbr aufreihen fo(I. — ►>) 77iH„:<hnuf mv „tient rürftiiien." —
6) f. i. (s^r. (£3 ift taruntcr bcr ;]orn 51: vcnlcbcn, tcr in fem i^eradjtetcn 'Firmen entilcbcn
fijnnte. — T ) liuijji/ 6üg njrvov (ii:&p,:,:T(.> „c\\b *?fiemanbcn 2lnlaf)," bir ^u fduten. 5ß. 6 fte^H
tin (iJr. nur (Vin <C\X[y. uaTapoiuu'ov -^äp ge iv TzinpUi i,Oivy'/C a'vTov, T/jc o£;/a."ü)f ni'Tov hnnKtiiatrai
o iToit/ryng ahov „wnux Cr in tcr i^ittcricit fer 3ecle bir f(ud)t, fc iviri> fein ??(cbcn börcn bcrjeniiic,
ber ibn v^cniai-bt bat." Tamit ift nidu ait»?iKfprorfi.'n, baj;- fi3ütt icrcu g(u* tcö 5(rmen"tn
(Srfüdunci sieben la|)e, fonccrn, nnc ei5 bie (^5eredni^1fcit (viotteg erfordert, nur foirctt, aU tai
iaxin ^lueaefprüc^cnc nA)l -ocrbient i\l. — S) f- u '^r. (£5 \\t ^ier »cn bcr (SJemcinbe be^
Daß Sud) 3cfuö eirad). 4, 7— 30. 'ihm. 8—48. 39
acmcincu i'olfoi^ Hc 9tcbe. — f)) Trpogfdf/ „ticbcn^tinirbiiv" — 10) f. i. f^h*. — 11) «P.ivov
„wciibc ^u." — lil) f- '■ '^^»"- Unter tiefer SdMilf fft bac- "^Kmofen \i\. verflebcu, baö ter 3{ciebe
fem 5Iniieii, »venn aiidi uidu rcr rcn 9.VeiiKiH'n, tccb vnn- '^Unt frinilMiuft- — BrJ) „unb lap
tir ta»< \\\&t [el'wer faUcn" (5lUioli); „imb tvoiie iiiriu i-itterfeit in betner 3icle" (Vint unt>
jKeifcM). luii in) ö/quxpvxiicy^ tv tCi Kiuvttvaf „uiit fei nielu fleinniiitbiii, uhmui tu ricbtcft."
Xic iUlKl. JCei ta? iv -ü Kpivnr Pf Jlim nädlllen Sat'e. — l-'i) c»; -(.r;//). — E.l) A«i äyi-r/cn
oe jja/./.ov ij fJijTiip acv. — 10) vunr tnrr^i üvifo^at ,,b\}b xhxt SiHMlC ^U \id) Cmpor." — 17) Kai
öpi:^/>(C'(nTff -plii- avTi'/r „tic fvüb auffteben, fie ju furt^en;" d'. ?^nj). (>, IT). — IS) tu-/.r,c\f>/nov-
rai e'c(pi)oair>/c. — iii) (h't^av. — Hi)) o't /arfnlovre^ (ii'~y /sirovp-jijCdVGiv äyitj „ttc ibr tiencn,
tlnm Xienil im ^eilioitlnim, ctev tlniu einen liciliiien Ticnft." — Ül) ü -puvt'/.iiiiv al-rij „in
firii ihr nabct." — 2i) Karaouin-iocti „ivobnt." — 'l'^i) f«i' f//-;(77fi'(T/;f „wenn Mt oertraucft,
»rir|l tu ftc erben." Tic trifte ^^erfen, ivie fie tie iUiI;!. bot, paf;t beijer in tcn ßontert. —
i'll nai iv iM-aaxian iaovrai a'i lEveal ai'Tov, „uut feine HH'fitleduer I ^3iadifomnun ) werten in
ibrem 'i^cfi^c fein." — "24) öisarpaßuhuc „oerfebrt, oter frumnt." 'Diacb tcm (\h-icd\ v^ebört
aucb niHt iv -/«jn«^- „im Slnfaniie" bieber, ivoiiejicn aber ''?iid)ts in^tcmmt von clegit t'um.
Xie ilniJbcit lübrt ibre 3i-\'llin.AC ^^"1 iV'^^" "uviiniiu^iltii^'n 5lH\ien, turcb Jveuer unt üJaffer,
tur* Veit i:nb g-reut, über .»i^öbcn unt liefen, iint febeint oft ibr 2viel mit ibnen, wie mit
5?allen 5U treiben. 2ie fübrt fie auf JlH'jKn, tie ben .-Joiilinrien ait^ frumme, yerfcbrtc erfd^eincn,
aber cm (inte ^um fcbl'Uften ^luc-wefiC fiibren. — 2(f) iv -möia alrf/r „turcb ibre Mibt, oter
turd> ibren llnterrid't." — t27) nE/pnaii „biö fie ibn i^epruft bat." — ;28) ir i^iKaiüiiuGn; nlric
„turd) ibr i^efctUidiee i'erfabrcn, oter in ibren ^luducn unt (yefc^en." 5i«i <^^ried>. ftcbt credat
aninuv ror teiltet eiiu). — i9) f. i. ^vir., wo tafür ftcbt nai kü/.iv . . — 30j i-uri,^ri ^or'
tii^f/av . . „unt fie fcmmt wieter auf s?eratem iS^cae ju ibm." Tic SBci-öbcit bat fi* i^erborgen
gcbalten, al? fie ibren 3i\1linil frumnfc Jin-ße .aeben lief;, nun erfd^eint fie ibm wieter unt fubrt
ibn auf !-;eratem Si^eiie. — fit) cur a7:o7z'/avi,dy „wenn er fi* vn-rirrt," t. b. wenn er auf tem
geraten ilnn^c, auf ten er iiadi manuiiifaltiiV'n iMüfunt-icn ßetommcn, nidit fort.aebt, fontern
tcnfelben freiwillig terläfit, fomit tie (Vubrun;^ tcrj!*3ei?bcit i>eraduet, tann wentet tiefe ibre
^anb sion ibm ab. — S2) -nTucKu^ ah-uv „feinee ^rtuv^ei^, feinte Untcri-tanjicc." — rjri) kuI
■ntpl t;/c i/'i'/i''/f ,"'} ataxvv^v<:- T\t ''^^'•wUy. fupplirte bier gleicb tcm Snrer unt '-?(rabcr: dicere
verum „um tcs Vebeiio bcr >2cele SDidcn fdsime bicb ni*t, bie ilnibrbdt (b. b. beinc ivcbler) \\\.
geftebeu." Xa jetccb tae inn'bum im faffii^ ftcbt, fo iiberfciicn "Jinbeu' : „um tcincc- Vebens
iotcr um teincr Vuft) willen werte nid)t ^u 3*antcn" (ftür^e tieb nid^t in icbantc). — r^'i) 5id)
fdMinen, ta-^ fri'ultii^e Wutc \\\ tbun, ift ^iinte; ficb fd^ämcn i^ofee ni tbun, madu Ü bre. —
^l^j) Kiirä TIC v'"U'/f coi' „witcr tidi fclbft," t. b. ee würtc ui teinem 5diaben iv^reieben, wenn
tu auf ta« f^kfi'cbt, auf ta? tjinfebcn ter ^l'crfon fcbaucn wurteft. — ^JG) „lui{e tod^ nid>t aud
(2dH"u IHM- '.);ntcrn \\\ teinem '^dmcen;" f. i. (^'r. — ri?) kcu fu) ivrixi-Jic tlr -rüaiv a<,i- „unt
laf; tid> ni*i vH-rfebrcn ^u teinem Unter.vtui^e," b. b. la^ bidi nidu 5ur llniiercebti-iteit verleiten,
bcnn cji würbe tir ^um Unteriianiie fein.'iia* 'Wintern „f*ame tiduüdit 5U teinem llntcr.ianiic."
9iad^ ter iUtlci. „fd^cue tid^ tiidt vor teinem 9fadiften bei feinem (Valle," t. b. \c[ci,i ibm nur tie
Sinibrbeit. — 'r5}<ij iv /o}w. — ä9) nai ToaU/a „unt tie 2l^iffenfd^aft" (i^iltunji). — 40i iv
fiilfiazL j'/iuaaiii;. — 41) -Epl T?'r ä-axUvciac aov iv-paTVi/iii „ffbälUe tieb tciucr UnwiffiUbcit."
3n '33. 3] u. 32 crfdieint tie Crtnunit ter 2ä^c antcre in ter iUtUi., anterc> bei ten LXX. wo
nee coneris contra ictuui fliirii unmittelbar nad) peccata tua fohU. — 'ä- ) t. b. faac nidit
tcm nädM'ten 3?eficn teinc gcbltrittc, fontern bem Sinnfen, ber bir ,autcn diatb unb lUtte Vcbre
trtbeilen fann. /■■// vTrocrpuaijc acawrhv avi^pcü-i.) fxcjpü. — 4S) xal /j>/ Aälhjg ~puaio~ov ih'vär:ri'>;
„unt febau nidu auf tie 5-^erfon tcö '^Jad^ttkjen." — 44) /^r) ^mCoi.'/'"^^' ^"'a/""' ,.fti'ebc nidt
bem 'Strome entiKficn." — 4o) T^dhqüiüu i~ip anv. — 4G) rpa.irr „raub." Tic iUihi. la-^
Tcixix- ^^Inbere wöüen -^paatc. Tic iiceart ber 'i^nUy. bat ten "iVaraUeliemue fitr ficb. — 47) kuI
mvruGMKo-Cn- iv roi; ukircur anv ,,unt madu' tir fciuc citicu ( vicUeidu ari^wöbuifdu'n ) i^cr»
fteUungen betreffe teincr Jpau^gcnoiJcn." — 48) ovvtara/fuv// „^urürfbviltcnt."
Caput V.
1. Noli attcndcro ad possessioncs iiiiqiias,' et ne dixeris: Est mihi stif-
ficiens vita:" iiiliil eiiim proderit'^ in tcnijiore viiidictae et obductioni?.
2. Ne seqnaris in forlitudine tua* concn))is('eiitiaiii eordis tili: 3. et ne
dixeris: Quomodo potui?^ aut quis me siil)jiciet propter facta mea?^ Oens
enim vindicans vindical)it. 4. Ne dixeris; Peccavi, et quid mihi aceidit
triste?^ Altissimiis'^ enim est patiens redditor.^ 5. De propitiato peccato"''
40 Dag Suc^ 3efuö ©irac^. 5, 1—18. 2lnm. 1—22.
noli esse sine metu , neque adjicias^ peccatum super peccatum, 6. Et
ne dicas: Miseratio Domini magna est, multitudinis peccatorum meorum
miseiebitur. 7. Misericordia enim , et ira ab illo cito proximant,^ et in
peccatores respicit'" ira illius. 8. Non tardes converti ad Dominum, et
ne differas de die in diem ; 9. subito enim veniet" ira illius, et in tem-
pore vindictae disperdet te. 10. Noli anxius esse'^ in divitiis injustis:
non enim proderunt tibi in die obductionis et vindictae.'^ 11. Non ven-
tiles te in omnem ventum,'^ et non eas in omnem viam: sie enim omnis
peccator'* probatur in duplici lingua. 12. Esto firmus in via Domini, et
in veritate sensus tui et scientia,^® et prosequatur te verbum "' pacis et
justitiae. 13. Esto mansuetus ad audiendum'^ verbum, ut intelligas: et
cum sapientia,** proforas responeum verum. 14. Si est tibi intellectus,
responde ])roximo: sin autem, sit manus tua su})er os tuum, ne capiaris
in verbo'' indiseiplinato, et confandaris. 15. Honoret gloria in sermones^
sensati, lingua vero imprudentis subversio est ipsius. 16. Non appelleris
susurro, et lingua tua ne capiaris, et confitndaris.^^ 17. Super furem
enim est confusio et poenitentia,* et denotatio pessima super bilinguem:
susurratori autem^ odium, inimicitia, et contumelia. IS. Justiiicapusil-
lum,""€t magnum siiuiliter.
1) fj?) fTvex>' ^^' '""'? xi'Wd^i f""' rjic^tf i'fni -^fr? Tititt auf J'eirte ^cftuurtcjcn." — 2) avrdfiKTt
„ftc iienüiicn mir/' ctev wie Tcrcfcr: „mir fann ÜJiittss mangeln." (Sine circne Iborbcit, üu
glauben, e? fcnne (Einem nieraale; feblen. — xl) f. i. ®r. — 4) //'} i^uKd/.ovßei -fj m'xfj cov Kai
rij laxi'i (yoi\ rai' ir<jjitvK;dni iv f-i-^i-uuiir KnpiVmq awi. — a) „wie lUäcbtig h\X\. ichV" f. i. ^^X, —
6) ö KvpKir. — 7) -qn tiünciair „wegeu ter Subuuug." — 8) im (s3r. „fo tajj ^u Sünfe auf
SÜnbe bäufcft." — 9) im (^r. btOp: xa// ar-oh. — lÖ) Knra-alaa. „rubt." — j ll fc».t('(Tf-a/.
„Wirt auebrecben." — 12) /u/ t'Tryyf „utau uidu fo febr." — 13) l~-nyio-/f/c „bcr-^teimfucbung."
1-1) //// '/.iK/in f-r TTav-l ävyjLt^ „TOurflc tcin .Hom uiclit bei iefem 'ilDinte." riefe;? Sprüdiirort
befagt taffelbe, iva-? unfcr t>eutfdicc<: „-^^^ange ben 'i).''tanrel nicbt nad) rent ®inbe." — 15) "iruf
u duapru/Mr ä ('üy/urraor „ft> marf>t eci t'cr boppei^üngtge 'Süuber." — l.(>) h- trvi'taEi mir „\ei
fe)l in beincr (£rfenutnij? (Uebcr^eugung)." — J7) mu eic triru aov ö /ö;.™-, — 18) yivov rax'v^
tv uKp'idnfi aov. — I})) Kai h uaKjmdt'/iia (pittyyov ä-ÖKpcaiv ,,\\M gib mit (^iiebulb 'JlntWOrt;
Ober gib (angfam "Jlntwort;" cf. Prov. 17, 27: Jaa l. 19. — 20) ('idia Kalü-riuiah '/.n/.iä. kuI
-j/.öiacn dviipü-nv -rüGic uirö „m bieten liegt C£brc uut» Unebre, unb tie ^^nn{i,e bee Wenfd)cn
gereicht ibm ^um J^ade." — 21) //// tvh'ipnr „YtcUe nicbt nad)" mit tn Mh^- — --) '*' /^t)«/-v
Kui iv fiiKpCi pi/ ä)vdn „m (^irojjen tpie im illtinen fei nsdjt unbefonnfii."
Caput VI.
1. Noli fieri pro amico' inimicus proximo:' improperiura enim et con-
tumeliam-^ malus hereditabit, et omnis peccator invidus et bilinguis.
2. Non te extollas in cogitatione* animae tuae velut taurus:^ ne forte
elidatur virtus tua per stultiliam.'' 3. et folia tua comedat, et fructus
tuoR perdat, et relinquaris velut lignum aridum in eremo.^ 4. Anima
enim iiequam disperdet qui so haltet, et in gaudium inimicis dat illuni,
et deducct in sortem^ impiorum. 5. Verbuui dulce' multiplieat amieos,
et niitigat inimicos:* et linirua eucharis in bono homine abundat.*
0. Multi pacitici sinttihi,* et consiliarius sit tibi unus de mille. 7. Öi
possides amicum, in tentatione posside eum,'" et ne facile eredas ei. 8. P^st
enim amicus secundum tempus suum,'' et non permanebit in die tribu-
lationis. 9. Et est nimcns qui convertitur ad inimicitiam: et est amicus
qui odium et rixam,'' el convitia denudabit. 10. Est autem amicus socius
Da3 33u(^ 3ffu^ Siradj. 6, 1—15. 2tnm. 1—15. 41
mensae, et non permanebit in die necessitatis. 11. Amiciis si pernianserit
tixus.'^erit tibi quasi coaequalis, et in domesticis tuis fiducialiter aget:
12. si liuniiliaverit se contra te, " et a facie tua absconderit se, unanimem
habebis aniicitiam bonam. 13. Ab inimids tuis separare, et ab aniicis
tuis attende. 14. Ainicus fidelis, protectio fortis: qui aulein invenit illura,
invenit thesaurum. 15. Aniico lideli nulla est C()in|)aratio, et non est
digna ponderatio auri et ar^enti"* contra bonitatem fidei illius. 10. Ami-
cus tidelis, niedieamentuni vitae et imraortalitatis:'^ et qui metuunt Domi-
num, invenient illuni. 17. Qui timet Deum , aeque liabebit amicitiara
bonam:'* quoniam secundum illum erit amicus illius. 18. Fili a juven-
tute tua exeipe"' doctrinam, et usque ad eanos invenies sapientiam.
19. Quasi is qui arat, etseminat, accede ad eam, et sustine'Mx)nos fructus
illius; 20. in opere enim i{)sius exiguum laborabis,'^ et cito edes de
generationibus illius.^'' 21. Quam aspera est nimium sapientia indoctis
hominibus," et non permanebit in illa excors. 22. Quasi lapidis virtus**
probatio erit in illis, et non demorabuntur prqjicere illam. 23. Sapientia^
enim doctrinae secundum nomen est ejus, et non est multis manifesta :
quibus autem cognita est, ^ permanet Ui^que ad conspectum Dei. 24. Audi
iili, et accipe consilium intellectus," et ne abjicias consilium meum.
25. Injice pedem tuum in compedes illius, et in torques illius Collum
tuuni: 26. subjice humerum tuum, et porta illam, et ne acedieris vin-
culis e;jus. 27. In omni animo tuo accede ad illam, et in omni virtute
tua conserva vias ejus. 28. Investiga illam, ^'^ et manifestabitur tibi, et
contiuens^'^ faetus ne derelinquas eam: 2iJ. in novissimis enim invenies ,
requiem in ea, et convertetur tibi in oblectationem. 30. Et erunt tibi
compedes ejus in protectionem fortitudinis, et bases virtutis,'^ et torques
illius in stolam gloriae: 31. decor enim vitae^^ est in illa, et vincula
illius alligatura salutaris.^* 32. Stolam gloriae indues eam, et coronam
gratulationis^" superpones tibi. 33. Fili, si attendcris^" milii, disces: et
si acconimodaveris animum tiium, sapiens eris. 34. Si inclinaveris aurem
tuam, excipies doctrinam: et si dilexeris audire, sapiens eris. 35. In mul-
titudine presln-t^rorum'^' prudentium- sta, et sapientiae illorum ex corde
<'onjungere,^' ut"'^ omnem narrationem Dei^* possis audire,^'' et proverbia
laudis''""' non effugiant a te. 36. Et si videris sensatum, evigila ad eum,
et gradus ostiorum illius exterat pes tuus. 37. Cogitatum tuum habe in
praeceptis Dei, et in mandatis illius maxime assiduus esto;^'' et ipse dabit'"
tibi cor, et coueupisceutia sapieutiae dabitur tibi.
1) ävri <pi7.ov „anitatt ^rcunb fotlß bu ntct)t J^ctnb werben," b. h. bu fcQft ttii^t fetnbtict rcben
■aev^cn ^cnianb, btof! um bem ^MAilcu \,n iicfaüen. — 2) f. i. (iir. — f5) <:.iv./ta j/i/» Tri/ivz/wi-
■(ii(7X''^'>iv Kai öi'Ei^og KAi/fwvon/'/Tri, liiiTfM- ü nunpTcj'Ai)^ li Siy/MTcjo^ „)p ein püet^üiu^ij^cr ^ünbfr
wirp einen fd^lintracn 9tnf, Scbniacf) mtb 2rf)anbe ut feinem 'Hntdeil befontnien." —-4) er ,ini<'/.rj
„in beinen "Planen." — oi l'teht i. '^3r. iin Otcbenfag. — ■ ii) n'n /j'/ ^ini>-a}}) J«; rarpor^ r) ftw//
cov „bamU bicb nicbt bcine Seele (bein Uebermutb) wit ein Stier U'^fipc." — 7) /'i/'c^c -//.vkIt
„eine liebiiite .SleMc." — S) -///i'^cjyv /vTriuiri/ynon „m.-brtt (erhobt) bie frennMicbe Unterbaltuniv"
0) „babe recht i'iele, mit benen bn im ^-rieben lebeft, aber bein rUatb;^eber fei nnr liiner aue
ianfenb." — 10 1 im f^k. „a'^enn bu bir einen ("^reun? i^erfdviffen [Krhaai] m{[\\, \\> veoVbaffe
ihn bir burcb iVrüfnni^/' b. b. a\ute fü ian.K, ibn ali? ^rennb an^uerfenncn, bi>? bn ibn luanmft
taft. — I i) „benn eei ift mandver nur (\-reunb, fo (anae Die .^eitiimftdube j^ut für ibn finb." —
12) Kai uäx'i^' (ii>fi6inurn' aov a-oKa./.hijiFi „unb Tnad)t ben 5treft befannt, ber 5U beiner ilnebre i|1."
1 ü ) K'u tv nur <iya-ti(u<; rriiv farat i'.ir ah Kai tKi rohe 'itutrar aov ~ai)/)r//daf:7ai ,,nnb er IVirb in
beinern (ölücte fein wie bu felber unb frei mit beinen .^au^aenoffen umaeben." "ifait biefem \]r.
Zixti i|1 ba^ (skfac^te Ri?cb som f,ilfd)en J^reunbe ?u ucrftebcn. — l'i) niv raTTfiPudiit;. fcrrm Knrä
n<w Kai ii-ö -i»<r,:i-ov wf Ki)i'i;rr.--r'ii „iiHMUi pu i^ebemutinjU wirit, irirb er UMDer bid) fein, unb
fi* !?or Dir verbergen/' i". b. fi.t r^on bir jnruajieljHm. — 1-5 1 kuI üIk ian ara^^fiur ti/c kua/mhic^
42 2)as S3u(^ 3efuö ©irac^. 6, 15—37. 5tnm. 15—38.
ßiVoi' „unb f^ c^ibt fein rs5cnMcf}t (feine 5üafie) feiner i^ortrefflicfifeit," b. fi. fic i)! über aßen
3Bertb erbaben. — 3 6) ii'T^i'vti oi'/Äav ahrov „mad)t eine piitc '^i'citnbfcbaft." 3(uit (iicerp fagt:
„greuubutaft fiinn nur 5U\ifdH'n ^JedUfitaffcncn ftvittfinben." — 1") l-i'/aiai „uniMc tir au"»."
18) 'U'a/7fi'f „erwarte." — 19) Xcr Sdntler ber JOeisbcit brandet nur beniiitbivi, fpli^fam,
gelebrill \\\ (ein. — iiO) „i^on ibren (VÜrftcn." — 21) ä-aicthroiq „ben Uniietebrii^en." — 22) wf
/.(i^oc öoKtfiaGiag 'iGxvpui: (Grai krr' avrü „fte ift ibm wie cin t'ebwercr 'JProbeftein." ^m Oriente
serfudjcn bic junoien l'eute ibrc Gräfte im Jreben t*cn Steinen; cf. Zach. Ii', y,. — 2r5) co^ia
yäp Knrä tu övo/ja av7/]c hri, kch ov Tzii/ÄoiQ inri (parcpä. Xicfe Sßorte crlei^en eine bcp^^eIl;e
^^ueleiiuniT : „5i3ci?beit ift, n^ao ibr 9?ame fai^t," b. b. etUHio ^nnerlid^e? ; ober an* : „bie iC^eiö»
:^eit ift »obl bem Otamen nad) (bem 9\ufe nad)) ba, aber nidu iMelcn ift fie (wabrbaft) offenbar."
2-4) }i'w//;/i' /'OV. — 2r5) eiixvevcov Kai ü'/Tf/aov „fcrfcbc UUb fucbe." — 26) i-; KfxiT//c „ibxtx
macbtiii i^eworten." — 27) köoiioq jap ;t-pi'(Tfor. — 28) K/üa/ja van'iv-divcyv „b!:^acintbfarbiiie
(gd^Ieife." —2?)) rr-tparov ä;a>./.(rt//arof „^ubelfran^." — 30) iuv&t'/jjc. Ten i'. 34 beiiinnt
bei ben LXX bcr i^prberfat3 bee> 5n.^eiten Ibeit?, irofur bann ber 2>orberfa^ be? erften an feffcn
(Stelle tritt. — ?ll) sc. serium. — S2) hcu rir cro^öf, arru TvpocKo/.'/J/iri/Ti „unb n^er ba treife,
an ben balte bidi." — Sr5) f. i. (^3r. (£0 bei^innt bier cin neuer unabbäncii;ier 2a?. —
S4) öir]yt,aiv -dtiav „(Sjcfpräd^ IHMt Wctt." — S O ) i?f?.e aKOveiv. — 36) Tva-poi/iiai aiiiaeuc
„finnige Sl-n'iii^e." — 37) n£Atra öia-av-ög. — 38) arr/piEi „wirb ftärfeu bein ^erj."
Caput VIL
1. Noli facere mala, et iion te apprehendent. * 2. Discede ab iiiiquo,'
et deficieiit^ mala* abs te. 8. Fili, iion semines mala in sulcis iujustitiae,
et non metes ea in septuplum.* 4. Noli quaerere a domiiio ducatum,"
neque a rege cathedram honoris. 5. Non te justifices ante Deum, quoniam
agnitor cordis ipse est:'* et penes regem noli velle videri sapiens.^ 6. Noli
quaerere tieri judex, nisi valeas virtute irrumpere iniquitates:^ ne forte
extimescas faciem potentis, etponas scandalum^ in aequitate tua. 7. Non
pecces in multitudinem civitatis, nee te immittas in populum, 8. neque
alliges duplicia peccata:^" nee enim in uno eris immunis. 9. Noli esse
pusillanimis in animo tuo: 10. exorare," et facere eleemosynam ne de-
spicias. 11. Ne dicas: In multitudine munerum raeorum respiciet Deus,
et offerente me Deo altissimo, niunera mea'" susci})iet. 12. Non irrideas
liominem in amaritudine animae: est enim qui humiliat et exaltat, cir-
cumspector Dens.* 13. Noli arare mendacium^^ ad versus fratrem tuum:
neque inamicum similiterfacias. 14. Noli velle mentiri omne raendacium:
assiduitas enim illius non est bona. 15. Noli verbosus esse in multitu-
dine presbyterorum'* et non iteres verbum in oratione tua.^' 1(3. Non
Oileris laboriosa 0})era, et rustieatiouem^'' creatam ab Altissimo.''' 17. Non
te reputes in multitudine indisciplinatorum.^^ 18. JMemento irae,^^ quo-
niam nontardabit. 19. Humilia valde spiiitum tuum: quoniam vindicta
oarnis^ impii, ignis et vermis.^" 20. Noli praevaricari in amicum^' pecu-
niam differentem, neque fratrem charissimum auro spreveris. 21. Noli
discedere a muliere sen.sata et bona, quam sortitus es* in timore Domini:
gratia enim verecundiae illius" super aurum. 22. Non laedas servum
in veritate operantem, neque mercenarium dantem animam suam."
23. Servus sensatus sit tibi dilectus quasi anima tua,^* non defraudes
illum libertate, neque inopem derelinquas illum.'* 24. Pecora tibi sunt?
attende illis: et si sunt utilia, perseverent apud te. 25. Filii tibi sunt?
erudi illos, et curva illos a pueritia illorum. 26. Filiae tibi sunt? serva
cor[)US illarum, et non ostendas hilarem faciem tuam-^ ad illas. 27. Trade
tiliam,^'' et grande opus feceris, et homini seusato da illam. 28. Mulier
si est tibi secundum animam tuam, non projicias illam; et odibili nou
^nd S3ud) 3cf"ö eivad). 7, 1—40. 2tnm. 1—38. 43
credas te/ In toto corcle tuo 20. lionora patrem tiunn, et ficniitus matris
tuae"^ ne oblivioaris: oO. memeiito quoiiiam iiisi per illos natus iioii
fui?ses: et retribue illis, qiioinodo ct illi tibi. 31. lii tota aniiiia tua tinie
Dominum, et sacerdotes illiiis sanctifica."** o2. In omni virlute tna diligt^
eiim qui te fecit: et minibtros ejus ne derelinquas. oo. Ilonora Deum ex
tota anima tua,"' ct honoriiica sacerdotes, et propurga te cum bracliiis.'''"'
34. Da illis ])artem, sicut mandatum est tibi, primitiarum etpurgationis:'"-
et de negligentia* tua purga tc cum paucis. 35. Datum bracJiiorum tu-
orum et?acriiicium sanctiiicationis'" öfteres Domino, et initia^^ sanetorum :
30. et paujjeri porrige manum tuam, ut i)erüciatur i)ropitiatio, et bene-
dictio tua.^* 37. Gratia dati^"' in conspectu omnis viventis, et morlu(^
non prohibeas gratiam. 38. Non desis plorantibus in consolatione,* et ■
cum lugentibus ambula.^*^ 39. Non te pigeat visitare infir-mum: ex bis
enim in dilectione firmaberis, ^'' 40. In omnibus operibus tuis^ memorare
novissima tua, et in aeternum non peecabis.
l) KOI oh fitj ae. Knra/Aßij kcikov. — 2) nTroarij-ÜL i'nvo uMkov „n?cid) OPÜt UnvccfU." — 3) kcü
fKKAivei OTTO onv „unl» cs? ivirti v'pn Mr iT?ind)cn." — ■'!) f. i. ©v. — S) Job 4. <s; IVov. '22.
8; Ose.- 10, 12. — (J) 3t ^vöfu'r l>ic '^(cmter unti SbrcnjlcUcn, ^(^o iiröf;er fic iHM-antwortuitji,
tii Wübe, bai5 l'cif, tic I enuitlMiUiiuv — 7) 59ctfc fein (i>ü üuui iiuiucr imr übci-aü, »cifc
fd'ciiKn nicmalv^ unf uirr,cntc\ am "aHniu^ftcu »or t>cm Äöuii-ic, nnnl er rie 'IWiriit bat, ^cn 2d)eiri
te>5 Slnifcu ',11 brecl^en. — 8) /.■// o'rK k^iaxi-acir l^öpm iuhKiac „bu inöcbtefl etUM Mc .Hraft lud^t
bellten, tem Unreebt ju fteiitrn." — J)) «-.tibi, „tu raintteft bei all' deiner äfcAtfdiafffnf'fif
tir K'niUHt einen '^Inftop ', einen gaß) bereiten." — 10) f:y unTcuha/nn'ayi- M^ äfiaprinv „biwc
tit kirnte nicbt dreimal," t. b. yevilricfc ficb nidit jtrcimal in eine ^Süntc. Xenn iver
tie Sunbe fa? urciic Mai begebt, jeiiU fdUMt, taf? bereite tie "JJcit^unvi fia^ v^-ariifca
bat, uul» tcr moralifebc 3"if^i"'^ in s^vpjjer (^3efabr ftebt. — 11) iv rij -j,oarx{i mir „in
deinem f>5cbctc," nnii^ noeb in i^ 9 gebort. — 12) fcbcint übcrfiüpii-i, nblf aueb im fsh-. —
li^i) Ter bl.. iH-rfaffer- fdKiut bier "ftatt „fäen" bai? 5i?prt „vflüiKn" ab|';d^t(idl iKn.\ibIr
]u babcn, um tie '^^tiüM au^u'^eiiicu, tic fid) Sincr ncbmcn mai';, wenn er ten "?iäcb|ten
r>fr(cumtcn mii. — il) i. e. .sonionuii. — l'>) 3Iattli. tl, 7. — 1<5) }f<j,/}/ni' ,/A•el^bau." —
17) (i)ott i^crortnete e>? tem crilen ilfeufcbcn, t>ie (£rte ]i\ bebauen Gen. 2, 15. — IS) «/.■«/<-
TwAM'. — 1})) ftebt im (^h-. (i^. 17) erft i^. lU b. 'i'uKv nad) i<i)iritiuii tmim. — 20) iM(t»ei-
bor empftnMid^ftcn Strafe. Unter tcn iGüvmcrn ift befiMiber-ö ter Spubtunirm, ter iu ton Hin-
iienniten iV-M-c 3dnner',en mn-urfad^t, ta-j "iicaiien ter '■».nninffcnc^biffe ^u >,H~rfinnlicben iu'ei;\net.
9?adi Tcrefer finf t'iefe beifcn i^lfer am ter 'Jlrt »n^ ©cifc i-,enommen, vi'te man tie l'eiber ter
Jetten bebantcite-, man ubcrcjab fic cnnvetcr tem '{^;ci\a oter ter jAdninif) (t-en illntrmerni. —
21 ) //'/ (lA/öi/jr 01/. ov trtKfi' ciihcK^öpnv, ////(V äih'/<')OV yvi/Giov iv xi>i'<''V ^^'"","-7' ,,-"'CrtaufdH" feiueu
J^rcuub um ©ertblofco (um i^kiti), nocb einen leibücben 'örutcr um (i)oli? t'pnCvbir;" f. c, -j-j.
lieber O^clt opu Cpbir f. 1. 23. 7o. '^(nm. 87. — 22) LXX blojj: A'r'P'f o'-v; „ibrc 'Jlnmutb"
— inncritd) unt äuf;erliA. — 2r5) Lev. ]'.», i:]; Epli. n, U. — 24) (äKhiii' avirrur ü)a-<i-i..
aov 7/ -ii'vx'/- — 2'5) t. b. fei nidt i^ar ju fri^blid) unt beiter im llmiianj^e mit ibnen, tamit fic
nidu (cid)tfinni.a a-ertcn m\t fidi in ('»H'fabr .aebeu, ibre UnfduUt 5u yeiliercn. — 21») t. b. i>ti'
bciratbc bie lü^eiuer. — 27) Tic Seufu'r ter 'DJiutter beim (ijebaren Tob. 4. 4. — 28) dniwüt
„ebrc mit b(. 5d)cu." — 20) foßov -dv Kvpwv. — rii}) „cntfüntioic ticb turcb 3ebiil:crfturfe"
Exdd. 29, 22; Lev. 7, 32. — rj(l) Kspl Kh/fi/ifAtiac, pru delicto. — r52) ivabrfduinlid^ tax^
£pfcr tco '?tafiräeri^efübtcei Nuin. (l. 2-21. — 33) (i-npx''/i\ i)Mmitias. iKorunter '^lüioli ten
Jcbcnt iHMU ,^ebcnt yerftebt, fen tie V'eviten ten ''].M-tcftern i^eben mufuen, Deut. 14, 22. —
34) // d</n-,ia aar „tciw 3e;ien," nacb Terefer „tein £pfn";" cf. Deut. 14, 29; T(.b. 1. 7. —
3o) x<ip'(: <^'j/j(i7or „Mc '\Miafe ("JInmutb) te? (sU'benei erunnfe '^(üem, um? kbt" ".-(üiivii: „iln'bl
tbvitii^teit ift allen l'ebenten ani^enebm." Xerefer: „5ei irpbltbativ^ iieiien alle Wenfden."
^JJinfer türftc ter 2inn ihmi l'oeb unt :'Kcifdl oietreffcn fein: „rauf für eine is^abe fei "Olniiefiebtt-
eine? :3ct'Cn." — 30) 77tin^?/cov „traurc." — 37) cria-y-tyiiaij. — 38) iv -am 7üit; Ao{oi,: cor.
Jpcbr. 5prari>jfeife anftatt „bei aüeit tcincn 23erfcn."
U ^a^ SBuc^ Sefuö ©irac^. 8, 2—22. 2tnm. 1—24.
Caput VIII.
1. Non litiges cum homine potente, ne forte ineidas in manus illius.
2. Non ooiitendas cum viro locuplete , ne forte contra te constituat litem
tibi;* 3. multos enim perdidit aurum et argentum,^ et usque ad cor
regum^ ext-endit, et convertit. 4. Non ligifces cum homine linguato, et
iiou strues iu ignem illius ligna/ 5. Non communie-es homini indocto,*
ne male de progenie tua loquatur. 6. Nedespicias^ hominem avertentem
^e a peecato, neque improperes ei ; memento quoniam omnes in correptione
jsumus. 7. Xe spernas hominem iu sua senectute: etenim ex nobis senes-
cunt. 8. Xoli de mortuo inimico tuo'^ gaudere: sciens quoniam oranes
morimur, et iu gaudium nolumus venire/ 9. Ne despicias narrationem
preisb^'terorum* Bay)ientium , et in proverbiis eorum conversare; 10. ab
ipsisenini discessapientiam, etdoctriaam intellectus,'^ etservire magnatis
«ine querela.^ 11. Xon te praetereat narratio seniorum: ispi enim didi-
<;erunt a patribus suis: 12. quoniam ab ipsis disces intellectum, et in
tempore necessitatis dare responsum. 13. Xon incendas carbones pecca-
torum arguens eos,^ et^ ne ineendaris fiamma igriis peccatorum illorum.^"
14. Ne contra faciem stes contumeliosi, ne sedeat^' quasi insidiator ori
luo. 15. Noli foeuerari horaini fortiori te: quod si foeneraveris, quasi
j)erditum habe. 16. Non spondeas super virtutera tuam;''^ quodsi spopon-
•<leris, quasi restituens'^ cogita. 17. Non judices" contra judicem;'* quo-
niam secundum quod justum'*^ est judicat. 18. Cum audace non eas in
via, ne forte gravet mala sua in ter'Mpse enim spcundum voluntatem
suam vadit,'^ et simul cum stultitia illias peries. 19. Cum iracundo non
facies rixam, et cum audace ^^ non eas in desertum: quoniam quasi nihil
est ante illiim sanguis, et ubi non est adjutorium, elidet te.'^" 20. Cum
fatuis^' consilium non habeas: non enim poterunt diligere"^ nisi qaae eis
placent, 21. Coram extraneo ne facias consilium:*^ nescis enim quid
pariet. 22. Non omni homini cor tuuni manifestes: ne forte inferat tibi^*
>^ratiam fal«am, et convitietur tibi."
1) fa/-nT€ (ivTinrfjnt) mv ri/v Ö7.K//V „bafj Cr bir iiicfit ba^ fitwcrcrc ^KMiMiit cntiifiicnftcffc" bur(^
"^eilccfjuni'i ber ^Ricf)tcr. — 2) f. t. (^r. — ti) kui Ka,HVuic .^nm/Jui' 'y^tti/n-Tv „unb'bat Mc >^er^cn
tcr .Hinnge (»oin 'iPfabc bc? :'Tteittci?) viban-iificn ;icmad)t." — 4) Tcrefcr fa>it fticr: „r-cr
Scbroaecr tft »ic ein fudttcrnfc? ';^cuer, rocr mit ihn aubinbct, tx'i<\t 511 btefcm -;?fucr .6o(j
.^ufammiMi uub »libt ihm neue ^}Jal*runir, er liefert ^em 2d!iväi.u-r neuen "Stojf 511m iscrlcumben,
weil tx nii1>t bei ten inerten bleibt, foiiDern Jiifatjc maitt un^ fie liberaU bcnimträyit." — -5) nv
-fm;-at:r uTaiAtiri.,. iiri lu/ ()ri,ud:on'T(u ol Trpuyovnl aov „fcllCrjC tttcbt mit einem UnilC^OiienCrt,
bamit iiiefet beine iUtrcltern bcfehimpft roerbfH." — 6) M öPtiiKe „matte feine iHH-anufe"" 3it
ber i<u(i». foU]t b<efeei ©ort naef). — 7) „unf ba§ amt» wir beim Io^c ^fiemanf UJr J^rcubc
lein wollen; f. i. (sk. — 81 LXX bloß unKhiav. ~ {)) f. i. (>3r. unb ne be,iinnt ^en ab-
binsiijUMi Jaij. — l(»i f. i. (<^v., f. 2s, 11. Tic SUbkn unb Jvlammen \iw cin'Sinnbilb be«
,]ovntc> unc ber Mtadu- Der -übitn. — II) ,a/ ^j^arf/a;, „^ai) er nid>t, wie ein -dinterbalt, auf
feinen ■'l"'^ln^ ft,* fetje," b. b. auf Deine .^Hot>en lauere, unD an-nn er etwa? Ätaiifadi^ice« barin
flcfunbeu, fDrtnebe utt^ ^Jlnn'ijif matte. — 12) „über bcin l'ermöacn binau-?." — IS:}') ^c ärro-
riai^f „ciU einer, ber erfe(jen map." — l'i) in/ nK'',:<,v „redite niebt." — lo) /nrä Kpnnv. ~
16) narä yai, r?/v Ai',;nv awror «j/i'.-x'wr nvrij „bcun man »irD ibu riAtcu nait feinem ^infcben,"
b. b. manwirb ibm_ cbtr Slecötaläi Unrceftt i^ebeu. — 17) im ui/ ^ni/wj/rat kü-U a<>h „bap er
fir nid»t beütwtrlieb fa((f." — 18) -miimi. — 19) ^^r' avTo'v, b. b. mit bem 3ornmütbi,qen. —
20) er wirb biit au? Dem ©ejK raunten; Prov. 22, 24. — 21) //fr« //w/joV. — 22 )"oi'' yap
/icw/OT-«/ '/.(lyw nrtiai „bcnu er fanu -?Jiibtf oerfAweiaeu." — 2^5) ui/ iroii/aiK KpvK-öv „nmvx
ti\6>ii (^cbcimc^ »»r," worunter ndmlitt Da? rllatbfttla'iien ^u Jjerrteben. — 2't) an, uf/ äva<i>epfTu
n<v x'i>n' „unb er fod Dir feinen Tauf Dafür ]\x erftatten taben," baburc^ ndmlicfi, M^ er ba«
tix iVit^ftbcjlte aucb ^Jlnbcrn mittbcilc.
Dag SBuc^ 3ffu« ©irac^. 9, 1—13. ?Inm. 1—16. 45
Caput IX.
1. Non zeles muliercm sinns tili,' ne ostendat super te* raalitiam doe-
trinae iiequam. 2. Non des mulieri potestatem animae tuae,^ ne ingre-
diatur in virtutem tuatn,* et confundaris/ 3. Ne respicias mulierem
nuiltivolam:^ ne forte incidas in laqueos illius. 4. Cum saltatrice' ne
assiduus sis: nee audias illam/ ne forte pereas in efiicacia, illius.^ 5. Vir-
gineni ne conspi(äas,® ne forte scandalizoris in decore illius. 6. Ne des
fornicariis'" animam tuam in ullo:" ne perdas te,* et'' liereditatem tuam.
7. Noli circumspicere in vicis civitatis, nee oberraveris in plateis
illius.'' <S. Averte faciera tuam a muliere compta, et ne circunispicias
speciem alienam; 9. propter speciem mulieris multi perierunt:'^ et ex
lioc concupiscentia'* quasi ignis exardescit. 10. Omnis mulier, quae est
fornicaria , quasi stercus in via eonculcabitur. 11. Speeiem mulieri«
alienae multi admirati, reprobi facti sunt: coUoquium enim illius quasi
ignis exardescit. 12. Cum aliena'^ muliere ne se.deas omnino, nee ac-
cumbas^ cum ea super cubitum: 13. et non altereeris'" cum illa iu vino,
ne forte declinet cor tuum in illam , et sanguine tuo'' labaris iu perdi-
tionem. 14. Ne derelinquas amicum antiquum: novus enim non erit
similis illi. 15. Vinura novum, amicus novus: veterascet, et cum sua-
vitate bibes illud. 16. Non zeles gloriam, et opes peccatoris: non enim
scis quae futura sit illius subversio. 17. Non placeat tibt injuria in-
justorum,"^ sciens'® quoniam usque ad inferos non placebit impius.*
18. Longe abesto ab homine potestatem babente occidendi, et non sus-
picaberis timorem mortis; 19. et si accesseris ad illum, noli aliquid
committere, ne forte auferat vitam tuam. 20. Communionem mortis*'
scito:" quoniam in medio laqueorum ingredieris,"'' et super dolentium
arma^''ambulabis. 21. Secandum virtutem tuam cave te a proxinio tuo,"
et cum sapientibus et prudentibus^ tracta.^^ 22. Yiri justi sint tibi con-
vivae,-'' et in timore Dei sit tibi gloriatio, 2'. et in sensu sit tibt cogi-
tatus Dei,-'^ et omnis enarratio tua in praeceptis Altissimi. 21. In manu
artificum opera laudabuntur, et princeps populi in .sapientia sermonis
sui, in sensu vero^ seniorum verbura. 25. Terribilis est iu civitate sua
homo linguosus: et temerarius in verbo suo odibilis erit.
1) «C. uxnroni tuam. —2) fif/<^t (]/<^aiiic e-\ afavroi' -anViav ttovjijx'u' „UHb Ic^rC iTf niitt
bpfe l'ctire 511 feinem cti^eiten 3*afcn." TaPurch Paf; t>cr ?.^fann "J^erradn auf Pac* Üi?ctb' wirft,
roirp biefe? »verleitet, cbeufaü-? i^crpaitt auf fcu O.iuinu \n trerfen. — ^5i -i/v u>v\iii' ow. ^IWtji
erinnere fich an Sanifon Ju'lic. 1(>. 1-21 unP 2a(ontLMt III. H(■'u^ IJ. 4. ^ 'tl t». b. baf; üe
ntcbt berrfd)e über ticb. — ->i f. i. f^r. -^ «) fm^p/^Ww; „-BuMertn." — 7) foiltc ivabrfdu-tn«
li* bcifien ii^ahrice 'vers. 8ixt. ) nyra ia/Mwnr/r. Tie Ivin',efinnen ftuö im Crtcnte l^ait ^u
ÜaiU' nod) ebeiifo i^cfä!irlid) un? ;?crfulfrcrtfd), ale cbenul?. ')lxA\ -r^.v.Mn^ „J iftauP tto alten
unb neuen (fj^^pten" -^. I. 2. 1 l'.t. \d^i\\ fie eine unaemeinc CüjerdimciPivifcit re? .Morver-J, uni»
permOiV'» fitr* fic "i^eanviIiAteit ibrer '^kfi-iu?;ü;^' ^^tflce \u\&i i^elieben aus^nbrü.fen, nni? cte
SJpücn, Pic fie (Stolen, erfLÜfern. Sic be:<eden ibren Veib nur mit febr funncr .HleiDun^v y^^xt
»Scttrittc meiTon ne narti rem 2Aa(Ic Per ,'^li.ncn, Per tSafta.^Ktten, Per 'i^.u^ffntrLimmel uup Per
Gimbeln \^[\ uup bcfitleuniiv^n Parnacb Pen Xaft im lan',c oPer t*er',öi^ci'U V>v.. Sie fiMumen
Pabei oft in fold^e in'cteißcrun;!, p.if; (le ■i*.udnnuincn j^leidscn. OUle .■iurü.fbaltun»! ivirP Pana
UCrvKiTen U. f. f. — Sl uri~ort a/.Cr iv roir 1:771 xtiiir/uaaii' nirf/r „PanUi PU Ui.tt ilifaNjlCn U'CrPCfl
burdi ibrc .Hunftjiriffe." — 9i Karaudi'&ave „fitau eine ^'•^»i-in"»'^" "j*f naber au." — 10) -.-/;-
inir „Pen .'Düren!" —II) iiberftüni,-;; f. i. ^^'ir. — 1-2) h iiH/umr (ü'vi/r „in ibren ab^.dCi^encti
2bcilcn," nH> Pic l'uilPirnen auf ibre '.J^eute martcn Prov. 7, s. -^ iÜ] kTTAavrixivanv „wurpon
bcrüdt, irresiefübrt." — \'i] o,-/.in „pie \:iebe." '3. lo u. il f. i. 'i5r. — 1-5) rraivVoi „mit
einem t*cvbc"iratbeten ffii?ibe." — NJ i nai i'r/ (Tru.i//.iK-i-^j,)rir_ „uup b.xite fein: 'i'i'ia'^lvaten mit
ibr bei ©ein." IVibl^eitcn balten, n?o ^ll^inner unp S'Viuen beif.-immen fab':n, lief ^cgen Pi«
46 Tai? Sud) Scfuö <Bixad). 9, 13—23. 5Inm. 16—28.
gute Sitte, unt lu•l^mcn crft iU^cr^anb, feitbcm 5^crfcr in H^ ?anb pelcmmcn Esther 1,9.—
17) K(u tC) -vii itari cor „Itllt Mird» bciltC i^rßifVtC . ." Prov. 6, 35. — 18) /^?) nhSoKiicy^ hv
ihöoda äcFßfiiv „(Mbe fein (^H7"aücn an ter 3unciViniG bcr (öcttlcfcn, ober babe fein «efaüen an
fcem, n^a« ben (s3ottliM'en iVKiüt." — lü) ./n'7/a\i?/Ti „gefenfe," — 20) oh fj?} aiKatu-&(:jciv „\ie
werrcn nii*t vieredurevtiiit' nn-rben." — 2J) f. i. ^3r. Ter Sinn ift: Tu mamhabix rubren
bcn Job in il^rev (HivfeüffKlft. — 22) t-/}ra.i9^ — 2S) äiaßah-e/c. —Jti) f"i f7rd/fa.-i' 7ro2t-(jv
„auf t'cn Rinnen ^er Stvibtc," wo biri^ ^ie ^yfeile bcv (veint^e leidit tvcnen. — 23) crro.vofTfti rotg
7t/.7/aiov „prüfe tiijeniju'n, Mc bir ^unddft ftct^cn." — 2(j) (jvfi ßov/ evov. — 2") i\ 22 unb 23
finf i. ''^r. in iinuTefcbvtcr ritnuniv — 28) mü lu-a awn-üv kc-u u cv'/j.o-iiüiwqüov . . „mit
i^erftanbi^en %t\) um, unb im ©cfet^c . ."
Caput X.
1. Judex snpiens judicabit^ populum sunm , et principatus sensati
stabilis^ erit. 2. Secundum judicem popiili,'^ sie et ministri ejus: etqualis
rector est civitatis, tales et iiihabitantcs in ea. 3. Eex iiisipieiis perdet
popnlum suum: et civitates iiihabitabuntur per sensum poteiitium. 4. In
manu Dei potestas terrae: et utilcm rectorem^ suscitabit in tempus super
illam. 5. In manu Dei prosperitas hominis, et super faciera scribae^ im-
ponet lionorcm suum. 6. Omnis injuriae proximi ne meinineris," et
nihil agas in o))eribus injuriae.' 7. Odibilis eoram Deo est et hominibus
superbia: et execrabilis omnis iniquitas gentium.^ 8. Regnum a gente
in gentem trr.nsfertur propter injustitias, et injurias,^ et contumelias, et
diver.sos dolos.'" 9, Avaro autem nihil estscelestius.^ Quid superbit terra
et cinis? JO. ISiliil* est iniquius quam aniare ]iecuniam ; hie enim et
animam .suam venalem habet :^ quoniam in vita sua projeeit intima sua.'^
11. ümuis potentatus'' brevis vita. Languor prolixior gravat medi( um.'"
12. Breven} louguorem praecidit medicus:'^ sie et rex hodie est, et cras
morietur. lo. (um enim morietur homohereditabit serperites, et beslias,
et vermes. 14. Inilium superbiae hominis, apostatare a Deo: 15. quo-
niam ab eo, (|ui feeit illum, reeessit cor ejus; quoniam initium omnis
])eccati est superbia: qui tenuerit illam, adimplebitur maledictis,'* et sub-
vertet'-' eum iu iinem. IG. Pro})terea exhonoravit Dominus conventus
malorum. '•' et destruxit cos usque in finem. 17. Öedes ducum superborum
destruxit Dens, et sedere fecit mites pro eis. 18. Radiees gentium super-
barum arclecit" Dens, etplantavit humileö ex ipsisgentibus.^ 19. Terras
gentium evertit Dominus, et perdidit eas usque ad fundamentum;'^
20. arefecit et ijipis, et disperdidit eos, et cessare f'ecit melnoriara eorum a
terra. 21. Memuriam'' superl)oruin perdidit Dens, et teliquit memoriam
humiliuDii .seusu, 22. Non est ereata 'Miominibus su})erbia: neque ira-
cuudia natioui mulierum. 23. Semen hominum honorabitur hoc^'^qüod
timet Deu)n: semen auteni hoc exhonorabitur, quod praeterit mandata
Domiui. 24. In medio fratrum rector illorum-" in honore: et (]ui timent
Dominum, crunt in oculis illius. 25. (iloria divitum, lionoratorum, et
)iauperui)i, timor Dci c?it: '2(5. noli dispiccre hominem justum pauperem,
et lutü Diagniiicare virum peccatorcm divitem. 27. Magnus,- et judex,
et potcns est in iMiiioic: v\ non est major illo, qui timet Deum. 28. Servo
sen^ato liberi"' scrvicnt: et vir prudens""^ et disciplinatus^ non tuürmura-
bit -■'' c()rre])tris, el inscius non honorabitur.'-* 21). Xoli extollere te''' \i\
faciendo opci-e tuo. et noli cunctari "' in tempore angustiae 80. IMelior
est qui operatur, et abundat in omnibus, quam qui gloriatur,^*' et eget
DiU^ Suct) 3ffu^> 3iraii). 10, 1—34. %nm. 1—33. 47
pane. 31. Fili in maiisuetudiue .serva^'' animam tuam, et da illi honorem
secunduMi meritum suum. 32. Peccantein in aniniam suam-^ (|ni justi-
ficabit? et quis honorifioabit exhonorantera aniiiiam suam? 33. Pauper
gloriaiur per disciplinam-^ et timoreni suum: et est homo qui'^" lionorifi-
catur prupter substantiain suam. 34. Qui autein i^loriatur'*' in paaper-
tate, quanto magis in substantia?^- et qui gloriatur in substantia,*^ pau-
pertatem vereatur.
l) Tzatcernei „n.Mvb iii 3'''*f ^»tttcit, obcr itutcrri.1)tcn." — 2) rEraynyvri „iroMsieorbiict •,"
Prov. 120, S; L'9. 14. — ?i) Ivrle. 10, 1()-19. — 4) ^vtn (ik. fehlt ba? iCHM't für rcctorfm,
inui? aber uotbivcnDii^ ^hr5U.1c^ad^t werben. — a) ypaufjartoji „be^ 5dn-iftjielel>rten." — (>) i-i
TTav-l ä^iK/'/fiari u// jufvinmjc rü) -/.:-/nl„v „\vic[in jcbcr Uiibtlt' ]nn\c lüitt knucm ?tädMlon." —
7) „thue "Jiidjt^ bei ®crfeii be^ Ucbcrinutbc?, vßijcoc, ober rbuc niAt;? U^bennütbi'.ieo." —
8) Kai ef ä^Kporipuv 7r?.7iuueÄ>/(jsc äöiKa „uitb iiu tVtfeit iHMM'ünbtiU Cr ftd) burd> UiuedU." —
9) f. i. ß^r. — 10) Kut xp'/l^f^^a „uab wecken beji i^crmö.^en?, obct iih\v'ii ber lik'ütdfte." —
11) „wod) bei l^.'b^eiten anrft er fein (üinj^eioeife berau-?," in ?|oUu' fd)eiif;!tdH-r .Hranfbeiten, bi;
(^ott über ibn ocrbani^t. Ter l^n-fviffer n^oüte bier an "JduiiHtr.^ erinnern II: .Maec y. 9.
Ter 5'.n-er bat: „'i^ci l*eb',eiten friedn^u ibm ©iirnier aues ber ^eite, ber TÖitncar^t fdjneiret ibiK
in ba»? tStnaeivcic^e . ." — 12) i^ianuhv hypüaniua aii''.j-Tei ;.ar/)(»f „einer ftarten .ftranfbeit fpottet
ber ^Ir^t." Tie i'ul.a. la-J 'lariy'n--. n\r? einen bei weitem beijeren 2inn i^ibt: „(rine ilarfe .Hranf^
Öcit fppttet beo "Jü-Ues." ^-i fd)ctnt ftd) bief; imincr \\i>6!, auf ben Unfall fcoi 'iintiodnii? ]\\ belieben,
reo 'i)Hemanb \\\ belfen perniodUc. — 1-5) riefe ©orte fcbcinen ntd>to 'Oinferee ju fein, al^ V\t
Ufbcrfe{3uni^ einer anbcrn Veoart bes; porberaebenten 2a!3e?, wehte lautet: uiKphv ap'püa-rifia
Kö-TEi 'larpoi;. — „-öeute tft Cr ("Huttodvao) nod) Xönii^, nnö morj^en ftirbt er;" i. <ör. feblt .sie. _ —
14) 'e^na3pl/ae.i ß.Wlvyaa „wirb (>3rene( anricbtcn." — 1 'S) -ape()6^aae rix; inayaynq „erlieg
munberbare l^crKini^üffe fomnien," — l(i) r^l--i7.Ev „er rif; au?." — IT) bug ■äeiie'/.'iov ^fic.
Wan benfe an ^rocoma unf 'sHvnorrba. — IN) )^. h. nitbt iil anerfd'affen.— viudi fclb)! bie
Srbfünbe, weldie f ie -^ladifbrnmon ^^Ipanij mit auf bie ©e(t brin-ien, ift ni.tt ein .ftcini ober eine
25ur5e( be? "-iHM'en, ane^ bem bie freia>i[(tiie Si'niDe notbwenbt»! berauöwddirt, fontern ec> ift nur
jener 3uftanb, ber un-3 ber urforüni-dicben (vereditivifeit unf .^eilii^feit beraubt KUt» oor (^kUt
mtfjfdüii] madu, \^ baf; wir »join (übernatitrlidH-n) ;1tetd)e (i)0ttei5 au-JiUM'd-loiTou finf, ii^ Knu^e
fte nid)t i^cboben \\i. — 19) Xic '-Bulii. ^ab bier in .Hur^em beu 5inn ber Kiuv'iei'i-'!^ fii^ürli^en
StcbC bei ben LXX : rr-tpfja fvrtfiov iTolot ; OL cpntß ii'/aevoi rov Kvpiov. a-tpua ürtuw -o'iov ; G~ipua
äv&pcj-nv. (j-epjia är/fiov irotov \ ol Trapa.ßahovTEQ £vro?.ä(. —^ 20) b. b. bcr (frflfieborcne. ^^
21) k/.si-^cpoi. — 22) rarunter fdnint bier ber -giau^bcrr 5n oeriieben ',u fein. — 2^5) Ta
mit biefcn ©orten ber inn--^ im ''>)ried)i)'dKn fd)(tef;t, uub fein correptiis nadu'olat, fe wirb bi£
Slueileivinit viewobnlid) babin i^einadn: „Ter weife .^öauöberr murrt nidu bariiber, Daü bie Arei =
.aeboreucn be-5 ^aufeo einem ebenfe weifen ilnedue iicbordien." ''?."'Jan benfe an Ji^Ki-'f^ 'f'
"JlciV-^Pfcit <'<^'ii- •>•'. 4. — 24) //// ffooToi' -oii/aai ru ipyiv aov „fiüalc utdu, beiu ©erf ',ii tbun,"
b. b. fuite Feine 'Qinjreben, wenn ee; etwa^ 5U tbun ,atbt. — 2'5) «>) än^aZoh „tbne ni*t i^rof;."
Ta» 3lrbetten i|l für fetneu '}5enfd)en eine 2d)antic, pielmebr für ^eDen bie i^rc^te (iivre. —
2(>) Xa? rs3ried\ bat vor ('^oia:riu.tvoq, nui irlurjatur, aueb nod) -epiira-i.jv „tcr berunu^ebt," —
27) (^6^a(jov „rübme bid) felbft mit löcfdunbenbeit." — 28) rov äniiä^^ovra :.u)iv avrov; —
29) rfo^dsf-rai fk' tTiiartjßTfv ai'Tov „wirb i\eebrt Weisen feiner Sinfidjt." — rJO) ^at -'/jnm(h'
i^o^äÜTai (ha rov tza.ovtov a'vrnv. — rj l ) bcffer .ffiorificabitur. — • 32) f>' -/.ni-ru D. b. Wenn er
\\X ^'Heidltbnm aetaUjlt. — r$;i) Kai ö Mo^o^ i-v -'/.ni-ru Ka\ iv -ruxtia -ooajiür-. „ui'.b Wirb
^emaub beim Sieic^tbum nic^t öccbrt, um wie »icl wenigef ,ki ber 'Jirmu.t.^?"
Caput XI.
1. Sapientia huniiliati' exaltaliit caput illius, et in medio niagnatorum
consedere illum faciet. 2. Xon laudes virum in speciesua, neque spoi-nas
homineni in visu suo; 3. brevis in volatilibus est apis, et initium dul-
coris* habet fructus illius. 4. In vestitu ne glorieris uinquaui, nee in die
honoris tili extollaris: qnoniam mirabilia opera Altissimi solius, et glo-
riosa, et absconsa, et invisa'^ opera illius. 5. Multi tvranni sederunt in
tbrono/ et insuspicabilis portavit diadema. 0. Multi potentes oppressi.
JIM LIBRARY
CT ir'^AMST'c rni I rnf
48 Vai Suc^ 3efuö ©iroc^. 11, 1—16. 2Inm. 1—15.
siint^ valide, et gloriosi traditi sunt in manus alterorum. 7. Priusquam
interroges, ne vituperes quemquara : et cum inteiTOgaveris,^corripe juste/
8. Priusquam audias, ne respondeas verbum: et in niedio sermonum ne
adjicias loqui. 9. De ea re, quae te non molestat/ ne certeris: et in ju-
dicio iieccantium ne consistas. 10. Fili ne in multis sint actus tui: et si
dives fueris/ non eris immunis a delicto; si enim secutus fueris,'" non
api)rehendes: et non efftigies, si praecucurreris. 11. Est homo laborans,
et festinans, et dolens impius^ et tanto magisnon abundabit." 12. Est
homo marcidus'^ egens recuperatione,'^ [)lus deticiens virtute, etabundans
pauportate: 13. et oculus Dei respexit illum in bono^* et erexit eum ab
humilitate ipsius, et exaltavit caput ejus: et mirati sunt in illo multi, et
Jionoraverunt Deum.^ 14. Bona et mala, vita et mors, paupertas et
honestas a Deo sunt. 15. Sapientia et disciplina, et scientia legis apud
Deum. Dilectio, et viae bonorum apud ipsum. 16. Error et tenebrae
peccatoribus concreata sunt:'^ qui autem exultant in malis, consenescunt
in malo. 17. Datio Dei permanet justis,'^ et profectus illius'" successus
habebit in aeternum. 18. Est qui locupletatur parce agendo, *^ et haec
est pars mercedis illius 19. in eo quod dicit:'^ Inveni requiem mihi, et
nunc manducabo de bonis meis solus:'' 20. et nescit quod tempus
praeteriet, et mors appropinquet,'' et relinquat omnia aliis, et morietur.
21. Sta in testamento tuo,^' et in illo colloquere, et in opere mandatorum
tuorum-' veterasce. 22. Ne manseris^" in operibus peccatorum. Confide
autem in Deo, et mane in loco tuo.^^ 23. Facile est enim in oculis Dei
subito honestare"^ pauperem. 24. Benediciio Dei in mercedem justi
festinat,^"' et in hora veloci processus illius fructificat. ^^ 25. Ne dicas.-
Quid est mihi opus,^^ et quae erunt mihi ex hoc bona?'^ 26. Ne dicas:
Sufüciens mihi sum: et quid ex hoc pessimabor? 27. In die bonorum
ne immemor sis^" malorum: et in die malorum ne immemor sis bono-
rum: 28. quoniam facile est coram Deo in die obitus retribuere unicui-
que sccundum vjas suas. 29. Malitia horae oblivionem facit luxuriae
magnae,^ et in fine hominis denudatio operum illius. 30. Ante mortem
ne laudes'^" hominem quemquam, quoniam in filiis suis agnoscitur vir.
31. Non omnem hominem inducas in domum tuam: multae enim sunt
insidiae dolosi. 32. Sicut enim eructant praecordia foetentium,^^ et sicut
perdix inducitur in caveam, et ut caprea in laqueum: sie et cor super-
borum, et sicut }irospector vide]is casum proximi sui. 33. Bona enim in
mala convertens insidiatur, et in electis imponet maculam. 34, A
sciiitilla una augetur ignis,^^ et ab uno doloso^ augetur sanguis: homo
vero peccator sangnini^ insidiatur, 35. Attende tibi a pestifero,^*fabricat
tnim mala: ne forte inducat super te subsannationem^'^ in perpetuum.
36. Admitte''^ ad te alienigenam'^'' et sabvertet te in turbine,^ et
abalicnabit te a tuis propriis.
I) ra-tirnh „ipc? TcmütMi^cu, pbct bcj* nicbriii (^fftcKten 'DJiannc?." — 2) >?»e6r. JWcttfWeifc
für „poruitlliitrtf 5ni';ii^ffit." — 3j_„rcnu (siottc^ SScrk fint tvunfcrbar iiiib t^cr^prcjen finb
feine iffcrfc unter ^cn Wcnfitcn." ^^inn: 5p n)un^cr^ar ^In^ iilorreitt Ci^pttcg ©crfcTtnb, fo
fin^ fie MHt rcvtuM-jicn ; f. i. (^r. — -4) i-i h^K^nvc „auf i'em ^öten." ®ic n^urfen erniedrigt,
realM-enc ^er Uiuinfcbnlicbe fic Ärcue tapcn truji. — 3j //rt/jäfför/auv. — ({) v6r/mv npürov
,,nimm er)1 (£infid^t." — 7) f. i. '^^r. — 8) ov Ö!k tan a<u xpriu „bie bid) ^Jichtj* anhebt." —
9) ;-/!• 7r/!/y^viiir „wenn bu bicb iiberbdufft'" b. b. mit ri)cfd>äften, ^anbcln u. f. w. — 10) ®tn
orientalifcl^e^ Svrücbn'ort : „Tu »jerfpliii't (baö 3'«'), vtber crrei*|l c? nieftt; bu laufjl in bic
Sln-rte, (^radpac. uuf entlciufft bp* nicht (bcr fikfabr)." — II) laTsptirm ,,tc>mmt iurüd." —
12) v(iiip6(: „matt." — Hi) -pogihlfjfvoc ('ivn/./'/fnjr „bÜ(f?bcbÜrftiiV" — 14) ac ayaM „^n
feinem ißcften." — 1-3) i'. 15 u. 16 f. i. ®r. Jßermijge i&er (irbfünbe "bringt 5iüar jeber STienfc^
Dag 33u(^ 3cfuß ©irac^. 11, 16-36. 5Iiim. 15—38. 49
etwa« 1^pn ^'ft^i'in inib ?;iii|lcrinf; mit firf> auf bic 2i^c(t, ja man ffnnfc bii^ fclfft pon tmi
Wcnfitcii, bcr cbnt (£rbi'dnilb jicbovcn nnirbc, im iituniKu Sinne fa»un; in tcm '2innc nämlich,
baf! er ein befitianftei* 2i?H-Kn i|l; aber in i^an^ t^oruiaüitev 2i>cti'e fcun man c? fac(in mm tcm
Okfdilecbtc ter innrer, bei melitem 3>'vtlnim nnf ivinfiernif! gleicbfam ^u ^uui'« ift. '?iart>
Xcrefer fajU tev in-ifaiTcv bicr: t£^ i^ibt Wenfcben, benen bic 'i^oc- 8>eit jur anbern '^dtar gcanuten,
unb bic nidit auflnn-en 511 fünbijien, bie fic ftcrben; et". IV. 57. 4. — Hi) tvatiiim. — 17) ^i
11 eviloKia avror t'ir rhv aiüva fvo(S(j\i>/ntTn/ „XUXt fein 'Ü'cMwpUcH: mxi> immCI flUtCn ^Oiti^an;;
Kiben," t>. b. (^^Hntcj* Se.aen beiilücfct fie immer. — IS) 0-0 TT/mioxr/r Kai ot^iijiar nfroi- „burcih
ilarj^beit unb Sparfamteit." — !})) „barein fel3t »r feinen Vcbn, baf; er fairen fann . ." —
20) b. b. in bem (sH-fel^e, in bcm iMmbe mit ^unt. — ill ) iv r,:, ip-jc.) mw. — 22) fn) -änirfHut.
To? SlHM't lll;ln^el•i.s bürfte n^obl aU 'Sebrcibfebler ^u betraducn unb bafür miseris ]\\ fe^eit
fein. Tie Ueberfei^cr sieben inbeffen bcm 31>orte einen "^inn, ber fid) bem bee viried). Sln^rtcp-
näbcrt: „.C""alte biÄ nidu an bie Werfe ber ^Sünber," b. b. laf? bid) nidit bnrd) fie irre marbcn,
n^cnn fic im (^)lüdc fein foüten (5lUioli.) — 2^?) tCi nüru cov. — 21) Tr/orrm«/ „^u bereidiern."
23) h fiia-ac. evaeßovg „i|l beim Vobnc bet^ Wottfeliiicn, ober ift bcm (^kntfdiiijn ^um Vobnc."
26) äva-da/AEi ei'Aoyiav avrov. (goll iH'muitblid) fvVuyia bcifjen. „<2cin ^ei^cit bliibt fdineir
auf." — 27) r/f FCTi fiov xpe'ia; Tiefet läf;t fid) im ',nH'ifaiten Sinne iU-cirfel3en: „SBeldic? ift
meine 9JotbV" ober „rcai brincit ce mir fiir einen inM-tbeilV" l'e|tere? vaf;t inbefen buffer ^is
bcm fcliienben <2a?iC. — 28) i. b. wci^ für (sUite? fpmmt mir benn aui^ meinem b5?bcrij?en
ücbcn (uTTö Toi' vir) juV 3lad) rcrefer, 'JlUicli u. "?(. faiit bicfci^ ber 3lrme, an ben be|)balb bic
SrmabnuniT iieridMet i|l, woi^ciien bic nad^foI.acnbe, bie «.Mcbcr mit ne dicas besiimnt, an ctn
9{ei*cn fieb" wcnbet. — 29) (i/u'/,aia koköiv „Tcri-^ifit man bei? i^iM'cn." (£bcnfp im ^rociJen löeilc :
„c^ebenft man niriU be^ Wüten;" Ecele. 7, 14. — fJO) fj>/ ficiKcii>tüe. — sil) „ane bie Ginjic^
weibc ber Ucbelried^enben rülpfen," b. b. einen Xunft beraufiäc§cn. Sei feblt im (^iitcdi. fctvie
flud) baei nad^foli^cnbc ut eaprea in laqucuni. LXX: TrfpnS ^r/ptvTr/r h Kaprü'/.Mj, ovtu<: Kup-
6in ['TTtpinjx'iviiv, Kui (Jf V Ka'äaKOntir f-ij-i'AtTTei TTTioaiv ,,^H^ dltbbwbn lOdt iJU Ätäfii^e, fc i|t tM
^erj be6 Uebcrmütbii?en, unb mic ein 2i}äd)ter lauert er auf ben J'jatl." — f52) üttö cTvadt^pur
nvpuc TT/j/xiirfTai äv&paKia „auei cincm g-cucrfunfcn nnrb ein Äoblcnbaufcn." — 33) m anm
„bi^ ,;;um iMut" b. b. bi? .^um 9.''iprb. — 34) ä-o KnKovp}uv. — 3*5) iii/noTf /iC/jov ('<:> am „ba^
er bir nidU auf immer einen Sd)anbf(ecfcn anbäniic" — 36) hwHiaov „nimm in bai^ .»cauei
auf," b. b. nH'un bu in ba? -^am aufnimmit .— 37)" «/.^orp/or „einen ?'}c\inn iMün frembartiiicnt
®lauben, »im fremben Sitten," b. b. einen i^crCebrten; cf. Deut. 7, 3. — 38) öiaa-pliptc et
iv -apaxaig „fo Wirb er bid) in fcbrcdlid}e Unrubcn bringen."
Caput xn.
1. Si benefeceris/ scito cni feceris,^ et erit gratia in bonis tuis multa.^
2. Beiiefac justo,^ et invenies retributionem magnam:^ et si non ab ipso,
carte a Domino.^ 3. Non est enim^ ei benequi assiduus est in malis/ et
eleemosynas non danti: quoniam et Altissimus'' odio habet peccatores, et
misertus est poenitentibus. 4. Da misericordi/ et ne suscipias pecca-
torem: et impiis et peecatoribus^ reddet vindictam, custodiens eos in
diem vindictae. 5. Da bono," et non receperis peccatorem. 6. Benefac
humili, et non dederisimpio: prohibepanes illi dari ne in ipsis potentior
te sit: 7. nani duplicia mala invenies in omnibus bonis, quaecumque
feceris illi: quoniam et Altissimus odio habet peccatores, et impiis reddet
vindictam. 8. Non agnoscetur'" in bonis amieus, et non abscondetur in
malis inimicus. 9. In bonis viri, inimici illius in tristitia : et in malitia
illius," amieus agnitüs est. ^^ 10. Non credas inimico tuo in aeternum :
sicut enim aeramentum, aeruginat nequitia illius: 11. et si humiliatus
vadat curvus, adjice animum tuum,'^ et custodi te ab illo. 12. Non
statuas illum penes te, nee sedeat ad dexteram tuam, ne forte con versus
in locum tuum, inquirat cathcdram tuam : et in novissimo agnoscas verba
mea, et in sermonibus meis stimulcris.'^ 13. Quis miserebitur incanta-
tori a serpente percusso, et omnibus, qui appropiant bestiis? et sie qui
comitatur cum viro iniquo, et obvolutus est in peccatis ejus. 14. Uua
50 Dag S3u^ 3ef"^ ©irnd^. 12, 1—18. STnm. 1—17.
liora tecum perraanebit: si autem declinaveris,'' non supportabit. 15. In
labiis suis indulcat inimicus, et in corde suo insidiatur ut subvertat te
in foveam. 16. In ociilis suis lacrymatur inimicus: et si invenerit tempus,
non satiabitur sanguine: 17. et si incurrerint tibi mala invenies eum
illic priorem. 18. In oculis suis lacrymatur"' inimicus, et quasi adjuvans
suffbdiet'^ plantas tuas. 19. Caput suum movebit, et plaudet manu, et
multa susurrans commutabit vultum suum.
1 ) täv ev irnidg. — 2) rivi tvoieIq. — 3) koL earni x^piC ~"'f n)ai9o?r crov „Itltb bU tUitft I'attf
babcn für bcinc ®ob(tbatcn." — 4) frfff.f^ — 5) f. i. (^r. — 6) Trapä iniro-ov. — 7) fi,6e-
'/exi:ovTi fJf KnKQ „^cm, bcr bebarrt im "ööfen." — 8) rc> chaeßch — 9) foli^t im •'^rierf). erft
am (£nbe »on 'B. 7. — 10) (»^^■ ka(SiMi-&i/aerai. u\i6 mau mit 9lcd)t übcrfc&t : „iinrD nid)t crprcbt,"
übwcbl ii iia* bcn Vcvicie übcrfctjt werben fodte: „roirt» ntd)t bcftraft." — 11) h -oic KaKotg
a'rro'v „ücnn rocun e? ibm übel C},tbt." — 12) i^iaxumax^iiaf-aL „trennt lief) auct» (oft) ber Jreunb."
Ir5) t-rria-//(TOv -i/v frx>'/v aov „fei JJOrfttiUiiV" 3"' '^ricef). foljU nOit ein ^J'afl'U-J: /v-at i^ay nvru
<•>€, iiiUKfiaxuC raoTT-fjov nal yvuay ort ovk e'ir rf/.or KariuoE ,.\\\\X> Ml UUrft ibm tCtn \V'\t einer, ber '
t'en £viciie( iie)Mie.t bat, unb n?trft crfabren, bafi er am (£nbe feinen rlJcft mebr ieiy]t," b. b. bu
aMrft attc" feine iH^-öbeit jKnau entbcetcn. — 14) Karawyi/aij „baf; bu nicbt betrübt wcrfeft,"
ircuu meine iDorte an bir'in tfrfüüunc? i^cbcn. — 13) „tocuu bcin 'i3(üef wanft."— Ifi) Tiefe
5lCMcfert)o(unfl pttbet fic^ nicbt bei bea LXX. — 17) vnoaxäan „er wirb unterfef)ta3cn ba^
'J?ein."
Caput XIII.
1. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea: et qui coromunicaverit
•superbo induet superbiam.' 2. Pondus super se tollet qui honestiori se^
oommunicat. Et ditiori te ne socius fueris. 3. Quid communicabit
caeabus ad ollam?^ quando enim se colliserint/ confringetur. 4. Dives
iujuste egit, et fremct:^ pauper autem laesus tacebit.'^ o. Si largitus
fueris, assumet te:'' et si non habueris,* derelinquet te. 6. Si habes, con-
vivet tecura, et evacuabit te, et ipse non dolebit super te. ^ 7. Si neces-
sarius illi fueris, supplantabit te,^" et subridens spem dabit, narrans tibi
bona, et dicet: Quid opus est tibi?'^ 8. Et confundet te in cibis suis,"
doncc te exinaniat bis, et ter: et in novissimo deridebit te: et postea |ii
videns dereliiiquet te, et caput suum movebit ad te. ^^ 9. Humiliare
Doo, et expecta manus ejus. 10. Attende ne seductus in stultitiam
humilieris. 11. Noli esse humilis in sapientia tua, ne humiliatus in
stultitiam seducaris. 12. Advocatus a potentiore discede:'* ex hoc enim
magis te advocabit.^'^ 13. Ne improbus sis,^^ ne impingaris:^'' et ne longe
sis ab eo, ne eas in oblivionem. 14. Ne retineas'*^ ex aequo loqui cum
illo: nee credas multis verbis illius; ex multa enim loquela tentabit te,
et subridens interrogabit te de absconditis tuis.^^ 15. Iramitis animus
illius ^'^ conyersabit verba tua: et non parcet de malitia, et de vinculis. j
IC. Cave tibi, et attende diligenter auditui tuo:^^ quoniara cum sub-
versione tua ambulas. 17. Audiens vero illa quasi in somnis vide,-^ et
v'igilabis. 18. Omni vita tua dilige Deum, et invoea illum in salute tua.
1^. Omne animal diligit simile sibi: sie et omnis liomo proximum sibi.
20. Omnis caro ad^similem-'* sibi conjungetur, et omuis homo simili sui
sociabitur. 21. Si-* communicabit lupus agno aliquando, sie peccator
justo.^^ 22. Quae communicatio sancto horaini^*' ad canem? aut quae
pars diviti ad pauperera? 23. Venatio leonis onager in eremo: sie et
pascua divitum sunt pauperes. 24. Et sicut abominatio est superbo
Vüi 58uc^ 3ffuö ©ivarf). 13, 1—32. ^^(nm. 1—34. 51
liumilitas: sie et execratio"^ ilivitis paupcr. 25. Dives coininotus con-
firmatur ab aniiois suis: huiiiilis autem cum ceeiderit expelletur tt a
notis. 20. Diviti decepto'-"' mulii recuporatoros: loi-utus est superba,*"^ et
justificaveruut illum; 27. humilis deceptus est,** insuper et arguitur:
jocutus est sensate, et iion est datus ei locus. 28. Dives locutus est, et
oninestacuerunt, et verbuin illius usque ad nubes perducent."" 29. Pauf)er
locutus est, et dicunt: Quis est hie? et si off ender it, subvertent illuin."
30. Bona est substantia, cui non est peccatum in conscientia:"'' et nequi.s-
sima paupertas in ore impii. 31. Cor hominis immntat faciem illius,
sive in bona, sive in mala. 32. \\\stigiuni cordis boni, " et faeiem bonam
difficile invenies,^* et cum laborc.
1) 6uouo\h'/aerai ahrü. — 2) Iff fcporf/iw. eii:5entn(^: „Sine ?aft be^c nicfet auf, unt mit einem
ftdrferen ^ait feine (^3cmcinfdjaft." — ij) x'irpn rrp«c /f.i.yr./: „^cr Icpf ^um .^leiJelV" —
4) arrrj TTfM^KpnbaFi khi aiir'j fji'i'T/)i,i//(TfTnc ,,l>ieicr flP§t (in, jciicr bricbt." — 3) ^"' «f'o«: ~pocf-
vtfiitoui/ffäTu „unt fnirfitt nod) Daui-" — <>) -porfinix'HicyTai „tint er trirt nod) ficben." —
7) käv xp'}<y'/^fi'(^>.)c. efjyärm cv cot „fplanj^e bu ihm nüfteil, (■{cbraucbt er Diit." — S) iai' Inrrpr/-
aij(: „wenn bu fcfcwacbcr c^eunn-bcn." — 9) />«' n'-of oi ttovi-gc.. — 10) «-onv.a^ffw a „er wirb
bid) tdufiien." — II) „üDcmit fann icft bir bicncnV" — 12) b. b. er anrb bid) ^ur lafel ein-
laben, um biet) }u beroei^en, ben benötbiiitcn ricnft jU leijlcn, ber Pir aber btc t^ropten ^IBunPen
am (iieroiiTen ober am 3?eutel bringt; cV. Prov. 23, 1-3. — 13) b. b. er fpottet peiner. Tic
'J?. 9-11 lauten im '^riecb. fUrj: ':r-/)6ae,'(e ur/ äTrn7v/avr;{^>j^. Kai uf/ raTrttvijxirir h' (i'(pf>i>fTvi'}j nov
„babe 5S[d)t, ba§ bu bicb nii'bt ^crfebift unb t^cbemütbiöf n^rDcft in beiner J^röblicbteit." '^ci
SOcin, bei ß3efang, an ber Wabl^cjt, überbaupt in fröblidn'r 5tunbe tann e? Icicbt gcütebcn,
baf: man li* ocn fdJlauen ?.i?enfÄen übertölpeln Uipt. — 14) i-rTu,xcif)Lv y.-fov „fucbe pi* niebr
jurücf^u^iebcn," b. b. jeii^c, t»ap bu nicht i^ernc mit ibm fbem ?fJ?ddbti(?eren) ',u tbun baft. —
16] b. b. er reirb bicb für bcfto würbiger balten, gerufen ^u werben. — I8i uf/ iu^n-rt- „brdngc
bicb nicbt auf." — 17) tra lu) nTruo^ij} „baf; bu nicfct jurücfgeancfen werbeft." — 18) ."'/ '-*r'
e'tcr/'jpeifj'^ai fitr avToi\ tfclcfeer "iMueibrurf eine bpppelte Uct>erfetuing leitet : „bcnf nid)t baran,
mit ibm, wie mit beine^ @loi*en \v. rcben," cbcr „balte nicbt juvüif, mit ibm pertraut \\x repen."
— l*)) f. i. f|3r. — 20) avE/er/ucjv ii /Ui nvvrt/pw '^oyovQ. kcu it'r uij o^icr/rni Tf/j/ Kani'jnu.n- hui
6ea/jüv „unbarmberiig ift, wer auf bie äBorte ni*t 91d)t bat unb er f*i>nt feiner nidn mit fic[i}t
unb iöanben," b. b.burd) UnaAtfamfcit im Sieben bringt man üc^ tu ^Vlage unb "^anbe. —
21) f. t. ®r. Ter «inn ift : i^ib fteifjig 3litt auf tci^, wa? bu bi^rft, bamit bü bae rccfete Sort
ber (f rwieberung finben mögcft. 33. 17. u. is f. i. G3r. — 22/ b. b. tbue bergleiiten, ali? borteil
bu ba« (Skfagte nid)t, aber in beincm Innern fei wad^fam, vijrilnbit*. — 23) kutü }rvor „nad>
feiner 5Hrt." — 24) n; „wie wirb benn ein ©olf <*iemeinfdiaft madten mit bem \.'amm?" —
25) ■^pk eixTFiif/. — 26) i'oii'/j „ber Racine." ^pcine unb ^unb baffen ilc6 einanber. — 2" ) ^sm
(9r. ifl für abominatio unb execratio in biefem ikrfe immer bae ®urt .3rff Av;/ia „S(bf*cu"
gebraucht. — 28) b. b. wenn er gefeblt bat. — 20) a-6'ppi,Ta „wo.?: man uicftt fagcn füll." —
30) b. b. bat er gefeblt. — 3l") ävifi^cnv „baben erböbt." — 32) b. b. |lc bemütljigen ibn
fc, taO er ftc^ fein 9Bort mebr ^u reben getraut. — 33) tr^of KaprUac kf äya\^oii irpocuirnv üapw
„3eic^en eined glücflidjen -ipcrien? ift ein beitere^ ■Jlngeficht." — 34) not tvpeinc Trapaßo/iov tha-
/oyicpoi fiera kottov „tii 91ufftnben jou Sitteufprüc^en fettet mübfames ^fac^bcnfcn," b. b. e«
tinbert audtj bie J^eiterfeit be? aingeftdite?.
Caput XIV.
1. Beatus vir, qui non est lapsus verbo ex ore suo, et non eststimulatus'
in tristitia delicti. 2. Felix, qui non liabuit animi sui tristitiara.^ et non
excidit a spe sua. 3. Viro cupido et tenaci^ sine ratione et sub'^tantia^
et homini livido ad quid aurum?* 4. Qui acervat ex animo suo^injust«,*
aliis congregat, et in bonis illius alius luxuriabitur. 5. Qui sibi nequam
est,^ cui alii bonus eiit? et non jucundabitur in bonis suis. 6. Qui sibi
invidet, nihil est illo nequius, et haec redditio est malitiae illius: 7. et
fiec^ner: ^. Bdjrift. 21. i. III. 4
52 Iloe 35ud) ^qwi 5iiad). 14, 1 — IT. ^)(iim. 1 — 24.
si bene fecerit, ignoraiiter et iioii volens*' faoit: et in uovissinio iiuuiiAsfat
malitiam suam. 8. Nequam est oculus lividi/' tt averteiis iaciuii suain,
et (lespiciens animam siiam.'" 9. Iii?atiabilis cxulus eiiiiidi in parte
iniquitatis:" non satiabitiir doiiec consuiiiat '^ aielacieiis animam .«uam.
10. Oculus malus ad mala: et" noi) saliabitur iiaiie,'' ^^<, d iiidigtns et in
tristitia''* erit sujer mensam suam. 11. Fili si hales, beiu'fac teeum,'^
et Deo dignas ublationes ofler. 12. Memor esto (juoniam mors non
tardat, et testamentum inferorum "' (juia demonstralum est tibi:'" testa-
meutum enim''* hujus mundi morte morietui'. lo. Ante mortem benefac
amico tue, et secundum vires tuas, exporrigens da j^anjeri. 14. Non
defrauderis a die bono,'^ et particula 1 oni doni'" non te praetereat.
15. Nonne aliis relinques"' dolores et labores tuos in divisione sortis?
16. Da, et aceipe," et justifica animam tuam.--' 17. Ante obitum*^ tuum
0])erare justitiam: qnoniam non est apud inferciS invenire eibiim.^*
18. Omnis earo sieut ioenum-^ veterascet, et sieut iolium fruetiücans in
arbore viridi.-*^ 19. Alia generantur, et alia dejiciuntur:-' sie generatio
carnis et sanguinis, alia finitur, et alia nascitur. 20. Ümne opus cor-
rujitibile in tine defieiet: et qui illud operatnr, ibit cum illo. 21. Et
omne op-us eleetnm*' justificabitur: et qui 0}ieratnr illud, bonorabitur in
illo. 22. Beatus vir, qui in sapientia morabitur,^"^ et qui in justitia sua
mcditabitur,'' et in sensu cogitabit"' circumspeeliont m Dei. 23. Qui
excogitat vias illius-'" in corde suo,et in absconditis suis intelligens, vadens^'
post illam quasi investigator, et in viis illiusconsistens :^'^ 24. qui respicit
jierfenestras illius, et in januis illius audiens: 25. qui requiescit juxta
<lomum illius, et in jtarietibus illius ligens }jalum ^^ statuet casulam suam^''
ad manus illius, et requiescent in casula illius, •''' l)ona per aevum :
26. statuet fdios suos sub tegmine illius, et sub ramis ejus morabitur;
27. protegetur sub tegmine illius ai'ervore, et in gloria ejus requiescet.
1) Karevi-/)/ „j^fquält." — 2) nv ov KaTt-)roi r/ fvx'/ avTov ,.tcn fcin föCUMCfcn llicbt t^CrbaHUJU."
8) hv(^(ü fi/Kf>(i/6}G> n'r Mi/i,r (') 7r/nhror „cincm eriii^cryiKi' ^.Vaurc ftelH t«iT Slciitibunt niitt i^it
an." — -'4) ,\i»]fiara „i'crillöticn." — Ö| ätvo T7,r i!n-xi,c alrr'r ^,(in\ ÄcfteU fdlUT (clbft," f- b-
^um 9KiitthciI ffinc-j Vcbcn?.'— 6) f. i. f^r. — 7) ^. b. ^cr unter fciiifin l'dbc, nod^ feiner
<£eelc jufommen (vif;t, ireffen er ^e^arr^ um Me 'iPfliitten t>er (SH'rcdniiitcit init Vicbe ui erfüllen.
8) h' /i'/ii/j. üMe mamter ?.''(enfd> au? ll^ad^tfamtcit iHM'cc^ tlnu, fo tlnit fer ^a\c\c mauibnuil
f^5utee <\\i3' llnad\tfamfett, aücin er Kijit e? nad)ber, n^enn er ee* nrnbriien Lammen, fen "^fad^ften,
bem er föutes? jictKin, fühlen, in novisHiiio iuanife.><tat malitiam suam'. (£in altce Sprüdiwort: '
„Ter fvici^iiie tlnit nidu»? 'shite?, al? fa er ftirbt." — Jl) ö ,iam;n:vuv ixjn'ta/./tc) „tn mit ^tm i
SJutK nei^et." liefee i^ried. JDort ttMr^ auA t»pn jenem flcbrau*t, ^cr mit feinem \!(uiu^ ^cu ,
9?ädM"ten bebert, wie man tief; im .^i^ei^entlnlm ju tlnin vfleate unt> nod> pfleqt. — 10) V"'-t'''--
Wenfcbenh'ben ift ibm eine iih'idf,ultij;e 3ad>e. — 11) (sk. blofj //f/j/-T/ „er bei^nüi^t ficf» ni*t
mit tem ^Jlntbeil (rcn er bati."— lil) Km ,](S>shi -,,i!,ihi mr,^>,iHnvet fvxi/v ,,mi'ti( bb^Ü&^i
Uiuicredui.ifeit trorfnet ric Seele (^a^ Veben) auö," ^. b. naiU .in feinem Veben.— IrJ) (p\ioviiH:f;
fTz' äim.> „ift neirif* auf ^al^ i^ro^," ^. b. mifii^önnt fid> Da? 'i3rcD. — 1^) ///^-//r „leitet
?i?aniiel." — 1->I ^. b. tbuc Damit (^•«nitce.^u Deinem in^rtbeil, ai^ Davon 5llmofen, brini^e Damit
Cpfer unD laj? Dir audi felbft Da? i^fctbUHMiDi^ie unD ^}iüt!ilide (ufcmincn. — 1(>) (SimHin/ (^((-/•,
V. b. Dae 5tcrbe;U'fi^, Die ;\tü De? Sterben?. — B7 ) (^hied>. „ift Dir nidU iicoffnibart."
3nbeiTen ift 3lllen befannt, Dafj fie fterbcn, unnui fie auduiidt anffen, mann fic fterben. —
18) fommt im Wr. erft9>. ]s vcx nad^ vctirascet : f. ^:)tnm. :2r,. Xen levt Der ^iUtliv muü
mau überfeinen: „Tai f^kfe& Diefer ürn^t ift— Sterben." — I?)) „AH-rfaiie Dir feinen autenla,v"
"i^ei |ol*en (rrmabnnniien muf; man immer im "Jlnae babeu, Daf; fie im '}{. i^. iiefiinnten ftiiD,
ber nur Der ^^attenrip De? neuen ift. ^m (inauiKÜum unD in Den iMiefen Der 5lpoftii finDeu
ficb Deriileidicn nidu. — !20) hm fjfjur i-ixyr/iiai; u-jux^i;,; ,j,'/ et- napt/ -daru „aiid) Da? itleinfte,
tag DU munf*e)l, feil Dir nid>t entloben." — 21) b. h. mufn Du nidit dp* all Dein mübfam
termorbene? ^.JtnDern utvürflaffen ■<! Tu DarfftDabcr unD follft De* wcM au* felbft DaiHMi acniepen.
22) ?icllei*t Daffelbe, »a? n?ir mit Dem ^prud^mort fairen: „Veb' unD laf; leben." —"2^5) xal
ö-a-f/aor rrjv V'iu'>' «J«^'' „wnD laj; Dir n>obl fein," D. Ij. meidK Dir einen 3eitr'crtreib. — 24) 0/'//-
a^a^^^ud) 3c|uö 5irad). U, 17- 2ö. ^?linn. 21—35. 1"), 1 — 11. 'iiim. 1—13. 53
aat rpvtin/v „laf;t fiit lein (^icmif) fiutnu" — 2->) .jf ('//«ir/or. '■?^^d^ vctoniscet foljit im Wricd).
1^ yä/L» (^indi/Ki/ iin' aUji'DC C>aviiT(f) niroiiaiii. — Hi) t^onKu- ,,^icbt bcUlUbt." — dl") "" /'*i' ««r«-
fiäk/.ei, h'/'/a fii ^rt«. — 28) Te/tvriiau „aUi^Kuvt bie »111? (fllPC." — 29) kiu !>c iv avvt.aFi
u'vrov (ha>.txf>'/<yf-(ii „uiiti l>cr jiciiiaf} feiner (iinfidu fciüiu't." — ^JOi (irrf/i, >-l:. momr. —
ijl) fif/i^f. — ^$2) fivd/jfi'f. — ritj) „fitKiiU ^en -yiac[(i ein," nm ^ae 3i?elMMclr raviin ',u
l'Cfcrtitien. — ►5'dl '')'' nKi/vi/v ni-ol. — ^Jo ) Aai Hnra/inri i r Kara'/.i/Ktrt ii]u()ür ,,\\W IVOtMU ill
einer ii'obuuiii) t^er (4)utcr," D. t>. be? UcberfluiTce; cf. Prov. 3, 13..
Caput XV.
1. Qui timct Deiim, fat-iet bona:' et qui continons est jnstitiac,- appre-
liendet illam,^ '1. et obviabit illi ([uusi luater hoiiorificuta,^ et quasi
mulier a virgiuitate'^ 8usei])iet illum. 3. C'ibabit illuni paue vitae et*
iutelleetus. et aqua sapieutiae salutaris^ [xjtabit illuni : et firmabitur in
illo,'^ et non tieetetur: 4. et continebit illum," et non eonfundetur: et
exaltabit illura a])U(l proximos suos, 5. et in medio Ecclösiae a|)eriet os
ejus, et adinipiebit^ illum spiritu sapientae et intellectus, et stola gloriae
ve.stiet illum. ^ 6. Jucunditatem et exultationem thesaurizabit super
illum, et nomine aeterno liereditabit illum. '"' 7. lit)mines stulti non
apprehendent illam, et homines sensati^ obviabunt illi, homines stulti^
non videbunt eam: longo enim abest a superbia et dolo;'' S. viri^
niendaces non erunt illius raemores: et viri veraces invenientur in illa,
et successum habebunt usque ad in.s])eetionem Dei.* 9. Non est speciosa
laus in ore peccatoris: 10. quoniam a Deo profecta est sapientia;'"
sapientiae enim Dei astabitlaus," et in ore fideliSibundabit, et dominator
dabit eam illi.'- 11. Non dixeris: Per Deum abe.st:'" quae enim odit
ne feceris. 12. Non dicas: Ille me im])lanavit:'MK)n enim necessarii '"^
sunt ei homines impii. 13. ümneexeeramentum erroris'" odit Dominus,
et non erit amabile timentihus cum. 14. Deus ab initio constituit
hominem, et reliquit illum in manu'^ consilii sui. lö. Adjecit mandata*
et praecej)ta sua: l(j. si volueris mandata '^ servare, conservabunt te, et
in perpetuuin fidem ]>laeitam facere. 17. Ap])0suit tibi aquam etignem:
ad quod volueris, })orrige manum tuam. 18. Ante hominem vita et
mors, bonum et malum:* quod placuerit ei, dabiturilli: 19. quoniam
multa sapientia Dei, et fortis in potentia, videns omnes sine intermis-
sione. '^ 20. Oculi Doniini ad timentes eum, et ij^se agnosdt ömnem
0[)eram hominis. 21. Nemini mandavit impie agere, et nemini de<lit
spatium ])eecandi: 22. non enim concupiscit'" mullitudinem tiliorum
intidelium et inutilium.
I) nl-Tü „ce," «worunter eben bae ^^u t>er|lebcn, tro^ 14, 11-25 iicfniU u'crben ift. — 2) ö
f-i^iiari/c ri)v voiiov „iver fa? ('ikfeti bdlt." — f J I Kard/ l/iiitTui a'vTi/v „ter ivirt )ie (^ie JBciebeit)
bcfißen." — 'i) f. i. (^)r. — o) }vv>i -afidn-tnc „rumsu'iMU" nad) Vint unb rKeifdU; „jiniiifräwlicbe
S^raut" narf> 5(üioli; „iunoifräuüdic f^Kittin" nari^" Terefcr. — 0) ar/z/v^v'*'/'^'*«' ^'^' «'"'''' ''^"
ov ijf/ K/ißTi „er wirb fid^ a\\\ fie (lii|5fn unb nidn UMnfcn." — 7) nai en' arrf/c efi^n „unb er
Ifirb fid) an fie ballen." — 8 ) yij(Ppocl'v//-i' kuI CTy<f)nv()r (i-ya'/ÄM/iaTor Kai bvofja a'iüviov Ko.rnK/J/pin'n-
fii/an. — J)) äv(y)t(; (ifKipTu/Mi. — 10) hri n'v -n-apä Kvpiov (iTTtaTa/ r/ „beilH Cr (bcr ^lillbcr) ill
nidu öLMn .ipcrrn siefanbt." — II) h yäp aofia pz/i-^Z/atTaiaivoi- „nur in bcr iE>ciöl)eit (oou rcr
©ciijbcit) wirb ba? (i>crbicnte) ''^\>b iicfwocbcn." — i-2) wn ö lo'piar r'^inlicn ai-Tor „iinf ber
.^err jiibt ibm (^3ebeibcn." — Ir5) i,ti A/ii K'rpmv i'nTia-i/v „jvciten bc-< .^»crrn bin icb abtriinni^i
jicnjprbcn," b. b. nn-il er midniidit bcirabrt, bei'ri^üt.U, acbCi^t bar, babe i* niidnüdu mcbr um
bie ÜBeiebeit bcfummcrt. Ter i>crfaiKr bat bior bic ^nfcn int xHui^e, bcrcn \\\\ ^dt bcr inr
fol^un^ beö 3auiod)u<? fo öicle ihmi bcr ical)rcn ^icli^icn abfielen, uiib fid) bamit cntfcl^ulti^ten,
4 *
54 Daö S3ud) 3efu^ Sirac^. 15, 11—22. 2lnnt. 13—20.
tai (öott bicfm iPerfefgcr fo »iete «D?a*t ctni^eräumt. — 14) „er (@ott) bat mi* »erführt,"
t. b. tüxd) folcftc ?i?eni'tt)en, bcnen er Wacfct itnb 3(nfe^en iic^ebcn, — 1-5) b. b. fS5ott bebicnt
fl* feiner (yiüttUM'en ule feiner SBerfüeuge. — 1«) rräv ß^r/.vyfia „leben Wreuel," D. b. aße«
i>eibnifC^e, aüee ^ünbbafte. — 17) „er bat ibn feinem eigenen .^atbe, ihaßovAmv. iiberlaifen,"
b. b. feinem freien ®ißen. — 18) fn^' i'^t/-?/C, ain'Tr/ij//nfic hrokäg koI niarcv -olr/aai ehihKiac
„n>enn bu tt)ifl(i, fo fannft bu bic «kbote baltcn unf n^oblgefäüige Jreue üben." — 10) rä
rrdvra. — 20) Tiefer 93. beginnt i. fi3r. c. 16.. tautet ie^cd) abwcicbenb: iiy krn^ißn rinvui-
«•/.r/i>of äxfif/vruv „»^erlange bir nidbt oiele Äinbcr, bie ju 'llktu taugen."
Caput XVI.
1. Ne jucunderis' in filiisimpiis, si multiplicentur: nee oblecteris super
ipsos, si non est timor Dei in illis. 2. Xon credas vitae illorura,- et ne
respexeris in labores eorum.^ 3. Melior est enim unus timens Deum,
cjuam mille filii inipii. 4. Et utile est* mori sine filiis quam relinquere
tilios impios. 5. Ab uno sensato inhabitabitur patria,'^ tribus impiorum
(leseretur.* 6. Multa talia vidit oculus meus, et fortiora horum audivit
auris mea. 7. In synagoga peccantium exardebit ignis/ et in gente
incredibili exardescet ira. 8. Non exoraverunt pro peccatis suis'^ antiqui
gigantes, qui destrueti sunt confidentes^suae virtuti: 9. et non pepercit
peregrinationi Lot,'" et execratus est eos" prae superbia verbi'^ illorum.
10. Non misertus est illis, gentem totara perdens,'^ et extollentem se in
peccatis suis. 11. Et sicut" sexcenta raillia pedituin, qui congregati sunt
in duritia cordis sui: et si unus fuisset cervicatus, mirum si fuisset
imrnunis; 12. misericordia enim et ira est cum illo. Potens exoratio/*
et effundens iiam: 13. secundum misericordiam suam, sie correptio
illius'^ hominem secundum opera sua judicat. 14. Non effugiet in
rapina peccator, et non retardabit sufterentia'^ misericordiam facientis.
15. Omnis mi.sericordia taciet locum '^ unicuique secundum meritum
operum suorum, et secundum intellectum ^^ peregrinationis ipsius.
16. Non dicas: A Deo ubscondar, et ex summo quis mei memorabitur?
17. In populo magno non agnoscar: quae est enim anima mea in tam
iramensa creatura? 18. Ecce caelum," et caeli caelorum, abyssus, et
universa terra, et quae in eis sunt, in conspectu illius commovebuntur,
19. montes simul, et colles, et tun damenta terrae: cum conspexerit illa
Deus, tremore concutientur. 20. Et in omnibus bis insensatum^ est cor:
et orane cor'^ intelligitur ab illo: 21. et vias illius quis intelligit, et .
procellam, quam nee oculus videbit hominis? 22. Nam plurima illius
opera sunt in absconsis: sed opera justitiae ejus quis enuntiabit?" aut
quis suBtinebit?" Longe enim est testamentum^ a quibusdam, et
interrogatio ^* omnium in consummatione est. 23. Qui minoratur corde,
cogitat inania:^ et vir imprudens, et errans cogitat stulta. 24. Audi
me tili et disce disciplinam sensus,* et in verbis meis attende in corde
tue, 25. et dicam in aequitate^ disciplinam, et scrutabor enarrare**
sapientiam:^ et in verbis meis '^ attende in corde tuo, et dico in aequitate
Spiritus virtutes, quas posuit Deus in opera sua ab initio, et in veritate
enuntio scientiam ejus.'^ 2(5. In judicio Dei opera ejus ab initio, et ab
iDstitutione*^ ipeorum distinxit partes illorum, et initia eorum'^ in
gentibus suis. 27. Ornavit in aeternum opera illorum,^ nee esurierunt,*
öec laboraverunt, et non destiterunt ab operibus suis. 28. Unusquisque"
proximum aibi non angustiabit^ usque in aeternum.^ 29. Non sis
Da^ S3uc^ 3pfu« ©trac^. 16, 1—31. ^nm. 1—38. 55
incredibilis'' verbo illius. 30. Post liaec Dens in terram respexit, et
jmplevit illam boiiis suis. 31. Anima omnis vitalis dtüiuntiavit ante
faciem ipsius,^ et in ipsaiu iterutn reversio illorum.
I ) f. If). 9lnm. 20. — 5) t>. b. vcrlafj bid> nidtt auf fic, ircil flc kbtn unb qefunb ftnb. —
3) tTi Tov röTTov ni'Tür, n>ofür bie iUilg. /rdi'or i^flcfe« ^i bflbcn fiteint. 'Ter ^^ler. Sober Oat
rri ro 7r/.;;i9w. — 1) f. i. (iir; benii ce ift bcr i^criilfi* ncit immer fprtgcfc^t. — 3) uvuikkuj-
■di/arrai ttoai^ „wut Mf Stabt bcriclfcrt." — 6) fi)iifii.idi,ntr<u „i?cr5bet," b. b. gel>t ju (iJrunbe.
Slbrabam« 3cbn C5f>iaf »P^^rb ^Jtainmt^atfr eitife ijroijcn "iUMfc?; '^Ic^abü jaMreidie ^iadj«
fornmenicbaft a,x\\{\ \\x Wriinbe \\ . Ki'^'. lo. 7. —7) .sc. vindiotfedivinfc. — 8) ovk i^i/Aanro
neiii rtji' ä/<v«'<''>' }i}ovroif „(X bat ficb utcfct ocrföbncH laiTcn tu 'l^etrcff ber alten 9iiefen," jener
Wdnner namlidn bic i>ür ber 3ünbf[utb lebten unb »^rcjje Wreuel übten; cf. Gen. 6, 4; Deut.
2, 20; Jo*;. ].") 14; l. Reg. 17, 4. — J)) n'i aTTfarr/nar rlj inji/ avTfov „bie burc^ ifcre f^enjalt
abtvünniji n>urben." — 10) mpi rf/c napoiKia^ „er bat nifbt iiefcbont bes iffip^nortd i?otb*." —
11) sc. incolas Sodoniae etc. (xen. 19, 24. — 12) f. i. (ür. — IrJi k-Hvo^ hnuAnnr, ,,ix
erbarmte ficb nidu über bae* *J?Plt bee i^erbcrben^." (i^ ift barunter wobt bie pbaraonifcftt
'ÄCbaar ber 5U\v.>btifr ju verflebtn, bie im rotbcn Wccrc umfamen. — 14) Koinvru^ „unb
fo erbarmte er fid) au* nid)t über bie fcdJ^malbunbert laufenb . ." Nuiu. 14,29; 26. öl.
<ii famen ocn allem i^plfe ^«erael nur ,^wei ?[Jfänncr, CuMUf unb .ftaleb, in bae flelübte Vani». —
15) fvväcTt/^ f^iAunpfjv „ein t^en'öbnlidier .^err, eber fjrop im 35erjeiben." — 10) 5»" '^r.
fd)liejjt mit iliius ber erße 'Ibeil bc« i'^erfee. — 17) uni ov //'/) Hn^ivnTFiniaet hnofioviiv evaeßoh- „unb
er wirb nid)t ju fpät fommen laffen bie (Mebulb beei ^-rommen." — IS) ttoct?/ i'Aerjfmavvri muriaKi
ro-nv, (h-aaroi. Kam rä /y»;« a'rror frjn/aii „ix xo'xxt) jeber 3?armber3igfeit eine Stette geben (b. b.
fte irürbii^cn) unb icber n?irb ftnben (bcn i^obn) nad> feinen Werfen!" — 19) Eie^ i|l bie *?lnt-
»Drt auf ben i^emaAten Sinnjurf. Ter ^SerfaJTcr ipiü bamit fa^cn: 510« SBcfcn erfennen e*
mit ^xttixxx an, baj; ßJott um fie n^eip, unb bu, o Ibor, fannft glauben, X)a^ er nicbt um bid)
»itje, beiner nidst ^cbcnfe. — 20) «"< f^r' ai'Toiq nl (UamriiHjceTai KaitiUa „unb über btefc 'Tinfle
fann fid» bat* .^efj nid}t Vluff*lufj cicben." Xem 5D?enfd>en (genüge e?, ©ottee C6«rberrli(ifeit
an^uerftnnen, bie iSiiiit feiner ^Regierung oermag er unb braudtt er ntd>t ju crfennen. —
äl ) 9?ad) bem (iontcrte ber LXX halt Terefer bief'e JHebe für eine Sinwcnbung, »reil eö SB. 23
beipt: „Ter «d}n?adifinnige benft fo." *)facf) ber 5|?ulg. aber bilbet ti bie f^brtfe^ung ber oor-
angebenben »fragen. Xa inbcp bie Stierte bee 3?. 23 axitt'it Sinwenbung con ^. 17 fid) be^itben
Tonnen, \o fcbeint Terefer.? 9lnil*t nicfct genug begrünbet. — 22) tj't'k; v-xofievei; lann finen
boptelten 3inn baben: „n)er «»irb fie erwarten V" b.b. n:>er n>irb ben Jfitraum n?iffen, inweldJen
fte eintreffen, um \xi erwarten ^n üituncnC ober „n?er i>ermö*te ti ^u ertragen, ticCffenbarungen
ber '*iered>tigfeit ju fennen '<" — 23 ) „bcnn ferne gerürft itt ber i^unb," b. i. bie genau« Srtennt-
nip ber 9iatbfd)lüiTe, bic («Jott feinem '^unb gemä'p fcftgefe(i(t bat. — 24) f. i. ®r. Ter ^inn
biefer testen Stelle ift: am @nbe erft wirb ^löei? erforfÄt. — 23 j khiTroi'urvo^ KapAig. Aiavonmi
rai-ru. Unter ruvui ^ürfte btcr, wie fcbon gefagt, bie öinwenbung t»on 35. 17 ju »erfteben fein.
2öi imcT^pf/v. —27) h' CTrui'>,/w „nad» bem Wewii^te, nad> ber äöaagfiiate," ^. b- 9'nau
abgemejfen. — 28) ärra}yt/M. — 29) e-xia-iifui^'. — ?>0) i^ni ä-rrö ^zod/aeuf „unb con ber
i^dbiJPfung ber." — tM ) ift im Ö3r. erfl 3.^. 27. — 32) r« .7;; « arm „feine SBerfe," woju nod» bie
®orte tommen : Kai rdf npxäi- airüi' eJf ytvräg ai'TM' ,;Unb ibre Urftoffc naiäb tbrcn ®cf(f)teAtern."
Ter 33erfa|Tcr mad?t bier einen ?)?ürfblid auf bie ecböpfungifgef*id)te. — 38) b. i. bie crften
'2d)üpfung«igebilbe, ndmlid) Sonne, ^Jcnb, Sterne, iluft, Srbe,' 9}?eer, ^Pfianje, Stein u. f. f. —
34) Tai rernunftlofe (JüefcbiJpf Wirb bier al« 'J*erfon genommen. — 35) ovk e^Airiirv. —
3ö) ifl im (iiried). ber Slnfang bed i>. 29. — 37) «i ^ ViTTf/i^z/wv«« „unb in StDtgfeit wibtr'
flreben |le nidjt feinem Üßorte." — 38) ijn^xvv navroi; Cwor fKnAvipc rd npo^unov atrvf „unb mit
bem i'eben aller Jbierarten bebettte er ibr 3lnge|Jd>t." Erinnerung an Wrt 6. '»c^öpfungdtaii ;
Ps. 89, 3; 103, 29.
Caput XVII.
1. Deus creaVit de terra hominem, et secundum imaginem suam' ffecit
iUuin. 2. Ya iteruni convertit illum in ipsara, et secundum 86 vestivit
illuin virtute. 3. Numerum dierum, et tempus dedil illi, et dedit illi
potestateni eorum, quae sunt super terrani. 4. Posuit timorem' illiUs
su{)er otnnein carnem, et dominatus est^ bestiaruüi et völatiliilm.
5G XflO 33uL-f) jcfuo 3irad). 17, 1—27. 2(iim. 1—19.
5. Creavit* vir ex ipso adjutorium simile sibi:* consilium, et linguam, et
oculos. et au res, et cor dedit illis excogitaiidi :^ et disciplina intellectus
replevii illos. 6. Creavit* illis scientiani spiritus, sensu iin|;)levit cor
illoruni/ et mala et bona ostendit illis. 7. Posuit oculum suum sui)er
c'orda ilUn'uin ostendere illis ina.i^nalia 0[>erum suoruin, 8. ut nonieu
saiH'tififationis collaudent: et oloriari in inirabilibus illius/ ut niagnalia
enarrent operutn ejus. 0. Addidit illis disciplinam, et legem vitae here-
ditavit illos.* 10. Testameiitum aeternum eonstituit cum illis, etjusti-
tiam* et judicia ostendit illis 11. Et magnalia honoris ejus vidit oculus
illoi-inn, et honorem vor-is audicrunt aures illorum, et dixit illis: Atten-
«lite ab omni irn'quo. 12. Et mandavit illis unicuique de proximo suo.
].']. Viae illorum coram ipso sunt semper, non sunt absconsae ab oculis
ipsius. 14. In unamquamque gentem prae{)osuit rectorem: 15. et pars
Dei, Israel facta est manifesta.' IG. Et omnla opera illorum velut sol
in c()nsi)ectu Dei: et oculi ejus sine intermissione inspicientes in viis
eorum. 17. Noi\ sunt absconsa testamenta per iniquitatem illorum, ^^ et
omnes iniquitates'' eoruui iu conspectu Dei. 18. Eleemosyna viri (juasi
signacuium'" cum i{)so. etgratiam" hominis quasi puj)illam conservabit:
r.). et [)ostea resurget,'- et retribnet illis retributionem, unicuique in
Caput ipsorum, etconvertet in inferiores^ partes terrae. 20. Poenitentibns
autem d(Mlit viam justitiae,''' et contirmavit deticientes sustinere, et
destinavit illis sortem veritatis. " 21. Convertere ad Dominum, et relin-
qne neccata tua; 22. precare ante faciem Domini, et minue offendicula.
2;]. Revertere ad Dominum, et avertere ab injustitia tua, et nimis odito
execralionem : '' 24. et cognosce justitias etjudicia Dei, et sta in soi-te
j)i'()p6sitionis. '" et orationis altissimi Dei. 2"). In partes vade saeculi
smcti,'" cum viviset dantil)ns confessionem Deo. 20. Xon demoreris* in
(^■rore imjüoruni, ante mort(^m confitere.* A mortuo quasi nihil,"* perit
(•DulVssio. 27. Conliteberis '•' vivens, vivusetsanus contitel)eris, et lauda-
bi.< Deum, et gloriaberis in miserationibus illius. ^* 28. Quam magna
miseric()rdia Domini, et propitiatio illius convertentibus ad se! 20. Nee
cnim onniia po.ssunt esse in lioniinibus, quoniam non est immortalis
filiu.< hominis, et in vanitate malitiae placuerunt.-" 30. Quid lucidius
."^ole? ot hie doHciet. Aut"' quid nequius quam quod excogitavit caro et
sanguis'.' i't hocarguetur."-' .'jl. N'irtutem altitudinis caeli ipse conspicit;-'
et i.»nnies liomines teri'a et cinis.
1 ) ftfbt im (^^rif*. crft i'. :] am t? n^c, i^lcidnvic ^a^ sorutidum se vestivit tc^ "iv :!. —
2) Kfii hit/Kf r»r (jm.inv airoi iirt iTiim,r <,a,,K>',r ,,\\\\t CT Ici^c t"ic r^untt vH'^r ihm iu aUce i^lfiflt"
(in a(k Ibicrci. — i\\ Ktirdnvpnim: — 'i] f. i. (sh- ."—.>) t'^iavmiaiiai „5um tcnfcn." —
ii) th>//i)i>iVtTt/rrir niroir „(T (\\\b ihttCU Da? Vi.'lH'«-Ji<fK& ^um (£rbc." — 7l Kai ftepir Kvp'-ov
•lapn,// tfrrif „lul^ Ofvacl ift ffv ibcil ^c^ .^errn," t. b. itbcr C^^imcI bcrrüiU 'iHnt fclbcr. —
8i "l'K tKi>r.i//rai- n'i nArsiiii «tV»;»' hnm kv,, „!■ „uidn fiiif vfvboriicu ibrc Uiu^cvcduii^fcitcn t»cr
tcm .»rcrrn." — 9| <iiioi,r.oi. — lOi i'.>r "oi,n-;i,_ „wie ein Stci^iiriuii," t. h. t«ic :\ntt\x ii^crfe
»rirr '>U>it Kit einen 3iCyKlrina beirabrcn, iinc lic ciuft in'rjU'ltcn; Caiit. S. ti : Jer. •2-2. 24. —
1 J i r. b. bic :JlnMff ^l•? iLH^bhUOUc»?. — lil si-. ;i<1vVtsus impios. — 13) f-iinn'uy „t^it
Mdidfcbr," b. b. er ;vib tbnen lUHl^ rKaum, utriid',iifcbrcn r»om ^i«ei\e be? UnreiManaeiV — 11) f.
i. '^ir. Ter Voojtbrit ber '.!»oabrbett in fu- ''>%lul^c, rvi-? fshuc ui crfenucu unr \\i «oltbrini^en. —
1-5^ «//-■;//</ „(S^reucl," ironmtcr >,>0l•yulI^d^ rcr ^Jlbfall ',hmu (sUaubcn unn '^H>VicnDienrtc ^u
vcrftcben. _ Tic iVrfc 24 xmi •_'•"> babeu LXX i'o : I<i'in7<.> r,r „irimi U' uA„r: ärrt :<:,fruv kch
t<t'irii7<.<i' (7nh,fi<,/6yo<7if „tfcr lobt ^cll .*^6d^1■ten in ^fr Untern>clt ftatt fcr l'ebcnben iinb ibn
^rrcifenbfnr' — l«.i „in bcm iMM-.uM'tccftcn -i^-rufe." Ter Cs?raclit bat feinen antern -i^crnf,
al? rieurr ^v.>rte6 511 »ein.— 17 1 „balte e? mit ten .^eili^ien." — ISl ..V /y//(5f ör-oi „al«
friftirte er nidn." lieber ftn ^lüanr ber lorn-n im Jiteol f. l*s. f). fi: fs. :'i8. 1«: Bar.
2, 17. — 19* :<'>r Art! hilc ahtaii rw Kipinv „rcr Vebenbe unb f^cfunbe lobt Pen •'perrn." —
X.K^ \«ud^ 3fiuö ^ir.u•l^. 17, 2!i— 81. 3lnm. 20—22. 57
20) „unt fic jirficlcn lut in ^cr Sirclfcit \brcr 'i>o<tt^cit;" f. i. '^>r. — 2! ) «"i Tmyr/phc iri^rur^
i^f/rr-riii naiinii KCil n'ifia. ("od. .\!fX. K'Ü T:'iv-i>iir t ffifii>i^iiintrai anjti kii. (iiiiii ,,^Cr '-iHMC litinft
J^Ifiüt iint' 'iMut, oPcr <^lcif* iinr "iMut t'iunet ^HmVi^." fi>fnn ^i^ 5pnnc t'flbft fiit perfinftort,
U'cr umII liit l^'un^l'n^, f.ii! rcr 'ii.Vcufcb in ^.^:^ Sinnlid^c in-rfviiK';' — 2:1 1 > r/aw >?? t«^ Tic
iSoiiu: luHrfiiMut ^^^J .'pccr rcr .ipimiiuiöhö.'r, Die -?.\'c!ii"d\n a>:r i'iitc lirrr unf "Jlfitc.
Cnput XVIII.
1. Qui vivit iti aoternnm. creavit onmia siniiil. Dcmis solu* jnstificntur,
' et Jiumet iDvietns' rex innotenium. '2. (^'lis suHi-it enarrareo]U'ra illius?
o. (^ni- cMiiin inw-tiLrabit macjiialia ejus'.'' 4. \'ii-tiitem m:if^iiitu(li)iis
('iiH (juis ennntiahit ■.' aiit (jiiis adjiciet eiiatTart' inisfiMcordiatii ejus?
•". Xoii est minuere,- !ic'i|ne adjieere, nee est invenire mn»j;nalia Dei.
<■) ('um con-nniniaV'.'i'it Iimiii),' tniic iücij.Mot : et cniri quieverit, aporia-
Ititur. ' 7. <iai'l est Iimmio. et (juae est «Tatia üliu-?' et quid est boiiutn,
aut (jnid iie|nain illiu'^? 8. Xunieru- dieruni honiiiium ut inultnin
coiituin anni : quasi giitta aquae maris d"{)Utati sunt: et sicut caleulus
areiiae, sie exii!:ui aniu iu die aevi."' 0 Propter lio- patiens est Dens in
Ulis, et eftVirnlit sup^" e<ts miserici>rdiaiii snatn. 10.' \'idit praesuuip-
tionein coi'dis eornm qnoniain mala est.' et coj^novit subversioneni
illornui (pioniani neij'iam est. 11. Ideo adinif)levit propitiationeni suam
in illis. et ostendit eis' viani aequitatis. 12. Miseratio hominis circa
jiroxiüunn sunni: misericordia auteni Dei ^U!)er omnoni carnetn. lo. C^Hii
iiiisei'icordiam habet, docet, et erudit' (piasi ])astor gregeni suutn.
1-1. .Miseretu!- ex'-ipieiitis dootrinani niiserationis.' et qui festinat in
jiidiciis ejus."" 15. i'^iü in bonis non des querelain.'' et in omni dato non
des t]'i>:titiain verbi niali. 1(5. Nonne ar<loi"um rei'riji'erabit ros? .?ic et
verbum melius quam datnm. 17. Nonne ecc<' verbum suf)er datum
bonum? sed utraque cutn homine ju-titicato. '" IS. Stultns acriter im-
jn-oj.erabit : et datu> indisciplinati " tabescere facit oculos. V.). Ante
Judicium para justiham tibi,' ei antetpiam lotpiaris disce. 20. Ante
lan!j:uoi-ein adhÜK* medicinam, et ante Judicium interrc2;a tei|).sum. et
in f()ii<p.'ctu Dei '- invenies ])ropitiationem. 21. A.nte languorcm humilia
te.''*et in tempore intirmitjitis'^ o.^lende conversationem tuam. 22. Non
impediari« ofat-e semper,'' et ne verearis"' usque ad mortem Justilicari:
«luoniam merces' Dei mam-t in aeternum. 28. ».Ante oi'ationem '" ju-ae-
j»ara animani tuam: et noli esse (|uasi hnuio (pii tentat Deum.'^
24. >[einento irae in die consnmniationis.''* et tempus retributionis^" in
cunversatione faciei."' 2Ö. Memento j)aupertatis-- in temjioreabuudantiae,
<*t necf'ssitatum paupertatis in die .divitiarum. 2'). A mane ns(|ue ad
vesperam immutabitur tempus. et haec omnia citata^' in oculis Dei.
27. Homo sapiens in omnibus metuet. et in diebus delictonim^^ attendet
;jb inertia.'^ 2.S. Omnis astutiH"' aijn oscit'-'" sapientiam. et invenienti
eani dabit coiite.-«.sionem.-'^ 2i). .Sensati in verbis et ipsi sapienter etrerunt:
i't' intellexerunt veritatem et Justitium.' et impluerunt ^^ proverl>ia et
judicia. oO. Po^t coJicupiscentias tuas non eas. et a vohintate tua^"
avt-rtere. ?,\. Si priestes aninnie tuae concui)iscentias ejus, faciet te in
pmdiutn inimicis tuis. 32. Ne ol.ilecteris in turbis" nee in niodicis:
itssi(hni eiiim*- est commissjo iliornm. oo. Ne t'ucris mediocris''^' in con-
tentione ex foonoi-e, et est tili nihil in sacculo: eias enim invidus" vitae
tuiie.
58 Tüi 33ud) 3er"^ Siracfe. 18, 1—33. 8lnm. 1—34.
l) f i_ (^)r. — 2) „fe! ftfbf nid^t beim ^^confif en ju miiifcm . ." — 3) b. b. »renn er 5iflc«
mcrfctt ^H babcn erlaubt, t'o ficbt er ein, ta\i er eift einen fleinen 'Einfang semad)t bat. — 4) tötf
änoj»i\h-/atTai „Dann tft er (fübli er ndi) obnmacbtia." — <5) r/ ;} xpi'^'i "'i""'' ; „if oju nü^t crV"
6) t. b. »leiten Den lauiun lac\ Der S'nngfiit. — 7; f/f7;i-wi' /,«;. TrrtMtfwv «a« f5/f5(iffKwv \a*
rTiar/noM' ,,a ('^3ptl- ndmli*) nnirnt, jüAtigt, bclebrt, fübrt jurücf . ." — 8) ml rovg Karaairtf-
ihvrar eTi ui Kpi/iarn ui'Tnv „unD tic ta dlx^ \iä) fügcn fcittcn lUtbeücn, ober feinen ©eridJtcn."
9) „beim JPrbttbun <\ib feinen Jabd," //ov-w. — 10) w,r«P'-''V"^iv <,5?'fni'cbenfreunb." --
11) «a/ f'oo/»; fiaaKävov'tKTi/Kfi öa\i(iAii(>rc „unD Die ß^abe bee laMeri^ (bee 9?eibi[d)en) tbut ben
Slujien roeb." — !2) »c«; n^ öjfja iniaKom/f „in ber >^runbe bcr ^ein-.fudjunö." — 13) „ebe bu
franf »oirft, Demütbige bid;," b. ^. laj; es? nidjt fc weit hnumcii, baj) bu franf njivfi. — 14) /»«i
;■)■ Ka)iH.> <uiaijr///ii'mjv (h'^uv iTrcßTii(m,r „linb jur 3f't ber (VeMtrittc (r. b. jur ^fi^ ba bu leibeil
rreaen Der j'^ebltritte) ^cii^e 'i^efebruniv" Xap convc-rpatitniun ter i'uig. fd>eint ein SAreib«
febler ^u Kin unb burfte Dafür cotivcrsiotitni jn lefen fein, n?fnn jtid)t etftM im Sbiom bcr i^ulp.
ba? cunver.*.aiiu aud) bie iH'Dfutuni( oon convei-sio bat. — lo) /■/) f/^TroJ/m^?;^ ruf äTroJormt
Fixier yvKaii,L,r „Ulfe bi* nid)t binccrn, ba»? (•yeiübbe jeitii; ju entvidsten." — 16) p} p'j-w
„warte ni*t bi? jum JdDc, lU'ied)! ju icerbcn," D. b. Deinem (i^elubte ^cmäfi ju tbnn. — 17) -piv
n>-ai7\-ini. jJBci^en Deö TfadiToi^eaDen Dürfte man bier übcrfe^cn : „elu- bn ein Welubbe mad)et?."
18) b. b. Der (^mt auf Die ^Probe ftellt, ob er ibm belfen fönnc rber »ofle; Deut. 2-'}, 21 ;
Keclc. '>. ;i — 19) h' i'iinpai,; TtAtv77)r. di \d)nx\\ Darunter nidn biofj ber Jpd ju uerfte^en ju
fein, fonDcrn jebe J^eimfud^ung ®ptte6, Duvd) weldie ein «)evid)t »cüjocien »virb. — 20) f^di-
Kr/ato>t: „Der »Strafe." — 21) iv hTToarpooy „jur 3ftt/ ^'^ ber A^err abtt'enbet fein 5lniiefi*t;" f.
9Jnm. 14. — 22) "^.i-^oi „be^ -gjunciersi." — 23) T«^a« „gcfc^tvinb." ledinell ging baö ^eer
ybarac'e ^u ©runbe, fcbnefl enDetc 5tman am ß^algen, ütnelt UMrb ^JebufabnejaV unter bie
roilben ibiere t.H'rn?iefen, fdniell enDete ^e^abel Durd) Stur5 au6 Dem 5!enjler. — 24) „in Den
'lagen allgemeiner Sünbe uuD i'afterbaftigfeit." — 23) "-n-o n'Ainjfu'/e.iac „vipr Sünbe;" Prov.
2S." 14. Jur 3eit, wo 'JJIiee bcr 'Sünbe nad>rennt, wo alle Crte t*cü ber bii>fen '-8eif^)ielc fi«D,
tt>o Die fitlimmften rsjrunbfci^e berrfd^en, toftet e? feinen fleinen Mampf, fi* i>cr (Sünbe i\x
bewahren. Wan erinnere ftcb an bie ^i\t bir fran,5f>ftfdien fRecchition, man erinnere fid> an
bie läge Des O^^rfß ^'^■^^ i» Xeutfd^lanD. — 26) mvtr6(: „Dera>erftdnDige." — 27) iyvu „bat
fennen' gelernt." — 28 j „gibt l'Pb." — 29) i^a) ävufifipi/mw napoifuac; ä>cpi.ßt:h- „unb t^eilen
paiTcnbe" 5vrüd)c aue." — -ipie» fteben im Wricc^. bie SOorte b^Kparsin fi.'xvc „'-Pcberrfd^ung ber
Be'cle," al« 'äluffdjrift \m bem f^-olgenben. — 30) (nzb tüv hpi^füjv ow „»on beinen (^elütien."
31) /i'/ a0paiv(iv tTTi no/Ji) Tpv<j>i) pr/^'e ivpoafitOyr nv/ifh/f/ avTr/r „bttbc nicbt l'uft aU DicleHl
(«enuije uuD la§ bicb nidU ein auf (i)elage jU fo(d»em" (i'p* unr !fteifi^l). — 32) „benn ftet^
ifl i^erfünbigung Dabei;" bie «Stelle feblt i. ©r. -- 33) „Werbe niröt mitteüce Dur*^ bie '^In*
ftrengung, iui geborgtem WelDe" (@elage 511 i^evanftalten). /ji/ yivov ■Jircj^k (^v/jßo/oKo-rviiii' tK
davnapoi „werDe nid)t sunt Ü^cttler bur* i'eranftaltnng oon ©clagen auö geborgtem (SJelbe." —
34 1 „tA wurDeft Du ja Dir felbft jum ^einbc;" f. i. (55r.
Caput XIX.
1. Oporarius ebriosus non lociipletabitur: et qui spernit modicn,'
paulatim decidct. 2. Vinutn et miilieres^ apostatare faciuiit sapientes,
et argiieiit sensatos;^ 3. et qui se jungit fornicariis,* erit neqiiam:*
putredo" et vermeshereditabunt illuiu, et extolletur in exemplura majus/
et tuUetur tle iiumero'' aiiima ejus. 4. Qui credit cito, levis corde est, et
miuorabitur:'* et qui dclinquit'" in animani .suam, insuper habebitur.
5. Qui fjjaudet iniquitate," denotabitur: 'et qui odit correptionem/
miiiuotur vita: et qui odit loquncitatem, extinguit malitiam.'^ 6. Qui
peccat in animani suam,^ poenitebit: et qui jucundatur in malitia, deno-
tabitur. 7. Ne iteres verbum nequam'^ et durum, et non minoraberis.
8. Amico et inimico noli narraresensum tuum :'* et si est tibi delictum,'*
noli denudare; 9. audiet enim te, et custodiot te, et quasi defendens
peccat u ni "' od 1 et te, et sie aderit tibi semper." 10. Audisti verbum ad-
versus proximum tuum?' comnioriatur in te, fidens quoniam non te
di pumpet. 11. A facie verbi parturit fatuus, tamquam gemitus partus
Da« <8uA 3e)u«( ©irac^. 19, 1—24. 2lnm. 1—31. 59
infantis.'' 12. Sagitta infixa femori rarnis, sie verbum in corde ptnlti.
13. Corripe amicum, ne forte non intellexerit, et <licat: Non feci:'* aiit
si l'ecerit, ne iterum addat tacere. 14. Corripe proximum, ne forte non
dixerit: '^ et si dixorit. ne forte iteret. 15. Corripe amicum: saepe enim
fit commissio.^" 16. Et non omni verbo credas; est qui labitur lingua,
sed non ex animo. 17. Qnis est enim qui non deliquerit in lingua sua/
Corripe proximnin antequpm coramineris. 18. Et da locum timori-'
Altissimi: quia omnis saj)ientia timor Dei, et in illa timere Deum,' et in
omni sapientia dispositio k-gis.^ 19. Et non est sapientia nequitiae
disciplina: et non e^^t cogitatus peccatorum prudentia. ^ 20. Est nequitia,
et in ipsa** execratio: et estinsipiens^'" qui minuitur sapientia. 21. Melior
est homo, qui minuitur sa[>ientia, et deficiens sensu in timore,^ quam
qui abundat sensu, et transgreditur legem Altissimi. 22. Est solertia
certa," et ipsa iniqua. 23. Et est qui emittit verbum certum enarraiis
veritatem.-^ Est qui nequiter"^ humiliat se, et interiora ejus plena sunt
dolor 24. et^ est qui se nimium submittit a multa humilitate:^ et est
qui inclinat facicm suam,^ et fingit se non videre^' quod ignoratum e.st:
25. et si ab imbecillitate virium vetetur peccare, si invenerit tempus
malefaciendi, malefaciet. 20. Ex visu cognoscitur vir, et ab occursu
faciei cognoscitur sensatus. 27. Amictus corporis, et risus dentium, et
ingressus hominis enuntiant de illo. 28. Est correptio mendax in ira
contumeliosi: et est Judicium, quod non probatur essebonum: et est
tacens, et ipse est prudens.^'
I) Sin Slu^frru*, tn nkmaU pcnitg ju behcrjiflen ift- Slffe mpralifcten Ucbel habtn einni
fleinen, unmcrtlicbcn SJnfan.q, jra*"fen allmä^Ii* unb werfen enbli* fe flrc§ vmt qcn^altij^, Piij;
fie fclbft ber (önafe trcgrn. 3n auffallcnter Steife tft biefce ri*tl*ar bei fcn liunfcnbclbcii.
Xcn 3lnfanci ibree l'artere bilbetcn nur Keine Ueberfcbreitungen ber Orbnuni^. Tic Uebcrfcbrci
tuni^en roieberbolten ü* unb ptni^en 5Ule&t in eine unbefieijbare ®en>obnbeü über. — 2) 9!)^^u
erinnere i'icb an 8amfpn, Salcmon unb bie J^unberte icn SPeifpielen, bie man im i^erlaufc
mebridbrii^cr Srfabrunpi erlebt bat. — 3) „madjen ®etfe ftraffaüici;" f. i. ®r. — 4) TToproir
„ben .^uren." — 3) rn/ftT/pöTeiyof kaTm „n>irb no* toOfü^ncr." — 6) afrrtq „bie tDfctten." —
7) f. i. Wr. — 8) «ai in-xv rn'/.fiT/pfi Ffap^yafrai unb bte toflfübne i^eelc ^>ir^ Weggerafft
»erben." — 9) „wirb ©cbaben leiben;" f. i. ®r. — 10) Kai 6 äfjapravuv elf V-^.P'*' airov tt/////-
fie'/r/aii „unb Der ba fünbigt, fcbtt gegen feine eigene Seele," b, J>. fcbabet ftc^ felbfl; I. Cor. c..
IS. rae insuper habeb'tür bcr 3?iilg. überfeßt man gewcbnlidb: „ber wirb nod) ftrcnger beiir-
tbeilt werben." ^tflioti: „wirb gering gcfcbd^t werben." — 11) ö eixppaivöjievoQ Kapfia Karc-
■i-vurriir/arrai „ber Üufiige Wirb gefabelt werfen," b. b. ber Wenfd), ber fo lujlig fi* geberbet, bap
er feiner jung« freien riügel läpt, bcr wirb balb uiet labclnewcrtte« jlc^ ju Scbuiben fcmmeii
laijen. — 12) r?.aTrovovrrai KüKig. „bat be9 Uebel^ weniger." — 13) 3m ®r. blo§: „wieber-
bole nid>t fie r^ebe," b. ^. fage ni(t)t weiter, voai bu gebort baft. — 14) fiv ön/yov. Xa im @r.
fein Obifft gefegt i|l, fp fönnte man binjufenfen: „mai bu gebijrt (>aft." — 13) kuI n pi/ icn
nr„ dfiaprla. Xit l'e?art bcr i'ulg. gibt bier offenbar einen beffern Sinn. Xenn wenn man
feine «ünbe bat, wie bie LXX lefcn, '}o ift bie 8ebre überflüpig, „ni*t aufjufcrfen." 'älucb ber
©entert forbert jene i'eöart. — IC) Kai h mtpC) fnar/aei ae „unb ju feiner 3fit wirb er bicb
bajTen." — 17) üc äirb npitiüirnv ßpfipnvc n riKToma „wie bie ©ebärcnbe, wenn ba^ Äinb bcrauf
fommen will." — 18) /nT/TTore oi« inoniaev „öiefleicbt bat er e^ nidit get^an." — 19) ////?ror,-
oiK fiire „t>ielleicbt bat er ee nicbt gefagt." — 30) Suißo?.^ „SJerleumbung." — 21) rofju „bem
ßJefeee." — 22» rrm,/mc vüiwv „"^Bolijicbuna (Sfobaeötunfl) beö ©efcpe?." Xa«? (öefep baltcn
mac^t ben eigentlichen ißeifen. — 23) ottov ßovly äfiaprulüv ,^c ber 9iatbfd)lag ber »Süntcr,
ba feine ©eiöbeit." — 2-4) koI avr^ . . „unb ^war grcuelbctft" b. b. mit 5lbfall Wrbunben. —
23) SBenn man »on ber SE>cii*bfit ablaßt, gcrätb man in IBorbeit, b. Ij. »fr einmal anfängt,
pon Söeobacbtung ber ®ebote ju laffen, ber fällt attmäblic^ in bie größten ©ünben unb Ibor«
beiten, — 26) t/rrüiuToc h aiwoEi ffiipoih^ „ber weniger SOerftanb bat, aber bie J^urcbt beftgit."
27) Traim-pyia äKpijiir, „eine gar funügerec^te Oiefcibeib^eit;" Matth. 11, i!5; Jac. ?>, 15. —
28) /toi kcTi 6iaaTpe<!^v X'W'^v Tai) iK^ävui npifm „2Äa«t^er Mife^rt bie <2ad)c, um ein Urtbeil
<U fbredjen." — 29^ iart nm'Tjpti'öpemc rrvyKeKtx^i^ fie/Mvin ,,V^(^X^^tT ©ÖfcWic^t ifl gebüüt in
Irauer." — 30) LXX fe^cn noc^ bei: «b* heftoKu^v „unb (»albtaub." — 31) öttwoi«
60 Vai 'Süd) 3f|iu^ 3irac^. 19, 24—27. 2tnm. 31—32.
;Tf;i7jffv?;/ 77po6däa'-i ar „uub WD cr wx&l Ocmerft Wirb, fommt er btr 5uspr," b. i. um tir ^u
fcftaPcn, t>icb JU tJCrfleilKrit U. f. f- — fi-) f-^""' ;^>- /,r't' öc oi'/c kanv üpalor Kai fiTTi anj-i'öx' Kcil
nhoc (jifMviijni. Ter 3inn tiefer Stcttc i\t: Ter 1*tfcl fann Icid>t unjcitii^ unb bat)cr fc^dtlid)
fein; tAi ^Awfijjeu aber bleibt immer ctba^ ^luje? unf ©eifee.
Caput XX.
1. Quam bonuni' est arguere, quam irasei, et confiteutem in oratione
noM prohiberel- 2. Couciipiscentia spadonis devirginabit-^ juveuculani :
o. sie qui fjicit \)vv viin juilieiaiu iniquuiii.^ 4. Quam' bonum est
oorreptuni manifestaro i)oeiiitentiam! sie eiiim effiigies vokintarium
])eccatuiu'^ ö. Est tacens. qui iiiveiiitur sapiens: et est O'libilis, qui
procax est ad loquouduiu.' <j. E-;t tacens non Habens sensuin loquelae:
et est tacens scions tonipus aptuni. 7. Homo sapiens tacebit usquead"^ i
tempus: lascivus autem, et iniprudens non servabunt tenipus. S. Qui
nuiltis utitur verbis, laedet animani suam:'-* et qui potestatem sibi sumit
injuste, odietur. 9. E4 processio" in maus viro indisc-iplinato. et est
inventio in detriraentum, 10. K<t datum,"quod non e-t utile: et est
<latum, cujus reti'iinUio duplex. 11. Est proi)ter gloriam niinoratio:'*
i't est qui ab huniilitate levabit caput. 12. Est qui niulta redimat'-^
nioilico pretio, et restituens ca in se[)tupluni.'* l'-i. Sapiens in verbis
sei|)sum amabileni facit: gratiae autem fatuorum ettundentur. 14. Datus
in^iipientis non erit utilis tibi: oculi enim illius septempüces sunt:'"'
lö. exigua dabit. et multa improperabit: et apertio oris illius'" in-
ilammatio est. IG. Hodie foeiieratur quis, et cras ex[)edit: odibilis est
liDUio hujusmodi. 1". Fatuo non erit amicus,'" et non erit gratia bonis
illius: IS. (|ui enim edunt panem illius: falsae linguae sunt. Quoties,
vi (pianti irridcbunt eum? 19. Neque enim quod habendum erat,
<lirecto sensu distribuit:'^ similiter et quod non erat liabendum. 20. Lap-
sus falsae linguae,'* quasi qui in pavimento cadens: sie easus^" malorum
lestinanter veniet. 21. Homo aeharis quasi tabula vana,"' in ore indis-
<-iplinatorum assidua erit." 22. Ex or^' fatui reprobabitur parai>ola: non
enim dicit illam in tempore suo. -' 2o. E>t qui vetatur peeeare prae
iiiDpia, et in requie sua Stimulabitur.-'* 21. E-;t qui perdet animam suam
]'rae eonfusione,-'' et ab imprudenti per.-^ona-'^ perdet eam: per.somie
autem '^ aeeeptione perdet se. 25. Est qui prae confusione promittit amico,
et lucratus est eum'^ inimicum gratis. 20. Opprobriura nequam in
liomine mendacium, et in ore indiseiplinatorum assidue erit. 27. Potior
fiir (piam assiduitas viri mendaeis;-'* perditionem autem ambo lieredita-
])unt. 2S. Mores liominum mendacium sinehonore: et confusio illorum
<-um ipsis sine intermissione. 29. Sapiens in verbis pioducet-^ seipsum,
et Ijomo prudens placebit magnatis. oO. Qui operatur terram .suam. in-
altabit aeervum frugum: et qui 0[)eratur justitiam,' ip&e exaltabitur: qui
vero placet magnatis, etfugiet iniquitatem.-'*" 31. Xenia et dona excaecant
oenlos judieum, et quasi mutus in ore avertit " correptiones eorum.
H2. Sapientia absconsa et tbesaurus invisus: quae utilitas in utri.sque?
'V,]. Melior est qui celat insipientiam suam, quam liomo qui abscondit
sajdcntiam suam.
Xüi Sud) 3f|UiJ 5iiad). 20, 1—31. 2lnm. 1—31. 6L
1) i. 0. quanto niolius. — Ü) Knl ö nfdi)7.nyoffirvor (ittö f/inr7(jrrf(.>r Kij/Ani/'/rrtrai ,,Unb t(X
'i^l•F^tlKn^c Wirt« t>pr 5lta^cn bcivabrt." iBiim man frei itnf offen Ü^U, 't-m? man auf t'cut
.i):\\i\i bat. fo nnrr fafurcb ciuo jV-sU'nfcitiiH' '^^-rilanpiiuiu.i crmi\^Iiitt. i^chTlt man aber rni
<i)rii[I im -öcru^n, fp luirt ta,^ lUH'ci ar;^ci'. — '5) n-tmapiiiviiinai. Tiefer ,^nftniti<? foU roabr'
fd^i-inlidi anv:i>ien, ^af; ric i^Oj^icrfc nur eine eitle, erfol.^pfe fei. „Ter -i^rrfttnittcnc bat ^ic
Ä^caierDe, ein IVafiben \\\ entM>ren." — %) Kiviinrn. Ter tU'rfaiTi'r ütnnt bier auf ci:i?n frcmccn
«ye.ienftanc« ab;ufin-iniKn. ^VXnw njcnn mau fen .in'vimmcnbanii tiefer erfürfd>r, fo eri^ibt fid»,
\!Kv;i er t>aj, wa? er im errtcu -ij.-rfe i^efa^U bat, ^i noi* reut(id>:rem i^ci•ftdn^niffc briui^n nnll.
(£r nimmt Da<? <i)leiebuif! oon einer obriiifcit(iib:n ^IV'i'l'Pu, fic C'^ anftatt furrt^ tSmiabncn uni?
,V.ircdn'.iH'ifen nur ^urd^ leit'enfAaftlidn^ llrtbeiie fidi '^VMtunji oerfd)affen m[{, iint» 5ci;it, wie fie
einem elenden i^ci-fitniftenen v^leid^t, fer Pie ibni i}(niH-r trauten nicbt, wie er fodtf, bfiU unf
bemad>t, i"o:ir:rn ü-bauPct \\\\x> v»erocrbt. — •>) f. i. (s')x. — <>) bedeutet bier „oprfaijlicbe -bcebeit,
OP'.'r iH'rftOCfilH'it." — 7) ku) ynri ftinjjrhc änh iro'A^yc ?.a'/./äc. — S) o/' ;«/> f j ( n-ÖKpiair ,,tenn
er -.n-rftebt nicbt ',u antann-ten." — J)) ,i'h/rxii't''/<reTai „macht fid) oerabfit:uun;^?anirDii^, ocer
IVirr l^vrabfcbatt;" ProV. Kl. 19. — 10) tcrrn' t-lw'im h' K(L\<iir ni'^pi Ka) tnrit' y'rpt:/jtn ;-ir t/<iT-
rujo/v „mand^er macbt fein ciMüd im MHM'en, mamtcr fincct fein Uni^lürf.' CPcr: „WanAer
ma*t fein '^Mürf im ~i3öfen, aber ee; ift nur ]n feinem Uuiilud;" Ps. :',<). 21. — II) l:i. 1-7:
Prov. -„N. 2~. — iiJi l£inc midviiK, im Vcben fr oft beioäbrre 2Babrbeit! mauitcr rini^t ficö
ju ^'Kiibm unr "iJdifeben auf erlaiUue uuc unerlaubte üTvife emi^or, aücia c^ ',ci;U n* bilr, fag
tii- erruuiienc cte'.Ie böber, al-? t'ic "iPcrfon, bie fic crrun^ten. Ti: iH"radv{n:t;-\ fol.u auf beut
>vuf;e nait. •?ifandHM- ta..Kj1fn, ber fid) tomutbi;^ in Der 'ivM-boracnbcit gebaltrn, fommt ^t (£bron ;
M,ittli. -2^. I'J. — l'i) nynpnCijv „ciufauft." — 8 't ) Ta-? iBertblofe uub iSoMfeile iicbt leidet
Ui '^'runre unb muf; faber fiebenmal aefauft n>^rben, cbc tae iLH'rtbv.o'ic nur ein cinu;ie? ''B^^l
UMCPeriiofauft unTPcn muf;. Taber ein alteJ ^orüdnvort: „Die filbernen Vbfi'el fiut Pie an^bl-
feiiftcn." — 1-5) av<i' hnr -n/>o'. t«. b. fie febcn nur auf bcn i'ortbeil, Den man fid^ aui" ber
'viabc r>erforic(u. — 16) Knl nrn-:n rii aröim nvror <'j(; nf/pvi ,,unp er fitrcit ee au?, wie ein
■^?erOlf." — 17) iKjipoc ipn, n'i'x 'r~('ipxii iioi oi'/oi aal o'vk tnrt .v^P'C t"'?' nyaiid'ic /inv. tu .'(T-tiiinrtr
ritr iiprnr /jov oar'/ni yAwaaij „Per Jbor fxM'idU : .jdt babc tciucu /vrcuuf; für mein il^obltbun
tdxxX' mir fein Tanf; tie mein 'i^rof cffen, haben fÄlimmc Juu;^en." 'iv 1',) f. i. '''3r. — IS) (£r
macht feine ^^liUibciluniicn ohne (viniicht uu? iU'rftauP; i^ibt, um? er bebalten fodtc, wie fa?,
wa? er nicht behalten follte. VoduiuD ^)ieiütl teuren ba-? bier ''«U'faiUc »tuf bie Wci^ij^cu -. ,'lx
mad>t feinen Untcrf.inef '^UMfdieu fem, avi-? er bebaltcu tann, unp vi'ifden fem, uwö er "^lufern
sieben foUte; baber behalt er ohne .'Kudilcht ^lüe-?. 5eine Unteriiehcnen aber an'rben umfomebr
Vift aufbieten, um ihn ^u betrüiU'n. unf wenn C3 ihieii iielun.ien, UH-rcen fie feiner fpotten." —
|})i />> (Ti^//;.'« ii-ü ^'Sa<i>nir inY/Ydi- 'i/ ii-h y/ioaGi/r ,,beffer ciu Jvall auf fcu 'in'^feu, al;? mit fcr
.■',un;ie." — ^0) „ba-^ Unalitd, Per 3tur',." — "21] rf.vrt(/w- ,,un5eitii'(." — "liL] Ivt^/zf-^tat^iinbrai
„lieht herum, fet^t fid^ fort." — tJiJ) !v K<upi.) avTf,r. — -2^1] nv mTnvi--;.y'/o.-Tnf „UMrb nidu iierciU-"
Tic Ve?art Per LXX fdeint Pen iHn-',U;l iU oerpienen; allein auch Pie Per i'uKv Uift fi* i'ebr
jiut reditfertiaen, nur ;ubt Pen Sinn-, hatte er c? i^ut unP '-ubiii, fo anirpe er i^ereiU werpcr. —
:2'5i ih' (ij(jx''ri/r „purd^ 5*am" p. h. Purd> •^X'enfdKufurcht. — 2{i} <\-ii (i,j,p<n'or -p<>r<:,-i,v
„aH'iicn einer tbiniAten ■•r(eurd>eufi;iur." — :J7! uup er hat in ihm unnbthi;icr ©eife einen
jvcinp iicwonnen, annl er pa>? i^ni^redK'u nid>t hielt oper nicht \\\ halten m'rmodite. — iJS) // ö
n'(>^>f j/j.jr i/.K'fif7 „alö Per (^ica^ohnbeitijluiiuer." .»^i:r fiupet fich bei Pen LXX Pie "Jluffd^rift:
'/in.,1 -np(i.WA<:,f. — lii)) -poiKn „brtUiit fich empor, oper förPert feine Saite." — ?50) eiüMatrai
iiriKuiv „irirP Pie Uuiierechtiiifeit au-;?fbbuen," P. b. ?on fitt abhalten. — -5 8) koi üc minor h
croiiari ä-orptTti 'f'/e]ii<nr ,,unp wie ein .^uim im "WnnPc hinrern fie Pie i'traH'ife."
Cnput XXI.
1. I''ili peccasti? iion adjicia.'^ iteruin: .sed et de pristini.-^ doprccare nt
tibi diniittantur. ' 2. Qiuisi a facic cctlubri fu^^e ]toi;cata: ot si accesseris
ad illa. suscipient te." 3. Deiites leoiiis, dentes ejus, iuterlicieiites aninuis
honiiiHim. 4. Qua.><i rompliaea bis acuta oiiitiis iniijuitas , jjhigac illiu.s
ii(»ii est saiiitas.'^ ö. Objurijatio et iiijuriae aiinulhilniiit ^ substaiitiani :
et <bniius qnae niniis loeuples est, amuiHabitnr superl)ia : sie substantia
s\i|x*rl)i eradioabitiir.'* H. Deprecatio pauperis ex ore usqiie ad aiires ejus
jHTveniet." et judieium' festinato adveniet illi. 7. Qni odit cotTeptionein.
vestigiuui est peccatoris." et qui titnot Deuiu, couvertetur ad cor suum.*
62 Daa 33u* jefu« ©irac^. 21, 1—30. 2lnm. 1—29.
8. Notus a longe potens lingua auduci:' et sensatus seit labi se ab ipso."^
9. Qui aedificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides
8U0S in hyeme. " 10. Stuppa collecta synagoga peccantium, et consum-
matio illorum flamma igiiis. 11. Via peccantium complanata lapidibus,
et in fine illorum inferi, et tenebrae, et poenae.' 12. Qui custodit
justitiam,'^ continebit sensum ejus.'-^ 13. Consummatio timoris Dei,
aapientia et sensus. ' 14. Non erudietur qui non est sapiens in bono.'^
15. Est autem sapientra,'^ quae abundat in malo: et non est sensus' ubi
est araaritudo. 16. Scientia sapientis tamquani inundatio abundabit, et
consilium illius sicut fons vitae permanet. ' 17. Cor fatui quasi vas con-
fractuin, et omnem sa))ientiaui non tenebit.'^ 18. Verbuni sapiens quod-
cumqueaudierit scius'^ laudabit, et ad se adjicieti'^^audivit luxuriosus, et
displicebit illi, et projiciet illud post dorsnin suum. 19. Narratio fatui
quasi sarcina in via; nara in labiis sensati invenietur gratia. 20. Os
prudentis quaeritur in ecclesia, et verba illius cogitabunt in cordibus
suis. 21. Tamquam donius exierminata, sie fatuo sapientia: et scientia
insensati inenarrabilia verba. '^ 22. Compedes in pedibus, stnlto doctrina/'
et quasi vincula manuum super manum dextrani. 23. Fatuus in risu
exaltat vocera suara; vir autem sapiens vix tacite ridebit. 24. Ornanien-
tum aureum prudenti doctrina,'° et quasi brachiale in brachio dextro.
25. Pes fatui facilis in domum proximi: et homo peritus^' confundetur*'
a persona potentis. ' 26. Stultus a fenestra^^ respiciet in domum: vir
autem eruditus^* foris f^tabit.'"" 27. Stultitia hominis auscultare per
ostium: et prudens gravabitur contumelia.^" 28. Labia imprudentium*'
stulta narrabunt;^** verba autem prudentium statera ponderabuntur.
'29. In ore fatuorum cor illorum: et' in corde sapientium os illorum.
30. Dum maledicit impius diabolum,^ maledicit ipse animam suam.
31. Susurro coinquinat animam suara, et in omnibusodietur: et qui cum
eo manserit, odioaus erit: tacitus et sensatus honorabitur.*'
1) f. i. ftJr. — 2) iHx^^ni ot ,X^t wirb bi* bciötn." iPulj^. (aö rSt^Vr«/ m. — 3) wk fan*
laatr „ce gibt feine .^»eilunfl für (eine Sffiuntc," t. b. Die (irt»c bringt feine J^eilmittcl für ibn
beroor. — 4) naran'Arjyfid^ Häi hßpi^ kpiin^aoMi iz'/ovtov „(Mewalt unDUfbcrmutb tjerwüfien ten
JReicbtbum." —3) niitu^ oIko^ vnEpr/(puvov t:pT/ftt.r»>/ä/'Tai- Prov. IG, 18. — ({) b. b. ci fommt
bii? ju ben Cbren bea Uebermütbigen, aber nicht in fein ^tt]. — 7) „baruUt n>ivP bae (SieriAt
Öiotted fdJnett über ibn ergeben." — 8) /i' ?^vf< ä/mpTuAm „tn ifi (»anbelt) in ben T^npta^jfen
iti ÄÜnber*." — 9) i.ittaTfnipn h KopAia „wirb ftd) im ^er.^en if. b. rtJflbrbaff) befebren." —
10) oWev h fv b'Aia-duivnv avtov „mi^ feihcn iifurj," b. b. tt erf^nnt, bap bie ^rablerei mit
bem Sturze ertben wirb. — 1 1.) nr ,Y«//(ji'a „auf ben 5Binter," b. b. auf eine ^yaü^eit, wo man
nur bvtuen fann, wa« balb rtieber einftür^t. 3« anbern (^obiee», bfnen aud) ber -Srter \Xnt
2(rabcr folgt, lieft man de ,rö//a „jum Ö3rabbügel," 6. b. er fammelt ftd> Steine jum Untergang.
12) vo/iov. — tti] narnKparei foii hvirn/fiaroc; avror; „faffct ben Stttn Peffelbeu" (be? ß3efefted). —
14) ör ol'ii fort TTaviivpyo^ „ber nicbt (»pn ?)Jatur aua) gcfcbeibt ift." 2lu# einem fön *Ratur
aüi iPlöben laßt ftd) nicht biel errieten. -^ 13) ^^n ■tmvovpyia n'Arj-ah'ovon TvtKp.av „tt gibt abet
eine «kfcbeibtbeit, »eldse bie *i<itferfeit mebrt," wcld5e bie 3?pjibeit im Wenfcben unterftüfiL
Cenn bie Sitterfcit ift bier, mle in fielen anbern Stellen gleicbbebeutenb mit 3?o^b<it Deüt. 'jy,
17: Act. 8, 2.3; Hehr. 12, 1.5. — 16) b. b. ed fa§t feine SBeiefteit. — 17) iKiafi,fmv „t<t
S3er(täniiige." — 18) „binterlegt ed bei fich." — 19) ri(^i£itraatoi Uym „iBovtt, due benert
man nicht« berauenebmen fann, s5erworrene6 f^efctwäö." — 20] Trauhla „bie Uttterweifung,
bie B»*t," ift gupeifen unb .g>ant)fchefle für ben Ibören, niil fle ibm verbietet, ftad» fetnctt
(53elü)len )U leben. —21) iro?.vneioor „tex Wenfch, ber Üebendart bffiet." — 22) nioxw-i^r/fferai
„fcheut ftd^," b. J. bat ßbrfurcht. — 2^1 ntrd ^^lymc „loon pettbüre aue»," eigentlich „jur Jbüre
binein." — 24) rre-auhvun'or „Ut iP^oMerjegene." — 29) i. b. tx geht offen mit ^tnbcrn um/
im («egenfaße p ben 'Iboren, bie im (»cbcimen laufchen. — 26) -iapw^iiaETai hrt^ia, n?ürbe
fich fc etwa« }ur -Schmadb anrechnen." — 27) äWAnTpiuv „ber Ungefchlatbten." — 38) fv r.»-
TO(f flapwdijatTai „ünD lä|lig," b. b. bringen jjlumpe, ungefchlachte, fchmer \\x ertragenbe ©orte
^ervor. — S9) rbv aaraväv, iraö bier eitt»tt>er Pen ieiifel, ober Pen ffiiPerfai^cr (eilten ftinU-
t)a^ S5ud) 3cfu? Sira*. 22, 30—31. 3Inm. 29—30. 68
li*cn Wenfcbcn) bc^c^tet. j" ictcm ;^atlc jicbt ber ^^ludb auf ibn jurüd, weil bee leufele unb
bc? ©itcrfaitcr? 3Bcrfc aiut ^ic fetrtti?fn finc'. — 30) tni Iv TrapoLKijoti fiiariiHtaeTai „unt wirb
in ber •Jfacbbarut^xft (i^rer ia Den ivainilieni i;ebvi§t."
Caput XXII.
1. In lapideluteolapidatus' est piger, et omiies loquentur^ super asper-
iiationem illius. 2. De stercore bouni lapidatus est'* piojer: et omnis,
qui tetigerit eum, excutiet manus. ' 3. Confusio patris est de filio indiscipli-
nato:tiliaautemindeminoratioiietiet.' 4. Filiaprudenshereditasviro suo;'
iiain' quae confuiidit,^ in contumeliam^ fit genitoris. 5. Patrem et viriim
confundit audax/" et ab impiis iion minorabitur:" ab utrisque autem
inhonorabitur. 6. Musica in luctu importunanarratio: flagellaetdoetrina
in omni tempore sapientia. '" 7. Qui docet fatuum, quasi '^ qui conglu»
tinat testam. 8. Qui narrat verbum non audienti,'* quasi qui excitat
dorraientera de gravi somno.'' 'J. Cum dormiente loquitur qui enarrat
stulto sapientiam: et in tine narrationis dicit: Quis est hic?"^^ 10. Supra
mortuum plora, defecit enini lux ejus: et supra fatuum plora, deficit
enim sensus. 11. Modicum'" plora supra mortuum, quoniara requievit.
12. Nequissimi enim nequissima'^ vita super mortem fatui. 13. Luctus
mortui Septem dies: fatui autem et im[)ii omnes dies vitae illorum.
14. Cum stulto ne multum loquaris, et eum insensato ne abieris."
15. Serva te ab illo, ut non molestiam habeas, et non coinquinaberis
peccato illius.*' 16. Deflecte ab illo, et invenies requiera, et non acedia-
beris in stultitia illius. 17. Super plumbum quid gravabitur? et quod
illi aliud nomen*' quam fatuus? 18. Arenam, et salem, et massam ferri
facilius est ferre quam bominem imprudentem, et fatuum, et impium.'^
19. Loramentum ligneu!n~ colligatum in fundamento aedißcii non dis»
solvetur: sie et cor firmatum in cogitatione consilii,^^ 20. Cogitatus
sensati in omni tempore,^* metu non depravabitur, 21. Sicut pali in
excelsis,^ et caementa sine impensa posita^ contra faciem venti non
j>ermanebunt: 22. sie et cor timidum in cogitatione stulti contra im-
petum timoris non resistet. 23. Sicut '^ cor trepidum in cogitatione fatui,
omni tempore non metuet, sie et qui in praeceptis Dei permanet semper. "
24. Pungens oeulum dedueit lacrymas: et qui pungit cor, profert sensum.*'
25. Mittens lapidem in volatilja, dejiciet illa: sie et qui convitiatur amico,
dissolvit amicitiam. 26. Ad amicum etsi produxeris gladium, non de-
speres: est enim regyessus.^ Ad amicum 27. si aperueris os triste, '* non
timeas; est enim concordatio:^" exeepto convitio, et improperio,* et
superbia, et mysterii revelatione, et plaga dolosa: in his omnibus effugiet
amicus, 28. Fidem posside^' cum amico in paupertate illius, ut et in
bonis illius lacteris. 29. In tempore tribulationis illius permane illi
tidelis, ut et in hereditate illius coheres sis, 30. Ante ignem camini
vapor, et fumus ignis inaltatur:" sie et ante sanguinem^* maledicta, et
conturaeliae, et minae." 31. Amicum salutare** non confundar, a facie
illius non me abscondam : et si mala mihi evenerint per illum, sustinebo.*
32. Omnis qui audiet, cavebit se ab eo.'* 33. Quis dabit ori meo custo-
diam, et super labia mea siguaculum certum,^ ut non cadam ab ipgjö, et
liugua mea perdat me?
64 T>ai 33ud) 3efug ©irad). 4, 1—33. 2lnm. 1—37.
l) /M^f.i i/ix'n/.of/h'L) mi'i:. 3/ //>)>/ ÖKvi/por „bcr i^aiile iileiitt einem rsKaiJcnilcine." — 2) -äf
tKfTupiKi «Vi r// (7r(/i/fl aiVof' „^cfi'inuii'n ^tüi^t Ui fciiier iH-radnuiuv" — 'i) i-ioAAi-i^ Koirpiur
ai'vf,y/i/&ii ÖKi'vpog „icm iXübnüftc iilcidn bcr Aaulc" — 4) „nnfÄt i'iit Mc ^änte ab." —
r5) ;-' i/nTTünFi yiverni „ift u'm Sdiarcu (fctun' iH^rmöiicni^uniftäutc)," >iH'i( er ftc niitt ?cr»
bctratbcn fann; oiicr „i)l ut feiner (ürnieMiiinniv" — <i) s/j/i><ir(i//>/an nrc^xi n'rT//(; ,,UMr^ ibrcu
?}iann al? Grbtbeil finben." — 7) kui. —Sf „tk lut fdlän^lirf^ anffiibrt." — f)) ^ir/rirw
„5ur Iraner." — !0) // >iiiaatia „tk '}^v(d)t." — M ) „l'ic t'tcbt ^en 'sUntlofen niebt nadi;" f.
i. (s5r. — Ji2) juiü7r,tc mu -ai(hla tv -avrl KuipCt cxpiar „Dcr üBetöbeit \\nt immer 's)cif!el unD
3ud^t ei.ieiv" D. b. fer £>cife bcilt fidi unt« "Jlnberc, über bie er (sjeiudlt bat, immer in 3duanteii.
\ii) f. "i. ('»h. — l'i) f. i. (i)r., weijbalb bae nadn'o(,af'>^f exL-iiat (lormienteiu . . nad^ bein
pried). levt fid^ noeb immer anf ba? qui dot-et fatumu beliebt. — lo) b. b. er 5iebt int nur
Unwillen ^u. '^iaib ber i^iiKv aber fdieint ber 5inn ^n fein: er tbut eine 9{ebc umfonft, mie
berjeniac ter einen lieffeblafenfen ivedt. — lii) ri tanr; „wa? iftcsV" Tenn er bat mm
5l[Iem nidu? ver|■}an^en. — 17) //'5/or „iiclinber." — IS) rov 6t /mjwv r-tp ^draror /) Cw.-)
rnvjjpä „aber ba-:? Veben bo-3 Iboren ift fd^limmer, ale ter lob." — IJ)) koL npU nni'veTnv pj
Ti-opdw „kieb' nidu y.\m Uni^erftanfiiien." - iJOi «" ov fji/ uoAw&yc h> tu yKTivnyiiü n'rror ,,unö
baf) bn ni*t befnrelt nu-rrcft bunt fein .*?erau?ftof;eu" ('2{nfvielnn.a auf ben Spetcbelauijuntrf,
a(? treffenpe-j '2^i(c ber Sunte). — -21 \ ri u'rru bmpa \ „um-ö für ein "Jfamc 5iemt ibm befter,
aiei Ibcr'^" — iliJ i „iVilfen.aefü.ae." — 2^5) bie LXX fetten bei : h- Kuipu, oi< Ari/Kim/ „wirb
i,\\x 3cit 'ber üBibern\irtiiifeii) nidU ^a.abaft fein," um? bie iUiI.a. erft i^ 20 bat: luetu non
flei)Vava])ltlir. - — • — 1) i\np(^Ui. i)( panpffrj l~i (havoiar nvvia(uc. üc Konpoi: il>au fiurlic ro/xav i'vrTTnr
„ein auf rid)ti!ie (iinficbt fid) ftuijenpe? .g>er^ ift wie ber Wörrelput3 einer i^latten l''?auer," p. b.
c* liebt feft WM ftdu'r jieiien Sturme. — 2-5) ,x"-P"''''( ^^'' f^^'^'^P'^''-' '^^'f'^'"' '^^'~^'^^^''~' '^''^f"^' "''
///) l-ofie'inüaiv. — ii<») „'Wauerwcrf obnc 'i'.^iörtel;" f. i. (^r., ober s>ielmebr ift in '-i?. Hd fdjen
c^cfakit, freili* in einem \Hrfd>iePenen Sinne. — 27) iKipuiva atat^j/nir „madU ba^ (^)efüb( vei^e."
28)" „c^ ldf;t ficb wieber j^ut macben." — 2J)) „man tann fi* miefer i^erftanPiiien." —
-iO) ^/i/v ornthapov „au-jj^enomnun eine "-Ini'dumpfmH^ »''^ (£bren»er(ei.unuv" — 31 ) „bewabre
bie 3 reue." — 82 1 „oor Pem "i^Iutvert^ieOen." — '^iV) ]jXX blof) /nKhpifu „Janfereien." —
311) nut-dnni „fdui^eu." — -J-i ) f. i. ''•h'., wofür ber näc^iftc Sat? ali< "i'fad^fati t^ilt. ^^
36) „wirb fii^ büten, ibn ju bcteirii^en." — 37) a(i,pv):f)a -avovp)in' „ein un!^crbrü'cbliebe«
Sifijel."
Caput XXIII.
1. Doniine pater, et dominator vitae meae ne dereliiiqnas me in eon-
silio eorum:' nee sina.s me cadere in illis. 2. Quis siiperponet in cogitatu
meo flagclla,''^ et in corde meo doctrinam sapientiae, ut ignoralionibus
eonim non 'parcant niilii,' et non appareant delictu eorum/ o. et ne
adincre.scant ignorantiae nieae, et nuiltiiilicentur delicta niea,''^ et peccata
mea abundent, et incidam " in cons})ectu adversariornni nieorum,et gaudeat
.'^uper me inimicu.s mou.s? 4. Domine pater, et Dens vitae meae, ne dere-
linqnas me"^ in cogitatu illorum. 5. Extollentiam oeulonim meorum ne
dederis^ mihi, et omne desiderium averte a me. 6. Aufer a me ventris
ooncupisccntias,*' et coneubitus concupiscentiae ne appreliendant me, et
animae irreverenti et infrunitae'' ne tradas me. 7. Doctrinam °ori.s au dite
tilii: et qui custodiurit illam, non periet labii.s, nee scandalizabiturMn
oi)eribus nequissimis. 8. In vanitate sua^ apprebenditur peccator, et
superbus et malcdicus seandalizabitur in illi.s. 9. Jurationi non assueseat
OS tuum, multi enim' casus in ilki. 10. Nominatio vero Dei non sit
assidua in ore tuo, '" et nominibus" Sanctorum non admiscearis: quoniam
non eris immunis ab eis.^' 11. Sicut enim servus interrogatus assidue,'^
a livore non. minuitur:''' sicomnis jurans, et nominans, in toto'^ apeccato
non purgaliitur. 12. Vir multum jurans implebitur iniquitate, et non
discedeta domo illius plaga. 13. Et si frustraverit, '^ delictum illius super
ipsum erit: et si dissimulaverit,'^ delinquit dupliciter: 14. et si iii
TiU^ 5?uA 3i|'ue aiiMcb. 2o, 1 — ir,. '^iiim. 1—18. 0'>
vuciuini jura\fi it. iicn jusliiiicabitur: ih'j Idiilur eiiini ictiil uliciii''"
dciiuis illius. ]ö. Ebt et nlia lcqiula (C r.tiaiia nioili,'** ith invuiialiir
in liei<(liiMte Jtu-ob. ](). Ktdiiin n niiVniioidil iib'" f-mnia liaec- aiilnt n-
uir,-'"(.t in delictis non volnlabiintui'. 17. liuliK-ij-linalae loquelae-' i.( n
assiK^cat os tuuin: est enim in il!a \oi\ um jiccati. 18. Mcmeiito }atiis
et niatris tuae, in n;c(lio ejiiui" magni;toiiini (onsi.stis: 10. ne forteo]»li-
viscatur te Deus in c-onspec-tu illonnn,-^ et as.siduitate tua infatualiis,
inipr()j)eriuni patiarii»,-^ et malui?ses non nasci, et diem iiativitatis tuae
nialedicas. 20. Ilomo assuetus in verbis iniproperii, in omnibns diebii.s
suis non erudietnr. 21. Duo genera-^ abnndant in peccatis, et tertiuni
adducit iram, et perditioneni.'' 22. Aninia calida (juasi ignis ardens non
extinc!;uetur donec aliquid alutiat:"'' 23. et-' lu mo nequani in ore carnis
suae'-'' non desinet donee incendat i^znem.-" 24. Homini fornicnrio'"'
onmis panis''^ dulcis. non fati<iabitur transgrcdiens^^ usque ad fineni.
25. Omnis homociui transgnditur lectum suum, eontemnens in aniniani
suain,'^ et dicens: Quis me videt? 2G. tenebiae circunidant me, et j arie-
tes coopeiiunt me, et nemo cinumspicit nie: quem vereoi^*^ delictoium
meoium non nieinorabitur Altissinuis. 27. Et non iutelligit'* quoniani
onmia videt oculus illius, qucnirm cxpellit a se timorem Dei Lujufmodi
hominis timor,'" et oeuli hominum timentes iilum:'^* 28. et non tognovit
(juoniam oculi Domini multo pkis"'^ lucidioies sunt super sokm, (ireum-
s])ic'ientes omnes vias liominiim,et^profundum abj'ssi, et hominum corda''
intuentes in absconditas partes. 29. Dtmino enim Deo antequam erea-
rentur, cannia sunt agnita: sie et })ost peifectum^'' respicit omnia."'
30. Hic^" in plateis civitatis vindicabitur, et quasi jnillus tquinus fuga-
bitur:'^ et ubi non speravit, apprehendetur. 31. El^ erit dedecus omniljus,
eo quod non intellexerit timcirtm Domini."'* 32. Sic et mulier omnis
relinquens virum suum, et statuens hereditatem ex alieno matrimonio:
33. primo enim in lege Altissimi incredibilis^^ fuit: secundo in virum
suum deliquit: tertio in adulterio"" fornicata est, et ex alio viro filios
statuit sibi.' 34. Haec in ecclesiam^" auducetur,"*^ et in filios ejus respicie-
tur.^- 35. Non tradent tilii ejus radicts,*"' et rami ejus non dabunt
fructum ; 30. derelinquet in maledictnm mtmoriam ejus," et dedecus
illius non delebitur. 37. Et agnoscent qui derelicti sunt/'^ quoniani
nihil melius est quam timorDei: et nihil dulcius, quam respicere in
mandatis Domini. 38. Gloria''^ magna est sequi Dominum: longitudo
enim dierum assumetur ab eo.'^
1) Sin ftiiürliitcv '^üi?rrucf, in ivekbcm „\.'ipvcn intb .^uni^^" alc 'Perfoncu iU'niMumen ircrrcn.
2) TIC t-iCT/iCfi k~i rov (i aioi'/uaröi; fiov inirrrn^ar Ka] i~l r?',!- Kapf'iiai; fiov TVan'iK.ar ai>(piac: ,,tC(T
fteUt (iiciHcIn über meinen Sinn, nnt> 3"*t t'fr JCni^beit über mein .?>erV?" — 3) ''va f^; mir
äyvoi/fiaaiv /lov in, (jieicovra, „anf ta\; fte nu'incv UnroiiTenlnitcn nidu fitonen." 9?ii* bcr 'J?n(iV
niup man überfctH-n: „Aui paf; i'ic, rernÜHU' ibrcr UmriiTcntunt, meiner nidu fitonen," p. b. ouf
tag näm(id) cic (sieifuin unP ^ncbtrutbe nid)t etiva metner |\tt>nen, ireil Juniie unt Vipreu
»crnunftlofe, univiffeufe 'vjefd'övfe [int. — -1) f. b. tie 2i:nten Per f^>etanfen iinb tc> .^erjcnc-.
5) f. i. (>h\ — ii) K(u -tniniiai „unP ifb nid>t ftitru^" — 7) f'-nST7//Vn' „'i^ei1iev(id^feit." —
8) Koi'/iac dfniic Ka'i BvvuvGuinfibc /17/ Kara'/c/.-itri.ci'iv i,f „iU'>Uevci unb 'i^eifd^liifvief i'fte feilen mid^
nid)t eri^reifen." — 0) ^sm (>hieeb. ftebt l^ier Pie '.}luncln'ift : T^nnhia aroiinror. — 10 1 kiu /.io.
fiuaiu Tov (i-iiov fj'ij avvidiaOiir „nnp mad^e tcine '^kirobubeit anö fem ■i)iennen Pc»? J^eilicie«-" —
11) Sinn*. mcni\c nidn tie •'ceilii^en in beine ^lUtaiicreben-, f. i. f^Jr. — liij „ber immtr
inqiiirirt tt>ivi>," f. b. bcr immer "etwa? tbnt, tra^ Unterfudnuui nnb Strafe »^erbient. —
13) „r»en 5i}unben nidu frei bleibt." — l-%) rm-airor „burd'aujs." — lo) thv -7riufif'M,r:,)
„n?enn er feblt (fiinbiv^t)-," b. b. wenn er taufet ecer falfd^ fdnri^rt ober ben ^d^wur nidit bält.
16) Kuv i-TTtiJuhj „wenn er ti leidnfinnic? nimmt."— 17) i-ayor^üv „mit Unfällen." —
18) ävTi-ff)i,k.i>),/jiv?/ duvärifj „tcbeewürbig." Ter 2?erfa|Jer nennt biefe i">{cbc nidU, bie bcn
66 '^ai Suc^ 3efu« ©tr«(^. 23, 15—37. Slnm. 18—45. j
leb »crbient; oermut^Ii^ au« ^t. ©(^eu. S« ifi baruntcr offenbar bie ßJottcjiIäflcrung ju i
l^l■rfte^en Lov. 24, 16. — 19) öttö Evaeßüv „oon ben i^vcmmcn." — 20) (nvoa-r/aeTcu „fofl
fn-ne bleiben." — 21) hnni^evciav äavpf/ „unflätbijie 3wrf)tltM'i!lfett." — 22) iTie "»Pvirtifel '
ciiira ift hier fc^mer ju erfldren. SBiefleicit ifl bie'^^cDeutunct biefe; bcnn unter bcn f^ropcn \
imM, fommt man teiitt in C^mhx, bcr .^erfunft s>on gerinj^cn (Altern ju oer^effen unb flehen ,.;
fif unbanfbar lu Jvcrbcn. — 23) fiT/iror' iiruäct)) h'wKiov nlriif „ba§ bu ibrer (ber Altern |
iiänilid)) niiit »crgcffefl oor ibnen (ror ben 63rofjen)". — 2-'i) «aJ. -ü ki^iaiiC) aov uupni<i)^c Kai i
w>//(Tf;c « /«/ kyevvf/^Tiq „unb bu in beinern Umgancie ntc^t tboridjt wcrbef^ unb niitt geboren I
fein wcttteft . ." ß)(fic^njie bie gtoytc SBofjttbat, rie mir Uvic^ @ott ^en (SUern ju ocrbanfcn '
baben, ba« l*cbcn, fo ift eö ber gröite Unbanf gegen bic SUern, ba^ 9Jid)tgebprenfein ^u wiinfcfeen. ]
2->) ndmlid) bie unnatürliche 'Sdbänbung \>k l'cibcjs unb bcr Sbebruit "?on 2citc beö Wt^nne«, |
i't tertiuiu. ber ©bcbruc^ beö SScibee. Rubere nebmen an 1. innerlicbc SBcbüuft; 2. duperlic^e;
;;. (£bcbruct). — 26) fu? av Kamno^if „bid er ficb oer;iebrt." — 27) f. i. %x. unb bürfte fügli^ l
wogbleiben, ba jeijt nur bie grflärung beö eben ®cfagten folgt. — 28) avdpu-u^ nöpvoc h i
a,:,':iaTt aapiihg ahrov „ein om ^etbc feine« ?5letf*c«5 Unjücbtiger." (Sien)i>bnlid) »erjtebt man
unter Tröpvoc benjenigen, ber um (SJetb feinen t'eib preisgibt. Tie '^ulg. U\i 7r„v?/p6^, nicbt rropwf, i
foane arofiaTt, nicbt CT(j//art. — 29) iug äv £KK(UJ(Tii Khp „bti? baö j^cuer aufgebrannt tft," ober j
and)-, „big er baö ^euer entjünbet bat," b. i. in fcbdublicber 3?efricbigung. — 30) K^ppu. f. |
*^lum. 2«, — 31) jebe i^uflnabrung, b. b. ffber Wenüt, an bem er feine l'uft bcfriebigen fann.
32) oii PI KOTTtwi) „täpt nicbt ab." — 33) r/ erhiSohfun; „roaö fürchte icb?" — 34) nal j
;.orUi\uoi äv&pü-uv 6 (fx'tßoQ ahTü)v „unb bie 5tugen ber 'DJ^enfcben finb ibrc }furd)t" (f^kgenflanb
ibrer J5urd)t.) — 33) TrvpmXaaiuc- — 36) fterü rö awrt'Affj&i/vai „nadibem fie ocUenbet finb."
— 37) ein fotd^er (£bebred)cr. — 38) n^rlS-we „n?ar ungläubig." — 39) iv -opveia. —
10) b. b. ^or bie ®emeinbe. — 41) f^nxii'iofTai „fod ausgeführt werben." — 42; i-naKOTr^
tnrni „ii. foU unterfucht werben", ob bic Äinber red)tmdptg"c ober yon frcmbem 53lute erzeugte
feien, — 43) oh (hai^üaovaiv rä reKva aiir^g «if piCav „fie (bie 9tichter) füücn bic .Sfnber bcri'elben
(^er Sbebrecberin) nid)t bin.:?eben jur ©ur^elung (jur »"^ortpflanjungj," b. b, fie follen fie nt*t
Ol? Srben bcjt •g'aufe« erfennen, beren 9?ac^!ommenfc^aftba6 (£rbe «.unter überliefert. — 44) fott
bfifjen momoriaui suam. — 45) ol KaTaXei<f>-»hrtr „bie Ucberlebenben", b. l). alle 5)?cnfc^en, bie
bergleidden Saficr unb folgen ber i^afler überlebt bitben.
Caput XXIV.
1. Sapientia' laudabit animam suarri,^ et in Deo honorabitur,^ et in
medio populi sui gloriabitur, 2. et in ecclesiis^ Altissimi aperiet ossuuni,
et in conspectu virtiitis illius' gloriabitur, 3. et in medio populi sui exal-
tabitur, et in plenitudine sancta admirabitur, 4. et in raultitudine electorum
liabobit laudom, et inter benedictos benedicetur, dicens: 5. Ego ex ore
Altissimi providi primogenita* ante omnem creaturam: 6. Ego' feci in
caelis ut orietur lumen indeficiens,^ et sicut nebula texi omnein terram:
V. Ego in altissimis habitavi, et thronus meus in columna nubis.'^
S. Gyrum caeli circuivi sola, et profundum abyssi penetravi,*^ in fluctibus
innris ambulavi, 9. et in omni terra stoti;^ et in omni populo, 10. et in
(»inni gente primatum habui;' 11. et omnium excellentium et humilium
rorda virtute calcavi:' et in his omnibus'" requiem quaesivi, et in here-
«litate Domini morabor." 12. Tunc praecepit, et dixit mihi Creator
omnium: et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo,'* 13. et dixit
mihi: In Jacob inhabita, et in Israel hereditäre, et in electis raeis^ mitte
radices. 14. Ab initio, et ante saecula creata sum, et usque ad futurum
saeculum non desinam, et in habitatione sancta corum ipso ministravi.
1.'. Et sie in Sion firmata sum, et in civitate sanctificata '^ similiter
roquievi,'* et in Jerusalem potestas mea. 16. Et radicavi in populo
honorificato, et in parte Dei mei hereditas illius,'' et in plenitudine*
sanctorum detentio mea. '* 17. Quasi cedrus'^ exaltata sum in Libano,
ul quasi cypressus'* in monteSion:'* 18. quasi palma*" exaltatasum
Daö 35it(^ 3efii3 ©irac^. 24, 1—16. 2lnm. 1— IG. 67
in Cadcs,-' et quasi plantatio rosae" in Jericlio: 19. Quasi oliva"
speciosa'^ in campis, et quasi platanus-' exaltata sum juxta aquam in
plateis.^ 20. Sicut cinnanionium,-" et balsamuni aromatizans^ odoreni
dedi: quasi niyrrlia electa^ dedi suavitatem odoris: 21. et quasi storax,^
et galbanus,'*" et ungula,'^^ et gutta, ^- et quasi Libanus non incisus-^^
vaporavi habitationeni meam,^* et quasi balsamuni^ non mistum odor
mens. 22. Ego quasi tcrebinthus'^ extendi ranios meos, et rami mci
honoris et gratiae. 23. Ego quasi vitis fructificavi suavitatem odoris :^^
et fiores mei fructus honoris et lionostatis. 24. Ego^ mater pulchrae
«lilectiouis, et timoris, et agnitionis, et sanctae spei. 25. In me gratia
omnis viae et veritatis, in me omnis spes vitae et virtutis.^ 26. Transite^
ad me ömnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini:
27. Spiritus enim^^ mens super niel dulcis, et hereditas mea super mel et
favum:'^'' 28. ACemoria mea in generationos saeculorum.^ 29. Qui edunt
me, adhuc esurient: et qui bibunt me, adhuc sitient. 30. Qui audet me,
non confundetur: et qui operantnr in me, non peceabunt. 31. Qui elu-
cidant me,^" vitam aeternam habebunt. 32. Ilaec omnia Hber vitae, et
testamentum^' AUissimi, et agnitio veritatis.^ 33. Legem mandavit
Moyses^^ in praeceptis justitiarum,|' et hereditatem domui Jacob,^^ et
Israel promissiones.^ 34. Posuit David" puero suo excitare regem ex
ipso fortissimum, et in throno honoris sedentem in sempiternum.
85. Qui implet^^ quasi Phison sapientiam, et sicut Tigris in diebus
novorum.*'^ 36. Qui adimplet quasi Euphrates sensum: qui muUiplicat^
quasi Jordanis in tempore messis.^'' 37. Qui mittit disciplinam sicut
lucem, et assistens^^ quasi Gehon in die vindemiae. 38. Qui perficit
primus scire ipsam,*^ et infirmior non investigabit eam. 39. A mari
enim abundavit'^ cogitatio ejus, et consilium illius ab abysso magna.
40. Ego sapientia^ effudi fluinina. 41. Ego*' quasi trames aquae immensae
de fkivio,^' ego quasi flavii dyorix,^- et sicut aquaeductus exivi de
paradiso;'^ 42. dixi: Rigabo liortum meum phmtationum,^ et inebriabo
prati mei fructum.^^ 43. Et ecce factus est mihi trames abundans,^* et
fluvius raeus appropinquavit ad marer^ 44. quoniam"'' doctrinam quasi
antehicanum'^'* illumino omnibus,^^ et onarrabo illara usque ad longin-
quum. 45. Penetrabo^ omnes iiiferiores partes terrae, et inspiciam omnes
dormientes, et illuminabo omnes sperante? ii. Domino.^ 46. Adhuc
doctrinam quasi prophetiam effundam, et relinquam illam quaerentibus^
sapientiam, et non desinam^ in progenies illorum usque in aevura
sanctum.* 47. Videte quoniam non soli mihi laboravi, sed omnibus
exquirentibus veritatem.*^'
l) ivivb Incr a(i? ■jPn-fün i^orijcfübrt. Xa-? (^iricu). trä^t tncr bic ?hiffi.trift: alvemc; dodlag. —
2) .'pcbvaijimui^ anftatt „lut i'clbft." — 3) f. i. f^ir. — 1) iv eKK/j/aia. — 5) „*>or feinem
^ecvc," b. b. vor fcim-ii (iiuicln ober audb oor feinem i^olfe. Qn I. Chron. 21, 2 überfe^ten
bie LXX bac^ ©ort Q^ cbcufaüsmit Siva/ur. — G) f. i. '\Jr. cf. Prov. 8, 1 ; Ejcli. 1,4;
Co). 1, 1.5. ^^lan faun bier fowoM ^te uncrüfaffeue ÜBei-okit bc-? i?p;]o^, vi(^ bie erfcftarfene,
b. b. bic bur* ben i!i\io>j in bcm -Kcnf^en u\iltenbe 3i?cielHüt i?crrtcben. Tvi Waria bcn »cr=
iüc^li*ften 3;bci( biefer ©ciöbeit empfaiii^en, lieft bie Äirdjt biefeo 3tüct Der M. «cftrift al^
l'cftioit an mebreren IVarieiifeilen. — 7) btlDliiter 'JdieM-iicf ilatt „über Den SSolfcn." —
H) -reiHeTTd-TT/aa. — J>) iKTr/rjauj/v „[^ mvllttC (rrobcniUiieu." — 10) in^rä -orruv -iLvruv. —
11 ) Kai h K/.T/povo/iia -ivbc; av/.io'^ijcnimi „iiiiD in UHMTeii (£ibe itt TOobuen fodte," r. i. fucf)te ic^.
12) KfiTii-avaE T)/v oKt/vi/v fiov „oerfcbafftc mir ein rnbijie^ 3clt." — i'i) >>■ -u'/^i i'jyaTTifuev^
,,in bcr geliebten Stabt." — 14) fit Kari-avaev „lief; er mid) riibcn." — 1-5) h- /le/jith Kvpiov
i^j/poi-ofila^ alnw „im Jbcile be£i -iperrn, ber fein (cee ;:ßolfei^) CSrbt^eil x\t." — 16) „mein
2 e (^ n e r: ^. Schrift. 21. a:.ni. 5
68 ^as ^wd) 3q\\S <Bixüd). 24, 16—41. 2Inm. 16—53.
3lufcnt^a(t." 5?cini bie cirif,c IPciÄbcit foircM, alc aiut bic mitjictf^ciltc crfcfiaffcnc einen Jo
bcrrliiten SCufentbalt im aiic^cnvabltcn in'^Ue bc? 'il. i^. fiel) bereitete, wie viel beniiel)ev mug ;
bcrfelbe im ■■?{. '-i^. fein V Tie nacIifoK^enbcn S^ilber n^eifcn beutlicb auf tiefe neue •i^en■(iel)feit ijin' '
17) i'ilb ber .faUu-, ^a'ajcftät, 5tärfc, Un'xnrei?lidifcit. — 18) bat ein n'ftt't\ bauerbaftec\ fa|t ,
iur:erniec^(id)ec( ."i^ol.^, UH'ran-j man nid)t nur .Vlabne, aVaftbäume, rari^bol^er, fonbevn cbemalö f
aud) bie WumienfaviU' iHn-fertiate. Sein .'cax] verbreitet einen balfamifdien 'sjerudv ber befcnber^ j
ben (ini]bniftii]en unb an ber l'uniic Veitenten uhm-1 befommt. — 19) ir öpt-mv 'Aepi^ojv. Ter •
^crmon bilbet ten fuMidnn ^Indaufer beej^lntilibanon unb war febr siefec^nct mit (X;u^i"cffen.
Xa^^ IDcrt Sinn in ber 'lh\l{^. ift >vobl al? ^idireibfcbler ju betraebten. — 20) ber 23aum, ber
2l(lt?, UMe fdH>n, ebe(, liebiu'b, crfprief;licb, erquirfenb, nabrbaft ift, in fid) entbält, unb barum
ein iviirbiiicö i'ilD ber äi?eic^bcit ift. — 2i) iv aiy,a/.o'iq „an ben Ufern." üuut anberer Vcjart
„in (£nivibt'i," iro befanntlidi bie fd)i.Miften ^.Silmbäumc nnidM'en, au6 bencn ber berrlielie ':].\ilmen-
jvcin IHM! (fniVibbi getvonneu annbe; cf. Jos. 15. ()2; l'liniusH. N. V. 17; Solin. Polyhi.st.
c. ;-i'). — 22) '/"'-ö pücdv. Xie jltcfen in 3i'i"i<*c nmren ebemale weisen ibrcö ani;erorbentlid)eu
SPobhieru*? beriibmt. 5(l£< Albni.ain ber iMumen ift bie 9Jofe ein ebleo i^ilbj'cr äDetöbeit. —
23) Xer Celbaum i|1 im Crientntej^en feiner- ^^hiHene aüiiemcin beliebt, sireine 5^-rudU i^ibt
l'idit, 9^^brnn^^ unb .f^eihnu^ — ein bcrrlid)e? i^ilb ber Üi>ei?beit. — 2-'i) tr-pe-ri/c „bcröcr»
rai^enb," unb iivar bcr^oorrasienb in ber (Ebene. Xa ber Telbaum nid)t iirpjj unb anfebnlii^ ijl,
fi> bient er nur ber (£benc ^um Sebmude; cf. Ps. 44, S; 51, lo. — 2o) Xer albern i)! ein
5?aum i^pn anfebulidier Wrpfje unt febr fdnniem iCnutfe, aw-i bcffen .^p1,5 bie feinfien WJeubleö
mit berrlid^er Politur s^emadU werben. Sein i^aft ift mit rei*lid^em Juderftpffe »oerfegt.
5)(an rubt lU'rne unter "bem Sdiattcn bicfei- i^aumee. — 2(J) 3immt pDer (Saneel, Sünbc bcö
,-}immtlprbeerbaumex^, i^pn febr arpinatifebem (sk~rucbe. — 27) im) hmra/oxidc apufiä-uv, ein
bprniduei< (sie|lräueb in'n tpfilicbem (sjcrudje, bae; in '.)(rabien n^^d^ft. Xae älun-t „i*alfam" ber
i'uUv bat eine auojiebcbntere i'eteutunii. "^^lan unttrfebeibet namlieb natitrlidien 4*a(fam, ber
auiü i-'erfitiereneu -Sträudiern fliefu, unb fiinftlidien, ber burc'o ,jufammenfei3un.a verfdjiebcner
2infturen aewpnnen ivirb. Xer i^alfam finnbilbet burd) feinen SinU^Kierud) unb feine ■^^■»eiltraft
bie wpbltbäiii,en Üi>irlun)ien ber Üln-ii^beit. — 28) ein Wummibar^ innt aui^nebmcnbem ©crud).
Xie ek'cta ift bie vhmi filbft flieijenbe, nidit burd) CSinfebnitte in ben '-i3aum ju'ivpnnene; Exod.
:^j(), 2;-;. — 2J)) Xer Storar ift ein i^alfam, ber awi' ber ^Storarftaube i]e»vpnncn wirb; Gen.
4;], 11; f. i. f^Jr. — fiO) ,r«/./^ä;7/, (yunnnibar5 au? ,i^in'ien; Kxod. 30, 34.-31) öw^.
Xie i)(u!?[ei-ier '^crfteben unter biefcm 51'prte niebt ben (Sbelftein biefee ')iament^, eine Specieci bc6
ßbalecbpn (icn. 2, 12. fpnbcrn bao wpblricd^cnbe unb auei ''Bieerfebaum beftebenbc '^ebäufe
iicwiffer 5dniedcn, welebee naeb ber 9{arbe, bem l'iebliniiöfraut ber ^J.lfeerfdMteden ried)t. —
32) cruKTii, balfamifel)c gcud)tiöfcit <xx\i jungen 5A'vn-rl)enftauben. — 33) Aiimriw arinq
„S.H'i(>raueb," n.!'D^ Lcv. 2, 1. — S-l) „burd;buftetc \ds meine SDobnung-," /v (tw/w/. —
30) ein 2?aum gleid) ber (iidje, flarf, grpf;, fd)attenreid), ^abrtaufcnben trpt3cnb Gen. 35, 4.
3(>) a:'V«''- — 37) -pof//i?tTf. '^(ebnlieb fpridit ^u'fue; im -')l. i^. bei Matth. 11, 2S ; Joan.
4, 13; ("), 35. — 38) rf) -jhp /ii-'r/poaiTöf /tov „mein ".Jlntenten." — 39) i--tp /Ji/.i-og K7/pov
„über .^pni|ifeim." — '«0) „bie mid^ in baei l'idu fei3en," b. b. bie mid) 2(nbern befannt mad)cn,
i.H>r 3lnDern »'erberrliduMi; f. i. Wr. — /i I ) iViii/nr na-di/Ki/c ükw. — 42) vuuov iv ht-tiAa-o
Mwi'ffjyf. — 43) K/j/pi)vn/i!av Gvva-;w-,ai(, 'iß/,7j,-}. — 44) „(Sr iv^b Xa'-MD bie iH'rbcifntng, ba^
auei ibm ber ftarfc .Hi^nig bcr'oor.aebe." Ge- ifl flar unb einUnuttenb, baf; barunter tiur ber
SDfcffiaö ju vcrftebcn ifi, beffen 2brpn unb .^errfebaft auf ewig bleibt. Xer ivcrr- f. i. ©r. —
43) ö TTiii-'/Cv „ber ba anfdiwellen madu Me ülnn^beit," pbcr „ber ba i-pll ii't vpn SDei^bcit, ]
gleidi bem IJ-^bifpu." Gö ift barunter ber lil.rr vitao. bacs (s^efeti, bie Cffenbarung, ber iMtnb i
(^)pttcei mit ben Wenf^en ',u oerfteben, wenii^fteui^ nadi bem f^)rie'A. Xa jebp* na'di ber i'ulg. j
unmittelbar vpr biefem ikn-fe >>pn bem ftarfen, ewig regierenten .Üpnige bie :1icDe ift, fo wirb h 1
füglid^er auf biefen bejpgcn. (ibriftuö ift ja ber'ewige Vpapc«, ber im %. i^. bnreb ba? Wcfel?, |
Wie im 9f. burd) Die f^)nabc fid» lunb gegeben bat. — 4«) „im Jsrübüng," wp ndmlid) ber j
Sdinec fdimil^t unb ben 2igri? madnig anfd^wcIlt. — 47) b. b. im Wai; Jos. 3, 15. — <
48) f. i. '^h-. ^UÜPli überfetu Diefeö Ü^prt bier mit „läuft an," Vpd) unb ;l{eifebl „bringt ,
^ülfe." rs3ptteo rffeubarung glcidu ben iner 3trpmen be? ^Parabiefe? unb lu'rbreitet gleid) I
tiefen na* allen Seiten bin unb ^u allen ^5abre?5eitcn Segen unb ^eil unter bie 9:)fenfct)en. |
Äctn be^eidmenberc? '.öilb batte gewdblr werben fi.nuicn. — 49) oh avvt-r/.iatv d rrpw-or yvöwai \
nvTi/v Kai (W7i.)c 6 taxaror o'i'k ;^i;^rinmr arT/',r „nid)t bat ber Cfr|le fic v>pllEpmmcn erfaunt, nidit 1
{)at aud) ber Vetue fie erfprfebt," b. b. bie S5?ei-?beit. 3p muf; man an* bie ^isulg. überfe^en: '
„ai^cbcr ber am erften üd\ bemübt bat, fic ui erfcnncn, npdi aud^ ber Sdiwäd^ere, änrb fic {i^oü" i
fpmmen) crfprfdnni;" fp 'in^ffuct. ^lllipli, wie Vpduint iHfeifdU belieben ben erften Xbcil bc6 !
S?crfc« auf (^Hnt, auf ßbriilu?: „(£r bat fic uierft i>plUpmmen erfaunt, unb ein Sd)wäd)crir i
(ale er) bat fic niebt erfprfebt." — oO) bebr._Gpmparativ»: „ibr Sinn ift fpücr al? basJ 3}Jeer." f
31) „ic^ bin wie ein 2lrm unermefUidn-r ^trpmung;" f. i. (i3r. — 32) Knyu ('.ir (h6pv^ (nrö
TTo-afjo'c, „unb ict) flpt' wie ein ilanat aue bem gluffc." — 33) ck Trapdönaov. \:'c^tcrc0 ^a^t
3^aö 33ud) 3ffiiö ®ivac^. 24, 41—47. 2tnm. 53—61. 69
met^r in tcn 3n^'>"'"'f"'''''"!i- — ^'•) "'-'' ^pf^<^'<'iv /'<>v „meine JPicfc." — 'l'l) htveru /im r)
fitüpvi tif -inaiwv „t>cr Maiial nnirtc mir pnn $^ln|"fc," otcr >>iclnu'ln- „mein .Uvinal wav^ 5um
j^liijj-f/' — g(j) /c«i ö Torafiör /wv t'j/rm) f/r i^fi/f/rrwc „uiif mein Alufj u\iit ^um 'ü^iecvc." —
57) ^Tt „niHt." Xie iuiKv Ku^ <'-/, iieivif; mit mebr (^h•lln^. — ÖS) <■>': oinipiiv „wie ^'^viiblid^t,
nne tic 9}(0Vvienri.Hbc." — «59) liXX blcf; <"■'""■' „irfM^i'»il'''f-" — ^i^i nr )tvtär uim'uv „i^ii
in tic ü\iteften (sH^fel'leei^ter." Unter iwum !~!iiiciinu ifi tie Cinniifeit '^u rcrfteben; „tic ^v>uy
feit, tie ten .»;eilt;ien cinflnnvaln-t ift" linMUier». — iM ) «irir „Me Vebvc, tie !ji-eii?lH'it." Xie
ä?orte tiefes? iieVi'ex^ lliit, j^Ieicl'UMe ;v.\, i:<s iiuc^ tem '?.''(Untc tee lH"vi'a|Ttvf, (is> ift auffviüent,
fcajj l'od} unt 3ieifcbl fic tcv "©cisj^nit in teu l^nut leejen.
Caput XXV.
1. In tribus placitum est spiritui meo/ qiiae sunt probata- coram Deo,
et homiiiibus: 2. Concordia fratrum, et ainor proxiniorum. et vir et
mulier bene sibi cop.sentientes. 3. Tres specics odivit auima mea, et
aggravor valde animae illoruni:^ 4. Piiuperein superbum : divitem men-
dacem: senem fatuiini et insensatum.^ 5. Quae jiiventute tua non
congregasti, quomodo in scnectule tua invenies? C. Quam speciosiim
canitiei Judicium, et presbyteris cognoscere consilium! 7. Quam si)eciosa
veteranis sapientia, et gloriosis intellectus, et consilium ! 8. Corona seiium
multa peritia, et gloria illorum timor Dei. 9. Novem insuspicabilia'
cordis" magnificavi, et decimum dicam in lingua bominibus: 10. Homo,
qui jucundatur in filiis, vivens et videns Subversionen! inimicorum
suorum. 11. Beatus, qui babitat cum muliere sensata, et qui lingua sua
non est lapsus, et qui non servivit indignis se. 12. Beatus, qui invenit
amicum verum," et qui enarrat justitiam auri audienti. 13. Quam
magnus, qui invenit sai)ientiam et scientiam!" sed non est super timen-
tem Dominum; 14. timor Dei super omnia se su})erposuit: 15. beatus^
homo, cuidonatum est habere timorem Dei:^ qui tenet illum, cui assimi-
labitur? 16. Timor- Dei initium dileetionis ejus: fidei autem initium
agglutinandum est ei. 17. Omnis ];laga tristitia cordis est: et oninis
malitia, nequitia mulieris.- 18. Et omnem plagam, et non plagam yide-
bit cordis:** 19. Et omnem nequitiam, et non nequitiam mulieris:
20. et omnem obductum,^ et non obductum odientium: 21. et omnem
vindictam inimicorum. 22. Non est caput nequius super caput colubri:
23. et non est ira super iram mulieris.'" Commorari leoni et draconi
placebit, quam habitare cum muliere nequam. 24. Nequitia mulieris
immutat faciem ejus: etobcaecat vultum sunmtnmquam ursus:" ei quasi
saccum ostendit.^' In medio proximorum ejus 25. ingemuit'- vir^^jus,
et audienssuspiravitniodicum.^^ 26. Brevis omnis malitia super malitiam
mulieris, sors peccatorum cadat super illam. 27. Sicut ascensais arenosus
in pedibus veterani, sie mulier linguata homini quieto. 28. Ne respicias'^
in mulieris speciem, et non concupiscas mulierem in specie. ''^ 20. Mulieris
ira,"^ et irreverentia, et confusio magna. 30. Mulier si primatun) babe^it,
contraria est viro suo. 31. Cor humile, et facies tristis , et plaga cordis,
mulier nequam. 32. Manus debiles, '' et genua dissoluta, mulier quae
non beatificat virum suum. 33. A muliere initium factum est peccati,
et per illam omnes morimur. 34. Non des aquac tuae exitum, nee
modicum:^ nee mulieri neqam vcniam prodeundi.'* 35. Si non ambu-
laverit ad manum tuam, confundet te'^ in conspectu inimicorum. 36. A
caruibus tuis'^ abscinde illam, ne semper" te abutatur.
5 *
70 Daä SBud^ Scfu^- 6ircid). 25, 1—36. 9lnm. 1—19.
1) iMnia&rjv ml hvea-r/v üpnia „mit bvciott tingcn fd^mücftc iii) (bie ffieif^kit) midj itnb trat
auf, fd)i>n vor bcm .^crrn unb bcn 'iDfciifdunt." — 2) f. i. för. — 3) r// i/'CYf/ a>-rür „über ibr
Vcbcn, pbcr über ibr i'eftcbeu." — 11) iioix'tv t/arroruevoD avutaei „einen ebebrccbcrifiten, teilen
Ci)reii?'." — äj imn ö-omi/aaru „ueun iNorftefluniien." Sie werben nacbeinanber aufiicfübrt
$[5, lo-lö. — (») h KapiVa. — 7) 0i>(h'>/a(v „(finfidu." — S) „nuii^ ^^''»»iitt' Ji^be fU([t feben
(crfabren), nurnicbt jene tc? ^^crjen?," b. b. Sraurij^feit, '^inciit, 3wcifel. 3»' '^^v. ftebt fein
Ü?crbum, roefibalb ber 3[ui?rrud l^räiVlantcr crf*etnt: „^^(üe 'ä-Mac^e, nur feine .der5en?)>(aricl"
9) TTäaav t-ayi'.r-r/v „jebc .^pciinfudutUiv" — 10) 'f x''^ C"'^' ■ — 1 ' ) '''C crrk-Kov „iiHc ein 2rviuer-
{•(eil,/' — 12) ävo-tad-ai „er [tnft babin." — 13) rnufid „bitterüit." Tic ^aU]. fd^eint /j.u<i,a
iielefen ui baben. — 14) //?) -poc-ta/y; „möiic nid>t bei.]ei3ncn ber id)önbeit eineo iöeibce," o^er
aad) „fair nid)t nieber »er ber Sdnnibcit eines ®eibeö." — l->) ?}tan mu§ überfeinen: „roeiicn
ber 5d)bnbeit;" f. i. ß3r. — H») Xiefcr nnti ä>. 30 bilfcn im 'Mr. nur (Sincn 5ai3: fY)}v) ««;
hi'ai(hi.a Kai niax'rvf/ p-zya/rj yvvi/ täv t-ixopi/yy rü ävSpl civrf/g „.-]orn, UnvH'rtcbämtbeit UUb i^rLMie
Sd<mad> (nimmt lut berau?) t>ag ©eib, wenn i^ ben 5??ann beberrfdit." — 87) fdUed?ten
fvortiianiT bc? .*^au?»efen? oerurfacftt ein 'Scib . . — 18) i^ovainv „greibcit." — 19) b. b.
fd)eiDc bid) t?on il)r, jjemciij i^rlciubniO, tie ba» (i3efc!\ ^ibt Deut. 24, 1.
Caput XXVL
1. Miilieris iDOiiae beatus vir: numerus enim annorum illius duplex.
2. Mulier fortis oblectat virum suum, et annos vitae illius in pace im-
plebit. 3. Pars bona, mulier bona, in parte timentium Deum dabitur
viro pro factis bonis:' 4. divitis autem, et pauperis cor bonum,^ in
omni tempore vultus illorum hilaris. 5. A tribus timuit^ cor meum, et
in quarto facies mea raetuit: 6. Delaturam* civitatis: et collectionem
])Opuli:^ 7. calumniam mendacera, super mortem, omnia gravia:
H. dolor cordis et luctus, mulier zelotypa. 9. In muliere zelotypa"
llagellum linguae, omnibus conniiunicans. 10. Sicut boum jugum,
<luod movetur,'' ita et mulier nequam: qui tenet illara, quasi qui appre-
liendit scorpionem. 11. Mulier ebriosa ira magna: et contumelia, et
turpitudo illius^ non tegetur. 12. Fornicatio mulieris in extollentia
oc'ulorum, et in palpebris illius agnoscetur. 13. In iilia non avertente
se,'-* firma custodiam: ne inventa occasione^" utatur se. 14. Ab omni
irreverentia^' oculorum ejus cave,'^ et ne mireris si te neglexerit;'^ j
15. sicut viator sitiens, ad fontem os aperiet, et ab omni aqua proxima I
l)ibet, et contra omnem palum'' sedebit, et contra omnem sagittam aperiet j
])liaretram '' donec deficiat. ' 16. Gratia mulieris sedulae ' delectabit virum j
suum, et ossa illius impinguabit.^'' 17. Disciplina illius datum Dei est.^^ I
18. Mulier sensata et tacita, non est immutatio^^ eruditae animae. ;
19. Gratia super gratiam mulier sancta,' et pudorata. 20. Omnis autem !
pondoratio non est digna continentis animae. 21. Sicut sol oriens mundo |
in altissimis Dei, sie mulieris bonae spocies in ornamentum^^ domus i
ejus; 22. lucerna splendens super candelabrum sanctum, et species
faciei super aetatem stabilem.-"'' 23. Columnae aureae super bases argen-
teas, et pedes tirmi-' super plantas stabilis mulieris.* 24. Fundamenta'
aeterna supra petramsolidam, et mandata Dei in corde mulieris sanctae. '
25. In duubus contristatum est cor meum, et in tertia iracuntlia mihi ad- ]
venit: 20. Vir bellator deficiens per inojnam: et vir sensatuscontemptus: !
27. et qui transgreditur a justitia ad peccatum, Dens paravit eum ad |
rhomphaeam. 28. Duae species' difficiles et periculosaemihi apparuerunt, ' j
difllcile exuitur nogotians" a negligentia:-^ et non justitlcabitur caupo^* 1
a'peccatis labiorum.' |
Vcii 53uc^ 3cfuc5 eu-ad). 2G, 3—28. ?Inm. 1—24. 71
1) f. t. Wr. — 2) „3llfl■ic^cll^^t." — Ü) -^„ruffu hUi/y^i/r „icb fürittc mir, ober icft flcbtc,"
•ric ein sycM-ätuitcr. — -51) (Vf/.o'o/.-yr „inn-vatl)." — rj) „Jufiimincinottuiui bc>^ iu^lfc«*." —
ii) Tiefe 'ÜHTtc, bie im (5)riccl) tauten ('-: ■)vvatKi, fdilieijeu fidi bei fen LXX ohne Unter-
fdHMtuniiö5eicl>en an ben lunberiUlH-ntcn i'er»? an: „.irev^eleit unt Muninier •.H'rfud't ein iBdb.
ba? auf ein (anrevexM iinib eifevfueluii^ ift; eine (sV^ifui ^l•v .iunae (ifi fie) iiciien X'lUe, mit reuen
fie in inn-üln-unii fommt." — 7) GaAir^/uvuv „bae bin unc ber ftriuiU," uuc' Ciituvcb fen CdM'cn
fellM't uub ten 3 reiber febläjUiuib v*enininbet. ^Illioli: „:aceb^d^•'eu,'bieiU^^en^^au^er frbiebcn."
8) Kai iic:\iii':aii);r (i'r7/,r !,!■ ci) ua/ rii'ei ,,\ic bebecft uid^t ibre 2c^an^e," b. b. fie inad}t fid) nidUö
barauo, ^ibänMiebe«ö ',u tbiin. — Ji») „bie nid^t einiu'-ojieu ift." — 5 0) im utj n'povan ävtc^iv
kiv-ij xp'i'^'i''" „bamit fie niebt bie auciiU'fnnrene (Vreibeit mifjbraudn-." — II) ImiaoarfutSit^c,
vq^a/tioi: üin'r i^ut bütet unt' UMdU, liiuf; fen <i)eiienrtanb ber .f ut ypn allen leiten im "^Uuu'
bebalteu. — 1:2) ovAaicu „UMdic." — tri) tav nr m- Kh/iJ/if/i/fjy. — l'i) „.-^eUnaiiel," anftatt
„Jelt." „Sic \d}t fieb 5U jetem ,]dk." — 1>>) bilbliebcr 5(ui>b'rucf für bie febamlöfc .Spiu.aabc.
l(i) 5m (^h-ied). fcbliejJt ber Sai^ mit dieij.lina ejus, v l—tariiiiri uv-fjc „ibre liiufidu i'tdrft
feine f^k^beinc." — 17) (Wcr/f livpiuv )vvi/ aq-iipä „(^Kibe ükHte? ift ein fdonuMiifam iinib." —
IS) äiT(i/>ft;//rt „2aufd)." „0:0 iiibt feinen Saufeb für eine eiefittete Seele/' r. b. (Irau. —
19) iv icopuu „unter ben 3tfi"ffii." — 2W) tTvi i'iltKig. a-anijnj\;-^\\m fraftiiien '-Filter ter j)?eifc
binju," U'ofür mau im i^eivöbnücbeu Veben \\\C(t: „bei ben bcften ^abren." Tie il-Virtife! vt
bcu■id^net fiMi>ob( bier ale im näd^'ten Sa)3e fen i>er;^leieb, irepbaib e« tie Ucberfel^er mit „ümne
— alfo aiteb" iiebcn. — 21) Kai -uiStr ötiiaioi 'n-l nTipvoK; iva-(n~}ovi; „uuf fdnM!c Auf;e ^u teu
2?rüften ^er '(5-eften." Xa riefer 5{uc-brud fein iiutee; iu'rftdubnif; i^etfdbrt, fc» ^urfte anftatt beö
ai'ortci? cTqivmQ 5u lefeu fein Trripva/c „auf ben Soblen," roie e^ and» rie i^ailii. tbut. —
22) „ber Maufmaun." — 2^3) n~i> -yi,iiiit'/tiai: „i>ou t-er ^üure." — 2'li '.'/-;//(H"„iirvimer,
pber 5j'3ciufd}euf." Tas? Sovt be^eidiuetcen i'eruiufer vhmi 'Oi'aaren, unt Speifeu unb öctranfcn
im M leinen.
Caput XXVII.
1. Proptor inopiam' miilti deliquerunt: et qiii qunerit locupletari,
avertit oculum siiiim.^ 2. Sicut in meclio conipaginis'^ lapidum palus
tigitur, sie et inter medium venditionis et emptioiiis aiiguHtiabitur *
j)eccatum. 3. Conteretur cum deliiicjueiite delidum.'' 4. Si non in
timore Domini tenneris'^ te instanter, cito subvertctnr domus tna.
5. Sicut in percussura cribri remanebit pulvis," sie aporia - hominis in
cogitatu illius.^ (3. Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio
tribulationis. '" 7. Sicut rusticatio de ligno" ostendit fructum illius, sie
verbnm ex cogitatu cordis hominis. 8. Ante sermonem non laudes
virum: hacc enim tentatio'" est hominum. 1). Si sequaris justitiam,
apprehendcs illam: et indues quasi poderem lionoris, et inhabitabis'^
cum ea, et proteget te in senq)iternujn, et in die agnitionis''' invenies
firmamentum.'^ 10. Vohitilia ad sibi similia conveniunt:'"' et veritas ad
eos, qui operantlir'" illam, revertetur. 11. Leo veiiationi insidiatur
semper: sie peecata operantibus iniquitates. 12. Homo sanetus in
sapientia''' manet sicut sol: nam'^ stultus sicut luna mutatur. 13. In
medio insensatorum serva veibum temi)ori:''' in medioautem cogitantiuni
assiduus esto. 14. Narratio peccantium^*^ odiosa, et risns illorum in
deliciis peccati."' 15. Loquela multum jurans, horripilationem-^ ca])iti
statuet: et irreverentia ipsius"* obturatio aurium. 1(5. Efl'nsio sanguinis
in rixa superborum: et maledictio illorum auditus gravis. 17. Qui
denudat arcana amici, fidem perdit, et non inveniet aniicum ad animuiu
suum. 18. Dilige proximum, et conjungere tide cum illo. 10. Quod si
denudaveris absconsa illius, non persequeris )>ost eum.-^ 20. Sicut enim
homo, qui perdit amicum suum,-'^ sie et qui perdit ainicitiam proximi
sui. 21. Et sicut qui dimittit avem de manu sua, sie dereliquioti proximum
72 Ta^ Suc^ 3efug (^iraa:). 27, 1—33. STnm. 1—38.
tuum, et non eum capies; 22. non illum sequaris, qiioniam loiige
abest: effugit enim qnasi caprea de laqueo: quoniam vulnerata est anima
ejus; 23. ultra eum non poteris colligare:^" et raaledicti est concordatio:-'
24. denudare autem aniici mj^steria, desperatio est animae infelicis.^^
25. Annuensoculo fabricat ini(|ua, et nemo eum alDJiciet:^** 26. in con-
spectu oculorum tuorum condulcabit os suum,'^" et super sermones tuos
admirabitur: novissime autem pervertet os suum, et in verbis tuis dabit
seandalum.^' 27. Multa odivi, et non coaequavi ei,^'^ et Dominus odiet
illum. 28. Qui in altum mittit la[)idem, super caput ejus cadet:^ et
})laga dolosa dolosi dividet vulnera.^* 29. Et qui foveam fodit, incidet
in eam: et qui statuit lapidem'-^ jn-oximo, offendet in eo: et qui laqueuni
alii ponit, peribit in illo.^^ oO. Facienti nequissimum consilium,''"^ super
ipsum devolvetur, et non agnoscet unde adveniat illi. 31. Illusio, et
improperium suj)erborum, et vindicta sicut leo insidiabitur illi. 32. La-
([ueo peribunt'^" qui oblectantur casu justorum: dolor autem consumet
illos antequam moriantur. 33. Ira et furor, utraque execrabilia sunt,
et vir i)eccator eontinens erit illorum.*'*
!i x'ip'v ä<'Lnr^6;)ov „bc? f^Ucidviütiiicn halber," b. ft. bC'? Orbifcf^cii, bc? 2>crivHn;i(t*cn, bco
<^V:lfe? balbcr. — i!) sc. a leirc. — ii) avaiuaov äpfiön- '/.niuv ,/,n.MÜtc!t ^cn Stcinfuj'icn" einer
üJfviucr. — 4) „bran.^t )ut et«;" owriiL^H/GErai. — 5) Ter 2iau: Tic 2un^c bc-? i^etntii?
ftür'^t in ba? iH-l•^cvben ; f. i. 's;r. — G) ;nu (»riedv ift Her bte brittc 'Perfon, nici)t ^ie pveite ;
ivefjlnilb „iri^enf t£incr" n!-? 2ub;cft [nnutiV-'b>^d)f wcrbeii^unif!. — "i Ku-pia ,,fer Uurath." —
Si „faj llniH'rmoiicn/'fTKr,?!/« ,/^(uciCiM-td)t," bicr „ba;? ^ünbbaftc, (VcMevb>ifte Per '^n-finninuv"
Wan lei^t bie 2tcüc iicioobuliit Dabin aue;: ©ic man bfini :'')iuireln be-^ 5icbe? bcn Uitrarb
tcuüfu lernt, fc lernt man beim -^fad^benfeu ba-j ^eblerbafte fcnnen, baö man an ficb bat. —
J)i //■ '/oyiauCy avr-rv. Xevefer nberfet.U bier „bei i'eincr Siebe," unb erfiärt bie Stelle Dabin, baf;
fi* ^aei Sdilcditc am ??Jenf*en fuuDi'tebe in feiner i){cbe. TieR-r iinn bat ben licntert für fid).
10) :<il -cipritjfioc uvx^pu-ov h (\mM-,tGuC) a'vrov „UM bie (Srirobun;^ be^ iVeniVben ii|efd}iebt)
in ber Unterrebunj'j mit ibni." — II) }si.)pyinv Cr/M)' tK(ian)Fi ö Kap-h^ nvr()i\ ohvur /ij^o^ h-^v-
fiiinnr»: KfipiViac, mffpiliTTov „beö i^anme? (£ultur tüirb pfffnt^iU" &'i^ i'cr >?i^ud)t, fo bao >öix\, be?
'Iiienfdien au-< Der rUebe De? Urtbeii?." — l'JL) -tipanaör „'J^robe." — V^) f. i. C'^hx. — 141 „am
2av^e Der ^l-M-üfun.a." — B-j) Karuf/rnei „febrcH ein." — IB) b. b. bie iS?abrbeit a>irD, jcmebr
man tbr iiemän banbelt, befto beüer Dem ?.ifeni\ben \\6s \\\ crfenncn i^-ben. -j'^^f aeredne ^'ö^\m-
lunji U'irD macben, baT; üe iilcidM'am in i'cr|'d)5ncrter fsjoftalt beim i'ienfdien (iinfcbr nimnu. —
11 \ LXX i'^n/y/aic ti'GKjor^ Aia~ai>rh<: Gooia „bie 3{eDe Dee (s3iUteöfürdUii?en ift Durcbi^ebcnDv^
(immerfort) ©eiäbett." — 38) (^r. — 19) cri'i'7//p7/ffor ««^püi' „nimm bie 3fit in '^!d>t." Ta
cä im (^kie;t. beifu f/r peacv. m ineilimn. nid)t i r iugu^ m meJio. \\> Dürfte Terefer Die lieber-
fiiuni;! sV-'t iU'trotfm babrn mit Den 'i'Jorten: „'^3cbft du in Den .S^reiö Der Jboren, fo nimin Die
,',eit in "M'^t; in Den .Hrei;? Der "-l'erüdnDijion barfft bu immer i^ebcn." — "20) uunCir ,Xix
2 boren." — '21 ^ „c? iil nur au-j i^reube über bie 2ünDe." — '2-2) op^'^umi Tpixa<: „i|t baar»
ftrdubeuD." — 2r\) uni // unxv (i-i-ri'iv „unD ibr .i^aDer." — iI4) „fc fannfi bu ibm »robl nicht
MTebr foli^Cn." — iJ«5 ) n.-ni'jr jii/) n-iy/.yG^:v är.fiicj-oi; tov i-X'^pi^v a''~oi\ ohrur a—Li'/.taa^ ri/v ijxA'nv
7'.r -'/?iG,',v „n.Mc n''cuu t£incr Den /"veiuD ;u (örunDe .acriebtet bat, fc baft x^w bie *vrenubf*aft bec>
''}?äd^ften ^u r>)rnnbe iicridUct." — iJ(>) lindoarud lan Kam^acu ,,'i!<^\\\\ eine SunDe wobl (diit
\{<i> ^erbinDcn." — 21) Kai/.ni^np:aq '?a-l thaAlayi/ „uuD vScbnt.ibiPorte laTeu fi-.'fe v^en'obnen."
ÜSi '■/ 'Vn ii-oKfi/ r\bar i/inzi/pin n-/y/.-!G'r „ivcr aber 'i).'beime-ö aun^eDedt bat. Der bat alle A^off^
naui^ v^erlorcn." — 2ih h-onriioa „unD OfieüxaiiD nnrD ibn m> tcidU) ihmi nd) ferne balten." —
M\ rö nroiia am-. Tic l'e-?art Der i^uij^. i|^ oifenbar Die adein riittiac. — '5i) „finDet an-
frbf!i;i Deine 'JCn^rte" ("Jlfliolii; „>.Hn-anlaf!t burd> Deine ©orte •^ler^iernif;" (SodMiuD :H:ifd>ll ;
,,UMrD Didi Mirife Deine JC^crte in '*>cfabr briu>icn" ( Terefer). Ta? ^^entere bürfte ba? :>Jicbtii^cre
fein. — ?55) „aber •??idJt5 balte iit einem fo[d^cn »^lei'i»." — ;$;ii i-) se9a7.r,v alroh 3a/.7.ri
„nnurt ibn auf feinen ei.uMien Sim," iveil er nämüeb ix\\\ ibn bcrabfdllt. — ^51) ml -7.riy>i <h>Jn
6ie'/M rpahmrn „eilt bintcrfiftii^n' Streü laa'.tt üJB.mDen" bcm, ber ibn fübrt. — rj-ji ir ahr^j
ü'/ijfTfrni. „wirD bdriu i»efan;V"i." — '5(>) Toc,v,)i. — 37) ä/ü-ji-rai „a^crocn «jcfa.Ujcn." —
rlSi h.si>a.r>^<: icnu uiritr „ift Damit bebaftet."
Da^ SBuc^ 3c[uö eirad). 28, 1—13. ^nm. 1—15. 73
Caput XXVIII.
1. Qui vindicari vult,^ a Domino invcniet vindictam.^ oi peooata illius
servaiis servabit. 2. Relinque'' proximo tuo iiocenti te:^ et tunc depre-
cnnti tibi j)Occata solventur. 3. Honio lioiniui rcsorvnt irani, ct a I)eo
quaei'it niodclam? 4. Jii Jioniinera siniilem sibi noii habet misericordiam,
et de ])eceatis suis deprec^atur? 5. Tpse cum oaro sit, reservat iram, et
propitiationem jietit a Deo?''^ quis exorabit" pro delictis illius? ß. Memento
uovissimorum, ct dcsiue iiiimicari: 7. tabitudo eiiim et mors'^ immineiit
in mandatis ejus. 8. Memorare timorem Dei,"^ et non irascaris proximo.
{). Memorare testamentuni AUissimi, et despice ignorantiam^ l)roximi.
10. Ab<tine to a lite, et minues ]ieccata: 11. homo cniiii iracundus in-
cendit litem, et vir peccator turbabit amicos, et in medio pacetn haben-
tium immittet inimicitiam.'" 12. Öecundum enim ligna silvae^' sie ignis
oxardescit: et secundum virtutem'" hominis sie iracundia illius erit, et
secundum substantiam suam'"' exaltabit iram suam. 13. Cerlamen
festinatum'^ ineendit ignem : et lis festinans effundit sangnTnem : et lingua
testiticans adducit mortem.'^ 14. Si suliiaveris in seintillam, quasi ignis'^
exardebit: et si expueris super illam, extinguctur: utracpie ex ore
prohciscuntur. ''^ 15. Susurro et bilinguis maledictus: multos enim
turbabit'^ ]>acem habentes. 16. Lingua tertia'^ multos commovit, et
<lispersit illos de gente in gentem: 17. civitates muratas divitum
destruxit, et domos magnatorum effodit.^^ 18. Virtutes populorurn
concidit, et gentes fortes dissolvit. 19. Lingua tertia mulieres viratas^'
cjecit, et privavit illas laboribus suis;-' 20. qui respicit illam," non
ha!.)ebit reipiiem, nee habebit amicunn,''^' in quo requiescat. 21. FlagelH
}>laga livorem facit: plaga autem linguae comminue^ ossa. 22. Multi
ceciderunt in ore gladii. sed non sie quasi"* qui interierunt ]:>er linguam
suam. 23. Beatus qui tectus" est a lingua nequam,^'' qui in iracundiain
illius non transivit,^' et qui non aitraxit'^^ jugum illius, et in vinculis
ejus non est ligatus: 2k jugum enim illius, jugum ferream est: et
vinculum illiu-^, vinculum aereum est. 25. Mors iliius, mors nequissima:
tt utilis potius infernus-' quam illa. 2(3. Perseverantia iUius non per-
manebit,^" sed obtinebit vias injustorum: et inllamma sua non c.omV)uret
justos.'" 27. Qui relinquunt Djum, iuoideut in illam, ^- et exardebit in
illis, et non extinguetur, et inimittetur in illos quasi leo, et quasi pardus
laedet illos. ^' 28. Sepi^' aures tuas spinis, linguam nequam noli audire,
et ori tuo facito ostia, et seras."'* 20. Aurura tuum et argentum tuum
conHa,^'^ et verbis tuis facito Stateram, ^" et frenos ori tuo rcctos:-*' 30. et
attende ne forte labaris in lingua, et cadas in conspectu iiiimicorum
insidiantiuvn tibi,'" et sit casus'' tuus insanabilis in mor'.em.
1( -■/ .-'i-v^fo,' „trer dlad)t ninmt." — 2] ,,an bcni irirb Ci^ott 9{,x*c normen." — rj) -j.aff
,,'.H'r;Ml\" — 'i] ci-ViKf/iia „^a^l Uurcttt." — »5) f. i. '''h-. — i\) f.://.ä.7.-r'N „n?iri> fiU^nen." —
7) ^vu ^^x. bauj?t ^cr 5j13 mit ^c:n vovbcriicbon^ciMufammcn: Karaox'rnpdv kh) i^ävarov. Kni
i ///;■.'■ n-v-i'/nir i^cKllI „bCT "ivTir ..M'ün;! ItUf TOi? Il>Pr?, llUf blotbC t»ci feil fir.'botl'U." — S). .'1'-"-
/'".tr ,.^fr '^h'bo'tc." — ?)i /.';/ -.lor^' h-rn^nr „ubcnu-^ ^>;n U:i'-H-vftanJ." Ä'oitu wir ii;i? Mtrd^
^CH ■oaiD (^)l^ltc•5 a'.k aur>aö ^miit'Hf i'crciaij^t fcnfcn, fo w-n-^ni anr 'DfvVtudn \\w -Wi'lcir
t»»ib';n mit ^cl!fu, fio aitö UniiuiTcnbcit fcbK'H. — 10) ua.ii'/i/f „bic i^a-latmr'U'.u;, ober bööücbc
"^Im'.-bult'iiV.llUl," UHM-aU^ faiin ivCinM'dKifl Clltftcbt. — 11) Kurh ri,v l'/'ii' -vpö; „if IMd" ^C:5I
'i^rfiii'.noff." — 12) Korii 7//I' 'iGX'i- „\\<ii^ biT -Ä'adu." — |J$) mrii rw tt'/.iwtov. mit rem t^i'i-
(a^: f.a'i Karn T//r anpfuan' t>i(; ucixii(; '^inicv^^i/crni „llltb Itad^ bCC" <CtrcitC? 2tärfc flUbvOUnt
rr." — i '4 I *^i.>:un man lu'h in einen Streit idblinn? wv.^ ohte Uebe\ic,utn:i einlna, üMibt ec
uieiüenö "i^^.Iyireicii, cic u'leet in ibarüd^feiren ubev.^cben. — 1-5] jn fi'r .sVluf ih'ö 2tu'itcc>
74 2^as 33uc^ 3cfuö ©irac^. 28, 13—30. 2tnm. 15—38.
fpnd)t man Icidu eine 2?crcfnilbiiiim!-; aU'?, btc bcn leb cntivcbcr beö 3(nvicfl*t^ltcn ober bc6 2ln*
fläili'vo; berl'cifüh-t: bcc 'iJiniU'flv-uitcil, wenn ficl^ ^ivet ,]nuT,(n ftnbcn für fa.^ tobc-^ivurriiie i'ev^
brebcu; bei? Mldiiers, nn'nn btefc ^-^.euiien l'id) nidu nnbcn,_ct'er iiberbaupt bcr ^IniicHaiitc |tcÖ
aU unfduiltii^ auärctfen lann; Deut. ]'.•. lt;-2i. Tiefer ^cai}. feMt bei ben LXX. — Mi) b.
b. tu fannft burcb .beinen Wun? raö liebet i>ernii(Uen ober oeri^roüeru ; Prov. J5, 1 ; Jac. 3,
1()_ — 17) ,)7r,:,/>ani- „baben 5U (^3runbe sierieiuet-," J-'rov. 8, lo. — 18) b. b. bic 3uniie,
n^eidu' ^anf*en ^ivei im Jvricfen Vebenben Streit uub ^'jeinDfd^aft fäct. — 19) Karte- ijeii^e „bat
unu^etebrt," b. b. !^en^niftet. — 20) LXX äviipEiaq „tracferc." — 21) b. b. bee (^H-nuffc?,
bcffen fie fieb Mird^ fauern Sdnrcip verbient iiemacbt babcn. — 22) ö TzporJxi'n' nvry „bcr favauf
mcrft." — 2rJ) oi'Af haraGKriVo.aei /if(}' /'lOr^iac „unb »vivb nie in 9hibe wobnen." — 2-4) kuI
oi'vr M „nidit foinele, al? buril)i'ie 3inii?f-" — -<*) cia-Tvaßt.c, „ter ctefduuu ift." — 20) n-'
airii^. — 27) or oh ihi/'/dtv iv rCt fivi/ü) airf/c „ber nid)t ibrer 3.i3utb anbeinuu'üiüen." —
28) tanvaev „c\e\oc\(n bat." — 29j b. i. Ü5rab unb 3:ob. — rJO) b. b. fie wirb ee ntebt (auiie
treiben unb iu'^folite ÜSe.ie ',->crfaüen, bie ibr bcn nuler;ianii brinjien; f. i. '^h'. — ^51; "!■ in)
Kimri,(7i) n'(7i,i(:,i' „bie (^kn'teofurüUijicn wirb fie fid) nidu unterjeduni." — r52) b. b. üe werben
bineinfallen in bie 5ünbe ber 3uno(enboebcit. — ?5r>) yv/iavarni „jcrrcifjt fie." — rj^) LXX
blofi für?: Trfpifi)pn^<n' tu KTi/pä aux> aKuv-daii: „umjäunc feine ix'fii.unui mit riMncrn," b. b.
verwahre bid^ foreifaltt^ oor bcr biM'en ^\nuyi, i^crabe |p wie man fid^ x>or wilcen Ibierett
rerwabrt. — ?5-1) \ia-n<hianv „binbe e^ jufammen/' b. b- bewabre eö wpb(, benn bie böfe ^wno^t
mbebte bicb barum briuiien. — S6) ^n''^' *>■«' ora^/jov „3i^d> unb ©ai^e," b. b. ^üi^leteine
SBorte unb waiie fie fori-ifaltti] ab. — 31) \irpav kcu hox'/.öv „Il^üre unb äiierjel." — 38) ivt-
öpt'ioi-oq „teij "':)Jad)ftcilerö."
Caput XXIX.
1. Qiii facit misericordiam, foeiieratiir proximo suo: et qui praevalet'
manu, maiidata servat. 2. Foenerare proximo tuo in tempore necessi-
tatis illius, et iterura redde proximo in tempore suo. 3. Confirma
verbum,^ et fideliter age cum illo: et in omni tempore invenies quod tibi
nccessarium est. 4. Multi quasi inventionem'^ aestimaverunt foenus,*
et praostiterunt molestiam his.'^ qui se adjuverunt. 5. Donec accipiant,^
osc'ulantur manus dantis, et in promissionibus liumiliant vocem suam:
(j. et in tempore redditionis postulabit'' tempus et loquetur verba taedii**
et murmurationum, et tempus causabitur:^ 7. si autem potuerit reddere,'"
adver.sabitur," solidi vix reddet dimidium, et computabit illud quasi
inventionem: 8. sin autem fraudabit illum pecunia sua, et po.s.sidebit
illum inimicum gratis: 9. et convitia et maledieta reddet illi, et pro
hoiiore et beneficio reddet illi contumeliam.'^ 10. Multi non causa
nequitiae non foenerati sunt,''' sed fraudari gratis timuerunt. 11. Verum-
tamen super humilem animo fortior esto,'* et pro eleemos^-na non trahas
illum. '^ ]'2. Propter mandatura assume pauperem:"' et propter inopiam
ejus'' ne iliniittas ('Ulli vacuuni. 13. Perde pecuniam''^ propter fratreni
et amicum tuum: et non abscondas illam"' sub lapide in jierditionem.
14. Pone tliesaurum tuum in praeceptis'" Altissimi, etproderit tibimagis
quam aurum. 15. Conclude eleemosynam in corde pauperis,-' et liaec
pro te exorabit" ab omni malo. IG. 17. IS. Super scutum" potentis, et
super lanceam ad versus inimicum tuum pugnabit." 19. Vir bonus fideni
facit pro i)roximo suo: et qui perdiderit confusionem, derclinquet sibi.^
20. Gratiam tidejussoris ne obliviscaris: dedit enim pro te animam suam.^''
21. Reproniissorem fugit peccator et immundus.-" 22. Bona repromissoris
sibi ascribit" peccator: et ingratus sensu derelinquet liberantem se.
23. .Vir rcj^romittit" de proximo suo: et cum perdiderit reveretüiam,
derelinquctur ab eo." 24. Ptepromissio nequissima multos^^ perdidit
dirigentes, et commovit illos quasi tiuctus maris. 25. Viros potentes
'Lai 33ud) 3rfu>J Sivad>. 20, 1—35. 2lnm. 1—47. ^ 7-')
gyrans" migrare fecit, et vagati sunt in gentibiis alienis. 20. Peccator
transgrediens niandatuni" Domini, incidet in promissionen» notjuani:'"'
et qui conatur multa agere,^^ incidet in Judicium. ^^ 27. Recui)era''
proxiuium secundum virtutem tuam, et attende tibi no incidas."
28. Initium vitae^ hominis aqua et panis, et vestimentum, et domus
protegcns'*^ turpitudinem. 29. Melior est victus ] aui)eiis sub tcgminci
asserum,^ quam e}»ulae splendidae in jicregre sine doniicilio.^^ 30. Mini-
mum pro magno placeat tibi/'^ et improperium peregrinationis^" non
audies. 31. Vita.nequam hospitandi de domo in domum: et ubi
Iiospitabitur/' non fiducialiter aget," nee aperiet os. 32. llospitabitur,
et pascet," et potabit ingratos, et ad baec amara audiet. 33. Transi
hospes," et orna mensam: et quae iii manu habes, cibaceteros.^' 34. Exi
a facie honoris''^ amicorum meorum:" necessitudine domus meae liosi)itio
mihi factus est frater. 35. Gravia baec homini habenti sensum: Correptio
domus/" et improperium foeneratoris.^'^
l) «•. liberali in proximnm. — 2) i>. b. fcaltc bctn SBort. — 3) b. b. tüte et>ra^ (ikfunbcnce,
ba^ fie für ibr Gii^cntlnim bcbaltcu ^ül•fcn. — 4) i'^amg bcifu Mer nicfct „3in-j," fiMibcrn „XiU
Icbcu." — 3) b. b. fie n.^o(Itcit iriitt mix rcittcn 3>-'if lieber bcim^aMcn. — Ü) hoc «i- /a.iij
KiiTnöi/ i'/asc xsipa ai'To'r Kai f-} tüv xp'/'i"'^'^'' ~oi' TT/j/irior ra-iiv(',>Gti owr?/!',,bi? CV bcfOinilU, füjjt ET
feine J^anb, unb um bee (ycIi'Ci^ nnücii, ba;? er i''om 5?vicb|lcn empfaiuien will, rrbct er jv.r ^cmütlni■^."
1 1 -api/Kiaiii „er ^L^iert." — S) kuI ÖTroiSüaei /oyovg ciKz/öiar „uiib p.tbt vertTufjlicbc ii^ortc." —
J)) „fliiiit über barte 3citf«-" — 10) eäv t(jxi'(yfi „i|1 er aud^ bei i'crnu\T;cn." — II) f. i. fi3r.
lii) h-iiiiav. — IrJ) x^O'^' ~'n-rjj)iaq ä-tarpefav . . „n^Ciicu bcr i^cc'bcit rcenbctcn |ut IMCle ab
(!?pm 3liU'Icibcn), \k füntteten, um ba? Sbrige obneUrüicbe betreiben ]n a^errcn." — ü 1) LXX
uaKüo^i'fiijcov „babe <^)ebiilf." — 13) ijy -aoe/Kloyc a'rr/ii' „biilte ibu nid)t bin mit bem
Sllmpfen." — 1(») (n'ru.aßoi -irj/Tog „nimm bicb be-^ 5(vmen »m." — 17) Kara r/]-.' cnhiar
(ti-rni „i^emaf! feiner 9?otbburft." — IS) „>:erliere lieber bein Tyclb um be? iM'uber? unr
(Vreunbcc' n.MlIen, alo bat? e-? . ." — 19) ml u/] }(j\ii,r(j i-b rov /i-<hiv th; n-ü/ /.iv „un^ nid^t
ijcrrofte co unter bem Steine, bajj mvin e^? nidu mcbr braueben fann." — 20) i«ir' hTi./ar
„nad) ben Geboten." — 21) ir ™?f raueloig «ror „in reinen i'orratböfammetn," bilrlidw'ur
„in fcn .»peru'n ^cr Slrmen." — 22) iiff/.«ra/ w „roirt" ^id) befreien." — 23) „beffer al? ein
Scbilb." — 2-'t) ~ii/-!iii,Gfi i-tfj aov ,,nMrb e? für tieb ftrcitcn." — 23) Kam'/ynbfi a'rruv „nnr^
ibn ^erlaffen." — 2<j) „er bat fein l'eben für fidi iV'sIfben," >reil er fid> ber (^)efabr auöfeiue,
alc- 5flaoe •>erfauft \n nuMbcn, u^cnn bn unf er nid^t be^iblen fi^nntet. — 27) „rem i^urjien
n'cidu auö ber 3ünfer, unD ter Unreine," r. b. bcrjeniiic, ^cr feine iiuten 3lbficbten bat nn^ e->
fpUHit UMÜ femmen laffen, taf; fer iMtri^e jablen nuifj; f. i. Tsir. — 28) ävarfjtrti „riduet \n
Wrunre," b. b. er brinjit ^en i^ure^en um i'ein iH'rmi.\^en. — 2{)) ?;;•(// -o'/'/orc n-oi/tat Mirti-
i^Mvn-ra«; „fic i^ürjifibaft bat febou vnele UH^blbabenfe l'eutc \\\ |^h•un^e i'\erid>tet." — 30) tn-i-
ci.ir eif iy/h/v „mxi fid) (^urd> Veidnfinni in eine (jicfabrlidu') '^ürjifd'aft einlai[en." —
Sl) xai (htJKi.)v ifiyn/nßfiar „unf UH'r allerlei .feänrcl v'crfel.at." — 32) nc sp.cretr „in -itreitiii'
feiten." — 33) ärrt'Aohv „nimm bid) an." — 31) b. b. baf; bu nicbt felbjt 2dnarcn leifeü.
iHTfidn iü immer unb überall am redUen Crte. — 33) bebr. 5luö^ruel: für „fc-s Veben? tirfte;»
o^er .^aul^tbe^ürfnif;." — 3(») xa/ i-7<,j:: Xa bie .^lei^unil ^er Crientalen febr einfad^ ift, iv
muf; 5ur '•?iadnc-',fit, wo man fie ablejU, vineb ta-? •V'^ai;? raö Seini.ae beitrai^en, bie 5i"bam ui
beeten. — 37) „in einer -t^ütte vH'>n Xicblcn (i>rcttcrn)."— 38) «■ ä/'/oTpioi,: „in Der ivremre."
39) i-l i/iKpC) Kni ue-.n/.(j achKicw i-xe „fei 5ufrieben, ob bu weniti o^er iMel bait." —
■40) „Sdiimpf ber ?TremMin;iöfd»aft;" f. i. (sk. — 'il) ui- -apotKiicn ,",wo man (alö (vatli
berberjU, ba barf man ben ^.''tunr nicbt auftbun." — 112) ievttic, sni -omig ck (txdp'crri: h<!i
- ■'/( i'-i roimig -ispa liKoinij „man nimmt \w (^^^ft auf unb treintt 5um llnbanf, (irirb man \\\
. fachen) unb ncd^ Da5U anbere iMtterfeit muf;t fu boren." iDcnn man feii bcifen in-rbi?
:tiv unb -onZeiv etn^a intranc-iti'-H- "i-eDeutunr, »leben n^tl, fo fann man uberfei.H-n: „ti\ UMrit
5?ibern:<iilen al? (^Kift auf.aenommeu nur ten irunf nebiv.en, aud> uberDief; 'iMtterei^ boren."
: ÜBorte bcr 'T-wUy. fiub noet> i-unflcr nur müfi'en U'obl umfd^rieben roercen-. '■?.''ian ift \\\ <^'ait,
-r man befommt ^u effen un^ \\\ trinfen, xo'k ein llnraulbarer u. f. f. — 13) -''/'f>>~'f.
i/Kf. K6afi?,(rw „fomm, A'rcniDlinii uuD riebt" ben Jifd>." — 'i-t) ri'uuiaov m „fpciie mulv'
io faat ber (£inc; ein 'Jlnferer aber faj^: exi etc. — 113) „.leb" rcri^ U'eei vom "Jlnaciutf to;«
rorncbmcn f'iKifte?," t^. b. maebc ibm ^Vlai3. — 40) „fer i^pururf iveejen ter ©obnuni^i." —
•17) „unb bie 2?efdnmvn'uniT ihmu (^Jlaubi^)cr."
76 3:ai5 33uc^ ^e\nS ^ixad,. 30, 1—9. 2tnm. 1—9.
Caput XXX.
1. Qiii (liligit^ filium suiim, assiduat illi flagella,^ iit laetetur in
iiovissinio suo, et non palj^et proximorum ostia.^ 2. Qui docet^ filium
f^uuni, landabilur in illo, et in medio domesticorum^ in illo gloriabitur.
V>. Qui docet üliuni suum, in zelum niittit inimicum,'' et in medio
•ainieorum gloriabitur in illo. 4. Mortiius est pater ejus, et quasi non
est mortuus: sirailern enim reliquit sibi post se. 5. In vita sua vidit, et
Üaetatus est in illo: in obitu suo non est eontristatus, nee confusus est^
coram inimicis. (>. Reliquit enim defensorem domus'' contra inimicos,
ft amicis reddeniem gratiam. 7. Pro animabus tiliorum colligabit^
vulnera sna. et super omnem vocem turbabuntur viscera ejus. 8. Equus
indomitus evadit durus, et filius reraissus evadet praeceps. 9. Lacta
iilium, et paventeni te faeiet: lüde cum €o, et contristabit te.^ 10. Non
corrideas illi: ne doleas, et in novissimo obstupescent dentes tui.'"
jl 1. Non des illi potestatem in juventute, et ne despieias cogitatus illius.'^
12. C'urva cervicem ejus in juventute, et tunde latera ejus dum infans
t-st, ne forte induret, et non credat tibi, et erit tibi dolor'' animae.
33. Doce'^ filium tuum, et operare in ilio, ne in turpitudinem'^ illius
ofiendas. 14. Melior est" pauper sanus, et fortis viribus, quam divcs
iinbccill^s" et flagellatus malitia.^^ 15. Salus animae in sanctitate
justitiae'* melior est omni auro et argento:' et cori>us validum quam
i-ensus iinmensus.''' 16. Non est census super censuui salutis corporis:
et non est oblectamentum super eordis gaudium. 17. Melior est mors
quam vita amara: et requies aeterna'' quam languor perseverans.
IS. IJona abscondita^^ in ore clauso,'^ quasi appositiones epularum cir-
eumpositae sepulchro. 19. Quid proderit libatio-^ idolo? nee enim
manducabit, nee odorabit: 20. sie qui etfugatur^' a Domino, portans"
mercedes iniquitatis: 21. videns oculis, et ingemiscens, sicut spado
complectens virginem, et suspirans. 22. Tristitiam non des" animae
tuae, et non affligas temetipsum in consilio tuo.-^ 23. Jucunditas eordis
haec est vita hominis, et the.saurus sine defectione"* saiictitatis: et exul-
tatio viri est longaevitas." 24. Miserere animae tuae"*^ plaeens Deo, et
cMutine: eongrega cor tuura in sanctitate ejus, et tristitiam longe repeile
a te. 25. Multos enim occidit tristitia, et non est utilitas in illa.
2'). Zelus et iracundia minuunt dies, et ante tempus senectam addueet
cogitatus.^ 27. Spleiädidum cor,^'et bonum in epulis est: epulae enim
ilüus diligenter fiunt.
[H bt\Uwu}, uHtci- ber (ycipd," ^. b. unter 3iu1)t. — ;$) „uw nxd)t uetöii^ babc ]\i betteln"
f. i. <S)-:, — 'l) -ailciuii'. — o) yiHjpiiiuv „bcr 'i3i.'fanUtCtt." — fil ^i/z/oßei rov tx^^iw'- Ta^
5ln>:-t :>//.<:>■.> ecpcurct ]\rnx „eifcrfirbtui fein;" adein Pic LXX haben ihn ()icr offeuSir ^ic
^i5ejeutuaii „eiferfu:b;i;4 ntiuteu" !U\Kb:n. (ijitte .Vtin^cr erre^icn Pen -lieic uiib bic (Sifen'uitt
be? ,leinfed. tx be.i?.xbrt \i.% b.iei Sorüc^uort: ,;^:iTer •Dhnp äu Witictb." — Tj f. i. (^^^. —
S) TT.'ifijii'x-jv li'ir uar.ih:nugr(7r:t rpaiuara n'rro'v „bfi" Pcn 5o(in bvituhelt, bcr i^etbinbet feine
Ül?u:ibcn, unb bei jcbont 2iM-ei beiTdben fitblt fi* fein "rmereei ioon ^iiZit(eib) beaH\]t." Tabur*
aber minlinat ber in-rbanb \\w wir? bic .C->cilun;i unnuHi(id) (;)teif*(). tie ?eäart ber 3?nUi.
-i u rh'x<'.>v r\,ov tienvibrt feinen fo «inten Sinn. -?Ju1> ibf ift 5n libcrfeiu'n: „j^ür baji ®obl fer
.stin^er oerbinbet er feine irmnben (b. b. lafit er fiit ©unben fitla.ienj unb bei ie?e;n Vaut ber-
felb.-n (b. b. bei jeber ^5efabr ben'elben) beme-it ficb fein "«nnere?.'' — 9) iSie atte ^Hne^finniite
ber b(. 3 brift, fo muf; m.xn an* biefen immer int .^ifammenbaite mit anderen Stellen unb
l>eio.iPerei mit ienen Pe? -)?. -^. nebm.m, um ilc a(« 9form unb \!ebenjre.acl ',u i^ebraucbcn. Ta?
2.b.'r;en mit rem Minbe ift niuU obnc ©eitere? ^n ocrvcinen ober ju v\'rramm:n, fiMifern nur
T)as '^nd) 3c|ui3 Siracl). 30, 9—27. 5Inm. 9—28. 77
atäi eine 2ady: \n betrachten, bie leütt f^Kn'atn- hiniKn fanu, n^cnn ntvin bamit \\\ iveit i^ebt.
j>{tcfttii^ fallen l'oit un^ :>iciütl: „"iBcr feinen (irnft iielMMUitt ;U'iicn Teine .Minder, i'ic nur aa
SriuM-j un^ 5ibmeici>elei iien>ölMit, ber wirf noö) .Hummer unf in-rfruf; iicnuj'; über felbe baben."
10) }ou<^iami(; roir h'idfriu: aiw „fiMift iXMrft bu ftumpfe ,)ahne ( ^. b. i^itterfoit) babcu." —
il) „fei niebt i^leidn^iltii^ iiev^en feine (^U'finnunvv" Tiefe ii.>orte lieben im (shie*. bei i>. ];{;
uf/ Trnpii^'ji' ~(i<J (i^ioidi; (irrnr. - — - Ji2) miii^ivanf. — 1 '5 ) 'i'f^ /") ''' "[/ no\;///ii(7irji fjiir —pirno^
„bamit er niil)t ju beiner S.tan^e feblfeblai^." — 111) 3'» <^>»"- l^ebt bier bic Vlufütrift: -tpi
v)teia^. — l'>) /jeuacjriywiih'or tig ai^nn nhro'v „burri) 3tcd»tbuni iiejV'ifuit." — I (i I h^jf/id kui
t'vei'ta „(sjcfuupbeit unt ©oblbenn^cn." — 17) ü'/,i')(; äut-fjr/ror „nnermef;lid)cr 3I?oblftanb."
IS) t/.Af^i',!/fi'a „auö;ie,ioffen, bin.i^ie.uMfen." — IJ); y-l a-uunn Ken/.tiautvG) „bei i^erfibioiTencm
Wunfe." JDenn liinem tie foftbarften (!>3üter vcrvU'balten ererben, nub «>erfii>lief;t num fid) rar
|le, fo nü^en fie io ivcni;^ alc- eine Wvibl^eit, Die man ben loften auf Da<^ (^irab ßellt. —
20) m'i,>-ua«: „CiH'er." — ü I ) ö ^KriuKoiiemc. Ttx rM>n t^hnt i>i'rfol|^(.e fanu fp iiffniiT cinc
tvabrc ?jreu^e »leniefjen, al^ ba-S '''i)ctjenbi{ti an ben Cvn'ern (id> erfreuen f.inn. — Hü) m <'üir
tu: /i'-.'/i' ri/v tJ'vx'/v ^ov. — itri] il- i,r/fj cw „turcb ^'lbft;VMnad^tc liinlMltiti^." — 21) „ein
bcitigcr 5dHiU, ber unv>eri]dnjiliit itl;" f. i. (sh-. — 2-)) „maitt lan.vc leben," — 2(») ('t-,a-n
ri/v r!'v,x>/" "■«'', «" -apamiAn r/,v KupiSiav aov „liebc ^cille ;cce!c uut tröfte tcin A^er^." —
2") inix^ivn „fcr Äummer." — 28) „ein frciiiebitl unb i^ut-^per-, beavihrt fid> in (^kiiimdblern."
iTiefc ii>OrtC itcben im '^h'iccb. in C '■■>'.). \'-) : /a/j-pä uafjöia k(u n)a\y>/ t-i iAtüaaaiv Tüv lipuiiä-
7(jt' rtiT//f i-tuE?.//(7t:Tat „ein freijjebioi unc i3Ut •tierj forejt auc^« fiu jjutc 'i'.^abl^vit,"
Caput XXXL
1. Vio-ilia' honestatis" tabefaciet carnes, et cosfilatus' illiws auferet
somnnm. 2. Cogitatus praescientiae avertit sensum," et mnrmitas
gravis** sobriam facit aiiimani. 3. Laboravit clives in congregatione
substaiitiae," et in requiesua^^ replebitur bonissuis.^ 4. Laboravit pauper
in (liniiiiutione victus, et in fine'" inops fit. 5. Qui aiiruiu diligit, non
justificabitnr:" et qui insequitur consumptionem,'' replebitnr ex ea. '^
(). MuUi dati sunt in anri casus, '^ et facta est in speeie ipsius^^ perditio
illoruni. 7. Lignum offensionis est aurum saerifieaiitiuni:"^ vae illis,^"
qui sectantur illud, et omnis imprudens deperiet'^ in illo. 8. Beatus
(lives, qui inventue- est sine niacula: et qui post auruin non abiit, nee
.speravit in pecunia, et tljesauris. 9. Quis est Isic, et laudabinjus eum?
fecit enim niirabilüi in vita sua.'" 10. Qui j)robatus est** in illo, et i>er-
fectus est, erit illi gloria aeternar' qui potuit transgredi," et non est
transgressus: facere mala, et non fecit: 11. ideo''' stalnlita"' sunt bona
illius in Domino, et eleemosynas illius enarrabit omnis Ecclesia
sanctorum.-* 12. Supra mensani raagnara sedisti? non aperias super
illam faucem tuam prior.'" 13. Non dicas sie: Multa sunt, quae super
illara sunt: 14. memento quoniani malus est ocuhisnequam. 15. Nequius
(».•ulo quid creatum est? ideo ab omni facie" sua lacrymabitur; cum
viderit,-^ 10. ne extendas manuni tuam prior, '^ et invidia contaminatus
crubescas.^ 17. Ne comprimaris in convivio.'^ 18. Iiitellige quae sunt
ju'oximi tui-*' ex teipso: 19. utere quasi homo frugi his,'^ quae tibi
a])j)onuntur: ne. cum manducas multuni,^' odio lial)earis. 20. Cessa
prior causa di^cipünae: et noli niinius esse,^' ne forte olfendas. 21. Et si
in medio multoruin sedisti, prior illis ne extendas niatunn tuam, nee
])rior poscas bibere. '' 22. Quam sufficiens est bomini crudito viiium ''_
cxiguum, et in dormiendo non laborabis^'' ab illo, et non .senties dolorem."'
23. X'igilia, cbolera,^* et tortura'" viro infrunito: 24. somnus sanitatis
in boinine parco;^** dormiet usque mane,^', et anima illius cum ipso
delectabitur.'^ 25. Et si coa-tus fueris in edendo multum/'^' surge e
78 Tai 5Bud) 3ff«ö giro^. 31, 1—25. 3Inm. 1—39.
tnedio, evome: et refrigerabit te,^'' et non adduces^^ corpori tuo infirmi-
tatem. 2ü. Audi nie tili, et iie spernasme:et in novissimo iiiveiiies'*"
verba mea. 27. In omnibus operibus tuis esto velox,^' et onniis
iniirmitas non occuret tibi. 28. Splendidum^ in panibus benedicent
labia nmltorum,'' et testimonium veritatis illius fidele.^^ 29. Xequisbimo'"
in paiie niurnuirabit civitas, et testimonium nequitiae illius verum est.^^
oO. Diligentes in vino^*^ noli provocare: multos enim exterminavit vinum.
31. Jgnis i)robat forrum durum:''' sie vinum eorda^* snperborum arguet
in ebrietate })Otatum. 32. Aequa vita^^ hominibus vinum in sobrietate:''
si bibas illud moderate, eris sobrius.^^ 33. Quae vita est ei, qui miiniitur
vino?''" 34. Quid defraudat vitam?'^ ]\iors. 35. Vinum in jucunditatem
crcatum est, et )ion in ebrietatem/' ab initio. 30. Exultatio animae et
cordis vinum moderate potatum. 37. Sanitas^" est animae et corpori
sobrius peius. 38. Vinum multum potatum irritationem, et iram, et
ruinas mnltas facit. ^^ 39. Amaritudo animae vinum multum p.otatum.^^^
40. Ebrietatis animositas, imprudentis otiensio,^^ minorans viriutem,'^'' et
faciens vulnera. 41. In convivio viui non arguas proximum: et non
despicias eüm in juc-uiiditate illius: 42. verba improperii non dicas illi:
et non premas illum in repetendo.^^
1) 3?cn daw :]\-:a] wciitt tie rrtmttui bd LXX in foliicnbcr 2i?circ ab: XXXI = 34;
XXXII ';;5; XXXlII»;iG, t-tö un^ i^o/lT-o^; XXXT\%":J1 ; XXXY = ;!2; XXXVI.
?>'^, 1-1 :'. unti Zi'<, 12-1^0 (resp. ]()-;^,Ui. — 2) rr/MVTov. Ta? äCsuten tcs? 3{ciu^cn iftcin ilSadn^n
vc(( Sorj-^cn un^ 'ybrt taber am V'cbcn. — S) fttpi/iva „icvcklidK SXnmiiKxiüi;," vHMt rem
*lHTlMim /zf/j'Oj „fvaltm, 5crtbci(i-n." — -'i) /jfpi/.iva ä}fjvTrvlac „tasj fdilaflofo ^2or;-(cn;" itait
ter 'i'uliV „tiC Ci^ftantcn über tie .3l'fy'U't." — O) äTratrT/mi vvara-;./i6i- „^m-tixt 2(b[af." —
6) Art) Vi/)/Vl<7-//ua ,iapv hyi/ii:!'! vizvag „unr cinc (itjvere ilraiifbeit mai( mir furcb Ten Äcblaf
bei'citiiU roertcn." ')\\\<i) ber l^iiKv iü bi'r 3inn: ras inele in'rccbr.eu unf '•?^llt^a•lfe^ UHTirct
fcn -cinn ijon '^^ott ab; eine funvere .Vlranfbeit tnuUe ctUM tie Seele ivicfer nucbtevn mail>en.
•OfaA rcn LXX: Xa;? viele ürHidv.u forbcrt 5d^Iaf, itub eine fdnvere Äranfbeit UMrr nur Mirct)
ten 2d^Iaf abiiefd'uttelt. — 7) xp'/M»~<^^'- — J^) //-inb wenn er rann rubt, iC' iättu\i er tut an
(einen 'sMitern." — iit rm' rpi'öT/finrijjv uvTnv „feine Vurneiiüfcr." — 10) iv ri, äva-diaei, ?. b.
nn'nn er in.H\ien 'Waniiel^ an .Mräften; rnben >vi[I. Ter 3ieid)e un^ terjlrme u^erfen bier in
ibrer 'ülnftreniiinui emanrer acr^cnuber.v'ÜeUt, um ju 5ei.aen, baf; cö auf bic c^oroen niebt antcmmr,
um .ili!dlid> ^u nnntcn, üMtbern auf bcn Se.Kn ihmi Cben. — II) „bleibt nidu iiercd)t." —
lil) ^inipüi.'iJi'ir „i^cvferben, 'J.^envefi<ni;(," f. b. tie venrcölieben, binfviüii^e» ''•niter. — 1^?) -'/j/c-
yi/,nir(u „wixt 1'i.^Il Uferten," Deö i^erDerbeiie. — 14) ck ~-ö>iia .\äfjnwi,i(T.ov „^um J^aüe be3
(ikires >iH;ien." — lo) Kord 7r/jöfw-ov av-üv „i>or ibren ^Uiiien;" -i^.ilii. „riu\b reften (fee
f^iolrei^) 3elHMibeit." — 1(>) mic h^vmaCoratv ahrcj „bellen, He ibm (fem '>HMfe al? Slbaott;
oi^fern." — 17) f. i. Csh. — IS) a/Mtietat „fätitit fid> barin." — li)i .''r//"M airoi „untir
feinem iU^lfe." — ilO) t.-c t^oK^/iiticßt/ iv ah-üi Kai tff/,«(jt^//; „rrer nnrr farin iievrüft unD
bennibrt j^efunren'^" — il) «ni iaru eif mvxf/'nv „c? n^erte ibm j)?nbm bafür." — -ü) r.i;
iMvarii -(ipa;ifiiai. — 2^5) arspcußlaeTii/ „bleibe f?efidUM-t" »JCr Uufalteu. — 5-3) hK/?,a,a,
,yu i'olför>erfa:;:m(unv^." — Ü-j) „i>cr 'JlUem, wa? es fiebt," nnint e^ aue; -}(eit', eö nid>t ]\i
befiwen. .C^iebcr i^bi^rt, nw? (ibriftu? in ber 53er;nM-cbittt !Mm1 rer (finfalt unr ihmi ber
2dsillbanii\tdt rei? •3liuu-ö faiU Mntih. C). •2'2. — Ü(i) oi- 'iäv t-üi.)A^f)!. (Jini.ae be5ieben ^iep
5um -.InMauiJiKbencen, 'Wintere ',iim -^la^fplsienren. — 27) „nnb iiib uidn 'Jlnlaj:, baf; ter ^leiD
fidi ui ^d^an^cn mad>e;" r i. ('■ir. — :2S) Kaifj>/avti-}/.i,ii.uark,hri,vr/ic) „iinb fttHJ' nidu
mit einem X'lntein in l>er ^d'itiTel Viifammen/' b, b. nimm nid>t cber binan?, ei!? bii? ec- tid)
trifft. 2o mun audi »vcbl rer ■Jluft^vua' ber i'uhv acntMnmen iverreii. '^lllit^li, l't^di unt
3feifd>I, überfeinen jeMvb: „iiberlare rieb nietn." — 'iij>) b. b. tenfe, raf; bein ^Jad'bar aud)
einen »utten 'iMffirt u'unfd't, unf nne c-i lix jiefaüen ibürfe, nn-nn fir ber i\\\\c IMffen ron rrinem
'iüM-i^uuiev uberlaffen iinirDe; fo übcrlaf; aud^ t-u ibn jiei'ne bem, rer iiaeb rir in bie 3*ütTeI
lanjU. LXX teijen bei: ««i i~i -arri Tzp(i)fiüTi tutvuov „bei aüem, nnu^ Mi tbuft, überlege." —
?}0) 9''}f — '51 ) Kai Uli ikapacCj. ui/ piai/ir/jc: „uHb fei fein Ivveffer, taf; .man fidf nid^t perab«
fd^cue.'' — ri!2) ui/ hn-'/;i:c-eiov „fei nidu unerfättüdn" — 33) Km t-'i Tf,r K<>lf',<, "''■-"'■ »in
i\(7()fiu,rtt „n\\t> er atbmct nid^t fd^n^er auf feinem Vaqer." — 34) Mrantbcit, in nn-htcr tie
(iJetdrmc noit Unten unr Cbcn |1rcmn.H-ife fid^ entleeren." Tie eigentiidu- 'i^efeutnng tco tH^M-tes
yo/tpa ift „ra*rinne."_— 33) „'ihimmen." — 3(») ;-i ii-rtp'cj ucrpuo „bei ma^iVi gefattigtem
(iinoeiveit-e." — 37j ävic-ti -pui „er ftcl;t frü^ auf." — 38) iv ikcpactv. — ^39) äiacra
Da« Sud) 3c|UiS ®imd). äl, '^o—rA. vinm. 30—55. 79
/iFfTOTwpüv uni tiva-zairyii „fti'bc auf, |'(c^" mitten ^urd) inib ru(H\" ??ian ivi'if; niitt rcrf^t, um?
^anu^ i^cfaiU finu irtd. raiiciunt Isit fic "i'iiljv einen 2inn, ^er (\an] rem tiontevt cntiprictu:
,,5rcl^''auf, eviM-id> liicf) ^tn^ Mi ivirtt ^Ihibc haben, cter fanu vubc." (lis ift ',n\Tr inuner ent«
cln-cul» für Den -??ienfd)cn, wenn er fov'iel if;t, ^al"; er fid) erbrceben nuif;, in^cffen, iXH-nn er unrflid)
^elu ot^'*i'i;^'' i^^'" '"*''" i'^'" aniu^tban, nacbi^ei^^ben unp fooiet ui lu'b jienonunen bat, t}.\\] ee ibm
UcbelfeitcnuiiP U^cfcbiverben i^ernrfad^t, fo ifte»? bcffer, er erbredu' fiel), al-j caf; er '^kfabr lanfe,
franf ju iverfeu. (fin i^reebntittel in fold^em (falle ,^n ncbnicn, i|t ^aber iiidu nur erlaubt,
fcnrern ratbfani. — 'iOi „^u nnrft a>abr fiu^en." — 11) h'Ti,nY>/c „bcr ficb wobl oerftcbt auf
ctirae' uub bebarrlid) ^arin ift; ^er ^arin ut '»lufen »oerftcbt." Xer Sinn ift: 'ocrle.u' fid» auf
ba? flcif;i;ic '}lrbeiten. — 'i2) „fen (freißcbijicn." — 'l^i) Kai /mprpijia r/'/r ua/'/Mvi/c nhrov -äin-i/
„unt ber Mtubm ter (»i3rof;nnitb i)! ibnt i^niMf;." — Vi) rawi/iy „bcm .ftariven." — 45) äKp/ß/jg
„5uvcrläf;iii." — 14») fi> oin.t //// äri^f>.\ni> „im 'ÄnMutrinfen fei fein .^^elf." — '(7) KÜiuvnr chKi-
/tiKti cTouufia er ;-Jf/0/} „tcv (^-cucvofcn VM'üft CStfenftabI tureb (iintaueben" f. i. in fa-o 'iüaffcr. —
J518) nvrijt; oJrof Knpöiai; h /uixn vKtp;/<!>iiv(,>r! „fo (vrüft) t'cr '^L'cin tic .^^er^eu beim Streite tcx
Uebermütbij^Mi." ;3n fer Irunfenbeit offenbart ber 'Menfeb, ivie er i^Miunt ift. — -19) i-inov
- -v; „eta\u> bcm l'eben (^Meicbe-? ober "Jtebnliilje?." Ter mdf;i;^ iietntnfene iln'in ;vbt l>cm
O.'i'enfibeu t>ie entfvredienbc .straft. — oO) „iicm Der S?ein feblt;" t'/aaGoviuvi.! nivo>. Wan fann
V.iMv febr iiut leben obnc iCnin, aber naeb Der jicUHHMitieben ^Jfeinnnii ([iU ti ato ein arme?
Veben. — öl) Tiefe ©orte fd)cincn wcbcr mit beni i'orberjiebent'cn, noeb Dem ^fadn'oKienDen
in Ji'üinimenbanvi ^u ftebcn un& f. i. c^5r. Ter 5inn ift: iöäi^ befebleunii^^ber reu lob mel)r,
aU uumäf;ii]cr ii?einiicnuf;V — 32) LXX füjict I-nn; iv qK-^tG/^iü imI av7i-7i:oiiaTL. —
?$rj) -/j/^i-rn. tih'T)/ \h"Mi}> aopnvoc tvf -päcKou/ia „"ik-raufdutnji i^ermebrt beij Jörn bcu J^orcn
bi^ ynm 5(nftof;." — 34) laxi'v „bic i^raft." — 33) „burd) jorberiuiijcu."
Caput XXXII.
1. Rectorom^ to po^norunt?" noli extolli: esto in illis quasi unu^ ex
ipsis. 2. Curam illoriim habe, et sie conside, et omni cura tua ex})licita
recumbe:'' 3. ut laeteris propter illos, et ornamentuni gratiae^ aceipias
coronam, et dignationem'^ consequaris corrogationes. 4. Loquere major
natu:*^ decet enim te 5. primum verbnm'' diligenti scientia**, et non
impedias musicam.'-' 6. Ubi auditus non est/"^ non effundas serraonem,
et importnne noli extolli in sapientia tua." 7. Gemmula carbunculi'^
in ornamento auri, et comparatio musicorum in convivio vini. 8. yicut
in fabricatione auri''* signum^* est smaragdi, sie numerus'"' musicorum
in jucundo et m'ido ato vino. ^"^ 9. Audi tacens/ et pro reverentia"'
accedet tibi bona gratia. 10. Adolescens loquere in tua causa vix.'*
11. Si bis intcirf gatus fueris, habeat caput responsum tuum.'" 12. In
multis^ esto cpiasi inseius, et audi tacens"' simul et quaerens. 13. In
medio magnatorum non j^raesumas:^^ et ubi sunt senes,"^ non multum
loquaris. 14. Ante grandiuem-* praeibit"' coruscatio: et ante verecun-
diam^"^ praeibit gratia, et pro reverentia^ accedet tibi bona gratia. 15. Et
liora surgcndi non te trices; praecurre autem prior^'^ in domum tuam, et
illic avocare,^** et illic lüde, 16. et age conceptiones tuas,-'' et non in
delictis^ et verbo su[>erbo. 17. Et super bis omnibus bcnedicito Dominum,
qui fecit te, et inebriantem te ab omnibus bonis suis. 18. Qui timet
Dominum, excipiet doctrinam ejus: et qui vigilaverint'*' ad illum, in-
venient i)enedictiünom. 10. Qui cjuaerit legem, replebitur ab ea:''' et
qui insidiose agit,'" scandalizal)itur in ea."'" 20. Qui timent Dominum,
invenient Judicium justum,''"' et justitias"'^'^ quasi lumen accentlcnt.
21. Peccator homo vitabit correptionem, et secundum voluntatem suam
inveniet comparationem.'*' 22. Vir consilii non disperdet intelligentiam,'^"*
alienus''^'' et superbus non pertimescet timorem: '^' 23. etiam postcpiam
fccif' cura eo sine consilio, et suis insectationibus^- arguetur. 24. Fili
80 Tai SuA 3cfuö ©iroc^. 32, 1—28. 2lnm. 1—47.
sine consilio nihil facias, et post factum non poenitebis. 25. In via
ruinae non eas, et non offendes in lapides: nee credas te yiae laboriosae,*^
ne ponas aniniae^ tuae scandalum: 26. et a filiis tuis cave, et a dome-
sticis" tuis attende. 27. In omni opere tuo crede ex fide animae tnae:^'*
hoc est enim conversatio'*'^ mandatornm. 28. Qui credit Deo/^ attendit
mandatis: et qui confidit in illo/" non minorabitur.
1) f. ?,1, 1. — i^ci LXX bic 5(uffrin-ift: -efu /^ovfjtvuv. Sei finb Mcr ?cbrcn ncflft^cn für
bic SiffbmciScr ctcr fi)aftmab(foiüo;c, iric tic 2ütcn fic nannten. — 2 ) „iwbax ftc^td'^ üim Waft^
mcifter i^cnui*i." — ^5) -äaai' -?]f xp^'^v «^w -oiioni; „n?cnn bu aUcö Srfovfcritcbc i^ctban baft.''
Xie (»äftmälMfr battcn im Cricntc eine Sinricbtnnii, bic c>5 nctbrncnbii] niacbtc, baj; cii^en?
einer aflfeiefteUt nuube, ber 31[lee ancrfnen unb jebc llnpibnnnii abun^hven nuiptc. (£r battc
bic "Plii^c anu'ii-'i'iKii, bic 2pcifen ror^ulciicn, für 9}iäf;iiifiit nub iüniicu^^enbcit \\\ fcri^en, bic
63cfVM-a*c 5n «beräMcI'cn, bic 'iPiufif \\\ rci^ieren, bic 3nt ber i^ecntiiuuui \\\ beftinnnen u. f. f.
4) t'iKiauiar x<'v'^' „bc? c^utcn '^cncbnien? bvilber." — 5] „unt' ^af! bu bic "iJlnerfennnn^ ber
(yafti?cfeUfd)aft crKuuicft;'' f. i. (^^)r. — (») Ter 2(elteftc bat bae JlJedit, baö erfte 29ort ju
f^>rcci^cn. — 7) f. i. f'>'ir. — S) cv äsprüi t-iariiLiy „mit i^cnaucr öinfiein." C£r fcU fein Iccreä
(»cfd'Wa^ fübren, fLMl^ern ctn.\ie ^dieiienniblte« »jcrbrincien, bas; allen ^n^i-^i'ci". befonberei bcn
jüniicren' \\\x i^clebnn^ iint« ^ur Unterbaltunii biene. — 9) inwaiKÜ. (£e foll ivabrenb ber
IJDhifif, »äbrenb ^cö (skM'aiUKi^, ni*t laut i^ereret werben. — lOi o-or äKp6afja „wo co etix\ii? '^\i
Icnw tiibt," b. b. irp (>H'[au;^, 5)^ifif subbrt l^ir^. 2(urf) bic i'ufe;., cbivcbl |lc bae r^H\i^cntbeit
ju fairen fd^cint, muf; in biefem Sinne erflärt n^erbcn. „5i>o man (nn'j^cn ^Oiufif i nidit beeren
fann (.auf 's^efprvid^e), ba re^e ni*t." — 11) /n] ao0iZnv. — 12) ar^na-/:^ üv\ipuK«c i-) Kuafnj
xpvaü ai-^Kpiua iinvaihüv iv ai'ii-naiui oh-ov „UM^ cin (Sicinct »cn JKubin in iioltcncr f^affun.'^, baö
ift ein 5)fiiftfcbpr beim aL^eineiaftmablc;" cf. II. Heg. 1'.), ;;.j; Eecle. 2, 8; Is. 5, 12. —
13) iv KnrciaKEincfjcLTi xp^'f^'? „in (yplbiicfd'meibc, ober in ßjolbfaiiun.q." — l-S) aopa-jig
„leiciicl," ireld^cö bic rrientafen immer im j)iinsie fifbren. — lö) //f/or „ba>o Viel» ober baö
taftniapiiic Spiel." — 1<>) >"o' i/i^ei oUci. — 17) „burd) fcjac (fbrcrbietii^feit pter i^efd>cifcnbeit."
18) ei xp'''"' 0'"^' „tt^cnn bu rebcn muf!t." — lf>) Kfoa'/aio)ßov /oyjv „fur-i"(cfaf;te jKebc," .«c.
loquere, /ä'/i/aoi: — 20) tr !)'/rjoic -rrii/jä „mit il*3eniiiem i'ielce," .sc. '/än.aov. — 21) y'nov
6jf ytvüdKuv Kai äfja aiu-üv „fei ivic cincr, ter (£infid}t bat unb benncd) jut^lcid^ ftillfdnrciiit." —
22) i'ii nianinv „baltc bid) ibnen nidu i^leidv" — 2f5) hipdv'/h^arToq. — 24) T^pu ,-ipov-i/i
„'.HM' bem Xonncr." — 2-5) /.öracr-f/ce^ '„eilet." — 2<>) -pit aiGxwrypov „'oox '!>cm '^e]d)n'
benen." — 27) ÖTTÖrprxr — 2S) khI p?) paiiiun „unb 5i.\iU're nidU." — 2i>) ra h-iinii/pa-ä
cor. b. b. tbuc, UMJi bir eben einfallt. — ?iO i sai //i) ä/Mprtjc'AC-jij /-fp/z^rirw. ??ad^ ber 'ü^Jabl^'
jeit, befcnbere n^enn man fieb mit indem ©eine vTiütlid^ eietban, ift man eiar iieneiiU, ein uber^
mütbia äluM-t ',u fpredn-n. — rjl) o'i upxipiZovrtc „bte'früb eramcben (o^cr"früb"auffteben)."
IVit biefem i^crfc bciiinnen nncber Vebren un^ ^prüd^e *:erfd^ietcner 5lrt. — 32) „wirb feine
Sättiiinuii baran nn^cn." — 33) ö vTroh-p/vu/temg „tcr i?cud^ler." — 34) „bem wirb er 5um
f^aüe bleuen. " — 3-5 ) h/","« „Urtbeil, ©cridu," b. b. waei red^t ift. — 3<>) i^ni öiKauopara „bic
Vebrcn ber (yered>tij(feit." Taö l'eben ree (s5ctteefüvdui3en ift Wie etnc l'eudUe ber (s3crcduiiifeit.
37) ah.Kpnia „^ufammeufci^uun." iSr macbt ficb au-? 5lüem, wa^ er ficbt, bint, prüft", baö
epnu^cfitum cineö Urtbeil?, fcffen cijtcntlidie (shninblaiu^ nur ber eiiiene ©illc ift, b. b. er
kjit 3lllte ^u feinem l>ortbeile aue; unt ma*t feine ^.^efeblüffc nur na«b Pcm ('»H'lnfte bco eioicnen
3i?iUen«. — 3S) o/ ///} -o-puh, (hmw/po. „v^ernadiläffiiit nicbt Pen (i:?ute«) i^n-banfcn." —
39.1 <V/>i>rptoc „tcr Unorffutliebe." — 10,1 furduet fiibft ba-? ntdit, "wa? ',u für*ten i|t. —
II; ein ab.^eriffener i-er-^, ber frim^er in 3ufammenban>i ju brinaeu iit. 'VUw tamx aüenfall»
?en 2inn uiitfrltelltn: "Jlud) nad^^em er obne Ueberle>^ujia iiebanf"elt bat, fäbrterboit fort, fid)
ni*t ]v fuidMen." — 42) „er wirf burdi feine eic(enen ^^(nf^Uiiie ^^eftraft;" f. i. (^3r. —
53) n-pooMTT^ft „wp mau fidi nid^t anftefu," felbft eiiicm folcben Srn-i^c fcllft bu nid)t fiirebtlp»
trauen.— 44) -.(r-fvt rij fvxii cor „glaube beiuer in-rnunft," beinem\)3canffcu. — 4aj ri,(;j,cic
„.^raltuni?, i^cübac^taiiä" ber (iJebcte. — 46) v^pu. — 47) Kvpiu.
Caput XXXIIL
1. Timenti' Dominum non occurrent mala, sed in tentatione Deus
iHum conservabit,^ et liberabit a malis.^ 2. Sapiens non odit mandata
et justitias,-* et non illidetur* cjuasi in procella navis. 3. Homo sensatus
JJiiö 53uc^ 3ffu^ Sirac^. 33, 1—6. 3Inm. 1—9. SI
credit Icf^-i Dui, et lex illT fulelis." 4. (^li iiiterrogationeni maiiifestnr.
parabit verbuni,'' et sie deprecaliis exaudietiir," et couirervabif dis-
ciplinam, et tunc resjioiulebit. 5. Praetoidia lii tili quasi" rotacani:(t
qiiayi axis versatilis cogitatus illiiis. 0. Equiis eniiss-aris,'' sie et amiciis
subsannator, snb oiiiiii supra^edente hiiinit. 7. Quare dies diem snperat,
et iterum lux lucem, et aiuius annuni a sole?'" 8. A Doiniiii scitiitia
separat! sunt, facto sole, et jiraecejitum custodicute.^ 0. Et imniutavit
tempora, et dies festos ipsoruin, et in illis dies fcstos celebraveru)it ad
liorani.- 10. Ex ij)sis exaltavit et niafrnificavit" Deus, et vx ipsis posult
in numerum dierum.'^ Et onines liomines de solo, et ex terra, undi;
creatus est Adam.'" 11. In multitudine disciplinae'^ Dominus scparavit
eos, et irnmutavit vias eorum. 12. Ex ipsis benedixit, etexallavit: et
ex ipsis sanctificavit, et ad se applicavit: '' et ex ipsis maltdixit. et
humiliavit, et convertit illos a separatioiie ipsoium.'" 13. (^uasi lutuni
figuli in manu ipsius, plasmare illud et disponere." 14. Omnes viaeejus; '^"
sie liomo in manu illius, qiii se fecit, et reddet illi secundum Judicium
suum. lö. Contra malum bonum est, et contra mortem vita: sie et
contra virum justum peccator. Et sie intucre in omnia opera Altissimi.
Duo et duo,'"^ et unum contra unnum. IG. Et ego novissimus evigilavi.''-'
et quasi qui colligit acinos'" post vindemiatores. 17. In benedictione
Dei et ipse s})cravi :-' et quasi qui vindemiat, replevi torcular. 18. Ke-
spicite quoniam non mihi soli laboravi, sed omnibus exquirentibus
disciplinam. 19. Audite me magnates, et omnes populi, et rectores
Ecclesiae auribus percipite. 20. Eilio et mulieri, fratri et amico non des
potestatem super te in vitatua: et non dederis alii possessionem tuam :
ne forte poeniteat te, et depreceris pro illis. ^ 21. Dum adliuc supcres
et aspiras, non immutabit te omnis caro.-''^ 22. Melius est enim ut iilii
tui te rogent, quam te respicere in manus iiliorum tuorum. 23. lu
omnibus operibus tuis praecellens esto. 24. Xe dederis maculam in
gloria tua. In die consummationis dierum vitae tuae, et in tempore
exitus tui distribue hereditatem tuam. 25. Cibaria,-^ et virga, et onus
asino: panis, et disciplina, et opus servo. 26. Operatur in disciplina,"'
et quaerit requiescere: -'' laxa manus illi, et quaerit libeitatem : 27. Jugum
et lorum curvant collum durum, et servum inclinant operationes assiduae. -
28. Servo malevolo tortura et compedes, mitte illum in operationem, ne
vacet: 29. multam enim malitiam docuit otiositas. 30. In opera con-
stitue cum: sie enim condecet illum. Quod si non obaudierit, ciirva
illum compedil)US, et non amplifices"' super omnem carnem: verum sine
judicio nihil facias grave.^ 31. Si est tibi sei'vus hdelis,-'' sit tibi quasi
anima tua :^-' quasi fratrem**sic eum tracta; quoniam in sanguine anirnae'^
comparasti illum. 32. Si laeseris''^ eum injuste, in fugam convertetnr:
33. et si extollens discesserit: quem quaeras, et in qua via quaeras illum,
nescis.
1) f. ;-]l, 1. — 2) f. i. fflr. — 3) rfiijor. — 41) ö <5.' v-nKpivofJtroc h oirü „trcr cibcx ^cu'(f fit
bamit, ij^ nnc b>ic> 2dnff im Sturm," b. l\ er ftLM';t viit, gcln ^ii fshunfc. — -j) ^ia* LXX
belieben fid) tic JÜHM-tc amt (ncrbcr, ivemit Mc iUiIvi. tcii näriM'tcu ^at? bciKiint: <:.r ii.(jr>,i,r.
(hKuiojv „Wie bor 'üliu^fprud^ Mir* bcii :){id^tütmucf," f. b. er re\c\t bem Wcfel?c |> itnbctiniit, wie
bem Sntfd^cibc be? JpohMivrieftev? bureb llrim imf Sfnimmim Exod. 2S, ;!0; Num. i^T, -1- —
6) troi/iaaov /.6}nv „bereite bid) ba^it ocr," wenn bu etwii>5 fai^lL — 7) aal <>iruc iv^i.rai^j.o/
„unb (p wirb man bir (i>kbcx geben." — 8) crnhicaf -««"f/ar hui ä-nsfu^i/Ti „erwirb bir (£in|i*t
«nb antworte bann." — 9) "(---<(• t'ic ö^Y'i"'' /-ci" TK»'b in ber iMunft/' ba«? im 5lnMirf btr
©tute [cincö JKeiterö nicf)t achtet, fonbcrn wicbert, auefdjläcjt, unb fid; unc5e|'d)lad)t escberbet. —
83 35aä Su(^ 3efu3 ©irac^. 33, 7—32. 2(nm. 10—32.
10) Knl Traf rf.ür //uf:pac hiavrov äf 7jl!ov „c3 cr()ä(t hoä}) icbcr Zao, bct^ 3afirce! fein ?tc{)t i?pn
bcr Sonne." Ter iVerfaiTcr ftcflt bicfe gracjc unb i^tbt bic '^Introort, eö fei nid)t 5i?iüe bc? .pcrrn,
baf; Mci a(cirf) fei auf l£r?en. — 18) ''/y^aas „beiliijte/' wie 5ß. 12. — 12) „unter Me iiemctnen
jjij^e/' — 'i^i) Kui 'm },vf iKTiaöij 'Arfd,u. — 11) iv Ti/j'/ifei e-iari/inir ,,nadi ber *vü(Ic Ter (£tn»
lfd,t."' _ 1.5) KOI. Trpöc aiirijv t/yyian' „uub jpii fie näfun" fid)" — buvd) bcu böbercn ricuft, ben
rr ilMtcn anvertraute, ober burd) iircjjern (sinaDcn, bie er i()nen yerlieli. — 1(») „er hiMte um-
p,cän^ert weaen ihrer JrennuniV." 9J?an faun Mer an bie iH'rfdi(tnnncrunt( ber ^chn irtammc
bcnfen uad) if>rer 2rennun;i iUMi ^uba. 'tv^^s unb ^)teifct)I überfeinen: „er bat fie beraubt ibrer
5(b;irenui"!V' unD '.nn-ftebcn He iUHfer barunter, weld^e au» ibrcm ^anbe vertrieben unirtien, um
^??rael '^UVi JU madU'n; cf. Ilom. 8, 29. ku) äviarpeTlm' avrohr n-rru CTrtfffwf nhTÖ)i> „er IHTtricb
fie auö ibrem 2il3e." — IT) n-nra -t/v thänKiav nvTov „nad) feinem 2üob[iu'fa((en." —
18) (Vi'o cro. Ter (S3ei^enfaer, ber fen^obl in ber v^biififcben aU mora(ifd)en ®elt ({ctrojfen nnrb,
ma*t ben Sboren irre "im (s3iaubcn an Wott, ben JBeifen aber brftatijU er nod) mebr barin, n>eii
er fiebt, ta\; uniiead}tet bicfec; (^3el^cnfat3eei bennoi-b bic fd)5nfie iöarmonie beftebt, unb ane
5[uauftinu{^ fajit, alieo (Nk\ienfvil3(idH' nur ;ul i>leiiitudiiieni et dueorem seu nrnatum unive'-si
bient. 3elbft"bie .^iUle nuif; ',u biefer •V'^arnuMiie beitra;U'n. ^br iietUMnibcr i^län^t ber .^immel
befto berrlid)cr. — 19) Xcr i^crfaffer fpricbt bier vhm: |ut un^ ]\\\\x in aüer Temutb, wie eg
einem ''?}^1nnc cii^en ift, ber i^om (sjcifte (^3ottei? (getrieben ift. LXX fet3en bei: Kai KareKh/pm-o-
/n/aa (i'i'vcwc Kaüljr n-' npx'i'i „"iib idi ererbte fie Oie 5.''^'nfd)en) niie !>cn 5(nfanii." Stilein im
Jufammenbaite mit bcm ^loliU'UDen bebeutet es wobt nidite; "Jlnberc^i, a(>3: xA) trat in ibr (£rbe
(f. b. in baö t£rbe ibrer (£in|ubtcn unr böberen (£r(cud)tuniien) ein, wie fie felbe i>on C'infang
ber battcn. Tie iUiliv brinjit biefen '^eifa!3 erfl 35, 13. — 20) (fr nennt ba« i^olf eine "^^ad^»
lefe, bic nur ba^ unnii^ft i^ebeutenbc entbalt; aüein biefe OJad^lefe ift inelmebr einer reichen
(irnte ^u yeri)(cid>en, in wcldicr bie aüUc bee iuHt(id)en ®ciicn>< c(cfunbcn wirb. — 23 ) t^t^uaa
,,i* fam oor'an," obwobl ein -?fa*lcfer. 3i» '^^>". c. 30, 17 u. f. w. — 22) „unb baf? bunic^t
irieber bitten müffeft um \><i?>, iXM? PU bin.ae;iebcn." — 23) fj-v ak7M^)g aeavruv -nay aaoKi „lap
bid^ von feinem 'Kenfcben au? beiner Stetlunii rüden." — 2-4) 3«! 'yried). bic 3(uffd)rift: nepl
(l'or/f.)!'. — 2'>) !:i>}(i(y(U M' TrnitM „(üf? bCU .'ilucdU arbeiten." — 26) /.«' thpl/aeig cn'äTravatv. —
27) tbue aber bei feinem jusiel in ber i^ebürbunjv ^mxü taujU nir.acnbo. — 28) f. i. ß3r.,
muf; aber notbivenbi;! ba^t flebadu n^crben. — 20) '^o-u <> ah. unb ant (£ubc bes i5crfeö: hn
f> /} ^iivx'i ofiv, i~ivei/cfi^ a'vTor ,,bu bcbarfft fciucr, lüie beine»? Vebcn?." — 30) i->r (reav-6v. —
31) b. b. bureb blutiiicn Äampf_im .Hriciic ober burd) *>iele ^iX'übc unb Sinftreni^unn, nH>^urd)
bu" r-^ fb weit i^ebraebt baft, einen ^flaoen erfaufen 5U fönnen. — 32) 2>. 32 u. 33 bäben LXX
fur^: l-iii' lidKunnr a'vriiv k'u ii-apar ÜTiiApä. h' ttoUi Ij()ü i,r;T?iC!£ir ahröv; „n^CUU bU ibu Übcl
bcb.mbelil unb er auf unb ba'oon lauft, wo iinüft bu i^n fud)cn?"
• Caput XXXIV.
1. Vaiia' spes, et ineiidacium- viro insensato: et somnia extollunt^
iinprudons. 2. Quasi qui apprehendit umbram, et persequitur veiitum:
sie et qui attendit ad visa mendacia;'* 3. hoc secundum lioc visio
somniorum:^ ante faciem hominis similitudo hominis. 4. Ab immundo
(juid mundabitur? et a mondaee quid verum dicetur? 5. Divinatio
(M-roris," et auguria mendaeia/ et somnia malefaeientium,^ vanitas est.
(!. Et sic'ut parturientis, cor tuum** phantasias patitur; nisi ab Altissimo
fuerit emissa viiütatio,'-' ne dederis in illis cor tuum: 7. multos enim
errare fecerunt somnia, et exciderunt'" sperantes in illis. 8. Sine men-
dacio" consummabitur'^ verbum legis, et sapientia in ore fidelis com-
l)lanabitur.'' 9. Qui non est tontatus, quid seit? Vir in multis expertus,
coo-itabit'MnuIta: et qui multa didicit, enarrabit intellectum. 10. Qui
non est expertus, pauca recoo-noseit:''' qui autem in multis faetus est, '^
nmltiplicat malitiam. 11. Qui" tentatus non est, qualia seit? qui im-
])lanatus est, abundabit nequitia.^' 12. Multa vidi errando, et plurimas
verborum consuetudines.^^ 13. Aliqtioties nsque ad mortem periclitatus
suin horum causa,'' et liberatus sum gratia Dei.** 14. Spiritus timentium
Deum quaeritur,''-* et in respectu*' illius benedicetur. 15. Spes enim
Daö SBuc^ 3cfu^ ©irac^. 34, 1—80. STnm. 1—31. 83
illorum in salvantem illos, et oculi Dei** in diligentes se. Iß. Qui timet
Dominum nihil trepidabit, et non pavebit: quoniam ipse est spes ejus.
17. Timentis Dominum beata est anima ejus. 18. Ad quem respicit, et
quis est fortitudo ejus? 19. Oculi Domini super timentes-*" eum, proteetor
potentiae, firmamentum virtutis, tegimen ardoris, et umbraculum meri-
diani,"' 20. deprecatio ottensionis," et adjutorium casus, ^ exaltans
auimam, et illuminans oculos, dans sanitatem, et vitam et benedictionem.
21. Immolantis ex iniquo oblatio est maculata,"^ et non sunt beneplacitae
subsannationes injustorum. 22. Dominus^ sölus sustinentibus se in via
veritatis et justitiae.*^ 23. Dona iniquorum-^ non probat Altissiraus, nee
respicit in oblationes iniquorum: nee in multitudine sacrificiorum eorum
propitiabitur peccatis. 24. Qui oflert sacrificium ex substantiapauperum,
quasi* qui victimat filium in conspöctu patris sui. 25. Panis egentium
vita pauperum est: qui defraudat illum, liomo sanguinis est. 26. Qui
aufert in sudore-*^ panem,-" quasi qui^ occidit proximum suum. 27. Qui
effundit sanguinem,^ et qui fraudem facit mercenario, fratres sunt.
28. Unus aedificans, et unus dpstruens: quid prodest illis nisi labor?^
29. Unus orans, et unus maledieens: cujus vocem exaudiet Deus?
30. Qui baptizatur a mortuo,^'^ et iterum tangit eum, quid prolicit lavatio
illius?^' 31. Sic liomo qui jejunal in peccatis suis: etiterum eadem faciens,
quid proficit humiliando se? orationem illius quis exaudiet?
1 ) f. 31, 1. — 2) KEvai fÄT/fJpf Kai fevöe'ic. — 3) ava-ripovaiv „tfflÜiKln," lliai^cn if'r -^^Crj
viu ff c{)ii'f den *>on a'Jcrlci füjjcn ^cffnunoicn. — 4) ho-vioiQ „auf ivvtumc." — 3) Ter 3(u-ö'
^vUlf „Mcfj iiciicn tief;," tovto Ka-ä -ovrov. bctcutct „■■J^iit' <\i<iin 3Birf(id)fcit." Senn man in
ten vZpieoiel utviut, Imt man 5n.'ct IMltcr, ba? Urlnlb uiif fa-S 'Slbt-üt'; e? crfdicint ein „tic^
c?eij|cn tic|." vio x]t ü- im Jvanmc, — ö) /lavrsiai „t*ie Si^abrfaiinniU'"-" — 7) Kai oiuna/joi
].t\i i^ociclteutercicu" Lev. 19, 26; 20. ß; Deut. 18,9-12.-8) f. i. (^3r. — 9) for «7)
('nroo-a'/jj h' t77i(7i<n-?i „wciux fic nicbt v*pm 5(fleriH^dM'ten mittclei einer J^eimfuebuncj (uroerläfiliien
Cjftnbavunii) ciefentct finb." Jväume, ihmi 'ijott o,ewni:et, waren ber tes? Cuifob, Gen. 28., fc?
*3>barao Gen. 41., bc» ^Jahi^oboncfer Dan. 2..'t'e3 3ofetb Mntth. 1, 20, ber ülnnfcn 2. 12,
bc^ 'iV'auIno Act. 18. 9. 2?ci allen biefen Irdumcu war 5Uj^tcid) ein inner(i*e? i!id>t ber
ßrfenntnif;, wobunt ber ?3icnfd^ über bcn lirfprun.q beö Jraumee au^ (i)int über allen J^i-'i^'fi'l
crboben nnirbe. — 10) b. h. tle fanbcn fiui betnnunx. — 11) b. b. ebne eine trü.^nifAe i'er--
mittdiuf,. — 12l „ijebt in Grfüüuniv" — J;5) nrouart Tnarü re/nioaiq „wirb ypüfommen
(crf(ärt) bur* ben iilaubwürbis^M: tOJiinb," b. b. bureö bcn, wcUten (iiott wunbcrbar alo jiilaub-
würbiij be5cid^net bat. — i4) h;vu „er weit}." — \6) ohh „crwei^." — Iß) ö (5t -f-Ämv/M/rof
,,ber vnel umber iiefommcn ift." — IT) /.•«< -/.f/ora rüp /ojfjv /zov o-rwff/f //or „unb mcbr ncci),
alo i* favie, wei'^ \i\" — 18) fo(;U im (^3rieit. eril nae^ liberatus sum. — 19) ^i/ce-rai „wirb
leben." SiUioü übcrfetjt bier bie i>u(;i. „wirb bcfd)üt3t." — 20) hya-üvTaq. — 21) ü-tt ueaim-
fipiac „iKsKn bie ü^Jittagc-binc." — 22) ov/.ntdj aT^u-pm^Kuuuaro^ „eine .&ut iM?r bem 5Inilcpe."
2'i) „eine .^iilfe liegen bcn 3 tnrj." — 24) 7Tpog(pn()a fie/tuio/utvr/ „ein J^obnopfer, ein 2pptt*
Opfer." — 25 1 'i''« ekhKei 6 viiiiaTog kv -pn^oopa'iQ äaeßijv. — 2(>) be',iebt ficb auf panem unb
fcß eii^ent(i* sudoris bei^^en; f. i. rs5r. — 2") avuSlumv „Unterbau, i)Kibrun;i," weld)e 33ebeU'
tuni», biefe-j i^ricÄ. ©ort fonft nir.^cnb-3 bat. — 28) ««< ^kx^uv ahm ö a-oarepfjv iua<^(>v fiiG^iov
„eiti :i3lut!M'riveb'er ift ber, weiter be? la^^li^bner-? ?cbn ',urüefba(t;" 7. 22; Deut. 24. 14. —
29) ri i,oE/iinav ~?.siov i/ koitovi;; „n\x^ b.iben fie ba!M>n al? yiaj^eV" ©eld>" ein ii^eb^ erwartet
bemnaA jene 3Jeid^en unb 'i))?adniiKn, bereu "Jfvbeit fein auberces ^id bat, alö bic Jvrudu ber
Slrbeiten 3lnberer ^u ^erftprcn! i\ ;',o fteüt für fie nidn-j 'ijlnbereij in :?(ni?miu al-5 ben glud^ —
30) „ber fieb wafd)t (unb reinigt] we^cn i^erübvun^ eine? Xobten" Num. 19, 11-19, —
31) II. Petr. 2, 21.
2 e c^ n c r : ^. Schrift. St. 3:. III,
8i Va^ ©UC& Oefuö ©trac^. 35, 1—24. 2Inm. 1—18.
Caput XXXV.
1. Qui' conservat legem, multiplicat oblationem. 2. Sacrificinm
salutare est attendere mandatis, et discedere ab omni iniqnitate.^ 3. Et'
propitiationcm litaresacrificii super injustitias, et deprecatio pro peccatis,
recedere ab injustitia.^ 4. Retribuet gratiam* qui ofFert similaginera:
et qui facit misericordiam, offert sacrificium.^ 5. Beneplacitum est
Domino recedere ab iniquitate: et deprecatio pro peccatis" recedere ab
injustitia. 6. Non apparebis ante conspectum Domini vacuus. 7. Haec
enim omnia ))ropter mandatum^ Dei fiunt.^ 8. Oblatio justi impinguat
altare, et odor suavitatis est in conspectu Altissimi. 9. Sacrificinm justi
acceptum est, et memoriam ejus non obliviscetur Dominus. 10. Bono
animo- gloriam redde Deo: et non minuas primitias manuum tuarum.
11. In omni dato hilarem fac vultum tuum, et in exultatione sanctifica
decimas tuas. 12. Da Altissimo secundum datum ejus, et in bono oculo
ad inventionem facito manuum tuarum:^ 13. quoniam Dominus re-
tribuens est et septies tantum^" reddet tibi. 14. Noli offerre munera
prava," non enim suscipiet illa. 15. Et noli inspicere sacrificium
injustum,'- cpioniam Dominus judex est, et non est apud illura gloria
peisonae. '^ 1(3. Non accipiet Dominus personam in pauperem,'* et
deprecationem laesi exaudiet. 17. Non despiciet preces pupilli: nee
viduam, si effundat loquelara gemitus." 18. Nonne lacrymae viduae
ad maxillam descendunt, et exclamatio ejus super deducentem eas?
19. A maxilla' enim ascendunt usque ad caelum, et Dominus exauditor
non delectabitur in illis." 20. Qui adorat Deum'^ in oblectatione,
suscipietur, et deprecatio illius usque ad nubes propinquabit. 21. Oratio
humiliantis se, nubes penetrabit: et donec propinquet non consolabitur:
et non discedet donec Altissimus aspiciat. 22. Et Dominus non elon-
gabit,'" sed judicabit justos, et faciet Judicium: et Fortissimus non habebit
in illis patientiam, ut contribulet''' dorsura ipsorum: 23. et Gentibus
reddet vindictam donec tollat plenitudinem superborum: et sceptra ini-
quorum contribulet, 24. donec reddat hominibus secundum actus suos,
et secundum opera Adae, et secundum praesumptionem illius,'^ 25. donec
judicet Judicium plebis suae, et oblectabit justos misericordia sua.
26. Speciosa misericordia Dei, in tempore tribulationis, quasi nubes
pluviae in tempore siccitatis.
l) f. 31, 1. — 2) f. i. f^3r, — 3) Subjcft biefc^ Svi&c? ift recedere ab iniquitate, Jrcju
est ^u fuwdcrcn i]!; f. i. rsh'. — 4) nvm-in'iiroir x"!'"' '!Tf)oc(ptpuv (TFfiuW/.iv „Tant cx\i<xtM,
tVCr WcM opfert." — O) ^yraia^u)' nirtvnjg „brtlUlt cill l'obopfcv." — 6) t^U-aaiiöi;. — 7) 2(üe
bicfc guten JBcvfc ftnb ja lud^tij 5(nbcrc>?, al? (frfüüuuii bc? dicfctyji (^3pttc6. — 8) ev äya-&c^
öoy'tn'/./iü „in siiucr 3(btlcbt." — 9) Kai^n-pt-ua xeipk „wai" tk .tranb'vcrniaii," b. b. nadi ^cincm
a^ermciicn. (£? i|t bcrfctbc ^(uiJtTuct nnc Lev. 14, 21. l'ott itnb 9(cif*l ü'berfctjcn : „nad) bcm
Erwerb bcincr .(pänbc;" T(»b. 4. ',); II. Cor. 9. 7. — 10) ftebcnmal foincl. — 11) //7} 6o)po.
KÖTTEi. rcrcfcr nimmt bicfc^ Ülnn-t bicr iilcid)bcbcutcnb mit n.>p(MKt:i unb übcrfctU : „bcftii^
gefallen aufgenommen." — l(i) oh ut] ßpaäivy ,,er »er^icbt nid)t." — 17) jwf äv Gwrphp?/ oacpvv
ävE/.eriuövuv^ „biö er jcrfd^Iägt ben fRMcn (eigcntlid) bie J^alfte) bcr Unbarmberjigen." —
18) Kai Ta fpyi töw ävßpü-uv Karä rä iv^ivfir/para avrüv „unb bi^ CV biC SBcvfC bei' 5))?enfC^Cn
nad> i^ren 2(b|tcl)tcn (SlnfAldgen) vergolten."
Daö 53uc^ 3ffuö ©irac^. 36, 1—20. 2Inm. 1—13. 85
Caput XXXVI.
1. Miserere^ nostri Deus omnium, et respice nos, et ostende nobis'
lucem miserationum tiiarum: 2. et immitte timorem tuum super
Gentes, quae^ non exquisierunt te, ut cognoscant qiiia non est Deus nisi
tu, et enarrent niagnalia tua.^ 3. Alleva manuni tuam super Gentes
alienas, ut videant potentiani tuam. 4. Sicut enim in conspectu eoruin
sanctificatus es in nobis, sie in conspectu nostro magnificaberis in eis,
5. ut cognoscant te, sicut et nos cognovimus quoniam non est Deus
praeter te Domine. G. Innova signa, et immuta mirabilia.^ 7. Glorifica
manum, et brachium dextrum. 8. Excita furorem, et effunde iram.
9. Tolle adversarium, et afÜige inimicum. 10. Festina tempus, et
memento finis,'' ut enarrent mirabilia tua. 11. In ira flammae devoretur
qui salvatur:^ et qui pessimant plebem tuam, inveniant perditionem.
12. Contere caput principum inimicorum, dicentium : Non est alius
praeter nos. 13. Congrega omnes tribus Jacob: ut cognoscant^ quia non
est Deus nisi tu, et enarrent magnalia tua:^ et hereditabis*^ eos, sicut ab
initio. 14. Miserere plebi tuae, super quam invocatum est nomen tuum:
et Israel, quem coaequasti^ primogenito tuo. 15. Miserere civitati
sanctificationis tuae Jerusalem, civitati requiei tuae. 16. Reple Sion
inenarrabilibus verbis tuis,^ et gloria tua populum tuum. 17. Da
testimonium his,^ qui ab initio creaturae tuae sunt, et suscita praedi-
cationes, quas locuti sunt in nomine tuo proplietae priores. ^"^ 18. Da
mercedem sustinentibus te, ut proplietae tui fideles inveniantur: et
exaudi orationes servorum tuorum 19. secundum benedictionem Aaron"
de populo tuo, et dirige nos^ in viam justitiae, et sciant omnes qui
habitant terram, quia tu es Deus conspector'^ saeculorum. 20. Omnem
escam manducabit venter,'^ et est cibus cibo melior. 21. Fauces con-
tingunt'^ cibum ferae, et cor sensatum verba mendacia.'"' 22. Cor
pravum^^ dabit tristitiam, et homo peritus resistet illi.^^ 23. Omnem
masculum excipiet mulier:'® et est filia melior filia. 24. Species mulieris
exhilarat faciem viri sui, et super omnem concupiscentiam hominis
superducit desiderium.^^ 25. Si est lingua curationis,^" est et mitigati-
onis et misericordiae: non est vir illius secundum filios hominum."''
26. Qui possidet" mulierem bonam, inchoat possessionem: adjutorium
secundum illum est, et columna ut requies.^ 27. Ubi non est sepes,
diripietur possessio: et ubi non est mulier, ingemiscit egens.'* 28. Quis
credit ei, qui non habet nidum, et deflectens ubicumque obscuraverit,^
quasi succinctus latro exiliens de civitate in civitatem?
1) f. 31, 1. — 2) f. {. f!5r. — 3) „änbcrc bie SCMinbcrttniten," b. b. taf; auf-? 9?cue bic
HBunbcrtbat i^cfcbcbcn. — 4) firz/mh/n öpKtaiw? „^lc^cnf bcö Sibcei," bcn bu j'icfi.tirprcn, un-? ^u
retten aui< bcr .fi^^1n^ bcr j^cinbe. Tic i'uuv Uu Ijuafiov unb wpütc bamtt ba? t£nrc bcr Seiten
unb 3?crfoI;iunt(cii bc? in-^lfc? (^^cttc^^ fcrftanbcn nnffcn. — 3) „a^cr bcr Strafe eutriMincn ijt."
6) unb nininrfic mieDcr als? bcin (irMbcil. — 7) Exod. 4, 22; Deut. 22, 10. — S )«/>«< -a
7Myiä o-or „um 5u cr^cbcn bctnc Stnfprüitc." Tic 23itte Ift, f^ott mi\ie 5ion mit iifdubiiicm
Seife erfüllen, ireldu? (^ijottci^ ®crt t?erfünfc «^^ erf^ebe. '^Ici.d) ^v'o* unb 9{cifcM: „(^Hnt minie
bic ?luofprücbc unb 'jprcpbeticn, n?c[ciu' er in i^c5Uji auf tic i>erberr(iciuuui 2icn>? bur* bcn
Wefilaö gcmacfn bat, in SrfüIIunij acbcn unb ba^ iU'^lf'bic »erbcif;ene ^crrlidifcit fcbaucn laijcn;"
Ps. 2, 6; lOy, 2; Luc. 2, 32. — 9) b. b. fenfc ^Tcbiijcr, bie mit ilraft unP ^eicben vuiftretcn.
10) 7Tpo(p7/-tiac Tcic f-Tr' övö/ia-c aov „^prcpbcticn, bic in bcinem ')?amcn lUM'cbebcn." Tenn feit
Waladiia^ unb Sad^aria^ war fein "'iPrppbet mcbr aufiidlanbcn. — 11) Num. 6, 24.—
12) Kvpiog. — 13) ^kx beginnt lieber bie gortfe^ung bcr ^prücöe. I:er iserfa))cr fpric^t
6*
86 Das mä) 3efuiJ ©irad). 36, 20—28. 2tnm. 13—25.
junäcbft i>pn bcr 5DaM bcr y^rau, »ie auei bcm ^oT;ienben crfidUlicI». 3}?aii_^imi§ bd bicfcr ®aK
tüte bei bcr älsiM bcr Spcifcn, t^crriittiii fein unt» fid) nid)t burcft bcn <:;d)cin täufd)cit laijcn.
SiütPli u. 9(. crfdircn bcn Sprud) Inidirtabli*. — 11) ^ shrai „iofkn." — 1?*) n^cinintcr bie
l'üflcnrt'prte ^cr grauen ju i^cr^tc^cn. — l(>) «aprf/a arpe^T/y „eine i^crfditai]cne <^celc, eine
a}erfd)mi^tc," jvornntcr ebm uncbcr eine fd)(cd^tc (5rvineni?vtifcn ^u »ocrftcfcn. — 17) '
Caput XXXVII.
1. Omnis amicus dicet: Et ego amicitiam copuluvi; sed est amicus
solo nomine amicus. Nonne tristitia inest usque ad mortem?' 2. Sodalis
autem et amicus ad inimicitiam convertentur. 8. 0 praesumptio
nequissima,^ unde creata es^ cooperire aridam^ malitia, et dolositate
illius?^ 4. Sodalis amica conjucundatur in oblectationibus, et in tempore
tribulationis adversarius erit. 5. Sodalis amico condolet causa ventris,
et contra hostem'' accipiet scutum. 6. Non obliviscaris amici tui in
animo tuo, et non immemor sis illius in opibus tuis. 7. Noli' consiliari
cum eo, qui tibi insidiatur, et a zelantibus te absconde consilium.''
8. Omnis consiliarius prodit consilium,"^ sed est cousiliarius in semetipso.®
9. A consiliario serva animam tuam ; prius scito quae sit illius neces-
sitas:'" et ipse enim animo suo cogitabit:'' 10. ne forte mittat sudem in
terram,'^ et dicat tibi: 11. Bona est via tua; et stet e contrario videre
quid tibi eveniat. 12. Cum viro irreligioso tracta de sanctitate, et cum
injusto de justitia," et cum muliere de ea, quae aemulatur: cum timido
de bello: cum negotiatore de trajectione," cum emptore de venditione,
cum viro livido de gratiis agendis, 13. cum impio de pietate,'^ cum
inhonesto de honestate/ cum operario agrario de omni opere,'^ 14. cum
operario annuali"' de consummatione anni/ cum servo pigro de multa
operatione: non attendas bis in omni consilio. 15. Sed cum viro sancto
assiduus esto, quemcumque cognoveris observantem timorem Dei/^
16. cujus anima est secundum animam tuam: et qui, cum titubaveris^^
in tenebris, condolebit tibi. 17. Cor boni consilii statue tecum:=^" non
est enim tibi ajiud i)luris illo.'^' 18. Anima viri sancti^ enuntiat
aliquando vera,-^ quam Septem circumspectores sedentes in exelso
ad speculandum.^ 19. Et in bis omnibus deprecare Altissimum
ut dirigat in veritate viam tuam. 20. Ante omnia opera verbum
verax praecedat te,^ et ante omnem actum consilium stabile. ^^
21. Verbum nequam immutabit cor:^'^ ex quo^ partes quatuor oriuntur,=^
bonum et malum, vita et mors: et dominatrix illorum^^ est assidua
lingua. Est vir astutus multorum eruditor, et animae suae inutilis est.
22. Vir^ peritus multos erudivit, et animae suae suavis est.'' 23. Qui
sophistice loquitur, odibilis est: in omni re^^' defraudabitur; 24. non
est illi data a Domino gratia: omni enim sapientia defraudatus est.
25: Est sapiens animae suae sapiens: et fructus sensus illius laudabilis.^
26. Vir sapiens plebem suam erudit, et fructus sensus illius fideles sunt.
£)a3 Sud) Sefuß ©irad). 37, 1—34. «Knm. 1—35. 8T
27. Vir sapiens implebitur benedictionibiis, et vidcntes illum laudabunt.
28. Vita viri in numero dierum:^' dies autem Israel'*- innumerabiles
sunt. 29. Sapiens in populo hereditabit honorem, ^^ et nomen illius erit
vivens in auternum. 30. Fili in vita tua tenta animam tuam: et si
fiierit nequara, non des Uli potestatem: 31. non enim oninia omnibus
expediunt, et non omni animae omne genus placot. 32. Noli avidus
esse in omni epulatione, et non te elfundas super omncm escam: 33. in
multis enim escis erit iniirmitas, et aviditas appropinquabit usque ad
choleram.^* 34. Propter crapulanr'*'' multi obierunt: qui autem abstinens
est, adjiciet vitam.
1) (s^ric*. gin 2a(3 mit bcm vvoli^nbcit: „3fi c>? niifit ein ?cib H^ jum Sterben um einen
WcniMKn uiib is-reunb, ber ficb in einen A-ein? oevfcbvfc"'— '±) w -or//i)vr tvi-^i/n/fia „o [cblimmer
SlnfcliKii-?:" — f5) -6\iev htKVAimi;/g „woIkx ipdl^teft bu bid^?" — 4j sc. terraui. — -> ) m'
<Sit7 turi/TL „mit Srng." — 6) h<avrL TTo/Jfiov. — 7) f. i. Wr. — 8) k^alpec ßov/,//v „ergebt feinen
J)?atb." ric lUrli}. lag t^aifni „bringt feinen dlath i^or." — 9) ek mrroi^ „für \id), ]n feinem
inn-tbcit." — !0) „in ivelcbev ÜJotli er ficb be^n^e." — H) Kai -}äfj ahrdi; iavrC) ihvAtlctrai
„benn er mcdUc etu\i ]n feinem iun-tbeilc einen Math ertbcilen." — 12) >,bamii er nittt etwa
einen "J-H'aM (fe-o 5lnftoG't'ö] in bie (i;r^e frf»fa;ie." /''/-ors jWjj t-l ml K/.ypnv „tcyrnit ex nidn
tai- V'co-? über tid) werfe." Xic i^aUi. la-5 bicr mit dkcbt cii'hjpöv „^artev^," b. b. Stein, baran
jn ftDlpcrn. 'raä 3Bort KM/pog „Sto\>l," gibt fein orfentlidet^ i?cr|länbnif). — ifi) //// J-»>Tm,;
ufzä rar h-oß/ v-aiürov cre Kai ärro -('jv 0/}.ovvtwv ae Kpv-^'on ,ioi'/.i/v „rCltbfdiavje nidU mit bem
ber ticb mit "Jlrivvobn anfAant, unb v^erbirii beine ^Infcbiäije *ocr Giferfürinioren." Xici^uliii
muf; bier ircnifdüienommen nler^en, wie ans bem Sdilnj; S>. 14 beroori^ebt. — V-i) -^epi usrc
S'j/iar „über laufeb." — 13) ficrä ävE/xl/i^iovog Titpi ^/•j?/öTo?/t^e/af „mit bem llubarmbcr^ijien
aber bas SBobltbun." — 16) fierä öKV7/pov „mit bcm äräiien." — l") fifrä /uaviov iocarior
„mit bcm .(>any'iai;!ti.'ibner." — 18) evm'/ug „bie f^^ebote." — 19) iuv n-alojr „tvenn Mt
ftraudelft." — 20) küI ßov/j^v «aprf/ac crf/mv „fteüc feft ben ^tn^^fprucb (beine^) .f^'crjene," b. b.
biifc fir eine fetlc, upoerläffißc 'C'inftdt. — 21) niGv^Tspoc „ju^oerlaffiiH^r;" fod fid^r -icTürtpov
beif'en. — 22) befeutet bier „mcbr, ridtii^er;" f. i. Wr. — 2S) eirl cKo-yij „auf ber SGarte."
■iv finb unter biefen .t^od^aivicbtern bie ■'poduKlebrtcn ^u iH'rficbcn. — 24) äpY>/ -arröi- ipycv
'■'<'}•'<: „ber Sinfan»! aik-i SBcrt'e^ fei tic Ueberleiiunii." — 2-5) 3oi'/./'/v „".«eratbunc)." ' —
26) '"x''"f "//.'«wOTfcjf Kupöia^ „3eidien ber i'cränVerunj^ bes .'?cr^eni^." — 27) „iner Tini^e
finf eij, bie ben ^on ani^eben" ävart-'/lei, b. b. wenn im -töerjen eine 'Jienberunji lu^r fi* jU'bt. —
28) Kai Kvpn'ruvaa n'cSp/Ejdif ahriuv ylüaca (or^ „e^^ bcrrfcbt aber ^arü^er immer Tie jun;^e,"
b. b. s'iMi ^er Bin'iic jKbt (vhite;;, i^öfei^, lob nnb \!cben aus<. — 29) T-icr?/^ r/wo/;«- „ader
>}?abrun;V' — ^icbt er yerlufti;!. — f;5(J) h-i nrö/iatoc Tna-oi „finb ibm Oi,ixo\i) im 'liJunfe," b. b.
eruHidfen ibm aus feiner j){"efe. — fiS) „beftebt aus ^xblbaren 3:ai{en." — J:52) b. b. feine
®erfe faiieri; fort, foianiie Israel beftebt — immer. — 3?5) -lariv „©laubcn." — 34) f. 31,
5!nm. ;J4. — 3')) öi u-'/.iia-iav „voeijen Ueberfüflnuiii."
Caput XXXVIII.
1. Honora niedieum propter necessitatem:^ eteiiim illum creavit"
Altissimus. 2. A Deo est enim omnig medela, et a rege accipiet donati-
onem.^ 3. Diäciplina'* mcdici exaltabit caput illius, et in conspectu
magnatorum collaudabitur.^ 4. Altissimus creavit de terra medicamenta.
et vir prude]is non abhorrebit illa. 5. Nonne a ligno indulcata est
aqua amara? G. Ad agnitionem hominum virtus illorum,*' et dedit
hominibu.s scientiam Altissimus, lioliorari in mirabililjüs suis. 7. In bis
curans mitigabit" dolorem, et unguentarius faciet pigmenta suavitatis."
et unctiones conficiet sanitatis," et non consumüiabuntur opera ejus."'
8. Pax enim Dei" super lacieni terrae. 9. Fili in tua infirmitate ne
despicias te ipsum,'- sed ora Dominum, et ipse cllfabit te. 10. Averte
a delicto, et dirige manus,'' et ab omni delicto mundu cor tuum. 11. Da
S8 S:a& Suc^ 3efu« ©ira^. 38, 1—10. SÄnm. 1—13.
sucavitatem et memoriam similaginis,'^ et impingua oblationem,^' et da
locum medico:'^ 12. etenim illum Dominus creavit: et non discedat a
te, quia opera ejus sunt necessaria. 13. Est enim tempus quando in
inanus illorum incurras:^'' 14. ipsi vero^^ Dominum deprecabuntur, ut
dirio-at requiem eorum/^ et sanitatem, propter conversationem illorum.^
15. Qui dclinquit in conspectu ejus, qui fecit eum, incidet in manua
medici. 16. Fili in mortuum produc lacrymas, et quasi dira passus
ineipe plorare, et secundum Judicium ^^ contege corpus illius, et non de-
epicias sepulturam illius. 17. Propter delaturam ^" autem amare fer luctum
illius uno die,^ et consolare propter tristitiam,^* 18. et fac luctum
secundum meritum ejus^'^ uno die, vel duobus propter detractionem.
19. A tristitia enim festinat^" mors, et cooperit virtutem,^'' et tristitia
cordis" flectit cervicem. 20. In abductione permanet tristitia ^^ et sub-
fetantia inopis secundum cor ejus. 21. Ne dederis in tristitia ^^ cor tuum,
sed repelle eam a te: et memento novissimorum,^" 22. noli oblivisci:
neque enim est conversio,^^ et huic nihil proderis, et te ipsum pessimabis.
23. Memor esto judicii mei:^^ sie enim erit et tuum: mihi heri, et tibi
hodie. 24. In requie mortui requiescere fac memoriam ejus, et consolare
illum^ in exitu spiritussui. 25. Sapientiascribae in tempore vacuitatis:^*
et qui minoratur actu, sapientiam percipiet: qua sapientia replebitur"
26. qui tenet aratrum, et qui gloriatur in jaculo, stimulc boves agitat,
et con versa tur in operibus eorum, et enarratio ejus in filiis taurorum.
27. Cor suum dabit ad versandos sulcos, et vigilia ejus in sagina
vaccarum. 28. Sic omnis faber et architectus, qui noctem tamquam
diem transigit, qui sculpit signacula sculptilia,^*^ et assiduitas ejus variat
pieturam:^^ cor suum dabit in similitudinem picturae,''^'* et vigilia sua
perficiet opus.''^ 29. Sic faber ferrarius sedens juxta incudem, et con-
siderans 0])us ferri:'*" Vapor ignis uret*' carnes ejus, et in calore fornacis
concertatur: 30. Vox mallei innovat aurem ejus,*^ et contra similitu-
dinem^^ vasis oculus ejus: 31. Cor suum dabit in consummationem
operum, et vigilia sua ornabit" in perfectionem. 32. Sic figulus sedens '
ad opus suum, convcrtens pedibus suis rotam, qui in solicitudine positus
est semper ]n'0[)ter opus suum, et in numero*^ est omnis operatio ejus.
33. In brachio suo formabit lutum, et ante pedes suos curvabit virtutem
suam.** 34. Cor suum dabit ut consummet linitionem,^'^ et vigilia sua
mundabif^ fornacem, 35. Omnes hi in nianibus suis speraverunt, et
unusquisque in arte sua sapiens est; 36. sine bis omnibus non aedifi-
catur civitas. 37. Et non inhabitabunt, nee inambulabunt, et in
ecclesiam non transilicnt.''^ 38. Super sellam judicis non sedebunt, et
testamentum judicii'^" non intelligent, neque palam facient disciplinam^'
et Judicium, et in parabolis non invenientur: 39. sed creaturam aevi'^*
confirmabnnt, et deprecatio illorum-'^^ in operatione artis, accommodantes
aniraam suani,''' et conquirentes in lege Altissimi.
l) Tzphr T<)r xminr. LXX fc^cn bct: riiicüg ahrov „mit bciit ticbü^rcnbcit Coline." —
2) fKriae „bat ÜMi bcftfdt." — Ü) 51ui5 ':Pliiüui5 H. N. XXIX. 1. (icbt bcriMH-, 1>ar, fic $(ente
im "JUtcrthumc iibcr alle -iHUtlcUunji mit |^icl^ iHMiovirt unirfcn. (fvaüftratuo, tcr tcn i^önifl
5(iUioct)u>< reu ciitcr sicfvibrlidum Mranfbcit i^tHilt battt, bcfam bafür v^on t>c|Ten Sobnc ein
.^cncrar ihmi KK) lalcutcn (L">(),()(M) '^hll^cn ofcv do.ooo Iba(cr). — /4) t-iGrijurj „btc 3Bi|Ten-
fitaft." — 5) yiaiiiaaxfr/aerai. — (> ) f'u; tu yvL^rrßiivai rip- 'tG\hv al'rov ,,i\(h'oxt HOd) JU iv 5; cf.
Exod. 15, 25. — 7) fl> „bat er dcboben-," oermutblidi ift Dens aU Sul'jeft an5unebmcn. —
8) ./ilyita. — 0) f. i. <yr. — 10) „unb feine 5Dcrfe (^ie Ucbunji [einer Äiinft) fommcn an
fein Sntc." — 11) uni ripi/vt/ ^ap' ai'Toi! „unb ijon ibm {'oom iJlr^te) fommt JHiibc (^cit beäi
Jcibc^) überall auf (Ertcn." — 12) //7} Trapüif/.eTre „übcrfc^ nid^t." — 13) ev^^wov x^ipoi
Daö S3uc^ 3efu^ ©trac^. 38, 10—39. 2Inm. 13—54. ^
„tenfe rcd&t bic .^vinbc," b. b. tbuc ffiutc?. — 14) „brincj Sobt^cruci unb ßJebcnfojjfcr »on
«Webt;" f. I. 2?. 2S3. 5(nm. 5. — lo) „unb brini^ ein J^cttopfcr'bar." LXX fetten bei: <Jf
fiij vTräpxuv „aU roürbeil bu nicbt U\u-\tx mcbr (eben." — IG) iiebraucbc aber bocb au* bcn
Slr^t. — 17) öre Kat h' jf/jrrü' airüv ti<j(5/n „ivo iu ibreu .£'dn^en iBobKicruit." Tvi btep bvirt
ju verlieben ift, n.Mrt< ocnicfd}iasKn, fiWm ^t lefen: „ba iu ibren .^äupeu'iOoblfabrt ((^3enefuni5)
lieiit," wellte l'eoart aucb 1\ U ad^ 'iParallele für ficb bat, — 18) Kai yäf) niroi „benn and) fte."
Xie auöübeubc 'Jlv^nethinfe ivav faft au«?fcbliet;li* bei Pen l'eiMten, bie fcbiMi bunt ibren 5tanb
jum (ik'bete auiieuncfcn iiMren. — l!)i ira ü'-ofSüfry ai)70(f arü-ßiwi' „baf; er ibuen sjclinc^en
laiJe Pic StilhnuV' (be? Hebel»?). — 20) x/'P^^ ifi^iuatcji; „be? l'eben? balber," b. b. ^ur i^er-
läni^erunv^ Pei? l'ebeuv^. •Dia* ber i'ulri. bürfte ber 3inn fein: um fe^ iL'eben^unterbaltö n:>iücn.
21) ^■a-ä -?> Kpiaiv a'rroh „jvie e-? ibin jTcbiibrt." — 22) „ivejien be^ ^facbrepeui?;" f. i. tyr. —
23) f. i. <^^r., Pa c? obnclnn im nadMlen in-rfe m^rfiMumt. LXX fe^jen no'.t bei: kuI ^tp/tavov
Ko-fTöv „uuP balte eine brünftii^e Iraucr," b. b. eine fdcbe, bie ^C'W •^ix\i\\ i^ebt. — 21) \i<i\^t
im r^rieeb. erft am Snbc i>. LS. — 2-5) unTä ri/i' ä^iav avroh „nadb feiner üBürPc." —
26) eKßalvei. — 2T) Ka/iipei la;(vv „fd):ivicbt Pic ftraft." — 28) iiv ü-ayuyij irapaßaivei Kol
}.l-r/. Kai ßinc 7Trij;(ov Kcirä KapSiaQ. (f iuc \&\vtx \x\ crflcircube Stelle. Tcrefcr übcrfe^t: „3n
ber (£infamfeit überfAreitet bie i^etrübnif; ibre ('»h-en^cu mxt bie -Iraucrfoft greift ba* .^erj an."
93oiTuet: abduc'tü cadavero traiisit (])aulatiui) tri.stitia, et luctu levato vita fit Ifetior. Xie
S-'uKv [ai -apauii'si „bei Per 'Jlbfubrunvi (P. b. nacl^ Per '^(bfübrunii be-? ^eirfmamö) bleibt bie
Srauer, unb baci \?eben be>o 'i)(rmen (Pe-^ l'eiPtrai-ienPen). ift, wie fein .^er^' (arm unP ebne
ö;rciuirfuni'()_. — 29) t'tg /.b-r/v. — 30) b. b. ncbenf, baf; audi bu ilerben mufu, unb ba§ Sitte
gerben nui)ten. — 31) e-nvo(^6g „rRüeffebr," b. i. au? bcm (^rabe. — 32) airoh. —
33) -npciK/ lixii/rt h> avrü „trii^ilc Pidi übcr ibn." — 3'A) ^ur Jfit ber '?}fuf;e fammelt ber
(sHiebrte .Hcnntnif; unb SOcijibcit. — 35) W aooia-dl/aerai „wie fcK berjeniiie ein 2i>cifer werben,
ber ben ^)>flUi( . ." — 3(>) ol y/.i'Oovrcc y/riifiam nopayi<^uv „Pic Siei'lclttedH'r." — 37) Koi
vTvofiow/ av-ov ii/./.oiücFai ttockia/w „betJen 9(u?Pauer allerlei cyebilPe fd^afft." — 38) ekrd üuoti'^
cai :u>ypn4>tnv „nad) Pcm 'icbtn JU treffen." — 39) 7f/./ffa< iyr/oi^ „ein viollfommeneö 2Berf jij
StauPc 5U briuijcn." — -40) Kai Karapainiäriov äpyü tjuh'/pif) „uuP uaAPcnft Über bae robe Sifen,"
9?ad) Per Ve^art ip-ioi atih'/pov „über ba-? öifenwerf." — 41) :r//5« „bartet." — 42) „fcbKigt
intmcr auf Pa^^ 9fcue fein Cbr." — 43) „auf Pa? '??fpbell bcei ®erfe* ift c;ertdUet fein SlUiiel"
44) Koafj,';G(u „uerlid) \n madien bt? ;ur i'ollenpun.a." — 43) h'ap^^uioc „(^cnan beredinet."
40) „beijen (ikwalt," ndmii* Pe-? \!ebnie*. — 47) rd jp/o-uß „bie (yiafur." — 48) Ka-^apicai
„JU fetten." — 49) Tiefe ©orte bilPen im r^riedi. Pen "-Jinfauii eiue^^ neuen 8at?eg unb lauten:
Koi kv 't-KK/iioia ohx i'-F.pa/nvi'rai „aber iu Per i^oIf-JiH^rfammluUi^ wcrPcu fic nidit cmporfpriny]en/'
b. b. JU feiner iöürPe fcmmen, ju feiner iLMianviebunii. — oO) „Pao ^l{ed)töf,efet3budi." —
öl) SiKaioahyv. — o2) Kriatia a'iüvoQ „Pa-o 3cifsU'bitbe (Pa^i irPifcbc rs)cmdd)te) werPen fie
fertmadien," üTtjpiaovai. — 33) >) (Ur/a/c al'-üv „ibr i^erlauiien iiebt nur auf Uebunji ibrer
kunft." — 34) Tiefe ©orte bilPen im ß5ricd). einen neuen ^a^ unb juifieiii Pen ^infan^
ton C. 39 unb lauten: ~/7/v rov e-u^ovto^ tijv V''',V'/*' ß'''~'"' kuI (havoovuh'ov iv vuuu ixl'iarov „ijanj
anPer>? !^erl)dlt cö fic^ mit bcm, ber feine 5cele ber iBctrad^tun^ beö ©cfe^eö be* 2l(Ierböct)ftcn
ix'itmet."
Caput XXXIX.
1. Sapientiam omnium antiquorum exqniret sapiens, et in prophetis'
vacabit. 2. Narrationem virorum nominatorum conservabit, et in
versutiasparabolarum sinuil introibit. 3. Occultaproverbioruin exquiret,
et in absconditis parabolaruin conversabitur. 4. In raedio magnatorum
niinistrabit, et in conspectu praesidis apparebit. 5. In terram alienigen-
arum gentium pertransiet: bona enini et mala in bominibus tcntabit.
6. Cor suuni tradet ad vigilandum diluculo ad Dominum, qui fecitillum,
et in conspectu Altissimi deprecabitur. 7. Aperiet os suum in oratione,
et pro delictis suis deprecabitur. 8. Si enim Dominus magnus voluerit,
spiritu intelligentiae replebit illum: 9. et ipse tamquam inbres mittet
eloquia sapientiae suae, et in oratione conti tebitur Domino: 10. et ipse
-dirigetconsilium ejus,^ et disciplinam, et in absconditis suisconsiliabitur.
•11. Ipse palam faciet disciplinam doctrinae suae, et in lege testamenti
QO T)ag Sucö 3efu3 ©ivac^. 39, 1—22. 2tnm. 1—17.
Domini o-loriabitur. 12. Collaudabunt mnlti sapientiam ejus, et usque
insaeculum iion delebitur.^ 13. Non recedet memoria ejus, et nomen
ejus requieretur* a geiieratione in generationem. 14. Sapietiam ejus
'.enarrabunt gentes, et laudem ejus enuntiabit ecclesia. 15. Si permanserit,'
nomen dereliuquet plus quam mille: et si requieverit,*^ proderit illi.^
IG. Adhuc consiliabor, ut enarrem:^ ut furore^ enim repletus sum.
n. In voce dicit:"^ Obaudite me divini fruetus,'^ et quasi rosa plantata
super rivos aquarum fructificate. IS. Quasi Libanus^^ odorem suavilatis
habete. 10. Florete flores,'^ quasi lilium, et date odorem, et frondete in
gratiam," et collaudate canticum, et benedicite Dominum in operibus
suis. 20. Date nomini ejus magnificentiam, et confitemini illi in
voce labiorum vestrorum,'^ et in canticis labiorum, et citharis, et
sie dicetis in confcssione: 21. Opera Domini '^ universa bona
valde. 22. In verbo ejus stetit aqua sicut congeries: et in sermone
oris illius sicut exceptoria aquarum:'^ 23. quoniam in praecepto
ipsius plaeor fit,'^ et non est minoratio in salute ipsius.^^ 24. Opera
omnis carnis coram illo, et non est quidquam absconditum ab oculis
ejus. 25. A saeculo usque in saeculum respicit, et nihil est mirabile in
conspectu ejus. 26. Non est dicere:^" Quid est hoc, aut quid est istud?-*
omnia enim in tempore suo quaerentur.^^ 27. Benedictio illius quasi
fluvius inundavit; 28. quomodo cataclyraus aridam inebriavit, sie ira
ipsius gentes, quae non exquisierunt eum, hereditabit.-^ 29. Quomodo
convertit aquas in siccitatem,^^ et siccata est terra :^^ et viae illius viis
illorum^" directae sunt: sie peccatoribus offensiones in ira ejus. 30. Bona
bonis creata sunt ab initio, sie nequissimis bona et mala.^" 31. Initium^''
neccssariae rei vitae hominum, aqua, ignis, et ferrum, sal, lac, et panis
similagineus,^^ et mel, et botrus uvae,^^ et oleum, et vestimentum,
32. Haec omnia sanctis in bona, sie et impiis et peccatoribus in mala
convertentur. 33. Sunt spiritus,^ qui ad vindictam creati sunt, et in
furore suo confirmaverunt tormenta sua:^' 34. in tempore consummati-
unis^' eiFundent virtutem: et furorem ejus, qui fecit illos, plaeabunt.
35. Ignis, grando, famos, et mors, omnia haec ad vindictam creata sunt:
36. bestiarum dentes, et scorpii, et serpcntes, et rhomphaea'^ vindicans
in exterminium impios. 37. In mandatis ejus epulabuntur,^^ et super
terram in necessitatem praeparabuntur,^^ et in temporibus-suis non prae-
terient verbum. 38. Propterea ab initio confirmatus sum,^^ et consiliatus
sum, et coghavi,^'^ et scripta dimisi.^*^ 39. Omnia opera Domini bona,
et omne opus hora sua subministrabit.^^ 40. Kon est dicere: Hoc illo
nequius est: omnia enim in tempore suo comprobabuntur. 41. Et nunc
in omni corde et ore collaudate, et benedicite nomen Domini.
1) ;i' T7po<pirrr,!r. — 2) „uiib cv ^ä(t iit '?lath itnb 2i?ifKnfdiaft btc re*{e .^ic^tuiij^ ein itnb
finnet ncid) über taci, u\i? ibm jcrbovo^en ift." — ti) sc. memoria ejus; beim bcr 2ai} bai\o,t
mit bcm nädificu ^ufammcn. — ^) :/'/aerai „wirb leben." — 3) „wenn er lani^e icbr." —
0) „wenn er aud* friiber_ jur f>hibe ^eht." — 7) f^^^o'f' <»''-'P ,,fo gewinnt er boct) fi'tr |ld).''
iPoiTuet: 8il)iiii>i laboravit et a^terna ])ri^mia acqui^vit. — 8) (hnro7/t)i}c tsiht/yf/aa/icu „ic^
retU wod) auf cre (su^t-anfen ijcrtrviiien." — 9) '•> ''mw"/!''« „tvic ber g^cümonb." — 10) f. i.
(«r. Wan iiniG' tvoM i'vwov „bic i^C;KiitenuuV' alö Subjeft annehmen. — 11) viol bmoi.. —
iH) ('•>? /hidv'!^. 'dis i|l baruuter ber Ü.H'i!^la^Id^, bvtj nHUnricdu^ubc i^iutmbarj 511 v^crfteben. —
Vi) (uxintj. — 14 ) f. t. <^3r. — l-j) h njrtm avro? „mit bcm iTietnt()rrnbcn Vok.'' — H>) LXX
fcijen bct: xnl rruv 7rf,ö'_Ta.yi/n h' KaifxJ nvror t:arai. Tr/ifra )ap iv untpf.i airov u/-r>/d//rjtrni „jeber
i^efeM irirb ',u feiner ^dt ^oiUoci^nx, benn 'Jtöe? nnrb ',u feiner 3eit erforfdit werben;" b. h. bte
^n^eimäfsiiAfcit ber '-l?cf:blc nnb ^^(norbniuuien ©otte? wirb eines ^aj^eö erfcrfdH werben.-^
17) ^nx ©ricci). cl)uc sicut. Tie exceptoria aquaiuiu finb bvi? 5?cecr, bier bvi^ rot^ 2)iceT.
'Lüi Sud) 3efu« Sirnc^. 39, 23—39. 2lnm. 18—39. 91
18) THffa /} fifVoK-;« „auf feinen i^cfelU ;'\cfd>iebt Sdle^^ um? iiefvidt," b. I}. imi? ilnn gefällt;
nClCl) i^t^lJuet: "Jdleö, U\1i? (freute invldH. — B9) kcü o\u tvnv bg i/arr('jan rö mor/'/ptor niTur „Cf
Kinn ibn '?iiemaut' binfcrn, nn^nn er .\pell wirft." — :2()) „man brauct^t nid)t ^u fragen." —
21) r/ Toi'To, e'n ri ruim; „irai? \\i td^, n'o^u bae?" — i!2) 5tn)latt tiefer SBcrtc, weldic tic
LXX bei iv 21 b>iben, beif;t ci^ im Cs3ried): rrnwa ■}ui> e'ic xi>t''f'C c-'i'rüv hiria-at „bcnu '^lliej ift
ÜCfdUffcn, UUe eö nOtbUHMltii^ U\"ir." — iJrJ) ovr(j(; iii>-}//v avra? f^vt/ K/j/pdin/jJ/aet, i'.i<; {itrtcrfiiij'tr
Vitara fJf ä'/ui/v „fo iveitcn tic iuMfer feinen ^\>\-n jnm Srbtbeil crbaltcn, n.nc er tit »viffcriüc
ßjcjienb in einen 5a!^fee r>enrantclt bat." ^sm bebr. rrtiiinal ftanb für tat^ Sl^ort h^am ^K{n\
ftd)cr npv'tD' UH-htee eine „bcwdffertc Oiei^ent" beteniet, ivie Gon. 13, lo; Ezech. 45, 15. —
2-4) fif a/.uyv, f. 5(nnt. 23; cf. Ps. 10(i, 34. — So) (i' ''"'"' a'vTuv -ol( öaloir triiäai. rivro.c ~ii"
ävöuoig TTpocKöii/iara „mc fcinc üüeete ben .^cilii]en »geebnet ftnt, fo ftnb fic bcn Uebcitbätern 5nni
3(nftof;" (^um gaü). — 26) obrui; -oic ä/japru/.oig Kciuä. — 2i) „bic ^-»au^tfacbe ;" f. 2*>, i:^.
28) oeukh/.tc TTVDo'v „21>ci5cnmebl." — 29) aiua (jTa(pv/7/c „Iranbenblut," b. b. SBein. —
30) -vej'ua-a. ??ian ',^er|lebt darunter i^emcinbin bie 9iad>ec(einer, ob i^ute ober b'i>''t\ Xcrcfer
aber u. 9(. wollen barnnter bie Sturntanube *oerftanbcn nnffcn, aber i;(ennf; mit Unred)t. —
31) ia-epfueav iiaariyu: alrön' „fte »oerftärlten ibre '^Jeif;d." — ri-2) „jnr Jcit bci? in^rberbenö;"
b. i. bcr 3üdniviunsV — 33) „bac; Sd^rocrt" ber gcinbe. — 3'4) f'V/)'-/vi:J//aoi'-«/ „fte freuen
ftd)." — 33) „fte werben naeb i^cbarf i^crüilet." — 3t>) „befjbalb franb icb immi Slnfauij ein
fcji" (in meiner UeberuniiinuiO- — 37) koI (heiw'/^^r/v „nnb id^ fann barübcr nad»." — 38) hru
iv ypapy äofJKa „Unb ieb binterlicf! eo fduiftlid^." — 39) Kai -ücav xi>t'af ii'-i^pf' nlri/c x'^'l''/]'/'^!'
„unb »crfdmfft 3ur rechten Jett jebee 33cbürfuib'."
Caput XL.
1. Occupatio magna creata est omnibus hominibus, et jugum grave
super lilios Adam, a die exitus de ventre matris eorum, usque in diem
sepulturae, in matrem omnium.^ 2. Cogitationes eorum, et timores
cordis, adinventio expectationis,^ et dies finitionis: 3. a residente super
sedem gloriosam, usque ad liumiliatum in terra et cinere: 4. ab eo, qui
utitur hyacintho,^ et portat coronam, usque ad eum, qui oi:)eritur lino
crudo: furor, zelus, tumultus, fluctuatio, et timor mortis, iracundia perse-
verans, et contentio, 5. et in tempore refectionis in cubili somnus noctis
immutat scientiam ejus.* 6. Modicum tamquam nihil in requie, et ab
eo in somnis, quasi^in die respectus.^ 7. Conturbatus est in visu cordis
sui,*^ tamquam qui evaserit in die belli. In tempore salutis suae exur-
rexit/ et admirans ad nullum timorem: 8. cum omni carne,^ ad liomine
usque ad pecus, et super peccatores septuplum.^ 9. Ad haec mors,
sanguis, contentio, et rhomphaea, oppressiones, fames, et contritio,'" et.
flagellu:" 10. super iniquos creata sunt haec omnia, et propter illos
factus est cataclysmus.^^ 11. Omnia, quae de terra sunt, in terram con-
vertentur,'^ et omnes aquae in mare revertentur. 12. Omne munus, et
iniquitas delebitur,'* et fides'^ in saeculum stabit. 13. Substantine in-
justorum sicut fluvius siccabuntur, et sicut tonitruum magnum in
pluvia personabunt."' 14. In aperiendo manus suas laetabitnr: '"
sie praevaricatores in consummatione tabescent. 15. Nepotes im-
piorum'^ non nuilti])licabunt ramos,'^ et radiccs immundae'-" super
cacumen petrae"' sonant."^ 16. Super omnem aquam viriditas,-^ et
ad orem fluminis ante omne foenum evelletur. 17. Ciratia"-* sicut
paradisus in bencdictionibus,-^ et miscricordia in saeculum ])ermanet.
18. Vita sibi sufficientis-" opcrarii condulcabitur, et in ea invenics
thesaurum.-' 19. Filii, et aedificatio civitatis confirmabit nomen,-* et
super haec^^ mulier Immaculata^" computabitur. 2U. Vinum et musica
laetificant cor: et super utraque dilectio sapicntiac. 21. Tibiae, et psalter-
92 Da« ©uc^ 3efu« ©irac^. 40, 1—28. Slnm. 1—38.
ium suavem faciunt melodiam, et super utraque liiigua suavis.
22. Gratiam, et speciem desiderabit oculus tuus, et super haec virides
sationes. 23. Amicus, et sodalis in tempore convenientes,^^ et super
utrosque mulier cum viro.^^ 24. Fratres in adjutorium^ in tempore
tribulationis, et super eos misericordia^* liberabit. 25. Aurum et argen-
tuiu est constitutiopedum:'^ et super utrumqueconsilium boneplacitum.^'^
26. Facultates et virtutes exaltant cor,^^ et super haec timor Domini.
27. Non est in timore Domini minoratio, et non est in eo inquirere
adjutorium. 28. Timor Domini sicut paradisus benedictionis, et super
oninem gloriam operuerunt illum.^^ 29, Fili in tempore vitae tuae ne
indigeas:^^ melius est enim mori, quam indigere.'"* 30. Vir respiciens
in mensam alienam, non est vita ejus in cogitatione victus;" alit^- enim
animam suani cibis alienis. 31. Vir autem disciplinatus, et eruditus
oustodiet se. 32. In ore imi^rudentis^conculcabitur inopia," et in ventre
ejus ignis ardebit."
1) b, ^. in bic Srbc, bte in ffDabr&ctt bic f^kpf;mittter aUcx TWcnfcfien ifi, iveit f^ctt bcn erflen
9?fcnKbcn, bcn ^taminiMtcr auo ibr ßcbilbct bat. — 2) E-ivma TrpocjhKlaq „bcr 'ikbanfc an
bic .^ufunft." 3((i? iHninun ift btcr est ^i fuppliercn: „ibr Sinnen unb bcs «öerjcne gurd)t ifl
bic (£rfori'd)unsi bcffcn, wa-? ^u erwarten ftcbt, unb bcr Sag be? (Enbe?." — 3) ^t^acintb cbcr
himmelblau unir bei bcn 5((tcn, wie 'iJ.Hirpur, bie "^o.xht bcö Äoni.a^manteto. — 4) yvüaiv
„feinen Sinn." — o) iv r'/ufpa uKn-inc „am ia.ac ber ©adle."- 5(udi in bicfem -i'crfc ift ba3
äHnbum au^iiciaJTcn, fo baj} man nicbt mcif;, wie man ;ib_eo, LXX n-' UfIiu»' überfe^en mü|tc.
iUeiIcidjt iiV ',u lef^cn T^ap' i-Keimv „c? ift bei ibnt im i:cb(afe, wie ant lac[t bcr ©ache." —
0; „bei feinen Iraumcn." — 7) „ba ibm 5fidit>^ i?cfd)cbcn ift, ftel^t er auf unb ifunbert ft^,
baf; 9Hd)t-? ^u fürd)ten rear." — S) eriicin',c: „fo ift c5." — 9) f-ra-Ada/n T^pöc; rav-a „noä)
ftebenfad) barüber." Xie (^3e»iffencibiffe finb unv^lcid) pciniiicnber, a(e; ade anbcrn Äümmer»
hijTe. Tic i'uUv bat -pöc Tai-ra 5um nad^ftcn inn-fc ön^iK^i i^'-'*^^' '»'' ^){edit. — 10) uvvrpifj./Lta,
nun-unter vneileidit „.Sranfbciten" ^u ocrfteben, bie sörbcr nidu genannt finb. — j.1) aal /inart^,
uuM-unter etn>a l'anbplaiien, feft, Sluöfat3 ju oerfteben ftnb. — 82) „bie ^ünbjlutb." —
1^5) (iva(Trpt(pei „febrt ^urüd." — 14) exa/fi'ji^'^liasTaL „Wirb au^^j^ftrici^en, au^^iieli^fdit, »er-
nidnct." — lo) „bic Irene" b. ^. bcr ©anbei in bcr ßkrcd)ttiTifcit. — 1(>) f^'/az/cfsz „tönen
binau«?, UMc ein riMiner beim S{c(^en/' b. i). madit »iei ?arm unb bann ift e^ au? bamit. —
17) t£s< ift bic i'ltcbe tcw bcm Unvierecbten, ber fid) bcfted}en Iä§t. ^o (ani^c er bie .^änbe offnen
tann (um 'Njcfdu'nfe ',u cmpfauiiien), freut er fidi; aber iicrabe fo (mie Tic ftcb jc^t freuen) luerbcn
fte am (Tnbe fdni.nnben (i^eriieben) Vn Uebcltbater." — 18j f«;opa o(Tf,%i' „t>ie Äproffcn bcr
Wottlofen." — 1})) „wer^en nid)t iMclt 3i^'''is1'^ treiben," b. b. feine jablreic^e 92ad}fommenfd)aft
baben. — 20) jn^ai änäpdnroi „faule Si'ur^cin." — 21) t-' äKpovö/wv TTrrpac „cinf \tdUm
J\-e[i5." — 22) " i'f'' „ac^H'f/" »cticnj'iianßelei an i^utem Cskunb unb ^"JeudUi.qfeit. 33ei bcn LXX
bci^innt biefe^ Ü'jort bcn nädiftcn ^at3 unb wirf ron (>3rotiu3 u, 31. als nonien ap])ellativum
i^ciiommcn unb für bae IHK „2d)i(fnraö" am '){il Gen. 41, 2 gct)a(ten, »eli^eg fdjnell n?äc^fi,
aber eben bcfjbatb fcfened abi^cmäbt unb bcfonber^^ a(g »venerunn i^ebraud)t it*irb. — 23) Tk
i}nU}. bat A'/'''/ flfl^M'ni, »cldK? im aler. £o^er anftatt bc6 rorbcr aui^cfübrten «,r« gefunben
ivirb. Ter 3inn iftt ®ie ba? 'sM-ag an ben Ufern bcr ©affcr fdincd badjft unb fcfeneli abge^
mäbt n>ir^, fo nnrb ber UniU'rcdUe burd} 3?eftei-tiunii fitnett rcid), aber burcb Csjottc? ©cri^te
f*nell arm; Job S, 11. 12; Sap. 4, 5. — 24) „bi'c JBobltbätiiifcit." — 2-5) sc. est „wirb
iV'fcvinet »on fi)ott uni> '^')ltn\d)m." — 26) „t>a^ M^n cincc; iKuüiifamen 5trbeiteri^ wirb »er=
fnfit." — 27) uni l->p äiioüTtpa ö eipiGKuv ^rjGavpdv „aber übcr 'i>ci^eö iicbt, wenn man einen
(2d>alj fintct," b. b. wenn man burd) (^3ottc6 ^\xü<\t :öorfet)unii einen unerwarteten (^unb mad)t.
3?offuct »crftcbt bier unter bcm „2d)atj" bic SlDeiebcit; cf. Prov. 21, 20; Sap. 7, 14; aMn
bcr i<cr;ileid) mit bcr ©eiiibeit fommt it. 20 eii^cnei i>or. — 28) „mad)t btcibenben j){ubm." —
29) h-ni i'Ktft nii<p('i-Fpa. — 30) yvvf/ äfiufw^ „ein untabcibaftcö ©cib." 1^ie ÄinDcr unb bie
i^cju-unbctc 2tabt 'ocrfitaffcn wob( JRubm in bcr 3iifwnft, ba^^ untabeibaftc Söeib aber gewahrt
J^rcure in ber <^K\icnwart. — 31) ä-ai-Tfjvrec „bciicivtcn cinanber bülfrcid)," unb ftnb babcr
eine fd^äiu-newertbc 3adic. — 32) Ter (Jbebuni'"ift" noc^ ein fefterer '-i^unc, alö ber greunb-
fAüftsbuni». — 33) ä(h/.oiH kuI ihZ/^eia „53rüfer unb .»Helfer" finb wittfommen. — 34) (?.€//-
/innin,, f. b. bic freiwilligen SBobltbviter, bic ba geben, ebe bic Üfotb einbrid)t. — 33) „oerfe^t
in eine lutcrc l'agc." — 30) i^»v/jj nuhmm^iraL „ber (gute) JRatb aber ftnbet no^ größern
i*cifa(l." — 37) XP'lliara Kai 'laxk „9leid)tbum unb 5J?ad)t." — 38) enä7Mi>av avröv. S^ ifl
fchroer ju crflärcn, xoai baö ©ort km/ivipav, operuerunt, ^icr fagen Woße. SßieCei^t ift bie
Daö mö) 3cfuö ©Irac^. 40, 28—32. 2lnm. 38—45. 93
jur (laulbeit, ^ori^UMiiUCit, ^um ^irtcincii imb anbcru Vaikni »ocrlcitct. (£? iiibt jcbiHb ein
SBcttiin, ^a^< amt üVcraiu^ li>t'cn«wcrtb crfitcint un^ iviu? ^cln f^UMilc pcji (iinaiiiKliitme cntfpririu.
«ßjcr Ca bettelt, iiin t'cn Mvanfcn, Sinnen, -JfotMeiCenten tamit .^Milfe 511 letfteii, o^cr um für Mc
empf*^»i]f"'-"" 5citlid)cn (^K^bcn Me böberen iiciflliiteii als? (£ntiie(t ^i ;U'ben, pfer wer bettelt, um
ba« i^eU'viel etnei? armen iL'eben? ',u sieben, ber tbut ein beiliiiee Siu-rf. Xic .HiriteniU'fdiiditir
fübrt nid)t nn-nti^e oon J^ciliiien aui, bie biu\t bic i^ettelannutb ben ©ei] ^um .irimmel fid)
(|cbabnt haben. '})ia\x bcnfe an ben bl. i^^ttler 2enntliiei, ber \m- ;]nt bcv^ <\n\i;(n ^PavM'te? fV)
gan*, Siom erbaut bat; man benfe an ben ferapbifdien i^-rancuKUi^ unb feinen Crten ; man benfe
an ben armen i^enebift Vaber ',ur ^^cit bei? ll-VUMleci "Piuj VI. — -'il ) .-'r /o;/a//(,K'f.v/;r „fein
icbcn ift niebt al>? ^^eben \M rednicn." (£1? ij^ ein Sdnuaroßerleben, ä()nlid) bem l'eben ber
©dimarpljerpflanjen, bic fid) ihmu 5afte einer fremben 'Pflanz' ndbren. — 1:2) (iyiT)i'/att „ix
beflcrft." — -'43) ©aln'fd)eiultri) ein 5dn-etbfef)lcr, ftatt impudcntis; upai<h,rr, — .11.4) y/.cKui'-
dlia^TüL e~nlr!,aig „fd^mccft füjj bcr i^ettel." — i-i) rer i3ettler muf! bei allem 2d^marot3en
todt baö 'Jleriifte teiben, iUnnrürfe i?on '-JUiüen, i^orroürfc »on 3n«cu, Spott ))m\ .ipcljen unb
9?icbcrn, ja felbft cc^läcje uub ^ilJJijJiiaublunii, am Siibc '^h^tii, ^uuvjcr unb leb.
Caput XLI.
1. 0 mors quam amara est memoria tua homini pacem habenti in
substantiis suis: 2. viro quieto, et cujus viae directae sunt' in oranibiis,
et adhuc valenti accipere cibum! 3. 0 mors, bonum est Judicium tuum
homini indigonti, et qui minoratur viribus, 4. defecto aetate, et cui de
Omnibus cura est, et incredibili,^ qui perdit patientiam! 5. Noli metuere
Judicium mortis. JMemento quae ante te fuerunt, et quae superventura
sunt tibi: hoc Judicium a Domino omni carni: 6. et quid superveniet
tibi^ in beneplacito Altissimi? sive decem, sive centum, sive mille anni.
7. Non est enim in inferno accusatio vitae.* 8. Filii abominationum'
fiunt filii peccatorum, et qui conversantur secus domos impiorum.
9. Filiorum peccatorum periet hereditas, et cum semine illoriim assi(Uiitas
opprobrii.** 10. De patre irapio queruntur filii, quoniam propter illum
sunt in opprobrio. 11. Vae vobis viri inipii, qui dereliquistis legem
Domini Altissimi. 12. Et si nati fueritis, in maledictione nasccmini: et
si mortui fueritis, in maledictione erit pars vestra. 13. Omnia, quae de
terra sunt, in terram convertentur:^ sie impii a maledicto in perditionem.
14, Luctus hominum in corpore ipsorum,^ nomen autem impiorum
delebitur. 15. Curam habe de bono nomine: hoc enim magis permane-
bit tibi, quam mille thesauri pretiosi etmagni.^ 16. Bonae vitae numerus
dierum:'" bonum autem nomen permanebit in aevum. 17. Disciplinam
in pace conservate filii; sapientia enim abscondita, et thesaurus invisus,
bonum omnem reverentiam '^ observare : '^ et non omnia omnibus bene
placent in fide.'^ 21. Erubescite a patre et a matre de tbrnicatione: et a
presidente et a potente de mendacio: 22. a principe et a judice de delicto:
a synagoga et plebe de iniquitate: 23, a socio et amico de injustitia: et
de loco,'Mn quo habitas, 24. de furto, de veritate Dei,'^ et testamento:
de discubitu in panibus,'^ et ab obfuscatione'^ dati et accepti: 25. a salu-
tantibus de silentio: a respectu"' mulieris fornicariae: et ab aversione
vultus cognati. 26. Ne avertas faciem a proximo tuo,^ et ab aufereiulo
94 T)aö 35u(^ Scfuö ©irac^. 41, 2—27. 3lnm. 1—23.
pcartem et non restituendo.^^ 27. Ne respicias mulierem^^ alieni viri, et
ne scruteris ancillam ejus, iieque steteris ad lectum ejus.^^ 28. Ab amicis
de sernioniuLis improperii: et cum dederis, ne improperes.
1) nwhviihc) h -näaiv „tim "Mc^ Ci,du\ci,t.'' — 2) fo((tc ^cifjcn incrcdulo; ä-ni^njrvTi „tem
S^crja.itcit,"' tcr an feine .iMHfc inclu- iilaubt. — 3) kcI ri cmavaivi) „unb wie fönntcfl bu tid)
bciTrii'weii-lcrn, »ra? beni .§)öil)fteu beliebt V" — -üt) „im Jobtenvcidie i^ibt eö feine 'jpiage um
b. b. nur inunev ihmi" Wenfdienfuvebt ficb leiten Uiffen, niitt ihmi bev 63ottei?fuvdU, rcrnuSic beren
man nur iiber baejenijie ervctben [oll, iva? lal'terbaft ift. — 1 4) „ei? gefallt niebt 5lUey, UHid
nad^ bem 'Viiauben (b. b. rcdu) eietban UM'rb, allen Veiiten." ^k fcbcimeu tut barcb, wdbrenb fic
bod> mn- bem in^feu aücin fieb7d)änien foüteu. Ter i^crfaffer nennt jtt^t baö i^efe, beffen ber
ilnjUMibbafte fieb fcbämt. — 13) fc(( beifjcn a loeo. — l(») Wriecb. a veritatc l)ei et testa-
ujoiito, b. b. IHM- ber JDabrbeit (ijottc^^ unb bem iHmbc, bie bir ja überall i^'genwärtii^ finb. —
17) «rro -ii^^fuc äyKüi-og i-n' äproir „v»or bem Stemmen bcö 'Jtrmcji auf bie 'iM'Obe," b. b. i^or
(yci3 unb .&artber!iiifeit; nacb SInbern: „*>or Unart unb banvit'd)em 2i3efen bei lifd^." —
IS) (lati, b. b. i^or i^ctruii bei (£innabme unb \'(ucniabc. — 19) ä-i ^ptiGfuc „i^or bem
5(nbiiife." — ^0) f. t. Wr., "ift nur llmfebreibunii bec* "i'oriiien. — !21) h«; cönecjc. 9?ian [od
bem 9iäcbften weber einen Sbeil i.nni bem nebmen/nnio er bat, ncd^ an6} ^a^, wm Hjm cicfdienft
nnrb. — iJiJ) ä-b Karcnm/aeui }VfcuKü( vTrüri^Hiv „iHH' bem 5[nfebauen cineo i'ierbeiratbeten
5lLH-ibcj," b. b. iH>r bem bei^ierlidien unb fünbl)afteu 3lnia)auen. — 2ä) ä-b -fpwiJjEiar ,/opr
bem neuj-(ierifien llmj]anöe mit il^rcr 5J'^1i5b."
Caput XLII.
1. Xun dupliccs scrmonem' auditiis de revelatione' sermonis abscon-
diti, et eris vere sine confusione,^ et invenies gratiam in conspectu
omnium hominum: ne pro Ins omnibus confundaris/ et ne accipias
jtersonain vit delinquas. 2. De lege Altissimi, et testamento, et de judicio
justiücare impium,^ 3. de verbo sociorum" et viatorum, et de datione
iiereditatis aniicorum," 4. de aeqnalitate staterae et ponderum, de
acquisitione multorum et paueorum, 5. de corruptione emptionis/ et
negotiatoruin, et de multa disciplina filiorum, et servo pessimo latus
i^anguinare." 0. Super mulierem nequam bonnm est signum.'" 7. Ubi
manus multae sunt, claude, et quodcumque trades, numera, et appende:
ilatum vero, et acceptum orane describe. " 8. De disciplina insensati'^
et fatui, et de senioribns,'^ qui judicantur ab adolescentibns: et eris eni-
ditus in üinniV)us, et probal)ilis'* in conspectu omnium vivorum. 9. Filiu
patris abscoiulita est vigilia,'" et solicitudo ejus aufert somnum, ne forte
in adolescentia sua adulta efficiatur,"^ et cum viro commorata odibilis
tiat: _ 10. neijuando polluatur in virginitate sua, et in paternis suis'^
gmvida invenintur: ne forte cum viro commorata transgrediatur,^^ aut
certe'" sterilis efiiciatur. 11. Super filiam luxuriosam-*^ confirma custo-
iliam: ne quandofaciat te in opprobrinm venire inimicis, a detractione-^
in civitate. et ohjectionc plebis, et confundat te in multitudine populi.
12. Omni homini-^ noli intendere in specie: et in medio mulierum noli
commorari: DJ. de vcstimcntis enim procedit tinca, et a muliere ini-
Dag 23u(^ Sefuö (Sirac^. 42, 1—20. !?inm. 1—32. 95
qiiitas vii'i.^'' 14. Melior est cnim-' iniquitas viri, quam mulier Leno-
faciens, et mulier confundens in opprobrium. 15. Memor ero igitur
opcrum Domini, et quae vidi anuuntialx). In sermonibus-"' Domini
opera ejus. IG. Sol illuminans per omnia rcspexit, et gloria Domini
plenum est opus ejus. 17. Nonne Dominus fecit sjinctos enarrare omnia
niirabilia sua, quae confirmavit Dominus omnipotens stabiliri in gloria
sua?"*^ 18. Abyssura, et cor hominum investigavit: et in astutia eorum
excogitavit. 19. Cognovit enim Dominus omnem scicntiam, et inspexit
in Signum aevi,-*" annuntians quae practerierunt, et quae superventura
sunt, revelans vestigia occultorum. 20. Non praeterit illum omnis
cogitatus, et non abscondit se ab eo ullus sermo. 21. Magnalia sapientiae
suae decoravit: qui est ante saeculum et usque in saeculum, neque ad-
jectum est,^^ 22. neque minuitur, et non eget alieujus consilio. 23. (^uam
desiderabilia omnia opera ejus, et tamquam scintilla, quae^^ est conside-
rare! 24. Omnia haec vivunt, et manent in saeculum, et in omni
necessitate^" omnia obaudiunt ei. 25. Omnia duplicia, unum contra
unum, et non fecit quidquam deesse.^' 26. Uniuscujusquo"" confirmavit
bona. Et quis satiabitur videns gloriam ejus?
1) ärro (hvTFpi'jaecjc „v*or bcm JBcitcrfaitcu tci? ßicMn'tcn." 5((o 5?cr(nurt ifl im (shicit. nci^
ba^ aicTxrvfcßf, erubcscite, IHMU IHn'bcVilCbCltfCll (ia VitcljU fUppliron. — 5) Kni inrb (iTrnm'/rfeuv
„itnb i-HH" bcr Sdiftccfuiui bcr auiHM-trautcn (iU^jHinnuiTc." — ^i) uni lay aiax'>''^'~vp<'i n/.ir&ivüi
„miti (fü tbucuM UMrjt tu bie rccbtc 5itam bviln'n." W\\. bicftn Ji>oi'!on foütc ci;icutlifb c. 41
fcl)!icj}cn, wie in l^XX; bi'un mit bcm 'i)cad}foliicubcn bccsiunt bic 'Jiuna^iinisl ^■'■"^~'" sli'ff" iiH-rfe,
bcren man j'id) ind)t pt fitdmcn, fonbcrn ju'rübnicu bat. — 4) „filnimc bifo aber iiicbt allc^
bcffcn," b. i. tXMo id) jcft aunablcii und. — 3) \i^\.ht (n-itlcu: sonteutiaiu irrre do iiDpio,
(hKnicjani. tw äaeß/]. — (>) ,,ütamc bid) uidit, luidi ^^icdst UHb 9.9abvl>cit V'i fprcdum, \Vi> ($
3?cfanutc ober ^vembc betrifft." — 7) „ivo c^ ein (£rbtbei( betrifft, ba« von bcinen Areunben
aui^i^eliefcrt ivcrDcn miif;," ober nad) rcrcfer: „voo co fid^ banbelt, ein (frbtbeil ebcr treuen
?lrcunben, a!» ununirbii^en i'envanbtcu ^nfommen ',i! diffcn." — 8) „V'Or ber '•vtitfüebiuiii bee
Äauf'-^crtmcicö," b. i. rvenn bie ii?viare a(-? faifd^e erfun?en werben. Eie "IhiL}. la? Uviinlid)
(haöüopng. XHKein man lie?t im C'atif. iinb aler. CSober: ~ipl nihaöo/xiv -pnayoir kch tfi-opuv
„WCjTieu bc? '^Jelfes m^n iU'rfaufe nnb *oon ben .i:aubc(öleiitcn." Ter 2inn ift: 5ebame bi*
iüd)t für bai\ wo? bu v^ertaufft, beut f>3e(b ^n forbern. Tiefer 5iun pafjt audi 'iitm (lontert mit
bem (toKu'iiben. 3ßic mau xnMi ben .stdufern (ik'It> ferbern barf, fo barf man mm beu .Uinbern
nnb Stla'ocn (^H'bprfam nnb 9lrbcit fordern. Vod) nnb JlteifdU überfei3en bac* (^hicd).: „3diäme
bicb niri)t bcr (vMeid)be.it iii Slam unb i<crfauf." — i)) „ibn biuiisi ]\i bauen," b. i. wo e» '}?otb
tbut. 3n Staaten, wo man Sflaven biclt, waren bie ediläjie eine fo jicwi.>bulidH' 5aebe, bafj
man obnc fic nidU bcitte beftcben fönncn, Xer (iuiturftanbbicfer -SJe'nfdienflaffe war 'jU tief;
f. ;!o, 24-;.;i. — 10) aopayir „fai? Sicjiei," baci man brüdte auf '-i^örfen, (skdbiiften, revofiten,
ä^ebdlter v^on iloftbarfciteu. „"iHir einem böfcu i*3eibe muf; man"?(llc« v>erfieiU-Iu" (ocvfcbliefien).
11) irav-l iv yprifTi. — 1:2) „fcbäme bid) niebt, einen lhr;erftduri;HMi uiri'cbtu'weifcn." —
1?}) Kai kaxaToyripov Kpt.vofj.hov Tvtwq vioir „unb eiue^ ^^((tcn, ber mit ^\uiui,en fireitct." —
14) <5?fJoK(/ia(TUf>or „erprobt." — 13) „ilc v^erurfadu ibm beimlidieoi ilstcbcn." — V{\) ini-ors
■napaKfiäay „t>a\) ftc nid>t verbiübe" (in-ralte). — 17) „im v^süerlirbeij .*?aufe." — IS) 8c. adul-
terio. — IJI ) cvvtJur/KvJa „bn aller ebelid)en i^eiwobuuu.a." — -0) fKharpiTrn.i „fd»amloö." —
21) y-ixnpiM fX'^P'^'^} An'/Jav iv tvo/mi unl eim/j/rnv Aaov ,,baf! fic bidMÜibt UiadH" ^U einem
Cikflenftanbc bcö 3'-ibeU für bic 5^einbc, beji (v3erebee in ber 5tabi unb be* ^pottrufe* ber vente."
22) „fd)au auf tcjne^ 'Sfenfdien ^duMibeit." — 2?5) Troj-r/^j/a >wa/Aor „fi.H'iberfd)alfbeit;" f.
oben 1, 26. Tic ^v'e?art ber ^a!;!. fd)eint bier auf einem edn-eibfebler ju bernbcn. — 21) f. i.
(i)r. — 2'3) „burdi «yotteö JDortc entftanben feine il'erfe." — 2(>) aTt/pixxiörai h c6^,) ai-roi
rh iräv „bamit bie ®eit biird) feine -ipcrrlidifeit i^efefiiilt werbe." — 27) „in ^al^ 3fid)c« ber
3eit/' b. b. in bie Sonne Geu. 1,14. ®ie er beii '^(bi-irunb burdifdiaut, Si' aucb bie 5onne. —
28) „bem OJidUci ^uiicbt." — 2!)) f. i. (s3r. Sinn: ^^IMr febcn ba-J wcnijifte »oon ber .\>errlid>
fei,t beo %l{i. — ciO) ^2^ -acaiq jpt/rt/r „nad) allem '-In-barf," ftebt im ''•h-ieei). i-un- bcm et. „"Jdle-^
baucrt immerfort nad^ aüem i^cbarf." — 3S) hi/n-ov „manßclbaft maclue er ■Jfid^tö," —
■ 32) tv Tuh ü'öf „ba^ (iinc becjriiijbet bae ci^ut be?' 3(nbern,"
96
Caput XLIII.
1. Altitudinis firmamentum' pulchritudo ejus est, speeies caeli^ in
visioiie gloriae. 2. Sol in aspectu^ annuntians^ in exitu/ vas admirabile
opus excelsi. 3. In meridiano exurit terram, et in conspectu ardoris ejus
quis poterit sustinere? Fornacem custodiens^ in operibus ardoris:
4. tripliciter^ sol exurens montes, radios igneos exufflans,^ et refulgens
radiis suis obeaecat oculos. 5. Magnus Dominus qui fecit illum, et in
sernionibus ejus festinavit iter.^ 6. Et luna in omnibus^*^ in tempore
suo," ostensio temporis/- et signum aevi. 7. A luna signum diei festi/'
luminare quod minuitur in consummatione." 8. Mensis secundum
nomen ejus est, crescens mirabiliter in consummatione. ^^ 9. Vas
castrorum"^ in excelsis, in firmamento caeli resplendens gloriose. ^^
10. Speeies caeli'^ gloria stellarum, mundum illuminans^^ in excelsis
Dominus. 11. In verbis sancti^ stabunt ad Judicium,^' et non deficient
in vigiliis suis." 12. Vide arcum,^ et benedic eum, qui fecit illum:
valde speciosus est in splendore suo. 13. Gyravit caelum in circuitu
gloriae suae, manus Excelsi aperuerunt illum. ^'^ 14. Imperio suo
acceleravit nivem, et accelerat coruscationes emittere"^ judicii sui.
15. Propterea aperti sunt thesauri,^" et evolaverunt nebulae sicut aves.
16. In magnitudine sua posuit nubes,^ et confracti sunt lapides gran-
dinis.^** 17. In conspectu ejus commovebuntur montes, et in voluntate
ejus aspirabit Notus.*^ 18. Vox tonitrui ejus verberabit terram,^" tempestas
aquilonis,^' et congregatio spiritus:'''^ 19. et sicut avis deponens ad
sedendum,^ aspergit nivem, et sicut locusta demergens^Mescensus ejus,^
20. Pulchritudinem candoris ejus admirabitur oculus, et super imbrem
ejus ^*' expavescet cor. 21. Gelu^^ sicut salem effundet super terram: et
dum gelaverit, fiet tamquam cacumina tribuli. 22. Frigidus ventus
aquilo flavit, et gelavit crystallus ab aqua, super omnem congregationem
aquarum requiescet, et sicut lorica induet se aquis.^^ 23. Et devorabit
montes, et exuret desertum, et extinguet viride, sicut igne. 24. Medicina
omnium in festinatione nebulae:* et ros obvians ab ardore venienti
humilem efliciet eum.^" 25. In sermone ejus siluit ventus,'^ et cogitatione
sua placavit abyssum, et plantavit in illa Dominus insulas." 26. Qui
navigant mare, cnarrent^- pericula ejus: et audientes auribus nostris
admirabimur. 27. Illic praeclara^^ opera, et mirabilia: varia bestiarum
genera, et omnium pecorum, et creatura belluarum." 28. Propter ipsum
confirmatus est*'^ itineris finis, et in sermone ejus composita sunt omnia.
29. Multa _ dicemus, et deficiemus in verbis; consummatio autem
sermonum, ip.se est in omnibus. 30. Gloriantes ad quid valebimus? ipse
enim onnüpotens'" super omnia opera sua. 31. Terribilis Dominus, et
magims vehementer, et mirabilis potentia ipsius. 32. Gloriticantes*'
Dominum quantumcumque potueritis, supervalebit enim adhuc, et ad-
mirabilis^'^ magnificentia ejus. 33. Benedicentes Dominum, exaltate
illum, quantum potestis: major enim est omni laude. *^ 34. Exaltantes
eum repleinini virtute;^" ne laboretis:^" non enim compreliendetis.^'
35._Quis videbit eum, et enarrabit? et quis magnificabit eum sicut est
ab initio?'^ 36. Multa abscondita sunt majora bis: pauca enim vidimus
operum ejus. 37. Omnia autem Dominus fecit, et pie agentibus*^ dedit
sapientiam.
2)aö möi 3cfu8 ®ira^. 43, 1—37. STnm. 1—52. 97
l) yavptafia bfoix areptuua Ka-&api6Tt]Toq. Ter 5ßcrfaf[er ncnnt ttu« cinii^c detail« bcr fict^f--
barcn JpcrrliAfcit: „Xic majcflätifitc .*5immcl?(u>6c, ba^^ vriUlU»>o!Ic (Firmament, baei (H^aiu
fjjtct bc«^ (iuilivntcu) J:immcU\" 2äinnUlittc ^rci (sicj^Mtilaubc \\\\t ali^ Cbicftc ^ci^ Iciucn 2ai3CiJ
ron c. 42 511 bctradUcu. — Ü.) th''i«; oipanw . . „Mc (sH-ftalt bco .ipimmcli< im Sitciiic bcr 4:crr«
littfcit." — 3) fv üTTTaaia „wn\\\ wu\\\ (Ic bctvacbtct, o^cr u^cnn |"ic cifcbcint." — 4) „ocvfünbct
bcn 2*1!^, o^cr vicrfüufct bic ^crrlidiFctt '^Hntc<?, oMr i^crfünbct fiit alj auecriväMtcc (^kfäf), ales
JU>crf cycttci*." — 3) „bei ilncm '^lufitcii^cn" aiii? bcr Jicfc bcr (VinTtcinif!. — <>) 9i(tm' „»in*
Mareiib." (£>< i|l Incr vom iMafcn mittele; bce iMafcba(;icc! tic .'•1{c^L^ bcr bei f^Müb>rcrfcn,
(5dunc(^>vcrfcu aiu^cnunibct nnrb. ,/-i?laft t£incr audi bcn Cfcit bei '^31ü^arbcitcn an, fc brennt
bcd) dreimal )1ärfcr Die 2cnnc . ." — 7) Tiefer 'Jlnötrucf ift bier al«^ eine Did)tcrii\tc •f'ppcrbcl
gu bctv»utt>Mt. — S) tiTfiK^nt; TrvptlxhK; ipOvawi' „fic bvind)t i^cuerbämpfc." i^ci iiroficr •f'itsc
Wirft bie Vuft gleidi qndlenben, bcijlen Tiimpfen auf "rc'cnfdKn nnb Ibierc. — 9) „ffie 5onne)
gebt cili.a ibrc^i? Ji}eiie>?." sll>ürbe \ii nur einen '-Jhuicnblicf ftiü fteben, fo anirbe bic (\an]( (£rbe
lieft cnt^iinbcn. — l(i) „immerfort, ober itberaü." — S I) eif Ka^puf uhTf/c „(erfdunnt) nad> ber
treffcuDen int." — 12) (uwhu^iv xp'>i'^->^' „^icnt als? '^(njcii^er bcr 3titen." — 13) „nad) bcm
5['?onbe bcrcdnict mau baö geft," b. l). ba>5 £fterfi-|"t nnb aud? bie anbcrn J^cftc Kxod. 12, IS;
Lev. 23. 5. 15.. — 14) i'-i awre/f/nf „bii^ ■lum iH'rfd)nnnDen." — 1-5) iv u/'/niCinn ,,\\\\t
S5?anbclun;], l'eranberuni^," b. i. bcr (s)etlalt. ®ie im reutfd)eu Wonb nur lifonat cii^cntlid)
ein nnb Daffctbe £>ort finb, \i> i|t c? im .^ebräifeben. 3([iioli überfe^U baji ©ort bcr l^ufv;. „bie^
er iH'^tl n^irb;" l'od) nnb Keifcbl: „nactbem er x^erfd^nninben war." — i<>) „ein Va^eriieböft,
ein üaiH'rjclr." Xer 9?tonb erfduint Den Tricntalcn äbniid) bcm burd) ©acbfcucr erleudncten
racjer bcr 3{cifeubcn ober ä^ebuincn in Der Acrne. — 17) f. i. ©r. — 18) „Die Sdunibcit be?
Fimmels bcitebt in bcn bcrrlicbcn <ctcrncn." — 19) Könfio^ cpuri^uv „c? i)"t eine IcuditcuDc
SDcIt." — iO) b. b. auf ßkntcei 'i^cfebl. — 21) Tic 'Sterne c^^bin unb fteben nnb Icuditcn,
bcbnen fid) au^, jicben fid) \ufammen, wie cg (^3ott beficblt. — 22) „ile fcblcn niemals an
ibrem 2Bad>poften, cDcr in bcn treffenben ^Jacftt^eitcn." Ter ^rcpbet i^irud) 3, 34 »jerijlcidjt
bic Sterne mit aBäd)tcrn in ber 'DJad)t, bic i>om Jpcrrn j^crufcn crfcbeincu unD fas^Mi: „•§>icr finb
trir." — 23) b. b. bcn JRcgenbojicn. — 24) häwaav „fpanntcu au^." — 2o) f, i. (^r., vccH
mit ?)Jcdit, ba c? ben einfaeften einn jlört. — 26) „bie 35orratbefammern," b. i. be^ .&immc(e(.
^ciä) ber 'rnn-flcünuß bc-5 Xiditcr^^ finb '-IBinbe unb ©olfcn, wie in i'orratböfammcrn auj^ebauft,
unb werben Daran-?, glcicb bcn iU^icln in Dem ilä\ici„ UH^ijcIaffcn. — 27) /CTvmf „fejtii^tc." —
28) Xer Tiditcr betrad)tet bic ."pai^elftcine iilcicb ^crbriHfelten gclfen, bic nad) aücn Seiten
au^einanDcr iKütleubert werDcn Jub 38, 30; Ps. 147, 6 (17). — 29) „ber Siibwinb," ^eigt
JRceicn unb (Gewitter an. — 30) ci^iv/at „macbt f reifen." — 31) aal mran/i^ .hpiov „\u\i ein
2Binbflo§ vom 9?orDen" b. t. bridu to-?. — 32) koI avcrpoip?/ TTvcvua-o^ „unb ein ©irbcIwinD,"
ircit 9?orb» unD Sübwinb jufammenftofjcn. — 33) ü(: TfeTetvä Ka^nrrapeva Tvaaetc ^löra „wie
^crabpiciicnDc ')}cc[d ftreut er Den Seftnee auei," — 34) Kara/.lovcra „oerf)eerenb." — 3o) sc.
nivis. — 36) „über feine 5}Jeni';e." — 37) -äx^/v „ben 9^eif." — 38) xal ür ^üpaKa h'f^ine-
rai Tö v6(jp „unb wie mit einem t].\in5cr umi^ibt lut baß ®cwä|ler." — 39) „.Heilmittel i^ci^en
att' baö (bringt) fdmeü ein 9?ebcl." — 40) äxo «a/o-wi-of iZapuae« „Jbau von bcr .^'ii.u' fom»
nienb verfdjafft wicDcr Griiuicfunii." — 41) Kai ^(pvTevoev ahri/v 'iwovg. Tic i^ulg. Ia>? t)ier
v)/aovc, unb jwar gewip mit Sted^t. 9lud) ber aier. (lober lietl fo. — 42) ih//yowTa/. —
43) TTapädo^a. — 44) w;rüv „^^Jccrungcbcuer." -- 4-5) ehoi^ia -fAof ai'Tov „burd) ibn i'Durd»
®Dtt) ftat bie g-abrt bun$ bas l'ifcer einen guten 5(ueioianc(." — 46) ö /ie;«(; „bcr Da bod>
crbaben ift über aß feine iOcrfe." — 47) wo^t bie LXX noeft K^cn fi/.wrrarf, „crbi^bct ibn." —
48) ift nur Umfd)rcibung; f. i. f>h-. — 49) ir'/jjTi^vvaTE h lir^p^i „mö.act ibr eure Äraft vcr^
mebren," foviel ibr wollet, iftr fönnet ibn bocft nicl)t genug greifen. — 30) b. b. bemübct cud)
nic^t. — 31) ov yäp fi^ k(piiiT]Gd£ „\^x werbet i^n bod) nii^t errcicften." — 32) Toiq evaeßimv.
Caput XLIV.
1. LaudemusWiros gloriosos, et parentes nostros in generatioue siia.'
2. jNIultam gloriam fecit Dominus magnificentia sua^ a saeculo.
3. Dominantes in potestatibus suis/ hominesmagni^ virtutc et prudcntia
sua praediti,^ nuntiantes in prophetis^ dignitatem prophetarum/ 4. et
imperantes in praesenti populo,^ et virtute prudentiae''' populis sanctis-
sima verba." 5. In peritia sua" requirentes'^ modos musicos, et narrantes
carmina scripturarum.^^ 6. Homines divites in virtute," pulchritudinis
Studium babentes:^ pacificautes^^ in domibus suis. 7. ümnes isti in
98 Dag miä) SefuS ©irac^. 44, 1—16. STitm. 1—29.
generationibusgentis suaegloriamaclepti sunt, et indiebus suis habentur
in laudibus.^" 8. Qui de illis nati sunt,^'' reliquerunt uomen narrandi
laudes eorum: 9. et sunt quorum non est memoria: perierunt quasi
(jui non fuerint: et nati sunt, quasi non nati, et filii ipsorura cum ipsis.'^
10. Sed illi viri misericordiae sunt, quorum pietates''' non defuerunt:^'
11, cum semine eorum permanent bona,^' 12. liereditas sancta^' nepotes
eorum, et in testamcntis"^ stetit seraen eorum: 13. et filii eorum propter
illos usque in aeternum manent: semen eorum et gloria eorum non
derelinquetur.-^ 14. Corpora ipsorum in pace sepulta sunt, et nomen
eorum vivit in generationem et generationem. 15. Sapientiam ipsorum
narrent^' populi, et laudem eorum nuntiet^' ecclesia. 16. Henoch placuit
Deo, et translatus est in paradisum,^'' ut det gentibus poenitentiam.^''
17. Noe inventus est perfectus, justus, et in tempore iracundiae factus est
reconciliatio."^ 18. Ideo dimissum est reliquum"^ terrae, cum factum
est diluvium.'" 10. Testamenta saeculi^' posita sunt apud illum, ne
deleri possit diluvio omnis caro. 20. Abraham magnus pater multitu-
dinis gentium, et non est inventus similis illi in gloria: qui conservavit
legem Excelsi, et fuit in testamento'"'- cum illo. 21. In carne ejus stare
fecit testamentum, et in tentatione inventus est fidelis. 22. Ideo jure-
jurando dedit illi gloriam in gente sua,^^ crescere illum quasi terrae
cumulum,^* 23. et ut Stellas exaltare semen ejus, et hereditare^^ illos a
mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae. 24. Et in
Isaac eodem modo fecit propter Abraham patrem ejus. 25. Benedictionem
omnium Gentium-'"' dedit illi Dominus, et testamentum confirmavit^''
su])er Caput Jacob. 26. Agnovit eum in benedictionibus suis,^^ et dedit
ilH heroditatem,'^^ et divisit illi partem in tribubus'*" duodecim. 27. Et
conservavit illi homines misericordiae/' iuvenientes gratiam in oculis
omnis carnis.
1) (yr. bic 3t«ffff)rift: TrarfixDv vfi%'oq. — 2) Tij jevfff« „bcm (53efd)Iec6tc nad)." — 3 ) ryv
/iFyn/navv)/v avrni ,/,Mc( 3tübm(id)e§ Kit t>er .gievr {an tbitcn) i'5f^('*'ii^' c» tfl ba^ ju feiner
*l^Cr(>Crrlid)ltUi^ OOn 'Einfang an." — 4) i-v ralQ ßamAein/c ah-öw.^ — 6) ovoaaaTüi. — ii) ßov-
Aerßovrai. — 7) a-uyyt'/.iojrsr h npo<i>?/Teinic „jic mad)tcn prt»pbctifd}c ^(nfunbiivinijcn." —
8) f. i. ri)r. — 9) //yoi'/ievoL '/MOV h (haßov?Joir „flc leiteten bviö l^Mf burd) ibre J>Jathfd)Id(?e."
10) Kfü awiaei ypauiiaTelag laov ,,unb (leiteten) mit (£inftd)t ben Untcrrtd)t beö ä^plfcö." —
11) ao(i>ol Aöyoi. h ivaiösia nhrfov „TOcifc Wavcn tbre 3lepen beim Unterrid)te." — 1^) i-n^rjrnvi'Ttg
//'/.?/ iiovaiKiöv „fte crfanben S^onftüde." Damit finb befonbcrei bte 'iPfaimenfaniier Davib, Slfat^K
(it(Mn, Axman n. 5(. i^emeint. — 13) iv ypa&ij „fd)rift(idn" — 14) lax'w^n'yy^'^"'^ '-'^X'''- »ttiiö^
ncvüilet mit .Hraft." — 1">) ni)//i>ti'oi:rFc „im ^rieben Icbcnb." — lö) LXX bloü Kabxvf^a „He
wwvcn bcr 3hi(Mn idreo i'olfcv^ in idren l^ai^cn." — 17) dalv a'vTüv ni Ka-tÄnrov uvnua. „(gintge
'^m\ ihnen {):i['in einen Flamen binterla'ffen, bat;' man (ntut immer) ibv Üob s?erfünbct," —
18) /ifr' n'rroir. — iü) i'iKnuiavvcu. — 20) ovk tKi:///(7&,yt7np „nuM'ben nicf)t ycri^effen." —
21.) äyad/} iM/pofnida. ^Ht (.^hied). ivTvürt bie 3nterpunftton \dn in rtefcn ^ei^en Inn-fen, »aö
jefod) ^cn Sinn feine^roc.ao yenuirrt. — 22) „t^ei bcn 33ünbnirfen," bte (s^ott ,^n iH-rfd)icbcneit
Jeiten mit ben ^OJenfdnm ;VM'd)[oi'fen Ktt-, bei bicfen '-Bünbniffen bleiben bic 9?ad)fommen ber
<'i)uten itc()en unb balten fid) baran. — 23) ovk t^nAKKp^-if/oFTnt „crltfdu nicht." — 2'1) <h//y^-
<7»v7ai. — 2-5) iinyyi/'/et. — 2«) f. i. (^h\ 3» bcr fnrifd)cn nnb arabifcßcn Ucbcrfci3nnß fcblt
bcr i^anjc 23criJ. Za^ ^enod) >^crfcl3t nnn-Dcn an einen anbern Crt, al»? ficfc (Srüc, ^ebt «uö
Hehr. ]I. .') im 3l>rammcnbaltC mit den. 5, 24 bcrinu. — 27) Inr/'K^fr/fia fj-eravoing -alg ysveaii
„aU eine ''I'^ibniuu] ]\.\v 3innc?anbcvnnsi für bic (^3cfd^[cdUcr." (£r i|t bic§ nmfomebr, »eil er
an* in feinem Vcbcn ^innceän^crnn;^ nnb 5?nf!c sieprcbiiU bat Judas v. 15-17. Tic ©orte bcr
l^ul;}. überfc(jcn l'od)nn^ J){cifd(l: „bafür, baf; er bcwcjich UH^^te bie iU^lfcr ^nr 3?nf!e" b. i, gur
Jcit bej \Hnticbrifti5, nH^ er nacd alter Jracttton ber ^nfcn nnb (Ibrijlen mit (£liaei lieber-
fommcn \oll. lercfer überfci.U baö (ikied). „alö 'Biuiler ber Sinnceanbcrunj", mkhc lieber*
fctyiinsi n>Pbl nidU iV'rcdUfevti.U 'alerten fann. — 28) äi-.rä/Z«}/^« „Vöfciidb". 9?pe bicntc a(3
??ritt!cr L^^cr 'in-rföbufr, taf; 'siott ni*t baä« 9an5e Wenfcbcns]cfd)(cd)t ^crtiK^tc, nnb warb bat^nrcb
ein ^i'.ubilb bc-? IW-ffia^. — 2i)) l}ivf/<}r/ mTäA/.ufj,,ua rrj y,j „bcjjbalbTOnrbc er bcv (£rbe jtt
Dad 53u(^ 3efug Sirac^. 44, 18—27. 2lnm. 29—41. 99
einem Steile," au« »elcjcin fte auf ba«> 'DJcuc ibrc 33e»ö(ferunsi j^civinncn foKtc. — 30) Jm toDto
iyh'tTo Knraii'/vGfiuq. Xic iHM-fnüpfuiu"! bicfc? ^atu'c* mit tcm iHHbcriV'l^ntbcn ifi nid)t fo leicftt,
»fic nait tcr Ü>uli^. ; inbcffcn nunttc fcr 2iuii tiefer fein: Ta bunt ^Jfoe ba? '-ycrtchcn bcr
Wcnfitbcit iicriitcrnrar, bcfjbalb fam nun bic 3ünfflittb. — ^Jl ) "^Mural bcr Wajfftat. „Ter
cwiiu' iirof;c "i^uat nnivbc mit ibm jicütl offen, x^a\] iiidu mcbr v>ertil!U iverbc allci^ ,'^lcifri) burcft
bic 2imffUitl\" — riü.) „fiaiic im '-IMiiibc mit ümu," b. b. ivarb eine? cis^cncn iMiubc? mit<^)ott
(jcanirtijit, bcr in bcr 'i^efdnu'ituii.a feine l^eftätis^unv^ crbielt (Jen. 17, 1-14: 22, 1. —
ä?J) tär/jntr «itm trnvo-} //lii/rai t->h'i/ h' tu, a-i iiiulti u'vTiir „barUHl bcftätivltC ibm 'vHUt Cib(id),
bat; in feinem 3amcn bic iU^fer feilen iicfci^ict werben." — fJ'i) x<'i'y „^taub." — tJo) „als
erbli*c? ^aut» beiiiAcn." — rJU) uriifn'.muv. Unter bcm „5eiU'n aller iVcnffben" ijl, \vk o.\\i
anbern Stellen Flar ift, taf i^ciftlidu' C£rbc, bie (shiabe bcr t£rUM'unii burdi t£briftiii? 5U innilcbcn,
37 ) «(iri-arafv „licfj tbu rubcn." — rJS) „cv crtanntc ibn ol? ben (^ortpflanjcr bcr iU-rbcifjun^
burcb bie inelen Sciinuniien, womit er ibn übcrbäufte." — 39) iv K/rjjMvo^Kf „er C{,<\\> ibm bae(
t>crbcif;cne Vanb al? t£rbc," — IIO) xa) (hfnrei/.f /ifpli^at; a'v-oi\ h (^vAalg efiffucrev 6f:Ka6i(, „unb
er fonberte feine Ibcile, er tbcilte fic in ',nH^lf Stämme." — -'ii) kui i^ir^ayv i^ a'vTov ävispa
f/«)iv fipiaKov-a x^i'"' /,fr ü^'! *iw^ ib"! bcn Wann fommcn, bcr üL^obliKfaUen fanb in ben
"JUuicn aller 9Jfcnfd)cn." Ta im Wr. 45, 1 mit ii)a-,/fihav, dilcctiuu, anfvinjU, n\ii^ fid) offen"
bar auf äi-^pa f'/mi^ 44, 2o beliebt, fo bürftc wobl nid)t ^ofcpb »on 'JlCiy.n^ten bier ju «ocrftebcn
fein, nnc Tcrcfcr bafür balt, fonbern Wofc^. Tief; ift auil) ^offuct? Wcinun^j.
Caput XLV.
1. Dilectiis' Deo, et hominibus Mo3'ses: cujus memoria inbenedictione
est.'^ 2. Similem illum fecit in gloria^ sanctorum, et magnificavit eum
in timore inimicorum, et in verbis suis* monstra placavit.^ 3. Glorifi-
cavit illum in conspectu regum, et jussit illi coram populo suo, et ostendit
illi gloriam suam. 4. In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum, et
elegit eum ex omni carne. 5. Audivit enim eum,"^ et vocem ipsius, et
induxit illum in nubem.^ 6. Et dedit illi coram praecepta, et legem
vitae et disciplinae,^ docere Jacob testamentum suum, et judicia sua
Israel. 7. Exeelsum fecit Aaron^ fratrem ejus, et similem sibi de tribii
Levi: 8. statuit ei testamentum aeternum, et dedit illi sacerdotium
gentis: et beatificavit illum in gloria,'" 9. et circumcinxit eum zona"
gloriae, et induit eumstolamgloriae,'^ etcoronavit eura in vasis virtutis.'^
10. Circumpedes, et femoralia,'* et bumerale'^ posuit^'^ ei, et cinxit illum
tintinnabulis aureis'^ plurimis in gyro, 11. dare sonitum in incessu
suo, auditum facere sonitum in templo in memoriam filiis gentis suae.
12. Stolam sanctam, auro, et hyacintho, et purpura, opus textile,'* viri
sapientisj^ judicio et veritate praediti:^'' 13. torto cocco^' opus artificis,
gemmis pretiosisfiguratis" in ligatura auri,^ et opere lapidarii sculptis^
in memoriam secundum numerum tribuum Israel. 14. Corona aurea*"
super mitram ejus expressa signo sanctitatis,^" et gloria honoris:" opus
virtutis,^^^ et desideria oculorum-^ ornata.'^" 15. Sic pulchra ante ipsum
non fuerunt talia usque ad originem.^^ 16. Non est indutus illa alienigena
aliquis, sed tantum filii ipsius soli, et nepotes ejus per omne tempus.
17. Sacrificia ipsius consumpta sunt^^ igne quotidie. 18. Compleyit''
Moyses manus ejus, et unxit illum oleo sancto. 19. Factum est illi in
testamentum aeternum,^* et semini ejus sicut dies caeli,^ fungi sacerdotio,
et habere laudem,^^ et gloriticare^^ populum suum in nomine ejus.
20. Ipsum elegit ab omni vivente, offerre sacrificium Deo, incensum, et
bonum odorem, in memoriam placare pro populo suo: 21. et dedit illi
in praeceptis suis potestatem, in testamentis judiciorum,** docere Jacob
Üec^ner: ^. ©c^rift. 31. s;. III. 7
100 Vai SuÄ 3cfuö Stvfld). 45, 1—29. Slnm. 1—48.
testiraonia, et in lege sua Incem dare Israel. 22. Quia^^ contra illum
steterunt alieni, et propter invidiam circumdederimt* illum homines in
deserto, qui erant cum Dathan et Abiron, et congregatio Core in ira-
cundia. 23. Vidit Dominus Dens, et non placuit illi, et consumpti sunt
in impetu iracundiae. 24. Fecit illis monstra/' et consumfjsit illos in
flamma ignis. 25. Et addidit Aaron gloriam, et dedit illi hereditatem,
et primitias frugum terrae divisit illi. 26. Panem ipsis"^ in primis"
paravit in satietatem:^^ nam et sacrificia Domini edent, quae dedit illi,
et semini ejus. 27. Ceterum in terra gentes*^ non hereditabit, et pars
non est illi in geiite: ipse*'"* est enim pars ejus/^ et hereditas. 28. Phinees
lilius Eleazari tertius in gloria est, imitando*" eum in timore Domini:
29. et Stare in revcrentia gentis:^* in bonitate et alacritate animae suae
placuit pro Israel. ^^ 30. Ideo statuit illi testamentum pacis,''" principem
sanctorum^' et gentis suae, ut sit illi et semini ejus sacerdotii dignitas in
aeternum. 31. Et^^ testamentum David regi filio Jessae*'^ de tribu Juda,
hereditas ipsi et semini ejus,"^'^ ut daret sapientiam in cor nostrum^*
judicare gentem suam in justitia, ne abolerentur bona ipsorum, et
gloriam ipsorum in gentem'" eorum aeternam fecit."'
1) f. 44. "Jlum. 41. — 2) h elvM-,iair „(\i)^xk\m, iiffci^Kt." — 3^1 '^"^jj. (£r nivicbtc ibn
(ibnlid) tcx .^?cnli*fctt ttx .öciliiicn, f. b. t^cn inropcn .^^cüijicn, tcn f atriardu^n. — 4i fo(I
ii! vcrhis ejus (Ktjjen. — 3 1 ar/usia Ka-.'7rai'crn> "",,(£r i'^^ptt) mad^tc auf tctTcn ('?}(\m'iö) '-S^ort
tcn 3ctd)cn C^Mai^Mt) ein ^fn^c." Tcrcfcr iHT|lcbt unter tien m/näa fie Sdieinuninber tcr
äsV.^ptifdtcn 3iii!tcrcr unp fNKxufler. 5l(Iein Per ;1r^ed^. Jevt ift 3U Kutlids um ein foichci^ i^er»
fldnbuit' ^u5u(aiTen. Hut» jraruni foiltc Per iH'vfaffcr Pat^ (snriniicre erwähnen unP Pa^^ (53reijerc
iibcri^ebcuV — (>) 'i/KuvTiaev nlröv Tf,r (ixorfi^ a'rTov „Cr (icf! ÜMt börcu fetuc -stimme" Exod. 24,
1;">, — 7) t'ir ror -jvoonv „iu bag TuufeL" — S) i-iGTiifHir. — 9) 'Aapi)V äytav. — 10) .''i'
tiKoa/u(: „^Urd^ Slnenütmurf" Kxod. L'.S. — II) avo/J/v. — 12) aw-t'/siav Kavx'/ua-oc „mir
bcm ootlfornmenftcn 5itmucfe." — lü) ««? iaTtpiuaev nhrw aKäTon' '«jx'i'oc „unP feftii^te ibn
mit Pen 'sk^'dpen Per cctärfe," b. b. er iiab ibm ein jircpeo "Jlnfeben Purcb iiei^^iffe, befonPerc
SIuo^cidniuniKU, a(>?: .Hovffd^murf, ::>iattoitale, in^rnebmei? CberfleiP u. f. f. — 14) rrtptaKs'/f/
^•ai TorS/}p// „2dKnfeIilciP unP ^ftocf." Tic iUiKv iH'rfel3tc Pie beipen 3l^orte. — -13) sal i-utuuSa,
welltet I. c. V. 4 mit Pcui "Flamen suiicdumuTale iHMtcmmt. — IG) f. i. fi3r. — 17) j-oiaKot^
xi»-(Joh: Kt'jt^ioai „mit goldenen fih'anatäpfeln, 2dKÜen." — IS) .'/'^tj ttoikü-oI „2tridwcrf." —
19) 'Aoyeicj Kpicreoi „mit Pem r!{idut\tmUi;f" (fltiitiottvile). — 20) (U/?Mig a/.?/t^Emi „mit bcn
Äuttb^eid)cn ber JIBabrbeit"— Urim unp Ibummim. — 2!) KSK/uaiüry kokku „an?' 2d\\rlad)
flcjfirft." — 22) '/.i^oir -n/.vre/Jmv "//j'/iiiarnr aopa^,i6nr „mit foftbareu uad) SiciTiclart
gcilcebenen Steinen." — 2^$) „in 'nU>1p i^eüfa." — 24) m' ;/mö7/ vf«,/o«,(/M.;/. — 23) ar^avm'
xpvü.rrr „iH^lPener 9ieif" (^^.Matte) um Pie etirnc, bei Peni .i;cbenpriefter um Pen .HcpTbunP berum.
26) h-l-ü'iia (76pir,iA<H (r.K'iüiiarcr „'0(ui?Prucf Pce f^iei^el^ Pcr ^^eiüiifcit," P. b. i-^erfebcn mit
ber 5ie;Klinf*rift „.g-eilii^ Pem j;">errn" 1. c. v. .',('). — 27") xm-x'iua riui/r „ein ^J'raebtfiücf, ober
ein Gbrenfdnunef." — 28) „ein ?lieitler)verf, ober ein foftbaree'äBerf." — 29) „eine \*uft ber
3luflen." — rJO) Knnuorfxcrn (.>pa,a „fcbiMi ',um -^lufeben (^efdMuücft." T'ie 3>uliv ^icbt (opuia jum
nädilleu 2a\>> unb überfeiU eei mit mc pulchra. — ?5a") u.,r ah:n'nr. — -^i'iD'o'/oKap-ux^iiGorrni.
h'^f'/txi'.x: <y»: „feine Tvfer follen tdi^lid^ ^UH-inutt ebne Unterbrednma bvivaebv>utt loerpen." Tic
C^>fer iverPen 'Jlarone Cpfer jienannt, weil bie iwn',e ';'Priifter5unft "Jiaronjum Stammt^atcr bat.
^M\) t-'/iipujGi Lev. s. i>4. — 34) „Gi^ ift ibm ',um euMi^ni 5?nnPe iieworben," b. b. e^ ift mit
ibm filr immer bcr^ 3:»unb ^ihmi «int ein;u\vinsicn uunben. — 33) Iv 'iinpn'Q ohparav „folanju^
ber .f'immel ivabrt." — 3(») /et-orpieiv ä/M i<n'i upuTsveiv ^,ben ('>U'*ttce>bientl ju v^ernviltcn unb
n\i ^^.Tiefter \\\ Pvfern." — 37) Ka\ tv/.oyeiv „]n fei^nen." — 3S) „bie (^)ewa!t, nadi Pem '^kfet^c
SKeebt ju fvMedH-n." — 39) f. i. «3r. Wan muf; ec> binn:>ea beuten, l'i-d) unb 3{cifdi( überaebeu
ci ebenfaü?. ^^lüioli iiberfet3t eö mit „aber." — 40) ^K///.o,Gav ahrw „fic bcneibeten'ibn"
Null). 1(1. — 41) r^pnra „^Bunbcrbaree." (ii-> ilnp bie Jvcuerflammen baruuter 3» oer|leben,
tvc(d>e bie ömi^LM-cr oer5cbrten; 1. c. — 42) üpror h> Tvptoro,,- „bac befle i3rcb," udmlid^ bie
Sdniubropc L«v. l'4. <i. — 43) -/,/a,:of>'if „in Ueberfluf), cPer aud) jur Sättiauna." —
44) offenbar ein Sdneibfebler, fcd beiden in terra aenüti; iv )// /aor „int l'anPe feine? i<cIfeS
foü er, fein (|rbtbeil_ baben." — 43) sc. Dcus. — 40) /uplr aur. — 47) m- -c, i-i,-/z,g(u „im
Stacbeifern" Xum. liä. 1-1 ;i. — 48) kch ariimn- airw h rpoTTi) /aov „uuP Pap er fe|1 ftanb beim
Slbfaü bcö ä)Olfe^." Xie 33u(g. lae fi^/joT;/ jlatt £v rpo-^. '9J?an gibt iibriijene in ber lieber-
Dag man 3efug ©irac^. 45, 29—31. 2Inm. 48—55. 101
iiiunui beut ÜPortc reverontia eine äbnüitc i^ebeittuuiv ?((Iioli |TÜ>t ee mit „^rfsinbe," 'ücA
\u\t rKeiütl i^crabe^u mit „'Jlbfatl." — 'iH) um i^üamtru irtpi -ov'Xnjmif/ „iinb cv braduc 2ühnc
für ^u^rael." — oO) forädr/ a'vTC, ihay^/jK!/ ciiii/rr/r. — ^> I ) „iUM'llchev tc? .t*ei(i;itbiime \ü fein."
52) «.Mrl» bier tum ben Ueberfc&crn mit „i^lcidnvic" i^ejieben. — örj) K/i/f^vo/iia lina/'/Jui v'iov
t; v'tol' tiumr. K/iipovintia ' \npiii' Kai rCt a-tpiiari (nrai'. — 5 '1 ) <^<:>>/ i'f'h' (jo6iav tr KapiVui vfiüi' ,,Cr
i^'be eiui) 5Bei«*beit in euer .f-er^" Xiefcr Satj ift im (siried). ivin-, unabbaniiii^ iMnn t>orbcr-
iiebenben. — 5-5j kul 7//v (^u^av alrüv elr yti-tcK; uirür „unb baf; ibr J)(iibin auf ibi'e 'i5efd}lect)ter"
i'id< fortpflviiijC.
Caput XLYI.
1. Fortis in bello Jesus Nave, successor Moysi in propbetis,^ qui fuit
magnus^ secundum nomen sunm, 2. maximus in salutem electorum
Dei,^ expugnare insurgentes hostes, ut consequeretur hereditatem Israel.*
3. Quam gloriam ade})tus est in tollendo manus suas, et jactando contra
civitates rhoraphaeas? 4. Quis ante illura sie restitit?-^ Xani hostes
il)se Dominus perduxit.® 5. An non in iracundia ejus'' impeditus est
sol,*^ et una dies facta est quasi duo? 6. Invocavit Altissimum potentem
in oppugnando inimicos undique, et audivit illum^ magnus et sanctus
Dens in saxis grandinis virtutis valde fortis. 7. Impetum fecit contra
gentem hostilera, et in descensu perdidit contrarios, 8. ut cognoscant
gcntes potentiam ejus,'" quia contra Deum pugnare'^ non est farile. Et
secutus est a tergo potentis:^^ 9. et in diebus Moysi misericordiam fecit
ipse,'^ et Caleb filius Jephone, stare contra hostem, et prohibere gentem
a peccatis, et perfringere murmur malitiae. 10. Et ipsi duo constituti.'*
a periculo^^ liberati sunt a numero sexcentorum millium peditum,
inducere illos in hereditatem, in terram, quae manat lac et meb 11. Et
dedit Dominus ipsi Caleb fortiludinem, et usque in senectutem'^ per-
mansit illi virtus, ut ascenderet in excelsum terrae locum,'^ et semen
ipsius obtinuit hereditatem: 12. ut viderent omnes filii Israel quia
bonum est obsequi sancto Deo.'^ 18. Et judices singuli suo noraine,
quorum non est corruptum cor:'^ qui non aversi sunt a Domino, 14. ut
sit memoria illorum in benedictione, et ossa eorum pullulent"" de loco
suo, 15. et nomen-' eorum permanoat in aeternum, permanens ad filios
illorum, sanctorum virorum gloria. 16. Dilectus a Domino Deo suo
Samuel propheta Domini, renovavit-Mmperium,^^ et unxit principes in
gente sua. 17. In lege Domini congregationem judicavit, et vidit Dens
Jacob," et in fide sua probatus est propheta. 18. Et cognitus est in
verbis suis" fidelis, quia vidit Deum lucis: 19. et invocavit Dominum
omnipotentem, in oppugnando hostes circumstantes undique inoblatione
agni inviolati.-*^ 20. Et intonuit de caelo Dominus, et in sonitu magno
auditam fecit vocem suam, 21. et contrivit principes Tyriorum,^ et
omnes duces Philisthiim: 22. et ante tempus finis vitae suae et saeculi,
testimonium praebuit in conspectu Domini, et Christi,-** pecunias et usque
ad calceamenta-'' ab omni carne non accepit, et non accusavit ilhim
homo. 23. Et post hoc dormivit, et notum fecit regi,-^" et ostendit illi
finem vitae suae, et exaltavit vocem suam de terra in prophetia delere
impietatem gentis.^'
102 Tai S5uc^ 3efwö eixad). 46, 1—23. 2tnm. 1—31.
1) h Tpo(i»}-eiai( „im 9)rop:&etenamte," ober »ieimcljr in ber ®abe ber ^rcb^cäciung unb ter
SIBunbcr. — Ü) üg fjivero kuto. to bvojia ar-ov [ih/ag irrl curi/plg eK?~eKTÖ>v avTov „toelc^cr llflC^
feinem 9?amcn ((Sriöfer, ^cilanb) grp§ warb jum 'heften feiner 5(u£sern?a^{ten." — 3) Ta^
3?o(f, baci Cu^fiic anführte, ivirb „ein aui^erivciMtcä" i^enannt, ireil ces i^eantrbii^t n>arb, ta$ öcu
^vJott Eicvbcifjcnc (£rbe ju erobern nnb in Gmph-ing iu ncbmen. — 4)'b. b. baö l'anb, baö nun
iHMn i'olfe ;r(?»"*itl ben Üfamen erbalten foUte. — 3) icrr;/ „wer ftant» fo i?or ibmY" b. b. n?er
ftanb fo fcft nnb nncrfcbütterlidi, wit cv'i — (i) tnipjaytv „ber -ipcrr fclbft trieb bie ^^einbe" (in
feine .^ancc). — 7) iv x^p'^ '^i'^oh „auf feinen .^anbnnnf." — 8) äve-oihae „ßin^ jurücf" Jos.
]0, 12. — 9) k-FijiciwaEv avTüv. Tic l^uliv la^ avTov unb jumr mit 3ie*t Jos. 10, 11. —
10) TTuvoTrAinv avTfov „ibre (ber 3^vae(iten) 2Daffenrüftuniv" — 11) h-i irav-iov Kvpiov 6
TTo/.efioi avrov „benn oor 's^ottcci 5lUiic war fein .H'ricii" (fein Äamtf). — 12) koI yap enrjKo/.ov-
ih/ffcv öTvhu ih'vnffTov „benn er fols^te ber l'eitunii bei^ Wdi^ticien" (beei -irerrn). — 13) „er tbat
©utee" Niim. 14, 6. — 14) örrff. — 13) f. i- ®r- — 16) biö in fein s.o. l'ebcneja^r Jos.
14, 6-13. — 17) tt'oruntcr wo()l iiorjü^Ucb bag ©cbir^c nm Hebron ju serfteben ift. —
18) Tö Tcopevenßai öTriau Kvpiov. — 19) ovk y^E7z6pvevffE-,,ch burte nid)t," b. b. fiel nicbt ab i^on
(s5ott. — 20) civa-ßäAoi „eö prüne ibr ©ebein," b. b. a foll ibre 9?aitfommenfc^aft fict) fet)r
rermebren. Wan finbet benfclbcn 5(u»5brud Is. 66, 14; Ez. 37, 3. — 21) kcü -u invfta cwtüv
('irriKaTaÄ/.aaaüncvov tf vioic; öeSn^aa/üvoiv avTüv „lutb il)r 9?ame erneuere ftcb in ben 85f)nen,
wie er in ibnen felber baö Üob batte." — 22) Ka-ia-7m „fc^te ein." — 23) j^aar/einv „bad
Äii^niiltbuin;" I. J^og. <S, lO. — 21) ^ß( iTTsaKtifaro Kvpioi Tov 'IaK6ß „«3ott fab (mit ^lüt)
auf (lein i'olf) ^iifc'b." — 23) kcü ^yvüaßii iv niarEt avrov -üiaToi: öpäaeuc^ „unb er tt»irb auö
feinem («tauben ertannt alö nmbrer 8eber." STenn feine ^'»ropbc^einncien erfüßten fic^
I. Keg. 3, Hi-iM ; 1 f), 28; 16, 12. — 26) hprug ,Y«/ßi^//ror „eine^ 9}?ilcblamme^;" cf. I. Reg.
7, 5-14. — 27) 3" I. Reg. 7, n?o biefer .Hampf unb Siei^ erjäblt irirb, (ief($iebt ber J^ricr
feine (£rrodbnuna. i^ermutblict) war e^ 2rabition, baf; fi^e aucb babei betbeiligt gewefen. —
28) worunter 3au( ^u »oertleben, ale „föcfalbtcr," al^ „Möniq" I. Reg. 12, 1-15. — 29) fwf
v7TMh]imri,>v „nid)t einmal eine Sdiubfoble 2Dertbe^ babe id) i^on irgenb 3emanb angenommen."
30) ««; /if-n 70 vTTvüoEi uItoi' TTpoEipiiTEvoE „uub w^^^ \mux (Su tfd)lafung (noc^) prophezeite er
unb jeigte bem Äönig fein l'ebenssenbe an" I. Ree. 28, 7-20. — 31) 'kiaMfai avo/Jav /aov
fd)eint ein populärer ^:}lu?brucf ju fein unb ju bebeuten: „baö iiott(ofe i'olf wirb inö a?erbcr5en
ftürjcn;" benn wirtlid} fiel tai ganje ^ager ^aul^ in bie ^änbe ber 9)^ili|ter 1. c.
Caput XLVII.
1. Post haec siirrexit Nathan propheta^ in diebus David. 2. Et quasi
ndeps separatus a carne^ sie David a filiis Israel. 3. Cum leonibus lusit
quasi cum agnis: et in ursissimiliter fecit sicut in agnis ovium in juven-
tute sua. ^ 4. Numquid non occidit gigantem, et abstulit opprobrium de
gente? 5. In tollendo manum, saxo fundae dejecit exultationem Goliae:
6. nam invocavit Dominum omnipotentem, et dedit^ in dextera ejus
tollere hominem fortem in bello, et exaltare cornu gentis suae. 7. Sic
in decem millibus glorifieavit eum,'' et laudavit eum'in benedictionibus
Domini Mn ofierendo^ illi coronam gloriae: 8. contrivit enim inimicos
undique, et extirpavit Philisthiim contrarios usque in hodiernum diem:
contrivit cornu ipsorum usque in aeternum.^ 9. In omni opere dedit
confessionem Sancto, et Excelso** in verbo gloriae.^ 10. De omni corde
suo laudavit Dominum,^ et dilexit Deum, qui fecit illum: et dedit illi^
contra inimicos potentiam: 11. et stare fecit cantores contra altare. et
in sono'o eorum dulces fecit modos. 12. Et dedit in celebrationibus"
decus, et ornavit tempora usque ad consummationem vitae, ut laudarent
nomen sanctum Domini, et amplificarent mane Dei sanctitatem. '^
13. Dommus purgavit'^ peccata ipsius, et exaltavit in aeternum cornu
ejus: et dedit illi testamentum regni,'* et sedem gloriae in Israel. 14. Post
ipsurn surrexit filiussensatus,^^ etpropter illum dejecitomnem potentiam
immicorum. "^ 15. Salomon imperavit in diebus pacis, cui subjecit Deus
T)ai ^n^ 3cfuv< ©irac^. 47, 1—31. 3Inm. 1—36. 103
omnes hostes,'^ utconderetdomum in nomine suo, etpararetsanctitatem'*
in scmpiterniim: qnemadmodum'^ eruditus es in juventute tua, IG. et
inipletus es, quasi fliunen, sapientia. et terram retexit^^ anima tua.
17. Et replesti in comparationibus^' aenigmata: ad insulas longe divul-
gatum est nomen tuiun, et dilectus es in pace tua." 18. In cantilenis,
et proverbiis, et comparationibus, et interprctationibus niiratae sunt
terrae, 19. ef^ in nomine Domini Dei, cui est cognomen, Dens Israel.
20. Collegisti quasi auriclialcum aurum, et ut plumbum complesti-*
argentum, 21. et inelinasti femora tua mulieribus: potestatora liabuisti
in corpore tuo," 22. dedisti maculam in gloria tua, et profanasti semen
tuum inducere iracundiam ad liberos tuos, et incitari stultitiam tuam,^
23. ut faceres imperium bipartitum, et ex Ephraim imperare im])erium^
durum. 24. Dens autem non derelinquet misericordiam suam, et non
corrumpet, nee delebit opera sua, neque perdet a stirpe^ nepotes elccti
sui : et semen ejus, qui diligit Dominum, non corrumpet. 25. Dedit autem
reliquum'-^ Jacob, et David de ipsa stirpe.-*^ 20. Et finem habuit^
Salomon cum patribus suis. 27. Et dereliquit post se de semine suo,
gentis stultiam,^^ 28. et imminutum a prudentia, Roboam, qui avertit
gentem consilio suo: 29. etJeroboam^- filium Nabat, qui peccare fecit
Israel, et dedit viam peccandi- Ephraim, et pbirima' redundaverunt
peccata ipsorum. 30. Valde averterunt'^ illos a terra sua. 31. Et quae-
sivit omnes nequitias'^^ usque dum perveuiret ad illos defensio,^ et ab
Omnibus peccatis''^ liberavit eos.
1) -pnör/rereiv. — 2) ä~ö aurripiov „»OH bciit f^ricbö)jfcr." raöib ivirb ^tcr mit bcm j^ett-
fiücf am Cpfcr ?eri]lid)en, feine 5ht?5ei*mmi^ unter bcm iPoIfe baburcb \\\ tH-rilnnlictien. -
3) Kai ffWfv Kfx'iro^ „itnb er i^a(> ihm ^tiivfc." — 4) ^ier ift ]ini»u!n? al? Bubicft 511 bcnfcu;
cf. I. Reg. IS, 7. — o) „über, orer weisen Der ^eiinunjicn bei? •*>crrn." — (J) if rCi oipfcxim.
1) f. i. <^3r. — 8) (ij/cj iipia-u. — 9) pfuiari 6ö~7iQ vj.iv7jGe, „burcb bcrrliitc Vierer bciaiui er"
(ben ^Öitftcn). — 10) f.f ^-aW- — 11) «■ fopralg. — 12) Kai h-h -pul r/xelv rh ä)iaafia „unt
baf! s-cm frübcn ??iorjicn bte .g>ei(tiiun;T (Dc§ ^errn) crfitaüete." — 1^}) aoeu.f. —- \%) ,5/,;.
■&1IKJJV ßaai'/tuv „Den i^nriD ber ilbnii{canirDe," b. b. er fcMof; mit ibm Den i^iiuD, Daf; Die Äiniiiic--
trürbe bei feinen ^Jaet^fommen 'oerbleiben fpüte, unter bcr ^^cbiuiiuni? Der Irene; f. 4'), i'f) -,
II. Reg. 7, ]2-]r). — \o) E-idri/uur. — 16) Kai 61 avröv Kart/vcrn' tv -Aari'Cf/ü ,,unD DUrd^
i^n n?Dbnte (berrfcbte) er n^cit nnb breit." Salomon batte nacb Wott 3([Ie>5 feinem ^initer ^u
»erbanfen. — 17) <L 6 \)eo( Karf-aiw Kvr^/Mtv „bem <^iott 'Ihibe rcrf:baffte adumber." —
18) dyiaafia „Jpeiliiiun^ oDer .*?eiliiitbum." — 19) <./.■ „wk a<eife »rarft Du in Deiner rdtqenD!"
20) i-eKa/.vxi>n „ubcrDeefte," namli* mit Spruiten Der ^Jlnn-^beit. — 21 ) kui ^^T7f-/)|aai: iv
-apaßn'/aig atviyfinruv „m\^ erfuUtcft fie mit rätbfelbaftcn ''>MeicfMiif;reDen." Ta^^ il'ort ii?ni>r-
luata bcr iUiliv iü al? ccitrcibfcMcr Der t£oiMften ^u betraditcn; c-j foüte offenbar ;riiii,nnatuin
beif'cn. — 22i_„n:>eaen Deiner frierlicben '^Hintnuni-i unD Jlteiiierun.a." — 2'5) f. i. '»r. la?
DarauffoI;"ienDe in nninine Doinitii be;icbt Tcrefer (xwi Dae "i'iaitfoIiienDc, aber ivobi mit Unredu.
Xer in-rfaffer ivoüte offenbar fa.aen, Der (£ rDfreie babc .acftann't über bie .Hraft Dej •i?^1men•5
(^Jotte?, Die n\t in Salomon^ iC>ei?beit fo mäebtii^u erfennen ivib. — 2'1) f'-/vi^'''ßc „ver-
mcbrteft." — 2-1) koi hr^ovaida^r/c tr rö) aüiiari aov „uuD Du bift ^UikUc? iicuH^Dcn mit Deinem
l'eibe." — 20) Kai Ka-Evv-,jjv k-i t7i ä(i>po(Tiv7i aov „uuD ict^ UMrD ',crmalmet (sor Sdimcr^) über
bcine Xborbeit." — 27) yEvtrn^ai ^i^a fvpavfä^a Kai i^ 'Eöpalii äpiat .^naufiar n-TFn^f/ „baf?
eine boppelte .»ccrrfd^aft cntftanb nnb an? (fpbraim ein un;i(aubi.accs < nnfo(;ifamc-j) .vUMiiju'bum
beaann." — 2S) Karn/nuua „einen ."Keft." fsknt lief; Dem au-?era\ibltcn i'olfe wnt Dem rarib
nod^ einen ?Ke)'t. — 29) kuI f,- al-rm ;, :«r „unD noch eine Ji?ur5el ron ibm," Den Stamm fort-
',upf(an5en, nämlid) ^^toboam. — '50) Kai hve-aiaaro. — tjl! „Den IbiMicbteften anc^ Dem
iUMfe." — 32) Ter iU-rfaffer betrad^tet bier "«cri-'boam a(e eine .^rintrflaiTcnrdiaft 2aIomon-<;
mit Jltedn. Seine i*crbredH-n batten e^^ in-rfdntlDet, einen foleben ;^eit;ienoffcn ;u binterlaiTen,
n^eldier JHad^c an Den Seinii^n iiben foüte. — fj;}) h-i,a7>]ryat arroic „inDcm er fie abfnbrte ihmi
ibrem 2in\K." — ^\'i) Kai -änav -i)vi/piav E;f\//77/aar. — ri^} iM^iKr/a.'i „bic '"'fadH'." — iJO i f.
i. ''»ir. 'Jlllioli überfet3t bier: „nnb allen ibren Siinben ein Gnbc machte;" l'od> unD jlfeifdjl:
„unD fie Iviuterte ihmi allen SünDcn."
104 'Dai Su(^ 3efu^ Sirac^. 48, 2—8. 2lnm. 1—9.
Caput XL VIII.
1. Et surrcxit Elias propbeta, quasi ignis, et verbum ipsius quasi
facula ardebat. 2. Qui induxit in illosfamem, et irritantes illum iiividia'
sua pauci facti sunt; non enini poterant^ sustinere praecepta Domini.
o. Verbo Doniini continuit caelum, et dejecit^ de caelo ignem ter; 4. sie
ani{)lificatus est^ Elias in rairabilibus suis. Et quis potest similiter sie
o-loriari tibi? 5. Qui sustulisti'"' mortuum ab inferis de sorte mortis in
verbo Domini Dei. 6. Qui dejecisti reges ad perniciem, et confregisti
facile potentiam ipsorum.^ et gloriosus de lecto suo. 7. Qui audis in
Sina Judicium/ et in Horeb judicia defensionis.^ 8. Qui ungis reges ad
])oenitentiam/ et propbetas i\icis successores post te. 9. Qui receptus es
in turbine ignis, in curru equorum igneorum. 10. Qui scriptus es in
jiidiciis'" lemporum lenire iracundiam Domini: conciliare cor patris ad
Vilium, et restitutere tribus Jacob. 11. ßeati sunt, qui te viderunt, et in
amicitia tua" decorati sunt;'^ 12. nam nos vita vivimus tantum,''^ post
mortem'^ autem non erit tale nomen nostrum. 13. Elias quidem in
turbine tectus est,''^ et in Eliseo completus est'* spiritus ejus: in diebus
suis non pcrtimuit principera, et potentia nemo vicit illum; 14. nee
superavit illum verbum aliquod et mortuum'^ propbetavit corpus ejus.
15. In vita sua fecit monstra,'"* et in morte'^ mirabilia operatus est.
1(5. In Omnibus istis non poenituit populus, et non recesserunt a peccatis
suis usque dum ejecti sunt de terra sua, et dispersi sunt in omnem
terram: 17. et relicta est gens perpauca, et princeps in domo David.
IS. Quidam ipsorum fecerunt quod placeret Deo: alii autem multa
commiserunt peccata. 19. Ezecbias munivit civitatem suam, et induxit in
medium ipsius aquam,-" et fodit ferro ru{)em, et aediticavit ad aquam
])uteam.^' 20. In diebus ipsius ascendit Sennacherib, et misit Rabsacen,
et sustulit manura suam contra illos,^^ et extulit manum suam in Sion,
et superbus factus est potentia sua. 21. Tanc mota sunt corda, et manus
ipsorum: et doluerunt quasi parturientes mulieres. 22. I^t invocaverunt
Domiiuim misericordem, et expandentes manus suas, extulerunt ad
caelum:-^ et sanctus Dominus Dens audivit cito vocem ipsorum. 23. Non
est commemoralus peccatorum illorum, neque dedit illos inimi<;is suis,
sed })urgavit eos in manu Isaiae^^ sancti prophetae. 24. Dejecit castra
Assyriorum, et contrivit illos Angelus Domini; 25. nam fecit Ezechias
(piod placuit Deo, et fortiter ivit in via David patris sui, quam mandavit
illi Isaias proplieta magnus, et fidclis in conspectu Dei.-'' 26. In diebus
ip.><ius retro rediit Sol,^** et addidit regi vitam. 27. Spiritu magno vidit
ultima,-'" et consolatus est lugentes in Sion. Usque in sempiternum
2S. ostendit futura et abscondito antequam evenirent.
I ) Kni T>:> ://'/-<.> nv-nv iV/i-o-n'nimv avToix. (£(ia? ficbtc Ulli ctuc Strafe für ^^i'iicl, bamit,
lva^rfn^ ric Vfii^rr litten, t»ic Sciioii iKrettct trürtcn. (£>? crfoK^tc eine ^nMU' -^uiu-icri^notb,
ivcl^c '-^ic(c ^Wiiil'dMMi tvilMiiraiftc III. Res:. 17. 1. — 2) f. i. *sk. ""IIa* 5l"[liplt W\[,i ü fooicl
K\\f. „\K foinitcii fiit nidu fu;Kn in ^tc'(S)cbcte '^Hntf»?, tic ilMicit (£liiv? v^cvfüntctc." 5l[Iciu
man fönutc aud> einen antern 5inn annehmen: „2ie fonntcn nid^t auc-baltcn tie Sitwcre t>c?
.^3uUiKi;i\ ^fn (innt ani^ortnet hatte." — ^1) Karinoytv „fütjrte t>erat'" III. Retr. IS; IV. 4.
t ] <j(,- hSo'Aaßrß: \V/ a tv ruiq liav/iarr'oii- aov „vfk bi|l bu ^erbevrlid)t Worten, (iliaä, tunt teine
SCninter." — •>) ö iytipac vikimv Ik davärov kui P^ aßov iv a6)i.) /i/"ffroc III. Rosf. 17, 10-24.
li) f. i. (S5r.; ef. IT[. Reg. 21: IV. 1, Ifi;' 9. 12; IT. Chron. 21, 2. — 7) P/f},«^
ITI. Rc.sr. I",i. 17. — 8) tKihKr/nn.ir „ber ^T?adic." — 9) nrärrn-otSoua „^u' jl^idie, obet ^ur Strafe."
'illa-? falbte ^ivar -C-^a^acl, .niMiii^ t>on Smicn, unt» ^ebn, .Hcnic» t?pn jerufalem, ni*t in eiacner
^Verfon, fentcrn turd) Slifeu?; ta jett\* tiefer tur* ibn jniii ^nv-beten ivar cjcfalbt werten,
tai 33u(^ 3cfi«5 Sirac^. 48, 8—27. STnm. 9—27. 105
fo fonntc bcr iH'rfafTcr bic 2a(6unii icnrr bcibcu ^ur :'liad)c c\crc^ten Äönisie auf (S(ia? 5urücf'
ftibrcn III. Kcir. HK 1')-LM: I\'. Keu:. S. l.',; 0, l-K). — "lO) o KaTu-Zimwlc iv 't/t-iuoir nr
Kai,)ni,; „MI bift bcu'i*nct in ^cll 3tiafurtl>n!cn (<'>U''ttcii) für fic (fiHitcrcn) Reiten, bafj ru tjcr«
fobncn foUrt bcn .Horu '-ht ^cln ^'liic^bnutc bn- ül^uth," no-nGui <')iJ}i,r -fü, dvui.y. -i^ad) '?.Va(ac!!.
4, Ci i|l (f Ita-s bcftimnit, v>lm- liintiüt rcv K'utcn ^ctrafiicrLtte ciliJ i'cnuittlcr unb in-ifolMirr \i.\\\'
5Utiftcn. i>orlMlrliit \\\ c? bereite in rcr "iVcrfiMi bcci ,"u>baunc? sicfitcbrn Matth. 1 1. 14: IT,
12. Taf; er in bcn Ici.Ucn 2aiien oor beni "JlnoiUinji ber Tiiuie in eiiu^ner ''].\Tfon fonimcn ivcrbe,
ftebt nod> 5U entarten.— 11 1 h- (r.a-i,afi „in ber Viebe." — 1^) u^Knodz/uinji. (VI. Alex.
KtKoiui/iitvoi „bie eutfdM.ifcn ilnb." "liJan fiiun ba^^ bier (>HM'>i;Ue '.nnn 2eben bc? (flia? bei
feinem erilen l'ebcn auf (ii^cn unb auch vuMn ^eben beim jun-iten i>errteben. — Irji wu j/ip
/■//f/c .W/ :/tmnitda „bcnu UMr >v>:rbcn bann a\ibrbaft leben." *i?ail) ber "i'iilji. iit ber 3inn, Iric
erficbtlid^ ift, ein anbercr. — l'd) f. i. <^h-. — 1*5) /(TK-Tufff»;/ „unirbe ciniiclnillt." — SCii '.ni
'V//i<Tan h's-'/.i'iCtiij TTirluarng airui- „unb ^i•lifcu•^ UMrb erfüüt mit feiucm 'siciftc" IV. Va-iS. L'.
17) Kai h Koiui/an. Tcrefer i^Iaubt, man fönnte biefe ':l''ri.'*vbc',cinnju"ur jene ber brci Sie.ic
bie er bem O"-"*'^? maditc, anfebc'n W. lu\>r. i:;. U-I'.i. fMeu^bbnlid^ aber le;it man e-? auf ba«
SBunber ber JcbteHcnvcrfunvi 1. f. v. 21 au-ö. Aiir rie erftore x^lujlei'iuiiii irurbe bie l'eeart -'.
aroun airin (ani'tatt r'o ci.tiia ciinii) fobr fpred'cu, ireun e? eine foldH'jVibe. — iS) i-nit/at- rtpr.ra
„tbat il'unber." — IJh b. b. nad^ bL-m Ji^rc. — :20) rov r,>..'t\y\. Ak^^. ro i(Suf,. Tai
SDort I 'j; ift roabrfdH'inlid^ al? £dreibfeb(er \ü be!rad^ten, unb foUte Tf':.>r (Ciiibon) beipen II.
("linin. .'i2. l-;;(i. — '21 ) Kpt/va^ t'tr iiSara „■i^runncu uun ©afferoorratb." — "l"!) mt h-ypev,
„unb er ^IHI a\\\" W. Kcg. IS. JH. — iJS) -l>n'_ dnn-. —- iJ'il l neu i'/VTj>tjr!(iTi) airorr m- yfY/)i
'Uatrin. — io ) -/erruf iv üiincu arrui- „ber uutrui'.Iide in ber 3eberjMbe." — ;24J) W. Heir.
2!>. I-Il : I.«. ."iS, 1-S. — -l'] Sr ui' niu>t blpi; bie i'rH\u"übrunii ber ^ubcn nad> ^.yab'.Mcu
]<. ;'.'.). ('). fcnbern au* bie ^nrüdfunft Co, 1; f.!, 1 v^LM-auc- unb bie ajüdliitc ^i'it unter rem
'ricffiae, TOOiHMi an ^ax inelcii 2ullen feiuio '^uvte? ber ©eiija^un;] bie i>Jebc ift.
Cnpiit IL.
1. i^Ieiiioria Jo.*^iaG in compositionera odoris^ facta opus })io^mentarii.
2. In omni ore quasi niel indulcabitiir ejus memoria, et nt musiea in
eonvivio vini. o. Ipse est directus divinitus in poenitentiam' gentis, et
tulit^ abominationes impietatis. 4. Et gubernavit* ad Dominum cor
il)sius, et in diebus peccatorum corroboravit pietatem. 5. Praeter David,
et P^zecbiam, et .Jo.-^iam, omnes [jcccatum commiserunt:^ (>. nam reli-
(|uerunt le;j,ein .\lti.-simi reifes .Inda, et contempserunt*' timorem Dei.
7. Dederujit enim rcgnum" suum aliis, et ij^loriam suam alieniijenaegenti.
S. Incenderunf electam sanctitatis civitatem, et desertas fecerunt vias
ipsius in manu .Jeremiae.^ 9. Xam'^' male tractaverunt ilhim, (]ui a
ventre matris consecratus est proplieta, evertere," et eruere, et j)erdere, et
iterum aedilicare. et renovare.'- 10. Ezechiel qui vidit conspectum
gloriae, quam o.>tendit illi in ciirru Cherubim. 11. Xam commemoratus
est inimicorum''^ in imbre, bciirfaeere illis, " qui ostenderunt rcctas vias.
VI. Et duodecim ))roplictaruin '^ ossa pullulent''' de loco suo: nani corro-
boraverunt'' Jacob, et redemerunt sc'- in tide virtuti.s. ''■* 13. Quomodo
amplitieemus Zorobabel? nam et ipse quasi sifjnum-" in dextera manu,
14. sie et .Jesum filium Josedeo?-' qui in diebus suis aediticaverunt
domum, et exaltaverunt templum .«^anctum Domino, {)aratum in ijloriam
sempiternam. lö. Et Neliemias in memoria multi temporis, qui erexit
nobis muros eversos, et stare fecit portas et seras, qui erexit domos
no.stras." 10. Nemo natus est in terra qualis Ilenocli :"' nam et ip.-^e receptus
est a terra. 17. Neque ut •Jo.'^epli, qui natus est iiomo, princ(>ps fratrum,
firinamentum gentis, rector fratrum," stabilimentum populi: IS. et ossa
i]isius visitata sunt,^* et post mortem prophetaverunt.-'' 19. Setli, et Sem
a]>ud bomincs gloriam adepti sunt: et super omnem animam in origine
Adam.-'-
106 Vai mä) 3ffu3 ®irac^. 49, 1—19. 2lnm. 1—26.
1) ek a'vv&emv ^vfiia/iaroc: „ift tf ic ^Wifcfcunii tM>n 3ftau*n)erf." ^vofia^ war f*pn ciU Änabe
t5on •'ncxxtn fromm un^ blieb e^ fein \;ebeii lanc^ IV. lieg. 22; II. Chron 3.5, 24. — 2) h
baaccteu ein, wie ^(P^^^^bat lll. Reg. 22, 44. — G) f. i. Wr. — i ) ro ^•fpac „ibrc IVaAt.' —
8)" sc alieni — 9) „tur* tic ^Wadn, bic ^cremiaei 2."), 9-11 iicwcina.n batte." — 10) Tic
üble ^PebanMuiui bci^ :r(eremia6 29, 4-28; 37, 14 war iilcid)fam fa? le&tc i^erbred^cn, woburd»
bie Strafbanb fijottee bcrau^aeforDcrt würbe. — 11 1 tKi>i:ovr „^u entwurjcln." ^crcmia? war
c. 1. 5. 10. ijcn <^^3ott bcfttmmr, anfd^aulid)cr, Icbbaftcr m\t_ imbcr, al<? iriient ein an^ercr
^jropbet bic" 3crfti.M-unii \u\t ^cn S?icrcraiifban bcö jütifitcn Staate«? nn^ feine»? .t^ciliiUbnm«
iu wciffai^en \int babnr* bie Seelen cineötbeil'? ^u ',H■n^^un^en, anfcrntbeil-:* ^u heilen. —
121 Kui KarcifvcHnv ,/,u pflan',en." — 1^5) (i](ibki fai^te namli* 1_;), 11; 38, 22 iBctter unb
ijturm »orber, bie fommen würben über TsJotteö Jveinbe. — 111 ) Kai h}a-i)Laai. „aucb fae^^rsJute,
ba3 fommen würfe über jene, wcldie bie redeten ST-ei^e wanreln," mvr elu^l'vnvrac öi^orc Ez. 34,
12- 3(i, 8. Ter 'i'erfaffer überiiebt bae; Vob Xanieli-*, weil er vhmi ben 'Eilten nidit nntcr bie
ivöbbetcn, fonfern nur unter bie "^^ailioarapben iicrednict würbe.— lo) ^i fint> bief) bie jwölf
foi^enannten Heineren 'iVropbeten. — l(i) t. b. fie m-rtiencn ein i^lorrei^c? ^^(nbenfen. „3bre
(y'ebcine foüen qrünen" in ben l'obrebcn unb ^.'oblieDern, bie man auf fie madu. — IT) -apiKÜ-
Äfcre „fie trbftcten 3afob." — 18) alrovc „crlöften fie," b. b. balfen fie t>nrdi (^iotte^ (^nabe
au3 ibren Xranafalen befreien. — 19 ! rv -hrei i/.-hW „für* t-cn ß31aubcn an ba?, wci^^
fi)otte6 ^.i^armber^uiteit boffen lief;." — 20) U a6pa-)ig „wie ein ^ieiicl" (5ieii;eIriniV) xVffff. 2,
24. — 21) (fr war ,>robabe[t^ i<ec(!eiter unt> ^obcrpricftcr I. E«lr. 3, 2. Sijfraef ift über»
ijancicn, weil er, wie i^offuct bemerft,V'cbcr iProybet, nocb in^lfcninfubrer, fonbcrn ein cinfadier
"Sdiriftiielebrter ober (skfetUebrer war, ber i^erfaffer aber 44, 3 fid) auöviefprodien bat,_ nur -:on
jenen, md^t ihm: bicfcn ta^^ Vob ]n feiern. — 22) rii üiKö-ii)u >,u(:n\ — 2^$) Ter in-rfaffer i^ebt
bicr wicfer auf 44, 4 v'i'iief, j-^leiitfam al>5 wollte er nun ihmi bort au-? eine zweite ^Heibe au>?=
ae^'i^neter 'D^Jdnner auffübren. — 2-1) l-raK^ivymi' „würfen (mit ':?(ufmerffamfeit) auiicfeben,"
weil CuM'epb bei feinem Jobe (Jen. ')(), 23 bie l'Kücffebr ber 3c>raelitcn nadi tibanaan i^euniffaiU
nnf an biefe iDeiffa.auuii ben i^cfebt .qefnüpft batte, audi feine (sicbeinc mit fabin ,^u nebmen.
riefe fskbeine leiten ibneu baber lUeid^'fam wie ein 'iVallafium, wie eine 's^a^äbr für ibre i^cft(3='
nabme (Ibana'an?. — 2'->) f. i. "'^3r. Ta bie (sk^bcine ^"sofepb-? wirflidi nad> t£banaan ^urürf'
iicbra*t würfen Kxod. 13, lu, fo festen fie bie 'iMopbeu'iimii ;^ofepb6 i^lcid^am fort, ober S'ieU
mebr ^eii\ten tiem i^olfe, baf; ^pfcpb wabr propbe^'it babe. — -2ii) f'r 7/) Kr.crei. 'A<Uu „überall eö
Vebenbe 'aber ift in ber Sebbpfuni^ ^^Ifam erbaben," weil er unmittelbar auv^ 'Mottee -i^inb
acfommen unb mit fer 'sinabe ber -^xiliiifeit i^efd^nüdt war. "^llle '^luc-le;icr nebmen bier '^tfam
iile 3ub)eft; nur 'i^offuet nunmt ce a'l? (^cnctii? ihmi „SdHnn'unjV unf be5iebt fa? Vob „über
alle? Vebenbe" a\ü 5etb unb rem. C£r irrt ft*er; benn wenn man and) ^Usiebcn muf;, baf; biefe
beiben 'i)camen bodi \x[ feiern finb, fo fonnte ibnen bodMucbt bae^'ob superjjniiieui aniiuam
gcijcben werben. Ter '?Iamc "JJoc'e ift ijewip i?rt.>i!er, ale jener vhmi rett) unf ^em.
Caput L.
1. Simon Onitie filius,' sacerdos magniis, qni iii vita sua sufful.sit
«lomiim, et in diebüs suis corroboravit templuni. 2. Tenipli etiam
altitudo- ab ipso fundata e.*?t, duplex aedificatio et excelsi parietes templi.^
3. In diebus ipsius emanaverunt pütei aquanim,^ et qua.si mare adim-
pleti sunt'* supra modum. 4. Qui curavit gentem suam, et liberavit
eara a perditione.*' ~h Qüi praevaluit ain[>lificare" civitateni, qui adeptus
est gloriani'* in conversatione gentis: et ino-ressum domus, et atrii ampli-
ticavit. (). Quasi Stella matutina in niedio nebulae, et quasi luna plena
in diebus suis lucet.* 7. Et quasi Sol refulgens, sie ille etlulsit in templo
Dei."^ 8. Quasi arcus refulgens inter nebulas gloriae, et quasi fios
ro.sarum in diebus veniis, et quasi lilia quae sunt in transitu aquae," et
quasi tlius redolens'^ in diebus aestatis. 9. Quasi ignis effulgens,'-'' et
thus ardens in igne. _ 10. (^uasi vas auri solidum, ornatum oimii la|)ide
pretioso. 11. Quasi oliva pullulans, et cypressus in altitudinem'^ se
t)ai 25uc{) 3ffu« ©irarf). 50, 1—12. %\m. 1—17. 107
extollens, in accipiendo ipsum stolam gloriae, et vcstiri cum"* in consuin-
mationom virtutis."* 12. In ascensu altaris sancti, gloriam dedit
sanctitatis amictum.^^ 13. In accipiendo autem partes** de mann
sacerdotum, et ipse stans jnxta aram. Et circa illum" Corona fratrum :
quasi*" plantatio cedri in monte Libano, 14. sie circa illum steterunt
quasi rami palmae, et omnes filii Aaron in gloria sua.. 15. Oblatio autem
Domini in manibus ipsorum, coram omni synagoga Israel: etconsumma-
tione fungcns"' in ara, am})lilkaro oblationeni" excelsi regis 1(). porrexit
manum suam in libatione,^* et libavit de sanguine uvae. 17. Etludit in
fundamcnto altaris-^ odorem divinum-' excelso principi. 18. Tum-
exclamaverunt filii Aai'on, in tubis productilibus*' sonuernnt, et auditam
fecerunt vocem magnam in memoriam^ coram Deo. 19. Tunc omnis
populus simul pro}ieraverunt, et ceciderunt in faciem super terraui,
adorare Dominum Deum suum, et dare preces omnipotcnti Deo excelso.
20. Et amplificaverunt psallentes-"* in vocibus suis, et in magna domo-'*
auctus est sonus suavitatis plenus. 21. Et rogavit populus Dominum
excelsum in prece,^" usquedum perfectus est honor Domini, ^' et munus
suum perfecerunt. 22. Tunc descendens,^^ manus suas extulit in omnem
congregationem filiorum Israel dare gloriam ^^ Deo a labiis suis, et in
nomine ipsius gloriari : 2o. et iteravit orationem suam,^ volens ostendere
virtutem Dei.^' 2i. Et nunc orate Deum omnium, qui magna fecit in
omni terra, qui auxit^'' dies nostros a ventre matris nostrae, et fecit'
nobiscum secundum suam misericordiam: 25. det nobis jucunditatem
cordis, et fieri pacem in diebus nostris in Israel per dies sempiternos:^''
20. credere Israel'*^ nobiscum esse Dei misericordiam, ut liberet nos in
diebus suis. 27. Duas gentes'*' odit anima mea: tertia^" autem non est
gens, quam oderim:^ 28. qui sedent in monte Seir,^' et Philisthiim, et
stultus poj)ulus, qui habitai in Sichimis. 29. Doctrinam sa[)ientiae et
disciplinae"*- scripsit*^ in codice isto Jesus filius Sirach Jerosolymita, qui
renovavit^* sapientiam de corde suo. 30. Beatus qui in istis versatur
bonis:^(lui ponit illa in corde suo, sapiens erit semper.^ 31. Si enim
haecfecerit, ad omnia valebit: quia lux Dei, vestigium ejus est.
tic a^c',citbnuim (lui.lcx fedifiratio au^^riu•ft. äi?ai^ ^amit jicmciiU fei, fiMiiUcu ^ic ^^(uöIc.ut
biebcr uidu mit Sidu-rtunt ermitteln. Giuii^e iilauben, er babe reu Jempel in feinen ^u\\t{-
tbeilen um ein Stocfircrf erbobt; ':}[u^ere, er babe rie aufiere ^Wauer rer llmv^ebuniT bunt eine
tiefere unb fefterc acftiil.U. mn letuere 'Jlufidu ftimmt febr fer "^lu_^bnief limilatu est, ;x:)rin>i(:,xi>,.
Sei baubelte fi* "um eine neue (^hunMei^un;!, inelleid^t auf tcr ccubfeite, iro bie ciufjere 'Wauer
in bie liefe bee^ Ibalc? iiiuii. — ?l) änV/iiiiud iyii'/oi- -tpi,ii'i/iiv Itpoi „eine bebe '^luöbeiievuni^
für fein i'clf, bvii; e? nid^t 5u (^hunbc i^inei." — 7) aal h-iaxi<yag köaik j/jiro/ioiJKf.oai „u^^ ber
ibic 2tabt befeftijite mit 3?a!Ien." — 8) '•'"; h'io^ünx't// tv -tpiüTpoc^ij /nov. ir iiöi'iu oIkov Kam-i nin-
fiaroc „\vk berrlidi ftrablte er ir bcr i^crfammluns^ bc-j i'plfcei, U'cun er bintcr bem ivorbvin.^e
be? ibeiliaeni .'cawiti berau^traf." — ?>) f. i. <^5r. — 10) *-; mar hhicniv. — 11) ;-' i-o^.n-
v(Sarnc „^t>o ülniffer beriHMMuiüt." — 1 iJ ) jV/.aaTÖi; Arinvov „!li?eibraudMlaube." — 1 ri) ..V-'v
K(u '/j'Mivm- l-i -vpiov „ivie ^-euer unb SlH'ibraud^ auf bem ADerbc." — I*) ''• i't<?f>"'<: ,M^ i»
ben arbeiten."— lo) i. e. cum vestiretur. — l(>) nnf-r/nar savx>/iutr„r „ben sollen (ibren-
fdimucf." — 17) f(5ü,-«(Te :rept,io/:r/v (lj<da//a7<j<; „fo vH-rberrUd)tc cr bcn Umfana bcc Jpeiliijt^umi?."
108 T)ai Sud^ 3efuS ©irac^. 50, 13—29. Sinnt. 18—44.
18) /if>-ri i/upn) „bie Dpfcrfiürfc" Lev. 7,29; 9, 18. —1») 2?or et fotttc ^ier fein ^unft,
fonfcru nur ein Äomma fein. — 20) -^icr beginnt erft bcr 9?ad)fae. — 21) awTt/.eiar '/etrovp-
:<:,v „bei bcv i^oücnbuni^ ^ee^ ricnftcs," b. b. am Scbluffc ter bl. OpfcrbanbUinci. — 22) „um
^u ocrberrliitcu ba^ Cpfer." — 2'J) £-1 Gm,vihmv „^tr ^Pfe^'i^ale." 3(m (£nbe bcv^ rpfcr?
luibm er ein (i3efvtf! mit 5ß>ein unb flp§ eö <iU Iranfopfcr auö. — 24) «<.■ -»fß^'/ua ^vaiaanjpiov.
2o) !>nii>iv fl'cji^iac. — 2(») t'/nraic „t»pn ßetricbcuer 3lrbeit" Exo^l. 25, IS. — 27) jum
„•{eidben, baf) nun ba^ Cbfcr ooUbrvid^t werbe. — 28) ««i yveaav oi fn/./Ltuihi „unb bie lancier
lu'iiannen ihre Voblicber," — 2J)) xal h> Tv'/.tianj oIim iyJ.vKavßri ßt-Aog „unb im linnten ^öiiufe
ballte licblictKr ^yefan^." — 30) iv -pocevxy KarhavTL iXer/fiovog. — 31) b. b. bie berrlid)c
<>Hnteöfcier. — 32) sc. siioerdos .sumnius. — 33) (hvvai evAoyidv „um ben bobcnprieftcriicben
Seilen 5u fpredien," n?ic ibn (iknt Nuin. «>. 2;; »ori^cfArieben; cf. Lev. 9, 22. — 34) f(5fi'-
Tr/Hoan' tv TZf)0(;Ki'v//rrti „wicberbpltC bic ^InbetUnil." — 3'>) tTTK^d^na-itai a'/.oyinv Tzapä 'Hnarnv,
„um \\\ ^ci.aen ben Seiten (bic iV;aft bcei Secienc*) ^ii^m '?lüerbpch|'ien." Tercfer la^ nupn<^i:^fc!dni.
„\\x cmpfan.aeu." '^^i^w nimmt mit :;1UHtt an, baf; bcr i'crfaffcr bei bicfer i^mu'n Sdnlbcruni^
jene ^pfcr^an^lunl^ im ^iuyt batte, wcldie 2imou nad> bcm Siegle be? .ftönii^ei ^Ptolemäuö
"iPhifopator über bie^5prcr t^ornabm, unb ipo bcr ftpl^e iUniiii l'icfc rtcrmaf;, ben (iini^auji in baji
^iüerbcili.cü'tc \\\ PcrüidKU. Ta er uA burcb feine iMtteu unb (ürmabunuiicn abbalten lief!, betete
igimon yor allem l'oüe ^um ^crrn, worauf '^3ott ben penpc.aencn Monist 5U i^obcn ftür^te unb
tie fcbmcrjlid^ftcn Wcifjclftreiite füblen lief!. Sp cr^äblt 1, 9-2, 2o bae appcnipbifdic III. Macc.
30) iiwn'Tui. — 37) /irt"" "flf '/fJfpni' roi< a'tüvo^ „Wie in bCf l^T^cit." — 38) f/JTTttJTFi'aai.
/if:i^' r'/iiüv rb i/to(; a'rroi- „auf baf! »iv oertraucn, i^xi} feine "-yarmbcrsiöfeit mit un^ fei." —
39) b. i. bie ^fnmäer xmt i^biliftcr. — -40) nämlid) bie Samariter, bie ein (öcmeui^fel ^wM^
Allen iBiUfern, alfp eiiicntlidi fein i'olf waren. — 41 ) fi' opci Zafiapelac. \-ut\A\ii: Vc^art pffenbar
unriditii^ i|l, ba ja bie Samariter bur* ba? fpl.aenbc ZiKifunr bejeiri^net finb. — 42) avrtrin.K:
i«i) hTTiari/uin:. — 43) /.i-ä/wi" /,id} babc nictcr^ejcidinet." — 44) ö<- ävü,,ipi,as „weld^er
beropr^pf;."
Caput LI.
1. Oratio Jesu filii Sirach: Coiifitebor tibi Domine rex, et collaudäbo
te Deuni salvatorem menm. 2. Confitebor nomini tiio: quoniam acljutor
et protector factus es mihi, 3. et liberasti corpus meum a perditione, a
laqueo linguaeiniquae, et alabiisoperantium mendacium, et in conspectu
astantium factus es mihi adjutor. 4. Et liberasti me secundum multitu-
dincm misericordiae Hominis tui a rugientibus, praeparatis' ad escam,
o. de manibus quaerentium animam meam, et de portis tribulationum-
quae circumdcderunt me: 6. a pressura^ fiammae, quae circumdedit
me, et in medio ignis non sum aestuatus: 7. de altitudine ventris infcri,
et a lingua coinquinata, et a verbo mendacii, a rege iniquo, et a lingua
injusta:^ 8. laudabit'Hisque ad mortem anima mea Dominum,^ 9. et
vita mea appro])inquans erat in inferno deorsum. 10. Circumdcderunt
me undifjue, et non erat qui adjuvaret. Respiciens eram ad adjutorium
hominum, et non erat. 11. Memoratus sum misericordiae tuae Domine,
et operationis tuae, quae a saeculo sunt; 12. quoniam eruis sustinentes
te Doniine, et liberas eos de manibus gentium. 13. Exaltasti .super
terram" liabitationem meam, et pro morte defluente deprecatus sum.
14. Invocavi Dominum ])atrem Domini mei, ut non derelinquat me in
die tribulationis meae, et in tempore superborum sine adjutorio. 15. Lau-
dabo noinen tuum assidue, et collaudäbo illud in confessione, et exaudita
est oratio mea. 10. Et liberasti me de perditione, et eripuisti me de
tempore iniquo. 17. Propterea confitebor, et laudem dicam tibi, et
benedicam nomini Domini, 18. Cum adhuc junior essem, priusquam
oberrarem, quaesivi sapicntiam palam in oratione mea. 19. Ante templum
pofstulabam pro illa, et usque in novissimis inquirara eam. Et eftloruit
Vai Buc^ 3cfu« 3irac^. 51, 1—38. 2Inni. 1—20. 109
tainquam praecox uva,'' 20. lactatum est cor incuni in ea. Anibulavit
])es mens iter rectum, a juventute mea iiivesticjubam eain. 21. Inclinavi
modice aurem meam, et excepi illam, 22. Multam inveiii in nieipso**
sapientiam, et multiim profeci in ea. 23. Danti mihi sapientjam, dabo
gloriam. 24. Consiliatus sumenim utfacerem illani: zelatus sum bonuni,
et non confundar. 25. Colluctata est"^ anima mea in illa, et in faciendo
eam " confirmatus snm.'- 20. Manns meas extendi in altnm, et insij)ien'
tiam ejus'* luxi. 27. Animam meam direxi ad illam, et in a^niitione*
inveni eam, 28. Possedi cum ipsa'^ cor ab initio: propter hoc non dere-
linquar. 29. Yen ter mens ''^ conturbatus est (juaerendo illam: propterea
bonam possidebo"^ possessionem. 30. Dedit mihi Dominus linguam
mercedem meam: et in ipsa huidabo cum. 31. Appropiate ad meindocti,
et con,uref!;ate vos in domum disciplinae; 32. quid adluic relardatis? et
(piid dicitis in his?*^ animae vestrao sitiunt vtdiementer, 33. Aperui os
nieum, et locutus sum : Comparate vobis sine argento, 34. et Collum
vestrum subjicite jugo, etsuscipiat anima vestra disciplinam : in proximo
est enim invenire eam. 35. Videte oculis vestris quia modicum laboravi,
et inveni mihi multam requiem. 30. Assumite disciplinam in multo
numero argenti,*' et copiosum aurum'** possidete in ea. 37. Laetetur
anima vestra in misericordia ejus,''-* et non confundemini in laude ipsius,
38. Operamini opus vestrum ante tempus,'" et dabit vobis mercedem
vestra m in tempore suo.
I) hoiuiov „btc t»a bereit ivarcii, miit ju iHTfitliui^cn;" f. i\ (^ ii, 7. — 2) /^ T/p/orwr
\i'/i\lin.>v i])V :rr\(ir.— 5:$) (';-(''; 7zvi}iiiii- ,,00111 (ErtlicfClI." — -1 ) liaau n (^la'.i-i'/ 1/ )'/.i',tnaijr (i(')iKor
„[nnm .S^önii^e nmr eine unf,ci-ettt iHvIcumbcrtfdu- ,]uusie." Tor 'l^erfatTcv büt bier offenbar eine
i<erleiunMim^ im XHui^e, ^ic er ^u Milben battc, unb bie um \\> i^efäbrltcber unb oerberbiiiter »var,
([.[^ fie beim Äbntiu> felbft (StniVnu^ l•|efun^en. — o) f};/rrf „ii nabte ficlnneine 5ee(e bcm
Jopc," anirfK Ve^art offenbar beffcr \\\\\\ (lontevt pajjr, alo bjc Per i<u(i^ — U) f. t. 'i3r. ^
7) Kai ,'irlnj'uaa t-i ;.//(; 'iKfrtiar uiiv „uub ict^ erbob mein Jvlebcn itber fie (ivbe empor," nnu^ bem
Sontertc beffcr entfpricbt. -- 8) >-i nv\^ovr ü» -.7M«s'"w/f (7ra(pr/.;/f „nne über ben (»H'frfMnarf
einer Arübtraubc" erfreute lu-ft mein .4?er5 an ihr. — 9) E/iav-ü „für mid\"— -lOi „id^
fdmpftc um fie." — II i tr Troii/mi '/iftm', i\)(\. Alex, /i' ^(»//ff« //Ol' „in ineinem 5bun." —
12) i'^niKpiAuniifuiv ,,\6.\ war aufmerffam." — i?5) rä ä)iw///rt7« «iVv«; „über bie Unfunfe, bic
man i>on ibr bat, u\ir id) trauriii, oter audi über tie jrrtbümer, fie icb mir ju'sien fie ^u
3d^ull'cn fommen lief?." — 1 '4) /«r' arT(.)v (feine iiutc Vei^arti mit fem '•^eifai^: na) iy
Kfninpirri/d) ri/ior arriiv „uttf \&i faub fie bei reincHi ©anbei." — lo) b. b. mein jiniercs. —
Iß) ^K7J|anur|v. — 17) „n.''enn eo eueb aud) viel 5ilber foftete." — IS) „fommet aber bamit
jum 'i^efit3e iMelen (siolbex*;" benu incl (sUUbi'^ »ertb ift iBcifbeit. — 1}|) iv rü l'/.iti tu-Tui
„über (^otte^ '.l^armbersii^feit." — 20) „rcd)t frübjcttiv^" (ExpUc. 21. Sept, is.jo. )
1. 93ei af(c!i 'isö(fcrn ftcbt man einzelne Ilictifdicn auftreten, bie hivd) eine
gdüiffc (^)ciftc^öi5röf5e unb biird) feltcnc ivcnntniffc unb öaben unter ben übrigen
IicnH>r(eucbten. Sie (mlten ficii zuweilen in einer geiüifien Olbfonberung, mie nod;
jc^t bie ^■Brabniinen, bie /vafir^o, bie Minber beiJvl'aina ; ober fie treten auf a(§ l'ebrer
be^ i^olfe» über al§ Si'atbgeber ber A-ürften, une bie 'OJiagier, bie ^^Mnlofopfien, ober
fic treten, geftiiljt auf bac^ lUnfeben, ba>ö fic haben, aUi Öefe&cjeber unb JiU;rcr ber
i))la)icn auj, wie einft 'Jhuna, 2o(on, (Sonfutfe unb bunbert 3lnbere.
;i. )}UKb bei jenem 'l^Dlfe, bae luMU^tnfang ber^eit bvi ^^n luvi bcrab ben iuabren
(S'inen Wott ertannte unb ibni biente, tbaten ficb ]U allen ;^c\tcn 'JJtenfd^en mit
feltenen ('^nibcn beroor, nidit aber blov mit (''nibcn ber 'Jcatur, fonbern mit iiber=
natiirlidien (^3aben ber tS-rfcnntnif^ unb 2ui]enbfraft, bie fie befälngte, bem
cinbringenben Unglauben unb ber Sittenlofigfeit 2dn-anfen 5U feöcn, ober bie
iH'rberbten "DJuiffen auc bem Sdilannne bci> i^ifteriS bcrauÄ^ircif5en, ober bie
(^jemütber au enoarmen, bie erlofcbenen .s^offnungen ju ent^ünben unb ben Slteufdum,
bie ja nid>t für biefec' fpaimelange irbifcbe, fonbern für bae cunge ^eben gefdiaffen
finb, bie ^ufunft jn eröffnen unb ibnen ,^1 geigen, ioae nod) fommen nnirbe, \mvi
fic ju enuarten unb toac- fic ]\\ fürdUeii bätten. Sie batten nid^t nur ben bellften
'43tid in bie 'IkTgangenbeit, in bie C^)egcmyart unb in bie 3ufunft, fonbern erbieiten
audi oüu Wott felber bie Senbung, ben 33eruf unb bie '^i>eibung.
'.i. 5lbMiiilfber '■^'ropbet galt ber, toelcber obnc böberen ikruf auftrat, unb
früber ober foäter uHirb ibm bie angenommene Varoc abgeriffen. ^en nmbren
^^vrovbeten umr c^ö innner eigen, mit ^enuitb unb 3^^t*-'i''i/ i'"^ 1^''^M"t oft mit Sagen
unb ^iiUberfetJlid^teit bem ^Hnfe Wottee ,vi folgen, äl^ie febr fträubte fid> 'JJiofee,
auf^^utreten ale '^^ropbct unb A-übrer be^o 'lU^lfee? äi^ie ocrniditetc ficb ^üiii^^^ ^^nii
trat erft bann auf, alö feine ^\\nc\c mit glübenber Moble an^ d'iigclicbanb gereinigt
iuar? ilUe flagte unb feuf^tc vicremia^^, ale ibn Wott berief, inbem er ficb einem
Äinbc iH'rgtid^, bao nur lallen tonne? '-li'eldK Oiemalt inuf3te (^ott bei ^ona^^ an-
tücnben'c'
4. 'JJcan unterfcbeibet bie nmbren '^"ropbcten al^ '^Nropbctcn be^3 (Mefe^ics ber
'JJatur, be-ö Wefebe'^ö 'JJtofii-- unb ber 3*^d bei- (S'OangeliumÄ ober ber 63nabe.
3n ben crften geborten ^enocb, ')loc, iHbrabam, ^si(^(\f u. f. \v.; ju ber jmeiten 'ävt
%o)ci, Taoib, (S1ia-?, (flifeue unb alle jene, bie unter bem 'Jiamen ber größeren
unb tleineren 't^i"L^Vbeten gefeiert nk'rben; ^u bOr brüten Mlaffe gebort im enünenten
Siime CSbriituc^ bernacb alle iHpoftel unb ^iingt^i-" bC'-J ,'perrn unb eine unvibligc
^J)ienge (ibriften, indü nur ber erften, fonbern ancb ber folgenben unb fpäteren
3eitcn. Xenn niemalc- bort ber Weift ber 'ii^eiffagung auf in ber üuibren SWxdK
(Ebrifti.
'5. Der'^^rovbet ift nacb ber 'JJantcnbcjcidnnuig, bie ibm oon iHnfang ber gegeben
ioarb, ein Seber, nK"l' npn, ber ba ficbt, ioa^ be§ ÖeifteS, wa^ oben ift, \i\Vi
in ber 3i'fiiiU't fonnnen unrb; er ift ein (Srflarcr, i^'''2X unb ?(u'ofprecf)cr beri'ebrc
unb Webeimniffe, bie Öott hcw 'Jlicnfclien funb madien loill; ein Spdber, n?V-
auf ber JiMirte, ber 3ld^t bat, üm§ ba fonnnen möctite, Öutee ober äU^fc^o, unb bem
gemä§ marnt, unb aufmertfam madü; ein 'ilWicbter, "ipb*/ bet madit über bie
gute Sitte unb bac- allgemeine "^efte; ein "Bote unb SIbgeorbneter Öottc^,
110
Einleitung ju t>en ^ropt)etcn. 111
um C:5ütte§ 9lufträne 311 l^crfünbcn; cf. Exod. 7, 1 ; IV. Keg. 17, 13; Isai. 21, 11 ;
Habac. 2, 1 ; Acjg. 1, 13; Mal. 2, 7; I. Cor. 12, 7.
6. 3ii"i 3liutc bca "l^ropbctcn ßcbinl:
a) ba§ 'Isolf ,^u Icbrcn unb 311 imtcrrid^tcn, iuaä idm 511111 .stelle unt» juv
ediiifcit ift;
b) 511 UHirncn Ihh" bcii cinbrini'\cnbcii Ucbctii;
c) Mc fdiliiiiincu 3ittcu ■^u bcftrafcn;
d) (^)Ottcv' (5iiuicbuiu]cn unb 'Jliifträi-\c \n iHn-fünbcn ;
ej bic ^Katbfcbiüfic Wottcc-i in ^lUlrcrf bc^o .socilaiibc-ö bcr %dt, unb in 3.^ctrcff
bcr uncbtii-;ftcn '-i^Ciicbcndcitcii bcr S^if^'i^t '^u offenbaren.
7. o'i '-^'^*-\^iH1 iiiif bicfce Ict'itc Wcfcbäft bcif^t er eii^^entlirf) 'j>rov*bct, rroocf/JTY^c,
unb ba i^erabe biefe-o 'J(nit ibn am llieiften aU Oiefanbtcn (^)ottev' beurfunbet iu\i>
fcnnüicb iiiacbt, fo crlaiuitc biefer 'Juime bcn 'lsor;;iu-\ luu' ben übrigen 'Jiameit. —
;^^sft :;^scinanb mit bcr Wabe bcc-' .^^licfe-o in bie 3i'funft aueßcrüftct, fo fülßcii barauc^
bic übriijen ^icnftc nnb 'iscrridituni^cn bcy '^h'ovbeten luni fclbft.
8. (S"!5 fräi3t \\d) babcr, luav man unter '^U'opbctic im eiu^crn 3inne ju licr=
ftcbcn babc. ;^^üb. Gbrlifoftonubo praefatio in l's. fai^t: „X^ic '^iropbetic ift bic
3(uffinbunoi bcffcn, iuae ucrbin\]en ift." 3(ugiiftinuv' in Ps. 131. fai"^t: Ümnis
prophetia imago est futurorum. (Saffioborn^' praef. in Ps. faiit: Prophctia
est divina inspiratio, rerum a nobis procul distantiuni evcnta immobili
veritate et niaxinia cum certitudine praenoscens atqno j)raenuntians.
9. 2)ie .öauptfadie bei bcr '•^^ro^bctic ift immer bic iH>Ufoinmenc, fictuTC nnb über
attcii 3ii'*-'ifcl orbabenc CS'rfcnntnift bcr isropbcten, baf? bacv Mwi ibncn eini^c^
C|cben luirb, umbrbaft luni ÖJott fei. Wütt ßibt ibncn aber biefe (S-rfcnntnif^ entiuebcr
baburd), ba| er ibncn bic &ahc, ilsiinbcr ,ui luirfcn, iHTtcibt, unc bei lUcofce, ober
baburd), baB er fie bic 'ilnibrbcit in iöilbern fduiucn läfst, unb ^umr in bcr ;Jlrt,
bafs alle Si'^'-'ifct bei Seite bleiben, unc bief? bei Ü^edncl, Daniel bcfonber^ö bcr Mil
lüar, ober t^a^ er fie inner lidi ba^o liiHibre fo bell erfennen fäf3t, baf? alle iH'bcnfeii
lücidicn muffen. Örcßoriu^ b. &v. IV. dial. c. 48 fa^t: Sancti viri inter
illusiones atque revelationes, ipsas visionuni voces aiit iinagines quodam
intimo sapore discernunt ut sciant vel quid a bono spiritu perci{)iant vel
quid ab illusore patiantur. 3)cf3balb fat3t ancb bcr bl. ^j[>etrn^ II. 1, 21: Xou
enim voluntatehumana allata estaliquando prophetia, sed spiritu sancto
inspirati loeuti sunt Dei homines.
10. SoU)obl I'boma!? üon 'Jlquiu aU ^ranj Suarcj untcrfdieibcn jiuei 2(rten
bcr '^^>rDpbetie : bie i n t c 1 1 e c t u e 1 1 c unb bic i in a c^ i n ä r e. ^ie erftcre, fachen fie,
Unrb bem in'rftanbc nnmittelbar, obnc iMlb, obne 3pradie eini]Ci"\offen. 3o umrb
bcr b(. '^HUilu'c' unmittelbar uon Wott nntcrridUet; andi uuiij er im britten .{"^immel
borte, Uxir tum bcr %xt, hci}] c5- non licet hoinini loqui. Tic anbere unrb bem
9Jicnfcfien bnrd> ^^ilber, burd,) '^kn'te unb S*-'irf^cn, alfo mebr anf bem 3iH\^e bcr
Ginbilbuiuiefraft mitgetbcilt. Bo fab bcr (il. '"^nuiUiy öfter ^scfum nnb iKnnabm
Sl^ortc aui' feinem ^Jiunbc. 3o blhlc IHbrabam Wott reben, ciUi er ibn berief, feinen
Sobn 5u opfern. 3o fab CS'^cdncl bcn '-IihIi^cu Wottci:; bcr bl. ^^obannee ben
offenen ^immcl, bic bimmlifdic 3tabt ^"serufalcm u. f. f.
11. i^orfd)t man luciter, fo finbet man einen Unterfdnct» bcr '^U-üpbetien bem
©rabc nad). CSorucliu^^ a Vapibe fübrt adit Wrabe auf:
a) bcn inneren cjcbcimuifu^ollen 3(ntneb, ct\v>ai jju tbnn, unc ibn 3amfon
battc, ai§> er bic Atetten jerri^ unb bic 3än(cn bc^ ^l^a^ontcmpele niebcr^
[türmte. Ü^iefi ift bcr crftc, nieberftc Wrab bcr '^^ropbctic ;
b) bie fi3rmlidH', in äBorte Oiefaf?te Cffenbarnuß, obnc ha^ man fidi bcr (Ein-
gebung \)on Wott beimißt ift, unc 3. Ji (Saipbaö bcn Xob CSbrifti mciffagte;
c) ba^ G'rfcl)aucu Pon Silbern, bic man fid; fclbcr md;t crfläreu fann, bic
112 Einleitung ju fccn ^ropt)eten.
flbcr ein 3(nbcrcr crflärt, \vk 5. 33. baS Sdiaucn bcr bannen unb bor l>o(Ien
3Ic(ircn, ber magern unb fetten ilübe bei '^U;arao Gen. 41 ; beio .^aume§ bei
^iabuduibonofor, Dan. 2;
d) bi>^ äunerlicbe öi.^ren ber otinnne öotte'o, luie bei Samuel u. 3{.
I. ^ve^^3, lU;
e) bae 3dHiucn üon 33ilbern, iKrbunben ntit beut ^ören ber 3tiuune, bie fie
crfiärt, ane bei ^^-'i'tmiae c. 1 ;
f) bivö ,§öreu innerlicf'er Stimmen über ^Tiuße ber 3iatur ober be§ ©etftec-,
über Webcimnifie, über fünfti^e Tinße;
g) bae 'il^eiffaßen nid^t mir mit 'li'orten, fonbern a\\6 burd^ äuf^erlidie 31>erfe,
mie bei ^^lain^, ber c. 20 entblöfst einberc^eben unb Wottee 3üifträi]c
iHTfünbeu mufite; bei ^'-'rt-'niiii*/ ^»-'i^ c. 27 Zsod) unb .Hetten am ^alfc
trai-\euimit5te; bei G'^^ednel, ber 390 ^ai-\e auf (iiner Seite liecjen unb '^rcb
cffen nnifUe, bac- auf aniie^ünbetem .Hubmift ßebarfen mar c. 4;
h) bac-' Sdunien übernatürlider '^.'erfonen, üerbunben mit bem ^cren über:
uatürlidHT 'JDcittbeihuun, mie bief5 bei ^obanne^ in ber gebeimen Cffeu;
baruuiH, bei ^nbac^, bem iDiaccabäer II. 15, 15; bei ^"^^faia'o c. 6 oiefdiab.
l;i. Tie '^."repbeten erfannteii bie 'ik'bentuuin ibrer 3>orberfaoiunoien oft flar,
oft aber aud} bunfel, mandnnal ßar nid>t, luie ce X'aniel 12, 8 bejeui^^t mit ben
Äl^orten: Et ogo audivi et non intollexi ... Vade Daniel, quia clausi
sunt si<ijnatiqne serniones nsque ad praefinitum tempus.
13. ^ic SlUirbe ber ^^'ropbeten mirb oft mit jener ber '^^riefter unb ber ^önie\c
auf (Sine :L'inie i";eftellt, unb bie (Simueilnuu] ]\un 3(mte bec-' ^^Uxpbeten ßefcbab burcb
Salbung, ioic jene ^^ur äl'ürbe be^ö .UöniiV^ nnh 'j.iriefterc\ (£-e ift beßbalb %ui-'
;^eidnnnun bee 'Ilieffiac, biefe breifadie 'li>ürbe in fidi ju oereinißen. ^s" oeunffer
i-<e;^iebuni3 aber ftebt bac-- '•^vropbetenamt böber, aUi bae ber Ri.MÜc(e unb 't>ncftcr
unb ;imar a. bef^balb, med bie "-^^rcpbeten felbft über S\'on\g,c unb '^'riefter 3U urtbeilen,
fie 5U belebren, fie ,^1 beftrafen batten; b. med Öott ^u ^^'ropbeten iieuuUmlidi nur
fü(d>e cruuKdtc, bie in feiner 0)nabe unb baber ßefdmiücft nut allen 2ußenben
iDarcn,
14. •'Man unterfcbeibet unter bcit M, ^sropbeten, metdie fcln-ift(id)e Söcifun^cu
binterlaffen babcn:
a. bie iv'ö füren, b. b. biejenii]en, bereu Sdiriften mcüläufii*jer unb jabi;
reidierfinb: ^f^ii^^^/ ^'^i'cmiacv'Ci-^^ednel, 'Daniel.
b. bie fleineren, bie mcniiier oiefdrieben baben: Cfea§, ^soel, 9tmo§, 3lb=
bia'ö, ^^HMiav', 'Iliiduia^J, ^)iabum, »oabacuc, S^pbonia^, 5(i";i]äucv S'^'^f^ii^i'i^^
Dialacbia-j.— '^iMU man 'i^arucb Olmi ;\eremiae trennen, fo finb bcr tleinercn
in iHllem brei^ebn.
15. Tie ;]eitperiobe, in me(duT bie '^^ro^beten auftraten, fällt -atfammen mit
jener, in lueldKr iUMiii^e bav^ Vanb reipertcn, ja gebt nodi ein menig barüber binau^\
5J^■ln fann aly runbe 3abl ö(j() i^sabrc annebmen.
Iß. "Md) bcr Scitfolgc il;red 3(uftrcten§ reiben fidi bie, oon melden mir
Sdiriftcn befit^cn, in biefer ^^^eife aneinanber:
l.,Vma'öS25; . 9. So^boniae 640-638;
2. ,VhM vo. 811 u. 759; 10. ^ercmia^J mit ^Sarudi 629-606;
■S. lUbbiacv ^M>eU^ Sdniler? 11. *babaaic 609-606;
4. 3(mo^ 5U1. 798 u. 784; 12, Taniel 6>)9-53.3'^
5. CfeaÄ 784-7:27; 13. ejcdnel 595-572;
6. Tifaiae 759-G90; 14. ':Hc\c\äm .521;
7. aJiiduia^^ 758-725 ; 15. ^arimriaÄ 521 ;
8. iliabum 680-668 ; 16. ^JJialadnav 444.
Sinlcitun^ ju bcm ^Jrop^ctfn 3fatai3. 118
17. Um ilu'c 3dn-iftcii ncbti;-^ ^u vcrftclicn, [inb fo'ocnbc (Sanonö ;,u
bcobnclUcn:
a) bic '"^'ropbctcn [teilen bic h'infti(^en (iTeii-^nilK ji'Ih" (niufii-; al.? i-^eiieiiUHirtii-t
ober al-o fdioii t-ieicbelieii bar, lueil fie iln-em OJeifteoaiuie al^ uoUeiibcie
Tbatiad>e lun'l'dnoebeii ;
b) fie halten nd> nidit inuner an ben Snüimmcnhauii ber (S-reijvn)lc, [teilen
3u[annnen, iime ber ^<'\t md) lueit auveinanber [tebt^ brcd>enin 3dnlbcnin:=
^en o[t [dMiell ab unb ^^eben au[ etUH>ö iHnberec^ über;
c) [ie rüden 't'a-^, uuiö i'ic bon ben uer[dnebenen Wericbten ('<3otte'5 cr.^äblen,
ü[t c\an}, mlK ^uiamnien, [o ba[? ee [dicint, c^ö [ei nnr \>o\\ (iineni ('»ieridite
bie 'Kcbc;
cl) eben[o [telicn [ie bie iH'r[dnebenen 2ro[t: unb 5rciibebeini[iidnnuien CJotte-o
;^u[anunen unb rebcn o[t 'oon ber :)(üdtebr am^ ber 03e[auiien[dm[t unb uon
ber tonnnenben (i-rlb[uni-5 burd; ben ä)ief[ia^, ale ^dc beibcö in (Sine ^'■'it
3u[animen ;
e) ba jebe iinditii-je 2:'bat[ac(ic ihmi niebr ah^ (Sinem '■^Nfop^^cten berfünbct iinrb
unb bon jebein lieber in be[onberer ill'ei[e, [o bient bie eine '^^ropbetie ab:-
3dilü[[el ]m iixtUm\uc\ ber anbern ;
f) [teilt man alle 'AHn[[aauni-\en wm fommenben trrlb[er 3u[ammen, [o bat
man ba^o i'oUfonnnene '|>orträt be[[elben, iuie mau ee in ber Öe[dndite ber
(Simui^elien berluirflicbt [inbet ;
g) "IliandH>j, maÄ bie '^^ropbeten [ür ba-J aucjcnblidlicbe 'lHn'[tänbni[? ber ^n-
börer [ac-\en, biri}t einen tie[en nu)[ti[dien Sinn in [icb, lueldien .^i ber[tebeii
entu^eber [dien ber SbuaßOße ober er[t ben 'ikTfünbcrn bee Güauöeliunt'ö
üerlieben anirbe.
■^0 [orbcrte ee bie .^peil^öfonomie Wotte^o, ha\^ ein 2)unfcl nad} beut anbern
[dnoinbe unh eine i:;iditpcriobe nadi ber anbern berbortretc.
(18. Heber bie Gbronolov^ie ber ^^Nropbeten im 3lUi-\e,mcineu [. ^^abelle II.
^. 830 — 833; [ür bie bier ßrofien "probbeten im 33e[onberen [. bie Tabellen am
3d>lu[[e bc§ III. 23. — 'l\-\[. ^luu Oianjen: Xr. S^. Si^'fotk ,/.IibeokH-\ie ber
^'ro^>beten", ^vbc^. 1877. — ^.)
PROPHETIA ISAIAE.
(^titletttntt).
1. Sf^it-i^'^ i^l^*^\ „Ä>cilanb, ©ott," ' Haalac, umr ber ^v^im einee i3eioif[en
9lino§, ber nadi Tbahnub INIegill. fol. 10. col. 2. ein 23rubcr be-c jübi[dKMi .VUMiicy^
9lma[iae loar. '^ladi einer Ueberlie[erunii, oon loelduT .s^ieromnnuc coninient.
in Is. lib. 3. c. 20. et Qutcst. in II. raral. c. 33. rebet, luar er ber Sdnoiei^er^
bnter (biehnebr 'i^ater bes 3dninCi]eroaterÄ) ober ber (^)roüiHiter bec-' .HöniiV:-
3)Jana[[e§. ^ie neueren 3dn-i[t[or[cber K\]en loeuiij Welincbt a\\\ bie 3aßen unb
Ueberlie[eruni3en.
2. (St bei^inn ^u bvob(ic-,eien im Tobeejabre bec-> .sUMiiiv^ C^iac^ 759 o. CSbr. unb
fc^te ec- [ort unter ben .sUMÜi-^en ^^soatban, l'ldm;^ CiViednae. Ta er nadi II. Cliron.
32, 32 bac-' i'ebcn bie[e5' letzteren Mönißc be[dnieben bat, [o foiuite er er[t unter
.^öuif\ :DJiana[[e'-i iT(e[torbcn [ein, al[o uid>t lun- bem '^. 69ü o. (Sbr. 3 eine Xlultia,-
feit als '^sroVtbet er[trerft [idi \ü\\a&} a\\\ iVi ^^abre.
3. (S"§ i[t eine ^Trabition ber ^uben, meldte •oierommuii- lib. 15. in Is. ab:- eine
114 (Einleitung ju bem ^rop'^cten 3faiag.
„fcf)r n^^i^^lfc'' f»c5eid)nct, ba§ er unter ^ömg 9}lana[fe?^ gemartert unb ^\mx mit
einer 3ät3e entjiuei gcfdmitten iüorben fei. 3lnd) alic bl. Später feit Crigene»
nebnien bief5 an. ^icronmnue bcjcictniet nod; nä(ier bie llrfadic feinet -Oiarter^
totfC'$ an^' jener ^'rabition. ^)lan babc \im a^doWt, li^eit er bie ^uhm „^^iirften
V. Süboma unb Womorrba'' genannt (labe; iueil er gefagt habe, öiott nuTbe nod}
l>iir,uthnn ^n 'om Tagen be§ (S-^^cctna^o 15 ^ahre, iiuibrenb hod) 'Dtofec^ fagt, bie
;^ahl bcr Tage iuerbe erfüllt iinn-bc; UH'il er gefagt: „3ud}ct bcn öerrn, ha
man ibn fiiiben fann unb rufet i(ut an, ba er nabe ift/' iiuibrenb ec^ bocb bei^t:
'Aier ift fo nabe, iyie bcr $err, unfcr Wott, iuenn wir ibn anrufen 'c" 9}can fie(;t
biefen ^Kebeu bie tbahnnbifd^ CS-rfinbung fo gut an, baß man feine äl>ürte über fie
ui verlieren braudit. — Taf? aber ^^faiae aU iWartbrer geftorben fei, mag unbe^
ftritten bleiben. (£'in fo großer 5Jiann Derbientc e» allerbingc^ ju feinen übrivgeu
.Hroncn andi bie bcc IIKirtin-ertbuiiuo ;^n erbalten.
-i. iJon bcn '-l^or^iügen biefe^ ^propbetcn rebet fd^on .^ierontnnuS febr auÄfübr^
lid, lu'^di mcbr bie fpäterc Sdmar bcr 3diriftanc-(eger. Sie laffen fidi etlua in
fülgcnber 'ilnnfe ,^ufaminenftellcn:
a) ^faia§ nmrb, nne fpäter '"^Hiuhu5, in ben .öinunel erboben, fab öott, liuirb
bafelbft ^um ^^sropbetcn erunlblt, Don bem Serapbim mit glübenbcr S\ol)k
gcbeiligt c. fi, mcRbalb ibn aud) bcr (Siracibe 48, 25 propheta magnus,
sanctus et ßdelis nennt;
1)) er ift ber 33crcbtefte unter ben ^^'ropbeten, ime bieß namcntlidb ^ieronl;muy,
03regoriuc^ i\ 5iav, CSbrtifoftomuä unb Tboma'S D. 3(quin berüorbeben;
c) er fagt üon (Sbriftu^ fo 'iUclce unb Htare^ l^orauS, baß nmn, iuie ^ieroul);
mu^5 fagt, bei feiner l'efung glaubt, nwn befinbe ficb im (Slningelium. ©r
fVridit \.\m beffen G-mpfitngniJB, Wcburt, ^tnbetung burd> bie 3!)fagier, ^"^-luclit
nadi 3legl)V^tcn, i'ebrioanbcl, i^'bruunfe, äi>unbern, Reiben, Tobe, 3(ufer=
ftebung, .sunnmen vim 05eridUc. 1£t ift h^^^baib and) im Ti. 33. öfter citirt,
abs alle übrigen "^iropbeten ^^ufammcn;
d) er Unrfte burd) fein Webet große 'Ißunber: bie Slufreibung be§ feinblidien
i^eerc? burcb bcn :ii>ürgcngel, ben 9iüdgang be^ Stunbcnfdmtten» an ber
Ubr be^o i)(dnrv bie ^iscrlängerung bc^ X^'cbeibJ Gjedna^^' ;
e) er feßte bae ^:|.NroV^betcn^lUint, biefe^J fdnnere unb 'aufo^>ferung?4^ülte3tmt,
über fed^yg ,^abre lang fort unb gab babnrdi bie größte aller Tugenbeu,
bie 3U'barrli*fcit im Ticnftc WotteÄ, ^n erfennen;
f) er beioic'S in "iscrtünbung bcr 'iiHibrbeit, in 33eftrafung ber berrfdienbcu
i'after eine beunuiberung^Sunirbige, eine beroifcbe ^reimüt(;igfeit ;
g) er fübrte einen überaus? bciligcn Vebenemanbet!
T). Sciiu' '"^sropbctie tbcilt fidi in ^,mci Tbeile:
I. ^Non c. I— 30 befaßt er fidi meift mit ber OJegeniuart unb nftcbften ^utnnjt unb
bält nidu nur bem jübifcticn V^olk, fonbern aucb allen umliegenben ^l?öl!ern ibrc
Vaitcr lun-, unb loeldic Strafen fie ',u ermarten. '33efonber^3 ift er bemübt, ^önig
un^ ^-l^olf lum ^nba oon ^Minbniffen mit abgöttifd^cn i^önigen ab3ut;alten, ^nd)
i>ielc meffianifd^ iöeiffagungen finb eingeflößten.
Ta>5 Sunfdieuftüd c. 36—39 ift gefdnditlidien 3nf;atte§.
H. ;i^ün c. 40—06, uu>felbft fidi ein Jüoblgcorbnete^^ ©anje bifbet, berfünbet
er meiitcn^^ TröftlidK^ö, bie ^lüdfebr ber ei'ulanten au^^ Sabtdon unb bie meffiani=
fdHMi Segiuuugen.
6. ^sielc neuere Gregeten Collen ben ^.^ueiten Tbeil einem ungenannten ^vropf;eten
;umeifen, bcr erit 3ur 3eit ber babulonifdien ©efangenfdmft lebte. Sie ftü^en fic^
babei bcfonbcr§ auf ben (^)runb, baß bie Sd>reibart nidU mebr jenen boben Sdnoung,
Imc Oiebnuigenbeit, jeneg^ fcierad)e Xunfel {)abi, tinc bie bcö erften Tt;eilcg, unb
I
Einleitung ju tem ^vop^eten Ofaiaö. 115
ba6 fic unbcrfulttni^inäBig flic^cnber, ffarer, Iciditcr, aber aud) biet matter unb cjc^
be^nter fei.
Um i)kv eine SdiAt-^feidniiui ^,u trcftcn, ift babcr an^^iiiicbmen, baf^ l^fain^ bcu
jhjciten ^bcii in fpätcrcr Seit fduieb, \w fein Ci^cniütb ruinier iiiib bcr C^cift ebne
Sfnftrciu-\iiiu-\ ficb in bic illUnIc eri^oü, bic cv nicbcrfdnicb, ober baf, er hai, lunö ibm
©Ott eiiuvtb, ieiiicm Webülfeii ober 3dn-oiber iiüttbeilte, uuh biefer c^j in feiner
SBeife nieberu'idmete, etuur fo une ber 3cbreiber bec-« .spebräcrbriefe!^ uicberfdirieb,
loa» er au^-' t^eni -iJhuibe bee iHpofte^:^ '|>auln^^ üernoninien.
©ö ift biefe 33ebanptinu-; feine \\an] leere; bie '^serfcbiebenbeit ift offenbar.
SWein anf ber anbcrn Seite fonnnen im erften nnb ^liueiten Xbeile fo lne(e WIeicb:
Reiten nnb :\Mmlid^t'eiten bee l^(ni:brucfe'o, ber ')iebciueife, ber (Sonftrnftion, ber
Silber tun-, baf3 man unmöi-\lid^ ^^iuei in'rfaffer annebmen fann; befonbere menn
man bebenft, bafj ba^c (\au]c ilUertbum feinen anbern !i>erfaffer fcnnt, aUi Zsi^i\üt\
unb ein "^^iro^bet, ber eine (Sduift, une bie bee 5loeiten ifaianifcben 2beileS ßef daneben,
unmößlid) bätte iK'rbon^en bleiben tintnen.
7. ^ie (Sanonieität ber ifaianifclien SSeiffagungcn it>arb 511 aM\ 3citen
anerfannt.
8. ^ie Stbfotge ber bebanbelten 33caterien (^um Xbeil nacb i^anlen) ift bicfe:
I. 2:^ b e i ( 0 b e r b a § 2B e (; c ^ 33 u d; c. 1 — 35 :
1) 3l(Ii]entcine Strafrebe mit 9IuÄficbt auf (Srlöfunß c. 1;
2) iserßlcidninß ber na'f[ianifd>en ^i'^^nUt n"t ber öc^enUnirt, unb <£trafan=
brobnnßen; befcnbeit^ i]e;-\cn bie Ueppißfeit ber '^ranen c. 2 — 4;
3) ^'Srael an g-rüd;ten \vk an Strafen einem uufrnd;tbaren SBeiubergc
ßleid) c. 5;
4) (Sr^äbhnuj yon ber früber qefdiebenen 33ernfung bc§ ^sropbeten c. 6;
5) ber gröfsere 3:beit l^^rael» gebt gu örunbe, nur ein fleiiuT 3ieft iuirb
gerettet :
a) Unterganoi lum ©pbraim unb Stnien ; ber Gmmauuet au§ bcr Jungfrau ;
Strafgeridite bnrdi :?(esUiVten unb l'tffinieu c. 7;
b) Si>abr^eidien bariiber unb ä'fabnnng c. 8;
c) ber 'jJieffiay; feine 3(nfunft; ha^ „Sidit an§> Öaliläa;" Sid;tung
^§raci§ c. 9;
• d) SÖebe über 3lffbrien; STroft für ^§racl c. 10;
e) ba§ „)}ick^ an^ ber älUir,et ^cffe/' ?^riebe; Sieg c. 11 ;
f) Sanftieb ber Grlö^jteu c.'l2;
6) „Saft/' b. i. Strafanbrobungen gegen an§märtigc $SöIfer:
a) gegen 33abel c. 13,1 — 14,27;
b) „ bie^Untifterc. 14,28— 32;
c) „ 9Jioab c. 15— IG;
d) „ Surien unb bao bamit Derbüubcte S^i^flcl c- 17;
e) „ 9ietbiopien c. 18;
f) „ ätegupten c. 19—20;
g) h) i) gegen .^^abuton (oeemüfte), ^^nmäa, 2lrabien c. 21 ;
k) gegen ha§> „Sd)antbal'' :^ernfalem c. 22;
1) „ ^t;rn§c.'23;'
7) 0erid;tüber ^uba nnb 'Bdi; Tanftieb be§ ^sropfjeten; fiobgefang ^nba'S
über bie '2i>iebercrmeditng ^>:-«raeb:!-> c. 24 — 26;
8) ^^rael in anberem Sinne al» c. 5 lüicberum ein SBcinbcrg c. 27;
Seiner: ^. ©c^rift. 2t. %. III. 8
116 ginleitung ju tem ?)ro^^ctcn ^^aiai,
a) über Sainaria'§ 9>crberDcn unb Unglaube ; ber „©nmbfteinin Sion"c. 28 ;
b)über 3(nel (^erufalem); 33elagerimi3 c. 29,1—14;
c) über bie aöeltflugen; 2Benbimg 511111 33cffern c. 29,15—24;
d)übcr bie :iMinbniffe, befonberc^ mit 5legl)pten c. 30;
e) über bie, lueldie auf frembe^ülfc uertvaucn: bicfefommt mir bom^crm
c. 31— 32;
f) über3I[furien; ©Ott erbarmt fid) feines 33oIfe§ ; Sion in (Si(berf;eit c.33;
10) le^te ^:|>ropl;e3eiung biefeS XbeiIcS: gegen aUe geinbe be§ @Dtte§reid;e§
(in (S'bom üerfinnbilbet) ; il;re ä)eriüd)tung fijrbert baS ©lud ^Sraelä
c. 34—35.
^iftorifcbeS c. 36—39; cf. IV. Reg. 19—22; biefeS Siinfdienftüd gef)ürt ju
feinem bcr beiben Xl;cile, fd^Iie^t fie aber eint;eitlid; aneinanber unb erjäljlt:
1. SennaÄerib^j ^elbsug gegen ^erufalem unb Untergang feinet ^eercä
c. 36— 37;
2. beS Gjcdna» ilranffieit unb ©cnefung; ^anflieb; eitelfeit unb «Strafe
c. 38—39.
II. ^^eil ober ba§ 2rrDft=33ud; c. 40—66:
1) ©ru^^^e: 33ebürfniB ber Grlöfung c. 40—48:
a) Xroftruf; (Snbe bcr Sünbe; Offenbarung bc§ ^errn; 9hd;tigfeit bcr
©ö^en c. 40—41 ;
b) 9kttung unb (Srlöfung ; Xborf)cit be§ ©ö^enbienftc§ ; „(Sbru§" c. 42—45 ;
c) Untergang bcr ©i3|en; 6tur5 ^abt;lün^ c. 46 — 47;
d) ^cucb'clci bcr ^uben; 33efd}ämung ber ©ö^enbieuer; 2(u§3ug au*
$Babl)Ion c. 48 ;
2) ©ru^'tVK: 3lrt unb SBcifc ber Grlöfung c. 49 — 57;
a) ber ä)icffia^3, ein ifebrcr bcr Reiben; ©lud ber 'befreiten c. 49;
b) ^Sraclc^ Scinilb; bc^ 9Jieffiaö ©el;ürfam c. 50;
c) ba§ .^cit ^seraci^i^ unb aller 3]ölfer c. 51 ;
d) ^cmütbigung unb Grl;öbung bc§ 9}ieffiaio c. 52 — 53;
e) ?vniditbarfcit unb .öerrlicbtcit ber bl. ©emeinbe c. 54;
f) einlabung jum ©lauben an ben 3)icffiaS unb jur 33effcrung; 3Ser-
beifnmgcn c. 55;
g) (Srmabnung jur Okred^tigfeit c. 56 — 57;
3) ©ruppe: 'i^oUenbung bcr iS'rlöfung c. 58 — 66:
a) Vorbereitung auf ben aJJeffia^ ; ^errlid;fcit be§ neuen ^erufalem
C.58— 00;
b) ^vreubcnbotfdHift bc§ 9)ieffia§ c. 61;
c) t^a^ neue Siou c. 62;
d) Sieg über (Sbom c. 63;
e) ^^Mttc unb :ik>fcnntniB c. 64 ;
f) 3Intiüort©ottcc>; 33erufung ber Reiben; S^^ertoerfung ber3uben;9lcttung
be§ „'){cftc^ö;'' neuer ^immel, neue Grbe c. 65;
g) ^.senoerfung bcc> Xcinpelbicnfteä ; Strafe ber ^eucbelei; ©ion§ neue*
SSolf; ^efebrung ber fernften Reiben; neues, eU)ige§ ©efc^lec^t c. 66.
117
Caput I.
1. VISIO' Isaiac filii Arnos, ^ quam vidit super Judam et Jeru-
salem^ in diebus üziae,* Joathan, Achaz, et Ezechiae regum Juda.
2. Audite caeli,'' et auribus percipe terra, quoniam Dominus locutus
est.® Filios enutrivi, et exaltavi: ipsi autem spreverunt me/ 3. Cog-
•novit bos^ possessorem suum, et asinus praesepe Domini sui: Israel
autem me non cognovit,^ et populus meus non intellexit. 4. Vae
genti peccatrici, populo gravi iniquitate, '" semini nequam," filiis
sceleratis:'^dereliquerunt''' Dominum, blasphemaverunt'* sanctum Israel,
abalienati sunt retrorsum.^^ 5. Super quo percutiam vos ultra,'® addentes
praevarioationem? omne caput languidum, et omne cor moerens. '^
6. A planta pedis usque ad verticem non est in eosanitas:'^ vulnus,
et livor, et plaga tumens,'^ non est circumligata,^ nee curata medi-
camine, neque fota oleo. 7. Terra vestra deserta, civitates vestrae
succensae igni: regionem vestram coram vobis alieni devorant, et
desolabitur sicut in vastitate hostili.^' 8. Et derelinquetur filia Sion
ut umbraculum in vinea, et sicut tugurium in cucumerario, et sicut
civitas, quae vastatur.^^ 9. Nisi Dominus excercituum reliquisset nobis
semen,^^ quasi Sodoma fuissemus, et quasi Gomorrha similis essemus.
10. Audite verbum Domini principes Sodomorum,^* percipite auribus
legem Dei nostri populus Gomorrhae. 11. Quo mihi multitudinem
victimarum vestrarum, dicit Dominus? plenussum: holocausta arietum,
et adipem pinguium, et sanguinem vitulorum, et agnorum, et hircorum
nolui." 12. Cum veniretis ante conspectum meum, quis quaesivit
haec"*' de manibus vestris, ut ambularetis in atriis meis? 13. ne
otferatis ultra sacrificium frustra:^" incensum abominatio est mihi.
Neomeniam, et sabbatum, et festivitates alias^** non feram, iniqui sunt
coetus vestri:^^ 14. calendas vestras, et solemnitates vestras odivit
anima mea: facta sunt mihi molesta,** laboravi sustinens.^^ 15. Et
cum extenderitis manus vestras avertam oculos meos a vobis: et cum
multiplicaveritis orationem, non exaudiam: manus enim vestrae
sanguine plenae sunt. 16. Lavamini, mundi estote, auferte malum
cogitationum vestrarum ab oculis meis: quiescite agere perverse,
17. discite benefacere: quaerite Judicium, subvenite oppresso, judicate
pupillo, defendite viduam. 18. Et venite et arguite me/^ dicit Dominus:
si fuerint peccata vestra^ ut coccinum,^^ quasi nix dealbabuntur: et si
fuerint rubra quasi vermiculus,^'^ velut lana alba erunt. 19. Si volueritis,
et audieritis me, bona terrae comedetis. 20. Quod si nolueritis, et me ad
iracundiam provocaveritis: gladius devorabit vos, quia os Domini
locutum est. 21. Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, })lena
judicii? justitia habitavit in ea, nunc autem homicidae. 22. Argentum
tuum versum es in scoriam:^'' vinum tuum mistum est aqua."
23. Principes tui infideles,^ socii furum: omnes diligunt munera,
sequuntur retributiones. Pupillo non judicant: et causa viduae non
ingreditur ad illos. 24. Propter hoc ait Dominus Dens exercituum
fortis Israel :^^ Heu, consolabor^" super hostibus meis, et vindicabor de
inimicis meis. 25. Et convertam" manum meam ad te, et excoquam ad
purum scoriam tuam, et auferam omne stannum tuum." 26. Et
restituam judices tuos^^ ut fuerunt prius, et consiliarios tucs sicut
8*
118 Der ^ro))^et ^^aiai, 1, 1-6. 3Knm. 1—20.
antiquitus: posfc haec vocaberis civitas justi," urbs fidelis.^'^ 27. Sion
in judicio rediraetur,*® et redueent eam" in justitia: 28. et conteret^^
scelestos, et peccatores simul: et qui dereliquerunt Dominum, con-
sumentur. 29 Confundentur enim ab idolis/^ quibus sacrificaverunt:'*'
et erubescetis''^' super hortis, quos elegeratis, 30. cum fueritis velut^''
quercus defluentibus foliis, et velut hortus absque aqua. 31. Et erit
fortitudo vestra/^ ut favilla stuppae/^ et opus vestrum^^ quasi scintilla;
et succendetur utrumque simul, et non erit qui extinguat.
1) 71^11/ opaaic f'cscii^nct ^vuifig göttliche Dffenimrunc; im eminenten ©innc, bei ivcld)cr ber
^jTojibet nid)t Moö 6ört, fonbcrn aud) fie()t. (^5(eidinne nun ber ß3enc{)tt^rinn ein {)öf)cvcr ifl, aU
ber ükOörinin, \o \\1 anch tai vn'opbettfdie f^5efid)t etivaei .f)6f)ere3, aK^ eiufad)c pvopbctifi^e 5}?it-
tbeilunjv Uebrißem^ ivirb ba? befaoite ©ort aud) vum: jeDer andern i^ött(id)en i"'?tttbeitung
pebraurbt, n^cii immer ein Setaucn in bie böhere SBcIt bamit t^crbunben \\t, unb bie ';Propbcten
tcijjen ingj^emein „Sef)er." — 2) V^D^' ^^'^)^ 3" »ern?ed)fe(n mit bemf»ropbeten Dl6j<- 5)?ait
jvcip IHM! biefem initer be? 'iPropbeten nidit-J rvjciinffeei. (sinijie mad)en ibn ,^u einem Sobne bc«
M'oniiiei 3p^i?. — '5) »aei ntdit auet\tlie§!idi ,^u nebmen ift/ba ber ^.h-opbet auA iMcle^ über
Seirael, iibcr bie (£baI^äer, ''^(esv."'Pter, ^].''bönicicr unb ancere i^ölfer, bie mit ^uba in ^i^erübrung
famcn, ein-.-'cnvcbt. — 4) ^rf^^^- '^^id) 6,1 begann ^iaiai im Stcrbejabre beä Äi^nige Djias
759 öcr Sbr. ^u propbejeien. ^ieronsrnnö bemerft: Quod in titulo ponitur, Isaiam prophe-
tasse sulj Ozia, Joatliam, Achaz et Ezechia non, ut in aliis prophetis, confuse intelligendum
est, ut nescianius, quid sub quo specialiter rege dictum sit, «ed usque ad finem voluminis
scrii)tuiu ref'ertur, quid seorsum sub Ozia, et quid sub Joathaui et quid sub Achaz et quid
eub P^zechia ei a Domino revelatum sit. Sltlein Sorneliu^ a 'i^apibe bemerft: Hoc generaliter
verum est, ))utitur tamen exceptionem, ut patebit cap. 17, 1. Die 5?eueren feijen'bie ^^traf'
}jrcbi|it, UH>mtt ^fAiai^ beginnt, fcineewcgö in bie ^dt ^eö £]hxi, in UHld}er :^sn^a, ivie unter
SiHitbam bor iltube unb be? aöobltlaiibej; gcnoi;, fonbcrn in eine fpiitere jeit, wo fid}5(ae^ mebr
bent Untergänge ^meigte, unb bie etrafrebc, ixne fie bier folgte, gan^ an ibrcr Stelle war.
9(fitoli fiupct fie geeigne^für bie ,^eit beg '}lä)ay, 3iird)o unb i'^iranib^ für bie 3eit ii^ a\cdna^,
in weldier bereit-? ,^ebn >rtainme ;"vcraelä gefangen fortgefübrt »werben. — o) (iin maie|l:dtifd)er
Slufruf, älnüid) bcin bcei ''Dlom : Testes invoco'hodie coelum et terram Deut. öO, 1<J. Audite,
cooü, quaeloqiiur, audiat terra verba oris mei Deut. 32,1. Ta bie 'D?fcnfd)cn bas? ©ort (_\)0tte8
nid)t börcu un^ßcn, fo wenbet \Ub ber ^^.M-opbet an bie (eblofen (i^-fd^cpft unb fübrt iUagc gegen
bie Sd'iulrigen; er ruft biefeiben auf, ^ie Wcnfdien ju befd^amen unb funb ju geben, t>a§ fie i>en
JRiif (S)otte? bercitwiaiger i^ernebnu-n; er bciiu fie al^ iüert^seiige (^ottct^ ficii geltenb mad)en,
une fie bief; gar oft getban, befouberö bei ber 3ünbflutb, bei ^obcma unf (iUMnovrba, in ber
»ierjigiäbrigen 59anberung Cu^rael? u. f. f. 5(m auffallenbften erfAeincn „■t'immei unb Srbc"
al-:? ijernebmenp ben göttlidien l'iabnruf beim Jobe O^fu, wo bie Sonne fid) vyrfd^leierte, bie
(Erbe bebte, bie Aelfen flafften, bie (Gräber ficb eröfi'netcn; et'. P.s. 49,4; Mich. 6,2. — ö) „X>cr
•jpcrr fclbft rebct," b. i. burc{) mid). 7) ^2 ^T^B ,M^ »-HMt mir abgcfaüen." LXX: /ik v-dk-
rr/crav „fte babcu mtd> abgefd)afft" (ycrivorfen).' — 8) „er fennt feinen .^errn," b. ^. er folgt
ibm, btnit ibm, ift unüig, arbeitet für ibn, bulbet ba? .^idrteile, lebt gan^ für ibn. — 9) 3m
•ßebr. feblt ba^^ me, ift alfo bae rbjcft am bent inn-bcrgcbenben ju fupplireu: „31?ae! ber Dd)S
uttb nnu^ ber (£fel erfennt, bae erfennt unb verliebt ntdu'^"uM-aeI." Xie LXX fci3en jroeimat /ui.
10) ->'/f>!/c äuaiirlur. — 1 1) Q^j/'-)^ ^^l]- ,,tcr ^3rUt ber iHiferoid)te ;'' an-i/Ym 7roy?//>dv. —
12) D'jl^nC*^ D^J3 //i'cii grunbi^erborbene'n SiJbncu," Äinbern. vloi ävofioi. Sorncliu^ a
l^apibe fagt s^on biefen (fpitbeten: Est hie climax, sive gradatio; sensim enim increscit fitque
gravier et vehementior oratio. — VS) eyKUTt'/JTzare. — Vi) I^J«^^ „t)aben l^erböbnt;"
napiJijyhare. — 15) yyf^i „|lnb jurücfgejüi($en, baben ftd) entfremdet." — 16) .;n?üf)in (auf
treiben Ibeii bc? Aörper^) foß man cud) nccb fitlagcn?" Tj^ )^r) nD'^}?> "' ^'t' ■^"^nyvre)
einige überfcuen aud): „tt^oju foH man eud) nod) fd)tagcn'^" 3tnbcrc: ■„mit"»e(d)er ((bciffct)
foü man t\x<i) nccf) fd)Iagenv" — 17) »^ „ftcd);" elg /./ttz/v. — 18) bilp „unucrfcbrtj"
6?j>K?npia. — 19) nnp »fvifd);" fAey^ahovaa. — 20) ?!"!> ^*S „ntau binbct ile nic^t ein,
oberiman brücft fie nidn au^," b. i. bie UBunbe. om io-i fiAlay^a ent^eivai „man legt fein er-
»ctdsenbe? ^l'^flaiter barauf." Ter ^Propbet n>ia bamit fagen: Cbwobt tbr i^om gu§ bie jum
Äopr (ijcm (^3ertng|lcn an bii^ jum Jpi.^d)|len) »ott beö Titttic^en ikrberbeng feib, fo n?cnbct i^r
Vtx ^xop^it 3fiüai3. 1, 6—20, 5Inm. 20—49. 119
bocb fein .^eilniittcl an; ibr Vöxtt fctbfl auf jene nicftt, bic cucf) fanft unb mittcibijj bcfebren unb
jum i^cijcrn fübrcn a^odcn. — ill) DHt JlDSriPD ilDtDC^I -/""*> if^ v»crwü|tct wie burc^
3.>crt?ccnin;] einer STHiiTerfiutb" (ober ber i^eiiife). ««; i/p/'/uurai Kartirrimuiiiri/ l-ü '/.uüe
aO.07i>iu>v i,intb i|l i>cnvüüet unb «evbcert «.'»on freniDen in^ltein." Ter 'iPnnM^ct iVriitt uon ben
bci)or|lebenfen 5trafiU'ricbtcn, ale »raren fie bereit? verbäuiit. — "l'l) HTlVJ „belavjert;"
no?.topKovfthri. — 23) IHC^ ,,^?tc\t;" a^tff.ua. di ift baruutcr bie cteringc .^abl berjcnigen
T
9?cTOobner On^a'e^ ju m^rfleben, bie mit beiter .<^aut au-? ben verbäiuUen 3traf;ieridUen bat^on
fcmmen nntrbcn. 5ani.te'^ oenlebt barunter bie ivcni;ien 'sh'reebtcn, um ^ereutRnlIcn ''•nUt niAt
ben siänUidH^n UnteriVinii ^e■? i'olfe-5 eintreten (äi";t. 3ni miM"tiü1>en 3iune aH'rfen rarunter
bie '^Ipoftel nur Ouiuvier (ibriili lH'rt■ian^en, wie fief; ipaulue; Itum. '.', 2T-i.".t auefpricbt.
24) ibr (>h'oiJen unti i''iäd)tii]en, bie ibr einen Sisiutel fubrt, wie bic 53ewebncr 3ofinna'?.
25) ^'IV?'^ ^^ "^^^ ^-'^'''■' ^"" SBobli^efaden baran;" cf. Ps. 4".).9. Taö Winfallen Ö3otte«
an ben Cpfern :^UI^a"ö iirünbet fid) 1) auf bie Süubbafti.ifeit ber rvn'emben: VictiiDue ini-
pionun aboniiiiabiles Poininn Prov. 15.8; i2) auf ben Uinftanf, bajj fie £pfevnren aud) bei
ibren l'aftern fcnntHt aüen ii?crtb farauf fel3tcu unf fiitbafurd^ für i^Mutcrt uuf i^eferft bielten.
Nullte confidero in vt-rbis meiulacii diwiitcs : IVuipluni Duiiiini. teiii|iluiii Ddiiiini. tomi)luui
Domini est Jorem. 7,4; 3j auf fcn Urnftanf, baf; fie Cffer beS '^l. 'i^. an unt für Heb feine
anbere al-5 nur eine t>,nMfd)c 'Wereutunj^ batten unf ftMuit -^liemaub i^recbt unb felii? matten
(St. .t'ieront^mut^, (I'.n-iüuji u. 5(.) ; 4) auf fcn Umilauf, faf; fie im 9J. i^. t-ureb ba-5 cin?(;i «hnt
n?ob!i^efa(lia,c Cpfev aufi^ebobcn, ja verbeten unb iHrfanunt nnirte, (('yprian. contr. Judaeus
I. 10 et alii pa^^silu). — 2ö) b. b. Wer i>erIan;U fold^e Cpfer oon Veute'n, wie ibr feif, fie ibr
biefelbcn bureb eureitiafter ju einem (^eeienftanfc feö (yreuetsiuuöottmacbetV — 27) Tin^p
ü^iy „i^irQibliii^i^} Spcifeopfer." ^m (>3ried). ift bie SJerbinbunoi ber 3äi5C etwaö abwei*enb:
tcv (pipr/-£ ceui6aAiv, fiaraiov ^vjüafia, ß6k'/.v)fiä jjol iari. — 28) ^{'lp!3 ^?*^p „"-Bcrufuni;
fefl(i*er3nfammen!ünfte;" v//t73ox'/ieya;i;?v. — 29) n"iyj.*1 ^^^ -/«^i' '•''-"' tl i>"^ i^fft" f- b. frevel»
bafte 'Acjifeier. vr/arEtav kuI apyiav „y^aftcu unb llutbätiiifcit," \vi\i\)i beibe ÜBotte im i^ried).
2;ertc iileidi cidcndas vestras. . 'I^. 14 alo Cbjeft iHMt odivit anima vestra sielten. — 30) tjiiv/-
■diirk fiüt f/c n'/vcuDvrjv „ibr feib mir '^Um Cicfel jlCWOrfen." — ^^l.) ohnhi ävi/rjio -()(; duap-ia^
vfiüv. — 32) nnipi^") »lutb lajjt une redeten;" Ji^f /.,->, v^^fj/vfi^. 2o tief tdjjt fid) ®ott' bevab,
baj? er mit ben 9?(enfcben mn- cyeridjt fieben unb feine .^anbluns^eweife gec\cnüber berjenijien be«
"litenfd^en unterfueben laffcn will; f. A?>. ÜG. — 33) ('»iott ;u4u "nmt weiter, al^ faf; er b(o? ^u
(yerid^t ftebt mit ^uifa; er will, wenn ^nfa a(c- fd^ulfiji, ja al-^ übcj bie it.Wiiieu fdnilfii^ feilte
erfunfen werfen, ibm fcnnod) ishiafc unf iH'r'^cibuuii widfabren laijcn, wenn e? nur aw] ibn
bi3rcn unb merfen wi(i ä>. 19. — 3 '4) Q^jü'^ "i^'ic Sarrnpfin;" uc pon-iKovv. Ter (Sarmofin
\^ bie gavbe, bie «ocn fer 2d}ilb(au6 gewonnen wirb. — 3'5) J/*^1il3; ^c KdKKtvov. gg i|l bie-
felbe ^arbe wie bie s^orige. ©cnn man wid, fann man erilcre für cocoua ilicis, le^itere für
coccuscaoti „C!LLH-bcniIlä" nebmen. Gin iMlb, ba? r>on bem ^In^ucie ber .^urcn i^enommen
fd)eint, fer i^ewöbnlidi fiefe garbe battc. Coccina fainoi^ae donas adiaiitliiiia inoofluie. Marci-
alis. Meretriceni pudorem gerere niairis deeet (luaiii pnrfnirani, l'ulchnun (irnatiiiii tnrpes
luorcs peju.s coeno colliiiunt." Plaut, in Poenulo. rarum beif;t auri> fa-ö beifnifd^c :>{om
(3?ab'.^Ion) meretrix purpurata Apoe. 17.4. — S^) (i()oK(iJi>v. iMlMidier :J(u?frud )1att: in
rir iü (autcr i^ctruji unf lln.aercduioifeit. — 3T) oi Kä-Tj7.oi aov n'tayovci ruv olvov iiSart.
38)D^TTiD «/l'i^^ wifcrfvenftig," f. i. gegen ©Ott. ürrfn^ovai. — 39) oval ol lax'iovTec
'IcpaffA. ov TT-araerai jap uuv ö i^vuür h' rni^ v-evav-iot^. — 10) b. i>. icb WCrbC triumbbtren
Deut. 28, f.3 : Ez. .'). 13. — M) i-iK(j „icb Werfe abcrmaU^ .!panf anlegen." — 1(2) f. b. i*
will alle '2ri)kHtten von bir abfonfern. roic (if (<77fni<ivvTn(; ''nro/Jno) /.-o? öc^f'/ü rrairar nr/iumr
ÜTTÖ (70*. — 131 ficfe ÜSeiffagung erfüllte fid> unmittelbar näd^ fer :1vürffebr au-? 'i^ab'.>Ion in
ben WännefU L£i^fraö, ^fcbcnfiai?, .^orobabcl, in fem 2obne ^^"»fefccbi^ u. "Ol., unmittelbar^unf
in ':olltomntcner ii?cife in ben Ülpofteln unf ibren 5KiebfoIgern. — -ii) p"li*n~TJ7 „^taft
ber (i)ereduigfcit;" TroÄ-ig (UKaioavvt/r. — .'io) ßr/rpö-jro/.ic ~iaT// i,ic)v\ bie Stabt, weld^e c>ictt al3
ibrem Apcrrn Uilb Cyemabl treu bleibt. — 'i(i) /utru yup Kpifiaroc aun^i/atTai y aixun/uoui avri,r
Kai iirra t/t!/ii(iaii'//c. Ta-j reduceut c;uii betfu nad> fem .»irebräiicben: „Unf ibre (^n;fangen'
fd)a'ft (b. b. ibre (s3efangenen) wirb furd^ (yerednigfeit" (erliefet werfen). — '17) 12^'} »^'"^
Untergang Wirf ben Uebcitbätern unb 3ünbern." — 'iS) „foden ben fsKuaud befommcn."
■49) Dill^^n "iC'^\ Q*^N!D ICO' *ID r'if''' ivcrfet eud' fd^ämen fer lerebintben, bie eure
120 Der ^rojj^et 3fataS. 1, 29—31. 2lnm. 49—55.
l'uft waren," b, b. ifjr werbet cucfe fc^ämen beö cireuel^aften ®ö^enblenfteg, ben i^r unter bcm
Schatten ber Xerebtnt&en mit Üuft abgehalten. I^telerebintcn^aine waren bcr 3lfiarte (5öcnu«),
bie (^yärten bem Slboniö gewetzt. — 30) ä abrol ijßovlovTo. — 31) ml-jaxvvdriaav. —
32) (l/ND' "f ^epfßiv^oc — 33) |Dnn/ '/ '«^Af'f airüv. ®g ftnb barunter bie Starfen,
fcie ^JJäc^tigcn, bie dürften be« ?anbeö ju »erfte^cn. 'Ccrefcr überfe^t ei mit „ßjö^c." —
34) rri^J »®f rg," b. b. bcr 5(bgang »on '\^laä)i — 33itb be6 Sltlergemeinjten unb ®t^led)tefien'
ipa? man in einem J^aufe finben fann; <jf kq/äutj an-Triov. — 33) 17^01 x-ni al kpyuciai avTuv-
Xerefer „unb fein Silbner."
Caput II.
1. Verbum, qiiod viclit' Isaias, filius Arnos, super Juda, et Jerusalem.
2. Et erit in novissimis diebus^ praeparatus^ mons doinus Domini* in
vertice montium,'' et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes
geütes.^ 3. Et ibunt populi multi, et dicent: Venite et ascendamus ad
montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et
arabulabimus in semitis ejus: quia de Sion exibit lex,'' et verbum
Domini de Jerusalem. 4. Et judicabit Gentes,^ et arguet* populos
multos: et confiabunt gladios suos'" in vomeres, et lanceas suas in
falces: non levabit gens contra gentem gladium, nee exercebuntur ultra
ad praeliura." 5. Domus Jacob '^ venite, et ambulemus in lumine
Domini. 6. Projecisti enim populum tuum,^^ domum Jacob: quia
repleti sunt ut olim,'* et augures habuerunt ut Philisthiira, et pueris
alienis adhaeserunt.^'' 7. Hepleta est terra argento et auro:'^ et
non est finis thesaurorum ejus: 8. et repleta est terra ejus equis:^^
et innumerabiles quadrigae ejus. Et repleta est terra ejus idolis: opus
manuum suarum adoraverunt, quod fecerunt digiti eorum. 9 Et
incurvavit se homo, et humiliatus est vir: ne ergo dimittas eis.'^
10. Ingredere'^ in petram, et abscondere in fossa humo a facie timoris
Domini, et a gloria majestatis ejus. 11. Oculi sublimes hominis
humiliati sunt, ^" et incurvabitur altitudo virorum: exaltabitur autera
Dominus solus in die illa. 12. Quia dies Domini ^'exercituum super
omncm superbum, et excelsum, et super omnem arrogantem: et
Immiliabitur. 13. Et super omnes cedros Libani"^ sublimes, et erectas,
et super omnes quercus Basan. 14. Et super omnes montes excelsos, et
super omnes colles elevatos. 15. Et super omnem turrim excelsam, et
super omnem murum munitum, IG. et super omnes naves Tharsis,^
et super omne, quod visu pulchrum est.-* 17. Et incurvabitur sub-
limitas hominum,^^ et humiliabitur altitudo virorum, et elevabitur
Dominus solus in die illa: IS. et idola penitus conterentur:^" 19 et
introibunt^' in speluncas petrarum, et in voragines terrae a facie
formidinis Domini, et a gloria majestatis ejus, cum surrexerit percutere
terram. 20. In dia illa prqjiciet homo idola ^^ argenti sui, et simu-
lachra auri sui, quae fecerat sibi ut adoraret, talpas^^ et vespertiliones.
21. Et ingreditur scissuras petrarum, et in cavnrnas saxorum a facie
formidinis Domini, et a gloria majestatis ejus, cum surrexerit percutere
terram. 22. Quicscite ergo ab homine^", cujus Spiritus in naribus ejus
est, quia excelsus reputatus est ipse. ^'
Der ^rojj^ft 3fata«. 2, 1—6. Slnm. 1—15. 121
1) i yevdfievoc jrpö? . . T>te ftter bccititttcnbe unb burdb bret Sa^^ttet forti^efc^tc üDciffaciung
i(l in bic Seit bc^ Äonii^? ^catbam (7;')S-742) ^u fcftcu, unter »cldbcm bor 5taat bicfclbt
23cfitaifcnbcit bat, bie ibiit ber yropbet btcr bcilciU. — i!) □♦p\~T iinilXD »in fP^^it"^"
Ja.qcn," ober beiJer „in ben (etuen ^fitf"-" ba ber t))?cf|ui« tommeinvirb. ^ 3) |OX »a«
tier nn''b( „c^el^riin^ct, bcfciluU" bcbcutcn bürfte. htonvir. — \) fitiürlicbcr '^luetrutf ftatt:
„rai* erbabcnc ^aiiiJ '^iottc?, tcr erbvibcnc Icmvel, bic crbabcne Mirdic •^kutiw" wie bicp fcr
^ufammcubanii iiebictct. rie "i^vitcr ^Jltbanai'iuö ep. :i(l Kpict. unb (i'.^riKuJ, fowic (f ufebiu*
dem. oviini!:. \\. '.VI unb bic mci|tcn nad)foU^'nbcn '«^luiMciicr fcbcn hierin ric .Hircbc jtfu tibrifti,
bie in ibrcr C£vi'd)cinuUii auf l£rbeu "JlUc?, iva-< cirof; uuf crbabcn ift, übcrrai^en unb ibrcn V'icbt«
j^lanj über bie iian^' (Srbe viueibreitcn wirb. .^^teriMV.MuuiJ unb 'i^ifiliues wollen unter inonn
(ibriihtm felber Krilanbcn wiiTcn. rief; anumcbmcn laffen bie übviiicu '^Uu^brürfc, womit fiefe
SBeiiJai'^unii au-^iiefübrt anrc, utdU wobl \\x. rh öpn^ Kvi>iiw, worauf foljU : mI <> olmr rov ^-^aw irr'
änpov Tüv hpnjv . . — 5) „cmporrajicub über (ade anderen) '.yeri^e," D. b. böbcr i^efteüt <x\i bie
jtird)e, bic auf 5ion uui» ''Woria erbaut irt, wirb fein bie Äird^e iiec« "Wefüae rur*Jbrc V'ebrc,
burd) ibre inn-fAriften, Durd) ibrc 2afvamcnte, furdi ibre XHnftalten, turdi ibre ciCiVUtniUMt,
bur* ibre 3Birffamfcit. "Jlnv^iftiiiuö v^erilebt bier unter innntiuin ^ie iPatriard^en, "Prcpbeten,
2lpo|let unb •C'^eilii^cn, über wehten alö ibrcn '^h-uutlaiicn bie .Hirdu' Cibrifti aufi^ebaut iil. —
6) (£inc überall? wunbcrbare Sl^eiffaiiunj^ I .*^atte jfaiaiJ ba? erfte itrift(id)e iVfiniiftfeft, bcn
Sicji beci ^taiferi^ Sonüantiu, bie '^lufpfian^unii Pcei .Slrcu^cei in '^(merifa nod) erlebt, fo bätte er
nidü bcilimniter uud flarcr faj^'u tonnen, in weleber .^errtiitfcitliic .Hird>c (£brifti auf (irrcu
crfcheinen wür^c. — 7) 5ion bebeutet bier, wie fduMi au3 i^. 2 ben^or.aebt, nidn mehr tie "i^ur;;
TaoiPd in ^"scrnfalcm, fonfern t»ie ilird)e bei? "•??. 3?. — 8) b. b. ^Hnt wirb bie i'ölfer unter Pa"?
fü|c 3od) (Sbrifti fübren mxX^ wirb golbene 3c'ti-'n berbeifübren, bie man fidi nid)t cietraumt,
flerrf)wcii^e erwartet battc. — 9) b. b. ee wcrPcn mand)e iUMfcr einiiie -s^artnädiiifcit ',ci!:^en,
aber fte werpen fid^ bodi er>^cben. — 10) ein uuiiemein liebtidier "Jtuebrucf \\\x '-ÖCH'irf^uunii Per
fricblid)en M'\l weldu- bie^Jlntunft beö ^l''?effia? auf t£rben berbeifübren werfe; f. 11, G. '^Ind>
ber •'yropbct i\Md^da■^ fpridU ficb fo awi 4, 1-3. if? biejjc jePOit ben '>3ei|1 ber 5dn-iftfpra*c
fowobl, \\\i ben '^kift ber ciottlieben Cffenbarun^ tjcrfenncn, wenn man iielteub mad^cn wollte,
ber 'iPropbct bätte bamit baj; :Jlufbören allco .Siricl^e^ in ber Äiritc ßbritli i^eweiffasit. 2o laiu^c
c^ 5ünbcn unb Vaüer ber '•?iienfd)en unp isolfer i^ibt, fo lani^e bavf co aucb an .Hriej^en ^nr
Jöcilrafun;^ berfelben niitt feblcn, uuP bie r>{c.acnten finb in ibrem fik-wiffen ocrpflidnct, ra?
llnrcAt ber in^lter ^u befrieiieu unb ba? '>tedu mit Pen ©äffen ^u wabren. Ter 'iPropbet wollte
Ho§ anfüuben, Ci^ werfe furdi bat^ neue ''>kM'ci3 eine 3eit bcrbciiicfübrt werfen, fie i-(e;icn fte 'oor»
beri^cbcnfe fiA i?crbalten werbe, wie .Hriei^ unn ^riefen, ©enn man einen 5Beriiieid^ anitellt
||wifdicn ben .Hrie,aen, weld)c in ber Ariftlid^en ^i\t bic iH^fer iiciicn einanfer fübrten, »iciien
jene, wie fte in ber alten ^dt inn-famen, fo wirf man fiiifcn, faf; nicbt fer ^ebnte Ibeii fee
S^Iuteö mebr flofj, ba? früber iiefloffen. i'on i?erfol.aun;V^fi"ii>Kn, ticcien irvienf eine Ofation
Qcfübrt, feine ^l^ur mebr. (Sinill. i\ 'JKer. — li ) wcKtc Steile niitt budiftdblidi \\\ nebmen
i|l, wie l'utbcr, C£raemu?, "Jliirippa, fic 3Biefertäufer unf ebemalo aud) fie ''Manid^äer i?etban,
UMö ctecien in'rnunft unf (fijaUiU'lium oerüofU. I^ic allein riduiiie '2lueilec|unii fiefer ©orte iß:
„fie Äriciiie, fic iicfübrt werfen ?on fcn "JlnbdniKrn fci^ neuen '^3efetjeiJ, finf i'oiNiel als: feine im
^['erc^leicbe ^u fcn .SU-ie;U'n fer alten ^i\\." .^icron^MUuei unb (£ufcbiui^ IciKn ficfc iBeiiTaiiuuii
auf "fic 3fit bei? (frfdu-inenei Gbrifti auf Srfcn au?, in weUtcr befanntlidi fer tieffte triefe
terrfd)te unf fefjbalb Per 0(anu?tcmpel in 3tom vief*lo)Ten war. ^^lllioli nimmt fie von fer
crftcn 3"tSbrifti unf »oon fer IctUcn, wann er fa? (weite 'il.^i'al fommen wirf. '.Jlllcin woui \'i>^
c? biencn, fem cinfadien Jcrtc '^U'walt anuitbiin'^ — 1- 1 ^ci" 'Vropbet refet mit fiefen ©orten
ben 9ieft fcricnijien an, fic nodi nidn mit (sunt viebroduMi, unf fie nun um \\> ilärfer ',nfammen-
baltcn unf um \\> treuer 'sUut fiencn follen, al?"bereit? bie ^trafiievidne befcbloiTen finf. '•?^^d^
Slnfcrn igelten ficfc ©orte fcn ^swtiw, fie ^ur ,]eit fe? (frfd^cinen^ (Ibrifti leben; ja Sorneliu?
a Vapife weif; V'on feiner anPern Utrflärunij. 'JUleiu Pic nadn'oliicnpc Sdiilf cninii f e? moralifiten
3uitanfcj fiubda? ifl jicjicn fic. — 13) „benn fein '-l'olf (fie Waffe ndmlicb) baft bu o 'Mott,
ccrworfcn;" Iwi/K^ yai') röv Änbv armv. i^atabliij uicint bier, fer 3ai3 ii>li mit „aber," niebt
mit „benn" anfanj^cn; wobl mit Unrerfit. Tcnn s^erafe weil f^knt fa? i'olf 'verworfen bat,
foöen bie ßJutcn al^ ber „Steil" um fo treuer an ibm ban;icn. — l'i) DlpP Mi^*2 '3 »''■''^'^
fte t>otI luib foni Triente," nadi l'in-anu3 unf i'atablu?, fic bier unter fem Criente fic
Slbs^ötterei unf ©abrfaaerei fe? Trient? 'oentcbcn. Wit fer Uebcrfe^unii fer i5^^^ rtimmen
JffOd» ber (£balPäer UnP LXX Übcrcin: iin hf-'/.i/ih/ ür rö ä-' iii>\i]ij i) xü'pa ainjr K/i/cufinuCjv
„weil ibr l'ant wie ihmi ".Jlnfanii ber, ^^cll {l'i t>on i'orbefcutuni^cn" b. b. S'on ÄHtbrfaiierei. —
l'>) 1p*5C'* On^-^ n^^?'' """^ ^''^'^ ^"^ ""^ ^"^ 2öbnen ber J^remben \\&} fcrbünben.''
J^ieronpmuc; unb einijje fpätere "JhuMcijer nebmen bicfc ©orte '.hmi ber in alter 3"» \^ ftarf
122 Der f topfet ^^aiai. 2, 6—22. 2lnm. 15— 3L
übtit^en ^Jäbrajlic, et)nflu« öon ben gcmifAten S^en. SSa^rfi^einM) tabctt bcr ^ro^bet bie
(£u^t, i^ernc mit bcn 3lu6(anticrn ju i?ertcbrcn unb ibrc (lottlofcn v^ittcn anjiuicfimcn. Kai
TtKva '-rTo'AAä a7j.6<^v')^.a iytvii^ri avrnic „uub Will ibncn iMclc viiiiMänbifd)e Ätnbcr ^cbovcn anirben,
ober bei ibnen untren." — 16) fiilürlid) |latt „mit (i)ei^ unb .§abfud)t." — 17) pjiürlid) jlatt
„mit ber Sucbt, uuiiü^e Äric(^e ju fübvcn." — IS) b. b. bae roir|t bn nicbt itnge|lraft binc^eben
laijen. Kai w jn) avi/au a'vTovr „icb wcrbc |le iiidn (obuc Strafe) c\cben laffcn." — IfJ) J^i^,
etft/.i:^frf. rcr i"»rppbet jxnü burcb bicfe (Siuiiaitiieircbe, tic er ber '-yefcbreibiiiui ber fommeubeit
©traföericfctc !jpranfd)irft, im i^craug bie Jper"jen "aufmerffam madicn, baf! e^^ ftd) nid)t um etwa«
(53en?öbntid)eei banfle. LXX babett am Sd)lntTc biefci^ Ünn-fes luut bie SBcrte: orav ÜKaa-Tj
■^imvmi Tijv }vv „wann er fcmmen wirb, bie (£rbe [i)a^ ^,'anb) ^u ^crmatmen." — 20) sc,
humiliabuntur. — 21) b. b. bcr lai?, ba (>ictt fein 3trafc^evidn ergeben IdfU. (£r begreift bie
gan,5e 3eit ihmi 5(bfübrunci ber 10 etcimme bie; ^ur 3i-'vftiuiuui Serufolcm;?, l^cn 722 biö 588 ö.
febr. in fid). '^)l<i\\ fann ibn aud) auebcbnen auf bie fvatcren citrafgeriditc, bie x[<x&i ber
(£rfd)einuna Sbrifli über ^örael ergingen. — 22) JnlbliÄcr "iJlufbrud ftatt „über ade (^h'P^^en
unb ^Biäcbtigeu." — 23) b. b- über ade grofjen ^^x^i; Gen. lü, 4; 111. lieg. 10, 22. —
24) niDnn rsV^y^'b'^ hy) »""^ "^^'^'^ '^^^ crbenfItc^e<SebiIbe;" nal h-l ^äaav ^mv
nrlniuv K&ilnvQ „uub Über allei^ Scbaufpiel ber fronen ■ed)iife." — 23) ^räf avOpuTToq. —
26) eine 29eiffagiing, bie ebenfo fdmuerlidi iit für bie Cbrcu ber in 5(bgLittci-ei unb Sinnentuü
i^crfunfcncn ^^leiifduni, als? tröftlid) war für bie ^Maubigen uub 2reuen. ^ie ging bereits mit
bcr 3erftörung 3crufaIcn'A^ burd) 'Jfabufabnciar in (Erfüllung ; bcnn ijon ba an "fter^T^orael nicbt
mebr maffcnbaft, oter wie bie ^'iJabbinen H'^iw, couimuni consensu populi, in fsJöl^cnbicnf};
Tob. 14, '8. -}hHl) öcüfommener aber ging^ fie in Erfüllung nad) bem (£rfd)eincn (ibvi(l:i auf
SrDcn. Äaifer Jb^obofiuei i^erbot ben (^^öf^enticnfl burd) ein fcierlid}e5 ::')teidijgefet3. kcü rä
xeipoKoi.7/Ta TvävTa KaraKpinpovGLv „uub fic Werben adc (^cmäd^te ibrcr ^änbe i:<erbcrgen." —
27) ELQevtyKav-eQ^ SC. ra x^ipoTTotr/ra. — 28) ßSelvyfiara. — 29) iHllÖ "n5rf7/ "(^^^ 1^^*^
ber rabbinifdKU (£rflärung „in baS ?3?äufe(odi" bebeutet; allein nacb .!pierpnx>mue alö(£tn S>ort
mit bcr :i^efcutung „'?.)cau[würfe" anutfeben i)!. I;a es im ratio ftcbt, wie aucb ba>? nacbtl*
füigcube vi'sju'rtirüines, fo bürftc riditiger übcrfeijt werben: „ile wcrt-cn fic (^ie (^UM^enbilt'cr)
Junten ???au(würfcn unt» (^Icbermäufcn werfen," b; b. in bie iicrborgeuftcn i'Binfel. X^er bl.
iH'rfaiTcr wi(I ^amit .^ugicicb erinnern an bie "JlcbnliAfeit ter bcibnifd)cn (■»Sötter unb ibrcr 3(n*
beter mit ben '?)iaulwürfcn unb *i5le^crmäufen. (^Meidiwie bicfe nur bie i^inilcrniffe lieben, aüct^
•vidjbnc unt> (£p1c befut-etn, bie eblcit Arudufeime ^erftörcn, fo il^ eö aucb jenen eigen, bie SEcrfe
bcß l'icbteö ju baffen, bie wabre J)Jciigicn anyifcinDcn, aüe Jugencfcime ,^u jcrftörcn. toIq
liarakur (TzpunKvvfh') Kai Toig vvKTtpim. — ^JO) „luffct alfo ab ':!\:!\\ bcm WcnfdHMl, fcffcu l'cbenS^
^aud) in feiner '^\\\.\i," f. b. »ertrauct nid)t auf 'Wcnfdnm, bereu gan^cei Vcben i-unt einem .<?aud)e
abbängt. Xa? ©ort ^ielt auf "Jlcbaj, t-cr fo grof;e-o in'rtraucn auf bie .iMlfc dcj afp,n-ifd)ett
itonigö ligtat "Pilafar begte, baf) er ibm \\\ Vieb bcn (^ioi^enrieuft einfübrte IV. llcir. 1_(), 7-
18; ir. Ciiroii. 28,23. Trigcnc?, .iMcvoninnue uuf bie alteren 3Jabbinen legten bicfe «teße
auf (Ibviftu'5 au?, wetcber ,^itm (-sk'irid)te fomme, un^ wclcbcu ju »erfolgen bie",fuibcn ablalJcn
follen, ba er bie yerbiente ;)iad)c übe, cujus .spirjtus in naribns ejus. Tiefe Srtlarung fdunnt
jetodi alljU gc',wungcn. 3lriaö IVontauuci fiutet iu ^icfcr 3tc[(e eine ®arnuug i^or fer ^iad^*
abmung fce alten '-Jlfam uub eine Wabnung, tcn neuen bimmlifcbcn an^ttbun, wetcbe SrHärung
fifb an tic oben gegebene, bie aucb bie tcr neueren il^abbincn ift, au-^fcblicf;t. Veo (laüriui^ fintet
in bem houm. DIJ^^ bcn .Haifer, auf weid^en fid) ^ie ^juben bei bcr i^crurtbcüung (£brifti
beriefen, ba fic fpradien: Non hiibeiuus regenij ni^i Copsarenii 3(ucb bicfe grflärung reibt
fid^ ber erfleren an. rraraaa^'^e vfiiv ä-o rov äv&ponTm: :Jsnt iHitif. S'cbcv feblt tiefer gau^^c i'erS.
«&ieron^^mue, ^cr nidu wufUe, baf; e? .'pantfcbriften mittiicfcm inn-fe gebe, mutbmaf;tc, t-ic LXX
bätten bcn iH-r? auc^ Scbonung gegen tie ^\ubcn auegclaijcn. — 31) J^IPf lÜ'Hj n^^D ^2)
„benn worin folt mau ibn fo b^d) anfd}(agen'^" (Sbenfo LXX otl h nvl iloyicutii;
Caput III.
1. Ecce cn!m dominator Dominus exereitunm auferet a Jerusalem, et
a Juda valichnn et fortem,* omne robur panis, et omne robur^ aquae:
2. fortem, et virum bellatorem, judicem, et prophetam, et arioliim,^
et seuem: 3. Principem super quinquagiiita, et honorabilem vultu,^ et
t)er fxop^et 3fai«ß. 3, 1—3. Slnm. 1—5. 123
consiliarium, et sapientem de architectis, et prudentem' eloqnii mystici.
4. Et dabo pueros principes eorum, et effcminati'' dominabuntur eis.
5. Et irruet populus, vir ad virum," et unusquisque ad j;)roximum suum:
tiimultuabitur i)ucr contra senem, et ignobilis contra nobilem. 6. Appre
hendet enim vir fratrera suum domcsticum patrissui:^ Vestiraentuni
tibi est, princeps esto noster, ruina'' autem baec sub mann tua. 7. lie-
spondebit in die ilLa, dicens: Non sum mediciis,'" et in domo mea non
est panis," neque vestimentum: nolite constituere me'^ principem
popu]i. 8. Ruit enim Jerusalem, et Juda eoncidit: quia lin<^ua eorum ''
et adinventiones eorum contra Dominum, ut provocarent oculos
majestatis ejus. 9. Agnitio vultus eorum '^ respondit eis:'^ et peccatum
suum quasi Sodoraa jiraedicaverunt, nee abscondcrunt: vae animae
eorum, quoniam reddita sunt eis maki.'" 10. Üicito justo quoniam
bene,'^ quoniam fructum adinventionum suarum comedet. 11. Vae
impio in malum: retributio enim manuum ejus fiet ei; 12. popukirn
meum exactores sui spoliaverunt, '** et mulieres^^ dominatae sunt eis.
Popule mens, qui te beatum dicunt,^ ipsi te decipiunt, et viam gressuum
tuorum dissipant. 13. Stat ad judicandum Dominus, et stat ad judi-
candos populos. 14. Dominus ad Judicium veniet cum senibus populi sui,^'
etprincipibus ejus: vosenimdepasti estis vineam,^" et rapina pauperis in
domo vestra. 15. Quare atteritis^ popuhim meum, et facies pauperum
commolitis,^^ dicit Dominus^ Deus exercituum? 16. Et dixit Dominus:
Pro eo quod elevatae sunt filiae Sion, et ambulaverunt extento collo, et
nutibus oculorum^'^ ibant, et plaudebant, ambnlabant pedibus suis, et
com[)Osito gradu incendebant.^ 17. Decalvabit Dominus verticem
ßliarum Sion,-'' et Dominus crinem earum nudabit.^^ IS. In die illa
auferet Dominus ornamentum calceamentorum,** et lunulas,^' 19. et
torques,^* et monilia,^^ et armillas,''^ etmitras,^* 20. et discriminalia,'^
et periscelidas,^*^ et murenulas,^^ et olfactoriola,^ et inaures,^* 21. et
annulos, et gemmas in fronte pendentes,'**' 22. et mutatoria," et
pallioLa,^^ et linteamina,'*^ et acus,^^ 23. et specula, ^^ et sindones,'*" et
vittas,^' et tberistra^* 24. Et erit pro suavi odore foctor, et pro zona
funiculus, et pro crispanti crine^'' cahitium, et pro fascia pectorali*^^
cilicium. 25. Pnlcherrimi quoque viri tui''^ gladio cadent, et fortes tui
in praelio. 26. Et moerebunt atque lugebunt portae ejus,^- et desolata
in terra sedebit.
^) nJJJ^C^'pl f>'C'P „iCi^ricflC 3tÜl3C;" loxrovra KallaxrovGav. — '2) JXX**^ „3tÜt3C;"
icTXi'v. Xcx Hebräer nennt, um? jum l'eben i^cbört, cjcrne „Stü^e" ocvmöijc feiner plafttfcbeu
2ln|'d)auun!^^n5cife ; cf. Ps. ] 7 ( 18), ] 9. — 3) Dpp. rrroxaarr/i: Tai iftbv. SScvt wirb fvift immer
y^avyiaoT6v. — 3) ]^*TJl jl!3^1 D^p'")!! DpHT „""b ivcife .Hüuftter nub Sprucitfunbiijc."
X-aä ©ort Cnn bebeutet jirar i^cnn^bnlicb .HunilvU-beit in 3tcin, Wetad nnb .^olu allein bicr
124 5Dcr ^rop^et 3faia«. 3, 5—19. 2lnm. 3—34.
^tDratiflrenb erTfärt hier J^ieroit^ntu^: Prudens eloquä mystici sive ut TheodoHon vertit,
prudens, incantator et ut Aquila, prudens susurrator, est vir eruditus et exercitatus tarn in
fe?e et Prophetis quam in Evangelio et Apostolis: qui possit singulas animi perturbationes
.siia sanare doctrina et ad integrum mentis statum reducere, dum et scortator recipit casti-
tatem, et ganeo frugalitatem et quondam avarus dat eleemosynam. — 6) Dvl^^^
„.^tlnber, 9}?t(cbfinber;" enTaUrat „Spötter, Spieler," etwa bier „fpicienbe Äinber." ®ei(Jc
cjtrvtfe für ein Hwt tonnte gri^^per fein, aU Äinbcr ju Ütcgentcn {)aben, bie ba« j)tec\teren rote
ein ÄinPerfpiel treiben. Vas tibi terra, cujus rex puer est Eccle. 10, 16. Diefe ÜBeijJaciung
ei-wa(}vtc i'id) in auffattcnber iSBeife. T^cnn nvtcf) bem Jptngvtnjic bc3 gjed^ia« i. 3. 699 bciVie.qen
faft lauter Knaben ben Xbron »on ^ittivxt 'üDknaiJe mU 12 3.t&ren, "Jünon mit 22, 3ona mit
s, 3oatta5 mit 2;^ 3oaftm mit 25, 3o)acf)in mit is, ^ebeciag mit 21 Sauren, fämmt(ti) hx^
auf ^ofiaö, autt Alinber bem f^cifte unb Sfearafter narf). — 7) i5er^erbli(^er, al6 ade ^'^cinDf^aft
üon "?(uOen, wirft bie S'^if^fac^t oini 3uncn. i^cgetiuö fagt: Nulla enim vel minima natio
potest ab adversariis perdeleri, nisi propriis simultatibus se ipsa oonsumpserit. Sorneliu*
a ^vapibe: Discurdia (interna) est certa ruina impii. — 8) VD^( H^D „im ^aufe feine«
' T
iBaterii;" v mi oiKelov tou rrarpu^ ahroii „Ober ben ^aueigcnoffcn fctne^ 23ateri^." Jpicr ifl bad
SSort dicendo ju fuppliren; ?.h/uv. — 9) t6 ßpüjia tu t/iüv „mein 3erfreffene(?." Der Staat,
einem untertt)üi»ttcn ßjebdube ober einem jevfleifc^ten Äörper ä^nlic^. — 10) t^'!in n\'lK"K7
„icf) fann nic&t beilen;" oIk em,uai aov äpxvvoi „ic^ fann nici^t bein J^übrer fein." — Ü) Txe.
.ni^nige müiJcn tradUen, burcft grcigebigfcit bie l'icbe ber Untertbancn 5u erhalten; wenn atfo
einer Äönig fein foll, ttv fein i'ermc'gen befitjt, fo fte^t e6 äuperll miijlic^ um i^n. — 12) ovk
tnoiiüL (ipxtr/tJi ■'■'51' '^MOv Toi'Tov. — IcJ) Kai ai jÄÜaaat nh-üv fierä hvofiiaq ra npöc Kvpiov änei-
\)ovv-eg, 61671 vvv kraTTeivMT] i) 66^a arrüv. — 14) DH^^IlÖ n"lDr7 //l^''*^^ i^T ^3cfic^t JU
..... .j. _
erfennen gibt," b. ^. i^re ©cfii^t^jügc." rj alaxl'vt/ tov npogüTTov ahrdiv. — 15) D3 rTilJ!^
„5eugt gegen fie;" ävT((TT?} ahroig- Gen. 30, 33; Exod. 23, 2. —16) 1*7^^ „fie t^un |lc^
felbfl 2?Öfes? an, fie jieben ftd) UngiÜcf JU ;" Sion ßeßovXewrai ßovlyv novr/päv kq^' tavrfjv EiTTÖvreg.
17) LXX ganj abroetijcnb: öijaufiev -iw (Ukmov, hn ovgxpvf^^^ ')f^'^'^ ((^ti „binben mt bcn
fiJered)ten, benn erijtunöunnüg."— 18) ^^"i^t^ VtJ^ij ^Qp 'An meinem S5oI!e ^aben beffen
i^ebränger 9?acbtefe gebaftcn," ober roie bie neueren 5luei(eger um be6 5-^ara(Ietii*mue* itillen
rorfitlagen: „mcineei iU>(fe? 5:''Cbranger finb Aiinber;" ?M6r fiov, oi rrpAKroper i^iüv Kn'/afxüvrat
riinr „0 meiu i'olf, eure i^ebrängcr berauben eucb." — 19) ««i o/ a7ra<roiT7-tc „unb bie Sin,
treiber." — 20) ^nnti'NO >M^ bi(^ (eiten ober bie biÄ gtüdlic^ greifen." Sr|1ere ^ebeutung
entfpri*t mebr bem ^Piirafleti^mu^: „beine Rubrer »erfübrcn bi^/' — 21) b, ^. über bie
*JleUc|ten bc3 i^olfejf. — 22) v/if1c (5f rl heTrypiaare tüv äfiTTEAüvä fiov „i^r aber (o 2(clte|le),
)varum babt t.^r meinen JBeinberg in ^ranb gef^ccftV" — 23) ädiKdre. — 24) KarataxvveTe.
2')) f. i. ®r. — 26) D'J^J^ nilpb^P „Wiläji bie 2lugen (buMenb ober ücriiebt) umber-
werfen." Derefer nacb bem (£ba(b. „mit gefd)minftcn 3(ugen," waö minber paffenb fc^cint. —
iI7) n:p5;^n Ort^Srai n^phn flltDD'l .unb bie ba trippefnb (affeftirt) ein^erge^en 1
unb mit ibren ^yü^en flirren" (mittel^ bcr Äcttdien, bie fie tragen). Kai t?i -ropeia tüv ttoi^üv ^,
äna aipdvnai Tohr Y'"'^t'ßf Kai ToJg rroaiv äua TraH^ovoai .(UUb bie ba beim (^ebeU JUglcicb blC !
.Hleiber fd)Icifen unb mit bcn (^üpen trippeln." 5luc^ ^Pliniuei H. N. IX. 34. rebet wn einem j
(Skraufd)e ber ® eiber bei ibrem öffeutlid?en 5(uftretcn, wie t'om G3eräufd)e ber V'iftorcn mit i
ibren (^3erid)ti<werf5cugen ; cf. Clem. Alex. Pncdag. II. 11. — 28) TaTrsivioasc ü-&eur äp^ovaag j
>i>ynTipaq. — 29) [rTilD „ibrc Sc^am;" To oxv/m avTüv, nai^ auberer l'eöart 7Ö aJCT;i:i'vw/ia
(iItüv. — 30) D*pDJ^ „t^ufjfettc^en, Sracciet," weld^eö beim ©e^en ein ©efUrr sjerurfac^te.
Tov iftanafioi: — 31) D^J"intJ*n"l Ü''Ö'''2Wr] >M^ .topfue^e Unb 5}?0nbe." ra kfinUKia Koi
Toog Koavfißnvc Kai Tovt; ^iT/viamvg „bie Äopfgefiecbte unb ®rf)öpfe (3c*Vfc) unb Wonbc." —
^52) ri1Ö*Ü.3 „DbrAebcingc," befonbere »on'5?er(cn, eigentUd) „^Tropfen" öon CV^^. küI tö
Kui^f/ia „unb ba« .§>erabbangenbe," etwa ^algfetten. — 33) f. i. ®r. ®ö waren foilbare
Letten, bie um bie 3lrme gingen; cf. Exod. 28, 22. — 34) p^uVI „Soleier," eigentlich ein
T :
3itterflcib. töv küc/iov tov npo^ü-ov. Triefe Schleier, ani 33j)JTu^ gefertigt, waren mit
'Der 5)ro)>^et 3faia«. 3, 19—26. 2lnm. 34—52 125
Öbctilctncn unb ßiotbblättreiit gcütm'ücft. — 33) Dn|<£3 „Äopffcfcmurfe, aufgetMirmtc
^^auptjlerben, S^urbanc." kuI rt/v ahv^eaiv rov K6a/iov ri/c (^6ir/r. — 36) imi/^V
„^cbrittffttcftcn," bic baju berechnet roarcn, bic 2(f)rittc 'jicrttcb ^u marbcn. Kai r<nr v>'<5'Jwi<
„unc bie 5lrm» ober ^aläbautcr." — 37) □np'p „iMubcu oter i*an^cr," aii 3d)mu(f bcr
grauciuimmcr, bcfonber^ bcr i^räute Jerem. 2, 32. kuI rä \pt/.ia „unb fie 'älrmbdnbcr." —
88) C'ipjn ^131' »'^i-^rtlid) übcrfc^t „05ci|L]cfäne." ®ö ftnb JR i ccftfl vi fcb eben, ^ic al? ein Ibei^
bfg weiblichen l'uni^ gelten. Tic LXX nennen c^ c^ar nicht. Tenn fcbwerlicb trcllen ne ces
mit ben SDorten nal rä ffiTrh'iKia i^al rä rrepitU^ta ijcben, bic |lc bier i'eijcn. — iifi) D^L^'H'^
„?(mulcte," 9?Mtte( iiciien bie 3*iubcr, bier irvibrfcbcinlid^ nur aU toftbarcr Scbmucf t?on juat'irten
gbeltleinen ju bctracbtcn. Kai rä h-iürta. — Hi)) fixrrvpn „'iJJarcnrini^c;" et", ('ien. 24,
47; 35, 4. Die LXX überleben bas! ©ort. Jbeobottpn f-(;)/)nor. .^icronomu? in P^zwh.
IG. rerflebt barunter golccne Süngc, bie s>cn bcr 3tirne berabbingen unD unter bic "^laii bi«
jum ?0?unbe reii^tcn. — 41) n1i*^nO „ScPHcibcr;" kuI rä Trepn:6p(pvpa „5^urpurfleiter."
T ~: ~
I^ic Stj^flftbcr trurbcn nur (^ctrai^cn, n?enn man au^gini^, niAt trenn man 5U ^aufc blieb.
SJian irecbfelte aber bei ict<em 'Sluecianii otcr U?efudi. Tcx l'uru? c^ini^ fotrcit, raf; man an
©inem 2age mit acbt big jebn serfcbicVencn itleitcrn iid) feben liep. — 42) rilöOJ/*^ „trciterc
lunifen," mantclarti^. Kai rä iifaoTz6p<^vpa. — 43) illnSp^D „Cberflcitcr, ^.Vvintel," nacf)
Cornelius a ?al^i^c „roeitje, burcbftcbtii^c Scbleier," n^elcbc bie üppiv^en Frauenzimmer bei '???abl-
jfitcn unb langen trui^en. kuI rä i-i.i/.r/uara rä Karä rriv (UKiav ,,.paueflei^cr," rDcnn nicbt etrca
baö nacbfoliumtc rta<paff/ XaKuviKä fafür cielten foüte. Tic laccfcimonifcben C'nmvu'rauen tru.acn
bie .£>üfte nur Icicbt bcDccft unb biepcn nacb ■^ailliu? bcpbalb oatvofif/pir'ec. Xerefer ubcrfe&t tai?
SBort mit „Scbiirjc." — 44) D*bnn „lafcbcn, (^klbbörfcn," »i^rtIiib: ctni-a? ©cDrcclMMte?,
Äe^elfijrmigc^ auei ?D?etatI. J^icrcntimu5 i^ab ibm bic '-Bebeutung Pcn Ulli „'^^riff<^t junt gin»
(graben s>on Scbriften, 'i)['ici§e(, 9?abel." Tic LXX überfetjcn ce^ c,ax nid>t, c? müptc nur ihaöaij'/
AaKuviKÜ bafür gelten, ba An^•wl7^•ül■ allcrbinjiö bie 'j^ebcutuui^ immi „Stabl" 3U jvcilen, ■'Bicineln
u. a. bat. — 45) „5piegcld^en," ^ie man aU ^icfvitb cfcr 2*muct an ber lintcn ■t'antjruii.
Tic LXX übcraeben cj. 93ii.\ilid> ii't, bap ile c-? mit 6/ac^aif/ AanuviKä meinten, fa Der cctabl
Uc^ febr gut ju 'Spiegeln eignet. — 46) D^^Hp '/-^ciiiben >Jon febr feiner l'cina^anD," nac^
ßorneliu? a l'apibe „feine Ueberfleiber ober ©cbleier." rä ßvamva Kai rä vaKiv&iva Kai KÖKKiva.
47) rilD^^V /,>HPPfbinben, Jurbane;" kuI riß' .Mcaov cvv xP^oCy Kai vaKivdu avyKa-Bv6aauivjjv
„unD Den 5>:mui^, mit (>iolb unb ^tnacintb ccrwcbt." — 48) OHH"! ,.5löi"c, feine Uebenvürfe,"
bie man über bie geroobnliiie Älcirung fld^ umtpirft pDcr im Sommer aud^ al^ cinfacbe
Älcibung tragt. Kai i^tpiarpa KaruK/ira (KaraK/.Finrä). — 49) „jtatt bCr -^aarlccfen;" <ir7J rov
Kocjfiov rvf KEöa'/j/c: rov ,vpi'cr/m'. — 30) rii^lip Vj^"!? »wcitcr 5}Zantel, ober Staateflcib,"
nac^ SInbern „^anb (CsJürtel) pon '3pf[uö;" ävrl rov ,);<7(jwf -or ,wf(T07rop^rpov. ^«m f'cbr.
cnbet biefer Ikvi mit ben ©orten: '2' rHliT'D, «'cfdie bie LXX unb 2?ulg. ju 1\ 2r> ^ogcn
unb mit 6 Kd/y.tcmr. pulcberrimi, übcrfei3tcn. 'Jlllcin Die OJeucren itberff&cn burd^gebenb? nait
bcm i^organgc be? gorcriu;? : „i^ranD ftatt Der 3*önbeit," ubcrcinftimmcnb mit ben ©orten
bc^ "Propbtten: Facies corubust;\j vultus eoruiu L«. 13, 8. — 31 ) ü rl6c oov . . 'vvji-}a-äi. —
52) „Die "Pforten 3>-'fi>faleme;" ai ^ir/Kai mv Koafiov i/ajv „Die '-i^ebältcr eure? Sdunucfcif."
„rie f forten Cun-ufaleme," ^-i^ilD Der .&errli*fcit uuD (yri^pe, läpt bier Der "J*ropbet im f*nei-
DenDilcn (^5cgcnfaPc erf*eincn ju Der „iH-rlaiiencn, Die auf Dem i^oDen fi^t unp ivcint." "^(ebnlid)
ruft ^ercmiaei Thren. 1. 1: Quoiiiodo sedet sola civita.s? llcberbaupt entbdlt Diefc? gan^c
ßapitel for^iel Ucbcrrafd>cnbc?, (frgrcifcnDe?, 9hnic? unb ^iglei* (iinfad>e?, bap man in ©abr
bcit fagcn fann, cö liepe ficb niv-^t>j (finbringenDcree gegen l'iivu? unD aieibcrprad>t mit n^cnigcren
IBorteh fagen.
126 T)tx ^rop^et 3faiag. 4, 1—5. 2lnm. 1—13.
Caput IV.
1. Et apprehendent septem mulieres^ virum imum in die illa,
dicentes: Panem iiostrura comederaus, et vestiraentis nostris operiemur:
tantummodü iiivocetur nomen tuum super nos, aufer opprobrium
nostrum. 2. In die illa^ erit germen Domini ^ in magnificentia, et
gloria, fructus terrae* sublimis, et exultatio his,^ qui salvati fuerint de
Israel." 3. Et erit: Omnis qui relictus fuerit in Sion, et residuus in
Jerusalem, sanctus vocabitür, omnis qui scriptus est in vita^ in
Jerusalem. 4. Si'^ abluerit Dominus sordes^ filiarnm Sion, et san-
guinera'*^ Jerusalem laVerit de medio ejus in spiritu judicii," et
spiritu ardoris. 5. Et creabit Dominus super omnem locum Montis Sion,
et ubi invocatus est, nubem per diem,'^ et fumura et splendorem ignis
flammantis in nocte: super omnem enim gloriam protectio.'^ 6. Et
tabernaculum erit in umbraculum diei ab aestu, et in securitatem, et
absconsioiiem a turbine, et a pluvia.
1) tiefer 2?fr>o i^eluh't no* ^it c. 3. iinb tnlbct einen ^att^ cieeiiiitcten 2diTu§ ^u ber Sdmiads-
^jvcbiiit, bie bcr 'ipropbct feinem '4>olfc!5c(nilten: rie fficibev, faiU er, werben niitt barrcn, bi3
ein "A'ifann fommt, fie ^u werben, fonbern a»crben ]'db\t a\bii\<:b(n. um bcn 53Jann ]n werben; in
?Jiaffc werben i'ic e-?.thun. ^ic, bte \iä} ÜMift fviufen liefieil, Werben nun bitten, baf; ein Wann
fie nebme; ja fie werren fteb antrajien, ohne ^tabrunii unb iücibnnti ans bem in-rntöiien bes
OX'annci? ui t^CiV'^ven. 9?ur baf? bic 'Sitmadi nnb ^d)anbc bc? 5(üeinfein6 fie nidu treffe! —
Sa? Ivätte ber ^J-M-ovbet neeb (finbrini^cnbereei fairen fönnen, ihn ba? (J[en^ ber einbreebenben
l:raniifalc ',u fdu(c>ernV — iJ) b. b. nad) jenem ('>krid)te. (S^; ift Darunter nidubli^ö ba? (*»3erid)t,
ba? (^kut bureb Oiabud)obcnofor übte, foiiDcrn audi ba? fpätcre, bie zweite 3n-ftLM;nn(i Ofi'ufalem^
ju X'erftcbeU. — ^i) b. b. ba-? i'off Cu^rael oi^er ber oon (^k'^tt rcrbeifienc -Piefftao wirb ßleid)
einem innigen dldv berrlieb auffAtefien uttb iMütben treiben. 51uf ba>? iukf beuten bier ba^
SfBort .üTrmeti bie nteiftcn ^nben, aucb ber bl. IboniaS unb <:raild)e5, wäbrenb bie bl. tuiter unb
ber Sbalbacr fie auf bem Weffia«? beuten, ber öüer ato 3uHnjV-Hn-i-iefübrt wirb 11, 1 ; Jer. 2;-], 5;
Zach. ('>.V2\ Apor- 5, 5. Xa gcniieü unb fructus Dem lU'retteten ^liefie i^efitnüber iieftellt wirr»,
fo bat bie reutun;^ auf bcn 9)feffiaü offenbar mebr fiir ficb. t-iV.üinbn o -»ehe iv ßm'/ri ftt-rä
(Su^;/f exr; Tf/f yi;c, rni: ifüiaai kcu fioSäen.i -b Kara/.eipX^tv tov 'lapn/'/'/. ,,<\\\ jenem Sajie wirb ''>)Ott
lcud)tcn in ber i^crfanHuluniT nt't -^tubm auf 'irbeu, um ben :Dieft 3^i"ae(-? ^u crlnkum unb ju
»erberrliduMu" — -'i) iO-ai? ber f^^r!)pbet i-Hirbcr ein rlJei? nannte, baei nennt er bier gi'udU. --
iSiuii^e '^(uölci^er betraduen im Steife bie glUtiidic Kultur be>5 'Keffiao, in fer grud)t bie meufeb-
lid'e. — o) ^'^^JD^l'T'^ pK^'r' „5"i» Stet^e unb jur Bierbe." Xer ^^tcfilas i)! ber etolj unb
bie i^röfJte ^ifvbe o-^rael;?. — <») 5i>enn man i^eruien unb iVuctus auf ba.? i-oif ^uM-acI beutet,
fiMiluf; man bier nberfet.u'u: „turd^ Pber in jenen, bie jierettct werben »on 3i^i"»h'1." Xentet
man e? auf (Sbriftu?, fo lautet bie Uebcrfeijun;]: „für jene, bie.." (frpereis ift gejwuuj^en,
Iei3tereö (eielit unb natürlicl). — T) b. b. wer am l!cben i|li .£«ebr. „wer jum i^cbcn, D^T??, 9^'
fitriebcn ift." (£i< finb barunter 1) bie 3urücffebrenbcn aue i^abrton jn mn-fleben, 2) aber bie
burrb bie 2aufc (JbriftiJlMeber.icbcrcnen. — 8) Xiefe^3.\-irtifel bebeutet bier offenbar „nad)bcm",
071 tK—'/.i'vii liipict; röt' pirrov ri'jv i'i(oi> Kai r&v ■&v\arfpi,iv S/(liv i<cu ro Oiua ihKa-ßapiei tu ßtaov
avri'.H'. — <)) 2ebulb ber $}eiber. — 10) Sdnilb ber Wäuner. — 1 1) „Xurdi ftrcn.aeo (sjericbt
in f^eucr." Xai> iLkn't spiritus fcbeint bier Die geirti^e IWiebt anuibeuten^ bie bei jenem Csn^ridne
walten wirb. (£•? ift ein ;irbf;eree; al-^ ein irbifdu-öfsieriebt; barum auri^ bie Strafe eine mebr
jUillii^e, auf bac üi-H^M ber 5eele bereebnete. — lii) D. b. ber ."irerr wirb bem neuen :^s^xad
.HübUiu;! bei Saji unb Vidu bei 'TiadM fein, wie cinft bem juuiicn S^rael in bef SBütle. ©r Hnrb
fid) feinem i'olFe fo liebreid^ wit ebcmai? jeipien. koi i/^ii Kai ia-ai ■näg rdfrof -av öpoix TiCj»
^■a( TTUvra ru rrtpihi i^/u (nr?'( CKiüüti rfipi'/jj ?'^/jfpoc, Kai gic kutti'ov Kai (puruQ ■nvpuq Kaio/ifrhv
fVKT/,g . . — IrJ) „Über ade .^5err(iebteit wirf eine Sdnitjbecfe fein," b. b. ©Ott wirb fein ik^l?
unb fein .t^eiliiitbnm trenlieb bcfd>ütH'n. kuI Traryy tij duiij aKtT:a-3i,üeTnt {aKt-Tvapi/'/cnrai) „in after
^errlicl^feit wirb er befdNÜiU werben." 9lmbrofiue faiU: Onjniu hulemus in Christo et oiiitilä
in rinhis (.'liristus: si a vujiieie curari dositk-ras, Diedicus est: si fobribns aeistuas, fons est:
si gravaris iiiinuitate. jiistitia est: si indisies auxiiio, virtus est: si liiorteui tiuies, vitu est;
si.ltLtbras liigi>, lux est: si tueluni desideras, via est: si cibum quaeiis, alimenturu eist.
127
Caput V.
1, Cantabo dilccto meo^ canticum patruolis mei^ vineae suae. Vinea
facta est dilecto mco in cornu filio olci.^ 2. Et sepivit eam,^ lapides
elegit ex illa/ et plantavit eam electam," et aedificavit turrim in medio
ejus et torcular extruxit'' in ea: et expectavit ut faceret uvas, et fecit
labruscas.^ 3. Nunc ergo liabitatores Jerusalera, et viri Juda, judicate
inter nie et vineam meam. 4. Quid est quod debui ultra facero vineae
meae, et non feci ei? an quod expcetavi ut faceret uvas et fecit labruseas?
5. Et nunc ostendam vobisquid ego faciani vineae meae, auferam sepem
ejus,^ et erit in direptionem: diruain maceriam ejus, et erit in concul-
cationem. 6. Et ponam eam desertam: non putabitur, et non fodietur:
et ascendent vepres et sninae: et nubibus mandabo ne pluant '" super
eam imbrem. 7. Vinea enim Domini exercituum domus Israel est: et
vir Juda germen ejus delectabile: et expectavi" ut faceret Judicium, et
ecce iniquitas: etjustitiam, et ecce clamor. '^ 8. Vae qiii conjungitis
domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci:'^
numquid^* habitabitis vos soli in medio terrae? 9. In auribus meis'^
sunt haec, dicit Dominus exercituum. Nisi'" domus multae desertae
fuerint grandes, et pulchrae absque babitatore. 10. Decem enim jugera
vinearum facient lagunculam unam,^^ et triginta modii^** sementis
facient modios tres.^^ 11. Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem
sectandam,-'^ et potandum usque ad ves})eram,'^^ ut vino aestuetis.
12. Cithara, et lyra, et tympanum, et tibia, et vinum in conviviis
vestris: et opus Domini non respicitis, nee opera manuum ejus con-
sideratis. 13. Propterea captivus ductus est"' populus mens, quia non
habuit scientiam, et nobiles ejus interierunt fame,-^ et multitudo ejussiti
exaruit. 14. Propterea dilatavit infernus aniraam suam,-^ et aperuit
OS suum absque uUo termino: et descendent fortes ejus,*^' et populus
ejus, et sublimes, gloriosique ejus ad eum. 15. Et incurvabitur bomo,
et humiliabitur vir, et oculi sublimium deprimentur. K). Et exaltabitur
'Dominus exercituum injudicio, et Dens sanctus sanctiiicabitur in justitia.
17. Et pascentur agni-'' juxta ordinem suum, et deserta in ubertatem
versa -^ advenae comedent. 18. Vae qui traliitis iniquitatem in funiculis
vanitatis,-^ et quasi vinculum plaustri-" peccatum. 19. Qui dicitis:
Festinet, ^" et cito veniat opus ejus, ut videamus: et appropiet, et veniat
in con.?ilium sancti Israel, et sciemus illud. 20. Vae qui dicitis aialum
bonum, et bonum malum: ponentes tenebras kicem, et lueem tenebras:
ponentesamarum in dulce, et dulce in amarunj. 21. Vae qui sapientes estis
in oculis vestris, et coram vobisraetipsjs prudentes. 22. Vae qui potentes
estis ad bibendum viimm, et viri fortes ad miscendam ebrietatem.^'
23. Qui justiticatis impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab
eo. 24. Propter hoc, sicnt devorat stipulam lingua ignis, et calor
flammae exurit;^^ sie radix eorum quasi favilla erit,^'' et germen
eorum ut pulvis ascendet. Abjecerunt enim legem Domini exercituum,
et eloquium sancti Irael blasphemaverunt.^* 25. Ideo iratus est furor
Domini in populum suum, et extendit manum suam super eum. et
percussit eum: et conturbati sunt montes, et facta sunt morticina eoruni
quasi stercus in medio platearum. In bis omnibus non est aversus *■''
furor ejus, sed adhuc manus ejus extenta. 26. Et elevabit signum^ in
nationibus procul, et sibilabit ad eum" de finibus terrae: et ecce
128 3)cr gjrop^ct ^\aiai. 5, 1—9. SInm. 1—15.
festinus velociter veniet.^^ 27. Non est deficiens, neque laborans in eo:"
non dormitabit, neque dormiet, neque solvetur cingulum renum ejus,
nee rurapetur corrigia calceamenti ejus. 28. Sagittae ejus acutae, et
omnes arcus ejus extenti.^" Ungulae equorum ejus ut silex, et rotae
ejus quasi impetus tempestatis. 29. Rugitus ejus ut leonis, rugiet ut
catuli leonum: et frendet, et tenebit praedam: et amplexabitur,*^ et non
erit qui eruat. 30. Et sonabit super eum in die illa sicut sonitus maris:
aspicicmus in terram, et ecce tenebrae tribulationis, et lux obtenebrata
est in caligine ejus.
1) Unter dilectus ticrftc^cii bicr (Sininc ®ott, 5tnbcre Sbrtftu^. SBteber* überfc^cn (Jinige:
„fon meinem <i3elicbten;"(lCT(j <^'/ rü> >ßnTT?//iiv(j. — 2) „bcn (^3efang meinet Cbcimö," iroruntcr
(Siniiic ten ei(\cnlidben Cbeim t>c£( ^prop^ctcn, 3lnbcrc aber S&ri|lu!?'t?cr)leben, iveil baö bebr*!*)*!
aitd) uberbaupt„i^erroanbtcr" bebeutet, unb beröcfauii fcbr inel 5tcbnlid)cei mit ben ®leid)nittcn
Sbrifti bat. Sintere gtintbcn, e? müije bicr unter Dod berfclbe öcrftanben werben, \vk unter
dilectus, ba ba? SDcrt allerbiHi'jc; aucb „bcr greunb, bcr (beliebte" bcbentet: „^c^ Witt fingen
i>on meinem ^^cliebten, ba^l'ieb mctncörskliebten auf feinen SBcinberg," lO^D?; t9 än-nelüvi
[lov. TaMntcr bem ©cinberiie bav^ 3?olf Ss'r'ifl 5« i^crfle^en, ift fiar. — 3) b. ^. auf einem
beben fetten Crrc. Ta^ Vanb" Gbanaan ift ja bae l'anb, ba^ von 5}?il& unb J^onig fliegt
Deut. 8, s. — 4) ^npTy*') „ev.iivub ibn um," b. b. er macbte ibn urbar, «ai <ppayfiuv irepu^TiKa
„icb umjäuntc if)u." — 3) ^n'^pD"! //Wnt> id) cntfleinigte ibn ;" «ai f;fapd/cwffa „i^ pfählte
ib«, ober i^ umgab it)n mit einem 3viwnf-" — 6) \T\^ ,.ntit ßbelrebcn ;" aüpriK^ üiettcicbt fo
genannt ^^on ber l'anbfcbaft Scref Judic. 16, 4. Tic älteren jüb. Shteteger i>erjleben baruntcr
bie ü^rifriH' ^)febc, teren Trauben flein, aber febr füjj unb lieblid) ftnb. (iJctt gab feinem 2?oIfe
eine inntrcfflicbe f^hunblage, inbem er ibm bie ^•''iitriarcben 5lbrabam, 3fnaf «nb Sii^cb ju
gtammfätern gab. — 1 ) Vy>') „unb er baute;" üpv^a „grub ober böblte au^." ®ebr bäupg
w<iren bie Leitern ntitts Slnbcre?, alö in J^elfcn gebauenc 2ri>gc. — S) „.fierlinge" (.^erblinge),
eigentlid) „wilbe Iraubcn." ÜKai-dac „Xi^rner." Tni Sßort i^^'2 bat feine anbere ^ßcbeutüng
a(? „.fiierling" b. b. unreife ober »übe 2:raube. Selfiu^ ivoflte baei „Sifenbüt^en," aconitum
iiajK'llus. barauei madien; ajlein wie fi3nnte bem 2l^ein)lccfe eine ganj frembartige grucbt jugc-
badU werben V Jer. 2, 21. ^tatt be^ füfjen SOeineei ber Jugenbenbradite 3^facl'bcn ecfelbaften
•2auertranf bc? Unglaubcnci, ber .fi^artnadigfeit, ber llngereditigfeit, ber .^pffart berocr. G«
liegt in bem '^luebrurfe eine mnftifdie .ipinweii'ung auf ben CSfllg« imb (yattentranf, ben baö au3»
crwäbltc i^elf feinem Wcffiae unb Srlöfer in bem ^(ugcnblid barreit^te, 'K'i> ü »mmi ibm ba&
gröptc <sk'fitenr, bie örlöfung empfangen foüte. — 9) b. b. id) Witt ibm aflen Sdiuß. entjiebcn,
id) will meine t£ngel ^urücfnifcn t?pn 'ibm, i* Witt feine ftarfen Wänner wegnebmen, id) will
feine üBaffcn unb Teilungen !jerni*ten laiJen, id) Witt feinem (^Unteebienjle unb Jpeiligtbum ein
(£nbe mariu-n. — 10) „id^ werte bie (fiufprcd)ungen unb (iinflüiTe ber (^3nabe unb bce Jrofle«
ibm ent^icben." — II) 1p*1„unb ererwartete." — lil) Unter claruorilljebeSlrtUnterbrücfung
,^u perfleben, bie gleidifam ein (^kfdnei um .f>ii(fe erbebt, ^m .g>ebr. bilben bie siier ftd) folgenbcn
Sporte: t:£C*D "»l' nöD'p, T^T)"!)^ «"b HpI^V *'" SDortfpiel, baö geeignet ift, auf ben
.^in-er ben ftärfilen (Sinbrud ^u niad)en. ^f^^ia^ ifi ffbr j!arf in foId)en 5.\tronpmafien. —
13) „bii? fein ';VIai3 mcbr iibrig." 'iva tw ■n/tiaUw (Kpt/uvToi n „um bem 9fäd)|ten etwa« ju
nebmcn." — l'li .f-ebr. „unb (biet) ibr aflein wobnct im .g)erjen beg l'anbe?." !i:er ^ropbet
fd^eint tamit ten Unfug unb bie fd>rcicnbe Ungere^tigfcit ju betlrafen, baij man ben Strmen
bie Sieder, bie ilet^erfauft batten, am^subeliabre"ni*t wieber jurüdftettte, Wie e? Mi f^efe^ au«-
bnidlidi inn-fduieb l.evit. 25. Unitbertrcfflid) fprid)t Slmbrofiu? 1. deNaboth et Achab c. 1.
iiber bicfc umiiattlidic i'crgröf;erung«ifu*t ber SWeid^en fid) aiii^: Quousque divites extenditis
iiisiiiiis cupiditiitcs vestras? Nuniquid soll liabitabiiis super terram? Cur ejieitis consortem
3iiitur;« et Vfiidicatis possostsioueiu? In couiinune omnibus divitibus atque pauperibus terra
iundata est. cur vul)is jus projiriuui soll divites arrogatis? Nescit natura divites, quae orunes
liaupert;.*< ^tnerat. Nudos fudit in luceiu, egentes cibo, aiuictu, poeulo: nudos recipit terra,
«luos edidit, iioscit fines jiossessioneuj sejjulcliro includere. Cespes angustus aeque paaperi
ahuiidiit et diviti. et terra quae viveutis non eepit afiectuui, totuni jaui diviteni capit, —
l'5) niNDV nin' OrN^ „in nieinen Cbren (bore i(*) ben ^crrn ber .g»cerfd)aaren (fpred)en)/'
T ; T : T : T ;
CfiJ be3ie|)en ftcb biefc Süorte au\ tut Jolgenbe. yKul'&7/ )äp eif rä u-a Kvpiov aaßaö'A raira. —
t)cr |)ro))'^ct 3faia«. 6, 9—28. Sinnt. 16—41. 129
16) i<7"DN „fümafjr." 2hi«!bru(J be« «Sdwiirce, fccm bcr f^cbanfc ju ß3runb Iici]t: „i^ »rifl
ni*t ®ott fein, ivcnn niiit ..." — 17) n3 „jc^ntcr I^cil bc« ebcmcr," ba« cbfnfc»?icl faßte,
T
aU bai? Ircdenmap Spba, einen duMfinlniU i>on 4;;2 S ierfc^alen pber 20 Invjr. ^O^aß. KFfmuir,-
iv „(Ein gvifj." — 18) ^,pn .'Sin Stromer," baci bcifjt jcbn (fp^a ober ein ba\)tx. ^^c^cffel rcn
6 Wepen. äpmßai ff. — 19) HÖ^K »ßi" Gt'ba," ungcfä^jr j WeUen. /tirpa riua. —
20) 1S1^* "^^t?' "^*'"' SOcine (bcf. bcm ^l.\i(mcutvcinc) nad)Iaufen;" rö ff/«tyxt diuKovric. —
21) Dp.vl^ P^ ^C.*^5 ^'^HNP „t^ii* fP'Tt ^lbcnbe er^itu tlc ber 2Bein;" ol ufvovrsc rh mb>.
6 yap ohoq nv-oi-g av-,Kavatt. Tiefet üV'^'iiien l'cbens mac!)te ficb 3?rac( bcfcnbcrö unter ber "Sii
flienntfl S'-'^^if^^mi^ fd)ulbici, »o e? feine ilrifj^e ivil\ '^sw äbniirf^cr JBcife, ja ncd) mebr in baei
(jinjeliie i^ebcnb fprid)t fi^ über bie 'Srf)>veliV'rci Per Cu^aelitcn ber '■^Vopljct 51nio!5 c. G o.w?'. —
22) eii^entlid) ducctur. — ;2r5) xai n'Äi/<^oc, h/Er>/^r/ i'tKfiüv f)iü '/.i/iui' nal (5ii,';"'; i'i'iariir „unb cd
warb eine Weni;ie Jpblcr burd) .öunger unb Turfl." — 24) b. b. feine (ijier. I^ie Unterredt
tjl bier al^ reipcnbe^ Slner i^ePadit. — 2'>) ai h-ihiSm Kni ol fiF-^a'/ju k<u «i -h/inioi k«; o; /.o///<.,-
avTT/g „bie 5lnfe(5n(idien, bie (^h'cfjcn, bie i){eid)fn m\i> ihre 'jpeftcn." (£? fcMt bier ber (sjcj^cnfan,
ben tai ^ebr. unb bie 3>ulij. baben. — 2ö) D"1D13 D'CO^ )]/'!) /-U"b bie '3d)afe irerPcn
T ; T : • T : ^ T :
»eiben, »ie auf i^rer Slrift," tt»ei( ber 23 eben feinen ^errn mebr bat. — 27) D^PIP nD"ini
„unb bie Ceben ber Sieidien ;" kuI ßoGi\r/yif,novrai ol öiyjpTraa/jtvoi (,jf ravpoi Kcü räc ipi/uovr rüi
(ineü.tufitfiuv apvtc (pd-jov-ni „unb bie '^H^plünbcrteu werben j^Icid) Stieren ijerfdilungen »erben
unb auf ben ü>ben Triften ber 9Bei<iiefübrtcn nu-rben bie Väminer reiben." — 28) Xer Sünter
jicbt an ber Sünbe, irieSiner, ber mit bem Stricte etnnr»? binter fid) bcrjicbt. Sprncliui? a Vapite
bemerft bier febr fein: Peccata sunt funes, quia fiuiit ex filis, i. e. ex rebus et voluptatibus
vanissimis et levissimis, quia distorta sunt ut funes, quia fortia sunt ut funes, quia inviceni
connexa et implicata^sunt ut funes. Siuiüue unb Sandicj n?p(Ieu iniquitatem al^ Sünben--
ftrafen gencmmen »inen. Ter Sinn ijl bann einfa*: bie ibr eud) bie Strafe burdi bie Strirfc
ber Siteifcit 3U=^ ober nad)3icbet. Vcd) unb ^>{cifd)( übcrfe^cn: „21>cb eud), bie ibr jicbet am lln-
rcd)t mitStriden bee Srui^eei," unb geben bie3(u?teciuni?: „5Bie3iigtbicre einjicjcdit Rieben bie(e
2?öfett»id)ter bie Sünbcnlaji auf aücn ibren 4''3ci(en mii fid)." ol iTzia-<i)pEvoi rac ufiaprinr wr
cxoiviu paKpü „web benen, bie bie Sünbcn nne mit einem t'ircpen Stridc \n fid) bcran^icben. '
29) Ta^ i^ilti ift bier nccb anfdiaulidKr jicgcbcn, ba ber Sünber glci* einem an bae ^i^d) f^e^
fpannten t^crgeflellt wirb, ber bie Sünbe unb bie Sünbenftrafc wie einen SDaiicn binter fid> ber-
jicbt. Knl ür Cvyov IpävTi öapä/.fug räf ärouinc „uub Wie mit falblcPerncn j){icmen am ^i^d^c
bie Ungered)tigfeit . ." — SO) Sine cibnlid^ Sieutjcrung ber gret^elbaftigfcit, bie fid) bie (^ctt^
Irfen erlauben, fübrt ber ^[. füxu^ an II. 3, 4; cf. Arnos 5, 18; Jer. 17, 15; Ez. 12, 22.
31) 1^^ „bcraufcbcubce 65etränf;" okepa- cf Luc. 1, 15. — 32) ,13")^ nDH^ C^'t^'m
„unb wie feine glamme ba^ .6eu perjebret." — ^Ü) wf x^ov? ,/tt?ic Sdiabfcl" (i^crmutbliA ein
©c^reibfebler). — 34) ^^^^{;J „baben verworfen;" Trapu^wav „baben gercijt, erjürnt." —
33) „Wit aßen biefen Strafgerid)ten ifl ber 3crn «otte^ ncd) nid)t neftiHt." — 36) &ott
Wirb wie ein Äönig ober ^eerfübrer bie gabne bcs Alricgesi auf ben bc'djftcn ."pöben aufpflanjen,
bag auc^ ferne SfJaticnen fommen. — 37) 17 p")C^1 „itnb ruft fie burd) 3tf*cn gu fic^-," '^vpu'^
avTovg „pfeift it)nen." — 38) sc. hostis. Ipxovrai. — 39) i. e. in medio exercitus hostilis.
40) cigentltd) tenti „gcfpannt." — 41) D^bö* >,^^ entwifd)t bamit;" iKßaXd.
Caput VI.
1. In anno/ quo mortuus est rex Ozias, vidi Dominum" sedentcni
super solium excelsum et elevatum: et ea, quae sub ipso erant,^ reple-
bant templum:* 2. Seraphim stabant super illud:'^ sex alae uni,^ et
sex alae alteri: duabus velabant faciem ejus,^ et duabus velabant pedes
ejus, et duabus volabant. 3. Et clamabant alter ad alterum,^ et dicebant:
ßanctus, sanctus, sauctus,^ Dominus Deus exercituum, plena est omnis
130 2)er fro^^tt 3fatag. 6, 1—2. 2(nm. 1—6.
terra gloria ejus. 4. Et commota sunt superliminaria cardinum '° a voce
clamantis, et domus repleta est fumo. 5. Et dixi: Vae mihi, quin tacui,"
quia vir pollutus labiis ego sum/^ et in medio populi polluta labia
liabentis ego habito, et regem Dominum exercituum vidi oculis meis.
(j. Et volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus calculus/^ quem
forcipe tulerat de altari. 7. Et tetigit os meum," et dixit: Ecce tetigit
hoc labia tua, et auferetur iniquitas tua, et peccatum tuum mundabitur.
8. Et audivi voeem Domini dicentis: Quem mittam?^^ et quis ibit nobis?
Et dixi: Ecce ego, mitte me."^ 9. Et dixit: Vade, et dices populo huic:
Audite audientes, et nolite intelligere: '^ et videte visionem, et nolite
cognoscere. 10. Excaeca^^ cor populi hujus, et aures ejus aggrava:'* et
oculos ejus Claude: ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et
corde suo intelligat, et convertatur, et sanem eum. 11. Et dixi: Usc|ue-
quo Domine?^" Et dixit: Donec desolentur"^ civitates absque habitatore,
et domus sine homine, et terra relinqut-tur deserta. 12. Et longe faciet
Dominus homines, et multiplicabitur quae derelicta^^ fuerat in medio
terrae. 13. Et adliuc in ea decimatio,'" et convertetur, et erit in osten-
sionem^* sicut terebinthus, et sicut quercus, quae expandit ranios suos:®
semen sanctum erit id, quod steterit in ea.'^
1) b. i. im 3. Tö'.Ktpv Gbr. C^kb. (So jrivb attiicmcin aitiicnommen, ba§ Mcv ber ^ro^bet
feine erj^c (S inweibiinfl ^um 'jprc^jbetenamte ei',5äMe iiiib baf; ba()er biefe^ Sapitel beit eißcntlic^en
^Infanii feiner SBciffaiiunsien ln(be. Ta>^ ßk-|ld)t, bjiei er hier cr,5äl)U, imirb ibm in bcn let:,ten
''Bfoniiten ber JKejiiernnii bei? Cjiaö ju 3:i)ci(, rote '^and)e5 u. 5(. bafür bauen, obwoM einige
i^äter bericl)ten, (siott ba"be_bcn banuilö lebenben 'JProvbcten ycn ber Jeit an, ba man D]iaß bcn
5(nt(ial;iiien nietu ane ber ^tabt cicnnefcn, bio jn beffen Scbe bcn ©eijl ber 5Bei|Taiinni^ cntjogen
«nb nae'b beffen 2obc ixncber verlieben; cf. II. Chron. 21'), 21. — 2) ®ä ift bicr ypn einem
ctftatiffben (sieficbtc bie 9tcbc, bei roeld)em bic Jfjätiiifeit ber änfjercn Sinne anfbört, unb nur
bac' <'>)eii]e>?aui^e ftebt. 9i\ict) bcr_^9}ieinun!i i>cn loietu^^ nnb 'D3^•l(bonat fab ^sü'iuT.i!' (v)ott aU
bcn (iinii^n unb Treiciniiien. ^ebr fpridu für biefc 93(einuni^ ber Um|lanb, bajj bic (Enget
63ott alei reu breintal .i^eiliiicn befani^en, meburd) nad) bcrjillßenieiiun ^Jfcinuihi ber intter baä
<i3ebetmnif! ber rrcieiniv^feit an;u\iciiit ift, unb baf) Stabbi ^inieon, ^^cbn ^cai'^, naeb beri:C^re
ber alten l'Kabbinen beutlid) anc<fprtdU, bae cr|le .^ciliii fei ber i>ater, ba? .^iveitc ber 5pbn, baS
britte ber ('»k'iil ((ialatin. 1. II. c. 1.) unb nocb binjufüi^t, biefelbcn bdtten an;ieorbnct, ba§
fmvobl biefc Silierte be>^ ^Mi'iä' ^il^ Jene bcs^Wofeci: „bore 3f^i"kifl/ ^^ott, unfer (vH'*tt, ift (Sin
'sJott," täi]lieb ivcniiifteuv^ jn^cimai i>on jebcm ^nibcn feilten j-jcfprccbcn ifcrben. '^ind) (s)encbrarb
beruft filb auf 'Mcibbi Zs^^'ba?', ber jiclebrt babe, bie brei .^ciliii bebeutcn bie brei bi)d)ften 23äter
ebne '••}lnfanii unb obne (£nbc, bie "brei ^Kboinib, bie brei iiöttlidicn 'i).''erfonen, unbefd)abet ber
(Sinbeit bci^ ilH-fensJ. Clironol. ]. I. in lino. ''^lad) 5ltbanafiuo, ^i'cnaui?, rriocneö fab ^iaiai
blof; bcn i'atcr, weil im 5(. 5B. bie Sl'efeneieinbeit (yotte? bat^ ijorberrfebenbc '"Woment beö
<sMaubeni^ an '^5ott bilbete, xm\:> a^ einfacb beijjt, er babc bcn -Cicrrn i:!cfct)cn. 5fad) ber Weinung
ber übrtjicn initcr, a(fo ber mei|len, fab l)ier ber '»iPropbct ben »icobu, we(d}er im 'il. i?. burc^<=
c\(i\\c[UT, ber erfd}einenbe, fidi offenbarenbe (^ott i\1, bicr umfomebr, ba eö bei Joau. 12, 41 auö*
brücrlid) bcif't: „Xicp fagte ^faia^^ ba er feine J)errlid)lcit fa() unb »on i^m rcbete." —
ri) V^IC^ „feine Saume ober feine Scf)Ieppe," — 2?i(b ber 9[)?ajeftät unb (5)rö^e (15ottcg. T:it
• T
(^Han^ ^er göttiidKn .^»crriicbfeit erfüllte bcn ganzen Stempel, ^{upertu? beutet ba6 S5?prt im
m«>Kifd)en Sinne auf bic Wenfcbbcit ßbrifti. — 4) n>orunter nidit ber falomonifd)c 3:empcl,
fonbern beffen Urbilb, ber .»pimmcl, ober roenn man lieber null, jenes« befonbcrc lUn-bilb beö
Icmpelc, baö bem Wofe« angezeigt ann-bcn, ^u ucrfieben i)1; Exod. 25, 9; Hcbr. 8, 5. ml
~'/)Ji>r/c u oiKor av-ov. — 3) b. b- auf bcu Stufcu bci^ Jbroue? im iireifc ^erum. KrK'Acf) avToii.
Unter Seraphim finb nacf) ber (£ti)mclcgic beö SDortcö r]"]b* „trennen, glüben" ^iditcngcl'
b. (). (Enget son bcfonberem csUanjc ]ü i.^erfie()eu, bie in ber nad)|lcn 9?d()e ©ottcji fielen unb aU
bie (£ngcl ber obcr|]en Crbnung betrad)tet n^erben; c3 finb bie (Engel, in ixHid)en bie (^lut ber
euMgen Vicbc ibren lebbaftejlcn JCncberftrabI finbct, ja bie mm (i^3ottctn'iebc ganj burc^glübt finb.
(£>< gefdnebt ibrcr fonft feine (fra^abnung. — 6) 3lu?i bicfer Sd)ilberung gebt ben^ör, ba§ bic
•isifion feine reale, foiibern nur eine imciginäre unb fombolifef)e war, n)ie"(£orneliu? a l'apibe
bcmerft; bcnu bie ^i?erap(>im ^abcn al«s' ©eijicr {eine glügel. Diefe glügel uub i^re 3^^^
T)tv ^rop^ct 3faiad. 6, 2—7. 2tnm. 6—14. 131
Bebcuten bie f^rcpe Sc6ucKtf\fcit, Jvcmtt fic aufroirt^ uitb abroärta, !M?rn)vUtd unb rürfroärt^,
rcitt? unb linf«< bic i^cfcblc (yJottcö ijpüjic&cn. Porer. in Apoc. 4. di.sp. '2i. Xte coele.stis
hiiTarchia S. Dionysii cap. 4 ot IH i^bt bie (£rf(druUii: Sex alamiii saorati.ssiinii fietio
ab^ulutissimani tiniiaiiif|ue in Deuni iiitentioiieiu in priniis, niediis et nltiniis intelliirentiis
eipnat. ric Trci^abl alc* .^ibl l'cr 'J.'o(lfommcii()cit ^lnH''clt iKuommcn ',oiiit ^cn t>ei'ftarftcn
Q'ixAt bcr iU^llfommcnbcit an. Tcii> .*^cbraifi1jc lautet wörtliit: „Scdn^ Alü;id, l'crf)? i^lüsKl
batto ein ^sc^cr," wc|';uH\^cn <iinu;\( bafür bioltcn, ^ct'i-'r babc yvölf Miu}({ iicbabt. 'Jdicin aitjs
bcm J^cliicnfcn vicbt bcrin'^r, ta^ bie ilMcccrboUuu^ ^er „fcitt^ /^lüjld" bicr bie riftributii-'^abl
bebeutc: "„:iic (Siner battc fe*? J^lüiicl." SBicjicle Seraphim c>> waren, t«ic tcr ';Propbct i'ab,
ijt nicbt i5cfa»5t. — 7) V.3i) /-Ki" '-Muijeili^t," n?aö (Siniijc auf bai< '^(ußcilcbt 'sJottei? beuten,
TT
Sücin bie 5}?ei|ten überfeinen: „9}?it jroeien bebe(Jten fte ibr Stngeficbt, mit jweien ibrc gü§e,
ntit 5n?eicn flOi^en fie;" tü'k; inv (hm KnreKn'/.VTrmv Th Trpn^urrrv. rai^ iVf ^va\ Ka7fi<.a'/.v—r(iv rovr
irMaq. . rai< i'erbülleu te-? (sKM'icOtei^ unb bcr J^üfje i|l ^ai5 ,]eiiten ber tieften CSbrfurdU. Tie
T^lüiicl bebcuten bie i^reubiiifeit unb (sHnfliiifeit biefer (i;brfurd)t. Tae Scbwiniieu be? brittcn
l^lfüiclpaarc^ jcii^t ben (^kinM'fani unb bie 3?ercitaMlli;ircit ^u bienen an. riefe Serapbini
bilreten burd) ib're auf-, a'o- unb auctunirto cicftredten (llüj^cl bie i^an^ iieiftijie Uinricibuuii ber
5)iaieftät (i^ottesj. '^'ilaw sab nidUi^ alo (Vlüi^el, bie iiebeimntf!in>ll ineiuanber iviffen unb einen
lebenben, fd^wcbenben unb n>0;U'nben 3:bron bilbeten, ein 2d)aufpiet, ta-J Per f^eirtiiifeit unb
Wajcftät (>Hntej vn^UhMnmen nnirbiii war. — S) Tie 5erapbini bilbeten ^irei dböre, Pie einen
S5?ed>fe(iiefanii aufführten. Tief! iit bie iiemeinfame Weinuu;^ ber U. i^atcr, trcpiüei^cn ^'•''banneei
Xama^renue lebrt, tract. de Trisa.trio, i^on bicfen Seraphim habe pie .üirdie Pen Ö^hcr, P. b. bie
n?ed)fehveife "Jtrt ^u fini^en unb \\\ pfadiren iiclcrnt. 5( dein i^lauhlidU^at bie antiphiMiarifite
©efaniiivcife einen oiel älteren Urfprunjv Sie fd)cfnt fo alt ',u fein, al? Per Wcfani^ felber. (fit
lie^t in ber ^3iatur be>5 (s5efani-(Ci<, einen ©ieperhall \\\ erUH\ten. Ter Sani^ Pe? (£inen erirecft
ben San,^ bee 5lnPern. ÜBie Pie -Wufif Per ^nftrumente t>eu lan? hervorruft, ii' ber Saui'^ ben
SSicPerfani^. (£ei ift Pief' uidUi^ 3lnbcre?, aU^ Per Tuali^mu^, Per Purd) Pie iVin',e 3Belt i^ebt,
ba^ SinnbilP Per Viebe, Pie aus? 3>^^cien (£in>? mad)t, Pie Pen rsK\ienfat} in .«parmonie auflöpt,
bie Fimmel unP (£rPe in fd)önem 33unPe mit einanPer x''ereiniiU. '•')^■^n liefl t?on ^viiuatiui^, Pem
2?ifcbof von -^Intiodna, er habe ehenfallt^ Pie (Suiiel in SBcdifeldu^'rcn fiui^cn jicfehen unP Paher
biefe (^anj^weife in feiner airdic cin;icfiihrt. Soerat. H. E. VI. 8.-9) Sie rufen breimal
Jpeiliö: l)"um Pie hl. Treieinii^feit in ber (iinheit bes üBefcn^ ^u bcjcic^;icn unbju iH'rberrli*en_.
Ambros. 1. 3. de spir. ; Greg. Naz, orat. de ])a.sch. ; Örig. honi. 4; Hier., Cyr. et alii
passim; 2) um bie Unenbli*feit unP Unermefjlidifeit Per Sbre unb .&errlid)feit (^3ottei^ an^u-
jctgen. X^enn bie Trei^ahl ift Pie 3^il^i ber i^oUfommenheit, une 'Jlriilotelei? lehrt: Triaenim
sunt omnia; o) um an5U5eie;en, Pafj Per, »ekter ju (ii3ott fommcn »viil, heilioi fein muffe. Tie
Äirdje hkW. biefeji Irifaciium für ben »ürPijiften unP erhabenften .»^iunnuei jur inn-herrlidnini^
ber Xreieinii^teit bei rarhrinj^unii Pe? hl. 9)?epopfere; unP nahm ihn Paher iileid) von 'Jlnfau;^
^er unter bie"i^c|lanPthei(c Per hl. i'iturgic auf. — 10) D^DDIl illOJ^ U*J''T »unp es erbeb-
ten bie (yrunpfefien Per Sd^ivellen," b. b. ü erbebte bav^ vianje .li^eiliiithum; al^ wollte c^ au^
ben ?5uvien t^ehen unP cinftüru'n. koI t-ijp'dr/ -ö v-tp-dvpov „unp e^ würbe emporiiehohen Pie
Cberfd^irelle/' .5>ieronvmu?, ^£',^rilIu6 unb Jhoma? finpen in Piefem (Erheben ber (virunDfefteu
ber Sd)wellen eine JlnPeutuni^ Per 3crftlh-unii be>^ lempele^, weil ber i^efehl an ^faia^; i^. 10
lautet: EcetTcca cor popnli ete". '-Jluf Piefe^ Peutet .(pieroniimu« awi) Pa? nadifoUienPe : domus
repleta est fnmo. iBährenP burd) i£hriftui5 Vidit in alle ®elt aujftrömte, warp Pa? wiper-
fpenilige S^rael mit üfad)t unP fvinitcrnitl umhüllt. ^?JaA 5lnPcrn ift Piefe (frfdnitterunii unP
bie Srfüllunii Pes -iöciliiUhumiS mit r)faud) nur ein Sinnbilb bcr 'i'JJajejlät (yottcei. QcbenPiefe
nehmen bann Pen r)iaud) al?; VidMnebel unP (^Horie, wie III. Weg. S, 12; Ez. lu, 4. —
11) ^'^^p'^^'*^ »baf! Id) verilumme, oPcr baf; id) vcr|lummen muf?," P. b« nacb -ipicroninnuö,
ba§ i* nid>t würPiji hin mitjufinflen mit ben Seraphim, 'ilad) "Jlnbern bebeutet tix „benn id)
bin verloren," wie Is. ]ö, l; Jen 47, •') ; Ose. 4, (i; Soph. 1, 11. ön Knraviwyfmi. „Penn id^
bin 3ertnirfd^t, id) fühle midi i^an^ jerfnirfdu." — liJ) .giicronvmud unb (£vrillu<5 finP Per
tWeinunii, Per ^Prophet HajU' fid) mit Piefcn ©orten Per Säurniv^cit in i^M^rafun.ii Per SünPen
beö l^olfe^ unb Per (^5rof;en an. Sanche? meint, :i^faia>5 habe hier im 'JUhie, Paf; er fidijüdu
erhoben i^iien bie J^-rcibcit, bie man fi* s^enommcn, Pen aui^atji.aen .Höni;^ T^iae in bcr StaPt
wobnen "5U^ laffen i^cjicn Pa? (^kfe^i Lev. 13, 4G. ^Jea* bcr ^iJicinunvi 'Jlnbcrer Pcmütbiiite fid)
ber 'J'rophct, wie Per iOeife immer fid) Pemüthit^t, hcfonPcr-? wenn er Purd) j^öttlidie (£rlcuduum^
bie eigene SünPliaftii^feit nod) bcller ertennt. — 13) ilGV") "'■'"^ <yiüb!lein," 5um iVod>en unp
abraten; nadi ben i'ltahbinen unb LXX „eine i^lühenPe .srohle." — 1 'i) '^iU&i (Sorneliui^ a l'apiPc
bePeutet biefe ^-ycrührunsu 1) bie Sühnuiui Per SünPen, wie Picf) per (£n»icl felbft ausvfprid)t-,
2) Pie Jpeilii^unii Per ^>!ippcn unP Pe^ v^cr^enö; Auibro.s. de spir. .s. I. 'J; 3) bie (s^abe Per
^rppbetie, ba ja prophe5cien nicbte SlnPereei bei^t, alö rebcn, wa« ber »om gijttli($cn ^icljte
i! e cb n e r: ^. Sibrift. 21. Z. III. 9
132 £)er ^rop^tt 3faia3. 6, 7—13. 2lnm. U— 26.
erlcudUctc f^icift fpviitt; 4) bcn 'J^ranb unb bic ^3(ut bcr ?ic&e unb bc^ Stfcv^, v^crmöi^c bcvcn
!i;s]\\u\ü' nnc ein Slpoftcl bc? ■•??. 3?. mittcit im eilten anvfcn fcütc. i^afüiu« unt» Sinillüo fcbcn
in bicfcr ilcMc mrftifAiT äBcifc Slui)lue aiuiebcutct, bcv ba iKfommcn, gcucr ^u briniicn, um
bic ÜH'It bamit ^ucnt5Üubcn; ^uiftiituäi, ^'■'»banncö ramaeccmte lunftcbcn bic fct. Sudiavirtie,
bic un? nad) bcm 'itu>?bnicfc von ßt^rJM'oftomue;, hoiii. Gl. fcucrfdnuiubcnbcn l'öivcn i^lciri> mad)t,
bic fclbft bcm 3:cufc( furd>tl\ir fiitb. — 1-5) 's^ott fonutc bcfcMcn, aber er wollte lieber einlabcn.
So tbun nach Seit nur Umftänben c^ar oft bie iveifeu inn-ftiinbc unb Cbern. 3i"nicr t^Ii-t§
bcfeblen, ift bcn JvMMuncu eiiu'n ; immer blof; einlarcn, fd)irad>en AÜbrern. — IG) „t:a$ ift bcv
polUommenc '^kborfam, fa.at i^ernarfue, s. de obed.. bcm '-^efebic juiiorfommen." 93fan
beadue bicr bie unuibcrbarc ^LMrfuuii, roelÄc bie '-13eritbrun;i mit bcr bimmüfdn'u Äoble in 3f'ii*iö
bcr'oorbvadUc. (ür, ber mn-ber roll jcrfnirfdunu^ imb iUn-^at^tbeit ein äBcb über fid) ruft, erbebt
fid) jcl3t in bciliiicr '-yciieiftenuiii, als ju^ttiKÜinbter ll'ropbet auci',Ui^eben unr» bem AUMtiviic unb
2>oIfc ba? ©ort bei? .g-errn ]n ".^crfünbcn.— RT) präi^iantcr "^(uöbrurf ftatt: et nnn inteüigetis.
Xcun bcr Sinn i|l: 3^v mößct mid) anbörcn, fo aiifmerffam ibr ivoUet, ibr irerbet bod) nid)t
5jcr|lcbcn.— rie i^crblenbuiiß unb i^er^orbcnbcit bes i^olfce; batte bercito jenen fi3rab erreicht,
bcr fic uncmvüiniilidi maebtc für ba? Ginbriniicn ber iibttlicbcn ''»hiabc. t£i? jiab ]\x\u immer
(Sinii^c, an benen ba^^ 2)}ort bco .^crrn niebt unrtun;ii?loy iHn-übcriiinii, unb ju ibrem ';J?cftcti
mut'te bcr "^ropbct rcben; aber bie 'i'Jiaffc bcs l'cifcs blieb verftodt; cf. Deut. 2U, 2-4; Matth.
LS, 14; Juan. 12, 40; Act. 28, 25; llom. 11, 8. — 18) jPtT'll „mad}e fett," b. ^. fü^tto«
baö .^crj biefec* i^olfco. ß5ott i^ibt bier feinen bircftcn unb pofitis^cn 53efcb(, baes ^erj bcö i'oltcä
fübüo? ju madien; benn (sUnt ivirft nicmalv> i^öfee awi bircftc unb pofitioc JDcife, fonbcrn nur
inbirctt unb nciiiatitv Gr laf;t bac* 53öfe ]n, er ent',icbt bic unrffame (vhiabc, i'a? (^nttc ^n tbun,
unb bewirft baburcb, baf; ric 5clbftfudu bc? Wcnfd)en '■^i.M'ei? m'^llbriuiK uub fic im 2?bfcotI?un
iierbärtc. Tic ÜBorte finb baber in bcmfelbcu Sinuc ]n nebmcn, wie jene, bie (ijott fprad), alä
er baö Jpcr? bcö ^i^barao fid) V'crbärteu lief; ICxod. 4, 11 ; 7, .3 ; 10, ]. f-a^tn'i^?/ jap y napiVia
Tov '/.aar roi-rov aal roli; (jatv airf'or ßaplor yKovanv „bcUU ba£5 .^^crj bicfcö inUfC'? i|l fcitl (fÜbÜOÖ)
(geworben, unb mit ibrcn Cbren bi.Hten fic fd)Wcr." — 19) sc. indura. — 20) „2Sie laniic fott
aber bicfe fdiredlicbe inn-bartunji bauernV" — 21) Tic i^erbIeu^uu.a foll \i> lanpie bauern, bi6
bie i^cjlrafunii ibren Jwerf erreicht bat. Sic errcicbte ibn bei bcr er|lcn iBciUübrun^ nad)
2(|T'.n-icn, bernaA bei bcr 3ci"ftörun;i :3crufalcm? burcb Oiabudiobonofor, cnblid) bei bcr jwcitcn
burd) lituij, aber immer nur tbciiiiH'ife. Xenn bicfc in-rblcnbuui^ baucrt bei ben 3itbcn nD(^
bi» Ijcutc fort. — 22) „unb grof; wirb fein bie :^K\[y[ bcr lu'rlaffcuen 3Dcibcr;" kcu Tv/j/dw^//-
aovrai ol Ka7a7.ei<p-tih>TEQ twl rf/c; ■}■!)(;. — 2-5) „Uub UOd) i|l ciu 3el'nt^cit/ H^TC^^ ba," b. ^*
unb wenn nod) ein ^cbntbcil bci^ 23olfcö übrii^ ifl, f o . , — 24) I^^S pfiTilT IlDt^'V ^*i^
Cdiivertetur bat bicr bic i^cbcutuni^ ium „wieberum:" ,,io wirb cö wieberum 5um SBCiU'eiK»
fein," b. b. \o wirb cö wicber iH'rtili]t werben, infoweit ce; fiel) v^on Ohntcm bcr alten ^*ulb tbeit-
Intftii^ mad)t. hn'i tth/iv laTui eJf ~poviiin,v „uub ci? Wirb wicber ^um 5lbweiben fein." Xie
meiftcn llcberfet5cr bcr iUiKiata, aucb 5llIio(i ''^\^d) unb 3{cifdil ncbmeu bicr bcn jcbntcn 3!bcil
be^ i'olfcei für benjcnii^en, bcr fi* bcfebrc unb fomit bic beilii]c 'OJacbfommcnfdMft fei, bic übrii^
bleibe. t£orncliu£( a Vapibe, lirinu? u. ^^l. nebmcn ilc im Sinne bc? .i^ebraifdum: „Unb bleibt
lunt ein ,jcbntl)cil, fo wirb er wicDcr jum Spotte, "IJ/D, fein." Xao folßcnbe .'^icut terebinthus
ift bann ju trennen unb bciiinnt einen neuen Satv — 2'3) D3 ri5^!2 n?'7t^3 'W^ "^^"
bcffcn i^cbaunuii nod) ein Stamm bleibt." orav t-Kmay tK rf/g ^i/Kijq ahry^ „wenn er (bcr i^aum)
au^^fdüt au6 feinem 2?cbältcr" (i^icll. aus feiner 3?eflcibung). — 2fi) nnp'i-P t^Hp ^"Ht
„fo bleibt ein bcilii^er Same ibr Stamm." Xer flcinc Stamm, bcr übrii? bleibt, biriU bcnnod)
.?ieiliiied in fid). Xic (^icfdudUe Icbrt, baf; bic Stammlinie bc? ''IWMTiaoani-b nad) bcm Straf<=
neridn, bai^ burd^ Die Gbalbäcr cerbaniU wor^cn, blieb unb mit ibr l^ielc (skrecbtc. Unb ba3
ev^aniiclifcbc SBort bcr ©abrbeit Kaiu! 11, ll-;i2 lebrt, faf; au* bie nad) i^erwcrfunii bc6
Weffiae iH-rworfenen Cuiben nocb eine beilijic 9?ad)fommcnfcbaft in fidi beracn, inbem am "(£nbe
bcr ,3eit ijanj ^^ix^ui fid) bcfcl)ren unb fcli^" werben wirb. LXX übcri}ct)cn obige 5Bortc.
Caput VII.
1. Et factum est in diebus Achaz^ filii Joathan, filii Oziae regis Juda,
ascendit Rasin^ rex Syriae, et Phacee filius Romeliae rex Israel, in
Jerusalem, ad praeliandum contra eam : et non potuerunt debellare eam.
tex ^rop^ct 3frtiag. 7, 1—3. 2Inni. 1—4. 138
2. Et nnntiaveriint domiii David, dicentes: Requievit Syria super
Ei)hraim,* et commotuin est cor ejus, et cor populi ejus, sicut moventur
ligna silvarum a facie veiiti. 3. Et dixit Dominus ad Isaiam: Egredere
in occursum Acliaz tu, et qui derelictus est JasuV)* filius tuus, ad
cxtremum aquaeductus^ piscinae superioris in via Agri fullonis. 4. Et
dices ad euni: Vide ut sileas:'' noli tiniere, et cor tuum nc formidet a
duabus caudis titionum fumigantium istorum^ in ira furoris Rasin
regis Syriae, et filii Ronieliae: 5. eo quod coiisilium inierif^ contra
te Syria in maluni Ephraim et filius Romcliae, dicentes, G. Ascendamus
ad Judam, et suscitemus eum,^ et avellamus eum ad nos,'" et ponamus
regem in medio ejus filium Tabeel." 7. Haec dicit Dominus Deus: Non
stabit, '- et non erit istud : 8. sed caput Syriae Damascus, '^ et caput Damasci
Rasin: etadhuc sexaginta et quinque anni,'^ et desinetEpliraim esse popu-
lus:'^ 9. et caput Ejibraim Sumariae, et caput Samariae filius Ronieliae.
Si non credideritis, non permanebitiß.'*' 10. Et adjecit Dominus loqui ad
Achaz, dicens: 11. Pete tibi signum'^ a Domino Deo tuo in profundum
inferni, sive in excelsum supra. 12. Et dixit Achaz: Non petam, et non
tentabo Dominum.'^ 13. Et dixit: Audite ergo domus David: Nuraquid
parum vobis est, molestos esse hominibus,"* quia molesti estis et Deo meo?
14. Propter hoc dabit Dominus ipse vobis signum. Ecce virgo con-
cipiet,-*^ et pariet filium, et vocabitur-' nomen ejus Emmanuel.-*
15. Butyrum-^ et mel comedet,^* ut sciat^^ reprobare malum, et eligere
bonum. 16. Quia antequam sciat puer^" reprobare malum, et eligere
bonum, derelinquetur terra, ^ quam tu detestaris a facie duorum regum
suorum. 17. Adducet Dominus super te,^^ et super populum tuum, et
super domum patris tui dies, qui non venerunt a diebus separationis
Ephraim a Juda cum rege Assyriorum.^^ 18. Et erit in die illa:
Sibilabit Dominus muscae,''" quae est in extremo fluminum Aegypti, et
api,^' quae est in terra Assur, 19, et venient, et requiescent omnes in
torrentibus vallium,-^- et in cavernis petrarum, et in omnibus frutetis, et
in universis foraminibus.** 20. In die illa radet Dominus in novacula
conducta''^ in bis, qui trans flumen sunt, in rege Assyriorum, caput et
et pilos pedum,^-^ et barbam universam. 21. Et erit in die illa: Xutriet
homo vaccam boum,^^ et duas oves, 22. et prae ubertate lactis"^
comedet butyrum: butyrum enim et mel manducabit^^ omnis qut
relictus fuerit in medio terrae. 23. Et erit in die illa: Omnis locus ubi
fuerint mille vites, mille argenteis, '''•' in spinas et in vepres erunt.
24. Cum sagittis et arcu''" ingredietur illuc: vepres enim et Spinae erunt
in universa terra. 25. Et omiies montes, qui in sarculo sarrientur,
non veniet illuc terror spinarum*' et veprium, et erit in pascua bovis,
I et in conculcationem pecoris.
1) Tic im i^crbcriielAcnbcn Gapitcl t^cnictraiicuc i'tilcn sicfitab ir. 3a^rc »>or tcr ^rHnJTaiiuni'^,
bic jc&t tMM'iictraacn wirti, iinb bie bcm "iP'rpvbctcn im ^». 742 t?. dEbr. c^Ci^ct^cit irarb. — iJ) 'JKut
bcm i^crtittc, wcUtcr v^cn Picfcm suk(\c TV. Ke,<r. Hl. unb IL Chron. üs. s^iicbcn wirb, war
bcrfclbc einer ber 'oerbeercuMleu, ivelcbe i^efübrt nntrreu. ;,utDa i-^ciior I-J(),(inii Mrieiier »"l' '»'^^
überbic§ 2()(),(H)0 2ec(en au? bem fdnvact)cu fskM'itlccbtc iint' *oom ]x\xUn Filter in tie (vU-fan|:)cn-
fitaft ncfübvr. 3(iut bie ^tbumacv uuf ^pinlifter erhoben lut unb erfampften nncber ibre
Unabbaniiii^fcit. Ta-^ ■'öaxii' Tainbo fcbien unteri^ben ^u »rollen, unb bei iMelen, bie utn\idH-n
Wlaubenij ivaren, moe^te ber 3ivetfel cutftebcu, obnidu bie iH-rbeifiuusi bcei -Weffiai« ane lavib*
«Stamme eine eitle \ci. — rj) b. b. Si^rieu wirb nnter^ütu vhmi tfpbraim (0<?i">icl).. <7rreoi.>vr/n, r
'Ajmfj. -fjui- Tuv 'E(;>fjai/i „Saricu l;at fic^ r'evbünbet mit (ipbraim." — -'t) 21C^* "^XtT »^^'^
134 2)er f topfit 3faiaö. 7, 3—14. ^Tnm. 4—20.
9iefi njirb äurütffekcn." 5(u? bicfcn strei ©orten, bie ^ier bas ®eftcimnt§ ber 9Jettuna '^vuba'3
au/ bcr (SJcrat^r bc^ llnteriianiieg an^ciacn, bcftanb ber 9?ame. I^ap qerabe btcfer iohn be«
^jiaia« unb fem anbercr berufen warb, mit ibm bem Äöniqe entqeqenVtgeben, foüte aU autc
antunbti^unc; jicltcn. i enn mtt pflegt nid>t Mo^ burc^ Sorte, fon'bern auc^ burd) fi^mbolifAe
9)erioncn mtt ^acften ju mettia^ien-, Ose. ]. - o) 3^er iBacf) ®tt)on, ber »omSDcften ber Stabt
nac6bcm«ubcnrlle!5t_un^tü^oft(id) »on berfelben mit bem Sebron tld) ijcreiniqt, bilbete im
Steilen ber ^tabt bcn losienanntcn „obcrn Jeid)," öon n)eld)em eine ©aljerleituna um bcn 33era
■ eton berum.iinß, 5um (^kbraudic ber föninlicbcn 33urq unb ibrer «jdrtcn. gr bilbete irdte? I
""^^•■^^^'i ""\'^f'-5^'^^M't^$ näber einen jweiten leid), ben „untern," auö n^eld)em in bie
ZT\mn 'J ^^''^J ^'^^'".' ^'^''^'^ "'"•^^'^- ^" ^(^'^^<i^^ beö oberen Jeid^e^ n^ar ba^ gelb
n^o bte ©alfer tbrc ludier bearbeiteten unb ixnifdien. 1^a bie T^einbe, Welche Serufalem belaaern
hlm '^Ll^x^ l'V-^"' ^^''i binau^ACöauöcn mit feinen JRätben, um na*5uf ben, rie man
bem Setnbe baö ©a|)er entjteben fonnte. - 6) üpm) l^fH „büte bid) unt'fei ru^i^ "
0.-Äa^-«/ TovyGv;^äaai. ~ 7) „yor biefeu beibeu ^^ranbWroänjen' bie icbocb nur raud)cn " aber
ntcb mebr brennen XerSdinninj ober ba. Snbe eine^ f^euerbranbe.Mft b er r^niiX
p rurd)tenbe, ber |dUed)tefte Jbeil beffelben. Tic LXX fd)(iei?cn biefen ^cx^ mit bem Sifah
h?hir~ "^'''^ '?c V''''"' "°" '''"^■'"' ^'^^'" '"'"'^'"'- — ^) ■f'cbr. „barum, bat? böfen 9Iatb aefafit
Sn 'o ,%%■::;•"' """; ^^^%^^". '^^T'^K' ■ ■: ^«^ J^^X babe'n bier (£pbmim SL
laijen. — 9] H^Vp^ „laut unö |te angfttöen," b. b. belagern. «a2 GvAAaA/jcjavreg abroii „lapt
uns mit ibnen abmachen." - 10) m^p-^)- "^'^''^ ""^ ^^ jerfplittern für unö." ä.roarp^-^o/..v
«rro.\ Trpöf ///.Äf „ivir TOoaen tle ju un'^ bcrüberäiebcn." - 11) Jabeel nnir t^ermutblic^ ein an--
fcbniicber ^eerfübrer in ber Strmec 9taftnö unb fHm% - 12) Dipn ih „eg foß nic^t ge^
f^lfx^'^ '"' ^"' "''""'' '''/°"^'' "^^'^- — 1^^^ ^^'^* (ri)rißug ift bier ni*t i^om gortbeftcben ber
f^.S^'^^%\ f-J^- ^^e.^tcbe, fonben, .om 5(ufbören; benn desinet bejieTJS auf
3:amavHu^, aur Jlta m, ^amana unb ben Sobn SJomelia'^. 3(ud) (iorneiiuti a i'ap be bdl
beien^.nnrurbenbcilen. ;)iaein man Hebt nicbt ein, nvarum bier .om infamen ©otitnn
eg b(e be ^^(aci? beim ^^( ten. - 14) .^ieront^muö mx)^ (fufcbiu.^ bered)nen biefe 65 ^abreVon
^^^SZ^^'t^''%r 't'J'f.^^''^'-'. ■' 11 '^"' ^*^ im2;3.3teöierunÄebe
S^^eb? 'r ' ^r' "^-' '•„^^'- ""^ '^'^ ^^''' ""^^^'^^ ^f'f^^f*^^^- ^"^ "^^"^"^ f^^^"* bie Hebräer
in^ebu=Llam itc ü;rntüun.a mare bann einactroffen im ^f. 722 ?. (Sbr bei 5Ibfübrunrt
5olf ??.^ ;oiZV'n,®r""~r^^ "' ba. 3abr 675, in t.elcbem 3(f^Lrl.bbon aüe' i.raeliHfc^
»^ K ; '^^^^\"^'^1.'^^^» ^f in^bu stammen ftd) i^orfanb unb bai^ nid)t fo unbcbcutcnb >var bintrea^
rubrte unb barur au.Manbi|d)e Golonii^en ein5ieben lie^. (£ril in bicfcm -uibiVbbi^e S
a Ikb.Ä^:;'"T'" ''''' ^'''* "**^ in'bcr21rt,baünid)t bo* Ju^d,^'^ ml b
flcblubeinrai n. icnn ivenn man lieft, uhu^ auf 5(norbnun.i be.^ äbnia? ^ofiaö IV. Reg.
Äi; arfrhlh r?";,.r h'/'' •""' J'^"" ^^1»^^ 3?raef für bie Ibcilnabme am"aüaemeinen fsjottet
;'^f^?f'*;^^';cn.ebn^^ mel ^Idubiüc^ iU^If in biefem l'anbe fieb i^orfanb. -
1-3) ^teti ^^tiitaaunn i|^ ntd)t nur im n^citeren, fon^crn anc^ im eui^ftcn Sinne in (firfüttung
fleöauflen. - lö) ^m ^ebr. ein fc^öne^ ©ortfpief : IjQ.stn nS ^3 1J^!:Kn N*S DKi^^'f^v
s^nii3„%t'^V,?rr^';'^'^"" '^' nicbt glaubt, nurbet' ibr nid)ti>ertMe''n.'' T^er Sinn be«
Ä- ni bt ;? tf !l J'l-^^-'''" ^^3(auben ab. ©er nid,t glaubt, gebt oertoren. ©enn ibr
Sn Kl I ; u f'S-'^r'-^'^ ^'"*- '^' '''^'''''' «^"^"- ^^^icfd)ab n)ie er fagte.
Sr ^ Ln Vre ;.>,f^ ;'?; r'r l"' ''."• '^^'^^^ '^" '^*^^^ f*"^' autlerorbenttic^e IMngmutb; er
IS 9M, J./:,,^^-^^^^^^ cm beliebigem 3eu-bcn im Fimmel ober anr (Srbcn ^u begebren. -
mnfdUicb äl \^,f ,t;i h^^V^'r"' fc^^''*^' ""'^ '^*^ ^^'^ Unglauben^. (£r vertraute mebr auf
Km S u ,w? ^; f "^"'^f; ^'.^^" "" ©eltmenfd), ein (yölunibiener, ein (Sgoiit, ber
aürSünbrJri?S "* '-"*^ '^^'f^^''^"^ ^u muffen. So mad)en em
Sw b e. % V\V / J<\7r ^1 ^"/r''""-^'^^'""n auf bie .^artberjigfeit unb (^raufamfeit, i^er^
%i%i^t ^fnSh ; ,Sn ■' ""•^'"'■^' II"' ^'"^' '^"»"'^^^' - ^"^-^ ^'' Äriegmunternebmungen.
ny.lr f^" ' '^l'^*^" ^-'^''-' neueren ^lM-otc|lantcn biefe ©orte fo: Ter a^ropbet fteile ndniliA
ZZ^^VPZ?S!Vl'%''fi':ir' ''''''^'^^' ''^ fie einest SobimpSen'SSe
Ä Lit Cf4tm m ^'^ ^-ycfreiung m Äbnigö .on ber ®efabr an^
i ?ffi, ZL s l i.^>''''^" '' "'^' ^'^^ '^^'^'' "'^* nbcvtk\; bie 2?erbeer tng bce l'anbei ^eracl
sÄ sf 'f .^'^^\^'''^ ^'^;'!-^^ ^t'»^. ^^^"t «n^ ^i^bö unterfdHib^n fbnne, atfo ctVoa in li-Tfy^b en
Slnbeu ^}>rote|lanten erflaren, 3,aiae rebe nur bcbingt: ©enn jegt eine ^eiratb"rd()igetcrfün
Vtx ^ropf)ct 3faiag. 7, 14—17. *}(nm. 20—28. 1S5
ciuon 5c(ni emvn'anacn itnb gebären würbe, fp fei beiJeu f^cburt^^eit bie Mit bcr ?(birenbunci
tcr (N^-fabr bellen ^"intritt in bie UnterfiteiMnui^iabrc aber ^ie ,^eit fer ivernniihin;^ ^e? remb-
lieb aeiinnten "unaele uub feinec^ i!erbltn^eten. ^^lüein ivenn fer iVvoi^bet nutt? ^^Infere? al6
tief« barte i<u\in nn^Uen, |0 bätte er tut <\(m\i nidu fo umrtanMut viiuvK^nuf t ; er batte ntdjt
in l'o fcierlidH-in Imie iiefvro*en; er bätte niel>t (s)ctt i'elbft auftreten lauen, um ein eflatanted
»i«abr^eiiten \\\ aeben. "Dabit Doiuiims ii>?e vobis siinunn etc. (i? lie;U in ^f" i'Jprten enen'
bäretiva^<^^rb[;ereei,etivai< bcfonrcrs? (sV-beimnif!':eIle?. teremnianuel, ben ^er•;].M•opbet tjoraue*^
faiit, i|1 i^\\i\\bax fein anfercr, ai^ bcr aucb s, s ^^enannt, unf von bcm u, (> luu^c sieia.^t nnt«,
ixt nur bcm ^JJeffia« gcUen tonnen. Ter Umftant, bap baä 2Bort ,1^^^' ^''«""O' *^^" beftimmtcn
Slrtifel n ':cr fid> bat, ^ei^^t beutlidi an, baf; bic von Wott Snvviblte au^ allen Iöd)tern (£oa"6
' barunter" ui ncrfteben fei, bic ??iutterbev^ Wefila?, bietamitjl'oruu^ tie Cunuifrau fei, Csmuifrau
\ vor in nur na* rcr (^H-burt be-? tSrlbferj. 5o baben fie ^teüe au* tie ,^ettiicno|)cn ,|e|u i^e-
Ucmmen wie auo Mutth. 1. i.'-' unf aui? bem UmiLiute ber-:or;iebt, baf; C£int;ic, bi^ tut al3
fliJeiTiaiTc aelteuf ma*en wollten, crflartcn, l'ic feien au? einer ^sunjurau ;ieboren ^o baben
tie -teUc an* t>ie alten ?{abbinen,namentli* 5imeon, ^^en :so*ai, ,"uifa.^affafot*,.6abar|on,
'«auutiae aenommen. 5o baben |le alle bl. l^äter, fic Heie Stelle auelesiten, iienommcn.
rsie. tonnte no* Stdrfere? für tii ^Wefilanitdt btefer iDeiiiaiinUii voriiebra*t werren^ Unb
bo* licat no* 5tdrferc?, ja bag 5lUertldrftle in bem 5hl>^^ruc:e fc? m^otlel? Wattbau« 1. i2;; :
Hoc autem totinii tactuiii est, ut adiiupleretur. (lu.id du-tum est a i)()inino i)er propiietam :
Kceo vir-o in utero hal.ebit. '. fuäsU man aber um He i^cteutunji t^u^er ;yropbe5eiuni} be^
«ifeffia^ an biefer 5teüe, i'o tann mau i"aacn, c6 banble tut bier um ein 3"iten tcr iiltettun.],
ii'nt ba ^Uta^ tein neue? ^ci*en troüte, um ta? alte 3ei*en, um tai? wuttu^tte, viroptc ,-^ei*en,
um bie 3lnfunft ^ee Weft'ia? auö TaiMbo ,!pau|'e. Ta biet'er fommcn mutje, unt uvar nnmtcr.
bar (au? einer Cumafvau) fommen mitiTe, un^ rcr wabrcömmauuel im .*?eilanr ter ibeltnci,
(0 "crilebe e? t'i* '-hmi felbit, taf; t>on einem Ju^^vuntc^iebcn be? taotHi*en stamme? fetnc JlU-fe
fei" ^ivu>ac 3l*a', no* mebr willen unf namentli* tic 3fit- in wel*er lei.U in Meicm c<Ci^en^
wirtiaen («etränae eine .^ülfc eintreten werfe, i'o fei bie? feine lanciere unf feine hir^re als bie
ta nvif*en C£mvrauanif! unt (^k-burt eine? leben .Hintue? erlaufe. ßUn oerfunre aber no*
mebr- (£tli*e labre^ia*ber werbe l'erbeeruna nur iHM-wuiUnu^ be? reinfluten ,s?rael errolflcn.
Xa? (fintreffen fer i^orberaebenCen :;>{ettunj^ t'ei i^ür.ie für fa? Lf intreffen fer roljienbcn iuT^
bceruna — 5*eaa unterf*eifet in bici-er Stette bie inrivil^ueUc i^cfeutun.i Tur Me (^kvicnwart
unb bieunioerfelie", bbbere für bie 3ufnnft. ^?>a* fei- er|-teren t^ei tie i^eitimmuiu^ bcr 3nt
wann J^ülfc in fev aeaenwdrtiacn rsH-fabr fommc, na* bcr anfcrcn funbuu^ )ie bic ^Xntunrt fc?
Wci't'ia? an. — ÜV] ilNIpT '--»"'^ ^i wirft nennen ;" Kai KnUatii. 23etanntU* bcjcidjnet baä
^^^^cn acnannt werben" üi Ver orientalif*en Spra*- unb ^}lnf*auunvv3wcit'e febr bäufi;i fo•^ieI
7u fein " 3lu* an fiefer 2teUc mut"; man e? i'o nebmen. Wit ?>^e*t überlebte irie i^uUvita
bier He jweite ^J^erfon be? 5lttivum? mit ber britten fee f affisum?. 5*on ber fuMe i^cututc
gebraud)t oft ben 5lu?brucf „Xu," llatt „man," umfomebr bcr Crientale. — '-Jil) S^ll^j;
fSJott mit un? " 3n 9Jicmanb, al? in Sbriilut^ bat biefcv 9?ame feine »olle 5^ebeutun;L weit
er (^3ottmcni'* weil er einer au? un? xint tc<b i^oflfommencr «3ott ift, weil er axhi^ na* lemer
Slufnabme in fen -t^immel fo* immer unter fen ^eintcien bleibt, unf urar wirflut unf forper=
li* in fer bl. (£u*aviftic, ferner aei|"tli*er iln-ife für* t'eine (^Miafe, furc^ letne 4^n*i-HC unf
9)rie|ler, für* fein irHnt unb (f'^auflclium. - ;2^i,i HXtDfl »biete, geronnene ??hl*. -
24) bic neueften (Sregeten überfe^en bier ba? ©ort S^.sj^ „man wirb cfien," unf bc5ei*nen ba--
mit ben Zeitraum, wi^ man in ^uiba Wc.ien ber «orbersicbenfen .Hrie.ie unb weiiett^ Wandet? <xxx
5lrbcitcrn f ie nieder unf Si^einberae ni*t befteaen fann unf faber blo|; mit WiUp unf -t^onig
ft* nabren mui';. (£? werfe fiefef Juftanf ii^ U\ix<\( fauern, bi? fer .Hnabe (»ut unf H^^^inucr^
ebcif?ntHine,f. b.2-:;5abre. l£? bat f iefe Weinum^ au* i^. 22 mr tut Iro ??Jil* unf
jponiei alö ^^fabrung berjcnigcn be5e{*nct wirb, wehte bie ^tlr^n nutt bettcUcn tonnen. -
25) 1n;7lS. ^P"-'/ )^'"^'«'- ^" ^^"" ''^ offenbar, bi? faf) er r^erwerfen tann fa? Ü^öfe unf
wablenfa?"('snitc, womit man fic3citbeuM*net, fa fie Minfer fie >:)?abrung ni*t meljr blo3
cmpfanacn, t'onfern felbit wablen. rennnt*t iH>m moralit'* inMcn ^^^^J ^^"«" jf/TL'
jKefcarnu nebmen 5u fein, wie au* Exud. 2,J. I. IH'J; "VT.rJ^U ,.;..£. f in
.^abre .crfloiTcn finf, alfo 7;W-T;iS vor l£br. (sjeburt. - -27) wirf ^^^^ ;''^'Jl^f.\' ,^" '"
^niffebuna feiner urei «öniae rerab1*eueil fa? bama?eent|*e ^r>nen unf ba? .K ut <?raii
:idmi*1>erlSn^ fein. Ter a|prif*e Moni.rlbi^jlat.^yileiter tarn wirtlut nacb
•' SreV ib nb cmbcraeu^acn, toftete fen f'.>rif*en Mont.^ J>{aiin, eroberte fen norfluten
iblff "^rldSüuf filePPte'n^cbrere Stamme fowobl auf fer Cü ^^^^^X^^^l^^
fie f^efansenütaft l\ . Kee. J5, 2U; 10, V; 11. Clnon. 2s .j. - 2b) ^IcxdiVm fer ^ripfct
136 tcx 3)vopt)et 3faiaö. 7, 17—26. 2lnm. 28—41.
t)cm 5rc^vr, bUbcx 3(niienebmeg flcfacit bat, tiitjt er nun bte Strafncrid)tc ertönen, bie ctcn bcg»
Inilb einen um fo tiefern (Sinbnuf machen fodten. iM^^ ju (£nbe_t'iefeg davitelij tütntj9fi*tv aU
(^kricfct über 3u^a. — "iti)) töv ßa^üta n'.iv 'Anarpluv. Ter ailinlfite ili.Mlil■^, bev ^^^rael öer=»
Öfen wirf, \\Al and) ^'suba i^evöben. rerefcr=5chol5 liebt fie (Jrfüdnni^ bicfer ©ciffaiunui in
IL Cliroii. :is, L'O, ivo cv^ l)cif!t, baf; Ilnii[at'^].Mle|Ter tarn uuf %d)a] äujUliiite, anilatt ibm bet=
§tu?flu|Te fer StriMne ^leiV-n^tene." Tie ütnuit^iiien, läftijKn inUfer 5leiV.n^teni5. (£o !amen
vvar mit '3:hii^iat4.MleiTei- nocb feine ^(eiV.U^Tifr, fcutcrn nur (£fomiter unt- >;].'' In lift er IL Chron.
•2S. 17. weld^c inMfer man ak- 'i'?a*baren fer •JlesV-'Vtier fiefen bei^ablcn bürfte; aber fte famen
bcfto ^ablreiiter in fpdterer Jcit, ali fie 2traf;]eri"ibte [icb bduften. IV. Reg. 23, 2'J; IL Chron.
8.j. 20. — 31) nll^l*?' ^^'^1^^ ^'if>" c^cr „üi^ein^c" al;? „iMene" beif;en bürfte. Tie 5(tnuier
roerrcn unter biefcm t'^iitt iMM'aefübrt: ] ) n^ci^en bcrtOiacbt ibrer5.''feile. -Spieren.-, 2)nH\ien ibrer
iH>rfebi.-fcnartii:|cu .Uleifer unb'scrjiolbeten ii^aifen. CSm-iüue; 3) weisen ibrer unermufeten X^(n-
Ih-enquuii in feu .Hriea>?operationcn. Gorneliue a Vapife. — fJiJ) ®ie bie gtic.acn mx'i' ©Cx^pen
in alle S3iufel unb VodnT [Mneinbriitsien unf fen Wcnfiben beldftii'ien, baf; er niebt ruben mö;K,
fo ann-Den biefe iUUfer etnbreeben unb alte äl^intel bee i^aube? aüöplünbern unf au>;5faui5en. —
33) 0**7*711^ „Iriften." lie LXX unb i^uli^ batten tra^rfebeinlid) eine anbere l'e^art por
fut. _ 3_i) '■M.w erfaufte fen ^-i^eiftanb S>)rtcn6 mit aßem ß3oIbe be0 3:c-nipeIo, bcr tcniiilicbcn
i^urt^ unb bcr inn-uebrnfteu fc-:* IVviife-?, unp erfubr fafür i^eänj^ftii^unsi unb 5Deb IL Chron.
2s. -j]. _ j;$oi Tic Aciurc plünfertrn a[Ic~i>ewcbncrfeö ^Ninfei^, »olmu .siöuiii bi? umKiVininsiften.
3«) „Ta wirf ctu'a ein isHucf lieber eine .Uub uuf pfci iicbafe für fid) retten."— 37) Ta bie
j'^elber 'oernniftet fein UH'rfen, ivirf ex^ incle ÜHMfe i^eben unf faber aud^ «.'■iel llJüeb, un-nit man
iMeb bat ^ur ii>eife. n~o rur -/hgtov -iüv (TTovt-'iv) ^n/.n. — 38) Xa wirf ex> fein Jvleifd) unb
^.i^rof, feinen Ü?ein unf ßif er, fpufern nur i\'ileb unf •'poni;:;, bie .HLM't fer 'Firmen ^u i^MÜefjen
aeben. ~ r5{h ubir fen 2ilbevlin;^ ftebe (Jen. 20. Ki; Fa-o;]. 30, 13. — '40) Tie ii}einberi^e
werfen fo i>erL^fen unf mit rLM-nftraudien überwacbfen, fa|^ fiMr'ie ein XididU werfen, in wehtet
reitJeufe 2biere fid^ einniften, unf in welcbec- man obne il^arren nid^t ein^ufriui^en waiien barf.
41 ) f. b. man wirf fie nidu mebr mit lörneru einzäunen, um faö iUef} abzubauen. <iand)e3.
Caput VIII.
1. Et dixit L)oiiiinu.s ad nie: Sume tibi librum' grandem, et scribe in
eostylo hominis:'- Velociter spolia dctrahe,^ cito praedare. 2. Etadhibui
milii testes fidelcs/ Lariam sacerdotem,^ et Zachariam® filium Barachiae:'
3. et accessi ad jiro'phetissam,'^ et concepit et peperit filium. Et dixit
Dominus ad me: Voca nomen ejus, Accelera spolia detraliere:^ P'estiiia
i)raedari. 4. Quia antequam sciat puer vocare patrem suura et matreni
suam, auferetur"' fortitudo" Damasci, et spolia'" Samariae ooram rege
A.ssyriorum.''' 5. Et adjecit Dominus loqiii ad me adhuc, dicens: G. Pro
eo quod adjecit populus iste aquas Siloe, '* quae vadunt cum silentio, et
assumpsit magis Kasin, et filium Komeliae: 7. propter hoc ecce Dominus
adducet super eos aquas tluminis fortes et multas, regem A.ssyriorum, et
omnem gloriam ejus: et ascendet suj)er omnes rivos ejus,'^ et fluet super
unversas ripas ejus,'" 8. et ibit per Judam,'^ inundans, et transieus
usque ad Collum veniet.'*^ Et erit extensio alarum ejus,"^ imi)lens
altitudinem terrae tuae o Emmanuel."^" 9. Oongregamini populi,-' et
vincimini, ^- et audite universae procul terrae: confortamini et
vincimini, accingite vos et vincimini: 10. inite consilium, ^t
dissipabitur: locjuimini verbum, et non fiet: quia noljiscum Deus.^
11. llaec enim ait Dominus ad me; 8icut in manu forti erudivit me.^
ne irem in via populi hujus, dicens:*^ 12. Non dicatis, conjuratio:''^
€cr ^rop^ct 3|aiaö. 8, 1—3. 5lnm. 1—9 137
oiiinia cnim quae loqnitur po)->ulus iste, coiijiiratio est: et timorem ejus
iie tinieatis, iieque paveatis. 13. Dominum exercituum ipsum sancti-
ticate:*" ipsepavor"^ vester, etipse terror vestcr. 14. Et erit vobis in sauctifi-
oationem.^'-' In lapidem autem oftensionis, et in petram scandali duabus
domibus Israel,'"^ in laqueum et in ruinam habitantibus. Jerusalem. 15. Et
oM'endent^' ex eis plurimi, et eadent, et conterentur, et irretientur, et
capientnr.^^ 10. Li<2;a testimonium,-" signa legem in diseipulis meis.
17. Et expectabo Dominum, '^^ qui abseondit laciom suam a domo
Jacob, et prae.>tolabor eum. 18. Ecce ego et ])ueri mei, quos de(lit
mihi Dominus in signum, et in ])oriontum^' Israel a Doinino exercituum,
qui habitat in monte Sion. 1'.). Et cum dixcrint ad vos: Quaerite a
pvthonibus,^'' et a divinis,'*' qui strident in incan.tationibus suis:*^
Numquid non populus a Deo suo requiret [no vivis a mortuis? 20. Ad
legem magis,"'"'' et ad testimonium. Quod si non dixerint*' juxta
verbum hoc, non erit eis matutina lux.^' 21. Et transibit [jcr eam,
coiTuet, et esuriet:''" et cum esurierit, irascetur,^'* et maledicet regi suo,
et Deo suo,^^ et suspiciet sursum. 22. Et ad terram intuebitur, et ecce
iribulatio et tenebrae, dissolutio et angustia,'" et caligo porsequens,*"
et non poterit avolare de angustia sua.^'
1 i (1-*?J1 »illiif^f Safcl," u:n barauf ju fc^rcttcn. röfiov Kaivüv [Kmvov). — 2) b. b. mit
iv:u>öhili*cr ^dnift, nic&t mit ^cidKnfitrift. — 3) f^ ^»'n ^^l^ "IHD^ „cilcnbs ?ur
- T TT ■' T :
1. j ' ^ . . • / . . ^ -. .^-v t. tt ~ ' .-' ^ - _ _ _ .' 1 . _ / ' rj. ^( ^^^...t.^
^.llllH- II. II ^,,-..11.1-,. v;,.. ...vii"» " «-vir' . iJ-.yw ..iii...i.. ..... »V .,...., .^.^ j,^^ ,....,.. .^ ...
fiicta sunt, uti mox patcbit; qufe taiucti vi.-^io piihliea onmibus ])n)ii(iiH'n(Li et posteritati
per Tsaiaiu in hoc libro et capite coiisigu;iii(la erat et hoc symlioü -e .-<ii;-niticabat styhis
lioiniiiis et tesies atlhibiti. ^Klcin lirinitc üi;U im ('S)CiV.'!itbcilc: ])e viventibus liicsenuoiiem
es.'^e. nei|tie per visionem ned realiter hrc oisjiiia peracta fui.-<se, claiuant oimiia et sini;iila
Seriptur.-v verba et doeent uon soü K ibbini, .-^e 1 et S. Clirysostoinns, Kicliardiis A'iotor. ,
S. Thomas, Sixtus 8en., Vatablus et aUi. — 4) (£r nimmt firi^ -kUiUMi, bamit bic Vluf-
ütrcibmui mein- i<i\iIaubio,uiui crbalto u^^ mebr 'Odifclu-u iwbc für alle .-jcit. — -5) wabrüt^diw
liit jener .^-^obcpriefter, ber auö '?Jai.t>iieLM;Ueit \\i<\(n "ilcba] ^cu ^roleu rei 2'.M-er einen 'Jlltar
erridncte IV. lle.u-. ]i\. lO-lC). Ilacb fer C'Ui-^le'aiuui jener, ivelcbc bicr eine IMi'ion annehmen,
tit biefer Uriaö jener ^JM-opbet, ^er 1 öii O^'^ire i'pdter anftrat ^nr J^'it beo Cu^remia-« J(!r. 2C). -jo.
«) 'oieUcidu ber \!c-oit, beijen in 11. Chron. 2U, l;! iini>,ibnun;i v^fduebt. —7) in*D1D*'|5-
Xie t>er i'ii'ion vnjieneiiitcn (Sre.-ieten tltetlen \\6 in ber Woinnnyi, nun- biefer Si^'ii'i''^'^ ßeuH-fen :
triniiie balten ibit für ben IciUen ':T'rcpbeten, "?(nfere für ^en 3obn jojaba\\ ber 'oom .HiMii;ie
:rMiai^ iietbrtet ivorben. .iMeroni^mni* bdlt i'.Mi für jenen, roeUter unter ben ^Prieftern .genannt iü,
bic unter (f^ednac* bao ihmu .HiMiijU' ''iid)a\ entebrte •^^»au:^ f^knte-? rciniiUnt unb fnbnten II. ehnm.
ü'.i. l;;. — 8) b. b. id^ wobnte meiner (^k-mablin ebclid^ bei. •jjadi .iMeron'.MnuiJ, (£'.>r;Uu?,
ti^aftliuc', 'Jüu'iuüinui?, ":}lmbronuo, liufebiuö ift bier nidii-? '.jlnrercei c[(\\\^t, al? ^af! t^cr iVropbet
im '^ieiftc ri'e J^■.!u^erbare (impfäuvpiif! t£brifti in l^i.tria j^efeben babc. Vo* unb rX'cifAl
bcmcrfen: „bic JOeiiJai-innvi i^. 1-4 üebt in iunisiei" inM-binbunji mit 7, 1 1-1(1, obne fie ;ileid>c
ju fein. Tic bem ,,-^?aufc ravic" s^e.iebene iJM-opbetie vhmi ber oK'i^nrt (vmmanneb? an-? Der 3"«;^
frau 7, 14 bat ibre (irfultunii in fernen laiien, i)t ^arnm ubeibanpt eine iiebeimnifr.HMle. iDic
eine '^lbfi-battnni^ biefcö fommenren (^3ebeimniffcö erfdn-int nun ein noneei, fidi unmittelbar ooll»
jicbcnfe« .U'icbcn im '^''ropbetenfobne. Tie i^urj^fd^aft ber prLn'be^ifd^en "i^et^entramieit foKtir
2batfa*c ift iieiieben in fer i^eunffen 'vVeburt eine? 3obne? unp in feinem '.ton '^H^tt beftinimten
9(amen . . ^sntty, fcr cobii Per oinKifran Purd* feinen iifamen .Oeil unP '"Miape autniipet,
brauet ber 'ilJame Pee; f ropbetenfobue.^ mit per Jnfnnft Pe-? Unbeileci unb bee .-^innce. .,"<a, ebe
mit Dem (Jtmmanncl Pte conaDenoueüe fiA erfcblicfu, „Pie !ji>affer iH>n 5iloe" s, 7, muf; (>5otte-?
fin-rcdMii^feit offenbar mcrpen allem i'oUe ^ur ^VrcPisU Per ^.Bupe s, "'.-«i, ,"). 5o diuii nad^mal:?
bev ^Vviefterfobn ^obanne;? i^aptifta, Peffen 'Diamen Per isiter j^lciebfalU^ r»or (^5e',eUi\en auf Paö
SdfeUten i^efdtrieben, Pem 2cbne Warien?, Per ^uuju'rau an;? Pem J^aufe raripi\ Pem tintma^
nuel, Per "'skburt unb Per SenPauji naeb vomU'J, alö ein ftieuiU'r -inne Per (^U-riitte 'vU>ttc-j."
0' ^s'.w A>ebr. reit oben i'. 1, jepo;b mit ".Il'e.^laffanii Pecj iJ.Tafieuin b beim erileir^iHn-te. ra.v'w';
138 Der gJro})^et Sfaiaö. 8, 3—17. 2lnni. 9—34.
aKv}.£vt7ov, h^euc Trpov6/ievmi> „f*nell jiir ^Müitbc.ruug, cilcnbei jiir 58cute!" — 10) J^ti** ,Mxi
man irci^traiicn;" /^i>e-ai „er (bcr Änabc) nnrb »ccincbmcn," UMei natürlii$ finnbolifd) ju
ncbntcn."— 11) b. b. tcn 9?eicbt(nim. — 12) b. b. bic"i^ciitc, bie man in Samaria mad)t. —
13) auf 23cfcbl bc^ ä(>mc^a^ ber 3(ffin-ier. (£i5 ift bicr baJTclbe («cfaiit, »aö 7, 15. 16. — 14) l:ic
flillflicfjcnticn ©aiJcr bcv'Cucüc Stlcc jlnnbilbcn bicr ^süta in [einem .^eiliiUbume, in feinem
5}fef|laeiilamme, in feinen i'erbcitJuni-^cn, ^ci^nunc^en unt (^5na^en. 'Diacb '^Inbcrn ilnnbilben fte
blp^ ten baiMbifcben Siej^entenftamm, ber nun ftiü «nb rei^unci^loei jicwcrben, nnb ben bef;balb
baei il^olt t»eracbtet habt. .^ieroniMiiuö unb 3:bomai5 i^lauben, ber ^Prcpbct 1^erfiebe bier unter
populus bae abtrünniiic 3?i">icl-, allein Smillu^, '$>roeopiuiS yiereriu? u. 5(. fint ber ^^»ieinung,
e^ fei ber un^anfbafe unb flräflid)e Übeil ber ^nimmc ^uba unb 3?enjamin gemeint. —
13) VD^ÖX /-über alle feine glu^beete, ober über alle feine ßanäle," ittI nädav (päpayya vudv
„Über alle eure S^batcr." — lii) Kai TrepnraTr/aei fiTi Tväv teIxoq hfiijv. — 17) Kol ä^e/lfZ (ino -fjQ
'lovöaiaq äri^fjdinov, bg fiim/Ge-ai KF(pa/J/v äpai // 6in>aTuv (TvvTeXtaaa^ai rc. — IS) b. b. bi6 naci^
^erufalem, wc ba^ ^aupt, ber Äönig, feinen Si^ bat. — 19) kcü tarai y ■napefißn'Ky nv-or, Man
iz^.jjpüaai TU nläroq rf/<: A''V-'«f f^oi' „fein Vager wirb bic 23reitc beine^ Vanbes einnebmen." —
20) W\\. 2lbarbancl unb S^öberlein nehmen bier mcbrere neuere ©regeten bieSöorte ^f< lltDl^
al6 einen Sa&: „ßJott ift mit wwi-," ober »ielmebr: „Wott aber i|l mit une;." 5tuc^ bie LXX
geben: /^n*' t)fiüv 6 i}f6<:. 5lllein ba terrara tuam, T|in{^, i?orau>?gebt, fo eignet fic^ ber !Jluö=
brucf al^ Sigcnname betracbtet mebr jum Scntevt. ii$ lun'itebt ftd) übrigen? i^cn fclb|l, baj) ber
iPropbft mit biefem 9?amcn juglcicb anbeutet, baf; ^niba ben edntiA (^ibtte^^ für ftcb ^abe, alö
bae: l'anb beei (Smmanuels, ale! i>ai !i!anb bee ?D?efria6, bem 9?ic^tei fi^aben fiJinne. — 21) )^'l
)!in) D^Ö^ „i^erfammelt euc^ 3?ölfer unb effcbrccfet;" b. b. »erfammeU eu^ nur, foöielc euer
finb, ibr n^crbet bocb erfcbrecfen »or benen, mit ivelcbcn ber .6>err ift. yvfo-e ^^v?} kuI l/-Thc-&e
„erfennet e^^, ibr iU^lfcr unb werbet übernntnben." — 22) ^ebr. unb Wriec:^. wie »orbcr. —
23) wa? man nad) bem .i^cbr. aud) „wegen (Emmanuel" überfcgcn tonnte. Sörael ift baS
4^olf ber ikrbcifjung; ü ift bae intlf, burV^ weldieö alle (yefd)lcdncr ber (£rbe fotlcn gcfcgnct
werben; e^ ift fa«5 i'olf, awi weldiem ber beniorgeben foU, ber ber Sdilangc ben S\t');>\ 5crtretcn
wirb; biefeö i'olf wiber|lel)t in (iJPtteö Äraft aller 9:»fad)t ber ^^eibcn. — 24) iTf hpfllD
*J"ID*"I „iubem er bie ^artb ergriff (b. I). inbent er mid) fräftigtc) unb mi(^ warnte, biefeö
Si?Olfc? 23abn nidU "^U geben." tij löxi'pä je^pt ATtei^orcrt ry Tropsia -yg ööov Tov ÄaoJi rovrov
„gewaltig abtrünnig finb^ic bem ©anbcln auf bent 2Pege biefcei 3?olfeji." 'Jlciäi LXX finb bicf?
bereite Si^crte, bie"(s3ott fpridu un? womit er ba? CSntferntfcin bce Vebeuo ber au>?länbifcfcen
iU^Ucr von bem ^e? jübifdu-n bejeicbnet, wdbrenb nad^ ber gcwöbnlidHni 5hu^legung bie 5Borte
CSJottee erft nadi diceus beginnen. — 2-5) ?.t}ov-tg. ^an weif; niAt, wie man bicr biefee; S3ort
ber LXX teuten foll, ba baö J^olgenbe offenbar bie 9lcbe (^kntce, nidU bic ber i^ölfer i|t. iMel-
lei^t wollten bic Ueberfe^er bamit bloj; foinel fagcn, bajj bie inHfer burdi ibre iTJeben, Äeyovrtg,
ftd) aU abtrünnige erwcifen. — 2ü) HH Dj;n l^N^^ntTN* Si^S "ll^pjTO^^^
iSp'p /Jcbct son feinem iMinbnif; bei SlUem, wat^ aud) bat^ J^olt vhmi i^ünbnif; (mit Sliförien)
fagcn mag." Xa? SBort Kescher beif;t allevbingjt „'i'crfdnv^örnng," wie bie a3ulg. cö überfe&t;
aliein es? ift bicr nid)t an eine i'crfcbwörung im gcwöbnli*cn ein'ne, fontern an jene ju benfen,
bie gegen ben 'JMinb O^^r^icl^"* mit (siott geriditc"t_[ft. :3cfe>? i^üubnif; mit ^eiticn gegen Wotte?
ilöilien itt eine ^i'crfd)wörung gegen 'sHnt. Ta ^inn i|h 5i.M-ed)t bocb nid)t !^on '^imbniß unb
immer iMinbntft mit 2lffl)rien, alo wäre bicf; fa^ 9icttung>?mittel. .fiyiroTe nnuai. aKAyp6v. mw
yäp b täv drrij o Antig ovrog, aK/ypöv tart ,,fie follcu nid)t .(partce, HCp- rcbcu, bcnu Slllcö, roci^
biep 35otf rebct, ift bart." — 27) b. b, ibr follt eudi an (s)ctt wenben. ®ertn man ftd) an ©Ott
um ^ülfc weubet, fo erweijl man ibm eben baburd) (£^rc, — 28) i-Trai mv (p6ßog. —
29) C^'^pP^ »5" einem >&eiligt^umc/' b. b. er wirb eud) ju einem Heueren 3uflü(^t?orte fein,
wenn i^r auf ibn J?ertraurt unb ibn anrufet, «p f7r' avrCi ■n-enoi'^iog yg^ Fofai cot dg äylafffia,
Kai ol'x 'Jf /Aiioi' TrpogKÖ/i/iari cvvav-i/afGd(\ a'vfie m? TTtrpag izTuna-i. o'i (if- oikoi. 'Ia/f(j/3 iv Trayit^i
ml h Koi<6G/jnT/ eym^/'/fievni iv 'lepovaaAyfi. — 30) b. b. i^iclcu aU3 bCU bCibcn .^äufcm ^Üba
unb ^^J'^JCl. — 31) (it^vva-yaovGL. — 32) Kai f}}/(W(T< Kai ä/.ucmi'rai h' n(j<pa?.€ia ovreg „UUb ftC
werben nabcn unt gefangen werben, obwobl fte fid) int ^id^crn glauben." — 33) b. ^. bewabrc
unb »erficgle biefe Cffenbarung für meine jünger (für meine ircuen). tu-e (pavepol faovrai ol
a0pa-} ti^ö/itvoi 7(if vöfiov rni' pi/ paüiiv ,x<x\\w. wcrtcn fuub wcrbcu jcuc, bic baö ©efeß (bie Cffeii*
barung) »crtlegeln, bamit fic c« nid)t fennen lernen," — 34) „untevbeffen l}arre i^ beö ^errrt/'
Der g)rop^ft 3fatag. 8,17—22. Slnm. 34—47. V.V.)
na] kpei, fihu rbv deöv. — 33) Tic itiiibcr bc^ 3fiiiii^ trihicn in ibrcn '?ianicn bic 3?frbciG'im(;
(«Pttci?: (2*car-3af(*ub „bcr SRc)! unrb uirüctfcbrcn," Wa'bcr^5clialal (Ibafrfvl'a? „f*ncll wir
^jMüubcnin;), fitncll ",um :){aiibc." kcü tnmi m/nna Kai riimrn . . '^liut bfr "iJaiuc bce Ouata?
„^ülfc (ycttcji" jvar ein i.HM-5ctct)cn. — 3(>) m^^J „bic loDtcnbcfAreorcr." h,-^aGrfii^iüni,
„bie 2?aucl)rcbncr, ^^amtpropbcten." — 37) D*J^*T „bic ÜBa^rfagcr -," rovg inrl Tfic^öi
<^voi-vraq. — 38) D^JH^m D^DV^VP'*! "^^"^ 3il*clnbcn unb Wurmcinbcn;" roW
KFfn/.o-jOvrrn^, o'i tK tijc Koüiuc c,,umivGir. 'ülllc bicfc -5 obtcubcfituH^rcr «crftviiibcn bic Miiuft, in
einer Siinunc 511 rcfcn, bic ivic aiu^ ferner liefe fani inif etUMC> i^H'frcnfterartiiieö, (^ieifterbaftte
vin ftd^ battc. 2ic »raren cinsufebnltc 4\iiu1)refncr. — 3})) „^um (,yefet.e unb 5|Um .Uniiinif!
sictnicbr muf: man ndi ivcnben," b. b. ju bcn vom ©cfeee cingefc^tcn iKatbjicbcru unc' ^u ben
^''rcpbeten, bie i^om .!perrn felbit bciiKiubiiU finb. vöunv jü/j n^ jM/^&eidv mSukst. — /40) „wenn
ta« 2?olt ni^t cinoeritvanben ift mit bicfcin iln^rtc," b. b. mit ®ottc6 JRatb unb Slncrbnunc». —
41) 1TO l7"pl< *^C*^^ "\o ötf't i^'" ffi" fiiiHiKnliitt auf," b. b. fein ^cil. Taj JKc(atit>
ascher bat bier bic 2?cbcutuni^ be? ki. ba-o bcn ''?(ad^fat3 bci^innt unb bem bcutfebcn „fo" v^IcidH
{(Sicfcniue). 5lnbcro nimmt e^ rerefcr^Sdipl', unb uberfet,U: „bei bcm fein 3*i"^crblcnbn''crf,"
worauf bcr 9^■ld^fa^ crft mit bcm näcbften inn-fe bci^innt. h-a d-uaiv oix <■'? -0 l»}ua r<>iT<,. ->/•/
ol' ovK iuTt öüfHi (hvrai Trf/ji ahoi' „^amit fic uid^t xitcn, \vk bicfc j1{erc ift, für tic man fid^ '')Jid:^t?
tarf feilen laiJen." — 42) ^j;"!") n^J'p^ 113 151*1 -/""t' cö (tae iuMf) ocbt rarin (im
Sanbe) gcbrürft babin unb Iei^et ^un.i^cr;" Kai r/^ei 'f<p' i>äf oK/r/pä /juoc. — 43) kuI iüthi üc
hv ~sii'd(jT/7e, /i'-r/i^^/fffffi^f. — 44) tov äp^ovra nal rä irä-pia. — 43) HplV ^"l^^^D „^inftcr
ni§, Scbrängni^;" ^/M'ig koI am'oxupia „Zxi\\>\\^{\\r<\> Sebrängnip." — 46) ni^P H^S^^"^
irctdicr 2(uebrurf i'^crfcbiebcn überfctrt wirb: „unb j^initernip ift aujgeftreut, ober (vinfternif; ift
vcrilojjcnb ;" mü aKorot: iiarE fif/ ,f/.t-fiv. I:crcfcr»2c^cl3 fc^t in biefe iOcrte bcn ^lnfan.^ tcr
.^cü^s>crfünbung unb überfc^U: „boc^ baa üunfd ifl scvflrcut." — 47) 1C*N^ n>*1tD N*^ *D
n^ PVID „benn feine ginjlcrnip ift mcbr bort, rcc ^cbrängni§ war, ober ci^ ifi iebod> feine
(^infternib'." aal ovn ä-opiidi/af-rai ö fv arevoxupia üiv .'wf Kaipnv ,,\mt bcr in 2?ebraniinif! ift,
»ir^ feine "^Jotb mebr baben bi-j auf eine ^dt." 3ni ^cbr. fd)Uet't bicfc^ (£apiicl mit bem erfnu
'4?crfc bcö UvidMlen Sap. bcr LXX unb bcr i^ulgata.
Caput IX.
1. Primo tempore alleviata est^ Terra Zabulon, et Terra Nephthali:
et novissimo agojravata, est^ via maris trans Jordanera Galilacae
Gentium. 2. Populus, qui ambnlabat in tenebris, viditlucem ma^nan) ;^
habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis. 3. Multiplicasli
gentem/ et non magnificasti laetitiam.^ Laetabuntur coram te,*" sicut
qui laetantur in messe, sicut exultant victores capta pracda, quando
dividunt spolia. 4. Jugum enim oneris ejus, et virgam humeri ejus, et
sceptrum exactoris^ ejus superasti* sicut in die Madian.^ 5. Quia
omnis violenta praedatio cum tumultu,'" et vestimentum mistum
sanguine, erit in combustionem, et cibus ignis. 6. PARVULUS enim
NATUS est nobis," et filius datus est nobis, et factus est principatus
super humerum ejus:'- et vocabitur nomen ejus, Admirabilis,'^ consi-
liarius,'* Deus, fortis,'-^ pater futuri saeculi,"^ princeps pacis. '^ 7. Multi-
plicabitur ejus imperium, et pacis non erit finis:'* super solium David,
et super regnum ejus sedebit: ut confirmet illud, et corroboret in
judicio et justitia, amodo et usque in sempiternum: zelus Domini'''
exercituum faciet hoc. 8. Verbum misit Dominus"" in Jacob, et cecidit
in Israel. 9. Et seiet omnis populus Ephraim, et habitantes Samariam
140 t)tx ^rop^et 3faia^. 9, 1—4. 2tnm. 1—9.
in siiperbia et magnitudine corclis dicentes: 10. Lateres cecidernnt, sed
ciuadris lapidibiis aedificabimus: sycomoros siicciderunt,-^ sedcedros im-
mutabimus.'^ 11. Et elevabit Dominus hostes^^ Kasin super eum, et ini-
rnicos ejus in tumultum vertetr^ 12. Syriam ab Oriente,^' etPhilisthiim^''
ab Oceidente :.et devorabunt Israel toto ore. In omnibus bis non est aversus
furor ejus,'' sed adbuc manus ejus extenta : 13. et popuhis non est reversus
ad percutientem se, et Dominum excercituum non inquisierunt. 14. Et
dis])erdet^ Dominus ab Israel caput et caudam/'^ incurvantem et
refrenantem die una.^" 15. Longaevus et lionorabilis,"' ipse est caput:
et propheta docens mendacium, ipse est cauda. 16. Et erunt, qui
beatificant'" populum istum, seducentes: et qui beatificantur,^^ prae-
oipitati; 17. pro])ter hoc super adolescentulis ejus non laetabitur
Dorainus;^^ et pupillorum ejus, et viduarum non miserebitur: quia
omnis bypocrita'" est et noquam, et Universum os locutum est stultitiam:^^
In omnibus bis non est aversus furor ejus, sed adliuc manus ejus extenta.
18. Succensa est enim quasi ignis impietas, yeprem et spinam vorabit:
et succendetur in densitate saltus,^^ et convolvetur superbia fumi. 19. In
ira Domini exercituum conturbata est terra, ^^ et erit populus quasi esca
ignis: vir fratri suo non parcet-''' 20. Et declinabit^" ad dexterara, et
esuriet: et comedet ad sinistram, et non saturabitur: unusquisque
carnem brachii sui vorahit: Manasses Ephraim,*' et Ephraim ^lanassen,
simul ipsi contra Judam.*^ 21. In omnibus bis non est aversus furor
ejus, sed adbuc manus ejus extenta.
1) .5e[^r. 8, 23: Sprt »^^it »cracf^tct." 3-t&it(iMt unb 9?ci>btKiIi UMvni tmincr in ciniiier
i>cradUmu^ beim 2tammc ^\nha, iinnt fie nid Umiiana mit ^cu ■'ödtcn battnx, wdcbi xuu]cl)n
tr*ülMUcii Judic 4, 2; III. Keg. y, 11. Thomas? ihmi 3li]uin, -^}uci.i\ Isttabluö, ^^iiufciuuö iinD
ilcmeiiUHnu t'ic -^ctnacr Ici^cu bte 3Bpvtc auf bic crßcvc Icid)tn-c ''].Mün^enIn!^ ^ce nin•^liAcu
3?racl au^, unxnc ^ai^ ü'^islfncc a,<;>rr:ivata est auf fic fcbivcrcre ^urd) ^almauaj'av. Tic LXX
fiut" biCV idUVCV JU iJCVficbCll : ToTtü rrpürov irle. 7«^)'r iruiei x'-'P^'- Za,iov}(iii' y yf/ Nfoi'^o/'//. Kai oi
'/'tirrni o'i ti/v Tzapa'/.inr neu Tce.pav ruv 'loprfavov Vd/.iAaia tÖ)v £i}vüv. UutCV teilt ,,Jvtlifi'U" tiUUltC
roobi bcr 3:rütM'»i(>Jfffdi ^u iM'rftcl)cii fein. — ü) T3^n „l)at »^cc&rt." „'Sic man »ovbor ^]abvi"
Ipn unb '?fcvbt(mli »M'raditct bat, ]o cbrt mau uaiiibcr ben "D^ftH'rn^c.a jcnfcit bce; ^i^rban, baei
Walilda bcr .'i?oiccn," b. \\ bic bnbcn <::tämmc Jabuicn unb 'i'ievbtbvili. ^fadi Matth. 4. KJ
bi^ Kl ift baruutcr jene (£bre ^u ycrftcbcn, t'a]^ Cu'fu^ (ibriftu? in Dicfcm l'anbe tu'wobnt, iiC'
niantcU, iiclcbvt, il^unber j^caurft l)at. S(u^ bicfcm Vaiifc audi nabm er feine metften '^tpeftcl.
lae '^U-rad)tetc erwäblte ter .\}>ar, um^a;? .Ciodurabenbc ',u 3dianbc ^u madien I. Cor. 1, 2S.
Ter iicnaunic(fyau;U'(ift brino.t biefen ^ai\ tu unmittelbaren .{ufantmcnbauii mit tem fotiicnDen
tu'rfc. — - ^J) worunter fa>5 Vid^t \n mn-ftcbcu ift, ra-? in bie 3\?elt!U'fommeu, um 'Jdle ju er(eild^tcn,
bie in ber Aintleruif) unf im Statten Dcc^ IoPe>5 fitzen, Cu'fui^ (ibriftuö namliil); f. cf. 42. (i;
4'.). ()-, Juan. S.12. O'^i'fcuiu^ fiebt in tiefen iinn-ten tie Setffaiiun;] ber ^Xettuuvi be» '4>ottc3
ter Bulben auö ter^.^^aut 3ennad^erib^. — 1) Iboma?, V'.M-auuei, .*>uiio Deuten tiefe Wen.ae auf
bie •t'eerfdmareu crennadHMib-;!;. 'allein alle übrii^en 'Olufiejier beuten fie entiiH^ter auf tie IVeneie
►ber 3-^vaeliten, tie ftarf ^uncbmen biei jur Jfit >ibrifti, "oter auf tie •'5teu;ie ber (sMdubijicn
(ibrifti. 7M -/.('laTDv rnb '/.aov Kar/ßayec iv tix^pnavini croi'. — ?>) Tic 9iabbineu uitb LXX lefeu
bier i"» ilatt J«j^, ircrna* ^u überfc^fn: „Tu ball ibm (bem i^olfe) bie Jyreute i^ermebrt." ^i
X^\M allerbin;^3 beijer \\\m Cüunert. Tnwx tie i^erneiuuui^ it^ bier wie ein 'li?if?tou inmitten ber
'(Vreuceuj-iTÜpc. Um ibr einen 2inu ab^U;?tii>innen, muf; man fie auf Die »oorbcriiebcnte Jeit .^u-
rürfteuten: tu bait frizber U'obl Da? -i'olf m-rmebrt, nidu bie jvreube; je^t aber werben fie fic^
freuen .. — <») Tic (Srfdunnunii ilbrifti auf ^-rten itl ter i^eiiinn eine-? .^poeb^eit- unt ;^-reuben-
fefte?. larum beif;t auit feine Vebre Die „frobe ~^otfdu-ift." — T ) Unter Diefem exactor iil bier
niebt biet' Der irDifebe Iräni^er ju »erfteben, fonbern aud) ber geiftijie, Der gürft biefcr 21>elt. —
8) rinnn "i»« jerbriitlt;" J/m«t(Wtv „er jerfvlirtertc." — 9) b. b- wie ti cinft burd) ®ebepn
T
iKfcbeben, Der mit Der tleinften Wannf*aft ein ;iewa[tiiie>< .C->eer i;ef*!aaen, unb babur* ein
lUnbilD (£bri|li war, Der mit Der Fleinen 2d>iar feiner 3UH>|lel ünD Ouni;;er bie ganje ii>elt
!Der ^rop^ct 3fata^. 9,4—12. 9Inm. 9—27. Ul
Qix^uy cvobcvt bat. — 10) t^'^H^ |w\*D pN^p"^!) *D ,>cnn ^i"c 2dni(>c Dcr ^i^cfd) übten im
5dUilriUiU'tÜIlUUC(" lt. f. f. oTi Träanv CTo'/.i/v i-iavvtiyfih-itV iSö'/i.i Km i/Kirmv /jiti'i Krim/ '/.ayi/<_:
(i-orimiv'an: Kai y^e/iiaovciv, e'i e^hnvrn nvi/iKavnTm „^run fic WCrt^CU jctcei Mlci^, t'ili^ fl'l' mit Vift
jufaiinm-n.^clM-aitt haben, unf ( ie^ct( ) '^ku^^n^ Mint 'l^evtaufitiinii biif;cn, unf i'ic ivcvben mit ,'^eiier
verbrannt fein ivollen." -?iait ^em Vante ^ei? .^rebr. unr ^er ^i^ahvifa ift bier anjiefpielt anf rie 2itte,
na* ivedber man fie mit 'i^lut befprii.Uc .sueicunii ^er Aeinre mnbrannte. .^riemit wirf rie
i'ollftanbiafcit ^ei^ 3ieiV'« ÜiMifti über •V'^i.^Ue, 'Jlnit nn^ ^'vleiüt aniie^eiiU. 2i'o immer libriftU:?
in einem .t"^er',en in einer (tiemeinte, in einem Vanfe iu\U, fa jiebt fie \\CL\\\t 'AVaiTe ^e^^ 'Jiniffen
ff(>mnifc<, ten man iHM'bcr \\\x 2cban »letraj^'n, in Aeiter auf un^ madn^lMau fer i^eiftiaen -trcrr
iieiifeit, ^er innerlidnn '^Uorie, UHMiiit rie'i^räut (ibrifti iiefcbmiieft fein muf! ; T.s. 4j."]i) ; Kz. ;;',i. «i.
1 1 ) (ibriftni? läf;t ud^ ^nrd^ ben iVrin^beten i^efliffentlicii ein Mint nennen, nm ju jeiaen, baf; f:ine
Wri.M';e feine irMfd^e fei ; nnD \\\ uiv^en, baf; jeter, bcr i'i f:inem l'lieidie j^rof; fem miü, tlein
jrerfcn müije. — l"!) Tie .C■'errfd^aft rubt auf bcn ci:d^ultfrn: !) unil man auf ben 3dniltcrn
bie Jeidu'n ter .^rerrfdmft, namüA 3tab unp i^untcl trdjU; 2) nn-il ta^^ ."Uejiieren eine sirofje
i'aftift, inbem tcr^^Jevient ;^ennffermaf;en ta-? iian^e-inUf auf ben 3*nltern tra.^n mufr, .'Jrircil
Gbrifti .^^gjrfd^cruntrfe ficKauf Temutb unr '^K'bLM'fam j^runfet, oermbiv- n>eldn-r er tcm 'i'atcr
ftd) untcrunn-fen bat bi-^ 5um loUe am .Hreuu'- ramm iit fa? .'»Ireu',, welcbeö ta-? 3'id)cn ber
3itmad^ ijl, bei ibm baö .Vneben ber .*3errfitaft. (£r träj^t esi al«i Si.-iicc-'^eidu'U auf feinen
Sdniltcrn; Ilclir. 1,3; Apuc. ;5, 7. — 8^5) Tie fed);? '}Kxmen, fie bier l»em 'immannel .ie»v^'ben
ivcrten, le>U~-yfrnarPu-< febv t'nr', nntbünpii; foan-5: Admimbilis est in iKitivitarL-, LM>Msili;iiius
in i)rae(liL':itione, Dens in o;x'ratione. fbrtis in piissioiie. pator l'uturi saeciili in rcsurrclimie.
priii'-eps iiat-is in peri)etua beatitudine. 0» csonPcrbeit ift l£bri|tuj uniuPerbar in feinem
Urfpruuvie auö bem i\-iter, in feiner (vebnrt aus ber ^uniifran, in feinem l'eben, Veiten, Sterben
itnb feiner 'Jlnferftebun;';, in feinen ^^l^nntcrn, in feiner Vebrc, in feinen ^^Inftalten, in feinen
vSaframcntcn, in feinen Oinu^ern. Tic LXX i\ebcn ibm nur einen ^iJamcn. Ter »vin^e Jevt
lautet: Kai Ka/.elrni rh bvoua ai'Tov. /jtyn/ 1/(; .inv/j/i; äyyi/.nc:. «^fu yäf) fip/'/vz/v ^:7ri rnhr iii,x<>rTnr
KU/ hyiEiav ahrC). — 1 -'t ) (£r beifit fo, >reil er Pic üSJeiisbeit felber iil, nnnl er ten ewij^en rKatb^
fdilujj in :i?ctrcff tcr tSrliMune; per ^^lenfi^en au^ejcfübrt bat, roei( er o.[-i Vcl)rcr aller i).''Kmfd)en
aufiietreten unb nod) immer ato unfid)tbarc? Cbcrbaupt feine Äirt^e regiert. — lo) 113J1 7^^,
»va-j man audi überfci3en fönntc mit „ftarfer •'petb," 2o baben e-? weniiitlen^ '?(iiuila, ibeo^
bption unP ^i^nmadni? uberfei.U unp überfe(3en eo i^emeinbin Pie '•].h-oteftanten. Ter (XbalPäer
uup 3iabbi J?affaPofd} uber|et3tcn „<^3ott, -öelP." — 1«) 1^"'pN; ,;iHit'."r b"' (iivii^feit"
t>. b. (Ewiqcr; nad) Sauibf? „llrbeber Pco neuen \!cbeno;" nach •'öieroniniui^ „'i^eiirünper ber
feliiien lliiftcrblidifeit;" nad) V'od) unb :"){eif*( „"Jlnfänj^er per neuen Seltu'it." — I7)„friep--
lid^er Jvürft," i'in Solonum, Per nidu blof; äuf;eren ivriepeu in Pic ii>c(t brin.at, fonPern pa;? nn
fitdtjbare'nntPeei inneren Ariepcn-?, Per SitnPcnoeriKbuni^, Per \">crrfdiaft über pie VeiPenfd^ften,
über Pen 5atan. Paceni uieam ix'iinqun vobis, paeem nieani du vobis, nomiuoiiio;!:» luiuidus
dat . . J(ian. 14. 27. — 18) Tiefe ilnM-te finP ein offnibarer iH-nu'iiS Paf; Pa? (^H'fajite nur
i>om IW-ftlaö .leiten Fann. — If)) „Tiefec^ .C-^eiUvan-rf ift nidu au>^ ^i'crPienft opcr .Straft Per
•ii^JenfAen, fonbern aujfdMicfilid) iJi^crf Per '^(Ilmad^t nnP Per Viebe ('»Hnieö. l^all. .j, 1!; Tit.
•1. IJ." VPdMt. 'Keifdll. W\i Picfen Sorten bc-3 'iVropbeten beantwortet '?lnfelmu£( Pie yirofic
??rarte: Cur Dens limiio? über Pic er ein ei;U~ne-o iMieb m-rfafu bat. — iJO) Wit Piefen !Ji?orten
bcjiinnt eine neue il^eiffaiiun;^, Pie mit Per" iHn-iiien feinem .^ufammenbauii ftebt. (£<< ift eine
b'rbbeupeSeiffaauna in *öier \?lbfduütten, Peren je'per fidunit Peri^leicben StropbeenPiiU; nämlieb
iv 11. ](■.. 20 unP (i. 10, 4. LXX 6avar,w n-törtu,- kIwu,;, fie Ulfen ")D1' Ü'^'f "12"T- '^lll'i^li
t>crmntbet, tci\; biefe üBeii[a|iun,a naeb Slbfübrunji einci« Ibcilj ber "u^i'^uditen Pniit Jbi.alat-
tbalafar von 3faia-3 fei aujiTefprentenworPen. "Taö ilol^e O-^-ael (vi'Vbraim) boffte namlid»
bnrcb :Kafin, Pen Aurften Pcei"pamai?cenifeben Sinicn, .^?ulfe iicjicn "Jlff'.^rien ',u ftnben. rbwobl
von einem furdubaren 2dUa;ie iietroffen, ü\\nax fie Pint nod^ feine 'sH'Panfen be? .Vieilcö, fein
iHTtrauen auf <MOit. — Hl ^„-Wan bat bi-jber wilPc Aeiiienb.iume niePer.iebauen (^um •^^anfer'
bau), unr ivollcn C£ePcrn an Peren Stelle feigen." kcu Kini<uuev fjrKa/nnnx «;i /v/iJ/jocf mü -«m»!«-
/a'/cuiiFr tnrroir -ipyivt; „mr wi'^ikn ivilPe Aeijienbdume unP SePern fällen unP une Ibürmc
(iirojje 'iPaläftc) bauen." — i^sJ) „wir feigen Pafür C£ePcrn." — il'5).„er wirb ^){atniei iveinpe,
b'if :Jlff'.irier nämlidj, u' Sieiicrn über ibn (über Cipbraim) madien," DJCJ'*.' '''"' /'"/-•''' ^ "'^''''^ '"''^
t-«jv(Trn,u/roi'f t-1 öpog i,ii,v y-' a'rrur ,,unP '^k'tt unrP uiePerwerfeu, Pic iiciicn Pen "i^erii 3ion,
iiejicn ibn fid) erbeben." — 21 j TppD^ -A'r wirp i'ie bemaffnen;" iStaaKFtSnaft „er wirP fie jer-
flreuen." Tic LXX nebmcn Pas 'sicfajiite ocn allen Acinbcn Lionel, nidU l^on Pen befonbcrcn,
bic bier sienannt nn-rben. — Ü-5) ^in-'ien ifirP k\[!^ AcinP ^craed^ aufdcfubrt, weil e>? '>i>m
>Provbctcn als? eine bereite; burd) Pic '^hprier nntcrworfene VanPfdnift beiraduet ivirP. —
äG) LXX Kai roif 'E/.///mf. — iJ7)„'-}lUc picfc fArccflidien .pcimfuduinijen baben ^!^\<i,i[ nod>
142 Der ^ropl)et 3faia«. 9, 12—20. 2Inm. 27—42.
niitt i'CUbxt unb bcn Sern ß3cttc^ norf) nidu iiffitttt-, feine Strafbanb muf; itc* au^flcflrecft
tleiben." tiefe SDorte^Mlben ben oicrnivxl wiebertuMtcn 3icfrain. — 28) ri'13^ /-er "'irt)
trennen;" xal ä<t>er/.e. — 29) 9?a* i^. U finb unter caput bic ^(niiefebenen unb l^ornelimen,
lint» unter cntida bie fa(fd)en f>ropbeten ju i^erftebcn, bic bunt ibre ialidmx ©eiffaciuns^en ba«
Ü^oit bctlHM-en unb baburdi bcn .»^un^cn i^lcidicn, nnldic mit ibrcnt sid)ivan5e bie fd)muei!,U^n
2lH'iIe ber^icn, aber burdi fa? ii}e^eln bciJciben and) ibre 3dimeiAeIcicn ]n erfenncn ^cben. —
30) rcnlicncnben unb bcn .^crrfd)enben, ptDJli!^"! ÜB^ »'P^li» »nb ^^infc," b. t ^cn isor»
nehmen unb (yemeincn. fiiyav Kai fiiKpöv. — 31) Tvijeaßu-r/v kuI tovc rä irpücuTra ^av/uäi^ov-ac,
avrrj ?) äpxv- T<M SSort hpxv ift bier ftatt ^f^«/.?) att'röwd)^ — 32) Hti-^KD/ '"^^^ W'i
„J5ü^rer" {)eif;t. — 33) V^C'N!D1 »^'"^ ^i*^ ©efdbrten." koI tt^mvüclv. inrur Ka-a-h-uqLv
uiroig „unb fie rubren fic irre, um fie ',u ^erfdilinjKU." — 3'4'i ilrdftii^ 3ünsilinc^e bilben ben
Äern unb bie Starte eine« i^pltc? unb fint|_^baber bie Areube bc^ Äintis^s unb in ^s^xacl bie ;^reube
feine« (siotttöntsie; allein in ber ^eit bcr ^ittenloiu^feit, bie bier ber ^yropbet fd)il^ert, finb fie
nitibt mel)r bic ,■^rcu^e bicfes (sHutflMnine;. — i^o) S\^^ „('ic^ttti^'fxxäö^tcx;" äro^uoi. — 36) äSma.
87) „unb c? fenat (wie) im Tirfid^t bc? JDalbcj, baf! tle in l^taudM'auIen aufwirbeln" — ein 'i?ilb
ber in Slaud) aufiiebcnben Stäbte. — 38) Ütl^^' «^* itimebi, 5lben (£era unb bem Straber
„Wirb ijerbunfelt," nflcb bem Sbalb. unb LXX „wirb ferfengt," avyKiKavTai. — 39) „feiner
fitont ben anbern." 5m l'clfe (^iottc^ ivcrbcn alle Sin5elnen al^ väöbnc (yottct^ betradjtet, bie
bemiiadi iM-über untercinanber finb. — 40) "itTT /-«"b er würoiet jur 3{ed)tcn." — 41) ©ie
cinfd^neibcnb finb biefe Süorte! D^ianaffe? unb(ivbraim lai^n ale; 3iiM(IiniV^brücer in innicifter
i*ereiniiiuna im Sdunnle ibrer Wutter, unb nun nnirrtcn fic in ibren 9iaditommcn einanber. —
42) Ter .^tamm Cuiba, ber al?: bcrauecrn\iblte, iit «rcld^cm (^3ott felbft feinen IbriMX im ^eilij»
tbume auföcfdiKii^cn, "Eitlen ter (icbfte fein foütc, ift 5(üen mn-bant öcirorben.
Caput X.
1. Vae* qui concliint legcs iniquas: et scribentes, injustitiam
scripserunt: 2. ut opprimerent in judicio pauperes, et vim facerent
causae humilium populi mei: nt esseiit viduae praeda eoruin, et
pupillos dirij)erent. 3. Quid facietis in die visitationis, et calamitatis
de longe venientis? ad cujus confugietis auxilium? et ubi derelinquetis
gloriani vestrani^^ 4. ne incurveniini sub vinculoj^ et cum interfectis
cadatis? Super oninibus bis non est aversus furor ejus, sed adbuc luanus
ejus extenta. 5. Vae Assur/ vit-ga furoris mei^ et baculus ipse est,
in manu eoruni iudiguatio mea. 6. Ad gentem laHacem'^ mittam
eum/ et contra populum furoris mei^ mandabo illi, ut auferat spolia,
et diripiat praedam, et ponat illum ili conculcationem quasi lutum
platearum. 7. Ijjse autem non sie arbitrabitur, et cor ejus non ita
eXistimabit: sed ad conterendum erit col' ejus,^ et ad internecionem
gentium non jmucarum. 8. Dicet enim:'" 9. Numquid non principes
mei" simul reges sunt? liumqüid non ut Cluil'calnis,'^ sie Calano:'^et
ut Arpbad,'^ sie EmathV'' numquid non ut Damascus, sie Samaria?
10. Quomodo invenit manus mea regna^*^ idoli, sie et simulachra
eorum de Jerusalem, et de Samafia. 11. Numquid non sicut feci
iSamariae et idolis ejus, sie faciam Jel'Usalem et siUtulachris ejus?
12. Et erit: cum impleverit Dominus cuncta opera sua inmonteSion,
et in Jerusalem, visitabo'' sui)er fructum magninci cordis^^ regis Assur,
et super gloriam altitudinis oculorum ejus. 18. Dixit eUim: In forti-
tudine maiuis meae feci,'" et in sapientia mea intellexi: et abstuH
terminos populorum, et principes eorum depraedatus sum, et detraxi
quasi potens in sublimi residentes. 14. Et invenit quasi nidum manuf^
Der ^rop^et 3faiaö. 10, 1—7. 2lnm. 1—9. 143
mea fortitudinem populorum:^ et sicut colliguntur ova, quae derelicta
sunt, sie universam terram cgo congregavi: et non fuit fjiii movcret
pennam,^' et apcrirct os, et ganniret.-^ 15. Numquid gloriabitiir securis
contra eum qui secat in ea? aut exaltabitur serra contra eum, a quo
trahitur? quomodo si elevetur virga^^ contra elevantem se, et exaltetur
baeulus, qui utique lignum est. 16. Propter hoc mittet doniinator
Dominus exercituum in pinguil)us ejus^^ tenuitatem:^' et subtus gloriani
ejus^^ succensa ardebit quasi combustio ignis. 17. P^t crit lumen
Israel^ in igne, et Sanctus ejus in fiamma:^ et succendetur, et devo-
rabitur spina ejus,-^ et vepres in die una.*' 18. Et gloria saltus ejus,
et Carmeli ejus^' ab anima usque ad carnem^^ consumitur, et erit
terrore profugus."''^ 19. Et reliquiae ligni saltus ejus prae paueitate
numerabuntur, et puer scribet eos.^^ 20. Et erit in die illa: non adjiciet
residuum Israel, et lii, qui l'ugerint^' de domo Jacob, inniti super eo, qui
percutit eos:^'' sed innitetur super Dominum sanctum Israel in veritate.
21. Reliquiae convertentur,^^ reliquiae, ^^ inquam, Jacob ad Deum fortem.
22. Si enira fuerit populus tuus Israel quasi arena maris, reliquiae con-
vertentur ex eo, consummatio abbreviata^^ inundabit justitiam. 23. Con-
summationem enim et abbreviationem^" Dominus Dens exercituum faciet
in raedio omnis terrae. ^^ 24. Propter hoc, haec dicit Dominus Deus
exercituum: Noli timere populus mens habitator Sion, ab Assur: in
virga percutiet te,^^ et baculum suum levabit super te in via Aegypti.'*'''
25. Adhuc enim paululum modicumque, et consummabitur indignatio
et furor mens super scelus eorum. 26. Et suscitabit super eum Dominus
exercituum flagellum juxta plagam^* Madian in Petra Oreb/'' et virgani
suam'"' super mare, et levabit eam in via Aegypti, 27. Et erit in die illa:
x\uferetur onus ejus de humero tuo, et jugum ejus de collo tuo,^^ et com-
putrescet jugum a facie olei.^^ 28. Veniet in Aiath,*'* transibit in Magron :
apud Machmas commendabit vasa sua.^" 29. Transierunt cursim^^ Gaba
sedes nostra:"*" obstupuit Rama, Gabaath Saulis fugit. 30. Hinni voce
tua filia Gallim,^'^ attende Laisa,'^ paupercula Anathoth.'^'^ 31. Migravit''^
Medemena:^' habitatores Gabim^® confortamini.^ 32. Adhuc dies est,*"""
ut in Nobe stetur: agitabit manum suam super montem filiae Sion, coUem
Jerusalem. 33. Ecce dominator Dominus exercituum confringet lagun-
culam^' in terrore, et excelsi statura suecidentur, et sublimes humilia-
buntur. 34. Et subvertentur condensa ßaltus ferro: et Libanus*^- cum
excelsis cadet.
1) Xie i?tcr crftcn l'crfe biefcei Sapitet^ folltcn cigcntlicö bett ecfclut? bc^ ?in-her^c&ent»cn
bilben, — 2; b. l). cucvn fvnnt uiib cuevn j){cidnt)um. — r$) 1^Di< HH^ „unter bcit
ßkfan(\encn," b. b. unter bcr SSudn ber ßJcfani^cneu, LXX raffen btcr fie ^ivei Ibeilcbe?
*£a&e6 in tie SDortc ',ufanimcn : mv /ii/ tf^-^meh' «V hnayuyiiv, — -4) "Wxt picfeni i'crfe beginnt
ber 5-*»"'-'*PlH^t feine i'^ropbe^eiunii iicj^cn 3tff'.uien, tvelcbe in bic 3cit n<i* ^er !jiH\ifubruni^
Sjirael?, 722 o. S^r. ju fei3en, alö" Hc 'adTsfiei" e^en aucb 3«bvi an^niiveiftn fi* aufchirften. —
5) ;/ pä,i(hr roh Üv/jov /jov m'i hp))] tartv iv -nie T(Fpmr aii-i.iv. (^Hut benÜl.U ^ie 'ikU^iHMt Ter
llniiUiubii^en, um bic »Vl^nc feiner ii>ei>?bcit au?u'fü(n-en unp iiereclne ^)tad>e an feinen geinten
juüben." 5tc müffeu ibnr al? 5 tab uu& :1hitbe Pinnen. — (>) iljff '1J13 /,nn^er ein i^i'ft-
t>eraditenbe^ iU^If ;" fk hh'or hroimv. — 7) sc. i)opuhuii Assyriuiu. -rijv o())iiv ftor. — 8) ^. b,
geilen ^ufa. LXX gan^ abmcid^nb*. Kn\ -ü i^iü/jiü nvvTniio ■Kmfjaat cKv7a Kn\ -povouiii\ mi)
Karn-artiv rar -o/.fYf kciI \ith'ai a'rrhi; t'ir Koriapröv. JCslbrfdH'inlid) ift fvV^ Sl^OVt //"■"' illtS >i:dn'eib'
fcMcr 5u betrad)tcn; benn unmöciliA fann (^yptt tie '^^Iffinier „fein" i^olf nennen. Ter XMuftrat^,
ben f^iott ben 5(fforiern »^ab, unb'ber tarin beftanb, faf; er ibnen rie i^efn;^nif; einräumte, ,uiba
ju bejlrafen, erftredte fid) pLM'itii> nur auf tiefe ^)laebe an ,uil>a. ^^lüein ibr 2tol', trieb lie nn-itcr,
nnc im gol^enbcn fict) jcicjt. — 9) „fcntern auf bie t^ernid)tun(^ unf ^^krtiU^un.i vieler in'lfer
144 3:er ^rop^ct ^\a\ai. 10, 7-23. 2lnm. 9—40.
ftnnct er " b. b. er wiü aße ?cinbcr ju a|prifd>cn «Prcsinjen machen. — 10) sc. rex Assyriae.
ml mv n'-i,mv n\'T(p, cv fi/m^ " äpxc^v, aal tpei , . — II) b. ^ ftiib bcun ntitt mciiie Satrapen
lauter 3?cl5crr)'c^er oon eroberten itöiügrei*enV cf. Habae. 1, 9. —12) cii^cntliit (£arcl)emiHt,
eine ffl^c unb bcrübmte ^tabt auf \nner Snfcl be«; ßupbrat, tro er ben ^(uf? (Xbabpras auf-
nimmt. oi'K t>a,i<n' T7JV x<'>f'nv tijv iiravu MaßvAüinx; kcü ,Y«>ri)7/f, ov ü irrp-^o^ ÜKoöofiii&ij Kai l/Mßov
' Kpariiav nai Aa/iaaKov nal I,afiäp!:iav. üi> rpönov tcivtck; !:'Aa,iov ml Tvarjag rag ('tp^'k m'o^taf cf.
II. Chron. :J"), 2(1. — 1'5) Galno, au* fibane genannt; nacb bcn larj^umim, Sufebiu^ unb
.i^i'crpuiMnuo Tic ^ta^t (itci'tpbcn am lij^iis Seleucia su^s^cnüber, am öftliAen Ufer. —
14) Statt in bcr *?Jabe i^cn .^cmatb in Linien IV. Ke.ir. is, .34. 9?acl) Tcrcfcr u. 31. i|l
barunter fie Cuifcl ^iratu^ ^u i?erfteben. — lo) -^^amatb am Cronte^, ^icie einee; mit TjvMb
rerbünbeten .HiMiii^e, fpatcr (Spipbania^i^enannt Num. l^, 22. —16) H' HJ^V'^ "IC'Np
llnpL^'P*! pS^'l")*P DPI^y Dfil VSn*."! n'DSppS „ßlnitanc meine i^anb fi* gefunten
an ben «i^nicirdeben be>< (vU^t^en, obwobi ibre rsUn^cnbiiber mcbr (ober mcidUiger) aU bie »on
^erufalcm unb 3amaria: foüte \ä) nicbt C\nahciO . /' ö/M/Zriare rä yXvwrä h'lFpnvna/!//i nal
h la/japeia „bcjubclt uur bic (skbiibc in 3crufalem unb Samaria!" —17) 3?or bicfem iöorte
ift ein^ufdialten dicit. 3« bcr «propbctcnfpraite, bie c<ebraniit unb aeiiliii i|l, unrb ber re^cl-
mä\no,( Sa^bau oft bei Seite i^efctu. — 18) Unter fVuctus fiub fowobl tie f»läne unb_ci3cbanfen,
aii bie 3?crfc unb .i^anMuniicn ^u «ocrftcben. ^-i rar mrv -hv jih^av. fsH>tt bürfte mit bem
iicnnibltcn 5(uebrucfc aucb tcnf^k'baiifen *ocrbunben baben, c? foü nun offenbar n^erben, ^h ber
"bodUrabente Sinn te? 5(ffyrterä( in ©abrbeit eine grucbt, einen 9hi&cn iicbrad)t babe. —
It)) LXX feigen bicr unb im gol.acnten ba? guturum. — iJO) b. b. ben 3{eidubum unb 33crt^
ber iU^tcr. — 21) '<i<: «Wo^f i'^Vra/ 'ne }/ ärrfi-n /i'ii. — 22) Xa bicfes? ©ort i?iclmebr baö Jpeulen
ber güd)fe unb .!punt>c, bae bebr. QCort ^V^V'^ «t-'ci" ba« $'ipen ber i^öael bejeidmet, fo bürfte
bic ri*tiacre Uebcrfe^unq garriret lauten. — 23) DnHD V!2^1D HK DDC^* H^^HD
|*I^"N^ npP 'Aif^ »vcnn ber Stab fd}Wcnfete ben, ber if)n bebt, alj! wenn i)'ohc ber Stedeu
bcn, ber nidit •S'Ol^ ift;" i'k av nq api) päßfiov y ^'vTmv nvxovTo<:,aA'Aa . . — 2-4) e'tc -yv a?jv
Tifiijv „unter bcine 5(nßcfcbcnen," — 23) Jin „bie Sd)nnnbfucbt;" är//imr. — 20) „unter
feinem .'ftcrn." Ter .Hern be»^ ^ccrcs? ber ^Iffi^rier fott fcbncll aufiic^ebrt n>erbcn, tvie .§olj int
i^cuer. (£•? erfüdte fid) bie JDciffaiuina am .S:ecre Sennad)eribi*, ba? in (£incr '^ln6t aufjKricbcn
jrurl-e II. Clmni. ;;2, 21. — 27) (;^3ott ober ber t?on ibm »crorbnete l'iAtiieift, ^d)Ul\vici|l, ber
über ^s^xad wadn vom ^Infanq ber, unb ber ficb immer in Vicbt unb (^Uan^ offenbarte nad) oo,
14; (H», 1; Deut. 4, 24; '.i, H; Ps. 77, 14, — 2S) „Sein ^peili^er, (^ott näm(id\ anrb in ber
(flamme fommeu." Kai ä-jiämi n'vTov ir Tvvpi Kaiauhw „(£r wirD e?, ^^rael namliit,
^ciliacn im brcnnenben 5^euer." — 29) Tic 5(ff'.^rier werben bicr ben rornberfen i^erv^idien,
fte, He ficb erbobcn jilcidi tcn ßebern be? Vibanon. Taf; e>5 bcipt „feine" rornbccfen, bebeutet
n?obl nidUx^ ^^Inrcrc'e, als baf) fie ba^u benimmt waren, bem ^eili.aen ^^vaeli? ali^ "JJabrung
feine? Siacbcfcucrj ^u ticnen. ««; oä^crai ('jmi ,x''>pr'>v rl/v o'/j/v „unb er frifu bcn ®alt> wie .^eu
auf." — fJO) -[/ >'/."' pn iiifivij. — 31) „unb fein berrlid)cr 5Qalb unb 33aumc(artcn," b. b. feine
auöerlefene !l3fannfd)aft. rn bpr/ kcü ni ,jnrvni kuI ol Spuiwl . . „bie ^eri^e, Jpüßcl unb iSälber."
32) b. ^. öcin5 unb gar. — 33) 00.3 DD^p ».(^tcic^ einem (Siechen, bcr ba^infd)winbet."
Kai tarai v (piiyuv ('.xj Ö6tv}i.>v ä-ii ohiyir saiofih'//(:. Sie lettCtCU 00^ '^'^^'^ DM ^^- ^^^^IH UlÜjjtC
bann unter bem Jvludniiui^ bcn Scnnaci}erib mit bcm tlcincn tiefte, rcr gefd)ont war, oerftc^en.
34) b. b. ein .Hnabe fann ibr i^cr^cid^nifj niebcrfitrcibcn. — 33) ÜtO^^ÖI »""^ '^^^ '^"*"
tommcnen;" xal ol rst.nitvrfr. — 3(») b. b. auf ben '•Jlffinier. t-l rolr aSii<f/aavTac alml'g. —
37) ift bicr wietcrbolt unb mit iJiad^frucf auöi!Kfprod>en ; ei< foü fdiredcn, weil „ein äieft" uur;
cö foll ermuntern, weil er „fid^ wabrbaft ^u <sHnt bctcbrt." Tiefe ';Vropbeieiung ift öleid)fam
ein Sd'lajiwort, ta»? feinen ftcbcnben "Jlneitrurf in tem "JJamen beä Sobne^ von ^faia^, Schear
Jrtsfliulj erbalten bat; f. 7, .i. — 38) „nur ein :')?cft wirf wictcrfebrcn ^um -iperrn." 3Bie
uieferbeu;icnt', ja ^crmalmenb ift biefeö propbctifd)e Sort, bae^ an jcne^ in'*(f gerid)tct ift, ju
beffcn StammvHiter (^iott ^^efprod^en: „On beinem Samen follen alle (^cfcblcitter ber Srbc
flcfegnct werten." — 3*>) '*)^u1) Vod) uni» ^Kcif*!: „Tic i^oübringung, ift fie befdiloffcn, wirb
beranftriMucn mad)cn (sJerednigfeit." 9facb '^(üioli: „5lber wenn bcm 3?crberben cjeftcuert ift,
fommt überfc^wenglidK (yercittigfeit." 3m .^ebr. HplV ^P^ Tim |1*^3 ,M^ S^ertilgUHi^
ift beütlojfen, cö flntbet einber bic fi)ercd)tigfeit." >ö;or awre/.ijv kuI ffwrffxvuv kv öiKaivavvi)
„er oollfübrt uni> n\ad)t tur^ ab in (^icrcAtii^feit." — 40) t\,^A) unb JReifcbl: „l^oUcnbunii unb
Slbfci^luv wir!» ber .&err bewirten." 5((Iioli: „rcr ^crr wirb bcm 33erberben fteuern" rh'2 O
ttv fvo]>\}ti ^\ciuii. 10, 23—34. 2(nin. 40— 02. 145
n^nhjl ,>f»u an-rtiliiunn (ift bcfd}(o|Kn) unb bvii« i^cfrfifcJTciK ivirb tcr .Cx-rr bcv .C->ccrfcr)aan'n
aiUM'uincn ;" on '/oy,r nvvrt-nijfifvnv KrpioQ tto/z/ot/. — .1 1 ) VCflMIllb ^)ictfit( : „tU WtttC bCP
ilviir,cu i.'anbci\" '^llluMi: „im ivin^cn l\inbc." ealiuct fa.it: in tuta .Judjuoruui tm-a, et
ubieuiiKiue degeiit .Jiuhvi: miiii, ut ait S. Hier, in l*s. 1:5. idioma est scripturie sacioe, ut
oiiiiioin tiTiain il'iits sl<:iiiticet )iroviiicia, de i\\v,\ sortno est. h rii oikov/jivti i'/.y. —
■1:2) „maci er bi* au* fttladcn." — .'l;5) tarn bcipcn: „auf bcm si'cac nait 5(cat^i>tfu"
IV. lieir. IS. 22, ober „uacb 5[rr 'i)(i\v.H''tcuei" Arnos 4, ]o. ro? 'in.iv iMr' Ar, l-rw ,]\m \\(i\
5>aLMi \n ma*cn uari^ ?li\rHncu." — 'i-'i) „c\[c\d^ bcr ^licbcvlajic Wabiaue," ivo bicfc J;',.'i ,•)()()
DQiauu ycvlorcu Judie-. 7. :J.'). — 11-5) h' t6-,., >v>m>,,»;. — 'l(i) "^Jadi bcm .t^i'br. fauu mau es
neben: „uut' ßleid^ bcr :'1iuibe, bic er über bai^ Wccr erhob auf bcm i!i>CiK o.wi' SleiV-^rtcn-," dl
Exod. 14. 21. Kcn ö \iriiut; ahrav 7/) öJo) r[/ /,«7« iia'/aafrar t'ii: ri,v <rV,v ri/v Hdr' Ai-jVTmn' „UUb
fein c^orn «icbt iH>m Wcerc bi-^ nacb •Jlcir-^ptcu." — 'i") /.«; ö o6iior nhruv ä-6 am-. — .18) „un^
bcrilcn ivirb ba? Oi-Hb ihm; Acttc," b. b. f iMi bcr ?vcttc bcinc? .^aife?. :Ci^racI wirb fp mdd)ti;^
fein, baf; ci? bai? ^si^ abutiittclf. a«; huTUiii-i^cipiictToi i, d';ör ar7i;r ä-ö 7(";r (j//(.(i' fror. Tiefe
etdle ciiiuct fidi fcbr ;iut \\\x -^^lurccnbun;-; ^\\\ bic cbriftlicbc Vioral. Wan faun mit (lorncliue-
a l'apifc brci Cclc annehmen, fcnen jerc» Oocb, ic^e ^i^efdiwcrbe ircid'cn muf;: 1| bic dM•iftlid^c
l'icbc; 2) bic i-iutc ^nnin^Mibcit, bie iileidifam ^nr ^weiten 'iJJatur n^irb ; ."^,1 bic iiintlid^e
föuabe UUb Iröftuuii. — -'IJ)) Ter 'iPrcpbet fdiilbcrt hier bic 'Jlnfunft bc? 'Jlff'.M-iereoon "^iciV-^pteu
bcr. 5liatb ift vicUeidU 5(i ober A^ai Jos. 7, 2\ 5}^ll^ron uut> Wadunae fiu^ Crte bcö -Siämmcci
5Beujamin I. Reg. 14. 2: ^'^labfacci? mad*te fiMiacbiuMi Vacbi^^ bcr W . Heu:, is, 17 einen Um>
JvciV iMCÜeid^t um :i^icrufa!em \\\ überrumpeln, ii^f. ;«/•' f'f ''/i' ~o>'i' 'A;}"' '<"' -«/'jf/fw-r« Ar
MaVjfcw. — 30) ,,(evU fein .^cer,Kratb «sn-pacf) in Wcn'abrfam," um ihmi ba auj ben 5(niiriff
äu mad)cn. ^IWuinuao laii brci 2tunben norri^fllidi »cn ^cvufalcm. — 51) TT\1'^^ 1"lbj7
„fic rüden burd^ ben "J-Vif;," (iüni^paf;). wu ■^aputrGHTai (;>äpayja. — 32) i'cr biefen SDcrteu
ijt cinsufdjaltcu: „fic fa^cn." Unter sedes, |i^,t3, i|^ baf^ 5tanbciuartier, 'iJiadUauartier 5U
!^erflet)en, 5?et ben LXX muf; bicr ein 5d)rcibfeb(cr einiicfd>(id)eu fein, ba ftc (efcnt kqI
//isi ni-'Ayyai, ivcldu ^tcdc fduMi voraui^acivaniieu. — 3?}) „2ta^t '^^allim" I. Ik'.ir. 25, 44.
34) ^lan fcnnt biefen ^'aifa nur am I. Macc. 9, 5. Tic (sk'piirapben fcnncn beffcn Vac^c nidu.
i-^raKovaerai Xatnü, nci&i awt. Sobb, Knian. — -33) XaS 3Bort Pf^jj/ >'^''''"t' ''•"" "''^'■"') ^*^"'
S«rcr t^cn (Sinii'icn mit „ivicbcrballc ce" überfel^t. 3(uc{) bie LXX babeu l-aKovaerai h 'Am-
i^wi:^. — 36) ni"!^ »(^'i flüd)tct fidi," titan/ „ift auiler ftd)." — 37) unbcfaunter Crt.
^a6fß//v(i. — 38) unbefannt. r/;?,:?t7/j. — 39) It^J/H „püd)tcn ficb." Tic LXX jicben bae
2Bort 5um uäd^jtcn Sa!^. — 60) „^cutc Jfcilt er ncd) ju ^h^be, bann jlrcdt er bic ^anb ausS
JViber 2ion." Tzapana/^lrE cf/uepnv f j' o(!(d Tov /jeh'n/, —opaKa7.fi7F rij xtip) rh hpar ti/V ^vYiTtpa
Zmv sal Ol ßoviw Ol h' 'iFpovaa/.i/u „tröftct bcutc bamit, baf! er bleibe, tröftet mit 2i?Mnfcn ttn
23er3, bic 3:cd)tcr 2ion, unb ihr, o ^üticl in .^crufalcm." — 61) nV1^*!23 iTIXS ^1*0^2
„entblättert bic Vaubfrone mit 2direrfen?mad)t" "ilod) unb ^1leif*(. „2dUävU mit (^k^uMlt Die
blütc!?ollcn ':}(cfte ab." (£? ift barunter bie blübcubc, fräftiiic ?)iannfd)aft bcr "Jlfv.vacr ju oerftel)en,
bic in einem ^luiKublide lebloc; babinfinfen wirb. awrapäcrcEi Toi% hööiovg /Jt-u icxioi:. —
62) worunter wiebcr nur bcr mdcljtiijc '^(ffmier ju v>cr(tcl;cn.
Caput XI.
1. Etegredietur virga de radice^ Jesse, et flos^ de radice ejus-'' ascendet."'
2. Et requiescet super eiim spiritus Domini:''' spiritus sapientiae, et intel-
lectus, spiritus consilii, et fortitudinis, spiritus scientiae, et pietatis, 3. et
replebit eum spiritus timoris^Doniini: uon secundura visionem oeulorum^
judicabit, ueque secundum auditum aurium arguet: 4. sed judioabit in
justitia pauperes, et arguet in aequitatcpro man.suelis terrae:^ et percutiet
terram^ virga oris sui, et spiritu labiorum suorum interficiet inipiuni."*
5. Et erit justitia cingulum lumborum ejus: et fides cinctorium renum
ejus." 6. Habitabit lupus cum agno: et pardus cum hocdo accubabit:
vitulus et leo, et ovis^^ simul morabuntur, et puerparvulus iiiinabit eos."
7. Vitulus, et ursus pascentur: simul requiescent catuli eorum: et Ico
146 £)cr 5)roj)^ct 3fat«g. 11, 1—6. 2tnm. 1— 13.
quasi bos comedet paleas.^* 8. Et delectabitur'^ infans ao ubere super
foramiiie aspidis: et in caverna reguli,'^ qui ablactatus fuerit, manum
suam mittet. 9. Non nocebunt, et non occident in universo monte sancto
meo: "^ quia repleta est terra scientia Domini, sicut aquae maris operientes.
JO. In die illa radix Jesse, qui stat in signum populorum/^ ipsum gentes
deprecabuntur,'^ et erit sepulchrum ejus-" gloriosum. 11. Et erit in die
illa: Adjiciet Dominus secundo^' manum suam ad possidendum residuum
populi sui, quod relinquetur ab Assyriis, et ab Aegypto, et a Phetros,^^
et ab Aetliiopia, et ab Aelam, et a Sennar, et ab Emath,'^ et ab insulis
maris. ^^ 12. Et levabit signum in nationes, et congregabit profugos Israel,
et disperses Juda colliget a quatuor plagis terrae. 13. Et auferetur zelus
Ephraim, ^^ et hostes Juda peribunt: Ephraim non aemulabitur Judam,
et Judas non pugnabit contra Ephraim. 14. Et volabunt in humeros
Philisthiim^'^ per mare, simul praedabuntur filios Orientis;^ Idnmaea et
Moab praeeeptum manus'* eorum, et ftlii Ammon obedientes erunt.
15. Et desolabit Dominus linguam^^ maris Aegypti, et levabit manum
riuam super flumen in fortitudine spiritus sui: etpercutiet eum in Septem
rivis, ita ut transeant per eum calceati. -16. Et erit via residuo populo
meo, qui relinquetur ab Assyriis:^" sicut fuit Israeli in die illa, qua
ascendit de Terra Aegypti,
l ) ^U*2 /'^L^m Stamme, i>om Stodc." Ix rrjc pKm 'leooai, 'i^'i. gi^a^ ^ieronömugi, Slertuflian,
xMiuiuiliiut?, Slmbroftu^ unb anbern i^dtern ift unter bem „9teife," virga, tic ^un^frau ?D?vtrta
511 iH'rftcbcn ', villein bic älteren 3"*»?« unb neueren (^reiU'ten scrficbcu S&rijluö barunter; auc!^
5l(ltolt. — 2) "y^)) „unb t'm 3»tii5'" 1^0.1 hvdoQ. (£0 \\i auffatlcnb, bajj bie LXX unb i'ul^.
ba;? bebr. ©ort mit „iMumc" übcrfetjcn, »eld)c '-Bcbeutung c^ niri^cnb? bat. Ter'iPrcpbet nennt
Mcr bcn 2pröi?linji einmal „'?\Mi am bcm i^aumilcrf" uiib einmal ,St\i au^ ber ffiur^el," an-
Anbeuten, ba§ Tainbei Stamm tucit beratn^efcmmen, unb ber neue Spröpliuii Gbrittue! wie ein
«euer Stamm auffclnc|';t in ■?^err(i*feit unb Waieftät. Ter (£balbäcr nennt au^brürflid) ben
-Wcffia? anilatt bci^ „Jraeiflc?." — 3) VCnti^,!D /-^«^ Kin^n ffiurjctn," — 4) n")£3^ »tt>irl>
frudnbar fein," ober nacfi Terefer: „tt?irb aufiirüncn." — 3) Ter rski|t beg Jperrn mit feinen
fieben f^sJaben, worunter afle f^abcn ^u oerfteben finb, bie jur i?o((fommcnbeit qebören; cf. Lue.
;■.. 'l'l- Apoc. 1,4.-6) nlrr' HKI^D in^'nni „»nt» fein SBobUieraÖen bat er an ber
i5urcbt bce Gerrit ;" Arnos 5. 21. Unter (^urcbt beef .iperrn ift bier, ivie o.\\ ben «teilten Stellen,
bie rltelii^ion \\x verlieben, t-er Sinn ift bemnacb: Tie 9ielic?ion, bie iU'rberrlid)un3 @otteö liept
ibm t}or 'Willem am ^erjcn, — 1) Kurd 7?/v öu^av- ef. Joan, 2, 25, — 8) ^ebr. „er wirb mit
'•^illiiifeit fprecbcn ben Untcrbrüctten, D'l^l'^?/ ^'I^ llrtbeil;" nai e/uyiei rohg raTreivovg -iji y^g-
91 tcrefcr will bier beg ^Paralleli^mue! wiüen unb in ^tücftlcbt auf bie ^arattelpeae i:i, 11
^•n_j; anftatt |>"|j[^ .qelefen M^iw v.\\t> überfc^t: „3;tn-annen wirb er fdjlagen mit bem Stabe
feineei Wunbe^^" UebriiKUi? nebmcn bic Srei^eten bier ku\6) baö 2Bort „Srbe" im fis^ürlidien
Sinne uno yerftcbcn baruuter bic o»'bifdii^M'innten, bie greller, bie (Smporer. — iOlXcr
OJ^MTia•:l fommt '^wav nidit auf bie (£rbe, lim x,\\ ti^bten unb ju ^crftoren, fonbern um feiig ju
ma*cn. \^IIlein bic bcfcli;len^c Mraft feine;? (£oanaelium^ wirb an bcnen, weld)c fte frei^clbaft
5uritcf weifen, eine ti.^btcn^e \\.\\^ i>crniittcnbe i'3tvfunv] üben; Matth. 28, 4; Act. 5, 5; 11.
Tiuiss. 2. 8. — 11 ) Heine ©abrbaftijifcit in ^^lllem, "was er fpriAt unb »erbcifjt, wirb ibn be-
illeiten awi allen Ji3e;^en, wie ber ''>5ürtel an feinen \!enben. ««; u/.7,\ieia d'/.ij/jh-oc rag -/eiywf.
lü) NntDI „unb Waftoieb;" Kai mipor. Ter Sinn be^ ungemein fd)önen 23i(be6, ba6 bier
ber •;])roobet >-H>m :l{eid5c be« iWeffta« entwirft, tft fein anbercr nie : H wirb alle 3wietrad)t unb
,'^einbutaft ein tSube baben. d-} i^crftebt ficb wn felbil, ^af) bieei immer nur in bcft-bränftem
Sinne 5U nebmcn ift, niAt im cuiiftcn Sinne, wie c? im .giimmel crfüHt wirb. 3m itert^leicbc
Ui bcm, wie ber Juftanb per Wcnf*bcit int J^nbentbumc war unb noit ift, ift bae tebe'n ber
(£briftcn irie ein l'cbcn bci^ bodiften (Vricbcui^ unb ber fclijUtcn Sintracbt. — 13) (Sin 9l?enf£^
mit ainbcvvxn-ftanb in-rmaj^ fie iuv'skborfam unb Untcrwüffivifcit ju erbaltcn. Tic $>rcfanbid)ter
bCtV ^^Ittcrtbum? u'tdmcn ba3 fo;icnannte j^olbene Jcitaltcf mit 'Silbern äbnlidicr 5(rt Yirg.
(rcorg. ]']d. 4, Horat. Epod. lö. Slud} "bei ben arabifcben unb perfifc^en ridjtern flnben fte
Der gjrop^ft Ofaia«. 11, 6—16. Sinnt. 13—30. 147
ftcb. — 11) Tic ßjro^en mit» JRci^cn »erben ficfi mit iKivöbnHc6cr 9?abruni^ begnüi^cn, c(iiiä)
bcm i^emeineu Wanne. ?;)?an wirb niitt mebr boren unb [eben, ta\i fie Wabl^citen balten, beren
eine ein^ii^e ba<S t£infommen einer C{an\(n yrooinj i>crfd)(ini^t. — 1-5 ) bie neubefebrten ßbriften
irerben mit Uniildnbiiicn, rtrrlcbrcrn, '-JBabrfaijcrn m-rfcbrcn, ebne burch fie 2itaben ^u leiben,
ja fie werben fclbe iicwinncn, baf? fie fi* ebcnfaü? bcfebren. Tic SrfüUunii ^iefer ÜL^eiiJaiiunfl
tritt an ben Ia;i in ^er .StiriteniicfdMdUe aller Ciabrbunbcrte. 'i)lan Icfe bcunit^cr? iUttorö •?. Üticä
@cfitid)tc fer 'oanbaHüten iverfoliiiuiii in '^(frica IIb. 3., be« 'iPnil'cntiues liljor peri stcphauon,
beö öotratei^ Mir*en3e|'rf)iii)tc IV. IS. — 16) baö SBort ♦Jlj/tDV' ^^^^^''^^ ^^^ I^^^ '"^^
iK-yova ä(T:ri(Wjv, %]\xiUx mit ßaniliaKoq überfeOt, TOoninter Widiaeliet bie iicbiuntc ^d)(an^e »er«
flcbt, bebeutet nadi ber (Etmneioi^ie alle? Dtter^c^iutt. -^ 17) b. b. im ganzen meffianifAcn
JRcic^e. — 18) nal 6 äviardfiEvoc äpxeiv sxii'üv. — lil) ^tJ^'"^1* „Werben ibii [neben (anrufen);"
iXniohmv. — 20) iHH^^p „\nn dini^ioxt;" y ävaTT-avaig avro'v. dhxi^üi Wirb in ?Rni)t unb
flifler .§errlid)feit berrfd)cn burc^ bie ffielt, unb ^llle? auf ibn, ali ba? .g>au^t unb Gentrum bin«
feben, oon »eUtem au^s^ebt, roai^ ba immer i^rof? unb bcrrliif) ift awi (£rbcn. \!. unb ^M. bemerfcn
bier: „3Bo er wobnt, ift bie .!iperrlid)feit, bie i^nabcnoolle (eudvuiftifcbe) rs5i\-(cnwart '^k^ttc?."
TAc i'uliV überfetjte Da? bcbr. ®ort mit „(s)xab," wcU1)c i^cbcutun;^ es? fonft nirc^enf? bat. ta.
jebcd) (ibriftu? ben :J>hibcort feiner Jperrlid)feit überall aufiiefd^lagen, wobin feine .Vtircbe fic^ er«
flredt, fo foliU »on felbjl, ta\; bicfer ^"Kubcort an ber Stelle, wo er cielitten bat unb bei^raben lag,
einer befonbcrcn llerbcrrlidnini^ fid) erfreuen wirb. :jn ber Übat bctrad)tet bie i}Cin\i Sbriften-
^eit (s3pUiatba, bie Statte bcg iobeö uubiVt^abniffeei (£brifii, bii^ jur Stunb^: al« ben bcilii^ften
unb ebrwürbiiiilen Drt bcei (ErbfreifeS. 2irin bemcrtt bier: Materiale sepulclirum Christi
gloriosum fuisse et etiamnum esse, constatex rei gestae historia Matth. 27, 60 et infinitis
miraculis, quae ad illud sepulchrum, nobilissimo templu ab imperatrice Helena exomatum,
quotidie patrantur, teste S. Augustino, (Iregorio Turunensi et Adrichomio et aliis. Quae
gloria ad hoc usque tempus etiam in media Turcarum barbarie continuatur et perpetuo
peregrinorum eo undi(i|ue tendentiunj concursu non jurum augetur, inquit S. Bernardus:
et annua ecclesiae sepulchralem Christi gloriam in sauctiore hebdomoda per Universum orbem
quanta potest pompa celebrantis consuetudine perpetuo renovatur. — 21) 7vpü<;-d/]GEi 6 Kipiog
Tov öei^ai -r/v xi^'pa avToi) . . SDabrenb fid) alle ^eibenoölfer ju Sbrtfluä bcfebren, wirb (^ott
anä) erbarmung^^oü be? 5wi'cn''i-'*lfc* fi* annebmen unb esJ ju (Sbriftuö 5urücffübren; cf. Rom.
11, 2(>; 15, 12. (£? beifn secundo im (sjcgenfa^ jum er|len Wale, wo er fie au^ Slegi^pten be«
freit bat, — 22) DnnD.pi' "^^^ >"^» Stnigcn alö ba« i!anb jwifcbeuDbcr« unb llnterägiipten
bctracbtet wirb; f. I. i8. 70. 5lnm. 46. 9?ad) rsicfenin? u. 21. ifl eö Dberäg!)pten. Tap bier
ber »Propbet fo »ietc Sänber oon cntgegengcfe^tcr l'agc nennt, ifl ein 3?ewei«, bajj er feineeweg^
»on ber 3iirüc!fübrung S^vvielö au^ 4*abi)lon rebct, fonbcrn »on einer fpdtercn aut^iiebebntereit
Jpeimberufung aue all'en (yegenben ber (£rbe. X)icfe ^cimberufung gefd^cbt tbeilei in langfamem
Verlaufe burd) bie Sabrbunberte, tbeil« pli^tJÜdb unb in i^ülle am (£nbe ber Seiten Rom. IL 26,
Kat Otto BaSv/.uvia^. — 23) Kai Öttö i'/Ainv avaTO/.Öjv k(Ü ff ^ Apai'iaq. — 24) Worunter bl£ 'OiX'
f^iebenen Äüftenlänt>erbe?5(benblanpc«}u oerflcben ftnb; feblt bei LXX. — 25) b. b, eö wirb
ein Snbe baben mit ber (£iferfud)t (£pbraimg unb mit ber 5?einbfd}aft ^w^'i!''* Kz. 37, 17. —
26) „fte ftürjen auf bie Sd)ulter ber ^pbilijlcr," b. b. fte fallen in ibr ©ebiet ein. ^^bilifler ifl
|)ier im weitem Sinne junebmen, aU ber J^einb bcö 5^amen« (^otteö unb Sbrifti — im ©eilen.
Kol Tzeraa-dijaovTai kv Tr/.oioig ä/lotpr/Mv „uub fie Werben ftd) au^bebneu in ben ^iccbiffen ber 2lu«'
»artigen unb werben baö Wecr plünbern,"— 27) b. b. bie geinbc bcö Sinen (Dotteö unb feine«
©efalbtenim Djlcn,— 28) „werben bie 23eute, Hll^D' i^rer ^änbe fein;" xai 'hhv/xaiav kuI
tTTt Muaß TrpÜTov rag jfeipnf eTTißa?MV(nv. n'i 6i vlol 'A/i/uuv npüroi vTzaKo'vaovrai. X)a« Sbrifien«
tbum bradite in biefen ®egcnben »or bem (Einbringen be« ^^(am bie berrliAflen ?^rüd)te beroor.
29) Dnnni ,/Unb (Sott wirb mit bem iJertilgung^fludje belegen ben öufen beö äg^ptifcben
SDteereö," b, b. ibn au3tro(Jnen. nai ipTjfMoei Kvpioc tijv -dälaacav A'iyvTZTov. 3)iefe3 unb ba6
näc^fle Silb ber Slbeilung be5 (Jup^rat befagen, bab'(^ott alle ^inberniiTe für 3«rael wegräumen
Wirb, um fie jum ^eile ju rubren, -^ 30) kv A'iyvTZTi^, wa« aU *ö^reibfe|)Ier ju betrachten tfl,
Wie aüi bem folgenben Sa&c ^eroorge^t.
fi e c5 n e r : ^. ®*rift. 21. %, in. 10
148 t)ix 5)rop^et 3faiaö. 12, 1—6. 2Inm. 1 — t.
Caput XII.
1. Et dices in die illa: Confitebor tibi Domine, quoniam iratus es
mihi:' conversns est furor tuus, et cojisolatus es me. 2. Ecce Dens
salvator mens, fiducialiter agani, et non tiraebo: quia fortitudo mea,
et laus mea Dominus, et factus est mihi in salutem. 3. Haurietis
aquas^ in gaudio de fontibus salvatoris:^ 4. et dieetis in die illa:
Confitemini Domino, et invocate noraen eius: notas facite in populis
adinventiones ejus: mementote quoniam excelsum est nomen ejus.
5. Cantate Domino quoniam magnifice leeit: annuntiate hoc in universa
terra. 0. Exulta, et lauda habitatio Sion:'* quia magnus in medio
tui sanetus Israel.
l) „n^cit bit (frübcr) mir sic^ürnct Mjl, nun aber bcin ^dxn \\d) g,d(a,t." — 2) ^sm Oriente
ifi bie frifdic Cucüc eine fc fctlt'^ivc ^ad)t, bafj man [ie ak- i3i(b bcr jieiftlidKU unb ^eitlid)en
(jegnunoien bctraditct. Xarum fagt andi Gbriftuö: „3Ber bürftet, ber fcmme ju mir unb trinfel
2Ber an" mid) a'aubt, aus bcffcn l'eibe njcrben, wie bie Sd>rift fat^t, Strinne bcö Iclienbigcn
aiHilTer^ fliefjcn" Juan. 7, 37; cf. Is. 44, 3; 48, 21; Ez. 11, 19; 36. 25; 39, 29; Joe! 2,
28. 5tt Sonbcrbeit \?er|lc&cn Incr unter bcn ©affern bie U. \!ebre Siuidue unb .6ierpnt)mu?;
bie ©aframente Ciiiienco unb Slmbroiui'o ; bie f^ciftce^ijaben unb Srcftungcn l^ernarbuö u. 21.
3) n^lC^' >M^ ^iei(cc>;" tov curriplov. Tat^ \vcii)xt unb einjige ^eil S^vaclö unb bcr Seit
ift S^rifluö. — 4) |i''y n'21^'' „33eit>oI;nerin Sion^;" ol Ka-ocKovvTEg iiüv.
Caput XIII.
1. Onus' Babylonis, quod vidit Isaias filius Arnos. 2. Super monteni
caliginosum^ levate signum, exaltate vocem, levate manum,^ et in-
grediantur portas duces.* 3. Ego mandavi sanctificatis meis,' et
vocavi fortes meos in ira mea,^ exultantes in gloria mea.^ 4. Vox
multitudinis in montibus, quasi populorum frequentium: vox sonitus
regum, gentium congrcgatarum : Dominus exercituum praecepit^
militiae belli, 5. venientibus" de terra procul, a summitate caeli:'"
Dominus, et vasa furoris ejus, ut disperdat omnem terram.'' 6. Ululate,
quia prope est dies Domini: quasi vastitas a Domino veniet.'^ 7. Propter
hoc, omnes manus'^ dissolventur, et omne cor hominis contabescet,
8. et conteretur." Torsiones et dolores tenebunt,''^ quasi parturiens,
dolebunt: unusquisque ad proximum suum stupebit,'^ facies combustae
vultus eorum.'^ 9. Ecce dies Domini veniet, crudelis, et indignationis
plenus, et irae, furorisque ad ponendam terram'^ in solitudinem, et
peccatorcs ejus conterendos de ea. 10. Quoniam stellae caeli, et splendor
earum '^ non expandent lumen suum : obtenebratus est sol in ortu suo,
et luna non splendebit in lumine suo. 11. Et visitabo super orbis mala,^
et contra impios iniquitatem eorum, et quiescere faciam superbiam
infidelium, et arrogantiam fortium humiliabo. 12. Pretio.sior erit vir
auro,^' et homo mundo obrizo.-^ 13. Super hoc caelum turbabo: et
movebitur terra de loco suo propter indignationem Domini exer-
cituum, et propter diem irae furoris ejus. 14. Et erit quasi damula^
fugiens, et quasi ovis: et non erit qui congreget: unusquisque ad
populum suum convertetur, et singuli ad terram suam fugient.
15. Omuis, qui inventus fuerit, occidetur: et omnis, qui super-
Der ^rop^et 3faia(J. 13, 1—12. 2lnm. 1—22. 149
venerit,^'* caclet in glaclio. 16. Infantes eorum" allidentiir in ociilis
eorum: diripientur domus eorum, et uxorcs eonim violabuiitur.
17. Ecce ego suscitabo super eos Medos, qni argcntum non quaerant,
nee aiirum velint: 18. sed sagittis parvulos interticient,**' et lactantibiis
uteris"^ non miserebuntur, et super filios non })arcet oculus eorum.
19. Et erit Babylon illa gloriosa in rcgnis, inelyta suporbia Cbaldacorum :
sicut subvertit Dominus Sodomam et Gomorrham. 20. Non liabitabitur
usque in finem, et non fundabitur-** usque ad generatiouem et genera-
tionem: nee ponet ibi tentoria Arabs, nee pastores rcquiescent ibi.
21. Sed requiescent ibi bestiae,'^ et replebuntur domus eorum draco-
nibus:*^ et habitabunt ibi struthiones,^' et pilosi''-saltabunt ibi: 22. et
respondebunt ibi ululae''^ in aedibus ejus, et sirenes"*^ in delubris
voluptatis.
1) Nb'D -c*" Nb*.3 »tragen, brins^cn, iM^vbriniicn," babcr man cö iroM am fi'u^liitflcn mit
T ~ TT
„Stu^fprud)" übcrKiAcn bürftc. LXX hpao/r „(s3c|utt." Ta*? onus bcr iUi(iv bat übrii^cn«
au* einen iiutcn 3inn nnf betentct „rrücfcnbev^," bciten ber -yropbct fi* cntlefii^en witl, b. b.
eine Un9lü"rfeivvppbejcinni]. — .i^ier beginnen btc ^H-ppbc^ciuni^cn ^ei^cn tic JDcItmädUc unb
fdUict'cn mit Sap. 23. — 2) HÖCO""!»*! ^^ //'i«f fiiblcm i^cr.qc," was na* Xerefcr u. 31.
bebeutet „auf beben 23ercjen." 477' öpov^ ■neöivov „auf bem l^er^c ber (Ebene." — 3) ciU
3ei*en bcs 3lufrufe^. TrapaKaleire -i) je/p/ „winfet mit bcr ^aiib." — -'!) ^nilö IND^I
" : • T :
D*3nj /-»Juf '^o.\; fie cinjieben in bie %{)Qxt ber Wad)tbabcr." (öctt ruft ben i'ölfern (bcn ^^Jcbern
in Sonberbeit), fidi 5U ruften jum Stuj^riffe 3?abi^(on?, nniAe Stabt mit ibvcn bunbcrt oberen
bier gemeint ift, nn^nn ei? bci^t: „fie foUen einrieben in bie 2bcre ber Wad^tbaber;" ävoi^aTf ol
äpxovrer. — 5) id) babc mctucn 3(u?erfebenen, b. b- bcncn, bie id) burcl) meinen bn'uien 35}illen
jur 3?p(Ijtrcduni^ meiner '^kridue aueerfeben babc, i^efebl unb ^luftra»] i^eiKbcn; cf. Jcr. 6. 4.
h/0) Gw-ciaau kuI i}o> äyu avrcjvg. X^er Äörcr unb 3(raber babcu: „icb babc meiner .^cilii^tcit
geboten." — 6) ylyavreg tpxovTai TvV.ripüaai tov ßvunv fiov. — 7) „bic mciucr 'D.WidU fiel} freuen,
ober bie burd) meine 5}iad>t froblocfen;" xf-'^povreg äßa koL ißpi^ovreg. — 8) IpDP //"nijlert."
rem 3lufrufe ©ottci^ foIjU auj\enblirflicb bie 3abl ber 23i.V(fcr unb jtebt f*on iierü)lct,_um
gemuftert unb jum 3(niiriffc i^efiibrt ,5U werben. — J)) .^ebr. „fie fornmen," ncimlid) Dominus
et vasa furoris ejus. — 10) b. b- 'ocn ber äuf!er|lcit .i^immeleoieiicnb. epxiodai in yf/i; Tzöppoi^iv
ä'Tz' ciKpov i^fiifWiov TOV ovpavoJ\ Ki-piog Kai ot vK/.ofjäxoi avroi'. — 11) b. b. bic ßrpfjC Sbclt»
nionarcbie 2?ab!^li>nt^. — 12) i^y HTO IC*?' «'" SDortfpiel, baö fid) im reutfd)cn nur
unöoflfcmmen geben läfjt: „2lMe ö3en.HiIt »ont ©ewaltii^en fommt er" (ber 2ag bco B"^!""^).
ml (jvvrptß?) Tiapa rnv -»tov f/^ei 2, 12; Jocl 1 , ö. — 1 3) b. b- aüc 2?abi^Icnicr (Gb^ilbcicr)
i»erben »erjagt, weil ber Jperr ei ibncn ju crfcnncn gibt, baj) er fclbft burd) bie 'D^feber unb
^.^crfcr gegen fie jtrcitc. — 1-4) iSiDJ „fie ftnb beflürjt." — 13) rapax^wovrai ol Kpiaßnc
Kul LiViveg alrorc l^ovciv. — lö) Sie tt^crbcn ficb entfetten, n'^enn fie einanber anfebcn, tveil einer
auf bem 3(ngcftd>t bee; anbcrn 5nd)tö a(ei 3(ngjl unb gur*t fcben n.Mrb. ovuQapuaoraiv . . kal
lnaT//a(>vrcu „fie Werben einanber bemitleibcn . . unb ganj aujjer \iA) fommen." — 17) *J3
Dn*J£) D*Dn^ »i^re cyefic^ter finb glammcngeficbter," b. f*. wie burd) ben ^Branb »erwüftet;
Joel 2, 6; Nah. 2, 10. kuI ru -porurrov arrüv <jg f-o^ ftsraßn/cwniv. — 1^) 3llv^ 5?abMon
unter bic pernf*e rberberrf*»nt gefommen, fini^ c>5 allmäbli* an in i^erfall ^i iicratben.^ Jceut
}u 3:agc fennt man faum bie ^teüe mebr, wo e'o iV'ftanbcn. t5d)on ^piiniuö fdueibt II.^N. VI.
27. !^on ibr: In solitudineuj rediit exhausta vic-iuitate 8eleucia?, ob id conditi« a Nicanore.
19) Dn'^^pD'l »ynt* ibre i)licfcn," b. b- tiic ®ternbtlber. kqI ü 'Upiuv nal -äc ö adaßo^
T(,v ovpavov. 9?ad)t unb ginflerni§ gebraud)en bie 5>ropbeten immer alö iMlbcr f($rccflicber
Umwäljungcn. — 20) Kai hre/Mv/mi rij oiKovßivy hly kükci. Unter orbi.s, S^r'''*^^'^'"*""'
bae \>(i\>^{. 9iei* ju oerfteben ^u fein. S? war in ber Sbat ein ©ettrei*. Wie fpäter raö römif*e.
21) tiD,p „al6 erprobtes ©olb." Xerefer „alö 2:opafe." y rh xinviov rb intvpov. — "l"!) DilDp
10 * ■ '
150 Der ^vop^et 3faia«. 13, 12—22. Sinnt. 22—34.
*1*ÖlK M^ ©Ofi" »»tt Dp^ir." III. Reg. 10, 22. v ö Tii^og 6 kv •Zov<i>ip (ö ek aawi^Eip). —
23) ^3^> „Sic^, ®ajelle ;" rfop/cadtov. — 24) HÖDiin /Jfi*"3«f«ntmen9eraffte;" avvijyuivoi.
23) Ps.' 130, 9. pij^ovaiv. — '^Q) n.3t^"til")n DHW mWD "Wni' i^ie ^i^Sftt i^re^en
barnicbcr bie ^unglmge; ' To^eifiara veaviaKuv cwrpiipovacv. — 27) II^^'^'lCj „bie Scibeö'
fruc^t;" rd TEKva i'y/üv. — 28) jl^tJ^ri N? „nic^t fott eö kroo^nt werben;" o16e /i^ elpEX-
^umv Eig avTT/v. — 29) 0'"''^ „SBüficnt^iere," nac^ Soc^art „wilbe Äa^cn" (Soweit, ?eo-»
^jarben . . .), nac^ 5lnbern jebe 2trt Unflet^ümc, fei eö tWenfd), 2:^ier, !S)ämcn; f. unten 34, 14.
30) D'fli^' n^'ic^ LXX, ©Drer unb j^cbotion „®cbeule," nac^ ^imäji unb anbern JRabbtnen
„®ulen, U&uei." — 31) tl^V'' ilU^ „©traufje;" GEipfjve^. ginige 5?euere macf)en „9?ac^t*
eulen" bavaus?, waö «3efeniug einer unrichtigen ?lb(citung be^ :^ebräif($en ®orteö äufcfereibt. —
82) DH^^Ji^ „t)iicinge ®e|talten, sBocfesgeftattcn, gaunen, Satiren;" ^ainövia. ©er ^^rcp^t
wollte bamit entWeber bie böfen (^ieifter bc3cid)nen, wie bie§ bie LXX annahmen, ober er jog
ba^ fabelhafte Sbier in feine ^.''ropijetie ber birf)terifd)cn Stu^fciimücfung willen. — 33) U''^^
„(Sdiafale, ober überhaupt ^cuienbe S^fsicrc;" bvoKevravpoi ekeI KaTomr/anvai. (Einige ßerifo«
grapben sierftebcn baruntcr ein Ungetbüm oon unbcftimmtcr 2(rt, wie bie LXX. — 34) D^Jini
„unb ©i^afale, ober witbe >^unbe," nad) 5lnbern „ID-rad^en," nac^ bem SIraber „2B5Ife;" vonao-
rrou/aovGiv Ex'n'oi „bie 3gcl Werfen brüten." Unter v^^irenen (mipf/vE^ »on astpä, „^eil, ^anQ"
jirid") ftnb nacft bc_r gricd). SiJIptboIogie ^intgff^iucn ju öerflcben, bie in ben ^elfenufcrn ber
S5?eerenge 5Wifd)cn ^icilicn unb Stauen wobnenb bie ©cefabrer burc^ ibre 3itwki"ftimme an
fid) jogen unb fie jerriffen unb frajjcn. Sie waren Ä'inber bces 2(d)eleo^ unb ber *:9iufe Saüiope
unb urfprünglic^ ni*t fo graufam, fcnbcrn erft burd) ben i^Iud), ben (Sere^ über fic fpracfc, weil
fte bie ^'«roferpina, beren ©efpieünen \ic gcwefcn, batten rauben laffen, 3br ioi^i war, fo lange
ju leben, bi? 3c«wtib vor ibnen »oorbcifcgeln würbe, obnc »erlocft ju werben. "DietJ getcbab,
aU bie 5lrgonautcn famen unb Drpbcu^ fo fd)ön fpiclte unb fang, ba§ man fte nid)t borte. ®ie
ftürjten fid) bann in baö Weer unb würben in f^elfcn »crwanbelt. Die i^ulg. nabm bier ba8
SBort, um überbaupt etwat^ UngebeuerUd)eö bamit ju bejeidtnen. 9tauwotf fagt in feiner 3teifC'=
befi^reibung c. n, bap bie 9Juincn beö Scmpelö bcö iBcluö, ber ebemalö in 23abt)Ion geftanben,
nod) je^t fo »ott giftiger Siliere feien, bap man ftc^ auf eine i)albe Tltilt nit^t na^ ju fommen
getraut.
Caput XIV.
1. Prope est ut veniat tempus ejus, et dies ejus non elongabuntur.
Miserebitur enim Dominus Jacob, et eliget adhuc de Israel,^ et requi-
escere eos faciet super humum suara: adjungetur advena ad eos, et
adhaerebit domui Jacob, 2. Et tenebunt^ eos populi, et adducent eos
in locum suum: et possidebit eos^ domus Israel super terram Domini in
servos et ancillas: et erunt capientes eos, qui se ceperant, et subjicient
exactores suos. 3. Et erit in die illa: cum requiem dederit tibi Dens a
labore tuo, et a concussione tua, et a Servitute dura, qua ante servisti :
4. sumes parabolam istam* contra regem Babylonis, et dices: Quo-
modo cessavit exactor, quievet tributum?' 5. Contrivit Dominus
baculum® irapiorura, virgam dominantiura, 6. caedentem populos in
indignatione, plaga insanabili,^ subjicientem in furore gentes, perse-
quentem crudeliter. 7. Conquievit et siluit omnis terra, gavisa est et
exultavit: 8. abietes quoque laetatae sunt^ super te, et cedri Libani:
ex quo dormisti, non ascendet qui succidat nos. 9. Infernus subter
conturbatus est' in occursum adventus tui, suscitavit tibi gigantes.*"
Omnes principes terrae surrexerunt" de soliis suis, omnes principes
nationum. 10. Universi respondebunt, et dicent tibi: Et tu vulneratus
es" sicut et nos, nostri similes effectus es. 11. Detracta est ad inferos
t)er ^ropi)tt 3fata3. 14, 1—9. 2rnm. 1—9. 151
ßuperbia tna, concidit cadaver tuiira:'^ subter te sternetiir tinea, et
operimentum tuum erunt vermes. 12. Quomodo cecidisti de caelo
lucifer,'^ qiii mane oriebaris?'^ corruisti in terram, qui vulnerabas
gentes?'* 13. qui dicebas in corde tuo: In caelum conseendam, super
astra Dei exaltabo solium raeum, sedebo in monte testamenti,'^ in
lateribus Aquilonis. '* 14. Ascendam super altitudincm nubium, similis
ero Altissinoo.'^ 15. Verumtamcn ad infernum detraheris in profundum
laci:* 16. qui te viderint, ad te inclinabuntur,"' teque prospicient:
Numquid iste est vir, qui conturbavit terram, qui concussit regna,
17. qui posuit orbem desertum, et urbes ejus destruxit, vinctis ejus
non aperuit carcerem? 18. Omnes reges" gentium universi dormierunt
in gloria, vir in domo sua. 19. Tu autem projectus es de sepulchro tuo,
quasi stirps inutilis pollutus,^^ et obvolutus cum liis, qui intorfecti sunt
gladio, et descenderunt ad fundamenta laci," quasi cadaver putridum.^
20. Non habebis consortiurn,^*^ neque cum eis in sejjultura: tu enim
terram tuam^ disperdidisti, tu populum tuum occidisti: non vocabitur
in aeternum^ seinen pessimorum. 21. Praeparate filios ejus occisioni^
in iniquitate^** patrum suorum: non consurgent, nee hereditabunt
terram, neque implebunt faciem orbia civitatum.^' 22. Et consurgam
super eos, dicit Dominus exercituum: et perdam Babylonis nomcn, et
reliquias, et germen, et progeniem,^- dicit Dominus. 23. Et ponam eam
in possessionem ericii,^ et in paludes aquarum,^ et scopabo eam in
scopa terens,^^ dicit Dominus exercituum. 24. Juravit Dominus
excercituum, dicens: Si non,^^ ut putavij^^ ita erit: et quomodo mente
tractavi, 25. sie eveniet: Ut conteram Assyrium in terra mea, et in
montibus meis conculcem eum: et auferetUr ab eis jugum ejus, et onus
illius ab humero eorüm tolletur. 26. Hoc consilium, quod cogitavi^
super omnem terram, ^^ et haec est manus extenta super universas gentes.
27. Dominus enim excercituutn decrevit: et quis poterit infirmare? et
manus ejus extenta: et quis avertet eam? 28. In anno, quo mortuus
est*'' rex Achaz, factum est onus istud:*' 29. ne laeteris Philisthaea
omnis tu, quoniam comminuta est virga percussoris tui:^" de radice
enim colubri egredietur regulus,'*^ et semen ejus absorbens volucrem."
80. Et pascentur primogeniti pauperum,*^ et pauperes fiducialiter
requiescent: et interire faciam in fame radicem tuam, et reliquias
tuas interficiam. 31. Ulula porta, clama civitas: prostrata est Philis-
thaea omnis: ab Aquilone enim fumus'*^ veniet, et non est qui effugiet*^
agmen ejus. 32. Et quid respondebitur nuntiis gentis? Quia Dominus
fundavit Sion,*^ et in ipso spefabunt pauperes populi ejus.
1) ^cbr. „unb er tat noii (Befallen *inD' ^*'" S^^racl." koI eK/.tierai in röv'iafjar/?.. —
2) Dinp^l/ i*' ^- i^ie 3?clfcr, unter bcnenSeracI tvctnte, mxbcn e-3 nehmen unb an feinen Ort
jurüdfübrcn, ja »crDcn fot^ar felb)! ibm biencn. ?3Jan beutet tiej) aufbie Sflaren unb 5Ha!>inen,
ttelrfie bie 3'^rac(itcn mit i'id) nad) ber Jöcimatb mitnabincii. — 3) ki-J KnraK/jjonronrjaovai ml
v?.r/i)iT^//aovTni iül 7;/(; }?/f eif öovAmx xai ihi'/.ag. 2.HHln(b bellen, n\i'5 im meffianiuten J>Jeid*e
gcfd^eben wirb, wo alle23ölfer, auc^ biemächtii^ilen, bem iieiilivien 3>?vael, ber.Hircbc ^efu (Strii^i
niimlicb, fi^ unterwerfen. — 4) HTIl ^C'tSn „bicfen 2prudi." Tercfcr „bieffS ?ieb." rdv
iip7;rov 7oiT-n'. — 3) n^niD' i'^trf) i^i"i*i »bie ö'olberpreijerin" (2?abi>ton). Mtin aUc
alten Ueberfel^cr lafen nDll^l.p „5?ebraniiuno;, rrucf." ö i-iaTzovöaafjiX „ber Ireiber." —
6) rov Cv}öy. — 7) rflij^!!! '.in Uebermaf;," nad> 3(nbern „in Uebermntb." — 8) ■C'ier muf;
man fupplircn „unb fvrcd>cn'ober fingen." — 9) SiJ i|l ber Ie(jte Mönijj S)on iI3al>»Ion, ber l>ier
• 152 J)cr ^rop^et 3faia«. 14, 9—24. 5lnm. 9—36.
annercbet ivtrb Xcr 3Jroj)6et (äfjt, ttJte in einer Wion, hie s^anje Unterwelt bem ®*attcn beg
Waditt^e, ci[ctd)iam ber (sxnt bcij (£rj?freifcti, and) nur ein (ufti.qcr Schatten fei. - J 0) Q^J^O^
svag Mcr bic „S.^aften" 6ebcutet; Ps. 88. 11. - 11) Q^n „Hc (bie ^ötte) ^ei|jt aufilejen
aücr iyö(fertonii]e;" olerelpavreg. - 12)^n^'pn „m öctroffcn," nad) §(nbern „bifl ^d^md)"
(Äd)attentM(o). .a^ ^r/. ^ri/.r. _ 13) ^»^'^j h^OH „baö ^){aufd)cn beiner .§arfcn" - aUi
Srppontum ',u superbia tua. 1^er ^].M-op()ctbe5ctd)nct bier ncnau bie Umftänbe unter ti^cTAen
haitbam, ^er leiUe itont^ Pon i^alM)Ion, ^Dron unb 3teic^ verlieren antrDe mimHc^ ÄS
bei ^em ^UdnmaHc bic .Warfen ibre Subeltöne (}örcn Ia|Tcn. y no?.h) eh^ppoavw cov. - 14) ^y^
''h!If,''i'^.^''"',-5'^^'i5cntlcrn.'; So Iä§t fid) auc^ als Imp. Hipli. pou SS» betrauten unb'mit
„beule ubertei3cn, une^e^ 5hnnfa xm ber Sgrer t^n. - 13 ' nTO^F.eoJn ber Crg^n'!
rötbc." - lö) U%-bV tr'Sin „ber bu ftegtedüber bie 9?ationenV' ö ä.o^ra/... ;rpaf ^a..a
rü Mw/. rbivobUaruiUei; ciniiic 3säter ivie ^fmDrolut^, 5abanafiug, aucb Criaeneö itnb Sufebiu^
tu ^atan .ev|td>cu, to nebt ^od) bie Webr5abl ber i^dter, namenttiS 5a?(iu/ SroSü"
(Xoueuut. ^^(((crmusu^ Iai5t nd) Du-iiinvcnjunj, febr qut auf ^atan mad)n renn Senn
;ba baiiar ber maAtigite ,^-ur|t ber iBelt nnu, fo imar C6 nod) mcbr ber 3atan >^cnn%Sb i / r
.m Uebermutbe ,id) erbob, fo erbob \^d) nod) mebr ber Satan. - iVlli^it^n^^^
il^er.a bL\^ 23un^e^ " b. b. auf 5ipn, ober „auf bcn 2?era ber 2>crfamm(una'' b b äiif Wn o^rr,
IS -'Ä^rin^^Än^''';n,^ a(. bieCf^bcbun, über^UkfS
^lüc. 1^) |n:k raTD „am 31cut;erilen bes 5?orbeni^." Sie gbafbäer uub aKeCricntalcn
Wnw " ^-'" ?'Sw'' '"' ^i' ^''■'?*^'" '^'''^' crfd)einett, atö ben llcber.iana von be^ grbe ^um
I Snq i?; ti'mnKrS^"'"'^ 3um .^innnel. ^ 5(m auüerflen ^?oricn-i^ ibne.t n^h^lu^l,^^
eo n.aiben |itb_bu- neuen l'idmraAcr, bie ^Pbilofobben .on .^eutc, ebenfafU^ ^u Sitte n i b n
fit bcn ^ai} aunre[(en, t>ei? ^ifcntd)en ©ei|l fei nie^tö 3(nbere6, ai.ba. 4elJftLutnfS WS!
"^^^^oT^^r^"^"^?-""^-'''" ^'' 3:iefeber©rubc"(berUntermeIt); äg rä ^spfi^a ri)c m' cf.
iv.. 32, 2;i — 21) ^*^^s{ in*X'» „fcbaucn ftarr bid) an;" ^avpaaov-m iw! co, _ oo) ^„
Sef'i^SJ' 'jub'T 1'" ry;s^";:-Sri;'^^^ ^^'^^' *^'^'*^'" ^^ ^^^ -*'"^^«« «ß^^^^en
rtiriuicro Job -j, J„. t:^\sj beti^t bier, »le an anbern SteKen, foxnel alcs „jeber." —
-'Vi ID^j*!^ n>'.p „ivie ein abfd)culi*er Jiueiji;" 6^ w^-pof qmivyiihog. — 24) -^j;3t\* S{<
"in ,mU ben Steinen ber (s3rnft" (ber Untcrßjelt); «c äönv. ~ 2o) D^Tt: 1>*1D "u>ic ein
Ä;n''fs;^-^^4^^€^'^^^
.|a.ro„n enf.aft b^^ ^b^cT «'bi^i^.-Vjfen '^Sföl^^.^'r^I ^:iT^Tl^.
SV'^-JjbrrMril.^Ml..''''^"'^'! '"" •^^'^^- '-eini^(utba^dduf ber ^^ hie
^icrui^ au, /.«. .«../..,^<.a. ,yv ^,,jv7:o,.,f,uv. '^ic laien mit bem (Xbalbaer DH^ ftatt Dh/
'J- ■ I^T) PJI „Sproije unb Sdu^otl," b. b. ^inber unb gnfel. .al a.fppa. - 33) ^tx^,
....n^Kit .iem.. ba i,; .er ben an-onriSSr^^^^ySS^^n^n^S
2W^ .'* n^tü „e au.rcoen mit b.m ^efen ber ^ernid)tnng/' b. b. i*^ mü^i^bcl Pon Der
(irre nn'iircacn, aiö »venu tle nie ^■'c^ta1l^fn fvin,- .^- *
,.i* .i« ci„c «.„™.. aie i,. ■.Ä'^^^iv.^-äs^";- ^ei' S'tcsi™:^»:
N-^-OK. .» tiCi-tici*,,«»,, ri„« 2cl;n.»rK. „„t i,„ rnilHl,™ mit „tta(,r(ir i» ä«bcn. -
Der ^vop^tt 3)'alai3. 14, 21—32. 9tnm. 37—48. 15, 1. ^liim. 1—2. 153
37) *iT;!3l "lu'XD »*^^ic ic^ bvic^tc." Xcr ?(u3bntcf putaro ifl aU 'i)(nt('>ropomort?^tdmui? ju
betrad)tcn. ("^HUt meint uicmaU, fonbcrn bcnft unb fitaiit. öi- rpon-oi^ elpi/Ka „wie id) iVcfaiit
babe." Tic 3r^ci|Tajiiiiu^, wc(d)e (^Hnt in riefen brci i^erfen mariu, ift eine für firf) beiicbenrc,
bcnn fic betrifft niciu reu .Mönivi ihmi i^ab'.Uon, fiMit>crn Den "^l ff'.^ricr, ben .«öniii ^rcnna»
djerib, teilen ivin',ei? .'ocer befanntlid) mn- fen "liiauern "u'vufaleni? unter (f^eitiaei viufjieriebeit
iiHtrb. .^^ierLMl'.^mu■;< finbet jcDod) einen fd)önen JiManriunbanv^ berfclben mit ber innbervicben-
ben in bem (sU-banfen, raf; ber Unter.vin;! bei< locitcntfcrnten "i^vibi^lon fic C^n^i'n "idn ic'
bcfriebiaen büvfte, <\U bic "J(ufrcibun;i fc-j Acinfc-? im cii^enen l'anfc, wcf;balb •'»k^tt Vei.uere?
illeid)fam atc* i'orfpicl be?iürftercn cjefdjeben Idfjt; cf. IV. lieg, h), 35. — ?5S) niiy\'l ,.bcr
bcf*lLMTcn ift," ber ^)tatb näm(id). — '5J)) b. b. über ade ben '3liT'-)riern qcböriiien Vante. —
40) b. b. im 3al)r T2S. — '11) ntn J'^y -tDil 'M^\^^' "i^m^nid)," f. 31, I. 2lu3 IL Chrun.
28, IS ift erild)tlid), baf; bie 'J-HMliilcr in ben Icijteu ^^abrcn beä ^li-^a? beffen ^oA abi^efdiüttelt
unb aud) -)fad^bavftammc ',um s^leid)en -libiaii beanv.icn baben. Taram bie folv^cnbe iSeiiTai^un.v
-iii) f. b. bie -?.''iacbt 5«ba'-^, ber tu biöl^er untcnvorfeu ijcwefen. — 'i^ij ^{^)i; iiei^cuübef rein
l*;n^ bittet feinen anbern fyiccjenfa^ ciU ben iiiMfdicn Sllt unb ^itno- rcr ^Vropt»et will bvimit
faticn: bcin 2*idfvi( »irb jelU unter S'jeebia^ fein, ivic jenes unter T^ias. i-Kym-a iia-ii'iur. —
/jli) Clöl^*^ ^1b* "M^ "»■'^ füei]cnbe 2d)[ani]e," lunvbbnlid) Serafi ijcnaunt. So flcin biefc
Sd^lviUv^c ift, fo fürdUcrlid^ ill fic weisen ibrer flicj^cnbcn 5d^nclIiafcit; cf. Nnni. 121, S. öo.vr
^Eriiin-i'oi. — -!.>) b. b. aud^ bie ^Jlllcrdrmften. — 11- wi biltlid^er xHuetrud: „.\^eercebv^ufen, bie
fo b'iit finti, bvtf; man feinen einu'fncn -A''tann untcrfduM^en fanu." (fo i|1 bamit bvi? ^peer
Sennadicribei iiemcint, Der al-?balb ^on Ofortcn ciu^^d i'»!^ '-Jiiotb bclai^crte unb eroberte, jctodi
nur im innbcioicben, ba fein llntcrncbmen ijc-u'n i}le^'.)pten i^cricbict »ar; cf. 20, S; Jer. 1, 13.
47) V11*1t33 im rj^l "^'"b eo i|l fein Sinjelncr in ibren Sd)aarcn," ivoraue folcjt, baf;
man ibnen nicbt iviberflcben fann. Sic tommcn, nnc ein sicfdi(oiTener 'i^batanr, ber unbur*--
brin,;Iid) i)"t. aal oiV iavi mr f'vni. — 48) "JUif biefeiBcifc antnun-tctc (ijcd^ias ben "^(bi^efanDtcn
ecnnad)crib5 IV. Rcl-. 19. Is. 37, 21-35.
Caput XV.
1. Onus^ Moab. Qnia nocte vastata e.st^ Ar Moab,"' conticuit: quia
nocte vastatns est murus Moab/ conticuit.* 2. Ascendit domus,'' et
Diboii ad excelsa in })lanctura super Nabo,'' et super Medaba, Moab
ululavit: in cunctis capitibus ejus calvitium,^ et omnis barba radetur.
3. In triviis ejus accincti sunt saeco:^ super tecta ejus, et in plateis ejus
omnis ululatus doscendit in fietuni.'" 4. Claniavit Hesebon,'^ et Eleale'''
nsque Jasa'^ audita est vox eorum; super lioc expediti Moab'^ ulula-
bunt,*^ aninia ejus ululabit siln."^ 5. Cor raeum ad Moab clamabit,'"
vectes ejus'^ usque ad Segor''' vitulam conternantem:-" per a.scensuni
enim Luith^' flens ascendet, et in via Oronaim-^ clamorem contritionis
levabunt. 6. Aquae enim Xemrim-^ desertae erunt,-' quia"-^ aruit
herba, defecit germen, viror^ omnis interiit. 7. Seeundum niagnitu-
dinem operis et visitatio eornm:-^ ad torrentem salieum duccnt eo.s.
8. Quoniam circuivit clamor terminum Moab: usque ad Gallim-''
ululatus ejus, et usque ad Puteum Elira-^ clamor ejus. 9. Quia aquae
Dibon^" repletae sunt sanguine: ponara enira^' super Dibon addita-
njenta:^'^ bis, qui fugerint de Moab"^ leonem. et reliquiis terrae.
154 I)er 5>ro^^et Sfafag. 15, 1—7. 5lnm. 2—27.
roetifagt ^ier einen näcitticfeen, fomit befio für^tcrlic&eren Ucberfatl mit S?ertt?üfiung. ©rtvieber*
n)ct(fagtc, iicmcint Mben. 5lücin bie i^orbin genannten llmftänbe ber ^nt erlauben biefe
sinnabme nicht. --3) ami) Slrncpclit^ unb diai'ba genannt, ^auptjlabt SDioabg ant Simon,
jwei Stunben c^üä) öon ber ^albinfel beö tobten 5!}Zcerc6 gelegen, v MuaßlTic. — 4) "l^H,
Di^lO- ^ir-Woab, bie Sanbc^feflung im (gübcn, auc^ ^ir, Äirtjare^, Äir^arefctl» genannt
IV. lle^. 3, 25. Sebod) ücrmutt)cn 5Dfehrere, es fei bic§ ber 9tame ber SJcfte, bie mitber^aupt^-
ftabt !?erbunben geroefen. WK-ög anoldraL ?/ Muaßing, WKTug yäf) ÜTTo/ieiTat TÖ Tei;^og ryg Mua-
ßcTiöoQ. — 3) nÖTJ //ifi f^ tt«^ bamit.'' — 6) H'^n PfSp ,/««* tejleigt ^abbait itnb 5Dibon
bie ^bitn." ^abbait (^ait) fcheint ein naije gelegener £rt, i>ietleid)t eine 2?orftabt gen^efen ju
fein, ber beim gaüe ber 8tabt unb i^c|le fc^r be't^eiligt n?ar unb beffcn 23en?ot)ncr nun jammernb
auf i'k ^öben eilen. Xibon lag nörblid) ron 5lr. Av-äa-de if mv-ovg, cnro/Ei-ai yap Kai Az/ßuv,
ov 6 ßufujQ Ifiüv. J^ieront^mue i^erftebt unter douius, Habbaith, baö föniglic^e ^au^, bie Äonig^«
familie. — 7) Sie tlagcn über '^Uhc unb 5)?ebaba, »eil bicf ä»ei befonber^ tt^ertln^ofle Stätten
beei ^anbe? roarcn, erftere ale Sultusftcitte bee Wottcg Üiebo, oue 46, 1 unb Deut. 32, 49 befannt.
EKEi ävaß/'/ßta^e K/.aieiv ivl 'Naßov Tf]<; MuaßiTiSng. ö/.o/iv^arE ttrl iraar/g KEipcüifjg (pa?iäKpo>/Lta,
ndvreg ßpax'ioveq Ka-aTETiiijfitvot. — 8) !Cie 2lbfd)eerung ber ^aare in ^aupt unb ®eftc^t n^aren
3ei(^en ber 3!rauer. — 9) izepti^uaaa'&E aÜKKOvg, kuI KonTEcd^e Eni TÜv öu/iaTO'v avTfjq. —
10) »^55 "in* VV' n^.3 ,.2lüe6 ilagt Sffie^, ^erflief enb in 3;^ränen5" Trayref bloli't^erE ^lETa
K/.avdfjiov. — 11) auch Sai^b'on, Gaebin, ijon 3ci'ci»iiis' 48, 1 ber „<StoT5 Woabe" genannt; cf.
Num. 21, 20-30, frül)er Sieljbenj bcg amorrbitifdicn ilönig^ ®el)on, ber fte ben Woabitern
entriffen batte, ^crnacb bcm (i^tanimc Shiben jugetbeilt, bann oon ben 9^foabitern erobert unb
befeffcn bie auf bie [^ni SKeranbere, nn'' fte aberhiat an Israel fiel, Sie lag in frud)tbarcr
(5kgenb am 5lrnon. — 12) fel^r nat)e hn Jpefebon gelegen Num. 32, 37. — 13) ^*^^ unter
»cld)em 9?amen jivei Stcibtc ^orfommen, bie eine bei 510?ebeba gelegen, n?o Sel)on gef($lagen
würbe Num. 21, 23, üon Gufebiu:^ ^effa genannt; bie anbere, bie wo^l ^ier gemeint i)1, anbeti
63renjen 3}foab?, nad) ^ieronipmuei am tobten 50feere gelegen, — 14) ^KlJ^ *i>7n »^ic
(ycTOaffnetcn ^\}i<(hi'." 2Benn felbfl bie ®ett>affneten beulten, tt?ie grof? muf; bae! ©ei^eul ber
SBe^rlofen gewefen fein! y b(y(i>vg Muaßiruhc „bie «giüfte TOoabö." — 13) )y>'l'> „finb traurig,
ober ftnb i:*ervigt;" ßoä. — 16) ,,ihre Seele ift verjagt." LXX v iiw^v ahri/g yvuaErar fte
lafen 1 in H^'^*- 5lllioli gibt: „ieglict)e laeele Jve^flagt über ftcb." — 17) „fc^rcit (jammert)
über tD^cab;" y mpiVia rf/g Muaßirtöog ßoä h ahry. ■-- IS) ll^fl^ll}/ Jt>eld)eö 35>ort ofeubar
ftgürlicb für „t^ürjlen, ober giüd)tlinge" ju ncl)men ifl. 3:ie LXX übergel)en c^. — 19) "t^
''\^)S. Segor (3oar, SBcla), Stabt an ber füblid)en Spi^e beö tobten 5)feere«, ft)ol)in ?ot^ mit
feinen 3;öd)tern fid) geflüd)tet l)attc Gen. 19, 22,-20) H^C^'WtiSjJ^ „breijäbrige .^ub,"
rea« bier al^ i^ejeidntung ber Sugenbfraft ]n nebmen, bie reif ift bae; 3od) ju tragen unb juni
Cvn'cr gebraudu ju »erben den. 15, 9; Ose. lü, 11. 5lnbere nebmen ba? ©ort als Eigen-
namen eince Crte«: „brittce (£glat" Sllö 23crbum muf; man ba3u veniunt ober fugiunt
fupplircn, (hi/uaiig ydp kari rpiE-yg. — 21) Suit^, H^niS, n?ar uad) eufebiuei ein i^lecfen
3n,>ifc^cn 5lr unb Segor, Xcm l'aute be^ ZnM jufolge lag er auf einer Slnböbe. LXX
nennen ibn Aow/ii. — 22) D.'Jin. ein unbetanntcr Tri, LXX 'Apwwa>. 2:cr ißeifa^ Tvpög
ae bürftc n>oM aU Sdireibfeblcr betrachtet »erben. — 23) ?9iebrere bctraditen 9?imrim für
ba.^ 9fimra be^^ Wmi Num. 32, 3; Jos. 13, 27 im Stamme 63ab. 9lllein ba biefe^ ju ferne
liegt iH^n ^')\f>K\h, bürfte c? roobl für einen anbern Crt anjufebcn fein. Einige nebmen e«
appeUatiinfd) für „l)cüc äi^affcr, beüe Quellen;" aüein ber Sluebrud Dn?jj! *Q la^t bie^ ni^t
vom ju. — 24) nlQC'b r-fint» i^erfcbüttet"— burc^ f^einbeg ,§anb ndmlicb. S^ie Quellen
ccrfd}ütten »ar eine fürd)terlid)c mo.&)t, bie ein f^einb an einem ^anbc nebmen fonnte. —
23) ift bier et, »ie i. (sjr. — 26) py „baö ©rüne," foreobl an \!aub aU an Äraut. —
27).Q'lXb'* °'?^^:(7 '^™ ^i^ ^^1\>T?^ ^^^. '*^>'?' P"^^ "^^r"'» tr^Ö^K fie i'en
Der ^xcpl^tt 3fata«. 15, 7—9. 5Inm. 28—33. 155
SReft ibrcr ^ait unb ibr Seft^itbum über bcn SDcibenbiic^." 2(nbcrc t'csic'^cn brt« (i}cfac<tc auf
bic f^cinbc: „barum trätet man bcn JRcfl ibrcr Jpabc baron wnb ibrc (2itäl?e über bcn al^circn^
bad)." Unter bcm „SDcibcntbal" ifi nadi «giicron^muei unb jübifcbcn JHabbincn ein 3ba(
4^abv^lontcn«5 ju rcrflcbcn, nad> (^kfcniuei aber ber 2Babi>«ct-21bfa, (iircnU^* ^nnfcben Wcab unb
Scpm, Pber baj* ^vlüfidicn ^erab, wo nadi 2?urfbart 2. ;^7<J eine Cuelle bcn ÜJnmen „aDeibcn>
qucüc" fübrt. Xercfer glaubt, man fönntc cg aud) für „JKabentbal" nebmen 111. Kog. J7, ;>.
«;/ Kai ovTuc //f/Vf rudf/var, fTr/iitJ }(i/) trri rz/i' ^(i/)«^ } « 'A/)n,ir/f , ««( '///tj'ovTcu aiTi'/v ,,WUt CJj
(5)icab) etwa fc gerettet werben Y 5<$ l^^iü bic Shaber über bai^ 2bal bcrfütven unb fie werben
CS erobern," — 28) D^^JIN'IJ// ßölaim (5(ijaüim, fi^aüim) lag nad) Sufebius ad)t Weiten
(3 Stunben) füblid) tMMt 2ir.' rw 'A)aZt7> Ez. 47, 10. — 29) D^^N'"IN3- STb bicfcr Crt
eine! mit bcm in Num. 21, 16 genannten „58ecr" fei, bleibt babingcflcüt. di' lag biefe? an ber
C|igren5C 'DJfoab^. iu( roh (iipiarog tvv A'i'/.ti/ii. — SO) ilO'"!. i^nfjtov. I^ibön unt> Ximcn
ftnb einö unb baffelbe. 9?pd) immer werben im 2(rabifd^cn bot^ 93? unb bav^ 2? mitcinanbcr
terwcdifcit. Ter ^'l.^ropbct bebicntc fid) aber bicr lieber bc? SBcrtc^ Timen wegen ber in-rwaubt'
fc^aft mit DI „iMut." Ter a?ad) Timon ijl übrigen? ganj u«bcbcutenb. — 31) bicv wob(
et. — 32) „unb icb Wiü über Tibcn ncdi 9?cuc? i^crbvingcn," b. b. ungeadUct bcrXibpn mit
Söiut gefd^wcllt ift, will i* bccb ein neue? ^^Uitvergieficn t^erbangen. k-ä^u-,dp tTri ^nu(.,v
'ApaSaQ. — 33) „über bic i^cn '^\o^i\ weld)c entronnen finb, unb über bcn 9tcft bee Vanrcjs,
(will id^) einen ^^öwen (fcnbcn)." SBaS (5ennad)crib übrig gelaffen, baS foll 9?abudlo^onofor
»Ctlenb? jerflörcn IV. Reg. 24, 7; Jer. 4, 7. i^al äpü rb cnepua Muäß Kai 'Apiy/. Kai TU na-rii-
Aoinov 'Aöajxa.
Caput XVI.
1. Emitte agimm Domine^ dominatorem terrae, de Petra deserti- ad
montem filiae Sion. 2. Et erit: Sicut avis fugiens, et piilli de nido
avolantes,^ sie erunt filiae Moab^ in transcensu Arnon/ 3. Iiii consiliiim,
coge conciliiim:^ pone quasi noctem^ iimbram tuam in meridie: abs-
conde fugientes,^ et vagos ne prodas.® 4. Habitabunt apnd te profugi
mei:'° Moab esto latibulum eoriim^^ a facie vastatoris: finitus est enim
pulvis, ^^ consummatus est miser: defecit qui conculcabat terram. 5. Et
praeparabitur in misericordia solium, et sedebit super illud in veritate
in tabernaculo David, judicans et quaerens Judicium,*^ et velociter
reddens quod justum est. 6. Audivimus superbiam Moab,'* superbus
est valde: superbia ejus et arrogantia ejus, et indignatio ejus plus quam
fortitudo ejus.'^ 7. Idcirco ululabit Moab ad Moab,'*^ universus ululabit:
Ins, qui laetantur super niuros cocti lateris,''' loquimini piagas suas.
8. Quoniam suburbana"^ Hesebon'^ deserta sunt, et vineani Sabania^'
domini Gentium exciderunt: flagella ejus^' usque ad Jazer'^ per-
venerunt;-^ erraverunt in deserto,^* propagines ejus relictae sunt,-''
transierunt mare.^*^ 9. Super hoc plorabo in fietu Jazer vineam Sabama:
inebriabo te lacryma mea^ Hesebon, et Eleale: quoniam super
vinderaiam tuam, et super messem tuam vox calcantium irruit.
10. Et auferetur laetitia et exultatio de Carmelo,^* et in vineis non
exultabit neque jubilabit; vinuni in torculari non calcabit qui calcare
consueverat: vocem calcantium abstuli. 11. Super hoc venter mens ad
Moab quasi cithara sonabit,-^ et viscera mea ad murum cocti lateris.'""
12. Et erit: cum apparuerit^' quod laboravit Moab super excelsis suis,
ingredietur ad sancta sua ut obsecret, et non valebit.^- 13. Hoc verbum,
quod locutus est Dominus ad Moab ex tunc:^^ 14. et nunc locutus e^t
156 £)cr 5>ropl^et Sftiiaö. 16,1—6. 2(nm. 1—15.
Dominus, clicens: In tribus annis quasi anni mercenarii^* auferetur
gloria Moab super omni populo multo,^ et relinquetur parvus et
et modicus, nequaquam multus.^^
1) .(picrontimii? ktracfitct t>ier in bcm Sammc bcn Sctjn rtJottc^, iDorin aud) ?^ranu6, 5u(?o,
58ata5lit^ mit ibm übcrcinftimmcn. ^bm jitfcU^ flc&t ncimlic^ ber ^''rP1^bct um bie ^ü(fe, "bie
biird) bcn 'D^JciTiaei, bcn i)Jad)föntm(in3 bcr 5)ioabitin Siutb, fommcn fott. @ott wollte boc^
^h\ib nic^t äu ßivunbe gct)cn laJTen, fonbern t^ncn Mi ®lücf ber Srlofung ju 3;^cil n?crbeu
laffen. r"IJ<"^tJ^l!D 1^')n7^ „fcnbct bae ?amm bcg 2anbee;f)crrn »on i£atci au^ burc^ bie
SBitftc 5um iBcrjH' cor loditcr Sion," b. fe. fenbct bcn l'ammcrtribut ales ^3)fiinb bcr Unter»
ivcrfmu^ nad) ^s'cnifalcm, auf_ bafj eucfc ypn ba .^ülfe werbe. Ter ^i-^xn lieft Bar |latt Kar
intD itberfei5t: „fenfct bcn ^cbn bess !^anbc?t)crrn," welche ^eeiart auit Xcrcfer für bie bcfle
bäit. Ter Soda trare ^ann a(g j^iicbcnei'ocrmittler ju betraiitcn. 2(uc^ bei Stofft Inibcn iner
>1r>D|f. btcfc l^Ci^virt. JjXX (iTcnrae'/d wo ypncrh t-~i -//i' ;'/;v. /^^ t/t/j« ep7/Lior Karat tü ö/jof iS^i')«-
r/wr 2;/(ji^; „ic^ iviü ßlcicl^fam (yeiinirme in ba^^ \!anb fenben: fott bvtnn ber i^di öerlalJcn fein,
ber 33erö ber Joditcr Sion?" — 2) n")!D1.!2 Vbüt2 »«om gelfen, i?on ber SBüjle ^er."
TT ^ _ ._. .
.•pieroniMnusi bctrac{)tct bax" ©ort Sek (mr al>5 Siiicnname für '»J'ctrci, bie ^auttftabt (Sbcm^.
2(ücin bcr iProvibct fctieint t>cm b(. 'öcriiie ^icn, bcm £^rte bcr iuTbcifjuncicn, bvx? pfe, ypn (^ott
ocrdiffene 's3cbtriV^IanD ^'!llil:^b iicp,cniibcr ^u ließen. St^f^t m^Jn bcr iUUg., fo ftebt ^icr '^.''ctra
fi.iurlid) für „füDiid)e6 Oicbirg^iänb, für ^Oioab," wo^er Stutb, bie 3(bnfrau be^ 9?Jeffia», flammt.
f^J n /tJ^D Ip "fi'^ preiogcijebeneö 9?efl;" t(j7j yap di^ TnrEcvov ävnrra/ih'ov voaabc ä(pT)p7/fj.ivog
ia>j ■&vya-!ip Uuä.i „bcnn bu »irfl fein ivic ba^ abiiencmmene 9tcft eineö f(iciienben '-Doi^cd^, o
:ipd)ter ?i3foab!" — 4) 'i')l!x\\ fann barunter bie etämme ober bie 3tä?te 'i'Jicabi^ ijcrltcbcn,
aber aud) wört(id) bie i5i'*incn, bie nad) ber Xör^tung ober (ycfani]enncbnuini5 tcr ?}^:nncr fllcic^
\.>crfcbcu(^ten iPöcjctn umbcrirren. — 5) 71^'1K'7 n1*13P0 "*'i" bcn Kurilen 5(rnonei;" sireira
iVt, Wpvüv -Mova. Sie lefen biefe SBorte ju t\ 3 hinüber, bcr mit ß(w'Aiv<w bci^innt: „-^ernacö
bcrat^c bic^ eincö 5}?e^rern am 3{rnon, ober o Simon." — 6) Pf^^vö Iti^J/ /,t^ne ba*
:')icdnc," ba^ in rs)ere*ti>ifcit "•ycratbcnc. 'iTie 2Bortc fmb nad) ^Dicrontnnuei an •D.''foab i^cridttet
ale ein bcilfamcr i)tatb, burdi wclcbcn ftc fucben fottcn, fcn >itraf;.^crid)ten '^Hntcei \\\ cnt.acben,
ofer fic ^u milbern. Tcrcfcr u. %. bctvacbtcn fic a(c< ®ortc bcr (^Jefanbten 93Joab? cw bcn ilönig
von Snca, bei bcm fte .öülfc fnd)cn. — 7) b. b. i^ewabrct Sitten, it>c(d)e bie bcijjc üMutb ber
Vci^cn (^B;itta)V?bii,u-) ^u erbulticn babcn, bcn edniij tcr .Stüble (wie in ber S?adU). S(ud) l'ot
cnt.aiuyi bcm i^rante in Sotoma burd) Die i^armbcruitfcil unD 'yaitfrcunffcbaft. S*ön faßt
'^irCi■(criuo oon '•)ia5tan',: „2ci bcm UiuilucflicbcH cin''V)ott uuD fu wirft im Unglüd bcn .perrn
a(e (yott_finbcn." 5)Jan benfe cw ^)labab, an Die 'Suuamitin, an 3>^d)auö. noui-t ad-yv
-h'-dov^ n'vTol öiä-avToc „macbct aüumbcr um cud) eine Irauerbccfc." — 8) «' fieasußpiv?! aKoria
m'vynvüiv, f-^mrr/aav „in bcr S-lftttai^e-'^-inftirnif! fliehen fic, fommeu aufscr fid)." — {)) p/ ä.ri^f/f,
fott wobl bcitjcn /i>/ «x^w „fei nid)t bi3fe barüber." — 10) „laf; meine (tUioab6) 3}erfprenötc
bei tiir weilen;" napdiKljaovai aot ol ejvyäcir Mioä.-). — II) taovTni aiaTC?/ v/iilv arro ■jrpn^toTrov
i'iKjhnrrnr „ftc follcu cudi ciu ZAwP, fcin oor Dem l^crfoliK""." — 12) Unter pulvis ifl bier bie
.^n-ftörnuii unb in-rnnunnu^ 5U vnn-ftcbcn, fowie unter miser bie rrancifal. 1^er ^'Propbct fdniut
bicfe Uebet al? i^criian.acucei nnt witt ftc al^ oer.qani-icn audi xhmx Denen betradUet wiJTcn, bie
bier auiicrebct werben, Damit fic befro cber Jpülfe Iciilcn. rcrefer übcrfcl^t bier bae i)cbr. ^3
mit ,,bamit." in iij)\^ri i) Gvnuaxia aov aal ü upxiJV ä~<')/,s7o b KaraTraTÜv äiro rf/q yr/q „bcnn
binwc^ ift Deine ininDc-?sicnoffcnfd)af(, unb 5u «5runDc ift iieaanacn bcr 3ertreter."— 13) (Xd
fdKint bier (J5e*i»i'^ Afmcint \\\ fein, unter Dcffen J>iCiUeritn;Vöunt Die 5?cDrüdunoi '}')U<iH fvittt.
Slllcin bie Initcr v^crftcbcn bier ',umeift jenen .^^errn ünD Moniq ^uba'e, Dcffen ^>i5crrfd)aft nnb
r>?ciiicrun3 immer bauert; bcn ivi-Mlcrcn (£5ed)ia?, bcn iuöf?crcn tainb, ben ^^tcffiaö nämli*.
Aiiius '.I, 11. — 14) Tic (Einen le^cn bicfe 'il}ortc in Den a''?unb bcf^ ^"Propbetcn, bcr feine
(xrmabnuniT 'ocrcitclt fiebt; Die SluDcrn in bcn 'i^^tunD Dco Staat^ratbc? ihmi 3uDa, bcr bier 3(nt-
wort jiibt auf Den Slntrav] Der moabitifd^cn (^kM'auDtfcbaft. Tic (Erftcren fd)einen bcr aSabrbcit
naber ',u ftcbcn, wie bie§ ber (£ontert anbeutet. — 15) V"!"! D'i^'^ „nnwabr ftnb feine
2iM-cibereicn, ober ba? 'D'^iditiiie feinee ^'rablcn^-," «rx wrur ,) unvreia aov, ohx oh-uc. '^^\id)
bcm .i^ebr. fiuD alle Diefe iiii3enfd)aften, bie bier oon 9JJoab aufiiefü^rt werben, alo Dbjeft uon
^cr ^ropt)et ^^ciiai, IG, G— 14. %nm. 15—36. 157
audivimus }U ktrad)tcit; Jor. 4S, 20. — 16) b. b. einer bcm aitbcrn. — 17) *ti-**Ji'N;^
D*ND^"nX IJinri r)b^"^n"'^P ""'" ^''-' ^^runbfcftcn oon ilir .C:>arcfct fcunct l}ifr, vbiiici
\iV\ii|U\\^(\^ \" "<"C KUTd/Kdi'ai (5f ii.'!"^ (al. \er:P&) iit/.trl/nttr Knl <ivK h'TjUL-iiaii Tii TTtiVin 'V!,at.iü>v.
IS) riltDIC^ "'^i'^ glurcn." — 19) Jpauptilvibt bcr "Jdumouitcr, norblid^ t?oit Wovib, ctiva <S
Stuntcn t>oiu tobten Wcerc ötllied iK(c;ieu. — 20) fein- nabc örtliit bei .<3efe[HMi n-^cslftt-
ü'ev ©ein tiefer ('»k-j^enb umr bcrübmt unp baöer fcbr iV'fni-'ht. '^^^in r>erpfl>^n;re bic (5cd)|'cr
bainnt in ba»5 fcriic 5luei(anD. Cic ^ci'lKuuai] bcr iöeinberi^c biefer «yci^nt loar babcr
ein iirP^e>5 Uni^litCf. -ev\iijafi ämvf'/oc, I,fßiiiia. lia-a-ivovrer va ix^vy KdraTvari/ffarr. rar
(i'/TTf'/.Dvg avrfj^^ tui 'idsi/f) „tranern rvirt» bcr 3Bcin|1ocE ihmi 3obaina. in-rühlucfet
bic inUfcr unb jertrctct ibrc ©cinilocfc bio ^wi^er." — 21) n^pllp' „feine ^■Keben."
^'ocb unb SReifcM iiberfeijcn audi ba»< ©ort flauolla mit „^){eben." — 22) r^tU'r KiiUniiKfabr
fcd5ei hi-} ad)t ^tuucen norDlid) vnnt .^efebon. 3" ficfeni :1iauinc Kitten adertiitjU' vncle :j!}cin=
ber;ie 'JMaij. — 2ri) b. Iv fic rad)ten [bU ^s^v^c\•). oh /ly amw\>iiTe.. — 211) „i^^^ in-rloren |ld)
in Vie ®ü|"tc." '^tn ciu5e(nen -rtelleu bcr üDüi'ie ivib ec« aud) immer bevfl'inU»^ ''oruntftudc.
77?ait/<^!/Te ri/v ip?//jov „t>uvd)irret bic ffiüfte." — 2-5) lLi'3X i^^^iö 'H'^r verfc^ieten überfet^t
ivirb: „fte breiten fid) an-}, otcr fic finb oeriaffen" (iiUiiepftfsU). "'<■ ä-eara/ invor iymrt/.r!<iixi7/Gav.
2(>) b. b. fie iinn-fcn über ba? "l^fcer i-unfu^rt, oiM-r breiten fid) an? über bao (totten Weer.
JpieroniMiut^ nimmt bier, nnie; luMt ten 5teben iiefaiit ift, von ten iV-irobncrn "Bioabe felber.
:3faiaei liebt bie "^(lleju^rien. fficil Woab überlief; ein frud)tbavC(^ iininlanD war, fo ift ter
Sinn fe^ aüei^orifd^en" '5(u•5^rl!de^3 nod) prägnanter. 51 (lein ber Sontert iü i?esieu biefe Wi-inunii.
(hi.h/aav jap "-/wf r/> -üä/MGaav. — 27) ,,bcnei3cn fodcn bicb meine Xbranen, o .^efebon uiiö
(SlCvltc;" LXX rä (Uvöpa gov Kareßa/.fv ''Eat;j3(oi' ical 'EAta/j/, uri, f:-l tC.i ^cpctJ/ic.) kui tTvl rw
rpv'jETü (70V Kara-nr/'/du), Kai wävra -scnhvrai. — 28) waci bier \\U ■utvpeuativ jn nebmen „vom
(harten," b, b. t*om frud)tbaren Vautic. — 29) ?. b. tröbnt occr fenfu. Jer. 4s, ;ii). —
^0) b. b. um Äir-^arefetb; f. lö, l. ,'or rüxor IviKaivinai:. — ?5l) .)öebraiomiu\ ber fieb fücj-
lid) überfe(3en lafU: „tra iviib cö i^efdicben, mau irirb "Woab fidi abmubcn feben." _ ayu fara^
t'it; ro hrpaTT/'/vai at: „V.W iß mxh ut bciuer 2?efd)amuu!i jicfdiebcu, bafj ^^jhwb ficb . ." —
f52) 'i))?it aflem '-i^etcn bei feinen .^^citii^tbümcrn »iro eö "Jlkbti au-^ridUcn. aal oh iji/ ('wi/at-ai
i-^i/.taiiaf avr/'/i' „uut fic (fic (^H^tter, rä x>^'i'<'^^'''/~a) »erbcu c5 uid)t befreien fönncn." —
riS) \^f2 „'-'•er Dem," b. b. fc^on früber, ju wclebem tcio barauffoKienbe et nunc einen ®cc;en='
fvtß bilfet. — t^^) b. b. tnaPV' bemcffen; nad) lai^cn, ni^t nad> ^?}?onaten i^ercdinct. Ta?
Tsvibr nad} 'B?onb''Wonateu iieredntet, bat um Id 3:a;ie weniiici", a!o bao nadi lai^en bereduiete.
■DilJan fet^t biefe ^j^rovbetic v{cwöbulid) in taö 3abr De? lote? inni 51d)a', uut rc? :;iJe.^iorun;i?=
autritti^'von (fiiednae! 72s" v. C£br., irornarö bie (SrfülluUii auf Kic^ ^abr 72.') i>. li'br, trifft.
2?cfannt[id) ver»ü|lete Salmanaffar ba? Cftiortan-Vanb, etie er ^amaria be[a;ierre ünr> l-2;l
eroberte. — 35) „mit aü' feiner Solfomcuac;" -uvrl -ü -7mi'-i.) tü-o/j.ü. — 36) '^''^^ ^"J
„ijar nii^t mad}ti3-," oia iv-iuo(;.
Caput XVII.
1. Oriiis^ Damasci. Ecce Damascus desinet esse civitas, et erit sient
acei-vus lapidum in ruiiia. 2. Derelictae civitates Aroer^ gregibus erunt,
et requiescent ibi, et non erit qui exterreat, 3. Et cessabit adjutcrium
ab Ephraim,^ et regiium a Damasco: et reliqiiiae Syriae sicut gloria
üliorura Israel erunt: ^ dicit Dominus exercituum, 4. Et erit in die
illa: attenuabitur gloria Jacob,^ et pinguedo carnis ejus marcescet.
5, Et erit sicut congregans in raesse quod restiterit, et bracliiuni ejus,
spicas leget:^ et erit sicut quaerens" spicas in valle Rapliaiin.'^ G. Et
relinquGtur in co sicut racomus,'-' et sicut excussio oleae duaruin vel
trium olivaruin in suinniitate rami, sive quatuor aut quinque in
caeuminibus ejus fructus ejus: dicit Dominus Deus Israel. 7. In die illa
incliuabitur homo ad factorem suum,'*' et oculi ejus ad sanctum Israel
respicient: 8. et non incliuabitur ad altaria, quac leccrunt nianus ejus :
158 25er ^xop1)et 3faiaö. 17, 1—11. tHnm. 1—17.
et quae operati sunt digiti ejus noii respiciet, lucos et delubra." 9. In
die illa eiunt civitates fortitudinis ejus derelictae sicut aratra,'^ et segetes
quae derelictae sunt a facie filiorum Israel, et eris deserta.^^ 10. Q.uia
oblita es Dei salvatoris tui, et fortis adjutoris tui non es recordata:
ptopterea plantabis plantationem fidelem," et germen alienum semi-
tiabis. 11. In die plantationis tuae labrusca/^ et mane semen tuum
florebit: ablata est messis^'' in die hereditatis, et dolebit graviter.'^
12. Vae multitudini^^ populorum multorum, ut multitudo maris
sohantis:'^ et tumultus turbarum, sicut sonitus aquarum multarum.
13. Sonabunt populi sicut sonitus aquarum inundantium, et incre-
pabit eüm/" et fugiet procul: et rapietur sicut pulvis montium a facie
venti, et sicüt turbo coram tempestate. 14. In tempore vespere, et ecce
turbatio: iti matutino, et non subsistet; haec est pars eorum, qui
vestaverunt nos, et sors diripientium nos.
1) f. 13, 1. riefe SciffaguniT tft alter, nU bie t^crtjeri^cknbe, tnbcm Tamaefu^ fc6on Por
bem Jpbe bc? 5tdHi5 s?on ben ^IfftHiern eiiiöcncmmcn imb i>crtvüftct ivurbe IV. Reg. 16, 9. (£g
Micbfii jcborf) tiLHi) cinit^c Ueberblcibfel, bis bunt 9ia(nicbobcno[or 134 ^abxc nad^i^cr aud) bicfe
jerftin-t würben-, f. 7, s, 9; Jer, 49, 23. — 2) XaSircer im l'anbeWcab liejit lul^ ein anbcre^
in Srricn i^clciicne^ ivin^ nnbcfanlit tfl, fo bürftc t>icr ein feblerbaftcr Sert 511 ocrmiubcn fein.
2luA bic LXX Ulfen attber»?: Kara/.e/.Ei/j/jhii äg top a'iüva. ä>ermutblid) ijl ee; ale 5(pi>e(latiö ju
nebnien ,,\\\ldt," ttie bei Jer, 48, G. — 3) xal ovkLti iarai bxvpä tov Karacpv/E'iv 'E(ppaifi „C6
ifirb feinen feficn y(at\ tncbr geben, wcbin (yp()raim fic^ flüditen fintnte." — 4) oh yäp av
ßt/Tiuv el rüv vii:)v 'inpu/'/A. 'ttt 5lUebrucf gloria ift, iine ^iercn^muö bemerft, ircnifc^ ä"
ttcbmen. SBte Taniaefui? i^on Ibinlatb-f ilcfar, \o foll i^amaria (S^vaels? .^auttfiabt) »on
lealnuinftffer ticrwüfiet iverbcn. — 3) Tie Srcberung ^^^v'^i'-'i«' pefcba^ niAt fdiucll, n^ie bte 'oon
SsM-ien, fcnbern aüindblidi, fo baf; bae iRddj einem binfdmnnbcnbcn '^eibc gtidi. 3:bic;(atti=
$»ilefar nabm_5uerft bas? CftjorbanA'anb ein IV. Eetr. 15, 29. wcburd) 'ba^ 9teic^\inctt
bebeutcnbett ^ipf; erlitt, .ipernad^ fam Salmitnaffar unb eroberte and) bite SBeftlanb IV.
Heg. 17, (). — C>) 'llVp* „abmdt)t." — 7) Jpter betrifft baö ©lei^niij bie ^)Ud^k\i, lücldje in
ba^ frud)tl'iii'e 2^bal Jliapbaim, fübwefitidi oon .Öfrufalcm, nerfe^t wirb, um ju jeigen, bap afle
(stdrfe unb 5)iacbt pi^'i'aelfj boit ebenfo i.Hn-fd)Wtt!iben fein irirb, l»ie bie güüe unb Äraft bcr
Saaten in 9{apbaim, ivenn bie Srnte vorbei i|t. — 8) h (pdpayyi arepEä „in einem bürrcn
a;^ale." — 9)nlSSi^l3""lkS*£JÖ"l »unb e^ wirb nt!r eine 9?ad)Iefe übrig fein." LXX Kai
Karn7..ei<p%'})i h> nvTtj Ka/dfir/. — 10) 3(u^ IL Chron. 30, 11-18 uub 35, 18 gebt bcröor, bafj bie
3urürfgebliebenenin36raelfid) aufrichtig befebrten. —11) D^l'Snn') DH^i^NH „5lfcbcrcn
(^Hmaueitatuen) unb (sH\t3enacbiIbe" (Sonnenfäulen), Judic/3, 7; IV. 'Res. 23,11. —
12) 'l\t?N*n'!Ji'innri5'irN*?,, »derben fein gleich ber Tcbc be^ SDalbet^ unb bc3 Saum»
gipfeli? ;" iaovrai al nöXeit,- aov h/KnTa/.tAEtinfjfVai , hv -rpöirov Katf?jkov o'i 'A/wppalni Kai ol Eva'ioi.
"ihid) -Tercfer folgte in fetner Ueberfet^ung biefer V'ei^art. S? ift eine f*auerlid)e SBeiffagung,
baf; bae *Jon (iiott eingeräumte C£rbc lH^n feinen i^ewobnern gcrabe fo rerlaffcn n^crbcn foÜ, wie
es einft f on bcn (Xbanaanitern, verlaffen worren. Num. 21, 27, —13) H-tD^DIU^ HiTm -/Unb
CS foil obe letu;" Krd tmvrai tpr/fioi, Sin treffeubee! 3?i(D ift bief; t»ott ber Ccbe eineö c^rift(id)cn
l'anres, einer dniftliriUMi fik'meinfc, eines dnijllid'en -Kaufes, einer *rift(id>en Seele, wo einfl
ber (s3[aubc üw bie Viebe wcbnte un^ tafür Unglaube unb ©eltfinn f{ai\ genommen bat.
9?idUs 0?eues unter ber Senne! irnis einft gefd)ebcn, es gefdiiebt in äbnlidier ©eife immer. —
l^) D'ip^.3 'j/DJ „Heblid>c yflaniungen." Ter g:'ropl)ct rcbet ^ier irönifci) unb fagt fouicl
aU: rid)tc Mr nur 5[lleS ^i na* beinern *i?eliebcn unb bole bir i^oth ^lusKlHbe alle crbenfliAen
3;ri>jlungen unr (sH\niifrc, fduiu aber, weldies bas Cfnbc fein wirb; (bvrEvua h-tcrov Kai a-rlpita
n-tatnv. — lo) 'XOb*ri /-niagft bu fic groü jicben" (beine i^flanjung.) Sinn: Xu magjt
gleid) anfangt 3nies nad) ffiunfi^ gelingen feben. rf/ i/iitpa y av (pwemijq, TfXav&?i<yy „aJn ^agc,
ba bu pflvin^eil, wirft bu irre ge^en." — 16) ^nn^ri "[^ir.lpbni »unb früb fdii^n magjl
bu beincn Samen auffd)iei;ett feben." — 17 ) l^')};^ ^XDI ilSm DV^ ")*Vß ^ ^. "^^^ ^''"^"^^
kaufen (mag bafein)_fd)on am Sage bee! doofes (ber ikfienabme) unb er wirb bod) nuf tittcrer
Sd^mcrj fein;" tu Jt -pul iäv CTielpyCj ävi^z/cei üi ä/uyrov ?/' av yfiepa K/.ijpuay, Kai ug naTf/p
Der ^rop^et 3faia3. 17, 11—13. 3lnm. 17—20. 18, 1—2. 2lnm. 1—4. 159
äv^pünov Klripüarj roiq vloiq aov „in ber f?rü^c, ba bu fäefl, mact CS \\\x Srntc i^crblübcn am Xac^c,
ba bu i^cfifc crgrcifcfl, unb ixne ber 3?atcr bcr Wcnfcfccn mac^ft bu c? ^ulocfcn bcincn 2öbncn,"
Xcrcfcr übcrfci3t: „^Im Iviiic, ba bu bcinc 'iPflan',c ivadM'cn, am Wori^n, ba bu bcincn atim
aufijrüncnllcbitn'irbbcinelfrutcUni^lücf fein unb bitterer 5d)mcr}."— 18) ?i!Dn ^IH ..^ njflc^
ein (ikbraufc bcr t^ielcn 35i.HfcrI" Wit bicfcm 23crfe bci^innt eine neue ©eifTai^unji, bie nicht im
^ufammcnhanvic liebt mit bcn ^orbervicbcnbcn. Xenn'fie i)t tröftlich für i^iufa un^ biltct ba«
Ök^enilücf \,\\ b'cn tra^ifcfacn ©eijfaguniien iibcrSöracl. — 19) (V-pil* D*P' nl^DilD ,.3'^»^
ben 2Boi?cn bc^ Wccrc^ braufcn fie ;" (Jf ■damrina Kvun'ivnvrrn, oircjr raprj j\:^//wr7i*f. -^ 20 ) •f'cbrai^'
mu^ anilatt eos. Xicfe SDeijfaäung betrifft ben uncnuartcten fc&ncllen Sturj Senna^frib^,
IV. Reg. 19, 35.
Caput XVIII.
1. Vae^ terrae cymbalo alarum,' quae est trans flumina Aethiopiae,'
2. qui mittit in mare legatos/ et in vasis papyri^ super aqiias. Ite angeli
veloces^ ad gentem convulsam, et dilaceratam:^ ad populura terribilem,
post quem non est alius:^ ad gentem expectantem^ et coneulcatam,
cujus diripuerunt flumina'" terram ejus: 3. omnes habitatores orbis,"
qui moramini in terra, cum elevatum fuerit signum in montibus, videbitis,
et clangorem tubae audietis: 4. quia haec dicit Dominus ad me:
Quiescam, et considerabo in loco meo, sicut meridiana lux clara est/^
et sicut nubesroris in die messis. 5. Ante messem enira totus effloruit,^*
et immatura perfectio germinabit, et praecidentur ramusculi ejus
falcibus:^^ et quae derelicta fuerint, abscindentur/^ et excutientur.
6. Et relinquentur simul avibus montium/® et bestiis terrae: et aestate
perpetua erunt super eum volucres, et omnes bestiae terrae super illum
hiemabunt. 7. In tempore illo deferetur munus Domino exercituum a
populo divulso et dilaeerato : ^'' a populo terribili/^ post quem non fuit
alius, a gente expectante, expectante et conculcata,'^ cujus diripuerunt
flumiua terram ejus, ad locum nominis Domini exercituum, montem
Sion.
1) Dicfe« Sa^itel ifl Wf>U bag bunfelfte au^ adcn, bie Sfaiaa ftinteriaffen bat, »f^balb bie
Sluö(e|iuni"ien fcbr mannicifattij^ au?cinanbcr iicbcn. Um einige Mitarbeit ]\x c[cmmncn. muf; man,
trie 'Jiüicli ri^tici bcmcrft, bai^ unmittelbar i^orbcri^ebcnbe unb bie Umftdncc bcr (5J:fd)icf)tc bc^
rücfrid)tii3en. vÄcimac^crib, berjuba betriebt, mü. ben Äric^ aui^ nad) 'Jtcjv.ibten traiic«, ani^c?
bamale i?rb§tcntbci(3 unter ben: gccptcr be^ ätbti^pifdjen Tr^nailen Ibaraca (Sabato) ftanf.
S^er ^Prophet fünticjt babcr bem ^^auDc 'ätctbiopien biefcn .Hricji an, ber ihm uuu't'^^t ift, ff&t
aber alfo^Ieid^ bei, Pap grtebcnebotcn fommen werfen, rocUtc bie *?iicferlai^c 2cnna*erib^ 'ocr-
fünbenjcf. IV. Reg. 19; Isai. 17, 12; 37, 9-38. — 2) „mi) bem i!anfe mit fdsroirrcnbcn
bügeln;" D^ö^D Vi Vi 'f^i^- ^^ i|t bamit SIetbtopien aU ?anb »oa ©affengeflirre
beiei(finet. Tenn fein 3?eherrfc^er unterroarf ftc^ feit 740 ». Sbr. burdt feine mäd»tt;icn .^ccr«
ben größten Jbeif 5leg?ptcn3. oval yi}c ~'/.oicjv :?7epvyec „web ben 3(ügcln_ Pc? V'ante^ bcr
©cftiffc." Terefer überfe^t: „.!ppr^, o ^anb, f^cfcbroirr »on ,"^ittld)cn, öon ben (5lültcn •Jletbiopicn?."
S3c!annt{i* madste ftc^ Ibaraca auf ben 2Dcg, um bem Sennac^crib cntgci^cn ?u Rieben, al^ er
»on beifen ^(bftc^tcn gebiert batte. (Er ilanb bereit« n4be an ^alailina. .?)ieri>n!5mu«, Siniau?,
^rocopiu^, 3;boma«,"\!pranuä u. 51. »crileben unter bem i'anb, ba? ber 'JJropbet bicr anrcfct,
Stegnpten; aüein reobl mit Unrcd>t, roie fiifeon au« bem ierte fc(b|t bcroorgebt: „ocn jenfcit Per
glüjfe 3tetbiopien«;" bann aud) au? fem '-Bilbe ber „fd>n>irrenPen ;^lugcl" ild) erfd)liepen Ivipt.
Denn bcr 5?ropbet bat bicr offenbar bie großen uni» in unermcplicber <}}Jcngc bunt ba? Üanc
rauft^cnben ?5liegen Sletblppienö im ^uge. Ueberbicp i(l ja c. 19 für bie ©ciiTagung auf
Saeat^ptcn benimmt. — 3) (Jö ift bter ber 9tit gemeint, bcr bcfanntlicb in ^iictbiopicn nod) in
mebrere ?lrme getbeilt iil, ^cfonber? (n ben »ci"§cn unb blauen 9?il. — -l) bcr Scnbcr ift bicr
»>er ÄiJnig %t\im\m, ttx \m ?lilf0ft>pr a» V\t ^Jülf^r fPtPPtl m bem «Dfetre, aU auf btm
160 Der 5)ro)5^ct Sfaiaö. 18, 2—7. 2tnm. 4—19.
??i(e er(^c6cn Iäi;t, «m .g»ccrfdiaaren 511 fammctn i-ici^cn Scnna^erib, Tu LXX flcbcn legatos,
Q^-I^y" mit u/tt7/pa „©cifcln," wclcfce ^cbcutunö e^ nirgcntö ^at, ive§{)alb anjuncbmcn, baj} jte
eine an^cve ?c^art tjor firf) Ratten. — 3) „in Si^itflaimeii." Wan bcbiente ftd) bereit auf bcm
^ftl mit iirof;em iU>rtbcilc, iveil fte febr [dmetl batin fitoJTcn mib fe^r leicfct gelenft a^erben
fonnten Plin. 11. N. XIII. 11. Job ',», 12('). k«? t-juam/MC ßiß/Jvnc tirävu ruh l6aTnr. —
6) riep iit bcr Saut beö i'^efe^lcö, ber beu3?oten gegeben n^irb, bie bai^ Stufgebct ben $Bölfer»
jtämmen übcrln-ingcn. nopevcnvTai yap äyyeloL Kovijioi. — 7) JOniOl Tj^iPp ^1jl"7^t "h^^
laniigerehntcn unb cnttaarten 2?o(fe." Tie 2lcg»t>ttei" werben genannt baö „l'anggebebnte" 2>olf
irea'cit bcr unv^cr^altnilnnäf;igen l'ange ibrcä l'anbcs«, unb ba? „cntbaarte" wegen ber Sitte, i?er«
mbae bereu fie ficb gerne bäci ilopfbaar unb ben i^art fctoren. Herod. II. 36, 37. Sccb unb
skeifdU: „^um boc^gnuacbfencn, glatt[d)immeruben l^olte." 2(nbere: ,4um rüftigen unb ftarfen
55oIfe;" ■npbg e^&vo} fieriupov Kai ^hw Aavv „5um t)o^en 33olfe, unb jum fremben 93oIfe." —
8) nxSm J^in"?0 ^ll^ Or /^^ "5"'" ^'^'^^^' ^^^ ""^^^ fürcf)terüc^cr, aU bicfeei, unb weit
bin (entfernt) tft." SDcgcu beei UmPanbee, bcr foglcic^ in ben fotgenben SBorten angefübrt n?irb,
burfte man baruutcr mit l'cd) unb j}{cifd)l bie 9;übier unb rongoliten »erfteben, bie nod) über
Slctbiopien binauo gegen Sübcn unb SBeften luobnten. Kai xn/-e7r6v {/.nov). rir avrov i-tKEiva;
„ju bem garten ik>lfe/ SSer ift nod) barüber binaujiV" — 9) npIDpi ^p^p ^IJI ,/5"ni '^^oik
ber .^ilraft unb 3cr|lampfung" (?. ii. 9?.), ober „jum a?plte, ba^ meffen unb 5crtreten läfH fein
Vanb" ircrcfcr), ober „',u bcm ftarfen unb 5(Uei^ jermalmenben ä^olfe." (2d)ol5 bemerft: „Tic
Sg'.iVtier beif:cn bier ein i'olt, bac meffen unb jcrtrcten (äf;t fein l'anb s-on Strömen über»
fdniH'mmt. Tcnn bie .«anale bc^ 'i)ii(flu||et^ überJiieben beim jäbrlicbenSluötreten bie 2(eder mit
Sd^Iamm, nu'^burcb bie mn-igcn rsh-en',en uufennbar werben. Xarum war man in 2(eg;)pten
immer mit bcm Weffcn beei Pjclbeö befdiäftigt unb bie (yccmetric tarn t?on bat)er nad) ©rtedien»
lanb. IIiTocl II. 10',». .§^atte ficb ber ^}iirin feine Ufer ^urücfgejogcn unb war ber söoben nur
einigermaßen trocfcn geworben, fo warfen bie 3(egin^t(fr bie Saat ciwf ba^ gelb, (iejjen biefelbc
vHMi bcm iMeb in ben SdUamm treten unb erwarteten unbeforgt bie (Srnte." Mwf ävf/.Triamv
aal Ka-ru-Eira-viisvov. — 10) „bcffcU \!anb Ströme burd)fcbneiben;" vvv ol Tvoraftol rf/g yijg TTup-ec
üf jwpa KaTGiKov/jrn/KaToiK7/-&//aovTai. — IB ) .&ier fprid)t (^iott ]u aftcu 33ötfern unb forbert fie
auf, ju fe^cn, wie er ben Slffprier bemütbigen Wi^üc. y x^p«- ^i-vrüv Lau Giifitiov ä^äh öpovg äp-dy^
J.C ca/.TTiyyog fuvi/ aKovaTuv earai. — 12) "l^^p 0115 Sd DJ^D llN"'*?^ HV DHD >Mi
.?^il3c funfeit bei Sonnenfd)ein, wieSbaugewöIf bei C£rntcglut." l'. u. 9t; ober „wie Sonnenlicht
ben 5fi(, HJ^\ erwcirmt, wie 3:bau i>on SBolfen trieft in I)eif;cr (Srnte." Sdiolj. Xer Sinn ift:
3d^ will rubig ^ufcbcn, wäbrcnb bie 3(ffj^rier bie gan^e 5i>elt aufregen, unb will für ^uba unb
3lcgl^vncn fein, wac- ba? erwarmenbe Sonnentidit'bem 9?il, unb eine 2;bauwoIfe in ber Srntcjcit
bcm fdUVeifUricfenben Sdinitter ift. öcr^d/fm tami iv tJj i/uy rrüAei, üg (püg Kavßa-og fiear/ftßpiai
Kalüg vi:(pf/.i/ (Spumwy/üpag ä/u/rov iarai. — 13) 7,tDJ IDDI n")£3"Dn3 l'S'p *^Ö7"0
ni*^ n*ri' „benn cor bcrßrntc, wenn bieiMütbc t>c(Ienbet ift, unb bie 231ume reift jur Speere.
Sinn: (£be bcr ^\o.\\ 21ffi>rienö aui^gefübrt ift, wirb biefco übermütbige 3^olf gejüc^tigt werben.
[fryTcii] vpo -dl' dtpiapov brav üvm'/ea-di) i'uniar koI uficpai i^aiiilioy ävdog üfitpaKiCovca. —
11) $S3ie nacb bcr Srnte bieübcrflüfngcn Sdu^ffe ab,^efd^nitten werben, fo wirb e^ an 3l|'f»rien
fdion oor bcr (irntc, bie fie im .Vvovn'c fübvcn, gefd^ben. kcu cKfieAei rä ßorphha ra /uiKpä Toig
<^pe-nvoig. — 13 1 ^pi'H "I^DH illt^^ü^n TiN") „nub man nimmt ab unb fcbneibet weg bie
jKanfen." /cn/~ a-oKöfet. — 16) Tic 2lfftuicr werben in foUter Wenge erfdilagen werben, ba§ bie
SPögcl unb reib'cnben 2biere ftd) ein 3'Vbr lang baran weiben fönnen. Sillioli. f. 37, 3.5. —
17) f. 3?. 2. f'/c '/.ani: rcx^'/i/juh'ov Kai Teri/inrov. — IS) f. i^. 2. — LXX küI üttu '/.aov /jsyn'/.ov
ä-b vor vvv Kfii t'ir tov n'icjvo xp^>vov. — 19; f. 23. 2. — idvog i/.~i^()v Kai KararreTranifievov. S^
erfüllte fid) bie? genau, wie im II. Chron. 32, 23 ju finben.
Caput XIX.
1. Onus^ Aer^ypti. Ecce Dominus ascendet super nubem levem," et
iiigrodictur Aegy)>tuui, et commovebuntur simulachra^ Aegypti a facie
ejus, et cor Aegypti tabescet in medio ejus. 2. Et coiicurrere faciam
2)cr ^vop^et ^\aias. 10, 1. 2Inm. 1—3. 161
Aegyptios ad versus Aegyptios:* et pngnabit vir contra fratrem suimj,
et vir contra amicum suum, civitas abversus civitatem, rcgnum adversiis
regnum. 3. Et dirumjietnr s})iritüs Aogypti in viscoribus ejus, et consiliuni
ejus praccipitabo: et intcrrogabunt sinuilachra sua, et divinos suos,'' et
pythones, et ariolos. 4. Et tradam Aegy|)tum in manu dominorum
crudeliuni," et rex fortis dominabitur eorum/ ait Dominus Deus
exercituum. 5. Et arescet aqua de mari/ et lluvius desolabitur,'-'
atque siccabitur. C. Et deficient flumina:^" attenuabuntur, et sicca-
buntur rivi aggerum.^' Calamus et juncus marcescet:'^ 7. nuda-
bitur^^ alveus rivi a fönte suo, et omnis sementis irrigua sicca-
bitur, arescet, et non crit. 8. Et moerebunt piscatores,*^ et lugebunt
onines mittentes in flumcn hamum, et expandentes rcte super faciem
aquarum eraarcescent. '^ 9. Confundentur qui operabantur linum,""'
pectentes, et texentes subtilia.^^ 10. Et erunt irrigua ejus fiaccentia:'**
omnes qui faciebant lacunas ad capicndos pisces. 11. Stulti principes
Taneos,'® sapientcs consiliarii Pharaonis"" dederunt consilium insipiens:
quomodo dicetis Pharaoni: Filius sa])ientium ego,^' filius rcguni anti-
quorum^ 12. Ubi nunc sunt sapientes tui? annuntient tibi, et indicent
quid cogitaverit Dominus exercituum super Aegyptum. 13. Stulti facti
sunt principes Taneos, emarcuerunt^^ principes Mempheos,^^ deceperunt
Aegyptum, angulum populorum ejus.^^ 14. Dominus miscuit in medio
ejus spiritum vertiginis: et errare fecerunt Aegyptum in omni opere suo,
sicut erat ebrius et vomens. 15. Et non erit Aegypto opus, quod faciat
Caput et caudam incurvantem,^^ et refrenantem.^*^ IG. In die illa erit
Aegyptus quasi mulieres, et stupebunt, et timebunt a facie commotionis
manus Domini exercituum, quam ipse movebit super eam.^^ 17. Et erit
Terra Juda Aegypto in pavorem: omnis, qui illius fuerit recordatus,
pavebit a facie consilii Domini exercituum, quod ipse cogitavit super
eam. 18. In die illa erunt quinque civitates^* in Terra Aegypti, loquentes
lingua Chanaan,^^ et jurantes per Dominum exercituum: Civitas solis
vocabitur una.^" 19. In die illa erit altare Domini in medio Terrae
Aegypti,^' et titulus Domini^^ juxta terminum ejus 20. erit in signum,
et in testimonium Domino exercituum in Terra Aegypti. Clamabunt
enim ad Dominum a facie tribulantis, et mittet eis salvatorem et pro-
pugnatorem,^^ qui liberet eos. 21. Et cognoscetur Dominus ab Aegypto,
et cognoscent Aegyptii Dominum in die illa, et colent eum in hostiis et
in muneribus: et vota vovebunt Domino, et solvent. 22. Et percutiet
Dominus Aegyptum plaga,^^ et sanabit eam, et revertentur ad Dominum,
et placabitur eis, et sanabit eos. 23. In die illa erit via de Aegypto in
Assyrios,^^ et intrabit Assyrius Aegyptum, et Aegyptius in Assyrios, et
servient Aegyptii Assur.^*^ 24. In die illa erit Israel tertius^'' Aegyptio
et Assyrio: benedictio in medio terrae, 25. cui benedixit Dominus exer-
cituum, dicens: Benedictus populus mens Aegypti, ^^ et opus mauuum
mearum Assyrio: hereditas autem mea Israel.
1) f. 13, 1. LXX upa-ec A'r/vTVTov. Watt fctjt bicfc Scif[aiiutui jTciröI^nltii) in bic 3cit
nad) bcr ^lictcdaiic bcö Äonig^ ©nmac^crib 714». Sbr. Sic ixnti ^nbvi unb feinen .Höuisi
©jcrbiviei warnen »er aüju luof'cm i'crtraucn auf 31 c jV-H^ t c n iJ ^??iaefit iinb (s'^xvy.e un^ Inilt ibnx
babcr »er, baf; fclbc al-jbälb furriUbarc Stöfic cvicibcn trcvbe, unb baf; für ':!(csV-H^ten fein Sbtil
■ fct, atö bie (£rfcnntnif! bce wabrcn (s^cttc^. — 2) „er fübrt auf (eid)tcr (b. b. fel}ncüflicsicnbcr)
9Bclte," 2?ilb bcr 5lntunft jum (v^cri*tc, baei er über Sleiiovtcn »erbani^en will. — 3j -« f'p"-
■KoiTiTa. Slciin^tcn n\u ba? ^.'onb, baj mit i'crjuq Vanb bcr (^UM^en cicnannt werten tonnte.
Tai 3tnerit ber ©ö^cu foü bie ©cwalt ju crfcnncn ijebcn, mit weld^cr (i)eri*t über bas? l'anb
162 £)er ^vop^tt 3faia«. 19, 1—15. 2tnm. 3—26.
gebcittett wirb. — 4) Der ^Jro^Jbct roeifTagt hm ben Sürgerirtcg, ber eintraf, aU Äönig «Satali»
»on 5tet()ioptcn, ber bie ^errfc^aft Stcg^pteng on ftc^ geriffen batte, bur^ einen S^raum erfc^rerft,
jurücftrat unb 3(egöt^ten Fk^ felbfl übcrlie§, um 711 ö. (Ifer. (5ö entjlanb ein Sntcrregum »on
jttjei Sauren. Diod. Sic. I. 66. (jnbli(i trat bie Dobcfar^ie ein, bie unter mamteriei Ädmpfcn
fortbauerte, bi^ fte burd) '»Pfammeticf) um 671 s?or S^r. öernic^tet njurfce. Wlan fann \id) ror*
fteßcn, wddy eine grenjentofe i^ermirrung bamatö in 2(cg!:)ptcn berrfc^te, unb wie ba^ ganje
JReic^ g(cid)|am am ben ijugen ju ge^en f($ien. vö/zof etti vd/iov. — 3) Q^DK »S^obten*
befc^wörer," riÜlJ^ „Sauberer," D^J^I* „©a^rfager." Tovg i^eoiif avTüv Kai rä äyälfiara
avTÜv Kai Tovg e« T?/g y?ji ^uvovvtüq Kai tovq eyjaarpiiiv-dovq. — 6) Worunter bie JWUIf j^Ürften
ju t^crfteben finb, bie fti^ in bie ^errfdiaft Steg^pten« tbeitten. — 7) Darunter wirb gewcbnlid^
9)fammetic^ öerftanbeu, Dcrtfer aber oerfte^t ^etbon, bie ^Jriefter 25ulcan'ä, na^ 2(nWrn Dber»
^jricftcr »on ?!}?empbiji barunter, roe(d)en bie Slcgiipticr nad» bem Stbtreten be^ dtbiopif(i)en
^errfd)er? auf ben 3;bron festen. Der (Erftcrc übte befonbcren Drud auf baö 'üanb baburc^,
ta§ er fiit mit auelanbifc^en ^s;)Olbatcn au3 Sonicn unb Sarien umgab unb überhaupt ^UIe^ nad^
au^iänbifc^er Wanier einrii^tete; \:e§tcrer baburc^, bap er beriaclbatenfaile il)r ilcuerfreie^
6)runbcigcntt)um entrip. Da bie Jperrfdtaft bicfcö \!e|)teren nur febr !urj bauerte, unb alöbalb
bie Unrubcn, welche bie Dobefarcbie jur ^olge batte, auöbrai^en, fo fc^eint ber (Srftere i?er|lanben
werben 3U müiJen. ««c ßamleic oK/jjpol nvpievaovaiv avTüv. — 8) Unter 9J?eer x\t bier ber 9HI
JU öerjtebcn, ber bei feinem alle ^abre. regelmäßig wieDerfebrenben Slue; treten bem ?l}?ccre gleicht.
Herod. IL 97. aal ■niovrai ol A'iyvTrnoL to vSup to napä ^ä'Aaaaav. — 9) ^"^n^ ti\^^ aU6*
trcdnen," bv)berbp(ifcbcr 2tuöbrud für: „er fcü weit unter ber gewi3bnlid)en ^obe bleiben."
Denn befanntlidt trat fd)on ^ungerönct^ ein, wenn er nid)t bie .g)öbc »on 12 (Iden crrei($te.
Plin. H. N. .VIII. 18. —10) b. b. bie 9?ilarme werben «Mangel an ©aijer baben. —
11) "ll^itD *"iN* //i>if ®tri.ime (Sanä(e) ^cgi)ptenö;" ai ciüpvxEQ rov Tzoraiiov. — \''2) Die
T *• :
gjapierflaube ijerfcbaffte bem ?anbe ungemein groje 5?ortbei(e; man macbte barau^ Ääbnc,
Segel, Stridc, 5}iatten, 9)apicr unb gebrauchte ben (s:aft aud) jur Bereitung »on Speifen. ^^x
23elfen war baber eine wa^re 2anbplage. — 13) "Il{<}^ *3"S)^ ")1?<''S)^ ill")^ //t»ie Stuen
am Strome, am Staube {na6:i 2{nbcrn am 2lue;fluffe) beö Stromcö;" Kai rb äxi rd ^^upöv ttäv
TO KiK?.!j Tov TTorafiov. — 14) Der 9?il ift fcbr fifd^reid), befonber^ wenn er austritt, weit bann
»tele gif^c öom 5)ieere ^ercinfommen. Seim i^atlen hü SSaffersi fing man beren ganje 5!}?aifen,
Diod. Sic. I. 43. —15) ^77QJ< „fte Werben öerfc^mac^ten," toa^ bier nac^ Gicfeniu? in bilb*
T : -.
Iid)em Sinne ju nebmen ijl unD bebeutet: fie werben Iläglic^ barein fe^en. nev-diiaovaL. —
16) mpnb^ D^riSJ^Ö /»S^f^'^w^t^n glac^S;" rö livov to axioTöv. Derefer: „feinen %laä)i."
17) nin DU")j<V 2oc^ u. 9?. „bie ba SBcigjeug Weben;" Derefer: „bie ba !oftbare Beuge
weben." Kai -ovq kpya^ojihov^ Tr,v ßvacxov. — 18) "l^tj^ ^l^^'h^ D^J^D'lP (Tilhti'' Vlll
C^3J ^t?^^( .A^ i^re ^fdkx (^ürjlen) ftnb jerfc^lagen, aüt Lohnarbeiter feelenbetrübt," b. ^'.
^obc unb 9?iebere ftnb unglüdlii^. Derefer: „bie 2Beberflüble werben jerfc^lagen werben, unb
aüi, bie jlarten Xranf bereiten, werben jammern;" Kai iaovrai ol epya!;6fievoc avrä kv ö6vv^, kuI
Träv-eg ol Troiovv-eg tov (v^ov (23ier) ^virr/^//aovTai Kai Tag ipvxäg TTOveaovai. — 19) ]V^, Stflbt
am 9(u^rlu§ eine? ber 9titarme, uralt, Xum. 13, 23, Sift einer ber brei D^naftien, bie öor ber
Dobcfard)ie in '){cg'.>pten be)lanbcn. „3bre 33ornebmflen werben ju Xboren." — 20) ol ao<pol
ci'fi.iovAoi TOV ßaaüJcjg^ y ßovAr/ avrüv fiupavdfjaeTai. — 21) viol owetüv, fjfiElg vlol ßaac?J:(Jv. —
22) M^^^^ „fie irren fii^;" ««' iiAuv^^Tav. — 23) fl'j, auc^ Cy2, Steftbeniflabt ber äg!)btifc^en
Äc*nige am we|llid)en 9?ilufer, niAt febr ferne »on ber Stelle, wo ber 9?il ft^ in brei 9lrme t^eiU
Die Äopten nennen fie Wcnpb, Wenupb unb *»upb. 3)lutar^ gibt eine boppelte Slbleitung bc3
SSorte an, namlic^ 1) »on meb „sott," unb nonphi „gut," baber üp/iov äya^üv 2) »on mhau
„<yrab" unb onphi „©obltbäter," welAen 'Dtamen man bem Öfiriö gab, baber rd^of 'Oaipiöog.
cf. Jablonsky Tom. I. et III. Wempbiö war befanntli^ aud^ bie 9?efropoli3 ber 9legt)ptier
unp war cefjbalb Der „.öafen ber seligen" genannt. — 24) b. b. ben Äönig Sleg^pten«.
n'p?:J' ni3 DH.VPTIX. IJ^nrri. »«« iftten Sleg^pten irre bie ©runbpfeiler feiner
Stämme (Äaften);" nal nAavi/aovaiv Aiyvirrov /card <ftvX6g. — '2^) 2Ba3 b'er bie LXX unb
Sßulg. al« Objeft betrachteten unb in ben Accusativ festen, ijl Subjeft unb foll im Nominativ
(iebcn: „Q-i wirb feine Ibaten mcbr geben in ^egnpten; Weber ^obe nod^ ^liebere werben mebr
etwa« in 3Iuäfü^rung brinjtn." — 26) [lOJNI (733 „^Almt ober öinfe" b. ^. ber SJorne^imc
©er ^rop^ct 3fafaö. 19, 15—25. 2lnm. 26—38. 163
pbcr bcr 9?icbcrc. äpxvv koI reine- f. 9, 13. — 27) Tk ttjunbcrbaren S^at^fitlüffe, bte
«Hnt an bcm Vanbe 3«ba au^fübrcn ivirb, n^cvbcn ^ICjV.U^tcn fitrccfcn. '^Iciö) .^»icroniMmt^ bat
Mcr bcr iVrotbct Mc an!^^crbavc ?)ictntnti 3ut'a'i?_^iuUcV (S^cdiiai^ im '^(ui^c; nait (I 'Arilin? aber
bic j>latM'it!ülK ^cr Svlöfuiiii Mint Sbviftuc*. v^randic^, bcr ^tc "WciniiU;! ^c^5 Vct'^lcffii tbcilt,
ficbt aletanu in tcv „Jviirciu," »rcUtc bic '^(civ.nnicr überfallen wut<, bic beilij^ (Sbrfurdit,
ÜJclii^ion unt> (iU^ttej?ercbruni]i, bic fic oon Cuiba aunebmcn werben, ^ic i^cfcbruni^ 5iun »abren
Wlanbcn; ct. Zaoh. U. lil. Tief; i|l and^ ^ic nH^bIbeo,rünbctc Weinunii anbcrcr b(. i\itcr. —
28) Si^ niöcicn ^amit bic fünf *.^or3Üi^licI}ften starte ""^IciV-^ptcnv^ iicinciiit fein, ale: Wcmvbis,
Sfanii^, 2?ubafiui^ .^cliovoliiS ^([cvanbria; cf. Ezech. i'io. \!oct) unb 9hnfd)l bctraditcn biefc
3abl ali? f'.Mnbelifdu^ ^c>? 'i}(nfan;-ii^, bci^ Unooücnbcten. Sorncliu? a llapibc ficbt fic für eine
gis^ur an, |latt „imcIc ^tä^te." — 29) b. b. ftc »erben bic Spracbc, bic 2ittcn, bic Jlicligion
bcrer annebmcn, jreUtc in tibanaan nnibnen, bee; an^cranibltcn 2?olfcc ndmlid); cf. Soph. H,
•). Üi'Jan nu-tf? au? ^cr '^H'fcbidUe, ivie bcrrlid) in ^IciV.'ibtcn bic dHiftlid)c Üielii^ion blübtc. —
SO) (£ini;^c balten biefe Steile für eine (^upffc, bic crtVfpätcr in ben Icrt i^cfoninten. 'iJinitatt
D"nnn 'yV „Scnnenilabt," Icfcn Stnbcre Dliin *1*1^ ,;2tabt bcr jcrili.^^rnn.i," namcntlid)
Slijuila, Ibeototion unb bcr ^luer. (Srftcrc ^^Coart ifi o&nc ^wnfi^f bic rid^tii^c. ?}tan wciü,
baf; man fcr 5tabt Cn Gen. 41, 45 t'cn 9?amcn „2onnentlaM" (.^clicpplie;) »^ci^eben. Sic
lai} in UntcräiV-^pf^i^ nortöiltid) »on '?}{cmpöt? nnb ift befannt ali Jnflucbt^crt öcr ^nt'cn, in
bercn "^füma^i fic einen iiirofjcn, berrlid)en Xcmpel erbauten, 150 o. Sbr. et". IV. lieg. 25, 2(). 5ic
erlanijtc, unc früber burd) ibrcn (yöUeubicnft, ebcnfo fpäter burdi v£ifcr für ben ivaliren (^Hauben
mxii burd) ibre inclcn -^^Ifartm-er iiro^e 'i^crübmtbcit. ttü/jc aae^eK K/.ii-di)aE-ai't) jiia Tvü'nr. '^'xv.
»ermutbet, batl bie fpätercn 3«bcn au? Sifcrfucbt bcr ^onnenftabt ben 'i)?amcn 2tabt ber 3er-'
fliJruna gci^eben unb tcfjbalb bic Vcoart v^eänbert baben. — 31) 5(1? bic forifdicn Äi^niiic ben
it. 2cmpe't in ^crufalcm cntbeiliiHtcn, ba f(ob Tnia?, bcr 'iobn bc? .&o^cnpriefter? Cnia^
II. Macc. 8, 4 na* 2(ci]'.^ptcn 51: ^^-Mplcmäu? ?pbi(omctcr unb berief fidwauf biefe Stelle bc?
«propbeten 3faia? al? auf einen ciöttlid^en t^^'ebl, baf; in Stciv-U^ten ein 2entpel glcid) tem 5U
2ferufa(cm feütc erbaut »erben, ^-^tolcmviu? j^iui^ in \:i\\i\\ 5(nfinncn ein unb baute \\\ ?ccn^
topeli?, im ^^omu? *ocn .&cliopoli?, nnrf(id) einen fo(d)cn Jcmpcl, Jos. Flav. Aiitiq. XIII. 0.
Slücin mit Jltcriit tabcttcn bie Snben bic SiueiCi^uui unb Untcrncbmuni^ be? Cnia? al? ^'i\t%'
jribrici, ba (^Unt au?brüctltc^ nur Sinen DpfcriM't 'fcftfctUc Deut. 12, 5. ^Idc ^I. i^dter nnb
alle alten 3uben (c^cn baber, »a? ber ^JM-cpbet bier faoit, auf ben 5l(tar bee 9?. 3;. aw^, a^if bic
3ett be? ?[lfcffia?. — 32) „ein Tcnfmal, renffäulc," anc 3afob ein fpicfce? feilte <x\\ ber stelle,
»0 er bie •f'immciolcitcr fab Gen. 2S, 18. ^\a\\ fann baruntcr ticrfd)icbene rcnfmdicr tc?
Sbriftcntbum? ijcrilcbcn, namcntiidj ba? B^icOcn bc? bt. ilrcujc?, pbcr wenn man mW, bic
ÄlPIlcr, bereu |ut ^tciV-H^tcn 5ur 3i-'it bc? S^riftcntbum? erfreute. I^af! e? bcifu ia iilu die,
fcinbert nidit im 'O^finrctten, bier eine mefiuinifdic 5Bciffai]unyi 5U crfennen. Tcnn ^i\ aWzxi
g>rppbe5eiuniien bc? 2(. nnb 9?. 33. finbct ftd) biefe (£i*icnbcit, baf; bic fünftiiien '^eiiebenbcitcn,
fpferne ftc awis in ber S3irflidifeit opneinanber i'jetrcnnt, bpch einanber waH i^crücft werben,
i^crabe fp wie in einem ^cmdlbe ber ferne .öintergrunD vjan^ nabe <x\\ l^w 3?prberi^runb ftöpt. —
33) öi'i?pw-or (> auirsEL ni'Tovc, apivwv auasL ai'roix. (£? til bicjj bcr 'D.ifcffia?, i^prbtlbticb aber
ber (Snijct, weicher ba? Jpcer bc? 5ennact)crib spr 3crufa(em id}hu\ unf bic "iJiciV-^pticr ba^urd)
au? Hri>b'nt Sitrccfcn befreite IV. Reg. 19, 35. — 3 4) Ter ^«''vopbet t)at bier reabrfd)cinlid)
jene ^yiai^cn t:pr 3(uv^en, »cldjc 5letpptcn in nadjftcr 3fit treffen, unb ijpn bencn pben fd)pn bie
SRcbc war, unb fpridit i^pu ibnen al-ö einer iüprbercitnn;! 5um ■'Qiik. Tenn 5ltle?, »a? "JiCiV-^pten
bcm (Dlauben an t^en (Einen '\iptt ndbcr rücfte, ba? war jiceiiinet, fic näber ibrent •C'eilc, bem
!OTeffta?, 5u rüden. Slnt'erf (co|en ba? f^cfa^tc auf fpdtcre rrahiifak au?, bic in 'iJlcs^i^pten bcr
evanaclifc^cn $'rebigt 53abn mad)tcn. — 3-5) b. b. e? wirb bcr innicifte ä?crfebr fein jwifdk'n
ben 9?atipnen, bic "ficfi tjor^er auf ba? Stcufjcrj^c *ocrfp[iiten. „r-cnn ba? Sbriilcntbum irt ^a?
(SJcfc^ bc? ivrieben?, wcldjc? bie fcinblicficn iBplfcr ju (Einem (yiauben, ^u (Einer i^iebe, ju liincr
Äir^e oercinivit" (Eprneliu? a ii!apibc. — 30) Jpebr. „unb e? wirb Stcippten (bem Jperrn)
btencn mit 3(ffur" '^Wi^ JlNt- 2o 23atab(u?, ?J?pntanu? unb afte 9?euern, — 37) Ter
brittc im ^^öunbe ijl bcrjenii]e, ber biefen er|t recftt fc|l madE)t, ber ciiientiic^c 5)?ttte(punft berfcibcn.
iarat 'lajHiif/. rpirog kv roig Ar/vTriotc Kai h rnlg 'Aaavpioig EvXoyT/füvor ev Ty yij. — 3S) X'tCIC
®(^Iutlwprtc ftnb fo erbaben, fp rübrenb, fp cinjig, bap ^\\i\iLi ihretwegen allein fd)pn bcr
©öangcliil unter ben *J>rpp()eten genannt werben fpnnte.
fiec^ner: .&. Schrift. 21. 3;. in. 11
164 :2)et'5)ro}>^tt Sfaiaö. 20, 1— 3. <Hnm. 1—6«
Caput XX.
1, In anno, quo ingressus est^ Tharthan^ in Azotum, cum misisset
eum Saigon' rex Assyriorum, et pugnasset contra Azotum, et cepisset
eam: 2. in tempore illo locutus est Dominus in manu Isaiae filii Amos,
dicens: A^'ade, et solve saccum* de lumbis tuis, et calceamenta tua tolle
de pedibus tuis. Et fecit sie vadens nudus,' discalceatus. 3. Et dixit
Dominus: Sicut ambulavit servus mens Isaias nudus, et discalceatus,
trium annorum signum et portentum erit^ super Aegj^ptum, et
Aetbiopiam, 4. sie minabit^ rex Assyriorum captivitatem Aegypti, et
transmigrationem Aethiopiae, juvenum et senum, nudam et discalce-
atam, discoopertis natibus* ad ignominiam Aegpti. 5. Et timebunt,
et confundentur^ ab Aethiopia spe sua, et ab Aegypto gloria sua. 6. Et
dicet habitator insulae^*^ hujus in die illa: Ecce haec spes nostra, ad
quos confugimus in auxilium, ut liberarent nos a facie regis Assyriorum:
et quo modo effugere poterimus nos?
1) ^iercnt^ntue unb bie meiflcn älteren Slu^Ieger tiefcmcn bter bas Sabr an, in tt>el*em
Senna^erib gen 3uba ritcftc, imb bie befvinntc ^fcbreölidic 9?icberlage erlitt, 714 sjor S{)r.
Stllein bie neueren Sd)riftaii^leger einigen \\&i \o jiemlid) in bem SInfang ber 9?cgicrung bc6
Äonigö S5erf)iaö, 726 »er St^r., "in n?eld)cm Salmaniiffar^ber eben J^ruö belagerte, ein ^eer
gegen bie ^^&ilifter fenbete unb Sfjot, bie fe]lcjle i^rer fünf ^täbte eroberte. — 2) Tavä'&av — ein
iieuperfi[($e« JBcrt, ba^ „Scheitel be^ Äcrper?" bebeutet, ^iercnßmug u. 31. halten i^n für
benfelben, bciTcn IV. Reg. 18, nSrwäbnung gef^iebt. — 3)„i'icbtbalter."'Api'ä. J;ie älteren
Slu^Icger ücrfte^en barunter mit .§icron»niuö bcn Äönig (gennacierib, ber fieben 'Jfamen getragen
baben'foß, bie neueren mei|l ben (aadnaffar, roie oben erwäbnt. (f. II. 23. 234 2lnm. 19. ^.)
I^erefer meint, man tc>nnte aucb Slfarbabbon, Sennad}crib'ö 9?a($folger »erfteben, ber auö dia6)t
für bie erlittene 9?icbcrlage feineö 23atere ein.^ecr fanbte unb^ljot belagern lie§. SlHein auö ber
©ffcbicbte weif; man 9?id)ti5, ba§ bamalö Sl^ot war erobert Sorben. Srft ^■''fammetid) eroberte
ti nacb 29iäbrigcr ä^clagcrung. — 4) „jiet) ab ba« bärene Äleib." Xie ^Vop^eten t>flegtcn ju»
nteift bärene i^Ieiber ju tragen IV. Reg. 1, 8. Xercfer meint, e^ fei barunter ein S^raucrfleib
}U »erjleben, baö er um bicfe 3cit getragen. Sorneliuö a Saj)ibe bcmerft bier : Errant, qui
putant, hanc tantum lui.sse visioneni imaginarianj, nee revera Isaiam incessisse nudum, sed
ita sibi in visione visum esse. — 3) Saei nad) Slütoli bebeutet: „er batte blof ba6 Untcrfleib"
I. Reg. 19, 24; nacft i'od) unb Steifest: „er ging wie bie Kriegsgefangenen unb ^2;!lauen, aDcr
Äleiber biö auf bag .^üfttud) entblbjjt, um burd) "biefc ftnnbilblic|e"".§anblung baö iooi 21egi)^)tcn8
corber JU pertünbcn," Ez. 12,3; nad) JpieronrtmuS, ©pritluö, 5lmbrofiuö: „er ging ol)ne aße
Äleibung cinber." Sorneliuö a i'a^>ibe gibt folgenbe Wrünbe für biefe le^tere ^Weinung an:
])treil e« 23. 4 auebrürflid) liei§t di.scoopertis natibus; ber dbalbäer uberfe^t pudendis;
2) treu man unter bcm ()ärcnen bleibe tcin anbcrceiÄlcib(Untertleib) trug; 3) n^eil ber $>rop^et
^ier JU einem Beiden (portentum) bicnen foütc; 4) »eil nur bie gän5lid)e (£ntblö§ung geeignet
tüar, bieben 2lcgn):itiern be»ori1ebenbe Sd)mad) ju finnbilbcn; 5) ireil bier ein a3orbifb beS dx*
löferö am Äreuje gegeben werben foHtc, ber nad) ber Weinung >>on Slmbroftuö, Sübanaftuö,
Sonaceutura, Suarcj, ©reifer ebenfall« c^nc alle 2?ebcdung babing. ffienbet man ein, bie
g?adt^eit bätte Stanbal gegeben unb wäre geeignet gewefcn, finnli(i^e ©elüjle ju entflammen,
fo ifi JU erwiebcrn, bap es fid) bier um einen ^Befebl ßjottes banble, ber alles Slergernip unb aUe
üble ^Dlge abwcbrcu tonnte. 3lud) war ein abgcmergclter i^eib, wie ber bes bereits bod)bejal)rtcn
■gjrop^eten ^fflias, nid)t wobl geeignet, lü)lerncJJ31icfe, fonbern im ©cgcntbeilc <5*auber ju er-
regen. 2lud) bie ^Hebigt t?on ben fommcnben ^icArccfensbingcn befeitigte bie moralif^e (Defabr.
Xerefer bemertt überbicfj : „3n warmen Sänbern, wo man auf löiärften bie Sflawen unb
(S!la»inncn nacft rerfaufen ficbt, !ann ber 3lnblicf eines nadtcn WanneS, bcfonberS eines alten
tKanneS, wieSfaiaS bamals war, 9?icmanb jum 31ergernip gereid)en." ~ 6) 3)iefer Sa^ bilbet
itac^ ber a?ulg. einen 5)fittelgcbanfen, einen (linf($lup", unb ifnter ben brei 3al>ren llnb bier nad^
SluSlegung vm .§ierons)muS u. Sbrillus brei Jage ju terjle^cn. Stllein na^ bem ^ebr, ^ei§t
cS einfach: „gleidhwie ba ging mein Tnmx nadt^unb baarfu^ brei Sa^re ein 3eid)en unb eine
S3orbebeutung für 2leg:)pten unb Sletbiopien, fo wirb ber Äbnig oon Slfft^rien. ." bv rpöTrov
irenopevrai 6 natg uov 'Uaaiac yvfivo^ Kai ävvnoöeToc rpia ett;, rp'ia ett/ iarai eig arjuela koI repara
Toif Aiyvirrioii kol A'fQioypiv. oti wrcjf afet ßam?.£vc . . SBitt man bie Sluorbnung ®otteS ein»
iaä) naäi biefen iffiorten neljmen, fo crfc^eint fie oflerbings ungemein befc^werli^; aßein }U
l^rer Sofljie^una ßenügte ti, ba^ ber 9>rop^et in biefer ©ejialt nur bann erf^ien, »enn er fid^
t)er ^rop^et 3fa{aö. 20, 3—6. 3lnm. 6—10. 165
l»ffcnt(i(5 fctcn Tif§, fei ti auc^ nur einmal ober ^n?eimal bce 5atre«. — 7) „fo wirb er »or fit^
Vertreiben bie Wcfannencn." 3fiiiii« f^iiltc bicr ijorauö, nmes *)Jabum 3, K— 10 frater al3 ge-
fieben unb erfüllt ocrfitnbet ucn ber ®tabt 9?o=9^mDn (Ibcbcn), von n?clcber er fac^t: ,,5Da)Ter
umrinc;ten fie, ibr iHeicbtbum bvid Wccr, SBaffer ibrc Waucrn. Sletbicpicn war ibrc 2tdrfe unb
Sle^öptcn unb enticd bin ; 'iJlfrüa unb IMbiien waren bcinc .&ülfc. Tc* aucb fie warb in bic
grembe wei^c^efübrt, in bie (45efanncnfcbaft; ibre ÜinMcin finb ^crfcbellt werben an ben (£cfen
afler Strafen unb über ibre Selen warf man baö l'oo? unb ade ibrc (yrof;cn wur^en in itetten
flefc^Iacjen." Üod) unb J>kifdUnebmcnegal^wabrfd)cinlid)an, bafsberoon^sfaiaeimttprüpbettfcbcn
Sluafpfucbe wiber 2(egiipten beiilcitete «^elbjui^ beö Siffiirierei S^bartban, J^elbberrn 3a(manaffar3,
in feinem weitern Ikrlaufe allcrbins^^ bi^ nadi Ibeben fi* crftrccft babe unb mitbin bie ©eiiJagung
hti ^s\cii<ii cienau ben SDortcn 9fabum? entfprecl)e. Da« S^br biefer Äataitropbe ^u be|limmcn,
bürftc fd)wer fein, i^iele Srei^eten fctjcn fie in ben 3eitraum i^on 720—714 i>. ßbr. Xerefer
ft)rid)t über biefe ffieiffa^unn jwcierlei Deutungen auö: 1) wenn ^iciii^nier uno '^(etbiopicr bie
ielai^erte Sefiuni^ Stjot entfcjjen wellten, fo tonnte burd) eine i^ewonneiie JelbfdUaAt Der aiprifcöe
gelbberr 5leiv.ipticr unb 2(etbiopier ju ©efanc^cnen ma*en, ebne ba§ er nötbiii battc, burd) gani
^cgpptcn nacb Sletbiopien ju bringen; 2) wabrenb ber Unruben (33ürgcrfrieg'in Slegnpten) nac^
bem Jcbe bc^ gelben Sirbaca (Jaraca), ober wabrenb bcrfclbe an ber entgcgenfc^ten (^renje
»on Sifi'ifti befd)äftigt war, tonnte 5{farbabbon ein neueö .^eer fammetn unb über 2(eippten
augenblicflid) bie Cberbanb gewinnen. — 8) Sinige ertidren biefj al^ gleid^bcbeutenb mit prae-
sectis vestibus usque ad nates, Wie II. Keg. 10, 4; allein mit Unred}t. Xcnn ei? war iBrauc^
bei ben orientalifdien Siegern, bie befangenen ganj in entblößen, wepbalb aucb 3fiiiiiö -17,2
b«m ftnfenben 5?abi>Ion juruft: Denuda turpitudinem tuam,_ revela crura, unb 9Jabum 3, 5
ben ^err fpredien Idf?t: Revelabo gentibus pudenda tua et ignominiam tuam. — 9) b. b- bie
Söraelitcn werben fic^ entfctjen unb fd)ämen, ba§ jte auf SIetbiopien unb 3(cg?pten >^crtrauten,
tDcIdbeö nun fo übel mitgenommen worben. Kai alaxi'v&r/cmvTai iiTrirdh-ec; tTi to'k; A'i^ioiuv t(p'
olf f/aav TzeKoidorec ol Alpinrnoi, ijaav yäp avrolc öö^a. — 10) 'Ji^H DtJ'^ »^ber 23eWObner bcJ
T
Äüfl£nftrid)cö," worunter nur bie S^raetiten ju perfieben finb ; nid)t, wie Xerefer meint, bie ^bilifler.
aSarum bie LXX unb SBuIg. baö bebr. 2Bort, toxi aöerbings bie ^ebcutung „3nfcl" bat, aucj)
an biefer Stelle fo überfe^tcn, erftären ©inige babin, bap 3grae( »om We^re im ©eilen, »om
Sorban im Cflen, »om ^tt ©enefaret^ im ^iorben, pom tobten 5)?eere im^üben begrenst wirb.
Caput XXI.
1. Onus* deserti maris.' Sicut turbines ab Aphrico^ veniunt, de
deserto venit, de terra horribili.* 2. Visio dura nuntiata est mihi: qui
incredulus est, infideliter agit:* et qui depopulator est,^ vastat. Ascende
Aelam, obside Mede: omnem gemitum ejus cessare feci.'' 3. Propterea
repleti sunt lumbi mei dolore, angustia possedit me sicut angustia
parturientis: corrui cum audirem,^ conturbatus sum cum viderem.
4. Emarcuit cor meum,^ tenebrae stupefecerunt me: Babylon dilecta
mea'*' posita est mihi in miraculum. 5. Pone mensam," contemplare
in specula comedentes et bibentes: surgite principes,'^ arripite clypeum."
6. Haec enim dixit mihi Dominus: Vade, et pone speculatorem : ^* et
quodcumque viderit, annuntiet, 7. Et vidit currum duorum equitum,'*
ascensorem asini, et ascensorem cameli : et contemplatus est^*' diligenter
multo intuitu. 8. Et clamavit leo:'^ Super speculam'^ Domini '^ ego
sum, stans jugiter per diem: et super custodiam meam^" ego sum, stans
totis noctibus. 9. Ecce iste venit ascensor vir bigae equitum, " et
respondit,^^ et dixit: Cecidit,^^ cecidit Babylon, et omnia sculptilia
deorum ejus contrita sunt in terram.^* 10. Tritura mea,^ et filii areae
meae, quae audivi a Domino excercituum Deo Israel, annuntiavi vobis.
11. Onus Duma^^ ad me clamat^ ex Seir:^^ Gustos quid de nocte?®
custos quid de nocte? 12. Dixit custos: Venit mane et nox:*" si
quaeritis, quaerite:^' convertimini, venite.^ 13. Onus in Arabia.^ In
11*
166 Der ^rop^ct 3faia^. 21, 1—7. SHnm. 1—16.
ealtu ad vesperam dormietis,^^ in semitis Dedanim, 14. Occurrentes
sitienti ferte aquam, qui habitatis terram Austri,'^^ cum panibus occurrite
fugienti, 15. A facie enim gladiorum fugerunt, a facie gladii imminentis,
a facie gravis praelii: 16. quoniam haec dicit Dominus ad me: Adhuc
in uno anno, quasi in anno mercenarii,^'' et auferetur omnis gloria
Cedar. 17. Et reliquiae numeri sagittariorum fortium de filiis Cedar^
imminuentur: Dominus enim Deus Israel locutus est.
1) f. 13, 1. LXX: rö opaiia ttjc epj'/fiov. — 2) „bcr 5??cerc^n?üfle," irorunter bie grD§e
Gbcnc iM^n 3?aboIon 511 ijcrftcbcn ijt, bic nidjt nur burd) ihn (Sbcnbcit unb Unfntc!)tbarfeit,
fcnbcrn befoitbci\^ burd> bic Ucberfcba^cmmunii bc^ Supbrat pft einem 9}?eere gleid) ftcöt-, Jer.
61, 36. Tn- fm^bn »ciffai^t ben Untcrciang 3?abvUoni? burcö bie fixitx unb 53febcr auf eine
cbenfo traft*^o[Ic, al-? rübrcnbc unb fpannc'nbc ÜBeifc. (£v *>erbäü ficb babct, rcie (£incr, bem
über baö f^raucnbaftc bcr SrciiiniiJe .!p5rcn unb ©eben ijcroivingcn, unb bcftcüt baber einen
SBäcbter, ber auf ber ^ccb»arte"unil;crfd)auen unb n?aö er cjefc^en berichten fotl. — 3) Dj^3
„im Süben.'^ S^ ift aud) ncd) ba? nacfifcigenbe de deserto jum QScrbcrfage 5U besicbcn. „5Bte
Stürme im mixten babcr^icbcn au^ ber ®üjle, fo gebt ein ^\u} bcran au^ fürd}terlidicm Sanbe."
fit' fpi/tiov. — 4) qo.kpov, wcld)c6 S>crt LXX purc^ /c«i mit bent nacbfolgcnbcn anAvpöv in
ikrbinbung bringen unb auf o,oa/ifi, visio, bc3ic(}cn. — a) "IJllD "iJlÜn „bcr'Xranger brdngt."
V. u. SR. geben: „ber 9iäuber raubt;" l^erefert „ber grei^f^r frci>clt." Te^ bebr. 2öortc6
urfprünglid^c 5^c^cutung ifi „treuloö fein." 6 ä^erüv ä&e-ü „ber Uebcrtreter übertritt." —
6) „ber ikmntiter i^enuüilct;" 0 hvofiüv ävo/nei. Vir fxo'fbtt nennt bier bie jwei •f'au^Jt»
»erbred)cn i^abiUiMU^ „Ungerecbtigfeit unb 9?er»üflung" unb IcifU bicfe jwci SDorte »ie einen
«Pofaunenruf ausgeben, bcr bie 'iUUfcr jur dlad>i aujforbcre. 3^ic älteren 3ht5(eger belieben
Hefe SBorte auf bic Jyciube ber '-Babiilonicr, nämlid) ax^ bie fix\ct unb 5J?ebcr, bie nun ©Icii^eg
mit G3leid)em vergelten, unb alle Ungerecbtigfeit unb 2>ern?üftung, bie jene (bie 33ab?Ionier) auf
ftd) gelaben, burdi glcid)e Ungere(^tig!eit unb a?ern,'»üftung räd)Ctt foßcn. Aelam, dS^J7 "®^i)'
maiö," §)rpi.nn3 '^.Vrficn^, oft für ganj 'J'crficn genommen. £-' tfiol oi 'E?a,ui7ai kcu ol irpeaßeig
Tüv Uepaüv iir' ifii: epxovrat. — 7) t. b. aüc Scufjcr, bic fic (3?abt)Icn ndm(id)) i.'>crurfad)t, tritt
ic^ jlillen. v'w orEvä^u ml TcapaKa/Icu i/xavröv. Tcr Sbalbdcr: „5ltle, aield)e feuf5tctt öor
bem Äönige 23abi)ionö, Witt ic^ aufboren mad^en." — 8) _J?O^P 'n^Üi^^ "^^^ frümmc mic^
beim ^orcn •," iitViiniaa -ov /rf/ ÖKovaai, 'müd)tv Ucberfe^ung fd)wcr ein leibUdicr Sinn ab5U«
gcivinnen ift. f.Witt möd)re baber !:*ermutben, c^ fei bier ein^Scbreibfcbicr eingefd)(icbcn. 'I;er
^''ropbct rebet bicr übrigenei in feinem eigenen 9?amen. SKIioIi fagt: „bcr ^-^ropbt't fpridst au8
ber viccic bcr i^ibi^lonicr." — 9) v Kap(Via fiov -/.nvärai Kai 7/ äpo/iia /IE ßciTTTi^^ei. ,,mcin Jöer^ ift
in bcr ^rrc unb oie Ungerecbtigfeit übcrfdjwcmmt, übergicf't mic^." — 10) pj^'ll fltTJ HX
rn"")!!? ^^ Db^ />ie 9fait>t meiner t'uft machte er mir jum Sc^reden." 33om 2Bortc 23abi)Ion
TT-;- -
fommt n>ebcr int .^cbr. nod> ßJrieAifitcn (StivaS sor. Qkrabe ba ber ^'•ropljet ftd) eincg »er=»
gnügtcn 9lbcnb^ erfreuen ivofite, flaute er im ß3cifte ben Untergang 2?abi^ton^. Tcrefcr Id§t
nod) eine anbcrc Xcutung ju: ,/sHnt jeigte mir in ber 33cgcifterung, irie bic ^-Belagerten am
Sfbcnb bcr Vhubt, in wclcbcr ibre 3ta^t oom gcinbc erobert unb ^,!eidie"auf Scid)c gcbaüft jvurbc,
ju präcbtigcu (^aftmablcn ^(nftaltcn matten,— ein für micb fd)rccf(idicr, graucn^ofler 3(nb{id!"
r/ (pi'x// /tov l<;,i(TT?/Kn' nr (t,63nv. — 11) 9iad) bcm .^cbr. „iöeftett nur ben jifd), (o i^altbajfar !)
unb serlaf; bicb auf bie !K>äd)tcr, if; unb trinf-," f-roi/jaaov ri^/v rpd-nre^av, ^äyE-e, ttIete. 5)?an
feierte in jener 'Jhidu, ba '^Babi^lon eingenommen würbe, ba^ Jycft aüer Csjottcr, ntobei 9?iemanb
nüd)tcrn bleiben burfte Dan. 5, 1. — 12) 3d)Iadnruf, wcldn^n Sinige in ben Wunb bes Spru^,
üU (gröberer i^on i*ab')lon, 5lnbcrc in ben oer 2Bctd)ter, aneber 5{nbcre in ben beö S-Topi^etcu
legen. — 13) IHrä „fallet ben i2c{)ilb." «Wan pfleste bie ®(^ilbe ju falben, e^^e man in bi«
<5^Iad^t ging, bamit bag ?cbcr bcrfcUu-n nid)t fo (cidit SAviben litte. — 14) b. b. ö3ott ivotttc
mid) mit bcm 3(nblicfe ber f^)rcuclfccncn, bic icb crjdblcn foütc, »jcrfi^onen unb bic§ mi* einen
SBvi^ter bcfteflen, ber fte ftatt meiner fd-Muen unb mir bann biftircn foü. So fam e^ bem
5)ropbcten in ber a?tfton öor. — 13) ^ebr. „er fab einen 3ug, '2'D'l' paarroeifc Ütcitenbc,
D*t!^15 "l'PV' ""*^'^ 3"9 ""^ (Sfcfn, einen 3ug mit Äamcclen." (£ö ftub bamit bic |»ccre bcr
^'erfcr unb ?Ji?eber i]emcint. Xaf; bic ??ebe f^jmbolifc^ ju nebmen, unb bie Äameele auf bie
tKeber, bic Sfel axxf bie 5-^erfer ju beuten feien, nimmt fd)on ^icroni)mu6 an. Kai sli^nv ävaßärac
iTrneci ovo, Kai ävaßä-ijv övov Kai ävaßaTrjv Kdfir/?.ov . . — IG) aKpöaaai aKpoaaiv tto/IÄ^v „{jOrC^C
Der ^rop^et ^^aicii, 21, 7—13. ?Inin. IG— 34. 167
nur rciit bor^fam," jilciitfam eine WabiuniiT be? yvo^I^eteu an ben 2BadHcr, ber x^m eben t>cn
bcn :1{eitcrui;U'n Wclruni^ mad)te. — 17) Unter Ipm l^er)te(^cn bier bie Ocveiieten ^en üTsiif ter,
ba ^efv^nntltcl^ ben 'Eliten ber Vorve aU iMl^ ber *iVMd>fanifeit iialt, nnb fefbaU' an ^en I boren
ber ^Palafte in Stein s>,elMUcn ober auc^ (fr^ iiCi-uMlcn aufvu-f'füt »«rtc. (i;>? n\ub and) in alter
3eit iie.^laiibt, ber Vöive f*Iafc niemals?, yiutard^ nennt t>enfelt>en aiiimal solare. Oun 'i'atieau
ju ^Itoni fiebt man einen fdilafenben l'öwcn mit ber ^\n|\trift: Dormieiis vi-rilat. Ge foll unter
allen Jbieren, btc frummc iilauen (stbcn, baö ein^ii^e fein, iveldiei? mit offenen 'Jlujien an baa
Jaiiei^IidH fommt. Knt Kti/.Faov ol'fuav fif TT/i.- üKo-iav. Kipinr firrer „un^ ritfe ben Uriai? auf
bic^aiHirtc. Ter ^err fpracf)." LXX nalMuen ba? JBcrt pinx „*i!öive/' ale (Siiiennantcn,
iDoruntcr fie \\cid:i bcji ^ievcniMnu^ 5)Jeinnni] llbriftum, lux Domini, inn-fianben. 5(qui(a über,-
fctjt: „rufe bem ilorven;" übccbotion: „rufe bcm Slriel." — 18) fc^lt bei LXX. — 19) *j'l}<
„0 mein .<^err," n^eld^en ?Iufruf man auf SMi^i^ belieben bürfte. — 20) i-i n'/r ^rapefißoy.f/r. —
21) D*Ü'1£) 1,py C'\^ 35"! .,ii>^iiicn, a\'cnfef)en, ein >Paar 3{eitcr" (cbcr3{citer»aare;) «,Vöf
epxcrai äva,iä7ii^ ^"rrwp/dof „cr fommt felbfl, ber baö ©cfpann befcftigt." — 22) TT^^I „unb er
rief n?ieber," ber 2i>ä*tcr nämlid). — 23) b. b. v^crlcrcn iil i^abi^Icn. Ter i'erlnft ber Sbrc,
5)fad>t unb Starte ift ein AaÜen unb Stürzen auö ber -iröbe. — 21) weldier ^^hiöDrurf ben
Üfcbenöcbanten in ftcfe fct}Iicf;t: „wie liJ^vferiJfW/tfrc." — 2-5) \1ün,t} "J^ict» iU'brofc^cnee,"
b. :b. 0 bu mein i^cbrüefteS 2.^clf; 5üii<i^ rebet ^örael an. äKoi^aare ol KaraW.siufiivoi, kuI oi
()(hn'<juFvi>i (UioraaTc. a tjKiivna rrnpä Kvplov aaSauß, u ■deog rol 'lapnij7. crl/yj^r/EV r'/iüv. —
26) Tuma, ein i-jmaelitifd)er Stamm, ber nad> .(^ieroniMnuo ftd* norbeillidi iumt (£bom beimifd)
ijcmaebt batte Gen. 25. 14 ; I. Cliron. 1, 30. 2?iellcid^t war ber nod^ iet^t beftebenbe Trt Tumat«
el'bf(^anbe( in ber arabifd^en 'l-^roinn^ 3tcpfdieb ibr .^auV'tort; f. "^liebubr i'efdn-. t\ 2(rab. S.
3-U. Sinirje uebmen bier „Xuma" (SdMxvneien) alo iBortfviel, unb i^laul^cn, ber ^Prcpbet
UHiiTaiie ihmi (£bom. 3(ud^ bie LXXbaben: -ö öpfl,«« -w 'i'*"i',"a'ac- — 27) Taonusnidit
tt^cbl ba-5 Subjeft biefeö Sat^co fein fann, fo ift bier cntweber „man" al? füldu'ö ^u nebmen,
ober „I^uma." Trphg e;jf küafi -apä Tov 'LijEtp „rufc ju mir v>on Seir." IVan muf; tiefe ©prte
ivobt alc! iM>n ®ott i^cfprcdien crüären— nad) bem einne bec; Uebevfec>erö. Vmt unb Steifst
bcmerfen: „Ter in lucnißc unb bunflc ^^^'xUw gcfafite ^prud> ^ei^U ein bebriidte«? iu'lf, n?etcbc?
ben 5Däd)tev, b. b. ben ^j^rop^H^ten frcii^t, une lan;i t-i nodi 'i)?ad}t (bc^ l'ciDeut^) fein rt'erbe," —
jvorauf bann ber ^^.M-opbet antann-tet, wie fcUit. — 28) Gen. 3G, 8. Xerefer i'ermutbct, e^ fei
bier ein anterc?, aU^ bai5 ebcmitifc&c 63ebijj3 3eir \\\ l^er1Te^en. — 29) „ÜBaditer, mic »cit in
ber 9iad\t irt e^V" cf. Job 35, 10. I^cr ^inn ift: 5Bte tani^e baun-t nocb bao eienb? IDann
fommt benn .*peil unb 'iBefreiunii? öv/AüGtre- t-Tra'/.^sn; „beavicbct bie ccAugiivebrcn." — 30) Sei
antanutet ber JDadner ( ter ^röpbet ^vfaia?) : G-? fommt ein ^?}ior^^cn (eine »^ute ;^fit ), aber aucft
eine 9tacbt (eine fdUimmc ^cit). Terefer i^laubt, eö fei unter bcm ^Jfori^en bte ;5reibeit ^u
serfteben, beren fi* Tuma (Sbom, 'Jlrabicn) ]nx ;]dt ber (iinnabme 'i^abi^lonö ju erfreuen batte,
wnb unter ber 9lad^t bie balb barauf erfcliU'nbe (froberuuii tcr arabifd^en \!anfer. Xenojih.
C3T0P. IT. 1. l\. 5. "\'II. C). Oiad) ^od> itnb l'^teifcbl l^eraHMft ber \Propbct mit riefer 3(ntirort
bie grajienben an ba3 siemeinfame ^»"oo? bco 3rbi|'d)en unb an bie entfprecbenbe 'i?(lltasis?f(uiibeit:
bap ^icidit unb ''??fori{en, «yiiid unb Uncjliid eben aban^d^öle. Xie LXX babcu ciistosdixit
nid^t, fonbern (■(eben blof;: ov/daau ro-pui ^•a^ t?/v v'vKm, wa-^ man a-'cbl nur alr- 'Jlutwort ':i'n
(Seite ö3ottej iiegeben benfcn fann. — 31) b. b. tvcnn ibr mebr wiDen a-^oUet, fo frai^ct euc^
nod) einmal an. Oiaeb ^lllioli: „wenn ibr fraget, fo fra.aet recbt," i«. b. mit ber recbten f^efin^
jiung, mit befebrtem ^cr5cn. iäv O/tiir, s'/rei. — 32) VDK I^C* //H^ fommt mieber." So
nimmt es5 aud) Wu\i- 5}?ontanu^, uttb Gornefiu^ a l-apibe erfl'ärt biefc 9Iucleiiuni^ für bie
beutUebile unb tlarfte. Ter l^opbct will fachen, i^or ber A^vlni^ fei eben "iifidUi* 511 bcfürd^ten,
aber e^ brobe Sd)(immcs5 unb fie müf;ten nd) über biefee; nod) fpdter aMeborbcfraiien. fi^reiiorius
ber ®r. 3ior. Ki, :i5 unt "JU^uftinu-? Tract. 43. in Joan. madien bier eine febonc moralifd*e
9(uele;iuni^, a'^elebe Vco (Xaftriu? in bie iJBorte faf;t: „C 03ott, ber bu bcrüBviditer 1 SamaritanusJ
1,pj^") ber '?)icnfd)cn biil, ju bir febreit Scir, b. (). basJ i'olf ber .»Reiben unb Sünbcr: 2Die
»eit Itebt (3, in ber 5?ad>tV S?a? anrb^u? ber groijen 2:rübfa( werben? 5Bie lan.ie werben wir
in biefer OKtd^t ber Unwiffenbeit, ber ^ünben unb be^" (£lenbt^ n'eilcn? ÜDann wirr e-? ??iori|en
werben unb Sbriftu?, bie 'Sonne ber (ycred)ti;ifeit aufi^ebeii^V Unb '^H'^tt antwortet: JPenn'ibr
aufriditig unb ocm Jper5en Sbriftum fudiet, ii^ verbarrct im ^ud)en, unb ibr werbet finfen." uni
■aap' i/iol oiKei „Uttb wobne bei mir" (2i}orte (iJotteö). — 38) 2"lj/*3 mi*t2 ,/>tuofprud) über
Slrabien." ©ewöbniid) ift unter 3(rabicn in ber b(. Sd^rift nur ber nbrblid^e, t»on ben ^^^^raeliten
bewcbnte Sanbftrid) bc-ü beutij^en unc^ebeuern '^Irabien ^i beuten, bier i>ielleid>t mebr; cf. 13,
20: Jer. 25.23; 49,8. lerefer überfe^t: „2i?ei|Tai^unji am "Jibenb." Tic LXX übcrj^ebcn
biefc SBortc ganj. — 34) .^cbr. „im ffialbe in 'i'lrabien übcvnailuet, it}t ilaraoanen ber i)eba-
168 Der f ro|)^et 3faia«. 21, 13—17« STitm. 34—37.
nim," D*^"n nlrrij^' *>• ^- «* ">ir^ ^^ Sctnb fo mäd^tig »erben im Sanbe, ba^ i^r auf euren*.
3ügen im \id\lin öiebüf^e bei 9?acf)t eucf) ju öerbcrgcn babet. 9?ad) Üoc^ unb aiJeifclI i|l ber^
ginn : „3:icf binab ju ben füblid)ficn Stämmen gebt bic Olucbt Debanei." So gab jmei ^tämmef
lebanim, einen abrabamifcbcn wn Äetura Gen. 25, 3, Der im 9?orben SIrabicnö n^obnte, unfe;
einen fufcbitifcbcn Gen. 10, 7 im ©üboflcn 3(rabien3 am J^erfifctjcn Wecrbufcn. ©clever biet-
aemeint fei, ift fcbrocr ju ermitteln. Sefanntlicb roar ber te^tere burc^ feinen «fianbcl berübmt
)fjZ. 27, 15 ; 38, 13. iv rü öpvfiü) eaTrepag Koifirßfji, j] kv ri) 66ü Aaiöäv. — 33) }<{0'r)' GrCn.
T
25, 15, ieimaditifcbcr Stamm im 9?orbcn SIrabicnö gegen bie SBüfle ®t)rienö, nidit ?u i^ertt>ed)feIn
mit Jbeman, wie cö bic 2?ulg. unb bie LXX t^un. Ücbrigcnö gcwäbrt bie Üessart jOn ,;2üben"
bier einen guten Sinn-, benn bie i^iucbt ber 2Iraber »or au^Iänbif^en ^einben gebt nacb ©üben.
36) „genau in einem Sabrc." 16, 14, — 37) Gen. 25, 13; Cant. 1, 4. \!od) mxt «Reifcbl
bcmerfeh: „Tie genannten iemaclitif^cn 2>Dlfer ©uma, Tcban, ilcbar, in bem nörbliien'
Slrabien bcimifc^, fcbcincn mit a?abDlon unb bcn i!änbern am Su^brat burc^ Jpanbel unb Kolo-
nien ijerbunben, eben be^^alb »on ber iSataflropbf, weli^eiBab^lDn »erfünbet tt>orben, mitbcbrobt
äu fein."
Caput XXII.
1. Onus vallis visionis.^ Quidnam quoque tibi est,' quia ascendisti.
et tu omnis in tecta? 2. clamoris plena,^ urbs frequens, civitas-
exultans: interfecti tui, non interfecti gladio,* nee mortui in bello.
3. Ouncti principes tui fugerunt simul, dureque ligati sunt:® omnes, qui
inventi sunt, vincti sunt pariter, procul fugerunt.^ 4. Propterea dixi:
Recedite a me, ainare flebo: nolite incumbere ut consolemini me super
vastitate filiae populi mei. 5. Dies enim interfectionis," et coneulcationis,
et fletuum** Domino Deo^ exercitunm in valle visionis scrutans murum,^"
et magnificus super montem." 6. Et Aelam sumpsit pharetram, currum
hominis equitis,'^ et parietem nudavit clypeus.'^ 7. Et erunt electae.
valles tuae plenae quadrigarum, et equites ponent sedes suas in porta.^*
8. Et revelabitur operimentum Judae/^ et videbis in die illa armamen-
tarium doraus saltus.^® 9, Et scissuras civitatis '^ David videbitis, quia
multiplicatae sunt: et congregastis aquas piscinae inferioris,'^ 10. et
doraos Jerusalem numerastis,'^ et destruxistis domos ad muniendum
murum. 11. Et lacum fecistis inter duos muros^" ad aquam piscinae
veteris:" et non suspexistis ad eum, qui fecerat eam,^^ et operatorem
ejus de longe non vidistis.^ 12. Et vocabit Dominus Dens exercituum
in die illa ad fletum, et ad planctum, ad calvitium, et ad cingulum
sacci: 13. et ecce gaudium^^ et laetitia, occidere vitulos, et jugulare
arietes, comedere carnes, et bibere vinum: Comedamus, et bibamus:
cras enim moriemur. 14. Et revelata est in auribus meis^ vox Domini
exercituum. Si dimittetur^^ iniquitas haec vobis donec raoriamini,
dieit Dominus Dens exercituum. 15. Haec dicit Dominus Dens
exercituum: Vade, ingredere, ad eum, qui habitat in tabernaculo,'^
ad Sobnam praepositum templi,^^ et dices ad eum: 16. Quid tu hie,
aut quasi quid hie?-'-* quia excidisti |tibi hie sepulchrum, excidisti
in excelso memoriale, in petra tabernaculum tibi.^'^ 17. Ecce Domi-
nus asportari te faciet,^' sicut asportatur gallus gallinaceus, et quasi
amictum sie sublevabit te. 18. Coronans coronabit te^^ tribulatione,
quasi pilam mittet te in terram latam^ et spatiosam: ibi morieris,
et ibi erit currus gloriae tuae, ignominia domus Domini tui.^
19. Et expellam te de statione tua, et de ministerio tuo deponam te.
Der ^rop^ft Dfataö. 22, 1—11. 2tnm. 1—21. 169
20. Et erit in die illa: Vocabo servuin meum Eliacim filium
Helciae,** 21. et induam illum tunica tua, et cingulo tuo confortabo
eum,^® et potestateni tuam dabo in manu ejus: et erit quasi pater
habitantibus Jerusalem, et domui Juda. 22. Et dabo clavem doraus
David super humerum ejus:''' et aperiet, et non erit qui claudat, et
claudet, et non erit qui aperiat. 23. Et figam illum paxillum^ in loco
fideli, et erit in solium gloriae^^ domui patris ejus. 24. Et suspendent
super eum omnem gloriam^" domus patris ejus, vasorum diversa
genera,^' omne vas parvulum a vasis cratcrarum" usque ad omne vas
musicorum. 25. In die illa dicit Dominus exercituum: Auferetur
paxillus," qui fixus fuerat in loco fideli: et frangetur, et cadet, et
peribit quod pependerat in eo, quia Dominus locutus est.
1) ?1*tn N*JI Kb'.tD „5{uefprut$ über ba^ Scftautbal," b. ^. ü6cr btc f^cfleiib »on Scru-
I T ■ " T -
falcm, »rcldjc mit dltibi 2Aci\ithal kipt, »eil ftct) bafctbfl f^ott fo baufti; ju fitauen, ^u cr-
icnncn »KsU^bcn, feit er juerft bem 5Ibrabam auf ^Kcria erfd)iencn Gen. 22, 14. Tap ber
5>rDpbet'ft(t für visio einc«i 2Dorte>? bebicntc, reelcfae? im 3(rab. aui^bie 5?cbcutunii „Scbänbcn"
tat, gcfitab stieüeiitt nidit ebne 'Jlbftcbt. rb pniia -rfiq (pnpayyo^ S«jv. — 2) ÜSa^ bier ber 'Prcpbct
uertünbct, belieben Sinii^c auf bcn "Jüuiriff Sennaitcribs, 5(nbere auf bic (53efani^ennebmung bcet
ÜJfanatTci^ unter 2Ifarbat'bPit IL Cbron. ;^3, II, 3(nbcre auf bie öinnabme ^cmf^lcme furcö
9?abucborpnpfcr IT. Chron. ?>(S^ ^ieront^mu^ ?enrirft bic entere 'D??cinunii burcbau^ unb balt
bafür 5ur IcUteren. — f5) „bu ^tabt t>o(I (IH^rdufd) ;" h'ETT/Jja-dij i) tto/jc ßouvruv. LXX laffen
urbs frainons, exultans unüberfet^t. — 4) b. b. fte fommen um burcb .^uuiier, Seudse unb
anbere 'J'IavU'n nJäbrcn^ ber 2?clai:(cruni^-, cf. Jer. 1, 19; 52, ß. Xerefer-icboU lapt bier ben
?Propbctcn fassen : „^te 3?üri^er ^n^ nicbt in ber 5d)Iacbti^efa(len, fcnbern auf einer fei.acn j^ludjt
t>urcb •'Pfeile unb ilBurffpiepe umjicfommcn." — 5j IIDN H^V*^ „fonber 'i^cgen rourtcn |le
gefani^en," b. b. rocbr» unb waffenlos, inbem bic f^Iucbt fie nötbigte, bic Saffen roeg^uiüerfen. —
6) „Pbn^cbl fte fcbcn ivcitbin ^cfloben waren;" kuI oi laxi'ov-ec h coi Tz6',ipu ■n-eoevyaat. —
■y) ntDinO DV »ein Zn^ ber 3?eftür5uni5;" w^pa rapaxvq. — 8) n^DtDI »unt» l*" 3?cr-
T : T :
Jrirruna;" koI Tr/Mvriatg. — 9) a Domino Deo. — 10) "^^p '1p")p!p „er jcrilört bic SDänbc
(UÄauern);" TrAavüv-ai . . — 11) "IPin'^K l^ltJ^I »""^ >§ü(feruf (ertönt) biö jum ^ergc;"
TT •-• _
aTTo fiucpov Euq fXE}d/Mv 7T?.avö)vrat £7rl rä öpr/. — 12] D*J2^*13 DIK 23*^3 "^^^ (^^0 ^BciiJCn,
TT TT •-■ V :
SÄannfcbaft (J5upt*ol!), 9^eiterei;" koI ävaßäraL äv^puwoi if i-mrovc. — 13) U^ n^^ 1*p1'
ipeld^e^ bic neuern Srecjcten mit bcn SBortcn geben: „unb Äir (^rcfinj StiJ'orienö) entblöfjt
bcn Scbilf;" cf. IV. Re^. IG, vi; Arnos 1, ö. kuI nwayuyi/ TTapa-ä^Euq „man i|l 5um Ircffcn
gefammelt." — 14) nii^Ji'mntmb' „H^^ aufgcilcEt biei jum Xborc;" Efippd^ovai räc
T ^1 T - T
TTi'Xaf aov ,,\^e^1}o»fen beine Ibcre." Ter einn tjl: I^ie Stabt ifl fo wenig im Staube SDibcr«
flanb JU Iciftcn, tcii^ bic 3kiterei bc? v^einbe? bi»? jum Jborc bin ftcb aufiteilen unb triumpbircn
fann scr bem Siege. — 13) „aufgeboben wirb bic rede ^i'ba'?," b. b. ^uba wirc- beraubt
feinet SAugie^, unter wcldiem .ipieroniMnuö ba» Jpeiligtbum be^ Jcmpelö, 5ßatablu:S bic ^ütfe
®otte^, bie LXX aber bic Slbore ocrtlcben: Kai ävana/.v-^puvci räc TrvXag 'iov6a. — 16) D^m
„unb bu wirft _bicb umfd^auen nad) ber JRüilung ber JPaffenbaflc," worunter baö t^onXauib ein-
gerid^tctc ©atrenrcpct im .^anfe Vibanono ju mn-fteben III. Keg. lu, IT. Kai e^uß'AHmvra, sig
roiif tK/.eK7oix oIkovc rfji; -ö'/.rur „uub fic (bic Jvcinfc) wcrbcu fdiaucn auf bic fduMien .^viufcr."
17) ?}?an wirf im Trangc 3(üe5 tbun, wa;^ fienatürIi*cSin|ld)t gebietet, man wirb fid) jebec^
nicfct ju bem wenben, ber allein belfen fann. nai nvaKa/.voovai rä Kpv-rä rüv nUuv rfjq uKpag
AaviS. Kai elcooav ort -/.eioir slai. — 18) (£i^ ifl baruntcr bcr uutcrc ieic^ (iJibcn am wc)llicbcn
Slbbangc fee '^crgc^ Sion ju s>crflebcn. 3n .«riegi<5citcn wurtc bo? ©aiJer, fae man fcnfl in
bicfem 2cid) ju fämmeln pflegte, burcb unterircifd^e .Handle in bic ^tabt geleitet unb bafcl)! in
gropcn Sijlcrncn aufbewabrt IL .Chron. ;')2, 3; Kccli. 4S, 19. kuI in äTrkarpfii'av rö ii5iop rf/c
äpxaiac Ko/.vußij-dpng d -ijv ttu/uv „uub baf? fic (bic (Sinwobucr) ba>? iBaiJer fc>5 alten 2cid5ee
in bie Stabt abgeleitet baben." — 19) b. b. ibr jviblct fic .^'dufer, um ju fcbcn, wie fiele un-
umgdnglid) nctbrocnbig jum ©ebnen waren, um fann bie nicbt notbwcnbigen cinrcificn unb
gum '.öau bcr '-^cfcfligungemauern 5ern:>enbcn ju f önnen. aal öti xa'^d/.oaav mvc lüMvcJ^iepovan'/.i/u
elf öjfi'pw/mrn te'ixovc rfj rrö/^i. — iJO) b. b. jififd^cu fcr Icmpclmaucr unb bcr Staft2naufr,
ttcld)e ba? Jbal iDrppi^on fperrtc unb Sion mit Dpbcl ijcrbanf. — rJl) „für ba? ÜDaiJcr fc?
alten 2cic^ci5." Q,^ ifl fd)wer ju fagen, ob unter bicfem ieic^c ba^ i^afjln ju »erflebcn, in
170 £er ^rop^ct 2\a\aä. 22, 11-25. 2lnm. 21—43.
tx>el*c^ bic Cuctte Süoe Tt* evi?p§, ober einer ber kiben mUn^Zciäit. 9?ac^ lY. Eeg. 20, 20
„erbaute S^ciiia^ »ocr bcm apnfct'en gclbjuge auf eion 5n.n[d)cn ber inneren unb äufiercn ?C?aucr
ein nrpf;cei STmiTerbc^ältnif; (5(m?gbalpn), ba6 »eniöftcnj acm cbern (viUcn?) Seiche unb ber
CueUe 63ibcn iiefüüt nu'rbcn fcnnte." ^Oä) U. 9t. Kai 'cKoiyaarE EavTolg väup ävofitaov -üv 6vo
THxöiv. eaürepov rijg Ko/.vfißi'/^pac rvi apxa'iaQ. — 22) b. B. bcr baö ffi3a|Ter beä 3;eid}cg fd)uf. —
23) „unb auf ben, ber biejj fcl)on lange iMnbercitct bat, [cbauet ibr ntdit." — 24) 5(nftatt ju
weinen unb i^ufje ju tbun, werbet i^r ßucb ber greubc unb ben (iJclagcn ergeben; cf. IL Chron.
33, Ti; Sap. 2, 6-8; I. Cor. 15, 32. — 25) .^ebr. n. LXX: „unb e« warb funb in ben Cbren
be^ ^'errn ber .f>eerfd)aarcn." — 26) i. e. non dimittetur. .^licrpnranu? bcmerft btcr: Nihil
sie otfendit Deuiu. quam post peccatuni erecta oervix et ex desperatione oontemtus. 5^te
ß)efd)id}tc liefert ben ^cleg ju biefem 3(uf^fpruc^e. 9Jic^t5 ijt fi^auerlic^er, alö wa^ man »ort
bem Snbe unb 51uggange ber freijelnben SBo^IIül^Iinge unb SIrunfenbolbe liegt. — 27) "^J^
nTÜ pSn //5" Jcnf"^ ®d)affner (9:)?inijler, itämmerling)," ju Sobna. «c rh naaroipöpiov „in
bie ^h-ieftcrfammern." — 28) n^^H"?^ "IC^'l?^ „n-'elc^er über baö ^aui ifi." .C">ierDnsimug
t»crtlcl)t ^ier unter ^ani ben Slemi^el ; iBatablng unb fajl alle neueren Sjcgeten aber »erfte^en
barunter baö fi^niglicbc ^^au6, ben ^Mlai^; f. 36, 3; 37, 2. — 29) HsD Tp ^D) HD T\b HD
„was baft bu bier ober wen bafi bu bicr?" ri ah u6e nal ri coi kanv uth-, Sinn: 2Da3 ijl c^ bo(S,
xoaB bi^ bcred)tigt, bir ein ^^räcbtigeei ©rabmal errid)ten ju laffenV — 30) Kai s-ipa^pag oecvry
h Tverpa aKT/v7/p {\id) in bie Seifen ein neue? ÖJrab biinen laffcn l)ie^ foinel, als ficb »erewigcn
wollen. - 31) HDj; 1p}^) ")?J hSd^D ^SpSpp HliT "^"' ^^'^^r »-^^^'t bid) im SDurfe
unb fafjt bidi fc|l." ■!!. u. dl. 9?ac^ l:erefer: „:^<eboöab treibt bid), treibt bid) \vti\, o 5)?ann! (Er
faftt, er fafit bidl*," Kvpioq anßaü-d EKßäTiML nal tKTpiil'et üi'Spa Knl ä(l>e?.ei t/jv aro/J/v aov. —
32) Tli^ njj^V ^r^^V^ Tl-2^ „anrbelnb wirbelt er bid) im SSirbel gleid) bem iöatt." Die
LXX bejieben f icfc SDorte no^ jum oorbergebenben Sa^e unb nebmen fic in ganj üerfc^iebenem
^sinnc: Knl rhv art(pav6v (jov rbv h'ön^ov. — 33) ttt ein Weitet au^gcbcbnteiJ \!anb, wo fein
^enfd) bid) fcnnt unb bu obne eang unb obne Älang in baö öirab fteigen wirtl. — 34) „o i^Vi
^iCbniacbfleden be? .ipaufe? bCö -iperrn." Kai d^Z/uei t6 äpfia aov to ku/mv äc nnaiav, Kai rbv oIkov
rn'r (ipxov-oc oav eIq •inraTTaTr/fia- cf. IL 'Reg. 15, 1 ; Cant. 6. IL — 35) 3>on biefem (Sliafim
alö ^Palaftpräfeftcn, ober wie ältere Sregeten wollen, aU Sempclprafcltcn, ift bie 9icbc in IV.
l\eg. 18, 18, fowie Lsa. 36, 3; 37, 2. Cb bcr Sd)reiber ©cbna, ber in biefen Stellen nad) ibm
genannt ijl, bcrfelbe fei, ijon bcm bier bcr '•^'rotJbet rebet, ift jweifclbaft. — 36) ^ai rbv art-cpavöv
(70V öüau uhrü Karä Kpdrog. 9iocf uub f^hirtel bcji ^3.\xlafipräfeften alei erften ^taatöminiftcrö
war befonberi« fcbön unb jierlid) gemad)t (len. 41, 42. — 37) „Tic Sd^lüffcl al^ 5t)mbol bcr
unbcbingten i'odgcwalt im Äöuig^b^infc rubcn ale* VaiL a(ö i)erantwortung^?fdiwercei 31mt auf
bcr 2dni(tcr rcs> iS liafim." Ü. u. dl. IWin pflegte biefe Si^Iüffd an einem ^-öanbe über bie
c:i-bulter bängeu^ 5U tragen; cf. 9, 6: Matth. IG, 19; Apoc. 3, 7. — 3S) Ter 9?agel an ber
©anb wirb bei tcn rricntatcn alö eine befonbcrs widitige 3i"'be betrautet unb bcfjbalb mit
einem fronen .Mnopf ober^ilopf i>er3iert. (£r gilt alo i^ilb ber ^^eftigfeit unb bcö blcibenbeti
©oblltanbci?; babcr ba^ v^priubwort, v*on einem Wanne, ber auf fiebcrem ^J-Mat^e rubt, ju fagen:
„(£r bat einen Oiaget an fe|tem Crte;" I. Esdr. 9, 8. kuI ar/'/au al^rbv äp^ovra h ro-n-u marü. —
39) „er foll bcr CSbrenftubl feiner ganjen 'Familie (i'erwanbtfd)aft) fein."— 40) b, b. esi
werben in ibm eine ^tii^c finden alle i'erwanbtcn, bie anfebnlidHm unb bie geringen. Kai .'nrai.
■n-ETToi^ug £tt' ahrbv träq ivöo^og kv tQ ohiif) rov -äarpog avroh. — 41) HlVi^iTTi D*Nl>NVn
„bie ®\>röplinge unb bie 51uöwü(^fe, ober bie eblen unb unebten Sprößlinge." LXX (Wo
ncKpov i«c ueyä'Aov. — 42) D^^D^n '"^^-^D '^V^ nl^JiKH hy^ »^on ben ®efväi;cn ber
3?ecfen biö JU jebem (^3efäf;e ber ÄrÜge;" a-b OKEvovq rüv äyavijd^ Kai Eaovfai. ETriKpepA/iEvoi avrü
rri liiiipn exeIvji. — 43) "'ilad) bcu meiiien 5tu?lcgern ift bicr Sobna 5U i^crftcben. Tiefe Sorte
bilDcn glci*fam einen 9icfrain \n bem fd)on (^k^fägten. .^icrouiunuei, fowic Ibomaei Slguin. unb
Jpai^mo laijen e? 'oom ^Lnuificate gelten, bai^ ^itrd) bie babi^tonifdie (>kfangenfd)aft wie ein
9fagcl aueigcrifien würbe, l'od) unb ;Kcifd)l legen eei v>on (£liatim, ober inclmcbr oon bcifcn
i'erwanbtfdjaft au^, bie wegen i^rc«i t)od)ftrebcnben ^innee son (iJott würfe geftürjt werben.
Ttx fxop^tt Sfoiaö. 23, 1—3. 2lnnt. 1—10. 171
Caput XXIII.
1. Onus Tvri.^ Ululate naves maris:- quia vastata est domus, uiulc
venire^ consueverant:* de Terra Cethim^ revelatum est eis. 2. Tacete
qui* habitatis in insula:^ negotiatores Sidonis* transfretantes niare
replevenint te.'' 3. In aqiiis multis semen Nili,'" messis fluniinis
fruges ejus: et facta est ncgotiatio" gentium. 4. p]rubesce Sidou:'' ait
enim mare: fortitudo maris dicens:'^ Xon parturivi, et non pepori, et
non enutrivi juvenes, nee ad incrementum perduxi virgines. 5. Cum
auditum l'uerit in Aegvpto,'^ dolebunt cum^audierint de Tyro: 6. Transite
maria/^ ululate qui habitatis in insula:'^ 7. Numquid non vestra
haec est,'' quae gloriabatur a diebus pristinis in antiquitate sua?
ducent eam pedes sui longe ad peregrinandum. 8. Quis cogitavit"'
hoc super Tyrum quondam coronatam,'^ cujus negotiatores principes,
institores ejus inclyti terrae? 9. Dominus exercituum cogitavit hoc,
ut detraheret superbiam omnis gloriae, et ad ignominiam deduceret
universos inclytos terrae. 10. Transi terram tuam^ quasi flumen filia
maris, non est cingulum ultra tibi. 11. Maiium suam extendit'^ super
mare, conturbavit regna: Dominus mandavit ad versus Chanaan, ut
contereret fortes ejus," 12. et dixit: non adjicies^ ultra ut glorieris,
calumniam sustinens virgo filia Sidonis: in Cethim-^ consurgens
transfreta, ibi quoque non erit requies tibi. 13. Ecce terra Chaldaeorum "^
talis populus non fuit,^ Assur fundavit eam: in captivitatem tra-
duxerunt-" robustes ejus, suffoderunt domos ejus, posuerunt eam in
ruinam. 14. Ululate naves maris, "■^^ quia devastatata est fortitudo vesrra.
15. Et erit in die illa: In oblivione eris o Tyre septuaginta annis,-"
sicut dies regis unius:^^ post septuaginta autem annos erit Tyro quasi
canticum meretricis.^ 16. Sume citharam,^' circui civitatera meretrix
oblivioni tradita: bene cane, frequenta canticum, ut memoria tui sit.
17. Et erit post septuaginta annos: Visitabit Dominus Tyrum, et
reducet eam ad mercedes suas:^' et rursum fornicabitur^^ cum universis
regnis terrae super faciem terrae. 18. Et erunt negotiationes eju?,^^ et
mercedes ejus sanctificatae Domino: non condentur, neque reponentur:
quia bis, qui habitaverint coram Domino, erit negotiatio ejus, ut man-
ducent in saturitatem, et vestiantur usque ad vetustatem.
1) "iV Nb*D „STii^fprud) Ü6er Slt^ru«;" rö pv.ua Tvpov. gg ift darunter Sdt^Ii'riir, Pahv-
T ~
tyrus, ju *ocrftc('cn, bie .f^auptftvtbt 'ipbönicicur, jiu^lciit gröfuc .^anrclöflabt bc^- 'J((tcrt^um•^,
bic felb|l if)re ^???uttcr, Sibou, tu Sd^attcn jtcütc. — 2) i^**t^*iri ^T''^^^ „3c{nffc ->on Z[\irnc\''
i. ^. i^re. großen 9J?eereSfd)iffe. Tzloia Kapxv'övog- Gen. 10. 4. — 3) jJl^p ü"^^ 11^^' 'D
„bcnn cg (Ssini^) ift ?crbcert, co ift ebne .^au?, ebne 3i'iVi"!ü" (-'^" .^aiiffabrcrn) ; i>ri ärrtlj/tri,
Kai oiKeri fpxovrai Ik y^c Ki-aii.iv. — 4) i. e. con^^ueveratis. — 5) UiUcr Sctbim ftiib bcfannt-
li^ bicÄüilcntänbev bc? irnM'ten?, bcfcnbcr,^ WaccbiMUcn, (^h-icduntlaub unb ^Ualien ^u oevrtcbcit;
Gen. 10, 4. Oüi'i^ »^•■'iß üij'icn: Tic i-jrojjcn ^.''iccvffi^lcr, bic luni larteffuö, \>cu 5vanitn
fommcnbcn Scbiffe, crfabrcn bcn Untcri^mc? mm 'Jin-uei bcrcitj auf bcit .Muilcn O^tli^'i--^ "i'b
®ricd>cn(viubj. (iiniiic rrcüeu bicr fvccicücr bic ;;iufc( dripcvu acmcint umiTcu, auf ivcUtcr
befaitutlid^ bic 3tabt Sitium Uxci,. Tic ?>{cbc ift übrii-|cu>J ',hmi bcr 3frfti-^»'ii"i1 bcr ii^cltfiabt
2r^ru3 burrf^ 9iabucbebonofor, wcktc im :^. ."jSß nacb "rrci5cbuiäbrijicr ■^elai^crun;! m^Ubrarfu
JVOrbcn. r/K-ai aixun'/Mroc „ftC Jfarb iKfaUilcn biuWCililcfÜbrt." — (>) rivi oiKimi -jf^oiniTn- <>l
fiwKoi'VTff h rf, vf/au. Tai „Scf)ix'«ci9cn" bebeutet bicr „Staunen." — 7) *N bebeutet „itüftc."
rie Äüftcnbcircbner, b. b. bie J^ewobner ^^bi^nicicni^. — _8) b. b. bic ciriM'itcn Äauffeutc. uf-"-
ßo/.ni ^nivlKTic. — 9) „babeu bicb (biebcr) erfüllt mit fcu ^ri^aijen ber fernen l'anbcr." Tic TAX
übergeben biefe jwei ©crtc ganj, — 10) liep fann smcifacb crflärt rcerbcn: ,/^luf bcm ijriMun
172 X)fr ^ro)>§et Sfaiaö. 23, 3—17. 2lnm. 10—32.
3BafTcr Bat %V)xvii feine reici^e %iternte 9e:&a'6t," b. i. auf bem ?Wcerc ifl i^nen ber UcBcrfTuf, n>{e
fcen Stegij^Jtcrn auf bem «»ilfüftentanbe gen?ac^fen ; ober „auf bem Weere fam i^nen bie 5?tlfaat,
t. t). bie Oetreibfütte Sleg^pten^, jugefa^ren ;" h vöan tvoXIü, anipfia ^eTaßdXuv, wf afirjrov
t'i^ipepofjuevov, oi fiETajSo^Mc tüv Mvüv „ttuf bem gro^eit SBaffer voax bie 9?ad)fommenf^aft ber
Äaupeutc, weit ba bie (Ernte eingebrad^t würbe. ®ie n?aren bie Äauffeute ber a?5Ifer." —
II) "IflD Mr ^anbel^pla^, ber maxU/' LXX wie 21. 9. — 12) ®ibon foü ft* fc^ämen.
cntweber barübcr, basi jene 3:o(^terftabt, bie i&r bcn mcijten SRu^m serurfa($te, ju ®runbe
i^cgangcn, ober ba§ fte t^r ni(it ju |>ü(fc gekommen. — 13) SBiü man bicfe SBorte umfcfcreiben,
fo bürfte eö in folgenber 2Beife gcfc^c^en: ba^ ?D?cer trauert, feine Äinber (laegter) me^r ju
baten; bie ©tabt, bie mit i?otIcm Siechte Wecreöucjle genannt ju werben ijerbient, trauert, feine
i^CWO^ner meÖr JU baben. alaxi'v^riTi ^löuv, elnev // -dnAacaa. T] ö'e 'taxvr rf/g ^a?.äaa?ic elnev,
ni'K cjöivov, ovfJe Itekov ov6e e^e^peiJMi veavidKovg , ovSs vipuaa irapd^evovg. — 14) VOtJ^'^ltJ'ND
^V l^D^D 1 7^n* Dn^O/ 'M^ man jammerte über baß, wag ijon 2leg!)ptcn »erlautete, fo
tt»irb man jammern über baö, toai uon S^pruö »ertautet/' Sine 2lnfpielung auf bie ^lagert
"ötcg^btcng unb bcn Untergang be« pbaraonifdicn -ficcreö im rotben 5Reere. Slnbere »erfleben
bie SBorte fo, wie fte bie 53ulg. unb aucb bie LXX genommen. (Jg i(l aber bann f^wer ju
frflaren, Wel^e ^Viraöele ober wcld)en ^Degenfatj auditum in Aegypto unb audierint de Tyro
Inibcn foQen; Ez. 29, 17-20. — 13) ntr'^^'")r) )1^}?_ »fc&ct "ber nac^ 3;barrtö (2:arte|fug);"
äTveMere ek Kapxf/i^ova. 55ie ^ieronömuö beri(^tct, jogcn wäbrcnb ber 33elagcrung ber ©tabt
bie meijtcn 33cwobncr binwcg, fo boj? 9?abud)obonofor"^bci ber Sinnabme eine ganj entöölferte
©tabt antraf. (Einige fegelten nac^ tsrpanien über, (Einige nac^ Äartbago, (Einige auf bie na^e*
gelegene Snfel, reo \idi aleibalb nadbbcr %cu=inrug erbob. — 16) b. b. auf ber Äüfte. —
17) „baö ifi alfo eure übcrmütbig froblocfenbc (^staüt), bie ficb rübmte ibreö ^tltertbumö? Sn
bit ferne f^rcmbe tragen fie ibre f^üßc?" oi-x avn/ >jv vuüv ?) vßpig an' apxvQ, -rrpivf/ napa(h-&fjvai
avTiiv- — \^) „©er bat boc^ baö bcfc^lolfen, Y^_\ über ^pruö?" — 19) Hl^pJ^^O „bie
Äronenfpenberin," ®ie wirb fo genannt, weif fie Kolonien auöfanbte, bie firfi ju Königreichen
vergrößerten; Jer. 25, 22. LXX p) ijoauv earlv, f/ oim laxim; „ift fie niilit f^Icd)t, ijt fte
nicbt ganj unsermögenb?" — 29) C^'^C^'irrn^ „3;Dd)ter Sbarfte." Vtt ^ropbet fpri^t
bie (Sotoniatflabt STartcifu^ an, welcber er ucrfünbct, baf; fic nun getöften fS5ürtel3, b. b. frei öon
ber Dberberrlid»feit Jnruei, ibr ?anb bebauen unb ibre (SJewcrbc betreiben fönnen — einem Stufje
(jteic^, ber feinerlei ©Cbranfcn fennt. epyaCov tj/v yr]v aov, Kai yap n7.ola ohntTL epxerai FK Kap-
j7/rfowf. !S:'ie älteren Sregcten, aucib ^ieronömu?, glauben bie 9?ebe an Jnruö gerid)tet unb
»er'fteben fte oon ber 2?crmint>erung ibrer Wacht, bie »orber gleich einem Wecre gcwefen, nun
einem glujje gleich geworren. — 21) b. i. ber .g)err. — 22) H^Jlf^p „feine 33eften;" t?)v
icTxvv a'vTiiq. 9?a(^ ber (Eroberung »on Jtiruö jerf^örte 9?abud)obonofor' auc^ bie übrigen fejien
©täbte 5.'*bönitienei, bejwang 2tegi)ptcn, ja brang big ju bcn maulen bcg ^crfulcg, wie Strabo
unb 5)?cgaftencg berichten. — 23) 3^ie LXX weidicn l)ierfcbr ab: Kai spovmv. ovKt-iovfiii
TrjiogdiiGtTe (Vat. TTpocTE-dfjTe) tov vßpICeiv Kai äöiKilv ttjv ^vyaTfpa 'Liuv (Vat. 'Siiöüvog). —
24) worunter btcr junäcbft bie ^nfel (Ii)pcrn ju »erjleben; 3?. 6.-23) Kai elg y^v XaX(iaiuv.
^cbr. „bie§ 23oIf ber ebalt>äer war no<$ gar nict)t, ba 3lffur bag Canb jubcrcitcte bcn SBüjlen»
bcwobnern," b. b. bcn dbalbäern. Diefe 2Borte finb aU ^J>arantbefe ju nebmen. 2)ic LXX
babcn fte gar nid)t. — 26) V.3*nD 1^^'?^^ /,fte (bie (Ebalbäcr) Hbcn aufgeri(^tet i^re Se-
lagcrungütbürme; (ic baben jerjlört ibre (ber 3;t}rier) ^Vläfte unb |le oerwanbelt in 3;rümmer."
LXX k(u ai'Tij IjpfjjiutTaL (itto tüv 'Arrovpicjv, otl ö ro'ix^Q avr;]c ttetttukev. — 27) -^Cbr, „3^barftg*
fegler;" TrAoi« Knpxr/'^6vog. — 28) b. b- eine fcbr lange 3eit. — 29) naä) Dcrefer: „wie äu
ben 3;agen beg erftcn .«önigg," wo 3;pru0 erfl ^u werben anfing; na^ 5llIioli: „fo lange ^in
Äönigreicb (bag cbalbäifcbe) noc^ bauern wirD" b. b. big jum 3. 536 »or Sbr.; nac^ l*ocb unb
atcifcbl: „alö ob (Ein unb berfelbe jlönig mit fictö glcict)cm jRatbfc^luffc über ibr ©cbidfal
berrfdjte." w? xp'^^oi ßaaüJug, üg xpovog avx^pioTTov. — 30) „S^^rug wirb wieber gleii^ ber
fingcncen Sublerin bie 33ölfer anlocfen." goreriuö fagt: mercaturam rei meretriciae comparari,
iiabent enim maximam inter se siniilitudinem concupiscentia carnis ac divitiarum. Sftborug :
Osteiitatio opum et mercium vocatur Carmen et citliara; negotiatio vero vocatur fornicatio.
©cfcon f lato de le^ib. IV. bemerft, ba§ bie ®ee=- unb_^anbelgftdbte febr übel geftttet feien,
weil fie au« ben 9tei^tbümern unb aug bem 3ufammentrcften fo oieler Wenfdben Slnlaß nebmen,
in 'Sd)welgcrei unb 'üajlcr augjuarten. earai Tvpog üg aap.a vdpvTjg. — gl) X)ie§ ftnb bie iffiorte
bcj Vliebeg einer Sul)Icrin, »on welcl)er ber 9)rüpbct baö (Erempel für Ztixui nimmt. — 32) rt^^S
niJDX? »unb fte fC^rt §U i^rem SBU^IgeWinnC JUrÜd ;" Kai naXiv äTroKaraaTr/aerai £ig TÖ
Der g>ropVt 3faio«, 23, 17—18. Slnm. 32—34. 178
äpxa'tov. — 33) Kai larai r/nv6pim> nnnni^ ralg ßaat/rintc. — 3-4) Die ^rO)>tfHe gefct auf Hc
3cit, ba von 2öru« tielc 2?cjvpbncr liefe bcfcbrcn, t*iclc 3ubcn bafclb|t ibrc SDobnuni^ ncbmrn,
cnMid) fca« (Jijanaelium bafclbfl einen J^crb finbcn wirb. 9?acfe ^icroni^mu« ifi bie Aii't
CHiiebeutet, ba bie 3:j>ricr mit bcn ^nbcnjincn 33iinb cinginncu unb rtJabcn jum Icmpclbau
fanbtcn I. Esdr. 5. et 6; Zach. 14, 16. vicancfec; i|t wobl mit Unrccbt bcr Wciniuu], bap bicr
baöiBortsivnctificat.ieantcncmaflifcfejuncbmcnfci, unb foinci bcbeutc aletpollut.-eetexocrabile.s
roeiicn bc^ Wcfe^ei? Deut. 2;5. IS : Non ufferey inercedem prostilmli, Tic ii)ercede.s bcr 8tabt
Zx>xxii waren ja nic^t ^urcnlobn im eigcntlidien, fonbcrn nur im fiaürlidjen Sinne.
Caput XXIV.
l.Ecce Dominus dissipabitUerrain, et nudabiteam, et affliget^faciem ejus,
et disperget habitatoresejus. 2. Eterit sicut popiilus, sicsacerdosret siciit
servus, sie dominus ejus: sicut ancilla, sie dominaejus: sicut emens, sie ille
qui vendit: sieut foenerator, sie is qui mutuum aecipit: sicut qui repetit,
sie qui debet. 3. Dissipatione dissipabitur terra, et direptione prae-
dabitur. Dominus enim locutus est verbum hoc. 4. Luxit, et defiuxit
terra, et infirmata est: defluxit orbis, infirmata est altitudo populi terrae.
5. Et terra in fecta est^ ab habitatoribus suis: quia transgressi sunt leges,
mutaverunt jus, dissipaverunt foedus sempiternum. 6. Propter hoc
maledictio vorabit terram, et peccabunt habitatores ejus: ideoque
insanient^ cultores ejus, et relinquentur homines pauci. 7. Luxit
vindemia,^ informata est vitis, ingemuerunt omnes qui laetabantur
corde. 8, Cessavit gaudium tympanorum, quievit sonitus laetantium,
conticuit dulcedo citharae. 9. Cum cantico^ non bibent vinum; amara
erit potio bibentibus illam. 10, Attrita erit^ civitas vanitatis, clausa est
omnis doraus nullo introeunte. 11. Clamor erit super vino^ in plateis:
deserta est omnis laetitia: translatum est gaudium terrae. 12. Relicta
est in urbe solitudo,^ et calamitas opprimet portas.^" 13- Quia haec
erunt in medio terrae, in medio populorum: quomodo si paucaeolivae,"
quae remanserunt, excutiantur ex oleo: et racemi, cum fuerit finita
vindemia.'^ 14. Hi levabunt'^ vocem suam, atque laudabunt; cum
glorificatus fuerit Dominus, liinnient de mari." 15. Propter hoc in
doctrinis glorificate Dominum:'^ in insulis maris nomen Domini Dei
Israel. 16. A finibus terrae laudes audivimus,^® gloriam justi.'^ Et
dixi:^^ Secretum meum mihi, secretum meum mihi,'^ vae mihi:
praevaricantes^" praevaricati sunt, et praevaricatione transgressorum
praevaricati sunt. 17. Formido, et fovea, et laqueus^' super te, qui
liabitator es terrae. 18. Et erit: Qui fugerit a voce formidinis, cadet in
foveam: et qui se explicaverit de fovea, tenebitur laqueo: quia
cataractae^ de excelsis apertae sunt, et concutientur fundamenta terrae.
19. Confractione confringetur terra, ^contritioneconteretur terra, commo-
tione commovebitur terra, 20. agitatione agitabitur terra sicut ebrius,
et auferetur quasi tabernaculuni"^ unius noctis: et gravabit eam iniquitas
sua, et corruet, et non adjiciet ut resurgat. 21. Et erit: In die illa
visitabit Dominus super militiam caeli in excelso:" et super reges
terrae, qui sunt super terram. 22. Et congregabuntur in congregatione
unius fascis in lacum, et claudentur ibi in carcere: et post multos dies
visitabuntur.^ 23. Et erubescet luna,^ et confundetur sol, cum
regnaverit Dominus exercituum in monte Sion, et in Jerusalem, et in
couspectu senum suorum fuerit glorificatus.
174 3)er ^rop^et 3faiaS. 24, 1—21. ^lnm. 1—25.
1) f. (£in(hv ??r. 7—10. ppl3 ,M'^'<> £^ cntwölfcrn;" /fara^i^e/pe^ r7> ohcov/ievTjv. (£g ifi ^ier-
nad) bcr tPfcinunii bcr neuern (£rci;ictcn fowie bei? Ifjeobpret itnb (Sufebiuc bic JRebe mm 5«l' ii,
wäinenb .r-)icron'.Mnii?, ^Imtn-ofiuo'u. 5(. eö mit ben LXX von ber iianjen (Srbc ncdnun. —
-) mj/l "'^l' f'-'l'*"^ ^^ "^"''" ävamAifei rb npöruirov avTi'jg. Dcvefer mctnt, bCV ^•''VOp^et fpveC^C
nur v>on ben rranj^falcn 5»tiaas5 unter ®cnnvadKri6 unb erfl fpciter von 9?. 16 an oon ber Sf"
l'törun*^ ^eiufaleme. unb 5iße»5fü(irunii nad) 'i3abv!on. %{[\\^V\ u. 31. nebmen I)ier fd)on baS
?et^crc "an ; jebod) immer nU lUn'bilb ber flröfjeren fünftii^en ®crid)te. — 3) 'H^^iV] /4ll entweiht;"
■l/vüvtjce. — 4) ?|'in /'He öerfcngen." Eintreffen ber ^JH-op^ejcibuna aiJofiö: Percutiat te
Douiinus amentia et caeoitate et furore mentis Deut. 28, 28. tztuxoI iaovrai. — 3) t^*"l"l^n
„ber Woft;" olvoi;. — ö) 'y\^*'2- 3:^te LXX lafen l)icr ?|tJ^'3 unb überfcl^ten 7;ff,-i-'''i'^'/<7«i'- —
T) TTO.p^ „3erbrod)en, jcrriffen ift bie leere Stabt," inilTinp. vprißüdri Tväaa ttomc —
8) jlVi'THÜl "II'" bie ^')iebcn." — 9) b. b. in Serufalem. Kai Ka-aAeKp-ai^cyovTaL ■nu?,ng epr/uoi.
10) "^yi^'Dy tl^^Z'^) >'^^ni> in Jirümmer ij^ gefd)Iai?en bas 3;^or;" kuI oIkoi kyKa-alelsia-
/.iivoi (nro?MVVTaii — 1 i ) 17, 6. LXX ov TpÖTTov iäv riq KaXa/iif/a/jTai eÄaiav, ovrug Ka?.afiTjaovfnt
ai-o'vQ. — 12) X'ic LXX »erbiuben biefeu >5aö mit bcm nac^fo(i:ienben unb sieben: mi iäv
-rfahai/raL 0 Tpvyiirhq, ovroL ßoij (ituvl/aovaLv. — lr:$) T)ic öou ber 5l>erf)eerunii UebriiisicbUebenctt
ivcrben (i3otte>fi (v^eridjte anerfeitnen unb ebren. ol J^- KaraAnup^^h'-cq kitl riK }'Ä' t'vthprcp&i/aovTai
hua rJ) (Söiij Klipwü. — 14) b. b. aucb bic tSntfernten, bie WlaubijUMi in ben l'cinbern bcs ©ejlenä
ivcrbcn jubeln. rapax-^li^yiTaL rb iSup rf/q iraAüGar/c;. — 13) DH^^D >M'i i'tu \!id)tern", b. ^. iit
ben Siinberu bcd 2(ufiianpies, siecjcnüber jenen, bie (iJott preifen in in-mlis maris, b. ^. im 2öe)lcn.
öiä tovTO /'/ 6u^a Kvplou kv Toiq vijaoi^ haTcu ti/c; da/Aoai/^, tu bvofia Kvpiov ivöo^ov tarai. —
l(i) /ct'p/f ö ^Eog'IgpayTi cittu tüv Trrep'vyuv rr'/c y/'/c rtpara /'/Knbaafjev. — 17) p^^^/ ^^V "^^^
(£bre bem ('»Jcrediten;" i/.Trh: rij EhaEßei. SSer i|l aber biefer G3cred)tc anber^^, alei bcr 9Jfcffia3?
18) Kui tpnvGi. — IJ)) ''^ ^^^^ »7 ^n 'Vn //i^nl) mirl" ric LXX überöeben ce ganj.
5l[(ibti übcrfeiU blcr bie l^uiivita: „3d) muf; fdiiveitien," b. b. id) fann nid}t ju ilBortc tommcn
über bcm 5drrcdlid)en, bae; td) febe. .ipieron. rerefer: „icb abne ein (sH-beimnif;." Ter '^.''ropbet
fiebt bier iivaucnvolle Uebcl bcrcinbrcdu'n, obne jebod) ]n be5eicbnen, welcbe -J.Vrfonen fie treffen.
Sldiolt ift" ber -WciunuiL er fcbe bie Uebe(, nn-lcbc bie "i^abi^Unuer ((£ba(bäcr) betreffen werfen;
Vocb unb dl. iUauben, ei5 feien bie bem Iet,Uen (yevid)te voranciebenben Uebel be^eicbnct, nulebe^
aud) bic 'Xieinauji von -Oieroii. unb ben .iocbräcrn ift. vuid) ^Ingutlinno iil bie i?envcrfuni; ber
^ubcn ansjebeutct, ivomit natürüd} im Jufammenbausie ftcben bic 0)rcuel bcr 3f»'fii.n'un^ Z^tnu
falemg. - 20) «r^ebr. ba.^ fcbönc ffiortfpicl: n:3 Q^n 'in) HJ^ Ünn ,Mi *^rcMer
freveln unb frevclnb freveln bic frevler;" oiul roic iu'ierui-n'. ol a&^rnvvTf^ rbv vouov. —
21) -i^cbv. eine füv uui? unuad)abmlid)e 'j.Vti'onomafie : f~]Q) jinDI lilS- LXX anfnitpfcnb
ein 3?. 16 : <l)6ßog Kai ß6i'}i<vo( Kai Itaylg sf ifiäg Tovg tvotKovvTCu; iirl -Pjc; yt'jc. Xa^ 'iMlb if^ ÜbrigCHÖ
von ber ^ai^b iienommen, ivo man juerft bie Ibierc aitffd)recft, l)ernad) ben mit 3{afen bebcdten
(■^•allarubcn" jutreibt ober burd) 2u}lin)Ulriife ju faui^en fudit. — 22) i'^i'/jcUr. Ter ^ropbet
erinttert an bi« 'üioabifdje ivlutb, mit nn-h-bcr bie bevonlebeube .'it?ataftropb(! viele '^lebulic^teit
babcn roirb, ^23) rupaxij Tnpax'^V'^t:Tai 7/ y?/ Kai inropia (l'7T0pr;-^i/<ycrnt r/-)f/. — 24) HTTlJrini
, T : ; • .
pj^lStD3 „inib fdr.panft bin unb ber wie eine .^viniU'mattc." Xie Orientalen bebienen fidi bcr
.^duijematten jum Vicj^cn an Crten, wo f^H-fabr vor UMlbcn Ibieren ju bcfürd)tcn. Kai aetoi/at-rai
ex; brupofvhh-iov „unb jüirb crfd)üttcrt ivie eine rbfiraäi^tcr&ütte." — 25) DllitDIl i^DV^j^
,,über ba^' •'»^ecv ber •f^iUic." .»Mcronvmu-? verRcbt barunter bie 'i5eftirne, bie beim let.ten (^cridjtc
in llnorbnunii unb iH'nvirrun.a jicratbcn iverben; Jvoreriux^ bie Ticncr bee 'JtUarci^, bie auf
(frben bae^ -^^ecr be<< •^immcli? inlben; anbcre 'üluc^lciier ber älteren unb neueren ;^eit bie Sngel,
b. b. bie iiefallcucu (ingel, bic junt öffcutlicbeu (s3erid)te gc^Oiien i^crben, ra-3 afiebtiiicre möchte
wC'bi rerefer '5ebol^ iief'''-^fft-'i' baben, wenn er fagt: „Tat^ ■'öca ber-^röbe ober be^^ -ß^ilnmelij fitib
bic (Sterne, bie im Orient von ben .C^cioen göttllcb verebrt »erben. 2o vercbrtcn bie i^abvlonicr
ben Drion ober bai^ (^cftirn '^HmroDö, n)ie tle e-^ nannten, tiefe (^H^tter ber .ipeircit unb ibre
3(nbeter werpcn unter beut iMlbe von .Möuigen vorgefteüt, bie burd) einen ^"»{iditerfprud) bc3
ivabren i'>Hntee' ibrcij JbronciJ für verluftiii crfldrt unb ^u einem uuterirbifd)cn (ik'fäitilttif; i?er^
intbeilt nJcrbcn." Ticy i|l aucb bie 'Jlnfidit von Svrillu^^-, cf. Luc. 10, 18; Joaii l2, 31,
\
Der ^vop^tt 3fataö. 24, 21—23. 5(nm. 25—27. 25, 1—2. SInm. 1—6. 175
LXX: fTt rov KÖcfinv tov nvpavnv. — 26) Tuniaiiiu^, lib. de Eiichar. c. 31, unb 3T(ca,^ar, in
Apoc. 20, 1 pnbcn dicr t>a>5 Vo^iaJTcn bcr InUlifitcn Wdditc 'oor bcm 'iJdi^i^aiuK bcr ^citlidifcit
gcwcijjai^t. .'picvoir.nmu^ ficM bavin bic cwii^c Tviucr bn- Strafe t>cr Icufcl imt> (vkutlofm aus«
flcfprockn, un^ ntiumt bcn ^liu^bnicf po>t imiltos dies o,Icid>bcbcutcnb mit „ovii^" V»iranuji
crflärt: „5ic a^vbcu jur Strafe ^i'U^s^'i' \^^^ ^'iflf S'as^'/"' b. b. für viele Sünfeit' unb <^^reucl.
.ipaiMiio unb JlnMiuif : „Sie ixHM-bcn liacb vielen 2a<\(n auferftebnt jum a(lo,emeiuen (^H^rielnc."
rrii^enci^ macbte bier feinen 3i"vtlnnn iieltenb unb erftärte biefe <ste(le al^ i^eweis? bafür, bcift
bie Strafe ^er .\^ölle niebt eiviii bauerc. LXX: (hä -rü'/r.tv ytvtüv l-mKo-ij ta^m dirciv. —
27) t. b. Sonne unt- Wonb, bie biijber a(e iUHtlid)e in^berrf*cr bcr ^di verebrt untrfen, fcüen
jetu erblaffen in ibrer .rrerrlid>feit. !i?(an fa'nn bier niit)t nu^U eine anbcre '^luöle>^unii jicltcn
latTcn, UH'il ber (^HM3enberrfd)aft alfL\iletAbie.*:errfcbaft bci^ Ginen wabrcn Cy^ctte^ iieiieniiber f^c^
jlellt wirb. — Xa? ti3efaiUe siilt ^unäd)]^ für bae^'^lufbörcn pce; '^HM,u-nbienftei5 unb fie"aü;Aemeinc
ß3cUuniT ber allein unibrcn 9{eH.aion; in n^eiterem Sinne aber von bcni Ici.Uen 'sUn-icbte. m)
uiKiintTai i) TT/.tviSof tioi ■Keadrai rö reixo^ „uub fd}mcl3cn )pirb bcr Jic^jcl luib finfcu bic 'PJfaucr,"
Caput XXV.
1. Domine Deus mens es tu/ exaltabo te, et confitebor nomini tiio:
quoiiiam fecisti mirabilia, cogitationes aiitiquas fideles, amen.^ 2. Quia
posuisti civitatem in tumuluni,^ urbein fortem^ in ruinam,^ domum
alienorum: ut non sit civitas,® et in sempiternum non aedificetur.
3. Super hoc laudabit te populus fortis/ civitas gentium robustarum^
timebit te. 4. Quia factus es fortitudo pauperi, fortitudo egeno in
tribulatione sua: spes a turbine," umbraculum ab aestu;'" Spiritus
enim robustorum" quasi turbo impellens parietem. 5. Sicut aestus in
siti,'^ tumultum alienorum humiliabis; et quasi calore sub nube
torrente propaginem fortium marcescere facies. 6. Et faciet Dominus
exercituum^^ omnibus populis in monte hoc convivium pinguium,
convivium vindemiae," pinguium medullatorum, vindemiae defaecatae. '^
7. Et praecipitabit in monte isto faciem vinculi colligati^" super omnes
populos, et telam quam orditus est super omnes nationes. 8. Praecipi-
tabit mortem^'' in sempiternum: et auferet Dominus Deus lacrymam
ab omni facie, et opprobrium populi sui auferet de universa terra: quia
Dominus locutus est, 9. Et dicet in die illa:'^ Ecce Deus noster iste,
expectavimus eum, et salvabit nos: iste Dominus, sustinuimus eum,
exultabimus, et laetabimur in salutari ejus. 10. Quia requieseet manus'"
Domini in monte isto: et triturabitur Moab"" sub eo, sicuti teruntur
paleae in plaustro.^' 11. Et extendet manus suas sub eo,^'^ sicut extendit
natans ad natandum : et humiliabit gloriam ejus^^ cum allisione manuum
ejus. 12. Et munimenta sublimium murorura tuorum concident,^'* et
humiliabuntur, et detrahentur^ in terram usque ad pulverem.
1) Xcr 5-^ro)>bet greifet bier rs3ott für bie (Erfüdunii bcr ßöttlicben i'erbeifuuuicn, für bie iPc^
ftegunii bcr ?5cin?e unb für t^ic •'pcrtleilunii feinee 9vcid)ci5 al>? cince; Oiubeplaijeöfür alle i>blfcr.
2) JON* n^'l^DNI pn^!: ri1i»j; ,,bif Jlat^fc^lufc »on ^erne {mx SUterö ^er), treu, juvcr^
läfftg." Xu ^aft erfüllt, wa^ tu befd)loiTcn unb t)a\t bcine JRatbfd)lüffe eben baburd) als? treue
unb JUeerlciffige bcwäbl't. ßov/j)v äpxniav ä'/ydiviiv. yErmro. — 3) 7J7 *l^l*t2 ri/t^ti^ "^"
fc&tefl um auö einer Stabt in Irümmerbaufcn," b. t). bu ^afl 23abt)Ion, btc fflJeltftabt, aU
)Kevräfcntantin beö ^cibcnt^unt^, jcrtrümmcrt. fi9//KOf ~d/f7f fJf ,\-A;m. — 4) Tro'/nr öxiv'c
3) LXX auffftttfOb; rov p/ weadv avTvvrä iJfpÄm, — 0) ^^ D'?!^? "1^^*Q OH* (10"1N
176 -Der fvop^tt Sfata«. 25, 2—10. «nm. 6-^20.
^^y „ber gjalaft bcr ^remben ifi feine Stabt mebr, n?irb in Sifighit nic^t mcbr erbaut »erben."
-Wic^aeliö Wlägt bic Gegart "T'J/p „ift jerflört" »or. Snbeffen finb für Srflcrc« einige 9>arallcl-
.fteCen, wie 17, 1; 23, 1; 24, 10. I:er Sinn ift: baö dteiä) ber grembtinge (ber Ungläubigen)
wirb nid)t mcbr jur Wac^t fommen. tüv äaeßüv iT-6?.cg t6v atüva ov fii/ okoJo/i^i?^. —
;7) worunter tt)obI bie Werfer unb 5)?eber ju oerflcben fein möcbten, bie wirflid) eine autTcißenbe
^0($a($tung gegen bie ^Religion S^raelö an ben Jag legten, nne au^ I. Esdr. 1, 2; 6, 10 ; Dan,
6, 26 beruDrgebt. 6 ?.abc ö -n-ru^oc „tai axmt ^c\t." — 8) b. b. 5?abt^Ipn. nöleig äv^punuv
äömov/xevuv „bie ®täbte ber Unrei^t Seibenben." — 9) D")Tp npHD //®^u& »or Ungemitter ;"
OTTO ävdjMTtuv TTovr/püv p'vari avTovg. — 10) oKtTTT] 6np(l)if-LJv „Sc^u^ort ber ^(^niacbtenbcn." —•■
11) „bas i^^nauben ber ®en»attmänner ift rcie ein Sturm, bcr an bie SDanb fdildgt;". real
nvebfiara äv&pÜTzuv äöiKov/uevcjv evAoyi/aovai as. — 12) V^J^fl D'"^7 I1^{Ji' |V5^3 D^lHD
nJJ^^ Ü^Vn^ ^'Pt ^^ H*3 ^"in /-Wie ^i^e in ber ©teppc iil iai Ungeftüm ber gremben ;
bu uutcrbrücfcil DieJ>i^e burcb ben Debatten berSBoIfen; ber S^riumpbgefang ber ®eroattmänner
wirb gcbdmpft." (äc i^ubwig be Tieu. X'crefcr überfe^t ben legten Sbeil beö 93erfe6: „erbrütft
finb ber Js^rannen ©prc^tingc," übereinftimmenb mit ber35ulg. LXX: uqav&punoLbliydfvxot.
öiTpüvTEq £v "Liuv, OTL pvOTi ai'Toi'f üTib äv&puTvuv aGsßüv, o}f r'ifiäg TiapeSuKaq. (33Dn 25. 3-5 n?ei($t
bie Vaticana !?on bie fem 3;cvte ber LXX utclfacb ci^ unb lautet: 33. 3: 6ia. tov-o evlojr/ffei ae
6 2.aag o k~c);(üc, kqI iröXeig ävdpuTTuv üöiKov/ievuv ev/.oyr'/aovai ae. 4 1 kyevov yäp naffr/ ttS^ec
TaiTEivy ßorj'&bg, Kai ro7f ai}v/i7/aaai 6l' ivSsiav antTCj], ärrb äv&punuv rtovTjpüv pi'Cty avTovg. cnin^
öcipuvTuv, Kül nvevfia äv&punuv ä6iKovfitvup. 5: die äv^punot ö?.iy6Tpvxoc 6npüvrE^ iv Xiuv, aTrd
äv^puTTcjv äoeßüv, eng rjfiäg -rrapeöuKac. ^.) — IS) I^cr 2?erf(imad)tung bcr ©ottlofen unb
Ungläubigen k^t @ott bae ?5>"eubenmabt ber ©laubigen unb 3luc!erwäblten entgegen unb äwar
in fo erbabener SDcifc, bap man nicbt n^obt glauben fann, ber ^h'opbct ^ahe bloß ben freubigen
3ufianb 5?vaelö naÄ ber ©cfangenfcbaft tjerfünben »oHen. 23ietmebr befcbrieb er al6 ber
»abre Soaugcliil be» 21. 53. ben ^rcubcn?uftanb ber itircbc beei 9?. 23., in »elcbe einjugeben alle
iPblfcr berufen finb, bie eud)artitifcbe Wabljctt, bie burd) ben 'D^Icffiaö bereitet »verbe, cnblicb ben
3uftanb bcr i^erbcrrlicbung bcr ^iuöcrn^äbltcn im .^immel, top fie mit(yctt fclbft äuJifcbe ft^en
»erben. „So ift bie Äönig^tafet, fagen Soi^ unD 9teifd)l, beö Sieger^ 1. Reg. 11, 15, ba«
Cpfcrmabl bc^ (£rli>fcrg mit ben Sricftcn Luc. 14, ]5, ba^ ewige Jpocbjeitfcft Matth. 22, 2, in
n).eld)em bie unter ben erlefenen Dpfcrfpeifen unb Cpfcriveinen bier gcfinnbilfete ^ütle aflcr
®naben 3111en bargeboten »irb, bie jum i!cben gelangt finb;" cf. Apoc. 19, 9. Kai noir/aei
Kvpio<; anßni'jd- Tzäoi rnlg idvECLV. kwl rb öpoq tovto TriovTat Ev<ppoavv7/Vj Tziovrai olvov. —
14) ün^[J^ nri^P »ein ?0?abl »on 2ßein," unb jTOar »on gutem, auf ^efen bereabrtem
SBeine. — 1-5) D^pptD DHOtJ^ /A^^in geläutertem ^efennjeine." LXX, wie »orber fc^cn
angefübrt. — 16) Dl^H *2lD yiy\ »""^ f^ »erni(^tet auf biefcm Serge bie Decfe, bie auf
allen ^Bötfern liegt, unb bie -g^üde, bic ba oerbüllte äße 9?ationcn." (Einige »critebcn bier unter
„recfe unb .ipüllc" bie 2;rauer, bie auf allen 9fationen laftct; 91nbcre ben 3uft^inb ber Unwiifen-
beit, ber j5in|lcrnip. 5nt ®runbe gebt es auf baJTclbe binauö. .g)ieroni)mua fagt: Absorber!
faciet facicm mortis et vincula, quibus universi populi ligabantur. Sod) unb JRcifcbl erflären :
„^inweggenommen wirb (burd» bie Srlöfung) jcbeä ^inbernip ber Scfebrung, bie Umbüüung
»on «innlid)tcit, 5^üge unb bämonifcb'beibnifcbem3aubcr, weld)er bie J^crjen bie SBabrbeit nid)t
ertcnncn lic^';" cf. 29, 10; IL Cor. 3, 15. jp/crov-az /zi'pov iv rü öpe^ rotTw, TrapdfJoc ravra
iravTa roig i-dvECiv. 7) yäp ßov'/.fj avr?/ e-l Travra rä ei?v;; „fic Werben ftd) falbCtt mit WObl*
ricd)cnbcr Salbe; gib bicp 91lleä ben i^&lfcrn; benn bie^ i(t ber 9{atbfcblup über alle 2>ölter."
3n bcr fi^r, Ucbcrfe^ung beipt e^: „Gö wirb gctöbtct werben ber ^errfd)cr, ber berrfdjen foll
über alle 2?ölfer unb baö Cpfer, ba? geopfert werben foll für alle 9?ationen." — 17) ^^^ „er
wirb »crniditcn ben Job auf immer," wa^ bier im weiteren unb engeren Sinne ju nebmen i|l.
ßjott wirb ben Äriegcn unb 9^Jorbangriffcn, wobur($ bie 9[)?enfd)cn glcicb bem pcu nicbergemdbt
werben, ein 3iel fee^cn unb er wirb bem Jobe burd) bie Sluferftcbung Sbrifti ben Stacbel unb
"Sieg entreißen, fo ba^ er burd) ba? ?eben s>crfd)lungen werbe. Ab.sorpta est mors in victoria
I. Cor. 15, 54. 'Cercfer nimmt baö ®efagte jjleidiwic aucb im ijorbeigebenben SSerfe »on ber
Secnbigung bcr ©rcucl nad) aufgebobener .^erri'cbaft ber Sbalbäer, fo ba§ bemnad) ba? ®iiaQte
nur im fpmbolifcben unb m»ftifcbcn Sinne auf bie Segnungen bc? Sbriftentbum? ju beuten
wäre. KaTETTiev 6 ^ävarog 'iaxi'(yag küI Tvd/uv ä(f)£i?^e Kvpiog 6 ^Eog rräv öüKpvov „bcr flarfgcWOrbenC
iob bat au?getrunfen (b. i. bat »erfd)lungen) unb Wieber bat @ott ber .g>err weggenommen jebc
3;bräne." Siuf bie Stelle fpielt audb bie Stpocal^pfe 21, 4 an : Absterget Deus omnem lacry-
mam ab oculis eorum : et mors ultra non erit neque luctus, neque clamor, neque dolor erit
ultra. — 18) sc. unusquisque. Kai ipovai, bie 5!J?enfdben nämlicb werben fagen .. —
19) avdTTavoiv öuaei 6 ^eög. — 20) SWottb ifl ^ier figürlic^ JU nehmen für alle 0einbe S^vael^
iJcr ^rop^ft Sfaiaö. 25/10—12. «rtm. 20—25. 177
nttb bce fRtiäxi etrifli, — 21) HpOip 103 pnO //SWc^ einem Strc^^aufen im ITüng-
?)fuMc;" «■«/'.'«'v« fv d/iö^^a/f „btc Jcnnc unter bcn SOajicn." — 22) 5)?cab, bie ®nnctnbc bcr ö3ott>
lofcn, wirb furi^cn, n?ic bcr i2d)UMmmcnbc, fid) ju" retten, aber bcr ^crr it>irb ijjn nur tiefer in
fein Gtenb cieratben laljcn. Wit ÜHitablu^; baei Srinvimmen auf ©ctt ju beuten, gebt nid^t trobi
an. Si^ ift aud) im Icvte fcinerlei Studio baju iKnebcn. Kai ävi/aa utt; xt'i'a^ ainov, bv rpöTrou
Kai niTof kraneiyuae tov änö'Äeaai „uub er tvirb feiuc Jpanb einrieben, n:>ic er au^ erniebriget unb
gU ®runbe gcrid)tCt \}Clt." — 23) Kai Ta-Ksivtiaei ri/v vßpiv üvtov if äräg ;(c'if)ac ineßa'Ae. —
24) mn ^^ribh DX'P "IV?P1 """^ ^'^ 2Bf^»"f' ^'^ bP^ragcnbe, beiner 2«auern fiürjet
er;" Kai rb i'i/'of T^f KaTa(pv}f/g tov toixov TüTtdvuaei. — 25) J^^JH /^ÖtiTl //ev Wirft, er fiürjt
fle jur ®rbe h\i in ben ©taub," b. %. ba§ fte in Staub »erwanbelt werbe, Kai Karaß^aerai a.-»
TOV töäipot'g „unb fie wirb bi^ auf ben 23oben bcvkibftcitjcn."
Caput XXVI.
1. In die illa^ cantabitur canticnm istud in terra Juda: Urbs
fortitudinis nostrae^ Sion salvator, pouetur in ea^ murus et antemurale.
2. Aperite portas,* et ingrediatur gens justa, custodiens veritatem.
3. Vetus error abiit:^ servabis pacem:^ pacem, quia in te speravimus.
4. Sperastis^ in Domino in saeculis aeternis, in Domino Deo forti in
perpetuum.^ 5. Quia incurvabit® habitantes in excelso, civitatem
sublimem humiliabit.*" Humiliabit eam usque ad terram, detrahet eam
usque ad pulverem, 6. Conculcabit eam pes, pedes pauperis, gressus
egenorum. 7. Semita justi recta est, rectus callis justi ad ambulandum."
8. Et in semita judiciorum tuorura'^ Domine sustinuimus te: nomen
tuum, et membriale tuum '^ in desiderio animae. 9. Anima mea
desideravit te in nocte:" sed et spiritu meo^^ in praecordiis meis de
mane vigilabo ad te. Cum feceris judicia tua'^ in terra, justitiam
discent babitatores orbis. 10. Misereamur impio,^^ et non discet
justitiam: in terra sanctorum iniqua gessit,'^ et non videbit gloriam
Domini. '^ 11. Domine exaltetur^°manus tua, et non videant:" videant, et
confundantur zeiantes populi:^^ et ignis hostes tuos devoret. 12. Domine
dabis pacem nobis: omnia enim opera nostra^ operatus es nobis.
13. Domine Deus noster, possederunt nos domini absque te,^^ tan tum in
te recordemur nominis tui. 14. Morientes non vivant,^^ gigantes^'^ non
resurgant: propterea^^ visitasti-^ et contrivisti eos, et perdidisti omnem
memoriam eorum.^^ 15. Indulsisti genti Domine, ^" indulsisti genti:
numquid glorificatus es? elongasti^^ omnes terminos terrae. 16. Domine
in angustia requisierunt te,^^ in tribulatione murmuris doctrina tua eis.^^
17. Sicut quae concipit, cum appropinquaverit ad partum, dolens clamat
in doloribus suis: sie facti sumus a facie tua Domine. ^* 18. Concepimus,^*
et quasi parturivimus,^ et peperimus spiritum:^^ salutes non fecimus in
terra, ^^ ideo non ceciderunt babitatores terrae. ^^ 19. Vivent mortui tui,^*'
interfecti mei resurgent: expergiscimini, et laudate qui babitatis in
pulvere:" quia ros lucis ros tuus,^^ et terram gigantum detrahes in
•ruinam.^ 20. Vade populus mens,'" intra in cubicula tua, claude
Ostia tua super te," abscondere modicum ad momentum, donec per-
transeat indignatio. 21. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut
visitet iniquitatem habitatoris terrae contra eum: et revelabit terra
eanguinem suum," et non operiet ultra interfectos suos.
178 £)er g)rop^et Sfaiaö. 26, 1—15. 2tnm. 1—30.
1) 5ln jenem Zac^c itämli^, ba ß5ott ft^ in Si^raet serfierrli^et, bie ^^einbe bcmütbtgt, feine
ßjnabcn rcic^li^ auv^^iept, gricbe, greubc unb ®ered)tigfeit fdjajft auf Srben burt^ bcn, welken
er }u fcnten i^crhctpcn hat. ®ä^rcnb aber Spridug u. 21. ba^ ßJcfagte blojj i:>cn ber Äirc^e
be>5 ^)f . 2?. auf Srbc ne|)men, beutet e6 ^ieron»mu^ auf bie triumpbirenbe im ^tmmel. —
^fll ;.-§"t fe^te er aU Mauer unb ©e^r (in i^r)." Ta$ ser^eipene ^eit, b. b, ber ^KefftaS ifl
iin-e jianje Stdrfe. So nehmen e3 ^ier ^ugo, (^ovcriug, 23atabht?, «Sandiej u. 3(. ?oc& u. SR.
„tcutlid) »eitl ber bebr. Icvt auf 24, 23 jurüc!, auf Da^^ neue 3erufa(ent — bie Äirc^e."
Ps. 124, 1 etc. Eag 2Bort ^iiMi febtt im .^cbr. unt» LXX: aal au-ijpiov d^ijaei tu te'ixo? «ß'
-{7)/7«;i;of „^auer unti !i5ormauer wirb er jur JRettun^ geben." — 4) t)a6 i^ieb i)l für jroei
ebörc, bie wecftfehvcife fiui^en, beilimmt. ^icr bciitnnt ber ^roettc Sbor. ^terDnt)mue unb
Sariüuei U\^en bie SBorte in bcn 93?unb f^3cttcö unti (äffen ile an bie Sui^ei i^cricfttet fein. 3(nbere
nebmen c6 anberi^. — o) TjlQD "IV* .''^^^^ ©ebilbe (ber Ü5cbanfe) i|l fe|lgc|tü^t, ober ber S^tup
ftebt fef^." ^ieront>muo laö }»{"^*\ LXX avTiiajißavofLevoq aAjßeia^ „e6 nimmt ftd) um bie
SBabrbeit an." — 6) se. o Deus. LXX ««t (jiv/Aaauv elpi/vr/v. ©ie bc5iebcn c? immer auf baö
i^oU, bae eingeben fott in 2ion. — 7) inpS „S'crtrauet;" y^-nicjav. (£ö fpricbt t)ier lieber ein
anberer Sbor. — 8) ö ^eug 6 fieyaq, ö a'imuog. — 9) TaiTELVuaaq KaTrjyayeg . . — 10) TToleiq
ix^im ■ ■ . Slüioli serfiebt barunter „'^ab^lon, — bie ffielt, baö «Sataneireic^/' unb bemerft
baju: „rie fci)njad)cn Subcn gingen unter t>cn Stuincn bci^ babiUontfd)cn j)ieicbc^ berum, nac^^-
bcm eiJ son bcn ^;).Vu-fevn überwältigt war. — I~ie armen, tM.n- ber 5Selt tböricbt fcbeinenben
(£briftcn ficgten über bie 2Bct-jbcit" unb fcie '^aftcr bc^ .^cibcntbuniö. — (£inft ficgt bie Heine
Jpeerbe Über ben groijcn .Raufen ber ftoljen unb iailerf)aften äöcüftnber unb gei)t in ba^ ^imm»
lifcbe ®ion ein." — 11) D^öfl /•'^^ cbenejt ben ^^fab be^ Oere^ten;" ^apeaKEvaauhri. —
12) !n*p3:i^',p ^'^^J fix „auc^ berSBeg beiner ©erii^tc ifl (gerabe), oScftoöa, wir vertrauen
auf bid) ;" // }äp IkVuq Kvplov Kpiaig. ißTrlaaiiev eTvl tC) bvd/iari aov. — 13) Koi errl rfi /ivela. —
14) ii F~i-iivu.n )'/ ipi'xv >j,uö)v. in vvK'ug üpdpi^eL rb Trvevud ßov rrpög ae 6 d^eug. — 13) «^cbr.
„aud) meinem ß^eifte nacb, in meinem 3nnern, fuc^c ic^ bicb." — 16) '"iiüri (püg rä Trpogräy/mrd
ciov in) rf/r yi/r. i'iKnioaivi/i' Trägere o'i kvotiiovvreg ircl rfjg yi/g. — 17) (^CgCU (^rCPfer UUb ©Ott-
li>fc mibe unD fd)oncnb fein trägt geroo^nüit ]n ibrer gri^peren 23crbärtung bei. 5?crnarbu^ fagt
babcr innt '^ott: Tunc uiagis irascitur, cum non irascitur. Unb ber Tid^tcr : Ungentem
pungit, puiigentem rusticus ungit. ni-avTai yäp 6 daeßr'/g „bcnn eö bat aufgebort ber ©ott»
Ipfc." — IS) Ti'äg bg ob fii) fiädy 6iK.at.oai'v?/v kKi -ijg yfjg, ä/Jj-&£cav ov ju] noiyasi. — 19) ,,Unb
adUct nicbt f^otte^ 93fajcjldt;" äp^f/ru 6 ÜGeßr/g, Iva jifj löTj Tfjv 66^av Kvpiov „Weg mit bem (öott^
Ipfcn, auf bajj er nt*t febe bie ^errlic^feit (^ctteji." — 20) n!3"1 »^i^ aufgeboben," b. b. ift
mäd)tig ober bocberbaben. ii>rj7.6g. — 21) T^*?n*"73 //l'ie fcbcn fie boi^nid)t." ®otte3 ^embc
erfcnncn bie Wai^t feinet 3lrmesi ni($t an, \-üt\\v. fie feiben au($ noc^ fo boci unb gewaltig er«
boben fcbcn. mt 6?« 7/Jf((T«y. — 22) D_J/~riK^p //ben Sifer ((55otteä) für ba5 33oif." I^ie
vyctnbe fodcn mit l^efd^vtmung fcbcn, wedtcn C£tfer f^ott für bie ©einigen ha^t. O'ßog /.f/TpETac
'/nbi> niiaicKvrov. Daä zelantcs populi bcr iUi(g. muf! mit „(Stfcrer gegen baö ^öotf" übcrfe^t
werben. — 23) Tcrefcr: „renn 3l(Ic^, w;}.^ fiir unö 5U tbun war, tbatcit bu." .g»ieroniMnue :
„3((Ie^, roxi bu un^ ^urd) Me ^^ropbctcn ocrbcifnm hi^, ^a.i' bajt bu erfüllt." ~äv-a yäp äTraSioKng
i/uiv „ücnn bu ba|l un;? 3((Icg \\x><<i^ wir übel gctban babcn) entgelten (äffen," (gib unet a(fo
ici3t bcn ,'5rtcbcn). GorncliuiJ a \!apibc ntmmt'oa^ ®ort ^y^'C^'^^, opera nostra, im pafil»en
unb afttoen Sinne: „3(lle unfere f53cfd)tffe unb ade unfcrc (guten) SJcrfe babenbii^, o®ott sum
Urbcbcr, gib mn alfo aucb ^a^ Vetuc unb Sollfontmcnile, bcn i^riet^cn ber (Jrlöfung, t>en grieben,
ber ra bcjlebt in ber wabrcn .öaltgfctt." — 2't) „ti bcrrfd)tcn Jperrn über un^i bie nic^t 'ai>n
btr bcilcKt waren; (ici^t) gcbcnfcn mir nur mebr beine? 3?amcno." Unter ben ^errn ftnb bie
ag'.H^tifcben ^J'b'ir^i'-MU'n, t^ie 3lff'.>ricr, bie i^abnlonicr, 'ä.Vn-fcr ju yerilcbcn. nTfiaaL rjiiäg. Kvpu,
iurbg aov u/J.uv ovk. olöafiev. rö bvona aov bvojiä^ouEv. — ■ 2-5) ,,tOft ttut» ftC, foücu nid)t mcbr
aufleben;" oi 6e venpol ^w/v ov n?) iduacv cf. 14,9—21. — 26) D*N5"I //bie 3;obtenfd)atten"
b. b. bie im S.'beot wobnenbengeinbeS^rael^ unb ade ©otUofen, bie ftd) ber a?erf (ärunäö3(oric
ni*t \\x erfreuen b^iben. larpol — 27) p^, waä bter ittit „benn" ju überfe^en. — 28) „bu
fucbteft fte mit (Strafen beim;" l-tr/ayeg „fu griffefi fie an." — 29) koI ypag ttöv apaev ovräv
„ünb rafftejl atteg ^JZannlic^e unter i^nen njeg." — 30) nltT *U*7 ^^Q^ M H^ ©ac^et^um
\
Der ^rc^j^et 3fala«. 26, 15—21. ^lnm. 30—46. 179
»erlic^rn btiit 95olfe, c ^err!" 7r/50fi9ef atroif ««K-a o>f. — 31 ) ^Vp/Sflplll r)"T53^ "^"
»er()crrlicb(l btd>, bu erweiterft aflc l'anbf^itrenjen;" 7rp<5fi?fc «««" ""if iv<i6ioti -w }^f. —
82) ifiy//6ri,nv aov. — 33) loS ^"^PIO tJ^PfS ppV "^c er^ofTcn fic^ im ©ebete — t« war
btine 3ÜCl)tiilUng auf ibncn;" iv i9/./i/-f7 /i/K^« 7} rra/fV/a nov 7/fin>. — 31) tv (lyaTvrjnJaov. 2Ba«
»erlianbcn ffc roobt unter d}«T;/rü(;? iNicttricbt bcn Wcfftaei, ober aud) ben itönii? (£iccbtai?. —
83) b. b. wir faxten ^JMdne, mact)tfn ^Jnflrciuiunacn, litten unb miibten une cilei* einer frei^en-
ben r^xau. ^lä top <p6ßov aov Kvpie iv yaoTpi iläßouev. — 36) l^/H nf^^'^ freisten;" «ai
LStviioafiev. — 37) „unb »tr c(cbaren ©inb," b. b. »ir brauten 9McI)t^ ju wege. >ia} hiKofitv
nvfvftn auTtipiac aov. b FTroir/aa^ c-'i rf/r -jf/r. ('od. Yilt. xui hfKo/itv. nvcrfia ffuTT/pia^ inoiijaafttv
ktX. — 38) „wir braduen bem Vanbc rein .g>eil." Ta ^s^vciil immer wieder in bae 3rbi|'d)e fic^
»crtor, pcn (i3ctt ben 3?Ucf abfcbrte, auf Wcnfrfjen, Äcnii^e, JHei^tbümer S^crtraucn feßtc, fo
fonnte cd llc^ be«s ^eiled nicbt bleibcnb erfreuen, di fiejte nid)t über feine ^cinbe, i?ielmebr
9elani<ten biefe jur Cbcrberrfd^aft barüber. — 39) b. b. bie ©cUmacbte, bie bcibnifd)cn 5?e-
berrfcber ber @rbf. ov neaoifiFi)a, iü/ä TTfao'vvrat iravTr^ oi h'OiKuvvTtc Itt'i ti/c y'/c. — 'HO; XflÄ
iieb f*rein.at llds bier »ieber wie 3?. 15 ju bcn bciligcn .^offnuniien unb (£rn?artuni?en auf, bte
ber fSi(aubc"an tic (S rtofuncj mit fidj bringt. — Io^ unp (^rab baben tetne Sd)recfcn mebr, »eil
btnter ihnen neucii l'cbcn efblübt. S>ie nad) bcrrv5cfanti;cnfd)aft ^s^racl ^u neuem Vebcn crblübte,
fo erblübt aus bem lobe, ber bur^ bie 5ünbc über t'ie Wenfd>en iiefommcn, in ßbriftuö neue«
2eben. Tic weitere ?(u^maUini? bcd bropbetifd)en (i3emälbed f. Ezeeh. 37. et Kom. 11, 15.
Cb bier mit bem Stuebrurfe tui" (siott ober bae 2.<o(f aemeint fei, ift nid)t lei*t ju entfdjeiben.
ioö) unt 9ieifd>l bejicben eei auf (iJott unb laffcn ben 9)rüpbetcn im 9?amen bcä ^Bolfe«! rebcn.
avaaTiiaovrat oi vespol, kuI £■} ipx) i/aovrat. oi kv ro'i^ ßvtjjueloig. — 41) nal ti'cppdvDf/aovTai ottv -y 75.
42) Tl^D rinl{< Sp ^3r wa« »on timrf)i u. 2t. übcrfe&t wirb : „ein gjflanjentbau ijl bein
Sbau", "b. b. ein belebenber, erfrifAcnbcr Ibau. G3ott f^enbet bur^ bie (Sriöfung bie ÖJnabe, ju
neuem, bcrriid)em, bimmlifd)em l'cben ju crftcbcn. v jap 6p6aoi; ?'/ Trapd aov lafia avrojg canv. —
43) S^flri D'Nö'1 r"IN1 "Wn^ tie grbe wirft bie ©chatten (bie lobten) aud," b. ^. läpt fte
lebcnb ergeben. // Si yv rtov haeßüv ireanrai. 'Z^Wi^^X bie LXX aU bie 3?u(i^. nabmcn leitete
©tetle ale «3e3enfa^ unb beuteten fte auf ben Unteraaui^ ber (^ottlofen gec^enüber ber berrlidien
2lufer|lcbung ber @cred)ten. Wit biefem i^crfe f*eint baö l'ieb ju enbcn. — 44) (frmabnunge'
njorte bed f ropbeten an bad iU^If, fid? ?ur 9hibe ju begeben unb in iRubc bie 51norDnungcii
(5)otte6 abzuwarten. — 4-5) wa.^ an ba? (Jtrafgerii^t ®ottel in 5lcvp»ten erinnert, wo ber
SBürgengel umberging bei gef*IeiTenen :Jbüren Exod. 12, 23. — 46) Ter ^^ropbct fteüt bier
bie grbc'alj 'iVcrfon bar, bie allce; cingcfdilürftc *^(ut unb aüe lotten, bie ibr übergeben worben,
for ®otte0 (^kricbt bringt, auf bap er fein Urtbcil faUe Job 16, 18. ??p* immer ift e? Sprüd)-
»ort im C'rient, bap tad unreAt uergoffene iBlut folangc \\\ ber (£rbc fpruble, bii^ JKai^e ge»
nommen ift. Unter bem (>)cridue, »oii bem bier bie 9tcbc ift, müijcn fowobl bie einjelnen
Strafgerid^tc, bie über ^^jraeli* ??einbe ergeben, ala bcfonberei bas? legte (i3cric^t, baes über äße
!Wenf(ien unb aüe Helfer gebaltcn wirf, berjlanben werben.
Caput XXVII.
1. In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, et grandi, et forti,
super Leviatlian^ serpentem vectem,'' et super Leviathan serpentem
tortuosum,'* et occidet cetum/ qui in mari est. 2. In die illa vinea
meri* cantabit ei. 3. Ego Dominus, qui servo eam,^ repente propinabo
ei:^ ne forte visitetur contra eam/ nocte et die servo eam. 4. Indignatio
non est mihi:^ quis dabit me spinam et veprem'" in praelio:" gradiar
super eam, succendam eam pariter? 5. An potius tenebit fortitudinem
meam,^^ faciet pacem mihi, pacem faciet mihi? 6. Qui ingrediuntur
impetu ad Jacob, '^ florebit et germinabit Israel, et implebunt faciem
orbis semine. 7. Numquid juxta plagam percutientis se percussit cum?'*
Cec^ner: «&. ©clrift. 21. a:. III. 12
180 Der ^rop^et 3faiag. 27, 1—5. 2lnm. 1—12.
aut sicul occidit iiiterfectos ejus, sie occisus est? 8. In mensnra contra
mensuram,'^ cum adjecta fuerit, judicabis eam: xneditatus est in spiritu
guo duro'^ per diem aestus. 9. Idcirco super hoc dimittetur iniquitas
domui Jacob: et iste omnis fructus ut auferatur peccatum ejus/^ cum
posuerit onines lapides altaris sicut lapides cineris allisos,'* non stabuntluci
etdelubra.'^ 10. Civitas enim munita desolata erit/" speciosa^^ relin-
quetur, et dimittetur quasi desertum:^^ ih)i pascetur vitulus,^^ et ihi
accubabit, et consumet summitates ejus.^ 11. In siccitate messes illius"
conterentur, mulieres venientes, et docentes eam:^ non est enim populus
sapiens, propterea non miserebitur ejus, qui feciteum: et qui formavit
eam, non parcet ei. 12. Et erit: In die illa^*' percutiet^'' Dominus
ab alveo fluminis-^ usque ad torrentem Aegypti,^ et vos congrega-
bimini^" unus et unus filii Israel. 13. Et erit: In die illa clangetur in
tuba magna, et venient qui perditi fuerant de terra Assvriorum,^' et qui
ejecti erant in terra Aegypti, et adorabunt Dominum"'' in monfce
sancto in Jerusalem.
1) Ps. 73. 14; Job 40, 25. ^euiatban finubilbct bicr atfc irbifdien c^cttcntfvcmbcten ^Dlcicbte,
affeö bcimcnifitc iBcfen, baö JRcic^ bcr ®ctt ijeiicnübcv bem ^Ttcicbe 'fettes. £e ii^ Satan, ber
Seinb bcr 2Babrbeit. LXX: «Vi töv öpaKovra. ~ ''2} riHD tytll tüetd^e« bie steueren
- • T TT
„flü(itige SdUaiu^e" üScrfct^cn, umfümebr, ba aucö bic LXX ööiv 0Fiy>vrn geben. Xercfer bat
„gerabc Scblani^c," »cldieei bcm ccinnc bcr "Snlci,. cntfpricbt, Die bat* ©ort harjach aU Subjlan-
tit» nimmt. Tic i^ebcutung „Cluerbalfcn, 9?ici{c(," foütc ba? Steife, Unbicgfamc beesÄrofcbilö
an',ei;ien. — rerefer meint, man fönntc bicr unter bcn brci Ibiercn bie brei gegen 3?raet fcinb-
lieben 5)?äebte i?erftcbcn: '^legi^pten, 5(tu^rten, (Xbalbäa. Xie meiiten 5(uä(Ieger cntfel^eifcn jlc^
für bic (£inbeit ber ^amonifd)en Wad)t. — "4) rie .Hriimmungen unb 2Bintiungen ber SAIangc
— ein Sinnbilb ber \'i\i unb lücfc beö Satan». ettI tuv öp&KovTa ö<j>iv okoäIov. — 4) pjjfl „baö
Ungct^üm, pbcr Ungcbcuer," äve?.d töv i'ipäKovTa. Satan bcipt ra? „Ungcbcucr im WU(xc,''
trcit er über alle 5?öUer feine WaAt au^bebnt 51, 9; Apoc. 17, 1. —3) tl^')^^1^tl D"15
„an jenem Sage möget ibr oon bem e^Icn 'JBeinbcrge fingen." LXX: äfnvF/ujv Ka/ii- F-i-dvfi7i/ta
ijapxeiv Kar avrijr „aw jcucm Jagc ifl fd)on ber ilL'einberg (3>5racl), fo ^a\i 4>erlangen 5U fingen
über ibn fid) regt." Sie geben airfjr anilatt airov. um 511 erfennen ju geben, tap ile bie Stabt
Serufalem barunter serfteben, \ck au? i\ ;^ ibre? Icrtee^ crfiittlid?.— Tic neueren Srcgcten
finben in bem Üicbc einen iüccbfcigefang jirifdsen ^'•unt unb bem ©cinberge (O^^rael). — G) n<j
TT67.1C oxvpä, -i^Q.iz -rroliopKovtdvT]. — 7) n,3pli!'{^ D*I'*Jl"^*7 "'^ tvcrbe ibu obnc Unterlaß
tränfcn," b. i. bcn üBeinberg. näT-nv -kotm avri/v. — 8) „baf; ibm fein Ucbcl juflo^c." aA/jarrat
yixp vvKTöc, ijiif-pa^ (U -tatirai rfijo?. — 9) '^ladj bcr gcwobulid^cn 5(uölegung fprid>t bicr ber
SDdnberg. »^ p^^ HOn. 3^ie Sritifer wcücn nbH „?^Jauer," fiatt n^Dll „B^rnglut^"
gcfefen jviiJen, »a? aud) bcn 5evt t(x LXX für fid> bat: ovk tanv. J/ (o) ovk tTre/aßsro alrf/c.
li« mütien bicr bebeutenre Sdireibfeblcr in tax Scrt gcfdili*en fein. Cbnc Bi'i'cifcl ift "f'A'''f
auiJ bem v^orbcrgcbeitben 5>crfe berab^u^ieben unt baber ju lefen: rn^'^'C ovk ianv. 5?ad) bem
Zexte ber i'algata bürftcn bic ©orte ebcr in bcn Wunb ^vHntc? i\cki^t iterben. So nebmen e^
aflc 3lclteren, au* l'odi un^ ^iteifdil an. — 10) n^C-* T^tT O^'^'^Vp/ »'a^ gciri^bnlid) über-
ffßt wirb: „wäre idi bocb mit .&ccfe unb ri^rncrn umgeben!" ric fis i*7/af/ ov/.aacnv Ka/ä/ti^v h
äypij „»er_irirb mid) aufrtcücn, bie Stoppel auf bcm Aclbe ju ben>a*cn ';'" — 11) Wit biefem
ai>orte laden bie Uebnfe(?cr au? bcm .'öcbr. bic "ülntwort ft^ottcäi beginnen unb ibn fagen:
„Äämpfcnb würbe id) |le (bic rornbcrfc) bur*brc*en unb ^ug(eid> on^ünbcn." Sinn: 2Benn
auä) Israel Wauer unb 3aun, b. b. foreobi eigene f^cftigfeit un^ ^tärfe a\i frembe J^ülfc in
Uebcrfluf; s>on 9lu§en bättc, fc würbe e? ibm wenig nü&eit, wenn icb, bcr .g>crr, ibm gegenüber
flebtn würbe. rf<ä n'/v ■zt>?.Fiiiav miri/i' 7'/\:)f:7)/Ko aiT/'/v. roivw öin roiro ettoItjtf KvpKx; Kcivra oaa
cvvkra^e. KaruKtKavpai „um jcuc^ feinblicbcu l'anrc« willen babe idi fie (bie_Stabt ober bcn
SBcingartcn) »cra*tet. Tarum bat bcr .^err 3(flce aetban, wai^ er befd>(c||cn bat: id) bin
fcrbrannt." — 12) UJ^D3 pn* IK- S« fpric^jt bicr ber SBeinbcrg: „C baf er (bcr ^err
lex gjrop^et 3fataö. 27, 5—12. %\m. 12—27. 181
nämtiÄ) meine 9?eftc \)\(Ut." b. l. mit feiner .^anb midM'dJÜ^ete! ßoi/aovrai ol h'oiKuir-fi: iu
avTij, zoiijaijutv e'ipijvijv airi/», -oiijcnjiiev t'ifti/vijr. o'i Lp^outfDi riKni laKÜß. XiefC Icljteron UbCVtC
bil^cn im S^dn. unb "Bulc^. ben ^infann i>on ^i^fi. — I?i) Dp^.* C^'X'^* D\^3n. '3^if
9?eueren wetten bicr ba^ erfie ffiort übev|'e(\cn „in ben fcmmenben laiicn" unb üippli»"f" D*.p*-
di ift bafitr jwar feine ^JSuaaclftcIIe mnbanben; allein man ireif; fem ii?orte (onil feinen
geeij^neten 5inn ui sieben. lie Ueberfetjunii lautet bann: „in fen fivnmenfen ^asien wirb
Safpb JiDurjel fcblajien; iiriinen, blüben Oevael unb ben (£ rbboben mit (Irücbten, n^DIJil'
fütten." rer ^yrtu^bet n^ciijaat eine 3cit bei^Scciene fiir ^^-^rael, tt'oninter sorjüc^lid) jene ju
»crileben i|l, ba bie .^-eiPen einjiebcn »erben in OiJ'rael, ben f^^Haubcn nämlicb an t-en Weiila»
flnnebmen werfen, »l epxö/ui'ai riKfd 'luKÜi-i. ,i/-iirrT//fT:i k(Ü tinnir/nn Inixu,'/. lifii hj7r?.7/x^i,afrai.
ij o'iKm'utn/ rar xap-ov nlrov. Wit bicfeu iöorteu eufet ber (!i3efaniv — l-'l) „idiixu} er ((^3ott)
jvobl CuV'tfl auf bicfelbe äDeife, n^ie ben, fer ;,V^i"acl fdUui]'!" ober töftete er ^<,i^vaü mt ben, ber
S^racl tÖfteteV" /Ji/ ('>C ai'roc fV«ra^f, Ktil in'rü(; ni-rur ärci'/ef, kcu iivriir ii'f-rur avuipydiiatrai ;
„wirb er roobl wie er aerdUancn bat, fo aud) felbft iicfdlaiien werten >• wie er i^cü^l'tct bat, fo
aud^ öctübtet werbenr'rer ^inn i|b (>3ott oerfabrt mit 3örae( niri)t, wie mitbcnen ^eincen-,
er rottet e^ nid^t aut^ wie bciJen ;5cinbe. — lo) HI^Hn nn*7C*3 HNp^^DD »mit !Wa§
bejlrafeft bu c^ bunt T^erbannuuii" (ober "Preiciiiebung). fiaxouevor Kuiii-m'^tluv l::a-f>nrf'/.n
a'vroiT „baternb unf fd^mäben^ fdncft er fie fort." X'KIioli überfe^jt ben 2ert fer iUil.aata:
„fontern mit Waf;en turd) ^i^erilofniu;! rid)tc|1 bn fie-," l'o* unt :)ieifd)l: „mit 'IVaap iietKn
^na^, wenn ee •jerftcfjcn wart, ridtc(1 bu cö," b. b. bu ridtert e? nad) i'ertienil, \o taf? ba6
3»aa§ ber Strafe tem ^aa^i ber 3c^ulb entfpridt. — 16) DV3 Hp^pn 1nii:i HJin
□np- "^ieroniMune, (Siuillue:, ^procopiu^ unb alle Steueren überfeinen: „er rafft bin^^cQ '«
ftarfem üDinbbaude am la^e bej* Ciltlurmc»." l'od unt ^'Heifdil bcmerfen bur fcbr riduig:
„l'Serbannung, JBevifubrunci unb JerftreutfeiMi im fernen l'ante i|l tie ei;icntlide Strafe Ci^raelö,
bie \^autcrung unt'Sübniuui feiner 5dult i^. *i, bie iUifie, in wclder ta6 ^-^öfe, tie 'rünte,
juateid^ mit bem (S3runbe, in weldcm fie wurzelt, mit tem (sUnjentienfte unt bcffcn 6uUu?.
ftiuten i\ 9 burd) tie jcitweifc i^erötun;! ^cs^itfalcnu'! i^. 10 unt tie ticfite remütbioiunii tc«
^aufeö ^atob 2^. 11 i^erfdwinten mu§." ov gv J/a^a fie/.f^riov tu Tzvtvjmri rCy aK/Jj(n.i, hve'/.dv
airoi'i Tvveiuari -&viwv; „Warft utdu tu e«, bcr bu mit hartem 5inne gebad}tc|l, ftc im (>5ciftc ber
S51!ut^ ju tobten?" — 17) Inj^'on "l^DH nD"'7D np --wni* ^i^ß M^ i^ic Srudit bcö ^inwcg-
tbunö feiner ?Ofiffctbat." nal rovrö ka-iv i) thXoyia avrov^ orar äcpi/'/uiiai rl/v äixapriav ahrnv, urav
\^il)(Ti irdimr rojf '/.ii)ovc rüv ßupüp KaraKEKOixfiivovq. — 18) "l*jl"*^DK3 //ä'*^'*-^ ilalf|teincn
jerjlofjen;" üq Koviav /s-zTr/v „wie feinen Staub." — 19) D^ltDllI Q^C'^^• cf. Judic. 3, 7.
51 nm. 5. LXX: ^■ai o'v ui/ fjeh-y rä Jfi'fJ/ja (ivrüv, kcu tci cU^u/.a avTcoP liKhiKOftinva, c)a~Fp (^pvfwg
fjaK/mr. — 20) Xerefer unb einiiic i)lntere belieben taö bier '^k'fagte auf ^^abiUon, unb man
mup gefleben, bap e? fo genommen tem Cionterte beffcr eutforidt. ^ntetjen Iaf;t e« fid) mit ben
älteren (Sregeten aücrtingei and auf ^erufalem ober 3?rael belieben; nur muf; man bk ikr-
wüftung nidit ale; etwaii ^pätcrfolgenbe^, fontern a(? i'orau^gebenbe? bctradten, ale Sübne,
we(d)er"bie (frbarmung folgt, wie tie^ auei tem Sontevtc fic^ aiigenfdeinlid ergibt. Q.i ift bier
ein iarepov TTpörepov. LXX ~o KUTOiKovfievin' rroi/jfiov nveijjivov friTui i'.ig TTotfivtov nnTiO.KAe-ijiiitvov.
„tie einwobnente beerbe wirb forgloö fein wie eine oerlaffene Jpeerte." — 21 ) feblt in LXX.
22) nal iarai t:o/.vv xp^vov r'ig fiooKr/fia küI ekeI ä-i'ü-aidovrai Troi/tiua. — 2rJ) Pf^iD^D' '^^^
fowobi „Aelfenflüfte, aU JReifer" (^wcigc) bebeutet, tie le^tere 5?eteutung wirt bier nU bie
allein gcltcnte genommen. — 21) HTVp »^^^^ 3J»"üe-" „3n ber Tiirrc bridt man ibrc
3Weige;" nal furä xP^'^'ov ovK earai ev avTij ttüv x^(^pov 6tä rö ^r/pavdf/vai. — 25) j^l^l^Np
nn1l< //«ni» njerben ftc an^ünben"— bie bürren 9leifer. Sinn: Sind ba? 2tllergering(te, w<i^
fieb nocb sorfinbet, wirb aufgegriffen unb ber i'ernidtung preisgegeben. ywaiKti t:p,x<'fiivai «rrö
iJtai- tkiTf „ibr aöeiber, bie "ibr »oom Sd)'i"fpicle fommt, nabeteud!" .^pieroninnu? gab bem
bebr. ©orte bie '^cteutung, tie e? fonft bat unb tief! umfomebr, aU^ ter nädfle ^a^ fid wobt
ba^u reimt; allein ta tiefe i^eteutung v-t abftedent ijt oom ganzen (lonterte, fo türftc^mit ten
9leuern tie be» „'^In^üntenj;" alsi tie ridtigere aujufeben fein. — 20) b. b. an jenem Jage bcr
erbarmung. — 27) tOSH* -cr wirb fe^ütteln;" bilblic^er 5luöbrucf, i^on ber Cbjtlefe, ober
»om Sluefc^tagen bcr Sleljren genommen. ®ott wirb fein SJolf, a\i ba« eblc frudt^altige SBolf
12*
182 Dfr g)rot>^ft 3faia«. 27, 12—13. Sinnt. 27—32.
au«Ieffn «on ber Hm^üffung, in ber eö gefangen gewefen, a6fonbern öon ber (©preu unb fammeln
in bie Sd)cuer. avfi(ppa^ei (al. av'p'pa^ei). — 28) b. ^. opm Sup^rat an. — 29) «wf 'PivoKopov-
puV cf. Num. 34, 5; Jos. 15, 4. — 30) iftelg de awaydyeTs Karä iva tov^ v'lov^ 'lapaiß. —
81) b. b. bie befangenen in Siifßrien . . — 32) i:"er ^ro^j^et fcfeeint ^ier nicfet nur bie nä^er-
(lebenbe ©ammtung ber Äinber 3^rae(^, fcnbern aud) bie entferntere au^jufprei-^en, tjermögf
beren aüe jerftrcutcn Äinber S^racld in bie Äirc^c S^rijli njcrben gefammelt »erben. ®o
nehmen e^ au4> -^iercn^mug, (Jpriüu« unb 2;()eoboret.
Caput XXVIII.
1. Vae coronae superbiae/ ebriis Ephraim,^ et flori decidenti,*
gloriae exultationis ejns, qui erant in vertice vallis pinguissiraae,
errantes a vino/ 2. Ecce validus et fortis Dominus^ sicut impetus
grandinis:^ turbo eonfriiigens/ sicut impetus aquarum multarum
inundantiiim,^ et emissarura super terram spatiosam.® 3. Pedibus
conculcabitur Corona superbiae ebrioruna Ephraim.^" 4. Et erit flos
decidens gloriae exultationis ejus, qui est super verticem vallis
pinguium, quasi temporaneum" ante maturitatem autumni: quod
cum aspexerit videns, statiin ut manu tenuerit, devorabit illud. 5. In die
illa erit Dominus exercituum Corona gloriae, et sertum exultationis
residuo populi sui:'^ 6. et spiritus judicii sedenti'^ super Judicium,
et fortitudo revertentibus de bello ad portam.'* 7. Verum hi quoque
prae vino nescierunt,'^ et prae ebrietate'^ erraverunt: sacerdos et
et propheta nescierunt prae ebrietate, '^ adsorpti sunt a vino, erraverunt
in ebrietate, nescierunt videntem,"* ignoraverunt Judicium. ^^ 8. Omnes
enim mensae^ repletae sunt vomitu sordiumque, ita ut non esset
ultra locus. ^' 9. Quem docebit scientiam^- et quem intelligere faciet
auditum? ablactatos a lacte, avulsos uberibus. 10. Quia manda re-
manda,*^ manda remanda, expecta reexperta, expecta reexpecta,
modicum ibi, modicum ibi. 11. In loquela enim labii,^* et lingua
altera loquetur ad populum istum. 12. Cui dixit: Haec est requies
mea,^ reficite lassum, et hoc est meum refrigerium: et noluerunt
audire. 13. Et erit verbum Domini :^'' Manda remanda, manda
remanda, expecta reexpecta, expecta reexpecta, modicum ibi, modicum
ibi: ut vadant, et cadant retrorsum, et conterantur, et illaqueantur et
capiantur. 14. Projiter hoc audite verbum Domini viri illusores, qui
dominamini^^ super populum meum, qui est in Jerusalem. 15. Dixistis
enim: Percussimus foedus cum morte,^ et cum inferno fecimus pactum.
Flagellum inundans cum transierit,^* non veniet super nos: quia
posuimus mendacium spem nostram,^ et mendacio protecti sumus.
16. Idcirco haec dicit Dominus Dens: Ecce ego mittam in funda-
mentis Sion lapidem,^' lapidem probatum, angularem, pretiosum
in fundamento fundatum; qui crediderit, non fostinet.^^ 17. Et
ponam in pondere Judicium,^ et justitiam in mensura: et sub-
vertet grando spem mendacii:^* et protectionem aquae inundabunt."
18. Et delebitur foedus vestrum cum monte, et pactum vestrum
cum inferno non stabit: flagellum inundans cum transierit, ^^ eritis
ei in conculcationem. 19. Quandocumque pertransierit,^^ tollet vos:
quoniam mane diluculo'^ pertransibit in die et in nocte, et tantum-
mpdo sola vexatio intellectum dabit auditui.^' 20. Coangustatunj est
T)tx ^rcp^ft 3fa{a«. 28, 1—8, «nm. 1—21. 183
enim Stratum/" ita ut alter decidat:*' et pallium" breve utrumque
operire non potest.*^ 21. Sicut enim in monte divisionum stabit
Dominus:" sicut in valle; quae est in üabaon, irascetur: ut faciat
opus suum,** alienum opus ejus: ut operetur opus suum, peregrinum
est opus ejus ab eo.*^ 22. Et nunc nolitc illudere,^^ no forte constrin-
gantur vincula vestra: consummationem enim et abbreviationem*'
audivi a Domino Deo exercituum super universam terram. 23. Auribus
percipite/^ et audite vocem meam, attendite, et audite eloquium meum.
24. Numquid tota die arabit arens^ ut serat, proscindet et sarriet
humum suam?^^ 25. Nonne cum adaequaverit faciem ejus, seret gith,"
et cyminum" sparget, et ponet triticum per ordinem/* et hordeum, et
miliura/^ et viciam in finibus suis?*^ 26. Et erudiet illum injudicio;*'
Deus suus docebit illum. 27. Non enim'*^ in serris triturabitur gith,
nee rota plaustri super cyminum circuibit: sed in virga excutietur gith
et cyminum in baculo.^^ 28. Panis autem comminuetur:^" verum non
in perpetuum triturans®' triturabit illum, neque vexabit eum rota
plaustri," nee ungulis suis comrainuet eum."^ 29. Et hoc a Domino**
exercituum exivit, ut mirabile faceret consilium," et magnificaret
justitiam.
1) @« ift baruntcr (^amarta ^u pcrjlebcn, bie J5au))tflabt be« 3f!)nftämmi(^en 5?ract. Wan
nannte bie Stäbte übcrbaupt, bcfcnber? aber bie J^auptjläbte gerne Aironcn beö l'anbeg, weil tie
beiJen oorjüiilidiiler SAmitcf finb. Ta •Samax'm auf einem" Jpüiiiel, bcr ftd) mitten im ibalf
trbob, gelc.qen tt>ar, fo papt bicfe 5?enennunguntfomebr baraiif. — 2) 3in ^cbr. )1cbt baö 2Dort
im fiknitir*: „ber trunfcnen Ucpbraimiter." Da^ Safler ber irinilentjcit be)lraft ber $>rppbct
9lmpg 4,1 fogar in ben ?^raiien (Ephraim?. LXX: oi /jut^utoI 'E<pixu/i „fie Wictblinge
ffipbraime!" — 3) „ber binwelfenben 5^rad)tbUtme feiner ^crrlid)feit auf bem Sd)eitet b"e«
3^bate^." rö äv^o^ rö fKirenov i/c r^f (^6^r/c inl r//f Kopv&i/i; rov öpov^ roh rruxcuC- X^Cl^ Ibal, in
»etc^em Samaria lag, war febr üppig unb fruchtbar an ^öäumcn, ilrciutern unb Slumen aller
2lrt, — 4) |*^"*p1^n 'Mn »om 2Bein ß5efd)tagenen," b. b; ben Seraufc^ten. oi ße^mvrec avtv
oivov. — 3) ^j*lJ<^ „be^ ^errn." Sin etarfer unb ^JJäc^tiger be3 ^errn (!ommt) gleid^
^agchüetter . ." 'i(hv laxvpm' Kai aK/jjpw ö i^v/ibg Kvpiov. — 6) üf jaAaCa KnraipEpofievT} oIk
Ixovaa aKtTztjv „Wie ^agcl, bcr bcrabfäbrt, ebne bap man einen ®d)u^ pnben fann." — 7) „ein
pcrnic^tenber Sturm." ^ia KaTUipqxniivii. — 8) cvpuv x^po-v „fd)lämmenb baö \.'anb, ober fort-
rei§enb ba^ Üanb." — 9) T^ ^"^^?^ n^JHl »rfi^t äu 53c»ben mit beth 3{rme," mit Wac^t.
2)er gewaltige Eroberer, ben '^ott fcbicfen wirb, wirb Samaria erobern unb fcblcifen. iv r^ 79
noiijaEi ävdiravua „cr tt>irb im l'aube JHitbe ma(J)en," b. l). (Ikabeörübe. — 10) mir xtpai Kai
TOiQ Truffl KaraKaTr/ßi/rrcTai 6 crrf^ai'or r;;(,- Vj-iptug^ oi fiin-du-ol rov 'Eippaifi. — 11) rTT)3!3!D Wi?
eine S^rübfcigc." Wan eracbtete bie i^rübfcigc aU ?ccfcrbi|Jen. So wirb Samaria ein Jccfer*
biiJen für ben 5lfTi5rier fein, öjc npö^pafiog üvkov. — 12) b. b. auö bem Stamme ^^uba. —
13) Suba'Ö gürjt unb i^Önig wirb rcd}t regieren. Kai KaraAEnp^i/covrai (al. KaTa'/.ei(p^fjaerai)
kv TzvevfiaTL Kpiaeu^ im Kfiioiv, küI lax^'v ku?.v6vt(jv ävt:?.t:h'. — 14) 1*71 Vji^ nDH //b *^^tJ*t3
„benen, bie ben Ärieg biö an bai^ ^bcr (ber (^cinbe) .^urücftrieben," b. b. big jur i'anbcsiarenje;
cf. IV. Reg. 18, 8. — 15) „bpc^ aucb biefc (närnlid) bie 53cwcbner :."5Uba'6) v>crirreJi )ld) turit
ben SBein." ovtoi }äp oivu Tre.n/.'ijt.ij.ävoi £l>Tiv. — 16) "13{i*5 "^"'■'^ bcraufchcnbcö ©etränt,"
6tä Tö a'iKEpa. — 17) eiiarj/ffav Siä to akepa. — 18) HN^I^ IJlCJ* /»iri"cn (taumeln) beim
T T
SDciffagen." iTr'/Mv^ßr/tjav. rovTtaTi fdafia „fic irren. Tai ifl bcr Sluefprud)," ben fic tbun. —
19) iTSvQ 1p3 .-fic fditfanfen im JRicbterfprud)-," feblt inLXX. —20) rarrr/vTi/i' ßov?.iv,
a'vTT/ yäp /} ßüv/i) £r£KaTT?.eovr^ia^ „"ii^ln^ Wirb auHcbrcn foldjcn Sinti): benn folt^er diatf} ifl
ibegcn ber ^abfud^t." — 21) DlD!3 '^3 HN'^ ,Mr Unflat (ber (Sjfrcmcnte) \fät feinen Cit
) T • ; T
184 Der ^rop^et ^^aias. 28, 8—21. 3lnnt. 21—45.
ntebr," b. i). man cntlebijit fic^ beJTcn überall. Sorneüu« a ?a^3tbe bemerft feicr: Fuit illa apud
veteres barbara et porclna ingluvles, qune etiamnum apud (luasdam gentes, ftiam qiigB
Christi nomine gluriantur, cernimus, ut convivia et S3'uit)0!<ia non celebrent, iiuo vomitoria
et niatulos snb nien.sa iionant, quibus .sui)erne et inferne eiFundant vina et cibos, quos
hauserunt, ut rursus vorare et potare possint. Faetitabit hoc Julius Co?sar teste Cicerone
in oratione )iro Dojotaro, et Cajus Caligula teste Philune in legatioiie ad('ajum, et Vitellius
teste Suetdnio in ejus vita. Tiberius vero ita vino fuit deditus, ut a militibus pro,, Claudius
Tiberius Nero'' vocaretur ..Caldius ßiberiiis Mero, '" inquit Suetonins in ejus vita. — 2!2 ) di
iint ficf; iS^ortc tcr v^'va.icificr unt Spötter, Me fic i^ciicn jfaiaei riitten, unl' bcccutcn fofiel
al?: 2Bir finc« feine i^tn^cr mcbr, um im? !M>n Mr bclebrcn ut I^ilJen. 2o nebmcit Die 2Borte
i'atabtu?, Jvorcriu« unb Samte? unb alle iJJeuercn. .^ieroniuitu? imb fa|l a(le3?äter ncbmcn jlc
0.16 ©orte re-5 'lyrrn^bcten nütbem ^iitn : 'Dhiv fobte, bie fer i^ru|l cutiröLMit finb, (fic uidu mcbr
itinrer |lnb, wie ibr) finb einer '-^clehnnui ?cn (^3Lnt fal^iiV rin hvir,}siyan>:v mKä koItivi
üv7i-/ •■ei'/.inuv ajjf/./nr; ol (i':i(r/t)u/nKriouiviti a~u ■^u/uktoc. oi (i-tßTranuti'di ä~o uaGTOv. —
ij'j) 3m -fiebr. bi(bct bicfcr 5ai3 ein unnaduibmliAes SDcrtfpiel. Ter '^^Tppbet abmt bier ganj
bie 5U>eifc bef^ balbserflanblidien inib in furjen ©orten fteb cridefienben l'allcn? ber 3:rurifen'
bülPc nad): QZ* T;?? 0^ 1^^^ pS p IpS p IS'S IV IvS IV rfik\(^ an öicfe?, öJefeu
T .. : T .. :Jtt(_Jtt). TT - TT
an <i3eict3, '-iu-febl an '.tfcfebl, i^cfcbl an '-iH^'cbl, bier ein i^iedicn, Dort ein ^töd^cn;" i^/Jpv e-rri
ii}.i.\btv ~pt)r6i ^uv. e'/TTiAa t-' 't'/äiiSi, tri /nicijov tri iiikjwv nh (fjur/jcrfiöv ^'tt'/.iijn' ,,nimin JrÜbfat
5ur Irübfa! au, •&ojtniiug jur o^ojfuunoi, nod? ein wenig, nod} ein »cnii] wegen bes Si>ottee ber
l'iptcn . ." — 21) n£)t^ ■jy'PÜl^D ,M barbarifc^er (ober in böbnenber) Sv^rad>e." di
werben i'ölfcr fommen, beren iinverilanrlidK •2prad)c bie redUe 'Jintwort ober ba6 rccbtc (£d)0
für euer Valien fein wirf, (i/ä -//('joar/r irqmr. hn '/.alycnvat Tut /<n:> rni'Tu . . cf. I. Cor. 14. 21.
Tic "iPartilcl eniui. ki. bürftc fiuittdi mit „aber" überfe^t werben, weil ber 2aU einen Wevienfaji
jum iHn-bcr.aebeiitfn bilrct. Tevefcr überfi&t ei? mit „ja," um ut ^eigcn, baf; <ii\i ^ai^ Strge fc^
ATe>oe!6 bak5 lunt '^Icriicrc fcr Strafe fornrnnt würDc. — :2'5i ''»H>tt battc fein (»efeii; unb fein
45eili;Ubum Da-,u benimmt, baf; e? rlhibc unb t£riiutduni:i Tillen gcwäbre unb eine 2eiicn?aucIIe
für 'Jille fei; aliein bie f5re!^ler baiten bcffen !einc 51d)t. Är-iorrfr avroir. rovro rh ära-avfia rCt
-iifi'jvri K(u TovTii 70 ü'i-rTjXACun kcu nvK ißf'/riaav (iKovfiv. — Ü(i) (^^Ott Wirb ibueU ibren SpCtt
juritdiKbcn, fo baf; \k fücbcn, ftün.en, gefangen unb ^ermahnt werben. — 271 ibr, Die ibr mit
eurem Spott Den Ion angebet unb bao i'olf baburd) bcberrfcbet. Xercfcr iibcrfe^t Da? SSort
D**7Ü'!D :i'it ,/Ii?i^linge." — 28j b. b. wir babcn un6 ficbcr gefteüt gegen lob unb Unterwelt;
ei". Job 5. 2.'); Ose. 2, IS. — 29 1 „wenn auit eine iiberübwemmenbo '].Mage bercinbridd." —
^0) „wir wollen un5 fdion berauölugai." -.Jdlc ^re^dcr unb i^crbrci'fHn- rcd)nen barauf, fid)
burcb Vüge \\w 'Irug ciM fer .Hlcmme ^i beifcn. Tic Vüge iit ibncu ^ur ^weiten -Jfatur, 5nnt
unentbebrlidcn i^ebürfniffe geworren. iBenn fie ibre Vügcn iHM-bringen, tbun fie e? mit einer
(intfdMebenbcit, af? biclten fie ba? (^kfagte felbft für 3Bahrbeit. — iii) Ter leeren unb ntditigen
'MrunMagc, ci\\\ weide tic .Hinfer rer JOelt ibr .Ocil bauen, feijt fsHnt einen feiten '^ur.nb, einen
tfcfftein entgegen, Daö .»öau-? lav-lD? namliit, uud bcn iHT^üglidiiten unD cDclften 'i^auftein be^^-
felben, ben 'Äeffia-?, in weldem Me gan-,e iln'lt aefegnet wcrDcn foll. laf; bier (Xbriftue vor-
}ug?weifc .^i verftiben fei, gebt DeutÜA mt' Matth.21. 42: lloni.'y, 3.'}; I. Pet. 2, (i ber>>or.
ii'^m- h-i) k>/:ii '/.'/.(,) fjf rö ^e/it?.ia Zioiv '/.ii^ov Tvo/.vrt:/.^, e/cAfKroy, ÜKpo-ymnaiov, h'Ti/iov, ng rä vit/xi'/.ta
nrrfjc. — 32) s^f'^TV K'^ |'t^K*Dn /-^^'f gloubt (au ibn), ber braudn nidst ^i fiteben ;" Kai 6
-j^uTEvuv <t'r 11/, unra'cxvrinj. — ;}x} i „idmiadu> ba? ßjcriebt ^tr'WeOfdMiur, bie(^K'rcd)tigfeit ^uiu
Sen'btei," b. b. id) werbe ein ftrenge? '»ieridt baiten. Kn) \ii/r,u, hpimv t'm l'/Tri^n. >) (Vt iXcrjuouirr/
jiov t'ir rTTa-yii'riir. — Jj/t) hai oi zrsToiiiiirn; iiiiTi]v viei'ihi. — ^ol b. b. ben meufebltebcn Sebut)
werfen bie 5^!utben binwcgfdwemmen. ör/ oh iii, -(ij<t'/,->n i;u',r Karaiyir. — ?5<») „wenn fie
bcreinbvit-bt;" /w i^i'/.ßr, 'iKaTnr.ir ofy>o/'fi7;). — f:J7) inp,!'* nO „fo'oft fie fommt." —
»S'npDDnp'isD-'^'ff»^-''^^'^^-"-'" ^^■'■'' W-- - -59)ni*nc'pnnn^nrpn,Tm
,,UnC fibon ta-? i^krUitt wirb eucb febrfdcn;"^fTm^ t/^if Trovripn. /aniurt iiKohir artroxtoiioiunot.
10) ein SiHüdMvort, um eine fehr gcPiüdte Vage ju bc^eidmen. Xie ]jXX geben ficfen'ipfrss
Obnc JVigur : or ()vr'\i'.id^a uä;^(t7-äni. iivrol iVt äc-Ütrnvuiv rov fiiär rrvvfi-(^f/vni. — 11) \j^y}l*,*i^?^
„um fiit ^1 ftrerfcn." — 12) H^ÜÜ "btc Xccfe." -- 13} D^DHIl? „«m genug jit bebeden."
C\*rael wirf '^llleci tbun, fi* u'- fdnil3cn nnb \u feden gegen (^it^ottee JlilaAe, aber eei wirb *J?id)t3
belfen. — 1 1 1 Ter :l.Vopbct bat t*ii'r bie -iMeberlage ber ""JPbilifter bei "Baal "iPberafim ^ Stabt ber
r>}iiTe.i v'or klugen Tl. Ke". .'). 20, fowie iencanfcrc, wcld>e "iofnc ](i. 1 1 bcn (Ibanaaniternbei»
bradUe. wc-f/j o/jof uct,iüi- avucriiCLrai Ki-pa-'j kui icruL ir rij oaiHt^^i VuSui'jl'. — -iSj f^trü drfwi/
Vtx ^rop^et 3faia^. 28, 21—29. 2tnnt. 45—65. 185
■TToiljnei -a tpjn nvrov, rriKplar fpynr. 6 (5f T^vjinr nirov n?.}.orpitjr ^piirrrrut. Xfl" ^robbft nftlllt
bicr tviet üBcrf f^UUtc? ein „fremtcsi," weil c? in bcr 2 bat bcfrcmtenb ift, bafj <^ott nun (^fra^ffD
itbcr ^'\6vac( jürnt, umc er ciu|t über bie ^Pbili|lcr unb (ibanaanitcr ?urntc. — -'MJ) |~jnD3
"ijTt^^ „fvcmbartiii \^ \n\\''X'C^cx\\'' ku) i) auTvpia arrov a/.hirpia. Xie cdit. Cuiuplut. licet
■ampia fur aarrpUi „fcinc ^i^itterfeit i|l frcm^arti!v" —-17) ViVlSliTT'X '^^'■''tfft niebf;"
p} ev^^pav&thjre. — YS) nV"in^T H/D «t'if befdilOlTcUC i'crtili^lUUV)" cvvrcrtv.iafiha ital
avi-rf7U!/!uru :Tpn}ii<ir(i. (£? foK eiuc .Hvitaftropbc tiMiuncu, Mint wclif c bae l'anb cian] unb c^ar
v'crbecrt unf venmiftet unr^. Ter 'ik'fdUuf! (^U'ttce! itcbt fii't. — 'iii) c\(\v'i:bnüdHY '^(uerufVtr
3>ropbeten, um Die ,^ibi.ner a\^ ^^1>< "•?^^c^^cI;K^^e iicfvanitt ?u nuidocn. oK1il■'>^ brinjit nantlic^
jivei '^Meiitniffc oor, turd) unid^c er fa? '^k-fajite flarcr \\i ntad^en fudu. — '><)) ,",aMrD wcU
bcr "^IdcriMuanii immer nur vfUu^en u^^ vflii;V~n, um ]n u\tn'<" b. i. n.Mr^ er nidn audi fden'*
Ter iVropbet ivill baturd) aufmerftam madu-n, taf; <'')ott, unnin er (5)lüd unb Ihuilürf, 2.üim
un^ "-iMtfcrei? verbäniit, ;vrafcfo ban^lIt, ivie rcr ":?(dcri^mvinn, rcr ^ucrft bie Ccr^e" burdiantblt,
bann fauberlid^ uup fein befdet mit ^^rudufornern aller '^Irt. — '51) ■'?A\'in bc^iente fid) jum
tilgen einer ©al^c, unidic fie auf;iein"iit;Uen 5-dioflen bradi unb aucb ^av5 Unoc^iefor, bic
(^dMiecfen xui^ ii*oürmer töDtete. // ^-öpor 7vp(ii-7/t//iaoEi -fuv tirjiiaaa-dai Tt/v }?;r. — f52) nyn
,,2cbn\ir^fümmel," !iiiioll;i nielaiitliiuiii : nadi IjXX ninpov fteyävdiov. 5}(an nennt eiJ auiV
riü, riüfcndH'l, ridfvaut, >Mümmcrlinv^?fraut. '^y^l'xn jiebraudUe e»5 a(o~ '^kwürj; cf. Plin.
II. X. XX. 17. — 5?i) 7*33 „Äümmel," nad* LXX uvuivor. — 51) pfTjj^ „reibcnrccifc,"
ctira fo, nne eo in neucilcr .^cit t-unt Die 2ae 'Wafrinne iicfdMebtunb niitt nur al*^ fo^r cfouLMnifd»,
foutcrn auit ^ievlid) befunfeu irivp. (vinii^e ;v:ben biefeö SBlm'! mit „rortrcfflid^" "Wintere mit
„fett" nad) fem 5lrabii\bcn. TereiVr ubevfcHt c? mit „:'>iei5." LXX -a/.iv. — 'i->i „J>ir|'e,"
|wPJ „jcmarft," ^. b. <s3crile an iH'i'i'ii'ftfi' Stelle; nad) 'itnfern „fett," b. b. fette (^3cr)te.
LXX Kfü K>)xp(,v. — 36) 1n'T'3J r.ipDp "Uiib Spelt ;ur Sinfriebii^jinfl." OBarum bic
i>ulj^ ba? bebr. ii}ort mit vjcia ,/ir>irfe" iiciicbcn bat, irer m5d)te ba-? erflären:' ku\ :jav Iv mir
('.p'oii <?.)!•. — 37) (^unt uuterrid>tct ben $(rfercmann unp bctcbrt ibn, bafj er "Jlüeö redu mad^c,
UM? feinen Hanfbau betrifft, mn -<iiilirii,n>j hpinan \it<,v aov, km rlcparxii/rr?). — 38) X \\i
äl'crtlein enini fduint bier uberfiuffi.a; teiui ec- biainnt bier ta^ jroeite '^Mciebnif-, n^elcbe? fer
^Propbet iH^rbdlt. Tie .xeirae „5dUeifen, Xrefdifdiiitten" nnirpen nur bei arof-en ■?.Vaffen (sh'
treibcö aniieircnbet, nicbt bei fieinen, fpn'ie audi nid't bei dknrariM'en, tu mebr cie 'i'iatur btr
'>3artenfrautcr batten. <>'r }i'i/) mra oO-ripiiTtj-ror naxinipirai rb ur'/.äv&iov. — 3J> ) Ttc LXX jiebeit
tiefe ii^crtc jU "i^. 2S binubcr uup iicben: rb 6t Kr/Jivof furä äprov fipoty^z/at-ai. — 60) rag
ilnnt CnS bat bier, wie e«? ber tlontevt erforbert unb bie (rrctjcten inj'r-.emein annebmrn, bit
'■i^eccutuu;! „'-I^robfruebt" b. b. 3f?ciu'n. „ik iMobfrudU iinrb n^cbt ciet-rofd^cn, aber nidU fo
Kin.K unb fo ftarF, ba« fie ^-rmalmt wu!:." — 6! | LXX ebne iPilb: oi yüp tlr röc alüra i-^u
rjh-bp)iai^/,Gouai.-~Vt-2j "in^yy bj^J D.pm -unb er treibt ivobl bie i)Jviber feine-? Spajucn«
barüber-," fcblt in LXX. — 6?5.i l^Hl* J^^ Vt^nyl n<i^(r bie j){oiTe jerjiampfcn ce nidu,"
I V •.. : T T T
b. b. verreiben C? nid^t, baf; C? -n Webl werbe. (>rU- ourf/ rijr -iKpht; ynv Karnrnriirsn iiiär. —
({H' b. b. (^Hnrbat cö \\> einjievid'tet. Ten 5:dduf! ober bii* l'ebre, w'e(d:e bie O^-'Mi'Hren Ci.\ii
biofen 'MlcidMiijUm Rieben foliten, fei^t bcr'ilM-opbct nid>t binu', it'eil fein jironer i'crftanb erforbert
UMrb, um barauf \\\ fommen. 3i«a? i^iunt bei ber 'i^cbaublunii bcr ^tibfriidnc v>or ftd> i^eben
laf;t, fa;? Idjitcr aud^ vor fid> v^ebcn bei ber :'>a'vuerunji feine? i'otfe? ober Vanbe?, ba? ja aucb
ein "Jlderfelb ift, iv>cIdH-? \\\\i bie manniiifaltijifte Äi>cifc ^u l:cbanbeln i|], um J^rfuttc ,ui brin.aen.
Ter 5ame, ben er fact, iü fein iiuMt, fciu C'Kfen, unb ba? Trcfitcn ift bie Irubfal, burd> nu'kte
erft bie iH^llfommene luiKUbfrudU fioronnfn u'irb. kh) rarm ~apa Kvpiov a« iai>\i i^'/Ai^i rii
rr,w7«. — 63i -^rcbr. blof: „iruuberbar ift ber 3{atbfcbhif;, gro^ l>if 2Bci?bcit;" ß-jv'/.siaua-de,
IM ■■..Tf'-,> i'(i-:!iir -;ip(iu'/./:aiv.
Cnpiit XXIX.
1. V;ie Arie-],' Ariel civitas. quam cx})Ujj;iiavit^ David; additus e.^t'
aimus ad ;i!inuin: soleinnitates evolutae .sunt. 2. Et circunivailabo
Ariol,'' et eiit tristi< et nioerenp,'' et erit inilii qua.si Ariel.'' o. Kt
186 Der g)rop^et 3faia«. 29, 1. Sinnt, 1—3.
circumdabo quasi sphaeram^ in circuitu tuo, et jaciam contra te
aggerem, et munimenta* ponam in obsidionem tuam. 4. Humiliaberis,
de terra loqueris,^ et de hurao audietur eloquium tuum: et erit quasi
pythonis'" de terra vox tua, et de humo eloquium tuum mussitabit.*^
5, Et erit sicut pulvis tenuis'^ multitudo ventilautium te: et sicut
favilla'^ pertransiens multitudo eorum, qui contra te praevaluerunt:
6. eritque repente confestim." A Domino exercituum visitabitur in
tonitruo,'* et commotione terrae, et voce magna turbinis et tempestatis,
et flammae ignis devorantis. 7. Et erit sicut somnium visionis nocturnae
multitudo'" omnium Gentium, quae dimicaverunt contra Ariel, '^ et
omnes qui militaverunt,'^ et obsederunt, et praevaluerunt adversus eam.''
8. Et sicut somniat esuriens, et comedit, cum autem fuerit expergefactus,
vacua est anima ejus: et sicut somniat sitiens, et bibit, et postquam
fuerit expergefactus, lassus adhuc sitit, et anima ejus vacua est: sie erit
multitudo omnium Gentium, quae dimicaverunt contra raontem Sion.
9. Obstupescite, et adrairamini,^ fluctuate, et vacillate:^' inebriamini,
et non a vino:^^ moveraini, et non ab ebrietate. 10. Quoniam miscuit
vobis Dominus spiritum soporis, claudet oculos vestros, prophetas et
principes vestros, qui vident visiones, operiet.^ IL Et erit vobis visio
omnium sicut verba libri signati, quem cum dederint scienti litteras,
dicent: Lege istum: et respondebit: Non possum, signatus est enim,
12. Et dabiturlibernescienti litteras, diceturque ei: Lege: et respondebit:
Nescio litteras. 13. Et dixit Dominus: Eo quod appropinquat populus
iste ore suo, et labiis suis glorificat me, cor autem ejus longe est a me, et
timuerunt me mandato hominum et doctrinis: 14. Ideo ecce ego addam
ut admirationem faciam populo huic^* miraculo grandi et stupendo:
peribit enim sapientia^^ a sapientibus ejus, et intellectus prudentium ejus
abscondetur. 15. Vae qui profundi estis corde, ut a Domino abscondatis
consilium:^^ quorum sunt in tenebris opera, et dicunt: Quis videt nos, et
quis novit nos? 16. Perversa est haec vestra cogitatio:^ quasi si lutum
contra figulum cogitet,-'^ et dlcat opus factori suo: Non fecisti me: et
figmentum dicat fictori suo: Non intelligis.^'' 17. Nonne adhuc in
modico et in brevi convertetur Libanus in charmel,^" et charmel in
saltum reputabitur? 18. Et andient in die illa surdi verba libri, et de
tenebris et caligine oculi caecorum videbunt. 19. Et addent mites in
Domino laetitiam,^' et pauperes homines in sancto Israel ^^ exultabunt:
20. quoniam defecit qui praevalebat, consummatus est illusor, et succisi
sunt omnes qui vigilabant super iniquitatem: 2L qui peccare faciebant
homines'^ in verbo, et arguentem in porta supplantabant,^* et declina-
verunt frustra a justo.^ 22. Propter hoc, haec dicit Dominus ad
domum Jacob, ^® qui redemit Abraham :^^ Non modo confundetur Jacob,'*
nee modo vultusejus erubescet:'^ 28. sed cum viderit filios suos,''" opera
manuum mcarura in medio sui sanctificantes nomen meum, et sancti-
ficabunt sanctum Jacob, et Deum Israel praedicabunt,^' 24. et scient
errantes spiritu intellectum, et mussitatores di,scent legem."
1) 3ieritfa(em »irb btcr mit fccm 9?amfn „V'öjrc ^kntc^, pbcr ftarfcr ?ötre" kcbrt, weil jie
aU unl'c',nnniibarc »?cflunfl ficfi erreich 5Ur 3eit, t'a aßc anbcrcn ^c\tcn bce; l'anbcet fic^ bcn
9t|Ti^ricin untcvwovfcn Kitten, ffiiß man tai SDort nacf) bcr arabifchcn Sttimoloiiic ncbthen,
fD fönntc man cg mit „j^cuerbeerb (53ptteg" .qeben: ^cruMlem al« bic 3tabt bee -^eiliatbitmö,
TOD bcm .^errn bic Cpfcr bargebracbt ircrben; cf. Ez. 4:3, 15. — 2) n.3n »er lagerte (roö^ntO."
3) ^iDD //füact ein ^a^r jum 3a^re, tcä^renb bie gefte n>ieberfe^reV" i». ^. na* einem linb
Der ^rop^et ^jaiai, 29, 3—19. STnm. 3—32. 187
btni anbfrit ^''^'^f' C^- ^- Cliron. 11, 7. awaynytre yEvij/fiara kviavTuv kirl (viavrbv, t^äytc-öt
yap ah' Muä,i „bringet bie grüßte ^ufammen opn rincm unb bcm anbcrn Sii^rt'« bfn« i^r cffcf
mit OTOüb." — i) eK\i'/.ixl>ij }tt/» 'Afui/?.. — 3) xß* /ara^ arrf/r // 'ic\vr koI o TrP.ovrof efjoi. —
6) „^fruOiIf" tt»iTb mir wie fin l*o»re fein, um wclcben bie Vcii-^cn umberliefltn," b. b. fein
Slricl im lUitcn, fonbcrn im fcMimmcn Sinne. "Jfacb bem Sbalbcicr, nacb i^atäbtu?, üsranu?,
8lbamue i\t bier "Jlriel ali „'i^ranfcopfcrfldtte" ju nebmcn, um n^clcbe bie blutii^en Cpfer bcr
lagen. Sine fclcbe Statte wirb ^cufalem irerDen, wenn tie rcrbaurttcn Irani^fale einbrechen;
et". Jer. 12, .3. ^ieront^muö ift ber Wcinuni^, ci banble fiit bicr um 2BicbcrberfteIlunc| ber
(Stabt unb be^ lempcl?, ireld)e bci^e nirfu mcbr jur erjlcn ^3?rarfu unb Äcrrlid)tcit fommen,
fonbcrn nur quasi Ariel fein werben. VKlioli unb anbcre neuere (£rcjieten nebmcn ti in bem
©tnnc: „3crufalem fp(l mir bccb 'Jlriel bleiben," fo |1art eg aud) bebrobt unb c^eänf^ftii^t wirb —
ndmlict burcft Sennadierib, ber am (inte unoerriititctcr ringe abrieben mu§. Tie LXX babeu
bicfc ÜBorte nicht. — 7) "1113 „wie im ilrcifc ringsum."" LXX << Sn3i<y )le Ulfen IIID-
8) ri"lVP „5?eliigcntn3öwerfe" b. b. SBciüe. Ti/r/ovf. — 9) Du wirft fo gebemütt)igt werben,
Wie (Jine'r, ter jur (Erbe geworfen wirb unb nicbt me^r auftleben, fonbcrn nur Icife unb wifpernb
um "ÖÜlfc rufen fann. ««/ rarreivuii//m)VTai äi, t//v }fjv oi 'A.6yoi aov Kai nr rr/v yi'/v oi a6)ih aiiv
öicovrai. — 10) 3l{<ip „wie eined 3;obtcnbefd)Wörcr:^, oberroie eincö :öaui^rebnerd, ober (nact)
©ffcniuö) wie eine? fS^fpcnftC^." Kai eanvTai üg ol (Ixjvovv-ec turf/c yfj^ ?'/ ouv// mn'. — H) k<iI
ixpui ri Ma(p(»f // pwi7/ aov n<jdfV!}(Tei. — 12) ^ierour^mu« nimmt bier Staub ciU 23ilb bcr un=
jäbligcn 9)?cnge bcr ^cinbe. 'Jlücin na* bem Sontcrtc unb nacb ber Wcinung ^er meiften
ßrcgctcn ift er atö '-öilr ber Cbnma^t bcr J^einbc ^u nebmen. Xcnn bcr 3-^ropbct macht bier bi«
auf^JP. 9 eine SIbwcictjung oon ber bcginncnbcn iRcbe unb fcbilt-crt bag üüoö bcr Jcinbc. «ai
icrai wf Kvvioprb^ Ötto rpoxov ö tvAovtoq rüv aaeßüv. — 13) T*Q3 „Wic SprCU;" wf j^roi/f. —
11) „plö^ilic!) wirb bcr '^nwti verwebt werben." (Je itt bamit SennaAcribs 5?ieber(aiic gemeint.
Kai larat üg arr^fii/ rrapaxpv/'n Trapn Kfpior aaßa<lj-&. — 13) I)ic SJCrfcbicbencn Strafen, bic bicr
genannt werben, finf wabrfd)einlicb nur figürlid) 5U nehmen, — 16) LXX immer 6 rr/ofrof,
äuc^ i5. 8.-17) iTi 'loparj?.. — 18) LXX fügen bei : i-i 'iq)ovßa/J/p. — 19) D^p'VÖfl
n? „bic c^ hebrängten;" ol ■&?jßovTeg air/'/v. — 20) sK/Mr/re Küi tKff-?/re „werbet phnmd(^tig
«nb ilaunet." — 21) l^tTT li^tJ^'jL^W'll »^Icnbet euch unb fcib blinb;" nach Tcrcfcr „fcbet
jlarr unb büdet fleif ;" nac^ 3>ii"*i „^crblcnbct eud> unb \^crb(en^et Slnbcrc." LXX fehlt,
Xtx ''Prophet wid fagcn, bap bic Dinge, ^ic fcmmen, ba? (£r|launen bcr Wcnfd^cn im hi^d)flcn
($)rabe erregen werücn. Xcr ^mperati? tlebt anilatt bee; guturumS bcr ?cbhaftigfcit halber,
mit wc(d)cr ber ^^rophet fpricht. — 22) "ID'iT'nSt 11*^ V'''ih^ )1^l^ „trunfen finb ftc
T •• : ^ T I - : |T
unb ifl bod) lein ffi?cin, taumcinb unb ift bod) fein bcraufchcnb ®ctränf." raö Staunen unb
(Entfe^cn mad^t fic wie trunfen unb bcraufcht. Kpm-a/JjaarF »vk ä-b ciKspa (Mi hnb oivov. —
23) r>)ott wirb aud) ^ic CEinficht^ooltcn im a?o(fc, Die ^-Topbctcn, bic 3?cr|lebcr unb (>3cfce,geber
bie ©ahrhcit nid^t erfennen laffcn. 'iJIad) ^icroniMnu?, Gnriüu« unb ^JVccopiuei ijt hierunter
^Vophetcn unb ik^rftchern nicht bic ^crfon, fonbcrn ba>? JOort 5U oert'iehcn: „ß^ott wirb bic
SBortc bcr ^J^rcphcten unb iU^rftcher ocrbüdcn." riefe 5{uö(egung fd)eint crfünflclt unb gcfucht.
24) niH'Di'NTriN {<^^ön^ „idi wie nod) ferner wunberbar hanbcin an bicfcm Solfc,"
b. ^. ic^ will burch meine 2i}unbcr ihre Unweieiheit unb meine ßJrojjmuth funb tbun. npogßiiau
rnv utra-&dvai ruv 7.nbv to'vtov „id) wid c5 nod) fcmcr i^crfc^cn (oDcr untvtnpcrn), bicfc? i^olf
ba." — 2o) nal äjTo/.tj rf/v crocpiav Tior aotpi'.w, Kai rr/r avvfdiv rüv avverüv Kpi'ijiu. —' 2G) b. h.
bap ihr ohne fSJott eure .^ü(fc bei ben Slegt^pticrn ju fuchen gebcnfct; f. (£ap. 2S. —
27) DDDön "P «u>"fr 3?crfchrtbcit!" LXX fehlt. — 28) 9Bcnn man an bic gemcinfamc
Ve^art ^C'n* H^i, fo mu^ man übcrfc^cn : „aU wenn ber ^^chm bcm Xöpfer gleid) ju ad)tcn
" T ••
wäre." o'vx WC TTjy/.of tov Kepa/iiug /.nyLa-dl/aea&e; „Werbet ihr ttidU wic Xöpfcrfoth gercdjnct
werben?" — 29) ol o-?w-wi- pF. F-oil/mc; —30) Ter ^Vophct fpriAt bicr grope Um
dnberungen (kWi, bic t^or fiel) geben werben; na* -ipicroniMnuei, Sin-illui*, Xbeoborct u. 91.
befonber^ bie 'Verwerfung bcr ^"subcn unl» bic 53crufung bcr Jöcibcn. Ter l'ihanon finubilbet
nad) ihnen bic .Reiben, bcr Sharmcl bie 3"ben. tdi -)Jad)fo(genPc papt adcrbingei am 'i^cftcn
JU biejcr (Erflärung. pETartdijatrai ü \ij3avog, (l)r rb bpog rb S.tppt:?,, Kai rb Xi:put/. dg 6pi'ubf
/.oyiffdr/cterat. Dercfcr überfe^t ba« ©ort SpiD mit „f5tur," unb h^tt ben 93cr3 für einf
fprüdiw&rtliche JRebcn^art, wcIAe eine gropc Siei^olution, burd) bic '3l(lci^ bcijcr wirb, aui^brücfen
(oll. — 31) „werben fic^ fort unb fort freuen." — 32) b. (). in fiiott O^r^el»?. LXX fc^lt.
188 Der ^rop^et 3faiag. 29, 20—24. SKnm. 33—42.
^3) ^N^pnO >M( at6 fd&ulbig erflärten bie ?eute in ber 5Rebe." — 34) „bte bem Älägcr
t>or btn 2^orcn (bei ®ericf)t) Schlingen legen." — 33) pH^ llinD 10*1 »""^ ^ie t«r^
irug jlürjcn ben (Yxxiä^kn." ün iTr/.ayiaaav f-' äJ//>o/r öiKaiov „weit fte qudUcn ben ©cremten
mit ben Ungerechten." — 36) Dp^* n'lp'"?}^ f^"" überfe^t »erben: „ber ^err bc« ^aufe«
^"safob." — 37) sc. Dominus, w äcpijpian- i^ 'Aßpaäft. (Je ifl fd)it)er ju erflärcn, wie biefe
SBcrtc ttx LXX ju nebmen feien. a'ieücid)t ijt bamit gefagt, baji .^au? 3^ifob fei in ^er fiJe-
fangcnfcbaft s?cm l'anpe 3tbrabami? abgcfonfcrt gewefen. — 38) „für je&t wirb 3*^fob nicbt ju
3cbanbe.n." Tarunter ifi nadi (Einigen ^u i^erftebcn, baf? '^3ott fein l^clf bei ber beijcrtlcbcnbcn
i^e'.agfvnng ^on '5citc Jcnnadicrib? md)t werfe 511 '^Aanben werten laJTcn. 'Jlflein mit StiriUuä
nur "ibomae '?(gu. bürftc man cg ftgür!id)cr im wetteren 3tnne nebmen, unb auf bie itinfer
^uifobi? im m'-iftifd)en Sinne auefebnen, weldie bei ber grcf;en .Hataftropbe, bie in Jvolgc Per
(irfdninung (£briiti vorgebt, niitt werben \n Sdmntcn werfen, obwobi |le iMciej 3U leifen
babin. — 39) ^"nn* „erblaifcn"— wie e>5 bei grcjjen ^cbrecfen ju gefd)eben pflegt. ixtrajinKii .
HO) ^(^A) bem .^ebr. überfegt man gcwöbniid) fo: „^ieimcbr, wenn feine Äinber (bie ^uben
näm(ieb) ffben ba? ®crf meiner .^anbc, werben fte meinen 9Kxmen beiligen . ." 2inn : iDenu
fad grofse iCn-rf ber 'i^efrciung unb (Sriöfung vor lu'b gebt, tann wirb cr|l fic .g'eiligung meined.
•Jfamenj im eminenten Sinne fiattfinfcn. n"/'/: h-av iöuai rä rmva ah-üv rä ifjya iiov . . ml
<i-;/(t(jovai rbv äyar 'lanwß. — 41) „fte Werben fürct)ten ben Wptt ^jtraetö," Kai rbv ^ebv Toh
']<7f>a7)?. <poßi/^//aoyTat. — 42) D^J^"^ "^'f ???urrer, bie SL^tberfpenfligen werben l'e^re (Dp^
,, lernen") annebmen." ol (^ j oj ;, i'^oiTf'f ya^i/'/aoi'rai Inanohtv neu ol y/.uaaai a't ijjE?.?.iK0voa{
luui'/aovTut /.lüvlv tip/'/vi/v,
Caput XXX.
1. Vae filii desertores,^ dicit Dominus, ut facerctis consilinm, et non
ex me: et ordiremiiii telum,^ et iion per spiritiim mcuni, ut adderetis
})eccatum super peccatum : 2. qui ambulatis ut desceudatis^ in Aegyptum,
et OS meum non interrogastis, sperantesauxilium in fortitudine Pharaonis,*
et liabentes fiduciani in umbra Aegypti. 3. Et erit vobis fortitudo Pharaonis
in C'onfusionein, et fiduciaumbrae Aegypti inignominiam. 4.Erantenimin
Tani principes tui,^ et nuntii tui usque ad Planes })ervenerunt.*^ 5. ümnes
eonfusi sunt super po[)u]o/ qui eis prodesse non potuit: non fuerunt in
auxilium et in aliquam utilitatem, sed in confusionem et in opprobriuni.
<). Onus jumentorum Austri."^ In terra tribulationis et angustiae leaena,
et leo ex eis,^ vipera et regulus volans portantes super liunieros
jumentorum divitias suas, et super gibbum eamelorum thesauros saos
ad populum, fjui eis prodesse non |)oterit. 7. Aegyptus enim frustra et
vane auxiliabitur: ideo clamavi super hoc:'" Öuperbia tantum est,
(|uiesce.'' 8. Nunc ergo '^ ingressus'^ seribeei'* super buxum,'^ et libro
diligenter exara illud, et erit in die novissimo'" in testimonium'^ us(iuo
iuaeternum ; O.populusenimadiracundiam provocansest,ettilii mendaces,
lilii nolentes audire legem Dei. 10. Qui dicunt videntibus: "^ Xolitc videre:
*'t aspicientibus:'^ Nolite aspicere nobis ea, quae recta sunt: loquimini
nobis placentia,-" videte nobis errores.^' 11. Auferte a me viam,^
declinate a me seraitam,^^ cesset a facie nostra'^sanctus Israel 12. Prop-
terea haec dicit sanctus Israel : Pro eo quod reprobastis verbum hoc, et
sperastis in cahimnia et in tumultu,^'^ et innixi estis super eo:^
lo. propterea erit vobis iniquitas haec sicut Interruptio cadens,^ et
requisita in muro excelso. quoniam subito, dum non speratur, veniet
contritio ejus. 14. Et comniinuetur sicut conterilur lagena"** tiguli contri-
t)er ^rop^et 3fai,i?. 30, 1—2. «Hnm. 1—4. 189
tione pervalida:" et non invcnietur de fragmentis ejus tcsta, in ([via
portetur i<;niculus de incendio, aut liauriatur parum aquae de fovea.
15. Quia haec dicit Dominus Dens sanctus Israel: öi revertamini et
quiescatis,^" salvi eritis: in silentio, et in spe erit fortitudo vestra.^' Et
noluistis:^- 10. et dixistis: Nequaciuam, sed ad e(iuos fuj^ionius:^ ideo
fugietis. Et super veloces'^^ aseendenuis: ideo velociores erunt, qui per-
sequentur vos. 17. Mille homines a facie terroris unius:''"' et a faeie
terroris quinque fugietis, donec reliuquamiui quasi malus navis^' in
vertice montis, et quasi signum super collem. 18. Propterea expectat
Dominus ut misereatur vestri: et ideo exaltahitur^^ {)arcens vobis: quia
Deus judicii Dominus r^"* beati omnes qui expectant eum. 19. Populus
enim Sion liabitabit'"-' in Jerusalem:*" plorans nequa(juam ]iloral)is,"
miserans miserebitur tui: ad vocem clamoris tui statim ut audierit,
respondebit tibi. 20. Et dabit vobis Dominus^' paiiem arctum," et
a(|uam brevem:" et non faciet avolare*' a te ultra doctorem tuum : et
erunt oculi tui videntes praeceptorem tuum. '^ 21. Et aui:es tuae andient
verbum ])0st tergum monentis:" Haec est via, ambulate in ea: et non
declinetis*"* neque ad dexteram, neque ad sinistram. 22. Et contaminabis
laminas scul[)tiliura argonti tui,*^ et vestimentum conflatilis auri tui, et
disperges ea sic-ut immunditiam menstraatae.^'^ Egredere, dices ei."
2j. Et dabitur ]>luvia semini tuo, ubicumque seminaveris in terra: et
panis frugum terrae erit uberrimus, et pinguis; pascetur in possessione
tua in die illo-''- agnus spatiose: 21. et tauri tui, et pulli asinorum, qui
operantur terram, commistum migma'^^ comedent sicut in area'* venti-
latum est. 25. Et erunt super omnem raontem excelsum, et super omnem
eollem elevatum rivi currentium aquarum in die interfectionis multorum^^
cum ceciderint turres. 2G. Et lux lunae sicut lux solis,''*'' et lux solis erit
septempliciter sicut lux septem dierum in die, qua alligaverit Dominus
vulnus populi sui, et percussuram plngae ejus sanaverit. 27. Ecce nomen
Domini venit'^' de longiiKiuo,''''^ ardens l'uror ejus, et gravis ad portan-
dum:'* labia ejus*'" repleta sunt indignatione, et lingua ejus^^ quasi
ignis devorans. 28. Spiritus ejus velut torrens"-^ inundans usque ad
medium colli^^ ad perdendas gentch"' in niljilum, et f renn m erroris,^
(^uod erat in maxillis populorum. 29. Canticum erit vobis sicut nox""
sanctificatae solemnitatis, et laetitia cordis sicut qui pergit cum tibia,
ut intret in montem Domini ad fortem Israel. 30. Et auditam faciet
Donunus gloriam vocis suae, et terrorcm bracliii sui ostendet in commi-
nalione i'uroris, et flamma ignis devorantis: allidet''" in turbine, et in
lapide grandinis. 31. A voce enim Domini pavebit'^'^ Assur virga per-
cussus. 32. Et erit transitus virgae fundatus,'''' quam requiescere faciet
Dominus super eum in tympanis et citbaris: et in bellis praecipuis'" ex-
jtugnabit eos. 33. Praeparata est enim alj beri Tophet,'' a rege prae-
paruta," profunda, et dilatata." Nutrimenta ejus, ignis et ligna multa:
liülus Domini sicut torrens sulpliuris succendens eam.
i* OH'lD "^'*-' ^'•^'^^'■ft.HMtrtiiV^u." ü-ocTÖTni. S?cun ttc ;[\u^f'M"ii"tMintcrraH^[nn bcjKbcu,
aiö in (iiott, um i^Uitb iinc- .^Jülff ju fmtcn, fo ift tief; 333itn'rvcnrtuii'cit auf 'Olbtrünniiifcit.
renn ilc fiiit» ja in^f (sHnteö; (>)ctt t)l tbr .Hönuv — :2) HDp^ nOJ^I „unb ein ^i-imbnii'?
iu ütlief;cn." cvnh'/Kar (firni/'/aaTe). — Ü) „ric ibr euit auftnad>rt, UHi nacb 'JiciV-^^tfn iMii^it'
JU iV-'oen." Jl'enn "u!f»^ v-d) im (^H-M-änae befan^, ba war immer ba-? crile 3Bort ber unalaiibiat""
r^uuKv.'lH-r: „Jlkabca ivir uns an "^tri^-^ptcn;" l\. Hvj:. 1;^, 21.— 4) f. l>. auf ccn 3 dju^
190 Der 5>ro}>^tt ^\aiai. 30, 2—17, Slnm. 4—36.
3[egt5ptciie. Kai aKETTaa&fjvaL v-b K'iyvTZTiuv. — 3) IHC^ »ffin^ gürflen," b. ^. bie 95orne^mett
a«a 3uba— famen nac^ Xaniö, 7^^^, ber berübmtcn Äönigöjlabt am öjHicfeen 9JiIarme. hn
t'ia'iv iv lävn äpxrM ar,E'>oL TzovTjpoi. — 6) D^H ti^ Äo^5tif^en Hues genannt, »on ben
" T
fSrifchcn ^eracleopcli?, Stabt auf einer 9?ilinfet Wittelägi^ptcn«, bamaB »abrf*einlic6 ®t$
einer ber Xmafticn. LXX fcblt. — 7) 2ic bolcn ilc^ 'J^efdjdmung ftatt^ülfc. fiärriv Ko-Kiäaovai
■rrpdc ^-aöv „fic mÜbeU ficb SJCrgeblid) beim 230(fe;" cf. C. 19. — 8) V üpaaig tüv rsTpaTzöiSuv -üv h
rü epr/fiu. (£? betrifft biep fi3cficbt ben 3u9 ffr G3efanbten, bie mit reichen (öefcbenfcn auf
ifafitbicren nait 9(egt)pten geben 19, 2-4. — 9) Tiefe ©orte finD aU 3>arantbefe ju nebmen:
„XDO l'önje unD Ücanh, Cttern unb Serafte, trnt^, ftnb." 3^er ^3>ropbet Witt fagen: Sie tragen
ibre Scfici^c an ben Ort, wo ni*t nur feine .^ülfc, fonbern nur noc^ groperc Uebel ibnen
begegnen. Si^ iVitablu?, ''Pagnini, Sancbej. Jpiercnt^mue! bä(t bafür, 3faiaö bcjeicbnc mit
ben bilben Ibicrcn bie ^ut'en felber; fö Snrißu?, ^ainno, goreriu? u. %., roelcbe ^Wcinung ftdj
nicbt v^obi begrün^cn la^t. '»Proccpiu«' fiebt bie (3b^in unb Tämonen ber Slegi^pticr bamit
bejeicbrtet. Tcrefer fagt: „3u biefem iUitfe, bas rocticr ficb felbil nocb Stnbern belfen fonnte,
Pebten um .iJülfe bie Gliben, rt^n bercn lU^rocn unb i'ön^incn \o manche tapfere Reifen, bie mit
l'öirenmutb ^em 'ßdMc entgegen gingen, Scblangcn unD fliegenbe deraften, ober fo manche
llugc ^'vfltiberrn, bie burch Scblangenlift ben geinb beflegten, cntfjjrungcn waren." h t^ ^'/.iipeL
Kai rif ffTEvoxiopi? Xeo)v Kai aKVfivoQ /JovTog, tKfit?fv kui äamÖFC Kai eKjova äaTziöcjv —ETOfiivuv, ol
itpepov errl öVuv kuI Knutf/Mv Tot' tt'Aovtov aiirüv npbg fh^vof, b ovk i)(j>E'k>jaei avTovq. — 10^ äiräyyet-
Uv aiVoZf. — 11) tyy^ DH Dil")"' ftn 'Bortfpiel: „ba^ Joben ft^t ftitt." Slcgapten, ba3
man $Rabab b. i. „leben" nennt, fiijt fein fcbön rubig unb lä§t 3?rae( im Stiche, bn fiaraia
V TzapnK/.Tjaig vfiibv airr/- cf. IV. Reg. 17, 4. — 12) Xiefer 33efebl gebt scn (S5ott auö, n?ie
jener 8, 1. — 13) {<i3 „fomme." Ka&iai. — li) Dfij^ „»er ibiien." LXX feblt. —
13) b. 5. auf cirte a;afel oon Sui^e. ITl?*'?)^ f,a«f eine 3;afel." irri Ttv^iov „auf eine Sd^reib«
tafel »Ort löüc^ö." — 16) ]]1\1H DV*7 ''ilPi) """b f« f" f«r ^^^ fpäteften Xa^c ;" bn kcrat
t'ig r/fiipac Tavra Kaipi^i al. Katpüv. — 17) LXX feblt. — 18) rnlg 7rpo<j>T/Tais. — 19) ToZf rd
vpäfiata öpüfft. — 20) nlp^n „®latteö," b. b- Schlüpfrige« ober ©(^meidbelnbe«. ä?.?.a
„etn>aö 3lnbere?." — 21) ill^nnp „XÄufcbungcn." htpav Tr-y.avT/mv. lie 5}?cnfc^en roollen
immer 'SlngencbnK? börcn, waö bie Tbren fißelt, ob e« n?abr ober unirabr fei._2owar e« einfl
unb iil jc^t rtocb. 511^ man bem 'jpbt^fifcr Strabo vorwarf, fap er nid)t fc !>iele ^cbüler babi, me
WencDcnui^, gab er jur "Jlntwort: „®aj 2Bun^cr, bap e? mebrj:re gibt, bie baä 5?al>, al^ bie
bie Salbe lieben." 5^aben ift Sad)e ber SBeicbliiten, ficb falben eacbe ber Starfen, bie in ben
Äampf geben. — 22) 'IITl'^Jip T))0 ,-g»-"bet ab i>om ©ege," b. b- oom (liefere TsJctte«.
äTToffrpeipaTE ijftng ärtb rf/g ööov rairr/t;. — 2?$) n*^i<"'4^ MDt^ /,bCUget flb COm^fabC;"
ä(tii?.e7e äf ///lüv rbv tpißoi> to'vrov. — 24) *in'3tJ^n »tb^t >veg »Ott uu^ ben .^»eiligen S^r^ifl^/'
ober tt?ic no* je^t bie .^Religicn^fpottcr fagcn: „i'afjt xim in 9iubc mit bem .Herrgott." hiptlere
ä(f //fjüv rb /byiov rov 'löpni/'/, „ta« Crafcl O^vaclö" (baö prcpbetifdie SBort, bfle ©Ott ju un*
fprii^t). — 23) n^^T ptJ*i/3 'A^f bcrt C^eiraltigen unb 23er!ebrten." enl ^eiiSei. — 26) kqI
brt iy6yyvaa<; „unb wcil bu gemurrt unb auf biefe iWfbe biet) ge|lü^t bafl." — 2i ) 70^ T^^ÖD
nD.3p*J npln^ ny2^ 'M^ *>" S^'^- ^" ^^" einfturj br^bt unb üö) bert?t?rbiegt an bo'ber
WaUCr." 'Jc ff<,V"f niiTTov napaxpfllia ffö/-f<Jf bx^'P'H ca'/uKviac. "^— 28) /^J ,/^efä^/' äyyetnv.
29) niriD „}erfcl)lagen." „^eirael« SRi§ »irb fein, reic wenn mdn ein Ibpfcrgcfi^irr s^rfAIägt."
/.fTTToi). — 30) Trcra^j;*;. ^^ 31 ) Kdi ^rdiorj tvov >;G\}a. bri i-iTToi-detc trrl rulc /laraini^, uaTuin
7/ iaxi-c V'j»' iyn'p'^v- SBeld)' ein leidUce, bequemet, ja licbltd^c6 Wittel bietet bier ßJott feinem
i^olFe unl> jetcm feiner Ticncr unb i^crebrer an, um jum ^cile jU gelangen! So fagte einjt ber
(£ngcl aucb jum bl. •Jlrfentu«.: 8i vis esse .salvus, fuge, tace. qniesce. — 32) „aber ibr batt niAt
getrollt." Kai oIk i.3oi7.Ea^e ÜKoveiv. — 83) Dlllj Ö^D''^^_ .-^luf 'Kcffcn rcoßen wir flitben,"
34) i. e. eqiiort. i:ri Koi'pmc ävaSäraic „auf fdiucücn ,£)cngtlcn." — 33) n")^JI /,t?t^i' bem
Proben." „Jaufcnbe werben flieben, wenn Siner (aue bem ,^cere beg Jfinbe^) brt)bt. Sllle
ober werbet ibr flieben, wenn fünf broben." ,v'^"" ''"' <i>''V'/p n'öf (S)£iiovTnt. Kai fitä (puv^i) ftivre
oeviovrai -oÄ/oi. — 36) Wie ein ^Jiaftbaum, b. |>. wie nadter SBaum auf bem 33er3e. 9ta(^
Der ?)rop^ft 3faia«. 30, 17—30. STnm. 36—67. 191
^icrontjmu« u. 21. »ifl ber 5>rop^ft fachen: ffbr »frbct ncdi ali ein flelncr fRcft übrii^ Melben,
btx gleich btm Wafle tinc^ untcrgcgan.qcncn Schiffe« auf ber SlnbiJbe aufgcpflanjt TOir^, um 3U
einem 3"^*«" J" biencn. — 37) D^DHI? üll^ /.f«" n^ii^t M auf/ u»" f>d> «"rer liebreich
anjune^jmcn." — 38) Denn bcr Jperr x\t ein @ott oon (flndbigem) ®eric^te. — 39) DjT*»
»pfür aber bie 9?cucren joscheb „wobnenb" lefcn: „bu iPcIt von Sion, wobnenb in 3crufa(em,
wirft nid)t rceincn." (S/öa /.aöi- äym ev Ikji' olKrjnei. — 40) frficint bicr ?cm 'iPropbctcn betont
ju fein: „in ber »^riebenfftabt." — Hl) Tiefer C{an\e npcfc übricie i'er? lautet LXX : Kai
'lepovaa?.>/u, KAav&uo iKAmvn', fifrjaov fir. — 42) Sinn: Tcx .£>crr n?irb eucb jwar noc^
mancherlei 9?ot^ fi^icfen, aber an ber .^auptfac^e wirb e? nicbt feblcn, ibr n?erbet immer mit
£e^rern ber SSabrbeit »erfe^en fein. — 43) iy DP?? »Srob ber Xrübfal." äprov i9//V'^üf.
44) yrn D*D /-^Baffer ber Stngft." j"(J(jp (rr^w „fdr3li*e3 SJBaffer." — 43) Kai ovk in fi^
eyjiacial aoi oi -rzAavüvTe^ gf. — 46) roif rrAaivLiTaf oe „beiue '-öerfübrcr." ^Iciä) .fi>ieron!:)mU^,
dmUüi, Ibecbcret, ^rccopiu^ fpricbt bier ber 'Jiropbct t>on ber bcfcli;ienben Jeit, ba Gbriflu»
fein ^Jltid) in bie JBelt einfübrt unb cö niemals febit in bcr rechten Vcbre un^ terfcnntnif?. —
47) b. b. bcö \.'cbrere, ber bir überall bc.accjucn, fCi^ar oon binten bcr tid) mabncn rcirb. röv
OT^iou) <Tf r:}.avT]aavTui\ o'i /tyovTfi;, uvrij r) ii()üc. — 48) Tro/jtci^tj/ui' tv uvrij tire (h^^iii üte äf>tarefja.
49) DHi^QP "^'"^ Werbet cili unrein erfldren ben lllbernen Ueberjuoi eurer (55öl;,enbilbcr."
Knl fiavFic TU el6tj?.a rä TrspiT/pyvpcj/ieva Kai TrepiKexpvaufieva '/inTu TToiijaijc,. — 30) i^al '/iKnfjari<;
«f vöijp äTTOKa&T;/jev?/Q Kai üg KÖnpov Ciaeiq avTO.. — 31) febtt bfi LXX. — 32) ?l*JpO Hl/"!*
Drnj "13 Ninn DT''^ „«reiben n?irb bein 33ieb an jenem ^^age auf weiter glur." Kai ßoa-
KTidr/aeTal aov rä kttjvt] tjj TifiFpa eKeivy TÖnov iriova Kai evpi'xt^pov. — 33) T**,t2r? /* /21
„gefal^eneg 5)?engfutter," »etchcä bcm 9?ieb aU i'ecferbitTen iiift. Taö Wen.iT^futtcr, farrago,
beflanb au^ ®erfle, ^afer, 2öicfen unb i^obuen, unb rcirb gemifcbt fcwobl gcfviet ala flccrntet.
Plin. X. H. 1. 18. C. 15. (Vvpa ävarctTTfin^iha ev npn^r/ Af/uK^a/fiivy „5preu gcmifcbt mit
geworfelter ® er jle." — 34) rTlfODI niTlD ilir"!^!^ „weichet geworfelt mit 2Burffc{)aufeI
unb Schwinge," b. b. forgfdltig gereinigt i|l. — 33) Ter 3ufl^nb bcö Jvrieben? unb ber Jvüöe
wirb berbcigcfübrt burd) ben Untergang bcr Trängcr, bcr fyottlofcn, juncicb)^ bcr xHffnricr, bann
aller j^einbe 3^rkicl«' un£> feinet Wcfalbtcn. Obre ^^racbtgcbäubc, turres, fönncn auch im
figürlidben Sinne für „bie Stollen" pcrftanben werben. — 36) Sin bcrrltitcS '.yilb bci^ glücf-
licben 3«ftiinbee O^raeU, ivclcbcn ber '•yropbet i>oraui?ftebt, mag man baruiiter bie Jcit na* ber
fcbrectlidien itataftropbc Scnnacberib? ober bie nad) ber babtil'onifd)cn '^U-fangcnfdmft (mit ben
JRabbinen, mit iNatablue, SanAe^) ober bie 3nt be? ')f. ^. (mit Gi>rillu5,"'ä.M-ocovMU0 u, 51.)
ober bie ewige Scligfcit (mit .f^icroniunus, .^ainno, l'oranus u, 51.) i'cri'tcben. SduMi bemcrfen
bier l'od) unb JHeifd)!: „'>Hcid) fieben Sonnen IcudUct am (£rUM'ungs?tagc bie (Sine (geizige)
Sonne, beberrf*enb unb t^ermittclnb ba? ijollc, ewige i'eben, welcbc? rcr Sreatur burdi Vie
Sübne im .ticitanbe ju 2beil gcwort>cn. 3lrt bie Stelle ber ftevnenlofcn Sünbennadn tritt eben
nod) inncrbalb JKaum unb 3tit, bie ber nimmer cnbcnbe 3:ag ber in-rflärung aufgebt, bie.Hird)c,
wie bcr Wonb, t'idit *oom \'id)te cm^^fangcn^ \u\t mittbeilenb, um uui^ 5u leui^ten, burd> Dae
I^unfel ber grbenpilgerfd>aft." — 37) Ter 9?amc ift bicr für bie „Waicflät <^3ottee', für (!i3ott"
felbft ^u nebmen. Cs3ptt wirb tiorgejtcllt als fommeub, um '^iericbt ju bglten, fei co, baf) man
barunter bas (i)erid)t über Sennachcrib ober über '.üabplon ober über bas treulofc Israel jur
3eit bes 9i?efilas ober bas le^te allgemeine (^3erid)t verliebe. — 38) b. b. nad) lange vnnau^-
gegangenem 9iatbfd)lu|Te. <^iä xpövov. — 39) „gewaltig ffl ber i^ranb" (feines 3orneS). unh
AviT/r rb '/uyiov rüv ;t-e<//(jf avrov. — 60) /ityiov ahrov, — 61) >) öpyr) rnr \^Uftov. — 62) ui;
v6u)p ev (pdpa}ji avpov „wic rci^cnbcS ©affcr im Xbalc." — 63; „bas ben Wenfdien bis an
ben ^ali rei*t," b. b. fie ju crtrdnfen brpbt. HVri* INIVlJ/- wörtlidn „bie junt Jpalfe
Wirb es t^eilen." !£ie LXX trennten bas legite Sort unb gaben es mit nai <Uapt^i/aemi „unb
bas 2Da([er wirb Hd) tbeilen." -^ 64) }^"ltJt' nt3J3 D*1J1 HD^hS »um bie 23i,Ufer ju f^wingen
: " - T : • T T -; ~
mit ber Sd)Winge bcr 2?ernicbtung." mv mpäiai e-dvi/ irn Tr/avi/Gfi uaraia. — 63) [p'1'1
il}!^r}'^ """^ ^^^^^ ^^" 3ki"i" hin unb her an ben 23aden ber a?ölfer." 5?ach 3lnbern: „ben
3aum bes 5rrthums anzulegen ben ^^Jationen." 9?a* ber a?ulg. ift bier bie J)iebe'oon 3ci^'-'»rung
„bes 3rrfal»3»iumcs," son bcm bie iUHfcr gebalten waren, ßs läfjt \iA fo aurii nad> bem.^ebr.
nebmen. Kai Suj^FTat avToh^ rr/Mvi/aig kuI /.r/rl<tTat nvrovr Knrä rrpönoiTTov av7<l>i\ — 66) „^h^
mmt fingen/ wie in ber gefinac^t, ober wie bei ber Slnfunft frember 5Daafal;trcr." — 67) r£JJ
192 'Der ^Jvop^et Sfaia«. 30, 30—33. 2(nm. 67—73. 31, 1—2. SHnm. 1—3.
„<51ut^." „(13ott wirb feinen ^cxn erciie§en in j^f^intmfn, »^futbcn, 5Bettcrfturm unb Jf'agfl."
Kepavvüaei ßiaiui;. SÜIc biefe Slujbrütfe finb Her mebr finnbilbliii) ju nebmen. — 68) r'/rrt/^r;-
covrac 'Aüüipm. — ß9) V^l^ Ü^J* "IC*N .110*1,!: HüD IDVQ Sd «"Hb jebcr Crt,
jro bie iRutbc bcr 3ii*t eintreffen wirb, bic ber .^err auf ibm (bcm ^Iffs^rcr) rubcn \i%X, nnrb
fein in 'J.^vlUfcn unb t£it^ern . ." x-nl ha-ai av-C.) KVK/vüev, ö\}ev r/v avT(l>i' t/ i/.~(f 7//1; Jo//i'^f/'of, i^
5 rtfirof tTrerroidei. avTul /lerä rviiTrävuv Kai Kt&äpa^ T70?.eu7/C!ovatv avruv . . — 70) iltDUl^JS
T ; ■ ;
n»3?ljf^ „in flctümmelijoflen Kriegen," f« ^FTa,h?.>;c. — 71) „Xopbet (bie 2?cnrcfuniV) ifl
T :
lännft bereitet;" cf. IV. Kep. 23. K). Ta in bicfem Crte früber beni9}?o(ocf) bieÄinberc^eobfert
recrfcn, licp ibn ijiMla? burcb i^erbrcnuen fcn 'Jlci'ern unb '"})^'nütcnfnocbcn jum ^!l3eclcn|ian^c
beö (^3rcucläi um i'cb äffen. Ter ^'ropbet ^attc !ein 53ilb ftnben fönnen, n-^ehte? 'JliJurg (Snbc
büflerer unb f'd)linuncr bcu'irt^ncte. nh ^äp -po //iwpw n~n/r//^ijGy (meViUii Complnt. a-aniüi/frij).
®ie betraii)tetcn rfilön 't'«^ '-Berbum: „bu njirfl öctäufi'^t werben." ^m Cod. Alex. oi. jap
vpö rijxEpüv ä^cTr/x}//<ry. — 72) TlStp? »'^f'" Äiniifle bereitet/' b. t). bem Äönige »on Stjfur'
bem T^üfilcn bcr Uniildutiiien unb ,"?cinbe ^^raeU^. /i/) kuI ooi T)Toi[iäa-&ri ßam^.evecv. —
7'5) nmip Il*nin p^^jl*«! »vertieft unb erweitert i|l fein .!po(5fto§," b. b. gro^ iH ba«
für ibn bereitete Strafiieridu. Xie SSuli]. jpg bicr baö SBcrt „Jpotjflop," nutrimenta, jum
folgenben 3a§. ih'/.a Kii^tva.
Caput XXXI.
1. Vffi qiii desceiidunt in Aegj'^ptum^ ad auxilium, in equis sperantes,
et habentes liduciam super quadrigis, qiiia multae sunt: et super equitibus,
quia praevalidi niniis: et non sunt confisi super sanctum Israel, et
Dominum non requisierunt. 2. Ipse autem sapiens' adduxit malum,'
et verba sua non abstulit:* et consurget contra domum pessimorum, et
contra auxilium'' operantium iniquitatem. 3. Aegvptus, homo, et non
Deus:^ etequi eorum,caro, et non spiritus:" et Dominus inclinabitmanum
suam, et eorruet auxiliator, et cadet cui prajstatur auxilium,^ simulque
oranes consumentur. 4. Quia hsec dicit Dominus ad me: Quomodo si
rugiat leo, et catulus leonis super pra^dam suam, et cum occurrerit ei
multitudo pastorum,^ a voce eorum non formidabit, et a multitudine
eorum non pavebit: sie descendet Dominus exercituum ut praelietur
super montem Sion, et super coUem ejus. 5. »Sicut aves volantes,'" sie
protcget Dominus exercituum Jerusalem, protegens et liberans, transiens"
et salvans. 6. Convertimini sicut in proiundum recesseratis filii Israel."
7. In die enim illa'^ abjiciet vir idola argenti sui, et idola auri sui, qusß
fecerunt vobis manus vestra^ in peccatum.''* 8. Et cadet Assur** in
gladio non viri, etgladius non hominis vorabit eum, et fugiet non a facie
gladii : et juvenes ejus vectigales erunt:'^ 9. et fortitudo ejus'^ a terrore
transibit, et pavebunt fugientes principes ejus:^^ dixit Dominus:^" cujus
ignis est in Sion,^" et caminus ejus in Jerusalem.
1) ^icrcni^mu?, Svnifiuet, ^aiMuo t>erftebcn barunter wobi mit wenig ^3runb bie 3uben, Wclcfet
nacf) bcr Sroberung .Tiffiif'ilnnc burd) ''?labud^ob^nofor nad) S{egi>pten floben; mit mebr ©runb
Sand)C3, 2ibam u. "Jl. jene, we(*e ^ur 3cit SalmanafTar^ unb^cunadjcrib? bei Siegi^bten J&ülfc
fudttcn. Xcrefer bcu'idMiet tamit bie Staateratbe bc^ «i^ntaö ö^diiaö; f. ''»O, IC; IV. Keg.
18, 29. — 2) D^n Nin"DJl1 ..flud) er ift weife." Xicf'cö SDort fpric^t ber 5>rop^)et in
TT - :
ivonifdiem Sinne auf. 5" t'C" folgcnben Sä^en jeigt er e^ beutlid) genug, ba§ feine 2Bei?bctt
eine riicl bcbere, alt bie ber 9(egrptier, unb bap fie überbie^ mit Wad)t j^erbunben fei, bie meit
über aüe 5}?a(^t bcr 2}fenf^en ge^t; f. 19, 11. — 3) er fü(;rt baö Uebcl ^erbei, toai immer \nt
Ztx ^roptct 3Hia^. 31, 2—9. 2Inm. 3—20. 193
5)icufi-{^en ba.icsicn aufbieten. — II) „er nimmt fein JPort nicbt ',urücf," »itcicb 9}?cnftfen, bie ton
tanfeub JHücfiiclnen beftimmt n^erbrn unb beute fo, mpri^'U anber? ^u banbeln ficb vevanlafit
(eben. — -5) e-i ri/v f'/.Trii'sa arrüw -//i uarnlar. — (i) „\MeiV.H''tcn ift ja boit uuv Wenfcb, nicht
(>Hnt." Xie liXX jieben biefecs ii>ort nodt 5um oorviui^^ebeuben 5a(je: Ai>i'--(oj' «ii^/jutoi
Kül oi' &f6r „(\tc^in bcu 'JlejV.^V'ticr, einen Wcnfdicn, nidu (ii3ott, iiej^en ba»? Jv'fifrf) bcr ^PferDc . .'
7) m'i n'iK tan .vn/x'hin. — S| feblt bei IjXX. — J)j '('f <iv tii-h/rjxiij rä npt/ rf/r 0(.)i-//c avrov kch
yrTr'/i^7/nni' k(ü r:, 7TA>'j\irK 7«r \^oiiiii< f-ro/'/dr/nar, orrcjr ,,bi6 bic ^i^ers^f ^ou feinem (^cfcbrei erfüllt
iinb |le beficjU unb bunt bei? 2d>recftnö 'siröfse erbittern i^emadn iXHMben, fo ileii^t ber .6err bcr
^cerfciMaren . ." — 10) v£orne!iu6 a Vapice bcmcrft: In Ifoiic notatur mlmr, in avibus
pietas, clciuciitia et seilulitas. Ä'ie 5ennadu'rib ^robt, bie Cuibeu ;ilcid) "Jicftern mit bcn
5uniKn ui '.^ernid^ten K», 14. fo m-rbeifjt '"'iott im ''•H'i^entbeil, fie ui nnibrcn unb ju beiicn ctlcieb
9tc|tern mtt bcn O'HUU'»- — H) HlDD „fd)LMienb bcbanbcln." -Fpirrnti/aErai „wirb frcunbtid^
bamit umtbun." — 12] n")D 1p'!2j7n IC'N? ,-?« bn", opn beut tttir fc weit abi^enMd)en."
olr//r ßai^f'uiv ßov7.i]v ihv/evoii:yo( Kdi :,r<i/inr. — lü) iin jenem 2ai}c ber auffadenben unb
nMinbcrbarcn ^'Hcttunii i>on ^er (skunitt 3ennvT*eribi^. Tiefe "Propl^ctic hm jcboA iKTOi§ aud)
einen no* aui?iiebebntcren («erid)refrei?. — 14) fcbtt bei LXX. — 13] IV. Kcir. l'.i, 35. —
lO) Vn* D/tD^ „ircrbcn frobnpfliAti;] (b. b. Sf{a*oen) ircrbcn." Tcrcfer u. 51.: „n?erbcn »er--
: ■ - T
Jvlijcn;" icovrai iig t/r-7^/ia. — 17) Trirpa jap TTepü.Tjtpi^ijaovTai cjf _-^;upn/i« Kfii rjTTtj-dtiaovrai „fie
n^crbcn scm "^diiw, n?ic mit einem 3BaII umv^eben unb ircrbcn befiegt werben." "ijl/tDD 1J^7D1
"llDi^' „unb fein %iU (2ro^) r^cri-iebt SMJr gurd)t." I^erefer: „sor ®^vccfen werben fte i5or-
beiiiebcn beren gefluniien." — 18) .^cbr. „mutbto^ ftnb oor bcm 'Banner feine dürften," b. %. fie
finb mutbloo ocr Wot'teei l^iuner, bvi? ud) ibnen j^e^ei^t bat, ober fie finb mutblc?, faum ba§ fie
eine? SPiberftanbe? wabr öieworben. ;> iVri^äjuv lY/Müt-rai. — 19) „fo fpriitt ber -ipcrr." räJf
/J-)ei Ki'ptoc — 20) b. b. bcJTen ücmpct unb Cpfcraltar in Sion. ßampwi ö^ ix^^ ^^ ^^^i'
a~epßa Kul oiKEiovg h 'lepovaa/J/fi.
Caput XXXII.
1. Ecce in justitia regnabit rex/ et principes in judicio prseerunt.
2. Et erit vir^ sicut qiii absconditur a vento, et celat se a tempestate, sicnt
rivi aquarum^ in siti. et umbra petrae* prominentis in terra desertu.
3. Non caligabunt oculi videntium," et aures audientium diligenter aus-
cultabunt. 4. Et cor stiiltorum^ intelliget seientiam, et lingua balbornm
velociter loquetur et plane. 5. Non vocabitur ultra is, qui insipiens est,
princeps:^ neque fraudulentus^ appellabitur major: 6. stultusenim fatua
loquetur,^ et cor ejus faciet iniquitatem, ut perficiat simulationem,'" et
loquatur ad Dominum fraudulenter,'' et vacuam faciat animam esurien-
tis,'- et potum sitienti auferat. 7. Fraudulenti vasa pessima sunt:'^ ipso
enim cogitationes concinnavit ad perdendos mites in sermone mendaci,'*
cum loqueretur'^ pauper Judicium. 8. Princeps vero ea/" quae digna
sunt principe, cogitabit, et ipse super duces stabit.^^ 9. Mulieres opulenta)
surgite, ^* et audite vocem meam: filiae confidentes'^ percipite auribus
eloquium raeum. 10. Post dies enim, et annum^ vos conturbabimini
confidentes: consummata est enim vindemia,*^ collectio ultra non veniet."
11. Obstupescite opulentae,^ conturbamini confidentes: exuite vos,^ et
confundimini,^ accingite lurabos vestros.^" 12. Super ubera plangite,*'
super regione desiderabili,'^^ super vinea fertili. 13. Super humum populi
mei Spinae etvepresascendent: quanto magis-^ super omnesdomosgaudii
civitatis exultantis? 14. Domus enim dimissa est,^" multitudo urbis
relicta est/' teuebrse et palpatio factie suut^- super speluncas usque in
194 Der freip^tt Ofaia«. 32, 1—10. Sinnt. 1—21.
aeternum. Gaudium onagrorum pascua gregum, 15, donec effundatur
super nos spiritus de excelso:^^ et erit desertum in charmel, et charrael in
saltum reputabitur.^ 16. Et habitabitin solitudine Judicium, et justitia
in charmel sedebit.^^ 17. Et erit opus justitiae pax, et cultus justitiae
silentium,^ et securitas^^ usque in sempiternum. 18. Et sedebit
populus raeus in pulchritudine pacis,^ et in tabernaculis fiduciae,**
et in requie opulenta. 19. Grando autem in descensione saltus,*" et
Immilitate humilitabitur eivitas. 20. Beati, qui seminatis super omnes
aquas/^ immittentes pedem bovis et asini.*^
I ) (J« ifl barunter junäd)ft (Jjcc^ta« ju »erflcfccn, im mi)(ltfAcn ®inne aber S^riflue, beffen
i5orbilb S^cc^iaö war. Sdleö, mai in biefem Sapitel uon tauten Suft^lttiifn getveiljagt wirb,
bejiebt fic^ fomobl auf bie ejccbiäifi^e aU auf bie c^rijlüc^e 3cit- — 2) tJ'^R '^^^ '"«" ^'ff i"»^
„3eglicber" ju überfc^en vpcgt unb auf bie „2?Drnebmcn unb dürften" beliebt. „@in Segllcber
ift fl'icicbfam eine ^ufluf^t ^^^^ ^fi" Sturme, niTN^DP?' ""^ ^^" Schirm »or Ungcwitter."
Terffer oerftebt unter bcm vir nur bcn S^ecbiaö. Striftotelei Polit. VIII. 10 fagt: „Vir Jörann
fcbaut unb fucbt nur feinen eigenen SBortbeil, ber itönig aber bcn feiner Untertbanen." ©encca
de Clement, erinnert ben gürften mit bcn ©orten : Scias, civium non servitutem tibi traditam,
.■^ed tutelam. nee reoipublicam tuam esse, sod te reipublicae. LXX Kai tarai ö äv^puKo^
KpvTTTuv roi)f A6yov(; avTov aal Kpvßr/acTai (Jf ä^' uöaTog (pepofiivov. — 3) „11?ie SBafferleitungen;"
Kai (pavrjatrai ev S/div (Lf iro-nfjöc (j>gp6fiei'or. — 4) iv6ü^o(; tv yij öiiIiijct). — o) Unter ttXi VidcD-
tes finb bie Seber, unter bcn Audientes baö 2?plf ju »crfieben; S« wirb gute 'J^rolJbeten unb
^rebiger unb aufmertfame 3^bcrcr geben. ««< ovketi eaovTai TreKai&oTEc in' äv&pünoi^, hllä
ra cjra äKorEiv öi'oaovai. — (>) ^n bicfcr gtücfücben 3fit »erben aucb bie Einfältigen, bie Sffieiber,
bie Äiniier2Bciöbcit»erftcben, unb bie fonjt nicbt orbentlicb ju reben oerftanben, werben je^t ftar
unb obne Slnftanb über 5ltleg fid) aujifpredien. nai Ij Kapdin tö)v äa\)n'ovvTo}i' irpooc^ei tu Lkoveiv
Kai al yXioaaai al ijif:'Ä'/.iL^ovaai raxv fia'di/aovTai "kaAüv nApijvijV. '^lOi^ 2lüioli flUb UntCT bfll
i!aflenbcn bie in 2S, -iw befcbriebenen grcigciftcr ?u ocrfteben, bie be^ f^cfcfeeö fpotteten, jefet aber
Pie 'Äpracbe ber ®abrbeit, bc? 9tccbtee:, bci« Cöcfe(3Cj( fübren werben, inbem fie ficf) befebren. —
7) „Wan wirb feinen 1 boren mebr ju einem iU^nebmen ober y^ürflen macfeen." X^a^ SSort
"y^^ bat foiüübl bie iBcbeutung „(Jbelmann, <xU gür|l." Kai ovketi ßij Einuci tu fjupC) äpxeiv.
' T
S) worunter »orjügli^ berjenige ju »erfleben t)l, ber fid) um bcö Selbe« Witten ju Slüem »erftebt
unb ficb lei^t bc|1ect}cn Idjjt. kuI uvketl /jI/ eIttugi ol vTvr/ptTai aov, aiya. — 9) b. b« in jener 3fit
wirb man bcn Jb^ren crfennen ali 3:boren, ou« feinen J"Heben u. f. w. — 10) flJH ilitJ^yy
„J^reoet ju tbun;" tov owteMv ävo^ia. — 11) ni^lD • -"^^nS „l^ ®ott 3rrtbümti(^e« (glei^
"Jtbgefa denen) i^n reben ;" An/Eiv nUvr/mv. — 12) Die »on (^ott unb ber 2Babrbcit abfaöen,
werben notbwenbig aud) Unbarmber;(igfeit gegen bcn 9?äd)flen üben; ja ibr !^ebren unb a:bun
erfdjcint »on fclb)! fo troftloe, wie wenn einem .g)ungrigen unb Turl^igen fiatt Srob unb Sajfer
eine Obe SBÜftC in bie SUtgcn jlierte. rov öiaanelpai fvxä^ wewcjGag, küI rag fi'xäg räf 6iipü(xac
Ktväc Toir/aei. — 13) ^cbr. ciu SBortfpicl : CV') vSd 'SdI -,"nb be^ Setrügerg (Slrglifiigen)
'il'crfjcuge (Witte! unb SDege) finb fd)Icd)t." 7) yäp ßovl?/ tüv Trovt/püv ävofia ßov7.eveTai. —
1%) iv/.öyoic äfilüoir. — 13) Kai thacKtfiäauL /.öyovgTaTT-fivüv ivKpiffsc. — 16) VV^ n3*1^ D*"TJ
„ber Sblc benft dtUi." 5)?it bem Sorte y^^ „ebel" i|l »orjüglicb ber 9?ebcnbegriff „freigebig"
i*erbunben, we(d)e? einen ftrengen Scgenfo^ ]nm >7^, fraudulcntus, bifbet. Slber anä) bie 2?e'
^cutung „gürji, iUnncbmcr," wetd)e ber l^ulg. bier beliebt, fd)eint ber 9)ropbet mit einbegriffen
\u bflben, wie bicp ber (£ontcrt »ermutben läpt. ol öi EvaeßEig aovsTä kßov'MiaavTo. —
17) dp» niÜinj"?)^ Nim n^ni er wirb bei feinem Sbefmutbe befielen." nal avTt) 7) ßovlij
iiEvci. — VH] ^ier beginnt ber 5>ropbct mit einer neuen fficiifagung, bie ficb »''"rf^ fl"f ^'e
allernäd>jie 3nt. nämlid) auf ben Untergang ber jebn Stämme, bann aber aud) auf bie
bab^Ionifcbe (i3cfangcnfd)aft 3uba'e bcjieben"bürfte, Ta« 2Bort pi<^', waö bier bie LXX
unb SJufg. „reicb" gegeben, bci^t eigentlid): „in rubiger Sid)erbeit unb im Uebcrmutb babin-
Jcbenb." — 19) „ibr forglofcn" kv fAiriöi. — 20) 9?acb 3abr unb 3;ag werbet ibr jagen, ib.r
Sorglofcn!" vutpag iviavTov fiveiav TroiT/aaa^s h mVvvtj juet' k?.ni6og „Yiciö} tjorbergegangcncr
Sorslofigfeit gebenfet nun Um Plummer ber Za^i tei ^a\}xt^," — 21) „bie SBeinlefe ifl f^on
Der ?)rop^et Sfaiatf. 32, 10—20. 3tnin. 21—42. 105
»orüber," b. i). ti babcn bie Jcinbc ftc gemacht. — 22) Ki2> »73 flpj^ „(Srntetefc Tomml
feine." Ter ^-Beifat". ultra finbct ftit im Jpcbr, nic^t. ?od) unb 9lcifc^i übcrf^cdcn ba« 2Dort unb
überfe^cn blof!: „(£riUe — feine tonimt." ninav-m !> oTropor Kai urKtn IUI iAxiij „mit ber ®aat
ifl ti auö unD fonunt feine mebr." — 23) ül^Jl^C^' Hin „gittert, ibr forjilce |'d)wcl9enben
SBeiber!" eKaniTE, 'Ai^-^zrißrire al Treizoi^i'iai. — 24) „jiebct au^" eurc ^Prunf unb 2taat£:fleibeT.
2'3) ni1^*1 //U"b entblößet eud)," LXX yviival yivea^e. — 20) b. b- jiebct ben '-öu^- unb
Iraucrfacf an; f. 3, 24. Der 5»ipcrflti» tj^ \)xer figürlich unb bebeutet nid)t^ Stnbered a\i bai
guturum. — 27) DnöD Ü'''^C*'b^^ Die^hucrenfcblagen □nb'J'Cirunb überfeinen : „über
bie Selber ttaiien ilc," für n?eld)e ^».'c^art foivobl ber ^\trvitlelieimu^, aU ber Umjlanb \\t, ba§ bai
ü)JitteI>vort „Hai^enb" im IVaöfulin |lebt, alfo nur Wduner alö Subjeft i]ebad)t werben fönnen.
28) "iDfrnti^"*?^ -/Unt bie fdiönen J^eibcr." äirb äypov iTvi&viujimroq. — 29) ^ebr. btof
*3 „weii." „Sg wadjfen rörncr auf bem 5(derlanbe, lueil fie fclb|l in bcn (ijerroüfteten) Käufern
ber frobiccfenbcn Stabt iimcbfcn." Kai ks naaric, olkIuc EV(ppo(TVi'7i äpT^i'iaerai ■iT6?ug n'Aovaia . . —
80) C'ü^ rlD'lK"'») „bcnn bie ';).\ildt'ie fmb oertaijen." oUol kyKara/.E?>t:iiifiivoi nXovrov TröXcuf
ä<pT/aov(Tiv. — 31) 3tJ^ T^ |lDn „oolfreic^e (gtdbte jinb verlaifcn." iod) unb JRcifd)t: „ba«
©ctümmel ber Stdbte roirb t>creinfamt." o'tKovr kiri-dvßrjiiaTo^. — 32) "T^D n\1 inDI /^V
r\T\V*^ „f)ant'i:(rcif(id)eei Tunfel ift über ben .'pöblcn." „X'ie -"^ügel unb ffiarttbürme ftnb in
Deben i>cnvanbeU;" ober wie 3£nbere rooüen: „Opbel unb 5öarte werben ju . Noblen." Cpbfl
ijl eine 5(nböbe, bie ft^ t>pn ^ion au6 an ber Sütifeite ^erufalem? binjiebt. kcü eaovrai al
Küfiai a-tf/.ata „uub bie 5tabtauartiere werben öbe." — 33) wa^ fid) ',uerft wobl auf bie 2>^'\t
nad) ber babo(enifd)cn (S)cfansienfd)aft, im eminenten '^inne aber auf ^ie ^ctt (£bri|li begebt, ba
erftere nur i^erbilb ber leii,tcrcn i)!. 3iu (e&tcren is?innc nebmen t?> .<?icroniimu?!, dnritlu?,
Jbeoporet, 'iPrpcopiuei. — 3-4) (So i|l bamit bie (^än^li*e Umfebruni^ aller i^crbältniffe, wie
29, 17 an^iejcijit, t-urd) weUtc 9(üe^, waei bod) unb mäd)ti|:( ifl, erniebrii^t, 9(tlc5 aber, wai flein
unb Demütbiq i|X crbi.'^bt wirb. 'üKid) '^nbcrn bebeutet desertum bie .ipeiben uup Sbarmct bie
5uben. — 3''5) b, ^. an aßen Drten wirb 9ied)t unb (S3ered)tiateit walten. — 30) Dpt^rT
„JRafl." K-oi KpaTtjCEL i) öiKaioa'uvti ävänavaiv. — 37) «-ol TteiToc^ÖTE^ SC. iaovTai. — 38) jmjl!}
ü^^ "i" ^fif SBo^nung (<!peimat) beg ?5ricbenö." kv ttoIei E'ipijinK. — 39) „in fieberen 2Bob-
T
nuniien." koI ivoLKijaEi TreTroa^wf. — -40) Ter .g>agel (bie Strafe (15ottc-<) wirb trejfen bcnSatb
(cie boÄanjlrebenbe unb au^^ebebnte 3Beltmad)t) unb tief wirb jicbcmütbiiit bie Statt (bie
JReilbcn^ Per it>cltbeberrfd)er). So nimmt eei SandKj, womit auii iivöf'tcntbcili? Me 'OJeueren
übereinftimmcn. wintere nebmen baei (skfaiUe i^on ben 3uben, xoixi aber nidu wobl ?um Son-
tejte paf,t, ba bier oon ©lud unb iöoblllanb bie Siebe \^. 3n einem (Sobejc Heöt man "Tl^V
flatt 1"13 „ber «^acjel", wornad) man überlebt: „eö Wirb bcrabfleiaen (in bie Ütiebriijung) ber
2Balb, bie Stabt aber (bie fonjl auf .!püiieln ftanb) wirb in ber 'Dficberunc^ ileben." y öe xa'>^a(;a
iäv KUTCißri, ovK i<f> inuiq r'/^EC. aal taovrai oi evolhuvvtec: iv rolg t^pvfinl(; KEKOt\:)üTec, wf ol h ry
Treöivi]. — 41) „bie ibr fdet auf lauter bewäfferte '»piäße." Vk b(. 33äter beuten biep auf bie
weiten 5Bc(tiie;Knbcn, in wehte bae; Ssjaniiclium iictras^cn wirb. L'od) unb SirifdU bemerfen
bier: „Ter (ufünftiiie Staub 5>?rac[3 bat nur woblbewäffcrtc ^Idcrfluven unb 3BciPen t^on un»
befd)rvinfter 51u6tcbnung unb Ucpviiifcit. (f? i|l im bibberen Sinne bie neue ^du^pfuniT^ ber
erli3jlen 'iBclt, in wcUter mit bem faframcntalen JGaffer ber Jaufj^uibe allentbalben bie ■^aat
beg gottliiten iBortc? auei^eflrcut wtrD . ." — 42) „inbcm ibr bincinlaffct Pen (S'uf; ber 2lder-
tbiere." ov ßoic ml ömr -n-arEi. St^ri(Iu£*, .öieronnmuö unb 3:bcobovet yerüebcn im m".)flifd)en
©inne bier unter bos bie ^uben, unter asious bie Jpciben, bie nun beibc auf bie erquidenben
i5Iuren Sbril^i foßen geführt werben.
Caput XXXIII.
1. Vae qui praedaris/ nonno et ipse praedaberis?^ et qui spernis,'
nonne et ipse sperneris?* cum consummaveris depraedationem,' deprae-
daberis: cum fatigatus desieris contemnere, contemneris/ 2. Domine
Üec^ner: ^. Schrift. 21. a;. III. 13
196 2)fr fxoip\)tt 3faia«. 33, 1—3. 2lnm. 1—8.
miserere nostri: te enim expectavimiis: esto brachium nostrum^ in
Diane, et salus nostra in tempore tribulationis. 3. A voce angeli'
fugerunt populi, et ab exaltatione tua* dispersae sunt gentes. 4. Et
congregabuntur spolia vestra sicut colligitur brnchus,"' velut cum
fossae plenae fuerint de eo." 5. Magnificatus est Dominus'^ quoniam
habitavit in excelso: implevit Sion judicio et justitia. 6. Et erit
fides in temporibus tuis:'^ divitiae salutis sapientia et scientia: timor
Domini ipse est thesaurus ejus. 7. Ecce videntes'* clamabunt foris,
angeli pacis'^ amare flebunt. 8. Dissipatae sunt viae/^ cessavit trans-
iens" per semitam, irritum factum est pactum,*^ projecit civitates, non
reputavit homines. '^ 9. Luxit, elanguit terra: confusus est Libanus, et
obsorduit,^" et factus est Saron sicut desertum:^' et concussa est Basan,
et Carmelus." 10. Nunc consurgam, dicit Dominus: nunc exaltabor,
nunc sublevabor. 11. Concipietis ardorem,^^ parietis stipulam: Spiritus
vester" ut ignis vorabit vos. 12. Et erunt populi quasi de incendio
cinis,^ Spinae congregatae igni comburentur. 13. Audite^ qui longe
estis, quae fecerim, et cognoscite^ vicini fortitudinem meam. 14. Oon-
territi sunt^*^ in Sion peccatores, possedit tremor hypocritas;^® quis
poterit habitare^" de vobis cum igne devorante? quis habitabit ex
vobis cum ardoribus sempiternis? 15. Qui ambulat in justitiis, et
loquitur veritatem, qui projicit avaritiam ex calumnia,^^ et excutit
manus suas ab omni munere, qui obturat aures suas ne audiat sanguinem,
et claudit oculos suos ne videat malum. 16. Iste in excelsis habitabit,^
munimenta saxorum sublimitas ejus: panis ei datus est,^ aquae ejus
lideles sunt.^* 17. Regem in decore suo videbunt^ oculi ejus,^" cernent
terram de longe. '^^ 18. Cor tuum meditabitur timorem:^ ubi est
litteratus?^^ ubi legis verba ponderans?^" 19. Populum impudentem
non videbis/' populum alti sermonis,'^ ita ut non possis intelligere
disertitudinem linguae ejus/^ in quo nulla est sapientia. 20. Respice
Sion" civitatem solemnitatis nostrae: oculi tui videbunt Jerusalem,
iiabitationem opulentam, tabernaculum, quod nequaquam transferri
poterit: nee auferentur clavi*^ ejus in sempiternum, et omnes funiculi^
ejus non rumpentur: 21. quia solummodo ibi magnificus est Dominus
noster: locus fluviorum*"^ rivi latissimi et patentes: non transibit per
eum navis reraigum,^'^ neque trieris magna transgredietur eum. 22. Do-
minus enim judex noster, Dominus legifer noster, Dominus rex noster:
ipse salvabit nos. 23. Laxati sunt funiculi tui,^'* et non praevalebunt:"
sie erit malus tuus ut dilatare signum non queas.*' Tunc dividentur
spolia praedarum multarum:" claudi diripient rapinam. 24. Nee dicet
vicinus:^^ Elangui: populus qui babitat in ea, auferetur** ab eo
iniquitas.
I) "TlIC^ 'in -K'ft» bcnt 2?crn>üflcr," l". ^. bcm 9If[t)ncr, bcr nur !pmmt, um ju serroüilcn.
LXX oia] Toic TaiaiiTupoiaiv vfxäc — 2) 111^* iÖ nDNI /'^fr ^" ^"^* "i*^ Bcrmt|tet
werben" (i^on 9(nbern); v/^är 6i olMc ■toui Ta/.unrufjovg. — 3) njj'j^') „bu 58cbranger. —
-^) TIID nJ? N^") """^ '"^'1" ^'l* ^"^ ^^^ ^^^^ bebrängt;" Kai i ä^eiüv i>äc oi'K a-^trel „Uttb
ber ii>erWerfeHbe »crWirft nid^t eUC^." — 3) ä?.c>(jovTai al ä^erowTEg kuI napaih^&f/aovTat. —
6) J^ebr. „n?enn bu bcm '^ebränjicr ein Gnbe mad))!;" Kai öt^a^r itf tfiariov, ovruc Tjrrr/ßrjanvrat.
7) iyeviixiri ~b cnipiia rüv äTTtL<ioivTi.<r fif aTTu'Aeiav, t) iVt cuTJifua i/fiüv h> Kaipü -d'Ä'nptuq. —
8) Hon //t»«^ ©ctüniittf'^^ ober be« lofen«." Ter ^Vcpbet fpri(t)t bicr »on bem Getümmel,
bo^j in Senna^eribö Sager entfielt, wenn ber unp(i^tbare SBürgenget fein SBerf beginnt, roi»
\
I)cr ^rop^et 3faia«. 33, 3—17. ?lnm. 8—35. 197
^<5.3.)v . . — 9) „tjor bctncr Wajfflät;" ü-o rot" ,p6ßnv aov. — 10) S^DH .,'^rt .^tm'Axtdtn"
III. Reg. 8, ;>7. LXX: //(a/j-u" Kai //fjd/or „tk ^cutf oon f^hoj? unl) .Hlcin." —II) pC*!DD
13 pptr D*D-3 '/Wie man rennt bei bcn .^eufc^recfen, fo rennt man ba," b. \). man fuc^t eilig
unb ijierii^ von ber 33eutc wegjufcbnavpen, wai man nur befommen fann. in- Tf>6Trov iäv n^
tfiT«;.u>y iiKpiöar. inn.tr qnvaii<iv(7iv vfür. — 13) <!)('»;. — IfJ) TpH H^H^ ^^1.t2^{ rTHI
nliT nX")* nyil n^pn ni^lC** -""^ ^cr fiebere ^Intbetl beincr ,ieit n?irb l'ltcicbt^um
unb JPoMfabrt fcinTaiHMeibcit, aBiffenicbaft, J^untt (^otte? wirb ibr 5dni& fein." rer^rcpbft
rfbet bier im («eilte ben .HiMiia Cf.^eAia? an, nnb n?eil biefer ein li^bu^ t£brijli war, (d belieben
Jbfobcrct, iSi^rillu? unb '3>röcoviu« bie 2Borte auf (£bri|luei, burc^ ben fie ibre ocütemmtnc
(irfÜÜUng tabcn. h vufiu -äujimh'diiauv-ai, iv ^iiaarfMÜi: i; au>Tin>ia t'niüv ekil oixpia ku'i i-wrriinj
Koi Evaeßfia TTpöc rbv Kvpmv. ovroi etat -dijoavpoi fiiKUtocivi)^. — 14) D /N*1N /.i^^ Ts^otte^bclb,"
feil nac^ (53efeniu5 u. 31. D^^K")N äclffen »erben: „bie Öotteöbclben/'tic griec^. Ueberfe^er
©pmmac^ud, I^eoboticn unb 3tquila lafen DhS n{<")N „ic^ »iö i^nen crfd)einen," b. t.
benen, bie ba brauf;en f*reien. %n&i bie a^ilg. aboptirte biefc l^c^art, nur in anbercm 3ufam=
menbange: „<3ieb jene, benen i* erfcbcine, bie ^Propbeten, bie Seber werben brausen icbreien."
l'^ranu? tjcrflebt unter ben 2cbcn^Dcn bie iDäitter auf ben 5)?auern. Tcrefer überlebt ba» bebr.
2r»ort mit „JWcbrbcmmeln" unb s'erftebt baruntcr bie laut prablenben 5lffiirier. Tix f ropbft
beginnt bier bie Sct^rerfen unb Uebcl be^ Sinfaüe ber^lffi^ier ^u bcfcl)reiben, fnüpftaber alöbalb
ba'ö bcfeligcnbe ©ort Der i^efreiung unb Srlöfung baran. 'i^oh (h) h> rC) ^(i/:((j T/iwr ninu (poßij-
yh'/(jovrat. ov^ iiptißtiaxir, ,ioi/m>vrai ciif vfitor. — "lo) bic fskfanbteu, wti&it Ctje^iaä an een=
nac^erib fibidte, febrten, wie aue H\,2'J, bersorgebt, traurig jurüd. ä-iyf'/.otäTzonTa/J/aovrat,
TTtsi»:»: K/.aioiTF,;. rrapaKahnTTtx npi/rtti'. ^ieroutjuiu^ certtcbt baruuter bie Sd)u^geifter bef
•Jcmpel««. 3m m'.M'tifd)en Sinuc i?er)leben J^ieron^muji, Ibcoboret, ^rocopiu?, («regoriu? bie
^Iboftcl barunter, bie ben Cntbcn baei (Soangelium prcbigten, aber I brauen ernteten. —
I«) „oerwüftet finb bie etra§en," b. b. bie i'anbl^aften, burd) wcld)e bie Strafen fübren. —
17) „c« jiebt fein SBanberer mebr beji SBegc^." T:iKav'ai l, <pü,i>,i: -üv h^vüv. — V^) "1311
„er brad» ben IHinb." Sennacberib batte ftc^ ?>() latente (Molbe^ unb WO Xalente Silber*
jat>len laijen, um be« l'anrc« ju fd>Dnen, unb nun will er Scruü^lcn bennoc^ erobern IV. Reg.
18, 3-2. Kat i) T/wf rni-rovt: ihti\^>iKTj aipirat. .ölerouvM«««, ^a?mo uub SandKj i>er|tcben unter
biefem 2?unbc ben ^i?unb «ottee mit ben ^ufen, ber burd) bie Sünben unb Wiffctbaten ber
l'e^tercn vereitelt ift. Iboma? unb l'vranue aber geben bie obige (Jrtlarung, weldjc bic "Okueren
fämmtlid) annebmen. — 19) „er achtet reebcr bic 3täbte, no^ ficbt er auf bie liJenfdsen;" «at
ol uf/ 7.o-}iar/a^£ iivTnli «vi^pw-or?. — 20) 7,tDp „»etft." LXX fcblt. — 21) t?.T/ eyhero 6
l idptM, Cod. Vatic. lyevcTo wf £pr///of ö S^a/w^i', C. Alex. — 22) "^J^j „e«fd)üttelnab (ibr«
3ierbe) ber 33afan unb ber Sarmel-," tpartpä larai y VaiiAaia Kai 6 x^Pf^^^- — 23) ITC^H 1"inri
„n?erbet f*wangcr mit Jpcu unb gebäret Stoppeln," b. b. eure flaue unb ibrc 5lu^fitt)rung
»erben vereitelt werben, vvv hftay)];, inv a'iodr/fi>/aKjdE. — 24) b. t). eure Ji^rnwutb. /^araia
iarai r/ 't(sx'v£ rov :Titi/taTo^ ifiin\ Tr/j Karührai f/vöf. — 23) "1*C^ i^lÖ'^C'*'t3 „ilaltbranbc."
Tic '>3>artifel (^uasi fcblt im -ipebr. LXX KaraKtKnr/üvo. Ter '»yropbet verglcidn bier bic Raufen
ber getöbtctcn ü}ienfd)en ben aufgefdjic^teten .&aufcn ber Äalfileinc nad> bcm ^i^ranbe. —
"2^}' ÖKuicov-at. — 27) /vß/ jvuaovTai. — 28) ÜTziariiaav. — 29) D^ÖJ!!! //biC 3lud)Iofen-,"
rot;,; (i(Tf,?f?f. — tJO) n'^DX tJ'N "|J7 IIJl* ^p „»cr vpu uuö mag ba wobnen beim vcrjefcren«
ben ';^eucr" (ber j){ad)c Vottc?) !' ^i finb bief), wie iüc^ von felbtl »erftebt, bic ffiortc ber JHud)»^
lofen. Tic l'ulg. legte fie mit 3(ent<crung bc? "JUie^brudc? de nobis in de vobis in ben Wunb
bc« 'irropbetcn. LXX: Wraraj}?-/« rjüv riiv -(,-<n> 7UV nh'.mov ; Tii Süutlofcn, blc fouft frcvcl-
tcn über Den Xempel unb bic immer bauernbcn Tpfcr, werben jc&t erfcnucn, tcit^ ber Jpcrr
Dafclbil wobnt, unb wercen bic J^rage ficilcn, wer cö bocb wagen bürfe, fo nabe bei jenem -g^eilig-
tbum, jenem immer breunenDcn Tpferberbe ju ftebcn, von wcldicm ver^ebrenbeei j)lad)cfeuer auegebt
auf alle J^cinbc «ottee. — 31 ) nlpC-'^^O TV?? DND ,Mt ta vcrfdnnäbt ber Untcr-
brürfung ^cbn," b. b. ber nidjt 9lnbcrc um Vobn unterbrüdt. /i/i^v ävo^iiav nal ä^tKiav. —
32) b. b. er wobnt üd^cr, ce \\i ibm bae ^cil, bie Seligfeit verbürgt. — 33) b. ^. er^at
*^lllc:?, wellen er bcDarf. — 34) b, ^. cß wirb x\)m niemals an ®affcr mangeln. — 33) Tic
13*
198 Der ^vcp^tt 3faiaö. 33, 17—24. <Hnm. 35—54.
\
Slabbtnen öerftc^en unter biefem Äöni.ae ben Saec^iaä, bcr je^t tt)icber in feiner Waicflät, h)ie
»orber, crfd)etnt; Jertudian ben Wcfilaö in feiner Äraft unb SDunbermac^t auf Srben;
Suftinuij, g'opnanu^, ^J>rp?ver, ^rcecpiuö ben Äöni^ ber Gwiiifcit im ^immet, in beifen 2ln-
fdjauung bie Seligen ftc^ erfreuen «werben, ßaailta ^erä öo^r^g öxi'eaße. — 36) ^^^*^ „beine
IHugen." Ter ^J»rc5>bet rebet baö 2?ol! Ssiraei an. ol ö<i^alßol v/j.üv öTpovrat yfjv Tröppu-^ev. —
S7 ) D'prriD r"1J< >M'^i S^'"^ ^^^^ %cx\k," wa^ nac^ SJitringa „roeit auögebebntes 2anb"
bebeutet. Terefcr nimmt basi Scbauen bc6 ^anbeö ber ^^nm glcic^bebeutenb mit bcm bebauen
ber (Siefanbtcn au«! ber *Tcrne, mddji ben (£^cd)ia«< bcglüdn?ünfd)teu. Tit viltcrcn (Eregeten, bie
biefen Ikvi auf ben 3ufiii"f bcr eiini^en 'ielictieit Dc"uten, öcrf^ebcn unter bcm Sanbe bcr gfrn«
bie Srbc, auf n?elcbe bie SeliiKn bcrniebcrfebeli. — 38) „bcnft jurücf ;" fnAeri/aei. Sorneliu«
a ^apibc betrad)tet biefcö äßort ^il^ 9tatb ber SDci^beit, um bcm ®ericl)te ju entgeben. —
89) *l5b ..^cr Si^rcibcr," TOc(d)Cc Sortin bcr bl. ©cbrift in öcrfcbiebcncn iBebeutungen »or-
fommt, bicr aber nad) (Einigen „2tcucrfi$rcibcr," nad) 2(nbcrn „SBerbc- ober ^Diuftergencral''
bebeutet. — 40) D^SlpönTl}«? "löD H^N Sp.t^ (Tl< '>mo ifl bcr SBäger? 2Bo bet
3abler bcr Jbürme?" 'ilVignini unb i^atablu? geben ben '2inn fo: 2Do finb bcnn biejenigen,
t»eld)e jablcn unb abtxHigcn, »eld^c jablen bie j^eftungötbürmc unb ale JHefuItat ibreö Bebten«
unb ©dgcuk^ ben Sd)tut?^icben, c^b man bie 'Belagerung bcr 5lffinicr auebalten fönne? Slnbere
belieben "bag B^blcn unb 3Bägcn auf tiie Slffiuicr, tvcld)e mit (yclbforfcrungcn aufgetreten waren,
aber ungcad)tct fie ba^ (>3cforbcvtc erlangt battcn, bod) jur 'i^clagcrung [d^ritten. Stücin bie
ricbtige "'JhuMegung foUtc btcr nicht lauge "gcfudU werben, ba fic bcr 3lpotlel I. Cor. 1, 20 gibt,
(nbem er fagt: „5Bo ijl ein SDcifcrV 9BÖ ein -SdjriftgclcbrtcrV 2Do ein (irforfd)er biefer SDelt?"
unb bamit änbcutct, ba^ alle irbifdie aSeiöbcit ba ein (Jnbc bat, wo (\)ott bie (^efe^e feiner @r-
barmung gelten Idt't. •"■''i' ^ictv nl ypa/jfiaTiKol ; ttoij elaiv OL avfijiovlevuVTcq; Troit iariv 6 äpi^/iüv
Tovg Tpeipofxh'ovg /iLKpov Kai /j.eyäv Xaöv; Somcliug a l'apibc uub ütelc ältcrc (Ercgctcn legen bie
UBorte auf ba? jenfeitige l'eben auei: 2Bo ftnb ba bie weifen unb bodUierübmtcn ^}}iännerV SBo
ein airiihuclc?, ein "iPlato, ein So!ratcö, ein SiccroV 2Bo ift '3lnna?, <Haipbaei, bie Sd)riftgelebr-
ten unb ^pbarifäcr?" — 41) „bu wirtl fein unocrfd)ämtcei '-^olt mcbr feben," b. b- feine 2l|Ts)rier
mebr. ü oh aweßovTievcaTo. — ^'^) Höti^ ^PP^ ^^ "^^'^^ ^'''^^ ^^"^" ^^^^^^ (untjer|lanblicber)
Sprache;" ohöi r)6n ßadv<pijvov . . — 43) ,1^*3 ]''^ flC^S ^vb) J^lOt^P "'"'^" ^'^"^^ «*
tuobl, aber c? fprid)t eine barbarifdie ober flammelnbc ^unjl^- worin ntdjtei lu'rfiänblidje«;"
i)aTE fiT/ iiKovaat Aaor TTFipavAiofiivoc Kai ovk Igti rü) (iKorovri arvcaiq. '^\\ bobcrCUl UUb nU}fti|Cbent
®inne i^rftcbcn .g)icroni)mu^ unb .^armo unter bicfcm populus bae Ü>oU bcr falfdicn Söeifen,
ber Sd)riftgclcbrten, bcr ^^"»barifdcr, bcr betbnifd)cn 'iPbilofopbcn unb ?Kcbncr, bereu 'i::prai^e
nun ijcrllummcn muf; t^or bcr ©eiebcit bcr burcb (EbriftuP belehrten öinfdltigen unb Uni>crftän-
bigen. — 44) £~cr i^rophct fdwingt fidi bober unb fd^ut 5ion al? bie immer bleibende Stabt
öJotte?, alei bie i^irriie (£bri|li, Wi' bie ivetlc nie aufbinen. (E^nilluö, ^j^rocoptui*, "Jlbam, Sorncliuö
a üapiDc fint) bcr ^Jicinung, bcr ^^.M-opbct rebe bier ijom bimmlifcbcn ^ffuialem, wai intmerbin
etwa? fdMxnr Idfit. 'ii^oh s^jt- ?/ tx-üaic, rh au-rripiov t'/fiüv. — 4o) „bic ^Jiflodc," an benen bie
3elte bcfcftigt würben. — 46) „bic 2cile ber ^cltc" — 47) sc. ibi erit. „Sin Stromgebiet
wirb ba fein," b. b. ein Crt, wo bie Segnungen tlrömen. tottoc vpiv iarai. — 48) „ba fommt
fein jlhibcrfdnff, fein ytricgdfd)iff berän," "wie bei irbif* mächtigen Stäbten, bie an SBaffern
liegen, b. b. ba ift feine '\kfahr oor irbifdicn i^cinbcn. oh iroperay Tavr?/v rr/v ü6dv, ohSi -roper-
atrai tt/mIov kJ.avvuv. ö jap ^eög iinv /xiyag kariv. oh TrapsÄEvcTerai /xe Kvpiog . . — 49) I^CX
^Jropbet rebet bier ben geinb an, bcr ee wagt, Sion anjugreifen: „^oä geben beine Seile
(3:aue)." —30) H^liTp IpTH-'S? »rie halten nid)t ben 5OTa|lbaum." — 31) -^3
D^ it^lQ „nid)t fpannen fte bie (^•»•liliie. ot'cr nacb 5(nbcrn bie Segel;" oh xa^aaei rä laria,
avK äpii aiiufiov „uid^t fpauut er bie Segel au? noit erhebt er bie S'^isl^ic-" — 32) l(jg ov irapa-
6o-Bi) fif zrpovuiiTjv. Sinn: Tic J^einbe, wcld)c Sion angreifen wollen, werben nodi, ehe fie jum
Slngreifeu fi-breitcn, webr== unb maduloe fein, unb all ihre 'iiJiad^t unb -^aht werben bcr Slntbeil
ber ©c^wac^en unb Sabmen werben. — 53) ptJ^ "1DX' ^Dl /-^nb fein 2?ewobner (Serufa-
Icm?) fagt met)r: 3»^ bin franf;" nal oh fi?) eiTruac, kot^iü ... — 54) }<^^ „ift »erjie^enj"
Der ^rop^rt 3faia«. 34, 1—2. Slnm. 1—7. 199
Caput XXXIV.
1. Acccdite Gentes,' et audite, et populi attendite:' audiat terra, et
plenitudo ejus,^ orbis, et omne germcii ejus.* 2. Quia iiidiirnatio Domiui
super omnes Gentes,^ et furor super universam militiam eorum:'
interfecit eos,' et dedit eos in occisionem. 3. Interfecti eorum
projicientur,* et de cadaveribus eorum ascendet foetor: tabescent*
montes a sanguine eorum. 4, Et tabescet omnis militia caelorum,"*
et complicabuntur sicut über caeli:" et omnis militia eorum defluet
ßicut defluit folium de vinea et de ficu. 5. Quoniam inebriatus est
in caelo gladius mens: ecce super Idumaeam descendet, et super
populum interfectionis meae'" ad Judicium. 6. Gladius Domini repletus
est sanguine,'^ incrassatus est adipe, de sanguine agnorum, et hircorum,
de sanguine medullatorum arietum:'* victima enim Domini in Bosra,"
et interfectio magna in terra Edom. 7. Et descendent uni_cornes'® cum
eis, et tauri cum potentibus:''^ inebriabitur terra eorum sanguine, et
humus eorum adipe pinguium: 8. quia die ultionis Domini"'^ annus
retributionum judieii Öion. 9. Et convertentur torrentes ejus in picem,"
et humus ejus in sulphur: et erit terra ejus in picem ardentem. 10. Nocte
et die non extinguetur,'" in sempiternum ascendet fumus ejus:
a generatione in generationem desolabitur, in saecula saeculorum
non erit transiens per eam.^' 11. Et possidebunt illam onocrotalus,"
et ericius: ibis,^ et corvus habitabunt in ea: et extendetur super eam
mensura, ut redigatur ad nihilum,^"' et perpendiculum in desolationem."
12. Nobiles ejus non erunt ibi:^*' regem potius invocabunt, et omnes
principes ejus erunt in nihilum. 13. Et orientur in domibus ejus
Spinae, et urticae, et paliurus in munitionibus ejus: et erit cubile
draconum,-^ et pascua struthionum. 14. Et occnrrentdaemonia onocen-
tauris,^^ et pilosus^^ clamabit alter ad alterum: ibi cubavit lamia,^"
et invenit sibi requiem. 15. Ibi habuit foveam ericius,^^ et enutrivit
catulos,^- et circumfodit, et fovit in umbra ejus: illuc congregati sunt
milvi,^ alter ad alterum. 16. Requirite diligenter^^ in libro "Domini,
et legite: unum ex eis non defuit,^ alter alterum non quaesivit:^ quia
quod ex ore meo procedit,^^ ille mandavit, et Spiritus ejus ipse congre-
gavit ea.^ 17. Et ipse misit eis^^ sortem, et manus ejus divisit eam
Ulis in mensuram: usque in aeternum po.ssidebunt eam, in generationem
et generationem habitabunt in ea.
1) i:tcfcr 3liifruf an tic iH>Ifcr 3ci;U bic SBic^tiiiffit ber ScifTailunc^ an, bic bcr ^rojjbct nun
»orbringen nnü. (Sr inniünbct ndmiid) bch Untergang ber ilcuibc' (^3otte^ nnb atler gcinbe
Söraclü!, in?bcfonbcre bcn Untergang Gbpmi\ n^elcbe"^ cbenbefibalb, lt»cil ee; 3erael »erroanbt i(l,
eine befto fd^linnnerc r){adic erfahren merbc. l'cd) unb JHcifiil bcmerfen bier: „Xie ^Provbctie
gewinnt neben ibrcm bu*ftdbltiten 5inne wiber ba? (item jene? ^eitalter^ «nb ibrer aHae-
meinen böberen Tcutnng ali> iHnfdMft be^ (Mcrid^tct^ '^iotte? über alle^'veinbe feine? 3Jeid>e^ ned)
eine gan', befonbcrc 3lnnHMibung auf jene wilbe ^cbwertgeU'alt unb jene '-i^lutfcenen, »cldie ber
Selani ^iibrbunbcrte lang an bcn d)riftlidien in^Ifern verübt, \o faf; in ber Jbat fie gewaltigen
3üge biefce propbctifdien 2prudH'-< bienad^ wit 3?ilber ficb anfdmuen laffen, roeld^e aM ;]tit unb
Kaum bienicben in ben bimmlifdien ijTtcgiiMKn \id^ wieber gefpiegelt baben." — ä) KafäKo[>rarr
ipxovrtc. — 3) Kui OL iv a'vrij. — /4) ;/ 'HKuvutin/ Kai i }avX 6 iv a'vrij. — 3) ßufebiuö, .)3ierpnC-
mwi, S'oriüu?, 5(uguftinu? legen biefe JBeiffagung auf baei leljtc f^Hnidit au^; bagegen i'iuanu?,
Gaftriu? nad) bcm inngange Ibcobprct? unbiTrigeneg' auf bcn Untergang :^uira'k' Tic neueren
Gregetcn beuten fie auf ben Untergang ber J^einbc ^sHntc?, ber -Reiben, beV fd^pn in bcr nädiftcn
Sutunft, befonber? \\\ Sbrifti 3cit, aiii gnbe ber Jeit aber am (Eflatanteilen erfolgen n^erbe. —
0) DXDV „ibre •&c"'fd)aaren;" knlTw äpi&fjibv ahrüv. — 7) DOHIin /.er ücrbändt« b^i»
200 ' Der frcp^tt 3fata«. 34, 2—14. 2lnm. 7—29.
Gtfrem fben 3?annflu(f)) über fie;" tov äiroliaai ah-ovc- — 8) b. b. fte MciSen unSearaBcn. —
9) ?)D,^J „jerfd)mc(}cn, jerflicijcn." — 10) IpO^ „e? rcrgebt ba^ ganjc Jpimmclet&cer" — ein
fü^nee 33ilb, um bie 5d)aucrlid)feit ber ß5otte£Söfnd)te anfAauli* ju machen; f. 13, 10. Unter
^immeleibecr iil bie 3tcrncuTOeIt 511 »crflcbcn. 'Xiejeniflen, »elct)e bie ^ro?5bctie auf ba« tcftte
f5krid)t fcutcn, ncbmeu ba^ (^efagte budjfläbliit, bie 5lnberen figürlid). — 1 1 ) 'Jluit beim %t*
tritter fAciuen |ld) bie -(pimmel, b. b. bie SSolfen ^ufammen ju rollen; cf. Apoc. 6, 14. —
12) '!Din D^"^^ »<!^'^\ ^^^ ^^«'tf meine? öbfrentei", auf ba« 3?Dlf, ba? bem 55ernid)tunä?.
fluche t)erfallen ift. fn-i -w ?.«ör r;/f aizuV.Eiaq. (£bom, welcbcg roejcn feiner '■^lut6»ern)anbfd)aft
mit ^«^rael serpf(id)tet n?ar, bicfem aüc i'iebe unb 3"»"^"«^ ?" berocifcn, scii^tc fut s»on jeber
feinbfeliä, eiferfücbtiii, ncibifcfi i^enen baffclbe, beraubte e? uiil» balf ti berauben, flanb ju ^eiTen
J^einben. (£in jicfcbarfter J^fu* i'pll H taber treffen. Da (SDom „irbifA" bebeutet, fo nebmcn
finii^e ältere 'äiiielCiier ta? (i)cfaj^te i>en aücn ir^ifcb (^efinntcn, b. b. eon allen »vcinDen («iottesj
un^"^^?rael?. 3l(Iein im 9?ad)foli^enfen gebt ber ^Vovbet ju fcbr in ba^S (Einzelne unb l'ocale
ein, alei \>!x% man feine ilHnte ftiiürlidi nebmcn fönntc. — l^$) Ter 'JProvbet ttcüt bier taei fJ3c-
rid)t <^ipttcv^ n'ie eine i]rof?arti*ge Cpferfeicr bar, »0 alle 'Jtrten Ibierc .affdilad)tct n?erben.
2lebnli*e«( finbct man bei Ezech. 39, 17; Apoc. 19, 17. ras gett bebeutet bann tie 3'ieid)en,
bie üdmmer bie jui^enb, bie sffiibber bie i^ernebmcn. — \\) Dv*N HlvD 3^np »'^^'^
9{ierenfett ber ffiibber;" a^h ariam^ rpäyuiv aal KpiCiv. — lo) n*lV2' Jpauptftabt ber (Spomiter,
T : T
febr alt, fitbi?|llid) 00m tobten ?i?eere ''^ujfeireb im rfd)cbal). 9?ad) ber gtt>moloi^ie bebeutet
ba? S?ort„.^ürbe, ober tt?obl befeftigter Crt" Gen. 36, 33. — 16) D*PJ<1 IT)*! "»«1' f<^ faßen
mit ibnen »ilre '-i^üffel" Xuni. 23. 22. koX cfvuTTeaovvrni ol AiSfmi jier avrüv. Unter ben 5?üffeln
unt» 3ticrcn ift cntn^eber Pie (flitc Per Starten unb ilapfern, oPer bie 5d)aar ber 'Jlnfübrcr ju
»erfleben. — 17) Gn*3N"DJ/*' "* '''P'«;. — IS) 3lacbe foQ dxi ibnen genommen roerpen für
ibre fcinbfeliiic "ikrmciacruUi} Pc^ Xurd^^ug? ber :^v?raeliten Nuni. 20, 14-22; für ibrcn (JinfatI
in 3uba roabrcnb ber 'Jlbuici'enbcit raotP? 11. Rog. n, Ki; bann wtepcr jur ^Y'\t bcs? .\loniiiei
5lcba5, wo fie ^iclc erfcbluiicn unb t>icle al<5 '^icfaui^eue njeiu'übrten II. Chron. 2s, 17; et". Amus
1. 11; Abd. 10-14. Ps. "l3t'.. 7. — 19) (Eö folt (£Pom en^cben, nne ein)! ber Santfcfeaft i?on
'Sopom. — 20) Tic buri^ftäblidie Srfülluni^ Picfe? 5i}orte? mödite in bem be»d)ft trauriv^en unb
»üften "Jlnblid jener (iki^enP \\\ fud^en fein, Per PurA Pen PidUe» unP fditrar^^en "Jh'bcl nod) mebr
ferpüllcrt wirb. Tic VänPfdnift oilei*t einer 'i^ranb» oPcr 'Jtfd^enttcittc, über wcldier Per.^Jcbel
itie bertänPii^ aufilctf^euPer :){audrcrfdH-int. Ta (SPom alö SinubilP aller (^rcüler unP 'iiott-
lofen 5U betradUcn ift, \[> ift auA Picfc? 3trafiKrid>t ein SinnbilP Per ewii^en Strafe, »eUte Pir
(iJottlofen trifft. Cnt Picfer mi^ftifdu'n "i^cPcutiin!^ ju'winnt Piefe iProubetie crft ibre t^anjc ivüllc.
21 1 P. b. man wirP Picfe? l'anp flicbcn uup fd)cuen ^Icid) einer .^iitllc. ®ie »u'nau crwabrt tlc^
biefeä bi? auf Pen bcutii^n lai^'C .Stein l'auP auf (£rpcn i|l c^efäbrlicber 5n Purd)wanPern, aU
(£POm. /ia( iif ,vp<ii'or -n'/.vr öprKi Kai Fi'ti'oi . . Kariimijnijvaiv tv avrfj. — 22) J^^{^ /.ÄrOpftjan^,
*Pe(ifan ;" onrm. ^lllioli überfeßit ba^ lat. ©ort ber i^ulfl. mit „9?acbtculc." — 2^5) eine 5lrt
(itrob, fllC^V weld)c? il^ort nad) bem Sbalbäer unp Jpricr, fon?ie naä) 3?od)art Ilicroz. II.
]>. 281. „(Eule, Ubu" bebeutet, ^lUeinLev. 11, 17; Deut. 14, 16 ift e^ neben SBaiTersögcln i\t'
nannt. — 2 '4) inn~1p 'Mi ?t)^e§fcbnur Per i^erniditunij;" airapruiy jKü/ierpiac ipi/itov. 2Gic
man fonft mi§t jum 'älufbau, fo wirb man bier abmeffcn jur 3i-'rfti''ru»fl- — 2-5) *)nD'*^3J<
,,ba? iHid)tblei ber l^erwüiluni^;" nal hvuKivravpm (ÜKr/mwaiv h ai-rij. — 26) DtJ*"Pl!<1 rrnjl'
"IX^P* nUl^tS' wektc 3telle cmai fd^wierii^ ju überfe^cn ift: „So finb wobl ibre (£petleutf
Pa, aber lic ruren fem ÄoniiUbum mebr au?," b. i. ernennen feinen i^iMtii^ mebr. rereier:
„"Sian ruft jum Ibronc ibre (fplen ; Pabin finb fie." ^«n ;"<bumäa wdbltcn Pie Stammfürften
ben .HÖnij^ aiI6 ibrer ???ittC (Icn. 36, 31. »i (ii>\orrer n^rf/r ovk ffiovrai. Ol }(ip .-iuni'/nr Kru oi
/iiycT-rürFr nvrf/r imivrai t/<; ä-ü'/nav. — ^7) Q^^j"^ „*iSÜftentbicrC ;" nfipijvuv. — 28) 1tJ*JlÖ1
D*^i^1 D"V """** f^bcgeflucn fcA ba etnauPer Ihu^etbüme unb 2*afale;" f. ®. 150. 3(nm.
29-34! — 29) T^t^l „unp bie ^ebaarten", bie Satvre — nunboloc^ifi^eei Ibier. Cb bier
unP ^xi anbcrcn Stellen, ro^ bcriilet*en mptboloi^ifdie Ibiere i^enaunt werben, ber "yropbet ',nr
3?e:ieid5nuni? fdiauirliitcr iHM-wüilunt^ nur Pic ^){ePcwcifc Per j^emeiuen '?.'iJenf*en na*abmcn,
oper ob er pamit Pic V'ar'.'^en unp 5d>rccftKlialten, weUte Pic Tamonen an^uuebmcn pflegen, be-
Jficbnen WOÖtC, bleibt Pabingeitellt. kuI ^o>,covrat irtpvr -pur rör trtpov, sc. öai/itöiia K(ii öiy-
Der ^ro^j^et 3faiad 34, 14—17. %\m. 29—39. 35, 1—2. «Änm. 1—8. 201
Khravfyoi. — ÜO) Hv*^ „OiadttiKIpcnil." 9tacf> bfn fRabbincn ein f^kfpenjl, ba« in f9c|ia(t
eine« fctijn l^cpue,tcn ©cibc^ crfchicn uut' bcn .Uinbcrn nait)lc(lte, ja fic tö^tctf. Xie (i^ricitm
nannten |lc !fi-ovaa, Die l'ateiner himia. strix. tk "Jlrabcr (Jlmlo. Tercfer überfe^it „llbu."
tKd üvartuidovrat övoKivTnvpoi. — 31 ) flSp H^ilp- '^^cfcniu^? findet e^ auffaücnb, wiebic a!ten
Ileberfc^cr bvi? bebr. JDort mit „3iicl" jKbcn fonntcn, bvi es? bpcf) aU (£ier (et^cnb unb brütenb
befcbricbcn aMrb. ''JlciAi ^^ocbart ift DvinuUer tie „iVfcilfitlaniic", sei-fions jaculus. ^u t?cr|leben,
wie ti tiefe ■-yetcutiuii] im 'ilrabifcben bat. "l^^an »v^b bem liiere ben '.'Mmen, weil ei> fprin^enb
feinen (>3e^ner angreift. Xai^ bebr. Hi^p ^c'b't „n\\ttt\" höamKrei: — 32) nip^l D^^ril
mjTI „unb leijt Sier unb brütet au5 unb ümmelt (bic ^unflcn) unter ibreni ^itatten;" kuI
T : |T • _ ^_^
lautrer i/ ■} 7/ ra :7fiiM(i nl'Tfjf ufrd (\(j0aAeinr. — 33) '/"^«Jo/. — 34 I Ter ^yroi>bct UMÜ bamil
fairen, mvin foüe feiner ,^cit nur nvicbfluteu iu feinen 'BeitJaiiuni^en unt fcbcn, ob niitt "Mn
C^tnan in (£rfülluni^ iV^lianiien. ual thUv ra -iJumjTia a/.'fif/ijv. — 3'5) äpi-ÜuCj T^miif/.dnv Kai uia
ai-Tüi' (i-t'j'/t-rv. Ter iVvopbet roiü fallen: Meine? Der bier iienanntcn Ibiere oter Tinge bleibt
au?. — 3<») „e? ucrmi^t feine? fa? anbere," fprücbn?örtli£^er '.}Ut?Drucf ftatt: „e? fommt eine«
iiad) tem antiern." — 37) 'irt ÜKipuir avrou; ivtTei'/.aro. — 38 j sc. animulia et mon^tra. —
39) sc. animalibus etuionstris.
Caput XXXV.
1. Laetabitur' deserta et invia,- et exultabit solitudo, et florebit quasi
]ilium.' 2. Gerniinans gerininal)it, et exultabit laetabunda et laudaus:*
gloria Libani* data est ei: deeor Carineli, et Saron,^ ipsi'' videbunt
^loriani Domini, ** et deoorera Dei nostri. 3. Confo'rtate nianus disso-
lutas/ et ^enua debilia roborate. 4. Dicite pusillanimis: Confortamiui,
et nolite tiinere: eece Deus vester ultionem adducet retributionis: Deus
ipse veiiiet,'"' et salvabit vos. 5. Tunc aperieiitur oculi caecorum," et
aures sunloruin patebunt. 6. Tunc saliet sicut cervus claudus, et
aperta erit'- linj^ua mutorum: quia scissae sunt in deserto aquae/^ et
torrentes in solitudine. 7. Et quae erat arida, erit in stagnum, et
sitieiis in fontes aquarum." In cubilibus, in quibus priusdracones
habitabant/^ orietur viror calaini et junci. 8. Et erit ibi semita et via,'*
et via saiicta vocabitur:'" non transibit per eara pollutus, et haec erit
vobis direetii via,"* ita ut stulti non errent per eam. 9. Non erit ibi leo,
et mala bestia non ascendet per eam, nee invenietur ibi: et ambulabunt
qui liberati fuerint. ''•' 10. Et redempti a Domino convertentur, et
wniient in Sion cum laude: et laetitia sempiterna super caput eorum:
gaudiuiii et laetitiam obtinebunt, et fugiet dolor et gemitus.
l) Dib'C*' "f^ "'i't' fi* barüber freuen," nämliiÄ über bte ®cricfttc ®otte?, bie ba? i^öfe
beftrafcn unf ta? <^^utc belcbnen. tv^ixUn^r/ri. Tie bl. iMter beuten biefe j^reube auf tit
»Areute über Pie t£rUM'inui Purcb tibriftu?, »eil ja nur Purcb ibu Pic irabre (^reuPe oorfcbafft n:>trr.
2) paö i»i?rbcr (leplünperte unf »erwülletc 3jracl, DPer nad) ^ieronomu?, S'.)rillu?, Abepbcret
bie 5um f^^3^aubcn i^elaniite •C'eii'enn.'elt. — 3) n^j/D'^?' *^a? bie Ucbcrfceiun.un meift mit
„Vilie, pber -?;ar^iiTc" .flcben, ivelcbe? aber na* Pem 5'.M-er bie „.»öerbilu'itlpfe" bepcutet, eine
Äri'fue artis^e, iveifie u:iP bclbidette ©iefeiibluine, L-holi-hicum autmnnale I^iü. — -1} 7df/>//ua
Toi- 'lofK'inpnv. — o) 'Jllle?, UM? jet.U Pen VibauiMi au?5eidniet. Pic .^crrlid^fcit per Wci^enb, Kr
reine -Fimmel, fie i^efuuPe V'uft, Per 5itmucf Per '^[5än>cr, Per :^teidubum Per Cuellen— i'oll Pann
Pe;ii VauPe ^"<?rael ]n Ibeil ix>erpen. ^\m m'.M"tifd)cn 3iiuie be^iitnen Pie SBorte Pie namenlofen
«e>inuniien Per Ätrd>e (Sbriili im ■??. 'i*. — <») feblt lAX. — 7) Kai i, '/.aor wn-. — H) Ti«
«^iirrlid^feit 'S^pttc.? in feinem nru eru'cctten i^;^lfe, bcfouper? aber Pie •»:errlid5feit '^^ottc? in Pem
gpbue, Pen er fenpct, um ivlcifcb anjiinebmcn, Pie '?.''ieni'd>en ju erlofcn unp alle jene iGunPer ju
202 T)tx ^rop^ft 3faia«. 35, 2—9. Slitm. 8—19.
tttrfcn, bie ibm ßJtauben »erfc^affen. — 9) 9?acf)bem nun bie Trangfate unb Sdircrfen btr .
fdilimmcn 3ett ijcrübcr ftnb, fo erbolet cuds. — 10) (£r fcmmt, tt»te er einfl jur 3cit be? Wofe«
gefornmcn, mit auffatlfn^cn Srroeifunflcn feiner Wüte, ^m mrftifdien Sinne i|^ bicr bie Wenfc^'
n?erbung f^otteei au^gcfprccben, wie fi* au« bein g?acbfoIncnbcn unfcbn^er abnehmen lä^t. —
11) Xann werben aud) jene, bie bem (öcifle nad) btinb waren, bie Sßabrbeit bcH erfennen, unb
bie bem ßkifte na* taub waren, tai ÜBort ber JBabrbcit bcren unb ^erfteben. 5a, wenn
Cbriftuei fcmmt, werben aud) bie leiblich ^ölinben unb Rauben wunberbar baei !i*id)t ber Stugen.
unb bie (i3abe ber 9tebe wieber bcfommcn. — 12) pin „eg froblcdft." — Iri) bilblicbe 9tebe
für: S3 ift jcgit Oerael in einen wonne»^ unb fegeneireidien ©arten i^erwanbeU, wo bie riefctnben
Duellen alte 9}?enf*en neu beleben. — 14) Kai nc ri/v (h^i'ü^av yf/v TTvyi/ vfiaro<; karat. —
13) „wo jid) »orber Drad)en, D^iÜl/ aufbiclten, ba wdcbet jegt 3?obr unb ^Sc^ilf ;" inei ev<ppo-
aivr] bpveuv. £nai?.etc Kaläßov ml k'/.J]. — 16) ö6oq aa-dapä. — IT) WCil tttaU Wieber Wallfabrtet
an ben 1)1. Drt. 3m m^jlifc^en Sinne bebeutet biefer bl. SBefl bie Sebre ber Kircbe Sefu Sbrij^i,
bie unö Pilger auf Srben jum J^immel weifet. — 18) 'TT] "iSl "iDyNIiTl- ^Tiefc SBortt
Ifiben eine bobpelte I^eutung. 9?ac^ ben 5>?aforet^en müpte man überfee,en: „unb er (ber ©eg
nämtic^) gebort nur ibnen (ben ^eiligen), unb wer barauf gebt; aud) bie (Einfältigen, D^yi}«},
Btulti, irren nic^t bai^on ah." 9?ac^ Scbulj, t)erefcr u. 2t. ifl ber Sinn : Unb 6)ott felbft geljt
ibnen (ooran) ben SBeg unb bie Einfältigen werben ni($t abirren, ohöt iarai ekeI ö6bq äKä-dapToc.
Ol 6i ötEtjnapfievoi nopemovrat t-nr' avrf/g^ Kat ov fitj n7.aviTd ü(JL. — 19) D^7lJ^il „?0«gefaufte,"
b. 6. bie burd) ®ott felbft ber 9ta*e entrijfen ftnb, worunter junäcbft bie 3urücffebrenben au«
S3abolon, im eminenten unb mp|lif^en Sinne bie burc^ Sbriilue Srlöftcn ju r^ertlebcn finb.
Caput XXXVI.
1. Et factum est in quartodecimo anno regis Ezechiae/ ascendit
Sennacherib rex Assyriorum super omnes civitates Juda munitas, et
cepit eas. 2. Et misit rex Assyriorum Rabsacen de Lachis in
Jerusalem, ad regem Ezechiam in manu gravi, et stetit in aquaeductu
Piscinae superioris in via Agri fullonis.^ 3. Et egressus est ad eum
Eliacim filius Helciae, qui erat super domum, et Sobna scriba,^ et Joahe
filius Asaph a commentariis. 4. Et dixit ad eos Rabsaces: Dicite
Ezechiae: Haec dicit rex Assyriorum: Quae est ista fiducia, qua
confidis? 5. aut quo consilio vel fortitudine^ rebellare disponis?
super quem habes fiduciam, quia recessisti a me?"^ 6. Ecce confidis
super baculum arundineum confractum istum, super Acgyptum : cui si
innixus fuerit homo, intrabit in nianum ejus, et perforabit eam: sie
Pharao rex Aegypti omnibus, qui conlidunt in eo. 7. Quod si respon-
deris milii: In Domino Deo nostro confidimus: nonne ipse est, cujus
abstulit^ Ezechias excelsa et altaria, et dixit Judae et Jerusalem: Coram
altari isto adorabitis?^ 8. Et nunc trade te domino* meo regi
Assyriorum, et dabo tibi duo millia equorum, nee poteris ex te praebere
ascensores eorum. 9. Et quomodo sustinebis faciem judicis unius loci^ ex
aervis domini mei minoribus? Quodsi confidis in Aegypto,'" in
quadrigis, et in equitibus: 10. et nunc numquid sine Domino ascehdi
ad terram istam ut disperderem eam? Dominus dixit ad me:" Ascende
super terram istam, et disperde eam. 11. Et dixit Eliacim, et Sobna, et
Joahe ad Rabsacen: Loquere ad servos tuos Syra lingua: intelligimus
enim: ne loquaris ad nos Judaice in auribus populi, qui est super
Der 5)rop^et 3faio«. 36, 1—19. 2lnm. 1—15. 203
murum. 12. Et dixit ad eos Kabsaces: Numquid ad dominum tuum
et ad te misit me dominus meus, ut loquerer omnia verba ista; et non
potius ad viros, qui sedent in muro, ut comedant stercora sua, et bibant
urinam pedura suorum vobiscum? 13. Et stetit Rabsaces, et clamavit
voce magna Judaice, et dixit: Audite verba rcgis magni, regie
Assyriorum. 14. Haec dicit rex: Non seducat vos Ezecliias, quia non
poterit eruere vos. 15. Et non vobis tribuat liduciam Ezecliias super
Domino, dicens: Eruens liberabit nos Dominus, non dabitur civitas ista
in manu regis Assyriorum. IG. Nolite audire Ezeclilam: haec enim
dicit rex Assyriorum : Facite mecum benedictionem,'^ et egredimini ad
me, et comedite'"^ unusquisque vineam suam, et unusquisque licum suam :
et bibite unusquisque aquam cisternae suae, 17. donec veniam, et tollam
vos ad terram, quae est ut terra vestra, terram frumenti et vini, terram
f)anumetvinearum." 18. Nee conturbet vos Ezecliias, dicens: Dominus
iberabitnos. Numquid liberaveruntdii gentium unusquisque terram suam
de manu regis Assyriorum? 19. Ubi est deus Ematli, et Arphad? ubi est
deus Sepharvaim?'' numquid liberaverunt Samariam de manu mea?
20. Quis est ex omnibus diis terrarum istarum, ut eruat Dominus
Jerusalem de manu mea? 21. Et siluerunt, et non responderunt ei
verbum. Mandaverat enim rex, dicens: Ne respondeatis ei. 22. Et
ingressus est Eliacim filius Helciae, qui erat super dornum, et Sobna
scriba, et Joahe filius Asapli a commentariis ad Ezechiam scissis
vestibus, et nuntiaverunt ei verba Rabsacis.
1) b. b. im 3- "^^4 »or Sör. ßjcB. STicfee itnb bie brci foliicnbcn SvilJttcl finbcn |ut mit
»cni.qen ^Icnbcrungcn in IV. Kei?. 18-20. 2Babrfcbcinltit tiabm fic bcr 'j^.M-opbct au? bcm
„Sudie bcr 'Jaiics>(icftti*tc bcr ^'öniiie von Cuiba," aut^ nTldKu fic aiidi bfrl'crfaffer ber iMidifv
ber .UönijK näbm. \lcd) unb ^tcifrf)! iilaiibcn, bcr 'J.M-opbct babc bicfcn biilorifrf)cit 'iVrtd)t i«
bie «SaminUtiu^ feiner 'J.^roV'betten ]u bem :Mv((k aufoiencmmen, weil er eine feiner bebeutuni^f -
»ollften SDeiffäguncicn unb .'panblmuiien entt)dlt. — 2) f. 7, 3. — S) f. '22, 15-25. —
4) nOnSpS nn-in:*) nV;; O^riöb' "l?*!"]!!^ WQ{< „t* facic, nur Üippcngercbc ftnb
JRatö unb iSraft jum .Hriegc," b. b. euer hieben r*on Ärieji unb .tricc^arütlunii i)l finnio?. /jf/ iv
ßovTiTf Kai Äo-jo/g ;^'t77fwi' rraparnSir -,ireru/.\ „liefert man bcuu ein Ircffeu mit b(of)en JKat6-
fc^lägen unb IMppenreben?" of. IV. Rej;:. IS, 20. 9iad) X~erefer lauten t>k il^n-te: „Tu fa.ateft
(aber c^ war ein leere? SBort): ß? feblt mir niitt an 'liatb unb '•Buicbt Mriej? ^u fübren." —
5) (£5ed)iaf bvittc ben Iribut ju be^ablen fid) iieixHMsicrt IV. Rog. LS, 7. riefcr UUnnmirf ver-
liert aber feine S^eredui^unc^, weil (£jedita? ben Jribut nneber bejablte, ale* '^cnr.adicvib (icn
Ski^iD^ten iiejO;]en fam i>. 15. 16. — 6) Tiefer uni^ere*tc i^onlnIrf ift bavauf bcrcriniet, baiP
SBolt nc.qen (£^cd}ia6 jn reiben, weil er bemfelbcn bic fOi\cnanntcn „.»pöben unb beilij^n Crte,"
tteldie geilen (^ottei^ '^jefcg. waren, iicncmmen unb j^erftört batte. — 7) b. b. vor bem 'Olltarc
im a^empet ju Scrufalcm. — 8) ^'l^rin -M\i bid) ein in eine 3Bcttc mit meinem .^errn;"
fiiX'^V't ■ ■ — 9) "IHN nnö »Cincö Cinjigen 2?efc^l?baber^;" aal ttöjc <Uivuadr n-oarpifm tu-
vp6auT7av tüv Totvapxüv] „2Bie fönnt ibr cud) abfcbrcn gegenüber ben ijtattbaitcrn?" —
10) oiKETai f'iaH\ iH Tvenon'^OTer; ta' Ai} t'7rr/o(f, tir 'itttzhv küI nvaßürriv „Stlaveu liub lic, bie auf
5lcg«pten, auf 'JPferbe unb J)Jeiter (berfetben) i?ertrauen." — II) CSinem abergläubifdien in^lfe
gegenüber tonnte man leidet k\\\\ bergleidien erlogene Offenbarungen ficb berufen. "Wöglids baf;
fRabface? bie 'iP'ropbe',eiungen, weldie 3üii*i? über bie Obergewalt 'JlffiMiene; auögcfprodu'u, al^f
einen i^efebl (spotte? ^cutete, \-\:^o.i' fid) freilid* wii^ber nur vor einem 'iniUe tbun lief;, bae nidu
unterfdjciben tonnte. — lil; b. b. mad^et mit mir ^rieben, ti ,i,„'/rn>ii t'ih,yißii,nu . . —
V-i] b. b. il)r follt albann rubig cffcn i^on eurem ilninftode. — l'il) On I\'. Keg. is, :'>2 ift
ba? l'anb aud) ein „l'anb be? rclcei unb bcei •t'onigi^" genannt. — Ii5) 5tabt unter affv^ifrber
C'berberrfd}aft, <x\xi weKter (£oloni|h'n gefanbt würfen, um Samaria ut beiH^lfcrn. l.fnr(,->np<ivriip
IV. Reg. 17, 24. 3it Smatb, 3lrpbäb unb Sepbaröaim fd^cinen grojjc lemvel gc|tanbcn .^t
baben, ju wcld)cn bie l'eute au« bcr ^crne famen, um bic barin aüfge|le(Ucn ii3otterbilcer ju
rere^rcn.
204
Caput XXXVII.
1. Et factum est, cum audisset rex Ezechias, scidit vestimenta sua, et
lihvolutus est sacco, et intravit in domum Domini. 2. Et misit Eliacim,
»jui erat super domum, et Sobnam scribam, et seniores de sacerdotibus
opertos saccis ad Isaiam fllium Amos proplietara, 3. et dixerunt ad
cum: Haec dieit Ezechias: Dies tribulationis, et correptionis, et blasphe-
luiae dies haec: quia venerunt filii^ usque ad partum, et virtus non est
ptiriendi. 4. Si quo modo^ audiat Dominus Deus tuus verba Rabsacis,
<juem misit rex Assyriorum dominus suus ad blasphemandum Deum
viventem, et exprobrandum sermouibus, quos audivit Dominus Deus
tuus: leva ero;o orationem pro reliquiis,^ quae repertae sunt. 5. Et
venerunt servi regis Ezechiae ad Isaiam; 6. et dixit ad eos Isaias: Haec
dicetis domino vestro: Haec dicit Dominus: Ne timeas a facie verborum,
«]iiae audisti: quibus blasphemaverunt pueri regis Assyriorum rae. 7. Eece
ego dabo ei spiritum,^ et audiet nuntium, et revertetur ad terram suam,
et corruero eum faciam gladio in terra sua. 8. Reversus est autem Rab-
saces, et invenit regem Assyriorum praeliantem adversus Lobnam.
Audierat enim quia profectus esset de Lachis, 9. et audivit de Tharaca*
rege Aethiopiae, dicentes: Egressus est ut pugnet contra te. Quod cum
audisset, misit nuntios ad Ezechiam, dicens: 10. Haec dicetis Ezechiae
regi Judae, loquentes: Non te decipiat Deus tuus, in quo tu confidis,
dicens: Non dabitur Jerusalem in manu regis Assyriorum. 11. Ecce tu
audisti omnia, quae fecerunt reges Assyriorum omnibus terris, quas sub-
vcrterunt, et tu poteris liberari? 12. Numquid eruerunt eos dii Gentium
quos subverterunt patres mei Gozam,^ et Haram,^ et Reseph,^ et filios
Eden,* qui erant in Thalassar?'" 13. übi est rex Emath, et rex Arphad,
vi rex urbis Sepharvaim, Ana," et Ava?'^ 14, Et tulit Ezechias libros"
<le manu nuntiorum, et legit eos, et ascendit in domum Domini, et ex-
pandit eos Ezechias coram Domino. 15. Et oravit Ezechias ad Dominum,
dicens: 16. Domine exercituum Deus Israel, qui sedes super cherubim:
tu es Deus solus omnium regnorum terrae, tu fecisti caelum et terram.
17. Inclina Domine aurem tuam, et audi: aperi Domine oculos tuos, et
vide, et audi omnia verba Sennacherib, quae misit ad blasphemandum
Deum viventem. 18. Vere enim Domine desertas fecerunt reges Assyri-
orum terras,'^ et regiones earum. 19. Et dederunt deos earum igni: non
«Miim errant dii, sed opera manuum hominum, lignum et lapis: et com-
minuerunt eos. 20. Et nunc Domine Deus noster salva nos de manu
ejus: et cognoscant omnia regna terrae, quia tu es Dominus solus. 21. Et
misit Isaias filius Amos ad Ezechiam, dicens: Haec dicit Dominus Deus
Israel: Pro quibus rogasti me de Sennacherib rege Assyriorum: 22. hoc
est verbum, quod loeutus est Dominus super eum: Despexit te,*'^ et sub-
sannavit te virgo tilia Sion: post te caput movit filia Jerusalem. 23. Cui
«.'xprobrasti, et quem blasphemasti, et super quem exaltasti vocem, et
levasti altitudinem oculorum tuorum? Ad sanctum Israel. 24. In manu
servorum tuorum "^ exprobrasti Domino: et dixisti : In multitudine quadri-
garum mearum ego ascendi altitudinem montium, juga Libani:''' et
>uccidam excelsa cedrorum ejus, et electas abietes illius,'® et introibo
altitudinem summitatis ejus, saltum Carmeli ejus.'^ 25. Ego fodi,^ et
bfbi aquam, et exiccavi vestigio pedis mei omnes rivos aggerum.*'
26. Numquid non audisti, quae olim fecerim ei?" ex diebus antiquis ego
Der ^rop^tt 3faiad. 37, 3—2-1. 2lnm. 1—16. 205
plasmavi illud:" et nuncadduxi: et factum est ineradicationem collium"
compugnantium, et civitatuin munitarum. 27. Ilabitatores earuin bre-
viata manu" contremueruut, et confusi sunt: facti sunt sicut foenuni
agri,-^ et gramen pa.scuae, et herba tectorum, quae exaruit antequam
maturesceret. 28. Habitationem tuam, et egressum tuum,^ et intruituni
iuum cognovi, et insaniam tuam contra me. 20. Cum fureres atlversuni
me, superbia tua ascendit in aures meas: ponam ergo circulum in nari-
bus tuis,^ et frenum in labiis tuis, et reducam te in viam, per quam
venisti. 30. Tibi autem** hoc erit signum: Comede lioc anno quae sponte
iiascuntur,'"' et in anno secundo pomis vescere:^' in anno autem tertio^'
seminate, et metite, et plantate vineas, et comedite fructum earum.
31. Et mittet id, quod salvatum fuerit de domo Juda, et quod reliquuni
est, radicem^ deorsum, et faciet fructum sursum: 32. quia de Jerusalem
exibunt reliquiae, et salvatio de monte Sion: zelus üomini exercituuni
faciet istud. 33. Propterea haec dicit Dominus de rege Assyriorum : Non
intrabit civitatem haue, et non jaciet ibi sagittam, et non occupabit eam
clypeus, et non mittet in circuitu ejus aggerem. 34. In via, qua venit,
per eam revertetur, et civitatem hanc non ingredietur, dicit Dominus:
35. et protegam civitatem istam, ut salvem eam propter me, et propter
David servum meum. 36. Egressus est autera Angelus^* Domini, et
percussit in castris A.ssyriorum centum octoginta quinque millia. Et
surrexerunt mane, et ecce omnes, cadavera mortuorum. 37. Et egressus
est, et abiit, et reversus est Sennaeherib rex Assyriorum, et habitavit in
Ninive. 38. Et factum est, cum adoraret in templo Xesroclr'*^ deum
suum, Adramelech et Sarasar filii ejus percusserunt eum gladio: fuge-
runtque in terram Ararat,^^ et regnavit Asarhaddon tilius ejus pro eo.
1 ) (f? i^ebt un^ »rie freifenbeii "li^üttcrn, tic eine fcfcivcre fijeburt baben. 2Bir i^diubrcn irobl
unfcre Unabbdu^i^teit i^ejen tie 2t|T;}ricr behaupten ju fcnnen, aber ie^t witjen n?ir un? nicbt 5U
bcifcn. bri fJKEi 7] ijd\v ry tiktovcjj. lax^'V Jf o'vk /^ffj tov reKe'iv. — ■ 2) *7lJ^ „^icQeicftt." !P?an
tarf üd) nicbt ftopcn vin bicfer Jltefcneart: „?iclleicbt bort ber ^err." Ta-^ -^örcn faiin ni*t
jjpeifelbaft fein, n^obl aber ba? i^eilrafen — in ^ic^cm "Jlui^enblicfe. — 3) für fen JReft, ber fid)
jiocb fintct, t. b. für Ou^>^ u^^ i^cuianün, — 1) wa? na(^ .^ierou'.^mu? bcifU: „^s&t reiü einen
ßJeiil al6 üBi^crfad>er i^coien ibn fcn^en." l'eo (Xaitriue verftebt nnter spiritus ta? i^iiaema,
»eldsee ber (Sniicl in fä? ^.'a>T|cr bradstc, um ^v■^i^ aiT^rifcbe ^eer ju t(>^ten. \.''.>ranui5 wm 5ancbej
erfcben in fiefem sj)iritus ben 'ikiit ter ivincbt unb i'erreirrunji, n^elAer ^en .Hbni;i 3ennacberib
crfaijen fcU. (icrneliu? a \!ap. balt tiefe letUerc "Xuijlciiunii für bie befte. i)i.i .'ii.id/./u äi; «rrö»
rj'ft>a. — 3) IV\ Reg. ly. y. — ö) ?njl, 2ta£>t cfcV (^iegenf im niirMiitcn liicfopotamieu,
tt^c tle mit Sbaran unc bem *lluiTe Sbabcrar t>erbunben ift, (lanzanitis bei 'iProIcmäui^, jee.t
ilauf(fcan nait (ijcfeniu?. — 7) pH- ^"i>l"'y fonjl aucb Ka/vV/. Statt in "JOfcÜHHUamien (Jen.
I T T
11, .H. "^iiaeb tcm "Jlrab. bereutet ta? ©ort ciU "^Ipeflationm „Türre, verbrannte (^ki^enb."
8) rj\n „beiper Stein, fiMübftein," na* Den JRabbincn „Äoblc," LXX 'i'«ü'«y. ?ieIIeiAt tai
'Vr/auoa tti 'iptclemdur in iValmi^rene. — Jl| Se Ol tiep (Jten in ??fefopotamtcn \n fucben unb
bürfte taiTelbc fein, n?el*e6 bei Kzeih. '21, 2:; mit 'Jliutr oerbunten \\\. i^eblt in LXX. —
10) ut t'iatr h- v'-'w Owurti*. 'üÄan fennt bie ^^ro^inj Ibalaiiar, iveld^e (^kfcniu? nacl> "Wcfopo-
tamicn, "Jlnfere nacb ^^Irmenicn verfemen, ni*t naber. — lil^^n, reabrfd>einlid^ Statt an
einer i^urtb be? Supbrat. — 12 j nil*' Jtatt in iJÄefopotamien, tie nid?t ndber befannt ift.
T .
3m oatic. Sobcr ter LXX finb tie 5n?ei Stdbtenamen ^ufammeni^e^Oj^en: "Ai'a>oi;,im. —
1J5) Unter tiefen libri ift tae S*reiben ter affv^rifdjen 'ilbiieortnetenju "verjleben. rö dijAioi-.
**' nlinNtT^DTlN .-»illt Vdnber." ryi- cÜKovuivr/v ihiv. ^ei IV. Reg. 19, 17 beipt e«
T -; |T T
D*U!1. >vad ri*tiv5er ifl, ta fOi;leid> OyiNTlKI /-""1' itir l'ant" tarauf foltU. ^"' -'nv x''-'pav
airüv. — 15) „tid>, 0 Sennadjerib." — löj <!i u^^tAw»' . . b. (), burd» ?iabfacee unt feine (i)e»
206 Det ^xop^tt 3falaö. 37, 24—38. STnm. 16—36.
faitbtcn. — 17) f'f i"« eaxaTa rov Aißavov. — 18) xal rö KaX2.og t^c Kvjrapiaaov. — 19) „}Uin
©alte fcineg (yartcnlanbe^/' b. i. bii in jenen Sl^eit be6 Libanon, tt>o bie fcfcönflcn ^^äume
bid^t nebencinanber )le()cn. Kai elf^AiJov eif v(pog fiipovq tov öpvfiov. — 20) b. b. id) b^ibe getbiin^
rote ber ^err be« Sobcng tbut. £i?^/ca ye^^pav „i^ hix\>t Srüdcn gemalt." — 21) HIN* ^3
"lllfO "flfl« ©trönic ber iBcfeftigung." 2oc^ unb SReifc^t: „aüe glüffe beg .^ocfelanbeö." la*
ffiort Mazor irirb jcboci öon neueren Sregeten, namentlich oon ®efeniuö für ben Sigennamen
»On 2{eg0pten getjaltcn. ««« hpr/^uca Idara Kai ■Käaav avvayuyijv v6aT0Q. — 22) plfl^^p/
^n't^'l/ nniK »^^ ^^^^ «^ i^^« langer 3eit ^er gemad)t," b. 6. e« ift meine ^ßeranj^ai-
tung, ba§ e3 fO fommcn foöte, nicht bein 2Derf; ov Tavra ijKovaaq irä^ai a eyu kKoir/aa; —
23) „iä) babt eö lion SUtcrö ber gebilbet," b. ^. erfonnen ober befcblo|ten. Twerafa. —
24) n1"l>'3 Dnj; D^!^: D^^^^ nlN*L:'nS ^1^l^ »«"*> «« mdja^. um fefle ©täbte ju »er-
JBÜjten (unti) in n^üile .Raufen (511 ijcnminbeln);" t-^epv/jüaai i-^rrj h öx^poig Kai oIkovvtuc h
nöTieaiv öxvpa'ig. — 23) „ibrc 2?civpbuer, uninäcbtig gcwprticn, t^crjagten;" avf/Ka rag x^ipac,
Kai h^ripäv-dijcav „icf) ^Dg bie ^linbc juriicf unb fic i^crborrtcn." — 2(») LXX für5er: üf x^prog
^Tiphg 'ettI 6u/i('iruv kui wr uypuarig. — 27) bilblici) gc|>roc{>cn ftatt: „id^ fennc teinc 9tatbfd)IüfTe
unb ^))Iänc;" of. Deut. 2S, ß; Py. 138, 2. -- 28) „id) lege meinen 3ltng in beinc ^Uit," b. b,
ici) gebe mit bir um, wie mit einem l^n[^cn ibiere; cf. Ez. V.t, 4. — 29) „tir aber," c (£_jed)iaä!
SO) a eoivapKnr. T-aji bcbr. H^^D bebeutet ben „'Diad)n)ud}g beö ©etrcites ebne 5luöfaat im
jnjeitcn Sabre." — 31) D^H^ -/'^^id}nntcbe; bce C^etreibeö ebne Stuöfaat im britten Sabre."
rä KaniAnupa. — 32) f. Il/iö. 234. 9(nm. 14. — 33) „wirb itnebcr SDurjet (neuer 5?ad)-
fümmenf*aft) fd^Iagen." — 34) 1. c. v. 35 ftebt nc* ber l^eifat3: in illa nocte. Tarum fann
man bie Wcinuug ocn Soflatu^, lorniedi, \^od) unb 3?cifd)[ nidu tbeilcn, baf) .2cnnad}erib ^^or«
crf} nad) ^(eginnen gelegen unb crfl im brüten jabre ^urücfgcfcmmcn, um bie befannte rounber-
bare 9?icbcriage bunt fen Sngel fccs ^crrn ju erleiben. — S-)) 9)fan (teilte biefe Q3ottbeit in
men|'cbltd)cr (^^cilalt mit bem kü'p\i eines i^ogcl» (galfcn ober 2lbler6) oor. ev tu oiK(f> No(7a/:>d,t.
36) ,/2lrmenien ;" dg 'Ap^ueviav.
1
Caput XXXVIII.
1. In cliebus illis^ aegrotavit Ezechias usqiie ad mortem:' et introivit
ad eiim Isaias filius Arnos propheta, et dixit ei: Haec dicit Dominus:
Dispone domui tuae, quia morieris tu, et non vives. 2. Et convertit
Ezechias faeiem suam ad parietem,^ et oravit ad Dominum, 3. et dixit:
Übsecro Dominc, momento quaeso quomodo ambulaverim coram te in
veritate,* et in corde perfecto,"* et quod bonum est in oculis tuis fecerim.
Et flevit Ezechias fietu magno. 4. Et factum est verbum^ Domini ad
Isaiam, dicens: 6. Vade, et die Ezechiae: Haec dicit Dominus Deus
David patris tui: Audivi orationem tuam, et vidi lacrymas tuas: ecce ego
adjiciam super dies tuos quindecim annos: 6. et de manu regis Assyri-
orum eruam te, et civitatem istam, et protegam eam. 7. Hoc autem tibi
erit Signum'^ a Domino, quia faciet Dominus verbum hoc, quod locutus
est: 8. Ecce ego reverti faciam umbram linearum,* per quas descenderat
in horologio® Achaz in sole, retrorsum decem lineis. Et reversus est sol
decem lineis per gradus, quos descenderat. 9. öcriptura"^ Ezechiae regis
Juda cum aegrotasset, et convaluisset de infirmitate sua. 10. E^o dixi:
In dimidio" dierum meorum vadam ad portas inferi. Quaesivi^^ resi-
duum aiuiorum meorum; 11. dixi: Non videbo Dominum Deiim'^ in
terra viventium. Non aspiciam liominem ultra,'* et habitatorem quietis.^'
12. Generatio mea ablata est;'*' et convoluta est a me,'^ quasi taberna-
culum pastorum : Praecisa est velut a texente/^ vita mea: dum adhuc
Der ^rop^ti 3f«ta<J. 38, 1—13. «nm. 1—21. 207
ordirer, succidit me: " de mane usqiie ad vesperam finies me.*° 13. Spera-
bara usque ad mane,'^' quasi leo sie contrivit omnia ossa mea: De mane
usqiie ad vesperam fiiiics me: 14. sicut pullus liirundinis^* sie clamabo,
meditabor" ut columba: Attenuati sunt^^ oeuli mei, suspicientes in
excelsum: Domine vim patior,^ responde pro me. 15. Quid dicam,"
aut quid respondebit mihi, cum ipse fecerit?" Recogitabo tibi omiiCJ
annos meos^ in amaritudine animae meae. IG. Domine si sie vivitur,*
et in talibus vita spiritus mei, corripies me, et vivificabis me.*' 17. Ecce
in paee amaritudo mea amarissiraa:^^ Tu autem eruisti animam meam
ut non periret, projecisti post tergum tuum^- omnia peccata mea,
18. Quia non infernus confitebitur tibi,^ neque mors lauclabit te: non
expectabunt qui descendunt in lacum, veritatem tuam.'*'' 19. Vivens
vivens ipse confitebitur tibi, sicut et ego hodie: pater filiis notam faciet
veritatem tuam.^^ 20. Domine salvum me fac,^^ et psalmos nostros
cantabimus cunctis diebus vitae nostrae in domo Domini, 21. Et jussit
Isaias^ ut tollerent massam de ficis,^ et cataplasmarent super vulnus,''''
et sanaretur. 22. Et dixit Ezechias: Quod erit signum*'' quia ascendam
in domum Domini?
1) um bicfelbe ßnt, ba Scnnacbcrib cingefaflen, ireif e? 3?. 6 bcifit: de raanu ro.sis Askv-
riorum eruain te. — 2) ®ctt fcubctc bcm frommen, aber jum Stolpe {(cnciiitcn Möniitc ftefe
töbtlicbe ilranfbdt, um ibn bcilfam ',u bcmütlnjicn uub ibu rcr^ubcrcitcn, baf; :üdn etwa ber
Unteriian^ ^c^ aitiMifcbcn .^ccveci ibit übcrmütbii^ mad^c. — i5) 3.Denn man oon cirofiem '^dMuerj
übcrwaltiiU \]\, fu*t man |ub iieme ^u »crbeviicn uub an (xt\x\U anjulebnen. — -4) r. b. treu
nad) bcm "(ikfc^c. S^ed^ia-? battc [idi überauei rerficnt iiemad^t burdi Me '.}lbfte[Iuni:( ber .groben,
3erftörunii ber ebcrncn Sdilauv^e, (Srneuerunii beö 2emvcl-5 uub (^ctteeMenftc? iV. Roir. IH.
5) h KapöicLaAiidivtj. — 6) IV. Reg. 20, 4 bei^t ee: Antcquam egrederetur I^aia.s mediam
partem atrii, l'aetus est sermo Domini ad eum . . — 7) In'^r biefem iu-rfe fiub i'. LM u. 22
finjufd)aUcn, roie auö 1. c. v. 7 bcvrorgebt; ftc ti^urben »oblburd) Unadnfamfeit bcv 3dn-eiber*
ad calcem gefet3t. — 8) Hl/^^ „Stufen, ober Srcj>pen." So i|l baJTelbe SDort, ireld^ee
Uad)ber mit horologium Übcrfctjt i|l 1. c. V. 11. — ft) ohc^ Kareßi] tox^ (Um ävaßnßfioix rov
o'iKov rov Trnrpör aov 6 y/.ior. 2(u5 biefeu SfBorteu bürfcc ^iemlidi flar ber'oprcicbeu, fa§ c? ficb
nur um ben 5diattcn ber 2onue an ter iDalaft-I reppc, nid^t an ^er 3ouncnubr baribclt.
Sorncliu? a Vavite finbicirt un-.icn fiefer i^eobaduuni} bc«? SiMtuenfdMticn? an ber Jreppe bem
^IA)(\], bte '^tutorfduift ber 2onncuubren; u^obl mit Unre*t. lenn ben SiMincnfdnatten al?
^?fe|icr ber 3ct^^bfd>uitte ju beobacbten, war ben "Ä'cnfd^en iieivif; fdUMi yon Uraufaiiv^ ber eigen.
10) beifn bicr „l'icb;" -pimtv^'/- ~ II) iv tu ww«, V. b. im fd)i>nflcu '?JJanue-Jalter". —
1-J ^llp^ "^^ ttermiffe," b. b. ic^ Jt>erbc beraubt bce Sieftes meiner Zag^e. KaraWeii'u. —
13) n' n* 5 ■>"" C!i-'~r]piov Tov -^sov. — l-'l) ovketi ßr, löu ro ouTTjpiov rov 'lapn?,?, etvI yijq. • —
15) 7in Ou'^'Dl^ „unter ben 33cwcbncru ber 5iubc" (bcö SobtenrciAe?); ovksti iiij Um
av&pu-ov. — 16) ^*DJ1 '"in „meine ©Obnung irirb abgcbrOt^cn;" t^i-Atnov h rr/c avyyeveiag
fiov, Kari/.i^zov ro e-Iaüikov -r/f c<^//f fiov. — 17) ♦jp n^JJ!") /»miD man fübrt fie weg »on mir,"
b. i. bie SBobnUng (ba? l'ebcn). fi;ry/.-df Knl ä-f/AdEv a~' iuiw ioa-F.p ö GKtjviiv Kn-a/.iuv iryEai;.
S^aö l'cibeöleben njiro mit ^e*t einer üöobnung, einem ^dit v>er.ilid)en ; teun e* irt fer l'eib in
SBabrbeit ba? ^üt ber Seele; er ift \t ben?0;ilii-b unp gebred)lidi, irie ein .'pirtenu'U; er i|l
beftdnt'igem 2i>ed^fcl au^gefetjt g(eid) biefem; roir beftuDen an? barin al? ':ri(aer unr AremMtn.ar,
wie bie 5fomaben in ibren jeltcn; cf. IL Petr. 1, ]3. — 18] '"n Jl^NO \'l'l3p -.irt»
f*neibe ab mein geben, wie ein 9Bcber." LXX für^eu bicfen gan5en 2ai3: (I-c ^larhr rö ■avrvnn
/iov Trap' ifwl kylvero kpi&ov h/yi^ovoj/c EKTsueiv „mein ®ei)1 ift Wie ein il'CberfaDen geirerben
ber nabe baran ift abgefd)nittcn ju werben." — 19) *J^*V5^ H^l-P -/■'om Irumm (bc^
(SJemebeei) fd)neibet er mid) ab," b. i. f^ott. tiurd) meinen ioD ivirt» bao aerabe fortlaufenbe
ß3efd)Iecbt TaiMbö abgeriffeu, weil id) obue 9?a*fommen fterbe. — 20] „fibncU madjft bu ein
Gnbc mit mir." 5m .^cbr. prägnanter: ,;J3om Jage bi? jur ^Jad^t . ." — 21 1 Sinn: ©cit
i^ fab, bap bu mic^ in ber 5?ad)t nic^t wegrafftcft, j'o barrtc icb bee aVcrgcn? mit «Hoffnungen,
208 Der 5>rop^et 3faia^. 38, 13—22. 2lnm. 21—40.
aüein meine 3*mcrjen jraren fo grop, al« jermalmtc micb ein ?ctt«e, unb ic^ ba^tc trieber:
Scbncll wirb !cmmen mein (£nbC. ev ry iißi\>a iKEivy 7rapeAu^7/v hog Trpu'i (jf /JovTi. ovTijr <yvvt-
rpnife ::avra rä öarä fiov. ä~o yäp Tijq yfirpag fug vvKror Tzapsöödijv. — 22) "^IJlV D1D3
„glci* ber SAttJalbe, bem 3ii9^P9tl ^^ipf i*;" ^VÖV^? (^f^aturlaut ziphzeph!) 23od)art
»erflcbt unter agur ben Äranid>, bem fprüd}Wi^rtli^ ein flagenber l'aut jugefi^rieben n>irb. —
23) T^^^T}^ "'f^ girre;" uf/.frü. —24) ?|St »finb ermattet;" f,^a<-ov. — 23) TWtV
♦J^nj* *^"npp^^^ "^ •'^frr, H 9efd)iet>t mir (öetvalt, nimm bi* meiner an;" -^phc rhv Kvpmv,
<>r F=ii/nrö /le, kuI (lod'Anrö ftov ttjv böivrfv rfjg Mix'/g. — 26) „9Ba6 fcü ic^ ttPÄ Weiter fagen
t>pn meinem gnber LXX feMt. — 27) nC^l^ Nim ^y^tDJ^I .."«t' fr f^>ra* ju mir unb
T ^T - T :
tbat," (Tcai er gefprixfcen). Witten im l'eibe Iie§ er mid) bur* 3faiaö baö ®ort ber ©eneüing
»ernebmen unb" mattte mid) gefunb. LXX feölt. — 28) n'llNI J<i^ii (bemütbig) »itl ic^
wanbeln afle ^^ibre meinet l'ebenä cb ber 33itter!eit meiner Seeic" (ob ber erlittenen Sitterfeit).
LXX febtt. — 29) »ml »"H (n3"SD^1 Vtl^ ÜTlh^, ^yii< »0 >^crr, baburc^ lebt man,
«nb in aüem bicfem (tt>a? bu anorbnejl) ifl tai l*eben meinet fiieifte^." I^erefer: „3ie leben,
.'ötxx, bur* mid» (^. i. bic Untertbanen); für 5?ine ift ba^ l'eben, bae id) atbme." Äein anberer
(£reget fdieint bicfer Grflarung ju bulbigcn, LXX Kvpie, -epl av-yq yäp ävj/yje/j/ aot . . —
SO) ^J^^nni *-3p**7nri1 „bu Uiüejl mic^ gefunb »erben unb leben." ««< t^r/yeipäf fiov rijv
irvof/v Kai TTopas? 7/df'if i^i/aa. Statt mit ch la? bie iUitg. thalialiraeni mit h: „fc mi>gefi bu
mid» fd)lagen," tt>a« bem Sonterte mebr ju entfpred)en l'dscint. 2Bcil man Durcb mandierlei
Prüfung unt> '^itterfeit jum ivabrcn (j«kifte^lcben gelangt, fc mögejl bu mic^ aüerbing^ fc^lagcn,
» .löerr, aber am i'eben lajfen. — 81) ^f2 *'7"1P Dl/Cv "^""^ Srieben warb ba« Sittcre
mir, ba« J^ittcre." LXX feblt. — 32) ü^riau fjov. —\v^) .Tob 14, 10; Ps. G, 0. —
S4) Unter veriias finb offenbar bic großen 'i^erbeipungen, bic (^ott :rJ^rael gemad)t bat, ]u
»erfteben, beren i^ern?irflid)ung mit 2tügcn ju febcn nur ticnen gegeben i|l, bie ba leben. ov(^e
f).Trtovaiv Ol iv m^ov ri/v i'/oiiioavinp' aov. — 33) (t~<J yäp rf/g ff///itpoi> 7Tai(Ua Trotr/atj. ä ävayye?.oi(n
rf/v ,hKniomv7/v rror. — 36) ♦J^**tJ''1r77 1*11(1* ,/bU bifl bcr .ficrr, mir JU bctfcn;" -»er rf/r
oiJTiip'm /tot: — 37 ) fiov f. 3(nm. 7. — 38j D^^NH H'^'^I „Scigenfucben," b. b. jufammen-
geprepte, runbe Waffen t>on »feigen, irahidr/v ek arMov. — 39) rPTti^T^J/ imp^l "Unb
man lege (reibe) fie jur örwei^ung auf ba^ ®ef^»»ür;" Kai rpirpov Kai KaTäirXaaai. —
40) TovTo ar/uiiof ~poi; 'K^f\(av.
Caput XXXIX.
1. In tcniporr illo niisit Merodach Baladan' filius Baladan rex Baby-
lonis, libros et nnuicra »d Ezecliiam: aiidierat enim quod aegrotasset, et
couvnluisset. 2. Lactatiis est autem supor eis Ezeobias, et ostendit eis
cellam aromatum,' et argenti, et auri, et odoramentorum, et uiiguenti
optimi, et omnes apotbecas supellectilis suae, et iiniversa quae inventa
sunt in tbesauris ejus. Non fuit verbum,* quod non ostenderet eis
Ezechias in domo sua, et in omni potestate sua. 3. Introivit autem Isaias
jjropheta ad Ezechiam regem, et dixit ei: Quid dixerunt viri isti, et unde
venerunt ad te? Et dixit Ezeobias: De terra longinqua venerunt ad me,
deBabylone. 4. Et dixit: Quidviderunt in domo tua? Et dixit Ezecliias:
Oinnia, quae in domo mea sunt, viderunt: non fuit res, quam non osten-
derim eis in tliesauris mcis. 5. Et dixit Isaias ad Ezecbiam: Audi
verbum Domini exercituum. 6. Ecce dies venient, et auferentur omnia,
Ziv ^rop^ft 3faiii^. 39, 1—2. 2(nm. 1—4. 209
quae in domo tua sunt, et quae thepaurizaveriint patres tui usque ad
diem hanc, in Babylonem: non relinqnctur quidquam, dicit Dominus.
7. Et te filiis tuis, qui exibunt de te, quos genueris, tollent, et erunt
eunuchi in palatio regis Babylonis. 8. Et dixit Ezcchias ad Tsaiam :
Bonum verbum Domini quod locutus est. Et dixit: Fiat tantuni pax,
et veritas in diebus meis.
1) bei 'iPtotcmäu^ AliDu.tr. TTT. S. ?!)?ar^pfcm)^abu?, virgloriosus, (\cnannt, 5pbn 5?abonar
for«>. Wän weif!, taf? im Cricntc bic .HiMUiK eft mehrere 9?amcn fiübrten. iberofu? ia^t, tr
fei ein s>cn ttn \llfT'.M-iern atuKÜ^ltener i'iceföui;^ iKlfefcn (Euseb. (M\roji. Vors. arm. T. l. p.
42.) Giiüne balten Wcrotail) für einen i^emcinfamen 'iJJamen l>cr MiMiige i^vibplonet. 3?ei Jer.
50, 2 fcmmt er al? OJame cine^ (yk'*tteö i>cr. — 2) b. b. '-Briefe. fKi<j-o2ac koI irpiaßfic. —
3) nriD^"n*3' n>abrf(*einlic{) ^ia^bilbung tci ^erfifcften SBortcg Nigahiden, totlditi'
„ß5en?abrfam, OlufbeuMbnins^" bct§t. röv oJkw rov v? jwi9ä. — 4) „c^ war fein Xin.a, ba^ er
ibnen nicbt ^eicite." Xaet ^ci'c^tn war fein $?eb(fr; aber d ftccfte eine (^ebcime Sbrfucbt babintcr,
bie ©Ott mi^'rdüiii ivar, nnb bie fic^ bei S',eitia« jef t nacf) feiner wunberbaren (^enefung übel
auemabm. ilmbrVftuei, daietanu« u. 3J. finbcn ieboc^ nid)tei Jabelbaftcs! in bem, was Sjecbiai?
flctban, unb febcn bat)er bic 3tnfünbii}un9 ber na*fol3cnbcn ©otteegeridjte für feine i^eflrafunii
bei Sjcc^ia? an.
Caput XL.
1. Consolamini, ' consolamini popule meus, ^ dicit Deus vester. 2. Loqui-
mini ad cor Jerusalem,' et advocate eam:* quoniam completa est malitia
ejus,^ dimissa est iniquitas illius: suseepit de manu Domini duplicia pro
Omnibus peccatis suis.*' 3. Yox clainantis in deserto:^ Parate viam
Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri. 4. Omnis vallis
exaltabitur,* et omnis mons et collis humiliabitur,^ et erunt prava in
directa, et aspera in vias planas. 5. Et revelabitur gloria Domini,'" et
videbit omnis caro pariter" quod os Domini locutum est. 6. Vox dicentis: '^
Clama. Etdixi: Quid clamabo? Omnis caro foenum, et omnis gloria
ejus" quasi flos agri. 7. Exiccatum est foenum, et cecidit flos, quin
Spiritus Domini sufflavit in eo. Vere foenum est populus: 8. exiccatum
est foenum, et cecidit flos: Verbum autem Domini nostri manet in
aeternum.'^ 9. Super montem excelsum ascende tu, qui evangelizas
Sion: exalta in fortitudine vocera tuam, qui evangelizas Jerusalem:
exalta, noli timere.'^ Die civitatibus Juda: Ecce Deus vester: 10. ecco
Dominus Deus in fortitudine veniet,"' et brachium ejus dominabitur:
ecce merces ejus cum eo,'^ et opus illius coram illo.'^ M. Sicut pastor
gregem suum pascet: in brachio suo congregabit agnos, et in sinu suo
ievabit, foetas'* ipse portabit.-" 12. Quis mensus est^' pugillo aquas, et
caelos palmo ponderavit? quis appendit tribus digitis niolem terrae, '"^^ et
libravit in pondere montes, et colles in statera? lo. Quis adjuvit spiri-
tura Domini? aut quis consiliarius ejus fuit, et ostendit illi? 14. Cum
quo iniit consilium, et instruxit eum, et docuit eum somitam justitiae; et
erudivit eura scientiara, et viam prudentiae ostendit illi? 15. Ecc«;
Gentes quasi stilla situlae, et quasi momentum staterae"'* reputatae sunt:
ecce insulae quasi pulvis exiguus.^* 16. EtLibanus non sufficiet ad suc-
cendendum,^'' et animalia ejus non sufficient ad holocaustum. 17. Omnes
gentes quasi non sint, sie sunt coram eo, et quasi nihilum et inane rejni-
. tatae sunt ei. 18. Cui ergo similem fecistis Deum?'-^ aut quam imaginem
210 Der 5)rop^et 3faia«. 40, 1-3. 2Inm. 1—7.
ponetis ei? 19. Numquid^^ sculptile-^ conflavit faber? aut aurifex auro
figuravit illud,^ et lamlnis argenteis argentarius? 20. Forte lignum, et
imputribile elegit:^" artifex sapiens quaerit^' quomodo statuat simiila-
chrura, quod non moveatur. 21. Numquid non scitis?^^ numquid non
audistis? numquid non annuntiatum est vobis ab initio? numquid non
intellexistis fundamenta terrae?^^ 22. Qui sedet super gyrum terrae, et
habitatores ejus sunt quasi locustae: qui extendit velut niliilum^* caelos,
et expandit eos sicut tabernaculum ad inluibitandum. 23. Qui dat
secretorum scrutatores^^ quasi non sint, judices terrae velut inane fecit:^'
24. et quidem neque plantatus, neque satus, neque radicatus in terra
truncus eorum: repente flavit in eos, et aruerunt, et turbo quasi stipulam
auferet eos. 25. Et cui assimilastis me,^^ et adaequastis, dicit sanctus?
26. Levate in excelsum oculos vestros, et videte quis creavit haec:^'^ qui
educit in numero^^ militiam eorum, et omnes ex noraine vocat: prae
multitudine fortitudinis et roboris, virtutisque ejus, neque unum reli-
quum fuit. 27. Quare dicis Jacob, et loqueris Israel: Abscondita est via
mea a Domino,^" et a Deo meo Judicium meum transivit? 28. Numquid
nescis, aut non audisti? Deussempiternus Dominus, qui creavit terminoa
terrae: non deficiet, neque laborabit, nee est investigatio sapientiae ejus.
29. Qui dat lasso virtutem: et bis, qui non sunt, fortitudinem et robur
raultiplicat.''' 30. Deficient pueri,*'^ et laborabunt, et juvenes in infirmi-
tate cadent. 31. Qui autem sperant in Domino, mutabunt fortitudinem,^*
assument pennas sicut aquilae," current et non laborabunt, ambulabunt
et non deficient.
1) 5}Zitbiefem dapitet beginnt ber 5 n? et te 3;bett ber SJeiJTagun^en be6 ^^ro^j^eten, \n midien
er g,an] »jor^üiiltd) alö bcr (£oans^eüft bee 2(. S. erfd)eint, al» bcr 23crfünber trö|lli($er «nb
erfreiilidicr (irciiviiffc, sjcrcrft ocr (frlöfung au-5 ber bab'.Ui.nüi\tctii^(V)cfan!:icnfcbaft, bann aber,
— luiD bicf; ift bic .fi>auvt[ari)c — bcr Srlöfüng oon orrttnun unb ^ünbc buvdi bcn 'D^Jcfilasi. —
Heber i^evtbcilung bcf< 2toit\\^ f. Sinlcituiur^. 1 li>. Sülicli bcmcrft: „ 2 oune 3üiiii^ in fccn
uorbergcbcubcn S5>eiffaivnuicu faft nie inMt einer nierern ä^cfrciung fpridn, ebne auf bie ^öberc
juglciclj bin^upcitten, \h bicnt aud) bier bie i^erfünbigung ber i^ergebung ber ©ünbcn :i<ärael«.
Der ©ieterannabme bes iUilteiS, ber j)tüdtcbr in ba^ inrterlanb, bem ■'^.'»rcpbetcn al6 ißeran-
latjuni^, 511 bem großen :;'>ietter übcr5ucieben unb beffelben ©erf 511 i'd>ilbern, ja e^ i|l au^ ben
foIgenDen SBcii'fasVunjien un'oerfennbar, bajj bief; fein bauptfddUid)e^ 3tiigcnmerf ift." — 2) LXX
Tov ?.a6v fiov. (^ott fprid)t biefe Sorte ju feinen '•pvopbctcn, bie er bem (eibenben, gequälten
25olfe in ber @efangcnfd}aft, welche l}ier im (Reifte üorauögefe^en wirb, jum a:rofte unb jur 2Iuf-
munterung jufenbet. — 3) hps'ig, ?,ah'/aaTe elg T7/V KcipSiav 'lepovaa/jj/i. — 4) H VK 1J^"1p
„rufet i^m ju, bat' . >" TrapaKaMaare «iir^v. — 5) Hk^D^* /'("" SfP^'ii'H'nft/' b. |. feine
T T ;
Sflaoerei unb cyefangenfd^aft in ^abnion. r/ TanEivuniq nhrF/g. (f ^ tvijjt fid) 'itreifeln, ob bie
i^ulgata nid>t nvfprimglid) uiilitia batte. — ö) reeld)e ©orte eine jweifacbe '^Uielegung erleiben :
(Es? l)at boppcit gebüijt, ober e^ empfängt büppelte ®naben für Diejcriittenen 2uupcn|trafen.
Denn ^^<L3^ ''ciBt nid)t blo^ „Sünbc," fcnbern aud) „'Strafe, ^aimbopfer, (£ntfünDigung,
Unfad." ivür erfiere 'Jiujlegung finb 3;beoborct, Si^rittu?, .6»ieront)mu?, ^jTccppiug-, für le^tere
'■iltam u. '^(. (XorneliusJ aVapiDefagt: JVior seiisus siiupHcior est. posterior sublimior et
diviiiior. 'Jln iU^rbängung einer boppelten 2ünPenftrafc Parf man fid) aber nidu tlofien; benn
ber IPropbet bebient |ut biefei^ "^(u^brucfe? nad) menfd)lidKr :}icreaH-ife unb nimmt babei ba*
?ö?a§ V'on bem meufd^Ud^en (^Jevicbte. ÜBoüte man e>5 fem gottlidHMt nebmeu, fo müf;te man
fagen: ^jebe fd)nHn-e ^ünbc oerbicnt eine nnenblidje 2trafc, "nuMl fie 33e(eibigung eine-o unenb»
lidben rsJotteö ift. — 7) Ter "iPrepbet ftcilt f^3ott einem .^tönigc g(eid), ber eincn'.^crolD auöfenbet,
Da? 33o(f ]ux i'ereitung ber ©ege unb Strafen aufuiferbern,"^ bamit er bie einzelnen :Kegionen
ungebinbcrt bereifen fönnc. (fö beijjt „in ber üBüfte," entweber WiH inbcrSüfte, an ber
Statte bcr Srrfale, bie QSegbercitung notbn^enbig ift, — unb nad) biefcr 2(u£((cgung müpte man
ti mit parate t>erbunbcn nebmen, 'ober weil aujs bcr Süfte, b. b. au^ fernem, unbecanntem
Crte ber bie .^ülfc ber Srlöfung fommt. (ixirM ocrfünbcte bie Befreiung au« ber J^erne,
;^£>^anncö bcr iläuftr auö bcr cinfamcn ^orbanägegenb. Xa^ ^ier vos clamantis im m^ftifc^en
Dcr^rcp^ft 3faia«. 40, 3—15. «Hnm. 7—24. 211
<B\nnt auf !^si>ii<innte bcn Täufer beutet, fai^t biefer Joan. 1, 23 fclf>cr: El'o vox clamantis in
dcsorto: dirii-Mto viaiii Doiniiii, siciit dixit Isaias proj^lu'ta. SDic '^H'^tt vlll^cit ba«* 5itl»acf)C,
l>ai^ ^i?tcpriiu" enrählt, um bae? 5^tai'fc ^u 5it»;uben ^u nuidicn, i'o madn er c-? aud) in bcr 39ahi
ber Crtc, n>o er bai< -V^eil bereitet. .*>ieroir.Mnu? cp. ad'l'aras. failt: Kle.irit .Toamies loeuin
non ul>i euiii iiiillus amliat, scd ad queiii poixdos de iiatnr;\; curruptjc coiiversatiuiic reducat.
!rif il^iiite ift bie 3dnile fe? ^yarabiefe.?. riirum \\u\t <^)on burd) Tfeae 2, 14: Ducarii eani
in solitudiiiem et l(M|uar ad cor ejus. — 8) la? AUturum fdv:iut hier ftatt bc3 jm^tT^ifi«
gebrauebt, ba bcr 'iProplH't iMelnicbr \ac\t, \x\U i^cfd)eheu [oll, al^ iva? iiefeftetn-n wirb. — J)) (£in
lübue? 'iMlb bcr morali|'d*en UmänDcrun;^, ^ie in Den .^^er^en vor tut geben foK! Tic f^k-mcincn,
bie UnuMiTenren, fie in-radncten feilen fid^ freufi;V erbeben; ^cnn e-j lver^cn ibnen i-^rofjc fsUttcr
jUiKtbeilt tverben; bie •'iroben, rVei^en, \>lnjiefebenen aber foüen fid) berablaffcn, um ^cr i'iciftiflcn
Ö3üter, bie aui?iVfteüt iverben, ü\t ivürcij^ ut maeben. ^ertuüian 1. 5. c. .Marc, fdireibt: Oiiristns
coües fviiuabit valliljiis et ()l)lii(ua diriaet in rectiUidines et cauip<>s, (|uia oiniics Iclm.s diiFi-
cultates in lM-ani;rlii faoilitatcs et ;B(|uitate.s eunvcrtet. — 10) 'spotte? .'oerrlid^feit unb
Wajeftät jeiijtfid) in allen aniubcrbaren<5rcij^uiffcu, befonbcre; aber inberi"'('eufdlwer^uni^ feine«
(JobnC'?. — II) kq} üilifrai -näna aäfiS ~b (juri/fjfoi' roi) ifsov. ort Ktpioc h'/.a/.rjnf. Luc. 3, 6.
Vidobit ouinis caro salutare Üei. Ter Sinn ift: 3l((c^ ^leifdi fod erfeben, baf) baö, wa3 ge-
fd'icbt, ein nninfcrbareo üi>crf 'iJctte^ ij>. Tenn ('>3otteiJ fsk-banfen unci il'orte finb •iBerfe. —
12) rid}tcrifd>cr 'Jtuörrud anftatt: „id) bi^re eine 3timmc, ofer bordu, eine Stimme fprid)t.',
13) ilpIT^D tM^ ü'tnc 5(nmutb." <Sebr f^i^n fd)reibt ^ieriMt'.Mnu?: Revera si quis
fratrilitateni carnis respiciat et quod horarum momentis cre.sciiuns atqne decrescimus. nee
in eodem statu maneuius, ipsutn(iue riuodloquiumr, dictamus et scribimu.?, devitae nostrae
parte praetervolat, uoii dubitabit carncin foenum dicere et gloiiam ejus (juasi floreui tbeni;
et". Ps. 89 et 101. — Vi] b. b. i-ao, n>a6 »,H>n (yottau^cicbt, feute ^incrbunii, feine i^crbei^ung,
fein (^icfefe, befonbcrg aber fein «icobn, ber ba im ivletfcbc crfd^eint; et". Ps. 102, 16. —
li>) ti/'wTft-f, "') (^oßeia^^F. ras iTirof;c 5T?erf bcr i^efreiunii ane! bcr (s^efanjienfd^aft, nccb mcbr
ba« grope iOcrf ber (£rli.^fung £>pn l>en '^anDcn bcr SunDenbcrrfdmft wilt mit 'AVad^t !>erfünbft
fein unb ebne »'vurdU. 2cbi.Mt bemerft bier Js-oreriu>^: Qvii pertunctorie aut luolliter aut tre-
pide Evangelium praedicant, adhuc.quae sit diffnitas Evangelii ignorant. Qui etiam
aliud, quam fructuni Evangelii, in praedicatione quaerunt, adhuc <|uantum sit hierum
et quantae dignitatis, Cliristuni antiuntiare, non intelligunt. Peum leicitimi prae-
dicatures Evangelii deterunt, Deuiii oft'erunt, Dcum dant. Quid huie dignitati
potest conferri? — IGi er fommt, 3?r>-"icl 5« befreien i^on Per Äitecbtf^aft '-Pabs^lone;
aber nod) mebr, er fommt, e? ben -^panfen te«5 J^ürilen biefer ©clt, fer ^iiube unP ber ^i'^tte ju
entreiücn. Tic aufjcrorfentlid) ftarfen 2(u?brüde, bcrcn ficb Per i^rovbet bePient, fpredjen laut
bafür, bap er eine iveit bbberc ".yefreiunji im i}luge bat, alö blop Pie irPifd>e unb 5eit!id)c. —
17) ricfer Vobn ift ^unäriM't bie äufjerc ^In^blfabrt, iveUte rsiott feinem i^olfe nnrp ^u Tbcil
n^erpen laffen, im geifdidien nr.^ftifd^en Sinne aber Per iDertb ber (£rlbfun;i, Purrf' iveldien nid)t
blof' '-öcfveiung 'ooh Sünben, fonbern aucb namenlofe ©naben bcr Heiligung erworben unb du
bie 5!Jtenf($bcitauSgetbeiIt ixnivben. — 18) Tri?J/*ö »K'i« 2Bi-''"f i^^«^ ^iu* f"" 2>crgclten jlcbt
»or ibm," b. ^. liegt ibm am .§er5en. Tic 'i'Jfenfdien ju retten unb feiig 5u mad)en i|l fein
innigfle? 2)er(angen. — 19) Hl^^ //tic Säugenben;" kv yaarplkxovaai:. — 20) ^V^T „fr
wirb llc leiten," b. b. mit Sorgfalt fic Sd^ritt für Sd^ritt fiibren. TzapnKa7iati. Sie J^irten-
forgfalt f^otteo offenbarte fidi ^amr f*on im %. 5^. in auffallenber ©etfe, aber nod) auffatlenber
im "Ji. '-i?., ba er (^leifcb angenommen wnxi unter mü crfd)ienen. itein i^ilP i)! geeigneter, l>ie
.§errfd)aft '^kute? anb Sbrifii ju bcjeid)ncn, alg bas bco guten Jpirten. ramm febrt es fo
bäufig nneper Jer. 23, 3; Ez. 34. 23. Unter ben i.'ämmern finb Pie (^Mäubigcn, unter ben
©äugemüttern Pie 'Jlvoftel, iMfdiöfe unP Scclforgcr \\x m^rfteben. ^21) '•?facbPem Per 'iPropbct
bisber Pie grof;e ^>iettung, bie Pem i^olfe voerbe \x\ Ibeil werben, bebanbclt bat, gebt er über auf bie
©röjje unP '?.Vad)t 'skttco, '0C}n Pem Piefe r)fettuug Fommt, unb jeigt, wie erbabcn llc fei über bie
??Jad)t ber falfduni (53ottbeitcn, unb wie unbegrenzt ba5lH'rtrauen3eraelö gegen (^ott fein folle.
22) '/"IJ^n "Hör £i^*^t^'3 b'DI """^ ("-^en >"Ü';t ben Staub ber Grbe in bem ^^rctling?"
I V T T - ^: '• T - ' T :
Xer Xreiling i|t ein ■'^fafi, weldice Pen britten Xbeil eine? (l^^o. fapt. kuI -äcav rr/v yf/v öpani;
-3) D*J?K^ pD^*? "*^^^' Stäubdien bcr Sage," b. b- ivic jenes aacrf(cinitc©cwid)t, weld)e«
ntadit, ba§ baö 3it«ö'fi" ^cr SBagc fiel) nur ein wenig neigt, üg po~r/ ^vyov. — 24) 7,1
Slü* plD D^'^N i'ftcb, iilänbcr ftnb wie Staub, ber fcrwc()t, ober er bcttt tie i?änbcr auf, tvie
Üec^ner; ^. Schrift. 21. S. III. 14
212 t>iv 5)rcp^ct 3faiat^ 40, 15—31. 5Inm. 24—44.
"Staub;" ü^ ale/xtq /MyLc\^i)oovrai. — 23) SC. saciificium ; cf. Ps. 49, 10. — 26) p^.t^in
„mit n?cm werbet i6r alfo ^iott senileic^en?" Tcr^^rcpbet warnt 5-^raet ror bcm f^3o5cut'ienilc,
weil er ^orauvWcbt, t-a^' c? in ber näiiflen ^ni (unter ^.^Janaffccs nämlid^) in benfelbcn verfallen
trerte. Hetzer ^^ilberi^cretrung f. I. S. Ii28. 2(nni. 2— 6. — 27] ftatt num(iuid non. 3m
^ebr. ijl !eine gr^flc 5" ftnbcn. LXX /^r). — 28) hüQ- »ücldu-^ fowoM sculptile als? confla-
tile bebeutet; dKÖva. - 29) tr^V^ w'^D") nlpH")*! "lJJ/*pT DTO f^iVI „übergießt es nicl)t
mit ©clbvlatten ber i^cinfcbmicb unp (^icf,et filbernc .HcttcnV" ?; ;i7)r(7üpjor ^wiTin-ür jpi'frzov
:TepcEXpi'^i'"^fv avrov. ö/wicj/m Ku-tahtvaGn- avrov; bic filbeviKn Äctten bicnten ^uv Sefcfliiiunfl
Ui «Ubee unb au* jum Sdni^e liegen 9?aub; Sap. 13, ](j. — 30) r^j; HD^iri pDöil
"IHD' DpT"N*7 z'^fi" bürfti^er ijl an J^abc, ern\iblt ein unscrweälidscö -^clj;" ^v?.ov yäp
iiariiTTov tK/JytTac TtKvuv. — 31) ^ebr. „cr fucbt ficfi einen i^erflänbigcn ■ßanbwerlcr, baö 2?ilb
ju cieftaitcn, ba^ (!■ nidu wanfe." — 32) b. b. feib ibr nicht einrtcbt?t'oU genug, um bie ??ic^ti.a-
feit fplder l^ebilfe ^u erfenncnV — 33) b. ^. bie dJVunblegung ber Srbe, tie Sd^iJiijfunij. —
S'S) p'~]^ „Wie ein feinet lu^;" (^c Koftapav „wie eine SDiUbung." — 35} D^^fl") jülill
PN*? /-f»" Ö'^f ^if Wajcjiatifcben (bie gürflen) bcm ^ii^ts," b. |. cr ma^t junicbte bie gürßcn-
macbt. ö Sii^ovc «p;\'oi'röf üg ovöev ap;^en'. — 36) 'f/v Je yyv üg ovöev ETroiy/aev. — 37) ,,2Dem
rooflt ibr mid) gleiA-biltcn, wenn id fc gvcjic ?}(ac^t über aüc^ficbtbaren (>5cbilDe babcV —
38) Tic -carf'fJf/ff -ui 7a Trdira: — 39) 2Da^ für uuö unvlbtigc ^diaar, uncrmepliAcr kaufen
ill, bag fennt (^ctt im fkinflcn Tetail. (£r fennt jebcn 'Stern b03 un^äbligcn Sternenbeere?.
40) „(iictt weif; '^lUhiv 'oon mir." So fagt ber Unglaube anfangs«, bi^ er cnMid) fcweit scran-
fc^rettet, ju fagcn : „(J^ ift fein ajctt." — 41) Q^^lj^ Vi^?^ """^ ^*^"^ ^ii^t« S^^^t f^ ©tärfe/
l". b. bcm 3t{{crf*wadM'tcn i^erleibt er wunberbare Stärfc. nal roir ui/o^infuuhcii avtt;}v. —
42) „rüftige^iinglinge werben matt unb müfc, unb bic junge ?."'fannfd^aft iniftbabin," wabrenb
jene, weld)e auf ben .^errn t^ertraucn, an Äraft verjüngen . . — '13 1 „fie «jcrtaufdjen bic^raft,"
b. 5. fie füblcn gleich 63ewäd)fen neues! 9fad)treiben ber Äraft, verjüngen fidi. — 44) t7]^^
DHlJ'.SD ")D^< "fif ergeben ft^ mit Sd}wingcn glei(^ bcn Stblern." S)ie ^eiligen werben mit
SfJedt 2iblfrn ocrglidcn. Tcnn glci* bicfcn erbeben fie Wd> ftcts über bie (Erbe j^um J^immcl
empor unb glcid) bicfcn, ftnb fie ilarf unb auebaucrnb unter jebem jeitlid^cn ©ed.fcl Ps. J02, 5.
Caput XLI.
1. Taceant ad me insulae/ et Gentes mutent fortitndincra:* accedant,
et tunc loquanlur, simul ad Judicium propinquemus.^ 2. Q.uis suscitavit
ab Oriente justum,* vocavit eum ut sequeretur se? dabit in conspectu
ejus Gentes,^ et reges obtinebit:*^ dabit quasi pulverom gladio ejus/
sicut stipulam vento raptam areui ejus. 8. Persequetur eos, transibit in
pace/ semita in pedibus ejus non apparebit.^ 4. Quis baec operatus est,
et fecit, vocan.s generationes ab exordio?^" Ego Dominus, primus et
novissimus ego sum.'^ 5. Viderunt insulae,*^ et timuerunt, extrema
terrae obstupuerunt, approjMnquaverunt et accesserunt. 6. Unusquisque
proximo suo auxiliabitur,'^ et fratri suo dicet: Confortare.'* 7. Confor-
tavit faber acrarius percutiens'^ malleo eum, qui cudebat tunc temiwris,
dicens: Ghitino bonum est: ""' et confortavit eum clavis,'^ ut non moveretur.
8. Et tu Israel serve meus,'^ Jacob quem elegi, seraen Abraham amici
mei: 9. in quo'' apprehendi te ab extremis terrae, et a longinquis ejus
A^ocavi te, et dixi tibi: Servus mens es tu, elegi te, et non abjeci te.
10. Ne timeas, quia ego tecum sum: ne decliiies, quia ego Dens tuus:
c'onfortavi te, et auxiliatus sum tibi, et suscepit te dextera justi mei.*
Vix fxcpl)tt 3faia(5. 41, 1—2. 2luni. 1—4. 21S
11. Ecce confundentur et crubescent omnes, qui pugnant adversum tc:
erurit quasi noii sint, et peiibunt viri, qui contradicunt tibi. 12. Qnaercs
eos, et iion invenics, vires rcbelles tuos: erunt quasi noii sint: et vcluti
con.sumptio^' honiines bellantes adversum te. 13. (^.iiia ego Dominus
Dens tuus a{)prchendcns manuni tuani. dicensque tilji: Ne tinieas, ego
adjuvi te. 14. Koli tiniere vermis Jacob," qui n)ortui estis ex Israel:**
ego auxiliatus suin tibi, dicit Dominus: et redemptor tuus sanctu«
Israel."' 15. Ego posui te quasi plaustrum triturans novum,^ haben»
rostra serrantia: triturabis montes,^^ et comminues: et colles quasi
pulverem pones. IG. Ventilabis eos, et ventus tollet, et turbo disperget
eos: et tu exultabis in Domino, in sancto Israel laetaberis.^ 17. Egeni,
et pauperes'-*^ quaerunt aquas, et non sunt: lingua eorum siti aruit. Ego
Dominus exaudiam eos, Dens Israel non derelinquam eos. 18. Aperiam
in supinis collibus flumina, et in medio camporum fontes: ponam
desertuin in stagna aquarum, et terram inviam in rivos aquarum.
19. Dabo in solitudinem cedrum, et spinara,-^ et myrtum, et lignum
olivae:^" ponam in deserto abietem, ulmum,^' et buxum simul:^^ 20. Ut
videant, et sciant, et recogitent, et intelligant ]>ariter quia manus
Domini fecit hoc,^ et sanctus Israel creavit illud.^^ 21. Prope facite
Judicium vestrum,^ dicit Dominus: afferte, si quid forte habetis,^" dixit
rex Jacob. 22. Accedant, et nuntient nobi-s^^ quaecumque Ventura
sunt:^^ priora quae fuerunt nuntiate:'^^ et ponemus cor nostrum, et
sciemus novissima eorum j**^ et quae Ventura sunt indicate nobis.*'
23. Annuntiate quae Ventura sunt in futurum, et sciemus quia dii estis
vos; bene quoque aut male, si potestis, facite :^^ et loquamur,*^ et
videamus simul. 24. Ecce, vos estis ex nihilo/^ et opus vestrum ex eo,
quod non est:*^ abominatio est qui elegit vos.^^ 25. Suscitavi ab
Aquilone,^^ et veniet ab Ortu solis: vocabit nom.en meum,^'^ et adducet
magistratus quasi lutum,^^ et velut plastes conculcans humum. 26. Quis
annuntiavit'^" ab exordio utsciamus: et a principio ut dicamus: Justus
es?^' non est neque annuntians, neque praedicens, neque audiens
sermones vestros. 27. Primus ad Sion dicet: Ecce adsunt,^^ et Jerusalem
evangelistam dabo.^' 28. Et vidi, et non erat^* neque ex istis quisquam
qui iniret consilium, et interrogatus responderet verbum. 29. Ecce
omnes injusti,^* et vana opera eorum: ventus et inane simulachra
eorum.
1) ß)ott crläfit bicr burd) bic ^Voptictcn einen 5(ufruf an fcie 2?ölffr unb 9?ationen, mit tbra
»or (yerid)t ,^u eichen unb mit ibm 511 rcrbanbclii, wo SBabr'ocit unb (liercAtijifeit fei, bei \bm
unb feinem ^clfe oDer bei ibucn unb ibven Wöttern. Ta^ i^oranfteben bce! l'difvufco taceant
fc^.eint ali vcrepov 7rp6-t-poi> bctrad)tet werben ^u ntüffen. I^cnn ba»? '2i.tn)eii:»en foli'st crfl auf
baö Sieben unb 3^e*ten, auf bae i>orberi(eiianiKnc, unb worin (^ott bcn 5ieii bavon iietragcn,
^yKaiviCec-&e irpuQ ße vf/aoi. Sic Ulfen 1C**inn „erneuern, wetzen," fiatt "^ ' fd^weigen. —
2) _„bie ißblfer fcüen !>erjün;ien (ibrc) .^iraft," b. b. fie fotlen af(c ibve ilraft aufbieten, ja eine
oerjüniUe, ungewi^bnlid^e .straft fammeln. ol yhp äpxovzi^c hAhi^ovciv 'laxi-v. — f5) rüre Kpiai\
ävayye(/.dr,jc7av. — -1 ) (sjott fleüt bier bic ?ivnc\c, ob bie ben (^3üticn biencnbeu -Reiben mobl au*
je einen fold^en „©credUen" berufen, gcfenbct unb ju ]o auei^ebebnter Wuiö^it erbeben batten,
Kit er cä ;]etban. Unter bicfem (>Jercd}ten il^er)leben'bte 3{abbinen ben 3tbrabam, unb ibrcr
5luglei\uni;5 feilten ber C£balbaer, Jbomas, •^n(\c, l'iuanue, Sandiej u. 91. ßö gaffen auf ibR
aUerbiUi^e met>rcre ber ani^eiiebcnen ?)terfmale. 2(llein mit mebr (i3runb serftebt man unter
btefem ßkreAten ben (iDrus", i.u'n wetAem ber ^^robbct fpater 45, 1. 13 in äbnlidKU, ja ebren-
toüeren ^luebrüden fpri*t. Sa bulbii^en bicfcr ^hic-leiiiunn mit >&UiiP, ^^(bam, '3.\iiinini faft aüt
9?eueren. (£r wirb ber ®ercc^te genannt, weil er ben (iultus bc3 (Einen wabren (JJctteö in ganj
14*
214 Der g>rop^et 3faia^. 41, 2—14. 5Knm. 4—22.
}
auffaffenbcr SBctfc förbcrtc unb ber Sflc^c Ji^racU ßJereittiiifeit t*crf($aifftc im 5Int^cfi;$te aUtt
Stationen. .&tcrom>imi6, (£«rillit? unb ^rocopius [eben in bicfcm f^erccbten bcn W'cffia^, brt
im i?olI|lcn 'Äinne bcr (^H^reAte i\t unb eine 5'fad)t auf (£rtcn übet, rr»te fein auDcrcr. Da*
2Babrc ^ürftc fein, ta^ junacbjl unb im bud)t^äblid)cn 5tnnc Sinnt? ju »ci|lcbcn ift, tm topifc^eit
Sinne aber Sbriflue. ßoruei ift ionad) ai^ iHnbiib Sbrifti unter fcn .greifen ju bctvadjten.
Üocb unb 9{eifcb( bemerfen: „jm 'a^iife fe? '-i^efveiers!, weld^en (Mott envccft, xun ^^eraci aui
ber 'ycfan.ienfdiaft "-^abi^lLMt? ju evlöfcn, ift bao bobere bc? iöclterlpferti unb iBeltviditer? fo
umfdiloffen, bafi tie bciberfeitiv^en ^^iuyc (\kid) l'id)t|lrablcn, bie iMni binter einanbcr lieiienbett
5DJittelpunftcn au?i?eben, an tcv Cbcvfläd)e (im i^udMlaben) ineinvinter ocrflicf'cn." "'öebr. :
„SDer batoom5lufi^anq (}ci- berufen ben, beffen Jufjebie (yered)tii5tett begegnet V" IHf^^p* \)1'^
"^ ''■r'')/- ^-i'^i^^^^I"^ übcrfc^t: Quis excitavit ab Oriente justitiaiu (i. e. justum Abraham)
proclamavit illam et J^edem SUUtu? rit: ti/}yiipev ä-ö övaro'/.cn' SiKnmavvr/v, küäT^eaev av-?/v Karä
TTürfar ahrov, k(u ■KopEvntTai \ Ta[) idi IPerfcctuui bier dU prppbetifd), ocn ber Bufunft cicltcnb
ju betrvic^ten i|t, bebarf ivc^l feines wetteren S^eivcifeö. — 3) b. ^. »er gibt bie inUfer tn feine
^vtnbc? ^i'oaEi ivavTiov c^vüv . . — 6) "IT Q^^^/pl „uub »er mad)t5t5ni3e Unterwürfig" (t)cr
iljm)^ ««'• ßarrüeic eKar/'/an; — 7) tfört(td) uad) bcm ^ebr. „n?cr mad)t ben; Staube gleich
fein '^dnrcrt unb bcn üpm QBinbc aufgejagten Stoppeln gleid^ feinen i^pgen?" b. b. wer machte,
bap feine Sd)irertcr unb '^ogen wie son ber 3Binti6braut getragen überadbin wütbeten? ko.I ficöott
flc; ■}i/V rdf jiaxnipag avrüi' kcü wf (j>j)v)ava i-iurjfiiva rä rö^a alruv. — 8) b. (). mit Std)er^eit,
eine S*aben in leiben. Dl^ti^' ft^« üim% — 9) ^'iy ^b Vbr\^ fTlN* „auf einem
JJBege, ben feine güt'e nod) niefit betreten baben, ober auf anld-em er nid^t mit feinen J^ü^en
(fonfern g[eid)fam fliegenb) soranfd^reitet." Ten letzteren ^inn inad)cn Jpierpui^mui^, Si>riüu6,
Jbectcret t>on Gbi'ifti'? gcltenb, ber bie 23ölfcr tnvcb feine 5(poftel wie im ^lu^t unter fein
füpc? 3ocb braditc. 'Jluf ilaru? angcwenbet, erwabrcu ftd^ Die ©orte befonbcrj in feinem 3iigf
nad) bcm fernen 2arbc?, wo Sröfus auf feinem mit Sd)dt3cn Pid)t geftopften Ibrone faji, intern
er biefe für unüberwinblid) gcbaltene ge|lungi?ftabt in 3fit ^^i^n 14 Xagcn, atfo gleidifam im
f?Iuge eroberte. thsAcrneTcu h Eip/jvij ?'/ uSbg tüv Tm^üv avToi'. J)a? noii apparebit feblt bei bcn
LXX. — 10) „ber.Sd)Öpfer !.''0n Sinfang an;" im}.taev ahrijv ö Ka'/üv avrf/v ä-üb yevtüväpxVi-
lA) ^{^^"*J^^ D'^~in{^"ri{<5T „unb mU ben Seiten bin id? cbenfaüo;" nai e'iq rä kTrepxöfieva
e}6> e'tiir cf. Aiioc. 22. 1,;. 3dion ^Mato 1. 4. de lesj. fagte, eg fei ein a(te§ Sprü*wort, ßJott
entbaltc (in fidi) ben 'Einfang, bie iVitte unb baä Cfnfc aller Tingc. Xer eigentlidie <cuux bc«
e,tro ]iriiiuis et novis.siiim.s ift babcr: „Cbnc mid) gefd^iebt ÜMdu?." — 12) „Xie i^Mter, WPld)e
bie critaunlid^cn Aortfdiritte bco (£oruö beobacinetcn, entfeiAcn tut, treten ^ufammen unb
ermannen fid). 9foc^ gewaltiger erboben fid) Die -»Reiten gegen Sbriftue uuf feine 5lpoftd. —
IfJ) Kpiruv iKuarot: rij Tch/alov küI -ü> (uhMü ßorf&r/ani Kai ipel. SBa? Die LXX bicr mit Kpivuv
fagen wollen, bürftc fd)wer ju erfiären fein. — Vi\ „fei getroft;" feblt bei Den LXX, wabr-
fct)etnlid) Durd) 2>crfeben Deö cr^direiber?, was um fo leid)ter ju erfldren ijl, weil Der nä*jtc (^a^
mit laxrotv beginnt, ba? iluM-t cunl'ortare aber ebenfalls burd) laxL-^öv aui^gebrüdt war. —
15) □;;£) D^irrn^t C^'^pa \>h^"2 -*]"i>*"nN* ir'in p?nn_ „ber a?ilbbauer ermut^lgt
ben (MolDfd^micD, ber OHättcr bcn .ipvimmevcr unD fpridU . ," "S^iit bitterer Ironie fd)ilbcrt ber
^M-opbet bcn (Sifer ber erfd)rcrften Wöiu'nbicner. ©crflcutc aller 5lrt werben aufgeboten, bie
03öt3enbtlDcr jurcd)! ^u ridUcn, ',u fcbmicDcn, '^u nageln uuD ^u lötbcn, tn^ nid)t bie (^ö^en um-
jlürjen, wenn bcr gefürcbtetc (s^ottcöbelD beranrüdt; (Vocb unD ;>ieiütl). ^efanntlid/wurben
Die Wöi?cnbilDcr ^ucr(l 'oom '.^^üDbauer aue .ipol? gefertigt; Dann überwog fte bcr (^3olbfd)mieb
mit iJ3lcd» \.^ou ^iiolD oDcr Silber unD lotbete Das 43led) an Den C£nben; juleiu fcfligtc man ba3
-i^llb mtt -Jfdgcin an icincm Crte. Inx''^'^' <i''>/p tek-uv kcu xn/.mvc -vtztuv (T(pi'pr/ äim iAavvuv.
16) „(£r fpric^t: burcb bie ViUljung wirD e6 gut," b. b. wenn es gefijtbet ift, fo ijt es fertig unb
fc^on. TÖTE jikv ipei, ai-//3/.i//ia Kd/.uv iarii'. — 17) inxrpciaav nl'ra iv t'/Äoig, dijaovTiv avrä Kai
oi' KUT/^/'/Govrai. — 18) Tcm Iäd)crlid)cn (vicbabrcn Der Jpeiben unb 03öeenbicncr ftcllt nun ber
^ropbct Das ©ottoertraucn Cu^ael^ gcgcjütbcr. Ta es jcbodi ber Stdrtung bebarf, fo wirb
^ier (53ott fclbfl alö Der Srmunternbc unD v^tdrfeuDe rcDcuD angenibrt. — 19) sc. Abraham . .
Oll hvrtAu.u^ujv ütt' äpnutv r;/f }?Ä-. — i20) 'pl^ pp^Il ^'riD.PiTfj^^ n\<^ ic^ ftüge bid} mit
bcr 9ted)ten meinet .gicilcs" (meiner ®cred)tigiett); kuI r/cnpahod/im' ^r nj ds^iä t^ ßcKaia ^nv.
9?ac^ ber i'ulg. ifl unter dexterajusti meiwobl nur bie ^ed)te De^ Snrü? unb im mpftifcfien
Sinne bie ^){ed)te bes Weffias ju oerfteben, obwobl bicr Vin-anui^ eine .löinwetfung auf Wofc«
crfenncn will. — 21) DÖNpl /.""b gleicf) bcm 9{id)tS;" kuI ovk. icrovrai ol av-CTroieuovvTkq ae.
22) ein Slßort ber 3drtlid)fcit, ba« man noc^ jeßt »on a)?enfd)en gebraut^t, bie ftc^ felbjt nici^t
Der ^ro})^ct ^^iVxai. 41, 14—25. 5rnm. 22—47. 215
bclfcn Tonnen, 5. iP. i?cn Minbern, i^ci r<iJi"vift erinnert biefer ^(uebrucf amt an bie TOJitlf'anb
linut, bie ilit baö iuUf in frcmbcm l'anbc iicfallcn laffcn inufue. JAX feblt. — Ü'J) "'jlO
7N"1C^' „.^äuflein O^^ael;" ü?./\o(Tri>c 'lajmifA. — 211) ö ?.vrix>r//f:i'6r lye 'Iffpar/X. —
25) nViD'3 S>*D Cnn V'nn Jinit:S »tcO i"^irf)f ^irf) 5» einem i:ref*[rf)littcn, ber fc^arf,
^ T T I ^ T
neu unb mit boppeltcn 2chnciben bcK^jt ift;" d«; rpoxoix äfdiK ä'AoM'-ac Katvrw^ npiaT?/f>o(i(hu-.
2(») b. b. bcine iicn\Uttiicu Acinbc. — 27) iv roic; n}!o/g'i(7pa?/?.. — 28) Wott fubrt jept
naber axi^^, nniö er bereite; an 3?i'ael i^ethan unb no* ferner tlnin wiü. Tae 'Mefaiite i|t alfo
fcn?oH biftorifit alei ti-vif* Ui nehmen. Xie 29unber, bie er in ber 5l>ii|le i^etKin, nnrb er nun
a\i(b tlnin an il>nen, ba fic in ber ^U^'auiienfdmft, ba fie im fs^ebraiuic" ber -Reiben finb. —
29) (lüp^ „'^(Fajie," aud) 5diotenborn i^enannt, ein grcf;cr äjliiier i^tum, ber mit |larfen
dornen befet^t i|l, s])ina Argyptia ber Eliten, iiiitiinpii nilotien nait T>ine. '}im beffen -öar^ wirb
ber arabi|\te Wummi iicuommen. äCnmu ba.5 .s^cl] alt wirb, fp i)^ ee beinabe \o i'dMrarj, al«
ßbenbol', unp febr bart ((siefen.). kuI Tri-iov. Xcrefer bat „J^öbrcn." — 30) Tie LXX baben
für biefen unb bie noeli folj^enben 2?dumc nun bie 2i3orte: ««< Kv-äpicmuv khI ?.t:vKT/v. —
81) "iniri' "»1* ^er (StiMitoIpi^ie „ein bauerbafter iVium," nad} bem (ibalfäer eine 3lrt
3?(atanc. — rJ2) Tlü'Kri' "'•'"•■l) bcn a?erficnen unb 2luelei]uni]en ein lMtd)i^baum pber tie
(Xebcrart „(Jd*erbin" mit fleinen ?vritdUen unb c^ropen, febr ](b\\^ in bie .&i3be ftebenben 3Ieften.
Xercfer „S'.-'preffen." "JlUe biefe iHM'bcifninßen erfüdten fid) jirar tbeiüreife in ben mannici"
fattiaen 5eiinnn,aen, bie ''»H^tt feinem iU^lfc nacb ber ."^füdfebr am- i^abnlon ^u Ibei( roerfen Itej;;
toüfpmmen aber ertl nad^ ber ^Infiuift bee lVeffia{*, bunt unMd^en jebe 'jrntlle in ein 'JParabie*
sernmubelt nnirfe. Wan beute nur an bie laufeube von "^.''loneben unb (iinfieMern, tiie in ren
aiMifleu 3le;V.^ttene; lebten unb biefe Crte be>5 (vh-aueuö burd> ibre "Jui^enDen uuf iJBunber rer-
berrIid^tcn. — r5?5) Xer iHnveiö, baf; (>knt ber Urbebcr al(er bicfer Segnuni-^en fei, feilte eben
ber Umftanb fein, bail er fie burcb ben '^''rop beten beftinijut opraut^geüi.at bat. — il'i) K<irf<Uiifv.
3-5) '^^ott ferrcrt nun, nad^bem er feine Sad)e »ooriielei^t unb feine 3lu?fpriid)e i^tban bat, ciwd)
bie unjiläubi.aen iUUter auf, ibrc '^enu'ife gc^un ibn unb für ibre (^M^tternorjubrinjien. l^yiCf'
i) Kplair v/i(jv. — 36) '^'unt umU füiien: ^Jpreebet aud) eine 2i?eiffaiiunii au?, wie iit (^ i^ietban,
uub tt>eld}c fid) in ber 5'i-^iiic al? unibr erircifen anrb, auf baf; man t?ann febe, bei wem bie"iBabr-
feeit ijl, bei mir ober bei eud). D^^nlQVJ/ 11^**^11 „tn-in;iet l^^)r— eure ilarten (yrünbc." LXX
^yyiaai; al ßov?.al rpCa: — 37) !'pir. — 38) H^^npri IC^H HX >M( Sebicffale;" ä av^i'M/-
cerai. — 39) ITJH niHTfO ni.3b'K")n ,^bie früheren (iBeiiTanuni-ien), wwi ftnb ftc jef t,
fai^ct ti." f^5ott ruft fie auf, Die _(£rfü(luUii fübcrer SBeiffaiiuniien, bie unter ibnen i^emattt
rcörben, aufjuiveifen. _^i'<n biefem ^inne, für »veleben auch bie nariiftfoli^enben ©orte fpred^en,
nimmt bas? '^efai^tc ^candie^, ^Ulioli u. 31. Xaiu-j^en finben (Iiirillu? unb 'JbecDorct in ^iw
an.aefübrten 3Bcrten eine 3luffprberun.a an bie rsHn^en, fie feilen aud> mn-brinnen, wax^ fie (s^rof;c«
unb ©^unberbareo oollbradU, wie er, ber allein wabre f^Hnt, an feinem in^fe e? t'cflbradn babe.
^la^ Dri;ieneö forbert fsknt einfadi auf, ben Urfvruu;! aller Xinyie \\\ erflären— ba? fd^lvcrftt
5)roblem, ^ai5 '}iiemanb löü'u tann, ber uidM ihmi Cbcn erleud>tel ift. }/ ra -r^portpov rhu l/v
Hxarf. — 40) „unb wir werben ren (irfcl;i, [^^''*^^^^, ba'.^on erfennen," b. b. wir werben e«
bann erfennen, baf; eure SBeiffa.auUiien wabre fiuD. ''^Kieb Drijiencx^: „fo werben wir barau»
erfcben, baj) ibr aud) cen ^luöjVti'^l' bac' (Vnbe ber Piui^e m-rftebt." '^U\6.) C£iirilluö unf l\>to-
boret: „iü Werben wir aud) bie "(£nbfd)irffalc cUrcr di^Dttcr erfennen." — 41) rilN^H 1{<
I^J/^Pt^'H //Uiib baö ilünftigc, laijet eö boren." G(J fd}cinl, man muffe Ventura bier unter-
fcbeiben ron bem, 'tt>\\i oben bamit be^eid)net ifl, plcidiwic eg aucb im ^ebr. ,^wei vn-rfd^iebcnr
©orte finb. (£rßerec fd)dnt iHn-bori^Mie f<)cfuürfe überbaupt, letUcre? bie fünftii^en ^i beuiebnen.
42) „laffet aud) fokte .-ejinuniicn unb ^traf.^cridue er.ieben, wie i eb c? tbue, wenn ibr fönnet."
*'i) 7^VT^V^^ /-^"f t'^'IJ i^'tf c^ flauen," Ober wie (sk-feniu^ will: „auf baf) wir uns aeaen«
T T : ■ : ^ *
feitig meffen." nal dav/uiaoin^^a. — 44) U'l'uptda ätia) on tzoSev 'nark v/isl^. — 45) 1*ÖX!D/
xiwi man i^cwcbnlid) überfctjt „tion ber Cttcr." „(£uer Sbun ifl fcblimmcr aU bie Ctter."
3lllein mit bem (Ibalbder unb ber^i'ulciata bürftc wobl aud^ bier wie 40, 17 unb 41, \2 3u lefcn
fein DöX'tS ,,*-'*om '•}Md)t?, ober fd)limmer a(ö bas ^^liebtc^." — 4<») in^f/q ßöi'Avyfiai^e/.t^uvro
- T •'
i-uüf. — 47) sc. CyruTii. Wie mit Ibomaö i^on ?(iiuin, l'i^ranu?, i'atablui? unb .^Uiio aßf
?Jfueren annebmcn. 3m miMlifd^en Sinne erfeben bie bl. 'iHTter tivrillue; unb .iMerontMuu? mit
Ibeoborct unb ';Vrocoptue ben Wefüas, ber aue bem *)f erben, b. b. aue ber oerberi^enen -e^immel?-
bebe ^crabfommtj et'. Job o7, 22; Ps. 47, ;i. i-)u (^ j^yiitpa ruv aTrulitjppii Kat rhv äo' iß.iu^
216 2)er fvop^tt Sfaiag. 41, 25—29. Slam. 47—55.
ivaroAiiv. Tap e6 ^ctt't ab aquilone et ab ortu soüs, äeii^t an, ba§ fcer geinb ben ndc^flctt
(Einfall tjon Sorben bcr inacf)e, aber aui einer ßkgenb bes Djlenö fomme, aui? Wcbieu unb
yerjicn. ^ci (£briilii-? bc^cid^net bcr Cfi ten Quell ter Äejinunv^en. 2Dic fie -Senne oom Dfleii
ber irbifdiee (i.k'bcil'en brincit, fo ß^riftus öom c^cijligen Dftcn fleiftiiici? Okfciben. — 48) „er
ruft meinen 9?aincn an." LXX K7.v&rja()VTai -ü övouari /mv. — 49) 1,t2n"l!3D D'JilD J<]3*1
• T : T :
„ein eßiptifdicr ^a^, Der einer Umütrcibunt^ bebarf, um riduiv^ übcrfcßt ju werfen : „®r fommt
«nO be^vtnlrclt bic üattbaltcr n?ie (£rtcnfCtb;" ipxtai^waav äpxovTfc. Kai wf ttt^/mc Kepa/ttug, Kai
Gn; Ktpajitvr Kura-arüv tuv 7r7]?.bv, ovtu Karo7ra-;;i?//<Tf<Ti'^e. — öO) ,,2Ber IHMl euct) f^i^tterU ber
Reiten bat biep 9(l(eö sorauoiKKöf/ >vie ichV" — 51) „fa§ wir [aj^cn fönncn, tu (UJott ber
4>eiben) bift gerccf)t (bift ter ir'abrc («Ott)." TinV "^pK^T "^^P "^'f '''"^ ^^Jcdit ^ebcn." xyu
^povfiev öTi äXrj-d^ eGnv. — 3i2j Q^H n^H |1''V^ ('ICN"!' ^^'^^ elliptifite 3tebc, bercn Sinn
«on ben Ueberfe^ern peiröbnliit mit bcn Si'orten (^ci^ebeu nnrb : ,.%i\ bcr (Srfte, fprec^c ju <2icn,
ta3 wirb fommen." ' '^)tan tonnte aber au* iiebcn': „rer ^i.ufai^ ift bei Sion, ba finb llc (bit
tTopbcten)." öp.r?)v Tiuv cüau. — 3?5) „bcr vicrabt ^crufalem gebe icb tcn frobcn Sotütafter,''
It^'DtP' l"'■''fId^e aBeifTaiumg fTcb junäcbfi auf bte 'j^cfrciu«;^ Sörael? burdi Goru» bejiebt; im
eminenten Sinne aber auf ßbriftu?, burcb ten bie ^roi^betie ilrb jum öivingelium jicfteigcrt bat.
icai 'icpovaa/.i/p -apaKuAicu tic i.dov. — rj 4 ) .i^cbr. „uub \&; fdi^uc, abi'r tciucr iil ba oon ibncn,
Mut feiner i^ibt 3^'eüteit, unb id) frage fte, bat? fie 'Sintwort geben; bod> tleb, fie uup 3;rug."
•frö yäp rC)v (•&v<ji>, l6oi) cvihig. acl anu -üv eläü/Mv avrüv (wk ijv 6 äi>ayyi'/.?.uv. nai säv ipuTf/au
«i7ovf TTö&tv iare; ov pij ä'ironpLi^Cjai ßoi. — r53) HJ^ „'Irug |lnD jlc '"^^üc, Ober uicbtig fmb flf
HHt." Tic LXX geben biefen ganjen i'cri? mit ben SBortcn : t'ia'i, yäp ol T^otoi-vre^ l^äq nal
fia~T/v <A 7r/«rüv7i'f i'ftäc.
J
Caput XLII.
1. Eece servus mens,' susciftiam eura: electus mens, coinplacuit sibi
in illo anima mea: dedi spiritam menm super eum.judicinm Gentibus
proferet.* 2. Non clamal)it,, neque accipiet personam,^ nee audietur voi
ejus foris. 3. Calaninm qnassatum* non conteret, et linnm fumigans non
extinguet: in veritate c-dueet Judicium.^ 4. Non erit tristis, nenne
turbulentns,® donec ponat" in terra Judicium: et legem ejns^ insnlae*
(üxpectabunt. 5. Haec dicit Dominus Dens creans caelos, et extendens
«).s: firmans terram: et qnae germinant ex ea: dans flatum populo,
qui est super earn, et spiritum calcantibus eam. 0. Ego Dominus
Tocavi te'" in justitia," et apprehendi manuni tuam,'^ et servavi te. '*
Et dedi te in foedus populi," in lucem Gentium: 7. Ut aperires
<><>ulos caecorutn, et educeres de conclusione vinctum, de domo carceris
»edentes in tenebris. S. Ego Domiinis, hoc est nomen meum: gloriam
)U('am '^ alteri non dabo, et landein raeam sculptilibus. i). Quae prima fu-
erunt,'" ecce venerunt: nova quoque ego annuntio:'^ antequam oriantur,
audita vobis faciam. 10. Cantate Domino canticum novum, laus ejus ab ex-
tremis terrae: qui descenditisin mare, et plenitudoejus, insulae, ethabita-
liiree. earuni. 1 1 . Sublevetur desertum,''^ et eivitates -jus: in domibus'* babi-
tabit (Jedar: laudate"^ hal)itatores Petrae,-' de vertice inontium clamabtmt.
\2. Pontiut Domino gloriam, et laudem^'' ejus in insuüs nuntiabunt.
P5. Dominus sicut fortis^'' egredietur, sicut vir praeiiator suscitabit
xelum:^ vociferabitur, et olamabit: super inimicos suos confortabitur.
14. Tacui .semper,-* silui, [latiens fui,^^ sicut parturiens loqnar:
dis-sipabo, et al.)sorbebo simnl.'^' 15. Desertos faciam montes,*** et
colles, et omne gramen eorum exiccabo: et ponain Üumina in insulas,*
vi etagna arefaciara. lü. Et ducam caecos in viam, quam nesciunt, et
I)cr ^xo^^tt 3faio«. 42, 1—3. 5Inm. 1—4. ^ 217
in semitis, qnas ignoraverunt, am])ulare eos faoiam : ponain tenebras
ooram eis in luoom, et pravu in recta: haec verba foci eis, et non dere-
liqui eos. 17. C'onversi sunt, retrorsum:-^" confundantur coniusione
qui oonlidunt in soulptili, qui diount conÜatili: Vos dii nostri. 18 Surdi
audite,''' et caeci intuemini ad videndum. 10. Quis eaecus,^^ nisi
servus mens? et snrdus, nisi ad quem iiuntios raeos misi?^^ quis caecus,
nisi quis venundatus est?''* et quis caecus, nisi servus Domini ?^^ 20. Qui
vides multa/'"' noinie custodies? (pii apertas habes aures, nonne audies?
21. Et Dominus voluit ut sanctifiearet eum/^ et magnilicaret leojera, et
extolieret. 22. Ipse autem populus direptus/'"* et vastatus: laqueu3
juvenum omncs,^'* et in domibus carcerum absconditi sunt: facti sunt
in rapinam, nee est qui eruat: in direptionem, nee est qui dicat: Redde.
23. Quis est in vobis qui audiat hoc, attendat et auscultet futura?
24. Quis dedit in diiv])tionem Jacob, et Israel vastantibus? nonne
Dominus if.se, cui peccavimus? Et noluerunt in viis ejus ambulare,
et non audierunt legem t)jus. 25. Et effudit super eam indignationein**
furoris sui, et forte bellum,^' et combussit eum''^ in eircuitu, et non
cognovit: et suecendit eum,^^ et non intellexit.
1) Unter biefcm ricncr ycrilcbcn Q;inii]C ben 'iPatrianten 3>ifL^&, Sdibcrc bcn ^Vo^tcten
3fcitac, n^icbcr 'Wintere bcn ^EV'fu?. 'Olllciii luui aKen Mefcu -?)idnncrit faun taci, «a? t^tcr f,cfa.qt
trirc, mir im uncijU'ntlifbcn izunu j^ciuMunieji »vcrDcn, iufofcrnc näntliit Mcfclbeu aics 'i^orlnl^f r
in\^iei!iiUMi crfitcincn, mm bciu bii'r im ctc^icntltd'cn Sinne bie :T{et>c ift, ba \a Clbrifluf fclbft bct
Maiih. l:i. ]T--_M ci.ü\\\ iMutlidi nd^ b^iriiber au^fpriitt. 'Jhut ber v£halbäerJl^^ bic JKabbinen
beuten e-^ auf ben O.'ieniaö. 2riHMi bcmerten Vod) iinp ;')ieifebl: „'^Ute bem iänuuevlid)tc, ba«
bie ndbcre Wcftalt bc>« inn-bilbci? uniflolTen, tritt luiu fUirer ror bie 3eelc bf? 2cl}crci tiae iMl>
be? ^uFii.ufrijicn, 'JoUfomsiienen .Hiudue^ «suntiw ^e«< (frU'ifer^. Sr i\l ber l'icbiiuß 'iUHtc?, ber
»ilei Irä.u'i" uub ■?.'iirtkr bc? M. (sk-iftei^ in remutb, "JPabrbcit unb (^3ereduii^fcit ba? :'^Uncb ß^otte»
int neneu '-yunbc ftiftcn, ba? .t^eil ben .v^eilfbeburftiiien brini^en, bie (iJcRvilt ber iBelt jiir i'ev-
Ihfrrlidnni;^ (Viottes umavuibcin, cnclid) bie ü^Mdue bC3 4HM'eu nnt r^aü .\^ei^ent^um ^umal bf-
fici^-n irirb." Rubellen fpridn ber iVropI'Ct von ^iefem «otlfommenen .^bncri^tc (iknteö in bcn
Jett folj^cnbeu 'iPropbtii'iunvien feini\^aH';i3 a;iiM\-blief)lid\. (£r Febrt 5iüi'cileu wicber jitrücT ;u
\cm i^cfreier aiu^ ber bab'.^IiMufd^cn WefaniV'nH't'^u't. 9(Uioii bemcrrt i\an\ ridnt;(: „ber "iPruVbet,
ber tu feinem 'Mcfid^te liber bie t*efreiinu'( rV:« 'i^olte? bie ndebile irtifdic '43efreiu"n;i am ber We-
faniKiifdnift ber (ibaltder mit ber FommeiiDen iKifti-KH/ mcfüanifcben, au3 ber ''*3efaniipnfd>aft
btr Siinbe, ten irDifeben '-i^efreier (£".n'ii>? mit bem jviilivien, CCbri|lui\ fc jufammen|le(tt, ba5
5?ciPe in iiin iMlb ^iifammcn'Ti;f;en, l.int in biefem iMlc-e balb bic eine bal? bie andere 'i3efretunij
in oen 'innbcriiruiib treten, awbrenb bic anbere im .^inter-irnnbe bieibt." 'ia.Kiji 6 ~otc ^wu,
arri/.i,'ii>i)iiut avTov. 'iGpa/)'/. o tKAtKruc non. -rrporeAt^aro avvuv /j iln'x^/ ftov. — ^1 „er IVirb beu
l^ilfern bae rlfed^t briniu'n," b. b. bvi^ re(l)tc, uollfcmmeuc (>)efe^, Dvi3 (Öefetj ber (Mcitt itnJ
IC^abrbeit, ber l'iebe uno ^f'-'i^i-'it- ^,' <^'>' '^'•«c r&t^'caiv i^oiaei. — ;$) J^ti^* J^S") „unb er erhebt
T ■ :
nüt" (feine crtimme); ov<^( ävf/aFi sc. v"-^'''/'- — ^) <^)rcr^prtu? b. (Ytr. Moral 1. 3. c. .''.. Ici^t ba*
^■.Fiiidic 5{obr auf bae jübifdH' iU^lf, ww^ ben rdimmeuben Xctt auf bic ^IVi eiler fdmft au? unb
bomertt: flluin Christus non coiitVegit,. hoc nun oxtiiixil, qula lieiitrum potcstate judicil
I ev(-uiit. i-ed utiuni<iiio cum patieritiao ioniraniniitate t<.loravit. \!l[Iio!i bcmerft: „Ter
r.nutenbc I od>t unf bais ^ertnidtc ^•Kobr bebeuten •J.Venfd^cn, in benen nodi fd^awdic r}{eite ^e»
C^hucn iibrii^ fin^, ober bie burd^ l'etfcn unp 2unbcni^efiibl c;ebemütt)i.U finb. 3oIrfH" 5dnra*t
unt ^HJebciuite fi;.*i;t er burd^ iH'ii'altfame 'i^eb.uiblun;^ nidn von ficb, looburd) fic iMn'ftPd't un&
jün^i '.H-rborbcu iv'ürben, fonc-crn fucbt in ^^Jiilte an oaa in ibnen 'i^orijanbenc anv.iFnüpfen unb
(ir a(lmäbli»:i ,uin •C'eile ^,u fiibrcn; er nimnu fid^ ter .V3er;jeru>;iebeui^ten unt' C£len^en a\\\" \. 50,
4; Gl. i. M allen ,^citen unb <i\\ allen Citcn u\ub l^on ben 2üeifcn ber '.ir>ertb ter Wilbe unb
Canftmutb ancvfannt. „'i'armber^ii^feit uub ü'abrbcit fdu!(;.en ben .HiMiivi, unb buri-^ -ipulfr
tr:rr fcft fein Türen, " lautet ber siöttiidie '?l;i?fvruA fd^on im \)l. 'iV Prov. 'Jo, i2S. Ter (£otcr
be? .Haiferj ^^uftinian: lit«. uU. de (hniiit. intcr virum et u.vor. fai'tt: Nihil aliud tani ipoculiar«
iim.crii.li niajostati vst. quam clcuicntia et hiiniauiras, )H'r(<iiam soUun l)ei>orvatur injiuuiu.
C.ibü im OJaturreicbe iiibtmand)c (ürfd^cinunji biefcr Vebre 3i'nvtnii;. 3tneca de dem. I. fajit:
l>i apibui vidonjUMeccni t^iiieacuk-i'eH.'-c'. Nl'Ü: cniunlluni natura noc!?olum esse nee ultwutut
218 2}er ^vop^it 3fata«. 42, 3-25. 2Inm. 4—41.
magno constituram petere, telumque detraxit et iram ejus inermem reliquit. — 5) HON 7
ÜQ^^ N'Vl' "^" '^^^ SBabrbeit scrfünbet er ba^ JRcc^t," wao im ©caenfa^e ber uitöolltommencn
finnbilblic^en ^diaion bc? 9(. iy. C[cmt i|l. 31üioti. ^ci Mntth. 12, 20, bci§t c«: „big er tai
giccbt 5um Sicjic liebracbt bat," trcicbc 2Dcrte jirar itidu ali? lU'bcvfc^uni^ ber ifaiauifc^cn ®tcöc
im fircnacn Sinne ^u ncbnicn firb, viber bcd) einen 'i^-iniicr^eii-^ iteben. a/.'/ä elc ä/j/ßetav i^oian
Kpiaiv. lic i!ebre dbrifii wirb eben baburd), bap ftc [td) al? bic allein ivabre auöweifct, ben »Sieg
über atle anbcren Sleliöicn^arten batcntra^eii. — 6) pT N^l njlD^ N*7 //Cr "'tri' tt'f5^er
Üeinmütbiii ircrbeu, nod) fid^ ermüben laiJen, bis? er . ." ävahiuii'ei. i^ai oi- -i^pavü-diasTaL. . . —
7) „bie er'i^cltcnb *Ki"^i*t ^^it auf (ürben ba? 9ie*t," bic wabrc Steli^icn. liefe ©orte be*
jieben ficb auf bie ©mte Sbvifti Joan. 12, ?>\: Nunc Judicium est nmndi, nuue piinceps
liujus niundi ejicitur foras. Et ego .^i exaltatus luero a terra, ouinia trabam ad me ipsum.
8) Kai iTTi möimri ahrnv fi?i;? i/-io'rcnr cf. Mattli. 12, 21. — 9) b. b. bic fernen Vän^cr. —
10) sc. Mes.<iain. 9fur im unei.afntli*en Sinne ma<\ man mit .^uac ben Clr^ru? bavunter ♦>eT-
jleben, ba tiefer fcdi nur fcbr unvoüfommcn unb ruM-bilMi* baejeniiie tvar, ira? nun JKübm-
lid)e£i 'iiefaat n^irb. — 11 ) »reldu'ci Ü}crt bier, irie an r-iclen an_bcrn 'Stellen, ivobl nur „in
Wilbei nad> meiner %Hlbe" bcteutet. Ter (£ontcrt fibcint bicfcn ^inn ^u fcrfern. — 12) kiü
Kim7r,r>u rf^c jf(/.ior ffor. — 83) ha) fricxioi,) nt:. — \!i) t. b. ^um 'Mittler eiuci? ueucu i^unbeö
jjrifrben mir unt> bem än^ife, unt ^war beejeniiien i-unbc?, nnicbcr tcr le&te unf rcüfommenfle,
ber 33unb im eminenten Sinne, ber '-^unt aller "i^ünte, ober bie Srfünunii aller 2^üube fein fcfl.
Xie i^efdmffenbeil biefe^ i^an-i iieiftic^en unb i-'OlIiommcnen 2?unbe6 befd)reibt in auencbmenbcr
SBeife tcr "Prcpbet ^crcmiäei i\. ol-34. — lo) „meine Sbre;" rfir hperaqiwv. — Hi) b. b. ba«
frübcr i'er'fünbete in siefcmmcn, ifl erfußt morben ju einem ä^eweife, faf; auA ba^, n?a? id? jc^t
r>erfüntc, U'erbc erfüllt irirten. rä ä'^' äpxiic h'iov i/Kaai. — 17) LXX etmae unbeutlidn Kai
Kaivä ä b,ii(nayii/j.i..i^ Kai irpu rov ävay/d/Aii iö/jAu^r/ vulv. — 18) "iD^p li^b^^ n^^ fcllCH an«
Ijebcn (bcn'®efanci) bie 2Düile unb ibre Stdbte;" ev6pdvd?/ri ipf/fjog Kni «; ncuiai avrf/c, k~a<o}.etq,
Kai oi KaroiKovvrei Kr/^äp. — 19) OnVIl „9iomabcngcbi3ftc." 3^ie i^ulijata überfe^tc bier gar
ju TOÖrtlid). (£g folltc bcif;en: Cedar, qui habitat in domibus (scenofaetoriis). — 20) i'v<bpav-
■tif/aovrai. — 21) bic gclfenbewobuer. — 22) rnc äpträc. — 23) „ber .\:err jiebt auj nne ein
Jpelb;" KipioQ 0 i9eöf Tüv övväfieuv t^E/.eiasrui. — 2-4) „ftue ciu ilriejicr werft er ben itampfci**
Curfl." Kai cvv7pi(j>Ei TTö/.eßov, tKeyepei Cv'/.ov. — 23) eine 9}iimcfc: ®ctt felbfl ivirb Ijier füre(!)cnl>
eingefübrt. Ta^ bebr. D^lj/P bürfte bier beffer mit „feit V'anc^em" c^egeben tt?erbcn. toiünTiaa
äjz' aiüvo^. — 26) pöNniSk ';i* l?ii-''t ^n "li* ö^cirf' f'^fi" <i^ebarenben," b. b. id) tbat mir
(ikraalt an. ph Kai ä^i üiu-iia<>pai kuI ävi^ouni; — 27) ^n* w^^tC^s'l Dt-'N nj/*5K'/i* ii-'itt
(aber jc^t) fAreien, fdMuiuben, mit offenem Wunbe fd•na^^^^en." üc /'/riKrovaa iKaprtpjiüa, äca-r/cu
Kul ^epavC) aiia „xok eine (S)cbärenDe biclt id> ^uriid, id) U'^erbe (aber jetjt) auebred)en unb »er»
trüflen." — 28) Xie ftcUeii Wciraltmänner, bie {veinbe fsiotteC' unb ber il^abrbeit, bie 'iHUicn-
biener. — 29) „bie jl-lüffe will id} in Vant »erwanteln," n\ie im Criente eine tialamitcit'ift.
^0) Ijlb^ "'"if ''^''f" 5urücfweid)crt." — 31) 5l)r l'telen am ^s?rael, tie ibr hn aller (Erfcnnt*
T
niv ter JDabrbeit, bie end) \\\ Jbcil geivcrbcn, bccb fc oielfad) taub feib. — 32) -tm beginnt ber
.^err feine gcrcd^ten inn-würfc j^cgen Cu'f'^fb welrin--? er feinen .«nedu nennt, um e? \\\ erinnern,
ivic ferne ee f on ber ^dHilD fein follte, tie ibm bier mit ^KedU aufgcbürbet mxti. —
^'i) n^Ü'{< ON^OD "^\i bie 5Pcten, bic id) gcfanbt," b. b. oAi bie ?ebrcr, bic gübrer, bie ic6
bem S^olfe jugeortnet babe. ä//.' ;/ ol Kvpievovrtc airüv. — 34) D'T'CJ'D ,M^ Srfauftc, ber
turd^ tbeuren 'Prcio (Srwprbene," nad> (skfeniue „ber tbeurc JvreunP, ber Viebling;" ö ü-efT^vKÜc
„fcr abgeuMcbcn ift." '3iaeb ber i'uilgataifi e>? ',»veifelbaft, wae man bem vcnuujdatus für einen
*i?cbcnbcgriff geben muf?, ob man uiihi ober peceato bin^ubcnfen mu§. gür eritere» ifl ber
(lontcrt. — 3»5) Knl hn'// i.nhinai' oi (hn?oc rnv -^foi. — 36) fuhrt: -/.eovciKir Kai ovk i(j>v/.<iiaaSe.
37 I -ipebr. „naeb feiner .(cult bätte er getrünf^t, grofj nnb berrlid) ^u madien bag (^efe^i,"
f. b. baö in^f turd^ ba? (skfe^ grof: unb berrlid) 5n madnm. Khp/m- ö iJföf eßw/ui-aaro 'iva
titAacuy:}'/ Kol fU]a/rvi} atvtGir. — 38j Kai tlöov Kai k}ivtTi) ö /aoi; -nrpovofiEVßivoc,. —
39) dSd DHinD nfin „gcfeffcUfinb aüc ibrcSünglinge, ober gefeJTeltfinbaücinÜiJt^crn"
(«icfängntffcn) ; // yäp •jrayli h roig rafieioic navTa^ov. ^faia? bcfdireibt bicr makrifd> ben
3uilanb ^eraelss in ber ®efangenfd)aft. — 40) PlpH „tie fSJIut" (glamme). — 41j nr;i^
Der ^ropt)et ^\aiai. 42, 25. 2Inm. 41—43. 210
(ir^H/tD >M^ Ariele? Sttrccfcn." Km Kariaxt'aiv avnwr n6?^/uog. — il2) „fic (bic J^iittinif bf«*
T T :
Jörne? '^H^ttce) brannte ruuieiiimbcr." kuI ol avu<{>/Jyoi'TE<: avTovg kvk?m. — -13) fcblt t>. b.LXX:
et". 11. Clirun. 3G, 14-1 G; Amus 2, 4.
Caput XLIII.
1. Et nunc liacc dieit Dominus' creans tc Jacob, et formans te Israel;
Noli timere, quia redemi te, et vocavi te nomine tuo:^ mens es tu/^
2. Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient te: cum
ambulaveris in igne, non combureris, et fiamma non ardebit in te.
o. Quia ego Dominus Dens tuus sanctus Israel salvator tuus, dedi propi-
tiationem tuam* Aegyi)tum, Aethiopiam, et Saba pro te. 4. Ex quo
lionorabilis factus es in oculis meis, etgloriosus: ego dilexi te, et dabo
homincs pro te,'* et populos pro anima tua.'' 5. Isoli timere, quia ego
tecum sum : ab Oriente adducam semen tuum, et ab Occidente congre-
gabo te. 6. Dicara Aquiloni; Da: et Austro: Xoli prohibere: affer filios
meos de longinquo, et filias meas ab extremis terrae. 7. Et omnem, qui
invocat nomen meum, in gloriam meam creavi eum," formavi cum, et
feci eum. 8. Educ foras"^ populum caecum, et oculos habentem: surdum,
et aures ei sunt. 9. Omnes gent.es^ congregatae sunt simul, et collectae
sunt tribus: quis in vobis annuntiet istud,'" et quae prima sunt" audire
nos faciet? dent testes eorum,^^ justificentur, et audiant, et dicant: A-'ere.
10. Vos testes mei,'^ dicit Dominus, et servusmeus, quem elegi: ut sciatis,
et credatis mihi, et intelligatis quia ego ipse sum, Ante me non est
formatus Dens, et post me non crit. 11. Ego sum, ego sum Dominus, et
non est absque me salvator. 12. Ego annuntiavi, et salvavi: auditum
feci,'* et non fuit in vobis alienus:'^ vos testes mei, dicit Dominus, et ego
Dens. 13. Et ab initio ego ipse, et non est qui de manu mea eruat:
operabor, et quis avertet illud?'^ 14. Haec dicit Dominus redemptor
vester, sanctus Israel: Propter vos misi in Babylonem,'" et detraxi vectes
universos,'* et Chaldaeos in navibus suis gloriantes. '^ 15. Ego Dominus
sanctus vester, creans Israel rex vester.-" IG. Haec dicit Dominus, qui
dedit in mari viam,-' et in aquis torrentibus semitam. 17. Qui eduxit
quadrigam et equum: agmen et robustum, simul obdormierunt, nee
resurgent: contriti sunt quasi linum," et extincti sunt. 18. Ne memine-
ritis priorum,-^ et antiqua ne intueamini. 19. Ecce ego facio nova, et
nunc orientur,"* utique cognoscetis ea;-'* ponam in deserto viam,-'"' et in
invio flumina. 20. Glorificabit me bestia agri, dracones^" et strutliiones:**
quia dedi in deserto aquas, flumina in invio, ut darem potura populo
nieo, electo raeo. 21. Populum istum formavi mihi,-^ laudem meam
narrabit. 22. Non me invocasti Jacob, ^" nee laborasti in me Israel. ^^
23. Non obtulisti^- mihi arietem holocausti tui, et victimis tuis non glori-
ficasti me: non te servire feci^'^ in oblatione, noc laborem tibi praebui in
thure. 24. Non emisti mihi argento calamum,'*' et adipe vietiinarum'*''
tuarum non inebriasti me. Verumtamen servire me fecisti^'^ in peccatis
tuis, praebuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis. 25. Ego sum,^' ego
sum ipse qui deleo iniquitates tuas propter me, et peccatorum tuorum
non recordabor. 26. Peduc me in memoriam,^^ et judiccmur simul:
narra si quid habes'''' ut justificeris. 27. Pater tuus primus peccavit,*" et
interpretes tui*' praevaricati sunt in me. 28. Et contnminavi principe^
sanctos,*" dedi ad internecionem Jacob et Israel in blas])hcmiam.
22a Der 5)rop^et Sfaiaö. 43, 1—14, 2lnm. 1—19.
1) ®ott, ber fo u&crreicö an Sr^armunn ift, leuft bicr wtebcr ein unb »evfpvii^t feinem ^ot!t,
fo wenig »ürbig eö ber (Jrbarmung ij^, benno^ Jpülfe unb ^pcit. — 2) bag SRufen beim eigenen
■3{amen i)l 5(uebruif befonbcrer 3ärtlic^feit. — 3) HriK" V' '^- ^^- ^" ^^^ '"^^" au^emäbtte«
■iJotf; cf. Exod. 19, 5; L Petr. 2, 9. ?eo Sailriu? fiebt in bcn bebr. JBortcn jugteic^ einen
nencn 9?amcn, ben (öott feinem 2?olfe gegeben b^tte. — 4) ^HHi ^^^t^lD »h^^ Sluglöfung
für bicb, ;«•" Srfa^ für bicb;" älTiayiuä aov. Tic fskfd)itbtc weifet bie (£rfü((ung biefer 2Borte
genau nait. Xenn roäbrcnb 3?rael ficb unter 5ennacbcrib? ^cepter battc beugen foHen, tieg
tf (^)»ü gcfrbeben, baf; ^ie ilrieg^wutb nacb 5Ieg>.)pten |ld) wälzte. 9(ucb füdter batten 'i)(eg*oi''ten,
"Xetbiovien un^ 2\\ba 'iOtcroe unter Gambiifes, ber bicfe l'äntcr eroberte, oiel ^u leiten Herod.
in. lä; Jos. Flav. Autui. H, 10, wdbrcnt» ^^''raet unter ^JV^rfieuä 5ccpter ficb glüctliii) fübltc.
•Öieron?mu6 nimmt bie iBortc blojj im mtiftifdum Sinne: „3cl) babe Xir, p 3'Jfael, o Älircbe,
r>ie 'Jlegnptier, bie ^ülctMupier uno cie Sabäer gegeben, ta^ bu fte burc{? bie '].''refigt bc^ (£san-
:^<lium? (Sbrifli bcfebrct^ unb mit 'vunt rerföbneft." '•^(ucb ber 'Olppftel ''^auluö fpricbt i?on einer
-dinopfcrung ber .^cibenviolfcr in bicfem -Sinne, wenn er fagt: Ut siia luiiiister Christi Jesu in
getitibus, .saiietificaiis Evaiisreliüiu Dei, ut tlut oblatiu irontium acce.pta et sanctifieuta in
apiritu sarictu Rom. lö, lij; et'. 12, 1; t'hil. 2, 17. —5) ::lJeid)e unb S^öUer ixH^rben untergeben,
bcin 'i)?ame aber wiro bleiben; fte werten aufboren ju fein, wa? fie gewcfen, unb werten »cn bir
Mei ^öetl febijpfen, auf Datj bu allein i?erbcrrlid)et werte)!. 2Bte genau bat \i\i:i biefi erfüllt unb
erfüllt fieb nod^ immer! 51lle iH^lter geben in 2rümmer unb >ocrfd^winten allmäblid). Ter
'Jiame j^rael aber bleibt, lüi? bleibt 6H"fei3 unb '4>erfaifung, e? bleibt ber SultuiJ, es bleibt ta«
■i>olf, e« bleibt ber ?(ubm ^VMael?. rie ®olt fennt feine grcjjere iSrfd^eiaung, aU weld)C bie
.^tircbe 3ffn (£bri|li auf (irten bietet, mag man ibre l'ebre, ibre (SinridUung, ibrc 'Xuetebnung,
Die 3abl ibrer (^Mieter, ibre .i?errli:bfrit, ibre lugcnben, ibre Ärdfte unt 3Bunber betrad}ten.
:Hid)tig kmcrfen Vod) unt rlieifcbl: „'?(lle bie iBeÜreiebe, wie bac* friegerifdie "Jtegi^pten unb bie
l'anter te? (^)oltcei unb iVilfam?, wie 2aba, ftnt niitt fo foftbar »er "oen 'ilugen be^ -iperrn ber
3BeItgefd)ide, baf) fie bie in'teutung aufwögen, wcld)c ber „'^l'urm ^vafobe" für bie Wenfd)bcit
bat, baf' fte nid)t bingegeben weiten fo(lten,"wenn nur bie'Jlnabl ftebtjwiü-ben ibrer gefdnd)tlidH-n
i^orttauer unb jwifcben ber (Srbaltung bc3 '.yerufee ;"(6racl?." — ti) xni ai<yovzu>; v-Ktp Tf;i,
h'-:<!>a?.i}i- aov. — 7 ) i. e. quem creavi. — Sit. b. bring berbei. Tie ©orte fiiit immer nod> an
teil Auster unb Aquilo geridUet. (yptt will aud^ bie ijlMberftrcbenten, bie i'dinben, bie Rauben
fammeln ju feinem -ipaufc, um fte atö fein i'olf ^n begen. ii'/'/yayov Xauv n./)/.?«', nai ütpx^a/.fwi.
i'iaiv ünah-otr^ Tvrp.o)^ Kai nunpoi rii (".tra FX'^vrec. .t>ierpni}mu?, '2beotoret unb 'iProcppiu^ 'l'^gf'i
baä educ in fdUimmem 2tnnc awi: Ejicc, o Christe, per te tiiowque Apostolos a te tuaquc
ctf^lesia J udaeos. rpii oculos liahent . ., sed lumcn veritatis recipere noiurit. XiefeXHuiJlegung
^\i\ aber nidU ben (iontert für fid?. — J>) (iknt wentet ficb bier ^on !^ixad weg uut rid^tet feinen
"ölid auf alle iuUfer, fie aufrufenb, ob unter ibnen jemale verfüntet unt gclebrt werten ifi, wa«
in 3>?rael »erfüutet unb gclebrt würbe; ob unter ibnen iBciifagungcn gej'd^eben, wie in ^^f'^cl
tie c-5 beller, <x\i> ba^ 3age?ltdn, madien, taf; er allein ber wabre (^iott fei. — Um biefc 'Jluf-
fortcrung gebbrig würtigen 'lU fbnnen, muf; man fiit erinnern, weldje 'i'^Jadjt unt (Vinfiernif?,
we!d)e Jborbeiten, weKter Unfinn, wekte gabeln unt Vügcn in ten 5cbriftcn ter tamaligen
■öeitenvuMfer, ftlbft ter gebilteiften ^u finteu waren, wdbreiii: in 5-^>'ael ta>^ 'i'idit te3 (ölaubentf
bell ftrablte unt in ben Scbriften tiefe? iBolfei? bcK iiMetergldnUe. — 10) ®er tüntigt fo etwa«
An, wie id): tic '.Berufung, ^)iettung untSantmlung mein'cd innte? au3 allen SfBinfeln ter (£rtf,
fie (irbbbung tejtelben, tie .^inj.»pferung ter übrigen mäcbtigen i'ölfer — Cinge, bie ni^t blo§
jet)t in (irfüilung geben, fontera immerfort in U;rfuilung geben werten u. f. "w. — lli T'iefe
■■i>olfer follen aufweifen, wae aui^ früberer 3»-'it bei ibnen fici) erfüllt bat vn>u tem, Vi0.v ba etwa
i»nter ibnen geweiffagt werten ; f. 41, 26. *i?ad> '.^Intern: Sie follen berrcrrüden unb fagen,
was nun juerft fommen wirt. — 12) rie follen Jeugen bringen für tag, wacs unter ibnen uer«
fuutet unt erfüllt werten, otcr 3eugen für ta?, wac^ fie jetu al? ©eiffagung gclttnt macbeu
«u^ilen. — l?5) t. b. ibr iH^lfer feilt meine Jeugen fein, unt'mein Wiener "foll ii fein. Unter
öem Tiencr türfte bier (undcbil Cvi^i"ael ^u verfteben fein, 'illlioli perftebt unter servus iiieu«
jenen l^di bee ix^raelitifdten in^lfe?, ben Wott erlbfet; f. 41, s; 44, 1. dcrnelius a iiapibc ficbt
mit Pen alteren 'Oüi'jlegern in ten t(!stes uiei tie 3v*raeliten, in tem servus nieus aber Sbriftue,
bn" tcf?balb testis tideli.s beif)t Apoc. 1, f) ; 3, 14. yh'taiit: /toi /^äpTvpsr, Kai iyo) fjdprvc;, /ifyti
hvptor ü e^füi-, Kcii li -n-an: jtov, bi< fifÄcSnfir/v. — 14) „id^ lief) e? euci) boren." LXX. Vatic.
U>r:!':iic(,. ~ IS) „eet war unter eud» fein anterer (i^ott, al? id\" b. b. fein anberer (i^ott fonnte
%i» unter cudi ale wabrrn (Mott legrtimiren, al? id>. — lUi ,,wer will e? binternV" — 17) sc.
O'yrulu, ben <>3ott jum Sl'erfjeuge feiner i^efreiungsratbfd^lülje erfeben bat. — 18) ^rTl^lm
0*^2 D'H^'^I} //"ib id) fiür^e alle Jtiegel" (jfurflen); Kai k-tyepü (peiyovrai navTai. —
ftti'Untcr ten (£baltdern blübte bie Sd?ifffabrt in '^abplon ungemein, 't^ie 'äeefiijfe gingen
iiv. üupbrat btnauf blö }ur ,g»aupt|iabt. 'Dicfcm ^Uit^eni^anb wart ein ßnbe gemadn Durd>
Ztx ^rop^ft 3|aia^. 43, 14—28. 3lnm. 19-^2. 221
bie V'crfif.'ficii .fiönic^c^ii^clifc fünfttiifc .^lataraftcn im ?tromc anfciUcn, um jcbcit 91ncirijf auf
bif Stabt t*Pn bcr ^tC Nr abV-'>''-'f^>'''"- '-"' Xah^n'ioi h' Trhiioir iSt^dr/aovTm. — !20) ö nuTathi-
fof 'lapiif/?. 'iaai'Aia v/idn: — "21) (irinncninii all tic i?etvciun;i bcr ^^fiTfHtcn am 9K'c\t)pten,
an rcn rurit^iui buri^ ta>$ rotbc '?Jiccr unf ^urtl) bcii aufflcttnirmtcn Sovbau. — iJ2) IDj^T
nr\C*i^^ "!'<' fi"^ vtcrlcfitcn ntficb fem roitte;" fff/i/fri97/T(/r tjr Xn-oi^ taßtifitvov. — ;2Ji) b. b,
jcr.ictKt U^i t'fr <iltf" ©imbcr, bcnn id) trill neue 'a^rfcu, bcren Sß3oMt(^at t^r fclbfl cmpfinbcii
joerbct. — 2-4) „fdien tcimt c?." — 23) (11]/*''^ Kl^H „cvfcnnt tl^r cei niditV" (^ott irill
TT- -;
t»icr wabrfdKiiilid^ auf bic unmbcrbare i'cruiAtuni] bcö duilräifd^cii .^ccrcc aU auf ein i^orfpicl
bcffcn biunu'ifcn, \va6 fr weiter für rie i*efrctuuii unb (irlöfuii;! O-^^i-'^ tbun wü'dc. —
i2(>j bilbüdifr '^(ueibrucf für: ,,\(b u>til ade .^iiirerni|Tc eurer rKettuui^ uub Cfrlofaui^ bcfeitiiicn."
"Kur auf uniubcrbarc ®ctfc foUte 'Jciraol au>ö i^ibi^lon uirucffcbreu; uur auf iruufcrbare iüctfc
foUte bev ■■."'Jeffiax^ ade 5d)ranfeu rer .^errfdiaft bCi^ J^ürfren biefer iBelt überfd^rctten unb freien
2Bev} maduMt"?(deu, bie nad^ bent-\?eile «.HnlaujU'U. — 27, i tjiiuiuiiu: on/i/^yK-. — 2S) i-trya-rr^u-
arpovdüiv. Selb]! bie Ibiere bcr iGüfte foliei; in "^tnfcbuuii fcr :JBunrer, fic id) au nicineni
isotfe tbuc, iu mein V'ob aucbrcd^cn. '?iad> J^-^iercniMnuo finb uuter beu ivilbeu ibieren bit
ißöüer ber -Oeiben ^u t>erftcben, bie ftd^ bee (£vauii:(ium? erfreuen UH'rDeu. — '^J); /mov fioc iv
T7epuTToiTianu7jv rariifirrdi; jiov 6ir/}dRi)ai. — rJOj „Teiue 'i^efreiuu;'! itt uid^t ^oljic beiue? Cfifer?
•in Der illelii^ion." SlUioli. oh ihi' 'tKa/.taä at- 'i«/«,;?. — ^i! ) ^3 rij^T 'D ,M^ C'^U) bu "Wübe um
mii^ gebabt bättcft;" owJf KonuiaaL cc eTTohicra. Siuii : Teiue i'efrciuui't unb (£rtöfiiui< bat t'xäs
nidjts c^efpftet. Tenn in ber WefancicnfdH\ft ^u ^abi^lon faubcu reine rvfer ftatt unt> i^ab a
babcr feiuerlei 'iJlue^^aben für Den t^iortejbienft. -'öat m.\n aber bie Ucrlöfun;] ron 2üncen, bie
burc^ Den ^i^Jefliiii^ in^dbrad^t werpcn fcü, int "•^lUi^e, fo fanu ntau fa^cn, ü-' ü'i i\od) wenivicr tex-
bicut Worten, weil ia ade Crfer, welcbe Die ii^fenfd^en barbriuficn fcnnten, nidn binrei*ten, bcn
^ertb bee (vrlbfuu.q^opfere aufjuwiejieu. — ?$2) WiHt rebet bicr ,^unddMl '.nm Der (\'iefaniKU=^^
fc^aft in iöabjjlon. — ä»?J) „id) babc tiä) nid^t befitwcrt burc^ Cpfer." — - 31) H^p, worunter
ber acorus calanms Liniiaei ^u üerfiebeu, Den wir Salmu5 gerabe^u nennen. (£r würbe jiir
5?ereitunii bee: priefterlid>cu Salböle^ i-^enonnnen, Kxod. 3"), 23. <'»)c>tt wiU bier faiicu: 3br
fcattet feine Äoften für fofibare Wcwür^e jum pritfterlid}eu licnile. (w.^ Ur/'n:.) //oi äir/vpu,v
y'ivjiaaua. — ■ 33) ot'5f ro crinp rüv i^vaiüv aov i:'-£x}i<pT/ca. — 30) ,,Tu t)aji Uli ([) befdiWert;"
«P.Äö ev rai(; äunpriaic; aov TpntarT^r udv kciI sv rair hi^miai^ aov. — 37) b. b. icb aUciu SCrntbi^e
meiner unenblieben (frbarmunii befreie bid) '^\>\\ Deinen 3unten unb 2ünbeufirafcn, um Daburd'
ju jeii^en, weld>' ein vreiöWurDJiU'r (^^ott idi fei. — 38) D. b. wenn Du ein l'erDieiijl baft, wcldu"5
meiner l'icbe ',u Dir cilcid) fdme,' fo briuiU' cß oor, unb wir woden Dann ('»k-rid)! baircn uuD feben,
ob e3 wirtlid^ fo iirof; fei. ah öi uvr/a-diiTi kuI Kpn^iiuti: — 39 1 ,/i?rinc^ nur inn, wao bidi red>t'=
fcrtij'icn fann;" '/^ys cv -uf üvoiiiar aov -pürog, Iva ihKatuidiir. — 40) '?^tann fanu unter Diefem
fpwobl X'lDam, ali Slbrabam i'crfieben. Tenn aud) Slbrabam fünbi.Uf, fbe ibn 'i3ott au*
^Ebalcda berief, inbcm er bcn ®c^en Diente; et". Jos. 2t, 2. Sinitic nebmcn pater bicr im
«ütteftiocn 'Sinne, jlatt putres tui primi. LXX: oi -aripe^ vßüv ^rpüroi. — .41) TT^'^O
„bcine Xolmetfdicf, beine "Mittler," worunter pcrjütjlid) ^['^ofeö unb 'Jtaron unb überbauet alit
Trietlcr unb ©cfc^eelebrer *,u tjerjtcbcn |lnb. ol apxovnc vuc>r. — 42 ) tJ-^np ^"^C^ SSnj»}')
„barum entwcibtc id) bie ?;ür|len bc^ 4^ciIi^■^ttvam6" b. b. icb lief; ya, baf; fie anbern Wenf*en
gletd) bebauDclt uur beftran würben, nai s'umvav ol cipxom-r rä äyiä /tov. Xierefer ubcrfe^t bier
ba« .^cbr.: „Darum fodte vi) cntwciben Die (vurfteu meineci öciliiitbum?," uuD i]ibt iu Der 'iln
iTierfunci bic (£rfläruU)V- -ba kÜH' uid)tJ für tuij unb ade? wiDer bid> f»rid)t, ii'' wäre iil) berecfeti.at,
meine iMiefrer auf immer ibrcr iBürce ju berauben unD Diit ale ein von mir abtrünnige^ isoU
\n Deiner fct)dntlid)i'n tycfaui}cnfd:aft unter^efcn ju la|Ten."
CapMt XLIV.
1. Et nunc aiuli Jacob ' serve nious. et Israel quem eletri: 2. Plaec
(licit Dominus faciens et formans tc, ab utero auxiliator tuus: uoli timere
serve mens Jacob, et recti.ssime,^ (juem elejjji. 3. EÜ'uiulam eniin aquas^
enper sitienteui, et fluenta jjuper aridam : eftundam spiritum meum^
222
super seinen tuum, et benedictionem meam super stirpem tuam.* 4. Et
germinabnnt^ inter herbas" quasi salices juxta praeterfluentes aquas.
5. Iste dicit: Domini ego sum:^ et ille vocabit in nomine Jacob,^ et hie
scribet manu sua: Domino i** et in nomine Israel assimilabitur. '" 6. Haec
dicit Dominus rex Israel, et redemptor ejus Dominus exercituum: Ego
primus, et ego novissimus, et al^sque me non est Deus. 7. Quis similis
mei? vocet, et annuntiet: et ordinem exponat mihi," ex quo constitui
populum antiquum:^^ Ventura et quae futura sunt annuntient eis.'*
8. Nolite timere, neque conturbemini: ex tunc audire te feci," et annun-
tiavi : vos cstis testes mei ; numquid est Deus absque me, et formator, quem
ego non noverim?''' 9. Plastae idoli omnes nihil sunt,'** et amantissima
eorum''' non proderunt eis; ipsi sunt testes eorum,'^ quia non vident,'*
neque intelligunt, ut confundantur.^" 10. Quis formavit Deura,^^ et
sculptile contlavit ad nihil utile? >1. Ecce omnes participes ejus con-
fundentur:^^ fabri enim sunt ex hominibus: convenient omnes, stabunt
et pavebunt,-^ et confundentur simul. 12. Faber ferrarius lima operatus
est-"* in prunis, et in malleis formavit illud,-^ et operatus est in brachio
fortitudinis suae: esuriet et defieiet, non bibet aquam, et lassescet.
13. Artifex lignarius extendit normam,"'' formavit ilhid in runcinar'^
fecit illud in angularibus,^"^ et in circino tornavit illudr^ et fecit imagi-
nem viri quasi speciosum hominem habitantem in domo.^" 14. Succidit
cedros, tulit ilicem,^' et quercum,^^ quae steterat^^ inter ligna saltus:
})lantavit piiuim,^ quam pluvia nutrivit. 15. Et facta est hominibus in
focum:-" sumpsit ex eis, et calefactus est: et succendit, et coxit panes: de
reliquo autem operatus est deum, et adoravit: fecit sculptile, et curvatus
est ante ilkid. 16. Medium ejus^'' combussit igni, et de medio ejus carnes
comedit: coxit pulmentum, et saturatus est, et calefactus est, et dixit:
Vah,^" calefactus sum, vidi focum.''^^ 17. Reliquum autem ejus deum
fecit et sculptile sibi: curvatur ante illud, et adorat illud, et obsecrat,
dicens: Libcra me, quia Deus mens es tu. 18. Nescierunt, neque intel-
lexerunt: obliti enim sunt ne videantoculi eorum, et ne intelligant corde
suo. 19. Non recogitant in mente sua, neque cognoscunt, neque sentiunt,
ut dicant: Medietatem ejus combussi igni, et coxi super carbones ejus
panes: coxi carnes et comedi, et de reliquo ejus idojum faciam? ante
truncum ligni proeidam? 20. Pars ejus cinis est;^^ cor insipiens adoravit
illud,'" et non liberabit animam suam, neque dicet:^' Forte mendaciuni
est in dextera mea. 21. Memento horum Jacob, et Israel, quoniam servus
mens es tu; formavi te, servus mens es tu Israel, ne obliviscaris mei.
22. Delevi ut nubem iniquitides tuas, et quasi nebulam peccata tua:
revertere ad me, quoniam redemi te.*^ 23. Laudate caeli, quoniam
misericordiam fecit Dominus:" jubilate extrema" terrae, resonate montes
laudationem, saltus et omne lignum ejus: quoniam redemit Dominus
Jacob, et Israel gloriabitur. 24. Haec dicit Dominus redem])tor tuus, et
formator tuus ex uteio: Ego sum Dominus, faciens omnia, extendens
caelos solus, stabiliens terram, et nullus mecum. 25. Irrita faciens signa
divinorum,^^ et ariolos in furorem vertens. Convertens sapientes retror-
surn: et scientiam eorum stultam faciens. 26. Suscitans verbum servi
sui,*" et consilium nuntiorum suorum complens. Qui dico Jerusalem :
Ifabitaberis; et civitatibus Juda: Aedilicabimini, et deserta ejus suscitabo.
27. Qui dico profundo:'^ Dcsolare, et ilumina tua arefaciam. 28. Qui
di.co Cyro:" Fastor mens es,^'-* et omnem voluntatem meam coraplebis.
Qui dico Jerusalem: Aedificaberis; et templo: Fundaberis.^"
Der ?>ropVt 3faiaö. 44, 1—13. 5lnm. 1—29. 223
1) Wctt ermuntert fein 33oIf 3«rae( mit ükrau^ uirtlid^n 2Borten jum 2>crtraucn unb jur
ßtanbhaftiiifeit im («tauben l^l^ ',eii^t it>m *,nel Irü'rtliitc? in ber .^ufunft, namentliit i^efreiung
am ttx '«cransienfitaft, ,{ei'|torunii W-i* («ö|,^'-'"t'if"ftc«^ ""t' '.i^eruünui bcr .»Reiben uir (frfenntnij?
bc>5 J^eilcj. — ii nnji^^ „mein i^utcr;" et". Deut. ','m>, 2(>. LXX: r,u->//iiror. A(|uila,
Symiiiiiclms, Thcodotion : ti-i'Ht. fJrav. A'ciiot. 'Hrrpat/'/InKor. — xj) 3?crlieitninci ^eitlicbcn
un^ iiciftliiten Seiten?-, im nroftiütcn 5inne 'iHM-lHiiunui bor faframcntalcn ('>hlv■l^en, befonfcrö
ber laufe, tunt wcld)c ^ie neue 5cl}öpf'nu^ in fem (iin^elnen voüjoijen ivivb; cf. .'»4, ];>; Jocl
2, 28. — '4) i-' rä TtKva (Tor. — 3) sc. filü Isjrae!. ^ie ircrfen fid) in aufjcrcrbentlidicr
SE^eifc VCrmebren. — 6) l>. f). gleirf^fam wie f^ira?. kcü ärart?<irGiv ür iivariifjor nSaror ,\öf>rnr-
pf. Hs. 72. 25: Jer. 17, S. — 7) '«Ott ütilfert bier ben "Jtnfranii ber inMfer ^n" '^eüe, tric
fic i^cn aüen Seiten tommen unf tcr («otte^iH'meiufe ficl^ einverleiben an-vren. t£e* ift ein-
leurtitenf, baf; bier iHn-',üi^!id^ bie i^efebrnn.^ Der .^^eifen 5uni (ibriftentbum ',u oerfteben ift. —
8) }<'^p\ foll bier nn^bt punftirt fein iC)D^ >A^'^^'^ 55c»^i""f werben nad) Cuifob," D. b. er wirb
bfu («laubii^en beigcjäblt. ^}ad) 3(nDern ifl ju iiberfeijen: „er anrp anrufen ben 9iamen bci?
('^ctte? ^Vifobo." Kai ofTof ßof/GEvat i-l rü (jvofiari '1(ik(.>3. — 9) D. b. er fdn"eibt eö iu feiuc
«!panb: „Icm .i!?errn bin id^ v^eweibt." SBie bie.)peiDen ben ^lamen ber («ottbeit, Der fie bulbi;iten,
an Der 5tirne eDcr in Der .»^vinD einjiebrannt truiKU, fo werDen (i\\6> Die neubxtcbrtcn («läubiiien
bur* vuifjerliebe 3tidHMr ibren '«tauben \\\ erfennen i^eben. Wan weij; C[m "^''roeopiue', Dail Die
(ibriften Der erftcn Reiten ben ''?Jamen ^m ober ba^i ocidH'U Deei itrcuje? bäufii^ fiel) in Die .^aut
einbrennen liefen. 3» ben iWintjeit, bic i^iele an ben Jpdnbcn tracien, erfduint i\\\&) jei^t nid)t
feiten ber 9?amcn Zsm ober ba^ Äreuj; cf. Apoc. 7, 3; 13, 16; 14, 9. — 10) S^IC^* Dt^OI
T\yy ,/«nb er wirb fcbmeid)clnb S^vacl? 9?amen nennen," b. b. er wirb am l'iebften nad) Diefem
9?amcn fieb nennen. küI t-i tu öv6/jari 'iGparfA ßor/aerai. — 11) Ka'i traiuacdru) uoi ä(p' oi'
iTToiTjaa äv-ßpuTTOv . . — 1:2) D , ly"Di* "fi'^ t^l^'Ö 25plf ;" äv&pioTTOV ilc aiüva. — 13) i. e.
Israelitis. vuiv. — 14) !rT*n^*Pp'n ?KP N*^n ,M^^ i* «^ ^ir "id)t fdion lange serfiinbet?"
b. f». ie& ^<nht bir läniift t^crfunDet, ■ivwi \\\\6> bir al? ben ein^iiien, ali< ben wabren '^3ott ju
tr!ennen cjibt. 2llleo, xiwi vi> bem 5lbrabam unb Den inUern, beut ^?3tofeo unb ben yrepbeten
miti^etbeilt iwbt 'oon ber 3ufunft, ift ii' iicnau eiui^etroffen, baf; ibr ce ja «ileid^fam mit .Rauben
greifen fönnct, id) allein fei ber wabre '«Ott. — lo) 'riVl^"*73 TlV ^^^1 ""''^ f'^^" ^ff^
(®ott) ift (au^er mir), icf» !enne feinen." .^icronsnnuo lae bier "1^*> ftatt IVi- ^i« LXX
tafen ganj abwcid)enb unb fnüpfen biefe Scblufjworte mit 23. 9 uiüii^incn: kuI ovKi.nnvcavrorE,
ol n/Aaaovreg Kai o'i y/.vipovTEC- — 16) ^Hn^ uaraioi. — 17) DiT^TiDn „i^""t ^i'^^'^itti??*
gcbilbe;" Tä Karadv^ua avrüv. — IS) feblt bei ben LXX, — 19) Ta Die '«ötjenbilDci- weDer
(eben nccb sjerfleben, fo ift e? ja offenbar, baf; fie nidu '«Ott ftuD. — :2()) Ju ibrer ^d\inbe
muffen ftc 3(^1'^^'" f«i»' J'^iß l't 'yc'tter gemaebt baben. Die nidit feben unD nid>t verfteben. Tic
LXX bringen" biefe Sßorte mit i^ 10 in inn-binDung unb geben : «/./' aln xw-ti limnKui ol n7.aa-
aov-rtc iitm\ küI y'/vipovrtx -dmc ävcm'/)}. — 21) fi>ev ift t'Ciux Diefer grofre .Hünftler, Der einen
ßiott ]i\ bilDen vermag? Tiefe (?rage allein fcbon ift btnrei*enD, von ber ^-alfd^beit De-ö '«öljen»
bienfte? ^u überweif'en". Xic 'Jlntwint folgt 'i'. II. — Ü:2) „2ieb, feine gauje Sippfd^aft muf;
ju 5dninDen werDen: biefe Äiinftlcr finD nur WeufdH'U;'' Kai -nrrt(: h-dn' h/hovro tiinMvdiiaav.
23) 5ie foUen nur fommen ; befdvinit weiDen fie baftebcu unb beben. Kai Ko>q)(>l ä-b äv^piJTruv
awax^r/rucjav rnivrec. — 211) Ti^p ^P.3 C'")!! »c>? fd^mieDet (ßiner) Dai^ (üifen 3ur Slrt,'
— al? 'E?erf',eug ndmli*, um 5?äume 5U fallen, au;? Denen Die '«oijeubilDer follen gebilDet werDen.
2:erefer ^iebt bier ',wei 5ä?ie in (f inen ',ufammen uuD uberfe^^t: „'Jim .Sioblenfeuer fajjt mit ber
3ange Der 5d)micD baa (üifcn, formt eö mit Dem J^ammer-," irc ü^m Tturon- anh/por. —
23) IHTi»* nlDp.*D51 Dn35 ^^ÖT „inbcm er arbeitet mit Äo^tenglutb unb eci bilDet mit
jammern;" CKerräpvCf} ilp^^äaaro ahru, Kai h repfrpu earrjaev a'vrö. — 2G) ^^"^^5j^* IH HOJ
• -: |T : I - TT
1*1^2 „fpannt bie 5}te§fc^nur unD u'icOnet mit bcm 9iotl)(tift;" f/cAf^'a/zt-fof ri:Krui> ^v/mv, ia-it-
atv avrh h uirpu. l>om 3cid)nen mit 'lU'^tbftift bat wcber l>ie 2?ulg. nod) bie LXX etwaig. —
37) nii'*Vp!3 bebeutet geWÖbnlid) ,,-)^Obel." kuI i/iop^umi' airu iv irapaypaipuh. —
28) iniN'n* nJinQ!}1 „uud be^eld^net c^ nacfi bem 2Binfelmap." — 29) „unb bred)felt
ti im 3irtcl," n^JlÜJnD )\l\^y^*\ .,wnD bilbct eä nad) bem "Biobcll." Kai h Kd'/./.y tvpr-&fi7,a£v
224 Der ^Jrop^et ^\a\ai. 44, 13—28. 2Inm. 29—50.
(ippv^fiicer) avr6 „uub mad}t CO mit 2cim jurc^t," — 30) fl^^ ^l^t?^? -/"»" J« tvoI)ncn im
.^aitfe" (im S^cmvef); oTf/aai ahro h oiK<fj. — 'Sl) ^t'^f) irabrfdjeinlid) „Steineii^e." Tit \\
T ; • ij
9Bur?ft btcfc« ©crtc? liat im Sirafa. tic 58cbeutung „bart, jlarf fein." äyp,oßa?.avov „giiie." —
82) [1^J<1 »wnb ^tc (öcmcinc) (Jid)c;" Kai (^pvv. — 33) TöN^I ,Mi " fid) au^iüd^Itc unter ll
ben 33äumcn bc? 2Palbc?," b. l). bic kftcn xmb fiävfftcn 2?aumc. Kai iKapripucev nWö ^v?.ov «-
rov lipv/jov, 0 äphrtvcev Kvpiog. — rik) nj«J ^tO^ /-^r Pfl«"ätc bcu Dicn," worunter ijiefleic^t
bie oiTiiis „Jjav^ebuiif," ober wa^ bae SDort im §lrab. bcbcutct „ein ronienbaum," n?ie er im
?)eträif*fn 5lra"bicu ijortcmmt, ju öerjlcbcn ift. 3tnbcre ivollen „©fite, 3Ime" überfc^t wiffen.
Die liXX baben ttItt/ „gic^tcnbaum." — 35) „eg bient bcm 5)?enfd[)cn jum l^erbrenncn,"
*^V^/'- «o' ''f'"öc tjiiyKvvEv, Iva y äv&puTTOt^ fJf Kavaiv. — 36) ^Vt?""^^^^'^^'" *^^'^^'^'^ '"^'^^^^'^"'^^
jebo(^ nu^bl niri)t llrcnj^e 5U nc:^mcn ijt. Slüicli übcrfcfit „einen 2 bei! baoon." — 37) nt^PT
„jube;" //(W'i /zo/. — 38) IIJ»^ 'n^l^'n „babe \ö> bp($ geuercjcfe^n, empfunbcn."— 39) Hjl^"!
*1Öi< //Ci" (bcr 2?ilbncr bcr Ö3c^cn) lueibct fid} an 2lfJ)c." ^ieronpiuö la6: löi^ll i^*l.
Satablu« iinb bie Slabbinen nebmen biefc Sorte im 3"fft"iment)ange mit ben folgcnben: ^7
^mn //^i1>? tbt>rid;te .^Crj ireibct ficb an 2tfd)e." >wl^i?« ör« anoöb^ jj napöla avrüv. —
10) inon '/(^^^ tbortc^te .^erj) mif;lcitet i^n, ba^ er nid)t rette feine Seele;" Kai ■jT?.avüvTai.
T ■
Kai oliSeii' övvarai k^iXco'&ai T'^v ipvxf/v avrov. — 41) Were, ovk kpElre, bri i/'etidof iv r[; ßfiiö /.mv.
42) Kai Xvrp^tTofiai an. — 43) ^i\>x. bto^ „bcr J^err ^ateö gemalt;" Eldjcev. — 44) ril^^inn
„bie liefen;" i?e/«'Xta. — 45) „ic^ macbe ju nidjte bie 3eic^en ber (Siteircbner, D'^D, unb
bct()Öre bie SBa^rfager," D^ODp- ''"'f irepog (^tacKEÖäan a?/fiEla kyyacTTpt/iv'&uv Kai fiavTEiaq arro
KapSiac . . — IG) „3m 5^1ufTe ^cr fcurifien 9{cbe f^^^id)t bicr Wott fon fic^ in bcrbritten ^erfon:
„(jr mad)t nntlir baö SBcrt feine? Xicncvö." Unter Tiener ift bier ivübl ber ^^rcybet Sfaiaö ju
jjer|tel)en. "Jlnbere geben: „bc? ilDort uon feinem Diener," b. b. immi Si)ruei, »on Sbriiluei. —
47) Unter biefer ,',3:iefe" ifl iBabi)lpn \n oerfte^n, tt?eld)cä ®Dtt flraftc burc^ 'ötblenfung be«
Supbrat, wetdK (Inrue bewerfjleüigte. Herod. I. 185 et 190; cf. Is. 21, 1. —48) LTIIdS
nmö im 'iPfrfifd)cn „Senne" bcbentet. Da 'i)?ennung ber biflorifc^n 9?amen fonft nid)t in ben
SffieiiTagungcn tMU-hniimt, fo balten cei \'od) unb jRcifcbl für wabrübcinlid), baj? erft bie Snnagoge
bicfen 9Jamen, ben bic "Jlui^legcr alö Wloffc bingefcftt batten, bem 2crte felb)! einverleibt babe.
5mein ba er fpgleicb 45, l lieber tjorfcmmt, fo'müßte er audj bort erftfpater beigcfetu »erben
fein. — 49) ippovtiv nai Tzävra rä {h'/ff/taTa luw iroir^aEL Da Siiru^ bie jer)lreuten Scbaft
35rael^ trieber fammcltc unp in ibre «'öitrbe ^urücffübrte, fo n:>ar er im eigentli($en Sinne 4'irt
fcee i?Olf«d (i'OttCiJ unb i>Orbilb Sljrifli. — 50) kuI töj' oIkov rbv äytöv fiov ■&e/xe?u<1)Cu.
Caput XLV.
1. Haoc dieit Dominus christo meo' Cyro, cujus appre]:iendi dexteram,
ut subjieiam^ ante facieni ejus Gentes, et dorsaregum vertam,^ et aperiam
coram eo januas,^ et portae' non claudentur. 2. Ego ante de ibo: et
gloriosos terrae humiliabo:" portas aereas conteram,^ et vectes ferreos
confringam. 3. Et dabo tibi thesaurosabscoiiditos,^ et arcana secretorum:
ut scias quia ego Dominus, qui voco nomen tuum, Deus Israel. 4. Propter
servum mcum Jacob, et Israel electum meum, et vocavi te nomine tuo:
assimilavi te,® et non cognovisti me. "* 5. Ego Dominus," et non est
amplius: extra me non est Deus: accinxi te, et non cognovisti me: 6. Ut
sciant hi, qui ab ortu solis, et qui ab occidente, quoniam absque me non
est: Ego Dominus, et non est alter. 7. formans lucem, et creans tenebras,
lacieus paccm, et creans malum:^- ego Dominus faciens omnia haeu.
5)er ^rcH)ct 3foia^. 45, 1. 2lnm. 1—4. 225
8. Rorate caeli desiipor,'^ et nultcs plnant justum:'* aperiatur terra," et
germinet salvatorum:'" et justitia'' oriatur simul: ego Dominus creavi
eum."* 9. Vae qui contradicit fictori suo,"'-* testa de samiis terrae:^ num-
quid dicet lutum figiilo suo:^' Quid faeis, et opus tuum absque manibus
est?*'^ 10. Vae qui dicit patri: Quid generas? et mulieri: Quid parturis?
11. Haec dicit Dominus sanctus Israel plastes ejus:^' Ventura interrogate
me," super filios meos, et super opus manuum mearum mandate mihi.
12. Ego feci terram, et hominem super cam creavi ego: manus meae
tetcnderunt cnelos, et omni militiae eorum mandavi.^" 18. Ego suscitavi
eum ad justitiam,-*^ et omnes vias ejus dirigam : ipse aedificabit civitateni
meam, et captivitatem meam dimittet, non in pretio,''^ neque in raune-
ribus, dicit Dominus Deus exercituum. 14. Elaec dicit Dominus: Labor
Aegypti, et negotiatio Aethiopiae,^^ et Sabaim^^ viri sublimes ad te**
transibunt, et tui erunt: Post te ambulaljunt, vincti manicis pergent: et
te adorabunt, teque deprecabuntur: Tantum in te est DeiLS, et non est
absque te Deus. 15. Vere tu es Deus^^ absconditus,^^ Deus Israel sal-
vator. 16. Confusi sunt,^^ et erubuerunt omnes: simul abierunt in con-
fusionem fabricatores errorum.^* 17. Israel salvatus est in Domino salute
aeterna: non confundemini, et non erubescetis usque in saecalum saeculi.
18. Quia haec dicit Dominus creans caelos, ipse Deus formans terram, et
faciens eam, ipse plastes ejus: non in vanum creavit eam : ut habitaretur
formavit eam ; ego Dominus, et non est alius. 19. Non in abscondito locutus
sum^Mn loco terrae tenebroso: non dixi semini Jacob: Frustra quaerite
me,^^ ego Dominus loquens Justitium, annuntians recta.'^ 20. Congrega-
mini, et venite, etaccedite simul qui salvati estisexGentibus: nescierunt^**
qui levant lignum sculpturae suae: et rogant Deum non salvantem.
21. Annuntiate, et venite, ^^ et consiliamin'i simul: quis auditum fecit hoc
ab initio, ex tunc praedixit illud? numquid non ego Dominus, et non est
ultra Deus absque me? Deus justus, et salvans non est praeter me.
22. Convertimini ad me, et salvi eritis omnes fines terrae: quia ego Deus,
et non estalius. 23. In memetipso juravi, egredietur de ore meo justitiae
verbum, et non revertetur:*" 24. quia mihi curvabitur omne genu,^' et
jurabit omnis lingua.** 25. Ergo in Domino, dicet, ^ meae sunt justitiae
et Imperium : ad eum venient, et confundentur omnes qui repugnant ei.^*
26. In Domino justificabitur, et laudabitur omne semen Israel.
1) irrroS -5" f^~t"f"i ©efalbten." gtaöiu« Sofcp^«« Antiq. XL 1. berietet, baf) bic
Suben bcin Gi^ru?, tcr 200 ^a^re \^ätn lebte, biefe ifaianifcbe ^rcvbctie ppi;ieieitit unb ibn
baburd) juv (frfcnntiüj; iicbvacln baben, baf? ber ßknt ter ■'i^ebraer tcr allein njcibvc rsHnt fei.
6r felbfi bctvacbtcte ficb UMbrfduiulicb nur auf biefe 'iJ.M'opbctie bin al? renron C'-nUt cnväbltcu
S^acbtbaber, ale bcn i^on i^3ett beftinnnten 2Biebcrber|lellcr be^^ üempcle in ^trufalcm. renn
fr fagte: Onniia rctrna terrae de'iit uiihi i*orriirins Deus ooeii et ipse )irn\v|)it mihi, iit .tclifi-
carem ei dounin) in .lernsaleiu I. KmIf. 1. 2. Wsjfiifdi ift unter tiefem «^H'fa Ibtcn ber Weffiae
ju tjcrftcbcn, tcfi'en Iiuhi? ber (Eroberer (Ii^ruei n^ar. 5?id)t treniiK ter alteren i^äter, wie ßbra«
fojicmuei, 2lU;)uüinu? de ciuinque haares. c. 7. ; Jertullian, 9?'.}|Tenui?, (£i>iM-ian, aurf^ l'aFtantiuö,
unb nicbrcre 3iabbincn (f. (Jalatiu IV. 12.) erf Liren tae ©cfaiite im literakn Sinne iht
ß^riftu«, inbcm fie in ber LXX Kvpic) jiatt Kvpu lafen. Slllcin es \ft aiiiicnfd)einlid), bajj biefe
Jeäart eine irrige wax. (5ie nnrb aud> in feinem Geber gefunben. — 2) *1"17 „um in bic
glud}t ju fc^Iagen . ." — 3) HriDJ^ 00*72 '^HQ'' """^ entiiürtcn werbe id; bic Ücnben ber
Äbnige;" kcI laxvv ßaailiuv iSiapp/}Su). J^erpbot fallt 1. I. i^cn Gtnu?: „SDobin er immer feinen
?^u§ "fe^te, \&ci Sßdt muf;te ficb ibm untenverfen." 91ufier ben SBölferfd^aften, bic ibm i^cm
^aufe aus jicbordnen, untern?arf er fiA nin-b tie 3'.ner, ^liTmicr, Slraber, Gappatoeier, ^J'bn^iiier,
Jijbier, Garier, 'J^btnicier, 5ßabj)lcnier Cyrupasd. 1. 1. — 4) b. ^. idj a^crbe i(?m bic Iborc ber
226 t)er ^rop^et 3faia3. 45, 1—11. Slnm. 4—23.
ffinblic^en Stäbte unb 35cflcn offnen. 2?cfonbcr5 auffatfenb crsrafirtc fic& biefe SBetiTagung
bei bcr Ifrcbcruncj töabolon»?. renn alö S\>ruö in jener ferbäniinißnoüen 9?ad)t bnrd) ba^
trocfen i^elcgtc ä^eet beö Supbrcit in bic Stabt einbrang, waren ade Sbore jener 'i)}?auer, »el($c
bie Stäft i^ecjcn bcn gluj^ abfperrten, offen geblieben, cbtnio t>ie Ibore bcr axciltenj, fo bap
Garue^ obnc'5Uifentba(t einbrincicn tonnte. „Sonft antrben, bcnicrtt .'öerobot I. 191, bie 9-^crfer
im /"^lufsbccte cingefd)loffen, wie in einem '•^hi\c y^efangen unb aße ermorrct worbcn fein." —
p5) Kai TTuyei^. ~ {Vf "Iti'''^ DHIini „unb id) »iK baes 3(nfgefci)n?etlte ctnen;" «ai öp7
(iiialtü. — 7) 5(ncb bicfe^ ®ort iiing gcnan in (Erfütlunji bei '^abt^ion, bcnn aße Iborc ber
Stabtmancr, im 'sKinu^n bunbcrt, bracben unter bcr 2BudU bcr (Srobcruuii. — 8) „bic Scbä&c,
tt>elrf)c t£'.uus? \\\ '-Babiiton, \\\ 5ar^c^, ber jRefiten? fcö reid)en .Hbniii? ßröfn^, unb in anbern
ariatifrf)en Stabtcn erbeutete, foücn über 1200 '??üÜionen r^Julben (480 ?)fll. 2baler) nacö
unferer :')?ccbnunii betrai^en babcn." Terefer. Plin. II. N. 33. 15.; XeMO|)li..Cyrop. VII.
ö) n^3J^ "iit ii^b ^ir ci"f" e^ren'ooüen ^Beinamen," b. b. ben "Beinamen „ßJefatbter, Srlöfcr,
•öirt," TOoburd) bu al^ ©icicbbitb, iHn-büc» beei großen Wcftlaö au^ge',eid)net nnirbeft. koI irpoa-
fit-^o^uai ae. — 10) „ebe bii miduHfanntcft."' 2(ud} ."picrons^muetfinbct in bicfcm Jßorte mebr
an.ie',cii?t, vi(3 bcn Moijen "Mvingel ber (irfenntnii;, wcldu-r ber inTfünbuni^ bcr göttlidicn ®cif=
faguni^cn vorbcrgtuji. (Im'U^, faiU er, babe nidu crfannt, baf; er 2innt5 bcx^ iirofjen ;^ctterö bcr
'DJfcnfÄbcit fei. i^cfanntlidi ftarb viud> (ii^ruö, otnte rem rs3öi5cnbienfte cntfagt jn baben. üiac^
■Vcnopbon Cyrop. VIII. rief er bei feinem (£nbc bcn Jupiter unb bie Sonne an. — 11) otl
h/ü) KvpLoq. — 12) I^iaö 2öort nmluui bcbcutet [»ier „Un-ilücf" im 'v^egenfvilii '^u pax „(%{M."
X^enn ba? „Ucbel an fidi" i|l nur Cr r^cuiintf) bc^ ocrfcbrtcn freien JPtüeno. '■^^rcjU'^viu« ber ®r.
Moral. III. 7. crflart bcn bier jv-brauduen "Jiuöbrucf febr bunfi;^ mit ben ©orten: Creare se
jiiala Dominus indieat, cniii res bene conditas et ]ier naturain bonas nubis male agentibus
in flaa:eili)m formet. Taei bier aue-gefprodiene '.I9ort ift ^Uvileidi eine bircfte JBiberlcgung ber
pcrfifrficn Stctigion^Mebre iHMt 5Wci Urwcfen, bereu (finc? (Crmu^b) ba? iüdit, ba-? anbcre (5lrib*
man) bic J^infternifj i^cfdiaffcn batte, unb wetdu^ bcibe in ftetem .Hampfe öcgcu einanbcr begriffen
feien, tu Aolge teffcn 'yiüef unt Ungdtcf auf (£rbcn fid} ergebe; .Ter. 31, 35. — 13) l^ie 9tebe
ft)0ttct^ fd^cint bier bcr 'jl.M'Ovbct mit einem Seufzer nad) bcm ocrbeif;cnen cyered^tcn ',u unter»
bred)cn. — Vi) p"|V „(^ered}tigfeit/' Ijicr aber „Jpcit unb 'Kettung," rocld)c 3?ebcutung baö
Sort bei ^vfaiaö öfter bat. 9?ad) Sboma«, Snranu^, f^orcriu^ ifl barunter im bud))läb{icfeen
5,innc Syru?, im nr.>ftif*en Gbriftue; ^u !>crfteben. 3ltlein nad^ ber gcwöbnlid^cn 5(UxMegung ift
bie 3{ebe nur vhmi Sbriftuc, inbem bcr ©ortlaut ^u erbabcn ifl für einen bloRcn ^rieufciicn.
^Jluguftinus de 5 lux^res. c. 4 fagt, cö fei bier fo flar unb offen mm ber "A^enfcbiverbung (Ibriili
(lcfprod)cn, baf; e>o feiner '.JUielegung bcbarf. i'atablui^ fictit in beut 2 bauen bco .^^tmmclö ba3
.'^erabfommcn bc? b(. ^^kiitcö in ^en rdioof) bcr b(. C^nngfrau. .Hein i^ilb mar geeigneter, bie
gebciinuifjooüc, fegcn?rcid)c 3lnfunft bc*? '^i'cffia« yd bcu'iciMU'u, alo bcr Jbau bc? .Fimmels unb
rcr -biegen ber ©olteu. ttmx Ibau unb^ Stegen belebt unb bcfrucbtet bic ganjc (£rbc 5um
wunccrbaren (i)crciben aller cyeiväd^'e. äo war Sbrtftuö bcr (^3cift unb \!eben bringenbe
(Erneuerer bcr ?licnfd*bcit. EvdimvQlirij) Ö ohpavor ävco^itv uul al iTpf/at pavuTuaav öiKaioahvifv. —
lo) Tic Sroc öffnet ftd\ ben i>erbcif;enen beroorutbringen, einmal bei ber <s)cburt, bcrnai^ hn
tcr 'Jlufcrftcbung. i^ci ber ''>kburt tommt er berv^or, um bae ®erf ber (rrlöfung 5U r-erfünbcn;
bei bcr '^lufcrftcbung, ee; ,^u i>o([enben. ^i^et ber 'Geburt erfdnint er aii ein fcbanuter .steint; bei
ber 51ufer|lcbuug al« ber i-'aum bee Vcbcn^, auc; bcr bic gan5e ®clt .'peil uup Scligfcit fd)öpft.
— 1(») Kai jHaa-TjaüTu iltoq. J^cbr. „unb brtugc .^leil," j/t^'*. — 17) worunter bie sott'
fommcne fycreditigfeit ju verfteben if}, wie fic in Sbriflu« erfdiiencn ift unb fidi ben Seinen
burd) t>te :'>{ed)tfcrtigung_ unb -öeiligung mittbcilt. — iS) ö Kriam; ae . . (Einige bctrad)ten bicfe
©orte al>5 'Jtntwort auf ba? feiifu'UDc iu-rlangcn bc? ':Vropbctcn; '^(nbere aber betrad^tcn fie al^
'^InFnübfung an 1^. 7 unb beuten eum auf t£'.M-u? im bucbftdblidKn Sinne. Tercfer übcrfce^t:
„^"jri^ bin 3i'bovMb, bcr co fcbafft," b. b. ber ba -Ocil unb 'sjerecbtigfcit fdnifft. — 19) Um bicfe
JJBorte ,^u ycrftcben, mufj man bcn (^U'banfcn fuoplircn, bie ^nben murren über ©Ott, ba^ er
tbncu 3{cttung unb -^cil vhmi einem '^hi.Mdnbcr, t>on einem .£)cioen fommcn laffe. -n-niüv ßt-Mo,
wcId)C!? mit bcm unmittelbar i^orauv^gebcnbeu Kziaac m ju i^erbinbcn: „3* babe bicb gebilbct
unb bid> beffer gema*t.." '.Jlllcin eine anbcre l'ceart b<\i nniov ßt/.-iai' unb oerfnüpft biefe
SBorte mit ben fölgcnben, fo bafj bcr Sinn ift: 2öaö für ein beffercö b\xbt \6> jubcrcitct wic'L'ebm
be« Jöpferö? — iO) „eine Scherbe K\m bcr Srbe mni Santo«." lie ^nfcl Samo? gilt al3
^cftl^crin ber bcflen l'cbmerbc. n01?|J *C^"in'tDX t-Of^ "'^'"'^ Sd)crbe mit (unter) ben
Sdjerben bcr Srbe;" Ka-emeimaa üg nrf/bv Kepa/Jtur. — iil) riefen furzen Sa^ erweitern bie
LXX: /J^f/ 0 äpuTpiüv äporpiäaei Tt/v yijv b/.jjv rijV ///npav; pfj tpd ü Tn/'/.ög töj Ktpa/isl, ri Troctlf;,
öTi ovK kpydu.'!, ov(U sx^'c x^'por, — 22) „unb wirb wobi bein 9Berf (fagcn): er ^at feine
.^»änbeV" Äteine .^dnbc baben beifJt bier: nicftt im staube etwa« ju bilben. LXX fügen bei:
.ßij ä-oKpt^i/atrai ru TT/MG/xa TrpuQ töv Tv/.daavra avrö] — 2cJj o nuüjoaq rä i-epxöf^iva. —
Der gjrop^et 3faia«. 45, 11—26. «nw. 24—44. 227
94) *J1 SxC^ nl^riNn »fraatt mi* um bie 3uJ«nft," ober naä) S(nbfrn: „flefra^fn mtd^ um
T : ■ T
bic 3utunft." 2DaÄ 03ptt »crbfr bilMicb .qefatit, baö fvridst er jcft unocrbüflt: 'Sit, bie ba
fcbreciiicn foQen, n?eil fie ba? 5Dcrf meiner ^änbc, meine ftinber ftnb, fie fragen mii^, b. b. fic
erlauben tlA graben, bie ibnen ni*t jKbübren. SDenn man mit Der i<uKi. bie 3Scrtc impera-
tiiMfd) nimmt, miii; man fie aU OriMÜe anfebcn. Tem Scntert am iileidiförmigflen ift e?, fie
fragemeife 5U ncbmen: „5Bo(It ibr mich um bie ^Jufunft fragen, n^oUt ibr mir oorfitrciben, n?a«
id) "mit meinen Üinfcrn (mit eucb ndmlicb) unb mit bcm i'pifc meiner ^änte tbun foU'^" —
2'5) b. b. bcm ganjen ^immel^beere. -äai nii^- äarfwt^. — 2tt) ^ebr. „icb erwerfte ibn in ß)e-
recbtigfeit (in i'Ult);" hjo> i;}npa avrov fieTä (hKaioavvr/c. S? i(^ barunter dorue ju »erfteben,
jebo* immerbin ale* i^orbilb t£brifti. — 27) tliHU^ entliep bie ^"s üben in ibre ^eimatb ebne
aUen Sntgclt. Gbriftu? crlöfic um umfonfl r>pn bcr 2\u\te 1. Estlr. 1,4; Rom. 3, 24. —
28) figürlicber 2Iueibrurf ftatt: „bie crwerbreicben "^(egr^pter unt» bie banbeltreibenben "Jletbiopicr;"
tKOTTiaaev Aiyvnrog, Kai ffinopia A'fSi6:ruv ... — 29) D^NDD- ti" ätbiopifcbC!? l^Clf, im 9tei(^e
T :
üWerce ju fuiien, narf) 5Igatbarcbibc>< Y. '>0 tM>n grofjcm unb iiti^Km SDucbfe. — 30) b. b. ?u
Goru^ werben fie übergeben nnt ficb ibm unterwerfen-, no* mebr aber ]]x (Sbriftu?, bemgeiftigen
S?eberrfcber be? (f rbfrcifc?. — ^ugp m\t i^atablu? belieben baö (^UM'ai)te auf ^«erael ofer i>iel-
mebr auf Jubäa unb 3crufa(cm, welchen aucb Tercfcr beiftimmt. 3lllein wie wiß man alebann
ben Slurbrucf vincti manitis erflärcn? — 31; Cb bicfc äBorte no* ben >6ultigern ober bem
5?rcbbetcn in ben ?3iunb 5U legen finb, i)l febwcr ]\\ entfd^eitcn. Xiefc»* Ueberfpringcn !>pn ber
einen >yerfpn jur antern, barf nicbt irre machen unl> febret gar oft wiefer. *)?acb ^ieront^mue,
Sbeoforet, Sorilluö, dufebiu^ deiuoiistr. ev. Y. 4., ^ilvuiud de trinit. 1. IV. finb biefe unb
bie sjcrbergebenpen 2i?erte auf Sbviilu? ^u belieben, in welcbcm fie allein ibre tjcüildnbige '.Be«
beutung unb einen pa|)enben 3u''iinii"f"^'i"i1 gewinnen. Se* ifl bamit au^gcbrücft fcwcbl, ba§
in Sbrijlug ßjptt fei, ale bap £bri|lu? fei ber (^^ptt fei. Xurcb Sri^crce ifl bie göttliche ^3>crfi>n-
licbfeit, burcb l'e^tereö bie gintlicbc SSefenbcit be^eicbnet. — 32) „ru bi|l ein unerfcrfct)li*er
©Ott;" al }äp d ^ebg Kai oi'k y(kiu(v. 9?ad) ber Weinung mehrerer (>3clehrten nahmen aus biefer
(Btette bie ^wben ^Beranlaffung ju fagen : Christus cum venerit, nemo .seit, unde sit Joan.
7, 27. — 33) a'iaxvv^'/oovrai ". . — 34) DH^V^Unn //bic 2?ilbner ber (ijij^en;" ol ävTi-
■ • ■■ T|T
Keifinm avrCi. — 33) Ticp fprid)t ©Ott im ©cgenfa&c ju bcm, xoai man bei ben Reiben wahr*
nehmen fonnte, welche ibre Crafel in bunfeln Jpöblen, in fchauerlicheu Gebirgen hatten. Yirg.
Aen. VI. 42. Strabon. 1. IX, — 36) '^lü^ßll lliri „fwchet mich in bcm beeren" ober wie
I:erefer „fuc^ct mi($ in 2Bü|^en." — 37) Ontj- *0; ä/.ii'deiav. — 38) „fie finb unwiffcnb, un*
T
»ernünftig." — 39) 3(ufforberung an bie Reiben, eine ähnliche SBeiffagung aufzubringen, Wie
er fte feinem igelte gegeben. — 40) b. h. eö bleibt nicht unerfüllt. — 41) 5luf biefeji SBorl fpielt
ber Slpoftel an, Wenn er Phil. 2. lOfagt: In nomine Je.su omne genu ftectatur coele-stium,
terrestrium et infernorum et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in
ploria est Dei Patris. Jpieront^mu^ fagt, e^ wirb hier in 5onbcrheit oerfüntet, xoci^ nur ben
Sbrijien eignet: Moris enim est ecclesiastici, Christo genu flectere, quodJudaei mentis
superbiam demonstrantes omnino non faciunt. — 42) ößel-ai Tzäaa )/.ijaaa rov \^e6v. Xer hl.
$*auluö bcbicnt f^ch Rom. 14, 11 beö 5Ut?brurfeö: i-iofio/My/'/aErai tu ^eü> „betennt ilch ?u (Bott."
Xa^ Schwören bei ßiott ifl ja eben bie feierlich)lc 3lrt be« 2?cfenntniiTc^. — 43) Xiefe? dicet
bejiebt fich no^ auf omnis lingua. Sin ^cbcr wirb fagen: „33cim J^crrn x\i mir ©erechtigfcit
unb Wacht geworben." /.ejuv ÖLuaioa'wri küI ö6^a Tcpog airöv Tj^si. — 44) ol öcofji^^ovrtc airotf
ö»rü Kvpiov.
Caput XLVr.
1. Confractus est Bei,* contritus est^ Xabo:' facta sunt simulachra
eorurn bestiis^ et jumentis, onera vestra gravi pondere'^ usque lassitu-
dinem. 2, Contabuerunt, et contrita sunt siniul:® non potuerunt
salvare portantem/ et anima eorum in captivitatem ibit.* 3. Audite
me domus Jacob, et orane residuum domus Israel, qui portamini a meo
utero,' qui gestamini a mea vulva.'" 4. Usque ad senectam ego ipse,"
et usque ad canos ego portabo: ego feci, etegoferam: ego portabo, et
salvabo. 5. Cui assimilastis me,*^ et adaequastis, et comparastis me, et
2 e c^ n e r: ^. Schrift. 2t. Z. III. 15
228 £)cr ^rop^et 3faia«. 46, 1—12. 2(nm. 1—18.
fecistis similem?'^ 6. Qui confertis anrum de sacculo/* et argen tum
statera ponderatis: conduceiites aurificem, iit faciatdeura: et procidunt,
et adorant. 7. Portant illiim in humeris gestantes, et ponentes in loco
suo: et stabit, ae de loco suo non movebitur; sed et cum clamaverint ad
eum, non audiet: de tribulatione non salvabit eos. 8. Mementote istud,
et confundamini:''^ redite praevaricatores ad cor. 9. Recordamini prioris
saeculi, quoniam ego snm Dens, et non est ultra Deus, nee est similis
mei: 10, Annuntians ab exordio novissimum, et ab initio quae necdum
facta sunt, dicens: Consilium meum stabit, et omnis voluntas mea fiet:
11. Vocans ab Oriente avem,'^ et de terra longinqua virum voluntatis
meae: et locutus sum, et adducam illud: creavi,'' et faciam illud.
12. Audite rae duro corde,'''* qui longe estis ajustitia. 13. Prope feci
justitiam meam,^'' non elongabitur, et salus mea non morabitur. Dabo
in Sion salutem, et in Israel gloriam meam.
1) j;'^3 „er fanf babin; i-eae. iBct, )ddü& ijl ber .gauptnationalgctt ber Satv>Ioiner, ber
Äoniii ber ßictfer, bem in i^ab'^ton ein 2em)>cl erbaut war, trelcbcn man unter bie 5Bcltn?unber
jdMtc-, cf. Judic. 2, 11. — 2) D"ip "" f^ün^c jufammen." — S) 121 eine ber cl}albviifd)en
fiJcttbeitcn, »jcrmutblicl^ ber 2lftra(iiott 'litercur, bcm bic ^^li^tbctc^ic bae ^hif^cicbncn ber f)imm*
Iil'd)cn unb irbifitcn ii^CiKbciibeiten aU 9iolIc 5UtbciU. ^Dlan »crcbrtc ibu mit groi;em Sifer,
»epwei^en man aucb iierne fold.^c 9?amen truci, in weldjcn er fit^urirtc: 9icbucabnevir, ^kbufcba^*
han, ^fabonncb, '?Jaböna|Tar, 9?aburiv-in. Slb^ilciten mi?d)tc bäe ©ort fein son J<2J „ijerfünben."
- T
.&ierpnt^mux^ faiit, er hai^c Crafcf c?e(^eben. Tcrefcr u. 5(. *?ermutbcn, unter ^Icbo mMUe bic
äftarte (i'enuc\ Wcnb) ^u i^crftcben "fein, bie ^abcr neben 4^cl, ale bcm Scnnenjictt (genannt
iperDe. 9?Jit 5icbcrbeit läilt ficb barübcr ^3NdUi^ fa^en, ba bae 29ort aU ii?enennuni^ einer (^iott-
6eit nur bier inufcmmt. — 4) „^ibre r^ö^enbilrcr fin^ ben Iboren aufi^ele^t iinn-ben." 'ico
überfcg.en fd^on Ibomaei 5lauinae, ?füreriuei unb isxtablu^, uu^ fc ncbnicn eß iui^viemein bie
9?eueren. Wan fübrte in alter 3cit bie 's5pttbeiten ber überunintenen InUfer wie im jriumpbc
mit fid) fort, wefm^ciu^n Icrtuüian in feiner 3(pp(otiie bie bei jjenbe ■■i^emerfunji mad)t: Tot de
dei?, quot de huiiiinibus triumi»hi. h/ivero -ä }/A-rä airCtv eJ«,- -är/pia kciI -d ktt/v^. —
bas; mübe (iMeb)." Xer ^^M-opbet fu*t bie ^jöt^en tjcrdd)tlid) ju machen, inbem er fic eine ia\t
nennt, bic man bem ermübcten, bem fd)Ied?teften iMcb auflcjU. aipere ahra KarMköeufva «jf oop-
rlov KOTTiürri, (K/.i'/.vuivu, Kai tteivüvti. — iv) l^~lD "^D^^p "ft^ fiür3en bin uub finfeu allc
miteinanbcr;" iK/.i/.vfävu Kai tteivCivti . . — 7) •^'ebr. „fic fonnten ni($t retten bie Saft," {<b^0
T ~
b. b. bcn Staat, ben fte bättcn traj-ien, ftül3en, erbalten feilen. "iV l(r,\iov7/ ana, oi oh (hwi/aorrat
außf/mi (iTTü -o?Jfi(iv. — S) „fte iVUiieu ici,U felbft in bic rsiefaniienfdmft." 2(11 fiefe bet^cr»
flcbcnben t'cpfe ficbt ber ^M-opbct wie iiciicnwärtiti vor \id\, ja wie etwa^ bereits; 3?crivinflcnce.
ö) ?pD"^.3!3 CDD^n "^ie i^'i^ (;tetraiicn würbet von iJ^ihitterleib an;" ol acpöfievoi ek. Kot/.lag.
10) bn"l"^.3!D D^^JC*in >M<: ibr jiepfteiit würbet vom ?}httterfd>ooj;c auo;" Kai -naivErdfievoi
EK -niMnv. — 11) niAt wie bie Wütter unb 2äuiiammen, bic eud) nur in ber crften 2.ugenb fo
jnrtlid) bebanbeln, fonbern bis in bai* Filter bin id^ euer foriu'ältiiiffcr ^''fteger. 2i>cld)c ©orte
Töinnten iiewäblter fein, bie l'icbe Wottes? \\\ feinem i'olfe 5u be^ei*nen'^ — !2) „IDem wodct
ibr mid> 'c[lt\(b mad)cn'^" b. b. mit wcld)em iMlbc wollet ibr miit wobi farfiellen? — 13) hh-zE,
rexvdaaa^^e oi -'/.avuuEro/. — II) .&ebr. „fic fd)ütteln (i3olb au5 bem i'eutel unb wägen Silber
auf ber S5?mge, binden bcn WolbfdMuit u. f. w." So and) bie LXX. '^)ott rebet bier von ten
Reiben, benen ü i'reilid) viele ^^eraclittn glci* madnen. — lo) 1ti>'C*J<nn /-"mannet eu^,
T
Ober feib Wänner;" Kai aTEvä^are. — 16) \y^ „ben Staubvogel." Tercfcr gibt „ben Slblcr."
ü^aü SBort bat bier eine boppette 3?cbeutung. Gvruj cilid) mit feinen fd^netl voranfd>reitenbcn
«nb cinfaüenben -beeren einem Staubvogef; bcrnad^ fübrte er audi einen golrenen 2lbler auf
bcm 2d)ilbe; cf. Jer. 48, 40 ; Xcnoph. Cyrop. 1. VII. — 17) ^n")V' „fo babe ic^ e^ an=
georbnet." — 18) änoluXeKÖTEg rr/v napiViav. — 19) Xi>ixi ^tcr »iclmc^r „meine ^ulb, als meine
@ered)ttgteit" bcbcutct.
Der ^rupVt 3f'^ifl«. ^7, 2—10. ?(nm. 1—12. 229
Caput XLVII.
1. Descende, scde in pulvere virgo filia Babylon, sede in terra: non est
solium filiae Chaldacorum, quia ultra non vocaberis niollis et tenera,
2. Tolle molam, et molc farinam: donuda turpitudinem tuara/ diseooperi
luimerum,' revela crura, transi flumina.^ 3. Revelabitur ignominia
tua,* et videbitur opprobrium tuum:'' ultionem ca])iani, et non resistet
mihi liomo. 4. Eedemptor noster," Dominus exercituum nomen illius,
sanctus Israel. 5. Sede tacens, et intra tenebras filia Chaldaeorum: quia
non vocaberis ultra doniina regnorum.^ 6. Iratus sum super populum
meum, contaminavi hereditatem meam,'^ et dedi eos in manu tua: non
posuisti eis miserieordias: super semen aggravasti jugum tuum valde.
7. Et dixisti: In sempiternum ero domina: non posuisLi baec su})er cor
tuum, neque recordata es novissimi tui. 8. Et nunc audi baec delicata,
et habitans confidenter, quae dicis in corde tuo: Ego sum, et non est
praeter me amplius: non sedebo vidua, et ignorabo sterilitatem.
9. Venient tibi duo baec subito in die una, sterilitas et viduitas;
universa" venerunt super te, propter multitudinem maleticiorum tuorum, '"
et propter duritiam incantatorum tuorum vehementem." 10. Et fiduciam
habuisti in malitia tua,'^ et dixisti: Non est qui videat me; sapientia tua
et scientia tua haec decepit te. Et dixisti in corde tuo: Ego sum, et
praeter me non est altera. 11. Veniet super te malum, et nescies ortum
ejus: '^ et irruet super te calamitas, quam non poteris expiare: veniet super
te repente miseria,'^ quam nescies. 12, Sta^'' cum ineantatoribus tuis, et
cum multitudine maleficiorum tuorum, in quibus laborati'*' ab adoles-
centia tua, si forte quid prosit tibi, aut si possis fieri fortior. 13. Defecisti
in multitudine consiliorum tuorum: Stent, et Salvent te auguri caeli,'^
qui contemplabantur sidera, et supputabant menses,*^ utex eis annunti-
arent Ventura tibi. 14. Ecce facti sunt quasi stipula, ignis combussit eos:
non liberabunt animam suam de manuflammae: non sunt prunae,^^ qui-
bus calefiant, nee focus,^" ut sedeant ad eum. 15. Sic facta sunt tibi^' in
quibuscumque laboraveras: negotiatores tui" ab adolescentia tua, unus-
quisque in via sua erraverunt: non est qui salvet te.
1) nriQV '^ "^^^^ Mwtn 2d)Icier auf." Tcnn ber <2*tficr ifl baö Seiten tcö ebrfamen
SBeibc^. Dbnc (2d)Icicr ju gc^^cn it>ar nur ben ®!(aötnnen eigen. ä-oKä?.vfai -h Ka^äT^v/ifia cov.
2) h'Zi^'^Q^n »bccfc bie Sdslcpv^c auf," na^ 5lnbern „entlnUle bic&aarc." Tic 2f(ai?innen
truiicn bte .§aarc lofc unb fticijenb, wäbrcnb bic fomlisicn (^raucnespcrfoncn fie in fünftlii^en
Vorfen trui^n. ävamAvipai räc -nn/Aäc. — ü) llcbtx i3dd)c unb glüffc feigen mit aufi^cbobcncn
'^3croanben galt al? eine Sc^anDeüoriebem cbvliAcn 'i)!)Jcnfd)en. — 4) TTHTl^ „bciue Sc^am."
5) T|in5*in ,,beine Sd)am." ol bveuhafiol aov. — ö) ö pvaä/xevo^ ae. — 7) iir^^'f ßaai^-daQ. <CÜ
bcitit cg in ber oiekimen rffcnbäruni^ 18, 7 pcn bcm abenb(cinbifd)cn 2^ab«(on: Quantum
^^lorificavit ?e, tiintnni ilate illi turuientum et luot\nu : quia in cdrdo suo dirit: Sodeo re.cina
et vidua non suiu et luctum nnn videbo. — 8) b. b. id^ tict) mein <5rbe entnieiben, ober id) er-
fldvte eö a(e entweibt. — ö) DÖjlS „in vn^dem Waile" follcn [ie beibc finnmen, Ätinberlofti^f^t
ndmlic^ unb Sittivcnftanb. ifai<p'fm. — 10) Tj'öti^'p D13 „unöcad)tct ber 9."'{cniie beincr
Zauberinnen;" LXX h< rij 4,ap/jaKeia aov „burdj beiue S^iwlJerei." — II) TinDH n*2)i^^
"TXP „ungead^tet ber Stärfe (3lnjabl) beiner i^anner (Z^iul'erer) ;" h rfj Icta'''' ^<^^ kTraouiüv
aov c<i>66i)a. — 12) r^ k'Amöt -fj^ novjjpiar aov. ü}?it biefen SBürten f^tie^t ber <5a& »on Sß, 9
15*
230 T>tx ^Jrop^et 3fai<»ö. 47, 10—15. 2(ant. 12—22.
bei ben LXX, —13) TV^rW^ „feinen Slufgang (feine Worgenbämmcrung] ;" »ietlei($t eine
T : -
Slnfpiclung auf bie Unmacbt ber babtstonifcfecn 5lf}roIo<^en, bic feinen Stern ftnben fönnen, ber
fluf Uebel beute. Terefer überfe^t ^ter: „rarum fcmmt ein Unglürf bir, baö bu nii^ njfgju-
jaubern roei^t." /Wi^^irof Kai kinzkaijEl^ alröv. — 14) HNtJ' „Untergang, 3?erberben;"ä7r(j/.£wz.
1*5) NJ'npJ? „et. fo (Ictt bi^ nun." — 16) „womit bu bicfc abgemübt baft ocn Sugcnb auf;"
h Efiävdaveg in veoTtfTög aov. — 17) D^DJT'nD»! //^'it 3;beller beö ^immetö." ^Tenn bie
Slflrotogcn tbcilten ben Fimmel in jwölf ^dufer, beren 2?or(tänbc bie ^Maneten. ol aa-poUyoi
rnv uvpavoi: — 18) D^t^nil? D^^^^IO »bie an bcn 5?eumonben serlünben," rea? ba fommen
toirb. Tk LXX fagcn nur: ävaAyeüMTuaai' unb bejieben ti auf bic vorgenannten öpüvrei rovg
äcTHpat;. — If)) ori sx^"^ avdpaKai; TTvpor, KnfitaaL kn' aiiTovg. — 20) ovTni (sC. äv&paKEg)
ioov-ai aoL ßoTj-&sia. — 21) „fo gebt eö btr mit benen, mit it>cld)cn bu bi($ abgemübt von Suflcnb
auf." inon'iaaag h Ti) fiETaßo/.ii EK veöTTjTog. — 22) T]'"inD //beine 2?erfcbr?teute/' b. b- bic
^eute, benen bu ©clb gcfpenbet, um »on ibncn bie 3«fu»ft ju erfragen. Sinbcrc wotten unter
ben aegotiatores alle jene 'M\Ux »erfleben, mit n?el(^en Sabi}Ion in -i^anbel^ijerbinbung gcftanben.
Caput XL VIII.
1. Audite haec domus Jacob, qui vocamini nomine Israel, et de aquis
Juda^ existis, qui juratis in nomine Domini, et Dei Israel recordamini''
non in veritate, neque in justitia. 2. De civitate enim sancta vocati sunt,^
et super Deum Israel constabiliti sunt:* Dominus exercituum nomen
ejus. 3. Priora ex tunc annuntiavi,^ et ex ore meo exierunt, et audita
feci ea: repente operatus sum,^ et venerunt. 4. Scivi enim quia durus es
tu, et nervus ferreus cervix tua, et frons tua aerea.'' 5. Praedixi tibi ex
tunc: antequam venirent indicavi tibi, ne forte diceres: Idola mea fece-
runt haec, et sculptilia mea, et conflatilia mandaverunt ista. 6. Quae
audisti, vide omnia:^vos autem num annuntiastis?® Audita feci tibi
nova'" ex tunc," etconservatasunt*^ quae nescis:'^ 7. nunc creata sunt,'*
et non ex tunc: et ante diera, et non audisti ea, ne forte dicas: Ecce ego
cognovi ea. 8. Neque audisti,'^ neque cognovisti, neque ex tunc aperta
est auris tua: scio enim quia praevaricans praevaricaberis,'^ et transgres-
sorem ex utero vocavi te.'^ 9. Propter nomen meum longe faciam fur-
orem meum:'^ et laude mea infrenabo te,'^ ne intereas. 10. Ecce excoxi
te, sed non quasi argentum,^" elegi te in camino paupertatis.^' 11. Propter
me, propter me faciam, ut non blasphemer: et gloriam meam alteri non
dabo. 12. Audi rae Jacob, et Israel quem ego voco: ego ipse, ego primus,
et ego novissimus.'^ 13. Manus quoque mea fundavit terram, et dextera
mea mensa est caelos: ego vocabo eos, et stabunt simul. 14. Congrega-
mini omnes vos, et audite: quis de eis annuntiavit haec? Dominus
dilexit eum,^'' faciet voluntatem suam in Babylone, et brachium suum
in Chaldaeis." 15. Ego ego locutus sum, et vocavi eum: adduxi eum,
et directa est via ejus. 16, Accedite ad me,^' et audite hoc: non a
principio in abscondito locutus sum : ex tempore antequam fieret, ibi
eram:^ et nunc Dominus Deus misit me," et -Spiritus ejus. 17. Haec
dicit Dominus redemptor tuus sanctus Israel : Ego Dominus Deus tuus
docens te utilia, gubernans te in via, qua ambulas. 18. Utinam atten»
disses mandata mea: facta fuisset sicut flumen^* pax tua, et justitia tua
sicut gurgites maris; 19. et fuisset quasi arena semen tuum, et stirps
Der ^xopl^et ^^a\ai. 48, 1—21. «nm. 1—30. 231
uteri tui ut lapilli ejus:" non interisset, et non fuisset attritum nomen
ejus a focie mea. 2U. Egredimini de Babylone, fugite a Clialdaeis, in
voce exultationis annuntiate: auditum facite hoc, et efierte illud usque
ad extrema terrae. Dicite: Redemit Dominus servum suum Jacob.
21. Non sitierunt in deserto,^" cum educert eos: aquam de petra produxit
eis, et scidit petram, et fluxerunt aquae. 22. Non est pax impiis, dicit
Dominus.
l) fti^ürtiitcr 9ht^brucf für „axi^ Tuibif," benn bie (öcf*Icc!>tcr (\(fi*en bcn JOalJcrn, bic in
tcrfiicbcuc Strömungen auccinanberoicbcn. t^'ioüAa. — 2) l'l'DP „|lc prcifcn bcn Oiamcn
bc^ ß3otte? ^^xad . ." — 3) 5(ujt bcni SBortc bci^ ?(i^cftcl^, vos estis cives «aiictorum et
domestici Dei Ephes. 2, 19, wcldico er an bic crflcn (^Uäubijicn riditct, bürftc bcrsor^cben, baji
fic^ aiid) bie ^nbcn „iMirc^er be^ ^ciliiUbunu^, .i^aui^iienoiKn (^iotte?" nannten. Kai twTexofJtvoc
Tü övöuari r/'/C 7^6/eur -f/^ i'qiac. — 4) OODJ „Ite ftÜ^CH )ut ;" at-riari/pi^üfiEvoi. Xic LXX
üteinen abfi^tticb zweimal bic ^Mrtifel äf-i mit bcm i'^erlnim sjcrbunben ^u baten, umben Jrcß
bcr 3ubcn ju bcjcidnicn, wehten fie bcn ffi^eiffaiuiniien i'*limmer (SreiiiniiTc entgci^cnfeeien. —
5) (A)ott erinnert bter fein "i'olf an bie fruberen 2*3eiffaviuniien, bie er bent ^^IbrabanC ^cm ^'u'aaf,
bcm ^suM, bcm 'T^i'it^ u. 31. iienuutt, nnb bic bereit-? Kini^ft ficb erfüllt baben. -^fa* Xerefer
ill bicr nur ber (Einfall ber ^Ifnnier unb ibrc 'Diicberlaiie 5U »oerftcben. — (>) Tic f*nellcn
SBirfunjicn feiner mäduiiien ^anb liep (^Hnt befonber^ in 3lec|i>pten, alebann beim rurd^^Uj^e
burd> bae rotbc *??ieer, in ber SBüfte unb bei ber (Srobcrunc? (Iba_naan£> erfennen. Xcnn "es
erfolgten bie »crfprcd)enen nninbcrbarcn Ibatfad>en 5ci)laij auf <cdilag. — 7) /xi-o-uv aov
cf. Ez. 2, 4; 3, 7.-8) hSd Hin n)^_^t^ "i^" ^*'')^ ^^ .^f^i-^i^^ Hf^ "»" ^i"* 5'ßf^ (crfüat!)"
yKoiaare -näv-a. — 9) ^cbr. „'i^cfcunct ibr c^ nid)t?" Kai vßetc ovk tyvuTE. — 10) „id) laffc
btc^ aber je^t gan5 "iJeuci? boren/' — 11) tlH^l^ "^p" Jc&t ftu;" öttö -ov vJt. (ijptt meint
bie SBeiffagung gei^eu 23abi^lon. — 12) jll'lVJI "'^■^^'^ aufbeivaf^rt," b. b. i-^erfdilpffen une
gcbcim ift. ä uf/?.£/ •;.irea\}ai. — 13) (ä) orK fJ-ßf. — 14) S? i|"t ctivae 'DfeuiicfdHiffeneei
(9?cuani)eLM-bneteei), nidn etwa? '^Utci, Ctxoa^, ba^ man nod) oor einem lajU' nid^t\u'bört bat.
15) bu battcil ni*t? ;iebört, ni*te ba*ocn ßcnnifst, ec; lt>ar bir feine eri^ffnunji baiuni i:^emad^t.
1(>) „benn id) weif;, "bap bu immer untreu bift" b. b. ni*t (glauben willrt. f^nnt banbelt i?o[l
\!anömutb mit feinem i^olfe unb gibt ibm \iHi neue ^cweife feiner Wacl,*t, Wrbpe unb 2Babr-
^aftigfcit. — 17) T|^N"ip5 K/rßiiaiy cf. Act. 7, 51. Xerefer t>ermutbet bicr eine Slnfpichini^
auf bcn 9?amcn ipJ7' „^erfenbattcr, .^tnterliftig;" cf. Gon. 25, 25; 27, 30. —18) reiic
aoi TW ^v/x6v fiov. — 19) Tl'^'DpHN ^l^nm „3it meinem JRul^m be^ibme id> mtd* geiicix
bid5," b. b. idi batte meine .^adn^ ^urücf. k«; n) h'^Kn jiov t-zniu t-i ai. — 20) „id) fdimclje
(läutere) bi*, aber ni*t wie 3ilber," b. b. nid^t im x*cf5cbrenben bleuer. UWv -t-fmKn at. oix
h-eKEv hpyvpiov. — 21) „id^ nuid^c bid) mir angencbnl im Cfen ber Irübfal;" iin/A/jT/v rl- nt-
tK Ka/iivov TiT(uxf'"-C- — 22) f}<l> e'iui f/f ruv a'iüva. — 28) b. b. bcu (Sinui? ; f. 41, 25; 45, I.
äya-üv ae eTTolr/rra ro -Ai'/.ijun cor i-Tz] Yin3v'/ (',)vn. — 24) far apai a-fpiia Xn/ ''idiur. — 2o) bicfc
SDorte fpridjt ber 'iPrppbet in feinem ciiienen 'iJJamcn, wie auc bcm (IiMitert benHM\iebt, ^m
miMlifdicn Sinne aber ift bier nad^ "Jltbanafiu?, i^afiliu?, Srrillu?, (£bn^fLMUMnlu^ .^yicrcnrmu?
unb 3luguftinu? ber 'liiefila? unter bem ^){e^enben ui verftebcn, ber ja ber tVrovbet im eminenten
•Sinne ift, urtb bur* wcldnn f^nnt '.?lUee tbut unb fpridu, wae; immer eroon cv.vij^fcit bcfeblPiTcn
bat. — 26) b. b. i* blieb unter eu*, al^ idi meine slCnMiTagung ':om (finfall iuiD Untcriian.;
ber 'Jlipricr auijgefprpdien batte; id^ (linci nidit frrt, al»* batte id> 5u furdncn, fie «yngc nidn in
(Erfüllung. — .i3"at man aber bcn miMtifd^en Sinn mebr im '^Uuyt, \o gilt ba? '^ki'agtc in einer
»tel au^gcbcbntcrcn 'i^ebcutung: 'JlUe? pcn Einfang ber würfe i^ffentlid^ '-n-rfünbet; irfi blieb
immer gegenwärtig unter cud^, bio ce eintraf. — 27) b. b. ie(?t fcnretc er mid\ unt eujti i^ab'.>-
Icni^ Untergang unb eure 3{ettung \n ".n-rtunben. — 28) fo reidibaltig unb überflief;en^, wie
Strcm unb"9;)iccr. — 29) VDl^b«) „n.Me feine i?iefeltih-ncr;" üc o x'^'i' '>',c )',<:■ — 30 1 i^ai
kav Snl'/'/'dijai, (h' ipi/uov ä;e/ ai'Tnhf. rAup ix -t-pa<; yüd^tt uvro'i^. Xcr frCUbigC 5lufruf, bcU bicr
ber iPrbpbet mad)t unb ber in ber '^ücffebr \[\\i i^abl^lon eine neue ßrlbfung aw?' '-Jlegi^ptcn ju
scrflebcn gibt, ift int bibberen Sinne eine (finlabung ^ur Jvreubc über pa? grofjc 's3ebeimntf; ber
Srlcfüng aus Sünpc, lob unb .^ölle. j)(idnig bcmcrft gorcriit^: Quntio,> in ]>rf?phctis has
«lenuntiationes, exultationes et orationes ad ouincs gentes et ad e.Ktrema terrai le^o, totie.«
prophetas redemtionis universalis mentioneui tacere non dubito-
232
Caput IL.
L Audite insulae,' et attendite popiili de longe:^ Dominus ab utero
vocavit me,^ de ventre matris meae recordatus est Hominis mei. 2. Et
posuit OS raeum quasi gladium acutum:^ in umbra manus suae protexit
me, et posuit me sicut sagittam electamr^ in pharetra sua abcondit me.
3. Et dixit mihi: Servus meus es tu Israel/ quia in te gloriabor. 4, Et
ego dixi: In vacuum laboravi/ sine causa, et vane fortitudinem meam
t'onsumpsi: ergo Judicium meum cum Domino,^ et opus meum cum Deo
meo.^ 5. Et nunc dicit Dominus,"' formans me ex utero servuni sibi, ut
reducam Jacob ad eum, et Israel non congrogabitur:'^ et glorificatus
sum'Mn oculis Domini, et Dens meus factus est fortitudo mea. 6. Et
dixit: Parum est^^ ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et
faeces Israel" convertendas. Ecce dedi te in lucem Gentium, ^'^ ut sis
Salus mea usque ad extremum terrae. 7. Haec dicit Dominus redemptor
Israel, sanctus ejus,^*^ ad contemptibilem animam,''^ ad abominatam
gentem,'^ ad servum dorninorum: Reges videbunt, et consurgent prin-
cipes, et adorabunt'" propter Dominum, quia fidelis est, et sanctum Israel
(pii elegit te.^ 8. Haec dicit Dominus: In tempore placito^' exaudivi te,
et in die salutis auxiliatus sum tui: et servavi te,^^ et dedi te in foetus
]")opuli,^ ut suscitares terram, et possideres hereditates dissipatas: 9. ut
diceres his, qui vincti sunt: Exite: et his, qui in tenebris: Revelamini.
Super vias pascentur, et in omnibus planis pascua eorum. 10. Non
esurient, neque sitient, et non ]-)ercutiet eos aestus et sol: quia miserator
eorum reget eos, et ad fontes aquarum potabit eos. 11. Et ponam omnes
montes meos in viam, et semitae meae exaltabuntur.^* 12. Ecce isti de
longe venient, et ecce illi ab Aquilone et mari, et isti de terra australi.^
13. Laudate caeli, et exulta terra, jubilate montes laudem: quia consolatus
e^t Dominus populum suum, et pauperum suorum miserebitur, 14. Et
dixit Sion: Dereliquit nie^^ Dominus, et Dominus oblitus est mei,
15. Numquid oblivisci potest mulier infantem suum, ut non misereatur
tilio uteri sui? et si illa oblita fuerit, ego tarnen non obliviscar tui.
K). Ecce in manibus meis descripsi te:^^ muri tui coram oculis meis
semper. 17. Venerunt"* structores tui: destruentes te, et dissipantes a te
('xil)unt. 18. Lova in circuitu oculos tuos, et vide, omnes» isti congregati
sunt, venerunt tibi ; vivo ego, dicit Dominus, quia omnibus liis velut
nrnamento vcstieris, et circumdabis tibi eos quasi sponsa. 19. Quia
deserta tua, et solitudincs tuae, et terra ruinae tuae nunc angusta erunt
])rae habitatoribus, et longe fugabuntur qui absorbebant te. 20. Adhuo
• licent in auribus tuis filiis sterilitatis tuae:^" Angustus est mihi locus, fac
spatium milii ut habitcm. 21. Et dices in corde tuo: Quis genuit mihi
istos? ego sterilis, et non pariens, transmigrata, etcaptiva: et istos quis
cnutrivit? ego destituta et sola: et isti ubi erant?^^' 22. Haec dicit
Dominus Deus: Ecce levabo ad Gentes manum meam, et ad populos
exaltabo signum meum.'" Et afferent filios tuos in ulnis, et filias tuas
super humeros portabunt. 23. Et erunt reges nutricii tui, et reginae
nutrices tuae: vultu in terram demisso adorabunt te, et pulverem pedum
tuorum lingent.'" Etscies quia ego Dominus, .super quo non confunden-
tur qui expectant eum. 24. Numquid tolletur a forti praeda?^^ aut quod
c-aptum fuerit a robusto, salvum esse poterit? 25. Quia haec dicit
Dominus: Equidem, etcaptivitas^* a forti tolletur: et quod ablatum fuerit
Der ^rop^et 3faiad. 49, 1—6. Slnm. 1—15. 283
arobiisto, salvalntur. Eos vero, qiii jiidicavernnt te, egojudicabo, et filios
tuos cgo salvabo. 20. Et ciljabo hostes tuos carnibus suis:'" et quasi
musto, sanguiiie suo incbriabuntur : et seiet omnis caro, quia ego Dominus
salvans te, et redemptor tuus fortis Jacob. ^*^
1) 2Dcr ift ivoM bcv .^cvctb, bcr ticr son 2?. 1 bi? fi ^u bcn ^LH^fcru bc6 Grbfrcifc^ finid>t?
ßinicic, tric .\?uiii\ i^cvilctH'u Sovu? banintcr, auf bcii ficb t>ai5 'Ai^'iilc fchr i^iir Deuten Idfit;
Slnrere beu 'iPvovbeten :r*fai»is*, nneber "iJlufcie ^i'^i^i'i'Ci^ ben 2 aufer, nocb '^lufere bae iUHf
iiil^erael crer eineu erlefcueu Jl'cil betjelben, ber reu Uclniiieu ciU AÜbver aeDieiU Ivüte. '^(llcin
votitoniniea uur> ataouat cti!uet mt Daö i^5efalUc für Oticmanb, ale immi '-?)^'fui^?, tfi" ee adein
jufpir.nu, Viitt ter .i!>cit>cn Vi fein «nb bae; 'ovd In? au bie '»rcu^'u Der (£rre \\i brin;ieu i>. f..
iiinnncfcruc (i'.M-u-? in'^rbilf (i\>xm iü, ma<[ inuaerMu ba-ö '^U-faviti^ im uicrercn 2iuue aucb am
ibn jicfeutet n'erben. "Jllletn ber böhcre 5tnn, Der hier Öbriftum fiutet, ift al-? Der eicienrltebc
fert5uhalteu, ba für il>u aucb aurDnicfliel) bie "^Ipoücl f^rceben: Luc. 2, :;i)-.j2; Act. lo. 47;
II. Cor. 6, 2. Unter in.sulae, □*">{< finb, wie auct) finift mcifteuö, bie cutferuteu l'änDcr, be-
fiMiDcri? bie bc? 511>cftcn? 5u pcrftcben, bie ber Cricntalc nur ahi .^üilen^ unb ^nfeüdubcr
bctrad'tete. — Ü) (5-« x'"''''"' ""'''■"''' (jn'/aerai, 7.h,et Krpioq. — rj ) „(ibc id) nent ,acboren tvarD,
lief) Wott fd^on tuuD unn-Den, »a-? au-^ mir n^'erDen fi^Utc.'^ (ii- iiibt mebrere "iIHn-foueu in ber bl.
(i.kfdnebte, aw ivckteu bice ^cfdHib, \rie Z\\aa\, 2amfon, <iamue(, t£'.nni?, Cu^lHiuneei ber Käufer,
^sefu? (Sbriftu-?. Ten üJamen felbft aber v^or ber ''•3eburt i^ib f^ctt nur Dem Cu^ninnee unD
Zsi\\\?' ßbriftuö Luc. 1. 1.']. ?.Iatth. 1, iM. — 4) (IbriftUr fäcit lUMt ftdi: non voni pacem uiit-
tere. sed gladium 3Iatth. 10. 34. Unb in ber o,ebeimeu Cffenbarunji 1,1») bcint ce ?on ibat:
Et de ore ejus giadius utraf(ue parte acutus cxibat. ^-i ift Damit bie tief eiui^reifenDe ^Ä'adit
bc? (voaniieliuniei aUi^cDeutet, roetdie „fd'drfer, <xU jebc-? ^n^oifdincibii^e Sdnvert ift uuD burd^
bringt, bi? baf; e? 5-ecle unD Weift, aucb \>)iar{ uuD i^ein f*ciDct, unD iveid^e? ein :■■>^.dner Der
(»kDaufen unb (\5enuuuni]cn bee .iper^euö ift" Hebr. 4, VI. — 3) T)"!"!, wa-? foa^obl „auoote-
T
fonbcrt, ate iKreiniiU unb iHM'd^Uffen" bebeutet. Xie yfeile^fraft ftnnbilbet mebr bie crobernbe
'^'R^'^K^t Deei (f iMuoieliume, ber alle 'i'fationcn ivcid^n muffen. .Sagittae tuae acutae, populi sub
te cadeiit Ps. 44. 0. — 6) Sbriftu-? ift liencr ß.unteii in 5(u^fübrunr, feiner 'il.Hane für Das
J?ei[ Der ?.iienfd>bcit. 3(ber er ift V'ti^'fit-'t) -vi'-i'ael b. i. „.^dmvn'er ®otte-\ AÜrft (\)ottee", »eil er
bae üln-rf Der (irlönnui unb bci^ .^^"eile-^ unter i^rofjen ildmin'en au-Jfübrt, ciwi weld^en er aie;
c^rciier Siei^n' bennM-jü'bt. 'DJarf^ .^ieroninnu? beDeutet biefer IclUe 'i}?amc blcf; feine ^(btunft
»PU .a^ifob, ber Den "Beinamen "k^I'^'I»-'' batte; aüein Der ^}facbfaft: quia in te .doriabar. Deutet auf
WroKere-^. — T) Tem bebre ©orte: ,,in Dir \v\[[ id^ mid^ oerbcrrlidKU," fei3t Der ???effiac Die
Ataxie entiteiien, Daf; er fc viel fi* bemübe um Da« •C'eil Dej; i'olfe? ^<?rae( uuD cod» feinen (£r-
foliü'ebe, "enDet aber mit Dem Ircftinn-te, Daf; 'sk^ttei? rs5cricbt Die 5luri^leidnin|i mad»en irerDe.
8) „Der .^crr ifte^. Dem Die iintfdieiDuU;i utfommt, uni? i.t jU'tban uuD mit l^H4d^em (frfcliK."
?!)?an benfc an Die öfi^yc lintfdH-iDuuji, ii''cld>e (sH^ti mad>te, nariibem Gbriiluö i^leiit einem
?Piiffctbdter am Mreu^e ;u~ftorbcn roar.' Xie "^[uferftcbunji ?om f^kabe, bie .iöimmelfabrt, bie
(Jenbunvj bce bl. r^kifte?, Die '.}lu?breitun;i De? bl. (voan>ieliumo, Die ^crfti-U-una CH'rufalem?, Die
Berfircaunij DCölHnfce nad) allen »ier ©inbeu, iluD alo lauter ^Jlftebiefces Sntfc^eiDungsurtbeilc?
ju betraditcn. — 9) ^1^1^^ tonnte aud) übcrfe^t »erben „mein i^obn." „??tein i'obn ift bei
©ikt." iJBcnn bie ^^^iJeufebeu, b. b. ba? i^olf 3-^r'tcl eo mir fo a>eni;i i-jclobut, »a? id> iietban,
»irD bcr Jperr auf auDere Seife mein äöerf belohnen. — 10) ©a? ber .^crr fpriAt, foK^ erft
a.V ti. — 11) >Webrere doDicc? baben bier iS „\\\ ibm," ftatt ^ „nicbt." ?[ud> ber dbalbder,
bie LXX, ^(»luita. Der 'iJlraber iafen fo, uuD übcrfei.Ucu: „uuD ^V^rael foll ^u ibm ',H'rfammelt
nuTDen." (i? f:>rii'bt au* Der ilLMitert febr für Diefe ^^eöart. 'ililciu .i3ieron'.vnu? t>enrirft ite
uub fiuDct tu Den i^\Kbenen 'Sorten Die SciiTa;Utni?, Daf; Ci?i"^ifi, ^i-H'nn auA au? Der 'Sk'fan;ien=-
fduft erUM't, Dodi'nidu Der i\eifti!ien lirlofun.a". Die Dur* ii'n-iftu? v^eütiebt, ficb roürDiii mad^e,
TOcpffei^en aud^'^otti^. C, Die -i^efcbrunf, Der-C'^eiDen De;niiJefiia? alJVobn beftimme. Kai 'icjuil,'/..
12) riefe Sorte unD »?ieHei4t aud) fduMi bie 'oorberi'iebenDen: et Israel udu congrejrabituv.
ftn^ alji ^J'arantbcfe ju betrad)ten. „Senn auc^ ^^^r^d \\d) nieöt fammeln lä^t, i'd) bin Dod>
»crberrlid^t in ben Slugen Oottcö ..." — 13) ^T)^ „e-? ift ju wenig;" iitya aot lam-. —
1-^ I '^J^nb** nii^ „bie csk'rettcten l^on 3?racl-," kcü ti/v (haa-npäv mv 'lapni/A. — 15) Xic^
ift Die vilorrcidK (Sntf*eiDunii, bk rsk>tt madn, unb bie bcr ''Weftlae erwartet, wenn er faiU: er.eo
judidiuii iix'uui cum Doniiiio. liej; ift ber V'obn, Der ibm iicj^ben wirD für ba?, wa? er in
3?rael inMlbraAt. SdbreuD Da? fleine •C-'.iuflein, Da? ;«?racl bci^t, ficb ibm eutjiebt, wirD ibm
bafur Die ganjc Seit gegeben. iJol- ^icLJud et «f iha'di/in/v yirovg, tif otjf idvüi', roi il^Ui et tm;
234 2)cr fxop^rt 3faia«. 40, 6-23. Sinnt. 15—82.
cu-njpiav ewf kaxA~ov rfjq y^c' cf. Act. 13, 40. 47. — 16) ö i?föf 'Icrpai/?.. — I7) J^^CmaS 3lC|U.
beliebt biefe SBcrtc auf bte aui öabt^Ion jurücffebrenben Suben; ^v^c^\> auf St>ruö, ber in feiner
Äinbbett auf '•J?cfebl feinet rsJrojjtjatcrö ^lilpagcö ausjicfe^t reorbeu. "2([(cin ber Suü^nimenbang
crforbert, bap man fic auf Sbrifluö bejtebe. 9?ur mup man contemptibilem in ber Sebeutung
»on conteinptam ncbmcn; f. 53, 3. äyiäauTE töv tpav/.ii^ov-a T7)v Tiii'xfiv avTov „^citi^et ibn, ber
fein ?eben gering frf)ä5t." — 18) ^ljl D^^ApS »5« t'ft"/ t^er *•"" 23cl! ein ®reuel i|t." Sbriflug
n?olIte ben «f^eiben als a;borbeit, bcnSubcn aU^ 3lcrgcrni§ gelten unb fledte baö gletcbe^ecö auc^
feinen Jüngern in ^luSftcbt: EritisodioomnibushuminibuspropterrKjiuenniemu Luc. 21, 17.
(ie i|i auffällcnb, wie .ipievcumnue bie bebr. 2i3orte mit aboiuinataui gentem geben fonnte. ®g
ijl ja bie Siebe nur oon (Jiner 'JPcrfon. tov ßch'Avaoo^uevov i-b tüv idvüv. — 19) ««; TpooKin^ri-
cnvfjiv ai-Tü. — 20) aal i^e'AninpTjv ae. — 21) „in ber ft5naben5eit ;" f. 6(K 5; 62, 10; Ps. 77,
()S; IL Cor. ß, 2. — 22) aal iTr'/.nüä ae. — 2r$) 42. 6. — 24) „meine Ätrapen werben bocb-^
gcbabnt," bamit ile bequem für bie JReifenbcn feien. 2Ber fott fid) bier nid)t erinnern an ba^
SBcrt beS 3lpoftelj!: Nostra auteiu conversatio in coelis! Phil. 3, 20. Xcn (531aubcnben unl&
Üiebcttben ift jebcr JBcg bcrf}, weil er fein ^aupt unb Jperj im >i?immet bat. — 2o) iny^g
Uepiyüv. D*TP ^"l^?b' worunter na^ Jpicroni^mue;, (^ercriu^, i^atabluo, bie ®egcnb um ben
iSinai, wobl mit JRecbt aber baö \lanb Sina ]v. 'ocrfieben ijl. 5(urf^ Cfortug, 5(riax^ unb in neuerer
3cit faft ade (£regeten finb biefer le^teren Meinung. (£« für gleicbbebeutenb mit pp, ber Stabt
^Vlufium cber ber ®ü|le 2in ^u baltcn, gebt nid^t wobt an, weil ci auebrücfticb „Vanb Sinim"
ijeipt. — 2(») Unter bicfem 3ion t>er(lcben bie iVcucren mit bcm Sbalbaer, JbtnnaS, >^ugo,
Sanc^ej, bte in i^abnlcn gefangenen Bulben, bie fid) bcflagen, baf; <yott bie 5lueläubcr mebr er»
^»öbe, ale fie; '^(uguftinu-^, lertuüian, :r<ui'tinu3, (£iMillui% fiufebiue ferjleben barunter bieÄir^e
Sbrti^i, bie unter bem Iructe ber i^erfolguug_fcuf5t. .^iercui^mu^ babnt tut einen 9Beg in ber
5}Jitte burib, unb balt bafür, ei^ fei bicfcö ^ion bie fleine ^cbaar berjenigen au«? bcn^uben,
weldic an Sbriihie glauben unb fid) beflagen, ta\i aue ^jracl nur i'c wenige biefer C^abt beä
(5)lauben^ an Clbriftu^^ fid) erfreuen, f^ott tröftet bann bicfce; flagcnbc gläubige 5icn bamit,
baf; er fagt, es? werbe .feineeweg? flcin unf i'^craditet bleiben, es werc-e wad)fen uiib grcp werben
unb ilinfer aus allen 23ölfern"beFommen. SBas fic gar nid)t \n abnen fid) getrauten, bap ndm«
lid) alle l'olfa- in mMlfontmcner unb eminenter üBcifc unb iMel inniger, als burd) i^efd)neibun3
unb Öefeii, mit ibnen oerbrübert, unb fomtt ^ions (iMoric über bie gan5e JBelt rcidnnt würbe,
bas t:erbcif;t nun (skHt, unb betlngt fein beiliger ^eber. 1^as fsjefagte wirb ne(t ^er|länblid)cr,
wenn man erwägt, was ber 5lpcftel Kom. 'J, 6 fagt: Non enim oiunes, qui ex Lsrael, ii sunt
Lsnielitae; iie(iue (pii scmen sunt Abrahae, omnes filii, sed in Isaac voeabitur tibi semen,
id est, qui non filii carnis, lii tilüDeit sed qui filii sunt proiuissionis, ae.stituantur in semine.
27) Kio-/pn(fi//ii)i aov rn rsi^'/^ >^"-' ivi'.i-i6v pav el 6/mvafrür. pie 2i?0rtC fpiclctt auf btC 5itte ber
2)?orgenlänbcr an, ben f^kgenftanb ibrer .&cdiad)tung unb l'iebe i'td) in bie .^änbe ^u jeicbncn.
Gerncl. a Vavibe bcmerft bier: Proprie Christus ecclesiam s]x»nsam suam sinirulosque ejus
fideles descripsit in c-icatricibus vulnerum, quas in luanibus i)ro eis suscepit, gestabitque
semper in aeternum. — 28) T^HtD "l'f '^^^'■''^ berbei;" aal -axv oiKo6oprßi/arj iy üv Ka-&tipe^r/g.
29) b. b. ju ben.<ilinbern, bie bir in ^er J^rcmbe geboren würben. — 30) „t^a id) serlaffen unb
einfam (b. b. unfäbig, .Stinber ^u erjeiigeu) war," wober finb nun bcnn bie inelen .<üinber, beren
id^ midi iet?t erfreue, getommenc"' ^d^on ba^ i^orbtlMidH^ 2ion erfreute fidi nad) ber bab'Ci'
lonifd^cn 'sH^'angenfdMft einer ungewöbnliAcn "illnvibl '.hmi 'staubigen, ba 'J.Viläiltna no(^ nie
fo febr beijolfcrt eriVlnen, wie bamals. 5Uletn uni^erbältnifnnäfng ',ablreicber ijt bie 2cbaar ber
gläubigen "-i^ürger ^ionS im neuen iMmbe Eom. 4, 11-1 8; 9,G-'J. — fjl) @ott fvriÄt bier
tjon ftcb, wie iH>n einem -fi^eerfübrer, ber baS Signal gibt, auf weldics ali'Ogleid) bte Sebaaren ftc^
bereiten, um feinen ii?i[len ju ooll^ieben. -— 32) (£i? tamen nadi ber babiilontfd)en (^efangen^
fdmft wirfli* mebrcre itönigc uad> Cu'rufalcm, unb bulbigten bafelbft bem Sinen wabren ®ott
burd» rpfer, wie "iptolemäus (SncrgcteS, 'Ptotcinaiis-pbilopator, *?lntiod)Ui^ ber(ih-of;e, 'Jlntiodbus
(Eupator. Cwi eminenter JBeife aber erfüllte fid> bac ÜPort bee; 'iVropbcten im "R. "&., inbem
.t^unberte ber i^ürften famen unb ber Äir*e, alf i^raut t£brifti bulbigten, i^or ben i^ifdiöfen als
Xienern (Ibrii'ti fi* jur t£rbe warfen, bem '??a*folger bes 'Jlpoftelei •i^etruS bie ^üf;e füpten u. f. w.
liämbrofiu? de diiruit. sacerd. c. 2 fd>rcibt: Ixe.iruui eolla et ))rincipum subniittuntur .arenibus
sacerdotuui et exosculatis eoruni dextoris, orationibus eorum se credunt conjruuiiiri. .feieron!?»
mus beridnet, ee fei i^raudi gewei'en, baf; bie 'sMänbigen, wenn ile bem ^ifd)ofe begegneten, ibm
bie ^ü\;c füf;ten; Ibcoboret i'agt, ber arianifdie (^elbberr (s^ainae babe feinen Si^bnen befoblen,
bem bl. GbrofiMtomus bie fvüf;e ',utüi;en; ^paulinus fd)reibt, ber .Haifer 3: bcoboftus babe jl(^
nad> bem Siege über öugeniue^ bem bl. '^linbrofius ju güf'en geworfen; Jvortunatus unb Sul-
ticius ^etjeru's bcridUen, ber Maifer 2?alentinian babe mit feiner r^k^nablin biefelbe obre bem
bl. ^:)}iartinus erwiefen. GorneliuS a l'apibe 1. c. 5ns faH "(obannes L na* Sonftantinopel
fam, ^ing it)m bie ganjc Sinwo^nerfcf)aft entgegen unb fiel fammt bem Äaifer öor i^m auf bie
f
Der fvop^tt 3faiad. 49, 23—26. Sin«. 32—36. 50, 1. 2tnm. 1. 235
Änicc. 5a ber leckre entllcibcte fi* bcr faifcrlfcfien ^nfinnicn unt» tat fniecnb bcn M. Spater,
»Oll tbm wifbcr bamit kfletbet ju ircrbcn. Turc^ ba? itüffcu brr {^üpc cljrtc ilaifer ^uftinian
bcn *i?ii'd)cf (Sonftantiu, Jlönui U-Hpin uub fein ^c^n .Harl bcr (J)ro|'!c bcn 'J.Vum^ Stcplmn II.
l'ubirig bcr ??rcmmc bcn "^apil ^crijiug II. So tbatcn unjäMiiic 5^-ürftcn ber fpatcrcn ,Jcit.
Thoui. Büzii de signis ectl T. II. 68. — 33) „®irb man abcr'woM bcni ^Starten bic i^cutc
cntrcifjcn fönncn?" (£g finb biet; ©orte bcr (finwcnbuni), ttJcIitc bic^'uibcn ijci^cn bic Iscrbcifninn
(5kntc« matten fönnten. Unter bcm Starfen ift ^ann bcr gcinb Cu^racl? übcrbaupt, ober nad)
mcbrcrcn bl. i'atern bcr Satan ju ocrilcbcn Luc IJ, 21. ///} /i/j'trai tu- -uf/ä ;/;fa'7«f ctmv.«;
Äoi mi' ai^-ua/'.wrftff?; r/f ä(S(\wt, (T(ji9/}(T(nTn(. 5(1:^ 3tntwort muü man bicr fupplircn: ,,5a."
Denn nur ju bicfcr 'Jlntwort pajjt ba^ gplgenbc: Quia haec dicit . . — 3/1) '<'2ty bebeutet bier
„bic (SJcfangcncn;" fäv ng aixfia2.o)Te{'ffy ylyavra, Xy-tperai aKvÄa. — 33) (£^ fiub bamit biC
^Bür.acrfriciK ant^cbcutct, bic in bcn l'änbern bcr gcinbc ^^^r^icl^ «"b bcr .Hircbc Sbrifli cntilcbcn
»erben, unb £>on bencn bic '-Platter ber (^cüinittc fo tläiilidic ^ericbte er|Litten. '^lllc XiMuifticn,
bic |ld? i'^ciicn bcn .^ciliiU'n 5>^rael^ v^erfiinbiiitcn, flürjtcn mad)tUH^ tabin, unb ibr 5tur^ bciiann
burcb inncrlidic .itriciic; cf. Apoc. l(i, C. 9iameutlid) in bcr dmlbdifdicn .Hont^x^familic er.q;abcn
(id) mcbrerc innere 3i^^i1^f/ i?if if^rem iiänUidicn Sturje »orbcrinini^n. ^labud^ot-onofore ^J?a(^^
foli^cr (£>.Mlnierobadi unirbe i-'on feinem Sdnintiur 9fcriiiIiiJar ermcrbet; l'atnn-cfpard^ab, beg
^'e^itcrcn 9?adn"oliici', ttarb ebenfadi? unnatürnd)cn lobe^; ^Jabcnnibue; fiel bei ber t£innabmc
2^abi^loni^ burri^ itn 9?fprb|tabl feiner ,5ntei>^ccrfübrer®cbria^ unb (^Jabaruö. Flav. .Jos. coutra
AppiuO. 1. I. 20; Henopll. Cyrop. I. 4-7. — 30) «ai ävrü.afiiiavüpevog icxvo^ 'latiuß.
Caput L.
1, Haec dicit Dominus: Quis est hie liber repudii' matris vestrae, quo
dimisi eam? aut quis est creditor meus,^ cui vendidi vos? ecce in iniqui-
tatibus vestris^ venditi estis, et in sceleribus vestris dimisi matrem vestram.
2. Quia veni, et non erat vir:^ vocavi, et non erat qui audiret; numquid
abbreviata^ et parvula facta est manus mea, ut non possim redimere?
aut non est in me virtus ad liberandum? Ecce in increpatione mea
desertum faciam mare,^ ponam flumina in siccum: computrescent pisces
sine aqua, et morientur in siti. 3. Induam caelos tenebris, et saccum
ponam operimentum eorum. 4. Dominus dedit mihi'' linguam erudi-
tam^ ut sciam sustentare eum,^ qui lassus est verbo: erigit mane/^' mane
erigit mihi aurem, ut audiam quasi magistrum.^' 5. Dominus Deus'^
aperuit mihi aurem, ego autem non contradico:'' retrorsum non abiit.
6. Corpus meum dedi percutientibus," et genas meas vellentibus: faciem
meam non averti ab increpantibus, et conspuentibus in me.'^ 7. Dominus
Dens auxiliator meus, ideo non sum confusus: ideo posui faciem meam
ut petram durissimam/^ et scio quoniam non confundar. S. Juxta est
qui justificat me,^^ cpiis contradicet mihi? stemus simul, quis est adver-
sarius meus? accedat ad me. 0. Ecce Dominus Deus auxiliator meus:
quis est qui condemnet me? Ecce omnes quasi vestimentum conterentur,
tinea comedet eos.'^ 10. Quis ex vobis*** timens Dominum, audiens
vocem servi sui?^" qui ambulavit in tenebris,-' et nonesthimen ei, speret
in nomine Domini, et innitatur super Deum suum. 11. Ecce vos omnes
accendentes ignem^'^ accincti tlammis, ambulate in lumine ignis vestri,
et in Hammis, quas succendistis: de manu mea factum est hoc vobis, in
doloribus dormietis.^
1) niiinp "Iflp nr ^i< „Jvc \\t bcr Sd)cibebrief . . .?" Ter Sinn bicfcr i^rai^c ift:
58cf(aget ftc^ bic Okmcinbc S^rael, ba§ iA fic pcrflcf;cn HU, fo rooden wir nur bic Urfad^cn
untcrfuc^cn. 5?cfonbcrö fann man l)icr unter bcm Sdjeitcbricf bic ^•''rcbiijten bcr ^ropt^ctcn
236 Der ^xcpf)it Sfaia«. 50, 1—11. 5lnm. 1—23.
f erftcfictt, tn welchen e« bcut!i($ an?(?ef)jrc($en, ba§ 05ott feine ©emeinbc nur befwegen öcrkjfen
babt. »eil fte jucrit ihn »ertaiTcn; Deut. 24, 1; Mich. 2, 9; Malach. 2, 14. — 2) „9?ic6t
unc ein mit SitulDenkftUeberbiirbctcr habe id) cucft t>crfauft, um bcn ©täubiöer ju befriebii^en;"
Kxod. 21, 7. — 3) „wejicn cuvcv 5)ii|TctKitcn feib ibr oevfauft werben;" raif ä/^a/a-/a(f'i'//üv
i-i)dx^7/-E. — 4) 'rJN3 j^TlO „warum tarn tc^ unb fanb ftcb 9?icmanb t?cr" b. ^. »arum
antwortet mir 9?icmanb auf meinen 5(ufruf? ;f. 5, 3. X:tefe^ 9?id)tfommcn ju einem ßeijen-
feitiiicn i'ertlänbnip nimmt f^jott übel auf, weil e^ fopiel fagt, aU: wir cilauben nidu, bvif; un^
(>)ctt bclfcn flenne unb wolle; xMatth. 21. 08; Joan. 1, 11, — 3) „53iii iä) benn jcg,t weniger
mäduii^ unt) ^üti^, a(5 ebcmalei, fa id) eud) wunberbar befreite unb rettete?" — (>) XtefeSBortc
(in^ eine Srinneruni! an ba^, roai ©Ott einft in Slci^iU'tcn unb in ber SBüile für 3^rael jietban
Kx<hI. 7, 21 ; Ps, ]i^i), <.». — 7) ^lad) btr Weinunoi ber Jpebräcr ift Süi'^i^ ber Wann, tvcld^er
bicr in feinem ei.jenen 9?amcn ^u reben bei^innt, wie er e? c. 6 flctban. 9l(lein nur im nuM'tifAen
3inne unb ale i'orbilb Sbriftt fann 3faia^ alle? ba^ i^on ficb fagen, ma^ nun folcit. Ö6 iit
bie einftimmige (grflarung ber 1)1. 5yciter, geftü^t auf Matth. 2ö, 24; Luc. 18, 31, ba§ ^icr ber
V)tt'i\\a^ fbrccfic. — 8) Dll.tD/ \W7 'M^ 3un9« fc'cr ©eübten, ober bie Bunge ber 3?ertrautcn
f^Ctte^ (ber ^iPrCpbeten) ;" y/Ciacav -äaiöeiac. — 9) ror yvi^vai yvtKa (hl el-elv AÖyov. 9Bie fd^t^n
erwabrte fic^ ticfces 2Bort an (£bri|lu?, ber ba'3 i'olf burd) feine ^.^rebigt Jage lang feiJeltc, bap
e? .Junger unb Turft mit Jrcube ertrug ; ber bie 'D?icbcrgcbcugten burd) fein Sroilwort aufriditcte ;
ber \\\ allen 5?ötbcn mit feinem bimmlifrfic« S>crte wunberbar ^ülfe fd)affte! „'D^iemaK^ bat
einer fo gerebet!" fagten bie ^uben Joan. 7, 46. „^err, ju wem wollen wir gebcnV fagte
yetru^, bu ba\H ©orte bee l^ebenä" Joan. 6, 69. —10) Xaö Cbr wecfen beipt ermuntern jum
5(nbi.>rett \>ti Unterrichte. 3Im SCforgen fprid)t ®ott gerne ju feinen Slu^crwä^lten. ti?//« /wt
77-/M.J/, npogiidijKi: tioi ürlov cikovelv. — 11) D''l!),tD'?D )?f2*Cf^ nin ^öreu gleid) ben 33ertrauten."
JiXX feblt. — 12) 7/ TTaiöEia Kvpiov. — 18) (£brifl:u>? weigert fidi niditbe? 'iJiuftragc?, ben ibm
ber intter gibt; er fud)t ibn nid)t abjulebncn, wie ^^1\>\H gctban. Eece venin. fagt er. scriptum
e.st de me, ut f'aciam vuluntatem tuam Ps. 39, 8; Hebr. 10, 7. — 14) *1J1 „meinen j)iüden
gab icf) ben !2d)lagenben;" rbv vö)t6v /lov eöuKa elc ,uäa-iya^. 5(ngencbme i^ortrdgc gerne
anbin-en, \\t fein 3?erbienfl für einen Sdbüler, aber bie bärtejle 3ud5t unb 'J'rüfung, bk in Jpaut
unb 3etn gebt, fic^ willig gefallen laifen, ba^ ^eivt „3?oüfommene2i üben." — lo) öttö maxi-im
tn-TvafiäTu>v f. 19, 1-3; Matth. 20, 67; Luc. 18, 31. — 16) üg arepEäv nhpav. D'p^n*!
„Wie einen .ftiefelilcin ;" Ez. 3, 8. — 17) „Wöge man mit^ idi^U^cn unb mit ©cfimait bebccfen,
ber .5err jlcbt nabc unb wirr midi gfdn^enb rc*tfcrtigen, io ba^ Äeincr mebr mit :''He*t ctwag
gegen mid) aufbringen fann." 3(ü öurd) ^Petni_ö uiib ^obanneis ein l'abmgeboreuer plöRlid)
gcbeilt worben war, ba war ber bobe i>iatb »oerblüirt unb wufjte tld) ni*t mebr ju bclfen. „5Baö
foüeu wir mit bicfen Wenfdicn machen? -Teiin eö i\t bod) ein oirenbareö 3eid)cn burd) fte
gefd)eben; Stilen, bie ^u Serufalem wobncn, ift es befannt, un? wi^fiMtnen eei nid)t Idugncn"
Act. 4, 16. — 18) b. b. eei ixnb fterblid)e, binfällige ''}.''ienfd)cn. Tie ^onagoge, weld)c Sbriftum
vcrurtbeilte, war bees inneren Wober^ fo yoll, baj) tle balb in ataub jerficl Hebr. 8, 13. —
IJ)) 2d)tuf!frage bcs |M-opbcten an bau iuHf, ob eö wobl Sincn gebe in feiner Witte, ber ben
.^Dcrrn fürcbte unb tcr bie Stimme feines; ricnerö (bc^ ^J>roübcten, be^ Weffia^) bore? Sin
loldH-r, wenn eö (Sinen gibt, mag aud) in Witte ber J?in|lcrnit' unb Iroillofigfeit »om ^errn
•^OUlte erwarten. — 20) i'-uKovaäru t/}^ (puvf/c mh Tzairor nh-ov. — 21) o'i TTopEfüfievoi ev okötei
Kfii orK tarn- avTo'ir o<or, 77ETroi\}arE t-l rCi övöuari Ki'pim<^ küI ävriarr/piaaaiiE ettI rü i^EÜ. —
22) Sd)auerlid)er ffic^ruf an bie 3uben, bie fid) felb)! bclfen wottten! bie ba? \!ic^t, ba?! (SJott
ibnen fenbet, i5crac^ten unb in eigenem Xünfel wanbeln! — 23) Tl^DC^'ri nDVi^*P^ »in
2*mer', werbet ibr gebettet fein." SBie 9teifenbe auf rv5ebirgen, benen bkj^adeln S'om 2Dinbe
geli^fd^t werben, in ben 21bgrunc> ilür^en unb fid) ba in Schmer? gebettet febcn, fo ibr. Tai Vid)t
te? t£igenbünfeK^ in welkem bie 3uben wanbelten, warb eine 5crftorenbe f^lamme, bie juertl
3tabt unb .'pciligtbum jerftörte f^ur 3cit 9?ebufabne^arä), julet^t ni*t nur Stabt unb heilig-
tbum. lon^ern aud) ba6 ^3)rieftertbum unb bie sßcrfaJTung »ernid>tete (bei ber Eroberung
^jerufalemei burd) lituä).
237
Caput LI.
1. Andite mc' qui scquimini quod jiistum est, et qnaeritis Dominum:
attendite ad petram* uiide exeisi estis, et ad cavernain luci, de qua prae-
eisi estis. 2. Attendite ad Abraham i)atrem vestrum, et ad Saram, quae
peperit vos: quia unum vocavi eum, et benedixi ei, et multiplicavi eum.
3. Consolabitur ergo Dominus Sion,^ et consolahitur omnes ruinas ejus:
et j)onet desertum ejus quasi delicias,^ et solitudinem ejus quasi hortum
Domini. Gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiaruni actio, et vox
laudis. 4, Attendite ad nie popule meus,^ et tribus mea me audite: quia
lex a me exiet, et Judicium meum in lucem populorum requiescet.'
5. Prope est justus meus,^ egressus est salvator mens,** et brach ia mea
populos judicabunt:^ me insuLaeexpectabunt, etbrachium meum sustine-
bunt.'" 6. Levate in caelum oculos vestros, et videte sub terra deorsum:
quia caeli sicut fumus liquescent," et terra sicut vestimcntum atteretur,
et liabitatores ejus sicut haec'^ interibunt: Sahis autem mea in sempiter-
num erit, et justitia mea non deficiet. 7. Audite me qui scitisjustum,
popukis mens lex mea in corde eorum: nolite timere opprobrium homi-
num, et blasphemias eorum ne metuatis. 8. Sicut enim vestimentum,
sie comedet eos vermis:'^ et sicut lanam, sie devorabit eos tinea: Salus
autem mea in sempiternum erit, et justitia mea in generationes genera-
tionum. 0. Consurge, consurge,'' induere fortitudinem braclunm Domini :
consurge sicut in diebus antiquis, in generationibus saeculoram. Num-
quid non tu percussisti superbum,'^ vulnerasti draconem?'*' 10. Numquid
non tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis: qui posuisti profundum
maris viam, ut transirent liberati? 11. Et nunc'^ qui redempti sunt a
Domino, revertentur,'^ et venient inSion laudantes, et laetitia sempiterna
super ca{)ita eorum, '^ gaudium et laetitiam tenebunt, fugiet dolor et
gemitus. 12. Ego, ego ipse consolabor vos: quis tu ut timeres ab liomine
mortali, et a filio hominis, qui quasi foenum ita arescet? 13. Et oblitus
es Domini factoris tui, qui tetendit caelos, et fundavit terram : et formidasti
jugiter tota die a facie furoris ejus, qui te tribulabat, et paraverat ad per-
dendum: ubi nunc est furor tribulantis? 14. Cito veniet gradiens ad
aperiendum,™ et non interficiet usque ad internecionom,-^ nee deficiet
})anis ejus. 15. Ego autem sum Dominus Dens tuus, qui conturbo mare,
et intumescunt fiuctus ejus: Dominus exercituum nomen meum. IG. Posui
verba mea in ore tuo,^^ et in umbra manus meae protexi te, ut plantes
caelos, ^^ et fundes terram:^* et dicas ad Sion: Populus mens es tu.
17. Elevare, elevare, consurge Jerusalem, quae bibisti de manu Domini
calicem irae ejus; usque ad fundum calicis soporis bibisti,"' et potasti
usque ad faeces. 18. Non est qui sustentet"'' eam ex omnibus filiis, quas
genuit: et non est qui appreliendat manura ejus ex omnibus filiis, quos
enutrivit. 19. Duo sunt quae occurrerunt tibi:*^ quis constristabitur
super te? vastitas, et contritio, et fames, et gladius, quis consolabitur te?
20. Filii tui projecti sunt, dormierunt in capite omnium viarum, sicut
oryx illaqueatus:^' pleni indignatione Domini, increpatione Dei tui.
21. Idcirco audi hoc pau})ercula, et ebria non a vino.^ 22. Ilaec dicit
dominator tuus Dominus, et Dens tuus, qui pugnabit pro }>o]mi1o suo:
Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis
meae, non adjicies ut bibas illuni ultra. 23. Et ponam illum in manu
288" Der fxcpi^et 3fa{a«. 51, 1—21. 5lnm. 1—29.
eorum, qui te humiliaverunt, et dixerunt animae tuae: Incurvare, ut
traiiseainus: et posuisti ut terram corpus tuum, et quasi viam transe-
untibus.
1) ttt Weffiaö rcbct bicr fort. — 2) i. e. ad Abraham. Tie ßJefdytcc^ter unb «Nationen
0(cicf)en tiefen 5Beri^fd)acf)ten, am »veldien bie '^au^ unb 9Berftlcine l)cr5Jorgebolt »erben.
iLtii'/Jijiare fJf CTE/jcäv TitTpav, yv i'/.aTOfiijaare Koi e'iq tuv ßö'&vvov tov ^ükvov, bv itpv^are. —
8) Kai (TS vliv TTapaKa/.iau 'Liuv Kai 7rap£Kd?.eaa nävra rä ip7]fia a'vT^^. — 4) T'lV3. (^f
■Trapnöaaov. Unöcdfcttimen «nb ijcrbttblid) erfüllten fi* biefe SIBeiiTa^uni^en nacb ber (iiefan^cn*
fct)aft, i>olIfommcn Unb roabr^vift aber erft 5ur 3fit, ba Sbriftus in bfc ®ett eintrat. — 3) iUm
bier an fpricbt (^3ott wicber. (£ö »edifeln in biefem Sap. bie JReDen pifcben Sbriftuö, srotfcbcn
tem 2?ater^ jnjif*ert bcm 33ülfe. — ö) ^*JI"li< »id) l^ill ^rünbcn mein 9{e(^t (mein (l)efe|j) jur
(f rleucbtunj^ ber 3?i3(fer." Taö bebr. SBort bat aber and) bie entiieiieni^cfe5.te iBebeutung.
^orcritu^ üWrfciiit baber: „5* will in 53cwei^unii fc^en mein JHcd)t ^ur (^rleucbtungber iuUfer."
rie LXX Uejjen bicfc JDortc unüberfe.5t."— 7) *plV „meine (iierecbtiafeit" (meine ^ulb).
7/ (hKaioa'vvT/ fxov. — 8) ^VjJ'* ,, meine ^Ülfe;" rö cut7]pl6v juov. — 9) Kai Eic TOV ßpaxiovä fiov
h{ivri iATTiovai. Tct Sinn ift: 9)?cin 5(rm reirb bie iUHfer jum ^cile fübren, nnrb ibnen JHecbt
fcbaffen. — 10) „tle werben boffcn;" e/.-iovai. — 11) 'taTtp£iii-&?j. — liJ) 72~i,t2D ,M^ ci"e
5}?üde." — 1'3) J^^ „bie Wottc;" wf yäp l^ärtav ßpu^/'/ae-ai vtzo xpövop. — 14) ^Jacb gore»
riuj fpricbt bicr 'sunt ju ficb fctb)1; na(i Sancftej rebct ^(faiaj* ober baö burcb ^5pttcii Srmabnung
tief i^etroffcnc i'olf. (Es rebct ben 3Jrm (üottce an, tt>cil er baö Sinnbilb ber 5}facbt unt ©üte
03ottC6 ifl. ti(}iipov, £^£}eipov 'l£povaa?.7/fi, Kai ivövOai Tyv l^x"^'^ "oi' ßpax^ovuc aov. —
l'>) I3n"1 „5(Ci1?ptcn ;" f. 30, 7. ov ch eI "karofii/anaa izläroq; — 16) thannim „SBajfer'
" -I
univbcuer?" bilblicbcr 5(uifbrucf für „2?cbcrrfd)er 5teiV.^ptcn6;" Ps. 73, 13; Ez. 29, 3. —
17) n.HldH' bci^c ';l\ivtlfcl fewobl im Jpcbr. alei im (^hicd). feblen. Sic finb al? ßjlcffe ju
ncbmcn, burd) wcktc bicfcr i^cr^ mit bcm i^prauc^acbenbcn 5U ticrbtnben ifl. „5Bie cinjl S^rael
flCrettCt nmrf, \\> lUirD Ü a«d) j C ti t ClCrCttCt . ." — 18) h-nh yäp Kvpiov ä7ToaTpa(t>iiaovTai. —
19) „|lc wcl•^c^ immer greubcnfrencn auf ibrcn.'päuptern tragen;" I. Pet< 5,4. — 20) irt-P
nnön'? n^^' /-f^bl^fß ^^irb ber (^cfcUcItC befreit}" h-^äp -ü a<l)!;£G^ai ae oh ari/aErai, ovöt
xpoviei , . rie ^ü(fe ®otM fommt f($ncU unb wirb (öfcn bie i^i^ün ber ©cbrücften unb öffnen
ben terfcr ber eingcfi^loiTcnert. -- 21) nTO^S fllO^ N*^") ,/«nt' ei' (ber föefcJTcIte) ftirbt
nid>t in ber rsh-ubc;" Kai ol< \^araf6a£i £\r 6ia>p^op(n>. — 22) ''^\c^&| Jboma? unb Jpuojp fpricbt
bicr fsUnt ]\\ ^M'tii'i'^; a\[ih\ nad) .^iercnsmu?, (^oreriu^ unb ben mciftcn (Srcgcten fpridu (Wott
ju (Xbri|huv, tcnn bie SOcrtc, bie er fpricbt, babcn nur in (i:briftu6 ibrctt i?o(lcu Sinn, ^^etcc^
ift bicr nidit (£britlue blof! für feine 'iPcrfon, fonbcrit nü mi^fttfd)c? .^aupt ber gan5en Äird)c ^u
ncbmcn. Tic ii3ortc geben aud) auf bie Slpoftcl m\\:> ©laubigen aU ©lief er beö Süeibee Sbrifti.
2r5) D^pC^ Vj^*h """^ 5" Ppiittjcn bie ,§immcl," b. b. ein .^immelrcid) auf Srbcn ju grünben.
'^\aAi bem .^ebr. läf;t fid) fowcbl ®ott ber 5?ater, al^ Sbrijlue für bae Subjeft nebmen. iv tj
(sc. anui) ia-//rra tuv obpavöv, Kai f\^£[i£Aiuaa ffjv yf/v. — 24) „UUb Unt nCU JU gvÜnbCU biC SrbC;"
t>. b. neue SOerbältniffe unb (£inrid)tungen ju fcf)affcn. — 23) H^j/inn D1D n^^DpTlt^
,,ben laumclbecbcr ;" rö ffo-i/piov yap -f/c irTuaeug, TÖ K6v(iv TOV T^v/iiov £^k-i.£c Kai iitKtvuaa^. —
20) ,A^ c-5 nimmt fid) 9fiemanb an, bte s^imu ^^rnfeldK "i^etciubtcn ^u flütjcn . ." ovk f/v 6
Trapand'/ MV üt i\~u rcävTMv tüv TtKvuv aov . ■. — 27) i^i'i Tnvra ärTiK£iiitvn aoi, i'crmutblid) foUtC
i<ru gdcfcn ivcrfcu. — 28) „n>ic bie 'sKi^cUe (ober '-^crg^icgc), bie fid^ im Tai^t verftridt bat."
5iMe ein im Tau gcfangcncei Ibicr um ficb fcblagt, um locsufcmmcn, \\^ geberbet fidi tie Stabt
f^iottc<^ unter rem Trudfe ber .&eimfud)ungcn oon Cben. w<- ctvThov /}fcU<p'iiov „wie balbgefcdjter
aobl" ^. i. ber wcber liegt nod) jlcbt. -- 29j Srcnie, bie b'f»" g«inj geeignet crfcbciht, bie Stolje
ju bcmütbigcn.
Xet gjrop^ft 3faia«. 52, 1—8. aiiun. 1—8. 289
Caput LH.
1. Consurge, consurge,^ induere fortitudine tua Sion, induere vesti-
mentis gloriae tuae Jerusalem civitas sancti: quia noii adjiciet ultra ut
pertranseat per te incireumcisus et iinmundus. 2. Excutere de pulvere,
consurge; sede Jerusalem: solve vincula colli tui captiva ßlia Sion.
3. Quia haec dicit Dominus: Gratis venundati estis,^ et sine argento
redimemini. 4. Quia haec dicit Dominus Dens; In Aegyptum descendit
populus mens in principio ut colonus esset ibi: et Assur absque ulla causa
calumniatus est eum.^ 5. Et numquid mihi est hie/ dicit Dominus,
quoniam ablatus est populus meus gratis? Dominatores ejus inique
agunt, dicit Dominus, et jugiter tota die nomen meum blasphematur.
6. Propter hoc seiet populus meus nomen meum* in die illa: quia
ego ipse qui loquebar, ecce adsum/ 7. Quam pulchri super montes^
pedes annuntiHntis et praedicantis pacem: annuntiantis bonum, prae-
dicantis salutem, dicentis Sion: Regnabit Dens tuus! 8. Vox spe-
culatorum tuorum:® levaverunt vocem, simul laudabunt: quia oculo
ad oculum^ videbunt cum converteret Dominus Sion. 9. Gaudete,
et laudate simul deserta*" Jerusalem: quia consolatus est Dominus popu-
lum suum, redemit Jerusalem. 10. Paravit" Dominus brachium sanctum
suum in oculis omnium Gentium; et videbunt omnes fines terrae salutare
Dei nostri. 11. Recedite, recedite,'^ exite inde, pollutum nolite tangere:
exite de medio ejus, mundamini qui fertis vasa Domini. '^ 12. Quoniam
non in tumultu exibitis,'^ nee in fuga properabitis: praecedet enim vos
Dominus, et congregabit vos Dens Israel. 13. Ecce intelliget servus
meus,^* exaltabitur, et elevabitur, et sublimis erit valde. 14. Sicut ob'
stupuerunt super te multi,^'' sie inglorius erit inter viros'^ aspectus ejus,
et forma ejus inter filios hominum. 15. Iste asperget gentes multas,'*
super ipsum continebunt reges os suum:^^ quia quibus non est narratum
de eo,^ viderunt: et qui non audierunt, contemplati sunt.
l) 3mmcr fd)cncr unb bcrrlid)cr fprccf^en fi* bier bie 3?erbftf;uni^cn auei, bie bem bcbrän.atcn
(gion gcntvicbt »erben. Tic b\i- in bcn Staub (^3cbemütbiiUc foü glcicb einer .'^^cnii^in oerberrlicbt
werben. — ü) „ibr fcib nicbt um einen Maufprei? oerfauft n?orben, i'c baf; manfsiclbc? beburfte,
um eud) loesufaufen ; fenbcrn umfonft babe id) eucb in bc^ i^einbee ^v•ln^ lUi^cben, ba ibr e«
»erfcbulbct bvittet, unb barum »ill ich iee.t aucb ob\u itaufj^clb cucb nncber crl'ofen — aue über»
großer örbarmuniv^ f. 45, 13. (Mt bicfee ©ort fcbon r>cn ber CErlöfunii <iu^ bcr bab!:>[onifcben
fÄJefan^enfcbaft, um wie fiel mebr iiilt e^ r«on bcr (£rli^fuui; '1"^'' t'f« i^anbcn be? jvurjlen ber
SBclt? Non corruptibilibus auro vel argento redeinpti estis de vana vestra sonversatione
paternae tratitioni;«. sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi t, Pet, ], 18. — '
•^) iptJ^^ iih<it ee bebrängt;" aal ih; 'Aaavpinvc ßta fix^^tjanv. — 4) 3on>obl uad« bem ■S'e&r.
aU LXX fett eei bei§en : et nunc quid mihi est hie? Wan überfe&t befjbalb aucb attjKmein fp:
„Unb nun, tra^ fo(I icb blerV" (»Jott balt c^leicbfam 3tatb mit ficb, irie ee milbe .^err'fcber tbun,
»etebe eherne belfcn mii^cbten. — 3) e? fpü meinen -??amen, b. b. meine "Wacbt unb <^irö&c auf
eine 5Beife tennen lernen, wie niemal? !M>rber. — 6l „icb felbft, ber icb rcbete (b. b. bie i'er»
beipung gab), werDe aucb fommcn, ^u helfen." 2Denn rsictt in auffaüen^er ©eife •g'ülfe fcbafft,
fp crfcbeint er tvie perfönlicb anwefeub unb gegenjvvirtig. Xa iebpcb '^Hnt in IXbriitu? n^irüicb
unter ben Wenfcben erfcbienen, fo fmb jene ©orte aucb in biefem tipden unb eminenten Sinnt
ju nehmen, unb bcingen mit bem J^oli^enben gan^ barmouifcb jufammcn. — 7) (£e gelten bicfe
5Dprte im weiteren Sinne uon jcbcm ^vricbcn^boten, ini?befpnbcre 'oon bem (vrlcben?b"ptcn, burch
»eichen Ssrus bem ä?Plfc ^^^rael bie 23efreiung antünrigte-, allein im engeren unb fpeciederen
Sinne bejiehen fte fich auf i£hriftuß unb bie"'?lVHM'teI, "bie allein bcn ewig bauernben ^rieben
rertünbeten. 3n biefem Sinne nahm fie auch ber Slvcflcl Kom. 10, 15, " Xaf; e? beipt super
luontes, ift »ahrfcbeinlicö au? bem gemeinen i.'cbcn genommen, wo man ficb in Reiten feinblichcr
S3ebrdngniö erfreut, wenn man berette in ber J^erne auf bcn i^crgen bie '^oten crblicft, bie ben
grül>m fcrinBen, — 8) Tif^ abgerilTcnf 38ort be^cutct „J&pr^ct!" unb jwar im freubigcn
240 'Bey ^rop^ct jf^ia«. 52, 8—15. 2lnm. 8—20.
(Sinne, ön (Jxjv?) r<')i> (pv/.aaaövTojv ae vijhj^t/, küI rij (ptjvy aiua evdpavdr/aovrn/ . — J)) „bcnit flC
(eben mit cij^cncn 5(iu^cn bcn .^crrn nacft Sion 5urücffci)rcn," — ein ftßürlicfccr ?(ui5i>rucf, ber
bcbeutct, baf? bie 3i-'itfn bor frübcrcn Scßnuni^cn ild) i^anj au9cni'cl)cinlic^ erneuern. 07/ ö^tfaÄ-
/MC rrpoc ü(pß aA fiori; bijmvTcu, r'/viKU äv EAei/aij nvpin^ ryv I,u\)V. — 10) i^ln"irf ,,31rÜninUV,
SRuinen." — 11) Cvyf] „er fcat entMöpt" feinen 5(rm, b. ^, er ^at funb i;emad)t bie Äraft
feiner Wacbt. Kaiä770Ka?J>iji£i. . rbvßpaxtova. — 12) „(^cMf)erau?" b. i. ijornunbeili^en STrte, xb^
gläutncicn »'(tinbcr bei^ -öerrn ! S^erlajfet l^abutcn, bci^ itnbeilii-^e I ü-6a->)re. — 13 ) b. i. bie \!e!jiten-
® te feilten fid) bcfonbcre reinii^en ijon aller iBeflecfiuuL bie fie ild) etwa ju^e^Csien baben. 3in mv>\i\'
fd)en Sinne, nadin:»eld)em biefcö 2lU'oC|eben aud iVibolon ba^ 3lueii^eben auJtiemUnjilauben unb
ber cyottlpfiiUfit bebeutet, inib bier unter bcn ©efd^träiKm bieSbri|\en ,^u i'^erileben, jii tenen ebne
Unterfd)ieb ber ^Ipoftct faiit: Ut sciat unusquisciue vas suum possidere in sanctificatione et
honore I. Thess. 4, 4. — 14) b. b. uidit, wie einft cin^ 3U\v.>?tcn. — 13) 2Pie in bcn inn-bcr»
gcbenben ©eiiTaiiuniien öfter bae* 23prbilb{id)e unb ba^ i^prgebilbete incinanber übergeben unb
3ufantmcnflie[!cn,"unb ein? für ba£< anberc gcncmmen wirb, fc erfd)eint aud) bicrbaeUeberiieben
beö iUn-bilMid)cn in baö isornebüDete gani auffadenb. SBas ber p.'^ropbct i:'pn biefem i?crfc an
big 53, J2 »orbringt, läfu ftd) nur auf Sbriftuj beuten. 2(uf ibn babcn eä aud) bie dlteften
^iabbinen unb aüe b(. 33dter, ja bie bl. 5(pPttel unb (£vHinaetiften felbfi gebeutet: Luc. 22, 87;
Act. 8, 2S-3S; Eoui. 4, 25; I. Cor. 15, 3; II. 5, 2] ; I. Pet. 1, 19. (£briftuiji, ber für bie
(günbenfd)ulb Veibente unb '.^üficnbe, wirb bier fo umftänblicb gcfd)ilbert, baf; mau glauben
möcbte, ber '^.^rcpbct babe ibn mit 3lugen gefeben, unb baf; bie iBorte, wie fd)on Sluguftinuö
bcmerft, gar feiner (ürtläruug bcbürfen. ^Tian sicrfudite c>5 in fpätcver 3cit/ baei (Mefagte auf
baö i^raclitifdu' ik^lf fclbfi, ober auf einzelne ben^crragcnbc 'I'iänner, wie (£3ed)iai^, ^ofia^,
Sfaiasj, ^fvcmia?, (£ ^ednd, (£ obrai^ ju beuten. Sdlein bag (£ r5wungenc biefer Deutungen ijl
gu auffadenb, alö baj? man fie einer weiteren 23crüdftd}tigung würbigen bürftc. Xai SBort
iutelliget, ^''^\^\ ift bier prägnant ju nebmen: „®v trirb mit SBeig[)cit Slßcö au^fübren." —
16) ^'h^, foüte beijjen super eum, wie oon felbft cinlcud)tet. Xic LXX babcu bafür auä)
bei aspectus ejus bie jweite ^;perfon: rb fJ(W ffoi'. — 17) JJ'^J^Q „mebr, al« irgenb Siner"
fiebt er fd)mäbnc^ au?; Joan. 19, 5. — 18) Unter ber i^cfprengung ijl bier bie Sübnung ju
»erfteben Lev. 4, (i; Num. 8, 7; Hebr. 12,24; I. Pet. 1,2. LXX: ovru Sav/juanvTai
Mw/ TvoUä i-n' u'vTü. ra6 >^ebr. nr !Jon nr.3 l^Üt ftd) auc^ überfetjen : „er wirb froblocfcn
V~ T T
machen tjicle TH>lter." — 19) b. b. fie werren bie .g>anb auf bcn 5)?unb legen unb ibm burd)
Sd)weigcn ibre .\:ulbigung erweifen; Job 29. 9; Rom. 15, 21. — 20) b. b- benen früber
uidit? fun^ gcwl^r^cu vunt ibm. Xaruntcr ftnb bie ^eiiicn ju pcr|ic^cn. ^ebv. „benn 'K\ii> ibncn
nid)t eriäblt wart, fcbcn fie . ."
' Caput LIII.
1. Qui.s credidit auditui nostro?' et brachium Domini cui revelatum
est?" 2. Et^ ascendet sicut virgultum* coram eo,^ et sicnt radix de terra
sitienti:'^ 11011 est spccies ei,^ neque decor: et vidimus eum, et non erat
aspectus, etdesideravimus enm:*^ 3. Despectum, etnovissimum virorum,^
viruni dolortim, et scientem infirmitatem:'" et quasi absconditus vultus
ejus " et despectus, uiide iiec rcputavimus eum. 4. Vere languores nostros '^
ipse tulit, et dolores nostros'^ ipse portavit: et nos putavimus eum quasi
leprosum," et percussum a Deo'^ et humiliatum. 5. Ipse autem vulnera-
tus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera iiostra:
disciplina pacis iiostrae'" super eum, et livore ejus sanati sumus. 6. Om-
iies iios quasi oves erravimus, unusqui.sque in viam suam declinavit: et
posuit Dominus in eo iniquitatem omnium nostrum.'^ 7. Oblatus est
quia ipse voluit,'^ et non aperuit os suum: sicut ovis ad occisionem duce-
tur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet,'^ et non aperiet os
suum. 8. De angustia, et te judicio sublatus est:^ generationem ejus
^tt ^>rü))^et 3faiaö. 53, 1—7. 2(nm. 1—19. 241
(jiiis enarrabit?"' quia abscissus est de terra vi ventium:^^ propter sceliis
})opuli mei^ perciissi eiim. 9. Et dabit inipios pro sepultura,^^ et diviteni
pro morte sna: eo quod iniquitatcm iion fecerit," neque dolus fiierit in
ore ejus. 10. Et Dominus voluit conterere eum in infirmitate:'^ si posu-
erit pro peceato*" animam suam, videbit semen longaevum,^^ et voluntas
Domini-'^ in manu ejus dirigetur. 11. Pro eo quod laboravit^ animii
ejus, videbit et saturabitur: in scientia sua justificabit ipse justus servus
nieus^' niultos, et inicjuitates eorum ipse portabit. 12. Ideo dispertiam
ei plurimos:^- et fortiuni dividet spolia,^'' pro eo quod tradidit in mortem
animam suam, et cum sceleratis reputatus est: et i2)se peccata multorum
tulit, et pro transgressoribus rogavit.^^
l) 3Iuf bicfc SBprtc beruft lut audi bcr 5(poflcI riodannci? 12, 3S, ba er bcfrfircibt, ivic btc
fvubeii niett an Gt>riftu*i jilaiibtrn, olnvoM ftc bpit fo iirof!C JBunbcr tjpii ibm fahcn; cbcm'o
>^\uilue; Koni. 10, 16. — Ü) „ltn^ bcr XHrm fc? .i^crrn, wem ift er finib unf offenbar?"
dorncliiu^ a \!apibe bemcrft bier trcffenb: Ohrissti dolores, i>rubra et cnix hoiuiiiibus sigim
esse videbuntur simiin;\3 infirmitati.';; at Dens ostendet ea esse snnm braehiniu et snam
tbrtitndinem, qua totum umnduui Christo Christique cruci subjiciet. Quis hoc crcdet?
quis credet, hominem crncifixuni esse Deuui onuiipotenteiu, esse 3Iessiani? I. Cor. 1, 23.
3) flcbt für enini. tnbcm bicr bie Urfacbe ani:?ei]ebcn ift, irarum bic 5!)?cnfd)en nid)t i^laiiben
wollen. — 4j pjVD „Jvie ein 9lci^," b. ^. unäni'ebnlici^. ävijyyeiAa/xev üg -rraiöiav. (ibriftue^
UMrb in ber anijerften 9lrmittb iKboren, nntd)^ in $(rmutb auf, lebte brcifjii^ ^iibre ftiß un^
verborjU'n. — o) b. b. mn- bem .*^crru; naA 9lnbcrn: t^or bem uniiläubiiien sOolfe. — (i) iBilb
ber nadi bcr (Srlöfunii fdimad^tcnbcn 'Kcufdibcit. 5)Jcbrcre initer, nne .(picroniMnui?, 51uiiuftinuc\
C£nrtüU6 ft^^cn ^v^rin ^en Vcib Waria ausgebeutet, bcr nidU burd^ 3i>tbii» ci»c^ Wauuce befruditct
worbeu. — 7) llH^brcu^ bic O^bcu einen 'D^Jefftae !jo(I Wajeftät unb .^errUd)feit ernvirtcn, foil
ibnen !ein auberer werben, aU ber ba^ i^icrabe (sH-i^cntbetl ba*:on ift. Seine ÜOiCiic foü eine
.Hripvc, fein (>UMvaub ein cinfa*er ^^ocf, feine SrH^bnuuiT ber freie .^immel, feine ^cabruuii baö
^Utnofenbrob, fein eccvter basi Sdnifrobr, feine Mrone ein Äran^ ron Xornen, feine (ibrcu bie
(£d^mad) unb inn-ad^rnuii, feine ^uft bic fdimerjlidiiten IBunben, fein 2?ett bae .Hren^, fein Jroft
bie 2>er(affenbeit, feine (^3lorie ein in 5iad)t *oernMnbeltcr [laii fein. Cbwobl Gbriftuj einen
cblen unb fdiönen l'eib batte, \c entfteüten bic Veiten ibn bocb auf fo(d)c iGcifc, bap er mdit ebne
(iJrauen auticfeben werben tonnte, i^o forterte es? ba? Dpfer, ba>5 er bringen nuif;tc, fo forfertc
cs? bie 3ünt"C unb Viiffctbat, teren Sübnuui^ er übernommen b^itte. — 8) foIl beif;en: ut desi-
derenuis eum „io tay, mx ein '-Bciicbren nadi ibm bvitten baben fönnen;" niSi- Kd'/.'/.cc. —
9) 5Bie l'ucifer im .ipimmei, 2(bam auf (frten über ibre 3Bürbe tvoüten crböbt fein, fo fotitc
(£brii1uö als (Srlöfcr unter 5(lle erniebriiit werben, a/'/ä rb Elcog av-ov än/Mv Kai iK/.ei-zov -rrapa
Tovq vlovg Tüv äv^pL}7r(jv. — 10) ^^H J71"l^*l »auöi.'5cjeid)nct burc^ Seiben." Sercfer: „vertraut
mit bcn bleiben." — 11) ®Icici) ben Sluefä^iflcn, bic ben yntern 3;beil bc8 ß5efi*te^ »erbüDcu
mußten Lev. 13, 45, erüf)eint er uns. on aiztcrpa-nrai to nfiöauTTov mnov. — 12) ^J^'^rr
„unferc Seiben (.^ranfbeiten); -at; äimp-inr yuCtv. Sbriftuei nabm atte 59cbcn ber "Kcufd^beit
auf lieft, innere unb auf:crc, i^cifti^e m^ (eibltd)e, moralifebc unb natürliche, bie 3üntcn unb
Strafen ber Sünben. 5{(g Xiii^er ber ^i^ünbe unt) ibrer fd)(immen goieien muijtc er ber Iraker
berfclbcn ivcrbcn Joan. 1, 29 ; I. Pet. 2, 24. — 13) nal -qn /,fiüv^i,ihn>ärat. — 14) ^)^X
„für einen (tjon ß3ott) betroffenen," b. b. für einen s^on ®ott mit bem 3(u?fa^e ßkftraftcn.
i/M}ia(ifj£&a avrov nvai h> —oro). — lo) aal iv Tr'/.rßy Krn fv KüKoiati. — 1(5) ,,bic 3wd''trUtbc ift
Über ibn tjerbängt ju unfcrcm 5i3oble." — 17) ^^JÖH /-ber .i^err lief; ibn treffen bie Sd>ulb
Slücr;" Knl KvpKK TTaphSuKev ahruv Talg d/iaprlait; i'müv. — 18) H^l^^ ^{^^'1 C*^J n^X IVarb
bcbränat unb bemütbij^tc \\6>," ober „bic Sd^ulb warb an ibm i^eforbert unb er bemütbigtc ficb."
Xen LiXX gelten biefe ©orte nur aii i^orbcrfai3: Ka\ ar-hc (^td tu KtKüM.inüai oIk ävoiyec -i>
cTöua avTov. — 19) Somcliu? a l'apibe bemerft bier trcffenb; Magis ujiranda l'uit in passione
agniua, imo divina Christi niansuetudo, j)aticntia et silentiuni, quam i))sa ejus passio et
crux, praesertim coiijuncta cum tani lieroiea coiistantia, libertate et Ibrtitndine, qui, ut ait
8. Petrus (ep. I. 2, 23.) cm?» rn(ilpilim-etui\ uoti, m<ilcdic(^lHit ; cum }>ati rvtur, )K))i commi-
nitbdtur; trodebdt autcm jndiaiiiti se i)ijuxte. Nimirum hie perfectum virtutis dedit
speculum. Hie ovis nostra sibi eimiles parturivit; ab ea enim snani fbrtitudinem aeqiie
ac patientiam hauserunt et ßuxerunt omnes patientes, oiunes eonstantes, omnesmites,
242 ©et 5>rop^ct 3faia«. 53, 7—12. «nm. 19—34.
omnes martyres . . — 20) „auö ber Sebränj^uns^ unb bem ®crtd)te ivarb er ^inweggcnommcn/'
b. i. um jum Jobc geführt ju »erben; na^ 3lnbern, um in feine ^errlidjfeit überjugeljen. h
r^ Taneivcjaei rj Kpiaiq ahrov ijfj^r/. — 21) . . »3 Hnltt^* *P l'^l'^'ÜNV ^l^'fff 5Borte »erbCH
auf mannigfaltige SBcife überfe^t: „Unter feinen 3fifSfnoffen n?er ifl rncbt, ber barüber nai»
benft, bap er (ber Weffiaö)?" Cber „fein OJefcftIccbt (b, b. feine grcpe geifKicfce 9?acI)fommen-
fÄaft) tt?er bebenft fie wobl, (wer ftetlt fid> felbe v>or) ba er abgef(^nit"tcn uon ber Srbe . .?"
£)ber „fein ®ef^ledbt (feine 5lbftantmung »on @ctt unb »on ber unbeflcrften Jungfrau) wer
nimmt fie ju ^eraen, ba er . .?" 9?ad) ber gen)öbnlid)en 5)Jeinung ber ä5dter, befcnberd be«
3uftinuei, 3;ertu(lian, Qltbanafiu^, 9lugu|linuö\ 6«ri(Iuö, ^ieronpmuö ift mit bem SBorte
p:eneratio bier bie 5lbtunft ScfU/ ffi e^ nun bie gc»ttli(*e ober nicnfc^lic^e ober beibe jugteicb au^*
gefprod)en, unt> ber ^Propbet mifdit feinen 5(ueiruf in bie Srjdbiung ber Reiben binein aU einen
crfäüttcrnben ©egenfa^. „(£r wirb binweggerafft, er, beffen Slbfunft lein 9}?enf^ begreifen ober
befcbreiben !ann." — 22) ort aiperai änb ri/g yf/g i] (uf/ avTov . . — 23) "iD^i^Ji? ^0J7 ^t2^*3P
„wegen ber 5)?iiTet^atcn meinet aSoIfcö iji ^lage über ibm ;" änb tüv ävo/niuv tov laov /xnv yx-^o
nc Mvarov. LXX lafen nioS- nic^t loS- — 24) "j-lpp Ü^^l^^ flN p-^l »wnb man
gibt (bcflimmt) ibm fein ®rab bei bcn (Dottlofcn unb in bem «^rcolcr bei feinem Sobe." I^ercfer
iibcvfetU mit 2?atobUie!, goreriu? unb l'tagninuö: „bei 5)M|Tctbätern war fein ®rab beftimmt;
allein bei einem 9{cicben warb ibm eine ©ruft." '^hxöi) ber iUtlgata überfcgit man: „®ott gibt
ibm für fein i^egräbnip bie ®ottlcfen unb für feinen Job bie Sleicbcn (bie greoler, *y^}^) jum
••Jobne," b. b. er mad^t, ba^ ftc buvA feinen Zci befebrt werben. 9?a(^ 5tnbern: „er rdcbt feinen
Xob unb fein S^egrdbnif burc^ ben Untergang ber ©ottlofen unb gretjler," wie bie§ ©amfon
getban Judic. 16, 3Ü. Kai 6uau rmg TzovT/povg ävTi TTJg Ta<p7/g avTov, Kai Tohc; nAovaiovq ÜvtI tov
^iaviiTov alrov. — 23) T\W DQH iÖ/V „»(»wobt er fein Unrc($t getban." — 26) „unb
ber ^err battc fein 2Dob(woöen baran, ba^ bie Reiben ibn jermatmtcn." ®ott fdiautc in ben
unermc§(idKn Reiben feinet ©obnc^ bie unerme§üd)e ^errlid)feit, bie fie jur Solgc Ratten. koX
KhpuK ßoi/AeTai Kußapiaac avrbi' rf/g nlr/yf/g . . — 27) ItJ^fiJ DLJ^N D^C^H'Di^ „Wenn fcinC
: - TT • T
®eclc ba^ ©ünbovH'fr gebracht bat;" ober nad) 3(nbern: „wenn bu (o .^crr) feine Seete jum
(^ÜnbOVn'ff gtfC^t ^aft." t-äv (^ütcu ivepl äfiapriag y i/'JM?/ y/iüv. — 28) D^D* ^PNI^ "^"^ *^'"^*^
verlängern bie 3:age" — er lebt fort in feiner geifUic^en 9?ac^fommenfcbaft. — 29) „unb ber
SBiCIe bcei ^errn gelingt in feiner J^anb." Kai ßovÄerai Kvptog ä(pt'/Mv änb tov nbvov t?]^ ^pv^f/i
ai'rov . . — 30) „für "bie erlittenen SBefcbwerben, wirb er (bie reid)lid)|tcn grücbte) feben . ."
(ki^ai aiiTtii (fifor kuI 7T?äaai Ty avvtaei. — 31) „burc^ fcine 2Biffcnfd}aft (bur^ feine 5?ebre, fein
(Et>angclium) wirb er iMele gered)t madten." ötKatüam iViKaiov ev Sov?,dovTa 7roW.o(f. ®ö fpric^t
bicr, wie fid) oon felbft ergibt, (^3ott felber. — 32) „ic^ werbe ibm aablre2d)eö 3?otf al^ (Siegel»
beute geben." Khjpovoßi/aei Tro'A.Xovg. — 33) D*P1^^ riN") //"Hb mit (2;tarfcn wirb er 5öcute
tbeiien," b. b. er ttJtvb .ßctbcn ber ^eitigfeit um fti^ baben, mit bcnen er bie 58eute tbeilt. Ober
„er wirb bie "Starten (5(nbängcr ber 2Belt) aU 'Beute tbcitcn." — 34) kuI i]iä Täq ävopla^ avTüv
Trnpeödßr/. T)ai glfbcn unb ^etcn für bie Uebeltbäter war hai ^efete unb ©rö^te im Seiben be6
Srlöfer«. <2cbcn bcmcrft Sorneliuö a l'apibe: Hsec clausula obsignat totum hoc passionis
Christi mj'steriuni insiiini et admirabili ejus charitate, qua sui suoruuique dolorum quasi
oblitus pro suis carniticibus et crucitixoribus oravit atque onindo centurioni et aliis veniam,
fideu), gratiam et salutem inipetravit. Docuit hie Christus uos in bono vincere malum,
diliffere iuiinicos, certare beneficiis cuiu malefieiis . . Daiunavit hie philosophos, qui
injuriarum ultionem permittunt aut suadent. (Arist. Ethic. 1. IV. c. 3,).
Caput LIV.
1. Lauda' sterilis^ quae non paria: decanta laudem, et hinni quae non
pariebas: quoniam multi filii desertae magis quam ejus, quae habet virum,
dicit Dominus. 2. Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum
tuorum extende, ne parcas:^ longos fac funiculos tuos, et clavos tuos con-
solida.* 3. Ad dexteram eninij ad et laevam penetrabis: et semen tuum
Der ^rop^ct 3faiaö. 54, 1—9. 2tnm. 1—15. 243
Gentos liereditabit,' et civitates desertas inhabitabit/ 4. Noli timere
quia non confunderis/ neqiie erubesces: non enim te pudebit,* quia con-
fusionis adolescentiae tuae oblivisceris,^ et opprobrii viduitatis tuae non
recordaberis amplius. '" 5. Quia dominabitur tui^' qui fecit te, Dominus
exercituum nomen ejus: et redemptor tuus sanctus Israel, Deus omnis
terrae vocabitur. 6. Quia ut raulierem derelictam'^ et moerentem s^nritu
vocavit te Dominus, et uxorem ab adolescentia abjectam, dixit Deus tuus.
7. Ad punctum '' in modico dereliqui te, et in miserationibus magnis
congregabo te. '^ 8. In momento indignationis abscondi faciera meam
parumper a te, et in misericordia sem])iterna misertus sura tui: dixit
redemptor tuus Dominus. 9. Sicut in diebus Noe'' istud mihi est, cui
juravi ne inducerem aquas Noe ultra supra terram: sie juravi ut non
irascar tibi,'*^ et non increpem te."' 10. Montesenim commovebuntur, et
colles contremiscent:''^ misericordia autem mea non recedet a te, et foedus
pacis meae non movebitur: dixit miserator tuus Dominus! 11. Pauper-
cula tempestate convulsa,^^ absque ulla consolatione. Ecce ego sternam
per ordinem lapides tuos,^° et fundabo tein sapphiris, 12. et ponam jas-
pidem propugnacula tua: et portas tuas in lapides sculptos,^' et omnes
terminos tuos-^ in lapides desiderabiles. 13. Universos filios tuos'^ doctos
a Domino :^^ et multitudinem pacis filiis tuis. 14. Et in justitia funda-
beris: recede procul acalumnia,^^ quia nontimebis: et apavore, quia non
appropinquabit tibi. 15. Ecce accola veniet, qui non erat mecum,-" advena
quondam tuus adjungetur tibi.-'^ 16. Ecce ego creavi fabrum sufflantem^
in igne prunas, et proferentem vas in opus suum, et ego creavi inter-
fectorem ad disperdendum. 17. Omne vas, quod fictum est contra te,
non dirigetur: et omnem linguam resistentem tibi in judicio, judicabis.''^
Haec est hereditas servorum Domini: et justitiae eorum apud me,^^' dicit
Dominus.
1) ''Tl „fro&Ipde;" n(ppäv&7]Ti. — 2) herunter jitnäitit unb im buc()jlaMid)cn Sinne bie
(^cmcinbc 3^imcI in 3?abi3lDn ju i^crtlcbcn, bie von ibrcm TsJottiicmabi l^cl•IatTcn war äo, 1. 3m
miMliffbcn ^innc aber bebeutet „bie Unfrucbtbarc" bie .HirdieGbrifti, ^eren Äi^^er nid)t burdt»
Ictblitte *-3(bfoKic 'ocn Jlbrabam, fouDern in iun;ifräulirf)er, faframeutaler 3cii^^uni-i ^iimrafcin
fcmmen Gal. 4, 27. rdnM: fai\t'-}(mbrp|tuj de VirLMiiibus: Sancta ecclesia imniacnlatu eoitu,
focunda partu, virgo et;t castitate, rualer est pn*le. Nutrit vos virgo nun corpoils lacte,
sed lacte Apostolorum. Virgo est sacrameutis et virtutibus, luater est populis. cujus foe-
cunditateni Scripturae testatur, quoniam plures filii desertas quam ejus, quae habet virum.
Nostra viruui non habet, sponsuiu habet. Habet sponsuiu san;T3 doctrina; : verbn sine
ullo flexu pudoris, quasi sponso innubit aeterno. — ^5) b. b. fd)C»ne feiner Wdxbi, bcine ::'){dnme
ixx enreitevn. — !i) „feftige teine Jeltpfßde," b. b. maefte fic feft auf eanae Taucr. — o) erjt
burd) bat^ dbriftentbum nnuD 3örac[ Srbin ber .Reiben. — 6) tie 5tdc"tc aufjerbalb 3-jiracl
»crDen sjerlaffcne Stdbtc iienannt, infofernc fic (s3ott cntfrcm^ct nnircn. — 1)0-1 Knryaxvvfiiir.
8) oTi LvFKYioxiiic. — 9) 3^r^"ic' ,5^!;? fid> fd)on in feiner 3i''SU'nf5eit, ba c^ in SlciV.^pten »i\ir iinb
burd) bie SBüftc nmnberte, Dureb iidcfcrbolte Untreue un^ ii^iferfpenüiiifeit i^ereditc ^i^orwürfe ju.
aiax<>v7)v niüvinv. Jeretu. 3, 24; 31, 19. — lOj ^öraelö i[^ittl^HMlftaü^ ivar ^ie 'ycfan;icnfd)aft
in 23aboIon, »eil fid) famale (i3i.nt oon ibm rcei^iiewenbct unb ce; obnc 3((tar, ebne 2empcl, obnc
f^jpttci^bienil gctaiJen bat. Thren. 5,3. — 11) Tj^'^j/^ »p „bcnn bein Sbefjcrr n?irb fein bcr
jcnicic, bcr bid) crfd)aifen." Xa? i|^ ^graele; Zxq% Sat' ®ott fid) feiner »icbcr annimmt unb c^
rcicfelid)Cr ale jemals fCi^ncn »ill. — 12) ohx <i'; yrvalKa KaraAtAiifdvr/v kcü u/.iyoin'xov KtK/.r/Kf-
CS i) Kvpior. oi'J' <'.ir ywaiKa ek vc6rr/rnr uf:uiaT;fif:vr/v. — 13) „auf CiUCn 2(U(^Cnblid;" ;j-pöi'ov ßiKpöv.
14) „tc^ fammle bid}," b. b. icft mac^c bid) anfebnlic^. i/.eiiau oe. — la) .^icrpn'.Mnu>? fcl.atc
^ier einer anbern 9>unftation bc^ .gicbräifd)cn, ales bcr gcnn'^bnlidicn, ivetd)e lautet HJ \p"*D
*7 r\ii1 ,Mt bie SBaiJer 5?oa'6 ift mir bae." (^ett \v\\i bamit fa^cn, n^ic cö nur (£tnc ®ünb'
ficc^ncr: $. ©c^rift. 21. 3;. III. 16
244 Der ^xop^tt ^\a\a€, 54, 9—17. 2lnm. 15—30.
flut5 gci^cbcn babc, fo fott c^ auÄ imr Sine ba^ölonifitc '^3cfani;enf(^aft gebeten I>akn. QJott
flrafte allcrting? bac tsolf S«''"*^?! in fpiätcrcr 3fit n"^* fttlimmcr, tnt>em er C£! in atlc 3BeIt jet'
jircutc; aüctl^^afür war bereite tai neue S^rael gefd^affen, unb l>ie 23erl)ei^angen, bie teni
alten gemad)t n.Hn■^e^ waren, galten jc^t fem neuen, üku tüv iJnrof ror inl Xü? miTö /wi iari. .
IG) b. b. idi will nic^t mebr iiuf fc arge ÜBeife jiirncn. Xenn in geringerem l^iaile lief; &ott
feine 3prngereditigfeit aud> felbfl an ber ilirAe beö 'S)?, i^. fortbauern. £> mt mannigfaltig finb
bie ''J)riifungeu unb .C->cimfud>ungen, womit er fie Iciutert! — 17) ^t/i)e h ('nreiÄy aoi' rä öpt/ fiem-
ryi-yaeo'dut „"uub nid)t mebr wiE id) in ber i^errolning über bid) bie 33erge oerfcijeit." LXX nehmen
audl i^. 10 in bie i^erbinbung mit. — 18 l oh^' ol .iofmi aov fieraKivr/äi/rJovrai, — 19) m-etvt/
Kul ÜKaräaraToi-nr -apsK/J/ür/^'. — ilO) 71133 „i" l^leigUinj, stibiuüi, Will ici^ beiuc Steine legen,"
wa^ nad) \!cd) unb 3kifdU fagcn will: bein 33eben foll fofUsire 5?Jofaif fein, beren 23inbcmittel
23lciglan5 [\t. Terefer bat: „auf 9tubincn lege id) beine steine." LXX eroifjaCu mn äv-öpuKa
rbv AJüov aov. .^iercH^muei gibt bier folgenbc rcutung: Carbunculus. «nV"'?: Qui paratur
Kive per ordintjm .stcrnitur, videtur mihi ignitus s-eriuo doctriiife: qui fugato errore tene-
braniiu ilkmiinat corda credentiuiu. (Isai. 6,(')). Sapphirus, qui ponitur in fundamentis,
coeli habet .simihtudinem et superioris aerit^, qui talis est, ut pos.sit Aristophanicum dicere
cum Sucrate: äepaßarü Kai TTtpiffxn-ü tuv y/.iov, i. e. scaiidü acrem Rolemque de.spicio. Sive
cum Paulo Apostolo: Nostra autem conversatio in coelis est . . (Ezech. 1. 26) Propugua-
cula urbis J^ominioas, hoc est, murorum mcienia jaspide roborantur, qui possunt omnem
altitudinem elevantem se contra scientiam Dei destrucre atque convinoere? et mendacium
subjicere Verität i. i^ergl. über bie (ibelflcine. Kxod. 24, lU; 28, 18; Tob. 13,24; A{)OC.
21, lS-21. — 21 ! eine .iV-^paüage ftatt t'aciam portas tuas ex lapidibus sculptis. Tae SPort
n'lpX i?on nip bebeutet jebod) nac^ bcnüJeucrn einen Sbclftcin i^cn flarfer(^lut^, Garfunlel.
LXX Kai räc TTv/.ai aov /Movg KpvaraA/.ov. — 22) „UUb alle bcine Siufaffung;" Kai TUV irepi-
lio/.uv aov. — 2r5) sf. ponam, faciam. — 24) 5Uif cicfe? SBcrt beliebt |ld) Sbriflu^, wenn er
Joan. ü, 45 f^>rid)t mm ben (^3ldubigen beö 9J. 5^., weldie ber i'ater mitteK^ bor '^nabe jiebt 5ur
(Jrfcnntnif;bcrffiabrbcit: Et eruntömnesdocibilesDei; cf. Jer. 31, 33. — 2'5) Ter ^nipcviitii?
ill bier figürlid) ilatt bc? JX-uturum;? gcbraud)t: „tu wirft ferne bleiben son Unterbrüdung."
u~fp;D i-'o hiViKw. — 26) ^ri1?^D DÖJ< 11.3' *)1J1 1(1 /'fifö/ »"^1" «i'^S fi* fdHiaren (wiber
bicb), es i)! nic^t son mir (angeorbnetj;" — e« wirb bef!l)alb and) nug= unb erfolglos fein, 'k'ov
Tpoaip.vroi TTpoatv'/.fcovrai noi <h' epov, Kai TxapoLKt/aovai avi . . — 27) /lÖ^ 1 /J^ inN Ul~*i!2
„wer lu-bfdiaart wiber bid), an bid) wirb er fallen." LXX Kai tKl ae Karafer^oDmi. — 28) „id)
fdnif ben -ScbmieD, ber (gegen bid)) geuer anbläst unb !li3affcn nacb feiner itunjl (gegen bid))
fd)miebet, aber id) fd)uf aucb ben 23crbcrber jum Untergang (beffelben);" löol iyij tKnau ae, oi'x
wf ;^a'/Knr ovnüv üvxipaKa^ Kai iKij>epuv aKtvog ilrapyov, f'joj (5f tKTiaä ae, ovk elg äTrt'.)?.eiav (p'dilpni.
29) *J7*tJ^")n „bU wirft fie »erurtbeilen;" Trävrar ahrolr i/m'/aeu-, Ol i)t tvoxot auv taovrai iv avT^.
30) '^)^?b „gebt ?on mir auö," b. b- bie ^ulb, bie ihtcn wieberfätjrt, 3et)t »en mir au?. koI
vfitlr eata^ii uoi iViKaan' cf. Ps. 140,8.
Caput LV.
1. Omnes sitieiites venite^ ad aquas:^ et qui non habetis argentum,
properate, emite, et comedite: venite, emite^ absque argento, et absque
ulla commutatione viiium et lac* 2. Quare a])penditis argentum non
in panibus,^ et laborem vestrum non in saturitate? Audite audientes
me, et comedite bonum, et delectabitur in crassitudine anima vestra."
3. Inclinateaurem vestram^ et venite ad me : audite, et vivet* anima vestra,
et feriam vobiscum pactum sempiternum, misericordias David fideles.^
4. Ecce testem populis dedi eum,^" ducem ac praeceptorem Gentibus.
5. Ecce gentem, quam nesciebas," vocabis: et Gentes, quae te non cogno-
verunt, ad te current propter Dominum Deum tuum, et sanctum Israel,
quia glorificavit te. 6. Quaerite Dominum,'^ dum inveniri potest: invo-
cate cum, dum prope est. 7. Derelinquat impius viam suam, et vir
Der ^rop^ft 3faia«. 55, 1—6. 2lnin. 1—12. 245
iniqims cogitationes snas, et revertatiir ad Dominum, etmiserebitur ejus,
et ad Deumnostrum: quoniam multus est ad ignoscendum. 8. Noii eiiim
cogitationes meae,''' cogitationes vestrae: neque viac vestrae, viae meae,
dicit Dominus. 9. Quia sicut exaltantur caeli a terra, sie exaltatae sunt
viae meae a viis vestris, et cogitationes meae a cogitationibus vestris.
10. Et quomodo descendit imber, et nix de caelo, et illuc ultra non
revertitur, sed inebriat terram, et infundit eam, et germinare eam facit,
et dat semen serenti, et panem comedenti: 11. Sic erit verbum nienm,'^
quod egredietur de ore meo: non revertetur ad me vacuum, sed faciet
quaecumque volui, et prosperabitur in bis, ad quae misi ilUid. 12. Quia
in laetitia egrediemini,'^ et in pace deduceraini: montes et colles canta-
bunt coram vobis laudcm, et omnia ligna regionis plaudent manu.'"
13. Pro saliunca ascendet abies,'^ et pro Urtica crescet myrtus:'* et erit
Dominus nominatus in signum aeternum,'^ quod non aufepetur.
1) Sintabuni^ \\un rs^cuuJTc aücr JOoMtbcitcn unb Sciinuniicn, bie 'Mptt bcn 2ctniiicn ^Uiic-
badn bat. rie'OcinKibuui» cr;icbt an ^"^ubcn unb .Reiben: 'Mi fpftcii fommcn unb \id\ laben an
bcr luoü'cn WaM^eit bcjs 9Ji^MTia?. (£i^ \\i bicfclbc SuUabunii, bie tlbriilu^ mit bcn ÜBcvtcn au?=
fVridU: Venite ad me üiiines. qui laboratiset oneratiestis^et euorctici:iiii vos Mattli. 11, L'S.
Si quis sitit, veniat ad me et bibat Joan. 7, ÜT. — 2) to' b^up. Xie j^Mc bcr (^^nabcn itl
aufi^ctban, e^ braudn nur fommcn unb annebmcn. Tic STsiffcr bcr tErbarmunv^cn ftrcmcn,
e? "branctn nur fdiöpfcn unb trinfcn. 3» bem, wa? ^^Ptt bier vu'rbcifu, bilben nitid'fam ba«
Gcmpicment bie 2Bcrte Sbri)li: Qui credit in me, sicut dicit scriptum, flumiiia de ventre
ejus fluent aquno vivre Joan. 7, ;J!S; cf. Deut. 18, 15; Joe! 7, liS. — 3) ü^oimaa-rt-. XaS
^cbr. SBort Tl!DJi^, bcffcn SDurjcIbcbcutunv^ „bred)en" i]!, ()ci§t bicr „mciJct, ober tbcilct cu(i 5U."
renn faufcn ebne f^clb bcif;t nid?t 5lnbcrcö, al^ bie 'JPcrtion bcftimmcn, bie man babcn >ritl. —
4) Tic \xiH\ Sr^cuiiniffc gelten für aüc Scönuniicn bcö fsjlücfcö unb SDoblftanbee, im miM^il'd)cn
Sinne für alle faframcntalifdicn '^Kiben. «huir m} n-lap- cf. Eccli. 51, ;)3; Apoc. 22, 17.
So tvar lange jeit l^crrfdjcnbcr i^raud^ in bcr d)ri|llid)en ilirc^c, bcn ^Jcugctauftcn SBcin unb
W\\ä!i aU Sinnbilb aßer ßinabcn, bie ibnen ]\i Ibcil c^cn^orbcn, ju rcid)en. — 3) DH^Nl*?!}
„für bae!, n?ae nidjt ^rob ifl," b. b. für eitlen 3;anb, für finnlpfe ß3cnüffc, für i^erebruni^ eitler
<yöecnbilber. — (>) fr ä}aOi,',r. Wnirt unb i^ctt galten für fättigenbe Spctfc im (su-gcnfaft 5U
bcn l'cdcrbiffen, bie nur bcn (^Ktumcn fituln, ebne 5u näbren. gett finnbilbet bie irabrc ^^ebrc,
bie ba bellt unb fraftigt; bcr Vccferbiffcn bcn 3vrtbum, ber bie Seele eriU>t5t, aber franf ma*t.
7) Tipoaix^'s Tolc oiaiv iifiüv. — 8) ««< L,iiceraL i'v äya&oi(;. — J)) Q^JOJ^Jin Tn"*"]DrT
„bie bleibenben Tatiib^gnaben," b. 6. bie bcm rav^ib gemalten 33erbcif;ungen bcv^ mcfilanifchen
(ynabenrcid)cei. ra iaia'sav'K) ra -(arii Act. lo, ?A\ cf. Ps. 88, 1. Tic baoibifd)cn iUn-bcifntngcn
bilben a\i bie bleibenben unb unijervinberlicbcn einen (^^egenfat3 ju bcn bcbingtcn unb »ocränbcr-
lidnm, bie f^^ott burd) 93iofc6 gegeben. Sic fiub bie fpccififcb mcffianifdicn, »efnvcgcn Sinige
bier unter Taoib bcn Wcffia? felbcr »ertlcben, nnc er benn aud) in anbcrcn Stellen Jcr. ;J0, '.»;
Ezech. 3-1-, 2;;; 37, 24; Ose. .3, 5 gcrabcju laiMb genannt wirb. Xicfer ^.JlUiMcgung ifl au*
bcr Gontert günflig, inbcm fpgleiÄ i>. 8 l^on bent groiJcn Jfi'gf" ^i*^ ^^^^^ '1^- ^f^^ "^'^'^' ^'^^' '^'i'^'
legung aller bewabrten, fcirobl jübifiten als cbritllidicn Gregcten fein anbcrcr aU bcr 9?fefila?
i|l— '10) Ter Sorer lat^ bicr Tl^nnJ '^ni^^i» VfinJ .,'* ö^il' ^'^^)>" l^^^ff »^^^^ g^il^ ibii," "vt(^
welker l'c^art man ba^ fskfagtc eber t?cm 2>otfc ^e^racl, al^ ?cm 5}?efHaü ^u nebmen bdttc.
"JlUcin ba alle anbcrn Ucbcrfepungcn ber gcniöbnlid^n Veeart folgen, unb alle jubifdicu unb
dJriilliAcn 9lu?lcger bier bcn Wcffia« an?gcfprod^en ftnbcn, fann man nid)t ba^on abgcb^en.
©^rifluo felbjl fprtd)t ü»fter, baf; er gefommen," um 3f"gniP jH gct>cn -n^r aller "Wcnfitbcit. E.iro
iu hoc natus sum, ut testimoniuui perhibeam veritati tfoau. 18, 37. l*r{üdicabitur lioc
cvangelium regni in universo orbe, in testimoniuni omnibus gentibus Matth. 24, 14. H:bc
dicit Amen, testis fidelis et veius, qui est princiinum creatura; Dei A[)oe. 3, 14. .^»ierong-
mu3 nennt Sbriftum tcstem omnium, qu;e I'ater mundo spopondit et prrestitit; 'Sluguninus«
testein divinpe ersra homines charitatis. — 1 1 ) Tic SBorte finb a\\ bie '^HMncinbe (^iottC!?
geriditct, an bie fikmeinbe bcr nntbren Gläubigen, an bie Sritling?gemcinbe bc>5 Wefilaö.
(iorncliuö a 8apibe ftebt barin eine 2tnfprad)c an ben ^^Jieffta^. ti*i7/ ä ovk^ oW^aai at, tTTiKa/J-
aovTai ae Koi Miol oi o'vk tniaTavTal as, crrl ae Kara(pev^ovTai. — 12) Slufruf an alle 5)Jen|(^Cn,
16*
246 Der ^vop^tt 3faia3. 55, 6—13. 5lnm. 12—19.
Subctt unb Reiben, bic 3fit bcr (Bnabc, ba ^iptt fo augcnf^cinlid) ju bcn 5)?citfc6en fid) krnieber-
lapt, tt?ic cg In bcr Wcnfcfcrocrbuna be^ £ot)nesi ßjctteei nefctcbcn, ifcfil ju bcnügen. S^cr 3lpojtcI
nennt biefe 3^'^ teuipus acceptabile et diem salutis II. Cor. 6, 2. ^t^btinnce; fac^t: Appro-
pinquavit roiriuin) Dei Matth. 3, 2. — Hi) b. b. meine ^^armbcv^igfcit itl unenb(id) iiröpcr,
ah ibx ^u benfcn im ^itanbe feif, ober aud) — ber '^lan meiner (Jrbarmiinci betreffe bef Srle^
funi] anvb in (\a\\] anbcrcr 2Bcifc anei;icfübrt werben, aU e? bie Wenfdien, bie 3»bcn fid) siDr»
llellcn. (£t^ ^eii^tc |ldi bcint n^irflidicn CErfd^cincn beö ^tJefna^, bvi§ nmn etUMi? «lanj 2(nberfei
erwartet bvittc. Sandte? fiebt in rcn JBorten biefce 3?erfce eine SrfldruniT bco »oorberj^cbcnben :
bic ?Äeufd^cn foflcn w\\ bcn irbifdien (^5ebanfcn ]n bcn iU^ttlid)en übcriie'ben, b. b. »oon C>3runb
aus fidi öncern. — 14) 93iit JpicronDmu^, CEin-iüue, ^at^mc, gorcriue' muf; man unter bicfcm
SBortc mn-crft bie inn-beiining (>3ottcö, bann aber baei i>erbeii;ene, Sbriftum ndmiid) unb [ein
(EiHtniielium tierftcbcn; cf. V^. 71, 0; 147, 15. — lo) b. i. au« ber (>kfaniienütaftbcr '2ünben,
bcr 2dntfb unb bcs (fleuteö; 5unädi|l aber au^ bcr (Mcfaniicnfdiaft 'i^abiilon«. Ter 'J're'pbct
fiebt nur (£inc ('i3cfaniicnfdHaft unb (£ine (Srlöfung, wie c? beim im citKutlidicn iinnc nur Sine
i^ibt. — l(j) t-iKpoTi^ati 70/f KAaroir „wer^cn mit bcn ^wcit^cn flatfAcn." Xie orientaUfd)e
i^CCJte V''Cll'oniftcirt Oiernc fic leblcfcn Tsjcfd^i^pfc. — 17) iivTl rf/c aroiiif/r nraßi/ae-ai KV-apiaanq
„llatt bc6 5tbbenfräutcei (©affcrpflanjc) wirb bic Spprc|'[c wad^fen." T^V^J bebeutet icbD(^
„rornbcdc," wie co awA) bic 2?u(iiata nimtnt. Ter Gbaibder ^^ara^^rafirt: -^tattber öiottlofcn
werben r^>otteijfürd>tiiic aufftcben, llatt bcr ^ünber 'i3ercdite. (^rcgcriue; bcr (yrofje Moral. IS,
12. crflärt: Pro saliunca ayceiidet abies, dum in Saiictorum corde pro abjectione terreticB
cogitatiunis altitudo .«upernne contem]ilationis exoritur. — 18) civt\ (Ve -ijc kovi^ijc ('ivnih'/aerai
livpaivri. (i3rc;uniuö b. Ö3r. 1. e. bcmerft: Urtica igueae omnino naturae est ; myrtus autem
temperativiB l'ertur esse virtutis. Pro Urtica igitur crescit myrtus, cum justorum mentes
a pruriirine et ardore vitiorum ad cogitationem temj)eriem tranquiUitateuique ])erveniunt,
dum jam terrena non a])])etunt, dum fiammas carnis desideriis coelestibus extinguunt. —
19) rr\'y N*S dSi;^ nikS*S DC'S n1n*S ^^•^^ »unb cg wirb bcm ^erm jum giu^me,
"T- T :'*:t-tt:
^um ewiiien rcnf^cid)cn fein, ba^ nid)t ^erftört wirb." nal ia-ai Kvpioq elg övo/ia ml ek or/fieiov
a'iwiov na'i oli; ni/tiipft. Sldw Sfubtti ®ottc5 auf Srbcu ift luöfjcr, aU bcn er fid) burd) bie
(Srli.>funi( unb •^ciliintns^ bc? men|\tlid)cn (yci'd)(cd)tci? 5>cri\tarft bat. (£i^ iil ein ewici bleibcnbeä
Xcnfmal für (SnUtc? Miubm, baf; fiet bic ^ur* ßbriftuc* (^H^beiliiUcn „Sbriftcn" "nennen unb
überall, wc immer fie fid) finbcn, bae Jcidicn be«? .Streut"? mit fidi fubrcn. Gorncliuei a l'apibe
fai^t: Sieut euim inimen et titulum gentium devictaruni assuniebant Imperatorcs in per-
petuum victoria3 troi)ha!um: vocabantur enim Partliici, A.Matici, Adiabenici, Sarmatici . .
ita pariter perenne Christi trophfeum est, quod omniuni gentium sit dominator adeo ut
omnes gentos quasi Christo subditre. Ipsura ergo Christi nomen est signum, id est
trophfeura. •C'ieron'.Mnn? nimmt fo.qar an, bap bic Veiber bcr Sclii^en auf immer mit bcm
9tamen Gbrifti unb bem ilrcu^c bcjcittnct fein werben. (£r faiit baoon: Non deficiet nee ullo
fine mutaliitur. sed de prasscnti conversatione trnnsiet in futurum. 3lnbcrc initer nebmen
an, baf; tie üDunbcn bcr b(. Warti^rcr, fie fic für Gbrifti Sbrc |ld) fd^laj^cn lief;cn, auf ewig an
t^^rcn l'cibcrn glänjcn werben. Aug. de civit. D. 22, 2U. Ambr. serm. 57,
Caput LVI.
1. Plaec dicit Dominus: Cnstodite Judicium, et facite justitiam: quia
juxta est Salus mea ut veniat, et justitia mea^ ut reveletur. 2. Beatus
vir, qui faeit hoc, et filius hominis, qui apprehendet istud:' custodiens
sabbatum,^ nepolluatillud, custodiensmanussuas nefaciatomnemalum.
3. Et non dicat filius advenae,* qui adhaeret Domino, dicens: Separatione
dividet me'' Dominus a populo suo: Et non dicat Eunuchus:^ Ecce ego
lignurn aridum.^ 4. Quia haec dicit Dominus Eunuchis: Qui custodierint
sabbata mea, et elegerint quae ego volui, et tenuerint foedus meum:
5. Dabo eis in domo mea, et in muris meis locum, etnomen^ melius a
filiis et filiabus:^ nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit. 6. Et
filios advenae, qui adhaerent Domino, ut colant eum, et diligant nomen
ejus, ut sint ei in servos: omnem custodientem sabbatum ne polluat illud,
et tenentem foedus meum: 7. Adducam eos in montem sanctum meum,
Der ^rop^et ^^aiai. 56, 1—12. 2Inm. 1—18. 247
et lactificabo eos in domo orationis meae: holocausta eorum, et victimae
eorum placebunt mihi super altari meo: quia domus mea doraus orati-
onis voeabitur cundis popiüis.'" 8. Ait Dominus Deus, qui congregat
dispersos Israel: Adliuc congregabo ad eum congrcgatos ejus. " 9. Onines
bestiae agri venite'- ad devorandum, universae bestiae saltus. 10. Specu-
latores ejus'^ oaeci omnes, ncscierunt universi: canes muti'* non valentes
latrare, videntes vana, dormientes, et amantes somnia.'^ 11. Et canea
impudentissimi"' nescierunt saturitatem: ipsi pastores'" ignoraverunt in-
telligentiam: omnes in viara suam declinaverunt, unusquisque ad avari-
tiam suam a summo usque ad novissimum. 12. Vunite, sumamus
vinum,'^ et impleamur ebrietate: et erit sicut hodie, sie et cras, et multo
amplius.
1) ^. {). meine ^ulb. ®ott crnnci^ aber feine .^utb sprbilbfi* in bcr Sdi.M'u,nfl ait^ ber l^ahv)-
Icnifitcn (ikfaniu^nfttaft, ijpüfpmmcn in rer (Srlcfunii an? tcr (^'H-faniiienütaft bev 2unfc Mirc^
Üibriiui?. — iJi^rer fcft an fer '^nn-i^ttiiifeit batr, fie ni*t blojj in cin^'lncn .'OvViiMunjicn effcn-
bart. — ^5) Ter iTropbet felU bicr fic ;Mn-,c '^icrettti^feit in i^ie -öaltunii fc6 cirabbar"? unf in
bic (Sntbaltnnvi ^om impfen.' t£r iVbeint ben 0''ibalt bcr m^ei (SJci'c{3Cötafcln, f. b. ali( ^;j}fli*tcn
gcijcn (iJott uiib fcn üiäcbftcn in einem furjcn 3Uic>trucf faiJen ]u nniUcn. — 'i) 12^"p „■^c^n
bcr grcmbc," b. b. 3(ueUinDcr, bcr ^cibc, bcr burcb ^(nnabme be? (sHaubcn? "Profeltn iican^rben.
6 ä/./.o-}n-^r. — 5) Tic 5-Vpfc listen fonnten, wenn ile ancb bereits in bie 'skmcincc i^nMtc? auf-
genommen n>aren, rccb immer ^ireifcln, cb |le fem .öcrrn \o aniU'nebm feien, a(? jene, u^clcbc
icibli* ';on 5(brabam abfiamnitcn. oter fonnten befiuitten, tcx i-^err möcbtc fic Iciittcr, aU bie
Äinber Slbrabame ane feiner ("uatc fallen lauen. Tiefen Junnfcl, biefe i^nrcbt nimmt ibnen
ber 'iPrppbct, ba er ibnen bie eintreienbc ''«MiafcnH'it ^ox '^UuKn bcilt, it»o !ein Unterfitieb ber^lb-
jtammunii mebr iieltcn anrf. — G] Tic i'erfdnuttcnen hnnUcn nacb Deut. 2o.l, felbft irenn fie
bcn (^Hauben annabmcn, bedi nidu (sMieber ber (^k-mcinbe f^iottee n^erbcn. ^o aber fo(I e? jec^t,
ba bcr 'Wefnaö alle 2*eibcivanp nicberreif:t, nidn mebr fein. — T) Ta bei ben C(?racliten bie
gortrflan',unii alö befcnbcrer ^eiicn sVilt, io erfdnen bie in-rfd^nittcnbeit wie aIu* xuvc Unfegcn.
8) DC*1 "l* »Jbeil unb ^JJcrme;"' r6-ov övofiaarm. — 9) „einen 'iJtamcn (:>iubmj, ber befftr i|l,
aU 3i.^bne unb ilntter." Xer ^.'»rcpbct fpridU bier flar unb unumirunben ben frccififdicn
Gbarafter unb J^lm-ju;^ bee; ^i. 5?. am. 'DJi'an foUtc iilauben, f*on in ben nadjftcn WiMiben trete
bicfcr i}?. •}?. an bie Stelle bco alten, unb ^od) ftanben nod> ^^uibrbunDcrte ba^iinfdien. .^^icrcns-
mu?, (Svrillu?, ^Imbrcfiu?, ^Inciuftinu-? u. "?(. finben in biefcn iBorten (bcm m'.^ftifd^cn <cinne
nad)) bici^crbeifnuui anjtcbeutet, wckte (ibriftue bcnen madu, qui se i]).soseastraveruiit propter
regnum coelorum Matth. 19, 12. ''Miin erinnere fid\ wclcl^' einen iiri.M'!cren ."Ihibm bie iMclcn
5Bcfenncr unb ^uuii^frauen, bie um (Ibrifti linüen bie .Ueufdibeit bciiMbrten, crlaUiUni, alö bie
riclcn ???änner unb grauen, bte in ben (^n-fdUcdUörcv-iiilern bt? 5(. i\ als gamilienbäuiner auf«
<^C5eid^net ilnb. — 10) b. b. es wirb ein i^etbauö fein für alle i'blfcr. Tic .HirdK bCi^ "??. 23. ifl
bie itird^c, ju weldicr einjuijebcn 5111c berufen finb. — II) '^ladä bcm .g>cbr. foU es bcif'cn: ad
congregatos, V^-lpJ^ ,Ä^ i^itt (ni^<^ anbcrc) 3U ibm, ju ben fd)on ©cfammcitcn, fammdn."
"" ' T T I : ■ ':
<Bo Übcrfe^en aud^ 5111icli, ?Cd) unb jRcifi^l U. 51. on mrä^u k-' avröv awayuyi/v. — \'l) ßnt»
Weber bci^innt bier ein jian', neuer, '^^m X^i^x'uyw unabbängii^cr 5lbfd)nitt, ober bcr tProvbet ficbt
in ''I'cittc' bes frcubiaen "'VicilditeS', bas ibm u' Jbeil llcnn■'r^cn, ein neues traurii^es ß)ciicbt, wie
tinc fd^war',e iDolfe fid^ entfalten. (£r ficbt bie Uncanfbarfeit ber i^übrcr unb ber '^v:fitbrtcn
feines i'olfcs, bie bcrrfd^cnbc '*'ileid>iiülti;Ueit, .^:abfudn, scd^weii^erei, Uni^erecbtii^cit, '^uMufam-
feit, •Jlbjibttcrci unb fdnlbert fie in buftern jvarben, worauf es ibm alsbalb wieber ;>C;lbi>nt wirb,
ß3ottco (frbarmuncicn ^u flauen. Tiefe neue iLniffavunui fct^t fidi fort bis 57, l*L Unter ben
Jbicrcn, bie er fcmmen bcif't, »-•■erfrebt man bie feinblieben'iHUfcr, bie Wott bcftimmt bat, JKad^c
an feinem treulofen 2'olfe \\\ nebmcn; et". Jerem. 12, 9; p]z. 34, 5. — 13) Xic^ finb bieVebrcr,
^rieftcr, i^orc^efc^ten, falfcbcn 'J'ropbctcn; f. 28, 7. «''»^-f ö-< iKrs-'v(b'/-uvTai zrivTer. — 11) b. b.
welche baö 9?abcn bcr 2Bi31fe ni*t mclbcn, bie rsu^fabren nidM aufbeden. — 1'5) D'I,3^"*5»*^^C
„bie lieber fditafcn." LXX (jn/.ovv-fx waräiai. — 16) t^'Ö^"'?^^ --ilin'isV" — 17) Ht^IlJ
Wy'l „unb fic, bie ba -Wirten finb . ." Xie LXX übcrijcbcn bi" biefcs 2Bort, oiIci*Hnc i\ 10
bas ©ort „©dd)tcr." — 18) fcblt bei ben LXX, wobi au« bcm eben anflCi}cbcncn '^runbe.
248 t)er gjrop^ct Dfaiaö. 57, 1—2. 5lnm. 1—5.
Caput LVII.
1 . Justns ]')erit,' et non est qni recogitet in cordo suo: et viri misericordiae
colliguntur,- quia non est qui intelligat,^ a facie enim malitiae eollectns
estjustus. 2. Veiiiat pax,^ requiescat^ in cubili suo qui ambulavit in
«lirectione sua. 3. Vos autem accedite Luc filii auguratricis:'^ semen
adulteri, et fornicariae. 4. Super quem lusistis?" super quem dilatastis
OS, et ejecistis linguam? numquid non vos filii scelesti, semen mendax?^
5. qui consolamini in diis^ subter omne lignum frondosum, immolantes
}>arvulos in torrentibus, subter eminentes petras?'" G. In paitibus
torrentis" pars tua, haec est sors tua: et ipsis effudisti libamen, obtulisti
sacrificium; numquid super bis non indignabor? 7. Super montem
excelsum'- et sublimem posuisti cubile tuum, et illucascendisti ut immo-
lares hostias. 8. Et post ostium, et retro postem'^ posuisti memoriale
tuum:'^ quia juxta me discooperuisti/^ et suscepisti adulterum: dilatasti
cubile tuum,'" et pepigisti cum eis foedus:^" dilexisti Stratum eorum manu
aperta. '** 9. Etornasti te regi unguento,^^ et multiplieasti pigmenta tua.^
Misisti legatos tuos }»roeul,'' et humiliata es usque ad inferos.^^ 10. In
multitudine viae tuae laborasti: non dixisti: Quiescam:-'^ vitam manus
tuae invenisti,^ propterea non rogasti.^' 11. Pro quo solicita timuisti,^
quia mentita es,^ et mei non es recordata, neque cogitasti in corde tuo?
quia ego tacens, es quasi non videns,-® et mei oblita es. 12. Ego annun-
tiabo justitiam tuam,-" et opera tua non proderunt tibi.^^ 13. Cum
clamaveris, liberent te congregati tui,^' et omnes eos auferet ventus,^
tollet aura: Qui autem fiduciam habet mei, hereditabit terram, et possi de-
bil montem sanctum meum. 14. Et dicam:-^^ Viam facite,^^ praebete iter,
dcclinate de semita,^^ auferte offendicula de via populi mei. 15. Quia
haec dicit Excelsus, et sublimis^*^ habitans aeternitatem:^^ et sanctum
]iomen ejus^''* in excelso et in sancto habitans,"^ et cum contrito et humili
spiritu:^** ut vivificet s|)iritum humilium, et vivificet cor contritorum.'*^
IH. Non enim in .sempiterimm litigabo, neque usipie ad finem irascar:
(piia Spiritus a facie mea ingredietur,'*- et flatus ego faciam." 17. Propter
iniquitatem avaritiae ejus^Mratus sum,^^ et percussi eum: abscondi a te
l'aciem meam, et indignatus sum:^*^ et abiit^'^ vagus in via cordis sui.
IS. Vias ejus vidi, et sanavi eum,^^ et reduxi eum,^^ et reddidi consola-
tiones™ ipsi, et lugentibus ejus."'' 19. Creavi fructum labiorum pacem,^^
pacem ei, qui longo est, et qui prope, dixit Dominus, et sana^'i eum.
•JO. li]]pii autem quasi mare fervens,'^ quod quiescere non potest, et
redundant fluetus ejus in conculeationem^^ et lutum, 21. Non est pax
inipiis,'^' dicit Dominus Dcus.
1 ) ©6 Ift ^anut rvoH jcbcr fijcrccfttc, aber im nti^fltfitcn Sinne narf) bcr ?}?einunc? bcr 61.
'■l^iter rniftinitei,S'.>^?rianu?,(£'.M-t(Iu6 unb .^^icriMiinnvie;, fiMviciMmlbcoforct, ^jTocopiuei/.e^anmo,
•Ciiiic m\\> V'.Maiui? — rcr Wcffiae, alc bcr 'sUM-cdnc ^u ocrllcbcu. Tic viri mis^erieordiae ftnb
i\v\n bic ■ilvi'iui unb ibrc ^?facln'oliicr, ütcrl^aupt bic 3cii)Kn bc? eincremten. Tic LXX nennen
fie ä;TV;ff tSiMiint. — 2) sc. ad patres; aipovmi. — S) p^!? p?^3 .<ot)nc ba9 c? 3c"t<nib ein*
t:ebt, baf! ber ('»Vvcriuc [Mnn:*eii,nfi'i^"^i"i-'n »^irb t?or bem (Einbriutc bc^^ Uniilücfi^." — Tic Un»
t^lviubiiVni unb ('»kntlofen fc^ci^ cj; nietit ein, baf; ber lob ber (vkrccf)tcn ijcrbäniit ifirb, bamit
bic 3ta*c cinbrcd^cn fi.'inne ; IV. Heg. '22. 20: Sap. 4, 1. — /j) Ql^tJ^ XlD* </fr (i'«»' (^crcc^te)
T T
fpnnnt 5uni trieben" — vequioscet inpaco; tami h üfn/vQ -i, ra^ii av7i,v. — ^) 'inii^ /,fte
U'crfcn ru(;cn i)! ii^ren 9{n^clagcrn (in bcr Öruft), bic ba^ctvanbclt in9lcf^t|'djvtjfcn^cit-,"'^i(/jraj
Der 5)ropVt 3fala.^. 57, 2—10, 3lnm. 5—25. 249
t\- 7or /vf-OTc. — 6) nJ^J/*'*J3' ^'''"' nvn^iot. D« ^ut'ni »vcrbcn 2ö6nc bcr Sabrfaiicrlix
(t»cr 3'iiit'frtn) iiciuiniU, weil fie firfi in ibrcu ^;)Jötbcn, Jwnfcin unb Unfällen nidu an ''<3ott,
fl^n^crn an ttic (sUMu-n nnt ibr Crafcl, an Jaubcrcr un^ Jlsahrfavicv wendeten. Ter ^jpropbct
bat bicr bic ^t-'it ii» "Jüuie, bie nntcr Wanüffc? eintraf IT. Chron. :','■'>, H. — 7) ti^ r/iv. hrvpf-
(l>//(7i!7: : „mit wnn treibet ibr eueren c^pottY" Tor 'iVropbet will fa.aen, 'Jlllciü, wa? bie Cuifen
iln^efe^Iid)e>< tbun, fei niitt;? "Jlnberei^, al? lauter 5pott iie.aen bcii xHüerboil}|len. — 8) J7")r
"injj^' „^ü^cnbrut," nad) Xcrcfcr u. 51. „(5rudU bcr Untreue." aKtp/miivo/inv. — 9) ol tzuixiku/'-
t.rrrff fMSu/a . . . Wan oeriilcidic, iua? über bie C^h-euclbin.n' unter 'üDianaiJe? in IT. Chnm. ?,?,
flcfartt wirf, wie aud) Jer. 2, 20; Ez. IG, 21. tai SBortQ^.pnj leiten i>atabluc! unt' 5.\ij;»
iiinu? nicbt tjon □HJ „tröilen," fonbcrn t>cn D^t^n „entbrennen" ber: „bie ibr entbrennt für fcic
Winter."— 10) D*J^*'7p^7 *Öj^P nnn „unter j^clfenflüften;" üvafüaov 7<;>v ->-:tj,üv. ric
ai>erfc ber iH>*jbeit un^ ^er Vüi^c fiieben fa? t'x&it unb fucbcn bie Sd^auer bcr "iJaebt unb bcji
TunfcKv — BD bilfet bicr Den (sicj^enfalj ju partes Douiini, 5unt -rr^eiliiitbuni in jfi'iifalem.
Ter 'iPropbet will bie IbiM-iAtcn aufniertfam ntaduMi auf Den friiaucrlidu-n 'OtbilanD ^ipifeben ber
J'HMTlid^'eit rcö Icinpelc> uuD fcn fobauerlioben .Hlüftcu Der '•Wolodubaler, JjXX fcblt. — 12) inm
ben 'Wolocbtbalern wciiDct fiA Der •;].'«ropbct ju Den ^.l^aaleboben, weld)e (£5ed)iaci *,erftört batte,
Wanaffec; uncDcr berftedte lY . Kog. 21,;;. — UJ) aal i-iau 7i:,r nrai^iiüv Tf/r Hiimr. —
111) „Tein rent^eidicn," worunter .^Meronnnnii' unD Die altern "Jluclciicr „Da-? iMlD bcr .'oaW'
got'ien/' (^h'otiuö aber unb inebrere anbcrc '^luelciu'r, aud) VoA nuD :'>{eifdil Die cik'fei^copbinafterien
ijcrilcben, wehte '^>ott Vvnt. C, 4-21 verorbnetbat. Ter ';Vvopbct madu bicr nad) X'lnficbt Der
i.'ct?tcrcn feinem 'i'olfe Den inn-wurf, Daf; e? Die '"liefetAcefprüdic binter Die Ibüre fel3t, an|]att fie
üuf bie Ibuvc \n beften. '.Ilüein wenn man bcDcntt, Daf; beiDc Seiten ber Ibürcn i'orberfeiten
feien, Die eine für Die (StniiebeuDcn, Die anDcre für bie '^(ui^i^ebenben, fo möditc wolil Die erftere
3(u-:^le;iunii Die riduiiierc fein. Tas abyuntifdie in^lf bc;^niivitc fidi nidU, Die fi^ötien auf •*^i^Kn
uuD in Ibalcrn ut oercbren; c? beftete ibre i^ilDer aud) auf Die 2l)üren, um ibrcm Scbuhc t£in-
unb '^luv^iianvi ]\i empfcblen. — lo) 'Syj^T r^^^ ^ri^ftD 'D „bcnn t>on mir (wct'iiiie^cnb) cnf
blcf;teft bn Did)/' b. b. bu wcnDetcft Did) von mir, o (^sjcmeinDc, unD nabmft Dir einen anbern We»
mabl. CiHut wirft Der (^U'meiuDe 0^^i"»iel mit Diefcn il>orten !^)öt3enDienft oor. (."u-, in iäv ii-'
fiinr arroTTfir. 77/n6v TL r^f/r: IV. Reg. 21. 4; Jer. o2, ;i4: Kz. 8. 15. — M») iOenn man fitt
bie 3lbgötteroi alei (£ bcbrU'.t vnn-ftellt, "fo ift ber 'iJlltar oac* ^^ett, ba? :')h(bclas^er. renfelbcn er-
weitcrü beif;t fomit, Den (sUuuMiDienü redit fd)amlp? betreiben. Wan lieft nainentlict) ihmi ^td^a^,
baf; er an Stelle De-? viefeiilicbeu i^ranDopferaltarei< einen ßrüMlcrcn Slltar natt Dem inn-bilbc
beffen, ben er im ("»'öiu-ntcmpcl ju Xama-ölu-ö lUM'eben, babe fe^eu laffcn IV. lieg. IG, 10-1.')
Tic LXX übcrjuben b'cfe ÜDortc. — 17) DIltD n^-iT^^IT) „bcbinji)! bir von ibnen einen
%hw" — c\kid) ben .»:urcn namlieb. LXX feblt. — !8) il'tn T D!D.DD'^ nÜIlK „^^^
liebrt ibr 'octt, wi^ \^n ibre -f^auD nur fiebtl," b. b. du ^^crftebft bid) ßleid) 5ur ^tbiil'^ttcrci, \vc nur
ber ;ieri"^lftc "Jlnlaf) fid) barbietet, vyl-z/anr roir KmnMtvnv<: iie-ü aov. — 19 Tl'T'-tD^ nji*ri1
pi!l*!3 "Unb bu viebft 5um .Höniiii mit Cc(." Unter !s\h\\<s (?J?eIecf)) t|l ^ier offenbar Der "IV'olo*
JU oenleben. Arnos 5, 2(). TjXX fcblt. — 20) '.«J i^'/J/t^wa^ -?/v TTopvelav anv /uf (lirür. Kdl
TTu'/.'/oh: tTToir/fTiir rohe fiaKjuiv ci~u aov. Ccl uuD 3albc bcDcntctbic rcidiüdunt c^K'frbcnfc uud Tofer,
mit Denen ^örael Den (^Jb^cn bulDii^tc. — 21) D. i. um au?lauDifd)en ivUM^cn ^u bulDij^n
Ez. 2:!. IG. — :^2) Die Du oorbcr über alle iUMfer crbabcn ftauDcft Durcb Die "iH-rebrunii De?
(f inen (>)otte?, fanfert nun tief bi;? m Die .Obllc Durcb 'Jlb|U''ttcrci. ^Wcbr («ruuD nuntte Die '5tu?--
leiiuuj^ bcr neueren (£vc;^ctcn für fid) babcn, al-? Deren i'ertreter Terefer faiit: „Tai*. .*öuuibftci;ien
in? iODtcnreid) fann ^war nadi bem ':|\iralleli?mue unb naii) Arnos '.». L' überbaupt eine .arofic
©ntfernuitii bcu'''d)nen. .ijicr fonnte man e? aber i^on 'JoDfenbefd^wi'iruniien unD i^i^m r'icnftc
unrcTtrDifd^cr '^iotter pcrftcbcu. "Wanaffco batte 2l"abrfa.acr unD JoDte"nbefd)n'örer im röniiV
lidH'u Sl'Idc" IX. ]'eg. 21. G. — H^i) nni'ooum hicrxim'na. ^'}\\d)U ift iu Der ibat merfwürDi;ier
in Der '.i3efcbicbte Der 'Jlbviötterei, alei Der (vifcv uuD Daei Streben, Die fi)ottbeiten fowobl ale Die
Strien ibre-? Sultu^ \\\ mcbren. '^'^law umc-? jcDcr Cuclle, iebcm 'Baume, jcDcr 'iMumc, ja wa?
faac idv jeber Jui^enD, jcDcm Vaftcr eine eijiene '"iottbcit V-i. — 2'it) D. b. du finDcil nocb i^e-^
friiDij^uUi^ bei bem fi5e;^enilanDe Deiner i^erebruniii. (£e ift Dir wobl ju ^^Jutbc bei Den ''>)bt';en-
Ojjfrrn unD (^yöl^cnfcflen. hn t^rimSar -alra. (',1.(1 roi'Tu iii' Kurnhi/iii/c /lov. — 2'>i rV^H ^^
„fcannn bt)l Du nidit erfd^öpft," b. b. bu fpürü feine ?(Otb, bid) jum wabren (^)ott ]u wenDen. —
250 Der 5)rop^ct Sfataö. 59, 11—21. Stnm. 26—55.
26"* Xicfe 5E>crte finb fttcr im ^räi\nantcn iSinne itnb al6 Ironie ju ncbmen: „2Bag ^at bid^
bcnn in Äümmcrni§ unb gurtet gcfc^tV SCJein (2d)n?eigcn, meine 5?ad)rtd)t?" — 27) b. b. ba§
bu mir bie 3:rcue brac^efl. Kai e^ehco fiE. — 28) ^cS ^r\^^ dSi;^0*1 HtTHa ^^X nSh
'NTil „'^'i*t wahr, ic^ fc^roieg unb jwar lange, barum fitrd)tc|l t>u mid) nicf)t." 23ei bcm
J^ricfcn unb 2Bol)I|tanb bcö 2anbc6 wäbrcnb bcr letzten 3icgicrung^jatre bcei Gjcdiiag unb bcr
crilen bc^ ^^uinaffei? ycrgaf; ^«^rael feines; Wcttce unt fanb in bem SuUu6 feinem (yottes, ber
ikrfcugnung forbcrte, nicfct taejenigc, n>aö ibm bcr SuUuö bcr öjötun bot, i^cfricbigung aflcr
<5}elüftc. Kfii i:-}(l> GE iduv Trafwpc), Kdi qi£ oi-K i:<i>uß>/{^7/c. — 29) ^cbr. „3cfi Mnli crjälUcn bcinc
(^Jcrcittigfeit unb tcine S>erfc, xiw \it mcrDcn bir Ofiittt^ bcifcn." Thm bvaudjt tiefe SBorte
niAt, nne .ipiercnomu? nntl, ircuifit ]n ncbmcn ; benn beine (s)ercd)tigfett bcif't bier nicbte; 2(nbercs,
üli bie „(i)erccfltigfeit, btC bu \\\ haben glaultft." — f^O) Kai rä Kanä aov n ovu ixpt'Arjaei ce. 2J?ait
fönnte bier bae bebr. Tt^C^^P aucl) mit „^?3iac^ater!e" überfe^en: „5lflc beine 'iJilfaAwerfe (beine
<l}ct"'C»t'i'bcr) werben bir 9Jiitto belfen," b. b. werten bie bereinbrec&enben Strafgerichte nic^t
©on't)ir abwenben. Saö 'Dfacbfolgente fniipft ftc^ febr natiirlic^ an. — 31) Tt^yiiSp „beine
Raufen," b. ^, bie .fiaufen ber «IJö^cnbilber mögen bid) bann befreien, wenn bu in bcr (>3efangcn=
fd^aft ^u flagen beginnft. k^ilf-ax^uaäv ae h rg ■&/.ii'ei aov. 9};an muf' fidi ba erinnern, roas
fd)on 'D?{pfc5 jjeraue^gefagt bat: Ubi sunt dii eorum, in quibus habebant fiduciam? sursrant et
opitulentur vobis rkait? o2, oT. — 3i2) 5Bic bie v^toppcin ijom Icifctlen iBtuDe ergriffen, fort-
getragen unb jerilrcut werten, io werten bcinc '>3ö&en im erftcn Sluebru^c beö i^turme? eine
Uieute bee; tvcinbce; werben unb in bie 3erftreuung geben. — 33) b. b. ali^tann, wenn namlic^
meine treuen Sln^anger bas? \!anb wieter bcfil^en unb bcn bl. 53erg ^2ion wieber einnehmen
werben, bann werbe ii^ fagen . . . kuI tpoim. 34) TllTl^ö I^D'1 7D ,A'^^(i, ebnet, machet
2?al)n;" Ka-&ap!aaTc äiro nfjoaunöv a'vTov öchig. — 33) fintct |ldi Wcb_cr im .gicbr. uod) LXX.
86) ö vxjnaroc iv ii>rfA.air. — 37) „bcr cwig S^broncutc." Xer ^orer übcrfcßt „3{icfe ber
(£wig!cit." — 38) äyioQ kv äylotg, övojua avTcX — 39) ^cbr. „idi wobnc im boben Jpeiligtbum ;"
vtIugtoc kv üyioii (ivawavo/uevoc. — - 40) neu uAiyoil'hxoiC 6i6ohi /laKpoSvfiiav. ^U (^Ott bcrübrcn
jtd) bie jwei (Srtreme: Tic bödiftc.^3immcl?böbe unb bie ticfile 23erabgrünbung tc^ jerfdUagenen
"rtcnütenbcr'^cn^. Ter ^^ropbet tönet (ner leife an, roa^ im (Ssangclium laut unb allgemein
OerftintCt wirb. — 41) LXX furj: kuI ßiSohg i^uyv rolg cw-sTpi/iifievocg Tijv Kapölav. • —
-512) f]1D)^^ *^Ö^D mi"^3 „benn v>or meinem Slngefidite fc^winbet ber ®eijl,"b. b. wenn icb
immer jürnen würtc, müfUe ycrfdimaditcn bct r^cift. — 43) bürfte nad) bcm ^cbr. ^cifjcn:
flatus, qiios otro f'eci „unt bie Seelen, bie id) gcmadit babc," fie müfUcn i^erfd)madnen. nal
TTViVjv izncruv k') c) i-n'irjaa. Xcrcfcr atoptirtc bic (Srflvirung tcx^ Gbaltiicr»?, tic aud) bie be^
.6icroni^muei, CEi^ifluei, 3(uguftinu? unt 'Ibcoboret ift: „'^lui^gcbcn fofl ein Vcbcn-?geift r*on mir,
fcer ic^ bcn Sltbcm fdjaffe.""— 44) 1_^1>**} p^^ „um bci^ \!a|tcre feiner rs)cwiunntd}t wiüen."
ÜTcrcfer „wegen bcr ge'ociuftcn (2d)ulb." ^icrourmu? »crj^ebt barunter „bie 5Bcgicrbe ju fünbigen"
übcrbaupt. öt' äfiapTiav. — 4<5) i^p<hxi' " kAvTryan avTov. (£g ift öom 23elfc Ss^acl bie diiie.
46) Kai klvm/x^Ti. — 47) '2'2'i^ tlV''^ „bcuu ce wanbcitc abtrünnig auf bem SBcge feiner ß)c=
\Vi^t\" Kai kTTopev^V orvyvoq kv Tal<: ööoii avTov. -- 48) inj^>i3l!St'l „«"^ i^ l^iß CJi bcilcn."
49) inn^J^T /»unb idl Wid Cj fübrcn." koI nnpeKdAeaa avrüv. — 30) Kai kßuKa ahrüi wapaKATjctiv
ä'AT/x^iv/'/v. — 31) LXX fcbtt. -- 32) „idi fdiaffc ibm bcr Sip'pcn i'^rudU," b* b. iä) gebe -i^m
2lnlaf5, ju fingen unb midi ^u i^crbcrrlidHnt; llebr. ];;. 15. LXX baben blop; fipyr^yv f«-'
t'iiii'jnj, unb »ycrbinbcn bicfcn Sat3 mit bem ijorbergcbenbcn. — 33) i<?v(hjriaß/'/anvTai. —
34) wört(id) nad) bcm .ipebr. „unt tcffcn 's)ewviffcr treiben ^dilamm unb Äotb mit fid) fort."
LXX feblt. — 33) ^'«'pf'»'- J^rcute i|l nur ta, \i^c triebe ift, unb griebe nur ba, w» 2ugenb
itl, unb 3:ugenb nur M, wo ®iaubc i|V, f. 48, 22.
Caput LVIII.
1. Clama, ne cesses/ quasi tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo
meo.scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum. 2. Me etenim de die
in diem quaerunt, et scire vias meas volunt: quasi gens, quae justitiam
I)er ^rop^ct 3faia3._58, 1— i. 2lnm. 1—6. 251
fecerit, et Judicium Dei sui non dcrcliquerit: roofant me judiciajustitiae:
appropinquare Deo volunt. 3. Quarc jcjunavimus, et noii aspexisti:
luiniiliavimus animas nostras, et neseisti? Eece in die jejunii vestri in-
veuitur- voluiitas vestra, et omnes debitores vestros repetitis.^ 4. Eece
ad lites et contentiones jejunatis/ et percutitis pugno impie.'^ Nolite
jejunare^ sicut usque ad hanc diem, ut audiatur inexcelso clamor vester.
o. Xumquid tale est jejunium, quod elegi, per diem aftiigere hominein
animam suam? nuiiKjuid contorquere quasi circulum^ caj)ut suum, et
saccum et cinerem sternere? numquid istud vocabis jejuniuin, et diem
acceptabilcm Domino?^ 6. Nonne hoc est raagis jejunium, quod elegi?
dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes,^ dimitte
eos, qui confracti sunt, liberos/" et omne onus dirumpe. " 7. Frange
esurienti panem tuum, et egenos, vagosque induc in domum tuam: cum
videris nudum, operi eum, et carnem tuam ne despexeris. '" 8. Tunc
erumpet quasi niane'^ lumen tuum,'^ et sanitas tua^^ citius'^ orietur, et
anteibit faciem tuam justitia tua/" et gloria Domini colliget te. ^^ 9. Tunc
invocabis, et Dominus exaudiet: clamabis, et dicet: Eece adsum; si abs-
tuleris de medio tui-catenam,'^ et desieris extendere digitum,^" et loqui
quod non prodest.-' 10. Cum effuderis esurienti animam tuam," et
animam afflictam repleveris, orietur in tenebris lux tua, et tenebrae tuae
erunt sicut meridies.'^ 11. Et requiem tibi dabit"'' Dominus semper, et
iraplebitsplendoribus^ animam tuam, et ossa tua liberabit,-® et eris quasi
hortus irriguus,^'' et sicut fonsaquarum, cujus non deficient aquae. 12. Et
aedificabuntur in te deserta saeculorum:*^ fundamenta generationis^^ et
generationis suscitabis: et vocaberis aedificator sepium,^ avertens semi-
tas in quietem."' 13. Si averteris a sabbato pedem tuum, facere volun-
tatem tuam in die sancto meo, et vocaveris sabbatum delicatum,^- et
sanctum Domini gloriosum, et glorificaveris eum^^ dum non facis via.s
tuas,^'' et non invenitur voluntas tua, ut loquaris sermonem:^ 14. Tunc
delectaberis super Domino,^*^ et sustollam te super altitudines terrae,^ et
cibabo te^ hereditate Jacob patris tui; os enim Domini locutum est.
ionj 5U (i)n^n^c. Tic (Einlcituuj] 511 Mcfcm 'ülbütiutt bil^ct ftc iNcrfüntuimu^ rcr
uiUKH, unter welchen ta-? •C'cil vom .i^errn erwartet unf enipmnvicn wcrreu miif;. ^?.\\'brerc,
'rneliuj a ^apite, Xerefer, 3(Uii.Mi, baltcn ^afur, ttc 2trar>rc^ti^t, ^ie bier t'er 'JVprbit
lAcn
bau
IBeftn.aui .
wie (£ornc __, ,.., ,_ , ,r----o- .j-.-.-..
bcginne, fei auf rie ^ufcn in ter bab>,>lonifd;cn f^Vfancicnfcbaft ',u belieben, weil bie be:?
5^ropbeten 3>i*«.inae; 7, 2-9 fciMile 'JlebnliclAfcit bamit babc unf naincntlicb Jacbariae ücb ai:f
ba? berufe, wa? bic viltereu ^Vro)>betcn, atfo aucb ^üivio, bem i^clfe fct)on oorgcwcrfen. ^nbeiJen
ift bcr ^nbalt t>pn ber 3lrt, baf; er wcbl für jebe ^t\t ^af;t, unb namentlicb für bie Jeit, in
weldicr ^u'aia? lebte, wo ''Wandle nur i^ar ju »icl auf duperc iKelij^ionc-übuniien hielten un^
bamit ba-ö iLn-fen ber i'oütommenbeit errcidu 5U baben erlaubten. — :2) tipiaKert-. — S) -feebv.
„i(u bränijet eure Bcbulbner." Xa« ©ort repetcre fao;t ju wenic; fiir Tt^Jjri- ^^1*-' ^li''"
forberu ber 5d)u(bncr ift nod) fein i'crbrcdHn, wobt aber ba^ Xrcintien armer unf ju bcjableii
unfvibii^er Sdnilbner, wie c? bicr ber ^yropbct im ^hu-^e bat. kuI -ih-rar mix i-,.xetfümr v^ti..-.
■i—ovraoiTf „unb ibr quälet alle eure Unteri^cbenen." '?3(an lieft IL Ksdr. 5. 5. baf; bic 5d^ul£>ncr
von ben 3ieid>cn oft \c bebräuvit würben] baf; fie felbft ibre icbbne unb IbAter ak^ Veibeiiienc
binv^eben muf;ten, wenn fte nidn be^iblen tonnten. 5o weit nuntte ei^ s'or bem (iiil tod) nccb
nid>t suetommen fein. — 4) Xa bie 3uben an g^'ifttaiicn nur weniii ober ;^ar ni*t arbeiteten
unb 5um (üften erft am 3lbenbe ' " ""- •■ '■ '^•■■- ^ ■'•-- '^-"^-' •■••- ~*--*;-
feiten bei (sjerid>t abjutbun. -
ri'TTTCTt ~vy/ml( TaTrtivuv. — 61 ,,.»»v»v. ..., >..p >...» _ v , <7 - - ^.
»erbe, fO faftct niC^t [O, wie bieder." 'ivari fioi vi/art-iert wf ai/ni-pov, ÖKova&f/vai tv npavyi) t,,^
ra bie 3uben an Jvafttaiicn nur weniii ober ;^ar ni*t arbeiteten
giUvicn, fo wäblten fte biefc ilaiK, »m ibre ^anbel unb StreitijV-
— 5) .6ebr. „unb um \\\ fd^aiion mit uns^creAter J^-auft;" «a.
) „wollet ibr, tat' eure Stimme "(euer Webet) tu ber ^i^be ^cbinr
ZDZ
Der ^rop^tt 3faiaö. 58, 4— U, 2lnm. 6—37.
tao).
vi)v v/Kjv. t>te Seter in ben ©^naj^ogen Itcgen an bcn f^afttas^cn oft lautet ßjef^ret fcörcn,
9(u^ Dercfer überfc^t ^icr in biefem Sinne: „O faftet fortan fo nii^t me()r! l'aiJet nid)t me^r
Mmmetan erfcfiatlen eure Stimme!" — 7) fbJlJ<3 fjoSll .,t>eus^en gleich bem Sc^tlfrotr."
„•vV iiv Kaui'ijq ür Kfiinnv ruv Tpaxipov aov. 93?and)e ftrcnii j^aftenbe liefen ibren Äopf gleich bem
Sititfrotn- bin unb bcr ivanfcn, um ibre (Erfcböpfung unD (Svmattuni-i 5U cvfcnncn ^u geben. —
8) i'i/artiav öticri/v. Sebr fcbön fagt '•i3ernal■^u3 : Si sola gulapeccavit, sola jejnnet et sufficlt.
Si veru peceaverunt et meiubra caetera, cur nun jejunent et ipsa? Jejunet ergo oculus _a
curiosis aspectibus et omni petulantia . . jejunefc auris nequiter pruriens a tabulis et ruuiori-
bus, .jejutiet lingua a detractioue et ninrmuratione . . jejunet manus . . Sed et nmlto magis
aiiiuia ipsa jejunet a vitiis et a propria voluntate sua. Etenim sine jejunio boc cfetera a
Domino re]>robantur: Quia in diebus jejuniorum vestrorum voluntates vestrtx) inveniuntur.
!Sorm. 3. de jejun. quadrag, — 9) HDlO niJK »'^^^ Sanbc (Stricte) bcö 5i>i:^cö;" arpay.
yn/ja; ßiaiui' awa/'/ayfiüTuv „bic Stricte gcwaltiamcr ikrträgc." — 10) ev äipiasi. „2a§ ben
ä^ctiriingtcn ibre Situlb nad)."— 11) "Jpcbr. „uu& jcbce ^LHi) foüet ibr jcrtrümmern." kuI
^äaav avyypwiijV aäiKov (hnaTrn. — 12) Knl Ütto riov olhtiuv roh aTrepftarog aov ohx v-epuf^c.
Xie Israeliten bilbeten aU 2(bf5mmlinge 5tbrabams eine gamilic. — 13) inii-'p ,Mc
Worgcnrotb." LXX b(ejj npuiuov „früb." — 1 '4) b. b. bcin SDobIftanb. — 13) Vtx ^yropbet
bat baö i'iolf aii 'iPerfon, bie »ernjunbct gefc^tagen ijl, im 5(uge, fo roie es crfd)cint bei fcr
(sH^'angenfcbaft in 23abi^tpn. — 16) n"in!? „eileuDe;" mxv. — n) Tag ÜBort justitia
begreift ade „(^crecbtigfcit," b. b. aße aspüfommcnbcit in fid). Sie gebt bem Wenf^en »oran,
weil fte bem l'id^tc gletdit, bas bem Slupcr, t^cn bem eö ausgebt, i.nM-anfii}rcitct, ^ie bereitet
tcm Wcnfd>cn gutc"'>Pfa£>e, empfieblt ibn. — 18) „bc3 .ipcrrn 'Wojetlvit wirb bi* 5ufantmcn==
balten," b. b. befd^üliieu unb gebciben marfKn. Tic ^.Jlucirabl bcr SBorte erinnert bicr an ba^,
nm? ©Ott bem i'olfc'^öract iii bcr 'iBüfte geroefen, Rubrer unb 2?efdnii?cr, ^}iabrcr unb \!cb_rcr,
i^tter unb ^reunb. kuI // 66^(1 rov ■dcov TzeptareVfi ae. — 19) P|l)1!D '/^'■''^'" '^'^bcutet jebe
5(rt Unterbrüdung. airrfm/w. — 20) ^5Vi^ n^S^' /,baö 2Iu»itrccfen beä 3cigefingere,"
unld^ei' entiuebcr ^obn ober 23eginn einer Ibätiid^fcit bcfcutct. xeipnmvinv. 9?ad) Saertiu?
unl? "JJJartial bebeutet baö 5lusfirccren bee; ©JittelfingerS 'ilnflage av.^ Unuiebt; cf. Deh-io adag.
SOI. — 21) nj<"'n5'l »eitle 9tebe, >5crlcumberifd)e 3{ebc." /)//,"« -,»))vapi)'v ,/??iurren, i<rum-
men." — 22) b. b. wenn bu bem hungrigen fpenbejt, was tiid) felbil gelüjtet. koI 6ac ■änvijvrt
ruv iiprav 'tu ihi'X'l': n<'v. — 2r5) aus" beV Jiefe beS UnglürfS wirft bu ^um ß3iebcl bcS (^5lüde6
emporfteigcn Judic. 5, 31; Job 11, 17; Ps. 111, 4.-24) ^rjll^ „er wirl» biA leiten,"
gleidiwie ber ^irt bie ^cerfc leitet, iarai b iJfof cov (ietü aov öimvarrdg. — 23) nilli^^ni^U
T : - :
„an bürren Drten wirb er bii^ fdttigcn," ml ifnT7.ijaS//ay Ka^ä-ip iiri^v/xei i/ ijn'X'/ aov. —
26) r^^^n* "Cr wirb ftärfcn (erviuiden) beinc Ci^cbeinc." 23atablu6. Kai rä öa-ä aov Tviav-
^i'iae-ai. — 27) nal tarai (jr Kf/irog /neM-uv „wic ein bejaubcmber (IJarten." — 28) TTDP I^DI
qS")^ nb")n »w»b bie reinigen bauen bann bie alten Jrümmcr wieber auf." Dilles 3crflörte
uMrb neu erfteben, wa? fowobl »on bcn ^Pflanzungen unb sBobnungen, als aud) von bcn J^amilien,
'Vkmcinben unb Stäbtcn, bcfonberS aber t5on bcn polttifAcn unb rdigiöfen Sinriittungen ju
rcrflcbcn ifl. 3(ugu|tinuS unb il^rocopius geben bem 5iu?brudc eine m',M'tifd)c '^ebcutuug unb
inn-ftcben baruntcr bcn J)(uin, bcr burcb 5lbam gctommcn unb burcb (Ibriftuo gut gcmacbt wirb.
Ta bcr 'iPropbct immer »'\}n ber neuen Jcit fpriciu, bie fommcn fotl, fo bat er offenbar bicr auc^
einen gröficrcn ^lufbau beS 3erfti3rtcn im ?lugc, als bcn, bcr mit bcr babi^lonifd)cn '^cfangcn-
fdiaft ijcrbunben war. — 29) „Qrunbfcftcn legft bu für »iclc neue Wefdilccbtcr." Kai iarai. rä
.ytfu'/.td auv uujviu ytvu.iv ^ertair. — jJO) Tlö ")"1JI „Viideuocrmaurcr, 9{i|Jebefferev." üiko66-
flog <ppayiiüv. — ^\) rSyyb rs^yTy^yi'lLfü „©icberberfteller ber ^fabe jum3Bobncn;"
i^a) Tag -pißohg aov ävafifaov -navaeig „uub Wirft beu StraiJcn in bciner ^IWitte 9tu^c verfc^ajfen."
•}?ac^ Terefer i(i ju übcrfe^en: „Tu wirft bie StrajTcn scrwanbcln in ®ebaube." — 32) Jjj?
„virtlid)-," Tpv<pepä „wenn bir bcr Sabbat bas 3ärtlicfeliebfte ift. . ." — SS'i LXX fcblt. —
34) ovK apelg tuv ttuöci anv f-' epyu. — 33) Äöyov iv öpyy. S^ttS bcbr. "^^'^ *13T) bÜrftC
|T T ■■ - :
uberfc^t werben mit „®orte machen, leer ©efc^wäß machen." — 36) „bann wirft bu SDonne
fiiibcn, Jli^*nr)/ i'tt -^errn ;" Kai tay TreTroi^ug I-ttI Kvptov. — 37) „id) wiü bicb bcrrfd)cn laffen
über bas \!anb." nai ävaßißäaei ae i'zl rä äya-&ä rf/g yf/c. ^m mpftifAcn Sinne ifi bicr aue«'
^er fvop^tt 3fataiJ. 59, 14. 2lnm. 37—38. 253
gcfprpif cn jene rsHücffcIuiffit bcr WIciulMiKn, btc brr 5(iM?flct Vliil. 3, 20 mit bcn 5Dortcn
bc^ciclMict: Xotitra ooiiversatio in cocli.< (>!^t : liltb weiHMl (^irciioriii? b. Wr. Moral. '■',], l'.i fajjt:
Si soiiR'l cur in aelcstilHis fi^ntur. uiox (juaiii abjei-ta siiit ccrnitur, (|U;c alta videbaiitiir. —
38) Tic (irbütaft O^ifi-'^^^ ift n"c ^prifc in brcifad>cr Stiifcnfoliic: WiUt iinb .*:oniii im 'ij(.
i^., i^lcifd) unb iMut (£l;ri|1i im ")?. ^-i^., civii] baiicnibcj ■'poitjcttmaM im -ipimmcl; ei; Deut,
;;2, 13.
Caput LIX.
1. Ecce non est abbreviata^ raaiius Domini ut salvare iicqucat, ncque
aggravata est auris ejus ut non exaudiat: 2. Secl iniquitates vestrae
diviserunt inter vos et Denm vestruni, et peccata vestra absconderunt
laciem ejus a vobis ne exaudiret. 3. Manus enim vestrae pollutao sunt
sanguine, et digiti vestri iniquitate; labia vestra locuta sunt mendaciuni.*
et lingua vestra iniquitatem fatur. 4. Non est qui invocet justitiam,^
neque est qui judicet vere: sed confidunt in niliilo,^ et loquuntur vani-
tates: conceperunt laborem,^ et pepererunt iniquitatem. 5. Ova aspidurn
ruperunt.® et telas araneae^ texuerunt: qui comederit de ovis eorum,**
morietur: et quod confotum est,' eruni))et in regulum. G. Telae eorum
non erunt in vestimentum, neque operientur'" operibus suis: opera eorum
opera inutilia," et opus iniquitatis in nianibus eorum. 7. Pedes eorum
ad malum currunt, et festinant ut efilundant sanguinem innocentem:
eogitationes eorum cogitationes inutiles:'- vastitas et contritio in viis
eorum. 8. Viam pacis nescierunt, et non est Judicium in gressibus
eorum ;'^ semitae eorum incurvatae" sunt eis: omnis qui calcat in eis,
ignorat pacem. 9. Propter hoc elongatum est Judicium a nobis,"* et non
apprehendet nos justitia:'" expectavimus lucem, et ecce tenebrae: splen-
dorem, et in tenebris ambulavimus. 10. Palpavimus sicut caeci parietem,
et quasi absque oculis attrectavimus: impegimus meridie quasi in tene-
bris, in caliginosis quasi mortui.'^ 11. Rugiemus quasi ursi omnes.'* et
quasi columbae meditantes gememus;'" ex|ieetavimus Judicium,-*^ et non
est: salutem, et elongata est a nobis. 12. Multiplicate sunt enim iniqui-
tates nostrae coram te, et })eccata nostra responderunt nobis;-' quia scelera
nostra nobiscum," et iniquitates nostras cognovimus, 13. peccare et
mentiri contra Dominum:" et aversi sumus ne iremus post tergum Dei
nostri, ut loqueremur calumniam et transgressionera:^^ concepimus, et
locuti sumus -^ de corde verba mendacii, 14. Et conversum est retrorsum
Judicium, et justitia longo stetit: quia corruit in platea'-" veritas, et aequi-
tas non })0tuit ingredi.-" 15. Et facta e-st veritas in oblivionem: et qui
i'ecessit a malo, praedae patuit:-^ et vidit Dominus, et malum apparuit^*
in oculis ejus, quia non est Judicium; IG. et vidit quia non est vir:^" et
aporiatus est,^' quia non est qui occurrat:^- et salvavit sibi brachium
suum,^-^ et justitia ejus^^ ipsa confirmavit eum. 17. Indutus est justitia
ut lorica, et galea salutis^^ in capite ejus: indutus est vestimentis ultionis,
i-t opertus est quasi ])allio z.eli.^'^ 18. Sicut ad vindictam quasi ad retri-
butionem"' indignationis hostibus suis, et vicissitudinem inimicis suis:
insulis vicem reddet. 19. Et timebunt (|ui ab Occidente, nomen Domini:
et qui ab ortu solis, gloriam ejus: cum venerit^'^ quasi tluvius vioientus,^'
(piem Spiritus Domini cogit:*** 20. et venerit Sion redemptor,"" et eis,
qui redeunt ab iniquitate in Jacob, dicit Dominus. 21. Hoc focdus
254 Der ^top^tt Sfata«. 59, 1—16. Slnm. 1—33.
ineum^^ cum eis, dicit Dominus: Spiritus meus, qui est in te/^ et verba
mea, quae posui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et de ore seminis
tui," et de ore seminis seminis tui, dicit Dominus, amodo et usque in
sempiternum.
1) G^ t|l fitiver }u bcfttmmcn, in »cic&er Seit btc bicr folgcnbe ©trafprebtgt unb fAaucrIicöe
tarilcüuns^ bei? ftttlidH'n 3wt^iinbe6 511 fci3cu, ob iii bic 3f't bce (£5c*ia6 ober in bic bce
Wanaffcö, Ober ob fer 'Jl.Topbct fic etnna für btc ^iifünftiiK 3ctf- für jene nämlid) einstricktet,
in nn'Uter bereite; bie (Jroberunii| 3nbäa/x^ burd^ 'Diabiu-bobonofor ani^cbabnt nntrre, ober »irf-
lidi fdion eingetreten war. 3nt böbercn c::inne itl barin ber 3nftanb bcö nient'd^lid>cn rsicfd)Ied)teö
in feiner :?lbtebr öon ©Ott, in ber i^erab.arünbnni] feinet^ Glcnbe-^, in ber >g>ilfcbebürfti;ifeit bcö
(ürlöfcrj* bariictlcllt. Wan fönnte biefem fiapitel bie 'Jinffcbrift sieben: „t'ic ??cenf*bcit obne
(Xbriltn^." fiy ovk laxi-'^i V X^'P Kvp!ov Tov (JÖjaai; — 2) "IpJi^- ävofjiav. — 3) p"1i»D ^^"Ip
„ber fid) anf (yercc^tigfeit beruft." Ter ^M'opbct will fafien : Wan fircitct bei ßiericln nid}t mit
bem 'J3eumf'tfein, baä 3?ccf)t für fid) ju t)aben, fonbern mit bcm 3us^cr^t(^tIid)en i^crtrauen, man
werbe burd) 23cfle*un3 fieeicn. ohöeig laXd SUaia . . — 4) ^nD'^^') ''^' naratoLg. — 3) b. t).
man finnt auf Unbeil unb fotlbrincict Unredit, — 6) il^p^ „fic brüten 5d){ane|cncier au§,"
b, b. fic fd>micbcn v^erbcrbiiAc unb unbcili^oüe "Jfnfrf'rläiie 14. 29; 34-. 15; Deut.^ 32, 32. —
7) b. b. fte mad)en feine 'J-Mane, um '^(nbcrc 5U fauiicn unt» für |ut ',u iicit^inncn. ?vbrertUö unb
SUIioU i]cben bem 'iJiucbrudc bie ix^rcutuuii: „^br 5}iüben ift fruriuloo," »ay aücrriUiU'' i'. f)
für fidi ui babcn fdnnnt. ^od^ unb 3Jeifcb[ fcbcn in ben 3pinniu~webcn mit 5{eriu foldie ':].Manc,
bic \\v:ix fünilüd) unp fein aUiielciU finb, 'iJlnberc ju fauiien, bic aber in ba^ "^NditiiU' unb l'ccre
auslaufen. — S) b. b. »er cö mit ibren 'J.Manen bält, ber finbet barin feinen bal^i.acn Unter»
^an^. Tic LXX madien auo biefem unb bem fol.aenbcn 5ai3c nur Ginen : Kdi ii in/juw rüv
i,)üv ainijv <l)ayelv, avvrplijia^ ohpiov, svpi kül ev ahn:) ßani'AlaKov. — 9) Hl/lD?^ X*p-Jn n"lTrnV»
biefc 2S}orte »erben iicwobnlidi fo übcrfct^t: „Unb n?enn man fic (bie (£icri 5crrrürtt, \o fommt
eine Ctter berau?," awj foinel beDeuten \^\i ale : S>enn man ben ';Planen ber '.i^öfcn nMbcrfpridU,
fo peran(af)t man nur neue Ucbcl. 2tilein l'oA \\\\t rlicifdU finbcn fic iian5 Cinc? <i:innee mit
bcr'l'ul^ata unb überfelum: „Un^ wao au:<i^ebrütet nnrb, bridit ali^ inper beri^or." ffia»
bamit iicfai^t iß, bürfte flar fein, la? '-i^ofc briuvU fcn Untcrjian.a bcij (5;in',e(nen, n^cnn c? im
^yiane'ift; ben Unter.vinii i^ielcr, u^cnn e^ ^ur '"^(uöfübrunii fonimt. — 10) .„fic fi.^^ncn fid)
nid}t bcrfen (irärmen) mit bcm, waa fie jur 2(uefübrun^ briuiicn." — II) pK'^C^^'tD ./Sre^el'
Jrcrfc." LXX ycrfürjcn i?ier: -ä yäp ipya ah-Civ ipya ävo/iiac. — 12) „SrCVClplanC," iha/Myia.
/Ml (1770 (povuv- llom. 3, 15. — 13) dii'^^^I^.t^-J '/^lüf ibrcn '^''faben ;" h raic Mnic avTüv. —
14) öuarpaßpivai „acrfcbrt." — 13) „fcrue luMt uns? ift baöi ^)ie*t" — b. b. ba? redite, (^ott^
i<efdüii|c \iebcn. (nthrri ;/ Kpiai^ h-' ahrüv. ''}{\\d)^ in bcn fol.aenben 2at3en babcn bie LXX
"immer bie brittc ^>erfon ftatt ber crften. — 1(5) IJjjj^b'n »bic (''3ered)ti!_-ifcit reid)tnid)t an unö."
17) ('.h: äTTox^vi/nKnvrt-i; f7tn-d§nvniv. — 18) ^Tiau fai^t, bic 33aren brummen bcfonbcro üdiilit:^,
wenn fic bie ^inuicn oerioren babcn. ü? äpKn^ Kai lU' ntpiaTepä äpa TzupEvanvmi. — \\)] -t^ebr.
„unp jileicb ben laaben i^urrcn wir .anrrcnb." — :äO) i^on ba an c^cbraudnm bie LXX nncbcr
bie er|lc "iPcrfon. — 21) „^cuiien "wiber un^;" iivrta-yinav ;;//h'. — 22) b. b. fic ih^bcn unet
immer '.hm- ber 2celc. h i/uh'. Pt*. 50. 5. 2Bc(d)e WiiJctbaten ^emdnt feien, \cii}i i\ 13. —
23) n1n'3 Cn^l J^C'D „^tbfall unf i^crleui^nung be3 ^errn;'"' r/a(ß//aapev Kai iiin-radfit^'^a.
24) niDl pC*y «lliit^^i'^bnidunii unb Sibfail;" ä(hKa Kai vTTeidT/aäßEv. ^ '-lo) Ijlill ÜH
„man trüjt fid) unb lU'bt um mit ©orten bet l'üiic." eKi'o/uv koI f/iF?F-fjcaitei' (ittu mpi^iar r'/fjüv
/öjoff ärS(«otf. — 20) !inn")Ü ,Ainf bcm 9?i"arftc, auf bem '^icridneplauc;" h öihh- a'rrüv.
9.)on bicran i|l bei ben liXX iineber bie brit^te^^;pcrfon fiatt ber crften iKbraudit. -- 27) Kai ih'
Ei'(}eiac ol'K hUTavTD thfAf^elr, — 28) LXX küI /u:-tnT//a(ni ri/V diavotaV tov nwitvai. — -
29) j^T „CS* miijficl ibm-," ovk ypto^v aWü, — 30) „bafj '^ficmanb ifi" b. i. ber ba :''Kcd)t übe,
31) antbropopatbifd)cr Sluebrud, s»om ^.Vopbctcn iKbraudit, um feinen l'anb^Ieutcn l<xi liebet
perftdnbUd}er ju madien. Kai /vaT-oÖT^fre. — 32 ) "j[;^JtDb pJ^'^D „bat' fein i^ermittlcr, nad)
9(nbcrn fein J1{ädier (ber Un(^ercd)tt(^fcit) ba fei." Kai o'vk yv ö ävTihirjiöfjevog „fein iserfbftbiiier"
b. i. bc? :')Jed>tö. — 33) ©eil unter ben Wenfiten feiner iiefunben warb, ber ba? 9Jcd)f Ver-
mittelte, io mufuc 'sunt ^u feiner 'ßla6)t (feinem '^(rmc) i',reifen, um |ld> unb feiner Sbrc flitäit
ju ocrfdiaffcn. „3ein "Jlrm mupte fein ^c(fcr fein." kuI ij/d'varu airoh rCt ßpaxiovri a'v-ov
X)er ^xop^et 3faioei. 59, 16—21. 2lnm. 33—44. 255
„unb er räc!)tc flc^ an tftnen mit feinem SIrmc." — fi\) „feine f^ered^tioifeit flutet ibn;" «q? r>j
r/ei/unaviij farr/pimiTo „uHb tnxA fcine ^ull» (ßiütc) tlaiit cr fcfi." ^lUein tvl? iHuHt juhtitia
fd)cint bier in feinem anbern i^inne, aU in tcm jiewöhnlidien ter „f^krcciitii^feit" genommen
n?er^en 5U bürfen, unfjirart'cr „ridnentcn (^krcdUiiVfeit." — fJo) „mit l^ülfc|"d)affen^^n ^elme"
— nidit mit '^'Jafffn, fie ii>irfuni-(6(oe; finb. — f56) b. h. mit ftart eiiuireifenbcm (£ ifcr. —
37) 0*?^ ^1^3 ni^OJ ^J/*3 "*^^*^ l"*^ "^^ ijerbtenen, fo nnrb er ee i(inen jaulen, (iJrimnt
feinen 2i?iberfad)ern, i^eri^cUunii feinen ("vcinben, aud) ben (fernen) unfein wirb er iU'rgcltnng
jilblcn;" <•",' ävrarrdi'üaiJi (irra-öihiciv (ivti^oij rair v—ivavTi<iir. — rJS) SC. J^oUlillUf^ ; //;'("' ) o/<
rjf -oTduhi; liiiuog /'/ ö/j;;/ -apä /cc/j^c. — 3})j Ti „eu;U' eiui^cfdiloffen," fo Da^ er nad)bcr mit
(yercalt fieroorbrid)t. — 40) „it»eld}en bcr -s^awd) ciJottcö jai]t;" y^t-i furii i^iy/or. — /ilj ^y]
• T
rvy*!' ""»^ f^ fommt na* 2ion berSrIöfcr," bcr Sleiit fduijft gegen bie gfinbe. nnl f/iei kveKFv
"Liuv ö /n'6fuvn^ Kai ä7TorTrpi-xj<fi äaeßiiar ii~u "Iuku.^. Xer M. 3(pofte( tiibt bie 3te((c, iiMe fie fid)
finbet bei .^ieroniMniu^ unb in ber Sonn?Iut. "Jlusigabe: ,;}[\\v Ston nMr^ fer ;l{ctter fommen"
Koui. 11, lif). — 4i) '^HMt fpridu bier beiitlid> foiüoM bie (Sungfcit ^e^ 9f.. 'J.^. o.\\i, ben er mit
;i<^raei (mit bem iildnbigen ^"(oracl) einj^ebt, <\\i- ben geifttiien Gbarafter bcffelbcn — im (skgen*
fa&c 5U bem iMutftaben- unf (icremonienbtenfte, nnlcber fen yorberrfdienctn Gbarafter ^e^ ?(.
25. bilbete. — -Ifij sc. o Israt4. — 4'lj „unb ihmu i'A'uubc bcr -:){acbfommen bciucr ilinbcr,"
Caput LX.
1. Surge illiiminare Jerusalem:^ quia venit liimeii tuum,^ et gloria
Domiiii super te orta est. 2. Quia ecce teiiebrac operieut terram, etcaligo
populos: super te autem orietur Dominus, et gloria ejus in te videbitur.
3. Et ambulabunt Gentes in lumine tuo,'^ et reges in splendore ortus tui.
4. Leva in circuitu oculos tuos, et vide: omnes isti'* congregati sunt,
venerunt tibi: filii tui^ de longe venient, et filiae tuae de latere surgent.*^
5. Tunc videbis," et afHues,^ mirabitur et dilatabitur" cor tuum quando
conversa fuerit ad te multitudo maris, '" fortitudo Gentium" venerit tibi:
6. Inundatio camelorum^" operiet te, dromedarii Madian^^ et Epba:'^
omnes de Saba'^ venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino'"
annuntiantes. 7. Omne {)ecus Cedar'' congregabitur tibi, arietes Nabaiotli
ministrabunt tibi:'- ofFerentur super placabili altari meo,'^ et domum
majestatis meae glorificabo.-" 8. Qui sunt isti, qui ut nubes volant'^ et
quasi columbae ad fenestras suas?^^ 9. Me euim insulae expectant, et
naves maris"^ in principio^^ ut adducam'^ filios tuos de longe: argentum
eorum, et aurum eorum cum eis noniini Domini Dei tui,^" et sancto Israel,
quia glorificavit te. 10. Et aedificabunt filii peregrinorum'^ muros tuos,
et reges eorum ministrabunt tibi: in indignatione enim mea percussi te:
et in reconciliatione mea^* misertus sum tui. 11. Et aperientur portae
tuae jugiter:'^ die ac nocte non claudentur, ut afferatur ad te fortitudo
Gentium, et reges earum adducantur. 12. Gens enim et regnum, quod
non servierit tibi,^" peribit: et Gentes solitudine vastabuntur. 13. Gloria
Libani^' ad te veniet, abies et buxus, et pinus^"simul ad ornandum locum
sanctificationis meae,^^ et locum pedum meorum glorificabo.^^ 14. Et
venient ad te curvi^^ tilii eorum, qui bumiliaverunt te, et adorabunt
vestigia^*^ pedum tuorum omnes, qui detraliebant tibi,^"^ et vocabunt te
Civitatem Domini, Sion sancti Israel. 15. Pro eo quod fuisti dcrelicta,
et odio liabita, et non erat qui per te transiret, ponam te in superbiam
saeculorum^^, gaudium in generationem, et generationem : 16. et suges
lac Gentium/^ et mamilla regum lactaberis:^" et scies quia ego Dominus
256 3)er f rop^et 3faia«. 60,1-6. 2Inm. 1—14.
salvans te, et redemptor tuus fortis Jacob. ^' 17. Pro aere afFeram aurum,*^
et pro ferro afferam argentum: et pro lignis aes, et pro lapidibus ferrum:
et ponam visitationera tuam pacera/^ et praepositos tuos justitiam.
18. Noii audietur ultra iniquitas" in terra tua, vastitas et coiitritio in
terminis tuis, et occupabit salus muros tuos,^^ et portas tuas laudatio.
19. Non erit tibi amplius sol^*^ ad lucendum per diem, iiec splendor lunae
illuminabit te: sed erit tibi Dominus in lucem sempiternam, et Dens tuua
in gloriam tuam. 20. Non occidet ultra sol tuus, et luna tua non minue-
tur: quia erit tibi Dominus in lucem sempiternam, et complebuntur dies
luctus tui. 21. Populus autem tuus oranes justi, in perpetuum heredita-
bunt terram, germen plantationis meae, opus manus meae ad gloritican-
dum. 22. Minimus erit in mille,^'' et parvulus in gentem fortissimam:
ego Dominus in tempore ejus subito faciam istud.^**
1) Tat' SBort ^cntfalcm ober i^idnichr Sicti ifl 5»ar im .§cbr. nic^t au^c^cbrücft, perftefctjt^
jcboii) t*Dn felbjl. Tic ^tabbincn uiip mit ibncit Iboma? %<]\\., ^uiio, Xerefer u. 21. beuten ben
Slufruf ^f^ ^Vrcpbctcn auf bie 3cit bcr 3tüctfc(jr au? i^abi^lon — t>em tnicbftäMicbfu Sinne narf),
auf tic 3eit tcr 'Jlnfunft (ibrirti im m:^tlifd)en Sinne. 3l[Icin mit mebr 'i3runb nebmcn .t?icron9='
muö, g^riüuj, 5lu;iuftinuö, 'JlmbriMlur, iiIcmcn>5^2bccbovet, i'atablu^ unb bie meinen anbern
fatb. "Jluelciier Pic ©orte au* im bucbfläbliAen ^innc *ocn ber 3'^it ber 3infunft (£bri|1i. ?^ür
ibre Wcinnnv^ fprecben mcbrcrc «yrünPc : ]) bie unmittelbar yorberju^benbe ffieiffaiiunji oon ^er
3lnfunft teetivUM'er? unt Sdvlicpuni^ bcss en^ij^en ^^unbe?; 2) t'ic aüffaüenbcn Umftanbli*fciten
bor !)frfünpeten GpodK, bie ildi nur fitr bie 3cit Sbrifti eij^ien ; ;^>) bie tinPtoiuifcit ber Seiinuniien,
-bie bier auij.acfi^rod^en n>erben. owriCoc, (pori^oi' 'i?/j>ov(Ta?.///i. — 2) ^ieront^muei interpretirt:
Venit Iniuni tuam, quod oiunes prophetas i>ollieebantnr, qiKxljugiter exspectabas, et ^loria
Douiini. (juae finondam fiiit super tabernaeuluiii et teniplum ejus, orta est super te, de qua
dictum est: Glnriusa dicta sunt de te. civilas Dei. Xa5 Vid^t ^cnifalemsi ift ber -^icefftaei,
bur* weldien eö in ber moralif*cn 2DcU lid>t unb beü auf Srfen i^cnnubcn, tine e^ einft am
Sd)i>pfunaetaiK buvd) bas ©ort „c? uu^rbe ^^idit," in ber pbi^lfd^eu ltd)t unb bcil jicit'orben.
53efoubcr?" aber beuten bier bie ©orte luinen et ,doria na* ber 5(nfiAt t>on SbrpfoflomuS unb
5)ro?Vcr auf tenbimmlif*en Stern, wehtcr t^enlBcifen inrKoriicnlanbc bei ber^lnhmftSbriftt
crfcbiencn \\\, wcfc' weisen bie fatb. Äird}c biefes Stürf beo '«yropbctcn als Jeftion bei ber 5}fc|Tc
Ui geilet „Spipbanie beö Jperrn" gewählt Mt. — 3) tl^N^ „?u bcincm 2id)te." tc, <po)t1 mv
2, 5; Apoc. 21, 24. — -H) rä vfKvn cor. — 3) -fiiTff Ol vloi cor. ?[i?it ben .Reiben, bie \iä> be»
fcbrcn, tcmmcn an* beine entfernten .Siinber, um an bem ^id)tfcgen, ber über bir aufgeganijen
t^ciljuncbmen. — 6) n^tDNri IV^^ „werben an ber Seite (getragen werben" ober aucö
„werben uertrauuniieifod ]nv Seite ilcbcn." rerGbalbacr la? IN?^*,]]!' ^^^ 66, 12: „fte werben
T •
lux Seite iictraiicn," womit ^icmliri) übcreinftimmcn bie LXX: /-' üfi^v äpdr/aov-ai. ©ie man
bae( ©ortau*Kniten mai^, in jcoem i^atlc irt bamitauj!itffprod}en: 5lu* baei wciblid^e {fd)wacbe)
63cfd)lc*t wirb tbctincbmen an bem j^ropcn Setzen. Jpicronvmua i>erftebt barunter bie fcfotvvidieren
©lieter ber .Hirdie, bie ber äuf;eren Stü§.e, iix ildrfcren unb fräftii^eren, bebürfcn. — 7) tJ<
>^J"in, n^clebeö Siniije überfct'icn: „bann wirft bu fiircfcten," — 8) riinJV it»etd)e« SBort
Ginige mit i^atabUi^ in ber 5?cbeutung nebmen, bie e6 im 3(ramäifd)en bat: „bu wirft leui^ten
(bit^ erfreuen);" «al (^o.hj-diiay. — 9) "TIDD*^ IHI"! iPföl »eö jittert (»or greubc) unb wirb
weit in beinent .^er^en;" ml cKcri/mj ry Kapöia. — 10) tann in boppeltem Sinne iiencmmen
werben: „bie i>ö!ferma|[e beö ÜIBefltenö" ober „bie ^>JeidUbümer bee ©otens?" Jer. ;^.:], 7—9.
LXX 7:?.o-cTor -daAnaaiK. — 11) „bie Wad)t ber Ü>ölfer," b. \). bie ftärfftcn unb fräftigjten
Sßötfer. Die LXX laffen ^^PT, fortitudo, unüberfe^t unb fcaben Mo§: kol k-dvHtv Kai '/.aüv koI
r/^ovm am hyelai Kaftijltjv . . — 12) 9?i*t uur ijom 5Be)ten bcr (ijom 2)?eerc), fonbcrn aucö t>on
Dflen wirb man ^u bir in Waffe beranfommen, ni*t nur um ftd) ju befebren, fcnbcrn ciuä^
Dpfcr ber .ipulbigung ^u bringen, rie Äamcele ftnb baö Sinnbili» ber Jöanberfc^aft unb bt^
.^ant'elei \\x )^aMi. — 1'5) am öit(id)en Ufer be? rotben Weere? (len. 25, 2; Jadic. 7, 12. —
14) 9?ame einer mabianitif'dien iüölferf'c^aft Geu. 25, 4; I. Chron. 1, 33. Kd/i^'/.ot Uaitofi
Der ^rop^ct 3fata3. 60, 6—13. 2Inm. 14—31. 257
Koi TniipA. — 15) {<DC'it3 f^^Ci^cnb itnb "iuMf bcx^ iilüct(td)cn 3(rabicn, (n-fannt burcfc Sieic^tbum
an S5?cit>raucl), Spcccreien, ©olb uub (Sbcltlcincu (uti. U), 7. — 16) nl'?nri "^f" '^^»'-"^
bc6 J^crrn." 3ic fpmmcn unb InilbijKn bcm .'pcrrn iinb feinem Wcfila^. kcü ri, oGjrr/inor srpivr
ti(iy,f/.m'ryro.r vi'. Vi^. 71, 10; Matth. L', 1 1. — 17) iß?ät)ren^ bic .^anbclöi>ölfer '^3plb «nb
511'eihraucl) briiuu'n, fomincn bic J^trtciv-HUfcr mit Jöccvben aU^ iBcibci^efeticnfen. — 18) -fpaupt^
»elf bee pctraifcben 5lralncn — vom üJcfdUedjtc j?"taf(, irclite? mit bcm -ipirtcnlcben aud) Pen
^anbcdinb ben ::1{aut'i.'>crbaub(Jeii. 25. ]o. — //C'-iw „ließen fic^ bir 511 Xicnften." — lö) 1^^**
^n^rP ("iV")"^^*; ''■«' öi'fifjt*/}(Tt7a< (harn trrl ro ^vataaT>,puv /jov. XtX ^ropl^et fpvidjt t)itX
pom (^UMtc-^fieufte bcs; 9f. 3?. nod) tu ber ^Infdmmuu'ieTOeifc bee 5(. $^. ^nbcffcu Piencn ja aud^
im 9f. 23. bie finnlid'cn iinP irbifdcu (siaben ^ur i^er^cn■liAulu•^ fMcttc? unb fcincö ??amciiö iinb
fönnen bal^cr aiut Tpfer i^cuannt iverbcu. '^li&it 511 rcbcn baocu, bafi ja anö:! it^tn\>d) Vämmer,
23rcb, (Skit, SLhmu in fcu dn-iftlidH-n Mirchen iiet^Ptevt n^crbcn, io ift ja allbcfannt, baf; bie t)txx'
Ii*en lempel bcr iiirAc, bic rcidunt ^itiftinuicn, namcntlid) bic Xom», bie 'i^farr- «nb iUofter»
lliftuni^en nid)tj 3lnberce, alei Tpfcr ber Wlaubiiicn finb. — 20) f.oi <> oikik -f^c -fmotvx'ic fwv
^niaüSiiaFvat. — 21) Wott fpriclu I^cr antbropopatbifd), tric n^cnn ibm pl^^Iid) (£tn?a6 in bic
5luiien gefallen ivärc, nnc irenn er auf bcm Wcerc in n^eitcr gerne Sduffe crblirft ^ättc Ost'.
11, IL — 22) Dn*ri3")J^'^N /'5U i^«" Gittern (Iaubcnfd)lag);" chwocooir „mit bcr
iprut." Sin v^LM•tvcffIidH\^' iMtbl Xic 93ölfcr fcbntcn ftd) Icincift na* bcm 58efilje beffen, iime«
ibncn ben n.Mbrcn (Ivicfcn brachte; |lc fanbcn c^ in bcr .Hird^e S{}rifti. Tic ®(aubcnben werben
aber mit SBclfcn '-u-ri^lidKn, ivcil ile unbeirrt burd^ bic (iircn5cn unb 'l'^iarfcn bcr VänPcr unb
■JJiccrc cwi ivcitcfter gerne berbcifcmmcn, unb unbeirrt i^cm f^Uan', unb ben rsUitcrn bcr Srbc
nur JpimmlifdHö fui^cn. Sie werben 2auben reri(It*en, weil fie in (Jinfalt unb 3{cb[idifeit
nur bie 353abrbcit fuAcn. — 23) C''tJ^'")n riT''.3N „bie 2barfi?'3d>iffc," b. b. bie äBcitfcgIer,
bic tion bcm fernen !K?cflcn ber fommcn. Tic fernen Viinbcr warteten Idnc^jl auf ba? neue .?>eil,
unb ibre c^rctu'u vid)iffc ftanbcn bereit, bemütbii^ 51nbänc;cr bei? SraniKHume berbci:ufübren.
Xcrcfer bcmcrft: „Tie iBciffaiiung ?pn bcr '^cfej^runi^ ber Reiben, wie fic in biefcm Gapitrt
cntbaltcn ift, fam unter bcm Cuibcntbiime nie 5U .^ taube-, aber fie bciiann in bcr SpcAc nari)
bcm babi^lLMÜfd^cn firilium unb würbe burd) bic 5(ppftel ^cfu vcKenbct, wcld)c bcm neuen
Serufatem, bcr ^ri|ltid)cn ÄlirdK, jaMIcfc Söbne gewannen." koL n/.oia Qapak. — 24) nJb'i<*l-3
„jucril;" iv ■wpüroK;. '^xn SJcftcn mad^te ba^ S^jangclium grij^cre unb fd)nctlcre gcrtfd^rittc
ale im rften. — 23) ^Th ""'" 5" bringen." (£ ? bc5iebt fid) auf bie 3d)iffe, nid^t auf <33otr,
• T :
unb bürfte baber <xU 2d)reibfcb(er ju betradUen fein, bcr ju beffern ifi burd) adducanl. —
26) „iUr l'erberrlidiung te? ^crrn beincö ©ptte^ unb i^e^ «ipeiligcn (pbcv be? ^pciligtbum?)
3^racl?, weil er (e6j bicl) bcrrlicb macbt." i^iä rh üvapa tov kv^Ihv tu iq/ov koI fiiä ru rhv aytov
roi" 'Japn?)'/, hxhiov f/iu/. 2o crbabcu Ts^ptt übcr @olb uub Silber ftcbt, fo i?crfcbmäbt er es
bodi nid)t, burd^ eben bicfe l"iictaüc .^Milbigungen in feinem Jcmpcl 5U erlangen, im 'JL 23.,
welker geitligcr unb i^oUtommcner i|l, fo wenig ale im alten. Videant ergo hferetici, fagt
gcreriue, J)emii velle ornari et glorificari ecclc^ias a^que in re glorificari. — 27) '3d^cn bei
ber SDicPcrerbauung :^<erufalcmö^ nadi ber babi^lonifdicn (\kfangenfd^aft waren frcmbc .§^änbc
mitwirfcnb unb bie Äönigc Srruei unb Tariui^ leitlctcn griMlc ^Beiträge. 9iod) mcbr foüte biej;
Per Sali fein bei bcm 3(ufbau bcr Mird^e bcr 9?. 5?. Xic Reiben uiib ibre Könige foütcn bicr
Slücö tbun. "Sinn erinnere fid\ wcld) einen beben '.}luffd^wung bie Äir*c Sbrifli in ben Vanbcrn
bcr Jpeibcn nabm, uup wicoiel baut namcntlid) bic i^önigc, ein (lonftantin, ein ibcobofiuf;, ein
t£arl bcr (>)rp^c, ein 3llfrcb, ein Sllpbonö — beigetragen baben. — 28) ^JVi"l3 „v^ermijgc
meinet guten JCnücnö (meiner rv^nabc)-," Kai i^int/eov iiyäTTtiaA ae. — 29) ^cdi erbebt fi*
bicfe lU^VbctfJung über bie tSinfdn-iintungcn bc^ 51. 23. unb madu bie .Hirröc ju einem nod^ nie
gefebenen SAaiifpiele. (£inc Stabt foll fie fein, bereu Iborc immer effcn ftcbcn, unt 'Olüe auf-
junebmen. — fiO) 3ebc6 luMf unb OJeid), ba? fi* ni*t mit bcr wabrcn Äirdic :,"um'u t£brifti
vereinigt, gebt ben Weg jum Untergang. Xie (^kfAidUc bezeugt Ci^ mit lauter Stimme, bafj
alle 23olfcr, bic ba? (£\>angclium i?crfd)mäbtcn, bcr 5iad^t unt» ginftcrnip bee f^kiftco in^rftclcn
unb baburd) aud) ben (^3runb \\x ibrcm i'erfallc legten. Slu? biefcr Stelle finb jwei SDabrbcitcn
«cn befonber? wid>tigcm ä^clange 5U cntncbmcn : 1 ) bap bcr 'JM-opbct in biefcm (£apitel feinte^
weg« blop ijpn ber JPcblfabrt !3>?racK^ nad> ber babi>lpnif*cn f^kfangcnfd^aft rcbe, 2) ba§ ee
nid)t genüge für bic i'ölfcr, ibrcn ftMaubcn an ben ^Dfcfiutp nad> ibrcm fsnttbünfcn \\\ mcbeln,
fiMibcrn bäf! fie ftdi bcr .Hird)c unterwerfen muffen. — 31) b. b- bic dcber. GsJ ift bicr au«-
flefprüd)cn, wae in ber latb. itirct)e ju allen Jcitcn erfüllt werben unb jur firfd^einung gefcmmen.
258 3)er ^rop^et Sfaiaö. 60, 13—22. 2lnm. 31—48.
9Jatitr unb Äunft fott bcn (S^otte^bicnfl öerkrrlicficn, unb ber Drt, n?o ba^ Dpfer beü 9?. 33. iit
moftif^cr SBcifc fcrtbaucrt, fod immer aU lempcl (^ictte^ (£brfurd)t, ^cAaittun^, 53erpunbcrun9,
Erbauung, 75rcube gebieten, /cai ?'/ öo^a Aißävov rrpog aeiiiei. — 32) l^ti'JStn'l lilin Ji^1"15
,Xiinne, f^idlte, Ulme*," ev KVTrnp'Kjau koI -rrevKij Kü) Kn'ifx.) cifia So^naat rbv tüzov ruv ayiuv /inv. —
'r'$3) f.'b. locum panctuarii niei. — 34) Ter Stempel Cöcttesi gilt nacfi ber 3(nfd)auungött)eifc
bci* alten f^cfe^ic^ aU ber gu^fcf)emmel ©cttees Esod. 25, 22 ; I. Chron. 28, 2. — 33) oe-ioiKÖTsr.
36) T]*7JI*1 nlöD /'fif Tritten nieber ju ben Sohlen beiner M^i," b. I}. fte erWeifen bir bic
tiefile (Sl)rfurd)t. ßi^ crfüßte ftc^ biefeS 5Dort nicht nur im tueitercn Sinne, fonbern au* im
cngfven inib buchfläblidien, ^ahrbunterte fang war eei üblich, bcn il?ifd)öfcn aU ^^ürflcn ber
ÄiVc^c ßbriili bic J^üfjc ju füffcn, unb ncd) jet^t crwcifcn bie Gläubigen aller l'änbcr biefe Shre
bcm cbcrftcn ficbtbaren .»pirtcn ber ilircf)e. LXX tcl}lt. — 37) Kai :rnfx)ivvdvTuv ae. —
38) dV1>^ ({^Jl^ >A^) *^itt btc^ auf immer perf)errli(ien;" äya'A/Mfxa alüviov. S» gibt big
jur Stunbe feine Srfciicinung, bic grollartiger wäre, aU bie itird)e Sbrifli auf ßrben, mag man
auf bie 3^hl ibrcr .Hinbcr, ober auf bie (^3röpc ibrcr 5(uv^bcbnung, ober auf ibrc 3Bunbcr unb
(^iabcn, orer auf ibrc J>ci(igcn, ober auf ibrc Viebccwcrfc unb Jugcnpen, ober auf ibre l'ciben
unb Tcmütbigungcn, auf ibrc (f robcruugcn unb ^^iegc, auf bic .e^errlid^fcit ibrc? fs^ottcöbicnftee,
ibrcr Icmpcl," ibrcr ^c|lc febcn. — 39) Xic ilird)c fudn i^or ^lücm bae; rlictd) 'Mottcc; unb feine
(sk'rcd)tigfcit, barum wirb ibr baö Ucbrige, b. b. ba? 3fttJtdic beigegeben, i'on Einfang ber
erfreute |ut bic i^ird^e cince Ucbcrfluffc? ber Cpfcrgabcu i^on Seite ber (yiäubigcn unb gelängte
früb^citig \n aufduiulicbcn i^cHi3ungcn. .staubte man ibr aud) bao (Erworbene, fo wart» ibr balb
wic^cr (frfag gelei|lct *Jon anbcrcr v-:eite. 2Bic£rbaulirii i|l es ^u fcben, baf; oft (gläubige bcn
let3tcn i{reu5er,^ben ilc bcfil3cn, tbeilcn mit ibrcn ^ccicnbirtcn! — 40) ®cld)' ein langet 33cr=
?cidMtif! mm ütanicn müjjtc man auffübrcn, wenn man alle Äaifcr, Äönigc, yyürften,' ®rafen
unti .iöcrrcn nennen wollte, wclcbe an bic Äird)e Stiftungen maducn! 3Do ift eine Stabt, ein
Alccfen, ein Torf in öuropa, wo nidit Urfunben liegen s^on frommen Sd)anfungen ber (Sblen
unb -(perrcn? «n/ tt/mv-ov ßaaü-cuv (bayeaui. ■ — ■ 41) koI e^aipovfievot; ae -^icx; "lapai/A. —
42) 'Silber beö glüdlic^cn unb feiigen 3uftanbe6 ber .ftirdic, cibnlid? bcm ber falomonifc^en
3cit III. Reg. 10, 27.-43) b." b. id) will bir wobltbuenbe ?vübrer unb gered)te 9iid)ter
geben, ««i i^üo'u to'vq äp^^ovrac; aov ev e'ipijvri Kai rair tTTtOKOTrovc aov h' ihKainavry. — 44) 9?a(Ö
v£prncltUo a l'apifc iii biefco 2Bort cntwcbcr auf jenen Ibcil tcr Äircbc 5U beuten, ber belebt ift
furd) ^ie rs^nabe, nicbt crftorben furd^ bic Sünbc, oocr auf bic triumpbircnbc Alirdic bce ^enffit^'.
^lllcin ba? 9?id^tigcrc minttc fein, ee al>? bopcrbolifdicn 3lu?brud \n ncbmcn, fcr euro grano salis
5U reuten. (£^ gibt aud) in ber ilird^e Sbri)li Vailer unf '^liffctbatcn, allein im iH'rgleiche 5U
bem, wa? mau in ^ixad jur Jett ber Svinagogc fab uno borte, pcrfdiwincct c?, wie ein *3?ichtg.
3Bic oft fab man im 31. 33. allgemeine 3lbgöttcrci, allgemeine (Empörung, allgemeine i^after^
baftigfcit! 2ötc arg war oft ber moralifd)e 3itftanb bc? |M-ic|lcrtbum? felbft nad) ber babp^
lonifd)cn (^H^'angcnfcbaft! ©ic »errorbcn unb gcfcbäubct war ber bobc 9?atb ^ur 3ctt Sbrifti!
X'lebnlutcö finbct fidi nid)t in ber .Hirdic bc? 9f. '-Bunrec;. Unglaube unb .i^drcfic wurden immer
»errammt, bcm offenen unb übcrbanbucbmcnten Vaftcr würben immer Tämme gcfct3t, bcm
i'crfcrbcu einer in^-fornmencn 'JPrieflcrfdHtft wibcrfet3tcn ficb bic bcffcrcn (Elemente. 3u allen
"uibrbunbcrtcn traten grofic .rrciligc auf, cntftanbcn Crfcn unb anbcre ^Inftaltcn 5ur »vi^rrerung
bcx^ (i^uten unb 3>efcimpfung bcö ^öüM'en. — 45) nj^lHI „unb »ir|l-!peil nennen beinc 'Öiauern
t) T :
unb ?obprci? beine Xbore;" n?./ä K/n-^ijaerai aurypiov Tä -eixT/ffov. — 46) bi>perboIifd)er 3hi2i=
brud, um bie f^ütle ber (^reubc unr Scligfcit 5U bc^cidnun, weld^e ber .Hircbc ^ugebt aui> bem
'^Uanu' ber Weifterfonne, tie in 3cfu? (Sbriftui^ erf*icncn. Taffclbc fagt im budiftdblidKn
Sinuc »oni biminlifdicn ^scrufalcm bie gcbeime Offenbarung 21, 11, '^lad) (£orncliu-j a l'apibe
unb 3(. fiur riefe iBortc bc? ^yropbetcn proprie et plane auf bicilird)c rc? ocnfcit? aue^ulcgen,
um fo mebr, ra i'. 21 gefagt iit: populus autcm tuus omnes justi . . 3111cin ba cjs nur bcijjt:
lj,T3re'lital>nnt tcrraiii, unr biefe terra nicbt notbwcnbig aiv bie Scligfcit im .*:immel, fonbern
al? Crt ber (shiaoen in ber 3eit genommen werOen bürfte, bciJcn ftdi alle burcb bie laufe gerecht'
fertigten rs^äubigen 5U erfreuen babcn, fo möd)tc obige 'I''ieiituug allcrbing? ^ut^icl fagen. —
47) (Ee! ift wunberbar ju febcn. Wie in ber Äircbe rijottee ein fleim\^ dlcU üi einem mcid)tigen
33aume erwa*tl, unter beffcn Schatten Jaufenbe ruhen, ein einziger (gläubiger eine geiilige
^fadifommcnfdiaü auf Tuihrbunbcrte erzeugt, ül^cld)' ein fdiwad^ecs Sieiei war ^öcncriftuö in
feiner .^öhle ju icubjaeo, (^ranciecue; in feinem (Jril ',u 3lffi|t, Cnin^if'»«' '" ff'^fi" Cbnmad)t ju
'}^?anrefa — unb |le wuroen ^;\xtriarAen cine^ unzähligen, föniglid)'pricßcrlichcn i^olfe^! —
48) „icf) werbe eei, wenn bie 3cit fommen wirb, fd}nell in ba^ 2Berf fe&cn;" narä Kaipüi' cvvdiu
ai'TOvg.
Der ^rop^ft 3|'aiaö. 61, 1—3. 3tnm. 1—9. 259
Caput LXI.
1. Spiritus Domini super me/ eo quod unxerit Dominus me:' ad
annuntiandum mansuetis misit me,^ ut niederer contritis corde, et prae-
dii-aren) captivis indulgentiam, et clausis apertionem:* 2. Ut praedi-
carem annum })lacabilem* Domino, et diem ultionis^ Deo nostro: ut
consolarer omnes lugentcs: 3. ut ponerem^ lugentibus Sion: et darem
eis coronam pro cinere/ oleum gaudii pro luctu, pallium laudis pro
sjüritu moeroris: et vocabuntur in ea*" fortes justitiae,'" plantatio Domini
ad gloriHeandum. 4. Et aedificabunt deserta" a saeculo, et ruinas anti-
quaserigent, et instaurabunt civitates desertas, dissipatas in generationeni
et generationem. 5. Et stabunt alieni,'" et pascent j)ecora vestra: et filii
peregrinorum agricolae et vinitores vestri erunt. 6. Vos autem Sacer-
dotes Domini vocabimini:'^ Ministri Dei nostri, dicetur vobis: P^'ortitu-
dinem Gentium comedetis, et in gloria earum superbietis. '* 7. Pro
confusione vestra duplici,'^ et rubore. laudal)unt partem suam:propter
hoc in terra sua"' duplieia possidebunt, laetitia sem})iterna erit eis.
8. Quia ego Dominus diligens Judicium, et odio habens rapinara in
holocausto:'" et dabo opus eorum in veritate,'^ etfoedus perpetuum feriam
eis. 9. Et scient"' in Gentibus semen eorum et germen eorum in medio
populorum: omnes, qui viderint eos, cognoscent illos, quia isti sunt
semen, cui benedixit Dominus. 10. Gaudens gaudebo^" in Domino, et
exultabit anima mea in Deo meo: quia induit me vestimentis salutis:^'et
indumento justitiae circumdedit me, quasi sponsum decoratum Corona,
et quasi sponsam ornatam monilibus suis. 11. Sicut enim terra profert
germen suum, et sicut hortus semen suum germinat, sie Dominus Deua
germinabit justitiam, et laudem coram universis Gentibus,
l) 9?acf^ bcr 5}?etnun.q ?cn Iboma? 'ülau. u. 21. fpri*t bicr bcr ^^roi>kt jfaivi? unb ^ftvir at«
S?orbi(i' (Ibriili, i^lcidniMc aiut Cvi?, nnt? er faj^t, im biutfräblichfu <cuu\c ihmi fcr "-J^ffreiuni^ a\x9
ter bab'.Moniütcn (skfariiifnütaft, im mr^üifdu-n aber vhmi bcr iSrlonnui Mint Clbriftu? ^u ver-
geben fei. ^lüein biebl.initer ^reuäiie, 5itbanafiusf, .^ierlM^t^mu^i, '?(Ui■lltftinu?/i^e^a ncbmen mit
ben 3{a_bbincn au, (£brttlu? felbcr ün-eebe bicr, itn? 5l[Ic3, wai bicr i^cfavit wixt, fei im biu-bftäb-
liitcn iinne r>cn (Ibritlu? unf ber (irlöfuiii^ 51t nefamcn. 5ie ftüijten ftdi auf ba? ©ort ^ffu
in bcr gniMiiPiK ui '^fa^aretb, uh^ er biefe Stelle mit ben Siiuvtiu^jirorren erflärte: Hodie
itupleta est hnee sciptura in auribus vestris Luc. 4, 21. foifie auf ba? OiHM't bes bl. 'JVVfrn*
Act. 10, .SS. — 2) Öbriftuei n:ar ^n>ar fduMi bei ber ^-^lenfcbu^crDunii, »o fidi bie menfd>lid5t
unb j?Pttlid>e 'iJJatur in ibm bi>i.H'*ftatifd) einii^tcn, mit bem bl. (ikifte i^efalbt; allein bei bcr laufe
burc^ 3i-'bvinneei, ««c fid) ber bl. '«cift in ber t'!d)tbaren (iH'ftalt einer iaube über ibn berablic§,
erbielt biefe innere Salbung ibre dupere iöcftätigung ober Signatur. — 3) D*").3J^ "itiO^
„fröblidic 'i?ctfd^aft ^u bringen ben 2:*ebräni-iten;" evayyc?.iaaai^ai tttu^oIc- — 4) Kai rviphfi^
nvaß'Aefiv. ffiarum werben bier nur bie \!eibenben aii bie bcr Srlofungeiivcbltbat Sbeilbaftigcn
genannt? Tic ^Intwort ergibt fidi ijon fclbft. Xie 2i<obltbaten finb nur für fcn, ber ibrer
b'etarf unb per barnad) verlangt. Tic ibrcn -ipimmcl in bie ©dt fceen, verlangen nacb feinem
Sriöfer unb baben fomit au* feinen 2intbetl an feinen ßinabcn Jac. 2, fi. — 3) [iVTnJtJ*
„f^Jnabenjabr," ein 3ubcl)abr in böberer, eminenter Sebcutung, wo man aller Sd>utr gan^j unb
gar lebig n:»irb. iviav-bv Kvpinv öektöv Lev. 25, 10; II. Cor. 6, 2. — (») D^J DVT T>tt
I TT
03nabentag ift aud^ ein Jag ber fRacbe, für jene ndmlid^, bie ben ßMiabcntag binbern n?etltcn :
für Satan, ©elt, Jvlcifcb- k"-1 i/iüimv ävTaTTw^datuq „lag ber inn-gdtung." — 7) a^o.^u als
Cbicft coronam ju oerfteben. Tic LXX laiJen e^ aue. — S) b. b. -»po^jcitcfreube für 3;raucr-
tage. ö6^av b.vT\ oKodov- Jos. 7, 6; Ruth. 3, 3; Judith. 10, 3. — 9) DH?- eos „fie, ober
".• T
£ e c^ ne r; ^. ®d)rift. 21. %. III. 17
260 2)cr ^rop^ct Sfaio^. 60,3-10. 5(nm. 9—21.
\
unter ibucn." — 10) pli'n v'?^ -M^ Xercf>int('cn bcr öJcrcdUigfcit, ober bic ^clrcn btr
<^tr((i)tu}kit \" ysvFai (hKaioaif7,r. X\t Zixtblntti ift ein fcbr paiTcnfciJ i^ilb bcr itriftlicben
f^erecbtil^fcit cbcr i^oIlfcmmcnlKit. 'Ci^xt 'l^citiiifcit, ibre fih-öpc, ihre cblc 'i)cftalt, ibrc KinjK
"Caufr finD ^Siiicnfcfcaftcn, ^ie fidi c^Iciitcrn^cife sorfin^cn in bcncn, ircUte btc SAvift „tie ß3c- ■
recbten" nennt."— 11) .08, J2. — 12) 0^^ ,/Jlu?iänPer-," ä/./.oyEvtir. Tic 2?cfcbrtcn au?
bem ^eibcntbumc n?crbcn ben ilinbern be? neuen Ofrufafcm Sflat'fubicnrtc Ictilcn. — 13) G?
»erilcbt t'id) von felb|l, baj; bier D^^HS '^i^ n''cttcrcu Sinne ju nebnicn fei, unb oielmebr „bif
innii])! 9?ertrautcn, ali 5-^riefler" bcbcute, in n^edtcni 3innc e>? aucb bcr b(. 'iPctru? I. 2, D ju
nehmen fd)eint. — 14) 1")!D*rir) DlD^DI »"»b ibr ivcrbtt ibrc ^errlidifcit eintanfd^en;"
„■Stvitt eurer 2?ft\tdmuuc| wirb ein Tcrtelte? (foüpelter i'obn), unf ftatt fcr Siiiniad^ werten
fif (werbet ibr) noblocfcn ob ibre? (eurer) 'Jtntbeilei." Ter (lontert erfortert e?, bier einc^Snal-
iai]e ber :;Perfon jU crtcnncn. (iiniiie wollen inrcjTen tie .Hinter otcr ■JJadifommen al-5 Äubjcft
Jon liiudubunt auncbmcn, wa? aÜcrCing? febr gut lä§t: „f^ür eure t^efdjdmung irerten eure
^^tadi'Jomnicn einen boppclten ttutgelt bviben u. f. f." LXX feb lt. — iti) nirw^ I-k ösvrffjnc
KXripavofiTiaovat Ti/f >^v „fo Werben fte jum jweitcn Wa(c baä i'anb erben." — 17) S^3 Kiti'
. . -T ■■
,"771^3 „baiTcnb ben 3f{aub (felbfl) beim Sranbopfer." 5lnbere l'eöart H'^U^^ -i!- UUiiereAti.q-
feit;" jj LihKtar. — 18) ein ^cbraismu», bcr bier bebeutet: i* gebe ibncn ibren vcrbcipencn
l'obn ; Knt (5(j<7(j rhv jiöx-^ov ainüv öiKaioig. — IJ)) ^^^llj") „unt^ bcriibmt Wirt fein ibre 'Jiac^*
fommenfebaft;" kuI yrum^/'/aerat. — 20) 3(uf bie bi?bcr au^gcfvM-ccbencn iu'rbcijjnn.iewortt
üibt nun bie 'sjemeinbe (iiottee 3Intwort. (£6 iit ibr \\\ 'i'^iutbe, wie einft tem iicfano,encn 3i>ffPb
in 5Ie3',)pten, ale man ibn aus bcr J^initcrnii! be? ilcrferö berijorboltc, ibn mit •iPrad>ti^cwantfn
fleibcte unb auf tcn 5tubl bcr C£bre i'c&tc Goih 41, U; wie ccr ''Siutter Samuel?, ta bcr .^crr
mittcitig auf fie bcrabfctmute unt fte ihmi bcr Sdv.nad) rer Unfrud>tbarfcit befreite I. Rck. 2, 1 ;
wie tcr jun!.•^frdulid^cn fvottcegebärcrin, ba (.tlifabctb fie grüfife unt \di^ pries Luc. 1, 47.
Kai evrppoai'i'y ti.'Oiiar&.JGoi'Tai i~i kvjjlov. aya'/j.iacjxiu r/ ü'v\ij uov t~'i tij Kvp'nj . . — 21) „®r
bat micb ntit .^cii bctlcibct," b. b. mir ta? .*3eil in »^üüc ju Jbcil werben laijen. liia-iov curiipiov
Kai ytrüvn ivopücvvr/^' cf. Gen. 1. c, ; IV. Kog. 2.5, 2'J ; Zach. 3, 1-5.
Caput LXII.
1. Propter Sion non taccbo,' et propter Jerusalem non quiescam, donec
egrediatur ut pplendorjustus ejus,' etsalvator ejus^ utlampasacceiidatur.
I^. Et vidobunt Gentes justura tuum,* et cuncti reges iuclytum tuuui:^ et
vocabitur tibi Domen novum,^ quod os Domini nominabit. 3. Et eris
Corona gloriae^ in maim Domini,* et diadema regni in manu Dei tui.*
4. Non vocaberis ultra Derelicta: et terra tua non vocabitur amplius
Desolatarsed vocaberis Voluntas mea in ea,® et terra tua Inhabitata;'"
quia complücuit Domino in te: et terra tua inhabitabitur.'^ 5. Ilabitabit
enimjuvenis cum virgine,'- et habitabunt in te filii tui. Et gaudebit
spon.sus super sponsam,''' et gaudebit super te Dens tuus. 6. Super muros
tuos Jerusalem con.stitui custodes,'^ tota die, et tota nocte in perpetuum
non tacebunt.'^ Qui reminiscimini Domini, ^^ ne taceatis," 7. et ne
detis Silentium ei,'^ donec stabiliat, " et donec ponat Jerusalem laudem in
terra. 8. Juravit Dominus in dextera sua,^" et in brachio fortitudinis
suae: Si dedero triticum tuum ultra cibum inimicis tuis: et si biberint
filii alieni vinum tuum, in quo laborasti. 9. Quia qui congregant illud,
comedent, et laudabunt Dominum: et qui comportant illud, bibent in
atriis sanctis meis.^' 10. Transite, transite per portas,^' praeparate viam
populo, planum facite iter, eligite lapides, " et elevate signum '^' ad Populos.
[
Der fxop^tt 3faia«. 62, 1—10. 2lnm. 1—24. 261
11. Ecce Dominus aiulitum focit in extremis terrae, dicite filiae Sion:
Ecce salvator tuus venit: ecce nierces'"' ejus cum eo, et opus corani illo.
12. Et vocabunt cos,"" Populus sanctus, redempti a Domino. Tu autem
Vücaberis; Quaesita civitas, et noii Derelicta.
l) S? rcbet bicr bcr 'iPropbct lrtc^cr in frincm 9?amcn unb i>vidU bcn bcificn rranj^ fcinf«
^er;cn3 aiu^, t-a«« .*?cil O^r'ifli^ ^u [eben. — 2) HplV "''•'^"'^ '^krccbtiiifett;" v (hKatoavir/ avrij^.
piy Ij'it bier ipo^t Mc i^cfcutuuii, wk ta? foK^fut-c nj.*1Ü'* „•^ülfr .^cil, ^tcttuug." Ta
intcijcn ade? .»!>cil für 3«5racl nur aus!' tcm Wcmas« crblübt, fo ivdbltc .C">icrtMi»mii^ t»cn concrctfit
Suöbruct'. — JJ) rö Jt aur/iptöv fzov. — 4) 'IplV -,^^1"^ (^3crcd)ti9fcit," b. b. l>cin •'öetl. rifv
öiKaioaivTiv aov. — 3) T|"lln3 „beinen iKubm;" rtiv i^o^av aov. — G) Xcr ueiu^ebcrenfn
©cmciutc (iJcttcö iic^iciitt aiut ein neuer "^Janic. (ii? ifr ficO nad) iMerpnsmuö, Sürillu?.
OSrCiioriii? rjon '^Jajianj, öbnifoücmu;? bcr '?^^mc „t£ bri illicb," ewlesia Christi, in ivcldjtr
atle'iDürbc ber i^raut rei^ ^obnce fs3ottfi^ entbvaltrn i|l. (£orr,iiiu>? a ^.'apifc ii. %. balten batiir,
unter ticKin Ofamcn l'ci terienij^e 511 i^cvficben, t'er i^. 4 (genannt n?erbc: ni^'^S^ÖÜ' vülunt:i5
moa in ea. 3nicin tiefe? 2I?ort bürfte eber t'xt (fijienfrfuft ober bcn ®ertb tiefe? "J^amen?, al#
bcn 'JJainen felbfl be^eidnien. — 1) t. b. tcr fdunttle <rd)miid tcr 35}clt; f. 2S, 1. — S) t. b.
in l>eni i^creid:e ter 2L^erfc (sv^tc?. — 9) „meine t\\\i babc id) an ibr." J?ai;uo unc -^iipo
nebmcn tiefe *S?orie in einem ron tcr gciri^bnliiten ^luelejv.nuv-^^crfdvlebenen 3inn: „"?)?cin
SBille t^fdjiebt in ibr," fo bap taniit be;ci*nct wäre, nM? (i^ott burd) ^jercmia? 31,33 fagt:
Dabo lesem nicam in visccribus coriuu et in corJe eorum seiibam cam et ero eis in Denm
et ipsi erunt mihi in populum. —10) H^^J^D „bie IsermäbUc." (v? i|l auffaücnb, rcle
t>if LXX bent b(. 2Bortc ben fo bet'eutiiußsvollen 5inn nebmen unb c? mit bem profaifc^en
2Dortc v'iKovijii'n überfec-en fonnten. — 11) ^7^*3^1 •M'c^ rcrmäblt fein," b. &. n?ivD nidit nur
bewobnt fein, fonbern fid) aud) cinco ^crrn unb 9lc3enten unb eine« blübenben ülBübltlanbe«
frfreuen. — 12) ^^'y '''3 „benn ti >>crmä^)U ftit ^ünijüng mit Jungfrau, unb mit bir oer-
mäbten ildi beine 2iJbne," b. b. »ic ficfe ber Sünj'^Iinct mit bcr 3itniUi"»iu tjcrmäblt, fo i^ermäbfrn
fliÖ mit bir beinc -i^i^bne UHtnbCr); nal c'jr cwoiköjv veaviaiwr ■rrap\)h%), ovru(, Ka-oiKi/advaL oi vloL
aov. — 13) Kai earat hv rpörrov civpnvii'/üfrai. vuuoio^ i~i vvuipj], ovru^ tv0pav&ria(Tai ö Kvpio(
iiri aoL. — \h) Xcr ^^Propbet fpridjt bier al6 :i^ct>oUmäd)tiiUfr (i3otte?, ber burd) feine 'jTopbc«
jciiingen Urfad5c ift, bap bic i^orfteber, Jipirtcn, \'ebrer, "}>rieiler niemal? aufbi?ren, ju reben rcn
ber 33otfd)aft be? peile?, ^u flebcn um ba? .^eil unb \vi unrfen für beffcn 5lu?brcituuii. .i^iercn?-
ntu^, 3?crnarbu>5 unt .&U;]0 tjerilebcn unter ben ©vifbtcrn bie CSn^el. — 1-5) nh a:tj:7^aovrai
uiuvT/GKöfievoi Kvpiov. — 1 (> ) b. b. ibr, bie ibr berufen feit, immer bc? Jperrn ^u gebcnfcn, feinen
9?amen ju nennen unb ju rerbcrrliAen. Die LXX babcn bicfe iöovte mit bem riorbergebenben
<5a^e cerbunbcn. — 17) QD'^ '0*1"7}^ /-f» ^ö ^^^ ^fin^ 'Slniie werben;" ovk ian yäp ifüv
■." T • t:
h/iococ. — 18) „unb lallet ibm (bem -fpcrrn) feine 3iube." LXX febtt. — 19) käv 6iop-&c.m^
Kai KoiT/Gri 'iT/povca/Jju yai<piafia ettI -7/f yfir. (linii^c balten bafur, '^Hut babe irei^en te? fort-
wäbrenbcn '-Bitten? unb Jyleben«, _ba0 ber 'iPropbet ijcranlaut \>;[\:i, bie ^??tenfd)werbunii be»
Sobnc? (yotte? früber eintreten laifen, wepwei^en e? aud> bei Xaniel 9, 24 beijje: Abbreviatse
Bunt soptuasrinta hch'i.jiiiados, ut fineni accipiat poccatuui et unü:atiir Sanctus 8anctorJ!u.
lenn fyctt nnü, \:\iy\. (Sbrofoftomu?, bap wir burd) (yiebct erbaltcn, wa? un? ^u i^eben fein eigenes
Verlangen ift. — 20) a-'/.7u ttjt^ '^6^'jr airov. — 21) f^kut fvriAt bier »MMt bem '^knuffe ber
ffgen?reidicn Jsiille, beren man fidi im ■??. 'i^. erfreuen werbe, anj eine '-IDeife, bie benen, weUtf
in "^^littc be? "iL '<^. tcbrcn, rcrtläublidu'r war; er fpridu oon ?.\\ibl',eiten in ben lun'bi^fcn, wie
fie bic ^ntiw i^ftcr im ^abre mit ben i'eyiten unb mit ben '.Jlrmen abbieltcn Lev. 23, 34: Deut.
12, 18. Jpiercni^nui? finbet bier eine m".)|lifdH' '.Jlnfünbiiiung ber eucbari|lifd)cn Cpfermabljfit
be« ^}?. 2?., bie niemal? aufboren wirb — bi? jum CSnbc ber 2age. 'OA'it mtüem iKedUe! Tcnn
nur tiefe ???abl^cit itl bicienii^e, wcldK alle Erwartungen unb 5?egiertcn be? febnfüdJtigen
(i5ldubigen befriebigt. — 22) "„fort, fort, binau? ju ben Sboren, um üBeg ju bereiten bem
S?olfe . ." — 2f5) 15^? I^PD „reiniget it^n pon .Steinen;" ml roic Xi^ov^ ek rrjc öSov cUap-
phl'arg. (?? ilnb unter bicfcn Steinen bic mand)ertei o^inberniiTc, befonber? bie i^erfolgungen
iü »erliefen, bie fid} ber SBetc^rung jum Glauben entgegenfeueu. — 24) ein 3ci*cn, baö gleid)
17*
262 Der ^xopf^tt 3faia«. 62, 10—13. Slnm. 24—26. 63, 1. 2(nm. 1.
ttm ^clbjfit^fn im Ärie.^e jum Kampfe ruft unb Sccieifterun.q ixweät 40, 3; 49, 1]
^ieronpmu?, Sijridii?, ^prcccpiii^, ^oreriu^ u. 21. »crilcbcn Varunter ^a^ bt. Ärcu
tom Jaf^c fcer (frlöfun.q an bt? ic^t unb fortbin biei an baö Snbe ber Za^i alö Äo
©iegegjeidien burd) bie 52}elt gcljt. — 23) 40, 10. — 20) «üi Kaliaa.
Caput LXIII.
1. Quis est iste, qui venit^ de Edom, tinctis vestibus^ de Bosra? iste
formosus in stola sua, gradiens in multitudine fortitudinis suae.^ Ego,
qui loquor Justitiar, * et propugnator sum ad salvandum. 2. Quare ergo
rubrum^ est indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in
torculari? 3. Torcular calcavi solus,^ et te Gentibus non est vir mecum:
calcavi eos in furore meo, et conculcavi eos in ira mea:'' et aspersus est
sanguis^ eorum super vestimenta mea, et omnia indumenta niea in-
quinavi.J 4. Dies enim ultionis in corde meo,'" annus redemptionis meae
veiiit. 5. Circumspexi, et non erat auxiliator; quaesivi et non fuit qui
adjuvaret: et salyavit mihi brachium meum/' et indignatio mea ipsa
auxiliata est mihi. 6. Et conculcavi populos in furore meo, et inebriavi
eos'- in indignatione mea, et detraxi in terram virtutera eorum."
7. Miserationem Domini recordabor,'* laudem Domini super omnibus,
quae reddidit nobis Dominus, et super multitudinem bonorum domui
Israel, (p.iae largitus est eis secundum indulgentiara suam, et secundum
multitudinem misericordiarum suarum. 8. Et dixit: Verumtamen popu-
lus meus est, filii non negantes:'' et factus est eis salvator.'^ 9. In omni
tnbulutione eorum non est'Mribulatus, et angelus faciei ejus'^ salvavit
eos: in dilectione sua, et in indulgentia sua ipse redemit eos, et portavit
eos, et elevavit eos cunctis diebus saeculi. 10. Ipsi autem ad iraeundiam
provocayerunt, et afflixerunt spiritum sancti ejus:'^ et con versus est eis
in inimicum, et ipse debellavit eos. 11. Et recordatus est dierum saeculi^
Moysi, et populi sui: Ubi est qui eduxit eos de mari cum pastoribus
gregis sui?'' ubi est qui posuit in medio ejus spiritum sancti sui?*'
12. Qui eduxit ad dexteram^ Moysen brachio majestatis suae, qui scidit
aquas ante eos, ut faceret sibi nomen sempiternum: 13. Quia eduxit eos
per abyssos, quasi equum in deserto non impingentem.^* 14. Quasi
animal m campo descendens, spiritus Domini ductor ejus fuit: sie ad-
duxisti populum tuum ut faceres tibi nomen gloriae. 15. Attende de
caelo, et vide de habitaculo sancto tuo, et gloriae tuae: ubi est zelustuus
et fortitudo tua, multitudo viscerum tuorum, et miserationum tuarum*^
super me continuerunt sc.=^ 10. Tu enim pater noster, et Abraham nes-
civit nos,2« et Israel ignoravit nos: tu Domine pater noster, redemptor
)ster,=^ a saeculo nomen tuum.^ 17. Quare errare nos fecisti^» Domine
de viis tuis: indurasti cor nostrum^"
noster, _^
tuis: indurasti cor nostrum^" ne timeremus te? convertere propter
servos tuos, tribus hereditatis tuae.^' 18. Quasi nihilum possederunt^'
populum samtuin tuum: hostes nostri conculcaverunt^ sanctificationem
tuam. 19. Facti sumus quasi in principio, cum non dominareris nostri,
neque invocaretur nomen tuum super nos.
Der ^rop^ft 3faia<J. G3, 1—13. 3liim. 1—24. 263
ber conCfbcm unb 3?p?ra fommf, f^^cttt^crfickn, bcr unter bcn ^rinbrn ^^rafle cbcit einiircff»
5^1utbab aniicvidnct bat, um baburch bic i^rfrciiiu;^ brr jubcn auö bcr 'SU'fviimcuütaft iu b'circrf-
ftcUisKn, l'o muti man mit ibm au* annehmen, baf; unter (£tpm ba? ^)ieiit ber libaloäer unb
untcriHv^rabie 5tabt^^ab\^lon i^emcintfei, itae immerbin ütwerlafu. (iinit^e fcbcn hier im buct-
Oäbliiten 5innc eine Ül^ciiTajiuiuiter Sie^ieuberCi-bom ^urct)^ie ^-^faccabacr I. 5. ;5; II. ]u. 17;
bic aber für ba-? i^epartis^c i^ilb, ba? bier entrpüt irirb, etwa? \u 'sieriniin^iiicii |lnb. ijipll-
fommen enti'rriitt bicfer ivm^n SPeiiTai^unji nur ber Siei^ be6 WelTiac', iinV ^n^ar nach brr
geJfbbnlidHMi 'i'J'^einunii ber initer berient;U, ben er bei feiner .^Himmelfahrt feierte, »vepa'ef^en ilf
anncbmcn, bap bie (fmiel im .t3immel bei ber 'Olnfunft tlbrifti jene ?ixcii\t ilellen: Quis est iste?
Stu^uflinu? foricbt ficb in ber (frFlanin.i be? l's. ü;;, u fttou barüber" aiie : AscotKiebut enim
cruoris rubore perfusus. a truphopis victiicibus lauroatus. \'id(.Tiiiit coclites cuncti (^pociosum
vulneribus Christum, si)olia castris tyraiinic's reportata et adiuiranto.s ful<rentia divina?
virtutis vexilla, talibus ooncropant hyniiiis deducunt(jue lactantcs. Quis est, inipiiunt. iste
rex gloriae? et ajunt. Dominus virtutum ipse est rex gloiiae. Ilic est ille candidus et
roseus . . . Serm. 5. de ascens. D. — 2) epv-&rf/ua luartuv. — ^) ev ßia nopeierai ßerä iff;ft'or.
4) y^Znrh D") np7i*3 "»^It: *JN* --<*, i^f ^<i> in «Jcrc^tigfeit (.^ntb) rebe unb mädjtig
bin ^um Jpelfen," b. b. ieb, ber l'crfunber bcr J^ulb, bcr circpc Silöfcr. Ge ifl bie? bic Slnttrcrt,
bie Sbriitue auf bie }'srci(\t be? "J'ropbctcn crtbcilt, ber im ^}Jamcn 3?rael? ober Sion? ]n fpreAen
fcbfint. f}<^ (Ua/J-^ouai 6iKatoavv7iv kuI Kpiatv aurr/piov. — 3) b. b. TOarum Dcdi crfcbeinfl bu, c
Sicher, in einem \o bcflecftcn .HleibeV — <i) „9Stc foüte irfi ni*t burcb unb burd) beflecft unb ge-
färbt fein, ba id> bic Mcltcr allein iKtrctcn," b. b. ben iiampf allein gcfdmpft babcV -'/.r/pi/r Kcira-
TeTra-r/fiivT/c (Yzt.) 'i)?act) anbcm '^tidXtin ftovoc Kara-e-ärf/Ka. — T ) mi Karii)/aaa avrid:(: <!;(
tvv- — 8) KoX KaTTj-ja-jov rö aifia avri'jv nir -jffV. — 9) LXX fcblt* Xic f^CWanbC bC£! Wcflla«
ftnb feine bl. 1JJ?cnf*bcit, unb bie blutigen gierten, bie ibm ber jlampf oerurfadit bat, finb bie
fllorrcidicn WaljciAcn an feinen -i^ärtben unb vvüpcn, bie ibn ein)1 am (ikriditstage ?or aller
SBelt sjcrberrlidien n'crben Apoc. 19. 13. — 10) „bcun ber lag bcr 3iad>e ivar bcfcblcffcn ;"
Vfj^pa yäp ävra7Toi^u}G£ur e-f/Ai^fv airoig. (£3 i|l bicT baiJclbc gcfagt, iva? (Ibriftu? Joan. 12, 31
fagt: Nunc iudicium est mundi, nunc princcps mundiejicii'turtoras, unb Ose. 13, 14: Ero
mors tua, o mors, morsus tuus ero interne. — 11) f. 59, IG: LXX: Kai eppuaaro (ivmvr u ßpa-
,^((jv fwv. Kai b ^vuor pov eTTearr/. — 12) b. t). id) tränftc ftc mit meinem ^'■'^rnc, bi5 ta^ fie bin«
taumelten. LXX feblt. — 13) DnVJ übcrfcgien bie ''?Jcucrn „ibren Saft," unb pcrilcbcn baruntcr
baö Slut. Slucb bicLXX nahmen c? fo : Kai Karrp^ajnv tu a]ua avrüvel^y^v. Xie crftc 23ebeutung be#
SBortc«, in »elAer cö fonft immer ?orfcmmt, illallcrbinge virtus, perfcetio. gloria. — ll) .^ier
beginnt ber '»Prcphct dn l'ieb ober ß3ebet, it^clAee ^ucrft ben Tanf für bie gi.Htliri?cn JPoblfbatcn,
Jjcrnad) Älage über ÄÜnbe, Slcnb unb Trangfal, enblid) bte ^^itte um Grlofung auefpridjt. —
13) 'l"^pC** N^ .-fie tdufdjen nic|t," b. ^. fie erjüeifert ftc^ a\$ meine Äinber. oh fifi ä^err/auo,.
(li gab in 3:?racl immer au?geje((t)ncte Tiener ®otteg. Slucf) tpirb am gnbe bcr SCage gani
S3racl H^ be!ct)ren Korn. 11, 2G. — 16) ^**:^i,t3^ „jur Jtettung;" n? «rc^rv^/av « :rd(T)>.
^Xiipeuc avTüv, tpeld)e le^tcrcn 2Dorte im ,§ebr. unb 3?ulg. iß. 9 beginnen. — 17) DnnV'T'DS
ST T |T T :
„bei aß' ihrer 2?cengung war er ni*t enge (engberjig)." S^on jur 3ctt bc3 .i^ieron^mu»
T , ,
lafcn Ginige i^, anflatt {^^, wornad) ju übcrfctjcn: „bei all ihrer 53cbrängniij n>ar (auvfc) er
bebrängt," — hatte 'Witleib. ov Tipiaßv^ uhci äyye'Aoi;, ä7JJ alrur (Guaev ahr(ii%. — |8) Exod-
33, 14. . . — 19) It^np „feines Jpciligen," worunter hac^ Si^omaü, Slbam, Ü^ranuS, SandHej
5Wonfcö a.\i 2?orbilt Ghriili ^u ijcrflcben ift, »ic bcnn bcr Prophet auf bic Stcöen in ben "Pi'almen
anjUfpielcn fcheint: l]t irritaverunt Mosen in castris, Aaron .sanctum Domini ; bernacb:et
vexatus est Moses propter illos, quia exacerbavcrunt spirituni ejus. F.s. 105, 16 et 32.
LXX: ro TTVivua rb äyiov avroii. c'f. H. Esdr. 9, 2()-2t') : l^'.s. nO, 13; Eplies. 4, 30. —
20) .§ebr. „unb cö gebad)te bcr alten Jage unter 5)Jor)fce; fein 45olt." LXX blop: koI kfivr]c<rii
iintpüv aiuvluv. — 21) ny"l riN D''0 D*7J/Qn »t>" Uf beraufileigen macfete au« bem Weere
fammt bem ,^irtcn feiner .i^ecrbe;" ö avaßißäaaq U r^r daMcariQ töv -otfiiva rüv TT-poßaruv; —
22) V. 10; Exod. 14, 21. —23) ;trnr HkJ^D pD'S T^1t3 ..ber gehen lie^vjur 3?cd)ten be»
?D?o!5fe6 ben 2trm feiner .^»errli^teit, ober ber an ber SicdJtcn führte Wopfe« mit jlarfem Slrmc;"
6 äyayLv ri/ öe^ia Muoi/v, ö ßpax'i'-'v r^c t^^SVi avrov; — 24) 1'?tJ*3* ^{7 //M^ flraUC^eUcU nidjti"
264 Der ^rop^et 3faia« 63, 13—18. SInm. 24—33. 64, 1. STnm. 1.
Kdi ovK iKo-!T'inaav. — 23) „Teine Srbarmunf^en ticrfc^Icffcn fii^ c^egcn mi^." ®o fpri(6t be^l
■propbct im 9?amcn fcc« i^olfcö. — 2ö) Xic Hebräer un^ alle Dricntalcn bc',cirf)ncu DcnminbcrR^]
•örab ü'br bäurivi mit ter 'i)?c:^ation, wie 5. 'i3. au? bfm ©orte 5U crfeben: Misericordiam volo,
non sacriüiiuin Mattli. 9, l.'i. Ter Sinn ift babcr: '^swx i>crbaltuif; 5U beni, ira^ Mi, 0 •6'crr,
iiiiö bifi, ijl 'ilL'rabam une ein 'vJerini^Ci*, ja »ie 'bliebt:?. Slramu? iiibt bier Me örflännifl:
Abraham et Ja'jub nes'.'iunt nos, resque nostras, qiiia sunt in üb^uuni liuibo ))atru!ii, ubi
taui cfTunt luco et ojjc Dei, quam nos. .^icroniimii? teiltet bicr baö 'iJJidjtfcuncn „auf Jurücf'
lueifunfl un^ i'erad)tung" uud lajit ba<< betencc iUMf bicr ein tiefen iVfenntnip ter 2cbu!f tbun.
Senn bie •'pdretiFer au3 bicfer stelle erwcifen »oUen, bau bie ^eiliiKn im .^"'immel ntitt^ für
un? tbun tonnen, fo i^ibt ibnen Siner aui ibnen felbcr, \\\\x> *,roar ein '^infübrer, C£ahin ndmlic^
;ur 'iJtntrocrt: Nequo tanien ex lioc loco eliei potcst. Sanctos vita l'uncto.s nostri curam non
habere. 'H^'x^i man aucb n^irfliit biefev 5dirif:|lelle (>^eit>alt antbun unb tlc trortixiörtüit unb
bud)üdbli* fai^^n laiTen, 'Jlbrabam unt 3'ifi-^l? irüfUen im l'imbue i^in^ unb ciar nicbt? scm 3u-
^s\x[^i ber ^Jcbenren auf (£rDen, \o fcnntc nuv.x tiarau? "üfidn«? folptcrn für tic •C^'ciii.aen l>ee "??. h.,
tic nidU mcbr im l'imbui\ fpufern in bcr 'JInfdMuuu.a (*sHntc6 ilnb, unb mit (Xbriftui? triumpbircn
unc berrfd'en. — 27) /iiwn i'/imr „erlöfe une." — 28) f. b. scn (£if ii^fcit ber biit tuSIÜeeta?,
»aö in beinern 9tamen, in tcinem QBefcu, einbegriffen ift. LXX fu^jcn bei i(p' i)ß<n. —
i9) l^rnn 'ndl „»^inim laijeil bu \xM irre geben';"' — 30) 6, 10; Exod. 4, 21. —
$1 ) i. e. l)ropter tribus h, t. LXX 6:a räf (pv7.äc^ rf/g KXypitvnfüagaov. — 32) ^JJ^")* *l^*i^,tD'7
nti'lp'D,!^ -'>iiif fi" Äurjeei baben fic in 2?efii; gencmmen bein bl. 33ivlf," b. b. fint' «^errn gf-
rocrben beine? 2?clfe^. Tcrefer: „'Peinabe baben ilc ijertiliit bein bt. 23olf," Ua uinnov K7.i^f,ovo'
fj/jau/i^v Tni öpnvcrov «j-Zof auv. — 33) „unfcvc '(5cinbc bubVn leiu •'pcilii^t^^um, nC'^pD/ io
trtun." LXX fet^It.
Caput LXIV.
1. Utinam dirumperes caelos,' et descenderes: a facie tua montes de-
fluerent.^ 2. Sicut exustio ignis tabescerent,' aquae arderent igni, ut
iiotum fieret iioinon tuum* iniinicis tuis: a facie taa geiites turbarentur.
'■>. Cum feccris mirabiba, non su.stinebinuis:'' descendisti/ et a facie tua
montes deßuxcrunt. 4. A saeculo non audierunt/ neque auribus per-
«.-.eperunt: oculus non vidit, Deus absque te," quae praeparasti expectan-
tibus te. 5. üccurristi lactanti,^ et facienti jiistitiani: in viis tuis
recordabuntur tui:'" ecce tu iratus es." et peccavimus: in ipsis fuimus
»»'Uiper,'^ et salvabimur. 6. Et facti sumtis ut ininuindus onines nos, et
quasi pannus menstruatae universae justitiae nostrae: etcecidimus quasi
fobuin univcrsi.'^ et iniquitates nostrae (juasi ventus abstulerunt nos.
7. Non est qui invocet noinen tuum:" qui consurgat, et teneat te:" abs-
condisti faciem tuara a nobis, etallisisti nos in manu iniquitatis nostrae.^*
H. Et nunc Domine, pater noster es tu, nos vero hitum: et fictor noster
tu, et opera nianum tuanim omnes nos. 9. Ne ira.scaris Domine satis, et
ne ultra memineris iniquitatis nostrae: ecce respice, popukis tuus omnes
no.s. 10. Civitas sancti tui facta est deserta, Sion deserta facta est, Jeru-
salem dosolata est. " 11. Domus sanr-tificationis nostrae, et gloriae nostrae,
ubi laudaverunt te patres nostri, facta est in exustionem ignis. et omnia
desidcrabilia nostra versa sunt in ruinas. 12. Numquid super bis con-
tinebis"* te Domino, tacebis, et affliges nos vehementer?
1) Ter i81tcf in bcn 2Ibaru;!b be? iuim.Kerj enrcdt im 'JrciJbcten ben beben (i^ebanfen:
nur ein unmittelbavev, reruMini,te5 X-^crabfemmen f^Untr? a\^ .*^cilanbfo balte bae oode Tabin-
n-flfeu bci? uip.OiiKU vl.'o!fe« auf! 3l"ie am .?inat f^Unt erfAicnen in ^cuer unb (Srcbeben unb
in bober ^i'ajciuit, fo rourfe un^ roirb bie crfcbnte .^erabFunft (i3otrc?, bce; 'irlöfcre, 'ion bem
Der ^rop^et 3)'aia<<. 64, 1—12. 2lnm. 1—18. 265
önt^i'uffn, ivic (mmi bcm cürfurdjt^i^cflfn Scfcaucr bcr OKitur unb bcr In^lfcr bfijru^t Wrrbfn.
Vod) lUtli ^Kciülll. fiii' (ivoi^yc rov ol^pai'uv, TjHißor Ä7/i/;trni (jttö rrr)!,' ö/)// K«i raK'jijOiTat . . —
i) fjS^j „bic 2?crc\c würben erbeben." .^^iercniMnu?, Jertuüiau, 3u|linii^ ivciKn febr fcbbn
nacb, n?ic bicfcr 31'unftt unb biefc SCeiiJaiiunii burcb Gbrifti Wenüttverbunji unb bie -öcrabfunft
bciii b(. Weifte? erfii'let n^orben. i^H bcm "^huieiutte Gbrifli unb vor beni Mr_afteriiu|Te bea bl.
(i^illee fd>inolu'n bie (^elfeuber^en t^Irieti n?eid)eui SLsidjfe; bie c\lc'i(b beni iLv^Aiier erlaiieten iinb
frfaltcten J>er^en wallten |le^en^ auf bnrdi ba>< Jveuer be«? bl. (sieirte?; bie iuMftr finj^en »ti iu
bfben . . 3ni .ipcbr. ütliefjt ^ie!'er erfte i^ere ^a.^ vunberiu'bnibe (lapitei; gebort aber oiienbar
}u biefcm. — fi) C'>?"n|^Dri D^*2 D'Dpn 'C'i< HlpD- ^? "'üffen biefc ^2l^orte ju ben
rorberaebenfen beuvien werfen: „(bie 'i^eriie wiirDen erbeben i, wie r-crbent i^ranbcbe? 5d)nieU-
feuerc," wc ba? ÄniiTer auf.aefrrufelt iiber fem Acuer." Vodi unf ^Keifd>l: „bie 'ik-ri^c würfen
jerflicpen, wie iveuer :'Kei-^hoU auflofcni niacbt, '^S.'afftv waüct beim iveuev." *i^uablu3: Utin.im
uiontes ab irr.-endio igni« eolliqUL'jscant, ignis iiKinain. qui tcrvore et cliullirc fiuüt iu|uaö.
«jf Kijfibf i'iTTv TVjHjCi'dTrnv Tivphr rijKZTai, Kai KUTaKai'Cd ttvj) rare VTttvavTinvr, tuil ipavfjiov iarai TÖ
h'oua aoi' iv Toir v-evai-rioir . . — -ll ) ?.Van wiif?, Wie f^ott audun frubcren. Reiten burd)
wnnberbare Grfcbeinuni^en unr ^^lMrfiuuv~n feinen ')iamen, feine Wadtt ben geinten fimb mad;*!,
butifWoofee lun'iPbarao, furdi (üliai? yor^^ldnib nuf ^'ic^ibel, burd) (Slifeui? n. '^l. Vlxod. 9. 24;
III. UoL'. IS, HcS. Tiut ift fief; '.?Uleo inMi iieriniiem 'oelan.ae .aej^cn bae, wacs ber bl. '^eifl
wirfte im 9?. 'i<. am '»J^finijilfeilc in ^vernfafem, "3U (läfarca im .^aufe be? (Xorneliu^, bei
ramaefu? an 'J'aulue, ju '•^Hiilippi im Äerfer u. f. f. — 3) mpJl N*^ 'M^ baben es niitt (fc)
erwartet." LXX feblt. — 6) LXX feblt. — 7) Ten ©untern, bie Wctt r>o(lbriniit fnrÄ
ben 'J^fcfnaö uuf ben ;^Uift, fen er fenbet, oileiebt 9?idU« immi "JUIcm, n^ais ron jeher i^efibelH-n.
5f nebmen biefe 2ie(Ieber bl. ^iVaulu? T. Cm: 2, 9. ^iermiunu?, tihrofoftonnu^, Jbeopbylaftus,
Defumeniu?, 'Jlnfeimu?, '.Jlbam, As^reriui^ unb viele "il. (£■? ilnb aber Dicfeu tJBunbern aneb bei'
ju^äblen bie bl. ^aframente unb alle "^iitrbeiluni^en ttx ^''Si\a\^<:, tcren bie (^Häubi;icu bcj 9i. "i^.
lld) 5U erfreuen baben. 'Tian verweile in (McfaiiFen nur einijK "?üuienbltde bei brn unermefjlid^en
•'^^nafrn, bie taiiliob bei fen Saufeufcn ber bl. ?.'(ef;opfcr, bei ben laufenben ber (iommunionen
f^efvenbet werfen. ßuMidi muffen aud> bie 's^aben ber ^errlidifeit biir,Ui^eredniet werben, bit
VUIc? übertreffen, weit' bem ^i.iTenfAen biuieten 511 Ibfü werben fann. l'fan lei'e, wa?' barüber
•^ieronvmu? op. IS. ad Kustarh. unc i->ernarbuä .^erm. 11. in Cant. fui^en. JjXX : üttö r(rv
a'twar Hin 7/Kov(7auei'. — 8) eij'ieutlid} oculusiKin vidit l)euui ])ra)ter te, (jui pncpuravit (talia)
fXhpC'ctailti i^a. ov6e lü ö(p\'ia?/Jo} ////cTu' ri6or i^jöi- rr///).' O'iv kul tu qi'jn cruv, ä -rzdii/GiiK; tuk; vtth-
lih-ovatv Deov. — 9) „benen, bie ba mit »VreuPe üH'red^tiiifeit üben, fommü bu entiiciien;"
cvuavriiarai yap tok; toiovoi rb iViKnmi'. — 10) So. et Üs, qui in vii> tuis rccordahuntur tui,
11) bilbet einen (^kiienüis \\x bem ''i^crii]en: „51ber fieb ba, bu \ürnei"t unfer, fenn irir baben
jiefunpi.iet." — liJi „wir funbia.ten ni.b waren immer in Sünben unb fotlen fodw^erettet
(frUHet) werben." "Jhifere feben bier eine i"traiie: „Serben wir i^erettet werben V" ^DH^J)
yUn^^ 'Ohy^ CH-J' ''^^^''^^ 5Borte febr verfitieben f,ebeutft werben: „5I?ir fünbii^ten \^ Xano^t
fluf ibnen ib. i. auf beinen Ä'euen i un^ wir foüen bod) j^erertet werben" ^UlioIi. Tber nact
ben älteren bebr. SJuelei^ern, tXbalP. „t-a wir funfijiten; furd) fic (b. i. burd) bie, wcld)e (ikut
fiiu^benf ilnb) villc;eit würfen anr i^erettei" üod) unb -Ijeif*!. ]*>.. 22, 30. liXX: Knl i/ficir
Ti;t(ii>Toutv. diä roiirn e~/.aviidi>fi(v, tH" ia;'?n ^^J'5.^V nid/t ^*P*1JV — ifi) Kai fSt!ipvT//av ili
*)yA./.a (ha rar ävouiac, vjiCiV. nvnjr avff:>'(; olati r'/fuir. (^dUMl bemertt (^ikeilOriUi^ ber l^^rof'C ;
Ifiimo. (|ni arlx.r iuit in ccnditiune. f'olinni a :seniet'pso factu.« est in tentatinne, sod post
Hti[)nla a|>p;'.niit in dtjectiorio Moral. 11. 22; cl. .Jou 27. 21. — l'i) Ter iVropbet fprid>t
bier in bvvHri''ijlifdHn \^tu?frücfen vom atiiu'ineinen inrberben. (f e^ f urfen baber fie üi>ortt
n(*t ;\cvrei;t werben. Tenn felbtt in fen veroorbenilen ^-^eiten ;iab ei^ rveue 'iU'fenner bc<> J^errn,
Se^eü wir bie''e? <\>ebet in bie .-^nt ber bab'.'lonifrirn '^k'fan>icnfdmft, obir mit -^ieroiivinne in
bie 3fit ber ^weifen ;^"rfti'run(T bcs 'ler.u^ele furd* bie r)£i.Mner, immer jvib ev treue i-efenuer.
SUlioii beutet baber bie JIl?orte i"o: „^Siue olU^emeine '^orteeiveri^effenbeit bat unter uns "Jila^
peariffen, fo faf? fie einzelnen ^^Jiii^nabmcn faunt bemcrfitit fiub." — i-5) „ber il* aufnunte
ui'.f nadi bir lueifc;" K,n ö uvi/oiific ävri'/.aii/m'jat (70V. — 1(>) „unb ba(l un? niefertv-tlredt in
ber <siea\ilt unferer '•?}?iffei'-at, ober jMbft iinö unt'ern 'günben brcii?, ober \aik\x nna zermalmet
ti'erben fureb nnfere ""Ocifi'etbaren;" kcü -n(n<^i.>Kar yiiür ch-ä rar ävo/i'ac; i'/utjv. — 17) f'f Karäpav.
iHi JjXX obnc i^raiU". Wit Vodi unf ^leifdi! mi/dite man in biefem (£r;unTe fie l'öfunij ber
i^ra>ie finben, wehten ta-? i'erbalftiif; fe-'- o,efd-i'.btlidH'n l'olfeo Cu'^^'i 5ii'" \\<:\\n\ '?.iJefilaoreicbt
fein würfe, unb faaen: „rie fd5mer,^lid)e Vi.M'uu;'« fd'eint fem "yropbetiu in fiefem Jraunibilfe
tcracbaUen: Xie iÜMi.tt einer i reuen; ütwrren 2d'u!f laftet auf ;"u"^r,ul ; wie weife iMdtttr
ift ti ^eiftrcut unb umbcriKtrirben : bie M. ^tvitrrn fir^f vrri^fet, unf kiu ^Üh'ebcn, wann biefe
266 Der ^rop^et ^\aiai. 64, 12. 2tnm. 18.
I^cmütbigun.A cnben njcrbc. l:ie 3luffcf)tüffe beö nun fcl^enben Sapitel? ftefeen eben btcmit im
innigtlen 3ufammenbanjif. Sie c^ebcn bie Slntnjort bc« Jpcrrn auf bie fcbmcr?lirf)c ^raiyt über ■
btc Urfaitc ber le&tcn f^Jcfc^ictc bc"ö btftovifc^en S^racl nad} erfclgter aBcltcrlofuni} unb bi3 jur
SPoflenbung aüer Jetten."
Caput LXV.
1. Quaesierunt me qui ante non interrogabant/ invenerunt qui non
qiiaesierunt me ; dixi : Ecce ego, ecce ego^ ad Gentem,^ quae non invocabat
Domen meum/ 2. Expandi manus meas tota die ad populum incredu-
liim/ qui graditur in via non bona post cogitationes suas.® 3. Populus
qui ad iracundiam provocat me ante iaciem meara semper: qui immolant
in hortis, et sacrificant super lateres:^ 4. qui habitant in sepulchris,'
et in delubris idolorum dormiunt:* qui comedunt carnem suillam, et jus
profanum in vasis eorum.'" 5. Qui dicunt: Recede a me," non appropin-
ques mihi, quia immunduses:'^ isti fumus erunt'^ in furore meo, ignis
ardens tota die." 6. Ecce scriptum est'^ coram me: non tacebo, sed red-
dam et retribuam in sinum eorum'^ 7. iniquitates vestras, et iniquitates
patrum vestrorum'" simul, dicit Dominus, qui sacrificaverunt super
montes, et super colles exprobraverunt mihi, et remetiar opus eorum
primum in sinu eorum. 8. Haec dicit Dominus: Quomodo"* si invenia-
tur granum'^ in botro, et dicatur: Ne dissipes illud, quoniam benedictio
est: sie faciam propter servos meos, ut non disperdam totum. 9. Et
educam^*^ de Jacob semen, et de Juda possidentem montes meos: et here-
ditabunt eam electi mei, et servi mei habitabunt ibi. 10. Et erunt cara-
pestria^' in caulas gregum, et vallis Achor^" in cubilearmentorum populo
meo qui requisierunt me. 11. Et vos, qui obliti estis montem sanctum
meum, qui ponitis Fortunae^^ mensam, et libatis super eam.^* 12. Nume-
rabo vos in gladio,^ et omnes in caede corruetis: pro eo quod vocavi, et
non respondistis: locutus sum, et non audistis: et faciebatis malum in
oculis meis, et quae nolui, elegistis. 13. Propter hoc haec dicit Dominus
Deus: Ecce servi mei comedent, et vos esurietis: ecce servi mei bibent, et
vos sitietis: 14. Ecce servi mei laetabuntur, et vos confunderaini: Ecce
servi mei laudabunt praeexultatione cordis, et vosclamabitis prae dolore
cordis, et prae contritione Spiritus ululabitis. 15. Et dimittetis noraen
vestrum in juramentüm**^ electismeis: et interficiet te Dominus Deus, et
servos suos vocabit nomine alio.*^ 16. In quo qui benedictus est^ super
terram, benedicetur in Deo amen:^' et qui jurat in terra, ^"jurabit in Deo
amen: quia oblivioni traditae sunt angustiae priores, et qui absconditae
8unt ab oculis meis.^' 17. Ecce enim ego creo caelos novos,^^ et terram
ilovam: et non erunt in memoria priora, et non ascendent super cor.
18. Sed gaudebitis et exultabitis usque in sempiternum in his, quae ego
creo: quia ecce ego creo Jerusalem exultationem, et populum ejus gaudium.
19. Et exultabo m Jerusalem, et gaudebo in populo meo: et non audietur
in eo ultra vox fietus et vox clamoris. 20. Non erit ibi amplius infans
dierum,^^ et senex qui non impleat dies suos: quoniam puer centum
annorum morietur,^* et peccator centum annorum^ maledictus erit.
21. Et aediticabunt domos, et habitabunt: et plantabunt vineas, et come-
dent fructus earum. 22. Non aediticabunt, et alius habitabit: non plan-
ittbunt, et alius comedet: secundum enim dies ligni,^® erunt dies populi
Üer 5)rop^ct 3f«iifl«. 65, 1—9. Slnm. 1—20. 267
me\, et opera manum eoriim invcterabunt :'^ 23. electi mei iion laborabunt
frustra, neque generabunt in conturbatione:** quia semen benedictorum
Duraini est, et nepotes eorum cum eis. 24. Eritijue antequam clament,
ego exaudiam :adhuc illis loquentibus, egoaudiam.^^ 25. Lupus et agnus
pascentur siinul, leo et bos^" comedcnt paleas: et serpcnti pulvis panif»
ejus:" non nocebunt, neque occident in omni monte sancto meo, dicit
Dominus.
1) (53Dtt antwortet bicr auf bic Älüi^e bc^ 3?c(fc? unb ftricfu c3 bcutti* au?, ba^ er bif
^ibfti, bic ucrbcr uiitt nadi ibm pcfracit bcittcn, in fein ^Keicf) berufen u'^ürbf. i/toarf/r h,cvri-dnf
T«tf i^e fiti eneptrüaiv, evpfdtjv Tolg ifü fii) Cr/rovaiv. — SJ) b. l). id) bin td, um eud) JU fciu, WO?
ib? in mir fuAtct. l'5ov äfu rü> ißvei. — 3) bejiebt fid) pi dixi. — /1) ^p;JO i<"ip Kl' »•'<»*
(Einige übcrfe^en: „ba? nidu na* meinem 9?amen genannt wirb." — 3) ämtiiovfra Kai ävn-
ÄiyovTu. !£arunter ftnb bie 3uben ju sjerficben. — 0) „nac^ feineu 2lbfid)ten," DIl^riDC^nP'
cTi'ffü; rijv äixapriüv avrüv. — 7) D^Pp/iP /-^'f ^^^ i^ducbwert aujünben auf ^■^iegclflcinen."
Q,i war bur* ba^ ß^cfe^ verboten, anbere 'JJItare, a\i am (£rbe ober unpotirtcn '4?rud>ftcinen jn
inad)cn unb barauf ui PVfcrn. '')Uui) W. lies, i'.i, \'2 tflcgte man auf ben räriiern, bic mit
3icgelftcinen eingebecft waren, ben Wrftirncn ^u (Sbren ^u rdudicrn unb fo ber '^Ibgijttcrei fid>
fdiulbig ju ma*cn. Ginige rermutbcn, c6 fei ein eigener Jltttus gewcfen, 9tauc^n)crf auf '-öacf-
fleinen, bie magifAe 3fi*cn trugen, ^u ^bren ber Winter ober ju jauberifdjen 23efd>wi.n'ungcn ju
terbrennen. koI \)i'ni(,jatv inl ra'i^ TvAiv^inir mir Ani/iDVioir, ä ovk ioTtv. — 8) 2Dic fcfton S, \\>
unb 29, 4 angebeutet ifi, befragten bie 5lbgöttcrer in (yrab^öblen unb anbcrn abgelegenen Drtcn
bie Icbtcnbefdjjvörer über bie 3"funft- — 9) ^T^* DHIV^DT ./««*' ^if «n »erborgencn Orten
• T ' : -
fid) aufbauen, ober übernaditen." Xic 5(cg!:5ptier pflegten gerne in ben (Mrabböblen ju über»
nagten unb au^ ben Irdumcn, bie fic bafelbfl batten, bie 3iifwiift ju erforfAcn. kuI h roir
ciT7ßaini<: Kot^üvTai 6tä h'i'irvia. Tk 33ulg. crtennt bie t>erbprgenen STrte ober Jpeblen alö(i3ii>0en''
(»rotten, wo man*erlei 9lrt 9lbgöttcrci getrieben warb. .!pieroniimu? fagt bas>on: Ubi stratif
pellibus hostiaruni incubare soliti erant. ut somniis futura cognoscerent. Quod in tanci
Aesculapii usque hodie error celebrat Ethnicoruiu. cf. Aristophan. in Pluto. ; et Tertull.
de aniina c. 54. — 10) „unb unreine 23rube in ibrcn löpfcn," b. b. eine 23rübe t>on i^leifc^,
ba? ben (S3ö^cn geopfert, ober bie awi unreinen Wrünben leoitifc^ unrein war Lev. 11, 7:
I. Macc. 1 , 47. Sinigc tPoUen in bem D*^JIS"p'lö -/f i" unreine? iStücf" b. t. gleifd) er!ennen ;
nod) Slnbere, wie 9}?i(^aeli?, uac^ ber ara'b. Stymologic „eine 5lrt Äu(^en." LXX koi :,ufior
■&VCIÜV, fiefioTiVfifiEva TrdvTn tu OKevr] avTÜv. — 11) n^7ji{ ^"Ip > 7i"(5/3/)w ätr' ifiov. ®0 fprCC^ett
fo(d)c 2lbgü»tterer ju anbern, bie ü nic^t mit ibnen baltcn unb bie ben wahren ©laubcn bewabren .
12) '7^TW1p"''3 »t'fnn icft bin beiliger alö bu," ober wie 5lnbere wollen: „bu bi|l mir
unrein;" on Kn-dapöc e'i/u. — 13) b. b. fic werben nidit? aU Sdimad) unb 2[>erberben ernten,
g? erfüllte fid) biefc? SBort an ben ^uben bei ber ^weiten 3fi'|lörung 3erufalemö burd) bie
3lcimcr. — 1^) Trärrar räc yufiuir. — 13) ©Ott fpriitt bicr autbropopatifd). Ter ■Sinn ift:
unabdnpcrlifb bleibt mein '^cfAlup; cf. Deut. 32, ;>'>; .Ter. 17, L — 16) ein figürlicher 9tu9-
brucf, ber „ganj unb gar" bebeutet. Gö foll ibnen 2?ergeltung werben ganj unb gar, wie \k e#
pcrbicnt babcu. Tic >^ünbc, bie fon ibrcm 'i^ufen ausgegangen, foll aU Strafe in bcnfelbcn
üurüdfebren. — 17) SDel*' eine f*auerlid)e Strafe "funbigte ©Ott bier an! 9?idit nur bie
tcrrfdienbcn l'after ber lebcnben '^ieneration, fonbern aud) bie aller 'Jl'orcltcrn foUen mit
jufammcn beftraft werben. t£? erfüllte fid) beibc? fowobl bei ber 3fi"ftc>rung 3ci"iiüilcm£< burd)
9?abudH^tonofor, aU bei jener burdi bic ?)iömer, nur in Ic&tcrer nocb in incl gri.>f;erem Wafu.
Matth. 2;-;, :;5; P.-^. 7S, 12. — 18) Ter ^Intünbigung bicfcr furdubarcn ^a^^l folgt ba? ©ort
ber (Jrbarmung auf bem ("^uf!e nadv So arg au* ''>^ött Ürafcn wir^, \i' wirb er bod) 'i^icle ber
Strafe entreif;cn unb um ber Sd)ulbigcn willen nid)t baä ganjc Solf m'rnidjten Matth. 24, 12.
lö) t^'l^l^nn „'^fpft/' iHcr aber wabrfdieinlid) „Saft:" „iöic wenn man nur nod) einigen
Saft in ber Traube ftnbet . ." ö /)w; (fos^iel al? /»ii^.) — 20) Tiefer neue Same finb nart>
Kom. 9, 29 biejcnigcn au? Si'ba, bic an ^ffu? glaubten unb farum bic 53efigicr bc? ewig
bleibcnbcn Srbc? Ssrael würben. 5?ur in untJoUfornnicnem Sinne möcbten baruntcr bie3iirücf
268 Der 5)rop^et 3l'aia<J. 65, 9—22. 2Inm. 20—36.
tebvfiibcn au? ber i>aWoni\ä)tn ßJcfangcnfc^aft ju »crflcben fein ; f. 6, 13. — 21) p^lti^'H,
Die fru^tbarc Gbcnc 'Sarcn ^ir'ifcbcn S^PPf v.ni Säfarea. «al kaov-ai h ro, öpv^ü e:-av?^tc
rr,iiivii,ir, riefe InlMtdK inTkifjung ftridu bcn reiitlid)cii isre^en auö, bcjfen ficb baö neue
^"fii'vael, bie üir*c 3ei'ii€brifti, aüentbalbcn erfreuen n^ürbe. (£ö i(l in ber ÜTbat ^Mcht« fc auf-
fa'Jcnb in ber '^icfAicbte, c^U ba? fAneÜc Stufblübcn ber Äintc unb^bie 3nnabme ibrer jlrafte
lüTOobl im fMcifilicben alö im 3fttli*cn; f. 33,9.-22) SBaei v^aron im SBeften n?ar, ba«
u»av Slcbcr, ein bcrrli*e«! Ibal auf ber '^icrbfeite r*on 3cri<lH\ im Titen be5 iielobtcn i^anbe«
Ju.suo 7, 26. Jim Sinn biele? i'evfei^ bürfte fonad) fein: iM-^n fficftcn bic bin ?ur DRc^renje
werbe lauter <i;eoien fein Oso. 2, 15. — 2rl) bcm Ij) ,/i31ücft<iiottbcit," niclcbc? bei ben iSab!)-
lonicrn ber 33el (^uipitcr) st^ar. 3n ber aftrolpi^ifcbcn ^^J^nbolci^ie ber 2?ab!:>Ionier iinb ncc^
beut ju 2a;ie n.MrD rer ilManct OupiffJ" ^i» ba« beilbrin.aenb|le aöer (5,H'ftirnc betracbtct. 3"
Morien tvar bavon bie Crtf*aft i^aa(-<Mab benannt, (^kfcniu?, 93Jan fann fa^^cn, „t^^ (iUürf"
werbe bei allen bcibnifeben '-luHfcrn ju^ltüd^ t^crcbrt. Tnrcl^ bie ^Jiansiclbaftiiiffit unb 'Slbbängi.a--
frit ibrer übrigen fi^cttbcitcn jrurben fic i^etrieben, lieb eine ("«oUbeit i\\. fini-\iren, ijon b«r alle»
liölücf aussiebe." "iMiniu? rebet II. N. 27. »un bem (£u(tui^ ber Fortuna eia feltfameö, aber
wabre? ®crt: 'J'oto luundo et locls oiunibus oiiniibii^que \wxh oiuniuiu vucihus sola fortuna
iiivocatur et uua iioiuiiiatur. mia aceu^atur. uiia airitnr rea, una co^'itatur, sola laudatur,
stila ariruitur. et cum conviciL« colitur, volubilisque existiiuata, vaga, incotistans, incerta,
Taria, indiiriioiuiuque iautrix: liuic oinnia ex}>ensa. huie oninia feruntur acccpta adeoque
ubtioxia? sunius soiti?. ut sors ipsa pro Dt-o sit. (|ua I)eus probatur incertus. .£»ieront)mu*
forictt i^cn einer nod^ ^u feiner 3t"ü in 5(c;Voptcn be|lebcnbcn («cirobnbeit, am legten iavue be<
Otabre^ einen lifd) mit allerlei irpcifcn unb mit füijem ©eine auf^ufteüen unb baburc^ bie
j^rud^tbarfeit entroeber be^ ser.aani^enen 3*ibre? ober be^ lünfti^e n ju beiligcn. r« daLfwvtu . . —
21) ?]p!3p *JdS D^N^^pn') ..uiit niflff 2ranfepfer bcm Wcni." Unter 'Bim ijl roabr-
fdjeinlid) bie i>enue ju r-eriieben. Ter ^JManet bicfet^ ??ameu? fiMnmt in ber aftrolcgifAen
■K^tbologie ber Stjalbäer als ber jrceite (yiürfsjiern neben bcm ^upiter vor. (iicfeniu^. Kai
nhjpoiivTFx Ty rvxv Kepaana. — 23) DIH^ „bcm (2d)tt>erte Ji^crbe i'di eud' '^U5äblen (beftimmen)."
•/ '.■ T
»^<l> Kapaiitjccj l'ftäc flc fiaxaipav. — 26) b. b. cucr ^awc ]oU fünfti^q nur 5um J^ludnucrtc fein,
fo tatl man jenen, benen man liebelt n.Minfd't, ^uruft: „tfo loll eud) o,ebcn umc bcn 3nben." D,
n?ie genau bat fid) ba? erfüllt unb wirb immer ncd) erfitUt! Xenn ^ic 3"ben finb bie beute bie
ftercotPpc Darilcßuni] ber i^cnauen Erfüllung ber SBeiiJaguncien bee 21. 33. LXX KaTaÄeiii'tre
yäp To bvoua vuüv elf irlrjo^oviiv, ftc Ulfen npDb^*?. iirf)t (ll^lÜC'b- — 27) Xcr 9?ame
Jtäraelit irirb ni*t ferner bleiben im 'J?. 3?., fonbcrn ein anberer '^famc axi beffen Stelle treten.
(Sä i|l bicp ber bl. 'Ofame „Sbrift," weld^er bie ^obeit ber (^iWiecer beö neuen ^^^racl auf ba«
.i^larfie rarftcUt. Tiww fie linb ein fcuiijliAe*?, priefterlidJce, propbetifebeei 33olF; f. <J2, 2; Act.
II, 26; Phil. 2, 9-11. ral^ fit- fiiii'/tiovai um KAridi/atrai hfofia luin^ov. — 28) Xic OlCUCren
Äberfeijen bicr ba^ cn'te SBert bed Sa^ee ascher mit „weUter" «?ber „wer" alö Subjeft, 2(ßcin
bann verliert ber <c<\^ bcn ;5ufammenbani'( mit bem rprberjKbenbcn, woiiegen er fcbr bajTenb
unt» öifl fagenb mit ibm jufammcnbangt, nnnn man e? überfc^t „in wcIdlcm^" „2Ber mit bcm
^amen (lux id^ meinem iU>lfc geben werfe) lut fcgnen wirb, ber foU . ." 6 ev}M)Jidiia£rm iirl
«'';<,' Y'/e. Stnberc: ui n'/oy^aorrt,; . . — 29) b. b. tiu f^^ctt ber JOabvbcit, 'Ireue, ber bcn Segen
nicbt blpf! fcrbeifit, fonbern wirflidi gibt, i !■?<)■) /^covci yäp rw i'^tö-,- 7,)v ü/r/^nvv. — 30) b. i.
bei bem'ü'Jamcn, t'cn idi geben wer^e meinem ikilfe. Ta man nur fctimört beim '}?amen uiotte?,
fo liegt barin ein i^cwei«;, baf; ber neue 5?amc ein 9?amc fei, ber 5ugleicb ber 'Ofame 'v^ottee, einer
göttliAen 'iVcrfon fei. Xieij i|1 ganj ber Jvall beim "31 amen „(Ibrift." — 31) kuI o'vk ävnßljat-ai
o'rrcn- t.-l t;,v KaptViar. — 32) Ter ucuc 3Hinb, bcu bicr f^jptt oerbcipt, ift wie eine neue
2*ctpfunii, nidit fo, wie bie (f rneucrung bce ^nftanbee Cicn-ael^ nadi ber babi^lonifd^en ßkfangen-
frt^aft, ftnibern eine gän',lirf)e Umfd'arfnng. (^H-fctJ, .^'-'eiligtbum, 'ülttar, ^ricjlcrtbum. Dbfer,
Sitten, (ikbrciud^e — "3111c? wirb fcn Wrunf am umgcanbert unb neu fein, obwcbl bem
€d)attenri|Te unb iUnbilbe, bae; ber alte iyunb bai^cn in fid> trug, T?otlfpmmen entfpred)enb;
i. 43, 19; II. ('or. 5, 17. — 33) so. paucoruni : ü^po^. Xicfc nur bie nacbfolgenbcn Segens»
wciffagungen ftnb nid^t wcrtlieb, fonbern figitrlidi ^u nebmcn unb feilen nur bienen, baö ein-
tTetenbe gelbene unb bimmltfdu' 3fitaiter fc? Sbriftcntbum^ redU anfdiauli* i\\ mad)en für
fpld)e, bie nod> ilnnlidi benfcn. — 311) b. b. wer mit bunberr ^abren ftirbt, wirb als ein
2-terbenber im .Hnabcnalter unb in ber Unf*ulb betradUet werben, iarat yäp 6 vio<; Lkütov tTü»
Kiii. rntKaTöparoc iorai. — 3-5» b. b. uub bcr al« Süufcr ftirbt, wirb als i^erfludU gelten, wenn
er au* bunbert ^abrc alt geworben. — 3(>) worunter, wie cinleuAtet, tic 23dume'ju pcrflcben
fiuö, bie meiftena ein 51lter vcn mebreren ^abrbunbcrtcn erreirfien. Die oielen 3abre, bie bier
bcu 51uscrwäbUen, b. ^. ben jum Sbni^cntbum Ü^erufenen jugetbeilt werben, ftnb Silb bei
Der ^Jropbft 3)'aiad. 65, 22—25. 5Inni. 36—41. 269
gfiflij^en fRfifc, be« tjoflcnbctcn OTanne^attcr? in (£bviilp Ephos. 4, 13. SBcr im gbridcntlnim«
fin 3a()r lan^ in «»abrcr i>oUfcinmcnl;>c!t gelebt, i|l i>ür (iJett ein (^h'ei« ron bunfcrt, ja taufend
^tabrcn. — 37) H^HD 1 . D* -iljrtr Jpänbe 59crf werben meine 9tu«crwäbltcn (fclbjtj »er-
braudjcn." — 38) n^rt-}*? «"»^ !•' rcerbcn nii^t Äinter erzeugen uim 'Sdirecfcn," b. b- }um
T T •.• -
flö^licbcn Uuteri^anje. ovöi TeKvoTrou'/aovaiv nr Knrajmv. — 39) f/JW; i"' f <Tr( ; — -HO) "1^133
I T T -
„trie ber Siier;" üf Sav^. 3Ba^ barübcr .(^icron'.nmu^ unb anbcrc ^luslcj^cr facien, ia^[ ClorucliuJ
a l'avibc in bie Äderte jufammcn : Hominis ante contrariis THDriitu« ot vitiis addicti, pur
C^hristi loireni et uratiain mores mutabunt et conipoiicrit. invieeui iion hedent. sed anti-
pathiuiu in sympalhiam convertent. unaniiiies et eoiieunles vivent in ecelesia. iisdeiuqne
»«piritualibus eibis, puta doctrina Kvangolii, ^ueraniciilis. ritibus aliis(|ue jiietatis officiis sibi
comniodis utentvir et i'ruentur. — -ii) b. b. bie ^itUiHiK foU niitr lucbr bic IVcnütcn oer=
uninbcn, fonbcrn nur in bcn Staub ali? ibrc ^JJabruna bciücn. Ter ^iiin i)h 'Jhu-bbic "Wen filmen
brr fcblimiurtcii 'JIrt, bic bcimtücfifit unb i'itlau bie "?^Jitmcn|'cl}cn um (übre, (^ut unf l'eben
briuj^en, iverbcn fid) dn^ern uup tut fo oerbalten, wie lle berufen \\ni. JMeronnmuo faiU:
l>iabolus. qui prius hcinimmi uiortibus pascebatur, dcineeps eos tantum tumedct, qui pul-
vis ac tena sunt, (jui scilieet terrenis bonis ae de?ideriis inhiant.
Caput LXVI.
1. Haec dicit Dominus:' Caclum scdes mea, terra autem scabelluin
))C'(lum meoruni: quae est istu domus, quam aediticabitis mihi? et quis
est iste locus quietis meae?^ 2. Omnia luiee manus mea fecit,^ et facta
sunt uni versa ista, dicit Dominus; ad quem autem respiciam, nisi ad
pauperculum,* et contritum spiritu, et trementem sermones meos?
3. Qui immolat bovem,'"* quasi qui interficiat virum:* qui mactat pecu&,
quasi qui excerebret canem :" qui offertoblationem,^ quasi qui sanguinem
suillum^ otferat: qui recordalur thuris,'" quasi qui beiiedieat idolo. "
Haec omnia ele^crunt in viis suis,'^ et in aliominationibus suis anima
eorum deloctata est. 4. Unde et e^j^o eligam illusiones eonim:'^ et quae
t.iniebant,"adducam eis: quia vocavi, et non erat quiresponderet: locutus
Rum, et non audierunt: feceruntque malum in oculis meis, et quae nolui
elegerunt. 5. Audite verbum Domini, qui tremitis ad verbum ejus:'*
dixerunt fratres vestri'* odientes vos, et abjicientes'" propter nomea
ineum: gloriticetur Dominus,'^ et videbimus in laetitia vestra: ij)si autem
confundentur. 0. Vox i)Oj)u]i de civitate, ''^* vox de templo, vox Domini .
reddentis retributionem inimicis suis. 7. Antequam parturiret, peperit:^
antequam veniret partus ejus, peperit masculum.^' 8. Quis audivit um-
quam talc? et quis vidit huic simile? numquid parturiet terra in die
uua?'- autparieturgenssimul, quia parturivit et peperitSion filiossuos?^
0. Num(juid ego, qui alios parere f'acio,^ ipse non pariam, dicit Dominus?
si ego, qui geuerationem ceteris tribuo, sterilis ero, ait Dominus Deus
tuus? 10. Laetamini cum Jerusalem,^ et exultate in ea omncs qui dili-
gitis eam : gaudete cum eagaudio universi. qui lugetis super eam, 11. ut
RUgatis, et repleamini ab ubere consolationis ejus: ut mulgeatis, et deliciis
atfluatis ab omnimoda gloria ejus."-' 12. Quia haec dicit Dominus: Ecce
ego <:ieclinabo sui>cr eam quasi ftnviuni paci*^.^ et cpuisi torrentcm inun-
dantem"'" jjjloriam (lontium, cpiam sugi-tis:*^ ad ubera^" [)ortabimini, et
^uper genua bhuidieutur vobis.'^' V6. Quomodo si cui mater bhmdititur.
ita ego consolabor vos, et in Jerusalem consohibimini. 14. Videbitis. et
jjaudebit cor vesirum, et ossa vestra quasi herba germinabunt,''' et cogno.-*-
270 Der 5)rop^ft 3fata^. 66, 1—5. 2lnm. 1—16.
cetur manus Domini servis ejus, et indignabitur inimicis suis. 15. Quia
ecee Dominus in igne veniet,^^ et (4uasi turbo quadrigae ejus; reddere in
indignatione furorem suum, et increpationem suara in flamma ignis:
16. quia in igne Dominus dijudicabit, et in gladio suo ad omnem carnem,
et multiplicabuntur interfecti a Domino, 17. qui sanctificabantur, et
mundog^* se putabant in bortis^^ post januam^® intrinsecus, qui comede-
bant carnem suillam, et abominationem et murem:^^ simul consumentur,
dicit Dominus. 18. Ego ante m opera eorum, et cogitationes eorura:^*
venio ut congregem cum omnibus gentibus^^ et unguis: et venient et
videbunt^" gloriam meam. 19. Et ponara in eis signum*' et mittam ex
eis, qui salvati fuerint, ad Gentes iii mare,^^ in Africam, et Lydiam" ten-
dentes sagittam:" in Italiam et Graeciam,*-'' ad insulas longe, ad eos, qui
iion audierunt de me, et non viderunt gloriam meam. Et annuntiabunt
gloriam meam Gentibus, 20. et adducent omnesfratres vestros de cunctis
Gentibus donum Domino in equis, et in quadrigis, et in lecticis, et in
mulis, et in carrucis,*^ ad montem sanctum meum Jerusalem, dicit
Dominus, quomodo si inferant tilii Israel munus in vase mundo in
domum Domini. 21. Et assumam ex eis in sacerdotes,*^ et levitas, dicit
Dominus: 22. Quia sicüt caeli novi, et terra nova, quae ego facio stare
coram me, dicit Dominus: sie stabit semen vestrum,^** et nomen vestrum.
28. Et erit mensis ex mense,^* et sabbatum ex sabbato: veniet omnis caro
üt adoret coram facie mea, dicit Dominus. 24. Et egredientur, et vide-
bunt^" cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me: vermis eorum non
morietur, et ignis eorum non extinguetur: et erunt üsque ad satietatem
visionis^' omni carni.
1) t^er 5^rot?fcct brtncit feicr jum '«cfitutTe, traö ix im uprfjcrgefcenben Sap. begonnen, ter
5?. 53. wirb ein (yciftc^Lninl) fein, nic^t mcbr für bie ^^raelitcn allein, fonbern für Sitte. —
2) „was wdrc ba« für eilt Ort bcr 3lube für mict)V" So berrlic^ bcr Icmpcl mit feinem .^eiüi;-
tbum, leinen Dpfern, feinen (Einridituniicn tt?är, fo bctttc er tofl) nur eine (Innbilblicbe 'iBcbeutung,
war nur ^Aattcnrip bc(5 l'cütommcncn, war alfo nicht ber Trt bcr divbi für ®ptt. Ztnn
ßJottees j)lubc ift nur in bem i?pllfommcncn. — ?5) Ter Unterfd)ieb jwifAen bcm auscrwciblten
93olfe unb t-en übri.ien 'iUUfern foU aufhiuen; cg foU nun Funb werben, tafi 3l(Ie jum Jpeile be-
rufen feien. — 4) '-JU«! '^Hnt, ber Mi mit i^lcicbcr l'icbc umfängt, ^ubcn unt Reiben, werbe ic^
meine .!pülfe bcmjcniticn juwenben, bcr ibrcr am brbürftigftencrfrtieint, bcm Slrmen, bem 3fr-
fnirfcbten; f. buc. is, 1()-U. — 3) Jpicr beginnt ber ^}?ropbet bie 'gcfcilberung beö fdilimnun
ebarafterji ber ^eraclitcn, bie burd) bie (^3cnnnung, mit wddjcr fic ibrc Cpfcr barbracbten, gan|
ben .Reiben gicid) genuMbcn, fomtt fcinerlci iku^tg mehr nn (bnen batten. — (>) .i^inweifung
auf ben Xicnft bc? Wolodi, bcm ju (£bren Wcnfdien gcf*lad)tct würben. Jer. ;-i2, ;j.5. —
7) ^inweifung auf bie .^unbeotfcr, bie bem agaptifcben' (^Hntc Siipbon bargebrad)t würben.
Wooers, bie ,",";Pböni^icr" 5. rvj;5 fagt: „3n bcr i^iftion feiner Weftatt bat bie crientalifd)«
$banta|lc 'ülüce aufgeboten, um an ibm feinen i^egriff ju öcranfdmulid^en, inbcm fie ibn jum
unnatürlidiilen unb mif;gcfta!tctftcn aücr icmal? erfonncnen Ungebcucr madn. lOlü feinen
bunbert Jpduptcru, au? bercn Stadien baö (^kbdi unb (^k'bcul eine? je rerfAicbencn witben Sbiere»
erfd)aüt, ragt er biö an ben Jpimmcl ober bie an bie (^cjlirne, bie baa i>iperngeWinbe feine«
l'eibe? ron etnem 'fei bi? jum anbern umtlammcrt." — 8) uiinchali „5pcifeopfcr;'' afui6aA.iv.
9) Xie €d)Wfincopfer unb "iluegicfuingcn reu Sd^weineblut jurtibrc bcr (iUUter fanien bei ben
Sprern, 'il.Hn^nicicrn, ^X•^pricrn unb 'ilcgi^ptiern vor. Ibid, 3. L'19. — 10) b. b. wer JDcibraucb
ali (ik'badnnif;opfcr barbringt, ö <h()(iix ?.ißavuv «if fivijfumi'VJiv. — 11) öf ß?M6(pT//joc —
12) ai'Tol c^r'/.^^avrn ruf u^m'C uvrüv Kai ra fxhAi'j/iara ni'Töw ?} il<vxv avTt'üV jjd^i'/j/ae. -^ 13) 2Btt
fie fid) barin gefaücn baben, meiner ;u fpottcn, fo will id) mir barin gefallen, ibrcr ju fpotten;
f. 28, 10. — 11) K-al Tar äjiapriaq (inoöwau ahmte. Xcrcfcr iutcrprctivt bicr f 0 : „3Bcil bie beud)-
lerifd)cn Bulben, auf ibrcn Dpferbicnft unb auf ibre(£cremcnicn »ertraucnb, meinen 2Darnungen
jur 23efferung bc? .^lerjcn^ fein fSkbi)r geben unb bie beffcrc, ben ganjcn *Wenfd>en tjcrebcliibe
iHeligion, bie'^fl'u? nnb feine '.)lpcttel ibnen prebigcn, bartnädig Verwerfen, fO will id) \Vi ibrcr
5öefdidmung biemoK''-ifrt)c9{cligicn6ccrfaffung ganj aufbeben uiib ibrcn vsctaat mit ibrcm Icmpet
jerftören laffcn." — I5i Xcr'Jperr fprid>t bicr bie 'i^uten, (yctte5fürd)tigen au^ ben Owbcn an.
16) worunter bie Ungläubigen, Ci'ottlofen aue ben 3ubcn ju oerjlc^en "fiub, welche ben (öuten
I
I
t>tx 9)ropt)et 3faiae. 66, 5—15. 5lnm. 16—33. 271
•©pott unb Oual antraten. ti-Tarc äJfvi^oi i^ftüv {vfiüv) mir fnoovciv vfiär . . — 17) D3**1J0
„unb bie eucft au«f*licf?en-," Kai ß<h.Avaanßhoic. — 18) Xic J^cinbe wäblcn bier ablldttUcft ba«
SIBcrt glorifioetur, IDDI »eil fi(^ 3(ataö bcffelben fo oft bctiicnt, »cnn er uon bcr mcffiant«
fd)en 3^'^ re^ct. an tö öi^o/^n Kvpinv (Jofnffi9f;, «ßt öoi?»/ f»' r^ eixppoavvij niirüv. ^itXCnVfinXüi fjflt
blcr: (riorifict'tur Dominus et videhiinus in hctitia vestra, cujus vcrsiculi hie sensus est:
Quid nobis huuiilcni intniduciti.s ])cuni? (juid crucilixuni et virnui duloruni et scientem
ferro infirmitiites? \'()luinus cum in sua (ut dicitis) maje-tate tMtnspicerc re.irnan(eiu, su-
spicienius et in sua p!(»ria triunijjliantcni, hnniilt m at()Ut' ahjoctnni vidore nun possumus.
öini^c ncbmen rie 3Portc ot viilcmus in Ijctitia vestra al? ÄHMtc bcö -propbcfcn P^c^ ?ic(mebr
(iicttc?, bcr Me (yuton triM^et bei bcm Sv'Cttc bor ßH^ttlofcu: „ÄMr mrtcn (eben eure T^reube,
fie aber lrer^en ',it ^d)an^cn." — 19) ■t'ienMr.Mmici, S>.ui(Iu-3, Ibcoborct it. "^l. beuten bicfe
Stimme aur>ie leeten (£rciiiniiTe 'ocx ber ui^eiten .Jcrftöniiui 3n"iiMlf'iii\ vco tai 58clf_ beulte
un^ U'cbflaiite über bie Ucbol, ihmi feneu ei bcbraiii^t war \ wo im Icmpcl eine laute ^rtimmc
<?ebi.^rt nMrf: „VaiTet unei *jon binnen ^tebetr' Flav. Jos. Ix^ll. Jud. VI. h. A: »o f^^ott burcfc
einen einfältiiicn Wcnfcben, 'Dfamcn? '^'icini, eobn be? 3(nanu?, oier 3«ibre bincurcf) Zac^ uttf
9Ja*t baf belH'•r|teben^c (>k'ridU oerfünten iicfi: Vox ab Oriente, vox ab Occidente, vox in
Hierosolymani et temiihim, vox in omnem pojiulnm. v;p. v,io. \x Ilicrosolyniis Flav. Joe.
VII. 12. SnticiTcn buvfte ber 3inn bcr JBertc •.>icUcicf)t alK^cmcincr i\':ia\n ivcvbcn, unt foriet
befallen, atei: i^olf, "^ricftcr un^ isUnt lrcr^cn laut t>rcitcn un^ JcUi^nif; aeben bcr Offenbarung
beei i^eili«, tk burcb ^cn Wcffiai? n•'cr^cn foll. — iJO) '?fadi ^en cbcnacnanntcn i^itern unb
Shieileacrn i|l bamit ^a6 fi-bncllc ^ntftcbcn ber (£rftliniV?-Äird)e Ocfu ßbritli au^.aefcnHten, ba*
wie in einem 3huicnblicfc ihm- fid) j^ebt. ':}ll? ^cr bl. (^H-i|i am ^"»fin^^rt feile aii^i^cj^offcn werben,
bctebrtcn fid) auftic '■;prcDisU ^c^ 'Jlpoilele '•Petru? foi^leid) frei 3:aufcn^c aui? 0>^i'>ifl Act. 2, 41.
(gion, baei neue 2icn, nnirc bcmnadi ^ic •^V-^ävcn^e, unb bie neuen (^Maubi.^-n l'ic (ikborenen;
f. Apoc. 12, 1. ??ur m uniH-^dfommcncn 3inne mai^ ^a? cycfaiite bcn rcicbcn 3ciien bcr 2?f,
rclfcrung 3ubda'6 na* ^cr Äi.^tc^crfunft au? '^ab'.>li,ni auefprccben. (sh-cc^oriu? ?cn 9J?ffa or.
de resurr, unt ^^cb. ramaijccnus?, de tide 1. 4. c. 15. fcbcn in ^icfcn ilnntcn ^ie ©ciffagunfl
oon ber fdimcrjlofen, unbcf(ccftcn unf fdMicd ocr fid) cicbcnben (*ikburt be? Sobne? (i^ptte^ au<i
Wflrifl. Tplv rrjv (jöivQvaav tekeIv, —plv t-'A^^tiv rbv -ovuv öx^ivuv, i-^tij)vye Kai ersKSv äpaev. —
2!) b. b. flcbar ein fraftiiicö fi5cfd)lc*t, ober je nad) ocrfdncbcner Deutuuii, afbar fen, ber Kar'
i^oxnv bei- Wann nvir/ber neue 2l^an^, (tbriftue!. '?(mbrofiu3 fai^: ünus estmasculus,
quem peperitB. Viryo, quemque ecclesia parit in fidelibus, quia Christus cum iis, utpote
suis membris, unum est corpus et quasi una persona. — 22) Itlii DVD T*")I^ /PlVH
„wirb ein üanb in Sinem Ja^K acboren?" Tiefe Uebcrrct3unii bc^ bcbr. Icrtc? crfcrPert auch
ber i^arallcliömu?, inbem cö ;ilcicb Parauf beipt: aut ]>arietur L^ens simul? — 2f5j P. b- Fret§cn
uuD i^cbärcn )rar ein?, al? 2ion ibr neue? (vcfd^lcAt au^iicbar. — 2-4) 'i)iid)t -i^ion au? ftcb
fclbft" aermac; ein fcldi neue? ilraft;^cf*lcd)t .^u t^baren, fontern burdi midi, feu ^?crrn, vermag
jif e?. f7<J öi iäcjKa rijv TTpoaiSnKinv raiirriv^ Kai ovk tuvr/airr/g fiov, tl-y Ki'fiKK. ni'n h^oi: h/u ytvi'üacif
Kai areipav kwoiT/aa; — 23) tvöpdvdrjri 'lepovaa^r/fz , . — 20) HT^D t*tt3 /,auö bcr j^ÜOf
ftem poüen Sutcr) ibrer Jperrlid^fcit;" cnr' tt(y6(hv Söir/r avr^c- — 27/ „id) breite baö -^teil,
T^rtebe, au? über |"ie tileid) einem >2tromc," b. b. fie wirb fid) adcr nunilicbcn ^Cvinuni^cu er-
freuen. (^>C iTOTaubg ilpi/vr/c, Kai ür ^euiiippovc eTriKÄi\Giv cö~ai> e-itrüv. — 2S) 5o UCUUt man jlC»
njöbnlid) ben '^Ul. JPehtc? iöilD fönnte anfd)aulid)cr bcjeidinen bie i^itUc uud Wcni^ bcr
©c^aarcn, bie M beranfommcu 5ur 'iliinabmc De? »abrcn cyiaubensY — 29) DnpJl^l »""^
ibr werbet faugen." LXXfcbtt. — 30) 'iy"'7P „an ber Seite." Tie 2Uihv "no bcrßbalbäet
lafen 1C*"7^ ; "^ ""aaJ/a ai'Tüv jt' üftuv äp^^ifjaüvrai. S5>ie Sbarbin bemerft, tragen bie Worgen-
Idnterinnen ibrc Minbcr an ber Seite (.&üfte) ober auf ^cn 3d)u(tern mit beiberfeit? berab-
bdngcnfen i^einen. — 31) Tai Spielen unP .H'pfen ber Wüttcr mit ben .HinPcrn, wenn fie felbe
auf fie .Hnice, ober wie man ju fachen pflegt, auf tcn SdnuM'; ncbmen, tft einer fer jdrtliduleu
2*cweifc bcr l'iebe. Sben t'icfe 3ärtlifbfcit werben bie wabren (^sHdubigen im SdUH^pe ber "AKutter
Äircbc finben; f. 4S, LS; dO. 4. kciI ettI yiwatuv TrapaKATj-diiGovrai. — 32) ^n 'i^ab'.Mou l^crborrte
i'^eracl, nad) bcr Jurücffunft lebte ti frifcb auf; jur ^dt, ba 3?rael unter bie .)!>irrü-baft ber
JHc>nier gertctb, er|larrte unb erftarb c?, burd) (Xbriftu? warb e? neu belebt unb nabm eine l'eben?-
frifdie an, wehte alle in'lfcr bcwunberten. i>ollfommcn erfüllt fid) bicfc? iLUn-t bei Der 5tufer-
ftebung ber l'ciber, worüber fidi VUugnftiuu?, de civit. D. 20. 21., ^f*'"*!"? iidv. h;cret. V. ]ä.
unb Icrtullian de resurr, carnis c. 31. eine? Ü^citern ergeben. t£in iHU'fpicl biejcr fommenbeu
.tpcrrlid^fcit jeigt fid) mand)nial an bcn Vciberu aucgc^cidincter ^eiligen, inbem fie entweber ber
SLn-rwcfuna entacbcn, ober ^Doblgcrudie au?buften, ober bie ÖiegfamFcit bcwabrcn. ''B.wx febf
barüber (^i^rre? d)ri|ll. 'TR\)^i\ 5^'. IL, et". Pri. 5U, 10; l\ov. 17." 22. — 33; i^incriuo ocrftebt
2T2 Der ^rop^et 3faiaö. 66, 15—20. %nm. 33—46.
baruttter bie rrflc Slnfunft Sbrifli, ba biefcr i'ctbfi fagt: Ipmem veni mittere in terrani Luc.
]2, 40. Tcrcfcr beutet ba? SBoit auf ^ic ?\iaih(, bie c«ptt burd) t'ie 9?cmer an ^crufalfin uttb
5ui>iia übte. Tic bl. i?ater duprian, ?(uiiuftinu?, .^icriMunmii?, (£iirillue< beuten cs5 auf bcn
teerten fiicriitttftaiv "Hüdn bei ^Propbe^ctunncn UifU eö Heb niebt fo fcbarf trennen. ®3 ilnb ^f-
traltiflc (Verlebte, ^te irr 'j.^rovbet ucrfünbet, uu^ bicfc n^icferbplen |1cb, bie bae legitc <ikrtcl>t
aubriitt unP "iUk^, ira? je oerfünbct rcoroen i|l, erfüllet. — r51l) OnnD/PDI D^CnpöpH
„rie ficb beiliiien unf reiniiK»/' b. i. a(? 5(biu^ttcrer 5u ßbren einer bcjfnifcben (^ottbeit. (1$
gefctab tief; iivar naeb ter bab'.Mcnifdcn f^efanncnfcbaft niebt mcbr offen unb uui^efcbeut, «?ic
porbcr, aber e>? »lefcbab Denncd). '^^lan erinnere ficb an rie ^eit bcr Waffabdcr. "Jluit ^ur ^dt
ßbrifti iVib cei v^ewif; c\ax i'icle im (iiebeimen, bie bem .i?citcntbume bulfii^ten. Ucbri;^enc( rebet
ja bcr ^jiropbct inMi C'cn 2ünben o?i"'i'-l^ überbauet obnc ndberc ^fitbcftinnnuuiv — rJ-5) fic
rov^ K7/7rovg. — tJG) IHN "inX, UH'ld^c bcibcn iföortc o,^\t oerfcbictcn ijelefen unb übcrfe^t
ircrbcn. Ter Gbaltder lieft beite ©orte mit ") unb überfe^it: „einer na* bem anbern;"
©pmmadnt^ unb Ibeofotion Icfen beit^e ~T unb überfetjrn „einer nad) einem." ''}iad^ ber aewöbn-=
liAen V'ecart überfetU man „binter liinem" uni» erfldvt e^^ nad^ bem "Jiaraücliömu? mtt Jer. 7, 9;
Ez. 13, ;;; Ose. 1 f, 10 für c^leid^bcreutcnb mit „v"" Tienftc eincö (i3ottcö." Taö man bter ü.\\
bcn furifdien Ci^ott .\dad vtn- Adotl renfen müitc, läf;t fid> nid)t lucbl abfeben. Tenn n?enn
aud> Wacvobiu?, Sutum. lib. I. e. :'>(). facit, bie '^Iffiuier i^ercbrten einen (^ctt, 'DJamenei 5Ibab,
jrcldie? ©ort fpinel, al« „(£incr" bei-eutet, fo möriJtc man ebcr facien, er babc fid» v^eirrt, l^a er
Sttab mit "üldjab für (£in SBort biclt. 9fac^ t>cm iieri i\\ JlllN IHii sU Icfen: pust uuam,
Wcld'cä 9i'ort "Wid'acü? u. 21. auf bie 3?enu? i3lftarte) beuten. £b ^icront^nuS biefer l'c^art
gefolgt unt baö 2Sort „Sine" a!6 3leid>bct>eutent> mit „Ibürc," wie Sorneliuö a Vap. m\l,
ßcnommen, oter ob er riclleidit H^l gelcfen wie 57, 8, mod}te fd)n>er ?u entfdnibcn fein. Siel'
leicht ift aud^ ta-? ©ort Tliri!}/ intrinsecns, nod) 5U bicfen beiben ©orten ju bcjicben. ??ac6
i'ocfe unb Sicifitl fann ba? fc^njierige .£'ebräifd)e beijjcn: „reiniiUen binter Sinem in ber
^Uttt (im .ipofc), b. b. binter bem "'iiöijcnpricilcr ofer bintcreinänber aufgelleilt im inneren
Slaume beö (öi^ßcnbicnfiei^." i^ai iv Toig -podvpoic iadowai Kpiar vletov. — 3" j "i^ip^^ni ^/^f rg-
rattc." "^Uid) Lcv. II. 29 war e? »verboten, bergleid^cn ',u effen. "J^ads i'od) unb JKcifitl
nmren bie 'Wdufe ber ''i^rabecgottin ber 'ülegt^ptier beilig unf rermutblid) fsJegcnftanb eines
obfdKulid^enC:ferrituä. — i^iSi 'Tiadi tem iXbaitder unb 3r.rier ifl bier 5U fuppliren novi, nad)
9lnbernpniii(»; nad>ber 'J?ulg. 'üiicbtüi, ba bie opeia unb ooiritationes bier al^ Tb jeFt auf i'onirroireni
ficb belieben. ku}(.> m ;/);,« uiriiw sai tui- /.nycutn' nvrüv E-iorcfuu .. ^iTi .&cbr, itlbic 51^0)1 opcfi«
iin':crfennbar. — iJJ) ) Um nicbt ^nu^i ?(ccufarive ]\i babcn, iibcrfe5.t bier tie intlg. ba» bcbr. jHJi}
mit cum; allein mobl mit Unred^t, ireil ee; gleid) barauf bcipt: vciüent etvidebunt . ., »ro man
nid)t bie opera et cogitationes, fon'cern nur t>ie gentcs et linguae iHTflcbcn fann. h^X'^l^"-!-
ciwayayciv Trnvra rä eiiv?/. — 30) XMc (>icfd^id)tc belcbrt uni<, baf! \ux(b (Erfüllung ttT
ijs^trafaerid^te über Ofi'uüifi'i» unb 3uba l^ie itird^c Sbrifti in .ß^crrlid^fcit ?u blüben begann. —
41) i^eliarmin v^erftebt de efiect. saeraiuent. II. 20. unter Dicfem 3eid>cn ben unvcrtilgbarcn
dbaratter rer laufe v.wo ,'virnuing; 'Wintere reobl mit mebr Wrunt» bie (Xbarismcn unb (i3aben
be? bl. f*>kifte-?, nn^Mir* cie 5lpo|1e! um "umgcr fid) überall offenbar al«* 'Jlbgefanbtc bee^ .(>immeU
erwiefen Marc. Id. 17; Jaic. 24. 4',». 'ilad'' .f*ieron'.Mnuö, (i'.uitlu3 unb Ibeoboret iiT t-a runter
ba2( 3c'rf)f" l'f«^ bl. .Slreu^eei_ ?u ocrilebcn, ba? bie ".^Ipoftcl unb jünger Gorifti wie eine Jyabne
limbertrugen, unb unter bellen 2d.Mrm unb J'd^ut'. bie i'oilfer beriefen. kqI KaraAei^pu i-tt' uvtm-
ar/fieiov. — -'SiJ) J^"tjnn „nad> Jarfi?," b. b. uad) itn ivcftlidicu üdnbern. ilr Oapalg. —
4?J) 11^1^13 „'iPbul" itl nacb ^3odHut Phaleg. IV. c. 26. bie 9?iI»Snfct ^>bi(a ^wif&en
^^tegl^l^ten unf 'ületbiopien, bereu dgiVt^tifitcr 9?amc ^"»ilac (ßncnjc) iil. 3?cd)art benft |ic^
„Sletbanl" al? bie urfprüngliebc ^H-bcutunj be? -??ümen?. „l'uf" bedeutet tie >?Jaebfommen-
fcbaft Vuf?, bciJ inerten ^cbne? s^on 2em, rceidjc anfangt im ivcftlicben vlnen, in 'Arabien,
(£banaan, bernadi in '^Icgrrten n^obute, Dann n^icbcr in bie alten Siljc iurücffebrtc. i^crmutblid)
ift bier V'iibien barunter juserftcbcn; cf, Gen. 10, 22; Jer. 46, 9. aal 4>nv(S Kai AoftJ. —
41) nCO ♦pC',0"bie2?ogenfpanner oberiH^gcnfcbüi^cn." Kaiw.aox. 3?efanntIid)mobntcn bie
5)k>eid)er jwif*en bem fcbwavjen unb ca?pifc^en ü^Jcere. 2lllein tt5abrf($cintid)cr ifl bcr bebr.
Slu«brucf iiljs 'älppcüatiitum, nicht ali eigener OJame ju ncbntcn. — -43] |V1 ^^IH- '^^*«
nimmt Ibubal insgemein alüisentifd^mitbcnSibarencrn in'iVoutu«; biefe aber werten w'ebcroon
äMelcn at? itentifd) mit ren^bcriern genommen ; ef. Gen. 10. 2. ^"laiMU iil offenbar 'yriec^cnlanb ;
cf. 1. C. littl fii Bußi:'/. Kai fif rv/V 'E?.?.ä-5a. — t() ■ jTi")^*^^^ -»''''i'f X^romebarCU;" £1- AuuTrijvair yjiiovuv
Ztv ^rop^et 3faiad. OG, 20—24. 2Inm. 46—51.
27:5
y/-r.; ffx/oAir. ÜBcld^c-? cirofiartii^crc Tiefer bat \( bic ?l^c(t jicfcdon, a(>? baf; bic iPöIfer in WafTc flfl*
jum 'iMaubcn an CuM'n? b':felHtcn unb bamit ihre c^a\i]i 'iVerUMiUct^fcit ^um 9pfcr brad}tcn ! Korn.
i:., 16. Nulluni oiuninotcMiti talc est sai'riliciuiii, (|U,ilc' r.^t zdus aiiiniiiruiii S. (Ircg. M.
lioui. 12. in Kzcoli. — -'il7) Ter ';lircivbet fpridn Incr rcutücl) au?, bai^ bas ':]:*rif)"tcrtb;(tn bf?
?r i^. niAt nicbr inurcAt C£inc-:? ^i'olf»'?, (finc-? 2tani!iu^^ obi-r (£-iucr i^aniiüc foi, feiibcrn ccij;
ifbcr au? icbcm (Mcüttcdne ba^i berufen mcrbcn fönnc. — ■'iH) b. b. ba? aeiilii^e, neue, dnilllicln-
;^«;racl. — lii) b. b. c-j wirb eine innncrn)abrcnbe ,veiT;cit fein, ees wirb alle 'Za(\i ba« fcftliel)fle
nnb beiüafte Cpfer ju'braebt werben, c? werben alle Ia;U' bic Safranuntc ane.iefpcnbct werbfn,
um bie .rcelen über ba? CM'bifdn- ,',u erbeben unb '^ur innij^ftcn 'i>ereiuiiUinii mit Wott ',u briu»irn ;
fv wirb nicbt n.ur alle i'sabre, foubern ade Winuitc unb aüc laiic Dftern unb ^pfineiften fein.
;\m t>onfommen|len Sinne aber erfüllt fut biefe.? 'Ol^ort ber immerwabrenben Aeft^cit crft ba.
wo aüc ')Ia?erwäbUen fteben »oor bem Vanime, bae (\efd)Iad)tet worben, unb auf immer unb croia
ibm V'ob unb freie barbriuinen. — r>0) Xae bier j^cbraucbte iMlb ift lU'nommen von bem Xbalc
.<>innom, Wcbenna, aufjcrbälb 3erufa!em?, wo bie Vcid)namc cntwebcr in S-rfMd^cn auf^e^duft
laiien unb bcn ÜBurnurn jurSpeife würben, wie bei ber'i^elajKrunii ihmi .^crufalem, ober in bfn
i^lammcn ,^n 'Jifebe verbrannten. 'JIKe (iHieber ber wabren .Hinte werben feben unb fiel) über
jeuvien, weldi' uiclfaebcm iSIenbe bie inUfer prciijaeiicbcn finb, wehte bic 'üctfitaft ber cyaujicti
fiten fOabrbcit ücrfd)niäben. 3in voüfommencn Sinuc erfüllt fid) biefe? nad) bem legten (Sic-
riitte, wo bem fiimmlifcben ^n'ufalem iiei^enübcr ober vielmebr tief unter ib)n crfdieincn jvirb
ber Crt berjenitien, bie auf cwia verurtbeiit finb, ber 'OinfdMunni-i Wottcs beraubt ja fein imb
fonftii^f Strafe" nad) ibrer Sdiiilb ju leiben. — 3ä)|lK"11 „5lbfcl)eu, ®rcucl-," *;.,• opa<jtv.
(<ratbolif*e Sommentarc crfcbicncn in neuerer 3eit von: Dr. «Sc^fgg 1850; Dr. Sloblini^ 187;^.;
Dr. -^Jeteler 1876; '^. imabenbaucr 1882. -i?.)
I
\
PROPHETIA JEREMI^.
1. ^ctemia^, in*p"l*' ^*P'^^ 'leosfjtla-, bcr Sobn bc§ ^ricfter§ ^cIfiaS, geboren
]u 3tnat(iot, einer nabe bei ^crufaiem (iei^enbcn '^^rieftcrftabt be§ Stammet 33en=
jamiii, iimrb fdion ai6 ^sima^im] yoii 6ott ^um 'Isro^tlietenamte berufen im ^abre
629 Ü. (Sbr. unter bcr ^iec^ienuu] bes fromnicn .Hönioi^o ,'3o[iac\ CSr prebißte juerft
feinen ^anbAleuten in 3{nati)üt, bic e!o ibm mit Unbanf loi)ntcn, bcivib ficb nber
bann md) ^crufaiem, \w er feine ^bätißfeit aUi öffentlid.)er "^^^ro^bet fortfe^te bi§
nacb ber (Srobcruni] IJerufalcmS 588 i\ (Sbr. (nicbt 60(3 juic B. 112). 3)ie üiel=
fmten äöibcrfpnidic unb ßeibcn, bie er ju crbulben batte, a^cbcu feiner au^ bem
•üerjen [trömenben 9iebe eine geiuiffe 3)iiftcrfeit. ,,l)k äöebmutb feinet
üernnuibcten .'oerjen'o unb bav nieberbrücfenbe WefiU;[ cinec^ erfolßlofen Streben^S
finb allen feinen 3.>orträßen eini]ebriicft.'' Dr. ^erbft: CSinleitnUi] II. ^i o. 62.
^r fpriciU mit einer ^reimütbii^feit, iine Dic(leicl)t feiner ber übrii^eu '^^^roplieten,
unb fd}eut fid> nid)t, hm ^snhm 3t;mbo(e it)rer i>erberbtbeit bor5u(;alten, bie aCleu
^ilbfdieu, ja (^irauen unb (Sntfeßen berüür^urnfcn geeii^nct luaren.
2. 'älian finbet in feinen hieben met)rere ;i^ieberbo(uiu]en; audb fü^rt er öfters
Stellen au^:- anbern 'ipropbctcn an; ber Sdniniiuj unb bie 3d)ün(;eit ber «Sprache,
wie fie t>m früberen '-^ropl^eten jufommcn, feblen.
§ieront;nni^ in prooem. 1. 6. in comment. fagt: Quantum in verbis
.simplöx videtur et facilis, tantum in raajestate sensuum profiindissimus
est.
3. Seine ^Sorträi^e finb tbci(§ Sittenprebii^^ten unb 3trafreben luiber
bie Stbi^ütterei, iinber bcn llnoicborfam o^cc\cn hiVi Wefcf. nnh bie ©tinune ber
'^rovbeten, tuiber llnbanf unb 'i^erlct^unc^ be'J Sabbat'-o, luiber bav' falfdie '^'roV»beten=
tt)um, miber bie Unterbrüduni^ bc-c ScebemnenfAen, luibcr 'ik'truc\ unb llnt]ered)tig=
feit, ^JOieincib, Ueppißfcit, .öoffart, 3kUi-\ionefpötterei ; tbeilio CD ro bunten unb
'C orb erfaß uncjen ber bcüorftebenben lUbfiibnuu^ in bie (^iefanc^enfcbaft; tbeilS
^Kabnuuijen jur 33efferuniv, tbeilC^ 'i>erbeifnnu]en einer beffcren ^ii'^u^ft,
betonber^:? burdi hcn SJtcffia^S; t(}eil0 'Jiatbfd^läi-je ^ur 5Ibluenbuiu-\ be^j \ion
'öabDlon brobcnben tUtif^gcfducfCiS; tbeibS hieben ijegen ein3elne '^^erfonen; tbeilä
Orafel unber au-oiuärtii^e '•Isölfer.
4. 'Jiabud^übouüfor, bcr Gröberer ^^crufatem^, iuar ibm pnftig unb rettete ibn
aui§ ber Oirube, in bie man ibn geiiun-fcn {;atte. ^*^^*^'"^'!'^ B't^^ \^^) ^^^*^ 3}fü()e,
feine im iianbe nod) ^uriid'ßebliebencn Vanbv'lcute üon iueiteren (s-mpörungeii
ab3ul;alten, allein i^ergcbenc. :Ä)a bcr ungliUflicbe 'Jlu^ogang ibrer äBibcrfpcnftißfeit
fic nbtbigte, m(b iMciiupteu ^u flüdnen, begleitete er fie. (£t ftarb in biefem ^anhc,
wie luenigften^o i^Tcrtullian, Öcori)iac. c. 8. angibt, ali 9Jtarturer, inbem man ibn
fteinigte. IHud) .nicrLMUunuS fagt, er fei ^u ^^apbni^ gefteinigt luorben, iücil er
üerfiinbet Iiabc, !9iabudiobonüfor u^crbe fommcn unb grofje 'Jiieberlagen anrid)ten.
(5ben biefer ^öciHge fet^t ibm ein nnirbige» 3)enfmal burd; bie äöorte: Virginitate
sua Evaiigolicuin virurn Christi ecclesifo dcdican.s.
©regoriu-o uon 'Jtajian^ neinit ibn ben ^Dfitlcibigften unter aüm '^^xopi)dm.
5. Xa^i i3udi feiner '-prctp()cticn verfällt in jwei .§auptt(;cik, bereu erfterer bic
'Z^ortrilge an bie ^uhm c. 1-44, (elitcrer bie an bie auc^iuärtigen S^ölfer c. 45-51
tntbält. Xa§) 53. ßapitel ift ein 2inl;ang bon fpätcrer ^anb.
274
Sinteitung 3U tcm ^^rop^ctcn 3eremia«. 275
6. ®ic LXX fe^cn bie 9?cbcn an bic au^irflrtic^cn 3[>ö(fcr in bie 9Küte bc3
S3udKv (nnciii, imb jumr nad; cap. 25, 13, luo bcr 'Kcbcn an 5(ib;UHirtic\e (STlmb-
mnu^ i'^cfdncdt. ^a [ic audi foiift mcbvcrc 3(iiclaifiiiu-\cn iinb S^'ü^itJe imbcn, fo
fdiciiicn fic eine anbcrc ^Kcccnnon bc^ bebr. Xcrtc-j iior [idi ßcbabt yi l;abcn.
7. ^Tic 3'Tl^liini^ bcv (Sapitcl nadi bcin qricc^K Tcrtc lucidU uon bcni .öcbräifdicn
unb bcr "iUiKvita m toKioiibcr älUnfc ab: VulgfXXV,' 15-38 = LXX c. 32;
XXVI-XLV = c. 33-51; XLVI, 2-28 = 26, 1-20; XLVII, 1-7 = 29,1-7;
IIL = c. 31 ; über IL f. bnfelbft ; L = c. 27 ; LI = c. 28 ; LH = c. 52.
8. ;?ic 3(norbiunu"^ boc 33iKbc^^ ift im Wan^icn nid)t du-LMio(oQifcb ; in bcn
babirtcn (Sapitcln ift bic S'-'itü"'li"|C nur in bcn gröfUcn 3^^]*^" bcibcbaltcn. I^sn bic
3cit ^sofiiVö' ift burcb bic Ucbcrfchrift \.^ixkc\\ 3, 6-6, 30. Unter '^O'^fiiH'^ 'Jici^ticrung
faÜcn 6nVp. 25-27; 86; 45, unb ^umr 26 (27) in bcn 9(nfanii, bic übrigen in'ö
t^icrtc ^abr bicfcr ^icßicrunr;. ^Uh? 3cbcciae' 3cit finb Capp. 21; 24; 28; 29;
32-34; 37; 38; 39," 15 ff.' (ferner 49, 34 ff. 5<); 51), nnb ]\mv rubren andi bicr
6app. 24; 27; 29 aibi bem 3(nfani-(, 29 au'j bein inerten, 32 auy bcm 5ebntcn
^iibre bicfcÄ .^öniß^. ^-ür bie 3*^it^*^Hiinnnnu-^ ber (Sapp. 7-20 ift iDcber au§
inneni Örünben, nocb anf bic 'Jluctorität bcr 3(uc-(et3cr bin ctiini'c mit ^abrfdicin=
licfifeit yi ermitteln {)}lv. 8 nad> ilaulen. ^.)
9. 2!ie 31 b folge ber 2'bcmata ift:
I. Stbcil: S>orträi3C an bie 3nfecn c. 1-45:
(grftcr 9lbfd)nitt: 33ernf unb Senbung bcx^ ^rop^ctcn; SSeiffagung be§ na£>cn
i^riege» unbcr ^iiha c. 1 ;
3h)eitcr 3(bfdniitt: eed;» längere 9?cben c. 2-18:
1. 9icbe:
3»rael§ Unbanfbarfeit c. 2;
2. 9iebe:
a. 3(ufruf jur SBufee; ^iba'§ Untreue; 3iii^i<Jfi'^^""3 S^i^oct»; ^uha'^
unb ^^i^f^ct» äicreinigung; .^crrlidifeit ^erufalcmö c. 3;
b. Grmabnung 5ur ^uJbc; 3>erfünbigung unb 23eflagung ber ^ataftrop^e
c. 4; '
c. 93efc{;rei&ung be§ jerftörten ^erufafem; Strafrebe; 3Jia^nung jur
SuBc c. 5;
d. 3>ernniftung 3crufalem§ unb ^uba'^; Untreue belSSolfe^; ßnnalinung
jur 33u^e c. 6 ;
3. ^chc:
a. falfcbe^ 2>ertrauen auf bcn äufseren ßotte^bienft ; Straf gerid)te, bic
burd) fein Opfer aufgebalten iucrben fünnen c. 7 ;
b. Gntmcibung bcr Gkäber ; il>crnniftung bc^o ^anbe§ burcli bie (Sbalbäer c. 8;
c. 5llage über bae iu^berben be^^ 'isolfcio; Straf gericbtc c. 9;
d. aöarnungen Por Öö^enbienft; ber ^uben Strafe unb Ä^lagegefang c, 10;
4. 9tcbe:
a. Erinnerung an 0otte§ 33unb ; ber ^ubcn Uebertretung unb Strafe ;
^crcmiaio in Sebenegefabr c. 11 ;
b. Älage über ber ©ottlofen Soblftanb ; Seiben be^ ^rop^ieten; Strafen
c. 12 ;
c. 2Beiffagung ber Öefangenfdiaft; ©rmabnung jur Sufec c. 13;
5. 9tebe:
a. 2^ürre unb ^unger^notf) in ^uba; be§ ^eremiaS ^yürbitte c. 14;
b. 3SerUHngerung bcr Grbörung c. 15;
2 e c^ ne r: ^. (5d)rift. 21. %. ILL 18
276 (Jintfitung 3U bcm ^rop^etcn 3fremia#.
c. nahe ©efangenfc^aft ; Befreiung ; slücimaliger ßinfall 9^abiic&obonofor5 ;
Sefcfjrung bcr Reiben c. IG;
d. Stbgötterei unb falfc^c§ ^ßertrauen bie llrfacfie bc§ Unglücf^ be§ ^uben;
23itte be§ ^ro|)()eten ; Sabbat§entt)ciUgung c. 17 ;
6. !Webe:
S^^racl mit bcm S^ö^jfergefdnrr Derglid;cn ; ^aleftarrigfcit bcr ^ubcn ;
Sitte bc§ ^ro^{;etcu c. 18;
^Dritter 3lbfd)nitt: 3.>on bem Sdncffale 3cnifalem§ unb öon ber 2Begfüf;rutig:
a. ©mnbül bcr 3crftörung 3crufnlcm§ c. 19;
b. be» :3ercmia§ ©efangenncfimung burc^ ^>^affur ; SBciffagung ioibcr bicfcn;
Silage über bie ^^erfolgcr c. 20;
c. 9Bciffagiing ber ©efangenfdjaft bc;* ilünigg ©ebcciaS unb bcr (Eroberung
ber Stabt c. 21 ;
d. Strafvrebigt gegen Sellum, ^oafim unb ^ed)onia§ c. 22;
e. "oon ben fd/linimcn Wirten ahi Urfadjc bcr r^cfangenfdjaft ; 3fiüdfebr barau§ ;
bcr 9}ieffta§; Trübungen luiber bie falfd)en _^ropbcten unb ©pöttcr c. 23;
f. bie pei J^igcnförbc al§ St;mboI be§ ©d)idfal§ bcr 3"ben c. 24;
g. SBeiffagung bcr Hcbcnjigjä(;rigcn @efangcnfd;aft ; (Strafgcrid;t über Sabi^Ion
unb anbcrc S^uHfer c. 25;
h. 3Inf(agc bc§ ^ei^cmia^ unb Sosfprecbung c. 26;
i. ft)mboUfd>c äöciffagung öon ber Üntcrjodjung ^uba'S; SBarnung "cot
falfcbcn ^ropEjctcn; äiJciffagung ber 9ibfiil;rung unb 3»nidbringung ber
^cm^clgcfäBc c. 27;
k. 33eftrafung eine^ fa(fd)en ^ropbetcn c. 28 ;
1. S^remia^ fcf)reibt an bie befangenen in 33abl;ton unb mu§ bafür Icibcn
c. 29;
SSicrter 9tbfcbnitt: bie Grlofung au§ bem ^pit, unb bie burcb ben aj?cffia§:
a. 9öcif)agung bcr 9{üdfebr an§> ber ©cfangcnfcbaft nnh ber Xreue beg SSoIfeS
gegen (^iott unb iibnig c. 30;
b. iSrlöfung 3^^rae(§ unb Suba'§; n^unberbare ©cburt be§ a)ieffia§; neuer
33unb c. 31 ;
c. 3tdcrfauf a[§> Smnbol ber 9?üdfebr an§> bcr ©efangcnfdjaft; ©cbet;
Straf gcriclit ; Griöfnng c. 32 ;
d. ^er(;ciBung g(üdlid;er 3*^itcn; elüigcr SBunb c. 33;
3^ünftcr 3tbfd;nitt: Sammlung non fürjcrcn 3luyfprüdKn:
a. ®üttc§ Urtbeil über Scbeciae; ©cfci^c^5-- unb 33unbe§berle^ung; Strof^
gerid;t über bcr ^^ubcn S^rculofigfcit c. 34 ;
b. bie l'Tfediabitcn ein 33eifpiel für Sic ^ubcn c. 35;
c. ^oafim läf,t bie ))on :öarud; gefcbricbcnen aßeiffagungen be§ ^eremia^
üerbrcnncn c. SG;
d. Sebccia^ empficl;it fic() imb bas 33oIf bcm ©ebetc be§ ^ro^f;etcn; ^ahüd^o-
bonofor jiebt gen 3legt;VHcn; 3ercmia§ iueiffagt feine 9iüdfe[;r gegen
^crufalem, iüirb ticrl;aftet, aber i)on Sebeciaö befreit c. 37;
e. !3crcmia§ in bcr Gifterne c. 38;
f. (Eroberung ^crufalcmg c. 39 ;
6cc^§ter 3(bfd;nitt: Sdiidfalc bc^3 5ßoIfc§ unb bc§ ^srü^f;etcn:
a. 3ercmia§ frcigclaffcn ; Öobolia* unb feine ^eiube c. 40;
b. 3§macl§ Sd)anbtl;at; :3ol)anan^3 Waiti); (Sntfd)IuB ber ^uben, nac^
3tcgt;pten 5U jicfjcn c 41 ;
c. ^crcmia§ rät(; ah c. 42 ;
. d. bie Z^'om gel;cn nad; 3tcgt;^tcn unb nef;men ^ercmiaS mit c. 43;
\
dinlfituitg 3U tem 5>ro<>^ftfn 3f'ntta«. 277
e. bcr *i|]iroVf;ct bcftraft bic ^nbcn über ihre 9lbgöttcrci c. 44;
f. S^i^cmia^ tröftet 33anid; c. 45.
II. XhcH: Sieben an ain^lüärticje $öö(fcr c. 46-51:
1. 95>eii)ai3uni\ c^c^cn 9(ciHiptcn unb für bic ^wbcn c. 46;
2. 2i3ci[)aqum^ bc«^ Sicßee bcr (Sbalbäcr über bic '^plnliftcr c. 47;
3. SBciffaijiuu^ ber ilscruniftung SJJoabö c. 48;
4. äl>cif)ai3un(^ i^ci^cn bic lUtumiMiitcr, Gboniitcr, 2)mna^cener, Slraber unb
9lelamitcr c. 49;
6. SlkifiniWivi "^^'■''^ ^^c ^uTtuüftmu] 23abl)(on'5; Siücffc^r bcr ^wben nnb
^s^raclitcn c. 50 unb 51.
Slnbang: 9?aditräglid;c Wcfdnditc bcr Söclagcninc^ ^crufdcm^ unb bcr
©cfreiunit bc§ ^ccboniaö (3i-'>ad>in) m^i bcm Kcrfcr c. 52.
10. ^'cr canonifdK ßt;araftcr bc§ 33ud;c5 würbe inuner aufrecht gcbalten.
Caput I.
1. VERBA Jeremiae* filii Ilelciae,'' de sacerdotibus, qui fuerunt in
Anathoth,^ in Terra Benjamin. 2. Quod factum est verbum* Domini ad
eum in diebus Josiae filii Amon regis Juda, in tertiodecimo anno regni
ejus.^ 3. Et factum est in diebus Joakim filii Josiae regis Juda, usque
ad consummationem undecimi anni Sedeciae filii Josiae regis Juda,
usque ad transmigrationem Jerusalem,^ in mense quinto. 4. Et factum
est verbura Domini ad me, dicens: 5. Priusquam te formarem in utero,
novi te:' et antequam exires de vulva, sanctificavi te,^ et prophetam in
Gentibus dedi te.* 6. Et dixi, A a a,"* Domine Dens: ecce nescio loqui,
quia puer ego sum." 7. Et dicit Dominus ad me: Noli dicere: Puer
sum: quoniam'^ ad omnia, quae mittam te, ibis: et uni versa, quaecum-
que mandavero tibi, loqueris. 8, Ne timeas a facie: eorum quia tecum
ego sum ut eruam te, dicit Dominus. 9. Et misit Dominus manum
suam,^^ et tetigit os meum: et dixit Dominus ad me: Ecce dedi verba
mea in ore tuo: 10. ecce constitui te hodie" super Gentes, et super regna,
ut evellas, et destruas, et disperdas, et dissipes, aedifices, et plantes.
11. Et factum est verbum Domini ad me, dicens: Quid tu vides Jeremia?
Et dixi: Virgam vigilantem ego video.'* 12. Et dixit Dominus ad me:
Bene vidisti, quia vigilabo ego^^ super verbo meo ut faciam illud. 13. Et
factum est verbum Domini secundo ad me, dicens: Quid tu vides? Et
dixi: Ollam succensam'^ ego video, et faciem ejus'"^ a facie Aquilonis.''
14. Et dixit Dominus ad me: Ab Aquilone pandetur malum super omnes
habitatores terrae; 15. quia ecce ego convocabo omnes cognationes
regnorum^" Aquilonis, ait Dominus: et venient et ponent unusquisque
solium snum in introitu portarum Jerusalem, et super omnes muros ejus
in circuitu, et super universas urbes Juda. 16. Et loquar judicia mea'*
cum eis super onuiem malitiam eorum, qui dereliquerunt me, et liba-
verunt diis alienis, et adoraverunt opus manuum suarum. 17. Tu ergo
accinge lumbos tuos, et surge, et loquere ad eos omnia quae ego praecipio
tibi. Ne formides a fecie eorum: nee enim timere te faciam vultum
eorum. ^ 18. Ego quippe dedi te Iiodie in civitatem munitam, et colum-
18*
278 X)er 5)ro))^et Geremia^. 1, 1—12. 2lnm. 1—16. ,
nam ferream, et in murura aereum, super omnem terram, regibus Juda, v
principibus ejus, et sacerdotibus,^^ et populo terrae. 19. Et bellabunt ad-
versum te, et non praevalebunt: quia ego tecum sum, ait Dominus, ut
liberem te.
1) in*0'^*"®''^^^^'^f^>" LXX t6 /)^/za roi) ^&eovb eyhero ctzI 'lepeßiav rbv rov Xe?.kIov . . —
2) Cbn."'c6( (£lcmen6 'oon Sllcranbricn Strom. I. unb bcr 3(uctor ber Quaestiones hebraicae,
fotrte 9}falbonat (aud) Äaulcn. •§.) unb bie jTiabbincn bafür halttn, biefcr .6c!ciaö fei ^o^er=>
i^ricjlcr unb \\vax berfel6e cicrocfen, bcr bcn über Deuteronomii im Jcmpel pcfunben TV. Reg.
22. S, fo ift tod) mit mtbx 'iJrunti anzunehmen, er fei gereobnlicfter ^.'rifftfr ^ewefen. 'J)er 9(u"ö-
brud de sacerdotibus wirb niri^enf? som .^obenprieftcr gebraucfct; auct> »olinte fer .^obepriefier
niemalo anbcrgwo, aUi in jerufalem Flav. Jos. Antiqu. XX. 18. Ter (SbalDäcr nennt bicfcit
■^flcia^ aU einen ber 24 i^orftancie bc? Jcmpel^. — 3) k KurüKn h 'Aiw^ci^. 5üuitbot war
eine i!esiten|latit im Stamme i^cnjamtn, unb U\c\ nur eiae bcutfcf^e Weile nörb(ict) t?on Serufalem^
Jos. 21, 18. — 4) (£ine ^Inailropbe — )latt verbiim, rjuod factum est. wf iyeviidT] '/.öyoc tov
x^t-ov TTfwc avToi: — 5) b. b. im '^abTi 629 f. Sbr. erciin^q 5uer|l bag ®crt bc^ ^errn an itin
unp bauerte fort bis ^u feinem 2ote. — 6) iuq rfiq aLXfJtn/urnac'i^püvmuJjn. Ta ßfrcntiaö
auci) nacb ber 3cr)lörun3 3crufa(emö 588 ö. dbr. nocb n^eiffaiitc, fo i^ilt biefe 5htffcbrift nur für
bie 2Bei|Taj^«ni(en i^on c. 1 bi? c. 39. — 7) b. b. icb babe bicb oorbcrijefcben al5 ben jum
^ropbetcn iiceii^iietcn unb treuen Tiener be? gottticben SBortc^. ^}{\xi Rom. 8. 29; 11, 2 gcH
^eroor, bap biefc>? „i'orbernnffcn" jug(eid) ein „i^orberbefnmmen" fei, weil bei Wott JBiffen unb
2;bun (£in^ ift. %\\i itx (s3efchi*tc bee 3t. u. 9i. 2?., foirie au? tcn 3lnnalen ber .Hirrficnciefdiidite
erfeben n^ir, bap ©Ott biefeei fein i^orbcrwiijen gar baufic» bur* auffaflente 3fi*en ju erfcnnen
gibt, burd) 3cidKn por ber (Meburt, bei ber (^H^burt, im Äinbeealter, im Änabcnalter, im ^üng»
lin^i^alter . . — 8) »a^ nad) Sluguftinuei, Sanfeniu^ unb 5a(meron fo!?ic( beiüt at^: „id5 babe
ßorberbeflintmt, bic^ betlii^ ju mad)en ;" mit mebr rv3runD nacb bem Sbalbder, Xbeoborct,
3;oftatu^, Sandle^: „\6:s babe bid) au^erträbtt unb bcfiimmt jum bl. ''Provbetcnamt," wie ed
aud^ Eceli. 49, 9 i5on ibm beipt: qui a ventre matris consecratu,s est propheta; enPÜd) nai^
ber tO^einunci ber b(. i^dtcr 2ltbanaftu^, .giicronnmu^, Sco, (^recioriu? t>. Üia}., Slmbrofiue, 5?fr'
narbuö, 'J.Vter Xamianu^ unb Sbomae 3lqu. : „id) babe biet) gereinic^t »on ber Srbfünbe unb
mit foId)en (^^naben aueigerüftet, \!a^ fu frei bleibejt i^cn fd)»erer Sünbe." 2^iefcr legiteren
SlU^kgung bulbigt jebod) ^lbevbouv^ IIb. de perpet. virg. Mar. bc§TOegen nid>t, weil Sercmia«
20, 14 über bcn lag feiner 'S3eburt ben J^Iudi au^fpridit. 3lud) Joftatu? ilimmt mit ibm bierin
übercin. Wan mup jrear gc|leben, bicfer rsu-unb rcid)e nid)t bin, obige 3lu^Iegung un',uläffi3
JU machen, ba ja biefe *-J?erf(u\tung, wie bei 3ob, ni*te Slnberee, al^ ein bnperbolifAer 9(u^bruä
ber empörten Ofatur ifi, au* ein vergangener ^ag ein non ans ijl, an bem ber i^lud), wie ein
^31i^fd)lag inö JDaJTer obne Äraft ift.^ 3ÜIein auf Vcr anbcrn Seite mup man befennen, c^ fe{
fc^wer abjufebcn, warum ^cremia^ gleid) bem 3obannesi bem Käufer fodte ba? '»pritjilegium
ber Steinigung empfangen baben. 5tür ^cf'atwc? war !>on (yott bcftimmt, auf ben crfd)ienenen
9J?eftlaö mit ben gingern binjuweifen, unmittelbar ben SBeg ijor ibm ju bereiten, ibn ju taufen,
über ibm ben t)l. (Öei|l in üJeilalt ber 2-aube ju fe^en, ba{( ffiort bcö 33aters( über ibn ju oer-
nebmen. — 9) D^1J1*7 „für bie 3?5lter;" elc i^vr/. Seremia? Wciffagte jwar porjüglicb unter
bcn 5iiben, aber er fel)rte fein 2Bort auc^ an bie Reiben, wie auö 25, 15 unb bem le&ten J^eilc
feiner ^ropt»ejeiungen oon c. 40-51 ^eröorge^st. — 10) nUN »ad)- ii-'^f^-" 3^ie LXX lafen
^^'7^{ un^ uberfe^ten 6 üv sc. öeanoTa Kvpie. — M) "^j^^ bebeutet fowobt „Süngting, ata
Änabe." Sabrfdieinlicb war ^u'remia« bamai« boc^ f*on über 20 ^abxs alt. ön veurepo^
kyü s'ifii. 9tud) an ^«rcmia? foüte tld) erwabren, Xi>ai |1d) an fo i>ielen 3tnbern erwabrte, ba§
6)ott bieienigcn 5u gBert^eugen feiner 'JMäne erwäblt, bie fid) bemütbig prürfjieben unb für bie
am SBenigften «3ecigneten balten. (£r, bcr fd)on im l'eibe ber Wutter jiim 'J.Hopbetcn au^erfcbcn
tt)ar, will ftd) alö jünger Wann nod> nidit tauglid) baju ertennen. — 12) beipt f>ier eigentli^
„rietmebr, im 'öegentbeil." — 13) Wan muff bier mit ^ieroninnu? unb Slbabanu? annebmen,
Q)ott t^abe feinen ISngct gefanbt, um ben Wunb iti Scremias }u bcrübren unb burc^ biefe Sere*
monie ibn feierlich ju feinem Slmtc cin^uweiben. — 14) Ttx ^'rop^et ijl ber 2räger göttlicher
Äraft unb ©cwalt, 2Baö er fagt, ift (^otteö SDort unb 9tnorbnung, gebt atfo in (IrfuHung. —
13) IplJ^' ^|P9 „^ciA ' Stab, ober 5[«anbelbaum=^Stab." Xcr SÜ?anbelbaum ^at feinen
9?amen schacked oon bem Umftanbe, ba§ er febr früh Ju blühen beginnt, fehr früh oom®inter-
fdjlafe erwacht. Sr ift fomit ein treffenbe? 58ilb ber halb eintreffen'ben Stäche ®otte?. ßaKTT/piav
napvivjjv. — 16) b. \). ic^ will früt? erwachen jur Stusübung meiner ©erc^tigfeit; Dan. 9, 14.
I Der gJrop^et 3ercmiaa. 1, 12—18. STnm. 16—23.
279
LXX ihOTi eypT/yofya e}0) km roig ?.6-)ovc fiov rov noiijöat avrov^, — 17) HIÖ^ *1^D '/^^8^'
~ T
blafcncr Icvf," b. b. ein bur* aiiiicMafcnci^ gcucr erbiftcr lopf ; Ez. 11, 7; 24, '?,. Gonuliu?
a üatifc bcmcrft bicr; Ulla eaiidcin viudietaiu sitrnificut et coniirniat, quam virjra. .«od trra-
vioroiu . . In ulla acfonsa vidotur (prophota) alluilerc ad t'ocuui. et ignora, (pii in concha
vel olla . . j>r,ieferebatur rogil)iis Chaldivuruni et l^ersaruni: illi oniiu igneni quasi J>eum
colebant, unde reges eoruiu affectantes honores divinus igneni sibi pnet'eiri curabant. —
18) b. b. fein i'orbcrtbcil. Ter Jepf bat ein ^^intertbeil, woran man ibn ^yxi\\\, unb ein
lUTbertbeil, lH^n wo man ibn auoiiicfu. Ter 'iPropbet fab bicr bcn '-^or^crn IbcÜ fom iJforren
ter ciet^en ^übcn frimnen. — 19) Ta im rftcn unf 2üben oon ^nb'i'i btc SBiiftc, im fl'eften
ta^ "l^icer war, fo famcn t-ic fcinMid^cn ßinfaüc mciftcn? iHMn ":?Jorten bcr; bier aber Hn^ in
lionberbcit ^ic (£infaUc bcr (ibalräcr iicmcint, bic nicht anbcre, aU^ '.'•on 'Olor^cn bcr iiff*cben
fonntcn, obirobl (ibalraa öftli* sU^lciicn war. Ucbriv^cni^ bat bcr "Jiorbcn aiid> eine üimboliüte
i^cbcntuniv Ji>ic er in bcr "^fatur ^ic .Halte nn^ bcn lob rerrafcntirt, fo im rsH-iftcrrcirf'c Uni^lücf,
Xranijfal unb i'er^erben. Frigus e.st diabolus natun«, ?ul vita universi. (.'ardanus. —
20) „alle f«cütlc*ter ^er .Höniiireid)c," b. b. alle mit Ccr d)al^äifdH'n .i?auptmad)tyerbunrcncn
JKcic^e. -(irror riir .ktai/nac rf/c ■}?'/€ ä-rö Bo/'/'«. — -l) „id) wiü meine 'i3crid)tc mit ibncn
abmarf)en," wornnrcr t«ie£baibcicr5U ♦:icr|lebcn ftnb. rsJott fprid)t bicr antbro»opatbifcb, wie ein
mädstiger iti^nii), bcr mit ben gcinbcn 0?r>ifls5 ficb fcrbinbet, um 3iad>e an t^cn Ireulofen
tiefet Üanbe^ 311 ncbmcn. aal ?.a/Jjau Tvpdg nvrov^ fisra Kpiasuq. — 22) DH^^Ö^ ^nriN \Q
„tamit id) bid) nidu crfd^reden KTjfe «jor ibrem ^InvicfidUe." Ter Sinn iü: (rrfduirf nidu iH>r
ibncn, weil ja idi mit rir bin. ^i:c(ite)]_Mt aber bennod? erfd)rcdcn, \i; will i* ^ur Strafe fid)
mit (^iriinb crfd^rccfen unt> cr5ittern Ia|tcn. Siniiic ubcrfc^cn: „bamit i* t-id) nid^t bcfdiäme
ror ibrcm 5{n9Cftd)te." jiTjöe rrro;/)??)^ EvavTiov aiirüVj bri fisrä aov s'ißL, rov t^aipeiadai ae. —
23) f. i. ®x.
Caput IL
1. Et factum est verbum Domini ad me, dicens:' 2. Vade,^ et clama
in auribus Jerusalem, dicens:" liaec dicit Dominus: Recordatus sum tui,'
miserans adolescentiam tuam, et charitatem desponsationis tuae, quando
secuta es me in deserto/ in terra, quae non seminatur. 3. Sanctus Israel
Domino,^ primitiaefrugum ejus:^ omnes, quidevoranteum," delinquunt:
mala venient super eos, dicit Dominus. 4. Audite verbum Domini
domus Jacob, et omnes cognationes domus Israel : 5. haec dicit Dominus :
Q.uid invenerunt patres vestri in me iniquitatis, quia elongaverunt a me,
et ambulaverunt post vanitatem,* et vani facti sunt?^ öiT Et non dixe-
runt:^'^ Ubi est Dominus, qui ascendere nos fecit de Terra Aegypti: qui
traduxit nos per desertum, peV terram inhabitabilem et inviam, per
terram sitis, et imaginem mortis,- per terram, in qua non ambulavit vir,
neque habitavit bomo? 7. Et in-duxi s^os in terram Carmeli," ut come-
deretis fructum ejus, et optima illius: et ingressi contaminastis terram
meam, et bereditatem meam posuistis in abominationem. 8. Sacerdotes
non dixerlint: Cbi est Dominus? et tenentes legem nescierunt me, et
pastores praevaricati sunt in me: et prophetae propbetaverunt in Baal,'^
et idola secuti sunt.'^ 9. Propterea adbuc judicio contendam vobiscum,
ait Dominus, et cum filiis vestris disceptabo." 10. Transite ad insulas
Cetliin),'^ et videte: et in Cedar'" mittite, et considerate vebementt^r: et
videte si factum est bujuscemodi.^^ 11. Si mutavit gcns deos suos, et certe
ipsi non sunt dii : "^ populus vero meus mutavit gloriam suam in idolum. '^
12. Obstupcscite caeli*" super boc, et portne ejus desolamini vebementer,^'
dicit Dominus. 13. Duo enim mala fecit populus meus: Me derclinque-
runt fontem aquae vivae," et foderunt sibi cisternas, cisternaa dissii)atus,'^
280 Der fropi^tt SeremiasJ. 2, 1. 2lnnt. 1.
quae continere non valent aquas. 14. Numquid servus est Israel,** aut
vernaculus? quare ergo factus est in praedam? 15. Super eum rugierunt
leones,^^ et dederunt vocem suam, posuerunt terram ejus in solitudinem:
civitates ejus exustae sunt, et non est qui habitet in eis. 16. Filii quoque
Mempheos et Taphnes^* coustupraverunt te usque ad verticem." 17. Num-
quid non istud factum est tibi, quia dereliquisti Dominum Deum tuum
eo tempore, quo ducebat te per viam?^ 18. Et nunc quid tibi vis in via
Aegypti,^' ut bibas aquam turbidam?^" et quid tibi cum via Assyriorum,
ut bibas aquam fluminis?^' 19. Arguet te^^ malitia tua, et aversio tua
increpabit te. Scito, et vide, quia malum et amarum est reliquisse te
Dominum Deum tuum, et non esse timorem mei apud te, dicit Dondnus
Dens exercituum. 20. A saeculo^ confregisti jugum meum,^^ rupisti
vincula mea, et dixisti: Non serviam. In omni enim colle sublimi, et
sub omni ligno frondoso tu prosternebaris meretrix.^ 21. Ego autem
plantavi te vineam electam,^* omne semen verum :^" quomodo ergo con-
versa es mihi in pravum vinea aliena? 22. Si laveris te nitro,^* et multi-
plicaveris tibi herbam borith,''* maculata es in iniquitate tua coram me,
dicit Dominus Deus. 23. Quomodo dicis: Non sum polluta, postBaalim***
non ambulavi? vide vias tuas in convalle,^' scito quid feceris: Cursor levis
explicans vias suas." 24. Onager assuetus in solitudine,*^ in desiderio
animae suae attraxit ventum amoris sui:^* nullus avertet eam: omnes,
qui quaerunt eam, non deficient:^* in menstruis ejus*^ invenient eam.
25. Prohibe pedem tuum a nuditate,^^ et guttur tuum a siti. Et dixisti:
Desperavi,^* nequaquam faciam: adamavi quippe alienos, et post eos
ambulabo. 2G. Quomodo confunditur für quando deprehenditur, sie
cpnfusi sunt domus Israel, ipsi et reges eorum, principes, et sacerdotes, et
prophetae eorum, 27. dicentes ligno: Pater meus es tu: etlapidi:Tu
me gonuisti; verterunt ad me tergum, et non faciem, et in tempore
afflictionis suae dicent: Surge, et libera nos. 28. Ubi sunt dii tui,^^ quos
fecisti tibi? surgant et liberent te in tempore afflictionis tuae: secundum
numerum quippe civitatum tuarum erant dii tui Juda. 29, Quid vultis
mecum judicio contendere?"^'' omnes dereliquistis me,^' dicit Dominus.
30. Frustra percussi tilios vestros, disciplinam non receperunt: devoravit
gladius vesterproplietas vestros, quasi leo vastator 31. generatio vestra.*'
Videte verbum Domini:'*'* Numquid solitudo factus sum Israeli, aut terra
gerotina?'^^ quare ergo dixit populus meus: Recessimus,^^ non venicmus
ultra ad te? 32. Numquid obliviscetur virgo ornamenti sui, aut sponsa
fasciae pectoralis''" suae? populus vero meus oblitus est mei diebus innu-
meris. 33. Quid niteris bonam ostendere^^ viam tuam ad quaerendam
dilectionem, quae insuper et malitias tuas docuisti vias tnas,^" 34. et in
alis tuis''*inventus est sanguis animarum pauperum et innocentum? non
in fo.ssis inveni cos, scd in omnibus,*^ quae supra memoravi. 35. Et
dixisti : Absque peccato et innocens ego sum : et propterea avertatur furor
tuus a me. Ecce ego judicio contendam tecum, eo quod dixeris: Non
}>eccavi. 36. Quam vilis facta es nimis,^' iterans vias tuas! et ab Aegypto
confunderis, sicut confusacs ab Assur. 37. Nam et ab ista egredieris, et
manus tuae erunt super Caput tuum:®^ quoniam obtrivit Dominus con-
lidentiam tuam, et nihil habebis pro.sperum in ea.
l) Kai rl-TF. raAr >.h,n Kipioc. 'jyiaw «Ulf! bicfc 'iPropbc^oiuriii in bic 5lnfani?^5eit 'tti
^.Vopbctcu feUfn, ivie jene, ivciclie mit :;, t) bi-iiinut. (i^ i|l birf; tie Jcit, wo bcr juniie .«önig
:jot"iae eben mit ciütm (£ifcr bcmilbt umv, ten ^^ij^cntieni^ auejurottcn. rae^ ©ort tii
Der ^rop^et 3freniia<}. 2, 1—18. «nm. 1—29. 281
yro^^&ttfn irar ba ttontommcn gcfi^nct, i^n barin )u unterilü^en, unb ba^J iPotf ju bu^fcrttger
ßjfüunimii umjuilimmen; cf. II. Chron. 34.-2) f. t. (^3r. — 3) T^HI^^^ IDH ^b WDJ
„id) gebfufc bcin, ber ^ulb bciner 3uoienb ;" b. 6. ber ?iebe, tromit bu mir jugctban jrarjt.
fuvr'/a^r/v f/./(>iif vfÖ7;/7Öf (Tor. — -l) ror ei(iKi)'/jii"^>'/aai ae rü äji'ti) 'Irjmif/.. '/h,st Kvpior. —
i) («Icic^iPie (i)ott al3 ber Jpeilijif bemi^olfe aller t£brc wcrtb .gelten fodte, fo betrachtete (öott
binirietcr ^»«JTact alä ba« über 'Jllleef ibm tbcure ^eilijUbum'. (f? j^alt ibm tvie eine bcilige
Cpferfpeifc, ^ie 9?icmanb berühren fürfe Kxod. 1<J, 5: Lev. 22, K). — 6i Unter ben jvclb»
unt 6aumfrüd)tcn ftnf rie (Srftlinc^c bie fpftbarflcn unb mußten baber bem Jperrn rari^cbrac^t
werben Lev. 23, 10; Num. 28, 26. Sbcnfo roar ^öracl unter ben 5l3ölfern ta? erfte unb
au«er(efene, bem .^errn bciliiic, '>om .gtcrrn cjeliebtc unb i^efc^tc. — 7) V7^^^ „biebaoon fJTen;"
ol kadtovre^ avTov. SSenu bae! i^olf ^^ixai\ i\U örrtlincjöfrucbt bctracbtct nnrb, fo macben (14
jene, bie ba»on effen, b. b. bie bicfee i>clf beriibren ct>er ^ar bcfi^abigcn unb r»erfcf)lini}en, be«
(?5ctte?raube^ fAulbig. Lev. 22, 10. — 8) S^nil, herunter nac^ bem Sbatbäer, natt
T
.^ieronr^mu?, Ibccboret u. "iL bie ßUH'icn ju ocrftebcn ftnb. ü-iau rüv tiavuiuv. — 9) ©ie bie
(^'t^iw ein leeres? Jpirn.acflMnnft, ein leerer tunll finf, fo iverDcn 'Jllle, tie ibuen dienen, ein
leerer lunil; all ibr "lenfcn, JraAtcn, Ibun unf -Wüb>.u ift frucbtlo?, n^ie ee fer ^M'almift
77, 33 be^eiibnet: Detccerunt. in vanitate dies eoruiu. ^ier aber bat ta^ ®ort aucb nocb ^iefe
ijefeutunj]: t>aji i'plf Zsi'^a.ü 5crfliept i^leicb fem Tunfte unb man fintict C5 niitt. — ^jcbermann
tt'eijj, wie tiefe« ai?ort |lcb bcwäbrt "bat, oorbilC'Iii.t in ter babi>lonifcben (5jefaniie"f*aft unfc
»Pllfommeu nacb fer ^fnu^runj^ ^crufalcm« furd) tic ülU^mcr; cf. Mich. G, 3; Rom. I, 21.
10) 2ie erinnerten il* niAt mebr (^nnte« unb all ter ®üte, bie er :^ix<xd errciefeu. — II) „in
ba? 'i^artcnlant;" fif -hv Kup^fAuv. — 12) f-iio(i>ii7tvov rij Bau/, lieber ".i^aal f. I. 2?. .045.
51. 6. 2Bie weit ^sixcid i^etcmmeu im Tienile '^aalö unb inic \>iele 'J'ropbetcn im ^Jiamcn 'Baal«
auftraten, f. 23, 13 unb IIL Reg. 18. — 13) O^H 17*1*''N^ Hn^^l ,M'^ dingen Ucncn
TT *• ■■-;-:
nad\ bie nicbt belfcn," b. b. bcn ß)ö^en. nal !>iriau hvuoeAnv^ iTTopev-^ijcav' ct. Is. 40, 7. —
14) DHN Dp^ilD *33'nN"l »""i" "i'f t>en Jtinbern eurer Äinber werte id) ftreitcn." JRidjtig
bemerft 2becboret, caij Streiten bei (siptt fo'.ncl bcijjt, als Uebenveifcn ter 5ünbe. — lo) Gen.
10, 4. — IG) Gen. 1.'), 13. (£ctbim uuP t£efar rtebcn bier für 2Bei^ unt> Clltcinter. —
17) i>. b. ob man Dafelb)! fo weit im l^ofcn iKs^ani^en, al? bei eu*. — 18) Cbüton ibre (JJöttcr
leine («ötter finp, \\> i?ertau)\tt fie tocb ta? iU^if mit feinen andern '^Untern, wie ibr ^^sraeliten
f3 mit eurem wabren (s3ott ma*et. — 89) i^ertaufdstc feinen ÖPtt, ber feine ein3iiie.iperrli*feit
war, mit bem, \y><ai nu^loö war, V^*''^'?!?- V^-^ä^-ßro Tyv 66^av ntrov. k^ f}g ovk (j6s/.r/&//aov7ai.
3luf biefeä JPort fpiclt ber 3(poftcl an, wenn er Rom. 1. 23 fac|t: Mutaverunt gloriam incor-
ruptibilis Dei in similituiiincin ima<rinis corruptitiilis hominis. — 20) i^iaTjj ij oiparoq (ttI
roiTw. — 21) "lj<p l^'^n 1")^*^^") „crfdiauDcrt, erftarret Darob!" Kai topi^sv t) yfi fttI T>.t-«/v
coööpa. — 22) rie Cucilc ift Pcm Crientalen ein llebeneprineiv, wirt baber ?pn ibm iicrne al»
ibilb (sipttee v^cbraudit, ron fem aüe^ Vcben auvi^cbt, — 23) Jö*crivK Siftcrncn," worunter
bicr bie falü-ben 'Nkntbeitcn ',u »ocrilibon fint, tic feine antcrc <i:ulMtan', bcfiijcn, ali bie ibnen
bie 9Jfenfd)cn j^cben unr Pic eben Pepbalb ocianterlid) unP binfäUiii i|l. — 211) Tiefe ^ra^e ift
bier nidu? 5lnPerei\ al? Pie iBeiffaiiiui.^, Paf; O^^vael jur Strafe für feine Untreue werpc in
Okfan^cnfAaft »jerarben. Tic (IrajU'form i^iPt biefer ^JS^ciiiaiiun;^ mebr ^J.Tviiinan', unp >-erildrft
ibrcn Ifinfrucf. — 25) b. b. Pie (Xbalbaer, Pie über ^serael berftur',en, wie Pie l'bwen auf Pie
33eute. — 20) D^Dfini ^J- iPJempbi?, "Wenf, Wcnuf, i)?pf, nacb ber (JtiMncloi^ic fo^iel als
„Crt ber Selii^en-," cf. Is. 1'.», 13. lapbnc, caput .stculi vd teiTa\ im Sritcn'3(eii:>pten?, nabe
bei ^■peluftum ijelegen. Ter >Vropbet nennt bier Pic ^wci inn- ^üi-ilidMlen ScaPte ^ICiV-^Pten»*, um
baniit bae ^,'anp felPft ju be^ciAucn. — 27) "Iplp TtlT „weiPeten Peinen 3d)eitel ab," p. b.
nabmen bir Pae Äoftbarite unb tbaten Pir Pen aröi'tcu 5*impf an. iyrumv ae, Kai mrtTTaiiw
<T«i'. (f? ift Pamit -.Meücidu Pie "^fieperlajic iiewciiTavU, weid>e fuita Pur* Pie 'Jlci^i^ptier unter
Zsomi erlitt, wobei per ilbniv] felbft Pae v'ebea 'oerlor l\ . Reg. 23. 2<t. ^InPcre belieben Paä
Öiefagte auf ein frübere? (ivei.inif!, auf JlJoboam? -^JicPerlajU' unter Sefaf III. lU-g. 14, 2.5
OPer auf bie i|etäufd>ten ."coffnuniien Oitf>i^ W M^l Pa'2cnna*evib einfiel. Is. 20. ö. —
2iS) ,sc. per viam reftaui ad saluteni. — 29) warum wcnPeft Pu Ptdnta* "Jlc.aopten um
^üife unP nid>t jum .^errn. Per Pein i>\biüc\ unp mäduiiu'r ^i^cfd>üt3er iff^ 2\&> an au-;5(auPifd^e
änMfer um .tpülfe wcnPen, wäre jwar an unP für |ld> ni*t böfe unp veni'erfli* lU'wefen; allein
ee war Pamit immer aud) eine tbeilweife iJInerffnnung be^^ (iH'^ijenPieni^eö Perfelbcn rerbunPcn
282 2)er 5)ro)5'§et Seremia«. 2, 18—33. Slnm. 29—57.
IV. Reg. IC, 10. — 30) in*C^""*D >Mi SBaffer Ui [(itDarjcn" b. i. glup^, ivorunter ber
U?il ju tjcrtlcben t|l. SDcnn man fic^ unter ber Guefle beö {eknbigen SDaffer^ ßiott »crjufteöcn
Jjat, fo bebeutet bcm gei^enüber ba^ trübe jvluf'WaiJcr ble falfd)cn (i3ötter ober ten Sultu^
bcrfetben. rov ttuIv w^up Ttjüv, — 31) i. e. Euphratis. irora/iüv. — 32) b. b. Wirb machen,
ba§ bU ijel^raft WerbCJt. nmöevaei ae T/ anoaraaia aov Kai t/ Kada cov klky^ei ae. — 33) UOn
2Uterg ber. — 34) rt^nllDÜ:: ^npflJ l^r WD^' ,Ä^ Uhi bein S^c^ jerbroc^en unt>
fceine 33anbe äerrtijcn," b. b- i* ^<^^^ bic^ Ci\\?> ber Sfiaijerct unb Untcrbrüdung berauej^efübrt.
ri)v i:.vy6v aov . . Toi% äEGfioiiq aov. — 3'>) b. b. fu ba|l Überall 2(bciöttcrei getrieben. 'i)?ad) bcn
LXX tft bicfer ®agi nocb eine ^ortfeßung ber Siebe beg iUUte»? unb tautet: a/Ja TropEvaofiai
erzl TrdvTa ßnvvbv inprfAbv, unl VTroKaro) navTuq ^'vXov KaraaKiov, ckei öiaxv&ijGoixai kv rij ■Kopveia fjiov.
36) TTy\tlj „®bc(rcbe" Gen. 49, 11;. IV. Reg. 4, .39; Is. 5, 1. äimelov Kapno<^6pov. —
.37) „lauter guten Samen;" näaav älji-dmjv. Tie brei erflen Stammvater Slbrabam, Sfaaf
unb Safob waren nad)cinanbcr ausericfene ^eilige. — 38) in.35 rA'ii".*?cnfal5." S6 bicnt,
mit Dct öermifcbt, noi$ beut ju 3:age im ^QJcrgenlanb ali? ©peife. — 39) 2Bie bag 9?itrum
au^ bcm 'DJJineralreirf) gcaionnen wirb, fo baä i^oritb aus; bcm '5)flanjcnrcicb. ©«> war ein
SJaugenfalj, ba^ man au« ber "Jlfcbe »on gcwiffen ^].\'(an3cn, Salsola kali Liii. gewann unb
mittele Zdi ju Seifen bereitete, bereu ftd) befontcre; bie S>alfcr,bEbicntcn. noiav (ttoöi^) „(Sjra*,
Äraut," xü^ii 5?iellcirf)t .^icroniMinu^ »eranlaf;t, ^u '-Boritb ncd) baji ®crt herba ju fe^en. Ter
S'.)rer unb 9(raber überfeinen ba« bebr. SBort mit „'ircbwcfcl." '')\\i6:j Ibcoboret, .^ugo, l'siranu«
bebcutcn bie genannten ?}{einigunge;mittel bie gefeinliitcn l'uflrationcn unb Dpfcr, womit bie
i'jupcn ibre i^cbulb tilgen ju tonnen glaubten. 5iad) 9}?alt>onat gelten fic für bie menfdjlicben
Sluärcben unD ©ntfdnilMgungcn, womit man fid) !^on bcn i^orwürfen rein wafd)en will. —
40) Jiidic. 2, 1]. oniau r^ Tiaäl. — !i\) Worunter gewi3bnlid) baö 2:bal 23cn=>&innom,
auf ber füblic^cn Seite i^on 3cr»f»itei" »crjlanbcn wiro, wo' man bcm 'l'^foloch lebenbige Äinber
opferte Jos. 18, IG; II. Chron. 28, 3. kv rü ^voÄvavöpiu „auf bem Segräbnifjpla^." —
42) nOn"T npl^P rhp_ n")33 /-fi^e Icicfitfüüige Äamcelflute, freujenb i^re SBege."
"Da^i Äameel rennt jur 3cit feiner '-örunfl wie unfinnig bin unb ber, fo baf; man ftcb ibm nid)t
obnc f^jefabr näbern fann Plin. II. N. X. 63. —ein bcjcicbncnbc« 2?ilb ber unfinnigen 5?egicrbe
3«raele!, fremben (^^öc^cn ju bicnen. öi/'e <puvc: av-?jc üMAv^e. '<ßlH avrFj<; wollten bie Ueberfeftcr
wabrfd)einlid) 3öract bc^cid)ncn. — 43) „bie ber Söüile gewobnte SBalbefdin." ©ie LXX
nennen bicfe? %[}kx nid)t unb geben bafür: rdf ö6ovc avrf/g knlä-wev kf iöara kpr/ftov. —
44) rf^yi^'' 'P nn^Nil ni"! ^Ö^^tJ* >M( fc^nappt na* l'uft — ibre ®ier, wer wirb ft^
:^emmen'^" Tic iBalbefeliu fd)nappt ^iir 3cit ibfcr 3?runfl nad) l'uft, gkid)fam bcn innern 2?ranb
ju füblen. '^s^t gicidit '^s5\\\d in feiner (^ier nad) bcn (yb^en. (£ö fdinaubt unt» geberbet ftc^
wie unfmnig. Cen LXX fcbicn bicfcs 3?ilf .^t anflöf'ig. I^arum baben fic nur: kTvvev/mrooopfiTo,
TTaptM-&//, Tic k-niarpffei. ahri/v] — 43) Tic ilöalDefct finb iu bcr 3^'^ 't)i"cr ^vuniHeid)t JU
treffen, wabrcnb ftc fonft sor bcn '5!}?cnfd)en fliebeu. Ter fte ju biefer 3cit fud)t, ermübet nid)t.
w KonLäaovaiv. — 46) PlCin^ //'» ibrcm 5?Jonat/' b. b. in ber 3cit ibrcr 23run)l. kv rrj
rmieiv/oaFi avrf/r. — 47) 'DJait bcm Sbalbäcr, nad) .(McroniMuu?, 35atablu6 bei§t bief;: „jcrreif
nidH beinc »^dnibc unb leibe nidn Xuri^, infcin bu bcn rs)öt5en unb .Hönigen im ':?lU2ilanbc uad)-
Uiufcil." "^hixl) Jbomac«, Vyranu» unb rion*ifiu?: „(«ib 'ild)t, tci\^ bu nid)t ber "^Ibgöttcrci
balber barfüfjig unb burftcnb in bie 'sH^'angcnfdiaft geführt wcrbcfl." '^ladj ^-Mneba, icrefer,
^illlioli u. 31.: „-^ütc bid) füvbcr tun- lintblbfuing, unt (ibcbrudi ]u treiben, unb bejabmc beinen
Xurit nad) i^cfricbigung beiner Vuft," b. b. büte bidi for (.yöt^enbienft. (nTüaTpEfoi' rov nöäaaov
ÜTo i'j(Soi< rp'ixeiac. — 48) Tiefcö 2Bort bcjeidinet Pie nni^crbc(ferlid)tcit ^^r^icl« init* bie Steife
für bie Strafgerid)te. ?; «Je eIttev, äv6piov/jai, ort i/}aK?/K£i ä?./ioTpiov(;, Kai bniau avTÜv k-iToptvETO.
49) LXX fe^jcn bei: Kai kut' äpi'&ßbv 6i6('iuv rfic 'Itpovaa/J/u i\H'ov ry BaäX. — oO) b. b. Wie
tonnt ibr mir iUtrwürfe mad)en, wenn id) eud] nicbt bclfc';" — 31) nävTE^ vf^th- iioEßr/aaTE Kai
77ävTEr vufir i/vo/ji/aare Eic kpk. — 32) DriK "lIlH' weld}c JDortc Siuigc mit .'^icron^mu^ al8
Subjeft ^um yorbergebcnben 2a\;^t Rieben, "Jlnbcre aber mit bem Sbalbäer, 53atablug, 9)agnini
aU "^uöruf betrauten: „£ cycfcbled}t, bae ibrfeib!" Kai ovk k(poßij^7/Te. — 3'^) „babct^'^ld^t
auf baö 35?Ort ®Otte^;" ÖKOicrare ?i6yov Kvpiov. räth 7JyEi KvpLoq. — 34) H^'^SlKO T^l^
„Sanb ber tiefen 3tn|lcrnip," b. b. grauensoHeö ?anb, — 2?e5cidinung ber SIBüfle. yn KExepau-
ftivf}. — 33) ov KvpiEvi}7/a6/iE^a. — 36) Hnti^p „i^ve^ (öürtclg." Sr !ommt öfter al?
au^jeic^nenbcr «c^mud bcr 23raut »or. kuI TTapdivoc rr/v oTT/^oöEafiiöa airf/g; — 57) „warum
Der fxop^it ^txmiai, 2, 33—37. ^lnm. 57—62. 283
Bef^Önigjl bU bellt 3;^un?" ri m «a/.w iTvirrjöevaeig iv raZf öSolc aov. — 58) "ilj^ DJ |I)7
*|»2TTj-l{< *rnQ^ niinn »barum njiC auA id) bas Unglüd beiiic SDcgc feiuun Ie()ren."
" )■ - T : V • : - ■ - T
ovx oi'Tug. (i/'./.a «at <7(i irovr/pciau roii fiiävai räf ü(5oif aov. ?Oiit iltlbcrcr '»yuuftirurtfl Übcrfcljt
man ba« ^ebräifd)c: „rarum Icbrcjl bu baö Unt)cil aud) bcine ißciic," ober „fo c^ciröbnil bu
iicin ibim an ta? l'aflcr." Ter 5inn ift tiar: Tu fud)|l V'icbc »i leid) einer ^urc burcb bcn
öupcren Jvirnip teincr 2i}crtc unb lH'fdiIcnni;i)l babnrd) nur bein Ihuilücf. — 39) „viud) an
fceinen Säumen," ^. b. an bcinen .Hleircrn nnube bae i^lnt bcr xMrmen cicfunpcn. 0>^r»if' i^'ivb
burc^ biefcn '3tu^brud eincnt 3tduber unb !)iii3rber t?er;ilid>en, bcffen Mleitcr ijod 'Wafeln be?
rerfprigtcn 33Iutc^ ftnb. ev raig x^P^'i- <yov . . — 60) H^N ^3"^J/ *P „fenbern auf ad jenen
(SBegen)," b. b. in aßen Jbälcrn, auf aüen .f'öbcn, an allen Trten, n)o bu ben fyötjenbienft
übcil. '£~ic LXX foKiten einer antern 'JPunftation un^ ülH'rfctjten: ü/'/: £-1 Traaij t^pvi. Xer
(Einn ift: bu labef! 5?lutfdiull' auf bid) ni*t Mop beimlid\ fc baf; bu bie l'eiber bcr C^Jetörteten
in (Gruben »erberäcil, [entern öffentlid} ttnifl bu d, inbcm bu tobte)! tic ^Jropbeten, tottcft tie
Äinber — JU S^ren lOTcICC^^. — Gl) ön KaTE<pp6vr)aag a(t>66pa Toi) ÖEvrepücai . . v*n~n!3 •
X:ie 9?eucrn überfeßen: „SEaö rennil bu fo fcbr, ju »e*fcln bcinen Scji?" unb i^laubcn bamit
angctcutct ta^ ^in^ unb .\?errcnuen nad^ ^ülfc — jefit ^u tcn 5lffi^ricrn, jcßt 5U ten ^ICiV-H^ticrn
IV. Roii. 23. 29 ; II. Chron. 35, 2U ; Is. 7, 20. — '62j „tu wir)! tic Jpdntc über tcm äopfc
äufammenfd)lagen."
Caput III.
1. Vulgo dicitur:' Si dimiserit vir uxorem suam, et recedens ab eo,
duxerit virum alterum: numquid revertetur" ad eam ultra? nj.iiiiquid
non polluta, et coiitaminata erit mulier illa? tu autem fornicata es cum
amatoribus multis:^ tarnen revertere ad me/ dicit Dominus, et ego sus-
cipiam te.* 2. Leva oculos tuos in directum,^ et vide ubi non prostrata
sis;' in viis sedebas, expectans eos^ quasi latro^ in solitudine: et polluisti
terram in fornicationibus tuis, et in malitiis tuis. 3. Quam ob rem pro-
hibitae sunt stillae^" pluviarum, et serotinus imber non fuit: frons
mulieris meretricis facta est tibi, noluisti erubescere. ^^ 4. Ergo saltem
amodo voca me:'" Pater meus, dux virginitatis meae tu es: 5. Numquid
irasceris in perpetuum,'^ aut perseverabis in finem? Ecce locuta es, et
fecisti mala, et potuisti.'* 6. Et dixit Dominus'^ ad me in diebus Josiae
regis: Numquid vidisti quae fecerit aversatrix Israel ?^'^ abiit sibimet
super omnera montem excelsum, et sub omni ligno frondoso, et fornicata
est ibi. 7. Et dixi, cum fecisset haec omuia: Ad me revertere: et non est
reversa. Et vidit praevaricatrix'" soror ejus Juda, 8. quia*'^ pro eo,
quod moechata esset aversatrix Israel, dimisissem eam, et dedissem ei
libellum repudii: et non timuit praevaricatrix Juda soror ejus, sed abiit,
et fornicata est etiain ipsa. 9. Et facilitate fornicationis suae"* contami-
navit terram, et moechata est cum lapide et ligno. 10. Et in omnibus
liis non est reversa ad me praevaricatrix soror ejus Juda in toto corde
suo, sed in raendacio,'" ait Dominus. 11. Et dixit Dominus ad me:
Justificavit animam suam aversatrix Israel,-' comparatione praevarica-
tricis Judae. 12. Vade, et clama sermones istos contra Aquiloncm," et
dices: Revertere aversatrix Israel, ait Dominus, et non avertam facieni
meam a vobis: quia sanctus ego sum, dicit Dominus, et non irascar in
perpetuum. 13. Verumtamen scito iniquitatem tuam, quia in Dominum
Deum tuum praevaricata es: et dispersisti vias tuas alienis^ sub omni
ligno frondoso, et vocem meam non audisti, ait Dominus. 14. Converti-
284 Der ^xopi^tt Seremia«. 3, 1—7. 2lnm. 1—17.
mini filii re verteiltes, dicit Dominus : quia ego vir vester:** et assumam
vos unum de civitate, et duos de cognatione,^ et introducam vos inSion.
15. Et dabo vobis pastores juxta cor meum, et pascent vos scientia et
doctrina. 16. Cumque multiplicati fueritis, et creveritis in terra in diebus
illis, ait Dominus: non dicent ultra: Area testamenti Doniini:*® neque
ascendet super cor,*'' neque recordabuntur illius: nee visitabitur,^^ nee
tiet ultra. 17. In tempore illo vocabunt Jerusalem^ Solium Domini: et
congregabuntur ad eam oranes Gentes in nomine Doraini in Jerusalem,
et non ambulabunt post pravitatem cordis sui pessimi. 18. In diebus
illis ibit domus Juda ad domum Israel, et venient simul de terra Aqui-
lonis** ad terram, quam dedi patribus vestris. 19. Ego autem dixi:*^
Quomodo ponam te in filios, et tribuam tibi terram desiderabilem, here-
ditatem praeclaram exercituum Gentium? Et dixi: Patrem vocabis me,
et post me ingredi non cessabis.^* 20. Sed quomodo si contemnat"
mulier amatorem suum, sie contempsit me domus Israel, dicit Dominus.
21. Vox in viis audita est,^* ploratus et ululatus filiorum Israel: quoniam
iniquam fecerunt viam suam, obliti sunt Domini Dei sui. 22. Converti-
mini filii revertentes,^' et sanabo aversiones vestras. Ecce nos venimus
ad te:^ tu enim es Dominus Deus noster. 23. Vere mendaces erant
eolles,'' et multitudo montjum: vere in Domino Deo nostro salus Israel.
24. Confusio^^ comedit laborem patrura nostrorum ab adoleseentia nostra,
greges eorum, et armenta eorum, filios eorum, et filias eorum. 25. Dormie-
mus^ in confusione nostra, et operiet nos ignominia nostra: quoniam
Domino Deo nostro peceavimus nos, et patres nostri ab adolescentia
nostra usque ad diem hanc: et non audivimus vocem Domini Dei nostri.
l) "^0X7 „inbem er fpric^t," b. i. ber ^crr; benn 3, 1-5 gclfcörcti noc& jur »or^crge^jcnbcn
ifttbe ®OtteÖ ; f. i. fiJr. — 2) /n!/ hvaKäfinTovaa ävaKäfiTJ'ei irpur avrbv frt ; nacf) Deut. 24, 2 burftf cill
2öetb, tai nad) i^rer Sittlaffung einen anberen ^ann (genommen, burc^auö ni^t mebr jum
frjlen 3UrÜ(Jfel>rcn. — ti) h nolfiem KolTMlg- man laö D^j^^"^' ^^^^ Q*^"'- — ■*) ""* äviaa^rTec
7Tp6c fie. y\^) bürfte l)icr übcrfe^it »erben: „unb bu möcfitejl jurücffe^rcn ju mir?" — 3) feblt
im v^ebr. u. ®r. — 6) G'ÖCJ^'S^ »n^<^^enfa^Ien^öt)en." — 7)b. b. wobunicfetbeineOö^en-
iiltdre bflfi. — 8) Dn? /.fitr fte," ni'roif b. b. ibrer barrcnb, n>ie eöbie feilen ^uren ma(^en.
*.■ T
J>) ^y^^.^ 'fSlcic^ bem Slrabcr, bem 9?omaben," ober wie man je^t fagt „bcm ^ebuinen." üad
KopüvTj ipTjfiQVfdvrj. 2öie ber 5lraber gierig lauert auf 3iaub, fo tauertefl bu auf ®ö^en.
liorneliuö a iilapite ift ber Weinung, e^ fei bicr auf bic i^crfübrung jum f53ö5cnbienfi, beren fic^
^ie <i5alaabiter unb 3lu^ere fcbulbig macbten, angefpielt Ose. 6.8, — 10) Webrere »erjleben
barnnter ocn J^rübregen im .(^crbfie oor ber ^aat^eit, rocicbem ber nacbfoigcnce Spätregen cor
rer (£rnte gegeniibcrgefc^t w\x\}. kuI taxtr Trmuh-ac -nAA,,v^ lUj ■nptK^K.ouua aeavrrj. — II) I)ie
^^rimmlofigfeit ift be^g' Vafter« .&c>bcpunft. Wenanbcr, ber -^eibe, fagt: Qui vero nee erubescere
><-it iK'c nietuerc, — Ille i)riiiias univcrsae tenet iiii))udenti{e. Scnopbon: „^\xx Unbanfbar«
feit fcbeint ficb »orjüglidt bie Unoerfcbämtbeit ju gefeiten, welche bie ^auptanfitbrerin ju jeber
£itänbiid)teit xw - 12) r\m H;^^ cpi^ ^:}K >S nx")p r\r}Vr2 NiSn »9?ic^t wa^r,
von ba an, al^ icb biit fcbroer beimfucbte, riefcft bu ju mir: Wein il^Uer, l^ubrer meiner 3ugenb
bu !" 9tacb bem -^tbx. erfcbeint bicfc JRcbe al^ ^Bemeiei ber Unoerfcbdmtbeit 3<Jrael3. Q,i rief
,^u 'v^Ptt, aber ebne |ld) befcbren ju »ollen. 3?. 6. ohx it-K v'w ut 'iKn7.taa<: kol ira-fpa Kai äp^r/Kov
Ti}c Trap^tviac: aov. — IfJ) .ipcbr. „Wirb er benn en>ig utrnen unb eei immerbar nachtragen?" ft^
iha/isvfi tl( TQv a'iijva y (pvXax'^t/aeTai t'ir viKor; — • li|) „unb »ar)! mäittig," im 2?öfegtbun. —
l'5) "Jlucb biefe bie 3um (£noe bee ßap. (> fortgefübrte SBciiTagung i|t norf) ^in bie 3cit '^ox gäna«
liitfr ^?lu«rpttung be6 (iU^^enbienfie« 622 o. Sbr- JU fe^^en. — 16) n^^J'O 'M^ 2(btrünnige;"
iiiiTxiiKia Tol) 'lipa///,. — 17) n*lu!3 „bunbbrÜC^ig, treulO?;" nal döi --^v äawäeaiav avTf/^ ^
ttx ^rop^ft 3erentiaö. 3, 7—25. 3lnm. 17—39. 285
4ff(vi?<rrof 'loi^a. — 18) X"1N'1 """*> »* f^i^' ^^1^/ i^^tT^obt ba« abtrünnige :^^xad btc Sbc gc*
.... ^
brechen unb \d) tbm ben Scbcibcbricf gegeben, ^nta . . bod) fid) nicftt fürd^tetc." ««» fMov, «r«
Tfr« ffüvror cjv KaTe/ijfdij {Kurt/.fl<l>\^r/) iv u'i(; fV()ix<'~(> '/ KarotKia '\rimiß . . — 19) Kai lytverd f'ii;
ui^fv f/ TTopvfia avTfic. — 20) Cbifcbl ^cfia« bereit? mebrere iuibre lang arbeitete an %\\i'
rcttung be? (iiogienbienfte«', fo blieben bi>* ciele ^uben beimlidK «iö^,'^cn^iener unb befebrten fie^
nur bem 5rf*eine nad), wie fid) beutlid) jeigte nadi bem lobe biefei? gottfeligenMönige IV. Keji:.
2;i o2-37: II. C'hnjii. ."54, ;>. — 21) „bä^ abtrünnige :j?rael ift nint gevedu gegen bad treu-
lofe Cvuba." tie Urfad)e i|l flar. 3iiba b»itte bac* .^eiligtbuni, bie rcÄtnuifftgc frieilerfAaft,
ba« gefefilidjc Cpfer, ben Unterrtd)t in bcr reinen l'ebre, einen auegejeid)neten Mönig, unb fat)
überbiep bae Htauerlid)c i5trafcvempcl an :3?riifl vn^r fi*, unt» beiincA fubr eei fort, ben -iperrn
bei Seite ju Ut'ien. Zsix!xi\ bingegen entbebrte ni*t nur all" biefer («naben, fcnbern warb burd>
feine eigenen .Könige oerfübrt, ja gejivungen ^ur Slbgi^tterci lA'. Ko^^ VI, liS; Kzoch. ]G, h\.
22) b."^ b. nac^ ?iJebien unb 3((fvricn, wobin bie jebn 'Stämme in bie (^kfangenfdjaft gefübrt
werben waren. — 2^J) sc. diis. fi<; a/.'/.orinavc. — 24) D32 *n^I^3 „-^err unter eud)," ober
„l^amilienuater unter iw^i^if KardKvpufci^ v^i'^v- cf. Ts. 62, 4. — 2o) „fodte e? aud^ nur (Einer
fein ijon ieber Stabt CT^sT^iele) unb jwci au? jebem f5kfdUed>te (Stamme)." (£? fernen in ber
2bat aud) oon ben (befangenen Oerael? wieber mebrere ^urücf, al? tSwrue bie allgemeine <&x-
laubnip 5ur JKürffebr gab," i^ei ^fiii^i^ C>^'^ werben fie ein „Ueberreft" genannt, wai auf eine
ficine 3abl fdiliefjen " Idfit. 9}fan finbet ben ^fJamen ^^^fkicliten wieber I. Macc. /j, 9. —
26) Ter ^Jrovbet fpri^t bier offenbar i^on b^r Seit be? 9?. "^,, be? i'^ölferfegen?, wie er ibn
16, 19 nennt, unb ber i^erföbnung, W\> an bie i;tclle ber iJ3unbe?labc, al? bee ^jufjfdKmmel? ber
^crrli*feit (iHute?, ber Ibron bc? .!pervn fclber, bie Jvülle nämlid) feiner (Knaben unb Segnungen,
bie eud)arif^ifd^e, fatramentale Wegenwart bes Sobne? (iUntce treten wirb. Terefer legt tnU
(iiefagte auf bie Seit nad) bcr bäb!)lonifd)cn Ci3cfangcnfd)aft au?, wo man, wie betaunt, bie
iBunbe?labc nid)t mebr batte, II. Macc. 2. 5. 'Jlllein ba bier sjon ber *i?unbee(abe al? bem
iScntrum t^e? altte)lamentlid\cn ^eiligtbum? bie Siebe ift, uud fomit ba? 5lufboren ber _gan5en
tSinridUung be? alten (skfe&e? au?gc"fprod)en_i|t, fo leud}tet rou felb)! ein, baf; bie ©einagung
l)C? ^jTopbe'ten nur in februnvodtoinmencm^inne auf bicfc Seit gebe, obwobl fie aud) in biefem
Sinne eine grof;e unb erfduitterntc iVpeutung bat. renn wa? tonnte erfdiüttcrnber fein, a[i
ju boren, baji" bie i^unbcelabc verloren geben werbeV — 27) „(£? wirb 9fiemanb mebv an fie
teufen." — 2S) „nocb wirb fie fermijjt werben." — 29) ^erufalem würbe im 91. ^. wabrbaft
Ibron Wotte?, inbem bafelbft ber Weffia? bie grl^ptcn JbatfaAen ber (£ rlöfung unb Heiligung
bcr Wenfdbbeit i>ollbrad)tc unb üon ba feine 21po|tet mit bimmUfd)cn 3?oIlmadUen in alle SH^elt
auefantite. ^npcffen wirb *jon .)Meronnmu?, Sibabanu?, V'.nanu?, 2>atablu?, .<öugo mit 9le*t
bafür gebalten, c? fei bier unter Oerufalem niitt bie irbif*e, fonbcrn bie gciillicbe Stabt, bie
Äird)e"5u ♦>crtteben. Tcnn nur ^u biefer geiftliAcn Stabt wanbern bie luMter aller S^nen u.f. f.
<J0) Xerfropbet fpricbt bier von bcr 3{üdfcbr au? ber ''ikfangenfd)aft, al? einem (ärcignilTc,
weldje? gcwiiTermaf;cn fduMi ter Seit t-c? i?ölferfegen? angebi^re. <i? war ia in bcr 2 bat biefe
JKücffebf ba? l'orbilf unb aud) bie iUnbcrcitung "fer Seit rcr (ürlöfung. LXX fetten bei: kuI
(JTo rraaüv rür xupüf. — Hl) t. l). id) ratbfdMagc bei mir fclber, unter weld^cn i^ebingungen iä)
bir ben reidMlen Segen bcr 9fad)fommcnfcbaft unb einer glürf(i*en (£rificn^ vcrfcbaffcn wolle,
uni» entfd)ieb al?baiin bafür, 3?rael foll mid> „i^itcr" nennen unb mir finblid) bicucn. koI j;«
fix«. yevoiTo Kvptf, tri [<>~i ',) rt'iiu ae fif -iuva i<a'i öijrro) nin -^f/V f A/.t\r/)i', Kli,pin<'piuY i)iov tthitc-
Kparopoc i-^vÖH'. — 32) kcü tTv' ffioii ovk iiTiroarpaipr/'jt-c'i^f. — 33) HIJ^ „Wivb trCUiO? ;" Ü'&ft€i.
3-1) D*'5t^*'7)^"7lp "finc Stimme auf ben fablen .^öbcn," b. b. Älagen unb SDcinen bcö
freulofen unb burd) feine Irculongfcit unglücfliriien i^olfe?. äPer nicbt boren will, muf; büOen.
ouni/ iK :t;t7/v(ji' liKuiaßTj . . liomciiu? a Vapibc bält tiefe? Ül^ctnen für ba? SDeinen ferjenigen,
Me rurd) ^Kremia? bcfebvt würben. '^Uid) Terefer ifl fiefer Weinung. 3lüein ber ^|M-opbet retct
nur 'jom jammern, nidit ihmu iMtfjen be? iU^lfc?, wefjwegen f^kut *J?. 22 auf ba? 9?eue ruft:
Ctinvortiuiiiii. Ter Csammcr bauert wäbrenb ber ganzen Wefangen|'d)aft fort unb mad)t cnblic^
bie -t^erjen mürbe unb bufjfertig. — 3o) Srftbie iDüirffcbrcntcn unf ©cbefferten fpred)cn :
„Sieb, wir fommen 5U bir, o «ipcrri" — 3<i) '''«v »W/w i'nuir iaöjje-^d cai, in cv Kipioq v ^töc
r)iiiüv n. — 37) Dnn lit^n ni>*DJp "Ipw*'? pN '.»^'•i^r'i* J»r Vügc warb, wni »on ben
•t*öben, ba6 Weti^fe ber "J^erge," b. b. aller .(^öbcnbicnll ifl lauter Irug unb 5äufri)ung. —
3S) f. b. ber fd)änblid)e <^HM>enticnft. — 39) nDDCO »mr liegen barnieber in unferer
Sdninbe." Xa? futurum ber i'ulgata ift bier finnpcrenb. tKi>i[i/^\ir/fitv tv r[/ (ücxiry '//Jt^v-
286
Caput IV.
1. Si reverteris Israel,' ait Dominus, ad me convertere: si abstuleris
offendicula tua^ a facie mea, iioii commoveberis. 2. Etjurabis: Vivit
Dominus^ in veritate,* et in judicio, et in justitia: et benedicent eum
Gentes,^ ipsumque laudabunt. 3. Haec enini dicit Dominus^ viro Juda,
et Jerusalem:^ Novate vobis novale,^ et nolite serere super spinas: 4, cir-
cumcidimini Domino, et auferte praeputia cordium vestrorum viri Juda,
et habitatores Jerusalem: ne forte egrediatur ut ignis indignatio raea, et
succendatur, et non sit qui extinguat, propter malitiam cogitationum
vestrarum. 5. Annuntiate in Juda,^ et in Jerusalem auditum faeite:
loquimini, et canite tuba in terra: clamate fortiter, et dicite: Congrega-
mini, et ingrediamur civitates munitas, 6. levate signum in Sion."'
Confortamini," nolite stare, quia malum ego adduco ab Aquilone, et
contritionem magnam. 7. Ascendit leo '^ de cubili suo, et praedo '^ Gentium
se levavit: egressus est de loco suo ut ponat terram tuam in solitudinem:
civitates tuae vustabuntur, remanentes absque habitatore. 8. Super hoc
accingite vos ciliciis, plangite et ululate: (|uia non est aversa ira furoris
Domini a nobis. 9. Et erit in die illa, dicit Dominus: Peribit" cor regis,
et cor principum: et obstupescent sacerdotes, et proplietae consterna-
buntur. 10. Et dixi : Heu, heu, heu '^ Doraine Dens, ergone decepisti'^
})Opnlum istum et Jerusalem, dicens: Pax erit vobis:'^ et ecce pervenit
gladius usque ad animam? 11. In tempore illo dioetur populo huic et
Jerusalem: Ventus urens in viis'* quae sunt in deserto viae filiae populi
mei, non ad ventilandum, et ad purgandum. 12. Spiritus plenus ex his
veniet mihi:'" et nunc ego loquar judicia mea cum eis. 13. Ecce quasi
nubes ascendet, et quasi tempestas currus ejus: velociores aquilis equi
illius: vae vobis quoniam vastati sumus. 14. Lava a malitia cor tuum
Jerusalem, utsalva tias: usquequo morabuntur in tecogitationesnoxiae?^"
15. Vox enim annuntiantis a Dan,-' et notum facientis idolum" demonte
Ephraim. IG. Dicite gentibus: Ecce auditum est^^ in Jerusalem custodes
venire de terra'* longinqua, et dare super civitates Juda vocem suam.
17. Quasi custodes agrorum'^ facti sunt super eam in gyro: quia me ad
iracundiam provocavit, dicit Dominus. 18. Viae tuae, et cogitationes
tuae fecerunt haec tibi: ista malitia tua, quia amai'a, quia tetigit cor
tuum.^*^ 10. Vcntrem meum,^^ ventrem meum doleo, sensus cordis mei^*
turbati sunt in me: non tacebo, quoniam vocem buccinae audivit anima
mea, clamorem praelii. 20. Contritio super contritionem^" vocata est, et
vastata est omnis terra: repente vastata sunt tabernacula mea, subito
pelles meae. 21. Usquequo videbo fugientem,^" audiam vocem buccinae?
22. Quia stultus populus meus^' me non cognovit: filii insipientes sunt,
et vecordes: sapientes sunt utfaciant mala, bene aUtem facere nescierunt.
23. Aspexi terram, et ecce vacua erat, etnihili:^^ et caelos, et non erat
lux in eis. 24. Vidi montes, et ecce movebantur: et omnes colles contur-
bati sunt. 25. Intuitus sum, et non erat homo: et omne volatile caeli
recessit. 20. Aspexi, et ecce Carmelus^^ desertus: et omnes urbes ejus
destructae sunt a facie Domini, et a facie irae furoris ejus. 27. Haec enim
dicit Dominus: Deserta erit onniis terra, sed tamen consummationem
non faciam.^* 28. Lugebit terra, et moerebunt caeli desuper: eo quod
locutiis sun), cogitavi, et non poenituit me, nee aversus sum ab eo.
2U. A voce cquitis, et mittentis sagittani fugit omnis civitas: ingressi sunt
Der 5)ropVt 3cremiaö. 4, 1—16. 2tnm. 1—23. 287
ardua, etascenderuntrupes: univcrsae urbcs derelictae sunt, et non babi-
tat in eis bomo, 30. Tu autem vastata quid facies? cum vestieris te
coccino, cum ornata fueris monili aureo, et pinxeris stibio oculos tuos,
frustra coraponeris: contempserunt te amatores tui, animam tuam quae-
rent. 31. Vocem enim quasi parturientisaudivi, angustias ut puerperae:^
Vox filiae Sion intermorientis, expandentisque manus suas: vae mibi,
quia defecit anima mea propter interfectos.^^
1) D1tJ*n ^^i^ • • • Dien DX »tt-^cnn bu bid) bctcbrcjl (ucn bcinen <^'o5.cn) 5U mir, fc
T - " T •
tPirfl tu JUnirffe&rcn (in bein ivitcrlanb);" iav /Tr/arpa^ij 'lapa?//., AheiKvpioc, Trpdg /ii-.eTna-pa-
<pi/aerat. — 2) „Wenn bu cntfcrnc|l bcinc fsircuci, ^'''^piy, »cn meinem Slngcfiittc, fo n.nr|t bu
ni^t mefer bin unb ^cr irren," "]*ljn N^- '^f^' *"* Trepii/.^ -ä ßce'/.h.^tu-a ovroi in arößCToc
avTOv Kai äivö tov ivpogunov uov ei'/.afirj-dij . . — ti) „Unb Wirfi fcfctüijrcn : iCO Kubt itX ^tXT
lebt," b. i). Ml irirft fituHM-cn beim (cbcnbii^cn ''^UUt. 9?acb .'citriMu^mii-? nnb Ibcoborct ifi biefer
5lu?brucf bier fii-^uiltcb 511 ncbmcn. Ter 5dMrur, bcr nur ein Ibcit te? (^ipttcebicnftcc- ift,
bebeutet bier ben oian^en (^)otteebienit. Ter Sinn ift bemnad^: bu UMrfi Dem UMbrcn, lebenbii^n
ß3ott bienen. — 4) /terä a/.TjßiUu. rie Sisicnfdmftcn beii redeten ^d^antreö inib aiut bie Gilden*
fd)viften be? redeten (^icttcebicnftc^ : il?abrbcit, rlicdit unb (^ierecbiiiiK-it. Xer tlbviratter ber
S5>abrbeit beftebt barin, bap er ferne fei von aller Vui^e, von alUm ü^irerfpruriH-, »orn aller
§infternii; unb Unflarbeit; ber tibarafter be^^ "KeAte?, bap er in i^efei3li*er, ihmi 'su^tt auiKorb*
ncter Sßcife t>cr fidw-^ebe-, bcr (£barafter ber '^eredUtiifeit, baf; er mit einem fittlidnni, tuiienb*
ijaften ^veben 'oerbunben \t\; Is. 19, 18. — 5) b. b. bie i'ölter werben ben wabren («ctt ^srael^
fernen unb perberrlidien. Ter Sbalbder, \^mt Jpicron'.nnue, .^Ibabanu«, iHitabUij' inrjlebcn
5^rael unter eum. ev/.oyyaovaiv £v avT(J fi?r;7, kui tv civrü a'tviaovaL tu -dtC) iv 'Iffjovaa'/.rju. —
ö) W\\. biefen ilBorten bridU ber 'JPropbct bie c^xi ^^^raei i^crid^tete ;1febe ab unb wenbet jic^
»ieber an 3uba. Xie 'JPräpofiticn ki ^eniui bürfte baber an biefer stelle riclmebr bie^^ebeutung
„aber" baben, wie eei allerbinc\i^ öfter *ocrfommt. — 7) toIc hvöpaaiv'iovöa um -oh: KurüiKovatv
'lepovaa/.ijfjt. — 8) „rofet eud) "iJieubrud^ auf/' b. b. erneuert eure .^erjen fcn (^runb aue. —
9) Xa (öott iHuau^ftebt, to.\} feine ^''fabnirorte nidit mebr ;iebi>rt werben, fc Idf;t er bier foi^leid)
bie 3?ertünbuni\ ber ^trafoieriAte fohien. Xer ^i'U^erati-o ift bier ftatt bee; AUturumei i^cbraud)t,
ö)ott fagt tjier t^orau?, wie e? 5U;icben, weld)' ein Äric>^?ldrm_^entfteben, wie 51üe^ ben "befefiigten
Stäbten jueilen wirb. — 10) „erbebet ba? ^Panier nad> c;:ion 5U," al? bcnt .g)auptfd)aupla5
beg Ä'riegeö, wobin fi* bie waffenfdbij.'se l^iJannfe^aft ju v^erfammeln bat. äva/Mfiöv-e^ (ftiyeT.t
t\q Sicjv. — 11) ^p^*n /,püd)tet eu^;" aTrebaaTE. — 12) *)?abud)cboncfor wirb an mcbreren
(£teQen „?Dwe" genannt, wcj^en bcr 3ewa(tii^en(£roberuni<en, bie er mad)te 2, 15; 49, 19; Nah.
2, 12. — 13) ri*np',tD //ber i^erberber, i^erwutler beri5ö(fer;" k^oAoi^psi-uv e^vr,. — 14) bilb-
lieber Stuäbruö für „obnmdd)tiii werben, babinftnfen." — 13) HIIX' 'c>^^ bie LXX blo^
bur^ w überfe&en, aU 3eidicn bes 3?pfatil^ jum na*folc\enbcn cfa-om. — 16) ??a* Jbeobcret,
fowie nad> bem Sbalbdcr, ^Ui^o, Ji^iuanu? werben bierfie falfAcn ^;propbcten (gemeint, bie Wott
unter feinem ik^lfc auftreten liep. Slllein e3 tonnen rarunter eben fo c\\ü bie wabrcn v^erftanbeit
»erben, bie bem ii'anbc (iiutcö ?crbeif;en baben. Xa§ ibrc 5tuefa.aen 'tcn f^silüd unb .(peil für
bie ^e^t^eit nid)t in SrfütUmi^ sieben, baran ift 3uba felbil 5*ulb. 'Oiad^ -frieroniMnu^ bebiente
ftd^ ber $irobbet beg 'illusrrude^ deccpisti bc§weiien, weil bei bem brobenben Untcr_aani^ 3uba"ö
nun alle tröl1lid?en ©eiffatjuni^en wie eine 2äufd)unc) erüteinen. — 17) ift iMeüeidu jii bejieben
auf Is. 60, 12; 66, 15. — 18) D'ÖC^' ÜV Hl"! //tKijJer SBinb ber fabten .^ügel webt in ber
SIDüfle beö SScgce ber Icc^ter meine6 43olfe^," b. b. 5cr«falemt^. •jrvevua TT/.av/jatuc h -y fpT/pu>,
örföf TTjg ^vyazphq TOV Aaov ftov dvk fif Kfti?a/jüi' oicV ('ic nyioi.-. — 19 I Xcr jlCWaltiiK 5tUrm, bCr
über ^terufalem ergebt, fommt ju meiner ©cnui^tbuun.^, fprid)t <'s3ctt, barum bient er mir ',um
SMnlap, meine 2?efd*ulbigungen gegen bae treulofe Cu'ba au>?iufvrcd^cn. — 20 1 Tljlj/* ^\^'2^^llD
„bcine serbcrblid^en Statbfd^lagc ;" (^lahr/iauoi ttövuv aov. — 21) Xan ifl bie ^Jorbgrcnjc bed
gelobten Vanbe^, unb baö («ebirge Spbraim bie Oiorbgrenäc Subti'?. S-^t^n baber fommen fomit
bie Ärieg^boten. — 22) PN ^'PCO „Wnc^lüd^hoti-," uni äKova^f/aeTai-üövog. .^icrcnt^mud
öberfe^it biet Awen mit idolum, weld^e 23cbeutung c? atlerbing« ebenfad? bat, unb badjte fid)
unteir ben i^ö^enbcrolben bie Präger ber Aalbdifiiben @ög.cn," bie ol<? j^clbjeieben bem .^eere
tprau^getragtn n>urb?n, — 23) l^^pK^'n Hin D^IJl^ 1"'*3^n /,i^erfünbet ti ben 5BöIfern,
288 Der ^xo^^tt 3eremia«. A, 16—31. ?rnm. 28—36.
febt, (äffet C* fioren in 3frufalf m ;" ävafivijaare e-dvn, Uov ^Kaaiv. ävayyeiXars kv 'Iepov<ra>J/ft. —
24) tcLi ©ort „©achter" mu§ bier ironif* genommen »erben; benn feine 2Bäcbter jum ^eile,
fonbcrn jum Unbeile ftnb eö, 23elagerer näm'licb, bie bai i^olf ju bebrängen unb ju uerberben
fuc^en. avaTpo<pni ipxov-ai sk yijc fiaKpox^sv. — 23) »IC bie gflbbütcr, bie gegen ba? 3Dilb
©efd^rei unb Üarm erbeben. — 26) b. b. fie brang in bcin Snnerfle^ unb cergiftete e^. r-ie
Sodbeit ift um fo größer, je tiefer jle in ba^ Snnfc flffJt- — 27) I)er 5>rppbet fpricbt biet
»ieber in feinem 9?amcn unb jeigt bie (öefüble be« äu^erften «cbmerje«. ®rotiu3 u. 21. ser-
mutben, eß feien biefe ffiorte aU Slntroort bed 33otfeö auf bie Slnfünbigung beö 5>ropbeten ju
betrachten, tt»eil 33. 20 ber 3lu^brucf tabemacula mea nur au* bem Wunbe be* iU>lted fommen
tonnte. Siüein biefer 3?. fann aU unabbängig com »orbergebenben betrautet »erben. SBunber-
lid) ifi, bag J^ieronpmud biefe Sorte in ben 'iWunb ®otte9 legt. 9?ac^ bem ^ebr. überfe&t man:
„D meine Singeweibe, o meine (£inge»eibe! 6« i|l mir web!" — 28) TlDln *3/ HlTp
»37»^ „0 2Banbe meine* ^er^cn*! 2Dic tobt mein J^erjl" koi ra aia-diiTi/pia rfn napdia^ fiov
paijina&ei i) i»>x>'/ i^-ov. — 29) „33erberbfn über 93erberbcn," ruft man. Kai raXanrupia^ awrpifi-
/idv e-iKa?.EiTat, »etcbe SDortc bie LXX nocb jum oorbergebenbcn Sa^e belieben, bejfen Subjeft
anima mea ifl. — HO) 0) »'^^^ ^Panier." LXX unb ^ierontjmu* lafen Ol ^^^ fll*" bem
9)arattelieimue( bc* a3erfc* nicbt »obl cntfpricbt. i)cr Sbalbäer folgte ber gereöbnticben lüeJart.
hi |lnb bicp »obl nod) SBorte bes ^Jropbeten, nic^t Cöotteö, »ie bie in 33. 22, — 31 ) ol 7/yov-
fievoi Tov laov fxov . . — 32) 1(1^1 1(1]!. ol-div. — 33) ift ^ier <xU Stppeßatioum ju nebmen
T
,ba« iDartenfanb," worunter ganj ^^-''^iläftina ju »erfleben i(i. — 34) „ganj »iff ic^ e* bennocfe
ni(it oertilgen." — 33) rfl^DDD „einer Srjlgebarenben ;" TrpuTOTOKov<Trji. —36) D^JI'^h^
„ben SWörbern" erliegt meine 'Seele,
Caput V.
1. Circuite vias Jerusalem, et aspicite, et considerate, et quaerite in
plateis ejus, an inveniatis virum' facientem Judicium, et quaerentem
lidem: et propitius ero ei.' 2. Quod si etiam Vi vit Dominus, dixerint:
et hoc falso jurabunt. 3. Domine oculi tui respiciunt fidem : percussisti
eos, et non doluerunt: attrivisti eos, et renuerunt accipere disciplinara:
induraverunt facies suas supra petram, et noluerunt reverti. 4. Ego
autem dixi: Forsitan pauperes sunt et stulti, igiiorantes viam Domini,
Judicium Dei sui. 5. Ibo igitur ad optimates, et loquar eis: ipsi enim
eognoverunt viam Domini, Judicium Dei sui; et ecce magis' hi simul
confregerunt jugum, ruperunt vincula. 6. Idcirco percussit eos leo de
Silva,* lupus ad vesperam^ vastavit eos, pardus vigilans super civitates
eorumromnis, qui egressus fuerit ex eis, capietur: quia multiplicatae
sunt praevaricationes eorum, confortatae sunt aversiones eorum. 7. Super
quo propitius tibi esse potero? filii tui dereliquerunt me, et jurant in bis,
qui non sunt dii: saturavi eos, et moechati sunt, et in domo meretricis
luxuriabantur.^ 8. Equi amatores, et emissarii^ facti sunt: Unusquisque
ad uxorem proximi sui hinniebat. 0. Numquid super bis non visitabo,
dicit Dominus? et in gente tali non ulciscetur anima mea? 10. Ascendite
muros ejus, et dissipate, consummationem autem nolite facere : auferte
propagines ejus,* quia non sunt Domini. 11. Praevaricatione enim prae-
varicata est in me domus Israel, et domus Juda, ait Dominus. 12. Nega-
verunt Dominum," et dixerunt: Non est ipse: neque veniet super nos
malum: gladium et famem non videbimus. 13. Prophetae fuerunt in
ventum locuti,'*' et responsum non fuit in eis: baec ergo evenient illis.
11. Haec dicit Dominus Dens exercituum: Quia locuti estis verbum
f
Der ^xop^tt Gmmia^. 5, 1—10. 2lnm. 1—8. 289
istud: ecce ego do verba moa in ore tuo in ignem, et populum istum in
ligna, et vorabit eos. 15. Ecce ego adducam super vos gentem de longin-
quo domus Israel, ait Dominus: gentem robustam, gentem antiquam,
gentem, cujus ignorabislinguam, necintelliges quid loquatur. 16. Phare-
tra ejus quasi sepulchrum" patens, universi fortes. 17. Et comedet
segetes tuas, et panem tuum: devorabit filios tuos, et filias tuas: comedet
gregem tuum, et armenta tua: comedet vineam tuam et ficum tuam: et
conteret urbes munitas tuas, in quibus tu habes fiduciam, gladio.
18. Verumtamen in diebus illis, ait Dominus, non faciam vos in consum-
mationem. 19. Quod si dixeritis: Quare fecit nobis Dominus Dens noster
haec omnia? dices ad eos: Sicut dercliquistis me, et servistis Deo alieno
in terra vestra, sie servietis alienis in terra non vestra. 20. Annuntiate
hoc domui Jacob, et auditum facite in Juda, dicentes: 21. Audi popule
stulte, qui non habes cor: qui habentes oculos non videtis: et aures, et non
auditis. 22. Me ergo non timebitis, ait Dominus: et a facie mea non
dolebitis?'* Qui posui arenam terminum mari, praeceptum sempiternum,
quod non praeteribit: et commovebuntur, et non poterunt: et intumescent
fluctus ejus, et non transibunt illud: 23. populo autem huic factum est
cor incredulum et exasperans,^^ recesserunt et abierunt. 24. Et non
dixerunt in corde suo: Metuamus Dominum Deum nostrum, qui dat
nobis pluviam temporaneam et serotinam in tempore suo: plenitudinern
annuae messis custodientem nobis. '* 25. Iniquitates vestrae declina-
verunt haec:^^ et peccata vestra prohibuerunt bonum a vobis: 26. Quia
inventi sunt in populo meo impii insidiantes quasi aucupes, laqueos
ponentes, et pedicas ad capiendos viros. 27. Sicut decipula*^ plena avi-
bus, sie domus eorum plenae dolo: ideo magnificati sunt et ditati.
28. Incrassati sunt et impinguati:'^ et praeterierunt sermones meos pes-
sime.^^ Causam viduae non judicaverunt,'^ causam pupilli non direxe-
runt,^ et Judicium pauperum non judicaverunt.^' 29. Numquid super
his non visitabo, dicit Dominus? aut super gentem hujuscemodi non
ulciscetur anima mea? 30. Stupor et mirabilia facta sunt in terra;
31. prophetae prophetabant mendacium, et sacerdotes applaudebant
manibus suis: ^^ et populus meus dilexit talia: quid igitur fiet in novis-
simo ejus?
1) 9?ai$ bcr ?}(einun3 ■oon ^[ihoxw^ unb l'i>ranu3 ift ber 2htj!brucf virum ^ier ftiiürlicf) ju
nehmen, unb bcbcutct „Giniflc." Tenn ivenn eö jlcfi mir um einen (Sinjigcn fle^anbctf bcittc, fo
wäre ja ganj j^cuMf) 3crcmiä^ cö sieircfcn. — 2) i. e. civitati Jerusalem. "LXX V/.ujr fanfau
avToic. — 3) fcMt im .'öfbw unb LXX. S^ fdicint and) in bie i^ul!:^ata nur ali eine ©(ofTc
gefommen ju fein, weil ja ba? babciflebenbe simul fid) nid)t bamit Dcreiniiicn (ä§t. — 4) Tic
«erfd)iebenen Ibiere, bie bicr genannt werten, bebeutcn nad) ber Wetnuni^ ocn ^icronpmu? unb
2öeoborct sjcrfd^icbenc (Eroberer, bie in ^uba einfallen feilten: Ter ilöwe ben 9?abud}obonofor,
ber SBolf ben 9?abuvirban (Ibeoborct) ober ba? mebifdi4^crrtfd)e .(;ecr (.\?ieroni}mu^); ber fax^
bei ben Slleranber (.'iMcnnu^mue;) ober ben '3(ntiod5U0 Spipbanee (2beoboret). 'Jltlcin ba ^Vre=
mia^ immer nur oon ben C£balbäern, alei ben v^on (Wott bcfiimmten JDerfjeuiien ber :;liad)cfpridM,
fo finb nad) ber Wcinun^ t»pn Ibcma?, Silborue;, S'atabUu^, Walbcnat biefe Sbicre fämmtliA
auf '7?abud)obonofDr ju beuten unb finnbilten beffen Starte, Uncrfätttid)feit, 'ilrglijt unb Scbncllig-
feit; Ose. 13, 7. — 3) n1l3"l^ 2H\ //ber S5>elf ber ."peiben" (iöüjlcnj; ÄvKOi iu^ tüv oIkk'Sv.
6) ^"Tnjn^ //fie baben fic^ jufammenöebrdngt im .fiaufc ber >§ure," b. b. He l)a^in biebt unb
enge 5ufammengefd)aart ben ^Jö^cnbienfi getrieben. Kai h oiKmr nopvüv KariV.vov. Tie leiblid)e
Hurerei war bie notbwenbigc i^olge ber"gci|Hid}en Jpurerci. — 7) D*3C',^ D*4TD D^DID
„geile ^erumirrcnbe .^engftc finb fie geworben." ^ieront^muö la^ mit 5lquila, Jbcobötion unb
(Spmmacfeuö D*3tJ^D/ ^^f ov-ef, eAnofiivoi, {. e. extrahentes genitalia. IvriToi -dtp-vfiavtli cyevt/-
^jjaav. — 8) „nehmet bie Slanfen hinweg," b. \j, bie je^t lebenbe leichtfertige Generation, bie
290 SDer5)ri)})|>et3eremia3. 5, 10— 31. 2lnm. 8— 22. l
ftc6 (?ro§ unb Brett maäjt, o'&ne inneren SBert^ ju Mben. 't)ie 3tan!en finb l^ier im ©egenfaße
jur ffiurjcl ju nehmen. Xu Söur^el beö sßolfeg foll Heiben; Is. 11, 1; 18, 5. vnorinea-de rä
vno(7T?jpiy/LiaTa aiir/'/c, ort roii Kvpinv slaiv. — 9) hpevaaro tu Kvpi(f) a'vTÜv Kai elnav, ovk eari ravTa.
Db bie LXX bcn Sluöbrucf bc£t .^cbr. (lefiiffentlid) c^enttlbert baben, ober ob fie glaubten, bie§ fei
bte eigcntlicbc iBebcutung bcffclben, bleibt babingeftent. — 10) .^ebr. „bie $>ropbeten werben ju
Söinbe «»erben, unb ber ba rebet, nid)t in ibncn fein;" ol TTpoff/Tcu iifiüv yoav üi; äveuov. Kai
Uyos Kvpiov ovx vTTijpxEv ev avToic. — 11) b. ^. ibrc SBaffen werben Sitten tobten unb bem ©rabe
überliefern; f. i. ®r. — 12) ^Tlin ii/ >A'^W i^o^^f ^^f gittern?" ok ev^aßr/^t/ffea^e; —
13) rrilOI *T°llD ^7 //fi" trofeig unb em^^örerifd) ■^tty," Kapöia öv/'/kooc Kai ä-rrei&r/c. —
1 4) 1JS""I0*^^* TifD mpn r\V^^ „^er bie für bie grnte befiimmten SDoc^en unö einhält"
Deut. 16, 9; Karä Kaiphv n'ATjpuaEUQ i:po(;Täyfiaro(; -dtpicfiov Kai (cbv^M^ev ijiüv. — 13) b. ^. bClben
cai^ 5lugbleibcn bicfcr fegenöoHen Drbnung bewirft. — 16) ^^73 „33ogc(fäftg;" Tiaylg kcpeara-
iinni. — 17) f. i. ßJr. — 18) );Tnp"f TOi^ „fic überbieten ^Da^ ^ofe." S;er S^dbäer;
„Sie ^abcn bie Söorte bc^ ®efeg,eö übergangen unb 33üife^ getban." Kai Kap^ßrinav Kplaiv. —
19) 1il"N*S jH //fte i)'i^"i fein ®eri^t gehalten." — 20) IH^Sv^l pliT JH, ,,®ert*t für
bie ©äffen, baf ftc glücflid) würben." — 21) f. i. ®r. — 22) Dnn'"S,r'nT D^^lbn*!
„unb bie ^'»ricfler bcrrfdien neben an (ober im (£inöer|ldnbniffe mit i^ncn), ober empfangen
©aben in itjre Jpänbe."
Caput VI.
1. Confortamini* filii Benjamin in medio Jerusalem, et in Thecua
clangite buccina, et super Bethacarem^ levate vexillum: quia malum
visum est ab Aquilone, et contritio magna. 2. Speciosae et dilicatae
ussimilavi^ filiam Sion. 3. Ad eam venient pastores, et greges eorum:
tixerunt in ea tentoria in circuitu: pascet unusquisque eos, qui sub manu
sua sunt.* 4. Sanctificate super eam bellum:^ consurgite, et ascendamus
in meridie:^ vae nobis, quia declinavit dies/ quia longiores factae sunt*
umbrae vesperi. 5. Surgite, et ascendamus in nocte, ^* et dissipemus
domos ejus. 0. Quia haec dicit Dominus exercituum: Caedite lignum
ejus/" et fundite circa Jerusalem aggerem: '^ haec est civitas visitationis,'*
omnis calumnia in medio ejus.^^ 7. Sicut frigidam fecit cisterna '^ aquam
suam, sie frigidam fecit malitiam suam:^* iniquitas et vastitas audietur
in ea, coram me^^ semper infirmitas et plaga. ^* 8. Erudire Jerusalem,
ne forte recedat aniraa mea a te, ne forte ponam te desertam terram
inhabitabilem. 9. Haec dicit Dominus exercituum: Usque ad racemum
colligent'" quasi in vinea reliquias Israel: converte manum tuam '* quasi
vindemiator ad cartallum. 10. Cui loquar? et quem contestabor ut
audiat? ecce incircumcisae aures eorum, et audire non possunt: ecce
Yerbum Domini factum est eis in opprobrium: et non suscipient illud.
11. Idcirco furore Domini plenus sum,'^ laboravi sustinens: effunde*
super parvulum foris, et super consilium juvenum simul: vir enim cum
muliere capietur, senex cum pleno dierum. 12. Et transibunt domus
eorum ad alteros, agri et uxores pariter: quia extendam manum meam
super habitantes terram, dicit Dominus. 13. A minore quippe usque
ad majorem omnes avaritiae Student:^' et a propheta usque ad sacerdotem
cuncti faciunt dolum,^ 14. Et curabant contritionem filiae populi mei
cum ignominia/^ dicentes: Fax, pax: et non erat pax. 15. Confusi
Der ^rop'^et ^eremia«. 6, 1—5. 2lnm. 1—9. 291
sunt," quia abominationem fecerunt:" quin potius confusione** non sunt
eonfusi, et erubescere nescierunt; quam ob rem cadent inter ruentes: in
tempore visitationis suae corruent, dicit Dominus. 16. Haeo dicit
Dominus: State super vias, et videte, et interrogate de semitis antiquis,"
quae sit via bona, et ambulate in ea: et invenietis refrigerium animabus
vestris. Et dixerunt: Non ambulabiraus. 17. Et constitui super vos
speculatores. Audite voceni tubae.^" Et dixerunt: Non audiemus.
18. Ideo audite Gentes, et cognosee congregatio,^' quanta ego faciam eis.
19. Audi terra: Ecce ego adducam mala super populum istum, fructum
cogitationum ejus:^" quia verba mea non audierunt, et legem meam
projecerunt. 20. Ut quid mihi thus de Saba aifertis,''" et calamum suave
olentem de terra longinqua? holocautomata vestra non sunt accepta, et
victimae vestrae non placuerunt mihi. 21. Propterea haec dicit Dominus:
Ecce ego dabo in populum istum ruinas,^^ et ruent^^ in eis patres et filii
simul, vicinus, et proximus peribunt. 22. Haec dicit Dominus: Ecce
populus venit de terra Aquilonis, et gens magna consurget a finibus
terrae. 23. Sagittam et scutum arripiet: crudelis est, et non raiserebitur;
vox ejus quasi mare sonabit: et super equos ascendent, praeparati quasi
vir^ ad praelium, adversum te filia Sion. 24. Audivimus famara ejus,
dissolutae sunt manus nostrae: tribulatio apprehendit nos, dolores ut
parturientem. 25. Nolite exire ad agros, et in via ne ambuletis: quoniam
gladius inimici pavor in circuitu. 26. Filia populi mei accingere cilicio,
et conspergere cinere: luctum unigeniti^^ fac tibi, planctum amarum,
quia repente veniet vastator^® super nos. 27. Probatorem dedi te^" in
populo meo robustura:^ et scies,^' et probabis viam eorura. 28. Omnea
isti principes declinantes, ambulantes fraudulenter, aes et ferrum: uni-
versi corrupti sunt. 29. Defecit sufflatorium,''" in igne consumptum est
plumbum,*' frustra conflavit conflator:*^ malitiae enim eorum non sunt
consuraptae." 30. Argentum reprobum vocate eos, quia Dominus pro-
jecit illos.
1) ir^n „Riebet;" hicxvcTare . . ck fi^aov rf/? •lepovaa?.r;fi. — ^) Wi\ä}tX Drt JttJifcfcen
Serufalcm unb %bdoa uni^efä()r in ber Witte auf etitem 33erge tag. — 8) nJ^l^Om iTl^n
T T •, : - : TT-
T1*V">*^5 ^n^p"! -M^ ^cbone unb 2?erjärtelte rotte ic6 ani, bie Icc^tcr Sion«'." Snbeffcn
baben ^üe älteren (Eregeten bier HOT i^if „äbnlicb macbcn" überfefit, waö aüerbingg einen
guten ^inn gibt, mag man unter speciosa et delieata mit l'utbcr „eine fcbt*ne unb lujlige Slue"
i*crfteben, in nsclcbe bie -Wirten mit ibren .f>eerben einfallen, ober eine rcijenbe 3)irne, ju roeleber
bie l'iebbaber fommen, bei »cicb le^^tcrer Sebcutung im 33. :3 D*^*l l^^tf 0*1^*^' amatores ^att
I)astores ^U tefen Wäre. Kai afaipe'&r/aETat ri vfog ^vyarep Itüv. — 4) ll^'^IX tJ'^l^ IlTI
T ■ ^ T
„jeber n?irb abweiben, wa« ibm unter bie .f'anb fommt;" Kai Troi/mvoiaiv iKaaroc ry x^^P'- ai"'^>'-
3) b. b. bereitet cucb ^um Kriege gegen ^snta, n^ic ju einer bciligen ®acbe. T-enn e^ gilt bier,
einen JRatbfcblup aue^ufübrcn, bcn meine fi3erecbtigfcit forbcrt. Der Sbalbäcr unb «örer baben:
„5?creitct Ärieg Jribcr fte." Sorneliue a l'atibe umfd)reibt: Solemni et publico ritu bellum
hoc contra Judseos quasi sacruni inducite; f. 51, 27; Ezoch. 21, 2.'j-28; Joel .3, y. LXX
rrapanKtvcwaa^E £t' uvttiv är TTo/.tfLov. — 6) mitten im 2age, ungcfcbeut ber .^i^e lafjt und
binauffteigcn ^um Eingriffe. So fprecbcn bie Sbalbder ju einanbcr, n^eil baö 3ornfcuer ber
flöttlicbcn 9tad3e bereit? ibr innere« entjünbet bat. — 7) W\i Eerefcr iftbafür ju bauen, biefc«
feien bie SBorte eine« anbcren Jpcerbaufcnei, bem ber 33cfebt bc« 2tufbrud)e^ fpdter befannt
geworben. Salmet bält fie für ffiorte ber Ungcbulb über eingetretene i^erjligerung beö 9lu«jug?.
©prneliu« a t'apibc für eine Älage, ba§ ^erufalem nicbt fcbon for 'Jlbcnb« eingenommen jei.
^ieronpmues unb Xboma« balteii fie für eine itlage be« belagerten S?o(fe«,' welc^cö bei
einbrec^enber 9Jacbt oiel fcblimmere Uebel erroartct, aii ibm bereit^ bei läge wiberfabren finb.
8) ort kKAüT^ovaiv al oKiai rf/g eoKipar. — 9) ico fprec^en wieber 2tnbere, benen bie Äunbe bei
£ e (t n e r : ^. ©t^rift. 81. 1. lU. 19
29.2 2^fr ^>rpp^et 3frfiiuoö. 6, 5—29. "Hirn, 9—43.
!vteiKrif*cn Untcviu'tmcn? erfl bei Ti<\d^t ',u rtren i^cfommfn.— 10) 5Dae f^ictt feinem ^otfe
lu t'bun verboten, Me "i^äumc näniliit iini3ubaiu'n, um fie ',u 'i^flaiieniiisieiivcrf'jCUjten ju betuuJicn
beut. 20. ]9. bcrieblt or bicr ttm frcmfen iMjlfc cieiieii fein l'ieblhuii^t'ülf. D lucld) eine fiird)t>
bare Sc^nli' muü fid) itber ^[sufa i^cbäuft baben V "f. 52, 4. — 1 1 ) f/cjeov ivri 'jf^iwvaa/jj/j. övva/m:
12) ^' TTÖÄ/f i//£i;%, Ö/.7/ h-nraörvaarfla h ahn), J^p^J/ „UntCrl'lÜcflUhl." — IS) "^l^^ "^Y^HID
TVÜ^Ü „iUnri)ivie bie Siilernc ibr SOaffer falt er'balt." 5^ci tiefer Ucberfel^uniuft *l^pn t"
bfr i^efccutnnj] be^; arabildnm 20urjc(wortec- 1*1p 511 ncbmcn. 'i'fad) 'ülnbcrn-. „ivie bcr
S^runnen feine SBaffer bcrvcrviucücn läjjt-," üf tlmxsi aükkoc Mup . . . — l*!!) „fc bebäit bic
Stabt ibrc i*o«5beit immer frifdt." — 13) errl Tpönjnov avrfjc fiumavTör, uteld)c 41>ürtc tic LXX
jum tjorl^er.v'^cnbcn Sa^ie jicben. — M») n3/!2T ^bPf -,2d)lä^K unb SBunben." (£ei ünb
baruntcr bie Wcwalttbatcn ju i^erileben, bie täiiiid) in 3i'''iM'a(cm por fid) jieben. Xie LXX
jieben tiefe SiuMie jum ;iäd)flen Sa^e \X\\V lUHnnt: növi.) ml unarr.L naakvdj/ay 'lupnvaahju . . .
'Sian (cfc bie Ädjilberuni] bee ,3uftanDc6 i^on ,ru'5"inai>-'nt unter ^''JanatTeö unb 5(mon IV. Reg.
21, 10-24 unb man ivirb tiefe SBcrte »erfteben. — 17) nn^t^' jiDJl^ l^^l^* ^^^1^ „^faeb-
Icfe fotfen fie ballen ivie an einem Si-'einftivfc, an ben Ueberblcibfeln ^(öraele;." Tiefee; iH?ort
be« .&errn erfütite fid) in ten aufeinanter folflcnten SBeanibrunacn te«i iUMfeö unter S^^^tfim
unt 3ca*in IV. Eeii-. 24, 2. 15 unb ^Jebecia? Jer. ö2,'2cS; cf." IV. Re.e. IT, G; Is. 65, 8.
haAu//no-i>E, Ka/.ufiäoT^f wf äfirrt/.ov tu Knra'Aoina tov 'lapu?/'/.. — J8) ?T"1^ ^C'Tl iM{i'^ l"^ vVCinb)
llOd) einmal -S^anb an;" ijriaTptfare ür Ö Tpvjüiv enl Tvv KaprnlV.ov avrov. — 10) Kfu roi' i'^ty/or
^lov tTT/.f/ca, Kai i:TT/a;[<,i> Kai avvertM-aa avTovi,: 'iJiad) tiefer ivicdnfri)cu UeberfetuiUi^ müfte man
bie 2Borte, roeUlie bem ^J'^ropbetcn in ten ^iicunt itelcßf werten mitffen, i>HMt felbft in ten 9}cunb
lej^cn. — ^0) f/x-.t/roj. — 21) Xic .^abfuri)t uMrt bier al>5 ^h-unt ter bcreinbreitenten Uebel \
an,qei-\eben, weil fie mit Jri'cHslii-M'itdt, Untcrbrücfunii tee ''Jfddiflcn, -^offart tesJ ^.'cben? unb Vuft j
bc!? jleifd)es »erbunten loar; f. 8, lU; Ls. 56, iL avvers/.iaavTo ävn/ja. — 22) t-uhiaui- '•
^■cwJf/. — 23) (l'?p^"7j^ ,/^1^ ctirae fflcvinge;?, ctcr in i'eid)tfertigfeit;" sSovdevovvri-v.
.£>ierln^.^muß bemerft: Dum repromittunt prospora et rieiuonttni pn^'Jiciiut Deum, ma.cis i
illos supplieio et iracutidijc prpoparant. Sluguftinu?: Niiiiquam sccura es'-e dcLet l'eücitas j
quia peiiciikwioia sunt aniiiio .«ecura, quam eorpori adver^a: prius eniui corruni|)UHt pro.«- j
pera, ut iuveuiaut adversa quem IVaugant. —24) i. e. eonf'undentur „fte fotlten fid) fcbämen."
^'^j liTi i^t:Änr<io,i.v. — 2(») „aber fefbft in ter i5efd)dmunii f*vimen fie ildi nid)t." — 27) Xif
^racie um tie altni S^eiie i)"t eine roidUiiic gvai^c, tie jcber (i)läubiße reriu cU ju rteüen unt ju |
bcantiporten befliiien fein foütc. SSPeldien ül^eji nnintelten tie erilen 9)ienfdien im "ParatiefeV
fofl C^eter ficb fragen. ÄM-dten ?9fg uMutelten '■Jibrabam, ;^faaf unt ^kifpt*'- 2i?cldHni SPeg
roanbelten tie ^Vopbeten':' ^Beleben ®eg tie erfien Gbrijlen V iCnidien 5Ii>eg roantclten tie eri^eit
SBifdji.ife';' Ül^eld)en ÜPeg tie erfien ErtenesäterV (iorneüue; a l'apite. — 28) t. b- bi^ret ibre
(ter iVropbcteii) mäduige Stimme »ocn (iUnte«? (.ycridjten. — 2S.M t. b. tu f^^Jefammtbeit bcr
S5iJlfer. — r50) Kap-üv ÖTrocrrpoct^f airthv. — 31) Exod. 30, 2.] : Cant. 4, 14: is. 43, 24. —
S2) D*^ti*pP „gaübtöde, Slnflö^e jum 'Stürjen;" äfn9tw.«i^. — 33) Kal,w\}F-v/}vov(n. —
83) LXX <:>? TTvp. fie lafen ^>^J, nidjt t^^; Ez. 38, 14. — 33) t. b. bie tieffle Ürauer.
Ktv&or äyoTTr/Tov. — 36) ra}.at7rc>pia. — 37) 7ln3 /,3ion Wetadprüfer babc icb tiit (o 3crf*
mia«) bef'tcllt-," (hKifiaaryv. — HS) T^pp „mpblbefd)ütu." (yott nntt ^crcmias bei bcn
iStrafprebiiitcn, bie er bem 3?plfe baltcn fcli, bcfd)ütum *:or ben 'Eingriffen feiner f^ftntc. h '/.aoiv
SeöoKiiuaafih'oic. — 39) ,,tu fptlft teuuen unt prüfen ibren äDeg;" kuI yv/.irr^ n? h tu iloKi^timn
fi£ T^v öi^ov uvr(ov.~\H] nSP ^na „^^ fcbnaubt (fd)nard)t) ter '.yiafebalg," unter ter
immerfort bauernben 'iJlrbeit. '.8iltlid^er 'Jlu^trud für tie immerfort tauernte i^emübung tc»
f)rctigen?. rafAi-c ^iw/r;}/) (nrö m>p6<:. — 41) Xer ^VfPrbct will fagcn, man babebereits fo
lange unt fo flar! ild> bemübt um tie Vduterung teö lU^lfei^, wie ter *2d)mel5er, in teilen liege!
ba3 bem (2ilber beigelegte 'iMei bereite fid) vcrfiüduigt bat. lit'AiTVf fiöhßor. Um taä Silber
beim SAmeljen leiditer in 'j^luf; ju bringen, legte man etwa? 'i^lei mit ein. — 42) flllV ri^Xf
„man l'itmeljt unt fc^meljt »ergeblii^-," ek "civv äp^vpoKO-n^ äpyvpnKOTvd. — 43) fC*? D^IHI
IpnJl „tsenn bie iöefcn werten nic^t au?gefc^ieten;" t. ^. tie 'Bijfen mad)en fort. Tiovr/pta
alrüv ohii iraKr/aav,
Caput VII.
1. Verbuni,' qiiod fui-tutii est ad Jereniiam a Domino, dicens: 2. Sta
in porta donius Doniiiii, et pmedica il)i verbinn istud et die:' Aiulite
verbum Doiviini oiunisJuda, (|ui iiigrediniini^ pei- portos has, ut adorelis
Dominum. 3. Ilapc dicit Dominus exercituum Dens Isi'acl: Bonas facite
vias vestras, et studia vestra: et habitabo vobiscum'' in loco isto. 4. Noliie
confidere in verbis mendacii/ dicentes: Ten^iplum Domini, teraplum
Domini, temj)lum Domini est. 5. (^uoniam si IxMie direxeritis vias vestra?;.
et studia vestra: si feeeritis Judicium inter virum et proximum ejus,
G. advenae, et pupillo, et viduae non feeeritis cahimniam, nee san^uinem
innocentem etiuderitis in loco boc, et post deos alienos non ambulaveritis
in malum vobismetipsis: 7. liabitabo vobiscum' in loco isto: in terra,
quam dedi patribus vestris a saeculo et usque in saeculum. 8. Ecce vos
contiditis vobis in sermonibus mendacii, qui non prod'erunt vobis:
9. furari,^ occidere, adulterari, jurare mendaciter, libare Baalim, et ire
post deos alienos, quos ignoratis. 10. Et venistis, et stetistis coram me"
in domo liac, in qua invocatura est nomen meum, et dixistis: Liberati
sumus^ eo quod feceriraus onunes abominationes istas. 11. Numquid
ergo spelunea latronum^ facta est domus ista, in qua invocatum est
nomen meum in oculis vestris? ego, ego sum: ego vidi,'" dicit Dominus.
12. Ite ad locum meum in Silo, ubi babitavit nomen meum a principio:
et videtequae fecerim ei propter malitiam populi mei Israel: 13. et nunc,
quia fecistis omnia opera haec, dicit Dominus: et locutus sum ad vos
mane" consurgens, et loquens, et non audistis: et vocavi vos, et non
respondistis: 14. Faciam domui huic, in qua invocatum est nomen
meum, et in qua vos habetis fiduciam: et loco, quem dedi vobis et patri-
bus vestris, sicut feci Silo. 15. Et projiciam vos a facie mea. sicut projeci
omnes fratres vestros, Universum sernen Epbraim. IQ. Tu ergo noli
orare'' pro populo boc, nee assumas pro eis laudem et orationem, et non
obsistas mihi:'''' quia non exaudiam te. 17. Nonne vides quid istifaciunt
in civitatibus Juda, et in plateis Jerusalem? 18. Filii colligunt ligna, et
patres succendunt ignem, et mulieres conspergunt adipem,'* ut faciant
placentas reginae (aeli,'* et lil)ent diis alienis, et me ad iracuudiam pro-
vocent. 19. Numquid me ad iracundiam provocant, dicit Dominus?
nonnesemetipsos in confusionem vultus sui? 20. LJeo haec dicit Dominus
Deus: Ecce furor mens, et indignatio mea conflatur super locum i.stum,
super viros, et super jumenta, et super lignum regionis, et super fruges
terrae, et succendetur, et non extinguetur. 21. Haec dicit Dominus exer-
cituum Deus Israel: Holocautomata vestra addite victimis vestris, et
comedite carnes.'^ 22. Quia non sum locutus cum patribus vestris, et
non praecepi eis in die,'^ qua eduxi eos de Terra Aegypti, de verbo holo-
cautomatum, et victimarum. 23. Sed hoc verbum praecejä eis, dicens:
Audite vocem meam, et ero vobis Deus, et vos eritis mihi populus: et
ambulate in omni via, quam mandavi vobis, ut bene sit vobis. 24. Et
non audierunt, necinclinaverunt aurem suam: sed abierunt in voluntati-
bus, et in pravitate cordis sui mali: factique sunt retrorsum et non in
ante,'^ 25. a die qua egressi sunt patres eorum" de terra Aegypti, usque
ad diem hanc. Et misi ad vos omnes servos meos prophetas per diern,
consurgens diluculo,^" et mittens. 2G. Et non audierunt me, nee inclina-
19*
294 Vtx 5)rop^et Seremia«. 7, 1—22. 2lnm. 1—17.
verunt aurem suam: sed induraverunt cervicem suam: et pejus operati
sunt, quam patres eorura. 27. Et loqueris ad eos omnia verba haec, et
iion audieut te: et vocabis eos, et non respondebunt tibi. 28. Et dices ad
eos: Haec est gens, quae non audivit vocem Domini Dei sui. nee recepit
disciplinam: periit fides, et ablata est de ore eorum. 29. Tonde capillum
tuum,'' etprojice, et sume in directum planctum:" quiaprojecit Dominus,
et reliquit generationem furoris sui," 30. quia fecerunt filii Juda malum
in oculis meis, dicit Dominus. Posuerunt offendicula sua" in domo, in
qua invocatum est nomen meum, ut poUuerent eam: 31. et aedifica-
verunt excelsa Topheth,^* quae est in valle filii Ennom: ut incenderent
filios suos, et filias suas igni: quae non praecepi, nee cogitavi in corde
meo. 32. Ideo ecce dies venient, dicit Dominus, et non dicetur amplius,
Topheth, et Vallis filii Ennom: sed Vallis interfectionis: et sepelient in
Topheth, eo quod non sit locus. 33. Et erit morticinum^ populi hujus in
cibos volucribus caeli, et bestiis terrae, et non erit qui abigat. 34. Et
quiescere faciam de urbibus Juda, et de plateis Jerusalem vocem gaudii,
et vocem laetitiae, vocem sponsi, et vocem sponsae: in desolationem enim
erit terra.
l) f. i. ßk. — Tiefe Strafprebiat fe^t ftcfi mit 3(n!ünbiflung ber ein&red)enben furchtbaren
(öericbte fort bi€ jium Sn^e tci neunten Sapitel^. Terefcr, 2((Iioli icli^tn fie in bie ^cH US
.Hijnifläi Soaüm, »cn 610-599 o. Sbr. IV. Reg, 2:^, 37; iod) unb jReifd)! in bie JRegierun^«--
jeit beji Sofia?, ^wifc^en bem 13. unb 18. 3at)re, 629-623 uor Sbr. — 2) f. i. ®r."—
'i) DDHi^ nJD^'N /.irf) i^itt f"^ roobnen laffen-," naroiKLü vfiäq. Sinn: 3d? n)tU eud)
nicfct vertreiben laiJcn awi 3uba, auö Sfrufiilc»"- — ^) w ^eTroi^are f^" eavToic in\ /Jyoic
il'ev^Fati', bri to Trapdnav ovk t,)(j)e?J/aovan' vfiäq /.eyovTFC. i'aöf Kvpiov, vadf Kvpiov ecTiv. @fbr fÄPtt
bemerft 'i^ernarbu? s. de ligno. foeno et stip. Nusquam est securitas, fratres, neque in ccelo.
ueque in paradiso, multo minus in mundo. In coelo enim cecidit angelus sub praesentia
divinitatis, Adam in paradiso de loco voluptatis, Judas in mundo de schola salvatoris.
Haec idcirco dixerim. uequis sibi de loco isto blandiatur. quia dicitur: Locus iste sanctus.
3; f. 3?. 3. — 6) 5'" «fi'fbr. i|l tiefer 2a& ein J^rasiefa^: „Stcblen, mort>en, ebebrecben . . .
tfoüet ibr, unb bann bod) tjor mein'iJlugeficbtfommen?" Kai (poveiere Kai ^otxäa<»e. — 7) ®ammt
eurer iMbpcitterei nja^ct ibr e? bod) in ben Üempel ju fommcn unb euere (Siebetc unb Opfer ju
bringen ünb tafelbft ju t>ern?eilen, mc wenn ibr eifrige Wiener ßiotte^; rodret. — 8) Ter ^icinn
bicfer 2Dorte ift: 2S?ir n?crbcn befreit (uon benbrobenben Oiefabren), weit wir fo viele JReligion^-
Übungen bcobad>tet baben. ^n ben 5tugen ber iPcrblcnbeten roaren eben bie »orbergenannttn
Vaftern^crfe verbienftlid), n^cil aud 9ieIigion?cifer voübracbt. ßircuel nennt fte nur ber '»jJropbet
ober vielmebr (^ott; bie Scbulbigen felber wdbnten ©utc« getban ju baben. 3kbnlid)e? fagten
jene ^uittn, wcldje nadi ber Sinnabmc Scufalcmö nacb 5(egi)pten flutteten ; f. 44, 17. ©rotiu«,
■üDfalbonat, 2a u. ^l. wodcn überfe^it roiiTen : „obwobl wi/biefe (öreuel getban." Vtx Sbalbder,
^Wontanu?, 'Terefer: „um alle biefe fflreuel fortjufcten;" J^bomaö, .ipugo, ilyranuö: „roir ftnb
fd>on gereinigt unb befreit von biefen (SJreueln" (burd) bie Dpfer, bie wir gebracht). a7re(T,v)7^c;?a
roi' ßf/ TToieiv nävTa ra ß(U?.vyuara ravTa. — 9) Siuu uad) bem (£balbder, Jboma?, i^atablu«,
.^ugo: I^ürfen alfo jene, bie ju mir in ben Jempcl fommcn, mut ju vercbren, jugleid) fleblen,
morben . . . mit ben ©ö^cnbienernV 9?acb l'inanu» aber: (iJIaubet ibr, ber Tempel fei ein
3uflud}t?ort für Siduber, roie ibr feib? — 10) ♦HW H^n *3.3N DJ „aber i*, fieb, i*
ftbe." Sd) bin fein ©c'fee, ber 2(ugen bat unb nid)t tlebt; id) bin ber r^jott, ber Slüee »eii unb
.^erjen unb 9?ieren burd5forfd>t. «ai l6ov tyij eüpoKa . . — 11) „frübjcitig," b. b. frübe genug,
um bie eud) brobcnbe ©efabr nocb abjuroenben; f. i. ®r. — 12) Zai ^ha^ ber i^ünben roär
»Ott; ba« ©ebet n?ar fomit fru(^tIo«. — 13) ♦^-|^il£}n *7K') „unb lomme mir nii^t mit
".Bitten;" fir/ npoik/.-dr)c^ fioi ntpl avTÜv. — 14) p^^ r\\0^ „fueten 3;eig;" rpißovat arali. —
I •■ T T
15) b. b. ber 5l(tartc (2?enu«), Urania, Wonbgijttin, bie nacb Wover« feine anbere ijl, al« bie
a^anai«, Stnaiti^, "Jlrtemi« ^^erfica, feineöroegd bie dgnptifd^e 9?eitb CJltbene), wie ß)efeniuö bafür
bdlt, rf) arpartä rov ovpavav. — 16) ^ter mu§ man nod) bie 2ßorte binjubenfen: „3* babr
fein 2Boblgefaflen baran. I^enn . ." — 17) ®ott will bier fagen: 9Zidbt bie Opfer machte ic^
euren Tätern )ur ^ebingung, ba^ fit mein SoU unb ii^ i^r (^ott fei, fonbern ben (3e|>orfam
t)tx fxop^tt 3frfmia«. 7, 22—33. 3lnm. 17—26. 295
<^f^^fn mthn ß^bctc; f. 9?. 23. Tic ^ubcn gaben ficb nämlic^ brm JBabne bin, »rnn fir nur
tbre ??Dri^f|'c^ric^cnfn Cpfcr barbrcicbtcn, fo bcMirffc d weiter 9Jicbti\ um fifb be« ecbuCiC« («pttc»
HU erfreuen; )le fiMintcn im Uebrii^en tbun, nne fic ivoüten, fclbft frembcn (Mbttern anbani<en.
biuiiaben. "JlUcin tiefe ^^InfidU fvinn man unminilicb tbeilen, an-nn man bie tiefe, tjpifebe 23ebeu-
tun'ij ber Cpfer in bae '-JhuK fafjt. Wan erinnere fiel) nur, mit ivelcben 2üi?rriicfen rer "iPrief an
bie Jpebrder baijon retet. tarnte?, Ip|^*itii?, iSerariu? balten bafür, '^Unt babe mitben ©orten
bicfe« i>erfc? nur fapen if ollen, er babe bie i^tnje 3fit be^ rurdi^uiie burcb bie iDiiile ron feinem
l<olfe fein Cpfer, fonbern nur ben (Mcbcrfam bcö .^er^en? bei^ebrt. ^n bicfer Örflcirung lieat
bie jf olj^erunii, ta^ nicbt bie Tpfcr, fonbern ber (»eborfam bie .ipauptfatte beg »obli^efällij^en
(i^otteebicnttee aufmachen, tvie ja aud) Sbrii^uö Matth. 9, ISfa^t: ^liscricordiaui volo, üoti
sacrificiuni. (£ö wdre »eit ciefeblt, ft enn man in biefen unb ben obiv(en SBorten tu ''ProDbetcit
eine i^eradUunii ober (ikriniifdici^uni^ be^ Cpfere finben wollte, ba ja (i3ott ein_fo au«fübrli*ea
unb jlrenß betailirteij Cpfer.aefegi i^ci^e^en, unP ber 9?. 5^. auA in biefem i^etreffe bie (irfüfluns^
bee Üllten i)!. Ter einfädle ^inn ijl: ^cib c^eborfam i^ejicn mein ÜBort! ^ftbas 3?olf ^eborfam,
bann reirC ci and) ta? Cpferqefe& beobaditcn; I. Keir. ]."). 22; ihn. 6, 6; Malach. 1, 12. —
18) b. b. nid)t sorwärt«, nit^t jum 33e|Tern. — 19) DI)'nlD{< „eure i'dtcr." — 20) Dl*
D3tJ'n „immer früb?eitig;" f. 25, 34; IL Chron. 36, ]5. r/fiipag Kai opdpnv. — 21) Tieft
©orte finb offenbar, wie bie sjorbergebenben, an Zs^^a ober »ieimcbr an ^crufalem c^ericbtet,
tregwegen au^ ber feminine C^mperati» 'p gebraudit i|l. 3lu(^ Sorncliuf a i;!apice erfennt
biefc (Erfldrung aU bie riditigere, obwobl •S'ugo, Jboma?, ^nranu^, X^ionpfiu?, '•J^falbonat
annebmen, bag ©efagte fei an ^Vremia^ gerichtet, ber burcb bie J^auptfd)ur bem SBolfe feine
edjmac^ rorbalten foütc; f. 16, 6; Ez. 5, 1. — 22) HJ^p Ü^l^ti^'hv *Nb^1 »"nl> "^fte
auf ben J^Öben beine Älage;" Kai ävd?.aße inl xi^tTJuv ^pijvov. — 23) ri/v noiovaav raiiTa. —
24) Dn^VIpP^ "'^" S*eufale," b. b- ibre (S^ö^en unb beren SUtdre; IV. Reg. 21, 7. —
23) berüchtigt burc^ ben ?!)?oloc^bien(t; IV. Reg. 23, 10. rov /3(j//öv rov Ta^it?. — 26) ui
ViKpoi.
Caput VIIL
1. In illo tempore, ait Dolninus: Ejicietit ossa regum Juda,' et ossa
principum ejus, et ossa sacerdotum, et ossa prophetarum, et ossa eorum,
qui habitaverunt Jerusalem, de sepulchris suis: 2. et eXpandent ea ad
solem, et lunam, et omnem militiam caeli, quae dilexerunt, et quibus
servierunt, et pöst quae ambulaverunt, et quae quaesieruut, et adora-
verunt: non eolligentur, et non sepelieutur: in sterquilinium^ super
faciem terrae eruht. 3. Et eligent magis^ tnortem quam vitam omnes
qui residui fuerint de cognatione bac pessima in universi9 locis, quae
derelicta sunt, ad quae ejeci eos, dicit Dominus exercituum. 4. Et dices
ad eos: Haec dicit Dominus: Numquid qui cadit, non resurget?^ et qui
aversus est, non revertetur? 5. Quare ergo aversus est populus iste in
Jerusalem aversione contentiosa?* Apprehenderunt mendacium,* et
noluerunt t-everti. 6. Attendi, et auscultavi:'' nemo quod bonum est
loquitur,^ nüUus est qui agat poenitentiam super peccato suo, dicens:
Quid feci? Omnes conversi sunt' ad cursum suum, quasi equus impetu
vadens ad praelium. 7. Milvus'" in caelo cognovit tempus süum: turtur,
et birundo, etciconia" custodierunt tempus ad ventus sui: populus auteni
meus non cognovit Judicium Domini. 8. Quomodo dicitis: Sapientes
nos sumus, et lex Domini nobiscum est? vere mendacium operatus est
296 Der fxopl^it 3cremiaö. 8, 1—13. ?lnm. 1—16.
Stylus mendax Scribarum.'^ 9. Confusi sunt sapientes, perterriti et capti
sunt: verbuni enim Domini projecerunt, et sapientia nulla est in eis.'*
10. Propterea dabo mulieres eorum exteris, agros eorum heredibus:'*
quia a minimo*'''' usque ad maximum oranes avaritiani sequuntur: a
))ropheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendaciuin. 11. Et sana-
baiit contritioneni filiae })Opuli mei ad ignoininiam, dicentes: Pax, pax:
cum non esset pax. 12. Confusi sunt quia abominationtin fecerunt: qui-
nimo confusione non sunt confusi, eterubescerenescienint: idcircocadent
inter corruentes, in tempore visitationis suae corruent, dicit Dominus.
13. Congregans congregabo eos.'^ait Dominus: non est uva invitibus, "'
et non sunt ficus in ficulnoa, folium deßuxit: et dedi eis quae praeter-
gressa sunt. '^ 14. Quare sedemus?'^ convenite, et ingrediamur civitatetn
nnmitam.^" et sileamus ibi:-' quia Dominus Deus nostersilere nos fecit,^'^
ot potum dedit nobis aquam fellis:^^ peccavimus enim Domino. 15. Ex-
])octavimus pacem,^* et non erat bonura: tempus mcdelae, et ecce for-
mido.^'^ IG. A Dan*'' auditus estfromitus equorum ejus, a voce hinnituum
})Ugnatorum ejus commota est omni« terra; et venerunt, et devoraverunt
terrani. et plcnitudinem ejus:"'''^ urbem et habitalores ejus. 17. Quia ecco
ego mittam vobis sorpentcs regulos,^'* quibus non est incantatio:^'^ et
mordebunt vos,''" ait Dominus; 18. dolor meus^' super dolorem, in me
cor meum moerens. 19. Ecce vox clamoris liliae populi mei de terra
longinqua: Numquid Dominus non est in Siou, aut rex ejus non est in
e;i? Quare ergo me ad iraeundiam concitaverunt in sculptilibus suis, et
in vanitatibus alienis?''*^ 20. Transiit messis, finita est aestas, et nos
.snlvati non sumus. 21. Su})er contritione fiiiae j)Opuli mei contritus sum,
et cöntristatus, Stupor obtinuit me.^^ 22. Numquid resina^'* non est in
(Jalaad? aut medicus non est ibi? quare igitur non est obducta cicatrix
liliae populi mei?^^
! ) 'raj! bicff? n.Mrfli't in (£rfütlu!ui f^CiVinc^fn, crbftft aii5 Barueh 2, 24. — 2) elc irapciöriyua.
^1 07L i'i'KcvTo T'jv ■&nva7u\' }/ -7]v Cw7/i', Kfü rruTii' roir Kara/.niTrnir rolc, KurcO.fcp'&fiatv ärru rf^g
}t-rtär eKtivT/r. — H) Xcr 'Sinn i-Mcfer ?ixcic,t ift: iPofit ibr sjcrftodt nnc» unbiifn'i-'i'ti^ bleiben V
^.' nn^'^ DDii^p „^^rd)immfr^auerni^c'3l^fcb^, o^crburc^oclIfcmnunc^Jlbtcbr;" 'ä^Toarpoipiv
ävauh'j. — 0) i"l*,p'iri3 ^p**nn "Hc bauen fejl an XrUß;" ml Ka-^Kparij-dtjaav iv TyTTpoaijHaet
öVtmv. — 7) ffuna/inxh' i^i/ Kai ühioiaaTF. — 8) "V.^" ovro) ?.(i?^^ffoi(nv. — i)) fhe?.nTn\ ö iipxur
I (.loJ. V at. rpf^wf ) ä-i) Toi: 6p6iiov aiirov <l>c Ittoc nd^iöpor ev ;^/;-,ü'E7/ff//ä> avrov. — 10) rT"T*Dn
T *' ~ :
avi.s pia. „tn -atprcb;" Kai naUhi. — 11) "^?)JJ/, n?cvunter ein B'-'h^i-Mc' "'it flaijcnbein l'aiUe,
narf) ^i^Oitart ,/tranicb" ,11 ücrileben i|1. crpovSia... — 12) Dj;* i'°lb*>* "Ip.li*'? n^H pK
□njpD "^pü^" „'l^■^brlil■b fieb, yar l'it.K bat c? j^cntaitt brr ^i'fu^cni^riffcl ter 5Avcibcr," t. b. tic
5i1)iiftiKlebvtcn babcn tnvA) ibrc "OhiöUainuKn ba? (^H'fctj in lauter i^fuie unb Unvccbt inrfebrt.
Tor libaI^a^r•. „iH-racblitb maibtcn bic Schreiber einen Vü.tenficl ^ur '^-dlülnui.^ ber SArift."
■?)?aIriMiat: „iv-r.^ebliA ijl ti)arisi ber v':r!:iebUcbe_fyi-iffcl ^er Sdjreiber," — irobei fer (\ktanfe
ju '''\vnnbc ü^it, e? n?er^e ^L^^b niitt bereist. — ^dniU, Tcrefer, 'OUiioIt ilnb ber ^BJeinuni^, ber
^i^roBbet Titcine inii ben i![>orren ^ie^c^ in-rK? an^uteuten, bie Sfbrifts^clcbrten bvütcn fa-? i^iefetj
uMrflicb i-cvfalfdu uub in ben "^Ibfdniftcn narnentlidi tic H teilen an"^iicl äffen, rooUte Die i'er'
raniinuui^ unc 'i^Mü'afun;^ bei' (>Un.H-ni>ien)1ci? cntbieltcn. Un? ficfeö fci'aiut fic llrfadn- .^civefen,
faf! joiiäf' bei "^(uffinMuui Der UnM^rift De-ö '^k-fei^e? fo febr in i^eruninDerunc) i^eralbenfei über
"JHic^^ Wa?' er bavaUo r>ernoninien 1\'. luvir. 22. 11. är nnr.'/v !ytn'/\^/; (rxolvor ^l'-rM^r -^pau/MrEr-
niv. — lr\) .i^ebr. „UH'ldic Üln-iöbeit aibt e;? nod) fiir ficV" b. i. auf?er bem ^in^rtc Wmte?. aoi,'a
Tir tr.viv iv avrw(;: — 1^) D. b. Den (ibaibäcm, Die nun wie lirben in Den 'iBefitj eintreten. -uU:
k7iip(n.-6ii<nr. — \fi] riefe ©orie bio 5u.n1 2di!iitTe De-? Iv 12 fivnnien f.tpa oben ('>, i;5-l,j ror,
nuD finben ild) bef;balb bier nicbt bei Den JiXX. — IG* P. b. idi m[[ tlc ^ufantmenfnbren in
^u'rufalem nuD anbern feilen StdDten, Damit fic Dafclbft en*u' belajicrt »verDen unD Dem llnteri^ant^e
uuD Der <>3cfanviviifä;ufr nidt tn;j_u'L'fn. kuI cv.a^oiai r^i ; ■.vi-/juuru uirüy [oi .üiipovoitoi). ^t^d) nnD
Ter ^iopbct 3nfniiav?. 8, 13—22. ?(nm. IG— 35. 297
.^{eiütf ülH'rfctu'n t^icr Mc ~Su(siata: „3lbr.iumni, al'räuin:tt nv'rbe icb tlc." — IT) b. b. ^eni»
falrni iiiib Owtt"a i|t »iMe ein V>*'i"3l''* al^?^lfvlün^ctcr iiio fiulaiibtor SBcinbcr;;. — 18) mj<l
mnrij,'* Dn'"?. >vcl*e ^yiHTrc veriVbifbcn ;icbcutft uv.itcn : „Unb iA roid über ftc bcrlaiTcn bie-
jeniiUH, bic ilc übcr^iebcn (ober übcni\i'ti.icn)" — ober „icb jriß ftc rrci-^i^cbcn (bcn J^cintifn),
tciif ilc lu- wciU'iibrcn," aiiil) „umo iA tl^^clI jicbc, ctUa';fä)t tbnon." Xiefciilct^tcrou 2in)i machte
i?lUioli fc'ibil für Pic i^iiKiara l1cU•cn^, n^ibrciif VO't unb 'Keifdil übcrfciuMi: „jcl) ;icbc ib'ncn,
roaö biiiübcriiciviiyrn i]i," b. b. UMi? bcveitx' bcrtimmt ift, in Pic .^-anPc Per i^cints übcr*,iuieben,
ipornntcr fic ric criäptc t^rvftcbcn, in iveld>e ficb bio \yeit>obner pce iMnPes am ibven ^"inren,
Vlcifern nnl' ilL^einiiartfn flü.tten. diMnoliu»« a 'i'aviPc (^ibt mit i'erufunii anf .*?tcrün?mue,
i'.uabluc-, J^-<U;U^ uiiP '.''.^raiui-j Pen cinn mit fclaeuPcn 'Munten, -.veldu- Da^-ipebr. am '■öei'ifn mit
ber i!;il;vata tuic^'jlt icben : l);il>i) Jud;x'is vwm;? et öcu.-. (iu;e |v,a3'"r:rrc'ii('ntiir oos, i. e. ab eis
trai)->ll.puiit ad Ch:(ld;tos ab oisi(U!.' (.■arj".Mitiir. - f. i. (^)r. — 19) 2o fiM'Citen bic auf bem
VanPe UH^Micnrcn ^"suPen bei per ^lüfiuu't Per d?alPaifd»en (Eroberer. — ilOi ■'ötbr. „in Pie reffen
5tartc ;" ni- Ti'v; -d'/.tir ra^ '''.v,"<ir - ü ) p. b. baltcn roir unö rubi^, Pa jePtr üMcerüanP ):'(r'
aeblid» i)!. (iini.K 5luöle.aer i^crbinpen biemit ben OJeben^ieP^i'-tfeii : „bi•:^ une^.lpülfe fcnimt von
'JlOiV-HMen." 5I!!ein Per nadifoU^cuPe 5a? i^ibt ^u oeijleben, Paf; bier von einem Stiüütivciijen
Per t£ur:n!ltbiau:i.^ Pie ^>fiPe ift. kg: ü~oi)i>i^ö':.ut:i.- eael. — ^2.-l) ön ö iiehr ä-kplndicv iiuäi:^ —
-'i'Ü*N*n"^P ,','''^;ftn^af!'cr;" Is. 51, ll-l-l. ~'il\] cvvrxftvu^i-- f\i e\pf,vr}v. --i*-:^]^^,^^,.
2(>i b. b. von 'liorpcn tcr. — 2T) b. b. feine 5?rüd)tc unb CSrjeuciniJTc. — 28) DOj/DV
„Ctiern," i\ut Per i^nljiata „'i^afilicfen;" davaToWra^. — 2Jh b. b. unerbittlidk- i^cinPe^
Ps. .")T. .".. — MY) LXX fetjcn äv'^cTa bei. — rUi IBort? beö '>Propfceten. LXX scrbinben
Piefen ^Cit^ mit Pcni i^orberi^bcnben ebne Untcri?rcii)une(: lur ödvr?/i .\ap6'taq vfiiiv äiTOfjovuivin: .
3m .^obr. bCiV'int biefer i'er* mit %"l*j'^3p „meine Grbciterun.^," fo b^p ber Sinn etioa fein
fbiinfe: C bärte ieb Srbeiteruni} für meinen rdinterj! ?in einij^rn Sobice? iil bas 3Bort ^f
trennt *pcy ^'"T'pp --über Pie i^erniittunii bin i« betrübt." LXX o^ihiw co mit üivWa
„nntjtilbar," unP belieben ee .^U'" ^orber.^ebfnben vira^, »ic fd^cn anj^e^eij^t. ?sür bic %xtn-
wwno, ilnP aud,i Pie 5-.irer, Pie .^eraptri unP XbcoPction. — rir>) ti.'l). in bei: auei^ärticttn
''*ic»!.U'UbiIpern. — ?i'5) iv ärropin Kar.axt-'adf /is (j.Th'fc ö.^ riKrovarjq; — 31) pr/-lv//, ein i^alfam,
Per^ aorjiijV'TOcife in <i3a(aab i^ewcnncn nub jur ^::i'unvj anderer <J&dben an^civenPet unirpc.
Caput IX.
1. Qnis (labit cajiiti r.ioo a<juat~i],' et oculis meis foiitem iacrv?7iarum?
et pjorabo die ac nocte interfectos filiae popiili niei. 2. Qiiis dabit me*
in solitudiiie diversorium vialorum, et dereliiiquaiii popului]i nieum, et
ici'odam ab eis? qnia omnes alulteri siiiit, coetus praevaricatormn.
o. Et exteiiderunt linguam suain quasi areiiiTi meiidacii et nun veritati.«:
confortah sunt' in terra, quia de nialo ad inalum e.i^res«i sunt, et nie non
c<;;;noveruiit, tlicit Dominus. 4. ünus(iui.sque se a proxinu) suo custodiat,
et in omni fratre suo non habeat fidueir.jn : cjuia oninis Irater supplantans
isupfilantabit, et oinnis amicus fraudulenter ineedet. 5. Et vir fratrem
b-niini df.-ridebit, et ventateni non ioquontur: docuerunt eniin linj^uam
suain loqui mendaciuni: ut iiiique a<.:erent. laboraverunt.'* (5. Habitatio
tiia in nieiiio doli:'' in dolo renuorunt scire me, dic-it I>ominus. 7. l*rop-
terea haec dicit Dominus exercituum: Ecee cgo confiabo/ et i)robabo eos:
quid enim aliud iaciam" a facie tiliae populi mei? <S. Sagitta vulnerans
lingua eorum. doluni locuta est: in ore suo paeeni cum amico suo loqui-
tur. et occulte'* ponit ei insidias. 9. Numquid sujjer bis non visitabo,
dieit Dominus? aut in gente Imjustnodi non ulciseetur aniuja niea?
lu. S?upcr niontes assumam'' lietum nv larnentum, et super speeiosu
298 Der frop^tt ^txmiai. 9, 1—10. 2lnm. 1—14.
deserti'" planctum : quoniam incensa sunt," eo quod iion sit vir pertrans-
iens:''' et non audierunt vocem possidentis:'' a volucre caeli" usque ad
})ecora transmigraverunt et recesseriuit.'^ 11. Et dabo Jerusalem in
acervos arenae, et cubilia draconum:^" et civitates Juda dabo in desola-
tionem, eo quod non sit habitator. '^ 12. Quis est vir sapiens, qui intelli-
gat hoc, et ad quem verbum oris Domini fiat ut annuntiet istud, quare
j^erierit terra, et exusta sit quasi desertum, eo quod non sit qui petranseat?
13. Et dixit Dominus: Quia dereliquerunt legem meam, quam dedi eis,
et non audierunt vocem meam, et non ambulaverunt in ea: 14. et
abierunt post pravitatem cordis sui, et post Baalim:^^ quod didicerunt a
patribus suis. 15. Idcirco haec dicit Dominus exercituum Deus Israel:
Ecce ego cibabo populum istum absinthio,'' et potum dabo eis aquani
fellis.^'' 16. Et dispergam eos in Gentibus, quas non noverunt ipsi et
patres eorum: et mittam post eos gladium, donec consumantur. 17. Haec
dicit Dominus exercituum Deus Israel: Contemplamini,^^ et vocate
lamentatrices et veniant: et ad eas, quae sapientes sunt,^^ mittite, et
properent: 18. festinent, et assumant super nos lamentum: deducant
oculi nostri lacrymas, et palpebrae nostrae defluant aquis. 19. Quia vox
lamentationis audita est de Sion: Quomodo vastati sumus et confusi
vehementer? quiadereliquimus terram, quoniam dejecta sunttabernacula
nostra.^ 20. Audite ergo mulieres verbum Domini: et assumant aures
vestrae sermonem oris ejus: et docete filias vestras lamentum : et una-
quaeque proximam suam planctum ; 21. quia ascendit mors per fenestras
nostras,^* ingressa est domos nostras, disperdere parvulos deforis, juvenes
de plateis. 22. Loquere: Haec dicit Dominus:" Et cadet morticinum
hominis^" quasi stercus super faciem regionis, et quasi foenum^^ post
tergum metentis, et non est qui colligat. 23. Haec dicit Dominus: Non
glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine
sua, et non glorietur dives in divitiis suis: 24. sed in hoc glorietur, qui
gloriatur, scire et nosse me, quia ego sum Dominus, qui facio misericor-
diam, et Judicium, et justitiam in terra: haec enim placent mihi, ait
Dominus. 25. Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et visitabo super omnem,
qui circumcisum habet praeputium,^^ 26. super Aegyptum,'^' et super
Juda, et super Edom,^" et super filios Ammon, et super Moab, et super
omnes qui attonsi sunt in comam,^^ habitantes in deserto: quia omnes
gentes habent praeputium,^^ omnis autem domus Israel incircumcisi sunt
corde.
1 ) ^ebr. „c tvcr n)irt t^cbcn, ba^ mein J^aujjt SBaffcr unb meine Stugcn eine Ibräncnqueüe
»erben?" 2lui?brucf bee tiefften ^erjenleibc«. — 2) „o bdp i0 eine 35ilsef=.^crber9e in ber SBü|ic
wäre!" Ti'c rfcjff« fioi h fi, epr/nif) ara^/ubv eaxarov; — 3) 'l^l^J njlON? is7^ »/""^ "'^^t
für btc SBabrbeit finb fic genjaltig, ober nic!)t mit 9JebIic6feit finb fie ju @en?ait gelangt;"
rjiev6o( Kai ni) irlcTir iv'iaxvfytv eirl ri/q }r;f' Gen. 49, 23; Ps. 63, 4. ' — 4) rjöiKi/Gav Kai oh äieXi-
nnv Tov tmarpffai.. — 3) SBOTte ®PttC^ an ^fl'fUl'fl^- TÖKor iirl TÖKU Kai ()6Xog enl 66X(f) ovK
f/^e?Mv c'iflh'ai fxr. — 6) n-rpilinu. — 7) Tie Jrübfale finb für ben Süivber ba^ ^eilfamfte. —
^) I3"^p3 "'1^ feinem önnern;" kuI h favrv ixn ti)v fx^pav. — 9) b. ^. i^ mü. fommen
laffen. Ußert. — 10) rii<^"'7J^ „über bie 3;riften ber SBüfte;" im rdf rpißovc. — 11) bie
frudjtbarcn .^öben foreobl al^^ie Jriften in ber (Sbene — 2lfle« fofl i^erbecrt werben, 'ort i^elnvov.
12) eigentli^ ut nun sit . . ^o i^be fo(I Slllee werben, ba§ man feinen ^Wenfc^en mebr »anbeln
fßbt auf ben fruditbarflen ^lä^cn. T^apä -b fifi ilvat ävdpünovi. — 13) riy^P 7lp »^"
;^mme ber beerben oernimmt man ni(i^t meör ;" ovk ijKovaav <j,uv^^ in&p^eu^. — 14) SJöget
\
Der ^rop^et 3«rfmia«. 9, 10—26, «Hnm. 14—32. 299
unb ^eerbcnfifb, Sitte« ifl »CiV — 15) f^e'^rr/anv, üxoi'to. — 16) D*ir^' wcfcfieö Sort jete
%xt fric*fnbfn unb f(ttrimmcnbcn Unc^ebcucr« bcbcutct, bcfcnbcr* Sdilanncn. 9?cucrc S.rccjetfn
uberfe^cn: „5d)afalc," nacb bem Vorgänge be« JWabbi Jancbum. — 17) eigentlich ut non sit
habitator. — 18) ÖTnau tüv ni'idi/.uv. — 19) VM^^fl -/^Berinutb," ein bittere« Äraut, iai bic
.fcbrder roie eine 2lrt (Mift betvacbtet ju i^abcn f*cinen; Deut. 29, LS; Frov. 5, 4. ävayKar.
20) f. 8, 14. — "21) "iJ^lSnn „babet 3l($t," b. b. tbut eu* Inuforge, benn c« fommt ein
gropcr Älagefaü über S^r^iel. Ta? i^efleücn bcr älaiieireiber war bei i'eicbenfdöen eine ^aupt-
ängelegenbcit. — 22) (^ctt umU fallen, fic fpflten aiu^ bcniUa.iiclierern aucb Stavie lernen jum
iPeften ibrcr ^ccle, unb barum i^Iaj^enrciber bcftellcn, bie ciniircifcnbc SBintc !M.nbrincien. —
23) Kai nrriipi'ufciuev rä aKTfrufiara i/fiüv. — 2'i ) b. b. cji ftnrb ein iidticineinee' Sterben erfüllten,
bem aucf) ber nidu entgebt, st»clcbcr fi* bintcr Wanevn unb j)ticgclit^firi'er ^u ftellcn (ucbt. 'iRatb
Jpicrcninnui?, Iboma«, Vrranu« itt rurd) bicfcn 3(uobrucf bic ^dincüigtfit be« SinfviÜ« ber
dbalbäer angejeigt, ibr Ungcftinn, mit wcld^cm fic in bie •^'^'iufer einfielen ; Joel 2, 9. — 2'5 ) f. i. 63r.
26) Kai eoovrai ui veKpol rüv äixii.dnruv *if na/jaöerj/ja errl Trporclnrov rov ircdiov tt,q ■}i,^ v/jüv. —
Ü7) Tp;^D »9lei(^ ber ß3arbe;" f. 8, 2.-28) Pl^lJl^B Slt^-S^-S;; „über alle 2?e-
fdjneibung an ber ä>orbaut." SBobl mit Unrecbt überfe^cn (Einige: „über alle 2?ci'cbnittencii
fammt ben Unbefd)nittencn." 5)Jit mcbr ®runb f^lagen Sinige l^cr, nblj^3 »/gleich bett Un^
befd^nittcnen" ju lefen. kirl iräv-ai; nt:pi-£T^7j/utvovc, äKpaßvariag avröjv. ®ctt bc^rpbt 2lllf,
foipcbl bie ^uben, al« bie mit ibncn burd) ^lut ober Sitte »erlaubten 9?clfcr mit Strafen,
gegen «?eld)c Me 23orbaut fie nidjt fAü&en werbe. — 29) 5(ud) bic 5legt^pticr waren bcfdinitten.
(SJott nennt fie bicr *M>r 3uba, !?ielleidit ^u einem l^orwurfe für ^(?rael, bap e? auf bie 'ilegiiötier
mebr, al« auf ibn, feinen (i^ctt, sjcrtraute. — 30) Tbne 3wcifel waren bie 2lmmpniter unf
(Stomiter urfprünglid? bcfcbnitten, wcld'-e Sitte fid) aber oerlorcn ju babcn fd)cint. X:cnn ber
2lmmcnit 2ldncr Judith. 14, G war ni*t befd^nittcn ; auA bic (f bomitcr, bie ber Äönig
.ipt>rcanu« unterwerfen bat, waren c? nidM Flav. Jos. Antiq. XIII. 17. Cfpivbaniu« fagt in
feinem 2?ud)e „rcn ten ß^ewid^tcn," (f fau babe \id> wiebcr eine fünillidn^ in^baut gelegen, wef:>
balb e« glaublicb ijl, ta^ bie "^ladsfonimen bic Sitte bcr Ü^cfcbncibung aufgegeben.— 31) ^VliTp
HKV "^'f öff^u&t finb am Snbe" (be« Änebelbarte«, ober wie Sintere wellen, be« Jpauptbaaree).
T ••
yiadi .^»icrpninnu? trugen bie Slraber ein runb umber ^ugcfdtnittcncg l^aar; Lev. 19, 27.
Ibcobpret vergebt ba« 3uftue.en bicr mit bem Stuer unb Slraber *M)m ilnebclbart. '^}ad) ben
JRabbincn, Üv)ranu£(, ^J^agnini, 33atablue i|l ba« Jpcbr. ju überfcocn: „bie ba abgefdjnitten am
Snbe brausen llnb," toai tld) gut an ba« j^ctgenDe anf*lic§t „wcbncnt in bcr ©üilc." Kai izi
s-dvra TVFpinFtpöusi'ov rä Karä rrpüauTrov avTov. — 32) Xcr Sinn ticfcr Stelle i|l: ®cnn au(^
aUe bcibnifcbcn S^ü'lfcr bie S^urljaut baben, fo i|l bcA 5«rael ncd) fd)ulbbarer, weil e« bie 2?cr*
Ijaut be« ^erjen« b^it.
Caput X.
1. Audite verbiim,' quod locutus est Dominus super vos domus Israel.
2. Haee dicit Dominus: Juxta vias Gentium nolite discere: et a signis
caeli^ nolite metuere, quae timent Gentes: 3. quia leges populorum''
vanae sunt: quia lignuni de saltu praecidit opus manus artificis in ascia.
4. Argento, et auro decoravit illud: clavis et malleis compegit, ut non
dissolvatur. 5. In similitudinem palmae fabricata sunt/ et non loqueu-
tur:* portata tollentur, quia incedere non valent; nolite ergo timere ea,
quia nee male possunt facere, nee bene. 6. Non est similis tui Domine:
magnus es tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. 7. Quis non time-
bit te o rex Gentium? tuum est enim decus:^ inter cunctos sapientes
Gentium, et in universis regnis eorum nullus est similis tui. 8. Pariter
insipientes et fatui' probabuntur: doctrina vanitatis eorum lignum est.
9. Argentum involutum de Tharsis affertur, et aurum de üpliaz:* opus
300 Der ^ropV^ 3fre»uae. 10,1—11. 5Inm. 1— 11. l
artificis, et manus aerarii:^ hyacinthus et purpura indumentum eorum;
opus artificum universa haec. 10. Dominus autem'" Deus verus est: ipse
Deus vivens, et rex sempiternus; ab indignatione ejus commovebitur
terra: et noii sustinebunt Gentes comminationeni ejus. 11. Sic ergo
dicetis eis:" Dii, qui caelos et terrani non fecerunt, pereant de terra, et
de bis, quae sub caelo sunt. 12. Qui facit terram in fortitndine sua,
praeparat orbera in sa{)ientia sua, et prudentia sua extendit caelos.
13. Ad vocem suatn dat multitudinem'^ aquarum in caelo, et elevat
nebulas ab extremitatibus terrae: fulgura in pluviara facit, " et educit
ventum detbesauris suis.'* 14. Stultus faetus estomnis homo a scientia,'*
confusus estartifex omnis in scnlptili: quoniam falsum est quod confiavit,
et non estspiritus in eis. 15. Vanasunt, et opus risudignum: in tempore
visitationis suae peribunt. Iß. Non est bis similis pars Jacob:'^ qui enim
furmavit omjiia, ipse est: et Israel virga bereditatis ejus: Dominus exer-
fituum'^ nomen illi. 17. Congrega^^ de terra confusionem tuara,'' quae
babitas in obsidione;^" IS. quia haec dicit Dominus: Ecce ego longe
l)rüjiciam habitatores terrae in bac vice: et tribulabo eos ita ut invenian-
tur.*^ 19. Vae mihi-* super contritione mea, pessima plaga mea. Ego
autem dixi: Plane haec infirinitas mea est, et portabo illam. 20. Taber-
naculum meum vastatum est, omnis funiculi mei diruj)ti sunt, filii mei
exierunt a me, et non subsistunt: non est qui extendat'' ultra tentorium
meum, et erigat pelles meas. 21. Quia stalte cgerunt pastores, et Domi-
num non quaesierunt: propterea non intellexerunt,^ et omnis grex eorum
dispersus est. 22. Vox auditionis ecce venit, et commotio magna de
terra Aquilonis: ut ponat civitates Juda solitudinem, et habitaculum
draconum.^^ 23. Scio Domine quia non est hominis via ejus:"® nee viri
est ut ambulet, et dirigat gressus suos. 24. Corripe me Domine, verum-
tamen in judicio:^ et non in furore tuo, ne forte ad nihilum^^ redigas mv,.
25. Effunde indignationem tuam super Gentes, quae non cognoverunt te,
et super provincias,''-* quae nomen tuum non invocaverunt: quia come-
derunt Jacob, et dcvoraverunt eum, et consumpserunt illum, et decus
ejus"" dissipaverunt.
l) Sorncliiia a l'apibe fe&t btcfc Wabniinji bf§ ^ProH^ctcn in bie '^tH bcr ?Iufaiui5rCiilcntnii
^e« .^Töniiie *2cbfciviö (reii. 599-588;, u'tcil rarin bic O'-ibnt cineftbcilö i^cr bcr 9?erfu.^rung
^cr .ipdbfn .^-a^arn-t, anbcriu'bcili^ uir '-Jltfuljniiui in bic Wcfaniicnfi-taft fidi ',u bereiten ermabnt
5vcrtcn. (£e finbtt fiit barin 5lc[^n(ic^eo mit Is. 44, 10-20. —"I', Xtc (Ibv■ll^äer iraren ber
Sternrcuterci bcfcn^cr>:l er>.iebcn. '•?}ian K-traittcte bie (^icftirne ato unerbittliitc l'cnfer ber
'•"Jcfcl^icfe. Xa^ 3bi.n-id)te fer '.'lilrclpjiie bat ipcM nod) "^liemanf bünbi.-ier iinbcrlciU, al« ber
t'eifc ^Pbaoorinu?. (ir fdireibt: Aut advcrsa cvontnra dicunt aut prospera. i"^i dicunt pros-
)i('ra et tiillunt, iiiiser lie.^, Irustra ospeetando. Si adven^a dicunr et mentiuntur, miijier es,
ti-ustra timen lo. Si vera respondent eaque .sunt non prospera, jam inde ex anirao midier
lies, atite<(uain e futo fias. Si felicia promittuiit eai)Uö eventura sunt tum plane duo erunt
in-oniiuoda. et e.'cpe'/tatio te spei su^pensum fatiguu't et futurum gaudii irut-tum si>ej; tibi
jani defloiaverit. Nnllo ixitur paeto utenduni est i'^tiu-modi honiinilius res tutura;-t
pne.sajrientibus. A. (lelli. 1. 14. c. 1, — 3) worunter bic relic^iörcn Sa^itnaen fer 2i5ölfcr
iu serflcbcu tlnb. — ■%) (ipyiiHw Top;^v7<n> tariv. — 5) 2?. 6. 7. 8. f. i. (s)x. — <>) „benn bir
?,iemt (£bve," b. b. ienc «^^crrfdiaft un^ .5crrlirf*feit, bic aflc (>)cfdiö»>fc .yrini^t, bid) ju fürdjten.
7) nniO „burrf) (gincä finb |lc biimm unb tböricftt," nämlid^ burd) bic§ aiiein crweifen jie ftcb
cM- Munni unb tbori*t, bap fie (iJobilbe bcr ?['icnfd^enl)anb al? rskntbciten oercbrcn. — 8) ?£3lJ<,tp
Tae 2i}ort Uvba^ ober Cx^baj, iTieUtc? aud) Dan. lu, 5 fortnmmt, bebeutet entiveber Opbir^
uHH'ür ti aucb bcr (ibalbdcr nimmt, ober eine anberc (in^ijenf mit ß5o(bberc\n?erfcn. LXX
verfürjen bier: ä-h eapal^ ij^n xp^'^^ov Mw^riC cf III. Re.i:. 9, 28 ; 10. 22. — 9) je;/» .tP^'ffo-
y^U.>}>. — 10) Iv 10 f. i. (s5r. — 11) riefer ^anje 3?cr^ lautet im -^ebr. Aalbdifd), n.'cil fie
25fr^rop^ft 3cremiaiJ. 10, 11—25. "iUm. 11—30. 301
tfBcrtc an bie Sl)ali'äev iicruttrt finb. — 12) □\p [ItDIl inil 7lp7 -f'fi ^f Stimme, ircUbc
rr ocn fiel) iiibt, ifl ein 33rniiKn ber JOaiJcr am .»öimmcl;" Ka't Tr'/.i/dor v(^nrn(: ii' ohpavü- d.
V<. 2S, .'). — Ir5) b. b. er madu, bajj bicfclbcn i*3olfcn, bic ben 'i^li(j *?crur|'aitcn, aucb ben
rKfiUn i'icbcn. — 1-11) an^ bcn iiebcimcn .Hamiucrn. Ter ':Propbet fVM'idü fo m&i Wenfd>cnarr;
.lud ;;s", :22. — 15) b. 1). burd) fcld)c falfdu- (^ibttcrlchrc. xHubcre iibcrfctAcn ba<^ t)ciM'. nj/1,!D
„ferne von ber iBei^beit." — H>) Ta? ibeil ober (Srbe ^afob? ifl eben ber .^err fe(b|l Num.
I!>, 2(1; Ps. 15. 5: 72. 'JG. — 1") f. i. '^^r. — iS) pw/jn)«'. X er ':■)^ro1^bct re^et <,>oa ba
an ]ü ber (iicmcinbc Ijerufalem^. — IJ)) Tinj/Vlp „beinc JPaare, beinen fad;" ri/v V7r6a-aaiv
am: — 20) KUToiKdiaav fr e/i'/.fsroi,;. — 21 ) b. b. ba[! jlc leidit aufi^eiiriffen, iietrat^cn, luHninbcn
werfen — «Ucid) bcnt 'ö?i(bc, ba^? man mit bem ^lacrnetje fiiniit; f. jd, 21. — 22i .HlaiicnH^rtt
fer Wcnifinfc 3cr'-i!'»^lcm. \jXX luiben bicr unb i\ 20 bi? V'i üiü mt'i bie jweitc ^.'^criVn ftatt
^er rrften. — 2^5) oi'K lanv in -otvoc ti/q CKi/rf/c; //Oll, 7Ö'-(i(; rwi' ötp/ituv fwv. — 2^) ?*^"7V
1^*3C*n J^^ „bantm batten fte fein ®ebeiben ;" <5«j tcIto «ii«- hSr/at- -äaa r) vnuy. — 2'5) arpov-
<ic>v f. (i, J].— 2<i) '•?Jad) .'pieroiunnu^ crfcnnt bier .;,Vrufa!em, baf; fie Gbalbäer nidn anci
ricienem, [oiibcrn aus* (sirttei? "Eintriebe fommen; nacb Vtirann?, •'i^iuio, rionvint«? aber fprid)t e?
bie adiTicmeine mcufAüitc 5d»voäd}e, '.}Irmüiif,feit unb (^icnoii^tbeit '^um i:ünti;-(en an«, um <Mott
jur 5d)onun(i in i^ettrafunj^ ber bcsviniienen 5itnben 311 bewc.ien. Tic erftevr '^(U'Mt\aun;^ bürfte
U'obl bie ridni.^crc fein. — 2") b. b- mit 'i'^^aai), mit v^ebonunci. — 28) 'ivu ui) ij/.qivi; //uac
To///ci9i. — 2J)) riinöCO"'?^/* iS^^i^ bie Stämme;" i-l ^iTfa^-. — ??0; IH")^ „feine
SjBobnnni^;" rf;v vo/.i//v uvrov- Cj'. Pi: ~^, (;>.
Caput XI.
1. Verbiim, quod factum est' a Domino ad Jeremiam, dicens: 2. Au-
dite verba pacti hujus,' et loquimini ad viros Juda, et habitatores Jcrii-
saleni, 3. et dices ad eos: Ilaec dicit Dominus Dens Israel: Maledictus
vir. qui nou audierit verba pacti bujus, 4. quod praecepi patribus vesti-is
in die, qua eduxi eos de Terra Aegypti. de fornacc ferrea,'' dicens: Audite
vocem meam, et facite omnia, quae praecipio vobis, et erilis niilii in
populum, et ego ero vobis in Deum : 5. üt suscitem juramentura/ quod
juravi patribus vestris daturum me eis terram fluentem lacte, et melle,
sicut est dies haee.'* Et rcspondi, et dixi: Amen^ Doniine. 0. Et dixit
Dominus a.d me: Vociferare omnia verba b;iec in civitatibus Juda, et
iuris Jerusalem, dicens: Audite verba pacti bujus, et facite illa: 7. quia
contestans" contestatus sum patres vestros in die, qua eduxi eos de Terra
Aegypti usque a<l diem haue: mane consurgens contestatus sum, et dixi:
Auilite vocem meum: 8. et non audierunt, ncc inclinaverunt aureni
iiam: sed abieiunt unusquisque in pravitate cordis sui mali: et induxi
super eos omnia verba pacti bujus, quod praecepi ut facerent, et non
fecerunt. {). Et dixit Dominus ad me: Inventa est conjuratio"* in viris
Juda, et in habitatoribus Jerusalem. 10. Keversi sunt ad iniquitates
patrum suorum priores, qui noluerunt audire verba mea: et lii ergo
abierunt post deos alienos, utservircnt eis: irritum fecerunt domus Israel,
et doinus Juda pactum mcum, quod pepigi cum patribus eorum. 11. Quam
(^b rem haec rücit Dominus: Pk-co (>go induc;im su})er eos iriala, de qui-
bus exire non poterunt: et c1anial)unt ad me, et non exaudinm eos.
12. Et ibunt civitntes Juda. et liabitatorts Jerusalem, et clamabunt ad
tleos. (piibus libaut, et nun salvabunt eos in tempore alHictionis eoruin.
13. yecundum nuinerum cnim civitatum tuarum erant dii tui Juda: et
302 T>tt ^top^tt ^tvtmxai. 11, 1—15. 2lnm. 1 — 12.
secundura numerum viarum Jerusalem posuisti aras confusionis, aras ad
libandura Baalim.^ 14. Tu ergo noli orare'" pro populo hoc, et ne assu-
nias pro eislaudem et orationem : quia non exaudiam in tempore clamoris
eorum ad me, in tempore afflictionis eorum. 15. Quid est, quod dilectus
meus" in domomeafecitscelera multa? numquid carnessanctaeauferent
a te'^ malitias tuas, inquibusgloriataes? 16. Olivam uberem, pulohram,
fructiferam, speciosam vocavit Dominus nomen tuum: ad vocem loque-
lae,'^ grandis exarsit'^ ignis in ea, et eombusta sunt fruteta ejus. 17. Et
Dominus exercituum qui plantavit te, locutus est super te malum: pro
malis domus Israel et donius Juda, quae fecerunt sibi ad irritandum me,
libantes Baalim. 18. Tu autem Domine demonstrasti mihi,^^ et cognovi:
tunc cstendisti mihi studia eorum.'^ 10. Et ego quasi agnus mansuetus,'^
qui portatur ad victimam: et non cognovi'* quia cogitaverunt super me
consilia, dicentes: Mittamus lignum '^ in panem ejus, et eradamus eum
de terra viventium, et nomen ejus non memoretur amplius. 20. Tu autem
Domine Sabaoth. qui judicas juste, et probas renes et corda, videam
ultionem tuam ex eis: tibi enim revelavi causam meam. 21. Propterea
haec dicit Dominus ad viros Anathoth, qui quaerunt animam tuam, et
dicunt: Non ])ro}>hetabis in nomine Domini, et non morieris in rnanibus
nostris. 22. Propterea haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego visitabo
super eos : juvenes morientur in gladio, filii eorum, et filiae eorum morien-
tur in fame. 23. Et reliquiae non erunt ex eis: inducam enim malum
super viros Anathoth, annum visitationis eorum.
1) ^Wit ^ritnb irirb aniicnommen, bie Mcr «criietrai^fne 5Dci|Tapn(^ fdiliffc ft(5 an bie 3luf'
ftntung be? mofaifd^cn (yci'ee.bucI)C6 im ^^abi-f 622 r. li'br. unter Äonig 3"?fta« an. IV. Keg.
2;^. 3, — ü) (£? ftnc hier bie 2Dorte bei? (Mefc^ee nnt ta i^unbf« ^u »errtebcn, bcn ö3ott unter
5!)?i>'.M'i'? mit O^i'iicl cingeganjicn, unb bie eben tjerlefcn unb mit Staunen ticrnümmcn n^orben.
^^nebcfon^cre fdletnt auf Lov. 2;')unb Deut. 27 uttb 28 bingcwiefcn, nie t>cm Segen bie Siebe i(l,
ber bie '.^eobaditet, unf i>f>m »^hute, ttr bie Uebertreter trefrcn rcürbe. — 3) „vom Sifenfdsmelj-
ofcn," b. b. von ^er ütrec!li*en 2f(arerei. — 4) „auf tar; icb aufredet balte ben C£ib." —
3) b. b. n?ie wir e^ feit l'angem erfüllt feben unb biö auf biefen lag ncit erfrtbrcn. — 6) >f»wr«.
Xer f rcpbot fprid^t bier bal ^tmcn ale eine au?brücflid>e JlMcberbcIung jenee Linien axii, reelcif«
bajs ganje i^olf bei iVrIefung ber 12 (^lurfiformeln IVut. 27, 15-26 5u fprecien batte. S« mup,
tvie^ VcA unb JKeifftl ridnig bcmerfcn, auf i^ ?> belogen tverben. — t) 2>on ben ^. 7 u. 8 babcn
]jXX blcp: Kui oiK Irroir/rrnv. -^ S) Tercfcr ifl bcr 9}Jeinung, e? fei bier von einer beimlidjcn
'i?erfd)rcörung gegett bcn Äönig C^bila?, als treuen (£ifcrer fiir f^Hnt unb fein (iiefe^,, bie JRebe;
allein bie allgemeine ^luekgung fiebt in biefcr i^erfdmi.Hung nur bie überlegte unb befcnnene
'iHuflebnung eiuce grpjien Jbeife? be? ^o\U? gegen bie b(. JReligicn, nne bie§"au6 ben folgenben
i^crfen benungebt. — 9) ^it'iuäv rij hmü.. — lÖ) (iH>tt fvridit bier ',um ^Prcpbcten. Sr »erbietet
ibm ni*t ^a^ ^i^eteu fiir ba? '.i^efte ree 'T^olhi, für beffcn ^eil, fcnbern nur ba« iBeten für bie
^Befreiung auö bem ^tur^e burd) bie (IbalPcier, »elAen Wott bereit? unabänbeHidi bcfdticffen;
f. 7, K). (Ibrs>fo|lomu? bctraditet bicfe 9Bcrte nur ale eine scrftärltc Xrcbung für ba? 2!!plf,
Unb n?i(l auc^ bae nad)ft>lgcnbc non exaudiam nidjt|1rengcr genommen n^iffen, aübae juWct^fej
9efprp*ene ©ort Exod. 32, 10. - 11) Q^^in nnoron riHi^'j^; *ri*53 nn;S n)^.
eine Stelle, beren t>olIfiMnmen riAtigel'e«<art wohl no&i nid)t gefunben iff, unb bie baber in aöeit
Ueberfe^ungcn i^erfdiieben lautet. Sdlicli gibt: „9i?a? batmdn (i5cliebter in meinem ^aufe ju
f*affen, ba \o iUcle e? mit Vaftern befledcnV" Vcd) unb J^leif*!: „21>a? ift meiner (iJeliebteit
in meinem Jpaufc ibr asoUjleben ber J^re^el IMelerV" Terefer: „jffiae foll meine (SJeltebte irt
meinem Stempel? Sic bcnft nur <iui i^crbrecfccn. 2Berben bie iMclen . . .?" ri /) iiyanrifiivri h>
Siaiolt: „{©erben bie i^iflen Cpfer) unb ba« Cpferfleifd) r»en bir wVnf^nif« Tbie Sünbcn), baf;
bu ob beiner 3?oebeit froblocfctl V" i'o* unb JKcif*l : „Unb gebeiligtee gleif* gebt vorüber, binreea'
Jon bir, bcnn bei reinem iööfefein,bafroblocfcftbu." tercfef: „©erben bie uielen ((öo^icn) unb baf
Cpfcrfleifc^ Peine Sünbenftrafen »on bir wegnebmenV l^cnn bei beiner 5Bcöbeit jaud)5c^ bv
»Pn je \)tX." ftij tvxal KOI Kpca äyta ä^tXotatv ä-u aov röf ÄO/c/üf aov ij roirot^ öia^eviy ;
li
Der y>vop^tt ^trtmiai. 11, 16—19. «Hnm. 13—19. 303
l^) n 7ll-!l iwIDil 7"ip7 „unter ben Pautcn (larTen ßkj>raffeld;" «c <iwv7}c Trrpirn/i^r air^c
T : T -: I :
^icroniMmi* ocrftcbt bier unter vox loqut^lie granili.s ba? '»Prahlen ber Cuiben. Viuanuei crfteht
barin ba« (iiefitrei ber (Eroberer. Sanc^ej erfennt fie aU Stimme fiJotte?. VetUcre? bat bif
roenii^fte sffialuüteinliitfeil für tut, ba ber 'Otuaprucf im .&ebr. nirf)t baniif t^ercinbar ift. —
14 1 LXX fegien bei: fitynÄi/ i/ .9/(V"f ^^'^ ">:■ — l'S) Tiefe unb bie SBorte rer 1*. l'.t un^ 20
fvriitt jeremiai? aUcrbinji« junditit £>on [\&) felbft, aber mittelbar unb im nr.^ftinben 5inne oon
(Xbriftu?. Ta bie iVroi^beten in ibrer iianjcn 'iperfijuliitfeit unb Söirffamfeit '•i'orbi(^er Sbrifti
waren, fo i?i(t bief? um fo mcbr uon foKten j)te^cn un^ Ibatfaitcn, wo fid) ^a? iVortraitbe^ .^ei-
lanbe? un^ (irlöfers« wie Icibbaftiii ^ciiU- -^ieronDmu?, Ibeoboret, ^'Kbabanut^ fitcincn bie
ÄUute biefe^ i^erfeö felb|1 im bucbttdblicben Sinne oou Sbriftu^ i^efaiit ^u ncbmcn. /ciy-zf yv(:>i,i-
aov uoi Kai jvijaofiai . — IG) Ci. ^- ^ii offcnbartc|l mir ibre '^Ibfutten auf mein Veben, ta? ibnen
ein Dorn int SlUj'ie i|t. töu- aihv rä iTrin/ihifinTa avT<:>i>. — I7) 5i^ob( fein 3iHni? ^^LMt Sbrifiu?
\\i rübrenber alei'biefer. Darum bcbiente fid) 3obanne«t, t>er (c^te ^cr 'iProvbetcn, i\eraDe nur
tiefe? ii)pu?, um (Ibrifti boben ffiertb ju be^eidinen: Ecco ii-rniis Dei, ecre (|ui tuilit jujccata
luundi; unb ber Si^auiielift C^obanneei fommt in feiner "älpofalwpfe immer wie^er auf ^affelbe
jurüif. ^T)h\n ftnbet ba* JBort „\?amm" 27 Wa( t>arin i^cnannt. :jn ber crften Gbrirtcn^cit, wo
man i^emalte ober iiefdmi^tc 'iMlbniffc bei ben re(ii]ii3fen 33erfammhinjien nur feiten erblicfte,
war bennod) ba«' i'amm at^ Sinnbilb Sbrijli febr atliv^nunn in (vidHaud). Die truttanifrtie
©nnobc ivib foivir bie iNorfduift ciin. 82., biefeu 'i5ebraudi beiuibcbalten, inrem )lc als (^kunb
angibt: „Damit wir baburd) bieSelbiltemütbiiiuni^ te? Sorten bejireifeu unb un* fein ü^ant»e(
im' j^lf ifd)^ fein \!eibcn unb fein bcilfamer Xob, fowie i^ie (£r(i.^funii, ^ie her 2l^elt fatiur* ju
3;beil geworben, in ba« Webdd)tni6 gerufen werbe." — 18) b. &, ii^ tbat, al? wüfue id)jiicbt.
Die LXX oerbinben biefeu 3Bort mit bem i^orbergebenben, nicl)t mit bem nad)füUu'nben 5ag.e.
19) 101173 Y^ nn^HCJÖ „i^emidjtcn wir ben Sflum in feinem 23robe," b. b. mit feinen
i^rüd^ten, feinen SBeiiJagungen, JRabbi Äimiti. Der Sbalbäer unb bie LXX fpred)en )>on
ÜWifdning be? iProbe? mit .^ölj, b. b. mit jvafern ober Saft aus ^flanjeu ocer 23äamcn. (£ö
fdyeint tamit bie 3lbfid)t bcä iBergiften^i au^gebrüdt ju fein. ?Utd) bic®orte ber i^ulgata werben
bäuftg in biefcm Sinne genommen. 3nbeffen nad) 2ertutlian IIb. cont. Judfcos c. 15, 'Jim-
brofiiW in tit. ps. 35, Wregoriu« b. ©, Moral IlL 12, na^ .g)ieron»mu?, Xbeoboret unii aud>
:r<uftinu? ift ber Sinn ber ^orte biefer : „2a§t nm ibn ftatt ta '-örobeji mit >g>ol',, b. b. mit t^em
Äreuje fpeifen," wie man auc^ fpriic^jvÖrtUc^ ju fagen bflegt: „ic^ will bem bijfen SBidjte '^rügel
flatt ber Äo|i reidicn."
Caput XII.
1. Justus quidera tu es Domine, si disputem tecum :^ veriimtamen justa
loquar ad te:^ Quare via impiorum prosperatur: beiie est ODinibus, qui
praevaricantur, et inique agunt? 2. Plantasti eos, et radicem miserunt:
proficiunt^ et faciunt fructura:* prope es tu ori eorum, et longe a renibus
eorum. 3. Et tu Domine nosti me, vidisti me, et probasti cor meum
tecum: congrega eos quasi gregem ad victimam, et sanctifica^ eos in die
occisionis. 4. Usquequo lugebit terra, et herba omnis regionis siccabitur
propter malitiam habitantium in ea? consumptum est animal, etvolucre,
quoniam dixerunt; Non videbit novissima nostra/ 5. Si cum peditibus
currensMaborasti ; quomodo contendere poteris cum equis? cum autem
in terra pacis securus fueris, quid facies in superbia Jordanis? 6. Nam
et fratres tui, et domus patris tui, etiam ipsi pugnaverunt adversum te,
et clamaverunt post te plena voce:^ ne credas eis cum locuti fuerint tibi
bona. 7, Beliqui domum meam,* dimisi hereditatem meam:^" dedi
dilectam animam meam" in manu inimicorum ejus. 8. Facta est mihi
hereditas mea quasi leo in silva: dedit contra me vocem, ideo odivi eam,
9. Numquid avis discolor'^ hereditas raea mihi? numquid avis tincta per
totum?'' venjte, congregamini omnes bestiae terrae, properate'* ad devo-
randum," 10. Pastores multi'® demoliti sunt viueam meam, conculca-
304 T>n ^Prcpl)ft 3e««iiae. 12, 1—13. SInin. 1—20.
A'erunt partom nieam: dederunt portionem meam desiderabilem in deser- i
tum solitudinis. 11. Posueruiit eam in dissipationem, luxitque super ■
me:'^ desolatione desolata est oninis terra: quia nullus est qui reeogitet
oorde. '* 12. Super omnes vias'^ deserti venerunt vastatores, quia gladiug
Domini devorabit ab extrcmo terrae usque ad extremum ejus: non est
pax universae oarni. 13. Seminaverunt triticum,-" et spinas messuerunt:
hereditateni aceeperunt/' et non eis proderit: confundemini a fructibus
vestris,-^ propter iram furoris Domini. 14. Haec dicit Dominus adversum
omnes vicinos meos pessimos/^ qui tangunt hereditatem,^* quam distri-
bui populo meo Israel: Ecce ego evellam eos de terra sua,^ et domum
Juda evellam de medio eorum. 15. Et cum evulsero eos,'® convertar, et
miserebor eorum: et reducam eos, virum ad bereditatem suam, et virum
in terram suam. l(j. Et erit: si eruditi didicerunt vias populi mei, ut
jurent in nomine meo:^ Vivit Dominus, si.cut docuerunt populum meum
jurare in Baal: aedificabuntur in medio populi mei.^^ 17. Quod si non
audierint, evellam gentem illam evulsione et perditione, ait Dominus.*
1) oTi t'iT^o/oy/'/ao/jai Trpvg ai. — 2) Tcr 'Jirov^tjet kflvctft u^pbt, ba{) ffiott immer pcrccöt
bantile in aücn feinen 'i^evfüiiuniKn ; aüein ba er bie (üottlofen in fo c^rofifin (^Mücfc nnb 5Bol)(-
flanbe liebt, — wai bcn im f^efci^e i-ie,ael-'cnen i^crbcifunuien i\\ nnberfprectien fd)cint, — fo eilaubt
er bercrittik^t ju fein, C'ö^^'it um Siiiffdiluft ,^u Inttcn, ja iierabeui um tBeih\ifung berfelbcn ^u fleben.
3) hsKvo-:toirjnavTo. — !i) b. b. |le ^aben 9Kici)fommcnfc^aft. — 3) „wcibe ftc jum Zacst,
D"|»S, ber ^itladjtuni'^," b. b. wei^ \k bcm Unteriiangc. Um bcn Untergang ber ©ottlofen p
bitten, ifl nidit nur ertaubt, fonbern (öblicb, n.'>enn babarcb bic jiröOere Sbre <^UittC'5 unb ba«
.g>eil unb ikfte ber '3}?cnfcbbeit beabjldniiit ivirb; f. J4, 22. — 0) b. b. unfern Unleri^iniv
diWvr iijictv- Tliren. 1, :]. — 7) Wott bcanttrcrtet bicr bic f^rajic unb bas? ©efucb bee '»J'rct^bcteh,
nnb fünbic^t ibm an, "iiix^ er ncd) riet SdJlimmcre? anfebcn inib erfabren rnüife. nav ol ■äot'iec
Ti)rß(nvai Kai rKAvoi'ai fft:. rrüc irapnaKevaari kA' Ittttoic; Kai kv jy t'ipi/v?/^ (Tav rcFTzni-daQ; nc'iq ttoiI/ofic
iv (i)piäy/mTi Tov^iopiU'ivov; Tat-- 9(nfitif cücu be^ 3t^rban galt im eprücbwort alg 33ilb ber
Slufrei^unii ber ^tolH'it. -Spier bebeutet ci iuijbefonberc ben 5Biber|lanb, ben ^crcmias i^cn
»Seite Cscri'üilemi? erfabren würbe im (^3ei:?enfa5,e ju bem, weUl)en er von feinen Vant-ölcuten,
bcn 'Jtnatlunbiten bii?ber erfabren. .'pieronpmuis unb Sbomaei, foroie Ibcoborct, :'Ttbabanux\
•^Uiio nebmen bicfe JBorte ali5 gerieblet an bai» i^olf ber 3ubcn unb lejicn ibnen ben Sinn unter :
JBenn bir beine iU'nranbten, bie "Jlnunoniter unb 3bumäer, bic ju {^up fcimpfen, oft eine fo
.qrofjc ^lieberlaiic beibraetten, une ivir)! bu bcn dbalbäcrn, biefen iicamlticien JJieitern, bic iu
un,5abliiicn «ipeevfriKiaren beranfommcn, wiDerfcebenV — 8) t: b. aditen biÄ in ber öffcntlidicn
Weinuni], ober_ wie 'i'arabliiii nad) bem ^ebr, überfctjt: „fie rufen bintcr bir ber bie güüe,"
b. b. bic 'lOiatie bei? iH^fci*, um bi* 5u i^crfo(;ien. rcrcfcr bat: „i^ie retjen bintcr beinern
JKÜCfcn bie fviivftcn If iPCr bid)." ön kgi. ol i2iU?.^oi aov . . //\^ET7/adv ae Kai a'i'Tdi tßüi]aav ek rüv
nnino) anv 'nTTiavvijx^'iriaav. — {>) b. b. meincu Xcmpcl. — 10) b. b. mciu lU^tlf, '^^\i \&i »if
mein (Srbtbeil bcbanbctt habt. — llj ^ti'ÖJ mil^TII^ ,i^<^^ !^ieb|le meiner Seele/' b. l).
mein innii^fliieliebtc^ J)Olf. ta? (Jcbo biefer SBorte erfcfeaKt auei bcm ^Zunbe ^efu, wenn er
Matth. 28, ;^7 fallt: „^crufalcm . ., wie oft wcüte icb reine .«inber i^crfammcln, wie eine
.^enne ibre .Hüdjlein unter ibrc 31ü;iel famme(t, aber bu baft nidit iKwotlt." — lü) D'^*)!
„ein (gefärbter 3{aub!J0iKl" ober wenn man letuere? SBort yom 'Jlrabifc^cn ableitet „.5i>äne."
OJe nad) biefer verfitiebenen 'iV-beutuuii änbert fidi aud) ber Sinn ber SBorte. -^lad) JpieronBmusJ,
:Iboma^, rl^babanu?, -^pUiio ftcütc <iiott fein (?rbc .\U einen buntfarbigen inviel [^ia\x) bar, ^^u
beffen Sntficbcrunii unb 'JMünPcrung er bie wilben Tbicre, f. b. bie ^cinbc ruft, lüj (y-if/.aiov
vaivrjq 7] KlJipovofjLia s/noi. — 13) n*^,J/ ^20 ü*J/*n „Mtaubgcflugcl ring« um fclbcö ;" v o-^/-
laim' Kviiltf) avrijr; — 1-1) i'k-&eT(jaav. — 13) H-DN/ «/JUni ^Xi^in\" -^ov <i>a\siv avvf/v. —
IC) b. b. Diele iTrifi^^anfübrer. — 17) TiU l'anb trauert, bajl id) ee übel bnbe mitnebmcu
laffen. LXX baben OMdit? iii>n luxit unb beginnen fogleid) bcn nacbilen ^ai}: J/ i,«*' ä(i,avin!ic>
f-^avic\'it] Käaa r) yf/. — 18) b. b. wcif fciucr mit bußfertiger Weftnnung ben i^traf'?lrm f^ottr*
abjuwcnbcn fud)t. — 19) W'liZ* '/•*5ügel'." inl näcav öteußoÄijv SV T?j ipfjfiu. — 20) fprüd)-
■ T :
jvörtltc^>er Sluöbrucf für fruAtlofeö SRütjcn unb vereitelte Hoffnungen. oTriipare T^vpon. —
Tn yvopbft OcrcmiiKV 12, 13—17. 2(nni. 21—29. 305
21) 1^^*V N^ l^nj- iHifviMiii^ nnt niet^rcro tcv neueren Srcgctcn übcifeuen öier: „fic
njübtcn i'iib fivinf, i^if »innen ^"iJid'ti*." "/ a/?,^,^; ciiT(:.i m'k (.><pe/Ji<Tovatv av-oir. — 22) äno kui-
\>;pnjq h'i": — 2r5i ivoruutcr nael) Wal^onat Dtf Gbaltäer, nadi ^cn nieiften onbern 3lne^
\(i[txn ober ^ie 'JlnnniMuter, WinUMtir, 3t"i">'n"i" V'' -'erfttben fi^^, bie fidi mit ren Cibaltaeru
uln-r Cu't'ii'C' iHMbenuii;! evficuttn, un^ ^alf Vanb ^er iftlidnn 5tonnnc tut aneiitneten. ('»Hnr
nennt fie [eine 9t\uMMrn, iveil er fid^. felbff ali? ^en (ciblMtt in os^>*ieI reiiieventtn ■t'ervn unr
.Möniii bcrrvutteic. ~i/>i -arrur rüv -/firojui' tLw T^on/fjC'V. — 211) i'eifiebt man unter tcn
OuiitLHun blof; ^ie Vlmmcriter, fo nuid-t es? ibnen ('>3ott unn 'i'onvurfe, taf; |le |ut fen !i3efit>. tcv
Cü;ln■^^^nlan^ei< anmafiren. — 2'>) o^vacl? 9Jori'Kirn ivurtcn n.Mrfftd> fünf „uibrc nflrt>
;V'ruüilem? JeiftoruUji ihmi ''?^^tn!d••c^cnlM'l^r ebenfadö mit.Hrieii überunun unb in bic (ikfvtnjien
fdjaft abiiefubrt. Fiav. Jus. Anii<i. X. *i. 7. ?Jialtonat, Vcd} unD l'Tieifdil, rie bop WefaiVe
and} auf ^ie (ibaltaer beuten, feben bie (£-rfü(iunii biefer Üi'orte in bem '2tur_^e tcv (£bal^il'er•
berrfdMft burd* Simuo. — 2(p) .^^ieroniMnu? betd'ranft biefc iHn-beifntnii auf Die 51mnioniier
unb "SiiMbiter, Ibectorct mit l'vranu? u. ^^l. aur bie 5"t'f"- i.'cd) unb l'^feifd^ feben bier bie
*i?cfebrunii Ter .\:ciben auJivfpuHtcu: „-Tiad) ber i>on ^uiba unb feinen ^laebbarn voü^Ciienen
Vauterunii bietet fieb ^iefen, bic einfl C*^'rae[ ^nm .(^cibcntluim i^crlodt batten, nun Cic '??ibi:(lid)Icit
bitr, bic ilu'iic be<< i'oUiei (sunte? fcnnen ]ü lernen, b. b. an tcr 29abrbcit unb bem .^^cilc
^fraelo Jbeil ju nebmen. 3l-elebe ber .f^eiben awA'^ bann niebt ^um l'IJcidie (^iotte;? fi* n^enteii,
biefc fallen ber iH-rnicbtunii anbeim." — 27) b. b. ta\', fic ber irabrcn Svcliiiicu bulrigcn ;
f. 4, 2. — 28) „fic UH-rten ale ^aufteine in bcn !cbcn^ic^cn i^iu (^^Dtte?, alt? (^Hicbcr in ba?
jKcid^ Wotte? auf;ieniMnmen iver^cn;" h. 58, 12: I. P(rt. 2, 5. — 2f)i Xiefe Trobunii erfuiir
fid> fortirabrcnb an allen Jjolfern, Die cae .^pcil, ta^ une in Clbriftu?' ßcnjorbcn, nicbtanncljmen.
'5ie finfcn, »crfcmmcn unb vcrfdnviuten entUd;-.
Caput XIII.
1. Haec dicit Düniinns ad mc:^ Vade, etposside tibi' lumbare lineun),-"^
et pones illud super lumbos tuos, et in aquam non inferes illud/ 2. Kt
possedi lumbare^ juxta verbuiu Domini, et posui circa lumbos raeos.
8. Et factus est sermo Domini ad me, secundo, dicens: 4. Tolle lumbare.
quod possedisti, quod est circa lumbos tuos, et Surfens vade ad Euphraten,*
et absconde ibi illud in foramine petrae.'^ 5. Et abii, et abscondi illud
in Euphrate, sicut praeceperat mihi Dominus. 0. Et factum est post dies
plurimos, dixit Dominus ad me: Surge, vade ad Euphraten: et tolle inde
lumbare, quod praecepi tibi ut absconderes illud ibi. 7. Et abii ad
Euphraten, et fodi, et tuli lumbare^ de loco, ubi absconderam illud : et ecce
computruerat lumbare, ita ut nulli usui aptum esset. 8. Et factum est
veibum Domini ad me, dicens: 9. PJaec dicit Dominus: Sic putrescert
faciam superbiam' Juda, et superbiam Jerusalem multam. 10. Populum
istum Pessimum,'" qui nolunt audire verba mea, et ambulant in pravi-
tate cordis sui : abieruntque post deos alienos ut servirent eis, et adorarent
eos: et crunt sicut lumbare istud, quod iiulli usui aptum est. 11. Sicut
enim adhaeret lumbare ad lumbos viri, sie ap,'glutinavi mihi omnern
domum Israel, et omncm domum Juda, dicit Dominus: ut essent mihi in
jiopulum, et in nomen," et in laudem, et in gloriam: et non audierunt.
12. Dices ergo ad eos sermonem istum: Ilaec dicit Dominus Deus Israel:
Omnis laguncula'- implebitur vino. P]t dicent ad te: Numquid ignora-
mus'^ quia omnis laguncula implebitur vino? 13. Et dices ad eos: Haec
dicit Dominus: Ecce ego implebo omnes habitatores terrae hujus, et reges,
qui scdent de stirpe David suf)er thronum ejus, et sacerdotes. et prophetas.
et omnes habitatores Jerusalem, ebrietate: 14. et dispergam '^ eos virum
a fratre suo," et patres et iilios pariter, ait Dominus: non parcam, et non
coucedam: neque miserebor ut non disperdam eos. 15. Audite, et auribus
306 Der g)rop^et 3ercmtaö. 13, 1—20. 2lnm. 1—21.
percipite. Nolite elevari, quia Dominus locutus est. 16. Date Domino Deo
vestro gloriam antequam contenebrescat, et antequam offendant pedes vestri
ad raontes caliginosos:'^ expectabitis lucem, et ponet eam in umbram
mortis, et in caliginem. 17. Quod si hocnon audieritis, in abscondito plora-
bit animameaafaciesuperbiae: plorans plorabit, et deducet oculus mens
lacrymam, quia captus est grex Domini.'' 18. Die regi, et dominatrici:"
Humiliamini, sedete: quoniam descendit de capite vestro Corona gloriae
vestrae. 19. Civitates Austri'^ clausae sunt, et non est qui aperiat: trans-
lata est omnis Juda^" transmigratione perfecta. 20. Levate oculos vestros,
et videte qui venitis ab Aquilone:^' ubi est grex, qui datus est tibi,^^ pecus
inclytum tuum? 21. Quid dices cum visitaverit te?-^ tu enim docuisti
eos adversum te,^^ et erudisti in caputtuum: numquid non dolores appre-
liendent te, quasi mulierem parturientem? 22. Quod si dixeris in corde
tuo: Quare venerunt mibi haec? Propter multitudinem iniquitatis tuae
revelata sunt verecundiora tua,^^ pollutae sunt plantae tuae.^ 23. Si
mutare potest Aethiops pellem suam, aut pardus varietates suas: et vos
poteritis benefacere, cum didiceritis malum. 24. Et disseminabo eos quasi
stipulam, quae vento raptatur in deserto. 25. Haec sors tua, parsque
mensurae tuae a me, dicit Dominus, quia oblita es mei, et confisa es in
mendacio; 26. unde et ego nudavi femora tua contra faciem tuam,^ et
apparuit ignominia tua, 27. adulteria tua, et hinnitus tuus scelus forni-
cationis tuae: super colles in agro vidi abominationes tuas, Vae tibi
Jerusalem, non mundaberis post me:^^ usquequo adhuc?
1) Wan fefet biefe SBciiTai^un^ flemeinbin in iai 5abr 599 ö. S^r., bvt Soac^tn über 3uba
regierte, bcffen Wutter 9?ohcfta mit ibm bie 3?egcntfci)aft fübrte IV. Reg. 24, G ; II. Chron. 36, 9.
2) b. b. faufe bir, nacb bem (Ibalbaer. — 3) worunter bter nicbt ein (^iürtel junt ^ufiintmcn-
ba.Iten ber ÄIciber ju oerftebcn \]\, fonbern ein Unterfieib, bag unmittelbar an ber ^aut anlag,
eine 'Qirt Unterrocf, ber von ben Ruften an bie i^eine binabüef. Eae« Äleib fott oon l'innen,
ixU'i:) fojtbar fein, ii?ie e? nur bie Stciiten unb 2?oruebmen trugen ; benn ee war uon ®ctt beflimmt,
ben öorncbmen unb beben .(Ibaraftcr beg i^raelitifcben 33olfc«, at? 3?plfeö (5)otte« ju finnbilben.
(f« fctl enge unb unmittelbar am ^Gcibe anliegen, um bie innige i'crbinbung be« 23olfe« mit
feinem Jpcrrn unb (Mott 0Pr5ufteUcn iV 11 ; Is." 62, 3. — 4) ^lad) ^icrcnt^muis bebeutet ba« ben
roben unb untultiiMrten i£baratter, ben bvi^ l^olf ^^fviel battc, als ee (öott errcdbUe; benn e«
war ein 2?olf oon Änecbten unb Sftaocn, bie ^Jeid)te! »er)lanben, aU Siegel ju fd)lagen. Kai h
vöari nv 6i£?M-aeTai. — 5) b. b. icb !auftc mir einen ß3ürtel. -gtieronafnu^ prooem. in Ose.,
fpwie 25atablu0 unb i*\^ranuei batten ba? (^an^e für eine iMficn ; allein 3;beoboret, Iboma«,
•öugo, Xiontiftu«, Wal^onat unb bie mcitlcn übrigen (Jrcgctcn halten ee; für eine wirfliebe %Ht'
facfte — gleicb jener bei Is. 20. 2; Ezech. 4. 1. — 6) 5U einem ginnbilbe, M^ i<iS ißolf aU-
balb an ben ?'^lu§ Supbrat würbe abgeführt werben. — 7) „in einer j^clfenrieie." Sr bcbetfte
bier baei .«leiD fcrgfdltig mit (^kilein unb firbe; f. 2?. 7. — 8) ffia5 bem .fticibe bie feuchte,
finücre ;5clfenri^e war, Urfai^c ndmlicb ber j'^äulni^ unb ißermoberung, ba? feilte Söraet ber
^ilufcntbalt in ^Babi^lon fein. Dafclbi^ foüte c« wie oermobern unb »crfcmmen. — 9) 7iJ<^;
i ifjiv. — 10) rf/i> -()AA//v ravTTjv vßptv. — 11) elf Xahv öi'ofiaerruv. — 12) 7^^ „Ärug," ä(T«of,
bet oietleicbt feine ^Pcnennung öon ber 9lebntid)!eit mit ber .g»arfe ober 2^ra batte, unb einem
Jucferbute ober Tclta gleirf)fab. — 13) Der :ä.'>ropbet bcabili^'tigte biefe Slntwort, auf ba§ fie buni
tbren eigenen 'D?unb bcfidtigtcn, fte feien gute Äenner beö (iiebraucbcei ber Ärüge. —
I *) D*n^£)^ 'M^ iT>iß f'C 3erfd)la3en," womit äuc^ ber '"JJebenbegriff „jerilreuen" »crbunben ifl.
SiaaKOfjTnü. — l-5i „Siucu um ben 5lnbern." — 16) pliÖ'nrf"^^ „anbie^öerge ber Däm-
merung" (ber i^in|lerni§), — 2?itb ber Drangfale unb beö unabwenbbaren Unglücfe«. —
1^) n^tJ^J //»^fil Weggcfübrt wirb bie .^eerbe bed ^errn;" bn awcrpißi]. — 18) HTDJlSl,
worunter bie 5J?utter bc^ 3oadnn, 9?amenö 9?obcfta \\x serfleben ijl. Knl roig ^waarehovai. —
19) b. b. felbfl bie bi^ber nßä) niemals eroberten fejlen ^-Mä^e unb Stäbte beei ©üben« fint
anferer OTad^t entriffen, — 20) aweriXeaav änotKiav nldav. — 21) fott ()ei§cn veniunt:
Der ^rDpl)et 3cvcmia^. 13, 20—27. \)(nm. 21—28. 307
„fcbct bin auf jcno, Mc v>om 'iiinbcn tommcn," b. b. auf eure ?vcinbe. ävnXnßn b<p-&nlijf.{n nov
'lepovaaAiifi Kai ifJf Tohr; fpxouivovg a-o Boppä. — 22) SC. 0 Jerusilloui. — 2fJ) „tVCnil tcr .^(U
tili) bcimfudu;" öra!' ;T.(7^.^T7<^vru/(Te. — 2 'I ) c\snS d'dSs* 1*'?j^, ü^N* rnp^riN'!
„unb tu bau ile fo untcrricbtct (i^cn^obnt) lanocr liid\ tap fie ale "inTtrautc \\\m .l"*auvnf irurcen ;"
t. b. ru baft l?ii.t io tt*cit mit ibncu ciuvicKijTcn, taf} fic eri^ feine iHMtrauun, al'jtanu reine .iperrtit
tf UrCCn. KU' ffi h'iii^niac a'froix *~' <Tt /lodi'/uara tlr apxuv' \. 7, 0; l\ . lit'ir. 24, 1 : Is. Ij'.'. 2,
2-5) 'l*'^Vu' .-bcine Scbkppen." ro ö-mi^^ä aov. — 26) TDpj/* IDt^IlJ) -c«' iveicen feine
/verfen entbli3f;t ivcrfen;" Trapafisiyuartadfivat räf TTTipva^ aov. — 27) /J^ "]*7lui* *riDC*n
TlOÖ '/i*^ ^'■'^^ ^'■'^•''^ 5d!leppcn auf über bcin 'Jlui^eiutt." ä-oK'i/l'jiu rh ö-uru aov ittI r^
izpuau-ov CToi. — 28) „ivie Kin^e wiri? e5 anftebcn, taf; fu fic^ reinicjcft unf mir wiefer folfle|V;"
Caput XIV.
1. Quod factum est verbum' Domiiii adJeremiam de sermonibus sicci-
tatis." 2. Luxit Judaea, et j)ortae ejus corrueruiit, et obscuratae sunt in
terra, et clamor Jerusalem aseendit. 3. Majores miserunt minores suos
ad aquam: venerunt ad hauriendum,^ iion invenerunt aqiiam, reporta-
verunt vasa sua vacua: confiisi sunt et afflicli,* et operuerunt capita sua.
4. Propter terrae vastitatem/ quia non venit pluvia in terrani, confusi
sunt agricolae, operuerunt capita sua. 5. Nam et cerva in agro peperit,
et reli(]uit:^ quia non erat herba. 6. Et onagri steterunt in rupibus,
traxerunt Ventura quasi dracones," defecerunt oculi eorum, quia non erat
herba. 7. Si iniquitates nostrae responderint nobis:'^ Domine fac propter
nomen tuum,^ quoniam multae sunt aversiones nostrae, tibi peccavimus.
8. Expeclatio Israel, salvator ejus in tempore tribulationis: quare quasi
colonus futurus es"* in terra, et quasi viator declinans ad manendum?
9. Quare futurus es velut vir vagus," ut fortis'" qui non potest salvare?
tu autem in nobis es'^ Domine, et nomen tuum invocatura est super nos,
ne derclinquas nos. 10. Haec dicit Dominus populo huic, qui dilexit
movere pedes suos," et non quievit, et Domino non placuit: Nunc reeor-
dabitur iniquitatera eorum, et visitabit peccata eorum. ''^ 11. Et dixit
Dominus ad me: Xoli orare^" pro populo isto in bonum. 12. Cum jejuna-
verint, non exaudiam preces eorum: et si obtulerint holocautoinata, et
victimas, '" non suscipiam ea: quoniam gladio, et peste consumam eos.
13. Et dixi, A a a,^^ Domine Dens: Prophetae dicunt eis: Non videbitis
gladiura, et faraes non erit in vobis, sed ])acem veram'' dalj^t vobis in
loco isto, 14. Et dixit Dominus nd me: Falso prophetae vaticinantur in
nomine meo: non misi eos, et non praecepi eis, neque locutus sum ad
eos: visionem mendaeera, et divinationem, et fraudulentiam, et seduc-
tionem^ cordis sui prophetant vobis. 15. Idcirco haec dicit Dominus de
prophetis, qui prophetant in nomine meo, quos ego non misi, dicentes:
(Jladius, et fames non erit in terra hac: In gladio-' et fame consumentur
prophetae illi. 16. Et populi, quibus prophetant, erunt projecti in viis
Jerusalem prae fame et gladio, et non erit qui sepeliat eos; ipsi et uxores
eorum, filii et liliae eorum, et etfundam super eos malum suum." 17. Et
dices ad eos verbum istud: Dedueant oculi mei"^ lacrymam per noctem
et diem, et non taceant: quoniam contritione magna contrita est virgo
2 e ebner: ^. ecbrift. ^^l. 1. lll. 20
808 Der ^>vüpt)et Oeremiag. 14, 1—21. 3tnm. 1—25.
filia populi mei, pla.i^a pessima vehementer. 18. Si egressiis fuero ad
agros, ecce occisi gladio: et si introiero in civitatem, ecce attenuati tarne.
Propheta qnoque et sacerdos abierunt in terram, quam ignorabant.
19. Numqiiid projieiens abjecisti Judam? aiit Sion abominata est anima
tua? quare ergo piTciissisti nos, ita ut niiUa sit sanitas? expectavimus
j)9cem, et non est ibonum: et tempus curationis, et ecce turbatio. 20. Cog-
iiovimiis Domiiie impietates nostras, iniquitates patriim iiostrorum, quia
peccavimus tibi. 21. Ne des nos in opprobrium'^ proprer nomen tuum,
neque facias nobis contum.eliam-^ solii gloriae tuae: recordare, ne irritum
facias ibedus tuiuii nobiseum. 22. Numquid sunt in sculptilibus Gen-
tium qui pluant? aut eaeli possunt dare imbres? nonne tu es Dominus
Deus noster, quem expectavimus? tu enim fecisti omnia haec.
1) Sji ifl unsH'iPtf!, 511 welcher 3cit ^'C ^Tairrc cini^ctrctcn ift, in fcr bicfc» 5üort bc^ .^cvrn
an ^eremiae crivinoicn \\t. Xcrcfcr t^ält für njabvi'itcinltdi, tvif; fic fiel) anfange bcr J){ciT;icvnnc(
3oafini? ercuuict habt IV. Reg. 23, 35.-2) „in ^Betreff bcv Xürrc." — 3) D^DJ"*?^*
„ju ben Sillcvncn-," i~l -ä <ppeaTa. — 4) HD^^DiT) »«"t> fic würben bcfd^ämt;" f. i. ©r. —
5) Kui TU tpya rf;r -t/c i^f'Aiivev. — 6) i. e. pulluiu. — 7) D^iinD- STüruntcr finb cntwcbcr
He JJBaffcruncicbcucr ju uerftclien^ bcncn ctn (^cuHi!tiiic3 Sduianbcn eigen ifl, namentlid> bie
Jrtrofpbilc, Ober nach ^lnbcrn bie '^*lanflen, bie mit aufi'ierirtitetcm Äo^?fe wnb pffcnem .*Racl>eu
X'uft einrieben; f. i. ^iir. Jub 39, 5. — 8) 1^;^ 1^^ „U'iti^en wibcr nnö;" ävriaTT/aav ?//üv. —
9) b. f). tbue 33armbcr^ii-(feit iim bcinctnnllcn, um beiner i^er^err(ic^nng nnüen, it^cil wir feinen
Sinfprucb barauf babcn. — 10) „warum wiüft bu wie ein grcmbling, 'nji3, fein im \'anbe,
snb wie ein 5Panberer, ber nur 5um Uebcrnacbtcn einfebrtV" hnri kyevijdriq üael iräpotKoc f-)
rf/r yjjc, KOi wr avr6\{ii.iv inn'/ivuv t'ir KaruAviia \ — 1 J) nri^/iurror v~vi,)V. — 12) (ivijp. —
|JJ) b. b. bu wolnift ja in unferer Witte.— V^] b. b. rafilce ben (sHUtern nad^u^'iiiu'cn, immer
bei ben vUuMänbifri^en 93uid)tcn Jpülfc ju fud)en, u. f. f. Tic j^iifc ber Sünber, bemcrft •^'iercns^-
muf, ilnb unftat; ben <LV)ercd)ten giltbeilia, wa^öott pi Wpi)fc»aefpnnten: Tu vero sta mecuni
Deut, ö, 31 ; Is. f)!, 20. - 15) f- t. (ör. - 1(>) 7, 10; 11, 14. — 17) nPl^DT --»nt'
T : •
<5petfC0pfcr ;" ku) dvoiac. — 18) nH}^ ,><^^' web!" ö 'JV, Kipu, 'löov . . — 19) a/Ji-demv nai
T -;
e'ipr/VT/v. — 29) 'if' (i'iiuviritarn Kai TTpou/ptGuic . . — 21 ) h> T^avärij x'oaepC). — 22) ,,bie victrafC
ibrcr 3:<opbeit." — 2'$) 5CH>rte axxi bem '?Jiunbc bc6 ^''"'^Pf'Ctcn, fccr bier ba^ tbut, wai ba>5 2?olf
ni*t tbun will, — (Sri)merj unb ücib bce Jperjens erwcdcn. KaTayäyarf £tt' i,<p\)a?.fiov(; v/jijv
düKpva . . Küi fif/ (iia'/.iTTtruanv. — 24) KÖTzacov „rufc büd^." — 23) S3,3iT*7K „cntwürbiflt
ni^t ben Jtjron beiner ^errlidjfeit;" //?} cnrollcyc -^pövov cdf//f cov.
• Cnpvit XV.
1. YA dixit Dominus ad me: Si steterit Moyses, et Samuel coram me,'
non est anima moa ad poi)ulum istum :' ejice^ illos a facie mea, et egredi-
antur. 2. Quod si dixerint ad te: Quo egrediemur? dices ad eos: Haec
dicit Dominus: Qui ad mortem,* ad mortem: et qui ad gladium, ad
gladium: et (jui ad famen, ad famen: et qui ad captivitatem, ad captivi-
tem. 3. Et visitabo super eos quatuor species,"' dicit Dominus: Gladium
ad occisionem, et canesad lacerandum, et volatilia caeli et bestias terrae
ad dcvorandum et dissipandum; 4. et dabo eos in fervorem^ universis
regnis terrae: propter Manassen^ fiiium Ezechiae regis Juda, super Omni-
bus quae fecit in Jerusalem. 5. Quis enim miserebitur* tui Jerusalem?
l:er yrop^ct Oercmirtö. 15, 1— G. 3lnm. 1—10. 309
aut quis contristabitur pro te? aut quis ibit ad roganduni pro paee tiia?*
6. Tu reliqiiisti mc, dicit Dominus, rctrorsuni abiisti: et exteiulani manuin
meam sui)er te, et interlitiani te:"Maboravi rogaus." 7. Kt dispergain
eos ventilabro'- in portistorrae:'^ interfeci et dispordidi populum meum,'*
et tamen a viis suis non sunt reversi. (S. Multiplieatae sunt mihi viduae
ejus super arcnam maris: inchixi eis super matrem adolescentis'^ vasta-
torem meridie: misi super civitates rc{)ente terrorem. 9. Inlirmata est
quae peperit septem,'" defecit anima ejus: oceidit ei sol,'" cum adhuc esset
dies: confusa est, et crubuit: etresiduos ejus in gladium dabo in conspectu
inimicorum eorum, ait Dominus. 10. Xuc mihi mater mea: quare genu-
i.sti me virum rixae, virum discordiae in universa terra? non foeneravi,"
iieo foeneravit mihi quisquam: omnes maledicunt mihi."* 11. Dieit
Dominus: Si non relicpiiae tuae"" in bonum, si non occurri tibi in tempore
aftiictionis, et in tempore tribulationis adversus inimieum. 12. Numquid
Ibederabitur-^ ferrum ferro ab Aquilone, et aes? 13. Divitias tuas et
thesauros tuos in direptionem dabo gratis in omnibus peccatis tuis,^* et
in omnibus terminis tuis. 14. Et ad(hicam inimicos tuos de terra, quam
nescis: quia ignis succensus est in furore meo, super vos ardebit. 15. Tu
scis Domine, reeordare mei, et visita me, et tuere me ab his, qui [)erse-
quuntur me, noli in patientia tua suscipere me:^ scito quoniam sustinui
propter te opprobrium. 16. Inventi sunt sermones tui,-^ et eomedi eos,*
et factum est mihi verbum tuum in gaudium et in laetitiam cordis mei:
quoniam invocatum est^" noraen tuum super n>e Domine Dens exer-
cituum. 17. Non sedi in conciho hidentium, et gloriatus sum^ a facie
manus tuae: solus sedebam, quoniam comminatione replesti me.^'
18. Quare faetus est dolor meus perj)etuus,-^ et plaga mea desperabilis*
renuit curari? facta e.st mihi quasi mendacium aquarum intidelium.-*'
19. Propter hoc haec dicit Dominus: Si converteris,^- convertam te,^ et
ante faciem meam stabis: et si separaveris pretiosura a vili,^* quasi os
meum eris: convertentur ipsi ad te,^ et tu non eonverteris ad eos. 20. Et
dabo te pojailo huic in murum aereum, fortem : et bellabunt adversum
te, et non praevalebunt: quia ego tecum sum ut salvem te, et eruam te,
dicit Dominus. 21. Et liberabo te de manu pessimorum, et redimam te
de manu fortium.
1) '^Jfan crilcbt ani- tiefen 5Borten, baf; bte .t>eili;icn im icufciti.Kti ?cbenrur bie rtvcitentj
.^ircbe auf (ircen ut treten revmöi^en, baf; isjott auf ibr fsH'bct Iviücffidn nimmt, faf; bic Gincn
tcrfclbcn mein- \>crnuHicn alv Cte Wintern. Tic Urfariu', nnirum ■?."'( L>^^fc^ unt» ccamuel 'oor 'Olnbcrn
genannt irerten, ma.a nuiM ric fein, iveil fie auet iräbrcnc ibre? Vcbcni< öfter !>ermittelnb
jirifcben 'i^Ptt m\t ba? i'clf i^etretcn fin^ \n\t> and) fiM'.ft furrt^ .tcili.ifcit benn'rraaten. — 2i ,,\t>
iieiiic i* midi rcd^ nidit (\i riefem i'oifc." — 3) iin-oarec/ov. Tai" "in-rftofuMi t?cn Wcttef
'.?ln|ielid>t bereutet bicr nad^ t>em vibalfaer, Jboma?, ^luanus unb iHitabhie bie iH'rbannunj?
unb i'cnai^unii auf »ycttc? Cfrbtbetl; nad^ .^icroniMnue, iKbabanus u. 'Jl. beu i'erlurtbcr i^iUt*
Iid^en (i3nabc"unb bc? ^intlid^en Sd^u^ee«. — '4) b. b. jum icbc burds bic "Peft; f. 4;;, 11;
Ezech. 14. 19-21. — o) i. e. pcenaruni „2traüiattuniicn;" d,^n- — 6) n^T"^'*? '/i"r Wip»
T ~:~ :
banblunii," ober n.Me 5lnrerc »rcücn „uim 3d>recten;" na* bem Sbaibäer „^ir Unrubc unb
Unftctii^fcit;" fJf ävayKnr. — 7 )_b. b. ireaen ber 3üubcnareucl, bic burd> l^'Janaffeö ciUi^cfübrt
nMHfen. Tic ^erfon bc^ ü?i\ina|Tcö fann "uicbt Urfadje ber Strafe fein, n?cil er bebarrlidje iMipr
c^tt^an bat lY. Reg. 21. 11 : II. Chron. 33, 12. — 8) ^?^!!» „wirb f^cncn;" (pEicrerac. —
9i „ficfc um bcin SBcbJfein ',u erhinbigen." 2o nimmt it- ber gbatbcier unb 5?atabhiö, fcti^f
5lIIe, bic bcn Xerr nad* bem Jpcbr. ncbmen. ric ävand/jfti tif äpi-n/v aoi; — 10) (hao^epf.) er.
20*
$10 Dcrg?rüpl)et 3crcmta^. 15,6—19. 2lnm. 11— 33.
11) DH-in *n*J<7J '''* ^'" ^(^^ Srbarmeno mübe;" ovkItl ävijau ahrohc. — 12) b. ^. ivte
mit einer ii'urrutaufcl. fr 'haa-npä. — lt5) ^0,6) bem ebclI^dcl• uub 2>atab(u^ bcpcuten tner
bic i^forrcii nicbt« ^OlnDerc?, al? bie Stabte; aüciit nadi Ibomai«, 9^^al^p^at, i'iHamiiü i'inb bie
Vanbc?iircn^eu 51t 'ocrtleben. l^Jvin mitf; na* ilmen übcrfe&eu: „biei an bic '>h-env-n be? 'i'anbeü,
opcr bii^ an Die 'iJreujen tcr (Srbe." 'Sanchej sJcrRebt unter ben "j^fortcn ben 'i}üif= iinb Untevi^aniv
bunt inelcbc Pic '^onne ein- unb auöiicbt. riic LXX jicbcn bie 9Bortc jum ^}?aAfofcij)nDcn :
tv Tri'/Mir /laoii ciov r/TtniJwdrjGav. — 14) aTT(j'Aeaav tov Aaov finv rfiä rar KciKiar avTÜr. — l»5) t. 5.
Über bic .Oaujjti^aft fcr junjic" Wannfcbaft, worunter 3cvufafcin ju siertlebcn ift. '^InDcrc i^er-
fteben ^5amaria darunter mit ^i3e5icbuniT auf IV. Reg. 17. (>. — Ui] b. b. bic ^Biutter Pteler
Sübnc; I. lieg. 2. 5. — 17) „bic SiMinc ibrcs fyiü:fc^_^cbt unter," nad) -^ieroni^mu?, bent
GbalPvkr, InnaMu?; ober „in ibrer Iraner ficbt ilc bie srcnne unterj^hcn," nacb Jbcoborct,
Jbpinaei, -^Utio. — 18) „irf) babe nicbt (anicbernP) auggclicben unb uict)t iv't'prgt/' b. b. i(t>
bin 9?iemanbcm jur l'aft gefaüen. oire (j<prÄ?/(ja oire üfpfhiafv ohSt-lc. — 19) '/ io-,i''''f /'"*' ^s^'^f^f-v
iv roiQ Karapoiui'o/c //f. — 20) „tx\ig bir uocl) übrii^t (bcr ^Xc)! bcittcr S'ai^c), wirb bir junt
'^)utcu fein." li? erfüllt ilcb biefes JBort an bent ^Prcpbeten, inbem C>er (irobcrer ^tabucbobcnofor
ibu febr buIPCOll bcbanbcltC. _ jhnuTo dta-rrora KaT£vdvvüVT(jv avrüv. e'i /.a/ TTupeartjv aoi iv Kaipü)
TM- KUKüv alrCiv. — 21) ^'"Tn „»x^irb »obl C£ifen brecbcn bae (iifcn ?cm ^^forten unb ba4
(£r^V" b. b. roirb wobl bic jitbifclic "iOiacbt ber cfialPaifcben überleiten fein? 5ie »virb ibr erliciKn,
unb bann loirD ti an den la;] fcmmen, baj? bu mein ^Pr^)l^bet bift unb ba(i id) bicb in meinen
'2*u8 iicnpmmcn. Tic llebcrfetjunc; ber i^uliiata, mit anidier aud) bic ün-ifd>e un? arabif*e
übercinfttMtmt, »icbt faft q.\\\ oenfelben Sinn binau?. Ter Sbalfäer: „©irp wobl "^^barao, ber
bart ift, irie 'iifen, fid) mit ^Sefecia?, ber üarf reie (£ifen ift, Serbinnen, um lU^^n ^}tabud>o»
bonofor \\i fduipfen, ber iric ba? allerbdrte|le Sifen, wie Stabl ift, unb öom ^forbeii berfemmtV"
LXX (cfeit t/*~l^ unb ÜberfetjiCn: e/ yvuad-T/aerai aiy?]poq] Kai nepißoXatov xaZ-novi' t'/ i(jX''C f^c^'- —
TT
22) „um air beiner .i:ünbcn nnflcn." 6/ä nanag äuapriac aov. ric JRcbe ifl an 3utia geriditet.
2?5) „nimm mid) auf, aber nidit in i'antimutb i:;ci^cn bie j^einfc." "^lad) 'Jlnbcrn: „raffe miri)
nidu bini!:»e5j na* beincr üangmutb." 3}a6 SDort ^^HpH l'^ißt ^^ibe '-Beseutungen ju. LXX
ijii Eir fiaitpoi^vulav. — 2'i) Tcrcfcr bcutct bicfc 2Bcrte auf ba? 2Biebcrfinbcn ber Urfduift bc^
■iPentateud)?; allein bic c^caiöbnliAc 5(ui5leiiung beutet fie auf bie 'lliittbciluuii Per üBciffaiiungcn,
bie bcm ''J'ropbctcu ,ut Ibcil würben. Xer^^Pröpbet bedient fiit bicr be;^ •JlueiDrud^ „finben," um
anjujciiien, faf; Die iiötilid)en 'iWittbeiiuni^cn unerwartet fpmmen. .(picrLMivimuei »erfuüpff bicfc
3{ebc mit t>cm oorbergebenccn BaM, wo von Veiben bic ^tefc ift, unr nimmt t-ic sennones als
corrc(atit) ju bcm sustiimi ()i)])robriuiv). renn in Veiten offenbart fidi ter .(perr am Viebften.
yröjdi, i'jr k/.nßnv nep't aov uvctäiaubv i'—b rüv (itisTahvTUV rovr '/öyoin; CJav. — 2^) csvvrtMnoi'
uhrovr. — •2i\) folt bcipcu vüc.'itum est. „3d> bin i^enannt nadi tieinem 'Diamcn," b. b. id* bin
":Vropbct ßjottcö. Sr fonntc \}K\i um \o mebr facicn, aU ber "DLune ot-'^i-voa, Ja, aud^ in \>tm
^iiamen Ocremia entbaiten ift. — 27) t^^*i^1 „unb wax luiliis." Xae; barauffolcicnbc a facie
luanus tu;o itl nad) bcm .»öebr. mit bcm folsienbon solus sedcbam ^u i-icrbincen: „'!}?id)t faö
id) im Ärcife ber gröblid)en un? war luftij], äujUlldH^ beiner J3anP faf; icb einfam . ." a/./.ä
f.l'/aßohßjjv ciKo Tzpoaü-ov x^H""^ '^"'-'- Kdraijcwnc t:Ka-&!jfirji> . . — 28) *^n5*??!3 D^*?"^^ „bCUU
mit Straf.qcrid)t erfüdteft \>\\ mic^," b. b. bu fdttii?te(lnud) mitbem ^owm pcinee. 2trafi]erid>te?,
29) Irari cü /.vrzovvrec fie miTtaxi'aoval fiov; — 30) artptä. ■ — ^31) TtDD *7 ("T'nn I^H
IJtDNJ k^b D^'P DD{< »^u i^irft mir tt?ic eine Iru^queüe, SJaifer, bic nidu juxu-rläfiuTi fint,"
D. b. id; boffc auf biA, wie ber JBanberer auf ben ^örunncn, ben er fiebt, fanb micb aber i^etäufri)t,
wie tcr ÜBanberer, ber fein JBaffer im "i^runncn ftnPet. yivdfih'!] eytv/'/d)/ pm ('.jc ix^wp i/viif5fr, oi-K
fX"i' -lariv. 3eremiae retet bicr, Wx\v ibm Pic duf;er|]e t^ctrübnif; eintiab, oon ber feine 5celc
iKfdttijit war. Sr reber bicr, wie einft ^ob, nidit mebr fdbia, fid) ^u faffen. C£r rctct wie Per
iVfalmift al»? i!orbil,p (Ibrii'ti: Ut quid liercruiuisti me. Deus? (£r rcbct, wie (£briftu? am
.Hreme, ba bie Wiiietbaten 'Oüler auf ibm lajien. (rr ^ac|te unb oerlor alle "iJiuöuAt auf .*^ülfe.
on foUtce uncvmcijlidic? Veit» Idfit «iknt jene 'iluecrwdbltcn juweitou finfen, fie er ju befouDcrcn
,^werfcn al6 üin-rtu'Uiic iiebraucben will. 3ercmias mufue bicr büfien für ba«; \y\\\\t i^olf. Um
ben Vaut tcr iUilcjata mit fem .\bcbr. in lüinflauii ^u briniic", muf; man fich ju facta c^'st mihi
ola Subjcft lllaIlu^^ tua beuten, nidu ba;? mn-bcrj'^ebenbe plaga nica. 'Sandn-j bentt fid; bicr alö
Subjeft al)stiiu're a jucis et concilio hulfiitimu. — 32) P. b. wenn im ^ururftebr|l i>on beincr
U^fj^ijUbeit unb iilcinmüthiiitoit. ~ 33) b. b. _fo werbe aud) id) ^Jllle^ an bir tbun, bafi bu
bcfeftiiU blcibeft. nnl ärroKUTaa-i/cco m. Unnt Mcfcr "JtuJlCi^uni^, wehte ben SbatPdcr, foane
Crijicne?, i\itabUi(? u. "?(. für fid) bat, weid)en .)öicron'.>muei," Ibomac, Ibcoborct, r)ibabanu«>.
Jf-uijo, V;)ranuc ab uub Icacn aue; "iSnm pu biefce i>ctf bcfcbveil \>\i\\ 5unbcn, fo will ic^ bii^
Zn fvcpbci jcrcmiaij. 15, 19. 5lnm. 3:J— 35. 311
Caput XYI.
1. Et factum est vcrbnni' Doinini ad me, diceiis: 2. Xon accipies
iixoreni, et iion eruiit tibi tilii, et filiae in loco isto. 3. Quia haoc dieit
Dominus super tilios et fdias, qui geuerantur in loco isto, et sujier matres
eorum, quae genuerunt eos: et super pati-eseorum, de quorum stirpe sunt
nati in terra liac: 4. Mortibus aegrotationum morientur:^ non jdangen-
lur, et non sepelientur, in sterquilinium^ super faciem terrae erunt: et
gladio, et fame consumentur: et erit cadaver eorum in escam volatililnis
caeli, et bestiis terrae. 5. Haec enim dicit Dominus: Xe ingrediarip
domum convivii/ neque vadas ad plangendum, neque consoleris eos: quia
abstuli paeem meam a jiopulo isto, dicit Dominus, misericordiam et
niiserationes. 6. Etmorienturgrandes, etparvi^in terra ista: non se})elien-
tur neque plangentur, et non se incident,*^ neque calvitium fiet pro eis.
7. Et non frangent inter eos lugenti panem ad consolandum super mor-
tuo: et non dabunt eis potum calicis ad consolandum super patre suo et
niatre. 8. Et domum convivii^ non ingrediaris, ut sedeas cum eis, et
comedas et bibas: 9. quia haec dicit Dominus exercituum Dens Israel:
Ecce ego auferam de loco isto in oculis vestris, et in diebus vestris vocem
gaudii, et vocem laetitiae, vocem sponsi, et vocem sponsae. 10. Et cum
annuntiaveris populo huic omnia verba haec, et dixerint tibi: Quare
locutus est Dominus super nos omne malum grande istud? quae iniquita.':
iiostra? et quod peccatum nostrum, quod peccavimus ]>omino Deo nostro?
11. Dices ad eos: Quia dereliquerunt me patres vestri, ait Dominus: et
abierunt post deos alienos, et servierunt eis, et adoraverunt eos: et me
dereliquerunt, et legem meam non custodierunt. 12. Sed et vos pejus
operati estis. quam patres vestri: ecce enim arabulat unusquisque post
pravitatem cordis sui mali, ut me non audiat. 13. Et ejiciam vos de
terra hac in terram, quam ignoratis vos, et patres vestri: et servietis ibi
diis alienis die ac nocte, qui non dabunt vobis requiem.* 14. Propterea"
ecce dies veniunt dicit Dominus, et non dicetur ultra: Vivit Dominus,
qui eduxit filios Israel de Terra Aegypti, 15. sed. Vivit Doniinus, qui
eduxit filios Israel de Terra Aquilonis, et de universis terris, ad quas ejeci
eos: et reducam eos in terram suam, quam dedi patribus eorum. 10. Ecce
< go mittam piscatores'" multos dicit Dominus, et piscabuntur eos: et })ost
liaec mittam eis multos venatores, et venabuntur eos de omni monte, et
de omni colle, et de cavernis petrarum. 17. Quia oculi mei super omnes
vias eorum: non sunt absconditae a facie mea, et non fuit occultata ini-
(juitas eorum ab oculis meis. 18. Et reddam primum duplices iniquitates,
et peccata eorum: quia contaminaverunt terram meam in morticinis ido-
lorum suorum," et abominatiojiibus suis impleverunt heredilatem meam.
S12 Der ^vopVt Sfremia^. 16,1—21. 9Inm. 1— 13.
10. Domine fortitudo raea,'" et robur meum, et refugium meum in die
tribulationis: ad te Gentes venient ab extremis terrae, et dicent: Vere
mendacium possederunt patres nostri, vanitatem, qiiae eis non profuit.
20. NimKiuid faciet sibi homo deos, et ipsi non sunt dii? 21. Idcirco
efcc Qi^o ostendam eis per vicem banc, '^ ostendam eis manum meara, et
virtutem meam: et scient quia nomen milii Dominus.
I) Xicfe luHtli^o Wittbeilims^ fc|jen Stuii^c in bic^Jlnfan^v^^cit be^ jcrcmianit'licn ^IJropbetftt«
Ämtcji, "Jlnt-erf in tie ^dt t)(i Äönii^ä ^Piifim 1", '2. fiebere? Idfu ilri» nicbt bci^immen. —
äi tv liuvdru) voaepü. — S] tk -apihh'iyua. — \) nntSTl'S „■'paUiJ iti ZSi\mmt\-C\(\&)Xiki."
'l'Jacb .!öicroni:)mu^ \\t baruntcr „.&auä fcer ^eiitcnmabC^cit" ^u •>er[teiH'n. (J? siebt im f>kunt>e
auf (£inoi( binauö. tk ^^lannv aiiTün: — 5) f. i. '>k. — ß) rJci'er bei^nifd1e (\)ebraud», Ka»
'»Scilitt ju l^cruMIn^'en, rear \\v^x im fv)efci>e flrcncic scrbotcn Lov. 10, liS; Deut. 14. 1, fdjeint
abfr t)pcb gani^ uut gebe ijcblicben ju fein. — 7) nrip*tp"n*3 „•f'aus re? (yctageei," befonfcr«
,Mi IrinfiKl^iiK^;" tk o'iKiav -6r„v. — 8) rtTJÜ DD*? [D^'N*^ -<'* 5^>er^c eucb fein Wit-
Icir iifirdbren;" o't ov düaovaiv vfiiv i'/to^. — 9) ?23^ ^f^^^f^t '^i'''' -^''^fi"'" ^'''i" f^ ift 1^6^^ ^ie
iWfte ron ber ^^uruJfubruUjV --10; S* werten ^^ifcbcr unf Oviitn- o;cnannt, ippburcb ^ie l'ift
Uiir '^H-njaU i^cfinnbilpet mxi, iromit O^r^iff -H^n Seite ber Shalbaer anciej^riffcn ivurfc. Sinem
>^if*5ih-(e iiliili i'n- Uutcrncbmen 5ur 3fit be? Äi?niiiö ^c^onia^ i^uvuImu), bcr fidi ibncn eri<ab
unp mit einem »^rcjicn Ibeile be? iU>lfeei nacb "i^ab'olon abjU'fübrt ivarb; einer Ij.iiit aber unter
Serecias, am laufeupe ibr Vcbeu einbüßten unb ^^rufalein in ben 5taub fanf; f. rii, 29.
Jboma? oerftebt unter bcn Cuii^ern fie JRiMuer, bic unter Iitu3 C$ci"'J'^l»?in belaiierten unp
jerilüirten. .^ieron'.MUu? iuPciTcn bericbtet, bie Crtbeborcn feiner Jeit Peutc'.en ba? ©ctaiitc auf
Pie Juvücffübruuii ber iicfaniiencu 3»bfn J«? 3?abt^lon bunt ^»robabel, (v?t>ra? u. ?(., ünb im
tr*üiffben Sinne auf dlMiilü? unb tie 9Ippftel, n^etebe bie "i^crirrten \u\^ Jcrftreuteu jufammen.
futtten in ba^ .»öaue (skutec«. Tiefe 'Olu?le;-(un;i i^rünPet fic'o auf Criiicue? hoiii. 2. in Juan.,
auf Icrtuüian 1. 4. c. Marc o. 9. '.Jlucb ^^tmbrofiu? s. t'.. in ]^■^. lls bulPii-ite ibr. Ter
.-^ufammenhaui] fcbelnt \xi\\x uirfu für bicfc ^tu^lei^un;! ^u fein, aber bae'^icfas^te ilimmt febr iiut
)U i<. l<.)-2], — 11) b. b. mit bcn liefern ber Itnere, bic ile Pen '^Hntfrn, ober au.b mit Pen
Veicben ber .«inrcr, bie fie pcm 'WolC'.t ^^eopfert babcn. — lil) Ter 'ipropbet lieht bier am
SctluiTe ber Strafi^cricbte Pie Worjcnrötbc Pcj -vteilcji, ja Pen lavi be<< .^eileci fcibcr, bic
'i^ffebruu;! ber iU^Ücr ^u '^Unt unb "feinem f^efalbtcn, unp fpriitt Paoon, irie n>enn er fie in
ti'irfUcbfeit yor ficü bätte. — ÜJi P. b. in bcr letucn .-^cit pe# iüPifcbcn Staate^, bic ^cn Der
.{eriliMunji Oerufalem? bur* cie d&alPäcr h'M ju ß^^jrifiuö rcidu.
Caput XVII.
1. Peccatuni Jnda scriptum est stylo ferreo in uno;ue adamantino,^
exaratum super latitudinem^ eordiseorum, et in cornibusararum eorum.'
2. ('um recordati fuerint* filii corumararum suarum. et hicorum suorum,
lii:n(»runiquefrondentium in montibus excelsis, 3. sacrißeantes in aiz;ro:*
l'urlitudinem tuam," et oinnes thesauros tuos in direptionem dabo, excelsa
tna pnjpt'r [)cccata in univcrsis Ünibus tuis. 4. Et relinqueris sola" ab
bereditate tua, (juam dcdi tibi: et servire te faciam inimicis tuis in terra,
quam igrioras: quoniam ignom suecendisti'^ in furore mco, usque in
aetornum ardebit. ö. Haec dicit Dominus: Maledictus homo, qui con-
lidit in homine, et ponit carnem' brachium suum, et a Domino recedit
cor ejus. (). Erit enim quasi myriciie'" in deserto, et non videbit cum
vent^rit bonutu: .«ed habittibit in siccitate in deserto. in terra salsuginis,
et iiibiibitabili. 7. Ik-nedictus vir. qui contidit in Domino, et erit Do-
minus fiducia ejus. 8. Et erit quasi lignum quod trans|)lantatur super
aquas, quod ad liumorem mittit nidices^suas: et non timebit cum venerit
■Der gjrop^ct Ocrcmia^. 17, 1—3. 3lnm. 1—6. 313
aesliis. Et erit foliuin ejus viiidc, et in tempore siccitatis noii erit solici-
tum, nee aliiiuiuKlo desiiict faccro rriictuin. 9. Praviim est cor {»miiium,
et inscrutabile:" (juis cogiioseet illud? 10. Ego Dominus scrutaiis cor,"
et probans renes: qui do unicuiquo juxta viam suam, et juxta iVuctum
adinvontionum suarum. 11. Perdix fovit'-^ quae non peperit: fecit divi-
tias, et non in judicio: in dimidio dierum suonim dereliiupiet eas,'* et in
novissinio suo erit insipiens. 12. vSolium gloriao'"altitudinis a ]>rineipio,
loeus .'^anetitleationis nostrae: 13. Exj)eetati(» Israel l>omine: oinnes, qui
te derelinquunt, confundentur: recedentes a te, in terra scribentur:"*
(pioniam dereliquerunt venam aquarum viventium D(»minum: 14. Sana
me Domine, et sanabor: salvum me fao, et salvus ero: cpioniain laus mea
tu es. 15. Ecce ipsi dicunt ad me: Ubi est verbum Domini? veniat.
1('>. Et ego non sum turbatus, tepastorem sequens:'^ et diem iiominis non
desideravi,'** tu scis. Quod egressum est de labiis meis, rectum'^ in con-
s[>eetu tuo fuit. 17. Non sis tu mibi formidini, spes mea tu in die afflie-
tionis. 18. Confundantur qui me ]iersequuntur, et non cönfundar ego:
jiaveant illi, et non paveam ego: induc super eos diem afllietionis. et
dupliei contritione contere eos. 10. Haec dicit Dominus-' ad me: Vade,
et sta in porta filiorum populi, ])er quam ingrediuntur reges Juda, et
egrediuntur, et in cunctis portis Jerusalem: 20. et dices ad eos: xVudite
verbum Domini reges Juda, et omnis Juda, eunctiipie baljitotores Jeru-
salem, qui ingredimini per i)ortas istas. 21. Haec dicit Dominus: Custo-
<]ite animas vestras, et noiite {)ortare pondera in die sabbati: nee inferatis
]>er j)ortas Jerusalem. 22. Et noiite ejicere onera de domibus vestris in
die sabbati, et omne opus non facietis: sanctificate <liem sabbati, sicut
]»raeee})i patribus v^estris. 2o. Et non audierunt, nee inclinaverunt aurem
sinim: sed induraverunt eervicem suam ne audirent me. et ne aceiperent
disciplinam. 24. Et erit: Si audieritis me, dieit Dominus, ut non inferatis
onera ])er portas civitatis bujus in die sabbati: et si sanctificaveritis diem.
sabbati, ne laciatis et eo omneo[)Us: 25. Ingredientur per portas civitatis
bujus reges et principes, sedentes sujier solium David, et ascendentes in
curribufi et ecpiis. i[)si et principes eorum. viri Juda, et liabitalores Jeru-
salem: et liabitabitur civitas baec sempiternum. 20. ICt venient de civi-
tatil)us Judu, et de circuitu Jerusalem, et de terra Benjamin, et de campe-
st ribus, et de montuosis, et ab .\ustro, portantes holocaustum, et victimam
et sacrificium, et thus, et inferent oblationem in domum Domini. 27. 8i
nutem non audieritis me ut sanctifiectis diem sabbati, et ne portetis onus,
ci ne inferatis j)er [)ortas .lerusalem in die sabbati: s>iccen<lani igneni in
jiortis ejus, et devorabit domos .Jerusalem, et non extinguetur.
|i „mit diamantener rviije," ndmliil» ^e•? <v^rirfe(?, — *2) fTl^'^J/* „auf^ie -Tafel" ibreö
•C'*cv.K>i^- — 'ii .^cbr. „eurer." Ter 'iPropbct H^t mit bieftn ftarfen "Jln-ifrüffen, ^at! ^ie 5ünfe
,'\ufa'?, ^. b. fein "Jlbfall '-hmh »abrerf 'sMaiiben, feine Untreue i^ei^n '^Hnt mit un^er.ili^baren
:)\u\(n in ^ie '^K-nnffen nnt auf ^en ailum[>ert1i'lHnten (^K'^tjeu X'Utaren einae',eit"l*net fei. 'l'. 1-4
fii'ien in allen rltecenftiMien fer ijXX, ^ic Jperapla un^ complutenfer ^Vd'.^ilotte aii-Jsienommcn.
^ Dnn3?p Dn*-33 "i^*? „»Uft't rem (licbliii'on) ^Infenfen ibrer .Viinrer fint> ibncn ibrt
'^'.'.tare." 5ei3t man fiefe fi^-iiTaanna in Me Jeit ,u\iftuu\ fp und ^er 'iVvovbet fallen : SXanm
b^xbcn ^ic Cutfen ^cn (^H^Lunt unc man (£ulfu* eutfa.it i unter ^^iM'ia?i, \o febren fie jet^t ivicrer
juriuf ui ibnen, »ic ju ibren Viebliniien. — 'S; ("Tl'i'p ^l"^'*! "^ '"••'" '"^^'■''^'^ '"' ^^W'filre." tir
(triebt ',iim iVriic 5ipn. ^Jlabere iiberfetuMi: „auf 'i^erjU'u, in ■,"^el^ern," unf Rieben tiefe beiren
Si'prte ui.Hi> 5um "I^orberviebentru. — (» > T|*?*n /-^ftn lH'rnu\ien, feinen 3leiebtbum." —
314 2)er ^rop^et 3eremiit^. 17, 4 — 19. ^lnm. 7 — 20.
*!) T\rhn^'2 ^21 nr^tDDt^ »^^ *^"'f^ viblaijcn *?cn bcnicm Srbc unt ja^ar hirditid) fcCfR;"
b. b. bu nnrft ein ^abKiljahr bcr 9ietb fcicvn aitä cuicncr Sdiiilb, rocUtci^ ncbcn;ii^ ^sahxt
taueru irirb. 2c initablue, ':'l\ir'"i"' "• '^^- ~ '^) '• ^'^' ^"^' T-- ^"- 11- — «^) '• *-'• liumineiu.
Xer^Vvopbct ju'lt t'icr i?tcUcid)t äuf^oafim, ber bei t>rn '2(etV-^plici'n ^ulfc iiciicn i^a^l^Ion fuAtc
IV. ikt'". -4, 1. «"' crripicei cäpna ßpax'ovnc airoi' i~' airöi.. — gOj 1^/1^*3 „i"llcirf> einem
9?acften;" nvid\ l'atiiMu? „c!lcid^ bcm jrHKbtolbcrbcerbanm;" cV ?} nypiojtvpiKr]. Xic Jamariefe
ift ein fcbr unanfebnli*er, i^erädnlidler 4^aum in bcr SBuftc, 'i'ilt' t-cr i'erfümmcrun.q. —
i 1) Nin \L*j^^ ^2!2 13^n Dpi'* „bintcrliftis^ i(1 bci-ö .^pcrj mebr atei SlKc-?, unt frvinfbaft."
£fr ^■prt><>bct nuidn bicr einen SUtensf bc? ^crieleits bavitbev, taf; ein fcl*\U^tt^ntraucube?
•terj/iric er ee^ eben iiefdultevt bvt,t, ni*t \\\ jinren, ober rMclmebrnidU mit '<iid>eibcil ui ofcnnen
fei. '^lnberc n^cllen/er nuutc eine (£inn>enbinui iKiien bie vorberi^ebenbe J)icbe fsiottci?, t(Icidi alv
faiUe er 511 'i!iptt: Tn ivridift n?cb( ihmt rem Seiten bee O^uinne?, ber in-rtraut auf bid^, aber iit
fiiite bii« .'6cr5 be^ ^Jicnfriicn arodiftic; unb tranfbaft. 3n 2>. ]U folöt alebann bie 5(ntit?ort
<lllf biete (SiUirenbnni^ ßa-irtia ij i<ap(Via Trdpci navra, siu äi&puTTÜt; kcri, uai r/f }i<.';rTt7ni avTÖv;
gcbr trcffenb mcraüfirl: über biefc StcHc 2?ernarbuc trnct. dc inter. doui. c. 44: Coiisciontia
liuiiiiiiis aliY.-.'^u.« iDulta. b^iciit cnini iibyssus exliauriri iion jiotctt, .'-ie cor humiiiis a cugi-
tatioiiibus i-xvH cvaouan non potcst; hcd coiitiiiua volubililale in eo volvuntnr. Mareiua^-
num e.st et s-itatiosuui niaiiibus; illic reptilia (|uuruni iion cA duuhius. »Sicut cnim rcptile
iateuter rcpit et siinuK-i.s ariiraetibu^ huc et illuc deauibiilat, ita ccnscientiaiii hoiiiiiiis vone-
iiattv oosritaiioties iijtiniit i^t e.xeurit, ut nesciat lioiiio, mule vtiiiaiit, aut quo vadant. Hoc
jieiie cognoYorat, (.ui dicebat: Pravuui cs^t cor . .— 12) llHMnit Wott üis-^en UMÜ: 9Benn
([M&i bu7 0 f'ropbct, bie •i'-ersen nid^t burdM'd^auen fannfi, ob fie rcdu beftellt, itnb ivic Tie
beutaffen finb, fo i|"t ein 5lnberer, ber es? fann, nnb bcr bin idi. ^a id) fann nod* niebr; icb iveif;,
w[( icb einen oi-'ben nad) feiner iBcfdiaffcnbeit ^u bcbanbein l;abe. — IrJ) Xer 5avic nad) ftieblt
bac! ;}U~bbubn bie (rier fnmber iHv^el unb brütet fic aui^. Ter ^''ropbet bejeidinct biemit bcn
Cdti] unb bie A^abfudu, btc ficb burd) frembe ©ütcr bereidiert. hiuir/at; -ipci^, cvv?'/-}a}tr ä ovk
fraKrv. ÜBcibrfd^einiid» bat ber "i^Mopbet bicr bcn .Slöniii ^oafim im 3(uge; f. 22, 1. Shu^njünue
üb. c. Fauh;t. 13. 12. fiubet in bent (^.Ufai^ten eine iiutc '•i'e^eid'nnnoi ber .ipäretifcr : IJivretici
iii.star perdicum eougrcgant, ({upe non pcpeverunt. Cliri!?tianos cniiii, quot? inaxiiue Christi
iiouiine seducunt, i:\n\ jier ipsius Chri,-<ti Evangoliiim uatosinveniunt, etfaciunt illosdivitias
mas. non f^ane cuni judicio, sed cum ttuieritate inconsidorata. — 8 4) Oi-Vlfim ftarb im öö.
Vebenejabrc JV. Kt-g. 2;). .'^.6. — I-)) Stueruf bee ';prot^beten: „C 2bron ber .^^crrlid^tcit,"
U'orunter ber Wnabentbron im «öciUiitbum 5U terftebcn ift; f. 14, 21. — Jii) was? nad^Criiieiu^?
unb-CictoniMnue bcbentet : fie werben jenen beiiiejäblt, bie irbifd^ benfen, im (i)eiicnfat3e ut jenen,
bie bimmlifd) benfen unb in ba? 35ud^ bce Vebene ciuiV'fdn'ieben werben ; nad) initablu^ aber,
J:u;iü, u. "JL: fie werben in bcn 5tanb jiefd)rieben, b. b. ein unftetesj, fur3ec;, elenbee Tofcin
laben, wie eine '5dn-ift, bie man. in bcn 2tanb fdnxibt, im Wci^enfat} 5U jener, bie man in ben
i\-elfen eiumeif;elt, unb bie ba? nni.Hn-ti!jUMi-e ^Inbenfen be? (sjereducu finnbil^et; f. Job 1*.», 24.
*\'ac^ beni Cibalbäer unb l'^^ranu>5: fic werben ber X?ölle nnb iH'rbammiiip befvimmt. — (f. l>r.
(»i-imm, (Sinbcit b. Sinv S. r,59. ^.) — 17) TtHnK H^/np ^'^^'K'K^ »id) brdncite nidst
\vcc[ "ocni .'cirten, binter bir ber (5U folgen)," b. b. nt wcia.crte micb niAt, bie <^Mcinbii]en burd)
SLÜ^rt unb Vcbrc jn weiben unb jitborfam bir, 0 (^HUt, bamir ',u bienen. nvK iKOTziaca Ko-aKOAm^
riüiv üTTicu (7oi^. — IS) „ieb ijcrlaui^tc feine ^^fenfdientaj'ic," b. l). ßilürfeitaiic; f. Hebr. 1 1, 2;3.
^m .fiicbr. aber, l^']^^ DV/ bürftc ba^^ öJcöeutbctl oicfaiit fein: „id) crfebnte nid)t bcn la.^ be?
llnbeile?," b. i. für mein inilf. 'So nimmt ee auA ber (ibalbäer nnb i^ttablu^. — 19) f. i.
<»r. -- "20) iv l'.i-27 bilbet einen eijiencn ihmt bcm inM-bcrtn^benben unabbdn.ai*ien "Jlbfd^nitt,
ben man fid) u' (inbe ber JltenicruUiie.^cit bee; ^i-Mui? iiefprodjen benfen muf;, unb Vcr ein (^kfe(j
cinfi^drft, an bcffen l^cobaditung ba^^ .!peil S^rctcle bän^jt.
Caput xvni.
1. Verbuni, quod factum est' ad Jeremiam a Domino, dicens: 2. Surge,
et descende in domum figuli, et ibi audies verba mea. 3.. Et descendi in
domum figuli, et eece ipse faeiebat opus super rotam.^ 4. Et dissipatum
est vas,^ quüd ipse faeiebat e luto manibus suis: conversusque feeit illud
I^cr ^Prop^ct 3cvriiiiae. IS, 1—11. ?rniii. 1—5. 3l.=>
vas alterurn, sicut placiicrat in oculis ojus ut faccret. 5. Et factuin est
verlmtn Domini ad nie, diocns: 0. Nuniqiiid sicnt fi^^ulu.s iste, non jx^teio
vobis facere, domns Israel, ait Dominus? ecce sicut lutum in manu fi^iruli.
sie vos in manu mca, donius Israel. 7. Kej)ente ]o(|uar adversum j^entcni
et adversus regnum, ut cradicem, et destruam, et disperdam illud^ S. Si
jwenitentiam egerit gcns illa a malo suo, r(Uod locutus sum adversus
eam: agam et ego pocnitentiam^ super malo, quod eogitavi ut facerem ei.
\K Et subito loquar de gente et de regno, ut ae<liticem et phintem illud.
10. Si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat vocem mcam: poeni-
tentiarn agam super bono, quod locutus sum ut facerem ei. 11. Nunc
ergo die viro Juda, et liabitatoribus Jerusalem, dieens: Ilaec dielt Do-
minus: Ecce ego lingo^ contra vos nialum, et cogito contra vos cogita-
tionem: revertatur unusquisque a via sua mala, et dirigite vias vestras et
studia vestra. 12. Qui dixerunt: Desperavimus:" post cogitationes enim
nostras ibimus, et unusquisque pravitatem cordis sui mali taciemus.
l.j. Ideo haec dicit Dominus: Interrogate Gentes: Qui;j audivit;.talia
horribilia, quae fecit nimis virgo Israel? 14. Xumquid deficiet de petrn
agri' nix Libani? aut evelli possunt^ aquae erumpentes friiridae, et de-
Huentes? 15. Quia oblitus est mei populus mens, frustra libantes,^ et
imi)ingentes"' in viis suis, in semitis saeculi," ut ambularent per eas in
itinere non trito:'- 16. ut fieret terra eorum in desolationem, et in sibi-
lum sempiternum: omnis qui praeterierit per eam oI)stupescet. et movebit
Caput suum. 17. Sicut ventus urens*^ dispergam eos coram inimico:
dorT?um, et non faciem ostendam eis in die perditionis eorum." 18, Et
dixerunt: Venite, et cogitemus contra Jeremiam cogitationes: non enim
peribit lex a sacerdote,'^neque consilium a sapiente, nee sermo a propheta :
venite, et percutiamus eum lingua,''' et non attendamus ad universos
sermones ejus. 19. Attende Domine ad me, et audi vocem adversariorum
meorum. 20. Numquid redditur'^ pro bono malum, quia foderuiit fovc-
am animaemeae? Recordare quod steterim in conspectu tuo, ut loquerer
])ro eis bonum, et averterem indignationem tuam ab eis. 21. Propterea
da filios eorum "^ in famem, et deduc eos in manus gladii: fiant uxores
eorum absque liberis, etviduae: et viri earum interficiantur morte: ju-
venes eorum confodiantur gladio in praelio. 22. Audiatur clamor de
domibus eorum: adduces enim super eos latronem repente:'^ quia fode-
runt tbveam ut caperent me, et laqueos absconderunt pediljus meis.
23. Tu autem Domine scis omne consilium eorum adversum me in mor-
tem: ue })ropitieris Iniquität! eorum, et peccatum eorum a facie tua non
deleatur: fiant corruentes in conspectu tuo, in tempore furoris tuiabutere
eis.-*^
1) 5(lIioIt fe^t bicfc ^]>rp^brtic in tit .'Icit 3i><ifti»^; '^p* u^^ ?tciüt( in bic 3cit unmittelbar
r>cr ober nad) r^in Ic^c ^cf .Hbnijiö CuMla-j. — :2) „auf fer 2dinbc," iinc i'ie i>i\' Iinn'cr ImI'cu.
i-l Ti'üv litduv. — 3) rinC'J .,>t>arb ijcrborbcn," b. K inif;rict() bei Ter fvcrtii^uniV aal i-ea^ rA
«)}47w. — \) 3m ^cbr. ifi bicr nidn bajTclbc 2Bprt gebrandet, iric im crftcn Ibcilc ^c^ i'c'rfrö,
fcnfcrn ein anterc?, \*n**nj, wcldice« nic^t JKcuc iTbcr Siinrcn, i'ontcvn übcvbaupt Sd^mcv,,
l'cit>, ?}(itl':if bcbcutct. LXX //troiw/o-w- f. Gen. f). 0; Nuiii. 2:;, 19: Deut. 1. :14. Xa?
bicr f^icfaiUc »lilt aud^ bei i^. ](). _ ^j ^jd^ btifc," »^lcid^ ^cm Jörfcr. Tcnt .-^n'cifrl, ter |'iri>
Her jU'Ucnt' marben fi>nnte, n'c t^cn 'i^ilbunji bcc> iUM'cn ^urd^ <siott rie :'>{cbc ii't, bcaei^ner
(iireiiortiiö t>. (S^-.. 1. Moral, '-i. 7. burd> ^tc treffenbc i<cnierfun;i: X«m cvL-antur a l)niiiiii'>.
t.\niG iiullu natura sua subsistnnt. <c<\ creare se mala Douiinus iudirat cum res lieuo coiulitit-
iiobis male agentiliu.s in flaselluin format. ut ea ipsa et )ior dnlurem <|Uo feriuut. delinqueii-
tibub mala sint et per naturam ijua cxit-tunt, bona, l'nde et venenum mors e.st humirii.
316 T)tx 3)rop^et Oeremia«. 18, 11—23. 5lnm. 5—20.
:<«rpenti vita. —6) d^U^ äy,Sp,ovue^a. Tk i^crjiDeiflunci i|l ber S*Iu§ftein bcr 5l5fcfcr
you ßJott Ter Sbalfäfr: „wir baben un^ abi^cfcbvt !>eit beinern eultug." — 7) Jpebr. „wirb
»ifin (Reifen meincö 5(cfer(anbc« je fcblen bcr ^Ancc bc? \!ibanonV" (iJott macbt bicr auf bie
rfi^edjtdjjiiie Crbnunii aufmcrffam, in irctcber bic «effbövfe ibm bicnen, um Ssrael^ Unjieborfam
lU bcfitdinen unf ]ü bcftrafcil. //?/ h'/.äirivaiv ä-b -iri>ar /innml r/ xii-iv äTrd tov Aiiiarov. —
^' Onr, t»aö bier Oic ^-Buliiata mit emtapentes i^ibt, überfe^ien eie "^Jcueru nad) bem iU>r,aan.qt
P<>? iPatabhiö mit „fernrberfcmmeubcu, frembcn." di finb bier bie J^tüiJe »lemeint, biejiuji bem
fernen (ik-biri??(anM- entfprini^en, me j. i^. ber Vorbau au6 bem fernen üibanmi. äo reenii^
tiefe »"^lüiJe äueiietrorfnct unji bei Seite ijefcbafft werben fi3nne)i, sjerabc fo ivent^ fotttc ,"$?rael
«fn feinem (iilviubcn unt> feinem (yotteeibien|le abgcbraiit werten föuncn. fii/ enK/.ivrj idtjp ßiaiui
,)r,o oepöfisvoi: — 9) npH* KlLi*^ „«crc^ebtic^ 9taurf)njcrt anjünbcn," b, b. ben f>5i>^cn opfern.
,;,■ Kn;,v hh'uiaaoA-, — lOi DlS^CO*^ "^an macl)tc \xc \'ixand)dn/' lU falfAcn ^yropbetcn
fiibrte« ba» inMf jum '^(bfaü. /c«i cicri:^6i7>H(7/i'. — 11) „auf ben %^min ber Ur'icit," auf bcn
tfaben, tic ibncn oom tHnfanq ber bur* f^iett sjoriicjdcbnet waren. — 12) rilD^IJ HD??
n^l^D J*^^ Tri /'"'" 'i^f'ibe eine? uni^fbabntcn 59coie? 3U j^cben;" roi- errißf/vai rpißovr ovx.
Sxovrar Üup ür ^opeim: — 13) D**1p~nn3 nii^idi bem tilwiupe," t?ie(mcbr Süboflwinbe,
per in 5*aldfti«a febr beip uub oerbeerenb i|"t. (jr üvt-uor Kaiauvn. — 14) ihiiw alroic ^fitpav
ü-^'/tiar a'rrüi'. — 1^5) „t^^f '^H^'e^ Wirb nicbt untcrijebfn unt£r tcn ^.Vieitcrn, ni*t bcr JRatb
unter ben iDcifen, nidit ba? JBort (flotte?) unter ten ^i>rcpbete,n." •'???it fotcben fd>wacben Jrofi^
vtrünben fucbt ficb ba? i^clf ^u bcfcbiutcbtioicH unter ben ^ernjalmenten "iVreti.qtcn be3 Jeremia*.
16 1 t. b. wir woden ibn mit tcr Junj^e Per Tn-rieumtnUi? feblai^eu. — 17 i .sc. rcddi solet. —
18) Ta (43ott fem 'JPröpbeten uerbotcit batte, für ce? iicife? j^iettun.^ \n beten, fu Durfte er fein
auferee (ikbet oerriitten, ciU welche? auf fie iU-rberrliibunv^ 'yc^ttcei 4ilein \\ilt. — 19j kTiarUi;-
f. 4, 7, — 30) DilD np'^ »"d* bcincnj Jörne tbu' mit ibnen;" ^'^"/fT-ji l^yahroL^,
Caput XIX.
1. Iluec (licit Dominus:' Vade, et aceipe* lagunculam fio^uli testeara
u senioribus populi, et a seuioribus sacerdotum:' 2. Et eo^redere
ad vallem filii Ennonj/ quae est jiixta introitum portae fictilif*:*
et praedicabis ibi verba, quae ego loquar ad te. 3. Et dices: Audite
vorbum Üoiniui reges Juda, et liabitatores Jerusalem: haec dicit
Domiiui!^ exercituum Deus Israel; Ecce ego inducam afflictionem super
loeum istum, ita ut omiiis, qui audierit illam, tinniant aures ejus:'
4. Eo quod dereliquerint me, et alieaum fecerint loeum istum: et liba-
veruut" in eo diis alienis, quos nescierunt ipsi, et patres eorura, et reges
Juda; et reploverunt loeum istum sunguine innoccntum. 5. Et aedifica-
xeruiit excelsa Baalim**ad eomburendos tjlios suos igni in holocaustum
P.nnlim:" (juae non praeeepi, nee locutus sum, nee ascenderunt in cor
moum. ('). Propterea eeee dies veniunt, dicit Dominus: et non vocabitur
amplius locus iste, Topheth, et Vallis'" ftlii Ennom: sed Vallis oecisionis.
7. Et dissipabo consilium Juda et Jerusalem in loco isto; et subvertam
vos gladio in conspectu inimicorum suorum, et in manu quaerentiuni
.•«uimas eorum; et dabo cadaveia eorum eseam volatilibns eaeli, et bestiis
ferrae. 8. Et ponam civitatem haue in stuporeni, et in sibilum: omnis,
k|ui praeterierit per eam, obstupescet, et sibilabit su{x^r universa plaga
tijus. 9. Et eibabo" eos carnibus filiorum suorum, et carnibus filiaruni
>*uarum: et unusquisque carnem amici 8U) comedet in obsidione, et in
augustia, in qua concludent eos inimici eorum, et qui quaerunt animas
Der 5)rop^ft 3evcmiaö. 19, 1—14. ?lnm. 1—17. 317
eorum. 10. Et coiitercs lagunculam in o(;ulis»virüruiu, fjui ibuiit tecum.
11. Et dices ad eos: Haec dicit Dominus exercituum: Sic conteram
popnlum ii^tum et civitalem istam, sicut contoritiir vas fin^uli, quod noa
potost ultra instaurari:'^ et in Topheth sepclientur.'-^ eo quod non sit
alius locus ad sepeliendum. 12. 8i faciain loco liuic, ait Dominus, et
habitatoribusejus: et ponam eivitatem istam sicut Toplictli. '* lo. Kt erunt
domus Jerusalem, etdomusre,u;um Judasicut locus Topheth, immundae:"
omnes domus, in quarum domatibus'^ sacrificaveruntomni militiaecaeli,
et libaverunt libamina diis alienie. 14. Venit autem Jcremias de Topheth, "'
quo miserat eum Dominus ad proplietandum, et stetit in atrio domus
Domini, et dixit ad oninem populum: 15. llae<; dicit J)ominus exer-
cituum Deus Israel: Ecce ego inducam super eivitatem haue, et super
omnes urbes ejus universa mala, (piae locutus sum adversum eam;
quoniam jnduraverunt cervicem suam ut non audirent sermones meos.
1) riefe JPciiTaiiint;^ ift pbiic 3^i>«iffl in t'if 3*''^ Cunifimjs ^u fe^cn, Weit barin t?on lieber-
tanrnebmen tee (HH^tuMiticuftc? tic 3lc^c i|l. — "2] H'^n „faufe;" KTf/aai. — ii) 3m Sb(br. bvit
T )t
tiefet iJDort ba« 'jPräfirum „unb" oor |tcp, wcfbalb mau, um beutticb }u übcrfeuen, fupüürcii mii§ :
„unb einiiie iH«n bcn "JlcUcfteu nimm audi mit bir;" kcu ä^tir üto rür inn-rAvrifiiov. — %)'. ]:; :
Wc rü :ToAvnviSj)i<n' vlüv njr rtuvm' iivroi'. Tic bKX. ncnncn Co fo, wcil baKlb)] "oiele loctcHi^ebcine,
Iobtenf*abel, l'ciiten unb ber.al. \n finbcn ivarcn, jur Jcit be? :^(.'rcmia-:< \\var nur ijon »icopfer-
ten .«inberu, nacb ibm aber r»on iiri.>f!crcu 'i^crfoncn. — 3) n^D")!!!! "IJ^C^ HilD .--H'r bcni
Sdjcrbentbpr, cber ulh bem 3iC)^fltt'i'*>"." >^H-i( bafclbft 3i''s1>-'lfic» £*ber liHH'crirerfrtatten waren,
ocer irie ^K. SakMnon ivitl, weil bie 2cberbcn [ammt anberen 1^inllen, bie man bem l^itnj.■^er
überantwortet, babinaus i^cfübrt warben. Ter (Ibalbaer bat: „for bem Wtfttbctre;" II. V'-^'i'-.
IL», 31. f'-T, Tür -podhj,u>v jTvArK rf/i ^a/j<Tt/^. — «) I. Reg. 3. 11 ; IV. L'l, 12. ~ 7.) 'HDp*
„fie rdncfterten ;" f^i'uiaGuv. — 8) ri/ Bi«/.. — 9) f. i. C5>r. — 10) -uXuaiu^iHw' 7, 32. —
*') D*n^!DJ^n 'M'b werbe fie eiJen (atTcn ba? i^leifd» ibrerSobnc;" Kai ähumi . .— I2i ^ <>;,
(hwijaerai lad/'/va/ fr/, i^cr 'JPropbet fafjt bicr ba3 Sitt.-ffal ber Staöt, ba3 ibr ndcftilen? bcoor«
flanb, mit bem ju[ammen, ba« ibrer in fp.iterer Jifunft barrte; Is. 30, 14. — 1'$) 7, 32; f. i,
*9r. — 1%) „\n einem Crt PC^ iBÜrC|en^;"ü; rf^y rin-irrmvaui'. — 15) K(niio(: 6 totoc ö Sia:7lT-
T<jv äiro Tül' ciKdiinßfnüv a'vriji' kv rrdtjuir ral'j oi/üu';:, i'f lur Idvuiaaav , . — ■ 10) »»X'acljcrn ;"
Is. Ü5, 3. — 17) aTTo rf]^ diairrojsicji;.
Caput XX.
1. Et audivit Phassur' fdius Emmer- sacerdos, qui eonstitntus erat
prince[)S in domo Domini, Jeremiam prophetantem sermones istos. 2. Et
percussit^ Phassur Jeremiam prophetam, et misit eum in nervum/ quod
erat in porta Benjamin'* superiori, in domo Domiui. 3. Cumque illuxisset
in crastinum, eduxit Phassur'' Jeremiam de nervo; et dixit ad eum Jine-
mias: Non Phassur vocavit Dominus nomcn tuum.sed pavorem undique.
4. Quia haee di(rit Dominus: Ecce ego dabo te in j)avorem,'' te et omne>4
amicos tuos:** et corruent gladio inimieorum suornm, et oculi tui vide-
bnnt: et omnem Judam dabo in manum regis l>abylonis: et traducet eos
in IJalndonem, et percutiet eosgladio. 5. Et ilabo universam subsianti:nn
civitatis hujus, et omnem laborem ejus,^ omneque })retinm, et cunctos
thesauros regum Juda dabo in maiui inimicorum eorum: et «liripient eos,
«'t tollent, et ducent in l^abvlonem. b. Tu autem Phassur. et omnes
habitatores domus tuac ibitis in ca])tivitatem: et in Pabylonem venies, et
318 Tn- ^rop^ct ^crcmiai?. 20, 1—9. 5liim. 1—15.
ibi morieris, ibique sepelieris tu, et omiies amiei tui, quibus prophetasti
inendacium.'" 7. Seduxisti me Domine," et seductus sum : Ibrtior me
fuisti, et iiivaluipti: factus sum in derisum tota die, omnes subsannant
rne.'^ 8. Quia jam olim loquor,'^ vociferaiis iniquitatem, et vastitatem
clamito: et factns est raibi'* sermo Domini in opprobriura, et in derisum
tota die. i>. Et dixi: Non recordabor ejus,'" neque loquar ultra in nomine
illius: et factus.est in conle meo quasi ignis exaestuans,"^claususque in
ossibus meis: et defeci,'^ ferre non sustinens. 10. Audivi enim'^ contu-
melias multorum, et terrorem in circuitu: Persequimini, et persequamur
eum:'^ ab omnibus viris, qui erant pacifiei mei,^" et custodientes latus
meum: si quo modo decipiatur, et praevaleamus adversus eum, et coiise-
([uamur ultionem ex eo. 11. Dominus autem mecum est qui bellator
fortis: idcirco qui persequuntur nie,^^ cadent, et inürmi erunt: con-
fundentur vehementer, ^^ quia non intellexerunf-^ opprobriura sempi-
ternum,-' quod numquam delebitur. 12. Et tu Domine exercituum
j)robator justi, qui vides renes et cor: videam quaeso ultionem tuam ex
eis: tibi enim revelavi causam meam. 13. Cantate Domino, laudate
Domiimm: quia lil)eravit animam pauperis demanu malorum. 14. Male-
dicta dies,-^ in qua natus sum : dies, in qua peperit me mater mea, non sit
benedicta. 15. Maledictus vir, qui annuntiavit'"^ jnitri meo, dicens: Natus
est tibi puer masculus: et quasi gaudio laetificavit eum. 16. Si homo ille
ut sunt civitates,^'' quas subvertit Dominus, et non poenituit eum: audiat
clamorenr** mane, et ululatum in tempore meridiano: 17. qui non me
interfecit a vulva, ut fieret niibi mater mea sepulchrum, et vulva ejus
conceptus aeternus. ] 8. Quare de vulva egressus sum, ut viderem laborem
et dolorem, et consumerentur in confusione dies mei?
l) llftcr^tV- Gr trar obcrilcr ?(uffcbcr bc? Icmtocli?. — 2) Ta-3 ^au?! Smmer btibcte tit
fcdju'biite- 'jTtcftcrfliiffc 1. Chron. 24. 14. —xj) üDabrfttdnüd) lief; er ibn bunt ini' InniH'l-
bkiu-v fcblai-u'u. \!.i\h uiii? JHcifcbl \5crmiubcn, ce fei ibm tic >ictrafc C'cr ©eiplun^ iicworbcn, irie
fie Deut. 25, 3 i^cvi^cfdiricbcn ifl, — '1) r>3jDn/5n"^j7 „'iMccf, Tidenwanb," ivorein bie
-Jvüjjf, aucb •tän'^t bce (\}cfanr,ciicn turd^ Vinbcr ac',itaiuU tt.^urbcn; de rov KnTapäKT?/v 29, SC).
*5) oIkiiv ÜTzoTrrayfiivov. Tai obcrc i^cujaminetbor be« JempcU ifl bier aU foldie? bejetfbnet
im (HiojiciiMl3f ;u bcm i^cniamirictbov bor iiutern Statt 37, 12; IV. Ecg, 15, 35. — 6) }«C^
*Tinü'5- '•'''^'•'^ ^'''" ^"t''i!f>ii!"*cn bcbcutct bii^ 3i?tn-t „@Iüc! riiu'ieium," unb bilbet fomit ben
(s)ei5c;iü"itj ',u bcin ~?ivniicu ^'^pp ")1jlt3, pavoir undifjue. ii'etjtcre?! 3Bovt übcrfcncn bie LXX
/, iihmiMv „"vliu^irrinbcrer -," Is. 8, 3. — 7) c'ic furfiuK'av. — 8) ^^cbr. „bir unb adcn beiufn
f^rcunbcu." — Jh b. b. aüe Srruiiflfnfitaft. — 10) ^H'^afFur cicbörte ju jenen, bic „*\Tiebe,
^vvicbe" riefen, ba bcd) fein J-riebe ju boff'en amr; f. 14, 13; 23, 17; 29, 26. — il j yFl^riö
,,bu ball niicb (liftiiV) übcrrcrct;" ii-iirriaäc: /if. ^creniiai^ fprid^t bier ju (S^ott im lone bc«
53?ertrauen-j, o^l•r trenn man liebe«- umiI, in Scufjern, bie ibm bie Icibenbe nicbcre 9iatnr C(leid5'
l'am nnUMÜluvlifb auevveijt. Xa..^ Sitten im 'Stccfe eine c\anic 9tad!t binburdi bi^ttc ibm a\ibr»
f*cin!ifb i^raufonie 3*jeben vevurfad^t; Jcib 3, 1 ; II. Cor. 1, 8. Xev 5luJbrucf „liftig über»
rcrcn" beliebt fub, wie ibcrberet unb i^itabluö erfldren, auf bie äH-rbeifiung, bie ibm Wctt
aeaebn;, er ircvrc wk eine eiuvne '2äulc fein; 1, 18. — 12j 6if-iMan fjvKTTjpi^omvog. —
•'5) Dpn pi^rj^ "'5'7N* np"^D „benn feit td) rebc, fla^e irii (ftni id) tlai^en) über Uneilücf
unb rufe iHilVunuihl au?." un -ih/mIi Mr,u /tov ye'/daoficu, ä'&eaim' Kai fn/.nnvupiav eTriKaAtanfiai.
I'i) 'ViU :l(rdn überfe(5te bier .i:icroni>mue ba? ^cbr. ki mit et, niebt nnc bie LXX un, ta ba5
WffaiUe fid> iileid^ bcm i'orber.u'benben ale weitereu i^euH'ifvirunb be? 3Bprte? st-iluxisti idc
ba rftf 11 1. — 8-5) Unter ben 2ei'mabinuiou unb Vaflerun;vm,'bic ^eremia? für feine ':'i>ropbe'
5ciuuiien einerntete, badne er, ee muffe beffer fein, i^ir ''}(idii?' mebr reu fi^otte« Straniericbten ^u
(ai^-u. Cb biefcr 'sU-banre nur eine i'erfudninii, ober ob es fd^ul^barc ivcrjavitbeit, unb wie
UH-it e? «lefeblt irar, Idjit fic^ nicbt fo leid}t tnlfdu-icen. ^iluf leinen Jall ivar ee"fd)wer aefe^lt.
Der ^rcpt)ft OerciiUiU^. 20, 9—16. ?(iini. 15—28. 319
r,\' fir; 'ovouäau to bvoua Kvplov. — 16) VAi 9Bort öJotte« ift fcIncr 'JlutüT nad) tfärmcub,
lclld^tcn^, brcnnent«, ♦^cr5r^l•cn^, iirnitum clofinidin tuuni vclKMuenter Ps. HS. 140; ircnn
C6 mm ein i^oii i^kut bcrtoütcr u^^ juM'anrtcr 'iVrcrii^cr in feinem A>ci;en *;cn\tlief;en ivoUte,
muütc c-:^ ilMi uoibiiH^ntiii »oerfeUiUMi unf vcvjcbron; Aiims :;, s; 1. Cor. ',i. ir». — 17) a«;
-aptiuai TTÜrrn'dtv. — IS) inM-bor fa>it biT <Proi>bet, ba-? innere ^ener mad>c ibii obnmdittiiv.
bier aber fiibt er ba^ "Jlnbören bcr rrobun>ien >,hmi "iluOen al^ Urfadu' an. C£? erüteint Mef;
wie ein Üi^irerrprii*, ift e^? aber nidu in 2L>abvbeit. Tenn im übnellen Vaiife ^er .'){c^e n^irft
man bie ©orte oft obnc fdu-inbaren onfaminenbanii bin, bic aber nad^ ivbbriiicr 5id>tunv^ lub
fcbr fdHMi Ulfammenreiben. ®obl brannte im ^].Vinn>etin ra? innere ("vener bi? un" iH'rfdMuai.tten,
alictn biefe? iHM-fd)madnen ober biefe Cbnnuubt ftei.^erte fid) nmt, al? er aucb bic neueren
Xrobunjun '.H-rucbmen mnf;tc. Hub rief; ift eo, iiMJ er in tiefem in'rfe fa.v.'n mü. ro ncbmen
f? au* »ricron'.Mnu?, 'virejioviu^ b. '^k., '){babann? u. %. V'.uauuv überfeifit bier tas bcbr. ki,
eiiiin, mit „obv^lei*." 'OtUein obne an^ere -iVartifel i^ebraud)t, bat e? nidu leidet tiefe '^*efentuuji.
'Wintere betrad^ten tiefen i'evi^ einfad> al? eine? ter <s\iicter tiefer .^UaiV'Fette, t. b. fie feben in
bem 'MefaiUen nur einen neuen '^e>.veiö;irunt ter .HIa.u' be<? "üM-opbeten, nnt bev.eben alfo l>a?
(Miini nidn auf ten unmirtelbar lUM-berjiebenten i?erei, fontern auf ta^^ obiae ^e.lllxisti me. —
^}*i I.SI^JJI ITJin "jcii^ct eö an, tai; ivir es anjciiicn." Tie geinte mad>en ndmlidö bag
9(ufiicbot, jetcr foll an^eicien, n?ai< er oon ^ffi"*'^^ an',u5ci.^cn wein, um bann eine iicuMltii^e
.HUii^e i)Ci^en ibn oor bem itbuige unb J^obcnratbe rubren 5U fi.>nnen. l-inia-iirt- tnu i-iavarü/in-
irr- aiTw -arref üvrJptf 9'Äo; abrov.—^G) ^j;^^* HpC^ Vp^C^^' {^'''iJN ^3 ..'l^'f ^^äniTCr
meine« grietcn^ lauern auf meinen Untcrivinij;" rr/pt/aars -rt/v i-uwav ai>-nv. el . . d". Matth.
'22, 15. — ^l) ^^^ Tovro köiu^av Kai vo/jaai ovk r/i^vvavro. — !2iJ) lycxi'v^wuv cöüiJ/m. —^
23) lVDtl*n "^if baben ni*t ba^ JKcdjte gcircffen." Xass fpliienteopprobrium sempiternnm
fcbciut getrennt ni'erben ]ü muffen, um? aud) ber Sbalbäer tbut: „Sie iverten feinen Srfolg
babcn." — 25) ÜDü^n N^ D^ll^ ntD^D „civigc 2dMna* 'trifft fic', bie nimmer ^cr.aencn
- •■ T ■ T - ■ ;
ivirt ;" ciTi o)>K iiw/aav ärcfiiac avrün-. ai 61 aiiivoc ovk i-i/.rjax^/jaoi'rai. — 2-5) ii?ie Oben in Jiib
3, 1 gezeigt n^orten, ift in tiefen Herten nad> ter orientalifdien j^eteunnfe nur ein bi^i-'crbelifi-b
gefvriHtcner Jrnnifdv nidu geboren ui fein, entbaltcn. (£? ift baber it>obl nidn uinbig, tie neun
antern 'Jlu^loiv.nigcn, »felcbc (iorneliuo a V'ainbc anfübrt, eine? ^^Beiicrn ya erörtern. —
2(>) 'Jludi tiefe? iBort ift, wie fd)on .^ierouvMnu? bemerft, eine .pr-perbcl unt nidu anters ]n
beuten, al^ wenn er gcfagt bdtte: „®dre toit nie eine i^otfd*aft i-»on meiner (»eburt gegeben
Worten!" Sorneliuo a l'apite bemerft: Doloris in.creiiiiun est, hvberb;>lioe i|uid\is aecusare
et (letestari, quud ;id rem, de qua dolet. ((iioquoiiiodo attinot. etiam.<i id culpj^?. iuio rationit;
et aniuifc .^^it expers atque in ilkid acerhitateiii siiani evoniere, quasi ij>.suiu plaga; aceepta?
t'uorit causa aul certe occasio; cf. II. Heg. 1, -1. — 27 j f?c. k^odüIua, Gumurrha etc. —
28) b. b. JBebgefc^rei.
Caput XXI.
1. Verbum, quod factum est' ad Jeremiain a Domino, quando misit ad
enm rex Sedecias Phassur" filium Melchiae, et Sophoiiiani^tiliuni Maasiae
sacerdotem, dicens: 2. Interro^ja pro iiobis Dominuni, (jnia Xabueh-
odono.sor rex ßabylonis pracliatur adver.sum iios: si forte faeiat DdiiiIiui^
Mobi-Sfum seeundum oiimia mirabilia sua, et recedat a nobis. 3. Et dixit
Jeremias ad eos: Sic dicetis Sedeciae: 4. Haec dielt Dominus Deus
Israel: Ecce ego convertam vasa belli/ quae in raanibus vestris sunt, et
quibus vos pugnatis adversum regem Babylonis, et Chaldaeos, qui ob-
sident vos in circuitu murorum :'' et congregabo ea in medio civitatis hujus.
5. Et debellaVjo ego vos in manu extenta, et in bracliio forti. et in furore.
et in indignatione. et in ira grandi. (>. Et })ercutiain habitatores civitatis
hujus, homines et bestiae pestilentia magna morientur." 7. Et post haec,
ait Dominus, dabo Sedeciam regem Juda. et servos ejus, etpopulum ejus,
et qui derelicti sunt iu civitate liac a peste et gladio, et farae, in manu
320 Der 5)rop^et 3eremia«. 21, 1— U. 2(nm. 1—16.
Nabuchodonosor regis Babylonis, et in manu ininiicorum eorum, et in
manu quaerentium animam eorum, et percutiet eos in ore gladii, et non
flectetur," neque parcet, nee miserebitur. 8. Et ad populum hunc dices:
Ilaec dicit Dominus: Eece ego do coram vobis viam vitae,^ et viam mortis.
9. Qui habitaverit in urbe bac, morietur gladio, et fame, et peste: qui
auteni egressus fuerit, et transfugerit ad Chaldaeos, qui obsident vos, vivet,
et erit ei anima sua, quasi spolium.* 10. Posui enim faciem raeam super
dvitatem baue in mabim, et non in bonum, ait Dominus: in manu regis
Babylonis dabitur, et exuretcam igni. 11. Et domui regis Juda:'" Audite
verbum Domini, 12. domus David, haec dicit Dominus: Judicate mane"
Judicium, et eruite vi oppressum de mami calumniantis: ne forte egredia-
tur ut ignis indignatio mea, et succendatur, et non sit qui extinguat
propter malitiam studiorum vestrorum. 13. Ecce ego ad te'^ habitatricem
vallis solidae atque campestris, '^ ait Dominus: qui dicitis: Quis percutiet
nos?'* et quis ingredietur domos nostras? 14. Et visitabo super vosjuxta
fructum studiorum vestrorum,'^ dicit Dominus: et succendam ignem in
saltu ejus:"^ et devorabit omnia in circuitu ty'us.
l) riefe ^Topbqciuiui (rc{\r\c\ an ^txcum^ Uiv ^dt, ia ^Ktbuduibonofcr (590) Scrufalcin
bereite belagerte, unt' jwar" nöc^ vor ter Srvcbitipu i^e.^cn tic 9leg»ptier, bic i^n abtreiben
woütcn; f. 37, 5. — 2) Sobn bc^ ?}icl*ia^, rT'^^.P' »erfAicben t)on ^•''^«ffiir, bem Scbnt
Gmnier?. 6r geborte ?ur fünften ^JM-ieftcr^rrbnung L Chron. 24, 9, wabvfiteinlid) i^ater be?
(iiebeliae ;^S. 1 . — ii) gebiM-tc ^iir 24. 'JPricftcrflaffc, imb ivarb nacb bcr (Eroberung ^crufaleni? mit
mehreren anMrcn angefcbcnen 'D^uinncrn nw^ 53efebl be^ 'iJabrntcbonofcr bingerid^tet ;-!7, 4: .52.
24; IV. Kcp. 2,'). is". — \} t. b. i* n^crbe cudi nMi eueren Steüiniiien gejicn ten '^tint, tit
ibr auf bcr "Wauer une aujjcrbalb babet, jurücfbrdngen in ba? innere bcr Stabt. — 3) riHD
^f^H/ »'<^0n aujjerbalb ber ÜDkuem;" i^udev rov TElx'nr. — 6) h i^avaru) ^uya/M. — 7) <"■
T :
pricjo/iai iTz' luTdir, Kfii nv fii/ oiKTEipr/ffu aiToif. — 8) „iit KiiTc cndi bic SPobl, gercttct^u werben
ober uerlcren ^n geben;" 37, J2. — 0) „wie eine tbeucr erworbene i^cutc;" .';9, IS. — BO) Xcr
Oinbalt ber bicr folgenfcn 'iPuibnung i)! i'*pn bcr "Jirt, baf; er lut nidU wcbl in eine 3fif mit bem
*i^orbergebenben fctu'n lafir. — 11) b. b. ?ur redeten ^nt, o^er au* cmfia, mit «Sorgfalt. —
12] 8c. contra te, o ^frufalem. ~ l'5) "lb*'!2r7 "11^ pPi^'^ nD^^' ,;i3c»obnerin be*
Übalf?, J^elö bcr Sbcne." i^scrufalent liegt im Ibalc, wenn man ci< gegen ben Cclbcrg unb gegen
ben Sion, fowic anbcre entferntere i^ergc betradjtet; ts liegt aber aitf ber .^öbc, wenn man e*
flegen bie junadJft liegenben liefungen bctradUet. rbv KaTuiMvvra rr,v Kuüä6a luf>, nyv -f(!fnr/r,
Tot'f Aqovrof . . — 151) I^^Sj/ ilH^'^P „tt^"" l"^fiilt ^u luis berabV" — 13) f. i. ®r. —
16) b. b. in ber glcid) einem illsilbe gtbäuften WafTc ber Jpäufer 4(i, 2.3. 2and)cj bält bafur,
'^ütt babe bier bic ^^uflwdlbcr unb ilujtijärtcn im ".JUtge, in wellten bic 23cwolpncr bcr 5tabt ben
«i^öften opferten.
Caput XXII.
1. Haec dicit Dominus: Descende in domum regis Juda,' et loqucris
ibi verbum hoc, 2. et dices: Audi verbum Domini rex Juda, qui sedes
super solium David: tu et servi tui, et populus tuus, qui ingredimini per
portas istas. 3. Haec dicit Dominus; Eacite Judicium et justitiam, et
liberate vi oppressum de manu calumniatoris: et advenam, et puj)il]um,
et viduam nolite contristare, neque opprimatis inique: et sanguinem in-
321
iiocciitoni 110 cfruiidatis in loeo isto. 4. Si cnim Aicientes fcceritis vorljum
iiitud : iiiijjredieiitur per {»ortas doinus hujus ro^^os sedcntes de geliere David
super tlironuiu ejus, et ascendeiites currus et equos, ipsi et servi, et pojju-
lus eoruin. 5. (^uod si uon audieritis verlta liaec: in nieuKitipso juravi,
(]ieit Dominus, quia in solitudinein erit domus haec. (>. C^uia liaec dieit
Doniiiuis super donium regis Juda: (lalaad tu mihi caput Libani :^ si
noir' jiosuero tcpolitudinem, urbes inbabitabiles. 7. Et. saiictificabo super
teMnterfieioiitem virum et arma ejus:'' et succident elcctas cedros tuas,''
et praecipilabunt in ioneni. 8, Et })ertransibunt gcntes niultao per eivi-
tatem liane: et dicit unus(juis(iuc jtroximo suo: t^uaro fecit Dominus eivi-
tati liuic grandi? 9. Et respondebunt: Eo quod dereli(|uerint pactum
Domini Dei sui, et adoraverint deos alienos, et servierint eis. 10. Nolite
Here mortuum/ iieque lugcatis super eum fletu: plangite eum, qui egre-
ditur/ quia non revertetur ultra, nee videbit terram nativitatis suac.
11. Quia baec dieit Dominus adSelkim filium Josiae regem Jucbi, qui regna-
vit'-'proJosia ])atre suo, qui egressus est de loeo isto: Non revertetur bucam-
})lius: 12. sed in loeo, ad quem transtuli eum, ibi morietur, et terram istam
non videbit amplius. 13. Vae qui aedifieat"' domum suam in injustitia, et
eoenaeula sua" non in judicio: amieum suum opprimet frustra,'^ et
mercedem ejus non reddet ei. 14. Qui dieit: Aediticabo mihi domuni
latam,'^ et eoenaeula s])atiosa:'* qui aj.erit sibi fenestras,'"' et faeit laque-
aria eedrina,'" pingitque sinopide. 15. Numquid regnabis, quoniam eon-
i'ers te ecdro?'^ })ater tuus mimquid non eomedit et bibit, '^ et feeit Judi-
cium et justitiam tune cum bene erat ei? Kl Judicavit causam pauperis
ot egeni in bonumsuum:'^ numquid non ideo quia cognovit me, dieit
Dominus? 17. Tui vero oculi-'' et cor ad avaritiam, et ad sanguineni
innocentem fundendum, et ad calumniam,^' et ad cursum mali operis. ^^
18. Pro])terea haec dieit Dominus ad Joakim filium Josiae regem Juda:
Non plangent eum: Vae frater et vae soror:*''' non concrepabunt ei: Vac
I)omine, et vae inclyte.^^ 19. Sepultura asini sepelietur, putrefactus^' et
projectus extra j^ortas Jerusalem. 20. Ascende Libanum,^'' et clama:ct
in Basan da vocem tuam, et elaraa ad transeuntes,^'' quia contriti sunt
omnes amatores tui. 21. Locutus sum ad te in abundantia tua;" et
dixisti: Non audiam: haec est via tua ab adolescentia tua, quia non
audisti vocem meani: 22. Omnes p)astores tuos paseet ventus, et amatores
tui in captivitatem ibunt: et tunc confunderis, et erubesees ab omni
nialitia tua.-^ 23. Quae sedes in Libanc,^ et nidificas in cedris, quomodo
congemuisti eum venissent tibi dolores, quasi dolores parturientis?
24. Vivo ego, dieit Dominus: quia si fuerit Jechonias^" filius Joakim regis
Juda, annulus in nu\nu dextera mea,^' inde evellam eum. 25. Et dabo
te in manu quaerentium animam tuam, et in manu quorum tu formidas
faciem, et in inanu Nabuehodonosor-^ regis Babylonis, et in manu Chal-
daeorum. 2(). Et mittam te, et niatrem tuam,^'- quae genuit te, in terram
alienara, in qua nati non estis, ibique moriemini: 27. et in terram, ad
quam ipsi levant animam suam ut revertantur illuc: non revertentur.
28. Numquid vas fictile^ atque contritum vir iste Jcchonias? numquid
vas absque omni voluptate? quare abjecti sunt ipse et semen ejus, et pro-
jecti in terram, quam ignoraverunt? 20. Terra, terra, terra, audi ser-
nionem Domini. 30. Haec dieit Dominus: Scribe virum istum sterilem,^
virum, qui in diebus suis non prosperabitur: nee enim erit de semine
ejus vir, qui sedcat super solium David, et potestatem habeat ultra in Juda.
322 Der 5)rop^et Sfremias, 22, 1 — 30. 2lnm. 1 — 34.
1 1 unter a^cdtcm jcaüm ',u ^crjlebcn in, bcn bcr äcii^ptifd^c Äcnui 9?etao fo eben at^.^pni^
an feine? iHiter? Statt cinaffci.U bat IV. Re?. 23^34. Ter crilc Ibeil tiefer JDetiia^unv^,
iv 1-11. üteint in fa? erfte rHe.iieruniV^iabr ^oafimäS, filO ». (Sin-. \n »lebören. ^Jlnffaücnf iil,
Dap .t!»ierpn'.nnu? eben tiefen erftcn Iheil an Möniii 5et>efia? unt» erft ta? ivL^i^enre an -sicllum,
,^oafi!n unD 3L\xcbin iVM'proi):n fein laiu. — 2i 'i^ott viibt bier tcni ac^aii^cbaufe t<en l^einamett
^ialaat-, entiveter ivecfen Der •'öülle unt »"vüüe aller .ftoiibarfeiten, oter UH\acn Dej itp(5ej unb
'^5roi!tbun?. Ohnt mebr befa;U nn.^ ter i^einame oaput Libinl. r:r 2inn ter r>iete ift: So
arojj teine .gi:rrlicbfeir irt, ile wir? uerotet »werten. — 'J) t. b. ui) fd^wöre, tat; i* fi* ',ur ®in-
ODe maAen werte, 5« unbcir'obnten Statten. — 4) „ui) >,>erortne a>iDer tic^, ctcr ic^ rüfie feier»
It* i^ejien tiit." — o) V^DT C^'N □*nn::'!D „S^rfH^rer, 'f)l\nn unt iBaffe;" i-ä^u, ^tvI ae
;,hn)ijnm'Ta är:h)a Kul rür rtA-Kia' auruv. — (» ) t. b. teine tletem'niufer. — 7) t. b. teu in tcr
S.tlaAt !jon -OTa^itto j^rfaUenen Äöntii Sofias IV. Re^. 2^. i'U. — 8) b. b. ben 3i.v^*a^,
iunarten Sobn te? ^ouä-J, and) S:lluin aen.tnnt L Chron. 3. 15. ri-r^-^^itao fprad) tiefe ©eif»
\.\,}{ini\ jierate ui tcr Jeit, alö j^alK-, n.v.t :l{iL^lx in ta? l'api^er 0?:fap'ö fi-.t bes^ib. — J)) (£r
vejverteuur trei "Sfonate unt ivart oom^Pbarao "ifefao, in teilen ^vaj^er er ftd) jurlSrflebung tt5
Arieteuo bccjcben, fußteid) al? Oicfani^euer bebalten lY. Reg. 23, 33. — 10) (£e ift taruntet
;\L>afim 5U «erftebcn. — II) VriV'?^ 'Mine Zi^lkr, Cbcriicmcid^er, Srfcr;" Kai rä vTvepüa
i,;,roi: — 1-2} D^n "IDJ^* "inj/*"!!} »t^i-'f \iintn 9?äd>fteu umfonft arbeiten läpt;" ■^rapä Tün/.r/-
ffiov kpyärai öu/n^V cf. Levit. 19, 13. — 15) a'riiufTpov. — Vi) UT^T)*^ „luftioi" t. b. mitSuft-
■ T \ ;
bffnunijen uerfebene Si>IIcr. i'n-iarä. — IrJ) „berftd) genftcr tarin i>Vird)bxid)t]"öieG7a?.uiva^vpiai.
Hij Kul k^v'/.uuii'a h Ku'ipu Kai Kexpiaßfva iv jii/.Tu. Unter "jJJ^JJ^, /i'A-oi;, synopis, oerflebeit
•• T
ric bebr. '•.?lu?(e(^fr ten 33er.a?innpber. Xa6 berübmte ^^erarotb fam au^ •2inDi>e. Plin. H. N.
XXXV. 5: in. Reg. 7, 3. — 17) HND H^inn^D r\r\^ *D .M^ ^^ (mit wintern) miu
eiferrt in (Jcternbaufern." (Sine feine oronie, tie cen ilonioi belehren foil, ta§ er feine Urfadie
babc, nid*tiiiern .HonijU'n fid^ iileicbuiftellen. uTiah -apn^m-fj kv 'A,vaC rii Trarpi mv, Ziv dbaU
taer bat: „'«(aubft tu ter erfte S\ö\xi{>, 1 1. b. Daoit) ',u fein V 9Zarf) .pieronomus, Xbcotoret u. *?(.
iü tcr Sinn: '.JL^iüft tu tidi t^eri'ileiiien mit 3oftao teineni t<atcr, tev an 'Kubm, an Jreilii^feit,
an '^H-red\tiiifeit eine (£eter ivarV — ISi Sinn : .i?at tenu tein i^ater nid^t in '^3lüd unt ir*?obI-
ftant i\elebt unt (skreduijUfit iieübt? iüarum mantelft tu nic^t in feinen Jyujjjtapfen unt rnaAft
rir .iVin', anterc .'rtlMlijU ^Uni iUn'bilte;' ov dx'iyovrai Kai oh viovrai iik'/-i(n>_Ge -duIv Kpl^a kuI
1^1 Kaum vvTjv. -~ 19) ovk tyi'otaai. oIk uipivav Kpiatv Ta-tiv(j). ovöe Kpicnv Trtvr/rog. ov tovtö iaTivTo
iiii yvCti>ai ae iftk; /Jyti kvijkic' II. Chron. 34. I; Eccli. 4'J. 1-4. — — 0) i-^ov ovk e'talv ol b(p^a?.-
ijiii anv bpiiol, o'vSij r) KopAia- cov Ka?.?/ ä'/./.ä eir rf/v n'/.eovf^iav aov Kai tlr to alua . . —
-I I lypyn"^^* »jwr UnterbrücfuniU" «f -« äiSud/uaru. — 22) fTi*n.*prT"^J/ »511 ®ciralt-
tbaten -," e'n- <b6vov . . — 2'5) f. i. (v)r. — 24) ^IHD „lUMVbieift/' t. b. n?eit umöcr iiefd)Iel)pt,
tafi er unfenntlid> iKWprten. cv/ttin/axitlr. 9fa* Jos. Flav. Anti(i. X. 8 liep 9?abndiottntfcr
ten ;^oafini totten unt feinen \feid)nam unbei^rabcn ii(v},(n, fo tajj er allem ■^.lUtbanllcn ter
O.Venfdieu unt aller '^Merte ter :'")laubyln-\el unt iviltcn linere vrci-?.aei^eben blieb; f. 3t3, 30. —
2-5 ■ Tiefe ^iin^rte fint, ivie au-ö tem ("feminin -}(uri-(an;ic te? bebr. jettanntc^ U' crfebcn ift, an
rie StaDt Ofnu'alcm i^eriduet, oter ivenn man will, an 3«ba übcrbaupt. — 26) DH^J/p
„'.HMi '^Ibarim erbebe bcin <\iefd)rci ;" Nuiu. 27. 1 2. elc ri iripar t/'/c; ■»a/AaaiK- — 27 ) T[*ri1'7Ü*IJ
,.in teinem ©Oblftante ;" h- 7») Trapairröirtei anv. — 28) n^ü T^ävTuv -ö)v oiXorvruiv ae. — 2f) ) b. 6.
in iiraduiiU'n (Xeternbdufern. — JJO) IH^JD. fiMift »teivobnüd) ^uMcbin genannt, trat nad) bcm
iptc feinei^ 'i'atera tie -derrfd^aft in jierufatem an im 3. ny.) »>. C£br., a>art aber fiton nad>tret
•?.\iMiaten mit ter (\cin\(n Aamilie nad> i^abi^lon ab.u'fnbrt l\. Rcir. 24. J2. — fjl) Cant. S,
f.: Jv-rli. 4".t. 13. — '52 I O^obefta, tie "Wutter a\u Witrevientin tc5 jungen Äoniiiei IV. Reg.
1'4. 8. — rJ;J) nD3 „oerddnlid>." Ter •J.Vopbet jammert felbft ob tce ^raufen 'viefAidce, »er-
i!ii\ae tcfien oer Sobn tie Sd>ult te? 'i^iterj bitten muf;. "^icid) *J(ntern trüdt bier ter ^l^ropbet
ten .Hia.aeruf be? i^olfe? aui\ nn-Utej frai^ent fid> an ten "J-M-ppbeten wentct, worauf tiefer bann
antwortet: „C Vant, Vanb . ." — ?J1lj f. II. '-J?. 253, '^Inm. 6.
323
Caput XXIII.
1. Vao pastoribus,' qui dispcrdunt et dilacerant j^regem pascuae meae,
dicit Dominus. 2. Idco hacc dicit Dominus Deus Israel ad j>astores, qui
pasount populum mcum: Vos dispoisistis gregem meum, et ejut-istis eos,
et non visitastis eos: ecce ego visitabo super vos malitiam studiorum
vestrorum, ait Dominus. 3. Et ego congregabo reliquias gregis mei de
Omnibus terris, ad quas ejecero eos illuc: et convertam eos ad rura sua:
et crescent et multipli('a))untur. 4. Et suscital)0 su{)er eos [)astores,' et
pascent eos: non forinidabunt ultra, et non pavebunt: et nullusqnaeretur
ex numero,^ dicit Dominus. 5. Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et
suscitabo David germen justum:^ et rognabit rcx, et sa})icns erit: et faciet
Judicium etjustitiam in terra. G. In diebus illis salvabitur Juda, et Israel
habitabit confidonter: et hoc est nomen, quod vocabunt eum, Dominus
justus noster.'^ 7. Proptcr hoc ecce dies veniunt, dicit Dominus, et non
dicent ultra: Vivit Dominus, qui eduxit filios Israel de Terra Aegypti:
8. Sed: V^ivit Dominus, qui eduxit et adduxit semen domus Israel de
Terra Aquilonis,® et de cunctie terris, ad quas ejeceram eos illuc: et habi-
tabunt in terra sua. 9. Ad prophetas:^ Contritum est cor meum in medio
mei, contremuerunt omnia ossa mea: factus sum quasi vir ebrius,* et
quasi homo madidus^ a vino, a facie Domini, et a facie verborum sanc-
torum ejus."' 10. Quia adulteris" repleta est terra, quia a facie maledie-
liimis luxit terra, arefacta sunt arva deserti : factus est cursus'^ eorum
dissimilis.'^ 11. Propheta nanique et sacerdos polluti sunt: et in domo
mea inveni malum eorum, ait Dominus. 12. Idcirco via eorum erit quasi
lubricum in tenebris: impellentur enim, et corruent in ea: aflferam enim
super eos mala, annum'^ visitationis eorum, ait Dominus. 13. Et in
prophetis Samariae vidi fatuitatem: prophetabant in Baal, et decipiebant
populum mcum Israel. 14. Et in prophetis Jerusalem vidi similitudinem
adulterantium, et iter mendacii:'^ et confortaverunt manus pessimorum
ut non converteretur unusquisque a malitia sua: facti sunt mihi omnes
ut Sodoma, et habitatores ejus quasi Gomorrha. 15. Propterea haec dicit
Dominus exercituum ad prophetas: Ecce ego cibabo eos absinthio, et
potabo eos feile:*" a prophetis enim Jerusalem egressa est pollutio super
omnem terram. 16. Ilaec dicit Dominus exercituum : Nolite audire verba
nrophetarum, qui prophetant vobis, et decipiunt vos: visionem cordis süi
loquuntur, non de ore Domini. 17. Dicunt his. qui blasphemant me:
Locutus est Dominus: Pax erit vobis, et omni, qui ambulat in pravitate
cordis sui, dixerunt: Non veniet super vos malum. 18. Quis enim affuit
in consilio Domini, et vidit et audivit sermonem ejus? quis consideravit
verbum illius et audivit? 19. Ecce turbo Dominicae indignationis'^
egredietur, et tempestas erumpens: super caputimpiorum veniet. 20. Non
revertetur furor Domini usque dum faciat, et usque dum compleat'^ cogi-
tationem cordis sui: in novissimis diebus intelligetis'^ consilium ejus.
21. Non mittebam prophetas, et ipsi currebant: non loquebar ad eos, et
ip.si prophetabant. 22. Si stetissent-" in consilio meo,^' et nota fecissent
verba mea populo raeo, avertissem,^ utique eos a via sua mala, et a cogi-
tationibus suis pessimis. 23. Putasne Dens e vicino ego sum," dicit
Dominus? et non Deus de longe? 24. Si occultabitur vir in absconditis:
et ego non videbo eum, dicit Dominus? numquid non caelum et terram
JJcdjner: ^. ©cjjrift. 51. Z. lU. 21
S24 Der ^rop^ct Oeremiaö. 28, 1—6. 5lnm. 1—5.
ego impleo, dicit Dominus? 25. Audivi quae dixcruntprophetac, prophe-
tantes in nomine meo mendacium, atque dicentes: Somniavi, somniavi."
2G. Usqucquo istud est in corde prophetarum vaticinantium mendacium,
et prophetaiitium scductiones cordis sui? 27. Qui volunt facere ut obli-
viscatur ])0])ulus nieus nominis mei propter somnia eorum, quae narrat
unusqui.'^que ad i»roximum suum: sicut obliti sunt patres eorum nominis
mei propter liaal.^^ 28. Propheta, qui liabetsomnium,^*^ narret somnium :
et qui habet sermonem meum, loquatur sermonem meum vere: quid
paleis ad tritieum, dieit Dominus? 29. Numquid non verba mea sunt
quasi ignis, dicit Dominus: et quasi malleusconterens petram? 30. Prop-
terea ecce ego ad prophetas,^ ait Dominus: qui furantur verba mea^*
unusquisque a proximo suo. 31. Ecce ego ad prophetas, ait Dominus:
qui assumunt linguas suas,"'' et aiunt: Dicit Dominus.^'' 32. Ecce ego ad
prophetas somniantcs mendacium, ait Dominus: qui narraverunt ea, et
ßeduxerunt populum meum in mendacio suo, et in miraculis suis:^' cum
ego non misissem cos nee mandassem eis, qui nihil profuerunt populo
huic, dicit Dominus. 33. Si igitur interrogaverit te populus iste, vel
propheta, autsacerdos, dicens: Quod est onus Domini?^^ diccs ad eos: Vos
estis onus;'" projiciam quippe vos, dicit Dominus. 34. Et propheta, et
sacerdos, et jiopulus qni dicit: Onus Domini : visitabo super virum illum,^*
et super domum ejus. 35. Haoc dicetis unusquisque ad proximum, et ad
fratrem suum: Quid rcspondit Dominus? et quid locutus est Dominus?
36. Et onus Domini ultra non memorabitur: quia onus erit unicuique^
sermo suus: et pervertistis verba^^ Dei viventis, Domini exercituum Dei
nostri. 37. Ilaec dices ad prophetam: Quid respondit tibi Dominus? et
quid locutus est Dominus? 38. Si autem onus Domini dixeritis: propter
hoc haec dicit Don)inus: Quia dixistis sermonem istum: Onus Domini:
et misi ad vos, dicens: Nolite dicere: Onus Domini: 39. Propterea ecce
ego' toMam vos portans,^^ et derelinquam vos, et civitatem, quam dedi
vobis, et patribus vestris a facie mea. 40. Et dabo vos in opprobrium
sempifernum, et in ignominiam aeternam, quae numquam oblivione
delebitur.
I) 'J^icfc ^rpi>lictic ciiiiirt firf) in bie 3fi^ b^i 3fcI)oria? ckn luid) 23vibt)lon alv^cfübrt tt>crbcn
599 unl) fein Cbcim ^cbcciac* bcn Ibxon b(\iu(\cn baue — 2) rooruntcr nad) ben .gtebräern,
nad) Jbcpbcvct, -t^niio, Sandten bic cbUn 5VüiM-cr bc^ S>olff?, Bi-^i^i-^i-^^it^i'!- S>?braj<, 9fcbemia<5 u.
31. ju i^frftcbcn finb. Xae; ^^icfaiilc erfüllt fidi an ibncn mir in un»ooÜfpmmcner 9.Bfife, ba
Ja bicfc 5}fäiutcr bod} nur iU^rbilbcr jener .'pirtcn finb, bic Ssrncls ^Sdnife auf bic oollfonrinene
SBcibe fül)ren, ber Scelenlnrten be^ 91. 18. — 3) ^1p5* J^^l „unb flc n.icrbcn nic^t »ermißt
werben," b. b. ce UMrb bic .<:ccrbc fo cnfi unb inni.q bcifanimcn bleiben, ba§ fein ©d^afdien ficb
öcrirren ober v^raubt werben tann. — 4) Kai nvanTyrru rü Aai-hJ ava7oh)v (hKiav. 9}Drl)cr fallt
ber |Vocbft, :^u'dHMiia6 »verbe feinen Jbnnterbon mcbr babcn, bic :')U^■^entfd^aft l^ariib^ »erbe
aufboren; nun aber fprid't er von einer ilMcbenifreinijiunci bcji verfallenen Äöniji^ciefd)lcditc?,
com .^crfovfproffen eine£< ncueu ^weiiic«!, vom '^Inflrctcn ciiiee: baoit-ifdicn itiniici?^ rcrmitlun-
jug gcrcdJt unb >veifc vcjverc, um auf c£rbcu ^tc (^JeredUii^fcit iieltcnb in uiaitcu, 3u^a unb
3^racl erloffu unb bei» "jfamcu „.^err,;, unfcr fsicrcducr" fübrcn focrbe. Taf; bicf! ber i)3ieffiaä
(fi, leud^tet von frllM't eiu. Ter llbalbvkr nennt ibn iifrabeui. "Mc bebr. "Jluelciicr fel)en in
ibm bcn ^J^effiae, nlfid) ibncn alle bl. i^iter ber ilird)c. — 3) IJpll^ nlPf* /-^cr iperr, unfere
(S)frcd)ti.afcit." Tic neuen jübifd>en 5(usilc(^cr vcrbinben bier bic SBortc in foia.cnbcr 5lrt: „Unb
baö ift ber 9?anic, tvomit ibu Ofb^'-'^ib nennen n'irb: unfere WcredUiiitcit." tie alten -Hebräer
kflten bicfen i'cr^ iicrabc fo aus*, ivic ibn bie iUihiata i^ibt. (imc anberc jv^age ift, ob bie bciben
aÖortc „Ocbovab" unb „unfere Wcreditijifeit," al? ]\vd Gpitbcta bc? Weffia? ober al^i ein Saß
ju ncbmen finf: „^(cbovab ift unfere <yered)tiii!cit," fo bafi bann bicfer Satj bie '-Benennung beö
SJ^effiaö btlbct, fllcid)n?ic aud) Exod. 17, 15 ber SlUar, unb Ez. 48, 35 bic ©tabt ®ottc«$ eine
3)fr ^ropl^ft 3frcmiai5. 23, G— 39. ?lnm. 5—37. 325
ibnlicfc iPcncnnunci crbält. Tiefe tc^Ufrc ^luetct^uni^ ^at bcn Lfbatt>äfr für il*: „S? trirt un»
<5^frf*tii^fcit ivfitcn vom 5lnpcfuttc ^rbovab^," fowie ber Umjlanb, l>a§ t-cr ^Öicffia? fonft
niriunbe :^<fbcv\ib i^ciuiniU ivir^. Ter ^2iuer bat: „-^err imfer (s^-reclUexS •," 3ommad)u«:
„Jperr, rCd'tferliiK Ullif ;" LXX koI -oiro tö üi^o/za av-ol ö Ka'/.iau nirüf Kii)i(ic,'li,i"iiS':K. T if
latcinifciseu M. isitcr crtlaren ficb für T^fbooab alc tf tttbcton tcö 'WJeffiae'. S? fcbeint ^amr
bicfc SUtfUpunii etUMe iKiivuiuicn, ba ja bie :JU^cn Me rreifinii^Feit (^nntc^^ nocb ridu fanntcn,
unli aiut fouft uiriieute Me i<enenniiiui„3cbo?ab" «mmu "Weftia? »lebraudu UMrt>. '^lllein baiiccifn
Icij^t fich fa.iicn, Mo SlBortc bci^ ':Vrorbeten feien in ein foUte? rnnfel ofer .-^iriclidu ;ictleUt, bap
ibr Sinn im 91. 2. nur iinvellfcnimcn crfannt un!r^e; bie •:o(ironin)ene ^liuMciuuui aber rrft
bann eintrat, altf „tas ^iitt ber iünit" erfd)ien. (>3rctiu5 beutet ten 'DJamen auf ^tuba, »eil In
bfr?)araflclflellc33, 16 nad) J^IH^baä 5>vonomcn n^fi"SfWkiltftii^- SlüeinaöeUcberfc^unflen
. t| : • T
fd!fincn H^ c\clcfen ju babcn; barum bat feine Weinunii fein ®cn?id»t. — 6) Tie ^uben
nannten bas üanb, n^cber Uniilücf fommt, ba? Vanb ^c^ 9J"prben?. .^ier iil bcmnadJ jundcbft
ßbalbda 5u ver|kben. Tie ^l^^finitebr >opn (Sbalbäa irirb bier mit bem Wcfi'iaö in \o nabf
ä^c^iebunii fiebrad't, UH'il fie bie nä*tlc i'orberein:;ui auf feine 9lufunft n?ar, i^Ieidifani ^if
Oeffnunci" ber 3bürc für feineu (Eintritt. Tcf;balb rcarb in biefer Jeit feine 9(nFunft flarcr alf
jemals öerfünbet; e? u^urren bie flieliiitonJöcrfdirifren treuer aliS jemalö t^ebaubbabt. '-i^ci ben
LXX jlebcn bie i^. 7 u. S erft am (£nVe be? Gai^itel«. — T) kf rou; Tvpo^i/nu?. iü>ic 3frciiiiJ»
t^orbcr von ben fd}Ied)ten J^irten gefprcdien, fo !i)mmt er nun auf bie fiblc*ten "iPropbeten ju
rebcn. — S) cwrerpifinivoc. — 9; cvvexöucvoQ. — 10) evr-pez-eiar »Söc'/f nvrov. — 11 ) t. b.
Slbtrünniiien unb ©c^enöienern. 23ießcid)t meint Scvcmia« oor^üiiUd) ^ie faifd^en 'JPrcpbftfu.
12) Ter 2auf, b. b.' alles Sl^un unb treiben biefer adulteri ge^t auf baS 23öfe -, f. 5, 8; Job
24, 16.^— 13) 73 J<7 „nid)t rer^t, ober nidit bie wa^rc." — 1%) kv hcavrü . . --
13) Tj^rri niNJ nil'tj/*^' „SntfeMiAeS: (£be bre*en unb in Üüge »anbeln;" <ppiKTä.
fioi x(^fjtevovg Kcil Tvopevo/itvoix iv ^evSeaiv. — 16) K'N"1"^^ ,/yiftn?affer "," i<'wp wiKpöv. —
17) n>prtlid) nad) bem ^ebr. ,,ein Sturm beS .^errn (ein genvaltiger Sturm), ^vxn bridjt bercin,
ein TOirbeInber Sturm, über bem Raupte ber greolcr wirbelt er." Ttta/idr Trapa KvpMv Kai bpyti
iKTropeicrat e\q avcaeiauov, avcTpc(pouLvr) sttI tuv^ äatßei(, 7/::ei. • — IS) kuI edc av dTijaT} avrb arö
tyxeipwaro^ Kapöiac, uiirov. — 19)' vor/oovai. — i20) TOi^rtlid) nad) ^em ^ebr. „bätten fic in
meinem Siatbc gcftanbcn, fo bätten fie meine SJBcrtc bem a?clfe i?erfüncet, unb es ^urücfgefübrt
con feinem böfen SBcge." — 2!) ev ry i~oar6cri ^lov. — 22) fod nad) Dem .^ebr. foaiie nad»
bem Sbalbäer uuD ber Latina re^ia beipen avertissent. SJllein .^icroninnus unö bie Roiuana
correcta lefen avertis^scni. äv a:riaTpc<i,ov. — 2?5) b. b. meint ibr, icb fei glcid) ben (53ö6cn-
biI^ern o.\\ fem Crte, xoü man mir OotteSbienil bdit, unb roiiTe nidn um 9Ules, was auperrem
gefd)icbtV i?Eöf tyyi^i^v f)ü e'iiii, KOI ovxi -äEög zroppu-dev. — 21) b. b. id) babe im Iraume eint
fcifenbarung gcbabt. — 25) h ry Bda?.. — 20) b. ö. ber einen Xraum gebabt bat, foU aud»
nur fagen : 0* ^^^^ fi»ftt Sraum gebabt, nid)t eine Offenbarung. — 27) b. b. icb wiQ mid)
trbebeu"^ gegen bie ^Jropbeten. — 28) b. b. wcld^e iic wabren "Propbcjciungcn nur oon 9lnbcrn
frfd)Ieid)cn unb als bie ibrigen »ertragen. — 29) rchc EKßä/./.ovrae: -Kpoonraac yXuaariq. —
30) aal vvGTä!^ovraQ waray/xäv avrüv. — 31) DniTIlö]? ,-burc^ ibre falfcöeu Stubmrcben ;"
iv Toic n/.ävoir avTüv. — 32) 5Bie awi 5lCcm, was ber ^J»ropbet im 9?a(^fplgenben fagt, berror-
gebt, fo trieb man »iel Spott mit biefcn QBorten, fo baf; es in ber ücutc l^JuuD wie eine
Säfte rung lautete. — 33) Nt^^OTlOTlN Dn*^I< iT^Ok^ "<"'> l''^.^'^ ^^"^" """^' "'^''^ ^"
SluSbrucf ijl, nämtid): 3d) miü euc^ »erwerfen." 9?ac^ ber iiesa^rt Xti'^H DHK 'f^ t-er Sinn,
wie ibn bie 33ulgata giebt. iueig iare rö Xf/ura. — 34) ßjptt gab fomit bier burd) feinen
^ropbeten baS austrüdlidie ®cbot, ia$ 3Bort j^Ji-'O- onus, foKte bur*auS nid?t mebr für l>ie
3lusfprüd)e 6)ottcS gebraud)t Werben. — 33) „benn fonfl wirb einem 3eben fein eigen üBort
jur fc^weren Saft (jüm Strafgerid)t ©ottes) fein," b. b. es wirl» bas (ycrid)t über ibn fpmmen^
cbe ein »Jhopbct »orbcr gcbröbt bat. — 36) -g-ier unb '-8. 37 u. 38 lautet ber_3:e,rt Per LXX
etwas ccrfdncpen in ben eerfc^icbenen SobiceS. Ter Sinn gebt immer auf baijelbe binauS. —
37) iil^^ DDni< *n'^*J »i* »erbe eud) wegbcbenb weg()ebcn." Slnoere lefen b>, anflat'
U* unb geben baljer: „ii^ werbe eud) cergejfenb tjcrgcijcn;" eyij Xa^ßdvu Kai päaau i//df.
21
826 t)er ?5rop^et 3f«ntta«. 24, 1—9. 2lnm. 1— 10.
Caput XXIV.
1. Ostendit mihi Dominus: et ecce duo calathi pleni ficis, positi ante
teuiplum Domini, postcjuam transiulit Nabuchodonosor rex Babylonis
Jechoniam filium Joakim regem Juda, et principes ejus, et fabrum,' et
inelusorem* de Jerusalem, et adduxit eos in Babylonem.^ 2. Calathus
unus ficus bonas habebat nimis, ut solent ficus esse primi temporis:* et
calathus unus ficus habebat malas nimis, quae comedi non poterant, eo
quod essent malae. 3. Et dixit Dominus ad me: Quid tu vides Jeremia?
Ktdixi: Ficus, ficus bonas, bonas valde: et malas, malas valde: quae
comedi non possunt, eo quod sint malae. 4. Et factum est verbum
Domini ad me, dicens: 5. Plaec dicit Dominus Dens Israel: Sicut ficus
hae bonae: sie cognoscam transmigrationem Juda,"^ quam emisi de loco
isto in Terram Chaldaeorum, in bonum." 6. Et ponam oculos meos super
eos' ad placandum, et reducam eos in terram hanc: et aedifieabo eos, et
non destruam: et plantabo eos, et non evellam. 7. Et dabo eis cor ut
gciant me, quia ego sura Dominus: et erunt mihi in populum, et ego ero
eis in Deum: quia revertentur ad me in toto corde suo.^ 8. Et sicut ficus
pessimae, quae comedi non possunt, eo quod sint malae: haec dicit
Dominus, sie dabo Sedeciam regem Juda, et principes ejus, et reliquos de
Jerusalem, qui reraanserunt in urbe hac, et qui habitant in terra Aegypti.'
9. Et dabo eos in vexationem, afflictionemque'" om^nibus regnis terrae:
in opprobrium, et in parabolam, et in proverbium, et in maledictionem
in universis locis, ad quae ejeci eos. 10. Et mittam in eis gladium, et
famem, et pestem: donec consumantur de terra, quam dedi eis, et patri-
bus eorum.
l) ^ir\r\> ""' ^"^'f rex^ira^- — 2) "lilDÖH „Scbloffcr ;" nal rovc :r?.ovcjiovc . . — 3) i. 3.
M8; IV. Reg. 24, 11-17. — 4) am Gnte 3inü'«. — 5) „Xie ^Ibqcfübrten;" rovc (nrotKta-
&ivra^ 'laviSn'iouc. — 6) £a3 Coo3 bcr ^Ib^cfüürtcn u>ar c<ut im ißcrbältntt' jum ?ODfc bcr
.•3iirücf3cbliebenen; ja c« war überhaupt ein iiute? i'oc?, ireit ®ott fie belobnte für Ibre golci-
famteit 9ei->,en fetne_?(u$ÜHUdie. (£^ jparcti bic '-Beiden au? ben 3iiben unter ibnen TV. Reg.
•2'). 7. — 7) %\\i laniel '1, 49 u. i:i ertlebt man, tay bitfe (£ru(antcn .ödufer, «Järtcn, söer-
möc?en in iöabi^Ioii befapen, oon eiiicncn J")üd;teru au^; ibrcr ^Witte rei^tert unb foi^ar ^u^offledtn
befürbert rouitcn. — 8) ki erfüllte ilcb babiircb, bap ber (yüecnbienit nacö ber JRüdfebr au«
'J3aboIon feine bleibenbc '.iitätte mebr fin^e^ fonntc; f. 7, 23. — 9) 5(uö biefer ©teile folgt,
ta^ bei ^Innäbcrunji ber (Jbalbäcr eine "Went^ 0"bft' »^i* 5lei^öpten au?»anberten, tt'ie benn
tiefe« t'anb immer einen i^ewiijen T\.i'\\ für ^crael befaf;, njabrfdjeinliit weisen feiner grud)f'
barfett unb feinem Sieiittbuin?. Wott nimmt e-j ibnen übel, >ueil bort i^rc -Seelen in bie größte
*tfa|)r bfö iJlbfaliCiJ äcriei^in; 42, 13; 44, I. — 10) tk öcaanopKcafiOv.
Caput XXV.
1. Verbum, quod factum est ad Jeremiam de omni populo Juda in
anno quarto Joakim' filii Josiae regis Juda, (ipse est annus primus
Nabuchodonosor^ regis Babylonis.) 2. Quod locutus est Jeremias pro-
pheta ad omnem poj)ulum Juda, et ad universos habitatores Jerusalem,
dicens: 3. A tertiodecimo anno Josiae filii Ammon regis Juda usquead
diem hanc; iste tertius et vigesimus annus, factum est verbum Domini
ad me, et locutus sum ad vos de nocte consurgens^ et loquens: et non
audibtis. 4.» Et misit Dominus ad vos omnes servos suos prophetas, con-
327
surgens diluculo, mittensque: et non audistis. neque incliimstis aures
vestras ut audiretis 5. cum diccret; Rovertiniiiii unusquisque a via sua
mala, et a pcssiniis cogitationibus vostris: et liabitabitis in terra, quam
dedit Dominus vobis, et patribus vestris a saeculo et usque in saeculum.
t>. Et nolite ire {>ost deos alienos ut serviatis eis, adoretisque eos: neque
nie ad iracundiam provocctis in o])eribus manuum vestrarun), et non
affligam vos. 7. Et non audistis me, dielt Don)inus. ut me ad iracun-
diam* provocaretis in operibus manuum veiftrarum in malum ve.strum.
8. Propterea haec dicit Dominus exercituum: Pro eo quod non audistis
verba mea: 9. ecee ego mittam, et assumam universas eogitationes Aqui-
lonis,' ait Dominus, et Nabuchodonosor* regem Babylonis sorvum meum:
et adducam eos super terram istam, et super habitatores ejus, et su})er
omnes nationes, quae in circuitu illius sunt: et interliciam eos," et ponam
eos in stuporem et in sibilum, e't in solitudines sempiternas. 10. Perdarn-
que ex eis vocem gaudii, et vocem laetitiae, vocem sponsi, et vocem sponsae,
et vocem molae,^ et lumen lucernae." 11. EterituniversaterVa baecinsoli-
tudinem,et in stuporem: etservient omnes gentes istae regi Babylonis sep-
tuaginta annis.'* 12. Cumque impleti fuerint septuaginta anni, visitabo
super regem Babylonis, '"et super gentem illam,dieit Dominus, iniquitatem
eorum, et super terram Chaldaeorum: et ponam illam in solitudines sem-
piternas. lo. Et adducam supei terram illam, '^ omnia verba raea, quae
locutus sum contra eam, omne quod scriptum est in libroisto, quaecumque
prophetavit Jeremias adversum omnes gentes;'^ 14. Quia servierunt eis"
cum essent gentes multae, et reges magni: et reddam eis secundum opera
eorum, et secundum facta manuum suarum. 15. Quia sie dicit Dominus"
exercituum Deus Israel: Sume calicera vini'^ furoris hujus de manu
mea: et propinabis de illo cunctis gentibus, ad quas ego mittam te.
16. Et bibent, et turbabuntur, et insanient a facie gladii, quem ego mit-
tam inter eos. 17. Et accepi calicem de manu Domini, et pro{)inavi"
cunctis gentibus, ad quas misit me Dominus: 18. Jerusalem, et civitati-
bus Juda, et regibns ejus, et principibus ejus: ut darem eos in solitudinem
et in stuporem, et in sibilum, et in maledictionem, sicut est dies ista:"^
19. Pharaoni regi Aegypti, et servis ejus, et principibus ejus, et omni
populo ejus, 20. et universis geiieraliter:'^ cunctis regi bus terrae Ausi-
tidis," et cunctis regibus terrae Philisthiim, et Ascaloni, et Gazae, et
Accaron, et reliquiis Azoti,*" 21. et Idumaeae, et Moab, et filiis Ammon:
22. Et cunctis regibtis Tyri, et universis regibus Sidonis: et regibus terrae
insularum, qui sunt trans mare.*' 23. Et Dedan, et Thema," et Bu/, et
universis qui attonsi sunt in comam. 24. Et cunctis regibus Arabiae,^
et cunctis regibus Occidentis, qui habitant in deserto. 25. Et cunctis
regibus Zambri,^'* et cunctis regibus P]lam, et cunctis regibus Medorum:"
2(5. cunctis quocjue regibus Aquilonis"® de prope et de longe, unicuique
contra fratrem suum:*'' et omnibus regnis terrae, quae super faciem eju>*
sunt: et rex Sesach bibet post eos;^^ 27. et dices ad eos: llae(,' dicit
Dominlis exercituum Deuslst;ael: Bibite, et inebriamini, et vomite: et
eadite, neque surgatis a facie gladii, quem ego mittam inter vo.s. 28. Cum-
que noluerintaccipere calicem de manu tua utbibant, dices ad eos: Haec
dicit Dominus exercituum: Bibentes bibetis: 29. quia ecce in civitate,
in qua invocatum est nomen meum, ego incipiam affligere, et vos quasi
innocentes et immunes eritis? non eritis immunes: gladium enini ego
voco super omnes habitatores terrae, dicit Dominus exercituum. 80 F^t
tu prophetabis ad eos omuia verba haec, et dices ad illos: Dominus dö
928 Der ^rop^t 3eremiaö. 25, 1—26. 2Inm. 1—27.
excelso rugiet, et de hiibitaculo sancto suo dabit vocem suam: rugiens
rugiet super decorem suum:^^ celeuma quasi calcantium^" concinetur ad-
versus omiies habitatores terrae. 31. Pervenit sonitus usque ad extrema
terrae:^' quia Judicium Domino cum gentibus: judicatur^- ipse cum omni
carne, im])ios tradidi gladio, dicit Dominus. 32. Ilaec dicit Dominus
exercituum: Ecceafflictio egredietur de gente in gentem : et turbo magnus
egredietur a summitatibus terrae. 33. Et erunt intcrfecti Domini in die
illa a summo terrae usque ad summum ejus: non plangentur, et non colli-
gentur, neque sepelientur: in sterquilinium super faciem terrae jacebunt.
34. Ululate pastores, et clamate: et aspergite vos cinere optimates gregis:
quia oomploti sunt dies vestri. ut interficiamini: et dissipationes vestrae,
et cadetis quasi vasa pretiosa.^'^ 35. Et peribit fuga a pastoribus, et sal-
vatio ab ojitimatibns gregis. 36. Vox clamoris pastorum, et ululatus
optimatuni gregis: quia vastavit Dominus pascua eorum. 37. Et conticu-
erunt arva ])acis a iacie irae furoris Domini. 38. Dereliquit quasi leo
umijraculum suum, quia facta est terra eorum in desolationem a facie
irae columbae,^' et a facie irae furoris^^ Domini. ^^
l) I. 3. OOf) 9. (£br. — 2'i ??abnct)cbpnpfor hatU \war fcf^on feit längerem aU Würe^int
it'inn 9?atfr^ Ütabopolaffar rctiiert, bciiaiiu aber jct3t felbtirtänlni^ 5U rci^iercn. X:k Stufdialtung
fcöcint aue! einer SRanbiifoiTe in ben Ztxt ö^fornmen 511 [ein, u. f. i. ö3r. — 3) Q'3t^'}< t^att
Üy^^il' iiflürliit iKfprüAen für „febr eifriji." — 4) f. i. ßJr. — 3) „alle ©efitlei-^ter, SSöIter,
^c? 5?orbeu^;" narplav äirb Bo'ppü. 9?abmti)benofor wirb bter „Tiencr ^eboaal)^" (genannt,
jreil fr (SHnt al? JBerf^eu.-; feiner irtrafiiericbte biencn inuütc. X^ie LXX laijcn biefe ■Stiüc
am. jvabrfitcinliA auiJ ?vurfl)t, e? möd)ten fiit bie *cefer baran ftcfjen. — 6) i. e. populum
Juda. —7) imI i(T/jyi' fii'pnv. Tte ^Qfüblcn ber 5»bcn waren •'panbmüblen, geraobntiil) tJon
jwet Wabiten (getrieben, bie jnr Äur,^n.nnle babei 511 fini^n piüciiten; Kxod. ]1,'5; [s. 47,2;
Matih. 24. -!l. —8) ißo man bee '>}?acl)t3 feineu ^v'ampcn^ ober l'icbtfitcin mebr ftcbt, ba ift
Me ivnr,Iic{ie ÄMIbniü. Oii "Jlc.iriV'ten laffcn bi» beute btc Firmen fie^ lieber bie 9iabrunii ale
baö 9?art>tlidu feblen. Maillct. lettrcs siir rj'k'vpte. II. 10. 1]. — {)) i^oni ;"f. (JOG bie." ^um
,r S.'U), in nnMttcm (£'.>ruei nad) per Sroberun.^ i\xb«(pn3 ben ^uben bie -t^eimfebr iieftattete.
raniel 9, 2 ^iblt auit fieben,!;! 3>ibrc ö'^« ber 3t-'n^i?runj^ Pe? Scmpel^ int ;"j. 5X8 bie jur
^i^oücnPiuuT bc>J jweitcn Jemuel? im 3-518. l'od) unp ^iVlfdil bemer^fen: „ym 'OKIgemeinen
bf^fidinet neben bem befoiibcrn Jutreffen bie jcbnmal i^enpmntene bt. ^iebenjabt bie non ß3ptt
beilimmte Taner eines i'erbänjinilTfö ^0» n^clti^efdndnlidicr i^ebeutinuVv" cf. Is. 2:^ 15. —
I 0 1 fS(hKr/ni,i TU t&vo^ fKeh'o, Kai •&7/n:>ijai ahrovg fif ä<i>av!a/X(jv a'iüi'wv. — 1| ) sc. Clialda^Orum.
IrJi ivornnter bie 'iVinb'^^'^ötfor Per (E'i^af'^aer, nämltd) Pie (£pomiter, Woabiter u. 21. ju fcr»
Iteben tlnb; f. 12, 14; Thron. 4,21; Ez. 25, 3. — 13) ncimtid) ben SbalPaern; f.'27, :;.
D*1J n/3n"DJ DD"n!Dj7 *p -Pcii» üabeu 'aucb ftc (bie (£baipäer) Picnflbar i^emad)tpifle
i?öl!er iinb sirof;e .^öniflc, fo n>erpc nun iA ibncn oergelten." f. i. fi)r. — l-l) 3m J^cbr. (lebt
noit ♦^^{ „jii mir." — 53. liVijs. f. LXX c. 32. — 13) ®ott (ieft Dem "Propbeteu im '55efiitte
burd) einen ün<\d einen 3?cd3cr barreid»en, beijen beraufüVnber "vnbalt ein Jinnbilb bce; -^orn-
<<erid)teä fein foUtc, ba? er Pen i^olfern i(u ocrtüupen bar; Is. 51, 17; Habuc. 2. fö. ■—
Ui) b. b. im ('»iefid)te. — 17) f. i. Wr. 9?ad) ber ^njcimuu] rjon .»pieronnmue!, r}ibabanue,
JDUAO, ivatablu? ift ber 3eifae sicut est dies ista erft fpater binjuiiefommen. ^Ittein Ibeoboret!
Sand}C5 u. 21. faalten ibn für urfprünßlid), ba er nidit« 2lnpereö"bef.ii^t, al?: „ber iiewciJTaj^tf
Z<^c^ erfüllt fiii) vor unfern 2lnjen. — 18) nai Trävra rbv Xaüv ab-oh. 3'^Vn"'73"nX -«"b
alle? Wifd)Un;ieinC.(f." — 19) ri^Ü, ««« Travrag rwf nvit/i!KTnvr- Job 1,^1. — 20) ^Ijpt
batte burd) eine *^ela;ierun!.i oon 29 ^<[hrtn von Seite beo 'JPbarao bi? auf einen fleinen ^Ttcft
9on l^ewobnern 2Ule? tNcrloren. — "21 1 b. b. ([ypcrn, Jl^hcbuö, nacb 2{nbcrn aud> Spanien;
i. (51r. f. „3nfcln."-22i iicn. lo. 7; 25.3; :i6. 8-1 1. — 23) LXX wie 2lnm 19 —
Ö^i npr uacb .^ieron',>mu3 eine pcrtifdjc iVrovinj. C£itt Sobn 2lbrabamö au3 ber Äetura
ixt^ 3amran Gen. 25, 2; f. i. (53r. - 23) n^foHiv. — 26) ütttiImtov. — 27) "Sx tJ'**S<
Der ^iop^et 3cremiaS. 25, 26—38. 3lnin. 27— 3f>. 329
VriN „Sincr c^cc^cn bcn 2(nbcrn." — 28) TlJi^'t^*, nacö Sinigcn bicftterifiie Scjfic^nunci brr
StaH '-i^abi^lon .')!, 41, na* "Jdibcrn ba^ vcri'ifdic 31'ert „2itaf-.iövTU«;" unebiT nacft ^(nbfrn
(ik'bcimnamc ~^ab'.>lou^ narf) bcr fvibbalirti|'d)cu 2dn-cibart „XHtbbaut," mo man bie ^ÜUitftabfn
in oerfebrtcr Orbnunv] nimmt, bcn lct3tcn für bcn crften, bcn porlcijtcu für bcn u^i'ücn u. f. f. —
f_ j^ (53r. — 29) im^"7^ „über feine il^obiunui, ober aiut über feine Irift, feinen ©eipcplap;"
rri Tov roToi; avroi: — 30) H-DJ/** D^D")!!? T^^"7 "il'"'^) ^^" iteltcrtrctcm Jvirb fr ein
3!riuniVMicb nnflininicn Wiber . ." ««< onh üaKti) rfwyüvrci hKOKpidiiaovrai. khI knl Ka^ri^ivnv^
T^v yijv fjKEi ö'/.t^pog. — 31 ) £~' uipor t7jq yfjt:. — 32) t. t). er rinijt unb rcd)tct. — 33) üaTrep
oi Kp(o', ol iK7.£Kroi- fie lafcn »^^p ober »VtSID, ll>ut »^Dp. — 34) Statt nüVH „3;aubf"
lafcn bicr ^[\\\^,i n^i''n„i(c>üv-iUtl)dtt;]:"„\)orbcmiien)aittl)ätii]cu 3i-''r«c bc? <^H'n>a(tt^atera."
9?ari) .!i!>ieron'.>mn6 be^cutct bie laubc bcn rafd'cn unb aiu^baucrnmi ^(u;i rcr (Ibalbäer; na*
©anite^ ift bie laiibc uralte? 'ivelb^eid)en bcr t^abi^lonicr, vhmi ^cmirami-? ber, bie nad) fer
WutbofOiiic al? Sedier bcr '??^^Iitta '.hmi laubcn crnibrt irorbcn. '^hi? i'cnopbon? (I?ropdbit
unb ^'ucian? (iVMtcriicrprvidicn iKbt bcri>or, baf; bie -laubcn in 5?ab'olon u^^ 2'.nicn ;Kttlid)e
U^ercbrunii i^upficn. ä-h -rcpoau-ov Tfi<; ftaxaipag -r/f //ivdA.'/f. Der S',M-cr Ui nin* 1^'iff n^lTl-
33) f. i.^r. — 36) Jpcbr. „fein." '' '' '■ ^ '
Cnpiit XXYI.
1. In principio' regni Joakim" filiae Josiae regi? Juda, factum est ver-
bum istud a Domino, dicens: 2. Haec dicit Dominus: öta in atiio doniua
Domini, et loqueris ad omnes eivitates Juda,^ de quibus vcniunt ut ado-
rent in domo Domini, universos sermones, qnos ego mandavi tibi ut
loquaris ad eos: noli subtrahere verbum, 3. si forte audiant et conver-
tantur unusquisque a via sua mala : et poeniteat me mali quod cogito facere
eis proj)ter malitiam studiorutn eorum. 4. Et dices ad eos: Haec dicit
Dominus: Si non audieritis me ut ambuletis in lege mea, quam dedi
vobis, 5. ut audiatis sermones servorum meorum Prophetarum, quos ego
misi ad vos de nocte consurgens, et dirigens, et non audistis: G. Dabo
domum istam sicut Silo,* et urbem hanc dabo in maledictionem cunctia
gentibus terrae. 7. Et audierunt sacerdotes, et prophetae,* et omnis po-
pulus Jeremiara loquentem verba haec in domo Domiui. 8. Cumque
complesset Jeremias Joquens omnia, quae praeceperat ei Dominus ut
bxjueretur ad Universum populum, apprehcüderunt cum sacerdotes. et
})ro{)lietae, et omnis populus. dicens: Morte moriatur.^ V). Quare prophe-
tavit^ in nomine Doraini, dicens: Sicut Silo erit domus haec: et urbs isla
desolabitur, eo quod non sit habitator? Et congregatus est omnis popu-
lus adversus Jeremiam in domo Domini. 10. Et audierunt principes
Juda" verba haec: et ascetiderunt de domo regis in domum Domini. et
sctlerunt in introitu portae domus Domini novae.^ 11. Et locuti sunt
sacerdotes et prophctae ad principes, et ad omnem populum, dicentes:
Judicium mortis est virohuic: quia {)rophetavit adversus civitateni istam,'"
sicut audistis auribus vcstris. 12. Et ait Jeremias ad omnes principes, et
ad Universum populum, dicens: Dominus misit me ut i)rophetarem ad
d'imum istam, et a<l civitatem hanc omnia verba ()uae audistis. 13. Nunc
ergo bonas facite vias vestras. et studia vestra, et audite vocem Domini
Dei vestri: et poenitebit Dominum mali. quod k>cutus est adversum vos.
14. Ego autem ecce in inanibus vfstris sum: facite mihi quod bonum et
rcclum est in oculis vestris:" 15. Verumtamen scitote et cognoscite quod
830 T)tx 5)rop^tt 3««'ni'iö. 26, 1 — 24. 2lnm. 1 — 16.
ei occideritis me, sanguinem innocentem tradetis contra vosmetipsos, et
contra civitatem istam, et habitatores ejus; in veritate enim misit me
Dominus ad vos, ut loquerer in auribus vestris omnia verba haec. 16. Et
dixerunt principes, et omnis populus ad sacerdot.es et ad prophetas: Non
est viro huic Judicium mortis: quia in nomine Domini Dei nostri locutus
est ad nos. 17. Surrexerunt ergo viri de senioribus terrae: et dixerunt
ud omnem coetum populi, loquentes: 18. Micbaeas de iNlorastbi fuit pro-
pheta in dicbus Ezechiae regis Juda, et ait ad omnem populum Juda,
dicens: Haec dicit Dominus exercituum : Sion quasi ager arabitur: et
Jerusalem in acervum lapidum erit: et mons domus in excelsa silvarum.
19. Numquid morte condemnavit eum Ezechias rex Juda, et omnis Juda?
numquid non timuerunt'^ Dominum, et deprecati sunt faciem Domini:
et poenituit Dominum mali, quod locutus fuerat adversum eos? Itaque
nos facimus'"* malum grande contra aninuis nostras. 20. Fuit quoque vir
prophetans'^ in nomine Domini, Urias filius Semei de Cariathiarim: et
prophetavit adversus civitatem istam, et adversus terram hanc juxta
omnia verba Jeremiae. 21. Et audivit rex Joakim, et omnes potentes, et
principes ejus verba haec: et quaesivit rex interficere eum. Et audivit
Urias, et timuit, fugitque et ingressus est 'Aegyptum. 22. Et misit rex
Joakim viros in Aegyptum, Elnatban filium Acbobor, et vires cum eo in
Aegyptum. 23. Et eduxerunt Uriam de Aegypto: et adduxerunt eum
ad regem Joakim, et percussit eum gladio: et projecit cadaver ejus'^ in
Eepulchris vulgi ingnobilis. 24. Igitur manus Ahicam^^ tilii Saphan fuit
cum Jeremia, ut non traderetur in manus populi, et interficerent eum.
1) Sap. 20-45 ftcbcn bei bcn LXX aU daf. 33-51. — 2) Vcr Q^orivinn, bcr bter crjci()(t
tt(r^, ift bcr ;^eit lunt for bcr Wittbcilun^ ju fcjjcn, bie bcr IPrcpbct c. 25 bericiitctc. —
8) aTaai roi^ 'lof('i(ii(iic Kai -rräci To~i^ ipxofitvoi^. — 4) f. 7, 12; 25,4-9. — 3) il'£V(hTrpo(liyTat'
ftenfo a?. 8. — (»j niOn /.bu foüft ftciben ;" ^avduf) irro^avi). — 7) n'D.1 „irantm »i?ci|Ta3Jl
T T •• ■
buV" bTci7rpi>,;,7'/7iv<mc. — 8) b. &. btc .<lron» itnb 6)criitt?bcamten. — 9) riefet 2boritl woblba*,
lPflc^Ci^:^oatbain baute IV. Reg. 15. 35 itncrocUteä ba?„ebere," sublimissiuia, iiciuxnnt ivurbf.
Ulcfcaj lic§ ^aKlbft ben „ilcnii-\^cituving" ^uricbten 1. c. IC, IS. (£•? bcfan^ |id) auf ter 9?prl)-
fcitf tf? iuncrn innbofCk«. Xci Cibaifvicr nannte a Cfttbor, oicileictit »eil ci? auf Der "^U^bfette
nie&r cftlirf^ als? wcftliit v^elciicn war. 9?aA (laflro batte c? 7 'Dfamcn. S? nnivbcn bajelbfl,
tuie .ßicreu'.Mnu«? beriduct, Die rl^eliiiionsbantcl beratbcn unD abiicurtbcilt. — 10) Xa llc ^tatt
unD 2cnipcl al3 eiviii ^aucrnb betracbtctcn unb bicfc ibrc ?lnfd)auunvi^n>cifc al? i^cftü^t auf
(iiüttc^s SBcrt badncn, [o (^alt ibncn ^«cronuao, ber ibrcn UntcriVin.i »crbcrfaßte, alö l'üijcn'-
frcpbft, ja alJ Vdftercr, unb fic rcibten ibn unter bie il^crbrocber/nMC fie Dönt. IS. 20-22
jsenannt truibcn. ;un ;ian5cn i^crböre crf*eint ^cfcmia? au- iUnbilb 3ffu Ibrifli, iileid^reif
feine 5lnflaiicr unb Jlitrincr auf bas5 .<?aar jenen iilcidicn, bie in fpaterer .'3t'it ben i5obn f^iotte?
sfrfoUitcn. 3ludi ibrc 2vra*e i|"t bicfclbe. — 11) <l>i av^yi-pa Kai üg ßfAnov h/iiv. riefe Wilbc
frfdbcint betiutnbcrunjiewiirDic» in bcni Wanrte, ber ba-? ^cWi^'^'U'! <^'>5ottc^ für fidi bat unb bif
fdjlinimc Xeniuna-^art unb i^p^ibeit feiner j^cinbc burd)fduiu"t i^iellcidn war c^ eben bteft
Wiltf, bif ben .Hi.Miiiii?beamten unb bem i'olfe bie "Jlni^en öffnete— 12) i<"l» „fürd)tctc, er
"T
triJcftte . ." — 1'5) c-onjaautv. — \\) Xicfc 23ei^cbenbcit Icncn Ibecborct, •^»ui^o, 5?öranu?,
lOoma« in ben Wunb bcr i^rcunbe bc^ ^crcmiaic, 43atablu\\ IPrabc, a (iajtrou. 9{. in ben
"Wunb öcr ivcinbc-, allein tvpbl beife mit Unred)t, ba eine fo i^raphifdie unbbetailirtc Sr.^äblung
finer ^raufen i^ejuU'enbcit, bie nur erft oor «urjem jiefdieben fein fonntc, in bicfent 9{atbc ni*t
gut anijebrad^t itcii'cfen n\ire. "Wan niufi babcr mit ben neueren If reOiCtcn anncbmcn, bcr ^Jrppbct
babf ba? bier er^iblte (iicinnip als? (Spifefe cini]ef*tiltct, um tiirc^ ein Ü^cifpicl ju jcinen, in
xotW gcfäbrlid^cr VaiK er fii-^ bei biefem S.^crbii'rc befunben bctbc. — 13) Kai ippnpevavrw fJf
Tu uvfj^ia v'iCiv rnv /mov aiTov' IV. Kc')^. 23, 6. — 1(») IV. Rcsr. 22,8-14. Sein Sc^u
(iiübolia rcarb na* 3crnfalcm? 3erftiM-un3 ®tatt|jalter 3uba'e im *J?amen bc3 c^)altciifc^fn
Jtbnivje IV. Keg. 25, 22.
331
Caput XXVII.
1. In principio regni Joakiin' filii Josiae regis Juda, factum est vcrbuin
istud ad Jereniiain a Domino, diccns: 2. Haec dicit Dominus^ ad me:
Fac tibi vincula, et cateiias:^ et poiios eas in collo tuo. o. Et mittes cas
ad regem Edom/ et regem Moab, et ad regem tiliorum Amnion, et ad
regem Tyri, et ad regem Sidonis: in manu nuntiorum, qui venerunt
Jerusalem ad Sedcciam regem Juda. 4. Et praccipics eis ut ad dominum
ßuos loquantur: Ilaec dicit Dominus exercituum Dens Israel: Hae*;
dicetis ad dominos vestros: 5. Ego feci terram, et homines, et jumenta.
quae sunt sui)er faciem terrae, in iortitudine mea magna, et in bradiio
meo extento: et dedi eam ei, (pii j)lacuit in oculis meis. 6. Et nunc ita-
quc ego dedi omnes terras istas in manu Nabuchodonosor rcgis ]3abyloni«
eervi mei:' insuper et bestias agri dedi ei ut serviant illi.® 7. Et servient
ei omnes gentes, et filio ejus," et filio filii ejus:" donec veniat tempus
terrae ejus et ipsius: et servient ei gentes multae, et reges itiagni. 8. Gen.s
autem et regnum, quod non servierit Nabucbodonosor regi Bab^'lonis, et
quicumque non curvaverit Collum suum sub jugo regis Babylonis : in
gladio, et in tarne, et in peste visitabo super gentem illam, ait Dominis:
donec consumam^ eos in manu ejus. 9. Vos ergo nolite audire prophetat<
vestros, et divinos, et somniatores, et augures, et maleficos,'" qui dieunt
vobis: Non servietis regi Babylonis. 10. Quia mendacium prophetani
vobis: ut longe vos faciant de terra vestra, et ejiciant vos, et pereatis.
11. Porro gens, quae subjecerit cervicem suam sub jugo regis Babyloni.s,
et servierit ei; dimittam eam in terra sua, dicit Dominus: et colet eam,
et habitabit in ea. 12. Et ad Sedeciam regem Juda locutus sum secun-
dum omnia verba baec, dieens: Subjicite colla vestra sub jugo regis Baby-
lonis, et servite ei, et populo ejus, et vivetis." 13. Quare moriemini" tu
et populus tuus gladio, et fame, et peste, sicut locutus est Dominus ad
gentem, quae servire noluerit regi Babylonis? 14. Nolite audire'^ verba
})ropbetarum dicenlium vobis: Non servietis regi Babylonis: quia men-
dacium ipsi loquuntur vobis. 15. Quia non misi eos, ait Dominus: et
ipsi propbetant in nomine meo mendaciter: ut ejiciant vos, et pereatis
tarn vos, quam prophetae, qui vaticinantur vobis. 16. Et ad sacerdote^.
et ad populum istum locutus sum, dieens: Haec dicit Dominus: Nolite
audire verba prophetarum vestrorum, qui proplietant vobis, dicentes:
Ecce vasa Domini revertentur deBabylone nunc cito, mendacium'* enini
propbetant vobis. 17. Nolite ergo audire eos,'^ sed servite regi Babylonis.
ut vivatis; quare datur baec civitas in solitudinem? 18. Et si prophetae
sunt, et est verbum Domini in eis: occurrant Domino exercituum, ut non
veniant vasa, quae derelicta fuerant in domo Domini, et in domo regis
Juda, et in Jerusalem, in Babylonem. 19. Quia baec dicit Dominus
exercituum ad columnas,'® et ad mare, et ad bases, et ad reliqua vasorum,
quae remanserunt in civitate bac; 20. quae non tulit Nabuchodonosor
rex Babylonis. cum transferret Jechoniam filium Joakim regem Juda de
Jerusalem in Babylonem, et omnes optimales Juda et Jerusalen). 21. Quia
haec dicit Dominus exercituum Dens Israel ad vasa, quae derelicta sunt
in domo Domini, et in domo regis Juda et Jerusalem : 22. In Babylonem
transferentur, etibieruntusquead diem visitationissuae,"'' dicit DomiiUKs,
et afferri faciara ea, et reslitui in loco isto.
a82 Der ^xop^et Seremia^. 27, 1—22. 2lnm. 1—17.
1) t)a bte SfgcBenßcit, bie in bicfcm Sahntet erjäblt nnrb, in bic Sftcqierungöscit bed <Scbecia9
faßt, wie aui bcn 35. 3. 12. 30 bcri^oriictt, fo i^lauben-^icreniMnu?, 9tbabanu?, •5iuio, tD?albonat
unb'Sandic}, bicfcr crfie i>cr5 c(cbore ^uni »orberigcn (lapitcl mit Mlfe bcn 2ctilu§ feffclben.
Die .(pcbrdcr, fon?ic ^v)ranur, Ü3atablu?, a (£aftro ncbmen an, ^crcmiae babe wirtiid) t>ont
•änfam^ bcr i)iciitcrung tc6 ^oatini bi<f in bas 'oicrtc ^^Ci^ierun.qfjabr t>ci5 5c^fciaö bvi^ 3i-^*,
Don t>cm bicr bie -^{ftif ift' !icti"'^i^f"/ eine ?0?cinu«;i, tie wob( feine i^cacbtung tjcr^ieut. Slücin
mit ntcbr (ikunb nebntcn Die neuern Övei^cteu jfurcbiicbent'ei an, C3 fei bier „ÄCt-eciaä" ftatt
„joafim" ju lefen, raie benn auc^ wirfliÄ ^cr «ji)rer unb 'iJlrabcr fo lafcn unb einige Soficed
bei Äcnnifot ebenfalls bicfe l'egart weifen. — 2) -(pier beginnt c. 34 berLXX — 3) HIplO
ülütDI „3iiemcn unb 3o*f" — fii'f ^^'ft Äummct, wie fic bie ^i^fcrbe tragen — jur Sinn-
bilMing ^e^ babulonifcbcn ^Pi-tee;, ba«5 t>ie Oi'bcn tragen foütcn; f. 28, 10; Ik 20, 2. LXX
6(ßaohr Kai kaoiovc. — 4) Tie .Hinüge biofcr isolier fdbicftcn (i)efan^te nacb ^f^i'ufalent, um ftc^
mit £c^ecia^ über eine gemcinfanic 5diilrcrbcbung gegen "^Jabutboronofor ',u *3crabre?en. 9?acö
%. 9 fpracf)cn fiel) bic falfd)eu 'JPropbctcn gunftig für feld)c? Untcrnebmcn aus. — o) öovÄiveiv
avTü. — {\)ijr,'n:t:ai^aiavT(rj. — 7) (£ji War fief; (itiilmcrocaeb, IV. Reg. 2"). 27, weht er nurjwei
^abre, rtCll-ä.og 9. Sbr. regierte uuD feinen Sdiwagcr 'DJerigliffar jum -^fadifoigcr batte 559-
Ö54 i>. ^br. — 8)_Dtcfcr bii-M"; i'abLM-ofoarduab, ncrf) ein .Hinb,' welrfu^nt ^er ,'vei^berr ^Jabonneb,
ein nad)geborener ^oön ^cö ^labudioeLMiofor, bie .fi>errfdmft entrifj, bie er nenn "'li'cönate bebauptet
batte, unb al? Mönig bcu Flamen '-J^cifdia^tr (\!ab'nKt bei •t'^erocot) annabnt Dan. 5, 1; Bar.
(, II. Xerefcr bemcrtt, bic '?{adirid>ten ber griednfd)cn iBitriftfteücr unb bie •Jiuojüge ana
'ßerofuö, wcldK 5^(aoiiu^ ^ofepbuö gibt, ftnb ju wi^erfprcdu"n^ unb ^u ^weifclbaft, al-ö ba'ij man
ura ibretwiücn beni Otabufatnejar mebr a(3 jwci Oiad)folger im bab?lontfd)en 3lcid>c geben
fönnte; cf. Dan. 5. 3(nm. 1. Diefer Scrs f. i. (ür. — 0) ii^g iKlimoaiv. — 10) DS^Dti'I)
„unb cuern B^iw^frcrn." kqI tüv (pap/ioKüv vfiüv. — 11) f. i. ö)r. — 12) 3?. 13 f. i. ®r. —
lr$) f. i. '^3r. bis &'■' ä(hKa ahrol Tr/xxpr/Ttvovacv vfilv. — 14) ä<hfca. — 1^)) nhn ä-eaTEiAa avroix;.
1\\ix{. biefcnt in-rfe bis? jum 3d)Iuffe lautet ber Icrt ber LXX für^cr, WvibrfAcinlid), weit im
bcbr. Xerte mebrcrc iBicbcrboluugcn i^oricmnicn. — l(i) „in iktrcff Der 2-äulen;" III. Reg.
7, 13-22. LXX nennen feincrlci (£inrid)tang. — 1") »ir)£) „meiner -^cimrud^ang." f. i. ®r.
f, b'i. 17-23; L Esdr. 1, 7-il, ^ '
Caput XXVIII.
1. Et factum est* in anno illo, in principio regni Sedeciae* regis Juda
in anno quarto, in raense quinto, dixit ad me Hananias filius Azur pro-
l»heta^ de Gabaon/ in domo Doraini coram sacerdotibus et omni populo,
dicens: 2. Haec dicit Dominus exercituum Dens Isi^ael: Contrivi jugum
regis Babyloni.s. 3. Adhuc duo anni dieiaim, et ego referri faciam ad
locuin istum omnia va.sa domus Domini, quae tulit Nabuehodonosor^ rex
Habylonis de loco isto, et transtulit ea in Babylonem. "4. Et Jechoniam
tilium Joakim regem Jnda, et omnem transmigrationem Juda, qui in-
gressi sunt in Babylonem, ego convertara ad looum istum, ait Dominus:
eonteram enim jugum regis Babyloiiis. 5. Et dixit Jeremias propheta
atl Hananiam prophetam in oculis sacerdotum. et in oculisomnis populi,
qui stabat in domo Domini; 6. et ait Jeremias propheta: Amen," sie
faciat Dominus: suscitet Dominus verba tua, quaepropbetasti: ut referan-
tur vasa in domum Domini, etomnistransmigratio de Babylone ad locum
istum. 7. Verumtamen audi'' verbum hoc, quod ego loquor in auribus
tuis, et in auribus universi populi: 8. Propbetae, qui fuerunt ante me
et ante te ab initio, et proplietaverunt super terras multas, et super regna
magna de praelio, et de afilictione, et de fame."^ 9. Propheta, qui vatici-
natus est pacem: cum venerit verbum ejus,' scietur propheta,'" quem
misit Dominus in veritate. 10. Et tulit Hananias propheta catenam" de
collo Jeremiae prophetae et eonfregit eam. 11. Et ait Hananias in con-
Drr 5>rop^ft 3frfmiaö. 28, 1— IG. ?lnm. 1—13. 333
spectu omnis popiili, dicens: Ilacc dicit Dominus: Sic confringam jugiim
Nabuchodoiiüsor regis Babyloiiis post duos annos dierum de collo om-
iiium gentium. 12. Et abiit Jercinias propheta in viam suam. Et factum
est verbuni Domini ad Jereniiam, post(juam confregit Ilananias pro-
plieta catenam de collo Jeremiae f)rophelae, dicens: 13. Vade, et dices
Hananiae: Haec dicit Dominus: Catenas ligneas contrivisti: et facies"
pro eis catenas ferreas. 14. Quia haec dicit Dominus exercituum Dens
Israel: Jugum ferrcum posui .super collum cunctarum Gentium istarum,
ut serviant Nabuchodonosor^ regi Babylonis, et servient ei: insnper
et bestias terrae dedi ei.* 15. Et dixit Jeromias propheta ad Hananiara
prophetam: Audi lianania: non misit te Dominus, et tu conlidere fecisti
populum istum in mendacio. IG. Idcirco haec dicit Dominus: Ecce ego
mittam te a facie terrae: hoc anno morieris: adversum enim Dominum
locutus es. '^ 17. Et mortuus est Hananias propheta in anno illo, mense
septimo.
l) LXX = c. 35. — 2) riefe 35?ovte feMcn bei bcn LXX. Jpierpiwmu?, löeijbcret, fRba-
banue, I^lmiivI? jicben fie jii c. 27. in annci (|uarto — worunter initablu? unt« -^ccviIiiU'r baö
tjiertc 5'i^i" t'i'r 3abbatepcdie VH-rftebcn, ba irivflid^ ba«* C^ibr .'>96, »■oeldn^^ bier gemeint ift, na*
bem, irai^ IV. Ro,:,^ 18, 13 : 19, 2'J i^cfiit^t i)!, al? foldu'? ild) bcredinet. l'Dvanu? unc '?.^^^l^env^t
plauben, man \^;\\^z alle Ü^eviieruni^^iabre, bie inbie erfte ^palfte ber J}?ejienti\taft fallen, 'Einfang
jienannt. — 3) ^isvdorpoöriTTic. — 4) Vci)itcn|1abt im -Stamntc '.i^cniamin 41, 12; Jus. 21, 17.
i5) f. i. ®r. — (>) ä7.T!-&c>r. — 7) änovoaTE. — S) Jpfbr. „^on Äriev^ Unbcil un^ ^eft." LXX
blcp fi.; Tö/.fi/()i>. — {)) l». b. si venerit verbum ejus „wenn fein ©ort in STfüHinu^ iiebt. —
10) ^frfiUki^ liff' '^'"b in feinen Streit ein, fonbcrn berief fid) einfad) auf bic o; rfüüung ber
•JJrovbette. — 11) ntOitDIl /-b»^^ ^oc^;" tqv^ k\qmv(: „Die Jpalc^banbe," — 12) ttoitjcui. —
13) nliT'^N n"131 niD"*3 „^^^ •Jlbfatl bail bu gcfproc^en öegen ben ^crrn;" f. i. ®r.
Caput XXiX.
1. Et haec' sunt verba libri,"quein misit Jeremias propheta de Jerusa-
lem ad reliquias senioruin^ transmigrationes, et ad sacerdotes, et ad pro-
])hetas,* et ad omnem populum, quem traduxerat Nabuchodonosor de
Jerusalem in Babylonem: 2. f)0stquain egressus est Jechonias i'ex, et
domina,* et eunuchi," et principe? Juda, et Jerusalem,'' et faber, et inclu-
.sor** de Jerusalem: 3. in manu Elasa' filii Saplian, et üanuii'iae tilii
Jlelciae, quos misit Sedecias rex Juda ad Nabuchodonosor'" regem Baby-
lonis in Babylonem, dicens: 4. Haec dicit Dominus exercituum Dens
Israel omni transmigrationi, quam transtuli de Jerusalem in Babylonem:
f). Aedificate domos, et habitate: et plantate hortos, et comedite fructum
eorum. 6. Accipite uxores, et generate filios et filias: et date filiis vestris
uxores, et tilias vestras date viris, et pariant filios et filias: et muhii)lica-
mini ibi. et nolite esse pauci nuinero. 7. Et quaerite paccm civitatis, ad
quam transmigrare vos feci; et orate f)ro ea Jid ])ominum: quia in paco
illius erit pax vobis. 8. Haec enim dicit Dominus exert-ituum Dens
Israel: Non vos seducant prophetae vestri, qui sunt in medio vestrum.
et divini vestri : et ne attendatis ad somnia vestra, qiiae vos somniatis:
9. quia falso ipsi prophetant vobis in nomine meo: et non misi eos, dicit
Dominus. lU. Quia haec dicit Dominus: cum coeperint impleri in Baby-
lune" septuaginta anni, visitabo vos: et suscitabo''^ super vos verbuni
884 35tr 5)rop^et S^fmia*- 29, 1. 2lnm. 1 — i.
ineum bonum, ut reducam vos ad locum istum. 11. Ego enim scio cogi-
tatioiK-s, quas egocogito super vos, ait Dominus, cogitationes pacis, et non
aflSictioiiis, ut dem vobis finem et patientiam.'^ 12. Et iiivocabitis me,
et ibitis:'* et orabitis me, et ego exaudiam vos. 13. Quaeretis me, et in-
venietis: cum quaesieritis me in toto corde vestro. 14. Et inveniar a
Vobis.'* ait Dominus: et reducam captivitatem vestram, et congregabo
vos de universis gentibus, et de cunctis locis, ad quae expuli vos, dicit
Dominus: et reverti vos faciam de loco, ad quem transmigrare vos feci.
15. Quia dixistis: Suscitavit nobis Dominus Trophetas in Babylone.
lö. Quia haec dicit Dominus ad regem, qui sedet super solium David, et
ad omnem populum habitatorem urbis hujus, ad fratres vestros, qui non
sunt egressi vobiscum in transmigrationem. 11. Haec dicit Dominus
exercituum: Ecce mittam in eos gladium, etfamem, etpestem: et ponam
eos quasi ficus malas, quae comedi non possunt, eo quod pessimae sint.
18. Et persequar eos in gladio, et in fame, et in pestilentia: et dabo eos
in vexationem universis regnis terrae: in maledietioi:iem, et in stuporem,
et in sibilum, et in opprobrium cunctis Gentibus, ad quas ego ejeci eos:
19. eo quod non aiidierint verba mea, dicit Dominus: quae misi ad eos
per servos meos prophetas de nocte consurgens, et mittons: et non audistis,
dicit Dominus. 20. Vos ergo auditeverbum Domini omnistransmigratio,
quani emisi de Jerusalem in Babylonem. 21. Haec dicit Dominus exer-
cituum Dens Israel ad Achab tilium Coliae,*' et ad Sedeciam filium
Maasiae, qui prophetant vobis in nomine hieo mendaciter: Ecce ego tra-
dam eos in manus Nabuchodonosor regis Babylonis: et percutiet eos in
oculis vestris. 22. Et assumetur ex eis maledictio omni transmigrationi
juda, quae est in Babylone, dicentium : Ponat te Dominus sicut Sedeciam,
et sicut Achab, quos frixil rex Babylonis in igne;'^ 23. pro eo quod
fecerintstullitiam in Israel, et moechati sunt in uxoresalTiicorum suorum,
et locuti suntverbum in nomine meo mendaciter, quod non mandavi eis:
ego SU m judex '^ et testis. dicit Dominus. 24. Et ad Semeian'^ Nehela-
miten*' dices: 25. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Pro eo^
quod misisti in nomine tuo libros ad omnetn nopulum, qui est in Jerusa-
len«, et ad Soplioniam^- fillüm Maasiae sacel-dotem, et ad universos sacer-
dotes,^ dicens: 20. Dominus dedit to sacerdotem pro Joiade** sacerdote,
ut sis dux in domo Dornini super omnem virum arreptitium" et proplie-
tantcm, \it mittas eum in nervum^® et in carcerem. 27; Et nunc quare
tion increpa.sti^ Jeremiam Anathothiten, qui prophetat vobis? 28. Quia
puper hoc misit in Babylonem ad nos,^ dicens: Longum est: aedificate*
domos, ethabitate; etplantatehortos, etcomeditefructuseorum. 29. Legit
ergo Öophonias sacerdos librum istum in aüribus Jeremiae prophetae.
30. Et factum est verbum Doniini ad Jeremiam, dicens: 31. Mitte ad
omnem trjinsmigrationem, ilieens: Haec dicit Dominus ad Semeian Nehe-
lamiien: Pro eo quod prophetavit vobis Semeias, et ego non misi eütti:
et fecit vos confidtre in meiidacio: 32. idcirco haec dicit Dominus: Ecce
ego visitabo super tSemeian Nelielamiten, et super semen ejus: non erit ei
vir sedens in mediopopuli hujus, et non videbit bonum, quod ego faciam
i>opulo meo, ait Dominus: quia praevaricationein"Mocutus est adversuiR
dominum.
1 ) LXX '0. ?.G. — 2) "^öp „'5*riftfR" t. b. ^Briefe. — 3) SlUö tiefer Sfjfictinung gf^t
l)frx>pr, ta^ bereite Spiele, trp ni*t bie Weiften ber älteren 5}?änner geßorben, »elc^e in feie
^H'fiingenfdjaft i. 3- 606 waren ab^ciiihrt rccrben. — 4) ml -rrpdc Vcrif ^ii£vöo-:Tp(j<;>f,Tai. —
Der fvop'i^tt ^trmiai. 29, 1—32. Hnm. 5—29. SSR
5) ^oMci. bie 5)?utter be« .tönit^«. — 6) tiie .ßofVienerfcfiaft; Is. 39, 7; Dan. 1. 3. —
7) Kai vavr'oc t?^vdti)ov. — 8) 24, 1. — f)) S« Waren Mcjj (^cfan^tf, roclcfac 5ebfcia? an
9?abud)obonofor mit Zxibut iine mit crucufrtcn gricticn^ocrtrdflcn fc^icfte. — 10) Xie LXX
nennen biefen 9?amcn nicmal«. — II ) ^^"27 »für Babel." BaßvXüvf 27, 7. — 12) ^riTO^pn
„id) Witt erfüaen;" krrc(jT?/a<j. — 13) rt)T^r\) H^'^H^ DdS HilS ..«"* ju <?eben 3ufunft
t| : • : • -: - ■. t •■ t
Unb (ErnnirtUU.U" ^ov öovvcu v/üv ravra. -1.4) f. i. ß)r. — 1-5) Knl ini<?civov/iai v/iiv. Tai
UcbriiK feblt i>on 33. lS-'20 bei LXX, f. 24, 8. — l«i LXX blop /t. 'Axtd3. Wau fennt
biefc bci^en ^Jüi^enproübctcn, ?(cl)ab unb ÄCbeciasi, nicbt ndber ani ber bl. ßiv'fcbicbte. Vit
.ßebrdcr, fon?ic .6ieroniMnu3 baltcn bafür, e« feien jene beiben 'yrcife, rocld)c ber Sufanna 9?acf)'.
ftcüuns^en geleimt unb (ic falüi) ani^ctlas^t baben. ^.Jlttcin mit JRecbt faqt man bac;c(^en, jene feien
^Jrcpbeten, biefe aber üticbter (»eivci'cn; jene babe 9?abud)Pbonofor, tiefe t>a«i i?olf i^ctöbtet;
jene feien t*erbrannt, ^ii}t sieileitiii^t lt>prbcn. -— 17) Dan. .1 7; Arnos 4. 2; IL Mar-c. 7, 3.
18) J^nVn -,ber Äcnner;" f/i. ®r. — 19; T^er mit biefem 3Bor(e beginnenbe Slbfc^nitt
\\t in bie 3eit ?u fe^en, ba bereite eine ?{ntn)ort v>on 33abt)Ion an ^eremia? ^urücfficfornmen.
Scmeia? ndmlicb batte eine Ätai^efcbrift flCi^en Ocrcnüaö oon Ü^abölon al^ Slntwort jurürf.
(jcfcbrieben, (icjjcu wclclje nun ber ^ropbet bcij '.}ht?f»rucb bei? -öerrn erji^eben Idßt. — 20) Ai^-a-
'fiirnv, ivelcbc>5 2Bprt entmeber baö Wefcblecbt ober bcn Ort ber 3tbfunr't bebeutet, ober aber al#
3lDpeÖ!ati»> ju nebmen „ber Ürdumer," n^eii ecmciaS ein i'Ui^fHprüpbct xoax. — 21) ffia? 009
bier an bi? 5?. 32 gefaxt \\t. bilbet eine ^J*triobe, bereu 9?arf)ütSi er(l mit>^em legten i'crfe beginnt.
oi)K äirlnreüM ce rü ovofiaTi. fiov. — 22) (£r irirb IV. Reg". 25. 18 ,,5ireiter ^])riefter" genannt,
worunter ber !5tell»ertreter bei» .öobenprieftcre ^u »jcrftcben ift. C£r fdieint milbe gegen 3fr8i"iii*
geünnt geivefcn ju fein, weil er ibm ben *i^rief be5 Semeiaä j|u leicn gegeben. — 2J$) f. i. (ör.
2-1) Ob biefer Ooi^bii ber unmittelbare 25orfabrer t\:i »emeia? gcwefen, ober ob barunter ber
.^obeprieftcr ^oj^iba ju »erileben fei, ber fid) nad) bem Sturze ber 2ttbalia i, 3- ^78 ali (Eiferer
für bie Sbre bc? ,&aufe3 (^pttc^ crwiefen unb bie SEempelaufiutt organitlrt b^t IL Chron. 24,
11, Idjjt fid) mit 'Äii^erbeit nit^t ermitteln. — 2.5) ^^072 "„3Babn(inuiger, JKafenber,
SdlWärmcr;" natvnfüvu. — 20) fif rb än-nKÄsiCfia' 20, 2. — 27) ''>i(t ri avve?.oi6opT;aaTt.
gntweber ift bier oh aut^gelaiTen ober bie Ucberfeljer gaben ben SBorten einen anbertj Sinn, —
»ieEeid)t ben ©inn: 2Barum babt ibr ibn blop gcfd^olten, nidjtaber tbdt(id) geftraft? Oi^-Ötbr.
unb in ber 5Uulg. ift ber ©»inn fiar. — 28) irpör i/iäf — fotj (jeijöfn v/iäf, — 29) H^D
„Empörung;" f. i. ®r. ''
Caput XXX.
1. Hoc verbum,' quod factum est ad Jereiniam a Domino, dicens:*
2. Haec dicit Dominus Deus Israel, dicens: Scribe^ tibi omnia verba, quae
locutus sum ad te, in libro. 3. Ecce enim dies veniunt, dicit Dominus:
et convertara conversionem* populi mei Israel et Juda, ait Dominus: et
convertam eos ad terram, quam dedi patribus eorum : et j)oesidebunt eam.
4. Et haec verba, quae locutus est Dominus ad Israel et ad Judanri;
5. Quoniam haec dicit Dominus: Vocem terroris audjvimus:* ibrmido et
non est pax. 6. Interrogate, et videte si generat masculus:* quarc ergo
vidi ömnis viri manum super lumbum suum, quasi parturientis, et con-
versae sunt universae facies in auruginem? 7. Vae, quia magna dies
illa,^ nee est similis ejus: tempusque tribulationis est Jacob, et ex ipso
salvabitur. 8. Et erit in die illa, ait Dominus exercituum: conteram
jugum ejus de collo tuo, et vincula ejus dirumpani, et non dominabuntur
ei amplius alieni: 9. sed servient Domino Deo suo, et David regi suo,"
quem suscitabo eis. 10. Tu ergo ne timeas serve meus Jacob, ait Dominus,
nequepaveas Israel: quia ecce egosalvabo te de terra longiiHjua, et semei)
tuum de terra captivitatis eorum: et revertetur Jacob, et quiescet, etcunc-
tiö affluet bonis,^ et non erit quem formidet: II. quoniam tecum ego
Hiin, ait Dominus, utsalvem te: faciam enim consummationem incuneti^
896 Der fvopi)d ^trtmiai. 30, 1—16. 2lnnt. 1—16.
Gentibus, in quibus dispersi te: te autein non faciara in consumruationem :
sed castigabo te in judicio/" ut non videaris tibi innoxius." 12. Quia
haec dicit Dominus: Insanabilis fractura tua,'^pessima plaga tua. 13. Non
est qnijudicet Judicium tuum'^ ad alligandum: curationum utilitas non
est tibi. 14. Ömnes amatores tui obliti sunt tui, teque non quaerent:
plaga enim inimici percu.ssi teca.stigatione crudeli : prcpter multitudinem
iniquitatis tuae dura'* facta sunt ])eceat.a tua. 15. Quid clamas'^ super
contritione tua? insanabilis est dolor tuus: propter multitudinem iniqui-
.tatis tuae, et propter dura peccata tua feci haec tibi. 16. Propterea"
omnes, qui comedunt te, devorabuntur: et universi hostes tui in captivi-
tatem ducentur:'" et qui te vastant, vastabuntur, cunctosque praedatorea
tuos dabo in praedam. 17. Obducam enim cicatricem tibi,'^ et a vulneri-
bus tuis sanabo te, dicit Dominus. Quia ejectam'^ vocaverunt te Sion:""
Haec est, quae non habebat requirentem. 18. Haec dicit Dominus: Ecce
ego convertam conversionem^* tabernaculorum^^ Jacob, et tectis ejus"
jniserebor, et aedificabitur civitas in excelso suo, et templum juxta ordi-
nem suum fundiibitur.^* 19. Et egredietur de eis laus,^^ voxque luden-
tium: et multiplicabo eos, H non minuentur: et glorificabo eos," et non
attenuabuntur. 20. Et erunt^ filii ejus sicut a princi})io, et coetus eju.s
corara me permanebit:"" et visitabo adversum omnes qui tribulant eum.
21. Eterit dux ejus ex eo:^ et princeps de medio ejus producetur: et ap-
plicabo eum,^^ et aceedet ad me; quisenim iste est, qui applicet cor suum **
utappropinquet mihi, ait Dominus? 22. Et eritis mihi inpopulum,"
et ego ero vobis in Denm. 23. Ecce turbo^^ Domini, furor egrediens,
procella rueiis. in capite impiorum conquiescet.^ 24. Non avertet iram
indignationis Dominus, donec taciat et compleat cogitationem cordis sui:
in novissimo dierum intelligetis ea.
1) LXX - c. 37. — 2) Xicfc 'jVrcp^f,^ciun(^, treld)c e. 30 u. 3] umfafit, bcy^rcift nadi vfiieronp-
mu? Mf brci 23cfrc!unii?periot'Cn, luimlidi tie unter S^rP^^il^f', ^^^ untfv Stiriftuv bei feiner
erftcn 5tnfiinft, rie unter Hbriftuö am C£nte tn Reiten in i'id). Sie ift in tic ,]eit t>er leRtcn
Wcnate t^cr 5^fKiaeruniT SfJ'iiüilemei im 3- •'>''^^ ^u fetjen. — ^i) was entwcfer auf tie SDiAtijv
fcit ber ^Vppbetic i^u teufen ift, ot^er nait 'ilnt'crn auf fen llmftant, tai; fein l^plf mebr in
^enifalcm irar. ')!tach tiefer 5?icinuna iicfdiab tif bier mitj^ctbeiltc Offenbaruni^ a]\ nac^ bcr
3crftöruni? 3fi"ufaleme. ÜPd) unb 3ie(ftil feben in bcm Siuefcbrcibcn bcn l]wtd beei Srcftef,
ber bte ©efan^enen in tie g-rcmbe begleiten fijnne; f. 51, 60. — 4) niDii^TlJ^ ''ir}'2^ »'*
»erbe jurücffübren tie Süeiiiiefübrten;" äiroaTphpu rr/v ÜTvoiKiav. — 3) ß^ott fprid)t bicr t^lcidifam
im '??ameu tcr "Kcnfri^en. öKoiaecde. — (i) t. b. cb bic ?!}?änncr cor (5-d)rcden aCn-iber geircrben,
fo baij fie Tvie in .^inbe^nü>tben tbun. — 7) ivprunter n:>obt bic c^an5e 3cifPfi'ipi'f ^^cn ber
(£roberunt( Suba'e biö ^ur ©rrberung 23abi}(on? burd) bie ^Jerfer äuVcrftebcn i)l, »ie au3 bcm
gontcrte bcn-criubt. — 8) bicr ift i'ffcnbar bcr Wefftaö 5U iHrfteben, ba ^ubii ferner feinen
^iMiiji auö Jaribsi Stamme befajj (3orobabeI irar ni*t .tönig). Tarum bat and) ba^ d)a(-
bäifd5e .Jarctum Tionatbane: „Sie rocrbcn i^bordicn bcm 5)Jcffia^, bem Sobne 3raoib^, ibrem
.'itonij^e." taf! CJbriftuö nid)t foc^Ieid) nadi'bcr babalcnifrfien G3efaniienfd^aft fam, tbut 9?id)t«
jur vi:a*c. (£ö banbelt |id) bicr nidU um eine ^fitbeftimmunci, fonbern um ein für ta^ 3?oIf
»ütti^ce Sreignip, um Die .qlänjcnbe Erfüllung atler SBeiffa.quniicn. nal tw AavlS ßaailia
avrc>v äi^acTriau nrroif 33, 15; Ez. 34, 23 ; Ose. 3, 5. — 9). |^}<^1 /,""i> i|^ fic^cr." 33. 10
u. 11 f. \. öjr. — 10) b. b. mit 5}^^p. — 11) npjN J^'? nn?^*» .A^^'^ ^^ «'»tt t'i* n'^t»
uni^cftraft laffcn." — 12) b. b. mcnfdilicbe ^pülfc ift an bir ocrgcblid). avearrjoa cvvTpinfia,
aA.yripä ij iT^yt] üov. — IfJ) „CO ijl Äciucr, bcr ein ricbtiiuö Urtbcü bat, um bi^ iu »erbinben"
(JU heilen) ; ovk tan Kpivuv Kpiaiv oov, äc ä^yjjpüv laTptv^r/g, La<pt'A£i.ä aoi ovk iari. — 14) inl-ij-
x^wav. — 13) f. l. QÖX. bi6 : e-kI n'Af/-&o^ ätliKiüv aov in7^Tj-&vvdrjaav ai äfiapriaL aov, inoirjaay
Ttvvrä am, m\&t ©Orte jebpcb bie jmcttc J^dlfte Ui 35. 16 bitben. — 16) p^, »el^eö bitr
wpM eine anbere, ate bie ßcnjöbnlicörSebcutung l^at, unb füglic^ mit „aber, boi^" überff ^t t»irb ;
Der ^rpp()ct Ocrrniiiid. 30, IG— 23. Slnm. IG— 33. 337
f. nikfcniue«. — 17) «piar avzüv rräv ähvrai. — 18) '1^ (13")^ ilSj^N J^ »iß tif 3?crbanb
auflcjifn;" nraii.) tu lattä aov. — I9) (n-rnpiihTj. — 20) Xa im .fecbr. iiiicb tiefem 5l^Prtf
(i\^lci"d> }<{\1 feilet, fo Mirftc cö jroM mit ticfim einen >3at bilten, n?ic er aud) tic J.XX fr
annebmen, unb tie Ueberfcijunp tiirfre lauten: „^a? ift bic <2ipn, nad> n.'eld)er 9?iemanb mehr
fraiiit." Xerefer nimmt an, et- mütJe JV^» i^Icfcn n?erten, rcelAee „2BeiV-mal}eid)en, <£teinlHu^fl,
ß^rabmal" bebeutet. 'D.VidmcIi? nimmt an, ber 'iPvopbet friele weuipilcn? an auf biefee fo nabe
penranbte Sinut. diinifia iuüv ianv. — "IX) f. i?. 3. — ü) f. i." '^^r. — 2^5) VmJDC'D
',fcinfr 2BobUUniKn-," Ti,v a\xua7.uaiav uvr<ni. — 24) ^CJ^MODtTD"*?^ ?1^D"1N1 »""^ t'"'
5?alall wirb nacb rsicbübr tbrcnen." Xaf tebr. SQ}prt Anndn bat ^nmr nad> (skfeniu? niemal?
bie '33ebcutunji „^cnunl," allein bictj binbert uid^t, ibm bicr biefe 5?ebeutunj< 5U ciebcn. Xtr
LXX tx'eifen bier .^ivei j^an, t»cifdMcbcne l'ci^artcn: Kai i labr i;arä tö Kfü/ui av-cv KaxifViie'iTnt —
Unb : Hat 6 /aii^ KCira rü npi/in avrnii Ka^K^nrai. — 23) i^f/eiaovra(. «Jorrff. — 2(i) iiri'/.ei<-
aovTai. — 27) ~" iinpripia arriiii' öp^udijatrai. — 28) äo« taovrai 'ia\i<p6ripnt avTtiv in' aiiToi^.
(Screobl bie bebr. 9lu>Jleiier alo bic i^ncr beuten biefen Svubrer auf (Sbrifluf, n'ie benn ber Gbal
bäer übcrfegit: „fU'r iU^nii^ fod au? ibnen jiefalbt unb tlbrifiu? aus? ibrer '??Mtte iieoffenbari
werben." i>er|lebt man mit Ibcorcret uuD IbiMnae beu .jiMCbabel barunter, fo muf; man
(aflen, er (teile bann ivenii^'^eiu^ beu 'Dicen'ia? vhm-, fei ber f.^Vifrf'c ^briftn;?. Xenn bic fisileid'
fcii^enben 3i'prte beuten ein nabercs? i^erbältnif; jivifdu'u ben jvübrer unb (^nnt an, afö bei
i^erpi^bnlid^en 3h\Knten. Xevefer serftebt baruntcr ben ;^(Obanuet^ .^vrfanuö, ber ^u.alcicb -^rcber-
priffter amr. — 29) „id) iimU ibn mir nabern." ^ieriMi'.Mnu? fiebt bier bic b^^poftatifd^e Unicn
bce iiöttlid^en SluMtcö mit ber menfd'lidKn ^?tatur; Vi^ranu-J aber unb i^itablu? bie innic^ftt
3?ereiniiiunci bes« ür^Oen^ Sbrifti mit bem i^ater: hie <\>it tilius mens dilcctus, in (jud mihi
couiplacui. Xerefer i^laubt ba? nabere i^erbältnif; angebeutet, in TOcld^em ber .Hi^nia al-? .»rober-^
pricller JU ibm ftCbcn »rcrbC. koI awa^u alroi^, Kai nTTocrpr'/il'ovai -^Tpöq /Jt: — 30) "HJ^ 2"!^
IÜJ7 >M^ ba »ervfanbct fein ^er3," b. b. ber fein .^cr? ganj biufiiebt al^ Cffcr, um Sinö mit
mir lu fein. Xic ?vra,ae, in ivehter biefer Sa^i erfd^eint, beutet an, bap ein äbnIidK? i>erbältni^,
n»ic bicr jwifeben bcin AlonivU^^^icfii»''-^) inib Wott fcnil niroicnb? t^orfommc. i^ ^^uke 7i]v Kup-
6tav avToi: Xcr Gbalbeier beutet ba^ ©efa^te auf bae i>olf.""— 31) Apoc. 21, 3; f. i. @r. —
S2) f. 93. 7. — 33) Sin* „fdjircbt;" vi^^.
Caput XXXI.
1. In tempore illo,' dicit Dominus:' Ero Dens nniversis cognationibus
Israel, et ipsi erunt mihi in pojiulum. 2. Haec dicit Dominus: Iuvenil
gratiam in deserto^ populus, qui remanserat a gladio:'' vadet ad requiem
suauT' Israel. 3. Longe Dominus apparuit milii.^ Et in eharitate per-
petua^ dilexi te, ideo attraxi te, miserans.* 4. Rursumque aedificabo te.^
et aedificaberis virgo Israel: adhucornaberistympanis tuis,'" et cgredieris
in cboro ludentium. 5. Adhuc plantabis vineas in montibus Samariae:
plantabunt ])lantantes, et donec tempus veniat, non vindemiabunt:"
6. quia erit dies, in qua clamabunt custodes'^ in montc Ephraim : Snrgite,
et ascendamus in Sion ad Dominum Deum nostrum. 7. Quia haec dicit
Dominus: Exultate in laetitia Jacob, '^ et hinnite contra caput Gentium:"
personate, et canite,'^ et dicite: Salva Domine populum tuum,'* reliquias
Israel. 8. Ecce ego adducam eos de terra Aquilonis, et congregabo eot<
ab extremis terrae: inter quos erunt caecus et claudus,'^ praegnans et
pariens simul,^^ coetus magnus revertentium huc. 9. In flctu venicnt:'
et in misericordia^ reducam eos: et adducam cos per torrentes aquarura^'
in via recta, et non impingent in ea:-^ quia facLus sum Israeli pater, et
Ephraim ^3 primogenitus meus est. 10. Audite verbum Domini Gentes,
:i38
et annuntiate in insulis, quae procul sunt, et dicite: Qui dispersit Israel,
congregabit eum: et custodiet eum sicut pastor gregem suum. 11. Redemit
enim Dominus Jacob, et liberavit eum de manu i)otentioris. 12. Et
vonient, et laudabunt in monte Sion: et confluent ad bona Domini super
trumento, et vino, et oleo, etfoetu pecorum et armentorum: eritque anima
eoruni quasi liortus irriguus,^* et ultra non esurient." 13. Tunc laeta-
bitur virgo in choro,^^ juvenes et senes simul: et convertam luctum eorum
in gaudium, et consolabor eos, et laetificabo a dolore suo.'' 14. Et ine-
briabo animam sacerdotum pinguedine:^"^ et populus meus bonis meis
ttdimplebitur, ait Dominus. 15. Haec dicit Dominus: Vox in excelso"
audita est lamentationis, luctus, et fletus RacheP" plorantis filios suos, et
nolentis consolari super eis, quia non sunt. 16. Haec dicit Dominus:
Quiescat vox tua a ploratu, et oculi tui a lacrymis: quia est merces operi
t.uo,'' ait Dominus: et revertentur filii ad terniinos suos. 17. Et est spes
novissimis tuis,^^ ait Dominus: et revertentur filii ad terminos suos.
18. Audiens audivi Ephraim transmigrantem :^^ Castigasti nie, et eruditua
sum, quasi juvenculus indomitus; converte me, et convertar: quia tu
Dominus Dens meus. 19. Postquam enim convertisti me,'"*^ egi poeniten-
tiam: et postquam ostendisti raihi,^ percussi femur meum.^® Confusus
sum, et erubui, quoniam sustinui^^ opprobrium adolescentiae meae. 20. Si
liliushonorabilis milii^^ Ephraim, si puer delicatus:^^ quia ex quo locutua
-.um de eo, adhuc recordabor ejus.**^ Idcirco conturbata suntviscera mea"
super eum: miserans miserebor ejus, ait Dominus. 21. Statue tibi specu-
lani,*^ pone tibi amaritudines: dirige cor tuum in viam rectam, in qua
airibulasti: revertere virgo Israel, revertere ad civitates tuas istas. 22. Us-
quequo deliciis dissolveris^' filia vaga? quia creavit Dominus novura"
super terram: FEMINA CIRCUMDABIT VlßUM.^' 23. Haec dicit
I>o,minus exercituum Dens Israel: Adhuc dicent verbum istud in terra
Juda, et in urbibus ejus, cum convertero captivitatem eorum: ßenedicat
tibi Dominus pulchritudo justitiae/® mons sanctus: 24. et habitabunt in
«io Judas, *^ et omnes civitates ejus simul: agricolae et minantes greges.
25. Quia inebriavi" animam lassam et omnem animam esurientem
*>aturavi. 26. Ideo quasi de sornno*^ suscitatus sum; et vidi, et somnus
tneus duleis mihi.-'*'' 27. Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et seminabo'*
domum Israel et domum Juda sennne hominum, et sernine jumentorum,
28. Et nicut vigilavi super eos ut evellerem, et demoiirer, et dissiparem,
et disperderem, et afiligerem: sie vigilabo super eos ut aedificem, et plan-
t^m, ait Dominu«. 29. In diebus illis non dicent ultra : Patres comede-
runt uvam acerbara, et dentes filiorum obstupueruut.*^ 30. Sed unus-
quisque in inicjuitate sua morietur: omnis homo, qui comederit uvam
ttoerbam, obstupescent dentes ejus. 31. Ecce dies venient, dicit Dominus:
et feriam domui Israel etdoraui Juda foedus novura:*^ 32. non secundum
pactum, (juodpepigi cum patribus eorum in die, qua apprehendi manum
norum. ut educerem eos de terra Aegypti: pactum, quod iriitum feeerunt,
♦;t ego dominatus sum eorum, ^^ di(;it Dominus. 33. Sed hoc erit pactum,
quod feriam cum domo Israel: post dies illos dicit Dominus: Dabo legem
meam in visceribus eorum," et in corde eorum scribam eam: et ero eis
in Deum, et ipsi erunt mihi in populum. 34. Et non docebit ultra vir
proxiniuni suum,^^ et vir fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum:
omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad inaximum, ait
Dominus: quia propitiabor iniquitati eorum, ^^ et peccati eorum non me-
morabor amplius. 35. Haec dicit Dominus, qui dat solem iii lumino
Der ^rop^ct Ofrcmiaö. 31, 1—8. 5lnm. 1—18. 339
diei," ordinem lunae et stellarum in luniino noctis: qui turbat mare, et
sonant fluctus ejus, Dominus cxerciüiuni nomen Uli. 30. Si diitecerint
leges istae'*" corani me, dicit Dominus: tunc et semen Israel"" defieiet, ut
non sit gens coram me cunctis diebus. 37. Ilaee dicit Dominus: Si men-
surari j)otuerint^' caeli sursum, et mvestigari fundamenta terrae deorsum:
et ego abjiciam Universum semen Israel propter omnia,'"^ quae fecerunt,
dicit Dominus. 38. Ecce dies veniunt/'' dicit Dominus: et aedificabitur
civitas Domino a turre Hananeol'^^ us()ue ad portam anguli." 39. Et
exibit ultra norma mensurae in con.spectu ejus super coUem Gareb:^ et
circuibit Goatba,"^ 40. et omnem vallem cadaveriun,'''' et cineris, et uni-
versani regionem mortis, usque ad torrentem Cedron, et usque ad angu-
lum portae equorum"' Orientalis, Sanctum Domini:"" non evelletur, et
non destruetur ultra in perpetuum."
1) LXX'C. 38. — 2) .g'icrpnumu?, ?i)ranuö, .5>iutp, u. 51. skhen t>icfc ©orte ^um l^orbfr-
flcbenben Gavitcl, Toohl mit SJcdit. — 3) Ter 'Jtufciulialt in 23ab'.Mcu roir^ Incr ein 5(ufentbalt
in ter 3Bü|te cicnannt, um 3^r»if' 5" erinnern, ^al! ibm in tcr il'uftc cinil l>ie iirofuen <i3nabfn
verlieben n?or^en. tipov ^t-p/wv iv '(p'iuu /.isrä ö'/'.u'/.örojv tv /xaxmpa. — '4) f. b. rcelcbeä bent
<£cbircrte bei ter S roberung be^ gf^'^^f':" i?anbeä entgantjcn. — 3) eö wirb wiefcr jurüdfebren
unb JRube \}ah(n, n^irb (Srlofunc! fiuben; Is. 41, 17. 5m .§cbr. flebt bier ber^nfinitiö TllbH/
nai Sc^ulje für gleicbbebciitcnb nimmt mit 'il^^H ^1^11 »^^ S^^c" — um ^cxael SRube ju
fcrfc^affen; Ij/^'inb- ßa(Viaa-e kuI fj?) oA.icj]TE Thv 'lapaf'/Ä. — 6) weltlK ®prtc aU ÜBorte
bc3 3?plteö ^s^xaü ju nebmcn finb. 9?vicb ^lieroni^mu? ifl ibr Sinn: ber .i^crr \\i weit s>cn mir
gemicben ; nacb -^ucjc unP i^^ranuen: er rerfdiiebt a ircit, uns? jii erfcbcincn ; nacb ^em Sbalt'der,
nacb i^itablu^, 5vind)C5 u. 51.: ein|l ift uui? ber .6err mobl erfcbienen, aber nun fcb-'int er un«
oerlaijeu 3U bvibcn. '2d)u!;e will bae lonL':c, piniD- 3I"" f orber.qebcnben 2at\e i^fjo^ft^ rcitjen :
„35rvtet ;ur dluht ^u brini^n an6 ber i^t:''"^/' wb lec^t bie 2Bprte Doiiiinus apparuit mihi in
ben 5)lun^ be? ^c^futiii'^, inbem er dixit njihi fupplirt. Kvpioc -Sppußev ücpßr/ ai-uo. — 7) „öirl-
mebr biibe icb bit^ tjon je^cr geliebt . ." — 8) IDIl Tl'rip^p »barum babe ic^ bir ^ulb
bewabrt, ober baruni trage id) bid) in ßjnabe;" d/.Kvaä ae elc oiKreip^ßa- Is. 46, 13; 63, 9. —
Ol b. b. i* trill tid) »ieber ber)letlen, tid) reieber jum 3?olte mit 9?ad)fommen mad)en. —
1^) H'Dn ni'*n, "^" "^'^'ft fi*'"ücfcn bcine Raufen;" Job 21. 12; Ps. 67, 2ö. /-vV^ rü/i-
navöv aov. — 11) "iSSn") Q^J/pJ IJ/pJ "^'^ bpiinji'H bie ^'flanjcr unb tt?erben nufen." Die
eigentliche Sebeutung bcö legten iJDcrte? iii: „U?erben gemein mad)en." '^\\{\\ bebicnte ftc^ biefe«
Slßortee bei ben J^rnd^ten, iveldH' im fünften %\\)Xi „gemein" P. b. nutzbar wurten. ITcnn im
vierten rcaren fie beilig, n?ei( fte tcm Joerrn geopfert werben mußten, (^vn-raar^ kuI aiveanTc. —
12) ©äd)tcr, um ben (Eintritt be<5 ^JeumonPe^ \\\ bcpbad^teu unb bann burd^ 'ivcuerngnale bit
Slnjeige in ^ie J^erne ^u madien. Xa bie Cfterjeit fiit) nad) biefe-m CSintritte riditete unP baPur^
ben ganzen firdili*cn ^iibre^ct^flu? leitete, \^ war biefe ^(n^cige gcanffcrmaiTcn ein tirdjiidier
9lft. llnP trenn fi* aUe -Stamme na* Piefer ^Inu'ige rid^tetcn, ^'p'iltüte fidi Parin Pie rcligiofe
Sinbeit bar. hn ca-iv i/fiipa K}J,ciu^ a-u/.o^ov^kvi^v . . 3i'i mrftifd^en Sinne finP unter biefen
29dd5tern bie 'i5erfünber bces St^angeliume gemeint, bie Pag iDoIf ju bem öinen (yott, ju bem
öinen Sbriftue, ju ber (Einen laufe, ju bem (iinen (5)Iauben fübren. J^ieroniMHue, JRbabanu«,
^ugo u. 21. — 13) DpJ^*^, b. b. bem i^oife 3i?rael foü alle 5BcU glüdn?ünfd}cn. 6n oiruf
eine Kvpioc TU 'iciK^ß. d(ppdv&7!Te. — 14) JJ^'jsJ")^ „an ber Spilje ber 23otter foüt ibr jubeln/'
b. b. ibr foüt jubeln, Sörael an ber Spige ber5?5Iter aU bie (Sriefenen \u feben. Kai xp^t'^Tiaare
iirl KEipa/.f/v i^vüv. — 13) änovarä Troir/cnre Kai aiviaare. — 10) H'JD^'i'nf'k Hin* J^tS^lH/
ipofür Sinige "jQ^ lefen unb überfe^en: „bat erlofct fein 2?otf;" iauae Kvpioi -dv Xaöv avrov.
17) ei> Eopry pnaU. tciv ueuc JReidi offenbart feine bimmlifd)en Äräfte »orjügli^ an ben
(£d!n?ad)en, a?eraditetcn IL Cor. 2. .'>. — 18) Tie JKücffebr auö i^abolon, nod) mcbr aber ber
eintritt au3 bem 5t. in ben 9h 23. wirb fo freubiger 9?atur fein, Pa^ felb|l Pie Sd)wangern unb
©ebärenben nid)tg »on SBcben unb ^öefc^werPtn füblcn werben. rcKvoTzotf/cei (quis?) i.t^W
Sec^ner; Jp. ®d)rift. 21. a;. III. 22
340 Der 5)ropt)et 3erfmiaS. 31, 8—22. 2Inm. 18—45.
no>.vv Kai aTTocrpl^ovmv uSe. — Ift) e^^ov. — 20) D'-Sl.^nn? -r^nUcr ©cbctcn -/^' h Tvapa-
Kkhau. Sie rccvbcn einen 2Baüfal)rt?sug bilbcn, ber 5^ic^tg tt)ut, alö beten, — 21) "^Sfl^-^N
0*0 "^'^ ^''" SÖafferbäc^Cn;" £-2 Ji(j/n'>af itJarwi'. — 22) ov fiit TT^.avTjdbüLV. — 23j b. b.
bae'sRei* ber 3cbnßämnie. Bunächft ifl bier eine ?lnfpielunci auf ben i^crjug ber (£r)lgeburt
ju crfeben, ben cinft (£:braim for tWanaffeö (ren. 4S, i;',-19; Exod. 4. 22, bann auf ben
jrelcben ber qanje 5tanun ^ofevb ?or ben übrii^en iirtdmmen I. Chron. 5, I crbalten bat. 3m
mpftifcben mib entfernteren Sinne aber i)! barin auriicfprodicn, baf5 im 9?. 2?. bat^ Srfreicb ber
^ebnftämme n^eit mcbr fi3nafcn fcbcn wirb, <x\v ienee von 3uba. (Sbriftu? bielt fidi nur feiten
in Suba q^\\\ unb inillbradue bie meiftcn feiner ilUmcertbaten im 3ebnfldmmelanb l'^Kiliida.)
24) <^(7^fp iv/-<»' iyunp-ov. — 2o) Jpcbr. „»erben feinen a^^anl■(el baben." — 2(»)^ric LXX
bctrad)tcn bass foliienbc iiivoncs a(5 iicborig ',u c-horo: n- rrcirj^);;} vinvioKuv. — 27) f. i. ®r.
28) b. b. mit ^em ^et'te ber Cvfcviiabcn, reae im muftifdicn ^inne bie (öabcn bci^ bl. rsUnftce
bebeutet, bie ben ^].M-irftern 5U Ibril rDcrbcn. — 2f») >v 'Wifui. 5lu* ber Sbalrder nimmt 3{ama.
Ta bie (^efanaencn bei t>er Cfroberunii ^fnifalcme ,5uerft nad) üTJama, einem 3tvi^td1cn beä
Stammcc^ i^enjamin acfübrt nnivbcn, fo iilanbtcn (Sinige, ber ^j^rcpbet babe eben baffelbe bier
flcmeint; f. 40, 1. 5l(iein e? banbelte fid) ja bier um baö ^cbnftämmerct*, nidii um 3«ba unb
Serufatem, nnc fdicn .^iercn^muc^ bemertt. (£^ finb fomit „.groben" überbaupt gemeint, reobin
man ju geben pflegte, um ben .Hiageruf in bie SDeite geben ju laffcn. — 30) bepeutet bier bie
Xrauer (ipbraime," b. b. bees 3cbnfrämmereid)c^. Cfs; ift eine überaus gcwäblte "^uywx, i^l^iri^et,
bie ©tamnnnutter ihmi CSpbraim unb ^Qianaffc^, als bie i^lagcnbe aufjufübrcn. 9Jadi Matth.
2, 18 ift ba? S?ocinen i'Kad^el? iiber bie 2i?egfübrung ibrer Äinber in bie (S5efangenfdn:ft ein
Ippuö beß Srn-inen? ber betblebemitifAcn 'i'Jtütter um ilire Äinber, n.-'eld^e ^ercbeö um bee Wef«
fiaö willen ermorben lief;. — 3!) mcrunter l^ieUeil•^t eine 5lnfpielung auf bie r^eburt->n>cbcn
ber SRac^cI bei ibrem 2rbnc S^enjamin Gen. 35, 18 an^unebmen i|l. — 32) Tirinnj^? „für
beine 3i'f""f^ i^ber für beine 9iad)fommen;" fiövi/uov mi^ ao'ic; rtKvoig. — 33) Tt^ilp
„flagenb;" och-ioufvov. ■ — 3'i) iarrpov a'iXfn'^-^ciaQ fiov. — 33) varepov rov yvüi-ai /jf. —
tHi] 3ci*f" beö '3cbmer',e? unb ber Älage. fariva^a i(p' yuipaQ aiaxvvvc- — 37) Unter ber
„Scbmact) ber ^ugenb" ift bier ber ©ij^cnbien]! unter ^eroboam ju serftebcn ; f. 3, 24. «ol
VTTEdd^ä üoi, or/ f-Aaßov örFi(h(T/wv f/c vtärrirdg pov. — 38) 0**^53^ '/ 1*p* 15'°^. "^^ ^^^^ benn
iii*t gpbraim ein licbmertbeei ilinb?" fpricbt ß5olt als 5lntwcrt auf ba? oorausgebenbe
ü^efenntnijj. viör ü-^aTTr/ror 'Eifipai/i tßoi. l'cd) unb 9?eifd)t wollen bier bie grage mit nonne
nic^t gelten laffcn. 'Diacb ibnen fragt C^ott um ben (^runb, worauf geftüt^t er fic^ (Spbraim«
frbarmen foll. — 39) ly^'W^Z* l/* »/C'" wonniges Äinb;" ■:vGt<^iov hrpv<püv. —
40) -^ebr. „gebenfenb gebenfe icb feiner" b. b. id) benfe immer an ibn. — 41) ea-svaa tvr'
oir^. -42) ^"Ti hSd.^dS ^5Vw DnnDn rp ü'i'^ ^S O'VD "^'■"*^« ^''
S53cg5eid^en (Xenffteine), fei^e bie 5dulcn (^Palmcnfd)äfte), mcrfe bir bie Strafi'en, bie bü
gegangen . ." b. b. bemübe bidi, ben in ber (^kfangcnfdiaft gemaditcn 3Bcg bir in Nis '^ebäAtnip
jurücf^urufen ; benu bu barfft wieber bcimfcbren. Xie U>ulgata nabm bier ben ^irinn nad^ bem
Sbalbder, welcber bie JBorte als Scbrwortc bebanbelte: ,",2^ ernil unb umfidjtig, reumütbig
unb eingcbcnt be« einfügen beffern SBegeS; bann wirft bu ben 3(uf ücrnebmen: aebre jurücf."
eTTjcov acnirri/v l,iüi\ Tut'niaov Ti//upiav, Jof Kap(Vtav anv fJf tovc ötpovg. ööbv y 't'i:opiii-&Tjq, anoorpa-
»irfl bu birfi berumtreiben, abtrünnige 2od)tcrV" Gs ift ben ^■"'vopbeten eigen, mancbmal ex
abrupto einen 'ülusruf \n tbun, befonbcrs wenn gröjjerc unb tiefere f^Sebeimniffc rerfünbct werben.
€0 itl es cinö) bier. Israel wirb aufgefor'bert/fid) ernftlidi ;u befebren, weil bie (SrliM'ung, bie
neue SdlC»pfung nabt. «wj- nöre äiroaTpiiptitg, ■&vyäTT)p yrtpupivr/; — 44) öri r.\'TiGE Kvpinc
C(JTT)p'tov f/f Karn<f,vTrv(jiv Kaivyv, cv (TUTTfpia ■KepuXEviovTai ä^puTfoi. — 43) ^^IDiH PfDDJ
"12J /-fin 2C>eib umfdUiefjt einen TOIann, ober baö SDcib umfd)Iie§t ben 9)iann." fBov 3lUem
fällt bier bie fitöne ^\Tronomafic unb 'ülrtbitcfc jwifdien ben beiben SDorten Schobebah ■= vaira
unb thesobob ' fircniiidabit auf. Xer baronUiufenben 2oAter (^^raet) wirb bas enge um-
fcblielgenbe S5>eib entgegengefetu. ?f)ian fönnte baber als bas 't'Jeue, bas ber '«Propbct \?crfünbet,
bie a;batfad>e annebmen, ' bafj S^'rael als treueä SBeib ibren Okmabl ((i3ott) wieber umfangen
»irb. Xer Ssuer überfe^t bier wirfli* „umfangen." 5lud) Siabbi Xacib, Cleafter, Sandiej
finben biefcn Sinn in ben JBortcn unb geben ibn: Femina, i. c. Synagoga, qufe quasi si)onsa
Dei, adulterata est cum idulis idcoque a Judsea in Babylonem est abducta, rursus circum-
tn ^ropI)et 3cveniiaö. 31, 22—34. 9Inm. 45—56. 341
diihit virum, hoc est, redibit ad .«ponsi donnnn et thalamum (in Jerusalem). Tiefe 9lu?-
Uc\i\nc[ ift natürlid) luib uiitie^nniniicn uiil» Uifa t>ic ^l'? )')ic[bb\ Ont^ii: .,^f^? 3l^eib llMl■^ in ciiun
9li[\\n t^cruMut-clt lvcv^cu" ^^ie '^iinaiioiic ihm-Iht fitiva* UMif mm ftavf nH•l■^cn), foivic bic bcr
neueren vvotit1autif*en (üvciiifen: „bat? iJiHnb ivirt> bcn '?Jiann fdniLU'n" ibacs 'iln'ib wirb nccb
bcr ;^urüctf Hilft '.^.iiy i^ab".^UMl bic Slrait bc^ Wanne»* baben) weit biiUcr ficb. '^lllein fowcM bie
alteren jübifitcn '^(ueleiier, aK^ aentrinbiii bie bl. ^inUer, bcfonber? oiiftinu«<, (i;>prianu»>,
JDieroni>muö, '^Uuiuftinue linben bier einen lunt tiefern unb iiebeiinnif;vni[leren 2inn. 3ic ü'ben
bier bie ^mun'i'viu anjU'fünbiiU, J'ie ebne .-^ntbun bce ^.Winne? ben "Wcffia? in ibrcm Sitcofie
baben wirb. SCne bei ber crften ^ibopfnnii bcr Wann, '•^Ibam, ba? iIlHMb unifAlof;, UH•l*ec^ aue
feinen J)tivvcn iKbilbet warb, fo feilte in bcr ^weiten lU'ftliiten SduHH'nnii, bei bir cSrlcfuiiij
nämlidi, bat* Jlnnb bcn Wann unifitlicf;cn, ben "lluinn lobnc ;5«tbun bcö anbcrn <^k'fit) kitte?)
(gebären, weld'cr bai^ -S^eil fcbafft. (i^orncfiue; a V'aVMbe tvibt bicr bie (Srllanin.i ber btiben Slab-
innen .»pabKibcfd) unb ^si^'iV'.i (Jalatin VII. 14 mit folßcnbcn 2'Jorten: Si cnim nmlicrcircuin-
det viiuni, i. c. iiiasfiiluui, noii est novuin, scd (luotiiliainun. Novurii autuiii os-t, qnod
virgo circunidet uiaseulut«. >Sifi\t er;jo iiovuin l'uit. (|uud prima li-miiia. sc lv\ a. crcata
est ex vir«), pnta ex corta Adami, ita et iiiagis uovmii v.A, (piod sccutidus Adam, .-^;.
Christus vir, coiiccptus et ci'catus sit ex socuiida fciuina et viit^iric l)eipara. Ita'|uc .sipiiii
prima virgo (Eva) formala est ex iirimo virgiue (Adamu). ita vice vc-rsa sccutidus virgo
(Christus rtormatus est ex seeuuda virgir-c (H. Maria). 5hhiuftinu? erficbt bicfc? ujniiefcbrtc,
reunberbare unb unerbövte ÜHM-bdUnif! im cian^'n l'cbcn (Ibvilli unb fpricbt es y. de Nat. Dom.
mit ben iPiortcn au»*: Iloiiiu factus est hominis fac-tor, ut suget'et ubera n'gL'ii!< sidera,_ ut
esuriret j)anis, ut sitiret fons, dormiret hix, ab itinere via fatigarotur, lali-is testibus veritas
oceultaretur, judex vivorum et niortuorum a judice mortali jiidiearetur. ab injustis justitia
damnaretur, flagellis discipüna ctederetur, siiinis botrus coronaretur, in hgno fVmdamentuni
suspenderetur, virtus infirmaretur, .sakis vulneraretui*, vita mureretuv. — ^ü) pHiTlIJ
,,'iBobnuni^ ber ß5crccbti3feit;" räAf)>o//tvof KvfjLog en) (iiKaiov öf)0^ tö äytov avrov' Z.i, IG; Is. 2, 'Ä/
■%'! ) Kai ki'oiKoin'Ti:^ h- ra'ir Trö/ieGiv 'l()!.(^a, Kai ev nänrj rij yy a'vrtiv, ä/ia ytupyü Kai äp-^rjaeTni
iv Trot/ivi<f>. — HS) ^riM'nn fM^I cniuirff," Ober t^ielmebr „id) will erquirfcn." — ^^9) -^cbr.
„barübcr crnmcbtc idi . ." (hä -ovrn r^riyfp-&7/v . . '^^Xai^ l^m^wmwii finb bicfc JDorte in ben
Wunb be?! iU^lfe? ^u leiten. 5(Ilein mit mcbr (5)runb baifcn fie V',iranuji, i'atabluo, .iöiiiie nnb
ade 'iJfcucrcn für JBortc'bCiü ^l-Vopbetcn, bcr »on feinon cfftafifd^cn -Irainnc erwacDt unb ftit jvin^
wunberbar erquidt füMt über ba;*, wa? er oefcbcn itnb iiebi^rt. ^3Jari) Ofil"-^r l'ii'b e6 ilunte
(ifcrijli, bcr i'pm S'pbe \\\m Vcben .^urüdfcbrt unb fido erfreut über bie (^ütcr, bie lein Job t(n
Wenfdjen juwcyie iicbraAt. — 50) nD"l,J^. weld)eö aud) übcrfei3t werben fönnte: „entfd)wanb
mir." — 31) b. b. id) werbe fie jablreid) mad)cn an Wcnfd)en unb $ie(). — 52) ^^^PTpH
„ftnb ftumpf newcrben;" ijuui'iiaaav. Tiefet i£vrüd)Wort, wcldici? bie gcfaniicnen Out'en in ber
fernen grcmbc bäufiiT im Wunbe fübrtcn, weil fie bafür bielten, fie battcn ade 3ünben ibrcr
a>äter aus ben ijeraaiurnen Oabrbunbertcn ?u büiJen, fbd nun in ber neuen ,>'it feine 'iJlnwen-
bunq mcbr baben,' wcU feine fold)c <ctrafe mebr eintreten wirb. Xie bt. i'ater belieben biep
auf "bic Srbfünbc, bic burd> ßbriftus aueiKföfdit werben, fc baf; jcbcr ijon nun an biof) mebr bic
freiwiOiqe Sünbe auf \\&, babe. 9hh{ufnnu» 1. 6. c. Julian, c. VI: 'i'eo ep. 84; (i)rei]oriu6
Moral. ^1.5. '1-1\ Sbomas 1. 2. qu. Sl!^ a. 2. ad. 1. Tiefe ^lujfciiunt^ fdilief;t ficb fcbr i^ut an
bic fclflcnbc tB^ciffacjUni^ l^cm 9?. ^B. an. — 5^5) Gö fcü ein 53unb lUl'itloifcn werben ni*t nur
äbnlid)" bemieniaen," beii (i)ctt mit Israel iiefdiloffen, fonbern ein neuer, ein s^röfjcrer, ber nicbt
auf fteinerne Safein, fcnbern in bie .«perlen "i^fdiricben wirb, b. b. bcr nidU blcj) i^efeble, fonbern
.«Taft unb (^nabe i^ibt. Tie alten SJabbincn lebrten aui?brücflicb, ber Weffiae werbe ein neueä
(55cfe{j lieben unb'ftatt ber leiblid)cn iöefc^neibunn bic ßeiftlidje cinfübven-," f. Galatin. —
5-4) DD ^ri'7i*5 ,;Cbfd)on id) ibr -iperr war;" ual h,i> yjiariaa aimjv. "^UvA ^\>d; unb fRt\\d)l
tft in biefen aSorten bic (2trcni<e unb ©cwalt ß3otte? im 21. ^-8. _be,^ci*net. 5lud) •C-'ieroni^mu^
2boma3, l'^ranue ncbmcn bic JOorte in bicfem ^iinue. Lex enim ira'm operatuv I\om. 4. lö.
f55) ek r>]v Mvoiav avTfov. Tci?: Sdircibcu in bae.f'er^ be^eidMiet nidit nur bie t^ofle (Srfenntni^
unb Sinfidit (ealbunvi), fonbern aud) bic ilraft unb ßjnabe. Charitas diflusa est in cordibu.><
nostris Rom. 5, 5;' Epbes. 3, 14; Hebr. 10, IC; cf. Ose. 2. 10. Srcffenb unb tur3 la^U
SUiiiuftinue de spiritu et lil. c. 21 : üuse sunt aliac leges a Deo ser-pfic in cordibus, nisi ipsa
I)rsesentia siüritus sancti? — o«) eEnifoflomu^, SbecpbiMaftu6, Defumeniui^ unb 51u;iu!tinuv^
de grat. Ch'ri.sti c. 12. lecien bicfc Sporte babin au?, im 5?. '^B. werbe bie ^Salbun.i unb fynabe
fo rcid)li* fliet'cn, M^ fflbft bic .ftinber unb Unocrftdnbisieu mit ber ffieiebeit ber SBciKiten
erfüllt erfiteinen. \»od) unb 9ieifd)l bemerfcn bier: „On bcr «ir*c bee .C->eilanbei* ^ibt es feine
5Befor}Ußuna in SBiffcn ober (Mnabe, bic abbämvii wäre v^om äujiern Sian.ae oberoon bellimmter
fleifdjlic^er "Slbj^ammung. Tie Temüttjigen "finb bic ^i^d>ftcn, bie iUuber unb iilcinen bu
22*
342 t)fr 5>ropI)ft 3e««ni^ö. 31, 34— 40. 2lam. 56— 71.
SBtifcftcn im 9ici*e be« 9?. 33.; f. Matth. 11, 25." — 57) Die SScrf^ebunfl bcr ©ünben burd^
dbriftue irirb bcm Sinbriniicn bcr ealbunt^ '»J.Ma^ maitcn Act. 10, 4:1—38) b. ft. jur
(ird'iicftnini^. tir ,pü,r. — *59) sc. solis. lunjie etc. — (><)J b. f). mt$ g,i\\iic\t fi^rael, ba«
j^cfalbt iü bind) bie ß3nabe bci^ Wefila? Rom. '.), G. —öl) 'ico u^enui mau ben .«öimnul meifcn
unb ^fn \'(t\tini:ib bcr (irre erfpürcn fann, fo wcnti^ werbe irf) 3?racl in feinem iianU'" Umfange
sertpcrfcn ; "f. i. ''^^r. — <>2) „»a^i immer fie auct)\ict[)an babcn." I^er '-öefdUuj) (yottcö, 3örae{
nicbt ju (iintnrc c\i:btn ]n (aifcn, itl fomit ein abfoluter lldin. 11, :-i;j ; f. i. &)\\ — (>3) Der
'J)rppt)et rerfinirct (tier roierer, \i\\} jundd)|l eintrifft unb »a5 iirciflidier \\t, um feiner frppbetie
mebr ''}?ad)Driicf unb SBirffamfeit ^u i^ebcn. Tieft?* itl ba#, mai er fav^t, vnel mebr mxillifd) aU
litcral JU nel)mcn, ane bicf; beutlid) äni bem (£nbc bee "i^. 40 bercorciebt. Denn nid)t bie (^tabt
ru'rufalcm, fonberu bie .Hirc^e beö 9?. 'i3. nnrb uusterijäuiilid) fein. — 64) er ftaub an ber9?Drb-
pftfeite II. Esdr. Z. 1 ; 12, ZH. — 0-5) W'O 9?crb' unb Cftfeitc ',ufammenftof;en IV. Jleg. 14,
i;{; II. Chron. 2t). 9. — <{G) „-öfii^ct bcÄ 'iJtu^fdftisien," iMe(leid)t im 'ihnben bcr -tftabt. —
67) iDa-? nadi 5(brid)omiuö unb ^ilaivanbo ben -Spund (yolv^ptba bebeutet; na* 5(ubcrn ben
.^üi^cl, worauf bie 'öurii 5{nionia erbaut würfe, nat nepiKi^^y.u&ijaETai. ni'ii'/.L) c^ iK'AeicrcJv M^uv.
68) „baö Jbal bcr l'eidion unb bcr "ilfdie" iil wcbl ßjcbenna; wenn man nid)t etwa unter bem
Slfdjentbale bie i^ranDßdtte be? tiefern Stabttbeiieö serfteben will. Kai TrävTi;^ ' Aaaprifiu^ iuc
sd;^:a?. Ki^i,u>u. ~ ii*}) im rilcu ober sielmebr ucrbiMtlid) IL Ksd. 3, 28. ®abrfd)einlid>
tüar (S baiS Zhov, burd) we[d)eg man bie ^})ferbe 5ur Äd)wcmme fubrte. — 70) sc. erit, wirb
aU .feciliiUbum (Mottet wieber erileben. Uni.H->Ufommen unb al^ Z\mii wirb e? wobi ndi^fien«
(rrtebcn, yoüfommener aber iiwi' auf immer bauerup wirb ej al? Äird)e bei( ''}}?effia^ erftebcn. —
71) 'y/an fann allerbini^ä a\i-<i> im literalen Sinne uebmcn, ^Krufaiem werbe niemals auf
immer jcrilort werben; beun eä ftcbt nod) bi? beute. Siod) unb 3ieifdit bemerfen: „Die 3eid)nung
beö 'i?auo!an^\^ ift ti'»iütfnmbo(ifd), in eui^fter i'erbinfuuii mit bcr 5(ufer)leb un(^ ber »om
5lud3e ber ^itnbe befreiten ffielt (33.34) unb mit bcr ^crfldrung beö ^eilanbc^;" Ez. 40;
Apoc. 21.
Caput XXXII.
1. Verbum,' quod factum est ad Jeremiam a Domino in anno decimo
Redeciae regis Judae:^ ipse est annus decimus octavus Nabucho-
donosor.^ 2. Tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Jerusalem:
et Jeremias propheta erat clausus iii atrio carceris,* qui erat in
domo regi.s Juda. 3. Clauserat enini eum Sedecias rex Juda, dicens:
Quare vaticinaris, dicens: Haeo dicit Dominus: Ecce ego dabo civi-
tatem istam in manus regis Babylonis, et capiet eam? 4. Et Sede-
cias rex Juda non eü'agiet de manu Chaldaeorum: sed tradetur
in manus regis Babylonis: et loquetur os ejus cum ore illiue, et oculi ejus
oculos illius videbunt. 5. Et in Babylonem ducet Sedeciam: et ibi erit*
donec visitem eum,^ ait Dominus; si autem dimicaveritis^ adversura
Chaldaeos, nihil prosperum habebitis. 6. Et dixit Jeremias:'^ Factum
est verbum Domini ad me, dicens: 7. Ecce Hanameel filius Sellum
patruelis tuus veniet ad te, dicens: Eme tibi agrum meum,^ qui est in
Anathoth: tibi enim competit ex propinquitate ut emas.'" 8. Et venit
ad me Hanameel filius patrui mei .secundum verbum Dom.ini ad vesti-
bulum carceris," et ait ad me: Posside agrum meum, qui est in Anathoth
in terra Benjamin: quia tibi competit hereditas, et tu propinquus es ut
po.ssideas.'- Intellexi autem quod verbum Domini esset. 9. Et emi
agrum ab Hanameel filio patrui mei, qui est in Anathoth: et appendi"
ei argentum septem stateres,'* et decem argenteos." 10. Et scripsi in
libro,'® et signavi, et adhibui testes:'^ et appendi argentum in statera.
11. Et accepi librum posse.ssionis signatum,"^ et stipulationes, et rata,"
et Signa forinsecus.^" 12. Et dedi librum possessionis^' Baruch filio Neri
filii Maasiae in oculis Hanameel patruelis mei, in oculis testium,'" qui
843
ecripti erant in libro cmptioiiis, et in oculis omniuni .lufJaeoriim, qui
st'debant in atrio carceris. 13. Et |)raece[)i IJaruch corain eis, dicens:
14. Haec dii-it Dominus exercituuin Deus Israel: Sutiie libros istos,
librum emjjtionis buiic sij^natuni, et libruiri liunc,*'' (jui apertus est: et
pone illos in vase fictili, ut permanero possint diebus miiltis. 15. Haec
enim dicit Dominus exercituum Deus. Israel: Adbuc possidebuntur
domus,-' et a<;ri. et vineae in terra ista. IG. Et oravi ad Dominum, post-
quam tradidi libruni possessionis liarueh iilio Neri, diecns: 17. Heu,
heu, heu,*^ Domine Deus: eeec tu leeisli caelum et terram in fortitudino
tua magna, et in braehio tuo extento: non erittibi ditlieileomne verbum:^
18. Qui facis misericordiam in millibus, et reddis iniquitatem patrum in
sinum tiliorum eorum post eos: Fortissime, magne, et potens, Dominus
exercituum nomen tibi.^ 19. Magnus consilio, et ineomprehensibilis
cogitatu:^ cujus oculi aperti sunt super omnes vias liliorum Adam ut
reddas unicui(jue secundum vias suas, et secundum fructum adinvenli-
onum ejus. 20. Qui })osuisti signa et portenta in Terra Aegy{)ti us(jue
ad diem lianc, et in Israel, et in hominibus,'^ et fecisti tibi nomen sicut
est dies haec.'' 21. Et eduxisti populum tuuni Israel de Terra Aegypti,
in signis, et in portcntis, et in manu robusta, et in braehio extento, et in
terrore magno. 22. Et dedisti eis terram hanc, quam jurasti patribus
eorura ut dares eis terram flucrjtem lacte et melle. 23. Et ingressi sunt,
et possederunt eam : et non obedierunt voci tuae, et in lege tua non am-
bulaverunt: om)iia quaemandasti eis ut facerent, non fecerunt: et evene-
runt eis omnia mala haec. 24. Ecce munitionesextructae sunt^'^adversum
civitatera ut capiatur: et urbs data est in manus Chaldaeorura, qui prae-
liantur adversus eam a facie gladii, et famis, et pestilentiae:^ et quae-
cumque locutus es acciderunt, ut tu i})se cernis.^ 25. Et tu dicis mihi
Domine Deus: Eme agrum argento, et adhibe testes:^' cum urbs data sit
in manus Chaldaeorum? 2(3. Et factum est verbura Domini ad Jere-
niiam,^' dicens: 27. Ecce ego Dominus Deus universae carnis: numquid
mihi difficile^ erit omne verbum? 28. Propterea haec dicit Dominus:
Ecce ego tradam eivitatem istam in manus Chaldaeorum, et in manus
regis Babylonis, et capient eam. 29. Et venient Chaldaei praeliantes ad-
versum urbem hanc, etsuccendent eam igni, et comburent eam, et domos,
in quarum domatibus sacrificabant Br.al,''^ et libabant diis alienis liba-
mina ad irritandum me. 30. Erant enim fiiii Israeb et filii Juda jugiter
facientes malum in ociilis meis ab adolescentia sua: filii Israel qui usque
nunc exacerbant me in operemanuüm suarum, dicit Dominus. 31. Quia
in furore et in indignatione mea facta est mihi civitas haec, a die qua
aedificaverunt eam, usque diem istam, qua auferetur de conspectu meo,
32. Propter malitiam hliorum Israel et filiorum Juda, quam fecerunt ad ira-
cundiam me provocantes, i\>a'] et reges eorum, principes eorum, etsacerdotes
eorum, et prophetaeeorum, viri JudaethabitatoresJerusalem. 33. Et verte-
runt ad meterga etnonfacies: cum docerem eosdiluculo, eterudirem.et
nollent audire ut acciperent disciplinam. 34. Et posuerunt idola sua^'
in domo, in (]ua invocatum est nomen meum, ut polluerent eam. 35. Et,
aedificaverunt excelsa Baal, qnae sunt in valle lilii Ennom ut initiarent
lilios suos et fdias suas Molocii : quod n(;n mandavi eis, nee ascendit in
cor meum ut facerent abominationem hanc, et in peccatum deducerent
Judara. 3ö. Et nunc propter ista, haec dicit Dominus Deus Israel ad
eivitatem hanc, de qua vos dicitis quod trädetur in manus regis Baby-
lonis" in gladio, et in fame, et in peste.^^ 37. Ecce ego congregabo eos de
£44 t Der ^roptjet jercmiaö. 32, 1—24. 2Inm. 1 — 30.
universisterris, ad quasejeci cos in furore meo, et in ira mea, et in indig-
natione grandi: et reducam eos ad locum istum, et habitare eos faeiam
confidenter. 38. Et erunt mihi in populuni, et ego ero eis in Deum.
39. Et dabo eis cor nnum, et viain unam/^ ut tiineant me universis
diebus: et bene sit eis, et filiis eorum post eos. 40. Et feriam eis pactum
sempiternum, et non desinam eis benefacere: et tiinorem raeum dabo in
corde eorum ut non recedant a me. 41. Et laetabor super eis,^"* cum
bene eis fecero: et plantabo eos in terra ista in veritate^^ in toto corde
meo*" et in tota anima mea. 42. Quia haec dicit Dominus: Sicut adduxi
super popuhim istum omne mal um hoc grandn: sie adducam super eos
omne bonum, quod ego lotjuor ad eos. 43. Et possidebuntur agri in terra
ista: de qua vos dicitis quod deserta sit, eo quod non remanserit homo et
jumentum, et data sit in manus Chaldaeorutn. 44. Agri ementur pecunia,
et scribentur in libro, et imprimetur signum. et testis adhibebitur: in
terra Benjamin, et in ciruuitu Jerusalem, in civitatibus Juda, et in civi-
tatibus montanis, et in civitatibus campestribus, et in civitatibus quae ad
Austrum sunt:'" quia convertam captivitatem eorum, alt Dominus.
1) LXX-c. 39. — 2) nämliit i. ^s- 589 t^cr (ibr., na^bcnr bereite^ bie i^clvi^cnmc^ 5(<r«'
fairmei burct t>ic Sbalodcr duc iicraumc 3nt iicbvuiert Kitte IV. Reg. 2.'), 1-4. — fi) Jcicr
nennen ent>lidi aiut t'ie LXX tcn 'i}Kibiui)ot'onoi'or: -ü riaai'/ei Na,}.<ip),W'(j(7op ßaai?.ci Bnßv-
?Mioc. — -Vi (£? war nur eine leiitte .(3aft, tro er mit "^lupcrn unl' "Jlnfcrc mit ihm uif'i"imcn'
fommcn \u\t rf^en tonnten: f. ;-}7, 20. — o) m'i tKti KmUrrai. Co:\. A\ex. n-n^^avsirai. —
fi) f. i. (^r. .f-ieronDmu? yerfteln unter biefcr .•öeimfuitiin;^ ben Int- t>e6 ^cfcciai?. — 7) f. i.
'^^r. — 8) ual o '/ityoc kviiIov h/tri/l}!/ TTpor 'iFfu-uidv Ih/uv. — 9) Tie i'Pricfter luib l'eijiten
turften nur in ilncn Stäbteu unl» in bcrcn naitiicr Umnetninii, auf t^unbert >i::dnntte, Ö3runp»
bctlB bvtben; f. Nuin. IS. 20. — 10) Tiefe? l'llccbt ber iUn-reanbtütafi ift aujjiefpnnten Lev.
25, 25-27. — II) .C->ebr. IVH, ii-'ic oben *J3. 2. — 12) Kai au TrpEcßbrt-por. — 13) „wog »or."
Wan 3al)lte bamatö nod> mit ßctrpiicncm, nittt iieprävUcm WcIbe. — 14) W^^p'C' il^'ZZ*
„Heben Säcfcl." fTrni uIk/mv^. SBarum .6iercni}mu3 bier ba« ©ort stater. welAee nur i
©ccfcl bebeutet, (lebrandU, möd)te fdnuer ju ermitteln fein. — 15) HpSn H^^C^^T •^'^^^ }f^n
rcn «Silber." X'aI ee btcr beifjt: ,4ebn v^on Silber" unb t>orber „ftcbcn Secfel" ebne '^eifaei, fo
Dcrmutben Sinit^e, ee feien unter bcn fteben 3ec!eln fi^olbfedel ^u ijerfteben, bic ba^ jcbnfactje
bcr Silberfcitel "igelten. 'Olnbere ba.ae»icn »ollen bie .^abl neben unb ^ebn ^ufammenfaffen unb
fiebenicbn 2ilberfetfcl aU ivui^cn ©ertb bc? '.Jlcfer? igelten laffen. Tie '^Hnnui^füiVilfcit biefctf
5)reifee erflärt fiit ibuen au»< bem Umftaubc, baf; ba? (Mruntftüif im i^nibeliabr lieber feinem
errten i^efil^er .^ifiel — orer baf) in bicfi-r 3-'it feinbtiAer (.tinfiiüc bie "Nieder überbaupt meni^
fldlren. — !<}) (f? ift uiUer biefcm libor bcr .Slaufbrief ',u tjerfteben. — 17) nid)t jum Unter»
fd)reibcn be? .Vt\iufbrien?, fonrern ^ur 2?cftdriauniV bafi unb njeld)cr .ftaufeoertrai^ 5roifri)e«
3eremiai< \!nb .(rananieel ftattjiefunbcn. — 1-)) -o avtyrua^fvnv k(u tacppayia^iivov. —
'^' Dpnm rTV:»^n- ^iniiie be^ielicn biefe iBorte „®efet3 unb Saliunt^n" nod) jum oor-
ber,iebcnpen Sicj^clbrief, unb überfeijcn: „ben nad) Öiefei3 unb Sa^ungen j^eüej^elten ©rief;"
Slnbere betrad)ten fie alö 'iJlvpofition unb überfe(}en: „tai ^31uji^emaditc unb bie Ucbereinfunft,"
rt'ie ti aud) bie iUiIgata tbut-, f. i. (S3r. — 20) ♦17jin"nj<') „unb ba? offene (Sd)reibcn),"
njcrunter ber 9cn ben^^euiicn unterfd>rieb^nc 58ciileit?brief ^u »eriTeben ii^. '^aä) Tercfer u. 21. ift
unter biefcm offenen ^duetben bie "ilbfdn-tft ber !Hauf?urfunpe \\i rcrftebcn. — 21) beibe 53riefr,
ben i^efiejieltcn unb ben offenen, wie au? i^ 14 beroorgcbt. — 22 1 rwi; am\jüv tüv TzupeartjudTuv
Kni ypuipuvToiv iv nj ßiß/.ii.i 7i;v Kri/Gtidr. — 23) '(> l^iß'/.iov r>/r KT/'/errur roirn, Kul ro ßißViovTO
aviyvocidvov. — 2'1) Ter Äauf batte biemir eine fsrnbolifd^e iHbeutuna, biefe namlid), bafi
3?rael lan^c in ber (i3efaniicnfd)aft fiijen, aber flewiö triebcr jurüdfebreu werbe. — 2o) HnN
„o!" ö iJvKvptr. — 26) „bir 1(1 '•??id)t? unmö;i(idv" J^S^'^Ji^'^ „9?id)t« wunberbar." ov fi^
iwoKpvß^ äir6 cov olSiv. — 27) n^7vl7rt"D^1 „mä*tii^ in bcr Ibat." ^waröc rolc ipyoii>
i ^eoc, 6 fiiya^, 6 TravfoKpärup Kai /ueynÄtln'vpnc Kvpto^. — 2S) b. b. an aubem ?!}?enfcben. LXX
Mi if T0i( yriyiviai. — 20) biß auf bicfcn lag. — 30) i«5oi' öx/.oi fJKei eif 7j> tto/uv cv?.?Mßelv
Der 5>rop()et 3evcmirtö. 32, 24—44. SInm. 30—41. 345
aiirf/v. — 31) «ai Eypaxjia ßißXiov Kai £a<ppayiaauijv Kn'i fne/xapTvpafi^v /läprvpa^. — 32) irp6(
/u. — tJ3) M «"•■ ifiob Kfji<ß/'iai:-nl ri\ J^">ebr. n?ie iß. 17. — 311) f. 19, \'.i. — 3-3) ^uiofxara
avrüv. — 3(»l K(u h' ü-Xüaro'/Jj. — 37) öi'ii>i> i'-Tiimv koI KapiViav eripnv' K|jh. 4, 5. — 38) ,,(9
lUil'D meine »Vi■CU^e fein, ibnen (^hlteol ',ll tbun;" Kni LTrtaKi'io/mi rov äyaiiüaai nvmhr^. —
3J)) ich u>iü i'ie i'o pflanu'n, ^^lf; nc ^alIOl■n vinf iminer. <pvrchau nhrohq kv Triam. — 40) b. ^.
id) wercc meine ij'inje '^(ufmcrfi'aiufcit auf iljr t^cfte^ riv'{)ten. — 'llj iv Trö'/.em r^f vayiß.
Caput xxxiir.
1. Et factum est' vcrbum Domini ad Jeremiam secundo, cum adhuc
clausus esset in atrio carceris, diccns: 2. Ilaec dicit Dominus qui facturus
est,* et formaturus illud, et paraturus, Dominus nomen ejus. 3. Clama
ad me, et exaudiam te: et annuntiabo tibi granilia, et firma quae nescis.
4. Quia haec dicit Dominus Dens Israel ad domos urbis hujus, et ad
domos^ regisJuda, quae destructae sunt, et ad munitiones,^-et ad gladium
5. venientium ut dimicent'^ cum Chaldaeis, et impleant eas cadaveribus
hominum, quos percnssi in furore meo® et in indignatione mea, abscon-
dens faciem meam' a civitate hac propter omneni malitiam eorum.
6. Ecceego obducam eis cicatricem** et Sanitätern, etcuraboeos: etrevelabo
illis deprecationem pacis^ et veritatis. 7. Et convertam conversionem '"
Juda, et conversionem Jerusalem :" et aedificabo eos sicut a principio.
8. Et emundabo illos ab omni iniquitate sua, in qua peccaverunt mihi:
et propitius ero cunctis iniquitatibus eorum, in quibus deliquerunt mihi,
et spreverunt me. 9. Et erit mihi in nomen,'- et in gaudium, et in
laudem, et in exultationem cunctis gentibus terrae, quae audierint omnia
bona, quae ego facturus sum eis: et pavebunt, etturbabuntur in universis
bonis, et in omni pace, quam ego faciam eis. '^ 10. Haec dicit Dominus:
Adhuc audietur in loco isto (quem vosdicitis esse desertum, eo quod non
sit homo uecjumentum: in civitatibus Juda, et foris Jerusalem, quae
desolatae sunt absque homine, et absque habitatore, et absque pecore)
11. vox gaudii et vox laetitiae, vox sjjonsi et vox sponsae, vox dicentium:
Confitemini Domino exercituum, quoniam bonus Dominus, quoniam in
aeternum misericordia ejus: et portantium vota'^ in domum Domini:
reducam enim conversionem terrae sicut a principio, dicit Dominus.
12. Haec dicit Dominus exercituum: Adhuc erit in loco isto deserto abs-
que homine, et absque jumento, et in cunctus civitatibus ejus, habitacu-
lum [)astorum accubantium gregum. 13. In civitatibus montuosis, et in
civitatibus campestribus. et in civitatibus, quae ad Austrum sunt: et in
terra Benjamin, et in circuitu Jerusalem, et in civitatibus Juda adhuc
transibunt greges ad manum numerantis,'^ ait Dominus. 14. P^cce dies
veniunt, dicit Dominus: et suscitabo verbum bonum,"^ quod locutus sum
ad domum Israel et ad domum Juda. 15. In diebus illis,'" et in tempore
illo germinare faciam David germen justitiae: et faciet Judicium et justi-
tiam in terra. IG. In diebus illis sal vabitur Juda, et Jerusalem '* habitabit
confidenter: et hoc est nomen, quod vocabunt eum,'^ Dominus justus
noster. 17. Quia haec dicit Dominus: Non interibit"" de David vir, qui
sedeilt super thronum domus Israel. 18. Et de Sacerdotibus et de Levitis
non interibit vir a facie mea, qui ofiorat holocautomata, et incendat
*?acrificium, et caedat victimas omnibus diebus. 19. Et factum est verbum
Domini ad Jeremiam, dicens: 20. Haec dicit Dominus: Si irritum potest
346 X)cr 5)rop^ft 3crfmiaö. 33, 1—26. 5Inm. 1—25.
fieri pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit dies
et nox in tempore suo: 21. Et pactum meum irritum esse poterit cum
David servo mco, ut non sit ex eo filius qui regnet in throno ejus, et
Levitae et Saccrdotes ministri mei. 22. Sicuti enumerari non possunt
stellae caeli,^' et metiri arena maris; sie multiplicabo semen David servi
mei, et Levitas ministros meos. 23. Et factum est verbum Domini ad
Jereminm, dicens: 24. Numquid non vidisti quid populus hic'Mocutus
sit, dicens: Duae cognationes,"^ quas elegerat Dominus, abjectae sunt: et
populum meum'* despexerunt, eo quod non sit ultra gens coram eis?
25. Haec dicit Dominus: Si pactum meum inter diem et noctem, et leges
caelo et terrae non posui: 20. equidem et semen Jacob et David servi
mei projiciam, ut non assuniam de semine ejus principes seminis Abrar
ham, Isaac, et Jacob: reducam enim conversionem^^ eorum, et misere-
bor eis.
1) ea^ ?>?,, 1-13 -Lxx c. 40. - 2) r\y''2rh ^ni^? n^v nin^ nb^ "'^'^ '^^^^'^
tbUt Unb gehaltet, um e^ JU bcgrünbcn." -oiuv yfjv aal ■rrläaauv ahrr/v. — 3) PKdlU'br de
domibus. ^Trqn oIkuv. — \) „bic jcrftört ivorbcn finb, um 5U Stallen uitb ^u ^cbivcrtcrn
(SBaffcn) .^U bicnCll;" tciv Kadriiniutvuv ü^ x^paKar nal rrpcfiax^^irnQ- — 3) Gö famCU oidc '-8c-
ipo&ncr bcx^ l^1lI^cfl na* 3cruialcm, um gciicn bic CElMlbvkr ju ftrcitcu, »oburcfi aber nur ein
flröperee 'ülabdufcn bcr 'i'ciitcn bewirft rcurbc. ruv /jäxca&ai Trpag rovf Xa/.i5alnvc. — (») 0?acf)-
bem ß^ßtt ^inA^ l(n iProvbcten 3eremiaä batte i^crtünbcn laffcn, man feilte nict)t flrcitcn ((c.Aen
©balbda, i'O vM^f" ''* '■'"'•' ''^"f' ^'f bcnnpd) ftriltcn, baburcb bcn 3c*i"n<^^i>tff? ,iU- — 7) b. l). xA
tntjog ibnca äücn 5 dm 13. — 8) -^pcbr. „id) U\ie ibncu in-rbanb, n3"1K. ^^'^f 5" ävdyu ahr^
cvvov?MatV 8, 22. — ö) Dl^^t^ jT^riS^ „Ucbtrfluf! bc^ gvicbcn^;" koI TToiyau t'ipfjVTjv koI rria-
Tov. — 10) f. 12, ]C; 30, 3^; 31, Y. — 11) ^cbr. u. LXX Israel. — 12) „5um gtubme;"
f. i. ®r.— lr\) n^ „waei id) ibr (bcv StabtScrufalcm) tbuc." — 14) nilD „Xan!D)jfer;"
iüpa. — 13) So tt-irb ber Jöirt genannt, bcr am 9(bcnb [eine Sd)i)fc muftcrt, aufbap fcinea
feble; Joan. JO, 14. — 10) b. b. id) r^erbc erfüllen ba? ©ort . . 35i'i bcn LXX feblt bcr
2crt »on bicfcm ^-l^erfe an bi? an ba-5 Gnbe; bod> bepiUbct er fiit in ber Somplutcnferaujgabc.
Wuci S:beoborct b^it ibn gelcfcn. — 1") f. 2;^, 5-6, wo bic 253ortc bc3 ZcjcUs faft biefclbcu finb.
18) »pfur ]. c. Israel ft(bt. — 19) h^"K"lp'""i^'^? ilH »""t' fo n^irb man |le nennen.
4pfrr, unfcr (skredner, ober .^err, unfcre (iicred)tigfeit." ijXX, i^ulgata, bcr Sgrcr, bcr Sbal-
bäer, ber '.Jlrabcr nad) einem Crforbcr -?3?anufcript unb mcbrere bcbr. ^anbfd)riftcn lafcn '\i2\p*>
noraen ejus na* n*T f'-'^'^^'C fit' aucb 117 euui, ni*t H^- cam Icfcn. 'Dercfer. 2uca6 Srugenjlä
T
fanb nur cilf 6obb. ber i'uhiata mit ber i'e^art eaui. (£•? liegt übrigcnoi luenig baran, ob man
ben 5?ameu „.»pcrr unfcr cycreAter (unfcre üJeredUigfeit)" bem D-Veffia? gebe, ober um feinet-
«jtßen bcr Stabt, bic fein nv.MnffI)cr i'eib i|l. — 20) Hl-)^ K'T' "f^ '^■^^'^'^ "''^^^ febicn an einem
9J?anne." Taf; Xav^ib« ^JM*fommcnfd)aft feit ber 9^^!dfcbr ai:? 53abi)lon ju bervfcben aufborte,
bat nid)tv^ ]\\ bcDcutcn. C£e mar nur eine ':ori:bergc(Kiibc ,]wifd)eajcit, in ireutcr feine Jperrli*'
feit jerbiiüt unb verborgen lag. 5lüei< luMF fäb ba? <iiefd)ieri)t raoicö ale jcnco besorjugtc
unb erlcfcnc (*ik'fd)le*t an, aw?' »reldKm ci5 feinen gröpfc" iiönig, feihcn eivigen ilonig, feinen
Weffiae eruMrtcre. '^si^<i(i crfatinte fein anbere? iti.'>nigc!gefcbled>t afiS ba^'bavibifdie, umc c^
fein aubcrce 'iPrieftergefcblcdit ai6 ba? leiMtifd'c (aaronifd-e) erfanntc. $ltle? i'olf nannte
befebalb bcn Weffia? „>j^obn Tasibe;" ja „Xavib" gcrabcju, »ric ;-:0, 9. — 21) J<3^
„ba« v^eer bc? .rMmmcl?." — 22) b. b. bic Ungläubigen au^ bcm SL^oIfc. «»fit Unredu
»erftcbcn Siaigc bic l£balbäer baruntcr. — Si^V) ivoriuUer baö ß3cfd^IedU iTainbö unb
?larcn« ju t^erftebcn \\t, bic bur* (i^efangcnfdiaft auf!cr Jb^tigfeit gefegt roorbcn. Qo
nebmcn e>7 2bcoboret, M^babanu?, .J;ugo unb bic -lieuercn. l'iüanua" jebod) oerilcbt bie
Stämme Suba unb iHntjamin, nH-Iri^c bei ber 3lbfübrung bcr ^ebn Stämme al«! bie i?on (i^ort
(£rle)'enen crfd)icnen, \(\}t aber bei bcr (Srcbcrung ^crufalemg cbcnfalle; bcn J^lud) ber iH'rmcr-
fung con öiott empfangen. — 2-4) b. b. jener Sbeil bc«5 43olfci5, an bcm it^ meine ^Jerbcij^ungen
i-rfüUen roerbe. — 23j i. e. cuptivos.
347
Caput XXXIV.
1. Verbum,' quod factum est ad Jcremiam a Domino,- quaiido Nubiiclj-
odonosor rex Babylonis, etomnisexercitus ejus, universaque regiia terrae,
quae eraiit sub potestate maiuis ejus, et omnes {)opuli bellabant contra
Jerusalem, et contra omnes urbes ejus, dicens: 2. liaec dicit Dominus
Deus Israel: Vade, et loquere ad Hedeciam re^cm Juda: et dices ad eum:
Haec dicit Dominus: Ecce ego tradam'^ civitatem hanc in manus regis
Babylonis, et succendet eam igni. 3. Et tu non efi'ugies de manu ejus:
sed comprebensione capieris, et in manu ejus traderis: et oculi tui oculos
regis Babylonis videbunt, et os ejus cum ore tuo loquetur, et Babylonem
introibis. 4. Attamen audi verbum Domini Sedecia rex Juda: ITaeo
dicit Dominus ad te: Non morieris in gladio, 5. sed in pace morieris, et
secundum combustiones'' patrum tuorum regum priorum qui fueriint
ante te, sie cumburcnt te: et vae Domine, plangent te: quia verbum ego
locutus sum, dicit Dominus. C. Et locutus est Jeremia« propheta ad
Sedeciam regem Juda universa verba haec in Jerusalem. 7. Et exercitus
regis Babylonis pugnabat contra Jerusalem, et contra omnes civitates
Juda, quae reli(iuae erant contra Lacliis, et contra Azecba: hae enim
ßupererant'' de civitatibus Juda, urbes raunitae. 8. Verbum, quod factum
est^ ad Jeremiam a Domino, postquam percussit rex öedecias foedus cum
omni populo in Jerusalem, praedicans: 9. Ut dimitteret unusquisque ser-
vum suum, et unusquisque ancillam suam, Hebraeum et Hebraeam
liberos: et nequaquam dominarentur eis, id est in Judaeo et fratre suo.
10. Audierunt ego omnes principes et universus populus, qui inierant
pactum ut dimitteret unusquisque servum suum, et unusquisque ancil-
lam suam liberos, et ultra non donjinarentur eis: audierunt igitur, et
dimiserunt.^ 11. Et conversi sunt deinceps: et retraxerunt servos et
ancillas suas, quos dimiserant liberos, et subjugaverunt in famulos'et
famulas. 12. Et factum est verbum Domini ad Jeremiam a Domino,
dicens: 13. Haec dicit Dominus Deus Israel: Ego percussi foedus cum
patribus vestris in die, qua eduxi eos de Terra Aegypti de domo servi-
tutis, dicens: 14. Cum completi fuerint Septem anni, dimittat unusquis-
que fratrem suum Hebraeum, qui venditus est ei, etserviet tibi sexannis:
et dimittes eum a te liberum: et non audierunt patres vestri me: nee
inclinaverunt aurem suam. 15. Et conversi estis* vos htDdie, et fecistis
quod rectum est in oculis meis, ut praedicaretis libertatem unusquisque
ad amicum suum;^ et inistis'" pactum in conspectu meo in domo, in qua
invocatum est nomen meum sujier eam. IG. Et reversi cstis, et comma--
culastis nomen meum: et reduxistis unusquisque servum suum, et unus-
quisque ancillam suam, quos dimiseratis ut essent liberi et suae pote-
statis: et subjugastis eos utsint vobis servi etancillae. 17. Fropter ea haec
dicit Dominus: Vos non audistis me, ut praedicaretis libertatem unus-
quisque fratri suo, et unusquisque amico suo: ecce ego praedico vobis
libertatem, ait Dominus ad glauium,'' ad pestem, et ad famem: et dalx»
vos in commotionem'^ cunctis regnis terrae. 18. Et dabo viros,'-^ (jui
praevaricantur foedus meum, et non observaverunt verba foederis, qui-
bus a.ssensi sunt in conspectu meo, vitulum quem conciderunt in du?is
partes, et transierunt inter divisiones ejus: 19. Principes Juda et i)riri-
cipes Jerusalem,, eunuclii et sacerdotes, et omnis populus terrae, qui
transierunt inter divisiones vituli : 20. Et dabo eos in manus inimicorüm
.54« Der 5)rop^ff 3f«ntia3. 34, 1—22. 3Inm. 1—14.
.Quorum, et in manus qiiaerentium ciniinam eonim: et erit morticinum
♦joriun in escam volatilibus caeli, et bestiis terrae. 21. Et Sedeciam regem
Juda, et principes ejus dabo in manus inimicorura suorum, et in manus
.qiiaerentium auimas eorum, et in manus exercituum regis Babylonis,
qiii reces.serunt a vobis. 22. Ecce ego praecipio, dicit Dominus, et redu-
.•am eos in civitatem hanc, et praeliabuntur adversus eam, et capient
.;atn, et incendent igni: et civitates Juda dabo in solitudinem, eo quod
jjou" sit habitalor.
l'i LXX'G. 41.— 2) t)cr crftc Xöell bicfcij da^jitel« 33. 1-7 iil in bie ^tufanj^Jicit ber
'l^c(a;1CniH^ 3n-ufa(cm? \\\ KÖCn t. 5- ')''') »- ^^l"- — ^il Trapanu^/'/aerai . ., Kai av'/Ar/^ETai
orrijv . . — \) niS'l'^Ol 'M^ i"'T^ f'i'^ '^"'^'^ '^^^^"^ 3lauct)n)erfc angc^ünbct bat, fo »irb
in in flC audj für bid) aiVjÜnbCU." ««i '■><: EKAavrraii tov^ naTipaq cnv . ., KlavaovraL ical ae, oval
kIuhk, Kai kur arhv K/nj'ov^ni ffi:- of. TL Cliron. 16, ! 4. — 5 ) b. t Ht TOavcn HLHt nict)t erobert
9CS '"^rabuc&ociinefor. — <») ^U^ nwbrcub bcr ^i^daacruit;^ 3cvufaleme bic 9Unb unb ber
^hunmcr übcrhanD nabm, famcit ,|ür|l unb inUf mitfinan^cr übcrcin, bic im (^3efct3c Exod. lil,
'J: Di'ut. 1.'). 12 befoblcnc J^vcilaffunii bcr .«^ncAte im ^Sabbatjabr unb ^ubcljabr, bic man feit
viusicm umaanam battc, in 'lh'li]\UT, ]n feigen, — ein iBcrf, ba-3 i^ceicinct war, ibncn (Mette«
!}'Joblacfaltcn unb 5cacn \n ocrfdiaffen. Stildn aU barnacb bic 5U\v.nHier ?um fintfatjc ^eru»
lalomii bcranrücftcn unb 'Dfabudi ob cnofctr mit feinem .ficere ab^o^, um üCjicn biefen geinb ju
t.impfcn, ba reute |1c jener i^ol^Uj^ bcji (^H-ftnc?, unb ("vürft unb i^olf ]\i\i\U] bic cntlaiJenen
5f(a'ocn auf ba« ^:?!eue ibnen \n bieuen. riefe Untreue rüv^t jetu ber •J'repbet, unb brobt mit
*(\Uitte? ''ycrtcbteu. — 7) i-farpniiir/aav . . rov n-ofjrti'/.ai. . . Kai dnaav aiirohc fif TraiSn^ . . "^[t
uriecbif.ticn Uebcrfee^er reben fomit bicr fdjon uon bcr 3urütfnabme bcö (iiefcee«, bic 33. 11 au?»
"aifrrüdien wirb. — 8) ««' FTvearfimimr. — it) b. b. (einen ÜJvicbiten. roh Trh/aiov avTov. —
'lOi Kai avri:Tf:'At(7ni'. — 11) b. b. id> aM(( cud) ciuc ;^rcibcit lieben, wie ibr fic euern Sflaoen
HCitbtn habt. üMeidjroie ibr tle jura Cienen gerufen, fo ivill i(^ euii jum Uutcriiange rufen. —
lü) ni.nT^ "W Wifjbanblung;" tk (haaTropäv. — 13) „id) niU bicfc Uebcrtrctcr jum
j^ralbc (b"^ b. bem .»^albe ci,lt\<i)) ma*cn, n?eld)e« fie in 5«ct 3:bcile fpaltcten . ." S« mar uralte
Sitte, bei ^i^üurniifen nnb iBerträjicn ^'bicrc ju f*(ad)ren unb jwifebcK bcn iietbeiitcn Stücfcn
DcnVlben binbnrdnu;ifbcn ; Gen. 15, 10. 23ci ben LXX i\\ tai ilatt» aud) öicjicnftanb bcr
*.?IU3[icfcruni; an bic fleinbe, unb ü Ijeiijt ypn t()m: rbv uoax'^v bv kiroiTjoav kpyäi^eiy&ai. aWü. —
151 i fi^cutlicb ita ut iiou , ,
Caput XXXV.
1. Verbum/ quod factum est ad Jeremiam a Domino in diebus Joakim'
f»!ii Josiae rogis Juda, dicens: 2. Vade ad domum Recliabitarum:' et
loquere eis, et introduces eos in domum Domini in unam exedram
tlu'snnrorum,'' et dabis eis bibere vinum.* 3. Et assumpsi Jezoniam
f'diuin Jeremiae fdii Ilabsatiiae, et fratres ejus, et omnes filios ejus, et
niiivorf-am domum Rechabiturum: 4. Et introduxi eos in domum
Domini ad gazophyhu;ium''' tiliorum Hanau, filii Jegedeliae hominis Dei,
<?i!od erat juxta gazophylacium^ priiu'i|)uni, super thesaurum^ Maasiae
Tiüi Sellum. qui erat custos vestibuli.' 5. Et posui coram filiis domus
üoriiabitannn scyplios plenos vino, et caliees: et dixi ad eos: Bibite
^ inurn. 0. Qui r(S|KMuI(runt: Non bibemus vinum: quia Jonadab filius
J^vl^ab, poter noster, praeoepit nobis,'" dicens: Nou bibetis vinum vos,
«•t fjlii vostri usque in sempiternum: 7. Et domum non aediticabitis, et
soniontcm non scroti«, et viueas non plantabitis, nee habebitis: scd in
tiibornaculis liabitabitis cunctis diebus vestris, ut vivatis diebus multi.s
super faciem terrae, in qua vos peregrinamini. 8. Obedivimus ergo voei
I>er 5)rop()et Serrmia«. 35, 1—19. 2tnm. 1—12. 349
Jonadab filii Rech:ib, patris nostri, in omnibus, quae praecepit nobis, ita
\\t !ioii bibcremiis vinum cunetis diebus iiostris nos, et mulieres iiostrae,
filii, et filiao nostrae: 9. et iioii aedificaremiis donios ad babitaiidum: et
vinearn, et agrum, et sementein nou babuimus: 10. sed babitavimus in
tabernaculis, et obcdientes fuiimis juxta oniiiia, quae praece[)it nobis
Jonaibib pater noster. 11. Cum autcju ascendisset Naburbodonosor rex
liabylouisi ad terrani no.straui," /liximus: Venite, et ingrediauuir Jerusa-
lem a facie exereitus (Uialdaeorum, et a facie excrcitus Syriae: et maasi-
niu.s in Jerusalem. 12. Et factum est verbum Domini ad Jeremiam,
dieens: 13. Hace dicit Dominus exercituum Deus Israel: \'ade, et die
viris Juda, et liabitatoribus Jerusalem: Numquid non recipietis discipli-
nani ut ol)ediatis verbis ineis, dicit Dominus? 14. Fraevakierunt ser-
mones Jonadab (ilii llecbab, {[uos praecef)it iiliis suis ut non l^iberent
vinum: et non biberunt usque ad diem banc, quia obodierunt ];raecepto
patris sui: ego autem locutus sum ad vos, de maneconsurgens etloquens,
et non obedistis mibi. 15. Misique ad vosomnes servos irteos prophetas,
consurgens diluculo, mittensque et dicens: Convertimini unusquisque a
via sua pessima, et bona facite studia vestra: et nolite sequi deos alienos,
iieque colatis eos: et babitabitis in terra, quam dedi vobis et patribus
vestris; et non inclinastis au rem vestram, neque audistis me. IG. Firma-
verunt igitur iilii Jonadab filii Rechab praeceptum patris sui, quod prae-
ceperat eis: populus autem iste non obedivit mibi. 17. Idcirco haec dicit
Dominus exercituum, Deus Israel: Ecce ego adducam super Juda, et
super omnes babitatores Jerusalem universam atiiictionem, quam locutus
sum adversum illos, eo quod locutus sum ad illos, et non audierunt:
vocavi illos, et non responderunt mibi. 18. Domni antem Recbabitaruni
dixit Jeremias: Haec dicit Dominus exercituum Deus Israel: Pro eo
quod obedistis praecepto Jonadab patris vestri, et custodistis omnia man-
data ejus, et fecistis uni versa, quae prae<;epit vobis: 19. Propterea haec
dicit Dominus exercituum Deus Israel: Non deficiet vir de stirpe Jona-
dab'^ filii Rechab, stans in conspectu meo'^ cunetis diebus.
I ) LXX -c. 42. — 2) cntrpc^fv im sinteu ober ficbfiUeu Tuibrc ;"uMfim?, 60ri ober G04 ».
Cbr. cf. IV'. R{>g. 24. — 3) tif oIkov 'Aprafirn', h. t). JUÜl UnM'cIiIidUc tCf 3kitu"ilntcii, l«ic fid)
por btm J^cintc in fcic Statt iieflüdnctbatttn; cf. Jmlic. 1, IG; I. Reg. 15, 0. — -1) ,131^*^(1»
T T ; ~
rra^ jcbc 5tit ./'i^cma.li, Saal, 3ii"mcr" (icteutct. Cr ift iMcr iMcUeidU ein 'Spcii'ffaal iienicint,
irie man fic für tie JtbKiltintg tcr Aricbcpfcr "WaM^cifcn batti'. tlc umv rc>v av?Mv. — S) c^
fpßtc jur ^Tüfuni^ ibror Ircuc in ^^cobac^tunß ifercr frommer, ^^cbciu^rci^cl bicncn. — 6) 'y^
n^^^ »in bic ScHf, t^^^ö f^ematt." (Se ift anffallrnb, baf; .S:icron'.>muei mit bcm Seflriffe
,.Mü(. Wcma*," immer bcu '5Jcbcnbei^riff v>on „Sebaijbebaltcr" iHrbinbet. ©abrf»1icinli(6
iraren alle biefe 2dlc unb '*ikinäd^er mit .npübarfcifcn uerfdMcbcner 3irt au^iiefdKnücft, bic ali
bleibenbc 3dsi0C bctradUCt rcurben. tif ro rraaroipcpiov vujv 'l-^vav, i-ioi- ' Xvaviai: viini ViK^a/.iov.
7) fy}'i>f roi) oih'w. — 8) riDp''7 „über bcm öJemad);" fTrivw rovoinov. — 9) w]3 „3*i?c[Ie ;"
rf/v avA.rjv. — 10) (£6 ift bicr nid^t oon einer ©cftljiicbiiniT bie Siebe, nne bie bei? Wofe? ober
ber "J'ropbeten, ober bic bc? 9f. 'ö. ift, fonbcrn tjon einer (53efei3ftebun(\, äbniidi jener ber Crben*'
ftifter. ö:ornetiii6 a V'aVMbcj'a.it: I'arcns t:uii nrdua non potest pnmpoic filio, siciit non
I)ot€st prajoipere religionis ingressuni. Prixjjeptimi ertro hoc Jonad.ib (.•oTl^iIiullJ f'iiit, nou
politicuui sed religiüsum: vcl certe ipsc fillos tarn bonos et moiigeros sc!t;bat, ut ultro illud
sibi iuipuni sinerent. — 11) r")J<n"^X /-i" ba>5 l'anb ;" n? 7i,v yf,v. — 12) DlJlV^ »*"
3onabab wirb nid}t 311 'örunbc ijcfcn ber Wann.." w lü/ iK/.tl-jy äviip tüv vlüv'iuvadäß.
850 !Der ^Jroptjet 3erfmiflö. 35, 19. 2Inm. 12—13.
3Wan faqt, Tie leben no^ ießt fort in tcm Stamme bcr Scni^Äbeibcr in Strabicn unb beobachten
immer iti're ererbten Satunii^cn. — 13) nnnuntcr man (1* »oM nur tie '-öcobadjtung ibrer
relii^iiifen Saluinqen ?u benten bat. Sintere aber wollen, fte bdtteu nacb bcr 3{urftcbr am
IBabölon im Jempel Xicnfle bctemmcn, »ie ebcmalä bie (öabaenitcr I. Chron. 2, 55. 5}?an
bat fie >?cn jebcr al? iJorbilbcr bcr Drbcneii(emeinben tcs ^3?. 53. bctracbtet unb tann [omit fagen,
fte leben in \)bi^wx UBcife nod) fort in bicfen cl}riftUc^cn Crbcnöflcmciucen.
Caput XXXVI.
1. Etfuctnm est' in Rnno quartoJoakim^ filii Josiaereo^isJuda: factum
est verbum hoc ad Jereniiniii a Domino, dicens: 2. Tolle vohimen libri,
et scribes in eo oninia verba, quae locutus suin tibi adversuin Israel et
Judam, etadversiim omnesgentes: a die, qua locutus sum ad te ex diebus
Josiae usque ad diem hanc: 3. Si forte andiente domo Juda universa
mala, quae e^o cogito facere eis, revertatur unusquisque a via sua pes-
simal et propitius ero iniquitati, et peccato eorum. 4. Vocavit ergo Jere-
mias Barucb filinni Neriac: et scrip^it Baruch ex ore Jeremiae omnes
sermones Domini, quos locutus est ad eum in volumine libri : 5. et prae-
cepit Jeremias BarUch, dicens: Ego clausus sum,^ nee valeo ingredi
domum Domini. 6. Ingredere ergo tu, et lege de volumine, in quo
scripsisti ex ore meo verba Domini andiente populo in domo Domini in
die jejunii: insuper et andiente universo Juda, qui veniuntde civitatibus
suis, ieges eis: 7. Si forte cadat oratio eorum in conspectu Domini, et
revertatur unusquisque a via suapessima: quoniam magnus furor et in-
dignatio est, quam locutus est Dominus adversus populum hunc. 8. Et
fecit Barucb lilius Neriae juxta omnia, quae praeceperat ei Jeremias pro-
pheta, legens ex volumine sermones Domini in domo Domini. 9. Factum
est autem in anno quinto'' Joakim filii Josiae regis Juda, in menso nono:*
fyracdicaveruntjcjunium^ in conspectu Domini omni populo in Jerusa-
em, et universae multitudini, quae confluxerat de civitatibus Juda in
Jerusalem. 10. Legitquc Barucb ex volumine sermones Jeremiae in
domo Donjini in gazophylacio'' Gamariae* filii Öar)ban scribae, in vesti-
bulo superiori,^ in introitu portae'" novae domus" Domini andiente
omni populo. 11. Cumque audissetMicbaeas filius Gamariae filii Saphan
omnes sermones Domini ex libro: 12. descendit in domum regis ad
gazopbylacium scribae:'^ et ecce ibi omnes principes sedebant: Elisama
sCi'iba, et Dalains filius Semeiae, et Elnatban filiu?j Acbobor, et Gamarias
filius Sapbali, et Sedecias filius Ilananiae, et univcrsi principes. 18. Et
imntiavit eis Michaeas omnia verba, quae audivit legente Baruch ex
vqlumine in auribus populi. 14. Miscrunt itaque omnes principes ad
Baruch, Judi ülium Nathaniae filii Selemiae, filii Chusi, dicentes: Volumen,
ex quo legi st i andiente populo, sume in manu tua, et veni. Tulit ergo
Barucli filius Neriae voknuen in manu sua, et venit ad eos. 15. Et
dixerunt ad eum : Sode, et lege haec in auribus nostris. Et legit Baruch
in auribus eorum. IG. Igitur cum audissent omnia verba, obstUpuerunt
unusquisque ud proximum tuum, et dixerunt ad Baruch: Nuntiafe debe-
mus regi omi;cs sermones i.'-tos. 17. Et interrogaverunt eum, dicentes;
Indica nobis quomGdoscripi^ti omnes sermones istos ex ore ejus. 18. Dixit
autem eis Bmuch: Lx ore >aw Joquebatur quasi legens'^ ad me omnes
sermones istos; et ego scribebam in volumine atramento." 19. Et dixe-
runt principes ad Baruch: Vade, et abscondere" tu et Jeremias, et nemo
Ztt 5)rop^ct 3fremla<5. 36, 1—22. 2Inm. 1—17. 851
sciat ubi sitis. 20. Et ingressi sunt ad regem in atrium:'* porro volumen
conimendaverunt in gazophylaeio Elisamae scribae: et nuntiaverunt
andiente rege omnessermones. 21. Misitque rex Judi utsumeret volumen:
qui tollens illnd de gazophilacio Elisamae scribae, legit audiente rege, et
universis principibns, qui stabant circa regem. 22. Rex autem sedebat
in domo hiemali in mense nono: et posita erat arnla coram eo plena
y)runis. '^ 23. Cumque legisset Judi tres pagellas'" vel quatuor, scidit
illud scalpello scribae, '^ etprojecit inignem. qui erat super arulam donee
consumerctur omno volumen igni, qui erat in arula. 24. Et non timu-
erunt,^" neque sciderunt vestimenta sua rex, et omnes servi ejus, qui
audierunt universos sermones istos. 25. Verumtamen Elnathan, et Da-
laias, et Gamarias^' contradixerunt regi ne comhnreret librum: et non
audivit eos. 26. Et praecepit rex Jeremiel filio Amelech, et Saraiae filio
Ezriel, et Selemiae filio Abdeel ut comprebenderent Baruch scribam, et
Jeremiam propbetam: abscondit autem eos Dominus.*' 27. Et factum
est verbum Domini ad Jeremiam propbetam, postquam combu.sserat rex
volumen et sermones quos scripserat Baruch ex ore Jeremiae, dicens:
28. Rursum tolle volumen aliud : et scribe in eo omnes sermones priores,
qui erant in primo volumine, quod combussit Joakim rex Juda. 29. Et
ad Jo^kim regem Juda, dices: Haec dicit Dominus: Tu combussisti vo-
lumen illud dicens: Quare scrip-sisti in eo annuntians: Festinus veniet
rex Babylonis, et vastabit terram hanc, et ces.sare faciet ex illa hominem
et jumentum? 30. Propterea haec dicit Dominus contra Joakim regem
Juda: Non erit ex eo qui sedeat^ super solium David: et cadaver ejus
projicietur ad aestum per diem, et ad gelu per noctem. 31. Et visitabo
contra eum, et contra semen ejus, et contra servos ejus iniquitates suas, et
adducam super eos et super habitatores Jerusalem, et super viros Juda
omne malum, quod locutus sum ad eos, et non audierunt. 32. Jeremias
autem tulit volumen aliud, et dedit illud Baruch filio Neriae scribae:
qui scripsit in eo ex ore Jeremiae omnes sermones libri, quem combus-
serat Joakim rex Juda igni : et insuper additi sunt sermones raulto plures,**
quam antea fuerant.
1) LXX'C. 4:1 — 2) im :^. 60ft t5. Sör. ba ??a6ud)obonofor na* bem Siege bei Sßar»
famig ivicDcr c\tc\(n «inten unt ^^alviftina -jcrrücftc, um ben bunbbntitigen Äönig'Soafim auf
ba« 9?cue in ^wdjt ju nehmen. — 3) 11^1*. ^y^ (pvUGaofuu. X:a 3cremia3 bamalö in feiner
T
^aft fiit bcfanb, n^ie an$ 33. 19 beroorgcbt, fo iß c? ütwer ^u erflären, wcii er mit biefen SBorten
faiUn reiü. Santbe^ unb Tcrcfcr i^erRcöen einen .fau^arrcfl, bcn ibm berÄcnig gegeben batte;
ti^atablug aber, ^Vagnini, a Sailro unb ?)(alronat ^crfteben e? i^on einem (i)ebunbenfcin burcfe
©Ptt, ber bcn ^•''rotbcten abbielt, in \>in Scmpet ju geben unb bafclbft fein i^ud) ju lefcn, um
nicbt geti)btct ju nn'rbcn. — 4i h tu etsi tu by6ö<^, n>a-? offenbiir irrig ijt. — o) nad) bem
Äird)enjabie genommen, im Wonatc Tecember. — (>) 5)?an rief ein auf)erorbentIid)cci Saften
au?, entweber um bie siom ^dnli brobenbe (yefabr ab'junv-nbcn, ober ^ur Jrauer über bie im
rorbcrgcbcnben 3»ibre t^orgefaßcnc Eroberung ^erufalem? unb 3(bfübrung '.neier ©rofjen unb
i>ie[er Semtelgefäpe natt t^abplon. — 7) ..im'^tik'macöe;" ev oüm- f. 35, 2-t. --8) ßiamaria^
unb 5(bifam, bie 2öbnc be3 S?eiA?fan^Iers Sapban, iraren bem ^ropbeten bolb; IV. Reg.
22. 12. — J)) Ter 'JPrieftcrbcf bieR bcr obere, n>ei[ er um einige «Stufen bi)ber roar, al3 ber
näcbftc duf;ere für bie i9tdnner bce. Soltek. — 10) I^a tonnte 'iViru* fowobl oon ben oben»
ftefjcnbcn yrtcftern alö ijon ben untenftebcnbcn 9JJdnnern be? iPoIfe? gebort werben. — II) 26,
10; IV. lle!^ 15. :i5; 16, 18. — 12) „bei^ Ü'anjier^ ;" roü y/m/',«ßrit>r. — 13) fyott gab
ibm ?l(Ieg n>ortwörtIicb ein, wai er bem ij?>arud» bittiren foüte. — l4) '''}^(cin bereitete bie Xinte
au? Kulj unb «^ummi unb fdirieb mit gcbcrn aue Sdiitfrobr auf 3?ergament. — 15) fie wollten
beibe ber (^iefabr, bie ibncn \>s>n Seite be5 :^iMtigd brobte, entweid/en. — 10) b. ^. burd) brn
SJprfepf in bie ®emäc^cr bes Äönige. ~ 17; etr^.ipa Tvpo^. Xie Äo^Ienpfannen vertreten bt«
352 Der g)ropl)ft 3crcmiaö. 36, 22—32. 2lnm. 17—24.
(Stelle bcr Dcfcn. — 18) illn?"! „ßcdimncn ober Spalten;" rp? 7f w ?.M,<rf . — 1 9 ) „mit
bcm f^cbcrntfffrr bc? ÄanUcr?." — 20) Xa basi (^cfcfericbcne tipn bcn pbcni^cnanntcn Wännern
aH 9Bort (^3ottc6 bereite anerfvinnt »prbcn war unb ^^rcnnae fani^ft propbftifite^ ^Infehen
(^encfj, fp büttc bev ÄPnisi ttMin fpllcn, umc cinft fein inttcr ^tM'ia? i^tban IV. Reg. 22, 11 ;
aber fpn?oI}l er al? feine liencr waren bavpn ircit entfernt. — !21) ToiMJnr. — 2ii) kuI /carc-
Kpvßjiaav. Sie batten fidi auf ben 'i)latb ber i^prncbmen i^. 19 an einen verbcrpcncn Crt, etira
in ba? ,^aue eine? frpmmen (yiaubißen bei^ben. Ibpma^ ihmi ^Ictuin ift ber "i^hinnnji, 'iiptt
babc ^jeremia? nnb '^arud> auf nninbcrbare 2Bcife ben Shuvni ber i'crfpliicr entjp.aen. —
2«J) Sein Spbn ^parivln i^eitonia?) ivar nur 3 'i'iJpnate lan^ ein Sitattenfpntii 22,24;
29, 2; Ez. ly, 5. — 24] H/IDri-) □'^'^ „iMcIe gteid) bcn roriijen;" T/fwwf «jf ov-rot.
Caput XXXVII.
1. Etregnavit' rex Sedecias^ filius Josiae pro Jechonia filio Joakim-
quem constituit re^em Nabuchodonosor rex Babylonis in Terra Juda'"
2. Et noii obedivit ipse, et servi ejus, et populus terrae verbis Domini.
quae locutus est in manu Jeremiae proplietae. 3. Et misit rex Sedecias
Jucbal filium Selemiae, etSophoniam filium Maasiae sacerdotem ad Jere-
miam prophetam, dicens: Ora pro nobis^ Dominum Deum nostrum.
4. Jeremias autem libere ambulabat* in medio populi: non enim miserant
eum in custodiam carceris. Igitur exercitus Pharaonis egressus est de
Aegypto: et audientes Chaldaei, qui obsidebant Jerusalem, hujuseemodi
nuntium, recesserunt ab Jerusalem. 5. Et factum est verbum Domini
ud Jeremiam prophetam, dicens: 6. Haec dicit Dominus Dens Israel:
Sic dicetis regi Juda, qui misit vos ad me interrogandum : Ecce exercitus
Pharaonis, qui egressus est vohis in auxilium, revertetur in terram suam
in Aegyptum ; 7. et redient Chaldaei; et bellabunt contra civitatem haue:
et capient eam, et succendent eam igni. 8. Haec dicit Dominus: Nolilo
decipere animas vestras, dicentes: Euntes abibunt, et recedent a nobis
Chaldaei, quia non abibunt. 9. Sed et si percusseritis omnem exercitum
Chaldaeorum, qui praelitmtur adversum vos. et derelicti fuerint ex eis
aliqui vulnerati : singuli de tentorio suo consurgent, et incendent civitatem
hanc igni.'^ 10. Ergo cum reccssisset exercitus Chaldaeorum ab Jerusa-
lem propter exercitum Pharaonis, 11. egressus est Jeremias de Jerusalem
ut iret in Terram Benjamin, et divideret ibi possessionem* in conspeclu
civium, 12. Cumque ])ervenisset ad portam Benjamin,'' erat ibi custos
portae per vices, nomine Jerias,** filius Selemiae filii Hananiae, et appre-
hendit Jeremiam' projihetam, dicens: Ad Chaldaeos profugis.'" 13. VA
respondit Jeremias: Falsum est, non fugio ad (Jhaldacos. Et non audivit
eum: sed comprehendit Jerias Jeremiam, et adduxit eum ad principc's.
14. Quam ob rem irati principes contra Jeremiam, caesum eum miserunt
in carcerem, qui erat in domo Jonathan scribae: ipse enim praepositus
erat super carcerem." 15. Itaque ingressus est Jeremias in domum laci
et in eroastulum : '- et sedit ibi Jeremias diebus multis. 16. Mittens autem
»Sedecias rex tulit eum: et interrogavit eum in domo sua abscondite, et
dixit: Putasne est sermo a Domino? Et dixit Jeremias: Est. Et ait: Iil
manus regis Babylonis traderis. 17. Et dixit Jeremias ad regem Sede-
ciam: Quid peccavi tibi, etservis tuis, et populo tao, quia misisti me'^ in
domum carceris? 18. Ubi sunt proplietae vestri, qui prophetabant vobis,
et dicebant: Non veniet rex Babylonis super vos, et super terram hanc?
19. Nunc ergo audi obsecro domine mi rex: Valeat deprecatio mea in
t)er ^rop^ct ^errmiaa. 37, 1—20. 2Inm. 1—15. 353
conspectii tuo: et ne mercmittas in donium Joiiatlian scribae, iie inoriar
ibi. 20. Praecepit ergo rcx öedecias ut tradt-rctur Jereniias in vestibulc
carceris:'* et daretur ei torta paiiis quotidie, exccjHo pulniento,''' doiioi-
consunierentur omnes [lanes de civitate: et niaiisit Jereniias in vestibulo
carceris.
1) LXX '0. 44. — 2) ßr l^iffi ciiKiUlitf WaKmnia^ unb war 3?nl^cr Ocafini^. Gr begann
\. ^s. 599 ]\i rciiicrcu IV. lu'ür. 124, 17. Tic fcIilcn^e 2l^ciiTof^iinvi alu-r macbtc ^crcinia* im
9. Sicflicriiiuii^jal^rc tcffclbcn, al? 9^■^bm■^c^olUM'pr eben Mc i^datv-ntiiii OfrufaUnie auf tuqt
3eit aiifivib, um tcu 'JloiV-n'ticrn cntiU'ilcnuivücfcn; f. 21, 7; ;!4, s-i^i». -- ü) ^5o w(mc{ Sfbf-
cia? bcm ^J.M-ov^ctcn ("ikbor »lab, fo crriinntc er ihi bod) alö einen »TiiM'jen liener (^5ottcei"an, l>fr
bei (yott riel i^ernioeMe, uiib lief; ihn Da (ht bitten, bap l-oit (siott ten ^;)iatMKtobL''niM'iM- nirtjt
mcbr jur (irneuerun;^ ^cr i^elaiicrunii JiH^de ^uvürffcbren taffen. — -'il) 'Y/J'iy kw Aif^Mt. TUU
tfinfei^altunii ift bier iieuuidn, um 511 vevfteben ^u i^ben, ^af! ^ffmiae tamal? \'on t>em Wi^-
gefdMcf ^cr (finfcrterunji, ta? ibn baib nacbber" traf, nocb ntd)t ivav betroffni n^pvten. ~
5) riefet^ bebiujit tiefprcdunie ©ort foU i\x i^crfteben f(Cben, baf} uidu t»ie Wenfebeu (dbalbäcrj,
fonbcrn (iictt felbcr e? ift, tcr ta ('•krid}t Imltc unb vcllyet^c; ci'. Dout. 2S, 49; I. M:iec. ?...
19. — 6) DD'P p^'^^'^ ""'•" '^'•^" ^^ 3" ^^'•'*''^" f(h\(\\ 3IntbciI" b. b. bcn if^n trcffenbeu Zbtii
bcr 5?rioftcreinfünfte. 9iadi 'SJnbcrn: „um tbcilen ui taffen feinen 5(ntbci(." 25}icbernad>3(nb?rn:
„um "ion ba ^u entfficben (ciiientlicb ^u entfd^luvfcn);" ror c'r/nf,äaa' iKsidev. — 7) b. b. bop
ibcr Spl^raim an ber 'Jicrbröcftfeitc ber Stabt :^VrufaIem, wo bcr SBe.a nadi 23fniamin fiiljrt
IV. Rc'Sr. ]4, ]>'). — S) xo'i FK^l äv&pij-or Tzap lit KnrD.ve "LapcivUi viiic Yft'Atfjiov. — {) ) SBcnil
^cria^ bcr (£nfel bee fa!fd>cn '^Propheten vipananiae; wwx, lveld^cm Ocrcniia? bcn ber'orftebcnbcn
Xo^ v^crfünbctc :2S, IG, \o Idf;t fid) bie 2?ceUMÜicitcit, bic er bicr iieiu'n ibn jeioit, als 3ia*f
anfeben. — 10) Tiefe fdiänblid^ftc, i^anj unb par'c\runblcfe i^crlcumbunpi, batin biefer 3fif
bcr gurd)t »er bcn Gbalbacrn fduMicin (>3ennc^t, irenn |1c nur laut reirb," fei fic aud) noc^ (r
falfct). — 11) Tt}'2r\ D'dS S'^)^ IriK"'? ,,t^cnn bicfcs battcn fte flcmad)t jum Jpaufe bve
(ikfäni^niffe?;" 'Otl ravrriv i-rroirjGav lir nin-av itiv/MKfit:. — 12) $Pie ani i^. 20 bcvi^pri^bt, iDurbc
er bafclbft fo l)art (-(cbalten, bajj er ftcrbcn \\\ muffen i^laubte. iCnii? bicr bic lüili^ata mit
ergastulum gibt, bcif;t int Jpcbr. cinfad) „33}obnungcn,'"' ril',?!!/ t*ci ^ni LXX ,tV/att?. —
13) Drin^ 'P "t'af; ibr mid) gäbet in baö ^q.\\^ bee^ ilcrfersi." — 1-9) t\q ri/v o'tKiav rffi
<j>v?MK^(. — 13) D*^'Kn rinp »<^^^i ^cv 3?äcferoiaffe;" l^w^ev ov iriacjovaiv. S33cbcr im
^cbr. ncd> bei bcn LXX fommt (£ turne i^on puhncntum i?or.
Caput XXXVIII.
1. Audivit' autem Saphatias^ filius Mathan,^ etGedeliasfiliusPhnssur,
et Jiichal filius Selemiae, et Pbassur filiusMelchiae,'* sermones, quos Jere-
mias loquebatnr ad ornnem populum,'* dicens: 2. Haec di(it Dominus:
Quicumque man.serit in civitate bac, morietur giadio, et fame, et peste:*
qui autem profugerit ad Cbaldaeos, vivet, et erit anima ejus sospes^ et
vivens. 3. Haec dicit Dominus: Tradendo tradetur civitas baec in manu
exercitus regis Babylonis, et capiet eam. 4. Et dixerunt principes regi:
Rogamus ut occidatur bomo iste: de industria enim dissolvit manus
virorum bellantium, qui remanscrunt in civitate bac, et manus universi
populi, loquens ad eos juxta verba baec: siquidem bomo iste non quaeril
pacem populo buic, sed malum. 5. Et dixit rex Scdecias: Ecce ipse i^
manibus vestris est: nee enim fas est regem vobis^ quidquam negare.
6. Tulerunt ergo Jeremiam, et projecerunt eum in lacum Melcbiae filii
Amelecb, qui erat in vestibulo carceris: et submiserunt Jeremiam funi-
354
bus in lacum, in quo non erat aqua, sed lutura:descendit itaque Jeremiaa
iVi coenum/ 7. Audivit autem Abdemelech Aetliiops vir eunuchus, qui
erat in domo regis, quod misissent Jeremiam in lacum: porro rex sedebat
in porta Benjamin. 8. Et egressus est Abdemelech de domo regis, et
locutus est ad regem, dicens: 9. Domine mi rex, malefecerunt viri isti*
omnia quaecumquo perpetrarunt contra Jeremiam prophetam, mittentea
eum in lacum ut moriatur ibi fame,''^ non sunt enim panes ultra in civi-
tate. 10. Praccepit itaque rex Abdemelech Aethiopi, dicens: Tolle tecum
liinc triginta viros, " et leva Jeremiam prophetam de lacu antequam
moriatur. 11. Assumptis ergo Abdemelech secum viris, ingressus est
domum regis, quae erat sub cellario:'^ et tulit inde veteres pannos et
untiqua, quae comi)utruerant,'^ etsubmisit ea ad Jeremiam in lacum per
funiculos. 12. Dixitque Abdemelech Aethiops ad Jeremiam: Pone
veteres pannos,'* et haec scissa et putrida sub cubito manuum tuarum:
et super funes: fecit ergo Jeremias sie: 13. Et extraxerunt Jeremiam
funibus, et eduxerunt eum de lacu: mansit autem Jeremias in vestibulo
oarceris. 14. Et misit rex Sedecias, et tulit ad se Jeremiam prophetam
ad ostium tortium,'^ quod erat in domo Domini: et dixit rex ad Jere-
miam: Interrogo cgo te sernionem, ne abscondas a me aliquid. 15. Dixit
HUtem Jeremias ad Sedeciani: Si annuntiavero tibi, numquid non inter-
ticies me? et si consilium dedero tibi, non me audies. lü. Juravit ergo
rex Sedecias Jeremiae clam, dicens: Vivit Dominus, qui fecit nobis ani-
iftam hanc, si occidero te, et si tradidero te in manus virorum istorum,
qui quaerunt animara tuam. 17. Et dixit Jeremias ad Sedeciam: Haec
dieit Dominus exercituum Deus Israel: Si profectus exieris ad principes'^
regis Babylonis, vivct anima tua, et civitas haec non succendetur igni: et
•salvus eris tu, et domus tua. 18. Si autem non exieris ad principes regis
ßab\donis, tradetur civitas haec in manus Chaldaeorum, et .succendent
eam igni: et tu non efFugies de manu eorum. 19. Et dixit rex Sedecias
dd Jeremiam: Solicitus sum '^ propter Judaeos, qui transfugerunt ad
(Jlialdaeos: ne forte tradar in manus eorum, et illudant mihi. 20. Res-
pondit autem Jeremias: Non te tradent: audi quaeso vocem Domini,
<|uam ego loquor ad te, et bene tibi erit, et vivet anima tua. 21. Quod si
nolueris egrodi : iste est sermo, quem ostendit mihi Dominus: 22. Ecce
omnes mulieres, quae remanserunt in domo regis Juda, educentur ad
principes regis Babylonis: et ipsaedicent: Seduxerunt te, et praevaluerunt
adversum te viri pacifici tui,'" demerserunt in coeno, et in lubrico'^ pedes
tuos, et recesserunt a te. 23. Et omnes uxores tuae, et filii tui educentur
ad Chaldaeos: et non effugies manus eoruu!, sed in manu regis Babylonis
«apieris: et civitatem hanc comburet igni. 24. Dixit ergo Sedecias ad
Jeremiam: Nullus seiat verba haec, et non morieris. 25. Si autem audi-
•M-int principes quia locutus sum tecum, et venerint ad te, et dixerint ibi:
[ndica nobis quid locutus sis cum rege, ne celes nos, et non te interficie-
rrius: et quid locutus est tecum rex : 2G. Dices ad eos: Prostravi ego preces
rrieas coram rege,^" ne me reduci juberct in domum Jonathan, et ibi
rnurerer. 27. Venerunt ergo omnes principes ad Jeremiam, et interroga-
veruut eum: et locutus est eis juxta omnia verba, quae praeceperat ei rex
et cessaverunt ab eo: nihil enim fuerat auditum. 28. Mansit vero Jere-
mias in vestibulo carceris usque ad diem, quo capta est Jerusalem : et
factum est ut caperetur Jerusalem.'^'
2^er gjro^^ct Oevcmiaö. 38, 1—28. <Hnm. 1—21. 355
1) LXX<c. 45. — 2) ia<t>avia(;. — 3) NdiJar. — 4) f. t. «ir. — 3) Sd fanbcn ft*, nac^
bicfcn JOintcn ju urthcilcu, »icle ücutc ein im Äcrfcrbofc, um bcn Ctcremivie ',u ^örc^. —
TT- TT-.:.-) •.• •.• - I ••
„fcnn nirfU t»Crmai^ ber Atoniil CtWaef roibcr Clicfc;" o-i n'vK IjiMmm, ü ,inni/t'vr -riwr alror^. —
8) 'ilni* ein 'skfan;iiu|"; bdttc woM i'itmäMidicr, ^Miiiij^nbcr uiib fitäMid>or'i'ctn UMincn, ald
^icfc£i•!' i^H-fdMin-iiU', l^\\i fie ibii bort .^uujjci? ftcibni ui laficii af^aducu ; f. i\ ',) bcr i'ula.
??ad> ^OKvlnii? ("^lai^iiu^ Aiiti(|. X. 10. lov^ er in bem 5rf)lam:i!c ciniicümfcn b\f \\\m .^alfc,
UM? boit nid>t ivohl i^lauHi* fdnint. — 0) '?ll■'^cnu•lclt nnifUc c? vicllciAt nid^t, taf; ^erMDnic^
fclbft t>cn iTovbcten fer üMUfiibr jener Wdnner vreii5)U'ilfbcn. t-,.ri/inim.) h tTron/rjac -oi ü-ok-
Ttivac Töv äv&f)uKov TuhTov . .— 10) 2^nn *J£JP Vnnn nO^I „er battc ja oon fclbH
•t^un^cr^? flerben nüi(Ten;" äirb npog<i)-ov ruh 'm/jov „ba obnebin A^inu^er i|l." — 11) um ibn ocr
aüenfamii^en 5(n^riffen feiner geinbe ju fd)ü^en. — 12) IVlXIl rinri"^J< „unter bcr
£d^atjfammer;" ri/v imöymuv. ®6 luar ein (iiemadi, roo man alte Älei^er, ^,!untpcn unb anberee
UnbraudUnirc auf bcambrle. — 13) D^fl^P >A^^^ i'umpen;" -o7iua nx^ivia. -~ \!i) LXX
üeben ^ufammen: rnvrn -i^h vTroKÜ-u Tf.)v ax<nviuv. X"iefc ^arte 2 prvifalt bc?. Wobren serbicnt
in rer Ziwt ^-Beivunberuni?. 5Bie febr ßiott feU'ft ^icfelbe nnir^iJÜ, i^cbt au-? t>em Umftanbe
bcrt»cr, baj; er ten •JV'rDpbeten antrieb, fie anf^u^eid^ncn. liorneliuö ä Vatifc !^ermutbet and
^em bier (^HM'aj^tcn, 3creiniae fei enta^eber narft ober ixuMU^ftene balbnadt in ber ßifternc gcfcffcn.
15) *C**^C'n {^1D w"'?^^ '/U'i" britten (Jiniving," ot>er nnc ^."'Jidiaeli? icill „jum (Eingang
bcj britten ( .-]immeroi," b. b. in ba? ciebeimile (skMnait. ^}fa* ber erjlercn llcberfetuini? nimmt
man an, baf; ee aufjer bcn beibcn bcfannten 3ii!lÄ"!lfn m^n fönii^liiten 'i^alaft in fen Tempel
nod> einen britten bcimlid^en i^-i^eben babe I\'. Heg. IG, 18. t£r fönntc unter ber (£rbe tld)
befunben baben, ba befanntlicb unter fem lempel Ti* eine ^JJeni^e oon .^öbhinoien, (^ian.aen,
ÖJallcrien befanben, nu^v^on jetjt noA Spuren ficbtbarfinb. t'ii:ii'tKi(Lv'Aat'/.naifA{'.\<ya/.ia<ui'/..]
16) ir,ii'6va(;. Ter aöniii; ihmi i^abi^ton felbft befanb fiit in :>Jeblatba, bie .'peere^fübrer aber
mit bem i^ern beig ^eere? ijor ber Stabt; f. 3'J, 'J>-b. — 17) Ji^l „id) fc^eue mii$ ;" /.6yov ix^.
18) .§>ebr. „bie 5}?dnner beinc^ ^rieben?," b. b. bie 9Jfdnncr, bie bic^ in falfd)e Stiterbeit unb
fHube eiUi^eluat baben. — 19) VhT\ T^l 11^3(011 »bcine g-üpe fanfcn in 5*tamm," b. b.
in eine fo i^cfabrooüe ^ai^c, bat? biv nimmer ^i belfcn war. — 20) Tbnc Swcifcl biittc Ocre»
mia« biefe i^itte auc^ Wirflid) beim Ati^nii^e inn-j^ebradit; benn ibm eine tiuyt ju befeblen, bätte
er fiii» gewip ni*t jugetraut. Unb bdtte er fi* aiid) cietraut, fo würbe ^eremia«' fii^ ni^t Darauf
eiuijelaffen baben. — 21) oStJ'IT HID^J ^?r'?<5 n\'n »««b al^ Scrufalem erobert
war." riefe SDorte, bie in fünf Sobice^ bei Äennieot unb be SitofH, fowie aud) bei bcn LXX,
bem 2(raber, bem 5'.ucr feblen, bürften etwa bcn Einfang be5 näcbilen Sapitele, ober wir
lerefer glaubt, be? britten 'jjerfce bce ndcbften (£ap. bilbeu.
Caput XXXIX.
1. Anno' nono Sedeciae' regis Jiula, mense decimo,^ venit Nabucho-
donosor rex Babylonis, et oranis exercitus ejus ad Jerusalem, et obsidebant
eam. 2. Undecimo autem anno Sedeciae, mense quarto, quinta mensis*
aperta est civitas.* 3. Et ingressi sunt omnes prineipes regis Babylonis,
etsederunt in porta media i*^ Neregel,^ Sereser,^Semegarnabu,^Sarsaeliim,
Rabsares, "^ Neregel, Sereser, Rebmag," et omnes reliqui prineipes regis
Babylonis. 4. Cumque vidisset eos Sedecias rex Juda, et omnes viri
bellatores, fugerunt:'^ et egressi sunt nocte de civitate per viam horti
regis, '^ et per portam, quae erat inter duos muros, et egressi sunt ad viam
deserti.'* 5. Persecutus est autem eos exercitus Chaldaeorum: et com-
£ e (^ n e r : ^. ®d)rift. %. Z. ILI. 23
856 t>ix ^ropl^et 3eremia^. 39, 1—12. %\m. 1—19.
prehenderunt Sedeciam in campo solitudinis Jeriehontinae, et caplum
addiixerunt ad Nabuchodonosor regem Babylonis in Reblatha, quae est
in Terra Emath: et locutus est ad eum judicia. 6. Et occidit rex Baby-
lonis filios Sedeciae in Reblatha, in oeulis ejus: et omnes nobiles Juda
occidit rex Babylonis. 7. Oculos (juoque Sedeciae eruit:'^ et vinxit eum
compedibus ut duceretur in Babylonem. <S. Domum quoque regis, et
domum vulgi succenderunt"''Chaldaei igni, et murum Jerusalem subver-
terunt. 9. Et reliquias populi. qui remanserant in civitate, et perfugas,
qui transfugerant ad eum, et superfluos vulgi, qui remanserant, transtulit
Nabu/ardan magister militum'^ in Babylonem. 10. Et de plebe pau-
perum, qui nihil penitus habebant, dimisit Nabuzardan magister militum
in Terra Juda: et dedit eis vineas, et cisternas "* in die illa. 11. Prae-
ceperat autem Nabuchodonosor rex Babylonis de Jeremia Nabuzardan
magistro militum, dicens: 12. Tolle illum, et pone super eum oculos tuos,
iiihilque ei mali facias: sed, ut volueiit, sie facias ei.'* 13. Misit ergo
Kabuzardan princeps militiae, et Nabusezban, et Rabsares, ^' et Neregel,
et Sereser, et Rebmag, et omnes optiniates regis Babylonis, 14. miserunt,
et tulerunt Joivmiam de vestibulo carceris, et tradiderunt eum Godoliae
lilio Ahicam iilii Saphan ut intraret in domum, ^' et habitaret in populo.
15. Ad Jercmiam autem factus fuerat sermo^" Domini cum clausus esset
in vestibulo carceris, dicens: IG. Vade, et die Abdemelech Aethiopi,
dicens: Ilaec dicit Dominus exercituum Dens Israel: Ecce ego inducam
sermones meos super civitatem hanc in malum, et non in bonum : eterunt
in consj^ectu tuo in die illa. 17. Et liberabo te in die illa, ait Dominus:
et non traderis in manus virorum, quos tu formidas: 18. Sed eruens
liberabo te, etgladio non cades: sed erit tibianima tuain salutem,^^ quia
in me habuisti fiduciam, ait Dominus.
1) LXX-c. 46. — 2) im 5. 590 0. dbr. — 3) Januar. LXX rü u?ivl nz hdrcj. @8
ift »er fircMiche, nid't bcr bürgcrlid^c -njonat vicmeint. — l) n^Z*r\2 »»ii" neunten;" häry
Toi} nrri'dc. Ter '^thkx bor 5>ulivita i|t bicr cinlciiAtcnb nu^ fj2, 6 unb IV. Keer. 2o, 3. —
5) n^p'2il „brad) er ein in tlc i^tabt, ct>cr brach bie Stabt" — in golge ber Wauerftöjje,
bie ilc erlitttii t^^^n 3eitc bcr SPclajicrer. 9ülfin nur bie '^lu§cnn:crfe bcr untern <2tabt waren
^cbrü^eu; c? blieb baber no* bie innere ober Taoib^itlabt, in a>elcbe ba? ^Jiitteltbor 3.>. :i führte,
|U ercbern. — <>) „macbteu .^alt ror bem ?}iittc(tbprc," um fi* ju riiflcn jur (Eroberung bcr
inncrn ober fiiblicben Stabt. — 7j S^-|^, i'ou|l <)?amc eine« ^Ibi^ottce; ber Sbutäer lY. Eeg.
17. ;w na* (^3cfeiuu-j; bce ^Mancten War?, ihmii aram. JinO- l'cr t'en (Scftirn i^cre^rern neb(l
Saturn ale ein uPi^lüctliiter, bluti^criiictlenber ^3)(anet galt. — 8; IVNI'ntJ'' ^'wn^onp, ^ürfl
be6 'i^euer« nad) bem :;Per|'ifd^cn, wirb als iBeinamc be^ v^prbcr.qcbenben 9?amcn^ betrachtet. —
*>) 1DJ""lJ!Dp. ^<i/^ii-)tji), Na/jomdjop. — 10) DnD'ÜS'^ *"C*n cbcrftcr öunud)c;" Na/?otv
aapEir. — Hj ^*2~'2'1 .,ftn oberfter Wagier;" ■i'(i;hiii<iii. — l'i) Tcx ■^'»uniier, ein ncct)
flrö§erer geinb, al? ber t>pn 3[uf!en, jwani^ fic ^ur J^ludit. — 13) Gei ifi bief; !^ieflcidlt bcr
(Sparten, ber fllcid) bem 2cid:e ^trifdien ,^n^ei Wäuern lac[, iveftlid)i^cn beriSicnebi^be-, II. Chron.
;■!;!, 14; Is. 22, ]1. — |/|) i^ei^cn ^cridiP. Taf} fic "in Waffen au? ber 'Stabt floben unb nun
ctlli* i}e(\en CseridH> fid> »renbeten, madnc »ieüeiAt bie Stcüuna ber feinblid^en 'jPcften nctb-
roenbiij. 3?ei LXX fcblt ber 2evt x>cn il>. 4-14. — 13) "nj/*"»cr blenbete ibm bie 2lUi?en,"
ira^ncn^c'hnlidi burdi in^baltunii einci^ (^lübcnben Gifcne aefdmb. — 16) Scbalb bcr Äönic^
mit (einen MriCiicvn entfloben roar, litt bie (Erobcrunii t>e? inncrn Stabttbeilcei feine Sdin?icrig-
feil mebr. Sie erfcKite jetott erft einige Üaae na* ber (Sroberuni^ bej untern StabttbcileK
17) D'n3L)"2"l,;-i^efeblsbaberbcrVeib»ad)e.'- — 18) 0*^>''V,unb 9leder." — 19) "\Ü^^^
^^y „fonbern nne er 3u bir reben »irb, fo t^)ue i{)m." 5^abu^Dboncfor fannte bic'SBeif-
Zex ^ropf)ft 3frennü«. 31), 12—18. 9lnni. 19—23. 357
fciiuinpcu bc? 3?e(ff^ nMbrfcf^cinlid* aii^ bcn 1^crid>tfn tcr UclHrlaiiffr. — iJO» -^cbr. fcblf et;
tatiflbc ijiU von '^liim. h) u. 11. D*1D"!D"1 n'i'b »'it „iTbcrilfammfrcr" ubcrfctu. —
-1) n'Srf'^N; f- '• '^^'■- 2lsii? bormUcr für ein .'C'Cini' \n r^crilcbcn fri, ift fdnvcr 511 fairen.
Itc Uebcr|'ct<cr bcr i^uKv »icbcn c:? iicunHMiIid? mit „in fein .»^viu?," b. (?. be»? '^iotoliaei .^au?. —
Üü) f. 38,9.-23) ^^C'^ „juin ökivinnc" Pber iMflmebr „^iir *i*eute;" t'tr tliunm. 5Prr
T T :
trilcbt nidu in bem eMen "?lbbenuicd\ bcr al? AremMinii, a(f Wobv »v^boren, bcn '^Maiiben bfr
(|inbeintifd»cn unf t^Maubiiien ui 3d^anben madn, ein i'orbil^ jener .f'ei^enfeelen, bie l£briftu»
»om ^uf- unb "Jüeberjani-j beruft, auf X:<\\^ fic fUM} nebmen im 3ieid^e (ycttee? Luc. i;j, '1\K
Caput XL.
1. Sermo,' qiii factus est ad Jercmiam a Domino, postquani dimissus
est aNabuzardan^ mafi^istro militiae'' de Rama, qnaiidotuliteuin viiictum
catenis in niedio omnium, qui migrabant de Jerusalem et Juda, et duee-
bantur in Babylonem. 2. Tollens ergo jn-inceps militiae Jercmiam, dixit
ad eum: Dominus Dens tuus locutus est^ malum hoc super locum istum,
8. et adduxit: et fecit Dominus sicut locutus est, quia peccastis Domino,
et non audistis vocem ejus, et factus e.st vobis sermo hie. 4. Nunc ergo
ecce solvi te hodie de catenis, quae sunt in manibus tuis: si placet ti])i ut
venias meeum in Babylonem, veni: et ])onam oculos meos super te:*si
Hutem di.^plicct tibi venire mecum in Babylonem, reside: ecce omnis terra
in eonspectu tuo est:^ quod elegeris, et quo placuerit tibi ut vadas, illuc
})ei'ge. 0. Et mecum noli venire:" sed habita apud Godoliam lilium
Ahicam filii Saphan, quem praeposuit rex Babylonis civitatibus Juda:
habita ergo cum eo in mediopopuli: vel quocumque placuerit tibi ut
vadas, vade. Dedit quoque ei magister militiae cibaria,^ et munuscula,
et dimisit cum. 6. Venit autem Jeremias ad Godoliam tilium Ahicam in
Masphath,^ et habitavit cum eo in medio populi, qui relictus fuerat in
terra. 7. C-umque audissent omnes principes exercitus, qui dispersi
fuerant per regiones, ipsi et socii eorum, quod i)raefecisset rex Babylonis
Godoliam ülium Ahicam terrae, et quod commendasset ei viros. et muli-
eres, et parvulos, et de pauperibus terrae, qui non fuerant translati in
Babylonem: 8. Venerunt ad Godoliam in Masphath: et Ismahel filius
Nathaniae, et Johanan, et Jonathan tilii Caree, et Sareas filius Thane-
liumeth, et filii Ophi, qui erant de Netophati, et Jezonias filius Maachathi,
ipsi et viri eorum. 9. Et juravit eis Godolias filius Ahicam filii SajJian,
et comitibus eorum, dicens: Nolite timere servire Chaldaeis, habitate in
terra, et servite"^ regi Bab^'louis, etbene'^ erit vobis. 10. Ecce ego habito
in Masphath ut respondeam praecepto'" Chaldaeorum, qui mittuntur'^
ad nos: vos autem colligite vindemiam,'* et messem,'^ et oleum, et con-
dite in vasis vestris, et manete in urbibus vestris, quas tenetis. 11. Sed
et omnes Judaei, qui erant in Moab, et in filiis Amnion, et in Iduraaea,
et in universis regionibus, audito quod dedisset rex Babylonis reliquias
in Judaea, et quod praeposuisset super eos Godoliam filium Ahicam filii
Saphan: 3 2. reversi sunt, inquam, omnes Judaei de universis locis, ad
quae profugerant, et venerunt in Terram Juda ad Godoliam in Masphath:
et coliegerunt vinum, et messem multam nimis. '^ 13. Johanan autem
filius Caree, et omiies principes exercitus, qui dispersi fuerant in regioni-
23*
358 Der ^rop^et 3eremiiie. 40, 1—16, 2lnm. 1—18.
bus, venerunt ad Godoliam in Masphath. 14. Et dixerunt ei: Scito quod
Baalis"' rex filiorum Ammon raisit Ismaliel filium Nathaiiiae percutere
animam tuani. Et non credidit eis Godolias filius Ahicam. 15. Johanan
HUteni filius Caree dixit ad Godoliam seorsum in Masphath, loquens: Ibo,
et pcreutiam Ismahel filium Nathaniae nullo sciente, ne interficiat ani-
mam tuam, et dissipentur omnes Judaei, qui congregati sunt ad te, et
jieribunt reliquiae Juda. lü. Et ait Godolias filius Ahieam ad Johanan
filium Caree: Noli facere verbum hoc: falsum enim tu loqueris de
Ismahel.'^
l) LXX = c. 47. — 2) ^Prcittifl^ i^^r J*^'i'' fi-"^^" f*ct bcr Srclnn-uiu^ t>cr Stabt 39, 3-5 in
(Freiheit jiefcijt trorbcn 11-14; allein ba mit '■Bcrbceritnii bcr Stabt fcr weitere iBcfcM, bie
Oufen i^cfaiuicn ab5ufüiM-en, erivinoien war, fiel Ocvcmia? ambrüteinli* in bie >^änbe fon 2ln-
fuhrcru unc Sclfaten, bie ocn feiner (VrcifvM-cchuuii ^cidns a>iit'!ten. So tarn e?, ba§ er jenem
■kaufen ber (^cfan^enen einverleibt nnlr^e, tie man in ba>? feinflid)e )!ac\cx vhmi :')fama abführte.
xi) af)xiiiüytif)nv. — ^'i) Xicfe ÜDorte, bie ^fabn^irban jwar an Ofvemiae ricbtet, aber in bcr
'.?(brtcbt, bie gilben bamit ^u rüiicn, macbtcn ficber einen tiefen (£inbrucf anf biefe. 2Ba? ftc au3
itm '?)funbc be? iPropbeten nictit anncbnien wcdten, mufiten fie nun i^ernebmen an? bem 9i)?unbe
be? uni^IdubiiU'n ileinbcei. — 3) „fo will i* rir alle üSunft UMberfabren (äffen. " — 6) äTvörpexe,
nvdcrrfitti'Dv -f>l,^ röv ToiW/iav. — 7) ^ci'f'^i'i? fduint auf fcn eintrat] bee 9^ibu',arCian ciefcbwie»
i^en \n baben, weil er entweber nidU unif;te, iro^u er fid> entfdiliefien feilte, ofcr weil crfüv*tcte,
3(nftiM! 5U j^^ben. 3(llein 'Dfabu^artan nabm an? feinen 'Wicnen wabr, baf; er im l^atcrlanbe
bleiben wellte. Xarum fagte er: „bu mi!*i3eft fomit nic^t mit mir fcmintn . ." Tic ^ebr,
SBorte finb bier fe^r bun!el, unb werben ba^er t>crfi^ieben überfe&t: ^IC'* i^^ ^^^'^}^) """^
batte er (^frcm.iaö) fid) nid)t gewcnbet" (um ju antworten). 33ci biefer Ueberfe^unfl mutj man
^ann fuvpliren: „ta fvrad) ^tabujarcan weiter." (£v fprad) nämlt*: „(i)eb alfojujyopolia? . ."
rie LXX baben tiefe iBortc jiar nid)t. — 8) f. i. (^k. — 9) t'c Matra//^«, im stamme 23en=
iamin, |ÜDlid) t>On 3iama Jos. IS, 2tj. — lOj ä~o npocÜKOV tüv Traicuv -üv Xa'AÖaiuv. —
II) ßi/-tov. — 12) C'l^^n Oö^ l'tD^'? "5" '^^^"' '^'^^ '^^^ 2lnije|ld)tc bcr (Iljalbäer;"
b. 6,. ibnen ju bienen. arTjvai Karä np6au>-ov rfjv Xa/Jaiuv. 9?arf) ^oranu^ ift bct (Sinn : um
iiu ocrmitteln bei bcn (£balbdcrn. — Iri) )^y> „bie ba fommen 5U un?;" oi äv iMuiaiv
F(p' ifinc. — l'i) Ta c? erfl 3u(i «•'•av, fo ftanb cie (Jrnte be? ®cinc?, ber J^civ^en unb beö Dclc«
tT\i ]u erwarten, unb ',war eine fo reidilidu', weil fae l'anb feiner '-^ewobner f^röptentbeile cnt^-
leert wurte. — 16) ppT „Cbft^ ober (^civjen-Srute;" a-üpav. — 16) l^XX fe^en woä) bei:
Kai lÄatvoi: — 17) Bt'/.naan. — 18) (£? ift ein fdunuT 3"'^ i« 'Mobolia?, bap er einem ^Beric^te,
^er ibm al? i^erläummnii erfd^ien, nid)t i^laubte; aber e? ^eui^t aon '^^Jangel an ÄIuc|bcit, ba§
er fi* nidit näber erfuntiiite, ob nidu boci) etwa? an ber Sad)"e fei. (iorneliu? a i'apibe fagt:
Ksto etiiin ni)ii debeat et^se .susincax prineeijs, tarnen Argus sit oportet, praesertim si novua
i?it, ut centuui habeat oculos et ceutum aures.
Caput XLI.
1. Et factum est' in mense septimo,^ venit Ismahel filius Nathaniae,
filii Elisama de semine regali, et optimates regis, et decem viri cum eo,
ad Godoliam filium Ahicam in Masphath: etcomederunt ibi panes^simul
in Masphath. 2. Surrexit autem Ismahel filius Nathaniae, et decem viri,
qui cum eo erant, et percusserunt"* Godoliam filium Ahicam filii Saphan
gladio, et interfecerunt eum, quem praefecerat rex Babvlonis terrae.
J>. Omnes quoque Judaeos, (pii erant cum Godolia in Masphath, et Clial-
daeos, qui reperti sunt ibi, et viros bellatores percussit Ismahel. 4. Secundo
autem die postquam occiderat Godoliam, nullo adhuc sciente, 5. vene-
runt viri de Sichern, et de Silo,* et de Samaria octoginta viri: rasi barba,
Der ^ropfjct 3fremiflg. 41, 1—17. Slnin. 1—13. 359
et scissis vestibus, et squallentes:" et miincra/ et tluis liabebant in inami.
ut otlerreiit in domo Doniini.** (>. Etcressus cr<;o Isniahel lilius Natbaniae
in occursuni eoruni de Maspbatb, incedens et plorans ibat: eum auteni
occurrisset eis, dixit ad eos: Venitc ad Godoliam tilium Abicam. 7. Qui
cum venissent ad medium civitatis, interfecit eosismaliel fiHus Natbaniae
circa medium laci,^ ipse et viri, qui erant cum eo. 8. Decem autem viri
reperti sunt inter eos, qui dixcrunt ad Ismabel: Noli occidere nos: quia
habemus tbesauros in agro, frumenti, et bordei, etolei, etmellis. Etcessa-
vit: et non interfecit eos cum fratribus suis. 9. Lacus autem,'" in quem
]n-ojecerat Ismabel omnia cadavera virorum, qnos percussit propter (iodo-
liam," ipse est, quem fecit rex Asa propter Baasa regem Israel: ij)sum
replevit Ismabel filius Natbaniae occisis. 10. Et captivas duxit Ismabel
omnes reliquias popvili, qui erant in Maspbatb: tilias regis, et Universum
populum, (jui remanseratin Maspbatb: quoscommendaverat Nabuzardan
princeps militiae Godoliae tilio Abicam. Et ccpit eos Ismabel blius Na-
tbaniae, et a1)iit ut transiret ad filios Amnion. 11. Audivit- autem Joba-
nan filius Caree, et omnes principes bellatorum, qui erant cum eo, omne
malum, quod fecerat Ismabel filius Natbaniae. 12. Et assumptis universis
viris, profecti sunt ut bellarent adversum Ismabel filium Natbaniae, et
invenerunt eum ad aquas multas,'- quae sunt in Gabaon. 13. Cumque
vidisset omnis populus, qui erat cum Ismabel, Jobanan filium Caree, et
universos principes bellatorum, qui erant cum eo, laetati sunt. 14. Et
reversus est omnis populus, quem ceperat Ismabel, in Maspbatb : reversus-
que abiit ad Jobanan filium Caree. 15. Ismabel autem filius Natbaniae
l'ugit cum octo viris a facie Jobanan, et abiit ad filios Ammon. 16. Tulit
ergo Jobanan filius Caree, et omnes principes bellatorum, (jui erant cum
eo, universas reliquias vulgi, quas reduxerat ab Ismabel filio Natbaniae
de Maspbatb, postquam percussit Godoliam filium Abicam: fortes vires ad
praelium, et mulieres, et pueros, et eunucbos, quos reduxerat de Gabaon.
17. Et abierunt, et sederunt peregrinantes in Cbamaam," quae est juxta
Betblebem, ut pergerent, et introirent Aegyptura 18. a fade Cbaldae-
orum: timebant enim eos, quia percUsserat Ismabel filius Natbaniae
(Todoliam filium Abicam, quem praeposuerat rex Babylonis in Terra
Juda.
1) LXX = c. 48. — 2) im Wonat Hin (2cpt^mkr), fpintt 2 Wciuitc na* bcr 3crftc>ruiu^
3crufalcm6. — 3) fie bicltfu WaM^cit mir '^H^^cIia^ unf v>criiri.>pi'rtcn eben ^a^urc^ ibv i^er-
brechen. — -4) KTrn-aiav. riefer ""Ä'orb ivar in riielfarfier ÜBeife iiiialtficirt: alei Worb einer
rbrii^fcitlicben ^erfon, ale l\'orb einc^^ 'iK■^ftfreun^e?, ale 'D;)icuct)elnuMb, aU 5dM!l^, tic inelen
Unüi)ulbii]en neue Irviniifale 5n5ieben fonnte. (fbcnbefjbalb feierten bic ^xitcn fpätcr ben i:ai?
(3. Zmx) fiefe? l^erbrccben? ale einen 3?up' unf Irviuertag; f. i!jach. 8, ly. — 3) kuI ii-«
ia/v/i. — 6) „tlaubig-," DH"!-!^'^^ "'"^^ (£tnfd)nitten ;" KOTfröfisvoi. — "J) HtUtDI /-""^
Speifeovfcr ;" kcu judwa, al. finaami. — 8) riefe ^Mlgcr badjtcn nicht baran, baf; mit bem
Tempel aiut bie 'Jdtdre ^crfti^rt tt'aren, ober n?ie "i.Wilronat >ri(I, ee nwr in "Wa^ipbat^ ein prcr^i-^
forifcfcer ^Jdtar errichtet n?prt>en, nne ba^ auch früber iiifter i^efd)ehen I. lieg. 7, 5. —
») "^13(1 T[1n"^f^ • • DpnC*:^ »fr fchlad^tcte ile hinein in bic 5)fttte einer ©ruhe" (Siflerne).
fnön^ei' avToi'C nr ro ipphif). — 10) III. KoiT. 1"), 'l'l. IhMI ?OCh Unb ^IhMUtt n^irb bicfc (Sirubf
al6 ein 2Behri?rabcn in ben J^eftuni^«UH'rfen betradUet, oon Terefer al? Hifterne \\\x 'Jtufbebaltunii
ron 2Ba|Jer. — II) <!Dchr. „in rer .i^anb bee (i)i>bolia?," b. h. bie unter (sU'^rolia?! iietlanbeit
hatten. — 12) „am 3:eid)e" II. 1^-. 2, 13. — 13) Dn!D*) r\T\^'2 »l^ci ber".£^erberiie
(daraijanferei) ilimhanf," iv i'a ■J^/p^v«"««- 'J?ach bem dialb. lavi^um be? Oi-niatbai^ n^ar e?
ein Crt, n^eldien Xarii» bem äim^am, i^xrfeüai'? 5obn gefc^enft ^ät, rco^er es biefcn 'JJameu
erhielt II, Reg. l'J, 37.
S60
Caput XLII.
1. Etacoesserunt' omnes principesbellatoi-um, et Johanan filiusCaree,'
etJezonias filius Osaiae,'' et reliquum vulgus a parvo usque ad magnurn:
2. Dixeruntqiie ad Jereniiam prophetani: Cadat oratio iiostra in con-
«poctu tiio: et ora pro nobis ad Doniiiuim Deum timm pro universis reli-
quiis istis, quia derelicti sumus pauci de pluribus, sicut oculi tui nos
intuentur: 3. Et annuntict nobis Dominus Dens tuus viam, per quam
pergamus, et vorbuni, quod taciamus/ 4. Dixit autem ad eos Jeremias
jjropheta: Audivi: ecce ego oro ad Dominum Deum ve^trum secundum
verba vestra; omne verbum, quodcun^jue responderit mibi, indicabo
Vobis: nee celabo vos quidquam. 5. Et illi dixerunt ad Jeremiam: Sit
Dominus inter nos"* testis veritatis et fidei, si non juxta omne verbum, in
quo miserit te Dominus Deus tuus ad nos, sie faciemus. 6. Sive bonum
est, sive malum, voei Domini Dei nostri, ad quem mittimus te, obedie-
mus; ut bene sit nobis cum audierimus vocem Domini Dei nostri. 7. Cum
autem com|>leti essent devem dies/ factum est verbum Domini ad Jere-
miam. 8. Vocavit(jue Johanan tilium ( aree, et omnes principes bella-
toruni, qui crant cum eo, et Universum i»o[>ulum a minimo usque ad
inagnum. 9. Et dixit ad eos: Haee dicit Dominus Deus Israel, ad quem
misistis me, ut prosternerem preees vestras in conspectu ejus: 10. Öi
quiescentes manseritis in terra bac, aodificabo vos, et nondestruam: plan-
tabo, et non evellam : jam enim placatus sum^ su[)er malo (juod feci vobis.
H. Nolite timere a facie regis Babylonis, quem vos pavidi formidatis:
nolite metuere eum, dicit Dominus: quia vobiseum sum ego, ut salvos
vos faciam, et eruam de manu ejus. 12. Et dabo vobis misericordias, et
misorebor vestri, et habitare* vos faciam in terra vestra: 13. Si autem
dixeritis vos: Non habitabimus in terra ista, nee audiemus vocem Domini
Dei nostri, 14. dicentes: Nequacjuam, sed ad Terram Aegypti pergemus:
ubi non videbimus Ijelhnn, et cUmgorem tubae non audiemus, et famem
non sustinebinuis: et ibi iiabital)imus: 15. Projfter boc nunc audite ver-
bum Domini reliquiae Juda: Ilaec dicit Dominus exercituum, Deus
l.srael: 8i posueritis faciem vestram ut ingrediamini Aegyptum, et intra-
voritis ut ibi babitetis: IG. gladius, quem vos formidatis, ibi comprehen-
det vos in Terra Aegypti: et fames, {)ro (pia estissoliciti, adbaerebit vobis
in Aegypto, et ibi moriemini. 17. Omnesfiue viri, qui posuerunt faciem
>^uam ut ingrediantur Aegyptum, ut liabitent ibi, morientur gladio, et
fame, et peste: nullus de eis remonebit, nee effugiet a facie mali, quod ego
atferam super eos. 18. Quia haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel:
Sicut eonflatus est furor mens, et indignatio mea super babitatores Jeru-
salem: sie conllabitnr iiidigjiatio mea super vos, cum ir.gressi fueritis
AcgyjHum. et eritis in jusjurandum, et in stuporem, et in maledictum, et
in op))robriiim: et nequaquam ultra videl>itis locum istum.^ 19. Verbum
])<»miiii super vos reliipiiae Juda: Nolite intrare Aegy[)tum: scientes
Kcietis quia ol)testatus sum vos hodie.'" 2(1. quia" decepistis animas
vt'strHs:'- vos enim misistis me ad Dominum Denn nostrum dicentes:
Ora pro nobis ad Dominum Deum nostrum, et juxta omnia quaecumque
dixerit tibi Dominus Deus noster, sie annuntia nobis,- et faciemus. 21. Et
annuntiavi- vubis liodie, et non audistis vocem Domini Dei vestri super
»miversis, pro quiltus misit me ad vos. 22. Nunc ergo scientes scietis^
(]uia gladio, et f;ime. et peste moriemini in loco,'^ ad quem voluistis in-
trare ut habitaretis ibi.
Der fropi)it ^txmiai. 42, 1—22. 2lnm. 1—13. 361
1) LXX'C. 49. — 2) f. i. C'h. — 3) '.\:(iiüar vlor Maaaa/ov. — %] „Kai W'lT bCHH tbUH
feilen." — 5i 5dMin>rcn wnt <sK'lüb^e iiMitcn ift Ifutt, aber barna* thiin in Ivcne bie an*
(Snbc, i|t ütiror, unf nur Mint tic '^hla^c '^k>ttce min^liit. — H) 3o laniic betete namlict
isercmiae', um uou '^iott Mi rffenbarnnii, ^ie mau i>crlan"iU batte, ju erbalten" — 7) *nt2ni
„itt bin fd)ou bctriibt über ba#l*eib;" ör; .■n«T.-izi//a< ^'tj ro/«- ««iKoir. — 8) DiDnK DPOI
3*t**ni „unb er (ber itöui»! vnm ■J^abi'fon) wirb fid) euer erbarmen unt cud' 5uriu-ffcbren Knien."
f)) namliit -Sien, jcrufalem. i'on .Himoam in ber OJdbc iVtblebemes fpnnte man auf bie
•ipöbc 3ion3 binfcben. — 10} DD3 *m*J,*n~'D ..baj; iit ce t>or ni(b betbcuert babe;" f. i.
Wr. — II) ki beijjt bicr „aber." -^ 1-2 i DI^*n'IC*D.13 DiT>*nn J^r irret (fcib tbörii1;t)
auf Mcrteu eurc^ l'eben?;" Frrovy/ptiemniif iu wv^ai^ ruf^i: — I3i lIiHneüuef a Üapibe bemcrft
bier fd>iMi: l)i.si»t' hie. inobodiontti.s sibi periculuin ci^iuro et suu huiuiN» capi. Sieiit <'nim
Jonas Doiim fuiiii-ns in VfiitriMii (X>ti incirrit, sicfJu.laM consiliinii T)oi et Jeroniiae fii'.rientes
in veiitreni ni;»<rni illiu.s draconis, puta Nabuoho'loni>;"»ris. incirlerunt. ('itiritent eriro illud
puetie: Quu t'ugis Euoolade? Quiisennuiue aceo^seris ora.s, — Sub Juve sompor eris.
Caput XLIII.
1. Factum est autom,' cum complesset Jeremias loquens ad pojiulum
uiiiver.sos seriiKmes Domini Dei eorum, j)rü quibus miserat eum Dominus
Deu.s eorum ad illos, omnia verWa haec: 2. dixit Azarias tilius Osaiae,
et Johanan tiliu.s Caree, et omnes vir! superl>i,' dicentes ad Jeremiam:
Mendacium tu loqueris: non misit te Dominus Deu.s noster, dicens: Xe
inu;rediamini Aegyptum ut habitetis illic. 3. Sed Baruch filius Neriae
incitat te"' adversum nos. uttiadat no.s in manus Chaldaeorum, ut inter-
ficiat no.s, et traduci faciat in Kalndonem. 4. Et non audivit Johanan
filiu.>i C'aref'. et omne.'« principe.^ liellatorum, et universus populus vocem
Domini ut manereritin Tefia Juda. ö. 8ed tollens Johanan filiu.s Caree,
et universi prineipes bellatorum universos reliquiarum Juda, qui rever.^i
fuerant de eunetis Gentibus, ad quas fuerant ante dispersi, ut habitarent
in Terra Juda: 0. viros,^ et mulieres, et parvulos, et filias regis, et om-
nem animam. quam reliquerat Xal)uzar<lan princeps militiae cum Godo-
lia tilio Aliicam, tilii Saphan, et Jeremiam pro{»h('tani, et Baruch tilium
Xeriae. 7. Et ingressi sunt terram Aegyj)ti, quia non obedierunt voci
Domini: et venerunt usrjue ad Taj>hnis.^ 8. Et tactus est sermo Domini
ad Jeremiam in Taphnis, dicens; 9. Sume lapides grandes in manu tua,
et al)scondes eos in crypta, quae est sub muro Ijitericio* in porta domus
Pliaraonis in Taj>linis, cernentibus viris Judaeis. 10. Et dices ad eos:
Haec dielt Dominus exorcitutim Dens Israel: Ecce ego tnittam, et assu-
mam Xabucliodonosor regem Babyloni.'^ servum meum:^ et{>onam* thro-
num ejus suj>er hu>itles istos, (juos al)seondi.' et statuet soHum suum
super eos.'" 11. Veniensque percutiet terram Aegypti: quos in n)ortem.
in mortem: et qu<»s in captivitatem. in captivitatem : et (juos in gladium,
in ghidium. 12. Etsuccendet" ignem in delubris deorum Aegypti. et
eomburet ea, et captivos ducet illos: et amicietur Terra Aegypti,'^ sieut
amicitur pastor }>allio suo: et egn^lietur iiide in pace. lo. Et conteret
srntuas domus Solis. quae sunt in terra .\egypti :'^ et delubra deorum
Aegyjiti eomburet igni.
362
J)cr ^rop^it ^ermiaS. 43, 1—13. STnm. 1—13.
1) IXX'C 50 — 2) f i <^5r. — Ji) rie $^eoiTciter ^rD§cr Wanner ober fjürften müiJen
ft* immer unt'übcratriicfaacn laffen, jenen J^eil fer '-chulb auf ftc^ ju nebmen, ben man
ibren .^crrcn aufjubürben fid) nid)t getraut. — -4) rovg ,hvarovc äi'öpac — 6) DH^önri""!^,
worunter Tapbne untt'eit 'iPelufinm, eine rsjrenu'eimnfl ber 2(eiP)Jtier liefen ^iPaldftina bin, ju
»erftet)en i{t. 5fad) 3ablcnefi bedeutet ba? cioippt. siBert Taphe-eneh leinet a\i caput saeculi
(terrjB), b. b. Stabt an ber 5)?arfe be« Sanbe?; f. 2, IG; Ez. 30, 18. — 6) p^^2 0*705
im mvxitl (l'eimen) im 3iej;clofen;" »• -pn-dipoic. Tic bafelbjl ju »erbcr^enfen Steine
i'oaten 3eu^en ccr »on ^eremiaö ^emacbten SBeiffaflung fein. — 7)1. :25, 9; 27, 6; f. i. @r.
8) Kai ^iioei. — 9) wx. «arf/cpriz-af. — 10) DH^^^jL^ l")^^^"]!^ nü^"! »un^ er breitet
feinen Ibrontcppi* barüber," b. b. er wirb bort WeridU balten. koI äpei -ä bir'/.u ^tt' ahruir. —
11) ^n^m "»"^ i* i""^*^ ^"•" ~ ^-^ "'^'^ '^''"^^ ''*'^' '"^^ ^"" ''■''^"^^ ^te^öpten bef leiben n^ie
ber •g'irt" mit bem ?[)^^nteI" — weld)e^ Silb cntweber bie ?eid)tigfeit ber (Eroberung ober ba?
enae {^cftbalten berfclben finnbiibet. Knt (b^tipisi yfjv Alyvnrüv uaKt:p (p-&£ipi!;eL -üoiniiv to Ifiä-iov
ai-Tob. — Hi) worunter bic jwei Cbcliefen t^on Jpcliopoliö mit ben übrigen igtatuen ber
9)riefter0abt ju in'rftcben fint»; ci. Gen. 41, 4ö; Is. 19, J8. roi^ arr/Mvc 'U/uovttö'Aeoc tovc h
'iiv. ,g)eliopoti6, ^*f2lL^ H*?' ägt^ptifd) Cn (Sonne) genannt, lag unfern bertstcüe, reo freute
Äairo flebt, wie man fagt an ^er etcae be^ rorfe^ !0?atara. Tort war ein berübmter Jempel
ber v?ounc' weldie Mc"^^lca'.nnter rerebren in ber 'skftalt eine? Jüngling? mit runbem rs)cfid)te,
ttx auf einem bur* ein .Hrofobil ge^^genen Bitiffe ftebt. 5*ei bem 2empel befanden fid) oicle
Cbeliefen, unter beuen ^wei, a*t (rücn birf unt^ .bunbert bo*, i^on ^Jbarao, bcmSobnebe?
(gcfoftrie,' ',um Tante für bie ÜBicbererlangung bee fSicfidUe? geweibt unb aus tginem Steine
gebauen 'waren. Diodor. 8ic. bibl. bist. 1.' I. e. 59; Herod. 1. II. c. 3; Pieiii hieroglyph.
5'.). (£orneliue a iJapite fagt : Heliu|»olis proprie uni devota s-oli f'uit, et quia sol e<t unicus,
hiiic phoenicoui, qui in ca urbe piiniu vit^us dicitur, eamf|ue liabitare fertur, qua^^i unicuui
iinico soli bicroglypbicnin attribuerunt. perinde ac sol hieroglyphic-um est uniiis Dei: et
forte hinc ab iis coutictus est ptioenix, avis noo vera, sed syiubuliea, ut hoc hieroglyphico
siguificarent ca?lestem et celerem motum solis unici.
Caput XLIV.
1. Verbiim,' quod factum est per Jeremiam ad omne.s Judaeos, qni
habitabant in Terra Aegypti, liabitantes in Magdalo,- et in Taphnis, et
in Memphis, et in Terra Phatures,^ dicens: 2. Haec dicit Dominus exer-
cituum Dens Israel: Vos vidistis omne malum istud, quod adduxi super
Jerusalem, et siij)er omnes urbes Juda: et ecce desertae sunt hodie, et
iion est in eis luibitator: 3. Propter malitiam, quam fecerunt ut me ad
iracundiam provocarent et irent ut ;?acrilicarent, et colerent deos alienos,
quos neseiebant et illi, et vos, et patres vestri.'* 4. Et misi ad vos omnes
servos meos prophetas de nocte consurgens, mittensque et dicens: Nolite
facere verbum abominationis^ liujuscemodi, quam odivi. 5. Et non audie-
runt, nee inclinaverunt aurem suam ut converterentur a malis suis, et
non sacrificarent diis alienis. 6. Et conflata est indignatio mea et furor
mens, et succensa e.^^t in civitatibus^ Juda, et in plateis Jerusalem:^ et
versae sunt in solitudinem et vastitatem secundum diem hanc.^ 7. Et
nunc haec dicit Dominus exercituum Dens Israel:^ Quare vos facitis
nialum grande hoc contra animas vestras, ut intereat ex vobis vir et
mulier, parvulus et lactens de medio Judae, nee relinquatur vobis quid-
quam residuum : S. Provocantes me in operibus manuum vestrarum,
sacrificando diis alienis in Terra Aegypti, in quam ingressi estis ut habi-
tetis ibi: etdispereatis, et sitis in maledictionem, et in opprobrium cunctis
gentibus terrae? 9. Numquid obliti estis mala patrum vestrorum, et
363
mala regum Juda, et malaiixorum ejus, et mala vestra,'" et malaiixoruni
vestraruni," quae feceruiit in terra Juda, et in regioiiibus Jerusalem ?'-
10. Noii sunt mundati'^ usque ad diem haue: et non timuerunt," et nou
ambulaverunt in lege Domini, '•' et in praeceptis meis, quae dedi coraiii
vobis et coram patribus vestris. 11. Ideo haec dicit Dominus exercituum
Deus Israel: Ecce ego ponam'^ faeiem meam in vobis in malum: et dis-
perdam omnem Judam. " 12. Et assumam relitniias'" Judae, (jui posue-
runt faeies suas nt ingrederentur terram Aegypti, et liabitarent ibi: et
consumentur omnes in terra Aegypti: cadent in gladio et in tarne: et
consumentur a minimo usque ad maximum in gladio, et in fame morien-
tur: et erunt in jusjurandum, et in miraeulum, et in maledictionem, et in
opprobrium. 13. Et visitabo super liabitatores terrae Aegypti, siciit
visitavi super Jerusalem in gladio, et tarne, et peste." 14. Et non erit
qui effugiat, et sit residuus de reliquiis Judaeorum, (jui vadunt ut pere-
grinentur in terra Aegypti: et revertantur in terram Juda, ad quam ipsi
elevant animas suas ut revertantur, et habitent ibi: non revertentur nisi
qui fugerint.'* 15. Responderunt autem Jeremiae omnes viri sciente.«
quod sacrificarent uxores eorum diis alienis: et universae mulieres, qua-
rum stabat multitudo grandis, et omnis populus habitantium in terra
Aegypti in Phatures, dicentes: 16. Sermonem, quem locutus es ad nos
in nomine Domini, non audiemus ex te: 17. sed faeientes faciemus
omne verbum, quod egredietur de ore nostro''-' ut sacriticemus reginae
('aeli,^"et libemus ei libamina, bicut fecimus nos, et patres nostri, et prin-
cipes nostri in urbibus Juda, et in plateis Jerusalem : et saturati sumus
panibus, et bene nobis erat, malumque non vidimus. 18. Ex eo autem
tempore, quo cessavimus sacrificare reginae caeli, et libare ei libamina,
indigemus omnibus, et gladio, et tarne consumpti sumus.^' 19. Quod ?.i
nos sacrificamus reginae caeli, etlibamus ei libamina: numquid sineviris
nostris fecimus eiplacentas adcolendum eam," etlibandum ei libamina?
20. Et dixit Jeremias ad omnem populum adversum viros, et adversum
mulieres, et adversum universam plebem, qui responderant ei verbum.
dicens: 21. Numquid non sacrificilim, quod sacriticastis in civitatibus
Juda, et in plateis Jerusalem vos et patres vestri, reges vestri, et principes
vestri, et populus terrae, horum recordatus est Dominus, et ascendit super
cor ejus? 22. Et non poterat Dominus ultra portare propter malitiam
Studiorum vestrorum, et propter abominationes, quas fecistis, et facta est
terra vestra in desolationem, et in stuporem, et in maledictum, eo quod
non sit habitator, sieut est dies haec. 23. Propterea quod sacrificaveriti.s
idolis, et peccaveritis Domino: et non.audieritis vocem Domini, et in lege,
et in praeceptis, et in testimoniis c^jus non ambulaveritis: idcirco evene-
runt vobis mala haec, sicut est dies haec. 24. Dixit autem Jeremias ad
omnem populum, et ad universas mulieres: Audite verbum Domini omnis
Juda, qui estis in terra Aegypti:'* 25. Haec inquit Dominus exercituum
Deus Israel, dicens: Vos, et uxores vestrae locuti estis ore vestro, et mani-
bus vestris implestis, dicentes: Faciamus vota nostra, quae vovimus, ut
sacrificemus reginae caeli, et libemus ei libamina; implestis vota vestra,^
et opere perpetrastis ea. 26. Ideo audite verbum Domini omnis Juda,
qui habitatis in terra Aegypti: Ecce ego juravi in nomine meo magno,
ait Dominus: quia nequaquam ultra vocabitur nomen meum ex ore om-
nis viri Judaei, dicentis: Vivit Dominus Deus in omni terra Aegy[>ti.*'
27. Ecce ego vigilabo super eos in malum, et non in bonum : et consu-
mentur omnes viri Juda, qui sunt in terra Aegypti, gladio, et fame donec
;j64 Der 5)rop^et 3f»"emta«. 44, 1—30. 2lnm. 1—25.
penitns consumantiir. 28. Et qui fugerint gladium, revertentur de terra
Aegypti in terram Juda viri pauci: etscient omnes reliquiae Juda ingre-
di(?ntium terram Aegypti, ut habitent ibi, cujus sermo compleatur, meus
au illoruui. 29. Et hoc vobis signum, ait Dominus, quod visitem ego
super vos in loco isto: ut sciatis quia vere com))lebuntur sermones mei
contra vos in maluni. 30. Haec dicit Dominus: Ecce ego tradam Phara-
onem Ephree" regem Aegypti in manu inimicorum ejus, et in manu
<]naerentiuni animara illius: sicut tradidi Sedeciam regem Juda in manu
Xabuchodonosor regis Babylonis inimici 8ui, et (juaerentis animam ejus.
I) LXX»e. 51, 1-30, — 2) ^"l,3p3, »fldier Ort ftW naht an 3ubcia lag, no^ öfllicfeer
nU ^Pcluilum; Ez. 30, 13-16. — 3) 011)13 „Wittaglanb," t>. t Cberäg^pten (3;^ebai6);
Kz. 29, 14. ^ i^) oi<; o'vK eyvDTe. — o) tu irpäyfia rf/r fio'/ivafu^ ra'vrrjc^. — 6) fv izv'kai^. —
T ) aal E^u^ev 'Itpovea/J/u' 42, 18. — 8) wf y fjuipa airr/ „WlC Ci jc^t ift." — 9) TravroKpärup.
10) aal rijv kuküv ruf äpxoi'ruv v/tcw. — II) (£? i|t bicr »cbl an bie auötäntifd)en S?ctbcr
*,ii btnfcn, burch mcdte tet <i3öt3cnbtcnft fcbr iireficn i^orfdutb crbidt llt. Reg. 11, 7 ; Ez. 8,
14, — 12) niVnS „t« ttn straffen ^t^rufalcmc«," ober aüäi „in ber Unti^cijcnb^erufalcmei;"
y-u&Ev 'lepovaa/iT/u- 7. 8. — 13) IXDIN^ „ntC^t finb flC gcbcmutfdät;" ovk hiraiaavro. —
\\) f. t. %X. 13) K^CU OVK hvTElXOVTO TÜV irpO^Tay/uärUV ßOV. 16) fKpicTTjfll. 17) TOf'
iiroMnai Tfävra^ roiv kutcOmi-ov^ rovq cv A'iyinrr<f), kcu rreaoivTai. ev p<t/Mj>ala. — 18) "QX *3
D*P79 „autJer n?cldbe ficb burc^ bie i^ludbt retten," — nad) bem Dlat^c nämlic^ be« ^-^r^Pbeten,
ivicDer nacfe ^mtäa jurücffebrcu. ä?.?: f/ ol ävaaEauTf/hm. -^ 19) .^ebr. „waö au^ unfcrni
•Wunbc geojaniieu," t. b. wae wir iictcbt, ocrfprciten babcn. — 20) f. 7, 18; Is. Gö, 11 ;_Ose.
2. .'). —'21) Sitön bcmcrfcit bicr Vocb un^ i)tcifitl : „iro »>eTltujneten t»ic entarteten «c>bne
Oeraelö bie ^abüpfen iöobltbaten Wette?, ber ibren inücru Wanna 5>om Fimmel i^ev^ben, ber
.^eraet ju jener '.yiütbe, 3ci"nfalem ju jenem Stolpe ber ^£rtie erbeben batte, scn bem oie
^Pfalmen fo i^ieleö unb ^errlid^e? finiKn; 'JPfatmen, bif ^iefcö i^olf felbft oft gefuni^en, unt»
tai|(iA vernommen batte, rafitr aber leisten fie mit bem ®abn|lnne, it?elcber ten bebarrlicben
Fünfer am (£nbe für ^ie einfacbften Scblüffe unf JBabrbeitcn ijerblenbct, '^iott bem .^errn jnr
Scbuli», n?a? bie unau?bleibli*e J^ol^e ibrer freii^en'dblten, bi)feu Xbat j^ea'orfen, unc bielten
ra^jenii^e für bie C^uclle ibrea einilijien 'iUnde?, iva? Der näitilf unD e'inji^c (Örunb a(l ibre?
lUii^Iürfe« ^cwefen — ben <i)i.M,^cnDienfl." — 22) H^^y^M*^ „um ibr ju bieucn," na* 'Jlnbern
„um ilc nacbjubilben." "^lan bucf bie ber (5UHtin 9feub i?e»eibten iiuiÄen in ?^orm beü crflen
^.»lOttbuicrttl«!; f, c. f*Jr. — 2'J) n^D^pri „baltct nun aufregt eure Wclübt«e unb »oübrinoict
'ie." Tieft ^renic ift febr tief einfd)nei^eno unb feüte fs?rael ju erfcnncn geben, »ic !>iel mebr
llvfa*f t» batte, Dem n?abren (^ette feine (^3cU'tbDe ^u balten, ba e? fo etfrig'barauf bebac^t war,
tic bcn falfcben ('»U'ttern ,^u balten. — 2-1) ift binauf ^u belieben ^u nequaquam vocabitur.
'•'rtott njiU fagcn: 'Mt lleberbleibfel ^ufa'? in "^legapten foHcn ^u 'i5ruube geben. — 2-5) Oba^pf/,
-.H^n ben (^riedjen ".Jli^rie? genannt, ber Dem '^egen'fönigc ^.)(maila? fünfjebn 3>^bre nad) ber öin-
ivanberung ber ^w^cn in cie .ö'änee fiel. «Jfa* .locü^Dot II. KU. 162. 169. rcar er oor biefer
.Hataftrcpbe ber fiMürtlid)fte aller bamaligen dürften unD gab ftd) bem SBabn« bin, fein (ijott
iint fein WenfA fönntc ibm fein Wlücf rauben. C£r batte, ireil mit .i:ebefia? ocrbünbet 37, .^,
»abrfc^elnlid? bie flücfjtigen 3"ben gut aufgenommen, ©c^lup ber ©eiiJagungen über Snba.
Caput XLV.
1. Verbum,* quod locutus est Jeremias propheta ad Baruch filium
-Xeriae, cum scripsisset verba haec^ in libro ex ore Jeremiae, anno quarto
.loakim filii Josiae regis Juda, dicens: 2. Haec dicit Dominus Dens Israel
!\d te Barucli: 3. Dixisti: Vae misero mihi,' quoniam addidit Dominus
-lolorem dolori meo:* laboravi in gemitu meo, et requiem non inveni.
-4. Haec dicit Dominus: Sic dices ad eum: Ecce quos aedificavi, ego
•Der g>rep^et Oeremiaö. 45, 1—5. 'ilnm. 1—7. 365
destruo: et qnos plantavi, ego evello, et universam terrani lianc' 5. Et
tu quaeris tibi grandia?^ iioli quaerere: quia ecce ego adducam maluiii
super om nein carnem, ait Dominus: et dabo tibi aniniani tuam in salutem^
in oinnibus locis, ad (]uaecuni<iue perrexeris.
I) liXX'C. r»l. ol-aö. — 2) Unter b'cfcn ^Ji^prten i|l bic ^Hopbftic :',e\ 4-7 ',u »erftcbcn,
jrif tut au? Dem ,-{ufammcnbalte DeiTcn, umi^ hier uiiD um^ Dort »u'üiyU iü, Kl>r flar ergibt. —
:ii .löebr. feblt iiiixu-o mihi ; oi/im. (üuoi. 'i^anut fKigtc iinD trauerte Ji'cht auc* feiner anberii
Unail<e, al? Daf; Die iVrovbeu'tung Dee Apcrrn t^eracbtet unnDen, unD er Die 5ct)rift, n^orin ilr
nieDeriie',ciitnet geuH-fen, nait Deren i5erbrennunii noit einmal fcbreiben mupte, unD fomit
nmt «d)limmeres befiucbten jn muffen glaubte; f :'>(\, 4-27. — 4) *2NOP"^i^ ])y „Äum
mer ^um Sdjnicrj;" kottw i-i77Qv6v fwt. — 3) f. i. <^)r. — (ii Du möcbteil "iRübi unD J^rieDen
genießen, wäbrenD '?(t(e leiDen mütJen jur 9lbbü|V.tng ber allgemeinen 3cbulD. — 7) ^7^^»^ „ic^
TT,:
»lU Dir Da? ifebcn jur i^eute geben," D. b. erbalten unter Den allgemeinen ^türmiJn. eij fi-w,"".
Caput XLVI.
1. Quod factum est' verbum Domini ad Jercmiara propbetam contra
Gentes- 2. ad Aegyptum adversum exercituin Pharaonis Nechao regis
Aegypti, qui erat juxta fiuvium Eupliraten in Cbarcamis.^ quem percus-
sit Xabucbodonosor rex l^abvlonis, in quarto anno Joakim tilii Josiae
regis Ju(hi. 3. Praeparate scutum, et clypeum/ et procedite ad bellum.
4. Jungite equos, et ascendite equites: stute in galeis, polite lanceas, in-
duite vos loricis. o. Quid igitur? vidi ipsos pavidos, et terga vertentes,
fortes eorum caesos: fugerunt conciti, nee respexerunt: terror undique,
ait Dominus. 6. Non fugiat velox, ne salvari se j)Utet fortis: Ad Aqui-
loneni juxta flumen Eupliraten vieti sunt, et ruerunt. 7. Quis est iste,'*
qui quasi Humen aseendit: et veluti fluviorum. intumescuntgurgitasejus?
<S. Aegyptus, tluminis instar ascondit, et velut Humina movebuiitur fluctus
ejus, et (licet: Asceiidens operiam terram: perdam civitatem, et babita-
tores ejus. 9. Ascendite equos, et exultate in curribus, et [)rocedant fortes,
Aetbiopia, et Libyes*' tenentes scutum,^ et Lydii arripienles, et jacientes
sa^jittas.^ 10. Dies autem ille^ Domini Dei exercituum dies ultionis, ut
sumat vindictam de inimicis suis: «levorabit gladius, et saturabitur, et
inebrial^itur sanguine eorum : victima eiiim Domini Dei exercituum in
Terra Aquilonis juxta ßurnen Eupliraten. 11. Ascende in Cralaad, et
tolle resinam virii;o tilia Aeüvoti: '*' frustra niultiplicas medicamina, sani-
tas non erit tibi. 12. Audierunt Gentes ignominiam tuam, et ululatus
tuus replevit terram: quia fortis impegit in fortem, et ambo pariter con-
cidorunt. 13. Verbum quod locutus est Dominus" ad Jeremiam {)rophe-
tam. super eo quod vtniturus est Nabucbodonosor rex r)al)ylonis et
percussurus Terrani Aegypti: 14. Annunliate .Vegypto,'* et auditum
i'acite in Magdalo, et ivsunet in Menipbis, et in Taplmis,'' dicite: Sta, et
praepara te: (juia dcvorabit gladius ea, quae ]>er circuitum''' tuuni sunt.
15. Quare computruit fortis tuus?''' non stetit: quoniam Dominus ^ub-
vertit eum. Ul Multiplicavit ruentes,'" ceciditijue vir ad proximum
suuni: et dicent: Surge. et revertamur ad populum noslrum, et ad terram
iiativitatis nostrae. a facie gladii columbae.'^ 17. Vocato''^ nomen ]*hara-
onis'" regis Aegypli, tumultum adduxit tcnqius.-" 16. N'ivu ego (inquit
366 Der ^rop^et Sercmia^. 46, 1—22. 2lnm. 1—26.
rex, Dominus exercituum nomen ejus)-' quoniam sicut Thabor"- in mon-
tibus, et sicut Carmelus in mari, veniet. 19. Vasa transmigrationis fac
tibi habitatrix filia Aegypti: quia Memphis in solitudinem erit, et desere-
tur,^^ et inluibitabilis erit. 20. Vitula elegans atque formosa Aegyptus:
stimulator^* ab Aquilone veniet ei. 21. Mercenarii quoque ejus/^ qui
versabantur in medio ejus, quasi vituli saginati versi sunt, et fugerunt
simul, nec stare potuerunt: quia dies interfectionis eoruni venit super eos,
tempus visitationis eorum. 22. Vox ejus quasi aeris-"^ sonabit: quoniam
cum exercitu properabunt,^ et cum securibus venient ei, quasi caedentes
ligna. 23. Succiderunt saltum ejus,-^ ait Dominus, qui supputari non
])otest;-^ multiplicati sunt super locustas et non est eis numerus. 24. Con-
fusa est filia Aegypti, et tradita in manus populi Aquilonis. 25. Dixit
Dominus exercituum Dens Israel: Ecce ego visitabo super tumultum
Alexandriae,*' et sujjer Pharaonera, et super Aegyptum, et super deos
ejus, et super reges ejus, et super Pharaonem, et super eos, qui confidunt
in eo. 26. Et dabo eos'^ in manus quaerentium animam eorum, et in
manus Nabucbodonosor regis Babylonis, et in manus servorum ejus: et
post haec habitabitur sicut diebus pristinis, ait Dominus. 27. Et tu ne
timeas serve mens Jacob, et ne paveas Israel: quia ecce ego salvum te
faciam de longinquo, et semen tuum de terra captivitatis tuae:^' et rever-
tetur Jacob, et requiescet, et prosperabitur: et non erit qui exterreat eum.
28. Et tu noli timere serve mens Jacob, ait Dominus: quia tecum ego
sum, quia ego consumam cunctas gentes, ad quas ejeci te: te vero non
consumam, sed castigabo te in judicio, nec quasi innocenti parcam tibi.^^
l) LXX-c. 26: f. (£inttß. 9?r. 7. — 2) 3((Ie folgcnbcn 'iPrc^'&e^eiungen i^ebcn auf auö-
IdttPifd)C iUMfcrfclHlftCn. iv äpxil ßaat^.evovmc^ Sf-rfe/c/or ror ßnaiAFuc h,h'ET(i o 'Auyoq oiTOf rrepl
A'i/.äu rot. Al-ji'-rov . . — 3) 5(1? 'DJfdiao bcn Äönii^ ^ofiaö im Ci. 6lo t>. übr. bei iDfagcbto
c\cf(^laiicn, eroberte er nacheinantcr iiUc Vantcr, bie ^ififcbcn bcm 9hl unti (iupbrat lagen, unb
fe^tc in Die feftc Stabt .'itard}emifd), Cercusiuui, am Supluat eine llarfe 'i^efatuinoi. 'ilüein
^eratie an biefer 5teüe warD i. 3- 'l'^i feine Waitt getn-piten, wie biefe« bcr ^»ropbet i?ier !?prau?'
lai^t; cf. IV. Kt!ir. 2H, 2'.); '24. 1. — 'i) „Sdnib "unb lartfdie," b, i). tieinc itnb csrcpc Sdiilte.
i-'/a Kfü arTT/'fVic. 5ronifd)c Sinrebe an bie "Jleiit^i^tier. — 6) (£ei ift bier '"}(ed}ao iiemcint. —
0) tDIÖ*! CID- — ") '>''"^<J~/''ff,"M''^" u-'/oic. — 8) äväßrjre. h'TtivuTe tu^uv. — 9) t^Ht 'i^ilb,
ba? liier ^er iVri^v^bet nor ^(uiien bat, ift weiter auögenialt bei Is.- ;U. G-S. — 10) Tk i^ronie
fe^t ftd) bier irier^er fort. r[/ Ttn/nih'!.) ^iv^i-p] x'r/i'-imv. — II) .§icr propbe5eit l^iercir.iae; tie
jn^eite fd)limnie Mataftrcpde, bie '^(eiV-^ptcn bc>:orrtebt, ben (Einfall 'Dfabndiobonoforä nämlid) in
?lei^iivtcn, bcr «in Pa? 3- ■">8- ^v (ibr. erfoK^e unb arofje Trani^r^ife über 3{eg',)pten brachte. —
12) f. i. ''i)r. — IrJ) f. 44, 1 ; f. i. ß)r. — 14] Tj^DOD; H'' ofn'/.aKä aov „bcinen äaxu?»
bäum," b. b. ad' bcinen ^üdimurf. — 13) ÖLärL e.^wytv Inri auv 6 umq; ü fiucr^og ö tKAfKröc aou
iiliK i/ifiVEi\ hfl Kipidc TraptAvntv ar-oi'. — l(i) rh r^'h'jx^öc aoi' /jGi^h'7/Gf. — 17) X^a? 2Bprt
nj1\'l wirb fon ^feuern t^eitiHnilid) überfeijt: „bc6 i^crn?ii|^er6." ^icrcnamug itberfc^t e?
mit „laube," WM atlerbinj^es i^red^tfertieit ift burd) bcn Umftanb, bap bie Sabiilonier bie laube
a(3 Jelbjeid^en batten. Xie LXX lafen *JVn »"b überfetjtcn: «tö -äfioau-ov ßa;(nlfjaq 'E'/'/r/-
viKT/g. Xie 3U:fenbcn imb bier bie Wietb unt .i?ü(fet^öIfer bcr ^legopticr. — 18) *|}<"lp, nai
bif 9?eucren überfe^en: „fte rufen ober fie nennen."— 19) «i'f/paw Nf,t«w. — 20) |15«{C*
"Tj^ttDn TD^n „llntertianii, (benni er bat bie 3cit uorbcicieben laffen," b. b. er hat ftd) niri^t
friibe i^eniu^ »beruftet. If«'.» ^^naßtiF Mw^f5. — 21) Kriimg ö i*foc- — 22) ro 'iTaSrpiw. —
2rJ) ml KAt/i^fjatrai oi'ai, i^iä ro ny v~apxfn> KaToiKoivTaq kv avr^, — 2-4) T^^lp ./'ißerberbct,"
na* 9(nbern „"i^remfe;" ärrnTizanim: Is. 7. ISi. — 23) ®? (tnb barunter bie c^emietbeten
'■»kicdien, ivabrfdu'inlid) (Earier unb Monier in>ic unter Stpriee) ^u oerfteben, n'''rlcbe .Htnii^
iJlmafia? in ba;? !öix\ bee V'anbe? tjerpflan^te unb mit liegenbcn ^sh-ünben um ''l^cmpbi* be'r
pcrfat). Hero.1 II. 163. Diod. Sicul. liU; hi-t. I. 68. — 26) t^^Tf^^ „txne eine 9?attfr;"
TT-
ür 'o(peu>q avpi^nvTor. )i[tip^tt\\ wixi 3ifc{)en ane eine verfolgte 'DJatter, über n)eld)e bie tbbtcnbe
Der ^xop^tt 3eremlag. 4C, 22—28. 2lnm. 2G— 32. 47, 1—7. STiim. 1—14. 367
3lrt be« ^ptjKicfcr^ (^cfchlcubcrt wirb. — 27) ün h äfi/xu iropevaovTai. — 28) b. ]&, fie »cr^^
irüftcn ?lciV.>Ptcn, tobten feine 4-^en^olnier, ',erftören feine Stdbtc. — 29) 3n ^Icf^iipten ift ?lltc«
^abÜP? unb uncrforfcblid) : Sinivohner, :)(eidulnuner, >2tdbte. ön o'v in) eiKaa^fj ö i?tof. -—
'iO) NOp |l!2N"^{< „i* »i-''itt beimfud)en ben 5lmon r^pn 9?c/' b. h. ben (^ott Ibebcnf.
Simon battc einen überaui? jiropen unb berübmtcn Tempel in 3beben. tK<hKö, rdv 'A/i/iuv tüv
v'iöi' airov err' AlyvTrrov Kai fTTi 7oi f i9fojV av-oi'. — üi) D'DC -/»^w^ bem l'aubc tbrcr (befangen«
fc^aft;" SK rf/C at;(/ia/.uaiac airüv. — 32) f. ö, JO; 'M, 11.
Caput XLVII.
1. Quo(] factum est' verbum Domiiii ad Jeremiam prophetam contra
Palaesthinos,^ an tequam percuteret Pharao Gazam:^ 2. Haec dicit Do-
minus: Ecce aquae ascendunt ab Aquilone, et erunt quasi torrens inun-
dans, et operient terram, et plenitudinem ejus, urbem et habitatoresejus:
clamabunt liomines, et ululabunt omnes habitatores terrae 3. a strepitu
pompae armorum,^ et bellatorum ejus, a eommotione quadrigarum ejus,
et multitudine rotarum illius. Non respexerunt patres filios'^ manibus
dissolutis 4. pro adventu diei, in quo vastabuntur omnes Philisthiim,
et dissipabitur Tyrus, et Sidon^ cumomnibus reliquisauxiliis suis; depo-
pulatus est enim Dominus Palaesthinos," reliquias insulae Cappadociae.*
5. Venit calvitium^ super Gazam : conticuit Ascalon,'" et reliquiae vallis
earum," usquequo concideris?'" 6. 0 mucro Domini usquequo nonquie-
sces? Ingredere in vaginam tuam, refrigerare, et sile. '^ 7. Quomodo
quiescet cum Dominus praeceperit ei adversus Ascalonem, et adversus
raaritimas ejus regiones, ibique condixerit illi?'*
Ij LXX-c. 29, 1-7. —2) D'np'SiD'SN* .-i^^iKn bic tPbi(i)ler." ^ 3) ??acb ben bebr.
'^huMeciern, nad) Jt^ranu?, Xionr^ilu^, a vlaftro, "Walbonat minttc ^^.^barac g?ecbap, ali er im
neunten C^^ibre bcei 3eDccia? »leiten ^^'»"iifalcnt, um e? »jpu ber 'i^clai^cninv^ '?fabucbpbpnpfpr? ju
entfe^en, oor>^crücft war, auf rem .-T'fucfircac f^Kiw erobert babcn. ' "^facii 2an*e5 unt anbern
neuern 'iiujlejicrn eroberte er c^ awf ^em :'>{ürfUH\ie na* ber un;ilücflid>cn 5d^lad^t bei Sbar-
cami5 im vierten .jabre ^oafimai, fiOC :>. Sbr. i^ei ben LXX febit biefer 'DJebciifa^, foiric aud)
in ber arabifd)cu Ucberfe^ung, wcpbalb (£ini|;!e ibn für unäd)t balten unb ber ^??Jcinun3 finb,
Tveremia^ f^ahi biefe SBciffagunii gcmad>t, aU ^}?abud}obonofor t>or Isrusi ftanb. — 4) /IpD
DlD"13 nü^^C-* n'!>i>^ fccni GietiM'e be^^ ^uffAlagcö feiner ."pengfle;" ä~o oü,vf;c öp^f,c airov . .
3) 3n Witte ber aflgemeinen ^Bejlürjung tergcffen bie 9?äter fclbft ibrcr .Hinber. — 6) nnpH^
inti^ 73 pl^V^I "iV? /'Ui" S" sertilgcn für 3;i^ruä unb ®ibon aßen 9ic|i einer Jpülfe;" «ai
äfavKj rr/i- Tr/)Oi' Kai tj/i> ge^^wra kü) rrfirrnr rohe Knrn/.oiTT-nvr rfj^ ßnr/\')E!a(; avrüv' Ig. 23, 1-18.
7) „fbilifter;" f. i. ®r. ~8) 11ri3D *f< rmN*Sr' „^left ber ^nfel gapbtbor," worunter
ron ben *)?eucren burdigebenb^^ Srcta ocrftanbeu wirb, roir wir«/.o/-oi'c r/jr i7>(,n- Gen. 10, 14;
])eut, 2, 23; Kz. 2"), 10. ^lacb 'Ibco^crct unb a Saflro ift unter i£apbtbor bie Jnfel (Si^ccrn
ju serftebcn. — J)! wa«> mau bier cntwcbcr wörtli* aU 'Jiujitlünberuug, ober ftgürli* al?
Jetiten ber Iraner nebmen faun. Elftere-? nebmeu l'orauusj unb isuabhi^^ letucreö'S'^alconat
unb bie "dieneren an, le. 1."). 2; 22, 12. — 10] i'i-fppiijt/'AoKu/Mn- küi vi Kard/.oi-oi'EvaKift.
II) Tie sirenfung bej ilüftenjanbe? wirb bier Ibal genannt; cf. Aiims I, S. — 12) „wie
lange wirft bu trauern? f. 16, 6. jwf rii^w koij'ik: // /taxaipa roi Kvp,uv; — 13) LXX fonberbar :
i-apifr/u. — 14) i~i rag Kura/Minovg iTreyep^^vai.
368
Caput XLVIII.
1. Ad Moab' haec dicit Dominus exercituum Deus Israel: Vae super
Nabo,^ quoniam vastata est, et confusa: capta est Chariathaim:^ confusa
est fortis, et tremuit.^ 2. Non est ultra exultatio in Moab* contra Hese-
bon: cogitaverunt maluin. Venite, et disperdanius eam de gente;^ ergo
silens conticesees, ^ sequeturque te gladius. 3. Vox clamoris de Oronaim :*
A'astitas, et oontritio magna. 4. Contrita est Moab: anjiuntiate clamo-
rem parvulis ejus.^ 5. Per ascensum enim Luitb'" plorans ascendet in
rtetu: quoniam" in deseensu Oronaim liostes ululatum contritionis audi-
erunt: 0. Fugite, salvate animas vestras: et eritis quasi m>ancae'^ in
<leserto. 7. Tro eo enim quod babuisti tiduciara in munitionibus tuis,'*
et in tbesauris tuis,'^ tu quoque capieris: et ibit Charnos"^ in transmigra-
tionem, saeerdotes ejus, et ])rincipes ejus simul. 8. Et veniet praedo'^ ad
omnem urbem, et urbs nulla salvabitur: et peribunt valles, et dissi})abun-
tur campestria: quoniam dixit Dominus: 9. Date florem Moab,''' quia
ilorens egredietur: et civitates ejus desertae erunt, et inbabitabiles.
10. Maledictus, (pii faeit opus Domini '^ fraudulcnter: et maledictus, qui
prohibet gladium suum a sanguine. 11. Fertilis fuit Moab'^ ab adoles-
centia sua, et requievit in faecibus suis:^" nee transfusus est de vase in
vas,^' et in transmigrationem non abiit: idcirco perjuansit gustus ejus in
eo, et odorejus non est immutatus. 12. Propterea ecce dies veniunt, dicit
Dominus: et mittam ei ordinatores, et stratores laguncularura,^^ et ster-
nent eum,'" €*t vasa ejus exbaurient, et lagunculas eorum'^^ collident.
13. Et confundetur Moab a Cliamos, sicut confusa est domus Israel a
Bethel,*^ in qua babebat iiduciam. 14. Quomodo dicitis: Fortes sumus,
et viri robusti ad praeliandum? 15. Vastata est Moab, et civitates illius^
succiderunt: et electi juvenes ejus descenderunt in occisionem: ait rex,
Dominus exercituum '^ nomen ejus. 10. Prope est interitus^ Moab ut
veniat: et malum ejus''^^ velociter accurret nimis. 17. Consolamini cum^
omnes, qui estis in circuitu ejus, et universi, qui scitis nomen ejus,^" dicite:
Quomodo confracta est virga fortis, baculus gloriosus? 18. Descende
de gloria, et scde in siti babitatio filiae Dibon:^' quoniam vastator Moab
ascendet ad te,''^ dissipabit munitiones tuas. 19. In via sta, et prospice
liabitatio Aroer:-'''' interrogafugientem: et ei, qui evasit, die: Quid accidit?
20. Confusus est Moab,^* quoniam victus est: ululate, et clamate, et
annuntiate in Arnon:'''' <juoniam vastata est Moab, 21. Et Judicium
venit ad terram (•amj)Gstrom:'"* super Helon,^^ et super Jasa, ^*' et super
Mepbaatb.^" 22. et super Dibon, et super Nabo, et super domum Debla-
thaim,*^ 23. et super Cliarintbaim, et super Betbgamul,'" et su})er Betb-
luaon," 24. et super Cariotb, et super Bosra:''-'' et super omnes civitates
terrae Moab," qnae longo, et quae prope sunt. 25. Abscissum est cornu
Moab, et bracbinm ejus contritum est, ait Dominus. 26. Inebriate eum,"
quoniam contra Dominum erectus est: et allidet manum Moab in vomitu
suo,*^ et crit in dcrisum etiam ij).se:*'' 27. fuit enim in derisum"* tibi
I.srael: quasi inter fures reperis.ses eum: propter verba ergo tua," quae
adversum illiim locutus es, captivus duceris. 28. lielinquite civitates,'"
et habitate in ])etra babitatores Moab : et estote quasi columba nidiiicans
in summo ore foraminis. 29. Audivimus superbiam Moab, superbus est
valde: sublimitatem ejus, et arrogantiam, et superbiam, et altitudinem
cordisejus. 30. Ego scio, ait Dominus, jactantiam ejus:*' et quod uüu
TtT g?rop[)ft 3crcmiiiiJ. 48, 1—9. SInin. 1—17. 369
sit jiixta eam virtus ejus," nee juxta quod poterat coiiata &it facere.
31. Ideo super Moab ejulabo,'"^ et ad Moal) univcrsani claiiiabo, ad viro.>^
muri fictilis lamentantes. 32. De planctu Ja/.er''^ jtlorabo tibi vinra
Sabania: propagiiies tuae transioruut nuiiv," usfjue ad niare Jazer j)er-
venerunt: super inesseni tuam, et viiidciiiiani tuam j)raedo irruit. 33. Ab-
lata-* est hietitia et exultatio de Carnielo," et de Terra Moab, et vinuiii
de torcularibus sustuli:''^ nequaijuam eakator uvae solitum eelcuniti
cantabit.*^ 34. De elamore Heseboii'^'' usque Eleale, et Jasa, dederunt
vocem suani : a Segor usque ad Oronaiui vitula couteniaiite: aquae quo-
que Nemrim pessimae erunt. 35. Et auferam de Moab/' alt Doiniiius,
offereutem in exeelsis, et sacrificanteni diis ejus. 3(5. l'roptena eornieuni
ad Moab quasi tibiae resonabit:''- et cor meuni ad vires muri fictilis*"
dabit sonitum tibiarum: quia plus fecit quam })Otuit," idcirco perierunt.
37. Omne enim caput calvitium, et omnis barba rasa erit: in cunctis
manibus colligatio,^^ et super omne dorsum cilioium. 3S. Super oninia
tecta Moab, et in plateis ejus omnis planctus: quoniam contrivi Moab
sicut vas inutile, ait Dominus. 39. Quomodo victa est, et ululaverunt?**
quomodo dejecit cervieem^' Moab, et confusus est? eritque Moab in deri-
sum, et in exemiilum*^** Omnibus in cireuitu suo. 40. Haec dicit Dominus:
Ecce quasi aquila volabit,^^ et extendet alas suas ad Moab. 41. Cai)ta est,
Carioth,"" et munitiones comprehensae sunt: et erit cor fortium Moab in
die illa, sicut cor mulieris parturientis. 42. Et cessabit Moab esse popu-
lus: quoniam contra Dominum gloriatus est. 43. Pavor, et fovea, et
laqueus super te o habitator Moab, dicit Dominus. 44. Qui fugerit a
facie pavoris, cadet in foveam : et qui conscenderit de fovea, capietuv
laqueo: adducam enim super Moab annum visitationis"' eorum, ait Do-
minus. 45. In umbra Hesebon steterunt'^ de laqueo fugientes: quia'''^
ignis egressus est de Hesebon, et flamma de medio Seon,'* et devorabit
partem Moab," et verticem filiorum tumultus.'^ 46. Vae tibi Moab,
periisti popule Cbamos: quia comprehensi sunt filii tui, et filiae tuae in
captivitatem. 47. Et convertam captivitatem Moab''' in uovissimis die-
bus, ait Dominus. Hucusque judicia Moab.
1) LXX^c. 31. — 2) 121 Stabt am öfttidjen gupe bcö $<crgce! 9?c6o im Stamme Suben
Num. 32, 3; Is. ]."), 2. — 3) uralte unb utcift von ben (Emim bcwcbnte Stabt Gen. 14, 5;
Jos. 2], 32. — 4) nrini.D^b'!Dn nil'^Dh ..?" S^anben i|l gcircrbcn bic gcficunb bebt."
Tercfer übcrfe^t: „Wiegab ift jit Sctaiifcn gciriM-bcn unb crftürmt." Wan mag tOii^gab ale
eigen« pber Wattungeucimen betra*tcn, c? bebeutet immer bcn bbliern Stabttb'eil, bic geftf.
Tjcxivi^n 'A/'äi? Kai 'Ayii-i^. — 3) Jpebr. „nicbt fiirbcr ift Wcab« J>{ubm in ^cfebon; |lc llnncn
IViber fie 53c»|'e?" — b. i. bie Gbalbäer. ovk ianv in 'la-pda Muäj-i, ^avpiafia iv "E(T(ß(Jv, ehiytaaT.
irr' mrijv kcikh' 40, HO; Is. IT), 4. — 6) iKÜrjafiei' aiTi]v 07:6 lüvo-i'^, nal -araiv Travcerai. —
'7) ^Oiri [P"IP"DJ »fli'rf) ^^^abmcn, bu t>er|Tumme)t." Tk\ jebpd) feine Stabt Wabmen
befannt \^, nehmen eö Oceucre a(ö 3lppcaati!>um, unb überfegen : „^va, ein rüngerbaufc, wirft
t-u ijcr!cmmcn;" f. i. ÖJr. — 8) le. 15. 5. — 9) HH^^-^V "^P-TMI^ W*n „©cberuflafTen
beeren feine kleinen;" ober nad) anbcrer l'eeart: „fie fcbreien bie nacb 3car bin/' n^ic 1. c.
äva}jei/MT£ Eic 7.ojüf>a. (£p lieft auÄ ber 2lrabcr; fo lefcn brei ^bffn. bei SRoffi. — 10) cf. I.
C. (ITC eir/T/a^T/ 'A/tJi? tv K7.av&fjC), äiaßr/atrcn K/.aiuv ev öfk") 'Opuvatfi^ Kpaityr/v oin-rpififiaTCi
VKovcare. — 11) i|t bicr cine gigur unt mup mit et glcittbcbeutenb genommen «»erben. —
12) ücn-ep öiog äypioq- ]", 6. — 13) T|'C'i^*D3 „auf beinc JDerfe ;" h ijxvp(^uaTi aov. —
14) f. i. ®r. ~ 13) 21, 29. ~ 16) 1'10 „ber'Sßerwüftcr;" ö?.e^por. — 17) cine Zsronu.
tie fpsiel fagt, al^: Wcab^ SOcblftanb fei i>ern^el!t unb ?erftc'rt. 9?acb ber for. unb arab.
Ucterfe&ung ift TicAb ale Cpferil^icr, mit bem ij?lumenfranje gefrönt bcjeid>nct, bae auf bic
370 2)cr 5)rop^et Sercmia«. 48, 9—30. 5lnm. 17—52.
2(^lac^t6anf geführt nnrbcn fett. J^^j ^3 :}Nl!:S pV"*l^^ "^^^^^ ^^"^''^ '^^"öct, fea§ e«
fliege unb au^.qc^e." Xcr ßbalbacr übcrfc&t: „5?ct)mct wci^ bic Ärcnc tjcn Woab;" LXX (Jort
ar/uFia ry Mwn/?, o-< ä</.'/) ä(pi'>//CTf7«r Ps. 54, 7. — 18) ctiu" ftct)cnbe i^ludiformcl, bie ^icr auf
■fniicniiicn fäüt, ber bic r){vtclic ftk>ttc6 an ?}foab fciumii^ »oö^icbt; cf. IT. Retr. 14, 3. Diefcn
^OJiiiM'pviid) wciibct (yrciioriu« ber '^r. febr i\\\)ent Pastor. III. 26. auf bic fdumii^en 5)rcbiger
Pc6 ilsortcei Wotte^ an uub fai^t: Maledictus, qui prohibet gladinm suuin a .sanguine;
cladiuiu ((iiippe a sanguine prohibere est praedicationi.s verbuui a cariialis vita3 interfectu
ivtinere, de quo rursuiu gladio dieitur: Et gladius raeu.s luaiiducabit carnes. ''JV'tcr l^amiani
wenbct Kp. 11. c. 3. bcn ".Jluijfpru* auf bic fduiiiii^cn JHidjtcr, Cbriiifeiten unb i'^orftdnbe an.
Ijr fai^t: A sanguine gladiuui suuni prohibet, qui se ab inferenda reprobis uitioiie digna
c-oereet: facti siquidem cul|)ani hal)et, qui quod potest, negligit enicndare. 5llei ein iBer»
lMcd)cr, ber nacb 5rocim'-'"sU'r i^cj^uibiiiung bereite; ba? brittcmat eine Worbtbat bciian^cn batte,
bei .Hönii^ Vucan*^ Xi. um neue '^ciinaDuiuui^ anbiclt, antwortete biefer: „®ic, bu ijcrlangfi
nMc^er 'JParbon, uilb baft nun bcn briüen Worb bciiani^enV" Sein .^loffnarr bin-te baj* unb fagte:
,/Ji>ie, .i^crr'^ bcn britten'c' lie ift erft ber erfte, bcn bicfer begangen bat, ber jrocitc unb britte ifl
reiner, .^ättejl bu ibm bcn erften nid)t in-r^iebcn, fo bättc er bie übrigen nid)t begangen." —
IJ>) DJ<1!2 Ui^P »nit'ig (ungcilort) lebte Woab öon ^fugenb auf," b. ii. cg ^atte 9?ic^tö gu
leiten, \n bultcn, unb blieb babcr andi ungelegen unb bocbmütbig, nidit ung(eid) bem SfBeine, ber
auf ter .'pefe liegen gclaffen reurbe unb (Etwae; «om bcrben (yerud)e bcrfclbcn annabni. äve-xumaTo
.Mü;aJ in 7T(U(Uii)lov. — 20 ) 7vh:toii^U i/v k-l Ty <]6^ij ahro'v Is. 16, 6. — 21) TtWX fficiUC ferfd)afft
pa? Umlegeiun reine Wefäfje aue ber .Stufe nid)t nur l'äutcrung unb Klärung, fonbern auA beiTcrn
oK'fdnnac!. ^o raarb auii) 3^fael jur IPrüfung unb l'äutcrung in frempe Vdnber geworfen. 5(egi)pten,
'.}(ff'.>ricn, i^abwlon waren für felbeö ivabre S-diuleu ber iu-^Hfornmcnbeit. — 22] ^ebf. bIo§
D*y^ „^(bjaVH'cr;" KlivovTaq. — 2ri) IPfJ/V^ """^ ^^^ japfen eü ab;" Kai K?uvovaiv avröv. —
i!'l) Unter biefcn trügen unb ßicfdtjen finb oorjüglid) bie Stäbtc angebeutet, bie ber 3c>^i^i>i'ung
^erfaUen fotten. — 23) b. ^. »om golbencn Äalbe in 5öetbe( III. Reg. 12, 29; Arnos 7, 10.
2(i) ö,'Ae.To Muaß Trö'/ui avTov. ^thx. „»crWüftet ift 5l?oab unb feine Stäbte erfliegcn", TOV-
• T T
27) r/,«fpa. — 28) ln^") //ffin Unglüd;" novr/pia avroi'. — 29)1^^"!^ „betrauert e^;"
KivyfTnrf avrü. — 3'i) niivreq EKih'TF bvofia ahrov. — r51)1^ie (SinWObUCr I^ibOU^, bic fonft
Ucbcrfluf; batten an SPaffer in bem Jeidie i?or ber Stabt, follen ictjt in bie bürre SBüfte sieben
unP J);Urfl leiben Is. 15. 2. - — ri2) Aa//?wiJ hirpißi/acTai^ uTi uAero Muäß, nveßr/ e'ig ae Xv^iacvof/e-
ror iixi-jMuä aoiK — rJO) „(Einwobucrfdjaft Slrocr?." riefe ~£tabt geborte bcn Slmm^nitern
unb lag an ber Ö3ren5e 'Jiioabo. 5i5iclleid)t war fic bamalß )?on bcn 'Jlmmonitcrn befe&t; f. >». 158.
%xim. 2. — 3 4) 2(ntwort ber glie^enben. — 33) b. b- in ber ganjen i*anbfd}aft am Simon
Num. 21, 13; Is. 16, 2. — 36) ek rf/v yf/v Meiaup. — 37) Jl7n"^J<- 5)?an weif nic^tö
:}Mbcreö i>on biefer ®tabt .g>e(on, bie nic^t oerwecftfelt werben barf mit ber 'JViePerftabt ^elon
im ßJebirge 3uba Jo.«. 15, 51 (D(on). — 38) HViT'SkSt; ««' 'Pe^äf Jos. 13, 18. —
39) Ui.,<i)('ir. — /40) worunter sieflcidit 'J^mon=I^iblarbaim Num. 33, 46 ju »erftc^cn. —
^l) VaifiiVA — unbefannt. — '12) Viielleid)t ein^ mit i^aalmeon Num. 32, 38. — 43) Dic)c3
■ik^^ra wiro vhmi Dercfer u. 2(. unterfdncpcn t^on bcm^cbomitifitcn *.öo?ra 49, 13; Gen. 36, 83;
l<. 34. 6. — 11 '4) iUni ben inelen uup pradnoollen ^tdbten 'DJJoab? geben bic ie&t no^ üor«
baupenen üliuinen ein laute« ,^eugnif). — 4-5) 3br Sbalbder beraufd)ct Woab mit bem Sorn»
l>e*er (^ottcei, weil eü fid) fo fred» gegen ibn erbobcn Im. — 46) 1X^3 DNtIO pÖDI ./«"*>
i'f fdMdgt Woab um tld) in fein '^k-fveie," b. b. in ben ?folgen bcö @otte3gerid)teit, ba6 überfelbe«
evganacn. ~3^^d^ 'JJnPcrn: „e? fdildgt bie .^»dnPe ^ufammen;" «ai iTf/c/ww« Mwa/i «v ;i-e<jo/. —
'I7i ißie e3 yorber 3i^rael v^erfpottct" bat, wirb e? nun felbft jum ®efpijttc unb ßictdd^ter. —
•»8) ni^)i:2:i Ü'^:m-Ü^ hi^'^l^' rh n\n phb'n NlSDN*V,tt>arbirnid)t3^raeUum
- : ■ • T - : ■• T : ■ |: t t |
(Sietpottc':' bait bu e? unter rieben ertappt':"' ')facb Slnbern beifjt ^*e()teres!: „warft bu nic^t
unter rieben erfunbcn" (bie fein (Srbe plünPerten'O «'' ^^' /"/ f-k ye>oiaa/ibv yv nm 'lapaifk, kuI
;r KAo7rai(; ffuv tifui^r/, ori tTrn/iiiKic ahov. — 49) "TlUnjl 13 T|'*1Ü1"1 ^^0**3 //bCUn fO Cft
pu pon ibm rebeteil, fd*üttcltcft bu bi*." 'iJIad) S(npern:„um beiner ^»J'eben willen (gegen baf-
felbe) wir|l bu fetb|l auewanbcrn muffen." — 30) Z>(x ^mpcratio flatt beg i^uturumö. KoriAt.
iTjn' Tac TÖ'Astr Kai uKTjaav kv -irpai^ . . — 31) ipya ai-TOV. — 32) ^^^V 73"N7 V*l^ 0"K7l
Ziv g)rop()ct 3cvcmKu^. 48, 30—47. 5(um. 52—77. 371
„unb ba^ 'iJIicfUicie feiner "iPrabtereien, (Sitle? 6a6eii iic <\übc[n\" ov^l tu tKnrov alrü, »Ix olru^
i-nii/af, Is. ICi, (). — -)-J) ('<>"> ''.'fTf -lirrwifv. Tie O.Väimcr ter „.^ieiiflinaiicrn" unb bie
(f iuwobncr »on Äir^-fparefetb, t^nPfTD, aucb 'iJfr tjenannt, .^auptftabt fer -Woabitcr. ;i'j/,aare
err' (ivdpaf «7/)ddaf ai'xfiov- In. ];j, J. — 54) "TtJ/* 03!D /,nifbr iif? Über C^'i^»-'»" wup ic^ über
bid> n>ciiicn, J^einflecf »on Sibma." Xie i^tdbtc Cs*T,er unb 2ibma nnireu berübmt burit ibrc
5i?eine Is. l('), S. i.'« K/arÖiiin- lu^z/fj äTritK/dianndinoi äuTTf'/nr 'Aot/n/mi. — •>-) ) Ullter belli
Weeve büvfte bier »voM ba^ tobte 'Wcer '^u verfteben fein, foivie nnter bem Weere viMt ja^cr ein
lUOJicv J'eii.t ober 5ee, ber bafelbft vhmi "[iJatur aue ober and) tin-<b fünftlidu' 'Jlnlav^' fiit befanb.
Tic "iVvOpbetenfVVadH' liebt ftarfe "JllU^brÜcfe. K/i/unrä miv (h/'/ziit \iü'/annnv l-o/n- 'h,:i/ii //ilmro).
Tic dlteven 'Olu-jlci^er erfldrten, umc- bier ihmu il^einftoef i?efaiU ift, fei finnbi(blici> •oom i^olfc ^u
iiebnien. ^Jiamentlid^ i\cb(n ber tibalbder, •i^U)lo, ^•.n-anüi', t\Uab(ui? bic weitere reiitiinii, baj?
bic liiinivobner <>on 5ebama in bie <sK'fan;ienfdHift bie^ über ba? "Weer (i^ab'.^lon nad? -^^ieronr^-
mu?), bie iHMi ^sa\tx bi? an r>a^ liJeer ab;icfübrt werben. -Wan ftebt wobl, wie iie^nniniK" bicfc
Tcutunii ift. — ->(>) <n'i.n/«/(Tiy//, wa-?jvobl axut burd) „ffiei^nebmen" ',u übcrfctKn fein bürftc.
37) b. b. l'*Om (harten 'i)?h'»ab^. LXX blOb' iv rf/c Mon.Sir/iSor. — 38) oJvog t/v i-l /jfvnh: aov.
39) n^yn ih "ll^n ITH T]'")T"N*S "»i*f ^i-^ii"'^ ffft^ni CuibeKiefan;]; ^ubelgcfanj? (iiV)
nid^t 3»!-'fl;UM'*inv^" Sinn: Wan wirb nidit fe(tern unter ^nbeliiefaniv. unb^ber SubeUiefanj?,
ber tönt, ift nid>t jener ber '-^efitfier, fonbern jener ber (Eroberer C^^ialbonvit). -pui ohn k-ärrianv,
oiiVf. öeilriQ o'vK inoirr/aav. — (>0) f. Ä. 154. 2(nni. ]l-ly. Ij\^ cnrö Kfjavyf/g 'Easßuv kuQ
Airäfi al liÖAeiq a'v~<jv iöuKav ouvi/v a'vrüv ä—b Zoyof) tuQ 'ilii(ovm/i, Kai ciyye/Jav '2a?Mala, bri Kai
TU {i(5<jp Ne.Jf^ifir fJf KaTciKali/ia iaTai. — 61) ä-aoAü top Muäß, ävaßaivnv-a erri tov ßufiöv' Is.
Ifj, 12. — 6 — ) LXX ÖLO. TovTO Kapdia tov iiuäß üa-tp av?Mc ßoj.ißfjaov(SL' Is. 16, 11. —
(>::5) £-' hvdpÜTTovg KEipäiSaq- f. 3?. 31. — 64) HDN ilb*!^ i^^rS"^ \'2~'^V ">^'"^ ^1«^ ^'^^'
|T T T "t - : ■ 1 ■• ^-
wai c3 fid^ nod) crübrioit bat, t^erloren i|cbt;" dm -oiro ä äEpu-oif/aaro ü-gj/^sto ä-b äv&puTrov'
1<^. 15, 7. — 6o) mijl D*"l^"^3"^l/ "*1" »•'löC" >&änbcn JRi^e;" Kai vräcrai xe'ipe? KOtjmvTar
1(3, G ; Is. 15, 2. — 66) f. i. @r. ^cbr. blof' l^yH nO beulet!" o^ne et. — 67) "n^iDn
ri")^ „wcnbet ben S^iüden;" ioTpe^e vütov. — 68) rfnnpV/JUi^^iirnung;"?}'«:«^;;^«. —
69) baruntcr i)! 5tabu($oboncfor 5U ocrfteben, wie 4, 13; Ez. 17, 3. — 70) ninpll. Xie
v2tabt Äviriotb in ^"R^ah i)l wobi 5U nuterfdieiben mm .^ariotb in ^uba Jos. 15. 25. Ter
(ibalbder nabnt baei ®ort iiidit al? (gii^ennamen unb überfetjt: „(Erobert finb bic -Scjlen." —
71) kizä^o) TavTu iv fviavTü (-laKtfEur. — 7:2) b. b. uutcr bcu 5dni& -öefcbon? bciiabcn ftA
jene, bie bem ^djwerte entflogen. — 73) ki ntuf; mit „aber, jeboöb" übcrfctjt wercen. —
"^■'^) [n'p r^P "»'■Ji'^ 2i*on," worunter bie fönicilicf)e ^Itefibenj ijon ,g>efcbon ]Vl serfteben ift.
Nvim. 21, 27-30. — 73) '2i<^*2 DNS >Mi (^'>kc\tnh ^JJoab^" (feine ^errlid)feit). — 76) So
werben bie 'DJJoabitcr weisen ibrer Streitfudit v^enanut. Arnos 2, 2. — 77) 2?ott ber ^eitlid^en
Jurüdfübrunii ?}?oab3 nebmen bicp ©ort Ibcoborct, !^::^ranug unb bie 9?eueren in?;iemein, \i6)
ftüt3enb auf Jos. Flav. Antiq. XIII. 14-16; i^on ber i]eii1ie;en Jurüdfübrun^ junt ©tauben
an ben '??Jeffi^ö nehmen cö 5t|)abanue, •^'Uijo, IsUablu?.
Caput IL.
1. Ad filios^ Ammon.^ Haec dicit Dominus: Niimquid non filii sunt
Israel? aut lieres non est ei? Cur igitur hereditate possedit Melehom,^
Gad: et populus ejus in urbibus ejus habitavit? 2. Ideo ecce dies veniunt,
dicit Dominus: et auditum faciam super Rabbath^ filiorum Ammon fre-
mitum praelii, et erit in tumulum dissipata^ filiaeque ejus*^ igni succen-
dentur, et possidebit Israel possessores suos,'^ ait Dominus. 3. Ulula
Hesebon, quoniam vastata est Hai;* clamate filiae Rabbath, accingite vos
ciliciis: plangite et circuite per sepes: quoniam Melchom in transmigra-
2 e c| n e r: ^. Schrift. 21. a:.Ill. 24
872 j
tionem ducctur, sacenlotes ejus, etprincipes ejus simul. 4. Quid gloriaris j
in vallibus?^ definxit vallis tua"* filia delicata," quae confidebas in j
thesauiis luis, et dicebas: Quis veniet ad me? 5. Ecce ego inducam
super te terroreiii, alt Doiuiiuis Deus exereituuiu, ab omnibus qui sunt in
oircuitu tuo: et dispergeniini singuli a conspectu vestro/' nee erit qui
congreget fugientes. 0. Et post baec reverti feciam captivos filiorum ;
Ammon,'^ ait Dominus. 7. Ad Idumaeam.'* Haec dicit Dominus exer- I
cituum: Numquid non ultra est sapientia inTbeman?'^ Periit consilium
a filiis,""' inutilis facta est sapientia eorum. 8. Fugite et terga vertite,''
descendite in voraginem'^ habitatores Dedan:'^ quoniam perditionem
Esau adduxi su[)er eum,^" tempus visitationis ejus. 9. Si vindemiatores |
venissent su{)er te, non reliquissent racemum:-' si fures in nocte, rapuis- i
sent" quod sulHceret sibi. 10. Ego vero"^ discooperui Esau, revelavi :
abscondita ejus, et eelari non poterit: vastatum est semen ejus, et fratres •
ejus,^* et vicini ejus, et non erit.^^ 11. lielinque pupillos tuos:*^ ego i
faciam eos vivere: et viduae tuae in me sperabunt. 12. Quia baec dicit i
Dominus: Ecce quibus non erat Judicium-" ut biberent calicem, bibentes j
bibent: et tu quasi innocens relinqueris? non eris innocens, sed bibens |
bibes. 13. Qui;i per meraetipsum juravi, dicit Dominus, quod in solitu- 1
dinem, et in opprobrium, et in desertum, et in malcdictionem erit Bosra:^^ |
et omnes civitates ejus erunt in solitudines serapiternas. 14. Auditum
audivi"- a Domino, et legatus ad Gentes missas est:^" Congregamini, et !
venite contra eam, consurgamus^" in praelium: 15. Ecce enim parvulum ;
dedi te in Gentibus contem{)tibilem inter liomines. 16. Arrogantia tua i
decepit te,^' etsuperbiacordis tui: qui babitasin cavernis petrae, etappre- j
hendere niteris altitudinem collis; cum exaltaveris quasi aquila nidum i
tuum, inde detraliarn te, dicit Dominus. 17. Et erit Idumaea deserta: j
omnis qui transibit per eam, stupebit, et sibijabit super omnes piagas !
ejus. 18. Sicut subversa est Sodoma, et Gomorrha, et vicinae ejus, ait 1
Dominus: non babitabit ibi vir, et non incolet eam filius hominis. '
19. Ecce quasi leo ascendet de superbia Jordanis ad pulchritudinem j
robustam:^- quia subito currere faciam eum ad illam:"^ et quis erit j
electus, quem praeponam ei?'"'* quis enim similis mei? et quis sustinebit
me? et quis est iste pastor, qui resistat vultui meo? 20. Propterea audite i
consilium Domini, quod iniit deEdom: et cogitationes ejus, quas cogi- 1
tavit de babitoribus Tiicman: Si non dejecerint eos parvuli gregis,^^ nisi |
dissipaverint cum eis habitaculum eorum. 21. A voce ruinae eorum ;
commota est terra: clamor in Mari rubro'"""' auditus est vocis ejus. 22. Elcce j
quasi aquila asccndet,^' et avolabit: et expandet alas suas super Bosran:^
et erit cor fortium Idumaeae in die illa, quasi cor mulieris parturientis. j
23. Ad Damascum:^'-* Oonfusa est Emath,^" et Arphad: quia auditum ^
Pessimum aadierunt, turbati sunt in mari: prae solicitudine quiescere^' '*
non potuit. 24. Dissoluta est Damascus, versa est in fugam, tremor |
apprehendit eam : angustia et dolores^- tenuerunt eam quasi parturientem. "j
25. Quomodo dercli(juerunt civitatem laudabilem,^^ urbem laetitiae! j
26. Ideo cadcnt juvenes ejus in plateis ejus:^* et om es viri praelii^^ con- 'l
ticescent in die illa, ait Dominus exercituum. 27. Et succendam ignera ,
in muro Damasci, et devorabit moenia Benadad.'^ 28. Ad Cedar,^^ et ad I
regna Asor,^^ quae percussit Nabucbodonosor rex Babylonis. Plaec dicit l
Dominus: Surgite, et ascendite'*^ ad Cedar, et vastate filios Orientis.
29. Tabernacula eorum, et greges eorum capieut: pelles eorum, et omnia
Ter ^Prop()ct 3evcniiav5. 49, 1—7. 'ihm. 1—14. 373
vasa eorum, et camelos corum tollcnt sibi: et vocabunt .suj)cr eos formi-
diiiem in circnitu. öO. Fuj^ite, abitc vehementer, in voraj^inibus sedete,
qui habitatis Asor, alt Dominus: iniit enim contra vo.s Nabucliodonosor
rex I3al)ylonis consilinm, et eogitavit advcrsum voscogitationes. 31. Con-
surgite, et ascendite ad gentom quietam, et liabitantem eonlidenter, alt
Don\inus, non ostia, nee veetes eis; soli liabitant. 32. Et erunt eameli
eorum in direptionem, et multitudo junientorum in j)raedam : et dispergam
eos inomnem ventum, qui sunt attonsi in eomam:^ et ex omni continio
eorum adducam interitum super eos, ait Dominus. 33. Et erit Asor in
liabitaculum diaconum,'^' deserta usf|ue in acternum: non manel>it ibi
vir, nee incoleteam tilius hominis.''" 34. Quod factum cstvei'bum Domini
ad Jeremiam prophetam adversus Achim''^ in })rinci{)io regni Sedeciao
regis Juda, diccns: 35. Ilaec dicit Dominus exercituum: Ecce ego con-
fringam arcum Aehim, et summam fortitudinera eorum.'"* 30. Et inducam
super Aelam quatuor ventos a quatuor ])higis caeli: et ventih\bo eos in
omnes ventos istos: et non erit gens, ad quam non perveiiiant profugi
Aelam. 37. Et pavere faciam Aelam coram inimicis suis, et in conspectu
quaerentium animam eorum: etadducam super eosmalum. iram l'uroris
mei, dicit Dominus: et mittam post eos gladium donec consumam eos.
38. Et ponam solium meum in Aelam," et perdam inde reges et principe«,
uit Dominus. 39. In novissimis autem diebus reverti faciam'* captivos
Aelam, dicit Dominus.
1) riefe? dci'oitd nnirtc von bcn LXX aiifö Stctten \>crtficitt unb cntfnilt Sfüeimiiiwngfn
flciicn fcIiKitti- iH^ltcn'dnn'rcu: a) Vu!<r. 49. l-ß«IiXX :ö(). l-.O (\i\\Qn 5lnunou; b) i'. l-TI-
29, 7-22"(£^pm; e) i\ 23-27=^30, 12-16 ramaf-cuö; dl t^. 28-33-30, 6-11 (ücbarr.nb 5lfcr;
e) 2?. 34-39 - 25, 34-39 5{c(am. — "2) Xicfc ©cirfa.auni^ cviiiiu^ UMbrütcinli* ;ilcid> bcr ^or-
bergcbcnbcn im iMcrtcn '^sa'ere '^soaHm6. — ^5) ?."'icidHMn (-^Jialfotn, ??ioIcdi). ber 'Mone bcr
Simmonitcr anr^ bicr alö Micvrafcntant bc? i'olfcö ;V'iuMiiiiicn, bcr mt ocrmcffcn bat, btc non
ibrcn ^.Bcfit^crn, bcn ^^riulitcn, iHMlaiTcucu l'dufcicifn im £\un ocm ^crbvin in "i^tii^ 5U ncbmcn.
Uebcr ?:Jc!od) f. 5lnm. ju Lcv. 18, 21 ; Deut. 18, lü; Jiidic. 2, 11. — 4) HS"! 'M<^ fi3icf;c/'
t». b. bie 9?cfit>cn^!labt. Sic nnirbc *>pn '}?atnutcbcnofpr ',cvni.n-t, unb ijcn ytolcmäu-? ^ybila-
tielpbu8 UMcbcr cvbviiit — mit bcm Viamcn ^ybilabclpbia. ii>iMi bcn ^.''aitantcfancrn jcrftert
erflanb (le nidU »icbcr iinb finb an ibrcr Stelle nurncd}i)vuincn jnruiben.— -3) n*2*2C* ^H?
„foH ju einem 3dnittbaufcn n?crbcn;" ioovrai elg äßarov Kai ä-6/.eiav. — (») b. b. bie ?cn ibm
abbängigcn Stabtc. hm ßufwi nvTijc. — 7) b. b. rcirb iricbcr bellten fein porige? l'anb unb
bcrrfAcri über tiütn un.ierednc 23e)ll}er. — 3" i'fn 3citcn bcr ^QJadiabder ntib aiut unter
Sobanncc .^i>rcamiö ?crlcien fie 5lmmonirer mebrerc Stabte an bie 3uben I. Mmc. 5, 5-43.
Flav. Jos. Allti(i. XIII. 21. JjX\ ■r-a/m/Jt^l'erai.'IpaT,/. T7,%' äpx'/i' nrriä. ^I'^ ^i-'t^^^Cn Unb
»oöcn Sinne fam ba>? Vanb fcr 'OlmnuMÜter unter baei baoibifcbe Scepter burcb bcn (iintritt in
baä Sbriftcntbum. — S) Tb biefe« -i^ai ein? \\i mif^ijatb Is. 10. 2S. bürftc fdnrcr ',u cntt\-beiben
fein. Xie Start .^^efebon nnrb bier bei 'Jlmmon crivdbnt, n^cil fic irabrfd}einlifb foirobl fon
Slmmonitcrn alö vcn l^cabitcrn beu'obnt war. i'Jadi 4<S, 2 unb Is. 15, 4; 16. S i^cbört ilc ?u
«D?cab. 3(mnuMt unb 9?iLMb n\iren au* [cnft oft rcrcinigt; batten ^ur 3cit ffr ?Hiditer einen
unb bcnfclbcn .Honig. — f)) Timmen pc*te auf feine frucbfbarcn 2bvilcr uvifdicn beben ^-i^crgcn
unb wnbejUMngliibcn in-ftcn. h roiq irsdioiQ 'EvG/cei>. — 10) TlOltDJ/* D? ,ocrf(offcn (abgc^
flofTen) itl bein 2bal," gleirf^ bem 5?a*c, bcr barin ftri^mte. Xcrcfcrgibt: „bcin 2bal fliegt
(»On a31Ut)." — 11) nbnlli'n DDPf »abtrünnige SoC^ter;" •dvyarep Irafiiag- 31,22.—
12) VJQ*? C^'N //ifi'fr ^pr ficb bin," b. b- weit aueeinanbcr; eKoaro^ elg rd -pöcuTron avroi-
T T :
Arnos 4. 3. — 13) Sic famen wirüid) iriebcr ',urüc! au^ ber ß5efangenfd>aft unb gelangten ju
?Wad)t, rcie aue I. Macc. 5. 6 bcinngebt; cf. Flav. Jos. Anlici. XIII. 13. Xie 2(uiMilgung
(brcg Stnbcnfcnö iinf ibre Ueberlicferung an bie Söbne bci^ iKorgcnlanbcij Ezoch. 25. lu ijer-
bängtc ß3ott crft fpdter. — l-'i] Is. 34. 1. Tic Strafgeridne über (rbcm erfüllten fut n^abr-
fc^einlic^ mit jenen ber übrigen umlicgenben ajölfer" im fünften Sa\)xc nacb ^erufalenu
24*
374 ^ix ftci'ijet 3erentiaö. 49, 7—22. ?Inm. 14—37.
3cnlönnuv — lo) 33ittcre 3i"'-'*"te. „3Bctf) 2!l>cman, bic 2tabt bcr 3Bcifcn unb ©ctctutcn,
Jcincn 9Uitf) gegen Sbcmo Strafgerichte?" Gen. 36, 8-11.— 1(») ek avvnTö)i\ nn^p.3'
üiFTo. — 17) y-arl/dTj ö ronor avTüv. — 18) fteiget biiuib iii eine 5it(ucf)t, n^o euch 9?iemanb
fte(>t. ßadrvare t'ic Kn&iaiv. — 19) Stabt unb l'anffclnift ^UMfAcn 'JPctra xuxt> ^iwx (Jen. 2.5, 3.
.»riorLMr.Mnuei bemcrft, baf; fie (£M.imitcr fcbr baiifig in .^röMen iv-obntcn. Gintju-n fünft e? wabx'
l'iteinlicb, raf; (ner .Hauflcntc von Tcfan angcrcbct ircrfen (i>on Teran anf;evbvi!b ^^uniaa am
rerfiüten %'ecrbufen), fte mit reiitcr l'abnng auf fem Jln-gc nad) Ibeman cber ^^ctra finb; Is.
L'l, 13; Ez. '25, 13. — iJO) utc övaKoÄa e-oir/aev. i/yayov i-ä' avruv h' ;;\;p6vif), u kTrtfjiceTJmjiiTjv
;■-' avTov . . — 21) jTjSS")^ „9iad)Iefe." Xer rskbanfc ift: sB3enn ÜDcinlefer einen ®einberg
aurf) fiarf mitnebmcn, fo räumen fic i()n bod) blof; al\ io baf; feine 9?ad)(efc mcbr »oorl>inbcn.
!j7i Tpvyr/ral tf/.dov, al oh Kara'Ae.iipovaiv aoi KaraAeiu/ia. — 22) ÜBärCU XiebC Über bid) gefommcn,
fo bcitten fte nur geuinnmcn, wa^ fte notbwenbig batten. üc; n/Jn-Tcu h wk-I k-nnJijaovoL ;i:«paf
a'vrüv . . — 2?l) b. b. bie (Ibalfäev aber, bie in meinem ??amcn, b. i. burdi meine 'Jinorbnnng
fommen, biefe irerDen Slüee* furdniniblen, unb ba? innbiM-iienfte aufbecfen. '.JlKe ed^lupfnnnfel
ji^crPen ibncn offengelegt werben — mitben Scbäl3en unb l'cuten, bie barin »erborgen finb. o-l-
h,u) Kariai'pa rov 'Wnav^ nveKnAvrpa rä Kpvnra nvrüv, i;pvßr/vai oi' /jf/ tVivcn'TU . . ■ — 24) Unter
bon 'Prüfern finb bier nn'^bl fie Woabiter, bie ^}?abatbäer unb Sebarener 5U oerfteben, unter bcn
■OKutbarn alienfaüc* Gboriter, ^^(malefiter, n^cnn eö beren nod) gab. ÖBabrfdu'inlid^ finb unter
vii-iiii aucb nur fic f'ratre.s ]u oeriteben. io/ovro ihä ^t^^pi (i<^tv(pov airov, ytiravoc /mv . . non
fiir ift aii b:>perbolifd^er '.Jluefrud 5U betradUen unb bcbentet: bae; l'anb wirf wie au^geftorben
crfd)cinen. 'Jfadi i^atabluy finb biefe 2I>ortc im 3iifammcubange mit 'i^. 11 ju nebmen, wornacfe
bie Ucberfet3ung lautet: „Unb Co wirb "^iMemanb übrig fein, bcr 5U feinem ftcrbenbcn ^jefdbrtcn
fagt: Vaf! mir beine.viinbcr V-trücf, idi nnll fie erbauen . ." Tiefe (irflärung erfdieint ge^nntngen.
nai liVK. icrw, vTro'/ti-eahti opCfMvov aov, Iva '^.i/ar/TnC Alidia.s V. 18. — 2-5) b. b. bu nur)! nur
.«inber unb SBittwen ^urücflaffen, um bie id) mid^ bann auo 5^armbcr5igfeit annebmcn wiQ.
Walfonat, (lorneliues a Val^ife, X'lüioli finb ber -t^feinung, ®ott fvredvc bier x>\\x&\ \>n\ ^.H-opbetcn
ironifd): 'i'af; ffiaifen unf i^ittunm smüd, wenn fu u vnn-magjl, fo will idi bann bcin (s5cfd^lc(^t
erbalten unb s>om Untergänge erretten. kuI ij-w C,yaniiai. iwl al x^p"-^ f'^' h^'^ Tre-oi&aaiv. —
2(>) (£e finf baruntcr bie fielen rs)uten unb Sblen unter bcn Äinbern ^v^rael^- ju uerfleben, bie
in bie '^kfangcnfdiaft abgefübrt wurten, ebne co *^er^ient m baben. „3Beun biefe ^d)ulblofcn
bcn .Helcb tranfen, wie ^'oütcil bu (fer Sdnilbbarftc) uugcftraft bleiben?" 8,14; 2.i, 28. —
27) iHH^ra wirb bier, weil .i^auptftabt, al» SJepräfentantin beö l'anbco genommen. -Tic LXX
nennen fie nid)t unb überfet3en h /nmo avrf/c- Is. 34,6. — 28) Tiefer unb 3?. 1-') unb 16
lauten mit Abdias 1-4 faft gleid). — 2f>) äyytlovc,- äc tävr/ äTrtfJTE.'/iev. Unter bcm 2Borte
"l^V' '<^g''itus, i>erftet)t ibeoboret bie (Enget; Spranu? aber unb *£ancbej mitSpritlu^ ben innern
pon 'sunt eingeflöfnen 31ntrieb; gorneliue! a Vapibe u. 3(. bic Tviefaubten, weli-^e 'i)?abudiobonofor
ein bie i8ölfer abordnete, fic u'in .Siriege aufjuforberu. Hie sensus est planissimus, fagt
l£orneliu6 a i!apibe. — 30) ^Qlp „erbebet CUC^;" ävdaryTe. — ^Ij ?} naiyvia ouv ivsxeipriae
oiH Iraftia KapAiac aov Kart/.vae Tpvfta'/.uiQ Trf-pö)V, avvtlaßev lox^'v ßovvov vtp7/^ov. — 32) >§cbr.
„"ocn bcö 3i-M'ban3 fxadjt jur ®ol}nung Der Starfe," b. I). ju ^bumda. tu fi^cov -ov 'lopSävov
t'ig TÖTT-ov Aldäfi, 7n'Ji{ ni^"7NI. 2^cr fommeube Söwe bejetc^nct ben itönig ber S^^albder. —
33) öTL raxv kiaSMiu ahrohg «t' avri/c . . H'S^Q 1.3Vn^^ ^^*'Jl"^^^'*^ „bcuu augenblicflii^
werbe ic^ i^n laufen lajfen gegen fic, ober fdineü will icb fic ibn jerftrcuen laffcn unb ibn barau6
jurücfbringen." SOeniger fpridU an, mit Yod) unb r){eifaM 5uüberfe&en: „bcnn id) rege an,
treibe i^ni oon ibr t)iuweg." Tic cr|lc biefer Ucberfeijuiigcn l^at uicbt nur ben !i?ud)!tabcn, fonbern
auc^ bie 33ulgata für fici). in raxv kKyiuiij ahrorg an' avTTjg. — 34) Ipö};^ r7^*7i< TldD 'D
„wer ifi ber Srlefene, ben id) über fic (ober wiber fie) befteae?" ?iad> bcm (Sbalbäer, Ibcoboret,
■t-'ugo, -i^atabhu^ ifi baruntcr ^fabudioüonofor ^u »crtlebcn. 5tUein ca eben t^on biefem gefagt
worbcn, waö 5U fagen war, warum biefe neue ,5ragcV W\i mebr (sM-unf nebmen baber ^JpranuS
unb ^an*e5 an, (sk>tt frage bier nacb bcm •Jlu^erwabtten, ben er finben nuntte, um 3bumäa ju
retten »or 9?abud)obonofor^ ba biefer *oon ibm (Wott) felbft beftcltt worbcn. ml rol-g veavlaKovg
i-' a!'Tr]i' l-iari/aarf. — 3-)) b. b. ce* Werben f leine Jruppen bc? cbdlbäifd^en .^cerec binreid)en,
ba« Vanb ein^unebmen unb ju lu-rwüftcn. 9?adi bem .^ebr. „wabrlicb fie werben fic fortfct){eppen,
fie (sjcringen ber .g^eerDe, wabrlid) es wirb über l'elbcn »erwüilet ibre SBobnung" (ober ibre
Süeibe). Tic (Sbomiter werben i^kx al« geringer, fd)wad)er Jbeil ber grot'cn beerbe bctrad)tet,
Weld)C ber (Ibalbiier erobert, iäv /ly avpfy'döxn {(7vvinj'u{>i:)(n) rä tläxtcra tÖjv TrpoßäTuv. —
36) vl1D"D'3 //Äin Sd)ilfmcere;" kuI Kpavyi/ -daMffcyg ovk ?/Kova^?j. — 37} sc. Nabucho-
X>er ^rcp()ct 3crcmiai?. 49, 22—39. ^?(nm. ;37— 56. 375
•lonosor 4S, 40; Peut. 2S,_4'i. — ^58) t-' ö,v''/"'v'""" "'"'/C- — 39) T ama v^cii ^ ift bicr
luitt tionuiiiu- a Vapitc für i\^ricn iicnoiniucu — al? .t^allvtl^^^t rciTcIbcn; allein tic linieren
^ürcjU'ton finci iicuciiU, ^al^ f^H-faiUi' nuv auf rama?ciiiJ \u teilten, ireil ja Si^ricn laiuift erobert
ivorren; f. 35, 11; !■<. 7, 10; 17, 1; l\'. ll«p. 1^4, 2. Csher Weinun;^ iiait battc fii*
laniaecu^ auf ta^ 'Jfcuc emvört unt muf;te ^aber fct^linllnc iBeiffaiiunaen m-rnebmen. —
40j lieber tiefe bcircu Stätte f. Xuui. 13, 22; iV. Reg. 18, 34. -- -Ü j HJINI D"*3 IJ^J
^DV N^ DpJi^'n -.''c l'"f iH'ftür^t; am Wcere iil Unruhe; rubcn fanu ee* nidu." Xcr 2inn
ift: Xer Sdn-eefen über ten ^Intviff i^cn ramaecu« erftrerft |id> bi6 jum 'Wecre. e^iarr/rnr,
iiivfjLw^riaav. ävu-aicua\i(u o'r fiy cvvuvrai. — -^Ü) f. t. ('dv. — 'i'}) ~('.>r o/'^i eyKar/'/i-ri' -i'i/iv
iui/v, KojfiT/v i)ä-?/aav; 5'» ^(bx. ift bicr Tama^cu« „tie Statt meiner j^reutc," ^'iy\i^*'2,
iienannt. di ift jimifelbaft, ob bie§ ein 9(u?ruf rsiottc^, ober bcä< 'JProvbeten, ctcr cincei
ii?CWObnerö ter Statt ift. — i'i) ev 7T?.areiaif: ai»: — .^o) ei äi'öptg ol -o'/tiJiarai aov. —
46) raruntcr ftnt» tie f atdfte, nlipiN, 3?cnabat^ ju serftebcn, »on bencn lll. Reg. lö,
18 bie Siebe ift. sat Karaoir,troi äuitxx'in i'un 'Afhp. — 47) Gen. 2"), 13; C.'uit. 1,4; Is. 21,
IC). — IS) O.Van barf bier ivobl niebt an bie Stabt "^l^cr im Stamme '??erbta(i Jos. 11.1;
auit nid^t an bie Statt "Jlu'r im Stamme in'njamin II. Esdr. ] I. 33 benfen, fontern an ein
??oinabeniH^lf, an ein i'olf ber Weböfte, wie eö ber 'Oiame anjei^t, — an bie Ji^ebuinen. Tie
]jXX faffen bier ^ufammeu: r/, Kn^äp rij ßaaüdaaij -yq ah}.i,r. — 49) riefe ii?orte finb an
bie iSbaltvicr iierid>tet. avaGTr,-&i kuI iir(i,i?/i}i . . — 30) f. 3, 2; 9, 1."). — ol) f. S. !")().
3lnm. 34. — 3iJ) f'.^mbolifdu'r '?(u?trurf für „i^bc unb a^üfte." — 33) 25,2;'); (Jen. 14. 1;
Ls. 11, 1] ; 13, 17; Dan. 8, 2. SCsiö bier ber '^M-oi^bet ivieterbolt ;ie;icn bie pcrfif*e ^IM-ooin^
(£It>maiS auofvriAt, bat tlA balt erfüllt. Tcnn (v^ecbiel 32, 24 nennt balt naii ^uTiifalemi^
;^erftörunii bae :'Kei* 'Jlelam unter t^cn reruniftetcn uut eroberten, i-l m h-tn/ tu W/nu. —
34) 3"! 't^cbr. fcblt tie ^artifel et. Ter i^Oj^MX loar eben tie .^auptfrärfc ter 5(clamiter.
api7/ 'Si-i«rr7i-/af uirüv . . — 33) b. b. iu 5(elam UHrbe \6> meine .g>errfd>aft am ftärtften \\\
crfennen e^eben. — 3(>) 'Jlu^i ber ^3ef*tdne in befaiuit, t.if; '?(elam fid^ ivieter erbob, ja iu ber
•jPerfon be« ßoruo felbft 5ur (irobcrun;! fd^ritt. 3hidi im :)ieid'c librifti ift 'Miriam niebt unter
ben Vepten. •JUlamiter ivaren oci'i^'» ber "JluciiicjJitni? beö b(. '^)eiftei? am erften ^Vriniiüfeftc in
^u'rnfaiem ; bie ~.)(elamtrer bilteten tie (ürftliuoiöfirdH" jenfeiti? te? 2i.iri^; tie '.Jlelamiter lieferten
ter -Ä'artiM'cr unt SciiiJ'^ fu'" ^^»^ -itlc ^aufcutc; .':fozoui. H. E. II. 7-10.
Caput L.
1. Verbum, qiiod locutus est Dominus de Babvlone,^ et de teria Clial-
daeorum in manu Jereraiae prophetae. 2. Annuntiate in Gentibu.s, et
auditum facite: levate Signum,^ praedicate, et nolite celare: dicite: Ca|ita
est BaV^ylon, confususest Bel,^ victusest Merodach,^ confusa sunt sculpti IIa
cjus,^ su])erata sunt idola eorum. 3. Quoniani ascendit contra eam gens
ab Aquilone,'' quae ponet terram ejus in snlitüdinera: et non erit qui
habitet in ea ab homine usque ad pecus: et moti sunt, et abierunt.'^ 4. In
<liebus illis, et in tempore illo, ait Dominus: renient filii Israel, ipsi et
tilii Juda siuiul: ambulantes et flentes properabunt,^ et Dominum Deum
suum quaerent. 5. Jn 8ion^ interrogabunt viam, huc facies eoruiu.
A'cnient, et apponeiitUr ad Dominum'' foedere scmpiterno, quod nulla
oblivione delebitur. G. Grex perditus factus est poj^ulus mens: pastores
eorum seduxerunteos, feceruiitque vagari in inontibus: de montein collem
transierunt, obliti sunt cubilis sui. 7. Omnes, qui invenerunt, comede-
runt eos: et bestes eorum dixerunt: Non peceavimus: ])ro eo quod pecca-
verunt Domino decori justitiae,"' et expeelationi patrum eorum Domino.
N. Recedite de medio Babylonis, et de terra Cbaldaeorum egredimini: vi
cstote quasi lioedi" ante gregem. 9. Quoniam eoce ego suseito. et addu-
cani in Babylonem congregationem Gentium magnarum de terra Aqui-
loUis: et praeparabuntur adversus eam, et inde eapietur: sagitta ejus
876
quasi viri fortis interfectoris,'- non revertetur vacua. 10. Et erit Chal-
daea in praedum: omnes vastantes eam replebuntur,'-^ ait Dominus.
11. Quoniam exultatis, et ma(Tnaloquimini, rliripienteshereditatem meara:
quoniam ellusi cstis sicut vituli super lierbam, et mugistis sicut tauri.
12. Confusa est mater vestra'^ nimis, et adaequata pulveri,'^ quae genuit
vos: ecce novissinia erit in Gentibus, deserta, in via, et arens.^ 13. Ab ira
Domini non liabitabitur, sed redigetur tota in solitudineni: omnis, qui
transibit per I^abylonem, stupebit, et sibilabit super universis plagis ejus.
14. Prac))araniini contra Babylonem per circuitum omnes qui tenditis
areum; debellate eam, non pareatis jaculis: quia Domino peecavit.'
15. Clamate adver-sus eara,'" ubique dedit manum,'^ ceciderunt funda-
menta ejus, destructi sunt muri ejus, quoniam ultio Domini est: ultionem
accipito de ea, sicut fecit, facite ei. lö. Disperdite satorem "^ de Babylone,
et tenentein falcem in tempore messis: a facie gladii columbae'^ unusquis-
que ad populum suum convertetur, et singuli ad terram suam fugient.
17. Grex dispei'sus-" Israel,^' leones ejocerunt eum: primus comedit eum
rex Assur: isto novissinnis exossavit eum Nabuchodonosor rex Baby-
lonis. 18. Propterea haec dicit Dominu.s exercituum J)eus Israel: Ecce
ego visitabo regem Babylonis, et terram ejus, sicut visitavi regem
As.sur: 10. et red u eam Israel ad habitaculum suum, et pascetur
(.'armelum." et Basan. et in monte Ephraim, et Gailaad saturabitur anima
ejus. 20. In diebus illis. et in tempore illo, ait Dominus: quaeretur ini-
quitas Israel,"^ et non erit: et peccatum Juda, et non invenietur: quoniam
])ro{)itius ero eis, quos reli(|uero. 21. Suj^er terram dominantium as-
cende,'' et su|)er habitatores ejus/visita,^' dissipa, et interlice quae post
eo? sunt,^" ait Dominus: et fac juxta omnia quae praecepi tibi. 22. Vox
belli in terra, et contritio magna. 23. Quomodo confractus est, et con-
Irjtus nialieus universae terrae? quomodo versa est in desertum Babylon
in Gentibus? 24. Illaqueavi te, etcajita es'^ Babylon, et nesciebas: invenla
es et apprehensa: quoniam Dominum provocasti.'''^ 25. Aperuit Dominus
tlie.saurum suum, et protulit va.sa irae suae: quoniam opus est Domino
Deo"^ exercituum in terra Chaldacorum. 26. Vcnite ad eam ab extremis
finibus,^ apcrite ut exeant qui conculcent eam:'^' tollite de via lapides, et
redigite in ai.-ervos, et interficite eam: nee sit quidquam reliquum.
27. Dissipate universos fortes ejus."''^ descendant in occisionem: vae eis,
quia venit dies eorum, tempus visitationis eorum. 28. Vox fugientium,
et eorum, qui evaserunt de terra Babylonis, ut annuntient in yion ul-
tionem Domini Dei nostri, ultionein templi ejus. 29. Annuntiate in
Babylonem plurimis omnibus,^'* qui tendunt arcum : consistite adversus
eam |)er gyrum. et nullus evadat: reddite ei secundum opus suum: juxta
omnia quae lecit, facite ilü: quia contra Dominum erecta est, adversum
.«'aiR-tum Israel. 30. Idcirco cadent juvenes ejus in ])lateis ejus: et omnes
viri belbitores ejus conticescent in die illa, ait Dominus. 31. Ecce ego
ad te suitcrbe,"*' dicit Dominus Dens exercituum: quia venit dies tuus,
tem|)us visitati(>nis tuae. 32. Et cailet superbu.«,^' et corruet, et non erit
qili <uscit<ft vun\: etsuccendam ignem in urbibusejus, etdevorabit omnia
in L-ircuitu ejus. 33. Ilaec dicit Dominus exercituuni : Galumniam sus-
tin^^'it filii Lsrael,''" et lilii .Inda siri\ul: omnes, qui ceperunt eos, tenent,
nolunt dimittere eos. 34. Kedemptor eorum Ibrtis, Dominus exercituum^
noiiien ejus, judieio dcfendet causam eoruni,^'^ ut exterreat terram, et
(■(^mmoveat bnbitatores Babylonis.-''^ 35. Ghidius ad Chaldaeos, ait Do-
nünus, et ad habitatores Babyl-.mis, et ad principes, et ad sapientes ejus.
Der ^rop^ct 3crcmiad. 50, 1—20. 2lnni. 1—23. 377
36. Gladius ad divino.s ejus/" qui stiilti erunt: ^ladius ad fortes illius,'
qui tiniebunt. 37. Gladius ad equos ejus, et ad t-urrus ejus, et ad oinne
valgus,^' (juod est in rnedio ejus: et eruut quasi inulieres: gladius ad
thcsauros ejus, qui diripientur. 38. Siccitas super a(|uas''" ejus erit, et
areseent: quia terra sculptilium est, et in portcntis ;:,doriantur;" 39. prop-
terea habitabunt dracones cum faunis ficariis:" et habitabunt in ea
strutbiones:*^ et non inbabitabitur ultra ^*' usque in senipiternuin, nee
extruetur' usque ad generationeni, et generationem. 40. Sieut subvertit
Dominus Sodomam et Gomorrbam, et vicinas ejus, ait Df-minus: non
baljitabit ibi vir, et non incolet eam ßlius bominis. 41. Eeco populus
venit ab Acjuilone. et gens magna, et reges multi eonsurgent a tinibua
terrae. 42. Arcum et scutum appreliendent: erudeles sunt et immiseri-
fordes: vox eorum quasi mare sonabit, et super equos ascendent: sicut
vir"*^ paratus ad praelium contra te filia Babylon. 43. Audivit rex Baby-
lonis famam eorum, et dissolutae sunt manus ejus: angustici a[)prebendit
eum, dolor quasi parturientem. 44. Ecce quasi leo'"^ ascendet de super-
bia Jordanis ad pulcbritudinem robustam: quia subito currere faciam
cum ad illam: et quis erit electus, quem jiraeponam ei? quis est enim
similis mei? et quis sustinebit me? et (juis est iste pastor. qui resistat
vultui meo? 45. Propterea audite oon-iliura Domini, quod mente con-
cepit adversum Babylonem: et cogitationes ejus, quas cogitavit super
tL-rram Cbaldaeorum: Nisi detraxerint eos parvuli gregum, nisi dissipa-
lum fuei'it cum i{)sis habitaculuni eorum. 4(). A voce captivitatis Baby-
lonis conimota est terra, et clamor inter Gentes auditus est.
I) LXX'C. 'iT. — 23.10 Scrcmia?! im vierten ^s^i^^n ^cafimo über 33a&*){pn l^el•flin^ft
iMtif 2-), üC), roiclM'rboit er nun im i^icrtim ^sahrc tc? Scrcfia? (595) unD \ü.C[t Ik\, wac iNi ^cr
-öorr ircitcv ;^coffcnl\ut bat. — "2) ^. b. ri*tet Da6 Siivt^ii iuif, »te man C3 tbut bei "Wittbcilunc»
TOtcbtiiicr (SreuiiiiiTe in bic Acrnc; Ts. 1;-;, i'. — 3) Ktir-:(7xi:vür/ Bfy.oc // ä-rd/mr- Ls. 4G. i. -1
4.1 Wan fenut tv:v:n ßJötjcn niitt n.ibcr au? ta-r (yeiunditc fcr W'.>tbo(pgic. Tie "^etcutnng
tfi? "^Ninicn? ift „Wann." 'J?i:nii'.tt ift ^el■ .'stricv^rv^ott "I'iari? tarunter ^u '.u'n'teben. Webrcre
babalcnifitc .Uöniiie fubrten ibn alc^ i'cvnaineii. /) rpvöepn ■jropiöhdTi MaipuMx' Is. ;-J9. 1. —
5; f. i. 'i)r. — (») Tie 'i'Jfcfcr mit Den >].HTKin 51, 11 ; Is. 41, 25. — 7) mit ibrdncn bcr
•^reitre ireifen jlc auö i^abrlon au~'>ieben unt ^u ibreni .g^eilijUbnin in S'-ii^'^ ^iirü.ffebren ; 31.
1 ; Is. 41, 8. — 8) iin -^ebr. ebne 'J'rapoUiion : „^h\d) ■Bion werben ne um tcn CBcci fvaiien;"
.'ijf ^i'l)V. — f J ) Kf:l ><(i'a:'jf:h;(-ivrai ttim; Kifjiov tuv dtöv. (hati//Kr/ yäfj aiüsi'inr ovk kzü.jirTÖ.'iacrai'
;;i, ?,?,. — 10) p't*::^"n)^' TOcId)t? auct> „SBobnun.i tcr ©crccDtiiifeit" beifjen fann. ©ottala
ric jRube ter .tieiliiien betraittct, eine fd)LMic ^^fc» 1- 40, 3. rcrcfcr überfefjt ej mit „äcbte
Jl'^UrtC." Vdin] (^iKiriocivijr rO avi.ayayövri rüi:r irar^paq a'rri.iv. — Ml t>. b. Pie ,-)'!;U"ltbrer, V\i
Cirftcn; üa~sp iWucovre^. — It?) TJS^^ „n^ie eine» fllücflicb treffenfen Jpeifcn;" üg ßo/.'it,
iia xr/rov ffvvtToi: — !;$) ^V^^"^ „foUen Überfüllt loertcn" (mit 2^eutci. — 14) sc. Babylon:
T : ■
I.--. 47, 1. — ■ 1 '5 ) rr^^rr ; ävtrpäKii ?j rst-ovaa vuüq irr' iiycnJa' [s. lo, 19. — 16) '^o' nara-
T ; |T
Küarijnure nvri-v. — )") £>. b. fle reifbt ibre .^anp, um i^efaniien unt» n'-''U"t'en ju inerten.
■raotAh-STicav al x''f>''C ovröv Thrciii 5, 0. — iS) dlbit ^i■n frie^lil1'en Sacmann, ter in bcr
Sl.iM in, i'cllt tbr niclu r>eri'cbiMU-n. 'iW.t \inl> \d)ii[tu\, "OKI? mitffcn ^er (icredUcn Strafe erliejien.
iio/:o{tptin(i(j\ii: a-tpua U liaßv/.i'.iv.g. — | J) ) nÜl\"7 D^lH vD!3 „'^^^ ^fl!l ScbRH'rfC tcr
«^eiralttbäti;ifeit;" L*5, .^„S; 4t\, 16. So ift bier Da-j 5-*roert tC5 ^erfcro, bei? (Xnruö ju oerfteben,
VCr n^eUiU-m fiicben fpi2cn tie .K^UlfJVnUfer "-y-^b-^UMlö. örrö rr poaürrov imxa'pni 'E'/./.r/rt^i'/c. LXX
\aün n*. uicbt n*'!*- 1^'" ^'f i'ulaata mit ^em .ipebr. in ncbercinflimmunii ju brinj^en, ncbmcn
l-T T
bicr (viiiiac an. r'(,lnnib:ie bf^eufe foviel ale :i ivcruis oo'unibam (.>^c. alve:sus Babylonem). —
-O/ n"i'l*ö mC^ ..fi" ^erfprcnciteö «Sebaf;" Tzpöiiarav 77:iav<:m£voi: — 21) ^ier ivenret fieb
T : ■.•
r^r "?! oubet ^u "serael, um rar^itbun, bat"? l1era^o tcr Jvalt t>f5 Tsolfee ^^racl ^en >va(l i^abnlcn^
nnu.cbü nad> fitt .^ni. — i>:2 1 f. ?,]. 6;" Is. 2. \:'.: Mi.-h. 7. 14. — ii^Si 'iJait Jbecborct,
•t^iuto, V'.>ran;.i? i;l bier iuiiiuita.s im eii^entli'ben Sinuc ju nebinen, icrmt einfcbiiepüit cie
€:rafc, Die tamit serbunben: nacl> Sancbej unc teu ^-Jeucrcn im unei^cntlidien für „Suntcn-
378 2)er ^rop'^et 3ercmia^. 50, 20—39. 2lnm. 23—45.
flrafe," ivcU ee^ i^Ietcfe barauf ()cipt, quoniaiu propitius ero eis, quos reliquero. 33atab(uö unb
XionWiuö beuten bae ^ier ©cfagtc auf bie 3cit (ii)X\^l So t|l eintcudjtenb, baf; c^ oou bicfer
3cit im eminenten Sinne gilt Is. 40, 2; Zach. 3, 3. —24) D^'l'lQ pN*n"^J^ "ÖCflf"
baet i'anb ber X:'CplJe(cmv^5runii," b. (). gegen ba? übermütlngfte unb ftcljefte Vanb. S^ rebct
bier ®c»tt ju bem fünftigen Eroberer i^abrliMi?, (Iin-ut^. 3? ie LXX trennen bier unb jiefjen
ijTi -/;c 7K noit jum iHMlH'rge^enben unti fv^i?rcn fort: /-nn Kvpioc niKpür iniß;/^/. in-" aM/v . .
2o) Ilp5 OC*V"^J^T """^ "^^''^" ^•'^ i^civcf^ner bcs Strafgebietet^ ;" h-a/ i-« tovc KarotKovv-ac
fTz' a'vrijv. — il()) Unter bcn Dfinillf^ i^crfteben bier Sinigc bie "i)?a*fLMnmcn, 2(nbcre bie
^yunbeeigenoffen. iKÖiKiiaov /xaxnipg. kuI äfaviaov, '/Jyei Kvpioi:. — • 2T) t-iß/',aovrai aoi. Kai ol>
-/v(jaij, (i>c Ba3v/uv Kni aAüar/. — 28) (>ri tu Kvpiu ävTea-riQ. — 29) Tu ?}tad^e an 3?abl^lon i|l
fein 'aemeine?, getiu'ibnlidie'^ 'JDcrf, fonbcrn ein auf;erorbentlicI)c^, iingenHU)nlid)Ci\ wo nidit
•?.Venf'dien, fontcrn 'yott felbft unmittelbar ju banbeln fduint. 'i^efanntlieb gefdiab bie (£roberung
5i?ab;^lonö auf eine fo felrfame ilBeifc, baf; fic über alle menfdUidic iH'rcdMtung ging. —
'iO) ilp!2 /'"'•Ml allen 3eiten;" on lArj/MaUiv ol Kaipol ahrf/c. — 31) H^D^I^D" 111^3
nVjnnm D*!^")^"!*^^ HI^D //"-kirnet i^^»'« 3?orratbebdufer unb febüttet fie auf wie Jrudit-
baufen unb yemiebtct fie;" b. b. aüc i'eute fod jufammcngeworfen unb a(? oberem furcft
/Veuer X^ertilgt werben. üroi^arE räi; ÜTro-&//Ka(; ai'-//f, tpswi/aaTs avTijV wf aTrif/.aiov Kai f^oAa-dptv-
ca-e avrijv. — 32) rtH^'^D ID^IH ,/>^'i>i"gft ^^ßf '^i'C Stiere," b. b. aüe ibrc Äraftmänner.
T '.■ T T : *
ävn^TipavaTe airi/r -drrac rolc Kap-oir. — 33) D^^'l *^''il'^ ^^i"" '•^'^" ^"^ 'ilJeueren mit „'id)Ü^Cn,
'i).MeiIfd)lcuberer" gcgeben_^ „3iufet nad) SPaböton bie S einigen-," Gen. 49, 23, — 34)_„ficb,
id> will an bid) fommen, '«toller." (£0 ift ber .^errfd)cr i^abi^lonö gemeint, h"!? l)eifit „«^stolj"
unb ift baber figürlidi 5U nebmen, ba? ^Ibilrafte für baö öonerete. hhi' e}(j k-ni ri/v ißplarmv-
Is. 14, 12; 52,' ä; Duti. 5, 20. — 3a) kuI iiüßei'/'/aec /j hßpiq aoV 21, 14. — 3(>) D'pIC'j/
„i^fbrüefung leiben bie .^ilinber 3o>'*^fI^;" KaTaihih'vi'iaTa'vraL — 37) Kvpioc ■KavrnKpöTuip. —
3S) D^*"!"]!}^ D'l* 2*1 „flreitcn wirb er il)ren Streit;" Kpiaiv Kpivti -nphg tov^ ävnö'iKovq
niror.- 39) S?D *X**S Vm^ pN^H'nN* TJ'^n f;^^^ „um giube ju geben ber
(irbe' unb gittern ',u macben bie '.iHnin^bner i^abelc^." Tie cibnlid) lautenbcli SDortc ^J^^jHH
unb rjlin t^lbcn bier burd) bie '>H\gcnfäi3lidifeit ibrcr i^cbeutung ein ilun-lfpiel. biruc tiäpri
T7/V T^v. Kai -apn^vvfl rol^ KaTOiKoraiu HaßvAüva' Is. 14, 5-9. ■ — 40) □*mn"7J^ „Wiber
bie ßJrc^'fprcdicr, i'ügncr." S» |lnD barunter wobt bie ?Di agier CüMiefterfafte) ]n i.Hn-ftel)en.
fiäxfitpav f~l Tohr fjaxvräq arri/q na) 7rapa/-V&//Cürfai. — 41) ^IXM" 7^" /Kl „UUb WlbCf
alle^ 5)lifdv,^olf," worunter bie 5lnficblcr, bie Sölbner, bie befangenen ju v>erfteben fein bürften.
Kai l-l Ti,v ai'fi/iiKruv 25, 20; 4(1, 21. — 42) Xic LXX babcn bier fein 21>ort für „Xürre,"
fonbern blojj: t^rrl -ü v6a-i ai'-r/c, Kol KaTaicxi'vtiriaorTui. ^\\ an^ern l£o^ieCö : i-l Tio iHlaTL
a'r-rt/r ij t-tTvniiin Kai KaraKJxvv&f/mivTat. 3iüd) Jbeoboret, initabluc, a (Saftro u. 31. beutet
bier ber ';'}.M"ovbet bie '^Ibleitung be? (Subbrat an, burd) weld^e CJiHUji in einem "Jlugenblirf ber
.löerr ber Staft war; Is. 44, 27. liemd. I. IS5. 190; Cyrup. VlI. Tic griedv Üeberfetjung
l'er LXX ift ^iefer '^luelegung buiebau? günftig. 'IWilbonat unb bie '?ieueren finben bier nur
bie 'iJ-^lagc t>ev Irodenbeit auegetrüdt, Weid}e über i^abi^lon ale glueb tommcn wirD. —
43) iS^hn* D^*2'^sD1 »ii"t> ber Sdunifale (ber fdn-edlid)en Wöttergeftalteu) rübmen fie fii^;"
Kai iv Talg vJ/aoic ov KnTinavxiJvTo- 10, 3; Is. 21, 9. — 44) D'''K"r^5^ □^''V „^^'Übe SXa^CM
unb Sd^afate." '•Jiaeb ?(nbern anberj«; d". Ts. 1.'!, 21 ; 34, 14. i£orncliuö a Vavi^e will unter
ben (vauncn entwe^er 5bieie, ex iiiiaiidohiuiiinniii cum l)c,>;tiis('oij<;i-essn erjcugt ober Tvirnonen
!>erftanbcn \vi\icn. XHllcin (^)ott bat ^uru^ bie weife (vinriduung ber 9iatur geforgt, baji e? feine
foldu' "Wifeblingijgei'd övfe gtbe. riejcnigcn, wehte foUte annebmen, berufen fidi auf bie t*er»
f*iefenen "Wifsgebuvfen, rie mr S5>elt gcbradu würben. "Jltlein tiefe ^Wifjgeburten fint eben nur
Wifigeburten, feiue^^wegsi aber 'Wifeblingegeburten, !einei?wegö balb "2 bier, balb 5?(enfcb.
Tamouen barunter \\\ i^erfteben, liegt -iiicbt? im 3.!?ege. Ta-i SPort ticarii ober wie man öor
^er (£mentatio (Ilenien?' \l]\. bciufig laei sioarü „meüd}elmörberit\t," ift bieber uoeb nid)t mit
Sid^evbeit gefeutet Worten. Tie Kditio i)!antiiii;ina las?: cum fatuis slcariis. LXX ö/ä tovto
AOTutKi/auvaiv iröü/.fiura iv Tottj vi/aoic. — 43) Kai KaroiKz/GovaiD tv avry -Öv^aTepcg CEipi/vc-jv^ —
Xer l^\-opl)et 3cvcniia^. 50, 39—44. 5Innt.4G— 48. 379
46) ©aü Of'Ti^i'? '•''/ !■• unt Ciffcmiiu-« hiev iH^n bcr Tcbc l^aOi-idnt? i>crfiiitbcn, crfüütc firf)
nidu V'löwli*, f^Ml^c^^ nur allnuiMicb. rurch (i\n-m 'ocrlor "-l^abolon t>ic Üin-lthcrrütaft, bunt
Tariii«? .\:<.>|'taiMH\^ m-iii^v l\^ feine 'ilMaclnvalafte, burel* 5eleiicii6 -^lieanor iHM'lor ee; fein '^Infclun
unl' (eine rKeiebtlnimev, in^eln ihr ^a? ncuerbante 5eleiieia iieiieniilH'Vjiei'tedt nnirte. 'inMi tvi
ein i^crictb ec' allinäMid> fo in in-vfiill, raf; :;;\infaniai^ 1. s. (dreibt: ,;i^"ab>.^UMl, bie i'jröfUc aller
ijtatitc, weUtc bie SiMine jemals iiefeben, bat nid^t^ niebr itbriii, ali^ tie 'iJJiaucrn." jur ,5eit.
bcö ÄatTere JbeoM>|uif asiren fafeibft nirfilide ^"^v^.a^en un^ nnnrcu Ibiere aller '.Jlrt innerhalb
tcr tOiaucrn in i'eruMbr siebalten. .t"^iercnonuu^ in l.s. i;j. 3eit CMl''l^iiiiterten ift Ci< totale
9tuine, über ircUtc läni^ft fa»? (*hasi emvortiefduMTcn (f. Dr. Äaiilen: '^Iffinnen u. i\ibi>lonieu).
47) wfTTTfp Trip. LXX Icfeu l^i>^, nid)t t^'*{«{. — 48) Tiefer nnb bie foli]ent>cn ja>ci in-rfc
jtnb am c. 49, 19-21 l^erüberdcncmmcn, nuM'elbft bic netbiae Q;rflarunö ju fiubcn iji.
Caput LI.
1. Haec dicit Dominus: Ecce ego suscitabo super Babyjoncm et super
habitatores ejus/ qui cor suum levaverunt contra me, quasi ventuni
pestilentem.- 2. Et inittam in Babylonem ventilatores,^ et ventilabunt
eam et deraolientur terram ejus: quouiam venerunt super eam undi(iue
in die aftlictionis ejus. 3. Non tendat qui tendit arcum suum," et noii
ascendat loricatus, nolite parcere juvenibus ejus, interficite omnem mili-
tiam ejus. 4. Et cadent interfecti in terra Chaldaeorum, et vulnerati in
regionibus ejus.^ 5. Quoniam non fuit viduatus Israel" et Juda a Deo
suo Domino exercituum: terra autem eorum" repleta est delicto a sancto
Israel. 6. Fugite de medio Babylonis,*' et salvet unusquisque animam
suam: nolite tacere super iniquitatera ejus:^ quoniam tempus ultionis est
a, Domino, vicissitudinem ipse retribuet ei. 7. Calix aureus Babylon in
manu Domini,'" inebrians omnem terram: de vino ejus biberunt Gentes,
et ideo commotae sunt. S. Subito cecidit Babylon, et contrila est: ululate
super eam, tollite resinam ad dolorem ejus," si forte sanetur. 9. Curavi-
mus Babylonem,'^ et non estsanata: derelinquamus eam, et eamus unus-
quisque in terram suam: quoniam pervenit usque ad caelos Judicium
ejus, et elevatum est usque ad nubes. 10. Protulit Dominus justitias
nostras:'^ venite, et narremus in Sion opus Domini Dei nostri. 11. Acuitc
sagittas,^* imj)lete ])baretras: suscitavit Dominus s])iritum regurn Medo-
rum:'-^ et contra Babylonem mens ejus est ut perdat eam, quoniam ultio
Domini est, ultio templi sui.'" 12. Super muros Babylonis^' levate .Sig-
num, augete custodiam:'^ levate custodes, praeparate insidias: quia cogi-
tavit Dominus, et fecit quaecumque locutus est contra babitatores Babv-
lonis. 13. Quae babitas super aquas multas,^" locuplos in tbesauris: venit
finis tuus pedalis'-" praecisionis tuae. 14. Juravit Dominus exercituum
per animam suam:-' Quoniam replebo te hominibus quasi brucbo," et
super te eeleuma cantabitur.-^ 15. Qui fecit terram in fortitudine sua,
praeparavit orbem in sapientia sua, et prudentia sua extendit caelos.
16. Dante eo vocem, multiplicantur aquae in caelo: qui levat nubes ab
extremo terrae, fulgura in pluviam fecit: et produxit ventum de tliesauris
suis. 17. Stultus factus est omnis bomo a scientia: confusus est oinnis
eonflator in sculptili; C|uia mendax est conflatio eorum, nee est .spiritus
in eis. 18. Vana sunt opera, et risu digna, in tempore visitationis suae
peribunt. 19. Non sicut haec pars Jacob: quia qui fecit omnia, ipse est,
et Israel^ sceptrum hereditatis ejus: Dominus exercituum nomen ejus.
20. Collidis tu mihi vasa belli,'' et ego collidam"^ in tc Gentes, et disperdani
380
in te regna:^ 21. et collidam in te equum, et equitem ejus: et collidara
in te currum, et ascensorem ejus: 22. et collidam in te virum et mulie-
rein: et collidam in te senem et puerum: et collidam in te juvenem et
virginem: 23. et collidam in te pastorem et gregem ejus: et collidam in
te agricolam et jugales ejus: et collidam in te duces et magistratus.
24. Et reddam Babyloni,-^ et cunctis habitatoribus Chaldaeae omne
nialura suum, quod fecerunt in Sion, in oculis vestris, ait Dominus.
25. Ecce ego ad te mons pestifer,''' ait Dominus, qui corrumpis universam
terrara: et extendam manum meara super te, et evolvam te de petris, et
dabo te in montcm combustionis.*^ 26. Et non tollent de te lapidem in
iingulum, et lapidem in fundamenta, sed perditus in aeternum eris, ait
Duminus. 27. Levate signum^' in terra: clangite buccina in Gentibus,
sanctificate super eam Gentes :'^^ annuntiate contra illam regibus Ararat,
Menni, et Ascenez:^Miumerate contra eam Taphsar,'^* adducite equum
quasi bruchum aculeatum.^^ 28. Sanctificate^*^ contra eam Gentes, reges
Mediae, duces ejus, et univer.sos magistratus ejus, cunctamque terrara
])(:)testatis ejus. 29. Et commovebitur terra,''' et conturbabitur : quia
ovigilabit contra Babylonem cogitatio Domini ut ponat Terram Baby-
lonis deserlam et inhabitabilem. 30. Cessaverunt fbrtes Babylonis a
praelio, habitaverunt in praesidiis: devoratum est robur eorum, et facti
sunt quasi mulieres: incensa sunt tabernacula ejus, contriti sunt vectes
ejus. 81. Currens obviam currenti veniet:^ et nuntius obvius nuntianti:
ut annuntiet regi Babylonis quia capta est civitas ejus a summo usque
iid summum: 32. et vada j)raeoceupata sunt,^^ et })aludes incensae sunt
igni, et viri bellatores conturbati sunt. 33. Quia haec dicit Dominus
exercituum, Dens Israel : Filia Babylonis quasi area,'* tempus triturae
ejus:'*' adhuc modicum, et veniet tempus messionis ejus. 34. Comedit
me,'- devoravit me" Nabuchodonosor rex Babylonis: reddidit rae quasi
vas in'ane," absorbuit me (juasi draco,*'^ replevit ventrem suum teneritu-
dine mea,^ et ejecit me.*^ 35. Iniquitas adversum me, et caro mea**
.•^ujicr Babylonem, dicit habitatio Sion : et sanguis mens super habitatores
Clialdaeae, dicit Jerusalem. 36. Propterea haec dicit Dominus: Ecce ego
jiidicabo causam tuam, et desertum faciam mare ejus,^^ et siccabo venam
ojus. 37. Et erit Babylon in turaulos,''" habitatio draconum,^' Stupor, et
.-iibilus. eo quod non sit habitator. 38. Simul ut leones rngient, excutient
fomas'^* veluti catuli leonum. 39. In calore eorum** ponam potus eorum,
<>t- inebriabo eos, ut sopiantur, et dorniiant somnum sempiternum, et non
consurgant, dicit Dominus. 40. Deducam eos quasi agnos ad victimam,
vi quasi arietes cum hoeilis. 41. Quomodo capta est Sesach,** et compre-
hensa est inclyta universae terrae? quomodo facta est in stuporem'^^ Baby-
lon inter Gentes? 42. Ascendit super Babylonem mare,'"* multitudine
tluctuum ejus operta est. 43. Factae sunt civitates ejus in stuporem,"
t'.-rra inhabitabilis et descrta, terra in qua nullushabitet, nee transeat per
eam tiliu.^ hominis. 44. Et visitabo super Bcl'^ in Babylone, et ejiciam
quod absorbuerat de oreejus, et non conßuent ad eum ultra Gentes, siqui-
dcm et murus Babylonis corruet.^^ 45. Egredimini de medio ejus popu-
lus mens: ut salvet unusquisque animara suam ab ira furoris Domini.
46. Et ne forte mollescat cor vestrum, et timeatis auditum, qui audietur
in terra: et veniet in anno auditio, et post hunc annum auditio: et ini-
quitas in terra, et dominator super dominatorem. 47. Propterea ecce
dies veniunt, et visitabo super sculptilia Babylonis: et omnis terra ejus
©er ^rop()ct 3cremiaö. 51, 1—3. ?Inm. 1—4. 381
confundotur, et univcrsi intcrfecti ejus cadent in mcdio ejus. 48. Et lau-
dtibunt super Bahyloneni caeli** et terra, et oninia quae in eis sunt: quia
ab Aquilonc venient ei pracdones, ait Dominus. 49. Et quomodo feeit
Babylon*' ut caderent oceisi in Israel: sie do Babylone cadent occisi in
uuiversa terra. 50. (^ui fu;;istis i^ladiuin,''- venite, nolite stare: recor-
dainini procul Doinini,"^ et Jera.saluni ascendat super cor vestrura."
r)l.Confusi suraus,*^' quoniani audivinius o{)probrium: operuit ignominia
facies nostras: quia venerunt alieni super sanctificationem^Slomus Do-
niini. 52. Propterea"^ ecce dies veniunt, ait Dominus: et visitabo super
sculptilia ejus, et in omni terra ejus mui^iet vulneratus."* 5;>. 8i ascen-
dei'it Babylon in caelum,*^-' et tirmaverit in excelso robur suum:'" a me
venient vastatores ejus, ait Dominuf-;. 54. Vox clamoris de Babylone, et
oontritio magna de Terra Olialdaooruni : 55. quoniam vastavit Dominus
Babylonem, et perdidit ex ea vocem magnam:^' et sonabunt fluctus
eorum" quasi aquae muUae: dedit sonitum vox eorum:" 56. Quia venit
super eam, id est super Babylonem praedo,^* et appreltensi sunt fortes
ejus, et emarcuit arcus eorum, quia fortis ultor^'^ Dominus reddcns retri-
buet.'*' 57. Et inebriabo'^ principes ejus, et sapientes ejus, et duces ejus,
et magistratus ejus, et fortes ejus, et dormient" somnum sempiterum, et
non ex{)ergisc8ntur, ait rex. Dominus excrcituum nomen ejus. 58. Haec
dicit Dominus exercituum: Murus Babylonis iste latissimus'** sufibssione
suffbdietur, el portae ejus excelsae igni eomburentur, et labores populorum
ad nibilum, et gentium in ignem erunt,**" et dis[)eribunL. 51). Verbum,
()Uod praecepit Jeremias propheta, 8araiae^' filio Neriae filii Maasiae cum
pergeret cum Sedecia'*" rege in Babylonem, in aiuio quarto regni ejus:
Saraias autem erat princeps i)rophetae.^ 60. Et scripsit Jeremias omne
malum,^ quod venturum erat super Babylonem in libro uno: omnia
verba baec, quae sc^ripta sunt contra Babylonem. (31. Et dixit Jermias
ad Saraiam: Cum venerisin Babylonem, et videris, Pt legeris omnia verba
haec,*^''' 62. dices: Domine tu locutus es contra locum istum ut disperderes
eum: ne sit qui in eo liabitet ab liomine usque ad pecus, et ut sit perpe-
tua solitudo. 63. Cumque compleveris legere librum istum, ligabis ad
eum lapidem, et projicies illum in medium Eupbratcn: 64. et dices: Sic
submergetur Bab3don, et non consurget a facie afflictionis, quam ego ad-
duco super eam, et dissolvetur.^** Hucusque verba Jeremiae.^*^
l! LXX-r. 2S. — rDp 2*? OwI^'^°'7iM1 »"«'-''^ ^Ciic!'' i-if- »cidjc in Witte mciiicr ffiibfr-
T I T •• •■ : V : ,
fastfr rucbncn." 3?at'cl unrb bicr nl? '???ittc(üunft tcr y5C■^n^c (^5ottc<?, ber ^(bi^üittcrcr bctraittft.
Kcü i-l mix KnTO'.KovvTdc XnMcJnvr. — 2) ^HU ^ibx. c^cvac^cju „iiiftbriiuicuccr Oi>iitb/' ivomit
fcor Pvotbot tic ^!Pcrfcr luib Weber andeutet, wcidjc bet ibvfiu 'iinfaUe reütiHm werben, iimc ein
fliftbrtni\enDeV iBinb. ävsuov Kuvcuwa Siri<j)\}£ip'jVTa' 4, 1 ! ; Is. 17, 13. — rjj vfiprerrär unl ku'&v-
ßp aovaiv avrijv sal Xv;jnrovvruc Ti,v yi/v avTi,<;. oinii irri B /ßvAijvn KVK/.6\'^i:v h' t'/fif'pa KaKÜaeax;
avTrr/ 4, 1 ; 49, ;>6 ; l!<. 29. ."i. — !i) ^Ktd) Walbonat un^ Sancbej ift bcr Sinn ^icfer Steüe:
<&i bc^arf feiner fünftüdKn ^^nrüilun;^ bcr 'J^affen beim (vinfalle in ^l^abv/Ion; man roiib ebne
S'Oai'fen einbrinjien nnD bie betrunfenen uno jci-bcnben (£inn>obner leicht mit lein v.'cdiwertc bin«
irürsien. '3faeb l'oranuö unb iy.uy^ ift baö «^K'iVijU'e <\\\ Die 'ib.^!^äer i^eridUet nnb beif;t \^ -Ad
fliä: tlDuffnet eud) nid't, c? ift tjceb x'^ervicbcn?. ' wl'ücin biefc '?li!-?(c;{un;.i pant nid»t siut jnm
ä-Tciten Übcile bea i^erfc^, ccr oifcnbar an cie cinfallenbcn '^t'uxit ('iPerrcr unb Wecer) gericbtct
Ift. 9?üd} Dem dbctib i|^ bicr Da? er)1e 2Bort n^ „30.^0:1", nid^t S^ „nii^t", unb babcr, »Ic ee
(fbiMi Y'atablu« unb '3.\';(]nt,ii gctban, 511 überfcijen: „<i>c»jen bcn, bor bcn 3?Oi5cn fpannct, tomme
beran ber i^iH^cnfpanncr unb n>'3'^" t>en, ber lieb erbebt in beni 'jl.Vinjer." n'TT T|*T1*"7X
1r>w'p "T^irf- ''^^^''-"i) ''•"'i^ü''^ vCcart ober 'Punfratiivt ift naeb el ein lu-dier ^u fuppüreli, »rie
382 2)er 5)ropt)ct 3crcmiaö. 51, 3—20. Sinnt. 4—26.
T. Chron. 15, 12. 9?arf> bcni ^ni i|l ba^ S[i?prt jidrolc nur einmal ju Icfcn, n?ac ütriiicn^ auf
bon Sinn feinen (Sinflnf! hat. rt/rfro ö rfU'wr rh -ö^av «r-or i;nl TTtpfdia-diJ (j ioriv o-'/a avTov.
'>] /TDliinD Dnp"1*pi »uni» lobnninbe auf feinen Triften." Tcrefer: „auf feinen Straffen."
Kül Ka-raKf^Kn-Tri'fihm iiiohtv ahrfn:. — 6) Tenu 3orae( ijt niri)t iileiit einer SBithvc, n^eldic feinen
^i"'?ann bat, ber fie r^ertbeibivie nnb riute an i()rcn J^einben. (sknt felbtljft ^^^r^ii^l-^. '^'"n^iM unb
riiitt Ha\\ benen, bcren l'anb iM>il <::imU ift. — 7) „ibr l'anb ift in>a ^ünbe, ÜZ*^, sifßnt ben
•C-^elliiien 3?rae(s?," b. b. i^cnen ben wat)rcn '^3ctt. Xie LXX fcbeinen bier bae VauD 0'^>mc( ^u
iH'n'teben: ori )) yf/ ah-üv tTt/JiCyiti aihKiaq ä-b t(jv äyiuv'iapalfA. -IWin fpnnte aüer^inll^ aufb
nait bem -öebr. ubcrfeljcn: „obu'Obl ib£l*anb (3?nicl \\W Zs\x^<x nämlid^) vpß ber Siinbeiiej-ien
ben .e^eitiaen 3?racl-? ift, unc ih"ü be? ^trafi^criditeo, fac- (s)ctt bat er^u^ben (äffen;" — nn4d^em
Sinne Ibecboret auf i^Ui^o foljien; Is. 54, 4-G. — 8) Xiefer i}?ad)rnf ^ilt 3([Ien, fcwcbl 3>ibfti
a(3 .Reifen, n^ci( bic ^ii^^dy^ f^otte^ fd^nell nnr> unvernmtbet fommt. — 9) HjU^D 1*D'ir)"*7X
„bamit ibr nidu nmfiMnmt bei feinem Arei^ef;" nal iiy a-rroppim/Ts hryäöLKia ahrr/q- 46, 10. —
iO) ein -^ed^er, ber i^on ':?(uf)cn i^lanU, innen aber inefüftt ift mit bem ^i^nxt (^3pttc6, mit bem
laumelannne ber Strafjiericbte 25, 15. ■0?Jit fsire.aoriug b. ®r. Mor. 8, 34. muffen nnr bier
i^abi^lon all? Siunbilb ber Seit, i^e^cnnbcr bem Sieidn* f^ottcö. betrad)tcn unb faj^en: Babylon,
id est luuudi «rloiia, dicitur calix aureus, quia dum pulcra esse teuiporalia ostenlat, stiiltas
uientes in sua concupiscentia deebriat; ut speciosa teuiporalia appetaut et invislbilia pulera
cnntemnant. — II) „für ibren ^dnner5;"_ri} fiia<p^opü a'vrfiq. riefer Icbbafte 'iJlueruf ift au-3
fem Veben qenommeu unb erinnert (\.\\ bie ^eene, UHMin ^fiiiii"^ pl5t5liA in CbnmadU fällt unp
%[[i~i ruft: „~?Jiebiein, "Wetieinl" (ir ift naeb ^bepboret, i^atablu?, Jpneio u. 31. an bie iHMbün-
reten -}iatipnen i^eriebtet; \U\A! Triijene?, ^){babanuö, Vvn-anu6 an bie Scbu^eitiKf 33abolpnv>.
VodMinti r){eiKti bemerfen : „Tureb bie '«esienantn^ort i^ 9 nnrb tt^abrfdnnnlidier, baj; ber
'iPrppbct ^unäd^ft an ben beilcnben uup beiliju^nben (iinflui; t^ni^ti, U'eldjeu bie i^efaui^eneu .Hinter
3?rae(ö in 4*ab'.Mpn burd> pae .-jeuiuiif; ibre^ fsMaubenß auf bic '^ab^^Ipnier batten auc'üben
fpnncn." — l^j Sicben^ii^ 3>"ibre 'oernabin ^^abt^Ien o^m bem ??hinbe ber 3uben bic i'ebrc i^pn
trincm 0)ptt, ijom (ih^tt per (irbarmunii uiiP l'icbc. Per etreui^e unP (yereduijifeit, bao erilaun^
lidH' 5i}prt vPn Peffeu IBunPertbatcn, aber iH^ri^ebcne. — Ir$) „Xer ^crr brad)te an bae l'iebt
nnfere <^ieredni>^feit" — PaPurd) nämlid), baf; er bie i^abölcnier nmtommen, xnxi aber iierettet
irerPcn liejj; 50, 28; Is. 52, 1. liijVE)Kc Kupin^ -u Kfü/ja avrov. — l'i) nM6 entn'eber al? iriMU»
fd)er 3(ufruf bc? 'ilM-opbcten an bie 53abnlonier, ober a(? unbeilimmter Värmruf ju nebmen ift,
ber fiUMCl bcpcutet ale: „iiöniii, .ftönii^!" 25, 25; 50, 41 ; Is. J3, 17. — 14) b. b. be-? mebP>
verfifcficrt'Äentijsbaufc«, bcffcn 3lcpräfcntant Si^ru^ ijl. — 1<») /.aoi' airoi: — 1") nbn"^X
bD3 „über ben 5}iaucrn 2?abi>(on-^," n^nn man bic ©orte an bie Sinirpi^ner; „i5ei]en bie
■^.ifauern 33ab!>(cu6-," »renn man fie an bic ^'crfer unb Weber t^eridUet roiffen »iß. 3?ci ber
crfteren (irfidrunii muj! man in ber ^.Vittc ^n?iffben bem crften unb ^weiten 3;beile beö 4^crfc5 Pen
<^ebailfen fupVlircn: „(iö ift PlhI) 3(lleö UmflMllt. — 18) t-iGv/'/mire (bapirpnc. lyslpare (jiv/aKi'tc,
hoifjuca-f '(j-'/(u ^fad^ biefer Ueberfet3unti VMHt ber 3(ufruf für ben wirfliiten (£tnfa(( bc^ jveinbc?
in bic StaPt. — IJJ) b. b. über ober an vielen M analen. KnraaKrivohvrar ^©' höaci m)'/./.oir kuI
t-l TT/.i/^n xi^iaavpüv uvri/r. —■ 20) Tj^*i*2 H.tp^ TjVp K3 »t-ciu Sub ift ba, bae (fdenmaf?
beine^ unaered*tcn f^kn?itine?," b; b. bae .jiel bcincr .^pabfudit; Is. 38, 12. ,5ierpninnue! (\ab bem
3iHMte j/*iD bicr bie paffix»e3?ebeutuniT„3(nsrottunö," bic cö fonf» nie^t t)at, obmobl bic JBur^et
^'i3 allcrPiuiii? bic i^cfcutunfl „zertrümmern" bat. 9}(it Slui^nflinu?!, de vita Christi c. 3. et 4.
muffen wir parau? Pie V'ebre Rieben, baf; iebcm ?3Jenfcben, nne jeber f^U-fe(Ifd^aft ein flcwiffe^ Waf;
ber '^Snabc bcftimmt ift, nad) beffen (ürfuUung Pa»? (>3crid)t eintritt, ijuei rb -rripag a'ov ä/j/^Cx; eh:
-,i ßTTAÜyxVa auf Ck'U. 15, It). — 21 ) unrä rov ßpax'iovor avrov. — 22) p7^3 ,,nMe mit -^CU'
fdirccten," b. b. mit uibllofen Sebaarcn. /.jo-« OKpW^uv. — 2r$) 3Bäbrenp bu ?pr S*recfen ver*
lU'bft, u'crbcn bie aciupc laute SiciieelicPcr, unc bic JU'lterer, über bidi anftitnmcn. cf. 2.), 30.
fiXX Kul ipiii-^ormi t-i trt ,,i hdT(i,-iu i-arrfc. Xic vv. 15-lU finP i^teieblautcnb mit 10, J2-I('),
UH"» bic "Jlnnurfuniicn ^u finbcu. — 24) febit bier in ben mciften bebr. doPiect«, finPet \\d> aber
10, l(j, fiMvic beim (Ibalbäer. fürbr . . — 23) b. b. bu bienteft mir ale .?>ammer, */5*J, 5um
3erf*Iaiien per .«riejVöUMffen unter bni ÜJationen. Sc fvriebt CsUnt ^n 'i^abr^ion ober vMclnicbr
Ui Ofabucbobonofor. (shptiu? unp (ialmet finb ber Weinun;^, c? fönntc bie JUebe au^an Q>^^ru•:<
vieriebtet fein. l'od> unb :>ieifebl nbcrfeium mit Sdnil!,e u. 3i. bae CSebr. „(Sin -Kammer (bift) bu
mir, .Hric.u^i^erätbc." Ter (£balbäer nennt „Stabt" ale bic 3(n;icrebete, nuMninter natürlieb
i^abolcn 5U verfteben. — 26t o"^ •'pcbr. ift bier aud^ ba? "iPerfeftum, nn-f^n^Ciien ScrneliUi^ ä
l'avtbe unb 'Jlllipli felbft in ber i'nlijataUebcrfctiunß bajTelbc annebmen. il-i banbclt fict> bier
3)cr yiop()ct 3ncmiai?. 51, 20—44. ^?(nm. 2G— 59. 383
um b»v? iFcisVin.acnc, tva^^ f^^ptt bun-Ii i^l^>.^fon iKttMit. 9([(ciii Mc LXX iicbincn ba? bin- Wc»
l'aiUc ütoii von bcr i'crtU'ltuiu^, bic (siott an "i^ibiUoii niiiiiiit. Tic 'i^ulivita a^ol^tivtc ibve ^uUcr»
V^rctation. — iJ") ^oi f^rz/iw ^'a- aof' ,iani/rir. — iJS) ilsu^ HiMu'r 's>ott Munt 'i<al".^(ou an tcii
'i'ölfcrn jv^ff^iii/ ba? unll cv nun buidi bic 'i^üiUr au '^^at'".^(oii tbiin. 'Wan fönntc Her francu:
2iMC fanii <^Unt an 'i^at^i^Ion baiMenijic rädn-n, umö i'ic rocb auf [einen "^Uiftra.a voülnMcbt hatl
rie "JlntuHM-t iü niebt fitUMeviii: "i^abiilcn [n-fänipfte ^ic 'i'ölfcr nicbt au? <^KiHM•fam c\(C{(n (sh^tt,
fonbern nur auö ■V'^errfibfuibt, uuD riefe .^rerrfcbfudyt ift cö, Die beftraft werben nuif;. — iJ9) „id)
nnU nun an bid), '^cr»') bc? iH'rl>erbeiie'" n^nC!3n~"in- '^i"'"-' "^- tu öpo^ -ö di£<i>ituf)-
/nvm-. Cbwobl 'i*ab'.>(tMi auf bcr Gbene la.a, ivtrb ei? bier bi\t ein 'i^erii jicnannt, im fi^ürltd^cn
Q:\nm uämliit, nn-il von ibm, wie vhmi einem feuerfpeienren --i^criK moralifdu\^ iinf ^eitli^ee
i'erberbeu auf alle umlte.aenben inMfer au?ftri.Mnte. — 'J4>)„id) luacbe bieb ^i einem auey^c^^
brannten i^crae," \n einem "i^^erjie, tiücn '^n-ftein yt feinem i^aue mebr braucbbar ift. Xer Sinn
irt: 'inMi bir uner feine .^:errfebaft mebr au-?iieben, t^n wirit ^u feiner -Wadit mebr iielani^cn, wirft
!ein '^(nfebeu mebr baben, wirft ^ufammeuftür',en unb iidn',lid^ i>erfaUen. — ^51 ) '^(iifruf bee
':VrLn'beten an bie 'JPerfer unb lieber im *3famen be^ .i^erru, ^u voübrinj^en au i^abiiUMi, aniö er
befebloffcn. — ri'2} f. ti, 4; Is. !?>, 2; IS, ;i — rjfj) fiub "iVrcvin^cn bei5 .^^ocblanbc? 5(rmeuien
(Jen. 10, o. Ter '"Propbct nennt wabrfd)einlicfc jene "XMovinu'n, bereu .Hriei^er im iH'»r^ü.alid)en
jlhifc llanbeu. Ter Jcrt ber J^XX bat bier wabrfcbeinlieb eine viorruption erlitten: npure -ap
fuoi mi Tov 'kxava:,h,t(:. — r Vi ) W\t bcu ^Jabbiuen bauen ';].\ii-tnini, i^itabhie unb 9feuerc iui?'
ficmein lapbfar für einen (sKittunii?nameu „"Jtnfübrcr," fo t>af! ber 2inn ift; ^i^efteüet ?(nfübrcr
wibcr fie. fTna-n'/aare iiv' avrr/i- ßeloarnaFK;. — ?5.5) „borftiiV bctfu bie '^Dauperbeufcbrecfc we.aen
bcr VMn5cräbnlid)cn, rauben Sd)eibc, in bcr tlc vor ibrer letzten .^dutuni^ ftecft. wr aKpiöuv t^at,-
'i^og. — ?J0 ) avaßtßdaare . . — 37) tfreiGt^f/ // yi/. kuI irroi'fcrf, <)f(tTi f^avtarij irrt Baßv/üiva hjyta-
/iüc Kvpiuv- ts. ]o, 8. — 3S) b. b. ein Vaufer tommt uacb bem anbern, bcm Äöni.ae bie ©robc-
ruui^ bcr 2tart ^u melben. — ?$})) 5ll\ax^ biemit ber •;].M-opiH'f voraux'fa;Ue, erfüllte fid^ auf bao
(■»H'uaneilc. 'i^iidit nur würbe basj iV-ct dcö (iupbrat burd) 3(bleitunii trocfen i^cleeit, fonbern aud)
bic ^ablreidicu Jeiebe, bie nch um bie Start berum befauben, bereu 3i>affcr mau in tiefe f^rdben
ableitete unb bereu JKi3bricf)t mau verbrannte; Is. 21, 4; 4o, ]4. «-' iax<'i-<>v rö)v ömßäaeuv
nvTOV l;'/J/(p&J/aav, ko.I rä avarr/fiaTa avrüv iv^Trpr/aav iv Trvpi Kai äv6peQ ahrov oi —o'/_eiiia7rn (;ip-
Xovrai. — -40) oIkol ßaaiAtuc, Haßv'Aüvoq^ üg ciAuv üpifioi; (i/.nr/x^r/C/ovTui. — -41) nD'"nri~nN
T • : •
„bic 3fit i^ver (finfiampfuuii," b. b. t£inebnuui-( unb oiirii-ttuni^ jur (Srnte, wo barauf ciebrofdicn
werben foü ; cf. Is. 21. 10; '2.j, 10; Mich. 4, 13. — 42) 3cnifalcm fpricbt bier bie Urfa*e
au^, warum über i^ibvlon ba^ 's^cridu ergebt. — 'i^i) linpianTij /«•. — 411) KariÄnße pe oKöroq
At-rov. — 4-5) pjin^ //ßtcid) einer ^>iiefeufd)lani]e," weldie bic iiröb'ten Ibiere mit .^aut unb
•ipaar vcrjcbrt. — 4G) ^J"Tj/*tD /^i^it meinen l'cdcrbiffcn," b. b. mit meinen aoftbarfeiten, oer*
\itbi mau nun barunter eutweber bie ^Seufdum mit -^Uiio, ober bie 3ielii]iou mit rion»ftu6, ober
bie ;>{eidnbümer unb irbifdic güllc mit bem Gbalrder unr Jbeoboret. n-d ri/i Tpv<pr/c pov. —
47) binau? in bie 'sicfan.aeufdiaft. X'ic LXX Rieben biefee; S?ort 5u 3>. ;*>.'). — 48) r. b. baö
jV^ßcn mid? beiiancieuc Unred)t unb bic '.Jlufjebruuti meiner 2?ewobncr fommcn rdebenb über ''Bab\)'
Ion. e^uaäv ue o'i pox'^OL uov Kai nl To/.anvupint pov sie Baßivfovn^ iptl HuroiKovaa HiÖjv. —
49) Unter ü}?eer unb i^orn, vena, HIpP/ '^'m/ vergeben bier Ibeoboret, i^atabluei unb in6ge=
mein bie 5)cucren bcn Ueberfluf! an !i3fcnfd)cn unb 2d)d&cn; nid)t wie Vin\inu^, beu Su^>&rat. —
50) D*7Jl^ '/5U 'id)utt5aufcu;"f;t'äd>ffW(T//w. — 31 ) D*iri"i'iyp „J^Jobnuna bcr Unije^cuer,
ober ber Sd)ianijcn, ober berSd)afa(e/' Kai oh KuroiKyßiiatTai. '.Jllle^ 'iJlnbcrc feblt. — 32) ^'^^*4-
1:\i 9?eueren flcben biefe^ S3?ort, weti^eg in bcr erftcn 33ebeutune5 „fd)üttein" bci§t, mit „brüllen"
na&i bem S'.,irifdien, ober ,,fuurreu" II. Ksdr, 2. 12. o-t hpa ür /hivrfr iitp/fp-f^/iouv kuI i.k aKvp-
viH Afoi'Tui'. '^abtilon roirb bier einer i'i.iwenböble verejüdien, uub bic i^ewobner bcn ^»löwen, bic
vor Uebcrmutb brüllen uub fnurreu, 5llt wie ^swh^. — 33) b. b. ba, wo ibre Veibcnfd)aft, i^r
Uebermutb, ant bödifteu aeftie^^'u, will id) ibncu bcu laumcU nur lobci^bcd'er rcid^cit. Xa»
ilBort ift ^enau in (frfüUuni; i]ei]ani]eu; 2.3, l'>: 50, 11. — 34) .sc. Babylon. 77 üc mÄu Kai
h'iijpei-i}?! ro Kavx'lßn ~äaj]^ Tijq yfj<;\ 2;j, 26. — ^^) e'ir (ulxiviapöv . . — 3G) b. b. ^abUoiCo
>lriciiövolf; 46, 7. — 37) f. i. %x. — 3S) l^cl, bcr ^lationalsjott bcr '^abi^louicr, in pracbt-
vollem lempel wo|)ueub, wirb bierale; ein UUiiebeucr vori^-ftellt, in beffen i'liad^en ',abllofe Cvfer«
fpeifeu uub 2i3etb|;efd)cufc binabftei,(en. ')\a&\ Dan. 14. wurren ibm tdiilidi \\vU\ 'i'.Valter
aBei',eumebl, oier^iii 2A\\\i unr fcdiei ilrü;ie (ifimen 3r>ein iieopfert. 3n bcu Scbatjfammcrn
feincei Icmpele; binterlci^tc man immer baö .Sloftbarftc ber ,Hri\\a<?beute, Wi'' benn audi alle foft-
baren Icmpclsicfdjje, bie mau in CuM'ufalem erbeutet batte, bort binterlecit waren. Dau. 1,2.
2i?cld)' ein über alle iH>rfteüuui5iTebenber;){eidnbum muf; fidi ba auf.acbduft baben wdbreub jener
Sabrc, in weld}cu il^abMou bie "Ä3eltt)errfd}aft ful)rtc! kuI tKihKi/au i-i iiaßi'A(:,va. — 59) 'X^on
884 Der 5)ropl)et Sercmiaö. 51, 44—6-1. 2Inm. 59—86.
^ier b\$ sie de Babylonc in 2>. 49 \cMt bcr Xcxi M LXX. — 60) i. e. angeli. —
«D pN*'*?"^? *^^0 1^3^. SnnS D^ Sk'ILJ^"' ^SSn S'^SS55"D^'>^if ^«^^^^on jum
J^aüf tcvcr, bic am 3?racl crfitiaticn antrtcn, fp werben bcm iiKeid)c) iBabnlon fallen Srfcbla*
genc bCö sianjen l'untce." LXXaipOiOpircn: koI h Baßv/.üiH -emwvTai rpav/jariai T.äcr,q Tifi; yfi<:.
62) D"^n,t2 D^D/Q „it^rl^cni SrfnVCVte S lUvOnnCUC;" hvaaul,am:voi iKyfjg 77opEvtG^E. — 63) oi
fiaKi)6\9f:v ]jviiad7jrt rn< nvpiov . . 61) t>. h. (^etfnfct ja »icpcr na* -Ticnifateni ^nrücf^nfebren. —
63) eine 'i)DJime|'ie!. Xic Snbcn antir orten bier auf Mc SOarninu^ iinb brüclen ilne innere <5dmm au«,
com t)I. Crtc unt Vante ocriloften ivorbcn \n fein. — 66 ) tic"" «/■'« '/a"j''. t'"s ^Ikov Kvpinv. — 67)^.6.
fbfnbepivciien, n?cilfp2el^Iinnne£<über eiuperiMni^en nnt) bai^-öetlijUbum in bic^jcnrüftcncie^anb
bcr^fibcuiiefcnuncn, barum nntl ich jctU'>{ad)encbmeu anbiefen brbnifcben ivrertern nnbUebcI-
tbätern. — 68 ) rrsaovvTat rpaviiaTiui. — 69 ) ('<(, ö nvpavöc .. — i 0 ) HTJ/ Dl"10 "IV^H ^D") ./""t»
würbe e^ aurfi bie ."pöbc feiner Wad^t un^nitänjilidi mad)rn;" kuI in i:äv öxvp<l)aij rä Tsixv 'ö',r'''
aiTz/f . . — 71) „er bat iH'rnid)tet au? ibr "baö iirpf-e l'ärmen," b. b. ba? «yetöfc ,^iblrcid)er
Sintrobner. — 72) sc. ^ledoniui et Pcrsaruui. WaltLMiat, Sorneliuö a Üapibc u. 21. bcjicbrn
eö mit bcn LXX auf ba3 !>Drber.iiciS'nbc vocem uia^rnam: iix<>vcav üq väara -rrö'/./.a. —
73) e6uKev fif öle^pov (puv?/v avrt/r. — 7-1) TIC' „ber lunTOÜllcr ;" Tnlamupia. — 73) "^X
ni^^Jl' tt>ctd)e 2Borte bie LXX bicr übcrfc^en: ö -äroQ ivTa-noöU^uaLv avroi^. — 76) LXX
bfi^inncn bier i\ 57. — 77) firßiaei p!d-ri. — 78) f. i. Ts^r. — 79) t:-rr?M.rvv^?!. — 80) „unb
bie '!}}iüben ber l^c>ltcr — für baä ^i-'üfi" finb fte" (beflimmt). Unter biefen 93;übcn finb bcm
f>araüeli>?mu? jiufoliie bie berrlidien i^auten nnb ^Inlaßcn ber 3tabt 5U i^erfteben, beren ^abl
unb .^»crrlidifeit in tas (£nprme jvnii, befiMiberj^ feit '?fabud>obLMiDfor aiij beni linfcn Ufer be3
(£upbrat eine neue ^tabt i-jeiirünbet unb burd) eine 5)(auer i'on SO' 4ööbe unb 54' 33reite mit
ber alten rereinii^t battc. ^Jiucb ber '^trcm war auf beiben Seiten burdi mädUijie Wauern
abf^efdilcffen, bie mit berrtieben Jbcren praniiten, unb ber 'i^c(u?tcnipel foan^bl aii bie Äöni.a^-
paiäfte bilbeten mädui,ac i'eften mit iKivaltiiien Sbürmcn unb Jboren. 3(üe biefe iyautcn, an
bcnen iUMfcrfduiften ^äbrbunberte lauii |ld) betbdtiviten, foüen 5U nidUe, foüen eine Speife beö
^euerö werben. — 81) (fr war ein i^ruber bee iPropbcten 53aru* Jer. 3ß, 4 unb flanb v^tcid)
bicfem in bem inniaften i^3eifte6Utrtcbr mit Seremiaö. — 82) iD^an lieft fonil niriienb Gtwaö
ocn biefer Sieife. 3ie würbe ineüeiitt nur iicniadit, um t^cin .U'önii^e i?on i^abolon mit
(S)cfd)enfen ju bulbii^cn. Vcd) unb Siciütl fairen: „bie .'Keife bc? Scbeciaö'bänat mit ben (Sreiiv
nijfen jufammen, auf welcbc bie S3ciffaspinv^en in Sap. 27, 1 ff. 'oe^ui'^ nebmen." LXX in
KiropsvETo -apä leihKcov. 'Dlud) bcr Sbalbäcr lautet glcid^t^immig mit ben IjXX. Somit wäre
<Saraiag als (53efanbter, nid}t aU 23eii!eitcr bco Sebeciaö i^erei|l. — 8^5) nni.!)P""lb* „S^bcrft
bcr 9iubc," b. b. ber ba Sorv^e tra.qen mufjte für ba«? 9?ad)tlaiier, weldiee "i?(mt jeht nod) ber
JKeifemarfdiaß ober Cberilauarticrmeiftcr bat. Sßieüeicöt ifl ju" lefcn iTjflO //-^13^^/' fomit
„Dberft be? l'ai^erö." LXX äpx(ov 6vp(,>v, riHilp. ©» lieft aud) ber Sbalbäcr. ^ieronpmu«
fd>eint UND^ ^elcfen unb fid) Saraiaö aU ben 2Bortfül)rer, ober 3>orfprcd)er gebad}t ju babcn.
9lud) 9(aronwirb ali5i:olmetf*erbcv^ Wofc« 'IM'Opbet genannt Ex(j(l. 7, ].— 84) Gr föiricbaHe«
ba«, ri'ai' in cap. .')0 et 51 über i^abiUt-n entbalten i)t, in eine SJclIe. — 83) ^^araia? foüte
ba« ß3efdMiebene natürlidi nidit ror ben i^abuknuern, aud) ni*t ■ocv einem S?olfebaufen ber
^uben, fonbern nur t^or einigen §lu?crlefenen biefer l'efttern lefen — \\im 'Irofte unb ^ur 'iJluf«
munterung in ber (s3efangenfd\tft, unb uigUi* sur i^eftätiguna, bap ©Ott wabrbaft burd) 3erf-
mia« gcrebet babe. tae bcbr. ©ort ni^")p l?eipt „au^ru'fen, ober laut mnlcfen." Somit
tft ein 9hibitorium Poraue^ufc^en. — 86) rlefcr 3ufal3 ift wabrfdunnlicb oon i^nru*, bem
Sammler bcr iiLH-iffagungcn bee Oeremiati gcmad)t unb bejicbt fid) t>ermutl)lid) nid)t blop auf
ba« Wanbat, ba« er bem Saraiae gegeben, fonbern auf ba« ganjc ^ud^ bcr $rcpbejeiuiiflen}
f. i. QJr.
38:.
Caput LH.
1. Filius' viginti et unius aimi erat iScdecias cum rcgnare coejiif^set: ot
nndeciiii aiinis rognavit in Jerusalem, et iiomcn rnatris ejus Aniital, filia
Jereniiae" de Lobna. 2. VA fecit inaluni in oculis Doniiiii, juxla oniiii;i
quae fecorat Joakiui. o. Quoniani l'uror Doiniui erat in Jciusaicni et in
Juda usqucquo projiecret eos a iaeie sua: et recessit Sedccias a rege Bahy-
lonis. 4. Factum est autem in anno nono"* regni ejus, in mense decirno/
decima mensis: Venit Nabuchodonosor rcx Babylonis, ipso etomnisexer-
citus ejnsadversus Jerusalem, etobsederunt eani, et acdificavenint contra
eam mnnitiones^ in circuitu. ö. ICt fuit civitas obsessa" usque ad undeci-
mum annum regis Sedcciae. (>. Mense autem quarto, nona mensis ob-
tinuit fames civitatem: et non erant alimenta^ populo terrae. 7. Et
dirupta est civitas, et omnes viri bellatores ejus fugerunt, exieruntque de
civitate nocte per viam portac, quae est inter duos muros," et ducit ad
hortum regis (Chaldaeis obsidentibns urbem in gyro) .et abicrunt per
viam, qucle ducit in eremum.'' 8. Persecutus est autem Chaldaeorum
exercitus regem: et apprehenderunt Sedeciam in deserto, quod est juxta
Jericho: et omnis comitatus ejus <liffugit ab eo. 9. Cmiique comprelien-
dissont regem, adduxerunt cum ad regem Babylonis in Keblatha,'" quae
est in terra Emath:" et locutus est ad eum judicia. 10. Et jugulavit rex
Babylonis filios Sedeciae in oculis ejus: sed et omnes principes Juda
occidit Reblatba. 11. Et ociilos Sedeciae eruit, et vinxit eum compedi-
bus, etadduxit eum rex Babylonis in Babylonem, et |)0.suit eum in domo
carceris'' usque ad diem mortis ejus. 12. In mense autem quinto, decima
mensis, ipse est annus nonus decimus" Nabuchodonosor regis Babylonis:
venit Nabuzardan princeps militiae,'^ qui stabat coram rege Babylonis in
Jerusalem. 13. Et incendit domum Domini, et domum regis, et omnes
domos Jerusalem, et omnem domum magnam igni combussit. 14. Et
totum murum Jerusalem per circuitum destruxit, cunctus exercitus Chal-
daeorum, qni erat cum magistro militiae. 15. De pauperibus'* autem
populi, et de reliquo vulgo, quod remanserat in civitate, et de perfugis,
qui transfugerant ad regem Babylonis, et ceteros de multitudine, trans-
tulit Nabuzardan princeps militiae. 16. De pauperibus vero terrae reli-
quit Nabuzardan princeps militiae vinitores, et agricolas. 17. Columnas
quoque aereas, quae erant in domo Domini, et bases, et mare aeneum,
quod erat in domo Domini, confregerunt Chaldaei, et tulerunt omne aes
eorum in Babylonem. 18. Et lebetes, et creagras, et psalteria,"^ et phialas,
et mortariola, "^ et omnia vasa aerea, quae in minsterio fuerant, tulerunt:
et 19. hydrias, et thymiaraateria, et urceos/^et pelves, et candclabra, et
mortaria, et cyathos: quotquot aurea, aurea: et quotquot argentea, argen-
tea tulit magister militiae: 20. et columnas duas, et mare unum, et
vitulos duodecim aereos, qui erant sub basibus, quas fecerat rex Salomon
in domo Domini: non erat pondus aeris omnium herum vasorum. 21. De
columnis autem, decem et octo cubiti'^ altitudinis erant in columna una.
et funiculus duodecim cubitorum cireuibat eam: porro grossitudo ejus
quatuor digitorum, et intrinsecus" cava erat. 22. Et capitella super
utraroque aerea:'' altitudo capitelli unius quinque cubitorum:^" et retia-
cula, et malogranata super coronam in circuitu, omnia aerea. Similiter
columnae secundae, et malogranata. 23. Et fuerunt malogranata nona-
ginta sex^' dependentia:^ et omnia malogranata centum, retiaculis cir-
386 ©er ^xop^ü Seremictö. 52, 1—23. ?tnm. 1—22.
cumdabantur.-^ 24. Et tulit magister militiae Saraiam sacerdotem
])rimum,^* et Soplioniam sacerdotem secundura: et tres custodes
vestibuli'.^^ 25. Et de civitate^^ tulit eunuchum iinum, qui erat
praepositus super viros bellatores: et septem viros^*^ de bis, qui vide-
baiit faciera regis, qui inventi sunt in civitate: et scribam prin-
cipem militum, qui probabat tyrones:^^ et sexaginta viros de populo
terrae, qui inventi sunt in medio civitatis. 26. Tulit autem eos Nabu-
zardan magister militiae, et duxit eos ad regem Babylonis in Reblatha.
27. Et percussit eos rex Babylonis, et interfecit eos in Reblatha in terra
Emath: et translatus est Jutta -^ de terra sua. 28. Iste est populus, quem
transtulit Nabuchodonosor: In anno septiaio'-^ Judaeos tria millia et
viginti tres:^" 29. In anno octavo decimo^^ Nabuchodonosor de Jeru-
pafem animas octingentas triginta duas:^^ 30. In anno vigesimo tertio^
"Xabuchodonosor, transtulit Nabuzardan magister militiae animas Judae-
prum septingentas quadraginta quinque;^* omnes ergo animae, quatuor
millia sexcentae. 31. Et factum est in trigesimo septimo anno transmi-
grationis Joachin regis Juda, duodecimo mense, vigesima quinta^^ mensis,
elevavit Evilmerodach rex Babylonis ipso anno regni sui, caput Joachin ^^
j-egis Juda, et eduxit eum de domo carceris. 32. Et locutus est cum eo
.bona, et posuit thronum ejus^'' super thronos regum, qui erant post se in
Babylone. 33. Et mutavit vestimenta carceris ejus, et comedebat panem
coram eo semper cunctis diebus vitae suae: 34. et cibaria ejus, cibaria
j)erpetua dabantur ei a rege Babylonis statuta per singulos dies, usque ad
diem mortis suae cunctis diebus vitae ejus.
1) riefce: (icifüd (aiut LXX'C. .52) enthalt feine ^iVopbctie mebr itnb x\i nur cinef^cfiiiicftt-
•iiiii Q,x\Mmu}. c\ar\] |i(ci*(autcnf mit IV. IW. --'4. ]s-'20; 2,'), 1-20 un^ 27-30. ?fur bie
i'crfc 2S-:-;() fiiit» neuer .^ufai?. 4:beoboret, AMuio, :^babanu'j, Vm'anu-j u. 5(.J^altcn Jveremia«
für bcn "i^erfviffcr awA) tiefe? ciapitel«, iileiitwie ibn ':].''rLH-i>piuo, .Hinuti, ^sütcv, irivtu? vicnnenfiö
uuD JtMtatu^ für ten i^'rfaffer fe? III. ünb I\'. 'i^ucbee ber .Honii^e Imiten. 5lüein tie neueren
Sdnifttleücr i^laubcn iui^^emein, t-i feie» weit mehr 's^rünre für einen fpciteren '4>crfvxffer. ^it
ffben Ci^ ali? ein »Serf ~^arue(>ö oi»cr cince anderen Sammler» riefer 'iPropbetien ein. — "2) ®er
'tiefer 3«fciiiia6 i^ivefen, ift gan^liel) unbefannt. — 3) im 3. 590 ». Sbr. rs)eb. — 4) IV.
Reg. 25, ] ; Kz. 24, 1. — O) -tpu.iK<iMiuiaav ahri/r Terpairtöotg /u^oig. ^ie baUtCU ?3?aUCriX
berum, nid>t ©ädc, wie einige Ucberfci^er geben, p*"i IJ^**")- — 6) ""' rfA-^ev ?] -67uq e'iq awox'iv.
"7) Dn / //'i^l!'C*b j" äproi. — 8) äva/xtaov roh teIx»»!,' k-"-i- ~<>'v 'TrpoTeixiTuarog' II. Chron. 33, 14;
Ts. 21, 11. — 9) b. b. in bic 5Bü|le jenfeit bcr ^orbanauen. elg 'Apaßa. — 10) elg Aeß?M^ä.
11) f. i. f^3r. — IsJ) i'ir niKiav /li 'Awog „in bii? '^aeferbau-3." ^adj einer jübift^en Jrabitioit
"inufite >2eteeia? c[Uid) anbern i^eblcnDeten 5flai^en bie ■•.''iübte treiben; Juilie. 16, 21: Thren.
.'., 13. — 13) D*nDP"3"} ,-ber Tberfte ber \!eibwa*c," unb fomit Srfter unter ben 23eamten.
ö apxifiäyfiDoc. — Vi) Tiefe beiben i^crfe finb bei ben LXX in bie JBorte jufammeni^iejogen :
Kil rnhr i:nr(i'/ ni-iifr rnr /luiv Kurt/ iTztv ii apxi.iKirtiptic dg (nre'/MVpyohr Kai e'ig yeupyovr. —
i-s) hnoion"nNn D^;^\n"nj<'i niTpn"nN*"i -^u«^ ^'^^ ^m^ "«i» ^'^^ ©e^aufcin unb
iVeffer" (i!iet)tpu&en). kuI -/> aTtmi>7/v Kai Tug<piaAag . .'— 1(>) ribDil'ÜNI nbltÖllTlKI
_ . . - - V : I Tr - V :
'„unb bic ^icelMlcU unb bie '^eeber ;" koI -äg Kpeäpyag. — 17) Kai rhg UTTtpud, Kai rag /lagftapu^,
■Kai rnvg h-oxi'~i/i>'ig. Kai rag /vxi'ing. Knl rag ■&viaKag, Kai rovg KVfi^ovg . . — 18) rpiaKOvraTrivre
Trixi-'v utlmg Toh otvAdv tov ivög' II. Chron. 3, 15. — 1«)) "«' ydaog eir' avroig x^AKolv, Kai nivre
■DjXfuv To fii/Kog, irrepnx'/ ~('i' yf:iaovg roh ivög, Kai SIktvov Kai poal ettI tov yeiaovg KVK?.(f) rd Travra
Xa^KÜ. Knl Knra rnv-rn tCi (ttI'?.»,) tu fievrqu,), ökto) ponl tm ~>ix>'' 'oig (hUAeKn ir/'/x^'^'- — 20) ^tt
ter 'iParattelilede IV. lieg. 25, 17 ift bie .§ü>be eine^ Sapitäl? auf 3 SUcn angeßeben, wabr-
fitcinli* lueil bie obere .»Hrönuni^ nidn ba?u f^ereitnct i)l, welebe bier ebenfailo jur Xarilellunij
rommt; cf. II. Chron. 3. 15. —"21) -)l<i&) III. Reg. 7, 20 Waren es bunt»ert, »eil bortaud)
bie öier an ben tiefen befe|lii^ten eiuiieredMiet finb, ober wie 'i^atabluö unb \!'.)ranu? bafür galten,
weil oicr »crborijen waren i^eßcn bie ®anb ju; cf. II. Chron. 4, 12. — 22) nm"l ,,»inb»
T
n?ärt^/' b. ^. freifcfjwebcnb. Xcrefer bcmerft: „bcr Sinn fann fein : 5ln ben Pier Seiten ber
©er ^rop^et SerentiaiJ. 52, 23—32. 5Iitm. 22—37. 387
ricrccfti^en Säulen' fingen im freien fec^gunbncuujig ßJran.itävfcl unb ^ia (^kancitä^^fd waren
an ben (Scfen bcfctligt." to kv iikpog „auf einer Seite." So amt ber (Ibalbaer. T-cr Sarier
übergebt ti. — 23) t^l tov öiktvov k'vkXio. — 2^4) TieLXX nennen roc^er bcn er|len nod) ben
jmeitcn ^Priciter, — 25) Tfjv 666v 35, 4. Die „(äd)n)eüc" ^u Ritten, war Sac^e bcr 'j^rteitcr unb
flereicbte sur "^lud^eidniung. — 2(J) in ber 'JParailelileße IV. Hol'. 2ö, 10 finb nur fünf ge-
nannt. Sermutblicb rcAnete man bier nt^it \m\, weniger angefelicne ba^u. eTr.i av^per bvoiia-
oTovQ ... — 27) p>\*n DJ^TIN N!DV'!?n "^^l ^*'^ '-^^'^'f ^^^^ "'^"^«^ aufileate", b. ^).
crganifirte unb übte, tov -/pa/maTevovra tu Äacj T?]g yfjr^. — 28) Tiefe SIBortc fammt bcn brei
folgenden 2>crfcn feblen bei bcn LXX. — 29) im fiebcnten Sabre feiner ^icgierung, .599 o.
Sbr. — 30) TOüruntcr nur fejjbafte 3?ürgcr »on Serufalem %n »erilcbcn fein bürfteii. Denn
bie Summe aller ©eggcfübrten betrug narf) IV. \xo.^. 24, 14. jel)ntaufcnb. — 31) b. b. im
5abre ber Eroberung 3enifa(cmö, 588 ». t£br. — 32) "^an eriiebt au? bie|cr geringen Stn^abt
Jüie febr bie (£tnivo()nerfcf)aft 5eruf*iJcm» üufammengefcf)mol5en war, biä bie (Eroberung erfolgte.
33) wabrfd^cinUcb bei (iielegenbcit bc3 Äriegeö gegen 3;i)ru3. — 34) e«! waren Üeutc, bie "ficb
Wieber in 2tfrufa(cm gefamntelt unb inneri)a(b bcr 9iuinen Der Stabt, fo gut cö ging, angcfiebelt
batten. — 33) IV. Reg. 25, 27 : „am 27." biefcg O^fonat-?; iv ry ThpaöL Kafemnöi tov fir/vöc.
Diefc 3?erfcbiebenbeit bcr 2(ngaben erüärt ft*^ Icid)t aus bem Umftanbe, bat' 5Wifd)en53efeM unö
(Srecution ein paar 2:age verlaufen fonnien. Der eine Srbriftileüer gab ben Sag beö iöefeble?,
ber anbere ben ber Sfecution, wieber ein anberer ba» 5)?itte(. — 3(>) 3oajf)tn ;5äb(te bamal«
ein Sllter t?on 54 Jja^rcn. 'Olad) dlabbi Daoib war (Saiimcrobadb »on feinem 33ater wegen
S;&rongelüllcn in bai ö3cfängnip gefelU werben unb battc bort 3oad)tn nicbt nur !enncn gelernt,
fonbcrn mit ibm vertraulich gelebt. ' 5(m 25. bee Wonat^ (larb 9?abud^obonofor, am 26. )lteg
er in ba^ ©rab, am 27. folgte (Soilnterobad) in ber 5{egterung, unb am gicicben 3:age war
3oac6in au^ bcm Äcrfer gebolt"". Db ^abbi Daaib biefe 9t"ad)rt($t aug ber 2;rabition ober au3
anbern Guefien gefdiüpft, ifi ungcwi§. — 37) ®r gab ibm Sit3 unb 9tang »or aüen 5PafaIIen-
fcnigen unD 9iei"cbe;bcamten. Explic. 4. 9?C3. 1857. (ogl, Dr. S(^neebprfer: Dae ©eiffagung«-
bud) beö SJropbcten Sferemia. '»präg 1881. ^.)
-«^.«»>-«»-
Secfcner: ^. Schrift. 2t. 3:. lU. tf
1) ^ercminS, bcr feit bielen 3<^(^i"c^ ^*'^ foinmenbe 5\Qtaftrü^f)e be§ ficilic^cn
fiaiibce unb bcr I;I. «Stnbt bcilngt unb bcirdnt (lat, fniin c§ nidit mUcrlaffen, beim
tt)irflid;en Gintritte bcrf cUkh feinem innern <2dinier5,e bnrdi itlaßelicber £'uft ju
mad;en. (St fdnieb beren fünf, line fie biet iiorliec^cn, bencn bie Hebräer ben
9iamen nl^O/ ^'^^^ ''^^-' ^^'"^ Slnfanßsli^crt HD^J^ ^M^ bod;?" bie LXX ben 9camcn
T
^/)7jVoc Graben.
2) Gö finb Hier Sieber, fämmtlid; al:pbabetifd\ ba§ britte fogar breifad; al)ßl)a*
betifcf), mit einem (^5ebcte, tückbcS iaz^ fünfte GQi3iteI nnb ben Sclihifj bilbet.
3. G§ fpridit fid; barin berfclbe mitleibige, järtlid^c STon aug>, iuie in allen 3?ors
trügen beö 3ci^cmia^5.
4. Sie älteren 3(nÄ(cc\cr fa{;en in jcbcm biefer Sieber ben Sdnner^enÄerCinf? über
ba§ bereit« eroberte ^sernfalcm; allein neuere irollen in bem erften, ia^^-' fidi ju ben
folgenben, luie bie Einleitung gur Stusfüljrnng t>crl}ält, blo^ ben B^tf^'^'i^ ^^^
belagerten beiligen Stabt beflagt nnb befungen feben. S)a§ ;^tucite fdnlbert bann
bie Grobcrung nnb 3.scruniftung be§ Sanbes, ber Stabt, bes STem^^els; i!a§> britte
ift ein 3tu£-.brucf ber Giefüble, bie biefes 6trafgerid)t in ben ©emütbcrnl)eruorbringt;
ba§ Dierte feW bie Sdniberung ber ivataftropbc fort, mit einem bcigcmifcbten ^licfc
auf befl'ere 3i'fii'^f^- '^'^^ anget;ängte ©ebet l;at bie Hoffnung befferer S^^age jum
©egenftanbe.
5. ^saAd)afiu§ möcbte biefer Sdirift ben 9f?amen Threni Threnorum, im ©egen»
faO pm Canticiiin Canticoruni, gegeben iuiffcn, toeil cbcnfo unein biefer le^teren
bie Siebe, fo in jener ber Scbmerj feinen bödiften 3(uybrud gefnnbcn bat.
6. 2)ie Jlirdie menbet babcr biefc i'\lagelieber an, um in ber GbarioodBe ibrcn
6d;mer3 über ba^3 llnglüd bcio au^Sertoäliltcn äsolfcö nnb über bag Unglücf jebcr
6eele, bie fünbigt, auc^jubrüdcn, unb mit bem Sd^mer^e jenc§ jvoeitcn ^eremia?,
ber alö Ojottmenfcb ant 5lreu5e unfere Snnben bü^t, 5U ocreüiigen. S)a follten atte
©laubigen mit bem l;l. ©regoriu§ oon Slajian;, s. I. de pace fagen tonnen: „So
oft icb biefe ^Uagelicbcr lefe (idi Icfe fie aber, fo oft id; burd) biefc Scfung bie Gm?
pfinbung bcr gcgcinoärtigen (^ilüdfcligfcit ftrafcu ioill), fo bridit mir bie (Stinnnc
unter bem Sefcn ah, idj luerbc mit Xbränen überronnen, Ci§ !onnnt nur glcidifam
3u ©eficbte jene Dticbcrlagc unb id; oereinige meine Svlage mit bem S^lagcnben."
7) ®a6 Ü^üdilcin galt Hon je{;er bei ber Su^f'noge foteobt alä bei ber §iixd}z
Gtjrifti abi canonif d;. 5Die ^suben oerleibten e§ ben 5cft:33üdiern 3)icgiilott) ein,
unb festen e§ junfcben 9^utl; unb ben ^srebiger. ^n LXX fte(;en fie bei Sarnc^
jroifdjen c. 5 unb c 6 „Söricf beg ^eremiag."
THRENI, ID EST, LAMENTATIONES JEREMIiE
PROPHET^.
Et factum est,' postqnam in captivitatem redactus est Israel, et Jeru-
salem deserta est, sedit Jeremias propheta fleiis, et planxit lamentatione
hac in Jerusalem, et amaro animo suspirans, et ejulans dixit:
388
J
389
Caput I.
1. ALEPH. QUOMODO^' sedet'* sola' civitas plena populo: facta est
quasi* vidua doniina Gentium: prinoeps proviuciaruni facta est sab tri-
buto. 2. BETH. Plorans ploravit in uocto," et lacrymae ejus in maxilli.s
ejus:^ non est qui consoletur cam ex oninibus charis ejus:*^ omne.s aniici
ejus spreverunt enni, et facti sunt ei iniinici.^ o. GIJLMEL. Migravit
Judas'" propter afHictionem, et multitudinem servitutis: habitavit inter
gentes, nee invenit requiem: omnes persecutores ejus apprehenderunt
eam inter angustias." 4. DALETH. Viae Sion lugent'^ eo quod non
sint qui veniant ad solemnitatem: onmes portae ejus destructae:'^ sacer-
dotes ejus geraentes: virgines ejus squalidae,''* et ipsa o))pressa amaritu-
dine. 5. HE. Facti sunt bestes ejus in capite,'^ inimici ejus locupletati
sunt: quia Dominus locutus est super cam "' proi)ter multitudinem ini-
quitatum ejus: parvuli ejus ducti sunt in captivitatem ante faciem tribu-
lantis.'^ 6. VAU. Et egressus est a fdia Sion omnis degor ejus: facti
sunt principes ejus velut arietes'** non invenientes pascua: et abierunt
absque fortitudine ante faciem subsequentis. '^ 7. ZAIN. Recordata est
Jerusalem dierum aftlictionis suae, et praevaricationis omnium desidera-
bilium suorum,-" quae habuerat a diebus antiquis, cum caderet populus
ejus in manu liostili, et non esset auxiliator: viderunt eam hostes, etderi-
serunt sabbata ejus.^' 8. HETH. Peccatum peccavit Jerusalem, prop-
terea instabilis facta est: ^^ omnes, quiglorificabanteam, spreveruntillam,
quia viderunt ignominiam ejus: ipsa antem gemens con versa est retror-
sum. 9. TETH. Sordes ejus in pedibus ejus,-^ nee recordata est i\n\a
sui: depohita est vehementer,-^ non habens consolatorem : vide Domine"
öfflictionem meam, quoniam erectus est inimicus. 10. JOD. Manum
suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus: quia vidit Gentes ingres-
sas sanctuarium suum, de quibus praeceperas ne intrarent in ecclesiam
tuam.-^ 11. CAPH. ümnis poj)ulus ejus gemens, et quaerens panem;
dederunt pretiosa quaeque pro cibo ad refocillandam animam; vide Do-
mine et considera, quoniam facta sum vilis. 12. LAMED. 0 vos om-
nes^ qui transitis jier viam, attendite, et videte si est dolor sicut dolor
meus: quoniam vindemiavit me^''* ut locutus est Dominus in die irae
furoris sui. 13. MEM. De excelso misit ignem^^ in ossibus meis, et eru-
divit me:'° expandit rete pedibus meis,^' convertit me retrorsum:^^ posuit
me desolatam, tota die moerore confectam. 14. NUN. Vigilavit jugum
iniquitatum mearum:"^in manu ejus"^ convolutae sunt,"^ et impositae
collo meo: infirmata est virtus mea: dedit me Dominus in manu, ^^ de
qua non potero surgere. 15. SAMECH. Abstulit omnes magnificos
meos'' Dominus de medio mei: vocavit adversum me tempus,^^ ut conte-
reret eleetos meos: torcular calcavit^^ Dominus virgini filiae Juda. 16. AIN.
Idcirco ego plorans, et oculus meus''" deducens aquas: quia longe factus
est a me consolator, convertens animam meam :^' facti sunt filii mei per-
diti, quoniam invaluit inimicus. 17. PHE. Expandit Sion manus suas,
non est qui consoletur eam: mandavit Dominus adversum Jacob in cir-
cuitu ejus hostes ejus: facta est Jerusalem quasi polluta menstruis inter
eos.''^ 18. SADE. Justus est Dominus, quia.os ejus ad iracundiam pro-
vocavi;^^ audite obsecro universi pof)uli, et videte dolorem meum: vir-
gines meae, et juvenes mei abierunt in captivitatem. 10. COPII. Vocavi
amicos meos/' et ipsi deceperuut me: sacerdotes mei, et senes mei in urbe
25*
390 ^lagelictifr tev? 3"«»'i<»^- ^i ^—^- ^tnm. 1—14.
consumpti sunt:^^ quia quaesierunt cibum sibi ut refocillarent animara
suam.*® 20. RES. Vide Domine quoniam tribulor, conturbatus est
venter ineus:^'' subversiim est cor meum in memetipsa/^ quoniam amari-
tudine plena sum;^^ foris interficit gladius, et domi mors^" similis est."
21. SIN. Audierunt^'^ quia ingemisco ego, et non est qui consoletur me:
omnes iniraici mei audierunt malum meum, laetati sunt, quoniam tu
fecisti: adduxisti diem consolationis,^^ et fient similes raei.^* 22. THAU.
Iiigrediatur omne nialum eorum coram te: etvindemia eos^^ sicut vinde-
miasti me propter omnes iniquitates meas: multi enim gemitus mei, et
cor meum moerens.
1) Dicfe 9?orrebc, bic Tiier in bcv 2?ulgata ftMxio^I a\i bei LXX bcm erflen Sa^itcl »prvtuS»
ftebt, bilbct nur bcn Ucbcröan;-! ihmt bcn. SSeiffai^uniien ber Äatviftropf'c 5ur ÄUajic über ben
jvirflic^cu (Eintritt bcrfelben. ^Sie fann nad) bcr 'ii!)?i-inuhvi, bie fdion iHMtav^enturvi unb l'«ranu3
au^ifprarbcn, feinen Slnfprud) auf Cvinonifi-^cö 5(nfc()':n mad)en. QSenn c? aud) in ^cr l^orre^e
IVL ben iMbeIau5iVibcn, bic auf ^efeM bes ':Papftc>3 Slemcuo VITI. ijcranftaitct wurren, bei|'?t,
ei fei barin 9?id)t^ enthalten, „roaes nid)t canonifd) fci," fo mutj man biefen i)(u?£>rud nii^t im
ftreui^ften Sinne netnnen, fo batj er fid) foaar auf bic Jitel unb Sluffdjriften bejöfle. 5(1« eine
blope 5(uffdirift ift aber in iöabrl)eit biete i^orrebe ju bctraebten; fo ocrrariuo, i3e(larmin, fo
faft burc5i(e(Knb^ alle ^feueren. Gorneüu^i a \?apiDe facit, er bdttc in 9Jom mit gclebrten
«Oiännern ^barübcr ciefprod)en unb bicfelbe ?l!)fcinunii aug i()rem Wunbe oernommen. (£r lie§
fie baber a,an] au?i bem 2erte binwcjv — 2) ift bier ber Siueibrud ber iu^rnjunbcrunn, nid)t ber
grai^e unb v^orfd^unci. — 3) Xer iM'opbet ftedt fid) 3"'ufa(em aUi J^rau üi>r, bie tieftrauernb
bafi&t unb ibren Stur^ beweint. ''BfalDonat wiü. aber baö ©ort bier ii(eid)bebeutenb mit „licijt"
(genommen wtffen. Wan fiebt nid)t ein, ixnarumV — 4) „uereinfamt." ©iefe 2?e}eifbnunii ift
bier im (>)cacnfa(jc ju ]>lena populo uuiiemein eri^reifenb unb \:in] flceijpiet, bcn ?cfer ober
.^örer biefer «Silai^elieber .^u Jbrancn ju beniesen. Xie fonft fo lu^lfrcicbe Stabt; bie 'vsstabt, in
ber (i3ott fetbft feine ^Statte aufi^efcblagen; bie ®tabt, bie einen ^töniii, einen ^obenpriefter,
einen bobcn ^)iatb unb ^ablrcicbeö 2)blf battc, fie ift nun »erlaffen intn *^l(ien. — 3) ircldieä
SBort bici" wobl u' beaebten ift. Tenn 3""iifalem ift nid)t ijoütommen SBittwe iieroorben, weit
ia ibr («5ottßcmabl, foiinc ibr .^ciliiitbum, ibr Äihüii, ibr .ßoberpriefter nad) 70 ^jabren wieber
jurüdfebren foK. — (») Xie Jrauernben iiberiaffen fid) ibrer Srauer befonbcr£!j)ci bcr 9?ad)t,
weil bier bie Seele nicbt i^-binbert ift som )lcixm bc3 Jage« unb ber ^i3efitäftc. i^and)e,^ bringt
bier aud) einen ardniologifdien ß3runti »oor unb fagt: „S3 galt bei ben Sllten al« in-rbreAen,
wenn ein Sria*:e weinte ober flagtc in (^3egenwart feinco .(perrn; ba nun ^i-'vufalcm ebenfall«
ber ^flai'^erei in-rfallcn ift, fobarf fte nur uir-Jiaditjeit unb im i^erborgenen weinen unb trauern."
7) b. b. \ie fliefjen immerfort, ober nad) 'Slnberu, fie bleiben bangen an bcn ©angcn, weil fte
»or ^erjelcib gar nicbt baran benft, ftdviu reinigen. — 8) Unter biefen ificbbabcrn ftnb bier
nidjt, wie .g)ugo meint, ibrc ^Pvicfter unb iPropbetcn; nid)t, wie Sibabanue; meint, bie (^iot^en,
bencn ^trufalcin bient; aucb nid)t fie Sd)ui3engcl, wie ^i^onaoentura unb Xioniiftu« glauben;
nicbt fie ^nben bcr übrigen Stabte, wie Drigcne« bafür bält, — fonbcrn bic Sunbci^genoffcn
unb bcnad)bartcn|iU4fcr pi ocrfteben, auf bereu .)jülfc ^crufalcm red)netc, ndmlicb bie5(egs)pticr,
Slmmonitcr, '?3t'oabiter, Xmicr, Sibonin- unb ^bumacr, wclcbe ftd) mit Sebecia« gegen bic Sbal'
bäcr »erbunben batten Jor. 27, 3. <£0 ncbmen C6 aucb Jboma«, Viirannö, unb bie 9?cuern
in^gcfammt. — 0) ^?iur ^^lCiV.U''tcn leiftcte bei bcr ä^clagcrung 5ci'Wh^lcin« einige^ülfc, inbem
e« ein .'pecr jum (Sntfanc fd)idte; bie übrigen iBölter jcigten bägegcn uns^crbolcne (isd)abenfreube
unb munterten bic (Sbalfder auf, Serufalcm ]U. ^crftijrcn; ef. V^^. ];-]6, 7; Ez. 26, 2; Abd. 11.
SDie c« Ocrufalem ergangen ift, ergebt e« allen greubcn bcr Jöelt: ber ^onig ibrer ^uft wanbelt
ftd) tbnen in (i3allc, bie y^reunbe in *^einbe, bic Sd)mcicblcr in lirpottcr.'— 10) ^leruKia^j}
'hwöaia. Vix f'ropbet bat bier bic 5(u«wanbcrung oor 5higcn, wcld>e bie Burüd'l'-'^iiff'-'nf'^ bem
argen 3uftanbc ber ilnedufd)aft oorjogcn. — 1 1) "onvön TS- wchter Slufbrucf bier aW<i}t'
liib gcwdblt fdieint, ba er beibe«, „^ebrdngniij" unb „5ica»pten" bebeutet. Tit Subcn gingen
in bae i'anb 31cg'.>pten, wie bic Wäufe in bie J^aüc. 2i>o fte 9tettung fudUen, fanbcn fte iai
©cbwert bcr Jveinfc, wie c« ber ^.M-opbet 42, 16 i>orau5gcfagt battc. "^o gebt e« bem Sünber,
ber tai 3od) ber (^3cbotc abfd)üttclt unb ftcb bcr Söclt ^uwenbet. Xa« fanfte ^od) fd)üttelt er
ab unb ba6 fd)wcrc 3od) finbct er. — 12) b. b. bie SOegc unb Strafen, bie nad) Sion fübrcn,
finb jct^t öDc unb cerlaffcn, wäbrcnb fte fonft wieberballtc'u i>on (^eftlicfcrn unb grcufcngcfängcn
Vä. 121, 4. — IrJ) pOpliJ' bebeutet bier »idmcbr „i)fe, einfam, aU 3erfti3rt," unb brüdt ben
(53egenfai3 bcr 23clebtbeit am, beren ftd) fonft bie iXbore beim (Sinjug ber Sßallfabrer jum ^eilig'
t^um erfreuten, r/pavig/^ivar et'. 17, l'J; Eccli. 50, 12. — 14] tic Jungfrauen, bie fonft m
Ätagelieber teö 3cremiaö. 1, 4—14. Slnm. 14—33. 391
feierlichen S^i^ren fanden unt> bur* i^re lieMid^cn cycfdncie bie S^cjlc •jcrtcrrliduen, balten je&t
2rauer in [djinu^igen itleibevn. ^m .^cbr. „ftno betrübt," HUlJ; äyd/ievac „werben vertrieben''
31,4; I. Reg. 18,7.-15) fcüte beijjen: iii caput „jum Raupte," tJ'j^")^; fytvovro oi
i?///?oiTof avrijv e'ig Keiia?.7/%'. — 16) HJlln "^''•'f ff betrübt;" tTa-eivuatv avTirV Deut 28, 13.
^ieronamu« nabm hagah, ftatt jagah alö SSurjet an. — 17) 9?ic^t genug, in bie ßJefangen-
fcbaft geführt 3U «»erben, battcn fit noci) t>cn graufamen 55übrcrn 511 Icibcn. — 18) 0**7^*^3
„gleich ^*'irr*en." (Bo lie)l n?cnig|len? ber ßbalbaer. J^ierons»mue fofgte bem Crigene? unö
lae Dv*N3 »g'cii^ SIBibbern;" ebenfo bie LXX üf «pw/. — 19) fi"!")! „beg 23crfc(gertV,"
ihuKovTo^. — :20) T:u Hebräer, Sl^itabhi^ nnb bie 'D?eiiercn überfc6;en bicr ben Triginaltcrt:
„Oerufaiem gcbcnft in ben Sagen bee Slenb^ unb '-öebrängifeinö all' feiner ?ujt, bie a gencp
in alter 3^'^-" VU^(><->v Ka-a-rrLivioccu^ cihrf^g. irävTa ra r-cdvuiiua-a av-j;<,. ijua r,v tf i'jmitüv
(ipxatDv. Unter ber „^v'itft" finb hier sor^üjlicb bie f^ütcr \ü sjcrftcbcn, bie fer Sultite bc6 Sincn
»abrcn fflcttc? in bem ^ciligtbiinie, bae er fid^ zubereitet batte, mit fi* brad^te. Ter i^crluil
ber Cpfer, ber gcfte, ber ^lü'an'tncnfünfte, ber bi. l'efungen u. f. xo. erfd}ien ibnen je^t tuie ein
verlorener .^»iinmcl. — 21) WTS'2,'{yf2'^V ^'DTW »Hf fb?ttften über ibrcn Untergang." 5n
ber Srfidrung biefe^ Slu^bnicfes geben bie ^Jateiner unb bie ßjriedu-n aujeinanber. Grtlere
rerlleben unter sibbata baj^ Siuben (Slufboren) bc? ganzen Steligionrcultu?, treidle? bie Jveinte
berbcigefübrt babcn. l'etjtere iv^rfteben mit ben .^cbracrn ^ae 3luTbi.n-cn aller (inn^crbe, alle«
Jpanbel6, aller SIrbeit, »reld^ce burd^ bie i}{bfü.^rung in ^ie (^efangenfdnift cingcrreten. tyi/.acav
fTt fiEToiKsaia aiTi'/f. Tcx Sbalbdcr beutet ben Sluebrud auf bie ^intregnabme aüce 3BpbI'
ftanbe? unb aller greube. — 22) nT^*7 „p.e njarb jum 3Ibfdieu;" nac^ Crigene^, ^agnini,
S?atablu5: „3U Scbüttetung" b. i. bes? ^aupteä (Spott unb ^c^n), Eiraä?.(>v. — 2S) HnXJOD
□*^1J^3 '/i^r ^Sd^mu^ an i^ren Säumen!". Scnifalem trug gleii^ einer 2?u^lerin ben <5Amu$
ibrcr füntbaften IPcflerfungen offen jur Sc^au, unb badbte nid)t an ba6 Snbe, baö i|r »erfünbet
ill. — 24) D^N^3 lim -fie mai^te einen entfe&lidjen Sturj;" kqI KaTsßißaaev v-f-po^Ka.
23) Ter ^ro»bet madM tiefen Slufruf im ??amen ^fufalenio. — 26) Zb bier bie Slmmoniter
unb ?Oicabiter genannt feien Deut. 23, 3, n>eld)e mit ben S^ilbäern gcmeinfamc Sacbe mad)ten,
ober bie Jpeiben überbaupt, ifi jrceifelbaft; Ez. 44, 7. — 27) DD'^K N*^ »nidt ju (?ud>''
b. i. mijge !ommcn fold)cr Sdjmer,. Slflcin beJTer i)! offenbar bie Lesart, weiter ber Sbalbäer
unb bie 2>ulgata folgt: fie lefen X?|^ „0 n?cnn bod) ibr . .;" nadj bem Sbalbäer: „i* befdjwöre
eud ^llle;" LXX ol tt^-oc '/"äf ttuvt^c r-apanopevöuEvoi öfiöv . . jvür ol tt^c'Ien (Siiugc f(. Wintere
mit mebr (i)runD ö/", »"ipf gclefen ««iffen. Sandte} fiebt in biefen SBorten ta? gtitapbiun:,
n^elAeö Serufalem ficb lelbji fegte, unb rcelcbes eine ©arnung?>tafcl für 2lüe gcn^orfen. —
28) njln lJi*{< *^ ^7l^ ItJ^K ..tfn er mir angetban (b. i. !^d^mer3), u>omir er (mid,)
betrübt bat." Xie 5^ebcutung' „??ad)lefe balten" läßt bier ber ^araüeli-^mu? nid)t n?obl ju,
obn^cbt bae bebr. 9Bort allert>ing2i tiefe 3?ebcutung aud) bat. LXX b e}tii,dt/- .pi^Qs-^un«?
h iuo'i hnrr-tawGs jjs' G, '.) ; Vi-. 79. 13. — 29,! Sr gcf) bie 3orng!utb au?, tic tief in meine
(SJrbeire btneinbrannte. STrigeneö, Sbcoboret, .pvgc u. 51. rerftcbcn unter \>i\\ f^jebeinen bie
feiten ^^Hä^e, Sburme unb (ijebäube; 3?atabhi? u. ":Jl. bie gürften. Stllein mir Sander durfte
man bafürbalten, yx bcbeuten nur ta» innere, bie Seele, ta» i'ebcn. — ?J0) n.31TT „unt
jermalmet fte," bie öjebeine. 9Jad) Slrbern: „unb n:>arf |te nieber." ^ieroninnuei lae H.Sm-
IjXX t:v rn't^ barfoLc fiov KaTT/ynyev gvto. SG?ie verfd^iebeu finb bocb bie 2?irfungen bc? jvinierS,
baS ßiott von Cben fenbetV (£? peinigt bie i^evbammten, e? reinigt Die Unooilfcmmenen, e5
beiligt Die ®erednen, eö mad^t feiig tte"3?olIenteten. Ueberall i|l , leuer fsiorteö: in ter JpöIIe,
im 3?einigungeorte, auf Srten, im" Fimmel. — rili SBäbrenf rae Aeucr fic Strafe genannt
n-irb, fie von Tbcn fommt, ift t>aö ^Jeg, jvangnci3 bie Strafe, rie ^unadMl '.hmi tcn -IVcnfd^tn
fommt. — r52j „warf mid^ rüdlini-.o" gleicb fem üT-ilte, taö mit fem 9?ei3e gefangen UMrt, —
n>aö auf ben -itür^ ber .«önigettatt r^on frr .(ebbe ibrev .f>errlid>feit ',u beutcnift. Vvranu?. —
Ü-i) IpC*^, UMe nad) ten bfbr. 'Sluelegern „gefnüpft fein," nacb fem Sbalcäer „erfdMvert
892 Älagelieticr Ui ^(vinnas. 1, U— 23. %nin. 33—55.
fein" bcbcutct. Die LXX unb iBalfl. lafen Ipt^^ „fdllafloä fein." SUIein iai Niphal o^n
sohakah fommt fonft nirgenb^ for. kypjjyopr/'&Ti k-rvl -ä äaeßrißarä uov. — 34) ijt nac^ Siniiien
mit bem l^orbcrgcöcnben jufammcn ju lefcn. — 33) 'i;iir»ti^* „fle fled)ten lld)." ©in febr
trcffenbcr 2hi?bruc!, ber anfitaulidi ^i crfcnncn cjibt, roie fid) bic Sünben ineinanber fled)ten
unD »irren, biö cnbliÄ ein fdiiin-rcr .H'näucl, ein unertrdj^lidie? 3üd) barauö wirb. — 3{») f'Sti^e
KupLOQ £v xspo'- LMv öövvdg. — 37) H'^^ „üieinc Starten;" roh^ lax^pnk /^ov. — 38) "I^IO
bebeutet fowobt „Seit, aii 3ufammcnfunft/' rocIAe beife 'öcbeutiniiien jufammcnfliefjcn im
Sporte „i^ejl." Dcrcfcr übcrfcute bcfibaib: „(£r rief ein ??e)l jum JBüriicn meiner 5uiK"b
miper mid) au?." — 39) 9Bie tiurd) bic breiter icoe 5Beinbeere bnrdMtn'f burd) au^i^cincDt
rcirt», fü lain (öott bei ^n- ocröänj^tcu .i^eimrud)uni\ feinen iicwobncr ct)ne bartc 'iPein unb Qual
furdjfdUüpfen; Is. 03, 1 ; Joel 4, 13. — 40) ^m .ipebr. lüicbert'QÜ. — 4§ ) „i-cr meine Seele,
mein ?eben wieberbcri^clle unb gcfunb mad)e." — 42) TllT), f^k äwnKa^'^m^evrrv. Jpicrongmuä
oerflebt unter bicfcr iöcflechinii bie 'ö^i■^ier^e nad) (Vteifd.cjiuil: unb Sluttjeriv^etjen; Is. 04, 6. —
43) „rocil id) feinen 5)?anb erbittert, ^]^nt3. babc ;" b. ^. lücil ic^ mid} feinen Sluefprüifteit
tPitierfd.U unb feine ^propbeten oeraduet babe; 0.-;c. 14. ]. — 4*4) 6-3 ilni? baruntcr nad) bem
ßbatbäcr, nad) ':i>a3diafiur, -öutio, S^bontas unf^in'anus bie 'ilciinöttev ^u oerfteteu, n):ld)c .^war
auf tien ))l\\\ ber 0?raclitcn fanten, um ^^ülfc ju teilten, lld) aber fd)reden liei^cn burd) bie 'iWat^t
Der (£balt-dcr unc fomit ^Srae! t.iurd)tcn-, f. 37, 7 ; Ez. 23, 9. Jbeotoret »oerilcbt bic ßJoi^en
darunter, Dritune^ bie 5liTi)ricr unb Sbalöiier; "Jlnbere bic '^ttumoniter; Derefcr bie 'älegi^ptier,
^mmonitcr, 5i?oabiter, ^^•''bi^nicier unb 5buniicr. — 4-5) „finb i^crfd)mad)let." — 4ö)' LXX
fcßen nod) bei: Kai o»- svpov. -~ 47) b. b. mein innere?.. — 4S) '3*7 HSH^ „mein iöer^
leljrt fid) um," — ^lui^brud be? tiefilen .^crieleibe^. t(jrpä<p?i h efioi — 49) ^j^HD l'^D ^3
T T
„bap icf) fo n.nbcrfpanftiil war-," örc TrapaTriKpnlvovira TrapsTrucpdvx^v- O^C. I 1 . 8. — 30) im
.^aneru ber ©tabt »mit&cten Äranfbett, .spuukin- unb anberc tobtücbe ra-an.ifale. — 31) fcU
ipobl beif;cn similiter. (iö |"tobt bieg ©ort im 5cbr. uni? bei LXK. ^sc^cDr lebbaft fcbiibert
iU-rnarltUi?, ober voer ber 5?erfaffer t>c3 23udH'i5 de intoriori domo c. 38. fein ma;^, bie !l:.rani^fale
Df3 Sünbcro: Uiidique erunt tibi anajustioj; hin3 erunt ac-usantia peccata, inde tcrren-»
ju.stitia; subtus patcn.s horiilurn chan:? iiifcrni ; desuper iratus judex; intus u'-eüs
ojriscientia ; ioris arJens nmiidus. — 32) änobcraTi; <!//, sc. Ae;.?yptii eta. — 33) nh?5rT
nj^'^p'QV ,.bu fübrell aber berbei ben -Xag, ben bu beftimmt (gerufen) bajt-," b. i. um 3tacbe
T t| T
ju nebmcn an meinen J^cinben. eKnÄt-crag aiipov. — 3 '4) „d tpirb ibnen geben reie mir;"
ryivovTo bfioioi kiioi. — 33) „T>erfabre mit ibnen, roie bu mit mir »erfabrcn;" i^. 12. Knl em-
pvX?.i(7nv avTolc, üv rpunov i-7volTjaai> £7ri(pu?i'A'<^a rrcpl Tvnvruv. .ÖUgO Itcbt in t'icfcn !jBorten einen
'Jfotbfibrei beö leibenben 'öolfcci, unter »eUt:m ficb oiele r)iaid)füd)tigc bcfinbcn; 9{babanu?,
•pagAauu?, "Cion-^iiu? bctradjten Tic aii '$>ropbctic; D.'igcncö al3 iBitte un; 'i^cftrafung ber
eiin&er, bamit fic fidi beifcru. '^illcin mit Sürnclin3 a l'äpii?f bürften bie 'iBorte al-J SBorte
tu (iifcrö für bie (Dercdjtigfeit betrad)tet «croen: Su fotl jebem crget-en, wie eö ibm gcbu^irt.
Caput II.
I. ALP_^PII. Qnomodo obtexit calisjine in furore siko Dominus filiam
Sioii: pt\)j(3(nt de caolo in terrain inclytam Israel,' et noii est recordatua
»cabelli pedurn suorum^ in die furöris sui. 2. BETII. Praecipitavit
Dominus, nee pepurcit, omnia speciosa Jacob:'' de-^truxit in furore suo
numitiones viririnis Juda, et dejecit in terram: polluit regnum,^ et. prin-
eipes ejus. 3. GHIMEL. ConfVe.^it in ira furoris sui omne cornu Israel:*
avertit retrorsum dexteram suam^ a facie inimici: et succendit in Jacob
quasi ignem flammae devorantis in «jyro. 4. DALETH. Tetendit arcum
.i?uu«« quasi inimicus. firmavit dextenim suain qua^^i hostis: et occidit
ütnue, -quod pulihrum erat visu^ in tabernaculo filiae Sion, effudit quasi
\m\vm indignalionem suam.* 5. HE. Factus est Dominus vclut inimi-
39.^
rns: praecipitavit Israel, praecipitavit omnia moenia ejus: dissipavit
niuiiitiüiies ejus, et replovit in filia Juda huiniliatuin et huuiiliatam.*
(). VAU. Et dissipavit c)uasi hortum '" teutoriuni suuni, demolitus est
tabernaculum suuiu:" oblivioni trcdidit Dominus in Sion festivitatem,
et sabbatuni: et in oj)probriuin,'^ et in indig-nalioncm furoris sui reirctn,
et saccrdotem. 7. ZAIN. Repulit Dominus altare suum, maledixit
sanctificationi suae:'^ tradidit in manu inimici'^ muros turrium ejus:
vocem dederunt"^ in domo Domini, sicut in die solemni. 8. HETH.
Cojritavit"^ Dominus dissipare murum filiao Sion: tetendit funicuhim
ßuum,'" et nou avertit manum suam aperditione: luxitque antemurale,'*
et murus pariter dissipatus est. 9. TETH. Defixae sunt'''^ in terra por-
tae ejus: perdidit, et contrivit vectes ejus: regem ejus et principes ejus in
Gentibus: non est lex, et prophetae ejus non invenerunt^" visionem a
Domino. 10. JOD. Sederunt in terra, conticuerunt senes filiae Sion:
consperserunt cinere capita sua; accincti sunt ciliciis, abjeeerunt in ter-
ram capita sua^^ virgines Jerusalem. 11. CA PH. Defeceruiit prae laeri-
inis oculi mei, conturbata sunt vise^ra mea:" efl'usum est in terra jecur
meum^-'* su{>er eontritioRO filiae populi mei, cum deficeret parvulus, et
lactens in plateis oppidi.'^ 12. LAMED. Matribus suis dixerunt: Ubi
est triticum et vinum?cum deficerent quasi vulnerati in plateis civitatis:
cum exhalarent animas suas in siT)U matrum suarum. 13. ME.\I. Cui
comparabo te?^'^ vel cui assimilabo to filia Jerusalem? cui exaequabo te,^
et consolabor te virgo filia Siöu? magna est enim velut mare contritio
tua:"-^ (juis medebitur tui? 14. NUN. Prophetae tui viderunt tibi falsa,
et stulta, nee aperiebant iniquitatem tuam, ut te ad poenitentiam provo-
voearent:-^ viderunt autem tibi assumptiones falsas, et ejcctiones.**
15. SAMECPI. Plauserunt super te'^" manibus omnes transeuntes per
viam: sibilaverunt, et raoverunt caput suum super filiam Jerusalem:
Ilaeccino est urbs, dicentes, perfecti decoris, gaudium universae terrae?
16. PHE.^' Aperuerunt super te os suum omnes iiiimici tui: sibilavt'-
runt, et fremuerunt denlibus, et dixerunt: Devorabimus: en ista est dies,
quam expectabainus: invenimus, vidimus.'^^ 17. AIN. Feeit Dominus
(juae cogitavit. complevit sermoiiem suum, quem praeceperat a diebus
anliquis: dcstruxit, et non pepereit, et liietificavit super te inimicum, et
exaltavit cornu hostium tuorum. 18. SADE. Clamavit cor eorum ad
Dominum super muros fdiaeSion:^^ Deduc quasi torrentem lacrymas
j)er diem, et noctem: non -des requiem tibi neque taceat pupilla oculi tui.
19. COPH. Con.surge, lauda in nocte in principio vigiliarum:^* effunde
sicut acjuam cor tuum anteconspectum Domini; leva ad eum tnanus tuas
pro anima parvulorum tuorum, qui defecerunt in fame in capite oiuniuni
compitorum.''-^ 20. RES. Vide Domine, et considera quem vindemia-
veris ita:"" ergonc comedont muliercs fructum suum,^'^ parvulos ad men-
suram palnuie?'^" si oociditur'^ in saiictuario Domini sacerdos, etprojjlieta?
21. SIN. Jacuerunt in terra foris puer, et senex: virgines meae, et ju-
venes mei ceciderunt in giadio:''" interfecisti in die furoris tui: percussisti^
nee misertus es. 22. TIIAU. Vocasti quasi ad diem solemnem.'" qui
terrerent mc de circuitu, et non fuit in die furoris Domini qui effugeret,
■et relinqucretur: quos edacavi, et enutrivi,^'" iuimicus meus cousump-
«it eos.
394 ^lagclicter t»eö Seremiciö. 2, 1—14. %im. 1—29.
1) ^N^ltJ^' ri**1J*?£)n "^"^ Scbmiiä SÄradö," herunter Scnifalcm aU ©otte?' unb
Äönlfl^ftvXbVäu 'oerftcl)cn tjt. t^ofap/i" •iffpfi/};^. — 2) bie Sunbcölabe; I. Chron. 28, 2; Ez.
43^ 7. _ 3) „bei- Jperr jcrftörtc (p^3 = i^cvfd)(ang) alle fdiöuen glitten (niKJ) Safob«;"
KartTvovTiae Trdfra ra 6jpa7«. — 4) ^'^fl t»- t bförvibtrtc bai^ s>or()cr geheiligte unb it>m geweifte
SRelcf) ^^rael unb warf eö ixne entkiligt unb entroci^ Mnweg; fßeßi/Auaev ßaciMa- Is. 43, 28.
S) „alle Wa*t unb Stärfe :r5^rvie(j!;'' 48, 25. — (i) „er ^cg feine ^ülfe ab mm S^rael, ba c3
bem gcinlie aci^eniibcr ftanb." Xcr StHiItäcr, iTbcoboret, Drigcneä; ofcr „er niacbte weicl)cn bie
ilraft S^raelö oor tcm geinbe." — 7) U'oruntfr sorjuglid) i^sünv^lingc unb Sungfrauen ju
rcri'iebcn fin^, foivte and) bie "'Pricfter. 'rer Sbatbäer, Ciömpiobor, SbcDboret. — 8) 2ßer
benft bei biefeni iMlbe nicbt an bie feuerfpeienben i^erge, beren fd)aucrooüe (Jriiiu;e (£rfd}cinungen
bieten bie aüc6 2d)rcd'liebc übertreffen, taö fon)^ in fer 9uitur bcr Xin^e vH^rfommt. — J)) „er
trfüUte 5"ta mit' eienfen beiber ®efd)led)ter." H^^KI H^^KH n^liT^HD^ Ii;^;^! .,er
niadite otcl Sieebjen unb 2Beinen in Si'ba;" kuI £TrÄ7/'9vv£ ry '&vyaTpl 'lovSa raTrtivovfiefT/v nal
Teraireifu/jivT/v Is. 29, 2. — 10) i^itTri-acEv üg ä/in£?.ov.— 11) 1*1^0 „feinen SerfammlungS-
prt-," eoprf/v avTov. Ter ^J>ro^^bet nannte bier ben Sempet ein 3e(t, eine 23un^ce;büttc, üiedeidit
in bcr 'Sibfidn, um anfcba'ulidier fiu madien, baf) in ben Singen (^^otteö alleji i^tarfe unb @ro§e
nur binfällig unb Hein ift. ■ — SiJ) kuI Tta/tü^wev t/ußpi/j/'/inaTL Ipyfjq avrov ßaci?iea Kai hpia Kai
äpxovra. — 13) ItJ'lp,^ "^^^j »^-^CVf^ie^ fein ^eiligtbnm;" ä-er/rßfev äyina/ia avTov' Vs. 88,
40. — 14) „er überlieferte ben gcinben bie üJt'aucrn ber ^JWlafte," n'n1.3D*1J^- owhpnptv
iv ;t«//J' i:x^po^ r«>()f ßoprov uvrTjc. — 13) b. b. fte erboben barüber lautee ©cfcfcrei n^ie bei
einem gefte. — 16) 2^n „fr bcfd^lop-," kiriaTpe^e. — 17) Xie üJfejifdMiur jeigt l)ier nac^
eorneliug a l'apibe: 1 ) bie genaue 2.^ered)nung berl>erbienfte unb ber J'crbrccben, nne Scnaöcn'
tura faiit: Per i'nniculuiii ju.--:lititTe divina) rectitudointelligitur, pecmiduui merita Uli populo
iiif(ilioi"ietiibuonti.s; 2) bie (ycuauigfcit be? Urtbfili5fprüd)e'5; Jpicrcnpnm«; 3) Die nnrfliri^e
ä^olläiebung beg Urtbeilefprud)e6 ; 4) bie ®enautgteit t»iefer SßoUjiebung, bei ber man einem
gjlane folgte, n?ic beim 3lufbane IV. Reg. 21, 13; Is. 34,11.-18) '^'>t] „2,v>n\Q,ix,
S^aflicn, ot«er aud) 91hiII." ?s. 4s, 14. — 19) „finb »crfunfen in bie (Srbe," b. b. ber ^Sdiutt
gieng über fte empor, '»ya^diafiuo, ffibabanues, Öiupert, 2^bcntao i>erftebcn unter „Iborc" bier
bie (^ürft^-n unD 9ii*ter. '^Ulein bicfe werben beffer nad^btr eigen? genannt. Tie 9{abbincn
fabeln, eö feien tie Sbore oerfunfen, cbe ber g-einb in bie Stabt gebrungcn, bamit il;ncn 5fid)t3
gu l'eil» gefdubc, weil co biefelben Ibore gcwcfen, bie ravMbbatte madien laffen, unb t'urd)
welcbe Die i^unbecMate fei eingefubrt werben unter Slbfini'^ung be-^ Wefang«: I^lcvaiuini porta;
Ps. 23, 7. — "li)) Mx Strafe für bie 5ünben ber i^ölfer warb aud> ben wabren ^Vvopbeten
bie (vjabe ber ^Propbeu'inng auf einige i^vA genommen; L Rea:. 28, 6. SlllioU bemcr!t:
„5elbft ^Cfemiae 42, 7 erbielt erft nacb ^''^"^»'iiVgfi» ivleben 'Jlutwort x^^n ©Ott in i'ctreff ber
Steife nad) 5leg»pten." Crigenei?, Jbeoboret, ".ipugc, \.'i)ranui? nebmen ba? öjefagte oon ttn
falfdien 'Propbcten, allein offenbar irrig. — 21) Tk Jungfrauen, weld^e fonft jubelnb tbre
Jiiciupter erhoben, fcnfen fie jetu trauernb jnr t£rDe. Knrr/yoyov eh; yf/v äpx'/yovt; ■jvap-dt.vavQ iv
'\rpovau'///p. — 22) i-fipux-<^>/ ■>'/ iMni),a /lov. — 23) Tk V(b(v ift al? '2ii3 bes 'OJJitleibeg unb
ber Viebe genommen. 59ollre man tiefe SDorte im abdquaten Sinne in unfere Wutterfprad-e
übcrfc^en, fo müjjte man fagen: „(£e reifjt mir bas Jperj nui bem feibe." LXX lafen ^'ID?/
anftatt ♦IDS, baber: i^c,\ii)n «f ri,v yr/vi] 66^a ^tov. Slud} ber Si)rer unb Slraber lefen fo.
Terefcr mit ^;?inberen nimmt bier ^eber für ©alle unb erüärt: „5Beim Uebermaf; ber Xraurig!eit
ill mir Mo Walle aus? ber Veber in ben ^Ä'agen getreten unb l>at mir ein (£ rbrcri^en i^crurf(id)t,
woliurd) fie auf bie (frte gefebüttet wurten." 'Tiefe (vrtlärung ift offenbar \\\ weit bergebolt. —
24) 4i>a? bätte ter iVropbet mcbr faaen fönnen, um baci inniafte Witlcio ,^n erregen? Tic
'Scene, Oie er bier »ovfübrr, ift ber^^ermalmenb. — 2o) T[°l*j7J<~nb nV>k foü id} birs'urebcn?"
ri. jiapTvpliau am; ber 'iPropbct Will bamit fagen, er wiffe feine Cnellc, au6 weldier er 3cngniffc,
lyeifpiele, Sporte fd^öpfen möge, Jerufalem \\\ tröften, ra nodi niemals ein fo grojjco Slenb, Wie
biefeö, auf eine ^tatt, ein l'anb gefommcn. — 2<>) r,v auaf« et Kai rrapuKaMati ae . . —
27) 2Bie ba« -iJfeer uUermefjlicb ift, fo bein Scbmerj. on i-ftsya'AvvOr/ Tvorr/pcov (jwrpißTjc: aov^
28) TinilDp* D^C'ri/ //111» beine ©efangcnfdHift abjuwenben;" tov kTTta-pefai alz/io^ueiav
cov- 23, 14. — 29) D'H'npi N*1C* niNC'p nS liH^I //fie faljcn für bid) ft^aale ©epc^t«
JUa^cHcber be^- 3ficiniaiJ. 2, 14—22. 2lnut. 29—42. 395
Unb 2?erilüRUnflen." ml «'Wdi' aoi ?j}/i/iaTa iiäraia Kai i^öaftara. Sö tfl ]d)mr yd \a<\tn. llHl«
Her unter bcn i^cr|lpfuttuicn 511 »ocrilehcn. Cdnnviobor, lbco^tn•c^, i^atablu?, l•>cv|"tebcn^arllntcr
btc 'iNeruH'vfuiui vuMt 5citc '^ottcij; taiiCi^cn ituMiui?, i^onatjcntura, .^luio, ^it' 'Jtuvtrtilnin.n l»cr
<I(Mlfäcr; V'.M-aiui-:< nimmt baö ÜuMt luiürlid), aU Uruu1)c tcr i'crtrcibnng. Tic falfcbrii
•iVropbctcn Mbon ^rolitco, um? ihmi l-ir ncs^Kinl-'t/l'nnc '^liijitvciininii iiir '^i'U^t batte . . (yci'cniiie
(^tbt l>cm bcbr. il^orte Mc 'i^cDcutiuui „ü>crnibiuniv" — iMi) ixaö'ViManu?," (i3cfcniu3 u. %. al?
Ij^cictu'n fc? J^-^obiK^, ^bcoborct aber mit £^,Mnvil^^or, .§utu\ 'Ibcma? aU^ 'Jluet-rucf tc;? (£iu-
l'epcnö bctraittcn. iKiwrjiaav i-i ce jf//)«-;. — r31) licfer ä?cr6 i|"t mit ö, ftatt J/ be3eidiiKt.
•P'tcroniMnu? [icbt tatin eine 5(bilii)t bc? a^crfaiJerei. (£^ foüen bic iüiid'ftaben nad? ibrer 5?efcfu-
tunii iienommcn irerfen, alg "ilwc^c, ciii- S'hmb. Si'äbrcnb nun c. 1 ba^ X'Uiiie iHuanftebt, trcil
juerft bae 'ilxuyf bei* 'J.Mopbeten fiebt, bcrnadi bcr Wunf, ber ba rerct, (0 fiebt liier ber Wunb iT'Cr
bem "ihhv, iveil ber Wnub 5ucrft i■e^et, bann ba? '^(lu^e ber JMn-enbeii erfüllt werben fiebt, nnie>
ber ^Oiiinb beö yrovbeten gerefet bat. 2(nbere, namentlid) fijretiue;, feben in biejer abivei^cnben
Crbnuna bcr ^^udM'taben, bie aitc^ c. 2 n. x^ ftatt bat, blc9 ben (>)cbraud) bcr (ibaltder. -
SU) Ps. 34. L>l-25; Is. 57, 4. — rJS) «g^ebr. u. LXX: „C 9}fauern ter 2cdner Sien;?!"
f. 47,0. — rJ4) „beim (£inbruc^c bcr 9Jaiit;" tlc äi>x(i(; <pv'/MKr;g cov. — J3o) „am (rino.aniK
aller StraiTen." — riii) f. 1, 12. — 37) ,,^cü nnrflid) ba? G-ntfetjlid-ftc cief^cben, wai man
fiel» bcnfen fann, baj) bie -BJuttcr bie eigenen Äinber fffcV" ®ett tjattc es bereit? burd) Siiicfee
»orauiJgcfagt Deut. 28, 53. — 38) D^HSP ^b^^ >f'^^^ Säuglinge auf ben 21rmen, eber ric
2BicfcItinber" 4,10. l-KKpvA/.iön knoirjcs /löyeipoi;, fovevdr/cnvTai v?/nia ■&Tj?.a^nvTa /uacTovc; —
30) ü~oiir£i>ei(;. — 40) ETrops'v&T/cav tv nixfia^-iota, kv poju^aig. Kai kv 7jhü äiTeKTEiva^. —
41) „ru büft meine f^cinbe tt>ie ju einem gefte gerufen, um meine Scirobner ^u fd)!ad)ten;"
iKa/.fang Jif eic '!julpav eop-f^g -irapoiKiag j^ov KiKÄox}tv. — 42) <^f ETrsKpdTT/au Kai in'Ai^-dvva kx'<ipw<:
/xov Kävrag' Ez. 39, 17.
Caput III.
]. ALEPH. Ego vir videns^ paupertatem meam^ in virga indigiia*
tionis ejus.^ 2. ALEPH. Me minavit, et adduxit in tenebras, et non in
lucem. 3. ALEPH. Tantum in me vertit, et convertit"* manum suam
tota die. 4. BETH. A^etustara fecit peilem meam, et carnem meam,
contrivit ossa mea. 5. BETH. Aedificavit in gyro meo,^ et circumdedit
me feile, ^ et labore. 6. BETH. In tenebrosis collocavit me, quasi mor-
tuos sempiternos." 7, GLUMEL. Cireumaedificavit adversum me, ut
non egrediar: aggravavit compedem meum.° 8. GHIMEL. Sed et cum
clamavero, et rogavero, exclusitorationem meam. 9. GHIMEL. Conclusit
A'ias meas lapidibus qua(j[ris,^ semitas meas subvertit. '" ' 10. DALETH.
Ursusinsidians factus est mihi:" leo in absconditis. 11. DALETH. Semi-
tas meas subvertit,'^etconfregitme:'^posuitmedesolatum. 12. DALETH.
Tetendit arcum suum, et posuit me quasi signum'^ ad s^agittam. 13. HE.
Misit in renibus meis filias pharetrae suae.'' 14. HE. Factus sum in
derisum omni populo meo, canticum eorum tota diö. 15. HE. Replevit
me amaritudinibus,'^ inebriavit me absynthio. 16. Y^\]. Et f regit ad
numerum dentes meos,^" cibavit me cinere."' 17. VAU. Et repulsa est
a pace anima mea, oblitus sum bonorum. 18. VAU. Etdixi: Periit
finis mens,"* et spes mea a Domino. 19. ZAIN. liecordare paupertatis,
et transgressionis meae,-'" absynthii, etfellis. 20. ZAIN. Älemoria memor
ero,^' et tabescet in me anima mea. 21. ZAIN. Hacc recolens in cordo
meo, ideo sperabo. 22. HETH. Misericordiae Domini quia non sumus
consumpti:" quia non defecerunt"^ miserationes ejus. 23. HETH. Novi*'
diluculo^ multa est fides tua.^^ 24. HETH. Pars mea Dominus, dixit
anima mea: propterea expectabo eum. 25. TETH. Bonus est Dominus
spel-antibus in eum, animae quaerenti illum. 26. TETH. Bonum c^t
396 Älageliebcv bcö je^niiiJ^- 3,1. 2lnm. 1—2.
]>raostolari cum silentio salutare Dei. 27. TETH. Bonum est viro, cum
portav«ritJu<Tum ab adolescentia sua." 28. JOD. Sedebit solitarius,^'
et tacebit: quia levavit super se.^^ 29. JOD. Ponet in pulvere os suum,^"
.si forte sit spes. 30. JOD. Dabit percutienti se maxillam,^' saturabitur
opprobriis. 31. OAPH. Quid non repeilet in sempiternum Dominus.
32. CAPH. Quia si alyeeit,-^- et miserebitur secundum multitudinem
misericordiarum suarum. 33. CAPH. Non enim humiliavit^^ ex corde
^uo, et abjedt filios houiiuuas, 34. LAMED. Ut contereret sub pedibus
suis^* omnes vinctos terrae, -35. LAMED. Ut declinaret Judicium viri
in conspectu vultus Altissimi. 36. LAMED. Ut perverteret hominem
in judicio suo, Dominus ignoravit. 37. MEM. Quis est iste, qui dixit^
ut fieret. Domino non jubente? 38. MEM. Ex ore Altissimi non egre-
dicntur'" nee mala nee bona? 39. MEM. Quid murmuravit bomo vivens,
vir pro peccatis suis?'*'' 40. NUN. Scrutemur via? nostras,^^' et quaera-
nnis, et revertamur ad Dominum. 41. NUN. Levemus corda nostra cum
manibus^" ad Dominum in caelos. 42. NUN. Nos inique egimus, et ad
iracundiam provoeavimus: idcirco tu inexorabilis es.^" 43. SAMECH. Ope-
rui.sti in furorc,^' et percussisti nos: occidisti, nee pepercisti. 41. SAMECH.
Opposuisti nubem tibi/" ne transeat oratio. ^^ 45. SAMECH. Era-
dicationem, et abjectionem''^ posuisti me in medio populorum. 46. PHE.
Aperuerunt super nos os suura omne« inimici.*^ 47. PHE. Formido,
et laqueus facta est nobis vaticinatio,''^ et contritio. 48. PH^E. Divisionen
aquarum*'^ deduxitoculus mens, in contritione filiaepopuli mei. 49. AIN.
Oculus mens afflictus est/^ nee tacuit/^ eo quod non esset requies,
.')(). AIN. Donec respiceret et videret Dominus de caelis. ol. AIN. Oeu-
lus meus depraedatus est*' auimam raeam in cunctis fdiabus^' urbis
nieae. 52. SADE. Venatioiae eeporunt me quasi avem'^ iniraici mei
i^ratis.''^'' 53. SADE. Lapsa est in lacum'* vita mea, et posaerunt lapidem
super me.^'' 54. SADE. Inundaverunt aquae super caput meum: dixi:
Peru.*® 55. COPH. Invocavi nonien tuum Domine de lacu novissimo.*''
50. COPH. Vocem naeam audisti:^^ ne avertas aurem tuam a singultu
meo, et claraoribus. 57. COPH. Appropinquasti in die, quando invo-
cavi te: dixisti:: Ne timeas. 58. IIES. Judicasti Domine causam animae
meae, rederaptor vitae meae. 59. PIES. Vidisti Domine iniquitatem
illorum adversumme: judica Judicium meiim.*^* 60. PtES. Vidisti om-
nem furorem, universas cogitationes eorum adversum me: 61. SIN.
Audisti opprobrium eoruni Doraine, omnes cogitationes eorum adversum
ino: 62. SIN. Lal)ia insurgenlium mihi, »et meditationes eorum .adver-
sum me in totadie. 63. SIN. Session em eorura, et resurrectionem eorum
vide,*" ego sura psalmus eorum. 64. THAU. R-eddes -eis vicera Domine
juxta opera manuum suarum. 65. THAU. Dabis eis scutum cordis®'
Ijibo rem tuum." 66. THAU. Persequeris in furore, et conteres eos sub
cuelis Domine."
1 ) IdcpbPvct, JRdaKmn?,, .^lu^o, 1^pm.^?, l';)ratin^ (^tautrn, bicfo« Sa5>ttc( fei a1^ dn ^lac^t'
Uno, bcr 'in^lfcr lu betrachten, reeil barin fo '^tclci^" enthalten, waei mehr baS 5?üU' al? eint
fin',e(nc li^erfon betreffe. ritMupipt-or,, f'aö*afinei unt iypnawntura nehmen fcic aSorte im
m'.M^ifel)en Sinne "oon C£(n-i|ln.* t>em Vricenbea. ?lüeüt mit bcn .Hebräern, mit Crijicneä, -Giifebiu«,
:Tiaüertn!?, i^atabliu^ u. '^(. büvfte wM fafür \\\ hatten fein, ^eremiaei beff'aae foftobl feine
ali tt^ i^plfe^ Vcifen. X'af; ^Ujilei* im miMnfi'bm 'Siraic tk ffipvte ron (Ibriihi? u' nehmen
feien, nebmen CriiKnci?, gufebiu?, Shomac^, i^pnarentiira u. 51. mit t>ofiem dUAitt an.
rionntlii? tn .tcrtbänfer bemühte tiefe, jefe<5 ':ßoT!t i>kfc^ fo flarf unli 'tod) UMeber fo ruhig
.tiMienfen ^laiiclicixe^ in feiner (yclfung bei Shriilu« .nachjurocifen, — 2) *J^ „dUaif
Ätagelietcr bf<j 3frcmiaö. 3, 1—28. ^nm. 2—29. 397
iTTuxeiav. Ta5 ^ürroort nicam fiubct fiel) roctcr im .£»cbr. nccfe in ir^cnb einer UeberfcjiuniV
unrfcta^acbtbic5lraftbc3 2lui<bi-ucfc3. — fj)sr;. Dei;LXXfü;icn beiifT'^^;. — 4)^£3n» ^^f^
„fcnbct er immer auf ba^ ??oiie feine .?>ant;" LXX b(of! f.Tf<Tr/jri/'f. dorncliue! a l'avife fapi't:
Est luettiphom ;i co!aphiz;intil)Us, ([ui contlnuo alicui alapas iuipinirunt mann, nniie uniim
genain, nunc alterani convcrsiiu fbrien;lo, ita'jue ictu.s ircMu'nuilo iisr|iR! fa:;ieni ver.-an(i(»
instar i'abri, ((ui i'errum vcrsat, tnnilit et retundir, .ditncc iliu l in eani formani. (tuaiu cupit.
effingat. — 3) „er Umlauf rte micb mit 'i'eil» unD i^ctrdnsinif?, nne man eine Stabt mit j^eroai-
ti^cn üBaden, f??aucr:i unf itricvi?maf>ticnen umbaut-," ävuwV'iur/as unz' iunh «ai h:vK>M(yt
K£(pa?.T/v fiov Kai krröx^'^'ysi' ii' CKortivm^. — 6) C^J^I ,,^^)\\l\" f. 9, l.ö; Job \'J. l'l. — ■
7) 0*71)^ ^nP? -'il^cii'i' i*fn lobten son '^Utzxi ber;" üf w/c/K»t»f nlüvof. Sliut öjedjicl 37, l
nennt bte CuiC'en in bcr ß^cfanv^enfdiaft 31obte unb ^^abnfon ibr ß3rab. — S) x^^''-'^"^ t^f- —
9) b. b. er bat micb gcfanacn qefotu jmifcbcn ftartcn "Kauern. hviJK-JourjaEv Mohr fiov Job
12, 14; Ps. 37, 3.-10) Ten 'iBcii umfebrcn bcif;t: burd) ^lufiuabun.i unncbbar mad)en,
ivhCpa^e Tpißovr /lov. 'Undf ü Sailro Übcrfcl3t: excjücavit scniita> meas Job 19, 8, — 11) (ii
ift baruntcr ö3ott ju »?cr|l:bc», ba im .'öibx. ^^^ „er" babcirtebt. hd/ia^ev äpKog heöptvnvan,
avröf /iui /Juv h Kpvipa.oiq. — I^) "^TiO ^p^"*? „cr mad)t iibTOeiiten meine ^J^f^be," b. t. in
ba3 Slenb. KaTstViu^ev ä<pecT-7/K6ra. Tiv (Ibalodcr: „Wit Törncrn um>iab er meine f'fabf."
13) Kari-avce fzs. — 1/i) {^"l^p^ ,.a\i 3''?^;" «^c ff«"-"V Job lf), 13. — 13) b.'b. feine
^Jfcite. Tovg <t>ap£Tpag ai'Tov. — S(>) QHl'l.tDp „wit bittcrn Äräutem," fiivärti* flatt „mit
SBitterfeit." ncKoIag. — 17) ^l»^'^^ „mit Äke, ober mit ^Ticfcln" bra* er mir bic Babne.
@6 ift barunter nad> bcn •g'^bräern unb 5Patabtn^ ber Äie5 ju rerftcben, ber unter ba? S^rou
flebacfen ivar. 5(ud) ber Sbalbäcr unb bie LXX fd)cinen es fo ju n:bmcn. (So entfpridu biefer
einn am Indien bcm ^iWciien Übcil bc5 l'^rfc;?. Die i^ulvv-ita nabm bier bao ©ort „Äiefel"
ft;iürlid) fiir „3>ib(, j^^eibc, Or^nung," n^etl man fi.t be? kicfcl-? ;um. B^blcn bebicnte : „(£r
bra* mir ber JJcibe nadi bie 3"i^ne." '^.''calbpnat: „(fr l^orurfadltc mir Sdimerjcn, biebenen
i^ieic^ Kirnen, ivenn man Sincm mit einem Steine bie ^^abm cinfdiidat-" e^f3a/.£ xtu/cpu b^^ov-n^
/iw. — 18) ")3^{3 *^LJ''3Dn r,er bat mid) mit 'i{\ö)i überbduft, cberbebcdt;" (I^albder
„f^ebemütbiiU;" Sv)rcr „bcmafeü-,'" LXX et/'"/'«^'' /^^ '^""'^'''^- i^odMinb '7icifd^l übcrfetien: „Sr
lief! an M:icv^ fid) brcd^en meine 3if'"C' ""t' l^^if '«it -tfffe^ i'ii'"t' f-'f^ff^f-" un^ bcmerten baitn:
„Sd)mer', unb ^)ieue iil ba3 5?rcb, an bem, wie an ÄiefeiReinen, wer \in ibnen naat, \\^ bit
3äbnc brid)t b. b. a\xiVK Sebensmutb jerftijrt;" P.s. .57, 7-, Frov. 20. 17. — 19) '>rV>i „mem
J^ertraucn;" vik6^ /xov. Vtr (Sinn i|l: ^lileet i|l verloren. Ter 'JPro^bit fpridu biemit Pa«
€*limmile feiner ilavie, ben tiefften ('Jrunb It-i ^£(cu^c•3 aus, bcr ibn aber nid)t ^ur .Jierjnjoiflunii,
fonbcrn »ielmebr ,^u"m (i5cbcte uiib jum i^crtraaen iicranlajit. (rr brainnt i>. 19 \n beten. —
20) ^cbr. „ijebenfc m.nnc5 (Jleube-s unb meiner 33crfoUiuna, 'lllp- bic ,ui ©crrnutb unb
Ö3tft flClPOrben ;" kuv^adr/v Öttö 7r7u;iff('(if /tov koI ek ^tuy/iov iriKpla^ fwv Kai X"^'VC- — 21) "ll^f
'C^D^ *^V m'^^ril *1lD?n „c« •siebenfet gar febr unb bcuiit tld) ob mir meine Sccie." I>creffr
; - - T - T ; : •
unb 5l(IioIi: „f^eroif? benfft bu baran, bie^ fac^t mir meine Seele." /tvr,\ff!ff£rat kcu Karmh'Aeoi
X/?<Tf< Ltt' k^iE ij T^vxÖ f^ov. — 22) oTi nvK i^k}.L~t: uv. — 23) LXX ff!.\cn bei: ufji'nc cJf raf
Ttputaq iXerjaov Kvpu^ ori oh cvvtre/Jcr&T/CTav ol oiKTcpfiol avrcv. — 24) ift WObl ein Scbrettfcbler,
unb fotl bei^'en novoe sc. m;>ericordira. Q^^'^n, «^"'«- — 23) Q^nS? „aöc OTorj^rnj"
T -: • I T : -
t'ir räc TrpG)(7r. — 2(») „vKof} tft beiuc Srcue in bcn 2?:rbeif;uni?cn;" P.s. s^, 34. —
27) V^lij/j^ .M^ feiner ^u.^cnb;" h veöttitc ai-rov. Tiefcc ilnnt fd^eint ein Spmd)njprt
fieroefen ju fein, i^Ieidiroic icnci! anbete: Adolc.-cen.s juxta viani vunni ethm cum scnuerit, non
regelet ab ea IVov. 22. ß. (£? entfori*t bem, ma? 5ob 20, 11 facit: ()s.sa e.iu.s JTupk'buntur
vitiis adolescentia; ejus et cuiu eo in pulvere dormient. ®ebr ütiM; bcmcrft .^^icToniMna?
ep 7. ad Lfctani : DiHiL-ulter eraditiir nuod rude.s aniuii perbiberunt. Lmaruni conchyli»
qni.s in f>ristinuni caa iorfui revocet? Ke^'on.s to.'-ta diu et sao-ireiii rctinct et odorein, quo
prirnuni iniltuta e-^t. Graj.'a narrat lii.storia, Alexand:niii (irbis dornito-ctu et in luoribu»
i" in incessu lit-oni lis pre laco.^i sui non potuisse carcre vitiis, (pi'lnis adhic parvuhisfuerat
in%-tus. Tiefer '.Ber-? vt aii eine und^tiiie (Jruebiniiicrciicl a'tu'fff>f'i. Hinber, bic ftreuiif
rruMen »urben, mifuatbcn ni'.tt leidU; .Hinbcr bie Iciitt er^o.acn ivurbcn <\ ratben febr feiten.
2M) ülVil er '--»on 3":mb auf traiien unb rulPcn jiclernt bat, rerbdit er fiii> awA in tax l'ciben
bcö OJiannc^alteri^ rubii^ unb fdninMacnb. — 29) „meil er (ber >^err) e? ibm anferieat bat."
eo nimmt e« 3}atablu3," unb fo aud5 bie '>??euern in-J^efammt nad? bem .^iebraifd-en. üpranu«.
898 ^lageliebcr t)eö 3eremtaö. 3, 28—56. SInm. 29—58.
^ugo, SfitaOaimj übcrfet»cn : ,,m\\ ex fid) nUx ftd) (ükr ba^ SrHfcfte) txhoUn hai." ön T,ptv
fV invro. gcmätj m\&im i-'autc Sl)cct'Oret iinb Clnrnpicbpr »icbcn: „weif er e^ (ba? Scc^) auf
l'ic^ v^cnommtn bat." — 30) b. l). er bcmütbicite |ldi auf ba^ Sdlerticfjlc. — (Sicgcnfag ju ponere
in ccelinu os tuuiu Ps. 7l2, 9. <2anc{)e5 erflärt: l^net os in pulvere quasi victus. ut victor
caput ejus Calcet, uti fecit Josue c. 10. unde v. ;14. subdit : ut contereret .subjiedibus suis
onines 'vlnctos terrae. Sbeobcrct: „dx fcl)ircigt unb evträöt groj^mütbtß bic (^cbmäbungeit
iinf i'cnvurfe, ale bätte er ben ?J(unb ?c!l (£rrc." 5(nibn^fiii^: „(£r bciiräbt feinen ?0?unb;"
^_ \ (>3r. — 31) 2Dic bentlict) bezeichnet ber fropbet mit biefen üTcrten Sbriftiis unb feine
tieitcn 5i'ad)fots5er, tvcld)e t)unöcvn"unb büvften nacl) Sd}mad) unb l'cibcn um ber ß5ered;ti3fctt
tviden! Job IH, II. — 32) nJUPCDK „tt?enn er aucf) betrübt;" ra7r«vwc7af. — 33) ^^S
n^n; o'vK ImtKpi'&v- t<xi ^ebr. SBort bat bcibc 23cbeutungen „bemütbigen, unb antworten,"
atidn bicr offenbar nur bie erflere. ßjctt bcmütbigt nicbt aus! Seibcnfcbaft, au^ ?ujl, fonbern
jum .irtile cee !Dicnfiiien. — 3'1) 9hid) ber iieirpbnlid)en Slu^legung finb biefe brei fid) folgcnben
Slbbännivifeitefäee auf bae ÜBort dominum ignoravit v. 36 ,?u belieben: „^er .&err weijj nidit
|"o 5U tbun, lix^ er bie ®efeffeltcn unter bic güpe trete u. f. n.\" DUnnpicbor, SRupert, tgranuö,
iHXtablUi? nad) bem Sijrer. Sldein ber {!cbr..3luebrud 3?. 36: HK") Nv ^llK »^Ji"^ f'icr «"t
TT T -;
ben Steuern ridUij^er al^ S^cifle cieiiommen : „Soll eö ber ^err «td)t fcben, bag atte «Jcfeffelten
unter bie g-üfie iietrcten werben . Iv" ^.20Jor^ert ü aud) ber 3itfiimn'cnban;i mir i?. 37. 9fad}
JKbabanue, .^pui^o unb Sbcma? ift ber fcinn: «ott fiebt über bie ^Acbriictum^ ber unölüdlid)en
liJHivci-^ — aue weifen §lbfiducn. 5iadi bem Sbalbvier unb Sbeoboret: (iJott bebrängt nidit aui5
Vuft, fonbern ber Sünben wegen. 'Diadt ben LXX : nvpLoq ovn dne wäre ber ^inn ungefäbr
berfelbe. — 3-j) ^^^? ^j^ ^^IK ^T^T\^ "ll^K Ht *0 //»i-'fr barf ba fagen, ec gefcbebe, ebne
bap ber .&crr e§ bcficblt?" ober „wer bat jemals baö gcfagt, unb ee gcfdjat), ebne ba§ ber .[rierr
Co bffabl't"' -1^ oi'TO)^ elire KCl) kyevrj-dir, Kvpio(; uv:c hiTei/.aro. ■ — 36) WCld}e SDorte UOCf) jU bcr
angefübrten 9J.be be^ 3?. 37 geboren; Is. 45, 6; Arnos 3, 6. — 37) VKt3n"7J/ .M^ fttnen
«üuien, ober über bie Strafe feiner Sünbcn;" Trepl r^f ä/iaprlag avrov. — 3S) e^riptwii-^q ?]
ö(Söf i'ijti'w Koi 7/tög-Bt] ett /.(77 piii'o/jtv fw? Kvpiov. — 3i)) ö3regoriu6 b. ®r. Mor. 18, 3 fagt:
Corda cum niauibus levat. qui urcitionem suaiu operibus ruborat; nam quisquis orat, sed
operari dissiiuulat, cor Icvat, et uianus non levat; quisquis vero opcratur et non orat,
üianuB levat, et cor non levat; cf. I. Tim. 2, 8. — 40) DflyD ^b .-^^ iH^rgabfi nid}t
me^r;" ohx lUadn^- Jer. 7, 16. — 41) fjK^ HrilDD „bu"t)ülltefl bii^ in ,3orn/' b. ^. bu
jogcil ben 3orn a(e« eine 2i?a(fenrüitung an, um gegen uns aufzutreten. ineaKSTvacaq h dvijw . .
42) PJ^*5 nnlwD //bu IjÜütejl biet) in SBoIfen;" 'nnaaiana-yaQ vi-<p£lTiv ceavrü). — 43) „bajj
Fein (Webet burd)bringe;" htKev Trpocevxvtj, Kaiipiaui /te Kai änoarTivni. Xie LXX jogcn bier
zum »orbergcbenben in-rfc, wa$ jum nacbfolgcnben gebort. — 44) DlK^T TTD "J"'" ^lu?»
Wurf unb (Greuel baft bu niid) gcmacbt unter ben äU^tcrn." riefe QBorte batte wobl aud) ber
Slvojtet im Sinne, wenn er i^on fid) unb feinen 'Witapojlcln 1. Cor. 4, 13 fagt: Taniquam
purgauienlahujus nuindi facti t-un!U8. — 43)^^*^^^, •frävtec <n ex'^'^pol 7)jtüv. — 46)'L'l)ranu3
unb 9lcud)lin ncbmen an, e.j fei bier vastatio ftatt vaticinatio ju lefen, ba nKtJ'' ^'•"i"f anberc
23ebentung bat, unb tcr fiontert ganz bafür iji. S^arnad) lautet bie Ucberfc^ung: „Sdjrcden
ww^ SdMiuge, ä>el^erben unb innwurtbung fam über \x\\if ©ö/^c," ««' \'^vijb(; E-ysvr/ih/ -^piv,
fTznpnii- Kctl cvvTpißi;. — 47) „2baf[crbad)e ;" öMüelq v6druv. — 48) niJIJ! ,/mein Sluge
jerflieOt;" /.■nre-öi9;/. — 49) nal ov aip'/aofxaL — QO) 'p'£)^^ 1*1^71^ »^»j; „mein Sluge
i>erurfori>t 2üeben meiner Seele;" iTvi^vAAtsi 'ckI t7]v tjwxvv /.wv. — 31) Xcr '•-?lnblid beö bartert
i'oofce ^er ^Inibtr unb :^(ungfrauen griff feine- Seele am Staifften an. (£inige, namentlidj
.^ug.^, Ibomoo, ViM-anuei vcifteben bier unter ten üWiM uibis bic l'anbftabte, — äi2) fU- cr-pov^
yiiüi'. — 53) DüH- 5tu3 btefem il^orte ift beutlid) zu crfeben> baj) C'^rnniae mebr in feinem
unb bei« Weifiac "iliamen, a!6 in ieutm ber Stabt unb beö Ü^olfei* rebct. Tcnn Stabt unb 5L^^lf
battcn ibr barrc? Voo? wobi x^erbient. — 34) ^lilDV "'''^ fvifften weg mein Veben," b. b. la*
matten mid) bürgerlicb tobt, i-davarucnv. — ?i^) 38, 6; Dan. 6. 17. — 3(») 'iTItJ^;
<iTw"//H/. — oi ) mTinn "^IDtp "«■lu^^ ber tieftten Wrube;" tK 'aükkov KaTurarov. — 38) Ttt
^.Mopbet beutet ramit wc^l feine fruberc ^Befreiung auö bem Äcrfer 38, 13 an. 9?eucre 5(ue!eger
Älijgelieter ti\^ ^crcmiaö. 3, 50—60. ?(niii. 58—63. 399
iTofIcn ijpin Wi'fituttli*ni ab.acfel'cn nniTcn unb red)ncn baö ^3cfai^tc oon bcv f^Jc.icnitart: „bu
borcft meine 3timmc," jc^pd1 ivobl olmc Wrunb. Der 'JPropbet betet unb fcunet bicr im ßicifte
un? 3;enc be? 'ipralmiften; Ps. ;i4 et 6S. — Sih iKpivar -//v ufücnv /kw. — HO) ,.fd)aue fie
fißenb ober aurjtebenb, id) bin ibr SpotiliePil' Ka^ivpuv nhrüv mi ävüaraatv avTüv. in-iftAetimv
iirl ö<p^al/jovg ahrüv Ps. 30, 9; Ps. 08, i.5. — 61) D'^'ü^jIO „•^erjcnenimbüUung," rea«
„2rauriii!cit" bebcnten bürftc; nacb ßkfenin« ./lU'rftoitbeit." Tiefer 5iiierrucf mao, aucb bem
be5 SipoTteU II. Cor. 3, 15 JU ©runbC lieilCU: Ka/a>n/ia rf/g Kapölat;. LXX: nTmöütaetg avTo'n
vTrepaarviafibv, KapiViaq fiov fiöx^oK. — 02) !rTn7j<n „bclncn ^Iwd)-" — Ö3) ^!2^^ DHt^O
„hinweg aue bcr 3tättc unter bcm ^tmmct."
Caput IV.
1. ALEPII. Quomodo obscuratum estaurum,' raiitatu^ e.st color opti-
mus,^ dis[)ersi sunt lapide.s sanctuarii in capite omniam platearum?'
2. BETH. Filii Sion inclyti, et amicti auro ]n*imo:'* qnomodo reputati
sunt in vasa testea, opus manuum figuli? 3. GHIMEL. Sed et lamiae
iiudaverunt niammau],"'' lactaverunt catulos suos: filia populi mei crude-
lis,^ quasi struthio in deserto.^ 4. DALETH. Adhaesit lingua iactentis
ad palatum ejus in siti: parvuli petierunt panem, et non erat qui fran-
geret eis. 5. HE. Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis: qui
uutriebantur in croceis,^ amplexati sunt stercora. 6. VAU. Et major
effecta est iniquitas filiae populi mei peecato Sodomorum, quae subversa
est in momento, et non ceperunt in ea manus.'' 7. ZAIN. Candidiores
Nazaraei ejus nive,"^ nitidiores lacte, rubicundiores ebore antiquo," sap-
phiro pulchriores. '^ 8. HETH. Denigrata est super carbones facies
eorum, et non sunt cogniti in plateis: adhaesit cutis eorum ossibus: aruit,
et facta est quasi lignum. 9. TETH. Melius fuit occisis gladio, quam
interfectisfame: quoniam isti extabuerunt'" consumpti a sterilitate terrae.
10. JOD. Manus mulierum misericordium'* coxerunt filios suos: facti
sunt cibus tarura in contritione filiae populi mei. 11. CAPH. Comple-
vit Dominus furorem suum, ett\idit iram indignationis suae: et succendit
ignem in Sioji, et devoravit fundamenta ejus. 12. LAMED. Non cre-
diderunt reges terrae, etuhiversi habitatores orbis, quoniam ingrederetur
hostis et inimicus per portas Jeru.salem: 13. MEM. Propter peccata
prophetarum ejus,'^ et iniquitates sacerdotum ejus, qui effuderunt in
medio ejus sanguinem justorum. 14. NUN. Erraverunt caeci in |)lateis, '*
polluti sunt in sanguine:'^ cumque non possent, tenuerunt lacinias suas. '^
15. SAMECH. Recedite polluti,'^ clamaverunt eis: recedite, abite, nolite
tangere: jurgati quippe sunt,^'' et commoti dixerunt inter Gentes:^' Non
addet ultra ut habitet in eis. 16. PHE. Facies Doraini divisit eos,^
non addet ut respiciat eos: facies sacerdotum non erubuerunt,^^ neque
senum miserti sunt. 17. AIN. Cum adhuc subsisteremus, defecerunt
oeuli nostri"* ad auxilium nostrum vanum, cum respiceremus attenti ad
gentem, quae salvnre non poterat. 18. SADE. Lubricaverunt vestigia
nostra^^ in itinere platearum nostrarum,^ appropinquavit finis noster :
completi sunt dies nostri, quia venit finis noster. 19. COPH. Velociores
fuerunt persecutores nostri aquilis caeli: super montes persecuti sunt nos,
in deserto insidiati sunt nobis. 20. RES. Spiritus oris nostri" Christus
Dominus^ captus est in peccatis nostris:^^ cui diximus: In umbra tua
400 itlagelicber l>fd 3nemia2<. 4, 1—15. 2hm. 1—20.
vivemus in Gentibus.^" 21. SIN. Gaude, et laetare filia Edom,^' qiiae
habitas in Terra Hus:^^ ad te quoque perveniet calix, inebriaberis, atque
imdaberis.^ 22. THAU. Completa est iniquitas tiui^^ filia Sion, non
addet ultra ut transmigret te:^^ visitavit iniqiiitatcm tiiam filia Edoni,
discooperuit peccata tua.
1) TTÜr hlurpudi^aeraL xpvrriov; IUI* bcm ßlUllbäfV, -J^falmni!^ Ulib ^llfiP t|l Wx ÜHtcr ö5o!b
l»cr icmpcl ju j?irftcbcn, weil er srn ^^uukii .aan^ mit fi5oIli nberjoiieu n\ir IL Chion. 3,5.
9?ad) il^ecfcoret, 2bpnta?, i'öraHU? unb in ShicIfidU auf Is. 62.3, sro Ss'riiel bic .^ivonc be«
JDcrrn qcnannt ixnvb, buiften bic ^^inber 5'^i"^"i(^''5 banmtcr ju l^crn:ebcn fein. Ch;mpiobor,
^ataMuö u. §(. utrftetu'u bie $^üv|len unb 3?orncl)nicn banintcr im öicj-icnfat? 311 lapides, irclcftc
fcle ^ricjicr unb (yci'c|33clel)rten bebeutcn. — 2) „an allen Stra^encdcn." — 3) DrOH J^Jl^C^*
Dlt^n /'l^'if ^^^ fi*^) fl^ff^rbt ba^ feinfie Qöoll'i" alloLU-diiceraL ru äpyvptov Tu aya-döv; —
*) rSD D'kSdD „9leid)öcn>crtbet bcm ©clbc," ober rDÜrtlic^: „geiuogen mit ®oIb;" o\ trryp.
T - • T •. : "
litvoi ev xp^f^'V- — 3) thannim „bic llni^etbüme, ober „bic Sdiafale-," öpäKov-eg. Ta^ lat.
SBcrt laiiiia Wirb bicr iicaH^lnlict) mit „S"cc4Irp,cbfi!cr" übcrfctjt. riefe 2?cbeiitun(i fdieint aud>
^ieroni^imtsi intcnbirt 511 baben. — 0) i/vyarfpn^ ?.ar.v pov i'k; äviamv. — 7) 9Jian bält befannt-
lid) bin Straui? für baejcnigc 21)ier, ba^i am tüciiiiHlcn um feine 5iiH3cn betümmcrt i)!; Job
39, 14-16. — 8) J^^ln '7^ D^j^NTl //^ii' "!'■'•» i" -Purp^iv auferjo^;" ol Ti^i/vaifiEvoi k-rzl
KöKKuv. — 9) DH' HD ^bn"^'?') /-0 bne ba§ ^>änbe fit^ baran mübtcn;" koI üvk tTrövEoav iv
■ TT T T :
ctirf; ,ieipar. — 10) Uutcr bicfen 9?ajaräern fmb rreM txnc Gen. 4'.), 26 bie dürften vicmcint,
i>ie bur* .Jrcrfcbernnirbe (^ott t^nnubt finb. Xcr ^^vcpbet fpririU bier iMni bcr in'rßangenbcit. —
11) D^V^^Sp DVI^. IDTK -f'c unvi'tn bcr 03eftalt nad;» röt(;cr aii ^oxaiUn;" invpüßriaav
Cant. 6, 10-12. — B2) Dri^iU ''l'Sp »i^^'^'^ <53eftalt n^ar (nne) Sapbir." STcr !Sapf)ir fiel)iirt
jur rs)attiuui Äpnmb initcr bcn Sbclfleinen nnb jeid)nct fic^ bur^ feinen lebhaften fsManj unb
mcifl l)iinmelblaue jVarbC au?, virep lidov cair^Eipov -b ÜTTÜCTraafia avTÜv. — 13) ^3** Dnji'*
nb' nDl^np Onpl/p „i»fW)e rierfdimaj^ten, (fom 3:obe) burd)bc^vt n^egcn 5i)?anöcl an
^elbfrudU;" {■noptA-üvüav EKKEKEvrjjfi'tvoL hirb YF.vv7]itäTuv äypcrv. — 14) „fclbfl bic järttidl)lcn
tÖiiüfer fcditcn tbre .«ir.ber." So hatte eij ©Ott iipraueiiiefaiit Deut. 28, ,56. So ivübab c?
vor 'siamaria, lY. Eeg. 6. 2<S. So gcfdiab cö bei ber i^iiacjcrunii ^cnifalcmci, ihm: iveld)cr
Scrcmia^ alts Shuicnjeui^ bicr fpridit. So i}ff(i)'i'' f^ fluf^) f^ci ticr fpateren iklaiicrunii burd)
bie Sfömcr. — \''t) sc. in<z:re?sus esst hnstis. — l(i) (Sei finb bamit eben bie fu(fdien ^Vropbetcn
unb fanatifd'cn 'JPriefter eiemctnt, bic bae löolf in feinem SBabnc beftarften unb ßCiien bieunibrcn
^Vüpbetcn aufftad)cltcn. ica'/Eidtiaav iypiyapoi avrf/Q kv raic ii6(hi^. Sibabauuei, •'^i\c\i\ Ibcmai
VH'rftebcn baruiitcr bie ^^u'ccn überbauet, weldic öon bcn Sbalbdern innannibct unb (^c{^lenbet
würben, fo baf; fie unfidier burd) bic Strafen tappten. Tic -J^ebräcr, fottne i'atablui?, 'iPagnini
Bcrlleben bic burd) V'cibcnK'baft i'ieblcnbcten 3ubcn baruntcr. — 17) b. b. fie bcflecftcn fid):
1) baburcb, baf; fie nid)t nur bcn Sob bcr wabrcn ^M-opbetcn, fonbern burcb bcn »oon ibnen cie-
prcbii]tcn STßibcrftanb (<s(\(n bie (iböibäcr aud) bcn 2ob fo VMclcr anberer ?Jienfd^en verurfad)ten;
2) baburd), bafj fie burd) ibr llmbcrfd)wcifen awf bcn Strafen, wo fo inclc ÜHM-iminbctc u>arcn,
flöcutbalben mit lobten in93eTÜ{)run3 famcn. — 18) DH'^i^'^^^ II^J!* toV iÖ2> »fo t»ap
man ibrc .St (eiber nidit berübrcn fiMuUe," obnc fid) pefei^Iiil) ju öerunrcinipen. — So genommen
bänpeu bic ilBorte put mit bem fvolpenbcn jufammcn. ' iiaÄi bcr 23u(patä ijl bcr Sinn : Xa fie
nicbt anbcr.^ (burd)fommcit) fonnten, boben fie tbre Saume auf, um fid) wenipil in bcn 2(ugcn
beö i'olfC? nid)t gcfetjlid) 3U V>crunrcinipcn. t,uo/.i'vdT/aav iv ai/ian kv tu //?/ Si-vaa^m (iVToic,
^ijiavTo iuih'uiiTuv (ö:t<:)v. Sandu'j u. Si. umfd^rciben bax^ töan^e fo : Sic flrciften blinb burd)
bic Straf;en, unb weil fie^nidu feben fonnten, wobin ibr 2Bea fie fitbrte, fo fafitcn fie fidi pepen-
fcitip büublinpe! an bcn bäumen, blinbe Rubrer »on iMinben. — 19) 5<,t2£D IIID- ??a* ber
flcTOöbnliiteu Slus^Icpunp finb bicf) bic ilBorte ber acwiffcnbaftcn 3ubcn, bie fid) burd) fie ju be-
flcdcn fürducn. ?fad) ^{nbcrn finb ü bic SBoite'ber (^cinbc, wcld)c bcn 5ubcn aU (yeäd)teten
bcn iVIud) fprad)en unb fie alö i^erworfene flobcn. riefe (Srfiärun,] baf mebr ®abrfd)cinlid)fcit
für fid). aisicbcr "Jlnberc^tjcrmutbcn, bic i^eflccftcn fclbcr bätteii bicfen 9(u?ruf petban, um
SlUbCre JU roarncn. liXX ireid)Cn bier febr ab: aTToo-jjTe ÜKn-däpTuv. Kalfaart ahrwr, n-TruarTjre,
nvöaTT/re, fJT/ ÜTzren^^e, In äv//i/i&7/cnv, Kai ye (aa/.dx^nnav. 1^ercfcr: ,,2Bcii"bt aib?! llnrcinc! ruft
man oor i^ncn ()crj weicht <xm, jpcid;t aus! ^crüi^vet fie ni^t! — 20) 1^.3"D-1 IVJ '3- M
Älagflietcv (Jr<:. Scrcmiac. 4, 15—22. 2lnni. 20— 'Jö. 401
labern flf, tn fdwrifcn ficf'fniin." Ginc ^c^^ tunf'c Stelle, Mc einer iMcIfäliyen Xciitun.a fätia
i|^. Xerefcr: „^ludi trenn fic fiieten ian-:!' tem i'antc), fo iucn i'ie nmber." "iltiipli: ,,X'a flut-
teten l'ic fort iinb übwcifrcn avA) ta iH-rinn." Terei'er crflart: „2Penn Mcfe U.^elriijicr mit Wcr-
^er turd) Me fclMirUfte islurrt aii«^ ^en: Vantc firb retten, fo anrren fie (?cdM niriitnte Siuhe
ftnben; t-ie «^'citen ftll'il werten ibnen ni? iU'fßf*vliri)ni ^.''aiifdHU tcn Slufcnrlmlt in ilicmVanlf
rcnreiiicrn." — 21) „(fr n-irt ferner itid^t uiebr U'chun unter itnien" (Wott nänilid»); ober
„nidu fürrer fcU ^umanti nater ihien ivcbncn-," cter „niri)t fürber follen ficrtH'linen in ibrem
Jantc." <2o Crio^cnee, ä'ataHv.«. ""ilJlH ?irpV K? ,.fio fißen ferner nid)t uicfcr ale Srcmb-
Ilnf^e (bei Un?) 3hlfentbillt boben." LXX : a-oTc /r ro/c .•t9rfC7a', o») //7) ■äpac-bCict rov TrapaiKär.
22) Xer ridnente iMirf tce 4?errn tbcilt fic, b. b. jerftreut fie. irpocuKov uvi/iov uqm: avTitv.
23) fie, Me faUVbcn ^^.'rcpbcten nnb ibre '^Inbänjur baitcn feine €d!en »>or ten ';Vrief£evn unb er-
barmten lut niriu ber ftheife. £b tiefe £*?orte" in ben ??ii!nt bcr ßbalbäcr ju hjun fint, (lebt
babin. 2becboret ift für terftere?, i'atabuio mit l'',n'onue, Jl^oma?, S^babcinnc-für i'ehteree.
Criiunce meint, bie Gbalbäer feien bier Subitft bc^ <Sat-e?. — 2-'i) „e? fd^nadnetcn nnfeit
Sluiien nad) bcr ^ülfe." (is ift unter tiefer ^ülfc '^(cgi>ptcn ju icrfiebcn. — 25) Y]"^ „|lc jagen
auf unfcrc ^äbrte, fp ba[; ivir nidH geben fpnncn anfunferer Strafic." (£? ift tief; auf bit
T^einbejn beuten, bie bcn .fuibcn ben Si^eg in-rlcgten, bafi fic mit bcn 5(egi)tticru fid^ nidU oer
binben fonnten. Einige Icfcn ?i'^^f „fie serengten, cber »oerfd^Icffcn unfcrc $'fabe." iHr^päcnfttv
liiKpovq f/püv. (£ic lafcn nid)t ^^^nVl», foitbern ^^**1^ V^\ — ''2(i) tov py impeie^^ai ev rair
77la-e!aig ypciv. — 27) Uutcr biefen (Mcfalbten ifi nach bem Sbalbäcr, bcn J^ebräcrn, ^icront-
mue in 1'-'. Znc-h.. na* 9ibabanu?, .^ago, 2bcma>?, initabluf^ bcr .JUMiig Sc'fiti^ ju vn-rfteben.
bcffcn Sinbentcn tcn 3i'ben (o angencbm a\ir, jxmc bcr Ctcm bec^ 5)hinteöEccli. 49.1 ; nad^ 5)?al-
bcnat unt teu 9ici;crn tcr .>(i:nig victeeiae; nad) tcn bl. 3?atcvn aber, nad) ßlemcn?, Cuenäuf,
Suftinus*, Crigence, ücrtuilian, '.ilmbrpfiuo, .^tcronvniu?, ^bcctorct, riijminoter u. 21. ter
Wcffia?. Tic $H?abrbcit mintte in ter ?5citte liegen: Scbeeiae ift bicr im bud^ftablid'cn Sinuf
gemeint, bcr Wcffiae im tr^pifdicn. 3luf feinen JvaK tonnte ^pf'ü^ gemeint fein, tcr ja nid)t gr
fangen nnnte. Xer Siuötruct „uufero 3?iunte? Sitbcm" bcif;t „uiifer l'cben." — 28) eigentliri>
Christus Di^uiini „tcr wcfalbte tcc^ -^errn." — 2f>) „iregcn unfercr Süntcn;" h rm^ ()ia<pdo-
paiq avTüv. ^cbr. QnvniJO iM'^ it)>"tn ÖJnibcn." — JJO) t. b. äivifd'cn tcn i?äntcrn ber
aSölfer, bcr Reiben. — r5l i ift bicr ironifd) p: nebmcn; Jcr. 20.15; 49, iO. 5!uffa0enb ifl, ba^
bic Hebräer unt o.\\6> tcr cinilb. ^^arapbraft unter Sbom bic 9ti;mer s>erfteben. — 82) l-rrl yrjf-
Job 1,1. — 3r5) n^*nrn „üttt irirft bid) entblößen," unb eben baturcb®egcnftanb tej> Spot-
tet unb ^obnc^ ju n?crbcn. — 31t) b. b. bie «Strafe bciner Wiffctbat wirb gu (£nbe geben. —
3») Xief? SBort ift, tvic natürlid>, betingt ui nebmcn. 63ttt fe^t i'^orauji, bat" 5?riii-'I 't'idU eine
neue Sdniit auf ficl> latc. Üod^ unt Sieifriil bemcrfcn : „Tic SL'cgfübvung nad'? i'abi'lon b. b.
bicjcitrt-eiligc Sluflcfung bcc i^orbi (blieben ßuntcj5reiri)e?crfcbcint alebic Icijtc unb c inj ige
bicfer 2(rt, »eld>e über Ss'i'^ift f'kiHi, feittcm ce bcr 2rägcr bcc Srlöfungebcrufcc' rrar. Tic 3fr*
ftreuung bcr Ritten nad) ber i'cnrcrfung bco SDcItbcilänbce burd) bic 9iömer ift bicr nid)t btt
Stuflbfung cine^ SJcidus fiicttc6, wie bapnnal. Xenn ba^ üJcid) öipttce unb ta? cigent-
lid}c .:r5^i"'ift">iMr bereits in tcr Äird)c Wotte? geborgen unt tort unjerftörbar. ;^u"ne jircitt
Äataftrotbc glid) vicimcbr tem i^cnoeben einer irertblofcn Spvcu, au^ ivcld)er 9??arf unb Äcrn
aurgcfd)ictcn unb bereits in bie ^>orrat^cfammer gcfammcU roorben;" Matth. 3, 12.
Oratio^ Jeremiae Prophetae.
Caput V.
1. RECORDARE Domine quid acciderit nobis: intuere, et respice
opprobrinm nostrum. 2. Hereditas iiostra versa est ad alieiics: donius
nostrae ad extraneos. 3. Pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae
quasi viduae. 4. Aquam nosti'am pecuuia bibimus:^ ligDa iiostra pretio
comparaviinus. 5. Ocrvicibus iiostris niinabamur,^ lassis iioii dabatur
requies. 6. Aegypto dedimus manum,'' et Assyriis ut saturaremur pane.
7. Patres nostri peceaverunt, et non sunt: et nos iniquitates eorum porta-
vimus. 8. Servi dominati sunt nostri:^ non fuit qui redimeret de manu
402 ®e6ct ie€ Seremtaö. 5, 1—22. 5Inm, 1—15.
eorum. 9. In animabus nostris afferebamus'' panem nobis, a facie gladii
in deserto. 10. Pellis nostra, quasi clibanus exusta est a facie tempesta-
tum farais/ 11. Mulieres in Sion humiliaverunt,^ et virgines in civita-
tibus Juda. 12. Principes manu suspensi sunt: facies senum non erubu-
erunt. 13. Adolescentibus impudice abusi sunt:^ et pueri in ligno
(•oiTuerunt.'" 14. Senes defecerunt de portis:" juvenes de choro psallen-
tium. 15. Defecit gaudium cordis nostri: versus est in luctum chorus
noster. 16. Cecidit Corona ^^ capitis nostri: vae nobis, quia peccavimus.
17. Propterea moestum factum est cor nostrum, ideo contenebrati sunt
oculi nostri. 18. Propter montem Sion, quia disperiit, vulpes almbula-
verunt in eo. 19. Tu autem Domine in aeternum perraanebis, solium
tuum in generationem et generationem. 20. Quare in perpetuum '^ ob-
livisceris nostri? derelinques nos in longitudine dierum?^^ 21. Converte
nos Domine ad te, et convertemur: innova dies nostros, sicut a principio.
22. Öed projiciens'^ repulisti nos, iratus es contra nos vehementer.
1) Die 3Iuffd)riftbiefc» Sapitctg fcblt foiUoM im ."pebr. al^ beim Söalbaer unb ben LXX. —
i) Muf> yuüv iv äfjyn/iio ixiojiKV, ^r/.a y/iüv'e.v n/J.äy/iart if/.dev es!:! rbv Tpäxv'^ov rjfiüv. —
t\) «f(w^'i»7,yif!'- „auf unfcren ''itacfcn (n!<cnb) t'crfotiit man uns," b. b. mau (cjit miö geffetn
au, mau Iciit un^ ein ('ctiwereö Seit auf, mau treibt uns cjleiri) bem U5icb. Ta Sbalbcicv o,\.ht
nad) bcr iUUtötrabitiou : „5(1? tinr iu ba-5 tSril fliuiicu, fab 9?a[ntd)oboucror bic isorucbmften
jt^racle: leer (b. b. obne ^v!aft) eiuberi-iebcu; bei lief; er bic fs3cfctjbüdH'r jufammcuuäbcu unb
5d)lviud)e barauö »erfcrtiiien, bte man mit Steinen au^ bem (Supbrat füllte unb auf ibre OMcfen
kiUe." — -i) b. b. wir fäbcn unö i^ejnjuni^en, in 5(egiipten unb 2tffin-ien betteln ju i^eben, um
Uod) iBrOb JU finben. Alyv-roc Muke X'^'P"-^ 'Aaaovf) «i" Tr?iT/a/iov/jv avrüv' Jer. 42, 14; 50, 15.
■->) Unter biefen servi finii bie Beamten 9?abuii)oboucfor^ ober feine Sotbaten unb Ätrieg5>
anfübrer ^u serftebcn. 5(uberc »erftebeu barunter bie (Ibalbaer ala öuMienbieuer im ©c^enfä^e
iu ben 3?rae(iten aU Äinccr f^ottc^ Joan. 8, 3o. — 6) „nur mit \!eben^jiefabr boten wir uns
4^rob (ijom ?5c(be) im 'JJuiKfidtte beö Ädjwerteö ber SBüjte" (nad) bem .^ebr. unb ben LXX).
X)a alle« £anb öott 9täub"er war unb aßentbatben bae J)ted)t bcö Stvirferen galt, fonnte man
Teincit orbcntlii^cn i^eibbau treiben. — 7) ^T^l nlDI^^? *^£3D //'^''i^ '^^^ öitutben bc3
•öunc^er^;" aweaivna^rinnv äiro ■n-pocc'j-ov KaTa/.yi<lcjv Aifjüv. — 8) „fie fd)änbeten bie SBeiber."
«) iNti^JÜ (liTO OniHD »bie Sünsilincie nebmen fie aU müW «-H^fi." 9Kid) bem ßbalbdcr,
T T I
*I^atabhbo unb 'iPaiViini ift bief; roörtlid) 5U öerfteben unb bebeutet ben niebrii-iften Sftai^enbienjl.
^i6 in tiefer '^ebeutun.a ut nebmen, fd)eint aud) ber jweite Jbeil beei i^erfeei 5U forbern. Slflein
ta ti nid>t beif;t „v-ir 'Äüblc," fonbcrn „alö Wüble," fo beuteten c^ ^ieroniMUu? im fti^ürlid)cn
5inne, ali? ^pacbraftie, n?eld)e 53ebeutunc| auc6 ba? 0)ried). fjl'i'/.e/v bat. 2^ie LXX Krbüllicn
Den '3{u6brud: rK'AtKTol K?,avdu6v ävfXafhv. -^ IQ) „erlagen unter ber 33ürbc bcö .^oljeö, tai
man ibnen aufbürbetc;" veaviaum kv ^hh.) em')h:rjaav. ~ IJ) „bic Greife fiub mei^ tjon ben
iTboren," n>o fie fonft ]ü ßJericbt fafjen unb beilfame ?ebren ertbeilten. — 12) „ber"^^eftfran}
unfereei .^aupteci ift rociii^cfalten," b. b. ivir feiern feine Rreubcnfefte mebr Is. 2S, 1-3. «^ui^o,
Xboma«! \iw l'Dranu^ i^erftcbeu bier unter coroiui bae JReid), bas Äinti^Ttbum. 9UIeiu ber3u^i&
capiti.s nosti-i fd)eint gei^eu bicfc 'D^^nnung ju geben. — 13) elg viKor. — 14) foß beipen in
lurii^itudiriein dicrum „auf fü lange 3fit?" ek /^aKpÖTT^ra T//iepüv. — 13) D^{ *3. Tiefe
(Xoniunftiou bat gar oerüticbenc 3?ebeutungen. T)\t mciiten 9lueileger ([d^nx ibr bie Sebeutung
„aber;" LXX on. Tie ^uben miebei-boien, roenn fie biefen Sapitcl lefen, am (Snbe npc^ ben
'21. iScxi, ramit fein 5Jbfd)nitt ber ^1. edirift mit einer Unglüdöroeiffagung enbe.
PROPHETIA BARUCH.
1. ^Barud^, (Sof;n bcö 9?eriaä, wav bcr treuefte (Scfjülcr, innigfte 33ertrniite unb
^lu-^lcidi gciimnftcftc od;rciOcr bc-3 ""^sropficteit ;ijcrcima§. (Sr t(;cilte bie '^crfülc^imgen
bcifclt^cn, iimiibcrtc mit ihn nach bcr ßerftörmu^ Serufalcmö nad) 3k\]\)ptcn. ©r
überlebte bciifelbeii nad) alter äiHibrübeiiilidifeit, fain nad)^ Sabulon unb fetzte ha
im fünften r^^'i'^i'^ iwd.) bcr ^crftörniiß ^crufalcm^S ba^o Incr fotricnbc Sdircibcn auf,
mcIdK^i er nebft ciniojen filbcrncn il^cmpclgcrätben ^uTfönlid) nach :^erufaicm brad)tc.
(iini*-\e laffcn ibn im j^uölften '^aijxc in bcr @efani]cn|d;aft fterbcn, ■Knbcre in
5lCiV;pten, SBcitere 9Jad;rid)tcn tum ibm finb ju finbcn: Jer. 36, 27-32; 43,3;
45;^ 2-5; 51, 59. P^lav. Jos. Aritiq. X. 9.
2. Sie 33eftanbtt;eile be^ 33ud)e§ ftammen an^ berfdikbencn ß'^iten:
a) 1, 10-3, 8 bcr iBricf be§ 33arurfi linirbe im 'Jiamcn bcr (Srulanten an bie l^uben
in l^crufatcm nod) unter bcr ^Jcgicruncj bcio Scbeciay (V) tterfafst; b) bie baran
(Hefnüpften Untenucifunßcn bc§ ^-^arud) 3, 9-5, 9 an bie ©julanten in 23abl;ton
nad; bcr Scrftörung; c) bie biftorifdje (Einleitung 1, 1-9 im 5. '^a{)x<i nad) ber
3erfti3runi3, um 683; d) c. 6 ber „S^rief bc§ '^cxcmiaS'/' ber in feinem 3iifflJiittien»
bange mit unfcrem 33ücMcin ftcl)t, luirb >.ion bcn äReiften in bie ^Q\t nad) bcr 3*^1^-
ftörung, Don Dr. Kaulen aber mit c3uten ©rüuben an bcn Slnfang ber 2)epDrtation
i. 3. 606 gcfel3t. §.
3. 3)a§ S3ucf) mar urfprünglid) bcbräifd; igefd^ricben, Voa§> bentlid; au§ ber
©d;rcibart f;crl")orgcl;t, bie eine ^JJZcnge -^cbraiömen barbietet. <Bd)ün bcr Anfang
mit unb ift beffen ein 33cmei§; bcrnad; bie 91u'3brüde: ^ahlu iv wai zcvo;; 1^ 3;
AaXecv iu yztoi ztvo:: 2, 20 ; oic >? y)i>.k(Hj. wjzt] „mic an biefcm ^age" 1, 15 ; 2, 6 ;
ip^d^eaihu \n ber Scbeutuug „©ott bicncn," "IDJ/; bie Grgän'^ung be§ 9?ctatiinnnä
burd; \)a^:) Scmonftratiüum 2, 4; 2, 13; 3, 8; bie fe(ilcrl;afte Ucber|et3ung gcmiffer
bebr. aBörter: flonn „53olf»menge," mit 5^ ßoußfjücz; ^Hp „^Jiö.nncr" mit
reäur^xÖTs^, ^'ip*) bcr 3(u^bru(i deajiMZTj- „©cfangcncr" für „©djloffer" "^Jpp/
tüie Jer. 24, 1; {;ernad) /idi^va, für Opfer, HnJO' iüie Jer. 41, 5. — 2Bie baS
bebr. Original berlorcn ging, tä^t fid; p:>av gefd)id;tlid; nicbt nad;mcifen, aber tncU
Ietcl)t baburd; erklären, bafe co megen feiner Äür^e anfangt menig bcad)tct marb,
unb fpäter ben gricdnfd) rcbenben ^uben in bie ,§änbe fiel, bie eS natürlid; nur im
griednfd;cn l^^^i^"^ Verbreiteten. 3)ian l;at ba^on eine griedrifd;e Uebcrfe^uug
(LXX), eine latcinifcl^e (bie alte Sti^fa), eine fl)rifd)e unb eine arabifd)e.
4. ®aö canonifdjc Stuf eben bc§ 33ud)c§ ftüt^t fid^^ 1) auf bai^ 3lnfcl;en ber
3uben, bie aufeer "-^aläftina lebten, unb e§ unter bie bl. Siid;er (LXX) aufnalimen;
cf. Coijstit. apost 1. 5. c. ult. 2) auf ba^^ 2{nfcbcn ber ältcften cbriftlicben ^ürcfte,
ha e^ fd)on in ber alten ^^tala borfommt ; 3) auf ba§ 3(nfel;en bcr ."särd;enüäter
;^srenäu§, Gpprian, Giemen^ Stlcj:., 2::ertullian, 3(tl;anafiu^, [iUmbrofiuy unb aller
anberen ^^äter, ^ieronl;ntuö prtef. in Jer. au>ogcnonnncn, bcr jebod) blofe negatit)
fid; au!^fprid;t: Librum Baruch, qui apud H.ebra30s nee legitur, nee habetur,
prtetermisinms; 4) auf bie Gntfcbcibung bcr allgemeinen (Eoncilicu tton j^lorenj
unb Orient.
5. 2)ian madjt einige (Sinmcnbungcn gegen bie @d)tbcit ber Sd;rift 33arucf)§,
unb smar:
403
2ec^ner: J&. ®d)nft. 21. 2. III. 26
404 Sinleitung ju Xnm ^rop^eten SSaruci^.
A. 3Iu§ äußeren ©riitiben. Tlan toenbct ein: 1) ba§ ^nd) fe^te im (Sanon
be§ britten 6ünciliiim§ bon (£art(;ai30 397; beö ^apftc^^ S'inocenj I. 405 ; be§
röm. ©oncilg unter ©elafiuö 494. — 2(ntirürt : 2}tan faf3te eio banials mit ben
^ropl;ctien bes ^t^rcmia^ ^ufammen, iva§> an§> bcm Umftanbe eri)eUt, ha'ß bie Com-
munio in domiiiica IL Adv. unb bie Prophetia VI. in Sabb. saneto, bie
au§ Sarud) finb, in ben alten SJhffalen als 53rucbftüde be§ S^'i^emiaS angefül^rt
tücrben . . ®a§ Goncilium öonSaobicea 372 nennt S3aruduiu^'brürf(id)alÄt)l, Sdirift-
fteller; 2) 3:;{;eoboret nnh ^kxonijmwa übert3eben ha§> 33iid; in il)ren Gonunentaren,
unh bie ße!ind)tigen TTbcologen :^t;ranuc\ 5)ionl)Uu§, S^anebo ne()men e§ nid)t unter bie
cani)nitct;en Sdiriften. — Slntiuort: 2)n§ 2lnje[;en biefer äUänncr fommt in gar
feinen ^^ergk'id) mit bem 2lnfe()en ber 3af)lreid;cn anbercn. $ieronl)nra§ fprid;t fid^
aud; Apol. 2. contra Ruffinum batnn aus: Non quid ipse sentirem, sed
quid Hebrsei contra nos dicere soleant, explicavi.
B. 2lu§ inneren törünbcn: 1) äöie fonute tarnet) nad) ^frufalemS ,3erftörung
nod) bon einem s^anU Öütte^» unb 3(ttare reben, luie es 1, 10 u. 14 t3efdnel;t? —
2lntmort: ajlan nannte and) bie 23ranbftättc mit biefem (;!, Sitamen imb brachte
D^jfcr bat;in unb t)ielt religiöfe 3i0"*immcnfünfte, iüie bieft aus Jer. 41, 5 unb
I. Esdr. 2, 68 {jerüorgebt ; 2) erft (Si)ru§ Qab bie geraubten 3:empclgefäf3e ^urüd,
^ier aber tf)ut e» Dcabucbobonofor? — 2Intirort: (S§ (;anbelt \id) I;ier nur um bie
fübernen ©efäfee, li)eld)e Sebecia§ I;atte macben la)|en, nidit um bie goibenen,
n)eld;e in ber Scbaijifannncr 23abblün^5 liegen blieben, biio Qmibi tarn 1, 8; 3) in
1, 7 tüirb ^oafim als .^^i^berprieftcr genannt, ba e§ bod; J^ofebed) ivar? — Stnt:
tüort: ^üfebecb, ber ^ül;epriefter, befanb [id) bamalg in ber ©efangenfdbaft; c§>
lt)irb alfü l;ier fein Stellvertreter genannt, unb biefer toar J^t^^^i"'; — 4) ber <Boi)n
9Jabud)obonDfür» bief^ nid;t 33altbafar, mie er l)ier 1, 12 genannt nnrb, fonbern
(Süilmerobacb. — ^Intmort: ber 9u"imc 33altbafar ift entiuebcr ein gewöiinlid)er
9iaine ber g^ürften ober ^^^rinjen Sab^lony, unb tann fomit aud) bem Güilmerobad;
jiufommeu; ober c^i ift ber eigene 9tame eines jüngeren unb nacbgeborenen <BoI)\k§>
'oon ^Jiabucbcbonofor, bem biefer bie ^crrfdiaft ^ubadjte mit Umgebung be§ nicbt
geliebten (Söilmerobad; Jer. 27, 7; 5) bie @efangenfd)aft füllte nod) fieben
9}ienfd;enatter bauern, \m§> in 2ßiberf|3rud; ftebt mit Jer. 27, 10, mornad; fie 70
3a(;re bauern foU. — 3lntnun-t: Sas 2Bort ysuea, 11"!, bebeutet fcbr bcrfdnebene
Sa^jresperioben: l)unbert, fünf.^ig, brci unb breif3ig, ;^ebn, fieben "i^aijx^; cf. Diog.
Laert. c. 8. 2tud; ift möglidi, baf] Ijier bie LXX ba§ (;ebr. 2Bort ^^.JT' „^iüei" für
^DJJ^' „fieben'' gelcfen baben.
6'. Snl;alt:
1) (Sinlcitung. 93ricf ber babt^fonifd^en ^uben an bie 311 ^enifalem; ©ünben-
befenntnin unb SMtte um ^^ergebung c. 1, 1-3, 8;
2) llrfad;e ber 33eftrafung ^graelä; 2Bcg, bie göttliche 2öei6E)eit gu finbcn
c. 3, 9—38;
3) Grmabiumg jnm ©et;orfam gegen ba§ ©efe^; bc§ Scremia§ ßtag= unb
STroftlieb c. 4 ;
4) 9lufiiif an ^scrufalcm, ficf) ju freuen über bie ^Mkl)X i^rer ^inber imb
ibr fünftige§ Wlüd c. 5;
5) Süricf bes ^ eremias an bie ^uDen ju 33abt)Ion, trorin er itinen bie dlüd-
Ui)v berfünbet, bie 9^id;tigfeit ber ©ö^en geigt unb Warnt bor il;rer SSer^
etjrung c. 6.
5)er ^rop^et ©aruc^. 1, 1—2. %nm. 1—3. 406
Caput I.
1. ET haec verbalibri,' quae scripsit BaFUch filiusNeriae, filii Mnasiae,
filii Sedeciae, filii Sedei,^ filii Helci-ie in Babylonia, 2. iii aiino quiiito,
in septinio die niensis, in tempore^ quo cei)erunt Clialdaci Jerusalem, et
succenderunt eam igni.^ 3. Et legit Baruch verba libri hujus ad aurea
Jechoniae'^ filii Joakim regis Juda, et ad aures universi pojnili venientis
ad librum, 4. et ad aures potentiuni filiorum regum,'' et ad aures pres-
byterorum, et ad aures populi, a minimo usquc ad niaximum eorum om-
nium habitantiuni in Babylonia, ad flunien Sodi.^ 5. Q.ui audientes
plorabant,® et jejunabant, et orabant in conspectu Domini. 6. Etcollege-
runt pecuniam secundum quod potuit uniuscujusque manus,^ 7. et
miserunt in Jerusalem ad Joakim '" filium Helciae filii Salom sacerdotem,
et ad Sacerdotes, et ad omnem populum, qui inventi sunt cum eo in Jeru-
salem: 8. cum accipei-et vasa templi Domiiii, quae ablata fuerant de
templo, revoeare" in terram Juda decima die mensis Sivaii,'^ vasa argen-
tea, quae fecit Sedccias'^ filius Josiae rex Juda, 9. posteaquam cepisset
Nabuehodonosor rex Babylonis Jechoniam, et principes, et cunctos poten-
tes," et populum terrae ab Jerusalem, et duxit^^ eos vinctos in Babylonem.
10. Et dixerunt: Ecce misimus ad vos pecunias, de quibus emite holo-
cautomata, et thus, et facite manna,"^ et Offerte pro peccato'^ ad aram
Domini Dei nostri: 11. et orate pro vita Nabuehodonosor regis Baby-
lonis, et pro vita Balthasar filii ejus'"'' ut sint dies eorum sicut dies caeli"
super terram: 12. et ut det Dominus virtutem nobis, et illuminet oculo3
nostros'" ut vivamus sub umbra^' Nabuehodonosor regis Babj^lonis, et sub
umbra Balthasar filii ejus, et serviamus eis multis diebus, et inveniamus
gratiam in conspectu eorum. 13. Et pro nobis ipsis orate ad Dominum
Deum uostrum: quia peccavimus Domino Deo nostro, et non est aversus
furor ejus a nobis usque in huuc diem. 14. Et legite librum istum, quem
misimus ad vosrecitari in templo Domini, in die solemni, et in die oppor-
tune:"^ 15. et dicetis: Domino Deo nostro justitia,-^ nobis autem confusio
faciei nostrae:^^ sicut est dies haec omni Juda,^'' et habitantibus in Jeru-
Balem. 16. Regibus nostris, et principibus nostris, et sacerdotibus nostris,
et prophetis nostris, et patribus nostris. 17. Peccavimus ante Dominum
Deum nostrum, et non credidimus, difhdentes in eum: 18. et non fui-
mus subjeetibiles illi, et non audivimus vocem Domini Dei nostri ut am-
bularemus in mandatis ejus, quae dedit nobis. 19. A die, quae eduxit
patres nostros de terra Aegypti usque ad diem hanc, eramus incredibiles
ad Dominum Deum nostrum: et dissipati recessimus,^^ ne audires vocem
ipsius. 20. Et adhaeserunt nobis multa mala, et maledictiones, quaecon-
stituit Dominus Moysi servo suo, qui eduxit patres nostros de terra
Aegypti, dare' nobis terram fluentem lac et mel, sicut hodierna die.
21. Et non audivimus vocem Domini Dei nostri secundum omnia verba
prophetarum, quos misit ad nos: 22. et abivimus unusquisque in sen-
sum cordis nostri m.aligni, operari diis alienis,^ facientes mala ante ocu-
los Domini Dei nostri.
1) Gebeutet tncr „Sd)rift, 33ricf, 5fuffa6." — 2) LXX'AoaSiov [cod. Alex. laSalov)- cf.
Jer. 32, 12. Tie ältere lat. Ucbcrfct3ung hat ncdi ten ^^eifaij de stirpe Simeon. — 3) b. b.
am fiebrnten Zac\c bcffclten 93?cnat6, in trcldicm i?cr fünf TuilTf" ^cnn'atcm cinsicncinmen unfe
»erbrannt teerten. Q.6 rear ber fünfte tOionat bcö i\trc(;cnja^reei, entfprccl}cnb unfcrcm 3uU-
26*
406 Der g)rop^ft Söaruc^. 1, 2—22. 2lnm. 3—27.
Hitguft; cf. IV. Eep. 25, 8. 9?ac^ 3;6eoboret, -§1190, Jnmnug, 2!ornietIi ifl ^ier unter mensis
^er crfic Wonat (*}?ifan) ju »crftcbcn, weit t»ic 3uben mit ber Scrftörmii:; 5'ei'ufalemö eine neue
3ettred)nunii bej^anncn. '^lad) WalPonat, Ufdier, ß3rottuo, Svilnict, til hier unter anno quinto
tae fünfte t^ab'x nad) ber ®ep,füf)runii*be3 3cd)oniaö ju s?crilcben, fteit 2?. lo unD 14 nod) »on
$(Itar, Jcmpcl unb feftlirf)en 3ufamm"onfünfteu bie JRebe fei. 5{[(cin biefe ^Jfeinunc; ift offenbar
irrii^, ba i^arudi in c. 2 x»on Wrcueln rebct, bie nur bei ber inillivien (Sinnabme unc bei ber 3cr»
ftbriinii ^cnn^ilc'»^ i-H^famen, unb ba überbief) 3?. 8 tion3urüdfübrun;^ bev filbernen (55efä§e bie
fließe iit,bie SeDecia? anftatt ber i^olbenen unb mit Sedioniae binweßi^efübrten, batte madien laffen.
'Diefe tonnten ticd) roabriid) ntd)t non '3ab»(on ,5urücffommcn, ebe fie erft babin ^ctommen (rva$
bei ber 3'^i'ftorunii iKfd)ab)V — ■%) kuI htniujaav ah-fiv h TrvpL — 3) 'll^an erficbt bierau^,
baij 3c*Piii*K^ in feinem febr ilven^ien ßJeroabrfam i^ebattcit_n)urbe. Wan bcrüdfichti^ite, ba§ er
fttt freiiinlli;i überliefert batte. ."parter ttjar ba^ ''^oh^ beö ^ebecia^, öon beut eben beilt)atb aud>
feine j)tebe bier ift. (£r (aij, it^enn er nid)t fd^oa tobt war, in einem tiefen Äerfer. — 6) b. b.
ber J5erroanbten bes .tönii^^, ber Sprööliniie beo tonisilid)en ®efd)(e*te^; Jer. 41, l._— 7) £^^
rrora/wv Sorrf. "]!)? Wirb (^eme i^ebraudit, um ftolV unb am ben Ufern trctenbe -icitrönie ju
bejeidinen. (£6 bebeutet babcr ivobi auA bier nid)t^ 'Jinbere? aU tiw Supbrat . . ®ie gienj^en
an einen etanio abgeiei^encn Drt, um unbe(aufd)t über ibre Slni^eleiienbciten reben ju fönnen,
bcfonberö aber, um »erlefen ^u boren, \va$ iBarud^ ibncn int Flamen (i3ottc3 5U »erfünben ^atte.
8) f. t. Cor. — 9) .&ebrai-omu3 für: „nad) cineö 3cben 'J3ermöj^en." — 10) ®r »ertrat bie
©teile beei ^obenpriefterei ^pfcbeii, ber in bie ®efangenfd)aft abc^efübrt roorben. — 11) äiro-
arpy.^>at „fic jurüif^ufteüen." (£g ftebt babin, i'\> eg nid)t in ber i^ulcv urfprüni^Iid) gebeijjen habt
reportare ftatt revocare, ba biefem legteren febr fcbroer ber öinn abj^iftnben ift, ben ber 23er-
fai)er auiJbrücfen wollte. — 12) rf/ öEnär-i} mv 'ZslovüI. SIIdx ,5ebnten eiinin ('^^1i-•5uni) ^atte
^arud) bie filbernen (iiefape empfani^eu-, p]sth. 8,9. — 13) Ba bie i^olbenen Jempelgcfdie
tbeil5 unter ^i-^^ifiitt '»Oi), tbeil? unter feinem eobne f^eduniia» 509 nad) 23abplon abi-iefübri
werben, \\^ batte >ii:ebecia3 bafür filberne madien laffen, weld)e bann bei ber i^injüd^en 3"ftörun3
3erufalem6 in iV'fdUai^ i^enomrnen unb nad) 'Tabalon i^efübrt werben waren. I^iefe nun über*
lieferte man bcm 23anid) alö Sd)üler unb greunb" beö Seremia^, ber bei 9?abudiobonofor
in (Sbrcn nettanben. — \'i) kcu roir (kaiK'^TaQ nai rohe ävparovr. r^emuac^ ift in ber iBulcj. wobi
fber vinctos anftatt cunetos ju lefen. Uebrigenei ift t)ier bem SBorte chafiürrjc „i^efarti^ener"
iDobt biefclbe i^ebeutuui^ ju geben, bie eö Jer.^24, 1 u. 29, 2 t)at: Sd)loffer, 3i"i'nir'eüte. —
13) foll bcifjen duxisset. — IG) Unter manna, /xäwa, ift bier, Wie Jer. 17, 26 unb Dan. 2,
4t) „Spcifeopfer," Minehah, ju perfteben, wie eö aud) im t)cbr. 3:erte biefer beiben firopbeten
au^britrflid) fo beifu. Sc; fd)eint, baf; baö 2Bort„Wanna" »cm 23olte allgemein ntr 23e5eid)nung
bei! opeifeopfere gebraud)t woj^ben ift, »ermutblic^ weit eö leid)!er auj^ufprec^en war, aii
9.\ind*ab. — 17) §lus biefer stelle, wie au? Jer. 41, 5 gebt bersor, ta\; man an ber Stelle
bee i^erftörten Sempelo einen 5fotbaltar errid)tete, auf wcldiem Opfer bargebrad)t würben,
»yriefter unb ''BoÜ urtbeilte, bafj ber 2lltar bie eigentlidie unb wefcntlidie Dpferftdtte fei unb aud^
pbne Jempel enftiren fönne, gleidtroie er in ben erften 3ftten eriftirte unb aud) 'Dic](i noc^ t?or
©rbauung ber ^tiftebütte einen 2lltar errid)tete Exod. 24, 4. — 88) 9?ad) Vamd 5, 1 fübrte
bicfen '??amen ber IciUe ivönig '^abplonei, weld)er 'oon ben ®ried)en l*abi)net, i'^cn 23erofuö aber
9?abonneb genannt wirb, unb »on Webreren für einen nadigeborcnen ^■'^rniini '•}?abud)obonüfor3
ael)alten wirb, ber bem CEntcl feffelben, ^tamens l'aborofoarcbab, bie .iperrfd)aft entriß; Jer. 27,7.
9?ad) Slnbern ift biefer 'Dfame ein (yemein»'3?ame ber Slbronfolger. — 19) b. b. „ewig
bauernb," bpperbclifd)er 3lu6brud für „lange bauernb." — 20) b. b. baft er unö 2)?oblftant>
(eben unb foften laffe. Tenn ba? i!id)t gilt bem Orientalen al? ®lud unb 9Coblftanb, wie
J^infternip ale Unglücf unb Trangfal; Job i7, 12. — 21) b. b. unter bem ed)u^e. — 22) h
tiiupair K«/po£.. — 2r3) ,^bem Jperrn, unferem «3ott gebül)rt baö l*ob ber ö)ered)tig!eit." —
2-4) Tüvp TTpnaiJTTuv. — 23^ iivdpüTvu 'iowk. — 21>) EaxE^iät^ouEv „wir waren leichtfertig." —
27) ^ebraiömuij für: „fremben Göttern bienen . ."
Caput II.
1. Propter quod statuit Dominus Deus noster verbum suum, quod
locutiis est ad iios, et ad judices nostros, qui judicaverunt Israel, et ad
reges nostros, et ad principes nostros, et ad omnem Israel, et Juda: 2. ut
adduceret Dominus super nos mala magna, quae non sunt facta subcaelo,
quemadmodum facta sunt in Jerusalem, secundum quae scripta sunt in
lege Moysi,^ 3. ut manducaret homo carnes filii sui, et carnes filiaesuae.
407
4. Et dedit eos sub mann regum omnium, qui sunt in circuitu nostro in
improperium, et in desolationem in omnibus j)Oj)ulis,- in quibus nos dis-
persit Dominus. 5. Et facti sumus subtus,^ et non supra: quia peccavi-
uius Doniino Deo nostro, non obaudiendo voci ipsius. 6. Domino Deo
nostro justitia : nobis autem, et patribus nostris confusio faciei, sicut est dies
haec. 7. Quia locutus est Dominus super nos omnia mala haec, quae vene-
runt super nos: 8. et non sumus deprecati faciem Domini Dei nostri, nt
reverteremur unusquisque nostrum a viis nostris pessimis. 9. Et vigilavit
Dominus in malis, et adduxit ea super nos: quia justus est Dominus in
omnibus operibus suis, quae mandavit nobis: 10. et non audivimus
vocem ipsius ut iremus in praeceptis Domini, quae dedit ante faciem
nostram. 11. Et nunc Domine Dens Israel,^ qui eduxisti populum tuura
de terra Aegypti in manu valida, et in signis, et in prodigiis, et in virtute
tua magna, et in brachio excelso, et fecisti tibi nomen sicut est dies iste:
12. peccavimus, impie egimus, inique gessimus Doroine Dens noster, in
omnibus justitiis tuis. 13. Avertatur ira tua a nobis: quia derelicti sumus
pauci inter gentes, ubi dispersisti nos. 14. Exaudi Domini preces nostras
et orationes nostras, et educ nos propter te: et da nobis invenire gratiam
ante faciem eorum, qui nos abduxerunt: 15. ut sciat omnis terra quia
tu es Dominus Dens noster, et quia nomen tuum invocatura est super
Israel, et super genus ipsius. 16. Respice Domine de domo sancta tua*
in nos, et inclina aurem tuam, et exaudi nos. 17. Aperi oculos tuos, et
vide: quia non mortui, qui sunt in inferno, quorum spiritus acceptus est
a visceribus suis, dabunt honorem,^ et justificationem Domino: 18. sed
anima,^ quae trislis est super magnitudine mali, et incedit curva, et in-
firma, et oculi deficientes, et animaesuriens dat tibi gloriam^ et justitiam
Domino. 19. Quia non secundum justitias patrum nostrorum^ nos fun-
dimus preces, et petimus misericordiam ante conspectum tuum Domine
Deus noster: 20. sed'^ quia misisti iram tuam, et furorem tuum super
nos, sicut locutus es in nianu puerorum tuorum" prophetarum, dicens:
21. Sic dicit Dominus: Inclinale hum.erum vestrum, et cervicem vestram,
et opera facite regi Babylonis: et sedebitis in terra, quam dedi patribus
vestris. 22. Quod si non audieritis vocem Doraini Dei vestri operari
regi Babyloniae: defectionem vestram faciam de civitatibus Juda, et a
foris Jerusalem, 23. et auferam a vobis vocem jucunditatis, et vocem
gaudii, et vocem sponsi, et vocem sponsae, et erit omnis terra sine vestigio
ab inhabitantihus eam ; 24. et non audierunt'^ vocem tuam, ut opera-
rentur regi Babylonis: et statuisti verba tua, quae locutus es in manibus
puerorum tuorum prophetarum, uttransferrenturossa regum nostrorum."
et ossa patrum nostrorum de loco suo: 25. et ecce projecta sunt in calore
t?olis, et in gelu noctis: et mortui sunt in doloribus pessimis, in fame et
in gladio, et in emissione. '^ 2(3. Et posuisti templum, in quo invocatum
est nomen tuum in ipso, sicut haec dies, propter iniquitatem domus Israel,
et domus Juda. 27. Et fecisti in nobis Domine Deus noster secundum
omnem bonitatem tuam,'^ etsecundum omnem miserationem tuam illam
magnam: 28. sicut locutus es in manu pueri tui"' Moysi in die, qua
praecefiisti ei scribere legem tuam coram filiis Israel, 29. dicens: Si non
audieritis vocem meam, multitado haec magna convertetur in miniraam
inter Gentes, quo ego eos dispergam: 30. quia scio quod me non audiet
populus; populus est enim dura cervice: et convertetur ad cor sulim in
terra captivitatis suae: 31. et scient quia ego sum Dominus Deus eorum,
408 2)er ^xop^tt Saru^. 2, 1—35. 2Inm. 1—18.
et dabo eis cor, et intelligent: aures, et andient. 32. Etlaudabunt rae in
terra captivitatis suae, et memores erunt nominis mei. 33. Et avertent
ße a dorso suo duro, et a malignitatibus suis: quia reminiscentur viam
patrum suorura qui peccaverunt in me. 34. Et revocabo illos in terram,
quam juravi patribus eorum Abraham, Isaac, et Jacob_, et dominabuutur
eis:'^ et multi])licabo eos, et non minorabuntur. 35. Et statuam illis
testamentum alterum sempiternura,'^ ut sim illis in Deum, et ipsi erunt
mihi in populum: et non movebo amplius populum meum, filios Israel
a terra, quam dedi illis.
auridata Duiuini Deut. 28, 13. —4) VJfau \ini>it Me lü^ortc fieicö t.i)epcrc5 äcritreur tn anoeren
:i)d\in bcr ^l. ec^rift, namcntticb in Jer. 32, 20; 42, 2; ill. Keg. 8, 47 : II. Chron. 6, 37;
>p_ 73^ 9. — 3) f. l). von ber Statte ^eince; bl. ^aufc^. l'aranu? unD Xiionomts wollen fcen
)"immcl taruiiter v-'crflanfccn iriffen; Is. 63, 15. — fi) rie§ tjt relvitb ^u nehmen, wie jum
1) Deut. 28, 53; Jer. 19, 9; Dan. 9, 12. — 2) kv näm rolq laol^ rolq kvkIu. — 3) Der
5)ropbet fptett Mer auf ba5 2Bort an, n?e{d)e? ?(}?0J5feg ?u S^rael c^efpro^eu: Constituet te
Doiuinus in caput et non in eaudam ; et eris semper supra et non subter: si tarnen audieria
inandata Duiuini Deut. 28, 13. —4) JD^an ftubet Die 9Bortc tiefcö ®ebctc3 äcrftreut in antieren
Si
P.«
.feimmel tarunter vcrflanfccn _
st teil fdiou Ps. 6. 6 wW^ Is. :^7, 18 erHärt werben unb bci^t: eic linc nidn mein an jenem
JDrte, wo ßjotteo 'tob unö S^ienft in feierlid)er ®eife bcciangen wirb-, fie babcn nid)t mcbr ten
(öebrauci) per äufjeren Sinne, Der 51ucien, bes 5??unbec!, bc"r .§änt»e unb güpc, um («ottcö l'ob ju
feiern; fie babcn feine 5-cft- unb ?5ei£vt'iv^e mebr, es i^ibt feinen Seuchen unb Sufcbauer mcbr,
auf wc(d)c fte einen iSinfrucf ma*en, u. f. w. 9}?an fann mit 2(nferen aucb faiien : Sie loben
®ott nid)t niebr ju einer 33ermebr«nji ibrer i^erbicnfte, weil bie ^üt be3 'Cert'icnfteä ,}u ßnPe i|l.
Tiefe siurlciiunii finbet ibre 2?ei^ünfti>5unc( im näd)ften Serfe. Xie ^ebrder beuten baö (S3efa;ire
nur auf bie l'eiber bcr i^erftorbenen imb »erfteben unter infernus nur Da» 'i5rab, we(d)e %\xi'
Ici^unc^ nicbt ^u fabeln ift, jebod) an g3efd)ränftbcit leibet. ^DJtt ben '''iried)en, mit .ipuiio unt»
Telrio bie l'ierwcrfcncn ber ^61Ie ^u !?erfteben, ijl nid)t ber mintiefte «3runb unD '^Inlap tsor-
banbcn. So ausleaen beif;t bem Jerte ß3ewaU antbun. — 7) sc. vivens super terram. —
8) b. b- n>i»'b bein i*ob, o ^öotr, sjerfünten, wenn i\x fie nur au? 9iotb unt) SIenb errettet bajl.
\}) ier ivopbet will bamit fagen, ein auf tie iU'rbienfte tcr 33ölfer sieftüijte? ßjcbet wdre bei
ber ßJröile'ter SdiulP, teren fidi 3?rael bewußt ift, ein alljuwenig bemiubiyieiS (S3ebet, unb wäre
weniji (^cei.ifuet, ß3ott ju ijerberrli*cn. — SO) feblt im ßjricd)ifd)en unö ftort ben Sinn, weit
tier "fein ("i)ec(enfaß ausi^efprodien ift. X'ie'.öetenben fallen blop: SBir beten, o ^err, weil t)U
un? fö tief i^ebemütbiiU linö und bie (öri,H!e unfercr Sd)uib ju erfennen flCiKben bafr. — li ) S3
ftnti bicr bie '^nnffaiiungcn be6 ^ropbeten 3eremia3 27, 9; 29,8 gemeint. — 12) unl ovk
fiKovaanev. — 13) Jer. 8, 1 ; 22, 19; 36, :30. — 14) '^Uä:) Jer. 32, 36 dürfte barunter bie
g)eft jii oer|teben fein. So nebmen e-j audi bie neueren Ueberfener üer isutgata. nai kv ä-rnaToA^.
15) Kurä Tväaav tizceiKsuiv aov, t». b. fo nad)iid)ttg uub gnciDig aU bu eö nur immer tbun fonnteft.
IG) ras folgenbe Sitat ift sui'ammcngefteüt au3 Lev. 26, 32. . unb Deut. 28, 62 . . —
17) Kai KVfiui'covc/v avTTjr. — 18) Siuige v^oUin bicr einen bcbingten '^unD gelten laifcn, bcr
jwifd^en bcm alten unb neuen in ber Wim liegt; allein feie mctften unb tie gewiduigften 5lu?-
leger beuten Pa^ ßjefagte auf fen Oc. 5?., l«cr in ber JRücffebr au!3 23ab;3lon fein i^orbilf bat, unt»
Wie in t-er Xämmerung liegt, bis er in Sbriftu? ^um sollen 5lbf*lut' fommt. Tac neue f<3rael,
mit tum bicfcr iiunt gefcblof[en wir^, ift nidjt mebr befuiränft auf tie "."'.''larten ^yatäftina's,
fonbern bat bie ganje ©ett jum (£rbe, wef;balb von einer ^Vertreibung aus tem @rbe feine 'tRcti
mcbr fein fann. Kai c-tjcu airoig öicQtjktjv aluviov. Tai alterum ber ^ulgata ift nai^ tiefem
S^ejte übcrpüfig.
Cnput III.
1. Et nunc' Domine omnipotens, Dens Israel, anima in angustiis, et
Spiritus anxius clnmat ad te: 2. audi Domine, et miserere, quin Dens
CS misoricors,' et miserere nostri: quia peccavimus ante te. 3. Quia tu
sedes in sem[)iternum,^ et nos peribimus in aevum? 4. Domine omni-
])i)tens, I>eus Israel, audi nunc orationem mortuorum Israel,' et filiorum
ipsorum, qui peccaverunt ante te, et non audierunt vocem Domini Dei
sui, et agglutinata sunt nobis mala. 5. Noli meminisse iniquitatura
3^er g)rop^et S3aruc^. 3, 1—4. 5lnm. 1—3. 409
patrnm nostrorum/ seJ memento manus tuae/ etnoniiiiis iui in tempore
isto: G. quia tu es Dominus Dens noster, et hiudabimus te Domine:
7. quia propter hoc dedisti timorem tuum" in cordibus no.stris, et ut in-
vocemus nomen tuum, et laudemus to in captivitate nostra, quia conver-
timur ab iniquitate patrum nostroi'um, qui peccaverunt ante te. 8. Et*
ecce nos in captivitatn nostra sunius liodie, qua nos dis{)crsisti in impro-
perium, et in maledietum, et in peccatum, secundum omnes iniquitates
patrum nostrorum, qui recesserunt a te Domine Dens noster/ 9. Audi
Israel mandata vitae:^ auribus percipe, ut seias prudentiam. 10. Quid
est Israel quod in terra inimicorum es? 11. invetcrasti^ in torraaliena, coin-
quinatus es cum mortuis:'" deputatus es cum descondentibus in infernum,
12. Dereliquisti Ibntem sapientiae;" 13. nam si in via Dei ambulasses,
habitasses utique in ])ace sempiterna. 14. Disce ubi sit [)rudentia, ubi
sit virtus, ubi sit intcUectus: ut scias simul ubi sit longiturnitas vitae et
victus, ubi sit lumcn oculorum, et pax. 15. Quis invenit locum ejus?'*
et quis intravit in thesauros ejus? 16. Ubi sunt principes^Gentium/^ et
et qui dominantur super bestias, quae sunt super terram? 17. qui in
avibus caeli ludunt,'^ 18. qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo
confidunt homines, et non est finis acquisitionis eorum? qui argentum
fabricant'^ et soliciti sunt, nee est inventio opernm illorum? 19. exter-
minati sunt,"*^ et ad inferos descenderunt,^et alii loco eorum surrexerunt.
20. Juvenes viderunt lumen, et habitaverunt super terram: viam autem
disciplinae ignoraverunt, 21. neque intellexerunt semitas ejus, neque
filii eorum susceperunt eam, afacie ipsorum longe facta est: 22. Non est
audita in terra Chanaan, neque visa est in Theman.'^ 23. Filii quoque
Agar, qui exquirunt prudentiam, quae de terra est, negotiatores Mer-
rhae,'^ et Theman, et fabulatores,'' et exquisitores prudentiae et intelli-
gentiae: viam autem sapientiae nescierunt, neque commemorati sunt
semitas ejus. 24. O Israel quam magna est domus Dei,^" et ingens locus
possessionis ejus! 25. Magnus est, et non habet finem: excelsus et im-
mensus. 2o. Ibi fuerunt gigantes'^' nominati illi, qui ab initio fuerunt,
statura magna, scientes bellum. 27. Non lios elegit Dominus, neque viam
discif)linae invenerunt: propterea perierunt. 28. Et quoniam habuerunt
sapientiam, interierunt propter suam insipientiam.^^ 29. Quis ascendit
in caelum, et acceptt eam, et eduxit eam de nubibus? 30. Quis transfre-
tavit mare, et invenit illam? et attulit illam super aurum electum?^
31. Non e.st qui po.ssit scire vias ejus, neque qui exquirat semitas ejus:
32. sed qui seit universa,^^ novit eam, et adinvenit eam prudentia sua:
qui praeparavit terram in aeterno tempore, et re|)levit eam pecudibus, et
quadrupedibus:^^ 33. qui emittit lumcn, et vadit: et vocavit illud, et
obedit illi in tremore. 34. Stellae autem dederunt lumen in custodiis
suis,^ et lactatae sunt: 35. voeatae sunt, et dixerunt: Adsumus: et luxe-
runt ei cum jucunditate, qui fecit illas. 36. Hie est Dens noster, et non
aestimabitur alius adversus cum. 37. Hie adinvenit omnem viam disci-
plinae, et tradidit illam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. 38. Post
haec in terris visus est,^^ et cum hominibus conversatus est.
1) f. i. fflr. — 2) „2Bäbrc^^ bu cn?it^ tbrpncjl unb berrstcil, foßtcft bu c-? woM ?U(ieben
Tonnen, batl vclx, bcin i^olf, en?iii ocrlorcn jicbcnV" Jobl;i2'); 14,;^: Ps. 102, 14-17. —
3) Unter btcfeti Scbtcn fir.b cjfcnbar jene ;,u tjcrftebcn, bie bei bcm eben cinjictrctcnen Straf-
flcrlebte, bei tcr Scrftbvuni? Scrufalcm? ,;;u (Skunbc gciian.Kn llnb. TUn- Scb umv? bicv al^ ein
©ülnfn, aU ein C^fcv, aij; ein Okbct sor c^Svtt i^cbvacbt. ^^uao nnb i'iuanu? t»erftcben baninter
fcie t;I, 21It:>dtcr in bcr 5>orböGe, wai aber nid;t rootfl ancjc^t, ,ba gleid;. barauf bie ivtnbcr, b. {>.
410 'Bex 5)rop|et Saruc^. 3, 4—38. 2tnm. 3—27.
bie jet^t ?eknbcn aH Äinber ber günbiqenben be5eiÄ)net werben. Mm\ bie Sübätcr mUtt
bcr «propbct firi^er nicbt aii Sünbcr bcui<$ncn. 9;?albcnat t^crilcM unter bicfeu lobten 3«ract3
bie in ber {ikfanvienfcbaft beftnblic^cn Israeliten, bie glci*fam trte in ein Grrab i;'ericbtci[cn Wm
unb al3 Jcbte "betrautet werben. SlUein rcer finb benn bie Äiuber, bie ^Icicf) bavauf genannt
,i,erben''' — 4) Tarunter ftnb bie eii^entlidKn unb Iciblictien (ritevn ber jcöt nccf) lebcnben
Säraeli'ten ju rcrflcbcn, bie burcb il)re 2d;.u(b ^rfari^e rcaren, baf; bie «trafi^ericf^te loebra(l)en.
5) qebcnfe betner ^IVaitt unb ftkö§e," bie bu fonf! an un^ ,^u offenbaren vfitcd^Ü öor tax 'iJlucien
ber iUMfer. — H) „benn bu baft un^ ja iricbcr bie ^rli;]iofitat ciuiicpf(an5t, wie in \:ta alten
Saaen " (£bcn biefes folt ber ©runD fein, baj; ß)ott [td? erbarme iw.t ben Unter^ani^ unb bit
(gcbniad) bee iBolfeö acwebre. — 7) ^iemit [diltcf;t ber erj^e Sbcil be^ fiudieö 23arud). liiit
8 9 beginnen bie l'cbren m\> Srmabnunqen. — 8; „bie ©ebote, bie jum Ücben rubren." —
0) b. b. bu jebreft unb nmaerfl ab g!ei*' einem alten ^i'annc. — 10) „aleid} ben 3;obten;"
Ps ^-j 4 _ II ) t). b. bu baft f53ott oerlaffen uüb bid) ben 63i.n3en ,5Usiewenbet; cf. Jer. 2, 13.
12) sc. sapientia5. „®cr ift ber ®lücf!id^e, ber bie ^iitätte ber ©etebeit i^efunbcn unb in ibrc
(gdjat^tammern eingcbruniicnV SBabrlid) fein anberer alö ber Seraclit, bem fid) ©Ott fo a^f*
faücnb gecffcnbart "unb (o wunberbare firfenntnig i^erlicbcn bat-," Job 28, 1. — 13) „Xit
^errütef, tü^1d'tbaber unb S^teid^en ftnb es riid)t, tvcld)e bie wabre ffieiebcit öefunben; benn fie
ftnb fpurlos babinaeaangen unb babcn nid)t6 bititerlaffcn, waö Bcugnif; gebe, M^, fie bas? irabre
Sebcn erfannt baben;" Jer. 28, 14; Dan. 2, 37. — 14) b. b. bie ^a lO^-id)t batten, bie 2«bc?cl
beö ^immel8 ju fangen unb fid) ibrcr jum Spiele ju bcbicnen-, Dan. 4. 18. — 1"5) un ol rö
äpyvpwv reKTuivovrEi ,',weld)e Silber erarbeiten unb barüber nad^finnen unf bereu '^Inilrengunj;
allen 3?eartff überftciat." — !<>) v<pnvicß);cav „fie finb rcrfd)wunben." — IT) Gen. ;](), 11;
Job 2, 11 ; Jer. 49, 7. —18) werben son Stnigen für .g)anbelgleutc »cn Slaaxa ber Sibonier
Jos. 13,4, mit mebr sIBabrfd)einlidifeit aber rbn '^'tnbern für ^anbeleleutc au? 5J?aranc ober
«Dfariabc (Stabt ber Sabäer, gebalten. — 1*)) «m o« /ivi^o/o^o«, !£brud)bid)tcr unb (£ r.^abler,
weldje bei ben Orientalen ncd) beute fcbr fcod? geaditct werben; III. Reg. 10, 1. — 20) SBie
bicr wie 'iJUiffeber unb ©äAter betrad>tet, bie auf ibren ^^.'often ftebcu unb ibren Tienft s^erfeben.
27) 5}?an fann bier mit 5^,n-anul^ anncbmen, e? fei bie Stcbe ijcm Srfdieinen ©otte-s unter ber
ffiotfe, in ber iL'id)tfdule uno jwifdjen ben Sberubim über ber söunbcelabe. Slllein
trenn man bie verfdncbcncn §(u6brücfe bc^ Satf.eä fcbärfcr in ba? ?!uge fafjt, fo muf; man mit
ben bl. initern, bie biereinftimiuig finb, annebmen, ber ^^rc^betoerfünbcbae fid)tbarc (£rfd)einru
(.ijctte* Ober bc« ewigen i^egcs auf Srben. (£ö beif't post hcec, womit ein fpatere? (£rfd)ciuen
bejciä^net i)l, <iU beiber ©efeftgebung auf Sinai; eö bcif't visus est, wa3 mebr aujbrüdt, a\i
ftne »crbüUtc ©egenwart, wie" in ber i'id'tfaute unb iWifAen ben Sberubim; c? beif t conver-
Batus est, v^a^ ein Umgeben aii ?}fenfd) mit ben ^lenfd^en bebeutet. Tarum oerbinbet aucö
2oranuei bicfe (Srflärung mit ber »origen unb nimmt an, baj^ baö ©cfagfe bei ber (:irfd)einung
(Sbrifli feine volitommene (Erfüllung erbauen babe. Slueb ber bl. ^'aulus fpielt auf biefe Stelle
on, wenn er fagt: Multifariam niulti^que modi? olim Dens loqnens Patiibus in Prophetin,
novissiiue locutus est nobis in liüo Hebr. 1. 1; urib wieber: Apparuit i^ratia salvatori.s
nostri Tit. ?>, 4, unb abermal: Magnuni pietatis sacrauientutn, quod luanifostatum est in
carne I. Tim. .3, Ifi. $hi* (Sbri)luö fd)eint fd) barauf 5U be.^icben, wenn er fagt: Ego sum
via. veritas et vita; Qr.i videt lue. videt et Patrem Uieuui. JoaUi 14, 6-9; cf. Prov. 8. ol ;
Sap. 7, 22; Eccli; 24, 14.
Caput IV,
1. Hie über mandatorum.Dei,' et lex quae est in aetermim : omnes,
qui tenent eani, perveiiient ad vitam: qiii autem dereliquerunt eain, in
mortem. 2. Convertere Jacob, et apprehende eam, ambula per viam ad
Bplendorem ejus contra Inmen ejus.^ 3. Ne tradas alteri gloriam tuam,^
et dignitatem tuam genti alienae. 4. B^eati sumus Israel: quia qiiaeDeo
placent, manifesta sunt nobis. 5. Animaequior esto^ populus Dei, me-
morabilis Israel i'^ 6. venundati estis Gentibus non in perditionem: sed
propter quod in ira ad iracundiam provocastis Deum, traditi estis adver-»
Ter ^ropljct S3arud). 4, 1—3. 9Inm. 1—3. 4U
sariis. 7. Exacerbastis cnim cum, qui fecit vos, Doum aetenmm/ irri-
moLantes daemoniis, et iion Deo. 8. Oblili eiiim e.stis Deum, qui nutri-
vit vos, et coutristastis nutriecm vestram Jerusalem, 9. Vidit enim
iracundiam a Deo veuientem vobis, et dixit: Audite confiues Sion,^ ad-
duxit enim mihi Deus luctum magnum: 10. Vidi enim captivitatein
populi mei, filiorum meorum, ettiliarum, quam superduxit illis aeternus.
11. Nutrivi enim illos cum jucunditate: dimisi autcm illos cum fleUi et
luctu. 12. Nemo gaudeat super me viduam, et desolatam: a n)ulti.s dere-
licta sum propt^^r peccata filiorum meorum, quia declinaverunt a lege
Dei. 13. Justitias autem ipsius nescierunt, nee ambulaverunt per via.s
mandatorum Dei, neque per semitas veritatis ejus^ cum justitia ingres.si
sunt. 14. Veniant contines Sion, et memorentur captivitatem fdiorum,
et filiarum mearum, quam superduxit illis aeternus. 15. Adduxit enim
super illos gentem de longinquo, gentem improbam, et alterius linguae:
10. qui non sunt reveriti sencm neque puerorum miserti sunt, et abduxe-
runt dilectos viduae, et a filiis'' unicam desolaverunt. 17. Ego autem
quid possum adjuvare vos? 18. Qui enim adduxit super ""vos mala, ip.se
vos eripiet de manibus inimicorum vestrorum. 19. Ambulate filii,'" am-
bulate: ego enim derelicta sum sola. 20. Exui me stola paci?," indui
autem me sacco obsecrationis,'^ et clamabo ad Altissimum'^ in diebu.s
meis. 21. Anin:iaequiores estote filii, clamate ad Dominum, et eripiet vos
de manu principum inimicorum.'* 22. Ego enim speravi in aeternum "''
.«alutem vestram: et venit mihi gaudium a sancto super misericordia.
quae veniet vobis ab aeterno salutari nostro."' 23. Emisi enim vos cum
luctu et ploratu: reducet autem vos mihi Dominus cum gaudio et jucun-
ditate in sempiternum. 24. Sicut enim viderunt vicinae Sion captivi-
tatem vestram a Deo, sie videbunt et in celeritate'^ salutem vestram a
Deo, quae superveniet vobis cum honore magno, et splendore aeterno.'"
25. Filii patienter sustinete iram, quae supervenit vobis:'" persecutus est
enim te inimicus tuus, sed cito videbis perditionem ipsius: et super cer-
vices ipsius ascendes."" 26. Delicati mei^' ambulaverunt vias asperas:
ducti sunt enim ut grex direptus ab inimicis. 27. Animaequiores estote
filii, et prociamate" ad Dominum: erit enim memoria vestra ab eo,''^ qui
duxit vos. 28. Sicut ejiim fuit sensus vcster ut erraretis h Deo: decies
tantum iterum convertentes" requiretis eura. 29. Qui enim induxit vobis
mala, ipse rursum adducet vobis sempiternam jucunditatem cuin salule
vestra.^" 30. Animaequior esto Jerusalem, exhortatur enim te, qui te
nominavit."" 31. Nocentes peribunt, ^ qui te vexaverunt: et qui gratu-
lati sunt in tua ruina, punientur; 32. civitates, quibus servierunt filii
tui, punientur:et quae accepit filios tuos.^*' 33. Sicut enim gavisa est in
tua ruina, et laetata est in casu tuo, sie contristabitur in sua desolatione.
34. Et am[>utabitur'" exultatio multitudinis ejus, et gaudimonium ejus
erit in luctum. 35. Ignis enim superveniet ei^" ab aeterno in longiturnis
diebus, et habitabitur a daeraoniis"" in multitudine temporis.^'^ 36. Cir-
cumspice Jerusalem ad Orientem, et vide jucunditatem a Deo tibi veiiien-
tem. 37. Ecce enim veniunt filii tui, quos dimisisti disperses, veniunt
collecti ab Oriente usque ad Occidentem, in verbo sancti''^ gaudcntes in
lionorem Dei.'^^
1) vi? i(l banintcr tic „üDciekit" :i, '.'," jii x^erilfbcn, bic ®ptt ratf iS-inai iin '^kfctyc niitiu
(betlt bat; Sap. S.4; Eccli. 24, 22. — 2) KdTfmvTi ti.v <pi.jtoc nvrfjt; „im 5lnMicfc ihrn- l'>Ulfr;"
\h. Jl8, 105; Prov. 6, 23. — 3) Sei nicl)t Urfadje, Itvit' ©oft fir^ öon Mr abirer.tJe mit» ^ic
412 ©er ^Jrop^et SSaru^. 4, 3—37. %nnx. 3—34. 5, 1—8. Stnm. 1—10.
«naben bie er bir v'^ebac^t unb jugetöeilt l)at, einem anbern 3So(!e julüenbc-, Deut. 4, 6; 32,
■•>] _3) .g)icr bCi^iünt ber b ritte 5l5ütiutt beä 53riefe^, ivoriii 3cru|alem alö trauernbe
iuitrrüc cinaefübrt röirb unb baö Soo^ ibrer Äiuber bdlac^t. — 3) „bu »cn ©Ott flets bcba*tci5
Vrael;" a^rmöavi-w 'icpar/X „Dcnfmat (3tcft) Siracls." — <») LXX babcn biefcö ©ort erft
,>j, 8.-7) al TvapoiK'H i.'Mv „it)r 5?acl)barinnen e-ions," b. f). ibr lunUej^cnben (iiemcinben. —
S) Tftlßwv rraiSelar- Job 34, 37. — 9) aal ä-u ruf ^vyaripuv. — 10) rf/cva, »aÖ jartcr tautet
alö filii '(£t^ ift im i:ian5en (Xapttel (^ebramtt. — 11) „it^ babc bas ^rcuben» (Seicv^) .^leib
auÄgcjpaen." — VI) "Dvtö Sad^Älcib bc5 f^Iebenö illbaö Ä(cii> ber Trauer unb 5?uf;e Rsth.
14 "2, — IJJ) Trpö? 'ov alüvLov. — 14) k.n dwaareiaq, ek x^I-P^C f^X^P^"- — 1*5) £"' ~<j aiwvi^
bei bcm (£wi.qcn/'b. b. bei «3ott. - 16) ai^Tvpoq vjiCv. — V.1) »cicber 3(u?brucf bier nid)t
enqe ju nebmc'n tu. 5^1« ?u ^lu^gan;? ber f5)efansienfcbaft foütcn uod) 47 3abrc »erfiicpen. —
IS) roh almnov. — 19) LXX \\u\txi bei: 'rrapä roh 'tienh. — 20) büblicber 3lu5«brucf für ben
Stanb fer ^i?cfreitbcit »oni gcinbe Deut. 33, 29; Jos. H), 24. —21) „meine jarten Äinbcr."
22) /%//ffa7e. — 2'5) „ber cuol) wci-ifübren lief;, wirb euer ßcbcnfcn." — 24) <ki(.a~/MGcdaaTe
TiTtaTphpavTer C;vr;/rTai nm<'n> „fo fottefibr c3 iel3t ijcr^'i^nfa^cn, at? :öefei)rte ibn jit fud)cn." eo
macbten e3 'bic iirofjen ^^ü'ijer, ^Viuiu?, -petru-^ ^Biagfaiena, DaaiD unb^aufcuD ^^Inbere. —
24) W\\. bicfen'®orten fd)[ici}t bie StcDe, wclctie "o^w bem ^Propheten ber ötaPt in ben ^unb
iVlCj^t roorben. W\t 33. 30 beginnt ber ^propbet ju Scrufalem ju fpredicn unb ibr Sroü unb
^Berbeif!un>i ^u bringen. — 26) b. b. ber bid) äu feiner- Statt i^cmad)t unb bid^ baburd) al3
Stabt (yotte? auo'.ie?ci'.tnet bat; Ps. 45, 5; 47, 2; 8ö, 3; 10:), 8. — 27) öeilatoL ol ae mnu)-
oavrec. Dcr ^^luöjrud ihrkaiot „TOe^!" febrt bier breima'i »teber, wofür bie 23u(3. ctnmat peri-
biiiit'nnf ',weima( punientur fe^t. — 28) „bie beine 3öl)ne gefan-^en nabiif," oe^afiiv?}, b. i.
"öabplon. — 29) icai TVKpielü „id) will aufbin-en (a)Ten . ," — SO) Jer. 50, 32. — 31) Ts.
13, 21 , 34, 1-1. — 32) Tov nleiova xpoivv. — J:33) 0. b- w^A) bcr i^erbcifjuug, bie ber ^eilige
gegeben. — ri'i) x^ipovre^ ry tov &eoi 66iri, »üvunicr bcfonbers bi« .!pcrrlii)fcit be>5 9?. S. ju
berfleljcn i]!.
Caput V.
1. Exue tu' Jerasalem stola luctus, et vexationi.s tuae: et indue te de-
oore, et honore cjus,^ quae a Deo tibi est sempiternae gloriae. 2. Ciicuni-
dabit te Dens fiiploide^ justitiae, et imponet* mitram capiti honoris
aeterni. 3. Dens enira ostendet splendorera suum in te oinni,^ qui sub
oaelo est. 4. Notninabitur enim tibi nomen tiium^ a Deo in serapiternum :
Pax justitiae, et lionor pietatis. 5. Exurge Jerusalem,^ et sta iti excelso:
et circumspice ad Orientem, et vide collectos filios tuos ab Oriente sole
usque ad Occidentem, in verbo sancti gaudentes Dei memoria. 6. Exi-
erunt ejiim abs tepedibusducti ab inimieis: adducetautem illos Dominus
ad te portatos in honore sicut filios regni.* 7. Constituit enim Dens hu-
iniliare omnem montem excelsura, et rupes perennes, et convallesreplere
in acqualitatem terrae: ut ambulet Israel diligonter in honorem Dei.'
8. Obumbraverunt autem et silvae,'" et orane lignum suavitatis Israel ex
niandato Dei. 9. Adducet enim Deus Israel cum jucunditate in luraine
majestatis suae, cum misericordia, et justitia, quae est ex ipso.
I) Is. Ol, 3. — 2l 'i'ß' h'(hmnc ri/v iVTvpsTreiav ri}^ napa rnv \^snv So^T/f, e'ic Tovaiüva. Sffielfb
eine aninbcrbare 5I^eran^erung! Tie »^orber »ie bie niebrigfte 'itlaoin im Staube gefcjTcn unb
jertreten u>ar, ile foU nun mit bcm Sdunudc einer ilonigin angetban werben — mit bcr 5Ber>
boifjung, ibn niemale \\l t»crlicren. — 3) ■Kf.pi.3olob rfjv öinlolSa rf/Q rrapä rov -^eov öiKaiorhv?;^.
Dicfe^' 'iiewanb ber Werci-btigfcit ift ienc>? ßjjwanb, wetd^eei un^ burd) bie (Srtüfungju Ibeil
wirb unb oon ;"ifaiaiJ fil, 10 cyemanb bee .s^nks aenannt wirb. — 4) Knl Itti&ov. — 3) t^ vk'
oitpavov -amj ri/v aijv Xn/nzpdrr/Ta- Is. 60, 3. — 6) b. b. f^ott wirt» madicn, t'^f} man fage, in
Cierufalem lijpbnt ber j^vicbe bcr f^iereduigfeit; Is. 62, 2.-7) Is. 6(V '. — 8) Jj? i?p(5vov
iiaaiAfiar- coJ. Alex, wf vm 3nnt?.£tnc' Is. 49, 22. — 9) aff(pa?iüg ry rov deov rTöfr/ „fld^Cr im
<yian^e flotte?/' — eine ^anfinelung auf fa^ 2öanbdn S^ract« beim l'idnc ber J^cuerfäute burd)
Die 5Büfte. — 10) '2ltlE? wirb jufammrnbeifen, ben •ijeintäug ^^rael? ju >jcrt;errlid)en; Is. 40,
1 ; 41. 14.
413
Caput VI.
Exempilar' epistolae,^qnam misit^ Jeremias ad abdiicondoscaptivos in
Babyloniam a re<xe Babylonioruni, tit annuntiaret illis secunduin quod
jiraeceptuir. est illi a Deo. 1. PROPTER i)eccata. quae peccastis ante
Deuni, abduceniini in Babyloniam captivi aNabuchodonosor rege Baby-
loniorum. 2. Ingressi itaque in Babylonem, eritis ibi annis phirimis, et
ternporibus longis usque ad generationes Septem :* post hoc autem edu-
cain vos inde cum pace. 3. Nunc autem videbitis in ßabylonia deos
aureos, et argenteos, et lapideos,' et ligneos in humeris portari,'' ostentan-
tes metum Gentibus. 4. Videte ergo ne et vos similes efficiamini factis
alienis/ et metuatis,'^ et motus vos capiat in ipsis. 5. Visa itaque turba
de retro, et ab ante, adorantes, dicite in cordibus vestris: Te oportet ado-
rari Domine. 6. Angelus enim meus^ vobiscum est: ipse autem exquiram'
animas vestras. 7. Nam lingua ipsorum polita a fabro, ipsa etiam inau-
rata, et inargentata falsa sunt, et non possunt lo(jui. 8. Et sicut virgini
amanti ornamenta:"^ ita accepto auro fabricati sunt. 9. Coronas certe
aureas habent super capita sua dii illorum: unde subtrahunt sacerdotes
ab eis aurum, et argentum, et erogant illud in semetipsos. 10. Dant
autem et ex ipso prostitutis,'' et meretricesornant: et iterum cum recepe-
rint illud a meretricibus, ornant deos suos. 11. Hi autem non liberantur
ab aerugine, et tinea. 12. Opertis autem illis veste purpurea, extergunt
faciem ipsorum propter })ulverem domns, qui est })lurimus inter eos.
13. Sceptrum autem habet ut homo, sicut judex regionis, qui in se pec-
cantem non interficit. 14. Habet etiam in manu gladium, et securim, se
autem de hello, et a latronibus non liberat. Unde vobis notum sit quia
non sunt dii. 15. Non ergo timueritis eos. Sicut enim vas hominis con-
fractum inutile efficitur, tales sunt et dii illorum: 16. Constitutis illis
in domo, oculi eorum pleni sunt pulvere a pedibus introeuntium. 17. Et
sicut alicüi, qui regem otTendit,'' circumseptae sunt januae:'^ aut^ sicut
ad sepulchrum adchictum mortuum,'* ita tutantur sacerdotes ostia clau-
suris et seris, ne a hitronibus expolientur. 18. Lucernas accendunt illis,
et quidem multas, ''' ex quibus nuUam videre possunt: sunt autem sicut
trabes in domo. 19. Corda vero eorum dicuntelingere serpentes,'" qui de
terra sunt, dum comedunt eos, et vestimentum ipsorum, et non sentiunt.
20. Nigrae fiunt facies eorum a fumo. qui in domo fit. 21. Su{)ra corpus
eorum, et supra caput eorum volant noctuae, et hirnndines, et aves etiam
similiter et cattae. 22. Unde sciatis quia non sunt dii. Ne ergo timu-
eritis eos. 23. Aurum etiam, quod habent, ad S[)eciem est. Nisi aliquis
exterserit aeruginem, ncpn fulgebnnt: neque enim dum confiarentur, scn-
tiebant. 24. Ex omni prctio cmpta sunt, in quihus Spiritus non inest
ipsis. 25. Sine pedibus in humeris portantur, ostentantes ignobilitatem
suam hominibus. Confundantur etiam qui colunt ea. 26. Propterea si
ceciderint in terram, a semetipsis non consurgunt: neque si <piis eum
statuerit rectum, qui s«metipsum stabit, sed sicut mortuis muiiera eorum
illis apponentur. 27. Hostias illorum vendunt Sacerdotes ipsorum, et
abutuntur: similiter et mulieres eorum deceri)ent.es,'^ neque infirmo,
neque mendicanti aliqiiid impcrtiunt, 28. de sacrificiis eorum foetae,''*
et menstruatao contingunt. Scientes itaipie ex his quia non sunt dii, ne
limeatiseos. 29. Unde enim vocantur dii? Quia mulieres ap[)0iiunt"'
dlis argenteis, aureis, et ligneis: 30. et in domibus eorum sacerdotes se-
414
dent, habentes tnnicas scissas,^" et capita, et barbam rasam, quoriim
capita iiuda sunt. 31. Rugiunt autem clamantes"' contra deos suos, sicut
in coena mortui. 32. Vestimenta eorum auferunt sacerdotes, et vestiunt
uxores suas, et filios suos. 33. Neque si quid mali patiuntur ab aliquo,
neque si quid boni, poterunt retribuere: neque regem constituere possunt,
neque auferre. 84. Similiter neque dare divitias^- possunt, neque malum
retribuere. Si quis illis votum voverit, et non reddiderit, neque hoc re-
quirunt. 85. Hominem a niorte non liberant," neque infinnum a poten-
tiori eripiunt. 30. Hominem caecum ad visum non restituunt, de nesces-
sitate hominem non liberabunt. 37. Viduae non miserebuntur, neque
orphanis benefacient. 88. Lapidibus de monte similes sunt dii illorum,
lignei, et lapidei,^ et aurei, et argentei. Qui autem coUint ea, confunden-
tur. 39, Quomodo ergo aestiraandom est, aut dicendum, illos esse deos?
40. Adhuc enim ipsis Chaldaeis non honora)\tibus ear^qui cum audierint^
niutum non pnsse loqui, otferunt illud ad Bei, postulantes ab eo loqui :
41. quasi po.ssint sentire qui non habent motum,"" et ipsi cum intellexe-
rint/^ relinquent ea: sensum enim non habent ipsi dii illorum. 42. Mu-
lieres autem circümdatae funibus^** in viis sedent, suecendentes ossa oli-
varum.^^ 43. Cum autem aliqua ex ipsis attracta ab aliquo transeunte dorm i-
erit cum eo, proxiiiiae suae exprobat quod ea non sit digmi habita, sicut
ipsa, neque funis ejus diruptus sit. 44. ümnia autem quae illis fiunt, fals;i
sunt.^'' Quomodo aestimandum, aut dicendum est, illos esse deos? 45. A
fabris autem, et ab aurificibus facta sunt. Nihil aliud erunt, nisi id quod
volunt esse sacerdotes.^' 4(5. Artifices etiam ipsi, qui eafaciunt, non sunt
multi temporis. Numquid ergo possunt ea, quae fabricata sunt ab ii)si-:,
essedii?-'^ 47. Reliquerunt autem falsa, et opprobrium postea futuris.
48. Kam cum supervenerit illis praelium, et mala; cogitant sacerdotes
apud se, ubi se abscondtnit cum illis. 49. Quomodo ergo sentiri debeant
quoniam dii sunt, qui ncc de hello seliberant, neque de malisse eripiunt?
6ü. Nam cum sint lignea, inaurata, et inargentata, scietur f)Ostea quia
lion sunt abuniversisGentibus, etregibus: quae manifesta sunt quia non
sunt dii, sed opera matiuum hominum, et nullum Dei opus cum illis.
61. Unde ergo notum est, quia iu>n sunt dii, sed opera manuum homi-
lium,^ et nullum Dei opus in ipsis est? 52. Regem regioni non susci-
tant, ne(iue j)luviam hominibus dabunt. 53. Judicium quoque non dis-
cernent,"'' neque regiones liberabunt al) injuria: quia nihil possinit, sicut
corniculae inter medium caeli, et terrae. 54. Eteiiim cum inciderit ignis
in domum deorum ligneorum, argenteorum, et aureorum, sacerdotes
quidem ipsorum fugient, et liberabuntur: ipsi vero sicut trabes in medio
comburentur. 55. Regi autem, (^t bello^* non resistent. Quomodo ei-go
oestiniMiidum est, aut recipiendum quia dii sunt? 56. Non a furibus,
lieque a latronibus se liberabunt dii lignei, et lapidei,' et inaurati et iii^
argentati, quibus hi, qui fortiores sunt, 57. aUrum, et argentunj, et ves-
timentuu), quo operti sunt, auferent illis, et al)ibunt, nee sibi auxilium
forent. 58. Itaque melius est esse regem ostelitantem virtutem suam!
aut vas in d(;mo utile, in quo gloriabilur qui possidet illud: vel ostium
in domo, quod custodit quae in i]);-a sunt, quam falsi dii. 59. Sol quidem
et luna, ac sidera cum sint splendide, et emissa ad utilitates, obaudiunt.
CO. iSimiliter et fulgur cum a})pjiruerit, perspicuum est; idipsum autem
et s])iritus in omni legione spirat. 61. Et nubes, quibus cum imperatum
fuerit a Dco perambulare Universum orbem, perficiunt quod imperatum
est eis. 02. Ignis etiam missus desuper ut consumat moirtes, et silvas,
Der ^ropl)ct 33aruc^. 6, 1—42. Slniii. 1—28. 415
fiicit quod praeceptiim est ei. Haec autera neque speciebns, neque virtu-
tibus Ulli eorum similia sunt. G3. Uiide neque existimnndum est, neque
(licenduni, illos esse deos, quando non possunt neque Judicium judicare,
ne(jue quidquam facere honiinibus. 04. Seien tes itaque quia non sunt
dii, ne ergo tiinueritis eos. 65. Neque enim regibus maledieent, neque
benedicent. GG. Signa etiam in caelo Gentibus non ostendunt, neque ut
sol lucebunt, neque illuminabunt ut luna. G7. Bestiae meHores sunt Ulis,
quae possunt fugere sub tectum, ac prodesse sibi. 68. Nullo itaque modo
nobis est manifestum quia sunt dii: propter quod ne timeatis eos.
G9. Nam sicut in cucumorarioibnnido nihil custodit: ita sunt dii illorum
lignei, et argentei, et inaurati. 70. Eodem modo et in horto sf)ina alba,
supra quam omnis avis sedet. Similiter et raortuo projecto in tenebris
similes sunt dii illorum lignei, et inaurati, et inargentati: 71. A purpura
quoque et murice, quae supra illos tineant, scietis itaque quia non sunt
dii. Ipsi etiam postremo comeduntur, et erunt opprobrium in regione,
72. Melior est homo justus, qui non habet simulachra: nam erit longeab
opprobriis.
1) Die LXX trennen tiefen 33rief oom Sudie Baruch unb fe&en ilnr nvi* ben Threni bea
Scremiao. — 2) ävrlyf,ac«-w i-:Tiaro7.f,r^ . . — 3) Scvcmivit» fonbcte ton '-Brief, bcr ImId nac^
Srobcrunvi 3criifvilern5 iiefttriebcn ivorbcn, realnuteinlid) nach ^lieMatha, wo 'i)falnidH'*M.Miofoj
fi* befanb unt> wo bie (Vn'fanacncn Sub^'iiis' u^^^»l'llL'>lyU'brad^t lourbcn, um ilne ®anbcrfd)aft
na* '>^abi>lLMi ^u beginnen IV. Re-. 25. 20. — -l) Va ;>cremia5 29, 10 ficben^isi 3abre ali
2ermin bor GH7'aniV.'nfd)aft be5eid)ncte, fo iritt er ivin? i^ewif) aiut mit benr.?(u^^rlu•f l^pu „lieben
(i3cf*led)töfoU^en" 'ni&iti '•}ln^tici bcH'id)uen, i^erannt(id) ttjurbe ber 3(u^brucf „«)ef*Iccbt" jii
terfd)icbinen \3eiten oerfd)tePcn jicnommen. 23ei Suitiaö bcfd)ränft er fid) fojvrr auf fieben
Ctabre; f. Ucinlta. i'ilafpanbo will bter cencratio im fonfrcten Sinne iienommeu i^^iffen, als
(iiejeui^te, wornad) fict) lctd)t neben (yefd)led)t^foIiien ercicben. Ttnn frei bi-? iner finb fiton
r^crbaiiPcn beim Sibjuiie: UriV'Opi^ater, rsh-ofr-Hiter, i'ater, Äinb; unb ebenfinncle cutftcben in
ber (^kfan^ienfdiaft. -Tiefe Teutuni^ empficblt fid) burd) ibre 9?atürlid)fcit. — 5) f. i. G5r. —
(i) Is. 40, 7 : Jer. 10, 5. — 7) aAAo^.'^/.o/r. — 8) Tiefe ©orte finb a(ei Jöortc am CsSoiki
Wunbe einacfioditen. Ter bicr (gemeinte iS.ni\d \\t entmcbcr aüi^emcin, ober alj (£n;-(Cl 3oraeIg,
Widiael, ^u ncbmen Exod. ?,3, 2; Dan. 10, "13. — 9) t/c,Vüi^. C£^ iil ber (i\w[, ber Seelen
behüten foß. — 10) aal üottep nap^^ivu (piXoiidaiMj ?MußävovTeg ;fpi)CTiov, v. 9, Ka-aaK.evä(,ovai
GTEcpävovg £7rl räq KEi^a/äq tüv t&eüv . . — 11) öcoanvGL 6y äir' avrüv Kai tcüq ettI tov aTtynvg nöp^
vaig. KOG/xnvai te av-oi'C Jjf äii-üpu-ovc rniQ 'ev(')hfiaaL t^eovc; äpyvpovg Kai i?foi'f jpi'ffoi^f Kai ^v?jvnvg.
12) „ber ein 5??aieftdtoserbre*en beiiaui^en." — 1^5) al aW/.ai, '^U'a umjini^ett unb umfperrt
ben Waje(lät-3iierbrcd)cr son allen Seiten, ^aii er nid)t entfd>(üpfen fann. — 11) wr tivl daväri^
ärfiyfiivi^ „alö einen ber jum Iodc abi^efübrt wirb." t£g beliebt fid^ auf ttn Wajejtät^aerbrec^er,
Ter ^.tropbet bdtte bie '??idniiifeit ber lyinien unb ihre a'erdcbtlid)feit nid^t lebhafter bejeid^nen
fönncn, al3 mit biefen ©orten, «icine i'chre war ein wirffamc? (siej^eniiift geilen bie p
befürditenbe 3?erführunc}. — 13) -rrAElovg y Envmii;. — 1(») «p-trüi^ „('^Hnviirm." — 17) rapir
XEvovaai „fie faljen ein" ^ur längeren "älufbewabrung unb geben ja ^HdUi? bav^on ben .tränten
unb ben 5i3cttlern. — 18) „fowobi Sdnuangcre alö ilinbcebetterinnen berühren biefe Dpfer"
unb geben baburd) ju erfennen, baf; fie fclbe nid)t aU ein .^eiligtbum bctrad)ten. 'DJadi bem
(i3efet3e 'Vloü^ Lgv. 12, 2; 15, 33 wdre eg ein grofse^ i^erbrcdKn gewefen, wenn eine foUte ben
2empe( betreten unb einer Dpfermabl^cit beigewohnt hatte.— 19) eine bcipenbe Ironie! Tenn
na* bem gbttlid)en Tsiefetje finb bie ©eiber aue^gcfdiloffcn iumi bem fTicfterbienlle. — 20) lauter
föegenfiiße ^u bem, WiU ü3ott befiehlt, ber bie i^iefter immer in reinem, gidnjenbem J^eierfleibe
unb in fcillidicr (sicberfe unb r^3eftalt crfdunnen hcif;t-, Lev, 10, ß; 2), 5. — "21) Ter '^Prophet
fpielt hier vielleidn auf ein i^e)l an, dhnii* bem bee; 'Jlfoni?, wo man in ber aan5en f^egenb
ijerum beulte, bem rs3o:te felbft ein l'eid^enbcgdngnif! hielt unb fid) bie .g^aarc abfd)nitt. Lucian.
de dea. Syra. — 22) JMt." — 2rJ) S^" folgen lief) hier lauter ß3egenfdt3e ',u bem, wa? ber
wahre f^ott wirft; Job 36. 5 ; Ps. 34, 10; 67", 6. — 2-1) äripaC6vruv. Tk C£balt«der felbfl
thun ihren ^^öttern Unehre an, inbem fie gcbred)liche ?D?enfd)cn ju ihnen hinführen, unb immer
ohne .(pulfe erlangt ^u haben, wieber wegführen. — 2'5) orav Ucjaiv. — 2(») ^c cSmarov övrof
avTui) ala-&iGdnc. — 27) Kai ov iMn'avraL a'vTol voi]Gav-E(; Kara'Ai-rlv arrä, ain^)joir ;.(!/•> ovk ex^v-
civ „fie (bie ^halDder) fommen niAt ju 33er|tanD, um fie (bie rs5ijtter)ju oerlaffen ; benn fie
baben feinen Sinn unb 9?eril:anf." — 28) '^Xa^) -^erobot I. 199. «nb (^trabo üb. II. trugen
fu einen Äranj, ber mit einem Jabenober ©trief burdjpoc^ten war, auf bem Raupte, unb ^arrttn
416 Ztv 5>rop^et Saruc^. 6, 42—55. 2Inm. 28—34.
bc« SlugenMicfcö, son einem -gremben ju (E&rcit ber (Söttin 5D?pIitta (ißenu«) ju pctfcfilic^fr
iPerbinbunfl erfebcn ju roerbeti. (£6 war ßjcfeg, ba§ jebe J^raueuöperfon, e^e fte beivatbete, auf
fol^e SBci'fc fid) preisgäbe IV. Eeg. 17. 30; 8. Au^. de civ. Dei IV. 10. 9?ad) Saftro ift
bier bte Siebe uon bem Stridqürtet, ben biefe graueneberfonen alg Bficöen trugen, bap fte fid)
ber ©bttin acwetbt battcn. Tie Üöfunfl bes CiJürtelö bei ber fKeiüt)iicben 3?erbinbiini? voav fcbann
ba« Beugnip, ba^ fie ibre 33f(td)t effüllt bdtten; Curtii bist. 1. IV. — 9A}) „Sie rducberii
babei Dlittenfcrne" ober na&i LXX rd TriVvpa „Äleien." 2Benn bic Clit>enierne Hein neflogcii
waren, batten fie aud) ba3 Sluefeben oon .Sleien. Tiefet gtäiid)crn war ein 2ih ber Steliflton.
50?an (glaubte baburd) bie (Göttin 5U ebren unb jugleid) bie ^erjen ber 5)?änncr ju bezaubern.
9?a(i) ^tatiuö bebciitet ber Celbaum „Ü^itte unbgteljen": vittatae laurus et supplicis arbor
(.livse. — 30) fsv6v. 2ICe« waö ba gefcbiebt, ift ?ug unb Sru.q. SBenn man com 2;rug be^
^eitcntbumg unb ber Qlbgotterei 9itibtg rewgte aU biefe fitanblic^c ©ittc, in ber Jbat man röügte
genug. — Sl) rf;t-virar Is. 40, 19 : Jer. 10, 3. — S2) rrüg TE 6ti ui?.'Aet ra vn' avrcjv Karaa-
Ktvaa-^Evra; — S^i i Kinaiv xe ov firi öiaK(}ivuaiv iavTÜv „fitfonntn fic^ fclbji niC^t 5ie(l)t
rcrfc^affcn." — 34) aal ■koaejiioi^.
PROPHETIA EZECHIELIS.
1. ©jc(f)iel, ^Npinv So^?" 33u[i'§, ger)örtc bcm ^sncftcröcfcftleditc an, wie
3crcniiaÄ, imb wav unter bcn (*^k'faiu-\ciicn, bie mit ^oadnn 599 üor (SBr. nach
23a[n)lon at\jcnU)rt anirbcn. Scl^lmft am ?ylufec (Slmboraio, cvbiclt er ben 9hif ^um
^U-cpt;etciu31mt im fünften ^al^rc feineö ähifentluilt'^ bnfelbft, 595. Wian hat ncc!,i
^^ropbeticn Iumi ihm mi§ bem 27. '^alm feines 3(iifcnlbalte!o; f. 29, 17.
2. (Sä haben fi dl Dcrfdnebcnc ©agen über feine lueiteren Sdndfalc iiefanunclt,
ireldie man bei (iarfvu'iu (Introdnct. in V. T. 111. IDD) finben t'ann. ison einem
jiibifd.ien ^Kiditer, beffen Slbejöttcrei er beftrafte, ermorbet, foll er in biefelbe Wrab-
böble gebrad)t ivorben fein, in ber bie ©ebeine (Sem§ unb Str^lia^-ab^^ rnbtcn.
ilian jeißt jetjt nod) am Gl;abDra§ eine ©rabbi)blc alg bie bes (S'jecbiel; cf. E]»ii)li.
de vitis proph. T. II. c. 9; Isid. Hisp. de vita et morte Sanetoruni, c. öH;
Pietro de la Valle Itiner. I. 17. 5)er (;I. föregorin» faßtbier: Ezecliiel duriis
praedicator contra duros in malo veniebat. Ex])Os. in I. Re^ej. c. 9.
6"jed)iel iuirfte nnb prebitßte unter ben (Sfutanten in 33abt;(onien in bemfelben
©cifte, lüie ^seremiaS in ^u'^a.
3. ^n biefer S^'Ijätißfeit erfclieinen jtoei SJiomcnte, burd) iuelcbe er einzig in ber
9?ei{;e ber übrigen ^^ropbetcn baftebt. ®aö eine ift bie I;änfig bei ibm eintretenbe
(Stftaf e (facta est super me manus Domini 1, 3; 8, 1 ; 37. 1 40, 1), ha§> anbere
fein fteÜDertrctenbe§ Seiben. (Sr mnf? nid;t blo^ frembe £'eiben terüinbigcn
ober burd) ß^-'i^?*-'!^ fbmbolifiren, fonbcrn mnfs fie anf§ Scbmer^^licbfte tbeilen, um
feinen 3*^i^9cnoffen hcn granfen (Srnft bcrfelben ^nm 33elmif5tfein ju bringen. So
foU er nicbt bloß lebren, fonbcrn jngleid; aucb ©nabc erirerben, ganj iine e^^ einem
33ürbilbe be§ fommenben Grlöfer^ jiemt. ^nrcb biefe (Sigentbümlicbfeiten näbcrt
er fid) ben nuiftifd^en (Srfcbeinnngen ber neuteftamentiicl^en 5tirclie, in Jüelcben ber
ftelioertretenbe ^cilanb gleid;fam lüicbcr auflebt. (.§. nacb Raulen).
äi^enn ber '^iropbct in ber Sdiilbernng ber Un^udit trilnal erfdieint, fo nui§ mau
bieB auf Siednuing ber orientalif d;en Sitte fdvreiben. )}iud) fennen mir nid}t inmier
bie 3(bfiditen, bie ©ott batte, il;m gerabe biefe 3luebrüde auf bie S^'^^S^ ö^-I legen.
2!er 1)1. ^ieront;mn§ in expos. c. 47 fagt: Ezecliiel Scripturarum est oceanus
et mysteriorum Dei labyrinthus.
4. Sie 2(ed;t (; ei t biefer SÖeiffagungen Unirbe in ber jiibifdicn unb cTmftnclKn
^ird)e ftet§ ancrfannt. ' (£"rft in ber neueren 3eit ertiob man (iimoürfc gegen bie
neun leisten (Sapitel, unb jmar a\i§> bem ©rnnbe, med fic bunt'ler feien, al§ bie
übrigen ; unb meil ber barin ge,^cid)nete 3:^empelri^ nid^t befolgt morben. ,
2lilcin bagegen läfjt ficb mft 9?ecl)t fagen, bie S)unfelt)eit rubre l^on bem 0egen=
ftanbe l;er, ber ein tccbnifd)er unb unferer 3^nt frember ift; bafe aber ber dl\\] nidit
befolgt morben, läfst ficb baburd; erklären, bafs er bon ©Ott nid)t gegeben mürbe
als 9ii^ einc^« materiellen, fonbcrn vnelmebr ali cine^ gciftigen ixtuCiS.
(S§ mürben and) ßinmürfe erboben gegen bie 3(ed)tbcit ber Cap. 25-32; 35; 38;
39 ; allein mit fo unerbeblid;en ©rünbcn, baf^ es nicl)t ber Ütübe mertb ift, fie liier
ju miberlegen. Sc{)on bie burcligel;enbs fid; gleidibleibenbe 3kbemcife fpricbt ba^
gegen, foioie ber Umftanb, baf^ bie ^uben loeit entfernt tuaren, fiel; ein frembes
gabrifat als ^ropE;etie ©jediielä aufbringen ju laffen.
417
418 Einleitung ju fcem ^rop^eten Sjc^iet.
5. ©egcn beu göttHc^en G(;arafl"cr be§ 23udBc» erf)c6t ficfi ber ©inlüurf, ba^
bcr 23efc(;l c. 4,4-6: ©reif^unbcrtneunjii^ Xage auf einer ©eitc, unb i^ier^ig Xage
inif bcr aiibcvn 6eite ju liegen, ungereimt unb unniögtid; ^u liolljieben fei; ebenfo
ber ikfeM, iörob in ben G;rfreincuten ^u bacfen unb e^ ju effeu. — ^^agegen mu^
man fagen, ba§ G)ött(id)e ift nicbt mit menfchlicbcm ^J^ijäe ?,u meffen. %nd} '6(;riftuä
c\m itreli^e iüar ben ^uben ein l>iergernife nni) hm Reiben eine ^f)Dr(;eit, unb ift boc^
iHllen, bic an Um glauben, 2Öei^M;eit, i^raft, äBalirlieit, Suft unb Seben. „Sei^ott
ift fein 35ing unmögticl;" fagt ber (Srjenget Öabriel Luc. 1, 37.
6. ^ie Drbnung ift Dout Propheten felbft unb ^wav faft au§fcf)(ief3ficf) d^rono^
logifd; angelegt. 3)iefe ^eitfoige ift nur bei bem 26. ßapitet unteibrod)en, um
eine erft fpäter erfolgte iöeiffagung ibrer 'iöietung t;alber an paffenber Stelle ein:
•,ureil;en. !Die cBronDlogifcben yiul;alt^?piii^ftc finb in ben batirt en Gapiteln: 1, 2 ;
8, 1 ; 20, l ; 24, 'l ; 21), 1 ; 29, 1 ; 29, 17; 30, 20; 31, 1 ; 32, 1 ; 32, 17; 33, 21 unb
40, 1 felbft gegeben, tuorüber ha^ 9iäl;ere an hm enutiiinten ©teilen fiel; finbct.
7. i)a^ 33ud) jerfällt, gemäü bem ^\mdc ber prop^ictifdien 3:l>ttigfeit in öier
Xlnile:
a. tS-inleitung unb (5inli)eif;nng be§ ^sropf)eten c. 1-3;
1). '^ikiffagung über ^"serufalem^S ßci'ftbrung unb ^uba'ö Untergang in j^^olgc ber
bexTfdienben Öiefetiesübertretungen c. 4-24;
e. :i53eiffagnngen gegen au^tuärtige Isölfer al§ ^einbe bc§ ^^eidje^ c. 25-32;
d. freubige :iBeiffagungen ber ^eimfcl)r be§ ^^olfe^o @otte§, ber 9Bieberf)erfte[Iung
ex" Xempelö, ber 3lnt'unft be§ grüben i^ünigiS=^DkffiaS u. f. w. c. 33-48.
8. ©arau^5 ergibt bie näl)ere S)arlegung be^ ^'U^^^t^^^ nacb hm einjelnen
(Kapiteln (im SluS^^uge nad; .(tauten, ba ber fei. -iserfaffer gegen feine @en)ol;nl)eit
C'5 gerabe bei biefeui iuid)tigen ^]irüpl;etcn unterlaffen l;at):
I. Xbeil: äßeil;ebe§^rop§etcn:
J ) &ütt erfd)eint in 3Jienfd)engeftalt, iron ben (Sl;erubim getragen c. 1 ;
e
b
(5r ertbeilt bem ''^ropbeten ben 3Iuftrag, gegen bie Safter einäuf(^retten c. 2;
3) jur ^-Beftätigung nmf^ber ^ropbet:
u) eine ^öudu'olle mit bem '^nlnilt ber !öotfd;aft üerfd)lingen c. 3, 1-15;
b) fieben 3:^age barauf erfolgt ber nämlid)e 3luftrag ot;ne ;i>ifion c. 3, 16-21;
c) neue (£Tfd)einung über ben 6t)erubim c. 3, 22-27;
II. 3:^l)eil: ©egen ^erufalem unb ^uba:
1) ^er 'ipropf;et beginnt feine 2:l)ätigfeit, inbem er Oor einer Stbbilbung ^cru*
falein'-:^ 390 Xage bie äujserfte (Sntbel)rung ertragen mufe, um bic Selben ber Selagcr^
ten JU fiimbilöen c. 4;
2) i)lel)nlid;ey ,^eigt er bnrd) 3lbfd)neiben feiner .^aarc c. 5;
3) baff^'lbe uertunbet ber ''Jßropliet burci) feine 3lurebc an bie Serge; erneute
T^robungen c. 6-7;
4) er luirb in ber ©ntjüdung nad; ^scrufalem gefübrt unb fiel;t bie ©reuel bc5
(^»bOenbienftcö im Stempel; 33e,v:idmung ber ©erediten mit bem T., glübeube iloljlen
über ber 3tabt ^^ur Läuterung feiner ii3eiuotmer; bie ©otteÄerfdieinung ntenbet fic^
c\i\;\Qn ben Delberg; ber '-propl;et fonnnt luicber m fid; unb erjäblt biefe^ ©eficbt ben
i'lelteften c. 8-11;
5) finnbilblidie ^j^arfteHung ber ^-lud^t beg ,^önig§ (Sebecia§ c. 12;
(y) ein i^auptbinberniB für bieSefebrung ber l^uben bilben bie falfd)en ^ropbetcn
unt» '•|>ropbetinnen ; ^Keben gegen fie unb bie IHelteften c. 13-14;
7) ^^erufalem unb bic Subcn unter bem Silbe eine» unnü^en dl^hljob^^^ä unb un*
jüdttigen iffieibe» bargeftellt c. 15-16;
(Sinleitung ju t)em 5JropI)ctcn Sjf^ict. 419
8) bviy Sdn cffal bc§ Sebcciaä am ^Mlbc cincS 3tb(cr§ ücrfinubitbndit; 2Iuffor=
beruiUT ,vir i^ußc c. 17-18;
9) klaiiclicb über ba§ jübifrf)c S^tcirf) unb [einen .^önic^; Strafprcbic^t geqen bie
3IelteftenV. 19-20, 14;
10) ill'cii"iaguno( auf bic nädiftc 3itfuuft: 5labudiobonoiL"»r aU 23erficug ©otteS,
bay jucrft bic lUmmonitcr, bann aber bas [ünbtiaftc ^erufalcni viditcn muß c. 20,
15-22.
11) graucubafte Sd)ilbcrun9 üon ^uba'y UnbanE an ben SBcibern DoIIa unb
Dolibac. 23;
12) bc5 ';]]ro^?beten 3}tit(cibcnKbaft: Xai^, au lue fd) cm bic 33c(aßcrunc\ beginnt;
bilblid;c «cclnlbcnuuj bc§ (5'lcubcy; feine diattin ftirbt, oI;nc ta^ er [ic betrauern
barf ; Slntoenbung auf bie ^uben c. 24.
III. ^f)eil: ©egen bic ^einbe ber ^uben:
1) ©trafreben über bic ^tmntoniter, 2)^oabitcr, (Sbomiter, ^fjilifter c. 25;
2) über XnruS unb Sibon c. 2G-2S; ■"
3) über 2tcgtiptcn, baö burd; feinen oturjberSBiebert^erftellungbe^CBotte^reic^eS
35rael t)m )Bca, ba[)]Kn muB c. 29-32 ;
IV. Sr^eil: ©lüdlid^e Bufunft; bie Stabt ©otte^:
1) ßutor nod; 3^ebe gegen bie 33rDpbeten in ^uba unb bie td;te^)ten ^irtcn
c. 33—34;
2) SSeiffagungen in bie 3i^ifii»ft: Gbom^ Strafe c. 35;
3) 9iüdfcbr au§ ber @efangenfd)aft; bie bürren ©ebeine auf bem Seic^enfelbe
lüerben belebt c. 35-37, 14;
4) bic getrennten Stämme bilbcn einen neuen ©otteSftaat, tt)ä§renb bie ^^einbe
f(f)mä()nd) untergeben (6og unb 2}lagog) c. 37, 15-c. 39;
5^ ein neucy i^^raet, ein' neuer Tempel mit .^eiligem, 3l(Icrf)eiUgftem unbSSorljof
lüirb ba-o Unterpfaub ber ltncbergefd)cnften i^ulb c. 40-42;
6) ©Ott jielit über bcn (St;crubim in bcn 3::empel ein; ©imt)eif;ung bc§ neuen
S3ranbüpfcraltare»; neue ^^ricfter;Orbnung c. 43-44;
7) ha^ ^ant> mirb uertbcilt nad> bcn ©runbfä^en bc» neuen ©otteäftaate^ c. 45;
8) neue 3^cgclung ber Dpfcr c. 40;
9) a\bi bcn: ^empet bxidjt aöaffer l;erüor, ba§ in'» tobte SJteer fliegt unb Seben
in baffclbe bringt c. 47, 1-12;
10) nun lücrben bie ©renken für bie Stämme J^-^i'^cI» beftimmt, unb ben ^rem=
ben, hm '^srieftern, ber Stabt ^crufatem, bcm llönige ba» ivj{;rigc angetüiefen.
^erufalcm ert;ä(t einen neuen 9camcn Ecce nova faeio omnia 47, 13-48, 35.
„So finbct ha^^ '^nd) einen formeU böciift i)üllenbcten 3Ibfd^tu{3. Sie öerrlic^feit
©Dttcs, luekbe beim Gingaiugc bcffctben gefcirilbert iüirb, erfd)cint beim 2lbfc^lu§
auf Grbeu ücrfinnbilbct; baä ift bie grud|t ber 2::(;ätigEeit, it)eld;e bie Stellvertreter
©otte^ auf ©rben üben/'
Caput I.
1. ET factum est in trigesirno anno,^ in quarto, ^ in quinta mensis,
cum essem in medio captivorum juxta fluvium Chobar, ^ aperti sunt caeli,
et vidi visiones Dei. * 2. In quinta mensis, ipse est anuus quintus * traus-
£ e c^ ne r: ^. ®d}rift. 21. Z. III. 27
420
migrationis regis Joachin, 3. factum est verbum Domini ad Ezechielem
filium Buzi sacerdotem in terra Chaldaeorum, seciis flumen Chobar: et
facta est super ■eum^ ibi manus Domini. 4. Et vidi, et ecce ventus tur-
binis veniebat ab Aquilone:^ et nubes magna, et ignis involvens/ et
splendor in circuitu ejus; et de medio ejus quasi species electri/ id est
de medio ignis: 5. et in medio ejus similitudo quatuor animalium:'" et
hie aspectus eorum, similitudo hominis in eis." 6. Quatuor facies uni,"
et quatuor pennae uni.'^ 7. Pedes eorum pedes recti,'* et planta pedis
eorum quasi planta pedis vituli,"^ et scintillae'^ quasi aspectus aeris
candentis. 8. Et manus hominis''' sub pennis eorum in quatuor partibus:
et facies, et pennas'® per quatuor partes habebant. 9. Junctaeque erant
pennae eorum alterius ad alterum; non revertebantur cum incederent:
ßed unumquodque onte faciem suam gradiebatur. 10. Similitudo autem
vultus eorum: facies hominis,''' et facies leonis a dextris ipsorum^" qua-
tuor: facies autem bovis, a sinistris ipsorum quatuor, et facies aquilae
desuper^' ipsorum quatuor. 11. Facies eorum, et pennae eorum ex-
tentae desuper:-^ duae pennae singulorum jungebantur,"^ et duae
tegebant corpora eorum:" 12. et unumquodque eorum coram facie sua
ambulabat:^^ ubi erat impetus spiritns,^^ illuc gradiebantur, nee reverte-
bantur cum ambularent. 13. Etsimilitudoanimalium,^ aspectus eorum
quasi carbonum ignis ardentium, et quasi aspectus lampadarum. Haec
erat visio discurrens^ in medio animalium, splcndor ignis, et de igne
fulgur egrediens.-' 14. Et animalia ibant, et revertebantur^" in simili-
tudinem fulguris coruscantis. 15. Cumque aspicerem animalia,^' apparuit
rota una^^ super terram^"* juxta animalia, habens quatuor facies;^
16. et aspectus rotarum, et opus earum,'^^ quasi visio maris: et una
ßimilitudo ipsarum quatuor:^*^ et aspectus earum et opera, quasi sit rota
in medio rotae.^^ 17. Per quatuor partes earum cuntes ibant: et non
revertebantur cum ambularent. 18. Statura quoque erat rotis,^ et
altitudo, et horribilis aspectus: et totum corpus oculis plenum^^ in
circuitu ipsarum quatuor. 19. Cumque ambularent animalia, ambula-
bant paritcr et rotae juxta ea: et cum elevarentur animalia de terra,
elevabantur sijnul et rotae. 20. Quocumque ibat spiritus.'"' illuc eunte
epiritu, et rotae paritcr elevabantur, sequentes eum. Spiritus enim vitae
erat in rotis. 21. Cum euntibus ibant, et cum stantibus stabant: et cum
elevatis a terra, pariler elevabantur et rotae, sequentes ea: quia spiritus
vitae erat in rotis.'" 22. Et similitudo super capita animalium firraa-
menti,^^ quasi aspectus crystalli horribilis, et extenti super capita eorum
desuper.'*^ 23. Sub firmamento autem pennae eorum rectae alterius ad
alterum:" unumquodque duabus alis velabat corpus suum,''''^ et alterum
ßimiliter velabatur. 24. Et audiebam sonum alarum, quasi sonum
aquarum multarum, quasi sonum sublimis Dei:^^ cum ambularent quasi
sonus erat multitudinis''' ut sonus ca.strorum; cumque starent, dcmitte-
bantur pennae eorum. ^^ 25. Nain cum fieret vox^^ super firmamentum,
quod erat super caput eorum, stabant, et submittebant alas suas.^° 26. Et
Fuper firmamentum, quod erat immineus capiti eorum, quasi aspectus
lapidis sapphiri''' similitudo throni, similitudo quasi aspectus hominis
desuper.-'^ 27. Et vidi quasi speciem electri,^^ velut aspectum ignis,
intrinsecus ejus^* per circuitum: a lumbis ejus et desuper, et a lumbis
ejus usque deorsum, vidi quasi speciem ignis splendentis in circuitu:
28. Velut aspectum arcus^'* cum fuerit in nube in die pluviae; hie erat
aspectus splendoris per gyrum.
Vtx fxop^ti (S3fd>icl. 1, 1—7. 2Inm. 1—15. 421
1) nämli*bfrd)atbäif(f)'-l<abnlcnifc^cn.'5errf(!)aft, ober bcr 3fitTfd)nu»if^ 9?aboj>cIa(liarö,wcI(f>e
mit bcm ^s(ibrt i>2') v. Sbr. bci^iniU. Ta (S.\cAiu\ im babi)(oniütcu \.'än^c lebte, wollte er H*
and) ber bmt pcnH^bnliAeii ^titrfi'biumii anbciniemcn. Tic neue .t-errütaft bciiann jirar nad>
(itniiien cx\t in bem ^''ifraitme riMi tUo-Ctü) v. (ibr., allein rem ^^fabotoUiffar v-i C£bren rccbncte
nuin^oon ber 3fit ^i"» ba er mit .t^errüi^eri^UMlt auftrat. 'iJJacb "^Inrern bei^nn man mit bem
Oabrf ^cr ;]erftöritn;i 9{inii^e'?, bie naeb J^U'roln^nnI^ im I.'J. 3*ibre bc^i ^iofiae, Gl"J t>. Sbr.
jiefiteben. "^lllein es< läf;t fiel) roejicn Uniicberbeit iinb Uni^leid'beit ^e^ Taten, bie uu? bei ben
®efibicl)ti-)\treibern bcjKtinen, niitt? ;Ju?crldf;liibce Kilfei^^en. — 2) sc. uicii>e. LXX tv tu»
Tfräpru fiiivi . . (£? ifi darunter ter rierte .rtirdn'nmcnat ( Jbammue) ^n '.H-rftcben, ber unfern
?uli»5lui^ufl entftricbt. — li) 9?acb ben ^fabbinen iil unter biefcm J^-luffe niebt ^er iiroi^e >5lu§
Cbabora^ in "Wefcpptamien ^u rerfteben, fonbern ber (£ui>brat. Sic faiicn, ^ae' i'jcrt fei al«
SSppelati\jum "1*^3 „nuuttiiV' ju nebmcn. 9?acl) Vlnbcrn i|t e? ein ^citenjlui! P^et• (£anal, ben
man c^e^raben bat, um bie SBafi'criien^alt bee G upbrat pi bredien, unb erbielt feinen 9?amen ron
(£bobar', t-em Statthalter, ber tcn (fupbrat in llanälc geleitet bat. Pliii. VI. 2'.i. — fi) »a«
man aucb überfe^cu Fann: „ein iieuMltiiie^ (^k-fi*t." — 5) b. b. im 3'ibrc .'/J-1 f. Gbr. —
0) t-' <7'f. — 7) 5?acb 3:bec^cret unb •C'^icroniMnux^ i|l baruntcr 9Jabud)ofoniM'or ^u ocnlcben,
ber Pcn 9?Drben ber flleidi einem i^eiraltiiien ■JJimrob in 3ubda einbra* unb al? (53otte3 2Berf-
jeuii bie 3prnfd)alc barüber aueiiof. (^?cAifl fclber ftcüt fid) aliS betuiMid) in 3iibda ijcr. Xie
neueren (Svegeten ivcifen ben -llnfanii ^ce (*«5c!ldUc6 bem 9iorbcn ^u, iveil man firb ten 'Jforben
als ben Sil? be^ (S)cbeimni(iiH^lIen, <s3ro{!arti;ien X:<{6:iii, aU bin Crt, ron v>\> alle ©irfunaen ber
WcttbcitaU'Jjieben; Ps. 47, 3; It^. 14, 13. Xae tNnjc(^3eud)t, bciJcn i3cfdireibunv-\ biemit bcciinnt,
beuAtcben ^^ubcn fo bunfcl unb fd)n.Mcriii,baf)biC(Vras]eaufiicn'>crfcn würbe, ob manbiefe S^uitnic^t
au6 bem danon berau^nebmen follte. Xa bot fid), trie Mc 9{abbincn erlabten, ein flewiffer
2lnania^ an, alle Sdm'ieriijfeiten ju löfen unb alles XunFcl aufuiHaren, roorauf man ^ic S'^iflt
bei Seite Iciitc. ßalmet. Sind) .(picron^mu^ fai<t: In hujus (loci) iiiterpretatione onines
Synago.ctc Jud.Tonim niutae sunt, ultra houiineni esse tlicentiuni et de liac et de aedifi-
catione tenipli. quod in ultimo prophetise hujus scribitur, aliquid velle conari. Xie JRab*
bincn nennen bas ganjc (^3efidu ben „©aijcn." — 8) kuI fsyync kIk^m av-ov ml nip i^noTpän-
rov „ringsum ©lanj unb bcrporblihcnbeö geuer." nnp^Hp J^'^tl //ft* 3ufammenbaUenbe»
{!cuer" b. b. T^cuerflumpen; Exod. 9, 24.-9) ^^'CfnT}V'2 „gicid) bem ?lu?feben bc»
Oilanjerjeö." "^^^6) yiiniu? 33. 4 nannte :nan fo ba>? (^3ol^, weldic^ mit einem (fünftel Silber
Icgirt war. So war febr bellfdnmmerub unb bei tien Sllten febr beliebt, (li mag taffelbe fein,
tras man aud) aurichaicum nannte unb böber als baö (ijolü felbft fd)äfttc. Bochart hieroz,
11. pasr. 877. — 10) (Sc ftnb ^arullter bie (Sberubim ju fcrilcbcn, bie ber 'jPropbet 10, 15 aue»
brücfltd) nennt; Gen. 3, 24. — 11) Xie gan^e (^icjlalt un^ bev ganje C^licrerbau war na^
bem 9?iobell ber ?!JJenf*engetlalt. Xa ber" ?.Venfd) unter ben fidnbaren il^efen weitaus Me
fitijnite unt cbelfte (yeftalt bat, fo gejiemte cS fid), baf) Diefc aud) bei ter finnÜAen Xarilellung
jener ÜBefen bervorragte, bie ^undd^il um Wott finb, bie ci.[i> feine Irdger ten erftcn 9iang unter
ben btmmlifrf*cn SDefen cinnebmen. — 12) «'pieronrimus 5-''!"»ibo unt» ^^ereriu? geben bicr bem
SDorte facics bie ^^ebeutung 'oon 5h'.5feben unb 'ilebnlid)fcitunt finb t>er OJfeinung, tie Sberubim
batten burdigebent? -"^lenKbengeftalt gcbabt, jeDO* an gewilfcn ^bellen fo motifieirt, \>a^ fit
bie Dier (ycftalten repriv'entirten, am (^^JefidUe bcfonbers ben 5}ienfdH'n, an ben j^-ltpen ta^ JHinb
an ber 23ruil ben l'owcn, an teu Sri)uUern X:i\\ 3ltiler. 3lllein tiefe iJüiSlegung i|t offenbar ju
flcfünilelt, unb ju gezwungen, unt entfernt fid) ju weit 'oon bcm cinfadirn Sinne, tcn tie ÜDorte
bieten, .^dtte e? fidi Moil um 'Jlebnlid^fcit unb um 5lu?fcbfn gebantelt, fo würte ter 'Propbet
(jdjer wi:>er ben 2lusbru'i HK^ID' i^*'c 23. 5, nidit n.55 gebraudit \)0.\>i\\. Ss ftiinmcn tc^'balb
(iUe 3lueleger barin ücerein, baf; bier »on Pier befonbern 05cnd)tern bie Stebc fei. Xie 2?ierjabl
ift ber alten 3ct''$fnltf'J"e bie 3^ibl ber 23oß!ommenbcit, eignet fid) alfo für jene SBcfen, tie
bie böd^ftc i'oUfommenbcit unter ben crfd)affenen «IBefen an ftd) haben. — IrJ) Xie ?5lügel
finnbilben bie gdftige 9?atur, bie fid) über alle Üldume erbebt, tie i^.erjabl wieter tie poll-
Fommenfte ber geifiigcn Staturen. ÜBenn II. Chron. 3, 11 nur jwei glügel unt Apoe. 4,8
fed)3 genannt werten, fo bietet tief; feine '«d>wierigFeit. Xenn an erfterer Stelle hantelt es jic^
nur um eine fpecicUc 'OJai-bgeilaltung ter Sberubim, unb an le^tercr um eine Srfdieinung im
neuen 33unte. Xie Sngel nehmen je nad) 3cit unt Umftdnbcn iierfd)ietenc (iieilalten an. —
14) Ss waren gerate güge, nicht gcFrümmt, iine tiebes .^inbeS; bitten awf^ fein ilnie unb
feinerlei Sinbiegungen, um ungebinbert nad) allen Seiten fid) wenben ju Fonnen. Ss iil bamit
In ^5(>erem Sinne tie PollFÖmmene (yieid)förmigFeit beS SBillens mit bcm SSillen ©otted
bcjeic^net. — 13) ^}"^ „Äalb" lafen ber Sbalbäer, fowie Slquila unb $Rabbi Salomon ^jj^
„runb," read allerbings ber ganjen gigur ber St)erubim ir.e()r entfprii^t, Ss will auc^) oiefleic^t
27 *
422 25ev ^Jrop^ct (S3ed)ier. 1, 7—12. Slnm. 15—25.
STinbfu§ nid^t? SSBcitcrcö l^cbeuten, aU JRunbuncj bf« unteren 0ub'c?, fo baf; fein 5Rc($l« unb
Ctnfö, fein 23orncn unb .g)inten t^axan ju unter[d)ciben war. /cat nrepuTol ol iröJef rtfrüi/. —
16) D^yi^JI '/^^"^ ^f glanjtengleiii bcm ?lu^fe^cn gfü^enben ®rje3; eigcntlid) blanfen Srjeö,"
77p. (E^ 1)1 bamit bie güßc bc^ ?ic^tcö unb ber ©albung in ben SfeeruMm angebeutet. Kai
CTTLV&^peg wf ^s aaTpüTtriov ;:(a7iK6r. Kai £Xa(ppal al 'irrepvyrq avrö)v. — 17) D^^} ^'^^^. LXX
TT •- •
Kai xelp äv&pLö-nv . . 9)ialbonat nimmt an, bie ^ci^i ber .givänbe entfpredie ber ^n\)\ ber glügel,
fo baf? unter icbcm ^(üi^cl oier .g'an^e gennfen wären; allein bie gemeinere 2luelegung nimmt
an, ^a\] jcber Sderub im («anjcn nur »icr ^anbc gehabt ()abe, Sä erforbert bief; fc^on bie '^xü'
j)orticn ber (ih'fralt. Xajj mit ben .Rauben bie 2{)ättgfeit tcr «Iberubim t-c^eidinct lüerbc, inirb
ncbcnlier bcmerft. — 18) rie LXX fafjen bie§ 5(üeö 5ufammen in bie iBorte : nal tu rzponu-ra
avTÜv rüv TeGadpojv, oi'K fT^ecrpfipovro kv -tj ßaöi^eiv avTo.. Ss ITar etUHl» (SigeneS Unb (Seit'
famc^ an ben Sberubim, nielc^ce ber ^"Propbet öfter bemerft unb worauf er ein befonciereö
ß3e»id)t legt, bajj fie nämlid) nicmak^ fid) umroenbeten, ber ©agen mod)tc linfo ober rechts,
ooran ober rürfwärtä geben. 2^a fie yier (deficiter, iner giguren ati fut batten, fo braud)ten fie
niemalei fid) um^uwenben, um bae ßiefidu naeb ber licette 5U febren, nad) weliter ber SBagen ftcfi
irenfete; es war ja obnebin fd)on ein (5)cfidU nad) bicfcr ecite gefebrt. ®cnn babei i^on ber
Bereinigung ber -J^Iüget bie Stebe ift, fo ift bief; 'oon ben au?geftrcc!ten ?vlüge(n ju oerf^eben.
9?ad) ^;prabo unb ßorneliu? a l'av^ibe ift bief; fo ju m'rfteben, 'täf, nur bie i^ortiern jwet unb bie
bintern jwei fid) eiuanber berührten, ^lilein mit Sillioli ift fid)erer anjunebmen, bie bintern
baben aucb bie tnubern unb bie oorbern bie bintern berübrt; fo i>av bie j^lüge! eine ununter-
brocbene l'inie um ben 2Bagen btirctcn, unb ^war eine boppclte l'inie, weit jeber (Sngel vier
fflügel battc, alfo nad) redte; unb Itnf? ,^wei ^i\w[ aueftredte. (£? erbielt baburd) ^e"r gan^e
iffiagen bie Ö3eftalt eine? gefieberten siBefenö, baö fid) frei unb teid)t burd) bie i'uft bewegte, unb
in weider bie iierfdicbenen ''^'"erfi.MUicbfeiten ber Präger, wie in ©ine sufammengefdmoljen
waren.— 19) Taä •}A'cnfd)enantli{?, weidet an ber ©eftalt aon i^ornen ja feben war, fomit
nac^ eüben blidtc, ftellte bie geiftige SBürbe unb .ipobeit ber Sberubim bar, ibre iFernünftigfeit,
ibre ß3ottäbnIid)feit. — 20) "b. b." auf ber SDeftfeite, weil bie i5rfd)einung son 9Unben bcrfam.
(£3 i|l auffatlenb, wie l'od unb 3teifd;I bier bie Cilfeite annehmen fonntcn. ^a mü§te ber
§!'ropI)et bie rccbte -öanb an feiner eigenen 3)erfon gemeint baben. — 21) Der 5IbIerfopf war
auf ber 'JJorbfeite, fomit bcm 5[)?enfd)enfopfe gegenüber, ©aö SBort desuper ber 23ulgata fe()It
fowot)! im .giebr. alö bei LXX unb im bem Sbalbäer. .^»ieronömug tao iri^5"IJ<"7^/ flnflatt
|riJi^3"1N7- ~'^5 t'ki»? ^lblerantli^ auf ber 9?orbfeite über bie anbern fid) etwaö erboben \)abt,
gleid)fam wie ein ^elm, ijl allerbingö möglid). Die 33cbcutung ber brei ß3efid)ter i|i einleudtenb.
Der ÜÖwe finnbilfet aU Äöiüg ber 3:'biere bie böd)!le .g)errf*aft-, baö j){tn^ bie 'etärfe unb
Äraft; ber 3IMcr bie böbere (frtenntnijj. 5l[Ie sicr ,uifammengenommen repräfentiren bie oor»
jüglidflen Sigcnfdaftcn, bie einem i'crnunftwefcn alei (fbenbitb ß3ottcö 5u!ommcn. 'Wit dteäjt
fiebt bie ilird)c in ibiien bas isorbilf ber sicr (£*?angelien ot»cr gyangeliften ; in bem ^Jen fc^en
jene« be? Vfattbäuc!, ber befonbcrg bie Wenfcblicit Gbrifti ber^orbebt; in bem 2 5 wen jene«
beg Warcuö, ber (Sbriilum juerft in ber ®üfte bei ^obannee erfd)einen läf;t al6 ben Söwen
ton Suta, ber alle >g)errfdafe erlangt; in bem 9tinbe jene? beg ^uca3, ^er Sbriftum jeigt
al6 ben Starfen unb 'l^ebarrliden, weicber Cual unb Xob auf fid) nimmt, um bao uodfornmen^e
Opfer für unfere (irlöfnng ju bringen; in bem SIbler jenes bees Soljanneö, ber unä (i{)riftum
al6 ben oorfübrt, ber über StIIeö erbabcn i)t, ber fiJott felbjl ijl, — 22) Tlb^ulD HlTlD
„giengen oben auäcinanber." ©owobl bie «3end)ter, alei aud) bie ^lügererfdienen oben' in
gewiffer eigener (Selbftdnbigfeit, traten mebr berijor. Die LXX übergeben bier baö SBort
i'acies ganj unb fagcn i5on '^en i^lügeln: £Kr£ra//fm< rh'uV^Ev „waren nad) oben au^geftredt."
Slud) ilöd) unb 9?eifd)l überfc^en: „3il)fe 2tngcfid)ter unb il)re glügel waren gerid)tet nad) Oben."
23) tJ^\v{ ni"i:nlrT nW^ :^'*J«*7 „m^ (glugel) waren miteinanber üerbunben," b. ^. fte
bildeten jnfammen ein ^aar, — im ©egenfalie ju ben betben anbern ?^lügeln, bie nidit
jufammenbingen. tua-ipu avveC,evyiiivaL -n-phc ä?.Xr/Äag. — 24) Die i^.erbüllung beö ?eibcä t(i
aU 53ejeugung ber (£ brfurdt i^or (^ott ju betrad)tcn Is. 6, 2. dorneliuö a Japibe fiebt barin
bie Äeufdbeit unp bae greifein oon jeber '>3egierbe. Sitlioli »crmutbet, bap i'-on bicfen glügeln
ber eine )?om .ipalfc an über ben iuirrerleib unb ber anbere üom ß3enide an fid) über ben hinter*
leib binab erftrecft babc — nad) 5trt ber ©fapulicrc ^er SJeligiofen. — 23) b. b. üe wenbeten
unb brebten fid) nicmalö um, nadi wclder Seite ber üBagen fi* aud) wcnbete ober brebte. ®«
t|l baburcb bie beftvinbige ®lctd)förmigfeit mit bem sUMUen (öottes gefinnbilbet, bie ba fortbauert
\>ti ben »crfdjiccenilen äuj^-crn i3errid)tungcn, (iS3leid)wie ber SBitle (SJotte«! immer berfetbe iÖ,
Der fvop^tt Gsec^icl. 1, 12—20. 2lnm. 25—40. 423
fr niaj] atc^Übun ober jlrafcn, crkbcn ober crnicbri.^en, fo ijl ber ÜBitte bcr S^cruMm immer
berfclbc, b. (). immer alcidjförmicj mit ©ottcg SBiüen. — 26) nilH n.!Dti''Tn* *1t!^'jSJ Sn
0*7* riD^^ „tt>ot)in ber 31>inb gient^, babin giiwgen nnd) fie-," oii hv yv rb Trvivua nopevSfievov
........ ^
iirnpd'ovro. (>3civö5!iliit (iMib bicr Spiritus mit f^eift übcrfel.U, unb bvtnuitcr cnta^cber bcr ©eifl
©otteö ober bcr Weift ^cv (Ibcrubiin nc^!■tau^c^. Ta jtboit Kuacli i}([\\^ atfcii'. ftebt unt gleid^
anfangt i'. 4 bie 5}icbc oom l'JorC'nnnbc i|l, fo bat roobl bic Xcutuniiauf „®iiib" mebr für il*.
ävaptüov Tüv Cwwv. LXX lafcn Tjirilp' "i'i't rilO"!- '^^^iA bicfcr Vceart mitütc man fict>
Jnnfrf^en ben t>ier Sbieren eine 2lrt ßHutb ober ^cucrbecrb oorftcllen, v*on bem ta l'idu unb .g>clle
auf tic Sbcrubim auejlrömtc. — 28) Jt>cUtc iS?ortc mehr eine Umfcbrcilniu;^ alö Ucbcrfc^ung
finb; benn im ^cbr. bcifit cö blo§ p5 -HD vTinO J^'H »bicfce (iMänjcn fubr bin unb ber
jrrifAcn bcn Slncrcn." Ter ß)(anä iint» j^cucrfcbcin bcr Sbcrubim war fo mäcbtig, ba^ er gleicb
bcr j^cuerlobe bin unb bcr flarferte. — 2J)) (\-cucr unD iMitu'inb ein Sinnbili? bcr ^?a*jcftät
(inntcis Exod. 3, 2; Deut. 4, ;^6; tl, 15. — 30) unn'tHcbc Ucbcrictumj^ ^C6 bcbr. 2luöt)ruäe6,
bcr ^cn Sinn bat: ba-? Jbicrgcfpann lief bin unb bcr, i^lci* bcm iMitjc. Ter ^luetruct reverte-
bantur barf fomit bcn ^»!cfcr'niitt beirren. Xic ffi3cnbiuui nacb allen Scitci] gcütab obnc eint
Umfcbrunii bcr (ibcrubim. LXX iibcri'icbcn tiefen ^^aij. — riJ) na] u)t,v nai 'u^av rpoxoq Ei^
i~l Tiiq -yik exb/iEvng Törv (üuv roi^ Ttcaapai. — r32) c? crfducu bci jcbcm fcr i^icr Gbcrubim ein
foId)ce! 3Jab, ivie aue 5?. 16 bcrtjorgcbt. — 33) ivoruntcr trobl nur bcr n^olfiiK i-ofen i\\ ter'
fte^cu i]!, o.\\i n^elc^cm baö bimmlifd;c ®cfpann fuf;te. Siue 10, 24^cbt licrror, taf; t>ic liberubirn
über ben SRäbern fd^wcbtcn, alfo niitt gleid} bcn Silbern bcn 5.^cbcn bcrübrtcn. — 3i) ril*^'^^^
V^3' "^^^ S^^)"^ oerfd)icbenübcrfc^t tt)irb:„bcn s^icr (2\?infcln ober Gcfcn) bcr Ci:rfdH'inunii;"„mit
oicr (i3cfic{)tcrn," b. b. mit »ier .g)alb3irfetn; „mit tcm Sicrticbilbe feiner WefidUcr," b. b. mit
tcnfclbcn iMcr Sbicrgefidjtcrn, ivcldie jcber Sbcrub battc. J^icronnmue. Tic frieden licRcn
V.2S ^y^^l unüberfctjf, ober sogen e« jum näd)fien ä5erfe unb gaben ü fammt beiit 25?crte nv;^*^P
Moj; mit rö eISoc. Sopie! ijl inbep Har unb gcirif;, baf) c? picr Siätcr waren unb baf; jebe«
kat) ^\\?> oicr Jpalbäirfcin oter au? jwci in rcducn SBinfeln ficb burd)frcujenbcn :1{äbcrn bcftanb;
f. aS. 16. — 3a) C^'^J^nn i'J^p „bic (5H^ftalt bcr 3?dber unb it)r 5}?ad)nHTf fab au^ tuie
3:barfd)ifdi," b. b- wie bcr (ilMÜilcin, ben man t>d\\ Jarteffuei bott. i^cfanntlid) werben in
Spanien fo|lbare (Sfclilcinc gefuntcn: SJnbine, 2;opafe, -Türfit'c un? riamantcn. v^(al^iu«
Sof. wiä unter 2:barfd)ifd) bicr „Sbnifolitb" iHTitantcn wiffcn, bcr eine golti^clbc /^arbe bat.
^icron'.)mu>5 übcrfcftc: quasi visio uiaris unb bad)te fid) bic 3{äbcr 'oou bimmclblaner orer
meergrüner (varbe, we!d)c fiel) am fci)i3nj^cn fpicUc jur (^Mutbfarbc bci5 (i3ef»annc6. ml rb eWoc.
T(bv Tpoxüv üi; eU(>(, ^apacic. — 3G) „adc iMcr warcu 15LMI i-(tcidicr (i)cfta(t." — 37 ) 3fbe«
Sflab bilt'ete eine Äugel unb fonnte ficb fomit beliebig nad) jctcv -breite wcnbcn. 'Jlu? tiefer
ßkftalt Icifu fidi Ci\\6) fdilicfjcn, baf; bie 3iafcr nid)t burd) 2lren untcrcinanbcr >>crbunbcn waren,
fo baf) fie einen eigcntlicben ©agcn gebildet bätten. Tenn bic -'?lre würbe bic ungebinberte
S?cwegung na* aücn Seiten bin'gcl;intert babcn. '»yraro, bcr bae gan^- (ikfpann für einen
»oüfommcnen 553agen anficbt, beruft fut .^um i^ciücifc für feine 9J?cinung kWx^ Kccli. 49, 10, wo
tbm biefcr 9iame gegeben wirb. SlUein baraus ldf;t fid) nur folgern, baf; ba? fi)efpann bie
ÜJeftalt unb (Jrfcbeinung eine» 2Bagcnß bot, nid)t aber baj) ce ein »odrommcner slBagcn mit
Slrcn war. — 38) HK^^n ^hS H^l (TO^I --»"b ibrc 2r^i:-[bungen (S^gcn) unb ibre
^Ö^C waren furcbtbar." ohiV ul vünu avjüv Kai vfoi- r/v avT<üg. Kai iiüov avrä. — 39) Dn2J1
D^J*J^ HN^.tD '/Unb ibrc 2Polbungcn (j^etgen, SRabbiJgcn) waren »oll Slugcn." Kaloivüroi
aiirüv irAnpEig bp^nlpfjv. Tiefe ?lugen crfdiicncn a(e ein berrlid'er ?id>tref(cr, ein ?id}tfpicl ton
dbnlidHT 2lrt, wie an bcm dlate, bae bcr 'J'^fau fdildgt, finnbilDcn aber ^•iglcid' bic umfiditige
S3orfcbung (^ottc^?, t>ie fein Ting in ber ÜBcIt, \o gering ce fein mag, unbcruifudnigt lapt. In
omni loco oculi Doiuini conteinplaiitur bunos et iiialos Pmv. If). '.',. Xa (v t\ -0 bcijit,
baf; bcr (^^cifl bcjs i'cbenö in bcn 3(dbcrn war, fo gebt baraii? bcrvor, baf; c? Feine rotten, fonbcrn
lebcnbige klugen waren. — -'iOi „wobin bcr ©inb gicng." (f»? m-rftcbt fiit ihmi fclbft, taf; man
i)icr ben SBint wcbcr al? fclbftdnbige '.iiaturlraft, nod^ aU jufdllige i^rwcgnng bcr Vuft, fonbcrn
a'5 SBert^eug in bcr .'canb (^kntci? bctrad>tcn muf;. Xer CrMUt gicng, wobin '^hnt ibn leitete,
unb ebcnbabin folgten bic Gbevubim. Walbonat in-rilcbt bief unter spiritus tcn cikiil oter
innern Üricb bcr llbcrubim. w nv ?/v y vcpr/.y, eksI tu Tvivpn rb rropcheo^^ai. Xic LXX fudUcn
^ier eine Slc^nlii^teit mit bcr ©anteiwolfe in ber ffiufte 3ur 2lnfd)auung ju bringen. 5m.&ebr.
424 Der ^Jrop^ft (Saiec^cl. 1, 20—28. ?Inm. 40—55.
(inb bic SBcrte biffclben, trie SB. 12: „2BoMn bcr UBc^ ginc?, babin gingen au^ fte." 5n b«
(Pitlg. feblen bieSBorte: illuc .eradiebantur. "Cic LXX baben: e^ropeiiovro oirpnxol Kai k^ij-
povTo al'v ahrinq. — ki) Sonicliuö a üaVMbc bcuicfft: Erat iinus idomque hie Dei_ Spiritus,
scquabiliternori aniinans, sediinpellens tani rotas quam aninialia. Fecit eniua quasi spiritus,
aninialis et Habitus vitalis Doi. ab eo rotis aspiratus, per rotas permeans et diffusas illasquo
moven« et agitans: instar ilhid Piatonis et Virgilii : Spiritus intus alit totamque infusa per
^rfus— Mens agitat molem et luaeno se corpore niiscet. Tic j)id^cr battcn fomit fein fetb-
ftäiibigcö üeben, waren feine für lut bcftebcnDe SBefen; fcnbern würben nur t?om Wei)te bc«
l'fbens burcbwebt, al3 bdtten fic t'clbft eigencei l'eben. ^luffaüenb unb offenbar irrig ift hier bie
Ucberfeuung Xerefer?. Sie lautet aud) ganj abweiitcnb t^iMn JDi^rtlaute bei? .g>ebräifiten. Sr
gibt: „renn bcr ®inb, wcicber tie Ibiefe trieb, trieb audi bie JKdber." *)?ad) ^^ol'.Htroniuö ift
bie ft^mbolifdic ^i^ebeutung bitfco Sa^ee, baj? .ipimniel unb (£rbe unb alle Tinge unb Reiten con
«3ott in S^ewcgung aefetjt werben unb (iiofteö 53efeblen folgen, a\i bdtten fic(S>eiit unb i^erftanb.
42) (f? ift ba'ö br'itte ^^h-bilbe, ba? ber ^jTopbct auei ber ganzen (£rfd)einung aufbebt, unb befiebt
in einem ^letbergcwölbe, ba>? in ^Shniatur i|l, wae "bae .C-iimmel?gewblbe im ßJrojjen. ®»
wölbte fid) über ben ^duptern ber (Sbtrubim unb bilbet bie Unterlage ju bem 3:t)rpne ®otte«;
f. 2, 1. — 43) f~' 'i^v -Krrpvyuv avrüv eKdvcj&ev. — 44) ri1"ll2^* „gerabe aujigejlrcrft »on
fincm jum anbern." ?od) unb Jlcifc^I geben: „crboben pon einem jum anbern." iKZEraptevai
iTTepvaoouevai htpa ry tre/iß. — 4r5) "^ebr. „bei einem ^cben waren ^wci (^lügel), bic Tic
ccrbüttten; unb bei einem ^cben jwei (i^Iügen, bie ibre Ücibcr öerbüllten." üJJan mödjU
vermutben, bajj ber jwcite 3;bcil biefeö icjctesi urfprunglieö eine <l}lo|Je war. f/cdarw 6vo kiri-
taUirrnvaai rä aG>uaTa ahriiv. — 46) *'l^"7p3 //3^«** bcr Stimme bcö ^Klmddjtigen," b. \i.
gleiti) bem Tonner; f. i. ©r. — 47) ^ebr. „Xa^ ßjcti^n be? JRanfe^en^, H^OT »^^ir fllfi*
bem ßktön eineei liager^ ;" Ps. 28, 3. f. t. ß3r. — 48) „liefien fie ibre »Flügel finfcn ;" icartiravnv
a'i nrtpiyec avTüv, "weld)er "Jlu^brucf bier wobi riduiger iff, ale iener ber iUilgata. Tenn bie
Cbcrubim liejien beim Steben bie ?^!ügel niAt niebcr, fonfern bcbielten fie aue;gefiredt, jebod)
obnc fic 5u beweaen. — 49) Tic Stimme, b. b. bie l'eitung bicfee (i3efpanneo, ging i>om Jbrcne
über ben (Iberubim au?. — -iO] „fenften ibre j^lügcl.'" Sm |)ebr. ift bao udmlid)e ©ort
f^ebraudu wie 21. 24: pfj^S'^nt ^'^'^^to al ■n-Tipvysq avTüv. — ^\) Exod, 24, 10. — 32) Der
auf bem 3bvcne (£rfd)cinenbe irt ber Sobn <^3otte^, ber nnd) 3(uf;en Ti* offenbarcnbe 03ott, bcr
Slbglan', unb bie .C">crrlid)feit bei? iHttcr?, berfelbe, ber firf) aueb \w bin 'iPatriardjen berabgclatfin,
bcr mit ''Mofe? gerebet unb ber enblidt im J5leif*e auf (irben erfdncnen; 1. c. et Dan. 7, 9.
Sinigc behaupten bie göttlidie ^\^rfon fei gcilanbcn, weil eö 10, 18 beif;t: et stetit super
Cherubim, unb weil du* ber bl. Stcpbanue (ibri|lum iltbenb im .timmel gcfeben. SUtein
.^iercniimui? unb bie meiften anbern 'Jlu^leger laffen fic in fitien^er (öeftalt erfd}eincn, weil aucj
i'jfaiaj 6, 1, Taniel 1. c. unb ber Gtjangelift ^'-''banneö Apoe. 4. 10 (le in fii.unber ©eftaU
gefebcn, unb ba-s Silben ber 'ü^üajcildt (i^ottc? entfpred)cnber crfduint, ale; ba5 Sieben. Tiefe
iWeinung bat um fo mtbr (^kunb für fid), ba ba? 2Bcrt stare. auf weldice; fi* bie erftc Weinung
ftüut, bduftg nur bic i^ebeutung „rubcn, tut bcfinbeu", nidit eben ftrcnge „ftebcn" bat, unb fomit
fein i^cweii3 barauf geflü!3t werben tann. — 33) f. 2?. 4.-34) n^'H^^, roa» nad) 3?atabhn
T
bctfit: „in bcr ^.i^ittc berfelben," (ber ßktlalt). Ter 'iPropbet fab bic (55c(taU fowobl in brr
Witte, al'3 nach Cben unb Unten gan', fcuergldn^enb. Xenn «vcuer ift kut' l-^oxtiv 2?i(b be? ficb
nad) 5hifcn onenbarenben 'ikntci?; l<]xod. ;■]". 2. — 33) 'D?icbt bie (ijcftalt l'clbft batte bat« ^hie^
fcbfu bei. :)ccgenbogen?, fouberu ring? um fie berum erfcbien bcr Sicgeubogtn, at«! bcr JRefIcr bc«
i*id3tglan',cö, ber vhmi ibr au^gicng unb an ben JDolfen, bie fie umgaben, fidi brad); Apoc. 4, X
®ö modite nicbt ungelegen fein bier ein 5Bort über bic iU'beu tung ber gan^^en (Srfdcinung
(currus Ciicrubim, et (piadri.'ja Doi) ju fagon: ^nftinuei unb Sirtu« \.^. Siena feben barin
oorerft bie .^errid^aft ^laluutottonofor-S bernad) jene bcc S'.Kue gctlnnbiibet; erftere aliJ bie
jerftüircnbe, let3tere al? bie aufrid)tenbe, gerabe to wie aucb bic ?ier lebenben Sffiefen beibcö llnu'
bilbetrn: 3en"ti.iruna unb '.}lufricbtung. -- '■:}(ucb Walbonat ift ber Weinung, ce werbe burcl) bie
SRotation bc»? Sbcrubinifdun 31'agen? rie grofjc Umtebr unb 'Jlenberung in bcr .!pcrrf*aft 3?abp-
lone gefiuubilpet. — Crigcnee erfiebt in bem 5\3agcn bic vier iIl^:Ui-;egcnbcn, unb in ber ^{otaticn
bic oicr ^abrciseifcn. (£r gibt ibm jebod) mit (^'rcgcriue; v>pn ^)?a\ian^ aucb eine böbere
a?ebeutung, ndmlid) bie Kyy\\\\t llouftttutiou ber nunfd>lldH-n ^3?atur bar',ufte(Ien, ben Wifroco?-
mue in ibv, wo bann fa? Wenfcbenbi!^ bic ^i'ernunft, bcr \.'öwc ba5 .-{ornelcment, ba? I'^tinb bie
S?cgierbe, ber 51t>ler ba3 'Sicnnffon !>crtretc. — "slvoüinariö unb i^oti)dironiut( feben in bem
2Bagcn bic r>ier .\>eerc ber (Sniiel bargcftcüt, ndmü'.t bie 5viirftcntbümcr, WduUe, .Giraffe unc
*)errfdiaften, bunt weld^c Wott bic 2B:It regiere. — Vvuanui? fiebt barin bic yicr S:c(tmonard)icn.
Die •\?ebrder finbcn barin bie Quabratur t>c3 tJraelitifctien .ij^ccrlagcr? auf bem rurcbjug burc^
Der ^rop^et Cicdjicr. 1, 28. »nm. 55. 2, 1—4. STnttt. 1—6. 425
bte üBülle, in bcJTcn Witte ba3 .^ciliiitbiim ftaub. Ticff <}(niicJt f^rünbct fid) bcfonbcr? auf bfe
8lcbn(iclifeit bcr vier ^auptvanicrc, wcld)c fic nämltttcn 2;iMfriKtlalteii vorilcltcn iric ber cberu-
binifite äPiiiicn. — ^rcnau«« fiiiDct baiiu bic iMcr iMin^l^ bic <yott mit rem Wenfitcn cinflf-
flan.icn; ndmlicl) bcn mit '^(fam, mit 'Ofüf, mit Wofcö, mit bcn '^(poildn. — .&ierpn'.)muö beutet
bic r>icr Cliiciubtm aui bic i^icr VUtrn ^er (^krd)ovn'c, ndmliit bcr bimmliütcn ((ycjlirnf ), irbifdKn,
untcrirbifdu-n unb ü^crhimmlii'd>cn ('^k'iilcri, burd» nirld)c immer (*ikntci( Vob vcrfiutfct ipirb. —
IbcoDcret finfct bariii ^ic 'i^orftellunti bcr .»^aiiütmdd^tc in bcr mciifdiliitcn •'»kfcUfi-baft, ciet
im 'BoiU (^Hntcei, luim(id) im Vbn^cii bic anitlidic .ipcrrfcbaft, im dinxtt bae "iPricftcrtbum, im
SlDlcr ^ae' '«yroiU>ctcntlnim. Ter "■'.'icnfcf) rcvnai'cntirc bann tcii ^"ju'.ibcviriif D^cr'^a^! ^ufammen-
irirfcu bcr Ü^uicbtc. — '^U&i donuiiuiJ a Vapitc i|l im Itölicni 3innc bcr ©aijcn ein 5iimbpl
ber ^crrlid»fcit (Motte?, unb \w<it corcril feiner 'iBcünbcit luib 'Mliicffcluifcif, bcrnacb feiner
iPorfcbuu;.!, Wvid^t uno JpcrrfdMft, ucrnunic bereu er tic iMu^e 'JBcIt rciiicrt xuM bie t£bcrubim
aU feine Ticucr un^ üDcrfunijic 5ur Seite bvit. X^ie *iUcr^ibl bebeutet bie '^lutttcbnunii ^crfelbfn
über allci? tf rfd)affcnc obne "^cfitranfuuii. ^m iV'roiUv.Uid)cn opcr bucbildblidicu 5innc iiilt ibm
ber iBaiien <ihi Iriumrb bec* (Tincu mabreu (^kntc? 3?»"*icl über feine i^cinbc, namcntlitt über
ben itonii^ "i^barao; Exnd. ]'), ;!; Ps. 67, IS; Ilabac. c 3. Dcrfrlbc Sitrinau?(c;"|er gibt
ficö '•})l\ib(, bcn f'.Mubo'iifcbcn (£!^arattcr bc^t iJBaiieu? unt» bcr v*ier (^eilalten uod) weiter 3U iser*
fol.qeu uuP pcrmcncet Darauf ad)t ;ian^c J^oIioMdttcr. (£»5 i|t iibriiiens uon fclbil flar, Da6 ein
fü bcbrer nur i^ebcimtiiötjotter (i)c^di(tai<|, aU auleben fic^ bicfe (5n'd}einun'j bar|lc(lt, niemal»
trfctiijpft iverbcu fanu.
Caput II.
1. Haec visio similitndinis' gloriae Domini; et vidi, et cecidi in faciem
meam, et audivi voceni loquentis. Et dixit ad tne: Fili hominis^ sta
super pedes tuos, et loquar tecum. 2. Et ingressus est in me Spiritus*
postquani locutus est mihi, et statuit me supra pedes meos: et audivi
loquentem ad me, 3. et dicentem: Fili hominis, mitto ego te ad filios
Israel, ad Gentes apostatrice?,* quae recesserunt a me: ipsi et patrea
eorum praevaricati sunt pactum meum usque ad diem hanc. 4. Et filii
dura facie, et indoinabili cordesunt, ad quos ego mitto te: et dices ad eos:
Haec dii-it Dominus Dens:'* 5. Si forte vel ipsi audiant, et si forte
quiescant,^ quoniam domus exasperans est:^ et scient quia propheta
fuerit* in medio eorum. 6. Tu ergo fili hominis ne timeas eos, neque
ßermones eorum metuas:' quoniam increduli, ctsubversores"^suntteeum,
et cum scoipionibus habitas;" verba eorum ne timeas, et vultus eorum
ne foryjides quia domus exasperans est. 7. Loqueris ergo verba mea ad
eos, si forte audiant. et quiescant: quoniam irritatores sunt. '^ 8. Tu
autem fili hominis audi (piaecumque loquor ad te: et noli esse exasperans
picut domus exasperatrix est: aperi os tuum et comede quaeeumque ei^o
do tibi. 9. Et vidi, et ecce manus missa ad me, in qua erat involutusliber :"
et expandit illum coram me, qui erat scriptus intus, et foris:'^ et scriptae
eranl in eo lamentationes, et Carmen,''^ et vae.
1) riefe 5ücrtc bi? ju et dixit r.d iiio bilben im .r?cbr. beu '-Sd«tuf? öon o. 1. — 2) ttJetd>fT
?lu6bvud „Wenfit" beDcutet, ^IJcnfcb nnc anbcre Wcafdu'u, "ocil ünbrcdMidifeir. — 3) um-J nad)
(■S)rc.uniuö, ^^■'icroniimuö u. 'Jl. bcbcutet: „rer(Mei|H^Hntc? fam iu mid^;" nad) Iheoboret: „eint
pöltiidic iTraft fam in mid);" f. :?, 12. 24. — ■%] bic .»Sinrcr ^«'r^Tl?- ^^^(-^tt tonnte feinen t"d)dr-
fern ?lupC>rud l■^e^raud^en, al^ biefcn, burcb wehten er fic i'd^Iimmcr <x\? fcIiM"t bic \-ciDcn bc;ei*'
nete. LXX roir Trnra.'vm'rär ,jc. — 3) ^Ciit ficfcn Qi^ortru foK er fid\ ben .ilinDcrn :|^<örael>? a\9
&outi iiVropbctcn anfünbcn, bcr nidn in feinem, fouDcrn in (SUUtci^ 'iJuimen fpriitt. »vur ießf
befaM ibm ''^ott nocb uid>t? ÜBcitcrc;? \i\ fprcAcn. renn tk foliicntcn SiU^rte: si forto vel ipsi
ftnb nur eine auirerc (Jrfidrunii, Die '53ott au ibn macbt. — 0^ „uuD ob fie e rea ablaffen" r>om
Sijfen, »on bcr Untreue unb '^Ibggttcrci. Stabbi Da^tb, 'I^atablud unD ?}iaIbonat übcrfctcn ba*
426 Ter g>rc)>t)ct Sjcdicl. 2, 5—9. 2lnni. 6—15.
SBort 17*111^ „crmangcdi laJTcn," fo ba^ bcr (Sinn iräre: „fie mögen bi* ^i^xcn ober nidit." S«.
mpfieblt 7iri) bicfer Sinn als bcr natürlicl)flc. ?/ ittotj&ücl. — 7) np"n'5 "'^"^ iuieber-
fpcnfligCÖ Ö3cfd)lcd)t." — 8) on wpccbr/Tric ei ci»- — 9) f^V^e EKOTyq ärrb irpoaÜTVov avTÖ)v. —
10) D^^I^DI DO"lD "^fti" f'f f^"^ rciberfpcnllig unb Turner." ■ I~ae SBort „Körner" mag
bier wolii „ftrcitfüdititi, aufrü()rcrit'd)" bebcutcn, nid)t „Spötter," vok Tcrcfer bafür [jalt, ober
,iBeräd)tCr (iJpttCäi," iVic '^(nbcre meinen, ihon -rrnpoiaTpr/aovat Kai Eraava-rjaovTai kivi ce kvk?m.
11) a)cau fnnn l)ier.D»3"|py tu bcr ;öcbcutung „Storpion" net)men unb baruntcr bie falfd)en
5?ropt)cten t^erficl^cn, bie uniH-rmcrtt iiiftige SDunben i^erfc^cn; ober in bcr S^cbeutunci „ßkifjeln"
unb farunter tie ^].Mopl}ctcnfcinbc uud i^crfoIüer i>crftcbcn. — 12) „bcnn fic finb »ikn-fpenflig//
nC- f'T-« olKog TrapaTriKpalvuv ta-i. — 13) "ICp'nz-Ilp „33lldn'PÜe ;" KeipaÄli ßiß/jov. 2)icfe
SBucbrotle \\i ce, bic er effen fcU. G5cd)ie( unir noA im ^i'ftanbe ber Sntjüdund; fcmit ift audj
ta» (vJTcn biefcm ^uftauDc iiemäjj ]n benfcn.- (S» war ein gciilißcö (£ii"cn. — 14) '^luöbrud für
„uberooU." — loj UHM'untn- iner Srauerlicfcr ju vcrftel)ea finD.
Caput III.
1. Et dixit ad me: Fili hominis qiiodcumque inveneriscomede: ' comede
Volumen istiid, et vadens loquere ad filios Israel. 2. Et aperui os meum,
et cibavit me volumine illo:^ 3. et dixit ad me: Fili hominis venter
tuus comedet, et viscera tua complebuntur volumine isto,^ quod ego do
tibi. Et comedi iilud: et factum est in ore meo sicutmel dulce.* 4. Et
dixit ad me: Fili hominis vade ad domum Israel, et loqueris verba mea
ad eos. 5. Non enim ad populum profundi sermonis, et ignotae linguae*
tu mitteris, ad domum Israel: 6. neque ad populos multos profundi
sermonis,® et ignotae linguae, quorum non possis audire sermones: et si
ad illos mittereris, ipsi audirent te. 7. Domus autem Israel nolunt audire
te: quia nolunt audire me; omnis quippe domus Israel attrita fronte est/
et duro corde. 8. Ecee dedi faciem tuam valentiorem^ faciebus eorum,
et frontem tuam duriorem frontibus eorum. 9. Üt adamantem, et ut
silit-em' dedi faciem tuam:'" ne timeas eos, neque metuas a facie eorum:
quia domus exasperans est. 10. Et dixit ad me: Fili hominis omnes
eermones meos, quos ego loquor ad te, assume in corde tuo, et auribus
tuis audi : 11. Et vade ingredere ad transmigrationem, ad filios populi
tui," et loqueris ad eos, et dices eis: Haec dicit Dominus Dens: si forte
audiant, et (juiescant.'' 12. Et assumpsit me spiritus,'^ et audivi post
me vocem commotionis magnae:'^ Benedicta gloria Domini de loco suo,"
13. et vocem alarum animaliuni "^ percutientium alteram ad alteram, et
vocem rotarum sequentium animalia, et vocem commotionis magnae.
14. Spiritus quoqUe levavit me, et assumpsit me: et abii amarus in indig-
iiatione Spiritus mei :'^ manus enim Domini erat mecura, confortans me.'^
15. Et veni ad tran.smigrationem,'^ ad acervum novarum frugum,^" ad
eos, qui habitant juxta flumen Chobar, et sedi ubi illi sedebant: et
niansi ibi septem diebus moerens^' in medio eorum. 16. Cum autem
pertransissent septem dies, factum est verbum Domini ad me^ dicens;
17. Fili hominis sj)eculatorem^^ dedi te domui Israel: et audies de ore
verbum, et annuntiabiseis ex me. 18. Si dicente me ad impium: Morte
morieris: non annuntiaveris ei,''^^ neque locutus fueris ut avertatur a via
Kua impia, et vivat: ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinein
T)cr ^icp^ct Gifc^lcl. 3, 1—13. Sluni. 1—16. 427
autcm ejus de manu tua reqiiiram. 10. Si autem tu annuntiavcris impio,
et ille 11011 i'uerit conversus ab inipietate sua, et a via sua imj^ia: ipse
quidein in iniquitate sua niorietur, tu autem aiiimam tuaiii liberasti.
20. Sed et si conversus justus a justilia sua fuerit, et feeerit iniquitatem :
ponam offendiculum coram eo,^ ipse morietur, quia non annuntiasti ei:
in poccato suo morietur, et non erunt in memoriajustitiae ejus, quas fecit:
sanguinem vero ejus de manu tua requiräm. 21. Si autem tu annuntia-
verisjusto ut non peceet justus, et ille non pcccaverit: vivens vivet, quia
annuntiasti ei, et tu animam tuam liberasti. 22. Et facta est super rae
nianus Domini, et dixit ad me: Surgens egredere in campum, et ibi
loquar tecum. 23. Et surgens egressus sum in campum: et ecce ibi
gloria Domini stabat quasi gloria,^' quam vidi juxta fluvium Chobar:
et cecidi in faciem meam. 24. Et ingressus est in me spiritus,-'^ et statuit
me super pedesmcos: et locutus est mihi,'^ et dixit ad me: Ingredere, et
includere in medio domus tuae.^* 25. Et tu fili hominis, ecce data sunt
super te vincula,'^^ et ligabunt te in eis: et non egredieris de medio
eorum.^" 2G. Et linguam tuam adhaerere faciam palato tuo,^' et eris
mutus, nee quasi vir objurgans :^' quia domus exasperans est. 27. Cum
autem locutus fuero tibi,^^ aperiam os tuum, et dices ad eos: Haec dicit
Dominus Dens: Qui audit, audiat: et qui quiescit, quiescat:''" quia
domus exasperans est.
11 b. b. 5l3cÄ, rea^ bu in bicfcr^Bu^/rcHc Rubrft. SonuTiu» a ?al^ibc benicrft l^ier: Comestio
significat ea, quae in illa audis et vidcs, in intima animae tuae ruminando et meditando
tran.sinitti, ut cum aifectuetex caloie interno ac totuaniuioetspintueapopulo prüloQuarie:
sicut cibus et vinum ^anguineni et Spiritus excitant et novos su.ageiunt, quia linguam faci-
unt di.sertam. ^tercnt^nui? umfcbveibt fcn 2?cfcbl mit tcn SJBprtcii: Comede et pa.sce, satu-
rai-e et erueta; accipe et ^parpe; coiiibrtare et labora. — 2) (S? o,cfclMt) bief; in ber 2?tllpn,
alfo bcm (3(\\ti iia*, niitt Icibli* imt' nni-flid). — 3) b. b. bu fcüjt bi* ßanj bamit anrußen,
ßcrncliu? a l'apibc: Non evome nee tantum auribus aut memoria hauria.'^ verba prophetiae.
sed meditatione assidaa resolve, concoque, pasce, satura voluntatem et alTectum tuum, ut
quat-i plenus et ebrius illa eiuetes. — 4) wc Ft''^^ j/.vndiicv. ©5 uvtrb^ fui} für beu "Propbeten :
] ) weil cc ba? SE>prt fS)cttce n^ar, Kiib pai? SL'crt (i)ottc? (üjj über alle ^üpiflfeit ift; 2) »rcil baö
5?cftrafcn brr l'aftcr rote bae: 'beweinen bcv cij^cncn euntcn eine ^cbcinuüfjoclle iSüf;iiUctt in f;*
cntt'dlt; 3) ircil finntco Sfcrc bcförbcrt ircvbcn foütc; 4) bamit bcr '»J.^rcpbet burc^ bicSufncjffit
bie er fc|lct, bcfto mcbr ancictricben mkxh, bcn ^nbalt uncrfdjrcrfen ju preriiien. Sd'Cu ^il-Mato
facitc: „X*io nan^e l'ebcn irirb burd) bcn (ycfebnuid ciclcitct," unb jcigt einec» SDcitcrn, tüf; tai -
ß^ute rair \ü laniK mit einer 5*n.nevii^fcit vcrbunbcri fei, al» m.an bie 3Inmutb unb bcn SBoM'
fAmacf nid)tfofte, ircldier bamit i^crbunbcn. — 3) ßapi-iluncov. — ^) ä71oc;,üvcjvQii äl/iri/ücaovc
oiöE arißapovi rij y'/üacij övTcr. — 7) (piAovEinoL. — 8) ^cbr. „id)mad)e bein®efid)t bart gegen-
über ibren ß5ejld)tern," ober: „nnc ibvc rsicfiu^tcr," 'QT\''j^T\tZy)- ^^waTov KaThavTi tüv
rzpocuKow aiiTÜv. — 9) ^^0 D*n T.tT^O 'M^ Xiamant, bdvtcr ciiö gelfcn;" Kai iorat 6ia-
jrnvröf Kpa-aLörtpov Trirpag. — 10) f. i. Cs)\\ — \l) (S3ptt nennt c^ ni*t nicbr fein SSolf, npeil
c? in 25?abrbeit nidit mcbr s?crbiente, fein i^clf ju bcif;en. — 12) läv äpa ÖKomuciv, iäv äpa
h'fJüffi- 2. 5. — 13) Xa^ 2Dcrt Spiritus bicr mit „SDinb" ju übcrfclicn csebt nicbt n?cbl an,
n.teil t?on bemfelbcn fcircM 2. 5, al? 3, 24 eine mcralifdie ibcitii^fcit aufgefaßt anrb. "HJian
muö ce* entn^ebcr auf bcn l'eben£<.i^cirt aueleiicn, ber fid) jei3t im erbiUncn Cs^rare in tbm rciUc unb
Ibn iilcid^fam über bie (£rbe erbeb, ober auf „(i3i<ttcs ß)ci|V' ber ibn mit 9JiadU eriiviff. Gorne-
liu5 a Vapifc nimmt an, man fmnie c6 üud) „cnglifd^cr Ö3eift" übcrfc^cn. Ge bleibt jcbcd>
unentfAiccen, cb ß^cd^icl nun ^u ^uf; feine SDanrerun^ ma*te, rber cb er burd) bie Vuft ac-
trao.en rourbe, jrie.ipabafuf Dan. 14. 35 unb bcr rutnf,er ^fbiübpu^ Act. 8, 39. i?cd^ unb JKJcifdJl
fachen: ,,G^e*ie( n>arf im (Reifte entrücft scm Crtc ber a?if!on binn'cci nad) Sei 5lbib;" 2.'. 1.').
14) „bie itarf tcfeube Stimme." — 13) b. b. von biefem Crte awt', an »elcbnn fic fid) eben
fleoffenbarct bat. 3l(licli nimmt cji im n^citeren ^iinnc: „nn^ fie immer ifl, Ko ber -löerr immer
crfd^eint, tld) berrlid^ ]di[t, aud> auf bcr .aanJicn Grbe." Mal. I, 5. Voib unb 9(cifAI facien: „Tie
Stätte Per .^crvliÄfci't (iiotte? i|t ^unädifl ber .^immcl, tic J^obcn ber X'-immel, irofellMt ibn tie
dii'oxi ter fcligen ®ei|ler prcifen." — lü) Icr S.'roptct unterfd;eibct ticr jum i^eu'cife, wie leb«
428 Dtr ^xop^tt gjfc^ieT. 3, 13—26. %nm. 16—31.
Öaft fr %üti »erttommen, <?enau einen bretfa^en Saut: ben bc« Siviuf^cn« bcr ^(üget, ben be#
»Ädberc^fraflfel« unb ben bei- preifenben stimmen. D&nc Bwcifel bilöcttn biefe Üaute eine ^ar*
monie, dbnlic^ ber Jparmonie bc3 dreimal >^eilig; Is. 6, 3; Apoc. 4, 8. — 17) .^ebr. „unb icj
fling bitter in ber (^luti) meinet (^inftc^;" nai k-opEhdriv h öpfir) tov nveh^aroq fiov. Sitte öie»
fübie, bie bi?ber ben fropfcetcn bcfeett, i?ebobcn, erfreut battcn, wid)en jc^t plöfelid). Die oon
if>m perjebrte ^öuc^rotte, bie fein ^erj mit 3ü§ii^tctt crfüttt battc, wiittc je&t c^Icict) ber mebicint'
friert ^3)i(le fdjneiDenc unb reipenb, ali bätte er (Mift j^cnorameu. Sä fant) bei ibm taffelbe ftatt,
xßai bei ^obanneö in Uer gctieinien Djfcnbarung 10, 9, unD veai bei attcn Slpcflctn uni> 'JPrebi'
(lern ber ei:>i!?en 23abrbeit ftattfinbct: baö in ibn gtleate ®ort®otteg, ^aäi ibm füper aiö ^onig
fiimecfte, begann '^ti^ unD Donner yd roerpen, in Jpammcr unt ^cfairert i'icf) um^ufebren,
tai Warf unb 53ein burAfringt. ^terongmu? uno Xbeofpret lafen bier ftatt "1,^,
«marus, ba? umjefebrte Q"), sublimis: „Zsd) ging bocb einbcr im Sturm beö 6)citle3," (SBinbe«).
18) ^ebr. „unb bie J^anb fiJottea über mir war ftarf." Hp?!! ''^V. was man im boppelttn
'Sinne ncbntcn fann: „aufrii^tenti or^er nieticrbeugenb." Kai x^'^p nvpiov kyheTo stt' kßi Kparaia.
li)) „id) fam ^u t>en2tu?yKwanbcrteu;" ob er i:ietrai:ien !M?n übernatürlidter .C>anb ober natürlitj
»anberiiD anlanjitc, iH wie fcbon gt'fa-it. nid»t njobl^u i^crmittelti. 9?acb ßorncliuä a Sapipt
m.ut) er nur Einfang? »on iibcrnamrlic^cr ^xM i^ctragcn um ging bann ju 3u§. "Jfa^ SluDern
machte er ben ganjen ffleg 3U 3u§ „in einer ?om (Reifte Qiotteg gebobenen Stimmung." —
30) wcUtcö bie roortlidje Uebcrfe^ung bes bebr. Ortsnamen^ ^*3K"Sj^ i(t. 9?a(^ ber S5er-
OTUtbung bcöißatabtu? gaben bie "Jln-J-icnjanfertcn bcm 'iPlase ibrer'^Jidierlai'fungbiercn^^amen,
um \id) i'elbit aU gruittüXiit jU bejeicbnen, Die oon gcintic^banc abgefd^nitten unb in frembei
^ani> öcrfc^t worben. Die LXX lafen 3*Di< vD ""'' übcrfe^cn: fieriopo^ Kai -rrepc^X&ov.
t>it $lu3ldgcr balten ben Drt jener 'i)?icfer(aiTung für ba» nad)ma(ige Sattaba jTOifdien SJlefein
unb Dbeitia am (S^babora?. — 21) D'p*2.^p „betäubt-," nac^ bein SbalDder „fd)5t)cigenb;"
»ac^ Slv^uiU „rubenb". LXX äi'aarpsipnucvoi:- .Job 2. 13; I, Esdr. 9. o. Dan. 10, 8. —
22) „}uni iöiditer babe id) t>ie be|le[It/' (gemad)t)-, nad) bem SbalPäer: „^um Üebrer," rca«
a\ii nnd bi»au5 gebt, ba U bie oon (^ort beftcttten 2Bad)ter beö Solfcö eben Diep ^u ibrem (S^c
Idjaft unb ^^eruf baben, ba^ ficbaffeibe belcbren; Ps. 21, 6; Jer. 6, 16. — 23) Ininn iÖ
,,ü\M> tu raaruft ibn nid»t." Djcfc« fc^arfe 'HabnungiSreort baben bie geroijfenbaftcnjliriienijor'
ftefreruon jcbcr ftd» ]xi -i&crjen genommen uub nid)t nad»iielaf[en, tan i^oife feine ^ünben oor-
jubalten. "ituguftiiiuji 0, ■'>. de verbis Dni .«. 12. legt i^on fid) felbft barübcr S'ugnifj ab, inbem
tT fpridjt: Cum vidi i^ladium veniontoin velut speculator, ut Dominus admunet per Ezechie-
leiij, aniiuritiavi impio impietateiii 8uam, id est, correxi, non f'ucri, et ideo anitnaui iiieain
liberavi. — 2't) b, b. id^ roct^e fold)e Hebel über ibn '.'erbangcn, Die ibn in lol» uno Untergang
bringen. (£6 \\t bier nidu Pie J)tocc oon einer uceasio ruinne moralls seu cu'pre, fonPern ?on
per orwasio pccri;«, b. b. t?ou Unglüd unc Trangfal. 5o ncbmcn c? mit 5^iiaiej fie mciiten
'.)(u«»Uger. (^Jregoriu? fagt: Ihr-. Dumini ponere est ne(iuai(uaiu ad per-candiun premeie,
.sed nollo a pewato libL'rare. i£r deutet fomit da« f^iefagte auf bao (Entjieben ber ifirffamen
Wnate. ^^iid» l'o* uno JWcif*! deuten eö fo. l*atablui<"unb ^7t. DainP beuten dae offendicu-
imu auf (yiücf unb 5öobl|land, wcUtc? dem Sünder jum Untergang gerciAt; der Sbaldder auf
ten öffentli*cn Sünbenfall, in den (ihut einen folgen Untreuen nnrd'geratben (äffen. 2onder>
bar beutet Ibeodoret: „3d> werde ibm den Untergang iii'5 (^k-däittnif) rufen, der die Sünder er»
reartet," (luai.) ri/v ßnrrai'ov t'ir TvpnnuToi' aitrov. — ■ 2-5) Der ';Proi''bet battc foruit bier diefelbc
a^tfton, wie am ;^Iut3e (£bobar, roa« mobl baut biente, den gan^licb ^^iiedcrgebeugtcn und Her»
fvt>lagenen auf',iiridnen und miederboit ju tjeriubcrn von "der (^höfse, -Wa*t unb .^err(id>feit
fi-ffen, der ibm die ^ondung gegeben. — 2B) f. 2. 2. — 27) Da bier im .^cbr. dai^ männli*e
t*kfd>Ied)t liebt, 131'.' »i'^'T^'iib bei in.sres.^u.s est, ^^3^^. und.^tatmt, ♦j■^^PJ;^l, daei »eiblid)«
in 23e,5ug auf (ITI, .<piritu.s. gebraud)t ift, fo folgt, daf) bier Doinimis alö Subieftju benten ifl.
2S) Soniobl diefe GinfdUiciJung, aU au* die übri^icn untnderbaren ?lfte, benen bcr 'JPropbet
(i.t) untergeben \cü. i'inb (aufer Sinnbiidcr der fommcnden Drangfale und fo[(en den 3uben a(3
iliflfitnjeiiienbe ^il^eiiTagung und ^Predigt dienen. — 2J)) 15n:3 „fic (egen die J^eiJein an," n^it
finem TTüabniinnigen, n?eil \lc t-a^, wa? du nad» meinem 5luftrage an "dir vornimmil, ni*t be-
greifen, (£ben diefc /"^ciTein find ^ugleidi Sinnbilder ber ("?f|TeIn, in melte nä*|len3 bie iPe«
TOüljner ^erufalenu un? ^ubaa'ö werden gef*lagen werben. — 30) DDln^ ,-fo ba^bu nidjt
ncbr unter ibncn auftreteft." — 31) d. b, id) mill bid) ftumm mad}cn, ^iBeii bie ^Jreblgt an
iijaen Wii;ti fruchtet, tritt ic^ oerfud;en, burcfe deine Stummt)eit und bie übrigen Beidjen an bir
Der ^TOp^tt ejc(^ier. 3, 26—27. Slnm. 31—34. 429
|U ibrcn ^cr^en ju fprcc!}cn. Otcr na* Jpic^ojuimue itnl» Ifjcobpret: icf) trifl ?u iferer «Strafe
Mit) ocrtlummcn laffcn. Ucbru^cn^ foll tic Stummbcit aud} aU iUubilti bfr balt'if^cn *J?erflum'
iniiini ^ce< ^u^clU1olfc^ iKlten. Kai t>/v y?.(jaaav aov (jvixU/au. — ;J2) „uni> Ml foü|l ibncu nic^t
jiim jab[cr (■i3c|ti\iffv) fem;" Km oI'k icrj (li'roir äi; i'iiJ(^f>a i/.h/xnvra. „X'viö 5H'lffl)»eiiien be*
'JJrovhctcn ein :^'id)in bfe^ siöttlid)eu ;U''fncit," fai^t (Ibn^foflomii« Ts. fi. honi. 4. — fi?j) b. b.
jrenn iit nad< iU-rlauf ctnii]cr Jcit, in luclrfn'r bu mittet? rüiinbcrbarcr .V'idicn alö ^Pvopbct ge*
bleut bart, wieber mit bir rcbeit ircrbe, bann roid id) au&i bcincn Wiinb iricbcr offnen. —
}J4) „rocr cö unterlaßt (511 börcn), ber untcrUiffc ci5 nur;" «n ä-^tiOüv äirEißdru Deut. 30, 15;
Marc. 4, 115; Apoc. 2li, U.
Caput IV.
1. Et tu fili hominis sume tibi laterem,' et poncs eiira corarn te: et
descrihes in eo civitatein Jerusalem. 2. Et ordinabis" ad versus eam
obsidionem, et aodiiicabis munitiones,^ comportabis aggerom, et dabis
contra eim castra, et pones arietes^ in gyro. 3. Et tu sume tibi sarta-
ginem ferream/ et pones eam in muruni ferreum inter te, etiuter
civitatem: et obfirmabis freiem tuam ad eam, et erit in obsidionem, et
c'ircumdabis eam:^ signum est domui Israel." 4. Et tu dormies super
latus tuum sinistrum,^ et pones iniquitates* domus Israel super eo
nnmero dierum, quibus dormies'" super illud, et assumes iniquitatem
eorum. 5. Ego autem dedi tibi annos iniquitatis eoruni, numero dierum
trecentos et nonaginta dies:" et portabis iniquitatem domus Israel.
6. Et cum compleveris haec, dormies super latus tuum dexterum secundo;
et assumes iniquitatem domus Juda quadraginta diebus,'^ diem pro
anno, diem, inquam, pro anno dedi tibi. 7. Et ad obsidionem Jerusalem
convertes'^ faciem tuam, et bracliium tuum erit extentum:'* et prophe-
tabis adversus eam.'^ 8. Ecce circumdedi te vinculis:'* et non te
convertes a latere tuo'^ in latus aliud, donec compleas dies obsidionis
tuae. 9. Et tu sume tibi frumentum,*" et hordeum, et fabam, et lentera,
et milium, et viciam : et mittes ea in vas unum,'^ et facics tibi panes
numero dierum,'"" quibus dormies super latus tuum: trecentis et nona-
ginta ■"'' diobus comedes illud. 10. Cilnis autem tuus. quo vesceris," erit
in pondere viginti statcres in die: a tempore usque ad tempus" comedes
illud. 11. Etaquamin mensura bibes, sextam [)artem hin:'* a ts.unpore
usque ad tempus bibes illud. 12. Et quasi subcinericium hordeaceum*-'
comedes illud: et stercore, quod egrcditur de homine, operies illud in
oculis eorum. -^ 13. Et dixit Dominus: ^ic comedent filii Israel"" panem
Ruuiu pollutum-^ inter Gentes, ad quasejiciam eos. 14. Etdixi: A a a,^
Domino Dens, ecce anima moa non est polluta, et morlicinura, et lacera-
tum a bostiis non comedi ab infantia mca usque nunc, et non est ingressa
in OS meum omnis caro immunda.^" 15. Et dixit ad mo: Ecce dedi tibi
fimnm boum'^' pro stercoribus humanis: et facics panem tuum in eo.
IG. Et dixit ad me: Pili hominis: Ecco ego couteram baculum panis'*
in Jerusalem: et comedent panem in pondere,-" et ii\ solicitudine:" et
aqnam in mensura. et in angustia bibeiit:^-' 17. Ut deficientibus pane
et' aqua, corrunt unusquisque ad fratrem suuiu: et conlabescant in ini-
quitatibus suis. ^'
430 5)er 5)ro):'^et Sarc^iel. 4, 1 — 9. 2Innt. 1 — 18.
1) ®0 war im alten Sunbe mä:)ii UngetröbnnAcg, auf Biei^f^f^einf« w"i' 3;6cn^tatten 3ei<5'
nunjicn ?it macben. 9?adi tem 23eriitte m |Minius, H. N. VII. 57. fauD (Spiiiciic? in *i3ab9-
Ion ailronomtfAe 'J3cpbad}tinigcn wn 720 Sabrcn auf Riegel oerjcid)nct. — i2) H/^njl .,unb
ma(^e (jeidjne) eine 23elagcrunn." ml öuc^tg. — 3) pn, worunter nacb ©efeniuscine ti3ela9e-
rung^mauer ju cerftebcn ifl, t>uvd) rcdAi bcn 23clagertcn baö (Sntfiicben unnun-iliit gemacht
werten foilte; nad) 3i. Tat^iD aber boljcrne Jbiirmc, üpu bencn auö man tic Statut mit serfci^ie-
benen SOcrtjcugeu in befAvibigen fud)te. ^er vsinn ber i^ulgata »evmitteit janfd)cn bicfen betten
JBcbcutitneien. — 4)t[)^luerbred)er, ive!d)e lange i^alfen mit cifernem Äopfc (©ifberfcpf) nnircn,
lii an Seilen bdngcnD mit ber .^Uaft rieter 9J?änner gegen bic iO?auern gc|lcf;cn würben. Flav.
Jos. bell. Jud.' in. 9, "Der dbalbder überfc^t ba? SBort mit „'ätnfübrcr-," LXX rag ßeÄoa-
räcEiQ. — 3) rie fpfanncn f*einen bei ben Slltcn faft gan? fladie ^].Matte4i gewefen ',u fein. Ter
«Prcpbet füll eine fold)e ^Matte »on Sifen jnnfdien fidi unb ber auf ^ifgfl ge,5eid)neten Stabt
fteüen unb botiuvd) bie unatwenbbarc unb buvcb fein ^Bitten auf3ul)ebenbe i^elagevung »ocn Seite
ber ebalbder finnbüben; Is. 59,2; Ihren. 3,44. Gorneiiug a \!apibc ijcnnutbet, t>o.^ bic
eiferne ^)fannc aud5 bie ^^.Vinen unb Quaicn finnbilben fcü, bie auf bie Sitben warteten; Jer. 1.
2lmbrpfiu3 Kx])Op. in Ps. 38. fagt: Mittuntur in sartaeinem animae peccatoruui, ut defluat
qufBdem peccati caro ; quas obduxerat aniiufie ac Tuentis vigoreui. — 6 ) Xer ^Propbet foß feine
(iktanfcn beä (Srbarmen^ babeu, (cU nicfct beten unb fieben, fi^ntern ale> SBerfseug 'Lottes g(cid) ben
€balb.icrn fi* betvad}tcn, uat; bem unabünberiid)en 9^atb[*Iuf5e ßjottce feinen l^oücn \!auf laffen.,
7) b. t). fie fcücn baraus bic Unerbittlid)feit Hc Ücofe^ erfennen, baö itjrer barrt. — 8) '2'2p
„bu foltft liegen (nid)t fitlafen) auf beiner linfen Seite." 2:ie linfe Seite gilt für ^etrael, weil
ii bem, ber nad) bcm 9(ufgangc fab, jur iünfen jtanb. '31. Salcmcn; ober, wie Walbonat bafür
bält, weil eä im 2ierbältni"ffe ju 3ufa auf niebever ©nabcnftufe ftant». — f)) b. b. bu fL^tlft büfeen
für fie, foweit cö ein 93ienfd) für ben anbern fann. Wan bcwunc^ere bier tie ^i^armberjigfeit
(Siptte?, ber in bemfelben Slugenblicfe, wo er bie unabwcntbarcn iÄtrafgerid)tc anzeigt, bcnnoi^
»on Subnung tetet, bie Sd)iilb 5(tler auf (Sinen legt, bie iKtrafe ber -iünber auf ben ®ered)ten
unb Unfd)ulb"igen labet, beffen Cpferbercitwitügfeit er fennt. — 10) Xae et ncr assumes finbet
fid) nidit im Jpcbr. Ter SaRdautet bort einfacb: „9?ad) ber ^abl ber Sage, welct)e bu Iieg)l,
wirft tu ibrc *?.1fi|ietbat tragen;" narä hpL-&iihv töiv yaepöiv ■n-Lvrriiiovra iml haruv, äg Kounidr,(ri)
tir' avTov, Kai ?J;xiiri räc äöniiag avrüi'. Vk \!ectioncn ber LXX üarürcn bier gar febr. 5(m Sluf»
fallcnbften crfd)cint in ber Vatieana, bd)^ in bicfeni iBerfe 150 Jage unb im näd^ten 190 genannt
werben. 3m •'pc'-'f. uni> in ber ä>u!gata i;l in biefem 2?erfe ncd) gar feine ,-^abl genannt, auc^
in oielcn ettcie? t>er LXX nidit. — 2htd5 in bicftn SBorten gibt fid) «iotte« '^.arniberjigfeit
Wietcr JU erfennen, ber für ein ^af}r bcv Sünbe, nur einen Sag ber 2?uf;eanfet3t. — 1 1_) 3n
tiefer 3aM ftimmen mit beut Jpebr. unb ber i^ulg. aud) bie Ueberfetiungen von 5unüla, 'icmn--
mad)u6 unb Sbeobotion, überein. 9?ur bie LXX weichen in einigen Sobiree; ab unb geben
evsvTjKovra küI ekutüv, SBeuu luan bie 9}Mffetbat be? .^aufe:? ^^i'ael !5on ber 3cit an redinet, ba
eö fid) ijon 3uta getrennt, unt tem .tdlberbien|t ergeben bat, 975 t*. Sbr. fo bcrecbncn fid) bi3
jur tSfoberung ^u-vufalemg 58H gerabe 3S6 5abre, welAe tcr ^^robbet in bie runtc 3abl 390
fa^te. — 12)" I:ie 4() ^abrc beginnt man gewbbnliA mit bem ^^i^fc 629 ju jdblen, x^^ ^iM'iaö
mit aller ^ladit ben Ticnft be? wabreU (öotUß wieterberfleöte, ebne jcbpdi eine grunblid)e, inner-
lid)e, naAbaltige Umfebr be? i'plfe? crwirfen ju fönnen. X^ie (53efammtvibl ber 2?uf;tage beträgt
430, ungefdbr ctenfooiele al3 bie ber 33e(agerung Sci'ufakmg betrug IV. Heg. 25, ] ; Jer. 37,
10; 39," 1. Da biefe 3abl ber Sage jener 3abl ber ^abre gleid)ti^mmt, weldu- ^ßrael in 5tcgDp>
tcn jubradjte, fc lag ben frommen (öldubigen ber ©etanfc febr nabe, bai? i'olf babe eine neue
Äned;tfcbaft v>on 430 Sabren verbtent. — 13) Tiefet^ .^infduiucn auf ben ^it'gi-'ffff'n, ber bie
58elaaerung t^on Ocnifalcm ban'tedtc, foüte ale eine f^ille 'iPretigt für 5lüc gelten, fie ben ^ro»
jfbeten befud)tcn. — 14) T\t^\L^T} „entblö^'t." ta bie ^Mnncr jur jeit tce ^.JlUertbume nur
furje 'Jlermet trugen, fo fonnte man baö SlueRrecfen beö 5trmeg ein Gntbüifien nennen. koI tt/v
ßpaxiovä cov GTrpcüaetg. Xiefeei 91u3flrecicn beö ^irmeö gegnt bie Statt finnbittet ben .^ampf,
bie (Gewalt, ben Eingriff auf bie Stabt. Sorncliuö a l'apitc ertldrt; Braclnniu exertum
ortendes, ac si vcHck acritor diiiiioare, urbemque invaderc. — 13) nicht mit SBorten, ba er
(lumm war, fonbern burd) eben tiefe genannten fr/mbolifdien (Meberben. — l(i) ^ladsinitabluö,
tprabü u. •?!. xü tiej? fo ju serfieben, ba§ bic in'rwanbtcn unb (^-reunbc ttn 'jprcpbeten al? S?abn>
finnigen binben follcu. '^fadi 'D^ialbouat iil baä (i3ebuubenfcin aii turcb '^Hut unmittelbar be»
wirft JU sicrfteben ; 3, 25. Tiefe (S)ebuntenbeit iß ein Sinnbilt ter (Sinengung unb ß3cbunbcn-
beit, in weldK'r Oerufalcm ficb jur B^'t ber i^elagcrung befanb. — I7)2r^en"n Ci^ natürlidicr
SBcife unmc>glid) fAcint, taf; ein ?}?enfdi fo lange 3cit '"iüf einer Seite Hege, fo muij man beten^
fen, wai^ bei ten ?3ienfcbcn unmi.>glidi, iit bei '^ott mbglicb. Uebrigene i>en'iri)ert ip. .?^ieronnmu3
3>rato in feinem SAriücommentar, er babe einen 2i?abnfinnigen gcfebcn, ter i5 3a^re auf einer
Seite gelegen unb ebenfalls gcfcitelt war. — IS) (£r foll gutec, etlee '^H'treibe mit geringen unö
fi1)led)ten geltfrüi^tcn, bic al? iUcbfutter gebraud)t werten, untereinanter mengen, um bie vfotl)
3:cr ^rop^et (Sicc^ifl. 4, D—IT. 2(nni. 18—86. 431
bfr Sflav^crtcn oprutlMlbfu. — 19) dr nyyog iv oarpäKivov. — 20) b. %. 390 33robe, irouon er
jcbcn %(ic[ eine? ju rier^ebrcn bat. — 21 ) fvfv?/<oi'7« /aü ha^dv. — 22) c^ i)! bamit eben ba«
iörob iicincint, ba^ er fiel) baden laffcn i'oU, 'oou 20 ®ctel für jeben 3;ag (f. I. iB. 259. 5(nm. 11);
b. i. 20 l'otb nad) uiifcrem (yciüiitte — eine fn.ippe, fdriilidK ^fabni-Ui]! SBvirum bic iUili]ata
viirinti statere.s fefit, ba e? bodi aiid) bei beii I ^X fiKom a'uüovr bcijjf, möd)tc fd)ivcr 5ucrfldren
fein. t)er Statcr, awd) Setrabrüd)inc jicnaiuU, bctrun nadi i^iJcfbiJ U3ered)niin(^ 32K,2 ^^arifet
(i3ran, fcniit lö i'otb. Tiefe TOenis^e ^Jabrunii foU ben htinmerUd)en 9?al)ntug6ftanb ber Söe-
lai^erteu tjorbilbcn. — 2?J) b. b. yon Jai^'^vinfan;^ bi? ju Jaiicöeube, ober beffer öon 5(bcnb bi«
ju'Jlbinb. 'i'iad) ".Jlnbcrn bebeutet biefcr 'Üu^bnuf „bic !ian',c ^jeit binbiird)." — 2 4) lieber ba«
„.&in" f. I. i<. 2")7. 'vlum. 44. 9?ad) ben ^>tabbiacn fai;t e? ben Äubifinbatt yon 72 ^übner-
C?iern. 3?pn biefem 'ii}?vif;e foü bcr ^rov^bet tdi^lid) ben fediftcn Übeil trtnfen, alfp fpoiel aU 12
Sicrfrf^alen fiilTen — unibrlid) ba? c^erini^fte ^jla\i ber i^lüfni^feit für Ariftunc? beö Ücben«. —
2'5) rie 'iVartitel quasi feb't fpwobi im i^ebr. alä bei LXX inib bebeutet \)\ix nur „ale," nid)t
„i]leict)fam." — 20) nüJJ/.n ,/iinrft bu eö baden;" i}'/c/:ji'i/'£7f awrd. Ter ^inn ij^: Tu foflji
anfiatt beö c^cbörrtcn 23iebm'i|le^, bcffcn ficft bie ?anbleute beim 23robbacfen bcbienen, ?0?enfd3en»
fotb \\uv. Jpciu'n beim '.yaden ncbmen. ®^ foü bamif ba» (gtcub unb ber 9Unb|lanb ber 33e-
lai^crteu vun-ijebilbct werben, bie nidjt einmal mcbr ba3 c^crin^fte ?;eucvmaterial, ben Stebmtft,
babcn roerben, um 'i^rob ju baacn, unb im\ Wcufdu-nfotb ün-e 3iuludU nebmen muffen. Tie
Sl^ulivata bebicnt ftcb be? '.Jlu-JbrudetS operias, raeil man baä Svob beim '3actenjiid)t „über," fon-
bern' „unter" bie '.Jtfdie ju (ci^en pflfjU- — iJ") 9(id)t a(fo nur bei ber 'iBelai^crunt] füll 5?Dt() fie
brüden, fonbern auA nad)ber nodi, n?enn fie unter bic .'peibcnv^ütfer nfftpf»?'" werben. —
2S) äKd&ap-a. (ii i)l bier öpu feiner gefetjlidjeu Unreinii^eit bie J)iebe; allein rocld)' einen Slb-
fdieu ein fo j^cbadcneg '^rob in ben 'OlUi^en bcr 3i^nu-liten iHrurfad)en mui)tc, gebt aug bem Um-
ftanbe bcri^cr, bajj im ©cfe^jc geboten war, bie iH-friecit^uni^ bcr förperlid)en 'iJfotbburft fotlte
nur aupcrl)alb beö iac^ivi gcfdjeben Deut. 23, 12. — 29) HnX ,A'i)l" urjöanr.», Kvpie Kvpie.
30) TTäv Kpeac iuAnv (al. CoJ. ßsßi'^ov.) Tcm ^^rt-^pbcteu crfdiicu cinbergejlaltgebacfene^SBrpb
wie eine geie^lidic Unrcinigfeit, obfd)on c6 feine foldje war, uub weil bie eben citirte (yefegftelle
geeii^net war, feine •JJfcinunii \\\ rechtfertigen, fo fprad) er fid) unoerbolcu au? unb bat «)ottuin
^ur'ucfnabmc eine» fold)en Scfeblc?. — '51 ) (S3ott nabm termcgc feiner «siüte, bie fo gerne bie
Bitte ber ^lebenbcn crtjort, ben barten '-^efebl ^,urücf unb erlaubte il)m SJinbcrmift 5um 33acfcn
beö '.Brobcj; ju nebmen. — 32/ figürlid)er ^^llu^brud ftattj^ „id) will wegnebmen oon 3ci"ufalem
bag '-Brob;" aw-pißn arf/pty^ia aprov. Tag '-BroD ift bic «tü!3e, ber li^tab beg l'ebcnö ; wenn ee
fel)lt, brid)t baö l'cben ^ufammen. — 33) b. b. farg jugemeffen, wie Cr ber ?va(l a\i\ Skiffen
irt, wenn Üebcngmittel ju (£nbe gelten. — 34) nal kv hSeia. — 3*5) pDQt^OI «"»t' "»ff»".
ober mit '-Betäubung" b. ^. in fogeringent Wajje, ha^ fie in Di)nmad)t unb '-Betäubung gcrat^cn.
Kai e.v cKpaviafiu)- [V. Rog. 2-5, 3; Thren. 1,11.— 3<») rocii nad) (£orneliu3 a l'apioe propter
ioiquitates l)cif?t. Slllein mo]n ben einfad)cu 'Sinn änbcrn'^ „Sie üerfd)niaditen mitten in
it>ren 9J?i|iet|)aten/' b. \). fie öerfd)mac^tcn, Dl)nc fic^ ju bcffern-
Caput V.
1. Et tu fili hominis surae tibi gladium acutum, radeutem pilos:^ et
assumes eum,^ et duces per caputtuum,^ et per barbam tuam :et assumes
tibi Stateram ponderis, et divides eos.* 2. Tertiam partem^ i,^-ni com-
bures in medio civitatis,® juxta completionem dierara obsidionis:'^
et assumes tertiam partem, et concides gladio in circuitu ejus:'* tertiam
vero aliam disperses in ventum, et gladium nudabo post eos.* 3. Et
sumes inde parvum numerura: et ligabis eos in summitate pallii tui.'"
4. Et ex eis rursum tolles," et projicies eos in medio ignis, et
combures eos igni: et ex eo egredietur ignis in omnem domum
Israel.'- 5. Haec dicit Dominus Deus: Ista est Jerusalem, in medio
Gentium*^ posui eam, et in circuitu ejus terras. 6. Et contempsit
judicia mea,'* ut plus esset impia quam Gentes: et praece[)ta mea ultra
quam terrae, quae in circuitu ejus sunt; judicia enim mea projecerunt,
et in praeceptis meis non r.mbulaverunt. 7. Idcirco haec dicit Dominus
432 3)er fxop^et Sstc^iel. 5, 1—3. Slnm. 1—10.
Deus: Quia superastis Gentes," quae in circuitu vestro sunt, et in prae-
ceptis meis non ambulastis, et judicia Gentium, quae in circuitu vestro
sunt, non estis operati;'^ 8. Ideo haec dicit Dominus Deus: Ecce ego ad
te," et ipse ego faciam in medio tui judicia'^ in oculis Gentium; 9. et
faciam in te quod non feci, et quibus similia ultra non faciam'® propter
omnes abominationes tuas. 10. Ideo patres comcdent filios in medio tui,
et filii comedent patres suos,^° et faciam in te judicia, et ventilabo
universas reliquias tuas in omnem ventum. 11. Idcirco vivo ego,-' dicit
Dominus Deus: Nisi pro eo quod sanctum nieuni" violasti in omnibus
offensionibus tuis,^^ et in cunctis abominationibus tuis: ego quoque
confringam,^^ et non parcet oculus mens, et non miserebor. 12. Tertia
pars tui peste morietur,^ et fame consumetur in medio tui : et tertia pars
tui in gladio cadet in circuitu tuo: tertiam vero partem tuam in omnem
ventum dispergam, et gladium evaginabo post eos. 13. Et complebo
furorem meum, et requiescere faciam indignationem meam^® in eis, et
consoläbor:^^ et scient quia ego Dominus locutus sum in zelo meo,-^ cum
implevero indignationem meam in eis. 14. Et dabo te in desertum,et
in opprobrium Gentibus,^'' quae in circuitu tuo sunt, in conspectu omnis
praetereuntis. 15. Et eris opprobrium,^" et blasphemia, exemplum, et
Stupor in Gentibus, quae in circuitu tuo sunt, cum fecero in te judicia in
furore, et in indignatione, et in increpationibus irae. 16. Ego Dominus
locutus sum: Quando misero sagittas famis pessimas in eos: quae erunt
mortiferae, et quas mittam ut disperdam vos: et famem congregabo super
vos, et conteram in vobis baculum panis. 17. Et immittam in vos
famem, et bestias pessimas^' usque ad internecionem: et pestilentia, et
sanguis transibunt per te, et gladium inducam super te; ego Dominus
locutus sum.
1) Tk Schwerter waren bei bcn alten Dricntalen iiicbt fe{)r lang, 5??an !onnte fi^ i^rer
Ieid)t aU Wcffcr ktienen. LXX pofi<paiav b^eiav vnhp ^vpliv Kovpiuq. — 2) Tl7 n^npri
„nimm c3 für bid*," fc. b. um an Mr bamit ju ci^criercn. ktIiot} av-ijv asavTC). Tiefes (Scbmcrt
unb bie t^orjunebmcnbe Cv^eraticn feilen ali i^^bilb bor iRad)c cycttci? an ^erufatem gelten,
^autt unb i^art finnbitben bie .'pobeit ^erufatemö, bas nach ben 51bficbten 63ctteei bie erfle
Stelle unter aücn Stäbten unb Trtcn auf biefer Sibe einnebmcn, nun aber wegen ibrer llnivür'
t'uyWxi begrabirt unb ber Sclnnacb preisgegeben werben foll. — r5) b. b. bu foüit bir bie ÄDbf«
unb 2?artbaare abfdjneiben, unb fo als"5?ilb ber Scbniaei) i^or ben Teinigcn unb Tillen, bie ju
bir fcnnnen, erfe()einen. ^T>ic fcbnidblid5 eö war, ebne '^art unb ebne .^aare ju fein, erbellt
bcfonbcr? awi" II. Heg. 10, 4; II. Esdr. Vi, 25. ®S bicnte aucb als 3etcben ber Trauer unb
Älagc Is. :;, l.'4; ]."), 2; 22, 12; Jer. 4S, M7. — 4) Ter ih-oplut \^\1. bie .^"aare in brci Jbeile
fpnbern unb ieben Ibeil wägen. (Ss feil baburel) bas gerecbtc etrjifurtbeil ©ettes s^ergebilbet
tüerben, iiermiige beffen ein Sbeil ber 53ewobner 5£i"Ufalenis bem Sturme ber Grebcrung, ber
jwcite bem Sd)Wcrtc ber gcinbe auf ber 3cr|lreuung in bie grcmbe, ber brittc enblicb ber gluckt
anbeim fallen feß. — 3) rb rirapTov. gs ifl auffaüenb, ba§ LXX ba6 2Bert 0^Z* ft'tt'PM
tier, als in ben felgenben »Stcflen immer mit „vier" übrrfeRen; wabrfcbcinlid) batten fie eine
anbere l'cSart mn i"i*. — <J) b. b. in Witte ber auf bem ^tfgflftfine abgcbilbeten Stabt. ^
7) b. b. nactibem bu 4:')() Jage gelegen unb baburd^ bie Taner ber 53elagerung 3fi"i'falemd
<iefinnbi!bet baft. Tie .^aare muf;tcn bis jur 23o[Ienbung biefeS langen ^cit^aumc's, wie natür«
iid>, febr lange geworben fein. — 8) b. b- jerbaue fie rings um bie '>5tabt (bcincs jiegelS) ber,
X>a% fte in 'i^taub ,5erfallen. Ter Slusbrucf „ringsbcr" beutet auf bie f^lud)t nacb allen »Seiten,
auf weldicr fie bem ^d)werte erliegen feilen. — 9) "?lud) bie in bie J^erne Jerjlrcutcn feilen
»om ^i:d}Werte ber '^acU (S)etteS rerfelgt werben unb manrf-erlci fücwalttbaten oen Seite ber
irbifc^cn Waditbabcr erleibcn Lev. 26, 33. — iO) ?l*ö.1pD -Atn beine giügel" b. !?• an beine
i^ipfel, an beine itleiber» ober iktt5ipfel. um av/xTrepi/i/Tinj ai-rovr rfi ävaßohj aov. Tiefe wenigen
^aare, unter guten engen ^üc^uf gebellt, bebeuten bie wenigen .^uben, bie |lc^ bem 5fabu^o.
Der 5)rop^ct ejccl)ifl. 5, 4—17. 2Inni. 10—31. 43ö
bcnpfor mit ^fffwi^iö untcvwprfcn iinb im ?anbc jii Mcibcn baten IV. Rep. 26, 12. —
II) S?pn bcn (ifrcttctcn itiib im Vanbc jKMicbfiicn Oi'.bcn feilen aiiA (f intime umfcmmcn, tbeil»
im 'Hunte fclbfl biivcb bcn trrulofni :;;s?niaii Jf>r. 41. I-.'5. (brili* aiificrbalb tc? Vanbf« In
9lf!V.)Vtcn Jor. 4."], 7; 44, iL'. — 12) b. b. c? wirb bic rcrnlcl^tc Itat ru'mcicl? unb ffinfr
Slnbäniur bas? ^PCi< bcr ni'cb Icbcnbcn 3?rafllffn fcbr l^cl•[d^li)^mcrn. Icnn ce r^n'dnfbt flar
bäufi.a, bap ba?, K'ae (Siiicr 'orrfduUbct, i-icic cnh',cltcn muffen. Slnbcrc ncbmrn baebicr Wcfugt»
rcn bcn 3'^raclitcn, bic cu? 5.-»ab!i[on juvndfrbrcn unb tafcllft maii^crlci TvaniU^iIc, bcfcubcr«
unter S(ntipri^u?, jii leiben baben, bii^ enbüd) bie letzte Tvaniifal fcmmt, bie ;^erfti>runn Ocnifa«
lerne iinb bie 3frftieiunui bcf iUMfcs^ buvrii bie ^ifömer. Tii Sfabbinen XavMb unb Salomon,
fcuMe i.''.uanii? beuten (>? auf bie iHMf^'.n-rfiibrev 3(d'ab unb ^5ebeeirt6 Jor. i".). liü. — Hi) Tat
gelobte Vanb unb inebefcnbcre ^seiufnlcm bilMte buvd) feine i'apie in ^^ütte ber brei 2i3elttbeiU
beß 3lUevtbume ba? eipentlicbe (Sentir.m. ber iUMfcr. (f ? beipt awä) bef;balb „bcr ^fabel bcr
erbe" Ez. ;'.8, 12; „bie Witte bcr (irbe" IV. Til, 12. f^ctt fteüt Curufaltm loie eine <2tabr
fluf ben 3?cr3 bin, auf n^eld^c bie 3lußcn alter iU'Iter (ierid)tet finb unb rcn »eldier 2l(Ie Vicl>t
unb SBeiebeit fdU^Vfni fOÜten; Ps. 47, 2. — 14) koI ipng rä (SiKmdtjjard /nw r?; üvöfi<i) fktüv
f\9i(T'v Kai vvfuf/ä jiov tcjv xopüv rüv kviüu avT%i. — 15) „ireil ibr bie ^eibenijclter (an (yptt-
IpfiilFcit) übertreffen babt;" övi?' Hiv i) ätpapfi?) vfjcw Ik rüv t\}iüv -öjv ktkau v/k'ov. — \(i) „urfc
n^eil ibr nid^t einmal nad) bcn (\uten (iic»vpbnbeiten ber .g<cibcn flctban tjabt." *J?ari) ber parallel,
flellc 11, 12, fcuMc nad) r;() .^"anbfdirifteu beo .C^ebrüifd)cn unb nad) bem Sinifcben, f'cUte biii
ba^ mm eliniinirt n^crbcn, unb bie lleberfc^uni-; lauten: „UDcil ibr nad) bcn Weivcbnbciten bcr
J^ciben iictban babt." — 17) „i* iverbc wiber bic!) fein." — 18) Kpt/ia. — li)) Xiefc ?Rcbt-
ireife, bic in ber bl. SdMift öfter v^orfonnnt, bavf man nidit prcffen unb nidu immer bucbftciblid'
rcrftcbcn. Ter >2inn bürftc bicv fein, (ie nnrb in laniier ,>5eit nid)t6 3lebnlidK6 gcfti^cben.
renn bcfanntlicb C(h\c\ e? bei ber (frobevunii ^nnfalcm? burdi bie SÜMUcr nod) fd)limmcr ()er.
SBill man bie Si^örte buri'ftäblidi ncbmen, fo mnf; man entweber mit (£almet bic Srcberung
OerufaUniiS burd) bie -lüMncr einer aBeltepod^e jurcdMun, uniAe Wott bicr nicbt berüdi^iAtigte,
ter (fpocbe namlid) besj 5Jcuen iHinbe?, ober man muf; mit Jpieron\)mu6 unb Jp. ^Jrabo fa^en,
ber ^■''vopbet rcbe bicr oon ber rinnifAen, nidit v^on ber dialbäifAcn (Eroberung ^fufalcm«,
unb eben biefe fei e^, ber nidUij Slnbercö jemals an Wennilttbätigfeit glcid)fommen würbe. —
20) 23on Srfüdung biefc? ÖDorteö ift in ber (^3cfdMAtc ,in.nir 9?id;te i''Cr3eid)net, tt>ie uom
ßffen ber .ftinbcr burd) bic dltern; allein ec^ IcuAtet ron fclbft ein, baf? gar iMcIcg gefd)cl)in,
tvai' feinen ,Sci'gfn gcbabt unb fomit nicbt ticrjciAuct werben ; Thren. 4, lö; Bar. 2, 3. ?Wan
braudu feine^wegei'mit 2\itablu^ bie gcjwuitgcnc 3(uö(ciU!ng anjnnebmcn „bic Äinber werben
ben ßltern bie «Spcifcn wegreisen." — 21) „(d) fcbtrörc, "fo wabv id) lebe." — 22) b. b. mein
^citigt{)um, meinen Jempcl-," rä äyiä /.wv. — 2S) Tj^A^lpp^ »burd) beine ©rcucl," b. ^. beint
©öljcnbilbcr. — 24) ^"^JIS;^, weldic» SBort bier febr 5^crfd^icbcn gebeutet wirb: „So witl au4
id) abjtcben" (meine Singen) ; ober „fo will and) icb ,^crbrcd)cn" (beinen 2(rm)-, ober „fo will
audi id) fcl)ccrcn,",b. b. bicbmitbeincn (yreuelnijcrnidncn; ober„fo will aud) idi abfürjen" (beinen
5{ubm). Kciyu ä7TG)(jo/jal es. — 23) rb rirapröv aov iv -davciTCf) ävaAuiiTiCETui, Kai tö TtTapräy
aov kv ÄifiÜ) cwTCAeo^T/acrai. — 26) TUl'^n ,M} l^^tß abfÜblCU meinen 3'^rn." kci awnXea-
{iriCeraL ö dvudq finv Kai 77 öpy?; fiov t~' avrovc. — 27) ^ripHiin') ./"l^t* '1^ tt)ill mcinC 9tadjt
bcfriebigen;" f. i. ß3r. — 28) b. b. baf? id) einen S^cfdilu^' gcfat't babe, wie er meine« Sifer«
würbig ift unb wie er nur »on einem bctcibigtcn C^3ctt ausgeben fann. — 29) Kai räc ■dvyaripat:
cov kvk7.(xI cov ivÜTZiov Travrbg äioi'isvovro^. — rii)] kuI füij a-revoKry Kai (hfAaiari/ iv Toi^ k'&vtat
roZf kvk7m cov h rü ■Koiynai /ue. — 31) nj/") HT? »tiC'fC^ Ö3etl}icr-," -ÖT/pia Tvovqpä. ffiie fid)
bicfeö erfüllt h(iht, lebrt IV. Rcsr. 17. 25. Übeoboret »:erfie()t bie Sbalbäer unter bcn wilben
a:|)icrcn; Wübl mit Unrcd)t, ba ja biefe unter bem „®d}wcrte" äu tierfrc^icu finb.
Caput VI.
1. Et factus est sermo' Doinini ad me, dicens: 2. Fili hominis pone
faciera tuain ad montes Israel, et prophetabis ad eos, 3. et dices: Monte-s
Israel auditc verbum Domini Dei: Haec dicit Dominus Dens montibus,
et collibus, rnpibns,^ et vallibus: Ecce cgo indncam super vos gladium,
et disperdam excelsa vestra. 4. et dcmoliar aras vestras, et confringentur
eimulachra vestra:* et dejiciam interfectos vestros* ante idola vestra.
434 Der ?5rop^et gjec^iel. 6, 1—14. 5Inm. 1—15.
5. Et dabo cadavera filiornra Israel ante faciem simulachrorum vestrorum ;
etdispergam ossa vestracircum aras-vestras 6. in omnibus habitationi-
bus vestris. Urbes desertae erunt, etexcelsademolientur, etdissipabuntur:
et interibunt arae vestrae, et confringentur: et cessabunt idola vestra, et
conterentur delubra vestra,^ et delebuntur opera vestra." 7. Et cadet
interfectus in medio vestri: et scietis quia ego sum Dominus. 8. Et
relinquam'^ in vobis eos, qui fugerint gladium in Gentibus, cum disper-
sere vos in terris. 9. Et recordabuntur niei liberati vestri in Gentibus,
ad quas captivi ducti sunt: quia contrivi cor eorum^ fornicans, et rece-
dens a me; et oculos eorum- fornicantes post idola sua: et displicebunt
.sibimet super nialis^ quae fecerunt in universis abominationibus suis.
10. Et scient quia ego Dominus non frustra locutus sum '*' ut facerem eis
raalum hoc" 11. Haec dicit Dominus Deus: Peracute nianuni tuam,'*
et allide pedem tuum, et die: Heu/^ ad oranes abominationes malorum
domus Israel: quia gladio, fame, et peste ruituri sunt. 12. Qui longe est,
peste morietur: qui autem prope, gladio corruet: et qui relictus fuerit, et
obsessus,'* fame morietur: et complebo indignationem meam in eis.
13. Et scietis quia ego Dominus, cum fuerint interfecti vestri in medio
dolorum vestrorum in circuitu ararum vestrarum, in omni colle excelso,
et in cunctis summitatibus montium, et subtus omne lignum nemorosum, "
et subtus universam quercura frondosam, locum ubi accenderunt thura
redolentia universis idolis suis. 14. Et extendam raanum meam super
eos: et faciam terram desolatam, et destitutam a doserto Deblatha'^ in
omnibus habitationibus eorum: et scient quia ego Dominus.
1 ) ©icfe neue Djfcnbarung erging an Sjec^iel na^ 25erlauf itx obcngcmelbeten 430 3;age (t. 5.
593). — 2) D^p^l?}^*"' -,?« l>fn 23äc^en;" rair <j,äpay^i. — 3) D^Vlt^n, worunter naä) maW
Die ;,©onncnfäu(cn" ^ii r>erftcfcen, wdific 3?ebeutung aber bier offenbar ju bcfitränft erfcbcint.
(£5 bcDcutet überbaupt ,/555e,enbilter." rä reuini vuuv Lev. 26, 30; Is. 17, 8. — 4) ju einem
*üerocife, M\] fie (yijßen ue nicbt t^or 2;dd unb Untergang (dni&en fonntcn; Jer. 8, 1. .^ieront)»
muö i'agt bier: Ubi peccarunt, ibi |)uniantur et occiduntur Judaei. — 3) •öebr. u. LXX irie
'2?. 4. — 6) b. b. euere mit .ipdnbcu gcmadjtcn (yü^^cn-, f- i. ^yr. — 7) „bennod) will id) . ."
LXX belieben bicf? ju bem tjorbcrgcbcnbcn öTilyu Kvpioi; unb geben: kv tu yeveaßat k^ vfiCiv
avaau[,oukvov(; en finu<f)niar ev rolq h-üveaiv nai ev rü öiaoKnp-iauCj hnciv i\> Talg x^'P^'-i- — 8) „ic^
icrmalmc ibr .^erj," famit fieiöupe tbun. 5?ad)bcm ^ebr. ^|°T13tJ^'J fodtc es cigcnttid) beißen:
„Od) bin 5crmalmct mit ibren .Pierjen," nne aud) mirfüd) 9t. I^ain?, fiagnini unb 3?atablu«
üborfct-en. ^ ^lUcin bcr Sontert gebietet, bajj man bier bie 9?tpba(form in aftiijcr Sebeutung
nebmc. üi><j/iuKa Tf] Kapöia avTÖJv r)} EKKOpvEvo'uari äiv' kßov nal toIq b(j)-iiaXß<üq ahrötv toIq f/CTrop-
VEiiovaiv e77i(T0) TÜiV gTTiTr/(hvfidTuv n'vTÜv. — {)) Kai KÜipovTai ~p6au-n avTÜv ev iväai roif 86s?.vy-
iiaaiv^avTiov. — 10) b. b. Dajj id) feine (eercn Trobungcn gemadjt. ^iqti hyu Kvping AeAdA^/ca.
II) f. i. ß.h". — 12) \x\i 3fid)en bea 3tauncn? unb ber'(£ntrü|tuug. npö-rianv Ty x^'-p^'- '^"■'^ ipöipri-
cov T^ wo6i. 13) (INI //tt'fb;" ivys, Evys- — l't) ual 6 TTEptExö/ievog. — 13) ©rcnjftabt an ber
moabitifdien ÖBüftc Num. 33, 46; Jer. 48, 22. Slllcin .gicront^muo, Satabluö unb bie Hebräer
ocrmutbcn, c.^ fofl „9{eblatba" beifu-n, — 9?ame bcr >2ta^t, n?o 'i??abudiobonofor bag (£nbe ber
'JJ.'lagcrung unb Die Grcberung ^crufatcmö abwartete IV, lieg. 25, 6; Jer. 39, 5.
Caput VII.
1. Et foctus est sermo Domini ad me, dicens: 2. Et tu fili hominis,
haec dicit Dominus Deus terrae Israel: Finis venit, venit finis super
quatuor piagas terrae. 3. Nunc finis super te, et immittam furorem
Der 5)rop^et S3cd)iel. 7, 3—5. ^3lnm. 1 — l. 435
meum in tc: et jmlicabo te juxta vias tuas: et ponam contra te' omnes
abominationes tuas. 4. Et non parcet oculus meus super te, et non
niiserebor: sed vias tuas ponam super te,^ et abominationes tuae^ in
medio tui erunt: et seietis quia ego Dominus. 5. Haec dicit Dominus
Dous: Afllietio una/ atilictio ecce vcnit; B. finis venit, venit finis, cvigi-
lavit adversum te: ecce venit. 7. Venitcontritiosuper tc,* qui habitas in
terra: venit tempns, propc est dies occisionis, et non gloriac montium.®
8. Nunc de propinquo effundam iram meam super te, et complebo
furorem meum in te: et judicabo te juxta vias tuas, et imponam tibi
omnia scelcra tua: 9. Et non parcet oculus meus, nee miserebor, sed
vias tuas imponam tibi, et abominationes tuae in medio tui erunt: et
seietis quia ego sura Dominus percutiens. 10. Ecce dies, eccevenit:^
egressaest contritio,*^ floruit virga,^ germinavit superbia:'" 11. Iniquitas
surrexit in virga impietatis:" non ex eis, et non ex populo,'- neque ex
sonitu eorum: et non erit requiesin eis. '^ 12. Venit tempus, appropin-
quavit dies: qui emit, non laetetur: et qui vendit, non lugeat: quia ira
super omnem populum ejus. 13. Quia qui vendit, ad id, quod vendidit,
non revertetur,'* et adhuc in viventibus vita eorum ;^^ visio enim ad
omnem multitudinem ejus non regredietur:"' et vir in iniquitate vitae
suae non confortabitur.*^ 14. Canite tuba, praeparentur omnes,'* et non
est qui vadat ad praeliunl: ira enim mea super Universum populum
ejus. 15. Gladius foris: et pestis, et fames intrinsecus: qui in agro est,
gladio morietur: et qui in civitate, pestilentia, et fame devorabuntur.
IG. Et salvabuntur qui fugerint ex eis: et erunt in montibus quasi
columbae convallium'^ omnes trepidi,"'^ unusquisque in iniquitate sua.-'
17. Omnes manus dissolventur, et omnia genua fiuent aquis.-^ 18. Et
accingent se ciliciis, et operiet eos formido, et in omni facie confusio, et
in universis capitibus eorum calvitium.^^ 19. Argentum eorum foras
projicietur,^^ et aurum eorum in sterquilinium erit.^* Argentum eorum,
et aurum eorum non valebit liberare eos in die furoris Domini. Ani-
mam suam non saturabunt, et ventres eorum non implebuntur: quia
scandalum iniquitatis-'^ eorum factum est. 20. Et ornamentum moni-
lium suorum in superbiam posuerunt, et imagines abominationum
suarum. et simulachrorum fecerunt ex eo: propter hoc dodi eis ilhid in
immunditiam: 21. et dabo illud in manus alienorum ad diripiendum,
et impiis terrae in praedam, et contaminabunt illud. 22. Et avertam
faciem meam ab eis, et violabunt arcanum meum:^'' et introibunt in
illud emissarii.^'' et contaminabunt illud. 23. Fac conclusionem :^
quoniam terra plena est judicio sanguinum,^" et civitas plena iniquitate.
24. Et adducam pessimos de Gentibus, et possidebunt domos eorum; et
quiescere faciam superbiam potentium,^' et possidebunt sanctuaria
eorum.^" 25. Angustia superveniente,^ requirent pacem,^^ et non erit.
2(). Conturbatio super conturbationera veniet,^* et auditus super auditum :^''
quaerent visionem de prophota, et lex peribit a sacerdote,^^ et consilium
a senioribus. 27. Rex lugebit, et princeps induetur moerore, et manus
populi terrae conturbabuntur.^^ Secundum viam eorum faciam eis, et
seeundum judicia eorum judicabo eos: et scient quia ego Dominus.
l) "l^^J^ „viuf bicfc;" cucru iiri ae. Die Sofflctt bcr ®rcuel, bie Strafen, foüen nun mit bcr
ijan^cn 2diwcvc auf 5?rac( üctci^t »erben; f. t'. 4. — 2) b. b. Ci^ wirb bir nun nacf) beinern
SDanbcl vergolten werben. — 3] b. ^ bi« Strafe bcincr (Greuel. — 4) eine in i(?rcr iixt einjige
2 e cfe ne r: ^. Schrift. 31. 3;. III. 28
436 2)cr 5)ro}?^et S3e(^ie(. 7, 5—23. 3lnm. 4—29,
3ü(i)Hgun3. Ter dfjalC'äcr la^ "IdN^tt^i'^/" f^^'itf riHN „ein/' u"t' ükrfittc: „ein liebet na$
bem auberu." Xa fid) bicfe ?e^art in 30 Sobiccei ki :')iiMTi unb .Hennifüt fanb unb einen natür^
lidien Sinn gibt, evwäblte fic aud) Tcrcfer. — o) HTö^n HJO „bic JHcibc fonimt anbid;;."
T • : ~ TT
Xer 5tn'cr bat : „rer Wovvjcn brid)t an über bid) ;" LXX: i/Ket ?) tt/mk?/ tnl ae. — H) nQ*int3
Q^'~\^ "in"{^^1 //^t-'^ fyctümmeiei unb nic^t bc^ ^ubel^ (bcr ©injcr) auf ben ^^crijen." oh /le-ä
■ T " :
<ii>ljiiii(,)v oi'ös fierä mVlvuv. — 7) läov r/ y^tpa Kvptov 7/Kf/. löoh Tripat; yuei.. — 8) n^lÖ^H HK^*
„aueiflegauiien tft (geilen bid)) ber ®d)tdfa(^»e(^fe(," f. ä^. 7. b. i. bein Sdd^ ijl geworfen ; bcin
2Bitrfel" \\t gefallen. LXX t^>T/.dt-i> // tt/.o«//, n>ao Sinige übcrfc^en : „Xer 3?alg ("bie .Hnoepe) \\t
aufgcffrungen." Xcrefer: „ber Worgcn (beineö llng(ürfe3) brid)t an." Ter em-er: „Ter
i^ocf (^fatMubcbonofor) ift fd?on ausgegangen." — i)} „Xte rKutbe beiner 3üd)tigung Mübt
fd)pn," tvorunter (Einige ben 'Ofabud^obonofor i^ertlefocn. Xcrefer erfUirt bier fo : „'5d)on fcbe
icft r^iMi eurem Stolpe einen 3^V'di\ auffproffcn, ber ptr I'Tiutbe rocrben wirb, womit ibr wegen
eurer ^Hudiloiigfcit werbet ge^üdUigct werben." Sorncliuö a i'apibe »crglcid)t tas ßiefagte mit
bem ri.Mnifd)en 2prüdnr>orte: Agite jam Floralia, luox ac-turi Virgalia; agite jam Saturnalia,
niox acturi Funeralia; cf. Sap.2, 7. — 10) „Xer Uebermutb fprofjt," b. b. euer Ucbermutb
reift immer mebr ^um (yerid)te. 9tabbi Xai?ib, ^^Jalbouat unb iHttablue; legen c? auf 5fabudiO'
bonofor am: „Xer Uebcrmütbtge fprof't," b. b. er freut fid) ber Jvüüe ber Wad>t, um eud) ju
jüd)tigen, ober briebt fduMt ben^or, um tnd) ^n ^üduigen. — 11) „Xie rsicwalttbätigfeit wdd)^t
3ur Shitbc bes '^^'i^'i^n auf;" nadi i)(nbern: „für bicJlJutbe bcö'^LM'en" (bcsSbalbaeri^) unb wieber
nad) ?lnbern: „für eine fdUimme :')futbe." Xelrio ftnbet bier t(n Sinn : Xie (^Hn\'>alttbat (bie
d)albäifd)e (^ijewalt) bridu auf mit bem Sccptcr be'5 (sUMtlofen. — ^luit) 5lllioli bulbigt btefem
Sinne. 'JKIein ba ber :;].''rop()et bier immer bie Sdnilb bes i^olfei? (^siottes bennnbebt, fo würbe
eine fo(d)e Xeutung, weid)c auf „Unrecbt bcr (ibalbder" lautet, einen ?3iif;ton im jufiiinmi^ii'
^ange bilbcn. ml avvrpifEi GTT/pi.yfia ävdfiov. — 12) ÜH'Otltp iÖ) W^V^H^ i<^) ÜHDiÖ
„■D^idit^ COMemanb) wirb i?on ibncn unb 9?id)t^ i^on ibrcm inUft^getümmel unb '^Udm i>on ibren
DJJaficn (mebr übrig) fein." LXX gan? abweid)enb: ««; ov ue^ä iiüpi',-i(n< oiS^: pe-ä anovöfji:. —
13) .i^icronvmuji (a>? bier ÜJ, ft'itt pj^, wcld)c» (entere SS?ort nad) ben bcbr. 2lu?Icgcrn „illage*
Qcfd^rei" bebeutet iv HilJ ; »'•i^'^) ^^KM'cniuö aber „öirof'e?!, ^crr(id)eö" öon ,111 ^^^l ii^i^ f^ fi"d)
bie LXX genommen: «itVe öipaiofio^ h ahroit;. — 14) b. b. eö wirb fein ^nbeljabr lucbr fein
i>or';}lbfübf';ing in bie(SH7'angenfd)aft; Lev. 25, H-L3; Is. 24, 2; Jer. 32, 7-J5. — 13) „Wenn
fie dud) am Veben bleiben," b. b. wenn fie aud) bae; 3iibeliabr erleben. 3'» fremben l'anbe,
ferne *?on ibren (ürbgrünben, unter bem Xrucfe beibnifd)er .^crrfebaft lebenb, tonnten fie von:
;3ube(jabr feinen '-inirtbeil Rieben, kcü ävxipcjTriK /r öi/n^rtz/zü ;u/'/r »./Vor o/' KpuTl/asi. — 16) „beun
bie an ba? gan^e i'olf gemadUe 2'3eiffagung wirb niebt rüdgdngig werben," fonbcrn fid) genau
erfüllen-, f. i. Ö3r. — 17) „unb ^linnanb wirb alsbann bei'feincmfdilimmcnVeben mebr fuvdit»
los fein-," f. i. rs3r. — 18) ein ^arcaemue;: ^a&^i nur V'drm unb Söaffengcflirr — c? ift bocb
2lUCi5 oergeblicb- (ra/.Triaa-e tv aaATrq-ji kciI Kpivare rä abfinavTri, - — 19) ireptcrkpaL. —
20) ilT*2n „flirvcnb, flagenb;" /zeÄe-Ma/. — 21) „in ^^olge^brer Wiffetbat;" Kai -n-ävTag ötvok-
rrrw, rKanrm- ir rnic äihKiaiq avrnv. — 22) b. b. fie wcrbcu i?ov Slugft bao SDaffcr nid)t balten
fönnen. .f^ieronomnö. Kai Tr-ävrec ßvi>ol /lo^iwi^i/aormt l'ypnaia. Sdiou Sh'iftoteled wei|t ^t\x
3ufammcnbang ber 5lng|"t mit ber 5:bnmad)t ben Urin ju balten, nacb; f. 21, 7. \^ od) unb
3{eifd>l erflarcn : „Xie 9}iutMo|tgfeit wirb fo grof?, ta\^ aße .löänbe erfcblaffen unb bie Änie
fd)wanfen, wie ÜBaffer »om aCnnbe bewegt," — 2r$) alö 3cid)eu bcr Trauer unb beö SDeb^
flagcne Deut. 14, ] ; Is. 1.0, 2; 22, 12; Jer. 48, 37. — 24) ^y^p'' „fic Werfen binauö auf
bie ©trapen ibr Silber," fei e?, um nid>t auf ber ;vlud)t ^atxnd) befebwert ju werben (gieren.),
fei c« auö llnwiflen, weil cö ibncn boc^ ju <)Md)t6 mebr nü^t (Jbeoboret). — 23) tlljl „^m
9(bfdKu." 3Bie ci? ibnen öorber alö grinuct^ «3ut gegolten, fo gilt ee! ibnen jc!\t als ®egen)lanb
bcjs groften 5lbfdH'ue^. l^-fpoip^fi/mrar JVov. Jl, 4: Eccli. 5, 10. — 20) «)olb unb Silber
batten ibnen biöber ^um 51nftof! unb ^um 5vall gcreidn, barum foU es ibnen jct.U 5um 51bfd)cu
werben. — 27) b. b. icb werbe mein ?lngcficbt in ber "Jlrt oon (£udi at^wenben, bafj felbft bie
i5cinbe in ben bciligften, gebeimften Crt, wo mein «siiuibcnftubl errietet itt, ungebinbert ein»
bringen.^ Xiep war wobl ba«i gröptc 3?erbdngnip, womit ^Tssracl geftraft werben "tonnte Deut.
4, 7. LXX fitnvovoi rf/v eTrioKo-i/v /mv. — 28) Q*l»^ni3 „:'}{duberV' 'U>v/uKrcji. — 29) ntrj^
T, „wa^ bie -^icuern mit bem Sbalbder übcrfcgni: „macbe bie Äette/' — b. ^. fleße nun
X;cv fxopbtt (iitd)\(l. 7, 23—27. Sinnt. 20—38. 437
bic rsicfauj^cnutaft bar; Kai 7roa/(Toi'(T< i/iij^/yür- Jer. 27. 2. Ter 3inn ber 33u(i^ata bietet ilc^
am natürliitftcu Dar. — 30) „ifl i^plt ^.^lutfAulb." Ter ^M-op^et nimmt bicr "bcn f(;]ürli(l)cn
5lueibrncf: „iMutiierirf^t" »in bcr ^ri^t'ern '^Infitauliitfcit tt>iUcn. 7r///^>//c /n,of. — rM\ Km ä-o-
arpi-iJHjTÖ (t>f)va}uaT^i- laxloi; av-M: — 32) Dfl^CnpP 1^11.31 IlH'IcftCi^ (Einiije ÜbcrfejJCn :
„es jrerben cntn^eibt if>re .'pci(i(ithümfr." 'iJdIfin bcm (iontcrt luiD Dom ^Varadelietmn? cntH^iciu
bcr 2inn bcr i'uUvita bcffcr. Km umiyHinimi rnn-jid iirrf.H-. Unter rcn .^rciliatlnimcrn i'inD bier
bie i^ilbcr, '.)Utare lutD auDcre 3i'iii)c» bee ab^üittifitcn (£ultn«< ^u !>crrtc()en. — 33) ^^ m£3r5
T T T I :
„ber Unteriianji fommt;" Kai iiuaaijor ,)=ei. gci ift t>pm Unterivini? ber 2tabt burcb "J^atnuto-
bonofiM' Die rXebe. — 34) Tie LXX laffcn hier ba«5 i>orberiKbcnDCti'</-G(T/i<ifa(« 5ut>iett iieltcu
anb iiebcn: koI ;tr>icei üpi/viiv. — 33) nlH"^^* illn „33erber6en über sBerberbcn;" oral jt'
oval. — 30) b. b. eine Sdirecfen^pcft über bie anbcre; äyyF?.in yirl ä-jyf^.inv Jer. öO, 46. —
37) b. b. bie ßjefe&eöfunbe, bie (£rfcnntni|; bce; üC^iÜcn»? ß3ottee nnrb abbanbcn i^etommen fein ;
Jer. 37, 17; 38, 14-23. — 38) b. b. bae In^lf n^irr mutt^loi? ujib iJcrjacjt fein. ^ai,a/.v<)iic<,v7at.
Caput VIII.
1. Et foctum est in anno sexto/ in sexto mense, in qninta mensis:" Qgo
sedebam in domo mea, et senes Juda sedebant corain ine, et cecidit ihi
snper me manus Domini Dei.^ 2. Et vidi, et ecce similitudo quasi
aspectus ignis:^ ab aspectu lumborum ejus, et deorsum, ignis: et a lum-
bis ejus, et sursum, quasi aspectus splendoris, ut visio electri. 3. Et
emissa similitudo manus^ apprehendit ine in cinciniio capitis mei : et
elevavit me Spiritus'^ inter terrara, et caelum; et adduxit me in Jerusa-
lem in visione Dei," juxta ostium interius,* quod respiciebat ad Aquilo-
nem, ubi erat statutum idolum zeli ad provocandam aemulationem.^
4. Et ecce ibi gloria Dei Israel secundum visionem, quam videram in
campo. '" 5. Et dixit ad me: Fili hominis, leva oculos tuos ad viam
Aquilonis. Et levavi oculos meos ad viam Aquilonis: et ecce ab Aqui-
lone portae altaris^' idolum zeli in ipso introitu. G. Et dixit ad nie:
Fili hominis, putasne, vides tu quid isti faciunt, abominaliones magnas,
quas domus Israel facit hie, ut procul recedam ^^ a sanctuaiio meo? et
adhuc conversus videbis abominationes majores. 7. Et introduxit me
ad ostiuin atrii:'^ et vidi, et ecce foramen uaum in pariete. 8. Et dixit ad
me: Fili hominis fode parietem. Et cum fodissem parietem,^^ apparuit
ostium unum. 9. Et dixit ad me: Ingredere, et vide abominationes
pessimas, quas isti faciunt hie. 10. Et ingressus vidi, et ecce oinnis
similitudo reptilium,'^ et animalium, abominatio, et universa idola"'
domus Israel depicta'*^ erant in pariete in circuitu per totum. 11. Et
septuaginta viri de senioribus^^ domus Israel, et Jezonias filius Saphan'*
stabat in medio eorum, stantium ante picturas: et unusquisque habebat
thuribulum in manu sua: et vapor nebulae de thure consurgebat.
12. Et dixit ad me: Certe vides fili hominis quae seniores domus Israel
faciunt in tenebris, unusquisque in abscondito cubiculi sui:-** dicunt
enim: Xon videt Dominus nos,'^ dereliquit Dominus terram. 13. Et
dixit ad me: Adhuc conversus videbis abominationes majores, quas isti
faciunt. 14. Et introduxit me per ostium portae domus Domini," quod
respiciebat ad Aquilonera: et ecce ibi mulieres sedebant plangentes
Adonidem.'^ 15. Et dixit ad me: Certe vidisti fili hominis: adhuc
28 *
438 T^er ^rop^et gjed^icl. 8, 1—10. 2lnm. 1—17.
conversus videbis abominationes majores his. 16. Et introduxit me in
in atrium domiis Domini interius: et ecce in ostio templi Domini inter
vestibulum et altare, quasi viginti quinque viri dorsa liabentes contra
t-emplura Doraini, et facies ad Orienten! : et adorabant ad ortum Solis.^*
17. Et dixit ad me: Certe vidisti fili hominis: numquid leve est hoc
doraui Juda ut facerent abominationes istas, quas fecerunt hie: quia
replentes terram iniquitate*^ conversi sunt ad irritandum me?-^ et ecco
applicant ramum ad nares suas.-"^ 18. Ergo et ego faciam in furore: non
parcet oculus raeus, nee miserebor: et cum chimaverint ad aures meas
voce magna, non exaudiam eos.
l) h. h. 593 ij. Sbr. — 2) 9?cn bcr iBcntfun;:! bce> '»Propheten Sap. l-;3 tnj ut bcm bicr
enäMicn Srcij^niiTc verliefen in einem iienn^bnlicbcn ;,"\a^re nur 413 Jaiic. Ta t>cr "Prcv^bet
4:^0 üaiie hatte liei^n muffen, fo nimmt man iienn^bnlieb an, c^^ fei biefe? isabx ein ^dmltiabr
iieirefen,*^ b. b. ein 3abr, in »cdtem ein '?}?onat cint(eütaltet »orten, um fen 3(u?-fa(I ter Xac\t,
ben tie i^eivötinlictuMt ?}?cnt'jabre mit fiit brini^en,^ bereinju^rin^^en. — 3) r. b. \dy fiel in eine
ßnt^üdung. — 4) S>? it^ bicfelbe (£rfcheinun;L wie 1, 26, eint {\an\ \cnxi,}i ')^iann'i:-$c\t\ia\t.
Sfxotuua (n-6p6g. Xcr "yroi^bet entbalt ficb, ter 'ycftalt fen vlamen „-Wann" yn hieben, auö Sbr-
furcbt. - - 3) 3(uch bic 2?ebcutunjT „.iranb" beudne ibm ui entirürbiyienb für bie bebre .»öimmcl^.
geftalt. — 6) Ta mubcr fie .^anb ber übernatiirlicben 'sH^ftalt aie er^^reifenb unb traijenb
genannt n.nr^, fo bürftc bicr bem >para(le[iemu^^ bie 3(nnabme cntfrrecben, sjiiritus bereute bie
erreatc Vuft, ben ©inb, beffen ficb ß^ott wie bcr ^anb bebicnte, um ibn fcrtuUraiunu — 7) 3(üev^
gefcbab im rsUMutte, feineeweijj bem .Hbrper nait. — S) -???au muj? ficb bei jcbcm J bore eine
2luf;en- unb Onnenfeite benfen, ober wenn man will, ein äuf;crc-? unb ein innerem Ibor. tirfterc^
ift t>er (iini^ing in ba? (^cbäube, le^terci^ bcr Siniianii in ren ^c\. i'or bicfes Ic^terc warb
Gjecbiel gcilcflt, fomit in ben i^orbof, nicbt in ben äuf;ercn i'ortlatj be? lenu^el-?. f-i rä Trpö-
^ivpa rf/c ~r/.>/i. Scmcltu^ a ^^aiMbc u. "?{. baltcn bafur, bcr ih-opbct fei an ba;? Jbor be;?
innern i^orbcfcsi gcftcdt worben, wa? aber eine mebreren ü)rünben nic^t annct)mbar ift. —
9) Xarunteriftienc'? fd)am(ofc rsU^^cnbilb rT)i!*i<n ^03 5" pcrflcben, son wcicben IV. Reg.
21. 7 bie J){cbe ift, unb welcbe?^ einen |>baüU'ö oorftetttc. ^i^nai- battc e-j ',war, wie a(fcn_anbcrn
SBuft ber tJlbiuHtcrei wciVtebmen laffcn iL Chron. :U. 4; aücin untei ^soafim unb ^ebccia?
waren biefe iMlbcr wicbcr \n Gbrcn iicfommen IV. Ree. 23.37: IL Chron. 30. 14. (£?
beifu id(jlum zoli, weil e? ^^orael ter l'icbe fcincxi recbtmä^igcn (inntcjgemableei cntfrcmbcit
fotite, unb fomit notbwenfivi bie Siferfud^t (^otteö rege maitte. oh l/v i/ anf/.i] roi K-uuh'ov.
Xae bcbr. SBort n^p^DH' welcbci^ bie 3>ulgata mit ad provocandam ajiuulationem, bie LXX
aber mit rov KTUfihdv überfeinen, wirb pon ben Sregctcn, ben duiftlid^cn fowoM alö ben
tebräifcfecn, g(cic(}bcbcutcnb mit j^'jipt^n, remulantis cradnet. 5?a* ber Uebcrfcpng bcr
LXX müf;te man fid\ einen i\ial, dominus, possidens barunter bcnfen. 3(udi Jöicroni^muiJ
bielt bao bier erwäbnte iMIf fiir eine ■•J3aalcftatuc; 3(nbcrc für ein -.i?ilb bcr "Jlftarte (inmu^),
Satmet für einen ^(boni^. — 10) 3, 23. — 11) Tae Ibor batte oermutbli* biefen •ildamen
crbalten burd) bie l^erfetumg beet 5Branbopfer=3tltarc* auf bie Oforbfcite, weld>e .Honig 9td^aJ
(jattc iHM-ncbmen laijcn W. Reg. 16, 14. k-l rf/v -v/.r/v r/)v -pö? ävaro/uig. — 12) HpH")^
I tt: T :
„um ftd^ ui entfernen von meinem •^eitigtlnune;" roh ÜKi-xeo^ai- — 131 Xer Gingang in ben
i'orbof ift bier im (^k'genfat3 ',um (Eingänge in t>a? Ibor i^. 3 ^u ncbmen. 5\>cibrenb (c^tereo
bloj; in ben i'orbof bcr Vaicn fübrte, gewäbrte erfterer ben 3ii!Vnisl 5"'" 3?orbofc ber ^Pricilcr
unb war auf ber Cftfcitc bci^ Icntvel?, gegenüber fem ,§»auPttbore biefee JcmpeU. i-) ru ^rpa-
\ivpn r}]i: nhyi,r. — 11) (f^cd>icl foütc btc :>iitu\ Ober ba? Vod^, ba? ibm gezeigt worben, fo
erweitern, baf; binlänglid^ Vidn bineinficl um \\\ fcben, wac- ba brinncn wäre, unb baf; er aud>
fclber bcviucm burdi biefc Erweiterung bineinfteigen fonntc. — lo) S? waren bief; tie von Den
Slegvptiern verebrten Ibicrbilber bcj Tfiri-j unb ber ^(fte, Stier unb Äwh, bco Ä^rofobttv^, fcr
(Schlange, bci^ .g^unbei«, ber .Hatu', bc^ ^bx-:^, bci< (vlufan'crbc-?, bei* 3ifd^e^, bee Svcrbcr? u. 3t.,
btc audi al? Sd^riftu'idUMi, •»^■^icroglt^pbcn, rientcn. "liJan grub (mcif'cltc) ftc in vierecfige Steine,
btc man nad* i^clicbcn t>a ober bortbin tragen fonntc, um fie \\\ vercbren. Tic 2Bänbc bcr
ägaptifdicn lenuni waren um unb um mit folgen Jt-'idH'u bcbcdt; Auiuiian. 31arcell. lib. 22.
16) worunter bie übrigen (yö&cn ^i "frücbcn, wel*e bie ^u^raclitcn von 3vnicn, ■"ybönicicn
unb anbcri^ wober genommen battcn. — 17) Hplip ^'■^t fowobl bie iV'bcutung „eingraben,
grapiren al^ jcicfincn, malen." Xoc^ i|l bier o^nc Zweifel bie crfte iöcteutung anjuncbmcn.
'Lix ^rop^ct Sjed)iel. 8, 10—17. iMnm. 17—27. 439
(Sia}e}pauutvn. — IS) ?J?an *>cnmitbct, ^af; unter bin'cn 7() 'Jlcltcftcn ^ic ^^Jitj^ltcbcr tc-5 3an^
bcbrinei Nuin. ii, lii ^u «ocrftcbcn Kien, obivoM ^tcKo ■t'^cK-nrathci^ lM>*hci- nicmak^ eine
(grn'dbnunii in fer M. Sdnift iiefdnelH. 3i>enn nun biefe "Wänner, unidu' tie (irften im in^Ife
iiMren unt» bie iH^rtininuinii hatten, ta-:? 'sU~fei3 ut UMln-en, fellMl als? "^llnviuiniiU' evfdMenen, \o
»Vt't bii'l'; eine beutlid'e '^lnfd\iuun;i vhmi ter ivin^licben in'l•^ertuK'it re-: taniaiijKn Juftanfe-?.
ii)) 20 eifri.^ bcr isiter jieirefcn, \i'' rerfcnimen erüteiut bier fcr 5oImi. 5avlHin ftebf an fer
SpiUc tcrer, ivclcbe fem .HiMiiiic CnMlai* (vilfen, reu (sUMUMibienil auszurotten, fein 2oh\ ^b'»'
ma-i an ter Spitze bercr, tie ba>5 (>Ki'ci3 r«erad>tcn; et'. IV. Heg. 22. —20) liTDu'P HIH^
„in l>cn Mammern feiner iMIrnerci;" fi' rü) Koir<:rrf rüi Ki>r:rrü) alrf.)!'. — 21) b. b. fer ■i^l•r^
fümmert fid^ nidu mebr um uni\ — ü"!) uuM-unter rafh(L>e Ibor ^u iH'rftcbcn ift, uu'' '^iott um
yrovlH'teu juerft bao (»i.M;cnbilf i^e^eii^t batte. — ilti) niSD' ""'' OauunK. iLUe tie beirnifd>e
(iiötterlebrc übcrbaupt, fp ift jcfe cin',clnc Wottbeit in ein lU'rciffeo Tuntel i^ebüdt. ^Pcn ein unb
bcnifelben ßHnt fommen bei bcn i.>orfdnebcnen iUMtern bie oerfcbiebeuften inM-fteüuniien '.n^r. aud)
bie oerfdMebenftcu "^lamen. G^ untre eine lanralucnirbeit, bie <\)efcbidne bor ein',elnen '^nuter
in bao Mlare \\\ briuiieu. Ter '^lbonii>, Jbannuu',, von bem bier bie ::^tebe ift, (lilt alo ein
urfpruUiUi* n^vorböuictfeber ('»Hnt, ber fein .\^eilisU^um in ber 5tabi ^i^*>bluö batte unb iiemein-
fdMfili* n;ir '-Jlpbrobite, i^aaltis\ i^enuö i>erebrt nntrbe. 'ilia* Wafrobiuö ifl ber *^(roni-? bie
^onne, nur ber tiber, ber ibn jietöbter bat, ber ilMnter, bie inMuii? feine CiJeliebtc, bie 5d>önbcit
ber tf rbe. ^'.Win feierte 5U feiner (£ bre bie berübmten '^[bouien, unb 'iW'ii' inr'.^crbile, '>o).\ 2;;.
Sept. bis? 1. Cft. unb bann im tH\iinue bei' Sommevc^, l^'onat Jbammuu^ber 3unt=^ult.
?!}?ooere! bcvidnet barüber: „Tic (5«-'it-'»' nabm ibren "Jinfaui^ mit bcm in-rfd^anuben, aoaviauuc,
bc-5 '^Hbonie, bem bao '2ud^en, :i/T//r7(c. ber Jin^iber \oU\tc. Tav ilMeberftnbeu enbli*, nfji-air,
irar ber 'Olnfanii einer |te>röbnliel>en lobteufeier, mit allen im Triente babei vorfaücncen
(Nkbrdud>en. i'oruu^üdi iiviren e;? bie grauen, iveldH- nad> 3(vt ber .vilation-niber um bie lobten
trauerten." Wan raufte nd) bie .^^lare auc, 5erfdMÜtt ftdi bie i^rufr mit i^.Vefferu, mifdnc fein
'^k^bcul mit ben yUa.i^e» ober iraucrpfeifen, (sHiiarao, \vi\\&i bann bas VeidH'ubilb bee Qlboni-?,
falbte ee mit Spe^ereicn, bullte e«J in \.'einuMnb,"ieiUi' ce; in einen Sar^t unb fteüte ec^ au^^ unter
i'onreifuuvt ber il^unbe, bie ibm ber (£ber beiiicbradu. "Juin fei.ue fid' neben ber i^ibre ^ur
(frbe mit -evrinenen Mieibern unb beulte: „'Ql'eb, 4"'n-r 1 2Bcb, .^errl 2l"ae ift feine •Cerrlid^feit."
(iin Jobtenopfer unb i^cftattun.a enbiittc bie Jrauer. Oiaei) inniauf bee fiebenten lajtei? trat
an bie Stelle ber tiefften Iraner "bie aue.aclaffenfte gi'i-'ube. Ta loar ein laute-o stufen : „"^Iboniä
lebt unb ift aufv^efabren." Liuian. de Syiia. den. 3f) ; 8. Hieroii. ad Kzech. cap. ^. Tann
foKunt bie fdnimlofcn ';PreioiU'bun>tcn ber (vvauen unb ^nmc^frauen an bie ivremben, benen ba-3
SiMUbol bee (sHHtet\ ein "PbaUu-? VarjU'veidn nnirbe. ilMe febr burd^ io^d'^i (^)reuel^in.te, über
n^eUte bie bl. 3cbrift mit einfacben ii^oVten binuH\i;iebt, um fi* bureb biefcn infernalen Sd^muß
nidu \n befubeln, bie (£brc (vHnteö unb bee bl. Jempelo iicfdHtnbet anirbe, leudnet 'oon felbft ein.
Tcnnodi ii\iren ftc nod) niAt ba^^ 'Oler.irte. — ii'4) ".i:ebr. „ilc beten iie;iea "Jluf.iani^ bin bie
5onne an." (>Haublidi nabmcn fie ben 'Motte-obienil ".nm ben 3levV.^ptieru ber, bie )u\ö> o^'s^mp
be-? "^iJafrobiuo unter bem Cfirie bie cconne '^erebrtcn. Ta "ber ^onnenbienft bei allen ab-
i^^.ntifu^en i'olferu 'oorfommt, io fdnnnt (^knt abftdnlicb an.n^orbuet ut babeu, baf; Da-? 5(IIer
beilijtfte im lempel bem 'Jlufivin.ae ber 5:onne eieiicnüber, alfo im iDeften feinen yiay babi, um
ben "(ik'^enfai3 ium Sultuo" ber '^ib;t6ftirei ^u bilpen. Tie ^uibcn ircnbeteu fid^ babcr beim
(viebete i^en ii?efteu, anibrenb bie .i>eibeu jien Cfton üd^ UHnibeten. £3ie entebrenb ift eö baber
fiir bie "bl. Statte, n^enu in biefer iMi'iou eine anfebnücbe^^abl 93i\Tnner, !>ieUcid>t i^ar ^^.Micfter,
erfdunnen, bie bem .^ireilii^tbum ben ^liudeU tebren unb bie ^onne anbeten I i<(i'i »iroi -ZiiorKworat
Tu if/.iL). — 2'5) D'.in /'tttit '^icwaütbdtii-jfeit," b. b. Untcfbrüetunvj ber Firmen, ©itiren,
T T
ÜBaifen, iHnnadUäffiiunui ber Steebtepfici^e, aLMutverv^fficn, über iveldie Xin.ae alle •JPropbeten
fUivien, bef. Is. 1. r7-2;-l; o, 14; ö, 7-2ö; .Ter. G, 7; 7, (i ; \l. 3. — 20,1 „fie renkten miil)
iriecerbolt." — 27) ir^enn bie Warfen ober i^ielmebr bie iOiae;ier bei ben ^Varfen ba;* bl. *vt-'uer,
Sinnbilb ber 5oune, anfad^en, \\> balten fie ein 'i^unbel ^ieifer in ber -C^anb, unb ivenn ue beten,
fo balten fie baffelbc vor ba? (^Hl'iebt bem bl. ^-euer entjtei^en. Tie Juu'ijU' beö i^unbelö n\irfn
oon bem bl. 'i^iume „.g>om" i^enommen, unr bac> 'iMinbel i'clber bief; „i^irfam." rcrei'er u. '^l.
5lnbere vermutben man babc mit ben ^u'fijien, bei'onbero mit Vorbeer^n'eiiU'u, bem 5onnenoiottc
eine .ürulbiaun;! barbriui^en ivollen, unb fie bef;balb mit ^"vruebten beiaben baraebradu unb
anba*iioi liefujit. Pluta"rch. in The>eo; Job 31. 2C). Tie ;)iabbinen Salomon unb Tarib
u. '31. o;eben bier bein ©orte nilp? -/Oii?*^'!)" bie ^In^beutuu;^ „i^audMxnnb-.HuaU" unb fa.tcn,
man ^i\bi *£)^J"'7lSt, ad tiarcs lueas. anftatt D£)l>?"*?!!^' ad narcs suas iielefen, fo baD ^u über-
fetjcn hvire: „5ic liefu-n oor meiner ^cafe I vor meinem 'Jlnjiefid^te) ilMUbe fabren." Um ^ai^
Unanilanbi.ie biefec- 5luc-brurfeö ^u entfernen, bdtnn bie alten ilfabbincu ben "Jlui^bruct »tcanbcrt,
unb eö iiebi.M-e biefc "Jlenberun;^ unter bie aebtu'bn xMenrevun.aeu, Me üe fi* an ber bl. ^d^rift
erlaubt bdticn. Ter 3vrer bat: „2ic tbuu <^Hn\ilt mn iin-eu Oiafeu," c. b. üe madnn ein
440 2)er ^rop^et Sjet^icI. 8, 17. 2Inm. 27. 9, 1—3. Sinnt. 1—7.
fd)mäblii$ic^ 5?afcnpcräufd). Sfcnfo St^nrniadni?: Quasi emittentes 8onitum in similitudinem
cantici per narcs suas. Ter Sbalbäcr: „^ie f>riniicn eAma* ]n ibvcm 5(n(ic|utt." küI löoh.
ai-oi üc fivK-TjfjiZovTeg. SlntCrC ÜC^art: aal avrol tmrtivuvai rö /c/7;//a wr fwarr/pi^ovreg.
Caput IX.
1. Et elamavit in auribus meis voce magna, dicens: Appropinqua-
verunt visitationes urbis,' et unusqiiisque vas interfectionis habet in
manu sua. 2. Et ecce sex viri veniebant^ de via portae siiperioiis, quae
respicit ad Aquilonem: uniuscujusque vas interitus in manu ejus: vir
(juoque unus^ in mediü eorum vestitus erat lineis/ et atramentarium
Kcriptoris ad renes ejus:'' et ingressi sunt/ et steterunt juxta altare aereum:
3. Etgloria Domini Israel assumpta esf de cherub, quae erat super eum^
ad limen domus:** et vocavit virum, qui indutus erat lineis, et atramen-
tarium scriptoris habebat in lumbis suis. 4. Et dixit Dominus ad eum:
Transi per mediam civitatem in medio Jerusalem: et signa thau su})er
frontes'" virorum gementium, et dolentium super cunctis abominationi-
hus," quae fiunt in medio ejus. 5. Et illis dixit,'^ audiente me: Transite
per civitatem sequentes eum, et percutite: non parcat oeulus vester,
neque misereamini. G. Senem, adolescentulum, et virginem, parvulum,
et mulieres interficite usque ad iiiternecionem : ornnem autem, super
quem videritis thau, ne occidatis, et a sanctuario meo incipite. Coeperunt
ergo a viris senioril)Us, qui erant ante faciem domus. '' 7. Et dixit ad
eos : Contaminate domum,** et implete atria''^ interfectis: egredimini.""'
Et egressi sunt, et percutiebant eos,'" qui erant in civitate. 8. Et caede
completa,'* remansi ego:"^ ruique super facicm meam, et clamans aio:
Ilen, heu, heu Domine Dens: ergone disperdes omnes reliquias Israel,
offundens furorem tuum super Jerusalem? 9. Et dixitad rae: Iniquitas
domus Israel, et Juda, magna est nimis valde, et repleta est terra sangui-
nil)us,'^ et civitas repleta est aversione:"" dixerunt enira: Dereliquit
Dominus terram, et Dominus non videt. 10. Igitur et mens non parcet
oeulus, neque miserebor: viam eorum super caput eorum reddam.
11. Et ecce vir, qui erat indutus lineis, qui habebat atramentarium in
dorso suo, resjwndit verbum, dicens: Feci sicut praecepisti mihi.
i ) ;,}}7«r V iKtVinricir ri/c -ü'/icr. — 2) £ic finuMlfen Mo i^om 9?orbcn Ux fommenbcn Slrnl»
bacr, al«i bic iPcrf^ciuK bcr lUntlidKn jWiitc. Ta aücx^ bicfe« mir iMficn trar, fo bctarf c3
fciuce Streiten, ob Mcfc K*? iVänuci- rdmoucn UMicn, ivtc .t^icriMr.Muuei bafüv bä(r, ober (Sni^el,
tvic lln-oborct ii(aiibt. Wolcoiun imD ^J^rato fcbcu in ibncn fc*? A^auptanfü^vcr 'JfabuÄo-
noi'orf r>iViii-|tcilt, unc fic JJi-r. '-W). 3 aiiüu'fHbrt werben. — ^$i Seine ireifjc 'i3einfleit?nni^ unb
bae "Jlmt, ba«? ibm beer ',u 'opÜ5iehen i^Oiieben unrp, l>e5cidnien ibn al-ö CSn.qcl; Dan, 10, 5; 12, 5.
Xer M. '>)re;iov ber 'virope, :Xupcrtiu^ u. "^t. feben in ibm (ilniftui?. — 4) ivii'dvKior TTo6i](ni.
9?a* bicfer UeberfetMin;^ nnire c? ein lani^e-? Ä(cib iicivcftn, bas mie bei bcn '«Pricftevn big an bic
»Miüntcl rei(t}tc. — o! "löDH DDp „SAreibjcng." S^ jcigt fein ß3cfd)äft an, jn fdirciben.
X ic LXX lafen ")*3D ""b überfeinen : /cai Unn/ aaizibsiimv i-l rf/c orribvoQ. igiMnmad^us übevff^t
r^ mit „labfKc," auf n^cleber, umo .'ölcroniMnu? beutet, bie Siinben oerufaleme; acfebricben
ftänbcn. — t») uamliil^ bcn 'J>ricfterbof, wo bcr ^i^ranbovferaltar ftanb. — 7) (ie ift baruntcr
(»H'^tt in jener JuenfdM'näbnlid*cn '>)eftvilt 5U i)erftet>en, wo^on I, •H\ ^ie :>{c^c ift. -?faib Xcrefcr,
ViHli unb :l{eintl ineint bier \>tx -;).Vin4et fie Vtdnwolfe int '?(üerbci(ii^fteu über bcn (Ibcrubim,
wcktc lut '.HMi ra erboben nur au ben t£in.aan.a bco Jcnipelf be»tcbfn babc. *?((leirt bei bicfer
'^(nnabmc nutfue rem iVropbeten in feiner i^nuMi aueb ba? innere be? Iein^cl6 aufacfd)lo iTcn
unb bie trße IfrfdH-innnit niüj;tc bcreito ocrfcbivuitbeu i^eivefen fein. Sc v^crIautet OMdU? i(k':>m.
2)fr gjrop^ft Saed)ic(. 0, 3—0. 5lniit. 8—20. 441
8) iin-ldu- Uc[^crfct.uuiii aU .rrcbraiciiini^ 51t bctrattcu i|l. (£f fodtc bcififu: de fMionib. snpor
qiu'tii erat. LXX: n-ö rüir Xt/tnr.ü//, 1} urmi irr' it'rr<:>i\ Tic ,,.C»cniiitfcit flotte?" iH'rlicf;
jc^lHt fcuu\MiH-;u^ ^^l itcrubinirLtcn iPaiKii, >nic It^co^^>rct u. "H. ^i ;ilaiibcii ütcincn, foiircrn
erhob tut mucta\i{* überfcnfclbcn, i^lciiiiinc ^cr ®,-i;U'iilcnfcr tut erbebt, nn-iin er baä f^efpann
in "innin'iiiiuji jU'KtU haben ivill; f. 10, 1-4. — ff) hi? ^iir 5.lMre(le ^e<? lempel?, b. h. tti
J^cili.uhunuv fk rö ahiiiKu- rtw o'ikov. — 10) Tai* hehr. 'ii.\M-t in be^eutet „Jcidn-n" überhaupt
hcrnait ba>? ^i^ueftilah^eiAcn T. S^ hatte in bem alten vbiMii',tKbon, hebraii\ten unb famariti-
fiten ^.}llr'babete, nne au* bei ben 'Niriedu-n unb i'ateiuern Die (^K'ilalt eine? Atreuu'?, irenhalh
au* Der 2'.>rer hier i^erabeui überfet.U: „.U'idMie ein.Hreu^." (£•? »vilt Den \HeiV.^Ptern al? . feilten
beei fünftiiicn l'ebeut^, wefjhalb fie c? auf Die i^ruft De? Serapi? ^eiAueten. '^lud^ Den ''iiriedn'n
iialt e? al? 3t-'i*cn De? Vcben?, irie Da? o Ibeta al? .{cid>en De? loDe?, iv:f!halb fie, wie '?l?eoni?
9>tbianui^ be^eu.u, Die im (^K'ridUe i^ieii^efpro:henen mit Thuu, Die iU-rurtheilten mit Theta he»
jei*ncten. Wan fiuDet Darüber iMelc? bei Orotser: De Cnißo Hb. I. c. .")!. -J^a* Der VUi"
nwnn Der ht. "IMter, befonber? "Jlui^uftiuu? uuD -t'^ieron'.unu?, ift btefe? ^cid'fn ein Deutliite?
SiMubol Der fünftii^n (iiiofuiui Dur* (ibriftu^ am .Hreu',e. ®cr ii?dre nuU^l \o lu'rmeffeu, Die
SBahrheit Diefer "?lu?lci-(uuii \n yerfennen'^ hm Aör at/nfioi' i-i ra //tu.)~<t. Ta m,in fi* De?
„Ihau" f*lednii^':;l bebiente, iriienb etaw? ^u beuM*ueii, 3. i3. ein Xhier al? (iu]cntbum, eine
Mlaj^fdn-ift al? beiivitiiU u. f. f., fc biirfte Darunter wohl baä ,-3eid)eu ^u i^erftehen fein, ih>u uni-
diem in Cant. s, (> i^eht: Poiie lue ut .si.irnaciilum siiDcr cor tuiiui, unb tu Der iieheimen rffen-
baruUii 7, o: (|Uüada<(iue.siti:iieiiius.serv()>> I)ei iio.sti'i in froiitibus eorum. 3-ehr fduni ermahnt
STriiiene?: gau leiites hoc siifuiiiu Icvemas in iVontes, quud dajniones euui viderutit cuntre-
inisiMint: nun (|ui anrea eapitolia noii timent, cnicoin tiuiont. Honi. 4. in diver.-;. ®er Da?
(2*bnfte, ira? iHMn .Mreu^c .aefai^t njcrDen fann, pcrnehm:n roiti, lefc Die rHcDe De? hl. (fohram
„00m .Hreu',e." — l J ) i~i -äamr rnh; ävnuiaic. — liJ) ^u jcucu fedu^ "IVdnneru namlid\ Die
al? :Xa*enH'rf^euiie erf*ieneu. — l'i) b. h. Die ^unäd^l am lempel oDer im Jempel felbft ihr
5lmt oDer ihren i^cruf hatten. (£? mL\ien hier in SouDerheit Die 2.') 5onnenaubeter s. ir», cDer
tic 70 '^lelteften 8, ] 1 vVMiu-iut fein, ^m.) rv rC) oisu — 1'4; d. h. fiird)tet eud) nid)t, Den lempel
5U entiveiben. Denn idi erfennc ihn uidU mehr al? meinen lempel. — l-li ror._ öiVhV. —
16) tUTTop'Vi'iufvoi Kfii liOTzrt'f. — IT) f. i. '^T. — IS) unl t'^ir^ra tr 76 h6~7nr n.vritir. ^0
beijjt c? au* im .»^ebrdif*en, unb fo forDert e-? audi Der JafammcnhaUiV (£',e*iel fiuii ^u flehen
an, n^vThreuD Die ^Wm-DeuDen in Der 2taDt ihren '.i>cfehl iH>flH\iU'n, na*Dem bereit? alle im iHM->
bofe •JiuwcfcnDen lU'toDtet Dalagen. "Kau erinnere ilc^, bap ^lile? nur*43ifionn?ar,— I9j f-X/^i^T?
Caput X.
1. Et vidi, et ecee in firmiiiiento, quod erat super caput chernbim,
quasi lapis sappliirus, quasi sj^ecie^ siinilitudiuis solii/ apparuit super
ea. 2. Et dixit ad viruni, qui indutus erat liueis, et ait: Ingredere in
niedio rotarum, quae sunt subtus cherubiin, et imple inanuni tuain
prunis ignis,- quae sunt inter cherubim, et effunde saper civitateni.
Ingressusque est in conspectu nioo: 3. clierubim auteni stabant a
dextris' domuscum ingrederetur vir, et nubes implevit atrium iuterius. *
4. Et elevata est gloria Doraiui'^ desuper cherub ad limen donnis: et
repleta est domus nube,** et atrium repletaiu est splendore gloriae Domini. '
ö. Et sonitiis alarum cherubim audiebatur usque ad atrium exterius,
({uasi vox Dei omnipotentis loquentis.** 6. Cumque praecepisset viro,
qui indutus erat lineis, dicens: Surno ignem de medio rotarum. quae
sunt inter cherubim: ingressus ille stetit juxta rotani." 7. Et extendit
cherub'" manum de medio cherubim ad ignem, qui erat inter cherubim:
et sumpsit, et dedit in nianus ejus, qui indutus erat lineis: qui accipiens
egre.ssus e.st. 8. Et ai)|)aruit in clierübim siniilitudo mnnus" liominis
subtus pennas eorum ; 9. et vidi, et ecce quatuor rotae juxta cherubim:
rota una juxta cherub unum, et rota alia juxta cherub unum : speries autem
rotarum erat quasi visio lapidis chrysolithi ; '- 10. et aspectus earum simili-
442 tix ^ropI)et (i$(ä)id, 10, 1—9. 2lnm. 1—12.
tudo una^^ qiiatuor: quasi sit rota in medio rotae. 11. Cumque ambularent,
in quatuor partes gradiebaiitur: et non revertebantur ambulantes," sed ad
locum, ad quem ire declinabat quae prima erat/'^ sequebantur etceterae,
nee convertebantur. 12. Et omne corpus earum,^^ et colla, et manus, et
pennae, et cdrculi plena erant oculis, in circuitu quatuor rotarum.
13. Et rotas istas voeavit volubiles,'^ andiente me. 14, Quatuor autem
facies habebat unum: faciesuna, facies cherub:'® et facies secunda, facies
hominis: et in tertio facies leonis: et in quarto facies aquilae. 15. Et
elevata sunt cherubim :'^ ipsum est animal,-" quod videram juxta fluvium
Chobar. IG. Cumque ambularent cherubim, ibant pariter et rotae juxta
ea: et cum elevarent cherubim alas suas ut exaltarentur de terra, noii
residebant rotae, sed et ipsae juxta erant. 17. Stantibus illis, stabant: et
cum elevatis elevabantur; spiritus enim vitae erat in eis.-^ 18. Et
egressa est gioria Domini" a limine templi: et stetit super cherubim
19. Et elevantia cherubim alas suas, exaltata sunt a terra coram me: et
illis egredientibus, rotae quoque subsecutae sunt: et stetit in introitu
portae domus^^ Domini orientalis: et gioria Dei Israel erat super ea
20. Ipsum est animal, quod vidi subter Deum Israel juxta tiuvium
Chobar: et intellexi quia cherubim essent. 21. Quatuor vultus uni, et
quatuor alae uni: et similitudo manus hominis sub alis eorum. 22. Et
similitudo vultuum eorum, ipsi vultus quos videram juxta fluvium
Chobar, et intuitus eorum, et impetus singulorum ante faciem suani
ingredi.
1) Ter ■»yrpt'kt enxHibnt bkx nur teo J^ronci?, nicftt bco barauf tl&cnben ßjottc^ 1, 26, ircil
CS? i'iA •-"'cn felbft i^cvftcbt, baf; ta, wo tcv 5^ren ift, auä> tcr ficf^ bcfinbct, tcr ilnt behauptet.
Ucbriiicn? fcnntc man and) aniicbmcn, tcr ^Prophet babc eine folcbe Stcüunii i^ebabt, ^ie ibm
nur t'cn Jbvcn, nidM tcn barauf .^io.cnren ]n fcbcn erlaubte. 5(udi t-ae UclH-rmaf; toe; 'iHanjed
tonnte ibn iieMcnfct Kiben. Taf! aber '^^^ctt niebt, nnc 5lIlioli tafür biilt, ihmi tem sK?acicn ■>}(--
trennt iicuH^H-n, iicbt ja t-cutltcb auc> i'. 2 beroor, wo ei* beif;t: et dixi ad virum. (Je fonnte
todi nidn fer Jbron jierefet baben, fcnbern tcr, nn-ld^cr barauf faf?. — 2) Sinnbilb fer bciu-^r--
ftebeuDen 3*-'i'Üi'i'"i'!^ 3fi"Ul'alemei un^ fex^ Jemvelf^ furdi fai? ("veuer. — f5) Ter iDaiuni ftanb
namlid^ an fcr redeten Seite cer JbürfdmH'fle, nicbt in tcr Witte. (^Unt n^cüte taDurd) \n er-
fennen i^eben, baf; er |ut bem (sibuentemvel auf ter nin-Micben Seite l■^el•^cnüberfteIIe. — 4) Tie
-^üUunji bec^ iUM-befeö ntit JBclfenfinfternif; ^ciiit einec-tbeilö biiMsHHienwartü3ottees, anbernt^eilä
aber fein TsH-ridit an, 'oon fem i'elbft ber innere i'prbof ber bl. Stätte ni*t frei bleibt. — o) (£3
erbeb fidi f^Unteö .^ervliri'feit, um ben OTsisien in i'euH'innui 5U fe^en unb ntut cber ^ur Sdm^cllc
ba? ',u biefer 3lnnabme '.?lnlaf; unc i'ercditiiiunii iiäbeY — (ii 31ud^ ber Ictnpel, baö .^^eilii^e unb
SlllcrbeiliiTfte feil ihmu c.'eridUe nidn frei bleiben." "^lllci? \\\ mit Sdnilb belaben, '^llleö nuterlieiit
btm ("vluei^e. — 7) ©abren^ bae <i3cirelte fid^ r^erkn-, trat fer (Mlau^ ber iiöttlidu-n Jrerrliehfeit
IjcriHM-. <yott UH^Ütc \\ö> baburd^ ale ben .i^errn ^u erfennen hieben, ber immer bcftebt, wenn aud>
alle? 5lnberc ver;U'bt. iMelleidn ift fiefer (^lan? aucb eine 5infeuiunii, batj nacl) bem iu-rlaufe
ber beiHMftebenbcn Strafiieridne ber Jemve! Vierer beriieftetlt werrcn wirb. — 8) b. b. rpuner-
dbnltd^, ivefaveiien aud) Siunmadniij unb Jbeebetion "bae 11313 mit „Xenner" überfeinen.
3lu* Terefer tbut io. — 9) f,to,(/frof rcjv rpo^üv. (33cnH"bnlid> nebmen bie Sdn'iftauöles]cr an,
ber ??fann babc cij ni*t i^ewaiU, in ba^ innere 5nnfdoen bie j)iärer einzubringen. 3l(lcin wcbl
init niebr '*i)runb fürftc anumcbmen fein, er fei fo weit ßt^ausien, alö er »Kben fennte. (£r blieb ,
beim erften ?fabe »eben, tem er fi* näbcrtc, weil (sunt e->"nie!u baben wellte, baf; er weiter ein-
brinae. — 10) (£^- ift bicr ber (iberub ^u i>erfteben, rcrbem ?{abe 5,unädM"t feine StelluUi^ battc.
Xeiibalb bcifu eci im .£>cbr. „ber dbernb," nid^t „ein ßberub." — 11) (£? \\i bief; nur fiefelbe
(SrHaruna bie awA 1. s .v^^cben ift, raf; rie (Iberubim unter ben Sliuieln 5)lenfd^cnban^e batten.
Ter 'iPretbet madn üe webl nur auö tem 'sirunfe, weil er eben eine biefer .^änbc auc-eieftrccft
unb in Ibdti.ifeit itefcben barte. — 12) t:**ü*in. worunter nad) ben LXX, nad) v^-lai^iuö
Oofetbu-o unb ber ipuli]. cer (ibrpfelitb, ein iU'ltaelber Sbelftcin \x\ rcrftcbcn ift, ben bie "Steueren
I)er 5?rov>^et Sjcd)icl. 10, 9—19. 5{nni. 12—23. 443
Aspazius nennen; Exod. 2.^, 20; Cant. ö, 14; Dan. 10, 0. wc üi/"f ?''»?"i' avyipnKnc. —
1?5) „alle iMcr l^){ä^er) battcn bicKtbe '^UMlalt." — l't) „fic iiiniien nacb adm vier ©elnu'i^-n
tcn bin, oImic fiA unmifcl-ini." Tic Mujidiicftalt bcr Jlfarcv nuuttc ta;? Unifducn nidu lunh'
wenbiä; 1, 15.— 1'5) C*N:irT' >vaj Her Icrcfcr mit „Movf" übcrfeijt. ^}fad) tcr iUihvita
trdrc baji fsHMaiitc Mof; "-HMi fcu r)iäbern ut V'erf^cben; adein i'. 12 Idfu bicfei^ nidn n?oM va.
£bnc 3ii^fiKl fiuP fviruntcr bte tibnubint \\\ »oerilcben, — im i'creine mit tcn ^lidtcin. »it; <,v
hv k-i-i-i'/tii'tv Ij äpxij >'/ uin. — I (> ) "iJuub .^ierLMr.^mux^ nvire bier ba<j '^H-fai^tc bilMid) ^u ».nn-ftcbcn,
unt> ber .t^ald bereutete tic "DJaben, bie .^panrc bie 5vH'id>en unb tic i^cKicn bic JKdbcr. "JKlein
mit mebr (^h-uub beuten ec IbcofLMet, Vinanuei, ''PialbiMiat, t£almet u." '-JI. auf ric (Xbevubim.
Ter (i3runb \\t, weil ja bic Ötdber in biefem nämlid)en l^crfe ivicber ciiicne öciuinnt n^crben. kw
ni vÜTiu avrüv kui al x^'P^S avTÜv küI a'i TTTif)v-}fr avrüv kcu (Ü rpoxot ~'/>,i)(t^ icji-da/itüv Ki'K/oxitv
rok Tiacapci rpo^o?f. — 17) ^^^JH N^'^P ^'"^^ D'40S<^' '^^'^^^^^ S?crtc jUn-ifad) i^'ft-'llt^'t
werten, ric eine Teutunii ii't bie ber i'uiiiata, cic anbcre bie be-^ i>atablu» u. ?(. Sic über^
fetjen: „Unb er ((^Unt) ricr ibucu ut: ii3irbel!" b. b. fet3ft eucb fdnieU in 33cUH\iun,q. 7,:n iVt
TfHixo'K; roiroit; i-n</i/t)i/ l't/-}t/. ^]}rabo nimmt an, bie i'lidber fticn vcviuinftbeiiabie ili."cfcn unr
geboren unter ^k .Hlaffe ber iirincipatns. icinc Weininui ibcilt fein nambaftcr '^(ucle.aer. —
18) waj bier „2tierini"id>t" ], 10 bebeutet. Ta-^ (S'ei'idU be-? ^Stiere? muf; aii- bcfonrerc-^
ßbarafteriftifum rer libcrubim bctraduet ererben, (^orncliu^^ a Vapirc bemerft bier: Ilmnana
(facios; erat jiriiiiana (iiuiail jicn^ouaiu, sed Ijovina erat primaria i|U(iacl eurruin ; b(>uiu(.-niiii
est, non hoiuimiiii, trahere curnmi. ^sn 53ctrcif bcö aüCjioril\ten 3iune-J bemerlt er: Prima
facies Christi vt digiiitah; est, qiiud quasi bos, victima iueiit iuiiiiulatus jiro humiiiibus et per
liane t'actus est Cherub, id est, gloriof?um nomen, a^tjue ae eorjius acee]iit, ut esset luuiidi
redemi)tur. — ID) iluio bier ber 5^1'cv^bet faiit, \\t alö '-i^cfdireibuniv nidit ai^ (fr^äblun»! i"
nebmen. (£r wid fairen: „fte fonnten lut erbeben." küI ä-fumv tu /cpovßifx. —20) b. b. ec lit
bicKlbe ^bieriU'ftalt. Ter ^Propbet rebct nidn i^cn einzelnen ber i>icr SDefen, fonbcrn faist Tic
alle 5ui'ammen. — 21) f. 1, 20. — 22) b. b. (>H^tt mniief! über bcm Sbcrubim fdMreben^, mit
bieüm ric 2dnveüe beei 2empcl>?. ^\ad) anbcrn 3(ui?lCiiern, wie (dum 10, 1 ncüiiU wor^en, irar
(>Hnt iietrcnnt 'oom iBai^cn unb ftieji nun wicber auf benfclbcn. Tiefer StutMciiung ift befouDerö
bic Ueberfel.mni^ ber LXX t^Ünflii): i<<.'} T/ ///xi^e i^o^a tyvpn)v äTrb rov o'iiiov i<nl ärrti-)// ercl rä \f-f)()i\yii/.
2f$) Ter iTMiien bielt [tili unter bcm i^ltlid^cn 2bore, weil 03ptt bcm »propbetcn ncd) einen ^iluf-
trail 5U ßCben batte; f. 11, 2. Kai ia-tioav i-l rä -pö^vpa Tf/g ~'v7.7jQ oiKov Kvpiov Ttjg cnriravTr.
Caput XL
1. Et elevavit me spiritus/ et introduxit me ad portam tlomus Doniiir.
orieiitaiein, quae respicit ad solis ortiim: et ecce in introitu purtae
vigiiiti quinqne viri:" et vidi in medio eornm Jezoniam filium Azur," et
Pheltiam lilium Banaiae, principes populi. 2. Dixitque ad me: Fili
hominis, hi sunt viri, qui cogitant iniquitatem, et tractant consilium
Pessimum ■* in urbe ista, 3. dicentes: Nonne dudum aedificatae sunt
domus?^ haec est lebes, nos autem carnes.** 4. Idcirco vaticinare de i'is,
vaticinare fili hominis. 5. Et irruit in me spil'itus Domini, et dixit ad nu';
LG(|uere: Haec dicit Dominus: Sic locuti estis domus Israel, et cogita-
tiones covdis vestri ego novi. G. Plurimos occidistis in urbe hae.'' e-t
implestis vias ejus interfectis. 7. Propterea haec dicit Dominus Dens:
Interfecti vestri, qüos posuistis in medio ejus, hi sunt carnes,^ et haec
est lebes: et educam vos de medio ejus. 8» Gladium metuistis, et gladiuin
inducam super vos, ait DoUiinus Deüs. 9. Et ejiciam vos de medio
ejus, dabocpie vos in manu hostium, et faciain in vobis judicia.^ 10. (iladic
cadetis: in finibus Israel judicabo Vos.'^' et scietis quia ego Domimi^.
11. Haec non erit vobis in lebetem," et vos non eritis in medio ejus in
carnes: in finibus Israel judicabo vos. 12. Et scietis quia ego Dominus:
([uia in praeceptis meis non ambulastis, et judicia mea non fecistis, sed
juxta judicia Gentium, quae in circuitu vestro sunt, estis operati. b']. Et
444 !Der 3)roj>'§et Säec^iel. II, 1—7. ^nm. 1—8.
factum est, cum prophetarem,'^ Pheltias filius Banaiae mortuus est: et
cecidi in faciem meam clamans voce magna, et dixi : Heu, heu, heu'^
Domine Deus: consummationem tu facis reliquiarum Israel?'* 14. Et
/actum est verbum Domini ad nie, dicens; 15. Fili liominis, fratres tui,'^
fratres tui, viri propinqui tui, et oranis domus Israel, universi, quibus
dixerunfc habitatores Jerusalem: Longe recedite a Domino, nobis data
est terra in possessionem. 16. Propterea haec dicit Dominus Deus, quia
longe feci eos in Gentibus,'^ et quia dispersi eos in terris: ero eis in
sanetificationem modicam*" in terris, ad quas veiierunt. 17. Propterea
]oquere: Haec dicit Dominus Deus: Congregabo vos'^ de populis, et
iidunabo de terris, in quibus dispersi estis, daboque vobis humum Israel.
18. Et ingredientur illuc, et auferent omnes offensiones, cunctasque
abominationes'* ejus de illa. 19. Et dabo eis cor unum, et spiritura
novum tribuam in visceribus eorum: et auferam cor lapideum de carne
i'orum, et dabo eis cor carneum:*" 20. Ut in praeceptis meis ambulent,
<'t judicia mea eustodiant, faeiantque ea: et sint mihi in populum, et ego
sim eis in Deum. 21. Quorum cor post offendicula et abominationes
8uas ambulat, horum viara in capite suo ponam,^' dicit Dominus Deus.
22. Et elevaverunt cherubini alas suas, et rotae cum eis: et gloria Dei
Israel erat super ea. 23. Et ascendit gloria Domini de medio civitatis,
stetit(|ue super montem, qui est ad Orienten! urbis.'* 24. Et Spiritus
levavit me, adduxitque in Chaldaeam ad transmigrationem, in visione
in spiritu Dei: et sublata est a me visio, quam videram. 25. Et locutus
Hum ad transmigrationem omnia verba Domini, quae ostenderat mihi.
1 ) b. b. f? er(>ob mut mein t^cn ^ott evjiriffcucr rsHift. ^?Jac6 'Jlnbcrn anbn\^ ; f. ?,, 12. Ter
'iPrßvbiit fcbciiu bamit imincv faiu'n ^u »oilm, er fei eriiriffen iiub fortj^efaftrt nnupen, o6ne ^u
wiiTcß wjc. — a I iveldie if oM ^ii iinterfAcifeu i'ißf mm be» s, 1 1 enr-äbitten ^3^-innern, ''yriefteni.
'•Jfaeb *er lrvit»ition bcr .Hebräer batte ^^uMlem 24 Cucsrtiere uiib iebes; einen iUn-rteher,
])riricj|)es. an Innen 2.^^ ein ^i^eafitent ftanp. 5ie pfleiUen unter ber Cftpfortc :'^atb ^u balten.
*{) 511 unteri'du'tren ihmi C^eumia«, bem Sobnc Sacban^ 1, M. — 4) 'siiaublich oiabcn fie bem
-Müni.ie 2ebeeia? ben ::>{atb, tui ö^iU'« ^^Jabucbubenefor ju empören IV. Reg. 24, 20. —
3) 0^13 ni^? ^'i'^p^ N*^' '^'^^ '^^'^ 3?atab(i(?, 'yai^niwi, Tcrcfer u. %. bebeutet: „e«i ift
upd) uid?t \\> nabe (mit unferm Unterivtni^), »iMIen wir .»iMufer bauen." "Jlüfin ti eiebt )\-b»er«
liil) an, bic raeni.aen äBorte in ^n<ci 2i.u \\x ünüten. "Webr empfieblt t'icö bic^^luiMeijunii
•Dfeuerer, unter renen an* Vocb un^ rTteifebl i'inb, unMiaA biefe "Männer bie ©orte fe? ^ereiniaä
jur ^-^ieffdH'ibe maiten, iinieber 2U, :> ci,iHü,\. babe: ,;i^auet (in Der c^iefaniienfeöaft) Käufer unp
wobnet unf lejiet 'M.irten a.v. \u\^ v^eniefict Deren (f rtra;V" Tiefer "Wabhuna wiDerfpred)en fic
mit ben ©orten: „(£3 ift nmt niiit an fem, Dajj mir (in ber (^jefiU^enfd)aft) .i^aufer bauen."
^>fac^ ber i!ulj<. ift ber 3inn: Tie 2 taDt tft nidu erft feit .turpem erbaut, fonbern ftebt f*on
lauj^e-, bat fdsiMt i^iele^^ au^j^efMnben unD trirp nod» iMele-J auöfteben. — Ö) roae nad) Ibeo*
tyxH, "Walponat u. "?(. beDeutet: „wir hieben ni*t ^iwi' Der 2tabt, alc< wenn wir wobl au?,acfodU,
febr alt fiiiD." "Mebi" '^^ntnD aber bat Die "Hu^ley^un;^ für \\\!s\, nait weleber Die ii?orte ein 3pott
auf X^ixi ".Jlui^fprudi De? Oeremia? finD, welAcr 1, l:i faj^te: „3eb febe einen im ("veuer ftebeuDeu
3:opf." Sdiwerer aber ift au?*,umitte(n, wie fie ibren 5piut meinen. 5ie woüen tficdeidit
fa,u'n, n>ir fünften un? niebt i>or Deinem lopfe (Dem tibalDaer nantliiti, fouDern unfer Ippf ift
^V-rufalem, wt'rin wir un? fieber befiuDen unD fi» weni.a ut befürebten baben, al? ba^ j^leifd) in
wobli^fcrti.atem Jopfe. Crcr wir wollen lieber in Diefeni unfern lopfe, in jerufalem, aefotteu
luerDeii «1? uni5 uberi^eben, uuD aui'jerbalb Der StaDt Durdi Da-5 2ebwert umfommen; "f. 5ß. S.
Xurd) Die 2Babl De? i^ilDe?, in wel*e6 Die :>{atb;Kber ^crufalem? ibren 'sicoanfen fleiDen, ^ei»^Mt
lie \\\^[t\ä!i ibre finnliebe, auf Da« 3rDifd)e jicriebtete <^)efinnuna. Die aleid) jener Der 3?racliten,
bie au« ^2If;pptcu .aewauDert waren, nur auf Die ,lleifi-btöpfi: '■?lei]i)pteu? binj^inoi Exod. 1(5, :;. —
7) 0D^*7^n On^^irr ,.\^x m-rmebret Die Wetcbteten in biefer 5tabt," b. b. ibr feib Urfaif)e,
bajj redit "iMelc in biefer StaDt, in welAer ibr jiendKrt ',u fein jilaubet, iietöbtet werben. ;-/.//-
rHimrt i'tK,>w<^ /y/ür. — 8j b. \). \\\ Diefem lopfe, ijon bem ib'r fpred}et," in Ocrufalem n»imlic^,
Ttx ^rop()ct G3eri)if(; 11, 7—23. 2{iim. 8—22. 445
ivcvbct ifr eine Wciii^ gifitlasiciur fiiiben-, i(M- \(\bit aber, ihr 5?crfte(>cv iverbet \\i\-[y tticfrt au*
ihrer Jal>l fein, aber ihr iverpet ^em JL^^e in ^er 2ra^t entiU'hni, um ihm au^erbalh in ric
.t-^äu^e ju fallen. — J)) „ieb ivill eucb euer rKerfn tinin." — 10) t£e* erfüllte fiA in ^)ieblatl^t
an fer nörrliehen '''heuu" ^e^< Vautet\ wo Oiabudu^ponofor bie 2i.^hne ^e•5 2e^ecia? unb oiele
i'ornelMne Jll^en tbften lief: l\ . Wvix. -j:». 7; Jcr. :',\K ('> : '»2. '.i, — II) ^'ihr ini^aet ^ernfalem
für einen Jopf betraebten, tcr cnrf^ filtert, l^^er für einen ^opf, nH> c? bk>f; vnM-überacbnifc -t^it^e
\\\ leiren .aibt, e>? UMrp für eneb feinec> m^n bei^en fein.— Ii>) tfu'itiel bciann m feiner >i«ifion
alfojilei* ^en \)luftraii (>Untc? ui l^erfün^en, nn^ u>a[>icnr er cic :)(e^e rortfe^ite, fiel 'iPbeltia«
loM ^arnie^er — ui einem 3ci'"bni, taf; r>ie i'Jeiffaj^unv^ mMlenP? n>erpe in c£rfullniia flehen. —
l;J) -^J-^ebr. einfach IlUN „web!" <«>«. oiu,,,. — l'ij „ivillft bu ocm JKefte O^vaeles bcii 't3arau«
malten V" — l->) .«-v. ^unt. Tic ^ur ßeit biefc<< '^^efiittc? in 3frnfa(em befinMicbru :;>ubcn
usuen meii^ arine»^ i'olt, ^a^^ fiit nait 'Jlbfiihrunii ^er "^infebniiihen unt ^Heiduu, rie rcr feit^
^"^ahren >,nM- fieh i^eiViUiieii, in ^en .'Hücflaf; ^er '^lb;^efuhrten iietheilt hatte unf fiit rarübcr vilüef*
liit fühlte. 5ie nninfitten Die ^^Ib.ieführten für immer vH>n ,u-rufalem entfernt, um iiemaitlicfi
unf bequent in ^cren -Käufern ju nn^hucn. Tiefen ihren CC^infct) uiiD ihre (£rtfartuiii; feil nun
bcr 'iPrPphet be|trafcn. ]jXX ol (Khhjxil erw sal ol ärrfug rf/c; ni^/in'/.uam^ aov Kai ttöt ö o/äoj
rov 'l(Tim//'/ arvTtrf'/torat. ot<; eliraV IV'. Rcg, 'lA. 14. — IG) ort ('nrdjaofiin mrtjvc tic ra töv>/
Kul i'iaaK[)o-tö) ar-oix nr Tthaav })yr. Xae bebr. ki, quia, nM^^ man hier füj^lid^ mit ,,rpfnn
audV übcrfe(5cn. — 17) l3J/*!3 t>npp^; f'c' o;'V'ff/'« ^nnixh'. 9fait 'i>atab(u? bcifn ba?: 3cl)
iverbe ihnen in '-i^ab'.^lon ein fleinee .^eiliiUbnm ^u 3; heil ircrben laffeu, b. b. einen Trt, nu'» \\t
iieineinütaftliit beten un^ mein h(. iinn-t vernebmeu tonnen, "^lach -ipieronnmue: ^"u"inrer^t
i"ie ^ort heiliiien in ber 5(rt, ^af; fic ?om '^Ull.uMl^ienfte fiit ferne halten, 'i?ln^erf: ,ut nnrrf
einiiie ivahrhaft .i^-iliiie unter ihnen erweefen, wie bie ^rci 3»"!lli"!U' im ^euerofen, Taniel u,
"}[. '}iait Jheotoret: ;)it mer^e ihnen tert einigen Iroft VHn-fd\iffeii ^urd> ^ie ^Hrhcifuinii, ta\\
fic iincrcr befreit werfen, ^xwx^i wie Terefer, üherfeijien niodicuiu „auf fur^c Jcit;" Ik 21», 17;
Ose. 1. 4; Af^o-. 2. 7. — 18) avralr. _ 19) nTO>*1n • • • /TVIpC ,-aßf feine («rcuci
unb 5cbeufa(e," worunter alle? jum ©ijijcnfienftc 'SH'hörii^c ju i>crffehen ift. ,Uf/.h, nara . .
uvo/iiar. — iJO) Jer. .'!!, 3;i — Ül) „iit werbe ihnen ihr Ihun anfreitnen;" f. 7, 9; y, 10.
i22) welltet ^er Celberii ift, iene hl. Statte, *?on weliter auiMU fpdterer .-{fit bcrjenii^e, in
wclitcm bie J^-üüc fer (Gottheit leibhaft wohnte, fid) cbcnfaü? jum •C'^immd erbpb, i'-i -ov
üpoir ii //1' uTcivavri t>/(; nu/.Euc.
Caput XII.
1. Et factiLs est sermo Domini ad nie/ dicens: 2. Fili hominis in
medio domus exasperantis^ tu habitas: quia oculos habent ad vidcndum,
et non vident: et aures ad audiendum, et non audiunt: quia domus
exasperans est. 3. Tu ergo fili hominis, fac tibi vasa transmigrationis,^
et transmigrabis per diem coram eis:* transmigrabis autem de loeo tuo
ad locum aherum^ in conspectu eoruin, si forte aspiciant: quia domus
exasperans est. 4. Et efFeres foras vasa tua" quasi vasa trän smigrantis
]>er diem in conspectu eorum: tu auteni egredieris vespere coram eis,
sicut egreditur migrans. 5. Ante oculos eorum perfodp tibi parietem:^
et egredieris ])er eum.'^ G. In consj)ectu eorum in humeris |)ortaberis,''
in caligine effereris: faciem tuam vclabis/" et non videbis terram ; (piia
])orteiitum dedi te domui Israel. 7. Feci ergo sicut ])raeceperat mihi
J>ominus: vasa niea protuli quasi vasa traneinigrantis per diem: et
vespere jirofodi milii parietem manu: et in caligine egre.ssus sum, in
humeris portatus" in conspectu eorum. 8. Et factus est sermo Domini
mane ad nie, dicens: 9. Fili hominis, numquid non dixerunt ad te
donnis Israel, domus exasperans : Quid tu facis? 10. l>ic ad eos: Haec
«licit Domiinis Dens: tSuper ducem onus istud,'^ qui est in Jerusalem, et
.^uper omnem domum Israel, quac est in medio eorum. 11. Die: Ego
446 T)er 5)ropt)ft Sjiec^el. 12, 1—5. 5Inm. 1—8.
porteiitum vestrum : '^ quoniodo feci, sie fiet illis; in transmigrationem, et
in captivitntem ibunt. 12. Et dux, qiii est in medio eorum, in humeris
portabitur," in caligine egredietur: parietem profodient ut educant eum :
facies ejus operietur ut non videat oculo terram. 13. Et extendam rete
ineum super eum,'^ et capietur in sagena mea: et addüeam eum in
Babyloneni in terram Chaldaeorum: et ipsam non videbit/*^ ibique
morietur. 14. Etomnes, qui circa eum sunt, praesidiuni ejus, et agmina
ejus dispergam in omnem venlum:'" et gladium evnginabo post eos.
15. Et scient quia ego Dominus, quando dispersero illos in Gentibus,
et disseminavero eos in terris. 16. Et relinquam ex eis viros paucos a
gladio, et iame, et pestilentia: ut enarrent omnia scelera eorum in
Gentibus, ad quas ingredientur: et scient quia ego Dominus. 17. Et
factus est sermo Domini ad me, dicens: 18. Pili hominis, panem tuum
in conturlfatione comede;'"' sed et aquam tuam in festinatione, et moerore
bibe. '^ 19. Et dices ad populum terrae: Haec dicit Dominus Deus ad
eos, qui habitant in Jerusalem in terra Israel: Panem suum in solicitu-
dine comedent,^" et aquam suam in desolatione bibent:^' ut desoletur^^
terra a multitudine sua, propter iniquitatem omnium, qui habitant in ea.
20. Et civitates, quae nunc hnbitantur, desolatae erunt, terraque deserta : et
scietis quia ego Dominus. 21. Et factus est sermo Domini iid me, dicens:
22. Fill holninis, quod est proverbium istud vobis in terra Israel? dicen-
lium: In longum ditierentur dies,^^ et peribit omnis visio. 23. Ideo die
ad eos: Haec dicit Dominus Deits: Quiescere faciam proverbium istud,"
neque vulgo dicetur ultra in Israel: et loquere ad eos quod appropin-
quaverint dies,-' et sermo omnis visionis. 24. Xon enim erit ultra omnis
visio cassa, neque divinatio ambigua'" in medio filiorum Israel. 25. Quia
ego Doniiiius hnjUar: et quodcumque locutus fuero verbum, fiet, et non
prolongabitur am})lius: sed in diebus vestris domus exasperans loquar
verbum, et faciaui illud, dicit Dominus Deus. 2(3. Et factus est sermo
Domini ad me, dicens: 27. Fili hominis, ecce domus Israel dicentium:
A^isio, quam hie videt, in dies multos: et in tempora longa iste prophe-
tat. 28. Propterea die ad eos: Haec dicit Dominus Deus: Non prolon-
gabitur ultra omnis sermo mens; verbum, quod locutus fuero, comple-
bitur, dicit Dominus Deüs.
1) Xie üBciiTaiiun.q Mcfci^ (Iav\ bit- Ju (lap. J9 (\chht cbcnfalli? nc* itt ba^^ feciale 5»i^r fer
©cfaiisicnfcl)aft ti« 4'^"cri^onias, 598 ij. (£ßr. — 2) n^JH „mitten unter einem nM^crfvanftii^cn
rskfdjiecfnc-," ip intii.) tmv üihKiüi' ahr.m. rie bereite in ber f'iiefaniieUKliaft bciinflidien fnifen
jeij^ten fieb ^e|>n^erc« t>aMu\t nM^crfl^enft!;^, ^af; fic fem (Su^ttelireni;^ ofev feinen (^Mauben
felHMiften nttf auch ben in :;V;rufiilem ,-3urüef;Kbliebenen fajUMi lief:en, fte foütcn fem ^(erentiasJ
t^iel^t iilauben. r»l nathliit rie ^evftonnu^ ^eViifalemc* niel}t fc febnell erfohite, alc- fie iilanbten,
fo meinten fic, t-eibe "iMopln'teil h.itten falüb ^n^pbe^dt, Cu'rufalem iverr.e (erftiMt nn^Ten; Jei'.
20, iL'. — r5) „rieluc bir Üi>anrer;ierätbe U!*," irdntnter «^eüeifcn, 5äcfe, 2tab, l'ailtbier,
(J'eMauit, '?ivi(n"nnii?'MM'rathe *u v^erfieben t'int». cKfl// o'ix"n/^--'^^"i- — ^) ,„^im Jaae foü'il fU
aueuMnbern." Tiefe 'JlnöUMnreniniT foft ben '^\\\t(n iin iMIt-e He beiHM-ftebenfe Slbfübrunsi
t-c«? i'olffieflej nuo ^erlifalein naeb i^itnMon farftellen. — »^) Tvi btefe 5ln;.Mranfenini^ nur
ein 5innbiir fein fi>[I, fo i^enujU ei\ raf; fie fieb niebt weiter erftrecte, a\i von fer Ül'obnunii fe?
^■propbetcn bi« ^u iri^enf einer anPern il^obnunn. — (>) ras"^U';\irfe fi^ü vprauf\>icütv"ifft u'eVben,
u>ie ee \n iiefebeben vfleiU, ■\v(m\ man vcn einer ^ijobnunii ]\\ einer anl^ern umhiebt, tirft wenn
alle? fiH'i>ai-te n'eiterjiefelMfi't ift, \cü bcr frcvbet au'ö t-em leeren ■'öawk in ernfter ÜL^eife aufhieben,
am ?ibenr, wenn Me Ja;ie=?>n-belt bereiti? vollbraebt ift. Tic ^IbeUbu'it ift biei.u'i^l^'i* ci" Sinn-
bilb ber Ahutt Ter .HiMiijU^ 2efi-ciac< an-? .^ierufaUtn, fie bei 'Jiaebt erfe^li^tc IV. Kcu-, '2o. 4. —
7) '■JMitt bei ber 5bure foü er anewanrern, fcnfein bunt eine Ceffnuiui, bic er In Ter ■???auer
madu", — wiebcr ein 3innbilf fer is-luitt fe-? 2efeeiai\ fie ^nrd^ i^emadUe ^-VauerL^fftiuniien
0cfd}ic()t; 1. ('. et Jer. :;'J, 4. — S) "j^ riNVlm ..""b fdsiffe fa berau-?-," ufer wie ti:i>rncl"uti?
!Dcv fvo\>^it (Jjci^icl. 12, 5—24. linxn. 8— 2G. 447
a l'atirc iii Ucbcrciurtimmuiui mit bcn LXX iinb bor i^iilit. iviü: „»icb' ba lunMiie." Tic
neueren "JduMe;^^' »rollen mit .iMeromMnue« bvU^ fleine "iMiubel vei•)^■ln^en miiTen, fai> bcr 'iVroi^lH't
bei feiner iLH-inrennu-i felhl ui trafen bat. -ihwb ber libalbdcr fpridu bafür. — }); . . {<{i'n
N'V'i^"^ "'^^'^' '^*-''" ^*'''^*-^'" ^^'i'"'^ ^" tvci<\nx {WH-} bu hau), in ber Ainfterntjj »irft bu bcrvut?»
fdMffen" (rein 'iMinrel). Tie Ueberi"ei3nn;i ber LXX nnb rer ^i'u(;iiita empficMt fiit inpeijen
mehr burd> ibre "^laturlittfeit. Ta in ren ilnn-ten i'ellM't vhmi einem "„:V>icfe orer iMinrel" niitt
bie leifefte 2v\n i^orfommt, io enunleMt fidi bie 'Olniielu, rer "iVrophet foil tut i'elber wit eine Vart
ober ein iMinbel betraduen, nnr lut bnrdi rie "Waueroi'fninui herani^feimffen, ü> j^nt eei iiehc;
folle fi* aitf rie 2dnilter nehmen 1<\\U\\, nnr nidu ',u ftur^'n n. f. f. Tviö SdunaMtdie ber
j^lmtt be-5 ccerccia? \]i bamit nuMt lebhafter voriieiteüt, atö un-nn man faiit: ,,-)fimm anf bie
Sdnilter" bein ^^Minrel. — 10) Jeiehen ber Iraner nni>-5cham; II.' Ko^-. 1."), M). —
11) TlNb'^, >retel)cc^ beibc ^^ebeutnnejen uilafU: „id) trui^ nnc id) umrb ßctrai-jen ;" f7r' üuwv
TT
iivt?j,oi^i/r. — 1-2) „bem j^ürtlcn . . i]i(t biefe ®ei|fai^unii ober riefe t9pifd)e .^anblnnii, btc ic^
ba iHM'nebme." LXX ™ np^oiT« kuI -ü ä(pt/}ov/iii>(j kv 'lepovaaAiui. — 13) „id) (i^ed^iel bin
gum l^ubitbe für eud) vu^macbt;" ijw T^mTu noM. — 14) J«{b*^ ,Mcic\t, ober wirr iKtraj^cn."
f-' Cjjuuv apdi'iai-rat. — 13) b. t. n.H>nn Cr and! bem Sbalbäer entfommen fiMinte, fo fann er
^\><i>. mirnid^t entiiebcn. — \iV) Oiabndn'^bonofor lief; ibm bie "'ihxc^iw auöreifien IV, Rc',ir. 25, 7.
17) (£o iViiil '-^lllc-? .anian in (irfüUnnii. Tie beu Mbnij] be;}leitenben Scbaaren ^crftoben nacö
allen Seiten — \\\ ren ^Aicoabitern, ilnimonitern, ^bnmaern, xHe»v-H''tiern; Jcr. 4(i, 11 ; 42. 16;
43, 7; 44. 12. — IS) C'^*"!"! „mit iVben;" mra iöw^^. gc^ foU ein Siunbilb beö ^:«ebcng
fein, mit ivelcbem bie i^laoierten ^^'UUifcni^ ibri^rob cffen werben. — 19) H^ÜNI^T HfJl'^-}
„mit 3ittfi"n mib 'Jlnijjl;" uet<i Saauvw kuX d/.ifeur. — 20) Jpebr. „mit 'Olniift," wie "Jlnm. 19,
LXX i^iirä ti(5(r/ef. — 21) Tlt^DJiO /r'" ^1-"^ iH^täuhnn»)." 5lIlioli „in bcr iU'r5iveiflung;"
/lfm ä^aviajuiw. — 22) |'J/*t2^ "^^'fif ^»•'^^ -»^"^ i^crftniftet wirb." — 23) „ciJ jicbt |ld> in bie
l'anjie, nnb adc'? 2i?eiffa;ien ift nid^tiiV' — ein Sprüitwort, welcbci^ ^k ^lelii^ionc-fpötter bänffg
im ü^hmbe fiibrren. — 21) „biefcm fpottifdu^n ^prüd'worr ivill ich ein (inrc mad^en;"
ä;rua7pnj'u r//v -afja,3oAi)v -avrr/v. — 'ia) „nabc |lnb bic Ja^c, td^ allc üJieiiTaiinnci erfüllt wirb."
26) p^n Dpppi /.unt' ffine trüejerifc^e (fdimeid)lcrtfd)e) SDabrfat^nnö \oä cö mcbr ac^en."
Kai ,worrfrü//fiv)(,- rä izpbg x"P'^'- ^^^■^" tamx bicfcö iirn^rt im jweifad^en Sinne nehmen, nitwebcr
aniienumbct auf jebe p^rophetie orev auf bie ber fd>limmen ^^ropheten. ^m erftern ^inne ift
bamit jiefai^t: Sei wirb nidu mehr prophezeit, b. b. nidu mehr bunfel bie ^ufiinft oerfunbet,
fonbern Cv^ wirr ^ur tirfnllnni'; eiefdn-itten werben; im lei^teren: (£? wirr feine truiKrifd^e
yrophe^cinneien mehr liehen, ra rie\V'it bereit? ijefommen ift, wo bic wahren in ^üvfnßunß ijchcii
unb fid> eben babur* äl-^ wabvc erwiefen.
Caput XIII.
1. Et factns est sermo Domiiii atl me, diceiis: 2. Fili boniijns, vatici-
cinare ad prophetas Israel, qui proplietant: et dices prophctaiitibus de
cordesLio:' Aiidite verbum Doiiiini: 3. Haec dicit Dominus Deus: Vae
propbetis insipientibus, qui sequuntur s[)iritum suuni, et nibil vident. -
4. Quasi vulpes in desertis,^ propbetae tui Israel erant. 5. Non ascen-
distis ex adverso/ neque opposuistis murum'^ pro domo Israel, ut staretis
in proelio in die Domini. 6. Vident vana, et divinant mcndacium,
dicentes: Ait Dominus: cum Dominus non miseriteos: et persevera-
verunt confirmare sermoncm.'' 7. Xumquid non visionem cassam vidistis,
et divinationem mendacem locuti estis? et dicitis, ait Dominus: cum
ego non sim locutus. 8. Propterea haec dicit Dominus I)eus: Quia
locuti estis vana, et vidistis mendacium: ideo ecce ego ad vos," dicit
Dominus Deus: 9. Eteritmanus mea super prophetas, qui vident vana, et
divinant mendacium: in consilio populi mei non erunt,^ et in scriptura
448 Der ^rüpf)et Sjfc^iel. 13, 1—10. 2lnm. 1—11.
domus Israel non scribentnr/ nee in terrara Israel ingredientiir: et
scietis quia ego Dominus Deus: 10. Eo quod.deceperint populum meum,
dicentes: Pax,^*^ et non est pax: et ipse aedifieabat parietem/' illi
autera liniebant eura luto absque paleis. 11. Die ad eos, qui liniunt
absque temperatura,'^ quod casurus sit: erit enim imber inundans, et
dabo lapides praegrandes'^ desuper irruentes," et ventum procellae
dissipantem. 12. Siquidem^^ ecce cecidit paries: numquid non dicetur
vobis: Ubi est litura, quam linistis?"^ 13. Propterea haec dieit Dominus
Deus: Et erumpere faciam spiritum tempestatum in indignatione mea,
et imber inundans in furore meo erit: et lapides grandes in ira in con-
sumptionem. 14. Et destruam parietem, quem linistis absque tempera-
mento: et adaequabo eum terrae, et revelabitur fundamentum ejus: et
cadet, et consumetur in medio ejus:^^ et scietis quia ego sum Dominus,
15. Et complebo indignationem meam in pariete, et in bis, qui liniunt
eum absque temperamento, dicamque vobis: Non est paries, et non sunt
qui liniunt eum. 16. Prophetae Israel, qui proplietant ad Jerusalem, et
vident ei visionem pacis: et non est pax, ait Dominus Deus. 17. Et tu
fili hominis, pone fociem tuam contra filias populi tui,'^ quae proplietant
de corde suo; et vaticinare super eas, 18. et die: Haec dicit Dominus
Deus: Vae quae consuunt pulvillos'" sub omni cubito manus: etfaciunt
cervicalia sub capite universae aetatis ad capiendas aniraas:^" et cum
caperent animas populi raei, vivificabant animas eorum.^^ 19. Et viola-
bant me ad populum meum^^ propter pugillum hordei, etfragmen panis,
ut interficerent animas, quae non moriuntur:^"* et vivificarent animas,
quae non vivunt,-^ mentientes populo meo credenti mendaciis. 20. Propter
hoc haec dicit Dominus Deus: Ecce ego ad pulvillos vestros,^'^ quibus
vos capitis animas volantes:'*^ et dirumpam eos de brachiis vestris: et
dimittam animas, quas vos capitis, ^^ animas ad volandum.^ ^1. Et
dirumpam cervicalia vestra, et liberabo populum meum de manu vestra,
neque erunt ultra in manibus vestris ad praedandum:'^^ et scietis quia
ego Dominus. 22. Pro eo quod moerere fecistis cor justi mendaciter,
quem ego non contristavi: et confortastis manus impii, ut non reverte-
retur a via sua mala, et viveret: 23. propterea vana non videbitis,^" et
divinationes non divinabitis amplius, et eruam populum meum de manu
vestra: et scietis quia ego Dominus.
1) „bencn, bic nur aitö fid) fclbcr svciffai^n." — 2) „unb feine ^.^rov^fic^ciunji t>iMi mir
bcfcntmen." kuI tu Ka^öXoi: fu) (iUirovacv. — ^) „nitc bic 3ücl}|'c in iRuincn," HlD'irQ/ t'ic
ft*, nuMin ron iv.acnb cinrr Seite «Jcfabr brcbt, iiernc unter Siuinen yerberaen; bie aueb feitet
ßcrne wühlen unb unteri^raben. (Sin treffenbci^ iMlb bev falfd)en ^;'«rop[)etcn, bie juerft ivüblen
unb unteviUMben, bann aber fid) au^ beni Staube maeben unb vn-rfrieAnt Cant. 2, 1.5. :^>nt
nioralifrt^ an;u~UMnbten Sinne bejciebnen bie *vitd)[e bie -rd>mei*ler, bie .&eud)ler, bic fal|"d)en
^^'»rovbeten unb .*>aretiter. i»S?ie an fen 5\-ücbfen nur bie .^ant fduMi, ba? gleifet) uni^niepbav ift,
fo ift an jenen bae '-}leuf;cre, r)u'^e unb (skberbe fdibn unb einnebmenb, bae Sniiere aber voll
Sünbe unb inn-berben. — 4) ^l1^;'^£)5 „ibr tretet nid)t oor bie J)iiffe," b. i). ibr tretet nid)t ba
auf, Wo (^efabr brobt, wo bcr »veiuD einbrint^en wiü. ovk for?/aav h' arepeu/jaTt. — 3) kuI {ob)
owi/yayov -noiftvia i-'i tuv qIkov rou 'iapaT/Ä. ovk ävt-ort/anv oi /Myuvre^ tv /'//jlpa icvpiov. —
6) "15*7 ^".ph ^^Ö^") """^ ^'"^ ^''ff'^" ^'^'^ auf ba6 eintreffen beö (gefprod)enen) S5>ortcg;"
Kai vp^avTo To'v ävami/aaL 'Aoyov. — 7) „id) Witt Hiieb an cudi mad)en." Xer ßbalbaer: „id)
Witt meinen 3orn fielen n\d) ankläffen." — 8) b. b fie fcüen nid)t unter ben ß3eretteten meinet
tl>oIfce! fein. Iv ■n-nnSeui tov /aoh pov ovk iaovrni. — *)) b. b. fie foüeu fciue Steüe fiuben im
iHM-jeicbnifje ober in ber Wefd^Ied^t^tafel ber auo 3?ab*Uon 3urücffebreuben" I. Esdr. S. —
iO) „ftc faijen immer; (£? ftebt -Ma:^ gut}" Jer, Ü, 14; ii3, 17. — 11) „baö ÜJolf baut in
Der yroH)ct 2}fd)ic(. 13, 10—23. 5Inm. 11—30. 449
feiner öiiUmImhui bie fcfte ull^ ben Aeiiibcii uner(lei;UMre ^A1^^uer, bic iVrov^eteii (Mffii<en e^ iiiib
pcrtlH-ifiiU"!! ei^, aber ibre i!ertl^ei^iiUllu^ hat i'o »veiii.a •t'^alt, al? ber Wörtelainxnirf obiie 2prcu."
(H^reiU^rili? ber '""h-. U\c\t: Pariftfiii liiiinnt. (Hii iien-.i^i licrpetrantibiis adalaiitiir, ut i|ua.'
illis perverse agcntes a;dificaiit, illi ailulantes qvia."<i nititluui rt'ddaiit. kuI oirot; olKo6o}iti
7(-;,v<'i' nal n'rrol aAtmwaiv a'vrw, ztcttrai. — \*-2) SöD ^HÜ'^X „5U bf^cn, btemit.^alF
übertüiuten," b. b. ebne 2vreu iinb ebne 5anb, »clitei^ ■*^alt i^ibt. (ii^ fiiib im 'Mriinfe biei'elbeii
Slnn-tc wie i^. 10, tvp iiberfett i|t: linichant liito alisinu' paleis. -jmc mW ii/tiuxivTar. üi
finb baiiiit i^rapbifeb be^eiclMiet alle jene ^Vopbeten, "S'^refiiier uu^ ::){tli^iitMieiebrer, bie immer
5(üee febr e|Ut ftuben, immer loben, immer fd)meitteln, unb von fefter, eini^eifenber Vebre, t*oo
einem SBorte, ba^ bem 5tt)eifd)neibigen Se^irerte inleidit, '•'H'xi^ii iDiffen. — 13) C'OJl^l^ 'J2K
■ T ;*.'•■; ~
„•i^aiied'teine ;" /.i&orc Trf-poßö/.orx n^ mvg ir(U(Tuov^ avrf.n-. — 14) Kai irfaoiv-ai. G? ift ein =
Unuttenb, bat' ber '»j.Ma^reoien, ber ^patiel, ber Sturm bie '^kwalt t'ei? (£infatlsi ber Gbalbäer
be5eid>net; Ls. 8. 7 ; 28, 2." — 13) im -t^ebr. unb bei LXX bloH „unb." — 16) ,,UL^o ift nun
bie iöa^rbeit eurer 'Äd^meid)el* unb S^obreben, »romit it»r ben ^Man ber (£mvörunii beijünftiiU
babt?" Kai o'vK (povai Trpof vnü^. wov tOTiv i) (i'/.oKfii/ ifjtjt'. — 17) n^liHD DnvDl //l'llb tbr
erliei^ct in ibrer Witte ;" Kai aw-delea-diicfox^e //fr' ?/*> jwt. — 18) worunter bit Üßabrfai^erinneu
ju '-HM-üeben |lnb. — IJ)) (£«* ift bamit bae J^eid^licbe, GinfdiUimmernbe, iH'tviubenbe i'int i'er--
fübrerifd'e anviebcutct, ivomit bie iBabrfav'icriiuieu unb falfd^en "JProtbetinnen bem i^olfe 5iri)er'
beit unb JHube wei-^meid^ten. Vodi u. JKeifcbl bemerfen : ,,bie ';Vropbetinnen fiibren ra>? in'rberbnif;
weiter (al*? bie "^rci^beten) unb rcrloefen baö inMf ^um üppiiien Veben^i'jenuf;." — iJO) r<,i-
(hnnrpfoFiv fi'X'ir- „bie 5eeleu w fani^ien" für ein üopii^e?, weid)iid)e?, nad^ (i5ott -ifidUö
frai^enbe? l'eben. Pulvillus. fajit (lorneliui- a Vapibe, id est, voluptas est rete, »mo diabolus
capit aniuias. '5cbr etrapbifd) befdneibt .^ieroniMUUi^ ep. 43 ad Chromatium ba? Veben einer
ryemeinte, wo eiS fe^r iippi.a beri^ebt (2tribon in Ihu^arn ober Talmatien) : Id mea ]iatria
rusticitas vernaciila. Pens vciitcr e^t et in dieiii vivitur, et sanctior est ille, qui ditiorest.
Aceessit hiiic i)atell?e dignum opeiculiuu, Lui)ic-iniis saceidos, seciindiim illud de quo semel
in vita C'rassum risisse ait Lucilius: Siuiilem habent labra lactucaiu, asino cardiios coine-
dente, videlicet, ut perforataui navem debilis gubernator regat et Ceecus caecos dueat in
foveam, talisque sit rector, quales illi qui reguntur. — 21) (IJ^Ttri H^P? ^^ll^'ÖJ1
„fucibten fte ibr eiiiene? i^eben ju erbalten," ober wie '^(nbere woden: „t'crbiefien fie ibncn (beu
3?erfÜbrtcn) baö Veben;" ai ■>jii';(at ^len-pämjanv mr/aor fKW Kai ^wx^r 'i^tpic^otovvro.- — 22) ,,|te
fd^anbeten mieb bei meinem 33o(fe," b. b. fie ftraften bic Slueifprüd)c meiner wabren 5-^ropbeten
Vulven, ober fie wciffaiiten, wa? nidu oon mir eini^eiieben war. — 2^5) „fo baf; fie Veuten ben
Unteriiiani] bereiteten, bie we^en ibrer ©iUüibriiueit iieeien (>3ottcö ÖBiden unb iiecien bie (ibal>
bvier *>on{ UnteriMnci bätten oerfcbont bleiben foUen." — 24) „unb jenen ba^ Veben unb bie
Jltettuuii perfpraduMi," bie mit ?{ed)t 5U 's^runbe i-(eben foüten." — 2-5) „idi will midi erbeben
accjcn eure itiffen;" b. b. id> werbe ju nickte macfoen eure fiilfcfcen i^orfpieiieluni^cn unb t'cr»
fprec^un^en. — 26) ®an3 ridbtig überfee,t ^ieronpmu^ bae SBort j1in'l£5'7 mit volantes:
c? fallt jebod) auf, bag er ba^ ^J'rafirum "7, weld)Co bier fopiel al^ ba6 'JPreifirum ^, tamquam
be^eutet, unüberfe^t Iäf;t. Tie LXX überi^eben biefee 2Dort iian5. — 27) öf ipdq tKarpi-iptre.
28) Jpebr. „v^leid) in^^cieln," wie Slnm. 26. JjX.'K ^'lr i'i/aaKopTTiGftov. — 29) „baf; ibr ibm
nad^lleilct, raf; ibr ^^ijlb barauf madief," dr ava-pixp/'/v. — HO) b. b. il^r werbet umfommen,
unb fomit nid}t weiter falfdi propbc^eien.
Caput XIV.
1. Et venerunt ad me viri seniorum Israel, et sederunt coram nie.
2. Et factus est sermo Domini ad nie, dicens: 3. Fili lioniinis, viri isti
posuerunt immunditias suas^ in cordibus suis, et scandaliim iniqiiitatis
suae statuerunt" contra faciem snam: nuraquid interrogatus respondebo
eis?^ 4. Propter hoc loquere eis, et dices ad eos: Hacc dicit Dominii.s
Dens: Homo homo de domo Israel, qui posuerit immunditias suas in
450 ^cr ^ro}5^et Sjec^iel. 14, 2. 2Inm. 1—2.
corde suo, et scandalum iniquitatis suae statuerit contra faciem suam, et
veiierit ad prophetam interrogans per euni me: ego Dominus respondebo
ei in multitudine immunditiarum suarum:^ 5. ut capiatur domus Israel
in corde suo,^ quo recesserunt a me in cunctis idolis suis. 6. Propterea
<]ic ad domum Israel: Haec dicit Dominus Deus: Convertimini, et
recedite ab idolis vestris," et ab universis contaminationibus vestrig
avertite facies vestras. 7. Quia homo horao^ de domo Israel, et de
proselytis* quicumque advena fuerit in Israel, si alienatus fuerit a me,
et posuerit idola sua^ in corde suo, et scandalum iniquitatis suae statuerit
(rontra faciem suam, et venerit ad prophetam ut interroget per eum me:
ego Dominus respondebo ei per me.^" 8. Et ponam faciem meam super
hominem illum, et faciam eum in exemplum, et in proverbium," et
• lisperdam eum de medio populi mei: et scietis quia ego Dominus. 9. Et
])ropheta cum errnverit,'" et locutus fuerit verbum: ego Dominus decepi
])rophetam illum :^^ et extendam manum meam super illum, et delebo
eum de medio populi mei Israel. 10. Et portabunt iniquitatem suara:'^
juxta iniquitatem interrogantis,"' sie iniquilas prophetae erit: 11. ut
non erret ultra domus Israel a me, neque polluatur in universis praevari-
cationibus suis:'" sed sint mihi in populum, et ego sim eis in Deum, ait
Dominus exercituum. 12. Et factus est sermo Domini ad me, dicens:
13. Fili hominis, terra cum peccaverit mihi, ut praevaricetur'^ praevari-
cans, extendam manum meam super eam, et conterara virgam jianis
ejus: et immittam in eam famem, et interficiam de ea hominem, et
jumentum. 14. Et si fuerint tres viri isti in medio ejus, Noe, Daniel, et
Job:'* ipsi justitia sua liberabuntanimas suas,^' ait Dominus exercituum.
15. Quod si et bestias pessimas induxero super terram ut vastem eam;
et fuerit invia, eo quod non sit pertransiens propter bestias: 16. Tres
viri isti si fuerint in ea, vivo ego, dicit Dominus Deus, quia nee filios,
nee filias liborabunt: sed ipsi soll liberabuntur, terra autem desolabitur.
17. Vel si gladium induxero super terram illam, et dixero gladio: Transi
])er terram: et interfecero de ea hominem, et jumentum: 18. et tres viri
isti fuerint in medio ejus: vivo ego, dicit Dominus Deus, non liberabunt
lilios. neque filias: sed ipsi soll liberabuntur. 19. Si autem et pestilentiam
inimiscro super terram illam, et effudero indignationem meam super
eam in sanguine, ut auferam ex ea hominem, et jumentum: 20. Et Noe,
et Daniel, et Job fuerint in medio ejus: vivo ego, dicit Dominus Deus,
quia filium, et filiam non liberabunt: sed ipsi justitia sua liberabunt
<uiimas suas. 21. Quoniam haec dicit Dominus Deus:^" Quod et si
quatuor judicia mea pessima, gladium, et famem, ac bestias malas. et
])estilentiam imraisero in Jerusalem ut interficiam de ea hominem, et
j)0cus: 22. tamen relinquetur in ea salvatio educentium filios, et filias:
ecce ipsi ingredientur ad vos, et videbitis viam eorum, et adinventiones
eorum,-' et consolabimini super malo, quod induxi in Jerusalem in
nmnibus, quae importavi super eam. 23. Et consolabuntur vos,^" cum
videritis viam eorum, et adinventiones eorum: et cognoscetis quod non
li'ustra fecerim omnia, quae feci in ea, ait Dominus Deus.
*> DU vI'T'J 1^J7n "HC baten i(n-e ^fifti^'^^en erboten ju tbren .^erjcn," b. b. fie babcn
bic i.>cräd)t(ie()cn (>3ei3en i^öttltdier i^crebrunji n^ertb ijcbalten. h'ttEvro rä öiavnijuara avrüv ettI
rar Kao'^inr arriov. -- 2) „luib babeit ^l^el '?(eriieniif} ibrev "l^iiiTett^at ocr ibr 3tniieilcbt i^eftellt,"
t>. i). fie treiben auc^ vuiperlid^en CyiW^enCiienft. nw. r//v w/aaiv rw äömüv a'v-üi- i&//K:iv Tpa
Der $ropt)et g3e(f)iel. 14, 3^23. %nm. 2--22.
451
npoffürrov a'vrijv. — 3) QH^ ÜHIN JjniJ^H „fofl icft mid) frai}cn laffcn imb tbncn ant=
jTPrtcn?" ein fpriutirörtli.tcr 'Jdu^frucf : 3ic *^cr^icncn c^ ntd>t, baj; ic6 fie anhöre. — 4) „ich
ivid ihm eine "Jlntwprt jicl'cn, iric er üc aii i^erehrer vieler f^Jöljen v^crficnt." JpicroniMnuä
erfUirt in fcinnn (iLMumcntar: Rcsjiunilebo ei juxta cor et iuiimui'lititi.-; suas, n^orauj lief)
auf eine antcre Vc!?art fcMicfjcn Ivifit. ä-iisi>iii/]miuai a'rzCj jr i,)r htx'-m /} ■^lavoia a'iT',1 . n:>a5
uni^'fabr \\\(\a\ ivitl: ^u"l> nnn-Dc ibnt antunn-ten narf) feinem il^unüte, aber x,\\ feinem "in^rrcrbcn.
^ö tlMt '^.''hitda«? bei .Mönii] 'i^lcbvib III. Kep. 2i'. ü^ ift t>ie i^rofjte Strafe, wenn '^unt rcn
'?}ienfitcn fortleben läfu in feinen iH-i^ierfcn. — o) Sie (ci^^n ficb tnr* ibrcn '«H=.cncienft
Scblinitcn unb ('vaüilrirfe, barum feilen fic auit i^'fviniicn nn-Vben. Iniiiuitates sure eaiiiunt
iuipiiuu et fuiiibus peccatoruui suorum eonstringitur Prov. 5, 22. Tradiclit illos Dens in
di^sideria Curdis eorum Rom. 1, 124. i-u^ äv -'/nyiäaoxji röv ohnv 'Japn?)/. Knrn rar tiap(''"nr
«I7Ü1' rar ü-t/'/'/arpiotuhac ä-' ifio'v iv rolg hdvai/uaaiv ahriov. f^an? irri;^ Übcrfeft Tcrefer :
„rvtmit ba^ ^aud ^•ix<\.i{ e? mit bcm Jperjcn fviffe, bajj e^ i^an^ burcb feine f^ici^cn ihmi mir
abiieunrf^en fei." Tenn 1) bvit ba? i'crbum t*'3n ""'^ C'ie '-J^cbcutuniH „i^reifen," nidu „bciircifen;"
2) ift bav^ JDort ^«orael im ^ebr. Cbjeft, nid)t Snbjctt: „um ^u i^-cifen baö -^xw-i ^i?rac( bei
ibrcn Jccr^en." — 6) «~ü rüv k-irijcevfiaruv iuüv Kü'i ä-o rtji' uGF.itifjf IuCjv. — 7) „^efcr n^cr
immer." 'iJKid» .^icrcniMnu-? tieoit bicfcr ^cjeidmung ber trcrcloi^ifdie Sinn „bpruclberuiV
nntcr. — 8) "iJintD //-HMt ben grcmbliniicn." (£j burftcn in ^^^rael aud^ ^i'cmclincje n^cbnen,
mujjten vlber bcm (iinen 'i3ott bulciijcn «nb burftcn fcine?wcii? frcmbe '«unter \>crebrcn. —
9) ru h-^vuiiuara ahro'v. — 10) b-'^. i* n>erbe ibui antn.''crten bur* emyfinflid^c Strafen,
nicht burcb QBorte. ÖTroKpi^i/couai avrü. Iv 6 ivex^'"-^ ^v avrü. — 11) ^/'/aouai avrov äc (pr/uou
sal e'ic äoaviciwv. — 12) Co ift bicr vpu ben l'ui^cnprepbeten bic ^cbe. — 13) b. b. id> \>;f.i'i eö
5U feiner unb \\\ bc5 i'clfco Strafe uijielaffen, baf; er *^alfd^e« rcbcte. 9ta* 3(nbern beipt
^n^^ö' deeepi bicr: „id> »erbe ibn crflarcn alci faUUcn yrcpbeten." i'pcb unb 3lcifd>l über»
fet^en: „fo n^erbe id> bicfcn 'iPrpi>bcten betbercn." — 14) „werben büjjen für ibrc 9??iiTctbat,"
ivcld^er 5lUi^rrutt lU'wbbnü* iHMt fdnvcrcr Strafe, Ipbc?ftrafe i?ebraudu wirb; Deut. 13. 1-5.
LXX nebmen nod^ ^cn ^Jlnfancj bc-? nad^ftcn Sa^e;:- t'a5U: narä rh ä(hK>/ua rov e-cpurürror. —
10) „^ragcr unb ^Intwcrti^cbcr baben liine Sd>ulb," fcmit aud^ Sine Strafe. Kai mra ro
n^iKtifia öuoiui TU Tzpoo/'/rrj icrat. — \{\) UTV^^'C*^' wpeuntcr bcfcnbcri? bic Sitnbe ber Untreue
unb fce^ 2lbfafleg ju serfteben ijl; -apa-rufiaoLv airötv. — 17) „wenn er fünbigtc, um Untreue
auT
Untreue ju bco|cben," ^j,*tD"^X*p'^- ^^^ äuäpnj fioi -oh -i
apa~Fceiv ■üapa—ruua.
18) Si' feävit fi*, warum bicr vierarc biefc brei !!}?änncr genannt werben, warum nid^t ebcr
3lbrabam, Z^\^\:^l unc 3afpb'^ Crigenc? meint, weil jene Drei *??fänncr 'ocruigli* alj fpld>e
crfdnnnen, bie nid^t nur rs\cttco ftrafcnben 5lrm, fcn^ern aud^ beticn Scgenöbanrin ibrcn lavjcu
erfcbcn baben. ^icrcnomu? bagegcn meint, weil gcrabc bicfe brei ??idnner c« waren, bie in ren
Sagen ber gcttlid^cn 9ta*c lebten, auc fcncn 'üe ebenfalls ??i*te, ak^ nur ibr \^ebcn retten
tonnten. GbnM'ofto"ui? meint, weil bicfe brci -Ä'dnnner rieten 3lnbern burd> ibre i5urbitte unt)
^L'icbe 5unt Segen gcwcfen. — 19) „fic werben nur ibr, nid^t aber baj \!cben Jlnbcrcr erbaltcn
tonnen;" f. i'. iV). '>)ctt nennt bicr nadninanber iner Strafgerid^te unb fd^ilrcrt ilc al^ fo
uncrbittlid^, baf; bie ftarfftcn i^urbitten unocrmogenb feien, fic 5u milrern orer abuiwcnDcn. —
20» lai' bebr. ki, quoniam. muf; bicr offenbar mit „aber, bcnncd\ bcf;ungcad^tct" ubcrfept
werben, wie bicf; flar au^^ ben ©orten bcrmn-gcbt. Tenn r^jott fagt: Cbwobt i* nun aber über
^u'rufalcm jene iner Strafen, beren eine einzige fo gewaltig ift, baf; fic bic gröf;ten {vurbitter
nidu abwcnben tonnen, inn'bdngc, \^ will id^ bicr bcnno* tcn auf;cror^ent[icben Jatt eintreten
laiTcn, baf; id^ (£ inigc rette, unb k\v.6> \\\ cud^ nad> 3?ab'.^lon gelangen {;i\\\:, bamit c? crfid^tli*
werbe, wie uncrgrunHieb barmbcr^ig i* fei. — 21) b. b. wenn tbr Pen f*limmcn i"9anpe[ ficfer
(Geretteten febet, \^ werbet ibr eud^ tröftcn, baf; 'MOtt ii^ nadifiditig unb fd^onenb mit ibnen
fcrfubr, unb werfet auo ibrer ^'{ettung ben Sd^Iuf; hieben, baf' bic über ^u~rufalem rcrbangte
Strafe nid^t ^u grop war. — 22) b. b. fie werPen eud> ^war ni*t mit 2i?orten trbften, aber
bnrdi bie Sd^onung, bic i* mit ibnen gcbabt, werben fie ein 5?ilb be^ Sroftci' für cu* fein.
Sectner: ^. Sd)rift. 3l. 5:. III.
2>i
452 Der ^rop^ct Sjcc^icl. 15, 2—8. Slnoi. 1—7.
Caput XV.
1. Et factus est sermo Doraini ad me, dicens: 2. Fili hominis, quid
fiet de ligiio vitis ex omnibus lignis nemorum,' qiiae sunt inter ligna
silvarum? 3. Numquid tolletur de ea lignum, ut liat opus, aut fabrica-
bitur de ea paxillus,^ ut dependeat in eo quodcumque vas? 4. Ecce
igni datum est in escam: utramque partem ejus consumpsit ignis,^ et
medietas ejus redacta est in favillam: numquid utile erit ad opus?^
5. Etiam cum esset integrum, non erat aptum ad opus: quanto magis
cum illud ignis devoraverit, et combusserit, nihil ex eo fiet operis?
6. Propterea haec dicit Dominus Deus: Quomodo lignum vitis inter
ligna silvarum, quod dedi igni ad devorandum, sie tradam habitatores
Jerusalem. 7. Et ponam faciem meam in eos: de igne egredientur, et
ignis consumet eos:^ et scietis quia ego Dominus, cum posuero faciem
meam in eos, 8. et dedero terram inviam,^ et desolatam: eo quod prae-
varicatores extiterint/ dicit Dominus Deus.
1) rj^"^3p „!^on allen Räumen." Ter einn ift: SThi^ hat benn baei 9tebboIj »crauji »or
ben 2?viumcn fc^ 35?a(bco? Xie ilirc^e ®otte6 tt)ivb fcu^oM im alten 2?unbe, a(» im neuen mit
bem JJBcinftode i^cri]li*en, bcr ]tüti befonbers auffaücn^c Siiicnfcf^aften in \iä^ ijcreinic^t, ndmüc^
bie Unanfo(nilid>tcit ber äuperen (f rf^cinuni^ unt» fie »labiiifeit, bie cbelfte ^ruc^'t ben^or^u^
brini^en; Ps. 79. 1); Is. 5; Jer^ 2, 21 ; Joan. 15, 5. 03ptt fpricit bier ebcnfaüi^ ron ^^xciü
ali^ einem JlHnnftocfe, aber nicbt ciU einem frudutrai^enben, fcntern al6 einem t^erfcorrten. Sdä
»ertcrrt bat ber üBeinfiod nicbtei mebr ■ocxam i.H>r anbcrn 23äumcn, ij! !>ielmcbr fcbledUcr al«
fie, ta fein .^oi] feinen (ücbalt bat. — 2) 5Daö bdtte nod) remütbii^enbere? gefaxt werben
flennen, al-? tiefci^: 3?racl taiit^t ju gar nid)t^ mebr. — 3) -^ebr. „beibc (irtrcinitdten (b. b.
beitc Seiten be? ©einftodc?) "bat baö geuer i'^er^ebrt unb bie 9}iitte i|t ju 5lfd)e geworben;"
b. b. bav^ ganje 2>c(t ifl H^ in ben inncrflen Äern i^erniditet. Träpe^ b Tzvpl ötSorat eif (ivä?.uaiv,
rijv Kar' kviiivruv Kaüapaiv äir' ah-r/^ ävaAiGKSi rö TTvp aal iK/.ei-et e'tQ Tt/Mq. fiij ;[;p)jGifj.ov tGTai fif
ipyaaiav; Wl<m ftc^t, ba§ ^tet bic LXX r\y^, ''■«"' hnav-ov, annuam, lafcn, nic^t '>^^,
utraujque. 9??it K(niapaiQ aber wollten fie bie 3weii-|bcfcbncibunii t^erftanben wiffen, bie ({Vit
3abre am üDeinftorfc gefd)iet)t, unb tie an S^^vael il*'bewabrbcite"te bei ten öfteren feinMid)en
Slngriffen, ^ie cinnt tarüber serbcingte. — 4) oi-K iarai e'i^ ep-iaaUiv. — 3) „fem einen j^ciifr
entheben ile unl? in bae anbere fcmmen fie." — 6) ^)ian fann biefen 2a& unabbängig !>cn bem
»crbergebenben nct^men unl> mit tnx LXX überfe^^en: aal c^ügu rtp -,f]v elg äoavia/jov. —
'^) 7^*2 ^^^_^ 1^* „benn fie ftnb abtrünnig geworben;" äv^' uv TrapeKEGov -n-apa-Tufian.
Caput XVI.
1. Et factus est sermo Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis notas
fac Jerusalem' abominationes suas: 3. et dices: Haec dicit Dominus
Deus Jerusalem: Kadix tua, et generatio tua de terra Chanaan:^ pater
tuus Amorrhacus, et mater tua Cethaea. 4. Et quando nata es in die
ortus tui, non est praecisus umbilicus tuus,^ et aqua non es Iota in
salutem,* nee sale salita, nee involuta pannis. 5. Non pepercit super te
oculus^ ut faceret tibi unum de bis, misertus tui: sed projecta es super
faciem terrae in abjectione animae tuae, in die qua natu es. 6. Transiens
autem per te,^ vidi te conculcari in sanguine tuo;^ et dixi tibi cum
esses in sanguine tuo:^ Vive; dixi, inquam, tibi: In sanguine tuo vive.
7. Multiplicatam quasi germen agri^ dedi te: et multiplicata es, etgran-
453
dis efFecta, et ingressa es,"^ et pervenisti ad mundum inuliebrem:" ubera
tua intumuerunt,'^ et pilus tuus gerniinavit: et eras nuda, et confusione
plena.'^ 8. Et transivi per te, et vidi te: et ecce temims tuum, tempus
amantium:'* et expandi amictuni meum super te,'^ et operui igno-
miniam tuam.'^ Et juravi tibi,'' et ingrossus suiii pactum tecum:'* ait
])oininus Deus: et facta es mihi.''-' 9. Et lavi te aqua,-" et emundavi
saiiguinem tuum ex te: et unxi te oleo.^' 10. Et vestivi te diseoloribus,
et calceavi te ianthino:^^ et cinxi te bysso, et indui te subtilibus.^ 11. Et
ornavi te ornamento, et dedi armillas in manibus tuis, et torquem circa
Collum tuum. 12. Et dedi inaurera super os tuum,^^ et circulos auribus
tuis, et coronam decoris in eapito tuo." 13. Etornata es auro, et argento,
et vestita es bysso, et polymito,-*^ et multicoloribus: similam, et mel, et
oleum comedisti, et decora facta es vehementer nimis: et profecisti in
regnum.^ 14. Et egressum est nomen tuum in Gentes propter speciera
tuam : quia perfecta eras in decore meo, quem posueram super te, dicit
Dominus Deus. 15. Et habens fiduciam in pulchritudine tua fornicata
es in nomine tuo:-* et exposuisti fornicationem tuam^^ omni transeunti
ut ejus fieres.^'^ 16. Et sumens de vestimentis tuis fecisti tibi excelsa
hinc inde consuta:^' et fornicata es super eis, sicut non est factum, neque
futurum est.^- 17. Et tulisti vasa decoris tui de auro meo, atque argento
meo,** quae dedi tibi: et fecisti tibi imagines masculinas,^* et fornicata
es in eis. 18. Et sumpsisti vestimenta tua multicoloria, et operuisti illas -.^
et oleum meum, etthvmiama raeum^*^ posuisti coram eis, 19. Et panem
meura, quem dedi tibi, similam, et oleum, et mel, quibus enutrivi te,
posuisti in conspectu eorum in odorem suavitatis, et factum est,^' ait
Dominus Deus. 20. Et tulisti filios tuos, et filias tuas, quas generasti
mihi: et immolasti eis ad devorandum. Numquid parva est fornicatio
tua?^^ 21. Immolasti filios meos, et dedisti, illos consecrans, eis. 22. Et
post omnes abominationes tuas, et fornicationes, non es recordata dierum
adolescentiae tuae, quando eras nuda, et confusione plena, conculcata in
sanguine tuo. 23. Et accidit post omnem malitiam tuam (vae, vae tibi,
ait Dominus Deus) 24. et aedificasti tibi lupanar,^" et fecisti tibi prosti-
bulum^'^ in cunctis plateis. 25. Ad omne caput viae aedificasti signum
prostitutionis tuae:^' et abominabilem fecisti decorem tuum: et divisisti
pedes tuos omni transeunti, et multiplicasti fornicationes tuas. 26. Et
fornicata es cum filiis Aegypti vicinis tuis magnarum carnium:^" et
multiplicasti fornicationem tuam ad irritandum me. 27. Ecce ego exten-
dani^^ manum meam super te, et auferam justificationem tuam:" et
dabo te in animas odientium te filiarum Palaestinarum,^'^ quae erubes-
cunt in via tua scelerata. ^*^ 28. Et fornicata es in filiis Assyriorum,^" eo
quod necdum fueris expleta: et postquani fornicata es, nee sie es satiata.
29. Et multiplicasti fornicationem tuam*^ in terra Chanaan cum Chal-
daeis: et nee sie satiata es. 30. In quo mundabo cor tuum,^'' ait Dominus
Deus; cum facias omnia haec opera mulieris meretricis, et procacis?"*'
31. Quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis viae, et excelsum
tuum^^ fecisti in omni platea: nee facta es Cjuasi meretrix fastidio augens
pretium,*^ 32. sed quasi mulier adultera,^^ quae super virum suum
inducit alienos.^^ 33. Omnibus meretricibus dantur mercedes:^ tu
autem dedisti mercedes^^ cunctis amatoribus tuis, et dona donabas eis ut
intrarent ad te undique ad fornicandum tecum, 34. Factumque est in
te contra consuetudinem mulierum" in fornicationibus tuis, et post te
29 *
454
iion erit fornicatio:^' in eo enira qnod dedisti mercedes, et mercedes non
accepisti, factum est in te coiitradum. 35. Propterea meretrix audi
verbum Domini. 36. Haec dicit Dominus Dens: Quia effusum est aes
tuum^^ et revelata est ignominia tua*''* in fornicationibus tuis super
amatores tuos,^^ et super idola abominationum tuarum^- in sanguine
tiliorum tuorum,^^ quos dedisti eis: 37. Ecce ego congregabo omnes
amatores tuos, quibus commista es, et omnes, quos dilexisti cum uniyersis,
quos oderas: et congregabo eos super te undique, et nudabo ignominiam
tuam''^ coram eis, et videbunt omnem turpitudinem^ tuam. 38. Et
judicabo te judiciis adulterarum, et effundentium sanguinem: et dabo te
in sanguinem furoris et zeli.*^" 39. Et dabo te in manus eorum, et
destruentlupanartuum: et demolientur prostibulum tuum:**^ et denuda-
bunt te vestimentis tuis, et auferent vasa decoris tui: et derelinquent te
nudam, plenamque ignominia: 40. et adducent super te multitudinem,
et lapidabunt te lapidibus, et trucidabunt te gladiis suis.^' 41. Et com-
burent domos tuas igni, et facient in te judicia in oculis mulierum
plurimarum:"^ et desines fornicari,^' et mercedes ultra non dabis.
42. Et requiescet indignatio mea in te:'" et auferetur zelus meus a te, et
quiescam, nee irascar amplius. 43. Eo quod non fueris recordata'^ dierum
adolescentiae tuae, et provocasti me in omnibus bis: quapropter et ego
vias tuas in capite tuo dedi, ait Dominus Dens, et non feci juxta scelera
tua"- in omnibus abominationibus tuis. 44. Ecce omnis, qui dicit vulgo
proverbium,'^ in te assumet illud, dicens: Sicut mater,^^ ita et filia ejus.
45. Filia matris tuae es tu, quae projecit virum suum,^^ et filios suos: et
soror sororum tuarum es tu, C[uae projecerunt viros suos, et filios suos:
niater vestra Cethaea, et pater vester Amorrhaeus. 46. Et soror tua
major, "'^ Samaria, ipsa et filiae ejus, quae habitant ad sinistram tuam:
soror autem tua minor te, quae habitat a dextris tuis, Sodoma, et filiae
ejus. 47. Sed nee in viis earum ambulasti, neque secundum scelera
earum fecisti pauxillum minus:" pene sceleratiora fecisti"* illis in omni-
bus viis tuis. 48. Vivo ego, dicit Dominus Dens, quia non fecit Sodoma
soror tua ipsa, et filiae ejus, sicut fecisti tu, et filiae tuae. 49. Ecce haec
fuit iniquitas Sodomae sororis tuae, superbia, saturitas panis et abun-
dantia, et otium ipsius, et filiarum ejus:^^ et manum egeno, et pauperi
nou porrigebant, 50. Et elevatae sunt, et fecerunt abominationes coram
me: et abstuli eas sicut vidisti.^*^ 51. Et Samaria dimidium peccatorum
tuorum non peccavit: sed vicisti eas sceleribus tuis, et justificasti sorores
tuas^' in omnibus abominationibus tuis, quas operata es. 52. Ergo et tu
porta confusionera tuam,''- C|uae vicisti sorores tuas peccatis tuis, scelera-
tius agens ab eis: justificatae sunt enim a te: ergo et tu confundere, et
porta ignominiam tuam, quae justificasti sorores tuas. 53. Et convertam
restituens cas**^ conversione Sodomorum cum filiabus suis, et conversione
Samariae, et filiarum ejus: et convertam reversionem tuam in medio
earum, 54. ut portes ignominiam tuam,''* et confundaris in omnibus,
quae fecisti consolans eas.^ 55. Et soror tua Sodoma, et filiae ejus rever-
tentur ad antiquitatem suam:*^ et Samaria, et filiae ejus revertentur ad
antiquitatem suam: et tu, et filiae tuae revertemini ad antiquitatem
vestram. 56. Non fuit autem Sodoma soror tua audita in ore tuo,*" in
die superbiae tuae, 57. antequam revelaretur malitia tua: sicut hoc
tempore in opprobrium*^ filiarum Syriae, et cunctarum in circuitu tuo
filiarum Palaestinarum, quae ambiunt te per gyrum; 58. scelus tuum,
t>cr gjrop^et Sjcc^iel. IG, 1—12. 5rnm. 1--25. 455
et ignominiam tuam tu portasti,^^ ait Dominus Deus. 50. Quia haec
dicit Dominus Dens: Et faciam tibi sicut despexisti juramentum,'"' nt
irritum faecros ])actum: 00. et recordabor ego'-" i)acti mei tecum in
diebus adolesccntiae tuao: et suscitabo tibi pactum sempiternum."*
61. Et recordaberis viarum tuarum, et confundcris:'-*^ cum receperis
sorores tuas^* te majores cum minoribus tuis: et dabo eas tibi in filias,""*
sed non ex pacto tuo."*^ 02. Et suscitabo ego pactum meum tecum: et
scies quia ego Dominus, 03. ut recorderis, et confundaris, et non sit
tibi ultra aperire os prae confusione tua, cum placatus tilji fuero in
Omnibus, quae fecisti, ait Dominus Dens.
1) T\u-ö> einen 33crid'f o^cr 5^1-117' namdit, ten er nvirf^ Ocvufalcm fitiofen feilte. Xaö
'vereinte 5iMrfen rer ^ei^e^ iVnn^l'etcn, ^CC' -TuMcniiai? in ru~i"in'alcni unr fei* (i^cdnel in i^vit'olcn,
(eilte einen »oerftartten tfinM-nd am ^ic '-l^eirelMiev Oi-~i'ufaIenu^ maduni. -^^; ^. I>. cu nibril
^id^ auf n'ie eine iieborene tilMnavinitin. ilvii^ Iner (^nnt vhmi ^u'mfalem \a\\t, slilt "-UMn iMnu'n
i'olfe :iK-iaeI. — ?J) „fu ivarft ^Ln•t, >vo tu ut entftelu-n aniiefan;ien (Mft, iii 3(c;v.u'tcn namli*,
bemäntelt nne ein neniieborenei> itinf, fa^ man unbefoi-jit liefen Iäf;t, nnt a\\ ivcldn-ö fein
'i)X'enfd> tte pflciicnbe •'^ant» anleimt." ou- üh/oav roif fiaa^mc üov. — 4) *J,*C'^S „uir
iJUnniiiunc»;" f. i. (^h. — o) e^^ bat fein ^OJcnfd? ein Witlei^ mit bir gehabt. 'SluffalJcnp baben
bicr bie LXX: o(\5t- fpeicaro ö öoi>a/,üöc fiov i-l am. — 6) fs)ott rcbct bicr nad> menfdUicbcr
3{crciveife, nn^ 5lIIe3 meift nnr fem -^uiaii ^uiiefduieben iinrf. — 7) „i* fab c>iit ^n-tveten
iverten, t>a tu einem S>urme jilcidi in beineni 'i^lute lajift." lie neuiieborcncn .Hinrer fin?
befanntli* ihMI iMut unb llnratb. Ta^ 3l■'vtretenun-l•^cn ift bicr fi.aürlid^ \\\ ncbmen unD bctf;t
fovicl, al? awi ^az- i'erädnIidM'tc bebantelt ivcrfcn. (i;<? ift einicudnenb, baf; bicr (sUnt rao
traurige ViH\^ fer 3?raeliten im "Jlngc bat, tvo fie ibre mannli*en .siinfer mufUen crrranfen
loffcn. ~Fovpuh?/v h Tü) a'iuart gov. ^- 8) TlVtDIlJ' i" si^uyiiihe tuo, fdH'iiü in rie ::^icre \ü
geboren, nne e^ auc& btc LXX babin aufgenommen babcn, utib bic Ucbcrfe^ung lautet bann
na* bem .g'ebr. cinfad): „fui beinern 'i*hue lebe, unb id> fagte ui fii": in beinern IBlute lebe."
Sinn: Cbwobl bu vertreten unb bem lobe geiveibt bift, io fotlft bu focb leben, h mv c-.uaTvr
aov C<jcij (,"w?/). TTATfdvvov. — 9) „inn-nicbrt babe \6> t>ieb gleid) ren .^aImfvn■ÖKHUiU'n^c•:• AclPe;?."
mduQ 7/ ävaro/t) tqv äypoi ('iiduKd ae. — 10) fcblt im '!pcbr. U. LXX. — II) ^"Tj,*3 'J^lDHI
Q^*"7j/* „unb bu gelangte^ ^um b^.^d^llen Sd^murfc;" b. b. 5ur i'otlenbcten u^eiblidum 3d>onbeit.
Kai E\Gf//.-&f:c f/f -ü/.eiq -u'/.tuv. — 12) oi ua-jvoi aov arup'dijx'^ijCa.v. — 13) Pl'"^!^ j/Uad't." X'te
9?a(ftbeit bebeutet bicr ben elcnben 3iiß>tnb ber 3i^i"»iftitpn Unter bem Xmcfe bcr ^^.''baraonen,
ibre Sflamn-ei \\\\x> (üntblöfjtbeit ron 5lIIcm, n\ii^ ^unt i*}obIftanbc eine? freien i'olfcö gebort. —
14) Oni nj/ „bie ^nt Der l'icbe," b. b. bic ^i\t fer Slcifc ^ur (Eingebung fe^ (ibcbunbci?.
Kotpöf Kara/.vovTuv. — lo) *D-5D' ivcl^cci S?ort ncbft bEr 3?cbcutUng „glügel," aud^ rie be?
„rbergcn\inbeo" bat, ba^^ man aud^ alo ipetirerfe gebraudu. Xa-^ 'iJüu^brciten h\^ oicivaubco
(WanteliH über eine ^crfon bcc^ anbern (>HM'dU cditei^ galt ali? 3i-''*i-'" fbclidu-r i'criobung Kuth.
8, 9. — 16) Kdl (Sie-irana rür -rtov-ar un/ t-i at\ — 17) „id^ fdmniv bir cbelid^c 2reue." —
18) b. b. id^ gab bir ba^^ 'siefel.', unb ^ie i'erbeifamg bci^ ini'it3ci? 'oon t£bauaan, ^u aber madnctl
bid> anbciutig, mid^ ale^ alleinigen '^HMt \\\ ebren un^ mein '^Hm'cIj ^u bcobadnen; Jer: i'. i'. —
19) „tu nnirti'ü meine '^k-mablin" itnb fomit „mein (£tgcntbum." Si'a»? bdttc (^Unt nocb mebr
tbun tonnen, um ^"^^rael feine Vicbe, Sorgfalt, ^artlicbfdt an ben lag 5u legen V— :20) ivomit
(^Unt entuH-rcr auf bcn Turd^gang rurcb Oa-J rotbe i^^eer, ivcldu'ö eine m'.M"tifd^e laufe ivar
I. Cor. H). 1: orcr auf bie anbcfoblenc J>{einigungi:'ecremonie vhh ber Wcfeiicöoerfunrigung
a\\\ Sinai Exod. ]y. 10 anfvielt. — 21 ) lie 3'albung follte ben bibberen Gbarafter, ren
priefterlieben unf fiMiiglidien dbarafter be? i^olfeö (^U^tre•ö finnbilren. 3ie foIIte inrefi'en ni*t
am ganzen -i'olfc, fonfern nur au feinen oor^uglid^ften ^1{epvafentantcn, an ben -].h-teftern,
Königen unb ^.^ropbeten vorgenommen iverren. tirft im 9f. l^. ber i^ollfommenbeit foüte ile
3tllen ut 3beil werten, iveil Stile berufen finb, (^Mieber (£brifti ut fein; ExixL lU. (>. —
22) \y\ir\ „Secbunbcfell" \>oh !^ioleter ?varbf, bäi5 alo febr foftbar galt; Exod. 25; 5;
Kai i-hh'aäoE iaKiv^ov. — 23) *{i'p s'on T\0*2 »jicbeu," nad) ben f)ebr. 3(ujlcgern ,.'S:dX:i,"
wcl*c burd> 3tcbcn unb ffiinben bereitet wirf. LXX rpixarrü. — 24) TtSN'^j^* -'t" ffinc
g?afe;" kviinuv -epl Tov nvKTf,fm aov Gen. 24, 22. — 2-3) ®ott fd)mücfte ^6rael aU^ .Honigin
456 t)cr fxo^^tt Sjec^ift. 16, 12—31. «Hnm. 25—52.
aller 5>c(fcr. So flein e^ feiner 3(u?bcf»nuni? nacf) war, fc cirop war c« burcfi feine .aeifti^en
g?pr',ü»ie, Mird) ben OHaubcn, bcfcnbcr^ aber burcb bie ^tujjcicbnung, baf? am feiner Witte ber
SBeltcfli^fcr {?crscriiebcn feilte. Turrf) ben '•riefila^ feben mx ^ivad big bentc ba« Scepter
fübren über ade i'vinber. — 26) *TO1, f. 3(. 23. — 27) f. i. ®r. — 28) „unb um beineö
Stubmcei ivificn nabmft bu ben ßJötterPienjl an." S^rael fchämte ftd) ber Jlteliciion, bie eben fein
gröptcr ^"Kiibnt war, unb fucbte furch fie atcliaiong^cmeinfdiaft, in Hc e^ mit anfern 23i)(ferrt
jrat, mcm'dilicbe (£t)rc; Esod. 34, 15; Judic. i', J7; 8. 27; Is. 1, 21; Jer. 2, 20. —
29j Tl^rn.irriTlX pStrn "'^^ &^^^^ ^^nne ^urcrci an jebcn l'orübercjebenDen aue,"
ti. b. bu .qab)! jebcm, ber feä 9Bec<c6 fam, ju foflcn ^cn beincr 3lbgi?ttcrei. Tercfcr überfeft:
„Xu »erfd^trenbcteil beine burerifcben Umarmungen an jefem 33crüber3ebcnben, wer ei fein
mod)te;" nfu i^fx^^^c t'/i-' T^opvdav cov i~i Trävra ^apnäov. — 30) ^H* 1 7 /,wenn ti barum JU
tbun war-," ov uhu to-ai „wd ei nicbt fein fcüte." — 31) illi^.^D „geflicft," nai bier wpM
bie iBeteutunc; „flcdi;!, bunt" babcn fürfte. Tenn biers)i3^cnhöbcn würben mit bräcbticjen 3clten
gcfcbmüdt, in wehten ber Irant fer ©obüuil in sM-'lIen ^iu^cn i:;ef*lürft würfe, e-oiz/ang aeavry
ti(W/a pmvrn. Sollte ineüciitt bcipcn /mv-c, „bi-fprcniit" ober „iicfprenfclt." — 32) Kai oh i^f,
etaf'/.&yg ov(U- fii/ -jFv>/Tat. — 33) '^^^ott betracbtct ;jivael ali fein (Sii^cntbum, barum nennt er
beffen <yolb unf Silber fein f^olf unf fein Silber. 9?act) .^Meroni^mue tlnf bie ÜcmpcK^efdpe
^u 'ocrflcbcn, wclcbc "Jtdiaj ^um (siebraucbc bei^ Wötjenbientlei^ umarbeiten liep IL Cliron. 28, 24,
34) IDPw^V „nuinntiche Ö3ö^enbilber." — 33) sc. imagines. Jer. 10, 9; Bar. 6, 12.
36) „Xae Cel unb Siaucbwert, wie e^ meinem Tienfte c^ebübrte, legtefl bu ibnen sjor;" Exod,
30, 23-2S. — 37) beliebt fid) auf fae nacbfoKienbe: et tullsti filios tuos . . — 38) Lev. 18,
21 ; III. Reg. 11, 5; Is. 57, 5. LXX U fiiKpä iit-öpvEi'aac. — 39) ^J) „gewi^lbtej Jpaue,"
bier aber „3?ublbauc." di finb bamit bie riielcn ficineren rs^b^entcnUH-I gemeint, weldic man
in allen ©infcin uni» auf allen Strafsen erbaute. — 40) r\^1 »-•'pobe;" „bu macbteft fir auf
T T
allen Strafen ^i>bcn" ^ur in-rcbrunis ber rs5ötter. f/ciJe,««. (£t^ ifi unter «!pöbc immer ber ganje
3^au unb 3lppavat, ben fer (yö^cnCicnfi erforbcriid) madjte, ju oerficben, wobei fie ^lagcfilätte
ber Unjui^t unb Sc^welgerei einen ^aupttbeil auemad)en. — 41 ) TiriO") „beine J^obe;" rä
TTopveiä aov. — 42) 1^3 *^"tj| „bie grof; finb am gleifd^e," b. b. bie ßrofj finb in ber .!pureret,
Slbgbtterci. Sic werben fo genannt, weil ile meifl Jbiere ales «"s^öttcr i>erebrten, al^: Sdiafe,
ÜHnte, .fi<iinfe, 5lffcn, .Hrofobilc, SdMangen. ruhe u^ya'/.acäpKavr. 3" ber bl. Sduift ift rao
©ort Bai^ivr „^Icifd)" öfter al-^ eu^bemifttf^er "^luöfrurf für „'sicfcbicdnötbeile" gebraust; 23,
2t); Lev. 25, 2. — 43) ^'^^DJ „'* '^'ibe au^get^rcrft." (£e \\i bier ndmlid) bie 9lefe s>on ben
■ T
Strafgcrid)ten, bie fvHnt fd>on in ber SBüjle, jur ^exi ber 9iid)ter unb ber Äönigc über ^i^racl
ergeben lief;. — 44) ripH „t'ein j)ied)t," b. b. SItleo wae bir alö ®ottc^'©emabIin jufäme,
befonpcrg 5Dobl|1anb, ?Qiad)t unf Jperrfd?aft über bie gcinfe. ml k^äpu rä vom/nd aov. Xerefer
rcrficbt „^iabrung unb Unterbalt" barunter. — 43) D^riC'^3 Hl^^- ^- ^- ^^^ pbiliftinifdn^n
Stätte, ßv/arepa^ äl/.noh'/.ur. — 46) ~öf tKKAtvoiaai; ae ka TijQ ö(5oi' cov f/^ -^aeßtjoac. —
47) „bu nabmj^ fie ©ötter ber 5lffi^rier an;" IV^ Heg. 16, 7-13. i^eTvopvsvmg IkI -äc i^vya.
ri,iac 'Aaaohp. — 48) kuI i-'/Jj^Jvvac, rar (had/'/Kai aov -pbc yi/v Xa/.iiaiuv. — 49) H/^i^ H.^
]r\2^ "i^'ic ift boc^ bein ^er? j^erwelft!" ober nad) SInbern: „wie fdimaduete bein ^er? i.H>r
Vuftl" 9?ad) Terefcr: „wie franf war bein ^crj!" S ben ficfcr 5{uf>lcacr ma*t bier fie Srflä^»
rung: „Xu gU■id^fl einem geilen ilnnbe, bcren uncrfättlidie SDünfdbe bi;? ^u einer .S^rantbeit
ftcigrn, wcldic bei fcn '^ler^ten t'urur uterimis bctf;t." -f ieroniMuui? lae auiolah: „wie werfe id>
bcrdnieifen (reinigen) bein ^er? I" Ter t£balfvicr umfd)reibt: „wie mdcbtig irt bie i^o>?beit
beinCi^ ^cr^enäJl" LXX: ri i'^iai^ü ri/v ^v^artpn [rag -ßvyarfpac) anv\ — 30) HtO^C
,,t^rablcrifd^ UnV'erfcbämt;" Kai eie-üpvevaag rptaaüc h ra'ig i:^vyarpäai aov. — 31) r?/V ßäaiv
anv- f. 3?. 25. — 32) pnK djTh „3" t^erfpotten ben S;!obn," wie cg bie ^uren ma*en, bie
nirf^t aufriefen finb mit fem Targcbotcncn, fonbcrn mebr baben wollen. Xcr -yropbet wiö fagen :
Xu veritaufcft rieb nicht ungernc ^ur ^Ibgötterei, gleich einer .»öure, bie fen angebotenen i'ohn
verfpottet unf Damit fen tMtbler abtreiben will, fonfcrnbu fuAteft fie^lbgöttcreifelbftauf, gleid)
I^er ^roprjct Sjec^ler. 16, 31—53. 5tnm. 52—83. 457
einem i^cifcn 2?ci6c,ba8 mit feinem Wanne fiit nidjt begnügt, fcnbern aucb ninf) anbcrc Wänncr
bvlbcn UM(I. k«< OfWJi' üf TÖ/>i';/ acivj)oi'(7a uioiituuiira. — *jj}) // yvvi/ // fioixoiutvr/ öuoiu cm. —
34) -dpa 7ol üviSiwg ai'Ti/c /.au.invnvna fiicrtiuimra. — i5«5) -('iTi to'k; 'tKTTOiwtifjnciv arri/v rrpoct-
lUtSov uimiüitnrti. f«n anbiTu ^IL^^^. feblt m^rr'/i: — iHi) rief; ift bcr ftärfftc iHnuntvf, rcr
3i*racl treffen fiMintc. J[^äbl•en^ ei< fdnnt ein in-rbreiten iicwefeii anire, tie ^^lb>iötterei iV'^iini'uiien
anuuiebmen, lief; ei^ |ld) nccb '^K■1^ foileu, um lie einv-irubren, imb macbte grof;e '^(u-^iViben." —
37) Kdl t;./i'f7« fi' Gol Aiearpnutnr'iv TTiipä Tue -^vraiKiir. — 38) X te 'Jf eiteren überfefjen ^iefe
(5te(Ic naeb bcm -Ocbr. u. LXX unf geben: ,,'}l,\<^ bir war fein 4<ublcn." Ter 3inn ift tawn
übereinilimmenf mit bem a'ontcrt: Um bieb uuD bcine j){e(igion flimmerte fiel) -iJiemanr, iinD
ei? gab rir "Jfiemanb ßtivac* ramm, kh) fit-Tä m- hv TTfmiin-tvKnmv. — 3})) „weil Mi fo oer-
fcbnumberifeb ^y^w^cUw bei feiner ^Ibgöttcrei." (£i5 ift anffaüenc, baf; bicr fer iXbalfaer fem
2Bortc Tiri^'nj -^Uipfer, (Sr^" eine anpcrc ^i^ebcutung gegeben, alc btc LXXuncbic i^ulgata,
ba biHt bicfce' ©ort wirflieb feine anberc 2?ebeutung bat. (£r übcrfeeit: „5(ui<gegoffen ift Pciu
Unterei^," f. b. ]iuilenilatua manite.stata sunt publice. 3bm iltmmen aitcb iR. rä'-MP, isitablu?,
^.Vignini u. ■'Wafronat bei. Terefer gibt: „ühmI pu feine lln^ubt fo aiu^iielaffen'treilM't." —
60) (£i^ ift Damit fav^ offene unb fnrd)tlofe ^.Jluftreten Peö (i^iU^enDienfteiMU '-'^crfteben. —
Gl) „'^'i^x beinen l'iebbabern;" -/)ö? 70;^ fpaami aov. Xcrcfcr nnb anperc ncbmen bicr pie
5?artifel S^, super, in ber iH-beutung ton „wegen." — 62) kuI dg Trövra rä (v^vfxi/iuara rCw
ävofiiCiv cov. — G'i) Tl^^D *'tD"TD1 """^ n^egcn Deö iMutes beiner Äinber;" kcu h roir anmm
Tüv riKvuv onv. — 61) US' ifl bamit bic fcbmäbücbc '-Blöpe, Strmutb, 9?ctb unb iPerfümmerung
ju i^cnleben, in ircU-bc ^cmfalem gelangen foll — gleid) einem WenfAcn, per nidit einmal mebV
ein Zn<b bat, feine ^d^am ]\\ bereden, kcu nTroKn/J'ipu räc Kuidar aov Jer. 13, 2(>; Thren.
1, S; 2. 1.^; 4, Hl. — 63) „id) wiU bid) jum blutigen Cpfer Per JGutb uiip (ftferfu*t'madH-u.'''
66) Tnb"3 "bcine ^C'bcn;" ryv ßamv aov. — 67) T]1pn3 ^llc werben btcb 5erftuden;"
Kai Karaaod^ovai fff *jießcicbt eine 5lnfpielung auf bie Sirte Per dbalpacr, bcn »crbrcd^crtütcn
SBeibcrn, befonper? Äinbe^mörPerinnen, ein (^Mieb nacb bem anbern abjufcbnciPcn. — 68) wo»
runter bie StäPte ber '9fa*barf6aft 3U oer)teben ftnb. — 69) koI (nroaTpcTpu ae ?« -äopvsiaq. —
70) T|3 *ri.pn ^"in^ni „icb nna meinen 3prn an bir füblen." ©cfeniu.^ Xerefer. Sdlein
bem gonterte eutfvM-ed^enber überfe^t man: „Tut will ruben lajjen meinen 3pfn gegen bidi;"
Koi t-ao/'/au Tuv idvuov /lov krü ae. — 71) Xiefe "-^cfduilPigung x\t nicbt bcr (s3runb, paf; (v^mt
oom Strafen ablaf;t, fonbern, bat; er fie i>crbcingt; ift fomit auf i^. 41 ]\x belieben. — 72) {«^'^T
r|\"3Dj;in"Sp ^^ nprn'nK *n'b*y „nnb icb fubrc bc* ni*t ba.^ fdilimme i'orbabcn
am über bcine ^^3reucl," b. b. i* tbue bir bod) nid>t 5(ile^, wa^ bu »crbient bcittcft. (Sinige
ScPicci? lefen a^idia, wornacb Pie Ueberfe^ung lautet: „Pamit Pu nid)t nccb über Peine ßh-cuet
binau» ba? in'ie tbueft;" kuI ovrcjg fT^oiz/aag ryv nceiifiav i-l -äcaig raic ävouiair cnv.
73) rrtr7rt fc-i TTf'ivTd ijaa ei-(iv Knrä aov h Trnpn.in/ 1/. — 7-4) WPrUUtCr nadi i'. .') paij
.^etbiter^i'olf \ü verfteben ift. — 73) Xie 51bgöttcrci war bei ^^e^racl eine inn-wcrfung Pcö (^iott-
gcmablee^, womit uigJcieb Pie Jrinopferung Per .HinPer oerbunPen war, bie man Pen "''«Untern \n
^teb fd^lad^tete. — 76) ^amarta beif;t bier Pie grof;ere 3*wefter, // Trpeg,ivTif>a. im (siegenfai^e
ju 5oPoma, aU^ Per fleineren. — 77) Op ÜJ/*PD """»" ci» wenig." „Xu bift ni*t nur ein
wenig auf ibren 5l^egcn gcwanbelt-," rrapn u/iqioi: Xerefer mad)t bicfc JDorte ^n einem ciiienen
iSat.^: „Xar war Pir ju wenig." — 78) nntJ'ni »bu fanfeft nod> tiefer;" Kai v-ipKtiaat uirar.
79) L^pm mSt^n DrTS"nj;Dtr [IK^ ..^f-^l?, Uebcrfluf; an 'i?rob unb forglofc jRubc;"
i'TrfpT/oavia, fv rr'/t/aiuovy apruv Kai iv Er\}ijvia iarrarnÄuv n'rrij Kai al dvyarepeg arrf/C.
80 1 -i^ebr. „wie icb e-? fab;" Kai^i,,; i^o^. — 81) „Xu bau h^ febr gefünbigt, Paf; fie alci gere*t
im i'Cvgleid* mit Pir erfdunnen;" Thren. 4. 6. Um biefe iteQen ricbttg'^u beurtbdien', muf;
man immer Pie gvof;en 's^nareu im "JUige babcn, wehte ^erufalem uup ^'r.iPa ooii ^liott erwiefen
JDurPcn, befonpcrö Pav^ 2enu\-lbeiligrbum, uuP baf; fie ntd>t blof; '.?lbgötterei trieben, fonPern
aud) Pen lempcl Pamit entbeiligten. — 82) wörtlicb nacb Pem .^ebr. „trage Peine 3d^anpe,
bie PU i>crmögc feiner 5ünbcn (sHn-id*t gcbaltcn bau, ri7"'3' über bcinc Sdnveftcru." (£in
fübnco iMIbl Vafter erfcbctnt mit Vaftcr oor f^3ericbt, unP PaiJ l'after ^scrnfalcm-? erfdvint alj
baö gröf;ere, alö Pao ficgcnpc im Streite, ''^la.cb Xerefer u. 'Jl. ift Per Sinn: -Iragc nun Peine
©dHtnPe ftir Peine SünPen, bic Pu Peinen icbweftern Pa? Urtbeil fv'rai'bft. kqI ah K6u/aai iüaaror
aov h y k<?diipug rag a(5f/.(?tio aov. ■- 83) |nn''3u*"nN *n3uJ*1 "^ibcr id) fubrc 5urücf ibre
458 ©er JJröp^et Sje^tel. 16, 53—61. 3Inm. 83--96.
ß}efaniKnen, näm(t* bie ßJefancicnen ®pboma'6, unt» i{)re Jcditcr, unb bic ^3cfangcnert
(gamavia i? unt) ibrc Jmter unb fübrc jurücf beine Ojcfaniicnen in ibrcr ?[i?ittc." ^n bie
bittcvftcn StvafM-otnuuien mcnc|t f^ott aucfc 2röft(icf)eei, weil er (traft, um ju bcffern, vu'rrounbet,
um 5U teilen ; aber ba;;, nnu^ 3erufalem jum Jrcile v^erei^cn foll, ift ?cn rs^ctt bcftimmt, aud)
3ur S^cfcbämun;] 5U ijereidum. Tenn in ^cr rs)cfan[icnfd)»Tft unb in bcr J>cimfel)r aus? berfelbcn
foll ^erufalem feinen Sdiwefiern ober 9fa*bar|laMen ^cboma unt> ^amaria i^leicbiicbaltcn
iiHn-Den. Xa^ man unter Soboma t>ier bat^ l'anb Wcab crer ibre J?auptftabt Otabbat^Wcab
oerfteben muf;, ift einlcudttenb, weil ja Soboma lanjift nidu mcbr criftirte. rs^ott wdblt bie
iBcncnnuui^ Scbcma iiefliffentlid), um. ^erufalem redu ]U bcfdiämen. nal äiroarfnii'u rag äjvn-
arpoonc ovrfov, rf/v ä-n<>arpo07)v I.nöö/nijv. — S-3-) o-oji; i<n/nntj ri/v ßnaavöv cov Kai äri/iu^/'/ürj. —
8'5) rie 2?cftrafunii Scrufalemjs muilte ben Samaritern fowobl alc ben Woabitcrn 5um Ircfle
aereidum. Xenn eine \o febr bc^jor^uiite unf 'ocn 03int fo hod) erbebene etabtfp tief iiet-emiubij^t
'unt> ibre Sinircbncr fo f*mad)voll ernierri^Uj" feben, mufue ibucn ben f^kraufen nabc lej^en:
SBir burfen uni? niebt beflaiien über unfere^^i träfe, fa (^ott feine '^ieblintiJftaM mit t-enfelben
'Strafen i^ejüd^tiijt bat. LXX i^an^ abwcid)enb: h rw -apopylacu fie. — 86) „werben wictier
j;u ibrcm vorigen Staube jurüdfebren," ulOlpV' '>«^'^? >/<yav an' äpxm. — 87) ®a iftbamit
bie 3?eradnung be^ei^nct, weld^e ^erufalem ßegen ^'R'0<i^ fid) _ju Sd)ulben fotnmen liefj jur 3eit
feine» rylan^e» unt feiner ."perrlicbfeit. ku) t'i f/i/ ?/v lürn/ja >} i'uh'Aoi/ aov e'ig hnoi/v h tu aröfiarl
cov . . feblt ter 9fad)fat?. — 88) „wie cc- jei3t ifl, ba bu ]\n Sd^mad) bi|l ben 2öd)tern (Stäbten)
Sin-iene- unb allen 2ö*tern (StäMcn) ter *J.U)iltftcr riuiv^um . ." 5lClioli. Slflein nadi bem
.!pebr. D1N"n1^5 i^^'^fl Hj/. lD3 ift ber Sinn: wie jur Seit bcr Sd)mad) ber IL^d)ter
Si^rien-ö unf aller tbrer 'i)?a*barinnen, bie Si^^c^ter ber ^-^bilifler, bie uon allen Seiten bid) 'otX'
böbnten, nlOJ^ti'!!- '^^^^^ Xerefer u. 21. gcbentt ()ier ®ott ber Briten be^ ^önuyi ^Id^aj/
ba bie S'orcr ron 9?orben unb bie ^Mnliftcr i^on ©eften einfielen, Si'ba aber, um fid) ?u belfen,
an ben Äönig ber Stffvrier fid) wcnbete, ber ba fant unt bie J^einte bemütbigte. 'Jibcr gerabe
bamale entbecfte fidi bie tiefile i'erfommenbeit bc>? jübif^cn Mönigo. Xenn er l^erftan^ fid) ben
tJtffiniern ^u Vieb ben mofaifdien Crferbienft ju dnbern, tie Ibore beei Jcmvcle; ju fd)licf;en unb
bie gläubigen Untertbancn jum Cv'fei'bienfte ju jwingen IV. Reg. Ifi, 10-lS; U. Chron. 28.
i2o-2.j. LXX ör r/Mj-üv v'w dveuhg el xfvyarfpMv Evpiac. — 89) ^ebr. „beiue \:aftcr uut beiue
<^ireuel baft tu nun JU tragen;" rar äijFßdac: '^nv kcu räq ävoj-iiag c<iv ah KEKofnaai miräg. —
90) 5'ebr. „wie bu getban, inbem bn bradie)! ben Sir." Kadioq knoiriaac üq y-iijriaac: rav-a
Toi) naparlf/un t//v üa^i/Kiiv /t/nv. — 91) „aber beffenungead)tct will id) gctenfcn . ." —
92) „id^ will einen ewigen iMinb mit bir aufrid^tcn." Tiefen neuen iMmb begann rs)ott bereite*
bei 'ber öiiirffebr 3^'>^tt4>5 auo 33ab',Uon ^u fdUiefum, fd^Iof; ibn aber i>olltommcn crft turd) ben
9??efuao, burd) wekten alle iHn-beifningen ficb erfüllten unb ^sc^raet in ein uni<oerfales 3teid)
(yotteo überging. — 93) Tief; erfüllte fid) bcfonterci auffallent bei ber crften iPretigt be^
^poftele 5>ctru>?."^ba bie ^n^över reumütbig in fid) gingen unb fragten: „©a? müf;en wir tliun?"
Act. 2, :;7. — 9-5) 31n bie ilircbe oon ^icrufalem" fcbloffen fid^ fic neuen ßbriftengemeintcn ber
9?ad^barfd^aft, wie 2:ödncr an ibre 9?iutter an. — 9'3) fn; n'iKO(^oii?'/v, -— 96) b. "b. nid)t wegen
bc-o 'iMnibei\ ben tu auf Sinai mit mir gefd>loffcn, fontern wegen beö neuen 23unbei% ben id^
blof; auc (£rbarmen mit tir eingebe.
Caput XVII.
1. Et factum est Verbum Domini ad me, dicelis: 2. Fili hominis
propone aenigma, et narra parabolam ad domum Israel, 3. et dices:
Haec dicit Dominus Deus: Aquila grandis' magnarum alarum,* longo
membrorum ductu, plelia pluniis, et varietate,^ venit ad Libanuin/ et
tulit medullam cedri.^ 4. Summitatem Irondium*' ejus avulsit: et
transportavit eam in terram Chanaan/ in urbe negotiatorum^ posüit
illani. 5. Et tulit de scmine terrae," et posuit illud'" in terra pro
semine," ut firmaret radicem super aquas multas:'^ in superficie posuit
illud.'-'' G. Cumque germinasset, crevit in vineam latiorem'^ Irumili
statura, respicientibus ramis ejus ad eam:'^ et radices ejus sub illa
orant;"^ facta est ergo vinea/" et fructificavit in palmites,'^ et emisit
Ccr gjrop^et (Sjed}icl. 17, 3—4. 2(nm. 1—7. 459
propac;ines.'^ 7. Et facta est aqiiila altera^" grandis raagnis alis, niiiltis-
(jue plumis:-' et ecce viiiea i^Ui quasi mittons radices suas ad eani,-"
palmitcs suos extendit ad illaiu, ut irrigarct eam de areolis germiiiis siii.^
8. In terra bona super aquas multas^ plantata est: ut faciat frondes, et
portet fructum, ut sit in vineam grandem. 9. Die: liaec dicit Dominus
Deus: Ergone prosperabitur? nonne radices ejus" evellet, et fructus
ejus distringet, et siccabit onmes palmites germinis ejus, etarescet: et
non in bracliio grandi,-" neque in populo inulto, ut evcUeret eam
radieitus? 10. Ecce plantata est:" ergone prosperabitur? nonne cum
tetigerit eam ventus urens siccabitur,^^ et in areis germinis s'ai arescet?-^
11. Et factum est verbum Domini ad me, dicens: 12. Die ad domuni
exasperantem : Nescitis quid ista significent?^'' Die: Ecce venit rex
Babylonis in Jerusalem: et assumet regem, et principes ejus, et adducet
eos ad semetipsum in Babylonem. 13. Et tollet de semine regni,^' feriet-
que cum eo foedus; et ab eo accipiet jusjurandum; sed et fortes terrae
tollet, 14. ut sit regnum humile, et non elevetur, sed custodiat pactum
ejus, et servet illud. 15. Qui recedens ab eo misit nuntios ad Aegyptum
ut daret sibi equos, et populum multum. Xumquid prosperabitur, vel
consequetur salutem qui fecit haec? et qui dissolvit pactum, numquid
effugiet? 16. Vivo ego, dicit Dominus Deus: quoniam in loco regis, qui
constituit eura regem, cujus fecit irritum juramentum, et solvit pactum,
quod habebat cum eo, in medio Babylonis morietur. 17. Et non in
exercitu,^^ neque in populo multo faciet contra eum Pharao praelium:
in jactu aggeris,^ et in extructione vallorum ut interficiat animas multas.
18. Spreverat enim juramentum ut solveret foedus, et ecce dedit manum
suam:^^ et cum omnia haec fecerit, non effugiet, 19. Propterea haec
dicit Dominus Deus: Vivo ego, quoniam juramentum, quod sprevit,^ et
foedus, quod praevaricatus est, ponam in caput ejus. 20. Et expandam
super eum rete meum,^'' et comprehendetur in sagena mea: et addueam
eum in Babylonem, et judicabo eum ibi in praevaricatione, qua despexit
me. 21. Et omnes profugi ejus cum universo agmine suo, gladio cadent:
residui autem in omnem ventum dispergentur: et scietis quia ego
Dominus locutus sum. 22. Haec dicit Dominus Deus: Et sumam ego
de medulla cedri sublimis,^" et ponam :^* de vertice ramorum ejus tene-
rum distringam,^^ et plantabo super montem excelsum^*^ et eminentem.
23. In monte sublimi Israel plantabo illud, ^' et erumpet in germen, tt
faciet fructum, et erit in cedrum magnam:^- et habitabunt sub ea omnes
volucres,"*^ et Universum volatile sub umbra frondium ejus nidificabit.
24. Et scient omnia ligna regionis,^^ quia ego Dominus humiliavi lignum
sublime, ^^ et exaltavi lignum humile: et siccavi lignum viride, et fron-
dere feci lignum aridum. Ego Dominus locutus sum, et feci.''^
1) ivcrinUcv 9?abu*cbpncfor ]\x ?cr|lcf>cn ift; f. 3.\ 12; Jer. 48, 40; Dan. 7, 4. — iJ) Tic
T^Ii^cl bcbcutcn t>ic •'öccrcc-mad^t, tic 03licbcr bie Wenige cicbpntcnbcr i^ölfer, bic (vcbcrn ra;^
S(riKlH'n UUb biC :)lciCf>t(nimcr. — 3) ö nnKpi^ rij iKTumi -/i'tiir/r örixi'>r. — -4) UlUCV tCUl
l'ibcincn ift bicr cjfciibvir ;)cnifalcin mit feinem '■pvadutcmpcl iinb feiner ftcUcn .^tMiiiiöbui-jj ;u
ycrftcbcn, ba-j binnt bie Grbabenbcit uuD ?.''^1jcftat bicfer feiner i^iuten bae* 3lnfehen euu-;>
<!i3ebiroeö batte; Jer. 22. 23; Zach. 12. 1. öc fx<^' ~ö i/}t/iia tict'/.'&tif e'ic rör AiiuKfi. —
3) DltDi ,/-J3fKiubun9 bcr Scfcr," nad^ ben SKtblnncn „SBipfcI ber Sebcr." ÖIrftercö ivarc
auf bie porncbme Sinivcbncrfd^vift ^jcrUKxIcm^ 511 beuten, Icijteref- auf bie föniiilid^t gamilie
Öi^vitbitt. Kul i'/n.h räi~i/eK7n r>/c Ktrfxir. — 6) b. b. bic vpmcbmften Ginu'obncr. rü .mv»
T//f ä-a/vT>/roc. JJ'{<n büvfte am füjilid^ften auf ben itiMiiji ^c^^idnu felber iKbeutet iverfcn
ttjcil aud) i\ ä tie :Kcbe tuMi feinem 9l"ad^fcli3cr ift. — 7) »vcld>c>< S^'ort bier a'le 3(ppelatt',nim
460 Vcx ^rop^et Sjie^el. 17, 4—18. 2Inm. 7—34.
„Äiämerlanb" ju ncbmen unb auf ^a^Mon ^u beuten ift; f. 16, 29; Prov. 31, 24. — 8) b. b.
5^vib?(cn. e'ic ^o/.ii' TersixiaidvTjv. — f)) Sä* \\t Her cin Cv^cwic^t baraufgelegt, ba§ ^tabuÄo«
bcncfor ftatt beö entthronten Äönig^ »ebcr einen Statthalter, no* einen ^»errft^er «cm 3luä'
laut' einfci3te. — 10) S6 i|l ®erecia6, ber initcr^bruber beö So^i^in bamit gemeint,—
11) „in ein Saatfetb," ek rb neSlov <^vTbv £(p' iöan noAlü. — 12) D^3"1 D*!3"7^ \1T)
„gelegt über »iele SBaffer" b. ^. in einen wäljcrigen i^oben. Sebecia^ ivarb c^\i Äcnig einge*
fe'tU unter tßcrbältntffcn, bie baö ®ebcit)en fciue^^ (ycfLt(ed)tci^ fiAertcn. I^ic iUiIg. ijl bicr mebr
umfAreibcnb alö überfct^cnb. — 13) »c(Ae SBorte man babin auflegen fann,'^ab' 9?abud)0:»
boucfor fid) ni($t i?iel fümmerte um Sebeeiac«, weil er al)nte, beffen ^errfc^aft n^ürbe nid)t lange
baucrn. Ter ^ebr. Jevt ift bunfel : ')t2Ü D'^J^ö^ /-fl^fif^ thum. Seibenbaum fegte er ibn,"
Der fcünell wäd)il unb fd)nctl flirbt. So bie ?}tabbincn. ^vm 5lrab. bat bai^ ©ort bie iBebeutung
„(£bcnc," n?ornad> bie Ueberfeijung lautet: „auf bie (Sbcne fetzte er ibn," wa^ man auf bie
gemeinen, nidit bemu^ugten i'erbältntffc De? ScPceia^^ beuten fann. Emß'AfTTuiin'ov haiev ah-ü.
1 '4j SeDeciaö lebte im 3Bobl|^anb, nabm ^u in iiefii5 mit ^abe unb batte Wid)t^ ju beflagen,
alo baf; er i>afa(I nrnr (humili.S Statura). t';. ^rs-o «f «/(-f/ioi- äai^evovaav kcü /tiKpav. — ■
1'5) „beffen Sieb^iveige |ld) ju ibm binncigtcn." 9iad) ^ieronmuu« ift bamit gefagt, bau er unb
bai' iH>lf (bie J){eb5n.Higc) mebr auf 9?abudiobonofor binfaben, ben fie al^ Ä'önig betrad)tetcn.
9?ad^ WalDonat u. 'ül/ ift bamit gefagt, bie ,^\vcic\t Dee SeDeciae, b. b- feine Wad^t, babe flcft
nidu au^geDebnt gleid) au^gcftredten ?){cb',aH-igcn, fonDern ftd) in engen i'erbaltniffen gebalten;
ee fei 'Jl(Ie-5 auf bie '»Perfon De>? Sebeciax" bcfdirvuift geun'fen; man babe u^obl einen Äi^nig, aber
hin 'Ifctd) gefeben. Xie erftere (Srfldrung vunTtent ben i'orjug, unb pa§t am 9tid)tig|len 5uni
i^olgenben. ruv i:iTiQaiviG\}ai TU KAi/fiara ahvfjr fV alro. — \{\) b. b. De? Äöuig«? -^^Kid^t bing
gan; v^on '}?abudn'>bonofor i^h. — 17) Tie neubegrüuDete r'.>naftie blübtc, Dao VauD erbolte
fid^ "i^on feinen SAlägen, ber QBoblftanb mebrte'iut. — IJS) Cb Damit bie Äprü>f;linge bcä
Äonigo, oDer Der i^ewobner beo 'i'anDeo 5U iH'rftcben feien, Uifjt ficb u^obl mit 'i3enM|lbeit faunt
ermitteln. (lornetiuei a VapiDe mn-ftebt unter Den iialuiites Die föuiglid)en unD aDclidien Spröf;«
lingc unD unter Den in-opaüines Die bürgcrliiten. — 19) neu i^ireivc rv' ärcKkrt^piUh a'vrf/c. —
20 1 ii6 ift Darunter Die .Hönig?mad)t '^iegiipten? ober Die 5>erfon bei^ ivönigi? felber, ber bamala
9Un-teC' bief;, 5';i')-ö70 i\ Gbr., ]u i^erffeben, Der überaue friegerifdi war. — 21) tto/i'? öw^t. —
22 j n.3ijD „ftrerfte lecb^euD feine il^urjel nacb ibm auv." Sebecia>< wcuDete fic^ bcm Äc>nige
T : -
t>on 3legvinen ut, um burd) ibn be? Aalb. Qodje^ (o3 ,^u werben. TTspiTTenlEyuhij npbg al-bv
Hdi pi'Cni ul'Tf/g -pbr avröv. — 2'l) ,,auf Dafj er Den Seintloef 0><racl) überftrömen mbä)tt i>cn
feinen '^3artenbeetlein aui?." 5legin'ten wirD bier \V(ct,cix feiner Jrudnbarfeit ali5 (^iarten betradUet,
Unter Den ci^artenbeetlein bürfte' man Die l'auDe'^tbiile verlieben, welcbc burcb Die fielen üfilarme
begreujt ftnb. rs3efcniuö, I^erefer u. §1. wollen bier ben 3(u>^Drud n^D*2 n^yi^^^ unf \^ciS
„Öelanber ber ^''flan^ung" beuten. Slllein bann i|l ba6 ^''raftrum p f»^wer ju beuten. 3luc&
bat biefe (£rllärung feine ber alten Ueberfetutngen für ftit. tov -nriam ahTi/v avv tu ßS/M rf/g
öv-eiag ahrf/g. — 24) Tiefer ?(ui^Drud ift bier alo iuM-wurf für 2eDeciai< ]u betrad)ten, bat; er
in fo gute a?erbältnif[e eingefctu war, uud bodmaeb ^lenDcrung berfelben ftrebte. — 2o) cd
pi^ai Tilg (LTTa/MTiiTog. c£«i UHM-Deu bier Die ©ur^eln eigeuo unb Die jvrüdue eigeni^ genannt.
(Erflcre Dürften Die 9legicrung>?madn, legtcre Die bereit-? erworbenen ^Isortbeile unD ^yrudite Deä
ofrentlidum ©oblilanDe? be^eidnum. — 2G) (£? beDarf feiner grof?en Wad^t. SBefanntlicft
bewirfre ?iabud)oDonofor, Der mit Dem •g'eereöftabe in ^){eblatba weilte, Die (Eroberung :fverufa-
lern? nur Durct) eine i?Unbeilung De? ^cerce. Die unter Dem Cberbefebl be? ^}febn5ar"Dan ftanb
l^^ Keg. 24. — 27) Koi 'i6ov TTiaiveTai, fii/ Karei'i9um; — 28) Q^lpn Hl"! »/ber CftwiuD,"
weld*er au? ben brennenben Saubflädum 5lrabien? fontmt unD ^'flan^en^tnb fsJcwät^fe s^erborren
madu. (£? ift bierj^er .Honig 'oon "-i^abiilon gemeint. — 29) ahv -ü ßöXu ämTo'/.?]g avTyg ^r/pnv-
■üiintTdi. — aO) '^^0 flar UUD verftauDlidi bac im iMlDc (^u^fagte i)!, \^ will e? 'siott bem bart=
bbrigen ü>olfe bod) no* flarer madien, uud Die 2bat|\uten ebne ^ilD i?or ibre 3lugen ließen. —
31) (£r wirb mit SeDecia? ein iMinbnif; f*lief;en. — 32) nt2n^,p3 iHlN nt^*I^* N*^
„unb niebt wirb ^Mmrao mit grofjent .^eere unb i>ielem i'olfe im Äriege (£twa? au?ri*ten gegen
ibn," b. b. gegen OJabud^oDonofor. — 33) b. b. wabreuD 9fabu\toDonofor ^erufalem mit
Sd^aun^i uuD il^äüeu umgibt. (Einige belieben e? auf ':].''barao unD Denfen Die vun-bergebenbe
9cegatton bin^u: „nidu mit ii>allaufwcrfen uuD Sdianjen wirD er gegen ibn fampfen," weld)er
Sinn febr ge'^wungen erfdieint, wäbrcnD Der erftere \\\ flar ift unD 5eigt, bafj Die i^oüwerfc
9iabiuf oDonofor? Dem ^J'barao ein .»^tuDernij) feigen, um Dem SeDeeia? erfolgreid) ju Jpülfe ,^u
fommen. — 311) 'iJJad) i^atablu? iil Dief; ihmi Dem mit ^^fabudn^Donofor eingegangenen 3?unDe
gefagt; nac^ bem (ItjalDäer unb 9}falDcnat pcn bem meineiDigen mit ^J-^barao. ^egtereö i|l
•Ccr tropftet (Sjec^iet. 17, 18—24. 3lnm. 34—46. 461
natürlicftcr unb ^^aijcnbcr ^um Gcntcrt. — 35) ♦fl'^X „meinen Sib." ®Ptt nennt bcn (£ iD
■ T T
bcn fcinic|cn, ircil er auf feinen 'infamen alnu'lfjU ivar. ri/v öimui/oGinv fiov. — 36) b. b. ic^
n^cr^c ma*cn, baf; er i^Iei* einem 5iMlDc, ^a>J entrinnen n?i(I, jU'fani^cn werte; f. 12, 13; 32, 3.
'^efanntli* unirte 3eVecia:? auf ber »'^luAt i^faHijen iienommen. — 37) f. i\ 3. — 38) b. b.
tcb UMÜ ibii einfc^en. «u (^(jcrw f^i Kto(üf,r -niKtonirwr. üCmc ??abiutctoniM"or einen Srrii'f;»
linji fec« Möniiicbaufe? nahn unt ^un i^ciirunter einer neuen fdnxMiten riMiaüie ^u matten
be^uH'cfre, fo n^iil an* CiHnt einen folgen 2iM-i,M';lin;i te<? taiMtinten .MoniiVbaufeci nehmen, aber
in ter "Jlbfidu, ibn iirof; ^ü niaitcn unb bbber ',u ftellen, al-j je einer i^eftanben. ii\nu]t n^cUen
barunter ^nndebü ^orobabel, tcn (infel ^loadMUi^ verfteben, unter ivelitcm bie erfte rKuiffebr au?
ber (^iefanjienfibaft ftattfanb. 'Jdlein bie erbabenen iH-rbeifuiniKU, bie bier aufi^eftrpiten finb,
paiTen im v>o(lfommenen unt abaauaten 3iune nur auf bcn i^riM^en "i^ad^fornmcn ^oaitin? un^
Jorobabclx^, nu\ (Sbriftu-;?, ten 'Mott ut einer tieber nhutte, beren v^an-ii^e fiit über ade Jöelt
auiJbrcitcn. Ter llbalNicr jiibt baber pmiaiii mit reu iCnn-teu: „Cut ivill ibn aufuebmcn aU
bcn Ai^wuy Wcfllai?." — 3}i) <\iott nennt bcn ^iveiji, bcn er aui^crwdblt, einen „Wirten,
fdniMitcn/' UHil er ibn nidn bnr* irt-ifd^ unt' aufu-rc, fonbcrn furcb s^irtiiic, innere Mraft
bet>erui!icn umü. KniJ(Sini arrön' n-iiKriü,. — 'lO) Ter bobc i-^crii, auf bcn '''^ott feinen "^(ujcr«
nsibltcn rflan^cn und, iit 2ion, t. b. tie .siirdie, ric ^tart auf tcm '-i^criU', auf wcli-bc tic '^(uiicu
aller i'blfcr i^crid^tct finf. 5o febr ric .Hird'e \\\ a((cn .Reiten '.^crfannt, ocra*tct, iHM'folv^t n\uT,
immer crf*ien fic unt crfcbcint noit jei3t ali^ bie .arof;artiiifte "^(nftalt auf (irren, al« tcr '^nrü"(
aEer iiciftii^cn Ibdtii^tcit, atc ber (£entralpuuft aüee (^uten, (fblcn, Sdunitn, (£ rbabentn. —
-11) Tic LXX überfc^en ^S^nt^N- plantabo, mit Kftniäau „id) n>erbc aufbcincicn," wao
STbeobcrct auf bie ilrcujigung bcö SWefila^ beutet. Sie lafcn I^^HX- — -5^2) Ter Gcberbai m
tfl tcr vVli>niii unter bcn 5?viumcn unt jvünt 3tMnmcr unt JCMutcr; Is. f)!', 13. — 43) Tic
inSu'l ünt ein 3innbilt tcr 'l^cnfd^cn, ali? ''»nnftcr betrautet. tXbriftUö »rirt al? s^ciftii^cr .Hbnig
berrfd>cn; f. 31, ii ; Dan. 4, 'J. — 'i'i] Tic i^viumc bcjeid^ncn bier tic AÜrfien tcr lirtc. Sie
beif;en „2?dnmc tee ^clte^," n"Tü*n *VJ^*' ^'''^■°^ ™'' "£'''«•' ini '^3ei^enfat3c 5u tcm ^aumc tc?
2?eri^e?, ber ben '???efnao bebeutet. — 4-5) Xie ivin^c '©eltacfdiicbte liefert teu fortlaufcntcn
Si^cnH'iö, baf; TsJott tic 2tp(5en crnictriiit, tic rcmiitbi.^cn erbobt. 5d>i.Mi fai^t Cu^bannci^ C£br?=
fcilomu?: „ric Temutb ii1 ta-? iiröfue Cvfer unt tic '•Biuttcr einer erbabenen f'bilofci^bie,"
unt f^h'c^eriui?: Humiles dum se dojieiuut ad Dei siiuilitudiueui a.scein.luut. — 4üj Km
rrviijCHj.
Caput XTIII.
1. Et factns est sermo Domini a<l nie,' dicens: 2. Quid est quod
inter vos parabolam vertitis in proverbium istud" in terra Israel, dicentes :
Patres comederunt uvam acerbam,^ et dentes filioruni obstupeseant?
3. Vivo ego, dicit Dominus Deus, si erit ultra vobis parabola haec^ in
proverbium in Israel. 4. Ecce omnes animae, meae sunt: ut anima
patris, ita et anima filii mea est: anima, quae peccaverit, ipsa morietur.
5. Et vir si fuerit justus, et fecerit Judicium, et justitiam, C. in montibus
non comederit, et oculos suos non levaverit ad idola"^ domus Israel: et
uxorem proximi sui non violaverit, et ad mulierem menstrnatam non
accesserit: 7. et hominem non contristaverit:" pignus dcbitori reddi-
derit, per vim nihil rapuerit: panem suum esurienti dederit, et nudum
operuerit vestimento: 8. ad usuram non commodaverit, et amplius non
acceperit: ab iniquitate averterit manum suam, et Judicium verum fecerit
inter virum et virum: 9. in praeceptis meis ambulaverit, et judicia mea
custodierit ut faciat veritatem:' hie justus est, vita vivet, ait Dominus
Deus. 10. Quod si genuerit filium latronem effundentem sanguinem,
et fecerit unum de istis: 11. et haec quidem omnia non facientem, sed
in montibus comedentem, et uxorem proximi sui polluontem: 12. ege-
num, et pauperem contristantem, rapientem rapinas, pignus non redden-
462 !Dcr f rupfet (Ssed^icf. 18, 1—3. 3lttm. 1—4..
tem, et ad idola levantem oculos suos, abominationem facientem : 13. äd'
usuram dantem, et amplius accipientem: immquid vivet? npn viyet;
cum universa liaec detestaiida fecerit, morte morietur, sanguis ejus in ipso
erit. 14. Quod si genuerit filium,^ qui videns omnia peccata patris sui,
quae fecit, timuerit, et non fecerit simile eis: 15. super montes iioii
comederit, et oculos suos non levaverit ad idola domus Israel, et uxorem
proximi sui non violaverit: 16. et virum non contristavcrit, pignus non
retinuerit, et rapinam non rapuerit, panem suum esurienti dederit, et
nudum operuerit vestimento: 17. a pauperis injuria^ averterit manum
suam, usuram et superabundantiam non acceperit, judicia mea fecerit,
in praeceptis meis ambulaverit: hie non morietur in iniquitate patris sui,
sed vita vivet. 18. Pater ejus quia calumniatus est, et vim fecit fratri,
et malum operatus est in medio populi sui, ecce mortuus est in iniquitate
sua. 19. Et dicitis:^*^ Quare non portavit filius iniquitatem patris?
Videlicet," quia filius Judicium, et justitiam operatus est, ^- omnia prae-
cepta mca custodivit, et fecit illa, vivet vita. 20. Anima, quae pecca-
verit, ipsa morietur: filius non portabit iniquitatem patris, et pater non
portabit iniquitatem filii: justitia justi super eum erit, et impietas impii
erit super eum. 21. Si autem impius egerit poenitentiam^^ ab omnibus
peccatis suis, quae operatus est, et custodierit omnia praecepta mea, et
fecerit Judicium, etjusitiam: vita vivet, et non morietur. 22. Omnium
iniquitatum ejus, quas operatus est, non recordabor: in justitia sua,
quam operatus est, vivet. 23. Numquid voluntatis meae est mors impii,
dicit Dominus Dens, et non ut convertatur a viis suis, et vivat? 24. Si
autem averterit se justus a justitia sua, et fecerit iniquitatem secundum
omnes abominationes quas operari solet impius, numquid vivet? omnes
justitiae ejus, quas fecerat, non recordabuntur: in praevaricatione, qua
praevaricatus est, et in peccato suo, quod peccavit, in ipsis morietur.
25. ,Et dixistis! Kon est aequa via Domini." Audite ergo domus Israel:
Numquid via mea non est aequa, et non magis viae vestrae pravae sunt?
26. Cum enim averterit se justus a justitia sua, et fecerit iniquitatem,
morietur in eis; in injustitia, quam operatus est, morietur. 27. Et cum
averterit se impius ab impietate sua, quam operatus est, et fecerit Judi-
cium, et jusütiam: ipse animam suam vivificabit. 28. Considerans
enim, et avertens se ab omnibus iniquitatibus suis, quas operatus est,
vita vivet, et non morietur. 29. Et dicunt filii Israel: Non est aequa
via Domini. Numquid viae meae non sunt aequae, domus Israel, et non
magis viae vestrae pravae? 30. Idcirco unumquemque jnxta vias suas
judicabo domus Israel, ait Dominus Deüs. Convertimnii, et agite poeni-
tentiam ab abominationibus vestris: et non erit vobis in ruinam iniqui-
tas. 31. Projicitc a vobis onnies praevaricationes vestras, in quibus
}n'aevaricati estis, et fncite vobis cor novum, et spiritum novum: et quare
moriemini domus Israel? 82. Quia nolo mortem morientis, dicit
Dominus Dens, revertimini, et vivite.
1) nHi(n-i'*ciitli* lUHt immer im fcitftcn SabriMutd) ^ibfübruiti^ tc? t<fi*P"i»^3 b. b. im 3r.
593 i\ C£br. — 2) ^Ct^HTlK D'^J-'t^ „»varum tcd) bramtt ibr tiefet^ SVl-ücba^crt?" ri
TT- '.■ • :
i ii'ii' >'/ -uimin/.,] fivr)/. — 3) Jev. oI. 20: Thron. 5, 7. Tic Cu^Vaclitcll in 53itb'.iIon reclltcu
bic Unfd<ulfiin'" fein unf alle 2itiilr auf bic i'ätcr wäl'^cn. Sc ivar rief; ein iirpfice; Unrecht.
Tcnn iiH-nn iUut tic isitcr aücrriniv^ i^rcj^ jicuinbijU (>attcn, fc (\ittcn tü&> aiirfi fic (\xo\;c
3unbcn lH';Vin;icn, ric all' tic lH'rI^ani•^tcn betrafen verdienten. — 4) nnid^c $[S?crtc eine febr
iH'rfd^icrcnc reutunii (eifen unr aucl> nnrflid^ crfabrcn haben. i>ataMue crflart: „(i-} mxti
T)tt fxopim gjccMcI. IS, 3^25. 2(nm. 4—14. 463
3?tcmanb mcf>r c^tbcn, t(v lut Mcfci? 3vM-üifa^prtc? bcbicnc," b. b. c? »t^crbcn bic ?cutc nun ein»
fcbcn, baf: bicfcj 2iM-üituuMt irriji c\ctMaudn UHM-tcu. Tcrcfcr: „(f? n»irb nun bcr llntcrivinii
.crfoli^cn, unb ba^urd) ^cm fpottiutcn 2iMÜdMiHM-tc ein trnfc iicniad)t nn-rpcn." 31Ilioli, ^Vr*ibc
u. 5i.: „iTtf^r foUt ron nun an bicfce« 5iMüdMvcvt nidn nichr im "Wnnfc führen!" Tic crftc
Srflärunii ift offenbar bic bCiirünbctftc, ivic ar? bor i<caHiefü(Hnn.i, bie '^hnt i5. 4 fclbcr mad)t,
beV'OCroieht. — O) t/io-; 7(1 tf^iui/fiara. — 6) HJll* „bcr OJicmanCCn bCfrÜdet;" KaruAwnnrn":/^.
7) „^af; er rc*tf*affen banblc;" rov 7Tni)]fmi ain'i. — 8) b. b. wenn bicfcr eben bcrd>ricbenc
lajlcrbaftc Sobn felbtl 33atcr nnrb, unb fein 5obn gute ®egc gebt. — i)) *J^*P ,.-'*cn bem
9lrmen." 5" t"cr ^yaraflelfieße i'. 8 bcif!t ci< h)X^*2 »''<>m Unred^t," n^tdjcr ^cäart bier aud)
bie LXX feilsten: ''i-u iithKinr. — 10) bcipt bier: ^br fönntct •.'»icdeidn cinn>cnbcn, baf; id^ ja
felbft aujj^cfproi-bcn habt, id) uhmtc ric '??iiffctbat ^cr isitcr an ^cn Minbcrn räd^cn bie in ba«
britte unb vierte ''»ilicb; Exuii. •JO. '>. — II) fcMt im -t^cbr. u. LXX unb ricnt bicv nur, um
ben "Jlnfau;! ^cr ■Jlntunn-t auf tic tfinivcnfuuii ',u bc^cid>ncn. — Ml] (£•? nunttc -}?^■^nd^en
f*eincn, C-iott babc feine .'öanMuuiKMveife i^e.iufcrt nur frübcr ^en Unfd>ulri;icn für crer mit
Ipem 5*ulriiiien betraft, betlrafe aber jet^t nur ben 3d>ulDi;icn. "Jtüein ^a^< iil nur 2*ein.
(^Unt ftrafte nie einen anbern, ati? ttn 2dnilfi;ien. Ter Unterfdiicp ^wifAcn Igelit uuf (iinft
befiebt nur barin, J^a\; bie Wenfd^en i:on jeiit ibrc Scbulf beffer erfennen unr ^abcr nimmer über
Ungerednigfeit i?pn 3eite (i5cttei^ fiagen iverben. — 13) "inKüIl'^^Dpmj** „wenn ber
SBcfe 5urücffebrt luMt ail feinen Sünfen;" LXX läv li-oaTpeiiij ek 'zaaüv rüv üvofjiüv. —
li) b. b. ibr nn^rret nie mit meinen 3trafgcridnen 5ufrteben fein, \&> mag e? madien, wie i*
iriü. riefe 3^ebe ütcint im iGiterfprud^c mit i'. 3 ',u lieben; allein eo f^eint nur. Xenn n\i6
bert oben a,i\aci^t wor^en, iit auf bie golgejett ju beuten; ber bier gemaduc iHn-wurf aber auf
bie le^t Icbenben Cuifen.
Caput XIX.
1. Et tu assume planctum ^ super principes Israel, 2. etdices: Quare
mater tua leaena^ inter leoiies cubavit, in medio leunculorum enutrivit
catulos suos? 3. Et eduxit^ unum de leunculis suis, et leo factus est: et
didicit capere praedam, hoininemque comedere.* 4. Et audierunt de eo
Gentes, et non absque vulneribus suis ceperunt eum:"^ et adduxerunt
eum in catenis in terram Aegvpti. 5. Quae cum vidisset quoniam
infirmata est, et periit expectatio ejus: tulit unum de ieunculis suis,^
leonem constituit eum. 6. Qui incedebat inter leones, et factus est leo :
et didicit praedam capere* et homines devorare: 7. Didicit viduas
facere,' et civitates eorum in desertum adducere: et desolata est terra, et
plenitudo ejus a voce rugitus illius. 8. Et convenerunt adversus eum
Gentes* undique de provinciis, expanderunt super eum rete suum, in
vulneribus earum^ captus est. 9. Et miserunt eum in caveam, in catenis
adduxerunt eum ad regem Babylonis: miseruntque eum in carcerem,"^
ne audiretur vox ejus ultra super montes Israel. 10. Mater tua ^' quasi
vinea in sanguine tuo'^' super aquam plantata est: fructus ejus, et frondes
ejus creverunt ex aquis multis.'^ 11. Et factae sunt ei virgae solidae in
sceptra dominantium,^^ et exaltata est statura ejus inter frondes:'^ et vidit
altitudinem suam in multitudine palmitum suorum. 12. Et evulsa est
in ira, in terramque projecta, et ventus urens siccavit fructura ejus:^"
marcuerunt, et arefactae sunt virgae roboris ejus: ignis comedit eam,
13. Et nunc transplantata est in desertum,'" in terra invia, et sitienti.
14. Et egressus est ignis de virga ramorum ejus,'"* qui fructum ejus
comedit: et non fuit in ea virga tbrtis,'" sceptrum dominantium. Planctus
est, et erit in planctum.-'^
464 Ziv ^xop^it Sjcc^ieU 19, 1—14. STnm. 1—20.
1) „Srfceb' ein Älagltet»." (Bcgenftanb bcffdben finb Scadyaj, ®obn be^ Sofias, ber in
äflpptiüte, unb ^oa^in, bcr in d)albäifd)e ß3cfaniicnfcf)aft gefcmmen; TV. Reg. 23, 34; 24, 12.
2) Ta? bcbr. 2Bort mah ift hier offenbar mit „n.nc" p übcrfcßien: „SBie lac; bocb beine 5}?utter
(ü 3oacf)aj) aU l'owin unter bcn l'PwenV" ^Ud) Einigen ift unter ber Wutter ba| ®efd)Ied)t
l:ai?ibe', nait 2(nbern bie i2i)na9P!;e, nad) Walbonat, ßorneliui^ a l'vi^^ibe u. "11. bic ^^tabt 3eru=
falcm ju ocrile^en. 9?ad) ber |'>araael|leüe 33. 10 ift wcH bie erfte 33cbeutun3 am meiften
begrünbet. ri y fiiirjjp aov (jKi/ivog, tv fikau Ieovtuv lyevißrj; — 3) 7j/rn »/Uttb eiueö il)rer
Sungen, n*"^^0' l^JUd)^ auf;" nal änemidTjaev el^ tüv OKvfivuv ahry^. — 4) »VCmit »0^1 btt^
„Äriegeifübrcn"' au^gebrücft ift. — 3) Dnn^3 »in i^ren ßJruben (b. ^. burd) ibre Strategeme)
tt>arb er gefangen;" tv ry iha<i>Ooi>ä avrüv avi'fh'/<p&>/. — 6) „fte nabm einen anbcrn ibrer jungen
kniHU." .g)ic"ronnmuci, 'jbeoboret unb fafl alle 5?eucrcn iierfteben baruntcr 3i>ad)in, n"i(^t
5oafim, feinen iBater. l'etjterer war aflcrbingv^ 9^•lel)fo(ger bed ^o^iAkij; allein ba ibn bic
2Iegt)ptier ba^u gcmad)t battcn unb fein 2(nbcnfen s^erbapt n^ar, fo fcnnte er nicbt n)0^( rsjcgen»
fiahb eines ÄlagelieDee fein; Jor. 22, 18. Sorneliuji a l'apiDe ^ält inbeJTen S^afim entfcbietien
für ben in JRebe fte^cnben jungen !i!öwen. kuI lAaßev h'k'hov Ik tüv gkv/uvuv avrfji. — 7) J^n"*)
Vn1.30'7{< „erfannte (fleifrf)lid)) ibre 2Bitttt)en." Lai', wai im Kriege unb in ber golge beg
■ T : : '.•
Äriege^ ju gefd)ebcn t^flegt, trirb bier vcn feiner ^'•erfcn au^gefagt. Kai heßero tu ■&päaei ahrov.
Wan lieft jwar 5Jid)ts5 t>ön fvicgerifdicn Unternebmungen beö 3i-^*id)in ; aßci» ebne B'i-'^eifet battc
er fold^e begonnen unb ebenbvibuvd) 9?abud}obonofor »eranlajjt, i^n abjufc^cn. — 8) (£»5 ftnb
bamit tt?obf nur bie iSbalrder unb ibre i>erbünbctcn gemeint. — 9) f. 2(nm. .'s. — 10) Da
bicr l^on Slbfübrung in bie (^k"fangenfd>aft bie Siebe iit, bie nod) fortbauert, fo ift es einleud)tenb,
bai5 nid^t Soafim) fonbern ^i^^c^i» bcr in Siebe i^tebenbe ift. lieber ^••''iifiii'^' ^oti f. IL 33.
244, Slnm. 3. — 11) f. 1^ 2. Xie 2(nfprad)c gebt auf 3Pii*in, ber ju 2?ab9lon in ber
OJefangcnfc^aft lebte. — 12) tvaS bier nidit in figür"lid)em, fonbern in bud)ftäblid)em einne ju
nebmeh ift. ^crufalcm nmr burc^ baS ^lut ((yefd){ed5t) ber Könige einem berrlicften SBeinftode
cibnlic^. ^Terefer überfctü eS: „wie bu." kuI ^c ävßo^ h poä. — 13) t?oi' weld)cm 5Borte
njobt quasi ju fupplireu ift. Tcx Sinn ift: ?^rud)t unb «ie^wcig war überaus rci(tlicb. —
14) Xae ^aus Tainbs jäblte bamals mebrcre (£prof;linge, bie jum -ipcrrfc^en geeignet waren.
Kai iytvfTo avT?/ pnß()o(; ekI (pvAi/v ijyovfiivuv. — l'j) k(Ü vil'codi] tu fteyi-i^ct fljVjyf. — 10) Unter
%xüd>t ift bier wobl nic^t baS ®cf(iled)t, bie 9iad)fümmenfd)aft, fonbern iMclmebr bas 3(nfeben,
ber 3?cfilii, bie SDürbe u. f. w. ju ferfteben. k^lumve -ä tKAsKTa avTy^. — 17) Dem 3ubeni>olfe,
als bcm ausevwäblten unb mit bcm wabren ^eiligtbumc beglitdten ^o\U (Lottes, muj^te jebe6
Sanb aufscrbalb bcr ''»^•en';cn feines SrbtbcilcS iiotbwenbig als SDüfte crfd)cincn. llcbrigenS
mag bier ras Sicicb 3?abi^lou audi wegen feiner unermcflliiien 31uSbebnung SDüftc genannt fein.
18) Tiefes J^eucr ift irobl tas ber (£mpi3rung, wcld'cs ^ebecias anfad)te, unb woburd) er bcn
Untergang ^^ina'fms, bic 2lbfiibvung in bie rs)cfangenfd)aft unb baS (Jnbe ber .£ierrfcl)aft beg
bai.MDifd)c"u '^5efd)led)tcs i^eranlafUc. 'Diait Jbcoborct un^ JpieronomuS ift baruntcr bie {£mpi3rung
^jsmacls Jcr. 41 gegen ''>^e^oliaS 5u v^crftcbcn, wclcf)c bic Gbalbäer am meiften empörte. —
1})) b. b. CS warb nun «einer mcbr mit bcr föniglidicn ^errfc^aft begabt. — 20) b. b. ein
Sl^cil bicfes ÄlageliebeS ift erfüllt, J^er anbere Wirb noc^ erfüllt werben. Tie LXX jie^en
ficeptruui dominautium ju biefem ^ioa^ ^erab unb geben: (pvAff elg wapaßoAyv ^pr/vov ectI kuI
ioTUi elr iipfjvov.
Caput XX.
1. Et factum est in anno seiUimo/ in quinto,^ in deciraa mensis:
venerunt viri'^ de senioribus Israel ut interrogarent Dominum, et sederunt
coram rae. 2. Et factus est serrao Domini ad me, dicens: 3. Fili homi-
nis loqueie senioribus Israel, et dices ad eos: Haec dicit Dominus Deus:
Numquid ad interrogandum me vos venistis? vivo ego quia non respon-
debo vobis,* ait Dominus Deus. 4, Si judicas eos/ si judieas fili hominis,
abominationes" patrum eorum ostende eis. 5. Et dices ad eos: Haec
dicit Dominus Deus: In die, qua elegi Israel, et levavi manum meam
pro stirpe'' domus Jacob, et apparui eis in terra Aegypti, et levavi manum
meam pro eis, dicens: Ego Dominus Deus vester: 6. in die illa levavi
465
manum menm pro eis, iit educerem eos de terra Aegypti, in terram,
quam provideram eis, fluentem lacte, et melle: quae est egregia iiiter
omnes terras.^ 7. Et dixi ad eos: Unusquisque ofFensiones oculonim
suorum abjiciat,* et in idolis Aegypti nolite pollui: ego Dominus Deus
vester. 8. Et irritaveruut me,'" nolucruntque me audire: unuscjuisque
abominationes oculorum suorum non })rojecit, nee idola Aegypti reli-
querunt:" et dixi ut eftunderem indignationem meam super eos, et
iraplerem irara meam in eis, in medio terrae Aegypti. 9. Et feci'^
propter nomen meum, ut non violaretur coram Gentibus, in quarum
medio erant, et inter quas apparui eis ut educerem eos ut terra Aegypti.
10. Ejeci'^ ergo eos de terra Aegypti, et eduxi eos in desertum. 11. Et
dedi eis praecepta mea, et judicia mea ostendi eis, quae faciens homo,
vivet in eis. 12. Insu per et sabbata mea dedi eis, ut e.ssent signum
inter me et eos: et scirent quia ego Dominus sanctificans eos. iS. Et
irritaverunt me domus Israel '^ in deserto, in praeceptis meis non ambu-
laverunt, et judicia mea projecerunt, quae faciens homo vivet in eis: et
sabbata mea violaverunt vehementer: dixi ergo ut effunderem furorem
meum super eos in deserto, et consumerem eos. 14. Etfeci'^ propter
nomen meum, ne violaretur coram Gentibus, de quibus ejeci eos in
conspectu earum.'"^ 15. Ego igitur levavi manum meam '^ super eos in
terram, quam dedi eis fluentem lacte, et melle, praecipuam '^^ terrarum
omnium: 16. Quia judicia mea projecerunt, et in praeceptis meis non
ambulaverunt, et sabbata mea violaverunt: post idola enim cor eorum
gradiebatur. 17. Et pepercit oculus mens super eos ut non interficerem
eos: nee consumpsi eos in deserto. 18. Dixi autem ad filios eorum in
solitudine: In prreceptis patrum vestrorum nolite incedere, nee judicia
eorum custodiatis, nee in idolis eorum polluamini: 19. Ego Dominus
Deus vester: in praeceptis meis ambulate, judicia mea custodite, et facite
ea: 20. Et sabbata mea sanctificate ut sint signum inter me et vos, et
sciatis quia ego sum Dominus Deus vester. 21. Et exacerbaverunt me
filii, in prteceptis meis non ambulaverunt: et judicia mea non custodie-
runt ut facerent ea: quae cum fecerit homo, vivet in eis: et sabbata mea
violaverunt: et comminatus sum ut eflunderem furorem meum super eos,
et implerem iram meam in eis in deserto. 22. Averti autem manum
meam, et feci propter nomen meum, ut non violaretur coram Gentibus,
de quibus ejeci eos in oculis earum. 23. Iterum levavi manum meam in
eos in solitudine, ut dispergerem illos in nationes,'^ et ventilarem in
terras: 24. eo quod judicia mea non fecissent, et prtecepta mea repro-
bassent, et sabbata mea violassent, et post idola patrum suorum fuissent
oculi eorum. 25. Ergo et ego dedi eis praecepta non bona,'" et judicia,
in Cjuibus non vivent. 26. Et pollui eos in muneribus suis*' cum offer-
rent omne, quod aperit vulvam, propter delicta sua:^^ et scient quia ego
Dominus. 27. Quamobrem loquere ad domum Israel, tili hominis: et
dices ad eos: Haec dicit Dominus Deus: Adhuc et in hoc blasphemave-
runt me patres vestri, cum sprevissent me contemnentes: 28. et induxis-
sem eos in terram, super quam levavi manum meam ut darem eis: vide-
runt omnem collem excelsum, et omne lignum nemorosum, et imraola-
verunt ibi victimas suas: et dederunt ibi irritationem oblationis suae, et
posuerunt ibi odorem suavitatis suae, et libaverunt libationes suas.
29. Et dixi ad eos: Quid est excelsum,^ ad quod vos ingredimini? et vo-
catum est nomen ejus Excelsum usque ad hanc diem. 30. Propterea die
ad domum Israel : Haec dicit Dominus Deus : Gerte in via patrum vest-
466 t)it 5)ro)j|et Sjec^iel. 20, 1—5. 2tnm. 1—7.
rorum vos polluimini, et postofFendicula eorum^* vos fornicamini: 31. et
in oblatione donorum vestrorum,^^ cum traducitis filios vestros per ignem,
vos polluimini in omnibus idolis vestris usque hodie: et ego respondebo
vobis^'^ domus Israel? Vivo ego, dicit Dominus Deus, quia non respon-
debo vobis. 32. Neque cogitatio mentis vestrae fiet,-' dicentium: Erimus
sicut Gentes, et sicut cognationes terrae ut colamus ligna, et lapides.
33. Vivo ego, dicit Dominus Deus, quoniam in manu forti, et in brachio
extento, et in furore effuso regnabo super vos. 34. Et educam vos de po-
pulis:^^ et congregabo vos de terris,-^ in quibus dispersi estis, in manu
valida, et in brachio extento, et in furore effuso regnabo super vos.^
35. Et adducam vos in desertum populorum,^^ et judicabor vobiscum^^
ibi facie ad faciem. 36. Sicut judicio contendi adversum patres vestros
in deserto terrae Aegypti,^^sic judicabo vos, dicit Dominus Deus. 37. Et
subjieiam vos sceptro meo,^^ et inducam vos in vinculis foederis. ^^ 38. Et
eligam de vobis transgressores, et impios, et de terra incolatus eorum
educam eos, et in terram Israel non ingredientur: et scietis quia ego
Dominus. 39. Et vos domus Israel, Haec dicit Dominus Deus: Singuli
post idola vestra''*'^ ambulate, et servite eis. Quod si et in hoc non audi-
eritis me, et nomen meum sanctum pollueritis ultra in muneribus vestris,
et in idolis vestris: 40. in monte sancto meo, in monte excelo Israel, ait
Dominus Dous, ibi serviet mihi omnis domus Israel; omnes, inquam, in
terra, in qua placebunt mihi, et ibi quaeram primitias vestras, et initium
decimarum vestrarum in omnibus sanctificationibus vestris. 41. In
odorom suavitatis suseipiam vos, cum eduxero vos de populis, congrega-
vero vos de terris, in quas dispersi estis, et sanctificabor in vobis in oculis
nationum. 42. Et scietis quia ego Dominus, cum induxero vos ad
terram Israel, in terram, pro qua levavi manum meam, ut darem eam
])atribus vestris. 43. Et recordabimini ibi viarum vestrarum, et omnium
scelerum vestrorum, quibus polluti estis in eis: et displicebitis vobis^' in
conspectu vestro in omnibus malitiis vestris, quas fecistis. 44. Et scietis
quia ego Dominus, cum benefecero vobis propter nomen meum, et non
seciindum vias vestras malas, neque secundum scelera vestra pessima
domus Israel, ait Dominus Deus. 45. Et factus est sermo^^ Domini ad
me. dicons: 40. Fili hominis, pone faciem tuam contra viam Austri, et
stilla ad Aphricum,^^ et propheta ad saltum agri meridiani. 47. Et dices
saltui meridiano: Audi verbum Domini; haec dicit Dominus Deus:
Ecce ego succendam in te ignem, et comburam in te omne lignum viride,
et omne lignum aridum: non extinguetur flamma succensionis: et com-
buretur in ea omnis facies ab Austro usque ad Aquilonem. 48. Et
videbit universa caro quia ego Dominus sueeendi eam, nee extinguetur.
49. Et dixi: A a a,^" Domino Deus: ipsi dicunt de me: Numquid non
per parabolas loquitur iste?
1) itämlidb feit 9(bfii6runiT bc? ^ed^Pinav^ in bic rsv^'anj^cnfitaft, dfc im Sf. 592 ö. dbx. —
iJ) sc. uionse. nämlict im ii.Vouatc 'Üb, tcx itnfcrm ^uli='?lu;vtft ciUfpridn. — 3) d-} iVvir eine
ahn(id^r :?(nfra(^' ivic 14, 1-;1 — 4) viue: tcm btxdti eben 14, 3 aniiCiiebcncn 'Grünte. —
31 ril5p*rin .müh tu «icf^t ©eriitt über fic baltenV" i'i ii^hKi/cu ahrok is(hKi/asi. @ott
l-'cfieMt bem 'JProp beten, ibnen ftatt bcr 5(ntwcrt eine 2trafvrebiiit ju batten. — 6) rag hvouiac.
7) Ter fibalbder, rem bier i'atabUu^ unb 9)?a(biMiat itnb äüc '>'?euern fehlen, beutet biefe'n
9(iu^rnicf ix\\\ einen 3clnvnr, (iovneliui? a ^xia^-^ire aber auf bic rffenbaruuii bef aöttlid>en ??fad)t
vor *;iM>arao. 'i?l(Iein eö fdieint, 'sHnt bebiene fid) bier biefe? 'Jtuc'brudec*, um beibei* an^u^ni^en,
ben 2d)antr \\m bie ^??fadu, um \^ mebr, bvi bei (>3ctt ein 2cbnn^ren eine Offenbarung ber 'D3facht
ifi. Ziww bei (i)ott i)! jivifc^en <.s\.o^t\\ unb 2^un fein Unterfd)ieb, Kai kivi^piaäi/v -(j aKepuaTi
t)er ^xopi^tt Sjcc^iet. 20, G— 35. 5Inm. 7—32. 467
Tov oIkov 'laKuß. T'Cli ^l^^crc 9!)?a( : Kul ävTelaSouTiv rij x^^P^ f'-'^^ airüv. — 8) ^^^ "^^^ 3if'"^2
(ilrouc) unter aßen l'änbcrn;" Ktipiov iarl napä rräoav Tf)v y^v. — 9) „bic f^^rciicl per '^(luien,"
b. t- bic ®i.H"icnbilbcr unb all ibr 3utc^ör. ßöe/.'uy/xarn tüv öq>^a>.uüi'. — 10) *3"'|"1,t3''i ..fte
trarcn »ibcrfpenfttä sKiJcn micfr;" Kai ä-ta-Tiaai^n' efinv. — 11) Ta^ bie ^eraeliteii bie rs)i?(jen
in "?(eiv.n'*tcn oere^rten, ]cu}tn\ fic burdi bic 5lnbctunji be? j^olbcncn ilalbcji in ber 'E^iulc. —
12) bedeutet bicr: id} tnibc jcrod) ant"cre cjctbiin, als i* vjcrrobt hv^bc. — 13) DN*V"i^^^ "^*
fÜbvtC fie beraub;" f. i. Ö3r. — 14) Kai äTrn rrpör rbv o'iKov 'lapa?)?. iv tCi tjUjiiu). tv ro(f Trpof-
Ttr^naGi fiov -ii/jevea'de. — lo) f. 3(nm. 12. — IG) ^cbr. „'oox bcren 3tuflcn idb fic bcrauö»
qcfübrt Kibe" (aus Sles^iuncn). uv kiir,ayov av-o'v(: Kar' oo&a/.unvq avTüv. — 17) „icft fdiroor
ibneu;" f. 3?. 5. — IS) *ebr. wie 2lnm. 8. — 19) Lev. 26, lß-33; Deut. 2S. 36-04. —
20 1 "Diacb SiM-ifUic*, "?(mbroiu:e\ 'MrCi^ortuc b. cy. iil bamtt bie Unt^oIIfcmmcnbcit Peel alten
(iH'feiAee ein l'ertilcicb \\\m (£!.\iniiclium aueJiTcfprodUMi. 5(Ucin 's^ptt fprtdu bicr nicbt ':pm alten
(iHM'c^^c überbauet, fonPcrn *:pn einzelnen (^H^fct.uMi uuP jitrar aupcrer "Jlrt, a(ei er ihnen iici^cben.
'^Ci.&^ ^iiftiiiit'^' IbeoPpret, 9(vPÜtnario ilnP bamit bie (IcrcmLMita[iUM'cl5e iifmeint, Pic ''iiott
(^Ieid>fam iUiantUijen tiej^eben bätte, auj JHücfi'idn auf Pen barteu unP ^ur 9lb>^i.nterei iicneii^ten
^5inn be^ i'pife?. 'Jdlein ^ywA' Picfc Weinunji ift uuriditiiv Tenn bic Geremonialiiefei^c a\uen
ja ein lcben?ypller Jihhic- Pc^^ ^?f. i^. unP '^3ott battc einen ;-(rpf;cn Ibei( bcrfelben fcbon iiCjicbcn,
ebc baj iuMf in ber iDiiftc feinen '^(bfall bci^auiiien. 'i)?a* l'od) unb ^>(eif*( fiup bie jn-fccepta
non bona, infoferne ber ßjcborfam iicj^cn fcibc stiele unp i^ropc Cpfcr fcrPCrte unP auf beren
9?id*terfüüunv5 Jücbti^unv^ unP bdufijf felbft bie lePee'ftrafc'iicfei^t war. Tiefe Ürfldrun^ bat
aüerbiuiisj iMelc ®rünbe für ftd>. 9iad^ bem (ibalbdcr, nadi -fiiieroniMnu? unb -Walponat antt
(^3ptt bicr favien: „^d^ bcibi \\u^,dc^\\n\, ba§ ibncn bie (liefere ber Reiben unP "i)tb;^btterci auf=^
pebalfct trerpcn." Tiefe Srfldrunij, bie au* Terefer, 2llIioli unb anbere 9?eucre annebmcn,
bat >vcb( bie meiftcn rs3rünPe fiir fid^. Sorneliue a l*aj.Mbc mcbificirt bicfelbc babin, Paf; unter
bcn ])r{eceptis non houi.s überbaupt bie ©efeljc Per i'blfcr 5U t^erfteben feien, unter Peren ^ot«
mdfiii^fcit bie fu^raeliten ^cratbcn foütcn. — 21) „id) Uc|l ju, bap fic fid) fiiänbeten Pur(jb ibre
Ci>feriv:bcn, inbem fie bic (Jrftcieburt barbradUen," b. i. bem 'D^JpIocb. Kai umvü al-roi'i; h roir
i^u'juaGiv ((^öuaair) ahrw kv rü ()iarr(if)f:vi:r!\ial ue -äv ciavol^ov urj7(Hiv. ?pd^ Uttb 9teild)l bCUtCn
bicfc @teße auf ba^^ (15cfc^ über rarbrin^uni^ unb Voi^faufun^ ber Srftgeburt Esod. 13, 12,
ircmit ©Ott beifpiel-jwcife jcijje, luie b^rt (non bouum) fein ©efe^ fei. 2llletn bas in i>. 31
©cfagte fpric^t mebr für bie crfte Srflarung. — 22) DtDC'^J [^O^ "^uf ba§ i* Sntfe&cn
errctitc, ober auf ba^' iA fic 5U ("s^runbc rii^tete." Ta?- Cpfern ber Srftiicburt erfd^ien a(j ein
©rcucl, ber Sntfe^cn ju erregen unb ©Ott 5ur i^ertitiiuni^ feinco i'olfc? bcrauojuforbern iiecii\net
aar. öttwc äfavicu avToi'c. — 23) XaS 3Bort ntD3 iü nad) (Einigen perfif*en Urftrungö
T T
unb bebeutet, iric im Slrabifdunt bao „rberRe," j. 2?. bae Ta*. 9(ud^ ba-? oiried). 9.I?ort Süuo^,
mit bem es bie v^leirijen ::){apicalcn bat, fd)eint oon portber ^u ftammen. Tcrcfer }ac\t bier, obne
feine Cucüe (n nennen: „Ten ©b^enbicnft auf boben i?eri^en Idcbcrit* 5u mad)cn, bat ©Ott
gefaijt: nt2 {<3 ""'^i» fommt, ^u wav'i" bas ijl, ju einem 5?id)tS, ju einer erträumten ©ottbett.
T T
Sßon biefer fpintifdicn ^rac^c bebiett ber ©i>&enaltar unb ©ö^entempel bcn ??amen Bamah.
Ti küriv ä.iaua ; ©0, n^ann, bei ive(d>er ©clci^enbeit, unb Purd) ireffen '^^htnb ber .^err bie obige
Orage an bie ^um ©b^enbienftei'erfübrten ifeftedt babc, finbct fid^ nirgcnps aufge',cid)net. ■•l'ieU
Icidn ift aud) nur Pie innere Wabnung gemeint, nuMnit <^iott ibre .^»er^en 5U rubren gefud)t. —
24) „ibren Sd)eufalen ianfti>fugen ©öS'Cnbilbcrn) buret ibr nacb." — 2o) Kai h -aig cnzapxak
rüv 6ouäruv vuüiv, tv roic auoptauoic viüv i fiüv £v ~vpl iue'ig fiiaiveode ii> Träai roig kv^vuijuaaiv
Vfiüv. — 26) LXX fc^en bei: Kai el ävaitjoerat e/f 7t> -vevua iucjv rol-rn. — 27) Kai o'vk iarai
hv rpö-ov i'fiü^ /iyers, iaouixfa cjr rä It^vri. — 28) Siuu: SBcuu ibr f*on in aßc l'dnPcr euc^
jerftrcuet, id) werbe bod) madien, ta^ ibr iriebcr gcfammelt unb unter meinen ^cemcr ^urücf*
gebrad^t werbet. ^y}ian fann ftd> nod) beute au« pcm 9lnblirfe bcs jübifd^en i'oItcS überzeugen,
bap ibm ©ott ein eigene? ©epräge aufgcbrüdt bat, burcb weU-beS ba||clbc eon allen in^lfcrn
fd)arf getrennt bliebe. — 29) Kai eifrff.jo/<a< i'//äf e« rüv ;fw/jä;i' or (5/f(T^•o/[J-((T^:^//7e fv «i^aif fv
XCipl Kparaiä Kai tv ßpax'ovi i-ifir/'/iü Kai kv iJty/tJ KexvuivG). — 30) fcblt im Jpcbr. U. i. ©r. —
31) Unter biefem desertum poimlorum ift bicr wie 19, 13; Is. 21, 1 baS ^leid^ ^«ab^lon m
pcrftcben. 5??alPonat, '»yraPo, (£orneliue a VapiPc u. 91. wollen bier unter dcsertum Pa-? beimifcbe
£anb ^ubda i^crfteben, in welÄc? (\Hnt fein i^olf na* Per 3üd)tigung ^urüdfubrcn will. 9lllcin
mit biefer Stnnabmc ^»erträgt fid^ ber iXontert ni*t, Pa (^knt u^glci* ?on einem ^lied^ten unb
Streiten mit feinem i^olfe fprid)t. — 32) b. b. i* werbe rcditen mit eud) unb werbe eu* fo
flar unb bcutlid) wie bei einer gcrid^tlid^en iU'rbanPlung geigen, wie unredit ibr gegen micö
getban unb wie fcbonenp unb milb ut bijber mit eud) umgegangen. Tic grope 3üd>tigung, bie
über eucft fommt, wirb eud) bie 3lugen offnen, X:a^ i()r mi* gleic^fam wie oor "Jlngeüd^t eui^
\1 e c^ ne r: ^. Scbrift. 2t. %. IIL 30
468 3)er ^rop^et Sse^iel. 20, 35—49. 2lnm. 32—40.
gecienüber tvcrbet fteben fc^cn. — 38) b. i). in bcr Süfle, burd) ivcld)e man nai$ ?te3l)t^ten
binabjicbt. 5Die cinft (^5ott in ber SBüflc burd) fdjwcre strafen bic Ucbcltbätcr bcimfud)te unb
jücgrafftc, bie GHitcn aber fdiüt3tc unt bcocrjucitc, fc mad)te er e^ awd; in ber bab'olpnifd^cn
03cfan9cnfd}aft. — 3'i) ID^WH nnjl DpHK WDJ/.ni. ,,i* »i^erbc cud) unter meinem
Stabe burd)gef)en laffen," wie ber .&irt, bcr feine Sdnrfe niuftcrt unb jäblt. Xerefer fac^t: „65ott
fteUt fid) unter bcm ^i^ilbe eineö Jcbentberrn ihm-, bcr eine ^d)afbccr^c, tu er jebenten n^ifl, i?pr
fid^ «ortrcibcn läfjt unb ba? ^cbnte Stüd al^ ibm n^t^»-''»''!! '"'^ bcm Stabe bcrübrt. So nnd
(ijott uni^efabr ben ^ebnten Ibcil ber ^«^i'aelitcn anc^er in il)r i'atcrlanb jurüdfcbren laffen unb
al5 i^cobaducr feinciS (i)cfci3e^ nnebcr bci^ünftii^en." kcu öiä^u l'näg vnb Ti,v pä,Uov /mv. —
3p5) „unt) njid cud) iu bie i^aube bci^ i^ünbco"(ben id) mit euA einc\ec!ani^cn) bringen," b. h.
tritt niäi ben ^niidjten b^ei i?unbc?tiffc^e^ untenverfen, -LXX Kai fJfö^^w v/jär h äpi^/nü. —
36) DD-3^J*^'DK inj^l. Tt3^ 13^ Vbi?^ t^''i^ "Q^^^^ 5^^«^ "•^'■f» ^yi-'^&cn nad) unb bienet
(ibnen) aud) für bie ?^oU}c, wenn ibr nid)t auf midi bin-cn ifoßct; aber meinen ^I. 9(amcn
fdniubet fürberbin nidit burd) eure (Mabcn." Wott fpridU biemit auei, baf; cö ibnt lieber fei,
bie (ypttibfcn entfallen ibm cjdnjlid), alö ba^ fie ibn ben anbern OJöttern ölcid)ftcllen. imT-oc
T« fTnT7/ihijuaTa avrov eSäpare Kai /lerä raiira el vfie'ig eicaKoberE, Kai ro övn/id fiov rö äyiov nii
ßt-ßr/Auaere ovkiti h roig dupotq i/aüv Kai iv To'ig i-nLTJuhhfiaaiv i'jiüv, Siori ettI tov bpovq . . —
37) DHDp^ '/i^f ii-'>crbet einen 5(bfd)cu baben c^n cud) über eure 3?0!?bcitcn;" Kai Kofea-^e rä
■jvpüGUTra luöjv h Traaaig Tni(; KaKiaic vßüv. — 38) vi!n 'i^cbr bcßiunt bicr C. 21, l-Ö, fo ^ai? 21,
C illeid) i(t a>uli]. 21, 1. — 3J)j ®Ptt gebietet bcm S^cdncl, iV'^ni iTunufalcm nod} ferner ju
iretffaiien. 5^ci t^tilla ifi alci rbieft verlw binuMubenteu : „träufle beine J)icbc." Unter saltus
auri nieridiani ift nacb Ibecbm-ct unb nacb ben ^Paraüelftcücn : 21, 2-, Is. ',), 18; Jer. 21, 14
^scrufalem ]n lun-ftcben, fei e^ nun ivci^en bcr l'aiic auf bem iübifd)cn (yebiriv\ ober iveil eö
nddM'tcnö einem oben il'albc i^lcid) UH'rbcn foü. "-Tiaib Vocb nuf ."licifd)! ift 3»ba alei (^cbirc;?'
lanb barunter ju »ergeben. Xiefe CSrflärunii bci^rünbet fid) bcfonbens burd) ben 'iJluc^brud, ber
i^ 47 v^orfcmmt: ab Anstro U'^que ad Aquilonem. iUnr einer ^tabt fann man bicf; nid)t
tfObl fajien. ar/'/piaor TU np6r(j)~6i' aav i-'i öni/iär Kai t~lr)/fijinr t~l Sapbit kü} Trp<)(i>iiTtv(7oi' t'-rr?
(h>i'piH' //'yovpevov N«}//:(. — 40) f. 14, 4. Tcr iM-pj^bct fd)eint fid) y.i bcflaiicn, baf; ()H^tt immer
buntel unb in iMt^ern mit ibm rcbc, ra^ bcm iH^Ife Stnlaf; gab, bic ii3etffaiiuusicn ciering ju
fd)ä^en. cyott l)ort auf feine illaj^c unb fpricbt c. 21 unumaninbcn aui\ wae bafommcn fpü.
Caput XXI.
1. Et .factus est sermo Domini ad me, diceiis: 2. Fili hominis, pone
faciem tuam ad Jerusalem, et stilla ad sanctuaria,^ et propheta contra
humum Israel: 3. Et dices terrae Israel: Haec dicit Dominus Deus:
Ecce ego ad te, et ejiciam gladium meum de vagina sua, et occidam in
te justum, et impium.^ 4. Pro eo autem quod occidi^ in te justum, et
impium, idcirco egredietur gladius meus de vagina sua ad omnem car-
nem ab Austro usque ad Aquilonem: 5. Ut sciat omnis caro quia ego
Dominus eduxi gladium meum de vagina sua irrevocabilem/ G. Et tu
fili hominis ingemisee in ccntritione lumborum, et in amaritudinibus
ingemisce coram eis. 7. Cumque dixerint ad te: Quare tu gemis? dices:
Pro auditu: quia venit, et tabescet omne cor, et dissolventur universae
manus, et iniirmabitur omnis Spiritus,^ et per cuncta genua fluent aquae:^
ecce venit, et fiet, ait Dominus Deus. 8. Et factus est sermo Domini ad
me, dicens: 9. Pili hominis propheta, et dices: Haec dicit Dominus
Deus: Loquere: Gladius, gladius exacutus est, et limatus.^ 10. Ut caedat
victimas, exacutus est: ut splendeat,^ limatusest: qui moves sceptrum
filii mei,'' succidisti omne lignum. 11. Et dedi eum ad levigandum'"
ut tencatur manu: iste exacutus est gladius, et iste limatus est et sit in
manu interficientis, 12. Clama, et ulula tili hominis, quia hie factus
est^^ in populo meo, hie in cunctis ducibus Israel, qui fugerant:^^ gladio
Der ^rop^et (Sjec^ict. 21, 2—10. 2tnin. 1—9. 469
traditi sunt cum populo meo,'-' idcirco pUiude super femiir," 13. quia
probatus est:'^ et hoc, cum sce{)trum subvertcrit, et non erit,'® dicit
Dominus Deus. 14. Tu er^o tili hominis ])ropheta, et i)ercute manu ad
manum, et duj^licetur ghidius, ac triplicetur gladius interfectorum: hie
est gladius oecisionis magnae, qui obstupescere eos facit,'^ 15. et corde
tabesccre, et multii)lieat ruinas. "* In omnibus portis eorum dedi contur-
bationem ghidii acuti,'^ et limati ad fulgen(him,-^ amicti ad eaedem.-'
10. Exacuere ,^" vade ad dextcram, sive ad sinistram, (piocumtiue faciei
tuae est ap|»etitus. ^^ 17. Quin et ego plaudam manu ad manum, et
implebo indignationem meam, ego Dominus locutus sum. 18. Et
factus est sermo Domini ad me, dicens: 19. Et tu tili hominis pone tibi
duas vias,^' ut veniat gladius regis liabylonis: de terra una egredicntur
ambae: et manu capiet cunjecturam,-'' in capite viae civitatis conjiciet.
20. Viam pones ut veniat"'' gladius ad Rabbath filiorum Amnion, et ad
Judam in Jerusalem munitissimam.""^ 21. Stetit enim rex^'^ Babylonis
in bivio, in capite duarum viarum, divinationem quaerens^ commiscens
sagittas:-'^ interrogavit idola, exta consuluit.^" 22. Ad dexteram ejus
facta est divinatio^' super Jerusalem ut ponat arietes,^" ut aperiat os in
caede,^^ ut elevct vocem in ululatu, ut ponat arietes contra portas, ut
comportet aggerem, ut acdifieet munitiones. 23. Eritque quasi consulens
frustra^* oraculum in oculis eorum, et sabbatorum otium imitans:'^ ipse
autem recordabitur iniquitatis ad capiendum.^'^ 24. Idcirco haec dicit
Dominus Deus: Pro eo quod recordati estis iniquitatis vestrae,^^ et reve-
lastis praevaricationes vestras, et apparuerunt peccata vestra in omnibus
cogitationibus vestris: pro eo, inquam, quod recordati estis, manu capie-
mini. 25. Tu autem profane,'^'' impie dux Israel, cujus venit dies in
tempore iniquitatis praefiuita:"-' 20. Haec dicit Dominus Deus: Aufer
cidarim, tolle coronam; nonne haec est, quae humilem sublevavit,^" et
sublimem humiliavit? 27. Iniquitatem, iniquitatem, iniquitatem^^
ponam eam: et hoc non factum est^^ donec veniret cujus est Judicium, et
tradam ei. 28. Et tu tili hominis propheta, et die: Haec dicit Dominus
Deus ad filios Amnion, et ad opprobrium eorum, ''^ et dices: Mucro, mucro
evagina te" ad occidendum, lima te ut interficias,^^ et fulgeas,^*^ 29. cum
tibi viderentur vana,^'' et divinareiitur mendacia: ut dareris super colla
vuhieratorum impiorum,'** quorum venit dies^^ in tempore iniquitatis
praefinita. 30. Revertere ad vaginam tuam^" in loco, in quo creatus es,
in terra nativitatis tuae judicabo te,-'^ 31. et effundam super te indigna-
tionem meam: in igne furoris mei sufflabo in te, daboque te in iiianus
liominum insipientium,^- et fabricantium in'teritum. 32. Igni eris cibus,
sanguis tuus erit in medio terrae, oblivioni traderis: quia ego Dominus
locutus sum. •
1) f. 20, 4(3. LXX: (TzijV.eMjnv f-i r« hyia a'vrüv. — 2) fV^Ptt Ulllt tCU CVin-cd)tCn umfpm«
mcn, um ilnt siröl'crfn Vcibcn ^u cnt^icbcii, bcn (yottloü'ii aber, um il'u \\\. bcftrafcu. «w i^o/M-
■dptiaij tK co'v hvonov Kai änKnv' Sa]). ?>. ]-."). Tic luimlid^c ^(ciirn-uuii bce "JUu^brucfc^ baben
btc LXX au* is. 4.-3) ,,jveii dt nun einmal töbtcu \v\[[ bcn (vicvcdncn unf (i)ottIcfcn, fc
fpfi . ." — 4) ^cbr. u. ©ried). „cc; i'oll nidn ivicbcr ciuijcftcrft jvcrbcn." — o) mu fKyi^a -äca
oäf)^ Kai Träi> Trrsrun. — 6) f. 7, 27. — 7) pn/jipaia, pouipaia ü^ivov Knl \}vf^i(jii//ri. o-wf coa^tj^
C(^ä)ia. — 8) ö^ivDV o-tjr ;./t?/ e/f (Tri/ßuertv, iroi/itj sie ~apa/.vcn\ — 9) „(C üd^U^Crt), JVClfflC^
bu n>Ciirüdfl bcn 2ccptcr meinet Sc^nc«! [tu 3.>olfc^5erad,) bu baucil jcbcn2?aum um," b. b.
s>crfd^
t>ie
f^l^ncft 9?icmanb. ^^"^D HPNO *^D tDD^ Ü'^Ü^ IN "t^^fr foücn iviv unt^ freuend
JRut^c mcincö Sc^neö mit'aditct jcbcn Jüaum," b. b. bie 3ud)trutf)c, bic meinen 5cbn
30 *
470 Xtv g)rop^et Sjcc^iel. 21, 10—19. ^nm. 9—25.
(^äracl) trifft, i^crfc^ont g'Jiemanb. Der f)etr. 3:ert fcfccint Mer gelitten ju fiaben. .i^icrcn^mus
laö ^''\^^*2 iinftatt o nasis. ©eine ?eeart empfte^tt fic^ fcf)r. (7i?»dCe, efoyJtvo!;, öttoiJow ttöv
^vAov. T(v Gf^atbäer paraV''ftrvifirt: „SG?ciI ftd) erfreuten bic Stcimme Swbci unb 2?eniamin,
baf; bie Stämme ^j^raelei um bct^ ^s3o&en^teu|le^ nnllcn in bie ^jefaui^cnfc^aft ixuinbern mufUcn,
barum il^ur^en aud) fte üerfe^rt, um bcn leinenen ©ögenbilbcrn nact)juirren . ." — 10) |ri''i
„unb er ^at c^ fc^on jum ®egiett gegeben," b. &. baS ©trafgerid^t^reirb döbalb erfolgen. Kai
i(^vK£v ai'Ti/v hotfinv tov Kpareiv jeZpa avTov. — 11) ,,bai5 biefe? Sc^TOert gefcmmen über mein
S3ülf." — 12) LXX wapotdjaovaLv. ©ie leiteten HIJD „preieigeben" oon ber SBurjel gur
ab. ^iercnnmuö überfe^te baö SfBort boppelt, wenn er nic{)t etwa ba^ qui fugerant a(ö Sr-
fldrung bcigefeBt t)at. — 13) 'pniimia h^kvero -ü lau uov. — 14) „I^arum fd)lag auf bie
J^üftc" — aii ,3cid)'^ii ^er Älage. Kpörr/anv i--! -i/v jt/pr/ anv- Jer. 31, 19. — lo) „ba^ Sd)n5ert
ber Sbalbäer bat fic^ beroä()rt," — ciU 3tacf)efd)wert föcttcg. 'öti öeöncaiuTai. ^lad) bcm ^ebr.
[Il-J *^ fonnte man überfe^en: „3a e^ i|l eine ^irüfung," b. ^. eine firmere ^eimfud)ung. —
16) „unb ba§ eg ben Scepter »jcrrüde, ba^' er nicf)t mebr fei, ba^ fprii^t ©Ott ber .fterr." Slüioli.
f^ott null baö bai.nt)ifd)c (^3efd)Icd)t nid)t mebr regieren (äffen, bi» ber SniHirtetc, ^er ?0?effia3,
ber cigcntlid)e Sobn Xaöibe fommen unb ^aö ininter bicibcnbe geitlige J)Jeid) ^öraetö grünben
trirb; f. 2?. 27. ^m ^ebr. tautet biefe ©teile fe()r bunfel: ^^ HD^D tD2^'Ö^'ü^ HDI
nliT *J"IJ< Dl!<j (T'T. Stüioli überfe^t: „Unb nne? SBenn 'e6 fogar aud) bcn ©cepter
(3uba'e) verwerfe, baf; er nidit mebr fei?" n5ott f^eint ftd) abfid)tli($ bicfcr bunflcn 9lebe ju
bebienen, weit eö für bie ^uten \o fdirccflid) war, ben 5(u>?fprud) uuöerbiümt ju boren, ba§
S:avir>^ rs3cfd)(cd)t nidn mebr regiereu fott. Tic .(ocbräcr, namcntlid) 3tabbi ravib übcrfe^en
bier auf gan^ eigene ®cifc: „Sa e^ ift beanibrt. ©ie aber, wenn eö aud) ben ©eepter (^ut>a'ö)
rteranrft? Ta ifl e? nidit (bewabrt)," b. b. bio ^ur iscrnid)tung be? itönigögefd)lccbteö wirb eg
nidit fommen. l'od) unD 9tcif*l überfct3cn: „3a ^^»rüfuug iill" unb_wa^'^' wenn aud) bie miß'
ad)tenbc 3httbc nid)t wäreV" unb bemerfen ba^u: „^J>rüfung unD i®c{)eit)ung ift für Seirael fo
unumgänglid) nöt^ig, bap fie eintreten würbe, aue^ obne biefes angebrobte ^trafgerii^t." nal
rl, tl Kai (pvli/ änua^y; ovk earai, /^eysi. Kvpio^ Kvpto^. — 17) iTTirTPf 7l*l»lPr / /PI D'^H
Dn^- '^''^T-^ "'!($ bcnStabbinen beijjt: „baei ©c^wertbeö großen ütobten (be^Äonigö unb bet^5(belö),
baö einbringt in fie," b. b. wct*e^ trifft ^um 3;obe. initabhiei übcrfe^t: „weld)e^ einbringt in
bie_rijemäci&er." .ipicroninnuö laei haehor(5detli „baö fie in ©c^recten verfemte." So finbct fid^
biefe l'eöart in fennitotifd)er ^anbfdnift. LXX pofnpaia ^pav/xareiüv y /leyä/ir/. Kai tKarZ/aeig ah-ovg.
18) D'^JJ^D/tDIl/ i'fl^ bier mit ruinas überfe^t i|l, ^eifjt eigentlich oifendiculum; ein Ö3egen'
jlanb, an ben man fid) fti.'^fjt unb über wefdum man fäüt. Wan fann ^ier an bie f}infaßenbcn
ileidntame ber Srfcblagenen, an cingeftür^c '))(aucrn u. fgt. beuten, ottw? ^ly -^pava^y // KupSia
Kai -AirdvvdijcLv Ol ätj^evovvreg. — 11)) ^'^HTirTDJ^ „^robuug beö ©c^ Wertet," nadi SInbcrn:
„bie Söertilgung beg ©(^wcrteei," b. b. ba^ »ertitgcuDe ©d)wert. ©efentuö will tibchath „©(^lac^t»
banf" gcicfen wiffen, nat' mit ben LXX übereinüimmt: TrapacUöovrai slg n^dyia po/u(paiag. —
20) p"!!!/ njlb^^,^?^ /Aid), gemad)t jum 2?Ii^en;" d' y^yovcv elg (T0ay;>. — 21) HD^D
rpÜ.^ „angegürtet jum !OJorben;" e^' yiyovev äg ariAßuatv. — 22) sc. o gladie, HIlNinn/
ein a-nf Af}ö//fiw, wc(d)c? bier beifU: „vereinige bid), ober wütbe mit vereinten Gräften."
(öefeniuö. I^erefer: „^aue tapfer ein!" i:ie 23ulgata la« nnnn von chadad „fd)ärfen."
Kai ^laTTopeiiov, Kai b^vvov ek (h^iüv Kai £f Evuv'vfiuv. — 2S) i^llt^/t^ H^JÖ H^K /,it*Obin bcitt
föeftd)t wanft" ober nac^ ber Seeiart ber iOuIgata muadanoth „wobin bein (^3efid)t Iw^ bat;" ov
äv To npöau-m aov E^eytipyTai. — 21) ©Ott befieblt bem "yropbeten, jwci 9Bcge ju 5cid)nen, fei
eö nun in i^anb ober auf S^ic^d ober auf eine Safcl ober iVapier. r^ie SBcge foHen alö 3ug^
linic be^ c^albäifd)en Jpcerci\ weld^e? !ur Eroberung berantommt, erfc^einen. (häraiov aeavrü
fii,o ödovg. — 2o) XI5 "1*J^ ^■)^"ir'N')3 iX'l^ in „unb gravire eine ^anb (©äu(e, SBeg»
faule), am 5(nfange bc^ Jl^egcei gravire eine ©tabt," namticb bie ©tabt 3?abi)Ion, von ber bie
jwei SDege bei* (£roberungi^beeree aucigeben. \!od) unb ::)ieifd)l: „am 3tnfange bee^ SBege; jur
©tabt.." 5?ac^ ber i^ulgata ift ber ©inn: 5)ftt ber .'^anb foü ber Äinüg von 3?abi)lon bie
Deutung erfaffeu fijnncn, am Stnfangc bee Söegcö foll er \\i erfaffcn. Slllioit übcrfeßt: „bann
2)er 5)rop^ct Sjecfeiel. 21, 19—27. 2lnm. 25—12. 471
wirb cv mit feiner Joanb ba? ?cc« Rieben, eben am SE?Ciic einer ^?t•abt n?irb er e^ Rieben;" f. i^.
21. nal ,\ni> tv äpxij ö(W/i' ~„7.eu^, irr' npx'ii <'"5<'i tharaittc^. — 26) Ten cincu JDevi nuiifc nact)
9tabbatb''.J(mmon (f bilabclpbiii), ben anbcrn nacb Ocruüilcm. — 27) H^llVD „bcfertiiit;" iv
/iifji.1 a'vz7,c. — 2S) b. b. er lrir^ rtcbcn ; 'Wör^ cri/ctmi ,iaai/tir. — 2f)) SlnMin nuin im .^riesii?'
ratb loofen n?olIte, anirf man 'iV'feilc mit rcn ?luffcf>viftcn rcr Trtc, irobin bie Unterncbnuini]
gcridUet n'^crben feilte, in ben AUnter. Ter er|k\ rcr bcrauejKuvu'» wnxtt, i^ab tie (£ntfcbciMtnii.
Till äva.ipdaai ßäßöov. Xic '^3riccbcn nannten bic Voofiin>^ mit ren ^-^feilcn lit'/ouav-da. unD f ie
mit 9tutben /.«.MouniTf/a ; cf. Caslii Rhodigni Antiq. lect. All. '29. — 30) D*3iri3 ^NC'
"TD3D nX") "fr befragte bie Jbcrapbim, fab ficb um in ber Veber (ber Jbicrc);" nai tTretJUTf/mu
Toif -//i-ro r Kfit KnrnGKo~/,nnG\:^ai tK ('eiif.iv ni'-nv. Heber 2bcrapbim f. (Jon. .j1. 19. — 31 ) X"te
SBciiTai^mii UMr^ fiir fen ^Innviff ^"u-vufalcm« cntfdHM^cn, ivedbcö mit l'ltabbatb-'Jlmmcn utfam^
meniKftiilt ctivaö füMicbcr (alfo rcduer .'öan^i U\i\. Icnn ;>iedHo unM'inf? nimmt rcr Crientate
nad^ tcr ^tclhinj.! iicvien Tuen. Tte LXX nahmen ad ilexteram, wie oben im lerte erüd^tlid)
ju i\ '2\, WC fie ba^ exta con^uluit gan^ überleben. — ?i2) rai 3a/äv xüpaKu. — 33) n>n3
„mit 3crtrümmcruniv" Xa^ Äriev|?i?cfduci fcflte lauten auf ?Wcrb unb 3evftcrun9. //frä
Kpai-iiC. — 33) b. b. bic ;uiben ircrrcn rcnfen, ^??abudH^rcncfor fd^aue unb mcrfe ni*t auf
ben CrafeIfi.M-ud\ unb lvcr^c fc rnbii; bleiben, al-? bvUte er 3abbat. Cber: 5ic n^ertcn Dcnfcn,
bie iBeiffa^juni} fei eine falfd^e, ocn ^er fie ^^itdnsi ju fürdjten babcn. Z\t Wricdum über^^eben
ba.^ frustra, ^{^::^ — 35) Urh rWVXf *J?0J2^ »^'^^ "^^'^ ®i^f ^^'^^f» tie," »^^ nac^
^Slimdn unb 3?atablu>^ bebeutet: „bie i^crtraci^eibe, »cburd) bie Bulben mit bem Äc^niii i^cn
23abrlcn vcrtniipft tlnb, nnn-fen fte binbcrn, an ein .^riei^ijunterncbmen beiTelben 5U iilauben."
Stnrere beuten ee auf bie Sdnvure, tt'cmit f>)Ott feinen 5cbu^ iH'rbeif;cn bat. (£vfteve reutuui?
ift nn^bl bic allein riduii^c. f,JfWä:wr rhc i;i>Snnä6ar airoU:. — 3ö) '!)?abudH^boncfcr ivirr nur
bie ircukM'iiUcit be? 3cbecia» im Slu.qe b^iben unb baber an 9?i*t^ mcbr beuten, al? ^<erui"alem
tcüfommcn ut erobern, a«? nl'röc ävaiii iivi/^Kuv (it^tKiac nl-ro? iirt,G\tt]vai. — 37) •f'cbr. ,,n.H'il ibr
jriecer in bae ^Inrcufcn '^urüdrufetcurc (alten) Uniicrcd^tigfeitcn, iupem eure i^erbred^en offenbar
^tn^ unb eure 2ünfcn am laoie liciien." (iknt n'iü faiU'U, fie Strafe über ^Krut'alem eri(ebc
nidn au-o 3ufaü, nicbt n.H\ien rcr Crafclfi'^rfu'be, fonfcrn nur ^ufcKie i^credncn Urtbeili' '«otte?,
beijen i^ollftreder Üfabudioconofor ift. — 38) u^cruntcr <::cfceiae ^u 'oerfteben ift. — 39) T*p
„Snbc;" -jpaf. 5inn: bcffcn laj] gekommen 5ur 3ctt ber cnflidien Strafe, b. i. ber Strafe,
ircUte bem .^lönigtbum ein Snbe ma*t. 2cä:} u. 9t. — 40) PN'F'K^ HN? n'^^^ tvivD nid)t
mebr fo bleiben, fa» ^ticbrige n.nrb crböbt, ba-? -^cbe erniebrivict." ob rmairij yorai. ha-^ivunac
Th ii}'i//.bv Kai ifwcrac rh ra-sirov. (ic- ift fd^n'cr ]\x fagcu, ob fa? ^iefagtc allgemein ober fi>ecieü
ju beuten fei. Tercfcr beutet eo auf fie Grbc'bung fe« rsH^toliai\ ^veremiai? unr 5(nc>erer, bie
fid^ gefcmütbtgt batten, m\t aw tie (Srnicfrigung fcr .f^oflcutc, fie reu Sctcciav^ ^ur (ümvörung
berebet batren. JöicroniMnue erfldrt: „Xa? ift Tic Mrone, wdifc fen erbi^bt bat, ter in rcr -t^i^be
fteben foüte" f^^ed^onia^). i*cd^ u. f>icif*l: „Sefcciae ivü feine yvrone ablegen; riefe namlid)
ift e?, jreld^c fcn crböbt, ber fie rcdumdf?tg empfängt, n\ire er aud^ 'ocn niebcrcr ^erfunft, n^ie
Xa^if ; tüxcb fcren 5lbnabmc aber aud> O^fff, ber ilc unnMtrrig getragen, ernicbrigt irirf." —
41) „3u 2dnilp, 5cbulb, 3dniir, ,11^/*- "l'^d^e id^ ftlbe (Mrcnc), unii fie foll nicbt mcbr fein,
bi? ber fcmmt, nH'ktem gebübrt bae (Ikridit, unf ibm werre id^ ile geben. "^ 'ii^d) u. ^teif*!.
ß3ott fprid^t Camit reutlid^ auf\ faf; fein .Mcnig au? ^örael orcr lamf? ^tamm mehr obne
(2d)ulb orer pielmcbr Strafe in 5^i"«-icl bcrrfdn'n u'crfc, bic- ter n\abre Jpcrrfdu-r, ter .Honig ter
SBabrbcit, ber Weffiac- fommt, beJTen 9?etd> fein Snte nebmen rrirt. ©cnn a^d^ ^utta feinen
3>orutg vor ten übrigen Stammen bebauen ii^ü, nnc c« ber '^.Vitriard^ ^uifob i^orauögcfagt bat,
fo foü ec- toA *^on iept an niitr obnc (? inbupc gcfctcbcn. (iö ftimmen tie jiitif^cn unt d>rift'
iid^cn 2tuc'Iegcr 5ufammen, bat^ bier oom ^Jicffia? tie iRctt fei; 37, 24; L«. It). 5; Jer. i'o. • j ;
Luc. ], 32," Joan. 5,22. taö f^3cfagte erfüllte ficb. Tenn feit ber 3crftörung 3""i:falcm>5
berrf*cn bie 2(u?lcintcr in Seracl, jucrft tie '^abi^lonier, tann tie ^^crfer, bernad^ tie S'.^rer
unt 3legr^^ticr. Gi^ gelangte entüd^ m\tr ein iübifd^ci? '■vn-^d^lcd^t, ta? ter .S^a^nuMiacr namli*,
5ur ^errfdiaft, allein nur auf fur5e 3cit unb mit tcm '>3cfolge groficrin-brängnif;. (üij bcrrfd^tcn
na* ibnen tvieber bie Slujlänbcr, bi^^ ba fam, ter tommeh follte. Tercfcr übcrfcgt ta-< bcbr.
©ort Avah mit „Umfcbrung;" (Defeniua mit „3cr)li.>rut\g." — 42) iTH N^ PNVDJ-
Slüioli unt bie älteren 2huMegcr überfet^cn: „Xoit foü tief; nid>t gefdn-ben, biö ter tommt . ."
unt ertlaren tie Sorte tabui, taf; tie iLn-gnabmc unt ^^lufbcbung ter .^crrfdvift in O-^i"»}?'-
ctcr ^iclmebr ter Untergang ^K-racl-^ al? irtifd>cj i}lci<b nid't eintreten werte, biij ter Stifter
472 t>ev f topfit Sjec^iel. 21, 27—51. Slnm. 42—52.
«Schwert, fouccrn ba^ i^o(f ober Scinb bcr Shnmoniter aiii^ercbet werbe, erfte&t man beut(id) am
2?. 29. — 45) y^n^ nD1"ip '.iü flefditiffen 5um Sfurle^rcn." 5)Zan sjermutfcet, ba§ öier
hakil für haakil iiet)e. aSvitat>Uii^ aber leitet e^^ l^on kul f)er unb überfe^t: „e^^ i|l gefcbliffcn um
ber'jubalten." «at iaivaaiihn ejf (TwrfÄftav. — 46) 3'" •^pct'r. fe^lt et; Cii fcet§t p13 [^D^
„fo baf; eg blinft;" eyelpov inruc; ari'Aßiji:. f^iott fitnbiiit btcmit ben 'iJlmmonitern eine blutioic
9?tcber(aiU' an; Jor. 4*.), 1. 9?ait (5(ai?iu^ 3ofepbuei über^Oi^ ü?abud)obcncfor bie 3(mmonitfr
fünf ^abre nad) ^erufalenu^ Sroberunii mit Atrie;i, wo fte bcrb t^eutittidf n?ur^en. —
47) „wäbrenb mau für bid) eitle (ikfid?.te fitaut unb l'üv^en weitTajU;" h' ry öpdae/ aov -i)
fiaraia Kai kv rü> /navreverr^ai ae i/tt-rf//. -^ 48) „bamit bu bingele^t werDcfi Über bie ^vilfe ber
63ottIofen, bie ijetöbtet mcrben foüen . ." — 49) f. %. 39. — 30) ITII^ri'^J^ D^J^H ,M^
eil ^urüiffcbren in bcinc ®l•^ci^e." Tic 'iJlnrcbe gebt auf ben Sbalbaerföuui ober auf ben HbaU
bcier im '^tUiU'meinen, ber cnbtid) uad> 'vielen itrieijcn aud) feine i^ered)te Strafe für baö Unred)t,
baei er babci »oerübt bat, erbalten foll. ä-dnrps^s, pii Ku-n'/.vayg. — ,^V) Tie 5trafjU'ridite
(ijotteei erijiniicn über '^abi^lon beim Ciinfaüc ber unter S'.miö t*ereini^ten 'J^erfer unb '^JJeber,
ife(*e bie' ^tabt fammt bem ütcic^e in ibrc (>ic>valt brad)ten im :jabre ö;58 o. (£br. —
32) n*nC*!3 *C^"in Dnj/3 »iu bie Jpänbc i.H'rnunft(ofcr, im 3cfftören vieivanbter Wenfd)en."
(£si ift biemit rarauf binv^cbcutct, bap ein nnlbe?, in •i^tibuni^, .Hunfl unb 2Biffenfd)aft weit binter
bem '.yabi^lonifdKn |lcb"enbc>5 i'olf bie Sri>bcrun;i in^UbriniU'n foü. rax^ 3Bort boarim fann
man mit ^^rabo füijlid) aud) burd\ „brennenb" uberfe^en. fif ,rf'pof äv6jxjv ßapßäpuv TSKrat-
Cnput XXII.
1. Et factum est verbum Domini ad me, dicens: 2. Et tu fili hominis
nonne judicas, nonne judieas civitatem sanguinum?' 3. et ostendes ei
omn€s abominationes suas, et dices: Haec dicit Dominus Deus: Civitas^
eftundens sanguinem in medio sui ut veniat tempus ejus: et quae fecit
idola'' contra semetipsam ut pollueretur. 4. In sanguine tuo, qui a te
etfusus est, deliquisti: et in idolis tuis, quae fecisti, polluta es: et appro-
pinquare fecisti dies tuos, et adduxisti tempus annorum tuorum : propterea
dedi te opprobrium Gentibus, et irrisionem universis terris. o. Quae
juxta sunt, et quae })rocul a te, triumphabunt de te: sordida,* nobilis,
grandis intertitu. 0. Ecce })nncipes Israel singuH in brachio suo' fuerunt
in te ad effundendum sanguinem. 7. Patrem, et matrem contumeliis
afiecerunt in te, advenam caiumniati sunt in medio tui, pupillum et
viduam contristaverunt apud te: 8. Sanctuaria mea sprevisti, etsabbata
mea polluisti. 9. Viri detractores fuerunt in te ad effundeiidum san-
guinem, et super montes comederunt in te, scelus operati sunt in medio
tui. lU. Verecundiora patris discooperuerunt in te," immunditiam
menstruatae humiliaverunt in te. 11. Et unusquisque in uxorem i)ro-
ximi sui operatus est abominationem, et soeer nurum suam polluit
nefarie,' frater sororem suam liliam patris sui oppressit in te. 12. Mu-
nera acceperunt apud te ad effundendum sanguinem: usuram, et super-
abundantiam aecepisti,'* et avare proximos tuos ealumniabaris:'' meique
oblita es, ait Dominus Deus. 13. Ecce complasi manus meas super
Der ^rop^et (Jjec^iel. 22, 2—13. 2Inm. 1—10. 473
avaritiam tuam,'" quam fecisti, et super sanguinem, qui efFusus est in
medio tui. 14. Numquid sustincbit cor tuum, aut praevalobunt manus
tuae in diebus, quos ego faciam tibi? ego Dominus locutus sum, et faciam.
15. Et dispergam te in nntiones, et ventilabo te in tcrras, et deficere
faciam immunditiam tuam a te. IG. Et possidebo te" in cons[)ectu
Gentium : et scies quia ego Dominus. 17. Et factum est verbum Domini
ad me, dicens: 18. Fili liominis versa est mihi domus Israel in scoriam : '*
omnes isti aes, et stannum, et ferrum et plumbum in medio fornacis:"
scoria argenti facti sunt." 19. Propterea haec dicit Dominus Deus:
Eo quod versi estis omnes in scoriam,''^ pro[)terca ecce ego congregabo
vos"' in medio Jerusalem, 20. congregatione argenti, et aeris, et stanni,
et ferri, et plumbi in medio fornacis: ut succendam in ea ignem ad con-
fiandum; sie congregabo in furore meo, et in ira mea, et requiescam:'^
et conflabo vos. 21. Et congregabo vos, et succendam vos"^ in igne furoris
mei, et conflabimini in medio ejus. 22. Ut conflatur argentum in medio
fornacis, sie eritis in medio ejus: et scietis quia ego Dominus, cum effu-
derim indignationem meam super vos. 23. Et factum est verbum
Domini ad me, dicens: 24. Fili hominis, die ei: Tu es terra immunda.''
et non compluta^ in die furoris. 25. Conjuratio prophetarum in medio
ejus,'' sicut leo rugiens, rapiensque praedam, animas devoraverunt, opes
et pretium acceperunt, viduas ejus multplicaverunt in medio illius.
20. Sacerdotes ejus contempserunt legem meam, et polluerunt sanctuaria
mea:" inter sanctum et profanum non haljuerunt distantiam: et inter
pollutum et mundum non intellexerunt:-'* et a sabbatis meis averterunt
oculos suos, et coinquinabar in medio eorum. 27. Principes ejus in
medio illius, quasi lupi rapientes praedam ad effundendum sanguinem,
et ad perdendas animas, et avare ad sectanda lucra. 28. Prophetaeauteni
ejus liniebant eos absque temperamento,"* videntes vana, et divinantes eis
mendacium, dicentes: Haec dicit Dominus Deus, cum Dominus non sit
locutus. 29. Populi terrae caknnniabantur calumniam,-' et rainebant
violenter: egenum. et pauperein afüigebant, et advenam opprimebant
calumnia absque judicio. 30. Et quaesivi de eis virum,^ qui interponeret
sepem,^ et staret oppositus contra me pro terra, ^ ne dissiparem eam: et
non inveni. 31. Et effudi super eos indignationem meam, in igne irae
meaeconsumpsieos: viameorumincaputeorumreddidi,ait Dominus Deus.
1) „trtHft bu nicbt ftrvifpyi'bi.KU tint-cr bte ^-i^dttftvabt'r f. 2i\ 4. 3cvufa(cma»tr^ bic 'i^hit-
ftartijcitannt tlnMl-? n?i\.icn i^cM-ftcfunii ^cr i'civolnicr t^on ecite bcr (^3i'ma(tbviber un^ Cbriiifdtcn,
tboÜi^ UH'iV'n bC-? ?JloilHtbtniftCo: f. i^ 3 ». -5; 2.^>, 2U. — Ü) w -d'/ir . . — fi) hdvuiifiara.
4) HOT-^n mn Ü-Cri DNVPD ^p-ID^pn* „»erben fveth-n ÜKt biit, bu(3tabt)
bcficcftcn ';)^•lmcl^? Unf ^rofjCU iH'rfCrl'eil?;" ffi-ni^ovrai h' cul. (iKä\iaf>rr,(; )) wotLaari) h-a't -o'/'/i/
fr 7ft7f ävojjJaiq. — o) ^V"n?7 „Itarf) KlUCr 5J?ad)ti" t(^ov oi ä(t)r/]oi'/jevoi oixov "lapai/?., kiiaeroQ
Trpöf Toi'f Ci'^/yFVtii nvror owtorpovrit iv cn/i, ü-ox- i^K^n^iv ai/ia. — 6) b. b. llf bcitrCU C^ ffciicb''
lieb ju tbun mit vbrcn Stiefmüttern. — 7) „jetcr bcflecft fibanhn^ll feine Sitwicjicrtinttcr."
Ktu fKCKj-rni; ti,v i'i u(p;;v ni-roi- ii_uan-fv tv netfisia. Ttc OH'bfte, ^eren UebertrftuniUHi bier iienannt
trcrben, f. Exud. 21; Lev. lU; Ihiit. 2:i. — 8) ;nrTp%'n*3">rn l^'J ".3*"^ unb -^inicber
nimmft bu;" vükov um -/(m-nauw t?.au,3nv(,<Tav h (Tr>i. — 0) pLT^^ n^JT! *J/*y3rn -/'IIb
macbtcft beinen "JJdcbften 5u Oticbte burd) ^ebrücfuni^;" kui nri'tre/.i-atj GrvrfAeiav kuk ac <rov ei>
Karnih'vaarf'q. — 10) 7Tj/*VI}"'^}< „Über bein UUiiere^te* Ö3ut." LXX io olf cnn-ETiAintti. —
474 t)ev fm^tt Sjec^iel. 22, 16—30. 2tnm. 11—28.
11) nSnjt fil- Codcl. ^nHn^l, wet^cg 2Bprtfott?o^Ichalal„fcur^bo^rcn, enttveibcn,"als
nachal „erben, befi^cn" sur SS?ur3el baben fann. Sdiuila unb S^bcobction nebmcn crfterce an unb
geben: „tu foüj! cntanibt n^erben." 9?acb bcr erftcren '-öebeutung iinive bcr ®inn : „3i$ »-^evbe es
jcigen, bai td) Jperr übcrbid) bin." Ter Sbalbäcr bat: „3* «.H-rbe micb bcilipcn in bir," wai ficb
im"gutcn imb fcblimmen Sinne nebmcn läfJt, ba fid) (^ott beiligt, fcwo^l U'^enner jlraft, al3Jt»cnn
er fc{)Pnt. — 12) yeyuvaai fioi ö oIkoq 'lapaz/'A ava/je/J.iy/nvni Travrec X'^'''^"^'?' t*S- 65. 10; Is. 1,
22-25; Jer. 6, 29. — 13) f. i. ®r. — 14) "' f^iy^ äpyvpiov ävafiEjuiyevov iari — 13) eif
ahyKpaatv. — IG) elg6ixo/iai vfiäg. — 17) ''^H^il fM^ Werbe eucb einlegen" im Cfcn; f. i.
6)r. — 18) Kai £K<i>vijT/(7u k<p' vfiäg h nvpi öpyf/i ftov. — 19) b. &. ein Dem %lüd:ic überantwortetet
Sunb, n.>o fid) 9Jiemanb aiifbalten fann, ebne ^iucb auf fi* ?u laben. }// ;/ ob ßpexo/ihy. —
20) 35>cgen feiner Unrcinigfeit unb a>erflud>tbeit fallt fein Siegen barauf; Deut. 11,17;
Is. 5, 6; Jer. 3, 3. — 21) fjg nl ä<{>?jyovfiEVoc h fitau avT?)g üg 'Aeovreg üpvönevoi, äpnäCovreg
äpTväyfiaTa, ilwxag Ka-EO'&iovTeg ev övvaoTEia Kai ri/iäg PiafißävovTEg. Kai XVP^'^ ^<"^ inT^jj^vv&riüav
h uEGu> aov. — 22) b. i. burd) ©in^enbienjl; f. 8, 11. — 23) l^^nlPl N*7 »ftc jci^ten (lebrten)
ni(^t ben Unterf^ieb »on Unrein unb 9{ein." — 24) ^ön DÜ^ IHtO /-t'cf^i'i-^i^f" He mit
Slün*e," b. b. fd)meid^eln ibnen bei aü ibrem Unred)t. a/siQovrEc a'vravg neaovvTai. — 23) kqI
Tzpog Tov TzpoüifAvTov o'vK civaGT pE<j)6fiEvoi fiETa Kpifiarog. — 26) Wan fonnte bier fragen: SDaren
benn ^ei'cmia^, (Ejc'^''^^' -^'ii'«f^) ^^^^ au^gejcidincte (^.^cttciMnänncr, bie junfd^en (!>3ott unb3?plf
hätten »:crmitteln fönncn? Xaranf antauM-tcn bie (Sinen, e^^ habi fclbft bie .ipeiligfeit biefer
grof-cn 9^iänncr ni*t bingereidit, um aU i^n-mittlcr gelten ja fönnen; ^^Inbere: eei bätte cine^
^.tfannce;, trie 9?ipfeei, Samuel ober (Slias? bcburft, bcr nid)t nur bie^yrcpbetengabe, fcnbcrn au(^
bie f^abc 5U regieren unb ^lad)t über bie .ipcr^cn ju üben bcfdf;e. ^ierpni}mue; uncber ^ütt'ere:
(^ctt fprcdie bier ^um t^olfc mit Uebergebung bcr ^^.M'ppbcten, n^eil bicfe ja Dbncbin feine «teil*
öcrtreter unb fein 5}tunb ivaren. Tiefee \!eljttre ifl n-'cbl bie riditigere 5}ieinung, bcr aud) ßpr=
ncliu? a 2apibc, Xcrefer bcipflid)ten. — 27) ^inJl^TlJ „ber bie 2)?auer mauerte;" ävaarpE-
<p6p.Evov opiJwf. — 28) *^i37 T'^ÖD "^^^' ^'^^ ^""^ "^'"^ ^" ^*^" ^*P (I)urd)brud)) fleütc," um ben
einbringenben Scinb abjUive^rcn; f. 13, 5, kuI icrü-a ivpo npoauTrov /xov öAoaxcpi^? tv tu Kaip(^
TVC öpyf/g. I
Caput XXIII.
1. Et factns est seniio Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis, duae
mulieres' filiae matris unius fuerunt, 8. et fornicatae sunt in Aegypto,
in adolescentia sua fornicatae sunt: ibi subacta sunt ubera earum,^ et
et fractae sunt mammae pubertatis earum.^ 4. Nomina autem earum
Oolla'* major/ et Ooliba*^ soror ejus minor: et habui eas, et pepererunt
filios, et filias. Porro earum nomina Samaria Oolla, et Jerusalem Ooliba.
5. Fornicata est igitur super me^ Oolla, et insanivit^ in amatores suos,
in Assyrios propinquantes, 6. vestitos hyacintho,^ principes, et magi-
stratus, juvenes cupidinis,'" universos equites, ascensores equorum.
7. Et dedit fornicationes suas super eos electos," filios Assyriorum uni-
versos: et in Omnibus, in quos insanivit, in immunditiis eorum polluta
est. 8. Insuper et fornicationes suas, quas babuerat in Aegypto,'^ non
reliquit: nam et illi dormierunt cum ea in adolescentia ejus, et illi con-
fregerunt ubera pubertatis ejus, et effuderunt fornicationem suam super
eam. 9. Proi)terea tradidi eam in manus amatorum suorum, in manus
filiorum Assur, super quorum 'insanivit libidine. 10. Ipsi discooperu-
eruntignominiam ejus,'^ filios, et filias ejus tulerunt, etipsam occiderunt
gladio: et factae sunt famosae mulieres,^' et judicia perpetraverunt in ea.^'^
11. Quod cum vidissct soror ejus Ooliba, plusquam illa insanivit libidine:
et fornicationem suam super fornicationem sororis suae 12. ad filios
475
Assyriorum praebuit impudenter, ducibus, et magistratibus ad se venieii-
tibus iiulutis veste varia,'" equitibus qui vcctaltantur cquis, et adoles-
centibus forma cunctis egregia.'^ 13. Et vidi quod polluta esset via
Ulla ambarum. 14. Et auxit fornicationes suas: cumque vidisset viros
depictos in paricte, imagines Cliaidaeorum expressas coloribus, 15. et
accinctos balteis reiies, et tiaras tinctas in capitibus corum, formam ducuni
oiiiniuni, similitudincm liliorum Babyloiiis, terracque Chaldaeorum, in
(jua orti sunt, IG. insanivit sn])er eos concupiscontia oculorum suoruni,
et misit nuntios ad eos in Chaldaenm. 17. Cumque venisscnt ad eam
tilii Babylonis ad cubile mammarum,"^ polluerunt eam stupris suis, et
polluta est ab eis, et saturata est anima ejus ab illis.'^ 18. Denudavit
(juoque fornicationes suas,^'' et discooperuit ignominiam suam: et recessit
anima mea ab ea, sicut recesserat aniiiia inea a sorore ejus. 19. Multi-
plicavit enim fornicationes suas,^'' recordans dies aJolescentiae suae,
quibus foniicata est in terra Aegypti. 20. Et insanivit libidine super
concubitum eorum," quorura carnes^^ sunt ut carnes asinorum: et sicut
tluxus equorum fluxus eorum. 21. Et visitasti scelus^^ adolescentiae
tuae, quando subacta sunt^^ in Aegypto ubera tua, et confractae sunt
mammae pubertatis tuae. 22. Propterea üoliba,. haec dicit Dominus
Deus: Ecce ego suscitabo omnes araatorcs tuos contra te, de cpiibus
satiata est anima tua: et congregabo eos adversum te in circuitu,
23. Filios Babylonis, et universos Chaldaeos, nobiles, tyrannosque-" et
principes, omnes filios Assj^iorum, juvenes forma egregia,^*" duces, et
magistratus universos, principes principum,^ et nominatos^^ ascensores
equorum: 24. et venient super te instructi curru,^" et rota, multitudo
populorum: lorica, et clypeo, et galea'^^ armabuntur contra te undique:"
et dabo coram eis judicium,^^ et judicabunt te judiciis suis. 25. Et ponam
zelum meum in te,^* quem exercent tecum in furore:^^ nasum tuum, et
aures tuas praecident: et quae remanserint, gladio concident: ipsi filios
tuos, et filias tuas capient, et novissimum tuum devorabitur igni. 26. Et
denudabunt te vestimentis tuis, et tollent vasa gloriae tuae.^" 27. Et
requiescere faciam scelus tuum de te, et fornicationem tuam . de terra
Aegypti: nee levabis oculos tuos ad eos, et Aegypti non recordaberis
amplius. 28. Quia haec dicit Dominus Deus: Ecce ego tradam te in
manus eorum, quos odisti,^' in manus, de quibus satiata est anima tua.
29. Et agent tecum in odio, et tollent omnes labores tuos,^^ et dimittent
te nudam, et ignominia plenam, et revelabitur ignominia fornicationum
tuarum, scelus tuum, et fornicationes tuae. 30. Fecerunt haec tibi"'' quia
fornicata es post Gentes, inter quas polluta es in idolis earum. 31. In
via sororis tuae ambulasti, et dabo calicem ejus in manu tua. 32. Haec
dicit Dominus Deus: Calicem sororis tuae bibes profundum, et latum :
eris in derisum, et in subsannationem, quae est capacissima.^" 33. Ebrie-
tate/^ et dolore repleberis: calice moeroris, et tristitiae,^^ calice sororis
tuae Samariae. 34 Et bibes illum, et epotabis usque ad faeces, et fragmenta
ejus devorabis/^ et ubera tua lacerabis: quia ego locutus sum, ait
Dominus Deus. 35. Propterea haec dicit Dominus Deus: Quia oblita
es mei, et projecisti me post corpus tuum, tu quoque porta scelus tuum,
et fornicationes tuas. 30. Et ait Dominus ad me, dicens: Fili hominis
numquid judicas" Oollam, et Oolibam, et annuntias eis scelera earum?
87. Quia adulteratae sunt, et sanguis in manibus earum, et cum idolis
suis fornicatae sunt: insuper et filios suos, C|Uos genuerunt mihi, obtu-
lerunt eis ad devorandum.''^ 38. Sed et hoc fecerunt mihi: Polluerunt
476 ^er 5)rop^et Sjec^iel. 23, 1—17. 5Inm. 1—10.
sanctuarium meum in die illa,*® et sabbata mea profanaverunt. 39. Cum-
que iramolareiit filios suos idolis suis, et ingrederentur sanctuariurn
meum in die illa ut polluerent illud: etiam haec fecerunt in medio
domus raeae.*^ 40. Miserunt ad viros^^ venientes de longe/^ ad quos
nuntium miserant: itaque ecce venerunt: quibus te lavisti,^" et circum-
linisti stibio oculos tuos, et ornata es mundo muliebri. 41. Sedisti in
lecto pulcherrimo, et mensa ornata est ante te: thymiama meum, et
unguentum meum^' posuisti super eam. 42. Et vox multitudinis exul-
tantis'^ erat in ea: et in viris, qui de multitudine^^ hominura adduce-
bantur, et veniebant de deserto, posuerunt armillas in manibus eorum,'^
et Coronas speciosas'''^ in capitibus eorum. 43. Et dixi ei, quae attrita
est'*^ in adulteriis: Nunc fornicabitur in fornicatione sua etiam haec.^'
44. Et ingressi sunt ad eam'^ quasi ad mulierem merctricem: sie in-
grediebantur ad Oolam, et Ojlibam mulieres nefarias.^^ 45. Viri ergo
justi sunt:*^'^ hi judicabunt eas judicio adulterarum, et judicio effunden-
tium sanguinem: quia adulterae sunt, et sanguis in manibus earum.
4(). Haec enim dicit Dominus Dens: Adduc ad eas multitudinem,^' et
trade eas in tumultum,"^ et in rapinam: 47. Et lapidentur lapidibus
populorum, et confodiantur gladiis eorum: filios, et filias earum inter-
ficient, et domos earum igne succendent. 48. Et auferam scelus de
terra, et discent omnes mulieres*^ ne faciant secundum scelus earum.
49. Et dabunt scelus vestrum super vos, et peccata idolorum vestrorum
portabitis: et scietis quia ego Dominus Dens.
1) bitblii^ ju ncf)mcn, wie a\\$ 'B. 4 erbcöt. — 2) Oj/O //ftc Iif§cn brüdcn i^rc SBrüfie,"
b. [). fie lictjcu jld) ücrfü()rcu jur ^Ibi^ottcrci unb aficr bamit »crbunbencn Si^njetgerct. iTremv
oi /mcTToi av-üi: — 3) Tn^/inD ''l'l V^*^ Dt^'T »w»b Heilen bafctbfibrüden ben 33ufen ibrer
^ua^fraufc^aft," — n>aö bcnfelbcii 5 um I)at, wie bviö !>in-t)in (15efagtc. knei öLEnapßeve'v&riaav.
^) n^IlK -/i^f 3flt" ~ 5(ni>tclunc; viuf bie ^tftprifc&e 3:i)atfad)e. ba§ Samarui (3eönfiämme:=
T t: T
lanb ^eracl) s>cn bcm Bette bc? .iperrn M) trennte unb tld) ein ciiicnce errichtete TU. Reg. 12, 28.
*5) Samaria roirb bie ^rötJere genannt, weil (te me()r 2(uöbet)muii] unb ^^eiHilferunij ^atte, al*
3uba. — 6) nD^^HN /.n^et" Bett in ibr" — fp genannt, »eil m ^erufatem baö wabre 3clt
T ■ t: T
(liottee n.>ar. — 7) 'jinn ,M'^^ "ii>" an^ubangcn ;" an-' ijiov, — 8) im-^eTo sttI tov^ kpaaraq
T : -
in'Tf/r. riefe 3?crliebtbcit be^iciitnct bie cifviiie 'i^cforgtlKit, ficb mit ben beibnifc^en 3?oIfern in
iyünbntffc ein,utla|Tcn unb ibrer JHcliv^ien ju l}u(ciiicn. Cfea? fitlcf; ein '-i^ünbnib' mit bcm
äjv.^ptifcben .ftönig Sna IV. Re,a-. 17, 4; 5(fba^ mit ben \>(rT'.M-iern I.e. K), 7. — 9) ^aä
J&i>acint()blau JPar bei ben Crientalen A-avbe fer i'ornebmen gleidi fem ^.Hirpur. Xenoph.
Cyrop. c. -1 Strab. 1. Li. — 10) 1,pn mfl^ "'^"'""tbisK 3ünii(ingeV' veav'.GKm Kaltn'i^
}iKTiH.-—\.y) b. b. fie ^Ab ficb ibrer "Jtbju^tterei bin. — 12) di ifi bamft bcr "^(piöbienft
gemeint, wclcbcn ^crpboam gefe^lieb in ^u^rael cinfübrte III. Rei^. 12, 2S. — 13) f. b. fie
bemutbigtcn uno plünberten \k rein au?. Ter bebr. ^(uebrucf bejeicbnet baffelbe, ivic bi\ mi,
„m auf ba^ .?>cmb." IV. Reg. 17, 6. — Vi) D^t^öS DtT'Nnni ,-fie (Samaria) irurbc
jum ^)iamen (Scbimpfnamcn) unter ben »grauen (Statten)." im) iyh'iToU7,,Jiia ü^ ywaim^.
9?ai* ber i^ulgata wäre fer 2inn: Samaria'i? 5täbte nnirbcn berücbtigt. — 13) b. b. bie
Scinbe »OlljOgen bie (i)erid)tC (^Otte« <l\\ ibr. *•«« i~ohiaav kv^iKi/aniq iv avry dg räi ^vyartpag.
16) evTrnfnxpn. — 17) veaviano/. sTriMKToi ttAvts^. — 18) DHl 23t^"D*7 "5U"l JiebCpIager,"
b. b. 2?ünbnitTe einzugeben. (£d ifl bier ba? 5?üntnif; gemeint, in n?cic{)e? ^uba unter 3oafim
nacb ber unglücfliri>cn ?i-f>lacbt bei 'Wagebbo mit 'i:^ab>>(on ficb einließ IV. Reg. 24. fJf ko<-;;v
KnrnXrdvTui^. — 19) J/pril »\n\i t^ entfrcmbetc fic^ ibrc 'Seele öon ibnen/' Soafim jagte
Der 5>rop^et Sjec^ict. 23, 17—42. 2lnm. 19—53. 477
ftÄ f*cn \u<b brci 5'i^rcn >vtcbcr (o^ vn^m f^Jcbcrfam iKsKit iPakf. k«; äTTtorr/ >'/ ii<rx>/ arrf/^
ä-' avrüi: "Mtin c^ WUT fciu '^Cn-jitvcnfcu VHMi bciMiifcber '^kMiiniin»i unb hcibnifdicm l'cbcu,
jrie aiie i'. is crbcüt. — 20) b. b. \\c trieb Me ^^tbjiöttcrci ebne icbeuunp 3*vim. —
21) £iT?.//dvvfig rijv nopveinv am: rurct) ba* i^ünbitip iiiit bcn "JJcgnpticm würbe bie SIbijötterfi
nocfi mebt beförbert, ba fein i>olf fo abiiöttiirfwil« bie 5(eiit^ptier »var. — 2il) 7^ H^J VH
Dn*CO^D "'"ic >^^r 9'i"J t^erliebt in ibre i^ubter," b. b. ber aiji>iMif(fce fii3ij^enbicn|l facjte ibr
^an\ unb >vu 511. Kai e-r^ov tr:} rnlg Xrt/Ja/oi'f. — 2rJ) Unter J^leifd> i'inb biet bie tretiitalia
ui s>cr|lebcn, ll^^ unter fluxu^ bie otfusio seiDiiiis. Ter 'iProi^bet moilte ^a^i arqe Ireibcn ber
Vlbiu^tterei redu anutauliri^ unr finnlid) bejeicbnen. Tic LXX be5eiitncn Huxus, Hti^r, mit
n'u^oia. verenda; 1(), üi'). — 2'i) „Tu fabeil bidi um ^ad^ bem l'after beiner CiU;]enb," b. b. bu
fcbrtcil iuriuf ja t>emfe(ben. — 2-5) f. 1'. 3. «. 8. — 2G) yip") ^/Ij^n lIpB- >^^flrf)« 9?amen
bie LXX mit beni 2iM-cr al? Gi^ennamen, b. b. aU ^'reoiujivilnamen betrad^ten. — 27) f. i'.
6, ivc |le juvenes cupidinis genannt n^crren; f. i'. 12. — 28) D^u^'/C' «Xberbduptcr;"
Tfuaaovc. — 29) i|t UMbrfdKnuti* \\\ beut x'^crberiicbcnben .^auptn'erte, nidu ju bem fpls^enben
ascensores ju belieben. — riO) j^j-f „üBaffc"." ober TypT m-^"K", 2d>ocp;" a-o Vitipiih. —
81) f. t. ^r. — f52) 1^'C** „l'ie werben ftdi ftcKen <\ic\i\\ bid) rin^-jum;" ,3.a/.oiai oiv.««;};' ^-i
T
ne KvK/.u. — 3j:J) .(?ebraiömu?, ber befavit: fut überlaffe ibncn ba? ri)cri*t; Deut. oO, 15. —
34) „id) laffe, 'firi^, meinen t£ifer ein bir auc;" (U.k7w rov C///«!' ,wovfi> (to/. — 3oj .g»ebr.
unb r^\rieeb. „itnb ile werben oirimmii^ an bir tbun." — 3G) *^^^'^^Cö^ *^3 ,>ic ß^crätbc
beineö (.yianjes" (Sdimuefe-^). 2(üioli: „bein ()cnlid)e^ ®cHfmeibe." — 37) nämlidi cer
(Xbalbcicr. — 38) Tjj<'*''T"^D -Aitt bein (Erworbene^." — 39) „biep werben |lc bir tbun ;"
f-o/;/<Tf rnirä am. — 40) foüte ciijcntlid^ beiden: qui est ca])aci.*8imus, ba e^^ jld) aur\vtcli1>
beliebt. V^H^ (13"1t3 .sr faJTct fcbr xnel." Tie LXX ^erbinbcn biefe ÜBm-te mit 1'. :\^
' T : T : •
unb lieben: kcü zu —'/^ewaZn^' rtil civrf/iaai uhfjiv iia\ Iti/iaruc -liia^i'/ny. — 41) bcbeutet bicr
bie '.l?eraui\ttbeit "^'i^m 'i^ittfrtranf, cic ©eben b\-i ^ur ^ehtubunci. — 42) rö Troriipinv äoaviauoi-.
13) *tD"^jri "^w fi^Uft bie 5tüde bcc .^U(*cö benacjen," b. b. bu fpüft fcn iletd) fp sodcntiS
auinrinfni, ta\; bu baritber unilnniii wiril, bcn .<i^eld) in Jtitcfe ^erfdilactft, bcn feixten Jrt'pfen
berabnaiift unt> im ntbermai'je fer Sd^mer^cn bir rie iM-üile ^errcifjsft." Vauter '^iuö^rKde für
'i^ejoid^uunr, namenUM'er bererftebcnber ©cbcvi. nal vä^ enprac sac rüg voviuivm: (t'r-fic n-nc-inv^'ut.
44 1 f. 22, 2. — 4-i) <hi/yi}nr ai-roig 61' Eii-vpui'- 16,21. — 4G) „am namüdicu lai^c," b.i
fie Pie .Hinc>t-r bem ^i.W^Iocb iKopfert batten. (E-? \\i auifalleiib, baf; bie LXX biefe? JDortüMrobI
bier al? i'. 39 iibcriitniien, umieaitret ein fc i^-fiu-r 'iJfad'.rrucf Darauf lioiU. — 47) lieber Den
Sinn biefer ©orte "tbeilen fi* Die x'litöiejKr. ''?fad> (iiniiKU, wie SiM-ittiir.ö a Vavtbe, ^^((lipli.
lH\t unb rHeifitl itl bamit iiefavit, baf; fie ülbft mitten im .«öaufe (s.Untfr rir ''iö'ccnbilrer auf
ftedten unb ibnen mn'crtcn; f. .Vio; IV. liois. 21. 4; Jer. 7, 30; nach ■Olntern, wie Icrefer
ift bamit nur bie 'i^efleduui^ nnb (futbeiliüiin;! be? leinivM? burd> beit (£intrirt icncr ;icmcint,
wel*c eben ben ''>>bl\m accpfert unt> bic'.stfuber farln'^rad^r hatten. \'et?fere Weinun;^ bat
offenbar ren Sentevt fitr n*, fpwie reu ij^orflant De? .^5vbraifd>en: „Sieb Da, fp tbatcn iie in
Witte meine? .^aufe?." — 48 1 i'otl '«eilbeit unD '^Merre fdndten fie na* '?.''iannern. ".^iiMivter
•Jluebrud für ba? c^iidc^i J^afdu-n ^liba"» narf) Dem i^untniy mit Den (£l>altaern. Cun Jrebr.
bei^innt ber 2a^ mit ♦") rjj<1 „ja fpjiar," unb iilba? ©wtTaiserunt. rT^n*?u*n- im weiblid-en
(iJefd'ledUe jieiieben, um bie ^wbcn at? SDetber ju be^eicbitcn. — 49) „Die in-^n fernbcr fommcn
fpdten." — oOl Kfil !ina rCt fpxrenini arrorr. titiix i-'/oiar . . XtC "?lnreDC ift aU Die CPÜt^il
(^uiDa) i^erid^tet. lieber Da? Scbmiufen ber -yiuiien f. IV. Kesr. t". 30; Pmv. 7. li^-17: Jer.
4. 30. — i>l) Wan erlaubte lieb, Da? bem wabren '«Ott gcbeilijUe ÄaudJtKif uab Cd jum
abi^pttifdicn Webraud^c ^u nebmen; f. \i\, IS; Exod. 30, 3± nal rix ■^•ßiapa. nal rh i'/.at6v uov
f'ropaivnvrn 1 1' nirnlc. — o2 ) Kai ouvi/v äpiioitnc, äveKfxiiin-rr). — 53) 2"^t3 D*t^^5*s 'N'5
">3"i!?P D*50iD D^i^^ltD DIX ..«"*' 5» ^f^ 5?JännenT auc* ber •?i?aiTe ber aVenfitbcir
(Sba(Daern) batre man Saurer au? Der JlCnitlc iiebraebf." ''Rcidt ben «erfd^iebenen \'c?arten De?
Jüorte? D*J^3iD ridueten fid* aucb bie oerVcbiebenfreir ttc^elff$unl^clt. Tie i>u(iivtta la?
478 Der gjrop^et Sjet^iel. 23, 42—48. 2lnm. 53—63.
D'NDC^' qui veniebant; t>ie «RaBbtnen D^ND^ „bie Sabäcr;" Watbonat D'J<lJp >Mt
Um()ern:>o:^ncnben;" bte LXX D^KDID 'M<^ iBctrunfencn." Kai npög avSpag Lk ■tr'ky-dovg äv^p6-
vuyv 7JKovrac oivonfih'ovq }k T7,q ipruiov (fcMt bic Eo^ula). Tcv Sinn tft: ?0?an bubltc ni*t nur
mit ccn (Mpttern glutlfäa't^ fcnbcrn aitd) 5(rabtcn'?, unb feierte \\\ ibrcr Sbrc larmcure gelle
«nb ©elage; Is. 65, 11. — 34) gjai^ bem ^cbr., wo bas 3lffirum [,"] jwcimal i.Hn1ommt,
gaben bie 5)?änncr ben fficibern bte Slrrnfpanc^en unb bie ilrcncn. 5l[iein ba !)ier innt einer
?i?fcbvbeit bcr SBcibcr ober 23ub(crtnncn nicbt bie l'liebe i|1, fo ycnnutben Sinigc, co fei ein ed)reib=
feblcr unb foKtc hem ()eitlcn, wie ce o.\\6> bie LXX mX^ bio isulgata cicicfcn. Xie Strmfpancjen
unb bie ilrcucn feilten ben '^Man? bcr abiu^ttifcben geftfeierlid)feitcn erböben. — p5o) na) a-fmvov
«ai'Awwf. — 4«) (£? ift bannt Coliba (^uba) t^emcint. küI fJ-«. — 37) „feurt fie noi^
immer fort, ficV" 'illuoM'ucf ber i'ern'unbernnii, baf; Sub^i ben (>3öt3en noi$ bientc, ba bereiti^ bie
Strafoicriiitc fid) erfcnncn lief;en. Tcrcfcr itbcrfctU: „x"scl3t mai^ man bag •g'urcn mit ibr fort-
fegen unb fic mag C3 aUCi)." J*{*n"l Pf^ll^tn 11^?* y]^\ ol-n iv ro'v-otg fioixsr<>v(Ji\ ml spya
iTopvrii Hai aW^i k^endpvEvae- — 38) ,1^1? nrN*"^^ K1D3 .1^*7^ N^lD'^l »«1^1" ^"^1"!"^ JU
T T • V : T V •■ T-
ibr, Wie man fommt ju einer .^ure, bie fid) preisgibt," ober nad) Terefer: „man maii 5U ibr
fommen, nne . ." — 3!)) rov -T:tmiüai avoiuav. — öO) -2fin -ipebr. febit baö sunt; eiS beitJt fort:
„acrcd)te IWinner, fie foden rsknndit baltcn über fie." Unter ben dkrcditen ftnb bier bie Sbal»
baer ^u »ocrilcben, wc(d)e (^ott au^erfeben tjat, JHa*e an 3uba ju üben. Dbroobl fie ^war .ipeiben
unb fi3ölienbicner waren, \\i waren \\t ^^i^^&i feine 5{bfa(li3en unb Slreulofen wie bie ^^nben, bie
ben Waljrcn f\5ott yeriaffen batten. nal ävSper siKaioi. avroi koI iKöiKi/aovGiv . . — 61) t>. b.
l.^crfünbe, baf; eine qrof;e mtn^c 3?o(f^^ fommen werbe. — 62) ,111**^ "^-^ -^'^^^■^"'''""3'"
raoaxf/v. — 63) b. f). aße Stäbte.
Caput XXIV.
1. Et factum est verbum Domini ad me in anno nono/ in mense decimo,^
decima die mensi«, dicens: 2. Fili hominis scribe tibi nomen diei hujus,
in • qna confirmatus est^ rex Babylonis adversum Jerusalem hodie.
ö. Et dices per proverbium ad domum irritatricem parabolam, et loqueris
ad eos: Haec dicit Dominus Deus: Pone oUam:^ pone, inquam, et mitte
in eam aquam. 4. Congere frusta ejus^ in eam, omnem partem bonam,
femur^ et armum, electa et ossibus plena.'' o. Pinguissiraum pecus
assume,^ compone^ quoque strues ossium sub ea: efferbuit coctio ejus,'"
et dicocta sunt ossa illius in medio ejus. 6. Propterea haec dicit
Dominus Deus: Vae civitati sanguinum, ollae, cujus rubigo in ea est, et
rubigo ejus non exivit de ca:'^ per partes et per partes suas ejice eam,'^
non cecidit super eam sors. 7. Sangüis enim ejus in medio ejus est,'^
super limpidissimam petram efFudit illum:^* non effudit illum sup'er
terram Ut possit operiri pulvere. 8. Ut süperindücerem indignatinem
meam, et vindicta ulciscerer: dedi sanguinem ejus'^ super petram
limpidissimam ne operiretur. 9. Propterea haec dicit Dominus Deus:
Vae civitati sanguinum, cujus ego grandem faciam pj-ram."^ 10. Con-
gere ossa, quae igne succendam:'^ consumentur carnes, et coquetiir
universa compositio, et ossa tabescent. 11. Pone quoque eam super
prunas vacuam, üt incalescat, et liquefiat aes ejus: et conÜetulMn medio
ejus inquinamentum ejus, et consumatur rubigo ejus: 12. multo labore
sudatum est,'* et non exivit de ea nimia rubigo ejus» neque pef ignem.'^
13. Immunditia tua exocrabilis:^^ quia mundare te volüi, et non es
mundata a sordibus tuis: sed nee mundaberis prius,^^ donec quiescere
faciam indignationem meam in te. 14. Ego Dominus locutus sum :
Der gjrop^et (Jjec^iel. 24, 1—12. 2Inm. 1—19. 479
Veniet, et faciam: iion transeam, nee parcam, nee placabor: juxta vias
tuas, et juxta adinventiones tuas judicabo te, dicit Dominns.^ 15. Et
factum est verbum Domini ad me, dicens: 16. Fili hominis, ecce ego
tolle a te desiderabile oculorum tuorum-' in plaf::a:^^ et non planges,^
neque plorabis, neque lluont lacrymae tuae. 17. Ingemisce tacens,^
mortuorum luctum non faeies:^ Corona tua circumligata sit tibi,^" et
calceamcnta tua erunt in pedibus tuis, nee aniictu ora velabis,^" nee
cibos lugentium^' comcdes. 18. Locutus sum ergo ad populum mane,
et mortua est uxor mea vespere; fecique raane sicut praeceperat mihi.^^
19. Et dixit ad rae populus: Quare non indicas nobis^ quid ista signi-
ficent, quae tu focis? 2U. Et dixi ad eos: Sermo Domini factus est ad
me, dicens: 21. Loquere domui Israel: Haec dicit Dominus Dens:
Ecce ego polluam sanctuariura meum,^^ superbiam imperii vestri,^ et
desiderabile oculorum vestrorum, et super quo pavet anima vestra:^" filii
vestri, et filiae vestrae, quas reliquistis, gladio cadent. 22. Et facietis
sicut feci: Ora araictu non velabitis,^^ et cibos lugentium non comedetis,
23. Coronas habebitis in capitibus vestris,^^ et calceamenta in pedibus:
non plangetis neque flebitis, sed tabescetis in iniquitatibus vestris, et
unusquisque gemet ad fratrem suum.^^ 24. Eritque Ezechiel vobis in
portentum:^" juxta omnia, quae fecit, facietis cum venerit istud: etscietis
quia ego Dominus Deus. 25. Et tu fili hominis ecce in die, qua tollam
ab eis fortitudinem eorum,'*^ et gaudium dignitatis,^^ et desiderium
oculorum eorum, super quo requiescunt^^ animae eorum, tilios, et filias
eorum: 26. In die illa cum venerit fugiens ad te, ut annuntiet tibi:
27. In die, inquam, illa aperietur os tuum^* cum eo, qui fugit: et loqueris,
et non silebis ultra: erisque eis in portentum, et scietis quia ego Dominus.
1) b. t. 590 '0. dbx. — 2) b. l\ in itnfenn gcbruar. — 3) ^cbx. „ben '??amcn bicfco Xav^co,
gcrafe biefen 3;a;i; 2?vibck^ iUMiij! Uc\t ficb »^cra^c an btefcm Iviiic t^cr ^fi'iiuilem." 'v^ott
cffcnbvirtc bcm 'JPrppbetcn, bcr im fernen i^^n^e »cbntc, fcn Ja^, an n^ddicm bic i^claiicrung
Serufalem? bcjvtnn, unr bcfabi il>m, tiefen Jaji nieter^u^eic^nen, tamit bei fpatcrcm (Eintreffen
bcr j){eicbc-bctfitaften eruc{^tIid1 wäre, cö fei fem 'iPrcp^cten fie Äunfe bai'^pn Mirdi (>knt unmittel^
bar ]ü ibcil i^euHn-fen. — 4) f. 11, Z-M. Ter lopf ift 5inntnlf bee belacjerten ^eriifalemo,
3) t. b. fie gicifd>tlücfe, bie ben lopf fiitlcn fottcn. rä dixorour/fiara. S^ fint» barnntcr
Serufalcm^ unb feö bl. ^anDc? 2?enjcbner ju perftebcn. — 6) mdog. — 7) ra« ^"^leifd) um
btc grpfjcn ^nccficn bcr ijl gcwcbnlieb bae faft- unb nabrung-?reiclMlc. }<^^ D*.Pi»jL'* "^H^t^
„fitflc ibn mit ben au^ji^efucbtcftcn ilnciten." Wan bürftc bie .<i^nccbcn alo 3innHlf fe? intelli»
gentcrcn Jbeilei? ber ^i^eivcbner, bie g(eifcb|lücfe aU Sinnbilb fer (iicmeinen, bie gettftücfc aU
ba^ bcr 3ieid}Cn betrad)ten. inataa/jKicuiva ä-u rüv ootüv. — S) *V i~U-tK7(JV ktijvüv ä/.r/ufihuv.
Unter pecu.';, JJ^'^* „Ä(cint?icb/' ift bie gemeine (Jinwo^nerfdjaft bcs Sanbeö ju sjcrfteben. —
9) febtt im ^ebr., iro c^^ blof; bcif't: „auit einen .Raufen .^ninten barunter;" Kai i-öKnu rd
öffTä i-oKäru avrüv. -^ 10) H^nn") lin"! >M^ ti\icn 2uD (ftart) fiefeu," 0.0 fpü ^erufa»
Icmo 3^e(agcvung brenncnt unf fcbmcr^lid) für bie 2?ewobner fein. e:eaE Kai i'/f/j^i/. — 11) Ter
9ioft, tao fittliibe i>crrerbcn, xi^iöy nidn an?: fen .^^er'icn, fp nnrffame .g>cilmitte( ö3ott auc^
ann^enfete. — 12) „wirf 2tüd um 2tiuf binau^-, pbnc fa§ ein l'ooi^ gcwprfeu ivcrbe;" b. ^.
2t(lc ftnt' fd^ulfig, '3(üc fpilcn untergeben ebne lange "Jluija'abl. xaru uf/fn: arrfir eif/reyKsv, ovk
l-eari' jt' avrr/v K/iJim:. — 13) Tie '-l^lutfdnilf ^cntfalem-? ift eine gan^ pffene unb aübefanntc,
3)ian bcbccft t>ae unfdiultig i^crgpffene ^^lut nu-bt mit 5taub unf C£rfe Lev. 17, 1:5. fpuDcru
giept cö auf ben nacften getfen bin, baß c$ ^cbermann febcn Kinn. — l-'l) t-l /ei.i-i'Tpiav
reraxa ahrö. ovk tKKexi'Ku av-ü krrl r//ry/'/v. — lo) iiMe :5erufalem_fa>? 33lut bcr Unfd^ulfigcn
offen oergpj;, fp »i(I i* nun fein iMut ebenfaü? pffen ?ergief;en laffen. — 16) „i* will einen
grppen ^pl5ftPt! aufri*ten," um ile ^u i>crbrennen. ^leya'/wü riv (h/M: — 17) ^tbr. „baufe
bie 4^cine, imit baö i^iutv, *>er5ebre ta^ »ylcifc^ unt !^ertp*e cd },\\x Salbe, bap fic Atnpdjen
t)Pr >^i^e ficb auflbfen*," kuI -'/.//liwü rä ii'/.a Kai ävaKaiau ru Tzlp, ö-wf raKij rä Kpta Kai k/.aT-
TuiH; 6 ^uLtür. — 18) f. i. ®r. — 19) 4>ebr. „im ^^iXHx (blieb) bcr JHcft;" Karaiaxvixiir/aeTai
480 Der ^xo^^tt Sjfec^et. 24, 12—27, «Hnrn. 19—44.
6 Jof avTf/c. ^ci aßen 35>cbcn bcr 33elagcrung .^cigte ficft bed) feine 23cJTerun3 bcr (£inn?obner<
Ic^^ift. — 20) not nr*J^PP3 "^" ^fi^f"^ Unreiuiöfeit ift 5lbftAt/' b. l). bu ivillft bi^ mufa^»
lid) ntd)t bcffcrn. fv t?/ äKa-&apaia aov i.efia. — 21 ) (iv&' uv i/iiaivov av. — 22) „bu jt>irfl nidit
ft)cr rein jvcrbcn, al«* bi? id) meinen 3'^i''t ^ii^ ^ii^ tlt^füblt ^abe;" kuI rl iäi> /jy Ka^aiuai^yg en
iü)c ov ffnr?J/ffu Tov -^vfiov fxov; — 23) STic LXX fe^en bei: (hä tovto iycj Kpivü ae na-ä rä
aiuarä ffoi\ Kai Knrä rd hn'^v/ii'/fjard aov k/xvü ai\ i/ ÜKäi^aprog, i) hvouaüry, Kai ko2?J/ tov wapa-
TTiKpaivEiv. — 21) 'n*,^*^* "iOn.p //^ic l'uft beiner ^tugen," b. t bcine geliebte Sbegemablin.
Tix 2;cb bcr %xci\\. be? 'JProj^beten follte ebenfalls 5um (ginnbilbebeei Untevgvingec> oon ^ernfalem
bienen. rä i-i-dvin/iiara Tüv ü(p&nÄft(ov aov. — 2o) HÖ^uD^ "^"^"'^) einen •2:d)lv1g," b. b.
itn'oerfcbenS. h irapaTäiti. — 2(}) ,^unt 3cid)en, bat) ii»d) über ^ternfalemg Untergang
9?iemanb trauern wirb. — 27) DI p^KH; crsvayßbg al/naTog. — 28) oa(pvog nh-äog f-arj
(ttrrn'). — 29) ^v^ tJ^^fl „umbinbe bid)" am .Raupte, umc fonfl. o'vk larac tö Tpi^ufid
aov avjiTCETvliy^ihov etti ae. Zsv- anbcm Gobb. feblt o'vK. — 30) „i^crbüfie nid)t bae ßJcfiAt mit
bem 65c»anbe;" oh //^ TrapaK/j/ßyg iv xf/fTH' avrijv. — 31) iivispüv' Jer. 9, 17. — 32) <^icr
ift ber antere ??(orgen, ber ?.i(orgcn nad) bem 2obc ber -/^rau ^u inn-ftel^en, iro S^ediicl ebne
3eid)en ber Iraner i^or bem S^olfe "erfdnen unb baber groKe iHn-iininberung erregte. — 33) Xa^
a^olf erfanntc l'ogleid), baf; biefct^ äUn-[)aUcn bee 'JPropbeten ^iiwwi ju bebeurcn'babe, «nb fragte
ibn baber um biefe i^ebeutung. 3'" •S'ebr. unb (iiriedi. beif;t ee; einfad): „iviüft bujm^ nid)t
anseigcn, was . ." — 34) eine 5(nfünbigung, bie ivie ein ronnerfdvtag in ^ic '^eelen ber
3nbi3rcr einbringen mufue. renn, »renn fie 5(llei? i^crliM-cn glaubten, \\:> biclten fte \:'i>d) ben
23eflanb bce Jpciligtbums fiir gc|id)ert. — 33) DDi^ jlKJ! „ben ^tol^ eurer .^crrlic^feit;"
(ppvay/Lta ta^vog v/xüv. — 36) DID^'Ö^ ^t^tlt^ //^it ^orge ('i}(nbänglid)feit, 9}iitlcib) euerer
©eele." vrrt-p oiv (l>eiöovTni al -ijwxul vfiötv. — 37) Ütto arufjarog avrüi' oh 7rapaK?j/-&r/aea^t\ —
38) ^ebr. „bie Äovfbinbe werbet tbr baben auf euren .'paubtern;" ml ai köum v/iüv fttI rr/g
Ke<i>aAf/g vitCw. — 39) UHM'ttict) uacb bcui -C^ebr. „ibr werbet gegenciitanber feuf^en;" napaKa-
Zefftre. — 40) b. ^. ju einem Jeiciieu. — 41 ) DT^O „i(n-c 3d)u!?wcbr (i^efte)," b. b. ben
Scml^el. Ti/v 'laxvv mip' ahrijv. — 42) DHI^Jör) \^\^*t2 'M^ grcube ibreei 3hil}mcvi;" rr/v
iwapaiv Tf,g Kavximug ahrm'. — 43) D{^^5J3 Kb'O //^f»" si-'icblingjgegcnllanb ibrer Seelen;"
LXX T7JV kTTopaiv fvxvg avTüv Deut. 4, 7. — 44) ß5ctt fcbeiut bem g.'^rpv^beten bcfobicn ju
baben, i>on jci^t ein bi? \\\m 1ac{(, ba bie erjle 'i)iacbrid)t i^cn bcr (Eroberung ^cufalcm^ eintreffen
würbe, StiÜfttweigen in baltcii. 9u"id) ^lüioli, Terefer u. 91. ift bcr 9(uc-brucf bilblidi ju nelnncn
iinb be^entet: ber 'J.Topbct werbe bann, wenn bie i^cftätigung feiner ^irppbetie burd) bie Slnfunft
ber glüd)t(ingc erwiefen fei, ein frcice SBort reben fininen.
Caput XXV.
1. Et factus est sermo Domini ad me/ dicens: 2. Fili hominis pone
faciem tuam contra filios Amnion, et prophetabis de eis. 3. P]t dices
filiis Ammon: Audite verbum Domini Dei: Haec dicit Dominus Dens:
Pro eo quod dixisti : Enge, euge^ .super sanctuarium meum, quia pol-
lutum e.st: et super terrani Israel, quoniam de.solata est: et super domum
Juda, quoniam ducti sunt in captivitatcm: 4. Idcirco ego tradam te
filiis orientalibus^ in bereditatem, et collocabunt caulas suas in te, et
ponent in te tentoria sua: ipsi comedent fruges tuas: et ipsi bibent lac
tuum,^ 5. Daboque Eabbath^ in babitaculum^ camelorum, et filios
Ammon ^ in cubile pecorum:® et scietis quia ego Dominms. G. Quia
haec dicit Dominus Dens: Pro eo quod plausisti manu, et percussisti
l^ede,'' et gavisa es ex toto affectu super terra m Israel: 7. idcirco ecce
ego extendam manum meam super te, et tradam te in direptionem
Gentium, et interficiam te de populis,'" et perdam de terris, etconteram:
et scies quia ego Dominus. 8. Haec dicit Dominus Deus: Pro eo quod
^iv ?>rop^ft Sjcc^icl. 25, 1—14. 5Inm. 1—20. 481
(lixeruiit Moab, ct Scir: Eccc sicut omnes Gentes, donius Juda:" 0. i<l-
circo ecce ego a[)eriani liumcruni Moab'^ de c-ivitatihus, de civitatibus,
iiiquam, ejus, et de finil)U.s ejus inelytas terrae'^ Jk'thiesiinoth, et Beel-
iiieon, et Cariathaim, 10. iiliis Orieiitis cum filiis Aminou,'^ el dabo
cani in liereditatem: ut non sit ultra memoria fdiorum Ammon in Uen-
tibus. 11. Et in Moab faciam judicia: et scient quia ego Dominus.
12. Hacc dicit Dominus Dens: Pro eo (juod fecit Idumaea ultionem '' ut
se viudiearet de iiliis Juda, ])eccavit(]ue delinquens,'*^ et vindictam
expetivit de eis; 13. idcirco haec dicit Dominus Dens: Extendam
manum meam super Idumaeam,'" et auferam de ea hominem, et jumen-
tum, et faciam eam desertam ab Austro:'^ et qui sunt in Dedan,'^ gladio
cadent. 14. Et dabo ultioncm meam super Idumaeam per manum
])0})uli mci Israel:-" et facient in Edom juxta iram meam, et furorem
mcum: et scient vindictam meam, dicit Dominus Dens. 15. Haec dicit
Dominus Dens: Pro eo quod fecerunt Palaestini vindictam, et ulti .se
sunt toto animo,^' interficientes, et implentes inimicitias veteres:
16. propterca liaec dicit Dominus Dens: Ecce ego extendam manum
meam super Palaestinos," et interficiam interfectores,^^ et perdam
reliquias-^ maritimae regio]iis: 17. faciamque in eis ultiones magnas
arguens i)i furore: et scient quia ego Dominus, cum dedero vindictam
meam super eos.
1) S§ fpliicn ii&i jcgit Imo (Sap. ?>2 mclucrc JOciiTaiiuiuicn ükr aiijlänbifcl^c 9?c>Ifcr bie ju
i-cifducbciicir^citcn tm ^v5ccl^icl ciccffcubait annrcn. — iiinKH- ^'"" '^Uii^mf bce J^cbnco,
ii(cid> iinfcvm „.'Qa, .'öa." — 3) Unter bcn „Söbncn bc? ^Wcriicnlanbcf" finb nacb Jndic. 6, 3;
Job ]. .;; Jer. 4',». i^S, fcnnc nach bcr Wcinunii bce Übcpbcrct unb ^Walbpuat bic ^Irvibcrborbcn
]\i vn-rftcbcii; na* fcn .'ccbv. aber iniD •t''ieipir.Mnu'5 tic GbalDäcv. 5lücin bic (^s^cfdurfuc Icbrt,
baf; bic fidalbacr wohl 3lmmon v^cniniftct babcn, ni*t aber fap |lc Ci^ in in'fii3 cicnommcn. (£?
bürftc finnit bic crftc "IW-inuna bic ricblijU'rc [ein; f. 21, i!U. — 4) ri^v Triöry/rn mv. — o) -rijv
~o/ir roh \\iiui:,r. — ö) th' nitac. — 7) fiiUtrliclKr 5UU'bnuf für „baö !^anb JJtmmon." —
8) „5ur 5c^afbür^e;" äc ro/ui/i' -popä-uv. — j)) b. i. ane 5dMbenfrcnbc. Xiefe ^*abenfrextbc
»var um fo fd^an^lid^er, ba 5U bcr .Seit ber ^Inrüdunc? be«? cbalbdifduni .^ecrcc« '^ImnuMi mit
Suba iM^rbunren UMr. — 10) Tic nad> i*abi>lon in (s>cfana,cni\taft abi^cfnbrtcn 'iJlmmonitcr
febrtcn iwax nad^ fem Sturze bc? ebalbaiütcn 3U-id^ce ivicDcr in ibrc .»ircimatb 5urucf, aber
lilretcn fein ei,aentli*ce crer nambaftcö inMf mcbr; Jer. 49. 6. — 11) b. b. c^ ;icbt ibncn,
iric andern inUfern, f^HUt nui^t unb biUft ibncn "^Jiebt^. Tie LXX fe^cn bei: ohn^ 'lafia/;/.. —
Heber O.'iicab f. K lö, 1. — i^j Tic 2*ulter, ^iH^, ift bier nad) isitablu«?, (^kM'cniu? u. 21.
alij „Seite" ]u nebmcn, ivobi mit bem ??cbenbcariff ber „3tärfe," bcn ber (£ba(b<ier bcfcnbcrö
ber>oorbcbt. "^(uf bcr ^fcrbfcitc batte 'JlmmiMi feine ftvirfften i>c|icn. SBenn fie erbred^en unb
geöffnet UMren, geblMte ba? l'anb bem J^cinbe. iyo) -apa/.ru riv unov },i(jäß ä-b r^jv -üu/.euv
üSjiLjri/iiiur a'irov tK'/£KT?)i> yiiV, oIkov Bal^ 'la<Ti/joh'& tTvai'u ^?/}//f rrd'/Futc Trapada'/atyaia^. —
-*^^' r^^ '?V "^'^ 3^^^^^ ^«^ ?anbc6." Tk brei l}icr genannten Stäbtc : 3?ctjcfimptb an bcr
i^prbane-'D^iunfnng, i^eelmcon unb dariatbaim, etwa adu 3tunbcn p|lllid\ bilbctcn bic ^\ni>t
bc6 l'anbcc. — I 'ii Wan mödue v^ermutbcn, e-:; feilte beif;en iilionuu Md-.ib. — lo) bic CSbc^
miter ermunterten bic ßbalbäer, in bcr .^crftörung ^crufatemc' ebne 9^utfid^t 5U in-rfabven. Is.
34, 8. — IG) DH^ I^P^) Dlti*{< IwC'»!^'''! »ii"b fie i^erfdiulbeten fidi unb itbtcu :}iad)e an
ibncn ;" kgI tuir/aiKnKr/aav kou l^uViKiiaar (S.Kt/v. — 17) Ge ifl baruutcr Jt»pbl junädift bic Eroberung
(£bcm^ burcb Ofabud^eboncfor ]\\ i^erftcben, 'ocn iveUter i^crofur rebet. Flav. Jos. ct)iit. Appionom
I. 'Jl. — ISj (,tDAP< »cktce>ic "iicuern auf bic 2tabt Ibcman beuten, bic in bcr rftgegenb rcn
3bumäa (ag; Gen. 36, ]U-]5: Job. 2, 11. hal Ik Om/juv (huiKoftnoi iv ft/iofua -fGoiirai. 9?ad>
bem ^eb. iiberfc^t man: „Unb tdMvcrbc ee ron Jbcnuin biö Tcban jur SDüftc mad>cn." —
Ii>) n^lll' Stabt unb ©cgcnb imni.n-blid}cn3(rabicn, n:at^rfdHinlid^■,aMfd^en^yetlaunb ,^rar
gelegen rOon. 25. 3; Is. 21. 13; Jor. 25, 23: f. i. «r. — ÜO) Ciuba? ber ?}JacdMbacr
Krbrdngte bic (Sbpmitcr, bic fid) »väbrenb bcji babrliMiifdMU Gril.? ber ;^uben bie tief in bcn
Stamm" bcrein niebcrgelajKn unb .fi^cbrcn ^u ibrer .^auvtftabt gemadn battcn, auö riefen ibrcn
aScbnfi^en unb jagtc'fie in ilirc früheren fUi^c. 3o^«nnc6 ^-»t}rcanux\ fein (infel, eroberte im
482 ' 3)er ^rop^et ^liö^iel 25, 14—16. 2tnm, 20—24.
5 r>9 gcinj (£bcm unb machte e» ju einer ^M-o^tnJ Subvia^, I. Macliab. 5, ß5j II. 10, 17.
Flav. Jos. iVntiq. XII. 9. 1. — 21) t2^'3J3 DKtTD „mit i^cvac^tuna in bcr ^ccle." emxai-
fjovreg h tpvxK tov k^aAE^ai kug hoQ [kuc alüvor^). — 22) SC. Phüistfeos. — 25) D^il^lD ti^^^
2lu6rDtter"(®(^arfric6ter),^ier aber gen)ö&nUitglcid)bebcutenb mit ^.MnüjleraUSinavinbcrenjon
Ärctai^enommcn. ffoZoiJpf/VwKpiyTaf.— 24) 9fatntd)cbcncfcr eroberte gan5f»b5nicien,ivo5u man
au* bcn Vanbftrid) ber ^.^bi^M'ter red)nete. 3((eranfer fer @ro(;c eroberte ("da^x unb befe^te e5
mit neuen i^cioobnern. ^on bcn 9tomcrn untcrjoct)t »erloren fie fic^ auö ber ^Aiji ber
9?ationen.
Caput XXVI.
1. Et factum est in undecimo anno, prima mensis,^ factus est sermo
Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis, pro eo quod dixit Tyrus de
Jerusalem: Euge confractae sunt portae populorum,^ conversa est ad
me:^ implebor, deserta est.* 3. Propterea haeo dicit Dominus Deus:
Ecce ego super de Tyre, et ascendere faeiam ad te gentes multas,^ sicut
ascendit mare fluctuans. 4. Et dissipabunt muros Tyri, et destruent
turres ejus: et radam pulverem ejus de ea, et dabo eam in limpidissimara
petram. 5. Siccatio sagenarum erit in medio maris, quia ego locutus
sum, ait Dominus Deus: et erit in direptionem Gentibus. 6. Filiae
quoque ejus, quae sunt in agro, gladio interficientur: et scient quia ego
Dominus. 7. Quia haec dicit Dominus Deus: Ecce ego adducam ad
Tyrum Nabuchodonosor*^ regem Babylonis ab Aquilone regem regum,
cum equis, et curribus, et equitibus, et coetu, populoque magno.
8. Filias tuas, quae sunt in agro, gladio interficiet: et circumdabit te
munitionibus, et comportabit aggerem in gyro: et elevabit contra te
clypeum.^ 9. Et vineas, et arietes temperabit^ in muros tuos, et turres
tuas destruet in armatura sua. 10. Inundatione equorum ejus operiet te
pulvis eorum: a sonitu equitum, et rotarum, et curruum movebuntur
muri tui, cum ingressus fuerit portas tuas quasi per introitum urbis
dissipatae.^ 11. Üngulis equorum suorum conculcabit omnes plateas
tuas: populum tuum gladio caedet, et statuae tuae nobiles^" in terram
corruent. 12. Vastabuntopes tuas, diripient negationes tuas:'^ et destru-
ent muros tuos, et doraos tuas praeclaras subvertent: et lapides tuos, et
ligna tua, et pulverem tuum in medio aquarum ponent.'^ 13. Et quies-
cere faeiam multitudinem canticorum tuorum,'^ et sonitus cithararum
tuarum non audietur amplius. 14. Et dabo te in limpidissimam petram,
siccatio sagenarum eris, nee aedificaberis ultra :'^ quia ego locutus sum,
ait Dominus Deus. 15. Haec dicit Dominus Deus Tyro: Numquid non
a sonitu ruinae tuae, et gernitu interfectorum tuorum cum occisi fuerint,
in medio tui cc>mmovebuntur insulae? 16. Et descendent de sedibus suis
omnes principes maris: et auferent exuvias suas,'^ et vestimenta sua
varia abjicient, et induentur stupore: in terra sedebunt, et attoniti super
repentino casu tuo admirabuntur. ^*^ 17. Et assumentes super te lamentum,
dicent tibi: Quomodo peristi, quae habitas in mari,^^ urbs inclyta, quae
fuisti fortis in mari cum habitatoribus tuis,^^ quos formidabant universi?
18. Nunc stupebunt navos in die pavoris tui:^^ et turbabuntur insulae
in mari, eo quod nullus egrediatur ex te.^** 19. Quia haec dicit Dominus
Deus: Cum dedero te urbem desolatam sicut civitates, quae non habi-
tantur: et adduxero super te abyssum, et operuerint te aquae multae:^^
Der ^ropl)et (5jfd)iel. 26, 1—20. 2lnm. 1—25. 483
20. Et detraxero te cum his, qui dosccudunt in lacum" ad populum
sempiternum, et collocavero te in terra novissima^'^ sicut solitudines
veteres-^ cum his, qui deducuntur in lacum, ut non liabiteris: porro cum
dedero gloriam^ in terra viventium, 21. in nihilum redin:am te, et non
eris, et requisita non invenieris ultra in sempiternum, dicit Dominus
Deus.
l)b i n^S ^ Gbr. Sc(*cr tWonat ui ^erflehen fei, ift nicf)t au^i^fprocficn ; t>ermut()ücf) ber
crftc bcv '^iJarv^Jlpril. Xa inbcffcn von rem UntcriMtuT .leruüilcmi? tu fer %vt aciprocfeen
jrivb al6 nnue cc* i'*on voUbradU, fo mbrnin lifcbverc tnev ^cn fünften ober ledMlen "Slowai an.
«>) di t'L>it' u'i't't-oitcn finb ^ie XlHn'c, burcb wcUbt bic iUUfcr citMUiD aii-:i>iiu!U'n. 3*-"niialem
töax ein 9?iittclpuntt, in wcl*ent fid) tic .»pvuifcleiftrafjen treu^en, bic ^nricn mit Slcpotcn unb
Slrabicn mit I'-n-ui? i^erbanbcn. fi'jt- (tcwt/,/;:;//. .'iM-u/w/f ruiiiw/. — fJi Tie "Pforte b. p. ber
a>erfebr ber inHfev, u^cn^ct ti* ^t mir. — -'t) v TrAi/im !/M/Mrai. — ->) Ter -Prophet rccct biix
ton beu ^ivei .^^auptanAriffcn, bie auf Iin-u5 qcfdiaben: nämlidi >mmi bcm bei? -Jfabuitoponoior
unb i-'on bcm bcj; -Jdevvinber in>u "?)faccbonien.— 6) Xa ber Sinnabme per 5taft liuu?, oon
H>eKtcr bie piuMticifAen Sitriftfteller, unb na* ilnien '^Uv^. 3oiepb. fontra Ai)i)ion c. 1, 21_,
unp n)(Mloftratu.\ Anti-iu. juduic 1. X. v. 11. reben unb roclAe im 3- •'')St) wx t£b. rskb., alio
jn?ci ^^uiln-c na* ber tvi-oberuui^ ^erufalem-:* erfoUitc, eine 13 jdbri;^e iHlai^eruni^ oor.>er.)tnfl, 10
bcred^net fi* ber "iinüinci biefer i^ela.icrnn^i auf ba.^ ^. ÖW mu (£br., in n?cl*em .scadnn warb
oefanaen aenommen. ilnntn 'sH>tt jciu, Pa bie "i^elaiH'vuni^ bereit? 11 ^abre jicbauert bat ben
2lu--<bnid • i* wiä berbeifübrcn -?fabu*oPonofor" viebrauitt, fo ift bamit nidit bie-^crbetrubrung
Ulm i^caiune ber iHMaaerunq, fonbcrn ^ur iUnMi b i »i n n s^ i^emeint. — 7) ^-üci ben Tperattonen
cieaen bie m^m erboben^ bie i^elaj^crer fdmmtli* ibrc 5dnlbe unb bilbetcn Ntpurd) ein
gdnit^ba* vicqen^ic berau^flieaenpcn Speere unb fidk. kuI TTtpiaramv un/.on' (rrou/on.) —
8) r'ie vinere „3turmpd*er" bebcdten bie arletes, um bie babci opcrircnben ^Perlenen negen
bie "Pfeile ber "^clav^crtcn ^u fdntium. kuI rar VoyxaqänivavTi cov (Jwcr«. — 9) „»ie man cin^iept
in eine Stabt, bie" burd)brc*en ift," H^p^Dp- ^^ ek^opevüfievog elg ■k6aiv ek -eöiov. —
10) worunter bejonbcn^ bie 58ilbfäuten be"r m'mx, 'oieüeicbt aud) ifere flteid) Jbürmen erbauten
Sempel, unter Jrcl*en einer beö .^ercule? war, ju »ergeben finb. Kai -yv vTröaraoiv ryg laxvoc
aou i-i rrjv yrjv Ka-ä^u- U. xMucc. 4, 19. 3labbi Xat^ib überfe^t: „Xburme beiner Ärart. -
11) Unter negotiationes, TjriSp"). i'ürftcn ^ier bie Ungeheuern 2öaarenfd)td)ten ber t!?rifd)en
ÄaufICUte Ul ^^erftebcn fein, irfiiivounl'rrfi Tyv iVwaniv anv Kai üKvAE'vGet ra vTra/yxorra aov.
!'>) -i^icf; erfüatc fi* budiftäblid^alö 2((eranber ber (s^rotje auOen iRuincn kmi "JUt^lörug
einen ^amm bi-j uir 3nfe( mm "}?cua?ru6 erbauen lie^ im 3- 332 i>. Sbr. Curt hist iV. 2.
13 ^al KuraAral r6 .Ay^oc rüv aova^Kön- crov .Jer. 7, 34. - 14) Xieie? iC-ort ld)etnt ber
eteßcbeil^ 23 1.5-17, ivo i^on ©ieberberfteüung ber Stabt Z'oxix^ bie 9{ebe \\X ^uwiber-
f-^re*en Mein ber ©iberfprn* ift nur fiteinbar. 5at=It)ru? crftanb ni*t mcbr, lonmn
Hieb eine :>{uine. (£^ erbob fi* bafür ")?eu»I«ru6 auf einer naben '^n\ti. unt? son fieiem
fpri*t ber -propbet SfaiaiS fowie au* ber ^.^ropbet 3ad)ariaö 9, 3, ber e^ eine mit .i:*a6en
gefüllte In-lie nennt; f. 2. 172.^'Jlnm. 2S U.ff. — lo) ägeMlvrai räq iiirpaqaTTuruvKemAijvav-uv.
16) T]*Si^ IDPC^'I W'^rh IT^n »rte werben tl* ^^lö^ltd) cntfe&en unb über bi* in
(Jrfiarrunc^ gerati^en ;" Kai (^o,iiii^iiaovTai r?jv hniy'AEiav avrüv Kai (TTevä^ovaiv ini ae. — 17) n^Ji-' U
ü^ü^*2 »bcwobnt ron ben 9}?eercn," b. I). »on ben Üeuten au6 allen ©cgenben ber entfernten
Äüfte'ntdnber unb gcfüttt mit ben 9iei*tbümern ibrcr ^aufleute. t:ü<: mrOMriQl^-dajMaGm ri
nö/jr 7} i:7aivETli; — 18) V öovaa rhv <;>aßuv a'vrf/g iräai rol^ KaroiKovatv avTr'/v; — 19) ^ebr. Unb
LXX: „am Jage beineö ©turjeC TjnSs.P- -20) r|riN*>'D ,,ob beineö Sluögange«"
(drC^m^äTzoTv^kKö^ov anv. — 21) Xie inelcn SDaffer finb bicr figürli* ju nebmen, unb
bebeuten bie gewaltigen Strafgeri*te (^5ottet^ ober bie gewaltigen .<?eere ber Jbelagercr. —
22) b b mit'benen, "bie ilcrben'unb in bie Unterwelt finfen, Xi^x> |ie juiammentrenen mit bcnen,
WdAe i?On Per Urzeit ber geftorbcn finb. ^r^oc rah^ KamMvorrac «f ,:f<W^/>or tt/jüc /.«or au^ror —
23) nVnnri r'^X? "^" ^^■i^ ^^^"^ ^^'^ unteren 3:iefen;" eic ß<'i<^v m }'/f- — -A) "ili"«
ben Urwüften,'' b.' b. wo 31üe5 ftumm unb f*wcigenb ift, wie an einem Crte, wo no* nie ein
9J?enf* gelebt bat. — 2o) Unter ber ,^errli*feit ober t^ielmcbr Sifrt^C/ ^DV- l^'c (^)ott aunteiien
Win, wdbrenb Joruö untergebt, ift offenbar ^crufalem ju perfte^cn, bie \:iebling.^ftabt (i^cttee ;
[. 20, C. 15 ; Jer. 3, 19. /^'■A «i'iff-'A f'^' /'/c ^ww-
2 e cfe n e r : ^. ad)rift. %. Z. HL 31
484
Caput XXYII.
15
1. Et factum est verbum Domini ad me, dieens: 2. Tu ergo fili
hominis assume super Tyrum lamentum:' 3. Et dices Tyro, quae
habitat in introitu maris, negotiationi populorum ad insulas multas:^
Haecdicit Dominus Dens: O Tyre, tu dixisti: Perfecti decoris ego sum,^
4. et in corde maris sita. Finitimi tui/ qui te aedificaverunt, imple-
verunt^ decorem tuum: 5. abietibus de Sanir extruKernnt*^ te cum
Omnibus tabulatis maris: cedrum de Libano tulerunt^ ut facerent tibi
malum. 6. Quercus de Basan dolaverunt in remos tuos: et transtra tua
fecerunt tibi ex ebore Indico,^ et praetoriola de insulis Italiae." 7. Bys-
sus varia de Acgypto'" texta est tibi in velum ut poneretur in malo:
hyacinthus, et purpura de insulis Elisa" facta sunt operimentum tuum.'^
8. Habitatores Sidonis, et Aradii fuerunt remiges tui:'^ sapientes tui,
Tyre, facti sunt gubernatores tui. ^^ 9. Senes Giblii, et prudentes ejus"
häbuerunt nautas ad ministerium variae supellectilis tuae: omnes naves
maris, et nautae earum fuerunt in populo negotiationis tuae.^^ 10. Persae,
et Lydii, et Libyes'^ erant in exercitu tuo viri bellatores tui: clypeum,
et galeam suspenderunt in te pro ornatu tuo."^ 11. Filii Aradii cum
exercitu tuo erant super muros tuos in circuitu: sed et Pigmaei,'^ qui
erant in turribus tuis, pharetras suas suspenderunt in muris tuis per
gyrum: ipsi compleverunt pulchritudinem tuam. 12. Carthaginenses
negotiatores tui,^" a multitudine cunctarum divitiarum, argento, ferro,
stanno, plumboque repleverunt nundinas tuas. 13. Graecia,^' Thubal,
et Mosoch,^^ ipsi institores tui:-^ mancipia, et vasa aerea advexerunt
populo tuo. 14. De domo Thogorma,-^ equos, et equites, et mulos
adduxerunt ad forum tuum. 15. Filii Dedan" negotiatores tui: insulae
multae negotiatio manus tuae:'*' dentes eburneos, et hebeninos^^ com-
mutaverunt in pretio tuo. 16. Syrus negotiator tuus"^ propter multitu-
dinem operum tuorum,-^ gemmam,*' et purj)uram,^' et scutulata, et
byssum, et sericum, et chodcliod proposuerunt in mercatu tuo. 17. Juda
et terra Israel ipsi institores tui in frumento primo,^^ balsamum,^ et
mel,'^* et oleum, et resinam proposuerunt in nundinis tuis. 18. Damas-
cenus negotiator unus in multitudine operum tuorum,^^ in multitudine
diversarum opum, in vino pingui,^'' in lanis coloris optimi.^'' 19. Dan,
et Graecia, et Mosel ^ in nundinis tuis proposuerunt ferrum fabrefactum:
stacte, et calamus in negotiatione tua.^'' 20. Dedan institores tui^" in
tapetibus ad sedendum.^' 21. Arabia, et universi principes Cedar, ipsi
negotiatores manus tuae: cum agnis, et arietibus, et hoedis venerunt ad
te negotiatores tui. 22. Venditores Saba, et Reema,'*^ ipsi negotiatores
tui: cum universis primis aromatibus, et lapide pretioso, et auro, quod
proposuerunt in mercatu tuo. 23. Haran,''^ et Chene," et Eden^'^ nego-
tiatores tui: Saba, Assur, et Chelmad'**' venditores tui; 24. ipsi negotia-
tores tui multifariam involucris hyacinthi,^" et polymitorum, gazarum-
que pretiosarum, quae obvolutae, et astrictae erant funibus: cedros
quoque habebant in negotiationibus tuis. 25. Naves maris, principes
tui in negotiatione tua:*^ et repleta es, et glorificata nimis in corde maris.
26. In aquis multis adduxerunt te^" remiges tui: ventus auster^" contrivit
te in corde maris. 27. Divitiae tuae, et thesauri tui,^* et multiplex
instrumentum tuum, nautae tui et gubernatores tui, qui tenebant supel-
lectilem tuam, et populo tuo praeerant:^- viri quoque bellatores tui, qui
Der ^rep()et Gjcc^ifl. 27, 2—9. Sinnt. 1—16. 485
eraiit in te cum universa multitudine tua, quae est in medio tui: cadent
in corde niaris in die ruinae tuae. 28. A sonitu clamoris guberiiatorum
tuorum conturbabuntur classes:*^ 20. Et descondent de iiavibus suis
omnes, qui tenebant remuin: iiautae, et universi <2;ubernatores maris in
terra stabunt: 30. et ejulaltunt super te voce magna, et elainabunt
amare: et superjacient j)ulverem capitibus suis, et cinere consper^^entur.
31. Et radent super te calvitium, et accingentur ciliciis: et plorabunt te
in amaritudine animae ploratu amarissimo. 32. Et assumet super te
Carmen luguUre, et plangent tc: Quae est ut Tvrus,''* quae obmutuit in
in medio maris? 33. Quae in exitu negotiationum tuarum de mari
implesti ])opulos multos: in multitudine divitiarum tuarum, et populo-
rum tuorum*' ditasti reges terrae. 34. Nunc contrita es a niari, in
profundis aquarum opcs tuae,^*^ et omnis multitudo tua, quae erat in
medio tui, ceciderunt. 35. Universi habitatores insularum obstupuerunt
super te: et reges earura omnes temjiestate perculsi mutaverunt vullus.'^
36. Negotiatores ])opulorum sibilaverunt super te: ad nihilum deducta
^, et non eris uscjue in perpetuum.'-
i) n^p Kb^ „erbebe einÄIagelieb." 5??an »criilcicbe biefeö Äla.qeltef mit bem fe? h. c. ^-i.
T I • T
2) n~ü vi,ou)V TvoA/üv. — S) f}'^ TTepii-dt/Ka tuavrfj Ka/./.o^ uov. — 4) .^ebr. ,,ilU •'DCrjCn rC3
Weere^ finb bcine ßiren^en, T|*^12JI/ J^t'cr bciuc (gebiete," b. b. bu bift bie Seberrfchcrin beg
5}ccerei^. S^ ift auffatlenb baf; man im l'atfiniütcn mit bcm bcbr. 2T>ort einen neuen 2a&
begann un^ c? mit tinitiuii tui übcrfe^te. '^locb aitjfaüenfer aber lautet ^ie lleberfe(.uiu,q ttr
LXX: iv KufxSia x^u'/.naar/r rti Byf'/.tiu. — o ,' „feine '-l^auleute '.'otlen^eten feine 2ibi.Mibeit."
Tic i^auleute >>on lorue iraren fiten 5ur jeit Tai^if-J berübnit II. Kesr. ."). 11; III. .5. 18.
Xic LXX lafen bier 71*^3 „beine Sii'bne," ni*t bunaik „beine Bauleute, ol vini cov-ffm^r/Käv
am m/./Mg. — 6) ^ebr. „au^ Scannen i>on 3anir bauten ile bir alle? ©ctäfel," D*rin^; b. b.
a(I" beine SAiffe. Unter 3anir itl jener Ibeil be^ 5(ntilibanon ju t'erfteben, ber äucb fcn
IJJamen .^ermcn trätet; Deut. :;. 9 : I. Chron. 5, 2o: Kh^poc « "Lntlp (j^oiiKuiii)]] goi. — 7 1 i^cn
bcn Sebern fertiilte man bie ^^Jaftbäume. raivKu aanAur Ki-nninanr U ro? XtAnniv t'/iio\irj(!av
70V TTodjaai aot /aVoif e/.arnmr. — 8) OHu'N'nD |C*"lb*I^ T]C*"1p "^fi"f '^"^ff '"'l'^f- '^^^^
aud> beine 3 teuer macbten tle au? bcm (Slfeiibcin, in (£cfern iiiefafu." Tae SfBcrt usehur bat
bier nacb übereinftimmenfer 'Ä'cinun^ ber (i3elebvten bie '.i^ebciitung ?on ")1lJ'{<ri- einer ".yaum»
art, bie Ginige für ben 5^uv, 5lnbere für bie Sebernfpecieö „Sdyerbin" balten, bie fidi bur* fleinc
^rü(tte unb i^refie in bie .^'öbe ftebcnbe '.Jlcftc au?5eidbnet. rä Itpn aov Irroir/anr t; l^toav-'n-. —
9) „unb ^i^cfebljbabfr^rskmäcber au? ben ^nifeln ^aaJiene." Ter tat. Uebcrfe&er bat ben pbtn
erflärten "Jluefrurf bath aschurini mit et pra^toriola übcrfegit. Tie iBorte de in.-;uli.s Italiiie
lauten nacb fem .g>ebr. „t>cn fcn 0"feln ditbim," n^oruntcr ade Müftcnlänfcr bcö ii^eften? 5U
Dcrfteben finb. Terefcr iviü bier Öataja ofer ßbina barunter »erftanben iriffen. ojm.w a/cü^ai
ÖTzö vi/aijv rüv Xtrtri/j. — 10) ^cbr. „buntiidt^irttcr i^i^ffuc^ au? ^iCiV-uncn irar bein Sci^cl (ober
beine ^tlac^i^c), um bir 5U einem 'iPanier 5U Henen." Sitraor ufm -vi'Ki'/.iag i- A'r.i-mvhjheToaoi
arpuuvi/. mit Trepiifäfai noi (^o^av. — II) „IHM! bcu Cdifcln f>iriccbenlanbe," b. b. ^M-Mi bcr .Huile
(SJriccbcnlanb?, inrbcfpnfcrc fe? ^iVIotennefc?, ber ^-''''OiMn^ C£li?; (ien. ](), 4. 'IVan finbet
bafelbft fie •:].Hin>urfd>nerfe tebr bdufia. Plin. IX. o."). — 1:2) n^orunter bie Icppicbc ',u
ferfteben finf,nHMnitmau bie JDaufe unf AUf;bi>Den fer '^>cmäcbcr unf 3e(te fcbmücftc. — l'} ) nn'i »l
apXmric anv oi KaroiKuri-ro: L'/(5<Jia kcu 'Aptiridi. X'ic LXX U^OlItCU bicr mit npx'ti'fi' IX'Obl baä
bc^bere 3(lter ber Stabt 2ibpn bc^eicbnen. Tiefer "Jlucbrucf, ber »m-fer im .^ebr. nocb in fcr
i'uli^. rprfpmmt, ift bier febr präiinaut: „Tic Sifenicr, feine .t^crrcn, fic unirfen feine
JHuferfnccbte." — 1-^) „beine _2tciiermanner." — l->) .^ebr. „'Jlcltcfte ihmi 'sicbal uuf feine
ilunfigen n^aren in fir ale teuerer feiner l'ecfe," Tlpl^ ''D''*n'2- '^ebal ift bie pbiMiicifd^e
Stabt 3?i>blui', wo e? !?iele 3cbiff 'ülrititcften .aab; III. Weg. .5, IS. ol TrpFfjfSlrepoi ,3i,rAi<.>v
(richtiger Bv.i'/jcjv „ber ^?blier"), kuI oi aoool alrüi' ol i/aav iv aol uiroi h'iaxvov ti/v 3oiv.//v ffov.
16) „bienten jum '-Betrieb beine^ ■ß'anfet^/' 'r|5")^*t3 D"!^**?- i/t'-wr« coi i-l övauä^ (Jwuwv
31*
486 t>et frop^tt gjtdiifl. 37, 9—23. anm. 16—45. :.]
„btcntcn bir b\-$ ^um fcrnftcn Scflcn." — 17) finb ^icr 'cocbi atlc^cmcin ^u ncftmcn aU Älein» 1
afiaten itnb 5(frifv:ner. Xte '^c^tcren fpinmcn im -ßiebr. Mcr alöJ^lD^or; Gren. 10,6. — ?
18) (£2^ roart" ale; i^ropc ^kxi^c einer ^taPt lH'trad)tct, iucnii t>ie Sdiilfe unc .!pclme vieler |
iirtc^cr an Pen 5Jfauern bani^enb crfd)iencn; "v-oi ii^iJKni> -yv 66^av aov. Cant. 4, 4. — \
19) Tag ^ebr. ÜDort: DH-tDX »tieUte» nur bicr »orfommt, »irt» oerfc^teben gcPcutet. ^HaA, ber |
arab. unb fin-iftt. SBur^clbcrcutunoi bei^t cg „fübn, Jvitb, tapfer." SBec^en bee: «jicicblautcö mit
gomed „SUe" iroUen c? Stnisie "mit „3iveriV' b. t). Gdnilanii, übcrfeijt wiffcn. ^iercnDmu« ;
überfegt eö mit Pygmaei, aber nid^Hn Per iBebcutunc^ „3aHn-i^," fonpern „ftarfe Äriccicr;" änb |
rr/f TTvy/if/c^ a lucta et certumiiie. ^eine Beiitunii bürfte ivobl Pie rid)ticifte fein. rerSbalbaer J
überfc&teeimit„(i;appaPPcier,"LXXmit^/'Ar«ff. Tiejeniiien, weldie bei Per i^cPeutuuii „^wcr^" j
bleiben, nebmen an, Pie Ärie^ier auf Pen Jbürmen feien Purd) Pie .g)ö^e perfelben ji^^'r^c i
iHcworpen. '^iupere glauben, n'i.xn babe in Xprus S^'^cvsje um pe« \!uru-j uup Per durofttät
tfiüen (gehalten. — 20) ym •'öebr, beipt e^^ Tharschisch, Pa.^ berübmte larteffuei in 'Spanien,
^anPelkoIonie Per ^Pbönicicrrill. Reg. 10, 22. 3nPeffen Pürfte man mit Pem ßbalPder bier
ba? 2I?ort in mebr au-5iicpebntcr 23ebeutun!.i nebmen uud Pie „Äüftenldnper Pe? ®efteno" pamit i
tcjeidjnct Sierileben. Kap^\;/cowoi e/x-opoi aov äiru TT'/J/-äovg m'iGi/q'iaxL'oq üov. — 21) 7V, '} 'EPäfif. |
22) 2?Ölfer am fdjWarjen 9}?eere G-en. 10, 2. nal ?) avfi-aaa Kul-ä Tzaparehovra. — 23) ovtoi '.
ivETTopevovTo üOL iLV ipvxd-'ic ävdpuTTUv, KM OKEvT] jrt/Ka tSuKav Ti/V tunOpiav cov. — 24) limt)r= I
fAeintid) Sappabccien cper 5(rmenien, it>o c? auögc^eidinete ^J^ferPc c^ab; Gen. 10, 3. — j
2'3) cf. Gen. 10. 7. LXX vloi 'PorS/wv . . di ijl bter wobl EePan am perfifd)en 5:)Jcerbufen \
ju i^erfteben. — 26) ütto vi/auv eTv/J/r}vvai> ->/v ka-nopiav nov. — 27) ^ebr. „(Elfenbein unb
ßben^Dlj taufd)tcn fie ein für bctne SBaare ;" T|")DtrJ^ „für bcinen (Entgelt;" /toi roZf eifayo-
ßivoi^ kvTeSi^nv^ Tovi ßia^obc; aov, — 28) Statt Ql^, Syrus, Icfctt bic LXX unb ber f^r.
Uebcrfeger DTN^' Idumoeus, roeli^e Seöart auc^ in »ielen ^anbft^rtftcn Äcnnifct^ unb be Stoffi'g
gefunben Unrb. LXX: äviipÜTTOvq kinropiav cov änö TiATj-dovQ . . — 29) rov mififiLKTOv aov. —
30) Tld^D »in (Sbclftein ;" ctuiit/jp. ^lan !ennt bie 9^itur unb Sigcnfc^aften be^ ^iet
gemeinten SPelflein^ nid)t näber. .giieronpmuö überfegt bajs 3Bort an anbern Stellen mit
Carbunculus. — 31 ) TvoLniAßara ek öapali' kcü Ta//oi? Kai Xopxop eöuKav eif ri/v ciyopäv aov. —
tdi, SIBcrt "IDID, Jueli^eö bie 5?ul3. im DriginalA'aute gibt, bebeutet einen Sbelftcin mit
funfeinbem d^lanje. :^o* unb 9teif*l überfci3en e^ mit „9{ubin," Derefer unb giaioli mit
Saepi^;" Ls. 54, 12. — 32) jTJO ^ÜHS „in 2Dei3en üpu ^JJinnitb," einer ammonitifc^en
Stdbt, Judie. 11, 33. Sr fduint al? 'D.^'urterwci^en gegolten ju babcn. iv -pnaei m-av. —
S3) J33/ n?eld)e6 ber Svn-er mit „.^irfe," Pie LXX mit /n'/wv ««2 /cad/af überfegen, bepeutet
l(»abrfd)einlid) eine gen.M)Te Slrt i^on ©ebadencm; opus dulciarium, Ko'/da. ®efeniu^.— 3-1) koI
TrpüTov fj.E2i.. — 33) LXX deest. — 36) |l3^n T^^ „tn SBein an^ Sljalibon" (Sdeppp),
Tafelwein ber perfif*cn i^önige. Strab. 1. XY. LXX: olvog £KX£?.ßuv. —37) IHl» '^!2)^^
„unb ir»ei§e SBolle;" kuI ipia ariTißä ek MeXirov [uüriTov). — 38) 'r't'll'^D IVT nV -iß
T 1 T T : I T :
neueren ßregeten nebmen bier bie jwei erften 5S?prte al^ ^Jamen arabifdier, fcnft unbcfannter
StäPte, unP überfet3en: „ÜBaban unb Savan brauten au« 11 fal gcf*miePeteei (Sifen auf Peine
?!)?ärfte." Ufal, Gen. 10. 27 ijl ber alte -ifame Per StaPt Sanaa, .(pauptftaPt Pee glüctliAen
Slrabien. Xer Jevt Per LXX lautet bier i^erfd^icPen. Sinmal beif;t e? : kuI olvov e'ic ryv äyopäv
cov iä(a)Kav. E^ 'Aci/A cUh/poq Eipyaa//ivog. ^W einem auPem (iPPer: Knl olvov AE(^äv Kai 'luaväv
Kai Meu^ea £(f T7/V äyopäv cov EÖuKav. h^ 'Aci/A . . — 39) Pf^pl Hlp „Äafta (Äaflla) Unb
• l T : T I •
i^alamu^;" Jj.xod. 30, 24. Kai rpo^oc {rpoxiäg) h tC) av/ifiiKTL) cov tcTL. — 40) T^ieieö
2:ePan i)! wpbl Paö in 3bumäa stvifdien 'J>etra unb Soar; Gen. 10, 7. — 41) „in tcden jum
3ieiten," n3D"l7' /^fä kt?jvÖ)v ekAektcjv eIc äp/xara. — 42) Efiiropoi I,aßßä Kai 'Faßfiä' ]. c.
T : ■ :
43) Xappn - bic burd) 5lbrabam, Gen. 11, 31 befannte StabtWefDpPtamien^, wo fpciter ber
rbmifd^e ivclbberr liraffue; eine »oi^Uige OMePerlagc erlitt. 5Kid) StnPern ifl es? Paj im gtürflid)cn
2lrabien gelegene ^arau al ilarin, jur ^"»rcoinj 2e^ama gebi^rig. — 44) H^DT «"' Xavaä,
nad) Ö3efeniuö unb 2lnbcrn fcijiel al^ H^y?' '^fcfip^'-'*»; nad) Stnbcrn aber eine Stabt ber
beutigen ^'roi.nn} J^abramaut im glürflidien 3lrabien mit einem Ü^crgebirge unb ^nfen. I^er
9?ame tommt fcnft nirgenp 'oox. — 45) j^J/T, «" AetJöv, nad) (Einigen Stabt 93?efcpotamienö
ober Slffpricnö IV. Reg. 19, 12; Is. 37,12, nat^ Slnbern Stabt unb ^afcn im glücfUc&en
Der 5>ropt)ct Gscdnct. 27, 23— 3G. 3Inm. 45—58. 487
Slrabien, ncd^ ioi3t ?(M;n nnutmit. — '!(») Ta (ncr ?(ffur iicnannt iü, fo itM'd man bicfcci 2aba
unii ßbclmar für '•3fad)Kiru baltcii iiuD iiad) 'Werten oDer eine antevc nLnrlid)c '^U'iiienf verfetten.
I^k LXX nennen c? XaA,uh> Unn/»'"). — 17) »m::'! n^p")! nS^ri '.pSj3 D^S^PP^
■ r|riSDntD3 D'nJ<l n'COn □'SDn^ D»ÖT13 J" ^Mit^iaAen, in Icppid>cn ^im t'^nuintb
unD 'i^imtiUMvirftem, un^ in Miften vielfdftiier 'li>el>cvarbeitcn, i^etMinrcn mit Stridcn, nn^ rjon
(ScfcrnluU*, auf feinen "Aifarfren." (iinii^c halten ])vn'>u\ für einen Dornid»tcn nnc im Sance
^rad^fen^cn '^*anm ihmt fcftem •t'oUc, fer iicnH^hnliehcr ,/Ji.sulV' beif;t unf fem '^lta( alcieftt. 3n
Äiften '-HM1 ficfem -^oi] verfauPtc man fie toftbarrteu ilBaarcn; f. '^HMiui? S. 21'. 204, 1715.
STcrClCr. Ofi>(ivTt<: tfiTropinv /ähvn^or i«,l di/aarjKjic HÜAKToir i'nU/tiroir (TX'tiin'dir Kai KVTrapiaGiva
TT/Mui tv avro'ii;. — -IS) „ibari'ii<-icbiffe Um reine AÜrftinnen in feinem .^anfel," f. b. fnrd)
teinc (5*iffabrt na* fen ivcftlidu-n Müftenlänfern baft tu fie Tberberrfebaft im .^anrel.
Kapxr/i'iunot yii-ofxn anv iv tC) Tr'/iiiiii, kv Tü avuiiii<T(.> anv. — 'ijil) ,,in bobe ''ikn.\iffer (in Die
bebe 3ec) fübrten tut feine j){uferer," t. b. fu triebft fic »Scbiffabrt in hibnerer 5i.H'ife, al3
anfere ?{eid>e unf riäDte. Tic ÜBcrte finf bier fii^ürlieb ',u nebmen unf auf fen lUbermutö
ju fenten, mit weldunn Jmuiei^ fem iiiröfncn .^^errfdcr, fnn '•?iabudH^fcnpfor, fid^ UMferfetuc.
Xic 9iuferer ftuf alöfann fic ^taatsrvitbe, fae 5ebiff felbcr fic 3taft. — oO) OnpH ni")
„fer Cllnnnb," im Cricnt fer beftiiiftc SlT^nb, ber aucb lUiVfeidi bie Sitieufd^aft bat, 2aaten unb
?Pf[an',en 5U fenaen; rh -vrr/ia mv Xo-or- Job 27. "21. Xiefef Si'^inf bcfeutet bier Pen
9? a b u d) 0 b 0 n p f p r . — o 1 ) TlD"}!/*;!? TjlÜf^") t]^ln /-t"" i)ieidnl)um, ' bein .^aufel unD
bcin 5>erfebr." Tcrefcr nimmt bier bie letuen ,^»ei SDcrtc aU „ciniicbcnbc unb aujiiebcnrc
©aarcu;" 'Odlioli ivobl mit mebr 9{ed}t als „.^anreloleute unb ÜBiiarcn." Taö tccbnifd)e
SBcrt 113*^* fommt fonft niri^enfo i^Cr. f/aav 6vvä/j.£cc onv, Kai 6 fnaiiöc cov, Kai Tüv avu/tiKTuv
aov. — 32 1 T]D1^*^ ^y^V) np.1^ \'^.7r!P "'^" 5lu?beffcrcr beiner l'cde unb bciuc ^anbele-
biencr," ober nadi 3lüioU: „beine Sdiffo^immercr unb beine SfOaarenträiKr." Kai ol (7ru3nv/m
(7i)i\ Kai cvufiiKToi cnv i-K rüv avui-uKTuv aov. — »3) niiJ*"ljrj „fic freien 'J'Iäfie/' worunter
fctcr bie be^o .^afeno ober bcr Äüfte ,^u »jerfteben finb. Trpof -i/v K()ai'}7/v rr/c duvj;^ cnv oi Kvßipvf/Tni
rrov 4>6ii(j (foßiß^ijnov-ai.. — 54) b. b. voti&^t aubere «taft ift t^on feld^cr .ipi^be in eine fcld>e
2tcfe eiefallenV — oo) Tj^j*'^'^'' *T^^'^ ^^5 »burd) bie 5}?cniie beiner Sdid^e unb bcincr
^anCeli^illttcr." LXX ö~ö mv -'/.i/dovr aov, koI ('nzu Tov avufiUruv aov. — 56) ö av/i^iKroq cnv.
57) k6äKpvaE 70 TrpoccjTTov avröiv. — 5S) f. 26, 21.
Caput XXVIII.
1. Et factus est serino Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis, die
principi Tvri:^ Plaec dicit Dominus Dens: Eo quod elevatum est cor
tuum, et dixisti: Dens ego sum, et in cathedra Dei sedi^ in corde maris:
cum sis homo, et non Deus, et dedisti cor tuum quasi cor Dei. 3. Ecce
sapientior es tu^ Daniele: omne secretum non est absconditum a te.*
4. In sapientia et prudentia tua fecisti tibi fortitudinem:^ et acquisisti
aurum, et argentum in thesauris tuis. 5. In multitudine sapientiae
tuae, et in negotiatione tua multiplicasti tibi fortitudinem: et elevatum
est cor tüum in robore tuo. G. Propterea haec dicit Dominus Deus: Eo
quod elevatum est cor tuum^ quasi cor Dei: 7. idcirco ecce ego addu-
cam super te alienos robustissimos Gentium :'^ et nudabunt gladios suos
super ])ulchritudinem sapientiae tuae, et pollucut decorem tuum. 8. Inter-
ficient, et dctrahent te:^ et morieris in interitu occisorum in corde maris.
9. Numquid dicens loqueris: Deus ego sum, coram interhcientibus te:
cum sis homo, et non Deus, in manu occidentium te? 10. Morte incir-
cumcisorum'-^ morieris in manu alienorum : quia ego locutus sum, ait
Dominus Deus. 11. Et factus est sermo Domini ad me, dicens: Fili
hominis leva planctum super regem Tyri: 12. etdicesei: Haec dicit
488 ^er ^rop^et Sjcc^iel. 28, 2—13. <Hnm. 1—13.
Dominus Deus: Tu signaculum similitudinis/" plenus sapientia, et
perfectus decore," 13. in deliciis paradisi Dei fuisti: omnis lapis pretio-
sus operimentuni tuura: sardius, topatius,'- et Jaspis, chrysolithus, et
onyx, et berillus, sapphirus, et carbunculus, etsmaragdus: aurum opus
decoris tui:'^ et foramina tua in die, qua conditus es, praeparata sunt.
14. Tu chei'ub extentus,'^ et protegens, et posui te in monte sancto Dei,'*
in medio lapidum ignitorum ambulasti."' 15. Perfectus in viis tuis a
die conditionis tuae,'' donecinventa est iniquitas in te. 16. In multitu-
dine negotiationis tuae repleta sunt interiora tua iniquitate, et peccasti:
et ejeci te de monte Dei, et perdidi te o cherub portegens, de medio
lapidum ignitorum. 17. Et elevatum est cor tuum in decore tuo:
perdidisti sapientiara tuara in decore tuo, in terram projeci te: ante
faciem regum dedi te ut cernerent te. 18. In multitudine iniquitatuni
taarum, et iniquitate negotiationis tuae polluisti sanctificationem tuam:'^
producam ergo ignem de medio tui,'^ qui comedat te, et dabo te in
cinerem super terram in conspectu omnium videntium te. 19. Omnes,
qui viderint te in Gentibus, obstupescent super te: nihili factus es, et
non erisin perpetuum.^ 20. Et factus est sermo Domini ad me, dicens:
21. Fili liominis pone faciem tuam contra Sidonem:^' et prophetabis de
ea, 22. et dices: Haec dicit Dom.inus Deus: Ecce ego ad te Sidon, et
glorificabor in medio tui: et scient quia ego Dominus, cum fecero in ea
judicia, et sanctificatus fuero in ea.^^ 23. Et immittam ei pestilentiam,"
et sanguinem in plateis ejus: et corruent interfecti in medio ejus gladio
])er circuitum: et scient quia ego Dominus. 24. Et non erit ultra domui
Israel offendiculum amaritudinis,^* et spina dolorem inferens undique
]:)er circuitum eorum, qui adversantur eis: et scient quia ego Dominus
Deus. 25. Haec dicit Dominus Deus: Quando congregavero domuni
Israel de populis, in quibus dispersi sunt, sanctifieabor in eis corani
Gentibus: et habitabunt in terra sua, quam dedi servo meo Jacob.
20. Et habitabunt in ea securi: et aediticabunt domos, et plantabunt
vineas, et habitabunt contidenter, cum fecero judicia in omnibus, qui
adversantur eis })er circuitum: et scient quia ego Dominus Deus eorum.
Il Tic nun fcliicnrc SlniiTaiiun;^ \\1 iü*t mir an ren banuilei Icbeuben .^öntc^ ^f^i^^^it
i^criittct, fontern aud> an jenen feiner ^ladn^liier, unter n'elc^em Ofeuti^ru^ ein,aenommen UMrc
."f^ieronomue, ^^lu^uftinu«, Crioioneei, ^«fitor, i^eca, '?lmbrc|lue, Jertuliian teutcii fie im mt>ftifitcn
"Sinne alei an 4iatan i^erictitet. — 2) KamiKinv ^tob KaTunTjKa . . — 3) b. i. in deiner (Sin*
bilrnnjV ,'"/ craourtpor fi ai- rnv Saii///; — 4) // c'ocpoi ovk tivalihvffäv as ry i-iart/ui] avTcw;
Tic LXX bebauen biefc gragcfcrm aud) in i'. 4 bei. Tic 9tcbe »on i'. 3-5 bilfct eine Sin*
fd»a(tung. — 3 ) ^»n, nuM-unter niAt blcp „Stärfe," fonbcrn au* „5Rei*tbnm, 3lufebcn, 5)?a*t"
ju r*cr|lcben i|l. — (>) ^ÜD /-^^^ci' ^« t'ir bcin ^er^ ad^te|l, irie ba? I^erj Ts^ctteei;" t-«^/)
f$trf(jKaf r?/v K(i(>(Viav aov. wf KuixVtav i^for. Xie bl. i^itet festen in biefen Sbaraftcr ba^ SBorbilb
ber iJlntid^rtftj; II. Thess. 2, 4. — 7) /.o//yoif ö^ö t-^vüv. — 8) TIITIV nflJi'^ .M^ werben
bid^ in bic f^)rubc binabi'icOcn ;" KaTn.^ii^anovai cf. — 9) ^^ormcl beü Sdnmpfeo bei ben C^uben
I. Reg. IT, :;6; 31, 4. — 10) n^^pH Drilll -Siegel bcr Sdii^nbcit (bee Gbenmapesi),"
b. b. bu opafpmmcn Sd)bncr. ^rcnie! Xcrefer uberfe^t nad; einer anbern i'e^art: „Tu unter*
fiej^elil Summen." — II) LXX ffrfpavof «a/zorf. — 12) C*»Cnn DSTI HltpS D"I{<
i1p_"lD1 nöJ "''ÖD nSS?'^) DHC» aä(,6iov Kai -otö^wv Kai afiapayfhv Kai äv^pnKa Ka'i an--
öeipov Kai laer-iv Kai hp) ipiov Kai xpi'O'^'V Kai /.lypiov KaläxaTip' Kai ßrjpi/./.iov Kai örrjwv' Exod.
28, 17. Tic LXX nabmcn bier aucb tie britte jReibc öbeirteine, tvie fie auf bem '^ruftf*ilbe
tiii J^o^enprieilere ocrfcmmcn, mit auf. — 13) Jpebr. „Smaragb unb @olb/' jvoraufbte
Der ^roptjft (Sjec^icl. 28, 13—24. %nm. 13—24. 489
©orte fotiKit: „bai^ fiknit^ bcincr ^anbpviiifcn unb J?(ötcn ivarf mit btr beratet am la^c, ba
bu iid'dniffcn lvur^e|l/' b. b. 5^rcut>c uut ^ubcl umtönte Mcb !>pn '^kburt am. k,ii i/'-w-i'
hi~///nai; röhr i) iiaavpoii; aov mit riii; (iTo<ii/Ka(; aoi' ii> not, mp' ijr i/utiiar tKrirjdr/i^. — l\) 3T13
nC**2'2 'A'tu viberub fer '?lu v^bcb nun i^," b. b. ein t£berub mit auiniebrcitetcn ,"^Iüiic(n. ^^(nfpieluni^
auf ^ie tiberubim fer 'i^uufei^labo, bie al? iMICer rer erbabcnften adcr ciK'Kböm'e ivilten. ^){abbt
TvV,M^, "iV^^VUiii, rerefer u. '^l. überfctM'u : „i^efalbter Ciberub," ^. b. fbniii(tdH'r\£berub. Ter
dbalräer: „crlaucbter (iberub." JAX nr iura mr xn>'>i)'^ (ulhIv^ihu oorberv^ebenfen 3apc
i<Cbi.Hiil). '?iad> anr. (iOtiee«?: ittrii mr \ei)i>vSiu nSwKd at- tv opn nyii.) . . — |.)| ,,iit i'e^uc
biel^ auf einen beili.u'» '^Hnteeiber;i," ^. b. auf einen mari^ti^K^ IbriMi, ^cn icb befitüLUe n?ie ein
^eilijUbunt. Tie .i?ebräer \u\t iWilbonat begeben rief; '^Üled auf Mbni;i .^^iram, rer tmä) ^ie
^örferun;^ be^:? faliMnonifdu-n lenipelbaue«* i^leidifaiu einen 5it3 im .*>eilijUbum eiianjU babc.
*J?acb bem •g'ebr. n*\1 D\1^{< i|1 ,;i^n-iV' oon „f^iott" \n trennen: „Tu warft ein <^'»ott," f. b.
tvie ein (^kut. ('»Kin? abiveidunil» pai'apbrailrt Der t£ba(räer: Tu baft ben bl. iH^ra 'oera*tet,
unb bcn iVlan ;iefaf;t, über ra»^ b(. '-iHilf 5U berrfd>en. — l(i) c. b. ivobin du bidnvenrete)!,'
uniiviben Did> ihablenDe steine (CSDelfteine). Tein »vinu^'* il*obnbau>5 i^län^te ihmi ^ipelftcineu!
il^ei Den LXX feblt ambulasti. U'ofur fie aber liajitha mit t:)rri/ii//<: übi-rfeiu'n. Tiefe feuri,acn
ODer ftrablenDeu Steine erinnern ^ui^leicb an Die 'iMitje unb ronnerfeilc. Die oiMi Dem ii>aj]eu
ber t£berubim aue.ainj;(en. — 17) D^PD „fdnüDloi? n^arft Du;" äuojunr d. b. Die erften .Höniiiic
son l'.^ru»^ UMren iiut. '•?}i\in Denfe an i'^iram. — IS) J^"iebr. „bu baft Dein .^eilii^tbum beflecft,"
b. b. Didi Der ihmi 'sUUt oerüebenen ''»hiaDen unanirDii] jiemadU. l^XX e:if:-ii//(öaar n) him myv.
19) b. b. id> u>i(I Deine 5ünDen unn iM-eunftoffc ihmi Mriej^ uud (üroberunji mad^en, Die Did) ^u
Cörunbe rid>ten. — i20) ift vielmebr ihmi Der 2taDt aU^ ycm Mbnia 5u\^erfteben; f. -jC), 21 ;
27, ;^r). — iil) {Ivn. ]u, 15. — iJiJ) Wott beilij^ fid) Durd) i^e'ftrafen foivobl al-j Durd)
^^clobnen. IbeoDinet. — 5l?5) Tie uabere MunDe r>Dn Der (irfülhuu^ Diefer ÜHiffavUiua bat
man nid^t. '-i^efanntlicb eroberte ^?iabucboDonofor i\an] "ü-HnMiicien; Fläv. Jos. cont. Ai»|(iun.
I. l'.i. '^11? Tariu-^ Cd^u^^ Die ^taDt belajierte unD Die ArieDcnf^anträiie Derfelben i^envarf,
3ünDeten Die tiina'obner felbft Die 3tabt an uuD weibten fid) Dem llnterj^au;]; ibrer ivarcu 4(),o(K.».
24) TJ^P^ |1^P "Ci" 3tad)e(, Der ilicbt." -^ibon wirb weber jur inn-fübrunoi uuD 5um
Slerciernif! mebr fein, wie unter ''}[ä)ab, wo bureb ^(e^ibel Die 'i)U\ai^ttcrei anü' 3iDon eingcfdmarjt
WurDe, nodi wirD e? mebr feinDlidic ^li'iiriffe maebcn; Nuui. 33, 55; Jos. 23, 13. Wit Den
LXX nebmen mebrere ^huMejier Dao bier ''»kfasUe im aü;iemeinen ^inne: „(£•< wirD feinen
jicdu'nDeu 5tai"t)el mebr ^cbeu für ^eracl;" Kai ovn icuvrai uini-i ir rü üIkü) toI 'iTpai/?. aKo/.u^i'
■KiKfyiaq . .
Caput XXIX.
1. In anno tlecimo,' decimo mense, uiideciina die- mensis, factum est
vorbiim Domini od me, dicens: 2. Fili hominis ])one faciem tuam
contra Pharaonenr' regem Aegy[)ti, et pro{)hetabis de eo, et de Aegypto
universa: o. Loquere, et dices: Haec dieit Dominus Dens: I^cce ego
ad te Pharao rex Aegypti, draco magne/ qui cubas in medio fluminum
tnorum, et dicis: Mens est fiuvius/ et ego feci memetipsum.'^ 4. Et
ponan] freimm" in maxillis tuis: et agglutinabo pisces fluminum tuorum*
squamis tuis:^ et extraham te de medio fiuminum tuorum, et universi
pisces tui squamis tuis adhaerebunt. 5. Et projiciam te in desertum,"^
et omnes pisces fluminis tui: super faciem terrae cades, non colligeris,
neque congregaberis: bestiis terrae, et volatilibus caeli dedi te ad devo-
randum: 0. Et scient omnes liabitatores Aegypti quia ego Dominus:
pro eo quod fuisti baculus" arundineus domui Israel. 7. Quando
apprehenderunt te manu,''^ et confractus es, et lacerasti omnem humerum
eorum:'^ et innitentibus eis super te, comminutus es, et dissolvisti omnes
renes eorum. <S. Propterea haec dicit J^ominus Dens: Ecce ego adducam
super te gladium: et interticiam de te hominem, etjumentum. 9. Et
490 SJer ^rop()ct gjec^iel. 20, 1—10. 2lnm. 1—15.
erit terra Aegypti in desertura, et in solitudinem : et scient quia ego
Dominus: pro eo qiiod dixeris: Fluvius meus est, et ego feci eum.
10. Idcireo ecce ego ad te/* et ad flumina tua: daboque terram Aegypti
in solitudines, gladio dissipatam, a turre Syenes,'^ usque ad terminos
Aethiopiae. il. Non pertransibit eam pes hominis, neque pes jumenti
gradietur in ea: et non liabitabitur quadraginta annis."' 12. Daboque
terram Aegypti desertam in medio terrarum desertarum, et civitatis
ejus in medio urbiura subversarum, et erunt desolataequadraginta annis:
et dispergam Aegyptios in nationes, et ventilabo eos in terras. 13. Quia
haec dicit Dominus Dens: Post finem quadraginta annorum congregabo
Aegyptum de populis, in quibus dispersi fuerant. 14. Et reducam
capt"ivitatem Aegypti, et collocabo eos in terra Pluathures,''' in terra
nativitatis suae: et erunt ibi in regnum humile:'^ 15. inter cetera regna
erit humillima, et non elevabitur ultra super nationes,'^ et imminuam
eos ne imperent Gentibus. 10. Neque erunt ultra domui Israel in
confidentia, docentes iniquitatem,^" ut fugiant, et sequantur eos : et scient
quia ego Dominus Deus. 17. Et factum est in vigesimo et^ septimo
anno,^' in primo, in una mensis: factum est verbum Doraini ad me,
dicens: 18. Fili hominis Nabuchodonosor rex Babylonis servire fecit"^
exercitum suuni Servitute magna adversus Tyrum: omne caput decal-
vatum, et omnis humerus depilalu^ est: et merces non est reddita ei,^
neque exercitui ejus de Tyro pro Servitute, qua servivit mihi adversus
eam. 19. Propterea haec dicit Dominus Deus: Ecce ego dabo Nabucho-
donosor regem Babylonis in terra Aegypti: et accipiet multitudinem
ejus, et depraedabitur manubias ejus, et diripiet spolia ejus: et erit merces
exercitui illius, 20. et operi, quo servivit adversus eam: dedi ei terram
Aegypti, pro eo quod laboraverit mihi, ait Dominus Deus. 21. In die
illo pullulabit cornu domui Israel,"^ et tibi dabo apertum os in medio
eorum:^*^ et scient quia ego Dominus.
1) b. i. bcr 9(ciiicninfl bc? ScbcciaS, 589 ö. Sbr. h tu irei tu SuöeKäru — 2) ^cbr. im
jtt)blftcn; fuä Tüh 'fit/v6(:/— 3) S» regierte bamale Spf)rce (^opbra, 2iprieg) in Sleg^pten. —
^) bl2n D^^rin- ^-^I^^u'^o »irb Wr bcr grcfje Txad)^ genannt, ba ba6 ^rbfcbil (ber grofe
STraUc) [ein 3{cvräfcntant irar. Plin. VII. 25^ Is. 27, 1. — 3) b. ^. bcr 5?il. i/iol e'imv ol
TvoTa/ioi — 6) f^ r\''tu^> i^'^1^ i'atablue iibtrfc^ct: „id) babc mir gemac{)t," b. i. bcn ^lug.
riefe ßrifärnn!-; bat awdj bie ^\iraflelfteflc T\ 9 für fidi. Ter €inn ber ä^ulg. ijt: icb fcübe
niid) felbft jn einem fo nuuttißen ^Hönige iicmadjt. kuI ijw iirohjca avTovg. — 7) D^^nn
„j)ling über .^acfen" — jiim i\-aniKji ober Jsaffcn. f<'->cu wayir^ai. Ta^} iMlb \\t iicnommen i^om
T^ange ber Mrofobile, ber mittel? einec- SBiccrbacfcnei cter eince; ?;angcifen^ »orgencmmen irirb.
8) b. b. idi UH'vbe bcine llntevibanen mit beinem Voofe innig i^erfleducn. Xic LXX babcn rw
TTora/^oi', weil i)Iegiivten nnr i£inen gluf; bat. Xie ^Qiebrbeit be^cidinct bie ^beilftrömung be:3
9?ile?. — J)) f. i. ('•>'> r. — 10) h Tnxtt. Tai- ^inautunn-fcn in bie 5i?üfte beutet anfi'crfolgung
unb 2?ertreibnng bcr SlegiivHcr in bie i^ben SBuften, no fie bcm iningcr nnb ben nnli?en Ibieren
aueigcfetjt fein nnb ^u (sirnnbe geben werben, ^^fatnutcbcnefor beficgte ^.H^arac, tobtcte ibn unb
feilte an feiner Statt einen anbcrn ein. Jos. Flav. Antiq. X. 9. 7. — 11) DDVn »'(^i^^ fte
(bie Slcgin^ter) bem .<raufe ^ixaü ein 9icbrftab waren" b. b. eine fdilcAtc ■g^ülfe, bie fie nid)t
fdnil.ue liegen bie Acinfe; Ls 'M\ f). — 12) SSer ftd^ auf einen fd)n'adien ;)ipbrftab lebnen will,
ber nia*t^ baf; berfdbe bricbt unb ll'unbcn ftatt ber .^Mtlfe bringt. 2p erfubr e? Cfee IV. Keg.
17 ; fo Sebeciag ibid. 25, 11. — 13) Xa? 2i>crt fin^ bebeutet ()ier nai^ Slüipli bie i^crläh^
gerte ^2d)ulter, namlid) ben Strm; na(^ Xerefer u. 2(. bie Seite. Kai öte £TTeKp6-?/aev in' avTovq
•Käca x^ip. — \''i) „icb bin gegen bid) unb bcine Strieme." — 15) tlTlÖ 7"1.JÖD »'^'^^ SJIigbol
biei @;)ene." 5)iigbpl war am äuf'crften (£nbe gegen 9iprbp|l, unb Svene am auijerftcn Snbcim
IDcr ^rcp()ct G5ccl)icl. 29, 10—21. 2Inm. 15—25. 491
Sübcn. t'i-u }>Uiy(W/nv Kai i;i7/i7/c. Jor. 44, 1. — Iß) ^^:^l^cr(^o(i^fcr 9(iii?brucf ',ur 5?c',ctifiuini^
tix c^xcvcn i'cröPuuii iinb iHn-unitiiuui, Mc über "JdjV.n^tcn fömmcu wirf, renn um? niitt burd)
bad 3dMiH'rt inip bcn .^-«un.u^r auf.acvicbcn warf, mupte in fic "^n-faniicnütaft nrnnbcrn; Is. 14,
17. "Mcb jene O'uircn, wcl'cbc nad^ fcr (£ roLu-runii Cifrufakm«? in '^li\v.'ptcn ibrc Jufdutt fudncn,
mufjtcn JcuiU'n per Danialtiien i^en^punii '^le^'.nnenij u'erren; .Jer. 42, J.Vi2l'. ' ler in'rötinu'^
madnc l£".nu-? ein iln\^c, ber bic i^iefaniienen iriefer in tic .»^"»etmat pichen lieij, — 17) Dnn3
„bie Vvinci'dMft -IfH^iHiiv^ in CbcraCiVH^ten," Ncr n^pbl für iian^ 'JteiV.U^tcn ^u nebmen. —
18) "iJlCiV.nMcn war olmi fa an bei Ji>eiteni nicht mebr, wa? früher." 2eine '?)fad^t tvar ein 5dnitten
c^c^^cn bic frühere, Tae i'anb u\ir hcfcbcre iict>emüthiiU Mirit (Ianih'.>fe?, .\ervc?, Cdnii^ unb
?llcvanber ten (N)rof;fn. kui kami äiix'i ra-nn'/. — IJ)) Chwohl '^leiV-^iUen unter bcn ^Vtolemdcrn
»ieber ^u innerer 'i)3lad^t fid) erfchn\inii, fo tonnte fie tiefe todi nidu auf rie Tauer nad^ ^lujjcn
gettenb ma*en. — ÜO) DiinnN* DpLliDS |1>* Tprp Hp^pS »5« einer 3ui.^crfid)t, bie
an bie 2d^ulD erinnere, v>ermbiU' bereu fic (id) nad) ihnen ("Jlciivptcn) ivcnfeten," nämlid) tfcj^
rem ^^Crrn. fif i'/.-K^a ava/jtfjf>',Giiov(7av (wofiiav kv 7<j äK')/.iivii/'/cai ahroir ItTzicui arn'w. ÜBÜrDC
j^u^racl wiecer fi* mit 9U\V-Hncn !>crbinpen, \\:^ würfe biefc i^crbinfunij nur wieber bie alten
Untreuen, fowie aud> Deren ^^eftrafunii in baö (su-bädunif; ^urüdrufen unf 5\im "Jluerufc ni^thiiien :
So wirf ihm wiefcr cier>ifc fo fd^limm hcfcmmcn, wie ec* ihm früher hcfcmmcn. — il) nämlid)
im ^\ahrc "rl ->. t£hv. Tic iunciftc iDeiffa;iuuii fC? '"Propheten 2'.), 17-3!t, l<). — :2:2j (ijott
nennt faö Unternehmen be-? •DiahudH^bonoi'or einen ricuft, weil '^3ott felhft e^ anorfnctc, faf; er
a\-i fein ÜLH'rf'^cUii iici^cu 2'.^nu^ fdaltc; Jer. 25, '.i; -~, (i; 43, lu. — 23 1 Tic 33cwohucr ron
2'^ruö hatten ihre ^iJeiduhümcr uuP .f'ahfeli;ifeit auf bie 3i'fel !ieid>leppt, auf wcld>er fic 'DicutiMU^
anleimten. '•?iahud^ofeniMLM- fanf fahcr wenta innite. — H'i) Xiefcö .t>orn ift pffnihar Tanicl,
ber am i-crfifdu'n .^rofc \\:> i^iclcö fitr ^'ü-racl wtrftc, baf; er in SBahrheit a(i- feffen -irauptüuije
betradnct werfen tonnte. "!)uich fcr "Ä'einunvi (iiniiicr fi.^nnte man nddift Tanicl aud> Cu^idMn
baruntcr i^-rftchcn, fcr unter Svilmerof ad^ aue; fem f^iefdUi^niil cntlaffcn würfe unf hei S^i^i in
Tyunft fid) befanb. — 23 j b. h. bu foUft fann cjan^ frei unf offen rcben fürfcn; 24, 27.
Caput XXX.
1. Et factum est verbum Domiiii' ad nie, dicens: 2. Fili hominis
propheta, et die: Haec dicit Dominus Dens: Ululate, vae, vae diei:
3. quia juxta est dies, et appropinquat dies Domini: dies nubis, tempiis
Gentium erit.^ 4. Et veniet gladins in Aee^yptum: et erit pavor in
Aethiopia, cum conciderint vulnerati in Aegy})to, et ablata fuerit multi-
tudo illius, et destructa fundamenta ejus. 5. Aethiopia." et Libya, et
Lydi, et omne reliquum vulgus,^ et Chub,* et filii terrae foederis,^ cum
eis gladio cadent. 6. Haec dicit Dominus Deus: Et corruent fulcientes
Aegyptum,^ et destruetur superbia imperii ejus: a turre Syenes' gladio
cadent in ea, ait Dominus Deus exercituum; 7. et dissipabuntur in
medio terrarum desolatarum, et urbes ejus in medio civitatum desertarum
erunt. 8. Et scient quia ego Dominus: cum dedero ignem in Aegypto,
et attriti fuerint omnes auxiliatores ejus. 9. In die illa egredientur
nuntii a facie mea in trieribus^ ad conterendam Aethiopiaeconfidentiam,^
et erit pavor in eis in die Aegypti, quia absque dubio veniet.'" 10. Haec
dicit Dominus Deus: cessare faciam niuhitudinem Aegypti in manu
Nabuchodonosor regis Babylonis. 11. Ipse et popukis ejus cum eo,
fortissimi Gentium '' adducenturad disperdendam tcrram: et evaginabunt
gladios suos super Aegyptum: et im])lebunt terram interfectis. 12. Et
faciam alveos fluminum aridos,'- et tradam terram in manus pessimorum :
et dissipabo terram, et plenitudinem ejus manu alienorum, ego Dominus
locutus sum. 13. Haec dicit Dominus Deus: Et disperdam simuhiclira,
et cessare faciam idola de Mcmjthis: et dux de terra Aegyjiti non erit
amplius:'^ et dabo terrorem in terra Aegypti. 14. Et disperdam terram
492 Der ^ropt)ft (Safe^el. 30, 3—16. iÄnm. 1—20.
Phathures," et dabo ignem in Taphnis.'^et faciam judicia in Alexandria. ^^
15. Et effundam indignationem meam super Pelusium^' robur Aegypti,
et interficiani raultitudiuem Alexandriae,'^ 16. et dabo ignem in
Aeg3^pto: quasi parturiens dolebit Pelusiurn/^ et Alexandria erit dissi-
pata,^" et in Memphis angustiae quotidianae.^' 17. Juvenes Heliopoleos,^^
et Bubasti'^^ gladio cadent, et ipsae eaptivae ducentur. 18. Et in Taph-
nis^^ nigrescet dies, cum contrivero ibi sceptra Aegypti, et defecerit in
ea superbia potentiae ejus; ipsam nubes operiet, tiliae autem ejus in
captivitatem ducentur. 19. Et judicia faciam in Aegypto: et scient
quia ego Dominus. 20. Et factum est in undecimo anno,-'' in prirao
mense, in septima mensis, factum est verbum Domini ad me, dicens:
21. Fili hominis brachium-'' Pharaonis regis Aegypti confregi: et ecce
non est obvolutum ut restitueretur ei sanitas, ut ligaretur pannis, et
fasciaretur linteolis, ut recepto robore posset teuere gladium. 22. Prop-
terea haec dicit Dominus Deus: Ecce ego ad Pharaonem regem Aegypti,
et comminuam brachium ejus forte, sed confractum:^'' et dejiciam gladium
de manu ejus; 23. et dispergam Aeg3n;)tum in Gentibus, et ventilabo
eos in terris. 24. Et confortabo brachia regis Babylouis, daboque gladium
meum in manu ejus; et confringam brachia Pharaonis,"^ et gement
gemitibus interfecti^'' coram facie ejus. 25. Et confortabo brachia regis
Babylonis, et brachia Pharaonis concident: et scient quia ego Dominus,
cum dedero gladium meum in manu regis Bab^donis, et extenderit euni
super terram Aegypti. 26. Et dispergam Aegyptum in nationes, et
ventilabo eos in terras, et scient quia ego Dominus.
l) b. h. 3fit bCö ßJcrirfUce! Ü6cr bic^6ci^CUi^Ö(fcr. Trepac ^iJrwv. — 2) Ripaai koX Kpi/reg . .
3) D"lJ/n ;/t'»iö Wifdv:olf tciS 3^u?tan^c»;" kuI TrävTsg nl i-n-ißiKToi . . — 4) ix^aö cnttt>ct>cr
tcn .ipafcnpKitj Scbc in '?(ctMcpicn, oPcr Gobiiim, einen Trt am See Warectiet bedeutet, n^cnn
nicht etuM "2)^ ,/)?ulnen" ju (cfcn i)l, wie fief; ocm avab. Ilebcrfci3er i;;etban werfen. TicLXX
überi^cben fiefes* SBort. Snmmacbu« xmt .^ieronnmue übcrfeljen es mit „"^Iraber." — 3) „bic
Wit'oerbünfcten." — (>) ™ ävrioT//piy/jaTa Ai}v-t<jv. — 7) ^'cbr. „'ovn Wic^bol an biö eigene;"
«;rö May(kAov fug 2w/i'W 29, 10. — 8) D'V^ "^"f Sd)iffen, bcn "iUi ^inauf, ober in bic
2Büfte." ^Tcrefcr 303 bie leiste 2?cbcutunii t>pr. — 9) 5Benn bie 5?cten bie 9iacbricbt t?cn ber
C£rpberung Slcv^ptcui? naeb "^Jlctbiopien brini^en, wirb tie 3ut>erficbt Per (Sinwobner tiefe? l'anbe«
crflerben. nfarioai ->/v kldLmriav. — lü) pj^pf, i,?«»'.. _ 1 1 ) Qt-jj »1^")^ „bic gewalt-
tbätictftcn 33i?Ifer;" /(u/jol änb t-&vö)v ('nrsaTaAiuevni. — 12) ^Tie 9filüber)lri3nunij^, vuMt ber aßc
9rud)tbarffit bcö l'anbc^ abbäni^t, wiro aui^bteiben. (^öiau toix TTom/jovi ahriov tpt/junvg. —
18) (Jinii^e »glauben, ce: gelte biefcs 2Bort nur 'jon bcn ^icrjii^ ^abrcn Per iUn-i^bung 'iJlciV.^ptenji ;
Ulnbere aber, eö werbe nacbbcr (nad) ber CSroberung Pur* 9Jabud)OPonofor) fein Sleg^Ptier mebr
im ilaube ^errfc^en. 3Btrf(i(t fagt Pie (^kfAic^te, ta^ nur ^remblinge wn b<i an im Sanbe
bevvfi^tcu. — 14) f. 29, 1-4. — 13) fjL^VS- ''^' Tai-n^. S^ war bie .g>aupt)labt ber ^^araone,
im Tclta gelegen; Is. 19, 11. — 1«) J<J33. «Wo i|t ba^ berübmte J^eben in Tbcragt^pten,
welche« bie ßjried^en Xioepclies nannten. h> Aw^tto/«- Jer. 46, 25. Ter dbalPäcr unb bie
bcbr. 3(u?Icger balten e« für Pie StaPt, an bcrcn 'Steüe fpäter "JUevanbria aufgeführt werben,
^(bre ?(ue[egung abcptirte aud? bie a?ulgata. ^snbeiTen fAeint biefe 5(nnabme*auf einem ^rr»
tbume äu berul>en, ba an jener ^2tatte feine grepc Stabt, fcnbern nur ein tleiner gledeit
9tba!oti« gcflanben batte, bcn ber f ropbct gewi^ nid)t meinte. — 17) pp"^J7. "Sin war bie
an ber norbö|lIid)en 9Hlmünbnng gelegene ßjrenjfcftung, ^^clufium. fttI iah. Slttein «at«
war eine anPere 5taPt al? yeluiuim, pbwcbl aud) in Unterdgopten gelegen. — 18) Jpebr. 9?o,
tt>ie i^. 14; lAX Mt/'^uc- ö? i|l offenbar aueb bier wieberum Jbeben gemeint, bcffen Sin=
trobnerjabl fc grop gewefcu fein foll, bap ee 700,000 ftreitbare ^^Jvxnner i^eüen fonnte. Tacit.
Annal. 11. 60. — 19) rapaxil rnpox^'/ae-ai r/ Ivr/vr). v. 1.5. — 20) J/P^nS ^^'l^ NJI
Ttx ^Vopftct (^std)kl. 30, 16—24. %nm. 20—29. 493
„unb 9?i> (Ibcl^eu) wirb erbrottcn (crot^crt) fein;" Knl h \mcT:&n inrai fKpti)un. — 21) flj^
Ü*2V nV- S? ift bie tdsjliite 'Jlnj^il bcr ^i^claiieruninw ^crftcben, trclitc 'iJJopMWcmvbiei)
fvldbcn foK. A"i <vfM''i'*'/<T'""' '•''"-". Tic LXX lafcn bior anbcrs5 unb iM-rftanbcn bacs f^icfai^tc
iHMn (iiiiPitiuu'n ^l■r Ucbcn'dMrcniinnnii fci^ 9Jil in ric ranunc, unMibc bic 5rabt unh^ibcn. —
2:1) pX, rn, ivcld)Ci< in bcr fcpt. ^orvidic ,,l'id)t, Sonne" beceutct. iHi Jcr. -i;}, J;; bciiu fie
C*!DC*"n*3- "^if *^''^'^ t'f'" •^»luptiH', bc^ dv^i^ptifAen Sonncnfnltu? unb (ag ^wci 3tunbcu
uorMMllicb '.HMn bentivien Mairo a\tf einem fünftliiten •'öüjicl, '^nm Sdnit^^e jieiKn bie '^Müibcr-
fiiMvenunun;^ aufiieworfen. (XambiM'ei' H'vi'torte ^iel■e Statt, vhmi fer nin1> beute !in>f;e rKuinen
criftircn. Cu» bcr ^^fdbc ift bic berübmteile Cuede 'J(e;V-^Pten<5. — 2;{) nDD"*3. i'» '-Mfi^MptifAcu
^ymibaft, "ymiaft i^enannt, <{\\ bcr Cftfeite fei* pelutlutcn "^Jilarmcei iV'lfiU", nnr fo i^cnannt t>iMi
bcr fikntbeit (Äajjc), bic bort !>cret)rt tvurbc — 2't) DÜ^inn. '^iren^feftun;^ an ^cr ir-cftli^eu
Seite be-j öilüdu-n -^lilarmei^; Jcr. 2, IC. — 2->) b. i. öss ocr (£br., nad^ n'e(d^er ^i^cjeiitnunij
bicfe ':Vrovbetie eij^entlidi ibre Stelle na* 2',i, IC) baben fotlte. Sie u\ur fben trei -Wenate <mh
ber (£roberuiiii ^uM-ui'alemc i^ej^eben. — 2(») roir ^|)nx,<n■<i•: . . iv^ ift aber bier bic r){ete
nur ?on bem tütnen ^.Jlnn. •?levV-^Pten erlitt in ber Sd>la*t bei Mard^cmii'il> eine fphte ^ijieferlai^c,
baf; ibm ber C£ine '?(rm feiner Wad^t ab;iefcblaiifn fd^icn; Jcr. 4(i. 2. Vod) unb :Heifd>l begeben
ba? (^kfajUe auf bic (inn-bition, n^cUtc bie 'JicvV-Hnier unteruabnten, ivdbrenf '•?^UMu•^o^onoflH•
C\crufalem belaiV'rte; .Ter. M7, C. — 27) nX"l. np^rnnTlN* Vnp'imX ^ll^C^'
i1")3C*Jn "i* >^''iß l'cinc 'Jlrmc jcrfc^uicttcrn, ben ftarfen foivobl alö bcn jU'tMHHtenen;" aiirjinifu
roi(; ijpnxiorn^ al'Tor mix 'i(rx^'l""'i ''"* '"''? 'erafiiyovg. Xicfc Sßciffa^Uni^ CrfÜütC f^Siptt nad> bcr
SrObcruni? i?On 'Il>rU^; 29, 17. — 28) kui tTräiti avTr/v fV Myv-rtn-. Kfii ^ixnufitvoet ri/V nfjo-
viiiif/i- fi!'7T]r K'ii aKv'/nati rü asi'/a (i'frf/r. — 2J) I foll uacb bcm i^tH. Xtxti geujet bft^cn; „(Jr
wirb feufjen mit bcn Seufjcrn cince t£rf<fela!3cnctt ;" f. i. ®r.
Caput XXXI.
1. Et factum est in anno iindecimo, tertio mense, una mensis,' factum
est verbum Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis die Pharaoni regi
Aejyypti, et populo ejus: Cui similis factus es in magiiitudine tua?
3. Ecce Assur quasi cedrus* in Libano pulcher rainis, et. frondibus
nemorosus,^ excelsusque altitudine, et inter condensas frondes elevatum
est cacumen ejus. 4. Aquae nutrierunt ilhim/ abyssus exaltavit illunj:
flumina ejus raanabant in circuitu radicum ejus, et rivos suos emisit ad
universa ligna regionis. 5. Propterea elevata est altitudo ejus super
omnia ligna regionis: et multiplicata sunt arbusta ejus, et elevati sunt
rami ejus [H'ae aquis multis. (5. Cunique extendisset unibram suam,' in
ramis ejus feeerunt nidos oainia volatilia caeli,*' et sub frondibus ejus
genuerunt omnes bestiae saltuum, et sub umbraculo illius habitabat
C'oetus Gentium plurimarum. 7. Eratque i)ulcherrimus in magnitu-
dine sua, et in dilatatione arbustorum suorum: erat enim radix illius
juxta aquas multas. 8. Cedri^ non fuerunt altiores illo in paradiso Dei,*
abietes^ non adaequaverunt summitatem ejus, et platani non fuerunt
aequae frondibus illius: omne lignun« })aradisi Dei non est assimilatuiii
illi, et pulcbritudini ejus. 9. Quoniam speciosum feci eum, et multis,
condensisque frondilnis: et aemulata sunt cum omnia ligna voluptatis,
quae erant in paradiso Dei. 10. Propterea haec dicit Dominus Deus:
Pro eo quod sul)limatus est'" in altitudine, et dedit suaimitatem suam
virentem atque condensam, et elevatum est cor ejus in altitudine sua:
11. Tradidi eum in manu fortissimi Gentium." faciens facietei:'' juxta
impietatem ejus ejeci eum. 12. Et succident eum alieni,'^ et crudelis-
494 Oer frcpf)it (Sjcc^ifl. 31, 1— U. 3lnm. 1—18.
simi nationum/* et projicient eum super montes, et in cuiictis convallibus
coiTuent rarai ejus, et confringentur arbusta ejus in universis rupibus
terrae: et recedent de umbraculo ejus omnes populi terrae, et relinquent
eum. 13. In ruinaejus liabitaverunt''^ omnia volatilia caeli, et in ramis
ejus fuerunt universae bestiae regionis. 14. Quamobrem non elevabun-
tur'^ in altitudine sua orania ligna aquarum, nee ponent sublimitatem
suam'^ inter nemorosa atque frondosa, nee stabunt in sublimitate sua
omnia, ^^ quae irrigantur aquis: quia omnes traditi sunt in mortem ad
terrara ultimam^^ in medio filiorum hominum ad eos, qui deseendunt in
lacum. 15. Haec dicit Dominus Dens: In die quando descendit ad
inferos, induxi luctum, operui eum abysso:^'^ et prohibui flumina ejus,^'
et coercui aqUas multas: contristatus est super eum Libanus," et omnia
ligna agri concussa sunt.-^ 16. A sonitu ruinae ejus commovi Gentes,"
cum deducerem eum ad infernum cum bis, qui descendebant in lacum:
et consolata sunt in terra ^ infima omnia ligna voluptatis egregia, atque
praeclara in Libano, uni versa quae irrigabantur aquis. .17. Nnm et ipsi
cum eo descendent"*^ in infernum ad interfectos gladio: et bracbium
tiniuscujusque^ sedebit sub umbraculo ejus^* in medio nationum. 18. Cui
assimilatus es^^ o inclyte atque sublimis inter ligna voluptatis? Ecce
deductus es cum lignis voluptatis ad terram ultimam: in medio incircum-
cisorum dormies, cum eis, qui interfecti sunt gladio, ipse est Pharao,^" et
omnis multitudo ejus, dicit Dominus Deus.
l) am crftcn Wcnatotac^c; b. ^. am 19. 3«ni (Sonntai^l 588 f. Sbr. 38 Sage »er ber
SrCbcrunfl ^TUfalcmsJ. Salmet. — 2) KV-äpicanc. — S) kü/uc raic Tcnpa(pvcwi km i-iji7//.uc Tö
fiE-}t^ie.i, (ix fifüov ve(p.'/.ö)v iyheto 1/ äpxv uvtuv. 5(fTluiciK^ Ullb \i.\\\ii i^OlUi^S (53rcpe unb Wact)t
»vtrb bicr bcm 'jpbarap alö ein i^cifpid unb ii::t)iciv1 j^cvi^eftcltt, an bcm er (eben fcütc, n\i? itim
bc^crftdnbe, .»oiercnnmui^, 5}(aI^pnat unb aüe"'i)Jeuercn. ITa inbcffcn Die Siebe lum ^3(|Tuv bxi
an ba? (£npc fm-ti^efetjt nnrb unb niemal? ein i'eriileiebunivn'unft ocrfcmmt, fo halt (Cornelius
a Vapibe bafür, man miiffe unter 5l|Tur ben ^].M^arap unb fiin rHei* i'^eifteben, unb (^Hnt babe
bem i^ebcrrfdier 5(ei■^r^1^ten? biefen 9Jamen vKiKben, tt?cil er ficb anmajitc, rem aiTt^rifdum .^antii^e
nlcicb 5U fleben. — 4) ©abrüteinlicb ift'bi'er bac^ ?i?affer nicbt Mof; im cieientliebcn 5inne a"l3
gi^rberunsu-mittel bee «Ciietabilifiten SBacbetbum?, i'onrern aueb im uneij^cntlieiH-n 5innc alei
gcrterunji ber Waebt bee 9teielH'i^ ju nebnult unb bürfte aüenfal!« .^anfe( linb ^nbuftrie, JHeieb-
tbum unb SDoblbabenbeit bejeic&nen. — 5) Vri5J/*D3 ^H er ficb ausbreitete." h raig napa-
(tivoa/D nvrnr. — 6) Unter beu lUS^cin unr ibieren i'inb bter bic \>en'dMebcnartiaen ^'i>\hx unb
Stvxmme x,\\ serfteben, über bie be? ^ifÜTierö -irerriYbaft fid^ erftrerfte. ßorneliu? a Va^^ibem-rftebt
unter bcn iH>sieln Me surften unb Wropcn, unter ben Jbicren ^ec■ SBalbeö ^af- iienieine i'olf. —
7) Kvnäptüüoi. — 8) r. b. im weiten ^^creid) ber 2d>i^pfunii. — \}) D^tJH'i^ „Snpreffcn;"
Kai ni-vEq; l^ic^c 5?aumart^cn bebcuten bic ijerfd>iebenen 3(rten ber ^öniiie unb ?3uid)tbabcr auf
ßrben. — 10) Tic LXX baben bier bic 'lU^citc 'i),Hn-ü'n: hv^ uv lytvw uh,nr Km b'iuKaQ -iiv
äpxvv aov ng iiiuov vt6t?.(ür. n'oxav. fid> abcr abivcidicnb bie 25?crtc anfd)licfjen: Kal'fhhv iv ruj
vil'u-dF/vai avTöv. — 11) ^. b. bcö Sbalbäcrs. nc ,x'^''P"i äpjwrof hfrCiv. — 12) ,,baf! cr nacf)
^Belieben mit ibm i>erfabre." LXX 5ieben ben tian^cn 9(ad'[ai3 in bie SDcrtc 5ufammen: koI
ETTohinf -i/v n-iy/Fiav ni^rov. -- 1 r J ) Tic LXX babcu bicr im aanjen 33erfc bie i>craaniiene ^dt.
14) D^I-3 ^V'*^^ "^'"^ gen^alttbdtiiiiften ber i'ölfer/' bie (Ibafbder näm!id\ /.otiwcä-lixivuv . .
0.$ n.Mr 9?abinHMatTar, ber Gbalbäer, ber im !lH-reine luit 5}?ebicn? Statttaltcr 5lftJ^aace! bem
afn^rifdicn J>ieid>e ein Snbc mad^tc im is. ('CO i>. ISbr. -- 13) 2ä>br\ unb ridUia bcmcrft bicr
Walfonat: „lieülben Aurften unb iUMfer, bic *oprbcr unter ren ,3liH-iiictt ber affinifd^en Seber
^dni^ Sicütdu, famcn jei3t, um ftd) auf bcn (^efäUten Strunf ',u fetten unb ibn \n U'rtreten." ■--
16) o-(jf /n/ ii'i.nii'o'jir iv ti^, fif)hiei . . — 1 " ) ,^rcbr. „fic foücn nidn acbcu ibre "in-Iaubung,
DrriÖy- jn.>if*cu JvtedUlvcrr," b. b. fiie fcdcn ibre .*;evrliitfeit nidu ^u iv'eit treiben, kcu t Jw«ßv
T^v apxfiv avTijv e/? fitfiov^ vF(pf/üv . . — 18) .g~cbr. „MWi: nicbt feilen fi* ftcücn auf tlc Wi^tH
ibrerfyrcf;e,DrTDA3:Cn\*"N. 5iae, n^cld^c SUaffer trinfen," b. b. aße burd) SDaffer gcnäbrtctt
®cn)äc^fe. (£e ift bamit a^f^iö^ t«t' t'ic iHMferfd-aften beim beflen JDcbIflanbe unb unter bcm
Der ^rop()et gjcc^id. 31, 14—18. 2lnm. 18—30. 495
(Sd)ue,c bei! iivofjtcn iillciitcj* ilcbcub nidu lutcv fin^ 'ocx bcm ^vitlc. «a« n'vK farr/aciv h tCi vtim
irpof aird. minrtc 'il Trirorrtr bAui) . . — | J> ) J^Cbr. „511111 VaUt'C tCX UlUcrUH'lt;" jl^rinri'
e'ic rm ßn'^oc. — 20) „itt llctlte Jraucr an über Um uiip lief! ben '^(bjirunb fict oerbüticn, unb
^iclt feine Alüffe ^urücf." l'autcr "iJlueM-Ucfe ^cl• aüiV'nicinen Iraner nnp De? (intfetu-n? über
ben \5tur5 'Olffuri\ l-Tryvxir/an' ahroi' /'/ t'i,h<aa(ir. — il) Tai* i^erfleiien ^cr 2tromuniien bc5
SlbgrnntCC« — ein iMlb Per iiröfitCU Iraner. Knl iTriarr/aa Tuvi Trorufiohg alni/q. — -lü) llpj^
„id) lieO trauern (fdiwar^ werben) über ibn bcn l'ibanpn" (baö n?cti;c f^ikbiri^c). — 23) ,
„baben |ut fcrbüdt, cber ftür^en in Cbnmacbt." eii-kv'ttr/ani'. — 21) „ich lief; erbeben bte
9iationen;" mtiadi/onr -ä hivr/. — 2')) Tic bereite! in bcr Üntcnvelt befinMiitcn dürften unb
J){eiite tröfteten fid) über ibren ciiieiuni i^-all, ba fie nun aud> Pen mäi"bti;i|lcn surften unP aud)
bae niäduij^fte JKeidn'iitvjen feben. -niitKuÄow avruv . . — 2(i) t£? fi-'U «iL-scendeiunt, ^^"1*
l)eif!cn, weil fie bereiti^ in ber Unterwelt finb ju jener 3«'^ ba fie fid) tri-M^en bei "ilffur? Tsaü. kuI
jap ah-ol Kariii7/(7av .. — 27) 1^1?! „unb fein 2lrm," b. b. feine .£*clfer auf (ErPen. —
28) Wan überfetU biefen 5ai3 mit 3iedU al?! einen relatiinm: „ber unter feinem 2d)attcn ru^te
in Witte ber "Jfationen," weit e^ in bcr Unterwelt feine 'i)iationen iiibt. Km rö a-tpua armv (ä
KnroiKdi'rryi: vird rl/v aKf7T//v (li'vnv h /äm.t Ti'jr ^(,)f/r ai'TÜv (int.i'/.nvTo. — 29) ''Jluf bicfe »^railC tfl
bie natürlidu^ ^Intwort \\\ fuvpüven: Tem '^(ffur bift bu iilcicb i^eworPen, wie in ber (örbpe, fo
in ber (iriÜePriilUnil. nvi i[ifioi<'oi^r/(; ; Kardßip'fi kuI KaTaiUfidpd7/Ti /xträ tüv ^l'/.uv r//f Tpv(p7}g. — '
30) b. b. fo cri)el}t eö ^J-Hnirac unb all' feiner ^^icn^c.
Caput XXXII.
1. Et factum est, duodecimo anno,' in mense duodecimo, in una mensis,
factum est verbum Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis assume
lamentum super Pharaonem regem Aegypti, et dices ad eum : Leoni
Gentium assimilatus es, et draconi, qui est in mari:^ et ventilabas^ cornu
in fiuminibus tuis, et conturbabas aquas pedibus tuis, et oonculcabas
flumina earum. 3. Propterea haec dicit Dominus Dens: Expandam
super te rete meum in multitudine populorum multorum/ et extraham
te in sagena mea/ 4. Et projiciam te in terram, super faciem agri
abjiciam te:^ et habitare faciam super te omnia volatilia caeli, et satura-
bo de te bestias universae terrae. 5. Et dabo carnes tuas super montes,^
et implebo colles tuos sanie tua. 6. Et irrigabo terram foetore'^ sanguinis
tui super montes, et valles implebuntur ex te.^ 7. Et operiam, cum
extinctus fueris,'" caelum, et nigrescere faciam Stellas ejus: solem nube
tegam, et luna non dabit lumem suum. 8. Omnia luminaria caeli
moerere faciam super te; et dabo tenebras super teri-ara tuam, dicit
Dominus Dens, cum ceciderint vulnerati tui" in medio terrae, ait
Dominus Deus. 9. Et irritabo cor populorum multorum, cum induxero
contritionem tuam'^ in Gentibus super terras, quas nescit. 10. Et
stupescei'e faciam super te populos multos: et reges eorum horrore nimio
formidabunt super te, cum volare coeperit gladius mens super facics
eorum : et obstupescent repente singuli pro anima sua in die ruinae tuae.
11. Quia haec dicit Dominus Deus: Gladius regis Babjdonis veniet tibi,
12. in gladiis fortium'^ dejiciam multitudinem tuam: inexpugnabiles
omnes Gentes hae: et vastabunt superbiam Aegvpti, et dissijiabitur
multitudo ejus. 13. Et perdam omnia jumenta ejus, quae erant super
aquas plurimas: et non conturbabit eas pes hominis ultra, neque ungula
jumentorum conturbabit eas. 14. Tunc i)urissimas reddam aquas eorum,
et flumina eorum quasi oleum adducam,'* ait Dominus Deus. 15. Cum
dedero terram Aegypti desolatam: deseretur autem terra a 2:)lenitudine
496 T)ev ?>ropl)et (Sjec^iel. 32, 1—5. 5lnm. 1—7.
siia, quando percussero omnes habitatores ejus: et scient quia ego Dominus.
16. Plaiictus est,'* et plangent eum :'^ filiae Gentium plangent eum : super
Aegyptum, et super multitudiuem ejus plangent eum, ait Dominus Deus.
17. Et factum est in duodecimo anno, in quinta decima mensis,'^ factum
est verbum Domini ad me, dicens: 18. Fili hominis cane lugubre super
multitudiuem Aegypti: et detrahe eam ipsam,'^ et filias Gentium robu-
starum ad terram ultimam cum bis, qui rlescendunt in lacum. 19. Quo
jmlcbrior es?'^ descende, et dormi cum incircumcisis. 20. In mediointer-
fectorum gladio cadent: gladius datus est, attraxerunt eam,^" et omnes
populosejus- 21. Loquentur ei potentissimi"' robustorum de medio inferni,
quicumauxiliatoribu8ejusdescenderunt,etdormieruntincircumcisi,inter-
fecti gladio. 22. Ibi Assur, *^ et omnis multitudo ejus: in circuitu illius
sej)ulchra ejus: omnes interfecti, et qui ceciderunt gladio. 23. Quorum
data sunt sepulchra in uovissimis laci: et facta est multitudo ejus per
gyrum sepulchri ejus: universi interfecti, cadentesque gladio, qui dederant
quondam formidinem in terra viventium. 24. Ibi Aelam,-^ et omnis
multitudo ejus per g^-rum sepulchri sui; omnes hi interfecti, ruentesque
gladio: qui descenderunt incircumcisi ad terram ultimam: qui posuerunt
terrorem suum in terra viventium, et portaverunt ignominiam suam
cum bis, qui descendunt in lacum. 25. In medio interfectorum posuerunt
cubile ejus** in universis populis ejus: in circuitu ejus sepulcbrum illius:
omnes bi incircumcisi, interfectique gladio; dederunt enim terrorem
suum in terra viventium, et portaverunt ignominiam suam cum bis, qui
descendunt in lacnm: in medio interfectorum positi sunt. 26. Ibi
Mosoch, et Thubal,'^^ et omnis multitudo ejus: in circuitu ejus sepulchra
illius; omnes hi incircumcisi, interfectique et cadentes gladio: quia
dederant formidinem suam in terra viventium. 27. Et non dormient
cum fortibus,^*^ cadentibusque et incircumcisis,^^ qui descenderunt ad
infernum cum armis suis,^^ et posuerunt gladios suos, sub capitibus suis,
et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum:^^ quia terrorfortium facti
suntinterra viventium. 28. Ettuergoin medio incircumcisorumcontereris,
et dormies cum interfectis gladio. 29. Ibi Idumaea, et reges ejus, et omnes
duces ejus,^ qui dati sunt cum exercitu suo cum interfectis gladio: et
qui cum incircumcisis dorraierunt, et cum bis, qui descendunt in lacum.
30. Ibi principes Aquilonis omnes, et universi venatores:^' qui deducti
sunt cum interfectis, paventes, et in sua fortitudine confusi: qui dormie-
runt incircumcisi cum interfectis gladio, et portaverunt confusionem
suam cum his, qui descendunt in lacum. 31. Yidit eos Pharao, et
consolatus est^^ super universa multitudiiie sua, quae interfecta est
gladio, Pharao, et omnis exercitus ejus, ait Dominus Deus: 32. quia
dedi terrorem meum"^ in terra viventium, et dormivit in medio incir-
cumcisoruin cum interfectis gladio: Pharao et omnis multitudo ejus: ait
Dominus Deus.
1) b. t. am 22. Wär5 (ticnftac?) bc6 3- ö87 ^. Sbr. (dalmet). — 2) 0*0"^ D^^HD
„(llci* bcm Uniicbcucv im Wccre," b. Iv bu bcrrfittcfi über baei 'Ticcr. 9(qui(a überfcijt bae; bebr.
SBort mit „VciMatbcin." Cffcnbar wirb ^^bavao mit bcm .Hrofofil iH-ri^liitcn iinb unter bcm
9^Jccrc ift ^fr 9?il ju vcrftcbcii, Der ^ur ^-^eit ber Ueberfcbiremmuni^ adcrbiiuiV einem Weere tileicftt.
8) „bu übtetl beinc mudH in beincn Strömen." !n^"li")n„13 HJri^ „tu fprt^teft'auf in
bcincn Strnnen;" Job 4]. 9. (£^ ift bief; auf bic beftanDii^c Ünrube in beuten, in we[d)cr bie
^.^baraone ibr V'onD bielten in golj^e ber frieiierifeben Untcrnebmuni^en; i.'9, :-5. — 4) r5/«-m
Aaüv 7zo/./.(jv. — 3) tr äyKicrpu /lov. — ö) Trtöia n/j/cO/fCtrac' Ü'J, 5. — 7) b. ^. "-i^Crß UHt
Tn ^rop^et (Siect)icl. 32, 5—32. 2lnm. 7—88. 497
Jbal nnrb mit bcincn Md)(n übcrfäct werben; 31, 12. LXX jieben iniplcbo collcs ?u i^. G.
8) nniV >i^'>"b '0011 (f inijicn mit „3*n,Mmmen" überfcut: „0* mü. bae Vanb beiuc? 2*jrim-
ntene mit beinern "iMntc tranfen," ober nait V'int nnb j)(ciüt( : „idurdnfe bic örbe, baf; bu
fcbunnimeft in beinern "iMute." ^ilfad) 5lnbern : „id) umü ba? V'anb beineei Sd^aueniJ (beincs (^Manje^)
mit reinem iMute tranfen." nol nnv/iiau inrii mv (uuaror n„v -iinav ri/r )>]v. — J)) kui -iiTia-
■äiiatrni i) "} /) (2TÖ rür -jiti yi_ji»/iii'i7ijr nur, a-u Tur 77? i'/iiovr nur i~'i Ti.iv iifiiur. <l)iiii(ij-)rir t/i7Z/.i,oi.i
äTr6 (Tor. — 10) biHH'rbolikte ^.Jlnt^brücfe, um baa 2cl)reiflidH' bcä (£reiiViilTe? u< tcifi^ncn ;
;-iO, o; .".l, 14; Is. i:;. 10. — II ) f. i. <^^r. — lil) „'.venn idi reinen i^niit fonunen lai'fe unter
bic iU^lfer," b. b. uhmui icb beine (sk'faiu^enen binau^ unter ric 'in^lfer fommeu laffe. Vod) unb
J){cifd>l i>er|leben unter bcm i^ru*e, ^i^p*, bic ,Hu nbe ?om i^rud)e (von ber SUifli^funii bee
SJcid^ci?). /jvisa av ii-ji.) a'ixfta/uniav CUV. — Iri) )rjavT(..>v. (^^Hut, ber ftc vile fcinc 2 trafiverf^
jeuiic braudn, mad>t fie ju .^tarfeu, ',u gelben, \\\ llfiefen. — I U ) Sie werben fo rnbi;i unb rein
tlici";cn ivie Tel. Tiefer 'i'erj^leidi bat etiva? fein ^Vonifdu-e in fid), wie Ci? bem Vcfer ihmi felbft
cinUMUttet. — 15) •t'cbr. „ein .Hlai^elieb i|t ba?, unb man wirc ee* finiien;" iVv'"- '"■' '«'"
xipi/vi/ati); a'vToi-. — 1 (» ) Xic Jlniber finb im Triente bie SaUiierinen Ter .Hlai1elie^er fon^obl
ai? ber Iriumpb= unb i^-reubcn Viebcr. — 17) Jinil fein Vionat jKuannt i|l, fo iiilt wobt nodi
bcr zwölfte, '.i\ 1 ; e-j trifft alfo ba>? (^-cKu'Ube 1 "> 3:aiU' fpäter (C). ^nni'O, *il«' bae i^ 1 (£nvdbnte.
18) Ter "Prc^bet fotl al? Saneier be? (s^rablie^c^( fpwobl "ileiv.^pten ali> feine i'erbiinbetcn,
lilia.s gentium, in ba^ Wrab ober 5^iclmebr in bie Unterwelt, ad tenaiu ultiuiaiu, binabfteic^en
lallen, xa) Knrafii.-läniivan' avTi'/c tcic xiv^uripar tu fi^iv/ viKpiii; rir rii :i(ni(i(; T7/f } //r. —
19) r\^V^ \tD!2 „wem gcl^ft bu j?or an l'iebenewürbiflfeitr' b. b. bu bift nid}t beffer, al^
Slnbere. JiXX ii Mirur evnpf-iM: — weldie SBorte nadi bem 1>. is aniieljaniit finb, in ber
»aticanifd^en "^lueiiabe bier c^anj feblen, bafur i\ ül übereinftimmenb mit ber i^uliv unb bem
Jpebr. lauten: i-/io<; ^w/Vrwr W; — ÜO) b. b. ba? 2d)Wert ift vhmi @ott bereit? bariH'i'ciibt, unb
2(ciV.>vten fod mit feinen i>erbünbeten ^ur SebUuttuUii bcrauiic^Oi^fn werben. 3'« -^ebr. fann
man ^2C*P' attraxerunt, alo .^mpc^'^itit» nehmen: „.iiet)et c"? beran mit feinen 3?erbünbetcn;"
KOI Kniu7jdi/CETai Träaa i) lüx^Q al'Tov. — 21) Is. 14, 9. xal tpova'tv aoi ol ylyavre^, i-:v ß('ii}ti
fio^pov yivf)i\ r/i'of •(f)tiTruv et, Karnlirj-äi kui koiii{/-97iti /iträ fiTTepirfir/rur, ev /iftju rpat'fjarKjv
liaxaipaq. — ^ü) .i^icr bev^inut bie J){ebe ber .i^elben be? Icbtenreidie? unb bauert bi? \\\m (£nbe
!JOn i^. 30. — 23) Gen. "14, 1 ; Jer. 49, 34. —21) tiefer iVin.^e ikrö f. i. ©r. — 23) f. 27,
13. — 2i») (Sie feilen <x\i binterliftioie 9täubcr nidjt unter ben gelben ruben, bie ben 2 ob auf
bem Scblaebtfelbe litten. kuI eKoifiTßjjaav fiera rüvyqävruv. — 27) D v*^^P D^^tJJ "^'f
ppn Unbefd}nittenen ciefatlen finb," iietii^btet werben finb. tüv weTTruKürut' ütt' iÜMor . . —
28) 93fan ebrte bic iicfallcnen .^^elben babur*, baf; man ibncn bie SBaffen mit in bie Jobten*
gruft gab. Ter "Propbet ftellt fie nun aud) im Jobtenreid^e aU bcfleibet mit biefen 3Paffen r^or,
um fie aU Wdnner ju be5eid)nen, auf benen Sbre unb l^tubm liejU. — 29) wdd>i irun-te febr
»crf*ieben aufgelegt Werben. 9iad) jRabbi Xat^ib unb Walbonat: „mit bem 3d^werte rurd)--
bcbrt biö in bie <»ebeine leiben fie Strafe für ibre Ungered^tigfeit." 'Jia* Xerefer: „ba? sion
ibnen 'oergoffene iMut nagt an ibren (Gebeinen." 5llli'oli: „ibre 9)iiffctbat ift gebrungen bii^ in
ibr (Gebein," b. b. fie waren bur* unb burd) böfe. Xie 3Bin-te beUeben fid^ übrigen? nid)t auf
bic fortes, fonbern auf Wofcd) unb 3buba(. — 30) ol ap^or-fx 'Aarjüi'/i, wehte? JDort auf iB.
30 nadi arpnrrßoi^ veiiatores, wieber erfdicint, im ^S'cbr. aber fid) nur al? ba? ^Itelatiinim ascher
aueiwcift. — 31) ^.31V »"Sibonier," wa?' and) ber (£balbäer bat; f. 2s, 21. — 32) (£r triM'tet
fid), infoweit ein Unglücflitter fidi tröften fann, wenn er fiebt, baf; 9(nberc awd) fein Voo? tbeilcn.
33) 3» mebreren .^anbiVbriften lie|l man Ijllrin „feinen Sd)rerfen," ftatt chitthithi „meinen
Sdircefen." (Srjlcrc^ entfprid^t mebr ber 3lnalogic. 2Die $'^arao 5nm Sdircrfen war für'Jlnbcrc,
fo foü er nun aud) al» ber (ycbemütl}igte erfdieinen.
Caput XXXIII.
1. Et factum est verbnm Domini ad me/ diceus: 2. Fili hominis
loquere ad tilios populi tui, et clices ad cos: Terra cum indnxero .super
eam gladium, et tulerit populus terrae virum unum de novi.«.-^imis suis."
et constituerit eum super se speculatorem : 3. et ille viderit gladium
venientem super terram, et cecinerit buccina, et annuntiaverit populo;
498
4. Audiens antem, quisquis ille est, sonitum buccinae, et non se observa-
verit, veneritque gladius, et tiilerit eura: saiiguis ipsius super capnt ejus
erit. 5. Sonum buccinae audivit, et non se observavit, sauguis ejus in
ipso erit: si autem se custodierit, animam suam salvabit. G. Quod si
speculator viderit gladium venientem, et non insonuerit buccina: et
populus se non custodierit, veneritque gladius, et tulerit de eis animam:
ille quidem in iniquitate sua captus est, sanguinem autem ejus de manu
speculatoris requiram. 7. Et tu fili hominis, speculatorem dedi te domui
Israel: audiens ergo ex ore meo sermonem, annuntiabis eis ex me.^
8. Si me dieente ad impium: Impie, morte morieris: non fueris locutus
ut se custodiat irapius a via sua: ipse impius in iniquitate sua morietur,
sanguinem autem ejus de manu tua requiram. 9. Si autem annuntiante
te ad impium ut a viis suis convertatur, non fuerit con versus a via sua:
ipse in iniquitate sua morietur: porro tu animam tuam liberasti. 10. Tu
ergo fili hominis die ad domum Israel: Sic locuti estis, dicentes: Iniqui-
tates nostrao et peccata nostra super nos sunt, et in ipsis nos tabescimus:
quomodo ergo vivere poterimus?* 11. Die ad eos: Vivo ego, dicit
Dominus Dens: nolo mortem impii, sed ut convertatur impius a via sua,
et vivat. Convertimini, convertimini a viis vestris pessimis: et quare
moriemini domus Israel?' 12. Tu itaque fili hominis die ad filios populi
tui: Justitia justi non liberabit eum in quacumque die peccaverit: et
impietas impii non nocebit ei,*' in quacumque die conversus fuerit ab
impietate sua: et justus non poterit vivere in justitia sua, in quacumque
die peccaverit. 13. Etiam si dixero justo quod vita vivat, et confisusin
justitia sua fecerit iniquitatem: omnes justitiae ejus oblivioni tradentur,
et in iniquitate sua, quam operatus est, in ipsa morietur. 14. Si autem
dixero impio: Morte morieris: et egerit poenitentiam a peccato suo,
feceritque Judicium et justitiam, 15. et pignus restituerit ille impius,
rapinamque reddiderit, in mandatis vitae ambulaverit, nee fecerit quid-
quam injustum: vita vivet, et non morietur. 16. Omnia peccata ejus,
quae peccavit, non imputabuntur ei : Judicium, et justitiam fecit, vita vivet.
17. Et dixerunt filii populi tui: Non est aequi ponderis via Domini,'' et
ipsorum via injusta est.^ 18. Cum enim recesserit justus a justitia
sua, feceritque iniquitates, morietur in eis. 19. Et cum recesserit impius
ab impietate sua, feceritque Judicium, et justitiam, vivet in eis. 20. Et
dicitis: Non est recta via Domini. Unumquemque juxta vias suas
judieabo de vobis, domus Israel. 21. Et factum est in duodecimo anno,^
in decimo mense, in quinta mensis transmigrationis nostrae, venitad me
(jui fugerat de Jerusalem, dicens: Vastata est civitas. 22. Manus autem
Domini facta fuerat ad me vespere,'" antequam veniret qui fugerat:
aperuitque os meum donec veniret ad me mane,'' et aperto ore meo non
silui amplius. 23. Et factum est verbum Domini ad me, dicens: 24. Fili
hominis, qui habitant in ruinosis^^ his super humum Israel, loquentes
aiunt: Unus erat Abraham, et hereditate possedit terram: nos autem
multi sumus,''^ nobis data est terra in possessionem. 25. Idcirco dices
ad eos: Haec dicit Dominus Dens: Qui in sanguine comeditis,'* et
oculos vestros levatis ad immunditias vestras, '^ et sanguinem funditis:
numquid terram hereditate possidebitis? 26. Stetistis in gladiis vestris,
fecistis abominationes, et unusquisque uxorera proximi sui polluit:'^ et
terram hereditate possidebitis? 27. Haec dices ad eos: Sic dicit Dominus
Deus: Vivo ego, quia qui in ruinosis habitant, gladio cadent: et qui in
Der ^rop^et öjec^iel. 33, 1—25. 2Inm. 1—15. 499
agro est, bcstiis tradetur ad dovorandum: qui aiitem in praosidiis, et
speluncis sunt, peste'^ morientur. 28. Et dabo terram in solitudinem,
et in desertum, et deficiet superba fortitudo ejus: et desolabuntur niontes
Israel, eo quod nullus sit qui per eos Iranseat. 29. Et scient quia ego
Dominus, cum dedero terram eorum desolatam, et desortam pro[)ter uni-
versas abominationes »uas, quas operati sunt. 30. Et tu tili bominis:
filii populi tui, qui loquuntur de te juxta muros et in ostiis domorum, et
dicunt unus ad alterum, vir ad proximum suura loquentes: Vonite, et
audiaraus quis sit sermo ogrodiens a Domino. 31. Et voniunt ad te,
quasi si ingrediatur populus, et sedent coram te populus mens: et
audiunt sermones tuos, et non faciunt eos: quia in canticuni oris sui
vcrtunt illos,'*' et avaritiam suam sequitur cor eorum. '^ 32. Et es eis
quasi carmen musicum, quod suavi, dulcique sono canitur: et audiunt
verba tua, et non faciunt ea. 33. Et cum venerit quod praedictum est
(ecce enim venit) tunc scient quod prophetes fuorit inter eos.
l) 9tad)bcm bcv ^'rov^fn^t bcn 'D^arf)6v■^nHUfcnl 3«baa*ö i>tc( Sct^aucrficfica »crfünbct bat,
U^cnbct er fid) ancbcr jit feinen 'i^vübcrn uni' ycrfünbct ibnen — nid)t ein 9(cid)cei ober dbn(td)e5
üocei, wie fvübcr, fonfcrn .s^ei( unt» Seiten nad> beftanbencr Strafe. (£v i^erfiin^er ibncn
JKildfebr, 2Bieberber|lc[Utnji be? :')teid)eei, (Jrneucruni; bnrd) bcn '??iefftai? u. f. n\ (£ ^ 5ieben ficf)
tiefe 'ii.Vovbeticn burd) 10 (lavitcl binbuvcft unb tnlbcn bcn »icrtcn 5(bf*n{tt bed iHidie»^. —
2) dn^VPP "^"^ idnev 9?fitte;" e^ ahrm: — 3) b. {). bu mirfl ibncn in meinem 9Jamen
J^unbe cjebcn. — 4) So frai^t ber roabrbaft rcmütbige, unb feiner bcmütbiiicn 5s-rac<c folcit bic
erbarmunsi^ii^cdc 3lntn?Drt ®otte? auf bcm J^ujle nad); IS, ;51. — 3) 2Btc .^xrtlid) unb erbar-
munc^eiooli fpridjt bicr ©ottV C£r, ber t^clcifisitc, fpricbt 5um "i^clcibiiicr, tok (£inev, bcm niebt
bao ?}Jinbcftc 5U l'eibe i^efd}ebcn, ja er entfet.U ftc^ bei bcm (^3ebanfcn, "ba§ biefcr i^clcifii^r ?u
(sirunbc c|cbe, unb ruft »ocriDunbert aue: „©iC^ bu »oKteft fterbcnc"' — <») 'iJfircicnbei fpvid)t
Cv^ott bcutlid^er auji, baf; er auf fein 5(nfcben ber '•JV'rfon febc, a(3 bier. Ter f^krcd)te gilt !^or
ibm ^X'x&iii mebr in bcm ^tuiienblidc, ba er fünbiiU, unb ber Sünbcr ijl ibm liebUnji in bem
SlUiienbürfe, ba er fid) befebft. X'(ui]uftinu^ tract. 33. in Joan. jicbt baraus? bie Vcbre: Homines
perielitantur et sperando et da^perando; sperando, dum dicunt: Bonus e^t Dens, faciam
quod mihi plaeet, quod übet; desperando, dum dicunt: Jam damnandi sumus, quare non
quod vulumus, foeimus? Metuendum est, ne te occidat spes et cum multum speras, de
misericordia iucidas in Judicium. 3Ietuendum est rursus, ne te occidat desperatio. —
1) f. IS, 25. — 8) „ba bod) inelmcbr ibr SBeg ber unrcriite ift." — 9) ^i i|l auffaüenb, ^Ci\-i
e^ccbiel crft fe*5cbu 'i)}ionatc nad) ber ^"it'-'^i'uiui ^cnifaleme -Kad^rid^t ihmi biefem traiiifcbcn
grcij^niffe erbält. l'ed) unb i)icifd>l i^ermutben baber mit '^irunb, baf; bicr nid)t »oon ber crimen
9?ad)ridit, fcnfcrn ?on ber crften "^(nfunft eine? 3(Ui^cn5CUiien bie j){cbc i)l. 3ln^crc meinen, i>ic
CsiCiicnb am Sbabora?, n.H> (£5cd)icl fid) aufbielt, fei etivä? abi^dccien i^ewcfen. 5Bieber ^Inbcrc
meinen, man miiffe mit bem r,^r. Ucbcrfetur bas „cilfte ^uibr" lefen. — 10) <^H>tt offenbarte fic^
ibm, fei e^ in einer Sntu'tcfunjTi ober i^fion ober im j^cmöbnlid^en 3ni^*inbc.— II) "Jim Wcr^^cu
bcei iaiicij, an n)cld)em ber "iBote anfam, alfo nocb »or ber 3lnt"unft beffelben, bief; (sH^tt bcn
i'TopbetVn auftreten unb obnc 5d)cu reben. Ü5ott crfüütc ici3t an ibm, iinii?; er frübcr 24, 27
ücrbeijjcn battc. — 12) Tic v>erfcbcudUcn unb cntftobeucn '^eivobncr ^nf^^i^i«^, n''c(d>c \\(s.&)
bcm 2tur5c ^cvufalemei allmdblid) fid) iincbcr fammeltcn unb aud) bic :Kuincn ibrer
.giauptflabt ,^1 bcreobnen anfin.aen, bcburftcn jucril einer 3iti'cd>troeifnnii unb Wabnunjv unb
biefe i^ab nun (i3ott bem 'jJ.H-opbetcn in bcn Sinn, bamit er fie bcm (^liuttling meifcte unb fic
burcb ibn naeb ^erufalcm v^clanncn licf5. — IrJ) ©cnn "Jlbrabam alci einzelner "Mann mm (v)ott
fd)on bai^ \!auD ^um "^cfit3e uuD Cfiiu^iubum befam, nnc »id mebr 'J(nfprud) unb xHnrcAt baben
wir barauf, ba unfcr iNtcic finb, alle iic^emit au-? feinem ^aamcnc" 2o fpridu ber 2toI^, ber
ni*t bctcnft, baj; bic (£rbc (£ii(cntbum i-cs'jperrn ift unb bap er ci? i^cbcn tann, wem er wiü. (S»
war aber bicfc Spracbc um fo^flrafwürbicier, ba biefc^? gefammdte i^olf fid) alö ein fi-blimmeg,
blutbcflccftci^ Wcftnbd erwiei\ — Vi) (£? ifl bier c-arnem \\\ fuppiircn. Aleifd) mit bcm ^ölut
ju c(ten, war )trenac ocrbotcn Lev. 7, 20; 1*.», 20. 'Had) Walbonat meint bicr Wort tiejenigen,
bic unter bem (Sffen 2?lut» unb J>{adH^^c^anfen bciicn. 'Jiacin ba ba^ i?crbrcd)cn bed unj^crcdJten
5Blutt>erc5ic^en^ noc^ eigene genannt wirb, fo wollte ®ott offenbar bicr eine ber gri>peren lieber-
tretungen beö Scrcmonialgefe^c« rügen. — lo) Dpvl^Jl"?^ »3" fwfcn 5)?iilgi.^ecn"— nac^
2 e cfe n e r : ^. Schrift. 21. %, HI. 32
500 Der 5)ro|>^ct gjfc^iel. 33, 25—31. SHnm. 15—19.
ben bchx. Slueiteflcrn, tvcicfce bcn rtjö^cnbicnji gerne burd) ben 5lu^brud „Äct^, Wift" befcfcinUM'tcn.
^Ud) ber ocrfd)icbcnartigen i^ebeutung ber S5>urjcl galal fönntc man auch überfc^en „eure
ÄtiJ^e, eure Wdd)ttgen;" -rcpui: tUu/a hfiüv. — 16) kuI kmcm^ rhv TiA/jaiov avTov ifiiavarE. —
17) Gova-oj. — 18) „fte mactcn au? bcinen j>{cbcn tuiliiie Kleber;" b-i ipeiöog h tu aröfian
ai'TÜv. — 19) ""' ÖTriau rtljv jj.iacjj.n-u)v avTÜp i/ Kap6ia avrcov.
Caput XXXIV.
1. Et factum est verbum Domini ad me, dicens : 2. Fili hominis propheta
de pastoribus Israel:' propheta, et dices pastoribus: Haec dicit Dominus
Deus: Vae pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos: nonne greges a
pastoribus pascuntur? 3. Lac oomedebatis,^ et lanis operiebamini, et
quod crassum erat occidebatis:^ gregem autem meum non pascebatis.
4. Quod infirmum fuit non consolidastis, ot quod aegrotum non sanastis,
quod confractum est non alligastis, et quod abjectum est non reduxistis,
et quod perierat non quaesistis: sed cum austeritate imperabatis eis,*
et cum potentia. 5. Et dispersae sunt oves meae, eo quod non esset
pastor: et factae sunt in devorationem omnium bestiarum agri,* et
dispersae sunt. 6. Erraverunt greges mei in cunctis montibus,^ et in
universo colle excelso: et super omnem faciem terrae dispersi sunt greges
mei, et non erat qui requireret, non erat, inquam, qui requireret.
7. Pmpterea pastores audite verbum Domini: 8. Vivo ego, dicit Domi-
nus Deus: quia pro eo quod facti sunt greges mei in rapinam, et oves
meae in devorationem onniiuni bestiarum agri, eo quod non esset pastor
(neque enim quaesierunt pastores mei gregem meum:) sed pascebant
pastores semetipsos, et greges meos non pascebant: 9. propterea pastores
audite verbum Domini: 10. Haec dicit Dominus Deus: Ecce ego ipse
super pastores requiram gregem meum de manu eorum, et cessare faciam
eos^ ut ultra non pascant gregem, nee pascant amplius pastores semet-
ipsos: et liberabo gregem meum de ore eorum :^ et non erit ultra eis in
escam. 11. Quia haec dicit Dominus Deus: Ecce ego ipse requiram oves
meas, et visitabo eas. 12. Sicut visitat pastor gregem suum in die,
quando fuerit in medio ovium suarum dissipatarum:" sie visitabo oves
meas, et liberabo oas de omnibus locis, in quibus dispersae fuerantin die
nubis, et caliginis. 13. Et educam eas de populis, et congregabo eas de
terris, et inducam eas in terram suam : et pascam eas in montibus IsraeV
in rivis, et in cunctis sedibus terrae. 14. In pascuis uberrimis pascam
eas, et in montibus excelsis" Israel erunt pascua earum: ibi requiescent
in herbis virentibus, et in pascuis pinguibus pascentur super montes
Israel. 15. Ego pascam oves meas: et ego eas accubare fticiam, dicit
Dominus Deus. IG. Quod perierat requiram, et quod abjectum erat
reducam, et quod confractum fuerat alligabo, et quod infirmum fuerat
consolidabo, et quod pingue et forte custodiam:'^ et pascam illas in
judicio. 17. Vos autem greges mei,'^ haec dicit Dominus Deus: Ecce
ego judico inter pecus et pecus, arietum, et hircorum.^* 18. Nonnesatis
vobis erat pascua bona depasci? insuper et reliquias pascuarum vestra-
rum'^ conculcastis pedibus vestris: et cum purissimam aquam biberetis,
reliquam pedibus vestris turbabatis. 19. Et oves meae bis, quae concul-
cata pedibus vestris fuerant, pascebantur: et quae pedes vestri turbaverant,
haec bibebant. 20. Propterea haec dicit Dominus Deus ad vos: Ecce
Der ^rop^et (Sjec^icl. 34, 1—23. 2lnm. 1—16. 501
ego ipse judico inter pecus pinguc, et macilentum: 21. pro eo quod
lateribus, ethumeris impingebatis, et cornibus vestris ventilabatis omnia
intirma pecora, donec dispergerenlur foras: 22. salvabo gregem mcum,
et non erit ultra in rapinain, et jiidicabo inter ])ccu.s et pecus. 23. ET
SL'SCITABÜ SU1*EK EA8 PASTOREM L'NUM,"' qui pascat eas,
servum nieum David : ipse pascet eas, et ipse erit eis in jiastoreni. 24. Ego
autem Dominus ero eis in Deum: et servus meus David prineeps in
medio eorum: ego Dominus locutussum. 25. Et faciam cum eis pactum
jiacis,'" et cessare faciam bestias pessimas deterra:'^ et (jui liabitant in
dcserto, securi dormient in saltibus. 2G. Et ponam eos in circuitu collis
mei benedictionem : et deducam imbrem in tempore suo: jtluviue beue-
dictionis erunt. 27. Et dabit lignum agri fructum suum, et terra dabit
germen suum, et erunt in terra sua absque timore:'^ et scient quia ego
Dominus, cum contrivero catenas jugi eorum, et eruero eos de manu
imperantium sibi. 28. Et non erunt ultra in rapinam in (Jentibus,
neque bestiae terrae devorabunt eos: sed habitabunt confidenter absque
ullo terrore. 20. Et suscitabo eis germen nominatum:^" et non erunt
ultra imminuti fame in terra, neque portabunt ultra ojiprobrium Gentium.
30. Et scient quia ego Dominus Dens eorum cum eis, et ipsi populus
meus domus Israel: ait Dominus Deus. 31. Vos autem greges mei,
greges pascuae meae homines estis:^' et ego Dominus Deus vester, dicit
Dominus Deus.
l) jrpnintcr nid?t nur bic nfiftHd»cn ?c6rfr, bte ^licilfr unb ^clirifti^clcbrtfn, fonbcrn auc&
bic weltliitcn i'oriui'cijtcn, namcntliit bic .Hönu^c 511 vcrftcbcn iniD; Is. 44. üS; 5C). lo: .Ter.
L', S; :-!, lö; ](i. L'l : 2;i, 1. — Ü) Unter ,/?)iUtt nur ©ollc" i'tnb txt i^riuttf unb 'sicirab-
flabcn ju rcrftcbcn, n>c(cbc bic -g^irtcn bcjoi^cn. Tic LXX rcrcn in ricfcm i^crfc im "Prcifcn?. —
ä) b. b. ibr babt bic 3lcicbcn, bereu ^i^cfiftbum cu* in bic 3luiicn ftacb, 5Uni lobe i>crurtbcilt;
22, :-)-i'7. — -4) Kul TU iiTjiyjöi' Kd-tur.iiüaads /loxi^oi: Zach. 11, It). — 5) Tic \?ebrcr tc^
Unglauben j unb .jrriilaubcue ircrrcn in tn bl. 3cbrift bäufiii mit unlDcn 3bicrcu i^crciücbcn.
(») tt'omit ber QJi'eicnVienft auf tcn i^crj^eu c\cmeint ift; Jen 50, 6. — 7) „icb nnti mit ihnen
ein (intt mvicbcu," b. b. fie abfegicn; n-vcr/i.^ii-ui ai'roir mi ui) iro/naive/v . . — 8 ) X~a bie -Wirten
aBölfe ^civprben, fo muiitc (^Hnt al? pberftcr ,f'irt feine 5dviflcin bem ^Itacbcn bcrfclben
cntreipcii, une ber Scbafbirt bie 3d»äflcin bem 9Jad>cn ber S>iHfc. — 0) ir är y •; nxxir k(ü
veoi'/ij fv ufoif) TTfjoßdruv. — I0) '^Ulc ricfc i^crbcifjun.Acn fiuD forpM im cii^cntlidH'n at«
uncigentlidicn, im bndM"täMid>eu unb im bilrlidn^u 2inne ]ü ncbmeu, uuf fpivcbi auf fcn ]dt'
lidien a(e iiciillidien Scj^en ]n acuten, ber ihnen auf bcUMbrt ift; Jer. 2?>, li. — 11) m; rCi ii>ei
Tü) Ifi/'/L) ''laiiai/A. — lü) '.fi^cbr. „ba? Jvcttc unb Starfc n^ill ii^ x>erntd>tcn,""l*tpC*l<' '^'^*'
nad^ Sinii\er Wcinunp bem Sontevt nidu fp c[Vit cnifvrid^t, wk ba? ou.stodiain ber iUiI;vit«i "»b
ba^ oi/Miu tiv LXX. — l'i) iu'»n ben -fi^irten nn-nbct \i6> nun («ptt jur .^rccrfe unf bcoiinnt
hier bae JHid>tcramt buut 5(uef*cirnni! ^u üben. — 11) (i? ift auffaüenb, irarnm bier bie
S>uKvita ben (^3cnitisi fct\t, ber fid) im Teuifd^cn uid^t >voM aus?rrücfen läijt. O'u .ii^ebr. haben
beifc JH'prtc ba? 'iPräfivum le, umc bicfcj! awö) \:a6 ^n^citc iieciis hat. Ter 2iun ift offenbar,
©Ott n^oöe auffdn'ircn, fon'ohl unter fcn WertuiKU, ale unter ben i'orncbmcn. — lo) '-^Hnt
nnrft ben ^Rcidn^u nid^t vor, bap fic fi* au>^ ihrem'i^crmöiien siittlid> thun, aber er nnrftcr ihnen
mit 9{a*rrurf ■oox, raf; fie ihren Uebcrflup, reffen fie uid>t her'ürftii^ waren, lieber un'tratcn, al?
ben Firmen mittheilten. ^?i\ut Vod^ u. liHeif*! fpri*t (^nnt bicfe iinMte in einem Cnitcrmc^H^ 5U
ben Wirten, womit man nid>t einocrftanrcn fein fann, ba c? offenbar bem Icrte (v>ewalt anthun
bcipt, unb fid> tm\i> T\ 2o fclbft wirerlciU. — K») f^>ott S'erheifit hier offenbar ben "Weffiae, ber
ale ber ari-M^tc 2pri.M'!lin^ raoib? mit rem 'i'^Tmcu Tainf felhi^ aujiKKi^ni^f "'irr, wie Jer.
3U, '.); Öse. :i. ö. (£r ^icnut ihn „-ipirt" mit ^lue^ci*"""!!- weil er mehr ^urd^ V'cbrc unb
25cifpiel, rurd) 3eiineu unb 3l>ohlihun, ale rurd> 'i)]'iad>t nur '.)lufcheu rciiiereu wirr; ernennt
ihn ben ^iucn Jc'irten, weil fein rubrer in ^"s-jrael mehr aufftehcn wiro iilei* ihm, uur weil
ihm eine "JlufvMbe befd>iebcn iH, wie feinem 'iJlnrcrn, ric '??Jenfd>en nämlid^ ',u erlbfen. Um c*
nocb flarcr jununtcn, baf; nur Offu^' Sbriftu? hier i^emeint fei, liep (^iott aui^ lav'it'? fMcütlcd)t
feinen mehr auf rcn 2bron i^Ianiicn, unb (Ihriftue nennt fiit bei Joan. Iti. 11 au<?rriirflid> ben
„äutcii Jpirtcn," b. l^ ben bei t£je"d}icl 'oer^nipenen unr von ben owben erwarteten .pirten. 5(uf
32*
502 SJer ^rop^et (i]eä)kl 34, 23—31. 2lnm. 16-^21.
tbn beuten biefe ©tefle nic^t nur atte (iri(l(ic&en 5(uöteger älterer unb neuerer 3cit, fonbern audj^
aßc jübifcöen. Ücljtcre? fa^t auö^r^cf(id) JRabbi Dat*i^. — 17) (£6 t)l bcr neue 2?unb, ben
ß5ott burf^ baö ^(ut fciueei einciebprenen ©obnc^ bcficoieltc; ben bie gnc^el bei feiner Geburt
feerfünbcten mit ben ®orten: Pax hominibus bona? voluntatis; ben Sbriftuö ali (£rbe hinter*
liefj: Paeem nieaui relinquo vobis; ben er ben ^tpoftcln unb 2?erfünbcrn be? Suani(e(iumei aU
SÖ3abIfprud> unb l*oruni? einfd)arfte mit ben 5i}orten : „2öcnn ibr in ein .6auö einj^ebet, fo faget:
J^riebe fei btcfcm •f»aufc." — 18) ®Ptt fpricbt in biefcr ganzen ikrbcitjung auf etne äBcife, baß
man ucrfud)t tucrbcn bürftc, 'Jltle^ nur auf ben jcttlicficn ^egcn ^u beuten, rocju benn au(^ bie
9lu5rottung ber wilbeu Ibierc gcblirt. 3(fletn er tt)ut eö nur, um ypn 2Iiicn, aui$ ben finnlic^
unb irbifc^ (^3efinnten lieber gebort 5U werben. C£r inn-birgt ben Äern unter ber ^c^ale unb
»crbeifjt weit ßJrojjereei, al^ ber 23ud)fiabc au^fpricbt. Tem" i^erborgcnen, geiftigen, mttflifdjen
Sinne uac^, ber Her an^uncbmen ift, finb unter ben „böfcn jlbieren" bie i!ebrcr beö Unglauben^
unb 3n'g(aubcnö ju tjerftcbcn, bie jur 3cit bcö '0)?cffiae( unb eben aud) burd) ben Weffiaö jum
(Sc^iDcigcn gebradjt iucrben. S^Dn einem gdnjUdjen 5tufbören ber 3ri"iftii"e unb beö Ung(auben6
fann auf Srben, im \!anbe beö Äampfeö unb ber 5Bcrfud)ung, nic^t bie Siebe fein. Oportet esse
haireses, fagtber 5lbofteI I. Cor. 11, 19. —19) h TattuU elpZ/m. — ^0) Cu^)} yt^^ „dnt
^ftanjung jum JRubmc," b. b. eine j^ru^tbarfcit, sicn ber man aüentbatben rebcn wirb, (hv-bv
fif>r/-v>/r. 3m grilligen 'Sinne i|l bie rubmrcid)c 'J^ft^^Ujung^^grael^ (ibri|luö unb feine Äirdie, in
@onbcrI)ett bie @"ud)ariflie, bie ale; bie immer ^cttt;^'' ^^"^ '^^ßf« H* barbictcnbe .^öimmel^fruc^t
erfc^eint. Tcx Sbalbder bat: „bie immer blcibcnfc^^^flan^ung." — 21) Eicfee; SBort, ba? bier
ik LXX ganj unübcrfci^t (äffen, ift enipbattfd) gcfprLHl>cn, unb jcigt, n>ie rerefer mit JJte^t
bemerft, baf; bor eben aui^gcfprocbene v^egcn nicbt fo faft auf ba^^ ^citHc^e, al^ n?dren bie
5)?cnfd)cn eine blopf -beerbe, ju beuten fei, fonbern me^r auf to.^ @ei|lige.
Caput XXXV.
1. Et factus est sermo Domini ad me, dicens: 2. Fili hominis pone
faciem tuam adversum montem Seir/ et prophetabis de eo, dices illi:
3. Haec dicit Dominus Dens: Ecce ego ad te mons Seir, et extendam
manum meam super te, et dabo te desolatum atque desertum. 4. Urbes
tuas demoliar, et tu desertus eris: et scies quia ego Dominus. 5. Eo
quod fueris inimicus sempiternus, et concluseris filios IsraeP in manus
gladii in tempore afflictionis eorum, in tempore iniquitatis extremae.
6. Propterea vivo ego, dicit Dominus Deus: quoniam sanguini tradam
te,^ et sanguis te persequetur: et cum sanguinem oderis,* sanguis perse-
(^uetur te. 7. Et dabo montem Seir desolatum atque desertum: et
auferam de eo euntem, et redeuntem. 8. Et implebo montes ejus occi-
sorum suorum: in collibus tuis, et in vallibus tuis, atque in torrentibus
interfecti gladio cadent. 9. In solitudines sempiternas tradam te, et
civitates tuae non habitabuntur: et scietis quia ego Dominus Deus.
10. Eo quod dixeris: Duae gentes, et duae terrae meae erunt,^ et heredi«
täte possidebo eas: cum Dominus esset ibi:^ 11. Propterea vivo ego, dicit
Dominus Deus, quia faciam juxta iram tuam, et secundum zelum tuum,
quem fecisti odio habens eos: et notus efficiar per eos cum te judicavero.
12. Et scies quia ego Dominus audivi universa opprobria tua, quae
locutus es de montibus Israel, dicens: Deserti, nobis ad devorandum
dati sunt. 13. Et insurrexistis super me ore vestro, et derogastis adver-
sum me verba vestra: ego audivi. 14. Haec dicit Dominus Deus: Laetante
universa terra, in solitudinem te redigam. 15. Sicuti gavisus es super
hereditatem domus Israel, eo quod fuerit dissipata, sie faciam tibi: dissi-
patus eris mons Seir/ et Idumaea omnis: et scient quia ego Dominus.
Der ^rop^et ejcd)icl. 35, 2—15. 2lnm. 1—7. 503
1) C^^ctt nennt bicrba? (öfbiriie 3cir ftattbc? Vanbc><, «»cdtci^ •M'^n bicfcm (^klnrjic burdi^ojicn
n.nrl>, fsMimda'j ndniliit; (^Hnt mcniU ^i^'l' "iVrov^flcimiil wircr (ftom bicr ein, weil tcr
UntcriVinii tSfcni? viuit einen Ibeil rcr .iöen(id>feit nnD ^l■e rKuhmcij au-?maitt, Der ^"i?racl
scrbeipen i|V, ü"), 12. — 2) ")jm „unf »-hmI du lMniie;^eben Die Mincer Cu^rviel in Da? 2cl>n?crt
bcr Sfinbe ;" cf. Is. 34, S ; Jer. 4*.), 8 ; Abd. 10-1 4. kuI kvfKd^ian^ tu ojkw 'lapai/X 66'/.u iv xt^l'^t
ix-dpüv uaxaiiiq. — 3) ^C^^*?^ D"l^ /-'* *^ilf biit \\\ '-l^lut mac^cn," b. b. id) n?iü bicf)_fi> mit
Sunbcn fc^laijcn, bvip bu lauter '-i^lut ya fein fitciuiL ti /i'/r «if aJ/^a i/fiai,7Fc;. — 1) ^^'Oü
riNJC' Dl "W"^ "'cil ^w ^^^ '-^^"f "'** gebafjt bafl..." 3luf baö ©ort dam „^(ut" iit bier
<)?aitDrucf iKtci^t, n^eil e? vcrn^anbt ift mit bcm JDortc Edoni. Sei iji, alj »odte f^H'^tt faiKU:
^0 blutii^ Veiii "iKimc, fo blutiii Dein 2lnnr, unD h> bluti;! Dein Jbnn, fo bluti;i Deine Strafe;
f. i. (^r. — 6) rie (XDpmirer madnen immer ibre ;){ed>nnn;i auf Die (f rcbenniii unD '-i^efil^nabme
beei Vanbeei ghanaan unD bejirunDeten oieUcidit ihren 3(nfpru* auf Die (SrftiieiMirt Ucfau'iS ibrc?
StannniMter?. — (») „obfduMi Dint '^Unt Dafelbft n?ar," b. b. cbf*on Dodi (sScn i\> aui^en»
fd)einli* mit ^u^racl UMr unD feinen Jcmüel in ibrer^^???itte battc UUD ic (^S\-c>\^(^ nnter ibncn
»irftc nuD DaDur* Deutlid> ',u erfennen iiab, Daf; Der ^eoien Der (Srttiieburt auf C^^ifob ( jörael)
iibcr^eaanvien. — 7) Tie i^roj^te iH'rbccrnn.a litt ^^Dumda 5ur Jcit Der Wadnibder, I. Mucc. 5,
65; 11.10,1»); in SiMiDerbeit unter .^^iobanne«? -ip'.n-canue; f. Fluv. Jus. Anti(i. XIll. \).
3ur 3eit Sbvifii pnc} fid) Die '•Jfatiou ju ocrlicrcn an.
Caput XXXVI.
1. Tu autem fili hominis propheta super montes Israel, et dices:
Montes Irael audite verbum Domini. 2. Haec dicit Dominus Dens: Eo
quod dixerit ininiicus de vobis: Euge, altitudines sempiternae' in lieredi-
tatem datae sunt nobis: 3. propterea vaticinare, et die: Haec dicit
Dominus Dens: Pro eo quod desolati estis, et conculcati per circuitum, et
facti in hereditatem reliquis Gentibus, et ascendistis supet* labium linguae,
et opprobrium populi: 4. pl'opterea montes Israel audite verbum Domini
Dei: Haec dicit Dominus Deus montibus, et collibus, torrentibus, valli-
busque et desertis, parietinis, et urbibus derelictis, quae depopuiatae sunt,
et subsannatae a reliquis Gentibus per circUitum. o. Propterea haec dicit
Dominus Deüs: Quoniam in igne zeli mei locutus sum de reliquis
Gentibus, et de Idumaea universa, quae dederuht terram meam sibi in
hereditatem cum gaudio, et toto corde, et ex animoi et ejecerunt eam
ut vastarent: 6. idcirco vaticinare super humum Israel, et dices monti-
bus, et collibus, jugis, et vallibus: Haec dicit Dominus Deu.s: Ecce ego
in zelo meo, et in furore meo locutus sum, eo quod confusionem
Gentium sustinUeritis. 7. Idcirco haec dicit Dominus Dens: Ego
levavi manuin meam'' üt Gentes, quae in cit-cuitu vestro sunt,
ipsae confusionem suam portent. 8. Vos aütem hiontes Israel ramos
vestros germinetis,^ et fructum vestrum afferatis populo toeo Israel;
prope eniin est ut veniat:^ 9. Quia ecce ego ad vos, et convertar ad vos,
et arabimini, et accipietis sementem. 10. Et multii)Iicabo in vobis
homines, omnemque dolnum Israel: et habitabuntur civitates, et ruinosa
instaurabuntur. 11. Et replebo vos hoininibus, etjumentis: et multipli-
cabuntur, et crescent: et habitare vos faciam sicut a principio, boni.sque
donabo majoribus,^ qualn habuistis ab initio: et scietis qiiia ego
Dominus. 12. Et adducam super vos homines populum meum Israel, et
hereditute possidebunt te: et eris eis in hereditatem, et non addes ultra
ut absquc eis sis. 13. Haec dicit Dominus Deus: Pro eo quod dicunt
504
de vobis: Devoratrix hominum es,^ et suffocans gentem tuam:^ 14. Prop-
terea homines non comedes amplius, et gentem tuain iion necabis ultra,^
ait Dominus Dens: 15. Nee auditam faciam in te amplius confusioneni
Gentium, et opprobrium populorum nequaquam portabis, et gentem
tuam non amittes amplius,^ ait Dominus Dens. 16. Et factum est
verbum Domini ad me, dicens: 17. Fili hominis domus Israel habita-
verunt in humo sua, et poUuerunt eam in viis suis, et in studiis suis*"
juxta immunditiam menstruatae facta est via eorum coram me. 18. Et
etfudi indignationem meam super eos pro sanguine, quem fuderunt super
terram, et in idolis suis polluerunt eam. 19. Et dispersi eos in Gentes,
et ventilati sunt in terras: juxta vias eorum, et adinventiones eorum
judicavi eos. 20. Et ingressi sunt ad Gentes, ad quas introierunt, et
polluerunt nomen sanctum meum," cum diceretur de eis: Populus
Domini iste est, et de terra ejus egressi sunt. 21. Et peperci nomini
sancto meo,^^ quod polluerat domus Israel in Gentibus, ad quas ingressi
sunt. 22. Idcirco dices domui Israel: Haec dicit Dominus Deus: Non
propter vos ego faciam, domus Israel, sed propter nomen sanctum meuni,
quod polluistis in Gentibus, ad quas intrastis. 23. Et sanctilicabo nomen
meum magnum, quod pollutum est inter Gentes, quod polluistis in
medio earum: ut sciant Gentes, quia ego Dominus, ait Dominus exerci-
tuum, cum sanctificatus fuero in vobis coram eis: 24. Tollam quippe
vos de Gentibus, et congregabo vos de universis terris, et adducam vos in
terram vestram. 25. Et efFundam super vos aquam mundam,'^ et
mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et ab universis idolis
vestris mundabo vos. 26. Et dabo vobis cor novum, et spiritum iiovum
ponam in medio vestri: et auferam cor lapideum decarne vestra, et dabo
vobis cor carneum. 27. Et spiritum meum f)onam in medio vestri: et
faciam ut in praeceptis meis ambuletis, et judicia mea custodiatis, et
operemini. 28. Et habitabitis in terra, quam dedi patribus vestris: et
eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum. 29. Et salvabo vos
ex universis inquinamentis vestris: et vocabo frumentum, et multiplicabo
illud et non imponam vobis famem. 30. Et multiplicabo fructum ligni,
et genimina agri, ut non portetis ultra opprobrium famis in Gentibus.
31. Et recordal)imini viarum vestrarum pessimarum, studiorumque non
bonorum: et displicebunt vobis iniquitates vestrae, et scelera vestra.
32. Non propter vos ego faciam, ait Dominus Deus, notum sit vobis:
confundimini, et erubescite super viis vestris, domus Israel. 33. Haec
dicit Dominus Deus: In die, qua mundavero vos ex omnibus iniquitati-
bus vestris, et inhabitari fecero urbes, et instauravero ruinosa, 34. et
terra deserta fuerit exculta, quae quondam erat desolata in oculis omnis
viatoris, 35. dicent: Terra illa inculta. facta est ut hortus voluptatis:'*
et civitates desertae, et destitutae atque suftbssae, munitae sederunt.
36. Et scient Gentes quaecumque derelictae fuerint in circuitu vestro,
quia ego Dominus aedificavi dissipata, plantavique inculta, ego Dominus
locutus sim, et fecerim. 37. Haec dicit Dominus Deus: Adhuc in hoc
invenient me domus Israel, ut faciam eis: Mutiplicabo eos sicut gregem
hominum, 38. ut gregem sanctum, ut gregem Jerusalem in solemni-
tatibus ejus: Sic erunt civitates desertae, plenae gregibus hominum:
et scient quia ego Dominus.
t)er yrop()ft ditdiitl 36, 2—35. «nm. 1—14. 505
1) im '??hinbc bcv^ ,"\ciubc« ein fvHUtififtcr 'Jdi^britcf. rpj/un miovia- (Jen. 40, 20. — 2) „ic^
fcI)iXH>rc." — tJj b. b. bu Vaup 3*r>ifl, fprciJc un^ brin;K »^ructjt in Jreubc tür bciuc rcdumdH
fik^cn 2^c|l6cr, bie mm ju bir ^urücffebrcii, — t) ^<^DS O^P *3 „bcnn |te nci^frn |1*, 511
T 1
fommen." ön i/.'^i^nrm toI e'/.^eh'. vtT Sbalbacr bat -. „c? luibcrt liit bcr lav^ ber c£rlöntuii."
5) Kol ev TToil/au) vuhc i'jrsKSi) -ä hnrpondfv. — G) Ticfc? fajUClt Ütoil bic ilUUM'itaftCr, JVCdtc
WiM'ci^ luxit t£baiTaau |'an^tl^ Nuni. 1.'], '.','■'>. t£? bleibt tabiiiiicrtcdt, ob Tic bamit bic .Habibcit
beö Vanbcx« ober bic »iclcn .Mrieiie, bic bariii i»,cfübrt unubeu, ober bdiif«rtf itranfbeiten au^eij^en
IVOUtcn. — 1) Kdl i/rcKfufitri/ r-u rov t<^i>ovg jov hjti'ov. — 8) <>vk äreKi'üneir, — J)) f. i. (S3r.
10) ml h' roh- äAij'/.nn- a'rvCiv. .^ebr. „burd> ibrc .^anbluniien," DHiV^J/S- — ^') rurcfe
bic i'ertrcibiiiuT cin6 bcm Vanbf, bie (^Unt über bie 3-^i"»xtfitcn oerbäui^u mufne, a\u bcn •^circii
5lnlap siCiKbcn, beit '\5ott ^^'vacliJ 511 fehnidbeu vt(? einen fd)n?acl>cn '^Hut, fer fein 'i>olf ni*t 51t
fd)iH5cn" unb ^n crbalten iH-rmöitte; Deut. \). "is. — 1-2) b. b. iit will nid)t ferner meinen
^tamen fdnndbcn laffcn. kuI hitt/nnui/i- n'ruüv (hä tu uvoud //()i\ — |;J) (SjicidnxMc berienii^e, ber
nd> oiefetjlidi oenmreinii^t bat, mit 'JBaiJer, in n>cld>e? '^(fd^c ber rotben .Hub i'jemeni^t nnirre
Nuin. l'.t, 12-2(1, iiereiniiit werben nnif;, fo will rskut auf eine bcfon^cre ©cife eine rHeini;iun;^
an feinem i^olfe mn-nebmcn. t£r will t» orerrt ibre .^öcr^cn runt fs^iaoeneiniiiefuinii reiniiieu, rann
aber eine ciiiene "Jlnftalt ber :'Keiniiinnii iliften, bur* U'^ekte fie nicbt nur ilnnbtlt^lid^ fonfcrn in
ffiabrbeit linf 2BirElid)feit i^on allen "l^ftffet baten »icrcinivut wert^en. '^lud> fcr tibalcaer unc>
JHabbi Tainf fallen, ei? banble fidi bier um "^tadnlaffuni^ ber 5ünben. Tie bl. 'iHUer feuten
ba-J (^kfaiUe ini?;iemcin auf bie laufe, bie bier ',ucr|l in cbenfo feierliitcr iöcife oerfünfet wir^,
alüi Tic vi>n fsobänne^ bilbliit uup oon Chm'uj Sbriilu? in ii>abrbeit in bae ii3erf .aefei.u warb.
jß?ie wunberbar erfiillt ^eiiU fid^ Diefci? ©ort, wenn man tiefen Strom ber ^Keinijiunj^ betrautet,
ber feit (Ibriftu? fortfliefu Durd) alle jabrbunberte unD beute nod) alle laiie laufenVe ^on neu-
j^fborenen 'ülcanu^finfern reinij^t unb beilijUl — 11) 2?ollfommen erfitliie fid) biefe-? crft purc^
"Sbriiiu^, ber t\c Mird^e al? einen neuen '"'»harten '^knteö pflan',te, in weUtem nie i^efebene unb
^efoftcte oJewäAfe i^etciben unb J^rüdite ber i^ollfontmenbeit ^um i^orfAein tomnten, weld>e ric
ii^ewunberuni^ be? t£rbfreife^ errei^'u. 9Joc^ jet3t ftebt er ta bicfcr ci^artcn (>3ottc?, unb unwill«
fürlic^ müiTch von ibm fclb)1 bie Uncjldubi^cn jcui^en.
Caput XXXVII.
1. Facta est super me manus Doinini, ' et eduxit me in spiritu Domini : ■ et
dimisit me in medio eampi/^ qni erat plenus ossibus:* 2. Et circumduxit
me per ea in gyro: erant autem multa valde super faciem campi, sicca-
que veliementer. 3. Et dixit ad me: Fili liominis putasne vivent ossa
ista? Et dixi: Domine Deus, tu nosti. 4. Et dixit ad me: Vaticinare
de ossibus istis:"^ et diees eis: Ossa arida audite verbum Domini. 5. Haec
dicit Dominus Deus ossibus liis: Ecce ego introniittam in vos spiritum,
vi vivetis. ü. Et dai)o super vos nervös, et succreseere faciam super vos
c-arnes, et superexteudam in vobis eutem: et dabo vobis spiritum, et
vivetis, et scietis quia ego Dominus. 7. Et prophetavi sicut praeceperat
miiii: factus est autem sonitus, prophetante me, et ecce commotio: et
accesseruiit ossa ad ossa,'' unumquodque ad juncturam suam. 8. Et
vidi, et ecce sujter ea nervi, et carnes aseenderunt: et extenta est in eis
cutis desuper, et spiritum non liabebant. 1). Et dixit ad me: Vaticinare
ad spiritum, vaticinare fili hominis, et dices ad spiritum.' Ilacc dicit
Dominus Deus: A quatuor ventis veni Spiritus, et insufHa super inter-
fectos istos, et reviviscant. 10. Et prophetavi sicut praeceperat mihi: et
iugrcssus est in ea spiritus, et vixerunt: steteruntque sujier pedes suos
exercitus grandis nimis valde. 11. Et dixit ad me: Fili hominis, o.ssa
liaec uni versa, domus Israel est: ipsi dicunt: Aruerunt ossa nostra. et
pcriit spes nostra, et abscissi sumus. 12. Propterca vaticinare, et dices
ad eos: Haec dicit Dominus Deus: Ecce ego aperiam tumulos vestros,*
506 £)er g)rop^ft gjec^iel. 37, 1—12. SÄnrn. 1—8.
et educam vos de sepulchris vestris populus raeus: et inducam vos in
terram Israel. 13, Et scietis quia ego Dominus, cum aperuero sepulchra
vestra, et eduxero vos de tumulis vestris popule meus: • 14. Et dedero
spiritum meum in vobis, et vixeritis, et requiescere vos faciam super
humum vestram: et scietis quia ego Dominus locutus sum, et feci, ait
Dominus Deus. 15. Et factus est sermo Domini ad me, dicens: 16. Et
tu fili hominis sume tibi lignum unum:" et scribe super illud: Judae, et
filiorum Israel sociorum ejus: et tolle lignum alterum, et scribe super
illud: Joseph ligno Ephraim, et cunctae domui Israel, sociorumque ejus.
17. Et adjunge illa, unum ad alterum tibi in lignum unum: et erunt
in unionem in manu tua.'° 18. Cum autem dixerint ad te hlii populi tui
loquentes: Nonne indicas nobis quid in his tibi velis? 19. loqueris ad
eos: Haec dicit Dominus Deus: Ecce ego assumam lignum Joseph,"
quod est in manu Ephraim, et tribus Israel, quae sunt ei adjunctae: et
dabo eas pariter cum ligno Juda, et faciam eas in lignum unum: et erunt
unum in manu ejus.^^ 20. Erunt autem ligna, super quae scripseris in
manu tua, in oculis eorum. 21. Et dices ad eos: Haec dicit Dominus
Deus: Ecce ego assumam filios Israel de medio nationum, ad quas abi-
erunt: et congregabo eos undique, et adducam eos ad humum suam.'^
22. Et faciam eos in gentem unam^* in terra in montibus Israel, et rex
unus erit omnibus imperans: et non erunt ultra duae gentes, nee divi-
dentur amplius in duo regna. 23. Neque polluentur ultra in idolis suis,
et abominationibus suis, et cunctis iniquitatibus suis:'^ et salvos eos
faciam de universis sedibus,^^ in quibus peccaverunt, et emundabo eos:
et erunt mihi populus, et ego ero eis Deus. 24. Et servus meus David ^^
rex super eos, et pastor unus erit omnium eorum: in judiciis meis ambu-
labunt, et mandata mea custodient, et facient ea. 25. Et habitabunt
super terram, quam dedi servo meo Jacob, in qua habitaverunt patres
vestri: et habitabunt super eam ipsi, et filii eorum, et filii filiorum eorum,
usque in sempiternum:'" et David servus meus princeps eorum in perpe-
tuum. 26. Et percutiam illis foedus pacis, pactum sempiternum erit eis:
et fundabo eos, et multiplicabo, et dabo sanctificationem meam in medio
eorum in perpetuum. 27. Et erit tabernaculum meum in eis:'^ et ero eis
Deus, et ipsi erunt mihi populus. 28. Et scient Gentes quia ego Dominus
sanctificator Israel, cum fuerit sanctificatio mea in medio eorum in
perpetuum.
I) b. :&. i* fiel in eine Gntutcfunn, ober ee: nmtb mir eine 3?irion »om «gcrrn. — 2) ^ie
LXX nahmen t)icr bae SDcrt r\')n''> Döminii vil^ Subjcft uub überfe^tcn e6 mit Krpioc, öieüeid)t
mit 9ted)t. — 3) tjicKeiitt bviö gelb s»oji :iel-5lln6 am Sbabcravi, »oson 3, 15 it. f. f. bie fWcbc
ift. — 4) oariuv av-cipuKiruw. — 3) ^ebr. ,„^1 bicfcu (ycbciucn." T(t ^M-otfH't fo 11 feinen
Sluefprud) an bie fsH^bcinc rid)tcn. errl ra 'ua-ä -avTa. — 6) .f^cbr. „unb bic Wclnnne nabten
ftCb, (^kbcin JU f5)Cbfin." kuI -fio^/'/yn^e rä harn tmrtpnv TCjni^ ryr äp/invinv avTov. — 7) Xfl6
aBert ,/yeift" ift bier nidU aU ßcncretum jn benten unb bcbcutct wcber ©otte^» ncd) 9}?enfd)CT!=
i^cift. (£i^ ift barünter bie belcbenbe unb bcfcelcnbe sitöpfcrtraft in abstracto 5U v>erftebc«.
STercfcr überfetiit c? mit „SiMnb." 3lllein ii^enn biefc Ucbcrfct,uuui ricbtiß fein fpll, fo müiue man
ben aBinb eben aU 9{cpräfcutantcn bcr aüentbalbcn nnrtcnben .Hraft Wt»tte6 betrachten. —
8) Unter ben fs3räbern unb ©rabbüi^eln fini^ bicr bie l'aftcn unb 'i^ürben bcr Cskfanöenfitaft,
in nn'lcber bie ^^raeliten lebten, ju £>crftcben. ra? \\an\i ^i^ilb bcr 2Bteberbelebnn;i ber Sobtctt,
n)eld)e^ bier Wt»tt vor ben ?(usien bcs ^-^rovbeten entrollt, entbält nddM"t ber ^^ropbetie ber 2Dicber*
berftctlnnö ^seräel^ 'iUC(leid) ben 2?civet? m^n ber 'Jlnfcrftcbnui^ bcr lobten, ntd)t birefte, n^ie
^nftinuö, 3»"ctifii'f\ JertuUian, (Snridu^, i^ifiliu««, 3(u;iuftinuis 5lmbroftue;, Si^prian «sollen,
aber inbireftc, tnbem bicr, wit .fiicroniMnuö unb 1beo^orct bemcrfen, ber (sHaube an bie 'Jluf*
crftcbun.a bcr 3:obtcn !^orau^llefetU wirb. Tac* propbetifdie i^ilb bättc feinen (£inbrucf unb feine'
SBirfun^ int ©emütbc gemad)t, wenn man nid}t fd}ou »or^er geglaubt t)ätte, bajj cinft wirflic^
Der ^rop^ct Sjcc^itl. 37, 12—27. Slnm. 8—19. 507
aUt 9?crf}orbcncn wicbcr crficbcn tvcrbcn. 5(urf) bcr Xirf^tcr nimmt feint iMIbcr oii? bcr ®irf«-
iicfifcit, »renn er bamit (fin^nu1 matten will. — 9) OKut ben LXX ««ar c? ein <itab, /"i.Wor,
n>aö ber 'iPropbct nelMnen follte; nad> tnn (£^al^äcr eine Ivifcl. "^fad) bem tiiMUcvtc war c? ein
J^otj, ba"? fi* mit fem anbern .(pol',c fo oerbinben lief;, tvif; beibe ein ein^ii^e? 5tiicf }u fein
fcfricnen. — '10) aal iaovrai iv nj je<pi aov. — 1 1) iyu '/.i/fofiai riß' <pv'/7ß' 'Iui77/cj>, t//v ihu x^'l>''i
'Eopni//, Kfil nif 0i'/(if 'Ifpa;/A räf izpocKei/itfa^ ''^P'K (ii'~i>v, Kai fiünu avmr^ IttI ri/v ipv'/.i/v 'loixa
Kul Ecov-ai £(f pdiiiSov /iicif rij ,^;f7/>t 'lo/Ja. — li!) '1*2 „in meiner .^anb." — UJ) fif -')i' j'/v
ror 'lapaiß. — 14) ^BoUfommen erfüllte ficf) biefe? erft im (£(M-itlentbnme, n'O aller llnterfd^icb
bcr (Geburt, ber "Jlbftammnni^, bcr OJiitiün u. f. f. auf(Kbobennnirtc, iveil"J((le fsHicbcr t£brij1i
ilCTOorfcn. .Kui (5(Jrrw a'vro'vA'iq tdro(; iv r;/ ) (/ /nov. Statt iv fiufte bicr UH'^bl riditiiicr M' i^elefcn
JTAf);ff)l_ — |,)) f. i. (>\r. — !()) ä-u -aaür rüv ävouiüv niri'.w. — I7) 3[>ic pbcn '.'A, '2'.'>, \0 i|l
an* bicr unter bem „.HnedUc Tavib" ber Wcffia^ ^u tjcrflebcn, ber al«( ein neuer TaiMb fpn?pbl
Seiracl aU bie iian^c il^clt erfreuen wirt-, Joan. lo, K). Xic 3eit ihmi bcr rHürffcbr au«
3?ab'.>lon biei uti' ')lnfuuft bicfe>? ^^iJeffias feilte nur alo tur^e ^"uUcrim^u'it- ^il«? ""c in^rbcreitunä
auf feine 3lnfuuft aniicfcben nn-rbcn unp im in-Vi^Icicbc \nx mcffianifd^cn ;^nt ivic ein "Jlucjenblicf
crfdninen. — IS) Xa ber neue i^unb, bcn '^Hnt mit feinem i^olfe fd^licficn nnU, ein iMmb
bi>bcrer "Jlrt, i^eiftiiicr 'Olrt ift, fo finb ric i'erbcifumi-icn, bic auf ibu lauten, immer im böbercn,
im i\ei|liiicu SinneVi nebmcn. Xaei VanP, iiH-htc? ba>j neue mcffianifdu' '^Hntei';t?clf bea^obnen
nnri", ift'fomit bie air*e, bic ihmi tlbriftuc^ fo fcft jiebaut ift, baf; bic "iVforten ^er.*H^tlc fie nid)t
übcnuältiiieu. Xcrcfcr nimmt ra^^ bicr (s3cfai\tc al-? befin;Uc ilH-iffaiiunii, roie 3:'), 31 unt Jer.
]S, '.». unb fallt: „Xic Cuibrn ivürbcn in ibrem l'anbe i^ebltcben fein, n^enn fican ZsWt- i^calaubt
unb feiner ii'cbrc i'^cbulriat bdtten." — If)) ®ie r>icl wdre bicr \\i fairen ihmi bem reunPcrbaren
3clte, ba? ft* oU^tt in ber tatb. ilir($c erbaut bat, unb ijc^en wctd}ce "alle ''Pracbt bcs mofaifdjen
unfc falomonifctjcn Jcltc5 anc eitler ®d)attcu erfdunntl
Caput XXXVIII.
1. Et factus est sermo Domini ad me, dicens: 2. Fili lioniinis pone
faciem tuam contra Gog, terram Magog/ principem capitis Mosoch- et
Thubal: et vaticinare de eo, 3. et dices ad eum: Haee dicit Dominus
Deus: Ecce ego ad te Gog principem capitis Mosoch et Thubal, 4. et
circumagam te, et ponam frenum in maxillis luis: et educani te, et
omnem exercitum tuum, equos et equites vestitos loricis universos,
multitudinem magnam, hastam et clypeum arripientium et gladium.
5. Persae, Aethiopes, et Lj'bies cum eis, omnes scutati et galeati. 6. Gomer,
et uuiversa agraina ejus, domus Thogorma, latera Aquilonis, et totum
robur ejus, populique multi tecum. 7. Praepara, et instrue te, et omnem
multitudinem tuam, quae coacervata est ad te: et esto eis in praeceptum.-^
8. Post dies multos visitaberis:^ in novissimo annorum venies ad terram,
quae reversa est a gladio, et congregata est de populis multis ad montes
Israel, qui fuerunt deserti jugiter, haec de populis educta est,^_ et habita-
bunt in ea confidenter universi. 9. Ascendens autem quasi tempestas
venies, et quasi nubes, ut operias terram tu, et omnia agmina tua, et
populi multi tecum. 10. Haec tlicit Dominus Deus : In die illa ascendent
serraones super cor tuum, et cogitabis cogitationem pessimam: 11. et
dices: Ascendam ad terram absque muro: vcniam ad quiescentes, habi-
tantesque secure: hi omnes habitant sine muro, vectes, et portae non
sunt eis: 12. Ut diripias spolia, et invadas praedam, ut inferas manum
tuam super eos, qui deserti fuerant, et postea restituti, et super populum,
qui est congregatus ex Gentibus, qui possidere coepit,^ et esse habitator
umbilici terrae.^ 13. Saba, et Dedan, et negotiatores Tharsis,^ et omnes
leones ejus^ dicenttibi: Xumquid ad sumenda spolia tu venis? ecce ad
diripiendam praedam congregasti multitudinem tuam, ut tollas argen-
tum, et aurum, et auferas supellectilem, atque substantiam, et diripias
508 2)ev 5)rop^et e^ec^iel. 38, 2—21. 2Inm. 1—16.
manubias infinitas. '" 14. Propterea vaticinare fili hominis, et dices ad
Gog: Haec dicit Dominus Deus: Numquid non in die illo," cum habi-
taverit populus mens Israel confidenter, scies? 15. Et venies de loco
tuo a lateribus Aquilonis tu et populi multi tecum ascensores equorura
universi, coetus magnus, et exercitus vehemens. 16. Et ascendes super
populum meum Israel quasi nubes, ut operias terram. In novissimis
diebus cris, et adducam te super terram meam: ut sciant Gentes me, cum
sanctiticatus fuero in te'^ in oculis eorum, o Gog. 17. Haec dicit Domi-
nus Deus: Tu ergo ille es, de quo locutus sum in diebus antiquis'^ in
numu servorum meorum prophetarum Israel, qui prophetaverunt in die-
bus illorum temporum, ut adducerem te super eos. 18. Et erit in die illa,
in die adventus Gog super terram Israel, ait Dominus Deus, ascendet
indignatio mea in furore meo. 19. Et in zelo meo, in igne irae meae
locutus sum. Quia in die illa erit commotio magna super terram Israel : '^
20. et commovebuntur a facie mea pisces maris, et volucres caeli, et
bestiae agri, et omne reptile, quod movetur super humum, cunctique
homines, qui sunt super faciem terrae: et subvertentur montes, '^ et
cadent sepes, et omnis murus corruet in terram. 21. Et convocabo
ad versus eum in cunctis montibus meis gladium, ait Dominus Deus:
gladius uniuscujusque in fratrem suum dirigetur. '" 22. Et judicabo
eum peste,'' et sanguine, et imbre vehementi, et lapidibus immensis:
ignem, et sulphur pluani super eum, et super exercitum ejus, et super
populos multos, qui sunt cum eo. 23. Et magnificabor, et sanctificabor:
et notus ero in oculis multarum gentium, et scient quia ego Dominus.
1) lieber ft5oc( unb Waiipoi f. I. 'i?. 65. '3lnm. 4-7. Sufebiiu^ öerftebt fiter baruntcr beii
römtfiten S\<i\\tr miD bae* römifitc iWcid); Jhcccorct '?l[er^1n^er ben '^3roi'!en unb feine 9?ad)-
foliU'r in ben incr ^Reichen; "^Imbrofiiu^ Die f^nnben; bie Wai^bcbiiri^T Senturiatoren bic lürfeii
unh Sarazenen. Tie iüDifiten "Jlujlei^er oerftebcn Die SeiUbeii baruntev, Die mit iiro§en 2d)aarcrt
<^eoien Den ''BieiTiaes beranrücfen werDcn. lenn Die norDifd)en iU'tIfer ekelten Den Crientalen nH
biejenii^en, »oon benen alle-« Scblimme aus^^ebe. '3[uiiufttnu5 ninimtC^Jin^ unD Waiicj^ für alle
U>crfoIi^er ber Äirelic; .ijieronamuei für tic ^cirefiavcben. 5Juit Vocb üuD 3Jeifd)i tbeilen bie
Weinuuii biefer beiDcu bl. i^iter, unD laffen bier an feinen f)>eeiellen (£infall Denfen. ^Jlllein,
if enn man bcDenft, Daf; Ditfe üBeiffaiiunn febr fpeeielle Ibatfacben nennt unD Dap Der bt. ^^cbanne«
in Der iicbeimen rffenbaruuii i20, 7 c^Soi} unD *?i(aciO;i aurDrürfliit unter Den «^einben Sbrifti in
ber le&ten ,^dt auffübrt, unb Dati Der ^]?ropbct tS^ccbiel felber an mebreren Stellen, namentlid^
5?. s u. IC) Die letzten ,]dtn\ ]ü erfennen i^bt, fo Dürfte man mit Viuanu^, i^itablu?, ^aul t»ürt
'-^uri^o? unter (^h'>ii Den 'i}( n tiebritt, ober mit t^eüarmin feinen cberften .^eerfübrer ijerfteben.
Sin* SlUioü beliebt Dicfc JBeiffaiiunct auf Die leijte "i^eDräUiinif! ber '^(uetcrwäblten in Diefer fficlt.
t2) Xa ber 3lueiDrud princeps capitis firt) febr feljwer erflären läfu, fo wollen einige Slu^le^er
nac^ Dem 33orcianiK ber LXX unter t^j<"l, capitis, bier ein l'anb ^erfteben. Tie bi^^antinifc^en
©cbriftfteller nennen allerbinii? ein fciubifcbeö isolf um ben 3:anrn6 mit bem ^Jamcn 'Pwf,
rvoraue ber 'OJame j)tuffe bersor^Civansien ^u fein fct)eint; Juhann Tzetiis (Trammatici Chiliad.
II. bist. 3"i3. — ii) „fei ibr '-i^efeble'babcr." mi ta>j /joi elc '^i><>(pv'AnK//v. — 4) Tie früberen
5(u6lei^er, aucb Voä:} u. 3*{eifcbl Deuten Diefe^ auf Die .ß^eimfucbuni^ ber Strafe, bie über ben ^einb
eri^eben foll. hinein anDere 5lu^leiicr, namentlicb 'Jlüioli unD Terefer, finDen in bicfem '^htebrucfe
Die ■i)}?u|lerunii 5um .Hriei^^juoie. „''ila&i länjiercr 3cit wir)! Du j^muftert irerDen," D. i. um c^t^tn
tili l!anD ^iC^rael ^U Rieben ; Is. l.'i, 4. äö' lißspCtv TTAeLdvuv lTnifina\^>/atrai Kai tK fff^aroi' i-ö)i>
t/fitTFTai. — o) Unter hsec ift bier 3^>''ic( ju oerfteben. aal ovrog e^ i^vüv e^?'//.v^£. —
C) i^Jpl. n^p*2 ni^}^ „Kddjti beforgt beerbe unb ^abc." — 7) Judic. 9, 37. — 8) Kapxf-
,Surioi. — 9) „alle ibre J^ürften;" Km -haai al Küum mrür . . — 10) f. t. ®r. 11) Zu njetpt
es ja, baf; mein i^olf nun ftcbcr wobnt, unD Da^ loett Dieb an. oI'k iv rii i)nkpa iKeivy . . lypy^i/aij;
lil) fiiott beilijU fid) an feinen geinben Dur* Deren ^i^eftrafuniv — IJ^J) 5lUe ^.Topbeten reDetcn
von einem ^auptfeinDc, von einem überwältii^cnDen i^einDe, s^on einem j^einDe, Dem 'ilüe? weisen
mup. — l-'4) Ü'i foll Dicij Das? 5i;inal fein,' Dap nocb ein jiröfjerer .^err auf Srben regiert, al^
ber gröjjte (Eroberer unb j^ür)t aui^ ber Jvtbl Der WenfAen-," Ps. 109, 5. — 15) Tiefe 3tueibrücfe
finb jvobl nur figürlich, ale Jppperbeln ju nebmen; Matth. 24, 29; Luc. 21, 25. — 16) 3m
Der fvo^^tt Sjec^icl. 38, 21—22. ^Tnnt. 16—17. 509
.^ccrlai^cr bc* J^cinbc? ivirb llncinuiffit entftcbcu, n?clitc bcn Untcrivtiui bc(Tc(6cn bcrbcifübrcn
»rirb. (£? jciiU tut bicfc? tbcüiiH-ifc |\ton erfüllt au villeu (^ciiifcn, ric iKsK" bic .Mircfcc ''»^ottc«
auftraten. Üf cuttlaupeu unter ihnen Uneluh^feiteu, bie ihrem 'i^eilehen ein (intx matten. —
J7) tvclcftc iBcitT'i;UiUi^ im ciijcntlictjcn unb uneiijcutlidjcn rinne ju nehmen ift; (Jeu. I'J, 2-i ,
Jos. 10, 11 ; Apoc. Iti, IM.
Caput XXXIX.
1. Tu aiiteni fili hominis vaticinare adversum Clog, et diccs: Haec
dicit Dominus Dens: Ecce ego super te Gog principem capitis' Mosoeli
et Tliubal: 2. et circumagam te, et educam te, et ascendere te faeiam de
lateribus Aquilonis: et adducam te super montes Israel. 3. Et ))ercutiam
arcum tuum in manu sinistra tua, et sagittas tuas de manu dextera tua
dejiciam. 4. Super montes Israel cades tu, et omnia agmina tua, et
populi tui, qui sunt tecum: leris, avibus, omnique volatili, et bestiis
terrae dedi te ad devorandum. 5. Super facieni agri cades: quia ego
locutus sum, ait Dominus Dens. 0. Et immittam ignem in Mogog,^ et
in bis, qui habitant in insulis confidenter:^ et scient quia ego Dominus.
7. Et nomen sanctum meum notum faeiam in medio })opuli mei Israel,*
et non polluam nomen sanctum meum amplius:^ et scient Gentes cjuia
ego Dominus sanctus Israel. S. Ecce venit, et factum est,*^ ait Dominus
Dens: haec est dies, de qua locutus sum. 9. Et egredientur habitatores
de civitatibus Israel, et succendentetcomburent arma,^ clypeum, et hastas.^
arcum, et sagittas, et baculos manuum, et contos: et succendent ea igni
Septem annis.^ 10. Et non portabunt ligna de regionilnis, neque succi-
dent de saltibus: quoniam arma succendent igni, et dopraedabuntur eos,
quibus praedae fuerant, et diripient vastatores suos, ait Dominus Dens.
11. Et erit in die illa: dabo Gog locum nominatum"^ sepulchrum in
Israel: vallem viatorum" ad Orientem maris,'^ quae obstupescere faciet
praetereuntes:'^ et sepelient ibi Gog, et omnem multitudinem ejus, et
vocabitur vallis multitudinis Gog. 12. Et sepelient eos domus Israel, ut
mundent terrani Septem mensibus.'* 13. Sepeliet autem eum omnis
po})ulus terrae, et erit eis nominata dies, in qua gloriticatus sum, ait
Dominus Dens. 14. Et viros jugiter constituent lustrantes terram, qui
sepeliant, et requirant eos, qui remanserant super faciem terrae, ut emun-
<knt eam: post menses autem se[)tem quaerere incipient. 15. Et circui-
bunt ))eragrantes terram: cumque viderint os hominis, statuent juxta
illud titulum, donec sepeliant illud i)ollinctores in valle multitudii:iis
(rog.''^ 10. Nomen autem civitatis Amona,"^ et mundabunt terram.
17. Tu ergo fili hominis, haec dicit Dominus Deus: Die omni volucri, et
universis avibus, cunctisque bestiis agri: Convenite, properate, concurrite
undique ad victimam meam, quam ego immolo vobis, victimam grandtm
super montes Israel: ut comedatis carnem, et bibatis sanguinem.
18. Garnes fortium comedetis, et sanguinem ])rincipum terrae bibetis:
arietum, et agnorum,'' et hircorum, taurorumque et altilium, et pin-
guium omnium.'*' 10. Et comedetis adipem in saturitatem, et bibetis
sanguinem in ebrietatem, de victima, quam ego immolabo vobis:
20. et saturabimini super mensam meam de equo, et equite forti, et de
universis viris bellatoribus, ait Dominus Dpus. 21. Et ponam gloriam
meam in Gentibus:'^ et videbunt omnes gentes Judicium meum, quod
510 t)tx ^xop^tt ejec^iel. 39, 1—11. 2[nm. 1—13.
fecerim, et manum meam, quam posuerim super eos. 22. Et scient
domus Israel quia ego Dominus Deus eorum a die illa, et deinceps.
23. Et scient Gentes quoniam in iniquitate sua captasit domus Israel, eo
quod dereliquerint me, et absconderim faciem meam ab eis: et tradiderim
eos in manus hostium, et ceciderint in gladio universi. 24. Juxta
immunditiam eorum, et scelus feci eis et abscondi faciem meam ab illis.
25. Propterea haec dicit Dominus Deus: Nunc reducam captivitatem
Jacob, et miserebor omnis domus Israel: et assumam zelum pro nomine
sancto meo. 2G. Et portabunt confusionem suam,'" et omnem praevari-
cationem, qua praevaricati sunt in me, cum habitaverint in terra sua
confidenter neminem formidantes: 27. et reduxero eos de populis, et
congregavero de terris inimicorum suorum, et sanctificatus fuero in eis,
in oculis gentium plurimarum. 28. Et scient quia ego Dominus Deus
eorum, eo quod transtulerim eos in nationes;^^ et congregaverim eos
super terram suam, et non dereliquerim quemquam ex eis ibi. 29. Et
non abscondam ultra faciem meam ab eis, eo quod eifuderim «piritum
meum super omnem domum Israel, ait Dominus Deus.
1) (, 3^^^ 2. — 2) »voruntcr niitt nur ba^ .g^ccr bc? ßioji, fcnbcrn au* bvx^ ?anb beJTctben 5U
i?erfte()cn tii. Kai ci-octtf/xj nvp fniTüy. — "S) trorutttcr Die 2>crbünbctcn Cs)oi^6 ju t^erflebcn
finb. ®an5 abwciiticnb babcn bte LXX: Kai KciTuiKiai^lianvtai al vf/aoi in' iipr/vj/r. — 4) yvoa-
^//aerai. — 3) „ii^ ivcrtc mcincu ^?iamcn ni*t mcbr bcficdcu (äffen;" na) uh lisßif/Mt^i/oErai.
6) b. %. eö ftirb fo ^^m^ fommcn, alö ivcnn cc> f*on iichMumcn wäre. SPei @ott finb taufenb
Säfjre wie bcr i^cftrii^e 2ac( IL Pet. 3, 8, unb bic Juhuift ift i^crcianöcnbeit; :38, 22. l(hv ijKEi
Kai yi'6(ty uTi türcu. — i)'sc. hostium. — 8) nT:» „^dnlbc" unb j>var bie fer c^röperen 9lrt,
T
bie bcrt ^an^cn ?ctb bcbccftcn. koi Kovroig. — 9) eine beftimmtc S^\M ftvitt bcr unbeftimmtcn.
Ter Sinn ift, man wcrrc «.Melc ^<abre lanii mit ben iOaffcn bae ivcucr auf fem ^ccrfc untcrbaltcu
fonncn, ^a fidi am Gnbc bcr ^nt <\ar{] ^^^ract bcfcbrcn fc>ü, fonncn darüber wcbl vnclc ^abre
ücrciebcn. "i^cba unb liiMtiMuio Sartb, faiu'n, c? fei ivabrfcbcinliit, bat; narf) ^i^cfämpfunj^ beö
3(n"tidn'ift2i in ^ufäa .HirdUMi iicj^rünbct ircrben, in \vdd>c 3iibcn unb .ipeibcn ciui^ebcn, fo ta^
nur Gtnc ^ccrbc unb (£in .^Mrt fei. ^vOranus ia\\i' Doetores et Sancti cotuumniter dicunt,
quod uiortuo Aiiticliristo. et falsitate ejus ujanifcste tletccta onjnes gentes couvertentur ad
ChristuiH, Couiment. in I. Thess. 5. SBcnn aber "übt ^^oaAint, Ubertin be eaffalie, 5erapbin
be g-ermo, 'JPanncniue; unb ncdi einii^c 9lnberc nacb i^cftei^unt^ be? 9(ntidirifl>^ eine taufenbjcib»
riae .^ecrfd^aft be? flJciebcy Sbrifti annebmen, tvie fie ^ic 'BcMlIcnarier vor bcr i)(nfunft be? 2tnti»
Sbriftö Igelten Kiffen, fo muij Die ''Bieinuna al;? uncrwciölid) unt unbeörünt-et auiiefeben n:'erben.
gorncliüe a ^apibc. — 10) DiJ^''Dlp,p „einen £rt bafelbft." Tu LXX unb g?ulflata
lafen Dl^' ^if genn>bnli*e bebr. \'ecH;rt fd^eint ben i'iM-^uii ju ijerbicncn, t^a co fid) nicbt um
einen berübmtcn trt, fcntern um ba« (>3rab bc^ rsuv^ banbcit. „3* «.•«erbe ibm in ^^racl, tro
er bcfieat worben, anS fein !^irab c(ebcn." Tac^ (skab feil nU Tenfmal ber ^v'üiic unb bcs I5i"c?et6
^uiileid^ 3cusinif; für bie 2i>abrbcit^inb fikredUi.ateit jicben. Vod) unb JRcifdVl bclncrfen bier:
„riefer Crtift niebt näbcr be^ci*net; er foü ani !)Dicerc fein unb in einem Jbalc, burd^ h^eldieö
inclc 5i>aubercr Rieben, bamit baes (s)rab aüen auei nabe unb ferne .irerfcmmcnbcn fid)tbar fein
fönnc. 9Bir bürfen um fo ircniiicr an ein beftimmbarc? Jbal am See (^cncfarcfb, bem Uebct^
ganiv^v^untte <iuf tcr (laraiMncnftratie au^- bem Crient na* "ybiMiicicn benfen, infoferne ®og
felbcr nidn als? eine biilorifd^e ^l.\n-fon 5U faffcn ift. ineimcbr ift ba? (^rab bcö ftJog unb feiner
®(iaar, b. i. t>er J^cinbe bcr Mirriic, 5U aüer 3fit an bem Crte 5ur SÄ^arnuni^ aücr rijcfd)Icd)ter, tt>0
fte für ibre 5veiUbfd^aft Beßcn ba« jKcic^ Tsiottee, fei ee auf biftorif*em ober rein geiftigem (i3ebicte/
iH'rnicbtet iverbcn."-- 11) Ü^'^^i\'l"^J „2f?al ber i'orübergctienbcn," b. 'k, bcr SDanberer.
S6 ift bamit bie ßaravanenftrajje be3eid^nct. to Tro/.vävöpuiv -üv 'nTTEz-döv-uv -n-poq tf/ t?«/dff&7?.
Xer S'.ner bat: „un^ ee nnrb Ibal bie Untergang? Ci)\>c(i genannt werben'," äBnlidie? ber
Slraber. — 12) Ter (Ibalriicr nennt e?; „^;)?!.;»"- von ('»iene'farc'tb." 9(nbere vergeben barunter
ba3 tobte, 5lnberc ba^^ mitteüänbifcbe Wcer. riejcnigcn, ireldie f^3og al? Ükpräfcntflnt aller
geinbe ber ilird^ anfeben, vcrftcben unter „®cgetib be"? 5}?eere?" eine ©egenb, bte n?o^I befannt
ift. — 13) nobn "''^ ''^^^^ ^'"^ 23orübergebenben Pcrftopfcn," b. ^. ber 'i'ei^engeru* ober bie
5)iaffen ber ^eici}en »erben bte sßorüberge^enbcn auft^alten. kuI ~EpiöiKo6ofx//covai tö nepia-ö-
Der ^vop^tt Sjcc^icU 39, 11—28. 5Inm. 13—21. 511
fiiov T^g (päpayync. — 11) b. 6. (aiuK .^ctt binburc^. Niini. 1'.», IG; f. i. Ciir. — 15) fJc r«; rö
n-oAvavdpwv Tr)i> Twy. — lö) nJÜDH -/'^^cfüiii'nc^ pbcr ^ccr^aufcit ;" TT(i/.rdi'(S[iir)v. — 17) Kai
fiöaxovg. — 18) ?JJ^2 *N*1!3 „"Will^tlnerC i^afanei;" kuI unax»' tn7ruri.>ah'0L TttiTff. —
I T T
19) h vfi'iv. — -lü) Tic VcvJiUt li^J „fic ivcrbcn v^crjUMjcn i()rc Sif)mad\" roedtc rcrcfcr
T
abPVtirt, cntfvM-utt bcm (Scutcrtc bcffcr. 'i)?acft bcm Sinne bcr 5Bu((i. unb LXX ifl ijon rcumü^
tbijcr (£rbulbuni] Der inneren i^cfd)aniuni] bie 3(cbc. — 21) iv -ü iTrifavi/vai fit av-oig h roig
Caput XL.
1. In vigesimo qiiinto anno transmigrationis nostrae, in exordio anni/
decima mensis, quarto dccimo anno postquara pcrcussa est civitas: in
ipsa hac die facta est snper me manus Domini, et adduxit me illuc.
2. In visionibus Dei^ adduxit me in terram Israel, et diinisit me super
montem excelsum nimis:^ super quem erat quasi aeditieium civitatis
vergentis ad Austrum. 3. Et introduxit me illuc: et ecce vir, cujus erat
species* quasi species aeris, et funiculus lineus'^ in manu ejus, et cala-
mus mensurae in manu ejus: stabat autem in porta. 4. Et locutus est
ad me idem vir: Fili hominis vide oculis tuis, et auribus tuis audi, et
pone cor tuum in omnia, quae ego ostendam tibi: quia ut ostendantur
tibi adductus es huc: annuntia omnia, quae tu vides, domui Israel.
5. Et ecce murus forinsecus" in circuitu domus undique, et in manu viri
calamus mensurae sex cubitorum, et palmo:'' et mensus est latitudinem
aedificii calamo uno,^ altitudinem quoque calamo uno. G. Et venit ad
portam, quae respiciebat viam Orientalen!,'* et ascendit per gradus ejus:'"
et mensus est limen" portae calamo uno latitudinem, id est, limen
unum'^ calamo uno in latitudine: 7. et thalamum'^ uno calamo in
longum, et uno' calamo in iatum: et inter thalamos, quinque cubitos:'*
8. et limen portae juxta vestibulum '^ portae intrinsecus, calamo uno.
9. Et mensus est vestibulum portae octo cubitorum, '® et frontem ejus'^
duobus cubitis: vestibulum autem portae erat intrinsecus.'^ 10. Porro
thalami portae ad viam Orientalen!,'^ tres hinc et tres inde: mensura
uua trium,^" et mensura una frontium ex utraque parte. 11. Et mensus
est latitudinem liminis portae,^' decem cubitorm: et longitudinem
portae, ^^ tredecim cubitorum : 12. Et marginem ante thalamos^ cubiti
unius: et cubitus unus linis utrinque:^* thalami autem, sex cubitorum
erant hinc et inde. 13. Et mensus est portam a tecto thalami,"^ usque
ad tectum ejus, latitudinem viginti quinque cubitorum: ostium contra
ostium. 14. Et fecit frontes per sexaginta cubitos:^*^ et ad frontem
atrium portae undique-'' per circuitum. 15. Et ante faciem portae,
quae pertingebat^^ usque ad faciem vestibuli portae interioris, quinqua-
ginta cubitos. 16. Et fenestras obliquas in thalamis,''-* et in frontibus
eorum,*' quae erant intra portam undique per circuitum: similiter
autem erant et in vestibulis fenestrae^' per gyrum intrinsecus, et ante
frontes pictura palmarum. 17. Et eduxit me ad atrium exterius,^^ et
ecce gazophylacia, et pavimentum^^ Stratum lapide in atrio per
circuitum: triginta gazophylacia^^ in circuitu })avimenti. 18. Et
pavinientum in fronte portarum^' secundum longitudineu! portarum
erat inferius. 19. Et mensus est latitudinem a fticie portae inferioris^'^
usque ad frontem atrii interioris^'' extrinsecus, centum cubitos ad
Orientem, et ad Aquilonem.^ 20. Portam quoque, quae respiciebat
512
viam^^ Aquiloiiis atrii exterioris/" mensus est tam in longitudine, quam
in latitudine. 21. Et thalamos ejus tres hinc, et tres inde: et frontem
ejus, et vestibulum ejus seoundum mensuram" portae prioris, quinqua-
ginta cubitorum longitudinem ejus, et latitudinem viginti quinque
cubitorum. 22. Fenestrae autem ejus, et vestibulum, et sculpturae
secundum mensuram portae,^ quae respiciebat ad Orientem : et septem
graduum erat ascensus ejus, et vestibulum ante eam. 23. Et porta atrii
interioris^^ contra portam Aquilonis, et Orientalem: et mensus est a
porta usque ad portam centum cubitos. 24. Et eduxit me ad viam
australem, eteece porta, quae respiciebatad Austrum: et mensus est, frontem
ejus et vestibulum ejus juxta mensuras superiores. 25. Et fenestras ejus, et
vestibula" in circuitu, sicut fenestras ceteras: quinquaginta cubitorum
longitudine, et latitudine viginti quinque cubitorum. 20. Et in gradibus
Septem ascendebatur ad eam: et vestibulum ante fores ejus: et caelatae
palmae erant, una hinc, et altera inde in fronte ejus. 27. Et porta atrii
interioris in via australi: et mensus est a porta usque ad portam in via
australi, centum cubitos. 28. Et introduxit me in atrium interius'*^ ad
portam australem : et mensus est portam juxta mensuras superiores.
29. Thalamum ejus, et frontem ejus, et vestibulum ejuseisdem mensuris:
et fenestras ejus, et vestibulum ejus in circuitu quinquaginta cubitos
longitudinis, et latitudinis viginti quinque cubitos. 30. Et vestibulum
per gyrum longitudine'*' viginti quinque cubitorum, et latitudine quinque
cubitorum. 31. Et vestibulum ejus ad atrium exterius,^^ et palmas ejus in
fronte: et octo gradus erant, quibus ascendebatur per eam. 32. Et introduxit
me in atrium interius^^ per viam orientalem : ^^ et mensus est portam secun-
dum mensuras superiores, 33. Thalamum ejus, et frontem ejus,^*^ et vesti-
bulum ejus sicut supra: et fenestras ejus, et vestibula ejus'^' in circuitu,
longitudine quinquaginta cubitorum, et latitudine viginti quinque cubi-
torum. 34. Et vestibulum ejus,^^ id est atrii exterioris: et palmae caelatae in
fronte ejus hinc et inde: et in octo gradibus ascensus ejus. 35. Et intro-
duxit me ad portam, quae respiciebat ad Aquilonem: et mensus est
secundum mensuras superiores. 30. Thalamum ejus, et frontem ejus,
et vestibulum ejus, et fenestras ejus per circuitum, longitudine quinqua-
ginta cubitorum, et latitudine viginti quinque cubitorum. 37. Et vesti-
bulum ejus respiciebat ad atrium exterius: et caelatura palmarum in
fronte ejus hinc et inde: et in octo gradibus ascensus ejus. 38. Et per
singula gazoph^dacia'^^ ostium in frontibus portarum:^' ibi lavabant
holocaustum.^^ 39. Et in vestibulo portae,^^ duae mensae hinc, et duae
mensae inde: ut immoletur super eas holocaustum, et pro peccato, et pro
delicto. 40. Et ad latus exterius,"'^ quod ascenditad ostium portae, quae
pergit ad Aquilonem, duae mensae: et ad latus alterum ante vestibulum
portae, duae mensae. 41. Quatuor mensae hinc, et quatuor mensae inde:
per latera portae''^ octo mensae erant, super quas immolabant. 42. Qua-
tuor autem mensae ad holocaustum, de lapidibus quadris extructae:^^
longitudine cubiti unius et dimidii: et latitudine cubiti unius: et
dimidii: et altitudine cubiti unius: super quas ponant vasa, in
quibus immolatur holocaustum, et victima. 43. Et labia earum
])almi unius,"" reflexa intrinsecus per circuitum: super mensas autem
carnes oblationis. 44. Et extra portam interiorem''' gazophylacia
cantorum in atrio interiori, quod erat in latere portae respicientis
ad Aquilonem: et facies eorum contra viam Australem, una ex
latere portae Orientalis, quae respiciebat ad viam Aquilonis. 45. Et
Der 5)rop()ct S3f(l)icr. 40, 1—7. 5Inm. 1—14. 513
dixit ad me: Hoc est gazopliylaciurn, quod rcspicit viam Meridiaiiam,"'^
sacordotum crit, qiii excubant in ciistodiis tonipli.'^^ 4G. Porro <^jizopliy-
laciuni, qiiod resj)icit ad viam Aquilonis, sacerdotuni erit, qui exculmnt
ad miiiisterium altaris/'* isti sunt tilii 8adoc/'' qui accedunt de filiis
Levi ad Dominum ut ministrcnt ei. 47. Et niensus est atrium lon<j;itu-
dine centum cubitorum, et latitudine centum cubitorum per quadrum :
et altare^^ ante faciem templi, 48. Et introduxit me in vestibulum
templi: et mensus est vestibulum quinque eubitis liinc, et quinque
cubitis inde:*^" et latitudinem jxn-tae trium cubitorum hinc, et trium
cubitorum inde."'^ 40. Lon<;itudinem autem vcstibuli*''-' viginti cul>ito-
rum, et latitudinem undecim cubitorum,"" et octo f^^radibus ascendebatur
ad eam. Et columnae erant'' in frontibus: una hinc, altera inde.
1) LXX h Tü npüro) /n/vi (£ji toax bcv Wonat 9Jifan, bcr bcn ^^i'^iclitcn wtc^tn bcö Tficr-
feflc? ah bcr bciliiifto c^ciU-, i. ^s. 074. — 2) „in einem juntlieben fs^tutte;" tv n'iiaan iVfw. —
3) (£6 fdicint, ta\f W(i(x bcr i^eri^ «Sion, nini) bcr "i^cxi} '?3Jorta, nint ber Telbcrii, ba OcntUiIcm
»cn feinem biefcr i^eviK auj* füMitt flelei^en ift, fonbern ein i^erii, eine .*M.U>e im jieirtiiu'n 5innc,
»ric ja ba? i\a\\\( r^5e|utt, c\(U'ü<\ unb nr.M'tifdi ju nebmen fein bürftc. 9Jiebt umfonftfaiite bef;balb
dudi ber 'iProvbet: qua.si .•vdiHciuiu civitatis. (£>? erfetnen ibm, nne eine ^2ta^t•, ei? UMr aber
in ber 2 bat bie Äirebe ber Jufnnft, ba>? neue ^erael. 3» biefem mi^ftifellen Sinne nebmen bic
2>ificn auel^ .i^ieriMUMnut*, Wreiu^r ber (shofje, 9}faIbonat, ^into, Xionofiu^, i^eiVK\ i^trrafin?
unb bic meiftcn 'Dieneren, '^(ndi ciniiie JKabbinen, namentlicb '^Ibba unb 'Salcinon finb bamit
cintjerftanbcn, ba mantte Umftanblicbfeiten biefer iMfion, namentlieb Jva>? ihmu ?5-lnft'c, ber in ber
Stabt entün-in,ae, unb ihmi fer 5(uebebnunii ber Stabt, ibrcr CSntferniinii ihmi ^er Vai^c bes
frübercn ^erufalem (c. 45-4S) i}iia$t ift, ficb niel)t n-ipbl im nnutlidKn 2innc nebmen (äffen.
Sini.ae ^nben faeicn, ber Wcffia^ n^erbe bei feiner 9(n!unft ben britten 3em^>e( bauen, ber ron
(EU'fbicJ öfi^^f'lT^iöt ivorben, bebenfen aber nid)t, baf; biefe ^iu^lei^unii ber yrcpbctie raniele c. '.».
v^rabeju wiberf^rerfie, inbem es? bort bcipt: „bic Cebe bleibe bis? jum (fnbe." Sorneliu? a Vap.
bält bafür, (S^ott j^ebe bier junäd^ft eine üBcifunii für ben materiellen Jem^-^clbau, laffe ibn aber
jUi^Ieid^ aU ntrftifd^e>? i'crbilb ber .Hirdic be? ")?. 33. igelten, in ivelduMU Sinne bann allci^ fonft
Uncrflärlid)c feine örflärnnji ^nbc. Taf; CSebrac; linb 'DJebcniia? VHMt bem 'üMane ab.aeividKn,
fei burd) ben rrauii ber limftänbe i^eboten werben, di betreffe übriiiene ^icfe '^IbuHn^nn.]
cine?tbei(ö nur bie i^obc bee; (siebäube?, bic nad) ber 3?eftimmung bee Sinuc; anftatt IL'O (fUen
nur (10 betrai^n burfte, anberntbeilei nur baö UnivefcntlidH\ ale; Wolbftoff u. f. n\ Tic .^ebc
betreffenb erfe^tc ber berobianifd^e 2emiH"l bai^ Wani^elnbc, unb ini^etreff be? Stofflid>en nnirbc
f*on jjorbcr, namentlid^ 5ur 3cit ber WacAabäer, ju^leiftet, ivae nur immer jicnninfebt n^crben
fpnnte. 2(ud) Terefer bvilt biefe iMfion für eine vröpbetifrtc SDeiffaiiuni^ unb" fcl^t bei, ec^ tbuc
bem provbetiKtcn 5(nfcben S^ednclei fo ii^cniii einen Sintraii, baf) fic nidit befoIiU »orben, alö
c^ ben frübercn ^•''rppbeten jifH'babet babcbaj? bic 3?cfcblc ßJottc?, bie fic iH-rfünreten, nid)t
bcfplflt untrben. — 4) 9fari) (iiniiien war ti ber (frJtcnnel Wid)acl ale* ^d^utu^eift :ru^racU\ nad)
Slnbern ®abric[. ^ieronmnui^ unb (yrci^oriue b. (>)r. bauen ibn für ßbriftu? felber. Grfterer
gibt CiU fih-unb feiner 'D^icinunii an : Quia i^er ipsum ad Patroiii intrrediiuiir et sine ii)so
civitatem I)ei intvare non po.ssuuius. Stat ergo in porta, ut digiios suscipiat, iiidignos
abjieiat; cf. U, 2; Zach. 2, 1 ; Ai)oc. 21, ]5. — o) „leinene Scbnur" jum Weffcn. mrap-iov
oiKoMfjuv. — 6) Si^ ift bicr yon ber äußeren Jempelmaucr bie JKebe. kiü 'uSu'r Tzepiiio'/.oi- nu-äfv
-oh oiunv Kvn/u. Sic maf) beim falemonifd)en Tempel auf allen Seiten (iOO Sllcn, alfo im
.qanjcn Umfaui^ 2400 Gllen. — 7) HöÜl H^iO »ni sae unb ^anbbrcite," b. b. bic fcd)ji
- T T " T
(£llcn beci Wafjftabcei mafjen im iKWöbnlid)en ^U\\\i fed^ei Sllen unb fed^-? .'i^anbbreiten. ivmaf
KOI Tra/.aicrij. — S) Kai An/iirin/ne rü TTf)orei;\'iafja, tt/mtoc irrov rü Ka'/äpi.>. — J) ) 9fad^bcm Cr
ben 50 5^nf) breiten l^crbcf ber .(peibcn burd)fd)rittcn batte, tam cr jum bftlicben 2 bore, ba? in
ben i^orbof :3?racl6 fübrte. — 10) tv fTr-h ävaßa^/ioii- v. 22 et 26. — II) ro n'i'/ü/i. ^n
einem anbern Sober : uni (ht/urp/iaf to i^ft- 1-^ k^. tu ai/.aft rf/g irv/r/^ laiiv 7(.") nn'/uui.). J'ic Jbor»
fcbreeüe maf; ber -rfauerDide nad) (£ine jlhitbc. — 12) „je eine Sd)ivefle," b. b. bie obere wie bie
untere Sd^roeüc. Tiefe (Erflärunji fcblt bei ben bXX. — 13) (£<? fin^ biefcj* bie ^cUm ber
Seoitennjadic, brei 5ur 9Ud)tcn bc? 2boree unb brei ,^ur hinten. Tic erfte tcrfclbcn biente irabr-
fd)einlidi ^um 'Jlufcntbalte bct*ieniiien, ber eben bie 2l"adK batte; bie anbercn für bic JRcfcrt^e.
Krtt rö i?ff, Ji{^. — 14) nal tu a'i'/äp äva/j.t:aov ror ii£>/'/.ä& itiix<^v H- ''"' "" ^^** "ö ''t'"f/wj' 'icov
T
TU Ka/iifiu 7v/nTog, Hai laov tu Kd/Afiu fiiJKog Kai to ai7.au ''^VX^'^ ntvrr. nnl to iSff to Tp'iTov icov
Tif) Ka/M/x(,) fi/'/Kog, Kai low tü> Ku/äpif) -'/.uTug. I^icfcr 3ivifd)enraum }nnfd^en ben i^ammern irar
514 ©er 5)ro)?^et S3e(^iet. 40, 7—14. 2Inm. 14—27,
i?teaei(^t bicfcg !Waucr»er!. — 13) l^t^H dW HN "Ip^^l -/««i' «^ ma§ bic ^affe be§ 3:^orcg
i?on Snnen, Sine 9tutbe." — Tag äupere unb innere I^cr Ml^eten jufamnicn ein ein^iiie^ 3;f)or.
®enn man buni ba^ äußere einj^ctreten, biö ^um inncrn tjorsicbrun^en war unD bann binaui'
trat, flclans^te man ^ur Jpatte, Sautenfjaflc, bie Sine :IHutbe in ber '-i^rcite map. /cö; t-ö ai/äu roü
77r/wi'of TT/z/d/oy -ov n'iAä/x Ti/q Trh/.r/c ttt/x^v oktu. T'xt LXX jiebeu bier i\ 8 unb 9 5ufammcn,
16) .giier wirb Die ^aüe ju at^t saen üUx (Einer 9lutbe unt) jroei (Eüen 23reite angei^cben, weit
aui^ ba« "^llUci^ bc^ y^ bajugerec^net i|l, n?ag bie "^lü^. mit frons, bic LXX mit rä m/.ev,
l'od) unb JRcifi^t mit „i^orfprunA," 2iaio(i mit „f'fciier," Tcrefer mit „Srfer" geben. a?icßcid)t
ift bie acwunbene, einem ©ibbcrborn d^nlicbc eäute ber ^a de ^u *jcrftcbcn,jür bereu Tiefe
ba? Weif! öcn 5wei ©den geeignet fcheint. Walfonat v^erftebt eine tburmartige ^ciule baruntcr,
inuerbalb »clever eine od^nerfenftiege aufwärts fübrte. — 17) ^vft foeben erflärt werben. —
18) ^ei anbern ®ebäuben ift bie 23oVba[Ie, vestibuluin, auewcnbig, bier aber ift fte inwenbig,
waö im .»pebr. mit n^SIl.p au^gebrücft ift. — 19) „Tic Äammern waren in ber JRid)tung
na* Cften" D^PD nil- ®^"" '"^^" ^" ^'^''^^ '^^^'^ eintrat, fo ging man in ber 9tid)tung
i'^cn Cften nac^ ®cften, iinb wenn man fterau^trat, in ber JRiittung ijcn SBeftcn nait Dften.
X;er fürjcren ;>tcbcwcifc baiber nannte man bie 9^icbtung, bic man beim ©cge burcb biefe^ Xbor
einbiett, bie Dftricbtung, unf 3(ßc^, wa^ an ofcr neben bicfcm ©cgc lag, nannte man ebenfattg
„gelegen nach Cftcn."' Tiefe tci<i,t battcn bcnn aud) bie Drei Äammcru red)to unb bie brct
.ftam'mcru linfei, ocn benen bier He ^"Itcbe ift. Sie tagen 5wifd)cn fem (Eingang unb 3(u?gang
bcj 3:borcö. Si*oi-f) unb ?}tctf*l fcgicn t-ic ii^iA^i Äamntern in bcn du§eren isprraum, uuf laijeit
fie mit bem äub'cvcn 2 bore (Sine Vinic btl^en. — 20) b. b. jcbc Alammcr l)atte baffelbe 3[)?a§.
21) ^ebr. „bie 2?rcitc beö (Einganges, (inS' ^"' 'yü^rtC was im (iirunbe baffelbe ift. Die
ganje Iborbreite betrug ?ebn (Sllcn, alfo ungcfdbr 15 pu§ unfereä Wa§eö. — 22) worunter
bie .!p5be ju s>erfte^cn ift. Sluffallcnb nennen e? bic LXX ^ier rö ^V"? ,/^reite." — 23) Unter
SOJ t'iin'te {)ier ber 9ianb, ober »ielmc^r bie (SinfaiJung (Sccfel ober auc^ iSteinpf^aftcr) ju
ferfteben fein. 3(uffallenb ift, ba§ '^ocö unb 9teifd)t einen freien ^taum barunter »erfte^en, ben
jRaum nämlid), ben fie jwifAen bem 3:bore unb bem (5}emäd)er-'3(nbau annabmen. aBoju foüte
ein fo enger freier JHaum ^wifcben 3^bor unb 31nbau, ein 9taum oon ]h ^^uil Dienen? kcu ■ktjxv^
tTriavvny<ifj.evog säl TrpörojKov tiüv -deelß h-dsv kcu fi'ii^er . . ^lad^ aubcrcr \!e^art: aal. tt>/x^'C «tt^-
mipay6uFi'0(^ Kai Karu rrpu^uTrov rüv va3lv irrix^w^ fi'öf Kol tti/xsu^ evü(; bptnv ivi^ei) Kai tv^ev. —
24) n5,!2 '/'^Ott t>a." Daö SSort finis ber 33utgata ift bier ftorenb; es foUte wieber margo
fceigen. Ter Sinn ift: Tk (SittfaJTung ber Kammern map auf beiben Seiten (Sine (Sße. —
23) Ta^ 3:bor maf; ]() (Stien, jebc^ (J3eniadi 6 (Stien, bie (Sinfaffung eine (Eßc, gibt jufammen
24 (Ellen. Tic 25. SUe ergibt fidi au? ber 3}caucrbirfe auf bciDcn (£nbcn ber TsJcmdc^er. ?}?an
muij bier ndmlid) bie (£nt"fernung bes (EnDCo ber .Hammern rfd)ts, i^om anbern ber Kammern
linfs nebmen. — 2(J) „er madite (maf;) :J.''feiler ^u fcd)!iig (SUen," was nacb JRabbi 3alomon,
initablus, :i3ilalpanbus unb ben 9?eucrn gcmcinfam auf Die ^ii^e Der fc^on genannten ^.''feiler
^u beuten ift. ®i)mma($ug überfc^t baö SBort D^VJ|{ frontes, mit Tzapaaräaeiq unb fc^eint
Darunter freiftcbenbe 3ierl'iiuten ober Säulen ju sicrftebcn, bie in einer Sdngenftrecfe öon 60
l£llen (^vänge bcg J^empels) binftauDen. 3(uc^ ^ieroniMUUS fagt: Puto autem inter unirum
templi extrinsecus per circuituni et ipsam federn in atrio, hoc est, in medio, quaedam fiiisse
jtropter ornatum posita, qua) Syuimachus interpretatur circumstantias, id est, stantia
qufedam et terra3 solo erecta in sublime et haec sexaginta cubitorum obtinere spatium. Kai
rh ahipMV roh ai/xt/i ri/c -b/j/g f:=u&ei>. 'i)?adl aUbcrcr \!esart ftcbCU t»Or fioi^fv bie ®Orte e^/'/KOvra
TTi/xfir. 3ltlioli fagt l?ier: „Tic 33reitc aller ^J'feiler an ben 2boren unb Kammern betrug
jufammen fedr,ig (£lien." — 27) „uuD an Den Breuer (ftic§) ber i^orbof Des Sbores ringsum."
SBabrfdKinlid) aus Diefev Stelle 50g .^»ieroniimus Die sDermutbung, Dajj Die frontes freiftebenDe
,^ierbautcn (Sdulen) in Der 'i)3titte Des i'orbofcs gcwefen. ■'^r/xfii- eiKoai x^^td/ti rf/g ttv'/j/(; kik'/m).
2lllioli überi'eijt bier: „UnD (er maf;) udd)ft Den ^Vfeilern Den iun-bof bc^ Ibores »on allen
Seiten ringsum," unb bemcrft, ba§ Der r^kgenftauD bcs 5?feffens bier ber JRaum 5wifd)en Sbor
unb Jbor'mit 3(u§nabme ber -Ibor' unD Äammerpfeilcr gewcfcn. l'od» unb 9teifd)l bcmerfcn:
„Xie inubauten, b. i. ^H'ctler ber ^alle waren ^ur 3ierDe tburmartig ferfi5ig (£llen bod) unD
weil fie ganj frei in Die -^öbe ragten, \o war ^o\ ring^ um fte." Wian erlaubt fid) jum "äc^Iubc
bicfcr 'Dfotc nod^ Die i^emerfung: 2Bcnn unter Den frontes freiftebenDe, i?om ^aüenbau getrennte
Säulen 5U <oerfteben wären, wie .^icroninuus Dafür bielt, unD DeiJbalb Die f'räpoiltion per sjor
sexaginta fi-ontes bin^ufc^te, fo bätte Der ^Propbet ganj gewip Die S^^bl bicfer Säulen augegeben,
rie mciftcn ßirünbe fteben bemna* für bie gleid) anfangs bejeidjnete (Srflärung, bap barunter
bic Jpallenpfeiler ju perfte^en feien, »on welken aU er^ij^teu *J>unften ber ^or|)of ringsum
Vtv 5)rop^ct (J3cd)ie(. 40, 14—30. 2tnm. 27—46. 515
au^geciancjcit. — 28) Diefe fünnic? (Eden ihmu äuf?cren Zboxt hii jum Inneren ober i^cm Sin-
flami *^c^i' Jborc^ bi^ ',um 'iJlujivv-tnii bcrccbncu fiil) folnenfcrmaOcn: a) IK (£(Ien für bic trci
6)eniäd>cr; h) 120 GHcu m ^ic .^iMhtcn räume; c) 1-Jt£ilen für fic Jhorpfoi^en ocer Ibl^r^icfc.
29) UiUcr fiticfeu jvenftcrn fiu^ folitc ]n l^crt1ebell, bic nait "^liifu-n ivcit, iiacb ^snneu eiu^c iiw,
n>le mau fic norf) ici^t baitfii^ an Mird)eu fiufet. ^m -^cbr. bcifu c? „ocrfd)loffcnc, illtDü?!?'
genfter," ani>? „mit Wittern ober ^^ilouilen vun-febcne rentier" bebeiitet, bie ba',u bienten, bap
bie ffividUcr au^ ben ilammern (jcrauöfcben foiuUen, obne luni "iluf;cn bcmerft ju »erben, «u
■dvpuhc KfivTT-al iirl rä ^eeifi . . — rJO) '-Pon biefcn frontes, D*^*N' ii» t>fn Kammern, bie
man mit \*utbcr, Terefer u. 'Jl. a((erbin;U^ für eine 3(rt „Srtcr" anfeben fann, n>ar bi?bcr norf>
leine :''Kebc. tSinii^e _balten fic für ;]!erfclt>cr oDer i^ertiefinuicn in ben 'iBänben. — Hl) Tie
3^bcrba(le battc ]\vd ^eitenivanbe, au ^cueu ebcufatU '("^cnftcr, f^>a^ic aud^ iVuntcs (Srfcr) marcu.
Diefe \!e^tereu a>areu ie^cd> uid)t, wie jene iuuerbalb be? Xboree*, mit Acuilern !^erfcbeu, fou^crn
batten ein 3d)uii3iverf, bae iPatmcu iHM-ftclIte. ^m -*?ebr. bcifu ci5 cinfad) D^'i^Dil „iPiilinen,
5>alm5tt'eiiK," unb i)l nidu jUM'a.at, ob ci^ ein f^^kmältie ober 5*uii3ioerf war. Tic '^lrd>äologic
fprirf^t für l'ciUereei. Tic LXX nennen cbenfatla blop öo/w«f? mit bem i^eifatje h'xitv kcü h'dn>.
32) riefer äufu're i^orbof Ut ber iUn-bof ^etracl?, im (s3ei^cufai3e ^u bcm inneren i^orbofc ber
^.^ricfter. Tic LXX nennen ibn «/'/./> tau-epnv „inneren i^orbof" im (^icjicnfalK ^iu bem dujjeren
ber Jpeiben. — 33) Tzaaruoüina ml TrepiarvAa. T<{'i ^ebraifrf)c fallt 5war 9?iditei t>on einem
9)orticuei, -epiffrvAov ; aflciu e>S giui^ wirflid) ein fold)er ba^ ©ebäube ber Si^atjKimmcr entlang.
Dag ^cbr. SBort HDC^^/ ^^'■l^ ^i« '^nL}. mit gazophylacium übcrfe^t, ^eib't eijientlic^ blop
T :
„3eüe, Kammer." Tic 3fßen bienten auc& n>irf(id) fowcbl 5um SBobnen für bie rienfl
balteuben ^^ricfter, al^ and) 5ur ^lufbewabrun;! bc? lempelfcbaße?, ber 3ebnten unb anberer
(Jinfommen ber 'iPricfter n. f. \v. — 34) ra biefer i^orbof fic^ nur auf brei 5eitcn erilrecfte,
Cft, «Süb, 9for^, "fo treffen auf eine 3eitc 5ebu 2d)a&fammern. '^hxd) Sahnet waren auf jerer
«Seite 30 'ocn (inuub aui^ i^ebautc Äammcrn, alfo im Wan5cn neuu^iii. 51 (lein wober fAöpfte
Salmet biefe feine OJJeiuunoi'v Se^ 2ert iiibt dalmct teiuerici 5(nbeutuhci bafür. S>obl aber ift
gcwip, ba{? ba^ r^icbäubebrei vitocfwerfc batte, jc^e» mit ^ebn .»tlanunern, fo baf? wirHic^ im
QJanjcn "JÜ flcjäblt würben. — 35) Tax^ 'i'^flaftcr s^or ben 3:boren ober ba? Irottoir, wie wir
fa^en, war ber ^öbe ber Sbore eutfpre*cnt> etwa^ tiefer. I^enn man ftieci auf fiebcn Stufen
ixl jum ^bore hinauf. 9fad^ 'JttlioU bebeutet ber 3tuc^brucf secunduin longitudinem pörtarum
bic 53rcite be^ •»Pflafterö, unb will fa^en, fic babe ber Üänge ber 33or^aüe entfprod)eu. Statt in
fronte portarum t^eißt e5 im ^ebr. „jur Seite ber 3;bore," Dn^Ji/H nn3'*7N- '>«' "' '^'f'"'
Karn vürnv t<jv ttv/.ijv, Knra to ftijKoq rüv ttv/üv ro TrEpiarv/.oii rö {'irnKaru. Ss ift fcfeWCr ^U
erfläreu, wa^ bier bie LXX mit ber Sübfeite ber S^bore fairen wollen. — 36; Tac 2 bor be?
i'orbofee« fverael? beifu bier ba? untere im (i^ciienfa&e jum 2 bore be^ 'iPrie|lcrl)ofeö, wcld>e^ ta^
obere biep, weil cö böber |lanb. ä~o toI ahipiov t?/q ttvm/^ rf^g kiij-epn^ eau-dev . . — 37) „big
jum inneren iHubof aui^wärtg," b. ^. big ju bem Jbore beg innern ober '3)rie)>eroorbofeg. kiri
70 aidptnv Tijr ;rr/7/f ryq ß/ETTo'vm/c tiu. — 38) b. b. cr map fowobi in bcr ^{icbtung fon 5Betlen
nad) Djlen, alg in jener t?on Süben nad) Ülorben bunbcrt Süen ober 150 j^np- '^'/F'f ^kutov
rfjg j3Ae-()i^(yT/r Knrä ävaro/äf. kuI i/yayi /je firi Boppr.i: — 3*)) Dicfcg UÖrblic^C XbOr battC
bicfclbe ©röpe, Wie bag bftlid)e, beffen Wap 2?. 6 angegeben ift. — 40) b. b. bes i^orbofg
.^graelg. — 41) k(Ü rä aiAajiiuö^^ K(u ravr i'^oiviKar avTi/(^. Kcü h/fVEro Knra ra iiEtpa r?/C rrr/.r/c rf/r
ß/.ET70var/c Knrä ämro/.äf. 3(ubere SobicCg IcfcU: ra auafj/jiJV et". V. 13-15. — 42) Kn\}o)C //
nvh/ ij ß'/ETTnvaa Karä ävnro'/j'iQ . . — 43) Tcu Sborcu bcg il?ort)ofeg bcr ^griieliteu ftanben
gerabc gciicuüber auf erbi^bter Slcrraffe bie 2l)ore beg 'jPriefterbofcg, fowobt auf ber nifeite atg
auf bcr'^'Dforb- uub 'iübfcite. — 44) Jpebr. „unb feine Jpallen." — 43) b. b. in ben 'J'rietlcr«
»orbof. — 46) Xiefer ä>erg bürfte f^wcr ju erflärcn fein. S3ag iji wo^l unter biefem vesti-
bulum per syrum, 2*3D D'DD illöSi^' 5" -''fftf^c"? 33ilalpaubug,eatmet, 31llioli,?od)unb
• T T - ■■
SReiütt i?erfteben baruuter bag gan^e 'J.Hn-talgcbäube, bag nad) ben 2?. lö. i'l. 2"). 29. 33. 3t)
fünfjig Sllen in ber \!äniie unb ba'lb fo tnel in ber i^rcitc bat, unb oermutben einen Sc^reibfcbler
in bem Waf;e, wcUteg bier im i^. 3() angegeben iiL 31Ileiu wo^i follte gauj baffclbe, W\ii eben
im ijorbergebenbett 3?. 2'.) gefagt worben, bier im i\ 30 wieberbolt gefagt werben, unb ^war mit
benfclben "SBortenC Taraur antwortet berienige, wehter ben LXX*^ folgt: i^. 30 fei gaujli* 5U
ftreic^en, eg fei nur eine iBieberbolung, bie burd> ben ^rrtljnin beg "Jlbfdireiberg entftanben.
riefe 3lutwort bat au* ben Umflaubfür fid>, bap ber ^nbalt beg oorliegenben i^erfeg in ben
nad)folgeuben ^cfd^reibungen ber übrigen 2 bore, bie iu Willem ben glcid^en i^au mit ber im i^.
29 gegebenen baben, bur^ge^enbg feblt. Jpieroninnug beutet bag vestibulum beg porlicgenben
2 e (^ n e r : ^. Schrift. 3t. 3;. IIL 33
516 t)tv 5)ro})^et Sjec^ieL 40, 30—44. 2lnm. 46— 6U
a^crfcg auf bic 5Bi)r£*atte bc6 äu§ercn 9?crBcfc§, b. b. bcö a^cr^ofcg S^raelö, »eil ees im ndd))ten
5Berfc ität)ev a(^ folc&cj; bcjcidinet ift burd) ben i^eifai^ ad atnura extertu.«. 'J^al^cgcn fann man
freilief) fairen: «jcrabe bur* btefen 2?cifal3 i^ibt fid) 511 crfcnnen, ba^ im iv ;^.l *?on cüDa«
3(nbercm bic Siebe f(!i aU im 2?. 30. 'J^ialbonat i^erftcbt unter vestibulum (ober i?ielmcl)r vesti-
bula) per i^yrnm bie 3roifeJ)enbauten ber .Hammern mit bcm (ceren 2;t3orraum jufammen
genommen. ' "riefe 3n.nfcbenbauten battcn aücrbini^? baö ^-^rcitemap s^on 5 Süen, unb wenn
man ba? i^reitema§ bee i^anjen ^J.'^ortalbauet^ aUi ibx Väniienmaf! reebnete, auct) bie 23rcite *>on 25
Gden. tiefe ^^feinuni^bat in ber Zhat fel)r vnel für fid). l^ian wa^t t6 nid)t ',u cutfd)eiben,
c6 eine biefer xHrfd)iebcnen 9:iieinunc^en unb iveld^e bie ridUii(ere fei. ®eldie i^orfteüung \iä)
terefer t^cmadit Imbe, ift fdnx^er ju fac;en. (£r überfetU: „tie Jpaöen gingen ring^berum, fwnf='
unb^wanjig fiüen war bie ^.'än.qe unb fünf (£(len bie breite." — 47) TovaiAä,u fJf r;> avAi/v rr/v
fiiorfpar km ooirinti; tu aiAn: kcü önri'j K/j/MKTf'/pnj. 9?acb JinPem : neu niAajUßuß . . tie 3^borC
be^ inneren unb auf;eren i^orbofee waren in 5niem nlcid), nur biejj aufgenommen, baf' bie i^or-
^aüc be>? inneren i'orbofee nad) 'iliupen, bie beö äuf^crcn nacb ^nnen geriittet war, fo ta^ bem«
wad) bicfe beiben isorbaüen fi* cinanfcr gegenüber ilanben. Sludi ftieg man ju crftercn auf
ad)t Stufen, jur letzteren auf lieben stufen empor. — 48) worunter bier wie fonft ber
5)ricfleriHHbof ju i^effteben ift, wie fid) am bem (lontevtc ergibt, iod) unb 9ieife^( fagcn, ti
fei bier ber 2?orbof ber 3örac(iten ju ticr|lcben. ^lllerbingö warb ber ^-''rc'Pbct noef) nid)t
in ta^ Snnere bce i^orbofcei ber ''Pricfter gefübrt, aber bocb jum 3:borc beffelben. Unb eben
biefeö S:bor beö innern ä'orbofes; wirb bier befdnieben. 'Ofad) ber Sinmevfung ber beiben
Ferren aber finuite man meinen, baö Jbor bcö 30raetiten-3>orbofeö werbe bier befd)rieben. —
49) beif't bier, mt aUlt fonft „Ö|llid);" ßAtnovam' Karä ävaro/jk- . . — 30) km rä ■&€£
Kai rn a'iAth Kat rä aUa/iju^S Karä rä /uirpa ravra . . — 31 ) Jpebr. ,,Unb IciUC UUb
feinee! 5?Orbofeö Sci^ftC^;" '^'^' T^vpUh^ ahry Kai aüaufiiid k'vkam. — 32) Kai ai/.amuux} tJf
T7/V ah/J/v Tijv iüiJTipav. Tiefet kauripav ift wobt nur a(ö -gcbreibfebler ju betract)ten, ba
ja ber bebr. 2;evt ju flar ift, um auf foId)c S?eii'c mip^erflanben ju werben. — 33) ^^^b^
D^V^^]D nnnöl //««^ «i»« Kammer unb eine .Ibüre war in ben ^'»feilem," b. b- bie
auf beiben Seiten beö 2:bPre^ flebcnben ^H'eiter (ober 3;büfme) battcn ein ®emac^ mit
SbÜre in ficb. r« naaTn(j)6pia ahrfiQ^ Kai rä {^vpiüuarn ai"'-;/f, Kai a'i/.afifju-d ahryg tirl rf/g irvAj/g rf/g
<h:vT(:pa<: tKptvir. Ta im .ipcbr. bic einfad)e 3abl gebraucbt if't, fo ifl wobi nur ©in (Wemad^ auf
jebcr Seite an^unebmen. '^lad) iMJalpanbuei finb unter ben gazophylaciis bier bie fcd)ei Sianu
mern be^ Jbore^ ju oerftebcn, womit aud) Sorneliu? a l'apibeunb ^,'lUioli eini^crftanben fd)cincn.
34) follte nadi ber 9Jfcinung mebrerer (Srcgeten, fowie nad) bem dontcrte unb ber Ueberfe&ung
ber LXX in fnnuibus porUx^ bcUlcn/ ba bier nur innn nörblidien 3;i)orc bie j){ebe ift. — 33) S^
würben bier gleifd) unb Singeweibe ber ju t^ranbopfern beftimmten unb gefAlad)teten 2bicrc
gewafd)en; Lev. 1, 11. iJ3ei" ben LXX feblen fowobi biefe SBorte at3 jene Deö erften .f»alfte
be^ 58. 39. — 36) m ift bier wobl bic innere üborbade ju s^erfteben, im ßkgenfat^e ju ber
üujjeren, wo wieber i^icr anbere lifdie i"tanben. — 37) b. b. in ber äuf;eren Jbof balle, in bie
man nac^ Srfleigung ber etufen jucrft eintritt, f'tanben ebenfalls ^ier 2ifd)c. Kai Karä vütov
Tov pvaKoc TÜv ÖAoKavTu/iäruv r//f li'AETrovGT/g 'ap<i£ ßo'ppäv ävo TparreCai TTpbg avaTO?Mg Karä vuTov
rf/g Sevripag Knl tov <i]7(iii 7?/f wb/j/g <5i'0 -panti^a/. Ka^ä ävaToAac. — 38) -ficbr. ,,an bcr SfitE
be^ 3;borc£f," b. b. auf jcber Seite ber Jborballe, fo bai| in ber 93?ittcein sffaum blieb, um burd)=>
äugcbcn, — 3J)) tiefe i?ier fleinerncn 2ifd)e finb nid)t, wie Sorneliuö a üapibc bafür bält,
unter ben S übrigen miteinbegriffen, fonbcrn bilben baes britteiMer. 3lud)ftc b^benibre Stellung
wabrf^einlid) an ber Seite." Sic finb t*on Stein, weil fic nid)t blofj jum edylad)ten bienten,
fonbcrn aud> um bic ,^um Sd)lad)ten notbwenbigen ©crdtbfdiaften barauf ^u ftctlcn, alö: bie
Wefi'cr, bie Sdialen, bie Sd)üf)'eln, bie Saljgetafjc u. f. w. — 60) tie Üläuber, eine Jpanb
breit unb einwärts gebogen, follten baju biencu, baf) 9?id)t«i ijon bem, waii barauf lag, berunter*
fallen tonnte. kuI TmAaiari/v f^üi'ni yelaog At'Äa^a'fiivov P^rojöev kvkAu Kai inl Tag TpantCag fwä-
vu-dtv aTtyag^ tov icaAvTrTecßai (ittv tov vetov Kai änb Ti'ig ^rjpaoiag. — 61) ta^ i^lÜgclgebäubC,
weld)eö am nörblid)en Jborc beginnt unb gegen Cften läuft, fowie basi anbere ^vlü'gclgcbäubc,
weld)e? am rfttbore beginnt unb gegen 9?orbe'n läuft, wo ci^miterftcremjufammenftöpt^ entbält
bie ©cmädier für bic Sänger. ^Ter Sluebrud gazophylacium if't bier burdigebenbö in bcr ein»
fad)cn ä^ebeutung „Äammcf" ju ncbmen, unb jwar colIectii.\ al^ Inbegriff mebrerer Äammern.
Kai iigißaye ut tig t//v a'r7ijv Trjv tGUTepav koI löov iVvn f^iöpni h' Ty av7ij Ty tauTepa, [.üa KaTO,
vtüTov T7/g TTvArig Tt/g ß?.i"iTova7,g npog Hoppäv^ (ptpovaa rrpog Norop Kai jiia KUTa vütov T7/g nv'/.7jg Tyg
Trpbg Noroi;, ß?,eirova7/g (5t npbg Bnppäv. (BoKOM bcr b^br. 2ert üU jCUCr bcr LXX UUb bcr
SBuIg. gibt bier 5lnlaS' äu «fragen. SBag Witt bas SDort D03' ivcld?e6 bie LXX mit (pfpovaa,
• T
bie 2?ulg. balb mit facies, balb mit respicit ober röppiciebat gibt? ^cuß t^ bie 9^id)tung an, in
weldicr bas ©cbaubc lauft, ober jcigt eä bie 2?orberfeitc ober bie l'age übcrbaupt an? tä ficb bei
jeber biefer beiben ^ebeutungen, wenn man fie allein gelten laffcn will, ein SBiberfprud) äcigt,
fo i|l wo^l anjunef)mcn, ba]) bas SBort alle bicfc iöebeutungcn ^at. Sind) !i!oc^ unb JReif^I
I^er^rop^ct e^cÄiel. 40,44—49. Stnm. 01—71. 517
nrbmcn bicfc Weiiuiu;^ na* ^cm S'priMiuic dafmct?, 3(flio(i'it u. 5(. an. Ter Icvt bcr LXX
fdM'int iicUttcu \n babcn unr Uifu fid^ nidn bcn■il'^iacn^ crflavcn. — (iä) n^ae n?oM teipt: „auf
bcr 2il^Kitc i^clciicn," b. Iv im fütlid'cn AlüjicKicbäiirc. — (JrJ) Uutcv tcm 'irHUttticnrt ift Mer
ttidu bio i^civadMin;! bcr 11hm-c ^u '.H-rftchen, wcldn- bcn Vcoitcn oblaji, fofircrn bic i-^cuMituni}
ber l^oI^cncn '^kfdpcbci? Icmpcli<, rcr foftbarcn "Javctcn, bcrnad^ rici^crcinins^bcei^taiid^rrcrtc?,
bcr 5ct)aUbrObC, ^C•J CclCi^ für bcn M. l'Clldncr. ralr or/naanrai n/v QV/UKi/v roh (iiK<ir. —
64) b. b. fic ba bcn licuil bc? Cpfcrni^ auf rem ^llrarc babcu. 'Jfa* (laimct ift bicr olmi bcn
^.^rictlcrn bic ^){crc, »vcUtc fcn ivirflid^ mn'ci'nrcn Viitbrübcrn .?<ülfc unb 'i^iftanb Iciftcn. (Sine
fptdH' UntcrfdHMrun.a ^ivifcbcn Den om'cvnbcn unb ibncn Dicncnrcn 'JPricftcrn ift jcrodi ^urrf^ feine
<ed>riftftcllc bciiritnrct. — (ioi l'i\t unr :'1(cifdil bcmcrfcn bicr: „(£^ fd^cint mcbr '^kn?i*t
flcicilt ui fein auf t>cn Kulmen, ale auf bic :;lVrfonlid>l:cit ficfcis .^^obc^pricftcr?. Xcnn „SaDcf"
bciiüt bcr „'^icrcdnc," unb c« ift bamit binjKiviefcn ax\\ l^a^ iVricftcvtbum nad) Crtnunvi fce ^^ki'
cbiübcf ((vicvcduiiifciti?fbnijii, ivcUtci? in bcv .Hird^c cUM.a rcdbrcu ii'li. ^cfoifiit»? U'i.dtbic i'tfiou
barauf bin, baf; in bcm neuen Cu^racl ein ci;n'ncr ^Vi'icftcrftanD unf 5U\"ir nacb >xrfd^icfcncrt
(Stufen unb in-rri^tuni^Mi fein fod, uuc> baij aud^ bic i>crbcrrlid^un;i fvUntee! burd> beiliyic lieber
unb 9Jfuftf nidu fcblen ivirb." — iiH) b. b. bcr 33ranDiHn'cr 'JKtav, bcr auf bcr C|tfcitc, fem
(iini]aniic in ba^ .^ciliittbum i^csicuübcr ftanb. — 67) Unter vestibuliuu ift bicr nadvi^laU
^janbuö fic i)o.stis vcstiUiü (»oicüncbr pu.stis portfe); nad) bcm t£balcdcr unb :ltabbi Ta'-nb c>ie
frons veM^tibuIi: nad^ Tcrcfcr „(irfer bcr ^allc" ju r>cr|lcbcn. 9}fan fann nid>t irobl ctuMä
Slnbcree taruntcr igelten laffcn, al^ bic Wauerrirfc bee; 2borcs ober bic Tiefe- fcr 2bprpfc|lcn.
Tic LXX nennen ba? ''}y{Ci\i ro -/äror. um? \nx i?cftätiiiunii bce ^vHMaoitcn bicncn bürfte. —
6S) Unter biefcr '-IM-citc i'mx brei Süen ift bic Tide bce ^J'ortal? ihmi Stufjcn 5U vcrftcbcn. Tic
LXX ijcbcn bicr eine auefübrlic^crc (£rflärunji: xn! rü trjnn: tov -di-pilifia-oi ivyxw' (^tKananainoi'^
Kai tTTufiu^tc Tf,r dipar rov aV/.äji 77>/\üiv rpiüjv hÖEv. Ka} -t/X'^^ rpiüv h'i)ev. Xic JborÖffUUng
nuii; bcmnari> 14 Sllcn in bcr 2?rcite, bic jn^ci Seiten beö Iborc^ ß ßüen, n?ao ',ufammcn i'O
(£ücn bctruii, übcrcinftimmenb mit bem, iraö i\ 4<J ane^fprid^t. — 69) Unter l'ciujie ift bicr bic
Stuisfcbnunii pon 2ub nad> '?fcrb, fcmit ciilcntlid^ fie breite 5U fcrftcben. — 70) iroruntcr
bic iicfe bei- Jpatlc in ber ^Hid)tuni;( oon Cften nad) ©eftcn ]n ocrftcben i\t. üb unter biefen ei(f
A-.(f.,.. v:. .-."...j j,j>j. jjiLH'bidc aud) mitl1crcd^nct fint, bleibt babiniieftcUt-, n.^^brfd^ei^(id^ icppcft
X babcn: rd erpi»; 7T7/x(M' (VuSf-xa. — 71) S? fint> bic ^wci maulen 2^ca;i unD
'g. 7, 21, uno finnbiiben l)icr bie uncrfc^üttcrlic^c gefti^fcit ber Äivd)c bce ÜJ.
b
(fUcu bic fünf
nidH. Tic LXX
3ad)in III. Heg
i^unbce.
Caput XLI.
1. Et introduxit me in templiim/ et mensiis est frontes, sex cubitos^
latitudinis hiiic, et sex cubitos inde, latitudinem tabernaculi.^ 2. Et
latitudo portae, decem cubitorum erat:^ et latera portae, quinqiie ciibitis
hinc, et qniiique cubitis inde: et mensus est longitudinem ejus^ quadra-
ginta cubitorum, et latitudinem viginti cubitorum. 3. Et introgressus
intrinsecus'^ mensus est in fronte portae'' duos cubitos: et portam, sex
cubitorum:^ et latitudinem portae. Septem cubitorum.^ 4. Et mensus
est longitudinem ejus'" viginti cubitorum, et latitudinem ejus viginti
cubitorum, ante faciem templi:" et dixit ad me: Hoc est sanctum
sanctorum. 5. Et mensus est parietem domus'^ sex cubitorum: et
latitudinem lateris'^ quatuor cubitorum'* undique'^ per circuitum
domus. "^ 6. Latera autem, latus ad latus, bis triginta tria:'" et erant
eminentia, quae ingrederentur"^ per parietem domus, in lateribus per
circuitum, ut continerent, et non attingerent parietem templi.'^ 7. Et
platea erat in rotundum,^" ascendens sursum per cochleam, et in coena-
culum templi deferebat"' per gyrum: idcirco latius erat templum in
superioribus:^^ et sie de inferioribus ascendebatur^^ ad superiora in
medium. 8. Et vidi in domo altitudinem^* per circuitum, fundata
latera-^ ad mensuram calami sex cubitorum spatio:^'' 9. et latitudinem
per parietem lateris^ forinsecus quiuque cubitorum: et erat interior
518 2)er ^rojj^et eje^iel. 41, 1—3. 2lnm. 1—8.
domus^ in lateribus domus. 10. Et inter gazopliylacia^ latitudinem
viginti cnbitorum in circuitu^" domus undique, 11. et ostium lateris
ad orationem:^' ostium unum ad viara Aquilonis,^^ et ostium unum ad
viam Australem: et latitudinem loci ad orationem,^^ quinque cubitorum
in circuitu. 12. Et aedificium, quod erat separatum,^* versumque ad
viam respicientem ad mare, latitudinis septuaginta cubitorum; paries
autem aedificii, quinque cubitorum latitudinis per circuitum : et longitudo
ejus nonaginta cubitorum. 13. Et mensus est domus longitudinem,^
centum cubitorum: et quod separatum erat aedificium,^® et parietes ejus,
longitudinis centum cubitorum. 14. Latitudo autem ante faciem domus :^^
et ejus, quod erat separatum contra Orienten!, centum cubitorum. 15. Et
mensus est longitudinem aedificii^^ contra faciem ejus, quod erat separa-
tum ad dorsum : ethecas ex utraque parte ^^* centum cubitorum: et templuni
interius, et vestibula atrii.*" 16. Limina, et fenestras obliquas,^' et ethecas
in circuitu ^^ per tres partes, contra uniuscujusque limen, stratumque^^
ligno per gyrum in circuitu: terra autem usque ad fenestras." et fenes-
trae clausae super ostia.''^ 17. Et usque ad domum interiorem,^® et
forinsecus per omnera parietem^'' in circuitu intrinsecus, et forinsecus,
ad mensuram.** 18. Et fabrefacta cberubim*^ et palmae: et palma
inter cherub et cherub, duasque faeies habebat clierub.^'^ 19. Faciem homi-
nis juxta palmam ex hac parte, et faciem leonis juxta palmam ex aliaparte:
expressam per omnem domum in circuitu. ^^ 20. De terra usque ad
superiora portae,'^^ cherubim, et palmae caelatae erant in pariete templi.^
21. Limen quadrangulum,^* et faeies sanctuarii, aspectus contra aspec-
tum.^* 22. Altaris lignei^*^ trium cubitorum altitudo: et longitudo ejus
duorum cubitorum: et anguli ejus,^"" et longitudo ejus, et parietes ejus
lignei. Et locutus est ad me: Haec est mensa coram Domino. ^^ 23. Et
duo ostia^ erant in templo, et in sanctuario. '^** 24. Et in duobus ostiis
ex utraque parte'^^ bina erant ostiola, quae in se invicem plicabantur:®^
bina enim ostia eranf^ ex utraque parte ostiorum. 25. Et caelata erant
in ipsis ostiis templi cherubim, et sculpturae palmarum, sicut in parieti-
bus quoque expressae erant :^^ quam ob rem et grossiora erant" ligna in
vestibuli fronte forinsecus. 26. Super quae fenestrae obliquae,®® et
similitudo palmarum hinc atque inde in humerulis vestibuli: secundum
latera domus, latitudinemque parietum.
l) fofltc ftgcntlid) ^cif?cn: in portam templi. 2lu§ t>er äufjcrcn 2>crbafle führte ber (Snfjel
bcn ^jTopktcn in baö Xhor, t>. h. in bie innere ober %horl)aüe. — 2) IMefe frontes finb Mer
bie bciben Wauerpfciler, jwifdien bencn bie Iboröffnunii »vir, burcf) tt)e(d)e man auö bcr %i)OX'
fcafle in ba^ Jpei(i(^t&um eintrat. 3eber bicfer ^Pfeiler mvi§ in ber ^reitcrichtung bc^ Jpeiligtbumg
fecfr? (£ßen. «j fiifiiirinjae -o cuAäfi tttjxm' f^ to n'AaToq yv&tv^ Kai nr/xi^v ff rö evpog rov a'iXä/i
ii>i)tv. — 3) i. e. secundum latitudinem tabernaculi „in bcr '-Prcitcrid}tung beö 3eUeö." T:ai
SBort „3elt" iß ^'i<^f für „•'peiliiitbum" gebraurfit, Xie 'iPreitcriittunci ift bie »on ®üb gefeit
9?orb. — 4) rie Sboröffnung maf; jcbn (£üen, bie Tiefe ber Ihorpfoften, latera portae, fiinf.
3) b. b. bie i'dnne be^ ganzen .öeiliiitbume, mit Sluefdilup be^ 'Jtüerbeiligjten ; ITI. Reg. 6, 2.
6) Ter Sngel fiibrte l»cn 'JProp^etcn burcö baö .ipeiligtbum Mnburct) bie bin jum 5lücrt)eiligftcn,
itiAt aber in bafTclbe binein. ®c^l trat bcr Sngcl ein, nicht ber ^propfeet, Pa nur ber Cpfcr==
^rieilcr tai 9lcc^t be<? Sintritt? batte. Zex Jert ber LXX fprid)t bier »cn einem inneren sßcr^
i)cf, obwcbl bereite (inc\tl unb ^Vropbet fcbcn int .'^eiligtbum felbjl fieben. Kai el^/jMei' elg ri/v
avAi/v T/jv 'nGUTtpav. — 7) Unter f'rons portae ift bier fie Ibürpfofte ju ijcrftebcn, bie eine ^Jfeiter-
fleftalt iiebabt ,^u baben fd)eint. ®ie ma§ jroci (£(len in ber Tiefe. 9iabbt ^atcmon, Sj)ranu^,
9)?a(bciiat »crftc&cn unter frons ^ier bie 'D^Jauer, in nn-ic^e baö Jbor gebrD($en n?ar, iinb laffcn
fonacb feine IborpüM'ten ,^u. SBarum eö im ilateinifcben in fronte ftatt trontem t)ei§t, ift f($n?er
ju erflären. Tenn im .gtebr. foroo^I ate* bei ben LXX ift einfach ber 'Jlccufati» gcbraud)t. küI
öufiirpr/ae to aiA tuv ßvfxj/xarog . . — 8) Tie ^^^oröffnung map fed)6 Sßen in ber ^Breite. —
3^er g>rop^ct Sse*iel. 41, 3—8. 2Inm. 9—24. 519
9) Unter bicfcr latitndo portae ifl bicr bic Waiicrläni^e an ber Seite be« Iboreä big ^ur Scfe
311 uerfteben, wie bief; au? ben LXX ',u crfcbcn ift, wo c? bcipt: uni rar e-wui-^nt; roh i^fijijuuror
n^X*^^' ^~~^ tvxier. — 10) Xie iMlU^C bCi^ ^^dlcrhcilii^ftcn. rii uy,K<>f rürv \ivf)(]>v TTi/xüi' rtaan/tti-
Kovra. — II) t>eif!t bier „iici^en bais -("^ciliiic \u." ler (iiuicl n-MlI i'a.icn, er babe ba? i^rcitcmap
bcjt ?lücrbi'ili;irtcn ihmi ber 3citc i^cniMumcn, bie bcnt .^ciliiien ',iuicn\i)trt irar. — l:J) Cb bicr
nur bie Wauer ter -iforr-, Cil unb -^iirfeite, ober üinimtlicber l^ier Seiten jiemeint (ei, bleibt
bvibiniieftedt. Ta jebint im Jevte feine UnterüteiMuii't iiemacl>t irirb, i'o barfman ivobl rinijeum
fcie i^leiite Tirfe annebmen. Tie inuumeine J^obe teö (^Hn^duree, bie lut auf W (£tleu erftrecftc,
(in ber ä5crbaße auf 120) erforbcrte aücrbiuijö eine ftarte Tiefe. — 13) Unter latus ift bie r
ber Sciten-5lnbau, ^*^V, ober bie ©allerie ,aen 9Jorb, 5n?ejt unb 3üb ^u serfleben, ber auc brei
Stocfiverfen bc^lan^, in beren jebem ;;<) ^Ibtbeiluniien ober iuimmern (10 ani ieber Seite) fid)
befanben. — 1 4) Tief; ift bae '?.\\if; ber "Jlbtbciluniien be? untern Stoefiverfeö; benn jencc; be^
mittleren betrui] fünf (iUen unb ba>5 bee oberen fetb^. -^ 16} b. b. ^ron ben iienannten brei
Seiten; benn bie Cilfeite batte feinen 5(nbau. — 16) f. i. rs5r. — 17) D'C'^C^ J^'l^tT
D'tD^Ö „breimal breif;!^, ober aud) brei unbbrci^iji," ober nacb ber Veeart D^P^^üp- weld)er bie
LXX unb i'^uliiata folaten: „5iveimal brei unb breifnsv" 5?acb biefer i'erfcbiebenbeit ber l'eeart
nebmen Sinicie '.)0, ^(nberc 33, 3tnbere (iC) ^Hämmern oter .Kämmerlein an, bic bac .*?eiliiUbum
einf*lief;en. Terefer uberfe^t bier: „riefer (iVilIcrien ivaren brei iibereinanrcr unr ^rei unb
breipi^mal abi^etbeilt." Kai Tr/.tvpa Tzy.evpöv inl TZMvpuv rptöKuvTa -plq du:. — 18) nlX21
oniHN* nvnS yzD yiü nu^Si'S n^sS-'iC'N* '^'p? -""^^ '""^ '^''"^f" ^^" ^^^ -^^»"■'
bie inirenbiii an ben (^kmäd^ern (ober Seiten) bcrumüef, um i^efniltni ju werfen." 0?a^
III. Kee. 6, 6 c|in;ien bie ^i^alfen, wehte bie rsiallerien n-Uiien, ni*t in bie ■'Büiuern binein,
fonbern Vubten auf "ben 5(bfcituni, wel*e bie bei jecem i:tocfrocrte um eine (£Ue eincjejoijene
9JJauer bilbete. Tief^' befaßt bier aud> ber Sbalbäer: Capita trabium requiescebant supra
illud quüd eiuinebat, neque trabes peiietrabant per i)urietes doiuu^. küi ötäan/ua h ro roi\L)
rnv oIkov iv roZf rr/.evpo'ic ktk/m, tov elvai ro'i^ eTTt?-a/ißavojuevi3ig üpäv. — J9) Q**inj^ VH^'N /1
ry^n "1*p3 »Vini fte waren nidjt cinc^efügt in bic innere 5)?auer." 9tac^ biefem V!aute bc«
^ebräifdicn mu§ bier ba6 SDort attingere ber 33u(ii. genommen werben. Tie ß3alleriegemäd>er
berübrten wobl bic 9Juiuer bee lempele, aber ibrc ^autbeile griffen nicbt in bie 9}fauer binein.
b-(JC "0 -apä-nv fir) a-riovrai rijv Toix^i' ~ov oIkov. — 20) H /1*^ / il/V*2/ lIDD^ST nDn"Tl
, T ^: - : tT - ': T : |T : T -: jT :
n1^*^V^ „unb ee weitete nd> unb brcbte |ld^ nad> Cben ju ben Seitengcmviebern." Yoö> unb
SReifd^l: „Unb immer breiter warb t^ ringsum na* Cbcn ^u für bie Seitengemä*er." Ö3laublid)
x\t bamit gei'agt, baf; ber oberfte 3tod weiter unb geräumiger war, alo ber mutlere, unt ber
mittlere weiter unb gerviumiger alt* ber unterfte. — Aur ben 'Jlu^brud Cochlea „iitnerfenftiege"
finbCt ficb im bebr. ^ertC tcin äDort. Kai rh dpoq ry^ ävuripaq tüv K/xvpüv KQrä-ä TTpoi^üeiia
in rov roi^ov, rrpög tr/v ävuTtpav KVK/.cp tov oIkov. — 21) tl/V^/ M /J**^D 7 n*!Dn"DD1tD *D
rV^^ y^O D*DD »tt?fil f^ fin Umgang be^ ^aufc3 ringsum" fein foüte. LXX f*on
angegeben. lie i'ulgata wollte mit bem coenaculum templi ta^ übergemad^ anbeuten, ba^
fid) "bei ben gewöbnluten Jrdufern über bent Tad^e befauf. 5lUcin weber im .»öfbr. no* im
(yried>. finbet "fid^ für biefeö 5Dort ein ^ert, obwohl e? wabrfcbcinli* itl, bafj bie oberfte ^^ialleric
bie Stelle bee ccenai-ulum vertrat. ^- 22) o-^f öiarr/arirr/rat tlrwt^tr . . — 2c5) 72?T
n^l3'nS n^Vhvn'hv nS;^' n^lnnnn J^ l^nat man som unteren jum Cbcrftcn
bur* ba? ?)iittlere." Vo* unb j)Jeif*l mcn bei „auf S5>enbeltrcp^)cn," w,is^ üc^ im Jert nicfet
finbet, obwohl ee mit Ö3runb binjugebad^t wirb. ««« i« -itv KÖru-dei' ävaßaivumv i-l -ä i-tpüa
Kai j/c Tüv yeicüv f-l rä 7pi6pf»pa. — 24) Unter bicfcr .§öbc, n^-l' ^'^ "^* ^*^'" Sbatbder, nacf)
2beoboret, Walfonat, a'italpanbue bas« oberüe S torfwerf ^u t>erfteben, wc\ö>i-} in ber i*reitc
fe*i^ (£llcn maf;. Tcrefer bdlt bafür, e? fei bier von einer ^i^ruftwcbr ber (»allerie über bem
oberften S todwerf bie bliebe. 'Tiad> lialmet ift unter biefer -£<öbe bic tirfcrbi^bung ',u verlieben,
auf welker ba? .^eiligtbum mit ocm "Jlllerbeiligitcn ftanb. 5lllein warum foUte biefe (f rc^
crbc»^ung nur (i5runblage für bie Seitcn3emad}er, ill^*^^',"? jlllDltD' ^vaxnm nid)t ©runb»
520 ^cr g)ro)5§et gjec^iet. 41, 8—13. iKnnt. 24—36.
laae bC6 ^vtUfe^ genannt werben? nal rb -^pak}. tov oIkov v-ipoQ kvk?m ötäcyrrj/ia tüv n'/.evpüv Jffov
TU Ku/M/jJ -Tixi^v H- ('5w(T-;//ia). — 23) ^ihx. „©runblagen cer weiten," l>. i. bcr ©atterie^
famntcrn, waö ^ier moftl „5?oiien" ^eigt. Dtx 33obcn ber 3immer bed cberfien ©tocfroerfeö baue
baö !Wa§ oon fe($3 Sßen. — 26) Ter Setfag nVi'X- '^^^^ ^teronitmuö rnttspatio, bicLXX
mit (^inarnna überfc&eit, bebeutet „.g»anbiie(enf." Qc-j mareu fcd)? Sttcn ber für^eren 'J(rt, bie*?ont
düeiibOi^en b\i \m\\ -i^anticiclcnf retcbten, uuc einen (vui; nuif;cn. — 27) Unter '-Breite ift Her
bie Tide Per aujjeren '??Jaucr, wetcbe ben 3(nbau umfcblof;, ]\\ inn-ftef^en. koi evpo^ mh mixov r^g
TTÄn^wf . . 3Barum ^teroni^muö per parietem jlatt parietis gibt, ift fd)n?cr ju fagen. —
28) n*3^ It^J^ nll/^'r'V n*5 n^^ "^^r^J^^ """^ *^'^^ ""^* ^''^^"'i^ ^*^"^ SeitenKiu, ber nac^
^^nncn war," ',u wcldicm unooaftänfii(en 2a&e t»ie ®crtc ^u fupplircnfinb: „batte aud) baijclbe
9:>?ai?." daimct, Sorncliui^ a ^x!apipe u. "?(. nehmen bier mit 3tcd)t einen freien 3taum f cn ber
23reitc »jon fünf fiüen an, bcr an rcn bc^cicbneten bvci Seiten um ba^^ .iöeilti^tbum unP etiler»
beiliijfte bcrumc(ina. Tiefer freie 9taum Picnte als Sorribcr ctcr (^3a(Ierieivinii, ?on ree(d)em
auc> man in Pie ilammcrn eintrat. 5Uic^ Tercfer fd)eint etwa«? -Jlcbnlicbeö an^ünebmen, fa er
überfc^t: „Unb wao frei blieb, war bae; innere bcr 'sKiUcric im lentpel." 3(üioli überfeg,t bier
bie i'itigata: „Unb ba^ innere Jpaus war umiU'bcu i^du ben (yanjicn bcä Jpaufee." Kai ra
n-ö'/Mi-a rä äva/ifcrni' riji' KAeupüv ro? oimv. — 29 ) ^)\ad) iMtalpanfUiS Sorncliu>j a l'apife, ^(aiolt
u. %. iil bier bie 53reite bes ^yrtcftert^orbcfe^, b. b. bcr 9iaum 5nnfcben ben ^Priefter^cKen unb ber
diif;eren ^^1uer, bie um ba« .^cili^tbum berumginji, ^u ocrftcben. l'ocb unt j)leif*l f*einen
unter bicfer 5?reite bie gan^e 5>?reite be^'^Jnbaue? anpnebmen, intern fie bier tie 9fcte jieben:
„.^wifcben ben 'ijcmdcbern, t>. i. '^^w Ätoctwcrt ^u ^tod:aH'rf war eine (>3aUerie rin^eum, oon
weld>er fie Jbüren in Pic 'siemäcber fübrten." — ^50) tu Tvepioqnx . . — 31) Taei bebr. ©ort
uiunnach. WctAco i^. <.i mit interior. bier mit oratio iiCiieben ift, bürftc aud) aw bicfer Stelle
Wieber ric '.^efeutuniT „freier ?{aum, ober SorriPor" babcn. clorneliu^^ a V'apiPe x^erftebt
barunter bie Kammern al? Drte, bie fem fs)ebete unf bcr 3lnt>ad?t j^ewiPmet waren, um al xii'pci
Tciv i-^e6püv i-TTi TU ä-6>M~ov Tt/i -d^hpag Tf/g /iiäg tt/c irpog Boppäv . . — 32) Ta-J WCfUid^C 5tOd<
werf, m{ä:ii$ ba^ 3iacrbciügfte umgab, batte fomit feine 3;büre. - 33) n^ppf OIpP DH^I.
„unb bie 2?reite bco freien ^MaßeS ((Jorriborf>) war fünf Stlen ringsum." ml -ö evpog top ©6<7öf
'ri)i! ä-o/.niTrnv Tvr/xiov -rvTS rr/ÄTog kvk/Mev. ®0 fiC ©CnrcltrCppC, WClltC IHMU UntCrCU ßorriPOr
in ben obern unP oberften fübrte, angebraAt war, cb an ücn öftlid}en crcr wctllid^cn (£den, oPer
in ber 5)?itte ^wifd^en beiden, ift nid)t angegeben. 9Ktcb '?(Uio(i, ''h^d) unb 3lcifdil gingen biefe
CK^enfcltrcppf" ^^^^ bcr i^nballe au?, ^lilctn wenn bicfc? ber (Vall war, fo mnfue ber ßorriPor
ficb an<i> auf bie Cftfcitc erftredt babcn, woihmi nirgenb eine 5fnbeutung gegeben i)L —
8^) nit^n '^i)"^i< "^'^^^ V^^l}} """^ ^^'^ '•^'^"' ^^^ '^'^'^ ^^^ 5Ibgcfonberten |lanb gegen
bae 3)?eer (5Be|ten) bin." GS Idjjt fiA nidit mit Sid^erbeit beilimmen, na^ unter biefem „'Sau,"
iittb wav' unter bcm „"JtbgcfonPerten" TT^U i" iH'rftebcn i\1. "JtUcin ba t^on Grftercm nur Brette,
i!ängc unt Tide angegeben, "iliiAt? aber t»on einem ^mbalte gefagt ift, \o bereutet e« wobt nur
eine"'?3Jauer. Tas "„■^Ibgcfontcrte" burfte mit '^3runf als fa? ^'Ulcrbeiligite oper bie »fronte Peö
5lücrbciligften vangcfcbcn werfen, ^tne i^Jauer nun, welAc als Per duf;crftc '-i^au feS heilig»
tbum? be^cidntct ift unP Pic (s^emädnn- uuP SorriPorc umfAlof;, man wirflid^ in Per :)tiditung
t>LMi 2ÜP nad) 9fprP (23rettcmaf)) ftcben^ig, unP in Per ^i*tung v»on ©eft nait Dft neunzig
Gllcn, wie bicfes i^JcalPonat genau bered)ncte unP Pcr\!efer aus Pen bisber angegebenen Wai?en
leidu felbft bered^ncn fann. Ta\; \k nad) ber iUtlgata fo be^cid>net ift, als wäre fie nur im
il>}eftcn gelegen gcwcfen, Parf ni*t beirren. Tenn in Per propbctifdu'n :'){epewcife fliefjen pie
getrennten "jlnfdiauungen oft in (£ine ^ufammen. Ter bl. Sdn-iftftcHer will nur fagcn, bie
<)?iaucr babe auf bcr "iS}cftfeitc be? Icmpcis Pie 'i3rcttc (rtdUiger Vdnge) 'oon 70 SUen'gebabt.
Gr nennt Pie V'ängc bier ©reite, weil Pie jHiAtung i^on 3üP nad) "JcorP als bie eigentlid^e
i^reitericbtung galt, wäbrcnp Pie ihmi ©cft uad) Cft als V'dugc galt. i^ilal15auPuS nimntt
bier auffalleiiper JOcife Pic i^reite *^on TU 'Sllcn als Vänge oön ©cft na* Cft unP !>crftcbt
unter Pem ©au blof; Pen ('»icmdAerbau obne einen freien ^■Xaum unP obue eine weitere UmfangS-
mauer, worna* Pann PaS Vängenmaj; t^on '.»0 (£(len als .f>öbcnmaf; genommen werPen müf;te.
riefe "Jlnficbt bat ic^ ©ielcs gegen fid>, Pap eine ®iperlcgung wobi nidu notbwenPig erfd^eint,
obwobl fie (£ornelius a l'apiPc als Pie „beijere" be^^idinet. Kai tö ('ii6pi::nr kutu -poru-ov rah
ä—n'/onrov. üc TTpof Ü^d'/.aaouv Ttt/xüv F.ßdonyKovTa, TV/.aTog Tav Toi^ov tov cmpiCovraq Tr//\ijr -tvrt,
eiipoc KVK/Mev aal /I7/Kng avTov ttt/x'ov hevr/KOVTa. — 3o) 3^ Per ,]M „bunPCrt SUcn" finb
au* bie cilf Ci-flen per ©orballe miteingerc*net. Ter 9>ropbet nabm bie runPc 3^ibl bunPert,
ftatt ber eigcntlidum, welebe lo] betrug. Kai (SießtTpjine KaTfvavTi roh oi^oc fif/Knc -t/x'^''' tKUTöf.
3(ii rie ':Vartifcl et ^cigt bier feine 3lPtition an, fonPcrn bepeutet „nvimli*." GS werPcn je^t
ndmlid) Pie einjelnen ©eftanPtbeile Pes Jpaufes genannt, bas .separatum, ni?Jl'' berna* baS
T ; •
Der ^ropH Sjec^icf. 41, 13—21. 2(nm. 36—55. 521
fUtlifioiuni, n*J)3' fllblirf^ tii pariotcs, i"Ti"l*p. unl ru ätzÖAoiKn Kai rd thopii^m'Ta Kai o'i rol^^i
ai'Tfjv /ii/ho<; TTi/x'-»' tKauiv. — 37) jn^lDil ^JD DH") -/^ic '-Brcitc (boct ^Itaiimc?) »or bcm -ipaufe
geilen Cflcn." (£? ift Incr bcv inn-vlaij^ in uHiibcin bcr i^vanbovrcraltar feine 2tcüc hatte,
flcmeint, ber in feiner "i^veite, b. i. vhmi ^il^ nacb Ohnb i^erafe loi) (£üen maf;. Sonait niuf;
bic i^eKiuptnniT ihmi Vmt unD '1ieifcl)I, bas leniveKu'Kuife Imbe mit feinen 'Einbauten unD bem
tveftlidicn l^aue einen ^Kaiun oon ioo l£üen im '^Je^icrte einiienomnicn, als< nidu beftimmt iU'nUi^
bc',fidMiet UH-i-ren. Tenn Dac; -i^eiliAtlniin bilbcte ^nrd^a^u^ fein '^K^iiievte (CuaMMt), maii man
bcn iHM'bof ba5nred)ncn ober nid)t; nn^hl aber bilreten ein foldu\^ bic '^icbdupe, ivedte ben
S^riefteroorhof mit Dem .^eiliv^thnm unammeniienommen nmfdiloffen. — 3S) C£<5 irt bier moM
bie r>fet>e '.hmi lener Waner oDer jenem 'i^au, ber anf cer •^^'inter oter tJöeftfcite be? Iemve(<< oon
©üb nad^ '^corb fiel) erftrerfte \\wx> iv 12 \\\ 70 (fllen l'dnde (res)), i^rcite) be^^idMiet auMDen.
Die "^IbiveidJniui be>5 flJafje»? im oorliejienben "i'erfe barf nicbt beirren. Tenn e^s i|l bier Die vy\\\\<:
(Streife bicfe>? i^auei< innt 2ÜD \\<\.d'^ OiorD i^ereebnet, nid)t blofi jene 3trcrfe, Die Dem "Jdterbeiliaften
pei^enübcrfianb. i)italpanDnei oerftebt Darnnter Den 33au, welil)cr ben "iPriefterbof einfd)lof!.
Tic LXX flcben ba>5 2Bort PJ3, jclificii, mit -oc fJ/op/roiTof. — fj*)) np^ili^f f^'^t 'i*^i"l)
JKabbi SaliMnon unb V'iM-anns? bie i^ebentnnii „2äu(en, ^H'eitcr, IPanbvfcücr," nad) l^atabluei,
9?falDonat n. '^(. Die oon „.siammern," nacb .'pieroniMitni^ bie ihmi „•V'^allen," t^ija-ocu, ireldic
ÜJJcinnn;^ aud^ 'iMlalpanbn? tbeilt. Knl rh ürriihii-a h-i^sv Kn) h'\-in' -iixüv lua-vv rb iji/kiic. —
40) Xiefcr abiicbrodu-ne 'i^eifau mnf; nmfdn-ieben werDcn unb bat ti>obl ben Sinn: Unb fo
maf; er Den innern lempcl (-»öeiliiitbum unb 5tllerbci[iiiftec>) mit fainmt ben i^orbatlen, b. b. Die
brei übrii^en Seitenbauten, u>e(ite ben inn-bof mit bem Icmpel umfdUiejien unb ebenfad? KM»
SÜen mafjen. na) o rabr k(ü n'i yuvicu kcu tu aV/äfi -h t-^corepov. — .41) 3lud) iu bicfcut '-Bcrfc
muf; \.HM-auoi^cbad>t werben : „er mafj." Die fenestrae obliqu«; finb nad) bem fi^ebr. „»ocr»
fd)k''ffenc ober l^er^■litterte i'jeniler," atumoth. Kt-öarvco/ueva kuI nl -^rph^ar (]iK-i'üj-ai . . —
■42) f. i'. 1;>. <&i finb bie (^Kin.ae an tnx Drei Seiten bei? .iöeili;itbum>5. IntKpa'vmu; kI-k'^l) roic
r/Hair. Lars Jm/oVrta'. — 43) " '/^ H^'^J^* HPH lA'? //-HH- ber Sd)we((c baö bünuc .ipol^
riniix-um." Die S*nH'nen batten eine '•JUielabun;^ cDer i^efleibuni^ »on ^ol},, bie rinn^^ um fie,
um^bie Ceffnunn, lei e-? Jbür- ober J^enfteri^ffinnui berumlitf. l'ocb uuD j1tcifd>( überfeinen bier:
„Siner jeben ^^d)UH'(te i^ei^enüber war ^ol5sietafe(, rin^untm \\m a(len Seiten." ßorne(iu6
a V'apibe erfldrt: Postibus donius singulis resi)ondebant sinuula luiiina vel tabulata sinsiubs
tabulatis. koi ö oJko^ Kai rä TrXrialov t-^i'/M/jem kvk'aca. — 44) ^cbn.un"Ud) ift bier bcr Siuu
anjunebnten, ber iH^Den babc big an baö Rentier gcreici^t, ba eine fo[*e JHeben^^art DurAauei
uniiebränd>lid) wäre. iMelmebr nuntte i^efai^t fein, ber (Suiiel babe auet) Den sPoDen unb Die
3ßanD 'oom i^oDen bi? ^u Den Renftern iicmcffen. Kai tu läaipoc Kai i-K -or eSäcpnvc i-ur njv iitviui^un'
„aud) ben '-i^oDen unD *^om i^oben biö "ut Den i^-enüern." — 4^5) ^ebr. „Die bebecften-?T;-enfter,"
mecnssotb, wav^ entweDer auf läeblein, bie fie batten, ober aufl'dbcn. Die man auf unD
Jumad^cn fonnte, \n Deuten i)l. Ter 2?eifai3 super ostia bei^innt int A^ebräifdien ben nädiftcn
iUn-j, iveleber iuDeffen innitiil mit bem iHM-liesieuben jufammenbän.at unb mit ibm nur (£inen
SatJ bilDCt. K(u n'i ijrpi^fi; äva7rri>(Tr7u/j.fi'ai t/>/C!(T(',>i: elr tu (haKi'rrTtiv. — 4<») Ter (iUCiel Utat'
aueb Die ^){äumlid)feitcn über ben Ibüren, fowobi im inneren Jpaufc ("Jlderbeiliiiften), al? im
äupereu (.^eilii'(tbum). Kai rwf rr/j/aiov tj/c iauTtpar Kai tue ri/q iiu)Tipa>:. — 47) ^facb bellt
^ebr. ifl bier ihm* per ba? 'l>erbinDuui5>5Wort et 5U fuppliren. Kai i<j>' bhw rbr roixnv KrK/<;).Jr
TG) fffwiev Kai h nh t-^u-dsv. jeyAVfj/xrva Xepov,ii/.i. — JkS) Hllp »bic 5)?aOe" — fcfceiut lut
^"f "TTO „Pf nta§" in 3?. 15 ]i\ belieben. — 49) Terefer überfielt bier ba? 33crbinbuni^?tvcrt
et UUD bringt biefen Sat3 in unmittelbaren .]ufammenban;^ mit Dem in^ric^en. (£r weift fomit
ben ;ief*nit!iten (ibcrubim ibre Steile .super ostia an. "JlUein Diefe C£berubim batten ibrcn flM^
nidn" über 'ten Iburen, fouDcrn an allen iPduDen riuit-Jberum unb audi auf Den 2bürflüitcln;
III. Reir. 6. 2".i. — '50) Xa biefc ßberubim eine erbabenc 'Jlrbeit (baut relicf) waren, ii>
founten fie f on Den oier i^efiAtern, bie fie nad) ber 'i?efd)reibuns^ tv cap. 1 batten, nur utui feben
btffen, oDcr '.nelmcbr ee fonnte Der .Hünftlcr, ber fie fertiitte, nur ^wei in orDentlicber 4i?cife
anbringen. — -5! ) 511Ie ilsiuDe inweuDiit unD aui^wenDiit waren voll Sberubim uuD "J-Vtlmen,
fo2 ba j5 nircjenb? eine jVläd)e ^u feben war. öiaii^y/.v/iiLnviK umh; 6 oiKor . . — ')-2) j*"lj<np
nnSn ^}7*2~1^ "-■*'^'" ^-^oben biö über bie Jbüren binauf." Ik tov iMourr hoc tov ourrdi-
fjaTor. — o3) f. i. ^^3r. — Xif S5?dnbe waren getäfelt. — 54) nj/*3"l HtirD ^^^HH »bie
3:bürpfofIe be? Tempel? war v^iercdii^." S? ifl bamit ber (i3eitcnfat3 \,\\ ©ölbunjt auivtefprod^en.
Kul TU u)iur Kai ö vaur !ivu-Tvaaöi.ievnq TeTpäyuiva. — O'j) HJ^'^OD HK^I/tDri C*1pr7 'JÖ"1
„unb bie "Jlnficbten bc? .t^eililU^ltm? waren eine wie bie anbere." So '?.ValDonat. "Jlllein na*
bcm SbalDder uuD nad) ;1(abbi Salomou: „Tie ^Jtnfidn De;? ^^lüerbeiliitüen war alei* ber
^errliebfcit, bie id) v\\^ beim glufj (£bobar." ^iJad) lerefer, ^^lllioli, l'oe^ unD i)icifd)( ift bcv
522 t)tx fvop^tt gjed^ict. 41, 21—26. 2lnm. 55—66.
(Htnn, bie %hixxt bH 2Ißcrf)ctti(^ftett fei auA wie bie beg ^eilifltfiumg öiercdig getvefen. 9?ilal=
jsanbug erflart bie i£telte fo: äaucti Sanctorum et Sancti f'acies utpote quse eandem specta-
bant coeli re.gionem et eodem aspectii videri poterant, erant orunino similes dispositione,
ornamentis, incrustaturis, sedunasymmetriadispares: nam hujusantepagnaentum utrumque
ex ((uarta, illius ex quinta latitudinis jiorta; parte factum fulsse dicitur; et'. III. Reg. 6,
31-38 I^icfc firfläntnfl bürfte wo^l bie rid^tigcre fein. Kurä npäau-uv rüv äyiuv bpaai^ üg
Uiq 4vciacriiinov ^vAivov. — 36) b. i). be« ^Raüc^opfcra^tar^, ber im ^eiUijtbume ftanb. —
37) Kai ro evpog Trr/jtJi' Ji'o Kat Kqjara elje Kai ■// ßäair avro'v Kai rol^Oi avrov ^vltvoi. Unter
parietes ftnb bier natürtid) bie Siänbcr, bie bcn Jif* umgaben, ju sjcrfteben. — 38) (£e ijt
((iwer ju fai^rt, cb bicr unter luensa üomini ber JWvtucbaltar ober ber ibm ßeiienübcr flanb, ju
5?erftet)en fei!^ — 39) SowoM baö Jpciliiitlnim <xU ba^ 5([lerbci(iyifte batte iwn 3:büren; 1. c. —
60) worunter bier bau 5(üerbeilis:?ftc jü tterfteben ift. — 61) Ter 3Iueibrucf ex utraque parte
feblt im Jpcbr., wo es cinfacb t)eißt: „3wei itbüren waren an beiben 3:büren/' t. bJefe ber
beiben Übüren batte jwei 3:bürfIü(\eL toZf övai i^vpu/mm -oig o-poguroic. — 6iä).rie3Wei
glügel binac« mittele eines 5^al?eS unb 2(niieln ^ufammen unb fonnten beim Teffncn über*
einanber ciefitlagcn werben, (gomit waren fie niitt wie unfcre Xbürflügel, bie »?oneinanber
getrennt i'inb unb beren jeber nac^ einer anbern Seite aufgebt. — 6^5) Jpebr. unb LXX:
„3wei Jbüren (^lügel) waren bei ber erften 2;büre, unb 3wei bei ber i)intercn." — 64) «/r«
tIjv y'Av(p>/r tüv äj/uv. — 63) '^iaii) biefer Ueberfe^ung unb nacb bent 31uSbrucfe ber LXX:
cnnvfiaia ^vAa ifl aujunebmen, bafj bief; .&0I5 an ber Jbüre, bie *oom ^eiligen in bie i'orbatte
fübrte, biefer war, als? ras ^0(5 bei gewt»bnlieben___3:büren, an welchen fein ^Ani^werf angebra^fet
war. 5tücin ba bie innere Jbürc aueb mit '^cbnißwerf i^erfebcn war, fo fiebt man nicbt ein,
warum Mi nur »on ber dutjercrt 3:^üre gcfagt fein foU. Ter ^inn beS ^cbr. ift baber »ermutb«:
lieb ein anberer. (Jg ^et^t ba y^nn^ dSiN*.*! VIÖ'Sn* f j/ ÜJ^I """^ ^^^ "'«r ein .^olj»
baifen C[ic\cn bie 2?orbaüc nad) 5lu§en." ©o nebmen ee bie j>iabbincn unb ber dbatbder. Cber:
„(£s wären ißalfen (SJiegel) gegen bie S^orbaüe-," um nämlid) bie 2büre nocli fefter unb ftcftfrer
ju fd)lief)en. ®o SKIiöii, Xerefer u. 21. Ober: „Ss war eine Sebweüe (ßkfimfe, 2Utftritt)
»on ^olj gegen bie tl^orbaüe ju," — fo baf; man beim (Eintritt in bie Jbüröffnung über eine
Sdiweüe \n "fteigen batte. — 66) rer Ueberfe^er Mdm ficb 5venj^er über ben Jbüren. (£e ifl
möglich, bap fold)c ijorbanben waren. Sttlein aud) laut bes ^ebr. ift bier nur bie 9tebe öon ben
f^enftern an ben beiben Seiten ber 2?0rt)aae. -^N* löP") ISP Dn.^rn H'lDtPH D^^lSm
D^li^n nlÖriD »""^ ^^ waren gegitterte genfter unb fiaimcn auf beiben Seiten ber 35cr»
T T : ■
balle." Kai i?up/Jff Kpvnrai. küI öiefiirpi/dev Ivdev Kai iv&£v, e/f rä öpo(p6/uaTa tov ai?.ä/j, Kai -ä
Tr'AEvpä TOV oiKüv kt^vyufitva.
Caput XLir.
1. Et ednxit liie iti atrium exterius^ per viaM edücentetn ad Aqui-
lonera,^ et introduxit me in gazophykiciiim, quod erat contra separatum
aedificiiim,^ et contra aedem verü;entem ad Aquilonem. 2. In facie
longitudinis/ centüln cubitos ostii Aquilonist et latitüdinis quinqua-
ginta cubitos, 3. contra viginti cubitos atrii interioris,^ et contra
pavimentum Stratum*' lapide atrii exterioris, ubi erat porticus juncta
porticui triplici. 4. Et ante gazophylacia deambulatio' decem cubitoruin
latitüdinis, ad interiora respiciens viae cubiti unius. ^ Et ostia eorum ad
Aquilonem: 5. tibi erant gazophylacia in superioribus humiliora:^
quia supportabant porticüs,^" qliae ex illis eminebant de inferioribüs, et
fle mediis aedificii. 6. Tristega enim erant," et non habebant columnas, '^
sicut erant columnae atriorum:'^ propterea eminebant de inferioribüs,^*
et de mediis a terra cubitis quinquaginta."^ 7. Et peribolus"^ exterior
secundum gazophylacia, quae erant in via atrii exterioris ante gazoph}"-
lacia: longitudo ejus quinquaginta cubitorum. 8. Quia longitudo erat
gazophylaciorum atrii exterioris, quinquaginta cubitorum : et longitudo
Der ^rop^ct Sjedjiel. 42, 1—3. ^lnm. 1—6. 528
ante faciem templi,"' ceiitum ciibitonim, 9. Et erat subter gazophylacia
haec'"* intrcitiis ab Oriente in<j:;redientium in ea de atrio exteriori. 10. In
latitiidine periboli atrii, quod erat contra viam (Jricntalem,'^ i)i facieni
aedificii separati, et erant ante aediüciuni ,t!;azopliylacia. 11. Et via ante
faciem eorum juxta similitiidinem gazophylaciorum, quae erant in via
Aquilonis: secundum longitudineni eorum, sie et latitudo eorum: et
omnis introitus eorum: et similitudines, et ostia eorum; 12. secundum
Ostia gazophylaciorum, quae erant in via respiciente adNotum: ostium
in capite viae:^" quae via erat ante vestibulum separatuin"' per viam
Orientalem ingredientibus. 13. Et dixit ad me: Gazophylacia Aquiloni«,
et gazophylacia Austri, quae sunt ante aedificium separatum:^^ haec
sunt gazophylacia sancta:^ in quibus veseuntur sacerdotes,^^ qui appro-
pinquant ad Dominum in sancta sanctorum:" ibi ponent sancta sanc-
torum, et oblationem pro peecato,'^*^ et pro delicto: locus enim sanctus est.
14. Cum autem ingressi fuerint^ sacerdotes, non egredientur de sanctis
in atrium extcrius: et ibi reponent vestimenta sua,^* in quibus ministrant,
quia sancta sunt: vestienturque vestimentis aliis, et sie procedent ad
populum.-^ 15. Cumquecomplessetmensurasdomus interioris, eduxit me
per viam portae, quae respiciebat ad viam Orientalem: et mensus est
eam^" undique per circuitum. 16. Mensus est autem contra ventum "
Orientalem calanio mensurae, quingentos calamos in calamo mensurae
per circuitum ^l 17. Et mensus est^^ contra ventum Aquilonis quingentos
calamos in calamo mensurae per gyrum.^^ 18. Et ad ventum Austra-
lem^ mensus est quingentos calamos in calamo mensurae per circuitum.''*
19. Et ad ventum Occidentalem^'^ mensus est quingentos calamos in
calamo mensurae. 20. Per quatuor ventos mensus est^' murum ejus
undique per circuitum longitudineni quingentorum cubitorum, et
latitudinem quingentorum cubitorum dividentem inter sanctuarium
et vulgi locum.^^
1) ircIAc^ bicr bcr ^Vicflcri^orbcf i(t, bcr fonft atrium intcnns bcif;t. — 2) ^•(7t ömro/^r,
KarfravTi -f/( -\'/.ij<: Tfi<: irphi: Bop/mv. Xic LXX iiiaitteii bicr bcn 'i)?prtcn bcj^wciicn 5uin rftcn,
trcil l«a? I^or bcx^ ^ciltc|tbumef, aui^ ivelcbciu bcr (fncjcl mit fem 'iPrcpbctcn beraiirtrat, i\ci[(\\
£|len mar, fcmit an&i bie crftcn 2cl)ritte, bie fte mad)teu, c^ci^cn Cftcn j^cricfttct ivarcu. —
3) Taö .irazopliylacivnn ift bcr iviiv^c Jraft bcr 'iPrtcftcr5e(Icu an^' bcr 9iorb"fcitc iiut» tan bcm
separatum iV'ilfnwt^cv ui'b bcr asdes. Unter (£ rftcrcm 'ocrftcbt man cntwcber t^ae; (\an\e Siinctn-
arium, ober nur fae 5lücrbci(ii^ftc; unter l'c^tcrcr »ocrftcbt mau cntwc^cr ba^ •C'ciliiUt'um cpcr
bie dui?cr|te Waucr, welche bae sian^c Sanctuarium umfcblcp. Kai el^/'/yayi /if xal hhh i^iApai
TTEVTE, E;)(6^Evat Tov a~o'/oi7Tov K(ü txofiEvat Toii ihopiCovroi; Tzpui; Boppäv. I~er 'JPrOpbct bcfctircibt
6icr bie ^Jorbfeite bc5 "iBauee!, bcr ben ^"'ticilenun-bof cinfcMof;, ircil er bc? 'Jr'auee bcr £\t-' unb
55?c|tfeite fd)cn c. 41 (£nväbninui i^ctban. — 'i] „nacb bcr l'anvie ani^cfcbcn," b. b. von iln-ftcn
ncid) rften. Ter ^yrcvbct fpridu bicr fcbr apcfoptifcb. Xcr 5inn aber itt offi-'^t^^ii": ^c^"
Väni^cnraum bee (i3ebaubci^ am 'Dforbtbpre bctrui^ loo (ißeit, bcr iM'citenraum ober bie Sicfe bc-j
!^auee (fiMi Süü nad) 'JJorb) fammt bem ^'Porticuei 5o (fücn. i~} -i/xtic tuaun' ////lor -pbr
Boppnv, Kai rö TTAnro^ TTEvr/'/Kovrn. — 5) »oruntcr bic '-J^rcttc bcei iPricftcroorbofcci \n ocrftcbcn ift
41, 10. '■JJad) bcm ^ebr. |\tciut bier ein neuer 2ai} ]n bci^inncn, unabbän.ai;^ ihmu iHM-ber.ie»
bcnben. (ha}typa/j/Jtvai ov rp6~ov a'i rri:/.a/ r//f a'v'/.fjr -fjc, icurtpac. — (» ) .^Cbr. ,,Unb i(Ci'(CnÜbcr
bem 3teinpflafter bc« aupercn In^rbofcg (bc^ iUnbofe^ 5?raclS) war 3duleniian>^ «mm- 5äuleu-
^axic\ brcifdltiiv Xa? 2i>ort pTlN/ «»clcbciJ bic iHiI^ata mit porticus cjibt, nnrb i^on rcn
i'eritCi^rapben für ein 2Bort iHMi unbcftimmbarer '-BcbeutuniH gcbattcn. S^ fann inbeJTen nidn
n?cf)t etwaö anbercö a(? „Säulcntianö" beiilcn. £b aber bai^ 29ort D^C'vC^D' tripücl. bicr
auf brei ncbcncinanber iiici"cibte Säulcnj^äniic (3l[Iic!i) ober auf brei Jtorfwcrfe eine? cinjisU'n
5U beuten fei, bleibt babiniicjlclü. tlorncliu? a Vapibe crflart bier: purtieus junota porticni
triplici erat castellum vcl porticus quadrata, quas erat in medio portieuum trium, seil,
occidentalis, aquilonaris et meridianse. Kai uv rpu-ov ra 7VEpiarv/,a -f/q av/.f/q ri/^ i^uT^pnr
524 ^tx ^vo^l)ü Sjec^iel. 42, 3—18. Stnm. 6—35.
eaTnixiUfihat, ävrnrpöauTToi aronl Tpiffaal. TtC ^M^e Scfitrcil'Unf^ bt$ ^BaUC^ OCtt btefcm In«
a>. 13 bietet iiro§e Xunfd&eitcu bar, mit bereit" 'iJlurlcttung bie Srflcirer biö&er ftd) frud^tlo^
bemübt haben, ^n einem 3?ud)e, wie bie i)^- Scfirift, bürfen foId)e Tunfelbeiten ntrf)t befremden.
(£» ift ja M'i "Sndi bcr ®cbeimniJTe, <in bie wir glauben, obne jn fd)auen. — 7) „unb i?cr bcn
3ellcn (ber ^riejler) war ein ®ang, ober 2Bcg," Tj'^nD' Trep/Traroc. — 8) ^^p^-!!5^7"^^t
nn^ tli^i^ Tl*11 „luii^ rennen 511 war ein SBccj (über waren SBege) i?on (£iner ®Ue." inl
-i/xeig harbv tö iii'/koq. — 9) ©er 2tuöbru(f nnyp, ben bie i^ufg. mit humiliora gibt, bebeutet
Cigent(id) „gCÜtrjt." kcu nl wcf/nraToi ol hwepCiOL öiaavru^. — 10) H^ilO D*p*DJ^ 17Dl*"^3
pj? m^U^rin.pT nl^nnnn/p »i^ei^ ^^ ^i^ ®dulcn fürjer würben, a(6 bie beiä unteren
UUb mittleren *Saue3.'' öri k^six^TO tö TTepia7v7i.ov i^ ahmv, EK Tov inroKdru)d-Ev TTEpia-'vXov Kai to
<hüar)]iia, ovrug KspicrrvXnv Kai (hnaTTjfja, Kai ovtu(; araal (Yvn. T-te geWl^bnlic^C Ueber|e^Ung btr
i^ulg., wie fte Derefer aucfe für ba^ .'pebr. annabm, lautet: „Weil fte auf ben gewölbten ft3ängen
rubten, bie awi ben unteren unb mittleren etpcfwerfcn berijorragten." — 11) sc. gazophj'lacia.
(5/ör< rptiT/Mi T/aav. — 12) „abcr fie batten feine Säulen, wie Die ber 5yort)ofe," b. ^. bie obcrfte
3eUenrei&e fiatte feine fclcben Saufen. — 13) rüv ti'oripov. — 14) "tirinp 7V>^^ p /I^
jlijjl „barum war fte (bie obere 3cßcnrcibe namlid)) fürjer (wörtlicb: ^urücfgcjogeucr) alg
bie untere unt> bie mittlere lunn 33obcn auf." — lf5) Tiefer '^eifa^ feblt fowobl im ^ebr. al^
in ]jXX unb ift wobl alö füefienb au? ber i^orftettungbe-* Ueberfetj,crei ju betracbtcn.— 16) 1"TJ|
„■DDJauer." 3(llioIi »erfiebt eine 93ormauer barunter, bie gegen ben 2?oröof beö 2?oIfe2i, gegen
rften gejlanben, unb betracbtet bie f[!änge »on fünfjig Süe'nalei bie '-Breite, wie 2?. 2. Kai ^öig
i-:;ioii}ei\ UV rpönov nl e^t-fipai 7^f avAf/c -F/g ffw-f/jöf, al ß/.i7Tovaai ärrh'avTi röiv fferfpdii' rüv rcpog
Huppäv, /n'/Kng 7rrjX(ov nevriiKovra. — 17) Kai avrai t'iaiv al ävTnrporruTroi rabraic. — 18) ÜOCf)
unb 3ieifcbl oerileben unter biefem intruitus ben Sfufgang ju ben (>3cmad)ern, wabrenb fon|l
jicmcinbin ber Eintritt i^om äußeren in ren inneren i^orbof »erj^anben wirb. Kai al d'vpai -üv
i^e6pö>v rnvTDV, r?)g Eig66ov rf/g irpog ävaroXäg tov EcgTropevEa&ai dt' ahrüv ek rf/g av'Afjg rf/c e^ioripag
KüTu TO (^log Toi' Ev äpxv 'KEpinaTov. — 19) Kai Ta Trpog '^otov kütu ■npöauirov tov Nöror, /cara
TTfinaoTTov Toi' anoXaiKov, Kai Karä npöauTzov tov 6iopiL,ovTog Kai al E^EÖpni Kai 6 nepmaTog kotü
rrpocTUTTov ai)TÜv, Karä Ta /u.£Tpa f f pJpwv tüv ivpog Boppnv, Kai Karä tö fif/Kog avTÜv, Kai kutü tö
Ei'pog aliTÜv^ Kai KaTa ndaag Tag E^ööovg ai'Ttji', Kai KaTO, Tcäaag EiT/Tpo(j)äg avTÜVy Kai /card to. ööjTa
ai'TÖJv, Kai Karä Ta ^vpu^aTa n'uTÜv. — 20 I Kai KaTa rd -dvpüfiara Ott' äpxvg tov nEpnvriTov. üf
fTTi tpüg (hciG-ijuaTog Ka'/.d/iov Kai kutü ävaTo'Aag tov ElgTropsvEadai. (h' avTÜv. — 21) in1"TJ!n 0^3
n-3*Jin /.^"^r t'cr fcl)önen ?Wauer," worunter Sorneliu» a l'apibe bie 5J?auer oer)lclit, wcld)e ben
T ■ -:
SBorbof ber ^.Vietler wm 3?orbofe ber Saien fd)ieb, unb welcher gtaciu^ ^ofepbut^ eine Tirfe t>on
brei ®llen gibt. — 22) ovcrai m-d wpocruTrov ruf (haoTTifinTuv. — 2r5) LXX ricbtiger nacb bem
.^ebr. al E^i'öpai TOV äylov. di finb bie ^iinnicr ber '»^riei^er, bie bem ^ctligtbume ({edifioium
.«eparatum) gegcnüberfianben. — 24) ol hpEig viol laiUohK. — 2o) LXX'nad) bem ^cbr. rd
aym Tüv äyiuv. tü l^riefter effen ^afelbft jene rpferfpeifen, bie im TsicfegiC bie „bod)beiligen"
beiden, uns» oon benen •i)?iemanD als bie 'Jpriefter cffen burfte Lev. 2. 3; 6, 25; 7, 6 etc. —
20) riNLDnm nnjöni „v^nh ^a^ Spcifeopfer unb bae Sünbopfer. . ." KaiTi/v-^vmav
Ko.i Tii KEpi dfiapTiag Kai ra TtEpi äyvniag. — 27) b. b. Wenn fic ciueu Tienft im ^eiligt^um
Mrfebcn baben, follen fic nicbt mit bem bl. ^l.h-icfterfleibe in ben i'olf?vorbof beraustreten. ovk
EigEAEvaovTai. ekeI wdpE^ tüv hptuv, ovk EieAivaovTai ek tov dyiov Elg ti/v al'/i'/v T/jr t^uTtpav, oKug
(ha-rravTag äytoi. diaiv ol npogdyovTEg. — 28) fic folleu in ibren ^i'liw ibrc Äleiter ablegen. Kai
fii/ aTTTUVTai. TOV GToXiaiiov avTÜv, ev olg AEiTovpyovaii- ii' a'vTo'tg. — 29) orav d-Turrai tov Aanv'
44, 19; Lev. 6, 11. —30) abgefür^te ^icbe ilatt: (Jr ma§ bie duperftc jRingmauer um
unb um auf allen i^ier weiten. LXX Kai SiE/iErpr/Ge tö v-6<^Eiyun tov oIkov kvk'/Mev h
ly-aTd^Ei. — 3!) Ta^i ®ort oalamus bebeutet bier nad) ben JRabbincn, nadi ^ieroninnu^
unb aßen Minenlegern nidit „j)hitbe," fonbern „(£lle." Kai egt?) KaTa vütov T?/g nv/j/g T/'/g jVaettuv-
n//g KaTa dvaToAag Kai ihEuhpiiaE nEVTaKoaiovg ev t'j Kn'Ädpu tov /UETpov. Xu gan^e Cftfcite map
fünf bunbert gllcn. — 32) f. t. ®r. Tiefer 5(u^brucf bedeutet bier, baf? bcr (£ngcl bie gan^e
93Jauer bcr Cfifcite abgegangen fei mit bem Waf;ftabe. a3ilalpan^u6 aber beutet ibn abweiAenD
■C'On allen an^ern Svegeten unb fagt, bcr (ingcl babc bcn ganzen Umfang inermal gemcffen unb
immer bei einer an^crn Scfe ui mcffen angefangen, unb bäv^ Waf' ber fünf bunbert^SlIen fei bas«
"Iifap bcr ganzen Umfangmauer, nid)t ba^ Wap einer einzigen Seite bcrfclbcn. Slllcin ba ber
^;M-opbct i^. 2(1 bcutli* fagt, fowobl ^ie l'vängc, al^ fie 2?rci'tc babc 5()0 ötlcn gcmefTen, fo ift
nid)t ju begreifen, wie er feiner 3lnfid)t (skltung ju uerfAaffcn boffen fonnte. — 33j Kai e-e-
oTpEipe Trpog Boppäv Kai öiE/iETpi/ae tu kutü rrpöaunov tov Boppä. — 34) f. i. @r, — 33) xal
Der ^rop^et (S^cc^ieU 42, 18—20. 5lnm. 35—38. 5^5
kmarperpe irpbg ^nXaaaav Kai (hefitrpr/at- to Ktira npöaunov -daXaaarjr^. — 38) aal iiritjTpe^n: npbc
Nörov Kai öte/il'rptjaE Knrh'avri tov No-oc. — rJ7 ) ~n 'iaaapa pipt/ rov alirnv KnXapov. Kai <he-
Ta^iv ai'Tui' Kai nepißn'Anv avrüv KVKAift, TrevTaKoaiuv npbc avaroAät; Kai nfVTaKitaiuv 7r;/,^6Ji' Evpo^^
rov fiiaa-DiAeiv hx'apianv rüv äyiuv kuI ävaptaov tov 7rpnTei;(iapaToc^ tov ev ihaTÜ^tL tov olkov. —
38) Unter vulgi locum, 7n = profaniim, ifl nacfi bcn neuere» Srcj^eten bic Stabt ober Unii^ebung
bc^ Icmpcl^ ]u iH'rtK'hcu, nait ctuißcii älteren vibcv bcr i'ort^of tcr -Reiben; f. Lev. 10, 10.
Caput XLIII.
1. Et duxit me ad portam, quae respiciebat ad viam Oriontalem.^
2. Et ecce gloria Dei Israel'^ ingrediebatur per viam (3rieiitalem: et vox
erat ei quasi vox aquarum multarum,'' et terra splendebat^ a majestate
ejus. 3. Et vidi visionein '^ seeundum speciem,'^ quam videram, quando
venit ut disperderet civitatem:'^ et species seeundum aspectum/ quem
videram jnxta fluvium Chobar: et cecidi^ super faciem meam. 4. Et
majestas Domini ingressa est templum per viam portac, quae respiciebat
ad Orienten!.'" o. Et elevavit me spiritus," et introduxit me in atrium
interius: et ecce repleta erat gioria Domini domus.'^ 6. Et audivi
loquentem ad me de domo, et vir qui stabat juxta me, ''^ 7. dixit ad me :
Fili hominis, locus solii mei," et locus vestigiorum pedum meorum, ubi
habito in medio filiorura Israel in aeternum : et non poUuent ultra domus
Israel'^ nomen sanctura meum, ipsi, et reges eorum in fornicationibus
suis,"^ et in ruinis regum suorum,'^ et in excelsis. ''' 8. Qui fabricati
sunt limen suum juxta limen meum,^'' et postes suos juxta ])ostes meos:
et murus erat inter me et eos:^° et polluerunt nomen sanctum meum in
abominationibus,"' quas fecerunt: projner quod consumpsi eos in ira
mea.^^ 9. Nunc ergo repellant procul^ fornicationem suam, et ruinas
regum suoruni"^ a me: et habitabo in medio eorum semper. 10.' Tu
autem tili hominis ostende domui Israel templum,-'^ et confundantur ab
iniquitatibus suis,*' etmetiantur fabricam:^^ 11. et erubescant ex Omni-
bus, (|uae fecerunt: '-^^ Figuram domus, et fabricae ejus"^ exitus, etintroitus,^"
et omnem descriptionem ejus,^' et uni versa praecepta ejus, ^^ cunctumque
ordinem ejus,^'^ et omnes leges ejus^^ ostende eis, et scribes in oculis
eorum: ut custodiant omnes descriptiones ejus,*'^ et praecepta illius, et
faciant ea. 12. Ista est lex domus ^^ in summitate montis:^' Omnis finis
ejus^* in circuitu, sanctum sanctorum est;^^ liaec est ergo lex domus.*"
13. Istae autem mensurae altaris in cubito verissimo.^' qui habebat
eubitum, et palmum: in sinu ejus erat cubitus*' et cubitus in latitudine,
et definitio ejus usque ad labium ejus,^^ et in circuitu, palmus unus; haec
quoque erat fossa altaris.'*^ 14. Et de sinu terrae usque ad crepidinem
novissimam*^ duo cubiti, et latitudo cubiti unius: et a crepidine minore^"
usque ad crepidinem majorem quatuor cubiti, et latitudo cubiti unius.
15. Ipse autem Ariel*'' quatuor cubitorum: et ab Ariel usque ad sursum,*""
cornua quatuor. Iß. Et Ariel duodecim cubitorum in longitudine per
duodecim cubitos latitudinis: quadrangulatum aequis lateribus. 17. Et
crepido*^ quatuordecim cubitorum longitudinis per quatuordecim cubitos
latitudinis in quatuor angulis ejus: et Corona'^" in circuitu ejus dimidii
cubiti, et sinus ejus^' unius cubiti per circuitum: gradus autem ejus
versi ad Orientem.'^' 18. Et dixit ad me: Fili hominis, haec dicit Dominus
Deus: Hi sunt ritus altaris''^ in quacumque die fuerit fabricatuni: ut
526 T)n ^rojj^ct Gje^iel. 43, 1—10. 3Inm. 1—25.
offeratur super illud holocausturn, et effundatur sangiiis. 19. Et dabis
Sacerdotibus, et Levitis,^* qui sunt de semine Sadoc, qui accedunt ad me,
ait Dominus Dens, ut offerant mihi vitulum'"^^ de armento pro peccato.
20. Et assumens de sanguine ejus,'"^^ pones super quatuor cornua ejus, et
super quatuor angulos crepidinis, et super coronam in circuitu:^'' et
mundabis illud, et expiabis.^^ 21. Et tolles vitulum,'^ qui oblatus fuerit
pro peccato: et combures eum in separato loco domus extra sanctuarium.
22. Et in die secunda otferes hircum* caprarum immaculatum pro
peccato: et expiabunt altare, sicut expiaverunt in vitulo . 23. Cumque
compleveris expians illud, offeres vitulum de armento" immaculatum,
et arietem de grege immaculatum. 24. Et offeres"- eos in conspectu
Domini: et mittent sacerdotes super eos sal, et Offerent eos holocaustum
Domino. 25. Septem diebus fticies hircum pro peccato quotidie: et
vitulum de armento, et arietem de pecoribus immaculatos Offerent. 26. Sep-
tem diebus expiabunt altare, et mundabunt illud: et implebunt manum
ejus.*^^ 27. Expletis autem diebus, in die octava et ultra, facient sacer-
dotes super altare holocausta vestra, et quae pro pace offerunt: et placatus
ero vobis, ait Dominus Deus.
1) LXX ff^cn bei: Kai i^T/yaye /«e. — 2) b. 6. bcr djcntbtmifcfie Sacjen. (£^ ifl ber Sotn
©ottce, ^er cinjietn itnb bcn Tempel burd) 2?cft&nabme cinitocibt; III. Resr. S, 1 1. — 3) b. b.
basi 6jcrdiiüt, mit »cldu^m er in ba? Ibox einfuhr, wav K>i( i^raufen oieler SBaffer. Kai (buvy
Ti]Q TTafje/Jjio/.f/i öh: c'iwiv/ (^nrAomaCovTCJv tto'/.äüv, — 4) kuI // } ?/ i^f^Aa/JTTSv i.tq (ph/}oc Otto Tr/q dö^tj^
kvk7Mev, — 3) LXX ric&tiäcr y bpumQ-. — (») 3m ^cbr. i|l bier bae ndmlicbe SSort, bae für
visio flebraud)t ifl: „T^i ®erid)t war lüie baS ®cficbt, n.^cld)eg icb fab . ." — 7) ^NÜS »«J^
icb fam jur 3cvfiörunc; ber iStabt," b. b- at«' mir ß3ott bic Jcrfiörung ber Stabt jeiiTite; U, 'i-^i.
UTE e'i^EiTopcvöur/v tov xI'I'^o.I- '''V^ no'kLV. — 8) Kai i) upatiig TnJi äp/JUTOc; ov iöov Karä ri/v upnaiv i/v
Uov . . — J)) Kcu niiTTio . . — 10) 2^a? Dfttbcr war baei .!paupttbor unt» biet' be^balb „baö
^■bor" f*led)tbin. (S? ftlinbilbetc ben Oriens ex alto, bcn fommciiccu .g^eilanb, tcr bie Ibüre
ifi, um jum i^iter im Jpimmct 511 tommen. — 11) f. ?>, ]± — l"!) Ta? J}au6 roarf mit
SBcIfen alö äufjercn .^nisU'n ber inneren oerbor^enen (ikntl)cit erfüllt; III. Heg. 8, 10. —
lÜ} Jpebr. „unb ein Wann \tant> neben mir unb fpracb." Ter '^.M-opbct borte näm(id) eine
^Stimme aue; bem .i^eiliiitbume fid) erbeben, un^ n\ibrenb er fid) ber Stimme junnrnpete, fab er
einen 5)?ann (leben. Ter 9Jiann aber ti^ar ßjottee 3tcüv>ertreter; fenn er fpradi im Flamen
©ptteä. (^5 wax bcr ^Scbn Wiutee ober vielmcbr ber (fn^el teei Sobnce (>3otte?; cf. Kxod. o, 3;
bcrfelbe (Sncjel, ber ibn !Mn-bcr .aefübrt bat-, 40,3. — 14) sc. est hie. tiopoKa^ rw -o-op -ob
^povov fwv '. : -=• 13) Tic 3cit i'i'r ^Ibfliittcret unp ber igduinfuni^ fee; .^eilißtbum^ ift nun für
immer v^orbei. Mnn 9iame unb mein .fiieiliiiitbum n^irb nun bccbc^ccbrt bleiben. — IG) worunter
eben bie SUn^ötterci ju v^cvfteben ift, bie bieber fo arg getrieben Werben. küI ol /jyoi'uevoi avTüv
iv ry TTopveia m'rr^i'. — 17 ) DH^Pt'/'P H-llÖ? „burd) bie \'eid)en ibrcr Äoniöc." 5ta($ ben
^tabbincn, iHitablue unb Waltonat tabelt cö bier f^)Ott, baf? 3lmmpn unb WanaJTe^ ibre
i^ei^räbnififtätte in ben (sHirten SioniMU ter '•^fäbe be«( Jempclberöce batten. Sluf jeben gatt
fcnntc bcr lafcl nur auf jene (Araber »^ebcn, bie bem Jcmpcl befonterci nabe gcrüdt waren, ta
fcnft bei ben yrovbcteu niri^enbe! eine dUic\c biefer 5lrt »ocrfonimt. /c«i iv miq (püvmg rüv r'/yov-
luvuv ev tC.) iugui arrü,v. — 18) im .ipebr. cbuc et. Xcrcfer, Vod) unb j)?eifd)l wellen bier ^ai
SBcrt DnlQ^ "i" '^'"c" ©rdbern" überfc|,t wiffen, iraö allerbiniis feinen guten (yritnb bat.
T T
19) (^ctt fpridu feinen Jabcl auö, baf; 5lcba5 bas? Wufadi be»? Sabbati«, b. b. jenen gebedten,
bcfonbern Sit"!, bcn bie iloni.ac im i^Mbcfe bes in^fc^ batten, in ben S?orbef bcr 'J'riefter
vicrfei3cn uni» einen befonticrn fflang bauen lief), ber innt feiner Sicfibenä unmittelbar in Pen
■iPrieftCrbcf fübrte W. Ketr. 16, 18. iv rü rL-^hai. avTov(; rh Tzpoßvpov fiov kf mit; npo-dvpoif,
avrüv Kai ruf 0/./of finv exofjiva^ töjv (ji/iiüv avTüv. — 20) „fo bajj uur ciuc SDanii ^wtfd^cu mir
unb ibnen war." Kai h'iuKav rbv -olxbv [lov (jf avvEXOfWvov ifiov Kai ai-üv. — 21 ) Di"l12j71jn3f
worunter t^orjüglidi bie 'yö&cnbilter unb ibr Sultuö ju *:cr|lcbcn finb. h rai^ ävo/nkuc avrüv.
22) Xie LXX fegicn nod) bei: kuI iv (pövu. — 23) .ipebr. „ic^t aber werben fie weit binweg*
tbun ibre .\purerci" ((^3LMKnbicn|l). kqI vw äTvoaaG-duaav riß' -KopytUiv avTüv . . — '•1^) „Xie
i^eicben ibrer ilönige;" f. i^. 7. Kai Toi-q fövovg tüv y}ov/iivuv. — 25) b. t). bclebre fic über ben
Der g)rop^et öscc^iel, 43, 10—15. 5lnm. 25—48. 527
neuen Jcmpcdntu, bcn icf) bir in bicfcm <^k|utte .qc^ciiit Kibc, unb crwecfe baburcft in ibren
^crjcn einen "JlbM^en »i« iiüen cikeiidn, bic bi?ber bcivinc^cn worbcn, un^ eine feile .6oifnuni]
auf bie (ih-i.M''C unf 'Vic[(bi meines? '•i^amcn»?. 3" ber 2 bat war Fein anberci? 'i^ilb iiceii^neter,
bie 3ebnfmbt nadi '^k>tt unc feinem .rr^cili.atbume in ibren -t^er^n u> enrecfen, aU biefe i^enaue
3eiibnunii nnc "i^efiln-eibunii be^^ .*^lM(i;Ubnm•<. 'Jdlc frommen ''»iefiiblc, bie fte oon .Hinbbeit auf
im .fi^eilii^tbumc unb in ben Vlerfltie^encn j^cft^iten i'^ebabt batten, würben ba in ibnen auf ba«
9?eue envecft. t£6 branjUe fte, iKW>ilti.a Ut rufen: „-^crr, lap un? roieber fcbauen bein -öeiliii-
tbumi" — iJ(») xni Ko-nnovaiv ü-ii rüv äuapriüv a'vTüv. ^27) b. b. fie foden jeftt ibr einjiflcd
SlU^cnmerf \^\\i ben lenipet richten. koI ri/v bpaaiv avTov Kai rr/v (^lära^iv ai'rov sc. dtifof. —
28) ItD^pJ'GJ^I »unb wenn fte ft^ fcbämcn ibrer 5)?if[etbat , ." ober „o ba^ fte fi* f($ämen
ibrer Wiiyetbatl" Kai alrol 7.)j\lmvTai t>/v KÖ}.anix> aWinvTrefu näv-uv <',)V i-oh/nav. — 2t)) li^^T^il
„feinen i^au" (feine (£inricbtuno( nacb Waf; unb 3?erbä(tni§). (ii foüte nad) bem .^cbr. fabricain
ejus beifjen, Kai rf/v hoinaaiav avTov. — 30) f. i. ®r. — 31) im •'pebr. baijelbe n"nV' ba^
öor^er mit figura gegeben roorben. Kai ti/v vKoaraaiv ahrov. — 32) VripH- ^^ m5d)te
fdjroer ju fagcn fein, ob bamit bie i^eftimmungen beg Sauplane^, ober wie (£almet, Gorneiiue
a i^apibc u. 'jl. bafür balten, bie Dpfergcfctje \\x v*erfteben feien. Tie erflere '-i^ebeutung cntfpri*t
mebr bem ßonterte. — 33) inhil» „unb feine 2lbbi(bungen," b. b. bie ^Ibbilbungcn ber
einzelnen Jbcile; f. i. (^5r. — 34) T^ävra tu vöuifta ah-ov. — 33) ^ravTa Tci (^(KaiMfiaTCL fiov Kai
nävra to. -/locräy/iard uov. — 3(>) »a^ bier emp^atifd) gefagt ift unb fooicl bcipt alö: Xic^ iil
»or 2(((em a3orfd>rift be^ neuen Jpaufea ®otte^ . . Die LXX fnüpfen biefe ©orte noA an bcn
»orbergcbenben 2a& : Kai ti/v iSiaypngf/v tov oIkov, sc. ■Koit/mvai. — 37) will bier fagen, bap baei
ßJefe^'alei !>erfünbet auf ber '-Bergci?böbe gelten fod. — 38) „ba^ gan5c '-l^erggcbiet," oon unten
bi# oben, wie in ber SBüfte ber '^erg Sinai. — 39) e^ foll ^n feinem andern 3wccfe ober
®ebraud>e i?ern?cnbet »erben, ^u feinem wcltlid)cn '-Bau, 5U feinem <^3arten, 5U feinem militdrifd)en
ober politifdu'n ^l'^^'-'rfc, ^u feinem (^kabbenfmale. 5?a* ben JRabbinen burfte man mit feinem
Stode unb mit feinem Sd>ube bcn 5?crg betreten. 5lu* burften bie ^ü§e nid)t befiaubt fein,
fjlatt. 3of., ber fonil genau 5llle'5 befitrcibt, fagt jeboc^ *)?id?t>^ bcrgleicben. — 40) f. i. ß3r. —
41) .&ebr. „unb ba^ö ilnb bic 5)?af?c bc^ 'iJdtäre^ in (nad)) bcn (£(Ien, bic (£lle (gered)nct als)
eine (£llc ncbft ^anbbrcite ;" 40, 5. kuI rarra rä juirpa TOV ^vüiaarijpiov iv ni/X^t t'"' ~'lX^^i f^"-^
na'/.aiariiq . . — 42) n.tDNH p^*^^ »""'' ^fi" '-i^ufeu Jvar {ma§) eine (£llc." Tiefer 23ufen ift
nac^ 'Mabbi Tci'sit unb na* ('»kfcniu^ bic .feöbtung im oberften Jbeilc bc? Elitär-?, in weiter
ba^ ^o(} brannte, ba^ bie Cpfer tjcr^cbrte. 9?acb i'ilalpanbu^ ift e^ eine -ööblung, bie bcn
Slltar wie eine (iirube umgab, eine SÜc tief unb eine (£üe breit, in »reUte bae '-i^lut ber Cpfer
abflof?, um non ba burd) ßanälc weiter geleitet ju werben. 9kd) bem Sbalfäer, Walbonat,
Sahnet, rerefer, 3t(Iioli u. 51. i|1 co bic '-i^dil^ bc^ 3(Itare^, bie eine (£(Ie boA war unb ringesum
in ber 23rcite einer Stle pom 2(Uare beroorfprang. Tiefe SrfKirung ift wobl bic rid)tigcre.
Ko'/.TTÜua ßä-äov^ firl nf/xw Kai Trfjxvq to tvpog. — 43) JH^? ^^DD HnflC^'/K H 713^11
• T TT: V T
"IHNÜ ./"ni* bcJTcn Sinfaffung am Slanbe (betrug) Sine Spanne." koI yeiaog kni tö xei/-og
"VT
avrnv KVKA6-&ev GTndauij^. Unter pcr Sinfaifung i>enleben bier Walbcnat, ÜMIalpanbus«, 3(flipti
u. 2t. einen ^ranj ober eine Veiftc, wel*c bie^^i.^be einer Spanne batte unb bic 2l(tarbafi^' fo
umfeblop, iK\^ um ben 3Utar ber ein (graben gejogen fd)ien. — 44) (iDtpil DJ HH -/""*• i'^^^
ift bie SBöIbung (5?ücfen) be? 3lltarc^," nad) (^efentu^; nacb .!piercni>muj«, Sorneliuei a Sapibe,
^üipü: „unb ba^ ift bie rtJeube be? 3l(tarce" (ober t^iclmebr cikabcn bc? 3lltarcei). Kai rorm
TU i-i/'of TOV ^vaiaar/ipinv. — 43) Xcr 3lltar ^attc auj^cr 23afiei, p^H/ vuif weldicr er ru^te, in
feinem Umfange ncd) jwci 2(bfäee, bie man aucb Stufen ober Umgcinge nennen fann: crepi-
dines, fll'^^JL^. i^om 3?oben an bis jum unteren (novissimaiu) Slbfa^ waren iJPei Sflen, bie
Söreitc beS SJbfa^eS aber betrug Sine Site, f/c ßa&ovg rf/c äpxvc tov koü.ü^uto^ ai'Tov, irpög to
U.aaTr/piov T() fieya tovto VTzoKaTodfv Trr)X<'>v >^io Kai tö evpoQ Tvr/xeu^. SS ift fdlWCr ^U fagCU, WaS
bie LXX mit l'/.acTiipiov, propitiatorium, Xedcl ber ^unbcslabe, bier bc^idMien wollen. i'ieU
Ieid)t follte bae ©ort anberS lauten unb «erbanft fein Tafcin ber Sd>ulb ber 3lbfdnciber. —
46) „!^om unteren 3lbfai^e bi? jum böberen waren vier Stien." TaS ©ort minor unb major
ift bier gleidjbebeutenb mit nieberer unb böber. — 47) ^XIHm >er 2?erg ®otte«." Tic
LXX unb inilg. lafen SnHN „t'öwe öiotteS," ober vielmehr' „?!cucrberb cyottcS." Sei bem
»ic immer, cö ift barunter ber eigcntlidie 3ntarftod p stcrftebcn, ber oier Süen .^öbc ^atte, »om
untern Stbfa^i an gerechnet. — 48) Jpebr. „unb nac^ Dben ju j" küI inspävu tüv KcpaTuv Tzf/^vi.
52B Der ^ro^^et (Satec^ct. 43, 17—26. 5tnm. 49—63.
49) b. ^. bcv o"5cre 5(bfa^. — 30) 7^^jn') »uiib bic Sinfaffung;" Kai -ö )'£7(to? mVöi «wAö-
^ev KVK?Mi'/iEvov ahrü i/fuav m/x^ug. Sie ^Oi\bt (£üe ift iHMt bcr ^pf)e ber @infaffun9 (bc6 ÄranjeS)
ju i^erflc^en. — 31) nS'p^firTl /-«nb feine 3?aftö/' b. ^. bcji SUtare^ untcr|^c ©ntnblage'
f. %\\m. 9?r. 41-44. /cfu ro nviiAufia. — 32) b. fe. bev Sfufi^ang jum 3{(tar ivav c\tn Cften.
Sn Exod. 20, 26 it>arcn bie Stufen jum 5(Uvirc i^crboten. 3UIcin ba man fchcn beim fa(cmo»
nifcften Scmpelbau nad) einem öon ft)ott gcc^ebenen flam fid) ser^ielt, fo nnir bafurd) jene«
(53efe^ aufcjeboben unb blieb eö. — 33) Exod. 29, 37. — 34) Ti( ^^artifel et \\t bier cij^ent'
lic^ JU eüminiren; fte finfet fic^ n?eber im ^cbr nod) bei bcn IjXX. Ter 5inn ift einfa*:
ben ^'irieftern au$ bem i£tamme l'c»i unb bem Ö3efct)led)te eabof; f. 40, 46. — 33) "^Q
„junger ©Her." — 36) 9?vid) 5}?atbpnat u. 2(. fcßte gjccbiel felbft biefen 9litu^ m^rnebmen,
nacf) Salmet aber ibn bur($ bcn J^obenpriefter in orbnung?mäf;igcr iBcife xnnriditcn laffen.
Ta§ &icr aüd) bic sier Scfcn bco 5lbfa^c6 unb ber ©infaffung mitiMüt befprengt nun-fien fotlten,
wdlirenD ba? ®efei3 Lev. 8, 15; 16,18 bie§ nur für bie Körner i?crfdn-eibt, bavpn liegt bie
Urfai^e in ber a>erfd)iebenbeit be^ 2?aueg. Tiefe aber jeigt eben aud) eine neue 3titcpt>(^e,
einen neuen ®rab ber ©rbebung beg i^olfeö ©ottcö an. Kai /J/ijiovTai. Ik rov nifiarog avrov Kai
£iri-&yaovc7iv . . — 37) Kai inl Ttjv ßdaiv kvk/m. — 38) Kai l-^tAäffovrai avTo. — 39) Kai AytjiovTai
Tov fioaxov . . Kai KaTaKavdyaeTar Lev. 16, 27. — 60) Kai tij i'unpa ti] (hvTepa 'A7/i}>ov-ai fiji(j)Ovg
(5iio alyibv ä/n^nnv^. Tie Ucbcrfc^cr batten bier, it»ie es5 fd)eint, bie mofaifd^e 5Bprfd)rift opr 5{ugen,
n?elcbe jwei SBibber nebft bem ©tiere ak^ täglid)e^ Dpfcr für bie fieben Sage ber SBeibe ber
^"»riefter forberte; Exod. 29, 1-39. — 61) Trporoianvai /wrxov. — 62) Kai Tvfx^-oiaeTE. —
63) figürlid)er 3(uefrucf für „weisen buv($ Tarbringung ber Cpfer;" Exod. 28, 41 ; 29, 24;
Judic. 17, 5. LXX Kai iT/J/aovGi x^'P^^ ahrüv.
Caput XLIV.
1. Et convertit me ad viam portae sanctnarii exterioris^ qnae respicie-
bat ad Orientem: et erat clausa.^ 2. Et dixit Dominus ad me: Porta
haec clausa erit: iion aperietur, et vir uon transibit^ per eam: quouiam
Dominus Deus Israel ingressus est per eam, eritque clausa 3. principi.*
Princeps ipse sedebit in ea,^ ut comedat panem coram Domino:" per
viam portae vestibuli ingredietur.^ 4. Et adduxit me per viam portae
Aquilonis in conspectu domus: et vidi, et ecce implevit gloria Domini
domum Domini:** et cecidi^ in faciem meam. 5. Et dixit ad me
Dominus: Fili hominis pone cor tuum,'" et vide oculis tuis, et auribus
tuis audi omnia, quae ego loquor ad te de universis ceremoniis
domus Domini, et de cunctis legibus ejus: et pones cor tuum in
viis templi" per'^ omnes exitus sanctuarii. G. Et dices ad exasper-
antem me domum Israel: Haec dicit Dominus Deus: Sufi'iciant vobis
omnia scelera vestra domus Israel: 7. eo quod inducitis filios alienos'^
incircumcisos corde," et incircumcisos carne, ut sint in sanctuario meo,
et polluant domum meam : et oflertis panes meos,'^ adipem, et sanguinem:
et dissolvitis'° pactum meum in omnibus sceleribus vestris. 8. Et non
servastis praecepta sanctuarii mei:"" et posuistis cu.stodes observationum
mearum'** in sanctuario meo vobismetipsis. 9. Haec dicit Dominus
Deus: Omnis alienigena incircumcisus corde, et incircumcisus carne, non
ingredietur sanctuarium meum, omnis filius alienus qui est in medio
filiorum Israel. 10. öed et Levitae, '^ qui longe recesserunt a me in
errore filiorum Israel, et erraverunt a me post idola sua, et portaverunt
iniquitatem suam:^" 11. erunt in sanctuario meo aeditui, et janitores^*
portarum domus, et ministri domus :^^ ipsi mactabunt holocausta,^ et
victimas populi: et ipsi stabunt in conspectu eorum, ut ministrent eis.
12. Pro eo quod ministraverunt illis in conspectu idolorum suorum, et
ttx 5)ro»>t)ct Gifc^id. 44, 1—3. 5(nm. 1—5. 529
facti sunt domui Israel in ofFcndiculnin ini(iuitatis:^^ iJcirco levavi
luanuni meam^ super eos, ait Dominus Dens, et porlabunt iniquitatem
suam : 13. et non appropinquabunt ad me ut sacerdotio fungantur mihi,
neque accedent ad omne sanctuarium meum juxta sancta sanctorum : sed
portabunt confusionem suam, et scelera sua quae fecerunt. 14. Et dabo
eos-'^ janitores domus in omni minislerio ejus, ot in universis, quae fient in
ea.*'^ 15. Sacerdotes auteni et Levitae-^ filii Öadoc,-^ qui custodierunt
ceremonias sanctuarii mei, cum errarent ülii Israel a me, ipsi accedent
ad me ut ministrent mihi: et stabunt in conspectu meo ut otferant mihi
adipem,^'^ et sanguinem, ait Dominus Dens. 16, Ipsi ingredientur
sanctuarium meum, et ipsi accedent ad mensam meam ut ministrent
mihi, et custodiant ceremonias meas.^^ 17. Cumque ingredientur portas
atrii interioris, vestibus lineis induentur: nee ascendet super eos quid-
quam laneum, quando ministrant in portis atrii interioris et intrinsecus.'"
18. Vittae lineae erunt in capitibus eorum, et feminalia linea erunt in
lurabis eorum, et non accingentur in sudore.^ 19. Cumque egredientur
atrium exterius ad populum, exuent se vestimentis suis, in quibus
ministraverant, et reponent ea in gazophylacio sanctuarii, et vestient se
vestimentis aliis: et non sanctificabunt populum in vestibus suis.-^*
20. Caput autem suum non radent,^^ neque comam nutrient: sed
tondcntes attondent capita sua. 21. Et vinum non bibet^^ omnis sacer-
dos quando ingressurus est atrium interius. 22. Et viduam,^^ et repudiatani
non accipient uxores, sed virgines de semine domus Israel : sed et viduam,
quae fuerit vidua a sacerdote, accipient. 23. Et populum meum doce-
bunt quid sit inter sanctum et pollutum, et inter mundum et immundum
ostendent eis. 24. Et cum fuerit controversia,^^ stabunt in judiciis meis,
et judicabunt: leges meas, et praecepta mea in omnibus solemnitatibus
meis custodient, et Sabbata mea sanctificabunt. 25. Et ad mortuum
hominem non ingredientur, ne polluantur, nisi ad patrem et matrem, et
filium et filiam, et fratrem et sororem, quae alterum virum non habuerit:
in quibus contaminabuntur.^^ 20 .Et postquam fuerit emundatus, septem
dies numerabuntur ei.^'' 27. Et in die introitus sui in sanctuarium ad
atrium interius ut ministret mihi in sanctuario, offeret pro peccato suo,*^
ait Dominus Dens. 28. Non erit autem eis hereditas,^^ ego hereditas
eorum: et possessionem non dabitis eis in Israel, ego enim possessio
eorum. 29. Victimam^^ et pro peccato et pro delicto ipsi comedent: et
omne votum in Israel ipsorum erit. 30. Et primitiva omnium primo-
genitorum, et omnia libamenta" ex omnibus, quae ofl^eruntur, sacer-
dotum erunt: et primitiva ciborum vestrorum dabitis sacerdoti, ut
reponat benedictionem domui tuae. 31. Omne morticinum," et cap-
tum a bestia de avibus et de pecoribus non comedent Sacerdotes.
1) be^ I^crc6 3iriütcn 5-^ricflcrtMM-bcf unb 2?olffi>ortHn. 3n 4(i, 1 unrb t$ „2I^pr beö
inneren i^orbofcö" lU'nvinnt. — iJ) ni*t für immer, fonbcrn für bie gemeine orcr jicunnmlid^e
3ctt. So lieat farin eine Slnbeutuni}, bvif; im 9?. '-i^. bcr 3l(tar, aU StcUiHrtrcter Gl>rtfti, feine
Steünnii im Cften bat. — 3) t$ j'oüte nur an 3abbaN unb 5"cf^^citcn acoffnct ivcrtcn 4r., i.
S^urcbcjetjen aber burfte aud> an Jvefttacien ''.Vicman^ mcbr, weil ber Xurcbiiani? (\iotteC' jileidM'am
ein 2iei^cl barauf liefert batte. Xie M. i'dter betrad^ten bicfe^^ :Ibor al-j 3innbil^ Waria, bie
burcb ibrc lUHtlid^e 'l\'utterfd)aft ebenfalls ein unoerlel3lidu^>^ .^cili^tbum i5cnHn•^en, burd> »veldnö
!ein Wann feinen rurd)oiani^ ncbmen burfte. — -1) Ta? 2i?prt princi))! baben bie LXX nid^t.
2tud) im Jpebr. beginnt es ben nädiften 2a^. (Eö t^eipt {^'C-'jn'nN /»^^''''^^ ^^" (VÜrften betrifft,
fo. ." — 5) Sr foöte in bcr Sbor^atle feinen (2i$ baben, aber biefetbc nidit übcrfdireiten, n^ie
e^ 2ld)a3 getban; lY. Reg. 16, 18. LXX öiö-i 6 yyoh^tvor oIto^ m-dijcETaL h airii. —
530 Der ^vopljtt S3ecf)iel. 44, 3—31. 2lnm. 6—45.
C) b.ft. um 5ncbcn3ü)5fer- Waftläciten ju hatten; Deut. 27, 7.-7) er fod feinen eigenen (Jin-
(lauii baben, wie ibn 3{d)a^ ficfe erlaubte, fonbern burcj> bie 33orba(Ic eintreten unb austreten.
8) "SBaö ber 3.'>rc?bet 4-3, 4 innbcr fc^on cjefeben, baö ftebt er nun »iebcr, ben cberubimifci)ett
SOa.qen mit ben umgebenben SBolfen, bie ben ganjen inneren Tempel erfüüten. — f)) aal rcmru
10) „|)abe 2l($t;" Tä^ov e'k; Tyv napdiav aov. —11) H^^il J^I^P? „auf baö Eingeben in
ben Stempel;" ek ryv eI<:oöov toI oIkov. — 12) ^, LXX /card, roaö i)icr „nebjl" bebeutet.
Eingang unb Slu^gang ift bei ben Orientalen 33ilb beö 2Bir!en6 unb Scbalten« im 2eben. X)er
^.'»ropbet [od a(fo 3{At"f)abcn auf Sldeö, it»aei im Stempel 5u tbun ift, ber Drbnung nad). Salmet.
Vocb unb j)tei|'c^( beuten ben (Singang auf bie iBorfcbriften über ben (Eintritt in baö .gteiligtbum
unb ben Xienft bafelbft; ben Shiegang auf bie 3?elebrung über bie J^rücbtc, roelcbe auö bem
3?efuc^e beö Rempelei genommen »erben. ?J?albonat finbct in biefer Steüc eine göttlicbe ^ln^
jucifung, »ie ber ^J'ropbct alle Singcinge unb Slu^gange mobl beficbtigen unb fennen lernen foHe,
um bernacb bie ^J^rteftcr, ben Jurftnt, "baö 3?olf belebren ^u fönncn, n>o fte ein* unb au^juge^en
luitten. — 13) S^ ift bamit bie Sntbeiligung be? 3:empcl^ burd) bie ®ö^enpricfter, foroicburd)
•Jlnftellung »on Reiben alei ffiäcbter ju i^cffteben; f. 8,5.— 14) b. b. Ungläubige. — 13) |)ebr.
„wäbrenb ibr mein i^rob, J^ett unb ^i?lut barbracf)tet." X^iefe Wtfcl)unsi ber (sjö^enopfer unb
ber Opfer be^ n?abren ßiotteei war bem Jperrn ein 'brauet ber bi^cblten 3irt. h tu 7rpoc(t>epeiv
ritär äprov^, anpicaf; neu nijia. — 16) i. e. dissolvistis. TTapEßalvers. !Daö eben (genannte ifl
gerabe bie Uebertretung beö 23unbet\ ben ®ott mit ^^xad gefcbloffen. — 17) Jpebr. „unb ibr
bieltet nid)t t>ic 3Ba(^e," PHOtl^Ü' „meinet ^aufcö. . ." X;ie LXX jie^en bie jwei ®ä&e biefe«
2.>erfef^ in einen ,^Ufammen: Kai nhn Eire(j>v/M^nTE roh (pvläaaEiv (pvAaKag h Toiq dyloig fxov. X>it
i^eroaAung be^^ 3:empelö war <Bcid)e ber S;!eöiten. — 18) ♦nn.Wp »meiner SBact)e (Sett?a(^-
ung);" II. Chron. 23, 19. — 19) sc. non ingredientur. Eie ^et^iten ftnb bier genannt ftatt
ber ^Priefter. Sind) jene ^'•riefter ncimlid) follen in tiae neue Jpeiligtbum nidit me^r eintreten
bürfen, bie burd) 'Jlbfall ibre SBürbe unb ibven Flamen gefd)änbct baben. — 20) ^ipcbr. „fte
foUen tragen (büfjen) ibre ?[)?iJTetbat;" Kai XyiimvTai mUKiav arrüv. — 21) „2Bäd)ter unb Zbot'
büter;" ÄEi-üvpyoiwTEg, \}vpupol ettI tüv ttvIüv. —22) „.ßaueipiener ;" Kai AEirovpyoiivTEg tu
oIku. — 23) I)aei ':jlbfd)Iad)tcn ber Dpfert^icre geborte ju Den nieDrigcn Ticnftcn beim Opfern
unb burfte bei J^viebeneiopfern felbft ijon ben l*aien i>orgenommen »erben; Lev. 1, 2-5. —
2'1) t/f KÖ'Anaiv Mhidar^. — 23) ,,babe gef(^»Oren." — 2(») tA^ovoiv avTohg (pvlnaaEiv (f)VAaKag.
27) I^ie LXX htüpfen an biefe 5Dorte\un^ t>ie erfte ^älfte bcö' näd)ften iPcrfcei an. S^ ^ei§t:
Uaa av ■n-od/aum o'i upE'ir nl Aivirat, ol viol tov lat^ihi'K. Daö -^cbr. aber Idfjt biefe 33erbinbung
nidit ju. — 28) Vk ivutifel et ift ju ftreidicn; feblt aud) im .^»ebr.jt. LXX. So fino unter
ben l'c»iten bier nur bie ^^rieftcr gemeint, rote 2>. 10. — 29) Xie ^i^öbne ®abof^ baben ft^
ivabrfdieinlid) niemaK^ bctbciligt ein bem 31bfalle, beffen fi* anberc ^Priefter fd)ulbig mad)ten,
befonferei jur 3eit 3ieroboam"si; 40,46. — 30) Lev. 3, 16. 17. — 31) «a« ^i'Adfow« raf
otr/aKöc /lov. — 32) .^ebr. „in ben Jboren bc^ inneren lUubofe^ unb beö Jempelö;" äirö Tf/g
^''>-w ri/g 'tau-ipag ai'Ai/g. — 33) „fte folleu ftd) nid)t fo gürten, ba§ fte fd^wiben," b. i). nidjtfo
enge, nic|t fo gewaltfam, ba^ fte fdmnßen muffen. Jpicronwmuei. Kai oh TVEpL^uaov-ai ßia. —
34) Sie fodcn nid)t burcl) baei .^"^craueitretcn mit ben bl. itleibern ba^ 5>olf ]n einem ^J>rieftcrootte
mad)en, »eld)em e? ertaubt wäre, bie bl. itleiber ?u bcrübrcn; fte follen i|)m feinen Slnlafj geben,
bie bl. Älciter ju berübren, unb \\d) baburc^ cyottc^ gluc^ aufjulaben. Tai follten fte ferne
Imlten; 4(), 20; Exod. 30, 29.-33) Lev. 19, 27.-3«) Lev. 10, 9.-37) Lev. 21, 7-14.
38) „wenn ein ®trcitbanbel ftd) ergibt;" Kai i-i Kpiaiv ai/iaToc. ^oä) unb 9teifd)l nehmen
bier coutrover.sia al6 ^Streit ber 9}feinungcn. I^aö l)cbr. QSort ^H Id^t ba6 nid)t ivo^l ju. —
39) b. b. an biefen fo nabe t»ern?anbten f>erfonen, obne baburd) eine Si^ulb auf ftc^ jU laben;
liCV. 21, 1-11. LXX: ÖXa' 7/ ETi-l iraTpl Kai ekI fn/Tpl . . . iiiavdi/CETai. — 40) b. b. ftebcn
3:age \^\i er ftc^ nocb v>om bl. Opferbicnfte unb .g»eiligtbume ferne balten. Ta fd)on bie i)icini=
guiig nad) bem (öefeije Num. 19, 1(3 fieben %K\Kyt in ^^Infprud) nabm, \o crfd)cint bie gegenwar»
tigeJ^orDerung al«« eine geftcigcrte unb erinnert' an gröfjcre ^ciligfeit, bie ber "iPriefter baben foll.
41 ) Trpogo'iüovat uanf^iov. — 42) 'Dkd) fcm ^cbr. „unb e? fei ibnen jum Srbtbeil, bafj id) ibr
(£rbtbeil bin;" Num. 18, 20; Deut. 18, 2. kuI toTai airolg Eig KAj/pomfiinv, eyij K/j/povofiia
avTing. — 43) miiichali „6peifeopfcr;" küI -ag ihwnf . . — 44) jnOI'^ri'^DI >M'^ «ttc
T : T •
<§iebecpfcr;" rd häaiptfxaTa TTÜv-a- Exod. 25, 2. — 43) Exod. 22, 31.
531
Caput XLV.
1. Cumque coeperitis terrara dividcre' sortito, separate primitias^
Domino, sanctificatiim de terra, longitudine viginti quinque millia,^ et
latitiuline decem millia: saiictificatum erit in omni termino ejus per
circuitura. 2. Et erit ex omni parte sanctificatum* quingentos per
quingentos, qiiadrifariam per circuitum: et quinquaginta cubitis in
suburbana ejus per gyrum. 3. Et a mensura ista mensurabis longitu-
dinem viginti quinque milliura, et latitudinem decem millium, et in
ipso erit templum,^ sanctumque sanctorum. 4. Sanctificatum^ de terra
erit sacerdotibus ministris sanctuarii, qui accedunt ad ministerium
Domini: et erit eis locus in doraos, et in sanctuarium sanctitatis.®
5. Viginti '^ quinque autem millia longitudinis, et decem millia latitudinis^
erunt Levitis; qui ministrant domui: ipsi possidebunt viginti gazophy-
lacia.^ 6. Et possessionem civitatis dabitis quinque millia latitudinis,'"
et longitudinis viginti quinque millia secundum separationem sanctuarii,"
omni domui Israel. 7. Principi quoque hinc et inde in separationem
sanctuarii,^- et in possessionem civitatis, contra faciem separationis san-
ctuarii, et contra faciem possessionis urbis: a latere Maris usque ad
Mare,'^ et a latere Orientis usque ad Orientem:'^ Longitudinis autem
juxta unamquamque partem''^ a termino Occidentali usque ad terminum
Orientalem. 8. De terra erit ei possessio in Israel:'^ et non depopula-
buntur^'' ultra principes populum meum: sed terram dabunt domui
Israel'^ secundum tribus eorum. 9. Haec dicit Dominus Deus: Sufficiat
vobis principes Israel; iniquitatem et rapinas intermittite, et Judicium et
justitiam facite, separate confinia vestra^^ a populo meo, ait Dominus
Deus. 10. Statera justa, et ephi justum, et batus justus erit vobis. ^
11. Ephi, et batus aequalia,^^ et unius mensurae erunt: ut capiat deci-
mam partem cori^'^ batus, et decimam partem cori ephi: juxta mensuram
cori erit aequa libratio eorum. ^ 12. Siclus autem viginti obolos habet."
Porro viginti sicli, et viginti quinque sicli,^ et quindecim sicli, mnam
faciunt. 13. Et hae sunt primitiae,'*^ quas toUetis: sextam partem ephi
de coro frumenti, et sextam partem ephi de coro hordei.^^ 14. Mensura
quoque olei,-^ batus olei, decima pars cori est: et decem bati corum
faciunt: quia decem bati implent corum. 15. Et arietem unum de
grege ducentorum^ de his, quae nutriunt Israel^ in sacrificium,^^
et in holoeaustum, et in pacifica, ad expiandum pro eis,^ ait
Dominus Deus. 16. Omnis populus terrae tenebitur primitiis his
principi in Israel. 17. Et super principem erunt holocausta, et
sacrificium, et libamina in solemnitatibus, et in Calendis, et in Sab-
batis, et in universis solemnitatibus domus Israel: ipse faciet pro
peccato sacrificium, et holoeaustum, et pacifica ad expiandum pro
domo Israel. 18. Haec dicit Dominus Deus: In primo mense, iina
mensis sumes vitulum^ de armento immaculatum, et expiabis sanctu-
arium. 19. Et tollet sacerdos de sanguine quod erit pro peccato : et ponet
in postibus domus, et in quatuor angulis crepidinis altaris, et in postibus
portae atrii interioris. 20. Et sie facies in septima mensis^ pro unoquo-
que, qui ignoravit, et errore deceptus est, et expiabis pro domo, 21. In
prirao mense, quarta decima die mensis erit vobis Paschae solemnitas :
Septem diebus azyma comedentur. 22. Et faciet princeps in die illa pro
£ £ (^ n e r : ^. ©c^rift. 2(. %, UI. 34
582 Der ^xop^et gjec^iel. 45, 1—11. 2tnm. 1—21.
se, et pro universo populo terrae, vitulum pro peccato. 23. Et in Septem
dierum solemnitate faciet holocaustum Domino Septem vitulos, et Septem
arietes immaculatos quotidie septera diebus: et pro peccato hircum
caprarum quotidie. 24. Et sacrificium ephi per vitulum, et ephi per
arietem faciet: et olei hin per singula ephi. 25. Septimo mense,^^ quinta
decima die mensis in solemnitate faciet sicut supra dicta sunt per Septem
dies: tarn pro peccato, quam pro holocausto, et in sacrificio, et in oleo.
1) riefe 3?ertkilun.q burd^ ba^ Scog tfl nad^ ber 3lu^Icflung bcr wiitticiflen (Ereilten aU
2?prbitb, ni&it aU 3?e"fe&l (ypttee; ju betrauten. Sie fam baber aud^ nid)t jur Slussni^runij.
rie Umftänbc, unter »elcben bie JRücffcbr ber i^erbannten flefd)al?, machten fie moralifc^ unmög*
lid); I. Esdr. ;^^, 1 ff. Tu treuere 3Iu?fübrung ber ^ier gegebenen a?orfcftrift f. p]z. 48. —
2) JlDI'nn „fcnbert ein (yefd)enf" ab, b. ^. einen, ^anbe^tbcil al6 rs)cf(^en! jum 23au be3
T :
STempel« unb 2Dol)nen für bie ^rieftet, a^opuire änapxfjv. 3)a§ bie ^riejter bcifammen unb
um bcn Stempel unb bie 1)1. ®tabt tjerum RH^bnen foöten, fc^ien für bie ©a^e be« bl. dultug
geeigneter unb entfprecbenber ju fein. 9t(ä 3>orbilb aber bebeutet e?, ba§ bie X;iener beg .^eilig*
tbumö fo enge a\i möglich an ba^ ^eiligtbum angefcbloffen bleiben foden. — 3) G? ift bier
ttjpbl fein anbercö Wap, al^ baö ber (£tle ju »erfteben. 3^ie Slle ju ] i ^up gerecbnct, gibt
pbigc DOJajjangabe ?> i^tunben in ber Vänge unb etwa? mebr alä eine ©tunbe in ber 'breite.
^ixi erinnere |icb, ba§ bie Üänge immer bie 9üd)tung ron iOJorgen gegen 5(benb, bie 33rcitc aber
tie gfiic^tung »on W\m^ gegen Witterna(^t bebeutet. — 4) C^lpPfSN HTD (TH") ».unb ti
foflen barpn jum ^eiligtbume, Stempel, fommcn fünfbunbert Sßcn." Kai earai f« -ovtov äyiäa-
fxa-a . . — 3) f. i. ®r". — 6) ^ebr. „5U •'Käufern unb al^ ^eiligtbum jum ^ciligtbume," b. ^.
aU beiliger Drt für ibre SBobnungen unb als?; beiliger Crt für ben 3;em)^el. «? oiKovg ä(po)pia-
fjäm<c T<:> äyiaa/iü avrüv. — 7) Tcr ^^cijitenantbcil, füblicb ron bem ber i'^riejler gelegen 48, 13,
foll ebeufo grpf; fein, alö jener ber ^J^rieftcr. S? iü ganj auffallenb, tci\i "Midi bcn Jbeil ber
i'eviten ni3rblid) wn bem ber ^'•riefter gelegen iriffen wiü, ba bcd) ber '3.Vc^>bet c. 48 feine Se»
fdireibung wn 9fprbcn ber madbt, unb "in bicfem 3?orrü(fcn rem 'DJcrbcn nadb ©üben juerll ben
^ricfter*5tntbeil, bernacb erft bcn ^^eriten=3lntbcil nennt. — 8) nnl f/y^c dKoai xf^'^-^äikc. —
9) ^cbr. „jum iVfi^c 20 Kammern," b. b. ncbft ibrem l'anbceitbcile foüen fte au* 20 Äammcrn
im 23crcicbc ber Sempclgcbäube babcn. äc Karaaxi^f^iv TTö'/jnq -oh Karomeiv. — 10) ©üblicb fett
fid) an ben i'critentbcil ber 5?e,^irf ber neuen ^auptflabt anfdjliepcn, ber mit ben Slbeilcn ber
^^ricfler unb Beriten jwar gleicbe Sänge, aber nur bie Hälfte ber Srctte bat. ?}?an erfiebt bieraua,
ba^ alle brci 9lntbeilc jufammen genommen ein Cuabrat bilbetcn. — 11) riDllfl nöl^*?
JJ^'"ipn »nä^fi bcr ©eibegabe bcö >^ciligtbumg für ganj 3^rael," b. f). ber Stabttbcil fott ftc^
an ben für bie ^"riefier unb Beriten beftimmten SBcibetbeil anfd)licf5ett, unb fett ganj 3^rael ju
9?U^en fcmmen. ov -pdirnv ?) (i7rni>xv ™t' äyiuv TravTi oikij 'löpai/A fgovtcu. t'od) UUb Stcifd^t
baltcn bafür, bie Stabt foll 5undd)f} um ba^^ .ipciligtbum fein. 2lllcin irie n.\ue ba:? möglicl,
irenn ba6 ^eitigtbum in bcr Witte bc? ^'ricftcrantbeile! ftebt, unb biefer ^Priejlcrantbcil eine
Streite rcn 10,000 Sücn bat. -Slllioli trill bie Stabt fübli* rom ^''rici^crantbcil gelegen wiffen.
12) ^cbr. „au^ bem J^ürftcn auf beibcn 'Seiten beei 5Beibctbcileei rem ^eiligtbum unb beg
<Stabttbcilc«s," b. b. bem f^-ürftcn foü fein 5lntbcil b^üd) unb roe^lid) rcn bem grofjen Sanb^-
quabrat, ba^ bieber befcbriebcn trorben, angennefcn »erben. Kai tu /jyovfifvu) Ik rohrov. Kai üttö
TovTov eig raf üiTapxai rüv dyiuv, elg KaTaaxe<^tv Tyz 7ro?i,£wf , KaTa npocuonov rüv airapxüv tüv äyluv
Kai KaTa npöaunnv Tf/^ KaTaa xt^oeug ti^q Trö/^cuq Ta npog ^aÄaaaav Kai ano tüv npog ■dä/.aacav Trpbc
ävaTo/är. — UJ) b. b. öcn bcr 2Be|!fcite be^ fficibelanbe^ biö bin jum 3)?eere. iöe!anntli($
bei^t bie SBefifeite bei bcn 5?racliten bie 5)iecrfcite. — 14) b. b. »on ber Cflfcite be^ SBcibe-
lanbeö bi^ ,^ur rflgrcn^c ^^raclei. — lo) b. b. bie ?ängc bc^ gürftcntbcil? foll biefclbe fein,
wie bie bcr anbern Stämme, bie ficb rem Wcere biö 3um Sorban erftrectte. ^ebod) ift bcr in
bcr Witte licgenbe SBcibctbeil bainnr abjurcdjncn. Kai tö fif/Kog öjg jiia tüv fifpiöuv ämi tüv öpiuv
TÜV TTpöc -da/xiaaav. nal to fifjKog enl Ta bpia Ta npbg ävaTOÄäg r//f yf/g. — 16) Kai ioTai avTÜt elg
KaTaaxEoiv Iv tu 'irypaiß. — 17) ^JV i<7l /-«nb ui^bt «tcbr foflcn fte brüden bae a^olf ;" kg*
nv KaTafiwajCTtvaovaiv. — 18) Kai Tyv yf/v K/jjpovofiijaovai oiKog 'lapar/?.. — 19) 12^*in
*^^ ^i^P DD^nt^^JI „iiebmet Weg eure 2?cbrüdungcn (eigentlicb 9?ertrcibungen) ron meinem
SSolfC." fiäpaTs KU-aövvaaTeiav änb Tov 'Aaov fioV I. Reg. 8, 14. — 20) Kai /ihpov (ViKatov
Kcu xo'ivi^ öiKaia icTai v/niv tov /leTpov Lev. 19, 35. — 21) ©pb* ^10 9)?a§ bcr trodcncn Sacben
35cr ^rop^ft Sjec^iel. 45, 11—25. 2lnm. 21—35. 535
foll qUIö) fein mit bcm 93at{> ald bem !0?a§e bcr flüpiiicn. *«< »} a:"'^''^ «'/'«'«^f /"'« f'^"«' 'ov '^»fi-
ßdven: — 22) "ipH» i""»' }o/i<5p. (J6 »ar btt? iWap für a;rodenfd unb J^Iü^'iijc^; II. Chron.
2, 10. — 2f5) -/>öf rö }o/ipp larai ri> innv. 3^ ^cbr. U\f4 ce : „9?ad) bciix ßicmcr wirb ibr
5Wapi>crbäUnip fein," b, b. fcwcbl Gpba al« ^atb mup immer bcn jcbntcn Jbeil fincg (ycmcr
fapen. — 24) ,11,3 DHC*;; ^p.^r'rrl »unb ber Scfcl fcü jcbn Wcra babcn" (Äern, ^obne,
®ran), nad> unfcrcm Wüu^fuf; etwa 5rrci yucu^er'l Sent. kuI ra cräx^fxia ükooi öW/.oi. —
25) „Jraii woH bcbcutct, baf; r? rrcicrici „??iincn" i^cbcn foü, ,^u 20, ^u 25 unb 5U lö 2cfcln;
Exod. 30, 13. — 2«) n*bnnn HiVr /-ba^ i|l tic ^Jlbivibc" ((i)cfcbcnf), b. i. fiir bcn Surften;
T ~
f. 2?. 16. — 27) b. b. ben fccb^iiiilcn 2;beil bc? Srntecrtrac^e^. — 28) Knl H, Trpöa-ai/tn rov
e'/.aiov KOT'r/r/v e/ainv ä-b (5,'\a kutv/iüv, hri a'i 6t Kn Kori'/.ai e'irr'i y'/Jo/i. Xic lUUi^. gibt biCT CinC
S^ef^rcibuni^ bcji l^Jape^, aücin ber bcbr. 2crt, bcm bic LXX joKKn, benimmt fa? 'Wag ^er
2lbciabc, namlicb ben jcbntcn Ibeil fc? '^atbe?, ^cbn 2?atb auf einen rsSomer i^creitnct. Ter
Sinn ifl fcmit: Se« foII bcr ^cbnte Ibcll fpm Jebutbeil ^e^ CcIertravK^/ alfc ber bunbertilc
2beil an ben J^ürften abiKöfben jfcrbcn. 9?a(t) Terefer^ ?T?einuniU|t bcr bcbr. Icrt biefe?
ä^erfe? feblcrbaft i^efcbriebch. 'Jlllein ber Sinn bleibt flar unb *?cr|Li"nbIicb, — 2})) i'cn 2(K)
(Sd)afen fcU immer eine?, unb ]wax ein männlirtiec; an ben J^üriten abgci^eben werten, »roven
tiefer bann bic Cpfcr, bie ibm i\ 17 auferlciU werben, ju bcfcri^cn bat. küI TVfjö.^aroi' äizi tüv
npoßä-rojv Ütto (Umi (KfiniiiefJa ck Traaüw tijv -arpiuv rov 'Inpai/?.. — 30) b. b. bic ciu ^^'"''IftitC
ernäbrt. ©er alfo wcnijicr al? 200 Scbafc batte, war niitt ]\i biefcr Sibiiabc i.>crpflicbtet.
Snteifcn ift möiiliit, bap man alle 5cbafe ^^'faele ^ablte, unb barnacb bie ^cbcntabiVibc fo
rec^ulicrte, ta^, ficb ^cbcr babci 5u bctbcilivicn batte. 3luf tiefe SBcife traf tann ten ^^cfi^cr reit
KHl S*afen, ein balbce; idnif cttx ^iclmcbr in 2 ^abren Gin 5cbaf. — ?j! ) le'uiinchah „^um
Spcifeopfcr." Ticfci^ unb tk foloienbcn JBorte fint s'on bcr t>orau?iiebcnbcn Stelle: qua?
nutriunt Israel nptbwcnti,q burcb ein Momma ju trennen, tcr .Honig" fcü ncimlici) Dicfe 31b'
gabentbiere ju bcn rpfcrn an allen i\-ciertagcn be>? ^abrc^ fcrwenben. — 32) mr f^i'/äüKfcxim
'■jTfpl ifiüv. ö? feilten bie Cpfer für Mönigunt in'^lf ^uglci* fein, b. b. bie regelmäßigen Cpfer,
auper welcben jefer (£in',clnc nacb '-i?eliebcn feine Cpfer barbringen tonnte pber nad) Ümitdntcn
bringen mupte. Tic SinriAtung war ^ortrefflid). Ter Untcrtban gab, 'K'^i er leiitt geben
fcnntc, unt ber Jvürft beforgtc taihit ba? .fi>cilig(ie, bcn regelmäßigen Cpferrienft an aüen ^eier»
tagen. (Sinige Kurilen tbaten biefe? wenigften? ^citcnwcife fdipi^i in frübcrer ^nt, wie viakMUcn,
S5e*iat^. lll. Reg. 9, 25; IL Chron. 31, 3. slDa« intcitcn ©ctt bier burd» tie "Propbctcn
tM?rf($rcibt, fam nid)"t in a>oll5ug. 9iaA II. E^dr. 10, 32 würbe eincÄopffteucr, ber brittc Ibeil
eine» 5efcK^, \\\x ^^citreitung"^ ber gejlcpfer eingcfübrt. Wan erftebt barauei, bap aüc biet
gegebenen 2?eftimmungen mebr al^ ^t'fiilc- benn aU^ ©cfc&c gelten feilten. — 33) Scwobl
biefe al? bic nadn'clgcnten i^crfdtriftcn weisen t>om mpfaifd^cn (s3efc|ie o.\>, bilbcn alfo in J^orm
»on 3t'CiiIfn eine ^Vermittlung sjwifdicn ten mcfalfd^cn rpfern, bic aufboren foUtcn, unf tcm
neuen, »oUfommencn Cpferticnfte tee 5f. ü?., ber bleiben foü. 2s3enn baber tiefe gan^c i'itlon
ni*t^ Slntcrce leiftctc, al^ baf; c? bie '-Bclcbrung ^K\b, ber mofaifdJc rienft werbe \\.6> äntcrn in
einen ueucn, \^ würben baturd) bie 6)cmütbcr uton bcilfam vorbereitet unb in ibnen '^Maube,
Hoffnung unb Vicbc angeregt, — 34) kv rü u7/vt TüteWößu, fiiä rov /jt/iö^. wona* ta? "PtMaunen-
fejl 5u t?erftebcn wäre; Nuiii. 29, 1. — 33) Ter ^'''ropbet nennt bicr bao gcft ni*t, wcld)e^ an
bie ^stelle bee l'aubbüttcnfcftc^ treten foü. (£r tbut e^, um ju »crjtc^cn ju geben, tajj tiefe:^
le&tcre nic^t gleich bem £jterfeftc im 9L 23. fortbejte^en »erbe.
L
Caput XL VI.
1. Haec dicit Dominus Deus: Porta atrii iiiterioris, quae respicit ad
Orientera, erit clausa sex diebus, in quibus opus fit: die autem Sabbati
aperietur, sed et in die Calendarum aperietur. 2. Et intrabitprincepsper
viam vestibuli portae deforis, et stabit in limine portae: et facient
sacerdotes holocaustum ejus, et pacifica ejus: et adorabit super limen
portae, et egredietur: porta autem non claudetur usque ad vespcram.
3. Et adorabit populus terrae ad ostium portae illius in Sabbatis, et in
Calendis coram Domino, 4. Holocaustum autem hoc offeret princeps
Domino: in die Sabbati sex agnos' immaculatos, et arietem immacu-
34*
534 Ztx fvop^ü (Sjec^iel. 46, 1—9. Sinnt. 1—7.
latum. 5. Et sacrificium ephi^ per arietem:^ in agnis autem sacrificium*
quod dederit manus ejus: et olei hin per singula ephi. 6. In die autem
Calendarum vitulum de armento immaculatum: et sex agni, et arietes
iramaculati erunt.^ 7. Et ephi per vitulum, ephi quoque per arietem
faciet sacrificium: de agnis autem, sicut in venerit manus ejus: ^ et olei
hin per singula ephi. 8. Cumque ingressurus est princeps, per viam
vestibuli portae ingrediatur, et per eandem viam exeat. 9. Et cum
iutrabit populus terrae in conspectu Domini in solemnitatibus: qui
ingreditur per portam Aquilonis, ut adoret, egrediatur per viam portae
Meridianae: porro qui ingreditur per viam portae Meridianae, egredia-
tur per viam portae Aquilonis: non revertetur per viam portae,^ per
quam ingressus est, sed e regione illius egredietur. 10. Princeps autem
in medio eorum cum ingredientibus ingredietur, et cum egredientibus
egredietur. 11. Et in nundinis,^ et in solemnitatibus erit sacrificium
ephi per vitulum, et ephi per arietem: agnis autem erit sacrificium sicut
invenerit manus ejus: et olei hin per singula ephi. 12. Cum autem
fecerit princeps spontaneum holocaustum,^ aut pacifica voluntaria
Domino: aperietur ei porta, quae respicit ad Orientem, et faciet holocau-
stum suum, et pacifica sua, sicut fieri solet in die sabbati: et egredietur,
claudeturque porta dostquam exierit. 13. Et agnum ejusdem anni^"
immaculatum faciet holocaustum quotidie Domino: semper mane faciet
illud. 14. Et faciet sacrificium super eo cata mane" mane sextam
partem ephi, et de oleo tertiam partem hin, ut misceatur similae: sacri-
ficium Domino legitimum,^^ juge atque perpetuum. 15. Faciet agnum,"
et sacrificium, et oleum cata mane mane: holocaustum sempiternum.
16. Haec dicit Dominus Deus: Si dederit princeps donum alicui de filiis
suis: hereditas ejus, filiorum suorum erit,^* possidebunt eam hereditarie.
17. Si autem dederit legatum de hereditate sua uni servorum suorum,
erit illius usque ad annum remissionis, '' et revertetur ad principem:
hereditas autem ejus,'* filiis ejus erit. 18. Et non accipiet princeps de
hereditate populi per violentiam, et de possessione eorum: sed de posses-
sione sua hereditatem dabit filiis suis: ut non dispergatur populus meus
unusquisque a possessione sua. 19. Et introduxit me per ingressum/^
qui erat ex latere portae, in gazophylacia'^ sanctuarii ad sacerdotes, quae
respiciebant ad Aquilonem: et erat ibi locus vergens ad Occidentem.'^
20. Et dixit ad me: Iste est locus ubi coquent sacerdotes^ pro peccato et
pro delicto: ubi coquent sacrificium,^' ut non efferant in atrium exterius,
et sanctificetur populus. ^^ 21. Et eduxit me in atrium exterius, et
circumduxit me per quatuor angulos atrii:"^ et ecce atriolum^^ erat in
angulo atrii,^ atriola singula per angulos atrii. 22. In quatuor angulis
atrii atriola disposita,^* quadraginta cubitorum per longum, et triginta
per latum: raensurae unius quatuor erant. 23. Et paries^ per circui-
tum ambiens quatuor atriola: et culinae fabricatae erant subter porticus
per gyrum. 24. Et dixit ad me: Haec est domus culinarum, in qua
coquent ministri domus Domini victimas populi.
l) '^aä) Num, 28, 9 bcftanb tai Sabbatopfer in jroct Lämmern. — 2) b. ^. ein (Epba
SBeipmebl. Kai fiavaa Tzaifm ro apiü. — 3) ^>}^7 „jum SDibbcr." — 4) „ju ben Lämmern
■ ~ T
aber ein beliebige^ Speifccpfer," koI toI^ äuvo'ig ^vaiav, 6ö/j.a x^tpög avTov. — o) ^cbr. „ein
Söibber;" Kai Kpwc äfiu^og karai. ^m nä(tftcn l^erfe bat aud) bie ibulg. ben Singular. ^Ia6)
Num. 28, 11 n?urben jreci Stiere unb fieben \!ammer al^ 9teumcnbopfcr gefcrfert'. — 6) Kaßu^
av kuT^oii) 7] x^ip ai-Tov. — 7) X>uxä) biefc SSerorbnung rourbe beabfic^tigt, ba^ ein Seber einen
Der ^vop^tt Sjfec^fl. 46, 9—23. 3Inm, 7—27. 535
»ctlfi>mmcncn ^citiiitbum^jVint^ machen iinb fomit eine t^onftanbi^e^ulbigunj? barbringen foßte.
Sil gefallt (yott nicin, n.H'un nian in fein .^auj« nur hineinfitaut; er n?iü, baf) wir Hneingc^en,
itnb üM ibm ali? .^aueifreunbe ^u ertcnnen geben. — 8) D^JÜDI »Ain geften;" kui h Ttiir iof,-
ra'ir. — 9) Taö öfllirfK Ibor, ba? fonft nur an Sabbattagen geöffnet n>erben foüte, muptc bcm
5^ür)len, n^cnn er ein £ficr bringen nn^llte, auch unter ber '^L'oÄe geöffnet n^erten. iäv fi* Troti/cij
6 n(f)f/y()i\uevog üfio'/.oyinv ü/.oKnin.iiia nunipiov tu Myv'w, k<ii ('iriii;ii invrtl) . . kui K/ticti rar iH fxir
fte-ä TU fieMeiv nvTov. — 10) n>clite»5 Cpfer im mofaifiteu '^iefegie nicbt fprgefduieben n:'ar.
@i^ flaute bem Äönige ju einer beilfamen Erinnerung bienen, baf: er milbe un^ gercitt regieren
foUte. — II) Tent lateinifdicn Ueberfci3er ift biev bic iVrdVHM'ition KdTd rntwe^er bureb .'jufatt
in ben Wunb gefdUiiten, ober e^ war biefer 5tUl^^rurf eine gereöbnlidK 3tebeneart. (is bcteuiet
offenbar „jeben 5)forgcn." — 12) yf^D öb^V nipll Hln*^ UniD »fin Spcifcopfer für
ben ^errn; bie in-rorbnungen feilen gelten für immer nnb allzeit." LXX TTpöcray/ia Sta^^avTo^.
13) ^C^^I »ftc foüen barbringen täci Vamm-," tcoujcete . . — 14) toIto -o'k; vloi^ av-ov kctui
mTnaxeoic K?.r/povofiia. gö ijl bicr bie jRebc i^on einem (i3efdicnfe an Vanb, fei eö SDeibc«, ^dix^
ober rsKirtenlanD. — 13) „bii^ jum grlapjabrc," b^b. bi« jum ^iubeljabre; Lev. 2/>, ](J. —
1(>) HN '/ö^t"J i'"ti gar foü ber Srbtbcil nur ben ■^öbnen angeboren." LXX t^/I/v Tf/r k/t/-
povofiiag Tüv v'iüv avTo'v ahfoiq ioTni. — 17) (£^ ift bier bcr 2citen«(£ingang be^ nörblicben
3;bpreö sjom ^^riefler*>orbofe \\x m^rftebcn, wo bcr ''Pro^^bet eben bie i>on"44/4 an gemalten
SBeifungen unb Tffenbarungcn erbicU. — 18) elg riiv k^tt'ipav. — 19) wa? wobl beifit: am
S>eftenbc bei? in^rbofe^ ber iM-ic|lCr. roTtof Kexjopiaiuhn^, — 20) SBabrenb ric J^riebotfer be^
3>olfe^ im innbofe ^"u^racle gefodit Würben, follten bic -Sünb» unb ^rdiulbovfer, ^ie al-j bo*«
h'ilig galten, nur im ^''rieftenuM-bcfe gcfodjt wertien; Lev. G, 25. —21) nn.3/tDrTnN löN'
„unb n?0 ftC ba^ Spcifcopfcr bacfcn;" ku) kKsl Trefovm to pavaa TU TrapÖTTav. — 22) 44, 19. —
23) M TU Tfaaapa iiip>/. — 24) lypT/ «''''-'/- 2?er lat. Ucbcrfci^er macbtc ein Ximinuti»
T
barau«, tvcil biefe oier (£cfoorböfe allerbingö einen geringeren 9taum einnabmen, al6 bcr gan^e
a^orbof. — 23) ^ebr. „unb fteb ein iun-bof in bcr Site bc^ inn-bofe^, ein i>orbof in bcr (£cfe
be^ i^orbofee" — ein Jpebraiemu?, ftatt: in jeber bcr rier (frfen war ein iH>rbof. kui irfoi alvr)
/Card 7ü K/JTT/ Tf/g avh'/i. — 20) illlDp nl"lV'^. "^^^t^^^^i-ne i-^buc Tad)." (£ö fiub bieg eben
bie 4 a^orbijfe, con bcncn fdion 5>. 21 bie 9lebe war. .^ier nennen anäi bie LXX bie (£cfi?or-
^öfe av'/fj fjtKpä. — 2i) Kai k^tSpai . . Xad SBort *T)t3, paries, unb ba^ SS?crt n"l*p' wcldieg
im nämli*cn 3?erfe mit porticus überfc^t ift, baben wobl nur eine unb bicfelbc '^cfeutung
„'TJ^auer, Unr,äunung, S5?anb." 3" biefer Umjäunung^maucr aber waren fleine ^aüengänge
angebracbt, V!>dä}c bie LXX i^iöpat nennen»
l
Caput XLVii.
1. Et coiivertit me ad portara clomus/ et ec-ce aquae egrediebantur^
subter limen domus ad Orienten! : föcies enim domus respiciebat ad
Orientem: aquae autem descendebant^ iii latus templi dextrum ad
Meridiem altaris. 2. Et eduxit me per Viam portae Aquilonis, et con-
vertit me ad viam foras portam exteriorem, viam quae respiciebat ad
Orientem : et ecce aquae redundantes a latere dextro.* 3. Cum egrede-
retur vir ad Orientem.^ qui habebat funiculuin in manu sua, et mensus
est mille cubitos: et traduxit me per aquam usque ad talos.*^ 4. Rur-
aümque mensus est mille, et traduXit me per aquain usque ad genua:'
5. et mensus est inille, et traduxit me per aqüam Usque ad renes. Et
liiensus est mille, torrentem, quem non potui pertransire:^ quoniain
iiitumuerant aqliae profundi torrentis,^ qüi nöU potest transVadari.
6. Et dixit ad me: Certe vidisti'" fili hominis. Et edüxit me, etconver-
tit ad ripam torrentis. 7. Cumque me convertissem, ecce in ripa türrentis
ligna multa nimis ex utraque parte. 8. Etaitadme: Aquae istae, quae
egrediuntur ad tumulos sabuli Orientalis," et descendunt ad plana
536 Der ^rojj^ct gjec^iel. 47, 1—6. 5tnm. 1—10.
deserti,'^ intrabunt mare/^ et exibunt, et sanabuntur aquae. 9. Et
omnis anima vivens, quae serpit,'* quocumque venerit torrens, vivet: et
erunt pisces multi satis postquam venerint illuc aquae istae, et sanabuntur
et vivent omnia, ad quae venerit torrens. 10. Et stabunt super illas
piscatores, ab Engaddi usque ad Engallim'^ siccatio sagenarum erit:
plurimae species erunt piscium ejus, sicut pisces maris magni, multitu-
dinis nimiae: 11. in littoribus autera ejus/^ et in palustribus non sana-
buntur, quia in salinas dabuntur. '^ 12. Et super torrentem orietur in
ripis ejus'^ ex utraque parte omne lignum pomiferum: non defluet
folium ex eo,'* et non deficiet fructus ejus: per singulos raenses^" afferet
priraitiva, quia aquae ejus de sanctuario egredientur: et erunt fructus
ejus in cibum, et folia ejus^^ ad medicinam. 13. Haec dicit Dominus
Dens: Hie est terminus, in quo possidebitis terram in duodecim tribubus
Israel: quia Joseph duplicem funiculuiu habet. ^^ 14. Possidebitis autera
eam singuli aeque ut frater suus:^ super quam levavi manum meara ut
darem patribus vestris: et cadet terra haec vobis in possesioneni. 15. Hie
est autem terminus terrae: ad plagam Septentrionalem a mari magno
via Hethalon,^* venientibus Sedada," 16. Emath,^^ Berotha,^ Sabarim,^
quae est inter terminum Damasci et confinium Emath, domus Tichon,^
quae est juxta terminum Auran.^'' 17. Et erit terminus a Mari usque ad
atrium Enon^' terminus Damasci, et ab Aquilone ad Aquilonem:^^
terminus Emath plaga Septentrionalis.** 18. Porro plaga OrientaHs^*
de medio Auran, et de medio Damasci, et de medio Galaad, et de medio
terrae Israel, Jordanis disterminans ad mare Orientale,*^ metiemini^
etiam plagam Orientalen!. 19. Plaga autem australis meridiana a
Thamar^' usque ad aquas contradictionis Cadt-s:^ et torrens^' usque ad
mare magnum: et haec est plaga ad Meridiem australis. 20. Et plaga
Maris, mare magnum a confinio^*^ per directum,^' donec venias Emath:
haec est plaga Maris. 21. Et dividetis terram istam vobis" per tribus
Israel: 22. et mittetis eam in hereditatem vobis, et advenis,*^ qui acces-
serint ad vos, qui genuerint filios in medio vestrum: et erunt vobis sicut
indigenae inter filios Israel: vobiscum divident possessionem in medio
tribuum Israel. 23. In tribu autem quacumque fuerit advena, ibi
dabitis possessionem illi, ait Dominus Deus.
l) Ter ®n<icl führte ben ^ro^^hetcn ^^cm äuperen 2?orbpf burcfe ba« nörbli(f)c Zhct irieber in
ten inneren öfer -yricftcrscrbin' bt6 bin ^um (finc(ani^ in ba^ ^eitigtbum; 4r», 6. — 2) i^ilal«
Vanbu^ beutet biefee* SDaJTcr auf bie ®afferbebdlter, bie man im Jempet hatte unb bie burd»
eine i)}Jeni^c .Hanäle aMiefen unb ^a^ Cpferblut unb bie fonftiiien '3(bfon^erun|^cn ber Cpfertbiere
mit fort führten. (£? i^eben über biefc ilanale 'Bericht 'iJtriftdug unb Supolemu^. Eu.<eb. de
pnepar. 1. 9. ^Iflcin i^citü^t auf Pae, wae bie $*rPVbeten I^. 12, 3; Joel ;S, IS; Zach. 14, 8;
Apoc. 22, 1 öon ber fünftii<en Strcmuni^ einer Quelle be^ i'eben^ fachen, beuten bie bl. i\iter
fcae bicr (ijefai^te einilimmii} im mi>ftifd)en Sinne auf ba? (guancielium unb bie Satramente tei
neuen i8unbe-5, bcfonbcre auf bie lanjt, bunt rccicfce bie "iJJenfcbbcit neuiicbcren «»irb im M.
rtKtfte; Juan. 4, 13; 7, 37. — 3) unl ro v6(ji> KaTtfiaivt-v äno rav K/.irovc rov (^e^iov, arra yörov
»TT< To ■6vaia(!Tf,piov. — 4) b. b. auf ber Sübfeite be« Jbcrei^. — 5) Ter »Rubrer nabm je^t
ff inen ®ei^ v»cin Cfttborc fort in JHicbtung nach Cften unD beivinn ^u mcjfen ben Strom be«
JSafferei, unb mai; fort, bi? er taufeuD (Ellen iicmeiTen. (f^ccbief n^atetc babei im ©aijer piefeei
vStrcmeÄ jur Seite be^ J^übrere. Kudii^ i^nfim; äififjog k^Evnvriac. — 6) Ta^ 2J?affer war fo
feivfet, ta^ ee nur bi^ an bie ilnöitet be^ 'JPropbeten ^ini?. 'Md '«rcpc bat einen f leinen 'Jlnfang.
Koi thfff.dev fi> T(j vi^ari ii^oj/) aoinFur. — 7) ^tT'f/div tv rCj iiSari t'^up fwf rüv /it/püv. — S) aal
iirii ;)(5i'i'aro öifA^^nv. — 9) IflC^'^p „ÜBaiJer jum Scbnjimmett;" üg xf^^/^äplmv. ©enn ba«
(fsanc^ctium unb feine bimmlifeben Gräfte ben Wenfcben ^ur 3?oßfpmmenbeit geführt haben, fo
i^Idcbt fein l'eben mehr bem S*TOimmen bee ;^ifche? im !K}a|fer, ober bem ^li^c be? i'cgelö in
ber 2uft, alö ber mühfeltgen Steife eine? ®anberer^ auf (Erben. — 10) li'N'in »hall bu
Der ^rop^et g^ec^iel. 47, 6—19. Slnm. 10—37. 537
gefebcn?" Unrichtig überfe^en bler ?p(^ unb 9tcif4(: „JRicfittg gcfeben bajl bu." l6i>aKar v'd
ävdpuTTov; — 11) n^ltDlpDn nV7Jn"^NI ./?" bcm öiincfecn l'anbilrid)," b, b. gegen bcn
Sorban ju. ek t))v Ta/.i/.ainv tiiv tt/wi; ävaroÄdc — 12) (13^3/(1"^^ „jur 2Düilc," ivoriuiter
bie n?üftc Umgcgcnb bc* tobten Weerc^ ^u i>er|lcben ift. /tJ r/}r 'A,,n.iiav. — ItJ) sc. mortuum.
«04 i/pxtro i<j(; i-l rr/v da'/.aaaav i-'t ro irw/) -//r 6iiK.io/.f/r. '')?ait ^Cm .^ebr. „Unf |le gcbcn mecr-
ttärt« jum Weere bc« 5(ufgange^," D'^yitDIl, i?t>fr wie Salmct n?iü „i>cö ^Jln^gangcd," b. b. in
»clcbc« bie ©aJTer aui^ilicpen. 5(nbcve macftcn ba^ angefübrte bcbr. SDort unu 5(nfange eineö
neuen 2a|je? unb iiber|"ci3cn: „Sic geben (fftepcn) rabin an?, unt bie ©aiTcr n'erren gebcilt."
Ter ^.Vovbct befitrcibt ramit bilDliit mir anfitaulid) rai5 iLMrfcn bci? (fiMiu^eliuniei, faei ni*t
nur bie il^üftc frucbtbvU macbt, fcnfcrn fclbft fae lofte neu belebt, iwu befiniDeris p'urcb bie M
Zanfc gcfcbiebt. — 14) Vl^'' '^^^i^ ""'^^^ friecbt, ober »a? wimmelt." (?ci bc^cittnet r*cr-
jügliif bie 9(m^^bibicn. SiMvcbt bie 3(mpbibien aber aU J^ifcbe, bie bier genannt werPen,
bedeuten bie ??ienfcben, trelcbe ba^ neue J>{eid\ i>ai^ fUeid) (^3i.nteo in>(Ifommen beoölfern werfen!
Tk jvifd)er aber im iv in bereuten bie "Jltoftcl nur anreren in^rfunrcr reei ©orteii liJotte? im'
fl. iö. „3d> nnll eucb ju i):'?en|\-benfifd)ern madien," fagte ocfuu ]ü ^^etru^ Matth. 4, l't. —
13) b. b. iM.tn einem Snbe becs tobten Wcerex^ biö 5um anbcren. Ten Crt D*^J^"pl* „Sngal-
lim," weI*eo jriM-tli* „Cuette ber Ädlber" beipt, fennt man aui^ feinem 3?erid)t rer 2t(ten. Sr
fcbcint ni.HbIid^ »oom torten Weere gelegen ^u baben, wie (Sngapri fürwefttiÄ lag. «tö 'ivymhiv
cuf 'Evnya'/'/au. — IG) (>iott läpt jU allen Reiten ben ^rvtbum, bie ^arefie," ren Unglauben
neben ber 2i>abrbcit bei'teben. 3^i ftt müiTen fogar beitragen ^ur i^erberrli*ung rer ii>abrbeit.
SBie oielc Äci^ereicn bat ti son C£bri|tui^ bi^^ beute gegeben! Sie ilnb serfd)ivunben, unb bie
Ätrd)e flebt fefter unr rubmv>0ller, alel jemals. Kai h ry kwiarpoij)?) almv unl iv rij l-rreiinpmi
ai-Toi. — 1" ) „fie follen aU 3al',gruben bicnen," '^ilf ber 31eöe nur SAdrfe, womit bie geinte
ber SDabrbeit gegen bai^ JHei* (>3otte? arbeiten. '^l,\&) ^iercninnug \\[ bier unter ^A'mx fie
SBeftrafung ber iöirerfadjer ber ©abrbeit ^u ferftcben, wofür* fie ben (^uten 5ur iOarnung
bienen. ek ä/.a^ 6i6ov7ai. — 18) 3n abnlid^er ®eife befd^rcibt ^obanne^ Apoc. 22, 1 fie
äupere Srf*einung ber Mir*e (Mottet im .!pimmel. i^on biefer triumpbirenben Äirdie iit nun
eben bie ilreitenfe auf Grfen ein i>orbiIf, unf erfd)eint bepbalb <xU blübenfer unt aüe :?(rten
f^riidue bringenber (>Kirten, wo feine ikrborrung unf feine 3er|törung mebr flae greift. —
19) Ol' fiii Tza/aM^i) iir' ahrov. — 20) rf/g Knivörifroi; avrov -p(j-o3o/.//<7ei. — 21) äräSaatg
ai'TÜv. — 22) Taig ihliÖEKa pi'/laif rijv viiliv 'lapa//'/. -pöcdeaig Gx^iviauarog. 2>0n ^'•''feV'b tbun
LXX feine (Srwäbnung. — 23) 5llle follen fi* brüferlid) in bie (irbf*aft tbcilen, — ein '^ilt>
ber C^Meii^bcit unb 'i?rüfcrlid^feit unter ben r^Miefern fer Mirebe bej "Ji. 5?., vermöge beren alle
burd» bie 2aufe in ben mi>ftif*en l'eib (Xbrijti aufgenommenen (siliefer gleiAe JHccbte baben.
3m 9t. ^. fann baber aud> ber gemeinile .^'irtenfobn jur bö*ften fird)li*en 5Dürbe gelanaen.
24) eine 5tabt be^ rama?cenifd>en Siuien. ^vn. :jtinerarium be^ 3lntoniu? wirf eine 5'taft
ßatbela genannt, fie ^wifdien 3lntio*ia unf l'aoficea lag. (Je; ift wobl fie bier gemeinte;
Num. 34, 3-15. Xie LXX nennen fie ni*t unf überfe^en: rT/t; Knraßaivovarig. ml -spiaxi:<nar)q
Tili elgu6ov 'H//a(Tf/(in,ü. 9{ad) f cr Somplut. 3hu^gabe : öSbv Al^a/.üv. — 2(5) lieber Scf aba
Pnbet man nirgenb^ '.J?eri*t. Tie LXX baben infer Somflut. 3(u^gabe: rr/f elgö^ov 'Zt6at\a-
Nuiu. 34. 8.-26) (Jmefa, 3(mifa, 5taf t in Siuien ; 1. c. 5?ei f en LXX finf et man bier in f en
ferfd)iefenen Sofice«« bie 9?amea febr rerfd)iefen. — 2") bürfte wobl jene^ fein, weld)e^ Tasif fem
fnrifcben AliMugc ^Ifarejer entrip, 5wifi-ben Jpetbalon unf (Jmcfa gelegen IL Reg. 8, S. — 28) nicbt
näber befannt. — 29) |n*rin"nV'^' °^''^'^ ™'' -«'•»'«^■. i?ic£lei*t bie Bethacinje beei ^Miniu?.
X^er Gbalbäer nennt e^ piscina Albitica. —30) Staft an ben Cuellen beji ^)>barpar im wiiften
Strabicn. AhpaviruSog. ~-^l) p^'J/'"iyn/ !.^iellei*t ba^^ Gaanam fee >J.Holemäu« ä>. 15
nörblicb t>on Tama^cuö, ober baö Ina beijelben, füblid) i^on ba. ä-h 7f]r avVSig roi Ahav. —
32) pleonaftifd)cr ^luebrud für „norbwarts." — 33) TliDV DNö ilNI »«»ib gegen bie
9torbgegenb;" rb hpmv ßoppä. — 34) D^'Tp'nNS „C^j^ü'ite, ofcr aud) Cillanf." Ter 3inn
biefe? fonberbar (autenben i^erfe? mi^dite fein : Tie Cftgreu^e foll bie !^inie bilf en, weld'e ^wifdten
Sturan, Tama?cui?, ©alaaf einerfeit^, unf jwifAen ^»^rael anferfeite 5u Rieben ijl. Ta nun
aber biefe i'inie bie »Jon ber Statur felbft gezogene ift, ber ^orfan namli*, fo wirf f iefer eigene
nod) aU ®renUinic bie jum toften 'i'JJeere genannt. — 3-3) f. b. bis ^um toften Weere. ri/v
Tzpoc ävn-n/.äc i'iiniKüvor. — 3(i ) Tiefe? ©Ort metieiiiini gebort eigentlid^ 5um ?orangebenben
®a$e. Tie LXX baben c>J auegelaiTen unb f*liepen übereinftimmenf mit fem .^ebrdi|d>en:
ravra rä nphg ava-o/.ag. — 37) weldjer Trt füflid) s^om tofteu Weerc gelegen baben mup, aber
ton feinem ©eograpbei^ getannt i|l. nai rü xpöf Nöroi' kuI AiJa «tö oaipäv Kai <PoatKC)vng. —
538 Der ^rop^ct Sje^tct. 47, 19—22. 2(nm. 38—43.
38) K«rf7//x- Num. 20, 3-16; Deut. 32, 51. — 39) Worunter bcr Sad^ JJ^inoforura ju
t*er)lc^en ijl. 2^te LXX ^aben 9?id5tö uon biefcm %\\i^t, fonbern fa^cn nur : napeKTEivov enl
r^v ^d/Moaav. — 40) b. ^. ÜOn bcm fübüd)en ©renjpunfte an. rovro rb /lepog rfjg ■&aläaari^
Tfjq ueyaltj^ öpii^Ei. — 41) „gerabc an," H^yi^ rM^ gegenüber," b. i). biö man fommt nac^
(Smatb. f^-^f narhavTi rfiq E\q6i\ov 'H/idi?. — 42) amoiq. — 43) 2öät)renb bcu j^remben unb
Slnfommlingen, rocnn fie aud) ben (sMaubcn annebmcn, im ßjcfcije nur bae SBobncn im Sanbe
erlaubt nnirbe, fott ibncn jc^t aud) Stntbeil am ^anbbefi^e unb an ben 5yürgerrcd)ten gewdbrt
»erben, — ein neuer großer i2d)ritt jur 2>DÜfübrung ber ^Mane ©Pttc^ bei feinem i^olfe; ein
neuer ifingerjcig, bapbaö afte ®efe§ einem neuen 'JMa^ macben mü^'ej Exod. 22, 21 ; Is. 56,
3-8; Rom. 8. 17; 10, 12.
Caput XLVIII.
1. Et haec nomina tribüum a finibus^ Aquilonis juxta viam Hethalon^
pergentibus Emath, atrium Enan^ terminus Damasci ad Aquilonem
juxta viam Emath. Et erit ei plaga Orieiitalis Mare,^ Dan una.^ 2, Et
super terminiim Dan,^ a plaga Orientali usque ad plagam Maris, Äser
una: 3. et super terminum Äser, a plaga Orientali usque ad plagam
Maris, Nephthali una. 4. Et super terminum Nephthali, a plaga Orien-
tali usque ad plagam Maris, Manasse una. 5. Et super termiimm
Manasse, a plaga Orientali üsqüe ad plagam Maris, Ephraim una. 6. Et
super terminum Ephraim, a plaga Orientali usque ad plagam Maris,
Rüben una. 7, Et super terminum Rüben, a plaga Orientali usque ad
plagam Maris, Juda una. 8. Et super terminum Juda, a plaga Orientali
usque ad plagam Maris, erulitprimitiae, quag separabitis,'' viginti quinque
millibus latitudinis et longitudinis, sicuti singnlae partes a plaga Orion-
tali usque ad plagam Maris; et erit sanctuarium in medio ejus. 9. Pri-
mitiae, quas separabitis Domino:^ longitudo viginti quinque millibus,
et latitudo decem millibus.^ 10. Hae autem erunt primitiae sanctuarii
sacerdotum: ad Aquilonem longitudinis viginti quinque millia, et ad
Mare latitudinis decem millia, sed et ad Orientem latitudinis decem
millia, et ad Meridiem longitudinis viginti quinque millia: et erit
sanctuarium Domini in medio ejus;'" 11. Sacel'dotibus sanctuarium erit
de liliis Sadoc,^' qui custodierunt ceremonias meas, et non erraverunt
cum errarent filii Israel, sicut erraverunt et Levitae. 12; Et erunt eis
primitiae de primitiis'^ terrae sanctum sanctorüm, jliJcta terminum
Levitarum. 13. Sed et Levitis sinliliter juxta fines sacerdotum viginti
quinque millia longitudinis, et latitudinis decem millia. Olnnis longi-
tudo viginti et quinque millium, et latitudo decem milliutn. 14. Et non
venundabunt ex eo,'^ neque mutabunt, neque transferelitlir primitiae
terrae, quia sanctificatae sunt Domino. 15. Quinque inillia autem quae
supersunt in latitudine per viginti quinque millia, profana erunt urbis
in habitaculum,'* et in ßuburbana: et erit civitas in medio ejus. 16. Et
hae mensürae ejus: ad plagam Septentrionalehi, quingentä et quatuor
millia: et ad plagaln Meridianam, quingentä et quatuor millia: et ad
plagam Orientalem, quingentä et cjuatuor millia: et ad plagam Occiden-
talem, quingentä et quatuor millia. 17. Erunt autem suburbana
civitatis ad Aquilonem ducenta quinquaginta, et ad Meridiem ducenta
quinquaginta, et ad Orientem ducenta quinquaginta, et ad Mare
ducenta quinquaginta. 18. Quod autem reliquum fuerit in longitudine
secundum primitias sanctuarii,'^ decem millia in Orientem, et decem
Der g)ropt)et djfd^iel. 48, 1—18. Slnm. 1—16. 539
millia in Occidentem, erunt sicut primitiaesanctuarii: et erunt fruges
ejus in panes his, qui serviunt civitati.'*^ 19. Servientes autem civitati,
operabuntur ex omnibus tribubus Israel.'^ 20. Omnes j)rimitiae, viginti
quinque niillium, per viginti quinque millia in quadrum, separabuiitur
in primitias sanctuarii,'^ et in possessionem civitatis. 21. Quod autera
. reliquum fuerit,''* principis erit ex omni parte primitiarura sanctuarii, et
possessionis civitatis e rcgione viginti quinque millium primitiarura
usque ad terminum Orientalen!: sed et ad Maree regione viginti quinque
millium usque ad terminum maris, similiter in partibus principis erit: et
erunt primitiae^sanctuarii, et sanctuarium tem})li in medioejus. 22. De
possessione autem Levitarum, et de possessione civitatis in medio partium
principis: erit inter terminum Juda, et inter terminum Benjamin, et
ad principem pertinebit. 23. Et reliquis tribubus:^'' A plaga Orientali
usque ad plagam Occidentalem, Benjamin una. 24. Et contra terminum
Benjamin, a plaga Orientali usque ad plagam Occidentalem, Simeon una.
25. Et super terminum Simeonis, a plaga Orientali usque ad plagam
Occidentalem, Issachar una. 26. Et super terminum Issachar, a plaga
Orientali usque ad plagam Occidentalem, Zabulon una. 27. Et super
terminum Zabulon, a plaga Orientali usque ad plagam Maris, Gad una.
28. Et super terminum Gad, ad plagam Austri in Meridie:^^ et erit finis
de Thamar-^ usque ad aquas contradictionis Cades, hereditas contra mare
magnum. 29. Haec est terra, quam mittetis in sortem tribubus Israel :
et hae partitiones earum, ait Dominus Dens. 30. Et lii egressus civitatis:
A plaga Septentrionali quingentos et quatuor millia mensurabis. 31. Et
portae civitatis ex nominibus tribuura Israel, portae tres a Septentrione,
porta Rüben una, porta Juda una, porta Levi una. 32. Et ad plagam
Orientalen!, quingentos et quatuor millia: et portae tres, porta Joseph
una, porta Benjamin una, porta Dan una. 33. Et ad plagam Meridianam,
quingentos et quatuor millia metieris: et portae tres, porta Simeonis una,
porta Issachar una, porta Zabulon una. 34. Et ad plagam Occidenta-
lem, quingentos et quatuor millia, et portae eorum tres, porta Gad una,
porta Äser una, porta Xephthali una. 35. Per circuitum, decem et octo
millia: et nomen civitatis ex illa die, Dominus ibidem.^
l) ä—6 7?/f äpxf/^ ~f/C ^pof Boppäv. — 2) Ka-ä to fiffioc rfjq Kara.'iäaeu^ rov trepinxi'ovTng knl
Tt/v d(o6ov 7f/Q 'H//äü>' cf. 47,15. — 3) A/Xd/z. — 4) foßtc bcipcji: pla.ca ab Oriente usque
ad mare „fein !L'an^llricfl foß ihmii C|lcn bi? ^um tWccrc fein." Ten Cticn bilfen nacf) 47, 18
bie !L'an^fct)v■lften '^luran, rvimae^ciie unt» 'vuilavit'. kcü lürai alrv'K: rä 7:ph<: ävaro/Mc iu^ -rzpo^
■da'/nccav. — o) Tan fc(I ben crftcn Ibcil, ben nörbücbilcn befcmmcn. — 6) Kai äirb tw opiuv,
n?eld)cr tenuinus im jvin^cn Sar'ttcl bleibt. Ter :;Vropbct und ade Stamme, einen nad) bem
anbcren in ber iiian5en i^reite ihmh ''Wecre an biji jur Cf{iiren5e inobnen laffen, aucbbic 5tvimme,
bie früber jenfeit bcj ^i^vban rcobnten. — 7) ia-aL >) ä-apx') rov äc^opta/iiov Trfvrc Kni eiKnai xi^-i-
dfJff erpoc, nai /if/Koc ku^Ljc iila rüv ,ut:picuv- cf. 45, J-S. — 8) (£^ ift bcr 3(ntbeil ber yriefter
bamit gemein; f. 45,1. — 9) «n« eipoc sIkoüi ■üh-re j/?./d(5ff. üiacf) biefer Heberfet^uni] ber
LXX mctrc bicr n:iiebcr ba^ iianje für "yriejler, Vcr^iten unb Stabt au^i^fcbkbene Cuabrat ju
ijcvfteben. — 10) rh öpoc rwv d-.it.n: — ll ) Jpebr. „ben ^'Prieilern au« ben «ebnen l^Jadifcm»
men) £abOf? fett e« i^ebcililjt tJ^"Tntpn< ffin;" rolc lepevci, mlc i/yma^hoci vlnic la(^<)oia. —
12) „(So foU ibnen »cn bcm gettgeivei^ten Sanbe^t^eitc bcr ^etligile (ber mit ^eiligt^um rerfe»
bcne) 5i}cibctbei[ ^ufcmmcn." — 13) Lev. 25, 32-?A. — 14) {^irt'Shf „?icmeine^ fyiut" im
'^iiecieniape \\l bem iieiveibten. rporf/j/aua fami ry KÖ/.ei fif -f/v KnruiKiav kuI e'tr (hdari/fia ai-rol.
15) „neben bcm JDeibetbcile bee ^ciliiitbumes;" rd exöuevov rüv ärvapxüv rcji> dj/wi'. —
16) '?^•ld^ JRabbi TavMb fmb barunter bie '^(ccfer^unb ©einbauern ^u «erilcbcn, bie bier a(«5 bcr
bicncnbe lbci( bcr Stabt betrad^tct n'^erben. Tic iieirobnlidie 3(u?Ifjiunii aber beutet ben 'JIu^'
brucf auf bie i'eamten ber 3tabt, fiMvobl auf bie in-nraltcr bcr ;Keci>t?pf(eiie, bcr 'i^Pli^i, beö
Söaua^cfene, bee 2)filitänrefen«, ciU aucb auf bie niebcrcn Tienftleute, bie ben ^i^beren ".i^camtcti
i
540 £)cr 5)rop^et (Ssec^icI. 48, 18—35. 2lnm. 16^23.
aU SBerfjeuge btenen. Daei 23erbum "1^^ „bienen," bebeutet freilid^ mebr iai gemeine Tienen
unb Strbeitcn, aU im Sinne beö 3(mtee. roig fpya^ofihmc rr/v -öuv. — 17) t). b. fie fc>nnen
auj! allen Stämmen fein. %tx (Stamme41nterf^ieb foü immer mebr erlöfc^en, n.>cit bie ^t\X
nabt, in ber ade ©i^eiberoanb niebergeriffen unb in Sbrifto 2lße (£in3 fein foHen. — 18) rsTpä.
yuvQv af^opLtlTE aiiTov rr/v aTvapx'/v tov äyiov^ änd rfj^ Karaaxeaeuq rf/^ Tro/.ewf. — 19) X^fl biC
Sänge oon 25,000 ®IIen Jveber im Dften noä) im 2Bejlen bi? jur Giren^e beö Sanbe^i reid>te,
jnbem bier ba«s 2anb breiter n?ar, fo blieb auf beiben Seiten, b. b. im 0)len unb ©eften no^
dn äicmli($cr 2;beil für ben »^ürjlen übrig. — 20) (£ö folgt nun bie StufjäbUmg ber fübtic^
gelegenen Stammgebicte, im ©anjen fteben. — 21) äTrö tüv npu^ ävaro^äf fu^ n'jv -poQ \ißa.
22) ä-b QaLfiav. —23) Su ber b^br. JRebemeife gilt ber Slu^brud „genannt werben" bäuftg
für „fein." So ifi eö auc^ bier. !Dag neue ^erufalem, bie Äir^c ®otte?, bie ÄirAe beö Sobnc«
65ottee! 5ffu Sbrijli wirb eine foicbe fein, in weld^er ber ^err immer bleibt unb feinen fegnenben
Ginflup übt. „3($ bleibe bei eud) big an'^ Snfe ber SJelt," fagte 3efuö ju feinen Süngern.
Unb wie uoHfommen bat eö \\ä) erwabrlV (£r blieb bei feinen Jüngern unb gabibnenbie Wacbt,
bie ilDelt geiftig ju erobern, (£r fcbü^te bie Äircbe gegen taufenb Eingriffe oon Seite ber 2Belt,
t'eö j5Ictfc|eö unb ber ^öQe. ®r jeigte ftc^ mäd)tig burd) SBunber unb r^naben im Seben ber
j^eiligen. is-ein D^^fer bauert in moftifcbfr SDeife fort. Sr i|l in ben faframentalifi^en ©efiaüen
be^ iörobeö unb SBeineg mit ®ottbeit unb 53fenfcbbeit, mit ^eib unb Seele juge^en unb tbeilt fi^
Slllen obne Unterfcbieb als Steife mit; Is. 00, 14; 62, 2-12; Jer. :^, 17. L5tX: Kai rö övofza
Tili To/fuf, äö>' ^f av i/aepa^ yevTjrai, Kvpiog ekeI egtüi, tö bvofia avri/q. l
PROPHETIA DANIELIS.
C^iiilcttuito.
1. ^a-5 '^ndj bcr ,/^rovf)ctic ^aiiicl^'' ift cince bcr mcrfun'irbij^ftcn unb \md)-
tiiV'tcn '^üdKr bcv> alten "i^unbc'o. CS>o cnbält nidU mir bic nibi\Mibfteii '-ycridnc
unb 3dnlbcniiuiicii i^oii ciiti'dncbcncr Wlaiibciic-trcuc \\ni> i^üllciibctcr Tiiv\cub am
Crtc bC'j UiKilaiibcnci u^^ bcr ^i^crfiU)rulU]; iiidU nur i-\rof5artiiic 'Wcfiditc unb
Cffcnbaruni-\cn fomolU über nabc aU entfernt ftebenbe '^i>eltereiipü|")e, fonbern aud)
bie ßenaueftc unb beftimmtefte 3liu]abe über bie 3^'^t ber iHnfunft beifen, ber bic
(STUHirtuuiH bcr cmioicn S^\ic\d ift. .soaben bie anbercn '^jropbeten mebr ben ineiftii^cn
(Sbarafter bcc-' llieffiac- unb ben ^cc\cn feiner 'Jlnfunft ßcfdnlbert, fo ift biefem civjen,
baari3enau bic 3»^it feiner :Hnfnnft ncbft ben llmftänticn berfelben an^^uvucben.
(S"e ift fclnuer ]n beoircifen, luic ein ^sube bac^ neunte (Sapitel bicfer '»Virovbetic
lefen fann, obne ficb '>u befebren. Tcnn wenn er aucf) läuoinen UK-^Ktc, 'oai] t>iv:> "l^ndj
üüu Taniel fei, fo fbnnte er t>od} niclu läuvpten, ^a^ es läußft voi Gbriftuij v^cfdu'ieben.
Unb menn er biefce uidu läuijnen fann, unb finbct bier ijenau bae ^abr ber 3(nfunft
ßbrifti unb ba^ ^abr feinc'^ ^obe^ anvjcvieben, tine ee in ber A^üli]e mirfUdi einige;
troffen, mac- tann ibn binbcrn, fidi ßläubii^ in ):)m Staub ^u beugen unb iiläubiii
anzubeten ^cn, bcr bae 'IihhI mar, unb im 'ilnfaui^e bei öott unb öott fclbft mar?
'2. Taniel aue bem otamme ^"^uba, inclleidit ani^ T'ainb^ öefd^lcd>t, fam a(c-
I^üucjUng jur 3^'it, ba ber (S'robcrer OJabud^obonof or bac^ erftc 'Mai inele jübif*e
J^amilien gefaui^en uacb 33abiUon fiibrte, 6<»6 y. Gbr., an ber ^^i'f bee cjcnannten
(Sroberere unb Höniiy?. 'Jiadi brcijäbriijem UntcrridUe, meldten er bajelbfi mit
anberen i>prncbmen ^ünoiUnßcn au-ö feiner ^'anbemamifdiaft erlauint batte, iuarb er
in fönii;(lidK Xicnfte i]enonuncn. Wott ftattete ibn friUr^citicj mit bcr Wabe au^,
übernatürlidie 3:räume au^j^^ulcv-ien unb in '^Jtittc bcr Uuiiläubioicn einen berüifdien
9)hitb für t>cn glauben unb bie 6)creditii3feit an 'i:icn 2ac\ ]u legen,
•i)Jadibem er bem .stbnige ben ;?raum lum ber 'öilbfäulc c. 2. aufgelegt batte,
marb er jum 3tattbalter über bie '^iroinnj '^öabel erbeben, in meld>cr otellung er
blieb bii jum Xobc ':)iabudu^bonofor-o 561 i>. 6br., inelleid^t nocli etmae länger.
9Jian fennt bie Urfadien nidn, bic ibn al^bann oerbrilngtcn. (£t lebte in bcr
3urücfge^,ogenbcit, bi^ bie fd>rccflid>c 'iiniubfclirift, yon unbefannter .v^anb ge^cidMict,
im ^s. 538 lUnlaf] (\ab, ibn au^ ^er li^crborgcnbcit bcruor^^u^iebcn. '^cacfi ber ($in=
nabmc "öabulen-j im nämlidKu ^abre marb er tum l^ariuc-, bem ^JJiebcr, unter ba^i
2^riuminrat aufgcniMumcn, bem bie 1'^'» Stattbalter be-j 'Jicid^C':- untergeorbnet
lüareu. T^er genannte Honig mar bereit^? taxan, bie ganje -Jiegiernng bee ::Heidicc->
in feine ^anb ^u legen, ale eine .sUage megen 'DJiditbcfolgung eine>5 fiMüglid^en
SBefcblc^J, mcU-ber bem (Snltuc- be-J (Sineu mabren Oiottec- ^ninberlief, ibn in bie
l^ömengrube brad^te. (^)ott rettete ibn unb uermebrte fein ülnfeben. iHb^ Guruc-'
536 :JUleinberrfd>er marb, nabm er Tanicl nidn nur ^um Areunbe, fonbern fogar
;;um Xifdigenoffcn. ^ic (rntbedung be>:? 'öetrugc- ber Wöt3enpfaffen unb bic 7i.^^=
tung bee göttlidi oerebrten T'radnMi erregte 5UHir neue 'iierfolgung gegen ibn, bic ibn
abermalÄ in bie Vömengrube bracbte; allein audi bicfsmal rettete Wott feinen l'ieb--
ling unb nmd^te ibn gron oor allem i^olfc.
^icadi (^3ottee S'^i'Gi"!? iü er in .s>ciligfcit bem :3Joe unb ^ob Ezech. 14, 20 3U
iHTgleidKu, in 'H^ciebcit unübertroffen 1. c. 2S, 3.
dr lebte menigften^S bii nun brittcn ^abxc be§ (Etmi6 c. 10, 1.
541
542 Sinlettung ju bcm ^rop'^ctcn X)amel.
3. Sie 23eftanbtf)eite be§ $8uc6e§ bUben:
a) bcr biftorifcfjc ^beit c. 1-6 unb c. 13 u. 14;
b) bcr iuo^()etifd;e'3:f)ei( c. 7-12.
Satoon ift :
a) f)cbräifc{i gefcbrieben c. 1, 1-2, 3 unb bcr tjauje Stbfdinitt bon c. 8-12;
b) G^ a l b ä i f d) ba§ Uebrige, au^ßcnomincn bic
c) gricdnfd; C5Cic()riebencn ^mrtten c. 3, 24-90 uiib c. 13 unb 14.
4. Ser 3nl;alt bcr cinsclncn ßapitcl ift:
I. Xi)dl: ^iftorifc^eS:
1) Sie Sanicl an ben babbtonifdjcn ^of tarn, bort au§gebilbet U)urbe imb als
Sofjn für feine 3:reue gegen ©ott eine aufserorbentlidie ©eiftee-bilbung gemannc. 1;
2) 3iabudiDbonüfor!? !^rauni luMi ber an§> ücrfdnebcnen Stoffen gebilbeten Statue.
Sie Grflärung burd; Sanicl erl;ob il;n xmb feine brei ©enoffen 3U i)oi)m Siem^
tern c. 2 ;
3) ßrriditung cine§ coloffalcn ©öl3enbiibc§, lüclcbc^ Saniet§ ^reunbe anzubeten
fid; lücigerten; ibre tininbcrbare Üvcttung awi bcm J^euerofen c. 3, 1-97;
4) GrIaB bee ilönigs über bcn ©Ott Xanicl^. Ser Sraum über ben umge:
bauenen Saum unb bcn äöur^elftumpf, auf bcy Äönig§ ^ranftteit ausgelegt c. 3,
98-4,34;
5) 6t)ru§ eroberte 33abi;Iön, iüa(;renb 33altaffar beim a)iaf;le fcftiüclgte; ßrflä^
rung ber äi>anbfd)rift c. 5 ;
6) bic ^errfdmft gebt auf (Söruc^ über, ber öen 9J?ebcr SariuS a(§ 9.>icefbnig
einfe^t. Siefcr ehrt mxi) crböbt bcn Saiücl, luclci^cr am ilkib feiner ^eüibc in bie
Söioengrubc gctüorfeu unb immberbar gerettet iinrb c. 6;
7) Sanierrettet bic falfc{> angesagte 3ufanna c. 13;
8) Saniel unrb be^ Gyru» 3:ifdigenoffe unb cntbcdt bcn 33etrug ber SetSpriefter
c. 14, 1-21;
9) Saniel tobtet bcn Sracben; wirb iuiebetum in bie Söiücngnibe geluorfen unb
lounberbar gerettet c. 14, 22-41 ;
10) 6t)rus el;rt ben ©Ott Sanicl^ c. 14, 42. (5ir. 7 gebort in bie erfte,
Dir. 8-10 in bie le^te 3^it Saniels).
II. Xi)üi: ^ro^f)etifd;e§:
^n Dier 2>ifioncu crfdilicfst ber ^vro^^^iet bie fünftige ©otte^3(eitung in ber SJienfcbens
gcfdncbte :
Gn'tCiö ©efidit: äsicr gro^e ^bicre, locldK er au§> bcm 9)tccre auffteigen fiebt,
bebeuten bie i^ncr grof^cn "Scltrcicte, Jocldie einanbcr abtöfcn lucrbcn; bae le^te
tuirb oon ©ott getöbtct unboerbrannt, unb ^emanb in ©eftalt cinc-> 9}ienfdienfot;ncö,
ber in ben äl>o(fen tbront, erbält evuige .^crrfd;iaft über alle Ü'olfer c. 7, ügl. c. 2.
3it)citee ©cfifbt: Gin äl>ibbcr unb ein Sod toerfinnbilben bie Verfifd)e unö
griecbifd^e SBeltmonardne; (cistere fott, oicr ."oörncrn am ^i^^gcnbod entfprecbenb,
in t>icr 3{cidic ^crfaücn, unb fo iüic an§> einem bicfcr .^örncr ein aligciüaltige^ ^orn
Ijerau'jUHidift, foU a\b^ bcm griecb. 9ieid)c ein 3:i)rann entfteben, ioeldier bie ^uben
graufam bebriidcu unb bie iscrebrung be^^ ivabren ©ottc«' jeitJvcife abfdHiffcn wirb
c. 8.
S ritte ^5 ©efictit am Gnbc bcr 70, i-»on ^ctemias für bie ©efangenfdiaft
iwrausgcfavgtcn '^sahxc, alö Sanicl innig um bic älUcbcrberftcUung be^ ;3iibentbum§
betet: Scr (S'ugel ©abricl oerfidicrt ibm nid>t blon bic Crbörung fcince ©ebetc^^,
fonbernaudi, ba^nacb 70 ^abnuod;en bcr 3Jicffia§ erfcbcincn unb eine neue Crbnung
Sinfeitun^ ju bcm ^ro))^cten t)aniel. 543
bcr l^mi\c nuf bcn 2'rünuncrn bc§ je^t neu ju fcfjaffcnbcn 3<!i^iM"«tcm ciurid^tcii
lucrbc c. 9.
UUcrtc^ C^icfirf^t. T^icfc'o cu'^cntHimUrfiftc iH^n allen cr5ä(t :!i)aiiie(, nacf)bcirt
er brei 'AnocIkmi i"\efaftet, um i-\LHt(id)cr ^Jiittl^cihiiu-^eii über bie 3i'fi'"ft feiiic^S i^olfe^S
(IcRnirbii-jt ',u werben. (St [iebt eine luuiibertmre Weftalt ani Tu^riö, wddjc. )\d}
ihm al>o 3dnitu-^ei[t ber ^^suben ^u erfemieti v^bt. :isLMi biefeni erhält erbic "iBHtthei-
\n\\c\, baf? er im 'i^iinbe mit 'iJtMdmef für t'iic^ Steil ber ^nöeii hei Wott iuirfe, cnt-
ßei^eii ben v>'^f^'i""-1K'ii/ ^i-H'Uhe bie Sd)iii3eiu3el be» ''|.^erfcr= xu\^ be^^i 0)ried;ent)üIfc§
i^citeiib -yii machen bemüht [inb c. 10.
Temoiemäfi enthüllt er ihm bie i-^cfammtc Bii^^^^ft ^c§ ^^crfifd^cn unb bcc macc^
boniid>en 3{eidieo, foiuie ber j^iabodienftaatcn, hic^ ein fiiriidjer .Uöniii ^erufalem
bebrän^en, t^m Cpferbienft bec> umhren (^)otte§ ahfdmffen, ben Tempel bnrd; (iiöiwi:
nltäre cntheiliv^en nnb bie ^H'^cn entmeber jum .^eibenthnm ^i nöthii^en ober an^3=
jurotten unternehme. G-S tuerbe 'ütarttn-er für hiVi ^ubenthum ßehen, hie bcr
Ximmn mitten in feiner Weumltlaufhahn ein (Bn'Dc finbc c. 11. (bie Grfüllunß f. in
ber öcfdiidite ber 'Hiaccahäer u. f. \\.\). !3^ann lüerbe burd^ ^JJiid^aelc^ ^IkTioenbung
ba^ ^»»^ci^tlnim nad; lncrtl}alhjithrio(cr l^eiben§^,eit iinebcr gerettet liH'rbcn; ben
3lbtrünnii3en tucrbe ciüii^c Sd;anbe, hm ftanbl;aftcn 33efennern eiin^c ^crrlid)fett
^u I'hcil iücrben. ;i)anicl folle ruhiß feinem i^chcneenbe cntßci3eni5el)cn, nnb mit
U;m mlHjen alle ^Jreunbe (i3ottcö auf bcn 2:rüft 3^racl^3 ^offcn c. 12. (:}ir. 4 nac^
ilaulen. ■§.).
5. mx bie 3tedhtf)eit unb ta§> canonifd)e 3tnfc^en ber erften 13 Gapitdjeugt
iior 3lllcm
a) bie (Srblc^uc, Permögc bereu fic and) bon ber Stnwijoöc in ben Canon bcr
l)\. ocbrift, unb jioar unter bie .spaivüiiwv^'*^'^ G^^^t iourben. 'ißenn man hebcnft,
Jüic forgfältig niau hei bcr 3(ufnahme in biefcn Canon 3U '^Öcrtc ßinß, fo faiui ein
3wcifcl an ber 3(edUheit in feiner 'i^eife ftattfinben,
b) 3ßaC^ bie beftrittencn nnh nur inried)ifd) i3efd)riebencn Thcilc betrifft, fo liefe
ba§ Sttuebrium biefelbcn an^i Wrünben, bie fid; leidet crflcircn laffen, l^imocg :
Sag Ojcbct beg- 3(^,aria<^ unb ba§ i^oblieb bcr brci l^ünflliußc, ioeil e^ fid) faft wöxU
M) in anbern 3:heileu ber hl. Sdirift finbet, al^: in Ps. 108; Jer. 15 u. 18;
in bcffen Lamentationen; bie Öcfchiditc ber oufanna, iDcit man fic a[§> bccin-
träditiijenb für ba^S 3(nfcben ber :'){ichter, unb bie bc» I)rad;en, lücil man fic al^
9Jtatel für bie pcrfifd^c 9k3icnuu3 bctrad^tete.
^afe aber bie Grlcnditctcn au^^ bem ;i>ol!e aud) biefe Thcitc at^3 bt. ©dirift
ancrfauntcn, ncl;t au» bcm Umftanbe herüor, baf3 fotüohl bie LXX, al» 2(quila,
6i;uunad)u§ unb 2^l)eobotiün fic ol;nc Untcrfd)ieb mit bcn übrigen Tljeilcn an hax>
Sid;t treten liefen.
c) ^n ber l;l. ^ixdn hat ba§ ganje 58ud; bie S^ugniff«^ ^cr gröfstcn 3Säter für
fid): Sgnatiuv ep. ad Magnes., ^rcnäuö adv. haeres. 4.5; 6i)prian ep. ad
Fortun. IL; Testim. ad. Quiriii. 3. 20.; ep. 56 ad Thibant.; XertuUian
de coron. milit., de idololatr. c. 18. contra Psych, c. 9.; Drigcnc^^ cp. ad Jul,
Afric; 3lthanafiu» or. 1. contra Arian.; ep. 1. ad Serap. et ad Marceil.;
Clemens oon iJllcr. ström. 4; Cpbräm paraen. 45; bernad) Ci)rilluv\ 3tmbrofiuS,
2lucjuftinne, .»pilarinS, 33afiliuv, CpbiphaniuS, Cbr^foftomu^', Öregor b. 'Jiasians.
0. Cinioenbunßcn unb ihre 3lUbcrlcoiung:
a) ^sorbhüriuS^'telltc im britten :3ahrhnnberte bie 33ehaubtuni3 auf, ba^j 33ud)
fei crft jur Seit bcr 9}caccabäcr gefdn-ieben worben, u^o bae llcciftc bey ^^ro^
V>bc^^ciunßcn bereite erfüllt iuar, — eine ^.Hdmuptnng, bie ju allen 3*^^^^"/ befonberö
in bcr unfrigcn, bie erbitterten Jvcinbc bc§ 'diriftlidien @lauben§ ^u ben UHirmften
3Inl)ängcrn "ijattc. 3lllcin feine Cinmeubung ift uiditißcr unb ungcgrüubctcr, alä
bieje, bcfeiyegcu aud; StVoUinariö, CufcbiuS unb a)ictl;obiu§ fic mit leidster 3)iüf)C
544 (Einleitung ju tem ^ro^j^eten Daniel.
iüibcricgtcn. HieronjTQ. prooem. comment. in Daniel. !Denn nad^ bcm Sc*
nrf)tc bc^ ^laiMU^ 3oH"*f'W§ Antiqu. XI. 8. mar ba^ 33ucf) fdion in ben ^änben
ber gilben, aUS ailejanber in ^erufalem erfd)icn, unb nac6 I. Macc. 2, 52-60
beruft [id; 3)Zat()att)ia^^ auf ba§ öudi 2)anicl!o. 3(ud; fielet man leidit ein, bafe ein
fo fpät iKrfaftte^j 33ud) feinen älnfprud) mehr hätte mad^en fönnen, in ben ßanon
aufgenommen ^u werben; abi^efehen baüon, ba^ fo inele (Sin^elnhciten in bemfelben
t)or!ommen, bie ein fpätercr SBcrfaffer unmijglid; in biefer 2trt unb äßcife, luie fie
t)ier erf dl einen, l)ori^ebrad>t haben löürbe.
Se^en iüir aber a\\(b ben ^atl, "bas^ 53uch fei erft ;^ur 3cit ber 5Jiaccabäer berfa^t
tüorben, iua^ uwe bamit i3egen ben göttlichen Gharafter beffelben ciea^onnen? G§
enthält ja nod; Diele '^'rophejeiungen, bie erft nad) ber maccabäifciien 3cit erfüllt
lüurben, Sihtj e§ l>ün ber 33efreiung ber jübifd^en Station, l^on ber römifchen
9)tünardiie, bon (ShriftU'o, Pom Untergaiuj ^erufalem» unb feine» ^empel^ entl;ält,
tinirbe ja erft fpatcr erfüllt.
3öar nun wohl ber t^orgeblidu' ^abrifant be^i 33uc^e§ Vuürbig, gerabe biefe größten
Greigniffe norau^-jufehen, unb fo haarflein ;^u bcridUcn?
b) ^afe bie ^uben ben Daniel nidit unter bie ^^ropl; et en, fonbern nur imter
bie ^agiograpben rechneten, ift tum iucnig ^klang; genug, ba^ ihnen bie
^agiographen ebenfo ioie bie ^^sropheten alc-' infpirirte SJiänner galten. 3ie rec^i=
neten ihn uuihrfclHnnlid; nur au^ bem Örunbe nidit unter bie ^Jpropheten, iueil et
nict)t gleicl) t^m llcbrigen aU ^txai- unb «Sittenprebiger unter bcm ä>olfe aufgc^
treten.
c) ®ie Ginmcnbung gegen ba§ Sllter be§ 33uclie§, bie man 'oon berfdfiiebenen
SB orten, bie barin üorfommcn, unb au» bem G3riechifcl)en flammen foUen, her=
nimmt, läf3t fid} ebenfo Ictdit \inberlegcn. %km mehreren biefer äßorte läp fich
nadnueifen, baf3 fie i>on ber perfifclicn, ober oon ber 3c"bfpraclie ahftannnen. 9iur
bie Uöorte: tll^^D^Ü> (TOfi(f(üucauni)^r)^ÖQ> (/'ahr^fxop, finb griecli. Urfpning§.
SlUein tonnten bcnn biefe ^nftnimetitc, bie fie bejeidnien, nicl^t am 03ried;enlanb
gefommcn unb ihnen fomit ber 9tame gehlieben fein? äßa§ man au'5 ben unge*
giüungenen äl^orlfpielen jioifct^en oyo^oz, oyiaetv, unb -fni^o^, -/naac in cap. 13,
54-59 für einen urfprüngUdi grieclnfchen, alfo fpätcrn 5lserfaffer beii^ifen mill,
heu^eifct ^liclUe; benn cö tonnte ja biefe» äl^ortfpiel ebenfo in ber Criginalfpracl^e,
bereu 2ert oerloren gegangen, t»orfommen. Unb loenn es aucl) niclit v^orfäme, fo
beloiefe ba!o 3(idit» für bie ?\reihcit bcS griecli. Ueberfet^eric, ber in ben 3?amen ber
33äumc 3*-'i'Ö^'" ioiber bie gottlofen ikTleuntber fanb.
d) ^af, bie fpäteren ^Jwben bie griediifcti gefcliriebenen ^heile ?5^a6eln nannten,
begrünbct iuieberum nicht ha^ 9)iinbefte. G» gcfclmh bief5 ^ur ^c\t be^ §ierontnmi§,
loo ja ihre 9}tcinungen unb S^^eliauptungcn fidi atc-' 5lUÄgeburten be§ ih>al)n; unb
Slberiri^eiS nur ju fehr beurfunbeten; Hieron. apol. 2. adv. Rufin.
e) Si^enn in ber griech. Ueberfe^ung ber Gr^ählung l^om ^el unb ^Traclien c. 14
ber 2'itel l>orgcfet5t crfcheint: ix zooifr^zecac '.Ififiaxob/Jt 'Aoh ' h^aub ix 7:^c f'>/^C
M'jc, fo gcfdml) tas uiahrfdunnlicli nur burcli einen 9tbfclireiber, ber ben .^abahif,
ivelclier bafclbft ^l 34-38 erünihnt ift, für ben ^'erfaffer beS 33udie» anfah.
Crigcuc» (."ommen. in Matth. unb .^icrontnnu^ Pnef. in Is. flagen fehr über
bie iL^erfälfd1ungen ber LXX in biefcm 33uc{k, iüefeu>egeu l'e^terer lieher ber Ueber=
feßung be§ Xl)eobotion folgte.
f) Xa^ Gi)ru§ ben 53 et anbetete 14, 23, barf nicf^t beirren. Tiad) 3Ceno=
\''hon Cyrop. 7 hulbigte er bem ?^euer, bem ^siipiter unb anbern Giöttern. Seine
^ulbigung fclieint inbeffen mel)r au» ber 9iücffid;t, bie er auf ta^i ^^olt ml)\n,
{;eroorgegaugen 3U fein.
4 Einleitung ju bcm ^rop^eten ©aniel. 545
g) X(iV> ncid) 14, 21 kantet al^ B^rftörcr 33ct§ unb feinet ^cmpcl^ bqeicf^iet
linrb, UHibrcnb bic c\ricd;ifrfuMi SdiriftftcUcr bcn Xmci alis ioldm b^ädmcn, ift
fein 3iMbcrfpnidi. Xk 3^'iltöniiu-^ bicfc^5 (SultUiS uiib fcinciS Xcmvclij \vax feine
mu^enblicnidic. !üh>5 Spaniel anfing, fonnte /terreÄ l^oUenben. 'Xk ^crftöruni-^
eine':^ ')iiefenluerfeC^, une be§ 33elteniV»eli?, fonnte obnebin in fnr^cr ^dt nid^t
iiefd^ben.
h) 3i>enn "iDiandic fidi beirren an bem 33eridite lu'^n ber 'Zvercbriing bcy
2)radien, fo iin)[cn fie nid;t, baf5 bie 3*-'"ba:tsefta Tb. I. anv'briirflidi 'von 'Ikx-
cbnuui befi'eibcn, aUi bes' böfen '-^.^rincipv' (IHbrinian) rebet, unb "i^a]] ber Tracbcn=
ober 'Sdilanijenbienft foiüobl in 2(eiil)pten aii in ÖrieduMilanb unb iUeinafien
iH'rbrcitet umr; Herod. 1. 2. c. 74; Aelian. de animal. 1. 11. c. 17.
I
Caput I.
1. ANNO tertio regni Joakim^ regis Juda, venit Nabiichodonosor rex^
Babylonis in Jerusalein, et obsedit eam; 2. et tradidit Dominus in manu
ejus Joakim regem Juda, et ])artem vasorum domus Dei : et asportavit ea
in terram Sennaar^ in domum dei sui/ et vasa intulit in domum the-
sauri dei sui, 3. Et ait rex Asphenez praeposito suo Eunuchorum^ ut
introduceret de filiis Israel, et de semine regio et tyrannorum,® 4. pueros,
in quibus nulla esset macula,^ decoros forma, et eruditos omni sapientia,
cautos seien tia, et doctos disciplina,® et qui possent stare^ in palatio regis,
ut doceret eos litteras, et linguam Chaldaeorum.^'^ 5. Et constituit eis
rex annonam per singulos dies" de cibis suis,^" et de vino unde l)ibebat
ipse, ut enutriti tribus annis, postea starent in conspectu regis. G. Fuerunt
ergo inter eos de filiis Juda, '^ Daniel,'* Ananias,^^ Misael,'*" et Azarias.'''
7. Et imposuit eis praepositus eunuchorum, nomina: Danicli, Baltassar: '*
Ananiae, Sidrach. * Misaeli, Misach:^ et Azariae, Abdenago.^' 8. Propo-
suit autem Daniel in corde suo ne pollueretur de mensa regis, -^ neque de
vino potus ejus: et rogavit eunuchorum praepositum ne contaminaretur.
9. Dedit autem Dens Danieli gratiam et misericordiam in conspectu
principis eunuchorum. 10. Et ait princeps eunuchorum ad Danielem :
Timeo ego dominum meum regem, qui constituit vobis cibum et potura:
qui si viderit vultus vestros macilentiores^ prae ceteris adolescentibus
coaevis vestris, condemnabitis caput meum regi. 11. Et dixit Daniel ad
Malasar," quem constituerat princeps eunuchorum super Danielem,
Ananiam, Misaelem, et Azariara: 12. Tenta nos obsecro servos tuos
diebus decem, et dentur nobis legumina^^ ad vescendum, et aqua ad
bibendum: 13. et contemplare vultus nostros, et vultus puerorum, qui
vescuntur cibo regio: et sicut videris, facies cum servis tuis. 14. Qui,
audito sermone hujuscemodi, tentavit eos diebus decem. 15. Post dies
autem decem apparuerunt vultus eorum meliores, et corpulentiores prae
Omnibus pueris, qui vescebantur cibo regio. 16. Porro Malasar tollebat
cibaria, et vinum potus eorum: dabatque eis legumina. 17. Pueris
autem his dedit Dens scientiam,-'^ et disciplinam in omni libro,"^ et
sapientia: Danieli autem intelligentiam omnium visionum etsomniorum.^''
18. Completis itaque diebus, post quos dixerat rex ut introducerentur:
introduxit eos praepositus eunuchorum in conspectu Nabuchodonosor.
19. Cumque eis locutus fuisset rex, non sunt inventi tales de universis,
546 Der ^rop^ct !DanieI. 1, 1—17. 2lnm. 1—26.
ut Daniel, Ananias, Misael, et Azarias: et steterunt in conspectu Regis.^®
20. Et omne verbum sapientiae et intellectus, quod sciscitatus est ab eis
Rex, invenit in eis decuplum''^'' super cunctos ariolos,^^ et maojnos, qui
erant in iiniverso regno ejus. 21. Fuit autem Daniel usque ad annum
primum Cyri regis.^^
1) Dap 6ter bag britte ^af^x 607 genannt ift, »ä^renb e6 ncic^ .Ter. 25, 1 ba^ »terte 3attr toax,
ifi tciu Jffiiberfprucb. Taniel ^vitte bter bcn '-ßeciinn be^ J^elb^ige^ im '^(uge, bcr ftd) »ertangerte,
tvci( er fidi ^ucrtl gegen 9)barao 9?ect)ao »cn^ete, ber am Supbrcit fii^ befanb, unt in ber ^Scölac^t
bei Äarc^emifc^ überwunben würbe. — 2) 9?abucIiobi.niofor ift bier incUeicf)t anticipatise ÄiJnig
genannt. 9?ad)fo(ger fcinejs 23aterj 9?abopotaffar »urbe er erft im folgenben ^abre 606 o. Sbr.
Qi ift aber auc^ "mcglicb, bai? ibm ber isater bereite bei bcr (Srbffnung bc? §elt>uige^ bie ?D?it==
rcgentfcbaft übertrug, nne bieß nad) 3ti'gni§ •f'crobotg unb ^JMutareb^ im Drient bei fotd)en
2(iiläffcn bäiifig ju' gefd)eben bftegte. Caliuet comment. in Dan. c. 1. — 3) urfprüngtid^
9?ame tc^ bab^lonifdien l-anbftriAeö Gen. 10, 10. — 4) in ben Jempet beo 2?e(, ^em immer
ber belle Ibeit ber feiuMicben i^cute geopfert irurbe; 14, 2; Is. 46, 1. — 3) bem Cberjlen ber
^ofbeamten. — 6) D*/pri"l3n"[b'i- 2)aö perftfi^e 'jpartbcmim bebeutet „?0?agnaten, öjrofe
bev^ JReicbe«." ^anj unrid)tig faben Sinige in biefem ©orte bie TTpöniioi bcr ßjrteeften; f. Äleuferg
3enba==l^efta: %h. 2. ®. 82 t>. üb- 3. '®. 162. V ersio Graoca : än-a rüv (pnp'&o/ifilv. ©anict
jvar bemnad) cntraefer aue föniglicbem ober auö febr bocbangcfcbenem ®efd)led)te. (N. B.
Sßenn in biefem 3?ucbc feine iBemcrfung uor bem ®ried)ifd)en (lebt, fo i\t eö bcr 31crt beg
3;beot'Otion. .&.) — 7) bie feinen förperücben i^eblcr batten. 9?acb 'iProcop de bello pers. 1. I.
bcftanb bei ben '»Werfern ein ßJefetj, ba^ ein foniglicber ^prinj, ber einen förperlicben gebier batte,
nidit ,5ur ^Regierung gelangen fonnte. — 8) oiavnvfiivov^ ^povn^iv. ^m .§ebr. bebeuten bie bicr
ftd) folgenben brei ©pitbeta immer ein unb baffelbe, näm(i(^ „tüobl unterri($tet." — 9) „bie
a(? Beamte am ^ofe ju bicnen im Staube waren," feien e^ JRegieruugö* ober 2?ertt>altung6'
über 93fi(itärbeamte. — 10) Sei {jl wobl bicr t>ie alt(^a(bdifd)e 2prad)e ju pcrfteben, bie bem
^ebräifd)cn nid)t fo veriranbt war, <xU bie neud)albäifd)e. Wan bürfte l>ie§ <x\xi> IV. Reg. 18,
26 erfeben. — IJ) 1t2V3 DV"*!!!'! "^«^ Slägtidte an feinem 3:age;" rö tik ynkpaq Kad'
vfii-pav. — 12) J^riöp „üon ben ft*tllid)en ®peifcn," b. |». »on ber ^oftafeL S:ag SBort tfl
perf. Urfprung« unb beijjt eigcntlid) „(^sHHterfpetfe-," hnb ttjq rpa-Kr/r tov ßaai/euc- 9?acb
2{tbenaug Deipnosoph. YI. 14. Jinirfen aße ^peifen, bie Jium Unterbalte beei .ipofperfonat^
bienten, juerft auf ben fonigtid)en 3;ifc^ gefegt, unb bafejbft aueigetbeilt. — 13) „auö bem
«Stamme 3uba." SBie Pictc Jünglinge auö ben anbern v^tvimmen am .^ofe tparen, ifi nic^t
gefagt. — 14) '^i^^^l, auc^ 7^^^ „9tic^tcr ß3ottee," ober „®ott mein 9tic^ter," ober au(^
■■ ■ T ■■ ■ T
„f53crid)t rs)otte^." ®ö ift auffallcnb, wie in Tanief bie 3?cbeutung beö 9?amena ft(^ erwabrte.
ä^cn 3ugenb auf war er mit ber ®eiöbeit unb bem 'Xifutbc eine^ JRid)ter? befeelt; er bielt (Yxxxdjt
über bie Slid^tcr; er warb pom grofUen '?}?onar($en, obwobi ein Süiäldnbcr, Jjum StattbaUer
erwäblt. Xariuö ber Weber wöUte ibm fogar bie ^Regierung übergeben. 3(ile feine 9>ropbe^
jeiungen entbalten „wunberbare ©otteögeridlte." — 15) n*.3.3n /,'Srbarmung (^otteö" ober
„rs5ott genebm." — 16) SkTO „bcr »on ®ott i)!." — 17) nH?)? „®ott meine J^ülfc." —
18) "l-^k^rä^D v^ürft be/^öel" ober wie Saimct Witt: „®(^a^ beö iPet." — 19) Tni;^,
wwv nac^ ;"uiniu6, 3?iüet „Singebung ber Sonne" (bc6 Sonnengottes), nad) ^3rotiuS aber
,/^)ott fei unei gndfig" o^er „'^ott bcwcibrc un-;> v^or Hebet," nad) fen *}?euern „i'id)tweg" bebeutet.
20) Tjt^'^O' "»ielleld)t fopicl alö „pon Scfat" (lsabel); Jer. 25, 26. 9?aci) ben ^Jieucrn „®afl
bc3 Äönigs." — 21) 1J1J"1D)^ „Xiener be^ !i!id)tgIanjeC b. i). Zknex (sMm. — 22) (£r
fürd)rete fid) ju beftecfcn, weit einige Spcifcn Pon unreinen 3:bieren waren, unb weit pom Slifc^e
be? .rtönig>5 immer ein Stücf genommen unb ber (i5ottbeit ju (Sbren perbrannt würfe, wornac^
ade Speifen a(« Dpfer ber '(i3ottl}eit angefcben würben. Theodoret. Sanetius et alii. —
23) D'Ö^) „mürrif^, ober traurig;" cKv^pu-d. ~ 2^) ^y^t^T}- 3^a biefem ©ort ben
2(rtife( por fic^ bat, fo ift d wobi für ein Nomen appellativum ju nehmen unb mit „Äcßer=
meifter" ju überfe^en; 'AweÄwuJ. — 23) W^^'^t änh -üv crrepiiäruiv. 2)aniel erwartete mit
pottem 9{ed)tc, bafj ibnen bei ber grofnm föeifteSfreubigfeit, mit ber fie bie arme Äoft nehmen
würben, biefe bcffer anfd)Uige, a(^ bie mit ^\xx<i)i unb 3lng)l genojfene >g)offo|t. (£3 i(l baber
nicht notbwenbig,. ^ier eine propbftifc^e 33ürau^fe^ung an}unel}men. — 26) t)\t 5?üi$ternt>eit
Vix ^rop^et Danicf. 1, 17—21. 2tnm. 26—32. 547
träi^t fd)on an unb für ficfi IMcIct^ bei ^ur drlaiii^uiuil bcr 2Bi|Tcnfrf)aft, inbcm jlc bcn ß)cijl
bcitcrcr, freier, i^cioccftcr unb cntfttloiTcncr niadu. " .^^icr aber ift an^uncbmen, baf; '^k'^tt bcn
^ünsiliuiien ^um VoImk für ibr beroifÄei< 'iu'rhaltcn amt übernatürliiter SBeifc C£infidit unb
aBiffenfdvaft '.verlieben babe, bcni Taniel nod) obenfrein bic '^Vibe ^er Iraumauclcivinsi unD bcr
(frfläruuii ^cr i^iHonen. — 21) h> Tramj ypniiiMTiKii. — 28) Xic *.}lui^le;^unj^ fcr (siefiittc unb
Jraume ;Mlt bei ben C£ba(^äern alö .^eichen bober Änii^beit, unb roarb ihmi ibnen übcrau>5 boefi
flcfet)äi5t. <sU>tt \>crlicb baber bcm Tanicl btcfe 'siabe, um ibm ein i^rof;eei "Jlnfebcn \a in^rfct) äffen
iinb feiner ÄMrffamfeit für bcn (iMauben <[.\\ ben t£iucn (^5ott eiii ireite? Ibor i\\ öffnen Jer.
i?3, 28. — iiJ)) b. {). fie traten jegit ein in bcn föuiijlic^en Dienil. — 30) n>a3 bier natürlicfe
nicht bucbitäbliet, fonbcrn fio;ür(ieft ^u ncbmen ifl, unb „TOcitau^" fairen »iü. — 31) 'j'y^^J
D'Öü'Xn D^'2pl^^ /,üt'cr aac Waeiier (unb) i^efitnnuer." Ucber crüereg SBcrt f. Gen.^41,8.
Tunflev ift bic :l?cbeutunii bcö jweiten Süortcjt, bcffen 5i}ur^e( im 2»rifelKn bie 5?cbcutung
„befcbwörcn," nacb Simonie; aber bie (^^runbbet^eutuui] ,/:crfanfen" bat, nni^ auf iiebeimeilünfte
fc^liejjen lafst. 9fac^ 33ar i^ablul i|l ber tV:^^ ein „Sc^laniien» unb Scorpionenbcfd)»orcr/'
nadi 5(buluM(ib ein „5(ftroloji." ^$n 2, 2 finb auf;cr biefen ',mei 5(rten i>on JBeifcn unb fyeiebrten
ncd) 3 2(rten i^enannt. 'iXad) i^eridU bc? '^(puleju? L unb beei 5(mmianuij Warcct(inu3 XXIII.
(). batten alle t>iefe 'Biaciier eieienc 'ikM'iiuuuuMi unb jlanben unter einem Oberbaupte, bai? ber
ilöniii ernannte. Tvapa irav-ar iTTa'>i(^(jhr ml Tin-c fin-}ovr. — 32) b. b. er bicit ftd) ju '-i^abcl auf
bi^ 5Üm erften ^^i^ve bc^ (S.V'xm. Wit bem j){ei^icrunei?antrittc beffclbcn fd)etnt er ficb am ■'öoi'
lajKr ju tffbatana ober 'Jid^mcta aufijebatten ju ^abcn. '^ad) 10, 1 lebte J)amel nod) im 3.
3ät)rc ber äieejieruna beö Üxjxm.
l
Caput IL
1. In anno secundo regni Nabuchodonosor^ vidit Nabuchodonosor
somninm, et conterritus est Spiritus ejus,^ et somniura ejus fugit ab eo.^
2. Praecepit autem rex, ut convocarentur arioli, et magi, et nialefici,*
et Chaldaei:^ ut indicarent regi somnia sua: qui cum venissent, steterunt
coram rege. 3. Et dixit ad eos rex: Vidi somnium: et mente confusus''
ignoro quid viderim, 4. Responderuntque Chaldaei regi Syriace:^ Rex
in sempiteruum vive: die somnium servis tuis, et interpretationem ejus
indicabimus. 5. Et respondens rex ait Chaldaeis: Sermo recessit a me:^
nisi indicaveritis mihi somnium, et eonjecturam ejus,^ peribitis vos/" et
domus vestrae publicabuntur. 6. Si autem somnium, et eonjecturam
ejus narraveritis, praemia, et dona, et honorem multum, accipietis a me:
somnium igitur, et interpretationem ejus indicate mihi. 7. Responderunt
secundo, atque dixerunt: Rex somnium dicat servis suis, et interpretatio-
nem illius indicabimus. 8. Respondit rex, et ait: Gerte novi quod
tempus redimitis" scientes quod recesserit a me sermo. 9. Si ergo
somnium non indicaveritis mihi,'" una est de vobis sententia,'^ quod
interpretationem quoque fallacem,'* et deceptione plenam composueritis,
ut loquamini mihi donec tempus pertranseat. Somnium itaque dicite
mihi, ut sciam quod interpretationem cjuoque ejus veram loquamini.
10. Respondentes ergo Chaldaei coram rege, dixerunt: Non est homo super
terram, qui sermonem tuum, rex, possit implere: sed neque regum quis-
(juam magnus et potens verbum hujuscemodi sciscitatur ab omni ariolo,
et mago, et Chaldaeo. 11. Sermo enim, quem tu quaeris, rex, gravis
est: nee reperietur quisquam, qui indicet illum in conspectu regis: exceptis
diis, quorum non est cum hominibus conversatio. 12. Quo audito, rex
in furore, et in ira magna praecepit ut perirent omnes sapientes Babylonis.
13. Et egressa sententia, sapientes interficiebantur: '^ quaerebanturque
2 e c^ n e r: ^. ©c^rift. 2(. %. III. 35
518
Daniel, et socii ejus, ut perirent. 14. Tunc Daniel requisivit de lege,'®
atque sententia ab Arioch principe militiae regis, qui egressus fuerat ad
interficiendos sapientes Babylonis. 15. Et interrogavit eum, qui a rege
potestatera acceperat, quam ob causam tam crudelis sententia'^ a fa(;ie
regis esset egressa. Cum ergo rem indicasset Arioch Danieli, IG. Daniel
ingressus rogavit regem ut tempus daret sibi ad solutionem indicandam
regi. 17. Et ingressus est'* donuim suam, Anauiaeque et Misaeli, et
Azariae sociis suis indicavit negotium : 18. ut quaererent misericordiam '*
a facie Dei caeli super sacramento isto, et non perirent Daniel, et socii
ejus cum ceteris sapientibus Bab3donis. 19. Tunc Danieli mysterium per
visionem^" nocte revelatum est: et benedixit Daniel Deum caeli, ^*
20. et locutus ait: Sit nomen Domini benedictum a saeculo et usque
insaeculum: quia sapientia et fortitudo ejus sunt. 21. Et ipse mutat
tempora, et aetates: transfert regna,^^ atque constituit: dat sapientiam
sapientibus, et scientiam intelligentibus disciplinara:^ 22. Ipse revelat
profunda, et abscondita, et novit in tenebris constituta: et lux cum eo est.
23. Tibi Deus patrum nostrorum conüteor, tequelaudo: C{uia sapientiam,
et fortitudinem dedisti mihi: et nunc ostendisti mihi quae rogavimus te,
quia sermonem regis aperuisti nobis. 24. Post haec Daniel ingressus ad
Arioch, quem constituerat rex ut perderet sapientes Babylonis, sie ei
locutus est: Sapientes Babylonis ne perdas: introduc me in conspectu
regis, et solutionem regi narrabo. 25. Tunc Arioch festinus introduxit
Danielen! ad regem, et dixit ei: Inveni hominem de filiis transmigratio-
nis Juda, qui solutionem regi annuntiet. 26. Respondit rex, et dixit
Danieli, cujus nomen erat Baltassar: Putasne vere potes mihi indicare
somnium, quod vidi, et interpretationem ejus? 27. Et respondens Daniel
coram rege, ait: Mysterium, quod rex interrogat, sapientes, magi, arioli,
et aruspices^^ nequeunt indicare regi. 28. Sed est Deus in caelo revelans
mysteria, qui indicavit tibi rex Nabuchodonosor, quae Ventura sunt in
novissimis temporibus." Somnium tuum, et visiones capitis tui in cubili
tuo hujuscemodi sunt: 29. Tu rex cogitare coepisti in strato tuo, quid
esset futurum post haec: et qui revelat mysteria, ostendit tibi quae Ventura
sunt. 30. Mihi quoque non in sapientia, quae est in me plus quam in
cunctis viventibus, sacramentum hoc revelatum est: sed ut interpretatio
regi manifesta fieret, et cogitationes mentis tuae scires. 31. Tu rex vide-
bas, et ecce quasi statua una grandis: statua illa magna, et statura sub-
limis^ stabat contra te, et intuitus ejus erat terribilis.^ 32. Hujus
statuae caput ex auro optimo erat, pectus autem et brachia de argento,
porro venter, et femora ex aere; 33. tibiae autem ferreae, pedum quaedam
pars erat ferrea, quaedam autem fictilis. 34. Videbas ita, donec abscissus
est lapis de monte'^ sine manibus: et percussit statuam in pedibus ejus
ferreis, et fictilibus, et comminuit eos. 35. Tunc contrita sunt })ariter
ferrum, testa, aes, argentum, et aurum, et redacta quasi in favillam^
aestivae areae, quae rapta sunt vento: nullusque locus inventus est eis:
lapis autem, qui percusserat statuam, factus est mons raagnus, et imple-
vit universam terram; 36. hoc est somnium: Interpretationem quoque
ejus dicemus coram te, rex. 37. Tu rex regum es:^" et Deus caeli, regnum,
et fortitudinem, et imperium, et gloriam dedit tibi: 38. et omnia, in
quibus habitant^' filii hominum, et bestiae agri: volucres quoque caeli
dedit in manu tua, et sub ditione tua universa constituit: tu es ergo
Caput aureum." 39. Et post te consurget regnum aliud ^ minus te
l
Der gjrop^ct Daniel. 2, 1—3. 2lnm. 1—6. 549
argenteiim : et regnum tertium aliud aereum.** quod imperabit universae
terrae.** 40. Et regnum quartuni erit velut forrum ;-^ quomodo ferrum
comniinuit, et domut omnia, sie comniiiiuet et conteret ornnia liaec.'^
41. Porro (juia vidisti peduni, et digitorum partein testae figuli, et partem
ferream: regnum divisum erit/^ quod tamen de plantario ferri orietur,'"
secundum quod vidisti ferrum mistum testae ex luto. 42. Et digitos
pedum ex parte ferreos, et ex parte fictiles: ex parte regnum eritsolidum,
et ex parte eontritum. 43. Quod autem vidisti ferrum mistum testae ex
luto, commiscebuntur quidem humano semine,^" sed non adhaerebunt
sibi,^' sicuti ferrum misceri non potest testae. 44. In diebus autem
regnorum illorum suscitabit Dens caeli regnum" quod in aeternum non
dissipabitur, et regnum ejus alteri populo non tradetur: comminuet
autem, et consumet uni versa regna haec:'*^ et ipsum stabit in aeternum.
45. Secundum quod vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine
manibus," et comminuit testam, et ferrum, etaes, etargentum, etaurum,
Dens magnus ostendit regi quae Ventura sunt postea; et verum est
somnium, et fidelis interi)retatio ejus. 46. Tunc rex Nabuchodonosor
cecidit in faciem suam, et Danielem adoravit,^'* et hostias, et incensum
praecepit ut sacrificarent ei. 47. Loquens ergo rex, ait Danieli: Verc
Dens vester Dens deorum est, et Dominus regum, et revelans mysteria:
quoniam tu potuisti aperire hoc sacramentum. 48. Tunc rex Danielem
in sublime extulit, et munera multa, et magna dedit ei: et constituit euni
principem^^ super omnes provincias Babylonis:^' et praefectum magi-
stratuum*'* super cunctos sapientes Babylonis. 49. Daniel autem postu-
lavit a rege:^'' et constituit super opera provinciae Babylonis, Sidrach,
Misacli, et Abdenago: Ipse autem Daniel erat in foribus regis.^"
1) 5)?it glat». 3ofcpbui^ Antiq. X. 11. nc()mcn .^icront^mito, ^J^crcriiisi, Watbonat u. ?(. an,
e^ fei Mer tai '^mtxti ^(abr einer neuen 5(era ^u i^crjieben, fie erfl nach ter Srobentnii S.'cjpvten^
unl» ber flanjen "JJerbfüfte '3(fricaß bccionncn babe, im 38. 3abrc nämlicb ber ^liei^icrunc^ ^fabiuto-
toncfor?. 5(üein »varum fotite man tner an\ einmal einen i'o i?rof!en Sprunii mactcn, fa ficö
biefc^ Satitel fo natürlich an ta? erftc anf*(ief;t>' ^((lerbinj^^ niaitt c^ Sctinncriiifeit, bap bier
baj« jwcite 3'i!'i" ^fabu^oboncfor? iienannt n^rb, ba bcÄ bae; 3*J^r bcr ^Infuttft Taniel? in
2?abölon bas Zs^bx ber Ibronbefteijjun^ '^Jabmtobonofor^ war, unb biö 5ur Jraumbeutnui;, bie
bier ereilt wirb, bie brei ;ruibre bej Unterridu^, bcn Taniel erbiclt, perfioffen fein fcütcn. 5((lein
bie i^tin^icriöteit Iaf;t fiit bcfeitieien, it»enn man annimmt, baf; Xaniel mit feinen rsH^'äbrtcn
fchon im ber (Sinnabme Sci'nfaleinö in bie J?änbe ^Jfabiid^pfpnoforx^ unb na* 'i^abolon liefern»
men. i^cmit tonnte, bin 9?abucbpbonpfc*r ben 2brpn beilieii, bercitii mcbr, aU ein ^sabr
serflpfTen fein, iifimmt man al^bann weiter an, tai^ ber .Hc^nii^ erft flei^en Gnbe feinei^ 'iireiten
JRei^icrunsieiabree ben ^raum batte, fp eriiebeu ficb c^nri] ricbti\i brei* :,1abre für bcn Unterriebt
bcsi Taniel, bie er auftrat alei Jraumbeuter. Uebricienö finintc^ man aucf) anncbmen, e^ feien
niebt ?p(Ic brei ^scibn bee Unterriebte ju rerilcben. *i8ei ^üniVlinoien, bie fp jirope Jvprtfcbritte
mad)ten, tonnte man bie l'crnjeit um einen guten 2beil abfür5en. — 2) D^I/^biiri »Ki» ^^f'ft
würbe beunrubigt;" Kai iita-t/ rd nviv^ia avT(,v. — 3) nn'n^ inJCT "Wttb fein Sctjlaf war
babin für i^n," ober beJTer nad) ber 3?u(fl. „fein 3^raum war ibm entftpben;" nal 6 virvog ai-rov
iyivETo Ott' ahrov. — 4) D'ÖtiOP „jiiuijcrer." (ii finb nadj .^ierpninnuebiejenigen B^iul^^rcr,
bie fid) bcö Ctfer^ unb be^ 3?lute^ bei ^lu^übunn ihrer .tun|l bebienten unb axxi' ber 'iPcmttiiiuni^
ber VciAname bie fünftiiien (£reiiiniffe t^orcuiefaiUen; nari) 5)ienp*iud, (^^rptiue; waren ti ^?ü'frp'
mantiter; na* Xerefer fold)e, weld)e bie (^onnnu unb WonbefintiernitJe 5U bewirten rprjiaben.
Diodor. Sic. X. '.). ««< rahc (pnptinKoix. — o) „^Iflrplpi^en," bie ^Ui^Ieicb ^Vrieiler i^ewefen ui
fein fd)einen. Sic beuteten bie ^ufunft aui^ ber i^epbad>tnn;i ber Sterne, aue bemjvlniie ber
3?pi]el, au? ben Öiniieweiren ber jbicre. Sie batten abi^fpubcrtc JDpbnfif.c am (£upbrat, wo
fie ibrcn ©iffeufd) arten pblacjen, bie fic ibrcn 9Kutfpmm'cn treu '.^ererbten. ' Diodur. Sic. I. et
II. — 6) ^ebr. wie i\ 1 : „Wein (^ci)! ift ju i>erwirrt, um ^u wiffen bcn Iraum;" sai lii-üTr/
rb 7:viv(iä fiuv tov yvüvai rb hv-^rviov. (js ijl f(t)wcr JU fagcn, oi tx »pm 2raume ijar 9?id)te5
35*
550 2)er fvopl^tt "Daniel. 2, 3—39. 2tnm. 6—33.
me&r ober bod) Sintgc^, obtroM nur Un5ufammcn:^äncienbcg unb 3?crtt»prrcne6 »ufste. ?p(^
unt) 9icif*( aber bemerfen bier: „(Jntwebcr batte er ben jraum anrflicb i^eri^eiJcn, ober er moüte
feine SDeifcn nur auf bie ^-''''obe fteüen, ob fie überbaupt (öebcimniffe erflrünben fönntcn." —
7) ^ebr. „Tic Sbalbcier antworteten aramäifcb," wae ebenfo»iel ift als? fmüfd). (£? ift bamit
bie neucbal^äifdbc «prac^e i^emeint, ?ie ^ur 3t-'it ber babtslonifiicn '^efantienfcbaft auc^ liie 5ubcn
annabmcii. N. B. 2?on ba an ift ba^5?ucb big jum fiebentcn Sapitei in'cftalbäifcber 'Spraef)e
pcfcbrieben. — 8) So tlar ber Sinn biefcr 2Borte erfcbcint, fo reoüen bocb '??euere einen auDern
peltenb nuicben, namlicb: „T^ai SBort ift auegeflani^en ■ocn mir," b. b. e? ftebt feft: ©enn ibr
"mir ben 4:raum nicbt an5eigct . . — 9) „unD feine 3(u6(ci^un;V/' ««' ~vv ohyKjuaiv. —
10) '^\)^\.^. „fo werbet ibr in latüde gebauen unb eure Käufer in Äotb oerwant'elt werben ;"
e'iQ aTvcjAfKiv Eaec-de Kai ol olkol vfiüv ^LapTTaytiaorrai.. — 11) „ibr WOtlet ^i'\t gewinnen*," b. ^.
ibr möduet gerne, bap icfe eucb ^nt gebe, 53eratbungen ju pflegen unb Stwaö au^uUlnnen.
Cber: ibr wünfcbet eine 23ertagung, Damit mir unter^effen Der Jraum einfallen follte. —
12) S5 ift auffaüenb, wie unt» warum Üfabucbofonofor an bie 5)?ägier Da? 5lnfinnen ileflte,
ben J^raum ju wiffen, ba bicfc^ foi^iel war alo Unmög liebes forbern. 3l(Iein er war oermutb*
lieb »on ibrem iruge unb ibrcr ![?ügcnbaftigfeit bereits überzeugt unb bediente ftcb biefer
(^etegenbeit, ibrem S^reiben ein Snbe ^u macbcn. Sein 2trgument war: „^br bcbauptet,
(vJütt gebe eucb bie Srfcnntnip ber J^räume. »Senn eucb nuncöott Die 'iJtuslegung !?erleibt, fo
tann unb wirb er, wenn ibr e^ »erlanget, aucb ben 2raum felb|^ ju erfcnnen geben." —
13) oUa. — V-i) rcr Äönig wiH fagen: 3Benn icb cud) ben Iraum erj! i^orlegen "foll, bann
tonnt ibr leicbt eine ?lueitegung baoon macben, beren Erprobung mir unmöglicb i|l, unb beren
SrfüHung auf bie lange 33anf binausgefcboben wirb. — lo) b. b. man fing bereits an, ben
53cfebJ^an (Einigen |u DOÜ^iebcn. 9facb Der 'D^Jeinung ^Inberer, wie (lalmct, Tercfcr, Stltiolt, ift
ber i^iun biefco ea^cs: (£ö ging Der 'iBefcbl aus, bat; bie Steifen fottten gcti^Dtet werben. —
16) Ter cbalb. 3:evt leibet bier aurf) ben i^inn: „Panicl macbte bcm 3lriod) i^orfteüungen über
biefeo (ikfcg unb bie eenten?." SlHein Die orientaliüten .iperrfd)cr pflegen feine 3}orftetlungen
gelten ju laffen, wenn ber 2?efebl einmal gegeben ift. Süt^ fagt ja i^. 15 Dentlid), Daf! Daniel
ben Slriod) um bie Urfadic Deö biirten 'Bcfebleö gefragt ^Ci'ot. (£r|l alfo erfunDigte er fid) um Den
genauen ^^aut beö ißefe^lea, bcrnacb um bie Urfäd)e Deffclben. — 17) nöVHnp/ we'dieei
SBort aud) bebeuten fann „fo fdileunig;" äva^l/Q. — 18) f. i. ^5r. — 19) „um i^on ßJott bie
(i5naDe ju erfleben, baö (53cbeimni(l ju erfennen." — 20) (£s ftebt frei, bier eine 3>i|lon im
wad)enben ober fd)lafcnben 3"i^ii»^t-' anumcbmen. — 21) rie Offenbarung war mit fold)en
3eid)cn ber (i3cwit;bcit ausgeftattet, ba^ Taniel feinen 3iT-''ciffl bviben fonnte, 2)arum brad) er
fogleid) in Sobpreifung Ootteö au^. — 22) pD^D; ßaaildc^. — '^^) n.3*D „Sinficfet;"
(ppüvrjaiv. — 24) |n?jl „SBabrfager, ^Haneten» unb 9?ati!^itäts;jleller." ^ieron»muö aber
be5eid)net fie al^ iiT^araam-ovr, qui exta inspiciunt, ut ex his futura prfcdicant. ya^aprjvüv-
Ez. 21, lM.— 2d) i<{\p1* rinn^JS /<in fpv^tercn 3eiten." 3n ber ediriftfprad)e wirb bie
fpdterc ^di aU bie ^dl, in weld)er (^ott feine 23erbei§ungen erfüllt, gleid)beDeutenb mit ber
„legten" genommen. — 26) im gbalb. ift noi^ ber 5öeifa§:'Tr)^ HVn ""»^ ibr öHanj war
grojj;" i«u irpocmjn^ ai'TTjc vrrEpöfpt/r. — 27) Dag 'Scbredcu Srrcgenbe lag wobl in ber
inontiröfen <yri^pe, fowie in ber UngleiAartigfeit ber Stoffe, aus Denen Die iMlbfaule jufammen»
gefelU war. Ä^ein i^lD aber bcitte be^idinenDer Darfteüen fönnen, was Die rerfd)teDenen äBelt»
iuonardneit in iBabrbeit unD ®efenbeit waren, als Diefes. SDie aus i^. :U ben^crgcbt, ftanb
biefe iMlDfaule am ^upe eines iBergeS, was aud) nidn obne iH^beutung ift. Tenn Der 3?erg jeigt
flottes '??Jad)t unb (^)rojje an gegenüber Der irDifiten. ©as eine Säule, io grof; aucb ibrc
STimcnfioncn \dii mögen, einem iöergc gegenüber ift. Das ift irDifd)e Wadn gegenüber Der gött^
lieben. — 28) f. i. Sb., ift aber notbweuDig ^u fuppliren. — 29) "ll^D „gieid) ber Spreu."
HO) GbalD. „Tu, o .Honig, bift ein Äöuig unter ben Königen." 9tabucbobonofor war bie^ in
aller Sabrbeit; benn fein 9ieidi, feine Wadu, fein '^Infcben, feine Siciditbümer erreiditen Den
bödiften O'rab, ben man fidi Denfeu fonnte. Hin 5lbbilb im illcinen bot Die StaDt iVibiilon bar,
bereu ß3röf!e, Sd^önbeit, Ueberfhif!, 5{eicbtbum iMeUeid)t niemals i^on einer StaDt ber (£rDe über»
troffen wirb (f. (Jufeb. pmepar. evang. I. X. c. 42. (^lal^iuS i'uM'cpbuS: contra Appion. 1. I.
et AnticJ. X. 11.) ah jiaaÜEv i-iaaiÄehg ßacn/.euv, (1) ö -dehg Toh uvpnvov ßaaiAtiav la;^vpäv Kai
Kparaim' k(Ü ivti/kh' h^(jKFv. — 31) fv rravTi töttu ti—ov KnrntKovniv' .Ter. 27, fi; Bai". 3, 16. —
32) 9(abud)obonofor ift bier als ^){epräfeutaut Des affiuifd)-babi^lonifd)en 9teid)es gemeint. —
33) Ss ift bamit Das mebifd)'perfif*c j){cid) ]u oerfteben, bas \\\\\x an "JlusDcbnung beut erfteren
niAt i?iel uadigeftanben ^u baben fcbeint, aber nidit mebr ber früberen inneren gülle unb Äraft
fid) erfreute, "renn fd)on Der einzige UmftauD, baf; bie ÄtaDt i^ibiUon i^on bem Wipfel ibrer
(^x^K berabgeftürjt würbe, wirfte fd)wäd)enD auf Das ganjc J)ieid) ein. 3tud) waren bie neuen
^errfcf)er nid^t fo prai^tliebenb. 3^r 9Jeic^ wirb oabcr bag filb er ne genannt. 5ieucre, wie
Der fvopi^tt taniü. 2, 39—49. 5lnm. 33—50. 551
Tercfcr, ?cit unb !Rcif*I »?cr(lcbcn unter bcm streiten SReiAe ba« mcbtf*c. 3(öcin ba bicfe*
mcbifcbe j)iciit nur ein paar S^i^rc ^auertc unb al^balb ^em mcbii'cft'pcnM'dicn JRciitc unter be3
ßpruei 5Ulcinbcrrfdmft 'iJ.Mao mad)tc, \o llft^t man nidit ein, nne bcmfclben bicr ein fo v^rcper
5?or',Uii follte cin.acrdumt werben. JBie fonntc ee ferner ba? i'ilberne ;>(eicb i^enannt n^crpen,
unb bai^ niebi|'ci)--pcrnütc nur ba>? eherne, ba t>iflmebr bai^ Unuiefcbrte ;iilt>' — ill) Üi ijl ta«
maceMmifite ober ,aviei.tiütc 3{eici), turct) bie (Srcberuniicn SUeranCer^ be^'^kofjen ciei^rüncct,
jveld^ee! fiit nn-iter, ale^ ir^ienr ein anreree au^febntc. G? \vivt nereum iicnannt, n:'eil rer Ibron
nid>t? fo f*>Män5enbei^ unb 'i'Vraittvpüe? batte, al? jener be? cbalbäiüten un^ pcrilfcben Jlieicfte?.
9?a(b rerefcr, Vtnt un^ J)teit'cM ift unter riefeni ülicicbe bai< metifit-perüHte \n ocrftcbcn. —
So) b. b. Piefe? JUeicb n^irP über bie am'ebnlicbftcn Vanber ber brei befannten ©elttbeilc fid)
crftrecfcn. — 3G) Scn^cbl atlc alteren "JUuMeiier, ale aucb_mebrere neuere teuten Piefei^ auf faes
remifcbc j){eicb. (ski^cn biefe ■'.Winuni^ macben infeiien t>iele 9?eucre tiefe (£inn:'enbung:
1) ^n ber römifcbcn ^crrfcbaft n.\ir fein ^UMefpalt, ivie in biefem !>ierten :l{eiebe, bar au? 2bon
unb (Sifen bcftebt; 2) ei^ i^ab Da feine i^erfdiwaiieruuiien ^wifcben ben ^errfcbern, nne in tiefem ;
o) ba? rlMnifcbc JHeicb batte tamal?, al? ber 'Diieffia? fam i>. 44, ncd) fein 4nbe, fontern tauerte
nocb Sabrbunterte, »dbrcnb ba? feleucitiffb-ptolemaifi^c mit bem (Jrfd)cinen ßbrifti entigte;
4) ba? riMnifite ^Jeicb feblieijt ficb nicht crbnunii?mapig iin jene sjcrbcrgebenten J)Jeicbc an, tie
lld) ebne Unterbrecbung einanter folgen. 'iJfait ter 9}?einung berjenigen, bie biefe Sinnu'ntung
macben, ift bicr tie fcfeucit ifcb-ptp lemciifcbe ^errfcbaft ui '-^rfteben. Gifern beif;t biefeS
pierte j>{cicb, n^cil ei^ beftäntig Mrieg fübrte unb ficb turcb beftdntige? Saffenfübren cbarafterifirte.
37) 5n ben unaufbi.^rlilten iUicgen 5nnfcben Linien unb 'älcgoptcn fcbien 'äille? ter ?ern?üi^enten
^anb ]n unterliegen. ')iocb mebr aber fann man tiep ren ben Grobcrung?friegcn te? ri.nnifcben
9tei*c^ fagcn. — 38) G? ift tamit entan-ter tie 2beilung tc^ rinnifcben ;>leicbe? in ta^ morgen*
unb abcntldntifcbe bc^eicbnet, ober tie 2beilung te? ^macetonifcben in ba? feleucitifcbe unt»
ptolemdifcbe. Unt ba tieie beftdntig mitemanter Ärieg fübrten, fo fiel bie gropcre oter tie
©eltberrfcbaft balb biefem, balt jenem ',u. — 39) „tt)clcbe>5 jetocb au? einer '^kuntlage ?oit
Gifen bcrrorgebt," b. b. c? wirt bocb lange befteben, ic febr e? tfegen ber Wifcbung mit Ibon,
»regen ber fd^wdcbenben i^erbdltniiTe, in bie c? fcrnndclt war, gefdbrtet erfcbetnt. — 40) 21u3
bem bier ßkfagtcn gebt beutlict ber'^or, baf; ba? Gifen ntcbt bloj; ben ftarfen Ibeil ber Jperrfcbaft,
fontern aucb 'in ionterbeit Gine? ter beiten j){eidH' bctcutet. 3"^if*fn ben J^errfcbern te?
feleucibifdum unb ptolcmdifcben jRei*c? fanben immer i'erfdsrcdgerungen ftatt, in }^o[c\e teren
einzelne ^dnbcrtbcile balt tiefem, balb jenem 3ieidie einv^erlcibt wurten. — 41) Tiefe sBer»
fAwdgerungcn bewirftcn nidit nur feine i^creinigung ber beiten JRcidic, fontern uidmebr Sti^if'
fpalt unb "Trennung, «eine l'ante?gefd^i*tc 'nHi'fet erfdbaftere 5ccnen son ::^ruter» unb
2?erwantten',nMft, al? bie Ti^cfAidite be? ftM-ifd^nigi^ptifdien Toppelreidie?; I. Macc. 10. 54;
11. 9. — 4:i) G? ift ba? JHcid) te? ?A'effia?,"^ba? oon biefem feinem (i3rünber unt Stifter
^immelrei* genannt nnirbe, ba feine Glemente gciftigcr 9?atur finb. Tiefe 'yroi^be5eiung ift
eine ber nnd^tigften in 3?etrcff te? 9?eucn 'i^unte? unt wart t>on ten 5wben r'on jebcr überau?
ic6 geästet. — 43) Ta? Gbriftentbum übte einen foKten Ginflup aufbie5Delt, tap alle
trbifd)e J^errfd^aft einen gan^ unt gar !?erdntertcn Gbarattcr annabm. Uebrigcn? fbnnen tiefe
SBorte au* tie 3?eteutung baben, "mit tem Grüteinen te? meffianifd^en JHeiAe? rcertc tie legte
Ober fierte ?['?onard)ie ^u befteben aufboren. Tic f■.n■ifd^H^g•optifd^e borte rcirflidi ju tiefer Sßt
ober tüv] oorber auf. — 44) G? ift offenbar Gbriftu?"biefcr Stein, ba er obne irtifd)e
ßiewalt unt ^aii^t aße a?olfer unter fein füjie? ^so&> beugte; Ps, 2. 6-9; 109. 1-6: Apoc. 2,
27: 12, 5. — 43^ 9?abud)obonofor bctrad^tete ten laniel al? ein überirtif*e? ©efcn, tent
felbft ber grc>pte ^errfdier Slnerfennung sollen muffe unt tem tie Speife» unt ^>{aud^opfer
gebübrcn. Slllcin e? »erftcbt fidi 'ocn felbft, baf; raniel_biefe J^ulbigung mm fid> n.Me? unt tem
ÄiJnige erfldrte, ba§ fie nur tem bLHtftcn ß)ottc, teilen Tiener er i'ei, gebübre. 'Jluf tiefe
31blebnung unb biefe? i^etenntnif; bin fpra* tann ber Äc^nig bie folgenten JDorte au?. —
46) Gr madite ibn nidit blof; 5um Stattbalter, fontern aud) 5um oberften iUn-fteber ter ???agier.
47) Gbalt. ,,über tie gan'^e ^VroiMU^ 5i3abel;" irr; ~aa>/^ x^p<^i Ba.h/.üvn^. — 48) „5um oberften
2?0rftcber über tie ©eifen -J^abel?;" kuI äpxovra aarpa-üv k-l ndi-rac roix aopuv( BaSv/.üinc. —
49) Gr bat ten .vtönig, tafi er ibm feine brei greunbe 5U 63ebülfen be? großen "ülmte? geben
mödite. — oO) SBdbrent bie greunbe tbdtig nad^ ^htpen tt^aren, blieb Taniel am Jpofe unb
tt?ar tbdtig al? oberftcr Bleuler unt ^uglei* al? JRatbgeber te? Äimig?.
I
552
Caput III.
1. Nabuchoflonoror rex fecit statuam auream^ altitudine cubitorum
sexagiiita, latitudiiie cubitorum sex, et statuit eam in campo Dura'^
provinciae Babylonis. 2. Itaque Nabuchodoiiosor rex misit ad congre-
gandos satrapas, magistratus, et judices, duces, et tyrannos, et praefecto8,
omnesque principes regionum, ut convenirent ad dedicationem statuae,
quam erexerat Nabuchodouosor rex. 3. Tunc congregati sunt satrapae,'
magistratus, et judices, duces, et tyranni, et optimates, qui erant inpote-
statibus constituti,^ et universi principes regionum ut convenirent ad
dedicationem statuae,^ quam erexerat Nabuchodouosor rex; stabant
autem in conspectu statuae, quam posuerat Nabuchodouosor rex: 4. et
praeco clamabat valenter: Vobis dicitur populis, tribubus, et unguis:
5. In hora, qua andieritis sonitum tubae,'' et fistuhie/ et citharae, sam-
bucae,*^ et psalterii,** et symphoniae,'" et universi generis musicorum,
cadentes adorate statuam auream, quam constituit Nabuchodouosor rex.
0. Si quis autem non prostratus adoraverit, eadem hora mittetur in
fornacem ignis ardentis. 7. Post haec igitur statim ut audierunt omnes
populi sonitum tubae, fistulae, et citharae, sambucae, et psalterii, et sym-
])honiae, et omnis generis musicorum: cadentes omnes populi, tribus, et
iinguae adoraverunt statuam auream, quam coustituerat Nabuchodouosor
rex". 8. Statimque in ipso tempore accendentes viri Chaldaei accusa-
verunt Judaeos: 9. dixeruntque Nabuchodouosor regi : Rex in aeternum
vive: lÜ. tu rex posuisti decretum, ut omnis homo, qui audierit sonitum
tubae, fistulae, et citharae, sambucae, et psalterii, et symphoniae, et uni-
versi generis musicorum, prosternat se, et adoret statuam auream:
11. si quis autem non procidens adoraverit, mittatur in fornacem ignis
ardentis. 12. Sunt ergo viri Judaei, quos constituisti super opera regio-
nis Babylonis, Sidrach, Misach, et Abdenago: viri isti contempserunt, rex,
decretum tuum: deos tuos non colunt, et statuam auream, quam erexisti,
Don adoraut. 13. Tunc Nabuchodonosor in furore, et in ira praecepit ut
adducerentur Sidrach, Misach, et Abdenago: qui confestim adducti sunt
in conspectu regis. 14. Pronunciansque Nabuchodouosor rex, ait eis:
Yerene Sidrach, Misach, et Abdenago deos mcos non Colitis, et statuam
auream, quam constitui, non adoratis? 15. Nunc ergo si estis parati,
quacumque hora audieritis sonitum tubae, fistulae, citharae, sambucae,
et psalterii, et symphoniae, omuisque generis musicorum, prosteruite vos,
et adorate statuam, quam feci: quod si non adoraveritis, eadem hora
mittemini in fornacem ignis ardentis: et quis est Dens, qui eripietvosde
manu mea?'' IG. Respondentes Sidrach, Misach, et Abdenago, dixerunt
regi Nabuchodonosor: Non opertet nos de hac re respondere tibi. 17. Ecce
enim Dens noster, quem colimus, potest eripere nos de camino ignis
ardentis, et de manibus tuis, orex, liberare. 18. Quod si noluerit, notum
sit tibi, rex, quia deos tuos non colimus, et statuam auream, quam erexisti,
non adoramus. 19. Tunc Nabuchodonosor repletus est furore: et aspectus
faciei illius immutatus est su[)er Sidrach, Misach, et Abdenago, et prae-
cepit ut succenderetur fornax septuplum quam succendi consueverat.
20. Et viris fortissimis de exercitu suo jussit'^ ut ligatis pedibus Sidrach,
Misach, et Abdenago mitterent cos in foruacem ignis ardentis. 21. Et
confestim viri illi vincti cum braccis suis,'^ et tiaris, et calceamentis, et
vestibus missi sunt in medium fornacis ignis ardentis; 22. nam jussio
553
regis urgebat:'^ foniax autem succensa erat nimis. Porro viros illos, qui
miserant Sidrach, Misacli, et Abdenago, interfecit Hamma ignis. '^ 23. Viri
autem bi tres, icl est Hidracb, Misacb, et Abdeiiago, ceciderunt in medio
Camino igiiis ardentis, colligati. (liiac m/iii(7i(ur in Jl.ehracia volmainihua
non rcpcri. 24. Et ambulubant in medio Hammae biudantes Deum, et
beiiedicentes Domino. 25. Stans autem Azarias oravit sie, aperiensque
OS SU um in medio ignis, ait: 2G. Benedictus es Domine Deus patrum
nostrorum, et hiudabile, et gloriosum nomen tuum in saecuLa: 27. quia
justus es in omnibus, quae fecisti nobis, et uni versa opera tua vera,"^ et
viae tuae rectae, et omnia judicia tua vera. '" 2(S. Judicia enim vera
fecisti juxta omnia, quae induxisti super nos, et super civitatem sanctam
patrum nostrorum Jerusalem: quia in veritate, et injudicio induxisti
omnia baec propter peccata iiostra. 20. Peccavimus enim, et inique
egimus recedentes a te: et deliquimus in omnibus: 30. et praecepta tua
non audivimus, nee observavimus, nee fecimus sicut praeceperas nobis ut
bene nobis esset; 31. omnia ergo, quae induxisti super nos, et universa,
quae fecisti nobis, in vero judicio fecisti: 32. et tradidisti nos in mani-
bus inimicorum nostrorum iniquorum, et pessimorum, praevaricatorura-
que et regi injusto, et pessimo ultra omnem terram.'^ 33. Et nunc non
possumus aperire os: confusio, et opprobriura facti sumus servis tuis,'^ et
his, qui colunt te. 34. Ne, quaesunms, tradas nos in perpetuum propter
nomen tuum, et ne dissij^es testamentum tuum; 35. neque auferas
misericordiam tuam a nobis propter Abraham dilectum tuum, et Isaac
servum tuum, et Israel sanctum tuum: 3(3. quilms locutus es pollicens-"
quod multij)licares semen.eorum sicut Stellas caeli, et sicut arenam, quae
est in littore maris: 37. quia Domine imminuti sumus plus quam omnes
gentes, sumusque humiles in universa terra hodie propter peccata nostra.
38. Et non est in tempore hoc princeps, et dux, et propheta,^' neque
holacaustum, neque sacrificium, neque oblatio, neque incensum, neque
locus primitiarum coram te, 39. ut possimus invenire misericordiam
tuam: sed in animo contrito, et spiritu humilitatis suscii)iamur.
40. Sicut in holocaustoarietum, ettaurorum, et sicut in millibus agnorum
pinguium: sie fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie, utplaceat
tibi: quoniam non est confusio confidentibus in te. 41. Et nunc sequi-
mur te in toto corde, et timemus te, et quaerimus faciem tuam. 42. Ne
confundas nos: sed fac nobiscum juxta mansuetudinem tuam, et secun-
dum multitudinem misericordiae tuae. 43. Et erue nos in mirabilibus
tuis, et da gloriam nomini tuo Domine: 44. et confundantur omnes,
qui üstendunt servis tuis mala, confundantur in omni potentia tua, et
robur eorum conteratur: 45. et sciant quia tu es Dominus Deus solus,
et gloriosus super orbem terrarum. 4(3. Et non cessabant qui miserant"
eos ministri regis succendere fornacem, naphta,^ et stupf)a, et pice, et
malleolis,'-^ 47. et efl'un(lel)atur fiamma super fornacem cubitis quadra-
ginta novem: 48. et eru{)it, et incendit quos reperit-' juxta fornacem de
Chaldaeis. 40. Angelus autem Domini descendit cum Azaria,^*^ etsociis
ejus in fornacem: et excussit flammam ignis de fornace,^^ 50. et fecit
medium fornacis quasi ventum roris tlantem, et non tetigit eos omnino
ignis, neque contristavit, nee quidfiuam molestiae intulit. 51. Tunc hi
tres quasi ex uno ore laudabant,-'^ et glorificabant, et benodicebant Deum
in fornace, dicentes : 52. Benedictus es Domine Deus patrum nostrorum :
et laudabilis, et gloriosus, et superexaltatus in saecula; et benediclum
554
noraen gloriae tuae sanctum : et laudabile, et superexaltatum in omnibus
saeculis. 53. Benedictus es in templo sancto gloriae tuae: et superlauda-
bilis, et supergloriosus in saecula. 54. Benedictus es in throno regni tui:
et ruperlaudabilis, et superexaltatus in saecula. 55. Benedictus es, qui
intueris ubyssos, et sedes super cherubim : et laudabilis, et superexaltatus
in saecula. 56. Benedictus es in firmamento caeli : et laudabilis et glorio-
sus in saecula. 57. Benedicite omnia opera Domini Domino: laudate et
superexaltäte eum in saecula. 58. Benedicite Angeli Doraini Domino:
laudate et superexaltäte eum in saecula. 59. Benedite caeli Domino;
laudate et superexaltäte eum in saecula. 60. Benedicite aquae omnes,
quae super caelos sunt,^^ Domino: laudate et superexaltäte eum in
saecula. 61. Benedicite omnes virtutes^" Domini Domino: laudate et
superexaltäte eum in saecula. 62. Benedicite sol, et luna Domino:
laudate et superexaltäte eum in saecula. 63. Benedicite stellae caeli
Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 64. Benedicite omnis
imber, et ros Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 65. Bene-
dicite omnes spiritus^' Dei Domino: laudate et superexaltäte eum in
saecula. 66. Benedicite ignis, et aestus Domino: laudate et superexal-
täte eum in saecula. 67. Benedicite frigus, et aestus Domino: laudate
et superexaltäte eum in saecula. 68. Benedicite rores, et pruina Domino :
laudate et superexaltäte eum in saecula. 69. Benedicite gelu, et frigus
Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 70. Benedicite glacies,
et nives Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 71. Bene-
dicite noctes, et dies Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula.
72. Benedicite lux, et tenebrae Domino: laudate et superexaltäte eum in
saecula. 73. Benedicite fulgura, et nubes Domino: laudate et suj>erexal-
tate eum in saecula. 74. Benedicat terra Dominum : landet, et super-
exaltet eum in saecula. 75. Benedicite montes, et colles Domino: laudate
et superexaltäte eum in saecula. 76. Benedicite universa germinantia in
terra Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 77. Benedicite
fontes Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 78. Benedicite
maria, et flumina Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula.
79. Benedicite cete, et omnia, quae moventur in aquis, Domino: laudate
et superexaltäte eum in saecula. 80. Benedicite omnes volucres caeli
Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 81. Benedicite omnes
bestiae, et pecora Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula.
82. Benedicite filii hominum Domino: laudate et superexaltäte eum in
saecula. 83. Benedicat Israel Dominum: landet et superexaltet eum in
saecula. 84. Benedicite sacerdotes Domini Domino: laudate et super-
exaltäte eum in saecula. 85. Benedicite servi Domini Domino: laudate
et superexaltäte eum in saecula. 86. Benedicite spiritus, et animae
justorum^- Domino: laudate et superexaltäte eum in saecula. 87. Bene-
dicite sancti, et humiles corde Domino: laudate et superexaltäte eum in
saecula. 88. Benedicite Anania, Azaria, Misael Domino: laudate et
superexaltäte eum in saecula. Quia eruit nos de Inferno, et salvos fecit
de manu mortis, et liberavit nos de medio ardentis flammae, et de nledio
ignis eruit nos. 89. Confitemini Domino, quoniam bonus: quoniam in
saeculum misericordia ejus. 90. Benedicite omnes religiosi Domino Deo
deorum : laudate et confitemini ei, quia in omnia saecula misericordia
ejus. Hiicusqv.e in Hebraeo non habetur : et quae posvimus, de Theodotionis
editione translata sunt. 91. Tunc Nabuchodonosor^^ rex obstupuit, et
Der ^rop^et 5)antcl. 3, 1—5. 2Inm. 1—10. 555
surrcxit propere, et ait optimatibus suis: Nonne tres viros misimus in
medium ignis compeditos? Qui rcspondcntes rcgi, dixcrunt: Vere rex.
92. llespomlit, et ait: Ecce ego vidco quatuor viros solutos, et ambulantes
in niedio ignis, et nihil (■orru})tionis in eis est, et sjiecies (puirti similis
filio Dei.^* U3. Tunc accessit Nabucliodonosor ad ostium fornacis ignis
ardentis, et ait: Sidrach, Misacli, et Abdenago servi Dei exeelsi, egredi-
mini, et venite. Statimque egressi sunt Sidrach, Misach et Abdenago
de medio ignis. 94. Et congregati satrapae, et magistratus, et judioes, et
potentes regis contemplabantur viros illos, quoniam nihil potestatis
habuisset ignis in corporibus eorum, et capillus capitis corum non esset
adustus, et sarabala eorum non fuissent immutata, et odor ignis non
transisset per eos. 95. Et erumpens Nabuchodonosor, ait: Benedictus
Dens eorum, Sidrach videlicet, Misach, et Abdenago, qui misit angelum
suum, et eruit servos suos, qui crediderunt in eum: et verbum regis
immutaverunt,^^ et tradiderunt corpora sua ne servirent, et ne adorarent
omnem deum, excepto I)eo suo. 96. A me ergo positum est hoc decretam,
ut omnis populus, tribus, et lingua, quaecuraque locuta fuerit blasphe-
miam contra Deum Sidrach, Misach, et Abdenago, dispereat, et domus
ejus vastetur: neque enim est alius Dens, qui possit ita salvare. 97. Tunc
rex promovit Sidrach, Misach, et Abdenago in provincia Babylonis.^*^
98. NABUCHODONOSOR rex,^^ omnibus populis, gentibus, et Unguis,
qui habitant in universa terra, pax vobis multiplicetur. 99. Signa, et
mirabilia fecit apud me Dens excelsus. Placuit ergo mihi praedicare
100. signa ejus, quia magna sunt: et mirabilia ejus, quia fortia: et
regnum ejus regnum sempiternum, et potestas ejus in generationem et
generationem.
1) Ta btc 2?ilbfdulc fccijig Sßcn ma(j, fo ift ju t>crmut^cn, ba§ fikr aud) ba? ^Mcbcffat ba^u
gcrecfinct i|l. lieber bie fonilißc ^-orm fönncn nur l^ernnitbuiu^cn ancieftctlt ivcrDen. ^i^ ijl
möi^Iich, bap i^ eine "iJlrt rbelisf war, bcr oben mit einem Äcpfe eiibiiUc, ober ta\; e»? eine ^äule
n.H"ir, auf »clcftcr oben eine *2tatue iH'>n gewobnlicbcr Wcnfcbcniiröiu' fianb. Tiad) ('»h-otiuö
fteUte ba^ 3?ilb ben initer bcj AtL^niii^ bar, nact) -ipieronnmue; unb l'sn-anue ben Äöniß fcibcr;
nacb ber Wcinunj] ber meiften 'äluelei^er jebocf) ben Jpauvti^int cer 2?abi>lonier, ben t^d, bcm ba
9?abud)obcnofcr febr eroicben »ar, UMe an$ 4, 5 bennuiicbt. Vü\'i rie eäulc niitt maffio, fiMtDern
innrccnpiii »cn Jpol? cSer bobl unb aueiwenbig mit^yolfblccf) übcr^oticn war, ift ihm: felbfl
einleucbtenb; Is. 40, 19; Jer. 10, 3. Die V. Gr. biefes? (£apitcl6 bcc^innt mit ben ©orten :
Itov^ l)KTO)(kKäTov 'Naßovxoöovofjop . . 3ft biefe ?lno;abc ricbtiiv fo gefdmb biefe '^lufftcllun_a ber
23ilbfäule in bemfclben ^iitjre, in wcicbem 2te»"ufalcm erobert würbe, alfo 5SS l^or i£br. Galmet
fe^t fic in bas (Jnbe bcr 3iCiiierunge3eit ÜJabuc^obonofore. — 2) X"l*11. ^o bcifu nad) "5.^01?*
biu6 eine (Ebene am Sht^pufj be^ Sbaborasi; allein cö fonnte ivobi aud) eine anbere in ber
^auptflabt fo gebcipen ^aben. '^latii ber Weinunj^ Webrerer i|l ci^ al6 ^Ippeflatioum ,ut nebmcn
mit ber 2?ebeutung »on „Ärci?, Umfreijs." Xafür"fprid)t aud) ber Sbifianifdu" (Xober ber LXX,
ber ce! mit TZfptßoAov gibt, unb rooöon aud) ber bt. .^ierontimuö 5}?eltung tbut. Sonft wirb im
(öried)ifd>cn Aetipä gelefen. — 3) I^ic V. Gr. nennt biefe SBürbentrager : rovg vTväTuv^ kuI tov^
GTpaTiiyo'vQ Kai roi'f roTrdpjnf, ?/yov/iEvovg /cot rvpävi'oi'c. — 4) J^^j^J^jn, We(d)e^ SBort eiuc
eigene SSürte bebeutet, öieüeid)t bie ber beutigen 5}hifti, bereu Slu^fpriicbe gleidie .Siraft ane bie
beä 6)efc^e? baben. kuI rohg fV f^ovaiüv. — o) f'c tö ^yKaivia ri/r e'iKoviir. ■Sic nMtrtcu burd)
Cpfer, (^ikbet unb anbere gcftliditeiteu gefeiert, bereu (Sin^elbciten wir nid)t fcnncn. X^ai^i^Km^c
^atte bie gorm einer grojjartigen, rcligiöfen ÜJationalfeier. — 6) „trompete, ''^ofaune;" mi,'.-
nfyj'oi. — 7) NH'pl^lJi'P »^H'cifc, 3{o^rpfeife;" avpqyog. — 8) ^{DDp. "" t>er «»^arfe äbn-
lidie^, aber breiedige? 2aitenin(Irumcnt. Taf; ba^ 5Bort auö bem gricdnfdKU nnuAvKr] gcnom»
mcn fei, ift IMelen febr wabrfd}einlid). Ülüein i?icl näbcr liegt bie 3(blcitung ihmi "IDD „flcduen."
9) r")ri^Di3/ n^c(d)ee SDort offenbar awi bem ßJried). ift unb eine „Sitber" bebeutet. —
10) nad^ bem bebr. 2;ractate Sehnte Ilasriribonm (Ugolini Thesaur. Vol. 32.) eine „(5arf-
pfcifc," bie au5 jwci burc^ einen »acf gefterften gloten i^on fct)reienbem SEone bejlanb. 5iott>
556 5)cr ^ropljet Daniel. 3, 5—98. 2lnm. 10—37.
tcute eyiftirt btcfcg ^nftrumcnt im Crient, foivie in Stauen unter bem 9?amen Sambonia;
Serv. ad Aeneid. XI. 27. et Isidor. Orig. o. 21. (^n rcutfd)Ianb „Dubetfaif" genannt. ^.)
"^u V. G-r. übergebt biefeö ®ort. — 11) (£^ ift bicil bie ^pradie bci^ Uebermutbc^, ber bei
einem fo gro^'cn unD gewaltigen Äi3nige, wie 9tabuff)ot>pnofov mar, nicbt auffaQcn barf. —
12) b. b. ben eolbatcn feiner ^'eibiradie, bie genn^bnlid) bie i^erbaftungen nnb ^inricbtungen
ju i^cll^icben Ratten, — 13) ivcrunter bie ixuntcn, pcrilfd)en Unterbeintleii»er ober Jpofen ju
verftcben finb. Taf; man ben i^crurtbcilten bie iKciDcr nicbt au?u^g, ift ein <?ewciei, bap ber
^4?cfcbl bce! .tönig^ ot)ne ben minbcftcn a3crutg auegcfübrt würbe, oben biefe 2cf)leunigfcit mar
aui Urfac^e, bafi Die l^oü^ieber feine iDiäprcgeln trcjfen fcnnten, um ilc^ beim 3?pll^ug tti
:i<efcb(c^ gegen ben 5lnbrang bcö ?^euer^ 511 fcbutjcn. — 14) S^alb. „Xa ber 5?cfebl briiigenb
unb ber Cfen überaus gebeizt würbe, fo tii^ftete bie j^eucrfiamme bie 5)fänner, welcbc . ." —
lo; S^atb. fel)tt. Tie (flamme töbtete nicbt aüe jene ?}?änner, bie bicr bie i'od^ieber matten,
fontern einige terfelben, wie au^ 3.^. 46 berijorge^t. — 16) b. b. beinc 2Derfe |nib ber treue
a.'ScIl^ug bcincr ©orte, beiner 5lu3fprücbe. — 17) b. b. beine Urtbeile flimmcn übercin mit
beiner "(^erecbtigfeit. T-aö 3Bort „wabr" bat bier, wie au3 iV 2<s erbeut, nid)t bie iPebeutung
„verlaffig," fonfcrn wie bü opera „mit ber <'>kn'cd)tigtcit übercinitimmcnb." — 18) 2(1^3«''
ftorer bcö .^ciligtbum? erfd)eittt er bcm fri>mmcrt 3-?raelitcn gottlofer, aU irgenb (Siner. —
19) Sine \lceiart, bie bier offenbar ben i'crjug v^erfient, bat h/evi/^^r/ ^,xtt h/m/^T/ftev. Die
Hebcrfc&ung lautet tarnac^: „Sdjmacb unb SAanbe ift geworben beinen .^necbten . ." —
20) (Teii.'22. 17. — 21) (£^ lebten ^war famal? ö^cAtei unb Seremiae, aßcin fie fonnten
ibr 3lmt nid)t im bl. Vaube mebr »odjieben. ö^ war fovicl, aU gäbe e^ feinen ^^robbeten me()r,
weit e^ fein 5i>olt gab, bau fie boren fonnte. — 22) Xie beim .hineinwerfen nid)t gctöbtet
werben waren, fd)ürten immer noA fort. ^Ulaä) ber SlJeinung (Jinigcr ift ber Untergang ber
U>o[l5icbcr erft je^t erfolgt. 2Iücin bier fdieint ber Untergang iH>n 3(nbern, al^ fcn i'oü^iebern
gemeint ^u fein, weil eö beifit: Et inceiidit quüs reperit flaiuma ignis v. 4S. — 2^3) eine
bidne, pcd)ige j^eudjtigfcit, bie aus gewiffen Cueüen in ber Umgegenb '-Pabtilon^ bercorrinnt
iu\t fid) in eine fd)war5e, tie man al? Cel ^u ben \!ampen braud)t, iinb in eine wcifje tbcilt, beren
flamme \f> ftarf ift, tai; man fie mit ©affer gar nid)t töfdien fann. Strabo 1. XVI. Plutarch.
in Alex. : Plin. H. N. 1. II. — 24) riefe« 5öort bat nebft ber gemeinen tBebcutung „Jllcifer"
aucb nod) bie »oon „'-üranbpfeilen ober i^ranDreifern," weld)e bie '-Belagerer in bie belagerten
litdbte 5U werfen pflegten. LXX kuI KAr/fiarißa. — 2-5) Dae> Seuer, baö bie ?)Jartprcr fcbonte,
pcr^ebrtc ba^ lofe (^3a"iTengennbcl, weldieei oie 2d)auluft unt> ber 3>orwi& bem Dfen nabc fübrte,
um ftd^ an ben ?i?iartern ber .'pineingeworfenen ju wciben. — 2(») i. e. ad Azariam. —
27) (£r fd)lug bie flamme ans bem Dfen binau^, ba\^ fie fic^ wie ein Strom ergof; unb 5ltle,
bie ^unddift ftänben, VH'rn'brtc. — 28) Sie fagteu unf fangen gan^ biefclben ©orte, al« wenn
fie alle brci nur (£inen Wunf gcbabt bätten, — ein ©unber, ra« ftd) aucb bei ben crfteu (£briftcn
erneuerte Act. 4, 24-MO. ^i^ bicfem -ipymnus ift ]n bcwunbern bie (Einfalt ber ©orte unb
Gompofition, bie Wannigfaltigfeit ber fsjcgenftäube, bie %^raA)t unb ber (Man] ber 3?ilber. So
biducu nidit irbifdje Tiducr"; fo bid)tet^nur ber bl. (ikift. (ijemütber, welcbe i>om bl. ©eiftc
crlcucbtet finb, i^erfteben bie Scbönbcit unb .öcrrlii-bfeit bicfer riittuug<jart. — 29) b. b. bie
SBaffer, bie oben in ben \!üftcn finf, au? wehten ilct) bie :;Kcgen ergief;cn, im rsicgenfaße ju ben
©affern, bie auf unb unter ber (Srbc finb. Slttioti nerftebt barunter ten püpigen 3letber über
bem Tunftfrei? per (ixte. — 30) worunter bie .(pimmelebeere, bie f^kftirne 5U »-■»erfteben ftnb;
Deut. 17, y>; IV. Reg. 17, 16; Is. 24, 21. «arpa mh „hparav. — 31) „alle ©inbe ßjotteei,"
b. b. alle ftarf weljcnbcn l'üftc. — 32) worunter offenbar Pie ^eelen ber i>erftorbenen CskreAten
j\u perfteben finb, ba bie Vebenben fdjon im mn-bergebenben i^erfe aufgerufen finb. — 33) 3m
Gbalb. ber 24. lU'r?. — 34) „er ift äbulicb einem (£ngcl;" f. is. U5. — 35) „bie ba anberö
tbatcn, aU beei Äönigö 5?cfebl gelautet." — 3G) „er fcijtc fie (wieber) alö etattbalter über bie
^''rDinnj 3?abel." Die öaticaiiifd^e "Jlu^gabc ber LXX bat bier nod) ben ^^eifaß: «'^'< vi'S'/crfy
rn'-oh(, Kai y^iuaev ahrohg i/yela-dm wavTijr tüv 'Ioii(ia/wi', rü)V iv r(i i^nai'leia nvrov. — 37) DtelC
©orte bilben btn Einfang beü nvid)ften Sapiteläi. Der Mijnig erlätJt nämlid) am Snbe feinet
Vebeuö ein "ilueifAreibcn "an feine Untertl)anen, worin er biefclben bclet)rt, wie Tauiel einen
iraum, ben er gcl)abt, il)m gebeutet ^abe.
Caput IV.
1. Ego Nabuchodonosor quietus eram/ in domo mea, et fiorens in
palatio mco: 2. somnium vidi, perterruit me: et cogitationes meae in
Strato meo, et visiones capitis mei conturbaverunt me. 3. Et per me
propositnm est decretuni ut introducerentur in conspectu meo cuncti
sapientes Babylonis, et ut solutionem somnii indicarent mihi. 4. Tuuc
557
ingrediebantur arioli, magi, Chaldaei, et aruspices, et somnium narravi
in conspectu eorum: et solutionem ejus^on indioaverunt mihi : 5. donec
collega^ ingressus est in conspectu meo Daniel, cui nomen Baltassar^
sccunduni nonien Dei mei, qui iiabet spirituni deorum sanctorum in
semetipso:^ et somnium coram ipso locutus sum. 0. Baltassar princeps
ariolorum, quoniam ego scio quod spiritum sanctorum deorum liabeas
in te, et omne sacramentum non est impossibile tibi : visiones somniorum
nieorum, quas vidi, et solutionem earum narra. 7. Visio capitis mei in
cubili meo: Videbam, et ecce arbor in medio terrae, et altitudo ejus
nimia. 8. >fagna arl)or, etfortis: et proceritas ejus contingens caelum :
aspectus illius erat usque ad terminos universae terrae. 9. Folia ejus
pulcherrima, et fructus ejus nimius: et esca universorum in ea; subter
eam habitabant animalia, et bestiae, et in ramis ejus conversabantur
volucres caeli: et ex ea vescebatur omnis caro. 10. Videbam in visione
capitis mei super Stratum meum, et ecce vigib et sanctus* de caelo
descendit. 11. Clamavit fortiter, et sie ait: Succidite arborem, et praeci-
dile ramos ejus: excutite folia ejus, et dispergite fructus ejus: fugiant
bestiae, quae subter eam sunt, et volucres de ramis ejus. 12. Verumtamen
germen radicum ejus in terra sinite, et alligetur vinculo ferreo*^ et aereo
in herbis, quae foris sunt, et rore caeli tingatur, et cum feris pars ejus in
herba terrae. 13. Cor ejus ab humano commutetur, et cor ferae" detur
ei: et Septem tempora mutentur super eum.*^ 14. In sententia vigilum^
decretum est, et sermo sanctorum, et petitio: donec cognoscant vivenies
quoniam dominatur Excelsus in regno hominum; et cuicumque voluerit,
dabit illud, et humillimum hominem constituet super eum. 15. Hoc som-
nium vidi ego Nabuchodonosor rex: tu ergo Baltassar interpretationem
narra festinus: quia omnes sapientes regui mei non fiueunt solutionem
edicere mihi: tu autem potes, quia spiritus deorum sanctorum in te est.
IG. Tunc Daniel, cujus nomen Baltassar, coepit intra semetipsum tacitus
cogitare'" quasi una hora:" et cogitationes ejus conturbabant eum.
Respondens autem rex ait: Baltassar, somnium et interpretatio ejus'-
non conturbent te. Kespondit Baltassar, et dixit: Domine mi, somnium
his, qui te oderunt. '^ et interpretatio ejus hostibus tuis sit. 17. Arborem,
quam vidisti sublimem, atque robustam, cujus altitudo pertingit ad
caelum, et aspectus illius in omnem terram: 18. et rami ejus pulcher-
rimi, et fructus ejus nimius, et esca orauium in ea, subter eam habitantes
bestiae agri, et in ramis eju« commorantes aves caeli: 19. Tu es rex, qui
maguificatus es, et invaluisti: et magnitudo tua crevit, et pervenit usque
ad caelum, et potestas tua in terminos universae terrae. 20. Quod autem
vidit rex vigilem, et sanctum descendere de caelo, et dicere: Succidite
arborem, et dissipate illam, attamen germen radicum ejusin terradimittite,
et vinciatur ferro et aere in herbis foris, et rore caeli conspergatur, et cum
feris sit pabulum ejus, donec sei)tem tempora mutentur suj^er eum:
21. Haec est interpretatio sententiae Altissimi, quae pervenit super
dominum meum regem: 22. Ejicient te ab hominibus, et cum bestiis
ferisque erit habitatio tua, et foenum ut 1)0S comedes, et rore caeli infun-
deris: se[)tem quoque tempora mutabuntur super te, donec scias quod
dominetnr Excelsus super regnum hominum,'* et cuicumque voluerit.
det illud. 2.J. Quod autem praecepit ut relinqueretur germen radicum
ejus, id est arboris: regnum tuum tibi manebit postquam cognoveris
potestatem esse caelestem. 24. Quamobrem rexconsilium meum placfat
tibi, et peccata tua eleemosynis redinie,'^ et iniquitates tuas misericordiis
l
558 Der 5)rop^et Daniel. 4, 1—16. 2lnm. 1—10.
pauperum: forsitan ignoscet delictis tuis. 25. Omnia haec venerunt
super Nabuchodonosor regem. '^ 26. Post iinem mensium duodecim, in
aula Babylonis deambulabat, 27. Responditque rex, et ait: Nonne haec
est Babylon magna, quam ego aedificavi'^ in domum regni, in robore
fortitudinis meae,'^ et in gloria decoris mei? 28. Cumque sermo adhuc
esset in ore regis, vox decaeloruit: Tibi dicitur Nabuchodonosor rex:
Regnura tuum transibit a te, 29. et ab hominibus ejicient te, et cum
bestiis et feris erit habitatio tua: foenum quasi bos comedes, et Septem
terapora mutabuntur super te, donec scias quod dominetur Excelsus in
regno hominum, et cuicumque voluerit, det illud. 30. Eadem hora
sermo completus est super Nabuchodonosor, et ex hominibus abjectus
est^^ et foenum ut bos comedit,-" et rore caeli, corpus ejus infectum est:
donec capilli ejus in similitudinem aquilarum crescerent,^' et ungues
ejus quasi avium. 31. Igitur post finem dierum ego Nabuchodonosor
oculos meos^^ ad caelum levavi, et sensus meus redditus est mihi: et
Altissimo benedixi, et viventem in sempiternum laudavi, et glorificavi:
quia potestas ejus potestas serapiterna, et regnum ejus in generationem
et generationem. 82. Et omnes habitatores terrae apud eum in nihilum
reputati sunt: juxta voluntatem enim suam facit tarn in virtutibus^
caeli quam in habitatoribus terrae: et non est qui resistat manui ejus, et
dicat ei: Quare fecisti? 33. In ipso tempore sensus meus reversus est ad
me, et ad honorem regni mei, decoremque perveni: et figura mea reversa
est ad ad me"* et optimates mei, et magistratus mei requisierunt me,^
et in regno meo restitutus sum: et magnificentia amplior addita est mihi.
84. Nunc igitur ego Nabuchodonosor laudo, et magnifico, et glorifico
regem caeli: qüia omnia opera ejus vera, et viue ejus judicia, et gradientes
in superbia potest humiliare.
1) V; Gr. ein'iT/ijfov. dr batte bereits feine Srcbeninci sjpflenbet unb lebte je&t im böd)ficn
©tvtnje unt» 2Bpblftv"inPe. — 2) mclcbc^ 5Dort bier nach ben mciilcn 'iJlu^leiicrn alei unriduige
llcberfctjung bcö d)alb. 5Bcrtc6 7^^T^^ „enblicb" ju bctrad)ten ift. Sm ®riecb. ift eö gar nii^t
ijorbanben, aujjer bei 2;becbcret unb no&i in einem Sobcr, mo ci mit erepog überfc^t ift. J^iero*
n»mug lag ijermutblic^ iratpoc. — 3) f. 1, 7. — 4) ptJ^'Hp f n*7kNI"nn HT w^« man
nucb übcrfe^en fann: ,/ber ben Okift beö bl. (^3Dtteg bat;" of ivvevim iieov äyiov h> kivrü exet.
(£g ift nnrfl'id^ auffadcnb, nnc .^icronpmu? ben J^bccbcticn über biefc Uebcrfceiung tabeln fcnnte.
3) Xaei sffiicivt TJ7 „©äduer" bebeutcl bier „Sniiel." Ta e^ ben Sngeln jufonimt, ben Jbron
(öcttc? 5U umfteben, fo bc^cid^net biefe? 2Dort eben bicfce! ibr 2Imt. — 6) n.teld)eg 5?i(b fd^on
teutlirii ^u crfcnncn jiab, tay, ber 23aum ein moralif^c? ©efen, einen Weni'Aen, unb ^irar einen
gewaltiiicn bedeute, ivefibalb aud) filcidi barna* ohne weitere 'i^emerfuni^ i^efapt tt^irf, er babe
mit renibicren feinen 2beil an ^cn Kräutern Per tfrfe iienommen. — 7) ^uid) ter iien>öbnlid)en
Stue^lej-^unci ift unter tiiefcm Ucbel jener Jl>abuftnn ^u s^erfteben, fen man i'^itantbrcpte ju nennen
pflegt," i^ermi.^ac feiTcn fer ?3?cnfd) bie 3lrten unc SBeifen gewiffer Ibiere nad^abmt, j. '^. eine«
.^unr'c?, eine? Siinbe?, einer ila^e u. 51., baber and) glcid) biefcn cinberiicbt, if;t, bie stimme
börcn läpt, im freien umberirrt,' ebne fi* burdi ren Uniicfiüm ber Stalte unb anbercr ®itter=
unciev^erl^dltnifje beirren ^u laffen. 2d)i>n (^Ktlenu? weij? baocn stiele 23eifvnele auf^ufübren.
Aetii 1. II. c. lil. Scbr bäufiil ift f'-'' C£tn^aei eine (Erfüllunii ter Jl^prte bcS 'iPfalmiften 4s, 13:
Hoiuo cum in honore es.-iet, non intullexit, cdiniuratus est junientis insipientibus et iactus
est siuiilis illis. — 8) 9Jad) ber gewöbnliAen 2(u?le|iunii fin^ barunter lieben 5abre ui ?er|teben.
JHabbi 'Jlbrabarn bcfrinäuft fic a'n^ fieben 5Bod)en; 'jt>corpret ift bcuen sieneigt, ^ie fie auf ficben
Sßedifel^citcu, alfo auf i^icrtbalb 3'ibre uirücffübren. 'Tic&i 5(n^ere nebmen fie für ficben ^?J?pnate,
unb nne^er sturere für ficben ^^breei^eiten. — 9) „im 9latbc rcr (£ngel," t. b. im j){atbe (^otte?.
rie bl. Sdnift fpridn bier nad^ 5lrt ter ^3fcnfd)cn, nadi ter aHM-ilcdunii ber Orientalen, mc man
fi* (s^ott al? mmio, teei Wimmele; unb bie bödiftcn Sngcl, bie in feiner Umgebung finb, n?ie feine
?>iatbeit»erfammlung paAte. Zcrul-Avosta 11. unp lll. Jbeil. (hä avyKpi/jnroc e'ip 6 7ü>of, kuI
;,i,fia äyiwv TU iTTtpürr/fia. —10) DplnC^J< „cr ftauP crftarrt ;" ÜTvr/vsü^r/. raniet erfd)ra(f
Der ^ro^j^et X)aniel. 4, 16—33. 5lnm. 10—25. 559
febr, weit er fpii(cid) crfannte, baf} bcr J^raum auf 9?v"i6ud)obcnofor ju beuten fei. — II) Gnt^
n?ebcr lähmte ibm '^UMt Die 3u"i1f/ cber ranict felb)! fauf c5 für i^ut, \hh\cx ja frt)weinen, um
ben Moni;! auf t>ic fdUimmc Tcutun;! v^or^uhereitcu unb iieuifu \u maduMU — liii Ter .Höniii
jriti Taniti ermuntern, nur offen 5U \<i\}tn, n\u^ an Der 2adH i|l. — l-}) liefen 39ort mufUe
Tanicl notlMiH'UDtii vunau-^fcnDen, um Den .Hönifl auf Das 5dbauerliclK unD 5clKecflid)e Der
folcienDcn ';VvoplH'U"iunii v>oruitHn-eiten. (ir umü Damit faiicn: Wintte Der Iraum ebcr an Deinen
i^cinben, ali> an Dir ficb erfiUtcn. — l-'i) Turdi Diefe ül'orte jiibt Xaniel fiA nid^t Mof; alei
jpabrfasienDen, fouDern audi al? mabneuDen unD ftrafeuDen 'jpropbeten ut erfenncn, Der (iefaf;titl
barauf, oom ^ofe oerbannt, ja Dem l£lenDc unD Dem ioDe überliefert ut »t^crDen. — 15) 3n
bem dialDdifd)cn iBorte np"lV-l ''^ "^'•''"" ^»fbaltcn, ali5 blof; „'itlmofen," UviniUc^ „(iiercd)-
ti^feit," unD ^irar (.■'oöfommene (^^ercduii^teit, bie aud) bic ®crfc ber 2~!}ob(tbätij^feit, n>ie fie ber
jröeite Jbeil De? i^erfe«* be5eid)net, in fid) fd)lief)t. V'ay, Der iVropbet Diefe Wabnuuii iiibt, laßt
termutbcn, '>knt babe Die Strafe nidit natt aßen UmftänDen unabdnDerlidi feftiieKtM. 2 0
fonnten Die fieben Reiten, Die mn-eril fieben 3abrc bcDeuteten, in fieben ''?)?onate ab;Kfur',t iverDen,
unD io in dbnüd^er ffieife ba? Uebrii^e. — 10) '»Jfadi IbeoDoret u. '3(. i^erfAob 'sknt Die i^er-
bviniiuni^ Der strafe au? 9fadifid)t nod) ein ^vabr unb lief;, ba bie ik'ijerun;^ ntd)t erfoljite, Da?
Uebcl bereinbred)en. TiaA Dem bl. ^ieronnmu? aber, Deffen ''33fcinunii| Die meiften fpäteren '^lu?-
leider foUUen, wenDetc fid^ 'DJabuttoDonofor nait biefer ffieiffai^unij wirtlid) \nx 5lu?übuni^ Der
(53ere*tisUeit uuD i^utcn ®crfe, unD pxMr ein Zu\hx lanci,. T\x er aber nid)t ftanDbaft betiarrtc
unD jum mniiien {'eben ^urürffebrte, traf ba? (Öeriitt ein. Tic 'JProfanfcbriftfteUer beitätii^cn c?,
bap ber Monig cieiien dnbe feiner Ste^ierunsi in iBabnftnn pcrfaßen fei, namcntlid) iH'rcfu?
(Flav. Jo.<. contra Appion. 1. I. c. 2(1.) unD 5tbiiDenu?, Der anS: WaiViftbenc? anfubrt, '•}iebU'
faDne^ar fei auf feinen ^^.Vilafi jictliei^cn, habe Dafelbft eine ÜDeiffaguni] »Jon '-i^abel? (iroberung
au?iiefprodH-n unD fei Dann plH"'''** -^"'f^i^^'^inbcn (Ku8. de prtepar. evang. 1. IX. c, 41.). —
1") Srbaut n\ir i^abnlon fdion burd) üiemrob ann-Den Gen. 10, 10, allein 'DfabucboDonofor
reri^röpertc unD v^erberrlidite fie fo febr, t^a\; er wobt al? ibr jn^citcr (Erbauer anj^efeben auTDen
tann. (^Wan lefe Darüber Diudor. Sicul. 1. T, ; Curtii 1, V. Piinii VI. 26; HenHlot I. 17S-
182; Strabun. XVI.). — 18) '^ott batte ibn fdunt \o oft bclebrt, Daf; er feine Madit nur ibm,
bem ilt^niiie dc? Jpimmel? unD ber SrDe ut ^erDanfen babe. 3ernnia?, S^ediiel, 3?aru*, Taniel
s^erfünDeten io uniierfennbar Die 9(atbf*lüfTc '^^otte?, auf wehte ftd) bie (irböbuni] 9fabudHiDc-
nofor? oirünDete. (£r erfannte e? audi »irtlidi öfter?, al? einmal an, bap er nur ein *i"i>erf',euii
in ®otte? J?anD fei. Slllein Der Stol^ übernniltii-ite immer aneDer fein -^crj.— 19) 5(a* einer
alten Sai^c a\ub er jucrft i^cfcffelt uuD in Der fonii^lidien 3?uri] in iJ?cr»abr i^etban. (£r u'i'brad)
jcbod) bic Acitcln unD entflob in bie ©ilDnifj^— ÜO) lieber hA&it äbnli*e c£rfcbeinuniien
beriittcn ^.''lebrcre? bie ßclcbrten mcDicinifdicn «d)riftcn. 9fabu*oDonofor ftebt nidu allein Da
al? foUter, Der Den 2;bicren iilcid* i^eaH''rDen. 9?amentlid5 er^iblt '.}lbenc?ra son einem 5i>abn-
finnic(cn in 5arDinien, Der im <'>U-biriie fid) ben Jpirfdu^n beii(efclltc, »oon f^ra? unD .Kräutern
lebte unD auf .»^vinDen unD güfjcn ginjv 3lebnlid)e? la? man in unferer ^dt au? Jeituuiiöbc»
rid»ten l^on ^nDien. — 21) üf /rovTuv, a^eiiwe^cn Spivbaniu? unD Torotbcu? »on einer in^r«
»anDlunii De? .Höni;!? in einen Vlnren rcDcn. — 22) 51u? Diefcn unD foK^euDcn iI!3orten Rieben
.^icroninnu?, übeoDoret, Gpipbaniu?, l'tiranu? u. 21. Den Schluf;, 9uUnutoDonofor babe fi*
n?irflid) belehrt. ^$m i;!cben raniel? t^on Torotbeu?, unD aud> in icnem mnt ifpipbaniiii? anrb
gefaoit, er habe fid) >jon nun an Dc? J\-leifd)e? unD ÜH-inc? enthalten unD nur son 'sk-müfcn iielcbt.
5lllein 2boma? »on '.JK-iuin getraut fid) nicbt, Diefer i'.'iieinunj:! bciuttrcten. 5anctiu? iac^t, e?
pnDe fid) feine fid)ere 'i3en>ci->ftcllc für feine i^ufu- unD fein ^eil. :?lllioli faiit eicraDcut: „^iabu^
(boDonofor erfannte ben bi>d)ften (s3ott unD Danfte ibm, blieb aber Dabei (yoecntiencr." Xa er
in Dem oorliciicnDcn recretc i\ 5 Den i^cl nod) feinen '^Unt nennt, wie fann man Da ihmi einer
roabrcn i^cfcbrung rcDcnV ^U\c\ er immerhin fpdtcr 4^uf;c cietban haben, au? Dem Vaute De?
Tecretc? aber Idfu fid) 9iid)t? fol.aern. 5luffalIenD iü, Daf; llalmct Den Gorneliu? a Vapibe
ebenfali? al? 3lnbani]er Der erftcn ^.''icinunii beund)nct, anihrcuD Dod) Diefer in feinem (lommentar
blop fallt, Dicfelbe fei probabel, aber ^uleeit erfldrt. Die (finantrfe, bie man Dai^CjU^n erhebe, madun
bie ^efchruuii unb Da? ^eil 9fabud)0Donofor? ^a^cifelbaft, befonDcr? Da man nid^t lefe, Dai? er
bie (^öeen i^nlaffen, Die ^uDcn au? Der 'XkfanjU'nfcbaft entlaffen, Da? im Jempcl cin-raubte
jurürfi^cftelü unD font^ i^cweife Der i^cfehruni] i^eiicbcn habe. — ÜÜ) „unter Den .'pimmcl?hccren,"
tt»orunter foun^bl Die (fuiiel al? 'su-ftirne i^ciftanDen an^rDcn fönnen. ip ->] (hTauti mv o'viwrov.
2'4) •älu? Diefer Stelle fcbloffcn (finii^c in tjollcm (Srnftc, ^Jabu^oDonofor fei in eine Ibieri^cftalt
»crwanDclt jea^efen. '^Ittcin im cbalD," 5:erte beiin e?: „^Jüein üHan?, ^7- fL^brte ju mir junicf ;"
Kai r/ iiopqtTj fiov knecTpe-^ev kir' k/ie. — 23) 9?a($ einer iüDifd)en <Bac^i reeiicrte SinlmeroDad), ber
bcr Sehn De? .S^öniji?, aber fo fd)lcd)t, baf; man 9?abud)oDonofor auffudite unD heimholte, um
»on Der iin-annci De? 5obnc? frei ju an-rDcn. 3lllein '^InDere nehmen mitnoit mehr ohninD an,
man habe Die Ü3ciffaguni; Xaniel?, Der überDief; im bi.HlMlcn gürftcnratbc faf;, foanibl i^'f^innt,
al? berüeffidnivit, unD Daher wdbrenD De? i'erlaufc? Der Strafjcit feine anDere alö prD!.nforifd^c
Diföieruni) Durc^ Die böct)ften aronbeamten gelten laffen.
560
Caput V.
1. Baltassar^ rex fecit grande convivium^ optimatibus suis raille: et
umisquisque secundum suam bibebat aetatem.^ 2. Praecepit ergo jam
tcmulentus* ut afferrentur vasa aurea et argentea, quae asportaverat
Nabuchüdonosor pater ejus de templo, quod fuit in Jerusalem, ut biberent
in eis rex, et optimates ejus, uxoresque ejus, et concubinae/ 3. Tunc
allata sunt vasa aurea, et argeutea, quae asportaverat de templo, quod
fuerat in Jerusalem: et biberunt in eis rox, et optimates ejus, uxores et
coneubinae illiub. 4. Bibebant vinum, et laudabant deos suos aureos,^
et argenteos, aereos, ferreos, ligneosque et lapideos. 5. In eadem hora^
apparuerunt digiti,^ quasi manus hominis scribentis contra candelabrum.
in superficie parietis^ aulae regiae: et rex aspiciebat articulos manu8
scribentis.'" G. Tunc facies regis comniutata est, et cogitationes ejus
conturbabant eum: et compages renum ejus solvebantur, et gen ua ejus
ad se invicem collidebantur. 7. Exclamavit itaque rex fortiter ut intro-
ducerent magos, Clialdaeos, et aruspiees. Et proloquens rex ait sapien-
tibus Babylonis: Quicumque legerit scripturam hanc, et interpretationem
ejus manifestam mihi fecerit, purpura vestietur, " et torquem auream
habebit in collo, et tertius in regno meo erit. '" 8. Tunc ingressi omnes
sapientes regis non potuerunt nee scripturam legere,'^ nee interpreta-
tionem indicare regi. 9. Unde rex Baltassar satis conturbatus est, et
vultus illius immutatus est; sed et optimates ejus turbabantur. 10. Regina
autem pro re, quae acciderat regi, et optimatibus ejus, domum convivii
ingressa est:" et proloquens ait: Hex in aeternum vive: non te contur-
bent cogitationes tuae, neque facies tua immutetur. 11. Est vir in regno
tuo,^^ qui spiritum deorum sanctorum habet in se: et in diebus patris
tui scientia et sapientia inventae sunt in eo: nam et rex Nabuchodonosor
pater tuus principem magorum, incantatorum, Chaldaeorum, et aruspi-
cum constituit eum, })ater, inquam, tuus, o rex: 12, quia Spiritus amplior
et prudentia, intelligentiaque et interpretatio somniorum, et ostensio
secretorum, ac solutio ligatorum'*^ inventae sunt in eo, hoc est in Daniele:
cui rex posuit nomen Baltassar; nunc itaque Daniel vocetur, et interpre-
tationem narrabit. 13. Igitur introductus est Daniel coram rege. Ad
quem praefatus rex ait: Tu es I)aniel de filiis captivitatis Judae, quem
adduxit pater mens rex de Judaea? 14. Audi vi de te quoniam spiritum
deorum habeas; et scientia, intelligentiaque ac sapientia ampliores inven-
ta"e sunt in te. 15. Et nunc introgressi sunt in conspectu meo sapientes
magi, ut scripturam hanc legerent, et interpretationem ejus indicarent
mihi: et nequiverunt sensum hujus sermonis edicere. 16. Porro ego
audivi de te, quod possis obscura interpretari, etligata dissolvere: si ergo
vales scripturam legere, et interpretationem ejus indicare mihi, purpura
vestieris, et torquem auream circa coUum tuum habebis, et tertius in
regno meo princeps eris. 17. Ad quae respondens Daniel, ait coram rege :
Munera tua sint tibi, et dona domus tuae alteri da:"" scripturam autem
legam tibi, rex, et interpretationem ejus ostendam tibi. 18. 0 rex, Deus
altissimus regnum, et magnificentiam, gloriam, et honorem dedit Nabu-
chodonosor patri tuo. 19. Et propter magnificentiam, quam dederat ei,
universi populi, tribus, et linguae tremebant, et metuebant eum: quos
volebat, interficiebat: et quos volebat percutiebat: et quos volebat,
exaltabat: et quos volebat, humiliabat. 20. Quando autem elevatum est
ttx fxop^et T)ankl 5, 1—10. 5Inm. 1—14. öHl
cor ejus, et spiritus illius obfirmatus est ad superbiam, depositus est de
solio regni sui, et gloria ejus ablata est: 21. et a filiis liominum ojectus
est, sed et cor ejus cum bestiis posituin est, et cum onagris erat habitatio
ejus: foeiium quoque ut bos coniedebat, et rore caeli corpus ejus infectum
est, donec cognosccret quod potestatem haberet Altissimus in regno
hominum: et quemcumque voluerit, suscitabit super illud. 22. Tu quo-
que tilius ejus Baltassar, non humiliasti cor tuum, cum scires haec omnia:
23. sed adver:>um Dominatorem caeli elevatus es: et vasa domus ejus
allata sunt coram te: et tu, et optimales tui, et uxores tuae, et concubiuae
tuae vinum bibistis in eis: deos quoque argenteos, et aureos, ferreos,
ligneosque et lapideos, qui non vident, neque audiunt, neque sentiunt,
laudasti: porro Deum, qui habet flatum tuum in manu sua, et omnes
vias tuas, non glorificasti. 24. Idcirco ab eo missus est articulus manus,
quae scripsit hoc,''* quod exaratum est. 25. Haec est autem scri|)tura,
quae digesta est: MANE, THECEL, PHARES. 2G. Et haec est inter-
pretatio sernionis. MAXE: numeravit Dens regnum tuum, etcomplevit
illud. 27. TIIECEL: appensus es in statera, et inventus es minus
habens. 28. PHARES: divisum est regnum tuum,'^ et datum est
Medis, et Persis. 29. Tunc jubente rege indutus est'" Daniel purpura,
et circumdata est torques aurea coUo ejus: et praedicatum est de eo-'
quod haberet potestatem tcrtius in regno suo. 30. Eadem nocte inter-
fectus est Baltassar rex Chaldaeus. 31. Et Darius^^ Medus successit in
regnum annos natus sexaginta duos.
1) "läNCbll ifi fll^ Sputeten ober Seinante ju bctrad^tcn. lieber 'iP. unb feine 3?ori5aniier
jur 3cit ranicl? f. Z?>2 3Jnm. 7 u. 8.-2) S« trar am gcftta^e aller (iVctttv, ntd>t ebne bcüMi-
bere j^üciunij @cttet\ Herod. I. 191; Cyrop. VII. 5. — 3) ^l£ba(t>. „un^ inn- laufend tvanf
er Sein;" b. b. in (sH^icnwart !?on taufcnb OKiftcn tränt er 2Dcin. Taj Ji?cin;Klaiie fanr erft
na* bcr ^Jfab^cit ftatt. ^unmer aber iat^ bcr .«lmuj^ abi^cüM^^ert. 9?ad) 5(tbcnäu? Deiimo'^o-h.
IV. 1(). i'ap bei t>cn iPcrfern ^cr Äb\\\<\ in Der 3lrt abi^M'onrert itcn tcn 'duften, baf; er ^ic (siafte,
ftc aber ibn nicbt fcben fonntcn. Salmct ift n^cbl "mir Unrccbt ber ^^tcinuni^ ^el• 3inn tei?
d^nM. fei, 2?alta|'far babe mebr getrunfen, al? laufcnbe, b. b. er babe überaus inc( ijetrunfen.
3(üein eine fdcbc ^'opcrbel ift ju erccntrifdi, unb baö d)alb. 2Bort '^^p bat nur bic SBcbeutuuii
coram unb nid)t pras. V. Gr. Kai Kartvavri -/'jv xi'^'i<^v ö olvoc. — 4) {^'I^H DJ.*D-1 tX<^
Xbm (ober ibnen) bcr ®cin It^Cbl munbctC;" kch rr/iwr Bn/rämp f(-fr ev ri] -^eicei 7ni' olvot'. —
5) b, b. bie '^kmablinnen erften uuf jweitcn JRaniK?. Xiefelben befanben fid> nacb crienta»
lifcber Sitte in einem abgeftMiterten («cmadK. E^^th. 1, 9-li'. — 6) Sie tranfen nid>t bIc?
SBein au? ben (^3efä!';cn, bie man biiiber al? ebrii^ürbi^e ©cfäHC in bcr Sd^ai^fammcr aufbcuMbrt
batte, fonbcrn frevelten bamit, in^cm i'ie Die 'i'?iacbt ibrer rsjintcr pci^enübcr beni (^iott bcr ^u"ra=
elitcn bcr'ocrbobcn. — 7) KriJ/*p'"n5 »in bcmfclben 5Uic(cnb"liiJc." — 8) (Ibalb. „iiin;icn
ginger bcr >!panb cinc^^ 53;anncs berau?," b. i. au>? bcr S^anb. Sic würben fcbr bentlidi jKKben,
weil biefe Steile bcr SDanf burcb bcn l'cuditcr fcbr crbcüt war, unb bcr ilbnioi, bcr allein in
feinem a?erfcblu|Tc faf;, ungefcbeut nabe treten unb fd^uen fcnnte. — 9) S^^'H N"l^jl"^i^
„auf ben Äalf ber 2öanb;" ewi tö Kovlafia rov roixov. — 10) XI* 03 »^i^ Srtremitat rcr
J^anb bej Sducibentcn;" mi-r harpayälovq 7fiq je/pof. — 11) Tas jrai^en ber '^.Mtrvnirflcifuni'j
«nb ber iiclfencn acttc iialt <x\i bi^*ftc 'Jluei^eiAnuniri Gen. 41, 42; Esth. ß, 8; Cyn'l'-'V^'l. l".
3. 2; II. 4. (j. — 12) Cb bicr bie Mc>ni;un pDer ber obcrfte 9{ei*6bcamte (f^^rojire^icri al?
jtt?eite IVrfpn ^u benfcn, ift uni^i^HtJ- Salmct ivill bicr tertius al? l^Ieiri^bebcutcnt' mit Iriumvir,
b. b. f^31ieD bee obcrftcn Jriunr-Mrati? gelten laffcn; f. 0, 1. — 13) Sic fonntcn ti nid>t Icfcn,
n?cil bie sK?prte feinen Saij bilDctcn, unt baber bie i^ecalifaticn nidn bcraucUtfinDcn uMr.
9faA ben JHabbincn ««aren ftc mit fem Sllpbabet 'i)(btaf* (tae gcnn^bnlid^c in umiU'fcbrter
Trbnung) gef*ricben. 9?a* Sinteren entbicit bic SArift nur "fie 3lnfangjbu*ft"abcn. —
14) Ta bie (^)cmablinnen fc? .Hi.^nigei fdipn im J^aufc n>arcn, fc muf; bier bic genannte reüitiü,
bic bicr ale „tommcnbc in bie i^ebaufung be^ ÖJaftma^lce" bejcic^net nnrb, eine anbere, aiö cic
562 2)er ^vop^ü Daniil 5, 10—31. 2lnm, 14—22.
©emaMiit gewcfen fein. SiBa^rfrf)ein(ii$ tvar eö 5lttofrie, n?c(($c .ßerobpt au§brücf(t($ alö
Wuttcr l*abt)nitb6 ('öaltafTarei) bciciAnct. Die Äöniiiinnen Wüttcr battcn im 3Utertt)ume an
bcn orientalifc^ctt ^öfen überaus ct.xc^ii Slnfeben; itl. lieg. 2, 13-23. ÜJttofvi^ ftvint) au(^
übcrbief? nod) Mirc^ ii)re fcltencn (^abcn in grofitem Slnfc^cn, unl» man betrachtete ibve (£ntfc^ei=
buncicn unb Dtcben al^ Drafelfprücbe Herod. I. 1.S5. — 13) (Eei ift ^iveifeltiaft, ob Tanict
bamals* noit im 2lmtc cineei S3orftcber3 bcr 9}?agier, baä ibm 9iaburf)oboncfer anocrtraut batte,
^tan^ ofer nicbt. Söabrfc^einlic^ befleibete er fdbeö niefit mebr; Denn fonft bdtte er tcm Äönig
unmöglicb fo nnbefannt fein fonnen, wie eö auö 35. 13 erficfitlicb ift. — lö) „\!öfung bcr ilnoten"
b. b. ocrnjiiielter (3cl)n)ieri3feiten. /-(Owu avixUainovg. — 17) TlH^^O^ „beine (üeütenfc ;" ryv
fiupsäv -?]c o'iKiaq aov. iTcr bcütgc, TOcife 5)?ann achtete bie .^ofgunft fammt aücn ßiaben unb
(^kffbenfen bc3 ^pfe^ für 9fid)te!. ^bm galt (^3ctt bienen alö berrfdien. !i?erounberung?wür»
biger ieboc^ ale^ bicfeä ift ber ^Kutb, mit bem er ba^ bem Äonige in ba? '3(ngcfid)t ju fagcn, ja in
bem i^üigenben auci) bie cinfc^neibenbfte 3«i^cd)t»eifung 5U geben ftd) getraute. — 18) «ä Tyv
ypn(i)?iv TavT/jv kvha^i;- f. 'S. 5. — IJ)) X^'aei Sort „tbcüen" ift bier inelmcbr in ber 3?cbeutun9
„^utbeilen," at^ in ber i^on „trennen" ^u ncbmen. S5>ill man i^egitcreö bcbauV''ten, fo mu§ man
fagen: Darin? ber Wi'^ix \\\\x> Stiru^ ücr ^Pcrfer fübrten bi? jum 3;obc bce; (Srfteren (Tariue;)
eine getrennte .&crrfd)aft 53S-53Ü i\ Sbr. — 20) So übel unb nieberfd)lagenb bie 5lu?lcgung
lautete, fo lag in ibr bocfi ein folc^cö '^ienndit ber 2Dal)rbcit, ba§ jebcr 3>^^"fcl Jci'cs 'i^ebenfen,
jece (Sinrebe baburd) tjon iHirneberein befeitigt würbe. Der Atonig unb feine 23eamten erfannten
bie aiHUte alö unwiberleglid) wabr. — 21) Tiefe 5luörufung gefitab für jefetnurim ^aufeber
ikrfammelten, bätte aber am ndd)ften Jage öffentlich in ber 2taDt gefdieben foUeu, wenn nic^t
unterbeffen bie Sinna^me ber ®tabt erfolgt wäre. — 22) jj^Vi^/ »etcfie« 2öort foöiel als
Äönig bebeutet; fein eigentlicher 9]ame war (Ii)ayare^ IL, So^n bc^ Slft^agcö.
Caput VI.
1. Placuit Dario, et constituit super regnum satrapas centum viginti^
ut essent in toto regno suo. 2. Et super eos principes tres,^ ex quibus
Daniel unus erat: ut satrapae illis redderent rationem, et rex non sus-
tineret molestiara. 3. Igitur Daniel superabat omnes principes, et
satrapas: quia spiritus Dci amplior erat in illo.^ 4. Porro rex cogitabat
constituere* eum super omne regnum: unde principes, et satrapae
quaerebant occasionem ut invenirent Danieli ex latere regis:^ nullamque
causam, et suspicionem'^ reperire potuerunt, eo quod fidelis esset et
omnis culpa,'' et suspicio non inveniretur in eo. 5. Dixerunt ergo
viri illi: Non inveniemus Danieli haic aliquam occasionem, nisi forte
in lege Dei sui.^ 6. Tunc principes, et satrapae surripuerunt regi, et
sie locuti sunt ei: Dari rex in aeternum vive: 7. consilium inierunt
omues principes regni tui, magistratus, et satrapae, senatores, et judices
ut decretum imperatorium exeat, et cdictum : Ut omnis, qui petierit
aliquam petitionem^ a quocumque doo, et liomine usque ad triginta
dies, nisi a te rex, mittatur in lacum leonura. 8. Nunc itaque rex con-
firma sententiam, et scribe decretum:'" ut non immutetur quod statutum
est a Mcdis et Persis, nee praevaricari cuiquam liceat. 9. Porro rex
Darius proposuitedictum, et statuit. 10. Quod cum Daniel comperisset,
id est, constitutam legem, ingressus est domum suam" contra Jerusalem '^
tribus temporibus''' in die flectebat genua sua, '* et adorabat, confite-
baturque coram Deo suo sicut et ante facere consueverat. 11. Viri ergo
illi curiosius iniquirentes invenerunt Danielem orantem,''' et obsecran-
tem Deum suum. 12. Et accedcntes locuti sunt regi super edicto: Rex
numquid non constituisti, ut omnis homo, qui rogaret quemquam de
diis, et hominibus usque ad dies triginta, nisi te, rex, mitteretur in lacum
leonum? Ad quos respondens rex, ait: Veras est sermo juxta decretum
Der ^to)jI)ct Daniel. 6, 1—7. 2tnm. 1—9. 563
Medorum, atque Persarum, quod praevaricari non licet. 13. Tunc
respondentes dixerunt coram rege: Daniel de filiis captivitatis Jnda,
non curavit de lege tua, et de edicto, quod constitui.sti : sed tribus
temporibus per diem orat obsecratione sua. 14. Quod verbum cum
audisset rex, satis contristatus est: et pro Daniele posuit cor ut
liberaret eum, et usque ad occasum solis laborabat ut erueret illum.
15. Viri autem illi intelligentes regem dixerunt ei:'" Scito rex, quia lex
Medorum, atque Persarum est ut omno decretum, quod constituerit rex,
non liceat immutari: 16. Tunc rex praecepit: et adduxerunt Danielem,
et miserunt eum in lacum leonum. Dixitque rex Danieli : Dens tuus,
quem colis seraper, ipse liberabit te. '^ 17. Allatusque est lapis unus,'^ et
positus est super os laci : quem obsignavit rex annulo suo, et annulo
optimatum suorum, nequid fieret contra Danielem. 18. Et abiit rex in
domum suam, et dormivit incoonatus,'^ cibique non sunt allati corara
eo, insuper et somnus recessit ab eo. 19. Tunc rex primo diluculo
consurgens, festinus ad lacum leonum perrexit: 20. appropinquansque
lacui, Danielem voce lacrymabili inclamavit, et affatus est eum: Daniel
serve Dei viventis, Dens tuus, cui tu servis semper, putasne, valuit te
liberare a leonibus? 21. Et Daniel regi respondens ait: Rex in aeter-
num vive: 22, Dens mens misit angelum suum, et conclusit ora leonum,
et non nocuerunt mihi: quia coram eo justitia inventa est in me: sed et
coram te, rex, delictum non feci. 23. Tunc vehementer rex gavisus est
super eo, et Danielem praecepit educi de lacu: eductusque est Daniel de
lacu, et nulla laesio inventa est in eo, quia credidit Deo suo. 24. Jubente
autem rege, adducti sunt viri illi, qui accusaverant Danielem:^ et in
lacum leonum missi sunt, ipsi, et filii, et uxores eorum:^' et non perven-
erunt usque ad pavimentum laci, donec arriperent eos leones, et omnia
ossa eorum comminuerunt. 25. Tunc Darius rex scripsit universis po-
pulis, tribubus, et Unguis habitantibus in universa terra: PAX vobis mul-
tiplicetur. 26. A me constitutum est decretum, ut in universo imperio, et
regno meo tremiscant, et paveant Deum Danielis; ipse est enim Dens
vivens, et aeternus in saecula: et regnum ejus non dissipabitur, et potestas
ejus usque in aeternum, 27. Ipse liberator, atque salvator, faciens signa,
et mirabilia in caelo, et in terra: qui liberavit Danielem de lacu leonum.
28. Porro Daniel perseveravit^^ usque ad regnum ,Darii, regnumque
Cyri Persae.
1) ®ot?ic(c ^"»rootnien, foöiele (Statthalter. — 2) Salmet »ermutfiet, ba§ ba^ 2Bort PD")p
»telme{)r pJ"1D f>ciS'en fottte, ba 5(mmianug Warccflinu« 1. XXX. bie oberjlen Wad)ttväger im
perfifc^cn 'i)lt\(iii cbcnfaüö Surenao beij?t. raKriKohg rpeig. @te ivaren bic pbcr|len iRcic^^mi»
nijlcr. — 3) 3ni ^ehr. fc()lt bcr öcifaft. — 4) ^ätte X)ariu6 länger gelebt, fo mürbe er ben
Oebanfcn roabrfi'^einlid) aUSgcfÜbrt baben. kuI 6 ßamlehg KaTianiaev ahrov ff oli]^ Tijq ßam?j:iag
ahrov. — 3) {^mi/D IV'P nriDC^rr/ »(fie ruckten) gegen Taniel einen i^orroanb ju finben
oon ®eite ber 9iegierung," b. b. feine 9tegierung^»eife Hagbar ]u macbcn. KiiToiw TTp6(i>aaii>
evpeiv Karä Aavir/A. — Q) r\r\''ni^) /-Unf feine (^rube," b. b. feine iöefdjulbigung, bie ibn bdtte
in bie ©rube bc6 2>erbcrbcn^ ftürjen fönncn. Kni KapdTr-ufxa Kai nfnT?.dKT//ua ohx tlpov. —
7) f. i. «r. — 8) Ta fie »on ^eite feiner 3;reue unb feinet gefee.lid)en 33erbaltenö leine Älage
gegen ibn au^ubringen rou^tcn, fo fud)ten fie ein ncueö (^cfc^ aufzubringen, wcicbeö ber gottc«=
fiircbtige Daniel netbwenbig übertreten mußte, n^enn er feiner 9ieligion treu bleiben n?püte. —
0) Wan fodte meinen, ein fo ungebeuerli^e^ @efe^ bdtte gar n'idu in ibrfcblag gebrad)t
»erben fijnnen, unb X:ariud bätte baffelbe mit !i?eracl)tung »on fic^ genjiefen. Sldein roenn man
2 e c^ n e r : ^. Schrift. %, %. III. 36
564 Der ^ro))^et 2)aniel. 6, 7—28. Slnm. 9—22.
bcbenft, ba§ fic^ bie ^Stattfeattcr ba'6et mit großer Ocwalt vereinigten, «nb um bcn Äönig bafür
ju gewinnen, bie Srt)ofcung feine:* Slnfcbenö jum ®egenftanbe bcffclben machten; wenn man
ferner kbenft, ba§ Tariu^ äU neuer ^errfc^er nid)t gerne ben ©tattbaltern entgegentreten »PÜte;
jxtenn man bebcnft, bap bei ben be^^ottfd)cn 9Jegicrungen be^ Oriente aucft bie unerbörteften
Tinge sorjutcmmen Pflegen: fo fann ber l'aut bicfc^ ®cfel3eö 9?iemanb befrcmben. 9!)?an benfe
nur an baei ®efeg,, i^on nnicftcm im 3?ud5e ^ubitt) 5, 29 93JeIbung gcfd)ict)t, in weld)em erfliirt
Wirb, e£i fei fein anbcrer Ü5ptt, aU ber Äinug. — 10) b. (). erla| |e^t in söabtilon ba? neue bir
i?orgefd)lagene (Sefe^ mit bcrfelben Äraft, wie bie ©efege in l^rfien gegeben ju werben pflegen;
fo nämlicb, baf; )le unseränbevlid) feien unb felbft ber Äcnig fie nicfct wiberrufen fönnc. Esth. ],
19; 8, 8. — 11) Tob. 3, 10; Judith 8, 5; Act. 10, 9. — 12) 9?act) alter, frommer ©ewobn^
:^eit pflegten bie ©laubigen, wenn fie aujjerbalb bes* Jcmpelji beteten, fei eg in ber 3läU ober
gerne, immer nad) ber ©teile bcö Scmpclö ftd) ju ricbten ; III. Res. 8, 35-45; Ps. 5, 8. — 13) b.
Ib. in ber grübe, 9}?ittagö unb 5lbcnb^; Ps. 54, 18; Act. 2, 15; 3, 1; 10, 30. — 14) man
:pflegte beim (lebete mit emporgcbobenen Firmen ju fteben Ps. 27, 2, ober fid) auf bie Äniee
niebcrjulaffen III. Reg. 8, 54; lt. Esdr. 9, 5; Luc. 22, 41 ; Act. 9, 40, ober fid) mit bem ganjen
Selbe auf ben '-Boben btnu'ftreden, welcher 2lct gewobnli($ 3lboration genannt wirb. —
13 )1tJ'j|'in »fif brangen lärmenb ein unb fanben, ." TrapeT//p7/aav. — 16) "wieberum ^JJ^Jinn
„fie brangen lärmenb in ben Äönig." Ta ber ^intig offen 5D?iene mad)te, baö ®efe^ i'ci I^aniel
ju umgeben, fo würben \ic fed unb brangen mit einem gewijfen Ungcfiüm auf bcn i^olljug
bejfelben. «Sie rcd)neten auf bie nad^giebig"e ®emütb?art bci^ Äönigs, bie fii$ burcb ibren llnge»
ftüm würbe fd)rerfen laffen, unb t>erfebltcn ibren ^.Man wirflid) nid)t. Wan fiebt übrigen^ aug
bicfem i^orfalle, wie wenig unumfi^ränft bie bci^pPtifdje J'IJcgierungi^art ift. — 17) Ter Äi^nig
fprad) btcr wie ein ^Propbet. (Jö i|t !cin Sn'cifel, baf; 'S)ott ibm biefe 2Borte jum S^rofte unb
jur (Ermunterung IDanicl^ auf bie 3wnge legte. — 18) Xie in bie Jicfe ber Srbe au^geböbUe
®rube batte obe'^nauf ein Xaii) ober einen ITedcl, ben man ah- ober wegnebmcn tonnte. Um
jebeö SBegnebmen »on frember .^anb 3U i^crbinbern, würbe t)m bei I^aniel ein fd^wercr ®tcin
Iberbcigebracbt, ber a\^ ben 'Cerfel gelegt unb mit föniglid)em eiegcl be5eid)net würbe, fo ba§
9?iemanb, obne bc^ ^fajcftätji'oerbrcAcne fd)ulbig ju werben, ^anb "anlegen tonnte. — 19) X)iefe
innige Ibcilnabme beö mäd)tigjtcn Äönig^ am {'oofe beffen, ber nad) beln ß3cfee.e ein 5)itffetbviter
war, wirft ein fd)öne* l'id)t auf ben Sbarflfter bee X'ariuö. — 20) Tiefe ?Dienfd)cn :^atten
jwar ben Job nid)t nad) bcm (^cfc^c, aber wobl nad) ber 3?o^bcit ibre^ ^erjcnei tjerbient. Ta
bie -fierrfd^er im Tricnt fidb aU |)errcn über !^eben unb 3;ob betrad)ten, fo bebarf ü feiner
befonbern 2lnflage, um ju bcm 2obe gefübrt ju werben. — 21) ^aä) 5lmmianu^ Warcellinuö
1. XXIII. würben ben perfifc^cn ®efe§en gemä§ mit bem aSerbrec^er immer auc^ bie ndc^ften
aSerwanbten bingerid)tet. — 22) n^VH »^'"^ f'^ Q^H f^ '^^^ Taniel wo^l unter ber Stegierung
beö. ." Kai Aavi7/A Kar^^vvev,
Caput VII.
1. Anno primo Baltassar^ regis Babylonis, Daniel somnium vidit:
visio'^ autem capitis ejus in cubili suo: et somnium scribens,^ brevi
sermone comprehendit: summatimque perstringens, ait:^ 2. Videbam
in visione mea nocte/ et ecce quatuor venti caeli pugnabant in mari
magno. ^ 3. Et quatuor bestiae grandes^ ascendebant de mari diversae
inter se. 4. Prima quasi leaena,^ et alas habebat aquilae: aspiciebam
donec evulsae sunt alae ejus,'' et sublata est de terra, et super pedes quasi
homo stetit, et cor hominis datum est ei. 5. Et ecce bestia alia similis
urso"^ in parte stetit:" et tres ordines'^ erant in ore ejus, et in dentibus
ejus, et sie dicebantei: Surge, comede carnes plurimas.'^ 6. Post haec
aspiciebam, et ecce alia quasi pardus,'* et alas habebat '^ quasi avis, qua-
tuor super se, et quatuor capita erant in bestia,'^ et potestas data est ei.
7. Post haec aspiciebam in visione noctis, et ecce bestia quarta terribilis/'
atque mirabilis, et fortis nimis, dentes ferreos habebat magnos,'^ com-
edens atque comminuens, et reliqua pedibus suis conculcans: dissimilis
autem erat ceteris bestiis decem. '^ 8. Cousiderabam coruua et ecce cornu
55cr ?)rop^et T)aniel. 7, 1. 2lnni. 1. 565
aliud parvulum ortum est** de medio eorum :" et Iria de cornibus primis^
evulsa sunt a facie ejus: et ecce oculi, quasi oculi liominis erant^ in
cornu isto, et os loquens ingcntia. 9. Aspiciebam donec throiii positi
sunt,^'' et antiquus dierum sedit:^^ vestimentum ejus candidum quasi
nix,^*^ et capilli capitis ejus quasi lana munda, thronus ejus flammae
ignis: rotae ejus ignis accensus.^ 10. Fluvius igneus,^** rai)idusque
egrediebatur a facie ejus; niillia millium^^ ministrabant ei, et decies
millies centena millia assistebant ei: Judicium sedit,*^ et libri aperti
sunt.^' 11. Aspiciebam propter vocem sermonum grandium,^- quos
cornu illud loquebatur: et vidi quoniam interfecta esset bestia,^^ et
perisset corpus ejus, et traditun esset ad comburendum igni: 12. ali-
arum quoque bestiarum^^ ablata esset potestas, et tempora vitae consti-
tuta essent eis usque ad tempus, et tempus. 13. Aspiciebam ergo in
visione noctis, et ecce cum nubibus caeli quasi filius hominis veniebat,*'^
et usque ad antiquum dierum pervenit: et in conspectu ejus obtulerunt
eum.^^ 14. Et dedit ei potestatem, et honorem, et regnuni:^ et omnes
populi, tribus, et linguae ipsi servient:** potestas ejus, potestas aeterna,
quae non auferetur: et regnum ejus, quod non corrumpetur. 15. Hor-
ruit Spiritus meus,^^ ego Daniel territus sum in his, et visiones capitis
mei conturbaverunt me. 16. Accessi ad unum de assistentibus,^** et
veritatem quaerebam*' ab eo de omnibus his. Qui dixit mihi inter-
pretationem sermonum, ^^ et docuit me: 17. Hae quatuor bestiae mag-
nae: c^uatuor sunt regna, quae consurgent de terra. 18. Suscipient
autem regnum sancti Dei altissimi:^^ §t obtinebunt regnum usque in
saeculum, et saeculum saeculorum. 19. Post hoc volui diligenter discere
de bestia quarta," quae erat dissimilis valde ab omnibus, et terribilis
nimis: dentes et ungues ejus ferrei:*^ comedebat et coraminuebat, et
reliqua pedibus suis conculcabat: 20. et de cornibus decem, quae
habebat in capite:^*^ et de alio, quod ortum fuerat, ante quod ceciderant
tria cornua: et de cornu illo, quod habebat oculos, et os loquens grandia
et majus erat ceteris.*^ 21. Aspiciebam, et ecce cornu illud faciebat
bellum ad versus sanctos,'*^ et pravalebat eis, 22. donec venit antiquus
dierum,*^ et Judicium dedit sanctis Excelsi, et tempus advenit, et regnum
obtinuerunt sancti.^ 23. Et sie ait: Bestia quarta, regnum quartum
erit in terra, quod majus erit omnibus regnis,*^ et devorabit universam
terram," et conculcabit, et coraminuet eam. 24. Porro cornua decem
ipsius regni, decem reges erunt:^^ et alius consurget post eos,^^ et ipse
potentior erit prioribus,^ et tres reges humiliabit.^® 25. Et sermones
contra Excelsum loquetur," et sanctos Altissimi conteret: et putabit
quod possit mutare tempora, et leges,^ et tradentur in manu ejus usque
ad tempus, ^^ et tempora, et dimidium temporis. 26. Et Judicium sedebit
ut auferatur potentia, et conteratur, et dispereat usque in finem^ 27. Reg-
num autem, et potestas, et magnitudo regni, quae est subter omne
caelum, detur populo sanctorum Altissimi: cujus regnum, regnum
sempiternum est, et omnes reges servient ei, et obedient. 28. Hucusque
finis verbi. Ego Daniel multum cogitationibus meis conturbabar, et
facies mea mutata est in me: verbum autem in corde meo conservavi.
1) im 5. 554 ». S^r. J^anicl bcridnet t?pn jc^t an iii c. 12 nidit, n?te bii^ber, ^irtorifdicS,
tnorin er mit 5(nfcrcn auf ber ^cfcaubübnc bcr (Jrcii^niiTc )lcf)t, fcnbcrn Mcp ^l.^rpp()etifdic^, jro
aller 3nt)alt fii^ in it}m, alö bcm infpirirten i^crtünber l>cr f)l. Cjfenbarund ©ottcö concentrirt.
36*
566 2)er fxop^it Daniel. 7, 1—7. 2lnm. 2—17.
2) V. Gr. al öpäaeig. —3) aal -b evvttviov avrov iypaipev. — 4) 5m S^Cltb. 6l0§: ^^{'^
12K pSp .Mi ^auptfad)e bcrtd)tcnb fagtc er." f. i. (Br. — 3) f. i. ®r. — ö) Xai grojje
tOJeer, b. f). bcr Ccean, ift in ber bl. Schrift öilb bcr großen, im Slrgen Itegenbcn, fiJott enN
fremretcn, bcn Saftern unb bcr 'Jibgötteret ergebenen fficU. Tie ÜBinbc in bcmfelben bebeutcn
Kriege unMlmmäl'jUngen aller 3trt. 7Tpo(;t,ia?.uv elf -?)v ^ä'/Maaav fiE)d/j/v Is. 17, 12; .Ter. 47, 2.
7) burd) grcpe 3;biere, Seeungebeuer n. f. tt). t*er|lebt bie bl. Scbrift meijlen^ aewaüige JRcicfee
ober aud) bie Siegenten berfeiben; Ps. 67, 31; Ezech. 32, 2; Apoc. 13. — Sj'nHNiD »gleich
einem ?pwen." (£^ bebeutet baö cbatbäifcbe 9ieid) unb feinen ^egrünbcr 9Jabud)ct'oncfor,
ter mit Sproenfidrfc unb ?fb(er^ edjnette feine (Eroberungen machte-, Jer. 4, 7-13; 49, 19-22;
Ez. 17, 3. — 9) ^teront^mug unti Ibecbcret beuten "tiefees auf 33a(taffar, ber in t»er OTac^t,
fca 3?abolcn erobert » urte, nicf)t mebr al« 2t^ler, fonr»ern a(e binfdtliger Wenf* erfcbien. Slüein
tiefe Xcutung binft attjufebr. SSeit eber (alten ild) fie ®crte auf 'DIabucbobonofor Deuten, bcm
burd) bie Temütbigung, bie ibm ftjott fentiete, bie J^lügel aueigeriffen n>ur£>cn, unt) ber fanit
milfe unb fanft regierte, ebne an »eitere Eroberungen ^u benfen. Terefer, ü^od) unD 3ieif($I
beuten bie ffiorte auf bie d)a(bdifd)e 5?ation, n?e(d)e in i3abtiIon admciblid) ibre mibe 3;bierfraft
ferlor unb eine^tbeil« menfd)(id)er, anberntbei(^ aber aud) fd)wdcber ivarb, io ba§ fie fremben
(Eroberern unterlag. — 10) Ter 3?dr bebeutet nacb Xcrefer, nacb l'od) unD 3tcifd)l bie furje
mebifdie ^errfd)aft, nad) Den altern Scbriftauelcgern aber, foroie nad) Sorneliuö a ?apibc,
Galmet, 31üioli baö mebifd)'perfifcbe Sleid). "^5?acb §teron?muö wirb es* Dem 33dren »er*
glid)en, weil bie 'J'erfer eine^tbeil? gteid) bem '^dren uiei 5lrbeit unb ^trapajen ertragen, ebne
tticlen (Sffeng ?u beDürfen, anDerntbcilg aber auA febr graufam waren, n?ic man Denn bei ibnen
manche Strafarten finbet, bie bei anbern i^ijlfern nid)t ju ftnben: bie ^aut über beu ^opf
abjteben, bcn ?eib in bcr 5Wittc ober gliebweifc burc^fdgen. — 11) riD^pH nn""lD^^1
„unb eö erbob fid) auf ber (Einen ^Seitf ;" b. b. neben bcm göwcn. Kai e'ig nepngev kaTä^r]. 9?a(^
i'atablu? bcDcutet e«, bap bie "^crfer nur •^c^w (Einer Seite ibren "Jlngriff mad)tcn; nad) Ibeoborct,
baj; bae ^ycrferreicb au* nod) fortbauerte 5ur Seite ber rinnifdien ®c(tberrfd)aft; nad) ben
9iabbinen, bap 5s>ru6 nur gegen bie ^uben (alfo gegen bicfc einzige Seite bin) gndDig war;
nadi 3I(lioli, ba§ '^\i.^ mebifcb^pcrftfcbe JHcic^ Slnfang» nur auf ber'5}?ad)t bcr ÜJZcDcr berubte,
atfo nur auf (Einem %nt rubte. — 12) n*3C^' p5 11,^35 \^}t^y il^m »«nb brei 9lippen
(^aujdbne) waren in feinem Stadien 5Wifd)en feinen 3dbnen;" Kai rpri^ Tr'Aevpal h> tu a-öfiaTi
ai'-f/r ävufjfaov -üv bdovTuv ai'Tf/c. Xic Trcijabl bcDcutct nad) .6»icron!:>muö, i^atabluö, (^rotiu^,
5)?alDonat u. 5(. Die brcifacbe 9}?ad)t ber ^Perfcr, 9!}?cDcr unD Sbalbdcr, oDcr nad) SbeoDoret bie
brei SBcltgcgcnDcn, über bie fid) Die -Wacbt bicfc« 9icid)e« aujbcbntc-, Dafi c« aber Siippen ober
^au^dbnc waren, jeigt bie fi5cfrdt'igfcit, b. b. bie Srobcrung«fud)t Des Sieidic« an. — IfJ) b. b.
erobere nur red)t i^icle Jdnbcr. Ta bie (Eroberungen imcIc ')3Jcnf*eufcclen foftcn, fo crfi^eint
bie ^3)erfon bc« Eroberer« einem rctpenDcn Ibtcre gteid), ba« bie !)3?cnfd)cn fript. 9tad) ^uilinug
hist. 1. I. fotl Die Sc!>tbenfönigin ba« ^aupt De« getöDtcten (Eiiru« in ein mit 9[)?enfd)enblut
gefüllte« (i3efdß geworfen unb bdbci gcfagt baben: Satia te sanguine quem sitisti, cujusque
iu-satiabilis semper fuisti. — 14) nacb rcrei'er, Soc^ unb Sieifcbl Da« perftfd)e 3tcid) unb »or*
jüglicb bcffcn (vjrunDcr S^ru«; nacb ben meiflcn alten 21u«Icgern, nacb (Ealmet, 3lllioli u. 21.
ba« ma ccbonifcbe JRci* ober bellen gröpter Stegent 5llcvanber. Sowobl St^ru« ale '^leranber,
beiDc glicbcn bem faxttl (''J'antber,"\!covarD) burd) feurigen Wutb, l'ifl unb Sd)ne(ligfeit in
2lu«fübrung ibrcr Ibaten. Sllcranbcr antwortete auf bie J^rage, wie er in fo furjer 3eit fo
2>iele« erobern tonnte, mit ben SBorten: /i/y^fi- äva.ia/./.öfjevog „^d) fduU^ 9?id)t« in bie Sdnge."
ä^ei 5lleranbcr crwabrt fiit aud) Die gcfprcntcltc Hautfarbe; Denn er abmte gerne bie Sitten Der
eroberten l'dnber nad) unb trug ibrc'illcibung. — lo) bcDcutct Die Sd)nclligfcitDer (Eroberung«*
jüge, ober aucb Die sjicr ©eltgcgenDcn, über wcld^c fie fid) au«Debntcn. — 16) Ta« finb naA
ber Weinung bcr meiftcn 2lu«lcgcr bie s>ier JvclDbcrrn 5(lcranDer« fammt Den burcb fie jundd)fl
gegrünDcten oier 9tcicben: '»ytolcmdu« mit '^Icgopten, Selcucu« mit Sr^rien, 5lntigonu« mit
J^icinaften, 3(ntipater mit WaccDonien. Wit 'örunb fagt (Ealmct, man fann bie i?ier Rauptet
aud) auf bie j^icr jRcicbe ber perfifcben CberberrfAaft beuten, wclcbc 'JllcranDcr fid) unterwarf. —
17) Ter i^ropbet bcjcid^net Die (ikftalt De« Jbiere« niAt ndber, wetjwegcn bie Stabbinen na(^
tbrer 9Bcife Den (Eber barin erblictten, oon bcm e« Ps. 79, 14 beipt: Exterminavit eam aper
de Silva et sirigularis t'crus depastus est eaui. 3lllein ber (Eber ifi nidit fo fd)redli(Jb unb fo
wunberbar, wie ba« Jbicr bicr notirt wirb. (Eorneliu« a ?ap. meint, felbe« fei ein Wonjlrum,
eine 3i"kin'iiienfc^ung t>on mebrcren Ibicrgefialtcn gewefcn. Ta er mit ber 9J?einung ber
meifien 3lu«leger bafürbdlt, e« fei bamit bie römifdjc $i3cltbcrrfd)aft }u ocrfteben, fo glaubt er,
burc^ bie 'JJerfcbicbenbcit ber CvJeftaltcn in bem (Einen Ibiere werbe bie 33erf*iebcnbeit ber
SRegierung«formen bejeicbnet, bie Siom batte. (E« liegt übrigen« wenig baran, weli^e« btc
(SJefialt be« Zf^kni gewefen. Die J&auptfrage i|l, welche« Slcic^ Dajfelbe ftnnbilbete. Die
T)tx ^rcp^et t)an'\t\. 1, 7—8. «Hnm. 17—22. 567
getröbnüAc Slustciiunji ifl für ba« rönnfdfte !Wcic6, jvctd^f* aflcrbinci« ba« flärfjlc unb au3»
gcbcbntcftc tictrcfcn unb i'i* «ict bunt 'iPraMcrci iic;icn bic .ipciliiicn (bic iiläubiiicn ilinbcr (yotteä)
fcrfünbiiUc'. ^Klcin ein fpccicilcr Umftanb fvridu ffbr für ^ic rcutiitiii auf bae fdcucibifd)»
ftPlcmdifitc Slciit, nämlUt, bafj unter bem comu, (niod hubcibat ocuiu.s v. S et os lü(|uen3
ingentia v. 20; unter bem nintans tcinpora ot le<re.s v. 25; unter bem t'ornu iinicum luodi-
cum s, <); unter bem rox impiulens faoio S, 2;i-'J") fein ^^Inberer bezeichnet fein Dürfte, al3
Slntiocbu?, n.MC bcnn aucb .^icroniMnuc* aui>Drücflicl^ bemerft, baf! biefe 3C>prte c^an? o.\\i ibn, dÜ
iUM-bilD be^ 'ülntidnirt»^ Vvifü"". Tafi bie iH'rurtbcilunji De? jbicre? Der .^trrfitaft (Ibrifti oorber
gebt, iraes beim römifitcn rlieitte niitt gcfaiit UH-r^en fann, itl nacb tialmet viud) ein (^irunb für
bic reutuuii auf ba? feleueitifit-VtoIemaifdie :1hnit. Tiut liefie fid) cieijcn bicfen f^^runt» aUcr^
bingci eiuirenben: Tie .(pevrfdmft fec tibriilentbum? bei^innt erft um 400 n. (£bv. unD fie
Ji'^btung bei^ Jbicre? envabrt fid^ bunt beu Unteriving ber ri^nifd^n .^errfd)aft. 3lUtoli beutet
ba^ vierte Jbier auf ba? römifd^e ^Keidi, baf fovtbaucrnb in feiner mebrfad)en Weftalt bie att
baei Snbe bce jetucten SBeltlaufc«, n?o c>? bann als i)feidi bee "Jlntiebrifto, tae fid^ au? ten ^ebn
Römern be? vierten Ibieree beraueibilbet, i^erurtbeiit werben irirD. 5l(Iein tac^eiien fd)cint 5U
fpreduMi, nniö i^. 27 t'cn ber Jl'^errfd^aft ber .^eiliiien, b. b. f cm berrfd)cnt'cn Sbriftentbum naA
S^öbtung bci^ »vierten 3;biereo ciefaj'it wirb. Tenn ber f'ropbet rebet tjon biefer ^errfdmft al3
einer lani^e baucrnben, nidu lünt einer furzen ^iV'riobc, wie jene nad) Ucberwintung fce '.Jlnti'
d>riil^ ftin wirr. Terefcr, \?pd) unb 3feifd^( fcben in biefcm ijierten Ibicre bae 5innbi(b fer
griedjifclKn Wonard)ie; beren 5tifter 'ällerancer ber (^h'ojie mit unwiberfteblidjer ')3JadU ade
9{cid>e jcrmalmte. 5l(Iein bavUYK» taf;t fiit mit 'sJrunb fagcn: Taö JHeid), wie eö 'illeranDcr
befaf;, ift furd)au^ »erfrieren ihmi ben j){eiiten, bie fid) auf bem lerrain bcffelben nait ibm
bilbeten. Tiefe iH-rütiebcnbcit fvnidit fi* bcfonber? in bem Umilanbe aue, bap man mit rem
33eiiiinne bc? feleucibifAcn ;>feid)e? (312 ^. Sbr.) eine neue 2lera begann. SBarum nid)t mit ber
äH^Uenbung ber i-urd) "JKcranDer gemad)ten t£rpberungcn 323 >>. (£br.? — 18) (£? finb bamit
jvpbl bie i>ielen Äriege gemeint, wel*e biefe? JReid) fübrte. — 19) worunter na* 5?. 24 5ebn
Älc>nigc ju rerfteben finb, Vic fi* einanber folgten. >Sd)on ^\>rpbin-iuf, jener gewaltige 3?eftreiter
ber gottlidjen Offenbarung ^äblte, wie .&icroniMnu6 T^erfidicrt, ibre 9?amcn auf. (£r mup e? alfo
»on ben ^niben (.■•ernomnu'n baben, weUte Äönige man barunter ijev)'tanb. ^ieroniMnu? ad)tete
t$ jwar nid)t ber '}3iübe wcrtb, tiefe 9?amen wieberjugeben, infeffen bemerft er, Slntuntua Ifpi-
Ubane? fei ale» bcrjcnigc bczeittnet, ber <xn bie Stelle ber yim -ipörner getreten, «omit folgt
barauij, tap iiie ^^c^^w 'DKimen feine anberen, al? bic ber feleucififdien itönigc, fon 5eleucu? I. big
5lntiodNu? IV. ((Spipbanc?) waren. Zs^im, wehte bae Wcfagtc auf ba? romifd)e JKcid) beuten,
geben bei Tcutung fcr jebn ilonige fcbr aui?einanbcr. Tenn Ginige »erfteben unter ben jcbn
£>brnern bic ^^cbn erften römifc^en Äaifcr, i^on ;ruiliu? Sai'ar angefangen bi? auf 2>c6pafian,
weld^er \!et3tere bann bcrjcnigc i|l, i?on bem e? beif;t: Fecit l)elluni adversus Sanctos etc.
2lnbere vcrftcbcn unter ben jcbn hörnern jene jebn itaifer, wcld)e bie Sbriflcn verfolgt baben,
unb unter Dem Jöorn, ba? an ibre Stelle trat, ^niüan fcn 5lpoftaten. Ter bl. .fiiicronomug
fagt, bie meiftcn 5lu?leger beuten c? auf jebn JRcidie, bie fid) au? bem ^erfti^vtcn ri3mifd)en bilben,
uiib au? weldien fid) bei? be? '3lntid)rift? bcrauebilbete, welcbc? im näd)|len ä^erfe ba? fleinc .&orn
genannt wirD. Tiei'er Grflärung folgten bei JBeitem bie meiften 3ht?leger bi? in bie neuere ^nt,
t:\ii\ im m:^|tifd)en Sinne ra? ^xix&i De? ?lnti*ri)l? auA bier bei räntel fdton angcfünbet fei,
barf unb fann ni*t bezweifelt werben. Ter literale Sinn aber weift offenbar auf Tinge unb
^Vrfonen bin, wel*e ndber fteben. Tic «propbe^eiung gewinnt babuicb an iJBertb. Sie crfd)eint
bann al? bcutli*e, flare, al? burdi ben Srfolg bcftatigtc. — 20) worunter n_adi Galmet,
Tcrcfer, l'od) unb 3teifd)l SlntioAu? Gpipbane?, ber graufame i^crfolgcr ber vc^nagoge ju
perftcben i|t. Gr wiro flcin genannt, Weil er nidit Grbprin; war unb frühzeitig na* JRom jur
Gr^iebung unb ?(u?bilDung gcfd>idt würfe, fo baf; er wie rerge||en fdnen. ^ffnäu?, Jbeoforet,
^icront^mu? unb bic mciften'anbercn "Jlueleger fiuDcn in biefem Jpornc ben 9lntidn-ift, weil \s> i^iet
förauenv^oüe? Pou ibm gcfagt wirf, ba? mit fem, 'Ko.i' bic bl. Sdiriftftellcr ber neuteftamentliAcn
5^ü*er fagen, oollcnb? übcreiullimmt. hinein wenn 21ntiod)u? al? 2?orbilf be? •?lntid)rift?
bctrad)tet wirb, wie er ee bcnn in ©abrbeit ift, fo fonnte ja all ba? mit ^TJcdit i^on ibm gcfagt
werben. — Tic wifcrlidiftc, wenn nid)t Kidicrli*)^c '3lu?legung i|l bic ber JRabbinen, bie in bem
flcinen .^orne ben Weffia? fcr Gbriftcn crfennen, ber 3.V Zeitlang (3^ ^abrc) fcn J>eiligcn, f.b.
ben Stuben fen größten Mrieg acmad^t unb bem (^kfc^e 9??o)'t? Pen meiften SAafcn getban bat.
21) fdieint nid)t umfonft gcfagt; bcnn 5lntio*u? batte fid) 5Wifd)en brei ilronprdtcnfentcn,
^cliobor, '■ytolcmäu? ^^Pbilomctör unb bem jungen Temetriu? furd^^uarbeitcn; f. i^. 24. —
22) G? Ilnf fiel! bic eben genannten brci ^Prätenbenten» 9?ad) benen, weld)e bicr blof; bic 3eit
be? 9lntid)rift? gelten laiteii wollen, finb farunter frei mäd)tigc 9{eid)c ju pcrftebcn, welAe fcr
Slntidirift ju überwältigen bat, ebc er fid) auf bem Uniijcrfaltbron erbebt. Tic anberen 9lu?leger
ftellen bier anfcre 9?ebenbubler ober inugänger be? bel.^orzugten .»pcrrfAer? auf fic i^übnc, nid)t
ebne Sd)wierigfcit. i^ei feiner SüuMegung jcigt fidi 'ir^nifagung unb Grfüllung fo flar unb
unwibcrleg(icb,\il? bei ^Intiod^u? Gpipbane?, fcr fogleid) bei feinem .&errfd)aft?antritt bie brci
i^m cntgcgenilc^enbcn 9Biferfad)cr übcrwanf unb in"feinem Uebermutb foweit ging, in\i er ftc^
568 25er ^xüp1)tt Danitl 1, 8—14. 5Inm. 22—38.
am ^ci(ii^t6um in Scrufatem »ergriff, fomit os loquens ingentia warb. — 23) 58efanntli(^
eignete fic^ 3(ntioc&u6 in JKom ein fe^r bürgerliche^, repuMicanifcöc^, Einige nennen ü burfd)i-
tcfeei '^^cnebmen an. (Je: lic§ ftd) mit ibm gut fprerf)cn; man fonnte ibm obne ^Scheu nabe
treten, ^cr b(. Scbriftfteßer fcbeint tiiep ^Betragen ju meinen, ba er fagt, feine 5tugcn feien wie
WenfÄenaugen geivefen. Sr rooflte fagen, er babe ein febr menfitlicbeg ^leupere^ gcbabt. @r
feßt aber fogteid) bin^i: os loquens in.^entia, b. b. er battc ein gewaltige^ 9tet>emaül, bat^ über»
ftrömtc t>cn ^;prab(erci, Uebermutb, ^ä|lerung bcü .^etltgflen; I. Maoc. 1,23. —24) S^ic
Slbrcne ober etüble fegen beifU ,M\\A (s^ericbt beginnen." i^er 'JPropbet fab ^tm Uebermutb unt»
?5re!^cl fcgleicb bas Wericbt feigen. — 2-3) (^ctt ber i^atcr, al^ ber vscdböpfer beä 5i(Ig unb a(3
ber Uranfang ber ^i\\. Ttx •iPfcubc^rionoftuö de divin. nom. c. 10. fagt: Dieruni antiquus
laudatur Deus ])ropter hoc quod oiuniuin ipse est et pevum et temi)us et ante die.s et ante
asvum et tenipus et dieiu, sicut e.xistens intransmutabilis et iruuiobilis et in hoc quod semper
movetiir luanens in seipso et sicut 8evi et teinporis et dierum causa. Offenbar mit Unrecht
^dlt bier .<piercnt}mu^ ben Antiquus dierum für Sbriftuei, ba ber Sbarafter alö origo omnium
etiam filii Dei .^u flar unb ju beutliii in bem 5Borte aueigebrücft i|l. Sben barin fcbeint auc^
mit ein ^Beweis ^u liegen, bat? bier im i'iteralnnn nicht oom (sJericbte über ben '.Jlnti^rift, fonbern
über ben, ber fein i'orbilb war, gebanbelt wirb. Tenn über ben 3lnticbri|l wirb fein 5(nberer
riditen, ale; ber, welchem nac^ feiner -öimmelfabTt atleö (geriet)! übergeben ift. — 26) Sie
wcipe (■^arbe bc^ Ä1eibc5 unb ber .ipaare ftnb al? ainnbilb fowobl ber ^ciligfeit unb ß5cred)tig*
feit aiö ber ?3?aicflät unb Jpcrrfcbenüürbe ju betract)ten. — 27) l^aniel mäd)t »on ben Sberu-
bim JXMbrfcbeinlii^ bef;wcgen feine eigene (£rn,\ibnung, »eil er fie ben 'DJMllioneu ber umftebenben
finget beirecbnet, beren er fogleid) (j'rroäbnung tbut.'— 28) Ter ^Strabl bee flMan^eö, ber »on
63ott aut^gieng, gtid) einem Strome. (Sr ilnnbilbct biir nacb -&icroniimuö bic 5ffiirffamfeit unb
(Scbneüigfeit "be^ JHicbterfpruc^ee ryptte^. fir ift baiJelbe, waö ^^obanneö im 9t. 33. alö jwei»
fcbnctbig'cei S(*n?ert v^cm Wunbe beei göttlichen 9ttd)ieri^ aueigeben fab Apoc. 1, 16. — 29) ^cr
säutsbrud „Wiüion" unb „taufenb 9)ti(lioncn" befagt bier „un^dblige-," Deut. 33, 2; Ps. G7,
18; Apoc. 5, 11. — 30) Unter (yericbt |lnb bier jene Sngel ^u ferftcben, bie nad) (ijptte«
Crbnuug am meiflen in bie ®ebeimniffe be^? '45ertitte? 63ottet^ eingcwcibt tlnb unb bier nac^
menfcblicbcr 5Bcr|lellung?weife ben j){atb (yotteö bilben. Ter ^^ropbet rebet ^ier bilblict),
anf^cbaulid), finnlic^ \\i finnlid)en ^Jtenfc^en. X:er ''Sueibrud „ba? (i3eri^t fegte fiel)" beif?t alfo
fo oicl, alei „ba^^ (V5erirfit begann;" Exod. 32, 32; Job 1, 6; Apoc. 4, 4; 20, 12. —31) ®ie
beim menfcblic^en ß3crid)te mit ber i^erlefung bc6 Älaglibcllei ber 3(nfang gemad)t mirb, fo bier.
T^\] ei? beifu „'i?üd)er" (in ber ?Webr^abl) 'läf;t auf fiele !>orliegenbc Älagfd)ulbcn fd)lief;en. —
32) l^ie ungebeuren ^^rablcreien unb T-robungen bc^ 2lntiod)ug gegen bais .^eiligtbum 3?vaelä,
worunter bei'onber? jene ben^ortritt, wo er fagt, er wolle 3i-'rüfalem jerfKuen unb au? ben
3:rümmern ein 'sjrabmal ber erfd)lagenen ^uben errieten II. Macc. 9, 4 . ., matten ben 'JPrO'
pbeten, ber fie im rs3ciüe fab, begierig, 5u i^ernebmen, wcld) einen 'üluegang ba6 ®eriitt, ba^^ über
\\)\i gebalten warb, baben würbe. — 33) Ter ^^efd)Uifj bcü( f^eriAte? lautete auf lob unb
2?crnid)tung. — 34) Xte neben unb nad) "Jlntiot^ux* nod) auffommenben ^errfiter beei Drientö
foUten feine fonberlid)e (Gewalt mebr baben, unb ibre Taucr nur eine furjc fein. — X^ie in
biefem ^^icrten Sbiere bai5 römifd)e j)teid) erfenncn, i^erflebeu unter ben bier genannten anberen
2;bieren bie fleinercn JHeidie, bie nad) ^'•'ffti-'*''"";! beei römifd^eu nod) forteviiliren werben, fo
lange ibnen (^)ott ba^u JHaum unb 3eit laffen wirb. — 3'5) tyieid) einem Sonnenflrabt, ber
auei" ber 'iDfitte f:bwar5er f>3cwitterwolfen bers'Orbrict)t unb in baö beflommene ^erj 3;ro|l unb
ßrguicfung gicfü, erfdieint bier bie STHiffagung •i'^^m ^Jtcfilaei. ^i wirb be|limmt unb flar bie
2lnfunft eiuee! '9J^1nnc? i>oraui^gefagt, bem ewige .ipcerfcbaft eingeräumt wirb, unb bamit man
Wiife, \}k\^ unter Der meufd^lidnm •S>üile (s\r6f!cre? 'oerborgiMi fei, wirb burd) Xt'^w '"3lui*brucf : quasi
tilius liouiinis beutlid) fein göttlid)cr Urfprung angebeutet. S? wirb bier beutlid) ein neue?,
getftigco üReid) angebeutet, neben wclcbein alle irbifiicn MUnd)e al? untergcorbnete erfcbeinen.
iii wirb bier bie (Erfüllung aller iHn-beif;ungcn be? alten iMinbe? mit wenigen, aber fdUagenben
unb über alle (Einwenbungen erhabenen ©orte angcfüubtgt. — 36) Xic (Engel fd)iencn ben
53^nifcbenfobn auf wcifteu ©olfen \\\\ix\.x> oor (öott'eei Xbron getragen ^u baben. — 37) Xer
^ropbet \^\'Ci, mi ibm (i3ott alle 9}?ad)t einräumte, |ld) auf (Erben al? Weffia?, al? -öeilanb ber
feelt, (iU ilönig aller Seiten, aU tdmx aller ©eieibeit geltcnb ^u mad)en, auf bafj 'iJficmanb
fid) weigern föuue, ibm ju bulbigen. — 38) 5d)on auf (Erben wirb ber Wcffia? unter allen
lU>lfern"unb Su'U^f'i K'"»-' "^Inbcter unb i^erebrer baben. i^oEfommen aber wirb biefe .^»ulbigung
erüieinen, wenn ba? Iet3te <^)erid)t beginnt. Taf) aber bie .iperrfdiaft fibriüi üton bier auf firben
beginnt, fagt ia (Ebrtftu? felbcr : Data est mihi omnis potestasin caelo et in terra Mattli. 2S, 18.
Xicjenigen^ wehte unter bem ^^terten Ibierc ba? römifcte 3leid), unb unter bem .£>orn ben 'Sinti*
^ri|l au?f(^lief?lii.-b vertU'ben, beuten bie Uebcrgabe ber "^fadit, oon ber bier bie JRebe ifl, auf jene
legte Seit, '^lllein foll benn ber ^^ropbet fo fpat (Eintreffeube? oorberfagen, unb nicht lieber \)<x^,
wa? 5unäd)|l liegt, unb wa? bie (yefd)ic-bte al? wirfli* eingetroffen" fo flar oor fingen hält?
9iegievt benn nicht (Shriftu? längjl oom '.Jlufgang bi? ^um 'iJMebn-gangV i'ltuben benn nid)t alle
Stcic^e ber Söelt unter um. 5d)atten bief'e? '.Baume? be? üebeu?'^ ^inb benn nic^t alle (ijefd^lei^ter
Der g)rop^et Taniel. 7, 14—25. ^Inm. 38—57. 56?
bcr Grbc burd) iön flcfcjinct? 3ft benn ntitt (Er c?, !?cr bcm bie mäd)tici|len Äaifcr in bcn Staub
fidi bciu^'nV Tief; 3l(lc>5 bat ranicl gcfebcn unb bcutlid) au^i^cfprodben. — 39) HnDilN
n^l^ 1J13 "^N^Jl ^J^< ^ni") »nicm (yelil füblte fict) c\cprcjjt, id) Tanid, in bcr 2d}cibe" (im
Seibe). Salmct iiibt ]\vd Ucbcrfc^unjen: Coarctatus fuit Spiritus meus, epo Daniel in raedio
vaLriiue ; bcrnad^: Spiritus lueus coiitvitus fuit in corpore nioo. Wan muf; fiit bicr ein
(öi'fübl ^cnfcIl, ^a^^ eine '?JMfdniniT ?oii Sitmev^ über bie fAaiierliiten '^kriittc unt« ihmi i'er^
wuuberiuui über Die "iläa^ überfteiyicnre it.VaAt be>5 Wcni\-benfobne« war. Taniel füblte ben
!^eib ui cn'lf für biefe iieuMltijien (vH-füble in ber eniien SdniDe, im cui^en '^H^fape feine? üeibeet,
S<* i|i aufrallenb, baf; bier dpieronomu? Den 5hi^Drucf „in Der 3dieibe" mit territus suni über*
fe^te. V. Gr. fo/j/^f 'o -vFruä /uov ff rij f;n fiov. — 'tO) 3n Der i^erwirrun»! bcr '^Jefüblc,
bie ibn über ba? (^n^'d^aute nid^t rcdu in bae Miare fommen licf;en, unD bei bcr 'sicnnfibeit, bap
ibm bier bac* .^inttlc jicpffcnbart nnn-Den, fubltc er fid) oon Der ilärFilen 'i^eiiicrDc eri^riffen,
SrFIdrnniien iinD '-i^eftäti.auuiicn De? (^H'fdvtuten Durdi einen ^\uyd \vi befpmmcn. '^iott i?eftel
biefe i^Ci^ierbe unD Der "j'rovbct war wirflicb fc i^Iürflid), '^Jdbcre? unD '^eftimmtere? über Das*
@cfd^aut'c jn ijcrnebmcn. — 41) iO*i** "t* fr^i^tc (bat) ibn um Da6 3"^ci"ivxffiiHMiBabre)
T • -
COn flU bicicm;" nal ~riv uKpififiav i^/'/roov irap' a'rrov fiai}t'li> Trepl ~ävTuv toI'Tojv. — 1^) t//v
(Tv)Kin(jiv. — 4jJ) ÜBie bi?bcr biefe v^ier j>icid^e Dai< Sentrum aller i^eraegnui^ in bcr ^^fenütbeit
bilDeren, unD von ibnen alle«? V'eben uuD alle JbvittjUfit auetiiinii, \):> wcrDcn jei.U Die .!öeilt;^en,
b. b. Die itinber Söracl?, Die aiuDcr '"lUMteji, in Deren ■?)?ittf Der '??^'füa5 feinen Ibron auf*
fdtlavien wirD, biefen (Xcntralpunft bcbauptcn. Ta? j){eid) tlbrii^i wirD je^t Da? erfte, cbcrile
fein ünD wirD Dtefen iUnraui^ immer bcbanptcn; Hebr. 3. 1 ; I. Pet. 2, 9. '•)nd)t? ii^ antnDcr«
barer uuD auffallcuDcr ale Die iicnaue (f rfülUiUi^ Diefer i>orbcrfai^uniV (Xbri|hu\ Der 'sirünDer
bicfcv^ :'>{eid>e? j^cbt arm, i?erfoiiU unter Den '?J?enfcben umber. 5etn SnDc tit Der .Hreu^cjtoD.
Seine ;)nniU'r \iebcn arm unD ocrfcl;-it unter Den ^ii^cnfd^cn umber. 'Jdlc fterben ale '"Bfartr^rer.
UnD bcd) n\i*|i Da? j)ieid^ ßbrifti uiiD ftebt nait 300 ^uibren über bie ^an^c ©elt aucj^cbrcitct
ba. Ta? rlicjitment Der •t'ciluien bat alle? JRci^iment Der 55>elt unter Die J^üfie c^ebradit. Tiefe
auperorDcutlidie Ibatfad^e, Die alle? JDunDcrbare \vl übertreffen fd)ctnt, fab rainel, ihmu ii\uyd
belcbrt, flar nuD bell «orber. Tic iiried>. Ucberfc^unc» beginnt Diefen i^er? mit Dem 3ufat"e, Der
fid> fonft niviieuDo ftnDet, ndmliit "mit Den ® orten: re; a/ji^z/Torr«; „biefe (ilii»nij)reicbe) wcrDcn
n^Ciiiienommen werDcn." — 44) Ü}arum Der 'iVropbet über Da? vierte Ibier nod) oienaucr belebrt
feiiVwoUte, Idpt fid> letd^t crfldrcn. S? bilDet Daffelbt Den JDcnDepuuft bcr ^i'\i\ e? fnüpft nd)
baran Die wicbtiiUlc (Jrfdicinuncj, Der (Eintritt De? neuen i^unDc? (yottc? mit ben ^5}?enfd)en. —
4-5) (Sbalb. „beifen ^db\u von ^ifen unD Deffen ifrallen von Srj;" ol bSövre^ ahmv nuhipoi kclI
bvvxEQ a'vTov xn'AKoi. — 4<>) (£? i|"t Darunter Daffelbe -fi^orn ^u verlieben, n?eld>e? an Die Stelle
ber brci' au?flefaüenen tritt. — 47) SbalD. „fein Srfd^einen ivar jiröpcr al? Da? Der übrigen;"
Kai öpnGix a'rrov fitKuv rüv mu-üüv. S? ift Damit gcfagt, Dap (cinc '^h-öpc mebr eine eAeingröpc,
al? jrirfliAe war. Terefer bcmerft bier gan^ riduia: „Ta? gröpere ■^»orn follte nid^t fowobl
bie gröpere 9}?ad)t, al? Die grbpcre ©atb De? cilften könig? vorbilDcn, mit weUtcr er Die in'r»
ebrer De? wabren Wotte? verfolgen würDf." — 48) '-Jlntiocbu? fübrte ilrieg gegen cicrufalcm
UUD eroberte e?. „'^Idjt^igtaufenD ''?3fenfd^cn wurDen in Drei lagen gemorbct, vier',igtaufenD
gefangen abgcfübrt unr ntdu weniger al? SFlaven verfauft" II. >Iace. 5, 14. — 49) Tic erfte
2(nfunft Der göttlid^cn .»öülfe ift bereit? in i^fatbatbia? unD feinen ÄÖbncn tuttbar. — -50) (£?
trat bereit? eine „.6errfd)aft Der ^eiligen" ein, inDem 3laron? '53efd)led)t auf Den Ibron gcfe?,t
Warb, ricp folltc jeDod) nur ^JJorbilD fein von Dem „3{eid)e Der ^eiligen," Da? immer Dauern
würDc. — -51) {<rnD^t2"^D"r!3 i<^t2*n n „n?eld>e? vcrfcbicDcn fein wirb von allen ilönig-
T T : : - T I ■ ■• :
reiben." S? ift alfo bier nait) Dem Criginalterte von feinem inn^ug bcr (^)ri.>pe bie JKcbe, wie
bei Dem .&ornc i\ 20, fouDcrn blop von einem 'i)lrt4lnterfd>ieDe. 2iud) Der griecb. Jen weiAt
bier vom original ab: /yr/f h-ep^ii -arrnc räc 3aai/.finc. — o:J) ein buperboliüter 'JUiyDrud,
ber Den Irud uuD Die (vjraufamfcit Diefer .Oerrfd)aft be^ci*net. — -5-i) Tic ^?famen Diefer
23eberrf*er Svrien? ftnD: 1) eeleucu? I. ''JNcator, 312-2^1 ; 2) 2lnttod)u? I. Soter, -2()2;
3i "Jlntiodni? II. Ibeo?, -247; 4) 5clcucu?II. Saüinicu?, -227; 5) Seleucu? [IL (icraunu?,
-224; II) "Jlntiodiu? III. Der '^)rof!e,-ls7; 7) Scleucu? IV'. 'iVbilopator, -176. Tiefen folgen nun
brei ilronprdtcnDentcn: Sj JbclioDoru?, 9] '»ptolemäu? ^J>bilomctor (?) 10) remetriu?, Der
unwürDige Sobn De? Sclcucu? •jPbilopator (V). — -54) (£? ift "JlntioAu? IV'. (Jpipbanc?, 175-
164, ber' in-rfolgcr 3?rael?, Da? iUnbilD bc? 5jlntid)rift?. — 3-5) J^^JJ^'» „er wirb vcrfd)ieDen
fein von bcn früheren;" ör vTrrpoimi kukoIc Tr-ävmr ruht; hi-poadtv. — 06) 'iJlupcr Den fd^on
genannten Drei .HronprdtenDcntcn bemütbigte er aud> Den 'Jlrtaria?, ilönig von ^Irmcnien, wie
bicp ilppianu? uud iPorpbvriu? (Hieroil. ad Dan. XL ) bcu'ugcn, — 37) Ta? d)alDdif*e
SBort iy^ „jur Seite," wirD bier im 'iJlllgcmeinen in ber 53cbeutung be« „SBiberfpruAeö unb
©cgcnfa^c?" genommen. Ter griei^. Ueberfe^er mcipigt aber biefen (i)egenfa&, inbcm er fagt:
570 ©er ^xopl^tt Üaniel. 7, 25—26. 2lnm. 57—60.
?6yovc ■TTpbc Tov vijjtarov TuikiiaEi. ©atmet leitet bett cbalb. Slu^brucf »on bem Umflanbe '^cr, ba§
im ®ertcf>te bcr Slnfläger bem 2tngeflagten jur (Seite jiebe. a?on bem ^cdfemutbe, mit »eldiem
Slntiecbu« in 3«riiüilfi« fprach, nad)bem er ben Tempel au^gcplünbcrt unb aüe i^clbenen ®efä§e
jerfcfclagcn battc, rebet au* I. Macc. ], 25. — 38) SDie biefeg Stnticdbuö ju !^plI5ic^en gefudbt,
Icfe man I. Macc. 1, 4o-67; II. 6, 1-31. — 39) ler 5(u^brud: tempus. tempora et dimi-
dium teiuporis bebeutet na* ber allgemeinen Meinung S? ^abre. 03erabe fo lange Dauerte ber
Zxvid bee 5(ntiocbug in 3^rae( (eigentlich 3 Sabre, 8 W'onate). Flav. Jos. de hello Judaic
prooem. ad 1. I. 9?Dd) niemals mar ^cmf^ltm auf fold^c SDeife gefctänbct wcrDcn, n?ie in
biefer 3eit. 9?acb ßalmet beginnt aber biefer jeitraum i^ou Zh 3abren nicbt mit bcr ^yiünberung
bcj Sempclg, fenbern crft 2 5- barnacb I. Macc. 1, 39. 3n bcr gcbcimen Cffcnbarung 12, 6;
13, 5; 20, ö wciffagt S^banne? bie Tauer bcr ^errfcbaft bcs "Jlnticbrifte mit benfclbcn ^Borten.
60) 9?acb bem Scbe beö 2lnticd)uö tricgten bie *Waccabäer fc glücflich, bap fte ter prifdjen
^IJacbt 5U roiPerftcbcn unb einen eigenen 3;brpn im filanbe ju erricbten ncrmpcbten, bcr bie 2?or-
bercitung ju jenem erbabenen 3;brpne war, ben Sbriihtä einnebmcn fcßte, um nidn nur S^vcielr
fcnfcrn bie ganjc 25>clt ju beberrfcben, wie tiefe? bcr näAfte 3?er? befagt. (33gl. 9tcbling6
dommcntar; er betract)tct auf C^runb bcr 2lltcn l>a? t^ierte 2bier al? S^m'bol beö rijmif eben
9teicbc6, unt> nebt in ciefem Sapitel VII. eine auefübrlid^ere Srtlärung Der Statue in bem
Sraumbilbe 5?abuc{)obonofore Gap. IL ^,)
Caput VIII.
1. Anno tertio regni Baltassar regis/ visio apparuit mihi. Ego Daniel
post id, quod videram in principio,^ 2. vidi in visione mea, cum essem
in Susis Castro,^ quod est in Aelam regione:* vidi autem in visione esse
me super portam Ulai.^ 3. Et levavi oculos meos, et vidi: et ecce aries
unus stabat ante paludem,^ Habens cornua excelsa,' et unum excelsius
altero atque succrescens.^ Postea 4. vidi arietem cornibus ventilantem
contra Occidentem,^ et contra Aquilonem, et contra Meridiem, et omnes
bestiae non poterant resistere ei, neque liberari de manu ejus: fecitque
secundum voluntatem suam, et magnificatus est. 5. Et ego intelligebam:
ecce autem hircus caprarum veniebat ab Occidente super faciem totius
terrae, et non tangebat terram : '" porro hircus habebat cornu insigne '^
inter oculos suos. Ü. Et venit usque ad arietem illum cornutum,'^ quem
videram stantem ante portam, et cucurrit ad eum in impetu fortitudinis
suae. 7. Cumque appropinquasset prope arietem, efferatus est in eum,
et percussit arietem : et comminuit duo cornua ejus, et non poterat aries
resistere ei: cumque eum misisset in terram, conculcavit, et nemo
quibat liberare arietem de manu ejus. 8. Hircus autem caprarum
magnusfactusestnimis:'^ cumque crevisset, fractum est cornu magnum,"
et orta sunt quatuor cornua'^ subter illud per quatuor ventos caeli.
9. De uno autem ex eis egressum est cornu unum modicum:^^ et fac-
tum est grande contra Meridiem, et contra Orientem, et contra forti-
tudinem.^'' 10. Et magnificatum est usque ad fortitudinem caeli :'^ et
dejecit de fortitudine,'^ et de stellis,^" et conculcavit eas.^' IL Et usque
ad principem fortitudinis^- magnificatum est: et ab eo tulit juge sacri-
ficium,^^ et dejecit locum sanctificationis ejus. ^ 12. Robur autem datum
est ei contra juge sacrificium^ propter peccata: et prosternetur veritas in
terra, ^^ et faciet, et prosperabitur.'-^ 13. Et audivi unum de sanctis^
loquentem: et dixit unus sanctus^'* alteri nescio cui loquenti:^" Üsque-
quo visio, et juge sacrificium,^^ et peccatum desolationis, quae facta est:
et sanctuarium, et fortitudo conculcabitur? 14. Et dixit ei: Usque ad
vesperam et mane,^^ dies duo millia trecenti: et mundabitur sanctuarium.
15. Factum est autem cum viderem ego Daniel visionem, et quaererem
T)cr ^ropt)ft Daniel. 8, 1—9. Slnm. 1—17. 571
intelligentiam: ecce stetit in conspectu meo quasi species viri,^ 16. Et
audivi vocom viri^* inter Ulai:^'' et clamavit, et ait: Gabriel^ fac intel-
ligere istam visionera. 17. Et venit, et stetit juxta ubi ego stabam:
cumque venisset, j)avens corrui in facicm meam, et ait ad me: Intcllige
tili hominis, quoniam in tempore finis complebitur visio.^^ 18. Cumque
loqueretur ad me, collapsus sum pronus in terram: et tetigit me et
statuit me in gradu meo,^^ 19. dixitque mihi: Ego ostendam tibi
quae futura sunt in novissimo maledictionis:^^ quoniam habet tem})U3
finemsuum.^" 20. Aries, quem vidisti liabere cornua,^' rex^^ Medorum
est atque Persarum. 21. Porro hircus caprarum,^^ rex Graecorum est,"
et cornu grande, quod erat inter oculos ejus, ipse est rex primus.^'^
22. Quod autem fracto illo surrexerunt quatuor pro eo: quatuor reges
de gente ejus consurgent,^^ sed non in Ibrtitudine ejus. • 23. Et post
regnum eorum, cum creverint iniquitates, consurget rex impudens facie,''^
et intelligens propositiones;''^ 24. et roborabitur fortitudo ejus, sed non
in viribus suis:*^ et supra quam credi potest, uni versa vastabit, et pros-
perabitur, et faciet. Et interficiet robustos, et populum sanctorum 25. se-
cundum voluntatem suam,^" et dirigetur^^ dolus in manu ejus: et cor
suum magnificabit, et in copia rerum omnium^^ occidet plurimos: et
contra principem principum consurget, ^^ et sine manu conteretur.^* 26. Et
visio vespere et mane, quae dicta est, vera est:^' tu ergo visionem signa,'^^
quia post multos dies erit. 27. Et ego Daniel langui, et aegrotavi per
dies: cumque surrexissem, faciebam opera regis,^^ et stupebam ad visi-
onem, et non erat qui interpretaretur.^**
1) im 5. 002 ». Sbr., alfo jroei 5at)re fpatcr, aU er bas im »origen Sapitel berichtete ©cfic^t
batte. — 2) b. t). im Slnfange ber Sieiiicrung iBaltaJTar«. — 3) |^**ltJ^' „i!üie," wegen ber
Milien, bie in ber Unuiegcnb nnicbfcn, jwifrficn bcn »^(üffcn SBca^pc^ unb Ulai (Sulau^) gelegen
unb i'tarf befeftigt, u\ ben grüblingemonatcn llicfibenj ber perftfitcn ilönige, äugleid) eine Der
<Sd)a^fammern beö Skicbei^ II. Esdr. 1, 1. — 4) öh''^,> Elymais, im füblii^en ^Webten, alfo
»tvifcben 'iPcrfien unb Wa'opotamicn gelegen, fcbon ju 2tbrabam^ Seiten unter Königen ficbenb;
fin üanf, ireldjee nad) ^ trabe febr unrubigc unb ftreitluftigc 'i^ewcbncr batte, narf) Jen 41), 34
yUb Ez. 'i'l, 24 von 9?obucbüboncfor erobert, unter Öaltaffar aber abfvitlig unb mit S^ru«
Bereinigt würbe, um bie dtalbäifd)e ^crrfcbaft ju fiür3en. — 3) Jpcbr. „am j^lu^e, 7y\ii> HIai."
V. Gr. Kai iifiiiv ent tov OvßÜA. — 6) .*pcbr. „POr bem 5iupc/' «•''ie 2?. 2. -rr-pö tov Oi'ßaX. —
7) ^ebr. „er batte jwet Körner, unb bie ^roci .g^örner waren bocb, unb baö eine war böber als
ba^ anbcre unt> ba^ anberc wucb^ 5u(ct3t." — 8) kuI i<\j)r/Abv avißaivtv t-jr' kaxätuv. — 9) X;er
bie mebifcb'perfifAe ^crrfcbatt »orftedcnbe SBibbcr fiief! nacb aßen QBcItgegen^en, nur ben_Cften
aufgenommen. 3m 9ßcften eroberte er 3?abi>lonien unf ^«rien, im 9for^en ^Iffpricn, im ^üben
S(eg»pten unf 3(ctbiovicn. — 10) Tie Wacebonier, bcrcn -iperrfcbaft bier bem 3itgfnbocfc r>cr*
glid^en wirr», macbten unter Slleranber fo wunberbarc Silmärfd)e, baf; ibr (£roberung^5ug mebr
einem J^luge glicb. — 11) 5Ucranpcr ber (^5ro|';e. — 12) Xie Waccfonier fcblugcn fa^^ ^eer
ber ^^erfer jucrft am ^ih-anteui\ bernad) bei 3lTw^, bann bei (^augamela, enMicb bciSlrbela, rot)
ti auf ba3 ^au?t gefd)tagcn unb bamit Pem pcrfif*cn ::)ieid)c ein (£npe gcmadu würbe i. 3- ^'-^
r>. Sbr. — 13) kein tfroberer wart für gröficr angcfebcn, alei 3(levanbcr. — 11) Sllcranter
ftet nid)t burd) bie Jpanb ^e^^ geinbecs, fonbcrn burd) bie Wad)t ber l'eibenfd)aft. (Sbrgcij,
Jrunfenbcit und ^iixw töbtetcn ibn [dion im '.Vi. Vcbcui^jabre, 323 i?. (£br. — 13) finb bie iner
9ieid)e, in ■mdd'ii ba? »oon Sdevanfer gcgrünbetc griednfd) maeebonifAe SCnitrcidi 5erficl, nämlid)
ba« forifd)e unter Seleucu?, ba^ cigt^ptifAe unter ^Ptolcmduo, fa? flcinaüatif*e unter Sintigonu«
unf ba£( macefonifdie unter 'ilntipater; f. 7, (>. — 1(>) '?lntiod)uci (£ptvbanc6, der Einfang«? für
9?id)t^ gcad)tet warb, aber p(ö^lid) mit Wad)t auftrat, 5legin''ten unterjoduc, ben ^irmenierfönig
2trtarid3 beilegte, ^erufalem' einnabm, u. f. f. 7,8; 7,20; 8,23. V. Gr. k^vA-ds Kq,a^ ev
'laxvpüv . . — 17) 0":^n"^N1 '/Unb gegen bie .^crrti^feit," worunter 3ubäa ober bcifcr
572 £)er ?)röp^et ©anlcl. 8, 9—14. 2lnm. 17—32.
Sei-ufatem üerflanben wirb; 11, 16; Jer. 3, 19; Ez. 20, 15. Trpöf rijv Simaßiv. — 18) "^^
WD'^il l^^V "" ^"^^"^^ ^^^ ^^^ 5""^ •^"'"'^ be^^tmmelö," b. l). er er^ob fit$ gegen ba6 ^etltg^
tkim bc6 3;empe(?, wcld)cs baö «Heerlager <^3ottcg unb fetner (£ngel auf (Srben ift; Deut. 17, 3;
IV. Reg. ^1, 3; IL Chron. 18, 18; IL Esdr. 9, 6; Is. 34, 4. — 19) ttJelcfee StcEe einen
boppclten einn leifet: 1) er brarf)te mebrerc au^ bcr S^xhl ber ^^''ricfter unb Sleltciten, bie ^ier
Uli 9tcpräfentanten ber ^ecrc^macbt (sjottc^ auf (irbcn gelten, ^um SJbfaü; cter 2) er tobtete
bie treuen 3?cfenner unb i'ert^eifigcr bcö (sMaubcn>5 uni> beei .i^eüigthuin^. ^d)on tu *-ßater
^McrouDmu^, ß3regcriuj, bernad) Ji)ecboret unt» initablu? nat)men biefcn ^roeifacbcn Sinn an.
dalmet befttränft fid) auf ben erftereu; bie neueren 3üu^Iegcr auf bcn le^tcren, mobl mit 9lecöt
tt?egen beö barauffoIgcntCU: COnculcavit eas. V. Grr. Kai fTreatv kTvl -rijv yf/v ä-rru rf/t: öwäfieuc.
2Ö) n)oruntcr bie '2lngcfebcn|len, Steiften, porjüglid) bie ^Priejler, pber auc^ jene 5JJänner ju
ocrfteben ftnb, it>e(d)c bunt ihren Jpcffenmuti) unb ibrc Slufopffvung bem ganjen 33olfe scr-
leudueten. Greg. Mor. 32. 12. —21) riefe«? S^rti'cten ber fiMaubcnebclten ^cigt ftdb rci^t
auffaücnt in ben graufamen ^^eincn, bie man ibnen antrat, nnvoon fie 'öüd)er ber Waecabäer
fc od)aucr(id)eei er^dtilen. — 22) 3tntiod>ug crbob ftcb ^um ^errn bco .öimmeie*, iubem er
feine .§ant gegen baö ^eiligtbum aueiftrecfte unb fomit an ft5ctt fclb)! ficb s>ergriff; I. Macc.
1, 23. Kai icjg ni' 6 äpxi-aTpä77iyoQ pvaijTaL tijv a'ixf'a'/Maiav. — 2'J) er fd)affte baj- täglicbc
?[)?orgcn== unb Slbenbopfer ab, unb in notbwcnbiger golge baiMMi jebe^ anbere Dpfcr. lial (5t'
nhrbv -Avaia erapäx^i/, ical KarevuöM?/ ahrü. — 24) „er ftitrjte (verwüjlete) ben Dtt beö ^ciUg«
tbumg," Kai Tb äytov Ep7,fiuü?jaerai. — 23) V^J^'öD l'^f^DH'^V in^D NDl^l «^^^ 23atablud
tt: -t- ^ \ •• r ■ tt:
überfetit: „Unb ein ^eer wirb preisgegeben fammt bem tdglidien Dpfer um fer Sünben nnßen,"
b. b. juerft gelangte bou^ ^eer ber ^üicn unter beei'JintiDdius^^iöotmäfugfcit, bernad) baö tdglicbe
Cpfer; §lllcei um ber crünten nnüen, bie 3^rael fic^ bat 5U ed)u(ten fommen laffen. JRiiitiger
fd)cint Terefer ,^u übcrfci3en: „ra? .!peer (bcr bl. Crt unb baS gan^e l^olf ßJpttcS) nntrbe prciei-
gegeben wegen be? täglidu-n Opfers tm&t 'Jlbtrünnige." ®d)on vn^r bem Sinfade bes ^huioitus
hatten 'iPriefter bes wabren (Lottes unter 5(nfübrung bes .&obenprieilerS ^aion Den Jempel
iH'raditet, bie «oerorbneten Cpfer unterlaffcn unt mit beitnifcben Ücbungcn fid) abgegeben, weObalb
ß3ott bie pbengenanntcn Strafen i^erbdngte IL Macc. 4, T-lß. " kuI köö^?/^ tm t/)v -^vaiav
n/iaprin. — 26) Xie (^efd^id^te ber Waccabvier belcbrt uns, baf; bamals ©abrbeit, Jreue unb
$lufrid)tigteit wabrbaft in ben Staub getreten warte, fclbft ?on Scnen, benen fte am bciligften
fcdttc fein i^ücn. Xie in tas Jpobepficfteramt Singetrungencn, wie Qafon, 5}ienelaus, l*ii)l*
maii)us bielten fo wenig iDort unt 2reue, wie tie geltberrn bes '3lntiod)uS. (lalmctfagt:
Suinmi sacerdotes illi Ingenium omne et artes cuntulerunt, addideruntque his doluiu, men-
daei,um, caluumiam, iiecuniam, munera, ut ,se uiutuo perderent et fbede em)>tam summam
dignitatem sibi assererent. Apollonius, cui urbeuj Jerosol\-niam gubernandaiu Antiochus
dederat, venit in urbem operiensque dieui .«abbati, ineruieui nihilque metuentem iiopulum
trucidavit IL Mace. 4. 14; 5, 14. Tcm red)tmäf;igen .feobenpricfter Dnias warb ju Tapbne
bei 3(ntiod)ia cie ^anb gereid)t ]\\m 3nd)en beS ^riebens unb ter Sidierbeit; faum batte er
aber ben 3uff«i1)t^P»'t ^erlaffen, traf ibn tie -öant beS ^B?eud)lere; IL Maee. 4, 32. kuI eppiör^
xa/xal T/ rkKaioain'//. — 27) Sold)e 'i^xt\^d Wirt bas .^crn niAt nur i.H'^übringen, fcntern mit
®(üd unb Srfolg iniübringen. (£s wirt fein, als gdbc eS feinen J)tcid)er. Unt gerate tas ifl
bie gröfUc Strafe, bie tamais '^iott über 3srael oerbdngte. kuI tT^nh/as aal ehu66)-&r]. — 28) b. b.
einen SngeL — 29) cbcnberfetbe, ben 1^anieI reben bort. — 30) ''i'dl^^ „ju einem
gewitjen" b. b- Sngel, ber wabrfd)cin(irb einer nictercn Crbnung angebörte. tc> (püMowi. —
31) .g)ebr. „wie lange foü bas '^Jefiebt i^om aufgcbobenen beftdnbigen Opfer unb ttom »er*
beerenben Stbfad unt ocn ber ^'i'cisgebung bes .öeiligtbums unt tes .^eereS jum 3ertreten
(gelten) j"' fwf Ti-orf /} upanir ari/GETaL i/ i^vaia // apdtlaa, kuI i) üuaprin fp>/iio)asug // 6o\}elaa koI to
hyiov Kai i) 6vva/nc m)/i7vai>T//i^//m:Tai ; — 32) .^ebr, „binnen ^weitaufcut unt treibuntcrt 3lbenb
unt ^Ifcrgcn." ?^Iai.nuS ijofcpbuS Antiq. X. 11. 7. berediuet tiefe Zeitangabe, intem er Wer»
gen unt 9(bent für ^wei nimmt, auf trei ^abre, unt berid)tet weiter bell. Jud. IL 1. 1 : Y. 9.
4, bie (Entbciligung tes Icmpels babe 3-> ^cibn getauert. (Js ift nun ^war allertings rid)tig,
baj; tes 9lutiocbuS "(^5eit»aUberrfdiaft über .jerufalem 32 3abre oter »ielmcbr 3 ^. 8 9JJ. tauerte.
Slllein tie obige propbetifd)e "Eingabe mm 23i)U i}^forgen unt 5lbentcn tcuten aüe übrige« 2tuS=
leger auf eben fo »iele läge, t. b.'auf ß 3., 3 W. unt 20 Jage unt laijen fie »cn tem ^j^iefte ter
Jebenc^bauer gelten, bie »on tem läge ter '].Münterung teS lentpels noii) gegönnt war. SS
ftimmt tiefe '^luslegung gan^ überein mit bem i^eridue I. Maec. 1, 21; 6." Iß. wornaob biefe
^Münberung im :j. 143 "ter feleucitif*en StitreAnung (168 ». öbr.), ber lot bes ^tntioAus aber
im\j. 149 terfelbeti (1(32 ». Sbr.) erfolgte. Tie JHetnigung teS 3;empe(S, tie bier als terminus
ad (luem bcjeiAnct Wirt, erfolgte ^war fdion einige ^dt »or bem Jobe teS 2:t^rannen am 25.
bes neunten WonatS 148 ber feleucitifd^en ^lera (IßS ». Sbr.); aüein fit erbielt ibren ^^ejlant
unb i^rc Sid;erbeit erfl burcb ben Xob beS 2{ntio4)uS; L Macc. 4, 52. Wit Salmet mup man
Der frop^tt Daniel. 8, 14—26. Sinnt. 32—55. 573
bic SutbciliiHuii^ bc«( 3:cmv^cl? in ba« ^ciiir 145 bcr fcicucibifdicn ?(cra, <^emäO I. Macc. 1, 39
fclu'ii, VHMi ÜHid)cr ^tit an bi'? jur ^)tctnii^iinsi fict) bic oluM^cnannteu 3i CJ^Öre berechnen. —
a^i] licfcr Wann itl uacb bcn Jpcbräcrn eben fcr (Eui^ct (Mabricl, ■oon bem 'Jß. 10 bic 3{cbe i|i.
81) DlN'^ip „'5)^Mi[itcn|limmcn." 2bcobpret unb ^Ulbor baltcn bicfe Stimme für bic bce;
^^chllc^ <^5ctte<!i, .^icroniMnuei, bic -Hebräer, ünrie l'',n-anuc< u. 'ii. für bic bc>j (fr^ciu^cle Wicbacl.
3'>) ^. b. auf einer ;<nfel Pco lUai. nva/if(j<n> Toi< OiV<i/. Voit uuP :'1feifitl laffcn Pic Stimme
crfcbiiUen ali^ pon (siott, ber über bem iBaiJcr. be<< Ulai fd)iuebte; '^Hlioli beutet, jn.Mf(^eu iien
Ärümmuncjen be? i^luiJcci ober jnnfd)en bem 3;()ore lUai. — 36) ^J^HDJ »^t^i'fe ^i^ttf^/'
erfd)eint in ber bi. 3rf)rift ai^ ber (£iuiel, rem vHM-^üi^lid) bic iHnfd)aften bet< (Sriöfuns^^iicbcim-
niiTci^ a!ii>ertraut ftub. i^ernarPUi\ Iboma-:? ihmi 'Oliiuiu, bernad) loftiitu?, (lajetanuei, Suarc^
u. "ii. redMieu ibn ]\n adUcn .HlaiJe ber ün<\d unb baltcn ihn für pai< .tr.upt Perfelbcn. 5l(Icin
^.Vter VombarPu»?, cccotu-^, TuranPu?, '•rjolina, '^h-csiov oon i^ilentia ^ä()len ibn ber crften
ÄlaiTc Per (£uiic(, ben Serapbim bei. '2lud) (yrci^oriui? hoin. ;U. fajU: Ad hoc uiiiiisterium
suiunmm atigeluiu venire (liunmn ])Otertit, (jui suiiiniuin uiiiniuiii iiuntiahat. — 37) Tad
©ort cdiiiplebitui- ift nidit im .&ebrvitfd)en; iref;balb man mit lerefcr überfet.uMi Pürfte: „Tenn
biefci^ ^k"fid)t i^'bt auf bic (et.Ue ,{eit." Unter t>er lei,Ucu ,]eit iü aber Pic 3eit Per iH-rbeifuniß
ju oerfteben, i'ro bic alte 3^''t, t'ic ;]tit bei? i^ludic«? uuP Per Uebertrctuni^ vorüber-, f. i'. ly.
?(nPere überfetum: „;]ux ;]di nnrp Paei (£nPe Pe>? <sk'fid)tc6 fommen," P. (\. ui ber v«on (^ott
bc|timmten 3i-'i't 'f-'^i^'b biefc^ '>3eni1)t j^-wif! erfüllt aierPen (t£almct). (sh'Otiue crfldrt: „'-Jluf eine
3cit unrp Pie tfrfulUuui Picfti^ (sjcfiducis i>erfc^obcn wcrPcn," wehte (Ertldrunj] fid) auf baei ©ort
SB. 2t) ftül3t: A'i.sionein siiina, qula pust uiultos dies erit. t-i yap e'k; Kuipov TTt-ijar // uixirj/c.
38) ^'ip^"'^^* „l^t'IItc mid) (wiePer) auf meine Stelle;" kcu icrriae k-rvl Troöag. — 39) ^l^^^{^
Di^in „am Snbc bci^ 3i-'*''ttc^" (3i'rncieric^tc^). kn' kaxnTuv rf/r hpy7/(:. — fi{i) 1^1*3^ i'2
rp „weil ii für bic (bctlimmte) ^dt ba(5 (£nbc i|l," b. b. eö jvirb ber 3cit ber SünPc unP ber
(ikeud Pamit ein Snbc siemadn au-rben. (£e i^erftebt fid) i?on felb|l, ba§ biefer Slue^brud nid^t
premirt werPen Parf. Ter (futiel iinll nur fa.acn, e? beginne Pamit Pie 3citii^enPe, ee werpe
bamit Pie neue 3cit/ bic ber CSrbarmuni^, bcö ^eilci?, Per (^naPc eiuiiclcitet. kn yhp de Kuipoh
TTipai; i) bpamc. ^n einigen (loPP. feblt // 'upnair. — /11) ^ebr. „Pen pu fab|1 mit jwei ,§örncrn."
42) .^ebr. „bie Äoniflc." — 43) "l'^^^'H TÖ^H Mr jottii^c 23od." — 44) fVrjSp;
f. Gen. 10, 2. — 4-3) sc. Alexander. —4 (J) H-^ib^* „»erben beücbcn."~47) 5/n'^tiod)uei,
ber bier (gemeint i)1, war nad) bem gcmcinfdiaftiidien 3eiiflniffc ber juied^ifdicn SAriftftcIIer
■ältbenäuö'V. 4; X. 12; TioPor. Sicc. in Excerptis Valesii" p. 322; ^^'•ol'obius^ ap. Athen. 1.
c, »on unuerfd)amtcn, eincig Äönieio oian^ unwürpi^en üJianieren. 3nt ^ebr. beijjte6: Q^jQ"?^
„frcd)en Slni^enc^tjt." — 48) fllTn p3P „ber lieb auf ^Idnfe t^ciftebt" I. Macc. 1, U. —
49) "Jlntiod^u? ^eicbnetc fi* wePer Purd) Japferfeit, nod) Purcb ©ei?beit, no* Purd) irj^cnP eine
anpcre lui^enP au-?. t£r i:iclan;]tc ^u Pen \\vo\m\ (£rfoUu'it, beren er fiii erfreute, tbeil-^ Purd)
feine \!t;l, tbeit? Puri^ feine Äedbeit, tbeilo Purd) i^lüdlidie UmüduPe, Pie eben jufammentrafen.
(£r würpc obne .ipülfe Per .Hönii^c (£umene>? unP ".Jlttalu? weper über ■)öelioPoru5, nocb ül^er '-^HolC'-
mäuei "Plnlometor cieficiiit baben. raö ÄinP remetriu-? auf Pie Seite 5u [Aieben unp Paci
unbefcftijUe ^serufalem 5U erobern, fowie Pas? .6etli;.Ubum Pe? lempeK^ 5U plünPern, bcPurfre
obnebin nur einer i^utcn 'Portion Uumenfd)Ud)feit, Sd)amlofi3tett unp gred^beit. (£r war alfo
in SSabrbeit „nicbt burd) feine Äraft )larf." Kai Kpnraiä y irrxk avTov. — 30) I^Dt^'^^l
„unb burd) feine ?i|l (Sc^Iaubeit) ;" ml Ci'/of uw k'/miov avTov Karev&wei. — 31) n^'^VH
„feine ?i|t wirb i^clini^en in feiner Jpanb;" <^d'Ang h tTi xcfn ah-ov. — 32) ni^ti^3 „mitten im
f^ricPen," womit tut Per Ü?cbenbeiiriff „unocrfeben?" i^crbinbct. koi fW?.« ihmp-Aepd izn7.7mr. —
33) P. b. er wirP ftd) (?e.acn (^3ott erbeben, ber böd)fte ^^kaP Per (Entartuuiv kw e-l ü-ui/.ndy:
Tzo'/JMV aryaerm aai kirl ai)X'>vra äpxwruv nr/'/aeTni. — -5 't ) "3Iutiod)U-:< ftarb Wirflicb WCPcr Purd^
frcmPc .öanP, noit in )^oIiK einer ;icwöbnlid)cn .Uraufheit, foupcrn Puid^ einen j^all au-? Pcm
SBai^cn, Per eine ütnifdidie Äranfbeit in ibm cntwcpcr v^erurfadne oPcr 5um 'Jhu^nnute fübrte.
Xiefclbe 5crquetfd)te ibn, obne Paf) eine -öanP ibn berübrtc II. Macc ',i. 7-12. ««i i',«; im,, x^'pl
ai'vrpifr/. — 33) „unp Pas5 'ycnd)t Pco 'Jlbcnp? uup Woriieiti^ — iit wabr." Ter (Suiiel »^ibt
bicfcm (•"kfutte, um cit in Pem 'öePäittniiTe Pci^ 'propbeten unP i}(ller, Pie Pavn^n hören würPen,
mcbr ^u firircn unP iiewidUiiKr ^u macben, einen '•^Jamcn, eine '-ye^nAuunii, pie Uvimli.t Pe?
„5)?oräen6 unb 3lbenP?," welche ©orte Den ^.Jlnfang per (irfUirunij bcj QJefiitte^ 'ü. 14 bilpcn.
674 !Dcr 5)rop^ct 2)aniel. 8, 26—27. 5lnm. 56—58»
36) b. f>. fif)reibc, wa« bu gefefcen unb gehört, auf eine SRoffe unb »crnegte He, «uf ba§ e« jur
3cit, wo ii in (Erfüllung gc^t, alö roattre ^yropbe^eiung erfannt »erbe. 3m fS3egenfa^ ju anbern
^prcpbcjeiungen, bic tem i'iolfe »erfitnbet werfen mußten, foüte biep blD§ fchriftlic^ nietergelegt
»rcrlien'unt» gcn)ifferinaf;en unoerftänt>li_c^ bleiben, bi^ ber 3:ag t>er ©rfüüung fcmmt. — 37) b. ^.
irf) )5flegte meinem 'Jlmtcei ober rienftei^, ber mir »om Äönige anvertraut war. — 38) b. b.
9Zieman"b war im Staute, bie 5)Jt»gli($fcit ju erfiären, baj? fc unerbcrtc Xinge foüten gefi^e^cn
lonnen. S^lach bem ^ebr. „9?iemanb war, ber eö »erftanb;" «at oi»« yv ö awiciv.
Caput IX.
1, In anno primo^ Darii filii Assueri^ de semine Medorum, qui im-
peravit super regnum Chaldaeorum: 2. Anno unoregni ejus, ego Daniel
intellexi^ in libris numerum annorum, de quo factus est sermo Domini
ad Jeretniam prophetam, ut complerentur desolationis Jerusalem septua-
ginta anni. 3. Et posui faciem meam ad Dominum Deum meum rogare
et deprecari in jejuniis/ sacco, et cinere. 4. Et oravi Dominum Deum
meura, et confessus sum, et dixi: Obsecro Domine Deus magne et
terribilis,^ custodiens pactum, et misericordiam diligentibus te et custo-
dientibus mandata tua. 5. Peccavimus, iniquitatem fecimus, impie
egimus, et recessimus: et declinavimus a mandatis tuis, ac judiciis.
6. Non obedivimus servis tuis prophetis, qui locaiti sunt in nomine tuo
regibus nostris, principibus nostris, patribus nostris, omnique populo
terrae. 7. Tibi Domine justitia: nobis autem confusio faciei, sicut est
hodie viro Juda, et habitatoribus Jerusalem, et omni Israel, bis qui
prope sunt, et bis qui procul in universis terris, ad quas ejecisti eos
propter iniquitates eorum, in quibus peccaverunt in te. 8. Domine nobis
confusio faciei, regibus nostris, principibus nostris, et patribus nostris,
qui peccaverunt. 9. Tibi^ autem Domino Deo nostro misericordia et
propitiatio, quia recessimus a te:^ 10. et non audivimus vocem Domini
Dei nostri ut ambularemus in lege ejus, quam posuit nobis per servos
suos prophetas. 11. Et omnis Israel pravaricati sunt legem tuam, et
declinaverunt ne audirent vocera tuam, et stillavit super nos maledictio,
et detestatio, quae sreipta est in libro Moysi servi Dei,^ quia peccavimus
ei. 12. Et statuit sermones suos, quos locutus est super nos, et super
principes no.stros, qui judicaverunt nos, ut superinduceret in nos magnum
malum, quäle nunquam fuit sub omni caelo,^ secundum quod factum
est in Jerusalem. 13. Sicut scriptum est in lege Moysi, omne malum
hoc venit super nosi et non rogavimus faciem tuam Domine Deus
noster, ut reverteremur ab iniquitatibus nostris, et cogitaremus veritatem
tuam. 14. Et vigilavit Dominus super malitiam et adduxit eam super
nos: justus Dominus Deus noster in omnibus operibus suis, quae fecit:
non enim audivimas vocem ejus. 15. Et nunc Domine Deus noster, qui
eduxisti populum tuum de Terra Aegypti in manu forti, et fecisti tibi
nomen secundum diem hanc: peccavimus, iniquitatem fecimus 16. Do-
mine in omnem justitiam tuam : ^" avertatur obsecro ira tua, et furor tuus a
civitate tua Jerusalem, et monte sancto tuo. Propter peccata enim nostra,
et iniquitates patrura nostrorum, Jerusalem, et populus tuus in oppro-
brium sunt omnibus per circuitum nostrum. 17. Nunc ergo exaudi
Deus noster orationem servi tui, et preces ejus: et ostende faciem tuara
super sanctuariuin tuum, quod desertum est propter temetipsum 18. In-
clina Deus mens aurem tuam, et audi: aperi oculos tuos, et vide desola-
tionem nostram, et civitatem, super quam invocatum est nomen tuum:'
Der g)ropVt Daniel. 9, 1—21. 2lnm. 1—14. 575
neqiie enim in justificationibus nostris prosternimus preces ante faciem
tuam, sed in miserationibus tuis mnltis: 19. Exaudi Domine, placare
Doinine: attende et fac: ne moreris propter temetipsuni Dens mens:
quia nomen tuum invocatum est super civitatem, et super populum
tuura.'" 20. Cumqueadhucloquerer, etorarem, et confiterer peccata mea,
et peccata populi niei Israel, et prosterncrem preces meas in conspectu
Dei mei, pro monte sancto Dei mei: 21. Adliuc me loquente in ora-
tione, ecce vir Gabriel,''' quem videram in visione a principio, '* cito
volans tetigit me in tempore sacrificii vespertini.'^ 22. Et docuit me, et
locutus est mihi, dixitque: Daniel nunc egressus sum ut docerem te, et
intelligeres. 23. Ab exordio precum tuarum egressus est sermo:'^ ego
autem veni ut indicarem tibi, quia vir desideriorum es:'^ tu ergo
animadverte sermonem,'^ et intellige visionem. 2i. Septuaginta heb-
domadcs''' abbreviatae sunt^ super populum tuum, et super urbem
sanctam tuam ut consummetur praevaricatio,^' et finem accipiat pecca-
tum," et deleatur iniquitas,-^ et adducatur justitia sempiterna,^* et
impleatur visio, et prophetia,^^ et ungatur Sanctus sanctorum.^" 25. Seite
ergo, et animadverte: Ab exitu sermonis,^^ ut iterum aedificetur Jerusalem,
usque ad Christum ducem,^^ hebdomades septem,^* et hebdomades sex-
aginta duae erunt: et rursum aedificabitur platea, et muri in angustia
temporum. ^" 2G. Et post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus : ^'
et non erit ejus populus, qui eum negaturus est.^^ Et civitatem, et
sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo:^^ et finis ejus vastitas,^
et post finem belli statuta desolatio.^^ 27. Confirmabit autem pactum
multis hebdomada una:^" et in dimidio hebdomadis deficiet hostia^^ et
sacrificium: et erit in templo abominatio desolationis:^^ et usque ad
consummationem et finem perseverabit desolatio.^^
1) im 5. 538-587 v. d^r. — 2) (Eei ift bieg Tartug ber Weber, ben bie ®ricd)Ctt d^arareö
II. nennen, Sof)n beg 3(jlt)ageö, ^'^\^^*^i^ ; f. 5, 31. — 3) ^rij^3. 1^anieI »u§te biefe ^^ro«
pfiejeiunii be« ^ei'cini^i^ i>on ber jtebcujiiijabrigen ®efvingcnfc^aft fcincä 3?oIfe^ (angft; viüein er
glitte xbnr oie(Ictd)t feit lauterer 3eit nicl)t mebr mit befonberer 3(ufmcrtfamfcit gedacht, ^t^t
aber nabm bie i'cfunfl riefer ^"»ropbejie feine ®cele ganj gefangen, umfomebr, bä bvt^ (Jnbe ber
©efangenfitaftöfri)! itabe ftant», unb bereite in einem 3abre eintreffen foütc Jen 25, 12; 29, 10.
4) TvX bie ^dt ber j)lücffebr feineö 3?o(fe^ fo nabe fianb unb nod) gar feine a?i?rbereitung fa]n
gemaAt »vurbe, fc fürAtete Taniel, (53ptt möcbte etwa fie gemad)te ijerbeipung ber JHüctfebr um
ber Sünben ^erael^ nnden jurücfgenommen biiben. I^arum wirft er ficb für fein U>Dlf in Sacf
unb 'Jifcbe unb fallet unu betet um' (^rbarmung jum Jperrn; II. Esdr. 9, 1. — r3) (£ö ift biep
fo .^iemlicb baffctbe Oebet, womit aud) 33arui^ c. 1 u, 2, 9?ebemia^ II. Esdr. c. 1 u. 0 bie 23arm-
jerjigfeit f^otteei anrufen. — 6] f. i. -fiebr. u. (5h-. — 7) -^ebr. „benn wir baben un? empört
gegen ibn." 3(nfere überfe^en: „obgleirf) wir unö emiJÖrt baben gegen ibn," wa^ aüerbingd
bem Gontert beffcr ^lufagt. ^nbeffen fc^eint fi^ biefer -ica^ nicbt auf Den i>orbergcbenben erfien
Jbeii bei^ i'erfe^ ju belieben, fonfern auf bie gan^e ^Ibfolgc'be? üorauögebenten (s'kbete?. ?)Jan
muj? alfo bier ben (^cbanfen fupvliren; „Xiep 5llleei betennen wir," "woran ficb fo(gered)t bie
SBorte reiben: „weil wir nm empört baben gegen ibn." — 8) Lev. 2(), 14-41 : Deut. 28, 15-
68; 30, J9; .32, 20-25, —9) (£3 i)! bie^ nicbt bnperbolifcb, fonbern bud)fläblt* ju nebmen.
I)enn nirgenbe auf Srben gefcbab eei, ba§ ein 2?otf, welcbesi (^ott an itint-ceiftatt angenommen
unb in beijen Witte er wobnte, »on feinem SBobft^c »erjagt unb feines .i^eiligtbums*, feiner Cpfer
unb anberen (Segnungen gänj(id) beraubt würbe Jen 20, 6. — 10) !n^"ip"Ti"^Dp /-uacf)
allen beinen ©erecbtigfeiten," b. i>. nad) ad' beiner 5)Mlbe wenbet fic^ ab Dein Jörn, ^itronv)'
mui la^ ^D3 unb bejog ba^ ©ort auf ba^ i>orbergebenbe iniquitatem fecimus. h T^äatv t?.e-
tißoul'VT) aou. — 11) „unb bie ®tabt, bie nacf) beinem 'OJamen genannt ift," b. b. bieben 'iJJamcn
»(öotteaftabt" fübrt; Ps. 47, 2. — 12) aöie bie ®tabt nad)' (iJott fid) nannte, fo ba«i lyolf;
Bar. 2, 15. — 13) f. 8, 16. — 14) in jenem ®erid)te, welche« Taniel im britten ^abre tti
93aUaiTar 552 ». S^r. ge^iabt ^atte, unb Wild)ti in Sap. 8. erjä^U t|1. di waren feitbem 14
576 2)cr ^rop^et Spaniel. 9, 21—24. 2lnm. 14—25.
Sa^re i^orüber9e9ani^cn. — 13) ttJct($e6 2lbcnbPijfcr inter duas vesperas, b. f>. jur ^i\t bc3
Sonnenunterf^ancice jlattfanb Num. 28, 4. Tcrcfer fegit bae 9(benbppfer mit Unrcd)t in bie
neunte 2;agc6"1tun^c, bie nad) unfercr ^{cc^nung 9?acf)mittagi5 3 llt)r i)l. — 16) eö erging bcr
23efc^(u9 im ««at^e ©pttce. — 17) nHJ^ ni^,!2n ^3 „weil bu fo ucfl 3tnmut^ unb Sieblic^feit
Inft." — 18) Xer Sngel maAt bcn fro^bcten aiifmertfam auf bie JDiAtigfcit bellen, ma^ er
itim fagcn wcQe. Xenn er mü ihm nicbt Mojj anzeigen, bap fie rsjcfaugcnfdiaft ein Snbe nebmen
n^cr^e, "i'cnbcrn er nnü it^m bcn ganzen '^.Man ter Svbarmung (^Jottce eiiierfcite, bee ©eri^tc? aber
anberfcit? mittbeilcn. Sr n>iü ibn bcicbrcn, baf; Sei'iM'ciicm unf fein Jempel n^ictcr hergc'
ftcüt n^crt^c, bap bcr rcrbcipcne l"ii cffia? fcmmcn werbe, n.'^ann er fommcn »erbe, n^elcbe^ fein
2(u^gang unf nn-Icf^eo ^aei cnblid^e (^ericbt über ^crufiilcn^ ffi, — lauter (^^3egcnftänbe, welche
bicfe Üöciffagung, in bcr fie alle jufammengefat't finb, jur größten unb »icbtigften nui^en, bie
im alten 23unbe gegeben würbe. — 19) ^Ü^'h^ H^n^ Ü^^^^ Ü*,i^3C^ „Heben Siebcnbe
finb feftgcfe^t iiber bcin i^olf." Xer StueC'rud „^iebcn^" gilt fowobl für 2ag|lebenb, b. ft.
SDo^e, wo fe^r bäuftg D^!D* babei|lebt, ale auc^ für ^iifcrfitbenb, b. t). einen Zeitraum oon
ftebcn ^a^ren, wie in äbnlicfecr SBeife Lev. 25, 8 ©ctt burd) SJcofeji fpricfct: „Tu fpüft ficben
Sabbate i>pn ^^brcn, fiebcnmal ficben Zsuhn ?äblen, unb tiefe Sabbate finb 49 3<ibre." Xap
aber bier 3a bre gemeint unf,Iäjjt ftdi mit mebr aliKSincm '^kunbc berecifcn: 1) cö wäre für ben
3)rDpbeten wabriiä fein 3rpft gcwcfen, bt^rcn '^u muffen, baf; nacb tlcben^ig Jagfiebenbcn ( JDccben)
jwar t>ae Unrcdn ein (Snte nebmen, aber au* tcr (i3rcucl immer Mcibenber i^erwüftung beginnen
würfe; 2) ter f'ropbet fclbft rcd^net bie Ic^tc .ipälfte bcr le&tcn 2rH'>d)e al^ ganj gleici) mit bem,
toai er (Sine ^dt, 5wei 3cttcn unb eine balbc 3nt nennt; 12, 7. Tai; bicfe? aber fooiel bebeutet
ale 02 Sabre, i|l oben 7, ö bewiefcn werben; 3) ade alten ^ubcn nabmcn bicfe 3Do*en al? 3abre,
unb galten ibnen bie 490 ^abrc al? befontcre beilige 3abl, weil c? bcn 3ebncr fc? ^ul'i^liabreö
bilbet. Wan lefe im Jbalmub bcn 2:ractat Sanhedrin c, chelec; 4) ber fdUagcnbfte unb
unwiferlcgbarfic i^cweis i|l, taf; für bie Erbauung ^erufalcme ficben ®pdicn angcwicfcn finb,
Küv unmöglid) anfere, al^ ^abrcewpdicn fein tonnen. Xie ?!}(einung einiger Jüabbinen, jcber
biefcr „Siebente" bereute eine gan^e ^ubilaumesjeit, alfo 7<) mal 49 = 3430 3abre, wcld)c auc^
Crigcnci^ atpptirte; fowie 5lnbcre, wcld^e au? jetem Sicbenb ein S^brbunbert maAcn, alfo bie
genannte 3cit auf 7000 3iabre erftrecfen: erfreut fid) feiner weiteren 3lnertcnnung, weil fic aller
3?egrünbung entbcbrt. 5lud^ bie 9}Jcinung, ter Sngcl wollte bier mit bcn 70 SBcdien t^orerft
bie 3eit bc5cid)ncn, bie s>on Mefer S rfd^ciiuing an bi? ?um 2?efreiung?cticte bcc llt^rud
(536,1 t»erlaufcn werte, entbcbrt aller '-i^egrüntung. Xcnn ba ber Sngcl fogleid) im nä*|len
3?erfe eine 3ei"lfgw»g biefcr 7o ®od)en t?ornimmt, unb barin trei '^H'riotcn untcrfd)eit'ct, fo gibt
er ja unwibcrlcgbar ^u tjcrftcben, ba§ bie fiebcnjig 2i>od^en burd^au? feine anbere ^etcutung
baben, al? bie ber 3cit, bie bie ^ur Slnfunft unt iBoUcntung be? ?}?effta? r^erlaufen würtc. —
20) (7vvt7fir/i}r/(T(n>. 5}?an mup bier t^on ber 'iBcbcutung „abfür^en," auf wclcf)e mit Bonaventura
mcbrcre Sdiolaftifer Tsjewidit legen unt bie 5)ieinung gcltcnb mad^en wollen, @ott babe tie 3fil
bc? ■?Jceffia? au6 Ütüdiutt auf bie S[>crbienile tc? ?propbcten unb antcrer .^eiliger bc? alten
23unbeö fr über eintreten laffen, ganj unb gar abgefebn. TiU bebr. 2Sort "Ijin beipt „abfcf)nci-
ben," mit ber ftgürlid)en 3?ebeutung „beflimmen," ebne bie 9?cbenbcbcutung eine« 2(bfürjen«,
2(u(i bie 3?ulgata will mit a^jbreviatfe nur fagcn: „finb beftimmt, finb jugemcffen." Salmet
fagt ganj rid)tig: Abbreviare est hie statuere, destinare, absolvere, quemadmoduci et in
Isaia (10, 22) calamitas plena et certa dicitur consummatio abbreviata. — 21) }«(7^7
PCJ^'Sn //ta^ ^fr Wiffetbat (bem 3lbfall) ein Snbe werbe;" tov amreAea^fivai äfiap-iav. Jbeü-
boret, Sufebiu? unb (£briifo|lomu?, fowic S^crtullian nebmen bier con.suminalio praevaricationis
alö böd)ften (^3rat ber ^ünte, ju wcld)cm e? bie 3uten bringen werten, wenn fic bcn WcfM^
ti^bten. 3lllein tiefe '^cteutung läpt wctcr ta? bcbr. S5>ort, nod) ber ?Parallcli?mu6 ju. So ijl
bier cinfad) ihmu 3lufbörcn ber Sünte bie D?ete, gegenüber ter ^crbeifübrung bcr ewigen ß3ere($«
tigfett. (£0 foU bcr Sünte ein (£nte gemad)t werten burcb bie Srlbfung, burc^ bcn Ü)kf|laiS,
bcr um unfercr Sünben willen gefd>lagen unb »erwunbct werben fotl Isa. 53. — 22) Diiri/I
niNOn »"»b \\\ !jerfiegeln (befd)liepen) bie Sünben." Salmet bemerft bier: Tunc obsignari,
tegi, occuli crimen dicitur, cum et Deus venia et homo expiatione illud toUit. Kai -ov (r(ppa-
yiaai dfiapring. — 23) pj^ "l£)D7l »Unb JU fÜbneU bie Sünben;" koI cnraZelTpat rag ädiKia^
kai TOV i^L/äaaa-Bai äthniac. — 24) (£? ift baruntcr bic wirfcnbc (35ercd)tigfeit ber ©laubigen §u
5)erfteben. Christus factus est nobis sapientia, justitia et sanctificatio I. Cor. 1, 30. —
23) 3tllee nämlid), wae im %. iö. in ^o\Q,t »bn IMfioncn unb gijttlic^en SSWitt^eilungen burdj
I)er^rop^ct ^Daniel. 6,24—25. 5Inm. 25—29. 577
bic 9^rp^^^ftfn t>crfünbct ivcrbcn, foll nun erfüllt tvcrbcn. 3:crtufltan cont. .lud. 6c^cid)nct ee
mit bcn SSortcn: Christus est si^irnaculuin üimiiuni i)ro|ilictiiruiu, adimplens omiiia, quae
retro eraiit de eo nuntiata. — 26) D^CnH) C^Hp nC'D7l """' 5» f'il^e" ^iiö 5(acrbci(ia(lc -,"
■ T I |T ••)
xpiffai (lymv üyluv b. t). (?■ fo(I ein ncuci^ .t^ciliiTtlnini mitbcm 'Jdicvln'iliaficn »vcrbcn, cntfprcclM-nb
bcm Suftanbc bcr j){c*tfcrri|iunii unb .^■'ciltiiunii, ivcldic ^ic (ürbarmumi (s)cth\^ fdmfft. TmtiS
SKIcrlH-ilii^frc bci^ 9f. 'i*. aber ift bie 'JPerfon bei^ Wefiuio, in ber foivoM ber .frolH'prieftcr, ali? ba?
rvfer, bcr 5lUar nnb bcr Jobernafcl bci^ ')l. 'i^. vcrcinijU ift. Stabbi Wofces ijcn «Verona fa;it:
Messias vocatur saiK-tiiariuui ^aiiotuarionnii, nuia luturum erat, ut in eo secunduui liiiiiia-
nitatem oiunes thesauri .sipiciitia; et soieiitia; bei UMiuieseereiit, erat(|ue ipse super ouineni
creaturaui oleu irrati;-c et lii'iiej)I:ioiti Dei migeiidus. l'iide ineiito liebraice dictus est Mes-
sias, irrfeee Xi>rar(>r. (Jalatiu. TA'. ]S. (£brnfo bcntcn alle JKabbinen, bie aU i'crfafier be?
STbalmnb befannt finb, baö „5((Ierbeiliii|te" bier auf O^icffia?, unifomebr, ba eine galbuna be-?
2cmvelvMbCi? ^^lllerbeiliiiften), bie ertl 434 ^abre nacb ber erbauun;! ftatt baben feilte, feinen
(2inn bat. — 5l(le bl. i'ater beuten bae (sk^aiite auf bcn ^.W-ffiai? unb finben in ber 5albuna ^ie
2lui*|tattunii ju feinem 3(mte burd) alle ßSaben bcx^ M. Weiften, bie in ber (^U^ttbcit befd^loffen liC'
pcn, unb bie jvirflid*e (finfübruni; in biefe? 5lmt beim Eintritte bee l'cbramte^, entfprcÄenb bcn
ffi>iM'tcn: Spiritus Douiini su])er me, eo quod Deus unxerit nie Is. Gl, 1; Aet. 10, 38. —
a)?an fanu unter ^cm „3lüerbeiliiiften" audi bie bl. f>3emeinbe (äirdic) beei 5}fcffia2i r^erfteben,
inbcm ber 3:enll^el öfter ftatt bcr bl. Oknncinbc genannt wirb Ps. 14, 1 ; Zaeh; ß, 12. Xa nun
bie bl. (^kMUcinbe ber oiebcinnuf;?clIc i'cib ift, nn^^on (£bri|lu6 ba«:^ .(panpt ift, \o ift and) in bicfem
Sinne ■oon ßbviftuvi bier bie jlfebe. J>{abbi galomon rerftebt unter bem .f^eiliiiften, bcr i^cüilbt
ircrben foü, bcn dmnu^ inbem er firfi auf bie vJtcUc bei ^sU'iiai' 4'^, 1, ftüt3t; 51ben-(fera bcn 'Ofe-
bcmiai?, ?lnberc ben ^^fobabel, nod) 2lnbcre .fierobce SU^irippa, bcn Oüni^ern. 3(tlein e? erfüllte
fid) an .Heinem ■oon Tillen, UHie; im 3n.HMinädM'ten l'crfc ftebt: Occidetur Christus. Slniui
9iabbi Salamon ]W(x ßbriftue; jiclten maAen unK, g\>rue; nämli* unb .^erobe^ 31iiripta ttn
Sünnern, fc eiewinnt er, wie aue; bcm Wefasiten einleud^tet, lieber 9?id)tei. (Sin ^hioleiier be-?
jjcrigen ^abi-b. P. ß^ubuin auei ber (i3efellfd}aft ^uM'u »erftebt nad) bcm i'orcianiic be^- (fUiV
länbcr^ Wari^bam unter bcm (ik-falbten ben .»^-»cbcnprieftcr Dnia?, ber unter 3(nticdu"iei Spipbanc-^
bcn Job erlitten, uuD ^cutet bie 70 ®od)en ijcn Marino bem ?Qiebcr bi^^ auf ben eben iicnanntcn
2lntiod)U£<, ebne jebod) bie mt^ilifdu' reutung auf Sbriftu?, ben jener Tnia^ S'crgebilbct babe,
au?5ufd>lief'en. 3ll!ein c? feblt bier ber rid)tiöc Salcul; benn i^on Xariui^ bem 5)fcbcr {.53(S t>.
Sbr.) bii^ 5lntipd)ut^ (Infi t>. Sbr.) bcredmeh fid) nur 372 ^^i^i"? ft^itt 490. tov xi>!<yac äyinv
äyiuv. — 27) Xie lange Sontro4?crfe be? fei. i^erfaffer^i ift burd> bae, tüai er im 9?. Jejl. ®.
51 ff. Slnm. 1 fagt, übcrflüjjig genun-ben; 5}?and)eö aud) burd) neue (^orfdntngen antiauirt. (Set
genüge bepbalb folgcnbcti jjicfultat bieber ju fciicn: Xae eriväbntc Teeret ift »on 51rtarervei^
^ongimanu^ (464-424) im 7. Sabre feiner 9{cgierung crlaffen, b. i. 4.58 ',\ öbr. „j)ted)nen irir
ton ta biei jum Iobe?jabre, n.Hld}ee; nad) Jcrtuüian, 2(ugu|linuei u. 31. ba? 5. 782 u. e. ift,
ober baö 5. 29 nac^ (£br. (skb., fo ergeben bie bciben 3ablen"4.')8 u. 29 gerabe 487 Sabre; b. b.
692 3abreen>od)e." Sc bcr i'crfaffer. — (3?ad) Dr. 9{obling i)l jenci^"7. i)abr*457 s^or Sbr.,
itnb baci Sterbcjabr bcv^ Srli^fert^ 783 u. c., wa$ U^t jiemlid) allgemeine 3(nnabme ift. Xic 7o
9Bpd)en Xaniel^ b. i. 490 ^cit)xc tbeift ber ^.''ropbct in 3 ^Vricbcn: 7 unb 62 unb 1 SBoebc. Tic
erften 7 SBo*cn'49 Sabrc a^erben für "J^tn 9hnibau ber Stabt beanfprud)t; mit bcn folgcnben
62 2Bod)en fcmmen rcir bi^ jum 3. 26 nad) dbr. Ta aber unfere 2(era um 4 3abre ^urüct ift,
juerbcn wir biemit in ba? 30. \!cbcn?jabr Sbrifti sterfc^t, ifo er am ^orban uon ^obannex^
getauft wirb. 3n bie Witte bcr legten 3Bcc^c = 3i- ^. faüt bann ber lob be? .f^errn. Jp.) j?{e*ne
man inbeffen n,ne immer, bie JÜeiffagunjj muf; bei jcbcm, bcr fic lieft unb weip, rea? na* 70
:^?abre?»pd)cn gcfd^eben, i<ern?unberung, *irtaunen, (iMauben unb 3tnbetung, Temutb unf ba-?
®efübl bcr grcui-e erregen. Ten frübcrn SSeiffagungen fcbltc nod) ber 5dhluf;ftcin, ba? Son-
ccntrum, eö n^arb gegeben in biefer. 2Ba? founte man nod) (sjeanffere? unb 3iUHn-fid)tlid)erec<
begebrcn für bie Unumftöf!lid)fcit bcr mefftanifeben J)ropbetien? .^ier ift ber beutliitc ginger
©otte^. 2Ber biefen nidit erfennen will, bcm ift bie li^cnne jviufternif; (»ogl. P. (Florian 'Ificft,
S. J. unb bie Sontrooerfe mit Dr. Sdjegg bierüber! ^.) — 28) Tic Weinung be? Sufebiu?
demonstr. evanur. 1. 8., bie au* Jbecboret begünftigt, baf; unter biefcm Christus dux ^Pbannc?
^Prcanu? 3U »erfteben fei, erfd)cint fo unbegrünbet, baf; fic feiner 2[>iberlegung bctari Taffelbe
gilt t^on ber Weinung einiger ^uben, bie barunter Sinux^ ober .^crofc? 'ilgrippa, bcn Jüngern,
»erfteben. Tic gcnn^bnlidic unb begrünbete Weinung verftebt barunter 3 f f w '" s^ '•'' n 9? a ', a r e t b ,
mit beffen ^^erfi^nlidjfcit allein ba^jcnige barmonirt, wa? bier ihmi ibm gcfagt wirb. (£? ift bier
»on bcm bie JHebe, bcr mit lUn5ug ber „(Sefalbtc" unb ber „Jvübrer" ift, "ben fein i'clf !>erleugnen,
tobten wirb, mit beffen 2pb ber föreuel ber 23erwüftung am hl. £xt eintritt unb baö i'olf fserael
®otteö 5Polf 3U fein aufbort. Ta aber 3cfu^ crft in feinem 3o. ^abre fcicrlid) in fein 2lmt al-?
Wefftasi eintritt, fc ift bcr firirte 3citpunft bc? 2Uu^gang? ber 69. 9:T?o*c eben biefci? 30. Vebcnc
Sabr Sbrifti. — 29) 9?adi ber gewt>bnlicben Weinung finb biefc ftcben S5?p*cn ober S>cdH'njabre
auf bie 3cit au^julcgen, binnen weld}er 3trw[kilent »Vücnbö erbaut fein foUte, weil e? glcieb
578 £)cr 5)rop^et Daniel. 9, 25—27, 2lnm. 29—39.
barnac^ i^ti^t: Et rursum oedißcabitur platea. Watt be^aitn iitit ©rbauuttg ber ©tabtntaucrtt,
utit ftd) gef^en bie ?^etitbe ju fc^ü&en, unb tarn Damit nadi 52 Slagen ^u Snbe IL J]sdr. 6, 15. —
30) Tic "(Jrbauung bcr iÄtabtmauern gcfc^af) unter bcn gröften <Ä^n)ierigtciten, fo ba§ bie
2?auenbcit Hd) ge,5tt»üniien fat)en, ttjäbrenb beö iöaueö imtiter baö Sd)it)ert jur ^anb ju f)abett,
um bie geinbe abjutDebrcn, kuI sKKgvu-ByaovTaL oi Kcupoi 1. c. 4, 8. — 31) n"lD^ „tvirb aug»
" T •
gerottet werben," n^clÄer 5(u6brucf ben gewattfamen unb fcf)mäblid)en Xob anjeigt, ben er flerben
foßte, foroie auc^ bie 2(bf($neibung, Sfu^fc^eibung, 5(ueifd)Iic§ung «us ber ®emeinbe 3^rae(.
F.^oAo&pev&^aerai ;i:p'V«- ^er griei^. Iteberfe^er \ai tl^D' ft^^tt H^JJ^D unb unterfteflte ft*^
ben ©inn, ba§ e^ nun mit ber „Salbung" b. 1). mit bem Äönig^, ^'>rieiler=' unb ^ropbetentbum
ein ®nbe Hbt in S^raet.— 32) Dicfer ganje Dobbelfa^ lautet im ^ebr. einfai^: y} p{<V et
non ei erit ober et nihil ei erit, in weldjen SB orten bie Slu^teger a?crfc^iebencg auögcfprocben
finiien. Die V. G-r. ^at: Kai KpJ/m ovk kariv kv ahrü. Der Slraber: „Sr bat feinen ißertbeibiger,"
initabluö: „(i.i n?irb ibm feine .&ülfe." ^^aä) ber 33erl"tcfecrung beö bt. .&ierons)mu« überfc^ten
bie alten .Hebräer: Non erit illius iinperinm, quod putabat se redempturuin. Dicfer *^uö(c*
gung conform gab .§ieron«muei bie lateinifci)e Ucbcrfcßung, wie n?ir fie in biefem 5Berfe lefen.
5(uguftinu^: „Unb er (ber Wcffia«) wirb ibm (^crufafem nämlicf)) ni($t incbr angeboren."
l'oci) unb JWcift^l: „Unb nicfct wirb ibn angeben mcbr" (D. i. bie StaDt unt» baä 58oIf). 2Bcnn
man inbcffcn einfact) beim Söortlaute beö .g>ebr. jlcben bleibt, fo bürfte ber Sinn fein: Unb er
(ber Wcffiaei) ift nid^t mcbr für fie (für ^erufatem ober für ^grael); b. b. ber Wefftaö ift nun,
weil er getöbtct, nicf)t mcbr für fie Weffiaei, fonbern für Wintere, — welcher (ginn »oüfommcn
mit bem ber 23utgata barmonirt. — 33) ^{^^ 1JI,3 DV '^ein berrfi^cnbeö a3oIf, baö fommen
T - ■ T
Wirb." 2Dte genau finb bier bie 5l5mer bc^eicbnet! Tic 3crfiörung ber Stabt unb be^ -öeilig»
tbumij erfolgte jefocb nidjt foglcicb, wie H ba^ ^Bolf uertiient bcitte, i'onbern wegen bcö fijebetcg
(Jbrifti für (eine geinbe, erfi »icr^ig ^abre nacb bcffcn Jofe, im 3- 70 nacb Sbr. ©eburt, rf<a^-
^epei avv rü rjyovfiEVU tu ep^o/ievc^. — 34) riipti^'^ l^pl »^^'^ fein SubC fommt itt bit
©turmflutb" (Ucberfi^wemmung); b, f). fc^nell, plo^lid^. kKKOTrr/aovrat h KaraKlva/niJ. —
33) nlDOtJ^ ri^nnj n^n^ü rp.""II^1 »«"^ ^i^ S«»" ®"^e be« Krieges (bauern) bie
befcblofTenen 3?erwü|lungen." SBenu Jpicronmnuö bier bie bebr. ^artifel "1^, usque, mit post
gibt, fo anticipirt er tai, 'mcii bie ^3)ropbctie im ndc^ften ißcrfe fagt, bat? bie 2?erwüftung „auf
immer" bauern fod. V. Gr. ical tue teäovc TroXt/iov avvTeTfi!/fj.EV()v -ä^ci ä(j)avia/xolg. — 36) 9?a(^*
bem bie ^Vopbetie einen ebifobifcbcn 2?orfprung auf beö .^ciligtbuniö 33erwüftung, bie auf immer
bauern foll, gemacbt bat, fcbrt fie wieber ju (ibri)iuö jurücf unt fagt, wa^ in 'ber einen nocft
übrigen 5Dod)e, ber 70. namlicb, aujjcr ber 3;öbtung beg tWefftaö no^ ©eiteret, fei eei i?or ober
nac^" ber Jöbtung, gcfc^ebcn foll. Siefagtalfo: „(£r (ber 'Wcffia^j wirb in ber einen (b. i.
testen) SBocbe litit 'Bickn einen fcjtcn 23uub f(^lic§cn," b. b. er wirb bie 9teIigion be« 31. 33.,
n>ic ti bie ^''ropbeten aujgefagt baben, begrünben burd) 2Bunbcr, SBciffagungen, Sebrwei^beit,
23eifpiel unb Äraft, unb wirb fie begrünben für eine immerwäbrcnbe Xauer. Sinige überfe^en
tai >g)cbr. mit fflasifAcr SBörtlicbfeit: „Sine SBod)e wirb für iüiele ben iPunb be|lättgen," wie
eö auc^ bie V. Gr. tbut: kuI öwa/KJoei. ^M^iiKriv TToÄÄoif Efiöofiaq jxia. Der Sinn bleibt übrigen?
berfelbe. — 37) Die l'iropbetie wicbcrbolt bier, wa^ ile i?om Jobc beü 5}?effiaö gefagt bat, ni^t
noc^ einmal, weil e^ ficb üon fclbft tiertlebt, bap berfelbe in bie Witte biefer 70. 2öod)e ju fe^en
fei, inbcm bie erile ^dlfte beffelbcn für i^egrünbung be^ 5?. -d>. beftimmt ifl, bie burd) ibn no(^
bei ?cb^eitcn gefd)cbcn foll, unb in ber ^weiten bereits ba? Tbfer, b. b. bas wabrc, »orbilbltd>e,
65ott angcnebmc Opfer ein ®nbe bat, bicfeö (£nbe aber uic^t eintreten fonnte, e^e (Jbriilu^, ber
bie ©rfüttung atter ißorbilber ift, ben a;ob erlitten. — 38) Ü'QÜ^ D^VIP^ ^^? ^^1 """^
auf ber Binne ber ©reuel ift ber 23erwüftcr," b. b. im Stempel, ber nun nac^ bem lobe beg
Weffta« ein Greuel r^or f53ott ift, baufet ber 3?erwüfter, worunter ber oon (üott gefanbte Straf-
engel Ober ein (Engel aus bem Sleicbe ber ^infterniij ju ocrftebcn ift. kuI km. tö lepbv iiiUkvyiua
rüK äpriau)asui>. — 39) Tinn ,M^^ ru^cn." ^^beobotion las thitthan unb überfe^te: ««2 sug
rf/g awreXeiag Knipov awrPxia öo-dr/aeTni tTri ri/v eprjfiuniv. Diefc ^^ropbette gebort Uttter biC»
jenigen, beren (Erfüllung immer fortbauert unb öor ben fingen 5lllcr fiditbar ift. 3bre ©id)tig»
fett »erfennen beiftt, bie 3Uigen öor bem iiüc^te ber Sonne fdUicfjcn. 3nlian, ber ^(poftat, gab
fiA alle Wübe, fie ju vereiteln, unb betrieb ben ©ieberaufbau beS Tempels mit faiferli^en
.Gräften. 3(llein bie glammen ber 3iad)e ©otteS, bie allentbalben beroorbra*en, t*ereitelten alle
■iJlufgcbote menfd)lid)er Ärcifte. DionafiuS fagt or. 2. cont. Jud. oon biefem Sreigniffe: „2Bir
Sitte finb beijen Beugen. 3« unferer Seit, »or 20 5a()ren, ift eö gefd)ct)en : erfenne barin ben
ausgejeic^neten Sieg'ber 2öa|)rljeit."
Der g>ro}j^et Taniel. 10, 1. Slnm. 1—2. 579
Caput X.
1. Anno tertio Cyri' regis Persarum, verbnm revelatiim est Danieli
cognonionto Baltassar, et verbum verum, ^ et fortitudo magna :^ intel-
lexitque sermonem:^ intelligentia enim est opus in visione. 2. In diebus
illis ego Daniel lugebam^ trium hebdomadarum diebus, 3. panem
desiderabilem^ non comedi, et caro et vinum non introierunt in os
meum, scd neque unguento unctus sura: donec complerentur trium
hebdomadarum dies. 4. Die autom vigesima et (juarta mensis primi
eram juxta fluvium magnum, qui est Tigris/ 5. Et lewavi oculos raeos,
et vidi: et ecee vir unus vestitus lineis,^ et renes ejus accincti auro
obrizo:^ 6. et corpus ejus quasi chrysolitlms,'" et facies ejus velut
species fulguris, et oculi ejus ut lampas ardens: et brachia ejus,
et quae deorsum sunt usque ad pedcs, quasi species aeris candentis: et
vox sermonum ejus ut vox multitudinis.'^ 7. Vidi autem ego Daniel
solus visionem: porro viri, qui erant mecum, non viderunt: sed terror
nimius irruit super eos, et fugerunt in absconditum. 8. Ego autem
relictus solus vidi visionem grandem hanc: et non remansit in me
fortitudo, sed et species mea immutata est in me, et emarcui, nee habui
quidquam virium. 9. Et audivi vocem sermonum ejus: et audiens
jacebam consternatus super faciem meam, et vultus mens haerebat
terrae. 10. Et ecce manus tetigit me, et erexit me super genua mea, et
super articulos manuum mearum. 11, Et dixit ad me: Daniel vir
desideriorum, intellige verba, quae ego loquor ad te, et sta in gradu tuo:
nunc enim sum missus ad te. Cumque dixisset mihi sermonem istum,
steti tremens. 12. Et ait ad me: Noli metuere Daniel, quia ex die
primo, quo posuisti cor tuum ad intelligendum ut te aüiigeres in con-
spectu Dei tui,'^ exaudita sunt verba tua: et ego veni propter sermones
tuos. 13. Princeps autem regni Persarum'^ restitit mihi'^ viginti et uno
diebus :^''' et ecce Michael '^ unus de principibus primis venit in adjutorium
meum, et ego remansi ibi'^ juxta regem Persarum. 14. Veni autem ut
dccerem te quae Ventura sunt populo tuo in novissimis diebus, quoniam
adhuc visio in dies. '^ 15. Cumque loqueretur mihi hujuscemodi verbis,
dejeci vultum meum ad terram, et tacui. 16. Et ecce quasi similitudo
filii hominis'^ tetigit labia mea: et aperiens os meum locutus sum, et dixi
ad eum, qui stabat contra me:^^ Doraine mi,^' in visione tua dissolutae
sunt compages meae, et nihil in me remansit virium. 17. Et quomodo
poterit servus Domini mei loqui cum Domino meo? nihil enim in me
remansit virium, sed halitus mens intercluditur. 18. Rursum ergo tetigit
me" quasi visio hominis, et confortavit me, 19. et dixit: Noli timere
vir desideriorum : pax tibi : confortare, et esto robustus. Cumque loque-
retur mecum, convalui, et dixi: Loquere Domine mi, quia confortasti me.
20. Et ait: Numquid scis quare venerim ad te?^^ et nunc revertar ut
praelier^ adversum principem Persarum; cum ego egrederer,-^ apparuit
princeps Graecorum veniens. 21. Verumtamen annuntiabo tibi quod
expressum est in scriptura veritatis:^" et nemo est adjutor meus^ in
Omnibus his, nisi Michael princeps vester.^
1) di bleibt babingctleßt, ob bicr i'ii^ tritte 3abr bcr J&crrf(!)vift bce Sisrua überbauet 535 v.
6br. efcr ba6 ber 'Jineinberrfitaft 5:s:5 ju t^crftebcn fei. — 2) b. b. ein 2Dort, baö ni^t im
Jrauine, fonbern im roacbcn 3wi^>^nbe, mit tcu Cbven scraommen jvarb; nac^ Slnbcren : ein
2 e* ne r: ^. (Schrift. 51. a:.m. 37
580 t)er ^rop^et Daniel. 10, 1—20. 2lnm. 2—24.
©ort, ba# iicjinf; in (Jrfüßunii ci,cht. — 3) (So war ein iicwaltige^ ©ort, ein ©ort, buj! »cn
^xc^cn Mampfen banbeltc. 9faAYcin .g»cbr. : „di tvar ein ijrofjee'.'oeer," b. h. irf> fab ein i^ropeä
^ccr. 9?a* (sjcfenin«: „c^ betrifft eine c(rpf;e i^efränoinif;." — -4) Jpebr. „unb ßinfidu warb ibm
in bem SBcrtc (o^er in ba^ JOort) unb (Stnucbt in pcm 'i3cridUc," b. b. er erlnelt mit bem 3Borte
unb (yend)te ju.aleid) bie (£rfcnntnif; unb ba? i'crftänbnif; beffcibcn. tcal ai-irmc i(Wj}})/ avrC) h
-y o-raaia. — -5) Tte llrfaAc bicfer Iraner War wpM feinc anbcrc, alei bie fcblimmen ^Tlad)»
richten, rcel^e Taniel '.^cn bem Srfvictfale »^cr (Kimj^efe^rten Vanf?leute, »jon ben '^cbrduiinitTen,
bie \it ju (eiben batten, ert)ictt. — 0) aun-uuter bie feine, belifate Mo|l bcr ä?orne^men ^u oer*
ftckn. — 7 1 '^P'nn. Töp<c 'EfTJexfA. — 8) S5>abrf*einli* »icbcr ©tibriel, bcr na(^ Weinun^
lunt Tijrei^crtn? Moral 17. 8. unb Saffian Collat. 8. 13. bie fonberbeitliite Sori^e riir bie in
cycfaniienfdHift bcfinblidien Hubert i-^on (i3ott übcrfommen batte. — 9) ?t3")J{ Orip? "*" ^*^'^'*'
scn Ublvii," »eldbej; lct3tere ©ort nad) Cskfcniuo a(? Korruption ♦^on „Cpbir" ^u betrad)ten ift;
III. Reg. '.'. JS; Jer. 10, U. V. Or. «■ A7J'''7'V 'i^'it. — JO) (Jffft li^n/ifr/f. Ter SbrofoUtb
bat unter ben (Sbelftcinen einen (s3(an5, ber bem (yian5e ber .2:onne am meiften äbniid) ift. "Jtn»
felm '-J?otlbiuei fd^reibt: Clivj'solithus est natune solaris, cujus speciem aureo suo colore refert.
De gemuiis 1. IL c. 62. — 11) |1*Drt ^IpD '.i^tti* ^^"^ ©etöfe jlarfcn ®cräufd)c^, ober füe*
tümmel?." Tcrefer: „Seine SSBortc tönten wie Tonner." — 12) ßjott gibt {)ier bcutü* ju
crfenrten, ß?te woMctcfviilisl i6m bie ©erfe ber äuf;ercn unb inneren Slbtöbtuni^ feien, unb_ mit
ipeldi" i^rofjen cijnaben.aefdhcnten er biefelben 5U belobnen pfleiit. Sienim a carne hoc quod übet,
abscindi\uns. uiox in spiritu quod delectel. inveniuius. 8. ( rreir. Mor. od. 9. 18. — 13) ^Uben
unb .^dvetifer febcn dambiM'e?, £obn bee S'.uu5, für biefcn (dürften an; Miupertue, Gafftan
^■proepcr einen (fuj^ei ber ivinfternip; allein mit (£lemen^ oon J){oni halten ibn bie meiften i^itcr
für ben 2c^ut>eUiü^l 'iPerfteno. — 14) Tiefer 'Jtn?brucf i)1 antbropopatifd>er 'iJlrt; benn bei ben
Gniieln !ommen "feine lu'.acnfeiticjcn ©iberfe^üAfeiten v^or. (£•? will nur fo s>icl fairen, bajj bcr
<2cbut3Cnv\el "jpcrftene fiir ba» ^4?leiben bcr ^-^ritcüte« i« 'iV'crilen ;u'fttmmt war, ber Sdiu&cnael
5i?raelö aber fitv bereu Jltüdfebr. i^cibc SAui^cni^ct waren alr^ befdudnftc, nid)t aüwtnenbe
(i5eifter, iierfdnebcner ?}Jcinunii, ^b\u fieb teüwCiUMi nad> "Jlrt ber ^?.^ienfAen einander 5u befämpfen.
(^ie IciUen ibre l^erfAiebenen Weinuuiien uno (VÜrbitten bem 'Jnierbö*ften 'oor unc erwarteten
tie SntfAcibunii t^on ibm. Pugna eorum erat conditiunata, facit (yrc.acriu6 ',\ i^alentia, non
absoluta : absolute enim utraque pars, licet invicem advevsa. signat se in voluntateni et
fsententiam Dei. Tic Urfad^c aber, warum ^yerfien? SAul^enc^el für ba^ ^^leibcn war, modite
wobl feine aubere iKWcfen fein, cs.{i baf; bie 'iPerfcr babur* cber ',ur Srfcnutnif? cer wa bren 3ieli-
jlitju i^cfübrt würben. — 15 1 Tae will fairen, fo^iele lai^ i^ibc ber 3d)ui3en;U't '-'on -yeruen
Sdiritte i^etban für feine "SlnfAauuncj unb ^?)(einunii unb bäbe auf bie ???enf*enber5en, namentlich
viuf ben :;")?Ci<enten unb feine ?}finifter (Sinfluf; i^eübt, *>er|lebt fi*, "JUleei au^ 3"l'^inin^^ '^^ottcjs,
bamit rauiel baburch bcfto mebr jum (hiebet unb *^-lebcn auiU^tricbcn würbe. — l(») 9?a* bem
^ebr. fönnte man awds übcrfeijcn: „^?:'ftdiae(, bcr erfte ber dürften." S^ ift audi febr wabrfcfjcin-
li*, ba§ ■?L\td>aeI \c\vi>b[ ber 9?atur, alö ber (>3nabe unb JDerrlid^fcit na* bcr Cberile unter i^n
(Suiieln fei unb fomit bie erfte Stelle unter ben >2erapbinen cinnebme. G-o fpredicn bafür
befönber? brci (Sirünbc 1) weil er in bcr 'i?lpocalt^pfe 12, 1 bem \*ucifer al^ JRepräfcntantcn bcr
.^öüe oici^cnübcriieftellt Wirb; 2) weit bie .Hird>cibn jiriuiascoölestisexercitusetsiguiter Christi
nennt," fein i^cftal? i^cft aller (£nj^el feiert, unb bie '"iHäubivien ibn alliKmcin al^ 'JPatron bcr
flan5en .Hircbc cbren; o) weil iVxi'iliuei in feiner .fi^omilie „von ben (Entgeht" ibn an SBürbc unb
Gbre über alle übrii^cn r^cifier fc&t. 3Benn man ibn baber (frjcnjUl itcnnt, fo bat bie§ bei ibm
ben 3inn: „Cbcrftct aQer (£nc;el." Joan. Molan. de iiii-tur. et iniag. 1. 3. c. 29. — 17) uni
n'vTor Kurrn-ov 'tKt-'u — 18) b. b. ibrc i^efcutuUi^ und ibre (Jrfüllun;^ ^iebt fidi in bie ferne
^ufunft binauö. — 19) "Diacb bcr oiemciufamcn ■"Wcinunc^ ber ^^luelci^cr ii't biefe iVcnfi-beni^'ilalt
fcerfelbe (iUiU'I, ber eben mit ranictöercDct bat, (s^abricrnämltdK Ter oian^c Clontert ,acbietet
biefe ^hielci^unji, obwobi bie ©orte: dixi ad euui, qui stabat coraiu nie. 5ur i^crmutbuni^ füb'
ren mb*tcn, cö" fei eine t»crf*tefcne f erfon. — 20) (£? ift, wie oben s^cfavit, dcrfcj^be t£niiel, bcr
ibn berübrt unb die iMn^e Untcrrcdunji mit ibm fübrt. (£? ift dief; propbctifd>e ^predtmanier,
eine und diefelbc 'iPerfon unter zweierlei i^c^cidniun^ett «.nn-^ufübren. — 21 ) Tanicl nennt Xnxi
(SnjKl feineu .feerrn, tbeiU^ wci^'n der boben ©ürdc und Wajeftdt, in wcld'-cr ibm derfelbe crfd>ien,
tbci'lei weil er al^ ^Ibi^fanbtcr unb Stelli^ertreter 'sjottcei ^u ibm fam. — 22) ©eil Tanicl
unc\ead)tet ber ftärfenben i^crübrunii pon 2eitc be? (i\\Ci,t{i fid> X:^6) no* immer febr fdiwad)
füblte, berübrte ibn biei'er no* einmal. Taniel foUte baburdi noA fefter über^nu^t werben, ^a.%
ein Jpimmel?bote mit ibm redete, und folltc mit no* mebr ^»trauen erfüllt werden. — 23) Tiefe
f^raoie fd^ctnt ^u fa.acn: „Tu wcii;t dodi nod\ wae i* dir jicfai^t babc'^" unb folltc ben Taniel
auffordern, ild> an "ba? (^H'bbrtc 5U erinnern. Xtc »vraiu erfct^cint wie eine inn-fnüpfunii bcö
abiicbrod»cnen J^aben^ ber rltebc mit bem neu aufuinebmcnben. — 24) b. b. idi werbe viud) fürber
mid) verwenden bei 'öott, bap Israel bcimtcl)rc. 2Ue Urfad>e bicfer fromnten lUnwcnbun^ fcbcint
Ttx ^rop^et Daniel. 10, 20—21. %nm. 24—28. 581
bcr Umftanfr betrarbtct UHM•^cn \n mi'nTcn, bciTcii er foiilcicb crft>ähnt; näm(ic(\ bap and) bcr
^SiiMitu^cift (yrifitcnlanbc* tut mit bcm von 'ipcrficu vcrlninbcn babc. Sirfliit babcn amt ric
Biblia ve.üiii bicfc Vi'i^virt: Ciini eiro eirrediTor etc. — ilo) „"i)(U^ icb t>ou '^UUtc^ Übron bin»
jrciiiiuui, ba cn'ibicn bcr /VÜrft '^h■icl■^cnian^i^," >ro',u bcv ''»V'Daiifc üivnMirtivcrbcu muf:: um viiicf)
ilCjicn bai^ AOitucbcii j>*>'»ni>? \\i mt(h(n. t£r fvracl^ wobl aiii^ feiner anbercn Urfadn' ^a;U^^en,
älei ireil er i^laiibte Mn* ba-? i^leibeii ber 3-^raeliten im fremben l'aiibe nn-rbe eber Me Sdü-brci-
tunii ber UMbreii :>UiiiVOn amt in '^irierfu'ulanD erm^.^;llid^r. — i2(») nuMninter „bae i^uA rer
:'>(atb|'d^lü|■t■e 'sHute-^" ^u verfteben i|l, ",hmi bem aiid> in ^^n^eren Jbeilcn ber 2Arift bic ?)(erc ift,
ivie Kxod. o2. ;;i2: Ps. sCi, t); Apoc. M. ."). raraiii? i^ebt bervor, baf; biefer (in<\c[ C^^abriel)
unb Widniel eine t£in|utt in bie JKatbfd^lüiTe (^kUtei^ batten, bereu fid) bie anceren iinc\d nid^t
erfreuten. Taf; aber ^em Tviniel ihmi biefen .-KatbfdiliiiTen .Hnnbe iiei^ebeu werben burfte, bie
fclbil bie ßuiui ni*t befameu, ^ei^U f(ar an, baf; 'sU^tt ba« 'hiebet ränielc; anfeine überfdniMn.a-
lid^e il^eife erbbrt batte. — 27) Ta bie übrigen (inju^l in*t in bie tiefen ^Itatbfd^liiffe '^nnteij
cinbran.aen, \c s^'ünbeten tle ibr llrtbeil auf einen nierriiien'n 3tanbvunft, unb balfen alfo ni*t
,:;u '>3abnel unb-Widniel. "^Jan 'oerjieffe ni*t, baf; bier bie i^u'^c rarftedunji in meuf*li*cr
51'eife l^ori^elellt n.Mr^, um audi bcn (iinfaltt.aen Viebt \n jien-^ibren. — iJ8) '?ln>^ biefem 2Dprte
crbeflt tlar, baf; ?.iii*ael bcr Situ^i^eift bei- in^lteö ^uM-ael a>ar. (lüben pefibalb ebrt ibn aud>
bie ilirdie ^m (£bri|li, bie in bae iSrbtbeil ^eracli^ eingetreten i|l, ad? il?ren 3*uOfleift; Apex-.
]2, 7.
Caput XI.
1. Ego auteni ab anno prinio Darii Medi stabam ut confortaretur,' et
roboraretur. 2. Et nunc veritatem annnntiabo tibi. Ecce adhnc tres
reges- stabunt in Perside, et quartus^ ditabitur opibus niniiis super
omnes: et cum invaluerit divitiis suis, concitabit omnes adversum
regnum Graeciae. o. Sarget vero rex fortis,^ et dominabitur potestate
multa: et faeiet quod placuerit ei. 4. Et cum stcterit, conteretur regnum
ejus,^ et dividetur in quatuor ventos caeli: sed non in posteros ejus,^
neque secundum potentiam illius, qua dominatus est: lacerabitur enim
regnum ejus etiam in externos, exceptis liis.^ 5. Et confortabitur rex
Austri:^ et de principibus ejus praevalebit super eum,' et dominabitur
ditione: multa enim dominatio ejus. 6. Et post finera annorum tbeder-
abuntur:'" filiaque regis Austri veniet ad regem Aquilonis facere ami-
citiam, et non obtinebit fortitudinem brachii," nee stabit semen ejus:'*
et tradetur ipsa,'^ et qui adduxerunt eam,'^ adolescentes ejus, '^etqui
confortabant"^ eam in temporibus. '^ 7. Et stabit de germine radicum
ejus plantatio:'^ et veniet cum exercitu, et ingredietur provinciam^^ regis
Aquilonis: et abutetur eis,^ et obtinebit. S. Insuper et deos eorum, et
sculptilia,-' vasa quoque pretiosa argenti,'^^ et auri captiva ducet in
Aegyptum: ipse praevalebit ad versus regem Aquilonis." 9. Et intrabit
in regnum rex Austri,-* et revertetur ad terram suam. 10. Filii autem
ejus provocabuntur,"^'' et congregabunt multitudinem exercituum pluri-
morum: et veniet properans,^*^ et inundans: et revertetur,^ et concita-
bitur, et congredietur cum robore ejus. ^ 11. Et provocatus** rex Austri
egredietur, et pugnabit adversus regem Aquilonis, et praeparabit multi-
tudinem nimiam,'^*^ et dabitur multitudo in manu ejus.^' 12. Et capiet
multitudinem^- et exaltabitur cor ejus, et dejiciet multa millia,^ sed non
praevalebit. '^^ 13. Convertetur enim rex Aquilonis,^' et praeparabit
multitudinem multo majorem quam prius: et in fine temporum,'^
annorumque veniet properans^ cum exercitu magno, ^^ et opibus nimiis.
14. Et in temporibus illis multi consurgent adversus regem Austri:^
37*
I
582
filii quoque praevaricatorum populi tui*" extollentur ut impleant visio-
nem,*^ et corruent/^ 15. Et veniet rex Aquilonis, et comportabit
aggerem/^ et capiet urbes raunitissimas:** et brachia Austri non sustine-
bunt, et consiirgent electi ejus^^ ad resistendum/^ et non erit fortitudo.*''
16. Et faciet veniens super eum^^ juxta plaeitum suum, et non erit qui
stet contra faciem ejus: et stabit in terra ineh'ta/^ et consumetur^ in
manu ejus. 17. Et ponet faciem suam^' ut veniet ad tenendum Univer-
sum regnum ejus, et recta faciet cum eo:^^ et filiam feminarum*^ dabitei,
ut evertat illud: et non stabit,^* nee illius erit.^^ 18. Et convertet faciem
suam ad insulas,'^ et capiet multas: et cessare faciet principem opprobrii
sui/^ et opprobrium ejus convertetur in eum.^ 19. Et convertet faciem
suam ad imperium terrae suae,^^ et impinget,"** et corruet, et non inve-
nietur.^' 20. Et stabit in loco ejus vilissimus, et indignus decore regio :^*
et in paucis diebus conteretur,^^ non in furore,®* nee in praelio. 21. Et
stabit in loco ejus despectus,^^ et non tribuetur ei honor regius:^® et
veniet clam,^ et obtinebit regnum in fraudulentia.^ 22. Et brachia
pugnantis expugnabuntur"'' a facie ejus, et conterentur: insuper et dux
foederis.''" 23. Et post amicitias,^' cum eo faciet dolum : et ascendet, et
superabit in modico populo. 24. Et abundantes,^^ et uberes urbes in-
gredietur: et faciet quae non fecerunt patres ejus, et patres patrum ejus:
rapinas, et praedam, et divitias eorum dissipabit,^^ et contra firmissimas^*
cogitationes inibit: et hoc usque ad tempus." 25. Et concitabitur forti-
tudo ejus,''^ et cor ejus adversum regem Austri in exercitu magno: et rex
Austri provocabitur ad bellum muitis auxiliis, et fortibus nimis: et non
stabunt," quia inibunt adversus eura consilia.''^ 26. Et comedentes
panem cum eo, contereut illum, exercitusque ejus opprimetur: et cadent
interfecti plurimi. 27. Duorum quoque regum cor erit ut malefaciant,
et ad mensam unam mendacium loquentur,'''' et non proficient: quia
adhuc finis in aliud tempus. 28. Et revertetur in terram suam** cum
opibiis muitis: et cor ejus adversum testamentum sanctum,^' et faciet, et
revertetur in terram suam. 29. Statuto tempore revertetur, ^^ et veniet
ad Austrum: et non erit priori simile novissimum.^ 30. Et venient
super eum Trieres, et Romani:** et percutietur,**^ et revertetur, et indig-
nabitur contra testamentum ^^^ sanctuarii, et faciet: reverteturque, et
cogitabit adversum eos, qui dereliquerunt^ testamentum sanctuarii.
31. Et brachia ex eo stabunt*^ et polluent sanctuarium fortitudinis,®'
etauferent juge sacrificium -.^ et dabunt abominationem in desolationem.^^
32. Et impii in testamentum simulabunt fraudulenter:^^ populus autem
sciens Deum suum,^ obtinebit, et faciet. 33. Et docti in populo doce-
bunt plurimos:^* et ruent^^ in gladio, et in flarama, et in captivitate, et
in rapina dierum.^* 34. Cumque corruerint,^^ sublevabuntur auxilio
parvulo:^** et applicabuntur eis plurimi fraudulenter.^ 35. Etdeeruditis
ruent, ut contlentur,'"" et eligantur, et dealbentur usque ad tempus
praefinitum:^'" quia adhuc aliud tempus erit. '"^ 36. Et faciet juxta
voluutatera suam rex,^"' et elevabitur, et magnificabitur adversus omnem
deum : '*^* et adversus Deum deorum '"^ loquetur magnifica,'"" et dirigetur,'"'
donec compleatur iracundia: perpetrata quippe est definitio.'"* 37. Et
Deum patrum suorum non reputabit:^*^^ et erit in concupiscentiis femi-
narum,'"^ nee quemquam deorum curabit: quia adversum universa
consurget."^ 38. Deum autem Maozim"^ in loco suo"^ venerabitur:
et Deum, quem ignoraverunt patres ejus, colet auro, et argento, et lapide
Der ^rop^et tanitl 11, 1—7. STnm. 1—18. 583
pretioso, rebusque pretiosis. 39. Et faciet ut muniat Maozim"* cum
Deo alieno, quem cognovit, "^ et multiplicabit gloriam,"'' et dabit eis
potestateni in multis, et terram dividet gratuito. 40. Et in tempore
praefinito praeliabitur"^ adversus euin rex Austri, et quasi tempestas
venict contra illum rex Acjuilonis in curribus, et in equitibus et in classe
magna, et ingredietur terras, et conteret, et pertransiet. 41. Et introibit
in terram gloriosam,"^ et multae corrucnt: liae autem solae salvabuntur
de manu ejus, Edom, et Moab, et prineipium filiorum Amnion."® 42. Et
mittet manum suam in terras: et Terra Aegypti non effugiet. 43. Et
dominabitur tbesaurorum auri, et argenti, et in omnibus pretiosis Ae-
gypti: per Libyam quoque, et Aethiopiam transibit'-'" 44. Et faraa
turbabit eum ab Oriente'-' et ab Aquilone: et veniet in multitudine
magna '^^ ut conterat et interficiat plurimos. 45. Et figet tabernaculum
suum Apadno'^ inter maria, '-* super montem inclytum et sanctum:''"
et veniet usque ad summitatem ejus, '-'^ et nemo auxiliabitur ei.
l) Ter Siiiicl will bamit bcm Tanict nMlufd^cintiif 511 crfenncn cicbcn, bap er bic jRcttunc;
ani' bcr l'öirem^rube cd. feinem 5*iit3en!iel 5U v^cvbvinfen babc. — 2) ßambofc? 52y-öi.'2,
i'*l'cubo-2meibe? unb Tariue .^iMlvi^'pi? .")2 1-485. — fj) Xcrrc? 4s.')-4C)4 battc ni.tt mir ijon
feinem initer rciitiicfütltc 3cba^fammcrn ererbt, fonbcrn aiut felbft inele .Hcftbarfeiten i^cfam«
melt. .f-ercbct IIT. 9fi ; A'II. 21. iac\t, man babe ibn für ben reidMlen .Hi3niii feiner ;3fit
j^ebviUen. Dlur burcb biefc JReidnbümer irar eei ibm möi^Ii*, ein •'oeer ?on 7(MMM»(i i^fann, (nacb
Slnccrn »>on 1,700,000) nnb eine Jvli^tte ^i ruften, bic bai' ACin^c 'Vkcx ^u bcferfen f*ien; Diodor.
Sicc. XI. 3; Aelinn. XIII. :]; Pliii. XXIII. 10; Ju.stin. I. 10. — -'D Ter -^nn^bct Über«
i^ebt bie weitere (yefd^i*te ber perfifcben Wonar*ie unb fd^reitet foi^lcid) 'ocr bi? ^ur neuen 3fit'
ivenbe, bie bur* '.Jlleranber b. (^3r. eintrat, ber bicr in biefcm in-rfc lU'meint ift. — 3) f. 8, S. :^2.
ii) \. Gr. Kcii o!'fi de rä iaxara avrnv . . — 7) b. b. ba? ^Heid) ii>\i. in Irümmer iicben unb in
3(nberer ^änbe fommcn, al^ bie ber ^fad^fonnncn 'Jllevanbcr?. — 8) worunter -ptplcmäu^
Vaiii, yiönii^ i^cn 'üle^c^rttcn, \\\ verfteben ift, teffen .ipcrrfdMft fidnüdU nur über bicfe? l'anb,
fonbern audi über yalaftina, iPbönicicn, einen ibeil vhmi 'Jlrabien, über (Ii^pern, ^li^rene erftredtc.
(£r bcrrfdUe oicrjiii ^uibrc :-;2;-]-2s4 un^ war bcr erfte, ber ficb nad^ bem Jofe 'Jileranber-? „AUMtic?"
nannte. — 9) (£iner ber gelDberrn ^llfranbcri?, ber ale Stattbalter rci^icrt, wirb ein nint
ijröpercj 3Jei* c^rünben, al-^ "J'tolcmäui^ "?Iue ^cr f^HM\ti*te ift beFannt, taf; wirfli* 5eleucu^
9?icator :312-ii8l, Stattbalter ihmi 5'.^rien, bur* bic (£innabme i^abtUon»- :',1 2 i\ Sbr. baei
fiuifdic ^>teid^ c^rünbete, wclcbci^ burd^ bot Sicji bei -ijpfu* 301 s*. Sbr. fo fcbr erweitert würbe,
bap ee fi* »MMn mitteüänbifdH'n 'Bicere bii? ^um :roibU6 erftrerfte. — 10) X^.b. na* laujicr 3nt
werben fie fut rcrbinben bur* i'erfd^waiicruuii. t£>j i^ef*ab nnrflid? fo, wie eei bier »^orberiiefaiU
Wirb, ^un 3- 24'.) o. Sbr^ f*Ioj; 5( n t i o it u e II. -I b e o ö '!>\>\\ ^i^rien 262-247 mit i^ t o l e lii d u ^
^bilabelpbu« i^on SlciV-^ptcn 2S4-24ti einen gricben^t^crtrall, bemjiemäi; ber (irftcrc feine
Wemablin l'aobice *?er)lof!en unb bafür i^ereniee, bic 3:od^ter bee '»ptolemäu? ^ur ?5>'ini iicljmen
foUte, — WeUter i^Crtrajl fOi^lcid^ aUv^acfÜbrt WarD. ^oi utra ra l-ni amw nvuurji/cnvmi. —
11) b. b. fie wirb bie burd> \i>\6>t iHn-fd>wi.^runpi j'jebobene ?3fadU be? JHeid>e? nicbt aufredet
balten. Tic rs)cfdii*te faiit, 3{ntiodUi^ Ibco^^ babe i^er'cnicc nodi r»or bcm Jobc ibree iviter? ^J^to»
lemäu?, wc(d>er nadi 2 ^sii^ff" erfoliUf, farnnit rem juniien Söbudum '3(utiod>u? in-rftopcn unb
feine fori;ie Jvrau wicber 5u fi* jKnommcn, aber cbcnbaburdi fiit felbft feine '^uube i^\iraben,
inbem bicfe ibn balb barnad^ veri^iftcte. — 12) Ter eben vienanute jun.ac 2obn bcö "jlntiodniei
Sbeo? unb bcr 'i^creniee warf fammt feiner Wuttcr auf i^cfcbl bcr Vaobicc \\x Tatbue bei
21ntio*ia crmorbet, Wobin fie fid) aU^ ',u einer J^rciftatte c(eflüdnet batten. — 13) sc. ad
mortem, wai aud^, wie eben ^efai^t worben, wirfliA m lirfuUuuii iicaaui^en ift. — 14) b. b.
ibr befolge, baö mit ttjr con 5le^'.^pteu iiefommen unb je^t audi um i'ie ^cr geblieben war. —
15) 3n bcr gcwi>bnli(^en ?E?art: rn^H „ibr i'ater" ijl ojfeiibar bie ^^unftirung falfc^. Q.i
mu§ ^eipcU: (^"l^^n „i^r Sobn." /} rtäivf. — 16) b. ^. ibrc Slnbärigcr unb Jxlfer. Kalo
Kariax'vtjv nvrtfv. — 17) b. ft. }ur ^(jt bc? ß)Iüdc^. Tte V. Gr. 5iebt biefen "Huebrurf }um
ndd^ften 3?erfe, wobin er aflcrfinii^ be||er fid> 5U fd>irfcn fd^eint. — 18) Tiefer Spröfiling ani
3?erenicene Stamme ift ibr 33ruber, ^^tol. (iuerjutcei 24r-22], ber i'oiileid^ nadi erbaitencr
9?adnicbt von bcin Uniilürf, ba;? feiner ^diii'^cftcr br'obte, mit einem •f'cere aufbra*, um biefe ^u
retten. Sr fam inreffen 5U fmit. Tafur lief; er l'aobice binriditen, eroberte 3eleucia, Silicia
unb fajl ganj 'Jlficn t?om Jauruö bie jum ^nbue. Justin, hist. XXVII. l, 9Jur ein ju
!5S4 T)er ?)ropt)et I^aniel. 11, 7— U. 2lnm. 18—39.
.6aufc auecictrecfccner 5rufrubr bkh ihn ah, bie (SroI>crunii fid) 511 tra^rcn unb bcm frrifchcn
^{cid>c ein" (Sure ju machen. — 19) M^tD^ /-''i bic 3?cfte." Cb bamit tie ^-^auptfcfle, bas
^er, bc^ 9tctctH-6, ober mehrere iBiitcn, ivie e? bic V. Gr. eh: -ä l-nanjpiynara annimmt, ober
bae gan^e i;!anb ju v^rftchen fei, h(ciht babiu gefleöt. — 20) DHU} »10*1^1 „er n?irb barin
■.■ T T ^T :
fchaltcn" (a(e ^err); Ka\ -ou/aet iv frro^f, — 21) ^}a&\ bem i^erichte reo h(. -^ierontnnu^
bra*te cv 25(H) 'yötterbilfcr von tiefem »^elr^uge nach "JlcjV-U'tcn utriid, worunter auch ticjenigen
iraren, n'clche SamlnM'e? au>? tiefem ^Aintc fortiiefctUcvin hatte, jrorübcr bie i^ean^bner 5leg'.^ptend
eine \c[ä>i y^reute hatten, ^a\) fie ihm cen 'D^■^men „(Sucrjietcö" (Crn^bltbäter) i^aben. — 2"'2) Ch
biefe '!>kfdf'e mit in bie 3umme ter (i3olD» unt> ^ilbcrbcute ^u recf^nen, bie er mit au? Spanien
heimbrad^te, unb bie uidu UH-nicjer dU 40,000 latente (Co ?ij;iIIionen ^>ieid>etbaler) betru.a, ein»
i^urechnen i'eien, bleibt Dahingefieüt. — 23) Tl'^.tDS 1!3^^' /-fr a^irb ftehen über ben Äi?nig bc«
9?orben»<;" Kn) alrbc ariieerai i-rrq) ■■^act/ia t<iv B'ippä. Yoö> uub 3teifchl übcrfetj.en ba? ^ebt. :
„Unb er UMrb ^cihn lang abftehen vom Äi^nige bec 'Dfcrben^." 'Scter tie V. Gr. no* bie i^ulg^
überfce.cn hier baö SBort D^-3tJ' ,,3'^^i"e (ani]." i^eücidu feilte aber O^y^y „^wti 3»ihrc"
iielefen ii^crben, ba UMrtli* bcr übenvältii^te .^önii^ von 5in'icn, '2eleucuö SaKinicuö
ij47-2L'7 nad> 'wei Cwibrcn von rem erlittenen Sdilaiie fid^ erholte, bie abiU'faüenen 3tcibtc fid)
ii'iecer unterwarf unt fojiar eine flotte auerüftete. — 2'i| '?iadi bem .^ebr. tann unt muf; man
nad> rem Ciontevte tibcrfe^icn: „Unb er (ter .v^önii^ bee 'OJorfeni?) wirf einfallen in ba? iRcid>
beö iMÖni;'»!? von 5Üben." 20 ilbcrfet3t aud^ IbeorotioU: uai sict/elaeTni tig r/^i^ önui/tinv rifv
.inni/tüjc Vor TiöTov. 9?ad^tem 2eleucu«? (lallinicue mit fetner ("flotte furd) einen 3turm vcr=
uuiUudt war unb mit 5PenitU"U faum fein Veben jierettet hatte, machte er _5U Vant einen »^elbjuij
geaen '^legvpten, trurte aber von ':Vtolemäu>? Sucrcieteö auf baji .^aupt jicütlayieu, \o baf; er nur
mit weni;^ 0}fannfdvift na* ^aufe uuudfebrte Justin. -17. 2. — 2-5) 'l'^Jin*' „werten fid) jum
Auiei^e riiften," Xie A\ Gr. überfeiAt tiefe^^ ©ort gar nidu. Tic 2 ohne be? Gadinicu? waren
(2 e l'e u c u j ß e r a u n u -5 -ii-'T-^i'-l unt 51 n t i 0 d> u '^ t e r '^^ r 0 f; e iiu'4-1 78. i^eitc ermunterten
fid) ^um ihiege unt rüfteten. Ta ber Grftc im .Slriege gegen "JlttaUu^ von "iPergamum turd^
in-rgiftung umgefommen, ging 51ntiod>u>? allein im Srurmütritt an tie üBtetereroherung aller
■»JUvV&c, bic in ter eben vcrflofKnen 3>-'it '^htrünnig geworten. — 20) Tic '^HM■dndne fagt, taf;
er fid) mit feinen .f^ceren von ten obern ":fMovtn^cn bcr wie ein Strom crgoffen habe; Volyb. 1.
V. c. fii; et wq. et Justin. XXX. 1. li. — 27i -^oebr. „er wirt binüberfci^cn (t. h. über ten
Vibanon) unb wieber ^ururffcbrcn." ')(ad)tcm er Gölefvricn unt ';'phönicicn erobert hatte, hielt
er ild) ruhig ten ©intcr hinturd) in Scleucia, weil ').Mo Icmau^^ iV b ilopator l>i']-204
•Ariet'nu'vorfd)Kigc madne. Ta man ictod) nid>t einig werten fonnte, begann tcr .Hricgi?branb
auf tae 5}cuc. khI -apt'/natrai Ka) Ka^hfroi. — 2N) -ipebr. „uut Cr Wirt fid> erheben bi? ]\\t
i'eftc," t. h. er Wirt vortringen bis? 5;ur rshxn'jfeftuug 'Jlcgvptcuj, ^)?amen>? 3^^v^ia, ',wifd)cn
i:)Ünnocchira unt '^Jaja. nai av/i-poi-'/aK/'/airai fwc r?;.; ia^rof «/ror. — 29) l^^tDn* "'"I"
UMrt erbittert fein;" ä-)ptnvi)>/asrai. «ptcicmäuo ^Hnlcpator war ein weibifd)er, untricgcrifd'er
??(ann, tcr fid) utm .SUiege gegen 'Jlntiod^uö nur verftant, weit tie 'iJJoth ihn ^wang. — ?J0) (ix
!iog mit einem .t«ecre von 7o,0()0 Aufjgangcrn, ."jOoo :){citcrn unt 7:) Glepbanten gegen 'J(ntiod^u^
im ^<. 217 V. «Ihr. — rjl i t. h. ta? ganu^ •t'ccr wirt in feine ^anb gegeben unt von ihm felbil
in ten .Hamvf geführt werten. "JUlioli verftcht ta? bicr '^Jcfagte vom feintlid^cn ^cere, tae in
feine «graute aeratbcn würte. Ter Gontert erlaubt cö aber nid)t, e? in tiefem 5innc 5U nehmen.
32) rV'^rth NC'^1 """^ ^'^ Wcnge (ba? Jpecr) wirb ficb erbeben." — 33) nlN31
„Wvriabc, ^cbntaufent, grof;e 'iJln^abl." Sr fd)lug ba? .^ecr be? 5{ntiod>u-?, obwohl e? um 20(K)
J^ufjgäuger, ]oi)0 ^){citer unt 2',i (ilcvbantcn ftarfer war, unt fd^lug c? \o gän^lid), taf; ''?lntiod)U6 ■■
mit"-?foth entrann unt tie fliebcnteu Ucbcrblcibfel feine? .^eerc? auf bcr ;^lud)t faft alle um*
famcn; Pulyb. 1. V. c. 7U-SC.; Just. XXX. 1. — 31) fl];» ^f'^V Xicfe 5Borte bebeutcn
T _
hier: (ix wirt bie erlangte Chcrhanb nicht behaupten-, er wirt feinen Sieg nicht verfolgen. ;
Ter ish')'d>id^tfd'rciber ^suiiin fagt: Spoliasset regnn Antiochuiu. si fbrtunam virtute juvispet.
^Vtolcnräuö begnügte fid) im Arictcn?vcrtrage mit tcr ,]ururfgahc ter 'jprovin^cn Hölefvricn,
'»Vbönicicn uut ':Valdfttna. ^n} oi. loinaximi. — 3o) Srft 13 jähre nad)her, im ft. 204, ba
^Vtolcmdui? ^.Pbilopator bereit? geftorbcu unt ter cirbpriu', iV' to Ic md u ? (£pip baue? 2o4-lsi
riod> ein itint war, 50g ''^üitiod)u? wieber nad^ "^leavptcn. — 3(ti ricfer 51u?trurf. ter hier
betcutet: „nad) vielen .^^^hren," follte eigentlid) am ^^Infangc te-? i^crfec ftchen. — 37) •t'cbr.
,,tonimcnt wirt er fonimen-." t-t'/timrai tia'Kha. — 3S) Xa tc>? ':Volvbiu? i^cridU über tiefen
i^eerCiSug verloren gegangen, fo fennt man tie (^h•öf;e tiefe? •C'eere? nicht. — 39 ) '?.Vit 'älntiod^u?
jog aud) 'J'biliPV'»"? "s?" Wacebonicn gegen ';Vtolemdu? (Svipbaneö, unt im Innern te?
i)leic^c? gab c? iMele, tie fid> empörten gegen ten :){eid)?fan5ler 31gatboelee, in bcffen Jpdnbcn
Vtr ^rcpt)et Xanicl. U, U— 20. 2(nm. 39— C2. 585
tamalei tjc j^inu' '1u\vcnuiii war. .^icroir.>iiuu^. — 10) !npj7'^Vn3"'Jl31 „un^ Mc 3of>nc
bcr 'sHMva(ttl>ätu^fn tcinc-J iuMfcc >vcr^cn fiel) erbeben." Uiiiieacbtet fic Couren uurcr tcr .C>crr^
fcfraft 'Jleiv.H''tfiu\ unter nniebev i'ie feit ^er eiuiietretenen 'iMlrnuji ^ev iMev ^Keiite l1eftlln^cn, i?ielc
SBi>Mtbaten von ^en .HiMiiiien feffelben erbalten batten, enunnten fie fieb ici.u rennocb, u^'U'» fi'^t
Slntiintui? entiiev^en, nabmen ibn auf in ^un-ufiilcm, in-rpfli'sVi'" fnn •^^'^eer iinr bvilfen ibni rie
He 35ur}i 5ion erobern Flav. -Jos. Auti(|u. XR'. ;i; INilyk 1. X\'I. Y. (Jr. nai ol r'nx ri-w
/Miftöjv Tili' '/(Uiv nav .--aini//anrTai . . — 41 ) rtir dTf/ani i>i)(/f7n\ Tunt fiefen '.Jlbfvltl niilCbtCU ^ic
Eliten, obnc e*^ \n griffen, ^en enlcn 5cbritt ^nv (irfiiUnni^ ^er '.Il> e i ff ajinnji von Ten 's>reiieln,
tk funt '.JlntiiH-lnu^ TA', (ipivbane«:«, t-en 5obn fe<? '.?(ntioebii»5 111. über\)nfa foninien follten;
f. S, '.1-14. - '1'2} t. b. fie UHMTen darüber in ^cn Unteriiiiiiii lU^ratben. Kai arid n-z/oorni. —
•IfJ) 2cinMä', ter ä;vn''tifebe (^-eirberr, iveldu-n '^(ntiocbUtf bei "iVinea-:^ an ber Cucde bc»? CuTfan
auf bai^ .*>anvt siefAlaiien, \i\i\i ficb niit feinem •*>eeve in l>ie feile 5taM ^i^on, nu^bin ibni rann
Jlntioduei folj^te unb bie 3taft ju bclas^ern be^^ann. — l'l) -^^ebr. H^iD-tD "^-J,* -f tn'cftc
Start," JXHM-unter eben 2iron ^n iHM-fteben fein dürfte. Xenn tie (sH-fitid^te fajit, baf; '.Jlntiodni-j
ilCi^en 5iron U'tl unc rafelbft uidu mir tie trci nad^jiefent^eten jvelfberrn '.?lC;V-U'tenC' fdMu.^,
fonbern audi ^en ^copai? bureb "JlbfdmeiPunii aller ;3ufnbr von '.Jtnfu-n ^ivan;!, iut ^i evjieben.
^Sofort fiel nun eine fejle <taM nad) rer antern in fie.'öänte feij '.Jtntiocbii-«. — '(->) ^"\m ■V'^ebr.
blop: V"in3tD ü^^l ,.nnt aud) rac i'olF ter 2lncienvablten/' b. b. UMrD nidu 3tanc bviltcn.
Se ift bier eben ra? unter bcn brei i^cltbevrn ranun-ennc*, (Srovniv unb Wenoflcö ftebcnbc, nad)-
flcfanbte .^reer "JleiV.H'teU'J ^u verfteben. — 'IG) f. i. s}ib\\ u. '^h'. — 17) Jöi-~br. n. 'sir. „unc cc
nnrb nidu verniö;ieu, 5tanb ju balten," — 4S) "Jlntiod^ue nnrt uui^-binbert fdJaltcn unb
iralten. — 49 • in "JVilailina; h' rfi ;// rav i'n.it/. — aO) „QS wirb utuerliejKn." l'ocb wm
JHeifebl: „c-ö ivirb verbeert burd) feine .*^anb." />-«; rf/pffi^z/o-f-rru ii' 7»/ .^fv/v «rror. — ->!) (£t
irirb mit bem 'ilMane unuieben, "Jlejv.H'ten iianj ui erobern. — 4^) „er wirb J^rieben mit ibni
fd>Iief;en," unb fid^ ben 3itein sieben, al? banble er iian^ veditlid) mit ibm. Ju bem Aviebenc"'
f*luf:e beu'Oii ibn eint ernftUcbe -Wabnunii vom rinnifdum Senate. — .>r$) „eine jun.^e :;Vrin'
jeffin, " Clleopatra namlid\ feine loduer. (ir gab fie bem inuiicn, crfl ^wolnäbri;ien ':].n"olemä«ö
(fpivbanee; ^ir Aran i. ^. l'.io. Obre "Witiiift ivaren bie eben eroberten 'Provin^'U: liblef.Micn.
^HuMüeien, Cuibda, 5amavia. ßo ivarb ibr eiuivi'*drft, fidii in "Jleijvr^ten einen ;uof;en 'Jlnbani^
bei ^oi bei ber 3lrmee unb beim in^lfe ^u \>erfcbaffen, unc menn fie rief; er^ieblt bdttc, ben
Änabenviemabl vom Ibrone \xi ftof;en «ub ba»? Mdib ibm (bem '^Intiodmcinämtiit) in bie.ddnbe
ju liefern: ut evcvtat iliiul. — o'i) „aber e«* wirb nid)t '.i^eftanb baben," nwj er beübloffen.
Tercfer: „e^i wirb ibm nidU ju'ünjieu." 'JlUioli: „fie (bie (£leopatra) unrb nid^t betldubii]
bleiben." Tie <^>efdMdue \ai),t. Gleovatra babe fieb mit ibvem neuen ^Hnuable fo iiut ^ufammen-
flefunben, ta^ fie nid^t mcbr baran baebte, ten "ilMänen ibrei^ i^ater? ^u entforedum. kcu ni ui/
TvnpaiiFiv)!. — O')) „e^ (ba«^ Vanb) wirf ibm nid^t ^u Ibeil werfen." "Jlllioli: „fie (Cleopatra)
Wirb niebt mit ibm cJlntiocbu-:?! balten." — oti) b. b. ui be« .suiftenläntern. ti? julau;^ ibm,
Me fammtlidnu Miiftenlanbev .«leinafiene, ja felbft bie tbracifdic .ipalbinfel \n erobern; Polyli.
XVIII. .U. — -57) 9iad) ülliioli: „(£r wirb einen surften, ben er beütimvft bat, anfbalten."
i'od) uuf jlJeifd'l: „er nimmt ein (fnbe bnrd^ einen .»^eerfubrer, fen er verböbnt." '')^■^d> rem
^(bx. wörtlid): „unb ei? mirb ibm ein ^urft fein Sdundbcu ^nr :Kube briui^en." i<ai Kara-iiinu
ai)xin-rar önnhaimv nrrür. "}li? eine '^HM'anbtfdHift von :>fom bae i^eiH^nen an ibn ftcUte, (iuroiM
unb Mleinafien \\i räumen, crwieberte er; „Tie :1ti.Mner follcn fid) niebt in bie 'JlniHieiienbeiten
9lfien? mifd^en, jileiebwie id: mid) niebt um ^"Ualien bcfümmere." "Jluf riefer- bin jiriffen ibn bie
J)fömer ^n Vanb unb uir 3ee an, nnr Vueiue 2eipio '^Ifiatifue fd^hui ibn bei IWiiinefui auf ba-?
«i^aupt. ^hir mit Wnbe entraun er fnrd< bie ^•lud\t. (£r verlor in biefer 5dUad>t .HiXKi O.iiann
nnt fab ficb iie^a'^uuiien, unter ben fd)mäblidM"teu '-l^eb inivuiiKn »"^-rieben ^u fdWief;eu. (ir borte
von biefem jajtc an auf, ber (sJrcfje ju beijjen. 3ein"3obn '^Intioebuo (^pipbane^ muf;te al-o
(^icif;cl nad) l'ltom wanbcvn, unb l-'jduo lalente an .Hrieijöfeilen bcjablt werben. — 38) ^hS^
lS 3*C'Mri5~in „anperbem ba|^ aud) bie Sdunact auf ibn Olntiodiu«?) ^urüdfebrcn wirf,"
Ober: „\\> i-aii er fein 3dMndben vieiien ibn (ben riMnifd^en •f'eerfübrer) niebt ivieferbolen wirb."
TT//})' in'iKhrriivr di roi' t~ia7iin''t/ n'rrCt. l\>l\-}>. 1, c. t't Liv. 1. XXXIII. 0. o\K 4t>. —
39) IV^N ^p^*!2^ "*i"f bie i'cften feine^^ Vanbe^." Gr befet.Ue fie mit Jrnppen, um bann
fid)erer fie iirof;eii '.Jlbjiaben, bie er fen ^Provin^en aufcrleiUe, eintreiben ui HMuien. (ir vlitufertc
fcgar bie Tempel, ^ui (£lvmai-? toftete ibm biefe? tfoiMi^e il^iiinif; bae l'eben Jif^iin. XXXI l. 2.
00) ^Ji'DJI „er wirb ilrauiteln;" iindtviiaei. Tief; c^ilt von bem iBa.^nif; in iSlvmaie, wo
bie ?eute über ibn berfielen unb ibn crfd^lui^en. — <»1 ) b. b. er mirb nidu mebr fein. — (>i) (£e
i|"l barunter fce 91ntio*ue älterer 3obn 3eleucuj> "J-^bilopatov 187-170 5U vergeben. O""
586 5Der ^ro})^ct 2)anicl. 11, 20—25. 2tnm. 62—78.
^ebr. beipt c«: HI^Sd TlH tS^JI.I^ H^Djl^^D „bcr ba au^fcnbct einen gintretbcr na^ beö
l*anbce 3terbe." (£r fenbetc feinen JRentmeiftcr ^etioboruä im JReicfie umber, um ba^ nötbige
ftielb 5u"erpreffen, inbcm er iu bcn erftcn neun^ii^ff" feiner JRe^icrunj'j aöjäbrlid) 1000 Xalentc
naij 9tom 5U begabten batte. 2(lö berfelbe audt in ben Jemperuon 3er»fiilfni einbran^, ftraftc
ibn (iJOtte^ •6'iinb II. Macc. 3, 4-39. Kai ävaarijasrai EK -fjQ /J/C'/f arrov (pvrbv t/'/C .iaaiAEiaq
k~i rijv hotfiaainv avrov -iTapaßtjin^uv, Trpäaauv öo^nv ßaaiAeiac. — 6fJ) (£r rCijierte JltJÖtf ^ilbrC
— ebne Sbdtii^fcit, ebne 3tubm unb jlarb burcb bic 3:rcuIo|lgfett ^elioborei, ber nad) ber ^err»
fcbaft ftrebte, einc^ gerealtfamcn Jobeei im 3- ^~^ ^- Sbr. aal iv raig i/uipmr eKsivaii cvi awTpi-
ßiiGErai. — 64) b. b. nicbt in golge friegeüfcbcn Slnfalleig. (£r fiarb namlii^ burcb ©ift. V.
(jr. ovK h TTpoaü-otc. — 63) „ein 23eräd)ttid)er," bc^ ^eleucue jüngerer '-Bruber 5lnticcf>u«
(£pipbiine6 175-163. avr/ciTai i-i T7/V iroifiaGiav ai'rov siovSEvüi^r/. — 66) IiX SeleUCUd
einen Scbn batte, remetriu« nämlid), fo fiel ba? 9ted)t ber 9?acbfc(ge nicbt auf 3tntiocbu«,
fcnbern auf biefcn. Sldein barum fümmcrte fid^ ber (Sbrgci^ige nichts. SBai? ibm jveber ba^
.^eÄt nocb bie (ijunft bee 33olfe? einräumte, bie föniglic^e S5>ürbc nämlicb, bae nabm er ftc^ felbjl.
Sr entflog auö 9iom unb rip, gejtü&t auf ben 53eiiianb ber Äönige Sumeneö unb Stttalu«, ben
3;bron tjon Stjrien an fi^. — 67) mSt!'^ „mitten im ^rieben," tt>a^ bier fooict beijjt, a\i
„unsermutbet;" h ei^nvla. ^ 6S) nlp^p^IlD »buri^ Äünjle ber 3?erjtellung." Sr rou&'te
fowobi jene genannten jwei Äpnige, atö ba? i^olf burcb ScbmeiAcIcien unb einnebmenbe,
bejaubernbe JBeifen ber (£pnt>erfation ju bcrücfen. 9?acb bem 2?erid)te beö Tiobcrue 3icu(ug
ging er bäuftg al^ %^rit>atmann unter ba^ iuUf, aj? unb tranf mtt i!euten jcber Äla)|e, aui$ mit
ben" f^remben, nabm bie Veute freunblicb bei ber .^anb unb benabm ftdi oft an] eine sJBcife, ba§
ibm (Einige ben 3?einamen 'E-ifiav/'/c, (ber beftig 3?erlangenbe) anftatt 'E-i(pnv//g gaben. —
69) lÖp^'^ ^pl^'H m^'nn '/ii^b bie übcrfiutbenbcn ^cere^mäcbte n^erben überflutbet
trerben." Xie *i^crmünber bcei ficbenjäbrigcn 'J-Moiemauo $»bilcmetpr 181-145, Sobneä
ber (5leP5>atra unb ^??effcn be>J 3(ntiod)uä, nn-langtcu s^cn biefcm bic 3ht?Iieferung ber al^ Wit»
gift ber SIecpatra an 5(egopten gefadenen ^^roolnH^t. ta er fie t^erwetgcrte, fenbeteu fie ein
^eer ju bereu i^efi|}crgreifün_g, wehte? jebccb sMMt "Jlntiod^us ^n.nfd>cn 'iViufium unb bem 33erge
dafiue im ^s. 171 s. Sbr. gcfcblagen iinirbe. ^n einer ^weiten 3d}lact)t bd ^pe(u|utm fd)lug "er
bie 3leg»ptier auf bae .^aupt, "benabm fid> jcboi-b au-:; ^olttif i» freunblicb gegen bic ?5einbe,
aU wcirc er ibr 'i3unbc6gcnpffe, nid)t ibr gcinb. Ter junge ^pbiiomctor fam fclbfl ju i^m in
bae i'agcr unb n:*arb mit allen i^civcifcn ber Jvreunbfd^aft uberbäuft. (£^ erfolgte bierauf ein
S5ünbnii? 5»iKten "iJlntiodnts unb feinem "JZeffcn. (>h-ctiitg unb Salmct legen bas bier ßJcfagte
auf ^elicboru? unb feinen '^lubang am, n,Hid>c burd) bic .siönigc Slttalu? unb Sumene? befiegt
n^urben, fc baf; ^InticAue; ungel)inbert ben Zbxcn beftcigcn fonntc. — 70) Tiefer dux foederis
ifl na* Sorncliii? a l'apibe unb ben "Jfcucren eben ber junge "Ptolemäu? 'J'bilpmctcr, mit wcldiem
S(ntio*u<5 ein i^ünbuif' einging. Xenn aU^ er ba^^ 5?ünbntf; gefd>loJTen, befe^te er ^''eluilum, ben
<2d)lüffcl 3leg?ptcn6 mit nuifdicr 'Waunütäft, unb rücfte in ba^ ^umere be^ l'anbee i)pr, weld)cg
er oorgeblici) jwar für feinen 5Jcffen, aber ber 3]3abrbcit nad) für fid) felbft in 33cfi^ nabm.
^ad> Salmct ift jener dux entwebcr .^clicboru? ober ytolcmdu^ Spipb£nei\ ber '-^ater bee
üeincn ':VbiUMUctpr, ber burcfe feine eigenen l'eute, bie fcm ,^nc\( gegen eorien nicbt? ßhtteä
erwarteten, burdi rsMft getcbtet warb. 2lÜcin ba btcfer Job fidi [Aon i. !^5. 181 i?. Gbr., alfo fünf
,3abrc frübcr ereignete", aU 3lnticd)uö t£pipbane? ben Ibrpu befticg, fo fann er bier s^on bem
^.'»rcpbcten nidit wobl gemeint fein. 2bei?bcret nerftebt unter dux foederis ben .6obcnpric|ler in
;^urufalem, bamal? Tnia? III., weldier burd? 3lnt:bcbu? auf 'betrieb 3afpn^, bee eigenen
^ruberei, abgefe&t warb IL Macc. 4, 9. Tiefe 'Sccinung i|l all5u gefuitt unb papt nic^i jum
ftPlgenben. — 71 ) aal n-rrb rüv avvuvaiüStuv. — 7—) Kn) tv t'i'i)-//vig Kai er ttioüi jrjpo/f i/iei.
^ebr. ,,unb ungebinbert wirb er in baei fette l'aub einbringen." — 73) -ipebr. „er wirb ben
llebcrflup unter fie (unter feine freute, feine ilrtcgcrf^aaren) au^flrcuen;" Kai vTrdp^tv avmic
ihnaKoüTzif}. (ix plünbcrtc uub tbeilte au?, wie ein feinbliitcr (Eroberer. Hierön. äd Dan. X.
74) sc. arccs, D*')^*!!'^- ^ • ^^^'- '^"' ^"' A'/ ''""'"' /oyiürai /.oridfioig. — 73) nj^"")^!
„eine 3cit lang;" kuI 'tue natpoh. 9}?it feinen wenigen 3:ruppen fonntc er ft(* nidit lange balten,
umfomebr, ba er fab, baf; bic 9legt^ptier ftatt bcö iHclemdu? ^^bilcmetor bciJeu 5?rubcr ^Mole»
mdu? 'ipbojfon ]f)9-117 un" ilönigc ma*tcn unb in bem woblbcfcftigten 3llcranbria gegen
ibn uMbrten. — 76) (£? i)t bier *oon feinem neuen JvdbUUlf bic JHcbc, bcn $(ntioc^u6 erörfn'etc,
benn i^on einem foUten neuen ift erft i>. 30 bie ^1?cbc. SBa? alfo »?on bier an bi^ i\ 28 gefagt
Wirb, ift nur ißicbcrbolung ober weitere 3lu?fübrung bc? bereite (ikM'agtcn. — 77) Tic 2;r"up\5en
bce ägt>ptifd)en Äönig« fonnten nicbt Stcnib balten unb würben (n jwet Sd)lac^ten, woobn
fdion bic 9^ebe war, beftegt. 3m ^cbr. beipt e?: "l!2^* {sj^l „unb er fonnte nid)tStanb
galten." — 78) Xie 2)iad)inationcn, bie ^ier gemacht würben, bc|tanben eben in ben trügerifc^en
Der ^rop^et Daniel. 11, 25—35. 2Inm. 78—101. 587
S?erbcifutn(?en bcö 9(ntipitii«t. — 79) ÜBic 9(ntioAiiei nur (autcr l'iebe unb J^rcunbfcbaft, Sd)utj
unb i^cilWnb, [o Kitte 'iptolcmäuji ^J.^Mlomctor (tjiclmcbr feine i^ormünbcr) nur lauter (Eri^eben»
bcit im Wunbe. (Si* unu 'JKle? Vüiie unb i^erfteduusv — SO) (£? ift bief; jener :1{ücfut;1/ ^i"f
jrclcficm er in Ocnifalcm [o übel baiiftc unb in brei loiien so.ooo Wenfitenleben opferte IGU y.
6br. I. MiR-e. 1. 2U--J4; Tl. "), ■)-21. — 81 ) b. b. er ivib fidi at«( iUTdcbter beö Jpeiliyitbum^
unb ber mofaifdicn ^){elij^ion bunt iVlünberuni^ unb (£ntwcibunii be? lenipcl? ]n crfcnnen.
5Pa>5 er an (sklbeeiwertb raubte, bereitncte man ai\^ isoo lalente. — Sii5) Ta natt bem '^(b^Uv^e
be? 'iJlntiodniij bie beibcn i^rüber 'jptolcmäui? •;]>bilometor unb ^l.M}\^?fon ober t«ie(mebr ibrc 4Hn-^
münber fe|1;U'fei3t batten, baf: fic alle 3ii-^ittradU bei 5eite fet.cn nw iiemeinfdniftlut rej^ieren
fodten, iVib" bief! bem "JlntiodHU^ neuen 'Jinlaf;, abermals einen ilrieji^uiA wibcr "Jlejinpten ',u
unternebmen. l£r fam bereiti< im näcbften Ci^tt^ve Kis i\ Sbr. — 8rJ) 2d)on bama(i<, al-3
Slntiodnie' '?l(eran^rien belai^erte unD für "iVtolemäuci ^pbilomctor feinblid) jiei^en iVboefcn ai^irtc
KV.» t». (£br., batte biefer ^etfitere fid) nad^ ;')lom um .irülfe iiewenbet, unb ni*t »jerv^eben?. ^){om
fdncftc brei (^iefanbte, Üaim 'iPopiliu>J, (iajue* reeimiuV unb tlajue; .^oftiliviei mit ber mace-
bonifd)cn Jvlotte, nnidie 'Jlcmiliue; ':Paulu? foeben erobert batte If.T o. (£br. '^ie erfd)icnen i?or
Slleranbria, alei eben '^Jintiodiu? na* abermal inMIbracbter (Sroberuni^ ^^iCiPptens« 2(Ieranbria
auf>< "?Jcuc belajieru »volltc. i^eincm Unternebmen war nun bie (i3ren5e jicftedt. Ter f^efanbte
daju^ '•yoviliuei erfdiieu in feinem l'aiicr ^t l'eufinc unb forberte ibm bie aui^enblidlidie 5luf»
^ebunii "ber iH-laj^cruniT ab. — 84) D^flD G^^V "^'^'ff^ ^"^" C£bitbim," b. t «diiffe m^n
SBcften, worunter bcfonbcrg ®riei$entanb, ^SJ^accbonicn, 3t«lien ju ocrjle^en finb. — 83) HIOJI
„er wirb (i^ebemütbiiit) iier^aj^t fein." nal TmrEtvu&iiaETat.. Ter ri3mifd)c (^cibbcrr 501^ mit
feinem Stabe einen Mreii^ um feine ^erfon unb fac(te: „(£t)c bn auei biefem Älreife tritt|l, i^ib bie
3tntwort, bie icb bem Senate briui^en foU." 3(ntiod)Ui^ jaubertc ein weniji, füblte fid) aber al^-
balb fo cntmutbii^t, baf; er fai^te: „3di will tbun, wae bem Senate c^efätliii i|l;" Liv. hist.
XLV. 12; Polyb. XXIX. II.'— 86) (Sr lief; feine 3Butb an 3crufalem au?, inbem er ^uerft
SlpoUoniu? mit 22,()0() Wann babin fanbte, um e? ^u »erbceren, bie ^OJcinner ^u crmorben,
SßJeiber unb itinber aber ju »crfaufen, weUter i^efeM an einem Sabbat i^otljoiien würbe
IL Macc. 5, 24-20; beruad) einen acwiffen "Jltbenau? mit bem "Jluftrayie, bie mofaifd)c ^tclti^ionät'
»crfaffung aufjuK'bcn unb ben i^eibnifdicn (i)i3^enbien|t aaenttjalbcn im \!anbe cinjufübren
IT. Macc. 0, 1. — 87) nnS ^^rj/'^JL^ p* »^"^ *^^"^^ auf jene merfcn, bie ben bl. ^Bunb
»^erfaffcn ^aben," unb wirb fic tnit filjren überhäufen. (So ^yXb bamal? inelc ^Jlbtrünnii^c, felbft
unter ben ^Prieltern unb Vcinicn. — 88) b. t). eine iTricfli^maAt i?on ibm wirb fteben bleiben in
^crufalem. kuI cn-tpun-a ff abrov ävnaT/'/aovrai. — 8J)) „fic Werben eutweibcu baet ^ciliiitbum,
bie Sd)ut3webr" (inMle). Dcrcfer: „fte werben baei in eine j^reij^dtte verwanbcitc •'peilicitbum
entweibcn." X^cn (i^rcuet ber IDerwüftunö, ber nun einbrad), bcfdjreiben ^cnau bie 5J3üd)cr ber
WaCCabder I. 1; II. G. — 90) «« fif-aa-ijaovaL Tuv hvi^elextaijLÖv. — 91) kul dojaovac
jUfAvyua 7}(paviaiin'i.)v. 5)fan feiUc ni*t nur einen bcibnifd)cn 5lltar an bie Stelle be? 5^ranb-
cpferaitarcö, fonbern opferte ba'rauf Schweine, bicfc unreinfte 3;bierart ^u (£brcn Jupiter?. —
92) .^ebr, „unb bie ba am "i^unbe frcscln wirb er burd) Sd)meid)cleien (»ollenb?) jum "Jlbfalle
brini^en;" Kai ol ävo/mvi'rtx öLadiimjv 'nTza^ovaiv tv ohüi^i/imai. — 9?5) ^cbr. „baei 3>olt berjenii^cn
aber", bie ©ott erfennen, wirb feftl)atten, ^T)\Ty, ""b (barnac^) banbcln." liJan mujj ^ier av.
Steajar, an bie fieben maccabd'fcben 33rüber unb i^re ?!}Juttcr, an ?:'iattatbiaiMinb
feine Söfine benfen I. Macc. 2; IL 6. — 94) 6vi>yaovüiv e^ itoaU. — 93) 1^{i^"^.3V Wan
übcrfee^t ^ier gcwöbnlic^: „unb fic werben helfen burd) ba? Sd)wert." t)ic V. Gr. nimmt ba?
SDort in ber 33ebeutun3 „armfeliij unb uucilüdlic^ fein;" äa^tvtjcovat. — ^ii») „bure^ "Plün-
bcrung eine 3cit lanj]." — 97) iStJ^DriD -Atnt» wdhrenb man Rc wanfenb ju mad)en fud^t;"
KoL kv tCj äm-^cvf/mu ahrnv^. — 98) Unter ber f leinen .»pülfe ift hier Wattatbia? mit feinen
Sühnen ju oer|let)en, welche mit ibrer fleincn '^Intjdni^crfdjaar wuubcrbare (£rfolflc hatten, ber^
steteren man in ber ganjcrt 2ßcttgefchid)tc nid)t ftnbet. — 99) n1p*7p^n5 „unter SAmeichC'
leien;" h öh.Gi^///iaai.. t^ci in ber (^kfchiditc ber ?0?aecabder niitt? t^orfommt ihmi falfdien
syrübern unb i'errdthern im .(^»eere ber 'üDfaccabder, fo überfeiit hier Terefer: „bei bicfen gefdbr^
tidjen Umildrtben." '^lllein ba? (£infad)|le ift, jene? iBort „Sdimcicheleien" im paffi*:en Sinne
ju nehmen: „t^et ben ^^dimeid)elcien (fic man gegen bie Cuiben anwenben wirb) werfen fid)
äMele 5u ihnen (ben 9)faccabdern) fd)lagen." — 100) „(£? werben l.^on ben (£rlcu*teten
Wehrcrc in bd? (Slertb flür^^cn, auf baj; fie baburd) geprüft, geläutert nn\> gereinigt werben;" ^«'
(irru TÜv ijvvih'Tuv äa-i^tv/'/aiivai, rov Kvpöxrni a'v-iwr nal rur tn/J^aadal Kiü roi' aKona'/.vip^/'/ffu:
L Macc. 1, 2y-38; IL G, IL — 101) Vp nyi^_ >Mi jnr 3eit be? Snbe?;" fwf Kaiiwh
588 iJer ^vcp^ü Daniel. 11, 35—44. 5lnm. 101—121.
TTipac. — 102) 1^107 1iy *3 „bcnn co (baucrt) ncd) bii^ 5ur bcjiimmtcn 3fif''" '^'' f"'
tif Kcupoi: Sä ift bamit baffclbe jicfacit, Ifa^ in i'. oO: donec compleatur iracundia. —
103) 9?ari) 3eiii^nit; ^.^on J^icriMn^into unb Ibcotorct beutete man ba? »on bier bit- aiio (£nte
bce Sapitelö (^Jcüiiitc auf fcn 2(iitii{)vift. 2((Iein bicfe rcutuiui v^cvftöfjt ijeticn Pen dcutert.
Gbr^foftomu^, ^terouomii^ mit alle anderen '^UuMevier beuten ii an\ ^Intiedniä. — 104) „er
ivirt ncti erbeben cicgcn iePen ''>3t>tt/' b. b. er »virb jefc Öielii^ton iierinji fcbd^en un^ ftcb farüber
binan-iifcßen, pbiie 5il)eu btc Sempel ber f4lfd}cn (iUHter plünfern, ane ten fe-5 ivabrcn;
Athens. V, 6, —103) b. |>. gegen bcn ttja^rcn ffiptt. f. i. ®r. — 106) nlN^S^ „er
lYirf UnerbLn-tcä reben gegen ben (^iett ibrer ^iötter." Xereün-: „er trirb greulicbe \'drterungen
au?ftpf;i>n." sai '/n'///ati r-ff)o)Ka. 5facb Tiob. Sic. XXXIV. 1. fagte er am, er babe im
2l(lerbeilig|lten bce Icmpele ju jerufalem einen 5J?anu mit einem ^.Bucbc in Der Jpant> auf einem
ßfcl reitftt ftben, unb eö fei ein (^fe(, w^U btc 3«ben anbeteten. -=• 107) ll^*7Vn*l »^^ «'''"b
babei fici »obl befinben;" kcu Karev^wei. — 108) „bcnn ba? l^efitietjene (65ottef^ 9tatbfcb(up)
nnrt» auogefiibrt;" e'ir yap awriAnav -}ivs7ai. — 109) 'Jlnttocbui^ iroiltc feine anDeren (\)öttcr
ycrebrt wiffen, nU bie er in 3{om fcnncn gelernt battc I. Maee. 1, 4o, — 110) ^n) i-ii}vu!a
)vm/K(:ir. (£^ ift ^weifelbaft, cb bier Die 'iPartifcl anfnüpfenDe ober entgcgenfot3cnDc "l^eDeutung
bat. ^\\n erften »t-a(Ie fönntc man unter concupiscenti;\! foujinarum „»yrauenluft" bcn Tempel
bcr Gianda fCnaie;, 5(naiti£(, 'D^fi^litta, Die iunntei Der 'J3ab\Ucnicr) vcrftebeu, wo ficb bie Iod)tcr
ber beftcu Jvamilicn preisgaben »Strabon. XI. XII, XV. Tenn bctanutlid> woütc '3(nticd>u^
tiefen lempd plüuDcrn I, Macc. 0, 1-4. 3"' auDeren j^aße unirDe man übcrfcticn: „C£ra*tcte
uiitt auf bie '^HHter, fenbern auf bie l'uft fcr J^raucu.'' Xcnn ec^ ift befannt, Daf; 'Jintiod^uö
obne 5cl}am unb 2cbcu .^urerci trieb. .ipieroniMnut^ fagt: Antiochus lu.xui'iosi.^sinms fuisse
difitur et in tantum dedecus per stupra et CDrrujitelas veiiis^'^e ve.uice dijrnitatis. ut ruiuiis
<)Uor|ue et scoj'tis publice jun.ireretur et libidineni snaia poi»ulo jirre.^entu couipleret. *3?ac^
XicDiM-uj Sicului^ Athen;^. V. 6, ftellte er einmal einen ^Prunf^ug an, in nnii-bem 80 f^e«
mabliunen be? äönigi^ an^ 2effe(n mit gclDcncn (^-ufjcn unf .loo ilcbefraucn auf 3effeln mit
ftlberncn l^ii^'cn bevumgcfübrt »urDcn.^ 1 11) bn irri Tzdv-a^ iiE)a/.i<v^i,GiTat. — 112) D*T^D
„Den (^ptt ber i^cften," »oruuter trobl ber .Jupiter Capitolinus ju *)crfteben ift, bem bie Jtönier
ibrc ciiege jufAricben unb in Dcffen Iciupel fic bei Jrtumpb;ügcn reu l'orbecr bintcrlcgten.
*^^cfanntlid> uu^ütc "äditiLHliu;; ^u beffcn CSbre einen pradUm^ücn lempd erbauen Liv. XLA'L 2U.
Vpdi unt JKeifdU meinen, Cr fcnnte Darunter aufb Der pbbnicifdH- .^crfulc?, 9?amcni? i}}felcartb,
%]\ ücrftcben fein, beffcn iyefte 5lntiod^uc^ nad^ II, Mae-c. 4, is bcfud>tc. renfelben ycrcbrten
bie maccDonifi.'ben AUniige ab^ ibren 5tamnroatcr. — 113) cigentlidnn locu ejus. (£r ane^
eine eigene Steile, einen eigenen £rt fiir feine in'rebrungcn an. — 114) HV^tD^ nb*!^
, " •• : : • : T T :
"ID^ nl^N'"D,J'* D*TJ/*0- t£i»^ K^i" bunfle Stelle, bie »ocn bcn Ueberfc^crn unD 3(uälegcrn
febr s^crfdiicDen gnipnnucn iinrb. Terefer gibt: „er binterlegt fic (Die .vtoftbarfeiten nämlid))
in Den befeftigten Rempeln ber greiftäDtc. Tic e? mit Dem fremDcn ''»Hut bauen. Denen ivirD er . ."
Vcdi unb J)icifri)I: „fo tbut er Den »abrbaftcn in-ften fammr Dem frcntDcn '^iptt; wer anerfennt,
bcm ijcrlcibt er (£bre . ," ^lülcli: „unD mit Dem freniDcn Wott, Den er anerfannt bat, irirD er
bie Wap5im (Die fcften ^laijc) feii ju madicii fudum, uud grof;e t£bre uuD ^TiaM über i>ielec(
jenen geben, (bie bicfelbcn *ocrebrcn)," Sahnet: „er roirD Dem frcniDcn (lH'>tt, Den er anerfannt,
eine fefte i^urg bauen," ab^ »icbutm^cbrc dcv^ icmpcls. Den er ibni baut. X'n- Sinn fdunnt 5u
fein, baf; er feine 'i!c)len unter Den Sd)u^ De? Jupiter (lapitolinui? ftcllen unD "^iX^iw ebren iriü,
ber Dcniclbcn anerfennt. kiu Tzon/OEi ro/f öj^vpioiian/ rc'.iv Kamov^^ <^,)v iura iitiii' n/JiiT()i('v. —
Jlo) f. i, (i3r. — HO) 2(ntiodbu3 pcrlieb Den abtrünnigen ^suDen fowobl (fbrcnfteüen alj
rsUitcr I, Macc, ?>. .K), — 117) TaS bicr Tsicfagtc i|t nur ^JCMCDerbolung Dcffen, n.\u^ vcn i\
:2l'-2s gefagt n.uM'Dcn, mit einiger Srgänuing. — IIS) b, b. in ^uDäa. f'c "'/'' )i/v -"ij "i^nMiifi.
1 19) „UUD ba>< ^^aupt^olf (oDcr .ijauptla'nb) ber Si^bnc ^lmmoui^." Tic 5(mnu>niter »raren
bamal? Die ''?}fin"b tigeren unD ibr VauDftrii-b Der auegcDcbntere, — 120) ^cbr. „aud> l'ibiH"r unD
Sictbicpicr tt^areii in feinem (iJefolgc," inr^O^-" Xiefer ganje i^erci lautet in Der V. (Ir. fc:
TT';
Koi Kvpievaei iv roif ä7roKpv(l)Oi? rnii ^pvao'v kui rov npj'i'pov, i^hI kv wäftiv inf&v/ir/roli Alyi'frrov, Kai
hi.Vnov, K(u .K'idn'intJi' tr to'k; lixrpu/tacriv a'rrüi; -- 1 2 1 ) .f^icr bcgiuut bcr (Jugcl ivicbcr etn?a^
9?cucei 5u fagen: Cbne baber Stwae l^cn Dem fdnnäblicben 'Jluvs^ing Dicfc? j^-clDuigci^ U' fügen,
(U'oron ¥. ''>0 Die 3U'Dc n»ar), gebt er auf Die jcit über, wo 3lntiodni« mit Der iH-ruidUungDCii
ru'.Dcntbum? betbatigt www 3n i^fittc Dicfer feiner '-i^efcbäftigung, Die ibn jum iUubilcc'bc^
2lntid:riil mad)tc, fdirerften ibn f'>ierü*te pom Tften, —"^Ibfall ber '^.VtrHier unter 3(rface?;
wnb ppm 9?orbfn, — Slbfafl bcr 5lrmenier, mW %xtnm$ ju ibrtm itönigc mact)tcn. —
t)er ^rop^ct Daniel. 11, 44—45. 2(nm. 122—126. 589
122) n^"Tj| N!Dn3 NV*1 """t" f .^icbt aues in iirpilcm 3frnc." hü) i/iei iv -i^viu:, ttoV.au.
T ; T ■• ; T t:
Üi i|l bamit cntwcrcr tcr i^li^:llts■^ c\ici,i\\ tk abtrüniusicn "Jirmcnicr unb ^artbcr 511 \>cnlcbcn
Tacit. \ . 8. Appian. in Syriuc. 45. T. L, oDcr wa>j ivabrfi.tctnlicl)cr, t»ic 2cnfunsi t>cr .*pälftc
tcc» .^ccvci? unter l'ofiae nad> ^"nibäa jur i^cfämvfiuuT ber Waccabäer. — 123) IJ^^N ^^HN
„fein ';Valviftu'It;" «ni rri/^n Ti/v oK!ivi,v (ivrah iwu'savüK (£r ivirb Kin Vviiiiv',iit yorrücfcn in eine
«U\ifnb 'iivifduMi Wccrcn am 2?cr;K bei^ bfrvlii.tcn -i^ciliiitlntnu^ 'jJ.Trvbi^riue vcrftcbt unter bicfer
(sU'J^cnr -XW-fovotamien, ba? jwifdu-n Strinncn (Wccrcn) lieiit, unb l'alt ec für Jll^.■ilMH-^cutcnb
mit D")N"nö ''<?». ;>]. 18, UHt bcfanntlid} '^lntiorfnu^ "feinen lob fanb. Xerefer oerftebt
unter ben beiben -Diieeren bai^ eai^vifcbe unb ^erfifek Weer, ,^tvifd>en ti^eldicn bic Vanbfd^aft (£('.>►
maii? lieiU, ivo ber lempel ber \Viinäa llanb. Tai< ^alafficlt beutet er auf bie Aeftlidifeit ber
'i'enndbhuu^ mit ber (SUntin, iveUte '^lutiiHtue; feierte, um ber iHMbabcnben yiiniberuiui fee
Sempelö ein ^>frdn ju i^eben. tlovneliuvMi Vapibe betrari^tet 'iJlvabno al>? einen Trt in ^"faa,
ber ^war iet5t nod> nidit eriftirte, aber cin|l criftiren werbe, ivcnn Ter '^IntidMift tiMumt. Tenn
er beutet, ira«5 bier mni 'JlntiiHbui^ i^cfajit wirb, <i\\\ ben '-Jlnticbrift, nad) bem iHMiviniie btei
bl. ^iercninnui^. — 12 '4) D^!D' p3 „^iPifdum 9?h-eren;" üpn/utaov tüv i^a'/Maaüv. (ih lä"vt ficb
biefc«? am ^i?cftcn beuten auf bie (sU\-(cnb ^wifd^n bem tobten unb mittcHanbifdien Wcerc, wo bic
jVelDberrn bce "^Intiodnici: 'iJ.Uolemaux-, (ihM-aiai^, "Jiicanor i^cj^en ric Waccabäcr operirten,
jvabrenf ber ilönii^ in (£liimaic' war. j^ür biefc 3lnnabme fprid)t febr, wa>5 nun folc^t. —
12o) C*"1p"^DV "^n^ "^'ii» i^er_ac bcei berriidicn ^ciliiitbum^;" nr üpoc ^uiiatir äy/ov.
rarunter wirb ^cmeinbin ber i^cri^ ■?.''ioria mit bem .ipeiHiUbume v^crftanbcn. Oene, wcldu^ bicfe
iianu' '^fefe aw^ reu Js-elf^Usi bec* 'Jlntiodnu' nadi (ilomai^ beuten, v»erfteben barunter fen '-i^crfl,
ivo ber Jcmpel ber "ifanda \tant. (£ji bliebe inreffen immerbin auffaüenb, wenn ber(£nj^cl einen
abjiottifeben Crt „ein bcrrlid^cc- .^^eili^ltbum" »icnannt bdtte. -t^iöi^lidv baf; ei^ m 5(eeomlno^aticn
baiber iicütcben. ßalmct vcrmutbct, bac^ ül'ort ^^V be^cutc bier bie ^tart „labe," wo
5lntiocbu? i^eüorbcn, — wobl bie un;ilürflid>fte tjonicftur. 'Jltlerbini^^ ftarbJ.}lntioebus< ^u labai»
an ber ('>)ren5e ^wifdnm 'JVerilen unb i^^b'.^louic^, aber wober follte ^iefe ^tabt ben "JJamen ber
„beilijien" babcn'c' — 120) „aber er fommt 5U feinem üntt," iVp'I^J/, b. b. e«; ift au^ mit
ibm. tif( fwf ////wi'f a'vTdv. 9facbbem bie iHM-mdbluniiefcier bei? 'Jlntiocbui^ \V' übel auesiefallen,
bav ein alli'^cmeiner 3lniiriff iie^ien ibn lov^bracb unb er *:erwunbet flüditen mufite, war fein
Vebcneifabenabaefponncn." 'iJKÜt) ^■'''•''IiHmu-? XXXL 11. ftarb er in 3iaferci; cf. I, Macc. (l.
l-l(j; IL y, l-:28.
Caput XII.
1. In tempore autem illo' consurget Michael princej^s inagnns, cjui
stat pro ftlii.s populi tui:^ et veniet tempus (jiialc non fuit'* ab eo ex quo
gentes esse coeperunt iisqne ad tempus illud. Kt in tem|)Oi'e illo salvabitur
})Opulus tuus,^ omnis qui -inventus fuerit scriptus in libro. 2. Et multi
de bis, qui dormiunt in terrae pulvere,'^ evigilabunt: alii in vitam
aeternam, et alii in opprobrium ut videant semper.'' 3. Qui autem docti
fuerint/ fulgebunt quasi splendor firmamenti : et qui ad justitiam
erudiuut multos,^ quasi stellae in perpetuas aeternitates. 4. Tu antem
])aniel claude sermones, et signa librum^ usque ad tempus statutum :
pharimi pertransibunt, et multiplex erit scientia.'" 5. ¥A vidi ego Daniel,
et ecce quasi duo alii stabant:" unus hinc super ripam fkiminis, '- et
alius inde ex altera ri{)a fluminis. (>. Et dixi viro, qui erat idutus lineis,''
qui stabat su[)er aquas fluminis: Usquequo tinis horum nnrabilium?
7. Et audivi virum, qui indutus erat lineis, qui stabat super acpias
lluminis, cum elevasset dexteram et sinistram suam in caeliim, et jurasset
])er viventem in aeternum, quia in tempus, et tempora, ot diniidium
temporis. '^ Et cum completa fuerit dispersio'"' mainis po])uli sanoti.
complebuntur universa haec. 8. Et ego audivi, et non intellexi."^ El
S90 Der ^rojj^ct Daniel. 12, 1 — i. Sinnt, 1—9.
dixi: Domine mi, quid erit post haec?'^ 9. Etait: Vade Daniel, quia
clausi sunt,'^ signatique sermones usque ad praefinitum tempus.'^ 10. Eli-
gentur, et dealbabuntur,^" et quasi ignis probabuntur multi: et impie
agent irapii, neque intelligent omnes impii,^' porro docti intelligent.^
11. Et a tempore cum ablatum fuerit juge sacrificium,^^ et posita fuerit
abominatio in desolationem, dies mille ducenti nonaginta. 12. Beatus,
qui expeotat, et pervenit usque ad dies mille trecentos triginta quinque.'^*
13. Tu autem vade ad praefinitum:^^ et requiesces,^® et stabis in sorte
tua^ in finem dierum. Hucusque Daniekm Hehraeo Volumine legimus.
Quae sequuntur usque ad ßnem libri, de TJieodotionis editione translata sunt.
1) 9?ad) bcm dcntcvt ift frier s*cn bcr traiirii^en 3^'^ ^ci" 33crfp(iiiini? unb ■SBcbränc^ni^ unter
5Jnticd)u6 Öltipbaucf bic 3^cbc, trclchc burrf) bte i^erwcnbunji unb ben 93?ad>tarm bc? Snaeld
Widiact in eine ^tit ber ?v»'eube unb OMbvie für bie 2reucn überkleben wirb. 2([Iein bvt biet
i'iclcei iiefagt »rirb, nm? fid) leidUer auf bie lee.ten 3fitfn ber jcftii^cuSDcU beuten Idjit, \o haben
bie melftcn SUb^lei^er »on jeber aüee bier 'ik'fajitc auf biefe letzte 3nt unb 3(nti Ar ift gebeutet.
Gbri^foftiMnuei, fcwie bie au§crfir*lii*en 5lu6lci^er, 3"-M'cvt^Ui^ j^laiMU^. 5^or^>bi>riu^, ^caliger,
©rptiue bauen an ber reutun^ aw^ bie 3fit bee 'i(ntipdni>5 feft. 3f>nf" fi^li^t ^ind) Terefer,
fiMvie Saimct, ber jetcd) bie aU.^emeincrc unb t>pn jeber i^eltenbe 'ülu^Icviunii fcineean-i^ei itering
Ktcigit uub ale miM'tifd^c ivcbl lUtten ^u laffen fdieittt. ffi?H'nn man baö 'i^efäi^tc im 3iifai"nmen»
Kilt' mit anberen ^yrcpbc^eiunjien, befonber? mit beneu au? bem Wunbe Sbrifli über bie 3cr=
ftörunci ^erufalem? unb fie leisten 3citen betrad)tet, io erj^ibt üd) a(? 9?cfuttat, ber iPrppbct rebc
junddfit von ber S^it, bie fid) an bie jjoraueiiebenfen Sr"eii:<ui|Te anf*lief!t, rebc aber fo bavon,
ba§ er ben 31bfd)luf! bcrfelben mit bem aUiicmeinen 3c'f'^»bc i^cn^iiTermapen jufammenfliepen
Idpt. Xem ^M-opbetenautie fleücn fid) bie^fcrnen (Sreij^niffe, wenn fic aud) weit entfernt ijon»
finanber fteben, \o n\c\t jufammen, bap fein Unterf^icb crfd^eint/ wie bem ^(ui^e bcffen, ber in
eine ferne (vH^j^cnb fiebt, bie WetKuilänbe, bie weit noncinanbcr entfernt fteben, wie an öiner
Steile befinblid) erfduinen. — 2) b. h. ber fid) annimmt für bie Äinber feine? ä>clfeö. —
3) Wiaw fönnte ^iefen 2lu?brud alö einen ftjuirlidien, ale •'^t^perbcl nebmen, wenn man nidit
Wüptc, wie aufjerorfentlid^ fdilimm e? '^ur 3fit be^ "Jlnticdine au^fab. '^Jian erinnere ficb nur
an bie bauptfäAli*ften Gbaracteriftica berfelben: 3i^''^i"yi^)li'^nn, ber Steliciion tcr inttcr ]n cnt»
fachen l. Macc, 1. 43; (53ö6enppfer im Jcmpel be^? "^lUerbeiliviften IL 0, 4; Statue bcs Jupiter
Ciompiue am bl. £^rte; i^erbPt ber S^efriincibnnii I. 1, 4(i; ^^crbrennuni] ber bl. '^üdier 1. c. v.
5^.); 3erufatcm entriplfert, feiner -Piauern beraubt, bie treuen 3(nbäni^er bee Wefet^eö i^eria^t unb
aebet^t, gemartert unb pett'btet; Ucberantwprtuni^ bei? i!anbe^ an anbere inUfer I. 3, 32. —
4) XicieniiU'n, bie im i3ud)e (bes ^ebenes) llefd^rieben fteben, wcrbot fid) einee wunbcrfamen
(Jefrug,e>? i.>pn Tben erfreuen unb mitten unter biefen trauric(en, ja entfetjlid)en iH'rbdltniffen
Üiettung finben. laß treue .^duflein wirf wunberbar erbalten werben, ja wirb grpf;e Scbladiten
fd)lagen unb ben 9Kimcn be? -iH^lfc? (^pttcc^ erbalten. 3luf bie letzten :^\iitn\ ber SBelt gebeutet,
ift ber Sinn tlar: ^"seber, ber im Staube ber (s^nabe ifi, wirb feiig werben; Ps. (»s, 2',»; Apoc.
8, 5. — 3) Xeutet man biefen ß^tnjt ■ipaupti'tücf auf bie anticdn-nifd^e 3f't. fb finb bier unter
ben JPbten, bie au? bem Staube ber (txtt erwägen, bie maecabäifdnn •g'elben unb bie ibncn
fplgenben Scbaaren ]ü oerfteben, bie aui? ber 5Bufte unb aui ben *velfenbi.n'len, wp fic lagen,
iHpli.lid) frcriHM-braeben unb uneri)örte l^aten oerridneteu, gleid) WenfdKU mit bimmlif*cm,
unoergduglicbem l'eben begabt Is. 2(3, lU; Ez. 37, ]-14. £c*utet man ce auf bie letzen 3fitfn,
fp iil bier bcntlieb bie '^luferftebung r'pn ben Sobten au?gefprpdicn. iTie letztere Teutung
gewäbrt bier einen belfern Sinn, inbem unter ben ^uferftebenben ^wei "J^arteien i^cnaniit werben:
jene, bie ju ewigem l'eben; aubcre, bie ju ewiger >i;d)maA auferfteben. Ter '.Jluöbrurf multi tjl
bier, wie bdufig, figürlich ju nebmen unb bebeufet ,/5lße/' — 6) D^l,^ p^?*^"''? "^" '^^^'i''^^
Sdimad);" fic niaxivr/i' niön-iov, — 7) Tie bl. 2Biffeufd)aft ifi einc ber ijpr5Ügliebften 3icr^ftt
ber (Sjläubigen unb »oermebrt ibr 3?erbienil in 3nfni ber Unwiffcnbeit unb («efetieesernac^läf»-
figung, wenn rlutn bie \!ebrbcburftigen unterriAtet; f. 11,33.-^8) kuI üttö -üv (hnaiuv -üv
■no/Mn' uc Ol narypfr eir roix n'tuiru^' iSap. 3, 7; Matth. 13. 43; I, Cor, 15, 41. —U) Xerffef
crfldrt bier fp: „i^ikj auf bie 3"t, ba biefee in Erfüllung .-^ebcn fplt, wirb meine ©eiffagung bir
unb "Jlnbern unm-rftdublidi fein. 5llebann aber werben fie 3>iele lefen unb Pbiie Wiibe grope
diuficfrt in ben .^wcrf unb Slu^gang ber erregten i'erfpigung barauci fd)i.Hnen;" f. 8, 2S. Stüein
in ben ai.HM-tcn liegt au* ber in-febl, bie llniffagung oerfdilpffen unb i^erficgelt liegen ]n laffen.
üpd^ unb Jlfeifcbl nebmen bier „bei"iegeln" im Sinne rpu „befidtigeu unb für unr»crfdlfdne lieber-
lieferung feigen." Sie fügen up* bei: „Oiidu aber foll bae i*ud) uugelefen bleiben, im 63egen»
tljeile fp'Ecn ii>ielc ee burd)iefen, recfrt 'oerftefren unb Irpft uub '-i?erut;igung baraujs fd)i3pfen." —
Der fvop^tt Daniel. 12, 4—13. 2Inm. 10—27. 591
10) n^in n5"iri1 """t' '^^^ SiurtctU irlrt nrf) mehren;" fwc'5'f5nA:'^^""T' ^"'^''''O' ««' '^'*'i"^»'i'^f
V }r(jmc. — II) jn-un Suiicl, lra^rfc^cinIicI) .2clnil?cniicl bcr 'iVrfcr iinb Wricd)cn. — 12) bc8
jij^i«*; f. ](), 4. — tÜ) .^cbr. „iinb er fvrad) 511 beut Waiuif . ." mi dTTf rCi ärAin. Tit
mit \.'iinu'n beftcibctc Wann ift (sUibricI 10, '>, t>cr J^-raiicnbc vibcr einer ter beiben (£nflcl, oter
nach ber iUiUv bcr 'JVrovt^et Taniel, irelitc«? Vettere nubr bcn (lontert, befcuber? i^ h für fid)
bat. ''JJait Voit unb ;)(ei|\tl ift WatHtcl Der J^rai^enbe, nnidie Weinunii fd)»erlid) mit ^ureid)enben
(^künbcn bcunefen »erben maci. — l'l) f. 7, üä. (fj ift bamit bie Jeitbaucr ber antiod)enif*cn
Wrciiel I. Mat'c. 1. 57; 4, 52 aniKU^UU, infoferne man ba? (i^efajUc im oben be5eid)neten, mehr
literalen ^Sinne nimmt; bie ^eitcauer beci .'iJlntidn-iil aber, wenn man ee smmi bcr (ee.ten ,}cit
frflart Aime. I.'J, 5. Ter (£niic( i^bt fomit auf bie J^rai^c nur eine tbeiln^cife, feine complcte
SIntUHMt. renn e^ Uxo, im Mfatbfd^IuJTe 'siottce, baf; bie 3cttVeriobe, nMnn bicfe? SlUe? eintreffen
nnirbe, mn-boriien bleiben fodtc Matth. 24, :u\; I, Cor. 2. '.). — lo) 4i}cnn bajs äufjerfte (£(cnb,
bie ^crftreuunji be? !i>c(fe<< i^etommen fein ivirb, bann wirb bie flrofje '.^lenberunt^ crfolijen. Stuf
bie icßte Jcit vicbcutet, ift bcr ^inn: ÜBcnn bie Jerilreuunci bci^ iH^fe? 3«<i"iiel rtf^nbet unb
baffclbe in bie itirdic ffiotteö einj^civiuflcn itt, bann wirb bicfce: Sdle^ erfüllt werben, h tu
avvrf/_ta\iiivni thanKoiyKoa/toi' yvioaovTUL Träi'Tu Tavra. — IG) ^^H'ttt läfit bcn 'iPrOpbctcn i}ClX 2?iclc3
fcrbütlt unb i?erbori]en, bamit man ci^ bcfio bcutlidicr erfcnne, baj5 ibrc '»Probbctic nidn von
ibnen, fonbcrn £*on ibm aui^iicl)e. — 17) 9{ad} 311Iioli fräi^ bier Tanid um ndbcrc Umfiänbe
be^ (gefällten, c\leti^ aU fai^te er: „3Ba^ ij! baei JDciteve ber i5ad)c'c"' tI rä iiaxara Tnh7uv\
I^aniel battc i^crne einen foId)cn Scfcluf; bcr ''^."'repbetic oernommcn, welAc ein ^elicö üicftt auf
tag f^ian.^e (geworfen babcn würbe. — 18) Taniel wirb mit pcrncincnbcr Slntwprt befdneben,
weil ©Ott bai<, 'iocai i^crbori^en bleiben foUte, ibm nid)t offcnl>arcn wollte. — 19) -g^ebr. „biö jum
Snbc bcr 3ctt," b. b. bi'? jur Erfüllung. — 20) 11,35. — 21) Tic iöi.M'en werben e« nidu
cinfebcn, warum ßJott fo fdtrcdlic^c rinßc über fein i^olf fommen laffe, unb werben baei, xoOii
ibnen jum .^cilc bicncn foß, 5U ibrem 2?erbcrbcn anwcnben. — 22) 3ntc, bie fid) um baä
ßiefctj unb bie ^rcv^bcten befümmern, fte fleifjiii erforfdjen, ermllicb nad)benfcn über bie geoffen»
bartcn 9Babrbcitcn, biefe werben ces gar gut cinfclien, bap SlUc? fo fommen muptc. — 23) (£^
wirb bier ba? SUifbören be^ Cpfcr« unb ba^ Slufftellen be?i (ijogicnbilbces jufammengefteUt,
obwobl Srfterce um ein f)albc6 Zs^\>x frübcr ju fc^cn ift. 2?on eben ba an i'inb bie 129Ü Sage,
Weldic 30 Sü^re aui^ma^en, ju bercdincn ; f. 7, 25. Tenn »Jon ber 5(ufftetlung bcr Statue bc«
Jupiter CUnnpiu^ am 15. (ja^leo (9Joi\) 167. i?. Gbr. bis jur 9leinigung bc? l^cmpcle«, am 25.
6a?lcx» KU jvibicn |ld) nur 3 ^5. 1() 3:agc, b. b. 1105 5:agc, (Eben biefe Jfit *-''on 30 3*i^r t»irb
bann audi »erlaufen unter bcn cyrcucln, bie burd) ben 5lntid)rift jum inn-fd^ein fommen. —
24) Tiefer i>crlängcrtc -I crmin t^cn 45 lagen bcfagt bcn Untergang unb Üob bee 9lntiod)u^,
fowie bie Slufrcibung ber ü^rifd)cn .g>ccre unter l:imotbcuei,^accf)ibee! linb (sjorgia^ I. Macc. 5 ;
IL 9, 12-24. 3n ber legten ^txt aber bebeutet e^ ben (^rturj unb Untergang bee 2(ntic^rtftei.
23) J^ebr. flD'^ „bu aber ge^' jum (£nbe," b. b. leb' no^, Vxi bie 3nt bcinc^ Snbee gefommcn
i|l. — 26) Xic^ ijcritcben ^beoborct, iuitablu?, Wcnod)iu?, ^Vreriuö »on ben ruhigen Jagen
bcö (^reifenalter^, bie bem Xaniel nc^ gegönnt finb; Slnbere aber nebmcn eö t?on bei JRubc im
®rabe, welcher Sinn allerbingg bem Söntcrt anpaffenber erfei^cint. Tie V. Gr. ^at bier no^
ben ^Beifag' ' f'"* y^^P ^/fifpai Kai upai elg ävan7JipuGtv awreldac,. — 27) Tl^'lljl^ "ll/tD^n i>^^
wirjl auferfte^en ju beinern ^oofe," b. b. ju bcr bir beftimmtcn ^crrücftfeit; Kai ävaaTt/ay el^ töv
K/J/pöv aov.
Caput XIII.
1. Et erat vir habitans in Babylone/ nomen ejusJoakim: 2. Et
accepit uxorem nomine Susannam,'' filiam Helciae pulcliram nimis, et
timentem Deum: 3. parentes enim illius, cum essent justi, erudierunt
filiam suam secundum legem Moysi. 4. Erat autem Joakim dives valde,
et erat ei pomarium vicinum domui suae; et ad ipsum confluebant
Judaei,^ eo quod esset honorabilior omniura. 5. Et constituti sunt de
populo duo senes judices* in illo anno; de quibus locutus est Dominus;"
Quia egressa est iniquitas de Babylone a seniorilms judicibus,* qui
videbantur regere populum. G. Isti frequentabant domum Joakim, et
592
veniebant ad eos omnes, qui habobant judicia. 7. Cum autem populus
revertisset per meridiem, ingrediebatur Susanna, et deambulabat in
pomario viri sui. 8. Et videbant eam senes quotidie ingredientem,
et deambulantem: et exarserunt in concupiscentiam ejus: 9. et ever-
terunt sensum suum, et declinaverunt oculos suos ut non viderent caelum,
neque recordarentur judiciorum justorum.'' 10. Erant ergo ambo vul-
nerati amore ejus,^ nee indieaverunt sibi vicissim dolorem suum:
11. erubescebant enim indicare sibi concupiscentiam suara, volentes
concumbere cum ea: 12. et observabant quotidie solicitius videre eam.
Dixitqui alter ad alterum: 13. Eamus domum, quia hora prandii est.
Et egressi recesserunt a se. 14. Cumque revertissent, venerunt in unum:
et sciscitantes ab invicem causam, confessi sunt concupiscentiam suam:
et tunc in communi statuerunt tempus,^ quando eam possent invenire
solam. 15. Factum est autem, cum observarent diem aptum, ingressa
est aliquando sicut heri et nudiustertius, cum duabus solis puellis,
voluitque lavari in pomario: aestus quippe erat: 16. et non erat ibi
quisquam, praeter duos senes absconditos, et contemplantes eam. 17. Dixit
ergo puellis: Afferte mihi oleum, et smigmata, et ostia pomarii claudite,
ut laver. 18. Et fecerunt sicut praeceperat: clauseruntque ostia pomarii:
et egressae sunt per posticum ut afferrent quae jusserat; iiesciebantque
senes intus esse absconditos. 19. Cum autem egressae essent puellae,
surrexerunt duo senes, et accurrerunt ad eam, et dixerunt: 20. Ecce
ostia pomarii clausa sunt, et nemo nos videt, et nos in concupiscentia
tui sumus: quam ob rem assentire nobis, et commiscere nobiscum ;
21. quod si nolueris, dicemus contra te testimonium, quod fuerit tecum
juvenis, et ob hanc causam emiseris puellas a te. 22. Ingemuit Susanna,
et ait: Angustiae sunt mihi undique: si enim hoc egero, mors mihi
est:'" si autem non egero, non effugiam manus vestras. 23. Sed melius
est mihi absque opere incidere in manus vestras," quam peccare in
conspectu Domini. 24. Et exclamavit voce magna '^ Susanna: excla-
maverunt autem et senes adversus eam. 25. Et cucurrit unus ad ostia
pomarii, et aperuit. '^ 20. Cum ergo audissent clamorem famuli domus
in pomario, irruerunt per posticum ut viderent quidnam esset. 27. Post-
quam autem senes locuti sunt, erubuerunt servi vehementer: quia num-
quam dictus fuerat sermo hujuscemodi de Susanna. Et facta est dies
crastina. 28. Cumque venisset populus ad Joakira virum ejus, venerunt
et duo presbyteri pleni iniqua cogitatione adversus Susannam ut inter-
ficerent eam. 29. Et dixerunt coram populo: Mittite ad Susannam
filiam Helciae uxorem Joakim. Et statim miserunt. 30. Et venit cum
parentibus,'* et filiis, et universis cognatis suis. 31. Porro Susanna erat
delicata nimis, et pulchra specie. 32. At iniqui illi jusserunt ut discoope-
riretur'^ (erat enim cooperta) ut vel sie satiarentur decore ejus. 33. Fle-
bant igitur sui,'*"' et omnes qui noverant eam. 34. Consurgentes autem
duo presbyteri in medio populi, posuerunt manus suas super caput ejus. '^
35. Quae tlens suspexit ad caelum: erat enim cor ejus fiduciam habens
in Domino. 36. Et dixerunt presbyteri: Cum deamlmlaremus in j)omario
soli, ingressa est haec cum duabus puellis: et clausit ostia pomarii, et
dimisit a se puellas. 37. Venitque ad eam adolescens, qui erat abscon-
ditus, et concubuit cum ea. 38. Porro nos cum essemus in angulo
pomarii, videntcs iniquitatem, cucurrimus ad eos, et vidimus eos pariter
commisceri. 39. Et illum quidem uon quivimus compreheudere, quia
Der 5Jropt)ct Daniel. 13,1—5. iMnm. 1— 4. 593
fortJor nobis erat, et apertis ostiis exilivit: 40. liaiic autem cum appre-
Iicntligiseinus, interrogavimus, quisnam esset adolescens, et noluit indicare
nobis: hujus rei tcstes sumns. 41. Credidit eis inultitiido quasi seiiibus
et judicibus i^puli, et condemnaverunt eam ad mortem."* 42. Excla-
mavit autem voce mauiia Susanna, et dixit: J)cus aeterne, qui abscon-
ditorum es cognitor, qui nosti omnia antequam fiant, 43. tu scis
quoniam falsum testinionium tulcrunt contra me: et ecee morior, cum
nihil horum fecerim, quae isti malitiose composuerunt adversum me.
44. Exaudivit autem Dominus vocem ejus. 45. Cumque dueeretur ad
mortem, suscitavit Dominus spiritum sanctum pueri junioris, cujus nomen
Daniel:'^ 4(3. p]t exclamavit voce magna: Mundus ego sum a sanguine
liujus. 47. Et conversus omnis populus ad cum dixit: (^uis est iste
sermo, quem tu locutus es? 48. C^ui cum staret in medio eorum, ait:
Sicfatui filii Israel, non judicantes, neque quod verum est^" cognoscentes,
condemnastis tiliam Israel? 49. Revertimini ad Judicium, quia falsum
testimonium locuti sunt adversus eam. 50. Reversus est ergo populus
cum festinationc, et dixerunt ei senes:-' Veni, et sede in medio nostrum,
et indica nobis: quia tibi Dens dedit honorem senectutis.-' 51. Et dixit
ad eos Daniel: Separate illos ab invicem procul, et dijudicabo eos."^
52. Cum ergo divisi essent alter ab altero, vocavit unum de eis, et dixit
ad cum: Inveterate dierum malorum, nunc venerunt peccata tua, quae
operabaris prius: 53. judicans judicia injusta, innocentes opprimens,
et dimittens noxios, dicente Domino: Innocentem et justum non inter-
ticies. 54. Nunc ergo si vidisti eam, die sub qua arbore videris eos
colloquentes sibi. Qui ait: Sub schino.^^ 55. Dixit autem Daniel:
Recte mentitus es in caput tuum: Ecce enim Angelus Dei accepta
sententia ab eo, scindet te medium. ^^ 56. Et amoto eo jussit venire
alium, et dixit ei: Semen Chanaan, et non Juda, species decepit te, et
concupiscentia subvertit cor tuum: 57. sie faciebatis filiabus Israel, et
illae timentes loquebantur vobis: sed filia Juda non sustinuit iniquitatem
vestram. 58. Nunc ergo die mihi, sub qua arbore coraprehenderis eos
loquentes sibi. Qui ait: Sub prino.^'^ 59. Dixit autem ei Daniel: Recte
mentitus es et tu in caput tuum: manet enim Angelus Domini, gladium
habens, ut secet te medium,^' et interficiat vos. GO. Exclamavit itaque
omnis coetus voce magna, et benedixerunt Deum, qui salvat sperantes
in se. 61. Et consurrexerunt adversus duos presbyteros (convicerat
enim eos Daniel ex ore suo falsum dixisse testimonium) feceruntque eis
sicut male egerant adversus proximum, 62. ut facerent secundum legem
Moysi:""* et interfecerunt eos, et salvatus est sanguis innoxius in die illa.
63. Helcias autem et uxor ejus laudaverunt Deum pro filia sua Susanna
cum Joakira marito ejus, et cognatis omnibus, quia non esset inventa in
ea res turpis. 64. Daniel autem factus est magnus in conspectu populi a
die illa, et deinceps. 65. Et rex Astyages appositus est-'^ ad patres suos,
et suscepit Cyrus Perses regnum ejus.
1) Tiefe r^ei'*icftte ercij^nctc tut in bem ^citr^^itmc t'Cf crftcn bvct ^uibrc bcv^ 5(ufciUbaIiej<
!raniel6 in i^vibi^lon. <c\e ftebt bcjjbvilb in ber rlMnifiten 'Jlu^ijabc bcr LXX am ^InfanjU' ber
^rop^etie Tanielö. — 2) W)^ ,/-iUc," ganj berfelbc 5tamc, mc jener bcr Stabt Zü\a-
V. Gr. 2o)anvva. — 3) Trpö? ahrbv npoqiiyovro ol 'lov(^ami. Vit ^l'^^Cn bielten ilit itn ihn,
.qleicl>fam umc an ibren cberf^en (^ü^rcr. 3?ct ibnt nntrben fpwoM bie iiottr^ricnftli^cn aU
rivtterliitcn i^erfammdnuKn tjebaltcn, bvi '??atntitobcnofiM- ibntn bic J^reibcit i^cnvibrtc, nacl)
i^rcni (ikfe(,'.e ]ü leben. — 4j xal ä-iCtix^iiaav ölu -j)ta,Vv7ti>oi ek mv '/.(KW KjjiTai. Ter "iUy-i'
i
594 Der ^rop^ct Daniel. 13, 5—48. Slnm. 4—20.
bru(f „5Mtcflc" ift {)tcr mcfcr im amttid&en, aU im n^crtticf en «Sinne ju ncbmcn. 5(ttem 9(n^
fd)fine nai^ waren tie beiten 9!}?änner nod) feine öircife, n)ot)l viber fianfen fte im oDrtierütfteu
üJfaunejialter. — 3) Tlan tt>ei§ nicöt, »ann, tt>o unb ju n-^em ®ctt bie i)\a im Jerte folt-jenben
S5?orte gefprDcf)cn {)at. Snteffcn ftimmen fie ganj mit bem überein, roaö Seremiaö 29, 22 fagt:
Ponat te Dominus sicut Sedeciam et sicut Achab, quos frixit rex Babj'lonis in igne, pro
eo quod fecerint stultitiam in Israel et nioechati sunt in uxores amicorum suorum, foiüie
mit bem 23, 14 ®efagten: In prophetis Jerusalem vidi similitudinem adulterantium et iter
mendacii. ITie alten iRabbinen wollen fogar, biefe bciben falfcben ^rcpbcten «ebeciaö unb
2ld)ab feien bic beiben 9^id)ter, üon benen bier bie JRebe Hieron. in Jer. 29, 22; allein mit
llnrcd)t, bcnn bie .^inricbtung jener ift ganj i?erfd)icben »cn ber biefer le^teren. — 6) Sßetc^'
eine fdiredlicbe Serantwortung liegt in bem 51crgernif[e biefer 9}?änner! 3ii cinfi" 3fit tt)D afle
(Sreigniffe fo ernftlid) unb nacbbrürflid) jur 23uJ5e"crnuTbnten, gaben fie ba^ 2?cifpiel ber i^itten-
tcfigfeit, «nb jwar mitten unter ben >fieibcn. — 7) ii:;tatt mit aller 3(nftrengung nacbjubenfen
unb ju forfcben, wie fte in bcn einjelnen ^änbcln baei recbte Urtbeil fällen mi>d)ten, »erfentten fte
fic^ gan^ in bic Webanfen ibrcr finnlicben \!iebe. — 8) Karavewyfih'm nepl ahrf/c „fie waren ganj
burdbftpcben unb burcbwübU ticn ber ^i'cibenfcbaft für fte." Xerefer: „Sie waren rafenb in fte
t^erlicbt." — 9) 2Delct)' eine 3?erwci(bliclntng, i^crbcrbtbeit unb 9Jieberträdjtigfcit fe^t es »orau«,
bap fie ju bem ftbredlid)en gre^el cinanbcr bie ^anb boten ! ^in äJcrbrefbcn, über wel^e^ fie
ale Ölic^tcr ba^ Urtbeil ber Steinigung Lev. 20, 10; Joan. S, 5 au^jufprci^en batten, wollten
fie obne «Scbam unb Scbeu gemeinfd)aftlid) unb unter gegenfeitiger .^ülfeleiflung begeben. ®cgen
fold)e Ungebeuer erfd)einen jene Sünber Wie Unfd)ulbige, »on benen ^^Via^ 29, 15 fagt: Quorum
sunt in tenebris opera et dicunt: Quis videt nos et quis novit nos? — 10) (£ö ift jweifelbaft,
cb fie bamit fageu wollte: 3* begebe ein tobcewürbigc? i^crbred^cn, ober icb werbe jum 3:obe
terurtbeilt werben. 1?enn nad) bem ©efc^c war Sobeeftrafe auf SbebruA bcftimmt. — 11) eine
bcroifcbe 51ntwort, bie mit golbenen, in ©bclfteinen gefajjten 2?ud)ftaben gefd)rieben ju werben
terbient. Sufanna wollte lieber bie (£bre unb baei \!eben verlieren, al^ fcbn^ei" fünbigen. Sbr?*
foilomuö fagt h. de Susanna barübcr: „Sufanna tu-racbtete ba^, waei fie borte, weil fte ben»
jenigen fürditcte, bem nid)t? verborgen war; benn falfd)e Jcugcn fönncn woblben JJiuf »erleben,
nid)t aber ba? <S3ewiffen tobten." 2Bie Weit erbabcn |lcbt Sufanua über bie römifdie l!ucretia.
SBäbrenb i'e&tere in bie »erbrecberifdie Sbat einwilligte, um nicbtt^on bem iserfübrcr 2;arquiniu3
gebranbmartt ju werben, verweigerte Sufanna bie (Sinwilligung gcrabeju. SBäbrenb jene bie
(ibre bi>ber acbtcte alö baö ^eben, i>erad)tete biefe bic Sbrc fowobt al? ba? Scben. SBäbrenb
l'ucretia bie 3{üdfid}t ani Slcligion bei Seite fe^tc, galt biefe in bcn Slugcn ber Sufanna Sitten.
5lugu|linuö de civ. Dei I. 18 fagt: Quod Luoretia seipsam, quoniam adulterium pertulit,
etiam non adultera occidit, non est pudicitife charitas, sed pudoris intirmitas. — 12) Sor^
iteliu^ a i-'apibe bemcrft bier: Potuisset Susanna in tanto periculo intamire et mortis nega-
tive se habere et permittere in se eorum libidinem, modo interno actu in eam non consen-
sisset, sed eam detestata et execrata fuisset, quia majus bonura est fama et vitaquam pudi-
eitia: unde hanc pro illa exponere licet. Itaque non tenebatur ipsa exclamare, uti docet
Dominicus Soto (de just. 1. V. qu. 1. art. 5.) et Navarrus (Manual, c. 16. n. 1.). Quod
ergo exclamavit, nulloque modo libidinem eorum in se permiserit, actus fuit insignis et
heroieae castitatis; talis enirn est, malle mori quam pollui. — 13) (£r öffnete bie ft)artcn=
tbürc. Wie es t*erabrebet worben war, bamit Ci5 ben Slnfdjein bättc, ber Jüngling, bcn fie aU
5lHn-brcd)er wollten gelten laffen, fei burd; biefe cntpobcn. — 14) Xiefe i^efwanbten fonnten
unb follten bur* ibre" i){cd)tf*affenbeit unb ibrcn guten ÜRuf einen (Sinbrud auf ba^s 3?olf mai^en
unb 9;)Ntleib in ben .(perlen berj^orrufen. Taf; fte, wie Vo&i unb ?Heifdil meinen, 3e»sni§ ^^tr
ibren biaberigcn JRuf ablegen follten, läfjt fid) awif ber citirten Stelle Deut. 22, 15 fcincewcg^
folgern. (£iii folcbe? 3fupii) würbe aud) nicmalei gegolten baben, — 13) Xie (£ntfd)leierun3
galt aU ein 3ci^en ber 'iJlnflage über ebelicbe Untreue Num. 5, 18. — IG) Xicfe .^erabnabme
"beg Scbleierii galt aU eine S^ranbmarfang, bic einen fo überwältigcnbcn Sinbrud auf bic
^Tsbrigcn mad)te, baj? fte fid) nid)t entbaltcn fonntcn ^u weinen. — 17) 'S)? acb Lev. 24, 14
mujjten bic Jeugen immer bie .§änbc auf ben Slngcflagtcn legen. ^}fad) i^örauu:? bitten fie babei
bic aSortc ]u fagen: „Xeine '^oi^beit bat bid) ium tobe gebraut, ntdit wir," — 18) Va bie
:;)?id)tcr bier al«i' 3ciigen auftraten, fo entfd)ieb ba? Urtbeil be? i^olfcg. — 19) Taniel war
bamal^ fd)on ein gewacbfener Jüngling, inbcm ja bereiti^ brci ^abxt über feinem Unterrid)te in
allen ®iffenfd)aftcn i?orübergegaiis3cn waren, (iorneliu? a Vapibe gibt ibm bereite ein 2Uter
oon 24 fjabren. SBenn ibn iiibcffcn ber bl. ^^gnatiue im i^ricfe an bie 9^?agnefter, fowie aud)
ibeoborct cap. I. Ezech. unb lornicllue' einen Änaben »on 12 ^tabren nennen, fo liejien fte
fid) burd) ben 'iluebrud ber gried). Ueberfepng : naiöapiov veurepov beftci^en, ber inbejfcn 9?ic^t«
beweift, weil baö bebr. Söort 'T7\ weld^c« »on Xaniel 1, 3 gebraust wirb, fowoM Jüngling»
alei Änabe unb Äinb bebeutet. Sinen Änaben bätte man bier in ber 33olf^oerfammlung gewifj
nidit reben laifen. — 20) rö aa<j)tx „ba« Offenbare." Seinem oon ®otteg (üeij^ erleudjteten
i^erftanbe erf^ien bie ganje Slnüage unb ^roccbur ate offenbarte ^iiä^tn fatfdjcr Snjic^t. —
J)er ^rop^ct Tianitl IS, 50—65. 2lnm. 21—29. 595
21) nicfrt bic jivci 5(nfläiicr, fcnbcrn bic anbcrcn 5(c(tcflcii. — 22) rö Tpe^ßciov. Daniel &atte
bamali^ fiten bcn Stuf unb bie (£bre bo^cr (f inilcftt unb aBci^bcit. --23) ävaKpivü oiVo/r „i(fe
>T?i(l fic craminivcn." — 24) i'-» (T.vä-oc „unter einem '•WailivKiuni." Wvin beipt biefen 53aunt
aiicft lentist-us. (fr fcf>un|jt ein jäbe?, wcMriecbenbe* -f^ar^ aiu\ bviei liefe bärtet unp u"« 9iaucbcrn
bicnt, unb träi^t frcimal im ^ai^n »ifrücbte. Seine '^kilalt ifl bie ber (Jicbc unr ierebintbe. —
2-1) Ter j^riecb. Ueberfeeier madUe bicr ein 5üDrt|>iel unb bebicntc ftcb bepbalb eineii Sluebrucfe^,
ber bem Crii^inal oielleicbt nicbt eiiien \x\\r. 3luf ieben »lau mufj ber 5lue'^ruct fic^ürticb iiencm«
nten n''erben, mit ber 33ebeutunii cineei „uerfebdrften ß3ottc^t^eri(tteei." — 26) i-ii irph'ov. (£d
ifi biep bie Steineiche, bic felb)! im Sinter ibre '-J^Idttcr bebdlt. 2(uiiu|1(nu«t (vid bicr sub pruno
(serm. 1242 de temp. ), TOcfjbalb aud) mebrereUcber|'e(jer c^eben: „unter einem '^Pflaumenbaume."
Sclb)^ 5(flicli überfeßt fc, cbn^obl bie Unrid^tt^^fcit Diefer ^e?art iianj offenbar ift. — 27) -fuacu
ae fieaov, öTt)f i^o/.n^pslay vuäc TkM ©ortfpict ift bicr ficbtbar roie oben. — 28) ^^^aä) Deut.
19. IS »erfielen bie falfcfeen ^fwiien bcrfelbcn Strafe, n>elcf)e auf ba^ i^erbrecfeen ciefe&t n?ar,
bellen fic bejid^tcten. (£d traf ile a(fo lobcciftrafe Lev. 20. lo, »abrfiteinlicb bic Steini^unij.
29) ireldKr i^ im (v^ried>. be^ »aticanifdien Sobcr bcn ^hifani^ bc? nädiften (5a^>itele bilbct.
Unter 3J|lr»a.qe»^ ift bier Snrarare^ IL, ber aud) Tariu^ Webu^ bcijjt unb Sobn bej mcbifdicn
Äönig^ 9(|toäi^ei^ war, ju t^crileben; f. 5, 31. Sein Job fällt in baö 3*ibr ">■'»<» r*. (ihr. ®enn
man bicjen ^er* bae ncidMle (Sapitel be^qinncn läfu, rvcii alle 5Babrfcfeeinli(^feit für ilcf) bat, fo
cntbalt er }Uiiteid> bie ^etlimmunq ber ^cH, in n?eldie bie füefcfeicbte bcö ndcbi^en Sapitel? ^u
fc^icn ift. (£5 i|l bic erjle JHecjierunopeijcit be^ Äü'nigi? l£s)ru?. (Siniite wollen ibn fcier abi^cfonbert
belaiTcn unb perfeg.en bie folijenbe ©efd)ic^tc in bie Slegierung^jeit Soilmerot>ad)ö ober :öal»
taiTar^; f. 5, 1.
Caput XIV.
1. Erat autem Daniel conviva regis/ et honoratus super omnes
amicos ejus. 2. Erat quoque idolura apud Babylonios nomine Bel:^ et
iinpendebantur in eo per dies singulos similae artabae duodecim,^ et
oves (^liadraginta, vinique amphorae sex.^ 3. Rex quoque colebat eum,^
et ibat per singulos dies adorare eum: porro Daniel adorabat Deum
suum. Dixitque ei rex: Quare non adoras Bei? 4. Qui respondens,
ait ei: Quia non colo idola manufacta, sed viventem Deum, qui creavit
caelura, et terram et habet potestatem omnis carnis. 5. Et dixit rex ad
eum: Non videtur tibi esse Bei vivens Deus? An non vides quanta
comedat et bibat quotidie? 6. Et ait Daniel arridens: Neerresrex; iste
enim intrinsecus luteus est, et forinsecus aereus, neque comedit aliquando.
7. Et iratus rex vocavit saeerdotes ejus, et ait eis: Nisi dixeritis mihi,
quis est qui comedat im pensas has, moriemini. 8. Si autem ostenderitis,
quoniam Bei comedat haec, morietur Daniel, quia blasphemavit in Bei.
Et dixit Daniel regi : Fiat juxta verbum tuum. 9. Erant autem saeer-
dotes Bei septuaginta, exceptis uxoribus, et parvulis, et filiis. Et venit
cum Daniele in templum Bei. 10. Et dixerunt saeerdotes Bei : Ecce nos
egredimur foras: et tu rex pone escas, et vinum misce, et claude ostium
et signa annulo tuo: 11. et cum ingressus fueris mane, nisi inveneris
omnia comesta a Bei, morte moriemur, vel Daniel qui mentitus est
adversum n(>s. 12. Contemnebant autem, ^ quia fecerant sub mensa
absconditum introitum, et per illum ingrediebantur semper, et devora-
bant ea. 13. Factum est igitur postquam egre&si sunt illi, rex posuit
cibos ante Bei: praecepit Daniel pueris suis, et attulerunt cinerem, et
ctibravit per totum templum coram rege: et egressi clauserunt ostium :
et signantes annulo regis abierunt. 14. Saeerdotes autem ingressi sunt
nocte juxta consuetudinem suam, et uxores, et filii eorura: et comederunt
omnia, et biberunt. 15. Surrexit autem rex primo diluculo, et Daniel
£ e (^ n e r : ^. (Sdjrif t. 2t. St. III. 38
596 Vit 5)r^>|^^ct Daniel. 13, 1—2. 5tnm. 1—2.
cum eo. 16. Et ait rex: Salvane sunt signacula, Daniel? Qui respondit:
Salva, rex. 17. Statimque cum aperuisset ostium, intuitus rex mensam,
exclamavit voce magna; Magnus es Bei, et non est apud te dolus quis-
quam. 18. Et risit Daniel: et tenuit regem ne ingrederetur intro: et
dixit: Ecce pavimentum, animadverte cujus vestigia sint haec. 19. Et
dixit rex: Video vestigia virorura, et mulierum et infantium. Et iratus
est rex. 20. Tunc apprehendit sacerdotes, et uxores, et filios eorum : et
ostenderunt ei abscondita ostiola, per quae ingrediebantur, et cousum-
ebant quae erant super mensam. 21. Occidit ergo illos rex/ et tradidit
Bei in potestatem Danielis: qui subvertit eum, ettemplum ejus.^ 22. Et
erat draco magnus in loco illo, ^ et colebant eum Babylonii. 23. Et dixit
rex Danieli: Ecce nunc non potes dicere quia iste non sit Dens vivens:
adora ergo eum. 24. Dixitque Daniel: Dominum Deum meum adoro:
quia ipse est Deus vivens: iste autem non est Dens vivens. 25. Tu
autem rex da mihi potestatem, et interficiam draconem absque gladio,
et fuste. Et ait rex: Do tibi, 26. Tulit ergo Daniel picem et adipem,
et pilos, et coxit pariter: fecitque massas, et dedit in os draconis, et
diruptus est draco. Et dixit: Ecce quem colebatis. 27. Quod cum
audissent Babylonii, indignati sunt vehementer: et congregati adversum
regem, dixerunt: Judaeus factus est rex: Bei destruxit, draconem inter-
fecit, sacerdotes occidit. 28. Et dixerunt cum venissent ad regem:
Trade nobis Danielem, alioquin interficimus te,'** et domum tuam.
29. Vidit ergo rex quod irruerent in eum vehementer:" et necessitate
com.pulsus tradidit eis Danielem. 30. Qui miserunt eum in lacum leo-
iium, et erat ibi diebus sex. 31. Porro in lacu erant leones septem, et
dabantur eis duo corpora quotidie,'^ et duae oves, et tunc non data sunt
eis, ut devorarent Danielem. 32. Erat autem Habacuc propheta^^ in
Judaea, et ipsecoxerat pulmentum, et intriverat panes in alveolo: et ibat
in campum ut ferret messoribus. 33. Dixitque Angelus Domini ad
Habacuc: Fer prandium, quod habes, in Babylonem Danieli, qui est in
lacu ieonum. 34. Et dixit Habacuc: Domine, Babylonem non vidi, et
lacum nescio. 35. Et apprendit eum Angelus Domini in vertice ejus, et
portavit eum capillo capitis sui,'^ posuitque eum Babylone supra lacum
in impetu spiritus sui.'^ 36. Et clamavit Habacuc, dicens: Daniel serve
Dei,^*^ tolle prandium, quod misit tibi Deus. 37. Et ait Daniel: Recor-
datus es mei Deus, et non dereliquisti diligentes te. 38. Surgensque
Daniel comedit. Porro Angelus Domini restituit Habacuc confestim in
loco suo.'^ 39. Venit ergo rex die septimo ut lugeret Danielem: et venit
ad lacum, et introspexit, et ecce Daniel sedens in medio Ieonum, ^^ 40. Et
exclamavit voce magna rex, dicens: Magnus es Domine Deus Danielis,'^
Et extraxit eum de lacu Ieonum. 41. Porro illos, qui perditionis ejus
causa fuerant, intromisit in lacum, ^ et devorati sunt in momento coram
eo. 42. Tunc rex ait: Paveant omnes habitantes in uni versa terra Deum
Danielis:^' quia ipse est Salvator, faciens signa, et mirabilia in terra:
qui liberavit Danielem de lacu Ieonum.
1) Xanicl lebte am .^ofe unb empfing feine Steifen na* perftfcficr <2iüe uon ber 3;afel beä
Äbni^^; Plutarch. 1. 7. c. 2. — 2) 2?cl, ton bcn Sbanaanitcrn i?at genannt, ber oberlle ber
©Otter, rca? bei ben (^riecben 3cw^ voax, batte mitten in 5^abt^lcn einen Icmpcl, ber bie i^dtm
cineg ungcbcueren Jburmeö son acbt Slbtbeitungen batte, bie übercinanber flanbcn unb ftcb je
nach ber Jpcbe immer mebr »erengten. Tie unterfte Slbtbeilung bilbetc ein Cuabrat son adtt
Stabien unb batte eine ^cht »cn einem v^tabium-Oüä guß, S'n ber obcrilen -Jlbtbeilung mar
i)?i(^t^ ali ein golbencr Z\\ä) unb ein foflbaree Seit. ®ine 5rauen«perfpn roeilte iei ^aä)ti
Der ^rop^ct Daniel. 14, 2—42. STnm. 2—21. 597
barin, bcm f^^ottc ^u SlSiöen \n fein, ^sn bcr nntcrcn (c? ift nirfit Uar, ob barunter irj^cnb eine
ber untern iJlbtticilunncn iiberbaupt ober bie näcbile untere, cber bie atlerunterlle ^u ocrfteben fei)
war eine 3^tlbfdu(c bcei Jupiter ncbit i^clbcnem JtfdMinb 3tubl, bie auf soo latente <^3o(tc3
flcfcftd^it würben Herod. I. 181-lSo. " raiiei^en bcricfitet Xioborui« i2icu(u^ I. <)., ba^ fic
SPcrid)tc bcr i2itrift)tcUcr in ibren ^itilbcrümien biefee (ikbaubef nicht miteinanber überein»
jlimmen unb fiA fcmit niitt^ i2iiterei< beriditen laffe. 3» feiner 3cit war baei f^ebdube f*cn
in i^erfaü. Sahnet fermutbet im (^ec^cnfatjc \ü aüen ütuelec^crn, ber in biefcm Sapitel iicmcinte
JBeltempel fei ein anberer jewefen, alsi ber eben beütriebene. — 3) (£pivbaniue unb 3Mfi>r
berechnen bie per|lf*e 'Jlrtab'a auf 72 -iccrtare; <^ko\-<\ 2liuicola auf einen Webimnu« eber itA^
üWobii; ^erpbot auf baffclbc ?)faij mit tleincr 3ua^il-'c. 'Xie LXX überfetjcn bei h. 5, 10 ba3
SDcrt "ipn niit äijrdßa, wcrnai^ ti 10 Spba cbcr fed)^ 5)?e|?en (1 baicr. i2d>effel) ijcfapt bdtte.
4) V, Gr. fierpiiTai ff, womad) bie amphora gteic^bebeutenb mit n3 (432 ©icrfc^aatcn) ju
ncljmen wäre, 9?ad) Solumefla 1. 12. c. 20. fat?te bie Slmpbora 2 Urnen (cado.s) ober oS ^2er-
tare, wa? unfcrem Simer fo jicmlid) .alciditcmmt. — o) Ter «i.^nig tbat ee gemäj; ber allge-
meinen ©ewcbnbeit, weld^er ^ufoloie bie (Eroberer einei« l'anbe^ immer bcn ^5öttern bcffelben 5U
bulbigcn pflegten. — 6) '<£k meinten einen leidsten Sieg ]n baben, weil fic wcifenten, 9hemanb
!i3nne ibre untcrirbifd)en (>3änc(e au^fpürcn. — 7) Ttx ilönig bdtte bicfcss nidu fo Ieid)t wagen
bürfen, wenn nid)t bcr (glaube an "i^ii bamal^ audi beim unteren i^olfe bereite gar fcbr erfcbüttert
gcwefen wäre. Ter lange 3lufentbalt ber 3u^en in 5?abiilpn rierurfac^te in ben (53eiftern eine
flarfc J^inncigung ^u bem (yiaubcn an bcn (£inen ü3ott, bcn aud) Spruö bei ber Sutlaffung ter
Suben au«i '-Pabnlonien ganj beutlid^ au?fpradv — 8) mu Kartarpefsv aurdv. 5?acb btcfem
griecbif($cn SBcrtlautc flMintc man aud) St^rui^ alei 3ci"ftcrcr bcr 2?elftatue unb bce '^eltcmpcl«
anfebcn. 5)fan bau inbeffen gemeinbin bafür, t>at? inncrft nur bie Statue unb ba^ l'oeale lex
8lnbetung jerilört werben fei, ba bie griechifd)en iSd)rift|"tcllcr cr)t ben i'crrcei ali 3erftörer fcäs
SBeltempclei bc^eid^nen. — 9) Silo bcr Satan bie Wenfiien 5ur 'jlbgijttcrei verfübrte, floate er
ibnen bcn ®ebanten ein, ibre i'erebrung audi jenem Ibicrc ^u^uwcnbcn, faö ibm einft al^
fficrtjeug ber ikrfiibrung be«? Wenfdicn gcbicnt batte. Wan finDet ben Sd^langencultuö bei
ben meiftcn ä>i>lfern, bei bcn einen mebr, bei ben anberen weniger auögcbilbct. 5)i*an findet ibn
in SlegPpten Hercwl. II. 74., in (fptrue;, in l'aüinium, in 'jpbnigicn Aeliun. de animal. XI. 2
et 16. XII. 39. ^elbjt bie Stömcr fragten |ld) 5ur 3tit einer fi^ bei ber al? (yottbeit C'crebrten
©dilange in öpibauruö um ^ulfe unb JHatb an Valer. Maxim, et al. i'irgil Aen. IV. fprid)t
rcn einer Scblan^e im 2cmpel ber_^c«<periben, bie pon einer ^^rieftcrin "ernvibrt würbe, ^m
23ab»lon mag bie ^c^Iangc wcbl aU einnbilb bei* 'Jlbriman ("J-Hincip bee i?öfen) »crebrt werben
fein. — 10) rie ^Jlufrübrcr jlelltcn fid) i?pr bie Sieftbcni unb fttrieen „5)Jorb unb 3;ob" gegen fen
Äii'nig. — 11) S? fd)ien ibm ]\x fpät, bie 9JMli; gegen ba^ 2>clf ?u commanbiren-, bie Slu'frübrer
jlröm'ten in ^u bidtten Raufen bcran. (£r gab baber für ben SUtgenblid na* unb lieferte ranicl
au^. — 12) (Ee finb barunter ijermutb'lii^ l'eiber t»pn 5}?cnfd)en ju »er|leben, etwa reu i^er«
bred)ern, (befangenen u. f. w. — 13) xal f/v 'A,«,5ff^■o^•,w ö -pno/'/-rig. (£? lä§t fid) burd^auö nicbt
ermitteln, cb bicfcg bcrfclbe '^.^rcpbet fei, bcr eine Stelle unter bcn ^wölf Heineren ^.Vppbeten ein»
nimmt unb bereite fcbcn ijcr bcr babiilcnif*cn (^kfangenfcbaft gewciffagt bat. — 14) 9}?it
Unrcd)t nennen Üccf) unb JReifd)! biefen gluijl einen ctilaftfi^cn. Tcnn ^abacuc würbe, ebne ta^
fein ®eift entrürft würbe, in Sturmccfdinclle mit s-ellem '^ewuptfein nad> sBabulen burd> Die
jüfte getragen; in ci^nlicber ©cife, wie Sliaei i^en einem feurigen SBagen, unb ber Tiacen
5)^ilippu6 iom Qieijie bee; Jpcrrn Act. s, 39 burd) bie \*üfte gcfübrt würbet — 15) hrü /wu'w
Toi) TzvevfiaroqavTijv. Xercfcr, 5^ed) uub JHcifcbl übcrfc^cn bicfc Wertet „im (^lugc feinet ßkiftc?;"
2lflieli: „mit feinet ®eifte^ ^dinelligfcit." Slllcin ba3 gried). 2Bert /)o(C"f beifu „saufen,
3>feifen, 3^aufd)en," wie »Jcn Stwaei, ba'ö burd) bie üuft fdbrt. (£ö bürfte bicmit bie Ucbcrfci3ung
TÜtiger lauten: „unter (ikfaufe feinet 21?inbeei," eber wenn man e^ auf .^abacuc beliebt:
„untc'r ®efaufe feines Cbem^." Xcr fdinetlc ^vlug i-'crurfacbte fcwebl S}inbcögeräufd), als auc&
er^ebtcji unb t^erftärftce Sltbmen. — IG) ^avlrf/. Aar/^Ä. — 17) Ter gan^c "glug fdieint in fo
furjer 3cit sellbradu werben ju fein, baß .^abacuc 3eit fanb, ben Sd)nittcrn einen neuen '-Prct
gu bereiten unb ned) ^ur redeten ^n\ ^u bringen. — 18) fcblt im <^x.; »erftebt ftd> iebecö i^en
felbjt. — 19) Xic V, G-r. feg.t ned) bei: kuI ovk lanv «/Aof tt'/j/v aov. — 20) Tiefe wunder-
bare JRettung unb Srbaltung Tanicls war S'elltommcn geeignet, ben Äiniig unb Taniel i>er
allem 3?el!e ju red)tfcrtigen. S^ tennte femit ebne (5urd>t unb Sc^eu gegen bie Urheber bc5
Slufru^rö eingefd)ritten werben; f. G, 24. — 21) Xicfer *45er^ fcl)lt im (i)ried)ifc^en. (£r fc^cint
oud 6, 26 genommen.
38
PROPHETIA OSEE.
1. Dfca§, ^C^'IH/ '^^^^/^1 ©o^n Secri'§, gibt fic^ in feinen Söeiffagungen
unbcrfcnnbar ai§> einen 2lnge[;örigcn bc§ 3^^}"fiäi"J"^fo"^^^ 3" erfcnnen. ©r berüfjrt
^uba nur ncbcnl;er,
2. Seine ^l;ätig!eit fällt in bie ^txt, ba DjiaS, ^oat^am, 2lcba^ unb ©^ediia^
?itüifcben 800 unb 700 t». ßt;r. über ^uba regierten, ^a biefe i^önige fätnmtlic^
lange regierten, fo tfjeilt man if)m üom erften unb testen nur iuenigc ^a^re ju.
^erbft gibt i^m 57-58 ^aEire, ba§ «ejicon non Söe^er unb äßcite 61-63 ^a^re.
^eine 0efc^id;|t§^eriobe beg abgefallenen 3c^nftämmelanbe§ ift Diedeidit fc^Iimmer
unb blutiger, al% biefe, in tüeld;er ber ^ro^it)et Dfeae auftrat. (2Öat)rfd; einlief b.
784-727 md) .tauten. §.)
3. ^ie äöeiffagungen, bie er fd)riftlid> {;intertaffen unb bie fid> ju benen, bie er
münblid) gef))rod)en, Wohl iine ein ^J'ropfen jum (Simcr t)er(;alten, tbedt man
gett)ü§n(idi in jlüei 2^t)ei{e, bereu erftcrcr brei, le^terer eilf i^apitet entt)ä(t. ^m
erfteren beftraft ber ''^sro^bct ba§ SBoIf 3§racl um feiner Untreue iviüen burc^ p)d
ft)mboIifc^e .^aubluugen unb fiinbigt ibnen bann bie 33ern)üftung be§ SanbeS unb
bie (Sntfüt;rung in bie ^^rembe an, aber audi ^ugleid) bie 9iüdfet;r unb ba§ Gintreten
einer gcfcgnetcn 3cit. Sm lefeteren Xt)eile beftraft er bie (jerrfdienben 3eitlafter,
namentUd} ©ö^cnbienft, iJüge, 9Jleineib, (Stiebrucb, SJiorb, ^iebftabt u. f. m.
4. Ofea§ ift al§> (3cl)riftftcIIer fef)r bünbig unb hirj, commaticus, toieber
l^t, ^ierontnnu^ fagt, et quasi per sententias loquens; eben be^fialb aud) oft
febr bunfet unb fä^iüer berftänbtid». ©leid} bem ^cremia§ bereinigt er in feinem
^er^en einen berjct^renben Gifcr, ber ftrenge ift im Seftrafen, mit großem 2Bo^I=
iüolien, ba§ fid) in 33itten unb "^idm\ ergießt.
5. 2)er jmeite 3:^eil ^at einen 9'Jt;tt)mu^, obujo^l üon T^arter, nid}t genmbeter
art.
6. ^ie ^rop{)etien folgen fi^ c^ronologifc^.
Caput I.
1. VERBUM Domini, quod factum est ad Osee filium Beeri, in diebus
Oziae, Joathan, Achaz, Ezechiae regum Juda, et in diebus Jeroboara*
filii Joas regis Israel. 2. Principium loquendi Domino in Osee: et dixit
Dominus ad Osee: Vade, sume* tibi uxorem fornicationum, et fac^ tibi
filios fornicationum:* quia fornicans fornicabitur terra a Domino.^ 3. Et
abiit, et accepit Gomer tiliam Debelaim:^ et concepit, et peperit ei filium.
4. Et dixit Dominus ad eum: Voca nomen ejus Jezrahel:^ quoniara
adhuc modicum, et visitabo sanguinem Jezrahel super domum Jehu, et
quiescere faciam regnum domus Israel.^ 5. Et in illa die conteram
arcum IsraeP in valle Jezrahel.*" 6. Et concepit adhuc, et peperit filiam.
Et dixit ei: Voca nomen ejus Absque misericordia:" quia non addara
ultra misereri domui Israel,'^ sed oblivione obliviscar eorum.'^ 7. Et
598
t)cr gjrop^et Cfea^. 1, 1—4. 5lnm. 1—7. 599
domui Juda miserebor, et salvabo eos in Domino Deo suo: et non salvabo
eos in arcu," et in bello, et in equis, et in equitibus. 8. Et ablactavit
eam, quae erat Absquemisericordia. Et concepit, et peperitfilium. 9. Et
dixit: Voca nomen ejus: Non populus mens: quia vos non populua
mens, et ego non ero vester. 10. Et erit numerus filiorum Israel'^ quasi
arena maris, quae sine mensura est, et non numerabitur. Et erit in
loco ubi dicetur eis: Non populus mens vos: dicetur eis: Filii Dei
viventis. 11. Et congregabuntur filii Jnda, et filii Israel pariter;'^ et
ponent sibimet caput unum, et ascendent de terra: quia magnus dies
Jezrahel.''
1) S^ ift auffaßcnb, tap Mcr bcr 'iPrc^jbct fdmmtli*e Äöniv^c seit ^snta, unter bcncn er lebte,
auffübrt, *mmi ^eracl aber \>l\>\t ^strobcum iL, Sii')-7s4 ri. fibr, nennt, unter bem er ',u prcrbe»-
jeien blop an^efan^en bat. Ter ttjabrf*cinlicbe (skunt tafür irt, n?eil er ?u ?ietc <){amen bdtte
nennen müfTen, n^eiin er afle jene, bic baniale ba« ^^Cepter ^eraelö an i'id) riffcn, auffubrcn recdtc.
3n ben en'tcn ^in'ölf ^tabrcn na* ^croboaniö lebe, 7s4-TT;i regierte jept biefer, jc&t jener, entete
aber flete mit blutipem lebe, ^advuiaj, ^crobcame Scbn, beftieji bcn Ibron im 3abre 772,
würbe aber üton nacb einem balben ^uibre üon 5e(Ium ermcrbct. Scüum, Zi-'/'/Mifi. fiel fcbcn
nacb einem 9)ipnate unter fcn -hänfen 5:'?anabcm?, Maiar/ü. fer ^<i\t jebn Sabre forannif* rec^ierte,
771-760. *J)baceia, <}>rt«/rtc- 7ri()-7")9 n?arf ijerbräniit unf ermcrfct ocn ^pbacee, «i»«««. cer cnb-
lid) 5n?an5i9 5abre lanc? regierte, eifrig ü* mübenb,"ra'.Mb'6 »JMcbfcmmen von ^uba"? Ibrcne
ju »erfrängcn. 9iacb feinem blutigen lebe im 3abre 7:59 folgte ein anarcbifcbe? Interregnum
oon acbt ^Jabren, worauf Cfea?, 'iiar/t. 7:oO-722, regierte, unter bem ba«? (£nbe be? ''}?cicbei5
erfolgte. — 2) 5owobl bie ^uDen, a\6 ^icroni^mue unb t^iclt, wo nicbt bic mciftcn neueren
trotcftantifiten 3lueleger wollen bicfcn 5Uiftrag (^iottcö nur ciU ^.Virabcl gelten laffen, bie ^cr
5)ropbet bem igelte vortragen foll, um biefem leine iBerborbenbcit in einem recbt anfcbaulicben
il^ilbe vor 'klugen ju balten. 5lllcin bie meiften i^iter, namentlich ^renäu^, ^afiliu^, Sluguftinuö,
S'.^rittue, Ibccboret, Ibonuiäi, io wie bic mciilcn fatbolifcben 'äluiMeger finb für bie wirtlicbe (^k^
fcbicbte. 3o f*wer e6 bem ^yropbcten fallen mo*te, eine .fiture ^ur (£be ]vl ncbmen; e? war ja
(viott, ber ee baben wollte, unb ber Jwcct bc? Slufttage^ war wieder nur ber fittlicbftc, ^eftrafung
unb ^eiJerung. 5lucb liegt barin ein Zn^ni ber (£bc Sbrißi 1 ) mit ber mcnfd)li*en i^erf orbcnen
9?atur-, -2) mit ber ecclesia gentium, bie er fid) reinigte unb bciligtc in feinem '.yiute. 8. Aiubr.
1. 2. Apol. Dav. et S. Aug. 1. 22. contra Faust. — 3) Tiefer Üebcrfeeung geben ^a?mo uno
ßiele 9?euerc, namentlid\ vi*egg, Vo* unb 3icif*I bcn -einn, tap tic au? biefem JDeibe bcrror-
gebenben Äinber als feine re'ditmäpigen, fonfern wie ebcbreiterifd) erzeugte gelten feilten.
2:iefer 'iJluglcgung iü bcfottcer? bie 2teUc .H, 1 febr günjiiig. 3lllcin dalmct, ^^Klioli, dorncliuS
a Vapite finb'mit .&iereni^muä unb bcn "Jlcltcren ber^'l^'einung, cö feien barunter recbtmapige 5U
»erfteben, bie nur bepwcgen „Äinber ber ,§>urerei" beipcn, weil bic 9)htttcr früber eine -ipure
gewefen. Ibomas meint^ (^cn babe Cfeae bi?ponirt, mit ber Jpure eine temporäre Sbe einzu-
geben, unb babe bie jlrücbte biefer Sbe „.^urentinber" genannti 3w -löcbr. lautet ber lert:
„9?imm tix eine ryattin ber ,&urerci unb Äinfer ber .öurcrei," wa? fiinigc \o auiJlegen: 9?imm
bir eine ,&urc 3um ©eibe unb fübrc nc fammt ibren ^urenfinbcrn in bcin ^au? ein. 3tllein
biefe Sluelcgung wioclrftreitet bem ßontevt, inbem in ben folgeUbcn i'crfen auf bae Sr^mgen ?on
neuen Äintcrn'aüee (ycwid>t gelegt wirb. (£? rcd>tfertigt ficb babur* bic i'ulgata;,^oÜfommen.
4) LXX : /dße aeavri^ -^waiKü ■^zopieiag Kai TtKi'u nopveia^. Ter S'.HCr bat: ».'ÜMmm t\x ein
SBcib, bae burt, unb Äinber, wel*e buren." — 6) b. b. bcf Slbfaü wirb immer ärger werben.
ßalmet WiÜ biet bae j^uturum für bic i'crgangcnbcit genommen wiffen; wobl ebne (Mrun^. —
6) tiefe 9?amen finb jwar biftorif*e unf perfonlid^e, baben aber au* bier eine figürli*e ^i?ereu»
tung. 'iH^mcr(tie ba ^u Snbe gebt, bie ba fertig i|l, mit ber e? Warau? geworben) bebeutet bae
feinem Sribe nabe 3^rvicl; rebelaim aber (^ie "^ufammengecrüctten geigcnfu*cn) bereutet tie
Urfadie bee i'crDcrben?, bie 3lbgötterei, bie glcif*c6luft u.^'. f. So ^ie>onpmu?, ^Batablu^ u.
a. — 7) bN,J.n^^ riefer 9?ame tft bier nicbt nad) feiner et5jmelpgif*en iPebeutung 5U ncbmen:
„^ott wirb fäen (^erltreuen)," fonbern nad)^ feiner v^pnonpmität mit ber Stctbt ^f^riicl' "*"
Zstkü ben Äönig ^oxam xjom Ibrene gefto||cn unb rAo^ia?, ben ÄiMiig v)on ^suta geti^ptet bat.
IV. Reg. 9, 27. Xa? blutbcflerfte ^qrael wirr je^t beftraft werfen, b; b. bic 5*ulb ^cbu'i:,
ber 5war TWandie^ ale ©erf^eug bc? rä*cnbcn (^Hntci? t>ollbra*t, aber bur* (Smpörung, Monigf"
morb unb $lbgi^ttcrei f*n^erer ^ünbc fid) fitultig gcmadit, wirf ie?t beftraft werfen, nad'bcm
fein (^efdUeiti fie pierte fi3encration, bie ibm s*erfpro*cn war iV. Reg. H», MO, erreidn bat.
Tic SffieiiTagung erfülltj lut, inpem na* ^crobeamö II. lere Pcrf*iebene Ufurpatorcn ben
l^rcn beftiegen" une be||en 2oi^n jac^aria« na* einem t)alben ^abre ermerfet, unb famit bie
I
600 Der 5)roj):^et Dfcaö. 1, 4—11. Slnm. 7—17.
«Wa(f)!ommenfif)aft 5ebu'« öernidytet würbe IV. Reg. 15, 10. — 8) b. ^. i^ moAe ein (Jnbe
bcnt OJeic^e Israel. Kai Karanavau ßniMiav oIkov ^lapaijl. — 9) b. b. bie 5[)?ad)t S^riiel^- Jer.
49^ 35, _ 10) Salmet »ermutbet, biefe SBorte feien auf bie 5?iebedaiie bc« Äönigö 3^^*a"a3
burd) (gettum ^u beuten, TV. Reg. 15, 10; allein ti liebt nirgenbt^ gef^riebcn, ba§ tiefe auf ter
(Ebene 5e^rccl gcfd)e^en. W\i mebr ©runp nimmt baber SlUioli an, ti fei bier bie Sbene 3e?reel
figürliA ju net)men, weil eö ber oorjü^ticblle 3;&ctt, bie Ärone unb ber Jpauptfcbmutf be^ Üanbc«
war. Taö ßJefai^te f(^eint überhaupt nicbt auf ein einjdnci^ (Ereiijnip beutbar ju fein, foncern
auf bcn aflmd^ligen ^ßerfatl, ber burcf) bie mand)erlci Mmpfe unb ©^tai^ten auf ber Sbene
3egreel ^erbeigefübrt würbe. — 11) ^0^■)"^<^; o'"'« v^'-^vt^^vn. — 12) b. ^. id) Witt S^rael
T T ■•. (
nicfit länger ate »Ictc^ begeben laffcn. — 13) Urh Nb*l< J^b*J ^3 M% i^ i^nen »ergebe;"
a/j: 7] avri-acüönEvor ävTiTö^o/uai avro'ic. — 14) (£^ i|l bamit beutüc^ bie 9lcttung 5uba'ö aug
ber ^anb ®ennad)erib« uorbcjgefagt, bie ba wunderbar burcfe ben oon ®ott gefanf ten (Engel
aefcbab, ter in einer 9Jacbt bellen gänjeö Jpecr aufrieb IV. Reg. 19, 22; Is. 36, 37. — 15) t'ie-
fer 2>er^, ber im ^cbräifd)en ba^ ndcbfte Sapitel beginnt, bilbet mit 53. 11 bi« 2, 1 eine (Epifebe
cbcr cingcfd)obcne ':;\arentbcfe. tic eigcntlid)e J^oftfcgung wn 33. 9 beginnt femit erft c. 2, 2.
g?a*bcm ber i>rcpt)ct eben ijorber ba^ ^Äitlimmfte geweiijägt batte, bap ndm(id) ba^ i>olf ber
-5cbnftämme aufboren werbe, 33clf (s3cttcei 5U fein, täfst er bintcr biefer trcftlofen 3ufunft ein
i'icftt Der freubigftcn Hoffnung erfdicincn. (£^ foü näm(i($ eine 3cit fommen, in ber bae 3?ctf
S?racl, weldicö r>on ßiott felbft gebranbmartt unn alei „^JiAtmeinr^cIt" verworfen war, wieber
JU (Ebren tomme, 5at)lrcich werbe unb ben fd)önften OJamcn befemme: „Äinber (53otteiV" di ijl
nung ter böd^jle'Sbrentitcl ber (^Mdubigen. — Hi) (Eö ift bier jundAft unb im bud)|tdblid)en
(ginne fie JRürffebr aug ber f^3efangenf*aft au^gefprodien, nadi bercn (Eintreten !cine ©Reibung
mebr ^wifd?en 3uba unb ^eiracl fei'n, fcnbern bäe gan^e S;!anb unter (Einem Könige lieben wirD,
Sm bii>beren, geiftigen Sinne aber ift bie (Einbcit ber (getrennten unter bem gropcn Scbne Tacibö,
unter bem ^J^effidü ju »ergeben, tjon weldtem ja aüe ^3?ropbeten, alfo auA pitae weinagten.
J^ierDn»mu6 bcmerft bier: Prophetse sie multa post sjecula de adyentu Christi et vocatione
gentium poUicentur, ut praesens teuipus ikjii riegligant, ne concionem ob aliud convocatam
non doeere de his, qua3 instant, sed de incertis et futuris ludere videantur. — 17) I^aS
iE?cirt 3eereel beuten Scrneliuei a Sapibe, Sldicli u. 31. bier im figürlidjen Sinne: I^a6 wirc»
ber gro^e Jag ber ®aat (^iotte^^ fein. Stüein Salmet, ^od> unD JRcifd)t mit 5lnberen belieben
baö (Sefagte auf ben eben aui?gefprpd>enen fS5ertd»^tag oom 2;bale 3eeireel unb finbcn barin ben
(^5cban!en: Va$ wirb bie grojje ?votgc bfr (Ereigniffe icne^ ßkridjtjitageö fein, b. b. e^ wirb ba«
(Öericbt o^ne (Erbarmen in ein (yerid)t uoll (Erbarmen umgewanbelt werben.
Caput II.
1. Dicitefratribus vestris: Populusmeiis: et sorori vestrae : ' Misericor-
diam consecuta. 2. Judicate matrem vestram,^ judicate: quoniam ipsa
non uxor mea, et ego non vir ejus; auferat fornicationes suas a facie sua,^ et
adulteria sua de medio uberum suorum. 3. Ne forte expoliem eam nudara,*
et statuain eam secundum diem nativitatis suae: et ponam eam quasi
solitudinem, et statuam eam velut terram inviam, et interficiam eam
siti.^ 4. Et filiorum illius non miserebor:® quoniam filii fornieationum
sunt; 5. quia fornicataest mater eorum, confusa est^ quae concepit eos:
quia dixit: Vadam post amatores meos, qui dant panes mihi,^ et aquas
meas, lanam meam, et linum meum, oleum meum, et potum meum.
6. Propter hoc ecce ego sepiam viara tuam spinis,® et sepiam eam
maceria, et semitas suas non inveniet,'" 7. Et sequetur amatores suos,"
et non apprehendet eos: et quaeret eos, et non inveniet, et dicet: Vadam,
et revertar ad virum meum priorem: quia bene mihi erat tune magis
quam nunc. 8. Et haec nescivit, quia ego dedi ei frumentum, et vinum,et
okum et argentum multiplicaviei, etaurum, quae fecerunt Baal. 9. Idcirco
I)cr ^ro|>^ft Cfead. 2, 1—9. "nnm. 1—12. 601
convertar, et sumam frumentum raeura in tempore suo, et vinum meum
in tempore suo, et liberabo lanam meam'- et linum meum, quae operie-
bant ipnominiam ejus. 10. Et nunc revelabo stultitiam ejus '^ in oeulis
amatorum ejus: et vir non eruet eam de manu mea: 11. et cessare
faciam orane gaudium ejus," solemnitatem ejus, neomeniam ejus, sabba-
tum ejus, et omnia festa tempora ejus. 12. Et corrumpam vineam ejus,'*
et ficum ejus: de quibus dixit: Mercedes hae, meae sunt, quas dederunt
mihi amatores mei: et ponam eam in saltum, et comedet eam bestia agri.
13. Et visitabo super eam dies Baalim,'*' quibus accendebat incensum,
et ornabatur inaure sua, et monili suo,'^ et i bat post amatores suos, et
mei obliviseebatur, dicit Dominus. 14. Propter hoc, ecce ego lactabo
eam,'^ et ducam eam in solitudinem: et loquar ad cor ejus. 15. Et dalx)
ei vinitores ejus ex eodem loco,'^ et Vallem Achor^ ad aperiendam spem:
et canet ibi juxta dies juventutis suae, et juxta dies ascensionis suae de
Terra Aegypti. 16. Et erit in die illa, ait Dominus: voeabit me: Vir
meus: et non voeabit me ultra: Baali.^' 17. Et auferam nomina Baalim
de ore ejus, et non recordabitur ultra nominis eorum. 18. Et percutiam
cum eis foedus^ in die illa, cum bestia agri, et cum volucre caeli, et cum
reptili terrae: et arcum, et gladium, et bellum conteram de terra: et
dormire eos faciam fiducialiter.^ 19. Et sponsabo te mihi in sempi-
ternum: et sponsabo de mihi in justitia, et judicio, et in miserieordia, et
in miserationibus. 20. Et sponsabo te mihi in fide: et scies quia ego
Dominus. 21. Et erit in die illa: Exaudiam, dicit Dominus, exaudiam
caelos,'^* et illi exaudient terram. 22. Et terra exaudiet triticum, et
vinum, et oleum : et haec exaudient Jezrahel. 23. Et seminabo eam
mihi'" in terra, et miserebor ejus, quae fuit Absque miserieordia.'^
24. Et dicam non populo meo: Populus meus es tu: et ipse dicet: Deus
meus es tu.
1) DD^ninX/ „eUCrn SArocjlcrn;" elTzare tu n(h/.6ü vuüv, ?M6g juov, koI ry äSE/.öf/ i/uüv,
ri7.Erivtv/i. — 2) ^m beginnt n^tcfev fic bunt trci i^erfc unterbrochene ^trafrebe über 5?rael.
rie JRebe wirb pon bier an rstbrnifit. QTuMtlicb nacb bem .g>ebr. lautet bie 5teQe: „Stecbtet
mit eurer !0?utter." b. b. maAct ibr 5?prn?ürfe unt> erniabnet fte. Kp''^rj-rt ^fx)^ ri/u urrtoa iuüi'.
3) 3» -Hurerei unb Sbebrucb >:crlcitcn ijcr^üiilicl) Äcbamlcilßteit ber 3(uc|cn unb (Entbtöpuncj
ber "-i^rüfte. Tie '^efcbruni^ rcn biefcn i'aftcrn mup alfp mit ©inoiejivicnbeit bc3 "Jü^e? unb
Sittfamfeit ber .Hleifuni^ bcv^tnnen. ^Inj^ewenpet auf bie ^Jlbcjötterci bereutet bie Sibamlpiliifeit
ber "Jlutjen bie 5ud>t, ben .ipeircn unb ibren '^Hütern ju i^efaüen, unb bie öntbli^punj^ ber i^ruftc
l^a^ febnlicbe 2>erlan!^cn nacb ben Seremcnien bc5 beirnifcbcn Sultue;. "?((!' bai^ \i>ll abi^ctban
trerben burcb bie Sinfa(t Pe? bcmütbiiien ^iJlauben? unb bie treue gemiiTenbafte SrfüUunv^ ber
fiJebctc 3ebppab?, auf ben adcin '^Vnrt unb -ipcr; »^cricbtct fein foü. — 4) ütacft au^^icben unb
Racft binilellen ift ^i^ilt» ber fcbimpflicbftcn i^ebanbluuii; Jer. 13, 26; Ez. 16, 4: Nah. o. .">. —
8) Ter leb bunt Turft ift iMel bdrter aU jener burdb .ipuniicr. X^iefe^ Trcbroort follte ^t^racl
jujileict erinnern, Pa§ fidb 'i3ptt über ibre 'Dfotb nicbt mebr erbarmen werfe, rcie einft in ttr
SEDufte, alj fie öaran waren, 'ocr Turft ^u ferfcbmacbten. — 6) Stn fielen Per '.Pewobner ber
Bebnftämmc tbat ^ivar (\Hnt i^armberjiy^feit unb liep )le au? ber ®efani^enfitaft lieber beim«
kbren; aber bie eiijcntlitte DJJaiTe, ba? ndmlicb, wa? baji 5j?clf aufmachte, 5errann in Per 3"»
flreuung, wie ba? SDajTer, baii man auf bie (£rt»e fAüttet. — 7) ntl^Oil »üi fubrte ilcb fitanb-
»oü auf." — 8) rie 9BeIt fucbt immer ba? Sbriije. 51>er ibr mebr gibt, ibr fcbmcicbclt, fic
tereicbert, fte ebrt, ber ift Per 3briiF, ber ift ibr 'älbgott. 3?rael scrgap üit fp weit, Pat? e? atle?
<>3lürf unb aüen ©cblftanb, ben e^ ncit batte, bem i'erfebr mit ben .deipen unp Pem Sultu:? ber
frcmpen ''üi^tter ^ufcbrieb IV. lies. 17. 16; Jer. 44, 17. —9) baV 3?er5duncn mit ri^rnern
«nb paö Ummauern ift 5innbi(P Per fcbmerjliiten unP barten 's^fani^enfcbaft in frcmbem l'anpe
10) b. b. e? wirP nid)t aujfübren fonnen feine ©ünfcbe unp 'iMane; ee wirP ibm "^llle? miK-
glücfen. — 11) ^siJrael wirP ficb in feinent Slenpc an Pie (^)ö(3cn um .^ülfc wenPcn, aber fte
nicbt finpen. — 12) b. b. icb will bie ©cüc unp anperen (öaben, bie icb, ibr ii'ictt, ibncn iiefcnpct,
<Mi ibrcn unbeiliijcn unP beftecften Jpänpen berausnebmen, wie eine cbte J'erlc au? ber Äptb»
602 Der 5>rop^ft Dfeaö. 2, 9—23. Slnm. 12—26. 3, 1. STitm. 1.
pfÜ|e, in bie ftC gcfttöen. «al hipelovfiai ra IfiaTta fiov Kai rä bdoviä fiov. — 13) HD /2J"ni^
„i^re <2^am;" r/> äva'&apciav avTf/i. Ter <Bmn ift: 3d) iritt S^raet bis auf bag'^eu§erfle
ju Sdjanbcn mactien, ba§ c« gcbranbmartt erfc^eint glciit einer gemeinen fibebrecfterin unb
^ure. — 14) ^^xacl batte in ber ©efangenfcbaft feinerlei @cnu§ unb i^reube mebr. 3ttIe2:a9C
beö ^a^xcS' waren für feine Äinber iBu§' unb 3;rauerta9e. (£« tr>ar bie§ eine ber empftnblic^^en
©trafen. — 13) ^H^p^n >Ä^ ^^^ »ernjül'ien feine SBeinfiotfe;" koI a<paviü ä/iire^ov avrng. —
16) b. b- i<^ il^iß fie beflrafen für ibre 3?aalgfefte. hKÖtKycu in' avr^v rag r/ftifjag tüv BaaTieifi,
17) J^ebr. „eö fd^mütfte fic^ mit 5?afenring unb ^alöi^efcbmeibe ;" kuI nepuTideTo räiv/jTia
avrijg Kai rä Ka^up/uia avryg- Gen. 24, 22. — 18) H^nöD >M lO^e flC ;" b. b- tC^ TOerbC
tWittel uttb SBe.qe anrcenben, ba§ fie in ber ©efangenfcbaft firf) cereinfame unb jurücfjicbe, unb
fo für meine innere Sinfpracbe nncber empfänglich njerbe. f>w tz/mvü ah-i/v, Kai rä^u av-f/v ug
£p///inv. ter ^'rcpbet fc^eint bier 'o^n 3?rael alö bem unget^eilten 33olfe Ö3ütte6 ju reben, nii^t
»on bem Se^ttfldnimelanb. — 19) n'XD"lD"r){< J^ fift^e ibr »on ba auö bie 2Beinberge;"
I T '.- T ;
b. b. »Ott bem STage unb Trte an, ba ^irad \1&) wieber 5u mir wenbet, werbe i(^ ibm fein (£rbe,
b. b. feine ffieinberge unb feine übrigen '^eftgiungen wicber jurüdgeben. öüau ahri] rä Krf/fia-a
avrf/g. — 20) Xaö ungemein frucbtbare Jbal lieber, wcli^ee bie 3^r<ielitcn nacb ibrer 40iäbr.
SJBanberung in ber 3BÜfte aU ber <!ppffnung SJnfang betraten, blieb ben Seiraeliten immer ein
(^egenflanb gefegneten 5lnbenfen8, obwpbr cö burd) bie Zi)Cit SJcborö beflecft unb bepbalb mit
bem «»amen 2ld)or bv t. „Setrübnif" belegt würbe. — 21) ^^^2 -- iÖ " ^ti^^i^- 2Bie
ädrtli^ fpricbt ftc^ ba ®ott aue ! Sr wiü öon 3«rael ni($t „®ebieter, ^err," fonbern „51?ann,
©emabl" genannt werben. — 22) Dil? -,1* f<^Iie§e für fte (ju ibrem 2?ejlen) einen Sunb mit
ben Ibieren beö f^clbe^." Kai öin^r/aojuai ahroig 6iai}r/Kr/v. Ter ^Vepbet fagt bicr baffelbe »on
ber glüdlicben, mefilanifcbcn 3ftt tt>aö Sfaiaö & 10 auefpricbt. So baben biefe lieblid)cn Silber
febr oiele 9Iebnlid)feit mit jenen, womit bie beibnifdien Älafftfcr bie golbcnc Urjeit fdiilbern.
Virg. eclo.ff. 4; Hör. epod. 16; Theoer. Id.vll. 24. S4. — 23) Kai kü-oikcü ce sk' kAniöt. —
24) Tae JBort „erbcrcn" i|l bier ftgürlid> ju nebmen für „geben unb gewdbren." — 23) b. ^.
id) pftanjc mir Israel al6 meinen ©arten. — 26) ri/v uvk "i/jantjuivrit.
Caput III.
1. Et dixit Domihüs nd me: Adhuc vade, et dilige mulierem^ dilectam
amico^ et adlilteram: sicut diligit Dominus filios Isl*ael, et ipsi respiciunt
ad deos alienos, et diligunt vinacia uvarum.^ 2. Et fodi eam mihi*
quindecim al-genteis/ et coro hotdei,^ et dimidio coro hordei.^ 3. Et
dixi ad eam: Dies multos expectabis tne:^ non forhicaberis, et non eris
viro:® sed et ego expectabo te:^" 4. qüia dies mliltos sedebuiit filii Israel
sine rege, et sine principe, et sine sacrificio, et sine altari,^' et sine ephod,'^
et sine theraphitn;'^ 5. et post haec reveHentur filii Israel, et quaerent
Dominum Deum suutn, et David rcgetn suum:^* et pavebunt ad
Dominum, et ad bonum qjüs in novissimo dieruni;
1) $?ccb unb 9teif*t nebmert bier mit 9tufftnue, SWtbera, (Sd)e(^g U. 31. an, e« fei bie Ö^cbc »cn
feinem anbcren S?eibe, ale ber ®cmcr, unb e? fei bcftbalb ba? atlhuc auf baö porbergebenbe
dixit Dominus }u bejiebcn. (Jte fagen, (^Hnt babc Ibm wtcbcrbPlt aufgetragen, bie ebcbrecberifdje
®Dmer jum SBeibe ju nebmen. T'xt meiften älteren 'JütJlcgcr aber, befonberß .£)ictcnnmu3,
Siirillue!, Jbeobcret, Jpugo t>pn Saftro u. 31. finben bicr ben 3luftrag, eine (SbebreAettn oXi
9}?agb in baö ^cui ju nebmen unb fie von ibrem l'afterlebcn ab^ufübVen. ßö werbe babur^
ber 'fflaoifdie rtuflanb 3?raelö in ber ßkfangenf*aft gcfinnbilbct, wo (Mott fid) ber ßjemeinbe
3^rael nid)t gauj unb gar entzogen, fonbern män*erlei ©ohltbaten erwiefen babe, Vxi fie wicber
gewürbigt wVroen bem .^errn" anjugebören. 2Dieber 3lni'cre, bcfonberö 9tupert, 2?atablu«,
Der g)ro<)^et Cfea^. 3, 1—5. 2lnm. 1—14. 603
unb Untreue bcflecftc fycmcinbe Zs^ra<:\ bejinabiiKn unb nadf überftanbcner Strafjcit auf« 9?eue
einen '^unb mit ibr eingeben ^vcr^e. rerSbalbäcr, ^sütor unb unter ben 9?eueren Tercfer unb
<Bito{\ ucbnicn baei (S^an^e bilb(ict): bcr "Prophet foll ficb mit bcr i^ciftlicben ^Pflf'K bcr (^cmeinbe
3eiraclg bcfa|Jcn mit aller 3ai"tlicbfcit, fo wcnii^ fic ee* auct) verbienc. 'JUIieli bemcrft bicr :
„Tie .^ure beö erilcn (£apitcli5 |■inntnl^etc ben (i)ö<?cnbicnjl ror ber affririfcben (>kfaniicnfcbaft
unb ber Strafe bafür; bie bier enrabntc ^urc |le(lt bic Irculoiuifeit unb ben Juliane bcjs
ieraclitifcbcu iHMtc? nad) ber 5lnfunft l£brifti t>or. Tiefe Jreulofiiifeit wirb burcfe eine anbere
J^urc voraefteUt, n^eil fte iVin^ anberer 2lrt ift, [icb nämlicb nicbt auf (^iiöC'fnbienft, fon^ern auf
bie Untreue geilen (^ott bejiuilirf) ber isern^erfuni'j bee We[|lai> beliebt." — 2) ^"1 ilDH}^'
ttjaei iKmeinbinübcrfct?tn.nrb: „bict^pn bem 9?äcb|lcn (bem fflemab(e) i^eliebt n^irb." Sdn^l? aber
über{ee.t: „bie einen Stnbercn liebt," wa« allcrbingii bcffcr jum folgcnVen: „unb bie (Sbc bricht''
pajfenb iji. Tk LXX lafen j;") unb überfe^tcn: nynr^auvTTovj/ix'i. — l^i) D^DJ^ ^^''^tJ'N
„fic lieben bie Irauben» ober J)UM'inentudicn;" b. i. ber 03cttermabl^eiten. TrifjjuaTa /i£Tä araoicoc.
^ieront>mu^ aber uerftebt baruntcr bie au^i^epre^tcn STraubcnbülfen, (|use vina non habcnt et
pristinaui gratiam perdiderunt, unb nimmt fi'e bilMicb für bie TOcrtblofen (s3i>^eni 3n^e|Ten bemcrft
er aud): Pro pemuiatibus, qua; Septuaginta tran^tulerunt et couieduntur cum uvi.s ]ia8sis
sive vinaceis, placentas possimius dicere vel crustula, rjuae idtjlis orturiintur etgrir;cc appel-,
lantur nö-ava. — 4) n"13Nl' Jvelc^ej* SDort fowobl „graben, alji taufen unb bingen" bebeutet.
^ier bebeutet eö offenbar „taufen." LXX nebmcn e6 für „bingen": nal tfii.a^u<Tä/irfv k/javrü.
3) b. b- Sifeln, nacb unfcrem ®elbe ctiva 9 (Bulben ober 3, 60 Dollar, lieber ba« Äaufcn tex
ffieibcr f. Gen. 29, 18; Exod. 22, 16. — 6) Hbr?- 3:<:r ßbomcr (ßor) ungefdbr fo incl ali
U baierifdie Steffel; Lev. 27, 16. jo^öp k/^/ii/üi', n?a« entiveber al« irrige Ueberfe^ung ober
ali Scbrcibfebler ju betrad)ten ift, ba bcr ©omor nur bcr bunbert|le Jbcil bc? (ibomcr ift. —
7) nn^< ci" balber Sbomer. Kai vtße?. oivov. — 8) *^ ''^^r) r-fi^ßf^ ^^H^ ^fi »"ir bleiben;"
b. t. bie'id) wirflid) bie ®bc mit bir l^oIIucbc. Ka-»i]ay i-n' kfioi. Xie 23ebeutung ijl, ivic fte in
i^. 4 näber bejeicbnet n^irb. I^u follft in ber 2?ui5trauer gefangen ftöcn. — 9) b. b. follil bie
Sbe nicbt brecben. Taö ^uren bebeutet bie gemeine unb untcrfc^ieblofe Slbgotterei, bcr Sb«'
bruc^ aber ben Sultuiü be? einen ober anberen 5lbgottcg. — 10) IVn^ ''^VfÜ^) »^in i^^ ^^
für bid)" alji (Jbcgemabl beftimmt. — II) HDi'D TNI n^W Stantbilb." (£ö 1)1 bamit bcr
(53ijttcr!ultue! gemeint, benn in bcr ß)cfangcnfd)aft !Jcrmod>tc S^racl rceber für ben n^abren, nod)
für ben Wöttercultue (Etwa« ju tbun, ba fic arm, entbli?pt, glcidsfam oernid)tet waren. —
12) (£ö wirb fein .«poberpricilcr mit tcm ^);^^^^ ba fein, um aue Urim unb Jbummim ju weif»
fagen unt» Slntwortcn auf ^tnfragen ju ertbeilen. o'v<Vn lepareiac Exod. 28, 3U; I. Reg. 2.';, 9.
13) „obnc Hausgötter;" oiiU- \)>//.cji'- G-en. 31, 19. — 14) (£s ift bamit fowobl bie (finbcit
bcei Ütcid^cei i)ad) Ver 9tüdfcbr au« ^er Cikfa ngcnfchaft, al« aud), unb biefco auefd)lic§liA, bie
mefilanifAe ^(\t gcweiffagt. Ter ^oeifa^ in nuvissimo dierum beutet atljcit auf bae ^fit^^tfr
Ui 5)icffiaö ; Jer. 5U, 4 ; Ez. 34, 23.
Caput IV.
1. Andite verbum Domini ^ filii Israel, quia Judicium Domino cum
habitatoribus terrae:^ non est enim veritas, et non est raisericordia, et non
est scientia Dei in terra. 2. Maledictum,^ et mendacium, et homicidium
et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinetn tctigit.*
3. Propter hoc lugebit terra, et infinnabitur omnis, qui habitat in ea,^ in
bestia agri, et in volucre caeli: sed et pisces maris congregabuntur.''
4. Verumtamen unusquisque non judicet:^ et non arguatur vir: populus
enim tuus sicut hi, qui contradicunt sacerdoti.^ 5. Et corrues hodie,"
et corruet etiam propheta tecum: nocte tacere feci matrem tuam. 6. Con-
ticuit populus meus,"^ eo quod non habuerit scientiam:'* quia tu scien-
tiam repulisti,'^ repellam te, ne saccrdotio fungaris mihi: '^ et oblita es
legis Dei tui, obliviscar filiorum tuorum et ego. 7. Secundum multitu-
604 Der f)ro|)^et Dfeaö. 4, 1—9. 2lnm. 1—17.
dinem eorum sie peccaverunt mihi:*^ gloriam eorum in igiiorainiam
commutabo. 8. Peccata populi mei comedent,'^ et ad iniquitatem eorum
sublevabunt'^ aiiimas eorum. 9. Et erit sicut populus, sie sacerdos:'^
et visitabo super eum vias ejus, et cogitationes ejus reddam ei. 10. Et
C'omedent, et non saturabuntur: fornicati sunt, et non cessaverunt:^^
quoniam Dominum dereliquerunt in non custodiendo. 11. Fornicatio,
et vinum, et ebrietas auferunt cor.^^ 12. Populus mens in ligno suo
iuterrogavit,*' et baeulus ejus annuntiavit ei:^^ Spiritus enim fornicatio-
num decepit eos, et fornicati sunt a Deo suo. 13. Super capita montium
sacrificabant, et super colles accendebant thymiama: subtus quercum, et
populum, et terebinthum,^^ quia bona erat umbra ejus: ideo fornica-
buntur filiae vestrae, et sponsae vestrae adulterae erunt.^ 14. Non visi-
tabo super filias vestras cum fuerint fornicatae, et super sponsas vestras'"
cum adulteraverint : quoniam ipsi cum meretricibus^ conversabantur,
et cum effeminatis^'' sacrificabant, et populus non intelligens vapulabit.^
15. Si fornicaris tu Israel, non delinqaat saltem Juda:^® et nolite ingredi
in Galgala, ^" et ne ascenderitis in Bethaven,^^" neque juraveritis:^^ Vivit
Dominus. 16. Quoniam sicut vacca lasciviens declinavit Israel: nunc
pascet eos Dominus, quasi agnum in latitudine.^- 17. Particeps idolorum
Ephraim, dimitte eum.^ 18. Separatum est convivium eorum, ^* forni-
catione fornicati sunt: dilexerunt afferre ignominiam protectores ejus."
19. Ligavit eum spiritus in alis suis,^*^ et confundentur a sacrificiis suis.
1) ÜÄit btcfent Sapitel beginnen bte @traf= unb ^Jia^ung^reben bej ^^rop^eten. — 2) ^H
„ber ^err (»at ju reditcn mit bcn 3?et»o6nern be^ ?anbe?." — 3) n^{«{, ä^a, rocii fo«Jo6I „dlniSi
T
alc SdjTOur unb Wcincib" bebeutet. 5(cbn[tchc Sitilberuniicn ber iier^cr^en^cit bea 3fitaUerg
f. Jer. 7, 9. — 4) ./-BtUtfcbutb reiht tut an i<lUt|'d)U(t;" Kai aumra äo' aiuam iiicryovac. —
5) „di fc^macbtet babin ^cber, ber barin rocbnt, felbft ba^ ißieb beö j^clbeö, bie i'i^iiel,"
G/iiKpwiltt/asTai avv -n-nGt rolg unroinnvaiv avr?/v avv rn'iq fpTerolq rf/c yf/r. — 6j „|elb|l bie ^if^J^
femmctt binju," löDN'? b. i. um tiie adoiemeine Jrauer mitjumacben. kuI oi'ix^>'^^ 'v?
i>a^d(T(T;?f EK/.eiiJovaf Jer. 4, 28. 9}ieIIeicbt ijt ^amit Irocfenbeit unt) lürre bc^ Üanbc? gemeint.
7) „(Eg gibt ja gan§ unb gar feine ^peg« be* jRecbte^, ^"l»; feine 3ücbtigung, nDl\ mcbr;"
■■ T ~
ü-(jc fir/öeii fir/TE 6iiiä:;TiTai /nf/re e?.h/x>i uv^ek- — 8) Ta? iSiberfprecben unb 5luflebnen gegen
ten ^obenprieftcr würbe im ßJefege als topeewürbigc? 5>crbrecben be^eic^net Deut. 17, 12. <i4
liegt in ben ® orten ^ugfcicb eine ,6init>eifung auf Scre unt» feinen 9lnbang Num. 10. 6 rJe ?.a6c
fiov Gii ävTü.eyo/xevog 'lEfiev^. — 9) ^cbr. „bu ftür^cft bei 3:agc unD mit bir n?irb (türmen au^ ber
^.Topbet bei *)?a(^t, unb ic^ »erbe jerilören, ^1^!3"^t beine'Wutter." iffiic lag un^ 9?acbt ftc^
folgen, fo roirb f^nctt nacbeinanb^r eintreffen bie 5?crȟftung im ?eib(id)en unb riJeifttidben;
aucb Die Wutter, worunter roobl ^amaria ^u ocr|1cben ift, wirb ftür^cn. Kai äa-devijan r/,uFpac
Kul äa&evr/aei 6 iTf)0(j)>/Tr/g fierä aov. vvktI üuoiuaa t//v fir/rcpa aov. — 10) ItD^^ /»Oertitgt (OCr*
wüftet) ifl mein SSott;" umvü^rj b 7.a6z }iiiv, üf ovK e^^uK yvü<7Lv. — 11) b. b. Weit e^ fetne
^riefter unb i^^ropbcten beä wabren flJotte^ battc, bie e^ unterri^tct bdtten. — 12) I^er ^ropbet
frricbt \^\tx offenbar ^u ben '»J'rieflern, wcicbc ja bie größte -^d^ulD battcn am l^erberben be^
gjplfce;. _ 13) j^a bie ^^riefter im getrennten S^^rael Dem wahren f riefterbienite cbnebin fcbon
entfernt waren, fo i|^ tiefe ©eiijägung nur eine ikrilärfung beö uciDienten Strafurtbcile^
(öotteei unb bebeutet: „l>u wirft für immer s»om ^pricftcrtbume au?gefcblo|Ten fein." Wan mu§
ftcb baber, mt aucb Galmet bemertt, jene aaronifcbcn 'iPrieftcr angerebet benfen, welche nacb Ez.
44, 10 bcm ^jeroboam ficb ^um Tienfte ber ,6öheu hingegeben unb ftcb baburcb fiir immer 6e«
bl. ^.'•rieftcrbienjle^ im Jempel ^u ^crufalem unwürrig ünb i^erluflig gemacht hatten; Exod.
19. 6; IIL Reg. 12, 31. — 14) ®^ ftnf hier wietcr ti'e ^riefter gemeint, unb ift Die traurige
SBahrbeit aueigefprocben: 2o?iele ihrer waren, fo haben ne gefünbigt. — 13) D. b. |ie (jerjehren
o.ierig unb mit ^ufl bie SünDopfer, Die Da^ i'olf Darbringt. Statt ^u trauern unD ju weinen
bb Der ScbulD, freuen fte ficb über Den füpen 6)cfcbmacf De? Opfer« ber «cbulD. — 16) b. b. ^\t
fcaben 33crlangen barnad), bap Da« i^olf t>iet fünoige. Damit siele Sünbopfer Dargebracbt werben.
ml kv Talg äÖLKiais a'v-üv Irjfovrat rdf rpvxäg avrüv. — 17) D. b- ^^ n>irb bCU ^ricftem ergeben,
Der g>ri?pf)ft Dfca^. 4, 9—19. 2Inm. 17—36. 605
»ie bem 2?clfe; Is. 24, 2. — 18) 1V"1i3* ^b^ /-««*• mehren ficfi iti^t." (5ammt ttjrtm ©ctter»
fult, r>cn bem fic fotJtcl erwarten, mehrt firf) to&) wcber ibre Wad)t nocft ibre 3^^bl- e^öpvevaav
Kiii Ol") /i// /(arfi'»yi'r(jfii. — 19) Prov. 20, 1 ; 2->, .'!l ; Is. 2S, 7. rraiivfiav Kai olvnv Kai iMt-^vcfia
iäviaui KUfniia Tmov fiov. — 20) t>. t). eö frdiit tlc^ bci bcn böl^crncn 2tan^lM(^ern ber fi^ctter
an. kv ai\u;i67.occ tTrr/puTCJi'. —21) baet üopfen mtttclij 3tdbctt fcbciut auf ocrfcbiebcnc 2trt
flatti^fiinbcn 311 baben. OTacb St^riüu^ i^cfcbvtb e»? mittele* ^mcter 3täbe, bic man cmpcrricbtetc
unb'nad) .^erfai^uni^ ciniiicr ^aubcrfornuin i'infcn lief;. (Ei^ fam nun bar^uf an, ob fiesprwdrtd
ober rucfn^drtj, rccbt^ ober linfct ficlcu. i^ci ben 5(rabern njurbeu brei efcibc ober uni^eflüiielte
"ä^fleile i^enommen, bcrcn einer bie 'Jlufü'brift batte: „-C^crr befiebl ti[" ber aubere:,, .^err verbiet
e^I" ber britte gar feine. 5ic wurDcn in einen 5acf getban unD a(?^ann i^cjoaen; Kai h 'pu,i-
fioLq avTctv (nrijyyt'A/.av avrü' Ez. 21, 21. — 22) Kai deix^pou avaKiä^ovTu^, ort ku/mv okettt/. —
93^ DD^nl^D „euere '5cbn.net}erti?cbtcr;" Kalal vvii<pai v/iüv. ^[tx, wie au(^ an »telcn anberen
<5teIIen i|l ^a^ ^urcn unb (Jbebrecben niitt btof? aU 5(biTÖtterei, fonbern a.U wirf(id)e Unzucht
ju verlieben, i>ie mit bem (lultUiJber vcrcbrten (^iottbciten notbwenrig verbunben war; IV. Keir.
23. 7: Ez. C, 13; Dan. 11, 37. — 211) .^ebr. „^cbiviei^ertöcbter." — 2-5) ba fte felber, pie
IDJdnner ndmlic^, ben Jpuren nat^Iaufen, ^ebr. 1113* „weil fte felber mit ^uren bei Seite
■' T :
(leben;" o-i avmi firrä Tüv Tzopvüv apve(i)'vpovTo. Scbolj bcutct bicfe 9iebe auf bie ^'Priefter. —
26) nlkTIpil' ittorunter gemcinbin bie jum I^ienfte ber '2t|larte tld) prei^i^ebencen Wdbcben
oerflanben n?crben; Kai luerä tüv TETsleanhuv E-dvov' Num. 25, 1-15; Deut. 23, IS. —
27) J^ebr. „unb baö 3?on ftebt eö nt^t ein, (unb) jtürjt in baö Scrbcrbcn," 02^^ ^- ^- t'Og
9?olf läf;t |ut nicbt bclebrcn unb muf; baber notbwenbiji 5U f5)runbe geben. Kai 6 A«6f ö awtCjv
cvv€^>.EKETo nE-ra Köpvr/c. — 28) T(x ^J^ropbet bdttc nii^tei Sinfd)nciDent>ercei ju feinen 'i!ant'6=
tcuten fagen tonnen, al« biefe ©orte: „Jöenn benn an eucb 'Jllle^ verloren ift unr feine
©rmabnung mebr bilft, mi.H-btc bocb 3uba ilcb vor bem i>erperben bewabren!" 'i)}?itlcib un^
3drtlicbfeit fiir ^n^ci mar fen '-öetbörten ein Dorn, ber ibnen tief in bae( gleiüi) bineinftacb.
Ta^ (ikM'agte biit aber zugleich eine ernfte Scbcutung für bie 3ubcn felber unb will al<J wirfliebe
SBarnung angefeben fein, oh f'« 'lapaffA /li/ ayvöei Kai 'lahön /i?) ei^Tropel-Ea^E elg TdA-/a'/.a. —
29) riefer Ort fo beiligcn ^(nbenfeni?, wo bie 3?unbceitabe fo lange geftanben, Jos. 4. 19;
9. 6; Kl, 6; 14, 5 würfe fpäter ^auptil^ beö (yöe,cnbicn|le5; 9, 15; Arnos 4, 4; 5, 5. —
30) Ter^yropbet gibt bier ber bcrübmten Stätte ^-öetbel, ."^au^ rsjotteö, ben veräcbtlicben 9tamen
2?etbaven, ^au^ ber 9?id)tigfeit ober (s^3oe.cnbau5, weil bafelbft, wie in Tan, von Äi?nig ^eroboam
ein Äalb, ber -^tpiei, jur ikVebrung aufgei^eßt worben III. Reg. 12, 2S-33; Arnos 8, 14. kqI
uij äva.iaivETe fJc rov oIkov 'ßi-. — 31) b. b. fcfewi-uet nid)t an tiefen ber Slbgiittterei gewidmeten
^.Mäßien im 9?amen be^^ wabren unb lebenbigen r^knte«*. — 32) Xier ^err wirf S^rjel feine
SBege geben laijen, wie ein ^irt, ber Die Sitafc verläpt. (Eö werben bann ^ie ®ölfe einbringen
unb bie .^eerfc ^erreipen. — 33) D^3V1/ "lOH „Spbraim bat fti^ mit ben ®o(jen verbunben,
barum laf; e^," (o 3uba)! /neToxog eIöwXuv 'Eopaiu e-&ijkev iavTü (jKavfiaMi. — §4) .&ebr. „au?>
geartet, ^D» ift i^r t^aftgelagc," b. b- eg i|l fein ®elage, wo man in (SJott erfreut ift unb feinen
armen 5)?itmenfcben gütlicb tbut, wie W\ ben 5}?abl5eiten, bic man mit ben »^ricben^opfern im
2;cmvet ^u ^erufalcm feierte, tjpetioe Xavavaimx. — 33 ) .^ebr. „ibre Sd^ilbc (bie »^ünlen unb
ä^ornebmen) lieben e?, i^cbmacb ju geben," IDH' i*- Ö- fte fübren fid» und Sintere in Scbanfe
unb Scbmacb, flatt ^u ©obffabrt unb .f>eil. !r,ä->/aav än^iiav m ^präy/mTog avrf/g. Scbol}
überfe^t ba^ .gicbraifcbe: „(Eifrig üben Scbanbtbatcn ibre dürften." — 36) b. b. ber allgemeine
Sturm, ben (^iott wirb ergeben laiten, wirt (Spbraim ergreifen, an feine S^lügel binpcn unb fte
in bie grembe fübren, reo fie nicist mebr Cpfergelage, fonbern Scbmad) unb Sc^anre baben
Werben. Gvorpod/) TvvEb/uaroc ah eI ev ratg TTTEpv^tv av'yg.
Caput V.
1. Audite hoc sacerdotes, et attendite domus Israel, et doraus regis
auscultate: quia vobis Judicium est, quoniam laqueus facti estis specu-
lationi,' et rete expansum super Thabor.^ 2. Et victimas declinastis in
profundum:^ et ego eruditor omnium eorum.* 3. Ego scio Ephraim,
et Israel non est abconditus a me:^ quia nunc fornicatus est Ephraim,
606 Der fxop^tt Cfead. 5, 1—13. 3lnm. 1—18.
contaminatus est Israel. 4. Non dabunt cogitationes suas ut revertantur
ad Deum sunm: quia Spiritus fornicationum in medio eorum, et Domi-
num non cognoverunt. 5. Et respondebit arrogantia Israel in facieejus:
et Israel, et Ephraim ruent in iniquitate sua, ruet etiam Judas cum eis.
6. In gregibus suis,^ et in armentis suis vadent ad quaerendum Domi-
num, et non invenient: ablatus est eis.^ 7. In Dominum praevarieati
sunt, quia tilios alienos genuerunt:^ nunc devorabit eos mensis cum
partibus suis.^ 8. Clangite buccina in Gabaa,'** tuba in Rama: ululate
in Bethaven, post tergum tuum Benjamin.'^ 9. Ephraim in desolatione
erit in die correptionis: in tribubus Israel ostendi fidem.'' 10. Facti
sunt principes Juda quasi assumentes terminum:'^ super eos effundam
quasi aquam iram meam, 11. Calumniam patiens est Ephraim,'* fractus
judicio: quoniam coepit abire post sordes.'^ 12. Et ego quasi tinea
E{)hraim:**^ et quasi putredo domui Juda. 13. Et vidit Ephraim lan-
guorem suum, et Juda vinculum suum:'^ et abiit Ephraim ad Assur, et
misit ad regem Ultorem:'* et ipse non poterit sanare vos, nee solvere
poterit a vobis.'^ 14. Quoniam ego quasi leaena^** Ephraim, et quasi
catulus leonis domui Juda: ego ego capiam, et vadam: tollam, et non est
qui eruat. 15. Vadens revertar ad locum meum:" donec deficiatis, et
quaeratis faciem meam.
1) HÖVdS' ^^^ ^if >^t*^I t»fn |)ö^cpfa| 5J?i5pa^ (Wi^p^a) im (Sebirge ©alaal» bebeutet,
T : ■ :
ber bem Jbiibor im 2Be|len glcidtfam aU ßontrefet^ (^e»^cnüber|lanb. Ter i£inn ifi bemnac^:
3br fcib auf ben -^Dbcn Pfttid) s*i?m ^''rt'ön, rote weftlic^ bcm 'J?plfe jum 3>erfübrcr geworben.
Xa wo ba5 iBilti in g-aüen unb 'i)Jc^en gefangen mxt, babt ibr bie WenfAen gefangen unb in
baö 3>erterben gebracht. — 2) etri -ö '1-aßiptov. ^ ^) )p^!2^*n D'Dt!* HDnC^T »unb
burd) Cpferfcblaitten feib ibr tief abgen?i*en." (Öefeniu«. „^sbx babt bie Cpfcr (bie i'erfübrten)
in bie tiefen '^3ruben bineingetriebcn." (Xalmet. & oi ü; peioirtc rr'/v ^i/pav nart-ii^av. ^\\i.&i l^atablu*
ifi ber Sinn: 3br babt ee gar fcblau unD öerfd^Iagen angejiellt mit euren Cpfern. — -4) „id)
ober jrerfe fie alle Initeinanber jücbtigen." — 5) „S^rael'? llebermutb gibt 3fugnip (wiber
S^rael) in bae 3lngcficbt," b. b. fie trieben bert itebermutb fp n^eit, ba§ er offen gegen fte 3fug=
nip gibt, ^ai Ta-ewiot^r/tfefai t/ bfipi^ tov 'lapar/). e'ig npü^uTTov aitov. — 6) ba? 5cbulbennia§
ift roll; eö b"U't fein Cpfer mebt. fSiett fann \iä) mit nicbtö Slnberem mebr begnügen, alö bap
i^r euere fc^n^ere J^eimfuc^ung gebulbig traget. — 7) 1^*711 ;-ei" bat fid) ?on ibnen jurücfgejogen;"
bn fKKtK/.iKev an' oirwv. — 8) „benu fie erzeugten Äinber, bie (bem Jf^errn unb feinem Sultud)
fremb blieben." — 9) b. I». in ilurjem werfen fte weggerafft werben fammt all' ibrem 31ntbeil.
viv KaTa(pä} erat ai'Tmx ?'/ tpraiir/ Kui Ttiix K/./jp<irr (ivtCjv. ^ 10) Ter ^JVcpbet nennt bier bret
Crtfd)aften, bie febr nabc aneinanbcr lagen unb bie f^jrenjmarfen ^wifdjen ^nta unti 3^raet
bilteten. ^r läf?t in ibnen ben 5cblael>tenruf ertijnen, um 3ufa unf S^mel aufjuwerfen unb
JU rütteln in ibrem 2;ot>e^fd)lafe. üa'A-ian-e aäATTiyyL 1-1 rahg Aovvnh^, ijxfli^dfE k-nl ruv vf7/Aüv,
Kijpi'^a-e. iv rCi oiKij "iiv. — 11) b. b. biuter fir ber ftebt fd)pn ber }'snx(t, c ^Benjamin, k^iani
Bsvtnfiiv. — 12) „icb jeige burcb Srfüflung meiner Strafbrcbung fie S5?abrbeit meinee 2I?t^rte6;"
tfiei^a ■Ki.arä. — lli) „bie Pie '^renjmarfen i?errücfen ;" b. b. ebrlcfe 2?etrüger-, üc /jemnüivrec
ipia- Deut. 19, 14. — 14) .g^ebr. „unterfrüdt wirf SiTael, gebrodien ift ba? ?'Herbt, benn tbiülg
folgte ee fem 'i^ebote" (ber ^)?enfd>en). Xer ^''ropbet will famit fagcn, ^^riifi werbe nun von
ben 3l|Ti^ricrn ungere*t bebanfelt, weil ee fid) mit ibm in 2>erträge" (Wenfd^enfae'Ungen) einge-
laiJen \><lbt. Karc(U'vaßTFvnei> Eo/)ni/i röv livTidtKov a'vror. KarFTTarijoe To ;t'p//ia. — lo) bri i/p^aro
TTopeiea-dai o-icij rüv fiaraiuv. Ter lateinifd)e Ueberfe^ier Uü Xl^ „eebmujj," nid^t^y „fMebot."
(irftere^ ^a§t bejfer }um Gontert. 53fan barf baruUter nur feinen anberen Sc^mu^, äl6 ben
@i?e.enbien|l tjcrfteben. LXX fc^einen ^^Tl gelefen ju babcn, wa« wteber ouf ben ©i^öettblenfi
IM beuten ift.— 16) b. b. gleicft ber Wotte unb bem Seinfrap will id) Spbraim unb 5uba M^
unb nad^ aufreiben. Kai f;w üc rapaxy rü ^Y,<ppalfi Kai (jf KKVTpov TU oiKu 'lo/'rfa. — 17) ^*1tü
„feinen il?erbanf" b. b. feine SDunbe, Sd)wäd)e. rifv löhvijv ai-ov. — 18) 3"I* „Streiter o8et
t)er ^ropfiet Dfeaö. 5, 13—15. Sinnt. 18—21. 6, 1—5. 2Inm. 1—8. 607
3änfcr," ^fracl »enbet ftcf), um ^cil ju finbcn, ju bei«, ber i^m Streit, IXnbdl unb 93erberkn
20) 'Jf n-a»^»*7p. X^aö 2Bort ^ll^ bebeutet eiiicntlid) „2?rüüfr," roe^wc^en e? jur 5?c3eicf)nung
bc^ l'ötven nur in poetifcfcen Sd^riftcn gcbraucfjt wirb. — 21) b. ^. icb ge^c in ben ^immel
jurücf.
Caput VI.
1. In tribulatione sua mane consurgent ad me: Venite, et revertamur
ad Dominum: 2. quia ipse cepit, et sanabit nos: percutiet, et curabit nos,
3. Vivificabit nos post duos dies:^ in die tertia suscitabit nos,^ et vivemus
in conspectii ejus.^ Sciemus, sequemurque^ ut cognoscamus Dominum:
quasi diluculum praeparatus est^ egressus ejus, et veniet quasi imber
nobis temporaneus, et serotinus terrae. 4. Quid faciam tibi Epbraim?^
quid faciam tibi Juda? misericordia vestra quasi nubes matutina/ et
quasi ros mane pertransiens. 5. Propter hoc dolavi in prophetis,^ occidi
eos in verbis oris mei: et judicia tua quasi lux egredientur.^ 6. Quia
misericordiam volui, et non sacrificium,'" et scientiam Dei'^ plusquam
holocausta. 7. Ipsi autem sicut Adam'^ transgressi sunt pactum, ibi
praevaricati sunt in me. 8. Galaad civitas operantium idolum,'^ sup-
plantata sanguine." 9. Et quasi fauces virorum latronum,'^ particeps
sacerdotum, in via interficientium pergentes de Sichem,'^ quia scelus
operati sunt. 10. In domo Israel vidi horrendum: ibi fornicationes
Ephraim: contarainatus est Israel. 11. Sed et Juda pone messem tibi, ^^
cum convertero captivitatem populi mei.
1) vyianu ijunQ- b. ^. nacfe fur^er 3cit tvirb er un^, bie jrir nleid)ram ncflerben waren, wieber
beleben. Die bt. 33dter ftnDen bicr bie 'Jtuferftebuni^ Sbrifti angebeutet, gleichwie bie Stbfü^rung
S^raelö in bie (yefangenfd)aft ein 3;t)puö feinet l'eibcn^, lobe« unb '^egräbniiTeö war. (J^
Wirb be§t)a(b biefeö Sapitet am Sbarfreitag al« er(le i^ection bei ber Missa praesanctifica-
torum t>orge(efen. — 2) Eiavaa-i]a6^u-^a. — 3) „wir werben ein glücflic^e^, »on ibm gefegnetc^
Jeben fübrcn." — 4) „wir werben bie rechte (Einficbt baben unb ibr feigen, auf baj? wir immer
no^ mebr erfennen ben ^errn." Scbplj, l'od) unb JReifcbt überfe^en bier : „lapt un^ ernennen . ."
9)?an muf5 bei bem 'Silbe bcö Srwadjen^ fteben bleiben. Die (£rwacf)enbcn erfennen ndmlid),
bap ber ^err au^ feiner 33erborgenbeit jurücfgetcmmcn unb il(^ wicbcr um fte angenommen
\ia}>t. ®ie ermuntern ftd) nun, bicfe unfcfea^bare ©obUbat ju erfennen, ju würbigen unb
baburi^ Jreue gegen ®ott gleii^fam ju siergelten. ©ebcben »on biefem ®cfüblc ber ^nw'^t
flellen fte ftd) ßiott ocr aU fommenb glei(^ ber 9)?orgenrötbe unb gleirf) bem 5^rübregen, jwci
©rfc^einungen, bie ben S^raelitcn fo tbeuer waren. — 3) nac^ bem ^ebr. p^J bürfte man
ubcrfe^cn: „<2ic6er fcfigefe^t ifl fein Slu^gang;" b. b. feine Slnfunft, un« ju belfen. <j? bp^&pov
tToifiuv evpT/ao^iv avTöv, — 6) 9?ac^ ber SJermutbung ®d)egg^, ber aud) 2od) unb ^Keifcbl ju|tim*
men, beginnt bicr eine SBeiffagung aui öiel fpätcrcr ^txt, in ber au^ für Suba wenig Hoffnung
mebr leudJtete, Diefer Weinung i|l auc^ ber Umftanb günfiig, bap bie bier folgenbcn fcfeaucr*
lieben i-^trafreben, Xrobungen unb fd)limmen ikrfünbungen ju grell abficd)en gegen bie berr»
lid)en 3lu«ficf)ten, bie eben t>crber waren eröffnet werben. 5lllcin wenn man bebenft, bap in
ben propbetifc^en (''3efid)ten unb Sieben gar baufig bie grütjjten Srtrcme ftd) berübren, fo tann
man wobt mit ben übrigen Sluglegern annebmfn, ber '»Propbct \t%t bicr nad) einer furjen,
freubigen Gpifobe, weld)e bie gefiAlagenen cyemütber ein wenig aufrichten follte, feine ilrafcnbe
SRebe wieber fort. — 7) DpIDH »f"re grc>mmigteit i|l wie 9J?orgcngewi?ifc;" b. i. lai fcbnell
Wieber »>erf*winbet. Unter grömmigfeit ifl ^ier SlUe« beariffen, Wdi bie Üiebe ju Oott unb
bem «Kdc^ften gebietet; Judith 12; II. Fetr. 2, 17. — 8) »jlDVIl -id) baute, f*lug fte burd)
- T
bie 9^ropbeten," ober „icb töbtete fte burd) bie S^rop^eten," waei na^ ®cfeniu« bebeutet: id)
ünbigte i^nen bur(^ bie ^rop^ctcn 3^ob unb Sßerbcrben on. ÖTve^cpiaa rovc; npwpi/Taq vßüv. —
608 Der ^xop^tt Dfcag. 6, 5—11. 2lnm. 9-^17. 1 j
9) „bic »crbicnten ©endete ttterbcn fc^ncQ wie ein ?ic^t über bicft, o S^rael, l^ereinbrcc^en ;" |
Kai rö Kpi/iiä ßov üc <püg k^eAEvaeTac. — 10) figürliche JRebettjetfe ftatt: „öarm^erjigfcit ifl mir
lieber, aXi ba« dupere Dpfer ;" eAso? i^fÄw f/ ib>w/av I. Reg. 15, 22; Ps. 50, 19; Is. 1, 11;
66, 3; Jer. 7, 21; Joe! 2, 12; Arnos 5, 21; Soph. 3, 4; Mich. 3, 11. — 11) »porunter
bicr liiert bie leere, fonbcrn mit ber 2öärme bcö ^cräensi »crbunbene Äeuntnip (Siotteö unb feinet
®efe|,e3 ju ferfieben ifl, »ie fie (Sbriftu^ im Sinne batte, <di er Joan. 6, 29 fac!te: „Xae ijl
03otteö SBerf, bat' i^r an ben glaubet, bcn er gefanbt bat." — 12) I:aö SBort Cix fann biet
T T
für SÄenfc^ überbau^Jt genommen »erben, fo bap ber <2inn ift: S^rael bat wie bie übrige Wltx[\^'
beit ben Sunb übertreten, «if av-äpuiroq. — 13) P}<"*7^3 „Itebeltbcitcr," JDorunter »orjugö«
ttjeife bie ©ij^cnbiener ^u »ergeben ftnb. 35ieüeicbt bat ber $»rDpbct bcfcnbcr^ 9tamotb'(i3alaab
im Sluge, rcclcbc^ eine ßcoiten» unb 21fplftabt rear, unb reo fcbr stiele G3ögenbicncr rccbntcn Jos.
20, 8; 21, 37; IV. Heg. 9, 1. VaAaäfi Tvöliq kpyaCofih'?/ /läraia. — 14) D'IP H^p^ »blut-
befledt," »ieüeicbt eine Slnfpiclung auf bcn 5)?orb bceiÄöniciö 5>bacee IV. Reg. 15, 25. 'SnbejfeB
mijgen im ganjcn ©cbirgelanbc (öalaab tjiele ?!)?prbtbaten gcfd)eben fein, ^icrcnumu^ benft
bier au(^ an bcn 'i^lutijcrgiepcr 3cbu, ber in 9{amotb'(^5vilaab jum Äönigc gcfalbt morben.
rapciaaovaa vScjp. — 13) „gleicb bcu Stacbcn (.f)öblcn) ber JRäubcr ift ®alaab unb nimmt 3:beit
an ber <S^ulb ber ^Viefler"(ijon 2?ctbcl), wclcbc bie »on ®icbem (nac^ Serufalcm jum 3:empeh
Sfteifenben ermorbeten." D^^liD "IDH DH^IJ! Ji^'N '50^1 /,unb gleicb ben auf Wenfcben
lauernben SRotten ijl bie 03efeüfcbaft ber ^jTiejlcr." Ten grct»eln unb Wiffctbatcn beö ?anbeg
c>ftli* »cm Sc^rtn tt>erben bier bie grcocl be? SBcjllanbe^ cntgcgcngeflcUt, wo bie ^•''riefter al3
bie tiOr.^Üglicl) ^iC-Cbulbigen erfcbcinen. kuI ?'/ la^vc c»v ävöphq Tvetparov. EKpvi(>av lepei^ öööv, e(p6'-
vevaav iiKt/tia. — lö) HODtJ' ^HV^' Tl"!'^ „«uf bem 3Bege nad) «äif^em morben fie." Zit
ba nac^ Sicbcm, al^ einer (Stabt bc^ 5M>1«, aU einer ©tabt ber I^iener ®pttcö, ber Seöiten,
ibre 3uffu^t nebmen, biefc morben fie, anjlatt ibncn ©cbu^ unb ^ütfe \ü Jbeil werben ju laffen.
17) „aber aucb bu, c ^nta, fc$c bir eine Srnte;" b. b- macbe bicb gefaxt auf eine Srnte beiner
Uebeltbaten. iiitäv-dii 'lapaij?. Kai 'lov6a äpxov Tpxp/äv ctavTü' Jei". 51, 23; Joel 3, 13.
Caput VII.
1. Cum sanare vellem Israel,^ revelata est iniquitas Ephraim, et
malitia Samariae, quia sunt mendacium ; et für ingressus est spolians,
latrunculus foris.^ 2. Et ne forte dicant^ in cordibus suis omnem
malitiam eorum me recordatum: nunc circumdederunt eos adinventione-s
suae,^ coram facie mea factae sunt. 3. In malitia sua laetificaverunt
regem :^ et in mendaciis suis principes. 4. Omnes adulterantes, quasi
clibanus^ succensus a coquente: quievit paululum civitas a commistione
fermenti,^ donec fermentaretur totum. 5. Dies regis nostri:^ coeperunt
principes furere a vino: extendit manum suam cum illusoribus.^ 6. Quia
applicuerunt quasi clibanum cor suum,''' cum insidiaretur eis: tota
nocte dormivit coquens eos,'' mane ipse succensus quasi ignis flammae.
7. Omnes calefacti sunt quasi clibanus, et devoraverunt judices suos:'^
omnes reges eorum ceciderunt: non est qui clamet in eis ad me. 8. Eph-
raim in populis ipse commiscebatur:'^ Ephraim factus est subcinericius
panis,'^ qui non reversatur. '^ 9. Comederunt alieni robur ejus, et ipse
nescivit: sed et cani effusi sunt in eo/^ et ipse ignoravit. 10. Ethumili-
abitur superbia^" Israel in facie ejus: nee reversi sunt ad Dominum
Deum suum, et non quaesierunt cum in omnibus his. 11. Et factus est
Ephraim quasi columba seducta non habenscor:'* Aegyptum invoca-
bant,^^ ad Assyrios abierunt.^ 12. Et cum profecti fuerint,^^ expandam
super eos rete meum : quasi volucrem caeli detraham eos, caedara eos
secundum auditionem coetus eorum. ^ 13. Vae eis, quoniam recesseruüt
■Der §)rop^et t]taä. 7, 1—12. 2lnm. 1—21. 609
a me: vastalmntiir, quia praevaricati sunt in me: et ego redemi eos:''
et ipsi locuti sunt contra me mendacia.^* 14. Et non clamaverunt ad
rae in corde suo, sed ululabant in cubilibus suis: super triticum et vinum
runiinabant," recesserunt a me. 15. Et ego erudivi eos, et confortavi
brachia eorum: et in me cogitaverunt malitiam.-* IG. Reversi sunt nt
essent absque jugo:*" facti sunt quasi arcus dolosusr^ cadent in gladio
principes eorum, a furore linguae suae.'^^ Isla subsannatio eorum in
Terra Aegypti.^**
1) J^cbr. „ft^cnn iit au* 3-5racl teilen n^ofite . ." ß^ptt f)>riif t bicr ',u ^s^rad in bcn tct-tcit
Seiten \^or tti\cn Ülbfühnnu^ in Mc '^U'üin;icnf*aft, «»c l»cr iian^c innere 2*arcn ^u Zai\c ]c^^^,
unb aüc 9AMttel ber Sibaimuni^ (^iottee fi* ale fntdulo^ 5?c5eiiU batten. 3(ücntbalbcn bcni'cbte
Sug unb Jrui?, ricbftaM, 3{aub, vil? (^oU^ bcc 5lbfa(lcp som jrabrcn ßiott. — 2) „rcr JHaiibcr
i|1 frauficn auf ^cn Straffen;" hahi'iiaHuv /.tin-?]c tr rfi ö(''ü tiiroi. — JJ) „fie fcdcn ja nicbt
faiicn, idi battc tbrer ^oebeit alUu ftveni^e nnb unbarmber^ioi i^ebaitt." ''}h\d> 3(nbercn unr fem
^ebr. entfpreebenf : „fic faiien "JfidUo ta^oon, bajj irf) aüefibrer :i?o?bcit eini^ebcnf fei." "-o,r
avvaöuaiv ojf (u^uvre^ rij KajH^ia a'vTÜv. Trdcraf röj Kan'iaq avrüv ffiv//(7-c)7/v. — 4) ,,nun aber Uin»
IJüflcn fic ibrc böfcn 3infctUägc unb 2Berfc wie ein iUcib, fp ba^ fie fid? offenbar ju erfennen
pcben." — o) Statt ben ilenici ui betrüben unb ju geredetem ji^J'ne unb i;trafeifer 3U veran*
laiJcn, mad^en fie ibm greiibe burcb ibre bofen JIBerfc. 9?a* ter Weinung bej bl. .^ieronr^mu^
t|l bamit bcfonbere ^evi^bpam gemeint, na* 5lnberen 3fbu, na* Hinteren alle Äcnige, rie fie
battcn, fa fein einziger guter unter ibnen n^ar. — 6) „fic finb in ibrcr 2?egierfe unb 'Jlnbang-
Ii*feit 5um abgöttifd)cn duitu? fo bcfttg entbrannt, nne ein 2^acfcfen." — 7) 9?a* Jpieronomu^
ift bier ^ic 3hibe gemeint, nH'(*e C^fbu ben treuen '^Mviubigen tie§, inbem er ba^ l^clf ni*t ]\var\c\,
bcn ilälbtrcienft ^n i.n'legen. Sic bauertc aber nur fnr5e"^ 3eit, inbem er fpcitcr bae 2?oIf uifani«
menbcrief unD bic ä>ercbrung bc? ilalbcö gcfc^Ii* protlamirte IV. Reg. lU, 29. HlSC^*
Iny.tDn"*!^* pVS C^i^^ "^^i^P "" (^^"^ ^f*^") '■"^^ "^"^^ ^^^ Srwacbcn tcn bcm kneten
bC'j 3:eigeo an bis? 5ur Turd^fäurung" (Slu^gäbrnng). SE?ie ber Cfen n^äbrenb biefcr 3eit nur
fiuMcb cnrärmt \\\, fc n\ir au* ^^^i^^el ctn^a^e ^abufunb rubig in 2?etreff bcr SIbgötterei. ^illein
glci*n.ne bcr Cfcn na*ber um fo ftärfer entbrennt, fo 3«ritef. fic -fftv KaTamvfiamq ä-ü -riic
Ö/.o}of. aiTo (pvix'iatug arearof. ko)( rov Cvucj^fpai avro. — 8) „(£? ift bcr 2ag UUfcrC^ ilönigi?,"
t>. b. fein Ärii'nungei- ober r>)cburtötag. yfiqiat rfüv Aaaiuuv /}uüv. — 9) „er, bcr Mbnig felber,
ma*t gemeine Sd*c mit bcn Spöttern," b. b, mit l'euten, bic ibren Spptt mit rs3ott unt :>{eli=-
gicn baben. — 10) ^ebr. „fic babcn ibr Jpcr? glei* einem Cfen gcuvibcrt in ibrer .^interlift,"
D3^N3- 5^^i* Sinbcren: „fie baben ibr ^cx] (glübcnb) n>ie ein Cfen gcri*tct auf ibre ^intcr=
Ii(l." 33iet[eid)t ijt eö auf bcö Äii'nigi^ ^^iidiaria^ (Ermorbung bur* Seüum ju beuten IV. Reg.
15, 8—10. ^lÖTi äveKav-&r/(yav üg K/Jßavog al Kapö'iai a'vröjv, kv rü Karnpäoaeiv ai/Tovg. — 11) (Einige
Bfrftcben bier unter „ibrem beider/' DIltDJ^. ^f" Äönig, bcr bcn Cfen ibrer ^Bcgierbe immer
teilte; 3(nbcrc aber bie $lcibenf*aft, bcn ßi^rn beg ^cr^cn^, bcn Tskift bcr (Empörung. 3hi*
£o* u. 3{. bemcrfen bier: „^fod^male nimmt bcr >3>rcpbct ba§ gebrau*te "^ilb auf uni> fagt,
bap bie G3(utb ibrer Suft unb ibrer .g^interlift nur fp lange rube, "alö fie f*Iafen unb beim (ix^
l»a*cn crglübc fie i?on 9Jeucm." Salmct bat mit .!pierpnv>nuu^ i>cr5Ügli* ^^ercbcam, (£prncliuä
a l'ap. aber ^siku im Singe. 9?a*t«em bicfe .Hbnigc ba? i^plf immer mebr bcm ßH>i3cnfienfte
jugencigt batten, fümmcrtcn fic tl* a^cnig mebr weiter (fdUiefen); bai^ wilbe, im Jper^en ent*
brannte peuer glübtc nun !>cn felbft fort unb entjiinfete fi* immer mebr. i'/i/v ri/v viKra. i-n>v
'Eoi>aiu cve-ri/a^i/. -pui ivtytvi/^!) iiveKavf^i; üc -vpuQ OEy)n(. — XU) Ta^ gaU^C i^cbcU ^^raclij
terfebrt fi* in 9??cuterci, (Empörung unb (Ikwaittbat, bcr üliemant eiitgebt. Xic bö*ften
fRi*ter geben mit bcm üblen i^eifpielc ?pran, baei'plf tritt in ibre ?viU=tapfcn ein; farauä
ergibt ft* fcrtbaucrnber 3?ürgerfricg, (£rmorbung bcr Mönige, Ufurpaticn, üi^rannci, 3ügeüofig*
feit. — 13) „(Epbraim mif*t ficb unter bic i'ölfcr" bur* Slbgötterei u. f. f., ober: ,,UMrb
unter bie i^öifer gemengt" wegen feiner 3(bgötterci. 'Eopalu h roic /aoic avrov awiiii^vir». —
14) „i|l ein 3if*cnfu*en geworben, bcr nid)t'umgewenbct worben," alfo verbrannt unb ungeniep*
bar geworben. — 15) }Ol3n ^^3 "^^^ "''^* umgcwenbet wirb;" ov fie-aarpecpoftsroc. —
16) „(^reifenbaare finb über ibn au?gef*üttct," b. b. cä ifl alter^f*wa* geworben. Kai -n'/.ini
k^iivdijaav av-ü. — 17) (I^^T '^^^ »lud) übcrfc^t werben fann: „c? jeugte fein Stolj wibcr ü
ganj offenbar" (in baö 2(ngcftcbt). — 18) „bic feine (£inft*t bat."— 19) Tiep tbat bcfcnferäJ
ber Äönig Cfcaö \Y. Reg. 17, 4. — 20) 5Äanabcm war eet, 0er jucr)1 fi* ju Oen 3lfr.^riern
wcnbetc IV. Reg. 15, 19. — 21) „fo oft fte geben (um frembc J&ülfe §u fu*cn), will i* mein
610 Der g)rop^et Dfead. 7, 12—16. «Hnrn. 21—30.
9?e6 über fte auefpannen." — 22) „tt)ie fte e^ immer bereit in ibren Sl^erfammtungen," wo bie
Irobungen unb SBarnungen »ertefcn »erben, rocicbe in Lev. 26, 4; Deut. 27, 15; 28, 15
gefcbrieben (le()en. h ry ükojj r^g ■d?u^e(.>g ahribv. — 23) D'löN'l '/W"b i(^ ttjoüte fie befreien."
.^nbetTen !ann man e^ aucb aU gefc^eben Utxadikn, ba ®ott fte nic^t nur au6 Stegnpten^ Tienfl*
bar!eit, fonbern aui mancherlei anberen sBebrängniJTen errettet bat. — 24) wai nacb .giieronp»
mu^, Jbeobcret, Sr)riflu£t u. 21. :()ei§t: fte fc^reiben atte gcrecrbene ^ütfe nic^t mir, fonbern ben
ß5ctttcrn ju, bie fte erreablten; wie fte bcnn ijor ben aufgerichteten Äcilbern laut riefen: Ecce
Dei tui Israel, qui te eduxerunt de terra Aegj'pti III. Ree. 12, 28. Sltlioti finbet in biefen
Sügen bie falfi^en 35erfpred)ungen ber 33cfferung; f. 12, 1; IV. Heg. 17, 9. — 23) 1"TllJiri*
„um betreibe unb SBein »erfammeln fte ficb" in ibren ®ö§enftätten, ober: „über ^Betreibe unb
aBein ftnnen fle bin unb ber" (wibcrfduen fte). iTrl airu kuI oivu KareTFfivovro. 5)?it anberen
aBorten: „3br ®ott ijl ber Sau*" Phil. 3, 19. — 26) „mid) aber gebad)ten fte ju bekibigen"
buri^ 2lbfaQ unb 35erad)tung meinet Q3efe&e^, — 27) 7V ^ I^IJi^"* »fi« wenben ficf), aber
- T
nid)t junt ^öc^flen" (ju ®ott). ®o überfe^en mit ben 9iabbinen auc^ 3?atabluö, ^agnini,
eiaire u. 31. X;er Sbalbäer, bem bie 93ulgata folgte, Ui ^l^f, flatt 7^. LXX : ä-KeaTpä.
(biiaav eif Qvßkv. — 28) „tt»ie ein trügerifd)er 5?ogen," ben man ni($t mebr braueben fann, weil
er nicbt mebr trifft, ober ber ba, wie ^ieron^mu^ fagt, benjenigen fd)tägt, ber ibn biinbbabt.
wf To^nv fvTCTafiEvov, wooou aber Ibeoboret ba6 (^cgentbcil lieft, inbemergibt: „ein nid)t
geflrecfter 23ogen." — 29) b. b. burc^ ibre grdutict)en Sdllerrcben. rf«' ÖKaK^evaiav y'/MucT/c
ai'Tüv. — 30) Xic§ beutet ber (Sbalbder, fowi"^e .?)ieron?mu^ auf bie 2?ergangenbcit: „Solcben
^obn trieben fte fc^on in Slegppten." 3?atab(u2i aber unb Slaire mit »ielen dieneren nebmen ti
»on ber 3i'fwnft : „5)?an wirb fte b^bnen in 2(eg9pten," wenn fte fommen, um ^ülfe ju begebren.
oiTOf ö (pav'Aiafiög avTÜv kv yy Aij'i'Trr^j,
Caput VIII.
1. In gutture tuo sit tuba quasi aquila^ super domum Domini :^ pro
eo quod transgressi sunt foedus meum, et legem meam praevaricati sunt.
2. Me invocabunt: Dens meus cognovimus te Israel.^ 3. Projecit Israel
bonum, inimicus persequetur eum.* 4. Ipsi regnaverunt/ et non ex
me:^ principes extiterunt, et non cognovi:^ argentum suum, et aurum
suum fecerunt sibi idola, ut interirent: 5. projectus est vitulus tuus
Samaria,^ iratus est furor meus in eos; usquequo non poterunt emun-
dari?^ 6. Quia ex Israel et ipse est:"^ artifex fecit illum, et non est
Deus: quoniam in aranearum telas" erit vitulus Samariae. 7. Quia
ventum seminabunt/^ et turbinem metent: culmus stans non est in eo,''
germen non faciet farinam : quod et si fecerit, alieni comedent eam.
8. Devoratus est Israel: nunc factus est in nationibus quasi vas im-
mundum. 9. Quia ipsi ascenderunt ad Assur, onager solitarius sibi:'^
Ephraim munera dederunt amatoribus. '' 10. Sed et cum mercede
conduxerint nationes,'® nunc congregabo eos : et quiescent paulisper"' ab
onere regis, et principum. 11. Quia multiplicavit Ephraim altaria ad
peccandum : factae sunt ei arae in delictum. '^ 12. Scribam ei '^ multiplices
leges meas, quae velut alienae computatae sunt. 13. Hostias Offerent,
immolabunt carnes,^ et comedent, et Dominus non suscipiet eas: nunc
record^bitur iniquitatis eorum, et visitabit peccata eorum : ipsi in Aegj'p-
tum convertentur.^' 14. Et oblitus est Israel factoris sui, et aedificavit
delubra:^^ et Judas multiplicavit urbes munitas: et mittam ignem in
civitates ejus, et devorabit aedes illius.^
Der 5)rDp()ft EfciU^ 8, 1—14. 2Jnm. 1—23. 611
l) „ric Jromvctc an bcu Wun^, um \n t>crfünbm: 2Umc bcr 5(b(cr (ilüv^tcv) über bae -g^au?
f5U>ttc-<." Xcr iVvov^ct iHn'tünbct fa>? idmdi cinbvcitcufc '^Unutt '^Hntcf, b»ii^ er Mird^ 3»ilma-
naJTar aueiuifiilMcn bcfiMoffcn hatte, tilu-n btefcr üteint Mivd) ben '^l^lel• aiu^eDeutct 511 iverreu,
cbwcbl viele isitcr, wit .»^ieriMUMiuii', Ibecboret, ßiniüii« uiif aiut rie [väteren 5(iu^lei?er, trie
^UiU\ l''.>ramix<, "isitablui? ibu auf "^Jabuitobonoi'or ^euteu. Tie LXX fo^l^n bicr einer e;an^
(inbercn Vesjart: t'n; ku'/.-ov ahnov üf ;//, ür üt-ur i-' aiKnv kvjhuv. Jbcoforet ^iebt ben erfteii
Ibeil biefect 5a(3e^ 5unt ',nn-bergebenben Sapitel, beffen Bcbluf; er (auten Iäf;t: SuWnuatio
ista . . . rec-itlot in .soniuii eoriun. — 2) darunter bürfte bier tvobl nicbt fer lenitel 511 '^ixw*
falem, fonbern ba^^ •f'au-? :^i?rael 5U t^erfteben fein, wie <j, s; .Ter. li', 7. — fJ) „nnr ^ärael er-
fennen bicb," b. b. n?ir baben ja burd> ba« (>icfet\, Da>S bu un«5 iiej^^ben, bie redete (Srfennttiip tc^n
bir; Matth. 3, U. — 4) „ber geinb foß cö bejjbalb nur »erbienter ®eife inn-foli^cn." t,v^*/"J'^
KareiViuinv. — 3) O^StpH DH -.f'^ fC^tcn fic^ iUntiiJC*," iavToig k ßaaiXevcav . — 6) „ntc£>i
na* meinem 55?i(Ien unb nad) meiner ^<{.h\, ober nid)t mit meiner 3iiftiinmuns^." Tb biepauf
alle iUMiiiie bei* iietrennten ^iä*rael ',u beuten i|l, ober nur auf ^ie letzteren, ftcbt Da"^bin. X~a-3 l'ei5tere
ift n^abrfcbeinliiiu'r. 9Jeucre 5(ueilei^er finbcn in bem (sH-fai^ten 5Ui^leid\ ^en 'i^orwurf, ^af; \i<: ftc^
anftatt (Siotteö, ber ibr .!perr unb Äo'niii im <'iki|11iAcn unf .^eitlidien n>ar, (^3öt3en ernviWt bdtten ;
I. lieg. S, 7; Is. 33, 2-. ««< ov öc iftoi itt^av. — 7) ^l^jj^,*! „ftc maduen fid) dürften;"
Kai ovK eyv6ßtadv k/xoi. — S) f^y^ „cmvcoirit iciw ^a\f>, 0 <2amaria" (p 3?!rae{), oter nac^
9(nbcren: „e? flinft bein Äalb." ciirorpiiiHu tw uurrxw nnv laiuijuta. III. Re,?. 12, 2.*<. —
9 ) „wie lauiic f*on treiben lle c^ fc unb noA ni*t reinii^en unb befebren fie fid) '<" — 1 0) „biefeg
ßictjenfalb ift aud) ein 2Dert unb fi3emä(^tc :^i5rael^ illcid) adem anbcren i>crfammlid)en ^iJiac^-
ipcrt." ITie LXX i^eben: h tü> 'Iff/-.«///, ^ufammenbducienp mit bem »orberoiebenben 2a&e.^
11) D^DDU'* "5" Splittern foü n>erben ba«i iUilb Saniaria'ö;" Siön Tr/.ar<üv i/v i hogx'j^ pou
^a/uapfia- Exod. 22, 20; Deut. 9,21. — 12) Ter SC^inb ift ©o^cnfienft unt> irbifc^eä V'eben,
ber Sturm bie i^eriVÜllung ^^^'^Ifl^* ^~'- ävtfiü<ti\iof)a i-a-sifxiv, kcü i/ naraarpoo)/ nvTÜv thvi.'^f-r«/-
ai'Ta- 6, 11 ; Prov. 22, 8. — 13) 3" i't'"'^ '-i^ilMidie f*cint bier ber ^^.Tppbet ra? ai>irf(id>e unb
©reifbare ein^umeni^en, unb bcn 3iiftanb ber Tinj^e beim Sinfaüe Salmanaffar^ ^u be^etdmen.
SnbciTen läfjt fid) ba? Wefacite ebenfoviut bilbli*" nebmen: S^^vael wirp in feiner moralifdien
^erbcrbenbeit einer Saat öleict)en, »ro nur n>eniiie Jpalme unb and) biefc taub ftnb. 2Jllc^ iü
»erberbt, unb n>enn ncd) etwao fi)utee ba iji, irifb C5 bcr bereinbrcct)enbe Sturm iregnebmcn.
dpcf) ua ovK fjoi' taxvv rov Tro/f/aat ai-erpov, iäv (St Kai -rroti/ay, n/.'/Mrpitn Karaoäyovrai. ahro. —
14) N15 eine 23a(befeU2lrt, bie febr tt>ilb unb unbdnbig i|l, uno fid) mm 5ticmanb fanj^en
läpt; Job 39, 5-S. ävtäaUv Kn-ä' mvrov ' Wjfia'i ^t . — 15) „ftc brauten ben 'iPnblen," b, b. ben
gö^enbicnerifdien i^oUern, mit benen fie gemeine Sad)en mad)ten, allerlei (üefcöenfe. öcpa i/jä-
nr/aav Ez. Iß, 31. — lö) „unirben fie aber bie ^Kitioncn aud) in SolD nebmen, um red)t mäd)=
Hg ju fein, es? n>ürbe 'iJJid^t^ nü&en. 3* nicrbe fte (bie ^^raeliten) fcrfammehi?" b. b. id) »erbe
a\i ^crr über fie fcbalten, ober id) jverbe fie in engen Scbranfen balten. ^/ä -oi-m TraimAo&i/aov-
Tac h -olg i-dvem. vvv elg^e^ofiat ai'Tovg. — 17) Qnti^ 'T?.'^. ^*C*D*2 C3^*P l'^'fl''")/ »VCldie
Stefle eine febr i?erfd)iebene 5(uö(egnng leibet: „Sie n^erbcn anfangen, flein 5u n.>cr^en bur(^
bie !i!aft be^ Äönigei bcr Surften" (bct^ affi)r. Äi?nigö); oPer: „fie n^erben ein wenig S^mer^
leiben unter ber Saft bc:? Äönigei;" ober: „fie werben frei werben ein wenig von Per l'aft," in
tpeld)em le^teren ^inne bie SBorte ironifd) von bem Staube ber (öcfangenfitaft ju nebmen ilnb,
wo bie _3^"i"aeliten wob( frei waren »on 3tbgaben, aber befto me^r fd)ma"d)teten unter bem Xrurfe
ber (^üefangenid^aft. Km Ko-üaovoi fitKfibv rov xp'nv ßnaüfa Kai np^^ovrnf. — 18) „je mebr
®Ö§enaItCire, bcftO mebr SÜnben;" iyivovTo airü i^ifriacri/pia yyaTn/ntva. — 19) i. e. scripsi;
Is. ], 3; 28, 10. - 20) iS^JN'^nt^D inir ^nnrjrr 'ny »atö C^fergcfc^enfc opfern fie
<5lcifd) unb eiJen," toci^ nad) initablu^ u. 21. fcci^t: Sie werben wobi Opfer bringen, aber nur
um einen SdjmaU^ 5U b^tbeu. rf/ör/ tdi- ■Üiauci -dvaiav, kcu (päyuai. Kpfa, KijHdQ ov -npo^öi^trai
ttvra. — 21) „fie werben ficb in i(>rer Drangfal an 9(egi)pten wenben;" 9, 3; IV. Eeg. j7, 4;
ober: „fie werben ein swciteö 2lcgt)ptcn ^abcn," in i^rer ®efangenfcf)aft ndmüd) in 2l|)i)rien.
avrol elg Alyvirrov ä-iarpeijiav Kai kv ^ Aaavpioi^ ciKcn^apra ^äyovrai. — 22) Kai (^KQÖOfi^ffav TEftivi).
23) iTnJO'll^'.fceiTen^Mäfte;" Tä -deiikMa ahrüv.
2 e c^ n e r : ^. «Schrift. 21. 3;. III. 39
612 !Der 9)ro))|et Ofea^. 9, 1—4. 2tnm. 1—7.
Caput IX.
1. Noli laetari Israel/ noli exultare sicut populi: qiiia fornicatus es a
Deo tuo, dilexisti mercedem^ super omnes areas tritici. 2. Area et tor-
ciilar noii pascet eos,^ et vinuiii mentietiir eis/ 3. Non habitabunt in
terra Domini: reversus est Ephraim in Aegytum,^ et in Assyriis pollutum
comedit. 4. Non libabunt Domino vinum/ et non placebunt ei:'' sacri-
ficia eorum quasi panis lugentium; omnes, qui eomedent eum contami-
nabuntur: quia panis eorum animae ipsorum/ non intrabit in domura
Domini. 5. Quid facietis in die solemni,^ in die festivitatis Domini?
0. Ecce enim profecti sunt a vastitate : "^ Aegyptus congregabit eos, Mem-
phis sepeheteos: desiderabileargentum eorum Urtica hereditabit,lappa in
tabernaculis eorum. 7. Venerunt dies visitationis, venerunt dies retri-
butionis: scitote Israel stultum prophetam," insanum virum spiritualem,
propter multitudinem iniquitatis tuae,'^ et multitudinem amentiae.
8. Speculator Ephraim cum Deo meo:'^ propheta laqueus ruinae factus
est super omnes vias ejus, insania'^ in domo Dei ejus. '^ 9. Profunde
peccaverunt, sicut in diebus Gabaa:^* recordabitur iniquitatis eorum, et
visitabit peccata eorum. 10. Quasi uvas in deserto''' inveni Israel : quasi
prima poma ficuhieae'^ in cacumine ejus vidi patres eorum: ipsi autem
intraverunt ad Beelphegor,^^ et abalienati sunt in confusionem, et facti
sunt abominabiles sicut ea, quae dilexerunt. 11. Epliraim quasi avis
avolavit,^" gloria eorum a partu, et ab utero, et a conceptu. 12. Quod et
si enutrierint filios suos, absque liberis eos faciam in hominibus:^^ sed et
vae eis" cum recessero ab eis.^^ 13. Ephraim, ut vidi, Tyrus erat'^^
fundata in pulchritudine: et Ephraim educet ad interfectorem filios suos.
14. Da eis Domine. ^^ Quid dabis eis? Da eis vulvam sine liberis, et
ubera arentia. 15. Omnes nequitiae eoram in Galgal,^^ qui ibi exosos
liabui eos: propter malitiam adinventionum eorum de domo meaejiciara
eos: non addam ut diligam eos, omnes principes eorum recedentes.
16. Percussus est Ephraim,^'' radix eorum exsiccata est: fructum nequa-
quam facient. Quod et si genuerint, interficiam amantissima uteri
eorum. ^** 17. Adjiciet eos Deus mens, quia non audierunt eum: eterunt
Vagi in nationibus.
1) Ter ^''rc¥^ct tritt Her ^ac\c\x, bie 3ftt ^f^ ^ubel^ unb ber f^reube, befcnbcrg ber (Ernte»
freubcn unb ber '^aubbüttcnfeftc fei vorüber ; bae i^otf a^erbe abi^efübrt nn-rben in ein l'anb, n?o
alte grcubc unb alle Reftlid)feit ein Snbe bat. — 2) f. b. bu ba]t bcn Srntefej^en alö 'kubier»
lobn unb al^ 33ubIcr(iefdKnf, bai? bir bic (V>o^cn barreicbten, betradUct unb i^elicbt unb mit geften
gefeiert. fr,a-7inar^ ^Söf^am. — 3) b. b. in ber cud) bct>orftebenben ^traf^eit ivirb e^ feinen
ilennen» unb .ftelterfeiien mebr für 3^>'iicl geben- ä/ uv kuI '/.;/vuc ovk h/vu a'vm'rc. — 4) „Ter
aöein trirb fef^Ifc^lai^en." — 3) b. b. bai^ "Jlcipptcn, jvo fic einft al^ Sfla^en fdimadUeten, unb
baö Slffnrien, wo ibnen unreine Steifen aufgetifdu tf erben, bai^ wirb icgt ibr (£rbtbeil werben —
für bde (£rbe, wo 5)?ild) unb .^Cnig f(ief;t. KurdKiiaev 'Eopnl/j AhvKrov^ kuI h- 'Aaavpimr äm-
■&apra <i>nym<-ai- Ez. 4, \?>. — (i) ^Iciä) bcr f^efe^cjocrfd^rift Nuul. 15, 4-7 mufUcn mit bem
Cpfer bes ^jicifdieö aud) ^^peifecbfer unb SBein bviriicbradJt werben. — 7) 'Sdjolj ijerbinbet
bamit ba^ fufiienbc sac-rificia eoruui ; gewif} mit 9tedit, ba man nid^t wobl ein anbere^ ®ubjcft
gelten laffcn fann. 2*wieri.Aer ift bie (Vfiiiie, wie im fernen 5(u>?(anbe fcn Cpfern bic 9tebe
fein fann, ba ja bie Tpfcr aufjer bcm 2emi>e( nid^t bar^ebradit werben burften. Suarcj !>cr^
luutbet, e? baben (Einic^c ber 3?i'iieliten fid) bereduic^t iKi^laubt, bcm >öcrrn aud) ferne t*om bl.
£)rte Cbfcr brini^cn ^u bürfcn, wie e? aujnabnu^wcifc fcbon frübcr öfter gcfd^cbcn. 9(ud) Scfeol}
fd\cint bicf; anjuncbmen, weil er bicr parapbrafirt: „3brc blutii^cnDpfer werben mir nic^t
gefallen, weil fte niiit nacb bcn ^-yeilimmunijen bee '^kfcljci^ bariicbradit werben." ^iercniMnu^
meint, es feien bie Dbfer i^enicint, bie fie bcn ß3ö&cn barc\cbrac^t batten. Scd) unb JReifc^t
nehmen ^^^i (iicfagte in bebincjtem 5inne unb pavapl^rafircn fe: „3n bcr (Ucfauijcnfc^aft wirb
Der 9)rc^^et TfeasJ. 9, 4— IG. 2(nm. 7—28. 613
^i^racl bcm .e-crrn fein Tpfcr ^riiiiKn fönncii, ivct( cv^ ferne ift i:on ber cin^iiien ncfcl3lii1ien
Gultueftdtte, nnb baruni wirb vaii* 5uhnc für <iünten ni*t erworben werben, i^ielinehr u\irc
jebei^ rpfer, »vcldu'c! bennod) bariu-tnadu nntrbe, ivie iM-ob ber Irauerleute, bie fiit burd) Vcidicn
verunreiniiU baben; nnb wer *oon ben 3peifen fold>er jieniefjt, t^ernnreiniiit fid)" Nuin. 1',), 14.
8) b. b. ibr i^rob (Tpfer) ftent nur ^ur StÜhnui ber i^eiiierbe, nidu ^m ^übnennb ^um 3*3obl.
(gefallen bei» .tperrn. — 9) b. b. wa« wollt ibr bort für tiefte feiern, wenn ibr fein orrentlidie?
STpfer barbrini^en fiMintV — 10) „fie Rieben aue! bem iH'rwüfteten O'^rael aui . ." TzujuiuvTai.
tK ra/airrupin^ \\) vtttov kciI IhiUitrai al'Tohr Mtfiij)/(; Kcil xii'njit/ a'vT<i'i% AI«^//(lr;. ?)Jid>tij^ benicrft
ticr ^icrcni>mu^, bie LXX (>aben für "l,tDn,p, desiderubile, wele^ee jum nad)fotöenC'en 3ae;c
gc^jbrt, D!Dn,t3 iiclefen. — 11) ^N^b** IPT >H n^ivb ^jiraet erfennen, baf; t^i^ricbt acwefcn
ber ^Vopbet, wabnllnni;^ ber i^ejuiftn-tc." .^ieronrnnui^ unb Viuanne: woüen bier 3e<rae( felber
einen falftten 'JPropbeten i^enannt wiffen. (frfterer mutbnuifn inbeffcn, ei^ (äffe ft* ^ic 3te(Ie
and) fo nebmen: „Tann wer^ct ibr erfennen, ob bie 'jpropbcten iborcn i^cwcfen ober (i3ott»
begeij^erte." Kai KaKuf^i/at-ai 'lapaifA ioanep 6 rfpo((>//-7/c 6 napa^EaTTjKiji^ ävdpuKo^ ö Trvev/iarotpöpoc.
12) npptTD HD*!") ^^1J7^ D'^ ^;^ „tt>e.qen ber (Bröfe beiner (Sd)Ulb wirb aud) ba? 2?er-
berben fid) ntebren;" !■-" rov i^'/.iißov^ tö>v üS/k/üv aov t-->,7/i9rri'>?/ fjavia aov. — 18) eine
fd)wieriiK 5teüe. 'D^vid^ Jbeoboret: „(£pbraim fodte t^ermi^jK be? '^kfe^ee unb ber 'iProvbeten,
bie e^ ijon f^iott erbalten bat, ein 3Bäd)ter unt» Vebrer für bie iHHfer fein, tfl aber nun dn falfduT
f'ropbet unb jum gallftrid ilcwor^eu." '•3?ad) l^itablucs: „(Jpbraini mad)te fid) fetbft ©adner
nnb ^Vvopbcten, b. b. falfd)e Vebrer, bie e? neben nnb mit (yott bi)ren will." ^l(i&, beut (£bal^afr
nnb Voranu?: „ber 3.Bäd)ter Wottei^, ber wabrc 'iProvbct ift in :j^rae(, aber^^^rael batibm M\i-
jlricfe c\cle.at, um ibn '^u t^)^tcn." 9?acb Sorneliuö a i'avMbe: „ber »on ßknt gefe&te i*3äd\tcr
unb '»yfopbet ift 3nm falfd)en 'iPropbeten i^eworben, ber bem iHHfc ciMürf ijerfünbct, wo ee Unj^Iücf
ju finbcn bat." .^ieroninnu?, Jpuiio, .&aimo ycrfteben unter biefem fi:i^(ed)ten SBäe^ter ben Citfo«
boam. riou'.MuK^ ber Sartbaufer ben 'Mxai Silonite>5, 3(nbere jcben falfd)en '«Propbcten. Tic
neueren 3luiMeiier unb nament(id) 5([Iio(t unb £d)ol5 finben ben einfad^en Sinn: (fpbraint
f*aut |ld> nach frembcr .'pülfc um nnb wiü ^upleicb aucb l^on bem ^errn iiefd)ü&t fein; treibt
ß)iJt<enbien|t unb (>)otteebien)i, fud)t Strafet sipu t>en (sJö^cn unb 5Bei|Tac(unoi" t*on ß3ott. <jKo-or
'Eopnifi fiFTü lienv, ~pn(f»'/T!jg — «;/f GKctAia IttI -äaac, tiig itöuii; al'rov, ftiaviav h> olko) -deov KUTt-T/^nv.
14) ntDtOb'D „i^crberben, ober gaüftrtd." — 13) b. t). im ^aufe feine^^ faifd)en (3otts^. —
16) liin^ ,/ticf finb fie in ba^ i^erberben gcratben, wie in ben Jagen TsJabaaV ^erüd)tii^t
bure^ bie Unjuitt, \iz\.6>it bie Sinwobner an ber %x<x\\ eine^ juni^en i'eoiten beitingen Judic. JU.
f(p^ap7jaav Karä rag yfitpag tov fhvvuv. — 17) Wott batte in ber Urjeit an 3i^>'ac( eine »^reuDc,
wie ein SBanberer an ber 3;raube, bie er in ber JCntfte finbet, ober an ber J^rübfeii^c. —
18) ^ebr. „wie bie 5^rübfciiic am j^etvienbaume in ber (f rtllin.qei5eit." Tie ^^eii^en, welcbe i'or
ber gewöbn[td)cn 3eit C^lUiiuft) reifen, "betrad)tet man aU l'erferbiiten. uq amKov Iv gvkij Tzituinnv.
19) Nuui. 25, 3; Dan. 14, l'2. — 20) 5d)ol^ x^crilebt unter gloria ben ®tanb ber i'or«
nebmen. 'iJiüein bie übrii^en ^(ueikiKr bleiben bei ber ^Bebeutung „JRubm unb .iperrlid)feit"
lieben. „Svbrainu^ 3tubm (f. b. feine ftarfe i^cnolferung) ift i^erfdjwunben, wie ein 3?0;iel. (£?
tji feine ©eburt mebr, fein Wutterfd)oo§, feine (Smpfaniinif; ;" 'Erppalu ^c öpvtov tie;Tera(j\^r/. al
ihj^ai a'vTÜiv f/c tukuv aal loöivuv kcu av/J.i/ipicov. — 21) D"lNitD' ''' (i-viipüiTui'^ ft^eiut Cll? 3>er«
T r •■
jiärfung be^ Slu^brucfeö betrad^tet werben ju müiTen. ^^'rael fofl menfd)enleer werben — eine
ber grötten Strafen Lev. 2(;, 2o-3S, —22) *1N"Q^"'3 ,,benn wc^ auc^ ibnen, weil id) weg»
9e()e von ibnen!" — 23) HIC^D- 'i^ie LXX lefen nb^3 unb überfe^en: cnp^ fiov ii airür.
Slflein aud) "iUwM unb S'ommacbu^ ftimmen mit ber 23u(gala übercin. — 21) ^ebr. „rv)Icid»'
Wie id) (fpbraim ju einem iDru? (ober ju einem Reifen) geworben fc^e, gcpflanjt in sad)önbeit
(ober auf Siuen), fo (febe id) ü) binfül)ren feine ilinber jüm Söürger-," 'Eippcüfi, bv rpömw enV>v
elf -dl/pav naptarr/cav rn TtKva a'fTi'.iv kcu 'E<Pfi<ü/if tov t^ayayeJv fir (iTioKh'Tiiaiv rä vtKva nirrn'
Ez. 2»), 15; 27, 3. 2d)ol5 übcrfe^t ba? .&cbräifd)e: „Spbraiml 2öie bad auf einer 'Jdi
gepftan^te 2i)ru^, fo febe id) (£pb>"aint bem SCnirger entgegenfübren feine Si^bne," un^ legt c^
auei: „S^rael fcb(a*tct ebenfo wie bie Jprier feine .Hinber ben (iiö&cn unmenf*lid) aii Tm'er."
2-5) Ter 'iPropbet bittet ober »?ic(mcbr beftnnt fid) ju bitten, Wott mi^ie lieber feine .Hinber
geboren werben, alö in fold)cö (Jlenb gcratben laffcn. — 26) f. 4, 15; 12, 11. — 27) nDfl
„gcfdat i|l (Ephraim;" iTroveaev 'E^paiii. — 28) „fo tobtete id) bie Lieblinge i^ree 3d)00jjci^;"
ra E7viiivfj.?//iaTa rf/g KOi?Jag avrütv.
39
614 2)er 9)ro))()et Ofeaö. 10, 1—5. 2Inm. 1—11.
Caput X.
1. Vitis frondosa Israel/ fructus aclaequatus est ei:^ secunclum multi-
tudinem fructus sui multiplicavit altaria/ juxta ubertatem terrae suae
exuberavit simulachris.* 2. Divisum est cor eorum, nunc interibunt:
ipse confringet simulachra eorum, depopulabitur aras eorum. 3. Quia
nunc dicent: Non est rex nobis:^ non enim timemus Dominum: et rex
quid faciet nobis?" 4, Loquimini verba visionis inutilis/ et ferietis
foedus: et germinabit quasi amaritudo^ Judicium super sulcos agri.
5. Vaccas Bethaven^ coluerunt habitatores Samariae: quia luxit super
eum^*^ populus ejus, et aeditui ejus super eum exultaverunt^^ in gloria
ejus, quia migravit ab eo. 6. Siquidem et ipse in Assur delatus est,'*
munus regi Ultori: confusio Ephraim capiet,'^ et confundetur Israel in
voluntate sua/* 7. Transire fecit Samaria regem suum'^ quasi spumam
super faciem aquae. 8. Et disperdentur excelsa idoli/" peccatum Israel:
lappa, et tribulus ascendet super aras eorum : et dicent montibus: Operite
nos; et collibus: Cadite super nos. 9. Ex diebus Gabaa,^^ peccavit,
Israel, ibi steterunt:'* non comprehendet eos'^ in Gabaa^" praelium
super filios iniquitatis. 10. Juxta desiderium meum corripiam eos:
oongregabuntur super eos populi, cum corripientur propter duas iniqui-
tates suas.^' 11. Ephraim vitula docta diligere trituram,^^ et ego trans-
ivi super pulchritudinem^^ colli ejus: ascendam super Ephraim, arabit
Judas, ^* confringet sibi sulcos Jacob. 12. Seminate vobis in justitia,^^
et metite in ore misericordiae, innovate vobis novale:^* tempus autem
requirendi Dominum,^'' cum venerit qui docebit vos justitiam. 13. Ara-
stis irapietatem,^* iniquitatem messuistis, comedistis frugem mendacii:^'
quia confisus es in viis tuis, in multitudine fortium tuorum. 14. Con-
surget tumultus in populo tuo: et omnes munitiones tuae vastabuntur,
sicut vastatus est Salmana *" a domo ejus qui judicavit Baal in die praelii,
matre super fllios allisa.^^ 15. Sic fecit vobis Bethel,^^ a facie malitiae
nequitiarum vestrarum.
1) ppl5 löJJ /'Cin i^fit n^ augfpreiäcnbcr SBein^od;" hfinfioq t-vKlnfiarovaa. So bürftc
bamit ^sixui jur 3eit "^^^ Äcnijiö Dfcaö (730-722) gemeint fein. S6 ivar bamat^ m<Ai nur
burcf) 5)?act)t unb 2Bol)l)lanb, fonberu auc6 buni) '-Pci-^ülfcrunci bcröorragcnb. 2)a ba^ iserbunt
ipi'DI in crficr ^ebcutung „au^gicpen, aueiccrcn" bcifU, [o wotttcn Stni^e btcr bie Ucberfc^un.q
flcitcnb niad)cn: „ein leerer, früd)telofer SßeinRpcf." S^ )ja§t aber nicbt jum Spntert. —
2) Unter ben grüditcn bürften bicr ffiobtftanb unb Wacbt \u t>erftcbcn fein, tväbrenb bcr2I?ein=
ftod fclber mit feinen inelen Bacillen unb 3?[ättcrn bie ftarfe 2?ct>i)ilfcruni^ finnbilbet. ö ««^ttoc
ehß)/vüv aijTf/i: — ?}) Unter bie s>or3Üi?[ictM'ien Stätten beei ab^öttifcbcn Suituei ^iblt man aufier
i::an unb i^etbel md) Samaria, cyalgaal, 9}iafpba, Jbabor. — 4) HID^D llll^pn „matten
jte fic^ reicbticbe 'i^ilbfciulen jurccfit;" üKoödfit/ae aTjßaq. — o) ^1ci6> ^ieronmnu^ unb 2;bepbcret
ift biefj iMMt bem 3uftanbe bcr 3lbfübruni^ in bie ('■^efani^cnfcbaft ^u i>erftebcn, wo baa i^clf fagen
trirb: 3Bir baben feinen äönig mebr, ber un? fcbüecn fann, nnnt nnr (i3ott a(^ unfern »abren
Äöntg v>er(affen baben, — 6) J^aben wir aud) ncd) einen Jlönig, fp nü^t er ung boc^ 9ticbt^. —
7) nnS nl*lD Nlt^'' nlSx nnDI Ts'yi .,fic machen leerc Sorte, fc^wpren falfc^e (£ibc,
• : T ; T T ■ T : ; •
um 2?ünbniffe ju fc^liefjen;" 7m7mv pf/fiara Trpnipnaecg TpfiKhü^: flin\^)/aeTai. 6iaT&r/K7!v. — 8) -^ebr.
„ba ttJirb ivie Solcb (^^itterfraut) in ben Stcferfurcben ba6 ß)erid)t »ucftern ;" ävareXei üg ä^/fjuarii
Kpifia irri jfpffov 'äypov. — 9) ^ebr. „bie Ädlber i^ctbasjenö" (53ctbelö). Ter ^^rppbet fcbeint
^ier mit Ironie ben Pluralis majestaticus ju fegicn. rCi /'ocju roh oIkov 'üv TiafiotKyaovai ol
KaToiKoi'VTEc ^afiäpcMv. — 10) I^ic Slrttuer über bie Scgfübrung be^ gotbenen Äalbeö iß eben
ber SBctvei^, wk fe^r fte ü mc^tt Ratten. — 11) )^'>y'> vS^ V")D^1 „wnb feine 3)rteper
Vir ^rop^et Dfca«. 10, 5—15. 2lnm. 11—32. 615
erbeben über feine .^crrliif feit." Ta^ 5?erbum gil bat fewcbl bic i^ebcutung „frobfocfen, als
erbeben;" benn bie '^^runbbcreutinii) ift „büvfen, fid) beweisen," Wviei im .^er^cn fcmobl bei tcr
iJreitbe, eil? bei ber (Vnrcbt i|eU"biebt. mÜ Kuxii'.n- TraiHmnjmvav airüi. iTix<i-l«»'i'T<i-i t~'i n'/v i'^ö^ni^
n'rro'r. — 12) Ta? iiolbdif •'^»ilb )^^■^r^ nacb 'OliTiiv jKfübrt, ber alliKnteincn «Sitte flentvif;, nacb
»elcber bie (froberer eiucei l'anrei^ immer ^ie 5dni6iiottcr beiTelben in ibrVanb abfiibrten. D)?an
»täbnte, be^^ '^e|'i(jet< bvtbur* j^eiutert ^u [ein; j er. 4S, 7; 4',»,;! koi al'zw tu; 'AcnTfin.rr
ih/aavrei (iTzifveyKav ^ivta T(ji iiaaü.el 'lapeiu. — IfJ) iv ddfia-i 'Eopaiu (U^erai. — 14) Ij^^t/tD
„in feinem JRatbfcblai^e." G? i\i bamit aüc^ iHM'e ber 9tatbfcblü|Te J^^raeld gemeint. —
1'5) nP"TJ „vertiUU ivirb 3amariaö Miniii], n?ie -Scbaum auf bcm ii^aitcr;" ü-//)/)ni'c :^au(i-
/nta liaci/.ia oiVz/f . . — 16) LXX 3o)/j(h 'i2i'. — 17) ,1J.*3J!n ^!3'P „"U'br nU in ben lallen
Oiabaa? fünbitite ^^^rael," b. b. bic Sitnben ber Slbiuntcrei n\iren nocb driier, al^ jene ber fleifcb^
Iid)en Jpurcrei, wehte rie (siabaoniter bCiViniien batten Juilic. l'.t. (i<^' o'r ol /ionoi. i/uapriu
'lofmi,/. — 18) b. b. in ber 3un^e rer "Jlbiuntcrci oerbarrten i'ie. ii$ war feine ?oriiber;iebenrc,
irie jene ber (^vibaoniter. ^cbol^ übcrfeijt: „rort (in '^nibaa) blieben (finiiie am l'eben," n'a^
fid) mit bcm Scntevtc aüerfinj^e jint iH-rträjU. — 19) „(£? nMr^ fie nicbt ein .Hamm' treffen umc
ber in «vVibaa ;Ki^t'n bie Sii'bne te>? Arcoclö," fon^ern ein n^cit bartcrer; ^enn fie werfen fcrt^^
gefübrt werfen, unf im fremfcn l'anfe iH-rfümmcrn, ^erwelfen unt> r^erfdMvinCcn. — 20 1 ivrC}
/ioi'iv- — 21) b. b. wecien 5lbfaüo vom ivabrcn (^Unt unb llcbunji bc? (^HMAcnbicnfte?: Jer.
2, 13. — 22) „bat iJiid^t? iielernt, al>5 beaucm frefdicn unD rabci nad) i^clicben ^utter i '^^Jctrcif)
fiinapV'en;" ih(^idiayi.itvii a-,a-uv vt'iK'x;. — 2'5 1 „imf id^ femmc über feinen fdiinien ■'caie unD
id) werfe mid) fe^en auf (Jpbraim," b. b. id) werfe ibm fac' ^sed) auflei^-n unf c? ^uc^eln unf
hart bauen. — 24) „and) ^utfa wirf in Wübfal ffixu}, Unf (f.acie Ui'ben;" -(iimcno-iiadum
'loir^av. hicxiaec niTcJ Irt^w )'.-=- 2-5 ) „faet auo in <'»H'red>tii^fcit, fc werfet ibr ernten nad)
?D?aß fer ß)ute." 3e nicbr man rshite^ tbut, feftc mebr '^hitce wirf man empfanden, ^yeit
ermahnt bier fa^ 3?oIf, obwcbl er weif;, faf; feine (£rmabnuniicn fmd^tloe finf. a-eifjart tnxroir
fif (hKatoch-r/f. rpr^ji/care fie Kapnhv :uf,x- — 2(») „rcfct eud) einen ^ieubrud^ auf;" b. b. fanget
ein neuce Üeben an. ouriaa-e mvroic oüc yvuäeuc' Jer. 4, 3. — 27) „e? ift hödiite 3eit, euc^
nac^ bem Jperrn unvjufeben, auf bap er tomme unb nad) (i3ercd)tigfeit lebre;" (K:r/r,/Garf rov
Kvpiov iug ~<iv tAÜElv yevvi/fiara 6iKULnaivriq vp.lv. — 28) tvarl TzapEGiuTTJ/Gare aüiitinv. km rar
ci^tKiaq avTf/c hpin/r/Gare; — 29) b. b. ibr babt eine leere, faft-- unb gefd^marflcfe ^rud^t gegeffen.
30) Cbwpbl bier bie alteren 3(uiMeoier, wie ■f'ien.Mr.Mnue, Si^riüui% Ibcofcrct, JRuffiniii? eine
J;inweifun.a auf fie 2?ciicbenbeit finfen, wcld>c Judic. c. 7 et 8 er^jäblt iü, wo (^kfecn (^i-'vcbaal)
ben '??fabianiterfürften 5almana überwauf , fc wollen f o* fpvitcre 3lu-Mevicr '^Inf eree f arin finf cn,
namentlid^ weil bier Salmana mit t^V nid^t wie fort mit y ßefd^ricben ift. !L''.^ranu3 ubcrfc&t
Salmana mit paciticus unf balt ee für einen 'snittuuiu^namcn, wie-ficf; a\iä> ber Sbalfacr tbut.
2lnfere unf jwar 5}?ebrcre baltcn Salmana für Salmanaffar. ^i« -^ebr. beiyt cö: 1C*D
7N?"1l< iT3 p^^' ,y3leid)wie Salman i^etbarbcl verwüilet bat." Siefea Sctbarbei balten
©inigc für Sin? mit 2(rbela in (^Vialilda I. >Iacc. H. 2. 3[nfere für einen (>Kittunsii^namen „fie
9?adifteüuniV" \!pranuo. Tie Stelle bleibt immer fdMvierivii unf man muf; mit ^ialinet befcnnen,
bie ^inweifung auf Salmana im t^udic fer :>{idUer biete einen Sinn, fer fowobl fem (Xonterte
alo bem Sbarafter be^ ^yropbeten, ber gerne auf »iltere Ibatfa*en binweife, am i^eften entt'rred^e.
tjf iipx^'' in/.afiäv tK zoi- oIkov 'lepo.jaau (vielmcbr if/wJdd/. ). — 31) gewi.'^bnlidH'r 'Jtui?frucf
für Sd^lad^ten unf Ädmpfe, xo^ ee febr fd^limm bergebt; Judic. 8, 15. — 32) „fae bat aud)
bie iVrebrung fec c^albe^ in '^etbel gcfrud)tet;" ovrijr -oiiida iuiv oho^ roi 'i&pai//..
t
Caput Xt.
1. Sicut mane trätlBÜt/ pertransiit rex Israel. Quia püer Israel, et
dilexi eiim:^ et ex Aegypto voeavi ßlium meum.^ 2. Vocaverunt eos,*
sie abierunt a facie eorum: Baalim iliimolabant, et simülachris sacri-
licabant. 3. Et ego quasi nutritius Ephraim^ portabain eos in bracliiis
nieis: et hescierunt qliöd curarem eos. 4. In fiiniciilis Adam traham
eos,^ in vinculis charitati«: et ero eis quasi exaltans jngum'^ super
nlaxillas eorum: et dcclinävi ad eum üt vesceretur.'' 5. Xon revertetur
in Terram Aegypti,- et Assur ipsc rex ejus: quoniam noluerunt couverti.
616 2)er ^ropH Ofea^. 11, 1—10. 2(nm. 1—21.
6. Coepit gladius in civitatibus ejus,^ et consumet electos ejns, et comedet
capita eorum. 7. Et popuhis meus pendebit ad reditum meum:'*' jugum
autem imponetur eis simul," quod non auferetur. 8. Quomodo dabo te
Ephraim,'' protegam te Israel?'^ quomodo dabo te'* sicut Adama,
ponam te iit Seboim? Conversiim est in me cor meum,'^ pariter contur-
bata est poenitudo mea.'*' 9. Non faeiam furorem irae meae: non con-
vertar ut disperdam Ephraim:'' quoniam Dens ego, etnonhomo: in
medio tui sanctus, et non ingrediar civitatem.'^ 10. Post Dominum am-
bulabunt, '^ quasi leo rugiet : quia ipse rugiet,^" et formidabunt filii raaris."
11. Et avolabunt quasi avis^^ ex Aegypto, et quasi columba de Terra
Assyriorum: et collocabo eos in domibus suis, dicit Dominus. 12. Cir-
cumdedit me in negatione^ Ephraim, et in dolo domus Israel: Judas
autem testis descendit^* cum Deo, et cum sanctis fidelis.
1) „Si^nctt wie baö tWcri^enrotb gebt ^^rvtelji Äönig s-orüber." Tiefe 2Burte geboren noc^
jum 5i?orau?gebenben. 5Uicf) im .^cbr. fdilicf;cu fie c. 10. ]jX.X öpßpov a7Teppi<p7/(Tav. äTveppitp^
jiam'/Ac 'lüpaif/: 10, 7. — "1) „td ^^i'iicl lunt im .ftiuibenalter ftanb, liebte icb es." — 3) „unb
beßbalb rief id) ibn, liefen meinen 2obn am 'JleiV-H'teni^ 2flarerei berauv^." Ta :rK'raeI innbilb
;^seni Sbrifii, feei natüriicben unt> wirtliitcn ccobnesi '^jotte^ xiwx, fo gilt tic Stelle im mnftifcbeit
»Sinne <l\\&^ ^^W SbriftU^; Matth. 2, lö. Kai /^ A'r,v-rov pe-SKO/ laa rii rtKva avroi: — 4) l». b.
bie ^^Mppbeten vint> <s5cfanbten '^3pttee fucbten fie immer ^u r^iott ^urüdjufübrcn, aber je mebr fie
bicf; tbaten, befto mebr wcnbeten i'iA jene vhmi ibncn <ib. \«i)»<jf pe-EKn/ean ahroic, ovnoc «-w'-
;(ovro tK -po^öi-ov pov. — *•> ) „mit menfd>ltrficn 5?an^en jog i* fte," b. b. icb ö'^"i?cltc |le mit
einer 3äi"tlid)feit, al6 wenn id) n)ie ein ■'???cnfd> unter ibnen u^eilctc. h 6iaoi}nßä äi^hpü-uv t^i-
reiva avTwg ev ('itapo'ic hyn-r/aeuc pov. Tiici Auturum i|t, UMc e^ viuA bie LXX genommen,
für bai^ "Präteritum )\\ ncbmen, ober not^ eigentlid^cr für bao 'Jl.Mafcna«. 5nt bibberen Sinne ift
bie i)?icnfd)rocrbung (^otte? au-jgefvrcdicn, wo ''»iotte«; '^htte fid) glcid^fam erfd^öpfte, unb wo man
aufrufen mup: ,!ba er un? feinen Sobn gegeben, bat er un? nid>t mit ibm •Jiilej gegeben?" —
6) b. b. id) roitt ibnen tbun, wie bcr 5ldcr'emann tiem IMeb tbut, wenn er ibm bae "3'ccb aufbebt
(abnimmt), ramit e? freffen fann;" K(n iaouai alToic üir parzi^cji' äni/^uTof i-i -o^- aur/Ovac^ ah-ov.
7 ' ^Ol}< l'^^!^ ^^^^. """^ ''^**'^ ^''^f' ^^ ''^" cifen." (Erinnerung an ba^ ^D^knna in ber SBüftc
unp 5ugleid^ tt^pifd^e i^orberfagung ber bimmlifd^en Speife, bie rs5ott ben Seinigen im 9?. '^,
burA tie ßuduiriftie gewäbrt; Juan. (3,34. .^ieroninnu? Uifu bier ben Sobn '^otte^ reben:
Decliuavi ad eos de.«erens regna coeloruiu, ut cuui eis vescerer a.ssuiupta forma hominis, sive
dedi eis esum cor))oris inci ipse et cibus et eonviva. kuI i-tJ/hboßat -pbc avröv. Svvi/anpai
ßf'-w. — 8) „Spbraim wirr» aber ni*t ^urürfFommen nad) 'Jlegiipten, obwobl er e^ wünfd^t; ic^
will ibm einen anPern ^errn geben, ben ^Iffi^rer;" KaruK-r/mv 'Eopaip h Alyu-Tu- 8,13. —
9) n^ni ,»i'''i^ Sdiwcrt wirb einfallen in ibre Stäbte, pcrjebren ibre erlefene 'ÜÄannfc^aft unb
auffreffeu um ibrer jRatbfc^lage wiüen," Dn^n1>J7l!Dt2 > "«' rja^fVT/aev p6u(pata h raig TröAeaiv
niTuh KUL onyovrai Ik tüv dia^iov/Juv avrür. — 10) „mein i^olf jögert mit bcr JRüdfebr 5U mir."
J^ebr. „mein 2?olE bcingt an bem 3(bfall r*on mir," ^jl^l^'^tD ' ''«' ö Aaöc ah-ov iiriKpepäpevoq ik
r//f narnLKiaq ahrov.—W) DpV"l* {^^ 111* ^'^^{"lp' /i^"^?^"! """^ ruft man C^ JUm
^Ödlflen (^Otti, .deiner l^erebrt ibn;" um ö ^ttn: tTrl ra rnun a!>7ov ^vuu&r/aerai Kai Ol) pr/ i'-^uaij
ahröv. — l'i) TlJjlN H^K ,.}i>^ id) bid) Wtrflicb aUtMiefcrn?" ri ae diai^ö)pai'E(?paip; —
l'i' TTjjipN "H'^ i* ^^^ preisgeben?" v-epna-nj aov'iapn/j'/.; — 14) .g'ebr. „fo 11 id) bid^
Wirflid^ bingebcn, wie ?(bamaV" Tie bier genannten Stvibte itnb bie 9?ad)barftäbie i?on Soboma
unt» '^omorrba gewefcn, bie mit tiefen i>ertilgt wurPen. n m ^iavic>: üc 'A(Wipa \}//aouni an. —
1.5) „mein Jpcr? tebrt fid* um in mir." ^tu^brud groOer (£ntrüftung. — 16) ',pinj IHtD^J
„uuP bod) ift ^ugleid) mein Witleib erregt;" avK£rapäx-&r/ y pErapeAeiA pov. — 17) „9?id)t mebr
werte nt mid) umwenten, (fpbraim ^u sierterben;" nh pt/ iyKa-a/.inurov t^a/^iöxifjvm rw'Eopaip.
IS) „unP niitt mebr will i* ftrafenP fommcn über eine Stabt." 9?ad) "JlnPeren bebeutet bier
"yyil """ 3orn." — 19) P. b. i^ele werpen ^ur 3nt ber Strafe in ficb geben unP ©ctted
ßu'bote beobaditen. — 20l b. b. ®ott wirbJVine üOJacbt funp tbun aU .^err über aße Ferren.
21) ^ebr. „unb jitternb werpen fommcn bie v^i^bne ijom ©eften," D^!3- '^■°' cKarlicovrac riKva
^ex fxop^(tü\eai 11, 10—12. 5lnm. 21—2-1. 12, 1—3. 3tnm. 1—5. C17
v^aruv. CsSctt wiü iiuKtcu, bafj fciiic Minbcr oom Woriien unb 5(bcnb ftcf» fammcdt, um ibm
n^alMbaft ali< iHHttlcm iinb ciiiH^isU'm ciUut ui bicncn. C? i< lciiittct ein, txiy, Mcfci^ crft mit bcr
(Erfitciiniiti^ bci^ WciTiac< im in^Uoii 5iniic erfüllt UH>ireu ift. — il:2) ^"<m .i^c^r. irt hier baijelbe
aBert mnV »vic i\ 10, n>o ec* in ber iUiljv mit furuiidahunt sieiietn-n iih „3ittcrnD jverben
fte bcrbeifiMitmcn cjlcidi einem i'ocjcl." iKariicnvTm. — 2^$) (is' beiiinnt (ner eine neue •Jln-it'«
faviiiU;!, n'efilMlb biefer i^erl^ im .^ebr. mit :'>ieitt ba«* näitfte tiapitel bei^nnt. .»^c^r. „(io unii^ib
mtcb titbraim mit ViijU';" f'^ i/'fM"- — "^'i) Tie beipen ^^iun-tc "T^ "tj^ bilfeu bier ^en laVis
otteii.siüiiis unb ben 2lnla§ ju vevfcbiebeucn Ucbcrfc^umijcn. .^icroniMUud lad l^ „3eui5e,"
unb leitete rad ihmi jarail bcr, riHM-nad^ benn aueft feine Ueberfeijunji i^nMibt irt. Xer Sbalbaer
flibt: „-^JiHt berrfdn-t ^""uiba nut '^Uut unD bem treuen .^ireilisUbum." -?f euere ivollen bier feinen
(i)ci?enfaii ^ivifduni 3^»'»u^l unb ^uba fin^cn unb iiberfeiu'n: „^tifvi fdMi»eift umber fern rcn
®ott uitD bcm n\i^reu JpeiliiUbume." Ta aber bic "Prapontion QJ/ unmöi;(licb cie ^-i^creutung
„ftrne Pen" bviben fann, fo möitte riittiiier überfet^t »verren bürfeu: „C^ufa fcbireift umber,
ebipebl a mit •'"unt unr rem avibren -^ciliiUbume in'rbunben i|l," f. b. e-:? ift untreu, ebivebl e^
bad Jöeiliiitbum in feiner "Witte bat. Tie IjXX anndn-n bier j^an^ ab: Km h' ()<Tr.-itiai( oiKor
'Jdfjm]?. Ktii 'IdiAa. rrv tyv(j arro'rt; o i^föf kcü o /«(m; li;. /oc KtK/ i/atrni Timir. Jap biCT POU ijUbil
in tabelnber unb ftrafenbcr ®eife bic i)lcbc ii^, crweifct fidi aue li2, 2.
Caput XII.
I.Ephraim pascit ventum,' etsequitur aestura:^ totadie mendaeium, et
vastitateni multii^licat: foedus cum Assyriis iiiiit, et oleum in Aegyptuin
ferebat.^ 2. Judicium ert!;o Domini cum Juda/ et visitatio super Jacob:
juxta vias ejus, etjuxta adinventiones ejus reddet ei. 3. In utero sup-
plantavit frairem suum:^ et in fortitudine sua directus est cum angelo.*^
4. Et invaluit ad angelum,'' et confortatus est:^ flevit,* et rogavit eum:
in Bethel invenit eum,'*^ et ibi locutus est nobiscum." 5. Et Dominus
Dens exercituum,'^ Dominus memoriale ejus. 6. Et tu ad Deum tuum
converteris: misericordiam et Judicium custodi, et spera in Deo tuosemper.
7. Chanaan, in manu ejus'^ statera dolosa, calumniam dilexit. '^ 8. Et
dixit P^jthraim: Verumtamen dives etfectus sum,'^ inveni idolum mihi: '"
omnes hibores mei non invenient mihi iniquitatem,'^ quam peccavi.
S^. Et ego Dominus Dens tuus ex Terra Aegypti,"* adhuc sedere te
faciam in tabcrnaculis,'^ sicut in diebus festivitatis. 10. Et locutus sum
super prophetas,-*^ et ego visionem multiplicavi, et in manu prophetarum
assimilatus sum.-' 11. Si Gah^ad idolum,-'^ ergo frustra erant in Galgal
bobus imniolantes: nam et altaria eorum quasi acervi^ super sulcos
agri : 12. Eugit Jacob in regionem Syriae,-^ et servivit Israel in uxorem,^
et in uxorem .servarit.^*^ 13. In propheta autem eduxit Dominus Israel
de Aegypto:-^ et in propheta servatus est. 14. Ad iracundiam me pro-
vocavif-* Ephraim in amaritudinibus suis, et sanguis ejus super eum
veniet, et oi)[irobrium ejus restituet ei Dominus suus.
l) Ta? i^crbum Ü^H üteint bier in feiner ^n^eitcn t^cbeutuniisienemmenn.'cr
„itiinfc^cn, bejiebren, nad)iaiien": „(fpbraim v^ebt nur eitlen rim^cn nad)." dci
n'crbcn \\\ muiien:
'Hopaiu ~ov///joi>
TTvehiia kfUuie, Kuiaojva ü/.ijv ryv i'/uipav. — 2) D^Tp ^"T~^ "C^ j^^i^f t'em CllCH, Ober bcm Cft»
»pinb Ober bcm Sturmtt'inb na*." Ter Citn?inb ift ber ftünnif*e, llnbeil briuiicnbc im Crient,
Se ift alfe bamit jiefajU: ^si^ratl jaiU bem nad>, umö ibm llnbeil brinjU- — ?5) Ta^ Cfl
^Jalaüinae jialt al? cae fiM'tlicbfte, ei;viete fidi alfo febr ^u ''iH'fd>eufcn. — i) „fa^ iskrid>t beö
J^crru cri]ebt über 3iiba, bie .^reimfuebunii über ^^uifeb;" h-ai Kfnan; ri;» ki>ih(.> -poc'loh^av. nu'
eicötHi'/ani t'uv 'innu.i. — oj 3p^ „biclt ibm ^ie gerfe." Oiadi Jpievenpmusj, Sebelj u. 'il. ift
bicfe dltti t)icr uli 5i?erjpurf unb label ju ncbmcn. 5ttlein nad^ ber ^JJciuunij bca gröjjtcix
618 ^cr ^ro))^ct Dfcaö. 12, 3—14. 3lnm. 5—28.
3:6cilg ber Stu^Iec^er unb md) bem ganzen Bufamittcn^ang tfl ber 9?Drjug unb bie 2Bürbe S^raete
au^gefprc^en, bie i^rcn 5(nfang beim ii;tammi.Hiter genommen, aU er md) im Wutterleibc toax.
Steffen foll ^s^XiUl immer eingeben! fein unb im ^inblict barvtuf foü c? ftf^ befebren. tex
(Sbalbdcr ^^arabbrafirt ba^cr: „31^ nid)t s>cn euerem a5ater fi^on, ba er noii^ im 5)?utterleibe
juar, oorauegefagt, ba§ er größer würbe cil^ feine Srüber?" — 6) D^li'^NTl^^ TTiti^ IJINDI
v: •/TT :
„unb in feiner Äraft rang er mit ÖJott;" aal h Könoiq avrov hlaxvoe Tvpuc \)e6v Gen. 32, 24.
'Da im nädifien ®a^e ber 2lu6brucf T]J«{^D f^^i^^ D^Il/N gebraucht ijl, fc bürfte bie SSuIgata
bag Süchtigere getroffen ^aben. — 7) n}<^D"^{< ^l^"! „er rang mit bem (Engel;" Kaikvia-
xvae fi£-ä äy-ye?.ov. — 8) 7^^) „uub ftcgtc;" aal /'/(hvda-d?/. — 9) 9tabbi ®aIomon, ^tJranuö
T \ -^
unb 33atabUi^ woflen bief; ^on bem bcficgten (Enget gefagt roiUen, ber burd) SBeinen unb Sitten
fein Uebernninbenfcin ju crtennen gab. 3(üetn bicfe l^orftetlun^ rerftöpt gegen bie SBorte Ootte«
unb feiner (Engel. Man fuuj; babcr mit ^ieroniMnuö unb ben übrigen "Jiueiegern bif r ben ^afob
ficb aii weincnb unb betcnb in feiner i^cbrängnif) bcnfcn, in bie ibn juerft fein 2?ruber (£fau,
bernad) feine Söbne burcb bie lunuibte (sh-aufamfeit in eicbem ^erfe^tcn. ^:K/avam> Kai irer/^r/träv
/luv. — 10) b. b. in 23etbel fanb er, wai er fucbte bei f^ott. (Er fanb bier 3;roft unb 2?erbeif'ung.
SEie er bier bei feiner ^inreifc nad) ^X'efcpotamicn wunbcrbar 'ii^n C^ott in einem fiiefiitte
getröftet warb, fo ie&t bei ber SBicberfcbr; tv -ü »Iku 'üv evpoGüv fie- Gen. 28, 21 ; 35, 1. —
11 ) di foll" obne 3n?eifel IJÖJ^ >Mi ibm," fiatt )}t^^ „mit uns" gelefen werben. kuI i-Kti
k'/a/J/d// TzpuQ ahtoix. — 12) 2^a6 SOort memoriale ejus, "i"lp| bebeutet l)ier „fein 9?ame:"
„Xcr .§err, (?3ott ber ^errfi^aaren — ^crr ijl fein 9(ame/' — 13) 'i^ai) ber allgemeinen 5hi3-'
legung ift unter (Jbanaan, [^J2, weld)eg SBort nad) feiner (EttMuclogie „iträ'mer, ^anbler"
bebeutet, ^eirael ju »erfiel)en. SBarum aber ber ^.Topbet ibm biefcn 5?amcn gibt. Hart 33. 8 auf.
14) ptJ'^'p »eö liebt bag Unterbrürfen;" b. b- bae Unrecht tbun unb Ucben-^ortbeilen, wie ti
eigenuü^igen ^anbeU^leuten eigen ifi. Karn6xn>aaT£veiv i/ydTzr/ae. — 13) T|J< ,tl<^> i<^ ^^in reic^
geworben." Ter ^''rcvbet f*ilbert bier bie ^''rablcrci (Ebbraim^, wie fte ben Wcnfdien eigen ifl,
bie au^ ber 9?iebrigfeit ftcb ^u 3lnfebcn unb föoblftanb crfd)WHmgen baben, unb nun glauben,
nad) feinem ß)ptt "mebr fragen ^u büvfen. — l(>) „id) babe mir ein i^crmbgen gefuupen;"
f'rp>/Ka nvntjivxf/v htnvTü. — 17) „uuter aü' mciucm (Erwerb wirb man fein ungcred)te2i (iJut
fint'en, baö ^Ün^e wäre;" Trac^ff ol ttuvol a'vtvv ohx ei'prjxH/aav-ai. avTÜ, 6i' ä(hKiac ä^ /'/juapTtv. —
18) b. b. tHMt 31eg",n^ten ber nod) bin id) bein J^err; ir/ayüv ge t« yfjr WyvnTov. — 19) „noc^
laffe id) ^id) wobneu in ^dUn wie ^ur i^eftjcit," b. b. id) laffe eg bir immer fo gut geben, alö
wenn immer gcfttage wären. — 20) b. b. 5U ben ^''ropbeten, Trpog TTpo^ira^. — 21) HÖIN
„unb bringe dJlcic^niffe »or buri$ bie ^J>robl)eten," ober wie 9?euere wotten: „»erfünbe l^erperben
burd) bie ^^vobbeten;" b. i. 5U bcilfamer SBarnung. — 22) 1^'^ N1^'"T]X pN 1^*7JI"DN
ins? DHIC^ ^-l"?-?? /-tt5cnn ju (?3alaab ein eitlcö (^ö^enbilb war, fo finb aud) eitel, bie ju
ftJalgal .Kälber oin'ern;" b. b- J^enn bie ß3alaabitcr burd) ibr cyö^enbilb ben ^liföriern nid)t
entronnen finb, fo werf en e? aud) ibre 33rüber im 5Beftcn be^ 3i>i"ban nid)t burcb ibre Cpfer in
^>3algal. f' nh Va7uuc tanv, äpa ijitv<'^nc i/oav tv Va'/auö üp^ovreg övmäCovfeC . . — 2fi) ,,aud)
ibre 5lltärc finb wie Steinbaufcn auf bem Sldergefteltie," b. b. fo oeräc^tlid), ober nad) 5d)olj
,,10 bäuftg." KOA fä \)voia(jT?'/f)ia ai'r(')v coc ;i'f/üi'fj« ettI x'P'^'"' nypav. — 24) -^ier greift ber
i^opbet ben (^afen, ben er i'. 5 abbrad), wieber auf unb er5äblt weiter bie 9}?ül)en 3iifobä unb
ben ibnen folgenben Segen t^on Cben. Unter Syria, Dl^t/ ift ^fefopotamien ju verfteben. —
23) sc. pro uxore. — 26) sci greges; „für ein 2Beib bütete er;" na) ywaiKi i(f>v/id^arü. —
27) f^Unt bclobnte bie grof;e 5eIbftserTeugnung Oafobi^ faburd), bafj er feine 9?ad»fommen al3
feine eigene ^ccrbe betracbtete, fie buv* Mciie^ wunbcrbar ben ^änbett beö mäd)figen Äönigö
entrtf' iinb fie m^ll fer Vicbe tx>eibete, wie ber -ipirt feine 5d)äflcin. — 28) b. b. für '}läei, rca^
id) ibnen (iJutee getban, reiben fie mii^ nun ^um S'-^'^ni unb nötbigen mid), fte ju [trafen.
Der ^rop^et Cfca^. 13, 1—13, 3Inni. 1—14. 019
Caput XIII.
1. Loqiiente Ephraim/ liorror invasit Israol, et deliquit in Baal et
mortiuis est. 2. Et nunc addidernnt ad pcccandum: feceruntque sibi
confiatilc de argento suo quasi similitudinem idolorum, factnra artificum
totum est: bis ipsi dicnnt: Immolate lioniines vitulosadorantes.^ 3. Ideirco
erunt quasi nubes matutina, et sieut ros matutinus praeteriens, sicut
pulvis turbine raptus ex area, et sicut fuinus de fumario.^ 4. Ego autcm
Dominus Dens tuus ex Terra Aegypti : ^ et Deum absque me nescies, et
salvator non est praeter me. 5. Ego cognovi^ te in deserto, in terra
solitudinis. 6. Juxta pascua sua adimpleti sunt, et saturati sunt: et
levaverunt cor suum, et qbliti sunt mei. 7. Et ego ero eis quasi leaena.'^
sicut pardus in via Assyriorum.^ 8. Occurram eis quasi ursa^ raptis catulis,
et dirumpam interiora jecoris eorum: et^consumam eos ibi quasi leo,
bestia agri scindet eos. 9. Perditio tua Israel:^ tantummodo in nie
auxilium tuum. 10. Ubi est rex tuus? raaxime nunc salvet to in Omni-
bus urbibus tuis: et judices tui, de quibus dixisti: Da mihi regem,
et principes.'*^ 11. Dabo tibi regem" in furore meo, et auferam in
indignatione mea. 12. Colligata est iniquitas Ephraim,'^ absconditum
peccatum ejus. 13. Dolores paturientis venient ei:'^ ipse filius non
sapiens:'^ nunc enim non stabit in contritione filiorum.'^ 14. De manu
mortis liberabo eos,"" de morte redimam eos: ero mors tua o mors, morsus
tuus ero inferne: consolatio abscondita est^^ ab oculis meis. 15. Quia
ipse inter fratres dividet:'^ adducet urentem ventum^^ Dominus de
deserto ascendentem : et siccabit venas ejus, et desolabit fontem ejus, et ipse
diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis.
l) „SDnm fonft Spbratm rcbctc, ba gitterte ^an? S^riicl;" b. h. ba tmtte e6 5{nfc^en; aber
c^ sicrlor nun Slnfcben, '?3fadit, OHücf unb ^ciicn, ba ci? ^aat 5U biencn bcv^^nn. iH'fannrlid)
tarn ber 33aalbicnft burd) Scjabel a\x$ fhimckn nai^ 3^i"acl III. Reg. IG, 31. kutu rw /ö;.oy
'Eppalfi (haniüuara i'/aßev avroi-X ti' ~w 'Inpai//. kclI tdtTo airä ry Bua?. KCil ciTzid^ave. — 2) ^flDf
ppti'* 0**7-3^' DIN »i^cr ""tcr bcn 93?cnfcl)cn ppfcrn iviö, füije (bulbigenb) bie Äälber;"
iiiaare hrdpuTorc. uoaxoi }ap (K/.e/uiTrmi. Ta^ .Hüffcn bcr mftattcncu 5lälbcr, fei t-$ ber jircüen,
bie öffcntlid) ober in bcn .^»äufern aufi^efteüt waren, ober bcr Heincn, bie man auf fem i'eibe
truii, ^ef*ab cntwcbcr tnxd) "Jtuffrücten bcr \:ipvni, pfcr nnmn bao iBilb ferne ftanb, bunt 5(u?-
jtrecfcn bcr .f>anb, bie man bann beim Jurücf^ieben füfUe. Plin. 2S. 1 ; Aimlns. 1. 4. — 3) Taö
©ort ^-l'^^< ^^M't fon^o^l „genjlcr, als 3{audn^ffnuni5, J^audifanij;" <jc ä-fd^ ä-ö iWiKpiuv.
3}aä) anb. dcbb. ö-ö äKpi-uv. — 4) „öon ber 3nt bcincei 3lufcntbaltcö in 2legs>ptcn &er ;" t}<^>
ävijyayöv ce tK yf/q A'r/r-rov. — 3) knoifiaivov es. — 6) 7nt^'"1tDD //^'^ Ctn?i>n?e;" m'
- T :
Tzavdi'ip. — 7) 9?ac^ bem jei3igcn bebr. Icrt: „5Bie ein 9.\int()cr laurc icb, "lltJ^JS»- ^'^'^ i^^^Tii'-"
8) ä~av~7iaouai avrolq <1iq äpKoq ?'/ ärrnpavp^v?/ kcü 6ifipp//iiJ (7v-}K/.ei.cii(Jv KnpSinr ai'rc'jv kcii Karn-
oäyovrai avrnix f:K£i GKifivoi (^pvfioi: — 9) «^cbr. „bciu ikrbcrbcn, p 3?rae(, füniMbrl in mir
ijl C^, in bcincr .£tÜIfe;" rt, 6in<p\^opä oov 'lapaij/. riq ßo>/-dr/Gei. — 10) I. lloir. S. — Ml i^'tl
Irfw/ifi aoi ßaai'/ia iv öp^y juov Kai fcrjov £v rtj TdvfiC) unv. — 12) I^a^ IkbunbCU- UUb t}(ufbe«
irabrtfcin bcr Sünben bcbcutct in ber Scbriftfpraite, baf? fie nicbt i^ere;cbcn, fcubern immer nod)
im Cv^ebacbniffe 'skntco feien, wie bcr fciliV'bunfcne unb woblbewabrte i^ünbcl bcr 2ilbcrften;^el,
beren man fi* mebrmalj' ftatt bcr 'ü^Jün^en bebiente. avarpooi/ aA>Kinr 'Eopaiu. (s)ctt [ac[t bicr
baffctbc rcie Deut. ;J2, 34: Nonne h;\3c C(jndita sunt apud wo et sitmata in thesauris meis?
cf. Job 14, 17. — 13) Sinn: Scbncd werben über ibn fommen Scbmer^cn, 2itmcr;eu wie
einer (^cbärenben, 2itmer5en beei 3:cfe?, benen fie -^{iemanb cntwinbcn unb cntveben fann, weil
e^ am eiiicncn i^crftanb unb am eichenen ^iJiHcn feblr, wie bei einem .Hinbe im -Wuttcrleibe,
n)clcbe-3 ficb nicfct ju t?cr(Kilten wcij?, 'wie eö fllücflicb au? ber v>crcuiiten 3iteibe bcrau-jfommcn
moijc. — 14) nvTog 6 vluq aov ö opüviuoq. Statt üov bürftc ()icr wobl '>v ijclcfcn werten. —
620 Der ^vop^it DfertS. 13, 13—15. 3lnm. 15—19.
lo) D*J3 ")?t^*P3 'it2^_^'iÖ n^"*? "f'>"ft bliebe er nic^t fo lange in ber OTutterfc^cibe,"
ober: „bcnn jur recbten 3c't ftcbt er nicbt in ber ^D^utterfc^eibe;" (hon oh /x?) v-oa-y iv cw-pißi)
TEKv(M.—\Q) ^cbr. ,,au^ ber ^anb ber Unteinjclt." Ter Sbalbäer nimmt bicp i?on ber
S?crc?ani;cnbcit flcfacjt, in a^eld)cr (yott 3?faii gar oft au? 2c^ unt i^ertcrbcn befreit bat.
(Siutge 9Jabbincn, audt ScboU u. Sf. nebmcn c^ a(^ bcbingt pbcr optatit^tfi^gcfvrccbenan: „3ij^
mc^cbte fie befreien . ." §((Iein »eter ^a^ (£ine noc^ ba>5 3lnbcre Idpt ficb jicnugfam ^cgrün^en.
20ie lex ^J.'Topbet in'tcr tbut, legt er bier eine 3it>ifii)fnrec>e ein, bie auj etnent plö^licb in feine
(£ee(e faüenben Strabl bc^ l'icbtc? bert?crgebt. 3» 5^fttte {»ee i^crt>erbenei, tai? er ficbt unb oet-
fün^et, crMicft unb bcjeugt er eintretenfe, gcttlicbe .f»ülfe. (iJott nnü 3-^raeI befreien felbfl auö
3:p^ unti Unterwelt. Jbecboret un^ Gaftro i^erftcben unter bicfer i'efreiung im buifftäblicben
(Sinne l'ie Srlcbigutfg auc; fer ^»icfangenfdmft in 'iJlffrricn unb i^abnliMiicn, im msM^ifcben Sinne
aber tie 'i^efrciu'ng ter 'iPienfcbbcit au? 3:o^ unb i^erterben turcb SbriftUi^. 5((lein tie meiftcn
b(. i^ater nebmen ba^ (^kM'agte im buitt^äbliclnni Sinuc i^m ber (Srlöfung burd) Gbriftu^, ofer
iMcimebr r^on ber Sluferftcbung au^ bem lebe, unt laffcn lu 9(nn>enbuna auf bie JKürffebr'auä
bt-r babi>(onifrf)en (^efangcnfcbaft nur im uncigcntücben Sinne gelten. 3br (^Jruub i|l, »eil ber
bl. 2troftel ftd) aueibrüdlirf) auf tiefe Stelle beruft I. Cor. 15, 54. ?lllein wenn man bebenft,
baf; tie 5tpoftel gar oft fid) ^um i?ea>eifc ter ci\iugclifd)cu ©abrbeiten auf Stellen berufen, bie
fiMPobl einen mi>ftifdien al? budiftäbltcben Sinn in 'Jlnfprucb nebmen, warum fpll man tiefen
bcppeiten Sinjt nicbt aucib bei biefer Stelle gelten laffen^ Turd) ta? allzuweit getriebene i<e=
fd^rvinfcn bes ^inneei gewinnt ba^ ^Infeben tef Sd)rift nid)t. 2Bie (Mott, wie Sbriftu^, wie bie
Äird^e Wciil unb 'i;!eb"en ip, \Q bie bl. Sduift. Ter ®eift aber läpt ben S^ud^ftaben i^erträglit^
neben filb mitfommen. t« X^'pog mhv pianuac Kai ek -davamv AVTf)(liao/Jni airovg- ~ov i/ öUtj cov
■davare; nov to KevTpov aov mir/; — 17) Xa^ üBcrt Dlij bebeutet fcwobl „9ieue, al^ Jroft."
T
Se mi>^te fcftwer ju entftteibcn fein, in weUfem Sinne ee bier ?u nebmen ijl; ebcnfp, cb e? fti^
auf baö i'prbergcbenbe ober ba? 'i)?ad>folgenbe beliebe; wicccrum, ob ''»iott ober ber 5-^ropbet e^
fajie. fHabbi Xat^ib, bie LXX unb .ipierouiMnu? überfce.eu ee mit „Iroil" unb wollen bamit
gei'agt wiffen, eö gebe für ben ''}}ieufd)en, ber bie Sterblid^feit betrad?tct, na* natüvlid>cr "Jlnfidn
feinen Irofi, wobl aber nad) ber iibcruatürlidicu, bie ber '^Jlaube gibt, ^agninuf^ unb Striae;,
lSid^ol'1 u. 51. bie ei^ mit „9?eue" überfct3cu, nebmen an, (^3ott fpred>e bier feinen uut^ervinberlidien
Gntfd'Uif; au^, bie im ^olgeuben au?gefprod^ene Strafe eintreten ^u laffen. ^Im annebmbarften
crfdnint cc«, bie 2Borte bem lyropbcten für fidi in ben ^Jiunb ]n legen: „Iroft ift ♦>erborgen i?or
meinen klugen," unb fie al? burd) ben 531id auf ba^ folgenbe (yeridu 'oeranKiKt 5U beuten. —
IS) ,,weil ^pbraim tbeilt bie i^rüber." (£e; war 3t-'»"oboam, ber pueril ^^^vael i>on ^ut'vi trennte
III. Reg. 11, 26. Jpebr. „SBeil er unter ben ^-i^vübern wirb wacbfen," {<nö*- ^'f LXX u.
21. lafen "iHÖ*- Sahnet s>ermutbet, e^ fei jum »orbergebenben Sa^e ju belieben, unb ba«
^^an^e ju überfe^en: „Xie 9laAe Oieuc) i-'erbirgt ftd) for meinen klugen; benn Spbraim wirb
(wieber) blüben." Xerefer: „3»tir blübct eij "(ber -sctamm (fpbraiiu) unter feinen 33rübern;
bod) ein Cllwinb fommt . ." Xer Sbalbacr parapbrafirt: „iBeil fievn'rmebrten ibre i^erborbenen
5fi.H'rfe, barum will id) einen ftarfen .Honig berbeifübren," Salmanaffar nämli*. — 19) wo»
runter mit 31riat^ unb (£lat?iui^ hiü alle *)?cueren ba^ ^eer ber ^Ifforier perfteben, bae unter
Salmanaffar einbred^en unb bem ^ieid^e 3^rael ein (£nbe madn-n würbe. C£prillu^, •^'ieronpmu^,
JRupert, ^aimo finben bariu im böbereu Sinne Sbriftuc; angebeutet, burd) ben ^erael oeri^ben
foll, auf bap bie Äircbe be? 9?. '-i^. wa&iic unb grüne, ilpranui^ unb i^atablue nebmen ben bren»
ncnben £|lwinb für Mi pcr^eercnbe ^nier beim allgemeinen Sßeltbranbe.
Caput XIV.
1. Pereat Samaria,' quoniam ad amaritudinem concitavit Deura suum :
in gladio pereant,^ parvuli eorum elidantur, et foetae ejus discindaiitur.
2. Convertere Israel ad Dominum Üeumtuum: quoniam corruisti in
iniquitate tua. 3. Tollite vobiscum verba,^ et convertimini ad Dominum:
et dicite ei: Oranem aioTer iniquitatem/ accipe bonum:^ et reddemus
vitulos labiorum nostiorum.^ 4. Assur non salvabit nos, super equum
non ascendemus/ nee dicemus ultra: Dii nostri opera manuum no-
strarum: quia ejus, qui in te est, misereberis pupilli.^ 5, Sanabo contri-
tiones eorum/ diligam eos spontanee: quia aversus est furor meus ab eis.
Vtr ^rcp^et Tfeaö. 14, 1—10. 2lnni. 1—16. 621
0. Ero quasi ros,'" Israel germinabit sicut lilium, et erumpet radix
ejus ut Libani. 7. Ibuut rami ejus, et erit (juasi oliva gloria ejus: et
odor ejus ut Libani. 8. Convertentur sedeiites in umbra ejus: vivent
tritico," et gerniinabunt quasi vinea: niemoriale ejus'* sicut vinum
Libani. 1>. Ephraim quid mihi ultra idoki?'^ ego exaudiam,'^ et
dirigam cum ego ut abietem virentem:'' ex me fructus tuus inventus est,
10. (^uis sapiens, et intelliget ista?'" intelligens, et seiet liaeo? quia
rectae viae Domini, et justi ambulabunt in eis: praevaricatores vero
eorruent in eis.
I) Di?'»^r) „Samaria roirb bü^cn." Ter dbalbäer: „S($n)cr verfcfiutbct fft iSamaria."
äoarin,i,,atTai. . . — 2) IV, RcjT. S, \'2. — Ü) iM'ifit Mcr wi>M „bctct;" bciut aüc C1^fcrlV1^cu
unb i^ufnvcrfc ebne bie inneren ^cufjer unb (^H'bete finb '^^ott nidbt i^enebni. — -1) „veri^ib alle
9??ilTetbat;" oTwf /y/} /a.h/rc iiihKiar. — r5 ) „nimm bin ba^ G3ute, bäö »ir bir nacb iHT^ebener
gunre bvirbrini^cn," cbcr nait Scftol? : „nimm e^ gnäbiii an, baf; wir bir. . ," ottx: „nimm
(iJute? (b. b. (sjnabc), um c^ uns? ,ui lieben;" na-i /.uih/re hya'da. -^ <>) ,,mir iverben bir barbrinj^cn
bie Cpfer unfcrcr i.'ippen;" Ka(,-hv xfi^^^'v i'ijiüh'. — 7) b. b, reir xn^rtraucn nid)t auf ^ic ^fcffe
Sle^t^ptene-, Is. 31, 1, — 8) DliT Dill* ^5"'^t?:''^f ,,benn bei bir ftnbct .?>ü(fe bcr ißcrlan
fene;" o h aol tleyanbpciavüv. — })) DilhlSi^O »i"-'^ l^^iß beilcU ibreU 5lbfall-," läiro/jai-ar
TT
Ka^otKint: ttl'rüt'. — 10) ?(He bier aui^i^efproiienen Sci^nungen erfüllten fic^ jn?ar bucbftdblicb
nacb bcr 9tüdEebr au»? ber rskfauiienfcbaft, aber im böberen unD poüfpmmeneu >2inne erft in ber
3cit Sbrifti. — 11) jJTiTf' „fie erwecfen fiJetreibe," b, b. fte n^crben bai^ pcrobcte i!anb mit
It T - :
OJctreibc bebauen. ^i/navTa/, ml iiEiivai^liaovTai alru, J^in mt^fiifcben "Sinn, ber in biefen JiJcrtfn
liejU, erfanntcn (eben bie alten j){abbinen unb rebeten i^cn einer »unberbaren iV'rcint'eruni^, bie
im (ik-trei^e oorviebcn »irb, unb vom belitateu Cpfer be? 5?rcbee; jur ^^dt bce: Wcffiäjf. —
12) ^. b. fein iHubm, fein 5(nfebcn. — 13) b. b, waö fo(t mir Spbraim ferner mit Pen (iJötjen
Ui tbun babenv — 14) ^TJ^, ttield)em !i5>ortc bier bie LXX bie ja^itc i^ebcutung, ndmiiA
bie bc? „rcmütbi^cnö" geben: lyi) hawEivuaa ainöv. 2(ucb Scbclj iiberfe^tc fc. 3t(Iein bie
'^ebeutuuii „erbören" paf;t beffer jum Sontcrt. — 1-5) tju üf äpnev^or TvvKaCovaa. — 1(>) .Hlafle,
bat; fo ©eniöc fcn iDcij (s5pttee tvanbeln, um bcr (Jiuftcbt biefer X^iuijc gennirbij]t ^u werben/
PROPHETIA JOEL.
1. ^öel, ^J<i^ „bcr Stnfaiujenbc ober Screitandißc/' (Sof;n ^f;atuel§, wahv-
fcficiiiHdi aibi bcm Stantntc ^uta, uad) (5pivbaniii^3, de vita proph. c. 15. auv
^ctbom im otamme diubm öcLnirtiij, luar aller 'ßalu'fdiciiiUitfcit nad) ein ^'^itge;
nofte bcr ^^sropbeteu Cfea§ iinb %\no^i, unb iyei]fai]tc unter bcni C^>ia§ (Sl^ariae)
:;linfdH'u tax i^abrcnSll uni> 759 v. 6()r. 3Jian crfdilici5t biefc§ an^% bcm UmltauDc,
baf3 feine '|>roplictie im Canon einen bcr erfteu %^[äU einnimntt, unb baf3 bei 3(mc^3
mehrere 3teUen oorfonunen, bie auv I^ocl genommen finb. ?vür jene frülK ^dt
fpridU awd^ biefe^o, baf? er an I^nba, fi'ir luekte^J er feine 'iöciffai-^ungcn auefprid)t,
nüdi feine "•■l^orunirfe Plmu 9lbfall unb föötcnbienft riditet, unc ee bie fväteren '^^'ro-
V^ktcn tluni, unb bafj er nod) iliiditv l^on A-einbfeliv3feiten ^unfcBcn ^uba unb ^c^rael
fai3t, imc fic Uüm '^abxc 743 an eingetreten finb unb fortgebauert liabcn. 9Iud) bie
(Bl)rcr unb 3lfftiriev fdieint er nodi nidü ale /vcinbe iiefannt ju baben, obiucbl Ginige
]ao,m, er iH*rftebc barunter bie 9corblänber 2, 20.
2. 'Dian ninnnt mit dkd^t an, baf3 bie 'ituei 3i>eiffagungcn, bie ^ocl'S octmft
ent(iä(t, eine Ginbcit bilbcn, Ter '^'roV'bet uerfünbet nänUidi ein grcf5e§ Strafgc:
ridit O^otte^?, bcn .^eufdn-cdeit'^ug; bernacB bie (S-rbarmung Öotte§, bie 3(nfunft
nämlicl) bC'o 3}icffia^5. Xk alten 3kbbinen unb bie meiften itird^cnuäter baltcn hm
^cufdn-cdcn^ug für eine ^lllcgoric^ für ein '^ilb gciualtiger ^vcinbc^Jeinfätlc; inefc
DJeuerc übet ipollen ibn budiftäblicb genonnnen luiffen, bcfonberc-' Tercfcr unb
Sd)o(v Xbcobürct fd^lägt ben ^^Jiittclweg ein unb ficbt 33ilb unb ^^NirfUd^fcit in
©inem beifannueu* Tiefer 3lnfi*t bulbigt aud) 3diegg unb bittet fic in eigener
äöeife anz\ ^br gCmäf5 /,legt fid; bcr ("^runbgebanfe bcr 'iiseiffagung in bcm v2aße
bar, baf? bcr Gntandlung unb "ikMlenbung be^:-' gbttlicben ^iatbfd^luffciS in bcr Ji'b-
rung fcincc :isolfeÄ '^UH'i TcinblidK .Hräfte^ bie äuf5erc katnx mit ibrcn i^ataftrc^beu
unb bie .»ocibeumelt mit ibren 3(ngriffen auf ^^c-racl entgcgcnftclicn, bereu Uebcrmin;
bung für alte ^dt nabc ift. Tk .*oeufdn-edenvlage ift bcm '•^iropbeten ^epräfeu;
tantin bcr gan^^en Statur. . . unb fic ftcbt barnadi ben 'lUMfern unb it)ren Stngriffcn
auf iim 33eftanb ^s^-'raeU^ gleidi." 3iMe mit "^^ofaunenfdH-ill ücrfünbet ^iocl ben groJ3en
Tag unb ennuntert ^nr 'iiu.f5e, ^tÜc ^umah Crr befdircibt bie mcffianifcbe 3^'it mit
3ügen, bie fid) genau erfüllten, iucfjmegen and} '^'etru§ in feiner erften ^^srebigt nad;
ber 3(nfunft bcc^ M. (^ieiftee fidi barauf' beruft Act. 2, 16.
3. 3cin St 1)1 ift blübenb, gerunbct unb reiit. Tiad} Sdicgg übertrifft feine
Sin-adu', wenn nid^t an .Üraft (üi -isergleidi mit A^abacuc unb ^sf»-iiii5'), hod) an
Veidnigt'cit bC'i' iiKutbunb:-- unb an ^nvtbeit bC'ö ^(uv'brude^ ineUeid;t alle ^^^rephetcn.
Caput I. ^
1.* VERBÜM Dotnliii, qtiod factum est ad Joel filiüm t*hatueL
2. Audite hoc senes, et anribiis percipite omnes habitatores terrae: si
factum est istud in diebus vestris, aut in diebus patrum vestrorum?
3. Super hoc tiHis vcstris narrate, et filii vestri fihis suis, et filii eorum
generationi alterae. 4. Residuum erucae Comedit locusta/ et residuum
622
)
X)er ^Propfjet 3ocl. 1, 4. 2lnm. 1. 623
locustac comcdit bruclius, et rcsidiium bruclii comedit rubigo. 5. Exper-
giscimini ebrii, et tlete, iilulate omnes, qui bibitis vinum in dulcedine:^
quoniam poriit ab ore vestro.^ 6. Gens enim ascendif super terram
nieam, fortis et innumerabilis: dentes ejus ut dentes leonis: et molares
ejus ut catuli leonis/ 7. Posuit vineam meam in desertum, et ficum
meum decorticavit: nudans spoliavit eam et projecit: albi facti sunt rarni
ejus. 8. Plange quasi virgo accincta sacco super virum pubertatis suae/'
9. Periit sacriticium, et libatio^ de domo Domini: luxerunt sacerdotes
ministri Domini. 10. Depopulata est regio, luxit liumus: quoniam
devastatum est triticum, confusum est vinum/ elanguit oleum. 11. Con-
fusi sunt agricolae, ululavcrunt vinitores" super frumento, et liordeo,
quia periit messis agri. 12. Vinea confusa est, et ficus elanguit: malo-
granatum, et palma, et malum, et omnia ligna agri arucrunt: quia
confusum est gaudium'" a filiis liominum. 13. Accingite vos, et plangite
sacerdotes, ululate ministri altaris: ingredimini, cubate in sacco ministri
Dei mei: quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium, et libatio.
14. Sanctificate jejunium, vocate coetum, congregate senes omnes habita-
tores terrae in domum Dei vestri; et clamate ad Dominun: 15. A a a,
diei;" quia prope est dies Domini, et quasi vastitas a potente veniet.'^
16. Numquid non coram oculis vestris alimenta perierunt de domo Dei
nostri, laetitia, et exultatio? 17. Compiitruerunt jumenta in stercore
suo,'^ demolita sunthorrea,^^ dissipatae sunt apothecae:^^ quoniam con-
fusum est triticum. 18. Quid ingemuit animal,'" mugierunt greges
armenti? Quia non est pascua eis: sed et greges pecorum disperierunt.
19. Ad te Domine clamabo: quia ignis comedit''^ speciosa deserti,^^ et
flamma succendit omnia ligna regionis, 20. Sed et bestiae agri, quasi
area sitiens imbrem, suspexerunt ad te: quoniam exiccati sunt fontes
aquarum, et ignis devoravit speciosa deserti,
l) Q-i werben nrtc^einanber yier 3(rtcn wn .^eufcftrcifen gcnvinnt: 1) QtJl, LXX kü/httt/
„jRaupc," lücrunter bie nocf) ungcflücjclte, juiiöc .§cufct)recfe ^u ijerjlcljen fein bürfte. Der
C^albäcr nennt ftc rnn\- -) n3")N -'*'•"'" tiyi >Mii Ktn," ÜKpig, worunter gemeinfttn bic
T T :t ■/ : ~ TT . t
3u9^eufd)rccfe, gryllus gregarius, ju t^erltcben fein bürfte. 3) p7» öon p^* „tveif? fein," ober
''t*" Dp/ „abfreffen," ßpovxoc, worunter i2d)oIj bie jun^e Jpeufd)rede in ber legten (^tufc ber
S^eniMubtung öerjlet)t. ^ieronsjmug fagt: Bruchiis est animal, nihil volare valens, ventri
tantum studens. 4) 7*DH '^^^ /DH »frcffcn, ber Treffer/' f/^w'/?;?, rubigo, 53ranb. Der
' T - T
^ro^jfeet fcfieint bcn ^cufitrccfcn biefcn bcfcnberen 9?amen i^cßeben ju baben, um Icbbafter ju
be^eicbnen, bap feine ber grücbte ber l'anbeei vKrütont bleibe, iii ift alfo an feine bcfonbeve 5lrt,
aucb an feinen (Jntwicfiuntit^untcrfct^ieb ju beuten. Tic j){abbinen fowic .fiiievonvmuci, J){uVHn-tue,
^aimo, .^U!U\ l''.n-anuei, DtpuiM'iu? (Jartb. i^er|lcben unter biefen oicr .^eufcbvccfen^'^Jamen bic
Pier äBeltnuniardncn, »eld^e naiteinanber bae Vanb 3>?>''itl bcbrdnc\ten; Ibeoborct bie oicr
Äonige 3:ei^latpbalafar, Salmanaffar, 3ennacliarib unb '■?JabucboPonofov; (lovneliui^ a i'apiPe
bie *>erfcbiebenen 9Kitionen, nuiite 'Dfabucbobonofor in feinem Speere batte, wie renn biefer 'Mei«
nuni'i aucb .!pieron>.nnu^ bulPii^. 2Die fd)on in ber Sinleitunoi i^efai^t werben, finb bie neueren
5lu«s(eiier mebr für bie buAftablidK 3lu?lciiunn biefer ^Oeiffac^unii obwot^l fid) in ben (sHM'dncbt?'
urfunben feine "JJad^rid^t i^om (Eintreffen biefer Vaabplajic fiiibet." Csufcffen bat biefer Sinwanb
wcnii^ \n bereuten, ba ja ivir iMelcei fid) ereijjncte, wai^ "niebt iiefdiidulid^ beurtunbet ift. 'iJlüioli
bdlt e^ mit ben älteren 3(u^(eoiern unb fai^t: „3oe( »vbt in feiner iOciffa.aunii ülMnfe, baf; aud»
er T^einbe barunter verftanben babe. 9?idU nur befcbreibt er fie ale; Äriej^cr, 1, ti; 2, 4, bie oom
9?orDen tommen 2, 20, fonbern nennt aud) ibrc iHn-wüftuna eine vSd)mad) ber .f^ciben, 2, 17 xinti
bringt ben barauf folgenben g(üct(id)en Juftanb in in^rbinbung mit ber (£ rlöfuna bei^ in^lfe«*
auiS ber @efanflenfd)aft ber 5i5i,Hfer, 3, 1 unb ber 23ernid)tun3 aller feiner gcinbe." 5{lö bicfc
624 T>ex ?)ro)?^et 3oel. 1, 4—19. 2lnm. 1—18.
T^einbe betrachtet er bic S&atbäer. ®tr Balten mit <S($egg u. 21. bafür, bcr $»rc^kt »eiffagc
i)ier gettjaUige ^Ätürme ocn Seite ber 9?atur (ßanbptagen) unb son ®eite ber 5)?eni'c^en (fcinb-
ll($e J^eere). — 2) D^D^' 7^ »Wegen beö SJfofteö;" eif fie^tjv. — 3) b. ^. njeü er (ber 2Dein)
euerem 5)?urtbe batb roirb cntjogen werben, öti k^fiprai sk (TToßarog vfiüv ev<j>poavvii nal x«pa- —
4) Tag SBort j|i» bebeutet „3?erfammeUe^," alfo „3?etf^fc^aaren," ober aut^ „©(i^aar »on
2:()ieren." (£6 ifi l)ier ba^ ^euf($redenf»eer ju i^crfleben. — 3) ^''^ „wie eine^ ^öTOen."
T
Tiefet 5Bort fem.mt nur in ben bid)terifd)cn S(^riften vor, itnb bürfte öieücid)t mcbr Sömin al^
Söwe bebtuten, rie .§eufd)rccfcn^^dt)ne »erben ben l'öwenjäbnen iun-gtidum, weil fte bie i'ciume
i(nb ^^flanjcn gcrabe fo ihmi aüem (yrün entbiöiJcn, wie bie \.'öwen5äf)ne bie ©ebcine »cm ^JeiWe.
(») „über ben '0)?ann i^rer 3ugenb',eit;" rbv avt^im arryg tuv nap^enKov. — 7) b. b. eö fann
fein tepcife* unb jtranfopfer'^ mcbr bargcbradit werben, weil aüe grüßte »erwiiftct finb. —
8) „fd)mäblict) fte^t «6 mitbcm SBeine;" i^iipäv»i]nlvo^. — 9) -i^pyveiTe KTi/fjara. — 10) „jerflbrt
t^ bie i5rcube (unb weggenommen) »on ben Äinbern ber Wenfcfcen." — 11) Qi*^ 'ütlü »'^^^
- T -:
bein 3^age!" Kai KeKpn^are Tiph^ Kvpinv (KTevf.ic, ftf y/itpav. — 12) Kai wf TalatTvtjpia £k ra/Mimj-
piac 7/^"«. — 13) ri11"15 Iti^Ül^ »c^ fc^winbcn bie Äörner (beö ß5etreitie?) unter i^ren
(Sd)aufe(n;" naa^ 5(nbcrcn: „unter ibrcn !Sd)o(Ien." toKipryanp Sa/iälsi^ im raic (})äTvaig avTüv.
14) ?)(pavicf'&7/gav -diioavpoi. — 13) „verfallen finb bie ©c^eunen;" KaTe(TKä(j)?/aav ?.j/voi. — 16) rt
(nroß/'/aofiiv Fav-n'i^ ; eKXavOav ßnvKoAia ßoüv^ bti ra TvolfiVfa tcjv irpoßaruv ^/(pavifT'&Tjaav. —
17) \!od) unb 3tcifcl)I bemerfen bicr: „®rfabrung««gemä^ finben .^eufcfereden^üge in trodenen
Sauren ftatt; ift nun aüe ikgetatton i'*erntd)tct, fowirt» bie rs3lutb ber Sonne um fo läjtiger;
cö »erfiegen bie Cueüen fdinetler, Weil ber 2?oben nid)t mit (^3räfcrn bebcdt \\t, unb bie Jbiere
bcg gclbcö led)jen ju ®ott um (irquidung." — 18) "I5"ip HlN^ >Mi Singer bcr ffiJüfte" (bie
J^riften ober Seibcplä&c).
Caput II.
, 1. Canite tuba in Sion, ululate^ in monte sancto meo, conturbentur
omnes habitatores terrae: Quia venit dies Domini, quia prope est 2. dies
tenebrarum, et caliginis, dies nubis, et turbinis: quasi rnane^ expansum
super montes populus multus et fortis:^ similis ei non fuit a principio,
et post eum non erit usque in annos generationis et generationis. 3. Ante
faciem ejus ignis vorans, et post eum exurens flamma: quasi hortus
voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti neque est qui
effugiateum. 4. Quasi aspectusequorum,^aspectuseorum: et quasi equites
siccurrent.^ 5. Sicut sonitus quadrigarum super capita raontium exilient,
sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam, velut populus fortis
praeparatus ad praelium. 6. A facie ejus cruciabuntur populi: omnes
vultus redigentur in ollam.^ 7. Sicut fortes current: quasi viri bella-
tores ascendent murum: viri in viissuis gradientur/ et non declinabunt
a semitis suis. 8. Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in
calle suo ambulabunt: sed et per fenestras cadent,^ et non demolientur.
9. Urbem ingredientur, in muro current: domos conscendent, per fene-
stras intrabunt quasi für. 10. A facie ejus contremuit terra, moti sunt
caeli: sol et luna obtenebrati sunt et stellae retraxerunt splcndorem
suum. 11. Et Dominus dedit vocera suam ante faciem exercitus sui :
quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verbum ejus:
magnus enim dies Domini, " et terribilis valde: et quis sustinebit eum?
12. Nunc ergo dicit Dominus: Convertimini ad me in toto corde vestro,
in jejunio, et in fletu, et in planctu. 13. Et scindite corda vestra, et non
vestiraenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum: quia
Ttv ^rop^et 3ofI. 2, 1—8. 5(nm. 1—8. 625
benignus et misericors est, paticns et miiltae misericordiae, praestabilis
super malitia."' 1-4. Quis seit si convertatur, et ignoscat, et relinquat
post se benodictionem," sacrificium, et libamen Domino Deo vestro?
15. Canite tuba'^ in Sion, sanctificate jejunium, vocate coetum, 16. con-
gregate populum, sanctificate ecclesiam, coadunate senes, congregate
jiarvulos, et sugentes ubera: egrediatur sj)onsus de cubili suo, et sponsa
de thalanio suo. 17. Inter vestibulum et altare'^ plorabunt sacerdotes
ministri Domini, et dicent: Parce Domine, parce pojtulo tuo: et ne des
liereditatem tuam in opprobrium ut dominentur eis nationes; quare
dicunt in populis: Ubi est Deus eorum? 18. Zelatus est Dominus terram
suam, et pepercit populo suo: 19. Et respondit Dominus, et dixit populo
suo: Ecce ego mittam vobis frumentum, et vinum, et oleum, et reple-
bimini eis: et non dabo vos ultra opprobrium in Gentibus. 20. Et eum,
qui ab Aquilone est,'* procul faciani a vobis: et expellam eura in terram
inviara, et desertam: faciem ejus'^ contra mare Orientale, "^ etextremuni
ejus ad mare novissimum:'^ et ascendet foetor ejus, et ascendet putredo
ejus,*^ quia suj)erbe egit. '^ 21. Noli timere terra, exulta et laetare:
quoniam magnificavit Dominus ut faceret.^' 22. Nolite timere animalia
regionis: quia germinaverunt specio.sa deserti, quia lignum attulit
fructum suum, ficus, et vinea dederunt virtutem suam.^' 23. Et filii
Sion exultate, et laetamini in Domino Deo vestro: quia dedit vobis
doctorem justitiae,^'^ et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et
serotinum sicut in principio. 24. Et implebuntur areae frumento, et
redundabunt torcularia vino, et oleo. 25. Et leddam vcbis annos, quos
comedit locusta, bruclius, et rubi^o, et eruca:^ fortitudo mea magna,
quam misi in vos. 20. Et comedetis vescentes, et saturabimini: et
laudabitis nomen Domini Dei vestri, qui fecit mirabilia vobiscum: et non
confundetur populus mens in aeternum. 27. Et scietis quia in medio
Israel ego sum: et ego Dominus Deusvester, et non est amplius: et non
confundetur populus mens in aeternum. 28. Et erit post haec:^ effundam
spiritum meum super omnem carnem: et prophetabunt filii vestri, et
filiae vestrae: senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones
videbunt. 29. Sed et super servos meos,^^ et ancillas in diebus illis
effendam spiritum meum. 30. Et dabo prodigia in caelo,"^*^ et in terra,
sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. 31. Sol convertetur in tenebras,
et luna in sanguinem : antequam veniat dies Domini magnus et horri-
bilis.^^ 32. Et erit: omnis qui invocaverit nomen Domini,-' salvus erit:
quia in monte Sion, et in Jerusalem^ erit salvatio, sicut dixit Dominus,
et in residuis, quos Dominus vocaverit.^
1) l^nn „erbebt lautce (^k^djvti;" Kr/pviare. S?ic man ba^ .3ei*en mit bcr Srcmpcte
ober ^ycfaune <\\bt beim 9?abcn be^ $^cinbc^, fo fod nun ba^ 3eic&en iicj^ben n^erben bei ber 5(n«
fünft ^cö (i5crid)tcei, ba? bcr -fi^crr iM'rbviniit. — 2j b. h. glcicb bcm Wonicnrotb; Ose. 11, 1. —
3) b. b. bie •f'cufdirccfcn in bui.tftäblici)cr unb nilürlid)»- i^ebeutintii.' — 4) Tic .^cufcbrcifcn
babcn oiclc 3(cbnlid)fcit mit tcn ^J^fcvbcn Apoc. 1>" 7. Tic 3talicnc"r i^cbcn ibncn fcfjbalb ^cn
9?amcn cavallctta. — '5) ««rnfWw-'orr«/. — 6) b. b. 3(üc trauern fo, b'af; ibrc Weiutter enMid)
fo fdimu^ig unb rupig iverbcn, wie ber 2cvf. ^thx. "111X3 IVSp /.^tüe (iJefid)ter jicbcn ibrc
SAön^eit ein," ober nad) 5(nbcrn „fammeln f^lut," c^Iiibcn i^cr Slniift. iräv ttpScuttov w? 7rp6-
Kavfia xi-'P^i- — 7) viri, JJ^*X, bebeUtet bier ,,3eber;" Kai eKaarog iv -ij ööü avTOV -npevffeTat.
Die .^cufduecfenjügc geben bem 25>inbjuge nad) unb taffen ftcb buri$ 9?icbts ■^on bicfer fWid^tung
abbalten, wenn e^ aud) über Stäbtc unb Wauern gebt. — 8) I^VD* N^ 1^3' n'pC'il 1^*^)
„wenn fte auc^ bur^ ©äffen fallen (mit SBajfen betvimpft »erben), fo lajfen ftc fid) nic^t beirren ;"
626 £)er ^roptjet 3oet. 2, 8—30. 2inm. 8—26.
Knraßupvv6fj.evoi ev rolg ott/mic ahrüv TroperaovTai, Kai ev toIq ßi/xatv a'vTÜv TTEdovvrai Kai ov fifj
amreAicucL SDJaii faiibte Oft ganjc Segionen ©olbitten auei, um fte ju kfcimv^fcn, viüein »er^
qcbcnö. — 9) Jer. 30, 7; Arnos 5, 18; Soph. 1, 15. — 10) ni^irfSl* DllJI „unb er
T T T - - •
bereut baei Uebet" (bie i>erbängte Strafe) unb nimmt c^ iriebcr jurücf; Kai fteramüv t-l -a'iQ
KüKiair. — 11) „uHb läpt Segeii binter ftd) jurüd, bajj bie ^ipeife» unb J^ranfopfer ibren gort»
gang ^aben," — 12) S>aö bei unö burcb baö GHocfengeläute angefünbet »irt, baö würbe beim
igelte üon 5örael mit ber ^3)pfaune angefünbet; II. Reg. 6, 15; III. ], 34; IV. 9, 13; Ps.
150, 3. —13) ®enn bie f»ricfter ^wifcben ^em iBranropfcraltare unb ber 9>orbal(e beö 3;empcld
beteten unb weinten, fo tonnten fte aucb i^om l^oüe bes duneren 33orbofeö tun-nomm'en werben.
avaukanv rr'ig Kpij-ii'ioc (aal) rov ■dvaiaariijHOv- Deut. 9, 26; Ps. 7S, lU, — 1-3) 53fit bem „9?0rb*
länrer" wiÜ bier ber i''ropt)ct watirfdieinlid) eine moralifcbe 33e^cicbnung geben. (£r meint bamit
„fcblimme ©cbaarcn," feien cei nun .&eufd)ifccfen, feien ee ^^JJenfc^en; bcnn vom *JUn-ben ber bacbte
man ficb alle?; ltebe( auögcbenb. diejenigen Siu^icgcr, welcbe ben .^eufcbrecfen^ug blof; ngürlicö
ncbmen, ffnben in biefer Steife ein .!pauptargument für i()rc 'DJJeinung. Sie fagcn nvimUcf): X;ie
X?cufcbrecfcn tommcn nicmal? mim ^:)Jorfen, fonbern ihmu Often, »on ber arabifd)en SBujle ber.
Tagcgen finb e^^ bie Sbalbäcr unb anbere gcinbe ^iM-aeli^, bie »oom ^Torben ^er fommen. ?0?an
tanh bagegen freiließ fagen, Cft unb 9?orb finb nad)bar(ic^ unb werben oft für einanbcr genom*
men. — ^lo) b. b. ben i^ortrab, bie i^orberjlcn jRei^en. — 16) „gegen baei tobte 5)?ecr." —
17) „jum mittc(Iänbifd)en 9?ieere." — 18) avaßlia^-ai ö ßp'vog avTov. Somplnt. 3lu?g. ö ßp6-
//,oc «j.-oL>. — 19) I^iefe SBorte finb ein offenbarer '^cwci^^, baj) ba^ (^3efagte nicbt im b(o§bud)=
ftäblicben Sinne genommen werben fann. — 20) „benn f^h'ofjeö tbut ber .!perr," b. b. er befreit
eucf) t?on allen "iMagen unb fenbet cucf) aüe^ (Srwünfcbtc. — 21) „geben i^r Sefte^." —
22) npll*^ ni1/!Dn ./^^n SRegen im rechten ???af;," worauf bann baö i5o(genbe näber
crtUircnb fommt: „er »erfcbafft eu($ JHegcn.^üffe, ben grübregen unb Spätregen, wie m Trupereu
Reiten." tm\ SBorte THS^ ^^'^r ^^^ 33ebeutung „\!ebrer" ju geben, get)t nicf)t wobt an. S^
tft fowobt gegen ben ^"»araileliemu^ al^ gegen ben Sontevt. Snbeffen legen ibm bie 2?ebeutun9
fowobt ber Sbalbiier, a(0 JpierontMnuei, i'atabhi^ u. 31. ^)x&) bie S^abbinen bei. eduKev ijiTiv
ßpcjua-a e'ii; (hKato(7vv//i\ — 23) (£ö Werben bier wieber bie !.v;cr Strien ber m^rbeerenben J5eu*
fcbreden genannt wie oben 1, 4.-24) 3^ «'pct^f- beginnt bier e. 3, 1-5 — 3luf bie tiorber»
gebenben'SDeiffagungen beö jeittic^en Segenei fofgt je^t bie bcs geiftigen. Ter 5-"*vopbet
fpricbt bier gan^ beutUd) bie wunberbaren flniben au^, bie ^er bl. ®eift in ben leljten Seiten b. b.
in ben mcffianifcben 3ettcn über bie (^läubij^en au^giepen wirb. (£r rebet !.hmi (^efidtten, bie
bbne Untcrfd)ieb beö 3((terjs, 'ftiefcbled)te^ unb etanbcö^Slüc fd)auen Werben; i^on ©eiffagungen,
bie fie tbun werben. (£? erfüllte ftd) btefcö 3Bort in bcfonbcr^ glanpoücr 2Beife am erften
^''fingftfefte nad) Sbrifli .^immelfabrt; allein fie erfüllten fi* in einer weniger auffaüenben SBeife
nod)" ut taufcnb ?)falen bie; auf unfcrc 3:age. — 23) ^m .5ebr. £)eif;t eö blof': „aucb über bie
.Hnedite unb 'DJägbe," b. b. über bie ^^erfoncn bc^ StKvocnftanbei^. Selbft bie StUii^en, weld)e
bei ben .Reiben nid)t inel böbcr, al? bie Sbierc gcaduet würben, follten beei (33ei|leji aug ber ^öbe
tbetlbaftig werben, weil bie ^citgcfommen, ba fein Unterfdncb mebr 5Wifd)en freien unb eflaoen,
unb 3(lle"(£in^ in Sbri)1o fein föUcn. LXX fe^en bei: Kai Trpnot/reraovai. — 26) bie Stu^leger
crflären biefe 2I?unber5etd)en auf mand)erlei ®eife unb fucbcn and) ibr (Eintreffen auf bie i^er»
fd^iebenile 3lrt ju beioeifen. 3tllein man muf; in bie 3uf;tapfcn beg 3tpoftele! '»J.V'tru^ eintreten,
ber ibre (Erfüllung juerll bei ber 3(ui?gief!ung be^^ bl. (öcifte.ö fiebt unb nad)Wei|t Act. 2, 17.
Xief; war aber nur ber 3lnfang ibrer (Erfüllung. Seitbem gefd)abcn noi"^ gar inele 3eirf)fn <^^
Jetmmel unb cinf (Erben; 3etd)en, wo entwcber bas iBlut ober ba« i5eucr ober ber JRaudi in
wunberbarer SBeife figurirten. (Eö iit fein ^^i^r^ititbcrt, basi nid^t foldje 3eid)cn in fla
ren
tofumenten nad)3uweifen oermag. i^cfohberö eflatant finb bie ilreuj-iErfd^einungen im \!ager
bcö (Eonftantin unb in Serufalcm ^ur 3cit beei i^ifd)ofc< SoriHu^; bie geuerfunfcn, weld)e aue(
ber (Erbe auffubren, alt^ bie :3uben ben Stempel wieber aufbauen wollten; bie 2^lutftri>mc be?
ri^ritll. "Wartiutbum?; ber 3^iudmualm v^on 'laufenben ber beibnifcben Stäbtc unb Stempel, bie
<crftört ix^urben u. f. w. Tiefe Ql^tnber^eid^cn irerben aber in befonberji auffaücnbcr ©cife ein*
treten, wann bie 3nt ber 33otlenbung eintritt, bcüor ba fömmt „ber lag beö ^errn." ^ieront)«
mu^ fiebt bie (Erfüllung biefer ©orte in ben (Ereigniffen bei bem V'eibcn, bei ber 3luferftebung
Oefit (Ebrifti unb bei ber Senbung beei bl. (^Jetftci^.— Sdiol^ unb Terefer beuten biefe 3eicben
nad^ bem iU'>rgange ■omx Siob. (El)rvifoftomue( auf bie (Ereigniffe bei ber Sevjlörung ^eviif^tlein^- —
(Eorneliuä a \!apibc will fte nur awf bie legten läge ber Seit gelten Uiffen. — ffiarum ßJott bie
wunberbaren Söirfungen be^ bl. '^ieitleö mit io fdiauerliUten 3cid)en i^on 3lu§en jufammcn-
treffcn Kif't, möttte aitjfatlenb erfdieinen. 3llfein man barf nur ein wenig tiefer btiden unb allee
3(uffatlenbe »?erf(^winbet. 2)a^ 9ieid) TsJotte^ ftc^t immer bem iWcid)e ber SBett gegenüber; ber
.Hampf 3Wif*en Sit^t unb ginfterntj;' bauert fort; (Ulaube unb Unglaube lieben ftd) immer gegen»
über. I;arum lä^t auc^ (^ott »crfi^iebene ^iidjiia eintreten. 3lnbcre t»irft er auf bie (Suten,
Vix 5)rop^ct 3oel. 2, 30—32. 2tnm. 26—30. 627
anbcrö anf bic 33öfen; anber« auf bic St$tt>aAcn, anbcr^ auf bic Starfen; anber^aufbie
einjclncit, anbcr« auf bie Waifcn. — 27) "DJacft GbriM'oftomu^, S*otj, Xcrcfcr, 3((Iio(t ift
baruntcr bcr laji bcr Bcfl^i-^i'uiui 3i-'>"iifa(cmi( ju ocrftcbcn; nadi bcn mciilcn aubcrcu '^(ueilciicrn,
fclbtl .^icroiiiMiüi?, ba-? k\}ti (^K'rtitt beim '^(ui^iviiu^e aller rinitc (£almet l^crftc^t baruntcr
bcm bud>|ldbltdH-n 5tnne nacb bai^ (^^ertci)t, an-lcf^e? '^Hnt nacb bcr .!peimfcbr be^ ti5raelitird)cn
a^olte? über bic Jeinbc bcffclben abbält, bcm miiilifiicn icinnc nai^ aber ba? Ic^tc <^3crict)t.
S5>cnu man in (f rwd;iuni^ 'licbt, bap bie "JlueiiVefuinsien bcr ''>5nabc i,H'ter i}efd)cben, öfter aud) bic
3eid>cn am .ijimmel fi* wieberf^elcn, fo barf man ivoblauct) anncbmcn, baf; „bcr i\rof;c ^ai? be^
^crrn" D\kr eintritt, bi^ ci^ cnbticb ^um legten j-jrofuMi lai^c tommt, an bcm bcr .fi>crr fommcn
jT?irb, 5U rid^tcn bie ülebcnbiiien unb bic lobten. — ''»kut n,n(I bicr cinfa(^ erinnern, bap j^rppe
(öcridite unb i^rofic Srbarmuni^cn fommcn ivcrDcn, bcfonbcre aber u'r 3cit bc^icnigcn, bcr bic
SrwartuHii bcr In^ltcr ift. Tic ^er^en foden bcmnacfi immer |ut ^vorbereiten, immer flc^
erneuern, "bamit (^iotte? (iJcriAte fic nic^t ereilen. — 28) b. b. bie »abrcu fyottceocrcbrcr unb
treuen ^3cfeeiC^beobad)tcr, bie bcmütbii^en 3(nbäniicr bei? Wcffta?, werben i^crcttet »erben Act.
2, 21. — 29) iBie im 5(. '-^. nur (£ine Statte \i\xx. roo bcr .^err fid^ »crberrlidUe, unb n»cIAe
aii Wittclpunftunb Cueüe feiner c>3nabcn unb ^ciinunrien galt, fo follte es auA im 9?. i^. unter
ben ♦fielen 3(rtcn bcr jRctiijioncn unb ^yottcjitjcrebrunacn nur (£ine uvi^re ciebcn, e? foIItc nur
Sine Stätte jicbcn, bie ©Ott al^ ?)J?ittclvninft wnt Queüc aflcr Sci^tunflcn au^5cid)nct, jene
Äird)c nämlicb, bie Sbriftu^ auf "J^etrui^ 5u bauen verfproc^en unb anrf(id) auf ibn erbaut bat.
Xiefe Äird^c foßte c^ fein, in »e(cf)cr gerettet anirbe, roaö gerettet n?erbcn foll. — 30) „Unter
ben Uebericbenben finb bicjcnigcn, bie" bcr ^err beruft," b. {). unter bcm fleincn 9te|le, bcr !?on
bcr gropen Äataftroi^bc übrig bleibt, fud)t ber .^crr bie Seinigen fjerauö, bic er begnabigt, bic er
bciltgt, bie er fclig mad)t. S« »raren nur ©enige, bie au^ ber ®cfangenfd>aft jurüdfebrten unb
bie ba ®ctt berief, bie ilirdje bcd %. 2?. ju erneuern unb ju erbalten. (Sbenfo waren c^ bei bcr
3er)lörung ^fntfiiteni^ unb ber 3crflrcuung ^^racU unter alte 3?ölfer nur ©enige, bie ba
Sefum at? 9)?ef|iad gläubig annahmen unb (^nabe erlangten, bn h tu hpsc 'S.ii>v kcu h 'Upov-
aaAiifj. karat ävaau^üjjLevuq, ku^öti el/rg Kvpiog Kai eva-/} e/u^o/nevo^ ovg 6 avpcog ■npoqukKAijrai.
Caput III.
1, Quia ecce in diebus illis, et in tempore illo cum convertero captivi-
tatem Juda,' et Jerusalem: 2. Congregabo omnes Gentes/ et deducam
eas in vallem Josaphat:^ et disceptabo cum eis ibi super populo meo/ et
hereditate mea Israel, quos disperserunt in nationibus, et terram meam
diviserunt. 3. Et super populum meum miserunt sortem:^ et posuerunt
puerum in prostibulo,® et puellam vendiderunt pro vino ut biberent.
4. Verum quid mihi et vobis, Tyrus" et Sidon, et omnis terminus
Palaestinorum?* numquid ultionem vosreddetis mihi?^ et si ulciscimini
vos contra me, cito velociter reddam vicissitudinem^'' vobis super caput
vestrum. 5. Argentum enim meum, et aurum tulistis:" et desiderabilia
mea, et pulcherrima intulistis in delubra vestra. 6. Et filios Juda, et filios
Jerusalem vendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus
suis. 7. Ecce ego suscitabo eos de loco, in quo vendidistis eos: et conver-
tam retributionem vestram in caput vestrum. 8. Et vendam filios vestros,
et filias vestras in manibus filiorum Juda, et venundabunt eos Sabaeis^^
genti longinquae, quia Dominus locutus est. 9. Clamate hoc in Gen-
tibus,'^ sanctificate bellum, suscitaterobustos: accedant, ascendant omnes
viri bellatores. 10. Concidite aratra vestra in gladios, et ligones vestros
in lanceas. Infirmus dicat: Quia fortis ego sum. 11. Erumpite, et
venite omnes gentes de circuitu, et' congregamini : ibi occumbere faciet
Dominus robustus tuos.^^ 12. Consurgant, et ascendant Gentes in vallem
Josaphat: quia ibi sedebo ut judicem omnes gentes in circuitu. 13. Mittite
falces, quoniam maturavit messis: venite, descendite, quia plenum est
torcular, exuberant torcularia: quia multiplicata est malitia eorum.
£ e (^ ne r: ^. Schrift. 3t. 3;. m. 40
I
628 t)cr ^Jrop^ct 3oeI. 3, 1—4. 2Inm. 1—7.
14. Populi populi^^ in valle concisionis:^^ quia juxta est dies Domini in
valle concisionis. 15. Sol et luna obtenebrati suut,^'' et stellae retraxerunt
spleudorem suum. 16. Et Dominus de Sion rugiet/* et de Jerusalem
dabit vocem suam: et movebuntur caeli, et terra: et Dominus spes populi
sui/^ et fortitudo filiorum Israel. 17. Et scietis quia ego Dominus Dens
vester habitans in Sion monte sancto meo:^'' et erit Jerusalem sancta, et
alieni non transibunt per eam amplius.^^ 18. Et erit in die illa: stilla-
bunt montes dulcedinem,^^ et colles fluent lacte:^ et per omnes rivos
Juda ibunt aquae:^ et fons de domo Domini egredietur:^^ et irrigabit
torrentem spinarum.^" 19. Aegyptus in desolationem erit,^" et Idumaea
in 'desertum perditionis: pro eo quod inique egerint in filios Juda, et
effuderint sanguinem innocentem in terra sua. 20. Et Judaea in aeter-
num habitabitur,^^ et Jerusalem in generationem et generationem. 21. Et
mundabo sanguinem eorum/^ quem non mundaveram: et Dominus
commorabitur in Sion.
1) 5m .Jpebr. c. 4, 1-21. — SijrißuS itnb 2:^eoboret, foroie Saimct ticrjletjen bie§ im bu^«
fiäbUAen Sinne üon ber Stüdfebr auö 23ab«lcn. 2((Iein eö läjjt babei immerbin fcbwer, Mi
@erid)t nacbjuweifen, baö ©Ott über bie .Reiben foß c^ebaltcn bviben. Salmet [iebt bie 9?ieber-
lage bcg <Iambvifeö für bicfeö @erid)t an. 2)erefcr unb isd^clj cerftcben tit Jpcimtclung ber in
tttan*ertei SBeltgei^enben 5er)lreuten Suben nacb ^crufalem in ben Jagen bee 5)Jcf|uiei, um ju
fcem ®(auben an ibn gefübrt ^u »erben. Die meinen ^(u^Icger aber [eben barin bie le^te 3ctt
au^gefprocben, ba ®ott bie Suben sjottenbö jur Srfcnntnif bringen unb in bie ilircbe S^rifll
einfubren wirb, ©elbft bie 9{abbincn ber neueren S^it beuten bie JRüdfübrung auö ber ©e*
fangenfcbaft auf bie enblicf)e (gammlung ber Suben am ber 3eri1re^tung, herauf ®ott über aüe
ibre v^cinbc ©criAt \)aikn tt»ürbe; Ose. 2, 1; Arnos 9, 14. ^diegg fiebt in bicfem ganjcn
6a|pitcl bie meffianift^e 3eit, unb jtt>ar fowobi in ibrer erfien al^ in ibrer legten ^VriDbe. ®e^r
fcbini unb ricbtig fagt er: „Die gciftige 2BeIterobcrung fcbcn mx mit eigenen 9(ugcn an ben an
aücn Snben ber Srbe ftegreid) au'fgepffanjtcn ^reujen ; bie anbere ift nod) ber 3uf unft ber Äirc^e
in ibrcm Äambfe mit bcm Slnticbrift aufbcbaüen. Dot^ nicbt au6fcblicf;(i($; in atfcn großen,
cntfcl)eibenben Siegen ber Sbrificn über bie Ungläubigen, in ben ®d)Iacbten Scnftantinö unb
Äarl SJtartcaa, in ben 2?ölferfämpfen auf ber catalaunifcben Sbene, auf bcm !i!ecbfelb, öor ber
^öbe s>cn Sepauto, wie unter ben 5}?auern SDien^ erfüllte ftd^ in tt>unberbarer SSeife ba3
^ropbctifcbe SBort: Seget an bie <£ii$et; benn gereift ifi bie (Ernte." — 2) Da^ 2Bort congre-
gare, VDp/ iP nic^t immer t»cirtlic^ ju nehmen unb bebeutet baufig „jufammcnfaJTen." SSBenn
man in biefcr ©teüe blo§ baö legte ©eri^t auegefprocbcn ftebt, bann bat eg iikt aCerbingg
locale IBebcutung ; beutet man fit aber auf anbere Srcigniffe, bann ift ber ®inn ein n'^eitercr.
5D?an fann eo bann abi^crbial überfegen : „aüe SBöIfer mitctnanber." — 3) Da? 3;ba( Scfapbat,
fc. i. „(Sott riditet," nabmen einige JRabbinen für baö 3;bal bei 3(fafontbamar m\t Sngabbi,
unfern bcm tobten 9}?eerc, wo Äonig Si^fai^b^t ben merfwürbigcn Sieg über bie Slmmoniter,
^Wcabiter unb (£bomiter ba^cntrug II. Cliron 20, 12. Slnbere balten e^ für ba^ jwifc^en
Serufalem unb bem Celbcrge gelegene Ztal Sofapbat, rv>o nad) bem a?oIfcigIauben ber Subcn
unb Wobammcbaner bas 3Beltgerid)t ftattfinbcn feil. Dafür ftnb aud) "Jbomaä ». Slquin,
Suranui?, 2?atabluö, Immanuel ^a, 9)fariana u. 2(. ^ieront^muö unb bie mciften anberen 2tug»
leger nebmen ba? 2Bcrt aU 2lppellatit)um unb »crflcben ben Crt baruntcr, wo GJott fein ®erii$t
halten wirb, weldjcr Drt jeboA unbefannt ijl. Sorneliu^ a Japibe fudit au^fübrlid) ju beweifen,
ba§ man ni^t rcici^l einen anberen Drt, aU baö 2^bat Sofapbat bei 3erufalem i^erfteben fönne.
Da wo 3ffw^ aufgejliegen, will er au^ wieber berabfteigen. — 4) 23ci ©Ott ift bas JRcditen fosiiel
<iU ä?orwürfe madien unb bie i^erbieute Strafe t*erbängen. 2?on bief'en 3>orwürfen ftnb biet
nur bie fdbmacbsollften wortliA angefübrt. — 3) Die 5(u?"tbcilung ber itricgsbeutc gcfd)ab burd^
bai ü'ooö. Dur^ eben biefc« ilcoi gefdiab bei ber (Eroberung beei U. Sanbeö bie^^ertbeilung
tcr (Sinwobner an bie Sieger. Die 5[)?enfd)en, bie 3(nbeter be^ Sincn wabren ©otte^, btc
Äinbcr (55otteg, baö bl. 3?oIf würbe bebanbclt glei* Sad}cn t^on geringem SBertbe; Nah. 3, 10.
6) ©inen gefangenen ilnabcn fragten bie Sfcger nid)t böber älö ben 23etrag be^ ?obnc^, ben
man ber .^ure bejablt für 3?efriebigung ber Sßobüuft. kcu cSuKnv-T^ä -Kaiöäpia ndpvaic. (Einige
Sluslegcr, wie Jbeoboret, Slupert, Jpugo, Stllioli ftnben bier ben «inn: Sie geben bie Änaben
jur "»yrDflitution bin, K>a$ aber ber iMraüelt^muö unb (Eontevt nid^t wobt juläfjt. Denn c^
tcipt gleid) barauf: „Die Wabd^en ycrfauft man um 9Bein." — 7) (Sott nennt bie nä($ften
ajijlfef, weil fie fcbulbbarcr ftnb in ibrem Unglauben, alö bie entfernten. 9Ja(^ >§aomo, 9tupert,
3lria0, a3atablue gelten biefe a3i?l!er ftatt aller Reiben unb Ungläubigen, unb i^re 9iamen feien
Der ^rO})^et 3oel. 3, 4—18. 5Mnm. 7—22. 629
1)itt aU SlppcflatiJja junebmen: ^Pcbrdnger, "^y? 3a3er, fi"!»^;; JlrauerBringenbe, flC^^S-
8) „unb bvi5 ganjc (Dcbiet bcr ^^Mlifler;" Kai rräoa Ta/üaia a/.loo'vlw. — 9) riej? bci^t bicr
jpübl : 2Bont ibr jc$t, ba idi nun Tikrid^te fcmmc, ncd) ni*t ^ur (£rfenntnip fommcn un^ eure
gcwobntc 2Bcifc fortfc^cn unb midi uuf mein 23oIf immcvfcrt bcIcibiiicnV 5>3o(lt ibv audMc&t
ned) mein >i>clf nne fonfi ouälen, feine iiinbcr ^crbvintcln, feine ^Heiiiiicn t?erfpetten >* 3i}cüt
ibr gegen mi* rerfabren, n.ne fonfi ein ^einb gegen feinen f^einb »>erfdbn, 3lad^e nämlidi üben?
Tic LXX fet>ten ncd> bei: ^ fiwaiKUKdre vung kuoi; — 10) Sinn: Sin foId^tÄ 3ia*enebmcn
ipirb eu* übel bcfcmmen unb auf eud) felbft jurücffaücn. — 11) Tvirunter ift nid>t em\i bIo§
(Selb unb *2ilber be? Jempcl^ ju 3f>""falem 5U i>crftcbcn, fcnrcrn bee i^raclitifd^cn i^clfe?! über»
fcaupt, jveld>c^ (s3ott vtl^ feine gamilie unb aU^ fein ■^»au? betra*tete. SBcßtc man e? blojj s^cm
Jcmvet serfteben, fo müf;te man an irgenb eine ^^lünberunc; be-j Rempele: beuten, bei n^cl*er
fid> jene 5?ölfer betbciligten: IIL Reg. 15, 18; IV. I2/I8; 14,14; IL Chron. 21, 16;
Dan. 5, 2. — 12) D'N3^7/ tic Sabäcr, Sewofjncr be« glüdlid>en Slrabicn, langes ber per.
T ;
fifcben 5)ieereefüfle, bilben ben nH'genfa^ 5U bcn rs5rie*en: fjbr babt meine .^inbcr nad) bem
fernen SSeften vierbanbelt, ic^ »itl bic eurigcn nad) bem fernen Cftcn »erbanbeln. ml ä-odocav-
rai avrovg tif a(-(ftn/.uainv. — 13) Xiefe? 2Dcrt ergebt an ^in-acl. Q.B fotl ber ®d)Iad)tenruf
nad) allen JBeltgegenben crtcnen, weil bic (Ivxrfilen ©erid)te Q>)om^ beginnen. — 14) '^cttfapt
^ter äße 93i>Ifer bie in Sine ^ufammen unb fagt babcr: „beine 'starten werte id) tjerniAten;"
6 TTpar'x iaru fiaxn'K- — 13) „C WCldje 335lferbaufen I" VX°'' t;''Är'/i7av tv -y Koü.äöi rf/^ (ViKT/r.
16) ^1*in »im 2;bate be3 S($kid)tcn^ ;" l;erefer: „im Jbate beö l^rcfdienö." 9D?an mu§
bier an ben mit »ielen (g^neibemcffern eerfcbenen ^refd^TOagen ber Crientatcn benfcn. Sillicli
überfefit: „im %^<x\t be6 l^d^lad^ten? ;" ?ccb unb 9{cifd^I: „im 2ba(e ber Sntf*eit«ung" nad)
S^becbPtipn: r^c Kpiaeuc- — 17) Ka^ bicr aud) ftgürlid^ für „Jammer unb SBcb" genommen
irerben fann. 5n bcr legten ^dt aber wirb Sonne unb 9)?cnt ildt aud) irirflicb t?eri!nftern. —
18) 2?pn Sien ging bie gewaltige Stimme ^ipttcw au^, bic eine gan^ neue i^ataftropbc berbei»
fübrte, bie bem 2(. 58. ein Snbe mad^te: bie bcn 2cm)>e( unb ba>5 .^ciligtbum bcr 3''rfti>rung
überantwortete. Sbenfo mirb in bcr legten 3ctt au-5 Sion, b. b. ciU'} ber 5i?ittc fcr Slirdt^t
ßbrifti bie Stimme rs3otteo ausgeben unb feine Q3erid^tc oerbdngcn über ben 3tnti*ritl uud leine
Slnbdnger. Stbcr au* in bcr aöcrtegtcn 3cit, wenn wirflidi bcr ;>iid)tcr jum ©eridUc fommt,
jrirb feine Stimme oon ber Äird)e auegej)cn. 5ene 3(u?lcgcr, bie bag legte rs3crid)t in bae; Ibal
Sofapbat bei Scrufalcm verlegen, Ia|)en bcn götttidicn JHi*tcr wirflidi »on Sion, t?on bem
Serge nämlidi bcrfommcn, auf wetdicm einft bic iiion gcftanbcn. — 19) Kai 6 Kipioc oeimrcu
Tov '/.aov avroi' ml eviaxi-aei. roi'f wor? 'lapa^Ä. — 20) ?^?tt Gbriftu? trat bic aflgemcinc ßr^-
fenntniß bcö wabren ©otte^ in ber ©elt ein. Xurd) alle SBcIttbcilc warb c^ nun fünf, caf
nur Sin 63ott fei, unb ba§ e3 berfclbe fei, ber in Sion fein ^eiligtbum batte, unf bcr il* nun
nad» bcr 3frjlörung bc6 alten ^crufaiem ein anbercf^ baute, bie Äircbe nämlid^, auf $'ctru^
gegrünbct, bie nid)t mebr untergeben foüte. -- Teutet man bag bicr ©cfagte auf bie atlcrlcgte
3eit, fo ift unter Serufalem bic '^tatt (Botte» im |)immcl 5U 'ocrftcbcn; Apoc. 21. —
21) 3lIIioIi bcmerft: „2Bcnn bic f^cinbc bcr 3(u6erwäblten befiegt finb, wirf bic Mird^e nid)t
mebr burd) llnbeilige beunrubigt unb bcRedt werten; aüc ©lieber "bcr Äird>c »rerten beilig unb
glüdlid) fein. Ss^ ift !jon bem legten fegen^reid^cn 3uft»^nbe bcr Äird^c auf Srten Die 9tcte, wie
au(^ in bem golgenbcn;" Is. 2C, l. — Sldcin wenn man bicr nid>t blop bie legte gcfegnete 3eit
fiebt, bie bem Snbgerid)te »orangebt, fonbern bie ganje meffianifd^c »JVriobc, fo baben bic üBorte
ben Sinn: 3n bcr itird)e wirb h feine Ungläubigen unb irrgläubigen mebr geben, tenn fobalD
fie abweidien r>om ©laubcn tcr itird^e, boren fic auf, ©lieocr berfclben 5U feim Xap im bimm*
lifcicn Scrufalcm ni*t6 i^rembartigco unb Unreine^ Singang ftnbct, serflcbt fid) i>on fclbft
Apoc. 21, 27. — 22) So werten bicr bie Segnungen ter mcfilanifdicn S^^^> fcwobl bcr
anfänglid^cn, al^ ber fortfcbreitcnbcn unb legten au6gci>rod*cn, fowic tic greuten unD Selige
feiten bee bimmlifcben ^erufalcm. Scbr fd)i>n bcmerft S*cgg: „Wit bcr Srfüllung biefcr
SBeijfagung oerbält cg jld) gcrabc wie mit jener rom Siege ber itircbc über alle feinblic^c ©ewalt,
unb fie bangt mit ibr fclbft wie ?i-olgc unb Urfadic uifammen. S6 ift nämli*, um Cv bicr ein»
für allemal 5U fagen, eine ben prcpbetif*cn 2(nfd)auungcn burd^weg ^u ®runbc liegcnbc ^Ui,
ba§ nacb Ucbcrwinbung ber bem Oicicbe (öottce feinMidi gegcnübcrflcbcnben 5)?äd>te ein serberr»
licbtcr 3uit^inb beJTelben eintreten werbe, bei weld^em bcr griebc, bcr bi^ber bie Äinocr (^>otte3
tnnerlid) befeligte, aucb äupcrlicb in baö ®an5e be5 23ölferlebcn? eingreifen u_nt fclbft tie ■Jlatur
mit in feinen ilrcit* jieben wirb, ibeilwcife erfüllt ftd) aber aud) bicfc ®ei|tagung immerfort;
benn bic Äultur gebt mit bem Sbnficntbum ftegrei* burd) bic SBclt, unb wer will bcn Segen iit
SBorte faJTen, ber pom beiligflcn ^iaframente au?)"trömt, wenn tv über unfere fvluren unt ^cltiv
getragen wirb? SCmbrlidi bicr ift ein Sion, auf tem ftdi eine un»^er|^eglid^e Cuellc fintet, jete
2Büfte in einen gruc^tgartcn ©otte? umjuwanbeln, wenn wir fic nur^ bcnugcn fcrftünbcn."
40*
630 !Der 5)rop^ct 3ocI. 3, 18—21. lÄnnt. 23—29.
23) ««i ol ßovvol pvr/aovTai yaAa. — 24) Koi ■Käaai al ä^etretf 'lorra pvr/ffovrai v6a~a. — 23) (£S
tfi biefc Cueöe in ber flreitenben ÄirAe ßjotte^ auf Srbcn ba^ aUerbetltgjle ©atrament beei
Stuart unb baö 2Bort (^otte^; in ber triumpbtrcnben Äird)e aber bie Stnfi^auung rs)otte^, tt>eld)e
Soöanneö in ber "Jlpocal^pfe 22, 1 einen Strom nennt, ber »om Si^brone ®otteg au^ciebt; cf. Ez,
47, 1-12. — 26) D^DOT Sn;"n?< nrJ^'ni //Unb bewdffert haß %Hl (5($itt6im." I^iefeö
2bal, ^u unterfcibeiben von ©ibbim ober ber Sobontaebene, mar im 2anbe 5}?oab, bic le^te Säger-
fiatte ber SöraeUten. Vtx @inn ift: Tit neue Quelle beö Jpcileö befruchtet felbft bie äu§er|ten
OJren^en, ober nac^ ber S^ulgata: befeucfitet felbft ba^ ?anb, wo nur Törner (Sttajien) »acbfen;
Kai TzoTiei Tov x^ifidppovv tüv axoivm>. — 27) 2legs)pten uub Sbumda ilnb Idngft fi^on rerifom»
tnene unb bürftigc Sänber geworben. — 28) I^a« burc^ Sbriftuä neugefi^affene ^ubäa, bie
Äircbe namltii mit ibrem 5}?ittc(j?unftc, bem (^tattbalter C^ottti auf Srben, wirb friebli*
bewobnt werben. ''Jlod) mebr wirb bie triumpbirenbe ÄircJe im ^immel in ewiger ^Blütbe
beilegen, — 29) 001 *n*DJ"l >M werbe xiäan (fübnen) ibr iBlut, baö ic^ noc^ ni'^t geragt
T T • !•■ • :
i)Clbi;" Apoc. 19, 2. aal enC^TTjau ~ö alßa avröiv Kai ov fii/ ä'&uuau.
PROPHETIA AMOS.
1, 3tmoe, D1!3J^. ,,.?aft/' tuar ein §irt aii§ 2(Kcua, füblirf» l^on 33ctb(cf;cni, imb
tüurbc d(hic bcfont>crc '^soilnlbiitu^ üon Wott inuiiittclbar juiii ''^^rDp(1ctcnamtc berufen,
uiib jiuar in ben letzten 'JU\yeniiuv5ja(u'en beö i^iraelitifdKii ilöuicyi ^eroboam II. imb
in ben erften bc-J jübiid)en Cjia-tv beiläufig .^anfdien 798-78-i i\ (£br. Üi wai
bic& eine 3*^11, wo '^y^xad in "fsoi^c ber iinfjerlickn 9iu()C unb be^ 'ü'oblftanbei^
ijroBen .l'aftern ergeben wav, befonberö ber Unßercd^tiQfeit, ber ^rrclißiontvit wnD
ber Unuidn ; 2, 12 ; 5, 7 u. f. U'.
•^. Cbiuübl beni Stannne '^xiha anßeböriß, J^rebigte er bod) nur in unb für
^vrael unb \\vav in ber otabt ^Ik^bel, biefem ^auptfit3e ber 3(biptterei 7, 13.
Siebenber lueubete er feinen 5ülid" aud; auf '^nha, foime auf bie umlieg-enben §eiben-
l^ülter.
^iy Gnbe (Sap. 6, terüinbet er bie :2after unb if)re Strafe, in ben fo(gcnben brei
legten Gap. aber fdnibert er in (^jcficbten unb Ö)e(;eininiffen ben ftufentueifen i^crfall
3^5raelx-> bii ^w beffen i3än3lid;eni Üjerberben. 3^en Sd^hifs bilbet bie ^serbeifsun^
i^lüdlidier ,3*-'i^cn.
3. 3^ie 3prad)e ift rein unb fdiön. ^ie 3Bortc ftrömcn ai[§ einem §cr,en PoU
2i}änne unb tiefen 03efiit)(e#. Ter ^ropbct offenbart audi Äenntni^ ber 2UtertbiU
nier, ber Öeoj^ravbie, ber Ojefdnditc ü, 9 ; 5, 26 ; 6^ 2 ; 8, 8 ; 9, 7.
Gr ijebört unter bie erften odiriftftetler be§ c3olbenen Zeitalter» ber Hebräer.
£)erbft uennutbet, .'oieronijniu^ babc Um nur be&iiK\]en imperitus sermone
cjenannt, iinnl er in einigen tuenii]en Sorten Don ber Cr'tbograp(;ie abiuidi. ^atte
ber bl. dominentator niclir baniit fachen looUen, fo ioiirbe er nidit l^injuijefe^t baben :
sed iion scientia (imperitus erat).
4. Gpipbaniuc- fagt, 9(ino§ fei t3emartert ioorben, quod ipsum (regem) de
iiisidiis duarum juvencarum ex auro suggillasset, b. f). ioeit er ben Könii]
uicßen be^^ .siälbcrbienfteS, looburd; er ba^ ^^*otf i}erfü(;rte, geftraft batte. Xa-3
roniifcbe a}iartt)rolügium nennt \i)\\ ebenfalli^ 3}iai1^rer (am 31. Mäv]).
Caput i.
1. VEixBA Arnos, qui fuit in pastoribus^ de Thecue:^ quae vidit.
super Israel in diebus Oziae^ regis Juda, et in diebus Jeroboam filii Joas
regis Israel ante duos annos terraemotus.'* 2. Et dixit: Dominus de
vSion rugiet/ et de Jeru.salem dabit vocem suam: et luxerunt speciosa
pastorum,'' et exiccatus est Vertex Carmeli.^ 3. Haec dicit Dominus:
Super tribus sceleribus Daraasci,® et super quatuor hon convertam eum:^
eo quod trituraverint in plaustris ferreis Galaad.'" 4. Et mittaxn ignem
in domum Azael,'' et devorabit domos Benadad.'^ 5. Et conteram
vectem Damasci:'' et disperdam habitatorem de cämpo idoli/^ et
tenentem sceptrnm de domo voluptati.s:''' et transferetür populus Syriae
Cyrenen,"^ dicit Dominus. 0. Haec dicit Dominus: Super tribus scele-
ribus üazae, '" et super quatuor non convertam eum: eo quod transtu-
631
632 ©er fxopl^ü 2tmoö. 1, 1—1. 2tnm. 1—12.
lerint captivitatem perfectam,^^ ut concluderent eam in Idumaea.^^ 7. Et
mittam ignem in murum Gazae,^'^ et devorabit aedes ejus. 8. Et disper-
dam habitatorem de Azoto, et tenentem sceptrum de Ascalone : et conver-
tam manum meam super Accaron, et peribunt reliqui Philisthinorum,"
dicit Dominus Dens. 9. Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus
Tyri, et super quatuor non convertam eum: eo quod concluserint
captivitatem perfectam^^ in Idumaea, et non sint recordati foederis
fratrum.^^ 10. Et mittam ignem in murum Tyri,^^ et devorabit aedes
ejus. 11. Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus Edom, et super
quatuor non convertam eum: eo quod persecutus sit in gladio fratrem
suum, et violaverit misericordiam ejus,^ et tenuerit ultra furoremsuum,*
et indignationem suam servaverit usque in finem.^'' 12. Mittam ignem
in Theman:^ et devorabit aedes Bosrae. 13. Haec dicit Dominus: Super
tribus sceleribus filiorum Ammon,^et super quatuor non convertam eum:
eo quod dissecuerit praegnantes'^ Galaad ad dilatandum terminum suum,
14. Et succendam ignem in muro Rabba:^" et devorabit aedes ejus in
ululatu in die belli, et in turbine in die commotionis. 15. Et ibit
Melcom^^ in captivitatem, ipse, et principes ejus simul, dicit Dominus.
l) Sr nax einfadier ^irt, ivie c6 au^ 7, 14 beuttic^ öcri^D^l5ebt, nic&t ein ß3rD§be|i6cr »ielcr
J^eerben gleich 9(bral5am, 'iotb unb Stnbercn. LXX oi kytvovro h'AKKapdii- bcnn fte tafen
^ter Onp^D, ftatt Qnp^SD/ in pastoribus. — 2) (£g ift baiJelSe Jöecua, roel^eS brei ©tun«
ben füblid) t>on 2?ctMebcm auf einem 23cr*K laj^, um roe((^cn krum »iele ÜBcibeptä&c fi* au3>
breiteten. — 3) IV. Ree. 15, 1-15; lt. Chron. 26, 16-18. — 4) 33on biefem Srtbeben
fpreiSen ber ^propbct 3ad)ana^ 14, 5 unb %Uvi. ^s^\. Antiq. IX. 10. ^UA biefem i!e6tcrcn
ereignete ti> ftcf) jur Seit, al^ C^iae; im 3;empcl prieftcrlütcn rienftcg ftA^ermvap. — 3) eion
jrirD Iner a(ö SBobnovt fijcttc? be.^eicfcnct, ■i'f^xi »p er fein SBcrt unb fein Strafgericht ausgeben
iäpt. (£3 ift bamit ?ug[cid) inbireft eine l'ertammung über 'iBetbel, Tan u. a. Orte, »c Äälber-
fultUi' war, au^gefprpcften. — ö) „bie berrlicben Jlriften ber Wirten;" al vnuai rüvrroiukvuv.
S?entt biefe Triften unter ber fengenbcn Sonne »erborren, fo liegen ftc wie in tiefer 3;raucr bo,
unb mit ibnen trauern 5}?enfcben unb Ibicre. — 7) 5öenn ber Sarmel fein (Drün mebr bat,
bann ift ba^ gan^e ilanb »erfengt unb au^gefcrrt; Is. 16, lü: Jer. 25, 3ii; Joel 3, 16. —
8i £ie neueren (Svegeten nebmc'n bier mit 2>ataMu^, 'sa unb ?}Jariana bie ^M brei unb !?ier
jufammcn unb betracbten bie barau^ refultirente Sieben^abl figürlicb, ate 3?i(b ber Wenge.
Stllein fie ätteren (fregeten, namcntticb .ßiercnt>mu3, 2:beoi>oret, 4'>^^'"Df -^ugp, ^oranue u. 51.
trennen biefe 3>^t^len unb laijcn ba? vierte inn-brec^cn r*pn Tama^cug fcbcn ale fic l'ottsabi
gelten, auf wclcbe rsjott fein '^kric^t eintreten lapt. Sie nebmen an, al» wollte ©ctt fagen:
„lieber \xoi\ ober brei eurer 2?erbrecben bätte icb noii nacbfeben tonnen; über ba6 liierte aber
fann icb nicbt mebr." Cb biefe ilerbrecbcn ber 5lrt nad*, species scelerum, orer al:? concrete
unti gefdsicbtlid) verlaufene Jbatfacten ^u ncbmen feien, wer möcbte Da-o mit Sicberbeit beftim«
mcn tönnenV JWupertu?, S^'r^ranu?, Tionpfiui^, Slria^ erfebcn in ben crften brei 5>erbre*en ben
G3ögenbienft, bie llnjuc^t unb ben D^iorb, in bcm vierten aber baei vom ^.Vopbeten aueigcfprocfoene
Rieben ber Xrefcferoagcn über bie 33eTOo^ner Oalaab«. — 9) ^iD^Ji^J^ iÖ 'M^ tc^ eö ni4t
aba^cnren:" b. i. roa^ \&) verbangt b\ihi. ovk a-xnaTpaöf/aouat ahröi'- Nuui. 23, 20. Ter Sbat*
i'äer: „3* werbe feiner nicbt fi-boucn." 9lria^ betrautet ben Sag al^ ?5r>^ge: „Soll idi eö ibm
niAt vergelten V" b. b. foll i(t> mid) nicbt rdcben an ibms' — 10) (£•? llnb bamit bie ungcrecbten
Äriege gemeint, weldic ber ^i^nig .^ajael von Tamainui^ unb fein Sobn i^enarab gegen ^i^tad
i^efübrt" baben IV. Reg. 10, 32; 13, ;i-7. ^ieronvmu^! nimmt ba^ 3teben ber Trefd^wagen
bier figürlich al? ^Bilf "graufamcn Kriege«; bie meiüen anberen 3lu?lcger ncbmen c? ivbrtlicb.
ci'ii' (')v F.TTpiLOV T7f)ioGi (jifh/p'Hc rar ii' yaarfü f^^foraaf röv fr Ta/.aa(^. Csjalaab Wirt» btcr in Sonber^
beit genannt, weil e^ bei biefen ^Iricgen am SdUimmften mitgenommen warb uno weil e^ nid)t
nur bei bem einen orcr an^creu Einfalle ber Snrer, fonbern bei jctem fdiwer ^u leiben batte.
(E? ift aud) möglid), bafj bie ^sh-aufamfeit ber rref*wagen'?'??e?.ctei nur in 'sjalaab verübt würbe.
11) <52i aing^ bief! in Srfüttung, alji Jeglatpbalafar, von 'Jldia^ gerufen, Lxm. Xamaecu«
«roberte, ä^aun töbtcte, unr bic^ (Jinwobncr in oie ^rembe verfemte; IV. Reg. 16. 9. —
12) töenabab, Sljaelei Sobn, ber nid)t mit bem älteren ^-öenabab III. Reg. 20, 1 verwccbfclt
Jverben barf, führte wa^rf^cinlii^ mehrere Prachtbauten auf. Tic LXX nennen fie rä -dsfiDua
Der 9)rop^ct 2tmo«. 1, 4—15. ?lnm. 12—81. 633
vlov 'Atkp- IV. Reg. 13, 3. — 13) Tk JWicncI ftnb bicr H(blid) für „%bcn" flencmmcn, na*
9ln^crcn für „ilrdftc, ober ©tiirfc," worunter bic fric^Krifchc Wannfitaft, bic Jpccrfübrcr, bic
gcilunii II. f. ro. ju iH'rtlcbcn ftnP. — 1^) pN"nj,*p!!}t3 -Aiuei bcm lljalc bcr 5?id)tii]fctt" (bcei
{?rcv>cl-(), »voniittcr (£iuuic bvi>5 Itnat jtt,nfclH'n Libanon unb 5(nti(ibanon t*crftcf)cn, too ^u 23aal-
Ibcf bcr 3onncnfultiu^ feine Statte battc. .fiieronumni« fai]t mm fiefcm 2ba(c: iilolis abundans
üsque aiklietissiiiia. tK Tre(^iov 'iii-. — 13) T'lJ^'n*^ ^'^''"f^*^ '''"" ^^'■'*^' bic Statt I)ama?cu>5
tc^ciitncn, a(i? i^elciU'» in parabicfifcöcr 03esicnb. 'Oiacf) '^(nbcren i|l ci? al? ®it,>. eine« t*pm fprifcfcen
Äimijie abbanjiii^en [vürilcn ^u bctradUcn, wie benn wirflicb nocb bi? beute eine ^s^cf^enb am
Sibancn ben OJamen (ffcn fäbrt. Kai Ku-aKü^'i.) öv/ifp ii ävi'pfov Xa!)!-)av. — IG) n"i'p' c'^^^
Sanbfcbaft am 55(ii(;c Äir, bcr auf bcm .ftaufafuö entfvrinflt unb in bas faci5>ifcbc ^^kex fict)
eriiicpt. Kdl mxi'n?.u7fvf}i/(TeTai intn: ivpiar. tKiK/j/Toc. Xtcfc i'crppanutniT bcjt fnrifcf^en '-i?o(tcg
nacb yiir gefdiab um baj( ^tabr 750 t*. l£f)r. IV. lieg. 14, 2S; IG, 7-<». — 17) (^^J.\a x\t bier
fiilürlid) 311 nebmen für taö jianjc ^Janf bcr '»J.Hntiftcr, bic für ibrc wieberboiten "Jtnfcintungen
Sf^raetö enbliii) bie fc^jverfte Strafe crleiben foüen. — 18) Db bier bic fämmtlic^e (i^efangen«
ft^aft, tl*2h^ ni/J' nur ijcn bcm Kriege, ber II. Chron. 28, 17 erjäbü wirb, ju ücrfteben,
ober ob fic in weiterer SUi^bebnuni? ^u nebmen fei, bleibt babingefleat. LXX tafcn li^^Ji^/
ba^er tov ^ah^fiuv. — 19) b. b. um fie ben Jpänbcn bcr 3bumäcr aB Sflai^ot 5U übergeben,
tie nimmer au3 ibrer Sf(at»erci cntiaffen werben foüten. — 20) Jer. 2ö, 20; 47,4. —
21) ric 9?ation Per ybilifter i^erfrf)wanb öletd)fam t^om (Srbbeben. — 22) f. 2Inm. is. —
23) II. Reg. 5. 11 ; III. 5, 1 : U, 1 1 ; I. Chron. 14, 1. — 24) I0. 23; Ez. 26 U. 27. —
2-5) vorn nnti^T //U^b eritidte fein Witleib;" koI kÄvfir/vaTo fir/repa km yf/q. Dbwobt
abfiammenb fon bcmfetben initcr unb bcrfclben Wutter, Sfaaf unb 9tebeffa, batte Sbom bocö
lein ?}^it(ei^ mit ber 9?a*fommcnfct)aft Jiafobö, 3?rae(ö. — 26) „unb bcbielt fortan ben
(alten) Wroü," ben ein|l ber Stamm'oater (£fau i^cjicn feinen 2?ruber gc&abt. nal ijp-amv elr
fiapripioi' opiKijv airo-v Gcn. 27. 41; Nuni. 20, 14. —27) eif w/cor. — 28) Jbcman unt»
iPocira waren ^wci !^or;ü|.■^(id)e ^tafte in Scom; Gen. 36, 11. 15. 34; Is. 34, 6. Sie litten
fd)on unter 9?abudiobono'for, wurden aber t?on Sobanncji .ipr^rcanui^ gan^Iid) unterworfen unb
bcm j)ici*c Subaa einiun-lcibt. Flav. Jos. Antiq. XIII. 9. Die LXX nennen 3?06ra gar
ni*t. — 29) Wan wei^ auj; ber fs3efAi*te nid)t, 5U weld)cr 3eit 3Immon fid) biefer (13raufam=
!cit fc^ulbig mad)tc, .t-ic 3U ben ärgilen ju rennen ijl; IV. Reg. 8, 12; 15, 16; Ose. 14, 1. —
'80) krrl TEixv "Paßßd-&. Deut. 3, 11; Jer. 49, 2. — 31) DdSO- 5}?an »erfte^t barunter
T : ~
gcmeinbin ben .^auptiiötjen ter 3tmntoniter Lev. 18, 21. 5(üein ber Sf)albäer unb bie LXX
iafen nad) anberer ^'Pun'ftation unb üben'c^en: „ibre Äönige." 2(u^ bcr (yefdiid)te ift über fic
OJefangennebmung unt> 2(bfübrung in bic gremce nid)tö ^Jdbercö befviunt; IIL Reg. 11, 5;
IV. 23, 13; Jer." 49, 1.
Caput II.
1. Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus Moab, et super quatuor
noii coiivertam eutn: eo quod incenderit ossa regis Idumaeae' usque ad
cinerem. 2. Et mittam ignem in Moab, et devorabit aedes Carioth:^ et
morietur in sonitu Moab, in clangore tubae: 3. et disperdara judicem
de medio ejus, et omnes principes ejus interficiam cum eo, dicit Dominus.
4. Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus Juda, et super quatuor
non convertam cum; eo quod abjecerit legem Domini, et mandata ejus
non custodierit: deceperunt enim eos idola sua, post quae abierant patres
eorum. 5. Et mittam ignem in Juda, et devorabit aedes Jerusalem.
6. Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus Israel, et super quatuor
non convertam eum: pro eo quod vendiderit pro argento justum,^ et
pauperem pro calceamentis. 7. Qui conterunt super pulverem^ terrae
capita pauperum, et viam humilium declinant:^ et filius ac pater ejus
ierunt ad puellam, ut violarent nomen sanctum meum.^ 8. Et super
634 t)iv gjropl^ct STmoö. 2, 1—11. ^Titm. 1—12.
vestimentis pignoratis'^ accubuerunt juxta omne altere: et vinum damna-
torum bibebaut* in domo Dei sui.^ 9. Ego autem exterminavi Amorr-
haeum'" a facieeorum: cujus altitudo, cedrorum altitudo ejus, et fortis
ipse quasi quercus: et contrivi fructum ejus desuper, et radices ejus
subter.'^ 10. Ego sum, qui ascendere vos feci de Terra Aegypti, et duxi
vos in deserto quadraginta annis ut possideretis Terram Amorrhaei.
11. Et suscitavi de filiis vestris in prophetas, et de juvenibus vestris
nazaraeos:'^ numquid non ita est filii Israel, dicit Dominus? 12. Et
propinabitis nazaraeis vinum: et prophetis mandabitis, dicentes: Ne
prophetetis. 13. Ecee ego stridebo subter vos, '^ sicut stridet plaustrum
onustum foeno. 14. Et peribit fuga a veloce, et fortis non obtinebit
virtutem suam, et robustus non salvabit animam suam: 15. et tenens |
arcum non stabit, et velox pedibus suis non salvabitur, et ascensor equi
non salvabit animam meam : 16. et robustus corde inter fortes nudus
fugiet in illa die, dicit Dominus.
1) ^an Jt>ei§ nlcfetö 9?a^erei^ "ion bicfer J^atfacf*«. 9ia(i JRabM Tasib, Startu? unb SlriaS
war bicfer ilönicj öbumaa'ö ntd)t ft^irfUcfcer itnb regicrcnber i^önig oon SfCiunivia, fonbcrn nur
(Sobn, i'^rin? bcffelben, unb ein unb tiicfelbe ^Vrfon'mit bem So^ne, immt n?ctrfiem IV. Reg. 3,
27 bie 9lebe ift. Tit ©inwcnbunct, bic man tbnen macht, ba^ ^ier i^cm cii^cncn (Sobne, nic^t
»on bem bcß Äonig^ ^on SbUmäa bie ütcbc fei, töfen fie baburdb, baj) fie facien, im Jpebr. fei fein
Unterfcfcicb ju crfeunen, wann ba? Afiixum "j „fein" ober „einee 3(nbercn" "b£beute. 3lEein alle
übricsen Siueleiicr Italien i()n für ben ivirfticbert ^imig öon Sbumäa, bcffcn 9Jamcn inbetfen
unbcKinnt ift, unb febcn ihn für benfelhen an, »on bem 1. c. v. 2(3 bie Siebe i|l. Ter (Iba(^der
Varaphraftrt ^icr: „weil er bie Gjebcine be^ Äönii]ö wn 3bumäa i^erbrannt unb bamit wie mit
.tall fein ^aut^ überftriiten bat." — 2) (2d}ol.| »ermuthct bicfeei Äariotb, welches; bcr (£tiv
mologie nach „Teilungen" bebeutet, fei ein unb biefelbc Stabt mit Äir, ber einjigen ^cftung
^JfpaS», ?> «Stunben füblid) i^cn Slr^^Dfcab, auf hohem unb fteilcm 3?crge gelegen; heut ]ü Jage
Äirrah. — 3) Tie 3luöleger i^crftehcn hier^Unter bem „Ü^crfaufcn beg (yercchten" bas gäHen
ungere*ter Urthcile für 3?e|led)ung. 9Jur «dwt', will eji bu*|1dblic^ genommen wiffen, aber
wohl mit Unre*t. Xenn eji bdtte bodi wohl niemals jutreffen tonnen, baf; man einen Strmen
wegen einer S^ulb, bie nur jn)ei «Sohlen betrug, äIö Sfla»en i^erfäufte. avU' üv ä^rkhvTo
apyvpiov (Ymatov Kai irkvjjra evEuev vTroih/fidruv' Eccli. 46, 22. — 4) *'^fll7"7T7 D^ÖNJi^n
Dvl C^K'^lIl r^lNI "fte Icc^jen nai^ bem Staube ber Stbe (na^ irbif(^en ®ütern) auf bem
.^lau^pt ber Slrmen" (auf ilojlen ber Slrmen). rä rrarorvTa i-nl töv xovv ryc yf/c kuI eKov6v?jCov
«f Ke(pn?Mc 'HTuxüv. 't)er (£l)albäer: „^Sie »verachten;" 3lnbere: „i^ie »erfcbenfen wie ©rben*
ftaub tai •f'aupt ber 5lrmen." — 3) „fte s>er!ehren bie («ad^e (bai^ 9ted)t) ber Firmen," K'a$ bo^
(^ott fo ftrenge tierboten hatte Esod. 2?,, 6. 5tuffatlenb erflärt .f^icroninnue : In tautum
elevautur sui»erbia, ut nolint cum humilibus auibulare vel apere. — 6) X^urch eine fold)e
(gAanbtbat gaben fie ndmlid) 3lnlaf;, baf; bie .Reiben, bie e? fahcn, ben 'OTamen be^ ßiotteö
3c;raelö Idfterten. — 7) 5luf jebem 3Utare bringen fie ihre hcibnifd)cn Tpfcr bar unb laffcn fid)
bei ber Dvfermahljeit auf A^ccten nieber, bic fte'von ihren 3?rübcrn graufam unb hartherzig alö
^.''fanb genommen; Deut. 24, 12. kuI rä Ifiäna a'vrüi) {h-G/itravTEg GX^ivioig, TrnpaTreraafiara
i-oiovv, ix'jßsva ro'v i^vüiaar7)pmv, womit gcfagt fciu Will, baf; fie fid) öcrhüllten, ut nemo eos
ibi in idulio coneuuibentes et fornicantes videret 2(ud) ber 5i)rer unb 3lraber geben biefen
(Sinn, fon bem jet^oit baö .!^^ebrciifd)e 9iid}te ahnen läOt. — 8) „ben S>cin, ben "fie ben SJer-'
urtheilten nahmen, i^erwenbeten fte ju Iranlopfcrn-," Km oirov h avKniparriüv kTTLvov h rü o'iku
Toh -^tüv nl'T(:)v. (£g galt bei ben ^u^raelitcn aU ein grof;eia Unglüd, wenn ^cmant» ben (Ertrag
feineg JBeinbcrgeei n(d^t felbft bcnu^cn tonnte; f. 4, U. Um "fo frei>clbaftcr erfc^cint e^ tahcr,
wenn man tiefen (Ertrag, ben man mit ciHnvalt genommen, ]i\. S:pfevmal}Ueit inn-wenfcte. —
J)) Tic alteren 31u«ilcgcr t>cri1anbcn hier unter (^ikntc^bauö bie (yö^cntempel; allein Xcrefcr,
SdH^'M, i^ä) unb Sieifdil nehmen eö vom Wotteehaufc in Scrufalcm. Xie crftcre 5JJeinung hat
offenbar ben yarallcliemuei für fich. — 10) Tic 3lmorrhitcr werben genannt, weil fte fidi nac^
3lbrahamö 3»^'^^" aümählid) mehr unb mehr in Shanaan ausgebreitet unb mehrere Äönigrcid^e
gcftiftet, fomit eine 3lrt Cberherrfd)aft über alle d)anaanitifcben Stamme erlangt haltten; Gen.
15, l«i; 4S, 22; Deut. 1, lU; Jos. 11, lü. — II) b. i. gan^ unb gar. — lü) t'ic d-}inafiov.
SBaö im 9L 23. bie ^•''rcfigcr unb bie 3ieligiofen |lnb, waren un 31. ^^."bie 9)ropbcten unb ^Kija*
Üer ?)ro»>^et «mod. 2, 11—13. Sinnt. 12—13. 3, 1—6. STnm. 1—7. 635
räcr; Num. 6, 2. —13) wai nait .^icron^muö bebeutet: „i* Witt ärf*^en ?or ?cib unb
Unraitten gleid) einem ju ilart belabcnen JBvijcn." Xae; bcbr. DD^nnri p'J/*P '^'i^f ^i'* ^if
iH-bcutuna ju: „ic^ bcuijc eu(^ ntcbcr," glcicf) einem ju flarf beUibencn iTm^cn.
Caput III.
1. Auflite verbum, qnod locutus est Dominus super vos, filii Israel:'
super omiiem cognationem, quam eduxi de Terra Aegypti, diceiis:
2. Tantummodo vos cognovi^ ex omnibus cognationibus terrae: idcirco
visitabo super vos omnes iniquitates vestras. 3. Numquid ambulabunt
duo pariter, nisi conveuerit eis?^ 4. Numquid rugiet leo in saltu/ nisi
habuerit pracdam? numquid dabit catulus leonis vocem de cubili suo,
nisi aliquid apprebenderit? 5. numquid cadet avis in laqueum terrae
absque aucupe?^ numquid auferetur laqueus*' de terra antequam quid
ceperit? 6. Si clanget tuba" in civitate, et populus non expavescet? si
erit malum in civitate,^ quod Dominus non fecerit? 7, Quia non
facit Dominus Deus verbum,^ nisi revelaverit secretum suum^" ad servos
suos prophetas. 8. Leo rugiet, quis non timebit? Dominus Deus loeutus
est, quis non prophetabit?'' 9. Auditum facite in aedibus Azoti,'- et in
aedibus Terrae Aegypti: etdicite: Congregamini super montes Samariae,
et videte insanias multas'^ in medio ejus, et calumniam patientes in
penetralibus ejus.'^ 10. Et nescierunt facere rectum, dicit Dominus,
thesaurizantes iniquitatem, et rapinas in aedibus suis. 11. Propterea
haec dicit Dominus Deus: Tribulabitur, et circuietur terra:'^ et detra-
hetur ex te fortitudo tua,'^ et diripientur aedes tuae.''' 12. Haec dicit
Dominus: Quomodo si eruat pastor'^ de ore leonis duo crura, aut extre-
mum auriculae: sie eruentur filii Israel, qui habitant in Samaria in
plaga lectuli,^^ et in Damasci grabato. 13. Audite, et contestamini in
domo Jacob, dicit Dominus Deus exercituum: 14. quia in die cum
visitare coepero praevaricationes Israel, super eum visitabo, et super
altaria Betbel: et amputabuntur cornua altaris, et cadent in terram.
15. Et percutiam domum hiemalem cum domo aestiva: et peribuut
domus eburueae,-'^ et dissipabuntur aedes multae, dicit Dominus.
1) 2lu^ 3?. 12-14 möAte bcri^crgebcn, baf; in biefcr Strafrebe nur bic ^cbnjStämmc viniK*
rebet werfen. 3lflein .g>iercntnnu-ü ncbtt -ipuoiP, \!t>ranu^ unb bcn 'Dfcuercn lauen bie ?tere c^v.
ba» cianje i'olt S^'vacl erijebcn, unb j^arwcgen bcs< fp^^IeidifoliU'nbcn 2lujbrurfeo: .-^uper
omnem cognationem quam eduxi de terra Acirypti. — 2) Ta\x iwd) erfennc tcb a(o meine
Äinber unt' pftci^c eucb al» folcbc, unb wcbne unter eud) unb tbue eucb nn^äbliyicc^ @utce. —
3) „wenn fte uiiiit eini;i finb miteinanber-," 'dw /ir/ yvijpim.imv fnwuix. ^lad) bem -S^cbr. „wenn
fie ftd) nidit ^ufammciibcfletten," über „wenn fie nicfct (an bcftctttcm Trte) ^ufanunentrcffen."
Ter 3inn ift: Tie Siubeit ober (Einij^fcit ber .f»eru'n i|l f^nninb unf Urfacbe, faf; man ;i[uctlid)
jufammcnlebt. 2p ift aud) bie {Sinijiifcit ',wifd^cn '^>ott uub bem i'olfe ^(öracl ber 'sirunf feinet
©lüde?, bie Untreue uuf Irennumi aber bic Urfad^e feine? Unrilurfcö. i?\u}C, l'>jranu? unb
l'atabluo nebmcn ba? ®cfaiUc oon ber (finiiifcit 5wifd>cn i*i^ptt uuf fem ^].M-opbctcu; 5(riai5 mm
jener 5wifd^en 5ura unb 3^^i"acl; Jbeobcret ?on jener '^wifdum f^yptt unb bcn 5(ff:>riern. Ta
bie bier nad^cinan^cr fcliicnbcn ("^Meicbnif[e febr ratbfdbaftcr '}?atur finf, wie fae i^elf nc ^u
boren liebte, fo leiben fteYcbr i^erfdiicfcnartiiie 2(ui?lcjviniicn. — 4) '»Icicbwie ber ^,!öwe brüllt,
wenn er ber 2^cute anfid^ti;} wirb, io erbebt f^ott furcb tcn •3>rctbctcn feine Stimme, wenn fie
<Straffd)ulf reif i^wcrfen"; ().-<e. 5, 14. — o) .^cbr. „ebne baf; ein J^aüftricf ibm ^clciU ift."
SE?ie ber j^aüftrict bem i'piiel ben Unteri^anoi briuiU, \o wirb ein 5valI|lriLf, ben fa (vierte?
ß)c^ed^ti.afcit lei|t, 3?raet ben UnteriViniT brin.ani; Ps. 9, IG. — 6) lie 2traf;ieridne werten
nic^t aufboren,^ bie fte ocUtommen r-ottjogen finb. — 7j billig feilte fa? i>elf nun gittern, ca
636 5Dct 5)ro|)^ct 2lmoä. 3, 6—15. 2lnm. 7—20.
ber 5?ro))^ct gleich einer ^''cfaune bie Strafgcrit^tc anfünbi^t. — 8) Unter bem Uc5cl iß bier,
trie nd) »cn fe(b|i i^erftcbt, ntc^t bie Sünbe, fonbcrn bie Strafe ber Sünbe, alfo jebe 2lrt ber
Si^merjen, iJBckn unb Reiben ^u »erliefen. ßJott oerbdncit fie tbeilg um ber ß)cred[)tigfeit Witten,
tbeily auss (Erbarmen; Is. 45, 7. @cbr fcftcn faoit SBafiliu« in feiner 2tbt)anblung : „f]5ott ijl
nic^t Ur&ebcr beö 33öfen: Se me^r unfer dujjerer Wenfcft aufgerieben wirb, bcjlo mebr erneuert
fid) ber innere. (£ö wirb fomit nic^t ein 2(nrerer getöbtet unb ein 3tnberer neu belebt, fonbern
ein unb berfetbe wirb burc^ eben ta^, rocDurd) er getobtet wirb, neubelebt. 3Daö g^eifd) it>irt»
gefd>(agcn, auf ^a^ bie Seele gebeilt werbe; bie öünfe getöbtct, auf ta^ bie (15crecf}tigfeit lebe."
9) Xie ^Jartifel quia gebt bier auf baö si clanget tuba ^urücf. (£ö flingt bie |M-cpbetcnitimme
(^.Vfaune), weil ©Ott ^lidjt-} »erbangt, obne'eö burd) bie '»Propbeten angcfünnigt ju baben.
(jinige nebmen ba? bebr. ki aU iöetbeuerungepartifel „fünvabr." (^lon oh nfj -oti/ai} Kipioc 6
■deb^ -üpäyiia. — 10) IllD „feinen jRatbfdilui;, fein (^ebcimnif';" TraicEiav. Jpicrongmuä
correptionem suam. — 11) f^ott recet, wenn er feine 9iatbfcb(üpe offenbart, fo gewattig, ba§
ber ^örenbe unwittfürlic^ fortgeriJTen wirD, c^ ^u t^ertünben; f. 7, 15. — 12) „rufet au^ in
bcn ^•''^iäften Sl^oti^," b. b. ber ^'•biliftcr. ävnyydj.a-e ;r'V«'f '^^' 'AaGvpioic. 03ott ruft bier bie
9?a(iban.HUfer berbei, um Beuge ju fein att' ber greifet unb bes Unrec^teö, baö in Sörael,
befonberä aber in Samaria atsi ber Jpauptftabt bei^ Sanbce begangen w^rbe. Sr forbcrt bamit
biefe lUUfer gteidjfam auf, Si^ugttib' JU gilben, C'b er mit Stecbt bicfe Strafen ijerbdnge, bie er
burd) ben ^'>ropt)eten tjertünben idpt. — IS) niQinp „'yctümmet, ober ®auö unb ^rauö,"
b. i. ber SBeUfinber, ber 9ieic^en, ber 5)?dd)tigen, befonoer^ beim Dienfle ber golbenen halber.
So ^ieront)muö, S^ranuä u. 21. ■^av/ma-ä ttoaU. — 14) n^"lpD DpltTjl^l .'Unb bie
d^ewaltt^aten in ibrer 5}?itte;" nal Karadwaareiav tt/v h avry. — 13) D^DDI *1V "^f^"3t wi^^
umfditoffen wirb ba6 ?anb," b. ^. attentbalben wirb ber iJeinb fein ?ager auffd)Iagen. ivpog
KVK/Mev Tj yfi aov ip7]fiu^i/aerat.. — 16) Worunter ber r^Han? unf bie ^crrüc&feit ber f)?Jdd)tigen
JU ferfteben i(l. — 17) ai ;twpa' c^f^i'- — 18) Sin armfeliger SReft wirt> übrig bleiben ton ben
®ol)nen S^raelö. — 19) „Die ba ruben xxi ber Sde, rij7£3!Il' '^^^ 5i*olllerlager^ unb auf
Damaöcener JRubebctten." Die Sde beg Di*jang ijl ber (Ebrenplag, bcn bie ^erfonen feijberen
9?angC'? einnebnten. ol KaroLKovvrEq kv "Zauapela Karh'avn TTjq pv7.7/g Kai kv AafiaaKü. —
20) 53fan nannte fo bie ^dufer, bie mit Elfenbein reid^lic^ s>er3icrt waren; III. Reg. 22, 39.
Caput IV.
1. Audite verbiim hoc vaccae pingues,^ quae estis in monte Samariae:
quae calumniain facitis egenis, et confringitis pauperes:^ quae dicitis
dominis vestris: AfFerte, et bibemus. 2. Jura vit Dominus Deus in sancto
suo: quia ecce dies venient super vos, et levabunt vos in contis,^ et
reliquias vestras in oUis ferventibus.* 3. Et per aperturas exibitis*
altera contra alteram, et projiciemini in Armon,^ dicit Dominus. 4. Venite
ad Bethel/ et impie agite: ad Galgalam, et multipicate praevaricationem :
et afferte mane victimas vestras, tribus diebus decimas vestras.^ 5. Et
sacrificate de fermentato^ laudem: et vocate voluntarias oblationes, ^"
et annuntiate: sie enim voluistis" filii Israel, dicit Dominus Deus.
6. Unde et ego dedi vobis stuporem dentium'^ in cunctis urbibus vestris,
et indigentiam panum in omnibus locis vestris: et non estis reversi ad
me, dicit Dominus. 7. Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum adhuc
tres menses superessent^^ usque ad messem: et plui super unam civi-
tatem,^* et super alteram civitatem non plui: pars una compluta est: et
pars, super quam non plui, aruit. 8. Et venerunt duae et tres civitates
ad unam civitatem ut biberent aquam, et non sunt satiatae: et non
redistis ad me, dicit Dominus. 9, Percussi vos in vento urente,^^ et in
aurugine,'® multitudinem hortorum vestrorum,^^ etvinearum vestrarum:
oliveta vestra, et ficeta vestra comedit eruca:'^ et non redistis ad me,
dicit Dominus. 10. Misi in vos mortem ^^ in via Aegypti,^^ percussi in
Der S)rop^et 2Imo>3. 4, 1—9. 2lnm. 1—18. 637
gladio jiivenes vestros^' usque ad captivitatem equorura vestrorum:^ et
ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras:^^ et non
rodistis ad me, dicit Dominus. 11. Subverti vos,^* siciU subvertit Deus
öodomam,^^ et Gomorrliam, et facti estis quasi torris raptus ab incendio:
et non redistis ad me, dicit Dominus. 12. Quapropter haec faciam tibi
Israel"*': postquam autem haec fecero^ tibi praeparare in occursura Dei
tui Israel.^ 13. Quia ecce formans montes, et creans ventum, et annun-
tians homini eloquium suum,^^ faciens matutinara nebulam,^" et gradiens
super excelsa terrae:^' Dominus Deus exercituum nomen ejus.
1) rC'Sri r\)1^ „Watlfubc," worunter bic in Ue)>pisjfcit (cbcnbcn grauen bcr 3teftbctt5fiabt
I T T - T
(Kiimaria jii »>cr|tcbcn finb. ("munXnc; rf/c B«fT«i'(r/A,)f. ^picroniMnu?, 3lu^>crtujs, •'öiuyo, Slariu^,
(SitPl5 u. 51. ».>crtlcbcn ntd)t nur bic grauen, fon^crn and) Die ''?}?anncr baruntcr, He burd) ibr
üppuic-? l'eben i^jeiitfam ju ©cibcrn jien'i^i'ftn. 5(llein biefem fteln bcr Umftanb euti(Ci^cn, ba§
t^ iVteid) farauf beifU: quoc (Ileitis dominis vestris. Denn unter btefcn domiiii tonnen bcc^
nur bie Sbcmänner ju ;jer|leben fein; Ose. 4, 16; 10, 11. — 2) rao 3f»"initlincn ber 3(rmeit
gcfiiicbt burd) (Sntjiebunii bcr ^^cbcn^bebiirfniJTe unb bur^ 3?claftunii mit unmäfni^er 3(rbeit.
KaTarrarovmu 7^f^7/7ßf. — 3) ri1ü*3 „ciw -^afen ;" kv bir'Aoig. Die Spcikw ftcbcn bicr nad? 2d)pli
alö 2?ilb teid)tcr ©äffen Habac. l', 15. — 4) n.3n nl1^p3 pnnHKT -/«"*• eu« ^ac6-
fpmmcn an f^ifcberaniieln," ober „bie »on eui$ ncd) übriji finb, an gifcberan.i^ein;" ml toIx ue\}'
vuüv eif '/.t.hjTai vTTOKainuh<oi% hnzvpoi Xniuoi. — 3) ÜNcbt burd) bie Jbore, foHbcm burcb bie
itciitilen bellen '?}?auer(ücfen, »cIAe bie '-i^elacierunoi bcrbei^cfübrt bat, n^erbet ibr aue^ieben.
9??an nMr^ mit eud) feine be»iuemcn ffiegc nebnten. Knl f:ievf:x^'/aeG^E yv/xvai Ka-^vcwn a/.yr/'/.wv.
6) nJ1t3")nn- ll'^t^" biefem 3(rmon »erilcben .!pieront)mui3 unb ber ö^balbüer ba^ Sanb
Slrmenien, '-Batablu? mit JTlabbi Daoib u. 31. ein „bobeö ßjcbäube, Surg, 9?e|lunii," in bie fic^
bie inunebmen grünten »crfpreni^t faben, obne jebp* ©ic^er^eit ju finben; (öefcninö „ba^ 2erail,
^arem," in baö fie ftc^ müptcn abfübren taiTcn, elg t6 öpog tö 'Pofi/xdv. — 7) Ironie.—
8) D*!D* nC^SlJ'7 „bringet alle brci 3:ac)e eure Sehnten," ^ieron^jmuä, ^ugou. 21.; ober:
„bringet fie aüe brei 3abre," SSatablu^, ^Vignini, Striae nad) Deut. 14, 2S; Tob. 1,7; ober:
„bringet fte an^ben brei -öauptfefttagen," JHupertu^, i!t>ranu^, a Sailro na* Exod. 23, 14;
Deut. 14. 22. •^d)0[] erfUirt ftc^ für tk ^»cite Beutung, SHIioli, i'cc^ und JHcifdil für bie er|le,
t)cn jpeld)cr abzugeben fein binreidjenber OJrunt» innbancen ift, obrootjl ^ttoU bebauptet, fie unb
bie andere ßrflärung bätten bcn Jevt gegen ftd) und beruben auf unri*ttgcn sBorau^fe^ungcn.
Kai r/vs}Knr£ c'tr ro—piol iivaiag v/ii(ji> fif rr/v Tpnjiupiav rä eTii)tK.aTa vuüv. — })) ^^^t (^}c\t^C, Lev.
2. 11 n>ar e^ pcrboten, pon (^efäuertem ju opfern, obwobt beim Dpfermabte aCIerbingei gefvxuerte
Äud>cn genoffen werben burftcn Lev. 7, 13. Kai äviyvuaav e^u vöuov. Der Sbalbäcr uberfeet-
„Cpfert'oom jRaube ein Opfer be«5 l'obeö." — 10) „rufet freiraidige Dpfer awi," b. b. rübmct
eu* laut euerer frcianfligen Dpfer, .^ieronpmuö; oder: „labet ein ju frciwittigen Opfern,"
9?atabUi5i; ober: „gelobet freiwillige Dpfer," 2(ria6. Kai FTrj^KaAeaavrn öfio'Anyla^. — 11) ävay-
■)euar(, in Tavra i/yäTrriaav nl vlol 'lapalfA. — 12) Q^^C^ I"''P'3 ».^Cil^^^cit ber 3äbne," b. b.
^unger^notb. Kai f>w fSwtrw hjüv yoßcjxaafiöv ö^övruv' III.' Reg. 17; IV. 6. 25. Die fünf
dtrvifgeridue, bie nad^einanber genannt werben, find nads^er 2(uölegung oon -^picronpmu^, ja
nad^ d\n- gcwöbnlid)en Slueilegung bereit? eine vergangene ^^adje. gjur l^itablu? und ßlariuä
(eben ile al? etwaei itüuftigcö'an. Sind) lerefcr und ^Aol^ ncbmen ti oon ber 3ufintft, Sor»
neliuei a ^^apibe ift ber ^???cinung, man fönne ba«? f^3cfagte füglic^ pon bcr 3Jergangenbcit, ®cgen=
tpart und ^ufunft nebmcn. — lij) taiJ 5lui^blciben diefc? JRegeui^ den man den 5pätrcgen
tei§t, ferurfad*te notbwcnbig eine ?)?ii;erntc. — l\] Tiefe Stridjregcn waren bo*ftpeinli* für
jene, ciix bencn fte oorbeiginaen, weil burd) fte bie iim Jooffnung be? eintretcnbcn Slegcni^ mtmer
pcreitclt wurde. — 13)" |lbllS^5 „C^etreibebranb," ber nacb^jen. 41, 6 aU j^olge fd)ädlid)er
(Einwirfung bci^ Cllwinbce ju betraditen ift. h tcw-W/.. Die anberen brei griecbifdjen lieber»
fciu'r: Ibeodotion, SpmmacbuiS 2lguila geben bae; 2Bort mit hveuni^t^opia. f'agnini unb
Sl^uablu-5 ubcrfe^ten e* mit ariditas, — 16) |1p"l^5 „i'erwelfung," eigentlid) „Srblaffung,
fi)ctbfud)t;" 'tv 'iKTfpL)- Deut. 2S, 22. — 17) Dicfce bejieben Einige \\\m ^^orbergebenben per-
cussi, Slnbere jum nac^folgenben comedit, Srflereö dürfte baö 5tid)tigere fein. kizAtj^ivare
KljTTOV^ l'flOJV.
18) QUn. eine 2trt ^eufd)reden, wie bei Joel 1,4; oom Sbalbäer {<7nr
638 T)cr g)rop^ct Slmog. 4, 9—13. ^Tnm. 18—31.
genanitt: „iuitgc, no^ ungeflügcüc ^cufd&recfen." Ka-t^ayev ii Käfnzrj. — 19) ^yi »»i'te 3?ejl."
J^tercnamu«! itnb J^eoboret bejieben biefe (Strafanfünbiciung auf jene ^^r^ditcn/ t^'t «flcö
Üegppten gefanbt würben, um ^ülfe gegen bie 2t(tnrier ju'bcgef^ren; 2}atablU6 unb 3(ria3 auf
jene, bie eben batjin gefanbt tvurten 5ur ^dt ber J^unger^notb in Samaria, um ßjetrcibe etn»
jufaufen; Siibeta unb a Sajlro auf bie 9?icberlage, »ci*e Äönig 3^^*05 ^i?«^ Äcnige ■St^rienä
erlitt, in ?5clge beren bie^uft ijer^>cftct n^uvbe lY. Eeg. 13. 7. 3(üein e^ ift nicbt notbroenbig,
ba§ für fold)c 2lu?fagen in ben gcfdiriebenen Urhtnben immer ein Oiacftn^ci« gefunden werbe.
5?id)t jcbe feft cber\v'bemi[d)e Äranfbcit, bie eintrat, würbe aüfgc5cicfmet. — 20) „^on
5legt)pten ber" ober wie 'Jlnbcre wcßen: „nad) ffieifc 5(cg):^pten^," b. b- in ber 5(rt, wie ber Job
einft in SlegMnen wütt)cte; Exod, 9,3. Tic erftcre 3(ueilcgung bürfte ben a>or5ug s-erbienen.
9?a(i 'Sd)ol5 ift bie 5?eft, bie ijon Sleg^pten ber einfällt, '.^crbecreubcr unb wütbenber, als jene »on
^luien ber. — 21) roo.i auf bie ^liicbcrlage unter ;:<oad)a5 bejogcn wirb, wie fc^cn 9(nm. 19
gcfagt würbe; ]. c. 8, 12; 13, 7. — 22) (£? blieben in btefcr scdilad^t unter 5ciit*vi5 nur .";0
JReiter am 'üeben, wefjbatb ftc&er öicte ^M'crbc in bie .g^änbe ber 5"cinbc fielen. — 2S) Xer !i!eid)en-
geruc^ ber Srfd^lagcnen war fo arg, baij man fid) Die 9fafc ijerbaltcn muf;te. nal livir,a-,ov kv
■Kvpi räi ■napf/itßü/Mc: h ry opyij vju'üv. — 24) Wag 2(ria>5 in>n ber i^erwüftung unter 3:beglat=>
Hjbalafar IV- Recr, 1,5, 29; 2tnbere sjon ber oben genannten ^?ficberlage unter ^oadja^; Sllbcrt
aber mit £d)ol5 *oon ber SevfiL^^rung bf^^ Si't^nftdmmelanbei^ tur* ^alämananar, ?tuvertu? ':^cn
ber 3crftcruna Serufalem? burd^ bie ßbalbäcr unb Jlunncr t'crftebt. Siut unb JRcifd^l fagen:
„Tiefe ä'crbccfung war entwebcr golgc i^cn "JfaturcreignJ^ffcn 5. 5?. (Jrbbeben, ober Slmoj r^erftebt
baruntcr bie f*mäblid)c Unterwerfung ^ü^vaele unter ^rricn." — 2o) Ter 2>erglcid) mit ber
3erjiörung Soboma'ö weift immer o^uf ba? 31crgftc bin, wai^ man fagcn fann. — 26) 2Ba3
(yott tbun will, ift eben jenc^, wa? iv 2 u. 3 angerrobt unb i^craui^gcfagt werben. 2d^o^
aber fagt bicv: „Xarum weil ibr burd^ alle biefe Strafen nidit beffer Werbet, i>erbänge id) noc^
größere "über euc^," 2lud* dorneliueal'apibe ifl biefer D^feinung, weil bae 1. c. 31ngebrobte nid)t
fo fdilimm ift, aU bie eben aufgqä^'tc» iStrafgcridUe, unD weil bie .f'ebräer audi bei ibren
(2d)Würen unb ^lüd)en bie ärgftcn'-^cadHm blofj mit lirec auöbrüdcn, ebne fie näber ]xi bejeid^nen:
LfBc faciat mihi Deus et Iikc milii addat etc. — 27 ) Jpebr. „weil id) aber biefeä tbuc." -'/>/v
oi'-ug TTon'/Gu aoi. — 28) „fo fd^ide bid) an, beinern 'sjott entgegen 5U treten." 3lriaj, 21lbertu^,
«Prabo, l!od) unf 9teifd>l nebmen biefcc^ QBort ale^ einen Sarcaemu?; aüein .£^ierpn'.^mu-5, -S^ugo,
S3atablu6, ijnranu? unb bie 9?eueren inegemein nebmen e? im Sinne ernftlidier -?3iabnung. —
29) „er fünbet bem ?}?cnfd)cn feinen JKatbfcbluf; an;" (i-ay,.f/./Di> äg ui-'&puTTovr rdv xpk^-öv
ahrov. Sie lafen Ifl^TO, ni*t inb'TiP- — 30) np^, "IPIC^' ,1^';^ ,.cr m^cbt ^um
5!)?orgenrotl) bie Sinfternij) ;" ■jtoiüv üp-dpov koI ön'ix'/'.tiv. — ^l.) „^llle^ ift iC^m unterworfen."
Caput V.
1. Auclite vcrbum istud, qiiod ego levo süpef vos plaiictüln.' Domus
Israel cecidit, et non adjiciet üt resurgat.- 2. Virgo Israel projecta est
in terram suara, non est qui su.scitet eam. 3. Qnia haec didt Dominus
Deus: Urbs, de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum: et
de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem in domo Israel.
4. Quia naec dicit Dominus domui Israel: Quaerite me, et vivetis. 5. Et
nolite quaerere Betbel, et in Galgalam nolite intrare, et in Bersabee non
transibitis: quia Galgala captiva ducetur,^ et Bethel erit inutilis. 0. Quae-
rite Dominum, et vivite: ne forte comlmratur ut ignis domus Joseph, et
devorabit, et non erit qui extinguat Bethel. 7. Qui conVertitis in absin^
tliium Judicium,'' et justitiam in terra relinquiti.«.^ 8. Facientem
Arcturum, et Orionem, et convertentem in mane tenebras, et diem in
noctem mutantem : qui vocat aquas maris, et eÖundit eas super faciem
terrae: Dominus nomen est ejus. 9. Qui subridet vastitatem*^ supef
robustum, et depopulationem super potentem affert. 10. Odio habuerunt
corripientem in porta:^ et loquentem perfecte^ abominati sunt. 11. Id-
circo, pro eo quod diripiebatis pauperem.et praedam electam^ tollebatis
ab eo: domos quadro lapide aedificabitis/" et non habitabitis in eis:
t)cr ^rop^et ^moi. 5, 1—19. 2lnm. 1—19. 639
vineas plantabitis amantissimas, et non bibetis vinum earum. 12. Quia
cognovi multa scelera vestra, et fortia peecata vestra: liostes justi" acci-
pientes raunus,'^ et pauperes depriraentes in porta:" 13. Ideo prudens
in tempore illo tacebit, quia temjnis malum est. 14. Quaerite bonum, et
non malum,'' ut vivatis: et erit Dominus Deus exercituum vobiscum,
sicut dixistis. 15. Odite malum, et diligito bonum, et constituite in porta
Judicium: si forte misereatur Dominus Deus exercituum reliquiis Joseph.
10. Propterea haec dicit Dominus Deus exercituum dominator, in.
Omnibus plateis planctus: et in cunctis, quae foris sunt, dicetur vae vae: et
vocabunt agricolam ad luctum, et ad planctum eos, qui sciunt plangere.'*
17. Et in Omnibus vineis erit planctus;'^ quia pertransibo in medio
tui/^ dicit Dominus. 18. Vae desiderantibus diem Domini :'^ ad quid
eam vobis? dies Domini ista, tenebrae et non lux. 19. Quomodo si
fugiat vir a facie leonis,'* et occurrat ei ursus: et ingrediatur domum, et
innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber. 20. Num-
quid non tenebrae dies Domini, et non lux: et caligo, et non splendor in
ea? 21. Odi, et projeci festivitates vestras: et non capiam odorem
coetuum vestrorum. 22. Quod si obtuleritis mihi holocautomata, et
munera vestra, non suscipiam: et vota pinguium vestrorum non respi-
ciam.^ 23. Aufer a me tumultum carminum tuorum: et cantica lyrae
tuae non audiam. 24. Et revelabitur quasi aqua Judicium,^' etjustitia
quasi torrens fortis. 25, Numquid hostias et sacrificium obtulistis^^
mihi in deserto quadraginta annis, domus Israel? 26. Et portastis
tabernaculum Moloch^ vestro, etimaginem idolorum vestrorum,^* sidus
Dei vestri, quae fecistis vobis. 27. Et migrare vos faciam trans Damas-
cum, dicit Dominus, Deus exercituum nomen ejus.
1) HTp- ^pf/vov „tiagdteb." SBa^ nun bcr gjro^^et »erfünbet, fpö jwar crfl tintreten;
allein er beflagt unb berocint eö, trie Jt?cnn cö bereite gefc^ebcn n>äre. — 2) „ce wirb nic^t me^r
aufileben." — 3) nS.?' hSj SjSjin *3' «*" SBortfpiel, baö \iä^ im ^Deiitfc^cn nic^t mi)i
»iebcrgcbcn lä^t. ®(^egg »erfu^t cö, inbem er gibt: „IDer .^»aufcrt wcrb ju einem $!aufcrt,
unb bie ®otteg|tätte (Setbet) ju einem ^pbcöbettc." — 4) 5Dermutf) gilt für eine ®iftart. Ta^
®ift bringt ben 3:ob, roäbrenb ba^ JRei^t bie 2?eflimmung bat, i'eben ju bringen, ö tvoiüv lig
i'^uiq KfüiM, Kai öLKaLoavvtjv dq yf/v iidtjuev. — 3) „i^r Uffet bie (^ere^tigfeit auf ben ^ODcn
ftg^en," b. b. CLäjM \ii ganj gering. — 6) '^\^ y^^f^H »er lä^t aufgellen bie $cr»üftung über
bie ©ewattigen." Dai SBerbum y^'2 bcipt eigentlid» „glvinjen," tt>ie bas Wcrgcnrotb glänjt
cbcr bcr lä^elnbc 23ticf bcg ?0?annc?. l^ed) unb JRcifd)! crtldren : „5Wit ^^dcbeln," b. b- obnc
Wlix^t tann ®ott bcn ®ewalt Uebenben in baö i'erbcrbcn flürjen ; Ps, 2, 4. ö (hmpr.w aw-rpifi-
lihv irrl lajw. — 7) „ber »or Oeric^t fie überfübrt." — 8) Aoyov baiov. — 9) "^^TlJ^ti^.!?
„aueicrwäblteg ©efcfeenf, ober Oetreibcgcfc^enf, cbcr ®ctreibeabgabe." 0,$ ift i^on gen»a(ttbätigcr
ober binterliftigcr (£rpre([ung oon ®efcbenfen unb 2lbgiiben bie jRebe. — 10) oiKorq ^ecrohg
(JKo6o/i/jaar£. — 11) p**!!«? ^"iV "^^^ ^Berfolger be^ @ercd)ten •/' Karajra-ovvTeg Skaiov. —
12) /M/ißävovTeq äUayfiara. — 13) hKÄivovTEq. — 14) Zk LXX betra*tcn bicfe SBcrte
alä angeführte 3iebe bea 2>0lfeÖ unb geben; fiefitaijKaiitv rä irov?/pä Kai yya-i/aaper rä Ka/.ä. —
13) „bie Älagefdnger;" Jer, 9, 17 ; Matth. 9, 23. — 16) 2Do man fonil nur ^reubenlicber
bort, nnrb man nur ^^(age unb Jammer i>crncbmen. kv näoaig örfo^f KOTrtroc — 17) weil icö
l^rafenb unt beimfucbenb burcö eure WUttt gebe." — 18) Ter 3;ag bee Jpcrrn ijl ^er Xag, ba
bie f^ericbte be^ ^errn Io^bred)en. riefe« Z'cnyc^ fpctten (Sinige, raie au^ Is. 2S, 10 bcrt^orgcbt
unb fagte: Manda, remanda; exspecta, reexspecta. Slnfere aber baditcn an bie glürflicbe
B«it, b'ie bem (2trafgerid)tc folgen würbe; ober meinten im (iJefüblc bcr ^2elbftgcrcd)tigfeit, ba«
(^•eric^t (SJotteei werbe ni^t über fte, fonbern nur über ibrc gcinbe ergeben," Ez. 30, 3; Joel
2, 10; 3,15.-19) 5>?ag ftc^ (Einer binwenben, wobin er will, überall wirb ibn Seib unb
2Ö£^ in empfang nehmen. SEropologifc^ crflärenb fagt J^ieron^mu« : Diabolus est leo, ursus,
640 ©er ^rop^et 5(moS. 5, 19—26. Slnht. 19— M. I
coluber: leo in hac vita, ursus in morte, coluber in gehenna. — 20) „auf bie 'Danfopfet
eureö 5!J?afl»te^eö fc^aue i($ ni($t;" Kai auTt/piovg kmipavetag vfiüv ovk knißkiipo/uai. — 21) 'Diefe
SBorte fcben bie älteren 2tu6leger mit ben LXX unb bem e^atbäcr aU 2{nfünbigun(? ber
.^rafenben ©erec^tigfcit, bie neueren aber mit 9?atabluö, 2lria6 u. 2(. al6 Warnung jur ^anb-
labung ber Oierec^tigleit an. — 22) 9?ad) ^ieron»mu6, (£brt)foftomuö, 23eba, Stupertuö u. 21.
will ©Ott bicmit fagen: „Sfer babt mir nur Dpfer gebracht in ber SBüfte, tueit eu^ Wofe3
gezwungen f)at, nidjt aber freiwißig." ^hxdj ben 9labbinen aber, nacf) 2?atablu6, St)ranu^ unb
Sfriaö fagt ®ott cinfa* unb gerabcju, ia^ ibm Ssraet in ber ganzen SBanberfci^aft bur(ft bie
SBüjie niemals ober bocb nur |)ö(^jl feiten gco))fcrt babe. 2?ie crjle ?0?einung bürfte bie riebtigere
fein, jebod) in (Etwaa mobificirt werben, wie eei SlQioIi tbut, wenn er fagt: „ß3ott jtcttt in Stbrebe,
iafs bie Seiraeliten in ber SBüfte ibm geopfert ^aben (obwobi biefeö bod) gefcbeben), weit fte bie
wa^re ©efinnung ni($t babei Ratten unb auA ben (Sotten D^^fer brad)ten." — 23) DJlNt^.Jll
Dp370 n^Dp rii^ 'M'f> ^^^ trüget bag ffianberjelt eure^ ^önig^." 5}?an fönnte biefed
SBort auf ben wabren Äönig, auf Oott nämlid) beuten, neben welchem bie S^^racliten im ©e'^ci-
mcn auc^ ba^ 23ilb beö falf^en mit ftd) trugen. Snbejfen beutet man eö gemeinen aU auf bert
fatfd)en bcaügtid). — 24) D^^öSv fl''? HNV 3)cr S^albäer, ©^mmac^u^, Slquila, ©d)ol5
u. 9t. überfe^ent „Äijun, euer ©ö^enbitb." fücibhi J)auib, ^^agnini, 33atabtuö: „unb ben
^uc^en eurer '63ö^cn." 3:^eobütion ä/nai'puacv, bie S^utg. nimmt kijun al6 ©attung^namen,
abgeleitet ^OU kun. Kai tö äarpov tov -^eov i'jiüv 'Paupav^ rarg tvttovq ahrüv kwon/üaTE tavTolQ. —
Der ®j)rcr nennt e^ ebenfaQö sidus. !D?ebrcre bcbr. Srftärer battcn eö für ben ©aturn unb
infofern ibentifd) mit Wolo*. „(£^ war ein ©onncnibot, fagt ©diolj, ba^ mit einem Äatb^- \
fopfe. Den an ber ©tirne ein glänjcnber (etcin fd)mürfte, in-^befonberc au^ bei ben Steg^ptiern
bargefleüt würbe unb ben 9?amen 9)fotod) ober 53?eted) (Äonig) ert)idt, weit bie (äonne atd
Äönig beö .^immelö erfi^eint." Daö 5IDort 'Vai(;>äv, 'Pefjipav {|t äg»ptifct)en (toptifd)en) Urfprungg
unb bebeutet „Sinwo^ner beö ^immeti^." ifflcin i>eret)rte ben ®aturn (5)?olO($, &{cmbban,
Äijun) al6 jerftörenbes ^'*rincip, unb brai^te i^m be^^alb 2)Jenfc^cnopfcr ; Lev. 18, 21; Deut.
12, 31; III. Reg. 11,7; IV, 16, 3.
Caput VI.
1. Vae qui opulenti estis in Sion,^ et confiditis^ in monte Samariae:
optimates capita populorum,^ ingredientes pompatice domum Israel.*
2. Transite in Chalane,^ et videte, et ite inde in Emath magnam:*' et
descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna liorum:'
si latior terminus eorum termino vestro est. 3. Qui separati estis in diera
nmlum:^ et appropinquatis solio iniquitatis.^ 4. Qui dormitis in lectis
eburneis,'" et lascivitis in stratis vestris:" qui comeditis agnum de grege/*
et vitulos de medio armenti. 5. Qui canitis ad vocem psalterii:^^ sicut
David putaverunt se habere vasa cantici.'^ 6. Bibentes vinum in phialis'^
et optimo unguento delibuti : '" et nihil patiebantur super contritione
Joseph. ^^ 7. Quapropter nunc migrabunt in capite transmigrantium:^^
et auferetur factio lascivientium.'^ 8. Juravit Dominus Deus in anima
sua, dicit Dominus Deus exercituum: Detestor ego superbiam Jacob, ^"^ et
domos ejus^^ odi, et tradam^^ civitatem cum habitatoribus suis. 9. Qu od
si reliqui fuerint decem viri in domo una, et ipsi morientur. 10. Et tollet
eum'^ propinquus suus, et comburet eum,^^ ut efferat ossa de domo: et
dicet ei, qui in penetralibus domus est: Numquid adhuc est penes te?
11. Et respondebit: Finis est.^ Et dicet ei: Tace, et non recorderis
nominis Domini. ^^ 12. Quia ecce Dominus mandabit,^ et percutiet
domum majorem ruinis, et domum minorem scissionibus. 13. Numquid
currere queunt in petris equi,^^ aut arari potest in bubalis, quoniam
convertistis in amaritudinem Judicium, et fructum justitiae in absin-
Der 5)rop^et 2lmo^. 6, 1—15. 2lnm. 1—29. Wl
thium? 14. Quia laetamini in nihilo: qui clicitis: Numquid non in
fortitudine npstra assumpsimus nobis coniua? 15. Ecce enim suscitabo
super vos domus Israel, dicit Dominus Dens exercituum, gontem: et
conteret vos ab introitu Emath,^^ usque ad torrentem deserti.
l) II^'V? 0*^-3XCi'n -/t'C" Ucbcrmütl)i3cn unb ©orglofcn in ®ion;" ring i^ovdevovai ii6v.
2) „unb ben Unbefümmertcn." — 3) D^UH n'C'NI 'DpJ .M)^ Gblcn bc6 Grfllini}^ bcr
9?ation;" ä7Ttri>v})/aav äpx'i? h^vibv. — -'i) „^ic i[n- mit finwi? c\nbnc[cbt im J&aufe ^f^r^ifl^»
ober in ^a? ^au^ (bic 2?olfercr|'ammIuni^) Of^i'^i»-'*?-" >?'cl'v. „unb i" ibncn (^u jrcUtcn) fommt
baci ^-^viiu^ ScTacl," b. f). ju »cld^cn allciJi^oIf fommt, um ibnen ju lnll^i;1cn unb fi* in>n itMicn
rci^icrcn ]n laJTen. Kai üqfi'/dov ar-ol ohog mv 'lapai/?.. — ä) wal>rfdHinlut bie ^taM Mtcil =
}?Kon vim S^tijvi^, eelcucta pci^enübcr; Is. 10,9. 6täß>/TE TTiivTfx. Ter 'JProvbct fovbert biefe
6)rcf;cn bc^ 'jHeid)c^ auf, fuV umuifcbni, ob bic Stäbtc Slmlanc, Smatb, (S5ctb övöjjcr unb
xtiAiix wann, ale 3crufalcm unb ^»imaria, unb madU ilmcn ^amit bcn U>ovnnirf tcr Unranf=
barfeit. — 6) ^auptfiabt bc^ 9ieidH-j ßmatb in Morien, ftnätcv Spipbania i^cnannt, am Cvcntc?.
ek 'Ejua-paßi^a. — 7) ^cbr. „finb fic (riefe Stäbtc nämli*) bcffcr a\^ biefe j)lcicbc (3uba unb
Söracl)?" — 8) D^'lJpn 'Mi tbr fcvnct (ferne glaubet) ben fdUimmen 2ag;" oi tpxouevoc
tif y/iitpav KfiKf/v. — 9) -^icbr, „unb ibr fübret bcrbei ben Si^ be^ Unredne^," b. b. bcfrcunbet
eud) bcfio mebr mit ©cwalt, UnrcdU unb Unterbrüehing. ol h/yii^ovrec kcu '«ixiTVTöfitvnt aaßßäruv
V'fwSfJv. 9fad) Jpiercnpmuij, ^luguftinuj;, Viuanus u. 21. „ibr rufet bamit nur berbei bie .^err»
[dbaft bcr SliJnrier." — 10) Xer gcwöbnlid^e 3>?i"iiclit fd)licf nur auf einem einfadnnt Sei^ric^
ober ^cc'f^H ; bcr iM>rncI)me ^atte ein 3?cttijcileII, baci mit Glfenbein ocrjiert war. — 11 ) D*n"lD1
DHC^")^"^^ '/""^ ftn^ f)ingc)lredt auf eure 23etten." ^ieron^muö, 3;^eoborct, Stuguflinuä,
Jpranu^, 93atablu3 unb 9-^agnini t^erbinben bamit aui^ ben 3?egriff bcr 3u*tIofigfcit unb rs3cil-
beit. Slabbi Tai^ib, Stria?, a (£aflro tu^r|lcben eg nur üon 2uru^, Ueberflu^ unb 2Beid)(icbfeit.
S;;cr Sbvilbäer bat: „unb fie vcrfenfen fid) in ibren 3?etten;" kuI naraaTTaTa/.üv-eg tTzi raiq
c-puuvaiq aiiTüv. — 12) DHID „Lämmer, fette Lämmer," nai^ bem ^prer „gemäjlcte Lämmer."
• T
kadioirreQ ipi(povq kK tzoi/xviuv. T.\\& tägücbc |}(eifd)effcn galt für einen ?uru!?. Xaö ^^(eifd) ber
Cammcr aber unb ber gemiifieten äalbcr galt aie Sederbiffen felbft für icläti, bic nie einen
J^unger batten. — 13) „bie ibr finget jum Älange bcr .^arfc." 3Ba^ bie frommen i'orfabren
jum Sobc (53ottC'5 traten, bas tbut i^r nun ju eurer Untcrbaltung. ol l-TTiKpaTovvTtc (Hieron.
iTTiKpoTovvreg) -rrpü^ ri/v (puvyv töjv öpynvuv. — 1-4) (gic UHlbUtCU, C? bCttt Xat»ib nadl^UabmcU.
2tllein Xaoib fang 5um 2obe ®otte^ mit ber ^arfe, nid)t ^u eitlem £brenfi&el bei 53iab(5citen.
<I»f ecrr/Kora 'tAuyiaav-o Kai oi'x üc oeijovra. (Sie UHibutcn, bajj cji immer fo fortbaucrc unb
nid)t binfviüig porübergebe). 2Baä inbcffcn bier ber ^-''^^p^ct nod) aU un^iemlidicn l'uvuc rügt,
ging fpäter in adgemeinc Sitte unb ßkwof^nbeit über, unb batte nid^tö Sabeln^wcrtbee; an fic^,
benn ni*t etit?a bie i'ieber unnttlid) nvircn; P.s. 68, 13; Is. 5, 11. — _13) Sic trinfen ben
SDein nic^t mäjjig in 3?cct)ern, fonbcrn übcrmäfng in Sd)aatcn" (Scbü||cln). ol irivovre^ ruf
(hv'/.iauEvov olvov. — 16) Kai rä rrpüra fivpa xpiöf'^roi. — 17) „UUb tümmcrtcn fid) ^JidltC* Um
ben i^erfaß ^ofepb»;" f. 5, 6. — 18) Statt an ber Spi^e einc^ g(ücflid)cn unb in ISoblftanb
lebenben aßolfee; ju ftebcn, fotfen fie nun an ber Spi^e bcr in bai^ (£ril aBanbernbcn fi* feben.
rJid Tovro vvv alxuä^M'oi iaovTai Ott' üpxVQ övvaaröw. — 19) D^n")D nf^Q "HDI /»UUb mit
bem 5ubel bcr Sd)»ctgcr !^at CSi ein Snbe;" Kai i^ap-dyaerai xpefteTurfiöc Ittttuv t^ 'E<ppaifi. —
20) b. b. ba^ Sanb Sbanaan, auf ivclc^cö Safob fo gro§ tbut; f. 1,2; Ps. 46, 5. —
21) V^jO'^^< „unb feine ^Vläfle." rag x<^pai ahrov. — 22) Kai kiapü. — 23) b. ^. (Einen
biefer legten 3e^n. — 24) lö^DOl ^/Unb fein 93erbrenncr." Xer Sßerwanbte ijt juglcic^ ber
: IT : _ . ^
SSerbrcnncr, b. b« ber Jeicfeenbeftatter. Kai A^-ipovrai oi oIkeIol üvtüv kcI Trapaßiüvrai tov t^ivh/Kai
rä barä ahrön' ek tov oIkov. — 23) „CO t|t deiner mcbr ba;" ol'K ETI. — 26) K? *3 DH
nin^ Dtr^ T3tnS „<2tifl! e« t)ilft 9?id)t?> mebr, beg 9?amcnä ©otteg ju gcbcnfen" (ju
beten), b. t. um ncc^ länger am Scben ju bleiben. SDir muffen ade fierben in bicfcj 3cit ber
.&eimfudiung. dya kvEKa tov pij öi'ofMGai rö üvo/xa Kvpiov. — 27) „bcr Jpcrr beficblt unb fdUcigt . ."
Sm J&cbr. tfl ba? ^^articipium, b. i. ^^räfenö. — 28) So wenig man ^clfcnfpiiK" mit J^ioffcn
überfe^en ober mit Cd)fen ppügen fann, fo wenig (äf;t ftc^ 9lecbt in Unret^t pcrfcbren, obne rajj
man barau^ 3?erberben ftd) bereitet, eI fii6^ovrac kv TZETpatgl-rroi, eI ■Kapactuuljaorrai ev x^if/Einig;
29) „ijom ni>rf(iÄcn Smatb an big ^um fübtid)en 2?a(^ ber SBüfte," (Sarit^ ober 2trnon). tov
fiTj iiOE'/^'ÖElv eif Ai/xäd^ Kai (Jf tov ;);ei/iäppoii tüv övc/iüv.
642 J)er 5)rop^ft Slmo^. 7, 1. 2lnm. 1—3.
Caput VII.
1. Haec ostendit mihi Dominus Deus:^ et ecce fictor locustae^ in
j)rincipio germinantium serotini imbris,^ et ecce serotinus post tonsionem
regis. 2. Et factum est: cum consummasset* comedere herbam terrae,
dixi: Domine Dens propitius esto, obsecro: quis suscitabit Jacob, c[uia
parvulus est? 3. Misertus est Dominus^ super hoc: Non erit, dixit
Dominus. 4. Haec ostendit mihi Dominus Dens: et ecce vocabat Judi-
cium ad ignem*' Dominus Deus: et devoravit abyssum multam/ et
comedit simul partem.* 5. Et dixi: Domine Deus quiesce, obsecro:
quis suscitabit Jacob, quia parvulus est? 6. Misertus est Dominus^
super hoc : Sed et istud non erit, dixit Dominus Deus. 7. Haec ostendit
mihi Dominus: et ecce Dominus stans super murum litum,'" et in manu
ejus trulla caementarii.'^ 8. Et dixit Dominus ad me: Quid tu vides
Amos? Et dixi: Trullam caementarii. Et dixit Dominus: Ecce ego
ponam trullam in medio populi mei Israel: non adjiciam ultra superin-
ducere eum.^^ 9. Et demolientur excelsa idoli,^^ et sanctificationes
Israel'* desolabuntur: et consurgam super domum Jeroboam ingladio.'*'
10. Et misit Amasias'® sacerdos Bethel ad Jeroboam regem Israel,
dicens: Rebellavit contra te Amos in medio domus Israel: non poterit
terra sustinere universos sermones ejus.^'^ 11. Haec enim dicit Amos:
In gladio morietur Jeroboam, et Israel captivus migrabit de terra sua:
12. Et dixit Amasias ad Amos:'* Qui vides, gradere,'^ fuge in terram
Juda: et comede ibi panem,-*^ et prophetabis ibi. 13. Et in Bethel non
adjicies ultra ut prophetes: quia sanctificatio regis est, et domus regni
est. 14. Responditque Arnos, et dixit ad Amasiam: Non sum propheta,^'
et non sum filius prophetae: sed armentarius ego sum vellicans syco-
raoros.^^ 15. Et tulit me Dominus cum sequerer gregem: et dixit
Dominus ad me: Vade propheta ad populum meum Israel. 16. Et nunc
audi verbum Domini: Tu dicis: Non prophetabis super Israel, et non
Stillabis super domum idoli.^ 17. Propter hoc haec dicit Dominus:
Uxor tua in civitate fornicabitur:^* et filii tui, et filiae tuae in gladio
cadent, et humus tua funiculo metietur:^ et tu in terra polluta morieris,
et Israel captivus migrabit de terra sua.
1) „i^oli^enbes finb bie iBitber, bie ber ^err micfc fc^auen Iie§, bie 3?ttbcr ber Strafgeridite
über S^racl." — 2) X)a^ Sinbetport et i|l t>ier alö 'JMcpna^mu^ ju betrauten, unb fictor aU
Ucberfc^ung beä ^ebr. ^-^irticiptum«. „®icb ba, er bilbet ^eufi^redcn am Stnpnge beö auf-
fproffcnbcn Spatgrafeö," tTp'^' ^- ^- ^^ 5)?onat 5i??ai. Kai löov kTriyov?) ÜKpiSuv kpxofiivr; ku'dtvf/.
3) ^ebr. „unb ftcb, ba^ Spvät^rag nacft bcm 5)?ä6en beö Äonig^." Diefcr gefürjte ©a^ leibet
trobl feine anbcre Xeutunij, aU »elrf)c ibm gemcinbin bie 2(ue(eger geben: „®enn ber Äontg
fein ®ra? (für feine JReitcrci) gefammelt bat (im 5(pri() unD nun im Wai ber Spätn?u($d (ba«
cyrumet) fommt, fo lüerben bie .§eufd)recfen einfallen." ^lJiit V'i^ranu«, 9?atablu^ unb 3Iria«
ncbmeu bier bie 9?eueren ba^ '-i^i(c> aU geltenb !?cn nMrfUcben ^eufcbrecfen, »äbrenb »obl mit
mebr r^runb Jpicronnmuji, l^becboret, Sitemigiu^, 9tupertuei, ^aiimp, ricnjitluö u. 31. c? auf ben
(Einfall ber ^dtnricr beuten. J5iercnt)mug überfe^t: Ecce post serotinum tonsor regis unb er»
tlart fc : Ostendit Dominus Sennacherib regem Assyriorum cum infinita exercitus multitu-
dine instar locustae uni versa tondentis esse venturum in principio imbris serotini, quando
cuncta virent et cunctarum rerum abundantiam pollicentur. Has autem locustas, quae
primo vere volitabant, bruchus innuraerabilis sequebatur, qui veniebat post imbrem seroti-
num et appellabatur tonsor vel tonsura regis, eo quod universa vastaverit. Hunc tonsorem
Isaias 7, 20 acutam novaculam vocat, et statim explicat vocatque regem Assyriorum. (£r
»erftebt bemnacfe unter ber locusta ben Sennacherib, unb unter bruchus ben OJabu^oboncfor,
tpä^renb ülupertue unb JRtbera unter erfterer ben Salmanajfar, unb unter le^terem ben <©en*
2)er ^rop^et 2lmoi?. 7, 1—17. iJlnm. 3—24. 643
na^frit» ttcr|tc(>cn. Sornctiu^ a ?a^jibe HU bie X^fiitunji auf bic tefagten Äönige für unfiatt^aft,
ba ja bcr ^^Topl^ct fclbfl vttfOiilciit fagt, er (mbe tnxd) fein (^^U-bet bicfe? Strafgeridu al^1c>x'cn^ct.
®r glaubt babcr, e? fei wm t£-iufa((e ^eiJ Mönig? 'iPbu! t'ic ^^{ebc, jvelAcr fict) nacf) IV. Kfir. 15,
20 mit einem Ivibut ihmi taufenr inlenten abr^^^en lief;. k<i'i 'k^o'v ßfjovx"c «'f I'*^/ ö .:(r((7//.MV.
4) (Xorncliuö a ^«iapife unb auit Vocb unf l'Kcifitl ncbmen bier an, consuuiasset bcbcute foinct
ülis cousumaro coei)isset, fo taf; alfo fie Strafe noit ^ur rediten 3t't abge>renbct werben avirc.
Scbcl^ u. •?(. \>erftebcu eji ihmi ber unrflid) iH>(lcnbeten t>erbccrung bce VauDe? t>urd) bic ^cu-
f*redcn unb beuten ba-? barauffolgenbe (^k-bet re>< 'iPropbeten an^ fic Jutunft, ber "JM'opbct babe
nämlid) geflebt, tai; biefe Strafe niebt nnefer eintreffen nuntte. (£ö ift fd)ircr, bicfe leidere "Jtus-
icgung ju billigen. 5((Iioli fd^lägt bier einen glücfliduni Wittchrcg ein unb läfu ben 'iPropbcten
im '^ilbe bic volle inn-beerung ^uM-aeK^ burd) bic .^eufdn-erfen fcben, aber barin tie näd)|1e beopr-
ftcbcnbc l^ernniftung 5^i"Ji-'li> burd> Me aui?n\trtigcn gctnbc erfenncn. X-abur* i^cranlaf;t babe
er Ö3ett gebeten, er mi.^c^te biefc Strafe abwenden, unb (iiott t)abc il)n erhört unb bae ^vO-Jbrcd>cn
feinet ©eridne>? für bicfnnal nod) fuc^vcnbirt. — 3) f^eravot/cnv Kiipie kivl nv-u. — 6) K"ip
^ym Ji*N3 y^^ >'^^ rief bcr ^crr 3um Strafgeridbt in ^5eucr;" mnAeae H/v diKfiv fvüvpl
Kvptog. ^la&i V'oranu^ unb 2>atabhif iit unter bicfem 5^eucr tt'irflid^c^ J^cucr ju »erficbcn; na^
21nbcrcn, mit bcnen Ci^ aud> Vint unb r>{eifd>l baltcn, fcngcnbc Sonnenglut; nad) 'Jlria? bic 'Jcft;
na* ben meiften Stu^legcrn, namcntlid) ^icront^mu?, j)h:ijcrtu^, .^ugo, 2tttioli, Tcrcfcr i>cr«
ijeerenbe Äriege-, f. 1, 4. ^icroni>muö ben!t ficfc bic Äricgei=43crbccrung, bie t>urd) "J^abucbo*
bcnofor fam;" Sorneliu? a !^api^c aber bic burd) Jiglatpilefar, ba ja nur biefer letzteren 5ur
reduen 3cit nod) Sinbalt gctban nnirb auf bic gürbittc bcö ^3-^rcpbcten, bie crfterc aber vncl
fpätcr eintraf, ba bcr 'J.Vopbet längil gcilorbcn n>ar. — 7) 2)cr „tiefe 2(bgrunb" bilcct ben
©egcnfal ju bcm barauffolgcnbcn partem, p^fl unb bcbcutct „5J?eer:" „Za^ %emx frav5J?eer
unb Sanb," b. ^. co n?ar bie äu§cr|lc 2>crbccrung. — 8) nai Karkcitaye rijv fiiipida Kvpiov. —
9) fieTav6r/(Tov Kvpie ert tovtg). — 10) „auf cincr bcworfcnen (angejtric^enen) ^antx;" *^^
TI^J^ ntSln -/«luf einer fenfrcd)tcn 9)?aucr," tt?örtli(^: „auf cincr 9}?aucr beg ißlcieä" (SIei=
gewicbt^, Senfbleic^). (tti rsixov^ ä^a/iavrlvov. — II) ^ebr. nncbcr anak ; liKKnrnuar. Tni
SBort trulla „■O^^aucrfeßc" ber 2?ulg. bürfte t)ier xoo^i aU irrige Ucbcrfcgiung bctrad)tet »rcrbcn.
£er Sinn ifl: (£ö foll nun eine genaue 2(bmeiJung unb Untcrfud)un3 bes rcligiijfcn unb rtttücf)cn
3uflanbca S^ractö i^crgcncmmcn werben. — 12) i^ '^'2^_ „uid)t fürbcr Witt ic^ i^m »orüber»
gcf)en," b. ^. ibm nacbfeben unb ijer^ci()en. ovae-t jiti Kpoc-dü rov irapeWeiv ah-öv. — 13) nl03
T
pnti^^ »bie ^iJbcn Su^kifö/ ßbcr bic ^obcn bc^ Saiienö." Sc^clj bcmerft: „3Babrfd)einlic^ h^t
Simci^ ftatt bc3 pr 5ße^eid)nung bci^ i^olfeö 3öracl gew5bn(id)ercn 3«fob, S^racl u. f. n>. bier
jld) bcö fficrtce 3Kiiif ^iu^ JRüdfiAt auf bie 23ebcutung biefe^SBorteö „er lad)t" bcbient unb
trollte baburd) junädi|l ben Sf^iif, bicfen gemeinfd)aftfid)en i^tammuater ber 3^raclitcn unb
Gbomiter, bann aber audi, wie bie alten (Jrflärcr cö gcfafjt baben, ba3 Ücidicrlid^c beö (i3o&cn==
bienfte? be3eid)nen." f o* unb JRcifd)! fcrfieben bier unter 3Ki<-if ba^ 9tei(^ 3uba im rs^egenfaße
ju S^raet. /3w/zot tov yi/M-nq. — 14) „bie .ipeiligtbümcr (^ö^cnftdtten) ^^x<xdi\" al T^'/xmi
Tov 'lapaf/X. — 13) (Sd)on B'itb^iria?, bcr "Sobn ^fr^^oiimö II., fiel unter fem (Sd)wcrte
«Seflum^, unb bamit featte bie ^errfc^aft biefer «Familie ein Snbc IV. Reg. 15, 10. —
16) Slmafiaei war ^''riefter beei golbenen italbeö ju i^etbcl unb fürchtete auei ben Sieben Slmc*
großen Sdiaben für ben SultuS beffelben. — 17) SolAe 9teben fönnen bie '^cutc niAt boren,
ebne Slnlap ^ur Smpi^rung gegen baö föniglidH' Jpauö tat^on ju ncbmen. — 18) 3(ma|iag
fd)eint bei ^en^boam wenig '"yebör gefunbcn ^u baben. (£r gab il)m wabrfcfceinlid) jur 3lntwort:
„?)?a^e mit ibm, x^ai bu willjl." — 19) Xcr Äalbepfaffc jiebt jcgt feine 3aiten auf unb rebet
fd^mcic^elnb 3u 2lmo?, er mi.>ge fein boi)ci 2(mt ald Äc()cr unb 3>r">P^ct (]5otte5 an einem Orte
aueüben, wo e^ ibm (Stwas eintrage; nic^t am frcmben Orte, wo man einen anbercn Sultug
treibe unb ibm fein rsjebör geben fönne. — 20)_„bort magfl bu bid) gütlich Uvibren;" nai i««
Kara3iov. — 21) 3c^ bin Weber ©obn, noc^ ^dniter eine«; ^3-''i"'-U''beten, nocfc betra(^tc ic^ bag
9)ropbetcn»3lmt als meinen orbinären ^cruf. 55?aei id) jc^t tt)uc unb al6 ^^ropbet fpred)e, tbue
unb fpred)e id? in aufjerorbcntlic^cm '-Berufe unb auf fpcciettcn 2?efebl ©ottcei. ovk f/^nfi' TypoöTj-rng
kyü. — 22) T)er (Ji>'.^tomorenbaum trvigt baö ganje 5abr ^rud)t, bic aber nur bcr ärmeren
klaffe jur 9?abrung bient. Sr wdd)tl in ^J^alaftina unb Slcgt^pten wilb, bic ?5rud)t bat einen
etwaö wiberlid)en ^cigefc^mad ocn ©üpigfcit unl> gleid)t in^®e)talt ber ^cigc. — 23) <&ebr.
„über Sfaafö ^au^;" oh jifj öx'^ayt^y'io^jQ ctvI töv oIkov 'iaK6ß. — 24) ^ieronJ)niu^ fagt con
£ e * n e r : ^. Schrift. 91. Z, lU. 41
644 l^tv ^vopf^it %moi. 1, 17. ?lnm. 24—25. 8, 1—7. 3lnm. 1—10.
bcm S^emanne ^atäftina'^: Maritus libentius audit uxorem interfici, quam pollui. Die
©trafen, bte ^ier t»er ^■''rPtbet bem Stmafta^ antünbigt, jvaren bic ärf^ften, bic einen 3^>"aeUten
treffen fonntcn. — 2o) bilbliÄcr Stuebrucf für: „bein ^iefijjt^um n)irb unter bie geinbe r»er»
t^eilt werben;" Jos. 17, 5.
1
Caput VIII.
1. Haec ostendit mihi Dominus Deus: et ecce unciims pomorum.*
2. Et dixit: Quid tu vides Arnos? Et dixi: Uncinum pomoium. Et dixit
Dominus ad me: Venit finis super populum meum Israel: non adjiciam
ultra ut pertranseam eum.^ 3. Et stridebunt cardines templi^ in die
illa, dicit Dominus Deus: multi morientur: in omni ioco projicietur
Silentium.* 4. Audite hoc qui conteritis pauperem,^ et deficere facitis
egenos terrae, 5. dicentes: Quando transibit mensis/ et venundabimus
merces: et sabbatum, et aperieraus frumentum:^ ut imminuamus men-
suram,^ et augeamus siclum, et supponamus stateras dolosas, 6. ut
possideamus in argento egenos et pauperes pro calceamentis, et quisqui-
lias frumenti vendamus?^ 7. Juravit Dominus in superbiam Jacob:'"
Si oblitus fuero usque ad finem omnia opera eorum." 8. Numquid
super isto non commovebitur terra, et lugebit omnis habitator ejus: et
ascendet quasi fluvius uni versus, '^ et ejicietur,'^ et defluet quasi rivus
Aegypti?'* 9. Et erit in die illa, dicit Dominus Deus: occidet sol in
meridie,'* et tenebrescere faciam terram in die luminis: 10. et conver-
tam festivitates vestras in luctum: et omnia cantica vestra in planctum:
et inducam super omne dorsum vestrum saccum, et super omne caput
calvitium: et ponam eam quasi luctum unigeniti, et novissima ejus
quasi diem amarum. 11. Ecce dies veniunt, dicit Dominus: et mittam
famem in terram: non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi
verbum Domini. '^ 12. Et commovebuntur a mari'" usque ad mare, et
ab Aquilone usque ad Orientem : circuibunt quaerentes verbum Domini,
et non invenient. 13. In die illa deficient virgines pulchrae, et adoles-
centes in siti. 14. Qui jurant in delicto Samariae,'* et dicunt: Vivit
Deus tuus Dan : et vivit via Bersabee,'® et cadent, et non resurgent ultra.
1) Y'^'p 13173 »fin gni*tforb." 2Bie anbercrtes, fp »vir aud) in Israel ber Dbliöafen mit
einem gruc^tforb, ober n^enn man lieber iriü, ber j^ruchtfcrb mit einem Dbfibafen ijerfcbcn.
ayyoi t^evrov. .^ieronwmu^ erf lärt : Sicut uncino rami arboruui detrahuntur ad poma carpenda,
ita ego proximum captivitatis tetupus attraxi. — 2) „an i^m fdbonenb sicrbeijugcben." —
3) 7D\1 niTt^' lSv*ni »e« iverbcn ju ®e{)eul bie fDcfänge be« 5>alafte^." ®o aucft ber
(Sbalbäer unb mit l'!:)ranu^, 9?atabUi^, §(ria« u. 31. inj^i^emcin bie 9?eueren. Db jeboc^ unter
bem ^Palafte bie (^3ebaube be? ittniig^ unb ber (^rcpen öter ber Jempel 5U 3?etbel ju i>erftcben
fei, barüber finb ibre Weinunflcn getbeilt. .gtieronomu?, Jbepbcrct, JRupertue beuten ba6
©efaf^te i>om Sempcl ju 3cvufälem, womit man aber nicbt n?obI einoerfianben fein fann. Kai
ö?MAi'^Ei rä (jtarvufiara rov vaini. — 4) „t>iele i'cicbeu, bie aüerorti? bint:(erfcrfen werben, ganj iit
ber >£tißc." Da^ SBcrt silentium, Dil- •""§ ^'cr wie im .i^ebr. adverbialiter genommen werben.
TToÄiif 6 TTETTTUKuc kv ttüvti töttcj eKippirjjoj ato)WT/v. — 3) D^öJ^J^ iM^ i^f anfc^naubet ben
Slrmen;" fK-pißov-fQ eJ? tu irpul rw Trhr/ra- .3, 9. — 6) „Wann ifi porüber ber 9?eumonb."
üTer 9?eumonb unb Sabbat waren foidien babfü(^tigen Ärämerfeelen febr ^uwifer, weil fte ba
ni*t mäfeln unb b^nbeln burften. — 7) xal ävoiin'fzev ßt/aavp6v, — 8) ^3*^^ >M^ ^P^^ i^
»crüeinern." — 9) „unb aud) baö 5tftertorn »erfaufen." !Wan )?fleo,te biefe« bem 2?ieb oor-
juwerfen. aal ä/rö Tray-of yevv/jfiaTog i/nropEvaöfiE^a. — 10) „gegen beu Uebermutl) 3^iJ»^l'^»"
Der ^rop^et 2lmo(?. 8, 7— U. 2Inm. 10—19. 645
nacf) ^ieronomuö, J^eobcret, ^Dninu^; ober „bei btr ^crrlicfefeit 3afobe" nac^ ^agnini, Stria«
u. 21. ber Sbkilt'^'icrs »S^ fttirört bcr ^crr, welcher ^uifob (^röfK »crliefjen ^at;" kutü Ti}r
vmpt/<j>aviai 'laK(jß. — II) fy>>« i'/iüi: — 12) 9faii) bciu ^cbr. H^^ H''ü^f f^ universa \)d\Kn
T •.
iinb auf terra bc^OjV'n jrcrbcit: „^tci;^ niitt ba« i^anje Vanb empor wie ein Strom V" bie
(Strafgerichte ®ottc»<" babcn eet c^c^\^ unb gar übcrffutbet. ««« nvnfh'/ntrai üf ■Korafibc awriAtm.
13) „wirb fortgerilJen ;" f. i. @. — 1.4) HpC^^ //ii^irb überfcl)wemmt wie (com) Strome
Slcgi^pten? ;" Ose. 7, ] 1.-13) f. 5, 18; jJel 2, 10; 3, 15.-1«) „Ta Werben fie »er-
langen, ba? 5Dort (^Jotte? (t?on einem "Propheten) ju tjcrncbmen," weil fie ftct) uirf)t mehr ^u belfen
Witten; .Jer. 15, 10; Ez. 2. •». t£? war eine ber gröi?ten ^^trafcn für ;Ci>!'»'ael, feinen •il.'ropbcten
mebr ju bellten. — 17) ^^Jl „unb fie taumeln t^on 9.Veer ju *)3ieer;" b. i. um einen iM-opbeten
gU finben. nai aalevdi/covTni ixSara Otto r7/f x^ahiam/^ fWf -dalaarniq, — IS) Xer Sd)WUr gilt
bier für (i3otte^t>erebrung, unb ba^ delictum Saiuariae „?5i"et»el Samariene" i|l ber (yi)^e Slpi*,
ba6 Äatb. — 19) „ee lebe bie 9tcligion oon '^erfabee;" «at c?} ö dtuq aov Bintaaiiei- 6, 5.
Caput IX.
1. Vidi Dominum stantem super altare^; et dixit: Percute cardinem,^
et commoveantur superliminaria: avaritia enim in capite omnium,^ et
novissimum eorum* in gladio interficiam: non erit fuga eis. Fugient,
et non salvabitur ex eis qui fugerit. 2. Si descenderint usque ad infer-
num, inde manus mea educet eos: et si ascenderint usque in caelum,
inde detraham eos. 3. Et si absconditi fuerint in vertice Carmeli, inde
scrutans auferam: et si celaverint se ab oculis meis in profundo maris,
ibi mandabo serpenti, et mordebit eos. 4. Et si abierint in captivitatem
coram inimicis suis, ibi mandabo gladio, et occidet eos: et ponam oculos
meos super eos in malum, et non in bonum. 5. Et Dominus Deus exer-
cituum, qui tangit terrara, et tabescet: et lugebunt omnes habitantes in
ea: et ascendet sicut rivus omnis,^ et defluet sicut fluvius Aegypti. 6. Qui
aedifieat in caelo ascensionem suam,^ et fasciculum suum^ super terram
fundavit: qui vocat aquas maris, et effundit eas super faciera terrae,
Domimus nomen ejus. 7. Numquid non ut filii Aethiopum* vos estis
mihi, filii Israel, ait Dominus? numquid non Israel ascendere'' feci de
Terra Aegypti: et Palaesthinos de Cappadocia,'" et Syros de Cyrene?"
8. Ecce oculi Domini Dei super regnuin peccans,^^ et conteram illud a
facie terrae: verumtamen conterens non conteram domum Jacob, dicit
Dominus. 9. Ecce enim mandabo ego, et concutiam in omnibus gen-
tibus domum Israel, sicut concutitur triticum in cribro:^^ et non cadet
lapillus super terram. 10. In gladio morientur omnes peccatores populi
mei: qui dicunt: Non appropinquabit, et non veniet super nos malum.
II. In die illa'^ suscitabo tabernaculum David, quod cecidit: et reaedi-
ficabo aperturas murorum ejus, et ea, quae corruerant, instaurabo: et
reaedificabo illud sicut in diebus antiquis. 12. Ut possideant reliquias
Idumaeae,'^ et omnes nationes, eo quod invocatum sit nomen meum
super eos:'* dicit Dominus faciens haec. 13. Ecce dies veniunt, dicit
Dominus: et comprehendet arator messorem," et calcator uvae mittenteni
semen:'^ et stillabunt montes dulcedinem, et omnes colles culti erunt.
14. Et convertam captivitatem'^ populi mei Israel: et aedificabunt
civitates desertas, et inhabitabunt: et plantabunt vineas, et bibent vinum
earum: et facient hortos, et comedent fructus eorum. 15. Etplantabo eos
super humum suam : et non evellam eos ultra de terra sua, quam dedi
eis, dicit Dominus Deus tuus.
41 *
646 2;er 9)rop^et Slmoö. 9, 1—14. 2Iitm. 1—19.
1) Dbrooßt ^ieron»mu6, S^koboret, Jpugo, 2*)ranug, 35atabtu6 mit bem Satbäer ber SDfcü
nung finb, eg fei bkx wm 3:empe{ in 3er«fal€i^ bie 9tebc, ber burd) bie Sfialbcier jcrflört werben
foü, fo bauen boi^ bie ^feueren inögemcin mit JRufftnu^, Slariuei unb a Saltro bafür, cOanble
fid) t)icr um btc Jerfiörung bee 5iptetcmpeIo in :öetf)el. — 2) nlr)iD3 /,äcrfc^lag bcn maulen-
fnauf," eigentlich bie aßcr^ierungen (ß3ranatä»fc() ber Säule, ©aö Berfcbtagen bc§ Änaufeä
rvax fp!>icl als? bie 3"ftörun3 ber ®äu(e. 2Benn ber Änauf jcrfcfclagen war, fiel 9l(Ieö berab,
tt?ag auf ber ©ante ruf)te. Tdra^nv kirl rö iloüTripiov. — 3) tj/}<{"l3 Djl^V?*! """^ jertrümmere
fte an bem Raupte 2(Qer;"' tcal öidKotpov eI^ KEtpa7Äg ttcivtuv. Üccft unb Sieifd)! überfegen bas
^cbr. „unb ibr 9taub fei über baö ^aupt 2tßer." — 4) koL -ovq KaTa7MiTTovq. — 3) ,,unb fte
f($ll»i[It an tt>ie ein ^trom ganj unb gar;" 8, 8. koI ävaßijaeTat wf iroTa/ib^ awrileia air^f. —
<») inlSi^P "feine 2lufjleigungen, (Stufen." (£6 |lnb barunter bie ^immet^fp^ären ju »er=
fteben^bie firf) übcreinanber erf)ebcn bi« jum 2;brone (v5Dtteei. ®i$olj überfegt „fein Dbcrgema^;"
Stllioli „feinen 3;^ron." — 7) iril.JlN /.ffi«c (Einigung," njorunter ßgranu? unb SSatablu^ bie
«Bereinigung ber brei (Elemente: §euer, ?uft unb ® affer »crflcben, gegenüber ben Spbären in
fccr Jpimmcl^böbe, wcfj&alb aucb ©cbol^ überfcgt „fein ^MennHbe;" 2lnbere mebr im bilbli($en
Sinne „feine (*i5emeinbe, feine (Enget, feine Äirdbc." Shiffinu^, -giugo, SDionmluö. — 8) „feib
i!)r mir nid)t gerabe fo untern." crfen mie l^k 9tctbiopicr," b. b. tt»ie bie entferntcften unb am
irenigften geachteten SBctfcr? I)er Sinn ift: Äann icf) benn nic^t mitju* gerabe fo oerfabren,
irie tdb mit bcn öcracbtctften 33oIfern j^erfabre, bie ici) in (Elcnb unb eflai^erci gelangen laJTe?
9) 2Bie id) eucb aus 5legoptctt ^tieber serfegt l)abe, io fann id) euci) wieber anberemjobin oerfegen.
10) ^ebr. „rie 5)bilifter au^ ^apl)tbor" worunter nad^ Salmet, ßJefeniuö u. 2t. (Ereta p
t^erjleben ijl. Tie alten Ueberfegcr nebmen e^ f^ft 2iae für Sappabocien, »aö |lc^ aber nid^t
tDobl mit bem Umjlanbe reimen Id^t, bap Sfercmia« bajfelbe al^ ^K- Snftl ober Äüftenlanb
bejeicbnct. Einige betrachten ci für Sppern; Jer. 47, 4. aal rovg ä7.?io<i>vXovc f« Ka;r7rrtrfo/c/af
f. I. S. 70. 9(nm. 48. — 11) TpD; "«^ '"oi'f ^i'pove h ßö^pov- f. 1, 5.-12) Da6 Sünben*
reic^ i(l bier naö^ ^cd) unb 9{eifct)l ba6 2anb ber 3ebn|tcimmc, S^rael im engeren Sinne, gegen-
über bem Stamme Suba, welchen ber ^Jrop^t im nämlichen Scrfe „^^ini ^atob" Ijii^t.
Sjirael foll ',»erfd)iiMnben, 3uba aber fett nod) gerettet werben. Sd)olj aber unb ^lllioli hatten
mit bcn älteren 2luölegern bafür, e^ fei bier feine Untcrfcheibung ju mad)en unb ber gJropbet
tüctle nur fagcn, Seirael werbe jwar aufgerieben, aber nicht gan? aufgerieben werben. (E6 laJTen
(t(f) bcibe 53?cinungen mit fehr jlarfen (5)rünt)ert ocrlheibigen. Tic Icgtcre bat jcfci^ buri^ Sa^l
iinb 2Uter ber 2iüctorttäten bcn äüorjug. — 13) fcblt im ^cbr. unb LXX. Q.i beipt blop:
„wie man rüttelt mit bem Siebe." — 14) ift hier nicht im bcfchränftcn, fonbern im weiten
Sinne ju nebmen. Der *3)rophet Witt fagen: ffienn jene Strafgerichte vorübergegangen unb
bie 3eit erfüüt i|l, bann werbe ich „bie ^ütte ©asjitig," bie jerfattene, wieber aufrid}ten unb baö
gleich beg 9)h'f|tag ju a:age fommen laffen; Jer. 30, 9; Ez. 34, 23; Ose. 3, 5; x\ct, 15, 16;
Eph. 2, 21; I. Petr. 2, 9.-13) ©er ^.'»rophet nennt hier Die Sbomiter juerft. Weil fte bie
9?ächftcn waren, fügt aber fogleid) „attc ^Jationen" hinju, «?cii fii^ baö 3ieich beg ^J^ejfiaö über
fltte 33olfer crftreden fott. on-uf en^r/r/^auaiv ol KaräTionToi Tüv ävdpuTTuv. — 10) „weil |ie meinen
tRamen tragen," b. b. mein söotf heipeit. — 17) „baö 5>Hlügcn wirb fii$ anreihen an baö (Ernten
unb baö iraubenf eitern an ba6 issäen-/' b. b. bie Srbe wirb foi?ielc grüdjte tragen, bap bie
SDJenfchen immer bamit ^u thun haben. — 18) aal TTEpudasc ?} aTa(j>vli) kv rü airöpcf). ^'iDftifc^
ift bamit ber reid)liche ©nabenfegen ber mefjlanifdien B^'t aujtgcfprochen. ^ieronömuei ertlärt
tiefen mpftifchen Sinn mit ben SBorten: Sic sibi invicem cuncta succcdent, ut nulla dies sit
absque frumento, vino et gaudio. In illo tempore plenis torcularibus uva calcabitur et de
Christi ac Martyrura sanguine rubentia musta fimdentur et hujuscemodi calcator erit semi-
narium sermonis Dci, ut sanguis eorum inagis clainet in mundo, quam clamavit sanguis
Abel justi. Quieumque autem merito virtutum suarum ad montana conscenderit, melle
sudabit, imo stiÜabit dulcedinem sermonis Dei, de quo scriptum est: Grustate et videte
quam suavis est Dominus. Et quam dulcia eloquia tua gutturi meo super mel et fayum
ori meo. Et qui infra montes, imo secundi a montibus ftierint (quos sponsus transilit et
appellat coUes) consiti erunt et imitabuntur paradisum Dei, ut omnia in illis poma pendeant
doctrinarum. — 19) „id^ werbe fie jurüdführen auö ber (vjefangenfi^aft, ober id) werbe wenben
ihren gebrücften 3uftant>." Xie Sftüdfehr S^rael^ auei ber (^crangenfi^aft ift ber 2lnfang ober
bie 2?orbereitung ber burch ben Weffiaä fommenben Segnungen. Die älteren 2lu^leger beuten
biefc SBorte auf bie 3urüdführung ber Suben oon ihrem Unglauben jum (S)lauben an ben iOTef-
(tag, von weld}cm ber \)l. ^PauIu^ Rom. 11, 15-22 fpricht; Ose. 3, 5; Joel. 3, 1.
PROPHETIA ABDIiE.
^tulcttitttg.
1. 2lbbia§, nn^i? //Wiener bcC- i^Qnu/''(f,id(0'j, loirb bon ^^feubo^^orotficuS
T : -
unb (E'Vi^^(mniiiC> für einen Scfniler bc§ ^'rc^^ieten G(iac\ an^ ^ktfmcara in bcr
©egenö 3icbcniy vuebürtii], gehalten. 'Juidi einer jü^ikbcn Trabition, wddK .öiero;
nunuie anfübrt, umr er jener ^kiinite, bcr (nmbert ^^H'oplieten in ööblen crnäbrte
III. Reg. 18, 13 3ur Seit M)ab^i nnb ^e.^abelc^ 916-896 i\ (Sbr.^ :3:icfcr SraM^
tuMi bulbii^ten (SIemene ^Ile.r., lS-viVbiiniue>, ;3nbor, ^^\i(\i\ Sbramie, Sander, u, 21.
2IUein mit medr (iinmb nebnien ioierontnnnÄ nnb 3:lieoboret nn, er fei ein ^^itv^e:
noffe von Cfevi^S, '^od nnb iHnavö c(eiuefen. 3d,)et>3 ift öeneii3t, ihn für einen 3duilcr
Üsoer^ 511 balten nnb ftüf^t fidi barin anf bic merfmürbitjc 3i'ÜT»i"cnftinnnnn(3 ber
Stellen :^scel 4, 5-7 nnb 3Ibbia§ 19. 20; wo bie 'i>erfanften an bie ;3cuanim
(genier, (>)riedKMi) nnb bie 6efani]encn ^crnfalems in 3ev^barab (33o£-pborne nad>
^ieroninnnÄ) alw biefelben jn betradUcn finb, $li>enn '^tcnerc, tine 2)erefer nnö
Stllioli ibn für einen 3citv3encffcn bc5> iJeremiaÄ bauten nnb mcßen 58. 20 annebmen,
er habe uad) bem 'iU'ßinne ber babu(ünifdicn Giefangenfd^aft i]cfd>rieben, fo fteben
bicfer 'DJieinnn^ foU-^enbe Uniftänbe entgegen: 1) dlad) -1}. 19 fteben fidi '^s^iM nnö
^s§rael nodi feinblidi get3enübcr; 2) l^screniia? bat mebrere Stellen ücn ibni entlebnt,
Juae fouiel befaßt, aUi er babc ibm al;§ einem älteren '^^rcpbcten ijebnlbigt. tTenn
er liebte Cy, Stellen am älteren ''^^ro^^beten ^n nebmen; cf. Jer. 49, 7-22; 3) nidit
umfonft ift SIbbiaS in ber ^Jteibenfolge beis (Sanene fooileic^ nad; 2tmo6 angcfübrt.
Ütan rid}tete fid) bei bicfer Slncinanbcrrcibnng nacli bem 3Uter. — („3(U^ ^"erfünen-
3lamc ift -Jlbbiae im bebr. 3Utertbnm ebenfo bänfig, iine bei hen 9)iubammcbancrn
bae 3lei*bebcntcnbc äöort 21bbaUab; f. I. Cliron. 3, 21; 7, 3; 8, 38; 9, 16. 44;
12, 9; 27, 19; IL 17, 7; 34, 12; I. Esdr. 8, 9; IL 10, 5; 12, 25. i^cn bcn
fo ijcnannten ^^^crfonen ift balb bie ©ine, balb bie SInbere mit bem 3.krfaffer ber
ber fraoilidKn äi>eiffai]nn3 ibcntificirt iuorbcn." §. n. Äan(en).
2. .^ie fnrjc äßciffagnng bicfc^ ^4-'topbeten betrifft bloß ben Stamm Gfan'S
nnb bcbanbclt bie Strafgeriditc Ö0tte§, bie ibm beiutrftebcn. Sd)cgc| ift ^n glanben
geneigt, fic fei nnter bcr 3Jliinbcrjäbrigfcit be§ i^bnigc-' ^oaz^ 878-838 0. CSbr.
erlaffcn tuorben. 2Itlioli ninnnt bagcgen al^ gciinf5 an, baf3 fic erft nadi bem fieben;
ten ^abrc ber 0efangenfübrnng ^nba'§ gefdirieben iuorbcn.
3. ^ie Ganonicität berfelben imirbe nie beanftanbet.
Caput unimi.
1. VISIO Abdiae. Haec dielt Dominus Deüs ad Edom: Auditiim
audivimus' a Domino, et legatüm ad gentes misitr Surgite, et consur-
gamu.s adversus eum in praelium. 2. Ecce parvulum dedi te in Genti-
bus:^ contemptibilis tu es valde. 8. Superbia cordis tui extulit te,
habitantem in scissuris petrarum, eJcaltantem soliumtuum:^ qui dicis
in corde tuo: Quis detrahet me in terram? 4. Si exaltatus fueris ut
aquila, et si inter sidera posueris nidum tuum: inde detraluim te, dicit
Dominus. 5. Si fures introissent ad te, si latrones per noctem, quomodo
conticuisses?^ nonne furati essent sufficientia sibi?^ si vindemiatores
introissent ad te, numquid saltem racemum reliquissent tibi." 6. Quo-
647
648 T)tv ^rop^et %mai. 33. 1—9. SHnm. 1—13.
modo scrutati sunt Esau,^ investigaverunt abscondita ejus?^ 7. Usque
ad terminum emiserunt te:^" omnes viri foederis tui illuserunt tibi:
invaluerunt adversum te viri pacds tuae: qui comedunt tecum, ponent
insidias subter te: non est prudentia in eo." 8. Namquid non in die
illa, dicit Dominus, perdam sapientes'- de Idumaea, et prüden tiam de
monte E?au? 9. Et timebunt fortes tui a Meridie,'^ ut intereat vir de
monte Esau. 10. Propter interfectionem, et propter iniquitatera '* in
fratrem tuum Jacob, operiet te confusio, et peribis in aeternum. 11. In
die cum stares adversus eum, quando capiebant alieni exercitum ejus,'^
et extranei ingrediebantur portas ejus, et super Jerusalem mittebant
sortem: tu quoque eras quasi unus ex eis. 12. Et non despicies in die
fratris tui,^® in die peregrinationis ejus: et non laetaberis super filios
Juda in die perditionis eorum: et non magnificabis os tuum in die
angustiae. 13. Neque ingredieris portam populi mei in die ruinae
e(3rum: neque despicies et tu in malis ejus in die vastitatis illius: et non
emitteris adversus exercitum ejus in die vastitatis illius. 14. Neque
stabis exitibus'^ ut interficias eos qui fugerint: et non concludes reliquos
ejus in die tribulationis. 15. Quoniam juxta est dies Domini super
omnes gentes: sicut fecisti, fiet tibi: retributionem tuam convertet in
Caput tuum. 16. Quomodo enim bibistis'^ super montem sanctum
meum, bibent omnes Gentes jugiter: et bibent, et absorbebunt, et erunt
quasi non sint. 17. Et in monte Sion erit salvatio,^^ et erit sanctus: et
possidebit domus Jacob eos^" qui se possederant. 18. Et erit domus
Jacob ignis, et domus Joseph flamma, et domus Esau stipula: et succen-
dentur in eis, devorabunt eos: et non erunt reliquiae domus Esau,^^ quia
Dominus locutus est. 19. Et hereditabunt hi, qui ad Austrum sunt,-^
montem Esau, et qui in campestribus Philisthiim: et possidebunt regio-
nem Ephraim, et regionem Samariae: et Benjamin possidebit Galaad.
20. Et transmigratio exercitus"^ liujus filiorum Israel, omnia loca Chana-
naeorum usque ad Sareptam: et transmigratio Jerusalem, quae in
Bosphoro est,^* possidebit civitates Austri. 21. Et ascendent salvatores"
in montem Sion judicare montem Esau: et erit Domino regnum.
l) ®inb aU 2Bcrte beei ^propbeten, nicl)t ^Jottcö ^u nebmen. LXX äKOf/v f/Kovaa Tzapa Kvpiov.
2) Tae 2Bort lefratum, Zijr übcrfe^t man bier bidiiienrcife mit ,;-yotf*aft." ($5ott füllte c3,
Ta^ ein' (^kift t>cv i^ciiiM'cliflKnt i^ecicn £fom unter Den "i^ölfern rcv^e n\irb unb tvie ein Äönii^j'
bete fte ',um Streite entflvimmte. nai 7Tti>tox')v fü" "« ^''"^''V i;n77fartr/ev. — 3) „ficb, flcin n,ntt
i&) bidb macbcn." ■Jiad) cinii^eu 'i}hi?lcgcrn, nnc •S'teron'^mui?, Ibeoborct, Jpuiic, 3lria6 u. 31. ift
ba? 5Bort dedi s-on ber i^eri^ancicnbcit 511 nehmen. 3lllein bann paf!t ct^ nicbtrootU i\itm Gontcrt.
rcniTbcr ^^ropbet rebct ^uerji wn bem .^ccbntutl) (f bom?, unb bann crit v>on ter S rnicbrij-^unc}.
4) vif'ür KaroiKiav a'vrov. 'Atyuv h- uninVia avrov . . Tic C£romitcr trotzten auf ibre fieberen SBobn*
Vlciße in bcn fttUcn 'i^eri^eeiböbcn unr» in fen un5u.aänvili*en .!pöblcn. 3« '^-''ctra (äcIci) waren
bie ^yaldfte unb audb anbere ''»k'bdupc iyxxw, in ?^clfcn i^ebauen; Jer. 49, Ki. — o) eiknidmejthii
„ad), n^ie tinirbeft bu ba äbn(ic^ werten (bcn 'JluSiieplunfcrtenir' "i}(ria^; cber: „acb, wie
würDcft bu ba \jernicbtct werfend" 'jpaiinini; ober: „acb, nnc nntrteil bu ba betäubt ircrbcnV"
(Sbalbder. LXX nw hv ä-tppi<p)ic; Jpier iH fcr Wcbanfe ju fuppliren: Tic J^einbe, bie bicb
überfallen, werben es* bir nod) weit arider macbcn, aU bie riebe unb ^üäuber. — 6) Dajaiu „ibren
2öcbarf." ' Tic riebe ncbmcn nur, fcoiel fie eben brauitcn, beine ivcince aber nebmen bir '}{üc^.
1) 4>ebr. „würben fte nicbt eine "JKicblefe, Olloth, iibriiUaffenr' (frivinu': Teine Jycinbe aber
laffcn *)fid)ts übrig, "'•'v- '"' t-t:Ati-uvrn t-iov/ji^a; — 8) C wie iienau werben ile aüe ©infet
Purcbfud>cnV — 9) worunter 3d>oU unr Tcrefer bie ijcrbori^encn Crtc, ber fibalbvicr aber unb
faji alle anberen 3(u?lcjicv bie „t^erboriienen Sdiäße" vterftcben. — 10) Teine eiiicncn i^unbe^»
dcnoJTcn jai^cn bid) '^u"^ l'anbe binau?. — II) p. b. in te 0 K^;au. oiV tan aiveoK iv uvraic.
fefau war 'tbiuidn, baf) c? nutt eiufab, ein iHinC' mit .»öeiben iiCiicn btc "i'crebrer be? wabren
(iJotteei, bie nocb überbief! feine Ärtanmuieu offen waren, .müf;tc früber ober fi^dter bie JRadic fiJotte^
bcrbcifübrcn. — lii) G^ ift tine i^rojje Strafe für ein isolt, wenn es feine weifen, einiuttii^en
Scanner mcbr ^^ii, bei bcnen man fid^ JHatb erholen fi.Mmte. — 13) Gibborejka Thejman „beine
Der 9)rop^et mtiai. 35. 9—21. 5lnm. 13—25. 649
.'f'clbcn, c Ibcman," Tle ©tabt 3:bcman tt»ar berübmt bur* bie ^p^c Sllbun^ t^rer 53ettto6ner;
Jul) 2, I I ; Jor. 49, 7. xal nToii^H/ourTdi o'i f/n;{i/Tai aov in tK Oai/täv. — \.1) 9?act) -^icron»'
i muc«, ihcoborct, ^Kiipcrtuet, V'oranue! u. "?(. fpriAt fer "JVropln-t ^^on bcr fünftuicn 5ct)ii(b (ffornei,
) bic e^ burri) [eine i'frcinitiinui mü bcm ilhalfacr i^yU"» xiiiba axi^ tut (a^cu "rvcr^c, a(6 wie «on
( einer fcbon beiiaiuiennt Sdnilf. ^ibei^i^ aber i|l ber '■Weiniiiiii, er babe bicr rie 5cbulb im '-JUii^e,
I UH'dte (£^L^m" unter C'u'*»'^'«'", NS',)-SS4, burcl) '^IbfaK oon Oul^a H. Cliron. 21, 10, beivui^ unt»
unter 5lma|'ia?, s;;9-Sl(i, ko ^e_r ij*raelitifd)e .Höuiji Ouv^? bic Sta^t 3n-u|'alcm eroberte uud
beijeu Wauern fd)(eifte unb ^ie ^^dnUn' bc? lempclij wci^fd^Ieppte U. ('linm. 25, 2.';. 24. unc
crmutbiiie Durd) (eine iBeiiTai^uui ben Aloniii D^ia«?, ^){ad)c an C£boin ^u nebmen, ba ecs (^ütte^
aiMUe (ei, biefe^ treulofe 4H>lf feilte i^euiduii^t n?erDen. Wan (efe aber ben i?. 1 1 unb beijen
SrfldruniV — l->) 9fadi 3d)eiii1 i|l befonber? an bie 'iUufälte ^u beuten, ba unter 3oram cie
^Mnlifter unt i}lraber ba«? l\inp Cut^a i''enx>ii|leten II. Chron. 21, 17, fpater bann Ooae«, itönicj
ton 3i^i"»ifl bie 2ta^t ^cfufalcm eroberte IV. Kesr. 14, l.'J; II. Clirnn. 2;";, 2;i "JlHein es ifl
nirjienb^ tie ^Kefe t'KV.>on, bafj mit feu 'iVbiliftern unD "Jlrabern |ld) aud) bie (fi'omiter serbun^en
fcätten; foivie aud) niriieubc« fie JKebe i)"t, baf? biefe ("^einfe jerufalem etuj^enommcn, fonfern ed
fceifjt nur, fie batten bai* i^inünv^bauk? i]eplünc>ert. i^erner fann joaet, Vcr .Höui;^ pou ^vöracl
nicbt irobl unter bie alitüii i^eredmet UHn•^en, ba unter biefen nur .Reifen ^u m^rfteben finp. 5o=
mit \\t Me iieaH^bn!id)e "Jlnelei^uni^, baf; bier von Der (Sroberun;^ 3erufalcmi< Durd) bie t£ball?aer
bie J){cDe fei, v'OruHicben. — M») ne:il-there' „ba folI|l bu uicbt Scbabenfreube baben." Tie-
jenijien, wekte Den '.?lbtiiaj( nad) ber (£innabme :jerufalcme! burdi Mc Sbalbäcr iveiffai^n laffen,
mülieu bier, \vk auA 'Jldioli wirflid) tbut, baö Jvuturum mit Dem concitioncUeu "J-Hueiquam»
^crfeft überfeinen: „tn biitteft feine Sd)abenfreut'e babeu foden." i<ni ///} inUh/r ,)fif:pav üih/^ov
aov h i^ftypti (i'/'/MTpiow Ez. ;i'j, 5. — 17) al-hapeileq „an bie Si'beiDeaH'ge," wo bie (^lüd)t-
Iin^^e fteb ^t retten fud^en. i-l räc (hFK,Wui- ahrov- Jer. 40, 11; Arnos I, (>. — 18) .&ter
fprid)t Der i'ropbet »ieDer ju ben ^Bolt^i^cnoffen: „iBie ibr i^etrunfcn ben 3priibed)er auf v£ion,
fo iverDen ibu aud} a((e 'i)?attonen trinfen," b. b. »erben ebenfo wie ibr, sjon ben Sbalbdern
übernninDcn werben. IbeoDoret läf;t baö 'siefaeite Den Sbomitern igelten. Xer CEontert (eiDet
biefen 2inn nidit. Ter (XbalDäer, foroie .ipieronpmu^, Sariüuei, "^pranuö u. "iL nebmen bier
ba^ Jrinfen al^ '.JUii^brud bc6 3iH>el? unb laffen e^ mit XbeoDoret -:>i>n Den (Ebomitern cjefai^t
fein: „®ie ibr, o SDomiter, auf 5ioti gejubelt unD froblorft babt (über SuDa'ö Untcr.aatiii), i'o
tPerDen bie freniDen 'Ofationen jubeln über eueren UnteriviuiVi" '^lon bv t[mkov ims^ erri to öpog
~b äyiov fjov, Tviorrai Tiävrn rä i;~&i>7/ oh'or, Triov'ai laii KaTa,ii/a(n>-(u Kai t:aovTai Ktnicj^ ol'X viräp-
xovTe^. — 19) Taö (siefagte \\i foroobt im bu^ftviblid^en Sinuc, alo im miM'tifcben ju nebmen.
■Ter iM'Opbet rerfünbet foipobl bie SBieDererbauung :i"$enM'alt'm? unb bcei ■^eiügtbumeö, alg auch
bie f^h'üubung Der Äirdie De^ Wcffiaei, bie ade 9fatiouen in ibren «d^oof? rufen Wirb, ©o beuten
bie 3teUe -öieronomu^, Xbeoboret, 9iupertuö, ^»ranuei, Jpugo, wabrenb Saridud unb 9tcmigiu6
blot' für bie bud)jtviblid)e, 'äluguiiinus aber unb Xbeobor fammt Striae un^ iJatablue blo§ für
bie nr.^'tifAe Teutung fid) erflaren. Ter t£balDder, foirie Die ;Habbinen ^alomou unD TaiMb
beuten Die Stelle 5war aucb an^ Den •DJicffta»?, jcDod) fo, Daf? llc Damit nur Die firbijbung ^j^rael^
über alle iU>lfer am (£nDc Der 3cit auöiicfprocbcn wiffen wollen. — "20} eth-inoraschejheiii
„feine i^-fi^tbümer, feine Srbgüter." Tic 'i'uKiara mit Den LXX fagt bier mebr, al^ ba^
.^ebrdifcbe. 3»t*tjjcn würben bic ^uben wirflid) unter ^pbanne^ .^»rcanue Ferren über (£Dom.
"Tem mvittifd)en ^inne nad) aber erfüllte fid) Daö (^efai^te glorreich Durd) Die geil^igc Eroberung
aller 9?ationen mittel? be? bl. ^^kifte?-," f. 33. is. — 21 ) nai oi-K mrai Tvvp<)4>6pnc -«P oIkco 'iiaah.
„ii wirD fein (IrudUträger mebr fein für Daes .§>auö (£fau," oDer nad) ber l'e^art Trvpijx'ipor; „ed
WirD fein l'idittrdger mebr fein." .&ebr. „e^ wirD Äciner übrig bleiben." Sd)on unter ^obanne^
Jpiircanu? borten Die (£ Domiter auf, eine eigene 9?ation ju bilDen. Sie muiptcn ficb auf feinen
SBefcbl alle Der ^<5cfd)neiDung unterwi-rfea; Jos. Flav. Aiitiq. XIII. 9. 1. — 2iJ) D. b. Die
Slngebörigen Dei^ Stammeji Oswf'i iverDen nittt nur über gan^ v<?i'iift fonDern and) über Die
anjircnu^nDen \.*dnbcr ibre^Waßbt ausbreiten. S5>a^ Der "J-Houbct Damit fagte, erfüllte M) icwobl
nad) Dem budM'tdbltd)en iinne, al? aud), uuD janir uod) mebr, nad) Dem geifilid)cn Sinne. Unter
3o^anne^l .gi«,ircauu6 geborte fowobl CSDom, aU Da? 'JPbiiiflerlanD unD Samaria ^u "uiDda.
Sd)ol5 uberfcijt Da? •*^cbrdtfebe: „Sie befi^u-n ba? Wtttag?lanD fammt Dem fi^ebirge tifau unb
2?CUJamin fammt f^alaaD." koI KaraK/J/poi'oii/'/cmvfnv »i fv '^ayeß To ö/ing TO 'Hffori, KOI OL iv tij
2f^?/Än roi'f ä/ /top/v.oiif . Koi KaraiO.ijpnvnp.iicnvGi. to öpo(; ''Ecppaljii Kai to weSiov ^aunpFlric Kai Hivia-
fiiv Kni Ti/v VaV.aaiVi-iv. — 2^5) D. b. Die iu Die (skfangenfdmft abgefübrten oDcr au?gewanberten
»DcrDeu wieDerfebren unD ju ibrem foüeu i^efit^e wicDer gelangen. Kai -fiQ lu-oiKemar ,) hpxf/
ai<T// Tinr vlo'ir 'Inpai/A, ) f/ töjp Xnvai'aiui' h>r "Lapy.Krüv. — 2't) ^Ul .Öcbr. i|"t für '-i^OoPOrU?
Sei)haracl, genannt, weld)e? nad) .&ieron'.Mnu?_affi)rtfd)cn Urfpruug? i|t unD „(Vireu^en" bebeutet.
Kdl uE-wKtn'ia 'itpijvaiüiifi i-tjr 'E<ppn\iii. Ter ^iuu i|l: 'Jlucb Dic bi? au Da? '.JleuOerile in'rjagten
WerDcn fommeu uuD VauD uuD (£rbfd)aft befitjen. — 2»>) „UnD J)fettung bringeuD berteigcü ile
ben '-Berg Sion." Tiefe JRetter uuD M^ticbter, unter Denen (SDom ber i>ernid)tung anbeimfdllt,
finb Dem bud)t^dblid)en Sinne nacb Die -dasmonäer, Dem geijligen nait Sbriftu? uuD Die^^lportcl.
3lud) Die iüDifd)cn '.}lu?leger erfenuen l)ierin eine meffianifd)e ffieiiJaguug; Joe! 3, 1 ; Joan.
9, 39; Cul. 1, 12; Apuc." 21.
!
PROPHETIA JON^.
Einleitung*
1. ^Drot^eu§ unb ßpip^aniuS galten ^onaS pj^-jv 'Iwväc, für bcn (3oE;n ber
T
2Sütoe, weldjen @Iia§ bon ben Siebten auferiucdte III. Reg. 17, 19. 2)ie Hebräer
(in Seber^DIam) unb nad» i^nen 9)cariana £>cf)auptcn, er fei ber ^ün^Iing, iüelcften
(Süfäuö fenbete, um ^cfiu jum 5lönige l>on '^^vad ]n falben IV. Reg. 9, 1, tüoju
Slnbere nodi beifügen, er fei ein Sobn be§ "'^^rop^eten 2tbbia§, unb eben biefer fei
ber @emaf)t ber äßittiDe üon ©arepta getoefen. Saö 3Sal;rfdieinlicbfte ift, ta^
unfer ^ona§ berfelbe ^NropE)et fei, üon bem IV. Reg. 14, 25 bie 9tebe ift, tt)eil
er }o\v>oi)i in biefer ©teile alg in bem i^orliegcnben 93ncbe, iia^ bon it^m ben 9?amen
hat, als Sobn 2tmatbi'§ au§> ©atb §arf)cpt)er im Stamme 3af*idon be5eirf)net tt)irb.
9kcb ber angefüf)rten ©teile toeiffagte er bie SÖieberl^erfteUung ber alten ©renken
be§ dtäd)^§> '3'3rael bon ^amatb bi§> an ha§> tobte 30ker, bie iüirflidi burd; ^cxo-
boam IL, 825-784 y. Gbr. bolibradit timrbe. Ob biefe ^rop^ejeiung je gefd)rieben
Jüorben, ober mie fie, wenn biefeö ber g^atl gett)cfen, öerloren gegangen, lüei^
SUemanb.
ßr lebte ju glcicber 3ctt mit ben ^^ro^tf^eten Dfea», ^oel unb 3Xmo§, fällt alfo in
ta^ ^citaitct ber ^eroen unter ben '^^ropl^eten, n)ie ©du'gg (6efc§. ber legten ^^rop^.
9igbg 1853) 5U fagcn beliebt: ,,(Enn 3^beil bcc- ÖeiftCiS (S'lia» rubtc auf il)m, tt>ie
auf feinem größeren g^itgenoffen unb SJieifter (S"Iifäu§." Unl^erfcimbar ift feine
Slcbnlidifeit mit (Slia§. „^m dbarafter biefelbe £)ärtc, 9tafcbbeit unb älufluallung
beö 6emütl)e§ mit beroifdKr .^ingabe unb DvferbercümiUigfcit, in ber Öefdndjte
biefelbeu luunberbaren ^sorgänge, biefelbe liebreid)e 33elel)rung über bie ©üte ©ot:
tes unb bas ©cbeünni^ feiner gübrungen."
2. 2^a» 33 ud) bc§ ^Joi^fl»/ bofo 9äd)t§ aU feinen munberbaren 9iuf na^ 9^imt)e
unb bie bamit i^erfnüpften 'i^orfäUe entbält, fanb in 33ctreff feiner Ölaubmürbigfeit
luMt jcbcr inele Öegner. ©ie beibnifd)en 33efämpfer be^ Gbriftentbum» fpotteten
barüber. S. Aug. c. 49. qu. G. 3)ie meiftcn trotcftantifdicn StuÄlcger erflären e5
für eine bibaftifcbe 3d)i1ft, ber entmcber dMM ober mir toenig §iftorifd)e§ ju
(^3runbe liege unb moburd) ber 'Ikrfaffer nur betueifen tüoUe, Öott fei ber G)Ott ber
Reiben ebenfomobl als ber ^uben unb neinne fid) ibrer mü berfelben Sorgfalt an,
ioie biefer. Söcebrere berfelben erfennclt e§ für einen SJtUtbo^, äbniid) bem l^on
.ÖerfuleS, ber bie trojanifcbe Königstoditer ^efioue bem ©eeungebeuer, in beffen
Innern er brei Xage geiüül;let, entriffen bätte. 3tllcin bie 1)1. Stätcr erfannten r»on
je ber in beut 33ud)e göttlidicn .^^nbalt unb biftorifd^e SBabrfieit. ©ie ftü^cn fid|
tax'm auf 'Da^i 3(nfeben be§ 2:^obia6 14, 4, ber t»on ^ona» fagt, er habe ben Untere
gang ber ©tabt geprebigt; auf ^lamu§ 3ofepbu§, ber ben ;^nbalt a[§> ©efdiicbte
imebcrgibt, Antiq. IX. IL; auf ba5 3::argum ^onatbane ]n Dtabum 1, 1, mo ^onaä
alc^ jl^ürgänger 3^abumy im ^^roV»betenamte aufgefülirt mirb ; enblid) auf t)a§> 2tnfe=
ben Gbrifti, ber ben ^ona§i al§ ^orbilb feiner eigenen ^erfon anführt Matth. 16,
i-4; Luc. 11, 29-32.
3. äöeldie bobe 3td;tung man bem 33ud)e "oon 2llter§ ber jollte, ge^t auä bem
Umftanbe beroor, baf3 man e§ bem älteften (Eanon einoerlcibtc.
4. S)a^ 3t^"^i^5 ber S^erfaffer beS ^ud^e^ fei, marb in früberer 3cit niemals
be^iueifclt. 9ieuere 3htj(cger looKen eine fpätere 2Iuf^^eid)nung annebmcn unb be-
rufen fid; beftbalb: 1) auf ben Cibarafter ber ©pradK; 2) auf iim Umftanb, ha^ e§
ijon 9Jinit)e beiBt: „©ie \vax eine grof3e ©tabt 3, 3;" 3) auf tia^) ©ebet be§ ^^ro-
650
Dcr^rop^et 3onaö. 1,1—3. 3lnm. 1—5. 651
jj^cten 2, 3-10, iücfcficS au3 'ipfahncn f^ätcrer 3cit entnommen frfKtnt. — 3(I{cin
aUc bicfc GJrünbc laffcn fid; Icicbt iineber(ei]cn. ^agei^^cn fprid^t für ^onas. a(§
Jßcrfnfi'cr bic i^cnanc .Slcnntiiifj i)iinii.>c'^5, bivo iicnnuc detail bcv i'cbcneuniftänbc
iinb bic (5-inrcilnnui bc§ $?ud>C'3 unter bie ältcftcn ^^'roVt^ctcn. — Tercfcrnnb <Zd}o{\
laffen für ibn and) nod; ben a,a\v^ civ-^cncn tbcocratiidirclißiöfcn 'Jpniiimatiionui'J fvrc^
d)en, ber beutüd) eine frühere 3*^^t ber ^tbfaffiuu^ iKrratßc. — 'JlUcrbiniV'-' fönntc
man mit Sd^cßß aud; t»cnnut(Ku, c» ttaOc ba» ^ud) ein Sd^ütcr bcö ^onaio
gcfd)ricbcn.
Caput I.
1. Et factum est verbum Domini ad Jonam ' filium Amathi dicens:
2. Surge, et vade in Niniven^ civitatem grandem, et praedica in ea: qiiia
ascendit malitia ejus coram me, 3. Et surrexit Jonas, ut fugeret^ in
Tharsis* a facie Domini, et descendit in Joppen,^ et invenit navem
euntem in Tharsis: et dedit naulum ejus, et descendit in eam ut iret cum
eis in Tharsis a facie Domini. 4. Dominus autem misit ventum magnum '^
in mare: et facta est tempestas magna in mari, et navis periclitabatur
conteri. 5. Et timuerunt nautae, et clamaverunt viri ad deum suum :
et miserunt vasa, quae erant in navi, in mare, ut alleviaretur ab eis: et
Jonas descendit ad interiora navis,'' et dormiebat sopore gravi. 6. Et
accessit ad eum gubernator, etdixitei: Quid tu sopore deprimeris? surge,
invoca Deum tuum, si forte recogitet Dens de nobis, et non pereamus.
7. Et dixitl vir ad collegam suum: Venite, et mittamus sortes,' et
sciamus quare hoc malum sit nobis. Et miserunt sortes: et cecidit sors
super Jonam. ^ 8. Et dixerunt ad eum: Indica nobis cujus causa makuii
istud sit nobis: quod est opus tuum? quae terra tua? et quo vadis? vel
ex quo populo es tu? 9. Et dixit ad eos: Hebraeus ego sum, et Domi-
num Deum caeli ego timeo, qui fecit mare et aridam. 10. Et timuerunt
viri timore magno, et dixerunt ad eum: Quid hoc fecisti? (Cognoverunt
enim viri quod a facie Domini fugeret, quia indicaverat eis.) 11. Et
dixerunt ad eum: Quid faciemus tibi, et cessabit mare a nobis? quia
mare ibat, et intumescebat. 12. Et dixit ad eos: Tollite me, et mittite in
mare,^" et cessabit mare a vobis: scio enim ego quoniam propter me tem-
pestas haec grandis venit super vos. 13. Et remigabant viri ut reverte-
rentur ad aridam, et non valebant: quia mare ibat, et intumescebat super
eos. 14. Et clamaverunt ad Dominum, et dixerunt: Quaesumus Domine,
ne pereamus in anima viri istius, et ne des super nos sanguinem inno-
centem: quia tu Domine, sicut voluisti, fecisti. 15. Et tulerunt Jonam,"
et miserunt in mare: et stetit mare a fervore suo.^^ 16. Et timuerunt
viri timore magno Dominum, et immolaverunt hostias Domino, et
voverunt vota.
1) IV. Reg. 14, 25. — 2) Gen. 10, 11. — 3) STHirum flcb ^onai^? ßh-cjiPriu^ tjpn 9i»rv
unb .i^icrontMnuo t^cben aU Urfvichcn an, weil er i^laubte, bie "Jfiniintcn trürbcn jut befehlen unf
babur* ben llnteviv^nii ^^rvicl»? VH'rurfadum. Xie l'iebe ^i feinem in^lfe fei, fairen fie, ^ie^rfac^c
ber jvlucbt viewefen. 3(üein au^ bem, n\i6 Der ^h-cpbet 4, 2 feiber faiit, i^ebt beriM^r, baf; er nur
geflobcn, röeil er l^oranel^efeben, ß3ott tvcrtc yermöi^e feiner 'i'3ii(be auf Die i^uf^e bi'r '•JJinir^iten
(inäbiii bcrabfcbcu'unb fo bie Strafbrcbmuien, bic burd) ibn *>cvfiinbet n^orben, rereitcln. —
4) nJerunter larteffiu^, bie berübmtefte GokMÜe ber ';Vbcniuer in Spanien \\\ 'oerftebcn in.
Gen. 10, 4; Jer. 10, 9.-3) Seppe ^attc fd}cn in ben ältefteu 3cttcu einen Jpafeu Jo,s. ly,
652 2)cr ^vopijtt ^onai 1, 3—15. ?(nm. 5—12. 2, 1—7. STiim. 1—8.
4r>. ber aBer t?cß Ätt^^^en unb ba^er fc6r unjt^er roax unb noi^ bt^ je^t ift. Flav. Jos. Antiq.
IX. 11. — 6) Der bem Slnciefti^te ßJotte^ cntfliet^en wollte, fiel nun in feine .^dnbe, Wie gar
oft berjenii'ie, ber bem jRei^en entfüeben Will, in bie Jraufe fommt. Ter Sturm fd)cintllc^
aiäbalb erhoben ^u babcn,"ba ba? isd^iff nod) ber f!:irifcben Äüfie nabe War, bie ■ooü «^elfenufer
ift. — 7) (Er flicp nicfet je(\t erjl, fonbern war fd)on ijor bem Sturme in bag UnterDecf beä
Sd)iffeei binabgcftiegcn^unb in 'i^oU^c ber Unruhen feine« ^er^enö, bie ibn ganj erfcbl^pft bitten,
eingefd)lafcn. — 8) ^ie wollten burd) baö ^ooö, wehteö fie für ß3ottee( Urtbeil anfaben,
crfennen, wer bie 5d)ulb an biefem plö&liitcn, gewaltigen unb ungcwi!»l)ntic^en Sturme wäre,
auf baf! berfelbe entwcber ild) felbft, ober fie ibn ibrer ß3ottbcit 5um Opfer brauten. — 9) Cbwobl
ba« ?oo« nie angewenbet wer^en foll, um barin ben unjweifelbaften ©iUen ftiottee ju erfennen,
fo lie^ e« ®ott bier nacb feiner weifen 5lbfidit bennod) ju, baf? eei gegen ^ona« 3eu9tttM^b;
Act. 1, 26. —10) 9^Mt J){ed)t fagt bier Sorneliu^ a \!apitte, ^c'na« babe au« (Eingebung
ßJotteö erfannt, ba^ er in ba« Wecr geworfen werben folle. Xenn obne biefe (Eingebung bdtte
er ficb nid)t al« Jo^eeopfer bingeben fönncn. Xa er fid) nun aber gegen biefe innere (Eingebung
fo fügfam un^ willfdbrig 5cigt,7o leud)tet e« ein, ta^ er feinen »vorigen Ungeborfam bereut babe.
3n bem Slntrage, ben^er mad)te, liegt eine beroifcbe i'iebe, ^ie aud) bie Äcbiff^leute mit ^oc^^
ai^tung gegen ibn erfüllte, fo ta^ fie ci'nf alle fficife fein l!cben fd^ü^en wollten. — 11) „(Er fagt
nid)t: "Sie ergriffen ibn; er fagt nid)t: Sie fielen über ibn ber, fonfern: Sie nabmen ibn unb
lief'en ibn, gleid) al? ermicfcn fie ibm einen ^'»kfallen unb eine (Ebrc, in ba«5}?eer binab, ibn, ber
fid) nid)t jirdubte, fonticrn ibrem ®illen felbfl bie Jöän^c reidite." ^ieronpmu«. — 12) Den
m'.)ftifd)en Sinn betreffenb fagt bier fd^ön .^teroniDmu«: Sic Christo in mare passionis projecto
stetit tervor idololatriae, oinnisque erroris, rediit tranquillitas fidei, orbis pax, secura omnia et
conversio Gentium ad Deum . . Sicut ergo Jonae submersio navis est relevatio, ita Christi
interitus mundi est salus.
Caput II.
1. Et praeparavit Dominus piscera grandem^ ut deglutiret Jonam: et
erat Jonas in ventre piscis tribus diebus, et tribus noctibiis.^ 2. Et
oravit Jonas ad Dominum Deum suum de ventre piscis. 3. Et dixit:
Clamavi de tribulatione mea^ ad Dominum, et exaudivit me: de ventre
inferi clamavi, et exaudisti vocem meam. 4. Et projecisti me in profun-
dum in corde maris, et flumen circumdedit me: omnes gurgites tui, et
fluctus tui super me transierunt.^ 5. Et ego dixi: Abjectus sum a con-
spectu oculorum tuorum: verumtamen rursus videbo templum sanctum
tuum.* 6. Circumdederunt me aquae^ usque ad animam: abyssus
vallavit me, pelagus operuit caput meum.^ 7. Ad extreraa montium
descendi:^ terrae vectes concluserunt^ me in aeternum: et sublevabis
de corruptione vitam meam/" Domine Deus meus. 8. Cum angustiare-
tur in me anima mea," Domini recordatus sum: ut veniat ad te oratio
mea ad templum sanctum tuum. 9. Qui sustodiunt vanitates frustra,'^
misericordiam suam derelinquunt. 10. Ego autem in voce laudis immo-
labotibi:'^ quaecumque vovi, reddam pro salute Domino. 11. Et dixit
Dominus pisci: et evomuit Jonam in aridam.
1) ^i2''\ -z'^^Ptt orbnete einen gro§en gifd) an;" rrfM^ha^e Kvpiog ktjtu fieyd'/M. 2Ba« für ein
ilifit c« war, ift ntd)t au«gefpro*en. Wit Sllbronanbu«, ^Mnaba unb a Saftro baltcn bie
^{eueren ineigemetn bafür, e« fei ein .^ai, Carcharias, canis niarinus, laiuia, gcwefen, ber einen
grofien ?}ta*en, fowie einen Wagen i^on ad)t J^uf; Turcbmcffer bat unt felbtt finti üerfd)lingt.
2) (Eö gefitab tief! ^u einem i^orbil^ ^c^l ^reitdgigen in'rweilen« ^efu (Ebrifti im Sd)Oope m
(sSxabti Matth. 12, :;".t-41 ; wabrlid) einer tcr mertwürMgften 'X\mn be? '}l. 3?. -- 3) Ps. 17,
7; 117, ."); IIU, I ; I2'.>. 1. — 'i) Ps. 41, s. — 3) (Er fab c« propbctif* t>orau«, bap er au
bem i^audie becs J^iu-be? un!^crfebrt wieber bert^orgeben werbe. Ps. 15, 10; 30, 2^. — 6) Ps.
7, 5; 6«, 2; 114, 3. — 7) fj?lD „Weergrae; (Seetang, Sd)ilf) bebccttc mein ^aupt;" etJi' ?/
Ke<i>a?J/ fiov elg ax^ff/jxig bpkuv. — 8) b. ^. JU ben unterjlcn (^runblagen ber Serge flieg ii^ binab.
I
3)er ^rop^et 3onaö. 2, 7—10. 2Inm. 8—13. 653
KOT^ßr/v fff }7}i'. Ps. 17, 16; 23, 2. — 9) t». ^. bic Srbe ^flt mich ciniicfc6(pf[cn ivic in ein Wc'
fäiioinif?. w ot //o;i-Aoi oi'r//f /cdro^o/ nJwv/or P. 29, 4. — 10) „bod> bu cnt^icbfl mein l'eben
btm 35erberben;" «ai tivaß//Tu (piiopä c^w /^«t' «iV<e " <^f<jf /uoi'. — 11) P.s. 5, 8; 17, 7; 142, 4.
12) K1^"*'72n „ii^elc^e nicl)ti(?cn ®ö^en frijbnen." LXX (pviannöfitvoi /mTain ml fivfiij . .
cf. Ps. 30, 7. — I?$) ef. l\s. 49. 14; 11"), 8. — 3ufa&: 2Bcil über bcn ,"uibalt bicfe^ Gat.
fo »iclc fvilfdie 3(n|ldtten, fclbil in fvitb. Greifen verbreitet ^ln^, fo erlaubt |ld) .^., bat* *}ieiie|ic
hierüber aii>5 Dr. itaulen? (£inltiv "'ih. 411. ^. o.").'! beijufü.qen: „i^iclc unflare ^n^fiffl beften
ficb an Den lauftduftiien '-Jln^friuf "„©alfifd);" in einem Der cjrejjen 3Ba(c, n^eldic ^u ben Saucje^
tbicrcn tei 'Dfecrcg geboren, ^dttc ein Wenfc^ für 37 ^tuuDcii nic^t ^la^ gefunpcn. Slüein ftatt
ber btefür bienenDen Slu^brücfe TH*!^ '■''ber p^;*n nennt ber üctt au^brüif(id) einen j^ifit, y^'
ber 3'-'*naö vcrfdUuni^en. (£^ i)l bierunter einer ber im Witteimcere lebenDen .S)aifirdie (car-
charia.s) ^i benfen, t»on beuen c^ befannt i|l, bau Hc "iri^t blof; ^''ceni'iten, fonbern fe(b|l 'iPferbe
mit blinDer f^3efrdi;ioifeit s'erütlini^en, ebne bie ÄiJrper uorber ju fd^dDij^cn. jIBenn nun Da?,
tua? mit .^«cnaö tMUi^ei^ani^cn \\t, riMU .i:eilanb (]\Iatth. 12, 39 ff. Luc. 11, 29 tT.) ein 3ci*fn
genannt re>irD, \o liegt nabe, biebei an ein iBunber ju Denfen, »eldu-e Durd) 'vJctteei '^l(lmad)t
geanrft iinn-Den. i^oh Diefem ©uuDer (äfit fid) Dann im cigentliitcn Sinne fagcn, Daf; es nidu
gegen bie "iJatur, fonDern in ibr gefd)eben i|l (ogl. .Hirdicn^Ver. oon ©euer u, JBelte i^. XI.
!2". 1199). ©irb 2, 1 gefagt, ta^ (i3ott einen foUten (^ift^ gf beiden babc Den iVropbeten 5u
oerfd)lingen, i?!^^, -/joft-afe, prjeparavit), io fann Dabei auc^ an Die inDireftc 'älnorDnung in
golge Der natürlichen (£inri*tungen gebaitt n^erben. ^«De^ foldie 'Meütret, n?ie 1, 14 erwcibnt
i|t, ruft ben .!pai beranf unD fübrt ibn binter Dem 5dnffe ber. j^ür bie l'cbenetbcitigteit eined
!li)tenfd)en feblcn im Innern eine? gropen i^ifc-hee feineeweg? Die 53eDingungcn, Denn alle »lifd^e
bergen in boblen 3tdumcn atmofl^bdrifc^e l'uft, Deren '-Peftanbtbeile Durct ibrc l'ebenefunctiDuen
fprfiväbrenD erneuert wcrDen. Cuvier, Hist. Nat. des Poissons, T. I. l^iris 1S2S, p. .'ils.
(Sbcnfc liegt e? innerbalb Der Durd^ IbatfaAen bcwiefenen pbiM"tologif*en ■?3JögliAfeit, Dap ein
lebenDiger (bcfleiDeter) .Hbrper für eine ^nt lang Der 'i}??agentbcitigfeit eine>$ ivifcbe? tt^iDerftebt.
I:ie 2, 1 angegebene 3cit Ut bierfur niitt ju lang; Denn „Drei iTage unD Drei *??d*te" unD nad)
l)ebrdifd)em '2prad)gebraucb nur io ]n faffen, Daf; i>on Drei aufeinanber folgenDen lagen Der
CT|le unD Der le^te nur in irgcuD einem Ibeile mitbcgrtffcn ftnD, \o Daf; ein ,^ciiraum von 37
StunDen, ane bei 3efu 'Jluferftebung, fcbon reid)itd) Diefem 5lueiDrucfe cnrfpriitt. Xa^ rsk(?ot
fi)otte? euDlid) an ttn J^ifdi, ^uMiax^ ancDer auojufpeien, tann aud) al6 einet£tnuMrtung s>crmittel>*
ber natürlicten CrDnung aufgefaßt >f erDen. Ter fdiredlitte .6ai bat einen nod) ütredlicberen
^einD am 5d)n?ertfifd), vor Dem er fi* pfeilfitned, fobalD er ibn erblicft, in Da? feiitte ©affer
ber .Viüfte ^u retten fudn. 'i^ei foktem ütnellen 'Jluffteigen aue Der liefe unD Der Durd> plötUid^e^
2tufbören De? Trud? beanrften '?lu?Debnung Der l'uft in feinem Innern ift er Dann genbtbigt
ben ganzen '?.''?ageninbalt aue^ufpeien. 5Bie e? nun fd^on oft beobacbtct irorDen ift, Daf! ein
Jpai öerfiibludte 'i3egcnftanDe gan^ unin'rfebrt, ja Jbiere unD 9}Jenfd)en nodi ti-benD aneDergegeben
bat, fo läpt |ut Diep aud) tjon .jcna? innerbalb Der natürlidKn '??fbglidifeit anncbmen. 3lu?
aütm Diefem leudjtet ein, nne an-nig (^irunD oorbanDen i|l, ein fold^e? ©unDer al? inner lidi
unmoglid) ju beundjncn; teleologifc^ n>irD Daffelbe Luc. 11, 30 gered)tfertigt."
Caput III.
1. Et factum est verbiim I>omini ad Jonam secuiido, dicens: 2. Sarge,
et vade in Niniveii civitatem niagnam: et praedica in ea praedicationem,
([uam ego loquor ad te.' 3. Et surrexit Jonas, et abiit in Xiniven juxta
verbum Doniini: et Ninive erat civitas magna itinere triam dieram."
4. Et coepit Jonas introire in civitatem itinere diei anius: et clamavit,
et dixit: Adhuc quadraginta dies,^ et X^inive sabvertetur.* 5. Et
erediderunt viri Xinivitae in Deum: et praedicaverunt jejunium,^ et
vestiti sant saccis a majore usque ad minorem. 6. Et pervenit vcrbnni
ad regem X^inive:" et sarrexit de solio sao, et abjecit vestimentam saam
a se," et inchitas est sacco, et sedit in cinere. 7. Et cbimavit, et dixit
in Xinive ex ore regis* et principam ejas, dicens: Homines, etjamenta,^
et boves, et pecora non gastent quidquam: nee pascautur, et aquam non
654 2)er 5)ro|5^et ^onai, 3, 2—10. 3lnm. 1—13.
bibant. 8. Et operiantur saccis homines," et jumenta, et clament ad Domi-
num in fortitudine, et convertatur vir a via sua mala, et ab iniquitate,
quae est in manibus eorum. 9. Quis seit si convertatur, et ignoscat
Deus: et revertatur a furore irae suae, et non peribimus? 10. Et vidit
Deus opera eorum," quia conversi sunt de via sua mala: '^ et misertus
est Deus super malitiam,'^ quam locutus fuerat ut faceret eis, et non fecit.
1) LXX: narä TÖ KTjpvy/ia rö kfnr-poc-&ev b kyu Dici/jjaa Trpog ae. — 2) .^ebr. „eine 9rO§e
©tabt ®otteg, ein SBeg, Thr\f2' »on brci STagen." J^icronpmu« »erfleht unter biefem Seg ben
Umfang bcr Statt, waö mit bcn ^erid)ten bcr alten (53eoi^rapt)cn übercinflimmt. Sie beregnen
bcnfclben auf 4so Statien t». b. 24 Stunbcn. Sandte? u. 2(., fcn?ie aucb Socb u. JReifcbl woden
ibn fon bcr l'änge ocrfteben, 'mai nicbt tvcbl ani^eben türfte, nö/u^ /jt}ä/.ij tu \}£ü), öjaei Tiopeiaq
ööo'v Tpiüv 7'//j.epüv. et'. Diodor. bibl. II. 3 ; III. 1. Ptolem. X. 1. Herod. II. 150. Ammian.
23. 6. (®. Raulen Stffiiricn uuD i^abi^lcnien ®. 19. 2. 2lufl.). — 3) Xic 3iibl 40 ift eine
beilige. I)enn cbcnfcöicic ^vabre pern^cnbete (Mctt faju, fein SBolf Seract in tn ©itfte 5U
er^ieben, unb ebenfcincle lai^e sicrwcilten OJfcfc?, Slia^ unb Sbriftug in bcr Sinfamfcit. LXX
tri, Tpd( /'/iiipai. Sorneliuci a l'apibe bcmcrtt bicr: Forte librarii Tfo-aGpäh-oj'-o, i. e. quadra-
ginta scrijiseiunt per abbreviationem, imde alii deseribentes legerunt scriiiseruntque rpel^
i. e. tres, Scbon JbcoM^ret fpradb bicfe 3?crmutbuug au?. — 4) f. i. nn^m fie il* nicbt
befcbrt unb äSuf;e tbut; Jer. IS, 7. 2Die lancimütbiii iii bocb ß5ptt, bap er t>icr^ig gan^e Jage
gcrcdbrt unb fclbft cen i'erilcdtcftcn 9taum unb ,-]cit gibt, fi* eine? 3?eiTercn ^n bcilniicn! —
3) liefe Jßprte fcbeinen al? .§inftcrologic bctvadUct werten 5U muffen, inbem erft Der itönig ba6
i^aftcn aufrufen lie§. ^nbcjfen x\i e? mi^glicb, baf; bie Seute fcbon, cbc man bcm Äcnig 'ocn
bem 2?upruf meldete, fon fcr 9iCtbit>enbigtcit"Deo gaftcn? redeten unb laut auefpracben, e-omiiife
ein aügcmctnc^ '^^1^'^" angcileüt rcertcn. — 6) 2crnicllt unb a Saftro mit Scrncliue a \;apiDc
baltcn tiefen Mbnig fiir "Sartanapal, ben legten bcr alteren afft^rifcbcn rinuiftic, bcr um tag
Sabr 820 SJeicb unt Ücbcn ijcrlor. (£ö ifi auffaüent, wie Eerefer fagen tann, bie gemeine
Weinung fprccbc für '»J.^bul, inbcm bpcb Scrncltuo a \!apibe feinen einzigen 5(uctcr nennt, Der
bicfcr Weinung gcbulbigt bättc. 3iucb begann ^■''bul crfl um 770 s. dbr. ju regieren, <iU ^ona^
Idngft gcftinbcn.'— 7) in")'lK „feinen weiten Wantct," b. b. feinen 'i^urpur. ^(^bn bemerft
Slmbrcfiu?: Obliviscitur (rex) se resrem esse, ubi regeiu omniuDi pertiiuescit nee potentige
sua3 meminit, ubi potentiam divinitatis agnoscit. — 81 -^icr i|l prfBco „Jpcrolti" alö Subjeft
JÜ fuppliren. xal 'nKJipvx'^V nai 'eppe-dri iv ry 'Nivevy Trapä rnv ßaat?Ju^. — J) ) Sbrt^fpftpmuä
fagt: „^3Ieid)n?ie bie .g'auebeamten beim 2cbe eineg S^eicben nicbt nur bie Änecbte unt Wägte,
folrbcrn aucb bie ^H'erbe mit Srauertueb bcflcitcn unb an ber .^ant scn Treibern tem (^kabe
feigen (äffen, um bie (i^rl|i|e tc? Unfälle an ben 2ag ^u legen unt alle ^um Witlcit 5u bewegen,
fo bat man aurfi in jener etabt (D^inifc), ba fte untergeben (fterbcn) feilte, bie Jbicre mit tem
Jraucrflcit umgeben unt bem 3^*6 be^ f^iiftcnö unterworfen^^" Sin ßUcicbc? tbaten tie
Sbrtftcn tc^ bl. Vantc^ im 5- 1124 bei einer 23elagcrung t^en eeite ber Saraeencn. 5brer
breitaufcnb erfechten fie einen grcfJen Sieg über 40,0()0 Steinte. ^^10) xal TzepieSa'/.Mvro anKKovq
i'i. ttriipi.)7Toi KCl} 70 Kr/,i-r/. — 1 J ) Somcliu? ü Vapitc bält tafür, fte batten nicbt blep au6 gurcbt
per Strafe, fentcin aud) au? \?icbe ^u Wett 3?uf;c getban, ba ^f'u^ SbriftUo ^lattli. 12, 41 unt
bie bl. i^citcr, befentcr^ ber bl. SbrvM'eftemu-? ibre i^ujje al? Wuftcrbilb effentlid)cr 3?upe por^
baltcn. "Jlud^ ta? Jritentinum fagt »oen ibnen: Hoc enim timore utiliterconcussi Ninivitfe
ad »Tonne pra;diciitioneni, jilcnam terroiibiis, poenitentiaur egei'unt, et uiisericordiam a Deo
impetrarunt. — 12) Sd)en fpridit itber tiefe S^ujje ÜHuire"? Jlmbrefiu?. Unter Slntercm fagt
er: Unus audicbatur per njccnia civitatis ejulatus dispariiim naturarUtu et per oiunia tecta
fiebilia resonabant lainenta plangcntiam et ut semel dixerim, terra mugitus confitentium
sustinebat, seil et astra ijisa voce pcenitenti?e personabant. Itu]"»letuni est quod scriptum
est Eccli. 35, 21 : Oratio humiliantis se uubes penetravit. iPcrnartu? s. 71. in Cant. nennt
tie i^uf;e ultrix vitiuritui et alüix virtutuui, er nennt |1e bie ^pcifc (Sbrifti unt fagt: Mandor
(a Christo) cum arguor; glutior cum instituor; decoquor cum immittor; disreror cum trans-
formor; unior cum conformor. 33ell 3drtlicbfeit fagt er s. 2. in Vig. Nat: : fixultarfe fecimus
angelos, fpiando conveisi snmüs ad poenitentiam. Currite fVatres, cunite: non soli angeli
sed et ipse angeloruui vos creator expectat. Unb wietcr s. 30. in Cant. : Lacryma; poeni-
tentium vinum ^;uiit angelorum. — 13) ^cbr. „ö? gereute (^3ett tce Unbcilc?, ba"5 er über fie
(ju bringen) au?gefpred»en." 3(ntbrepepatbif*er 3iu?trucf für: „er nabm feine Xrebung
,?urücf." Kai iiFrn'ö)/(7Ei' ö i^föf fTrl ry uaKia. „Xuvd^ btcfcei "l^cifpicl, fagt bcr 'iJlbt StM'cpft, Werten
wir belcbrt, baf; wir nidu bartndctig bei unfern S ntf*lüpcn ocrbarrcn, fentern tie äU3 9?otb'
Wenttgfeit au?gcfprcd^ene Ivebung turd) milte? (£rbarmcn Untern feilen." Cassian. Collat-
17. c. \b.
Xer ^rop^et 3onaö. 4, 1—11. 2lnm. 1—12. 655
Caput IV.
1. Et afflictus est Jonas afflictione maf=^na/ et iratus est:^ 2. et oravit
ad Dominum, et dixit: Obsecro Domine, numquid non hoc est vei'bum
meum, cum adliuc essem in terra mea? proptcr hoc praeoccupavi ut
fugerem in Tharsis; scio enim quia tu Deus clemens, et misericors es,
patiens, et multae miserationis, et ignoscens super malitia. 3. Et nunc
Domiue tolle quaeso animam meam a me: quia melior est mihi mors
quam vita.^ 4. Et dixit Dominus: Putasne bene irasceris tu?* 5. Et
egressus est Jonas de civitate,^ et sedit contra Orientem civitatis:" et
fecit sibimet umbraculum ibi, et sedebat subter illud in umbra, donec
videret quid accideret civitati. 6. Et praeparavit Domiims Deus hede-
ram,^ et ascendit super caput Jonae, ut esset umbra super caput ejus,
et protegeret eum (laboravcrat enim)* et laetatus est Jonas super hedera,
laetitia magna. 7. Et paravit Deus vermem^ ascensu diluculi in cras-
tinum: et percussit hederam, et exaruit. 8. Et cum ortus fuisset sol,
praecepit Dominus vento calido, et urenti: et percussit sol super caput
Jonae, et aestuabat: et petivit animae suae ut moreretur, et dixit: Melius
est mihi mori, quam vivere. 9. Et dixit Dominus ad Jonam: Putasne bene
irasceris tu super hedera?'" Et dixit: Bene irascor ego^' usque ad mor-
tem. 10. Et dixit Dominus: Tu doles super hederam, in qua non labo-
rasti, neque fecisti ut cresceret: quae sub una nocte nata est, et sub una
nocte periit. 11. Et ego non parcam Ninive civitati magnae, in qua
sunt plusquam centum viginti millia hominum, qui nesciunt quid sit
inter dexteram et sinistram suam,'^ et jumenta multa?
1) 5ona6 betrüge ft* »egcn 3?creite(ung feiner ^Jrotbc^eiunii, ntc^t tt)ie Sintis bafur t^alten,
au^ Siebe ^u feinem t^olfe, ba«; nunmel)r Mini) bie »erft^onten 3lffsrier leiten mürbe. — 2) Zit
SBctrübni^ tväre i^er3ciblicb öeroefen, aber baei 3ürnen wirft einen fldrfcrcn 'Schatten auf bie
«Seele bee« ^^.Vopbeten. ^nbeffen bürfte l)ier unter 3ürnen t?icUeid)t tod) nur eine lebhaftere 2trt
bcr 2?etrübnif? ju »crfie^en fein, wie fie erfcheint, wenn man weint i^or i^oxn. 3i-'*n^i^ l)^ittc
nämlich blop ba? Sine im Shu^e, ta^ nun '?:)?anci)e ibn für einen '^ütienrropt)eten anfeben, ihn
üielleid)t fct)mäbeu oDer aar miipbanbetn würben, — lauter eitle t5urd)t;iebilt>e. — Ü) So batte
mö) einft Sliaö gcfprccben III. IIck. 19, 4. — 4) Söie fcbcnent» fprid)t bier rs3ctt mit bent
^Propheten! Statt ibn ju beftrafen fai^t er ibnt einfaA, fein 3ürnenjei ebne allen fflrunb, incem
ja bie ganje Stabt erfenne, bajj ö3ott au« ^öarmber.^ii^feit fein ^trafnrtbcil jurücfoienommcn
labe, el a4>6i^pa Äf?.vTrr/aai cjv; — 3) Souaö War fd)on »cr^er, ebe fv^ott tie i'. 4 aniiefübrte
^rage an ibn fteßte, ^ur Stabt binaugge^an^en, um ju warten auf ben Unterijani^ berfelben. —
6) an bie Worcjenfeite ber (^tabt. äVrrävr< rrjg TröAeug. — 7) jVp'p- "» |trau(^arti3e3
©ewäd^ö, ricinus, weld)e? fd^nell emporf^iefjt biö ^ur Ö3rö(?e eineei 33aume«, aber auA fdmett
öerborrt. Plin H. N. XV. 7. 31quila, Xl»eobotion unb ^ömmad)Ui^ unb die LXX überfeinen
cd mit KoAoKvvßr/ „Äürbiö." 21ud) ber i^-Drer bält eö mit ihnen. — S) Jpebr. „um ibn v^on
feinem Uebel ju heilen," b. h. i^cn bcr Slnjlrensiung, bie er (gehabt, ober !^ün bcr .*Mtu\ bie er
gelitten, ober i?on bem Unmuth, ber il)n befallen hatte, anb tüv kuküv ahroy. — 9) sai Trpoff-
Ta^EV ö i^eoc oKuAr/Ki sw&ivi). — 10) e'i G(p6Spa Ae'AvnTiaat av. — 11) b. h- mit 9led)t traUCrC ich,
»eil er ja Da? cin^ioic (^ut war, welches mici) in meiner je&iöen !i!agc erquicfte. (^ott lief; es ju,
baß ber Unwille unb bie söetrübnifj in Scnaei ^eele ju foldiem Wrabe fid) ilciiV'vtc, auf b_af; er
um fo eher begreifen fonnte, wie fcbr e»? ba3 .iper,^ (yotte? betrüben mufUc, eine ungcbeurc Stabt
JU (örunte ',u\id)ten. — 12) worunter bie unmündigen ilinber ^u tjcrftcben find ( woraus; man
auf 60(),00ü (Sinwohner fchliej^t, ba bie .^linber gewöhnlich ein günftcl bilden. ^. n. .H.) (£pbrdm
fc^lie^t bie JRede, bie er über ben ^J»ropbctcit 3onaö bielt, mit den aiuM-ten: „Xie iMif;endcn
ßerfammeltcn fic^ (bei Sona?) und fielen cor ilim auf bie Srbc und brad)ten ibm <s3ef*ente
fammt ibren Sebenten bar. X^er «önig öffnete bie tochafefammern und brachte ibm febr cbren-
»oOc ©aben dar. SonaS wurde ijcn ^üen wie <\\xi (Jinem 5J?unbe t>erberrlid)t unb ^og auf
föniglidiem SBagen in bie Stabt ein." ÜJlan »eip nic^t, auö welker Cuettc (Sp^räm bieten
Söeric^t gef^öpft ^abc.
k
PROPHETIA MICH^^.
1. 9)2td;äa§, tiyf2f f^ ^^^'^ ^^^ IHO^D //^^^^ ^^^ ©Ott?'' aug bem ©tamme
T • TT-
^uba, eröffnet bie 9tcibe berjenigen ^ro^j^eten, bie ber mittleren ^dt ber ^ropfjes
tenperiobe angcl)örcn. Gr lebte unb n)eiffai3tc, iuie e^ feine eigenen SBorte befagen,
unter ben i^önigcn ^oatban, Stcbaj unb Gjednas, alfo jiüifcben ben 3at)ren 758-
699 ü. 6br. — ''Man barf iijn nicbt t^erioedifeln mit Midja, bem (3of)ne ^amla'g,
ber unter 3tcbab unb ^ofa^^bat in I^Srael ipeiffagte III. Reg. 22, 8, nod) mit aJiid)a,
bem ^satcr 2lbbong, einem ber ©ro^en be§ Skeid)e§ unter ^o]ia§> II. Chron. 34,
20; IV. Reg. 22, 12.
2. ®em ^jaia^ lüürbig 5ur Seit ftef^enb befämpfte er mit 2)tut^ ben ©ö^enbienft,
bie falfdie Öottec>lierebnmg, bie UngeredUigfeit unb 9taubfucbt, bie Sdjamlofigfeit
unb Xreulofigfeit ^Juba'ö unb ^§rael'§, unb^fagte mit 33eftimmtt)eit foiuobl bie äöeg;
fübrung bes ^i>olfe5 in bie @cfangenfd)aft, a(§ aud) bie 3Bieber!ef)r unb bie folgen;
ben (S'rbannungcn Sottet oori^er. (£r bejeidmct hm 9)ieffia» fe(;r genau luib nennt
fogar ben Crt, au§ bem er beroorgebcn ioürbe.
„Gr Oerbinbet in feinen Scbilbenmgen ^Iraft mit 3tnmutb, Grbabenfieit mit Sn=
nigfcit, i'iübnbeit ber Öcbanfen mit 3lni"cbaulidifeit, '^Hunbung unb ^-üUe mit Älarbeit.
©r liebt bie ^llsortfpiele unb bebient ficb xijxcx, bie öemütber 5U erfdnittern. 9hir
irenige ber übrigen ^sropl^eten madien ii)m ben erften '^^la^ unter ben l;ebr. 2)id)tern
ftreitig." ^erbft (S'inleit. XI). I. ©. 146.
3. dlad) Xbeopbolactu^ toarb er mit bem ©dnoerte l^ingeriditet, ioofür jeboc^
!eine nnbcrioeitigen 3^'UiF^fl'^ i)orl;anben finb. ©ojomenuö lib. VII. rebet Oon
einer 9luffinbung ber ©rctber ^abacucio unb 3}iid)äa'C^ unter Tbeobofiuä beut ©ro^
^en auf eine Cffcnbarung, bie bem ^ifdiof Sebennu^ iwn Gleutl)eropoli§ 5U Sl;eil
geh)orben. 2)aä römifdie a}iartt;rologium cdoäljnt feiner am 15. 3a«war.
Caput I.
1. VERBUM Domini, quod factum est ad Michaeam, Morasthiten,* in
diebus Joathan, Achaz, et Ezeehiae regum Juda: quod vidit super Sama-
riam, et Jerusalem.^ 2. Audite^ populi omnes, et attendat terra, et
pleiiitudo ejus:^ et sit Dominus Deus vobis in testem,^ Dominus de
templo sancto suo. 3. Quia ecce Dominus egredietur de locosuo:^ et
descendet, et ealeabit super excelsa terrae.^ 4. Et consumentur montes
subtus eum:^ et valles scindentur sicut cera a facie ignis, et sicut aquae,
quae decurrunt in praeceps. 5. In scelere Jacob omne istud, et in
peccatis domus Israel; quod sceius Jacob?® nonne Samaria? et quae
excelsa Judae?'" nonne Jerusalem? 6. Et ponam Samariam quasi
acervum lapidum" in agro cum plantatur vinea: et detraham in vallem'^
lapidcs ejus, et fundamenta ejus revelabo. 7. Et omnia sculptilia ejus
concidentur, et omnes mercedes ejus^^ comburentur igne, et omnia idola
ejus ponam in perditionem: quia de mercedibus meretricis congregata
sunt,'* et usque ad mercedem meretricis revertentur. 8. Super hoc
plangam, et ululabo: vadam spoliatus, et nudus:'^ faciam planctum
656
Der g)rop^ft ^Wic^äaet. 1, 1—8. 2lnm. 1—17. 657
velut draconiim/* et luctum quasi strutliionum.^^ 9. Quia desperata est
plaga ejus,"^ quia venit usque ad Judam, tetigit portam populi mei''"'
usque ad Jerusalem. 10. In Geth iiolite annuntiare,^ lacrymis ne
ploretis,^' in domo Pulveris pulvere vos conspergite.^^ 11. Et transite
vobis habitatio Pulchra," confusa ignominia: non est egressa quae
habitat in exitu:^* planctum Domus vicina accii)iet^'^ ex vobis, quae
stetit sibimet. 12. Quia infirmata est in bonum,^® quae babitat in
amaritudinibus: quia descendit malum a Domino in portam Jerusalem.
13. Tumultus qundrigae stui)oris^^ habitanti Lacliis: principium peccati
est filiae Sion,^*^ quia in te inventa sunt scelera Israel. 14. Propterea
dabit emissarios^ super hereditatem Geth: domus Mendacii** in decep-
tionem regibus Israel. 15. Adhuc heredem adducam tibi'"" quae babitas
in Maresa: usque ad Odollam veniet^^ gloria Israel. 16. Decalvare, et
tondere super filios deliciarum tuarum: dilata calvitium tuum sicut
aquila: quoniam captivi dueti sunt ex te.
. 1) T\ti^'i!2il »jK^orcn ju 5Warcfrf)a," wai au^ Jos. 15, 44 unb II. Chron. 1], 8; 14, 9
tjprfpmmt unb fon Gufcbiu? de locis hebr. al6 eine Stabt im Stamme ^uba unfern ß(eutberc»
pdi^ bcjcicbnct n.Mrb. Jpiercn»mue nennt fie ''Koraftbi. Db e« mit JlJ ntJ'IQ 1,14 für
glci*bebeutcnb ju balten fei, ifl ja^cifelbaft. LXX: rw -ov Mnyaa^a. — 2) b. b- über 3?riifl
unb ^nta, bereu ^laubtflä^tc Samaria unb ^erufalem traren. — 3) Sbcnfc beginnt 3üii'i^,
mit ireld>em Wicbdas imcI ©leidiesi in Sle.qanj, S^ärfe, ©etrungcnbeit unb Waicftat ber
SVraci)c bat; cf. Deut. 32, 1 ; Is. 1, 2; 14, 13; 34, 1; 44, 23; Ose. 2, 21. — 4) b. b. ibre
Sewcbncr. Knl TvävTe^ Ol h av-fi. — 3) b. b- ®ott foU 3cu!^c ffi«/ bap id) ciU fein fi3cfaubter
ju cu* fpredje. ^lad) beut Sbalfvicr: „C^5otteö 5Bort [ei tt>it>cr eud) 3^"!^-" 5?acb Sd)clj:
„Ter ^iXX, 3cl^t^^ab, tritt auf al? S^^llf^f tUibcr CU($;" Kai earac Ki^ptog Kvpm^ iv l'füv fJc /naprvptoD.
6) „<xui bem |^au[e fcineö Jpeilintbume^," ivorunter nicbt ber 3;embcl, fcnbern ber .^immel ju
»erllcbcn ift. ^o njenigften^ nimmt e^ ba6 2arc(um ^onatbanö; Ps. 11, 4; 103, 9; ll.'), 2;
Hab. 2, 20. 2im meiften fpridjt bafür bic nad)ftfpUienbe ©tctie. — 7) 9?aA Sd)^?: „®r
fd)rcitet über ber Srbe .feoben," n>eld)e? :i3tlb vm ben ®en.nttern;)olfen (genommen ift, bic über bie
Serge binjufdireitcn fc^eineu. Kai iTTLßiiaeraL k-nl rä vp/ rf/c jf/g. Scrncliuei a l'apibe nimmt
e? figürlicb: Calcabit excelsos et potentes, puta optimates Israel. 2hut nad) ^iercntmni?
unb i's^ranue oerldpt 05ptt feinen Drt ober Jtiron, ber bic 'i)i?ilbc unl» ®ütc ift, nur um ju |lrafen
unb ju jücbtigen; Is. 28, 21. —8) IDDJI »uttt» ee fdjmeljen bie 2?erge unter ibm;" Kat(ja?.sv-
^iicETai Tä öprr Ps. 96, 5; Is. 64, 1 ; Arnos 9, 5.-9) "2^^ >*^Ö"^P »"'cr '1^ (tväflt) t»«
S*ulb ^afpb^?" Die bciben ^auptjläbte Samaria unb Serufalcm, b. b. bie Äcnige unb
©ropen trugen bie ^auptfdiulb bee 3(bfallcei unb ber Sünben. rig // äaißEia Toh'iaKüß; —
10) '>f2 »wer ift Scbutb an ben ^l^ben Suba'e?" Wf // üfjapria tov oIkov . . Ttx Sbalbder:
„SBo beging baö ^auö ^atob i^reöd? 9?td)t in Samaria? Unb wo fünbigte Hi ^a\xi Subft?
«Ric^t in Serufalem?" — 11) D")D ^l^tDoS Hlti^n *1^7 „ba will id) ©amaria ju einer
•• T ^- T - : VT- ^ :
getbruine, jur Einlage einer '»Pflanjung (eines SBcinbcrgeö) macben;" Kai ■>')>'/(70fiai infjapnav elg
b-Kupo(j>vAäKiov äypov, Kai fic (pvreiav äfjizfAöjvog. (J ^ ift baffelbe, wic wenu man fagt : 3rf) *^''ifl
fte (bie igtabt) bem Srbbotien gleid) mad)eu. — 12) Sinn: 3* i^iU aßc Spuren ber alten
^errlic^!eit Samaria'ö au8löfd)cn. — 13) n*Jl.3ril< ,Mb aü' ibre '.^ublcrlcbne," b. b. aüe
9ieid)tbümer, bie man burdi ben rap^enbicnfl unb bie iBünbniffc mit rsH>^enbienern gewonnen
^at, trerbcn i^erbrannt im i^cucr. So ncbmcn ee .g>icroni>muö, l'^ranu? u. 31. ^icbodi 2beo»
boret, Xerefcr, Sc^cl?, 5UIioli, l'od) unb Sieifd) l^crfteben unter 3?ubterli>bne blof; bie ©eihge»
fd)enfe ber (öö^en; Ose. 2, 4-12. — 14) Tenn ber .'^urenlobn, b. b. ber Vobn für ^en ricnft
bee 9Md)t6 t)at bicfelbcn äufammengebra*t unt ^um .^urenlobn b. b. jum 9?id?t5 foücn fic ivicber
jurüdfebren. Xer Sbal^äcr will: „i>on ben 3lfftuicrn bat fi« biefe i'i>bnc (;)Jci*tbümcr)
empfangen, unb ju biefen foüen |le lieber jurürffcbren." <^i6tl h lua-duimTuv Tropiriar av\ir,n)£
Kai eK. ßiadufiiiruv nopveiag avvfarpfiiiev. — lo) b. b. icb gcbc geplüubcrt uub allcr rbcrflcibcr
beraubt gJeic^ einem Sttanen einber unb ficlle bamit bag au«<geplünbcrtc unb alV feiner Jperrlid)='
feit beraubte Samaria f Or. tvt-Kev tovtov K6\J!ETai Kai -dpf/vi/ai-i, Tropevaerai ävrTTÜth'Tog Kai yv/ivf/
TTucr/aeTai kottetöv, cjg rSpa/cöi-rwv" Is. 20, 4; 47, 2. — 16) D^JIHD »/ote^^S ^^^ Scbafatcn," biC
befanntlic^ am Sibcnbe ein fe^r reiberli^ee ®e^eut »on fic^ geben. — 17) -^ebr. „unb SDe^»
658 3Der ^rop^et iSlic^äag, 1, 8—15. 2lnm. 17—32.
Hagen, t»ie ber 2;oc^ter be6 ©trauge^." 33e!anntlic^ geben bie ®trauge einen jämmerli^en
Zon uon fid). «ai TTfviJof üf ^vyartpuv supijvuv. — 18) „weü feine SBunbe un&ctibar ift."
^fad) Dercfer: „weit töbttici) ift fein f^aß." o-i KaTEKpd-yaev ?'/ tv'Atjy^ ahrf/c. — 19) „X)aö
Jficr meinei^ 93oIfc5" bebeutet bie ^viuptftabt Suba'S. t)er g^rol^bet fagt bamit i^crkr, bap bie
Stffi^rier nai^ örcberitng ©amaria'^ aucb über 3uba fi($ ergiepen unb ^entfalem bebrängen
jrerDcn, ixmef bcfannt(icf) unter ©jc^ia^ iinrflid) gefcbeben ift IV. Reg. 18. —20) -^m beginnt
fein Älageücb, bae; er, in fcblecbte Sumpen gefleifet, unb faft nadt einbergebenb unter bem
S'otfe, m'clir beulenb, aU fingenb aufrief, ^n ®etb, aU einer ^'»bilifterftabt barf 9?id)tg oer»
lauten tMni bem, Kai er ieg,t ceVfünbet, benn fie würfen frcblocfen barob, weil c3 Uuglücf ift, baö
über 3^rael unb ^ntba ergebt. 2(üe bie Drte, wetcbe bier ber 9-^ropbet nacbcinanber nennt,
acbraud)t er als Sinfpielungen. 5[)ht @etb, nj »on "lJl.3 /»funb machen," Witt er „Äunbing"
bc^cidinen, wo ja feine Äunbe binfommen fott. ol h Ts-d- /ji/ fiFynAvvea-&E. — 21) Kai ol 'EvaKslfi
[iv Baxeiu) fiy ävoiKoöo/jecTE h^ oIkov narä yt'/Mna. ^cbr. „in Äo (SBeiningJ^ weiuct nid)t." Äo
war eine Stabt in 2(eg*iptcn III. Reg. 10, 28. — 22) „53et5'eeapt)ra (etaubbcim) beftreuet
cud) mit 5taub." Unter 23cti)^!i?capbra ift 3(pbra, ein Drt be^ Stammet 5?enjamin ju oerfteben.
£a fodcn fie nur trauern unb Älage balten, benn ba^ fei ein Drt, baö in bem Sanbe liege,
Wcld)c6 nun balb werbe i^erbeert werben, yv" naTawciaaa-^s. — 23) ^cbr. „jtcb' nur bin, bu
S^cWübncrin von 'Sapbir (bie ®d)pne, ®d)önau), mit ®d)mad) bebedt." «Sapbir war eine
©tabt jnnfd)Cn 3('?calon unb Slcutberopotiö. Kara yD.ura v/iüv naroiKOvaa KaAÜQ TCLQ w6?i£ii
ahrf/q. 9?acb ^ierouiimus unb 3:t*epboret, benen Slemigiuö, 3tupertu^ u. 21. folgen, Witt ber
^■»rop^t fagen: „Sieb' nur Vxw, bu (£inwobnerfd)aft ber fd)oncn, prächtigen (Stallt Samari«,
jieb nur bin, in bie fycfangenfdiaft." 5lUcin ba bier mebrere ©täbte na^einanbeiwjenannt
werben, unb jcbe ibr Sontingcnt 5ur Älagc liefern mu§, jo ift nid)t abjufeben, wie ^amaria
gemeint fein fott. Einige balten Sc^apbiV für Sepboriö in ©aliläa. — 24) ^ebr. „Die
ä3ewol)ncrin )^on 3aanan (Slue^ugbcim) ,^iebt nid)t au^," b. b. bie fonft fo jablreicbe beerben
auetrieb, treibt nid)t aue^, fonbcrn balt fid) ftitt uuo furd)tfam ju Ǥaufe. di gab ein 3a^inan
in Suba unb ein anderes in ^3?cpt)tali Jos. 15, 37; 19, 33. oIk k^fjMe KaTOLunhca "Zewaöp. —
2'5) ^ebr. „bie Iraner 'JBetb'^&ae^el^ (ü^acbbarbauö) raubt k\\\6:j feine Verberge," b. b. bie is:)tabt,
bie aui^ fonft fo beimifc^ unb wobnlicb war, ift fo traurig, ba§ fie eucb jeine Verberge mebr
gewähren fann. K6\i>aa-iiai olnov kxofievov ahrf/q, ?J/tiisTai e^ vfiüv tta?p/!/v öövvrjq. 9?ac^ ^ieron^'
mu5: „Dasi 9?a($barbaug Serufalem, ba3 auf ftc^ felber ftanb, empfängt 3;rauer pon bir, o
©amaria!" «»ac^ ®d»egg: „©eine Station Perrüdt ®tu&l." — 26) JlDi?^'^ lltD*? n'^H ^3
nlip »^i-'"" c^ fd>mad^tet nad) Söoblfetn (^eil) bie (£inwobnerfd)aft «Karotb«;" nac^Sdiegg:
„tranf ift am ©Uten bie 95?obnerin r'on 2?itterad);" nad)2lttioli: „Iran! ift um beö C53uten
Witten bie Scwobncrin ber :i^itterfeiten." Cb unter Warotb vietteid)t bie ®tabt ?}?arctb Jos.
15, 59 in '^\k^a ober eine unbcfannte ju »erfteben, ift jweifelbaft. riq i/p^aro e'iq äya^ä kutoi-
Kouaa böhvag; — 27) OrVi „fp^nne ben 5öagcn an baö 3to5, ^^y7> o (Einwo^nerf^aft »on
£ac^i6, Ji^'0*7'" fc- i- "'" J" fliegen. 5?ad) ©c^egg: „flirre SBagen unb dto^, o ißürgerfi^aft
tom ®d>l0t!." (^einc Ironie ! -ili66oq äp/naTuv Kai 'm-Trevövruv KaroiKovaa Aaxelq- — 28) Sad)t6
f*eint ^uerft ^um 's)öt3enbienfte S^raelö übergegangen ju fein, weswegen e^ aud) bie erße ®tabt
war, bie in bie ^änbc 5ennai-bcrib^ IV. Reg. 18, 14; Is. 3f), 2; 37, 8 unf 5Jabud)obonoford
Jer. 34, 7 fiel. ®d)cgg übcrfc&t: „5lnfang t>cr ©ünbe, o JoAter eion, ift, baß bei bir gefunben
würben bie lsergeben':3i5racU^." — 29) „barum fcnbet bie 23oten nad) (^3et^," b. b. Serufalem,
pon l'adne; »er'fübrt, wcnbet ficb nad> bem 5.M)ilifterlanbe um >^ülfe. ^ebr. „barum leifte a3er=
jicbt auf ^3??orefd)ct-f^knb," ober nad) Slnbcrcn „auf ben 33efit3 vnnt ©etb." ®tnn: (öctb (ober
?0?orefcbet»<"s5etE)) ift für bidi t^erlorcn. Sii)egg überfet^t: „??reigeben wirft bu barum greiung»
®et^." — 30) .^3cln-. „^Utftb (bie (yetäufd)te) wirb ,^u 'Mi^^ (jur 3:äufd)enben) für bie Könige
S^n-aelv^." 3(d)ftb war eine fefte Stabt im Stabtgebiet ^vi\>a bei Warfd)a unb Äegila, Jos.
15, 44; eg gab eine fold)e aud) im Stamme 3lfer, Jos. 19, 29. Der Sinn: Die Könige Särael^
werben fid) täufcben in ibrem i5crtraucn auf ba^ fefte Stdiftb. oiKovq fiarainvq, e\g kevov kyivovro
Tuir ßa(7aEvoiv rnh 'i(T/>fl///. — 31) iM^ Witt id) bir bringen ben (red)ten) (Erben, bu Se*
wohnerin 3}?arefdia'^" ((Srbborfö); b. b. ii^ nntt bir ben Stffprier al^ (Erben über ben J^al^
fenben. 9}?arefd)a war eine fefte Stabt 3uba"e, Jos. 15, 44; I. Chron. 2, 42, bie fpäter ben
ßbomitcrn in bie ^änbe fiel, aber "Oiw ^ob. -^iprcanuo roicber erobert würbe II. Macc. 12, 35.
fwf Tohq KAijpovüiiovq äyäyucjL {äyäyu aol) KaraKovaa Xa^Elq Kkrjpavofiia. — 32) ,,nai$ DbOttCint
Wirb gebradtt b'ie .iperrlicbtcit ^^raelC b. b. in bie ^öble Dbottam I. Reg. 22, 1 wirb fic^
püd)teh bcr 2(Det (ober ilcrn) S^raelg.
Der ^rop^ft SJ^ic^äa^^ 2, 1—7. 3tnm. 1—9. 659
Caput II.
1. Vae qui cogitatis inutilc/ et operamini malum in cubilibus vestris:
in luce matutina faciiint illud, qiioniam contra Deum est manuseorum.^
2. Et concupierunt agros, et violenter tulcrunt,^ et rapuerunt domos: et
calumniabantur virum, et domum ejus, virum, et hereditatem ejus.
8. Idcirco liaec dicit Dominus: Ecce ego cogito super farailiam istam
malum : unde non auferetis colla vestra, et non ambulabitis superbi,
quoniam tempus pessimum est. 4. In die illa sumetur super vos para-
bola, et cantabitur canticum cum suavitate, dicentium : Depopulatione
vastati sumus: pars populi mei commutata est:^ quomodo recedet a me,^
cum revertatur, qui regiones nostras dividat? 5. Proptcr hoc non erit
tibi mittens" funiculum sortis in coetu Domini. 6. Ne loquamini
loquentes:^ Xon stillabit super istos, non comprehendet confusio. 7. Dicit
domus Jacob:^ Numquid abbreviatus est Spiritus Domini, ^ auttalessunt
cogitationes ejus?'*' Nonne verba mea bona sunt cum eo," qui recte
graditur? 8. Et econtrario populus meus in adversarium consur-
rexit:'" desuper tunica pallium sustulistis:^^ et eos, qui transibant
simpliciter, convertistis in bellum. 9. Mulieres populi mei ejecistis de
domo deliciarum suarum:'^ a parvulis earum tulistis laudem meam"^
in perpetuum. 10. Surgite, et ite, '^ quia non habetis hie requiem:
propter immunditiam ejus corrumpetur putredine pessima. 11. Utinam
non essem vir^'' habens spiritum, et mendacium potiuS loquerer: stillabo
tibi in vinum, et in ebrietatem: et erit super quem stillatur populus
iste. 12. Congregatione congregabo Jacob'* totum te:'^ in unum con-
ducam reliquias Israel,^ pariter ponam illum quasi gregem in ovili,^*
quasi pecus in medio caularum, tumultuabuntur a multitudine homi-
uum."" 13. Ascendet enim pandens^^ iter ante eos: divident, et trans-
ibunt portam,-^ et ingredientur per eara: et transibit rex eorum coram
eis,^ et Dominus in capite eorum.
1) LXX: h/EvovTo 7.oyi^6ua.'r)i KO—ovg koI kpya<,6u.Evot. KOKa kv -aig Koiraig avTÜv. Xic LXX
lafen VH t^^i» »1,1- — 2) uy h^^'^\ *D »t»enn i^re ^anb (i^re !Wa^t) itl i^r ©Ott," auf
bcn fie fcrtriiucii; Job 12, 6; Habac. 1, 11. dion ovKijpav iTpoq tov -debv x^'p^^ "■'^'~'^v- —
8) KOL 6ü/p-a;ov öp(pavovg. — 4) „baö firbtbcit meine» 3?c(feö »ertaui'd)t er" an frembe 2?ölfer.
Ka-efie-p{r»v iv axoiviu. — 5) p^^H'' I^Hb* ^^IJ^^S ^^ tJ^'^D^ TVK ^Jac^ .g)ierons}mug
fagen bicfcg bie S^ctrofincr S^i'^ie''^ «nb ^nti^a'-^ t^cn i^rem pcinbe (SatmanatTar, 9?a{*itcftcbc='
nofor). Sie faiien:,, Si, n?a? ift ba^ für ein Söcicficn son mirV (£r fommt nncDer unb »jcrtbeilt
unfere 75el^cr" an Sintere, ^ya^^nini übcrfe^t: Quomodo removit a nobis, quos sperabamus
nobis restitui? Agros nostros bostis divisit sibi. kuI rjvn yv h kuavuv avröv roh äTToavpiij'ui.
Ol äypoi v/iüv cteuspiadrioav. — 6) b. ^. bu mx\t ttid^t mc()r jum 2?efi^e beineö Sanbe^ gctanijen
»eniijfteng nic^t mc^r in gefe^lii^er unb !?cn 03ctt angeorbneter Söeife. — 7) iQ^DiT^K
nitD^D yO^: nS nhih IÖ^D^nS flö^Pl „g-^ebiget nic^t, )>rebigen ftc. 5-^rcbigt man
aber auc^ nicht, ber SAmait roirb bod) !ein (Snt-e werben," ober: „bie Scftmac^ wirb bocfi nicf)t
ausbleiben." fv tKK/.r/aia Kvplov uf/ KAaiETf (VtKpvcji. u)/(U- önKpvsTuaav errl roi-rotg. olde yap «tu-
aerai. iveuh/, 6 /.h/ov, o'ikdc 'in/cui. Ter S^altdcr: „®eiffaget i^ncn feine Üebre, bicfcn l'euten;
benn fie nehmen bod) feine iöefc^dmung (3teuc) an;" Is. 3ü, lu; Arnos 7, L3. — 8) "llt^XH
„bie Sbra*e bc? .^aufa ^dtob tautet^ GiotteS (^3eift i|1 ni*t abgefürjt. ." ?Pagnini betrachtet
baj »Prdfirum pf ^^^ i^cjcicf)nung bc^ ^tauncn^: „C ber spräche bee .§>aufeö ^afobl" (i6 c\ibt
auf balJelbe hinaus. — 9) (^"IVpr? ,Mt benn ber ®ei|l mmi jä^jornig?" tai tolt
2 e cfe n e r : ^. Schrift. %. %. tU. 42
660 Der ^xop^tt iSJ^ic^äag. 2, 7—13. Slnm. 9—25.
bcrufetgt Tic^ bamit, ba§ ®ott TangmütMg unb gütig ijl, unb fürchtet fi* bakr n{(^t öor ben
S^robungen ber ^Pro)3bcten. oIko( 'imuß TrafxjpyiaE m>ev/xa Kvpiav. — 10) „>aoIIte er fo etroa^
im Sinne babcn," IVie ibr ^•^ropbetcn ba fagt? oh rabra -ä emrri6si'ij.aTa a'vTOv io-iv, —
11) riefe SBorte erwiebert ber .^err auf bie ?Ieugerung unb 9tebe Söraelö. ®r fagt: „3c^ bin
aüerbingö gut, aber ic^ »erlange, ba^ ber Wenfcb, mit bcm ic^ gut bin, rec^tfd)ajfen wanble."
ovx Ol "kdyoi ai'Toh e'iai ko/mI /iet' avToii; Kai öp-&oi Trenöpewrai. — 12) 710^X1 lA^^^ I^^^gfl
f^dt [\d) mein 93olf jum SBibcrfac^er aufgeworfen." Kai F^npoa-&ev 6 "kaoq /nov fif tx-^pav ävTiaTTj.
13) HDIlSp ''^W np5 Dn5';^p \^Wi}r\ n^X npSb^ SlSP Jl'er ba^ Unterfleib
:^inweg nähmet ibr ^xh ben Wantcl, unb joget in Streit bie rubig SBanbetnben." '^\ciä) 3löioU:
„ben ^DJfantet nehmt il>r fammt Unterfleib binweg bcnen, bie rubig babinwanbetn, gleidhwic bie,
tvcicbe auö bem Äricge fcmmen (unb feinen «^-cinb mehr fürchten)." Ilfact) i'oi-bintb 9teifdbt:
„i'om Älcibe n^eg habt i^r ben lliantel genommen unb bie ruhig 2Banbe(nben finb wie JRüdfeb-
renbe auö ber Sd)lad)t." So ift ber ä?orniurf fcs Straffenraubeö, ben it)nen (53ott mac^t. naTt-
vavTi Tjjc f'ipijv?!^ ai'~oi\ ~f/v 6opäv avrov t;t'^eipav, roh ä^iAEO-dat tATriöa^, cvvTpifiuhv TroAe/xov. —
14) Tic SDohnungen ber SBcibcr vpegtc man „-fiäufcr ber 'init" ju nennen, unb fc^mücftc fte
foflbar. — 13) ^cbr. „»on i^reu Äinbern nähmet i^r meinen '2cl)mucf, Hin, weg" b. ^. i^r
• T -:
nähmet i{)nen alle ^kx hinweg, bie i^nen llrfad)e war, mid) ju loben, rf/a rä novvph hnirrn'iev'
fiara nhrCjv eiuai^vaav. h/ylaare bpeaiv n.luviotc. — 16) ^ebr. „?Iuf UUb fort mit tud)\ benit
biev ift fein 9lut)ort me^r. S^ i|l »erborben. (Xer ^err) wirb e« »erwüften, unD bie !Cerwüftung
wirb eine gar ftarfe fein;" (iväaTijßi nal TTopt-vm^ u-i oIk tan anv avT?/ nvänavaiq h'EKEV aKa-dap-
(jiac (UE(pß('tpT/TE (pßopä. . — 17) 5" ironifcber 5Beife hrid)t hier ber ^.^rop^et in ben 2Bunf(^ au*,
fein ^Vophct »om guten ®cifte, fonbern einer som l*ügengeifte ju fein, ber bem iu^lfe nur »on
SBcin unb Srunfenheit (i'uft unb ®enuij) ju fagen l)d"tte. Tann würbe er hoffen, ber 9}?ann ju
fein, auf ben ba^ l'olf ilob unb (Shre träufeln lie^e. KaTE(hüx^'/~c (>'t'f>f:''k i^ujkuvtoq. T7VEv/ia kaTt/ae
■^ev(hg^ kara/ia^E aoi eI^ nlvov Kai jXE'&vafia. Kai törai ek tF/c arayovog tov Aaov rovrov (y. 12)
avvayöfievoc üirvnx^t/OETa'^''i"-Küiß ßi'v TTäaiv. — 18) 3:heoboret unb mit ihm '4?atabluö woüen
tiicfe 5Bortc auf bie (£inf($lief3ung unb 33elagerung in (2:amaria unb Sffufatem beuten, wclcbe
burd) bie 3lffi)rier unb Shatbäer gef^^^f f>cn fPÖ- ^lllein .^ieronümu^ unb aße fpatcren 5Iu6(eger
beuten |le al^ eine freubige 3>'*rophejeiung auf bie jRücffebr »on ber @efangenfd)aft unb auf bie
Slücffübrung be« mcnfd)ric^en ß3ef(^lcd)t"eei »on ©üniie unb Slenb ju cyereduigfeit unb ^eil burc^
Ghriftu?. avvayöiiEvo^ awax^'/üETai 'iah-w,3 arv Tväaiv. — 19) b. b. bu Wirft wieber ein 3?oIf fein,
twie tSOrher. — 20) (K^Exöptvoq tKÖE^o/im rohg KaraAo'nzovg tov 'lapar/?., trcl tö avrb {ü/aofiaL ryv
ano<jTpn<i)t^v nvTov. ~ 21) ev O'A'npEi. — 22) „c^ Wirb ein 2?raufen fein wegen ber Wenge ber
iWenfdjen." ^«'»'ael war jahlreicber nad) ber Wefangcnfd)aft al? je oor^er. Die Ä'irdie St)riiii
jd^tt vxd)x ©lieber <xU irgenb ein 9icic^ ber (£rbe. E^a'AovvraL e^ ävßpunuv (v. 13) ^tä rf/g Sca-
KOTTj/c Tvpu TzpocotTTov (ivTüv. — 23) r^lÖH n'^^x J)urc!^brec^er," b. ^. ber 5öeg weifenbe 3ebo»a^.
24) ^cbr. „einbred^en werben fie, unb einjietjen in ba« I^or unb au^jiehen;" öihioipav Kai
Ai^Mov TzvAyvKai e^i/A^ov. — 2o) „C6 Wirb ein Äonig oor ihnen etn|)erge^en." Kai e^ffAdev 6
ßaai?iet"£ avTüv npö rtpocÜKov avTüv' Ez, 34, 23; Joau. 10, 16,
Caput III.
1. Etdixi:* Audite principes Jacob, et dnces^ domus Israel : Numquid
non vestrum est scire Judicium,^ 2. qui odio habetis boimm, et diligitis
inaluiii: qui violenter tollitis pelles eorum* desuper eis, et carnem eorum
desuper ossibus eorum? 3. Qui comederunt carnem populi mei,^ et
pellem eorum desuper excoriaverunt: et ossa eorum confregerunt et con-
ciderunt sicut in lebete, et quasi carnem in raedio ollae. 4. Tunc clama-
bunt ad Dominum, et non exaudiet eos: et abscondet faciem suam® ab
eis in tempore illo, sicut nequiter egerunt in adinventionibus suis.
5. Haec dicit Dominus super prophetas, qui seducunt populum meum:
qui mordent dentibus suis, et praedicant pacem:^ et si quis non dederit
in ore eorum quippiam, sanctificant super eum praelium.^ 6. Propterea
nox vobis pro visione erit,^ et tenebrae vobisprodivinatione:'" etoccum-
bet sol super prophetas, et obtenebrabitur super eos dies. 7. Et confun-
!Dcr ^ropt)ct m6:)äai. S, 1—12. Qlnm. 1—18. 661
dentur qui vident visiones, et confundentur divini:" et operiont omnes
vultus suos/^ quia 11011 est responsum Dei. 8. Yeriimtameii e^^o'^ repletiis
sum fortitudinc'^ Spiritus Doniini, judicio, et virtute: ut aiiiiuntiem
Jacob scelus suura, et Israel peccatum suum. 9. Audite hoc principes
doiiius Jacob, et judices*^ domiis Israel: qui abomiiiainini Judicium, et
omiiia recta pervertitis. 10. Qui aedificatis Sion in sant^aiinibus, et
Jerusalem in iniquitate. 11. Principes ejus in muneribus judicabant, '^
et sacerdotes ejus in iiiercede docebant, et proj)hetae ejus in pecunia
divinabant: et super Dominum requiescebant, dicentes: Numquid non
Dominus in medio nostrum?'^ non venient super nos mala. 12. Propter
hoc, causa vestri, Sion quasi ager arabitur, et Jerusalem quasi acervus
lapidum crit,'^ et mons templi in excelsa silvarum.
l) Tic Mcniit bcfiinncnbc iinb 5, 14 fiit fd)(ic§cntic 'i)[^rop^etic iicbört einer fvätcren Bf't ber
SDirffamfcit beei 'p>ropbctcn an, — ber 3cit. bvi bereits 2(dM5 [eit 742 ben Ibrcn ^wba'ü
behauptete, unb bie ^aU ber abfälligen 5?vaelitcn immer i^röf?cr nntrbe. — 2) «i ni>xai oIkov
"la/vwJ Kai oi Kard'/.ni-oi oIkov 'lapai;'/.. — 3) b. {). baS 3tc(tt \\\ fennen unbiju sofl5ie{)en. —
4) fii^ürlictier 9hu^briicf für „fcbreienbe Ucberbürbunci bes i^olte?." Boni pastoris est pecus
tondcre, non dedubere, faj^te .ftaifer Jibcriuei. cf. Ez. 34, 2.-0) b. b. fie praffen unb
fdbwelgen »cn bcm, wa? ftcbem iU^lfe entriffen babcn, unb laijcn baJTetbc .g'unjicr^ ilcrben. —
6) „baö 3lntli^ Derbüücn t^rr ^cmanb" bcif?t bei f^^ott: „feine (shuibe ab5ieben ijon ibm;"
Lev. 20, 4; Deut. 31, IT; Ps. 13, 2; Is. 1, 17; Ez. 22, 25. Kai ä-oarpifti ro -pödurrov . .
7) Dl7Ji* „55>ohtfaf>rt." — 8) „fie rüjten ftd) jum itricge iriber ihn, ober fie »crfünben »iber
T
ihn ben .Ärieg;" Joe! 3, 9. — 9) wf vfüv iaraii^ öpaceu^. — 10) Ik juaiTsia^. — 11) Ol
fidvreii. — 12) Kai KaTa?.a?i/auv<n Kar' avrüv ndvrer ahral^ ^i6tl ovk ecfrai 6 kTcaKovuv aiTÜv' Lev.
13, 45; Ez. 24, 17. — 13) Tk LXX geben ^icr ch)^) mit iäv fi?/, ohne einen 9ta*fao ju
geben. SDahrfdseinlich rooüen fte baher mit biefen IMrtiteln nur bie 33ctbcuerung ausbrücfen.
1-4) f/W efiTT/./'/aiJ 'laxi'V iv rrverfiari Kvpinv Kai Kpi/iarog Kai övvaaTtiai;. — 13) ''"' o'i Kara/niTciii.
16) lieber afle biefe diefe^cöübertretungen f. Exod. 23, 8; Lev. 18, 11; 20, 6; Ez. 22, 27.
17) Jer. 7, 4. — 18) wf ÖTrufjo<pvAäKiov tarai,
Caput IV.
1. Et erit:' In novissimo dierum^ erit mons domus Domini praepara-
tus^ in vertice montium,'' et sublimis super colles: et fluent ad eum
populi. 2. Et properabunt gentes multae, et dicent; Venite, ascendamus
ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob: et docebit nos de viis suis,
et ibimus in semitis ejus: quia de Sion egredietur lex, et verbum Domini
de Jerusalem. 3. Et judicabit inter populos multos, et corripiet gentes
fortes usque in longinquum: et concident gladios suos in vomeres, et
hastas suas in ligones: non sumet gens adversüs gentem gladium: et non
discent ultra belligerare. 4. Etsedebit vir subtus vitem suam,^ etsubtus
ficum suam, et non erit qui deterreat: quia os Domini exercituum locu-
tum est. 5. Quia omnes populi ambulabunt ünusquisque in nomine
Dei sui:'' nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri in aeter-
num et ultra. 6. In die illa, dicit Dominus, congregabo claudicantem:^
et eam, quam ejeceram, colligam,^ et quam afflixeram: 7. Et ponam
claudicantem in reliquias: et eam, quae laboraverat, in gentem robustam:
et regnabit Dominus super eos in monte Sion, ex hoc nunc et usque in
aeternum. 8. Et tu turris gregis nebulosa^ filiae Sion usque ad te veniet:
et veniet potestas prima,'" regnum filiae Jerusalem. 9, Nunc quare
42 *
I
662 T)n 5)ro))|ct SWic^äaö. 4, 1—13. Slnm. 1—17.
moerore contraheris?" numquid rex non est tibi, aut consiliarius tuus
periit/^ quia comprehendit te dolor sicut parturientem? 10. Dole, et
eatage filia Sion quasi parturieris: quia nunc egredieris de civitate, et
liabitabis in regione, et venies usque ad Babylonem: ibi liberaberis,'^ ibi
redimet te Dominus de manu inimicorum tuorum. 11. Et nunc congre*
gatae sunt super te gentes multae, quae dicunt: Lapidetur:'* et aspiciat
in Sion oculus noster. 12. Ipsi autem^^ non cognoverunt cogitationes
Domini, et non intellexerunt consilium ejus: quia congregavit eos quasi
foenum. areae. 13. Surge, et tritura filia Sion:"^ quia cornu tuum ponam
ferreum, et ungulas tuas ponam aereas: et comminues populos multos,
et interficies Domino rapiuas eorum/^ et fortitudinem eorum Domino
universae terrae.
1) 2?. 1-.3 finben ftc6 flit($ Ih. 2, 3-5; ba fie einen fo fra)3^antcn Sn^att fcakn, fo fi^emen
jtd) bur* bcn 9}hinb mehrerer ^Prep^eten (^eiian^cn unb fclbft bem i^olfe geläuft;^ nctt^ori'fn P
fein. — 2) bebeutet: „in bcr ^üUc ber 3ett," b. b. in bcr 3eit ba bie ^Jropbejeiuugen aüe
erfüllt werben, in ber 3eit ^c^ Wef|"iag*, Hebr. 1,2; I. Petr. 1, 20. x-al iarai kir' kaxäruv tüv
7j/j.q)üv e/iiltaveg tö öpog Kvp'iov. — 3) 7"i^J „feft jte^nb." iroi/nov. — 4) 'Lxt dlÜic^XOn Unb itX
Gultuei »Ott ®ion tvirb SBeltreligion n^erben. (£8 ifl bamit feierlicher unb glänjenber, aU burd^
irgenb eine 'J'ropbetic bie (^3Iorie unb ^crrli^feit bcg 9?. "i?. gerociffagt; Is. 2, 3; Zach. 14, 10.
3) 23ilb beö tiefftcn J^ricben^ unb beö blü^nben 2Bc^ljlvtnbe^, 33ilb aucl) be^ inneren ^^riebeng
unb bc^ 2?lübenö aller iJugenben; III. Reg. 4, 25; Zach. 3, 10. — 6) kKaa-oc ryv ö(5w oiVov.
7) .sc. synogoiram seu gregem ; Is. 40, 11 ; Luc. 15, 5. — 8) nal t)/v i^ua/iev/jv el^^f^ouai.
9) .^ebr. „unb bu .£»ecrbent^urm, Jpügel ber tpd)ter iSionS," b. b_^bu bie jum .^eerbentburme
berabgenntrMgtc Stabt, bu ju einem einfamen ^ügel^en>prbene etabt. — 10) LXX fügen
bei: t-K Ba:iv/Mvoc. — 11) l^er ^Propbet fie^t bier bie >^tabt in ibren SBekn, bie über fie fom*
men fetten, cbe bie (Glorie fommt, unb friigt fte, warum fte fiit grame unb barme. .&cbr. „SBarum
fc^reie|l bu fo laut?" Kalvhv Iva-i FyvuQ Kam\ — 12) >j ßovh/ mm. I^er ^.^ropbet TOitt fagen :
Sa in bcr Ibat, bu wirft in jener 3ctt Weber einen ilöuig, nocb eine 9Jatb^»erfammlung baben.
13) 33efrciung unb (Srli^fung wirb eintreten, wenn bu erft ben Äelc^ ber \?cibcn big jur .§efe
getrunfen l)aft. — l'A) tljnD »entweih tft fiel" knixaiiov^t-da. 2:ie S^ölfer urteilen, ^cru-
falem fei wegen ibrc^ 51bfalle'? unb il)rer ^^reoel feine ®otte^ftabt mek u«b bürfe ba^er
geplünbert unb ^erftört werben, ebne bajj man ba^^on Stwag ju fürdjtcn babe; Num. 35, 33. —
13) Diefc l^iilfer aber erfennen nid)t bie JRatbfi^lüpe ß)cttee!, unb cö wirb i&nen ebenfo ergeben,
Wie fte eg S^rufalcm gemacbt l)aben; fte werben Wie -gieu auf ber J^enne gefammelt, um burd^
©refc^en jerftampft 5u^tcrben; ja «Sion felber wirb fie brefc^en. — 16) Tie Soi^ter brofi^
bie f^cittbc wirllid^ 1) unter (£5ed)iaö, wc bercn in ©iner ''??a(^t 1S5,000 umfamen; 2) unter
ben ^iaceabäern, beren Siege nictit ibreä (IMeii^en Ratten unter ben iHUfern; 3) unter Sbrifiuö,
ber atte 9leic^e gei|ltg eroberte. — 17) ^np'inn) Pi'cr beffcr n,p"inn") »*•" ii'irtl aB S^erem
(al^ glu^cpfer) bem ^errn weisen i^re !i!eute;" aal ava-dijaeig tu Kvpiu rb ttäjjt^oc avrüv.
Caput V.
1. Nunc vastaberis filia latronis:' obsidionem posuerunt super nos,^ in
virga percutient maxillam judicis Israel.* 2. ET TU BETHLEHEM
Ephrata parvulus es in millibus Juda:* ex te mihi egredietur qui sit
dominator* in Israel, et egressus ejus ab initio,^ a diebus aeternitatis.^
3. Propter hoc dabit eos usque ad tempus,* in quo parturiens pariet: et
reliquiae fratrum ejus convertentur'' ad filios Israel. 4. Etstabit,"* et
pascet in fortitudine Domini, in sublimitate nominis Domini Dei sui: et
convertentur,'^ quia nunc magnificabitur'^ usque ad terminos terrae.
5, Et erit iste pax:^* cum venerit Assyrius in terram nostram^* et quando
calcaverit in domibus nostris: et suscitabimus^^ super eum Septem pa-
stores, et octo primates homines.*^ 6, Et pascent terram Assur in gladio,^^
et terram, Nemrod'^ in lanceis ejus:^^ et liberabit ab Assur cum venerit
Der ^xop^it mö:)äcii. 5, 1—2. Srnm. 1—7. 663
in terram nostram, et cum calcaverit in finibus nostris. 7. Et enint
reliqiiiae Jacob ^ in mcdio populorum multorum quasi ros a Domino, et
quasi stillae super herbam, quae non expectat virum,'' et non praestolatur
filios hominum. 8. Et erunt reliquiae Jacob in Gentibus in medio
populorum multorum, quasi leo in jumentis silvarum,^- et quasi catulus
leonis in gregibus pecorum: qui cum transierit, et conculcaverit, et
ceperit, non est qui eruat. 9. Exaltabitur manus tua*'^ sujjcr liostes
tuos, et omnes inimici tui interibunt. 10. FA erit in die illa, dicit Domi-
nus: Auferam equos tuos de medio tui,^ et disperdam quadrigas tuas.
11. Et perdam civitatcs terrae tuae, et destruam omncs munitiones tuas,
et auferam maleficia'"' de manu tua, et divinationes"" non erunt in te.
12. Et perire faciam sculptilia tua, oX statuas tuas de medio tui: et non
adorabis ultra opera manuum tuarum. 13. Et evellam lucos tuos de
medio tui: et conteram civitates tuas. 14. Et faciam in furore et in
indignatione ultionem in omnibus gentibus, quae non audierunt.
1 ) mJTlD niJinn nnj^/ »"«« fammle bid) (bräni^e bid) jufammcn) Icä)tn ber
Strcifütaarcn," wae nacfc Giiüi^cn,fpi.iiti bebeutet, nU: gür jei^t miif;t bu bicft, bic bu mit
JHaubcn mit Streifen bid^ alnieiU't'ni, ',uj"ammcnbräni^en unb bclai^ern laffen. 5(nbcre: „SeS't
lap bi* umbauen, t-u Jodtev bcf' Umbauen?." ^yaiiuini: „Oci^t fcüft ^u frici^en, Iod)ter beg
ÄviCiU'ne." 3lriaö unt' rercfcr: ,,^s(^t fammle bcine 3daar, fu loducr berSdviar." Xer
Sm-er: „9?un 5tcb' auei mit beinen 3*aavcn, tu Irdner ter ftarfen 2d^aarcn." 3lud^ Scbcgg
balt e? mit tenen, bic biefen 5lufruf an Ocrufalem a(-ö einen Slufruf ^um .^ami^fe iicitcn laJTcn.
(£r fajit ferner: „2ion bat ben cbrentcn i^einamen I cduer ter JS^n-fdiaarcn; ibr oieöenübcr
Ibeipt i^etblebem „flein unb lU'vinti," ic' ^wax, taf; et- faum einen (^iau Pter Tiilrift infStamme
;^uita auömadt. 3(ber fieb' :^u'rufalcm, ba? ftei^^e, berrlide, bie '^)ebicterin über .Speere, erlieft,
unt feine ?iidner »rerten fd^imvf'id^ bef^antelt; 3?etbkbem, bac- !>eradnetfte, tao feine 9ii*ter
jciblt, rettet unb bilft." vvv iuopaxf^/jatrat \iv}äT7/p iiJOf)ay/j(l). — i2 ) arvci^^i^v tra^tv to' >/ung. —
3) Tic ^ela^erunä enbet bamit, bap man ben Äöni^ unt bic dürften fdnnacbi^cll bebantelt.
iv f)äii6(f) TTcirä^ovatv k-l atayova -äq 6v/.äg rov 'Icpaff/.. — 4) riTiri^ ^lD/N^ jn1*ri7 "l^i'*^»
„5U tiein, um unter ben üaufentftätten 3i'ba\^ \ ■ fein," b. b. 5U tlc_in, um unter bie 3vibl ber
Stäbte ju lU'börcn, nnid^c taufent ^.Wmn (taufent Äriei^cr) in ten ^^treit ftcflen. i'/.QoaTlic il
rn'v elvai h xi>-iäaiv 'ioi(^a. Tlnw nannte tic Jaufcntftabte aud? Jvürftenftäbte; H\od. is. 21 ;
Deut. 38, 17. Sd^ön bemerft ©rci^or s». ^la^ian?: „9fiditi? biutcrte in-tblebcm, 5U i^leid^er
3eit ficin unb bod) tic ^auvnftabt ber i]an',cn (£rtc in fein, ta fte tie 'l^tiutter» unt "Jlmmenftabt
Gbrifti war." — o) Unter biefem. •f'errfd^er ift Ureter G^ediaj, nne cinii^ ^iabbincn jilaubcn,
noA ^'•^"'■^^'vi^'^I' tiMC 2bcceor ihmi 'l^ippfuefte tafiir balt, ]n verfteben, fontern nur Gbriftu-^, unb
^uMr na* ter gemeinfamen SrEIoruni^ tcr alten jiitifden l'ebrer frivcbl al? tcr bt. isitcr ber
moriien* unb abentlantifdicn ^Hirde. Ter tibaltacr fagt jierate',u: „^luo tir ivirt iM^r mir
ber>?'crvieben (ibrtftu-?." 5(1? .^erotcs bie 2dn'ifti^elebrtcn fraise um ben £rt, n^c tcr 5?fcfriaei
fodte lieberen werten, cittrten fie ibm cinftimmici tiefe 5 teile auc 'Wid^dat-. 511« ^u'fu? bereite
fein i?ebramt anjictreten unt ftd^ oielfadi ale "^^leffia:? ernnefen batte, 5n^eifclten 'Webrerc an
feiner >J*erfon nur tcfwci^en, nunl er, nnc fic meinten, nidt in i^etblebcm, fcntern in ^la^irct^
ciebpren wäre, ^bx SDert war: „2ai]t nid>t tie Sdnift, dbriftuö fomme ?pm 'i3efdi(ed>te
Xai^ite unt anS' tem gleden 23etblebem, wc TaiMt warr" Joan. 7. 42. Ter 5obn Csuntc^
trdblte tiefen eieriuiicn Crt, tbeils um aud) tem (»eburtecrte nad> aU" <cobn Tarit^ ^iu
crf*eincn, tbeil«? um ]n ^i.aen, ta§ er ba-:? .<^Ieine erwäblc, um ta« '^tarfe ',u 5itanten ^u
maden; I. Cor. 1, 27; tbetle um fid> um- aU '-i^ret te-? l'ebene ('-I3ctblcbem ^i^rctbau?) ^u erfcnnen
JU jucbcn, wie tenn ßirejioriuö ter '^hofjc fdreibt j Eene in Bethlehem naseitur Christus. Ipse
est enim qui alt: Ego süiu panis vivu<. i|ni de crelo desoeudit. 'hk cnv fim i^e'/iiatrai, rw
ehai elg äpxov-a rov 'icpw//.. — 6) Vnj<yl!3 „-feine ^crucri^cbungcn ;" b. b. feine 5lbfunft
cter 2(bftammunö it^ S'cn 2(Itcr^ ber, dlpP- waji tie neueren Sut'cn auf ba^ 3(tter unb tic
2?erübmtbeit tco (ycfd(ed>{e? Ta^it teutcn. .^ieroniMuur, 5(ria? u. a Saftrp v>erfteben unter
ben ^ervcrj^ebunj^cn feine boppclte ^(bitammun.-i, tie irtifde ?on Ta-.Mt, tie überirtifd^e scn
^3ctt. Slllein bie .qemcinfame 3Utjlei;unii ber übriiicn l'citer unt \!ebter ftridn biet' fwr tie
überirbtfi^e SIbfiammung au? ©ett. — i) D^U* ^P*?' *^^^^^^ terefcr überfei^t: „ihmi tcr Urjeit
Saöcn," bie ^t. ißätev aber: „ycn ben ^ia^en ter Swigfeit-," i^ iti^fpüv alüvoi;- Is. 9, ü. —
664 'Btx fxopljit miä^'äa^, 5, 3—11. 2tnm. 8—26.
8) p^ „bctl&al^ (ober t*teflei($t richtiger „bennoc^") wirb er fie f^tngcben (an bie mancherlei
^eimfuäun.acn unb ?cifcn) b\$ jur 3"^ ^^ i'ic ^cbärerin gebiert." Unter biefer ßJebärcrin
t?"er)iet)en (Sinige bie Smtagogc ober ilird^e ber ©laubigen, irie Is. 54, 1 ; Apoc. 12, 2. 5Ittcin
bic ?):>ieiften fcutcn fie auf "9)?aria. — 9) Wit 3{cct)t beuteten t>iefc Stcüe t^ie älteren 2(u?Ieger
aU eine gigur, bie ben ®inn bat: bann werben bie i^rüfer be^ 9}?effia^, b. b. bie .ftinber
:jeiraelg nmin-e ^t^racliten werben unb jum (Reifte ibrer i'ätcr fid) bcfebren, ©ie 9?cueren
beuten biet" ^^^ reliquia? Iratrum auf bie Reiben. 3((lein biefe werfen fon)l nirgenbö „i^rüner"
genannt. — 10) „(£r ftebt," b. b. er Wirt al^ ^irt ber Scinigen auf immer bleiben. Sbriftu«
fagt 3U feinen ^(^M'^fteln: „3* bin bei eud) bit^ an baei (£u?e" Matth. 28, 20. — 11) )2l^^)
„unb fie werben (lieber) wobuen," bic e^ mit ibm baltcn. vTräp^ovaiv. — 12) iieyalwdiiaovTai.
13) (£r, ber ^^Jefila?, wirb ber »vriefe fein, bem feine 'D)fad)t, aucb nicbt bie Der Wäd)tigften, ber
Slffnrier, wiDcrfteben fann. Söürfe fidi eine foKte ^?;'?ad)t erbeben, c^ witrten ibr neben Dber«"
unb a^t Untcrmdc^te entgegentreten. Xa^ bebr. iffiörtlein nt. i-^te, lie^'e fid) and) mit „felc{)er"
überfeßen: „(Sin fcld)er J^riebc wirb fein, ba^, wenn ber 3(ff»rier in unfer ?anb fame . ." koL
tn-ai. ahry apr/v)]. — 14) t^irl r/'/v -/>}v vum>. — l«5) „fo Würfen wir gegen ibn bervorrufen (auf<=
fteüen) fieben .^irten" (.ft'Önige). tcal iKqrpß/'/aovTni. — 16) Kai oktu öi/yfiaTU ävßpÜTruv. —
Xie 5}Jacbt, welti^c Gbriftu? \inb feine Äird)e ber ©elt, bem Jpeibentbume entgegen)lellte, war
fd>einbar gering, erlangte aber einen Sieg barübcr, ber biei beute bie 5?ewunbc"ntng ber ganjen
ai'elt erregt. .^iercniMitue mn-ftebt in mi)ftifd)em ^inne unter ben fieben -flirten bie Jpeiligen fe^
?r. SP. unb unter ben <\.&^\. gitvften bie .^»eiligen fe^ 9L 'i?. — 17) „fie werben fem l'anbe 3(ffur
bae Sdiwcvt ^u foftcn geben." — 18) b. b." fa? JRei(^ '^gbel-, den. 10, 8. — 19) H^nritD^
„in feiner ^H'crte" C^Oiac^t). h rij rä^put av-f/q. ®c^ön bemerft bier Sorneliu^ a 'i'apibe:
Christus natus per suos Apostolos et successores armis spiritualibus debellabit reges et
princiiies Assj'rioriim, (Trcecorum, Romanoruni et<i. eosque convertet et subiget adeo, ut
i})si jam conversi pascant quoqne, id est, regaiit, tueantur et jn-opagent ecclesiani, uti fecit
Oonstantinus et posteri. — 20) Tic neuen fsjläubigen aux^ Zs^\\c<\>, befpnber^ fie 5(poftcl,
werben ben ®egen in alle 2Belt auftragen unb eine wuufcrbare SDirtfamfeit entfalten. —
21) „bie nid)t wartet auf Wenfc^cn," b. b. bie ba wac^ft unf gcfcibt, ebne fa§ bie '?}Jenfcbeii
ibre ''iPftege fajUtbUU. Kai üq äpvsq i-al äypuxjm^ (j-ioi; /n/ Gvi<axf^{l j^z/ihlr,, /x)jS^ hnnaTi) kv vlolq
äv^pLnuiv. — 22) JBie ba^ neue ^tx<nt{ fcgenei^pd wirlen wirf unter fen ^latiouen, fc wirf
c^ aud) fraft!>olI Wirten unf ade entgcgentrctenbi.'n Elemente überwältigen unf ftd) untcrorfneit
ut in omuiljus gloriticetur Dominus.^ 93kn fenfe bier befonber? an fie Jöirffamfeit eine? b(.
^Vauluj!, eine? bl. ^rancii^cu^! .Vatjcriu? u. 51. — 23) 9^ian fann fie^ ijou ber Wad)t ^s'vaelö
öffr pon ber Wai^t feineei neuen -Wirten gefagt nebmen. — 24) b. b. bu wirft feine irbifc^c,
leine pditifAe, feine militärifd)e 'iOJaAt mel)r Ijaben, um befto größer burd) bie ^)}fad)t beei fycifte^,
ber JRetigion ju fein. — 2o) 0*3:^0 »3^iubereien;" rd 0d/j/zaA:a aov. — 26) DO^^pt »un^
3ei($enbcuter;" kol äiTO(i>i}£-}yo/utvoi.
Caput VI.
1. Aiidite quae Dominus loquitur:' Surge, contende judicio adversum
inontes,^ et audiant coUes vocem tuain. 2. Audiant inontes Judicium
Domini, et fortia fundamonta terrae:^ quia Judicium Domini cum populo
SUD, et cum Israel dijudicabitur. 3. Popule meus^ quid feci tibi,^ aut
quid molestus fui tibi? responde mihi. 4. Quia eduxi te de Terra
Aegypti, et de domo servientium liberavi te: et misi ante faciem tuam
Moysen, et Aaron, et Mariam? 5. Popule mens memento quaeso quid
cogitaverit Balach rex Moab, et quid responderit ei Balaam filius Beor,
de Setim usque ad Galgalam," ut cognosceres justitias Domini. 6. Quid
dignum offerara Domino?'' curvabo genu Deo excelso? numquid offeram
ei holocautomata, et vitulos anniculos? 7. Numquid placari potest
Dominus in millibus arietum, aut in multis millibus hircorum pin-
guium?'^ numquid dabo primogenitum meum^ pro scelere meo, fructuni
ventris mei pro peccato animae meae? 8. Indicabo tibi o homo^'' quid
sit bonura, et quid Dominus requirat a te: Utique facere Judicium, et
t>ix ^rcp^et <IWicI)äaö. G, 1-14. 2Iiim. 1—21. 665
diligere misericordiam, et solicitum ambulare cum Dfo tuo. 0. Vox
Domini ad civitatem clamat," et salus erit timentibus'^ iiomentuum:
Audite tribiis,'^ et quis approbabit illud?'* 10. Adliuc ignis in domo
iraj)ii'^ thesauri iniquitatis, et mensura minor '^ irae plena. 11. Num-
quid justificabo'^ statoram impiam, et saccelli pondera dolosa?'* 12. In
quibus divites ejus repleti sunt iniquitate, et habitantes in ea loquebantur
mendacium, et lingua eorum fraudulenta in ore eorum.'^ 13. Et ego
ergo coepi percutere te perditione super peccatis tuis. 14. Tu comedes,
et non saturaberis: et liumiliatio tua in medio tui,^ et appreliendes, et
non salvabis:"'^' et quos salvaveris, in gladium dabo.^ 15. Tu seminabis,
et non metes: tu calcabis olivam, et non ungeris oleo: et mustum, et non
bibes vinum.^ IG. Et custodisti praecepta Amri,'^ et omne oi)US domus
Acbab: et ambulasti in voluntatibus eorum, ut darem te-' in pcrditio-
nem, et habitantes in ea in sibilum, et opprobrium populi mei portabitis.^''
1) 5(uö ^u'rcniia? 2(1, is wivt» cei ^icmlitt iva^rfitcinlidi, bap tic bicr fols^cnbc ÜGciffav^uiui
btd 7, 2(J in bic 5lufaiuv^U'tt bcr JKei^icruiui bcc» friMninni ^u'itia-j 727 ^ii Kt3cn, un^ raj?
Wicbavi^ mit bicfcm .Höiiiiic -öauD in JpanD i^canrft jur Sßicferbcrftcüitu;] bcr ?)tcliiiion;
II. C'hron. 2',i-;»l. LXX (iw/irarf <$/} /,ö}oi'. KvjmK Kvptoq f'i-sr. — "2) „(ürlH'bc 5trcit n?i^c^
bic ^-l^eriic," b. l\ erbebe Streit mit ^u^rael unter l>er 3eiiiif*'^ft bcr ^i?eriic iinb J^üv^cl. ^beofcrct,
9Iria? linb (Xlariuci i'inb bcr flfeinuui^, Der 'iPropbet muffe ilreitcn wiDcr Die i^erac n^cil fic Durit
©öccnDicnft fi* beflerft batten; f. l", 2; Is. 1, IS; 3, 13; Ose. 4, 1. — 3) HDltD D^IINH
r")J< „bic UnaMnbcIbarcn, bic f^5runbfellen bcr Srbc." Tic ^er^e unb gclfen ijelten als ba^
fcftc, unwanbclbarc 13crivpe bcö (Erbförpcr^, a.{i Die Subftanj bcrfc(ben. koI ai(itapay)egi^£/M/.tn
''/f ;//'."• — 1) Uniicacbtct ficb ^^3ctt ',um lUTcebtcn Streite iicc^cn fein 'Soit erbebt, nennt er e6
bocb „fein i'olt" b. b. ba^ ibm 5u>5ebi3ri;ie liebe i^olf. — o) v "' t>i'-'/<m at. )i n -nixp^oyi/an
CT'//: — G) 5ctim (S.titttm) war jener" l'a^crptatMcnfcit Dci^ ^orDan, n^p fi* Tv^raet mit Den
?l?cabitern in fünbicten in-rfebr einlief; Nuiu. 25. (^Jali^ala — Der erile Vai^crplau in fibanaan
Jos. 4. ly. ci-i) Tüv 17 yniviov hoc '">■ v<t> ]'''>■ — 7) 'Jlntiport Dce i^oltc?, in UH-ittcr fidnvobi
ein Airnif; unb duf;crer SduMn Der r)tcliiiion, aber 'il^icbt? oon i^rünDüAcr ^^efferunci unD innerer
Ütelii'\iprttät 5u crfenncn jiibt. (£e nnll i]eben feine .'öabs, aber niebt fein .derj, Da? Docb allein
bcn .^Crrn befrieDiijen fann; Ose. 6, 6. ev rivt Kara/Aßu rw Kt'innv ; ävrüjulfnuat x^eov fiov
vilnffrnv. n Kura/ i/ijioiini n'rTQV ev ü'/jtKavriJfiamv, £v fioaxoig kveavaioif, — 8) -Öebr. „CDcr Durcb
jcbntaufcnD Strome Celc^" (^ctteeiiv // h- /ivpiäm x'^^äpuv mduuw. — f)) d. b. fcU icb ein
Cpfer brinyien irie 'Jlbrabam, Der feinen ^süicii \n opfern bereit n?ar'^ — 10) Cbwobl Du lani^ft
ipcipt, 0 Wenü"^, ma? mein ©tUc i|l, nnll ich e? Dir Do* ivicDerbolt fairen. I. Heg. lä. 22;
Ose. 0, (i. el äfrr/yt/f/ am äm^pijTrt rl Kn/op-. — II) e-iK/j/di/as-at. .fi>ier0niMnU3 fav^: In
Hebrai(;is alterins hof cai^ituü exordium est, apud LXX vero fiiiis siijK'rioris. —
1-J npp* ilKI* n''i?*'lil') '-U"b SSciebeit anrD feben Deinen 9?amen" oDcr nacb bcr l*e?art
*{«{T „unb !E>ci-?bcU (.Jpcit) wirb Denen, welcfce Deinen 'Flamen fürdjten, 5U Ibeit." Tiefe ©orte
finD aber no^ nicbt „Die Stimme 3f^t*-^*i^f-" fonbcrn leiten biefe blof; ein. na} aüaei (jxißnr-
fävovq rb övoßä ffoi'. — 13) TXS^ ^'}^*2'Cf „börct bic Sn^fnitt't'" b. b. börc, wa? für eine
3uditrutbe beiner barret. (ikove ov/i). — 1-1) Tr\]^'' ^pi //""^ '^^'^ ftt öcrbdnijt," b. b. bi.>rc,
n>cr Die 3iicbtnitbe »^crbvintU, bic über Dieb fommen \i>\{. um ric Koru/'/mi tto/iv. — lo) 'X\^
l^Un iT3 C*»Xn nW^ "iAt nocb -öaufcn, nni*{<- C'ti? UnrcAte* in».^aufe dco Unijcrccbtcn."
X)a? ii^ort CNH' »v*cld)e5 bic alteren Uebcrfe^cr faft ini^oscfammt mit „iycuer" j^cben, feben Die
neueren "Jluclc^er mitbem SbalDvicr für bae .^ülf^jeita^ort t;»\ est, mit bem "Prvifirum J< an, unD
überfe^cn c^ mit estne. Unter Dem -kaufen De^ Unrecbtco finD wobl nur Die uui^ncd^t craHMbencn
S*d&e ^u serftcben. ler '.Jlraber übcrfei3t: „"SirD nidn Die 'i).Va*t Dicfer StaDt \\x Acucr, au-il
fie |lii 3d)di3e j^cbviuft bat son llnred\'t unD von bcr UntcrDrüdunji De? "Jlrmen':"' fiii-ipKui
oIkoc nvüuoi' xit/nai'jti^iov \i//rrni'p:>hq ävounvc uai usrh i'.ipeox; iiihiii(t(; : — I (» ) -vCbr. „UUD PCr«
fleiaerte? fludnDÜrDijU'? Spba." — 17) t' (SiKaiu&iiae-aL iv ^vyü ävouoi; Kai iv finpai-~o) arut^uia
(lo'/.iiv: — IS) ,,falfdl anCi^eUDC Steine." — 19) nal iiy/.üaaa av-üv iipui^i/ h' rr.) aröuart . . —
20) nnci^*! /'it^t» Al^^uniier wirD Did} Druden ;" kcü avaKoräaec iv aol. — 21) JIDHI »^" ^^''""'^
»cgraffen, aber nid^t retten," a\ie Du a^ciii^crafft bajt. koI iKveraei sal oh /u/ Acnaux^iic- (£iniiK
SSuVleger Deuten Diefce nic^t auf Dae üJe^raffen »on (Dütcrn, fonbcrn auf Da? (impfan^cn bcr
666 2)er g)rop^ct ^{(^öag. 6, 14—16. 2tnm. 21—26. 7, 1. Slnm. 1.
Seibe6frud)t: „bu trirfl vooU etn^jfangen (o 2ßeib), aber nid^t basonbringen baö ©nn^fangene."
£'ie SIu£(Icgung :paj)t aücrbtnge febr gut ju bcm ^olgcnben. — 22) worunter man bic Äinber
3U »erftcbcn bätte, bte man baijongebracbt. I:ie 5Jeucrcn übcrfe^en: „9Baei bu retten njtrjl,
gebe td) beut Schwerte prci^." — 23) LXX fügen bei : Kai ä(pnvia\}>/aerni vo/ufm Anov fiov. —
24) SJmri (Cmri) ivar ein eifriger ^^öi'berer beö Äalberbicnftcg unb Stcbab be^ '-Baalbienfteö
III. Reg. Ifi, 21-32. — 2o) sc. 0 civitas! — 2(i) „Die (iccbmacb, bie mein ä?o(f trifft, n?{rb
auf eure ^eci)nung fommen." (^tatt ^pj^, populi mei, ivclten Sinige mit ben LXX lefen
\yf2]^i populorum: kuI bveiörj liaüv 7J/-ipEad£.
Caput VII.
1. Vae mihi, quia factus sum sicut qui colligit in aiitumno^ racemos
vindemiae: non est botrus ad comedendutn, praecoquas ficus desideravit
anima mea. 2. Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est:
omnes in sanguine insidiantur,^ vir fratrem suum ad mortem venatur.^
3. Malum manuiim suarum dicunt bonum:'* princeps postulat, et judex
in reddendo est:^ et magnus locutus est desiderium animae suae,^ et
conturbaverunt eam.'' 4. Qui optimus in eis est, quasi paliurus:^ et qui
rectus, quasi spina de sepe.^ Dies speculationis tuae, '"^ visitatio tua
venit: nunc erit vastitas eorum." 5. Nolite credere amico:'^ et nolite
confidere in duce: ab ea, quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui.
6. Quia filius contumeliam facit patri, et filia consurgit adversus matrem
suam, nurus adversus socrum suam: et inimici hominis domestici ejus.
7. Ego autem ad Dominum aspiciam,'^ expectabo Deum salvatorem
meum: audiet me Deus mens. 8. Ne laeteris inimica mea^* super me,
quia cecidi:^^ consurgam, cum sedero in tenebris, Dominus lux mea est.
9. Iram Domini portabo, quoniam peccavi ei,^^ donec causam meam.
judicet, et faciat Judicium meum: educet me in lucem, videbo justitiam
ejus.^'' 10. Et aspiciet inimica mea, et operietur confusione, quae dicit ad
me: Ubi est Dominus Deus tuus? Oculi mei videbunt in eara: nunc erit
in conculcationem ut lutum platearum." 11, Dies, ut aedificentur mace-
riae tuae:''"* in die illa longe fiet lex.^° 12. In die illa et usque ad te
veniet de Assur,^' et usque ad civitates raunitas:^^ et a civitatibus munitis
usque ad flumen,^^ et ad mare de mari,^'' et ad montem de monte.^
13. Et terra erit in desolationem -" propter habitatores suos, et propter
fructum^'^ cogitationum eorum. 14. Pasce populam tu-um^^ in virga
tua, gregem hereditatis tuae, liabitantes solos in saltu,^^ in medio Carmeli:
pascentur Basan et Galaad juxta dies antiquos. 15. Secundum dies
egressionis tuae de Terra Aegypti ostendam ei mirabilia. 16. Videbunt
gentes, et confundentur super omni fortitudine sua: ponentmanum super
OS, aures eorum surdae erunt. 17. Lingent pulverem^" sicut serpentes, velut
reptilia terrae''^' perturbabuntur in aedibus suis: Dominum Deum no-
strum formidabunt,^^ et timebunt te. 18. Quis Deus similis tui, qui aufers
iniquitatem, ettransis peccatum reliquiarum^^ hereditatis tuae? non im-
mittet ultra furorem suum,^* quoniam volens misericordiam est. 19. Re-
vertetur, et miserebitur, nostri:^^ deponet^" iniquitates nostrasetprojiciet
in profundum maris omnia peccata nostra. 20. Dabis veritatem Jacob, ^
misericordiam Abraham :^^ quae jurasti patribus nostris a diebus antiquis.;
1) 2Di3rtIicb nad) bcm ."pcbr. „icb bin gtcid) bcr Srnte ber ScmmcrfrudU, gicid) ber ?fad)Iefe
ber SCH'inernte, ivcnn feine Iraubc mebr ba ift jum C£ffcn unb feine J^rübfeige, nnn-nad) mid)
gelüftet." £er '^.''rppbct bctlagt fid), baf; er feinen eblen, tugenb^aften ^^'Jenfc^en mcbr finbe.
Der 9)rop^et ^ic^aa^. 1, 1—20. STnnt. 1—38. 667
uf avvayuv Ka?a/jr/v h< äurjTÜ, Kai wf tTTKpv/./.'u'ia iv Tpvyj/Tu, o/'j jVopjoiTrtf ßÖTpvn^ rov <l>ayelv ra
TrpuToyova. — 2) „%üt lilUCm auf ^(ut;" ndvreg äg ai/iarn ('iiKä:;ovTai. — 3) D'^H "nü**
„Icjjt i(Mn gjc^e." lK-»?.ißovaiv iK^Mßy. — 4) D'p\^S D'ÖS r'!^n"Sj^ /-^ui» 33öfen [inb
i()rc .^vinlic (bereit) flatt ©ute^ ju tbun;" ewl tö^okov raf ;t'f'/""; nirüv hot/KiCovciv. — 5) „bcr
9{id)tcr ift (9ii(^ter) für So^n," DItC'^' i^^i ü Kpi-i^c eipr/visnix Uyovc DuAr/ae. — ^) „Xie
(■^rollen faiictt frei ^crauv^, vrovnad) fic i'^clüflc." Sic iiiciitcii !cin •f'cl^t ait? ibren iin.acrcittcn
Ö3c(üftcn. Karaxiiuiov V'A'/f «''"O'' fcf""'- — 7) HinSJ/"! //Ullb V*ClflClttCU fic" (bic <2cc(c),
b. b. fcvnMcfcln fic in lauter Unvcitt. ^facb bcnt (Ibalbäcv: „fie ijcrberbcn fie." .^ierpm)mu3
»erftebt bicr bie Stabt aü £b']dt, ba^^ s^erberbt ivivb, 5lüioIi bae; 3{eclU, bae t^crfebrt jvirb. Kfd
i^e'/.oi/uai rä ä-}nxin airi'ji: — S) „'^Utd) bev 33cfte uiUcr ibiicn iileidu bcm roinftraucb," ber ben,
tt)£l<f)er ibm lUlbC tritt, IH'VUniUbCt. wc ai/g iKTjn.))f,n>. — J)) kul ßcuM^uv iTzl Kdvuvng iv i'nüpa
cKoniäg. (IDlDJ^p "IC*' "^"" 3{cd}tfd)affcne ifl (f*limmer) aU eine Xcrut^crfc." — 10] Dl*
n^ÖVP "^" ^*^^ bcincr Seber, beiner ^eimfud)ung tommt," b. i). bie ©träfe, bie beine 2cber
unb ^'''i'iH'tH'tcn s^craueiiiefaot traben, fcmmt. oval, al sKSiK^/aeig aov i/Kaaiv. — 11) DjI^I^O
„ba »virb ibre '^cilürjinui fein;" rvv fanv-n/. K/av&pol av-üv. — 12) 5([[e, vtucb bie ^artcftcn iinb
bcilii^ilen i■*^^ll^e bcr JvreunbfdHift, bee; T^aniiliciilcbensi, ber Gbc finb aufsicfcft. — 13) liefe
S5?Hn-te fpridn ^ic fleiiic (sn-meinbejDcr 2rcihicbliebcncn cbcr (sjcbeffcrtcn in Sien, bie bcr .^crr
auö bcm iHTbcrbcn, bai^ iUn'r bie t^ctabt cröaniicn ift, perettct bat. (£^ ift ba? flcine Häuflein,
auf baö (^k^tt mit Grbarmcn niebcrütauct. — 14) Tiefer UH-iblidic 9?ame ift bier al? (£oUcetiö'
betriff 5u nebmen iinb bcu'idMiet baber „meine gcinbc." .^icrinr.nnn? ijcrftcbt i^tbi^lcn baruntcr,
Slnbcrc ^binnäa; Jer. 4',), 12; xViiios 1,11; Abd. VI. — lo) „baf; id) (gefallen;" b. b. baf}
iri> in bae Unj^liirf iieratben. — IG) Xae treue ober gebeffertc Häuflein fpridit bier bae 33efennt'
ni^ ber Fünfen im *?iamcn aller iHnvcbner _3ci'ufalcm? aui^. Tenn e? ift bcm (£Men unb i'ell*
fcmmenen eigen, gerne bie <2d)ulb ber 23cfen nütjutragcn. — 17) Unter ju!<titia, np"fV' ^'^
bier ivie an iMcIcn anbercn Steßen, bie ^Uite (23armber5igfcit) Csiottee ^u s^erftcbcn.— 18) Xaä
(yetretenwcrbcn g(eid) bcm Äctbe bebeutet bie tieffte Scbmadi, bic^cin^iub treffen fann; P.--. 17,
3*.); Is. 10, 6; 26, 6; Ztich. 10, 5. — 19 j TVigürlidun- --}(uf>brucf für in die, qua . . 9facb
ben meiflen 2(u?Iegern aber ift bier nad) dies bae in-rbum vonient ^u fuppliren. — 20) „ta
it>irb ferne fein bie (frembe, auölänbifc^e) Saftung," bae i^cfcl)len ber Eroberer. t^'d/«i,""; <^<jv
ij i'iptpa £K(ivi/. Kcu ä-oTpiferni vopipä aov i) yptpa fKEivT/. — 21) Xic 'iPartiFcl et ift ale Jpebrtti»«
mue 5U betrachten unb in bcr neberfet;ung ju übergeben. Unter ben itommenben ftnb bie jcr»
ftreuten, gefangenen unb untcrtrücftcn ilinbcr S^^i'^i*-"'»? Ui vn'rftcbcn. ml al no'/.fir aov i/iovctv
tlf cfia/iGfWP Kai fif cta/itpiafiov 'Aaavpiuv. — 22) "ll^J^ '"ll^l »^^^ ''t*" "^^^ Stdbten
2tegi^bten6." Kai al TTÖXFcg aov al bxvpal elg (iiafiepiapöv nird Tl'pov kug tov izorapov. — 23) „iJPlt
Siegi^pten bi^ jum Suv^brat," b. b. i^on ben l•än^ern, bie ^wifdum Piefen (sh-cn^cn liegen. —
24) n:*aö bier umbrfdicinlid) bebeutet: ocn bcr duf;erften f'>5renu~ bce Cftene; biö ju jener beei
S5?efteni\ — 2-5) b. b. rem äufserften ^lort^cn bie jum dutlcrftcn '5üben. — 2(>) „5ui'>cr aber
mu^ bae i'anb nnifte nn-rbcn." tlorndiue a Vapibeu. 51. "oerftcben bier unter terra tae Vanb
ber geinbe, namentlid) 23abi>(pn. — 27) Jpcbr. „famntt feinen i^ewobnevn iregen ber grudit
ibrer ^3anPlungen;" avv -olg KaroiKorcr/v avr//v (nrb Kapirüv iirir/jSerpäTon' al'TÜv. — 28) Xcr
^^rPtbet flebt bier ^u f^H^tt, er möge fein inMf ale guter J^irt auf gute a*Jeitc fubren. — 29) b. b-
idy, fic unter bcincr ^?ut allein unb abgefoufert ihmi ben .i?ctbcn auf guter 2rift n-eibcn, ivic jene
bcö 23ergce ßarmcl unb jene i"icn i^afan unb Walaai? ift, P. b. äicf;e alle Segnungen bcincr
Söunbcö über fte aus lüie in ber iun-jcit. — 30) „fie werben fiel) bie' in fccn Staub bemütbigen."
31) arpovrtg yf/v avyxvdJ/aovTai h GüyKAtztapC) av-üv. .^cbr. „glcicb Pcm (SJCftHirm bCr (frbC
3tttcrn fie aue ibren SdUöffcrn bervH>r." — 32) -ipebr. „bcbcnb fommcn fie jum ^errn, unferem
®ott," b. i. um il^m 5u bultigcn. k-l tC> Kvp'n.) \'i((;) i]p(ov iKn-iiaovTur Ps. 71,'.); Is. 4'.', ^3.
33) „unb gel)ft fd)pncnb binim-g über bie Sünbe ^seraele bei ben Ucbcrbleibfcl'n bcince (£rbce;"
roig Kara/.ui-oig. Xa» ift bas SBunbcrbare bei gerade Wett, baf; er ebenfo barmbcrjig unb
fd)onenb, ^\li gcredu unb ftrcngc ift. — 34) ^J7'7 p^nPf'N*^ /,nid)t immerfort bält er feft an
feinem 3'-'*rn." Kaloh aivtaxev e'ig imprhpi.ov öf>y)iV ar-nv' Jer. 10. (1; p^z. 33, 11. — 3'3) >^eb=
raiemue für: „er wirb wiebcr fic^ erbarmen." — 36) J^i*}^* „er wirb niecertreten (f. b.
rertilgen) nnfcre Ungerei^tiöfcitctt;" KaTuöian rag äihKiag. — 37) „bu ^cigeft Sreue gegen
SilfPb;" ötjcrei äg u/J/^unv t^ 'laKÜß. — 38) SC. filüs Abraliaiu ; Gen. 22, 18, Üout.
30, 1-6.
PROPHETIA NAHUM.
1. ©er ^ropf;ct 9Ufnim, DIPIl Naoön, Don G(fofd), einem Orte, beffcn 9?u{-
neu <pieront;mu§ in G5a(iläa faf), ber aber fünft gänjiidi unbefannt ift, lebte, nad;
ber 9Jieinuni3 ber nieiften 3ab3(eßer, ^nr Seit be-S itöniß^ ßjiednag itnb iüeiffagte unt
bie Seit bee (Sinfallcy ber 3(ffurier, ober inehnebr fiu;^ nad) ibrer ^iiebertai^e unter
3ennad)crib i. ^. 715, bereu er \, 11 tS-runibnunv^ tbut. Tiad) odiegoi (u. ilaulcn.
^.) aber eignet ficb feine ili]eiffai3uni3 für 'im Scitrauin bon 680-668 üor Gbriftu^.
^iefelbe betrifft nur ben Unterjan^ '^iiniüe'^5 (,*5cbr. Nineveli) unb reibt fid) it)rer
Spradc nad) unter bie fd)ünfteu Gr'^eußniffe ber bebräifd^n i'iteratur.
3. ^erbft faßt lion 9fa(nnn: „Seine Sprade ift flaffifd, feine (Smpfinbunc^ tief,
feine Öebanfcn iiirof? unb er(;aben. )^\\\ odnlbern ift ^uibnni ein 9}teifter iuie 3c*e(;
babei bleibt er bei allem Ts^xkx unb aller Originalität c3efd)madüüU unb flar. Ser
•HutbuubJ ift lebenbiii, runb unb re3ehnäf5i3/'
;j. '^yiUw meiß nicbt-:^- 9{äbere^3 Pen Vcbenoumftitnbcn be^3 '^sropbeten. ^\ad) ^sfeubo^
(S'pipbaniu^ T. I. 3üG iuarb er in 33e3abar be3raben. iduare^miu» fagt, man babc
fünft W^ Övab beffelben bei (S'nuimuv ge^ei^t.
Caput I.
1. ONUS Ninive:^ Liber visionis Nahum Elcesaei.^ 2. Deus aemu-
lator, et ulciscons Dominus: ulcisceiis Dominus, et Habens furorem: ulcis-
cens Dominus in hostes suos, et irascens ipse inimicis suis.^ 3. Dominus
patiens/ et niagnus fortitudine, et raundans non faciet innocentem/
J)ominus in tempestate," et turbine viae ejus, et nebulae pulvis pedum
ejus/ 4. Increpans mare,^ et exiccans illud: et omnia flumina ad deser-
tum deducens.^ Infirmatus est Basan/" et Carmelus: et flos Libani
elanguit. 5. Montes coramoti sunt ab eo, et colles desolati sunt: et
contremuit terra a fticio ejus, et orbis, et omnes habitantes in eo. 6. Ante
faciem indignationis ejus quis stabit? et quis resistet in ira furoris ejus?
indignatio ejus effusa est ut ignis:" et petrae dissolutae sunt ab eo.
7, Bonus Dominus, etconfortans''^ in dietribulationis: et sciens sperantes
in se; 8. et in diluvio praetereunte, '^ consummationem faciet loci ejus: et
inimicos ejus'^ porsequentur tonebrae. 9. Quid cogitatis contra Domi-
num?'^ consummationem ipse faciet: non consurget" duplex tribulatio.^®
10. Quia sicut Spinae so invicem complectuntur, '^ sie convivium eorura
l)ariter potantium:'** consumentur quasi stipula ariditate plena.'^ 11. Ex
te exibit eogitans^" contra Dominum malitiam: mente pertractans prae-
varicationem. 12. Haec dicit Dominus: Si perfecti fuerint: et ita
l)luros,^' sie quoque attondentur, et pertransibit: afflixi te, et non affli-
gam to ultra. ^'^ 13. Et nunc conteram virgam ejus^^ de dorso tuo,^^ et
vincula tua disrumpam. 14. Et praecipiet super te Dominus, non semi-
nabitur ex nomine tuo amplius:^' de domo Dei tui interficiam sculptile,
et confiatile, ponam sepulchrum tuum,^*' quia inbonoratus es.^ 15. Ecce
super montes pedesevangelizantis,-** etannuntiantispacem: celebra Juda
festivitates tuas, et redde vota tua: quia non adjiciet ultra ut pertranseat
ia te Belial:^" universus interüt.^'^
668
Der ^rop()et ^aijxm. 1, 1—15. 2tnm. 1—30. 669
•.' : ■ T -
im Ilnu.uiin ;rHMiatban mit Unrcitt al? <ikfitlc*te!namc bctraittct itirb. (£(fpfd> ifl ein
Galiläa, teilen foivoM .t-^ieriMii>mui?, al6 (£ufebinci (in feinem rnomafticum) (frwähiintii
Xcr Tit li;Uo|\t, ireKter ^wei Weilen norMi* lu^n '?.''(ofu( ("■)Jini•.^e) lieat unt (ient5Utai{c
(ivror. — -'1
nicM imm
1) niyj Xb'D „5tujtfprn* über ^Jinit'c;" Ls. 13, 1. LXX: /v///m N/m;//. — 2) t^tUfiti
fBoxt im Ilnuiuim
rrt in (^\
tbwn. Ter Tit li;Uo|\t, ireKter ^wei Weilen norMi* vvn WofuI ("■)Jini•.^e) lieat unt (ient5Utai{c
(Si^ bce 'iPatriardn-n ter '3fe|lorianev iil, \)\ac\ tut immerhin riihmen, rer *.i^eiirabnif;ort OJa^nm^
ju fein. Ter *sH-lnirtcort »iber iit e>< iieuMf; nicbt; of. Assouiaiii, l.iM. oriont. T. I. rjiT). 'iJJie'
biibre J)icifebefd)rb. Ib. 2. 5. ;;")2, — 3) IplJ „er j^ebenft ce feinen (^ciuDcn," b. b.cr bmabrt
bic 3tacbf, wenn er fie nic^t glcicb »clljicbt, auf bie Jufiiuft iiuf. kcü i^nipiov avro^ rohcex^novg
1) D*£)l^{ Tpi< „lanafam im 3ürnen;" ,iaKp6i}v,wg. — 3) pfj^j^» ^^ Hp^l „tcr
er lc?fvM"iebt ;" kui ä\i(:)<)r ovk (liicnonet k/'/ikic Nmn. 14, IS; Jer. ;>(i, I. — (») b. b.
lt>enn (^hnt ju ftvafen befd)loffen bat, fo fiMnmt er auf bcm ronncnvac^en baberaefabrcn, 5((Iei
mit 5direden erfüdenb. — 7) X)ie iivanen ffiolfen bei (sKnvittern erfcbeinen wie 5taubwolfcn
unter bem ronnenvavKn (^^Pttei^. Ter 'JPropbi't wid Damit melleidit fie Irauriyifeit anDeuten,
bic fi* ber (^U■nultber bcmaditijU, unnui bie <'>5eridUc Ip6bred}en. — 8) CScf ift baffelbe, »ra? ber
^.M'almill 10."), ',) fa;it: Iiicre])uit niare rubrum et exsiccatum est. — ?)) •t'ebr. ,,unP alle
<2tröme läf;t er oerfte.aen;" />«/ -äiT«^- nwc -oTnfiohr i-itpr/iiuv Ls. 4o. 12-1 7, — 10) „e^^ weifet
(auf fein ©ort) ^.i^äfan unb Sarmei;" Cant. 4, s : Is. 2, ];!: Ose. 14,7. Sinn: ii^cnn
Wett will unD e? befiebit, fo finfet aller SDcblftanb babin unD (£(enD crfd)cint aüentbalben. —
II ) ö di'uöi ai'Toi' T/'/Kfi ni>,\'ä<;- — ! — ) A'l>'/^~i"J Kr/itoi; roi^ v~njih>ovntv ai'Utv i-v liidfui \Y/.nbtuc,.
13) „aber in überfdiwedenfcr »^(utb i^ertilat er beiJcn Stätte" b. b. bie Statte, wo ^JMnt»e
cjcrtanben. Sr i^crtili^t nid)t nur bic Stabt, fonbern mad)t felbil bie Statte, wo fte ijcftanben,
Unfenntliit. />■«' ■■■'i' Kara/oauü) TT'tjniai; avrrt'/tiav nO/i/Gerai. — 14) rohi; f:-eyfri)outvovi, kui rovq
ix()i>ohr (i!'7<,v. — lö) „Sucr Sinnen, o 3l|T".)rier, i|l ein ocri^eblid^e?." ^ 16) Xtx llbciltatx
?>arabbrafirt: „-JJiitt erftebt bcm .(paufc 3^»"ael eine bcppclte ^^ebräni^nif;-," b. b. bie '?(ffnrier
werDcn e^ nidu ein ^weitci^ Wal erobern. 'Jlllein mit (iaftriu-3 feben Die "?hnieren in Den iBortcn
ben Sinn: ^si)x OJinioitcn werbet in Der '.Jlrt anfi^ericbcn werben, Dat; ci^ leiner ^weiten '^tuf-
reibunj^ mebr bcDarf. ovk iwS^/vv/atv rfif erri tu ahrb «■ i}7j^isL. — IT) D*^i3D D^n^D""!!* *3
„bcnn bi^ \\\ Xi'^rnern t»erf[od)tcn," b. b. fltetc^ rörnem iierfloitten cinanDei- Durit ibre ^i^pv^beit
unD i'^einbfclisifeit iicöni ben wabren f^3ott. 'iPai^nini übcrfet^t: „Sic werten fommen bi? \\x
«erfloduenen liM-nern," b. b. fie werben ^ile^t eniie ineinanber vcrflpdjtenen rörnern ii[cid)en,
bie reif finb, um anc^c^ünbet unb vn'rbrannt \\\ werben, oti i-ur -dtiiE/Jov ahmv x^p<^^^>m~ai. —
18) DN1-}p DX3DD1 »«"ti in ibrer Slrinfweife betrunfen;" ml ö)q afi'üM^ ■n-epiiTlEKnutvT/
ßiHüdi'/GErai. — 19) Durcf) tbrc '-Bcjibcit einer fviljcn rornbecfe vibnlicft i^eworbcn unb in ibrer
Sid)crbcit fd)wcl.aenb werten fie (plötjlid)) aufacrieben w:rben glcid) einer Stoppel, Die Da? /^eucr
ergreift. Kai üf Ka/niu/ ^tumriac iirn-ij. — 20) -^cbr. „opu Dir iit au?;]Ciianvien." Unter Diefcm
(53ottlofcn, ber i?pn '^??init>c anjjvnii mit 3tnfd)läi^en wiber'Hptt unD fein i^plf, Dcnftild) .fi^icron!:)»
mu? ben ?Habface-5, jenen J^reücfbpten De? .Monii^^ Sennad)crib, i>pn Dem IV. Iletj. is u. 19;
EcpH. 4s, 20 u. Is. ?A u. 37 Die rHeDc itl; 'JlnDcre i^erilebcn 3ennad)erib fclber Darunter; wieDer
5(nberC ben Salmanaifar. (K aov i-^r/.evm-rai Aoyirruog Kfirä Tob Kvpiiiv -ni'ijpa ß'ii'Afvoittror tvanria.
21) „wenn |le aud) nod) fp ooll^abüii unD ^ablrcieb geworfen, fo werten fie tpd) bin;icmad)t
werten, unt e? wirt aug mit ibnen fein;" räf5p /Jyei Ki'pio^ Karäp^c^r riiarur -u'/j.Cw. ku) uiruc
ihaara/iinovrai. — 22) „icb babc ti'A gc^üduigt unb ^üditige bic^ nid)t wicDcr;" b. b. id) babe
bid> ge^üittigt auf immer, aal i) äKo// aov <wk evnaovadi'iai-vni in. — 23) „iri) werbe 5erbred)en
feinen Stab;" b. l). ^i« -^errfd^aft bc5 aiTi)rifc^en .S^onig^. .§ebr. „fein 3od)," ^nbtD- ^
24) „t^pn beincm :>{üden binweg, o 3?i'ael!" äivomw' K 9, 4. — 2o) SennadKrib? ^3efcf)Iedit
crlpfd) bereit? in feinem Sobne "Jd'arbabtpn. 'il^\6^ Ibeoboret uut Ibeopbolactu? gilt ta«
'^klagte !^pn ';)?iniv>e unt tent ."■){eidie: „ber ^Jame ber .^orrfdi.ift, tie du bebaupteft, wirt
crlijfcbcn." — 2ö] „ic^ werte tir Da? '^3rab mad)en." Sc^olj: „^skCi madie ibn (Den lempel)
^u Deinem fi3rabc." — 27) Hl^p ^3 „weil Du 5U leiert wicgeft;" bn Taxei<;- Dan. f), 27. —
28) äbnlid^, wie Is. .52. 7. Ter "iPropbet will fagen: Sd^on fommen bic 'iHnen über bae
(^kbirge ber uuD bringen bie f^rcubenbotfcbaft oom ^tur^e 'OJiniiH'"?. .jai .C>.'br. beginnt mit
biefem' i^crfe fdion c,"2. — 29) „ber Unbeilbringenbe;" eif Ta/nWa-- Deut. 13, l.>. —
30) dvvTETi'^EOTai, f^ijp-ai.
670 £)er 5)ro))^ct SRa^um. 2, 1—5. 2tnm. 1—10.
Caput II.
1. Ascendit qüi dispergat coram te/ qni custodiat obsidionem :^ contem-
plare viam, conforta lumbos, robora virtutem valde. 2. Quia reddidit
Dominus superbiam Jacob, ^ sicut superbiam Israel: quia vastatores
dissipaverunt eos, et propagines eorum corruperunt/ 3. Cl3'peus fortium
ejus ignitus,^ viri exercitus incoccineis:^ igneae habenae currus in die'^
l^raeparationis ejus, et agitatores consopiti sunt.^ 4. In itineribus contur-
bati sunt:^ quadrigae collisae sunt in plateis: aspectus eorum quasi lam-
pades, quasi fulgura discurrentia. 5. Eecordabitur fortium suorum, ^° ruent
in itineribus suis:" velociter ascendent muros ejus,'' et praeparabitur
umbraculum.''^ ß. Portaefluviorum apertae sunt," et templum ad solum
dirutum.'^ 7. Et miles captivus abductus est:'^ et ancillae ejus mina-
bantur'" gementes ut columbae, murmurantes'^ in cordibus suis. 8. Et
Kinive quasi piscina'^ aquarum aquae ejus:^° ipsi verofugerunt: state,^^
State, et non est qui revertatur. 9. Diripite argentum," diripite aurum:
et non est finis divitiarum^''^ ex omnibus vasisdesiderabilibus. 10. Dissi-
pata est, et scissa,^^ et dilacerata: et cor tabescens,^^ et dissolutio geni-
culorum, et defectio in cunctis renibus: et facies omnium eorum sicut
nigredo ollae.^" 11. Ubi est habitaculum leonum,^'' et pascua catulorum
leonum,^^ ad quam ivit leo ut ingrederetur illuc, catulus leonis, et non
est qui exterreat? 12. Leo cepit sufficienter^^ catulis suis, et necavit
leaenis suis: et implevit praeda speluncas suas, et cubile suum rapina.
13. Ecce ego ad te,^" dicit Dominus exercituum, et succendam usque ad
fumum'^' quadrigas tuas, et leunculos tuos comedet gladius: et extermi-
iiabo de terra praedam tuam, et non audietur ultra vox nuntiorum
tuorum.^*
1) „.^evan^icf^t bcr 5l?crWüftcr tt^tbcr Kcf>, ü 9?iniscl" Ter Sf^albäcr, fonne 2^cobDret, 3:^ep»
^^^'.^lactue^, 23atablux< meinen, ber 'il.Tcpbet vcbc bicx ^crufalcm au. 2lIIcin bcr t£piUevt erfovbcrt,
mit .i?icr^MV.^mu^^, •'piuio, l'm'anue u^^ Pen mciilcn anbcrcn ^dn-iftaiu^lcj-icrn bic ^IJebe a(o an
9iiniye iiieridjtct 5U i-^erftcben. hrtih/ g/jurrüv tic TTpocu-öv mv. Tic LXX Pcuten baä ß)efai^te
auf c-ic" Jüettun;;! ^crufalcme burdi (^ott. — ü) ri"lVi;^ llV.3 '/^^'>^'^d)'^ ^^ic gcftun^." Sin
ivcnifAcr 5hifnif jur 5((Iitfamfett bei bev 3(ufunft bc^ Srobercr^. eSaiporfievoc ek {^/Jfeug- Is.
21, •2-9; Jer. 4, Ki. — ii) -^cbr.: „Penn 3f'^oi^a^ fteüt twfobo .^cbcit wiePer bcr." Tamit
ba^ neue ^^»■'■ic' i^tMl i't'b berrlidi n">crbe, miiffcn bie Irbifd^gcfinntcn fcinMicbcn 9?fächte Hein
recrben. Tia&i ber'iUili(ata_i\tcint bcr Sinn \xi gelten : Ter Jperr veriiilt ben Jpecbmutb, n?eld)en
ba? i^elf 3?rael von Pen 5(|tinicrn erfabren bat. ('hoti ä-tüTpEfs Kvpmc ri/v rßpiv 'Iciku;!. mi'rtjg
v,ipu' rov ^lapaip.—^^i) „ibrc Sdu^jjCr Jliaufcni" bcjüjilid) auf Paö iMiP t*om SBcinbcri^ Ls. 5, 2.
3) „ber Sc^itb feinet Jpelben (ber gelben bcö Eroberer») ifl gerijtkt," D*1ND- TieStctbeber
T - ■•
Sd>i(Pc ift »pb( auf baf iJide iMut \\\ beuten, ba-? baran bangt. Slnbere beuten e^ auf ba^ Äu=
^n'crrotb Per i^efd^lägc im <i:cnnenfdHine; I. Macc: (>, ?,{h b-zn (h'vnc-rEiac uItöjv i^ ävifpu-uv.
(J) Xae ^d1arlad^rotb bei ben 5(lten, befcnPcrc« bei ben (Sbaibvkrn. Adian, VI. fi. A'aler.
Max. IL i'). LXX: AwS/wf (Uwarohc ep-ai^ournc iv izvpi: Apoc. 9, 17. 3n Xcnopbpn'ö
(im-ovcibic 1. VI. beifit eei „baö ganjc .^cer g!an;^te in Q.X], unb erfittcn blübenb im retbcn
i^d^mude." — 7) •'öcbr, „im J^euer bee; 3tabicifen? bic SliHigcn am Jage bcr 3dvlad)tbcrcit=
fdiaft." Xcrefcr überfe^t: „Sitt geucr funfctn bie Sid)eliüagen am Jage bcr 5d)lad)t." —
8) l'^I/Hn D*i^''^in") »<u"t» bie j£annen (bie Sanjcrt iJon 3;anncnbol3) Wctbcn crfdiüttcrt,"
^T : T ■ : - :
baf5 e^ flirrt unb bebt, ml ol IjTTteig ■&opvßeß)/Bov7n/; 9??it ben LXX nabm aü6) bie 3?u[gata
ba? bcbr. il'crt im figür!irf^en ^erinne: „Unb Pic Venfer taumeln;" b. b. benn-gen ficb ftünnifd)
bin unP ber, oPcr umc 'JlnPcrc wollen: finp cntfdilummcrt, in fidlerer .^fffnung bce Sicgci^. —
9) .ttbv. „auf Pen AclPern (oPer Prauf-en auf ben ^trafjcn) rafen bic 5i?agen^inP freu5en fic^
auf Pen 'iPlälum." l^ rc-'n; M'^olg. Kai gv} xv^'^'/f^orrni ra apuarn koi av/iTr/.aKt'/trovTa/ h' friZf fr/iaTFiaic.
iO) Icr .Honig Per '?(|T'.>rier gebenft feiner .^elPen unb meint burd) fie btn (Sturm bef j^einbe
ju bcf4)aHn'en. kuI fj-vta^i/auvrai ol nsyicTüvi:^ ahrüv. jRabbi TaiMP uub 9>dtabtul e^rfieben
Der ^ro^j^et ^ai^nm. 2, 5—13. 2(nm. 10—32. 671
ba^ Mcr Wcfaiitc »,hmi bcm auftürmcnl>cn ^cinbe. — 1 1) Xtc aufiKtn^tcncn .gelben ntacöcit tvobl
einen 'Jlniinff auf bic J^cinDc, aber fic untcrliciKn nnb fliehen ei(en^^^ wund. i<ai <i,f'r:;<>i<Tai /'//npai
Kcd iindtviinovaiv h' t[i TTopeia n'vTüv. — I i ) „|le tumnuiu üit bcn "Waiicrn \\{," weil fie feine
anberc :){ettun;i feben. — IrJ) „bau Sttunbad) wirb aufjieriittet," an ben .Rinnen nämlict) jur
2lbnH'ln" bcr ^iMuienilraMen foivie ber "iVfeile, bie lUMnAeinbe ticfcl)lcubcrt werben. i<al hoi-
fiaaovai nif -/loöi'/rtwif «iVür. — I '1 ) Unter ^en iVforten ber StrlMne, bie fiel) öffnen, finb nai^
®d)o(5 unb rcrefer bic (SiniVin.ae unf 3dUeuf;en fer .Hauälc, bie i>cm li;irii^ ber in bie 2tabt
ginijcn, ja »ocrfteben; nacl) ben übritien "Jtu^lcijcrn aber bic i^'i^rten ber ^tabt, bie burcb ibrc
ja^lreii^e Sinivobnerfcbaft einem bocbsjebenbcn Strome gleiAt. Jer. 51, 36, — 13) ^D\'in'^
yiDi "»"t> ber 'iPatail finft jufammen." Cb unter ^''atajl bic Äiniii'jeiburg ober bcr .^auintcmpct
ju scrftcben fei, bleibt ba^ingcilctlt. Xer Sbaibaer bat: „Xer Sx'onu} finft in feinem yalajle
jittcrnb jufammcn." Kai -ä ßaalÄeta Sii^zeat-. — 16) tlphl/n nrÖy ^yni """^ befdiloiTett
ift e^: Wefangen wirb fie (9?ini»c) wcggefübrt." ^Vignini übcrfet.U mit ben ^)iabbincn: Et
Huzab re.triiKi eaptiva ilueta est. Xer Sba(^äcr: „Unb bic .Hönigin, bic babcifaf;, ci,in{\ in bie
(ycfangcnfAaft ab." 5(riai^: „Unb ibre |larfc ge|lung warb entbl5f;t unD weggenommen."
Kai j/ vTTÜaraaK; äirtKaXhip^}/. aal avrrj aveßaive. — 17) i^l^H^itD //l"^b ibrc D^fägbC fcuficn Wic
Stauben;" aal al (hv}Mi. avrf/c f/yovro Ka'dijg Trepiarepnl. — 18) illÖÖnt^ //l"'^ fdliagcn an ibrC
3?rü|te;" ((,\}ey:.6tievai. t'v Ka/x'üaii; avr(ov. — 19) „'DJini'.Jc War (biebcri gteid) einem iBafferteidie,"
b. b. ibre 'i?ewobner gleidicn un^ibiigen ©affcrtropfen in einem Jciciic; aber jet3t gebt e? au-5-
cinanber bantit. 2ic fiieben. — ilO) {<^'l~^t^^^/ w^i^ ber Sbatrder, bie :;>{abbincn, i'atabluji,
^\ignini, aud> Terefer überfeinen: „t*on feinen alten lagen bcr," b. b. »oon alter Jcit war ti
eine gropc l^olfrcid}c Statt. — "21) Sic (Jinwobner flicbcn jcfet. SBenn man ibnen aud) juruft:
„Stebet, ftebet," )ie febren nid)t um. aal alrol (pti'ym'Tsg, ovk '^arrjaav Kai ol'K r/v 0 i-i3'/.£7Tuv. —
22) ^piünrert nur, ibr (Eroberer, bicr tft ein nunte^ gclt ^um plünfern. ^if/pTza^ov to np-.'vpiov,
ödip-üaZov To xpvaiov Jer. .50, 26. — 2«J) .§ebr. „unc» Co ift fein C£nbe Per Äoilbarfeit, beg
9teicf)tbumö in aller 2trt bcrrlid^er ®efdpe;" ovk i]v Tri pa^ rov Koa/iov nh-f/c. ßeiinpvvTai knl
TTuvra TU (JKsir/ rä e-iß^v/if/rä av77/q. — 24) „CntlCCrt, gcplünöcrt Unb 5Crfe&t ijl" 9tinioe. EKTi-
vayfibc Kai ävanvayf^iuq Kai kK^paaiiö^. . . — 2«5) Kai Kapöiaq •dpavofiuq Kai VTVÖ/J'ai^ yovciTDV Kai
ücrtveg knl näaav öGipi'v. — '2^) ITHJ^ö IV^p //U«*? ^»if (55cftc^ter Stllcr jicbcu tbrcn ®lanj
(ibre Si^önbcit) ein;" b. b. i^crticren ibn. wf Tpownfy/a xi'~p'^c- — 27) ^Jinit^e i|t feine 3tabt
ber Reifen mcbr, bie gleid) \?öwen 'iJdIcsi überwdüigen. — 28) „r^o i|l ber 5li3ung-?ort (ober
SSeitcgang) bcr jungen Vöwen'^" b. b. wo finb icRt bic ^ro-Hn-jcn unb l'vinbcr, weld)e -}Jinioe
erobern will? ®o ift jcljt nod) ein l'anb, in wcU-bem man fid) fürd)tct *oor 'DMniiJc'^ Is. 5, 29 ;
Jer. 2, 15; Ose. 5, 14. — 29) ©enug bat biefer l'öwc (Der ilönig t>on ^JJinioe) geraubt für fic^
unb fein ^au^ unb fein 2anb. . . ^}ad) bem bebr. 3tuöbrud nil bürfte rid)tiger übcrfeßt wer*
ben: ,,Xer 2öwc, bcr ba 3?orratb für feine iJ3rut raubt, . ." — 30) „Heb', idi bin wiber birf),
0 9?inii^e."— Jil) „in ?)taucb laffc id) aufgeben beine üSagen;" b. b. bcinc gan^e Ärieg-^madit
unb alle beine ©äffen-' 3(rfcnalc. Zach. 9, 10. — 32) „ntan ftcbt unb bort 9}id)tä mebr oon
Slbgcfanbtcn, bic ba itricg anfüubigcn, Uebergabe forbcrn, S^ribut ergeben, u. f. w." Kai ob fi>}
ÜKOvaßy ovKiri rä tpyä cov.
Caput III.
1, Vae civitas sanguinum, universa mendacii dilaceratione plena: non
recedet a te rapina.* 2. Vox flagelli, et vox impetiis rotae, et equi
frementis, et quadrigae ferventis, et equitis ascendentis:^ 3, et micantis
gladii, et fnlguraiitis hastae, et multitudinis interfectae,^ et gravis ruinae:*
nee est fiiiis cadaverum,^ et corruent in corporibus suis.^ 4, Propter
multitudinem fornicationum^ meretricisspeciosae, et gratae,^ et habentis
maleficia,^ quae vendidit gentes*" in fornicationibus suis, et familias" in
maleficiis suis. 5, Ecce ego ad te/^ dicit Dominus exercituum, et reve-
labo pudenda^^ tua in facie tua, et ostendam Gentibus nuditatem tuam,
et regnis ignominiam tuam. 6. Et projiciam super te abominationes,'*
672 Der 5)rop^et ««a^um. 3, 1—6. <Hnm. 1—15.
et contumeliis te afficiam/^ et ponam tein exemplum. 7. Eterit: omnis,
qui viderit te, resilieta te, et dicet: Vastata est Ninive: quis eommovebit
super te caput?^*' unde quaeram consolatorem tibi?'^ 8. Numquid
melior es Alexandria populorum,^^ quae habitat in fluminibus?'' aquae
in circiiitu ejus divitiae, mare:^" aquae, muri ejus. 9. Aethiopia fortitudo
ejus,^' et Aegyptus, et non est finis:^^ Aphrica, et Libyes fuerunt in
auxilio tuo.^^ 10. Sed et ipsa in transmigrationem^^ ducta est in capti-
vitatem: parvuli ejus elisi sunt in capite omnium viarum,^ et super
inclytos^^ ejus miserunt sortem, et omnes optiraates ejus confixi sunt in
in compedibus. 11. Et tu ergo iuebriaberis,^ et eris despecta: et tu
quaeres auxilium^^ ab inimico. 12. Omnes munitiones tuae^* sicut
fieus cum grossis suis; si concussae fuerint, cadent in os comedentis.
13. Ecce populus tuus mulieres^" inmediotui: inimicistuis adapertione
pandentur portae terrae tuae,^^ devorabit ignis vectes tuos, 14. Aquam
propter obsidionem^^ hauri tibi, extrue munitiones tuas: intra in lutum,
et calca, subigens tene laterem. 15. Ibi comedet te ignis: peribisgladio,
devorabit te ut bruchus:^^ congregare ut bruchus:^^ multiplicare ut locusta.^^
16. Plures feeisti negotiationes tuas^'^ quam stellae sint caeli: bruchus
expansus est,^^ et avolavit. 17. Custodes tui quasi locustae:^^ et parvuli
tui quasi locustae locustarum, quae considunt in sepibus^^ in diefrigoris:
sol ortus est, et avolaverunt, et non est cognitus locus earum ubi fuerint,
18. Dormitaverunt pastores tui,*" rex Assur: sepelienturprincipes tui:**
latitavit populus tuus in montibus, et non est qui congreget. 19. Non
est obscura contritio tua,*^ pessima est plagatua:*^ omnes qui audierunt
auditionem tuam, compresserunt manum super te:" quia super quem
non transiit malitia tua semper?*^
1) ^dn. „W ia nic^t abläßt tjon Staub unb iHünberung ;" oh iprilcKprißricerai -»vpa. —
2) „unb bc« anfprengenbcn Dteitcrö." — 3) kol TzyJi-dovq Tpavuariüv. — li) "1JI3 "1^3 „eine
Unjabl iJon ^cicbcn." — 3) nal ovk fjv ittpa^ raiq eßvecftv ahrf/q. — 6) „unb man ilürjt über ibre
Seidu'n;" Kni äa^Fvi/anvaiv h To'iq aüfiaatv ahrötv. — 1) 9Jinii>e trieb ititt ben 5yölfern löublfi^aft
mittele bcs .S^inbere feiner .iperrliitfcit, feiner JRcicbtbünier, feiner ©cnüffc, bie in ber 3lbgü>tteret
mebr ober ircni^cr ibrcn .iperb batten. Sic jcg bie 33ö(fer burcb ibre Steige an, ba§ fte ocn ber
SSabrbeit unb i^on fem Culni«; bee Sinen wabren ©otte? abfielen, «jto KAißovq-Kopveia^, »elcbe
SBorte ticn sorbergebenben in-riM'i^Het'cn, — 8) ^ebr. „ber anmutbrei^en ^ure;" Tröpvr/ Ka'/.f/
Kai kmxnpic. — 9) D^ÖJi^D ^1/^3 "^f'" 3öiiberin, ober ber 5J?cifterin in ber 3iiu^erei,''
j/ynvutvjj (pap/mKuv. Txt diii)t ber ®c(t n,Mrfen auf unfcbulbiiie, unerfabrene (53cmütber cbnebin
fcbon mit ßrofjer ©tcirfe; n?enn bann nodi bie rafjinirten Mnj^c ber S?erfübrung unb ber Wit-
tt)irfun.a bcei 3:eufele bin^ufommen, \o ift bie Sirfiamteit nod) j^rDper. Sine fcfcbe etabt, roie
9?iniije n^urbe baburcb ein 3(biirunb be^ iBerberben?. — 10) iöerfaufen bcijjt bier „]ü Stlasjen
macben." 3Benn ein i'clf um feine yjefißien unb um feine guten Sitten iiebrad)t ifl, fo i|l e«
»erfauft. G? fintt babin unter ber Jl^ucbt be^ eigenen i^erbcrbenes ober unter ber 'VUd^t eine«
Gröberer?, — 11) HlHSTO „unb bie üfaticnen;" Kai /.aoh^:. — 12) „fieb id) bin roiber biit/'
ober öielmebr: „i^ »ifl rciber bidb auftreten." — 13) tl^'^lt^ ^H*^-? "^^ "'"^^ ^""^ Scbleppc
auffccfen ijor beinen 3rugen;" — 3eid)en ber äu^erfien 2?efc^impfung, Is, 47, 2; Jer, 13, 22;
Ez. If), o7 ; Hab. 2, J.ö. kq! äTroKu/iijiu rä ö-iau aov trrl rd iT-p6au-6v aov. SBelcber ÖJräuel
offenbart fid\ n^enn bie 3cbanDtbaten einer gropcn Stabt big in bac* Äteinfie aufgebecft »erben !
5)ian erfd)aubert, wenn man reten bort t»on fcn Vailern, bie in *riftlicben .giaupt^abten begangen
»erben: n?ie mup man aber erfdiautern, bie l'after einer beibnifd)en 2i?elt|labt entbüüt tJorTid)
SU feben! — 14) „i* frf)idc über bicb (^räuelbinge" 0%*!?^^'/ b, b. id) macbe bid) jum ©egen-
fianbc aflgcmeincn 2lbfd)cue?, fo bap man bic| anftebt wie ßtroaö, baö unrein ntad^t, —
13) Tl^nSll^l „unb ic^ mac^e bic^ aans unb gar ju <2d)anben, ober ic^ mac^e bid) äu einem
Der ^rop^et ^ahxm. 3, 6—19. 2lnm. 15—45. 673
3lafc." Terffer: „3cf) bcbccfc bid) mit Äotb." LXX 5ic(?cn bic ,^wci Safcc in (Einen jufammcn :
nai eirippiipu inl ae ßöflvyfiov nara Tciq (iKad(ij>a'taq aoV Jcr. 4'J, 3^1; Ez. 28, 17. — IG) *^
nS 11^ „ttcr trirb fein 2?cbaucrn bariibcr beäciiiicn?" tI^ cma^n olH/v, Job 10, 4; .Tit.
T T
]."). 5; Thren. 2, i;>. — 17) -niHh/i,nir ni^-fj; — IS) .^rbr. „bi|l bu bcf[cr, al? 9fi>-- 5(ninicn,
n>eUtc>5 fit^t aubcn Strömen';"' i^cfanntli* ift unter ^Jo 'Timmen bie .t-^auptftabt rbcräiV-^pten^,
Ibeben nämli*, ju i>ei|U'ben. Jer. 4(;, iT); Kz. ;;o, 14. Xic C£veiKten tln-ilcu fiel) in ber
i^eilimmunii ber .{cit, n\inn Ihcln-n i>on bem aintiiie '^(fp.n-ien? erolH-VtjiHn-ben fci. (finii^c
»ermutben, unter 5alnuinaffar (^ariuMi), im O^^^ve T2(j, '^lnbere unter ^ennadn-rib ^»ifdbcn
720-714; ^diei^i] in ben Cuibrcn (■)78-676. (Äaulen: unter '^lffurbanipal um ('.(ii'. s^.) izoi/inam
utpiöa, äpftöaai A<V"''}i') tToiiiuaat itrpii'in 'Appuv' Is. 20. — li)) D^IJ^"*!, bae fo^tifebe äBprt
Jaro, Jero (J^lufj) Wirb fa|l au^feMiefsliri) nur für ben 9fi( i^cbraud)t. d^ ftebt bier ber yiural,
»eil ber 9{ii nn-ijen feiner 3lrme flewöbnlid) cili '^nb(<\xi\\ iMnt Strinnen flebad)t n>irb, —
20) D* S'n""1C^I< .-i'ffff» ®tärfe (3?rufin?ef)r) ein Weer i|l." Ter 9?i( f^eijjt mm, tt>cil er
T ■* '.■ ~:
jur 3cif feinet jäbrlid^en 3lu^treteni^ über leine Ufer einem Weere i^leid^t. y'/r >'/ lipx'i iiiV/cncu.
Ter Sbalbäer: „beffcn IWiuer ein (cbcr ba?) 5iJeer ift." — 21) On Ibeben »oereiniitte fid^ ber
iU^Iferbunb beei Üiillanbei^ unb madne fte baber ju einer unübernnnblieben ivcile;" Is'. 18, 1-3.
22) b. b. aüc nunter binaueliej^nben l'anbfdniften, beren Wrcnjc man flar nid)t fcnnt. nm <wk
icTi] Tztpag Tili, <i)V)!/i:. — 2r5) "raö .&cbr. nennt 12*\Q füv Stffifa, tva? nad) ^^lav». 3of. Aiitif|.
I. 7. 5)^1uritanien bebeutet. Tie I^XX überfct^ten ce bure^ (/irj// unb jPöen e? jum l'iHber*
flebenben. >£ie i^ebcn bier blcfj: kcu Xißvn: kyevovTo ihyßin avTiü^. iraö (^cfagtc beliebt fic^
auf 2 beben, nici)t wie i\itabluo iviü, auf 'i)Mniüc. — 24) Kai aii-y ek ptrotKtaiuv TTopei'ffc-ai
a;,Y^f/>wroc. Is. }?,, 16; O.SO. 14, 1. — 20) 9Jian jerfdimettertc bie Äinber fd)cnuniiölp? an
ben igtrafjcneden. Ps. 1:^6, 9; Thron. 2, II. — 26) „ü^er ibrc Sblen n\irfen fie ba'e \!oee,"
«m }U beftimmen, n^cm fie al^ Siiientbum, b. b. alci >2fla»cn jufaden foflen. uni iiri Trärra rn
iiöoia- Jool 3, 3; Abd. 11. —27) „unb fo wirft benn au^ bu, o 'Dfinii^e, trunfen werben,"
iHMn Jt^ri^tifdicr- ^c" t'ir ^cr ^err einfcbcnten Wirb ; Abd. 12. —28) hJ/Q /,3iiP»i^t;" <^rnaiv.
29) „beine fejlen Q^ur^en werben bem ^einbe fo Iei(f)t in bie ^änbe faden, wie bie i^rübfcige, bic
man efi^ierii} berabfd)üttelt unb c\\cxu} pcrjebrt;" ümal ünonov^ ixoTcar Is. 28, 4; Mich. 7, 1.
30) (1)1- yvva'iKn- Ls. 1*.', 6; Jer. ä'o, 37; 31, 30. — 31) Worunter fowobl bic Sniipäffe al6
bie G5renjfefiuniien ju i?cr|lebcn finb. — 32) ÜJfagfl bu bid) audi mit SDaffcr s?erfori^en i^ec^en
bag geuer, magft bu ebne Snbc befeftii^en, 3'fö'''"^'^c'oicn, um bie Wauerlürfen ju füllen, —
c« wirb 2lße6 »erfleblieft fein. — 33) Tj^D »ifie eine .^eufd)redc" b. i). bie JBanber^euft^recfen
»or ibrcr .^äutung. d»? ä/cp/f Jer. .51, 27; Joel 1,4. — 34) „magft bu bid) audi fe^aaren
Wie bic .^»eufe^reden." f. i. ®r. — 3o) „magft bu bid) mehren, wie bie (i3ra6l)üpfer." küI
ßapvvS//a7i üf ßpovxoq. — 36) tl^S^I „bcinc .^anbel^ieutc." 9Mniöe war bie bebeutenbfie
.^anbet^flabt ber alten, orientalifdjen 2Belt unb wimmelte jlct« »on Äaufleuten. — 37) pV
rij^"»! \2pB >ie >&eufd)redc breitete pd) auö unb flog baoon, ober: beflügelte ftc^ unb flOi}
banon." Xerefer: „.^eufdircden gleid) breiten fie ficb au^ unb fliei^en bason." ßpovxo? uppt/ae
Kai iienETäa-^Tj. — 38) TlHfiip „bcinc ©cfri^nten ftnb wie .§ieufd)reden unb bcinc ^cerfü^rer,
TinpÖD' i^if ®ragf)üpfer." (£6 nimmt mit i^nen ein fd)rcdli($ci( (Enbe. t^tfAaTo wf hTTileßo^
6 avuftiKTÖQ aoi\ üq ÜKplg t7nßiß?jKvla skI (ppaypbv Iv iip'tpa rrayoi'f. — 39) ri1^"T^3 "^''- ''d*
niebcrtaifen an Umjäununi^eimauern," bie winbflill finb unb neeinnet jum Sicrlenen. Tic .^eu«
fdjrcden leiten bie (£ier inbie Waucrfuiicn, wo bie Sonne fie burd) ibre conbcnfirten i^trablen
leiAt auöbrütet. @o fc^en fi(^ bie (yrofjen unb Steidien unb Wvid)ti!Kn in ibrc Kammern unb
(yemäd)cr, um bequem ju fd)wel3en, bi? ber 9;)Jad)tbaber fommt unb fie auetreibt. Xie LXX
fc^cn bei: nWii avroig. — 40) „bcinc Jpeerfübrer, o itöniv} i>on Slffürien, fd>lafcn," b. b. fie finb
träiic unb fcbldfriiie üeute. l'ocfc unb 9{cifc^l crflarcn: „Sie finb gefallen unb fdjlummern
ewigen (5d)laf." Jer. .51, 3'.»; Ez. 32,22. — W) ßuai'k^vq'kaa'vpioqiKtüpiat Tol'u^vaa-ac,
fror. — 42) ^cbr. „eö ijl feine Teilung, nUS- füv bcinc SBunbe-," ok ia-iv lamg Ty aw-pißy
aov. — 43) rhn^ „töbtlid) ifl bein ©c^lajv»" e<j>^£yuai'ev ?) Tv/.r/y>'/ aov. — ü) Sie fd^Uiiien
aui Sc^abcnfreubc fpottcnb unb (»öbncnb über bic^ bie ^änbe jufammcn. Jer. 14, 17. —
43) b. i). wem ^ajl bu nic^jt wet) ijctban?
PROPHETIA HABACUC.
1. ^ahaaic, p^p5D' '^^i^ß^-y-oöp., 'cm\ beffen Se&en§umftänben toir burc^iaug
eines
laffabala -
igte
nad; bcr bei3rünbetftcn 3)icinuiu3 bcr 3tu§(cßer in ber erften ^cilftc ber 9tcgiening§i
3cit bc§ 5l5nig§ Sojdini, etoa in bcn 3a(;rcn 608-606 ü. Gf)r.
2. (Sr ftagt jucrft über bie ©ntartung ^itba'S nnb bittet Öott, Oerecbtigfeit 511
\\iKn. ^er ^err offenbart if)m, e§ luerbe gefd)e(;en burd) bie ßbalbäer, iua» ber
^iropbet mir mit iktrübni^ üerninnnt. Unt ibn jn tröften, offenbart if)m aber
G)Ott and) bie 9vadK, bie er a\\ ben Gbalbäern für alle it;re ?^reOet nebmcn merbe.
Xer 'il^ropf^et bridit barüber in ein er()abeney Soblieb über bie grof5en ^baten ^ef)o=
Oaf)'!c anÄ. ®ie Sd;rtft biefe» ^ropt;cten nimmt eine ber erften ©teilen nnter ben
^vopbetifd^en ®d;riften beS %. S. ein. ^abacuc ift Mjw nnb bilberreid), Iebl)aft,
glübenb, nnb fprid)t eine ganj reine (3^rad)e, bnrd) bie er fid; mürbig an bie ©eite
ber älteren ^^ropl;eten [teilt.
3. 3Ö0 ^abacnc gcftorben fei, mei^ man nid^t. ' '^lad) "ipfenbojß^ipbaninS ^at er
fiel) i^or ber 3(nfnnft bcr (Sbatbäer nad) 9Iegt;pten begeben nnb ift nad; ^ernfalemä
3erftörnng ioieber jnrüd'gcfebrt, moranf er nod) lebte bi^^ anf ba^ jmeite l^abr üor
bcm 3(niH]ange be^5 babi;lonifcben Grils. — Gbenfo luenig fid;er, ale biefe 3Md)ric^t,
ift bie 9)ieinnng, baf? er ein nnb biefelbe ^erfon mit jenem ^abacnc fei, ben ber
Üngel ;^n Daniel in bie iL^öiocngrnbe trng Dan. 14, 32. 9Jlan ,^eigte fein ©rab a\\
licr'fdnebcncn Orten, ^^nr 3cit be^5 grofjen 2^l)eobofin§ in Gcila (dela) Sozom. bist.
Qcc. VlI. 39; Nicepli. Call. XII. 48. — T)a^5 römifdie 3)Jartt)rologinm feiert
feineu Sterbetag mit jenem be§ SJlic^iäaS auf ben 15. Januar.
Caput I.
1, ONUS/ quod vidit Habacuc propheta. 2. Usquequo Domine
clamabo,^ et non exaudies? vociferabor ad te vim patiens,^ et non
salvabis? 3. Quare ostendisti mihi iniquitatem, et laborem, videre
pracdam et injustitiam contra me?* et factum est Judicium,^ et contra-
dictio potentior.*^ 4. Propter hoc lacerata est lex/ et non pervenit
iisque ad finem Judicium:* quia impius praevalet^ adversus justum
propterea egreditur Judicium perversum. 5. Aspicite in gentibus/" et
videto: admiramini,'' et obstupescite: quia opus factum est'^ in diebus
vestris, quod nemo credet cum narrabitur. 6. Quia ecce ego suscitabo
Clialdaeos, gentem amaram/^ et velocem, ambulantem super latitudinem
terrae,'* ut possideat tabernacula non sua. 7. Horribilis, et terribilis
est:'^ ex semetipsa Judicium,'® et onus ejus egredietur. ''' 8. Leviores
pardis equi ejus,'^ et velociores lupis vespertinis ; '^ et difFundentur
equites ejus:'*^ equites namque ejus de longe venient, volabunt quasi
aquila^' festinans ad comedendum. 9. Omnes ad praedam venient, ^^
facies eorum ventus urens:" et congregabit quasi arenam,^ captivitatem.
674
l
Der 5)rop^et .^abacuc. 1, 1—8. 2Inm. 1—20. 675
10. Et ipse de regibus triumphabit," et tyranni ridiculi ejus erunt; ipse
super omnem munitionem ridebit, et comportabitaggerem, et capiet eam.
11. Tiinc mutabitur Spiritus,^ et pertransibit, et corruet: haec est
fortitudo ejus dei sui. 12. Nuraquid non tu a principio^ Domine Deus
meus, sancte meus, et non moriemur? Domine in Judicium posuisti
eum:^ et fortem ut corriperes, fundasti eum.^ 13. Mundi sunt oculi
tui,** ne videas malura, et respicere ad iniquitatem nonpoteris; quare
respicis super iniqua agentes, et taces devorante impio justiorem se? 14. Et
facies homines quasi pisces^^ maris, et quasi reptilo non habens principem,
15. Totum in hämo sublevavit,^- traxit illud in sagena sua, et congregavit
in rete suum. Super hoc laetabitur et exultabit; IG. propterea immolabit
sagenae suae,^^ et sacrificabit reti suo: quia in ipsis^ incrassata est pars
ejus, et cibus ejus eleetus. 17. Propter hoc ergo expandit sagenam
suam, et semper interficere Gentes non parcet.
1) Nti*^ -/^lii^fprwi* ;" Is. 13, 1. LXX: t6 ?j]ftfia. — 2) J^icronömuä, fRemigius, .^ugo,
??ranu^ baUen mit bcn JRabbincn bafür, .^abanic beflacie fici) t)icr naä» bcm Jaßc 3erufakme
über bie gortbaitcr bcr 'DiaAt ber Sbalbcicr unb über ben fcfcmeren rnicf, bcr auf bcr bl. 5tabt
unb bem bt. i^olfe lafte. 5l(Iein mit weit mcbr (yrunb bauen 3ob. (Xbrofoi^pmuei, ßirec^criu^
"o. O^a'^ianj, Ibeoboret, Übeopbiilactu? unb alle 9?eucren bafür, er beflav^e ficb über tai "unocr-
beijerlicbc (>kbabren be^ jürifdjen 33oife?, für wcicbe? er umfoni^ bete unb flcbe. .Ter. liu, 8. —
3) Xix $*ropbct litt innerlid) in feinem ^erjen unb n?at)rfd)einlid) aud) äu^erlicb gleict) feinem
2lmt»bruber Scremia*; Jer. 37, 17. ßor/aofiai -npog ae äöiKovfisvoc. — 4) ^lJli^ „^or mir;"
eifvavrlag /jm: Sie belieben e6 5um j^plgenben. — 5) „ei ifl Jöabcr unb Streit entftanben."
S5?p e« an Glauben feblt, ba feblt c^ an ber l'iebe, unb nM> e^ an ber ^iebe feblt, ba \]i 9Mcbt?
aU .^aber unb Streit. — H) }<ti^* p1,!D1 »/""b ÜBibcrfpruc^ erbebt ficb;" koI ÖKfu-ijrAaußävn.
7) j|*lön ,fii ifi erfitlafft bae ©efe^." I:ie 9{icbtcr »oUjieben eö nicbt mebr unb baö 3?olf
T
acbtet e^ nid}t mebr. ^naKedaarai vöfiog. — 8) „ba^ JRecbt bringt nid)t burcb, ober: baö ®eri*t
Icmmt nid)t jum :^\i{, cbcr: bie ®eredbtigteit fcmmtnicbtjum Siege." Kai oh öie^äyeTai e'ig rtAnc
Kpifia. — 9) Tni)b ';i*er ©ottlofe umflricft ben ®crec^ten," b. ^. bringt ibn burc^ Vijt unb
So^beit in eine feldje ?age, ba§ nctbwenbig ba? Urtbeil gegen ibn tauten mu§. — 10) ^ier
beginnt bie 3lntirort ©otte? auf be? '!Pro}>beten .Hiage : „S*aiiet euii umber unter allen iuMtern,
ob ibr ötn?a5 febet, ba^ bem gleiebt, n.\ie id> ie?,t tbun ii?ill, nacbrem \d) fo lange gebarrt unb
nacbbem meine ^Jrcpbeten unb meine treuen Tiener fo 33ieleö jur 3lbn?cnbung bcr Uebel getban
baben. I:ic LXX lafen DHilh' f^^'^tf D^IJID ""^ überfe^ten: ol KaTa(j>povr/Tai „fc^auet nur, i^r
23errdtber." 5(ud) ber bl. f aulu? folgt biefer Jcüart Act. 13, 41. Darauf ifi aber nic^t bcr
Sd)lup 5U jieben, nur biefe le&tcre l'e^art fei bie ricbtige. Ta ee ftd) nicbt um eine ©lauben^»
facbe banbelte, fo njollte ber Stpoßel ben lert naeb ber ben 3uborern gemobnten ?e?art citiren,
um nidjt 2ln|lop^5u geben ober 3?erreirrung ^u ijcrurfacben. Sorneliu? a l'apibe bcgt bie ']Qici-
nung, ber bl. ^cbriftileller ober ber bl. ©eiil b^ibe »on 3(nfang ber beibe ^v'e?arten abfitbtlic^
gewollt unb intenbirt, »eil fie beibe einen guten vsinn geben. — 11) ^avudaere -davadata. —
12) (^iöri ipynv t)(j ipyä:nuac Act. 13, 40. Tap ber lempet, ®otte^ SJBobnung felbcr, in bie
.fi'änbe ber £)eiben geratben unb ber 3crft5rung unterliegen feilte, bad)te man fid» aU ein gan;^
unb gar unglaublidjeo 5Berf. refto rounberbarer erfdieint ti auf bcr anberen Seite, ia^ i\i\ii
ganfunglaublid)e ®crf ^on ben ^yropbetcn oorauegcfagt ivurbe. — 13) ,Xci.i fcinbfelige -I'olf,"
itja? n?obl beipt „ba? friegerif*e iuMf." iBcfanntlut bcbientcn fidi bie 3lt|;n-ier beei dialDdif*en
3?olfe6 5U ibren (Eroberungen, nid)t abnenb, baj? baffdbc cinft über fie .^err »erben foUtc; Job
1, 17. — 14) Tic 2lffr^rter »icfen ibnen jum ^^'obnc für ibre ^ülfe bei ben Sroberungen ?cr-
fd)tebene ©obnft^e im "-i^ercid^e ibrer ^?^?onard?ie an, befonber? in Wefopotamicn unb um ^.i^abi^»
Ion ^er; Is. 8, 8; Jer. 5, 15. — lo) t-^oaiv/c. — lö) ricfcji ä.'olf fdmltct na* il'illFübr,
nid)t nad^ JRecbt unb ©efe$. — 17) iHNb' »\e\x\. Slu^fprud)" ge^t uon feiner ©illtübr au?.
rö 'ffjpiia airroii. — 18) k^a/x)vvrai vKep —aptid^Eic oi i-:r';Toi avTov. — 19) X'ie 5lbenbWÖlfe ftnb
feine anberen al? bie ge»öbnli(^en, bie am Slbenb nac^ 5ßeute auegebenb »oH ©ierbc unb .^gft
auf i^ren gang jlürjen. vnep roi-f XvKovi rf/^ 'Apaßiag- Is. 5, 6; Soph. 3, 3. — 20) M^Q
2 e (6 n e r : ^. Schrift. 2t. 3:. III. 43
67G £)er ^rop^et ^abacuc. 1, 8—16. 2tnm. 20—34.
„Itolj fprcngen einher feine jReiter." Kai i^mTvaaovTai olimreL^ ahrov. — 21) Deut. 28. 49;
Job 38, 27-30; Thren. 4, 19. — 22) 00(17 nW ©ewalttfeat." ®ß fmb lauter SJienfc^en,
T T ;
IDte 9läubcr. awTDsia elg äaeßelQ r/^ei, äv&earrjKOTaQ TrpoauTvoic avrüv k^evavriag. — 23) JH^JID
nt2'''l\) Dn^.^3 "^'« SJienge i&rer Stni^cftcfitcr ijl (ane) Cfiwinb," ber ben Sanb auftreibt unb
iiü't rs^ca^^alt einbcrftürmt. (s3efcntuo übevfe^t: „bie 5}fcnoie ibrer C^eficbtcr ift t^orrocivt? i^eric^tet,"
bringt i^ovwdrt», ungeftüm oorwärtg. — 24) „eö treibt ©efangene in 9)fa)|e äufammen, fo
jablreidt, wie bie .^i^rntetn beö aufgejagten Staubet." — 23) D^pH* »^^^H über Äöntge
fpottet e^ unb (dürften finb ibm jum ®e(ächtcr;" Kai ahrdc h ßaai/.evmv hrpvipr/cei. Kai Tvpavvoi
^a'r/via avrov. - 26) IH^nS IHD ir Ü0^ i3^^"l Hll f]Sil fN M^^ri serjüngt ftc^
fein 5)?utb; er ycbt weiter unb fre^^eIt; biefe feine ^ifcadit i|t ibm jum ©ctt;" b. b. ba^ ®lü(J
ber SDaffcn mad)t baö iHUf fo übennütbig, ba^ eö frevelt unb bie (S bre nid)t r^btt, fcnbern ber
eigenen ilraft gibt. Is. 14, 13-15. 5?ad) ber SBuigata: „rann änbert ftd) fein Sinn ; er
(9?abuc!)Pbonofor) wirb übcrmütbig unb fäüt, unb bief' ift feine ??ia*t, bie er bat i>pn (iJott,"
b. b. fc felmmdi ift bie 5J?acbt, bie »ocrber fc furd)tbar erfd)ien. Xer gb^Ibäer bat: „3Begen
(poljer) erbebung feinet C'ddiUi würbe baei 9teid) (bie Jperrfdmft) übertragen (an 2(nbere); er
fiel unb fünbigtc, "weil er feinem (falfdien) ßiott bie (£bre mebrte. rore^jieTaßalei rb TvvEVfia Kai
fiie7.Evae-ai, Kai eiL/iaaerai. avrr/ rj laxH "<j i^f^ /^o"- '^er cinfad)e «iun, ben baö ^ebräifcftc
bietet, eignet fid) am 2?eften ^um (£pntert unb bilbct ben natürlid^ften Ucbergang ^um gol^fni'f"'
27) Ter iH-p)jbet, bur* bie Offenbarung, bie er über bie 9.iJa*t unb «tdrfe ber (£balbäer
erbalten bat, in einen '^Ibgrunb »cn Jraurigfeit unb QBebmutb, 3weifel unb ö3eiite^nctb ijerfe^t,
wenbet fidi fragenb \\x %^ii'. „'2?ift benn bu nidu ber alte, ijcn jeber gewefene 63ott, ber wabre,
ber beilige (yott, unter beffen Sdiug wir nidit fterben unb ^u ©runbe geben füllen V" (£r fprid)t
im 9?amcn feinet ganzen i>olfeei, wenn er fagt: Peus meus. — Tiefe (^pracbe best 3*^fifet^ unb
ber S^eflcmmenbeit fcfi^t er nod) fort burcb ben ganzen übrigen Sbeil be^ Sapitcl?, unb erbdlt
crft im nd^ften tie 5ln"twort barauf. — ^??adi anbcren "Jhislegern aber, namcntlicb nacb STcrefer
unb 3illioli ermannt fidi ber ^yropbet unb berubigt fid\ inbem er fagt: „9iid)t wabr, bu bift tjon
Sllterei ber ^cboimb, mein fi3ott, mein .öciligerV ©ir werben nid)t untergeben!" Tiefe 'Sluslegung
fdjeint aber i?cn Sontert gegen ftd) 5U baben. — 28) b. b. ju einem ?)^id)ter baft bu ben Sbcilbder
über unö gemacbt. e^c Kpiiia rt-axac ahrö. — 29) „unb ju einem gelfen (ju einem rs5ott) bajl
bu ibn gefetzt, un^ p ftrafen;" koI iTzVauk pe tov iAiyxeiv iraideiav av-oh. — 30) Tu bift fo rein,
0 '®ott, baf! bu ba? Unredit gar nid)t anfcben fannft, warum laffcft bu bodi bie Uebeltbdter (bie
Gbalbder) \iy s)iel Ucblce tbun':' — 31) „Unb mt fannft bu es gef*cben laffcn, ba§ bie ?i}ienfd)en
(^tci^ Sifd^cn, gleid) bem <iH'Würm gefangen werben, t(i.i> feinen .!perrn unb ©igentbümer bat?
Fs. 22, 7; Prov. 30, 27; Is. 63, 19. — 32) „5llleg bolt er berau5 mit bem ganten" (mit ber
Slngel). avvTi:/.ttav iv cr/Kiarpu ävlrnraae . . — 33) b. b- er ad>tet fein 9?eö (feine 5)?acbt) für
feinen ®ott, bem er Cpfer bringt. — 34) b, ^. burdi bie bu^t glaubt er eine fo reiche unb fette
Seute erhalten ju ^aben.
Caput II.
1. Super custodiam meam stabo/ et figam gradum super munitio-
nem:^ et contemplabor, ut videam quid dicatur mihi,^ et quid respon-
deam ad argucutem me.* 2. Et respondit mihi Dominus, et dixit:
Scribe visum, et explana eum super tabulas :^ ut percurrat qui legerit
eum.® 3. Quia adhuc visus procul/ et apparebit in finem,^ et non
mentietur; si moram fecerit,^ expecta illum: quia veniens veniet, etnon
tardabit. 4. Ecce qui incredulus est/** non erit recta anima ejus in
semetipso: justus autem in fide sua vivet.^^ 5. Et quomodo vinum
potantem decipit:'^ sie erit vir superbus, et non decorabitur: qui dilatavit
quasi internus" animara suam: et ipse quasi mors, et non adimpletur: et
congregabit ad se omnes gentes, et coacervabit ad se omnes populos.
6. Numquid non omnes isti'* super eum parabolam sument, et loquelam
aenigmatum ejus; et dicetur: Vae ei, qui multiiDÜcat non sua? usquequo^^
!Der ^top^it ^abacuc. 2, 1-^5. 2lnm. 1—12. 677
et aggravat contra so donsnm lutum?'" 7. Numquicl iion rcpcnte con-
surgi'iit qui mordcant te:'^ ct .suscitabuntiir lacerantes te,'** et cris in
rapinam eis? 8. Quia tu spoliasti gentes inultas, spoliabunt tc omnes,
qui reliqui fuerint de popnlis proptcr sanguiiiem hominis et iniquitatem
terrae civitatis/^ et omnium habitantiiim in ea. 9. Vae qui congregat
avaritiam malam^ domui suae, ut sit in excelso nidus ejus,^' et liberari
se putat de manu mali. 10. Cogitasti confusionem domui tuae,^^ con-
cidisti populos multos,"^ et pcecavit anima tua.^ 11. (^uia lapis de
pariete clamabit:^ et lignum, quod inter juncturas aedificiorum est,
respondebit. 12. Vae qui aedificat ci vitalem^'' in sanguinibus, et prae-
parat urbem in iniquitate. 13. Numquid non haec sunt a Domino
exercituum?^" Laborabunt enim populi in multo igne:^^ et gentes in
vacuum, et deficient. 14. Quia replebitur terra,'^^ ut cognoscat gloriam
Domini, quasi aquae operientes mare. 15. Vae qui potum dat amico
suo^" mittens fei suum, et inebrians ut aspiciat nudjtatem ejus.^'
IG. llepletus es ignominia^^ pro gloria: bibe tu quoque, et consopire:'"^
circumdabit te calix dexterae Domini, ^* et vomitus ignominiae'^^ super
gloriam tuam. 17. Quia iniquitas Libani operiet te,^ et vastitas anima-
lium deterrebit eos^'' de sanguinibus hominum, et iniquitate terrae, et
civitatis, et omnium liabitantium in ea. 18, Quid prodest sculptile,"^^
quia sculpsit illud fictor suus, conflatile, et imaginem falsam? quia
speravit in figmento fictor ejus ut faceret simulachra muta. 19. Vae
qui dicit ligno: Expergiscere : Surge, lapidi tacenti:^^ numquid ipse
docere poterit?'*'* Ecce iste coopertus est^' auro, et argento: et omnis
Spiritus non est in visceribus ejus.*^ 20. Dominus autem in templo
sancto suo: sileat^^ a facie ejus omnis terra.
1) t)u 5>rppbeteit glcicten aU ®e^er ©ottcs ben 2Bäd)tern auf bcm Jburme, trctcbe flauen,
toa^ öon bcr ^erne fommt. „3* wiü mid) fieticn auf meinen 2Dacl)VDften," kiijt alfo im
9^iunbe eincif 3-^ropk^ten: '^d) will ad)ten, n\ie ta .sperr mir ju fd)aucn ober ju ijcrnebmcn ^ibt.
2) befagt baö 5tämltd}c: „'^d) n?iU micb jlcücn auf t>ic Simxt, über auf ben 2()W''i"-" LXX:
Kai kiTtßyGoßai eni ■KtTpav. — 3) ^tlx. unb LXX: „lüttö Cr fprcd)cn ft?irb in mir." — 4) *7j^
*QnDln "flwt meinen Vorwurf, auf meine SBcrftcQung, auf meine Älage;" iiziTov kleyxov
fiov. — 3) *1J«{^ „unb grabe e€ auf tafeln ein," weit eö eine Ihfunbe »on SOicfttigfcit ijt, bie
hinterlegt werben fod. Kai aa<püc de m'^iov. — Q) „bamit man es geläufig lefcn fijnnc." oT^ug
SiüKy 6 ävayivuüKuv av-ä. — 7) "IJ^lD^ ?1?n "l1^ ^3 „bcnu bag ®eftc()t (bejict)t fiit) auf eine
ncd) ferne 3cit;" ^tön in bpaui^ elq Kaipöv. — 8) yTi^ (lö^l ».^tnn c^ f(^naubt (brängt, eilt)
nac^ bcm Snbe" (nad) bcr ©rfüßung). kuI ävaTe'Ad elg nepag. — 9) „tvenn eö au^ jögert.''
2:ie LXX (äffen bier Kvpioi als (Subjcft gelten. — 10) hSöI^ »ftc^'' ''^"«ffff"' nidjt rcdit
befteüt ift feine Seele in ibm," in bcm ßbalbäcr. öS fcblt bei ibm ber cr|lc (^^runb, bcr (Glaube.
Cbne cyiaube ijt es unmi^glirii, (Mptt ]n gefallen unb fclig ,^u werben, ihr vTronrei? i/rai. ovk
FvöoKei 7/ fvx>/ ftov (V avrco. — 11) ßinigc Icfcu mit LXX '^riJIOl^lIJ „in meinem Wlauben."
3luf jeben gaD ifl bcr f^Maubc an ben «5ptt bcr Offenbarung ju yer|lcbcn. Tcnn nur biefcr gibt
ber Seele bas wabre \'cben in Wercdnigfcit, 5"ncbe unb j^rcubc im bl. Weifte. 'Dhir in biefem
ßJlauben ift bcrjcnigc 5U ftnbcn, bcr bcr Slnit bae \'cbcn gibt, bcr w\\\ 'initcr ausgegangen unb
na^bem er bas 3Bert uollbrad^t bat, ^um ä>atcr jurücffebrt. Tas bicr Wcfagtc gilt für aflc
3eit, barum »enben es aucb bie 21po)lel für bieibrigean; Rom. ], 17; Hcbr. 10, 38; cf.
Lev. 18, 5; Job 19, 25-27.-12) r\)T iVSl W "IDJ i;il3 p\T'3 f]NT n^el*c
SBorte 5;!i?ranuS, SlriaS unb SatabluS überfet'.cn: „Um wie imcI mebr wirt ber SBcin ben über»
43 *
678 T)ix ^xop^tt ^afeacuc. 2, 5—17. 2lnm. 12—36.
ntiittjtgen Wann berücfen, fo bag er nidit fcft ju fte|)cn tiermag!" ffienn jum UngTauBcn noc^
bie (Sier unb Suft bcr 2Be(t fommt, unb ben Wcnfc^en unerfdttlic^ mac^t, bann fann er um fo
weniger beflebcn. Vit Ucberfe&ung bcr 33ulgata aber lieft ftd) offenbar Icic{)ter, Der 9Bein
OKaüfc^) ift i^lb beö Uebermutbeg. (^rbebung unb Sturj fols^en fic^ bei bem einen, wie bei
fccm anberen. ö Jf Karoiöuevog aal KaTa<ppov7iTr/^, ävfjp a/.a^i>v, ohdiv firj ■jepävri. — 13) Unter
anima ift ^ter bic ryJier ber Seele ^u i^erfteben. Prov. 30, 15; Is. 5, 14. — 14) 2tße SJcIfer,
irelcbe bi^ber uom Sbatbäer überwalti.at würfen unb unter feine 33otmäpiiifeit gefommen, »crpcn
je&t ibren Spott mit ibm treiben. — 15) (£«_i|l ber empfint>(icbfte epott, ben man einem 2?er»
brec^er antbut, wenn man ibn ba, V^q ibn bie «träfe bereit? ereilt bat, nocb fragt, wie lange er
feine 2?erbred)en uoc^ forttreiben wotte. — 16) D*p^^ /-unt" l^l^ft auf fn^ Sc^ultJenlali,"
ober w'xt Hilf unb Steifest wollen: „IH'änbermaffe." Xer fropbet öerftebt barunter ben 9iaub
unb bie 23eute, auö allen 'i)?ationen jufammengefd)leppt unb aufgebäuft. koI ßapvvuv rbv haoiöv
al'Tov arißapüc- —17) Ter auf Slnbcre 3agt> gemacht bat, auf fen wiri? nun felbft gejagt;
ber Slnbere gebiffen, wirb fclbtt gebiffcn werben. Jer. 16, 16; Ez. 32, 30. Sänvovrei avrov.
18) ^^J/r^rp ^wni* werben ftd) erbeben beine '^cbrücfer?" KalkKvijTpovaiv olkmßov'koi aov. —
19) „unf wegen ber Ungerciitigfeit an '^anb unb Stabt unb allen barin SBobnenben." J^iero«
ni^muö, 9iupertu?, i!wranues u. 21. wollen unter Canf unb Stabt ba? beilige 't?anf mit ber ^stabt
^erufalcm tjerftanben wiffen. Jbectboret unb Xbcop^vilactu? nebmen e? allgemein ijon ben
Jänbern unb Stdbten, bie ber Sbalbaer geplüntiert biit. koI äaeßeiac yf/c Kai nölsuq. —
20) rC\ )^V3 /'U»!?fred)tee! 65ut, ober beitlofen 3iaub." di ift au? ber ®efi:^id)te befannt, ba§
'l^abui^oPonofor unermef?lid)e 2?eute au? ben jyteftfenien ber befiegten »dürften unb ßiro^cn in
ber Äönig?burg, unf wieber unermeplic^e 'öeute au? fen lempeln bcr 23ölfer in fem •J?clu?tempel
hinterlegte. Jer. 51, 24. —21) Sr wollte feine irbifc^e (Glorie unf ^crrlicbfeit fiebern, wie
ber Slfier fein 9?eft in un^ugdnglid^cr Jpöbe. Tic ungebcucrcn, gegen 100 %n bicfen 9}?auern
mit ben ehernen Iboren foütcn^ ibn gegen alle Eingriffe fc^üt3en unc bie barin aufgcbäuften
Scfcä^e ibm ju einer unöcrftcgbaren tliucllc be? 9Boblfcin? biencn. Job 39, 27; Jer. 49, 16.
22) „fcbmäblid) b^ift bu bein ^au? bcratbcn." ßJerabe ba?jentge, m^ii, 'DJabucbobonofor al?
bie ®bre unb ben JRu^m feine? Jpaufe? betrachtet, fc^lug ^u feffcn Äd)ma($ unb Äcbanbe au?.
kßovlevau alax'wrjv tu oIku) anv, — 23) ill^p /'?" pcrtilgcn i^iclc i^ölfcr," ba?, mcintcft Du,
Werbe bein JRubm fein, würbe aber ju beincr Sd)mac^. aweirlpavag iro/Jovg Aaovg. —
24) ^ntJ^'Q^Ntplni '/""b üerwirfeft (baburcfe) bein ^.'ebcn, ober briugft bir felbft ba? SSerberben."
23) Die Steine bcr 5)^^uern unb bie .^ötjer be? ©cbälfe? an ben ^"»rac^tbauten, bie bu auf-
fiibrteft, werben einen j)lad)c» unb 3ammcrd)or gegen bicb erbeben, weil fie 3fWSf ber
Ungereditigfeit jlnb, bie bu auf bic^ gebäuft baft. — 26) Is. 14, 12; Mich. 3, 10. —
27) Der Jöerr ift e?, ber e? fo gefcbeben läpt, unb ber ba mad)t, ba§ ba? ®rope unb
cyiänjenbe in ba? 9?icbt? jerftcben wirb. Jer. 51, 58. — 28) «id) „für geuer bemüben"
teißt fid) Pergeblid) anftrengcn. Arnos 1, 4. «o« k^ilmov Aaol IkuvoI ev ivvpl kol k-^vri
no/./.ä uAiyn\i<l'X)iaav. — 29) i^oll Wirb bie (?rbe werben oom Srtennen bcr Jpcrrlicfefeit
be? ,§errn. S? wirb eine ^di fommen, wo atte irfifd^e .öcrrlid)teit al? lauter *3?ad)t unb
®d)atten erfc^einen wirD, unb wo man ba? wabre l'id)t unt» fie wa brc Jperrlic^feit nid)t bIo§ an
(£inem Crte, in (£inem i'anbc, fonbern auf ber gan',en Srfe fd)auen wirb. Mattli. 24, 34;
I. Joan. 2, 17. — 30) „2Bcb bcm, bcr feinem Jrcunfc ',u trinfen gibt unb (in biefem Iranfe)
bein ®ift, ^rippf, beimifd)t." Die a^ulgata la? iHDIl „Ki« ®tft/' »^^ ^^'^ ""^^^^ ^«*
Siicbtigere ift. Der i£balbäer gab feinen 'f^unbe?genoiTen ben 2:ran! feine? Ueberntutt)e? ju
trinfen unb betäubte fie baburc^ ju ibrcm i^erberbcn. w ö yror/Cwf rbv irArjaiov ah-ov ävarpo-n-y
doiepä. — 31) "13^ fjXI >,\<^ fogar ibn betäubt, um feine Sc^amtbeile ju fe^en," b. b- i^n
bur(^ füfje 23orfpicgcIungen fo weit öerfübrt, ba§ er ibn in bie tieffte Sd)mai$ bringt. kuI i^le-^vo-
Kuv, öiTug ETnßlETTy ettI to. n-KTjAaia avTüv Nah. 3, 11. — 32) Die LXX lafcu bier H^DtS'
„(Sättigung, güae," nid)t t^Vy^ "t>u fättigft bit$." 3bre iüe?art fcf)eint ben SSorjug ju »er-
T . - T
bienen; ber Sontert fpricbt offenbar fafür. (Sr beiiJt bann: Trh/a/iövnv ä-ifilag ek öö^y^ nie kuI
cn.' „Die güHe ber Sc^mac^ ftatt ber S^re follteft nun aud^ bu trinfen," wie bu \\t »or^er Slnbercn
ÜU trinfen gegeben. Jer. 51, 7; Thren. 4, 21; Abd. 16. — 33) '7")^ni »unb ^eig' c?, ba§
bu unbefd)nitten," b. l^. werbe in bie tieffte Scbmai^ unb Sd)anbe oerfc^t. 9?ac^ ber SSutgata
würbe j^'^T) gelefen. Kap6'tq. aaAEi"&r/Ti KOi (T£('ffi^//rt. — 34) „e? fommt an bic^ bie 9tunbe
be? Äeld)e? (3ornbed)er?) be? ^errn." ekukauoev ettI ge nor/jpiov <hiiäg Kvpiov. — 33) xal
awi/x-^r] äri/iia im rr/v 66^av aov. — 36) „benu bie am ^Cibauon begangene ®ewaltt^at (ber
SSerwüftung) wirb bid) jubeden." Der «inn ift flar: Die Sc^mad), bie bu bem Libanon buri:^
Der ^vop^tt ^akcuc. 2, 17—20. Stnm. 36—43. 3, 1. 5tnm. 1. 679
3lbbauunii feiner fd)5nen dcbern Ts. 37. 24 aiuictban, tvirb aucft üf>cr bi^ fommen, unb ait(!»bu
n?ir|t bann fahl c\k\&i bcm Vibanon crfd^cinen. (5/rir^ (ini,inn nw Aißnrnv. — 37) Xie LXX
lafcn Tin^n' „tvirb bid) crfitrccfcn," ivae bem (Sontcrtc anpaffcuber crfc^eint. Ter 5tnn ifl
flar: ric 'siranfamfcitcn, bie bn an bcn Wenü1)cn, an bcm Vanbc, an bcr Stabt unb ibren
l^enjobncrn bciian»icn, werben bie »üben Ibiere raitcn bunt bic i^evuniihmii, bic i'ie in beinern
JKcidie anrtclUcn. — rJ8) Ter "Pri^vbct fiicit hier eine tivifobe bin^u, womit er bcn?cifcn will,
bap ni(t)t? "?lnDcre«( aU \hünc\(inc\ fitr jene jü erwarten \\t, bic eitlen f^jötjcn bienen. Jer. lu, 1.
39) f. i. 'y. — ^0) xai a'uTÖ tan (pavTacia. — 411) tuvto öt tariv kAaafia xiivaiov. — -5112) fv
aiiTü. — 43) ev'/.aßetc^u.
Caput III.
1. Oratio Habacuc prophetae pro ignorantiis.^ 2. Domine audivi andi-
tionem tuam,^ et timui. Domine opus tuum in medio annorum vivifica'
illud:'* In medio annorum notum facies:^ cum iratus fueris, misericordiae
recordaberis. 3. Deus ab Austro veniet,^ et sanctus de monte Pharan:^
Operuit caelos gloria ejus:* et laudis ejus plena est terra. ^ 4. Splendor
ejus ut lux erit: cornua in manibus ejus:^" Ibi abscondita est fortitudo
ejus:" 5. ante faciem ejus ibit mors. *^ Et egredietur diabolus ante pedes
ejus. '^ 6. Stetit, et mensus estterram.'^ Aspexit, et dissolvit Gentes:"
et contriti sunt montes saeculi.'" Incurvati sunt colles mundi/^ ab
itineribus aeternitatis ejus.^^ 7. Pro iniquitate vidi tentoria Aetbiopiae,''
turbabuntur pelles terrae Madian.-" 8. Numquid in fluminibus iratus
es Domine?-' aut in fluminibus furor tuus? vel in mari indignatio tua?
Qui ascendes super equos tuos;^" et quadrigae tuae salvatio. 9. Suscitans
suscitabis arcum tuum:'" juramenta tribubus quae locutus es:^* Fluvios
scindes terrae^ 10. viderunt te, et doluerunt montes:^® gurges aquarum
transiit.^ Dedit abyssus vocem suam: altitudo manus suas levavit.^
11. Sol, et luna steterunt in habitaculo suo,^^ in luce sagittarum tuarum,^
ibunt in splendore^' fulgurantis hastae tuae. 12. In fremitu conculcabis
terram:^^ in furore obstupefacies Gentes.^ 13. Egressus es in salutem
populi tui:^^ in salutem cum Christo tuo:^ Percussisti caput de domo
impii:^** denudasti fundamentum ejus usque ad collum.^^ 14. Maledixisti
sceptris ejus,^* capiti bellatorum ejus, venientibus ut turbo ad dispergen-
dum me.^" Exultatio eorum .sicut ejus/** qui devorat pauperera in abs-
condito. 15. Viam fecisti in mari*' equistuis, in luto aquarum multarum.
16. Audivi, etcohturbatus est venter meus:*^ avoce contremueruntlabia
mea. Ingrediatur putredo*^ in ossibus meis, et subter me scateat." Ut
requiescam in die tribülationis:*^ ut ascendam ad populüm accinctum
rostrum.*® 17. Ficus enim non florebit: et non erit germeü in vineis.
Mentietur opus olivae: et arva non afferent cibum. Abscindetur de ovili
pecus: et non erit armentum in praesepibus. 18. Ego autem in Domino
gaudebo:*^ et exültabo in Deo Jesu meo.** 19. Deus Domiliüs fortitudo
mea: et ponet pedes meos quasi cervorum.'*^ Et super excelsa mea^
deducet me victor in psalmis cahentem.^'
1) nlTJIC^"^J7- 2:iefc6 S?ort, bag nur bier unb Ps. T, 1 (inber Stngularform) oorfcmmt,
bürfte ijieücic^t eine bcfbnbere 5(rt be« Q5cfaniie? ober Viebes! bebeuten. Xie SiBurjel JJjj/ o^cr
rtjlli» bebeutet „betumirrcn, irren, fehlen, auch iirof! fein." SdKiifl i^efmuthct, cj! fei mit biefem
Sporte ani^ebcutct, ber ^^pphet habe biefee Vicb über bcn Shalbcicr in einem Umjucje unb ftchcnb
t>tx gewijjen lcd)autafeln gefproc^cn, bie bem 58olfe in ^öitpern seilten, wa« bie SBortc au£i-
680 "Dtv fxcp^tt ^ahacnc. 3, 1—5. 2Inm. 1—13.
brütften. fierä ü(5//c. — 2) „t($ Hii fle'&ört, wai bu mir ju &5ren gcge&cn," b. b. i($ ftabe
triebt öerjlanbcn, nni^ bu mir gcfagt ^aft. — 3) Tcrefer i?er)le{?t unter opus ba^ 3?oIf öiottee,
ttjelcftce! auit bei Is. 45, 11 „®erf feiner Jpcinbe" genannt wirb. 3(nbere »jerftcbcn baruntcr
baö QBerf ber Sübnung unb 3?crgeltung, »on n?eld)cm ber 'Propbet focbcn eine 5(nfcbauung
befommcn batte. Tte meiften 3ht§leger aber »erftebcn barunter ba? gro§e ®erf ber gürforge
unb üdterlid)en i^iebe an feinem 2>o[fc", »eicbej in Scn^erbeit a(5 ÜDerf ber 3?efreiung unb (£r*
lofung ftcb tunb gibt unb feinen rytan^bunft burd) bic Beübung bei^ ^iJeffia^ erbalt. 9Ba^renb
ber '»yropbet gittert ob bcr Scbrecfen ber ^5erid)te, bie ba tommcn unb 5-?rael foirobt al? bejjen
£iuälcr treffen foüen, füblt er ftrf) innigft gedrungen, bcr .6err möge bao grot;e 3Bcrf ber J^ürfprge
für fein 3?o(f, ba? er bieber fo »unberbar geübt bat, niif)t unterbreiten oper gar auf immer auf=«
geben; er mi^ge e» fortfegen, ja erneuern unt im '^lan^e ber Urzeit funb a^erben \a\\cn. Ka-evo^oa
Tci epya am Kai e^iavjjv.' — 4) 'J'ieDna^muo. — d) „in D.^'itte ber ^vabre, bie nun fommen unb
bcinc fsjerecbtigfeit offenbaren werPen, ^eige bid^," a(^ bcn, bcr feince ivolrcs in f^nabcn gcbentt.
di ift f^3ott eigen, bie ©crfe feiner tf rbarmung gerabc bann tun? \\\ mad)en, wann man ce; am
jDenigften crriartct. Sr befreit fein i^olf au-5 Per .g^anb ^icgi^ptcn?, gerabe ba ti am tiefften
niebergcbrüdt war. (£r (dpt in rounfcrbarer Jöcife bcn Smnio 5ur ^errfdtaft in 33ab*>(on
gelangen, um feinem i>olfe bie 3?efreiung ^u geben. (Sr läf;t feinen Sobn in bie 2Dc(t treten ju
einer jeit, n?o bie gröf'te '^Jadn unb ?5i»ft*^f"ti? be? ntoraiifdum 'ix^^nu bcrrfcbte. £r berief bcn
Saulug \\\\ .i;üngcrfdiaft 3cfu, ba er am nnitbenbilen tobte gegen bctjen "Xnbänger. h> f/eacj
($1)0 i^üuv yvua&//(jy. iv rü iyyKeiv rä inj käiyvua-dr/ay. Sie lafcu riiTl- '^'^^v, )latt Tn^Tf/
vivifica illui:!. 9lKcin bas! barauffofgenbc h -ü kyyi:£iv . . fcbeint al? (lorrcctur biefer lieber»
fc^ung betracbtet werben ^u muffen. "Xenn im ^ebr. unb in ber i>ulgata iit nur Sin Sag.. —
Gornciiu^ a ^'apibe meint, c? fönnte ber crilcre 2ai3 au* fd^on im ^cbr. aii '?3?arginaltert
geftanbcn babcn. Tic 5lu?lcger mn-ftebcn bann unter bcn bcibcn Jbicren fie ■???et>er uni' 'jPcrfcr,
bcrcn fidi '«Ott bebicnt babc, an fcinent i'olte Ucrbarmcn ]n üben Is. 21. 7 : im mi^ftif*cn ^inne
aber (Einige bie beiden (Xbcrubim; 3lnbcre bie beiden Ibicrc, in bcrcn vQJitte bcr neugeborene
.fecilanb tag; '.Jtnbcre bie beircn jkduber, in bcrcn Witte er fein l'cbcn am .Hrcu^e *5erbaud)te.
(£» gefällt ber götrticben Inufebung, ibr 3Serf in btefen ?erfd^tcbcncn 'Jtuelcgungen unb in ?er»
fcbiebcne ^trabten fid^ brcd}cn \n laffcn. Xic ewige JBcisbeit fpielt mit bcn .^inbern bcr
^)Jenfd?en. Tie LXX babcn nocb bcn weiteren 'ßeifa^t er -ü -npnvai rhv Kmpdv mwkix^'^r/cnj.
iv 76) rapax&f/vav T?/r i/"'T'/'' /'or, — wctdic Sägc al? iuM'fucbc erfd)cincn, bcn Originaltcrt richtig
^u überfe^en. — 6) ItD^'lp »»t^u 2-bcman, ober *oon Süben." Tas SBort bat hdit 23ebeu'
tungen; Job 2, 11. — Ter ^^ropbet beginnt bicr bic ßiroptbaten, bie f5)ott an feinem 'J>otfe
von jeber i^oltbracbt bat, auf^ufübren, um ftd) unb 5lnbcrc ^um t^crtrauen ]n ermuntern. Sr
bedient fid^ babci ber tünftigcn 3cit, an^upcuten, baf; 'iHut oaejenigc mai er einft gctban, in
anberer SBeifc wicberum tbun werbe, ja in einer Seife, i>k »id glorrciitcr ift, wie er eö atfo^
glciÄ au?fbrid)t. Wit :'1icdn babcn baber .g>ieront>mu^, Ibeoboret unb 2bcobb:itactu? in bem
,",Äommen au^^ bem Süben" baei "Jtufommen bee ^.liefilae au§ bem füfti* gelegenen ^Betbtebcm
angetünbigt gcfunben. — 7) 'iBerg uup ©üfte '»ybaran fitliejjen ficb an ba? i^cbirge an, bem ber
^Binai gebort. Deut. 33, 2. tV <ji"^>vc <i>af)nr Karnanior ödaeoc. — ^^bcoforct 'oerftebt im
mi^ftifiten 3inne bie 2:magoge barunter; ibeopbt^lactu^ unb (SutbiMniu? ben 3dioo§ ber
feligften fuuigfran. Xae .ic<cbr. bat nod> ben 'i^eifaii. 8elah. (^nhba/jw. wcld)eei aud^ nod) i'. 3
u. 13 •?ortommt unb wabrfcbcintid» al^ fliufitJjCidum \n betrachten i)i, ba? entwebcr eine '^aufe
ODer ba^ (iinfatlcn ber ^ntftrumentc ober ein da cai)0 ofer eine (Jrbebung tcr ^ctimme anjeigt.
8) Cb biemit auc-gctrürft ift, bau ^^otte? .dcrrüAfcit bcn .^immct in <äd^atten ftetit ober bajj
fie über bcn gan',cn .^^immei fic^ auobreitet, bleibt babin geftcKt. iKä/v^i^sv ovparuvr t) npen)
a'f-ov. Xer 'jVopbct bat bier bie 'i^erbcrrlidlung (yotte-? auf Sinai !>or 'Jlugcn unb fiebt bie
SSieberbotung berfetben in ber 3ufunft. .'picroniMun? fiebt farin bic in-rberriidiung bc? 9??ef-
fia? turcb Die (füget in ■■i3etbtcbcm; Ibcoporct nuP Ibcopb'.ilactu? bic Ajcrrlid^fcit bc? -ricffta^
in feiner ^.lebre, feinem kleben, feinen ©iiuPcrn, feiner '^tufcrftebung unP .fi^immelfabrt. — 9) Srft
mit ber (£rfcbeinung (£brifti warb m^ü bic (vrbc ^i>n ber ^tnerfennung nnf bem Mobt Pc? (Einen
(S3ott. — 10 i Unter Pen .*?örnern finp bier bic „2trab(en" ',u oerftcben, bie i^on feinem i'icbt*
glänze ausgeben. Tide Strahlen finp aber in ii?ahrbcit bie wunbcrbaren .*>lräftc, bie er i?on
i'ciner 9}Jajeftat au-ogeben ldf;t. "iind) dbriftue übt feine 'i'.VadM in feinen Jranben, inbem er burd^
fic bie .ftranten bcilr, Pen ilpoftcln bimmlifd^c .Hrafte mittbcilt, an ba? .Hreu^ ficb heften täf;t
unb Pen testen Segen giin. — 11) -»öcbr. ,,unP Parin ift Pie .i:ültc feiner Srdrfc." Ter dufu-re
<yian', ober Pie duf;cre .Hraft, Pie er offenbaret, ift Pie •P'ülle feiner inneren .«raft. rerefer über-
fcöt ba? ^ebrdifd>e: „ramal? ;og er einen Sdilcicr über feine Waieftdt." küI tOem <'iyä-),(riv
Kpnraiäv loxi'oc avrov. — 1:2) ly^ „bic "^cft." (^)ott ocrbdugt Über jene, bie ftd) ihm unb ben
©einigen (feinem 3?olfc) nnbcrfe^en, Äranfheit unb Sßernichtung. Exod 23, 27; Jer. 7, 38;
Ez. 36, 4; O.se. 13, 14. ■^po -po^ü-ov ahrov TTOpei'aerai /.6yo^. — 13) Jpcbr. „UUb Cg foIgt
58ranb, flC'")- Hnun ^ü§cn." 33ranb (giebergtut) i^ ^ier als bie ^.''aratlelc ju ^J>e|t 5U bctrftiiten.
Der ^rop^it ^abacuc. 3, 5—13, 5lnm. 13— 3i. 681
ökUt U\ü t^cr \id) unb Miitcv fic^ 3?erbcrbcn cix^ fcinc JPibcrfaitcr au^iKbcn. Knl i^f.7e'vnETai
eiq -fMa. Ps. 9(J, 3. rcrrfcr übcrfctU: „Unb feinen "^iivnx ioU]cn btc ^)^^ub?OiU"I." —
14) Ter •'Qivv fielet cU ber WadUlmber, bem 'Mc^ iintenxnn-fcn i|V. 3cin Wefff» ter (£rbe
aber ift ba? iHn-füt^'ii über ade Tu\i\c natt bcm ^JMane feiner 3Beie(beit. mr// kuI iaa/t'ryfi/ 1) yfj.
2lud^ neuere (iieiieten übcrfeijen bier Tlt2'*'l '"it: „er madue ivanfen." — l-i) in"') »®r
fdiaut unb niadu erbeben bie in^lfer." fnf,r/.nj'e ml iS/rräur/ fiivr/- Ts. CA, 1. — 1(>) Tic Ur»
i^biri^e ftnb bie biH-bften unb .aeivaltiiiften unb bilbcn ^Iciitfam bae 2fc(cl bcö (£rbfi,Hpcrei. (ijott
"mad^t fie aber ^erilieben i^leidi bcni leiduen Jbon unb bem fdei^enben 2anbe. XerSinnift:
ilcine ivbifdie 'ycivalt, ic eirof; fic aud} fein mac\, fann fiel) (^ott anberfci^\en. J^fiV'V'/ ^j öfi?/
ßia. — 17) D/1^ nl^OJI "^if -^Üi^et ber Urjeit;" hÜKiiaav ßowoi alumoi Tro/ieiag aiGwlac
nvrov. — 18) 1*7 D^IJ/ niD^Sn »^3än.qe ber dmc^teit linb e^, bie er gebt," b. b. er ijcbt bie
alten "JDciie ber WvT*t unb .Hraft, bie er •.•»cn ^tnfauii ber i^iianiicn \\t. 3n feinent i^olfe crweitl
r^kut in befonberer unb au?iie',eidMieter 29eifc bie "IWutt unb <skite, bie er im "Jdljicm einen ^urcb
bie Jitöpfun;! unb Srbaltunii ber Unit \(U}t. (sian', bcfou^ere' aber ^eißte '^k^tt feine Wad)!
unb <^ktte in feinen: 5obnc, ben er babur*, baf; er ibn unter 3[[tc erniebri;U. über 'iUlc erbebt
unb bem er "MiC- untcruMrft, »a^ ba im .iöimmel unb auf (SrDen. cf. 8. Auirust. de Civ. Dei
18. 32. — 19) pK nnri »unter ber 9hnb (Wübfal) fab id) bie Seite dufcbanC b. b. al3
i^ebcmütbiiU unb erniebriiU fab idi bie 3elte ber 9(raber, burd) weld^e ber i^err fein 25otf fübrtc.
ßufd^ (^Iufd^an) bereutet ni*t nur baö afrifanif*e, fon^ern aud) taei afiatifd>e, p. i. arabifd^e
StetbioiMen, ba-? feine 3elte aui?bebnte ldn;]e be? rotben i^Jeere^. üir} «ö-cn- dfhv aKi/vujmva . .
20) Tie Aeüe finb bier UMcfer bie S(Ut. -rmix^ijaorrai Kai al mr/val yij(: ^iaöLäii- Gen. 25. 2:
Exod. 2, Ifi; Job Ml, 23; Is. r.O. <3. — HX) Ter ^Vroi^bct fiibrt bier eine neue 5cene tjor: Pen
trunpcrbaren Turd^^Uii be? i^plfc? ^Tst'rael bur* bae rotbe Weer unb bureb ben jiM-pan Exod.
14; J()^^. 3. SUc^ fübncr Walcr fübrt er bier einen frdftij^en -pinfelftreid^ inbem er frvieit, ob
bcnn f^kHt über Pie f^eiväffer ^ürne, baf; er fp ^u'waltfam mit benfelbeu oerfübre. Sr'frdi^t
aber in biefer iBeife nur, um ut ^eii^m, wie ß^ott '?(üeei in '.yeiiu-eiunii \iii^t, um fidi feinem 33oife
at^ ^err unb (iknt ^u enveifen. — "-lll) Xie bebr. iPartifel ki fd)eint bier bie i^ebeutunet oon
imo 5U baben: „-i^ielmebr befteiiift bu beinc '»Pferbe (unb) bcine '^k-fpaune brinjien .^»eil unb
jRettuuiv" o"< 's-tß'i^v ■ ■ 3lmbrofiue inn-ftebt bier im m".^ftifd^en Sinne unter ben ^l.H"erDen unb
bem '^kM"panne baö g-lcifd) unb bie 'l^icnfdUnnt Gbriftt, auf weldie ftd) bie (^kutbeit wie auf >Pferb
unb iBai'ien fetzte, um bie j^abrt ,^u madicn 5ur ikMu\iun;'( be^ ^"Keid^es ber ®elt unb bee leufele.
(£r er(U~bt fi* Parüber febr aut^fiibrlid) in ber 5(u-?(e.auni3 ber 'iPfalmen .40 unb lis. —
2S) nnC'p "^J/n n'''^^ „fd)ncllen wirft bu beinen ^J'feit" ober nad) ^^luberen: „entblojjt ifl
bein 'iPfeil." Ter 2inu ift immer bcrfelbe: bu fdmpfeftmit f^arfen 'iPfeilen. hrehm' hirEivac
t6^ov aov tTTt GKij-rpa, /Jyet K'rpioi;. — 24) „tvic bu gefdiworeu baft ben NiJtcimmen." Ta^
^ebr. ift bier febr bunfcl: H^p ")*D5< illOP ilUOC*- ^crcfer überfegit: „di- fdttigen llc^
bie ^mU be» (ikbieters," b. b. fie treffen gut. Ter Sinn paf;te irobl gut ^um Sontcvt; aber
e? fäeint fübn, ba» 2Dort ^12^ „Stab," ;>httbe" mit „'iPfcil" 3U überKt3en. 5}fan betratttet
bicfe äBorte fiir bie fd)anerigfte Stcüe be? gan5en 3(. I. — 2-5) roa^} nad) t(m .g^ebr. audi beifjen
tann: „<itri.Mne fpaltet bie (ürbe." 'Jiadi Tcrefer u. 51. i|t bamit angebeut£t, baf; bie ^i^hntgc ber
burit bie •J'feile bec .löcrrn getöbtctcn geinte bie (Jrbe aufa-'cie'be unb ^trombcctcu auotiefe.
'^ad> 5lllioli ift e6 auf ba?; .(per^oorfprubcln ber r.ue[I)i\affer ^u beuten, wcldiee; (^kkt untnperbar
eintreffen lief; Exod. 17, »>; Num. 20, 11. Se fbnncu aber aud) gewaltige "^laturereignitje,
wie 2i}olfenbrüd>e, ©inbbcfen, u. bgl. ocrftanben werDen, 'tvddjt bie tSrbe aufwüblcn unp "JUIco
in Unorbnung bringen. Job 3S. 16. Tvo-nfixjv pa) f/cFTai y/. — 2(?) .)rcbr. „ej; feben ^id^ unp
beben bie i^ergc." b'i'ovrai m Kai üSivi/Govni /ani. — 27) „ein '>ktj; in>n !li?affcrn ftriMUt nicrer;"
aK«i>-i:o)v viSara Tropemf. — 28) fieiürliebcr S(u?bru(f, um ben Sdireefen unb bie 5(ng)l ber
(.^efebopfe an^uPeuten. (■i/"'C oavraüicr a'rriic. — 29) „oor peincr Waieildt, o .)^err, weisen
Sonne unp ^onP, uup bleiben rubig ,'n ibrer 3*3obnung, wenn Pu al-? (^k~bieter unp -^.Widnbaber
in Pen (i)ang Per "^Jatur eingreifft unP ^CMinPer wirfeft." Tie fiperifeben .Hin-pcr wcrpen bier <xH
^^.krfoncn, alö madubabenpe 'JPcrfonen utradMet, Pie ftd> al? Untertbanen ftide balten, \v(\\\\ Per
Jperrfd)fr, '^ott ndmlid\ erfd^eint. i'a>? Stiücbalten in ibrer J'^obnung ift CkW] Aiufternif! \\\
beuten, Jviuftcrnif; aber finnbilpet grofje Umwdl^ung Per "AVenfd^beit; Jod 2, 10. (£inige 'i}lu^='
leger pcnfen bier an ben StillftauP Pit Sonne unter 3i>fiie 1"/ 1->'' ^lnperc an bie dgnptifd>e
gtufternil; Exod. 10, 21 ; Job 37, 20-12; I.-s. 00. 20. i-ijinh/ ö if/.Loc Kai i) aiAi/vTi icm/ h ry
räifi nvrfic. — ^Oj „wcuu bu beiuc ^'^fcile (bie '.^UfiC bciucji (^crid)te?) aujifcnbeft." eig (t>i>c
ßo/.iikg mv TTOfjEvaovrai- Ps. 76, is. --31) „fic wciAcn bei bcm ©lan^e bcinc;? bliuenbcu
Speere^;" elg (pey/og ac-pairfjq ottauv cov. — 32) ev äiTtv/ri öÄ/-}oiffFic jf/v. — 33) t^nri
„jertritt]! bu 93ölfcr;" Ose. 10, 11. Kajä^ng idv?/. — ^i) Ter ^J.M-opbct erinnert bier an bie
682 ©er ^vopi)ü ^abacnc. 3, 13—19. 2tnm. 34—51.
Befreiung S^ractg aug 2legoj>ten. — 33) Unter bcm ©efalbtcn ifl !^ier junäc^|l Woöfea ju
»crjte^en, ben @ott jum 2?efrcier feineg a?o(fe6 au^erfe{)cn unb aU feieren mit befonberen ®naben
gefalbt bat. Snfofcrne aber Bu^ünftigeö bicr oorau^gefagt wirb, i|l barunter bcrjenige ju »er*
fteben, ben bie '»J^erfon bc« 5}fct)feö [efbfl gefinnbil^et unb ben aui^ !D;Dt)feg aU ben |^ropbeten,
ber an feiner «Statt fcmmen würbe, uorauögefagt bat. yiad} bem ^ebr. fann man überfe|,en:
„ju retten beinen (SJefatbten," wie bie^ aud) bie LXX getban: tov aüaat rhv xp'-'^'^öv aov. So
genommen bebeutet bter (Xbriftu^ ben prieftcrliAcn Ibeil ber erlöjlen ''BJenfcbbeit. — 36) „Pu
jerfcbmetterft baö .^taupt bem T^reotergcfcblecbte," ober wie Sod) unb jReifd)! überfe?,en: „bu
fcbligft binweg ben cyiebel com ^aufe bes grcolere;," b. b. bu nimmftbem greolcrgefcblecbte (ber
(fcalfaifdben |>err[d)erfamilie) bie ^errfdiaft. 2Ju6 ber 3?ergangenbeit bat ber '>J>robbet ben
^Pbarao üon Slegtipten im Sluge. Sm m»fti[cbcn Sinne i|l nacb Jpieronj)mug ber 3lntid)rift aui"
9efprod)en, ber tOii Dberbaupt ber greller ift. ßaltiq «f Ke<pa/äg ävofxuv -dävarov. — 37) T'xt
T^amitie ber greller wirb ju Sd)anbcn oom flein|len @Iiebe bis jum größten. Job_20, 28 ;
Arnos 2, 9. Hfjyeipac öeü^ovg twf rpaxrß-ov. — 38) „bu fprid))! beu glu^) Über feine isrcepter,"
b. b. über feine 4>frrf^aftett. I:as .^ebräifdje überfe^en bie 9kueren: „Du burd)bobrcft mit
feinen Sceptern (Ütutben, ^^r^peeren) bas ^aupt feiner gürjten." SäKofag kv sKoraan Ke(pa?.äc
6ii'aaTö)v. — 39) Der ^-''i^i^Pbet fprid)t bier im ÜJamen bcö i5olfe6. aaa&r/aovrai h avTij. -^
40) Siavoi^ovai ;>faÄmwf ai'Tüv, wf imt^uv Trrw^of Äni^pn. Die 5leg9ptier froblocftcn Über bie
^öraeliten, bie fie in ber ^DJcereöfluft fanden, wie bie JRäuber, ta fie eine in Sd)lupfwinfet
geflüd)tete gamilie gefunben. Sc wivb baß grobloden ber greller unb geinbe S^raelö fein in
ben Stagen, ba fte baffelbe webrlo^ überfallen. — 41 ) C^Jott ereilte ben ^'biir'iP mitten im Weerc,
unö fo ereilt er bie J^einbe Israel?, wdbrenb fie fid) bem Siegeefrobloden überlaffcn. 3ni
moftifd?en Sinne i)l bier ber Sieg be^ 5Borte?, ba« ^Icifd) geworben, au^gefprcd^en. Diefe*
2Dort wirb t-erfünbet werben bi6 über bie Wccre, unb 9?id)t« wirb fid) ibm wicerfcgien fc*nnen.
äjie f(^lammig unb trüb bie 9?atur ber i^ölfer fein wirb, att bie es ergebt, es wirb .^errfd)aft
über fie gewinnen. kuI kmßißä^ elf -ßd/aaGav, toix Ittwov^ aov, rapäaaovTa^ iiöup noXv. Ps. 70,
20; Ts. '43. 2. — 4:2) 9?ad)t'em ber ^-M'opbet ben Sieg bes Jperrn bef($rieben bat, überlädt er
ficb ie§t wieber bcm Jrauergcfüble über bas Sd)icffal,"Daö feinem 2?olfe benorjtebt, unb fnüpft
fonad) an basjenige an, xoai er 3?. 2 aui^gcfprcdicn. efv/nia/ir/v kuI sttto?/^?/ y KoMa fiov änb
ciuvr/g TTpoüEvxm x'^'-'^'^^v /jov. — 43) 9?acb ^ieron»mu6, ^ugo, 5<infeniu«, brüdt ber ^'"ropbet
feine Sereitwiüigfeit au6, gteid) 3ob ju leiben, wenn e« ibilt nur gegönnt würt'e, bie fdtwerc
.^eimfuc^ung beö 2?olfe« ju überleben unb an feiner JRücffebr aus ber (iiefangenfcbaf't tbeilju-
nebmen. 'Diac^ Slnberen brüdt er feinen Sßunfd) aue, lieber ju fterben unb jenfeitei mit feinen
33dtern jufammenjufcmmcn, ale biefe S^xt ber bevorjlebenben Drangfale ju erleben. — 3lllcin
naeb bem einfädln \*aute beS Jpebr. befc^reibt ber 'J.Topbet blo^ feinen Sd)reden unb feine (5nrd)t
über bie fcmmcnben (yerid)te (S3otteS. eici//-&E Tpoftoi- tJf tä barä p.uv. Da? ^ebr. bat bier baä
futurum: „gäulni^ wirb fommcn in mein ßiebein." — 44] ^Ty^ *^nri1 »nnb meine Äniee
werben f($lottern ;" kuI inoKäTu^ev hapäz^v n ef«? fiov. -— 43) niJi< '^'^^ "^*^^ ^* bleiben
foll big 5um Jage ber S^rübfal;" ävanavaofiai kv rnikpa ^/.irj'Eijg. — 46) lil^jl^ D^^ m^I^^
„ta berauffteigt jum 3?olfe berjenige, ber e^ bebrängen Wirb ;" rov ävaßf/vai elc Aahv ■KapoiKlag
fiov. — 47) Der "»J^ropöct ermannt ficb unb rafft fi^ unter ber 2Dud)t feiner Jraurigfeit mutbig
auf, inbem er gläubig feinen 53lid auf ben ^crrn riAtet, ber in bie Unterwelt binab, aber auc^
wieDer berauffübrt. — 48) „in @ott, meinem ^eile;" eiri -ü ßeC) tu auTf/pi fiov. — 49) eif
avTEh-tav. Starte be? l'eibes unb Sd)nclligfcit ber gü§e galten in ber inirjeit al6 grojje SSor-
jüge, befcnbers bei ben Äricgern; Joel 2, 7. — 30) Der ^Topbet fprid)tim 9?amcn'be« 23olfeg
unb »erftebt unter feinen ^i>ben „bie licblicben 23erge "J-Viläftina'?." tnl rä v^ißä cKtßißä pe. —
31) wofür einige i.'eeiarten victori baben mit Jpicronwmuö. ^m ^ebr. bilben biefe Sorte eine
Sd^luf'bemerfung unb lauten: „Dem ^D^ufifmeifier für meine Saitcnfpiele;" tov vcK^aat h ry
üöy ai'Tov. (13. De3. 185Ü.)
PROPHETIA SOPHONI^.
1. SopfioniaÄ, H^^öV, -t»f ovf«c, bcr uadj "pfcuboc^nvfmniue au§ bcm Stamme
Simcüu wav, mciffaßtc in bor crftcn :')i\\^icniiujc-'pcviobc bc^3 .Uoiiig'ö ^hMuV'"', ctiua
in bcm 3titriiinnc i\ <)40-636, in luclckm bcr Äiöni(\ nod) im Knabenalter ftanb
unb bcr (Äiö^cnbienft atlciemein neben bcm ^sebol>ab= (Snltnc^ bcrrkbtc.
2. ebne ^ebefdnmicf, obne erhabene 'Silber, mit einfacben aber correcten SSor^
ten fagt er bic 8trafoieridite t»oran!o, bic über ,^siiba nnb anbere, bcm i^olfc Wotteö
feinblidie 'Jiationen croicbcn unirben. l^i" leisten Xbeilc feiner '^l^rppbetie ridUet er
feine dUhc in ftrafenbem ^Tone an ba§ )l>olt (^3otte^ unb bält ibm bic bnrdi alle
©tänbe Lterbreitete 'iserborbcnbcit unb 3iirf'tlofic3feit üor, unterläßt c$ aber nid)t,
aud) wn bcr ^.U'fferung, bic eintreten iinirbe, unb luMi lilUcbcrbcrfteUung eines georb^;
nctcn Staate^ unb hm 3egnuniiicn bcr meffianifd;en ^dt ju fprccben.
3. Seine '^Nropbetic bilbet o(leid;fant bic (Sinlcitung ju bcr flrofecn ^fcfonn, lücldie
bcr ßDttbegeiftertc i^sofiae mit 'JJiutb unb Kraft fd)pn aliS :,^sünglin(-\ begann. (Sbix-
raftcriftifd) aber ift bei ibm, baf; er bic ^dt bes a)ieffia5 ali? eine 3t'it fdnlbert „ba
^•^rael arm unb bürftig, aber ftarf burd; fein 'Vertrauen auf (^ott fein tnürbe."
ecbegg, ©cfcb. bcr leöt/^^sro^l)ctcn 3:1;. IL S. 18.
Caput I.
1. VERBUM Domini, quod factum est ad Sophoniam filium Chusi,
filii Godoliae, filii Amariae, filii Ezeciae/ in diebus Josiae filii Amon regis
Judae. 2. Congregaiis congregabo^ omiiia a facie terrae, dicit Dominus:
3. congregans hominem,^ et pecus, congregans volatilia caeli, et pisces ma-
ris: et ruinae impiorum erunt:* et disperdam homines'^ a facie terrae, dicit
Dominus. 4. Et extendam manum meam super Judam, et super omnes
habitantes Jerusalem: et disperdam de loco hoc reliquias Baal,^ et
nomina aedituorum^ cum sacerdotibus: 5. et eos, qui adorant super
tecta militiam caeli, et adorant, et jurant in Domino, et jurant in
Melchom.* 6. Et qui avertuntur de post tergum Domini, et qui nou
quaesierunt Dominum, nee investigaverunt eum." 7. Silete'" a facie
Domini Dei: quia juxta est dies Doniini, quia praeparavit Dominus
hostiam," sanctificavit vocatos suos. 8. Eterit: in die hostiae Domini
visitabo super principes, et super filios regis,'- et super omnes, qui induti
sunt veste peregrina:'^ 9. et visitabo super omnem, qui arroganter
ingreditur super limen^* in die illa: qui complent domum Domini Dei
sui'^ iniquitate, et dolo. 10. Et erit in die illa, dicit Dominus, vox
clamoris a porta piscium,'" et ululatus a Secunda,^^ et contritio magna
a collibus.'- 11. Ululate habitatores Pilae:'^ conticuit omnis populus
Chanaan,^ disperierunt omnes involuti argento.^^ 12. Et erit in tem-
pore illo: scrutabor Jerusalem in lucernis: et visitabo super viros defixos
in faecibus suis:^^ qui dicunt in cordibussuis: Non faciet bene Dominus,*^
€t non faciet male. 13. Et erit fortitudo eoruni"* in direptionem, et domus
«orum in desertum: et aedificabunt domos, et non liabitabunt: et plan-
683
684 S5cr 5)ro))^et ©op^oniag. 1, 1—10. Slnm. 1—16.
tabunt vineas, et non bibent vinum earum. 14. Juxta est dies Domini [
magniis, juxta est et velox nimis: vox diel Domini amara,^^ tribulabitur i
ibi fortis. -" 15. Dies irae^ dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies 1
calamitatis et miseriae, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et j
turbinis, 16. dies tubae et clangoris super civitates munitas, et super '
angulos excelsos.^^ 17. Et tribulabo homines, et ambulabunt ut caeci,^^
quia Domino peccaverunt: et efFundetur sanguis eorum sicut humus,
et Corpora eorum^" sicut stercora. 18. Sed etargentum eorum,^' et aurum
eorum non poterit liberare eos in die irae Domini: in igne zeli ejus devo-
rabitur omnis terra, ^^ quia consummationem cum festinatione faciet .
(;unctis habitantibus terram. i
1) rie JRabtnncn madicn Sotbenta^ 5U einem Urcn!cl bc^ ^öntci^ S^ecbia^, aCetn mit bem '
»ollften Unrecbt. Tcim nad) IV. Reg. 20, 21 battc Siönio, (E^cchia^ feinen anberen ^oH, alö 1
93uinaffcc. 3tud) würbe, wenn unter bem 6icr lU'nanntcn S^'^iii^ ber ^önuy ]\x ocrftebcn »ärc, !
ber 3?eiü-iß regis Jucla c(e»i§ nicftt ftblen. — 2) Tae^ eammeln ift bier ein Sammeln 5ur j
Strafe, eine ®rnte bcs iBerberben^ unb Unteriian^e!?. Job 34, 20; Is. 24, J3; Matth. 13, 30.
JjXX: SK/.ei-ipet e/cZ(7rt'r(j ärrb TTpoauTTov -f/q yfjQ. — 3) kK/.nreTu av^pu—OQ koI KTr/vf/, tK?U7reT0) rö
TTtreiva. — 4) D^^C^^inTlj^ nl^CÖ^Pf) „unb bie 3leröerni|Te (®ö^enbtlfcr) fammt t>eit
'Sjctttcfen" ft'^erbe ic^ fammeln ^um Ünteriiang. kcu ÖG^ev/^aovaiv o'i äaeßnc. -- o) Kai k^apä
Tu'ix ävofxovg. — (}) „5(IIce;, UMö scm 33aali?bienfte nocb immer 5U finben [\t." rä övö/na-a -^
B'/nA. Sinijtc 5(u^lcoier irodten au6 bem SK>crte reliqui;« fc^lieijcn, ber ^}.'»ropbet f)abe nict)t in
ber erilen J)iciveruniv?peiriobe bco ^ofiai^ c^eweiiTacit, wo ber ßjc'ljcnbicnj! im ftarfen 'Äd)»unge
war, fonbern in ber iweUcn, wo nur nod) jliefte 5U finben waren. 3(llein weisen dicken Mtteber
*J>ropl)et luterlid) nidn strafen ber i^ertiiijun.a unb be? Unteriianiiec^ i^erfünKt. S>aö ber y'vo'
Vbet bicr fai^t, tann unmöjtüdi einen anberen Sinn haben, aü: 3* wer^e ben 3?aaleifult iii
auf ben legten :)Ic)l au-örotten. — 7 j DntDDll. Tiefe? SBort, wctc^co eigentlid) „bü)ter, fd)warä"
be^id^net, ^at in ber SArift burdigcbenb? bie 'i^cbeutuni; »on ß3i.H^enprieftern. X^a aber bier bie
^Priejter, D^^nD' ^^^^ eijicns genannt werten, fo »ermutben Sinige, iv Kibe bie fpecieße 33ebeu*
tung 5cn „9?äud)ercrn" ober tjon „Wienern (ITtaccnen) ber ^ricfter." ?oc^ unb 9ieifd)I ftnb
geneigt, bie .g>icrof u(en baruntcr ^u sicrfteben, bie fid) ganj bem Tienfte ber (^iöf^en in nnfaubercr
'Jlufopferung ibrer \!eiber bingcgebon bätten. Jen 11, 13. Kai rä övö/Mra tüv hpiui: — 8) „beim
'?^iclc*." Jer. 5. 7; 4'.t. 1; Arnos I, 15. Ko-n tov ßaaüiuQ a'vrCv. Xurd) ben ''Jcamen, auf
weldien (Siner fd^wcrt, gibt er \\\ erfenncn, Wcld^en er göttlidi lun-ebrt. 2Bcnn Sincr nun beim
wabrcn 'yott unt» bei ?.''Jo(od) jugleid) fd)w5rt, \o jcigt er fn^ Oi.U Slnbeter oon J^eiben, 'tiwi in
ben Slugen 63otte^ ein (i)reucl ift, — 9) Kai -ovq /i^ avTexovfitvovq tov Kvpiov. — 10) DH' ffifi"'
lid>cr 5(ueruf, entfpreAcnb unferm „StiffI" ev7.aßf-ir!'i^e. — \\) Ta? Cpfer ift bier bae fdjutbigc
i^olf, wcld^ec faüen muf; ai-i Cpfer ber göttlidien ?){a*c unter ben .f^anben Per vocati, t». b. ber
ä^blfer, tie 'iknt ali iH^dftreder [einer Städte inaugurirt unb gleid^fam gebciligt bat. — 12) So«
\uu batte '^war nod) feine ^öbne, adein er befam nod) wcld^c, ebe bie bier ängebrobte Strafe
»erbängt würbe, -l-^fan fann iibrigcn? unter tilios regis aud) ba^ gan5e .!pofgefinbe ijcrileben.
tTTi TOV oIkov 70? .hm/f(jr- Ofe. 1,2. — 1^5^ (5>ott gab feinem 3>o(fe mcbrcrc 2>orf*riften in
i^etreff ber Äleibung Lev. 19. i'.); Nuin. ];), oS; Dmit. 22. 11; Wenn nun Giner an biefe
iHHfduiften fid) nidit baut, fonbern ficb nacb ber ®eife ber 9lu-?Iänber fleicete, \o rod) Diefeg
33encbmen nadi '^iötu'nrieniL ''lod) unt> :}ieifdU bemerfen: „'S'ictglid), bafj aud) anf tk noi^
bösartigere iDcife bingeteutct ift, in wcld^cr ber j^veftvituei im Ticnfte ber 2tftarte ben Umlaufe^
ber.Hleiter '^wifdn^n *).''iann unb li^eib befingte." Deut. 22, 5; P]zec-h. Iß. lfi-18. — 1-4) .6ebr.
„Ter ba fpringt über tie ^*uhM(c." 3luo tem faralleiiemue biefe? i^erfe? ergibt fiit, baf' man
mit .f^ierou'.Mnuö auncbmen muf;, es feien bier tiejenigcn gemeint, bie obne (£ brfurebt unb mit
'.?lumaffung in ba? A^au? f^^otte? bincinrcnncn unb raielbft »^on ibrem Maxibc nnt" ibrer unge»
rednen .»i^abe opfern, '•}^1d^ bem (£ba[^der, nad^ "Jtriae, 'Pagnini u. 5(. fpridn ber ^"tropbet oon
benen, bie umberrennen unb ungeredite? ©ut ^ufammenraffen unb e? bann baufen in ben ^au<
fern ber rv)rof;en unb Ferren. kuI eK<hK7/au eiKpavüg k-rri rä TTpoirv/a. — 13) Dn*J"TK //'brf^
.^erru, ober ibrer .^errn." — IG) Ta? ^vifdubor, wetebe^ nad) ^ieroniMun?, 3?urdiarb unb
2lPri*omiu? ^wifdjcn ber ^iouöftabt unb ber untern Stabt auf ber 5Deftfeite gelegen war, unb
ben "ilfamen wabrutetnlid^ rjon bem Umftanbe erbielt, bajj tie gifd^einfubr ?om 9?(eere berburt^
biefcö ibor gcfdiab, wirb ^uerft genannt, irtil bie Gbalbacr, bie 'oom 9i orten ber famen, juerfi
t»ur(^ baffclbe in bie Stabt cinbrangen. ^'an nannte ce anä^ Tasib? 2:bor unb ^anbelötbor.
Der gjrop^ft Sop^oniaö. 1, 10—18. 2lnm. IG— 32. 685
S5ilalpan^o fctu ^icfc^t X()or auf bte ^Jorbfoito, wo ancb bic (ihafbacr Km- l'aj^cr (mttcn, unb »rcifl
ibm fotnc 5tdle '^wifdnni fem ^Km-c (Svhraim uiib bcm I()urme .^ranancct au. r-erefcr ocvfeeit
c? auf bic WortUMi feite bcr <itabt 5tou, ^wifi^cu bcni SitaftluMc uup bcni altni Ibore 11.
Chroii. ;53, 14; II. Esdr. .'5, ;i d-ü -i^s//r n-nKri>Tovvri.)v. — 17) riefen Sccmulii h't Dcu viltcrcn
'^luok-iifvn ba? Ibor, wcliinv^ ooiii äuf;er|lcu 5tabttl)eilc iu bcu niirtlcicu fubrte. rie neucreu
aber ycrftcbcu baruuter uidu ctu Ibor, fouberu eiucu 5tabttbcil, uub ^iti.u beu uörbliif)cu
v^tabttbnl, au* uutcrc 3tabt uub "ilfcuftabt .iniauut. Vtvb uub MtcifdU v^cnuutbc«, ti fei bie
bamalet uo* ojfcuc 5tabt Cpbcl utJ-H-rftebeu, \MdAH l>iciuauii weuiii iöabrfdiciulid^fcit für \\is
bat. — 18) b. b. vxuf bcn .ipü^eln ^tou, ^JJ^oria, 'ätfra. — I9j Unter bicfcr Pila, C^'n^^DH
„Wi.>rfer;" LXX: rz/i^ KaraKEKniuüvtjv „bie ,i:rftoiTene" i^crftebt Vi^ranu-? bie 2tabt 3erufalcm;
StriaiS i'atablu? u. '}{. bie iu ber liefe vielev^cue 5tabt, roo bie i^dder, ,^-leifdH-r, .Hrdmcr ivarcn;
J^icrLMiiMiiu-^ u. %. bie (Sui^e 'Wello ober Xm-opöuin i.Hafetbali '^ivifdicu oIlmi uub "Woria; "Jlbri-
d^ouiiuc« bat^ Ibal (Icbrou. — Terefer fiebt iu beut -?fanieu .Maktluisdi eiuc iparouoniafie oou
tripP /-iHMÜi]." Die ^cili^e 5tabt i)! nun ciu Wix\tx geworbeu. l'oe^ uub :}{eifrf)[ uberfc^cu
bai< iOort^mit „Äcffel" unb facien: „.^leffel ift ba6 roaf^rfffjeiund) oou einem 3:bat;-(effnFc fo
benannte ^tabtinertcl, in wcldjem ber i^a',ar ber .'«lauftcutc f^i3eroof)ncrfdKu't Gbanaan-j", .^irdmer»
i^olf) unb ber ©ocb^lcr ((yclbuuUai;!crten) ftd) befaub;" Ose. 12, 7. — :20j HtDlJ *3 <,t'enn
t»crtiti]t wirb attcö 2?oIf Sbanaang," b. \). bai^ 'öo(f ber \:)Ci.^^ unb iielbfüc^tinen Jpaubelüleutc ;
hn ü/iocü^ri nag b laog Xavaäv. — 21) tlD^ V^Ü^ tM^ mit Silber '^elabeucn." oi tTTripiiivoi
äfjyvpiuK — 2:2) „auf bie Wdnner, bie feftfii^en über ibren .^cfcn," b. b. bie fc unbefummcrt
unb rubi^ in ibrer ß3cmdd)Iid^fcit bcbarrcn, »ie ber JOein, bcu man auf bcu ^efcu ftebeu (ä^'t.
f-( rovg ävi^par rovg Karaibpovovvrnc iwl tu mvhiYftara a'vTÜv' Jer. 48, 11. — 2'1) „Uid^t '^UteS
tbut ber .loerr uno uid)t ^•i3öfce!," b. b. (>3int tüuimert ftd? nidn um bie ©elt, fonberu übcrldijt
■JlUe? beut 3itfiiü. '^^id) ber ^Ofeinuna 3lnberer bebcutcn Die ©orte: „(S? i|l fein (^3ott;" Job
21, 15; Ps. 13, 1; Mal. 2, 17. —24) „unb ibr 9{ci(^t^um, dVH. wirb ^um Glaube lüerbeu,"
b. b. wirb ber ^lünbcruui^ aneimfaöcn. Arnos 5, 11. -^ 2-5) b. b. am lajic, ba ber .^crr feine
llrafcubc .^anb au^ilredt, wirb ftd) utd}t'5 alö Csitmmer unb iöcbflageu boren laffeu. Ts. 33, 6;
Joel 1, 15.-26) nn^ »ex^ fd)reit laut auf ber Starfe," b. b. felbft bie .gelben werben beulen
unb roebflagen. Dercfcr beutet (jier baö ©ort "^^J „ber Starfe, ber .§elb," auf ßiott, ber alg
ber itarfe ^elb, bem 9?icmaub n>iebcr)leben fann, fein ^^'rieii^iiefcbrei erbebt unb 5It(e6- äitterii
ma*t. (Jr beruft fid) für biefe (Srfldruuit auf Is. 27, 1 ; 3(/, 30; 42, 13; ü\), IT.; Zach. 14, 3.
Kui aKAip\ rhanTai.. — 27) Joel 2. 2; Aiiios 5, 18. — 28) „Über bie beben '?i)?aucrfpil^en o.n
ben (£den." Is. 29 1. — 2f)) Deut. 2S, 29; Is. 59, 10. — 30) -S^ebr. „ibr n-Icifd>;'' räc
(jcipKag a'vTüiv. — rjl; Is. 13, 17; Ez. 17, 19. — '12) Sun^^irfMl ift bicmit bie ilerroüftuui^ bc^
(gelobten l'anbei^ j^cweiffacit. Ta aber feiefeo al>? ba^ moratifdie Scutruiu ber i^anu'n (Erbe ju
bctrad)ten i)!, \o crfeben Sie b(. i<äter bariu utillcidi eine ©ciffai^uu.a be? leiucn (^Vertitt?ta,ae?.
Xic (^3erid)tctas^e (^oticö nneberboleu ftdi immer, bio cnblid) ber (cljte fomiut. '}\\\&\ (Xbri'ftu^
Ivijit ben ©erie^tötag über ^crufalem wie \\\ (i'wvi jufammcnfliejjn mit bcm leiueu (i3crii:^töta3e.
Caput IL
1. Convenite. congregamiiii* gens iion amabilis: 2. Priusquam pariat
jussio^ quasi pluverem transeuiitem diem, antequam veniat super vos
ira furoris Domini, antequam veniat super vos dies indignationis
Domini. 3. Quaerite Dominum omnes mansueti terrae, qui judiciuni
ejus estis operati:^ quaerite justum,'' quaerite mansuetum: si quomodo
abscondamini in die furoris Dornini. 4. Quia Gaza destructa erit,''"' et
Ascalon in desertum, Azotum in meridie ejicient, et Accason eradicabitur.
5. Vae qui habitabitis funiculum maris,^ gens perditorum:^ verbuni
Domini super vos Chanaan terra Philisthinorum, et dispordam te, ita
ut non sit inbabitator. G. Et erit funiculus maris*^ requies ))astorum,'
et caulae pecorum: 7. et erit funiculus ejus, qui remanserit'" de domo
686 Der ^rop^et ©op^onia^. 2, 1— U. ^Inm. 1—21,
Juda: ibi pascentur, in domibus Ascalonis" ad vesperam requiescent: quia
visitabit eos Dominus Dens eorum, et avertet captivitatem eorum/^
8. Audivi opprobrium Moab, et blaspheraias filiorum Amnion: quae
exprobraverunt populo meo, et raagnificati sunt super terminos eorum. ^'
9. Pro})terea vivo ego,'* dicit Dominus exercituum Deus Israel, quia
Moab ut Sodoma erit, et filii Ammon quasi Gomorrha, siccitas spinarum,
et acervi salis,'^ et desertum usque in aeternum: reliquiae populi mei
diripient eos,"^ et residui gentis meae possidebunt illos. 10. Hoc eis
eveniet pro superbia sua: quia blasphemaverunt, et magnifieati sunt
super populum Domini exercituum. 11. Horribilis Dominus super eos,
et attenuabit omnes deos terrae: et adorabunt eum viri de loco suo,
omnes insulae Gentium. 12. Sed et vos Aethiopes^^ interfecti gladio
ineo eritis. 13. Et extendet manum suam super Aquilonem, et perdet
Assur: et ponet speciosam'® in solitudinem, et in invium, et quasi
desertum. 14. Et aceubabunt in medio ejus greges, omnes bestiae
Gentium:'^ et onocrotalus,^" et ericius in liminibus ejus morabuntur:
vos cantantis in fenestra,^' corvus^^ in superliminari, quoniam attenuabo
robur ejus.^^ 15, Haec est civitas gloriosa^^ habitans in confidentia:
quae dicebat in corde suo: Ego sum, et extra me non est alia amplius:
quomodo facta est in desertum cubile bestiae? omnis, qui transit per
eam, sibilabit, et movebit manum suam.^^
1) )W^p^ liJ^t^npHil „rammelt eud), ja fammctt tuä), SPoI! o|ne ©cfcam." Tie 3fiab6inen
öcrftckn Incr unter bcm Sammeln „fi(^ prüfen," nnäbrenb bic übrigen 2Iu?[eger e^ auf gemcin>
fcbaftlicbCo (^ebet beuten, m'i'nji^r/re Kai avv6t:\i//Tt: TÖ Mw)f TO äwaUhvTov' Jer. 11, 14; 30, 0.
2) „ebe ber 3tatbfdUu§ (öotteg t^od^cgen n?irb, (benn) Wie Spreu t^erftiegt ber Sag;" Tzph -nh
yEvka-daL vfjä<: üi ävtioc; 7iapa7rüi>£v6fjevov Job 9, 17; Ls. 40, 24. — 3) „bic ibr [ein JRecbt (fein
(S)efe^) geübt babt;" Kffi/m tp}äi;ec-&€. — 4) ^ebr. „fucbet ökrecbtigfcit, fucbet I'emutb;" ««<
fhKainavvt/(; (7/tT/Safe Ktil aitoKfjivac'&i avrä, ottuc aKunna'&fi-e iv rjfikpa hp')fiq Kvp'iov. — 3) X'er
^ropbet bPginnt bier bic Sd)ilbci'ung bcö ßjericbteö ©ottee*, ober rielmebr fe^t ti fort unb ^eigt
ee alö ein folcbee, n^eicbc? nicbt nur über 3uba, fonrern aucb über aüe ^ctbentjölfer ergeben tt>ir"b.
6) „ben 5J?eereäftricb/' b. b- baö Weeruferlanb. — 1) ^TjTO *1J1 n^^^*^ ber Seretbim (Ure-
ter);" rrnpoiKoi Kprirtüv. ^k ^>bilifter gflltcn al0 Singewnnbertc au» Äreta Jer. 47, 4. ^ierc»
uömu? überfc^te bai^ S?crt nad) ber ii^crfutung ber JÖurjel karath „i^er^crbcn." — 8) Kp/yr^.
9) D'P'^ ri~l]D nlj „ju 5luen uoü .§>irtcnji|lcrnen;" vofifj ivoinviuv. — 10) Diefer etroaä
ünbeutli^e Saß lautet tiad) bem .fiebräifd^ert ; „Unb fter ?dnbflrid) luirb bem 9Jefle be« .^aufe«
3uba JU Jbeil'i" koI earai 70 axoiviapa riiq ßa/äaaT/^ Tolq KaraXotTroir oIkov 'lorrfa. — 11) ct'
ai/rovg ve/i?i>7(>rr(n tv To'iQ oIkok; ^ AaKÖTiuvoc^ ^CiJjj^ KaTaXi'cyoVnn' Otto irpaaünov v'icjv 'lorJn, —
12) „er nnrb n?enben ibre ßicfangenfd)aft," b. b- f »t>irb jurüdfübren bic ß^efangenen 3uba'ö.
13) „unb fid) in ibr ®cbict(in S^rad« Gebiet) bineinccrgrb^ert baben" Is. 16,'^6; Jer. 48, I.
14) „fc ivabr ic^ lebe" Deut. 32. 40. — 13) th^Tl^pÜ) Sl^h p^'bÖ -/"" tcrncr-
©efilb unb 5al5grubehlanb" Jer. 49, 18; Arnos 4. 11. kuI ilnf-iaüKüc hXey.eLfiiihn] ^c -^i^ii^via
ä'Äuvoc. — 1(») l£e gcfri^ab bief) na* bem budM'täblid>en Sinne unter ^sni'H^ bem 2)iaccbabdfr
I. Macc. fi, r>, unf unter '.?^cran^er öannäu? Flav. Jos. x\ntiqü. XIL 11. bell. Jud. I. 3;
nad) bem mt^fiifd^en aber burdi bie 5(poftel unb ibre 'i)?ad)fblger. ^ li) ls. 18, 1 ; Arnos 9, 7.
18) n^J^J „'Jtiuii.te/' weUtee JBOrt alei f^attungenamc „bic Sd)5ne" bcif't. tt/v 'Sivevfi. -^
19) Oin •'Öcbr. ift ftatt baei *pUtralc gentium bae Singulare ^"ij „bcS i^clfe^" gebraud)t, toaS
aber irobl auit nur „ber iH>lfer" bebeutet. i*c* unb JlieifdU t-erfteben untfr bicfem 9Ui^brude
„be^ i^plfe?," ba« i^olt iTiS'rael. ^fan fönnte ba fragen : Sann bat fid) biefc ©eiffagung erfüllt,
ba§ 3^rael^ Sbicre auf 9?ini*>e'f (^kunb gelvei^ct babenV — ITctefer überfefet! „3lllcr Sbiert
Slrtcn;" 'JlUioli: „alle unreinen Ibierc." (Ilariu^ »erftebt baruntet „bie serf^iebenen SDölter,"
rvai aber ber 'JParaUcliiMnu^ bcei i^erfe^ nid)t wohl ^uläfjt. Kai näi'ra fä 3t/pia vTjg yr/^. —
20) ^l^<p, ein i'ogel, ber \\d) in (^Jenniffcrn unb in nniftcn ft3egenbcn dufbälf. ^ää) ben altet!
Ucberfcgern ift ee „bic Äropfgan««, ber ^elitan." xoM<^''''^^^^'T'^i- — 21) ^cbr; „eitte Stimme
Der g)ro))^et ©opboniasJ. 2, 14—15. «Hnm. 21—25. 687
fin^t in ben gcnRcrn," b, ft, man bort aGcrtet unfceimtic^ee Singen in ben (^cnftcröffnungcn Is.
34, 12-15. aal xir/pia (t>(jv^aei ev to'k; ihoifiiy/iarTtv avrf/i;. — 22) 2"in „5^Crbccrunil i|l auf tcm
©CfimfC;" KOfmKeq ev roig TroÄüaiv nirf/f;. — 23) Pill/ (IHN O „bc»" ba«( Sebcrgetäfct ijl
T , ■■ T T -
abiiclöft;" ^/ö-i /cMpof rö ävaarrjua avrr](. — 24) i^V^VTl >Mi frobtOcfiMlbf ;" y (pav/.iffTina .
25] Is. 37, 2; Jer. 19, 8; Nah. 2, 1. t • -t
Caput IIL
1, Yae provocatrix,' et redempta civitas, columba.* 2. Non audivit
vocem, et non suscepit disciplinarn: in Domino non est confisa, ad Deura
SU um non appropinquavit. 3. Principes ejus in medio ejus quasi leones
rugientes: judices ejus lupi vespere,^ non relinquebant in mane. 4. Pro-
phetae ejus vesani, viri infideles:^ sacerdotes ejus polluerunt sanctum,''
injuste egerunt contra legem." 5. Dominus justus in medio ejus^ non
faciet iniquitatem: mane mane Judicium suum dabit in lucem, et non
abscondetur: nescivit autera iniquus confusionera.* 6. Disperdidi Gen-
tes,*' et dissipati sunt anguli earum;^° desertas feci vias eorum," dum
non est qui transeat: desolatae sunt civitates eorum, non remanente viro,
neque ullo habitatore. 7. Dixi: Attamen timebis me,''^ suscipies disci-
plinam: et non peribit habitaculum ejus'^ propter omnia, in quibus
visitavi eam:" verumtamen diluculo surgentes'^ corruperunt omnes
cogitationes suas. 8. Quapropter expecta me,'" dicit Dominus, in die
resurrectionis meae in futurum," quia Judicium meum** ut congregem
Gentes, et colligam regna: et effundam super eos indignationem meam,
omnem iram furoris mei: in igne enim zeli mei devorabitur omnis terra.
9. Quia tunc reddam populis labium electum,^'' ut invocent omnes in
nomine Domini, et serviant ei humero uno.^" 10. Ultra flumina Aethi-
opiae,^^ inde supplices mei,'^^ filii dispersorum meorum^^ deferent munus
mihi. 11. In die illa non confunderis super cunctis adinventionibus
tuis,'^* quibus praevaricata es in me: quia tunc auferam de medio tui
magniloquos superbiae tuae," et non adjicies exaltari amplius in monte
sancto meo, 12. Et derelinquam in medio tui populum pauperem,^^ et
egenum: et sperabunt in nomine Domini. 13. Reliquiae Israel non
facient iniquitatem, nee loquentur mendacium, et non invenietur in ore
eorum lingua dolosa: quoniam ipsi pascentur, et accubabunt, et non erit
qui exterreat, 14. Lauda filia Sion : jubila Israel: laetare, et exulta in
omni corde filia Jerusalem. 15. Abstulit Dominus Judicium tuum,
avertit inimicos tuos: rex Israel Dominus in medio tui, non timebis
malum ultra. 16. In die illa dicetur Jerusalem: Noli timere: Sion, non
dissolvantur manus tuae.^ 17. Dominus Dens tuus in medio tui fortis,
ipse salvabit: gaudebit super te in laetitia,^*' silebit in dileetione sua,
exultabit super te in laude. ^" 18. Nugas, quia a lege recesserant,-''^
congregabo, quia ex te erant:^^ ut non ultra habeas super eis opprobrium,
19. Ecce ego interficiam omnes, ^ qui afflixerunt te in tempore illo: et
salvabo claudicantem:^* et eam, quae ejecta fuerat, congregabo: et ponam
eos in laudem, et in nomen, in omni terra confusionis eorum. ^^ 20 In
tempore illo, quo adducam vos:^* et in tempore, quo congregabo vos:
dabo enim vos in nomem, et in laudem omnibus populis terrae, cum
convcrtero captivitatem vestram coram oculis vestris, dicit Dominus.
i'J
688 2)er '^xc'pf^et ©op^oniaö. 3, 1 — 18. 3(nm. 1—31.
1) nSi^J^l (IN^iD ^1(1 "2Df^ ^^r SBibcrfpenflt^cn unb ^Beflccften!" 5)?it biefcn Sorten
beginnt ber 5)ropl}ct nun feine 3?upiM-ebigt an bie Stabt Serufviicm. cj ^ kirKbcivf/^ kol äTTo7,Elv-
rpuiihrj noÄi^. — 2) n<3T\'l Tj)n »bcr Stabt ber ßJciraUtbiitiöfeit!" — 3) ^ebr. „2lbenb=
wMrV b. b. l'oId)e, bie il)re Seute bei^bunäng »erfcblinöcu unb 5?ici)tt^ übrig laffcn auf ?Worgen.
ti? A^/co* r^f 'Apa.9/af Gen. 49, 27; Jer. 5, 6; Habac. 1, 8 — 4) JinJD *C^>S* 0^1119
„OJauHer, 5)?änner be6 S^rugö;" nveviiaTo^opoL^ ävöpsg KaTa(ppov?;Ta'r Jer. 23, 11; Ose. 4, 6;
9, 7; Mich. 3, 11. — 3) >Sie entbeiligten bie statte ®otte^, ibre SBürbe nnb ibr 2lmt burc^
Unglauben, 2(bgotterei nnb anbere greoel. Ez. 22, 26. — 6) rCllD "iDpil >M)^ri bem
©efe^e 63ejralt an," inbem fie es nad) ibren ©elüi^en unb fcblecbteu 3(bficbtcn sicrbreben. Kai
(iGEßovaL vöfwv Ez, 13. 19; 086.4.6.-7) c^ott i|l fo n^oblivcflenf, bap er immer in ibrer
Witte bleibt unb 9iicmanben ein Unrccbt tbut, vielmehr 5((Icn bie größten JDobltbaten er^cifl,
unb ii allentimlben bnr* bie ©efcbiduc te? Z<Xi^,ii■ unb burcb bie f'nH^beten fnnb werben läpt,
traö „bco 9{ecbteS unb ber rsk'rcd)tigteit" fei; aber ber '^Dtttcfe fc^t ibm eine fcbamlcfe igtirne
entgegen. Lev, 19, 2, — 8) koI. ovk eyvu ädiKiav iv inrairiiaEi Kai ovk eIq vüko<; m'iiKiav' Job
]5^ 2.5. — 9) ®inn : Sd» tilgte bir, meinem a^olfe ^u lieb ^fationcn (bie 9Iationen Sbanaanä).
h äi.a<i>dopn üartüKada vnepj](i>avov^. — 10) „^erbroduni fiub ivorbcn ihre 3innen;" b. b. ibre
feften iMä^e. — 11) i^epviMou. — 12) „nun follft bu micb ja bod) fürd^ten unb ebrcn, o mein
Sßplf/' — 'i3) „tcine ©ot^npiätje foQen bann nicbt ^crftört werben." Kai oh pij k^o/Mßpfv&yTe
k^ bf^alfiiov ai'Tf/c -rravra uaa i^söim/ca f7r' avT7/v. — 14) b. l). id) woflte micb begnügen mit ben
^eimfudningcn, womit id) fie biebcr ge5Üd)tigt batte. — 13) IjTnt^'n lO^DC^n pi< »afleitt
fie beeiferten ftd>, in 5((Iem SPöfej* ?u tbun ;" hmi/rKoT. öpßpiaov, eötiap-ai -äaa // f~/(j)7>?,?Jc n'v-üv.
\!o* unb StcifdU: „5ie ocrf*limmerten aü' ibr binnen."— 16) „barnm bleibt eud) nid)t3
Sinteret 5u erwarten übrig ale ber 2ag, an bem id) mi($ erbebe, um Q3ericbt ju baiten." —
17) l^S ^P1p 01**7 nm ben üag meines Sluffiebens jur 33eute," b. b- W ^lünberung unb
3erftctrung. m yinpav ävaaTäaeug iiov elf fiapTvpiov. Tix 'iPro^^bet ♦jerfünbet bier bie großen
63eridfete, "welite fommcn werben, um bie 3eitenfütle, bie allgemeine (£rl5fung, ben 51uSgu§ beö
©eifte? über alleei ?\-kifd} ju begleiten unb pi i^ollenben. (S-r vcrfünbet bie 3erftörung ber ijer-
fd)icbenen aStltrciAe, bie (^H^'angenfübrung ber Suben, bie 3erftorung ^erufalcmS, bie 35er-
werfung ber Oubcn, auf wclcbe unmittelbae"^ bie 2?erufung ber Reiben erfolgte; ja er v^crfünbet,
Wie bie bebr. 9(uiMeger fowobl, als bie gricd>if*en unt' latetnifdien barin übereinftimmen, fowobl
bie 2(nfunft als baS C^nbe ber mcffianifd)en 3cit ii« letzten (s3crid}te. Job 14, 10; Is. 63, 3.—
IS) „weil es mein ridUerlidier 33efd)lui5 ift, i^ölfer ]\\ fammeln, .Stönigreid)e jufammen^ul^olcn,
um . . äiö rb Kpifxä /tov e/f avvayuyar e^vüv, Tov ei^ÖE^aaiiai ßaffUelc . . — 19) H^l'l'lD /»bauU
werbe id) ben 23ölfern wieber gereinige Sippen geben;" /j.e-afrrpe'tiju errl Tiaovg ylücaav elq yEveäv
ai!T7/q. — 20) vT^b Cv)bv Eva^ 3llle" 2>ölfer werben mit Sincm Sinne, in Siner ÄirAe, na^
Sinem ®efet3e bem ^errn bicnen. — 21) b. b. über bie duf;er|len (£nben ber Srbe ber werben
©laubige mir opfern. — 22) nri^ >Mi P mir Siebenben;" hiTrepä-uv noraiiüv Al-dioTiia^
■^poqöE^opaL iv 6tE(j7rapfifvoic fj-ov, olanvai ■dvoiag /nov. — 23) ^^^IQ*]!^ n31''ii)ter meiner 3cr=
ftreuung," b. b- bie i^ewobner meiner ^crftreuten Sänber. Joan. 11, 52. — 24) „an jenem
3;age wirft bu nidn mebr errötbcn i^b all' feiner frc»elbaften J^anblungen." T^enjt es i|t bie
3ei"t ber (frUM'ung, fer '?icu> unb SCncbcrgeburt, fcs i^ollfommenen 9fad)la|TeS aller (icd^utb, ber
(Erneuerung, bcs Jlbfterbens ber .ipoffart, "21ugenlutl nnb gieifc^esluft, bie 3eit ber ®ered)tig!eit,
bes J^rietciis unr la (Vreube im ©ctfte. K .54. 3; IL Cor. 5, 17. — 23) Ta wirb eine grojjc
<2*cibung eintreten. Xie 2tol',cn eines iHilfeS, bie in bem I^ienfie, ben fie mir crweifen, nur
ibre Sbre fuduu, werbe idi fdiciben *oon benen, bie nur mid) unb meine Sbre fudien; unb biefe
meine wabren unb aufridnigcn i^crebrcr unt 5lnbeter, bie ijor ber SDclt als bie 5lrmen, als bie
l'eften gelten, werren bie (Srften werben, werben erfennen ben allgemeinen Stetter unb .g»eilant,
unb biefer wirt fie erfennen unf fie als guter .g^irt fübren auf füfie, fette SBeife. rä (pav/ia/iara
rf/g vßptojr cor. — 2(>) (£s ift tief; jenes gläubige, im Weifte arme •g'äuflein, »on benen Sbril^uS
fagt: „3d) banfe Mr, o i\iter, baf; bu MefeS tm iOeifen ber 5Belt i^erborgen, ben .Hieinen aber
geoffenbart baft" Mattli. 11, 25. .Heiner ber übrigen ^Topbeten bat bie er|len ©laubigen
(Sbrifti grapbifd^er be5eidniet, als es SopboniaS mit biefcn 2Borten getban. — 27) „la^ beine
.'cänti ni*t finfen," b. b. werbe nid}t mutbloö. ///} irapEitrOuaav ai jf^pfV cov Is. 53, 3. —
28) (irniEt ETTi GE EV(ppoa'vv7iv. — 29) „er ift gan^ berubigt, befcinftigt in feiner üüebe." 9Ja(^
bem Gbaltder unb naeb .^ieronpmus: „(£r bullet in *2tiUfd)weigen beine i^ergangenen ©ünben;"
Kai.viEi GE Ev Ty rf}n7r>/fjEt a'vTov. — 30) Kul Ei'(ppavdr/aE-ai etti ge ev rtpiliEi dx; ev i/HEp(ji EOpTT/^. —
5^1) ^^*itDb *J1J "^i*^ ^'"i ff'""^ "^^^ ^*^!" ?^e(l»erfammlung Irauernben Will icb fammeln," b. 1^.
i(^ wiü alle 3fftreuten fammeln am \)\. Crte. Kai amä^u rov^ avvrErpifi/iEvov^ aov. —
Der ^rop^et ©op^onia^. 3, 18-20. 2lnm. 32— 3G. 689
'^2) n3")n rC^^* riNt^P Vn "[■Dp. ^'^^^^ 2Di^i*tc tn bcr 3:bat fe^r f*ircr ju ütcrfetjcn
fint» iinb von t>cn t>crfiticfcncn 5(ui^If;Krn aucft c\\\n] x>crü1ncben überfct.t uiit> crflärt werben.
Tercfcr: „i^cxn i.HMt bir foll fein, Iva? Vir l'ail iftduib) SdMnadi," b. b. C6 fodcn v>cn bir cnt»
fcrnt bleiben bic Irciilofen, bie 2lbtrümu;icn, bic Xoppelber^i^^cn. l'cd) unb 9icii'd)l: „JBeit i'ie
au^birfinb, wcji^unebmen ibrctUMlIen ^*madi." dalmct: Kx'teeraut. Oiiorifuitoiiiinibiiiau
eis. — Xie iUiK^ata jiewäbrt übrii^cn« jenen Sinn, bcr am bcftcn jum C£ontevt baf;t unb fid)
fcbr gut mit bcm bebr. 9BertIautc vcreinii^cn lä|'!t. oiul rig t'/.aßtv ctt' nvTi/v ävnihafiuv. —
titi) Ta^ SBort nt^'^ ^^^if ^icr bic iBcbcutunv^ „bcn ©arauö mad)cn;" h,<j ttoiü h> aoi hnyh'
oov Fv rCi KatpCj 'meivLy. — 34) Koi cüau riß' tKi7e7ziea/itv7/i'' Mich. 4, ß. — Xa^ f^cmininum,
»elcfcce; bicr foirobt bcr bcbr. 2crt, atö bic LXX unb bic 2?uU"(. babcn, jci(^t an, ta\i '»»^'^ t*fr
„®cmcinbc bcr OUäubii^cn" bic JRcbc ifl. — 3») „unb bringe fte 5U obren in jcbcm l'anbc, ruo
ftC Sd^macb erlitten babcn;" nal bvofiaarovg h' 77607] r 11 -jy. Kcil KaT(uox'i'^"d'l'^"^''<'i tv '<•> K'i' !><';>
fKeivt,), hrav . . — 36) ornv Ku/.üg vtiiv iroir/ao). ^cbr. „3u jcncr 3*it fübrc id) cucb bcrbci, uni»
2U (jener) S^it fammle ic^ euc^."
"» '^' »■
PROPHETIA AGGAEI.
1. 3I1§ bte in ber ©efangenfd^aft ju 58abl;(Dn irteitenben ^uben i. ^. 536 t». Sf)r.
lH>n (St)ru§ bie ©rlmiBni^ eri)a(ten batten, t)eim^utfef)ren, if)r Sanb ju beiüobnen unb
bcn Xcmpcl toiebcr f)er5u[telleii, famincüe [id) eine (3d;aar üon 42360 freien ^uben
m\i> 7337 ilnec^ten nnb 3Jiägbcn, bie in iia§> ßrOe ber )8äkx jnrüdfefjrten. 3)iit
?^reube begannen fie ba§ Söerf be§ 3::empelbancC\ StCcin ©ott Iie|3 e§ narf) feinen
unerforfd;lid)cn 3lbfid;ten gefd;cf)en, ba^ d;nen bie größten ^interniffe entgegentrat
teu. ^ie ©amaritaner iüu^ten e§ am perfifd^en ^ofe baf)in ju bringen, baß ifjnen
nid»t nnr ©ditDicrigfciten gemad)t, fonbern unter ber 9iegierung be^^ (Sambl;fe^ unb
feine^j 9{ad)fo(ger'5 ber 33au fönnlid) üerboten luurbe I. Esdr. 4, 6-24,
'2. (So groB barob bie 'JJiebcrgefd;(agenf)eit be» 3.?o(fe^ anfangs mar, fo ging fte
bennoc^ a(imät)lid; in ©Icidigiltigfeit über, bie um fo größer lüurbe, je me^r bei
ihnen ber f)äuSUd)e 9öüt;lftanb ;^unaf)m. II«* ba(;er i. 3. 521 ®ariu§ ^t;fta§peä
ben Xbron beftieg unb eine ben ^^ben günftige Öefinnung an ben ^ag legte, mad^-
ten fie n)enig ^JJiiene, fid; mit bem Jyortbau ju befd)äftigen. ®a traten bie ^ro=
ipbeten 9lggäu§ unb 3iid)ariaö mit l;eiHgem 9)hit(;e wnh Sifer unter ha^ SSolf unb
riefen bie Sdjlafenbcn wad). ^ie er(ofd)ene ©lutf) ber 33egeifterung iüarb nun
jineber angefadit unb fd)ün im raunten '^ai)w be§ ^ariu§ bie ©rlaubni^ eriuirft, ba§
beilige SBer! auf baS Diene ju beginnen. ♦
3. "^lan bat üon bem ^ropbeten 3(ggäu§, *^n. 'AyyfuoQ, nur bier pro^betifd^e
hieben, bie fämmtlicb inncrl)atb eine§ 3*^itraume§ l>on brei 9)ionaten i. ^. 520 t).
(Sbr, gcfprodicn luurben. Sie Sprad)e be» ^^rcpl)eten ift lebbaft unb feurig, aber
fonft obnc poctifdH'u <3d)mud. SaS %o[i, ^u iueldiem er fprad;, bcburfte beffen
icine§U)eg§. !I)ie Dtabbinen jäblen ibn unter bie D^Muner ber großen Synagoge,
(Sein 3iame fommt in alten ^sfalmiiberfd;riften öftere bor, immer in SSerbinbung
mit 3öcf^fl^*i'^^- 9)ian iuei^ nid)t§ «Sicbere» bon feinen fünftigen Seben§i>erl)ältniffen.
(S'inigc 3UiSlegcr be§ brüten unb Dierten 3il)^*f;»iibert§ liefen fid) burd) ben iiw^-
brud „©cfanbtcr'' kQ,g. 1, 13 iicrleiten, \i}\\ für einen (Sngel in 9Jtenfc^engeftalt
5u l)a(ten. 'So berid;tet ivenigftenS ber l;l, ^ierontimuS.
Caput I.
1. IN anno secundo Darii regis/ in mense sexto,'* in dieuua^ mensis,
factum est verbum Domini in manu Aggaei* prophetae ad Zorobabel^
filium Salathicl, ducem Juda,^ et ad Jesum, tilium Josedec, sacerdotem
magnum, dieens: 2. Haec ait Dominus exercituum, dicens: Populus
iste dicit: Nondura venit tempus^ domus Domini aedificandae. 3. Et
factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae, dicens: 4. Num-
quid tempus vobis est ut habitetis in domibus laqueatis,^ et domus ista
deserta?^ 5. Et nunc dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra
super vias vestras.^*^ 6. Seminastis multum," et intulistis parum:
comedistis, et non estis inebriati : operuistis vos, et non estis calefacti : et
qui mercedes congregavit, misit eas in sacculum pertusum. 7. Haec
dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras:
690
Der ^rop()ft 5Iggäuö. 1, 1—14. 2Inm. 1—17. 691
8. ascendite in montem,'^ portale ligna, et aedificate doraum: et accep-
tabilis mihi erit, etglorificabor, dicit Dominus. 9. Respexistis ad amplius,''
et eece factum est minus: et intulistis in domum, et exutilavi illud : quam
ob causam, dicit Dominus exercituum? quia domus mea deserta est, et
vos festinatis unusquisque in domum suam. 10. Propter hoc super vos
prohibiti sunt^^ caeli ne darent rorem, et terra prohibita est ne daret
germen suum: 11. et vocavi siccitatem'^ super terram, et super montes,
et super triticum, et super vinum, et super oleum, et quaecumque profert
humus, et super homines, et super jumenta, et super omnem laborem
manuum. 12. Et audivit Zorobabel filius Salathiel, et Jesus filius
Josedec sacerdos magnus, et omnes reliquiae populi vocem Domini Del
sui, et verba Aggaei prophetae, sicut misit eum Dominus Deus eorum ad
eos: et timuit populus a facie Domini. 13. Et dixit Aggaeus nuntius
Domini de nuntiis Domini,^® populo dicens: Ego vobiscum sum, dicit
Dominus. 14. Et suscitavit Dominus spiritum^^ Zorobabel filii Salathiel,
ducis Juda, et spiritum Jesu lilii Josedec sacerdotis magni, et spiritum
reliquorum de omni populo: et ingressi sunt, et faciebant opus in domo
Domiui exercituum Dei sui.
1 i. S. 520 oor Sbr, 1. Esdr. 4, 24 u. ff. — 2) Slut genannt, ber unferem Slugufl' Septem^
ber cntfpridbt. — 3) i. e. in die prima. i)cr crjte ?[>?onatetaij, 5?eumont> genannt, galt ben
Subcn aU t)l, 5;ag. — 4) „burc^ 33crmtttlung bc« 5(ggdu^," — 3) ^D!D"ir „^abelgeborcner,"
Snfel beö Äcnig^ ^ec&oniaö (3oac6in) unb Sobn ^^^abaia'ö, ^Brubersi be^ SatatlncI, ber ün-
bericö UHir. 9Jur »ermöge ber ^Pflid)tcbc, bie fein 2?ater mit ber S>ittir*e 'SalatlncU einging,
fieipt er bicr 2obn be? le^V^ren. I. Chron. 3, 17; I. Esdr. 1, S; 2, 2; 3, 8; 5, 2. 3n ^'erften
^ie§ er Sdiefchbajar. — 6) 11113' c^" oftafiatifc^c-? SSort, it>eld)eö „Statthalter" bebeutet.
9?ad)bcm bie jübifite Äi3nig^»ürbc burd) bic (^3cfangcnfd)aft crlofcöen »ar, »crblieb bcm f5nig=
lidben Stamme nur noc^ ba^ Slnfcben unb bie ©ürDe ber ^tattbalter, ober »ie fie beut^u Sage
im Oriente bci§en, ber '»J'afcba'^. Cb er in 23ab*)lou aucb eine auöübenbe ©croalt über bie Siubett
batte, i|l nicbt bclannt; ivcbl aber batte er eine folcbc bei ber ^eimfebr »cn ©abiUcn. i-K ovatjc
'loi'rfo. — 7) So meinten jte nacb ber (Siniutt, bic ibnen bic 2öclt- unb gleifcbe^» Älugbcit, nicbt
aber ber ßjeift '^^ottces eingab. Nescit tarda molimina spiritus sanctus. — 8) .^ebr. „in eueren
getäfelten Käufern." 5ft «ö mögüA, mill ber ?propbet fagen, ba^ ibr in getäfelten ^dufern
tDobnen unb ba^ ^au^ ©ottc^ it»üfte fcben fönnct?- fi^ oIkoiq hfiüv Kou.narä^fjmq. Tic 3;äfelung
ber Käufer an fen 'IBanten unb Tccfen gefcbab mittele Sebern=- unb Sv^prejfenbolj unD galt al3
3eiAen beben 2Bobl|lanbe3 unb Üteicblbumcö ber (£inn>obner; II. Reg. 7, 2; Ps. 131, 3; Cant.
1, 16. — 9) sc. domus Domini. ö iVs oIkoc 7)iiüv i^. 2. — 10) >;i:dbauet unb überleget, waS
ibr mit eurer Sdumigteit gewonnen, ob bic ©ünfi^e eurer ^cr^cn geftillt feien, <>b ibr eucb einer
Sage erfreuet, bie cud) 5Tid>t^ mebr ^u U'^ünfdicn übrig lä§t. — 11) 3br babt »iel gearbeitet, euc^
»ie'l geplagt, aber bie ^rucbt bai^on itl ntd)t entfprei^cnb. (£^ ftebt unfer ganje^" (^kmeinmefen
nod)'böcbi\ armfelig au? unt> wir j^cbcn in ben Slugcn ber umliegenbcn SSolfer no($ wie Strme
unb ®cplünferte, wie J^ungernbc unc» ^facfte ba; Deut. 28, 30;" Arnos 5, 11 ; 9, 14; Mich. 6,
15; Soph. 1, 13. —12) (£e gibt in jenem ?anbe fein anbcre^ ©ebirge mit ^ol',, aU ben yiba=»
non, auf bcm bie maAtigcn Scbern warfen; III. Reg. 5, 6; II. Chron. 2, 8-20; I. Esdr.
3, 8. — 13) Apcbr. „ibr"fd)auet auf bae i^crmcbren, unb ftcb', e^ ifl wenig geworben." SBie
btefed ju oerftcbcn, i|t au6 bcm golgcuben ju erfennen. — l4) ävk^Et ö ovpavbq ä~h 6p6Gov Kai
7j yi] vTfoa7e/.elTai rä SKOopia ah-fjq. — 13) Koi ETrä^ij pofi<f>aiav knl t?/v j^v. — 16) ^^0^{ /itDD
Hill* „»ermöge 63efanbtfd)aft (31uftrag) be^ .£>errn;" iv a-jjD.oi^ Kvplov. Tiefe Stelle »cran=>
lapte einige 31uei(cger, aud) ben Crigene?, (beJTcn 9?amen übrigen^ ber bl. ^icronomu?, wo er
bie§ berichtet, nicbt anfübrt), Slggaüe fei ein (Sngel gcwefcn. — 17) I. Esdr. 1, 5; Is. 37, 7.
2 e c6 n e r : «&. Schrift. 2t. Z. III. 44
692
Caput IL
1. In die vigesima et quarta' meiisis, in sexto mense, in anno secundo
Darii regis. 2. In septimo^ mense, vigesima et prima mensis, factum
est verbum Domini in manu Aggaei proplietae, dicens: 3. Loquere ad
Zorobabel filium Salatbiel, ducem Juda,^ et ad Jesum filium Josedec
sacerdotem magnura, et ad reliquos populi, dicens: 4. Quis in vobis est
derelictus. qui vidit domura istam in gloria sua prima? et quid vos
videtis hanc nunc? numquid non ita est, quasi non sit in oculis vestris?
^. Et nunc confortare Zorobabel, dicit Dominus: et confortare Jesu tili
Josedec sacerdos magne, et confortare omnis populus terrae, dicit
Dominus exercituum: et facite (quoniam ego vobiscum sum, dicit
Dominus exercituum) 6. verbura quod pepigi vobiscum'* cum egre-
deremini de Terra Aegypti: et spiritus mens erit in medio vestrum,'
nolite timere. 7. Quia haec dicit Dominus exercituum: Adhuc
unum modicum est,^ et ego commovebo caelum, et terrarn,^ et mare,
et aridam. 8. Et movebo omnes Gentes:« ET VENIET DESIDE-
RATUS cunctis Gentibus:^ et implel)0 domum istam gloria, dicit Domi-
nus exercituum. 9. Meum est argentum,'" et meum est aurum, dicit
Dominus exercituum. 10. Magna erit gloria domus istius novissimae
plus quam primae,^' dicit Dominus exercituum: et in loco isto dabo
pacera,*" dicit Dominus exercituum. 11. In vigesima et quarta noni
mensis,'^ in anno secundo Darii regis, factum est verbum Doniini ad
Aggaeum prophetam, dicens: 12. Haec dicit Dominus exercituum:
Interroga sacerdotes legem, ^^ dicens: 13. Si tulerit homo carnem sancti-
ficatam in ora vestimenti sui, et tetigerit de summitate ejus panem, aut
pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum: numquid sanctifica-
bitur? Respondentes autem sacerdotes, dixerunt: Non.'' 14. Et dixit
Aggaeus: Si tetigerit pollutus in anima'" ex omnibus bis, numquid
contaminabitur?"' Et responderunt sacerdotes, et dixerunt: Contamina-
bitur.'^ 15. Et respondit Aggaeus, et dixit: Sic populus iste,'^ etsicgens
ista ante faciem nioam, dicit Dominus, et sie omne opus manuum eorum:
et omnia quae obtulerunt ibi,^ contaminata erunt. 16. Et nunc ponite
corda vestra^' a die hac et supra, antequam poneretur lapis super lapidem
in templo Domini. 17. Cum accederetis ad acervum^^ viginti modi-
orum, et fiörent decem: et intraretis ad torcular, ut exprimeretis quin-
quaginta lagenas,^^ et fiebant viginti. 18. Percussi vos vento urente, et
aurugine,^* et grandine omnia opera manuum vestrarum: et non fuit
in vobis, qui reverteretur ad me, dicit Dominus. 19. Ponite corda vestra
ex die ista,^ et in futurum, a die vigesima et quarta noni mensis: a die,
qua fundamenta jacta sunt templi Domini, ponite super cor vestrum.
20. Numquid jam semen in germine est:^" et adhuc vinea, et ficus, et
malogranatum, et lignum olivae non floruit? ex die ista benedicam.
21. Et factum est verbum Domini secundo ad Aggaeum in vigesima et
quarta mensis, dicens: 22. Loquere ad Zorobabel ducem Juda, dicens:
Ego movebo caelum pariter et terram. 23. Et subvertam solium
regnorum, et conteram fortitudinem regni Gentium: et subvertam
quadrigam, et ascensorem ejus: et descendent equi, et ascensores eorum:
vir in gladio fratris sui.^ 24. In die illa, dicit Dominus exercituum,
assumam te Zorobabel tili Salathiel serve meus, dicit Dominus: et
ponam te quasi signaculum,-« quia te elegi, dicit Dominus exercituum.
Der ^ropf)et SlggäuiJ. 2, 1—12. <?(nni. 1—14. 603
1) 3n bcr 3*i-'iü"fH'n^cit, bic v^on bcm crftcii WiMiatinajuMnii auf bicfcii i.Mcninb',wair,isiftcn
»crftriit, finr ivalnütcinliit Mc i^ciMtlnini^'n yicpfliVU'U werfen, wie man ben '-l*au in 31n\^rift
ncbmcn HmuUc nnb foütc, t'o baf; man nun unrfliit an bac« ii?crf fducitcn fonntc. Ta bicTcr
3?cvei 'Dritte* enthalt, ali5 bat< ^i'ifbatuni, \c j^cbbrt er offenbar ^unt >,HM-heriie(H-nben 2a^, mit
n?cldKm er au* im hebr. lert irirtliit i^erbunpen ift. — tJ) im "WiMiatc jifri, unferem 2ep->
tcmbcr=Cftobcr. — ä) « 91/w 'lorrSrt. — /1) "IDin HK- 3hu^ ber 'iPartifel PX türfte fidi
cri^ebcn, baf; bicr ba6 SBort verbum alei Tbjeft vhmi bem vorberiiebenben facitt' 5U nebmen ift:
„ibuct na* b_em Süortc (i^unbei^ivort), baö id) mit eud^ jicfd^loiTen babe." Tie meiften 5(u6'
Jei^cr aber lauen cei al-? c^ubjeft jielten nnb be5iebcn eö am tciS' Aol.^cnbc. — f. i. 's5r. —
3") ^cbr. „unb mein fiieift bleibt in eurer ^X'itte;" t^al rö -irvyci f/ov 'toiari/Kev tv fitru., l/^ür. —
Tic .^^cbrcier unb ber d>alb. iVaravbraft *:erftebcn unter biefcm rs5eifte bcn (iicift ber 'i'^rcvbetic,
fo baf; bamit c[iiac[t u\irc: (£•? Jvirf ni*t an ^rpvbeten unter cu* feblen, bie cud) leiten,
frdftijieu, unterrid>ten, 5ure*tUH-ifen. Xie allgemeine 3lu-?le;^un;^ aber »jerftebt baruntcr bie
ÖJnabe unf ben in-iftant', UHMuit is3ctt fid) feine-^ iuMfeef annebmen iverfe. i'.Vcbvere l'ater,
barunter .^^ierlMr.Mnu^^ '^ltbanafiu><, Gin-illue, (ihcju'riuö ihmi "Tc.'']]':'. innfteben farunter bie trifte
^Pcrfon in ber (^nntbeit. — (») tn a-r/-', nn-htcr lleberfet^uHj^ aud^ ber .i^tbräcrbrief 12, 2f'.
tulbiiU. Ter -propbct will fajKU, ec' fei jet.U nint (£ine Jcit unb ^war eine turje Jeit ijorübcr*
lieben 5U iaifcn. —7) bilblidn-r 'Oluijbrucf für jirofje llmii\il',uniicn, bie crfoliicn unb ta',ubienen
werben, ben (Xultu? be? (£inen (sUnteö \\i i>erberrlicben. (£^ erfoKltm wirfliit lUMt jci.u an jircpc
Umwal^unsien im Crient, unter weUten bie v>ou "Jlleranber bem (^^rofjen berbeijiefübrten bcfonbcre
crwvibnt werben muffen. "Jlllein bie iirbfitc ift jene, bie mit bem (Eintritt ber meffiauifdien 3^'^
»erbunbcn war, wc }id) 3ndH'n auf 3i-'irf^cii, iOunbcr auf JOunrer foliUen uuf wabrbaft ■C'immcl
unb Srbc erfcbüttert würben. 'Jluffiefe ;ieit te-ö "Ä'effia^ beutet ba-? 's3efa;Ttc ber .^^ebräerbricf,
gleid^incl ob im bu*ftäblidKn orer m'.>ftifdien Sinne, unb bie '^iefammtbeit fer bl. i'äter. Ta
jetjt nad^ bem (inbe ber (^efanjienfd>aft Die eijientlidK Sdi ber i^orbcreitunii auf ben 'I^Jeffias
bCi^innt unb bas?, a\u^ bic alten :;Vropbeten ihmi ibm iiefduieben babcn, bcn («laubiiien jian? leb«
baft vor 5hKicn ftebt, fo fann 9ii*t? im rrude ber Reiben mebr erbeben, als ba-ö ii>ort':om
5)ceffta^. — 8) 3(1? bie '»J'eriobe 5llevanbers unb feiner Ofad^foKicr 'ooritber war, traten bic
atömcr auf bcn Sd)auplati unb febrten 511lei^ um. — 9) D'lJÜl'^DTC^!?!! 1ND1- «-'ctAe
SDorte SRabbi I^ai.nb unb Slariu^ überfeBcn: „Unb ($ werben mit i^erlauiien fommen alle
3,^i>lfcr;" ^Paiinini: Et venient, qua; sunt desideriniu omnium gentiuiu. LXX: ml i/^ei rä
£K/fKrn Trdi-ruv rüv t-dvüv. 3lu* 'SlUiluftiuui?, de civit. Del ] S. 48 Übcrfc^t : Venient, f|u;e
electa .sunt Domini de cunctis .eentibus. ^1{abbi 5ltiba ap. (lalatin. 1. 4. e. 9., ber iSbalbcier
unb bie -i'uliiata ijcrftcbcn unter Chemdatli »desideviuin, bcn 'I^icefila-^, womit aud^ bic cjcmcin'
fame ^lu-Jlciiunii Der iviter, ber i^ricdufd^cn fowobl al-o lateinifd>en ubcrcinftimmt, inbem fer
;;weite 2cmpel "burdi ^lid^to eine iiröf;ere iH-rbcrrlid>un;i erhielt, alö burd) bie '^Intunft be? !)??cf»
fia-?, bem er slleid^fam alö iHHballc ber neu \n ftiftenben „v^ircbe biente Gen. 4'.). Jo. ßinivie
9labbincn wollen cielefen wiffen Chaniudoth „.Hoftbarfeiten," übereinftimmcnb mit ber *].Mural'
form bce U>crbumi5 ba-u. unb übcrfct3en: „(<;;? werben iloftbarfeiten (foftbare SiibjicfdH^nfc)
tommcn !^on allen i>blfern." 5ludi ^id^ol^ überfee.t \c unb bemerft: „baf; alle -Stationen bem
cin^iil wahren r^iott ihre Äoftbarfeiten barbriuiien, b. h. ihm ihre iH'rcbrynii erweifen nm baburd)
bcn Crt ber (^iotteji^ercbrunii lun-berrlidH-n werfen, jicbört in bcn .Hrcic^ bei? mcfü'anifdH'n .^oif'
nuuyien." — Tarunter blof; „bic toftbaren '■»iefdn'nfe" \n iHM|lcbcn, bie im 5wcitcn lempci bie
auf Sbriftuö bin fari^ebrad^t würben, hicfjc einen 5U bcfdn'anftcn (^kfidUefrei? nebmen. Tenn
burd^ biefe '«cfdicnfe itbcrtraf ber zweite lempel ben erften U''obl nidn an J^errlicbfeit, iinc c^ i^.
9 iicfacit ift. — 10) b. h. fon mir ift Silber unb 'su'lb unb barum wirr cö meinem Icmpcl
nid)t barau fehlen, ßiolf unb Silber ift ohnehin fdion mein i£tiientbum; id) will aber bcn
Slcmpcl mit etwa^ rs^roperem »ocrbcrrlidHU. W. 4',». ]0; Is. ]. IlT — 11) >, errxnrr,- vttIp ri/i^
■KfHöTiiv. Tic 5{abbinen fajien, bic i^rbficrc .*rerrli*feit bcr lempel? fei burdi bic r)?cftauration
be? .fi'crobe? \v. Stanfc cjetommen, unb felbft J^iibera fudit \\\ beweifeu, baf; ber hcrobianif*c
Jcmpcl herrli*cr, alö ber falomonifd^c iiewefcn. 3lud> nn^llen bic ^{abbinen behaupten, 5um
SEcmpel 3'-^robabclö fei ein gri>f;crcr 3it'*iiu' ber in^lfcr i^cwcfcn, ale \\\ bem falomonifd^cn, unfc
fomit fei bcrfelbe mehr !?erherrli*t werben al« biefer. (?? fei barum nidu nothwenbie; anzu-
nehmen, bie iirof;crc .'cerrli*feit bc>? ^Weiten leminl? beftebe barin, baf; ber Wefiia? ihn betreten
babc. 'iJdle "riefe in'bauptunacn hinfern uidM, \\\ fajien, lu iiröf;te .^errlid^feit fei bem Jcmpel
burd> bcn -^^ccfiKi? i^cworbcn. ^a wenn man fid> erinnert, X>a\) biefer ^au-ite Jempel jicrabc feinci?
sorjüiili^ftcn ^*mude?, ber i^unbct^Iabc namliit, ber vsd>cdMna (f^hiabenwolfc) unc bee Urim
unb ibummim beraubt war, \\:! fann man bie ;iröf;erc .f>crrlidUcit in nidUö "Jlnberem ftnbcn,
al? in bem 3ittiitte beffen, ben bie 23unbe«?labc unf bie Sched>ina nur vorbilrctc. ."Mal. 8, 1. —
IH] „ba werbe id) bie wahre rs)lücFfeIiiifcit verleiben, bie id) cud^ *oon 'Jlnfaiui her iH'rfvM-o*cn
ha\:'t, unf bic eud> ber '"Kcfila? 'ocrfAaffcn wirf." Is. u, 5; Micli. 5, 4. — l?{) Wonat .Ha^lc«,
ber unfcrcm 'Dioocmbcr-rcjcmbcr cntfprid)t. — 14) b. ^. Ictjc ben 5-^ric|lcrn einen frai}lid)cn
44 *
694 2)er ^xopl^ü ^QQ'dm. 2, 12—24. «Mnm. 14—28.
fiJegenfianb öor, über ben fte naä) bem ßJcfcöc Sefi^eib gefeen fotten. — 13) ®te antworteten
ganj riditig. Vinn ba^ f)ei(tge gletfc^ Zeitigte wobi ba? Äteib, in n)el($cm eö getragen würbe,
aber btefeö' gcbeiligte Äktb t*crmocbte bie ^eitigung niAt weiter mtt^utbeilen; fte ftilirte in ibr.
9?acfe Lev. 6, 19-29 war 3(I{ee! gebeiligt, wa^ mit bem geoj^ferten f^leifcbe ober bem iBIutebaoon
in unmittelbare iöerübrung fam': 'DJenfc^, ÄIcib, ®efdt?. Tie ®cfvi|le, in benen eö gefoc^t würbe,
mußten babcr forgfältig gewafii^cn, bann jerbrocben werben. — 16) „ein burc^eine \!eicbe SSer»
unreinigter;" Lev. 15, 2-15; 21, 1; Num. .5, 2. — 17) „3Birb baö 33rob, bie (©peifc, ber ffiein,
baei Cel, baö ein [olrf)cr Unreiner berübrt, verunreinigt?" — 18) „3a, ea wirb oerunreinigt;"
benn wa? immer ein 2]!erunrctnigter berübrt, baö wirb ebenfadö oerunreinigt. Lev. 21, 1;
Num. 19, 11-16. — 19) So ift cei mit biefem Soifc. So meint, gebeiligt ju fein burc^ ben
SlUar, ben ibm 3Pi"«'l>^il'^ct ^i^ jui" soüen 3Ut?bau bc^ J^empetö erricbtct bat L Esd. 3, 2, unb
bcrubigt ftc^ über feine ©aumigfcit im Saue beg J^empelö, bie fie bod) in SfBabrbeit fcf)ulbbar,
unrein unb bcfledt mad)t. Slttcin bie .^ciligfcit ber Dpfcrgaben, bie auf biefem Elitäre bärge«
brad)t werben, »erfd^afft tbnen nic^t ^dl unb Heiligung, weil baju aud) innere (Sm^fanglicbfeit
unb .Sut^crcitimi? notbwenbig xit. X^agegen tbeilt "fidt bie ^c^uit» ibrer ®ecle, bie (sr^cbulb ibrer
®äumtgfeit, bie eine wabre Unreinigtcit unb '.Befledtbeit »or ©Ott ijl, aüen ibren SBerten mit,
unb waei immer fte mir opfern, i|l bcflcdt in meinen 3lugen. — 20) Kat bg käv kyyiayj ekcI, fiiav-
T^^nerai ivEKSv töjv Titjfi^taTuv ahrüv tüv öp^pvvüv, öSvvr/'&//aovTai änb Trijoaunov ttovuv avTÜv Kai
EfiKTei-E £v nv?Mig eUyxovTu. — 21) „bcutt nur jurüd. Wie f(^Iimm eö eui^ biöber ergangen ijl,
ebe ibv wieber ben Sau in 3tngriff nabmet." — 22) riveg rjre, ure heßäUeTE eIc, kv^eat^v npi^jiq
eiKoai cära Kai h/tvETo Kpiüi/g ötKa aara. ^ux ^(bx. ift nur bie ^dbi, uii^t baö 5)?a§ genannt.
2:'er >2tnn ijl immer berfelbe: 3bf befamet um bie Hälfte weniger fsjetreibe, aU ibr erwartet
babt. — 23) ftErpvTdi- f. i. Jpebr. — 24) |1p"l*51 f1Ö^li^3 »""t ^^>^^"^ «"^ 2?erweltung;"
Deut. 28, 22; Arnos 4, 9. ev ä<popia Kai h äv£fj.o(p^}opia. — 23) „fitauet auf, wie eö üon je^t
an ganj anberö geben wirb." vTiOTaiaTs 6?) rag Kapölag vfiüv äwb rf/g yptpag Ta'vTTjg. — 26) „el
iji je^t bie ®aat"^nod) nicbt im SproJTcn, man ftebt nocb 9?icbt6 oon einem ju boffenben 23ad^6*
tbum in SBein unb anberen SrjeugnitJen; aber gebt nur aud) 9l($t, wetd)' einen (»cgen ibr balb
erblicfen werbet." ei EKiyvuo-dfjaETaL etvI rf/g ä/lcj aal ei eti ?'/ äfiTve/.og aal ?/ avKf/ Kai r/ poä Kai rä
^li/M, Ti'/C i'/.nlag rä ov (peptwra Kapnov ärrb T?/r yptpag Tavrt/g EvAoy/jGu. .§ebr. „ift UOd) ber ©amc
im 3?orratbeibaufe, unb trägt nod) bor Scinftod, ber «feigen» unb ber ®ranaten= unb ber Del»
bäum? 5(ber i^on biefem S^age an will icb fcgnen." — 27) Trpög tov äöElfov ahrov. — 28) „iÄ
mac^e bid) ju meinem toftbarftcn rsjcgcnftanbe" G-en, 38, 18; Cant. 8, 6. 3orobabel ift bamit
beutlid) alö 33orbilb et^rifti bejeid)nct; Jer. 30, 7.
«
PROPHETIA ZACHARI^.
@iit(cttitit().
1. 3i"^^^^^^''/ '"^P?? „6ottc§ ciiu-jcbcnf/' aiiS pricftcrHcficin &c)dM^t^,
<Boi}n hei 33aradnaÄ unb (Sufel 'Jibbo'^5 {^shho'i), trat junn ^3Jionatc fpätcr, al'c ^ni:^;
tjäii^ auf, Ulli belli 'Isolfc fciiic äi>ci[[ai]uiuicn, bic ^uincift in fcbr buiif(cn 'i3ilbcrn
uiib ^IMfioiicn bcftanbcn, mit^^uKKnlcn. Tiefe äi>eiti"aoiuiu]en finb übcrmi'c mcrfiuür;
bii3 unb 10 oriv^ineÜ, baf? 3iict>iria<5 glcidiiaiii unc ein.^io; unter ben ''^^ro^3^cten ba ftel^t.
2(ufftil(enbc i?{e(inlidifeit i)at er mit bcm i^lpoealuptifer bc'^ 31 ;ö. (unb mit :3f<3iö^).
2. Seine ^^iropfjetic fdieibct fid) in jmei itbeilc, c. 1-8 unb 9-14, bie )o\vohi
bcm i^idmlte, ali ber Jyorm nad> i^cn einanber iKTJdneben finb. Ter erftcre hat
bie QeßeimHlrtii^en ^'-'i^i^^Mtiinbe jum G5eiienftanbe; ber (etUcre aber eröffnet bie
3Ui^!^fidit in bie ferne 3iifii"ft, in bie 3cit bec-' ^JJieffiaÄ; ber erfterc ift "V^rofa, ber
Ic^tere -^^oefie; ber crftere ift eincjeriditet für 3(Ue unb beiucijt fid; in ßeiuö(;n(id;er
Spradie, ber le^tere ift für einen auSerimblten :i\'fcrfrei» unb bat in ber äiJabl ber
SlU'obriide febr inel 3(ebnlidKe mit ber oV»radK^ ber älteren '^'rcpbcten.
3. (i'e tuDÜten beßbalb einivje iiritifer ben jiueiten Tbeit einer älteren ^dt als
Gigentbum innbiciren, benen ficb (Eict>born mit ber fonbcrbaren ^i3ebauptuiu3 i^eoicnübcr
[teilte, er i^ebbre in bie uadmleranbrinifdK 3e'it. Stüein bie aditbarften "Welebrten
im biblifdien ^-adK, unb felbft ''^^rctcftanten, iine JHofenmüller, .^''''löftcnbcrß, .Höfter
Ijabcn bie fdilat3enbftcn Örünbe für bie 2(editbeit lun-ßebrad^t unb beiinefen, bai3 bic
beibcn Tbeile ber ^^^ropbetie bei aller 'Iserfdnebcnbeit in '^wbait unb ^^orm bocb in
innigem 3itfammeubang ^w einanber ftcben. 'iiNie tDäre e!o audi möglidi, ba^ bic
erftcn Sammler ber canonifdicu Scbriften, bie bem 3(^dmria§ fo nabe lebten, ibm
foUten eine Sdnift jugeeignet baben, bie nidit fein luar, unb bafs fie öon bem '^^xo-
^bcten, bem fie aiujebörte, feine Silbe feilten geiintfst baben?
4. 9i>ac nun ben .^snbalt betrifft, fo beginnt ber '^^ro^.•»bet juerft mit einer 9}?al)-
nung an hat- ä>olf unb gebt bann fogleidi auf bie TarfteÜung feiner ^sifionen über,
bercn ibn G3ott geunirbigt bat. @r 3äl;lt fie jufammenbängenb auf ab3 bie 'i>ifionen
einer einzigen "üuubt. ^bx ^nbalt bat fo mel Tunflecv baf? ibm fetbcr ein (Sngel
notbiücnbig nmr, ber fie ibm bolmetfdite. 3(ber and) mit biefcr Tolmctfdnuig, bic
er mitberid)tet, bleibt nodi fo öiel Tunfle§ übrig, baf3 öieroninnuÄ, uumn er an bic
Grflänmg gebt, fidi be^ ^luv-brude^^ bebicnt: Ab obscuris ad obscuriora trans-
imus et cum Moyse in nubem et caliginem. Abyssus abvssum invocat
in voce cataractanim Dei : labyrintheos patimur errores et Christi ca^ca re-
gimus filo vestigia. ^^n adit Gkficbten fdnlbcrt er bie .^Öffnungen ber ©cgemuart :
1) im OkfidUe i^om 3i\nter auf bem rotben '^'ferbc c. 1, 8-17 unb
2) bon oier öörncrn unb incr Sdimiebcn ben äBieberaufbau be§ Tempeln unb
ber Staatsinn-faffung, foioie bie 33eftrafung ber Jyeinbe c. 1, 18-21;
3) im 'IMlbe öom 9Jianiie mit ber SDccfsfdmur ben 3i"^^^f(^'^ bc§ neuen Staate«
burdi bie 9iadifommenben än§> ber ©cfangenfdiaft unb burd) ben ©intritt Inder
Reiben c. 2^ 1-13;
4) im 33ilbc t^oin angcflagten unb fo§gefpro6enen ^of;cnpricftcr ^cfuS ha§>
gortbefteben ber bobevricfterlidien äi>irffamfeit c. 3, l-lO;
5) im 33ilbe iH>m golbenen VeudUcr mit ben ^nm Celbäumcn bal gefegncte 3"=^
fammemnirfen ber geiftlidum unb lueltlid^en .öerrfd>aft c. 4;
6) im 33tlbe Oon ber :'}iolle unb bem ^iiseibe bie Strafe c. 5;
7) im 33ilbc üom 2i>agen bie dladn (^otte» an ben g^einben c. 6, 1-8;
695
696 Stnifitung ju bem ^rop^eten 3<>c6iinfl^*
8) im 33i(t»c i^oin 2)tanuc, ber 3proB genannt iüirb, bie frcubige Hoffnung bc§
gj^ejfiaö c. G, 9-15. .
2{n bicfe WcftdUc fdiHcBt fidi in c. 7. u. 8. bie ^Inttuürt auf bie A'i'age be^^ isoüe^
in 53ctrcff bec-. ^-aftcn^J in jetMgcr '^üt an, iuorin er narfnoeiet, baj? jel^t üiclmebr
bie Öerednivifcit uub i'lfeditfrfmrtenBcit Iierrfdieu luerbe.
^n bcu (cljtcn fedv? (Sapitclu, bie feine 'Isinonen meßr entlialten, fprid^t er ben
Unteroian.-; bcr feinbliduMi 3}tädUc uub bie Slnfuiift bec- llteifia-ö mit febr fpecieÜen
.öeruorbebungen einjjelncr ^batfacben auc-. (St fdnlbert befoubere am 3d)lu|5e bie
bcrrlidK 3eit, wo ^eboöab allein berrfcbt, nnb felbft feine ^einbe fommcn unb if)m
indbigen. (Scrne(in^3 a Äipibe fagt: Promittit Christum ejusque vitam et
niysteria ita particulatim recenset, ut historicus potius et Evangelista
videatui'. quam pro])heta.
"iuMt ben ferneren la'ben^Munftänben biefc§ merhintrbigen ^Nropbeten lyeife man
nid^t§ 3idKrec\ Dbne baltbaren Wrunt» balten ibn (ibrnfcftonuiÄ, ^is'atabln^^, 3iria§,
3andH"i n. i?(. für 'i)cn ']]ropbeten, ber nad} ben iöorten (Sbrifti ^^mifdien Tempel
nnb i^tltar gctöbtet luorben. '3tad) 3o^iCmenu^ 1. 9. cap. ult. fanb man fein @rab
unter .S\aifer J'beobofiuÄ bem 3iuu]ern. 2)a» römifdie iöiartiu-ologium feiert fein
3tnbcnfen am 6. 3eptember.
Caput I.
1. IN meiise oetavo/ in anno secimdo Darii regis,^ factum est verhum
Domini ad Zachariam, filium Barachiae, filii Addo,^ pro})hetam, dicens:
2. Iratus est Dominus super patres vestros iracundia.* 3. Et dices ad
eos: Haec dicit Dominus exercituum: Convertimini ad me, ait Dominus
exercituum: et convertar ad vos, dicit Dominus exercituum. 4. Ne sitis
sicut i^atres vestri, ad quos clamabant prophetae priores, dicentes: Haec
dicit Dominus exercituum: Convertimini de viis vestris malis, et de cogi-
tationibus vestris pessimis: et non audierunt, ne(|ue attenderunt ad me,
dicit Dominus, o. Patres vestri ubi sunt?^ et prophetae numquid in
serapiternum vivent?® 6. Verumtamen verba niea, et legitiina mea, quae
mandavi servis meis propbetis, numquid non comprehenderunt patres
vestros," et conversi sunt,* etdixerunt: Sicut cogitavit Dominus exerci-
tuum facere nobis secundum vias nostras, et secundum adinventiones
nostras fecit nobis. 7. In die vigesima et quarta undecimi mensisSabath.^
in anno secundo Darii, factum est verbum Domini ad Zachariam fihum
Barachiae, filii Addo, prophetam, dicens: 8. Vidi per noctem, et ecce vir
ascendcns'" super equura rufum," et ipse stabat inter myrteta,^- quae
erant in profundo,'^ et post eum equi rufi, varii, et albi.'^ 9. Et dixi:
Quid sunt isti. Domine mi? et dixit ad me Angelus, qui loquebatur in
me:''' Ego ostendam tibi quid sint haec.'® 10. Et respondit vir, qui sta-
bat inter myrteta, et dixit: Isti sunt, (.pios misit Dominus ut perambulent
terram.'' 11. Et resj)onderunt Angelo Domini, qui stabat inter myrteta,
etdixerunt: Perambulavimus terram, et ecce omnis terra habitatur, et
(piiescit.'^ 12. Et respondit Angelus Domini, '^ et dixit: Domine exer-
cituum usquequo tu non misereberis Jerusalem, et urbium Juda, quibus
iratus es? iste jam septuagesimus annus est.-" 13. Et re^^pondit Dominus
angelo, qui loquebatur in me verba bona, verba consolatoria. 14. Et
dixit ad me angelus, qui loquebatur in me: Clama, dicens: Haec dicit
3)cr ^H-opr)et 3ad)aria^. 1, 1—9. ^(um. 1—15. 697
Dominus exercitnuin: Zelatus sura Jerusalem,-' et Sion zclo ma£,aio.
15. Et ira magna ego irascor super gentes opulentas:^^ quia ego iratus
sum parum,-^ ipsi vero adjuverunt in nialum. 1(). Propterea haec dicit
Dominus: lievertar ad Jerusalem in misericordiis: et domus mea aedifi-
cabitur in ea, ait Dominus exercituum: et perpendiculum extendetur
su]XM' Jerusalem.-* 17. Adhue clama, dicens: llaec dicit Dominus exer-
cituum: Adhuc affluent civitates meao bonis: et consolabitur adhuc Do-
minus Sion, et eliget adhuc Jerusalem. 18. Et levavi oculos meos, et
vidi: et ecce quatuor cornua.^ 19. Et dixi ad angelum, qui loquebatur
in me: Quid sunt haec? et dixit ad me: Haec sunt cornua, quae venti-
laverunt-'"' Judam, et Israel, et Jerusalem. 20. Et ostendit mihi Dominus
quatuor fabros.'"''' 21. Et dixi: Quid isti veniunt facere? Qui ait, dicens:
Haec sunt cornua, quae ventilaverunt Judam per singulos viros,^- et
nemo eorum levavit caput suum: et venerunt isti deterrere ea, ut dejici-
ant cornua gentium,-^ quae levaverunt cornu super terram Juda ut
dispergerent eam.
I ) in'i fcn -»i^cbräcrn i^u( ot'cr -iifaritcfuan jicitvinnt, unfcrcm rfto(H'r--?foocm(H'r cntfpvccf^cnb.
2) .")2U i\ libr. cf. I. l^^^ilr. n, 1; (i. 14; A.irg. 1, 1. — 'i) i>a\; man ricKu 'i)(^^^^ ni*r ?er^
WcdM'le mit jenem, ^cv ^un Moni;U' oi'i'^^'^'t^^un i^efebicft wpr^e.l, III. Pveir. i;i. 1, ift ein(eiid>tenf.
•4) -Wit ^ieKr (iinleitnuii bei^innt fer ":].''rLn''bct feinen "?(ufruf ^ur entütiecenen unD v^oüfomnicncn
SRüeffetn- teö inMfeo '^u (\unt: „Unfere tviter babcn ''»knt evuimt unt» jivokc riMn;ifa(c über
ftjrael berabv^enifen, an un-5 i|1 e-j, faf; wir ernftlid^ ^um .iperrn un'iicffebrcn." — o) (£ure
initer leben jei.U nicbt mcbv, uM awä) ^ie :;Vvoi.ibeten, fie ibnen peweiiTai^t babcn, (eben ni*t
mcbr-, aber fax' ii?i.nr, taö an fie eriian;ien i|l, ba-? ©ort, ^ai? id> ^nrl■b ^ie vpropbetcn j^ereDct
babc, ^a^ ift in (frfuUun;^ .ai^sUin.aen nn^ bcusibrt fid> a!e bleibenbeji ilnn-t. — <>) .^ieriMroniui?
mit •C'^Uiio nnt l'iuannö l^crfIebt nnter riefen 'il.M'ov'bcten ^!e fa[fd):n 'iPropbeteii, beren 5li5i>rte \iö)
nidH bensibrt baben, nne jene fer wabren 'iVropbeten. Ibeof oret aber, C£larin-?, initablui^ unt»
in^i^emein fie '?Jeneren lu'rfteben fie '^on (^kUt i^efanften ']>rc»vbttcn farnnter. JjXX ///} rdi'
a'iüva ^^/'/aorrm; — 7) „baben fic ntdu i^etroffcn euere i3äterV" t». b. baben ftc fid) nid)t ben^äbrt
an eueren initern? tt/V/V rohg /Aynv^ fuw aal rn vöfu./ia /unv rJf jftri^e, ucm iyto hrF/iAoiini h' -t'fr-
fjari fiov roii; äob'/atq junv rolg Trpoipi/Taii;, ol narf'/.n.-ioaai' rohf —artpa^ vuow. — S) „fie befebrten
ftit in ber (öefanjienfebaft unb ejaben fem ÜBortc f>3ottec 3fUsVi'f'/ l'i'f? c^' ein wabre? ii?crt
cjcmefcn-," mi ä-tKpi\hianr kui d-nv. — J)) Xer 'Bionat Sehebat i■^leid^t nnferem ^vaner unD
g-cbruar. Da er nad) unfcrer 3i'tH"ed>nun;i fem nadMlcn ^^abre i^cbbrt, fojft rer i^etfatji: in
anno secunilo Darii, bier auf fa? 3'Xbr .')!•) «.<. C^br. ju Deuten. — 10) 33'^ „reitenf;" tVi-
■;, :;//Aur. riefcr auf rptbcm 'JH"erbc reitenbc Wann, Der iP. 11 anireliis Doiuini cieuannt n?irD.
ift nad^ Der Weinuno, Der meiften 5(iicde;ier Der (üui^cl Wid^ael, Der .^dna.umiiel ^yöraelo, Der
ikinDeöeuviel, Der VejvU unD SteüiHn-treter (£brifti, " Der mit "Jtbrabam (ien." IS, mit Wofeo
Kxod. :5. 2, mit Cu^'uc ö, W unD 5lnDercn Judie. 2, ] ^ercDet uuD befonDer^^ bei Taniel 10,21
uuD 12, 1 alo Der ■:Vatron 3?ML-(ö fid^ benHM-;.v:tban bat. Terefer uuD 5du^U bauen Den bier
bev.'i*ncten "Wann für Tariuö A^;»|laöVH'ö, 'Jiria? für 'JderanDer Den (vrofü'n, bei ive[d}er Weinun.a
fid nidn abfeben I.ipt, UMe Der fraiilidu^ Wann angelus Doiuini beifjcn fiMine. — 11) Ta?
'S.H'erD Deutet _auf ilricit, Dao rotbe ^'PfcrD awi blutii^en .Hriejv wie Da-ö au'ifu- auf fteareieben
Atriei?. las c^itum auf rotbem ^VferDe beDeutet fomit bier Die iHn•eitfd^aft \\\ frici^en iviDer Die
geinVe 5>^fai-dc; Jer. IT, 2.'); Apue. (3, 2; lU, Jo. — 12) Tie Win-tbe, Din, ein flcinev
^id^tbc(aubter, immeri^üncr 'i^aum mit fcbr n)obIried)cnDcr 3?[ütbe, wäcbft in beifjen l'änDern
aütntbalben in -IbaUrn unD i^ilt Dem inilfe alo 5innbi(D Der '^ebai^lid^feit. Der j)iube. Der
greuDe, n.H'f;u\\uen man fid> bei <si,iftmablern Damit befranUi-' oDer ^ivcii^ Da'oon in Den A^auDen
truji. .i^ier an Diefer stelle beDeutet Die W'.ntbe ctne?tbei(J Die bereite ein.aetretcne ^nt. Der
Siube, auDerntbeil-:? Die nod^ beffire fünftiiv' Ji-'it Der :'1tube uuD Dcö SneDen-!!, nadiDem Die iveiuDc
bee n\ibren (yottei? -unD ^^'J'ael«^ bcfiei^t fein werDen. ä^f///^o■o^ rf,)}' üphoi- rüv KuranKtwi-. —
13) Tie liefe, H^^'p, finnbilDet au3enfd)einlid> Die unanfebn(id)c nuD Dentütbiijenbe i^agc'
in Der fieb 3-^i'ac[ jie;-icnwarti;T bcfauD. — \'i) i'ernu\ae einer feltfamcn niviur finD bier 'JPferDe
(genannt, anftatt Der ."Keitcr. Tie ^Umx aber, »velcbe auiieDeutet iverDen, finD Die 5cbu(5;U'ifter
Der oerfdneDenen 'DfatiLMien, rceKtc feiuDlid^ (rotb) oDer freuuDlidi uveif;) oDer i^efprenfelt (balD
feiuDüd^ balD freuuDlidM ',u C^erael ftauDen; f. 33. Jon. 11. — lo) Ofad) Der Weinnui^ oon
.&ienMr.Mnuo uud Den meinen auDeven '^(uc-lei^ern ift Dicfee Der 3d)ui3eni^'l De^ "Propbcten; nad>
698 Der ^rop^et 3ac^ariag» 1, 9—21. 2lnm. 15—29.
bcr weniger Begrünbeten Meinung ber SRabBinen, beg ST^eoboret unb SSataMuö tfi eö ber ^iJJann,
ber ä»if*en ben SÄ^rttjen auf bcm 5)fcrbe faj?, ®t. ?P?tdiaet. 3ra§ aber ber <S*ii&engeI bter
jwifchen eintritt unb äwar mit einer innerlichen Stimme, fcüte ijiellcid)t bcm f»rcpf)eten jur
gröileren 2?e|lätigung beffen bicnen,ji>as ibm ge5eiiU unb gcfagt wirb. — 16) fcQte f)ei§en:
quid sint hi, sc. hi equi. — 17) i^ie foüten bic i^änbcr burd)forfd)en, um ju erfeben, wie e6
mit ibnen in 5?ctrejt Äricges ober gi'iebens (lebe. — 18) „wirb bewcbnt con feinen 23ewobnern
unb bat ivricbe." — 19) 3)er Sunbcäengct namtic^, ber Sngct 9)Jid)aeI, ber bicr 5ug(cid) fein
2lmt alö gürbittcr S^racle aueübt. — 20) Tag 3abr, n)eld)e6 jc^t beginnt, ift bereit« ba«
70. feit 3cfufviient6 3erfii3rung. 3^a§ ber ^Vopbet bicr biefe^ ^abr berDorbcbt, ift feine
(Erinnerung an bie 23erbcitjung, bie ©Ott gegeben, ba§ feinem 3>oIfc nad) 70 3ii^i'cn 'Befreiung
ju Sbcil »erben foQ, Jer. 25, 11 ; 29, lofbcnn bic iverbei^ung ttjar fo bcreitti erfüllt. 2BobI
aber barf man anncbmen, ba§ ber ^ropbet biefc 3cit al^ eine bl. 3cit berijorbcbc, ale eine 3eit,
bie ijon ©Ott ju Srbarmungen bcftimmt fei. Sr roill gleicbfam fagen: „®e tritt nun auf ra3
9Jeue ein 70. Sabr ein, wie !j\>r IS 3t-ibren; erbarme bicb aud> jc^t nneber!" — 21) „id) nebme
mid) mit grojjem Sifcr um Serufalcm an." — 22) D^ilJ{<^ „über bie in Stdicrbeit (Ueber*
mutb) tebcnbcn 3?ölfer;" i-Tri tä i^vr/ rä avveTT£Ti-\)efieva. — 23) „bcuu idi j^ümtc wobl Übet
Scrufalcm unb id^ gab ibnen Wadit, mein 3pr«gc>'id'f 5» ^i^Iif^J'cdcn; aber bicfcr mein 3orn
»ar nidU fo grof?, wie ftc aU a>oü|tredcr meiner @cri*te ibn crfd}ienen liefjen. „Sie balfen
jum Unbeil,^b. b. fie tbaten mebr, al6 fte folltcn. 5lC(ioIi überfetjt: „SiemebrtcnbaöHnglücf ;"
STerefcr: „i^ie beförbertcn bas Unglücf." — 24) „Xic Wcfifcbnur foß gcjogcn »ertten über
Serufatcm," b. b. c? folt jum SDiebcraufbau gcfcbritten werben. — 23) 1^icfe i^icr ^c*rner finb
üier 9}iäd)tc ober ^tcid^e, wie ber (Ibaircicr überfct.U. £ie .gicbräer unb mit ibnen .gtieronomuä
galten ftc für bie »icr 9i?onard)ien ber Sbalbdcr, ^JVrfcr, ©rieben unb Siömer, 2beoborct aber,
Stariu«, JRibcra, Sancbe?, a ßaftro^ febcn in benfclbcn bie bcm gelobten l'anbe benachbarten
S?5(fer, ale : 2(mmonitcr, Woabiter, Äamaritaner, '»pbiliüer, 3buradcr u. f. w. Jercfer t^crftebt
bie Slffm-icr unb 3?abt^[onier mit ibren iBnucei^genoffen barunter; i'od) unb 9?cif*l bie ^^biüRer,
bie 2lcgi^pticr, bie 5tfft>rier unb '^abt^lonicr. Sie baltcn inbcffen bafür, bafj bie 3iibl „öier"
eber auf bie »icr SBeltgegenben, aU auf »ier Wädjte ju beuten fei. 9J?it bicfem ikrfe beginnt
im ^ebr. c. 2 unb cnbet^mit l>ulg. 2, 13. — 26) öiaaKopTrlcavTa- ?|")f „weldje jerftreut t)aben."
27) D^t^^in TiKTovac. Zu Sdnniebe finb in ber ^robbetenfbrad)e ber 23änbiger feinblic^er
Ueberma^t. ^ieroni)mu6, SöriUug, Sbcoboret, 9iemigiuei ücrftcbcn baruntcr üicr Si^u^engel
Serufalcm« unb 3ubäa'?. S^ic ^feueren aber fcben barin alle jene Wdd)te, burd) welcbe fic^
©Ott rä($te an ben ^^eint'en S^racle;, nämlii^ bie ^Ij^erfer, bie DCJcbcr u. f. w. — 28) Knrea^av
Töv 'loLK^a Kai -UV 'lapai/'/.. — 29) „ftc famcn, um fie ^u fd^rcdcn, um bcrabjufAIagcn bie Kör-
ner ber 33Ölfer , ." LXX tov ö^vvai avrä elg x^'-R'^i avrüv rä riaaapa Ktpara^ rä i{fvrj kTraipojueva
Kkpaq . .
Caput II.
1. Et levavi oculos ineos, et vidi: et eece vir,' et in manu ejus funiculus
mensorum. 2. Et dixi: Quo tU vadis? Et dixit ad tue: Ut metiar Jerusa-
lem, et videam quanta sit latitudo ejus,^ et quanta longitudo ejus. 3. Et
ecce angelus, qui loquebatur in me, egrediebatur,^ et angelus alius egre-
diebatur in occursum ejus. 4. Et dixit ad eum: Gurre, loquere ad
puerum istum,^ dicens: Absque muro^ habitabitur Jerusalem prae mul-
titudine hominum, et jumentcjrum in medio ejus. 5. Et ego ero ei, ait
Dominus, murus ignis" in circuitu: et in gloria^ ero in medio ejus.
6. 0, o fugite de terra Aquilonis,^ dicit Dominus: quoniara in quatuor
ventos caeli^ dispersi vog, dicit Dominus. 7. OSion,fuge'" quae habitas
apud filiam Babylonis: 8. quia haec dicit Dominus exercituum: Post
gloriam misit me ad gentes,'' quae spoliaverunt vos: c^ui enim tetigerit
vos, tangit püpillam oculi mei:'^ 9. quia ecce ego levo maUum meam^'
super eos, et erunt praedae his, qui serviebant sibi : ej, cognoscetis quia
Dominus exercituum misit me. 10. Lauda, et laetare filia Sion; quia
ecce ego venio, et habitabo in medio tui, ait Dominus. 11. Et ai:>plica-
Der ^rop^et 3ac^aviaä. 2, 1—13. 2lnm. 1—15. 699
buntur" Gentes multae ad Dominum in die illa, et crunt mihi in popu-
lum, et habitabo in medio tui: et scies quia Dominus excrcituum misit
me ad te. 12. Et possidebit Dominus Judam partem suam in terra sanc-
tificata: et eliget adhuc Jerusalem. 13. 8ileatomnis caro a facie Domini:
quia consurrexit de habitaculo sancto suo.'*
1) 3m .ficbr. c. 2, 5. 9(ßc älteren ^duMei^'r unb aiut bie mciften neueren erfennen in bicfem
Spanne mit ber Wefifdinur einen (£niV'i unb^UMv ben (fni^el Wtitacl; Terefer aber hält bafnr,
c? fei ein ''Wenfd) banintcr ju 'oerftehcn, ein iWnüt nämli*, beffen t£rmc|Ten Dem ßlntliiten ficft
cntijei]enfe(3e; ein '?)^mfdi, ber im ^luftrai^ einec* -WaduKibcri? ber :vUiben banble, unb bejjKilb
2.^. 4 pucr beifje b. i). ein Xtener. — iJ)"(£r ungute bcn "J'lan be>s alten ^fi'uüilcm meffen, um
barnad} ben 9?eubau au^juftccfen. — 3) „yiini^ binun-ii mm mir," ober nne '^Inberc »ollen: „trat
teropr;" äerr/'/Kei. — 4) b. h. ]\x bcm 9?fanne mit ber 5A'ef;i'rinuir. -pör röv vtavinv iKth-i,i>.
.^leroniMnu^ i^crftcbt barunter ben S'Trf^^'ina? unb nu-int, er werbe puer jKnannt, nn-il bie
Wcnfd^en, felb|l n^enn fie alt finb, im i^erlHiltnif! ju ben (fngeln nne ilinber 5u betrad)ten finb.
5) rilPQ /-fi"£ »>ffc"f Stabt foll bleiben ^crufalem." /vYmi/cüp™f. — G) (£ine i^eucrnuiuer
T :
gibt nid)t nur S^u^, fonbern irirft (iwd) s>erberblid) unb jerftlM-cnb auf bie gcinbe ein. Amofl
1, 4; Luc. 12, 49.-7) "I^^S „jur Sf)re;" e'ig S6^av. 2^cr S^albäer: „(ölcrrcid) n?erbe
T :
i* meine Wajetlät in ibrer 9?Jitte rubcn laffen," b. b. id) tverbc trieber ivie vorbcr im lempel,
ali in meinem Ji^cilioitbum Si'obnung nebmen, nid)t ^nmr in ber "i^unbeelabe, bie nicht mebr
eviftirt, aber benncdi "in eurer 9?iittc. Jpieronomuei, i^t^ranua unb riiMr.M'iu? le^en aue: „^d)
n?erbe in feiner ?.">fitte *:erberrlid>t werben;" Sinilhi? aber, Jbcpbpret, ÜnttabluiS ^candie^: „^si)
irerbe ^fvufalem oerberrlid^cn;" P^. s6. — 8) Tag l'anb bee ^Jorbcnei ift ba? l'anb be? Un*
gülden, bicr in Sonberbcit ba^ i^anb 23abiilon. deiner foll bort bleiben, nnll ber 'J.^ropbet fagen;
Sllle follen fommen unb ficb bee SÄegcnö erfreuen, nuMiiit f^ott bas Srblanb Israel fegnen_n?ill.
9) „weil id) cud) wie bie vier SfBtiibe (bcbr.) be? Jpimmele ausbreite," b. 1). nad) allen i^citen
bin jablreid) unb mäduig mad)en will. Wan weif;, ta^ bie ^uritrfgefommenen aui^ '-BabiMon
ftd) Wirflid) in fur^er 3cit ungemein *:crmebrten unb ibre 9?ad)tommcn fid) nacb (sJalilaa, nad)
bem rftiorbanlanbe unb in bie '>3>bilifter»9{cgion auiH^rciteten. Tic mciftcn "ilueleger crflären:
„weil i(^ cud^ nad) 2?abi)lon bübi abfübren"laf[en, wo ibr nad) allen vier S>tnbeu bin ^erftreut
wäret." ^and)c3 erflärt: „Äommct ibr ^uben, bie ibr in i^abi)lon lebet! STenn id) rebe nid^t
ju ben in bie anberen Vanber ber i^ier SBeltgegcnben Jerftreuten." (^ton i« rörv reaaäpuv ävtfiuv
70V ovpavov awa^u vfiäq. — 10) ^O/ÖH /,rette bic^;" e'ig Ituv ävaau^eaße ol naroiKovvTeg
^vya-epa Baßv/üvoc' Is. 48, 20. — 11) 9?ad) bcr ?}?einung beg a Sajlro ift S^i^'Ti'iii^ berjenige,
ber ^ier al« Senbling ber Jpeiben gefenbet wirb. Xiefe ^/feinung tbeilt aber fein anberer 9iu^=
leger, ^aö) bem Sbalbäer, nad) .»^ugo, tffariana u. 51. be^ei^nct fid^ ber (Sngel Cs^ottee al3
bicfen Senbling, ber ba an ben ^bumäcrn, 5■"'^il'ftl•'rn, 21mmonitern, ^iJJoabitern ''?li[<!bi nebmen
foll. £b ee bann ber Sr5engcl ^ifie^ael ober ber Srjengel r^Ktbriel fei, barüber läfn fid) wieberum
ftrciten. Jpieroni'imuo, 3;beoboret, l'iuanu^, l'atabhie, Üiibcra u. 2(. nebmen an, es rebe bier
bcr Sobn ®ottee, burd) weisen bae! bicr i!erbeif;enc siollfommcn in Erfüllung gegangen. Sor*
neliu? a ?a?ibe bemerft: „^^^lag audi bie -^d^ale bee '-BuAftaben? bier ^unäd^ft bie Siege ^ubäa'ö
über feine ^einbe bejeidnien, \c läpt fi* bod) ntd)t laugncn, baf; ber i'oruiglid^e ^inn bier auf
(£briftue gebe." Unter bem 31uebrude post ^rloiiam i^erftebt Tercfer bie .(pcrrlidifeit, mit wekter
ftc^ Oiott' wieberum unter ben ^uben niebergelaffen babc; \!od) unb ^"Keifcbl bie .)pcrrli*feit, bie
ber öngcl aus ben Siegen über bie i'ölfer jurüdbringen werbe, wef;wegen fie übevfe^en: „um
(£bre jü erbalten, nad) iSbre" (auegebenb). .£^ieroniimuS beutet es auf bie J^errlid)feit, bie ber
Sobn (Lottes im Fimmel batte, ebe er Wenfcb warb-, SufebiuS aber, (fmmanuel Sa u. 31. auf
bie ^errlid)feit, bie ber ^obn OJotteS burdi feine SBunber unb feinen glorrctdum Eingang
erworben habe, nad) beren (Erwerbung er bie inUfer unter feinen (l^eborfam bringen würbe
burd) bie 2tpoftel. ^laä) -öugo, Sllbertus^ 21rias unb Sand)e3 ift ber ^inu bicfer: 'i)^■^d^ ber
^errlid)feit, bie eud), o ^$ubcn, burd) bie ^iege über eure g'cinbc Wirb ]\\ 2bcil geworben fein,
Wirb bie ^errlid)feit Sbrifti unb feiner ^ud)t folgen. SorneliuS a l'avibe bemerft: Hfce tenia
gloria matris genuina et literne iiinexa videtur; respieit enim ad gloriaiu, rpia? prajces.^it.
quaiuque promisit. — 12) J^ebr. „feines SlugeS." (£s ift immer nur ber ^lugatfd ^^^otteS ^u
Bcrfteben. rov ö0a>./uoi, n'iTo'v Beut. 32, 10; Ps. 16, 8. — Iri) b. i. um eure geinbe 5U
unterwerfen, fjü k~ix>(:po) -t/v xe?/«i /wv kir' avTcivg- Ps. 73, 3. — 1-4) A"i KnrtKpti'^ovrai. SlUc
biefe berrlic^en S^erbei^iingen gingen erft jur 3fif Sbrifti oollfommen in (Erfüllung. — 13) b. b.
er bot fid) bereits aufgemiid)t, um wieber SBo^nung ju nehmen in euerer Witte, bn t^eyr/yt-p-ai.
iK vt(j)tACiv uyiuv avTov.
700 £)er 5>rop^et ßa'^'inaö. 3, 1—3. 5tnm. 1—8.
Caput III.
1. Et ostendit mihi Dominus^ Jesura sacerdotem magnum^ staiitein
coram angelo Domiiii:^ et satan stabat a dextris ejus ut adversaretur ei.*
2. Et dixit Dominus ad satan:^ Increpet Dominus in te satan: et increpet
Dominus in te/ qui elegit Jerusalem: numquid non iste torris est erutus
de igne?'^ 3. Et Jesus erat indutus vestibus sordidis:^ et stabat ante fa-
ciem angeli. 4. Qui respondit, et ait ad eos, qui slabant coram se,^ dicens:
Auferte vestiraenta sordida ab eo."' Et dixit ad eum: Ecce abstuli a te
iniquitatem tuam, et indui te mutatoriis. " 5. Et dixit: Ponite cidarim
mundam super caput ejus. Et posuerunt cidarim mundam super caput
ejus, et induerunt eum vestibus: et angelus Domini stabat. 6. Et conte-
stabatur angelus Domini Jesum, dicens: 7. Haec dicit Dominus exerci-
tuum: Si in viis meis ambulaveris, et custodiam meara custodieris:^^ tu
quoque judicabis domum meara,'^ et custodies atria mea/* et dabo tibi
ambulantes de bis,''' qui nunc hie assistunt. 8. Audi"' Jesu sacerdos mag-
ne, tu et amici tui,''' qui habitant coram te, quia viri portendentes sunt;'^
ecceenim ego ADDUCAM SERVUM AIEUM ORIENTEM.'^ 9. Quia
ecce lapis, quem dedi coram Jesu:-" super lapidem unum septera oculi
sunt:^' ecce enim caelabo sculpturam ejus,^^ ait Dominus exercituum: et
auferam iniquitatem terrae^^ illius in die una. 10. In die illa, dicit Do-
minus exercituum, vocabit vir amicum suum-^ subter vitem, et subter
hcum.
1) 5^. i. ^tbr. 5e! i'^crflcbt lut tnbcJTen ihmt fcdn-r. — 2) T. VM. :], 2. ^iadj Ibcobcret unb
'2and)c^ crfcbcint bin- tn- .^»obcpricftcr alei ^cl• Süntcnträiicr fcincö i^olfco. Xa ilcb tn^ber
(^iott noit Hiebt au^i^cfproitcn, ^af! er iicfubiU fei, unt» ^af) ibm fa? ■•lU>lf wurxx lieb unb an^c^
iiebm fei, i» erbebt fid^ 2atan flaiien'b iiejien ibn als ^cn 5ün^euträf^el■ fCo i'olfe-?; Lev. 16,
21. 3»t"f1Kn Dürfte fceb aiut perfbaliebe 2ebulD auf ibm jU'l^iftet babeii, etiva taf; er ben 3?au
niebt eifriv^er betrieben batte Asg. 1,1; ober bafj er bac> i^plt niitt eifri.a iieiuK^ von iSini^ebiuu^
jiemifebtcr C£ben abi^'balten I. Es^d. 9, 2; 10, 18. .^ieroni^nni? will ihmi Ven rifabbincn iviffen,
er babe felbft eine aueldnbifd^e i^xan genommen unb fa>it baui: Qaod et in K-sdraet Malachia
]ilcnissiuie .'scriptum est. Cui biefcm aber irrt er offenbar. Cuiftinus faßt im TialOß ßegen
2nH''lHni, er babe uxoreni meretriceuj genommen, ^ft fd}wer ^u glauben. — 3) b. t). oor bem
ii^unbci^cngcl, bem Stellvertreter bc« iobnc^ (SJottcei, uor 5}fid)ael, ber bier nacb .^»ieron^mu^,
•'c\\c\i\ i'iM-anuei u. 51. foivobl aU 5lbvocat, nnc aU JRid)tcr banbclt. — 4) Ijptl^b „lun gegen
ibn üagcnb auf^utretrn;" toI flVTlKSlG^^nl nirü. 'iJtebnlii'be? ftubet ftd^ bei Job 1 , 12. Xem
Satan muftc 'Mcv baran gelegen feiri ba» H- SScrf be? lempelbauee ju bintertreiben. r^3clang
cö ibm, ben -^obenprieih^r ju uuterbrurfen ober ^u oernid^ten, fo ivar es ibm au* gelungen, ba^
äfJcrf ju bintertreiben. — o) Ter Sngel bcijjt -^nr, weil er be? .i^errn Stelle vertritt. "Sr biilt
ein furjer ('»H'ricbt über Satan, weil es im Diatbc ©ottes unbebingt befdUoffen ift, bajj ^u'rufalem
unb bas -öeiligtbum wieber erridnet werben fotl. — ii) 'i)faeb .*?ieronvmus, ibeoboret, j)tupcrtu^
fpriitt biefe iDorte '^ott felber unb will Damit fagen : „^d^ will gen bid^ los^ieben unb btr 3ügcl
anlegen." Ginfadier jeboeb i)l es, mit Gilbert, .iöngo, 'Jlriav, i'atablu? an'iunebmeu, ber Sngel
9}Jid>ac( fpredie bier fein Urtbeil aus unb fage: „'^ott ber .'öcvv wirb gegen bieb, o Satan los^
C[cbtn unb bid> ^ügeln." e-niui/üm Kipm'j'tv ao/. — 7) Unter bem i^ranbfd'cit ift ber -t^obe»
in-iefter ^u verfteben, ber mit ben Sünben feines i'olfes bcbecft i|l. 2Bäbrenb nun Satan ibn
als einen mit SunDen beberften '?}Jenfeben auflagt uuD als eine ibm zugehörige -i^eute anfpridU,
fallt (s)ott ein Urtbeil ber t£rbarmung unb fa'gt: „3ft er niebt ein i^ranbfdnnt, bas aus bem
Jseuer gerettet worben. Ter S*mui3 unb :'{uf;, in wektem er erfebeint, ift nur ein Ueberbleibfel
von bem Strafgcri.dne, bas über ^^srael ergangen ift. Tie Sd)ulb ift weggenommen unb ber
äufjcrc SfbmuK unb ;1tuf; bat nid>ts mcbr ^ü bebeutcn." Auids 4. 11. — 8) 0?aeb Sdiegg ifi
unter bem Sdimut?, in weldjem ber •t'obepriefter erfdnnnt, ber Mleinmutb unb bie i^er^agtbeit ^u
verftebcn, bie er fidi unter bni traurigen inM-baltniffen ber ^urürtgefebrten ('»jemeinbc :i$^rael ju
Sdntlben fommen lief;, unb ■^atan irt ber innere iDiberfad>cr, ben" er in tld^ unb mit fidb berum»
trug unb laut werben lief;, inn jeber (XultuSbanblung, bie er vornabm, erwarten in ibm
3wcifel unb •■J?ebenten, ob (i3ott ein SBoblgefallen baran'^Hibc. (£s peinigte it)n ber Oebanfe,
Der fropljtt Sa^ariflt^. 3, 3—9. 2lnm. 8—22. 701
ßJott 5Üvnc norfi immer auf 0<?vac( . . "?( Hein mit mc(n- (sh-iinb bürftc bic 3itu(b bc^s 2?oIfe?
unter bell fduiuit3iiien .Hleirerit bei^ .^^l^[^cnvM•iefter>5 ui -nn-ft eben fein. Is. 4, 4; l'i'ov. lio, 12.
<£o i^encmmcn erfehcint al?rann biefcr .»rolH'iM-ieftcr Cul'ue; aif tiU l^ovbiit bc«? (nnliften :;]>ric|lcre!
^efu?, bcr ^ic ,,2üntcn ber svinu'n •Jln-It auf fid) ^cuommen" T. Joiui. 2. 2. — })) ^. b. ]\\ bcn
untcryieorfueren (i-n.ieln. — 10) ''>Unt fpridit hiemit feierlieb nn-s. tciy, bie 3ühuc v^oKu^lcn, bic
(Sdnilt ^^löraeii" iVU\i\t, un^ er felber, (sUnt Der -Oerr, feinem ^i'olfe UMeDer in '^hiapcn uu^etban
fei. lie li-iit^el ',>oUuvu'n Pai« llrtln-il Per lürbarnuuui alfoi^leidv 2ie nahmen ibm Pie 3cbmuiv
fleiPer ab uup leisten ibm ein fduMiec; Aeiertleip an, ivorauf Pann Per tüntU'l "Widme! im "J/amcu
i^H>tte-? fiMMd^: Kcco . . — H ) Ter triu^'l (^3otte-j ivrid^t Piefe«? mit "ifacbPrucf au;?, weil e^i ein
aufterorPentliiter 3lct Per ^ütiPeni^eriieinnui ift, unb weil bier Paffelbe jU'fdMcbt, waö UMift nur
an einem einusien laiU' pc-j ^^^bre?, am Aefte Per "iH-rföbnun;] udmlidv unter iUWlbriiuunui
iHM-fdnePener (^3ebetc, Cpfcv nup Zeremonien ^n ßefd^ebeu i>flcvU- '''HUt faun \.^er;u•bcn, wann,
wo unp wie er will. (£r \\t an feine inn-fdn-ift jU'buuPen. — 12) „unP wenn Pu meine? Tienfte-»
)>flei]ieft;" koi tr roh; rrpnnräyitaai fior ov/ö^ii- Ijey. ,S. 80; Nllin, 1, ').! ; .'). 2S. — 1 Jj ) „Pann
wiri't Pu a\ui) obcrfter j)ii*ter mcincf' 'J?olfe>j fein," wie biefce fdion jur .-{eit "??i"o'.M"ie ift anac-
orpnct worPen Kxod. 2S, .10; Lev. S, S; 27,21; IVut. :'.o, S, ©äbreuP ^orobabel Pic
^50litifd^c unP militdrifcbe Aubrunj^ Pe^ iU^lfe? auf |ld» babcn foKte, Icjitc ß5ott bie böbere
T^iibrunii, bie moralifd^e unb reliiiiöfe, sian^ in bie .^:änbe Pe^^ •C'^obenin-ieiiero". — l^t) -bliebt nur
bic 'iprieiler unP l'eiMten uuP Per <\an]\: ''•iotteöPienfi, fonperu auch Pie (sjcbäuPe, Pa? ik'rmöjien,
Pao untcrßeorpnetc Tieuftpcrfonal unP Pie c^an]c lempelpolijci, '•.}llle? foU m Peincn JpvXiipcn
fein. Kai täv (haq>v7äaai)c rf/v ah'/Jjv fiov . . — 13) DO/Ht^ ,, (Rubrer, ^.'eiter ;" ävaa-pe^oiikvov^.
(£r !^erfprid^t ibm bie 'i'eitunii unb j^übrnui^ burcb Pie (vuiiel. Ter SbalPücr bat: „'i^ei Per
9(ufcrftebun;-i Per lopten werpe id) bid) crweefcn nnp Pir fdinclie AÜf;e i^eben, unter Pen 3erapbim
ju wanPeln." JbeoPoret meint, e-:? wcrpen Pem .^robenpriefter bier -}facbfommen yerfprod^cn,
bie immer pa? bl. "^Imt iHM'febeu, unP nimmt Paber bie assistenlc;^, wie fie bier »genannt werpen,
für 'iPrieftcr. — 1<») bePeutet Pie •Jlnfünpiiiun»! einer 5ad)e •':ii^\\ j^'öfUer iUi^tii^feit. —
17) „nnp Peine (^k'bülfeu," P. b. Pie iibrii^eu "ih-iefter Kai ol -'///niov gov. (£iui;^e woüen "parunter
bie Wcbulfen in Per iOiePcrberftellunii ^^^^'^^tle, ndmlid) '?t;i;^iuö, Waladjia-?, (^-öPra?, 'i)iebcmia?
r»crftanpen wiffen, aber mit UnredU. Sber iamn fidi mit 2d)i<\n Pie .^cim.aefebrtcu auö Per
(i3efan!:(enfcbaft iHrfteben. Xenn fie bilpcn Pie Purcb t£briftu-5 (Srlofteu yor. — 18) „ibr 'iPriefter
feib SiunbilPer eineö fünftiiu^i -^.M-ieftertbum-?, Pa-^ ihmi böberer ®i*tis]feit ift, nnP Pn,'.)öober'
priefter, bift inn-bilP pes bod^ften ^Prieiler-?, Per in (Swii^feit bleibt unP Pie gau^c üBclt iH-rflUMU;"
elal. — 19) n*2)i „Sproffe, Spri^plin;?, "«Jtufi^aniV" (>3ott oerfpridit
(hon äv(S/jff TtpaTooKÖKot e'ic
bier b_en 5)?effiaji, ber au* bei Is. 42, 1 mit iBorut;] „ber .Slnc^t (_i3otte-:i" Phil. 2. 7. unP „Per
v^proite ober "^InfiiauiV I;^. 4, 2; Jer. oo, 15 iienannt wirP. 3" ber Änedufcbaft ift feine
■OJJenfet^beit, in Pent .^?eroorfproffen fein gi^tttidKr Urfpruuii, feine luntlidu' iBürpe auiKPeutet:
Rom. J5, 12; 11. Thess. 2. S; Apuc 5. ö. Terefer bemcrft: „Ter 'Öcbrauit, Pasi iBort
<iprö9Iinoi bilPlicb für 9?ad>fommen ',u braueben, ftupet n&! in allen 3pradieu unP wirP -^or^ua--
lieb pou ePleren, füniisilid^en »vamilien jiebrauAt." K. Reg. 7, 12; I. Chion. 17. 11 : Ps. ss. 4.
i; (0 äyo) rov f^or/.or /vor nvaro/j'/i\ — "20 ) (£r ( Per %'efüa? ) tft jener 5tein, Pen febon Per ^'Pi'i-H^bet
3faiae 2S, \i; oertünPet bat als Pen an^n-rwäblten CEcfftein, ben foftbaren, Pen 's)runP!tein, Pen
idi Pir, 0 .'eobepriefter, i>or 31u.aen lei^c als ben, auf Pxm Pie Srueueruna 3öi'>-"ifl-^ berubt uuP auf
welken ftd) Pie Äirdie Pe? 9f. i^'ftü^en wirP. Gen. 4'.). 24; P.><. 117, 22; Matth. 21. 42;
Act. 4. 11 ; Rom. 9. 32; Epli. 2. 2n. 5ifit ?){eebt bcifn er ein Stein, weil Pa-5 («ebdutc, ba?
fid^ auf ibm erbaut, ein ewiae? fein wirP unP wie Pie .Hirebe Peö •?(. i^. feinem ©cdifel nnterlie.ien
WirP. — i!l )_^?Kut Per 9?ieinuu;^ inni •^?teroniMnux\ (^ireiun-iuo u. 31. ünP Piefe ^tiu^en ai? C£iiien-
fd^aftcn Pcc iteineö ^u nebmen, <[[-} AÜtie ber (^Jabtn, wie Penn ber '^.W'ffiaei aud) in Per i^ebeimen
Cffenbarun«! .'), d bae „Vamm mit fieben ^tui^-n" beif;t, unP wie aucb Pie tiberubim ai? „vn^ll Per
3luj\en" be^eidwet werpcn Kz. 1, is. Vi^ranuei aber, isitabUii?, 5anrt^e^ unP eiuivU' Oieueren
trennen Pie 3lUiien -^\>m steine uup nebmen fie alei iBerf^euv^e Per inn-febun;!, Pie über Pen
Wefi'ia? wacht, ^ie oerftebeu bie (Suiiel Parunter, Pie Pa auf Pen neuen <^)runpftein nnp Pen
neuen i*au Per (^3ottc?viemeinPe mit waiteuPem 'Jhhie fdniuen. (Slariu-j unP 3lria? nebmen Pie
ficbcn 3lUiU'n al6 cileidibePeutenP mit Per eiottlidien inn-febunei. ii}ieper 'iJluPerc verftebcn
Parunter Pie lieben Crpnun.aen Per Ciusiel nuP -i^eilii^cn, Pie auf Pen "Wefiia-J febauen. —
"2-2) /;w öiirnoio ;i6iifjor. „3di will ibu auemeijuin." ' Tao i'ebcn Tu'fu bilPet s>om 'JlnfaniK
bi-? 5um (inpe Pae 2d^aufpiel eiue^ in (skntee •t'^anp ihm- fiit lU'benPeu .Huuftwerfei\ Pa«? wunPer-
bar unter allen 5li>erfen unp Ibatfaebeu Per f^iefebid'te benuM-raiit. Taö ucu;U'bLM-ene .HinP im
Sralle 5U in~tblebem in per unaufebniidie Stein, Pen (^3ott ^ui" .»^anp nimmt, ber ron loPten
crftebeupe uup ;um .ipimntet fabrenpe ■'öeilanp i)'t Pa^ fcrti.ae .Hunftwe;f. ^reuviuö fi>ridu Pief;
III. 2S. mit Pen einfadK'U iBorteu an-^: Hiclapis c terra et c.v virtiite et a^to Dei coiistat.
Significat autem in terra viririne ortum. .^^cil virtute Spiritus saii'-ti artilieiose Piylatum.
(finige !>erfteben biefee "??feij^cln befoupere pon ben iBunPen, Pie bem -^^eilanp bcbufc unfcrcr
702 2)er g)ro}>^et3ac^artaS. 3, 9—10. 5Inm. 23—24. 4, 1—3. Sinnt. 1—6.
griöfung gcfd)tagen trurben, n?eit bte ganje Ätrd)e auf bcm Reiben Scfu >i^if «uf einer ®runb=
läge rubt. <Sc Jpicron^mu?, ^a»mo, 9lujjertuö, i^atabluei it. 2t. rer £t>rcr unb Straber:
„3d) eröffne feine ^-H'crtcn," unter roeliten ^J'fortcn tk SDunben be^ ?cibe^ ßbrifii ]ü uerf!eben
ftnb. Scrndiuei a Jviritie fagt mit 5>tect)t, btefer ^inn, ber ben SBcrtcn gegeben n?erbe, fei bcr
rotiere unbr>oIIfomnienere. (£j"bängcn bamit innig jufammen bie fetgentni 3Borte: etauferam.
23) 2ßcrte, wehte beuttid) bie öpilfcmmcne Srtöfung 'oow ©t^ulb unb ^siuibe auefpreiten, bte
burii einen einjigen grcjjen 5tct, una die, 5U Staute fommcn wirb. — 24) 33ilb beö feiigen
griebcns, ber burct) (Sbriftuö wirb auf bie (£rbe gebracht werfen.
Caput IV.
1. Et reversns est angelns, qui loquebatur in me, et suscitavit me,'
quasi virum, qui suscitatur de somiio suo. 2. Et dixit ad me: Quid tu
vides? Et dixi: Vidi, et ecce candelabrum aureum totum,^ et lampas
ejus^ super caput ipsius/ et septem lucernae ejus super illud: et septem
infusoria luceriiis,^ quae erant super caput ejus. 3. Et duae olivae super
illud :^ una a dextris lampadis/ et una a sinistris ejus. 4. Et respondi/
et aio ad angelum, qui loquebatur in me, dicens: Quid sunt haec, domine
mi? 5. Et respondit angelus, qui loquebatur in me, et dixit ad me: Num-
quid nescis quid sunt haec?^ Et dixi: Kon,'" domine mi. 6. Et respon-
dit, et ait ad me, dicens: Hoc est verbum Domini ad Zorobabel, dicens:
Non in exercitu, nee in robore," sed in spiritu meo, dicit Dominus exer-
cituum. 7. Quis tu mons magne'^ coram Zorobabel? in planum:'^ et
educet lapidem primarium:''* et exaequabit gratiara gratiae ejus. '^ 8. Et
factum est verbum Domini ad me, dicens: 9. Manus Zorobabel funda-
verunt domum istam, et manus ejus perficient eam : et scietis quia Domi-
nus exercituum misit nie ad vos."' 10. Quis enim despexit dies parvos?'^
et laetabuntur,'^ et videbunt lapidem stanneum in manu Zorobabel.
Septem isti ocüli sunt Domini, '^ qui discurrunt in universam terram.^
11. Et respondi, et dixi ad eum : Quid sunt duae olivae istae ad dexteram
candclabri, et ad sinistram ejus? 12. Et respondi secundo,^' et dixi ad
eum: Quid sunt duae spicae olivarum, quae sunt juxta rostra aurea,^"'' in
quibus sunt sufi'osoria ex auro?-^ 13. Et ait ad me, dicens: Kumquid
nescis quid sunt haec? Et dixi: Kon, domine mi. 14. Et dixit: Isti
sunt düo filii olei,^* qui assistunt Dominatori universae terrae.
l) 3a*öft>J^ ^<i^ über bem bebauen bcr fi3cfi$te in eine 9trt Scblummcr eber Sditaf gcra==
tben, au^ weld^em bcr (£ngcl ibu wecfen nuifne, bamit er bae neue rs3eficbt ungcbinbert unb mit
l^olIcn Sinnen fitaiicn fcnntc. — 2) tiefer l'euitter, ben ber f rppbct \ab, batte riete StebntiA»
teit mit bem V'eud^tcr tti^ lempeli^, batte aber aiicb fein (£igenee unb ä^efcnfercr. tenn er foltte
ein 2innbilf be^ neuen IJempci^ unr tcr nenen (sH-mcinfe fein, wie biep mit ben <g>cbräern aud)
i.'>,uanu6, .6ugo unb iMclc 9ceuere annebmen; er feilte fic ilirct)e bee 9?. 2?. rcpräfentircn, wie
mit ^g^icrcniMnu? unf Gt^ritlu^ alte tatb. Sluetegcr bebaupten. 9tud^ in ter 'Jtprcabpfe 1, 20
fteben bie fieben \'eud^tcr für bie ficben '^i^emctnben bee ^errn. 9?ad^ Slariu? unf a Sajlro
befeutet er bie ^''rcpbctie ober ben trppbettfd>en f^eift; narf^ 5)?ariana (ypttfelbcr; nadi terefer
baö ©alten bce gintlidien (^cifte^ über ber 5Biebcrt)crftetIung bcs 3:empct? unb be^ (iictteerienftee.
S) rhX] 'M^ fftn retgcfdf! eben auf." Tb biefee Celgcfd§ bie ©ejtalt einer grpfjen Sd^ale
pter WnfdKt, ober wie Tcrefer meint, eine? Cclfrugeg C[(babt babe, täfu fi* mit 2?eftimmtbeit
nid)t entfd^ei^en. Ter ^v'euditer im falpmonifd>en 3:empel batte fein fpl*e? relgcfäf?. —
4) r^MaubüA befanf fiit ba-J relgefätJ in geraber l'inlc über bcm l'euditer. — 3) -hieben SJc'brcn
leiteten ba? £d am bem Cclgcfap in bie fieben l!am)>en. kuI iTrrä irrapvcrpiöci. — 6) il7
'Div g)ro))t)et Bac^ariad. 4, 3—12. STnm. 6—22. 703
Gebeutet foiroM Dtiöenbaum, aU DüHn\m\(^ unb D(is>cnfrud)t. Ter tmbirtcn 3(u^rciiunn ju«
fpljie bcbcutct cci btcr Dlu^cnbaum. Tic btiicn CliiH-nbäiiinc tlanbcn ober i>iclmchr Inmien bem
JCeK^efdf;c, wit eine 3ier^c ^ir 2cite. Taf) fie Innren, nidu ftanbcn, i^cbt viui» bcni ÜBortc supor
illmi berv>or. ilMc ba? CeliU'faf!, fo a^arcn auA bic relbäume über" rem Veuchtcr, fdnrcbenb
über ibm. (i\nu;\c ^^liiiMevicr balten bafür, bie bcifcu relbäiime feien eine auf beifeu Seiten ixi
VtUycuw^ aniV'bradne Sfulptur i^ewefen. (Eine febr fdniHM- \n bel1rünben^e ^^hinunv]! lieber
tbrc i<e^eutl^ul f. iv 11-14. — 7) b. b. einer auf ber ^ütfeite'bce; (i)efd§c? (nnt» aucft beä
?euc^teri^), fer anbere anf ber iJicrbfeite. — 8) kuI iTnipü-Dina. — 0) (£i< ift ^ie iöeife ®ottc>5,
feine \.'ieblinsic ^uev|l ju benüitbisien, ivenn er ibnen grof;e Tini^e offenbaren n?i((. — 10) -^dtte
ber yropbct blof; ben fiebenarmii^en Veitc^ter i^efeben, fo würte er nid)t mit 'DJcin i'jeantwortct
^aben; aüein ba bicr ba^^ TeKiefaf! mit ben üelbdumen eine (s^rnppe um ben VeudUcr bilbete, fo
crfd)ien ibm ba>? «^Ktn^ ali< etivai^ Ofeue»? unb Unerbörtcö. — II) eine febr bunfle ."Kebe, bie ^u
bem iHn•ber;^eben^en in feinem .^ufammenbauiie 5u )lebcn fdnnnt. (£« i|l biep bie 2Beife ber
9Jropbetcnfprad)e. i^n reiferem *3?ad)benfcn IcjU fid? ber 5inn nabc; fo aucb bier: Xu, o 3o*
robabel, j'oüft madien, \>K\\i bie neue (gemeinte (^)ottcji al? beUeei \'i*t ftrable; ba? nnrft aber
ntd)t JU Ätanbe brini^en burdi .g)eerei^mad)t, nidu burd> menfdiüdic Äraft, fonbern bureb meinen
®ei(l. — 12) Unter biefem i^ropen 33erge serfteben ^ie Hebräer unf mit ibnen .tMerouinnuei,
S«ranu«, (2a u. 5}l. ben leufcl, alö ben ©irerfadn'r alleei (sJuten naf t-^oxiiv] 9)iariana ben
©anabaüat mit ben Samaritanern, bie Sldeg aufboten, ben lempetbau ju bintertreibcn. Xie
9?cuercn nebmcn ^en 5?erii a(ä fi;'iür(id)en 31usii»rucf für „.öinbernifn" Ter Sbaltder mit %[)iO'
boret ftebt in tent '^er^ie bie pcrfifdie Dimaftie, wobl chx^i ''iirunb, ba biefelbc ^ei^enwärtij^ ba^
SBerf nicf)t mcbr bin^crt. — l?5) pfliid) jiebt man biefe SBorte in (ftncn ea^ jufammen unb
überfe^t: „3>or 3orobabcl wirft bu jur (Sbene," b. b. n>irft bu i^erfc^roinben. r/f eI ah tu bpoq rd
fieya tö npb ■npooümw Zopoßäßel rov KaTop^üoai ; — 14) }<*^f^^'^ „er bat bcroorgebractit (ju
©tanbe gcbrad>t) ben ®runbftein," b. b. bie ®runb(egung. kuI i^oiau rbv aI-&ov rf/g K^povo/iiac.
Slnbcre »ergeben ben 2d)luf!= ober f^5iebe(|lein barunter. — 13) ein fonbcrbarer 9(ucibrucf : „er
gleicbt au? bie ^d)önbeit mit ber ed)i.Mtbeit beffelben." Xie^ueleger tcuten e? serfAiebcn.
Siuanu? fagt: „Darin? gennxbrt bieiclbc G3nabc »ie Stirn?;" '^and)C5: „Ter lempel Si-^ri-"*'
babel? tt^irb gleid) fommen bem bc? 2a(omon;" ßorneliu? a \!apibet ,,Vk i'oüenbung be?
3;empe(? nnrD iileiit fommen bem 5(nfanj;);" .^ieroni^mu?: „rie (iJnaben unb ©obltbaten, bie
©Ott bem 3ci'öbabel unb ben inni 23ab»lon jurüdfc^renbett_3itben eriveifct, gleiiicn ben (iinabcn
unb SBobltbaten, bie er ben ißätern §ur ^dt TuHt^ uno ^iralomon? ern,nefen ^at." 3m ^ebr.
^cipt e? rh ]n ffl nlW'n „(unter) ©eft^rei: (Snabe, Onabc über ibnl" »eldie SBorte fe^r
gut in ben Sontert paffen. laöTr/ra x^p^'^oq xö-pira avT^g. — 16) Diefcg 2Bort fagt ber ^xo»
}5^ct au? fti^ felber. — 17) H^pp DVS „föer wid bcnn öerai^ten ben Sag ber Älcinigfeitcn,"
b. ^. ben S^ag ber fleinen Slnfdnge, in benen je^t ber Jempet erfdunnt. rig k^ovöhuaev äg yfit.
pag /MKpdg;— iH) „fie Werben \iä) nun freuen, unb (mit grcube) fe^en ben 3?lei|lein in ber
|>anb Bc'vobabct?." Unter iMeiftein i^crflefet bie gewobntid)e 3lu?lei]ung mit bem Sbalbäer ba?
©cnfblci, al? ^nflrumcnt ber regelmäßigen gübrung be? ä^aue?. 'Jlria? übcrfei^t ba_? bebr.
2Bort mit „5tein ber Sonberung" unb »erftebt barunter ben au?ge5eiitneten Stein, ben ^^diluf)«
®tein, Sludi Jpicronomu? Idfjt biefe i^ebeutung ncbeuber gelten. l'oi$ unb ^lieifdsl »oermutben,
e? fc»nnte and) „"i^leitafel" bebeutcn, wie foUtc mit 3»fd}riften »erfeben bem i^auirerfe eingefügt
würben. Job 19, 24. Ter ^inn ift immer: Sie werben ben 3orobabel mit Srfolg an tie
2(u?fübrung be? ®erfe? 'spotte? fd)reiten feben. '/.i^oi- -dv KaaaiTfpiroi>. — 19) „riefe Sieben,
Slugen ®otte? finb fie." (£? bürften unter biefen Sieben wobi bie fteben l'ampcn ju uerileben
fein, bie ba ©ottc? wac^enbe iHn-fef)ung »orfteiien. Sorncliu? a S^apibe i^ermutbet, e? feien biefe
Sampen aud) wirfltcb in ber gorm üon Stugen gebilbet gewefen. ilnmu ber ^euditer ben lempet
®otte? sorftellte, fo ftnb bie \!id)tf(ammen beffelben ein ^innbilb be? geiftigen ^nbalt? beffeUnnt,
©otte? nämlidi, ber ba regiert über bie ganje 3Belt, ober ber fieben Weifter ©otte?, mni benen
bie Slpocabpfe 4, .'> fpridjt — 20) ol tTnßU-izovTfg kTzi Träaav rf/v -t/v. \^'0 bebeutet ba? for»
fc^enbe unb muilernbe Umberfd)weifen, wie e? ben 2lugen jutommt, wenn fie gierig iStwa? erfpd»
^en. Xa gleich barnad) i^om 'J'ropbcten bie J^rage um bie i^ebeutung fer üclbdume gebellt
Wirb, ^Q ift bier billig Vit 23ebeutung be? l'eui^ter? ober ineimebr ber fieben Campen iHnau?ge»
ft^idt. — 21) Db ber Sngel auf bie crfie grage ju öntworten jauberte oter ob ber ';Vropbet,
o^ae bie Slntwort abzuwarten, feine 5r«ifle ntit etwa? anberen SBortcn wieber^olte, Idf;t fid) nicbt
ttjobi mtfc^cibcn. 2Sa« er öorber D^H*? „Delbäumc" nannte, nennt er bier D'ri*Tn '"^^JT
„Deljmeigc." 9??an fonnte ba? im iöilbc i^orgeficüte al? Delbaume ober al? Deljwcige betrait»
ten, tatii c? wabrfe^einlic^ in biminutiocr ©röpe erfd)ien. — 22) nllfU^ bebeutet „ilanäle,
Slöbrctt." ^m .g^cbr. lautet ber Sat^i wijrtlitt: „bie ba finb in ber ^anb ber beiben golbenen
Slöjjren, xoü^t ®plb au?)irömcn laffen." Die JHabbincn Slbra^am unb Dauib, au(^ i'^agnint,
704 :T^cr gjrop^et 3ac^anaö. 4, 12—14. 2lnm. 22—24. 5, 1—2. 2lnm. 1—2.
3?ataMu6, 5(riag ticbmcn an, cä feien Memit bie J)JöBren c^emcint, treibe i^on ben Celbctitmen,
ober oiclmebr oon ]\vd i^xntiit^wiuxcn berfeUuMi bae Cd in bae Cel^efäp ableiteten, reelchce Cci
^ier rsjpit' i^enannt werbe. Tiefer ^di^Icciunsi, bie fc ^iemlicti bie allgemeine gcii^orbcn, ^ulbicjen
auÄ Slüioli, Vcit unb ?*{eifcl^(. 3(üein ba bu'ntauj *)?ii.tt? !.Hn1autet, cj werbe ba^" Cet ijpn "ben
Cclbäumcn in ba«? ("^khii; geleitet, nnb ba e? ficti fcbircr begreifen läpt, wie auö ben Celbäumcn,
bie nnr li^pen i^on 5?feni'cl^en finb, bae Cel in bac- fsiefdf?, wcldK^ ein Ji^puo «oon (*>>ptt ju fein
fcfceint, fpüte gcfübrt werben, fc ncbmen (ierneline a ^'avibe unb 5cbegg an, er- fei bier opn fei-
nen 3(b[eitungörebren, bie in bao (^}ciä^ geben, bie :j>lcbe. (Srfterer bäit bafür, ee feien biefe
bcibcn ?)ipbrcn au-^ bcr ^ab\ ber ftcben, welebe baei Ccl i^ont TsJcfäf; in ben l'eudUer leiteten, unb
feien bie ben Cetbaumen ^unädMl bcftnblidien, weld^e 3(uelegung wpbl grtM';e ©abrfd^einlidifeit
für fid) bat. \!ei3tercr fpridU \\d) gar nid^t weiter barüber au^\ Tercfer oerftebt unter ben beiben
jRöbren bie danäic bcr gbttfid>cn ii>eiöbeit, bie ba '^)clb, b. i. ba^ Äpftbarfte aueftrinnen Kijfen.
2^er Sinn wäre bemnad), bie beiben Celbäume würben getrcinft bnrd^ gottlidu' ®eiebeit. Derefer
fagt aber 9fidUei i^pm ©ober unb iSobin biefer (Xanale pbcr biefe? Sanale-?. ol h raiq x£p<^i
TÜv Öl'o juv^u7//fjuv TÜv ;j;/:)i'(TcJi^ T(i)V i;~ix£ÖvTiiiv Kai iTvavcr/övruv röf i~af)vaTp'i6ag rag ;^;pi'<Täf ; —
2B) Dn-ill Dn*^^*5 D^pnörr -^e ba?- ©plb auo bcm, wa? pbcr ibncn ifl, auöilrpmen
lajfcn," b. b. bie bae Tel au^ bcm Cclgefafie in ben ^'euitter auojlromen (äffen. — 24) „Xaö
finb bie jwei rsH^'albten," worunter bie nuiften 9lu?leger ben Stattbaltcr ^^t^i"'-'*'^'^^'^^ i>"b ben
^pbenprieftcr ^h^uc- mn-ftcbcn. Xcrefcr aber meint, ba? biöbcr ß^efagtc paffe nodi mebr auf bie
beiben ^^rop^eten 3(3gäu8 unb 3vid?aria?. (i-i werben biefe ü?feinwng SSenige tt^eilcn.
Caput V.
1. Et conversus snm, et levavi oculos meos: et vidi, et ecce volumen
volans.^ 2. Et dixit ad me: Quid tu vides? Etdixi: Ego video volu-
men volans: longitudo ejus vigiiiti cubitorum,^ et latitudo ejus decem
cubitorum. 3. Et dixit ad me: Haec est maledictio, quae egreditur super
faciem omnis terrae: quia omnis für, sicut ibi scriptum est, judicabitur:
et omnis jurans,^ ex hoc similiter judicabitur. 4. Educam illud, dicit
Dominus exercituum: et veniet ad domum furis, et ad domum jurantis
in noraine meo mendaciter: et commorabitur in medio domus ejus, et
consumet eam, et ligna ejus, et lapides ejus.* 5. Et egressus est angelus,
qui loquebatur in me: et dixit ad me: Leva oculos tuos, et vide quid est
hoc, quod egreditur. 6. Et dixi: Quidnam est? Et ait: Haec est amphora
egrediens.^ Et dixit: Haec est oculus eorum*^ in universa terra. 7. Et
ecce talentum plumbi portabatur," et ecce mulier una sedens in medio
amphorae.* 8. Et dixit: Haec est impietas. Et projecit^ eam in medio
amphorae, et misit massam plumbeam in os ejus.'" 9. Et levavi oculos
meos, et vidi: et ecce duae mulieres egredientes," et spiritus in alis
earum,'- et habebant alas C[uasi alas railvi: et levaverunt amphoram
interterram, etcaelum. 10. Et dixi ad angelum, qui loquebatur in me:
Quo istae deferunt amphoram? 11. Et dixit ad me: Ut aedificetur ei
domus in terra Sennaar, '^ et stabiliatur, et ponatur ibi super basem suam.
i) 9?arfjbcm ba? vorige 2?ilb gezeigt bat, wa?- bie neue rs3emeinbe fein foff, ein bedftrablcnber
^^cucbter ber (>5ereduigfeit unb Jreiligfcit, crfdn-int nun ein 2dircdbi(b, um t^on biefcm l'cucbter
abjuwenben, wa? ibn m-rrüftern ober auelbfd^en fönnte. Gine 3foüe, ein "iPapicrbogen pon
ungcbeucrcr (iiröjje fliegt gleid^ einer 5yabnc in bie l'üftc binau? unb ift bcfdn-ieben mit S'In<^
für 5(fle, n>eld)e bie ^eiligfeit bcr neuen ©emeinbe burd) ^?.i?cineib, Xieb|labl unb Ungercc&tigfcit
fdiiinben unb cntebrcn. Tic LXX lefen ^y^, ftatt pf^JltD ""^ überfeinen: spirvavov s-erd/zfvov.
T - T ■ :
Apoc. 14, 14. — 2) ricfcx^ 'y)ia\; ift nad> bcr 9?Jeinung bcr :;i?abbincn, and) i'nranuei, ^Mneba
»om jempcl genommen, ber aud) boppelt fo lang ale breit war, unb jeigt, bap &otti^ ©crt^t
Der 5>rop^et 3arf|ariai?. 5, 2—11. ?(nni. 2—13. 705
I>ctnt ."öaufc bci^ .^"'crnt, bd bcn 'iPricftcin ('Ciiiimf. 2^coborct atu^r, isitabdu^ u. ?(. tlnb tcr
Wfiiuiiui, bicfi-i? '?.''iaf! I'innlnlbc Me '^liic^bclMuiihi bcc Vaiitev\ Mc iiin bii? Xoppcltr läiuu'r, nlO'
bvcit fei, tvclitc Wciiuuui bic i^rofitc 5ji?ah-ütci'nliitfi-it füi fiit (mt. -^McroniMmie fidü in t>cr
JitÜTiiimonftcIIiinyi tc«? i^iofincn ünc Kaueren "^liajje? bie Wii'rinnuibei^ Iramiiien iint ;vi'eutiin'n,
Hv ^tren.ie (siottec* mit ber ^i^ivmbev^ii^feit. — ^) rieh'tahl iinb "IVciueiM-epräfentiren bicr
ade iH'rninrijiuniU'n iU'iieu ren Oiadiften unb iie>v'n <^Hnt, ivic mit fn'edu .t^^ieronrnuie »»!■ ib(i>'
toret febiMi üucM'VMceben. 2ie werben aber bier in 2onberl>eit jienannt, iveil rai^ in 'i^^b;^lLMl
Mint "Jlrmuth unb ^?fotb iiebeiiiite i'olf .Israel in riefe Vafter mebr ale; in anbcre verfallen ui
fein fd^ien, uwt e^^ taher einer ftärferen •?.■•(al^nunlUH■^urfte. — 'ii ein febr i^rapbifd'ce iMlr,
ba>? iiceijinet war, bic VH-rfLMnmeneu Wenfdu'n m fcbreden. (f-^ ift aber bamit aenieint, baf; tcr
?5Iiid) (inntei? über bic grc^^lcr unter bem neuaefebaarten t'oUc (^H^tteö ein viel ftarferer fein
nn-rbc. Kxuil. '2(\, 7; 22, 1 ; Lev. 6. — o) rj^V^H HtJ^NH »^vii? (ixb<i, tae berroröebt;"
ro inp'iv 70 eicnnpevößevov. Tüv Spba, brei 'DJfct^en (jaitenb, ivar jene? Waf), tvc!d)ce glcirf)
unfcrem 5d^äffe( am bänfii^ilen im fsu^braudi war. Xer ';Propbct nennt e? bervortretenb,^wci(
c? im f^kficbte wie awi- bem riinfcl in ra^^ Viebt bervortritt. lief; Waf; finnbilbet bier, wie
bcr tfni^el i^ >^ fclbft iac\t, bic (^H^ttIofi;lfeit, nur ^war bie (siottlofisUeit überbaupt, bann aber
axui) bie (sUntJLMuifeit in 2onberbeit, bie fi* im i^emeinen Veben burcb Ihuiereebtiafeit unb Wein-
cib i^eltent' mact^t. — (Jj Dj^J/*- »i-Hn'ür bie l^XX D^U* lefcn unb econit ('/'V/v« übcrfet,^cn.
3lUein eritere Ve?art bat mc()r (ih-unt» für fidn Xer Sinn ift: STcö 3?elfe£< 5ln;^c ift aücnt^albcn
auf ba? Unrcebt (Sdu-ffcl) öeririnet. Jer. 22. 7.-7) nj<b'J n"li]^* ")3D „eine Sd)eibe
von iMei erbeb fid\" b. b. würbe fid)tbar, ober wie .^:ieron",MnUi^ will: „wurce berbeiiictraacn."
Xercfer i\ibt bie C^rfldrunji: ,,evbob ficb vom 3dn'ffe(, bem ee alc> Xerfel bleute." Xag ilnn-t
Kickar "beifU aucb „'sU'wiebt, -Talent," uub beutet bier offenbar auf etwa«? Sdnrerce, auf eine
flrcOc Vaft. Xa biefeö iMei nad) i\ s ba^u beftimmt ift, ba? C£pba feft ^u verfeblief;en, nacbbem
bie llni'^ercd'tii-^feit entfernt ift, fo bürfte e? bao Wewiebt ber (skrecbtiiifcit (i^ottc? bebeuten,
tppburcfe er für bie ^ufunft ba^i Unredu abwebrcn will. Sorncliuv a Vap'ibe fpriebt er naeb bcv
Srflärunö von .^^ieronvmuö, beruael) 3iupertu?, i'vranus u. "?(. mit ben äDorten aue: Ut im -
pieta.s oeclusa auiphora in feternum occlusa nianeat. LXX Tci/arrnv /jo/Jßöov i^aifw^m'Di'.
8) Xae ^ißcn bebeutet bie .'iperrfd'aft ber rsHntlofijifeit. — ?)) C£r ftief; fic nicber in ben 2d)effe(,
Wa6 foviel bereutet, K\[i baf; ber '^ottlofisifeit nun ein Snbe jiemadU fei. — 10) Xie l'erfiejK'
\\x\\<\ uub 33ebeduUii be? (£pba mit ber iM"eifdH'ibe fiunbilbet bai^ 3(urbLM-en ber f^iottlofiiifeit auf
immer b. b. eo bebeutet, baf; ba-? l'after von nun an forjifaltiji abi^ewebrt, unb wenn eörenuod)
Wiebcr auftaudu, foriifaltiiii beftraft werbe, um uidu'mebr'^u berrfd)en. — H ) Xie -V-^cbraer
unb mit ibnen Ibeob'oret verftebeu barunter bie i^olferfdmften 'JVerfien? unb iW'bienc, bie von
©Ott beftimmt waren, alc 2 trafwerf u'UjU' an 3i?rael ^u bleuen unb baö Uureebt von ibnen wevv-
junebmen. 5Uid^ ber ßbalbaer fdieint fie \\\ verfteben, ba er fic al-^ poimli lovf.s et expediti
bc^eiclMict. SiJ wirb ^war eiui^ewenbet, ber 'i^ropbet rebc bier von ber ^ufuuft, nicbt von ber
a?eriviniienbeit; allein obue fefteu (yhntnb. Xenu e« banbelt fiel) bier um bie (s)efltnwart. Xa?
2?öfe foU iiau5 unb .aar aufboren unb ba? (shite allein berrfdien. (^Jott will bur* ba? bier vor»
gcftcllte 5?ilb bem i^-opbeten unb burdi ben fropbeten bem i^olfe fairen: „Vaf;t jfi3t bie ('>3ott'
Icfii^fcit bort, \X'\:> fie beihaft worben, im fernen i^abvlon." Xa? ürH\itrasien bec> Spba burd) rie
äWci SDeiber finubilret nicbt? J:iftorifdie? in ber ,3iifuuft, fouberu ^eijUnur fiiiürlicb, wa? jetjt
3t
tu ber
cibc«
nebme
befto Iciebter verftanben werben tonnte. Xer 5imi ift: bie (^Untlofi.afcit maii berrüten üur feft-
filmen unter ben .C^ieibcn, 'X'i:' fie ibr .^eimatredu bat, aber nidu bei cud}, bie ibr Wottcö i'olf feib.
'cr (yecieuwart wirflicb j^cfduebt, ba? 'Jlufbören ber (^U^ttlofiiiteit, ber ^Ib.aöttcrei, be? ?iicin=
?, ber UniKvecbticifeit. — li2) 5eii3t bie ^duielliiitcit an, womit nun bei? llnredn ein (iubc
uen foll. — IrJ) iv yij Baßv/cjvoc. Xcr (iuiicl fpridU recbt anfcbaulid\ bamit ber 'JPropbet
Caput VI.
1. Et con versus sum, et levavi ocvilos meo.s, et vidi: et ecce quatiior
quadrigae' egredientes de medio duorum montiuin:" et moiites, montes
aerei.^ 2. In qiiadriga prima eqiii riifi, et in quadriga secunda eqiii
nigri, 3. et in qiiadriga tertia equi albi, et in quadriga qiiarta equi
varii, et fortes/ 4. Et rcspondi, et dixi ad angelum, qui loquebatiir in
me: Quid sunt haec, domine mi? 5. Et respondit, et ait ad me: Isti
sunt quatuor venti caeli/ qui egrediuntur ut stent coram Dominatorc
706 2)er fxop1)tt 3a(^anag. 6, 1—8. STitm. 1—10.
oranis terrae. 6. In qua erant equi nigri,^ egrediebantur in terram Aqui-
lonis:'^ et albi egressi sunt post eos: et varii egressi sunt ad terram
Austri.^ 7. Qui autem erant robustissimi,^ exierunt, et quaerebant ire,
et discurrere peromnem terram. Et dixit: Ite, perambulate terram : et
perambulaverunt terram. 8. Et vocavit me, et locutus est ad me, dicens:
Ecce qui egrediuntur in terram Aquilonis, requiescere fecerunt spiritum
meum '" in terra Aquilonis 9. Et factumest verbum Domini ad me, dicens:"
10. Sume a transmigratione^^ ab Holdai, et a Tobia, et ab Idaia; et venies
tu in die illa/^ et intrabis domum Josiae,filii Sophoniae, qui veneruntde
Babylone. 11. Et sumes aurum, et argentum : '' et facies Coronas, '^ et pones
in capite Jesu filii Josedec sacerdotis magni, 12. et loqueris ad eum,
dicens: Haec ait Dominus exercituum, dicens: ECCE VIR ORIENS
NOMEN EJUS:^^ et subter eum orietur,'^ et aedificabit templum
Domino.'^ 13. Et ipse extruet templum Domino: et ipse portabit
gloriam,'^ et sedebit, et dominabitur super solio suo:^" et erit sacerdos
super solio suo, et consilium pacis erit inter illos duos.^' 14. Et coronae
erunt Helem,^'' etTobiae, etidaiae, etHem, filio Sophoniae," memoriale
in templo Domini. ^^ 15. Et qui procul sunt,^^ venient, et aediticabunt
in templo Domini: ^^ et scietis quia Dominus exercituum misit me ad
vos. Erit autem hoc, si auditu audieritis vocem Domini Dei vestri.
l) 3;()epboret »crftcM barunter siicr (Engclfc^aarcn, rocl^e i^on (^5ott beflimmt finb, an ben
?5cinbcn 3>?f^ieti^ bic cjöttlidunt -Strafiicrtittc 5U i^odjicbcn. Stüein .&icroni^muei unb Si>rtfluö,
fpnne bie mcijtcn fpätcrcn ^(u^lccjcr finben barin bie öicr SBcItmonardncn c. 7. angebeutet, oon
n.'>e(d)en auch rantel gciveiffaßt hat. Xaji rctbe (^5efpann bebeutet nach .^teron^muö bic 5I|j>?rier
unt' Shalbdcr, ba^ fchwarje bie ^Vrfer, ba^ tt^eipe bie 'liriech'^n, baei gefprenfelte bie 9tömer.
Terefer u. 5(. itbcn in bem rcthen baei bab'^Ionifcbe 9{eid), in bem [dnVar^cn baö mcbifcfje, in
bcnt weisen baiJ perftfche, in bem iicfprenfcitcn ba^^ macebonii\t'iivied)ifd)e. 2ln^erc anberö.
®d)egij beutet bie iner (s3efpanne auf bie tjicr 2Bint>c ober ffieltgciicnben unb fagt: „Sitte üicr
©int'e haben eine unb biefetbe ^^Jifficn, fie 5iehen nidit über !?crfd)iebene ober eines ober jroei
Vdnber hin, fonbern iujigefammt über bic ganje heibnifd)e 2Bclt." — i2) 9}?ariana liebt hierin
eine 3(n^eutuni^ ber jwei rs3cbirg?fctten beei 2auruei unb Saucafu?; Sd^egg bic S^crge Woria
unö Sien; SlUioIi bie jnun 33ergJLHtc, in n)eld)e nad^ Zach. 14, 4 ber Delbcrg gefpalten wirb.
Tic mciften älteren 3(uci(egcr erfeuneu barin bie gött(id)c ?]'fad)t unb SBorfchung; i^atablu^ bic
Srärfc ber Könige unb iU^lfer; 5lria? ihre JHat"l)[ditagung unb ihre Slnflrcngung. — 3) roaä
hier gewaltige i^crge heifU. Xcrcfcr fagt hier: „Xie SOagen famcn her»or auö Drtcn, beren
Jugcinge feft tierwahrt unD fomit ferner einzunehmen waren." Sc^egg: „bie 2?erge Woria unb
(3iiMt beiden eherne 33crgc, wei( O^'iM'alem bic i^rbei^ung einer ewigen Vciüix hat. Die SBagen
jiebcn i^on ba auei, weil aUc 5trafgcrid)te (^ptteö über bie hcibnifcbc ©elt r>Dn feinem heiligen
SBobnfißc ^crufalcm aue^geben." — 4) f. i. .^ebr. LXX: noiKÜML -ipapoi. — 3) X^icfe 9teben^=
art ift nac^ 2beoboret, "^atabtu^, Äancbc?, f'ereriu^ jener bei I^anicl 7, 2 ju oergleid)en unb
will fagcn: I^icfc i^ier ©agen finb gleid) iner ®inben, bie nun in Äampf unter fid) gcrathen
uuD in 5d)neüigfeit Sitten unter fid) fchrcn. Jer. 41), 3ß; Apoc. 7, 1. 9?ach •§ieroniimug aber,
3;lH'0^pret u. %. bcifit ba? '^Jefagtc: Tiefe ©agen werben nad> ben »ier SBinben, nad) ben »icr
SBettgegcufen bin ftürmen unb thun, waö fie ^u tbun geheifjcn ftnb; f. 2, 10. — 6) 4)aö5Bagen='
gefpann mit Den rotbcn ^Pferben, weld)cö bae JHeiti^ 3?abölon bebeutet, wirb hier übergangen,
Weil eö bereite fein 2öer! getban, unb nun baö fd)war,5e ®efpanu ?ilad)C an ihnen nebnien foll.
7) 3n 3ciracl ilellte maii fid) '^abolon alö ''}?crblanD uor, weil bie 33abt)Ionier bei aü ihren
Einfallen oon 'D?orbcn herfamen, nicht i'^on Diten, wo bie arabifcbe 3Büfie war-, f. 2, 10. Schcgg
bemcrft: „bac* l'anD be«< 'i}JorDen^ wirp namcutlid) aufgeführt, weil ejt bie hcibnifdu' 'iWadit in
ibrcr Dppofition gegen <^5ott i^or allen vcprdfeutirt." — 8) b. h. nad) 3(cgpt^ten. 9?acf) @d)eg3
bat bie *}fennung bc^ xSübcne nur in ber Scencrie ibren rs3runb. — 9) D'VOJ^n //bic itarfen."
rie 'iPartifcl autem bürfte \}iex weg^ulaiJen fein, benn c^ ifi wabrfd)einli"d), ba§ unter biefen
„ftarfen" bie eben genannten Drei G3efpanne, baei fc^war^e, wci§e unb gefprenfelte ju »crfteben
finb. 3(ucb im §ebr. beifjt eö blop: „unb bie fiarfen jogen auj*." Sinbere, wie namentlid) ber
farifd)c Uebcrfe^er, »erflehen ba^ rotbe Tvicfpann barunter, weil e« 33. 3 at^ bae ftarfe bcjeii^net
ift. Jpicront^mu?, 3;beoboret, SoriHui^, \!«ranuö, 3?atablue*, b^iUcn fie für ba6 gefprenfelte
©cfpann, für bie Üiömer, bic nad) allen Seiten bin ihre (Eroberungen audbebntcn. — 10) „fte
jlillen meinen 3orn int Sanbe beö Diorbenö." 2lnt^ropopat^ifd)e ^tebe, bie ^ier fagen »iß, bag
Der ^rop^et 3a(^aria«. 6, 8— U, 2lnm. 10—23. 707
bic 2?eflrafuiu^ bcö bat'.^dMuütcn aicirfic^, ivomit bic Strafiicru-fcte an O^raetö ITcinbcn t^rcn
Slnfanin iicImiumi, bcr 'sU-rccfUiiifcit (^iottc? bcrcitd ciiic flarfe'(s3cnürte iv'lcitlct babc uub bic bcr
übriiicn l'öifcr iiiunittdbar unb ane ihmi fclbil nacbfoliic — 1 1 ) (£ i^ jVcfitab bicfc Cffcnbantiu^
jur Jcit, al£< bic lunt in bcr '^icfaiuicnütaft .Uirücfiicblicbcncu brci^i^i^inncr narl) Oifi'iifalcin
mit aiHnbiicfcbcnfcn fvinbtcn. Xa mcbvcrc ^"uibcu 2?cbciifcn tni;icn, mit ibiicn fycmcinütaft ^u
macbcn, unb aiict) bcr .i^obcpric|'icr vmbcrtc, ob er bic iicbrad)tcn (s5cfd)cnfc anncbmcn fodtc, (icp
6)ott bcm 'iProvbctcn bic bicr foli^cnbc rffcnbarnnji ^ulbcil werben. — liJ) Tiefer 'Jhiftrai^ ill:
^ier al^ harypov TTpoTfpor ]\i ucbmcn. renn ebc bcr ^jM'opbct „ncbmcn" tonnte, nnitjlc er „bin^
geben" in baij! .!pau?, n?o bic brci '^(bctcfanbtcn waren, in ba? •'öcyni bcd jofiaji namliil). 'isiellcid)t
jtcbt er bicr befnvcj^cn am '^(nfansie, bamit oor "Willem bcr obfc(}>r>cbcnbc JauMfcI jv'löll werbe. (£5
iix^t bann foiMci al^: „-»pabt feinen ^»i'ciKl, ncbmt nur an, wae; bic '•^(Ln^ccrbncten i^ebradit
J>aben." '-Ihmi bcn i^cnanntcn brci '33;ännern, fowie oon 3i>liki^, bcr ftc siai'tlii'^ aufi^enommcn,
jreijj man nici)t^ *)Jdbcrci^. ^tuf leben J^ad waren cö Wvxnncr i?on 'Jtnfebcn unb iiiitcm j){ufe.
Die LXX nebmen bicfc ^Janten at^ ©attuni^einamen. >Miie rä ii< rf/r mx/ja'/Ajainr naiia ntv
np,Y''»i'''''"'' ''"' TTdph Ti.n< ;(j>//<7lii(jv avTi/i;, Kai Tvaita Tior ineyvonoruv a'i'-f/v k(u t'ire'/.tvnij a'r. 3(n^
SB. 14 mi.'id^te bcrinn- sieben, ba§ and) CuMlae ein "JUnianiKfornincncr aus 35ab',)ton war, bcr aber
bereits ein S^awi in Jcrufalcm befat?. — 13) b. b. nod) beute, ober wie Slnbcre woüen, an fem
unb bcm Za<\i, bcn aber bcr '»Prophet bicr nid)t nviber bc^eidMiet. — \'i) 3m .^ebr. unb LXX
ftcbt baö -Silber s)or bcm f'i^olbc. — 1-5) (£g ift nid)t gcKijlt/ »vie stiele Alroncn er mad)en \^\!l.
Der Gbalbacr übcrfctjt: „Wad)c eine flrojje ilronc." "3luit (skncbrarb, ii:and)c^, 3(rias, C£or='
nclinö a l'apibc in^rmutbcn, ce* fei nur Sine Ärone jicmcint, bic aber aux^ ^wei Ibeilcn ^ufammcn-
(^efetjt gcwcfcn, bcren einer bic .qci|llid)c, bcr anbcre bic wcltlid)c (Gewalt be^ .g>of)enpriciierg
^nnbilbcte. ^yi<id) '<£&iici,^y |lnb eis jwci iironcn, we(d)e auf bic beiben (ycmeinben, auf bie im
Sanbe unb auf bic im (£n(c beuten; 8c^olj-rcrcfer bctrad)tet jene t>on Silber als bte für beu
^obenprieftcr, unb jene »on ©otb alö bie für bcn Weffiae bcftimmte. Die -Hebräer unb mit
ibncn JpicrouiMnus, 3{emii]in^, Jpu^o wetten bic jwcite für 3i-'*vobabcI bef^immt wiffen. 3((Iein
im levte beutet 'DJicbtö barauf bin. — 1(») „lieb' ein 5)?ann, Sproffe {^(ufiiang) ift fein ^fiame."
^icronpmu^ »crilcbt f)ier unter Oriens, HipV' -^'^" >&o^enprie)ter 3cfuö äIö tiw neuen aui^gc»
jeicbnetftcn SproiJen im wiebercrfaujitcn bcilii^cn Srbtbctte. a3ic(c neuere SJabbincn »erftebcn
3i>robabel baruntcr, bcr ba^g i>or5üi](id)ftc ißcrf5cug in (Lottes .ipanb war, bcn Ätaat Israel
IDicbcr bcrjullcdcn. 3(Kcin bcr ??ame Oriens i|l bcm Weffias fo ^<iw) ciiicn, baj; er nic^t wobl
einer anbcrcn '•J'crfon jn^etbeilt werben fann; f. 3, 8. 2luc^ bie alteren OKibbincn beuten ibn
auf bcn 5)?cffta^ (ap. Gralatin. 1, 3. c. ]().). Der Sbatbacr übcrfc^t gerabeju: „Sieb' ein
SDtann, befTcn 9?ame 'DO?efftaiS." Dicfcn 5Foriiäni]ern fdiUc bie vicmcinfamc 2luöIciT[uno|. Daj?
aber bie 3Bcrte an bcn Jpo^enpricfler jicricbtct finb, bebeutet, ba^ berfelbe bcn Weffiaes "in feiner
jweifacbfu (Eiiienf^aft alö ^h-iefter linb a(3 Äonig wabrbaft reprdfentire unb i^orbilbe. Cor-
nelius a ?apibe, — 17) l*od) unb 31. überfc^en: "„5ln feiner ^sjtatt wirb er fproffen," b. l). <x\x
ber iii:tclle bcö ^obcnpricfter^ wirb er auffproffen. 5(üioli aber übcrfe&t im ^inne bc^ bt.
^ieroniMnus? unb ber aflgemeinen Sluslcgung : „Unb unter ibm wirb c^ fpro||en," b. b. unter
bcm ?Weffias wirb bie Sac^e 63ottcet, bie bt. f^3emeinbe, ber 2^cmpet, eine groj^e Junabmc erlangen.
18) f- i. '^^^r. Die 2Biebcrbotung i)l bicr ats iBcr|lärfung bcö ®efagtcn ,^u betrad)ten, —
19) Die Jperrltc^feit beö 5}?cffia^ fc{)itbcrt am lebbafteflen bie gebeime Dffcnbarnng 5, 12 mit
ben 2Borten : Dignus est agnus, qiü occisus est, accipere virtutem, et divinitatem, etsapien-
tiam, et fortitudinetu et honorem et gloriam et benedictionem. 2(m ilurjeltcn bejeid^net fie
Sbriftuö mit bcn äöortcn: Data est mihi omnis potestas in ccelo et in terra Matth. 28, 18.
20) lioi irr-ni iepeix ix- ("ifiiüv avTov. — 21) Dic .^cbrdcr wottcu bic fricblic^c 3iiKiw"cfii^int-
mung unb .Harmonie jwifd)cn bcm .(pobenpriefter 3cfuö unb bem 3i>rPtHibel au^gcfpro^en
WilTc'n, weld)cr '^fcinung auc^ Xl)coboret, l*'.)ranu6, .^ugo unb fclb|l Jpicrom)mus beipflichten,
infofernc es bcn titeralen ^inn betrifft. 3(llcin ba bicr uon S^robabet burd)au3 feine :;Ticbc i|l,
fo nebmen iMtle, wie i^atablu?, SiupertUiJ, 5lriae! unb and) ^icronpmuö an, ci feien bic iwci
l^rone gemeint, ber Jbron beö •§crrfd)crö unb aud) ber Xbron bc^ ^Pric|tcrö, bic eben vorber im
2erte genannt worben, ober wie Sornclhiö a l'apibe Witt, bie jwei Jöürbcn nnt! 3tcmter in
Sbrii^o, bie bci^ ilönigö unb ^i^rieftcr^. ^d)ol3, Derefcr, '\iod') u. 9tcifd)l u. 3(. nebmen an, es
fei bamit bie innige Ucbcrctniiimmung unb >&armonic jwifc^en ^cfnei, bem .öobenprieilcr, atö
a3orbilb, unb ^wifd)cn 3cfu^, bcm Wcffias, aU ber tjcrwirflic^tcn ®at)rbcit bie Siebe, wcl*e
9lu^tegung (£orncliuö a \!apibe im miiftifcbcn Sinne gelten tdfjt. — 22) b. f>. bie .Hronen fotten
öon nun an im Jempct bintertcgt werben ali} SBcibgcfitcnf oon ben fd)on genannten Wännern.
6« ifl bamit wabrfc^einlid) juglcid) auä(gcfprod)en," ba§ it)re -IJamcn in bic .«rone eingegraben
werben fotten. Der 'J?ame „.g>clem" flebt offenbar für „.^olbai." So fd^cint ein getUcr im
©(^reiben elgef^liC^en 511 fein. Ö iSs a-i^nvoi eamt mlg vKo/nivovai Kai roi<; ;i^pi/aifioic avrijg Kai
TOt^ ETveyvuKoccv ai'TTjv. — 23) TH/I » ''0' f'f X<ipiTa vioi) lo(j>oviov. DiC SfbCUtUngcn bcr
2 e * n e r ; ^. Schrift. 2t. Z. 111. 45
708 S^er ^ropt)et Sad^ariaö. 6, 14—15. Stnm. 23—26. 7, 1—2. 2(nm. 1—2.
Reiben SBorte 7n unb n''p^t«j^ fini* ficö öerwanbt. Seftaö itmrbe bakr tra^rfc^cinlid^ au(3^
„^en" genannt. — 24) Kai «f -iiiaAfibv h oIku Kvpiov. — 23) D^plfl'! //^i^ fcr^e Stc^enben-,"
Kai Ol fiaKpäv öt' avTüv . . — 2tt) b. ^. fic tt>crbcn bcitrac\en }u bcn tieften bc» 23auc^. 'Zk\ti
ä^citvviiicn bcr (Entfernten, bcr 3üi6(änl»er, ber .(peiben, war ct»a^ 9?ene^, irepwct^cn bcr ^.^ropbet
l'id) barauf beruft als auf ein Äenn^cicben, bap feine ©ciffacjung eine göttliite fei. '^cfanntlid^
tru;'? '?(rtaverreS i'ongimanus iMeles bei ^ur i^crberrlicinmoi bcs lempele unb bic .gieibcn famen
l^äitfii; mit rsk^fd^enfen. 3m böbercn unb isolieren Sinuc aber erfüllte ftd) bicfc ©ciffagung jur
3cit ßbrifti, wo bic güöe bcr Jpci^en einging in bic Mird}c St)rifti. Is. 60.
Caput VII.
1. Et factum est in anno quarto Darii regis,^ factum est verbum
Domini ad Zachariam, in quarta mensis noni, qui est Casleu. 2. Et
miserunt ad domum Dei^ Sarasar, et Rogommelech,^ et viri, qui erant
cum eo* ad deprecandam faciem Domini: 3. ut dicerent sacerdotibus
domus Domini exercituum, et prophetis loquentes: nuraquid flendum
est mihi^ inquinto mense, vel sanctificare me debeo," sicut jam fecimul-
tisannis? 4. Et factum est verbum Domini exercituum ad me, dicens:
5. Loquere ad omnem populum terrae, et ad sacerdotes, dicens: Cum
jejunaretis, et plangeretis in quinto et septimo per hos septuaginta
annos: numquid jejunium jejunastis mihi?' 6. et cum comedistis,^ et
bibistis, numquid non vobis comedistis, et vobismetipsisbibistis? 7. Num-
quid non sunt verba,^ quae locutus est Dominus in manu prophetarum
priorum, cum adhuc Jerusalem habitaretur, et esset opulenta, ipsa et
urbes in circuitu ejus, et ad Austrum, et in campestribus habitaretur?
<S. Et factum est verbum Domini ad Zachariam, dicens: 9. Haec ait
Dominus exercituum dicens: Judicium verum judicate, et misericordiam,
et miserationes facite, unusquisque cum fratre suo. 10. Et vijiuam,
et pupillum, et advenam, et pauperem noHte caluraniari: et malum
vir fratri suo non cogitet in corde suo. 11. Et noluerunt attendere,
et averterunt scapulam recedentem, et aures suas'aggravaverunt ne
audirent. 12. Et cor suum posuerunt utadamantem ne audirent legem,
et verba quae misit Dominus exercituum in spiritu suo per manum
prophetarum priorum : et facta est indignatio magna a Domino exerci-
tuum. 13. Et factum est'" sicut locutus est, et non audierunt: sie
clamabunt, et non exaudiam, dicit Dominus exercituum. 14. Et dispersi
eos" per omnia regna, quae nesciunt: et terra desolata est ab eis, eo
quod non esset transiens et revertens: et posuerunt terram desiderabilem
in desertum.
1) 3>« 3- ölS y. Sbr., alfo ?wei ^s<\\>xt nacfi bev i^pr^ergc^enbcn JDeiffagnng, erging nad) ber
Slnfragc, bic im golgcnbcn crjäMt wirb, eine neue Cffcnbaruug an 3äct)anasr im 2}?cnate
Casleu, unferm 9?ct?ember=re5cmber. — 2) '£ie ^cbr. SBerte ^J«J"n*5 n*7C^'^ I^nJcn ftc^
fein- l^erfd^icbcn überfeinen. Terefer ^at: „Wan fanbte ediarcjcr unb 9tegcmmc(e* unb feine
Ücute in bae -^au^ flotte?." l'ccb u. j)teifcM: „(f^ fanbtcn nämlich ?um ^aufe (fettes Sarafar
unb _9tpgcmmclcc^ . ." Ter dbalbäcr: „Ci? faubten i^on ix^tbel aue 5arafar unb . ." LXX:
Kai kSn-iG-fi/n' elg Baiii/p . . (?? läfH ficb uiclu mit 53eftimmtbcit angeben, ob bic genannten
9?Mnncr fcn^ctcn ober gefenbet waren; bint wabrfdnnnlicber ift bas"i?e^tcre, weit aujs 3>. 3
I)cr?crgcbt, baf; bic 3lnfragc für bic gan^c fi>3emeinbe gcftedt würbe. (Sbenfc (dfn ficb nidit mit
$*cftimmtbeit fagen, wober fic tamen, ob aus bem fernen i<abr>Ion ober ob aus ^uba ober fonjl
wot)cr. Xie Hebräer galten fic für ^^.h-ofcl^tcn am perfifci)en ^ofc, bie mciftcn t^riftlic^en 2tus-
!Der ^ro|>^et Bac^aria«. 7, 2—14. Stnm. 2—11. 709
Icijcr at'cr mit J'.^rauiu^, 9(ria^, ünitaMu^ für Oi»^fn aiu^ i^abi^lon. Ibccbcrct imb mit ibm
Sorneliuij a l!api^c baltcn fic für Cuibf". ^ic bcrcito im .adobtcu Van^c•lIn^ \\var aujjcr jcriifa-
Icm a^pf)utcn; — 3) IVN^tT ift pcrfifdi itub fann bcbcutcu „(5ür|t bc^ ^eiligen J^fucre." Ta?
anberc SBort bcficbt im .ipcbr. au^ jnun Sßortcn, it»ic bcnn and) bic LXX c^ in ]\vt\ trennen:
•Af},i£ffEtp 6 ßaai'Aeig. Tix Siucr übcrfe^it „'i'ihinbbärffr." — 4) VtJONI/'""^ ''^'"'^ ^'"'^'■''"
iveliter ^cifa^ vcrmuthen Iäf;t, baf; ::)iO!UMnmclcA ein iirof;c<^ -^'"^aiii? fubvte. kuI ni üi'(V>tf airoi.
3) „foü iit (bac* iuMf o^cr rie f^k-mcinre) noit ferner weinen im fünften 9?h>nate," b. ^. einen
T^aft' unt' Irauertat^ haltend "IWin bielt im bab'.Monifehen (fvile t>ier folrfie iMi(!taiie: 1) cim 17,
bc? Jbammni^ (^"uili) ^im '?ln^enfen an tie t£robeninvi ^fvufvilem? s, ]•.); Jer. 'j^, (>; 2) am
9. beci 51b CJJnjiufti u'in ^Inbenfen an ^ie in-rbrennuniVbei? lemtel? Jer. ■)2, 12; ?.; am 7. Dee
Si^ri (£ftober) \mn ^Infenfen an ^ie (ümunbunsi <^'oro(ia\^ Jer. 41, 2; 4) am 4. ^ej lebet
(^iänner) junt 3lnbenten an ben '^Infanii ber inlaiierunii Ofi'in'alemi' TV. Euu-. 25, 1. Xa
jct"'t ^er Jempel unb bie ^Kelij^ion nneber beriui'teüt n\uen, fc entftanb ber 3'rt^fiKl/ pI' "liin biefe
SufUa^e nod) ferner begeben foüte. (ti't/J/yvi)ti> ('xh: iv rC.> /n/vl rü -tinv-ru -ö äyma/ia, Kmiön
enoiiiüEv r/(h/ iKavä er?/. — (J) ^ebr. einfad): It^n »wnt nncb ju it^eibcn," b. ^. nad) 5?a5aräer'
9lrt 5U faften «nb mid) iMMi anj^enebmen rs3enüf!en ]n entbalten. — 7) tT?eld>e 5Bprtc fid^ r^er*
fd)ieben beuten laffen: „-^;abet ibr benn ^u meiner C^bve, nnb nidit inelmcbr 5ur Xarleinung
euerem Sitmer^eiJ siefaüef:"' .*I"^ien.Mr.nniu\ Ibcotoret, i){emiiiiue u. 9(.; o^er: „.^abtibfmir
burd) euer Jvaften etlmu^ lumüt.u, babt ibr eueb barurdi ':}(nfvnnkte auf befonbere -i^es^ünftiiiuniien
envprbenr"' initabluei, Sdu-^l^, Xerefer; ober: „®ar i*, >var mein fsH-bct ber (^hunb eure?
f^aften?, ober babt ibr für eud) b. b. naeb bem 9(ntrieb eure? ^uinern i^efaftef^" 3d^ea!V Xicfe
le^tere Sluyleiiuni^ fdieint bie am meiftcn beiirünbete. ^bi" »lenuif! Iiei]t in ber i^\\\<\i fein th^X'
»ourf, alö bätten Vie ^uiben im (f ril ein fdilecbte?, (üott mififciüiiK«? Aallen i^ebalten, fonbern e?
lieiit barin nur fie einfadu' (£rinnerunii, f^uMt babe bie im (£ril in Uebunii .aetommenen Aafttajic
nidht lU'bcten un^ lU'bietc fie baber dn&' jei.U niebt; unifüen fie aber bieuiben freianüiii balten,
fc verbiete er ees ibnen niebt. ^ic batten i^'faftet unb jieiieffen, nne fie ei^ für notbn'en^i^^ s^ebalten,
obne ba§ er fc(ber ibnen ba^i eine ^Bcrfdjrift jiciieben; e;? fei alfo bie ^Infrai^e, rie fie ftetlen,
unnü^i. — 8) «i\r i'F^h icdiere KUi TTivE-re; — 0) ÜBifjt ibr benn nidit, nM? id> tMnt (nd> mü.
unl> beijebre? ^abe id) eö euii nidU (äuiift bur* meine "J'ropbeten tunb c^emaebt:" Is. 2\i. l;;;
58. 3-7; Jer. 14, 10-12. 9Sa? (innt bamit in Sonberbcit meint, läpt er ibnen je^t alfoiileic^
bUrd) ben '»PrOVbCten 3'ld^t1>"i^''^ ^Cl^Cn ä?. 9-10. — 10) ^al ka-ai. — 11) Kai tK,k/.ü airniq . .
Kai /'/ yfj u(^avLadtjCiiTat Karo-ca^tv airüv t/c (hoSe'vovrog kuc ff ävac!Tpi<povToq.
Caput VIII.
1. Et factum est verbum Domini exercituum, dicens: 2. Haec dicit
Dominus exercituum: Zelatus sum Sion zelo magno,^ et indio:natione
magna zelatus sum eam. 3. Haec dicit Dominus exercituum: Reversus
sum ad Sion, et habitabo in medio Jerusalem: et vocabitur Jerusalem
Civitas veritatis,^ et Mons Domini exercituum' mons sanctificatus.
4. Haec dicit Dominus exercituum: Adhuc"* liabitabunt senes, et anus
in plateis Jerusalem: et viri baculus in manu ejus'" prae multitudine
drerum. 5, Et plateae civitatis complebuntur infantibus, et puellis
ludentibus in plateis ejus. 6. Haec dicit Dominus exercituum : Si
videbitur difücile in oculis reliquiarum populi hujus in diebus illis
numquid in oculis meis difficileerit,^' dicit Dominus exercituum? 7. Haec
dicit Dominus exercituum: Ecce ego salvabo populum meum de terra
Orientis,' et de terra Occasus solis. 8. Et adducam eos, et habitabunt in
medio Jerusalem : et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum in veri-
tate,et injustitia. 9. Haec dicit Dominus exercituum: Confortentur manus
vestrae, qui auditis in bis diebus sermones istos per os proplietarum in
die, qua fundata est domus Domini exercituum, ut templum aediticaretur.
10. Siquidem ante dies illos^ merces liominum iion erat,^ nee merces
45 *
710 T)cr ^rop^et Bac^ariaö. 8, 1—10. 2lnm. 1—9.
juraentorum erat, neque introeunti, neque exeunti erat pax prae tribula-
tione; et dimisi omnes homines/" unumquemque contra proximura
suum. 11. Nunc aiitem non juxta dies priores ego faciam reliquiis
populi hujus, dicit Dominus exercituum, 12. sed semen pacis erit:"
vinea dabit fructum suum, et terra dabit germen suum, et caeli dabunt
rorem suum: et possidere faciam reliquias populi hujus universa haec.
13. Et erit: sicut eratis maledictio in Gentibus, domus Juda, et domus
Israel: sie salvabo vos, et eritis benedicitio: nolite timere, confortentur
manus vestrae.^^ 14. Quia haec dicit Dominus exercituum: Sicut cogi-
tavi ut affligerem vos, cum ad iracundiam provocassent patres vestri me,
dicit Dominus, 15. et non sum misertus: sie con versus cogitavi in
diebus istis ut benefaciam domui Juda, et Jerusalem: nolite timere.
10. Haec sunt ergo verba, quae facietis: Loquimini veritatem, unusquisque
cum proximo suo: veritatem, et Judicium pacis judicate in portis vestris.^*
17. Et unusquisque malum contra amicum suum'* ne cogitetis in cor-
dibus vestris: et juramentum mendax ne diligatis: omnia enim haec
sunt, quae odi, dicit Dominus. 18. Et factum est verbum Domini exer-
cituum ad me, dicens: 19. Haec dicit Dominus exercituum: Jejunium
quarti, et jejunium quinti, et jejunium septimi, et jejunium decimi erit
domui Juda in gaudium,*'' et laetitiam, et in solemnitates praeclaras:
veritatem tantum, et pacem diligite. 20. Haec dicit Dominus exerci-
tuum: Usquequo veniant populi,'" et habitent in civitatibus raultis,
21. et vadant habitatores,'^ unus ad alterum, dicentes: Eamus et deprae-
ceraur faciem Domini, quaeramus Dominum exercituum: vadam etiam
ego.^* 22. Et venient populi multi, et gentes robustae ad quaerendum
Dominum exercituum in Jerusalem, et deprecandam faciem Domini.
23. Haec dicit Dominus exercituum: In diebus illis,"* in quibus appre-
hendent decem homines ex omnibus Unguis Gentium, et appreliendent
fimbriam viri Judaei,^" dicentes: Ibimus vobiscum: audivimus enim
enim quoniam Deus vobiscum est.^'
1) i}?id)t nur (icbt f5)ott fein 3?o(f n>icbcr, fcnbcrn er liebt eö, wie ein eiferfücfitigcr ßJcmafcl
feine cycmaMin, mit fonberbeitliitcr Vipbe, fo baf; er 3crn unb Unn>i((cn fa^'t i^ei^en beijen ^etnbc.
.^ieronamusi. — Ibeoberet, ^^aranu^, i^atabluö ncbmcn ba^ (Sifern (yotteö'bicr nU 3orn unb
Unwillen gegen ^s^racl unb beuten ce auf bie oergangcne 3cit, wo S^'r'ifl feinen <yott jum
Börne reijtc. t(ion biefem ^ßxne aber, fagca fte, kffe Oott jegt ab unb wenbe fii^ wieber ju
®ion, wie es 3?. 3. :^eif}t: conversus sum ad Sioo. Sltlein baö Söort i^^p mit 7 ^at nur bie
23cbeutung: „eifern für ^cmanb, unb nicbt: ncibifcib fein auf Scmanb." Sei leucbtet wn felbfi
ein, bat' i)icr nur bie crftcre gelten tann, unb baf! fomit nur v^on ber ftiegcnwart, ni^t 1^on bcr
SBergangenbeit bie i)lebe ift. — 2) Tag ffiort HPX ^'^t nic^t nur bie iJebeutung „QBabrbeit,"
fonbern aucb „Ircue, iBeflanb unb Xauer." Sei biirften i^itt alle biefe 2?ebeutungen gelten.
Serufalcm foll bie Stabt werben, wo fortan bie aSabrbeit ibren ^it^ bat unb ®ott mit %xtüt
gebient wirb. 2)er ®i)rer unb '^Jlraber überfe^en „beilige vjtabt;" LXX Tv6?ug äh/'^mf Is. 1,
'26; Apoc. 19, 11. — 3) Is. 2, '■), — 4) i, e. deinceps „öon je^t an." — 3) „jeber mit bem
Stab in ber .^anb wegen 'Jtltcrci," b. b. alle '^cwobner Serufalemö werben alt werben. —
6) Wag bcr tleine JReft SsTiielt^, ber je^t oorbanben i(l, bicfcö 3lnwac:^fen ber 2?ev»ölferun3
immerbin für f(fewer, ja unmijglic^ balten; bei @ott i|l eö nid)t fd)wer, nicbt unmöglich, el
hi^vvnTJiafi trij-rrtov rüv KarahtiTTon' .... /it) aal hx'jnmv ^lov ä()vvaTf/att\ Jer. 32, 27. — 7) b. b«
»on allen .^imntelesgcgcbcn, wobin fie 5cr|treut worben. !l)aij biefe JDorte im mDftifd)en ®innc
»on bcr ^Berufung ädcr isolier 5um Sincn rt3iauben an Gbriftu^ unb in bie ©ine itirdbe Sbrijli
gelten, IcuAtet ■tm felbft ein. "JluA (Ibri|luei fd)eint fie im 3lugc gebabt ju baben, alei er Matth.
S, II fagte: „l>iclc werben uom '3lufgang unb 9?iebergang tommen unb ju 3:ifcbe ü&en mit
2tbrabam, Cn'aatunb^jafobim Sleicbe bcr J^immel;"!. c. 24, :n ; Jer. 43,5; Ose. 2, 1. — 8) b.
j}. in ben lagen ber (£rfd)laffung, bie foeben öerfloJTen fmb, wo ibr faumfelig wäret unb ni^t
rührtet bie ^änbe jum 58auc. — 9) b. b. Weber 2}Jenfc^ nod) 23ic^ erntete etwae »on ber ange-
Der ^xcp^et Bac^ana«. 8, 10—23. 2lnm. 9—21. 711
irenbcten tWüt^c, bcnn c* feMte am Seiten i'^oii eben. II. E.sdr. 5, 1-9; Act. 1, 0-11 ; 2, !(>.
StoTi TT/DO TÜv iinti>Cjv tKtivuv o uiai^uc rior (ivi^pü-ui' uvk inrdt t'ir üv7/aiv Kai ö fitO'öir tüv UTi/iiov
o'vx i'T^äfj^Fi. Um bicr Mc lAX, nachte ihmi bcr 3iifwiift faiun, nnicibcr Crii?ina(tcrt unb
bic iUtliiata unb bcr iVin^c l£iMUcvt von bcr i^criVini^nbcit iicfaiit t>abcn n^ill, in öinflan^
mit bcnt Aoljinibcn ^ii brinjicn, nuif! man ein Jl^ort üipplircn unb fairen: „renn t>or jenen
2viiien bicf; e?: ber \.'obn ber Wen|\ten UMrf niitt ^itm 'Dfuf.en un^ ^uv ^ructu fein.." —
10) „ieb laffe 3nie cieben. ivenn fic auch Unreel^t übten c\(c\<\\ ben 'DfädM'ten." kuI i^inruaTt/Äj
TTiurm; roir üi-^ (xj-oir , tKaariiv i-'i rin' -/i/cioi' ui'viir. — l| ) „lUlU \\t 2ame beä ^vieben^," b.
i^. ba^ (^)efcl>Iecbt (ba_^ i'iMf) '^Hntee ivirf in jirofjem SBoblflance leben, ^^ail) anberen '^(u?Ic^
gern bcifU e?: „Tic ^aat wirb nun i^ebeiben." h/'/: }/ (hii<.) t'ip/^rr/r- ])out. 11, ];'.-!'); Soph.
3, 16. — 12) b. b. crmutbiiU't fnd> nur ^um eifrij^en i^etriibe tc? lempelbane?. kuI Kurtaxrfrf
h raig ;t-fp(Tiv v/tüv. — lü) f. b. laffet bei eueren (yerid^teiH'rfammluniien an ben 2bi>ren bie
20abrbeit unb ben ^rieben igelten, nicbt bie Vüge, ben i^etrui^ ben Janf unb Streit.— 1-^) „(je»
gen leinen ^Jadllten;" ri/v kokkiv ror Tr/r/cnoi' alvur /ti/ '/(r/i^tn^ii: er 7al<; KajxViaic Ifiüv. —
13) Tic vier ia»ie, ireKtc bie Bulben »väbrcnb ber (^kfan^1enfd^aft ale 2?ut'» unb Aafttaiie biet-
ten, foUten rcn ie^U an J^reubentai^e für fie fein; f. (£. 7. 5lnm. r>. — 1(J) .fiebr. „es "werben
noÄ iUMfer fpmmen un^ '-i^eirobner 'oielcr 2tdbte," um bem wabren Wctt Cpfcr beö \!pbee 5U
bringen. (£« erfüllte fid) ^iefc5 il'ort ^ivar fd^LMl balb nad> äi^ietiererbauung be? lempel?, aber
nur unijoütommen. Tefibalb muf; mit ■i^icrinv.Mnu?, 2beoboret, Vinanuö unb allen bewabrten
Slueilegern angenommen »erben, baf; fie iiollfommen erjl ^u C£bri)ii .3nt fid) erfüllten unb bepbalb
audi vcrjüglid) auf biefe ^iit ]u beuten finb. Ls. 2, 2; ^lich. 4, 2. in i/^mai /aoi tto//<h «u
KaroiKoivTtx ~u/.eig 'no/'/uq. — 17) ''«' üvvf'An'vüDV-ai Kn-oiii(nn'Tiv Tvivrf Tro'/eic f/r f/iav tto/ ir /i-
joiTff Tzopirx'iüuev. — 18) weUte ®orte al? l'ofungcMvort Silier ti^nen werben: „3di gebe au*
mit." — 19) b. b. in jenen lagen wirb jeber 's)iaubij^c 5ebn Ungläubige ebne ^rJübc ^um
©laubcn bringen; benn ber Weift wirb fie erfaffen unb gelehrig ma*en. 2Bie wunberbar erfüllte
fid) bae; utr Jcit Cbritli, al«? fer bl. (^)eift ficb über bie jünger be? ."pcrrn ergpffen battel JBcbin
ile gingen unt> wo fic erfdnenen, brangten fid) bic Sdnaaren um fie unb vcrnabmen mit brennen«
ber i^egierbe bae SDort bcö kleben?. — ÜO) -^icr gilt ba^ SBort be» ')lpoft. 'J'auUtc-. : Non enini
qui in uianif'esto Ju(l;^us est, sed qui in abscondito Judf^us est Ruui. 2, 28. Xen wabren
3ufen madu nid)t bic äuf;erc Srfcbeinung unD bic i^efd^neifuug, fonbern bcr gebeimnifjoclle
(»laubc an Sbriftu^. Tic (ibriften finb bie wat)rcn Ouben ('-öcfenner unb \;cbpreifer f^ettc^j.
Juan. 4, 22. — Ül) Matth. 2S, 20.
Caput IX.
1. Onus verbi' Domini in terra Hadrach,^ et Damasei requiei ejus:^
quia Domini est oculus' hominis, et omnium tribuum Israel. 2. Emath
quoque in terminis ejus,^ et Tvrus, et Sidon:'' assumpserunt quippe sibi
sapientiam valde. 8. Et aedificavit Tyrus munitionem suam, et coacervavit
argentum quasi humum, et aurum ut hitum platearum. 4. Ecce Domi-
nus possidebit eam, et percutiet in mari fortitudinem ejus," et haec igni
devorabitur. 5. Videbit Ascalon, et timebit: et Gaza, et dolebit nimis:
et Accaron, quoniam confusa est spes cjus:^ et peribit rex de Gaza, et
Ascalon non habitabitür. 6. Et sedebit Separator in Azoto,^ etdisperdam
superbiam Philisthinorum. 7. Et auferam sanguinem ejus'" deoreejus,
et abominationes ejus de medio dentium ejus, et relinquetur etiam ipse
Deo nostro, '^ et erit qliasi dux in Juda,'" et Accaron quasi Jcbusaeus.'^
8. Et circumdabo domüm meani ex his,'^ qui Inilitant mihi euntes et
revertentes, et non transibit super eos ultra exactor:'^ quia nunc vidi in
oculis meis. "^ 9. Exulta satis filia Sionj jubila filia Jerusalem: ECCE
REX TUUS'" veniet tibi justus, et salvatol*:'* ipse pauper, '^ et ascendens
supei' asinam, et supei' puUum-" filium asinae. 10. Et disperdam qua-
dl'igam^' ex Ephraim, et equum de Jerusalem, et dissi})abitur arcus belli :
et loquetur pacem Gentibus," et potestas ejus a mari usque ad mare;~^
et a fluminibus usque ad fines terrae.^* 11. Tu quoque ih sanguine testa-
nieliti tui^ emisisti Vinctos tuos de lacU, in quo non est aqua. 1*2. Con-
712 ^et 5)ro|)|et Bai^ariaö. 9, 1—8. 2lnm. 1—16.
vertimini ad munitionem^^ vincti spei, hodie quoque annuntians^
duplicia reddam tibi. 13. Quoniam extendi mihi .Judam^ quasi arcum,
implevi Ephraim: et suscitabo fihos tuos Sion super filios tuos Graecia:^^
et ponam te quasi gladium fortium.^" 14. Et Dominus Deus super eos
videbitur,^^ et exibit ut fulgur,^^ jaculum ejus: et Dominus Deus in tuba
canet, et vadet in turbine Austri.^^ 15. Dominus exercituum proteget
eos: et devorabunt,^^ et subjicient lapidibus fundae: et bibentes inebri-
abuntur^' quasi a vino, et replebuntur ut phialae,^^ et quasi cornua
altaris. 16. Et salvabit eos^' Dominus Deus eorum in die illa, ut gregem
populi sui: quia lapides sancti elevabuntur^^ super terram ejus. 17. Quid
enim bonum ejus est,^^ et quid pulchrum ejus, nisi frumentum elec-
torum/" et vinum germinans virgines?
1) Is. 18, 1. 9J?tt bicfcm Satitcl tcivnnt bev ^ifctte Ihdi bcr ©eiffaiiuniien bc^ 3ii*Ärnt^,
bic fid) nach 'Jdigcn unb in bic ferne 3»funtt, bcfonDerj in bic meffianifd^e jfit erjlrecfen-, 'oon
roiiÄix ibm fo krrlitte rinc;e öc^eii^t »erben. — 2) "r["1"in „■'partnjcic^," »crunter einige
9tabbincn bcn ^Jeffiaei i^er)^e^cn, \o baf; alfo bie ^Beiffaj'^uuii bem i^Ainbc bcs ?3?cf|la^ g^Ite, —
eine DiJeinuni^, tie tut nt*t »voM bet^riinben läjjt. ^lad) SJabln ^cfe la(\ Jpabracb bei I^amaecuS,
rtai$ Sbeopbi^lactuei im wüften 9(rabien, wo e^ 3(brid)omiu-? in bie "Jidbe ijon 'öcetra fe^t.
:^e^terer fa^t aiid), c^ [ei fpäter ein "^ifdunTit} ücwcfen, unter;ii_eorbnet bem '^^on 4^o6tra unb fei
äuv St-'it bcr .Hreuj^üge i^on beu i^emciuen beuten aiut bic ^tabt be^ '^ernbarb de Scampis
genannt werben. SKcranber untcrnabm föegcn ibrer fcinbiiriKn 'Jlniirijfe bei bcr 'Belagerung
vion 3:?ru^ einen eigenen .^eere^uig n?iber fie. iVrrian. IL 20. Curt. IV. 8. 9?cuere t£vegeten,
barunter aud) '.?(ttioli, l'od) unb :){eifd>[ vn'rmutbcn, ee; fei bannt ba^ perfifd^e didd) genteint, unb
bcr '»yropbet babe ibnt gefliffentüd) einen verblümten 'i)fanicn gegeben, um bie '^.Vrfer nidn ]vl
reiben, tv yii i,t()i)ux- Tie ^J^rdpofiticn ia bebeutet t)ier „über, ober betreffe." — 3) Ijin^p
,,ciU feinem Stubebunft." Xie genannten Crte finb ber JRubcpunft obev ^3egenftanb ber IM-cpbetic,
inbcm fte an ihnen t>o[l5ogen wirb. Bie LXX punftirten bas SBort^anbcrö unb überfe&ten
livaia avToi'. — 4) nlH^^ ^3 „bcHU ber ^crr ^at fein 5tuge auf bie Wenfc^en (.i^ciben) unb
auf attc Stämme 5^r^ie'*5 (gerid^tet);" 6i6ri k'vjho^ hnpj äv&pu-nvc. — 5) „au^ über (£mat|),
ireld^C^ baraugren^t;" Kai tv 'Uuä^ h rolq öpiotq ahrf/c t'rpoq Kcil 2«5(jr Ez. 2S, 4; Joel 3, 4;
Auios 1, 9; 6, :! — 6) •&ebr. „unb über Jinu^ unb Sibon, obgleid) febr f(ug." eo flug
duA 3;'.)ru^ unb «iben ibre 5ad)c angeorbnet, fo »critänbig fte i'bre 'Befeiligung eingertdjtct
baben, t^ bilft ibnen 'i}?id)t?. öion €vpp6i>r/anv rtoöc'ipa. — 7) „er nnrb in bai^ 9}?eer flürjen ibre
??c|iunge»r»crfc," treibe ©eiffagung budiftablid) in Erfüllung gebradjt if erben burd) Slleranber
bcn f^ke^en ; Is. 2:3; Kz. 2l)-2>^; Plin. V. lU. LXX: Kn\ -arn^ei e'ig \^a/MGanv (Vwauiv a'vvijc.
S) "-/ ;;'tv( r>y,7 i-i rü -apa^iTÜiiari a'r7?'/(^. 5(cbntid5e Söciffagungcn mad)tcn über bie ^3.H5ili|ler=
ftäbte auA bic übrigen ^;Prepbcten Is. 14,_2'.»; Jer. 47; Ez. 2.5; Arnos. 1; Soph. 2. —
ö) "^TDD "ber 3''emf(ing n?trD fiel) nieberla||en in'iJljot." Kai KaroiKi'/covmv iiAAoyeveii- ev'A::wu.).
i'i^ranu« i^erftcbt barunter ^Heranbcr ben ßJrefsen, ber 'Jl^et unb bie ^biliflcr fii^ unterwerfen
bat. — 10) 3* umII ein (£nbc madu-n ibren (ye&enepfern unb bem babei üblid)en (sJcnup bco
3?tutcci fcr rpfcrtbieve. — II) ,,unb ei5 felber (bae i^elf) wirb übrig bleiben unfercm dUnt,"
b. b. wirb ftri^ 5u '''knt bcfebren nM unfern (ijlaubcn annebmcn. rerefer übcrfc^t: „Unb aui^
fte laffcn Ucbcrrcfte unfercm (iJott," b. b. nidn alle •;]>hilifter werten auogerettet, fenbern c^
tDcrben (finige übrig bleiben unp ben' einzig wabren (^3ott oerebren. Kai'i-»/.sio'&i/aovTat kuI
oirot Tut x^tü i'iiujv. — \-2) Tiefer :lic)^ ter i^inliftcr wirb fiit) nid)t nur bcfebren, fontern unter
ben rijiäubigcn einen bcfoncercn iHn-^ug bcb.iupten. kcI tnovrai itq xi'^'^px'K i-v 'lo'vSg. —
IrJ) *3(ffaron wirb au* in bae i^elf i^iotie? übergeben, wie cinft ber 3ct*iifäer. 9?adi ber %xxi''
legung '.Hinterer: „fie werten ebcnfe gefd^ont werfen, wie eie ^u'bufder inni Tasib:" II Re,?.
;")." ().'— IH) .t>cbr. „unb idi umlagere mein .f>au6 gegen .öinuntber^icbcnte," b. b. eo föü
"üHcmanb mebr fcinblid>e .S>anb anlegen unb 'i)?temanc mebr ungeftraft ein» oter ausgeben fönnen.
hai i'-oar/'/oiiuat rü oIku /wv ni-änr//ua roh fx// 6tn-opy'vga-dai. /u/rU üvaKau-rEiv . . 9facb bCr i'ul«
gata wäre bcr Binn: 3d) umlagere mein -^aus mit einer l^efatiung ihmi (Jin» unb "Jlui^gcbcnben,
irclAer Sinn aber ni*t \o gut anfpri*t alj tcr, welchen bie bebr. S5?orte bieten unb welchen
aud) bic LXX angenommen.— lo) „Co feü fein 'BcDrüdcr mebr über fie fommen." —
1<>) Ta? 5d\iuen mit ben klugen beifn bei 'sUnt „gnatig fein." .\^ier aber bürfte c-? eber im
wertlid>cn ^cinne genommen werten: Out felbil will fd>aucn unt büten. 'Dia* i5atabtui^ will
(iiott feigen: ^d^ fct*e jeet, wa^ id) tbun will für mein lU^lf unt meinen lempel. 5?ad) 'iUuxi
©er gjrop^et Bac^arta«. 9, 8—12. 2Inm. 16—26. 713
fprid^t bcr tropftet biefe 5Dorte in feinem 9?amcn unb mac^t mit bcm 9(ui^ruf : „'Jdf , nun fcbc
td) mit meinen •Jlui'ien" bcn Uebcrjianii ^nm ^•l^(;■len^en. — 17) Sonn^M fac^ 'Jlufjcrorrentliite
bicfcei 'JJactn-ufei?, aii} bie naltf^^li1lcn^e ^cbilDennu^ ^el■ -perfon unb ihrer *^lMrffamfeit beurfuu^en
e«i, baf! iHMn Wcffiac* fie :'1tebe ift. '-^dtf ihn reuten aucb baci '^kMvttf fowoM bie alten ^Kvibbinen
ciU bie fannntlicl^en i'dter unt> fatb. '^lUxMes'ier. 'Otuv 'Ji.H'ni;ie au«< fen JÜ^i|\ten i'lfabbinen beuten
cci auf 0»t>»i^^ t>en 'Waceabvier, Jbcobor von "WovM'ucfte aber auf .{orobabcl. iln-nn ber ^rovbet
von einem C^nt^^^'^ bem Waceabäer unb von einem Jorobabel in fo bej^eiiterten ÜBorten bättc
reben wollen, wa^ bättc er bann crft vom Wenla»5 fav^cn follen, bcn er boii) niciu bättc übcriicbcn
fiMtncu, ba i^n aüe vorau^ijcf>cnben yropbctcn vcrfünbctcn':' — 18) ^ti^lJI, n.m3 nacf) bea
i5eaH^bntid)en i^cbeutnui] „iievcttct ober ilcjireid)" be5cid)nct. LXX mi mjiuv fte lafen ^^*V'\
ebenfo ber Gbalbaer unb ber 5vrer. Webrerc (fvci^ctcn baltcn bafür, bap bei bicfem ©orte aud)
bie (^orm '^fivbal active i^e^eutun^^ babe. ":}(llein ee fd^eint biefe? ^£rpe^ium nid)t notbiDcnbiii.
5)^^n bleibe bei bcr i^ebcutuuii „ficcircid)" itcbcn. Ter Siciicr ober 2iciV"cid)c ift ja aud> ber
JRetter unb (Sriöfcr. — 19) '>^V, baö nidbt nur „arm, fönbcrn aud) icibcnb, milb, fanft,"
■ r
bebeutet, nnii^ 'JKlc-^ vollfommen anf ^scin^ Vaf;t. (u^ror tt/x/Zy- — 20) -ßcbr. „rcitenb auf einem
(f fei unc auf einem JvüUcn, 5obn ber Sfelincn." 5J?it .fiieronvmu'?, CSutbiMniue, Wal^onat
u. "?t. nimmt man jicnn^bnlieb an, Cx^ fei bamit nur ba? ;){eiten auf bem ivüllen jiemeint, wcjjbalb
au* Terefer uberfctjt: „Unb reitet auf einem (Sfel, auf einem pullen, ber i£felin 2obn." 'Jlücin
mit mebr (sh-unD baltcn tSbrvfoilomn;?, Xbeopbvlactu?, Vvranui?, Jltibcra, Gajctanuö bafür, cd
fei bamit ba? :>icitcn auf bcm ß-fd (Sfelin) unb auf ceren j^üllcn au?e(efi>rocbcu. Tiefe? f){eiten
auf bcn ]\vd Jbieren bebeutet nad) ^suftinu?, rriiicnc?, C£'.>ri[lu?, bie iicifti^ic -öcrrfdiaft librifti
über ba? i^olf ^«^i^ii'l vmb über ba? '-Oolf bcr .^eiüen. 5llle i^crtbcibiiicr bicfer Weiuuni'? ncbmcn
an, (Sbriftu? fei bei bcm t£in5Ui]c in ^fvufalem anfauiu^ auf bem älteren Ibicre, bernadi auf
bcm iüni^crcn »geritten, unb habe fid) bamit al? ?vi"it-'bcn?für|l für Cuiben unb -öcibcn ^u ertenncn
lieben nn^Ucn. Ls. 9, 'i; Matth. 21, 5. i7ri-ihiii/i<iJ^ i-l vKo^vyiov kuI -^üiAov veov. — 21) nfd
i^o7.o\'^fj£ian apuara' Is. 11, () ; Mich. 4, 3: Joiin. 14, 27. — 22) Kai nXf/ßo^ kcu npi'/vj/ i:^
(■A^vüv. — 23) Taei j5vicbcn?veic^ be? Wcffta? wirb fid) über bie i-!an5e SBcU erftrecfen. aal
Kurnp^n i(^äriof hjr -^(lAänaiiq- P.s. 2, 8; 71, S. 5fad) 5U(ioli i|l bicuiit uur fic .6)crrfd)aft über
ba? gelobte \!anb, weUtc? ^»ifcbcn bcm ^JNttcl- unb toMen 'l"'?ecrc liciit, au?vicfprod)cn. (£rt1 ^cr
zweite inn-? bc5ciitnet feine iBeltbcrrfdiaft. — 2't) ■f'ebr. „unb vom sctrome bi? \\\ bcn '>kcn^en
ber (Erbe," b. b. von bcr Ts^cn^c bc? ciclobtcn Vanbc? bi? ^,u bcn fernften 'sh-en^cn bcr (£rt>e.
Kdl TTo-aitüv (hiKih'/nr yf/r. — iJ-5) Ticfc ©ortc ftub w^xd) bcr 3lu?lCiiuniV-H'>n .ijicronvmu^,
(Svrillu?, 'Jlu.iuftinu?, Ibeotorct u. 31. an C£bri)lu? i^crid)tct, bcr ba nadi l'criiicfnnu^ feine«
2^lu_tc? unb "nacb bcrj^eftclltem alls^Mncincm gricbcn aud) t>ic (^cfaus^'ucn bcr i^orboUe (ber
rcafferlofcn Giüeruc) bcrvorbolcn ikrbc. 5ic finb eine 5mifd)cn bcn Jevt ciniicfdialtete 3(pO'
ftropbc, wehte bei bcn ''J*ropbctcn i^ftcr vorfommt. Ter bcbr. 2evt, bcr nad) bcr 'IVcinuni^ bco
ßorncliu? a llapibc u. 31. entwebcr von bcn .^cbräern ober von bcn 3lbfdn-cibern eorrumpirt
(viclmcbr anber? punctirt) worben ift, lautet fo: „3lud) bu, — ob be? '^lutc? beinc? 5?unbe?
laffc i* frei feine rsn-faniieucn . .," wcld)c JBorte bcr (Xbalbäer unb bie neueren ;>{abbinen \\\x
2tabt 3t-'i"in'alem i^cfprod^en benfen unb crflären. G? fann inbeffen bcibcn l'c?artcn terfclbe
5inn i^Ciiebcn werfen, bcn ibncn bie oben crwäbntc 3lu?lc;uinii ber bl. i>äter jiibt. Ter ßontcrt
unc bcr Umftanf, baf; fdion Criiicne? jenem bcbr. Jerte foKUi\ bcm bier Die iUiKvita unf LXX
f(cmeinfdHiftlicb foU^cn, fpridit febr für ric i^ermutbunii, faf; fcr bcbr. Icvt i^^litten babe. 3l(lioli
bemertt über biefen lu-r? (^oljicnfe?: „.^ter bcj^innt ein neuer 3lbfd)nitt. Ter iVropbet wirD in
feinem 5diaucn von bcn 2 icyicn bc? i^riedMfcbcn (Eroberer? i\ 1-7, bcncn fi* fad)i:)cmäf; f. i>.
7 bie ©ciffaj'iuni^ vom tommcnren Jöeilc aufdUop, ',u bcn Siciien bcr ^iit^i^i' nbix bie C^riecben
in bcr maccabäifdicn 3"t Gcfübrt, fo jebod\ X:ci^ feine 'i^lide aud) bier öfter bi? in bie mcfüa-
nifd)en ,]eitcn binabreidKU. (£? ift von bcn Cutt'cn be? 31. 'i?. bie Jtcbc; benn uur ficfc waren
im itampfi-' i"tt bcn '^^ricAcn, wie 3>. lo von ibncn era\ibnt wirb. Zshx '-i^unb auf Sinai war
mit 3?lut bcne;iclt ExoiJ. 24. S; Lev. 17,11; Hebr. 9, 8 ; burd) benfclbcn würben fie tcm
<!^crrn cicweibtunb batten 3lnfprud) auf feinen 2dtui3. Tic waffcrlccre (s3rube liebt für itcrfer
Jer. .38\ ß unb bicfer ift IMlf bc? c\x'\>\]X(\\ (£lenfc? Ps. 39, 3; 87, 7; Is. 42. 22. Ter 3inn
be? 2?erfe? ift: ^i\h^ bu (finnlicbc?) 33unfc?volf wirft vermi>i^e betne? l^unfc? unb bc? bir
barin vcrbctf;cnen Sebul^c? au? beinern i^roficn Slenbc befreit. Ter |»ropbct verftebt bie (irof;en
2rübfale, wclAc burd) bie 3Jad)fol;Kr 3llcranfcr? im fvrifd^en :'1{ei*c über bie ^ufen famcn." —
2(>) b. b. fcbrt um ^u bem ürte", bcr nun burd^ fen -'bixxw Acftiiifcit unf 3idH'rbcit erworben
bat, ibr 3lllc, bie ibr cud5 in bcn tVinbcn t«e? 3C\irten? unb .ipärrcn? befindet. _ /.ai^/;^^,^,- jp
ljXi'p<^!Jnm (^iGuioi 77/f arm-; u-;?/c. 3facb 3lüioli, 3llbcrtu?, .'pUjH'' u. 31. ift bcr 3inn : il'cnbct
cud) 5ur J^cftuui^, bie ibr auf .t^offnunji bin iiefanvien lic.act, bie ibr in euerem (flcnfc vermöv|e
be? 3?unbc? unf bcr i'crbeifniuiicn bie 3lnwa"rtfcbaft auf "türlönnui babct, bie ibr jei3t bur* bie
(Sh-ic*cn (3lntiod)u?) bajt bebräui^t feib. 3fa* (ilariu?, 3lria?, Gorneliu? al'apifc finb bie
von ber Jpoffnunvi cyefc||eltcn alle auf l£briftu? .'^arrenbcn unb ilsartcnbcn, bie bier i^crufcn
werben, ju fommen jur Äird)e, al? ber feften i3ura. ^(i^olj-rerefer bemertt ju bicf'cm 3?erfe:
714 T)ev ^ropt)ct Sac^aria«. 9, 12—17. STnnt. 26—40.
„9?ad)bem bcr ^ro^j^et auf bie glücftic^cn Bitten be? 50?effia^reicf)e6 ^tngenjicfen liai, ermutigt
er jur 9türffeör in ba^ gcIoMe i'anb uub fübrt mehrere 2?cwcc(grünbe an, bie geeignet waren,
baju äu ermuntern. 2(u"i bie bem 5)?effia^rei(^e »oranget)enDcn Seiten fotlenfchün ebrencott
xinb glitcnicfc für bie 3^raelitcn fein." — 27) sc. sum. „?lud) beute (nne fd)on öfter öor^er)
fünbige i^ c^ euc^ an: ^dj ivcrbe cnd) boppelt Slüeö jurürfgeben," waö il)r eingebüf;t unb »er-
lorett batet. Kai ÜvtI fiüir yfiifiaq TTCipoiKtaing gov ö/tt/m ävraTToöüau aui. — 28) ,,20ie i^
»orber 2?abi)(on aü Die 2Baffe jur Stu^übung meiner 3iad)c gcbraud)t babe, fo Witt id) nun 3uba
i5u meiner SBaffe, ju meinem ^pgcn mad)en unb (£pbraim (3?rael) ju meinem Äöd)cr, ber mit
^Pfeilen iM>ßgepfro^ft tverben foü, um fic gegen bie .^eiDen, in ^iccnber^cit gegen bie (yriei^en ju
gebraud)cn, n.'>eld)e na^ften^ jur SBcUbcrrfdHtft gelangen unb fid) an meinem .^ciltgtbume unb
meinem SBolfe iicrgreifen werben." — 29) tVi to. riKva tüv 'WJAijvuv . . Cbwcbl ^ur ^dt, ba
biefc ^J'ropbetie t^crfünbet würbe, ncdi feincriei 3Uieifid)t J^orbanben war, baß baei fleinc ©riechen*
lanb in bie iRei^e ber we(tbel)errfd)enben Wvid)te eintreten würbe, fünbet c£ ^ier Wott benno^
ganj beut(id) an, fagt aber aud), \i\\ii ncdb wunberbarer ift, bafj er „bie i^röbne ^iione" ftarf
gegen fte maAen werbe. tQJan wei§ auö Der Ö3efd)ic^te, weid)' wunberbare Siege bie fieincn
2}i"accabäer^ecre über bie fiuifdvgricd)tfd)en ^errfd^r baiH>ntrugen. 3nbe§ wiü bie bicr t>crge*
tragene f'rcpbetie nai^ ber 9(uelegung ber bl. i'äter unb ber meiften anberen !atb. 3tueileger
ncd) weit mebr, al? biefc vcrübcrgcbcnben igiege antünbig^n. (*ci ift ber .^err, ber ba tcimpft;
ee i)! eine SPeltmacbt, bie er befampft. Ter (£ieg ber "^ad^i (>3ctteö wirb ein entfd)eibenber
fein. 2?a6 dici&i bes? Weffiaö wirb (Icgrcid) fein "über bie gröfue SBeltmadit. Dan. 11. —
30) „id) mad)e bid) ju meinem .^elbenfdVwerte;" Knl p/Aa(p>/au ce wf jmnipaiuv fiax'/rov. fxäQ"
uant fagt bicr Sd)cgg: „9iun ift Die Oicibe an bie 3Beltmäd)tc gefemmen; fte werDcn erliegen."
31) (^3ott wirb ficb "auf eine neue, ncd} nicmal gefebene SBeife pffenbaren aU ber .ipcrr, '^cfcbü^er
unb Srlöfcr feinee i^clfcö, km Kvpioc tarai fV o(Vo/f. — 32) '£d)egg bejeidinet bier aU leitenbe
©cbanfen bicfc6 bi? jum ^icc^luffc bc? Sapitebs fcrtgefe^ten Crafel6 folgcnbe: l)furd)tbarc
.S^ataftrcpben, bie über bie SBelt bercinbre*en; 2) fiegrcidie? ^eröorgeben Ti^raelö au? biefen
Äataftrcpben; 8) i^efebrung ber '^leiben im ^(nblicte bicfer Äataftrop^en ; 4) bai^ meffianifc^e
3?eid} atä 3{eicb be6 griebcne;. — 33) ßc? wirb ciubcrgebcn in einem e türme, bem 'i)Hd)te wiber*
ftcbt. Job 37, 9; Is. 27, 8. ?0?an bcnfe bier an bie Siege ber 93iaceabäcr; man bcnfe an bie
2lnfunft bcs bl. Cvkiftc^ unter Sturnie^braufcn; man bcnfe an bie 3(üee! überwaltigcnbe Äraft
ber esangclifdien ^M-ebigt-, man bcntc an bie aflentbalben einftürjcnbcn Jcmpcl be? Jpeiben-
tbumcö; man beute an bie (£rfd)einung bee; ilreujcß unter (£cnftantin u. f. f. iv aah.) äweiÄf/c
avTov. — 3-'i) bilblid)cr 2(uebrurf für „aufreiben ober i^crnicbten." — 33) TcrÄampfunb
bie ^scblac^t gegen bie ^eibnifdicn 5?iädUc werben bier einem grpf;en £pfcr nerglidien, bei weld)em
alle 2beiluebm"er von ber Siegcjfrcube bcraufd)t werben. " .f>cbr. „fte trtnfen unr lärmen wie
'oon SBein." «u tKrriovrai aiVoif wf olvov. Ttx 9lpoftcl 'j^aulu^ rebet befjbalb yon ber bur^
bae eiiangelifdK p.Vebigtwort eroberteU i^icibcnivelt/ Wie »on einem Tpfer, inbcm er fagt: Ut
sim uiinistcr Christi Jesu in gentibus, sanctificans (lef)(ivpyi.jv) evangelinni Dei, utfiatoblatio
gentium accepta et sanctifieata in Spiiitu 8ancto Koru. 15, 16. — 3ö) „fic Werben voll Wie
£pferfd)alen unb wie bie (£rfcn bee 91ltarcö." 5Me 5lpo|tel uuD ibre (£d)ülcr, fowie überhaupt
bie 2?efeuuer beö (Svangeliumei in bcn er)len brei 3abrbunberten waren ^war gerötbet vom
eigenen ^3lute, ba^ fic für bcn Wlaubcn an ^cfui^ vergoffen; aber wcibrenb fte bicfee: 3?lut au^
ibren 3tbern vergoifcn unb verloren^ würben fic inneriid) gefüllt mit bem bhitrotbcn ®cine ber
ß3eiftceifrcubc, über bcn Sieg ber i^cad^e (^ottee, Der tbrem (Reifte fid) vergegenwärtigte. W\i
bem Slpoftcl fagtcn fie alle: Sed et si inimolor super sacrificium et obsequiuni fidei vestrae,
gaudeo et congratulor oiunibus vobis Phil. 2, 17. — 37) „er Wirb fte nid)t nur retten, fonbern
ficgreit^ mad)en." — 38) "I7^'^j2l< „Äroncnfleine Wct-ben fte fein, bie fic^ ergeben über fein
Sanb," b. I). ali^ foftbarc JSbelftcine werben fie ficb geigen in meinem 9teid)e. (5wr« Xt-^oi äyioi
Kv'/JovTai tT7i }/}f avroi: — 3J)j Wtt ^^aguiul uub i^itablu£< übcrfctjt mau bicr gewü>bnlicfe :
„O waS: wirb ba? für ein inn-jug unb "für eine Sc^önbett fein, in weld)cm nun ba? ?anb
crfc^cincn wirb!" 51nbcre aber ncbmcn c? aU (^rage: „©clebe? wirb nun in bicfcr 3cit fein
5Bor5ug unb feine Sdiönbeit feinV" worauf ba? ?|oigcnbc bie 2lntwort gibt, in d n äya^öv
ai'T(ii\ KUL t'i TL Ka'/.iir a'rror. anor VKiriüKiHC ua) olvbc ivuöiaCuv t'ig -api^hoix. ^40) Jpcbr. „XiX
SBcijcn wirb (au?crlcfcnc) ^uinglingc, unb ber 53toft Jungfrauen fproffcn," wehte ©orte im
literalen Sinuc bebeuten: Ju icner 3cit wirb ein Jßcijen wacbfen, ber bie '}:>?änncr fräftig, unb
ein iB/ciu, ber bie Cuingfrauen blübenb mad)t. Jm mv^ftifcben Sinuc aber fprccbcn fic ba^
bciligfte (sH-bcimnif; be? ^U.tarc?, bie finnlidienCpfcrgabcn be? eud)ariftifd)cn i^robe? unb 5Beineei
au?, wehte ber Ülnit bat- wabre Vcbcu geben, unb wclcbc maduni, bat; bie Wcnfdiert |tatt ber
ginfternif; ba? Vicbt, jlatt bc? ^cibc? bcn'(sH'ift, ftatt ber (Srbe bcn .^immcl wablcn, uno welche
mad>cn, baf! bie Wcufdicn bcfitunt, al? bcfäfjcn fic nicbt; fid) freuen, al? freuten fic fid) uid)t-,
weld)c madicn, baf; laufcnbc unb abcrmal laufcuDc 2lllc?, wa? fic baben, verlaffcn unb mit
ungetbciltcn juugfräulidunt .«öcr^cn Gbriüo folgen, wobin er fic fübrt. tiefen miM-ttfdjcu Sinn
faub in bcn irH>rtcn fd>on ber bl. •C-'ieroni^mu?;" nad) ilitn JKcmigiu?, ^ai^mo, \!i}rauu?, OUbera,
a Saftro unb alle neueren latb. 2lu?lcgcr.
J)cr ^rop^et Bac^aria«. 10, 1—3. 2lnm. 1—12. 715
Caput X.
1. Ponite a Domino^ pluviam in tempore serotino,^ et Dominus faciet
nives,^ et pluviam imbris^ dabit eis, singulis licrbam in agro. 2. Quia
simulaclira locuta sunt^ inutile/ et divini^ viderunt mendacium, et
somniatores locuti sunt frustra:^ vane eonsolabantur: idcirco abducti
sunt'-* quasi grex: affligentur,'" quia non est eis pastor. 3. Super pastores
iratus est furor mens," et super liircos visitabo: quia visitavit Dominus'^
exercituum gregem suum, domuni Juda,'^ et posuit eos quasi equum"
gloriae suae in bello. 4. Ex ipso angulus/^ ex ipso paxillus, ex ipso
arcus praelii, ex ipso egredietur omnis exactor simul. 5. Et erunt quasi
fortes conculcantes lutum viarum in praelio: et bellabunt, quia Dominus
cum eis: et confundentur ascensores equorum."^ G. Et confortabo
domum Juda, et domum Joseph salvabo: et convertam eos, quia misere-
bor eorum :''' et erunt sieut fuerunt quando non projeceram eos: ego enim
Dominus Dens eorum, et exaudiam eos. 7. Et erunt quasi fortes Ephraim,
et laetabitur cor eorum quasi a vino: et filii eorum videbunt, et laeta-
buntur, et exultabit cor eorum in Domino. 8. Sibilabo eis, '^ et congre-
gabo illos, quia redemi eos: et multiplicabo eos sicut ante fuerant
multiplicati. 9. Et seminabo eos in populis,'^ et de longe recordabuntur
mei: et vivent cum filiis suis,^" et revertentur. 10. Et reducam eos
de Terra Aegypti, et de Assyriis congregabo eos, et ad Terram Galaad et
Libani adducam eos, et non invenietur eis locus :^' 11. et transibit in
maris freto,^" et percutiet in mari fluctus, et confundentur omnia pro-
funda fluminis,^^ et humiliabitur superbia Assur,-* et sceptrum Aegypti
recedet. 12. Confortabo eos in Domino, et in nomine ejus ambulabunt,"'
dicit Dominus.
1) SDäbrcnb ber 5-''ro^>bct bic Sciinuni^cit bcr 3uhinft fd)aut, füMt er fid) tief evijriffcn -:cn
©otteö (Srbavmuiigcn unb ruft baber bcm i^olfc im Jene eine? ^M-ebioicro unb Wabuerei ^u, fein
(;an5C6^Ü>crtraucn auf '^ott 511 fc^en unb ibn ju bitten um "?(üe>?, wag^ibm nct^n?cn^tg »väre. —
2) LXX vETöv KüT^' (opav, TTiiuifjov Kül vrju/iov. Xer 21^ätrec^en \\t bcr ocr bcr (Ernte im 53icnatc
lüJMrj. Ose. 6, 3. — 3) D^r?!! /,'^IitJf/" bic t)ier „beilfame Tcnnerwetter" bcbcutcn. i-on/ct
(pavTaaiac. — 4) „rcirf)lief)en j)iei]cn," kruv xf^i/-'t'p^^''jv. — 3) D^Ö^nH' nn'^runtcr bte ^au^«
■ T : -
ßicttcr, bei ben ?)tömcrn 'iPcnaten iienannt, 5U l^erflcbc^ finb. Gen. :>1, 19; I. Heg. H). ];!.
yiad) ber arabifduni iPur^el bürfte biiä äS3ort „(skber bee bau?li*en (sJIücte? unb ©obdebcne"
bebeUtcn. <h6Ti ol ÜTrcKpdEyyöfievoi i/.ä/.r^aav ko-ovi;. — (j ) p|< „(^alfcl)e6, '^Öfc^, Uutjeil ;" Ose.
3, 4. — 7) D^pplpni '^'^^ 0' /uävTEig. — 8) Klti^n nlD7 ^^'■> '^«^ ■« hr-vta ij'tvÖ!/ t'/a-
7.0VV „unb falfi"()e Ürdumc in^rfünben ile." — 9) 1^*0.3 "ftc nnirbcn Ic3 i^Ieici) einer .i^cerbe,"
wenn bie .^lürbc abiK^fe^d^n ivirb. iii/pävx'ii/aav wc Trijdßam. Ter ^rppbet erinnert foivoM an
bic trauriiie inn-fornmcnbeit unb jcrriffcn^cit 3^raelö jur 3cit, ba bcr (^n^ticnricnrt unter ibm
^Ux^ gegriffen, ale and) roarnt er vor gcfäbrliiten 3citen fer 3«fimft. — 10) Ijj^* „fie »erben
gcbrüctt unb elenb;" Kai n<as(jd?j(rav. Ta^ futurum im .»pebr. jvirb bier ali- "iPerfectum genonu-
mcn. 3([Iein wie fdion gefaxt, ber ^^rov^bet rebet bier nidit bl0|l von ber iHn-gansienbeit, fonbern
aud) von ber 3iifiinft. (£•? fdMi^ebt ibm befonber» bie 3eit ber Wacccibäer vor 'ühigen, nn'' "-Jlnti-
od)U? ben beirnifd^en (>3i.>tterbienft mit @e»alt einfübren wollte, unb wirflid) mebrere ^"suben
»om rsilauben abfielen. I. Macc. ], 45; 2, 16. — II) Tic .^^irten unb bie ^-i^öcfe finb bie rubrer
wnb V'eiter bee ik^lfe?, bie vermöge il}rer ©iffenfdnxft, ibret^ '^(mte«, ibreo '^(nfebeUi^, unb be?
SBcifianbee; von Cben ba^ inMf aitf bem red)ten S>eiTie erbalten foütcn. Kzwh. :;4. 5-10. "JlHioli
Wxü bier vielmcbr bie i^orfteber iH'r|tanben wiffen, rin-Ute bie forifdvgriediifdn'n .t^errfdn-r fei.Ucn
t»ci[ i'. 4 befonbero bervorgeboben anrb, baf; bie neuen von (^knt bein inUfe \\\ gebenben Cbevn
„au? feiner i^fitte" fein un-iben. (£«? biirfte bae JDabre wie in anberen ringen, \o aueli bier in
ber Witte liegen: rsjott wiü bie i'orttcber be^^ lU^lte? ftrafen, feien fie von 'Jlufien aufgebrungen
ober von 3"ncn gefe^lic^ aufge|leüte. — 12) ^icr ift „^cimfud5cn" im guten 3inne 5U uebmeii
716 T)er 5)rop^et 3a(^aria3. 10, 3—12. STnm. 12—25.
unb bebeutet „fevinen." — 13) Unter ^a\i$ Suba bürftc bier, njtc au($ Sorneliuä a Sa^ibe
meint, nic^t auifd)Iic§(ici) ber Stamm Suba, fonbern baö^flanje an^ berßJefangenfc^aft jurücf»
leger aber bleiben beim SBcrte, unb feben barin nur ben Stamm 3uba be^eii^net. — 14) Dag
gjrac^tro^ ift baö Siegcv^ro^. wf Ittttov ehirpenr/. — IS) Unter (£cfe, pliö. ^^h^U, IH'' unt'
Scscn, ntJ^p- fi"^ gürjlen, 3?orfleber, Stnfübrcr, Reiben ju »erfteben. (£ö ift t^kx nid)t ein
(gin^etner gemeint, etwa 3uba6 ber 5)?accabäcr, ivie Sorneiiuö a !i:a»ibe glaubt, ober im mjjjti*
fiten Sinne Sbriftuei, fonPern bie \!eiter unb i^übrer überbauet, n^eil eö ja gleirf) barauf bei§t:
„unt» jeglicber ^i^r^unnger." %liti, wag ilarf unb träftig fein n?irb jur 5lufriff)tung S^rcieta,
wirb ®Ott auä 3Uba bcrt>Prgebcn taffen. aal äir' ahrov kiTeßAeipe küI an a'vTov iTci^s Kai an' avrov
To^ov h -^v/iü. — 16) rie i§eiPen werben bter atö „StoJTebefteiger" bejcicbnct im ß3cgenfa§e ju
ben 5uben, bie im i^crtrauen an] (>3otte5 23eiftanb ju gujj fdmpfen. — 17) bn r/yänr/aa avTohg.
18) np'lJi^N „i^ liJci'be ibuen pfeifen unb fte »erfammetn; m/fxavü a'vToif Is. 7, 18. —
19) „wenn tcf) fte aucb jerjlrcue unter bie lU^Ifer, (le werben bocb aud) in ber j^erne meiner
gebenfen." ©cbol^ Derefer aber: „Unter bie iBoIfer jerfireute irf) fie, bod) in ber ^erne backten
fie mein." — 20) kKßpriliovai rä ri-Kva ahrüv. — 21) „e? wirb feinen JHaum mebr geben für
fte," wegen grofjer Wenge. Is. 49, 20. 9fad) gla»iuö 3ofc^?bui^ batten jur 3citber 3lnfunftber
SUimer felbti bie f leinen' Stäbte eine 5?csib(ferung düu 15,000 53?enfd)en. Die größte ^Bermebr-
ung aber erbielt ßJottet^ i^clf burd) baei Sbriftentbum. Gcrft im 6bri|lentbum gefd)ab bie wabre
unb eigentliche .^eimfebr be» jerftreuten 3?o(fe^ ^u feinem ö3ott unb Jperrn. Ose. 11, 9; Arnos
y, 13. nal oh p/ vnolEi(j)-dy ff avröyv ovSi ei^. — 22) ©inige beuten biefeö „Ucberfcgien ber Weer»
Sngc" auf ben Jperrn, n^clcbcr feinem 23plfe überall ®ege babnen wirt> über alle Sd)ranfen unb
.^inberniffc, wie ein|l, ba er fte aug "Jlcgiipten burd) bas rotbe "Bfeer fübrte; Slnbere auf baö 3?plf,
Weld)e^ unter bem unfiditbaren Scbu^e öotteei alle Jpinberniffe ber Jpeimtebr ju (^ott unb feinem
^eilanbe nieberwerfen wirb. I.«., I], 15. Kai SiEAemovrai kv i}a?Maay arevij Kai irarä^ovai EV
-i^a'Aäaci} KvfiaTa. — 23) iJi^^Drfi ./""^ «^ Wcrbett au^trocfuen alle liefen besj gluffe^;" koI
^i/pav^r'/aE-ai navTa rä ßn'&ij nnrnfiüv. — 24) W\t Stecfet bemerft bicr Scbolj» Dercfcr: „91ffo*
rien unb 3(egöpten fteben bilblid) für bie mdc^tigften 9{eic^e, bie feinbfelig bem 3(uffommen ber
3?rrteliten entgegen treten. — 2o) KaraKavx'/aovrat.
Caput xr.
1. Aperi Libane portas tuas, et comedat ignis cedros tuas. ' 2. Ulula
abies, quia cecidit cedrus, quoniam magnifici vastati sunt:^ ululate
quercus Basan, quoniam succisu.s est saltus munitus.^ 3. Vox ululatus
pastorum, quia vastata est inagnificentia eoruin:* vox rugitus leonum,
quoniam vastata est superb'ia Jordanis.^ 4. Haec dicit Dominus Deus
mens: Pasce pecora occisionis," 5. quae qui possederant, oceidebant, et
non dolebant, et vendebant ea, dicentes: Benedictus Dominus, divites
facti sumus:^ et pastores eorum non parcebant eis.® 6. Et ego non
parcam ultra^ super habitantes terram, dicit Dominus: ecce ego tradam
homines, unuraquemque in manu proximi sui, et in manu regis sui:'*^ et
concident terram, •' et non eruam de manu eorum. 7. Et pascam pecus
occisionis'^ propter hoc, o pauperes gregis:^''^ et assumpsi mihi duas
virgas, '* unam vocavi Dccorem'^ et alteram vocavi Funiculum:'^ et
pavi gregem. 8. Et succidi tres pastores"" in mense uno, et contracta
est anima mea in eis:''^ siquidem et anima eorum variavit in me. '^
R Et dixi: Non pascam vos:^'^ quod moritur, moriatur: et quod succi-
ditur, succidatur: et reliqui devorent unusquisque carnem proximi sui.
10. Et tuli virgam meam, quae vocabatur Decus, et abscidi eam ut
irritum facerem foedus meum, quod percussi cum omnibus populis.^^
£)er ^rop^et 3ac^anaö. 11, 1—6. 2lnm. 1—9. 717
11. Etil! irritum deductum est in die illa: et cognovcriint sie pauperes
gregis," qui custodiunt mihi, quia verbum Doniini est, 12. Et dixi ad
eos:^ Si boiiura est in oculis vestris, afierto mercedem meam: et si non,
quiescite.-^ Et appenderunt-' mercedem meam triginta argenteos. 13. Et
(lixit Dominus ad me: Projice illud ad statiuirium,-" decorum pretium,^^
quo api»retiatus sum ab eis. Et tuli trigiuta argenteos: et projeci illos in
domum Demini ad statuariuni. 14. Et praecidi virgam meam secundam,
quae appellabatur Funiculus, ut dissolverem germanitatem-^ inter
Judam, et Israel. 15. Et dixit Dominus ad me: Adhuc sume tibi vasa
pastoris stulti.^'* 16. Quia ecce ego suscitabo pastorem''" in terra, qui
derelicta non visitabit, dispersum non quaeret, et contritum non sanabit,
et id quod stat non enutriet, et carnes pinguium comedet, et ungulas
eorum dissolvct. 17. 0 pastor, et idolum,^' derelinquens gregem:
gladius super bracliium ejus, et super oculum dextrum ejus: brachium
ejus ariditate siccabitur, et oculus dexter ejus tenebrescens obscurabitur.
1) Ter 'iPrcvI^et fd^aitt fiicr bie Icl.Unt 3i-'ttcn bco iübiütcn Staatci^, bic feinem Untcvjiannc
!.H>rait?i^cben, uuP befitrcibt ^te »>evbäniinif;oo[Ien ^lincft'ale, bie er (idi burdi Unbanf unt" i^cr<
nacbldffiv^uniTi ^er t^on '^Unt iHnitchcueu '''hu■l^en \n\Oi\, wie in einem Trama. ''^lady 3(lIio(i ivvtr
ii eine iMfion, in wcUter ibm isH>tt ficfc '^Httheilun;! marf>te. Tic cvrte 5(nrc^c ift an bcn
\?ibanon jtevidUet, »eil er bie natiti1id>cn '??Jarfen bce; l'an^el^ bilbet, >vel*e fem Jtcin^e 5uerrt
buritbroduMi iverten müijen, um in faei i^elobte ^Jaub ein^iniehen. ibcpboret unf ber (IbalDäer
rerfteben bier irobl febr mit Unreitt unter Dem l'ibvinon Pic 9;a^■^barfein^e ^eiraele, befonbcr^i
bic 5?rer. '3}?it mebr, obiroM nidn ^ureiitenrem '^kunbe, febeu •C'ieron'^mu?, G'.>ri[i[uei, .iöuiio,
^yranuö, ^incii u. 'ät. in fem VibauiMi ücn lempel un^ rie Start Ocvufalem aniieceutet, wie
bcnn auc^ früber fd^nt i^alomiMt? .&au^ we^en fe^ tjielen (Ie^ernbol5c•?, a>omit e? burd^freu^t
war, sdtus Libani bief; III. Ke?. 7, 2. Tiefe ^cbcutuu;^ auutnebmen, ift aue; bem cinfadien
ftjrunbc un^ulafiu:;, iveil i^afano (£idm\ unb bei^ ^^orfan 5tol^ i>. 2 feine ^J>ara((e(c bvi^u bieten.
Der furje Sinn ber erften t'rei in'rfe ift cff'enbar fiefer: 'öcim l'ibanon bev^innen t-ie £trvif'
iKficbte unb feigen fid^ fort nad^ Cften, ©eften unb 5üben, fo t^af; 3'iiiiiitcf' ertönt nadi aden
Seiten bin. — 2l „ireil ^ic berrlidiften (fie iliMücje unter ben i^äumcni oerniduet finr,"
SlllDCUtUt
OTi fie-}
mar.
tung ber oieaniitiijften unter ben itataftropbcu, n.Hld'e je itbcr vUif'''! eriViUi'ien fein rcerfe.
(iÄwf /iryiarnvei ira'/.ai-öypi/ffnv. — Ü) ,,1'er fefte ©itt," fer i"(leid^ einer in'fte \n betrad^ten
6 (^f)vudr ü avfiovroi;. — 4) „Weil oenxntftet ift ibre J^errüc^feit," DDIIJ^- ^'t crfte
JBcbeutunii biefe^ SBortee; ift „weiter, fünftlid) tienjirfter '3}?ante(," wie ibttbiei^crnebmen traj^cn.
'-iPafan? Triften unD ©alter finb i^leiAfam ter bcrrlidie Wantcl, in ben fut tae .loirteni^plfmit
feinen .ipcerren fieibete. — o) bcö „jortan 2toU" fint fie imcIcu i^aume unt 5trdudH' feinem
Uferlanfe;?, befte'Hmf in 2amari?ifen, iOcicen, Cleanfern unt anteren ('»Knxuidtfen, bie ihn bid»t
untiieben unb rcn Vöwcn ^um 'Jlufentbaitc bienen. — 6) 9?a* tcr "Wciuunji oon .^ieroniMnu?,
X)crefer ilnt bicfe iDovte an bie 'iProbbeten überbaupt i^eridjtet, weldie nod> aufftcben „
JbcoMuet, JHibcra, V'ed? unt> ^ReifdU fiub fie an Sbriftu?, alä Den oor^UiV^weifc ^um -irirten Deö
i.>oUeo (^)cttcö in^timmten iieviditet. I.s. 40. 11; Ez. :U, 23. 9?a* 5:beji;^ anrD Der ^^roi^bet
^um j>tepräfentanten '^)ottees erwabtt, unD aU foldu'm wcrpen ibm Die iildubii^en 3rf\tfe in Die
JÖdnbe v^eoieben, um an ibnen ^u sjerfudion, was nod^ ',u «.nn-futten ift. Ta? meifte '^3eaMd^t
fAeint bier Die (Srfldrun;; ^lüicli'e' ju baben, i^emvif; weKter Der ^Propbet al? Stellvertreter De-5
i;öttli*en •fi'irten c£briftui^ aujU'reDet ift, '.nm Dem fdion Die friib.'rcn "Propheten, namentlid\
(£^ednel ;-!7, 24 unD C"H'i"cmiac; 2.;, 1-.') i^-weiffayit baben. Tonn Der .ß>irt, ben er i^orftellt, ift über
bic iVin',e JpcerDe »lefei^t i". 7, unD bat unumfclM-anfte (sieiralt iv s, ja nennt fi* felbft iieu-bdtjt
in Der iVerfon De-? .^irten. Taf; Die 'sjldubiiien 5A!adnfd)afc jicnannt an-rpcn, ift na* ibeo-
borct auf Die .(öarte ju Deuten, womit Die ^leiftlid^en uuD an-lrUdv-n •'i^irten Da-? inMf in iener
3cit rCi^iercn werDen i\ 5, nad) .'ipieron'.nnuö aber unp Den meiftcn auDeren 'JUuMeiicru auf Da?
Voo? Dcc UnteriViUiie?, Da^ ibnen \vt<\in ibrcx^ Uui^cborfame? beftimmt ift. Jer. 12, 3; 23. 1 ;
Kz. ;U, 2. -oiiiaivere rä Tr/wiara' v/'/c aOayf/i:. — 7) 1*u'J^*v^1 "^"^^ ^^ WCrDC rcid)." —
8) oi'K i-:r-affxov ov6tv f;r" n'rroh;. — 9) Ta bic SdnilD auf ".JlUcu liccit, auf Dcu gübrcm unD
auf Dem 33plte, fo will unb fann f'>5ott nid)t fd)oncn uud ycrbaußt Die IdUijft oerDicnte Strafe. —
718 Der ^vop^it 3ad^ariag. 11, G— 12. 2lnm. 10—25.
10) Ta bag jüblfc^e iBoIf ben romifc^en Äaifcr felbfl feinen Äöntij nennt Joan. 19, 15, fo fofl
eg aud) burcb ibn pe5it($tigt werben. — 11) b. b. bic (i3en>altbabcr ucn ^nnen unb üon 3(upen
Jt>erben bao i^anb fchlai^cn. — 12) Tai futurum ift bter aU 5-Vrfectum ju ncbmcn, mc viug
bem Scntcrt flar bcri^öroieht unb es au($ atlc 5(it?(eiter annebmen. ÜJacb 2{(Iipli ift btep eine
IBiilcn, in n?clcber bcr ^•^vcpbet bic SEcibc bee 9?plfc? iibernimmt. ^lad) Äcbciij^, Xcrcfcr u. 2(,
ijt baö bier (5)efai}te, nne baei SJorbergebenbe, al? '^.Virabel ju nebmen, in wel(|er ber ^Hcpbet
fungirt in bem Slmtc eine? Jpirten. — 13) p^ bürftc i^m »obl ju pauperes bejogen werben
nnb bebeutertj „bcf;bal^ nng(ürf(id)," pauperes, weil 5um Sd^lad)ten bcftimnU. eif 7?> Xnvavinv.
14) „3n?ei ^itcibc," wie fic bie .f>irten 5U tragen bfifgcn. rffcnbar beuten bicfe ]wcx ,^irten|läbe
jwei 9{egicrungen an, nad) .^»{ercni^mu? tie allgemeine unter 9?ce unb bic fpccieüere unter
Stbrabam unb feinen 9?ad)fpmmen; nad) Gt^ridue; ^ie beo 3(. unt> 9?. 2^.; nad> 3lnbercn bic
3?egicrung burd) gute Jpirtcn unb bie bur* biM'e; nad^ i^tabtu? ^ic jeg,t bcginnent-c 3Jcgierung
ber ^ulbunb üJnabe, unt< bic naC^foIgenbe burd) barte ^itrafgcricbte, welcbcr 5(uö(cgung ßor-
neliug a Sapibe ben äJerjug gibt. — 13) DJ^J, wel^c^ SDcrt bem tat. S5>crtc gratis entfpricbt,
unb „Stnmutb, .'pull»" bebeutet, Kä/'/nc. — 16) D'^DH "ber D^S^H- ^ie ^>{abtnnen, wcldje
ber erftercn ^-^unctaticn folgen, überfc^cn e^ mit colligantes. naucleri, gubernatores pber
tormenta patieiites. Tic Ücberfel^ungcn aber, weld)c bie anberc anncbnicn, geben c^ mit
„Stride rber Ü?anbe;" Xcrefer mit „Sitmcr^cn," a;\-oiviafja. SBcnn man auf 3>. 14 9iüd|ld)t
nimmt, fo motten „bie Staube" ani tie 'In'rbinbung ^^wifdicn ßuba unb ^»eracl, b. b. auf bic
innige ^Bereinigung unb ^armcnie aller f^Iciubigcn m ^eutcn fein, ^p wcirc bann !cin Wcgen^
fa& <;wifcbcn ben beiren .i^irtcnftäbcn, fpubcrn ce wären nur zweierlei G^baiaftcre ^er ^){cgicrung
be^cicbnet, bie bco fcgncn^cn (Sinfluffce ?pn Cbcn un^ bic rcr innigen '^Bereinigung unb iu'rbin»
bung ber JHcgicrtcn oon Unten. Ez. o7. IC-ün. — 17) (£i^ finb bamit bic ^rci Wirten ber. Wirten
JU pcrftebcn, wc(d)e ^s^racl regierten: bie itonige, bic ^•''i'icftcr, bic >3-^rppbetcn. Xcnn bic ilpnige
Waren Jprannen gcwprcen, bie ^h-ieficr unwürbigc Pfaffen un^ bic ^J'rppbcten l'ügncr unb
.^euAler. Kni tSai)ü rovi- Tpei^ irotfihnc. 3111' ih' 'iRc(\kxtn unb (VÜbren wirb nun abgcfd^aift
unb jwar in mcns-e iino, b. b. bie 5lbfd)affung Wirt» einen f*ncllcn i^crlauf baben, unb bic
.^cerbe Wirt» fd^ncIl ',crftrcut werben. SduM^^rcVefcr nimmt bic 3*^bl „brci" fitr figürlid) für
„einigte" unb scrftcbt unter ben •6irten i^pnigc. Slria? will bie 'Ifaccabacr ^"^"»^^'/^i^natban
unb lÄimcpn bamit rcrftantcn wiffen. .§)icrpn;unu? u, 31., wc(d)c biefcr '^J'rppbettc eine i^c^icbung
auf bie 2>crgangenbeit geben, fcbcn in ben ^rci weggerafften .^irten ben 'l^iioff^S 3larpn unl^ ibre
©cbweitcr 5)iirjam-, Sinbere bie .Hpnige Saul, -TaiMf, 5alpmpn•,_2(n^ere ^cr^im, Cdip^ia«?,
Se5abel; wicfcr 3tubcre be? Sofias -^ü>bne 3i^^d)a5, ^i^iitim unf eebeciae. — 18) "likpn
„meine (Seele ifi abgefürjt für fie," b. b. i* bin ibrcr überbrüffig. nal ßapov^?'/aerai ?) fvxr/ ftov
£ir' avTolx. -=- 19) n^n^ //bat Üdel an mir." Kai jn/j al i/'i^r«' ai'~ö)i> e-upvovro £t' ifiL —
20) Tai Slcußcrftc unb 4cd>limmftc, wai- über ^i^racl ergeben fann, ift bicj;. Wenn ber über
fte geftelltc Cberbirt, ber Weffiae fie nidit ferner regieren will". — 21) Ter i^unb, gcntvif; weitem
ber ?J?cffiag in bic ©cit fpmmen feil, ift nidu iin fpccicller blpp, ben (^)ptt mit feinem i'olfc
abgefdUpffen, fpubcrn aucb ein genereller, ^cn ^^)ptt fd)pn mit ben llr'oätern, ja mit ren erften
Wcnf*en abgef^lpffen, 3n feiner fpccicllen rs3eltung für ^lerael wirf er nun 5crbrpd)en, in
feiner generellen aber bleibt er. l'pd) unb 9{eifd^l nebmen bier „iUMfcr" für „2tämme" unb
pcrftcbcn unter bem 23unf denjenigen, ben rs3p{t mit allen Stämmen ^u^rael« gefd^lpffcn. 31üipli
meint, e^ fei bier i-»pn einem 2?un^e mit allen i'plfcrn bie ^^{cbe, t^ermt^K bcffcn fie vcrpflid)tet
gewefen wären, ^(i?racl nid)t ju bef*ä^igcn. iMefer werbe nun aufgcbpben, un^ ^ie iU>lfer
bringen ein \m- 'i'crwüftung. — 22) tie"3lrmen, bie Webrüdten, bie l'eibent>en crfannten ben
bimmlifAen Gbaraftcr re? giiten Wirten, fie crtannten fein JBprt al-J r>3pttee ©ort, un^ erfannten
i$ ganj befonrer? in bem 3lugcnblirfc, ba ber alte i^unf gelofet werben foUte. Kai } röjaorrat ol
Xavarahit, D^^JJt^/ "" ~f>ö;^(i-a '» ov'/aadüiuvn fioi. — 23) SChiö Cr uuu fagt, ba» mag er nac^
beä .5ierpniMnuei 'Meinung immerbin ^u ben Olrmcn fagen, bie an ibm feftbalten; aber er fagt
c^ nidu für fic allein, fonbcrn für 3lUe, für baö ganV i'olf, beffcn gübrung er jc|jt aufgibt.
(£r fragt fie nämlid) bei ':)iieberlegung feinci^ .^Jirtenft'abci? um ten l'obn, ben er iin ibne'n verHent
babe. Tic mciften 3liuMeger ^lebmcn mit mebr (ihninf an, ber •g'irt riAte bicfe ^ragc an baö
ganjc i'olf. Tic Weinung Sdipl^ rereferi\ bap biefe Jyraae nur an bie 3lrmcn x\'x\t für Me
Slrmen geftcüt fei, unb raf- biefelben bei all' ibrer Cirfenntiiifj be^^ guten C'^irtcn ftd) ^ennodl,
wie gletd) im J^olgenben gefagt wirf, ale unranfbar erweifen, erfdicint ganj fingular; man
möcbte fagen, pararpr. — 211) „wenn nidn, fo laf;t ee; gut fein;" ?/ «-n'-nfföf."— 23) aal
F(T7f/any. Trcifiig Silberliltgc pbcr <c<:dd war ter mittlere 'jl^rcio, ber ttad) Exod. 21, 32 für
einen Sflamm bejablt würfe. Xae .-{uwägcn pber 3lu-jbc5ablcn biefeS l'obncf war ber grPtJte
^oi\n, ben itjm bae in^lf antbat, weil e? ibn tamit auf gleite Stufe mit l'em Sflapcn'fe?ite,
Der ^rop^ct Bac^ariaö. 11, 12-17. 2Iiim. 25—31. '719
unb bcn cbcrficu .ipirtcn, bcr Stönu;\, ■irof^crj.nicftcr unb ^rovtiet war, ^um ^^cljtctt bcö T^olUi
mvid)tc. Cb bcr .t'obrratb ]nv 3fit ^briili bicfc 5tcHc im '^(it;ic Kitte, aki er beu "fx-m beftimmtc,
bcr bem Ofiibac für bcn in-rratb (lbxi\Ti b(\Mt nH■r^eu folltc] o^cr ob (^Hnt bic 5Ji>citTaiiiini^ bc3
9>rop^ctcrt JadiariaiS ibncit uubcani|';t iu tfrfülluiu] ijcbcu laiJcii ivolltc, ilcbt uidit in bcr
Wenfc^en Wacbt ju wiiTcn. — 2G) "IViTl'^i^ /-^i" bcn löbfcr," ober wenn man mit bcm
Sbiilbäcr, mit 9labbi Dauib, ^Paijnini unb 5yatablu^ "^Vi^ '^'''^' "'" ^^" 3^ki&, in bcn Sc^a^*
faftcn," b. i. bcei 3;cmpcl^. Käßec airahr f'ic rii x(ji'ii'->/f>i'n\ (£? i|l auffaHcnb, ba§ ficfi bicfcä
SBort in bci^cn l'cssartcn bei (£bri|tu^ erfüUt bat. Tcnn ^ubaö warf baei '^iclc bin in bcn
Icmpel, bamit ($ in bcn Icmpclfcbai3 fvimc; bcr .^cbcratb aber i^ib eä bin an einen li^bfer,
um abi^cnüijtei^ l'an^ vhmi ibm ^u faufen. Matth. 27, (l-'.i; Jer. is u. I'.i. (f. i^himm : (£inb.
bcr (Sofl. 5. 71 ")-724. Jp.) — 27) "lp\'7 "IHN „ei" t)errlicl)cr fficrtb," »ae bicr alö Ironie
ju betraitten iil. «ni oKefo/iai el 66ki/xöv tariv. — 28) Seit ber babr^Ionifcftcn f^cfaucjcnfitaft
jvar ade Ircnnuni^ ptfd)cn Cuit'kt unb 5^racl aufiicbobcn unb bai^ iUiIf war »ietcr fo unc^c*
tbeitt unb cini.a, wie in bcr Urzeit Is. 11, \?>. "Jdlcin ^urd^ ^ic Uut<anfbi\rtcit flCyicn ten guten
J^irten mad)tc' eö fid> ficfci^ '^UücfciJ oerluftiiv Ter (Sinii^fcit foll Me .U'rriffcnbeit unb 3cr^
llreuuni} fo(;ien. 3'» nr.M^ifcben 2inne ii1 bicr ^uba al-J ba>5 n\\ Sbriftiim iiKuibij^e lU'>lf,
Ssracl al? ba-5 uidHinläubii^c ',u betraditen. JwiffiUMi bctben wirb fid) eine jirofje ^dicitewanb
erbeben. .§>icrOU".)mu^, ibccforct U. 21. tov (haaKeSäaai tijv Kararr \tai.v ävafitaov ' loi6a Kai
ävauEaov 'ifrpa///. — 29 ) .»^ieroniMuue!, l'pranuö u. %. galten bafür, cö feien unter ben
„(^eratben be-^ tbörid>tcn .»pirten" feine anbercn ju ^^crtlc^cn, al>5 bie be* i^utcn writ bee i^ewöljn-
lid)en ,g*irten, clU: 5tab, lafdic, Weffer, "Pfeife u. biil, unb 63ottc6 'i3efebl fei, er fod biefe 'IS^txU
jeuije be? (Iriefcnö nun umfebren in JDcrfjcui^c ber 9tad)c in 3Bcife tböriiitcr ,§irten, bic mit
bem Stabe auf bi^5d)afe werfen unb 3UIe5, wäö fie ju .§anbcn babcn, benüRcn, um t()ren 3orn
an ibncn aui^^ulancn. t£'.n-iüui^ aber meint, ti feien aud) bie (sjerdtbc felbft ^u änbern unb ftatt
bc3 3tabeö ein Stccfcn, ftatt bcei "J^ieffer^^ ein Sd)Wert, ftatt ber .6irtentaf*c mit •}(r^ncien ein
^ad mit giftigen iträutern, ftatt bcr pfeife eine nur für ibn crtiöljliAe Sitber ju nebmen. —
30) sc. pastores. Xic fd)(ed)ten .§»irtcn, bic (yott crwccfcn will, ilnb bie rcr (egtcn 3ftt ^or
3^rael^ 3crftvfiiuni^ in alle JOclt. Tic (53efd)id)te ^at eö in (ebbaften 5^arbeu njeDers:ic5cid)net,
we(d)" fd)lc*tc .\?irtc"n baö i^olf in jenen ^ntnx batte un^ wie c^ unter ibren -»Jäubcrt glcid) einem
^sAafe, bae in bie .Stlaucn ber ®üilfe ßcratbcn, jcrrilTen würbe. Sllle bicfc ,§^irten waren nur
^yartciiidncicr, in bereu "JUii^-n bae arme i^olf wie eine feile 2Baare oDcr eine blanfc Jöaffc ober
eine fe\-tiö'c ^pcifc jum C£ffcn war; ci^ waren 3;»rannen, bie unter bem l'olfc Ströme 2?lutc3
reräoffen u. f. f. Jbeoboret i^erftebt unter bem „.^irten" bicfc^ 'Ccrfcö bcn 5lntiod)u^; 5lria«
bcn ,§»erobei'-, a Saftro bie 9ti.MUcr; >§ieroni)mu^, Siuilluö, gi)ranu^ U, 2(. bpii „"•Jlntic^ri)!,"
31) ■§>cbr. ,A^ bee nichtigen Jpirtenl" Ci ol noinaiyav-eg jä /udraia.
Caput XII.
1. Onus verbi Domini ^ super Israel. Dicit Dominus extendens caelum,
et fundans terram, et fingens spiritum hominis in eo; 2. Ecce ego ponam
Jerusalem superljminare crapulae^ omnibus populis in circuitu: sed et
Juda erit in obsidione contra Jerusalem.^ 3. Et erit: In die illa ponam
Jerusalem lapidem oneris* cunctis populis: omnes, qui levabunt eam,
concisione lacerabuntur :'' et coUigentur ad versus eam omnia regna terrae.
4. In die illa, dicit Dominus, percutiam omnem equum in stuporem,*^ et
ascensorem ejus in amentiam; et super domum Juda aperiam oculos
meos, et omnem equum populorum percutiam caecitate. 5. Et dicentduces
Juda in corde suo: Confortentur mihi habitatores^ Jerusalem in Domino
exercituum Deoeorum. 6. In die illa ponam duces Juda sicut caminum
ignis et sicut facem ignis in foeno:^ et devorabunt ad dexteram, et ad sinis-
tram onines populos in circuitu: ethabitabitur lerusalem* rursus in loco
suo inJerusalem. 7. Et salvabit Dominus tabernacula Juda,'*' sicut iü-
principio: ut non magnifice glorietur domus David, etgloria habitantium
Jerusalem contra Judam. 8, In die illa proteget Dominus habitatores
720 S)er ^vop^it ßaä^anas. 12, 1—3. 2tnm. 1—4.
Jerusalem, et erit qui offenderit ex eis" in die illa, qnasi David: etdomus
David quasi Dei/^ sicut angelus Domini in conspectu eorum. 9. Et erit in
dieilla: quaeram conterereomnes Gentes, quaeveniunt contra Jerusalem.
10. Et effundam super domum David, '^ et super liabitatores Jerusalem
spiritum gratiae, et precum:'^ et aspicient ad me, quem confixerunt:'" et
plangent eum planctu quasi super unigenitum,"' et dolebunt super eum,
ut doleri solet in morte primogeniti. 11. In die illa magnus erit planc-
tus in Jerusalem, sicut planctus Adadremmon^^ in campo Mageddon.
12. Et planget terra: farailiae et familiae seorsum:^^ familiae domus
David^^ seorsum, et mulieres eorum seorsum : 13. familiae domus Nathan
seorsum, et mulieres eorum seorsum: familiae domus Levi seorsum, et
mulieres eorum seorsum: familiae Semei^" seorsum, et mulieres eorum
seorsum. 14. Omnes familiae reliquae, familiae et familiae seorsum, et
mulieres eorum seorsum.
1) Is. 13, 1. Xtc mm fptiTicnbcn S5>cif)'ciiiunncn l6cbaiibeln ^war ükrau? n.Md)tis^c (grcigniiTe,
bie ncd) ^c^^prtlc^cn, fpvtcbcn" fic aber viuf fo biinfle 2(rt au^, ba§ xbx ^xiiamnnnbo.n^ unb ibre
SBcrkttuiUT fi* fdnvcr crfcinicn läf;t, — nnie; aiut llrfadic ift, bajj fic »on bcn ^dieilci^ern fcbr t^er»
fd>icbcn iKfcutct werben. (£ ? (äfu firf) audi nicht mit (yeunfUunt crfenncn, ob fi* bicfelben an
bic bcei iHn-l)erne()cnfen Gavitck^ aU %oU),i ani'd)(ictjen. SAeiiii oermutbct nnb i^laubt, ber f ro*
}>bct [ehe jel,U "bie 3üduii^nn(i bei^ i^olfe^,"l^cn ber lUM-ber bic ^icbc i^civiefen, a(6 eine 3teintßung,
am ber ei? vn^ßfommcn iicliintert ben^ri^cbt, nnb e^ bräni^e ihn, niebr ibren cnblidnnt (}lürflid)£n
SIuffiVTisT ^Tle bac' .^crei'nbrccben ber '^trafiierid)te ,^u fd)ilbcrn, nnb bef?balb bente er in ber Xcp^
ipelfclMlbcrnnii biefer (elften TiniU' bic i^ebraniiniffc ale etam^ ii::clb)l*>erftänblid)cei nur an, um
barauf bic i^crbcifamö ber i^cfebrnni^ nnb cwiiten 9fettunji beei iuMfesi ju i^rünben. 3(öipU
fpridU ee jierabc5U ani\ baf; bicr t^on bcn (elften 3eitc» bie 9t"ebe fei, unb ber i2ie0 ber Shtrcr»
jräbltcn ^j'crtünbct ivcrbe, bie mit bem itaii^cn iuMfe ber 3itben, bae fid) reuit^ an fic anfd)lie^_t,
über ade nM^crdlriftlidH'n in^Ifcr triumpbiren. 9fad) 4?ierpniMnu?, 3;beoboret, ^ugc u. 2(. ift
I)ier bud)ftäblid) bie Jfit *-'pn bcn Waccabäcrn binab bici auf Sbriflu» i^. 10 j^cfiiilbcrt, im
mtsjlifdum (3innc aber nadi :')iibera, 5(riac;, iHitabht? bic fücfdiidUe ber diriftlidien Äird^e, befon»
bcrs5 ber nrfvrüniili*cn nnb ber lei.Uen, uh'» ber .Hampf iiej-icn bcn Shttidnift i^cfpditcn Jvcrben mu§.
9?ad) Vc&i nnt J)lcifd^l belieben firi^ cbcnfaü? bic 9(nc-fprüd)c biefer SBciffaiiunc^ auf bic c(cfcbicbt^»
lidie (fntfaltunii bci^ nncfcrerneuertcn CummcI unb biemit ber i\ird?c, iierhuipf^^n aber bic bret
Sttttvirfluniieftufcn, .Hampf, i'äuternn;^ nnb Sßerberrlicbnni^ ^«'rael^ fp miteinanber, ba§ fie a(ö
gtcidneitiae nn^ bleibenbe Jufi'üibc crfd}einen, unb fomit barfteßen, „roai in fcr Äird)c biö an
ba^ (ünbc ber i*3e(t fid^ tvitilid^ erfüllt nnb erfitücn muf;" .^MerouiMun?. Äd)cl;i»Dcrcfcr bcjicbt aüe^
in biefcm Gavitcl un^ im nättfKn bi^^ 1\ 7 ©cfaiite, nu'» nncber Weffianifd)e^ bci^innt, auf bie
3citcn ber Waccabacr. ]jXX: 7))iJfiaA6yov Kvp'uw i-l Thv'lapcufA. I^ic 9)fcinunii 5l(IioIi'^,
bav bicr unter ^'"r'tct bic abtrünnicicn i'blfer \\\ i?crftcben feien, bic ba, wenn aud) Sbriftcn bem
9?amen nad), in bcn legten ^i\ii\\ liciien bie fleinc Jpeerbe ber SUieerwäbtten fämpfen, aber über^»
nninben werben, ftebt »xrcinjclnt. — 2) ^^Trip „laumelWi^." 3mcn, bic ftc^ an Scrufakm
wachen, wirb Ci^ iiebcn wie benen, bie einen beraufd)enben ^ranf fcbtucfcn, ober über eine wanfenbe
2;bürfcb»relle treten, bic fic \\\m 'S tur^c bringt, ök; TTpo-dvpa aa'kevuucva Träat. -oiq 'Aaoi^ hvk'/m.
lik (^kfd>icbtc lebrt c?, wie fid^ SintiiHtuö unbfcinc ^elbbcrrn bcn Äcpf jerflie^cn, a(ö fie ^anb
an ba^ J^cili.atbum IcjUcn; wie bic .arbfjtc ^errfdiaft, bie je bie 2BeIt oicfeben, bie ri.'>mifd)e ibren
Unteriianfl fanb, inbem fic fid) i^crariif an ber .^cerbe ber öläubiöcn \!ammer Sbrifli; Wie 9?apo=
lecn« Wa*tfcbwcrt (jcbro^en warb, atö er bcn Stattbalter ©^»rijii befdmijfte. — 3) "S^ D^")
oSc^n^'S;^ "IIVDD r\^r\'' rnin^; nad) ec^ols- a^crefert „Unb au^ um ^v,\ia. wirb fein
TT ^- T - T
ein vvcftuniicwaa für ^crufalem;" ober beffer nad) Sd^cf^g; „Unb au^ 3ubäa wirb fein mit in
ber i^ebränsinif; Die ficb erhoben wiber ^crufatem." 5.lian wirb anrennen wie an ^erufaiem, fo
an Siibda, unp bcibe in '.in-brdn;inif; brinj-icn, aber nur jum civicncn Sd?aben unb i^erbcrbcn.
9?a* ber ;(cwbbnlid>cn ^lujlc.auii.a wdrc ber Sinn, baf; aud) in'^ntba iMele fein werben, bie c^
mit bcn i^daiiercrn ;ic;icn ^erufalcm baltcn, berj^lcidicn :ru-ifon, 5)Jenelau5i u. 2L jur ,3cit bee;
Silitiodnie waren; I. Macc ]. 44-')"); 11.4-5. LXX: kui iv ry 'lowSaig. eami Trepioxt) inl
'iif>ovan/iifi. — li) nD!2^*!?"pN >^^ ti-'crbc ^crufalem jum .f»ebc|lcin macben für alle a-UUfer."
3Wan nennt im Oriente ^ebcileine bicjcniiien, wdcbc man in bcn IDin-fcrn unb Stabten ju einer
förperli*en Uebung für Wdnucr unb Sünijlinäc binicgte, woran fic ibre Äräfte cerfud^ten. 3e
t)tx ^rov^et Sfld^ariai?. 12, 3—12. ^lnm. 4—18. 721
bcbcnber unb fcckr (Einer einen folrfien Stein ju beben i^ermccbte, für beftp jlärfer galt er. I^er
Sinn ift: 5ln CKvitfalcm u^crbcn atlc ibrc S\\\\ft vcrfiutcn. Tic f<U'fcf)irtMe Icbvt, baf; aüc 5f>c(t»
■^^iiMuirdncn, Mc afUMifcbc, bic iMbrloiiifitc, bic iivicitifitc, bie röntifitc ibrc '^Injiriffc auf Oio'U-
falcm nuuttcn. So ift in bn- (sW'fcbicbte tcr dniftUttcn Jnt txud) alle ^aln-hunrcrtc bcvab ^licm
bic ,',iclfitcitH' ^cr fctuMidu-u tilcnicntc jUMvcfcn bi? an^ unfcrc lajic „"scnifalcm un^ ^)(oni
tbcilcn bai? Sd)icffal (Xbrifti unb Ci^ i^ilt von ibucn, ivic !.hmi bicfcm : (^lii ceciderit .sujier hiiddcin
istuiu, confriiiiretur, super quem vero ceciderit, coiiterot ciiiii Mattli. 21. 44. Tti/'/nn/iai r/^u
'ltl)ovan/.i/fi /i\^(ir iia7a:TaT()l'fjnov rräat ronj hivfair. — 5) „jcbcr, bcr ibn bebt ( bcbcn IVill), UMrt
jut Sd?aben tbnn," nu^rtlid^: wirb fid^ „rcificn, fd^nci^cn, ^crflcifd^cn•," -är ö KaraKaTüv avTt)v
f//Ta/;wj/ ifi-ai^irai. — (>) „ba niad)c id) fitcu alle "^fcrbc bcr anftiirmcnbcn ilriej^cr." TraräSu
TrnvT« tTTTTov h haruan. II. MacC. 10, oO. — 7) D'^C*'!")* ^^J^*'* *h HVtDK „3tarfc für
nticf) feien (ober finb) bic 2?ctt>obncr ^cfufalcm'^ 'txxiAy bcn .i^crrn bcr .5'crrfd)aarcn-," üpi^Gninv
mvTo'ig -oi'f KUToiKovvrat: 'lüjxivna'/ i/u. 5)Ulc ^ tärfc uub Stci^Ci^traft v^cbt iHMi ■('>)ott au?, Ccffcn
SSobnfit^ 5crufalcm. — 8) 1^01*3 »unter Warben;" ü- K«/«/q/. — 9) ^fad) ben s^cbränfl''
niffcn, bic 2lntiod^u^ über 3c>"ufalcm bradUc unb bnrd^ ^ic c? ii(ci*fam iicrniduct nn^rbcn, ftanb
ec! iriebcr anf unb feine (finirobncvicbaft mcbrte ftcb U'^ic liocb nicma(i\ 2o wirb aud^ ba«
^crufalcm bci^ 9?. i^., bcr Wittclpunft bcr .Hirdic, bic ^tabt :'')font aiiö allen i^e^ralU3niffcn
i^criünjit nnb i^-fraftiiU berv^oriicbcn. (Siniiic 3hi£<lc;icr rcrmutbcn, ce fei bamit i^efaiit, X:<\i}
^erufaiem am t£nbc bcr ^iiHw vhm: lauter nmbven (yMaubißcn, bcfcbrtcn ^ubcn, ivcrtc bcivobnt
nHM'fen. I^er bl. 'ilmbrofiuö fa;U: Ponaui Jeru!<a!om in omnibus gentiljus: quia uliique
futuri erant filii Dei et domus Dei in omnibus locis, qure e.st in occlesia. Expos, in ep.
Koui. c. 9. — 10) Wctt lutll 3ltle retten, nidu blof; bie in'wobner ^"^crufalcm-?, nn^ c? foll
aui^cnfd^cinlid^ n^crtcn, baf; nidu 'IW^ufd^cn traft, nicbt ba? .Hbnicst^.acfdilcdU, ni*tbic Starte nnD
bie'Sluejeicbnunii ber bl. Stabt ba? J^eil brinj^c, fcn^crn bcr ."i^crr i'clbcr burd^ fein unmittelbare^
S>irfen; Ps. 40"; IL Mace. 8, 18. — II) „unb ber Straucbeln^c unter ibncn (b. b.bcrSdMvad^e)
ivirb fein nne XaiMt»," fo ftarf, fo mäd)tioi, fo fiecsreid). o äa-dtvüv h avroic. Quk stulta sunt
mundi, elegit Deus, ut cunfundat sajnentes, et infirma nmndi clegit Deus, ut cunfundat
tortia I. Cor. 1, 28. Xic rs3tM\tidMe ber Äircbe liefert einen fortiräbrcnbcn i^ewei^ biefer SBcif^
fac(unci, un^ ^seber, bcr ein offcneei 3(uge bat, fann bicfc 2:enHnfe täi^licb ir»abrncbmcn. —
12) ("»rai^ib^ ^nMü' irirb fein nne (^HUt, tric rsu^tte? (fni^el »>cr ibncn." 0 '^i- ohne Savu'i i'.hoJkoc,
i^eoi. STae ^nui rai^ib? bürfte bicr, nnmn man bic 3.Bciffa;■^nni^ ^unädift^anf bic Waecabäer»
3cit beutet, bic Jltcjientcn^gamilic, bic ^^uiceabäcr nämlid), bbivobl bem stamme Vcin auiicbii»'
riii, bc^eicbnen, weil |le bie (£rbcn bci^.&aufe5 Tainbö, fomit feine 5iadUommen i^cir^orrcn. ^lllcin
im bibberen unb iH^Ufommcncrcn Sinne be5cid)nct c^ bic IcbrenDc Äirdic bco ?J. 53., bereu (^hunb=»
fiein Gbriftu^, bcr wabrc Sobn Xainbi^ ift. 3n biefer äirdn- berrfd)t^3ottcöfraft un^ i|t '.Jlflc«
irunbcrbar. — 13) 9Jian fann bicr 5unacbft unb im nniH'^Ufommcnen icinncbic3lu?iVefninii bc3
guten (^3citlce ]ux Jcit ber Waccabäer i^crftcbcn, iro -Iaufen^e mill ber i^ufii^'finnuuii, ^Kcue unb
3ertnirfcbunii Jperj unt« ^änt^c in (s3ott erboben. 3iu i^oUfommencn unb "böbcrcn Sinne aber
\\t bie 31u?iiicfninii bc(? b^- ©eifteei jur 3cit Sbrifti barunter 5U ycrftcbcn, lunt fem jene nur ein
f*n?ad)eö iUn-bilt? nvir. Unter sinritus gi-atife i|l nacb Jpicroninnuei, Jbccborct u. 51. bcr fskift
ju öcrjlebcn, bcr t>ie ^cele anmutbig unb fdiiJ^n mad)t in Mn klugen 'viottci^, bcr Spiritus, aratia?,
in qua gratificavit nos in dileeto filio suo .Eph. 1. 5. 5iad) bcm Gbalfäcr nnf nad) 5lriae ift
ber ®eift bee (Erbarmen? unb 9?Jitleifei, nad) (ikfcniuo ber (^3eift bc? Alcben? 3U »erfteben. —
14) Kai oiKTipuoi). — 15) 5}?an fann bier atlerbing« ba^ 23crbum "jpl „bur^bobrcn" im
ftgürlid)en Sinne nebmcn unb ibm bic 2?cbeutunii „bcleibiiicn, betrüben" iicbcn; allein c^^ fommt
nirgenb» in bicfcm ^rinne »or, unb bcf'balb baben nid)t nur alle lateiuifd^cn unf iiriedMfdH^n
ä>äter unb 2luele;i,er, fonbern fd)on bic alten j)iabbinen ap. Galatin. VIII. 17. bicfe cctclle auf
ben 2:pf bee; 9)(cfi'ia? j^cbcutct. Ter C? v^angelift 3i'bannc? 19, 37 fagt e? bcutlid\ baf; ftA Mcfclbe
in Sbriftuj«, ba er cim .Slreu3e bing unb'^burd^bcbrt nntrb, erfüllte. Ta bic 3:raucr über rcn
3^urdibobrtcn eine alliicmeine fein wirb, ba fie 31ebnlid^fcit baben wirb mit ber Iraner über fen
3:cb be-3 3ofia?, fo betätigen bicfc Umttänbe bie ©abrbeit jener ■JlnelCi^uni;; nod> mebr. Xai?
(ibriilentbum war in fcincn'31nfän;icn ein Trama ber s\\a<\( unf 2raucr, in wckter I brauen
unb 3?lut in gülle floffcn, unb ber (^3cgenftanb war berjenige, weld)cn '^sciim^ burd) feinen Ofamen,
feine ^Vrfcn, feine Juaenben, fein (£nfc nur t^orbilrcte. tT^t.f/ftjiovTai vr/wf fie äi'-d' öjv Karupx'i-
aav-o. — 10) (.V i-' a)nT7/76J. 31ud) bicfc vitcllc fVMi^t Offenbar für ben 5}?effiai?, in wcldu-m
(^Dttbcit unb ??icnfdibeit »oercinii^t ift. Xenn ber bamit gemeint ift, ijl bcrfclbe, bcr in ficfcm
ganzen Sapitel fpridit, (nknt namlicb, unb ift 5ugleiduine fem WenfdH^n mn-trautc '>yerfonli*fcit,
ber man alle \!iebc ^uwenbet, wie fem ciuiKborencn ccobne. — IT) Tiefer iTrt üanb nad> -^ie^
ron^muei an ber Stelle, welcbe fpater bie ^tabt Warimianopolie! einnabm, im (iu-filDc v>on -IWi*
gebbo, in ber berübmten (Ebene 'ii\^\\ ^Cjrcel IV. lieg. 2;-!, 29; IL Chron. 3.'), 24. <■> «o-trif
}müvo<; iv T^eiViu) eKKo-Toinvon. — 18) Wau fcicrt nid)t uur allgemeine Iraner, fonbern jefe«
ÖJefc^lec^t, jebeg Jpauö feiert eine bcfonbere jum -^txd^in bc? übergroßen Sd}mcr3e^. Sllci 3efu3
722 J)er g)ro))'^et3a^anaö. 12, 12—13. Stnm. 18—20. 13, 1—5. STnm. 1—5,
feinen Ärcujgang antrat, begann eine 2;rauerfeter, tvie fte iiie SBett nc^ niemals gcfeben.
Seine jünger unb bie Familien feiner jünger »einten bic bitterflen J&ranen, *jiele grauen
folgten rocihenb unb ^culenb bem 3ugc, ei »>crftn)lcrte fi^ bie Sonne, y^eifen fprangen, bie Srbe
bebte, bie rsiräber tbaten lief) auf unb^entlicfjen ibre lobten, ber 23orlung im Tempel ^errif, ber
Hauptmann ber 2o(baten bcfannte offen: ©abrlicb, baö i|l ber «obn Cijotte^! 3n aüen .g»väu-
fern ^erufalcmä war cnt^eber offene? Älagen ober gebeimeei prcbten unb 3agen ober innere
3lngft unb Zual. Ter ucrätbcrifd^e jünger erbängte ficb; 5)?agbatena barrte weinenb am ©rabc.
19") ©arum werben bier oier (Familien- 9?amen in Sonbert)eit genannt? 9?ad) ber 5)?einung
beei .löicrontimug, Sbeoboret, JRibera u. St. bebeutet ba» .g>au^ Ta^oib^ im figürlicben ^inne bie
J^ürften unb !j?ornebmen; bad ■'^ani 5?att>an bie ^yropbeten unb frommen; ta« .^auö Se^i bie
frieftcr unb lempetoicner; bae ^au^ Scmei bie Scbriftgelebrten. 3(rias unb a (Saflro glauben, '
biefe oier Slbnen C^britli feien bio§ aU j«epräfentanten feiner TsJefAtecbttMinie genannt; Luc. 3,
■J4-?>1. —20) ^^,p^', i,ifMe6v. ixixanni meint, eä fei biefer «Warne üon Sci^ammai, bem Stiftet
Der befannten Sd)ule genommen.
Caput XIII.
1. In die illa erit fons patens^ domui David, et habitantibus Jerusalem
in ablutionem peccatoris, et menstruatae.^ 2. Et erit in die illa, dicit Domi-
nus exercituum: Disperdam nominaidoloruradeterra,et non memorabun-
tur ultra: et pseudoprophetas, et spiritum immundum auferam de terra.
3. Et erit, cum prophetaverit quispiam ultra, dicent ei pater ejus, et mater
ejus, qui genuerunt eum: Non vives: quia mendacium locutus es in
nomine Doraini; et configent eum^ pater ejus, et mater ejas, genitores
ejus, cum prophetaverit. 4. Et erit: In die illa confundentur prophetae,
unusquisque ex visione sua cum prophetaverit: nee operientur pallio*
saccino, ut mentiantur: 5. sed dicet: Non sum propheta, homo agricola
ego sum: quoniam Adam exemplum meum'' ab adolescentia mea. 6. Et
dicetur ei: Quid sunt plagae istae® in medio manuum tuarum? Et dicet:
His plagatus sum in domo eorum, qui diligebant me. 7. Framea susci-
tare^ super pastorem meum, et super virum cohaerentem mihi,® dicit
Dominus exercituum: percute pastorem,^ et dispergentur oves: et con-
vertam manum meam ad parvulos.''^ 8. Et erunt in omni terra, dicit
Dominus: partes duae in ea dispergentur,^^ et deficient: et tertia pars
relinquetur in ea. 9. Et ducam tertiam partem per ignem,'^ et uram
cos sicut uritur argentum: et probabo eos sicut probatur aurum. Ipse
vocabit nomen meum, et ego exaudiam eum. Dicam: Populus mens es;
et ipse dicet: Dominus Dens meus.
I ) Tic jübifcbc Irabttion fpricbt wn einer Cuctte, bie ficb jur 3eit ber Waccabäer im Ztm^ü
geöffnet uno alle? Unreine abgcfübrt babc i?on •'?.''{ enfcben unb Sad)cn; eine Jrabition, bie wobl
ben t?ic(cn an^eren falfcben Irabitionen bci',u5äb(cn fein nnrt>! .^ieroni^mu^, i'nranu? u. 2t.
finfen in bicfcr r.ucdc ^ie lau f e, »c(cbe Sln-iilu? einfette ; ber Sbalbdcr eine neue Offenbarung ;
r){emigiuö bie Vcbre C£ki|li; i'atabluö bie Seite t£bri|li, au? ber ba i3lut unb Saffer geftoiTen;
.^aiMno bie ^^armbcriigfcit (skntei*. Wit mcbr (i3ruub aber finben in biefer Cucüe oietc JJtabbinen
(cip. Galat. 1. 4. cap. ult. ) unb Ibeoboret, (öregoriu? ber fi5roi;cu. 3(. ben »erbei§enen 5}ieffia^,
Sbriftuei ttn .5crrn, ber in ©abrbcit al? eine Cueüe aüer Segnungen in ber SBeit erfcbicnen,
unD aujjer bem fein Jpeil ift; Juan. 7, 61; Ez. 3t), 25; 47, 1-12. iarai Traf rö-og öiavoiyö-
unmg tc> oIku Aaviö. — 2) iTlJ^I DJ^Dn*? ,/9cgcn Süttbc ufib Uureinigfeit," b. b- }ur
SÜbnung unb Steinigung. f'C 77/v fieraaivijaiv aal elg töv ^u)piafi6v. — 3) KOI (tvfinofiiovaiv
.lirrh: ^ie werben ibn röte einen tobedwürbigen 9}erbre(^er bebanbcin; Deut. 13,2; 18,20;
Matth. lU, 35. — 4) Kai kvöiaovTai öippiv Tpix'ivrjv dviJ' dv e-pevaavro. — a) ^J^Hpf D"T{^ ^3
•-| : • TT
Der ^xop^tt Sac^aria^. 13, 5—9. Slnm. 5—12. 723
nij^jp „bcnn c? bat mid) ein Wcnf* gefauft fc^on in ber Sugcnb," über: „ein Wenfc^ bat
ntid) unterrichtet »on ^usicnb viuf." Ter 5inn ift: 0* ^in ein 'i'^^cnfit »ie'Stnbere. ön äv^puiror
E-}-}h-v>/at in (irrö veuri/rvc fwv. — 6) „2inb bcnn bicfc JBunbcn niitt ein '^cmei^, bap bu bicfe
aU "Prophet woUteit iicltcnb maitcii unli ^e^;l^^lb öon ^cincn (Eltern iKfitlai^n WurfeilV" (£r
aber mxt \ac[cn: „Taii i'inb nur i*junbcn, bic iit mir ^ufalliii ^Ujieuvifn babe, in Witte 2oIcbcr,
bic niiit liebten unf nittt ^a^' min^e|1e Vcib antbaten." Sonn^bl .^ieronomu?, Sm-illue, Xbeo--
borct, al>J bie fpdteren 5(u^teiicr, V'.nanue>, i^itabluei u. 'il. nebmen bicfc 2tefle aU i^eltenD ■oon
falfiten ^Propbetcn, n>ic eei au* ber jufainincubaua crforbert. "Tinv bcr bl. Iboma^ Ihmi 5(i)uin,
JRupertue, JUibera, JHabbi Samuel (up. (lalatiii. Vlll. 17.) beuten fic auf tSbriiluei. In sensu
ac'comuio(Jato_ Iciijt c^ ftd) febr i^uj auf iSbriftuö anauniben, unb bic ilircbe tbut ee aud) in ber
5)?V|Jc de Passione Domini, LXX: «al ipio "pöf avTÜv. ri w Tr/j/yui avnu (\v<i/ufaor 7Üiv x^tl>'->v
aov. Ka] q)ei. äg f-///)//i' h' 7(j («au rü äyaiDirC) um: — . 7) Wit biefeu SBortcu febrt ber ^'Prcpbet
n>icber 5um \!eiben bed Weffia? ^urücf, ber bier „bcr -giirt f^ottcet, bcr Wann, n>elfber f^ott
junäcbft ftcbt," iienanut nMr^. Ta eben jicjcivU n^orbcn, nue bcr 'i)}fcffiaji ein 2ei?eu6iiucü für
Slüc n•»er^cn nMr^, fo erricbt nun^bcr :')tuf au ba? ©crf^cuc^, burcfa mc^ee ba^VeiDeneiopfer
be|)elbcn ooUbracbt unb bcr an^pc ^C|^cn erruui^cn »erben feil; 3Iatth. 2'), 31 ; Joun. 10, 11.
(ii bil^cn fomit bicfc ©orte v'jlciitfam einen präiviantcn Scblujj ^u ben S^ciiTavuntyien Der t>or-
(»eräcbcnbcn jmci Sapitel. /)o,«ö«/a F^iyt-fn^j/n frri toiV Tvottuvar ftov. — 8) ^TOp "IDJ »ben
SWann meiner ©emeinf^aft," b. b- meinen Siüernäitfien. Koi i-) ävAf,a TroAirrii' uor. — 9| rrard-
^are rovg Tzot/jimi- Kai tmjTrdeaTf ra Trpoßava. — 10) „ba wcrbc icb aber mcinc ^anb bcu Älcinen,
Slrmcn unb iH-rlaffcncn 5UTOenben, bap fic nicbt ^u (^3ruubc cjebcn." I^ie Stellen un^.!poffärtii^en
werten ftd) fdbft überlaijen irerbcn unt eben bcpbalb ju 65runbc cjeben. — 11) *\'^'\y< ir\"i3*
„werben aueiöe'"ottct." ^xoix rritttbcilc ber '3ewobner bc^ IMnbe^ »erben auei-fcrottct, fcmmen
um burd^ Äranfbcit, .^un^er unb 5cbn>ert. ITer |übifcb^ri.Mnif*e .^ricii madbtc baö Vanb ^ur
SBüfte. (Emmanuel 5a beutet ba*^ ©efaiitc auf bie i^crwerfuni^ ^wcicr Xvittbeile ber 9i?cnfd)cn
unb auf bic ^hi^crwdblunii bc? (Jinen X~rittbcilcsi. (£21 liciit" fein '^^5runb für bicfc Srfldrung
cor. — 12) ?)Jan mup Mefen britten übeil, ter t>erfcbont bleibt, nirf^t matbematifcb bercd)nen.
(Sr bebeutet ivobl nur ben flcincrcn Übcil. 2d>rocrcr möd^te 5U cntfd^eibcn fein, ob bier l>cr
ganje 9teft bcr ^nben ^u tierjiebcn fei, wie 5lllii>li bafür bält, ober nur biejenii^en awi ibnen, bie
ftd) ju Sbriftu^ betcbrtcn, wie t\:!<i) unb 9teif*l (glauben; unb »ieberum, ob unter ber ^Prüfung
bie nod) je^t fcrtbauernbe 3ci"|lrcuun3 unb i^cVad)tun^ ber 3nben ju »crilebcn fei, au^ bcr iTe
julefet geläutert bcroorgcbcn unb fämnttlid) ftd^ befebren werten. Xie dttcren Slueleger beuten
ba^ bier (»Jefaijte nur auf bic (äldubigcn, <x\\} bic ju (Sbfiftu^ ^e!e()rtcn.
Caput XIV.
1. Ecce venient dies Domini,* et dividentur spolia tua in medio tili.'
2. Et congregabo oranes Gentes ad Jerusalem^ in praelium, et capietur
civitas, et vastabuntur domus, et mulieres violabuntur: et egredietur
media pars civitatis in . captivitatem, et reliquum populi non auferetur
ex urbe.* 3. Et egredietur Dominus/ et praeliabitur contra Gentes
illas,^ sicut praeliatus est in die certaminis/ 4. Et stabunt pedes ejus
in die illa super Montem olivarum,® qui est contra Jerusalem ad
Orientem: et scindetur Mons olivarum^ ex media parte sui ad Orien-
tem, et ad Occidentem praerupto grandi valde,'" et separabitur medium
montis ad Aquilonem, et medium ejus ad Meridiem. 5. Et fugietis
ad vallem montium eorum," quoniam conjungetur vallis montium'^
usque ad proximum: et fugietis sicut fugistis'^ a facie terraemotus in
diebus Oziae^^ regis Juda: et veniet Dominus Deus meus, omnesque
sancti cum eo.'^ 6. Et erit in die illa: Non erit lux, sed frigus'®
et gelu. 7. Et erit dies una, quae nota est Domino, ^^ non dies neque
nox: et in tempore vesperi erit lux. 8. Et erit in die illa: Exibunt
aquae vivae'^ de Jerusalem: medium earum ad mare Orientale, ^^ et
medium earum ad mare novissimum:^ in aestate et in hieme erunt."
2 e * n e r : ^. Schrift. 21. 3:. UI. 46
724 T)ex ^xop\)ü Ba^aria«. U, 1—4. 2tnm. 1—8.
9. Et erit Dominus Rex super omnem terram:^^ in die illa erit Dominus
unus, et erit nomen ejus unum. 10. Et revertetur omnis terra ^^ usque
ad desertum, de colle Remmon ad Austrum Jerusalem,^ et exaltabitur,
et habitabit" in loco suo a porta Benjamin ^^ usque ad locum portae
prioris, et usque ad portam angulorum:^ et a turre HananeeP^ usque
ad torcularia regis.^^ 11. Et habitabunt in ea, et anathema non erit
amplius:^" sed sedebit Jerusalem secura. 12. Et haec erit plaga^^ qua
percutiet Dominus omnes Gentes, quae pugnaverunt adversus Jerusalem :
Tabescet caro uniuscujusque stantis super pedes suos, et oculi ejus
contabescent in foraminibus suis, et lingua eorum contabescet in ore
suo. 13. In die illa erit tumultus Domini magnus in eis: et appre-
hendet vir manum proximi sui,^^ et conseretur manus ejus super
manum proximi sui. 14. Sed et Judas pugnabit adversus Jerusa-
lem:^ et congregabuntur divitiae omnium Gentium^ in circuitu, aurum,
et argentum, et vestes multae satis. 15. Et sie erit ruina equi,^ et
muH, et cameli, et asini, et omnium jumentorum, quae fuerint in castris
Ulis, sicut ruina haec. 16. Et omnes, qui reliqui fuerint^*^ de universis
Gentibus, quae venerunt contra Jerusalem, ascendent ab anno in annum,
ut adorent Regem, Dominum exercituum, et celebrent festivitatem taber-
naculorum.^' 17. Et erit: Qui non ascenderit de familiis terrae ad
Jerusalem, ut adoret Regem, Dominum exercituum, non erit super eos
imber.^ 18. Quod et si familia Aegypti non ascenderit, et non venerit:
nee super eos erit,^^ sed erit ruina, qua percutiet Dominus omnes Gentes,
quae non ascenderint ad celebrandam festivitatem tabernaculorum.
19. Hoc erit peccatum Aegypti,^" et hoc peccatum omnium Gentium,
quae non ascenderint ad celebrandam festivitatem tabernaculorm. 20. In
die illa erit quod super frenum^' equi est, sanctum Domino: et erunt
ebetes in domo Domini quasi phialae coram altari. 21. Et erit omnis
lebes in Jerusalem, et in Juda sanctificatus Domino exercituum: et
venient omnes immolantes, et sument ex eis, et coquent in eis: et non
erit mercator" ultra in domo Domini exercituum in die illo.
1) nin V ND"DV n^n »f'c^, cg lommt ber ZaQ für ^e^oya^," ber s:ag ndmlti^, an bem
Scbcsab mäduig einf*rcttcn wirb. ?D?it ^ViIactu^, DJJarianvi unb a Safiro HU SornettuS
a üapibe bafür, cö fei in bicfcm gapitcl bcm lnt(tfiäMi($en iinb gewöbniicbcn ©innc nad) »Ott
bcn 3fitcn bcr Waccabdcr bie dlttc, im böbcrcn unb »otifommcncrcn aber »on ber iiintc «S&rifti
als! bem neuen Scnifalem, weliteei nad) bcm erfreu l'eibcn^fampfc Müfien tvcrbe bie; jum Snbe.
(£ufebiuö aber, Gi^riüuji, Jbcoboret, i^atablu?!, ^Ribera, SanAej, unb man fann anöi fagcn,
J&iercmimu?, fcane bie 5?eueren, Tcrcfer, 5lüio(i, l'pcf) unb 9ieifd}( u. 2t. (äffen nur ben le^tercn
(Sinn gelten. '?Jud) bie 9{abbinen beuten ba6 (^3efagte auf bie 3eit, ba ber Wcffiag fcmmen unb
2lüeg wiebcrbcrfteüen roürbc. — 2) tiefe SBcrtc finb an Scrufalem gerid)tct unb befagen: 2Ba«
bu gcfammclt ba|l, rcirb nneber jerftört unb jerjtrcut rocrben. — 3) Unter bem Stu^brucfe „alle
a^ciifer" bürftc bier „bie ganje Wad)t bc6 .^cibentlntmö" ober noA fpecicdcr „bie .^au^tmadfet bc2
J^eibcntbumei," ba^ römifdie Äaiferreid) ju »erftcben fein. (£« ifl auffaöenb, bafj Äaifcr Jitu«
fclbjt ancrfauntc unb offen au^fvrad),_ ce fei bei ber Serflorung ^crufaleme! ein böberer Strm
tl)ätig gen^cfen. — 4) da n^irb bier ba||c[be gcfagt, n>a? fdion 13, 8 gefagt worben. — r5) ta
tro 2flle^ barauf abgefebcn ift, 3?rae( »on bcf Srbe i-^erfdmnnbcnVi mad)en, n?irb fld) ©Ott
njunbcrbar bcffetben annebmcn unb c3 »crtbcibigen, auf baf; ts> glaube unb feiig werbe. —
6) ta e^ D^IJD' ^^ geutibu.s, l)t\\it, unb axiä) bie LXX überfc^en : naparä^eTai h -oic I-^veclv,
fo öerjlcbcn e^ di^riduö unb Jbcoboret ^\>m Äann>fe, ben ©Ott im SPunbe mit 3;ituö unb ben
Siömern gegen bie ^uiben tübrt; aüein mit weit mcbr ©runb ber Sbalbäer, bie a3ulg. unb aüe
anberen $luelcger i^om iUim^fc ©ottci? gegen bie >g»eibcn. ^ebod) i(t bier nid)t an einen einjclncn
Äampf 5u bcnfen, fonbcrn nur an nntnbcrbaren Sdnife gegen bie Reiben. — 7) 9?acb ^»ieron^-
inu^ wirb bier auf ben 5lampf gegen f'barao unb bie 5legi)ptier bingcbeutet; na^ Sfnberen nur
im 5ltlgcmeincn auf bie ftegreicben kämpfe, bic^jiraet in'ber i'orjeifgetämpft bat; Jos. 10, 11.
laidi)^ yfiipa Traparä^eui avrov h yßqia TTo'Äeuov. — 8) ®OWO^l ©Uftbiu^ (demonstrat. ev. VI.
Der ^ro)?^et 3ac^ariaö. 14, 4—7. 5lnm. 8—17. 725
8.) aU 2(mtrofiu3 (in Luc. 21.) fc(>cn im Tclbcri^c ein 2?or- unb 2innbi(b bcr 5?ircfie Shrifti,
WC bie (Salbiuuicn bcr Wnabc fo vficblid) üLuTlIröincn. riefet ^inubilf fann mau and) biet
gelten laffcn. ('>Soü |tc(n in ^cr burd) feinen 5 cbn i^ciuünbetcn .Hird^c, unb burri) eben biefe
Äivdje, bie tut tbeitt in eine mcri^en' unb abcnblänbifdie, trirb bcm i)Je|lc j^faele .^eil bereitet.
SDie ®ott feinem inUfe einfl einen 2l^e;i bnrd> bae rotbe 'Vlca babnte, fo bitbnt ibm (^5ott ietU
einen ÜBei^ bnrd) eine oieöffnetc i^eri^fitlndU, um ci^ in retten. Tic ^^eriifd^hutt vlber finb bie
Sejinnni^cn ber MirdK. 3(nbere erfldren anberet. 9((Iioli faiit: „SBie Cu'riif^ilfni "u>" bilMiit
für' bie ani^ernniblte Wemeinbe )lebt, fe aneb ber Telberii nur bilblid) für ben Trt, ^cn bcm bie
(55criittc bcs< .*perrn aiu^iiebcn . ." Tia&i (IorncIius5 a Vvivibc nnrb bier i^craui(jiefa;U, ivic 'sJott
mit feinen (ini^cln fommcn nnrb, nm ^fi'i'Kilcm ^i fdiüt^cn i^ciien 5lntiod>uei, unt» wie er tcn
£clberA fc iicn^altin erfd>üttern irirt, baf) ben -SeiniiKn nninbcrbare .f^ülfc ju 2bei( werbe.
2beoborct ficbt in bcm TclbcriK baj? römifdic i^elaiicruni^^beer unter lituö viuiicbcutct, wclAcd
fid> tbeilcn unb ',ei"f^i"C"''» werbe, um ben flüduii^en Bulben ÜBeii ^u mad^en. 'Üebnlidu-i« nimmt
(5vind>e5 an, ber jebodi ben Celberii für ben nMrfiid)cn rclbcrii bält, auf welkem bie .'KiMuer ein
i'ajiei" fdiluijen, 'i)^■^d) Vwranit?, •'^ni^o, Xiont^fiuS (£artb.^ fowie aud} nad) .f^icroninnue«, ad
Daniel. 11.^ 'Jhtfelmue; ad IL Thes.s. 2. unb '^oh. rama^c. de tide IV. 27. ijl ^ier im maftifdi-
anagOiiifd)en '^uuk von ber 5lnfunft (Ibriili auf Dem Celberi^e, um C!i3crid)t über bie »vin^e SBeft
ju baiten, bie Siebe. Tiefer (Srfläruuii ,^u JvoKk ivare baj »on ber 33erberr(id}unii Scmfalcnid
xn biefem Savitcl umt i>orfL>mmcube auf baei bimmlifdie 3crufa(em ju beuten. — J)) Xer £(U
berg wirb fidi fpaltcn ihmi ®eften nad) Tilen, wie ein|l bass rotbe 'liJeer fidi fpaltetc, unb ein
%{)al bilbcn, burcb wcUteji bie ^(äubii^en entflicbcn fönnen. Sorneliut^ a l'apibc nimmt mit
a Sa|lro unb ^i\iulug a Palacio an, baf! ^nx Waccabaerjeit ein Srbbcben i^i^^ffe»- woburdi ber
Celberg SRiiJe befommen babe. (£0 fei bauon jwar feine Siebe in ben '-Büdiern ber ')}Jaccabäer;
allein nid>t 3(neiS was ^ff^cl^cn, fei aufjie.u^djnet worben. Ter ^palt »oon SBeüen nad) Cilen
unb bie Sduibunti be^' füblidien t^om norblid)en Ibeile bcbeute entwcbcr bie Sd^iPuni^ Deö
a?olfe6 in bie gläubige unb ungläubige '•Partei, bereu bie eine csi mit ben Waceabdern, bie ahberc
mit 2(ntiodniei gebalten; ober ei^ bcbeute, wie ^J'alaciu? meint, bie 3fi"fti'f«uiig ber 0»ben nad)
aüen iner ffielttbcilen. '3and)C5, ber bie (£rfüüung biefer JDciffagung in bie 3cit ber ^Belagerung
Scrufalcnti^ burdi Situ^ t>erfe^t, lapt eine breifa*e 9lu£<legung ju: 1) ee! fei ein (Srbbcben
gcwefen; 2) ber iWif; i^on 2Bc|ten nadi £)icn bebcutc bie Vagcr)]rerfcber iRömer; 3) ^iUt? ma*te
einen fotd)en di\% inbem er foinele Steine au^ bem £elberge wegfübrte, bap er eine ^trede be^
Seberntbale^ auffüllte, um feinen ^Solbaten bie ii^eftürmung ber^Stabt ju erleidUcrn. Sd^cl?«
Terefer beutet bie Spaltung unb Umwälzung unter ben 2^'cwobnern Scnifalcmö unb Subiia'ö
Wie fte nad) (J^rifti Eingang "wirf lid) ftattfanb. (£r fagt: „ta (Srbbebcn fonjl and) aU ^txdtcn
ber gottlidien 63un|lt angefübrt finb, fo barf man anncbmen, bafj ber ^'»rppbet unter biefer Um»
wäljung eine IMelen günftige oerftanb." <S*egg, Slllioli, 5^cd) unb dlciidi u. 21., bie in biefer
Spaltung eine wunberbar t)on (^ott seranftaltete 9{ettung, gleicb jener, bie im rotben iWeerc
gefdbe^en, erfennen, getrauen ftd) feine 3cit ju nennen, in weliie bie Erfüllung biefer ÖBeiffagung
JU fe^en fei. — 10) „fo bap fid) ein fe^r groper 2lbilurj (3lbgrunb) bilbet," ein tiefen 2bal
nämltc^ jWifc^en ben beiben gefd)iebenen Jpvilften beö 33erge^. x<^og fiiya aföSpa. ^m ^cbr.
bcipt eö einfad) : n^lTJ }<^J „eine tiefe J^alf^Iud^t." 3Ud) ber Weinung öon (i^rittu^,
T :
^ieront)nnt^, 3:{)eoboret, '»Palaciu« u. 21. fpaltet fic^ ber Serg nad) ber Sdnge unb Cuere in ber
§orm eineg Äreujeö; allein nad) bem SBortlaute unb nad)"bcr 2luölegung bf^' S'^'il^^'if^, bed
eufebiue, St^ranuö, SBatabluei, Sand)e3 nur nac^ ber Sänge. — 11) "b. b, ibr werbet in biefer
•Spalte beö Celbergö einen fid)eren i5lwö[)tJi^c.t5 finben. kcü ippax^voerai i) (päpay^ tüv ipiuv fiov.
12) SvJ^'Sn Dnn'^JI ^*J1* *3 ,Mnn f« tcic^t ia$ %i}al U$ 2l}ar," ober (wenn man anberzi
punftirt): „bia jur Seite," b. b. biö jur 2lbfenfung be§ i8erge6 gegen Tften. xal iyKnUjf^^/jaerac
(päpay^ üpkuv fwf 'IncöfS. — 13) K-n")- Sfi(pf}nx'^''/'yf'~nt Kai^uc tvEcppüyTj ev tuk; ij[-tepaiq roh avanciüpov.
14) S'Jan finbet in ben ^l. 33üc^ern feinen weiteren 33ericbt i^on bem (£rbbeben in ben lagen
"tti Äönigei £i\ai; Arnos. ], L — lo) „r^)ott wirb fommcn mit feinen J^ciligen" b. b. mit
feinen (Sngeln, ober: «iott wirb fommcn mit gropcr Wadit. Job 5, 1; 15, 15; Ps. «8, 0;
Dan. 8, 13. <£ö ift bas kommen (Sottet, um ber Sad)e bc6 e»angcliume ben Sieg ju s?er>
fc^affen. 2^eoboret, a?atablu«, 2(ria^, eufebiuö unb alle 9?cueren. — 16) ")1K ^^*^*■^?^
TlJ<Dp^ t^T\\>'' //fö tt'ii'^ ^"" foflbareg Sii^t, eS wirb (Srjlarrung fein," ober: „eö wirb fein
Sidbt, fonbern ei wirb teilte unb Siö fein," b. %. H wirb eine büflere unb barte ^nt fein. S^
finb bamit bie, barten 2(nfänge angebeutet, welche baö ßbriftentbum ju belieben batte. ohK^iffmi
<j)ü(;, Kai fvx>/ Kcu Träyvr (v. 7.) fornt pinv >)pipav. — 17) Siuc furjC ^iXt laug Wirb ciu WittC^
jujlanb fein, ber Weber glüdlidi nod) unglüdlid) ju nennen ift; Arnos?., 13. 3iir 3cit ^f^
Äaifer6 Julian war für bie (J^riften weber a;ag nod) 5?ad}t. 2lllioli gibt bie Srflärung : „Se
46*
726 S)cr g>rop^et 3ac^arla3. 14, 7—14. 2tnm. 17—33.
ift nur Sin lac^, an bem ber ^err feine f^einbc rid)tct, unb biefer Zua, tfeeift Tk^ nicftt in 2i(^t
unti 9?a*t, fonbern ift nur 5?ad)t." t)n apoft. Sonftitutionen V. 13. , fowie Sufebiug Demonstr.
VI. 18. unt 3;f)epboret Deuten eö auf ben Jobcstaii 3efu, wo \id) bie^Sonne ijerftnilerte, fo ba§
65 Weber Zaa, nod» 'Dfadjt war. ^icrcni^mu?, Svuiüu^, i!t)raitu5, »^auc^ej u. 2(. 5alten biefcn
Zag, für ba« (Jnbe ber ^nt, wo e« Sic^t bleibt am 5{bcnbe, b. b- worauf feine 9?acbt mebr folgt.
Kai 7/ ijinpa gKfivr/ yvuarfj tu KVftiu, Kai ohx r/fiFpa, Kai ov vv^, Kai Trpöf iaTzepav farat oijg. —
18) Daäi Icbenciige ober QueßwajTer i|l 58i(b aller -Segnungen unb (Bnaben. Is. S, 6; Apoc.
7, 17. "Ctefe Segnungen »erben aueiftrömcn ijorn neuen 3t-'rufalem, uon ber .tircbe 3fefu Sbrifti
naä) riten unb nac^ SBeilcn, b. b. nac^ allen JöcltgegenDen. Xxii ©ort be^ l'ebenö unb bie
(SJnaDe Der Saframente wirb immerfort unb obnc Unterbrecbung ausftrijmen; f. 13, 1 ; Ez. 47, 1;
Joel 3, 18; Joan. 4, 14. — 19) „gen Oi^en ;" dg r))v ^li/.aaaav rr/v tvixjvj/v. — 20) ^ebr.
„gegen ba« btntere 59teer," b. b. gegen aBeilen. — 21) 1^ie eegenäftrömung bauert obne Unter»
brcd?ung fort, wie bag 5hi^|lrömen beö 2Da||er^ au^ reicblicbcr Cueüe Sommer unb SBintcr
fortDauert. kuI h -^ipei Kai h> kapi iaTat orrug. — 22) I)er 3tu6Drucf super oiunem tevrain
ift jwar bter, wie 33. 10 wörtlich unD junäcl)ft nur ^om SLamt ^-ixatl ju oerftebcn; allein ba
ber '>]?robbct fowobl Scrufalcm al* Serael in einem böberen Sinne al^ eine neue erbabenc
ß)Otte^gemeinbe fa§t, fo gebt aucb Die Srflarung Don .^»ieron^mue unD ben meiften Stuötcgerit
babin, baf) bie gan^e Sroc baruntcr ju öerftcben fei unb Dafj Der ®tne f^ott in jener 3fit »on
allen i8i>tfern Der SrDe anerfannt werDe. ®enn tbn aucb nic^t alle Sifi'^iDuen glciubig aner»
fcnnen, \o werbe bocb fein '}?ante auf ber ganzen SrDe befannt, unb feine 'iMnbeter unb 3?erc^rer
Werben überall ^u finben fein. Sonacb wäre ber Sinn be» Söortc^: ®ag ßiott bi^bcr in unb
für S^rael war, ba^ wirb er bann in unb für bie neue (sjotteitgemcinbe (.MirAe) fein, bie auf ber
ganjcn (£rbe 2(nbdnger bat, Cie Unii^erfalitdt beö ft3otteöreidie?, welcbc? burd) ben Wefita*
geftiftet werben folt, bätte nic^t beftimmter al^ mit biefen SBorten au»gefproi^en werben fbnnen.
Ps. 2, 6-8; Mich. 4, 2; Act. 4, 12. — 23) n5"l]^D pXH'SD DiD* ,Mi ganse Sanb
Wirb ft^ in (IbiWi wanbeln," b. b- Wirb ein 2anD bcö Segen? werben, kvk/.üv iräaav r^v yfiv
Kai Ti/v ep!]u.(w nTvb VaSf fur 'Fr/uuup. (^5 wirD jicb erfüllen, waä aud) auDere ^^ro^jbeteu »er»
f ünbct i^abin : Ouinis vallis implebitur et omnis mous et collis humiliabitur et videbit omnis
caro salutare Dei. Is. 40, 3; Luc. 3, 5. — 24) D^tJ^'lT i;!^ pQ"!^ ^^^j^ "*''"
ßJcba big ^immon füblid) oon ^evufalcm." (^ib<i war eine l'e»iten|labt im Stamme Benjamin
Jos. J^8, 24; Judic. 20, 10, 5Wei StunDcn »on 3crufalem entfernt, unweit Stamatba. 9timmon,
eine i&tabt bejs Ätammc« Simcon, lag im Süben. iöeibc Crtc btlbeten glcicbfam bie äu§erfteit
(5)ren^marfen beö neubewobnten \*anbeä. — 25) Scrufalem wirb crbaben lieben über alle um-
liegenben f^egenben, b. b. bie Äir*e beg '}l. 'B. wirb mit wunoerbaren söorjügen auöge3eid)net
werben, bie ile ^u einer „StaDt auf Dem ^erge" matten, wie c3 auA 3üii^tö 2, 2 fdion »erfün-
bigte. 5(ud) (Sbriftues botte biefe Stcüe im 3{uge, al^ er feine jünger „\!icbt ber ffielt" nannte
unD ba^ifei^te: „(£ine ^tabt auf bem Serge 'fann nicbt »erborgen bleiben" Matth. 5, 14.
LXX: 'Pa/iä Sf i-i 70-01' iiivn. — 26) raig 2 bor '-yenjamin, aud) 3: bor fipb^iiint genannt,
tüar auf ber 9?orbfeitc ber Stabt unb fübrte jum JBcge nad; bem etamme 23eniamin. Q-i war
glaublid) bae äufjerile Ibor, baö 3:bor ber britten Stabt, aud) ^}?eu|labt ober 33e5etba genannt.
2?on bicfcm Jborc an wirb Scmfalem »olljäblig bewobnt fein bi» ,^um 2bore ber erfien etabt
ober Slltftabt, welc^c^ man porta prior nannte, "unb welc^eä nad) II. Esdr. 3, 6 auf ber 2Beft»
feite ber StaDt war. — 27) Wehtet (£dtbor ebenfalls auf Der *}?orbfcite ber v^jtabt war. —
28) riefer Iburm ftanb auf ber !OTtttag^fcite, nic^t weit »oni Scbaftbore II. Esdr. 3, 1; 12,
38; Jer. 31, 38. t-ug roh^nrpyov 'Ai'afie//'A. — 29) (lomeliuÄ a ii'apibe »erfe&t bic Äijnigg»
Wter auf ben 5?erg Sien; ^i^diotj^Xerefer auf Die 'DJorbfcite »on ^erufalem, wo eö »iele SBcm»
berge gab. Ter Sinn biefer betailirten Crteibe^ei^nungen ift, baß bie neue (>}otteggemeinbe,
ba? neue ^erufalcm, bie Äird)e Sbrifti, nad) allen oier 93cltgegenben bin jablreicbe Slnbängcr
baben wirb. — 30) (£ö wirb feinen ?5lud) mebr geben, b. b. eä'wirb fein glud) ber S^ertilgung
mebr son ®ott barin auögefprocben werben, weil ber Weffia? allen f^lud) aufgeboben unb ftc^
in ber Äird^e eine reine unD mafellofe 3?raut gefd)affen bat; G-al. 3, 13; ^Eph. 5, 27. —
31) Wan weit?, wie eö bem 5tntiod)u«, Diefem (iru'cinbe ^jsrael^ ergangen ift II. Macc. 9,
5-20. ':f)lan weif;, wie eö ben rbmifdicn Äaifern erging, Wil&)t bie Sbriilen »erfolgten unb wie
fte fdmmtlid» eineg unnatürlid)cn fduaucrlid^cn 2obcei jlarben. Laotant. de mortibus perse-
cutorum. Wan weiß, weld)" graufe Sdildge bie ^Jemefi« über bie ?^?ataboren ber franjötlfdben
jReöolution fübrte. (5^ bebarf iebo* nid)t »ielcr ©orte, baä ßjefagte ^u beWeifen. 3ebe Stabt,
jebeg IDorf wet^ ju reben »on bem fd)auerlicf)en Untergange berer, bie eö wagten, f?re»el an ber
9teligion ju üben. — 32) («3ott wirD i^erwirrung unD Ungeflüm, n^t^lHP- eKa-aaii, über bie
getnbe fommen laffen, bajj fie felbft unter cinanber banbgemein werben'^unb einanber aufreiben;
Deut. 7, 23 ; Judic. 7, 22; II. lies?, 14, 20. — 33) Sluri) son Den 2?ewobnern Suba'ö werben
aSiele in bie aügcmeine Jßerwirrung ft^ ^inetnjie^en unb jur Stbtrünnigfeit »erfüJjren tajfen.
Der ^xop^tt Sad)axini. 14, 14—21. 2tnm. 33—42. 727
2i?tc jitv 3eit bfr Waccabäcr fid) 5?tc(c tcrücfcn unb »crfülncn lietlcn, um gcflcn ba^ Häuflein
bcr Irenen iiemeini'clmftli*e 3a*c mit ben ^einccii ber nnibren l'lfcliiiicu 51t marfien, fo iverben
aiut im -)(. i^. in "Witte bev .Hinte fi* /'^-einbc ber 3L\ibrbeit un^ bc? ^Kettti^ erbeben, ^(llein tlc
nn^rben "JUIe "iiicht«? ocrmoiien ;ie;ien ,u'rufa(em, (\<:c\(\\ bie .Hircbe '*iU>ttee(, iveUtc ben •<?crrn uibft
jum i^efdutner bat unb biiv* bie ."KeidUbiimev be'is (^eiftei^ iiefdniljt unD »Kiutert ift 12, 2. 2*oI','
rerefer meint, bau (>kfaiUe fei oon ienev .^ülfe unb i^un^eel1cnotTenfdmft bev Vanbbemobnev
3uba> ju i?er)teben, melebe bie '/^cinbe er.^unm.aen. ^m 'luiAtir TTtipdraitmi tv'Up<ii'rra///ii. —
81) JDdbvenb bie J^cinbe 3erufalemi(, ber .Hirdu- (£bri)l| nämli*, allentbalben in i^erixnrruni^
fommcn unb in ben llnterivinvi i^eratben, nn-rben ibre ^duit.u' ber beilii^en <iU^tteeilemein^e um-
fallen unt; Seiinunjun aller 5lrt ibnen ui ^beil iverben. t£i< »virb fid) crn\ibren,"niae ^faia?
60, 16 i<efvrod)cn bat : Sugos lac gontiuiu et uiaiuilla rei^ami lactalieris. LXX: Kdi anain
T>/v laxi-v -är-(.)v rütv/Mtv kvhaMh'. — 2'>) Xic ^^ciube iverbeu nidu nur ibre Sd)ät^c, fiMibern
aud) ibierc i^erüeren, unb bie ik'xxM ivirb bureb fie bereid)ert iverben. — fJii) Xie Aeinre,
ivcUte bem llnteriiansK enti^eben, iverben fi* nun befebren \\\x MirdK (^k^ttee uuD ibr mit ader
£^rfurd^t bulbiiien. — 3") Taf; ber ';Vropl)et bier nur ba? Vaubbüttenfeft nennt, beutet an, ^ap
er iHMt einer anberen ;^'it, a(o ber be? alten "-l^unbee rebe, 'oi'W einer ,3eit namlidi, wo fein
anbereS ?fell mebr gefeiert nnn-be, ab? ba<< Vaubbitttenfeft, ober mit anberen Ginnten anaat, mo
bae U. .;^elt fs^otte?, tabernaculum, immer offen )lebe, (£bri|lu« taglid) ficb opfere, tdalid) fid^
jur i^peife geben, üag unb -Jfadjt unter ben (^Uäubigen n>obnen unb fie bei ibm au?- unb ein-
gcf)en mürben; Lev. '2;^, 43. —38) b. b. fie merVen vergebene; baei Vanb bebauen; lo, 1.
Kai ovroi PhKiwf TzpoiTfßf/aovrai. — 39) -Vier ift iiiiber ju fuppliereu : ,,fo TOirl» aud) auf fie
fein Siegen fallen-," xai ^77! mimvi- fMrai i/ tttcjgic. — %0) 'üDiit 9(ed}t iiberfe(jt bier ber (Ihal=
bäcr: „Tao ivirb bie Sünbenfirafe ber 3legppiier . . fein." — 111) .t>ebr. „auf ben .^d^ellen ^eei
JRoiie^ mirb lieben: -(pcilig bem ^errn." 3u ber meffianifeben ^i'it ivirb 5(lle?, aud^ rae
(iJeringfle, eine bi'^berc SPeibe baben. Tioä^ je^t fiebt man bei ben frommen VanMeuten nidu
nur bie Jpdufer unb itammcrn, fonbern fclbft bie Stalle mit dn-ittlidien Emblemen ge^ert;
I. Cor. 10. 31. — -512) -^ebr. „fein dbanaaniter," b. b. fein Unreiner; Kai oi-K iam/. Xaiaa-
vaior- Kz. 44; y; Apoc. 21, 27.
PROPHETIA MALACHITE.
1. SOktadniKv »DnS^ ,,«ote, ©efanbter/' LXX: "ArrO.o-, ber Se^te unter
beit 'ilvro^ktcii imirbc, unc iuciiißften» .^ieronmnu* unb Gbrittu? beric&ten, bon
CrigcnC'5 für einen (Siigel gebalten, ber ^leifdi außenommen, luetdie ^JJeiming fo
irruj ift, ak^ feine anbcre, c^entäf5 iueWier iHiHi^äue nnb ^of). 53avtifta (5nße( tjeiüefen
iüärcn. 2)a bie LXX feinen 'Jianicn gleicl) einem (>5attuni3c-nanten überfe^ten, fo
führen ihn andi Giemen!? Hon ^llcranbria, Stromat. I; ^(ußuftinuÄ, de civit. Dei
XX. 25; (Shrtifoftomn^, or. 2. contra Judteos et liom. 14. in ep. ad Hebr,;
unter bem '^lamen " A-fjüo^ aw. 3(eltere unb auch neuere 9fahbinen halten 3Jlala=
dm^:> für CSine ^|>erfon mit (S'ebrae, lueldier iOJeinuuß felhft .'Qierontunu?, 3temigiu§,
^KupertUic, 3iihera u. %. foU^en. ^hx^ ©rünbe finb uerfdneben; unter anbern (x\\&),
U>eil bie ^M^m unb 9JJahnungen be§ (S'c>bra^> bie ßleidien Sünben unb Äafter be§
5l>o(fee ,^um Öegenftanbe haben, line bie bcc^ 9)ialad)ia!^ ; hernad) meil ber ©cclefia-
fticuÄ ihn 49, 13-15 nidU nennt mit ßorohabct, ^efu^J unb 3ief)cmia§ unter bcu
lohenÄiücrthen 9Jtännern, Una^:-' er cjeiinf] gethan hätte, iuenn er ihn nidit etiua ben
^l'rüpheten hei^ihlte, bie bec^ ,^ühco nidU hebürften; enblid) awd), med ^of^^^^ii»
in feinen 3Iltcrthümern ^<i\\ Dülmen 3)ia(ad)iae übergeht, lya§ iu'»rau'C->fe6t, ba^ er
ihn für ^\\\t "-^^erfon mit bem gleidi^^eitigen (S'c-'braci hält. Sülein biefe ©rünbe finb
nicht fticld)altit3, ba bie hl. 3cfu*iften biefe ^i^ei ^^erfonen beutlich unterfcl>eiben,
inbem fie (Jebray aU scriba, ^Dialactnae aber alij propheta, ben Grfteren al§
i.'enfer unb ^'eiter bey ilsolfe^, 'i:>m i'e^tercn aber nur al» 'Hhihner unb ^Nrebiger
bcjeid^ncn. 3}ic jübifd)e ^Trabition ber 'Jfahhinen hetreffenb, fann it;r eine anbere
(apud Genebr. in chronol.) entigegengefefet werben, i3cmäf5 melchcr am ^lufamge
bee fecl)ften 3^'italtery bie "proplieten Daniel, Slggäu^, ßi^duarial' unb i)ialachia>o,
einem (Soncilium ad conscribendum libroruni canonicorum präfibirt hätten,
bei meld>em (i-^öbra^ ben odirciher gemaclit hätte. ':^sfeubo;(Spiphaniu§ mad>t 3}ta;
ladnac^ ;^u einem Jüngling incu]})at!;e viüe am 3opha im otanune 3iibulon, bem
ba« "isolf lücgen feinev- reinen ^iöaubehi 't^m ^tarnen ::)Jialachia'o((Snc5el) gegeben, unb
ber a\\&\ im ^ünglingv-alter geftorhen fei. (De vita Prophotar. c. 29.) Jüic mei-
fteu (^)elehrten ftinunen barin üherein, bafj er ein ^citgcnoffe beC> iliehemia^o (444-
432) gemcfen, inbem 1, 10 unb 3, 1 ber Tempelbau in ber 3(rt ' al% üollenbct
he,^ieidmet uürb, luic er burcli 'Jfehemiae mirfUd) uüllenbct luorben, unb inbem er, tüie
biefer, hefoubere über bie tShen mit heibnifclien ^yrauen, über bie nid;t ge^iörige
gehellt: (S-ntric{)tung unb Ungerechtigfeit ber '].*riefter \[d\ ergeht IL Esdr. iS.
2. oeine 3chrift enthält in iner (Sapiteln fedvS %t^z\\, bereu erfte bie Siebe
(^iottec :;u feinem :i^olfe, c. 1, 1-5; bie ^lUnnte bie oträflid^feit ber ^priefter in
:i)arhringungber Cpfer, c. 1, G-2,10; bie britte ba^5 Hebel ber gemifclUen ^b^w,
c. 2, 10-17; bie inerte bie 3(nfunft bec^ ^JOieffiac^ c. 3, 1-7; bie fünfte bie 'isernach:
läßigung ber Sehente, c. 3, 8-18; bie fedu'te bie ftrenge öereclnigfeit ((i)ottec^) be§
9Jieffiae unb baö :}|uftreten einee .^meiten (ilia^5, al^ feinc^S ^lU>rgänger^^ juin öegen=
iic[\\\><i hat, c. 4.
728
Einleitung ju bem ^vop^cten '2)?alac^ia3. 729.
3. (?r tnibct burd^i bicfe feine '^sropfietien imb aU ber fiepte ber alten 'ipro^Oetcu
einen c^an^ natürlicbcn Uebcn^anß ^i ben ^^*vop(ictcn be-? nenen ^huibc'?, beren 'KciJic
^sofmnne^:^ ber Xäufer eriiftnct. 3eine Sprad;e ift mehr profaifcl) aü poetifrfv bat
aber Mraft nnb 'Jiacbbrucf unb rnft in ber 'Jienbeit ber '-üKber unb Webanfen oft baS
3Inbenfen ber alten ']]ropbeten ^^urücl lSii^ent(n'ini(id) finb ibiu bie AWi'icn unb
Slnttuorten, in bie er feine ))ki'm i^erne fafU unb bie an \}ü\ t'^oüwio, in ben Srfni(cn
ber Welehrten ober an bie Katecbefen unb UnteruHnfnni-jen \>on Seite ber Vebrer
erinnern. T^ie 3prarf;e ift burdn^ebenb^^ bie gleidu'. lieber bie (Scbtbeit unb (Sano-
nieität bicfer ^^^ropbetie auir nie ein ,3^^'^if*^l iüeber bei ben l^ubcn, nod; bei ben
ß(;riften.
Caput I. ^
1. ONUS verbi Domini' ad IsraeP in manu Malachiae.^ 2. Dilexi
V03, dielt Dominus, et dixistis: In quo dilexisti nos/ Nonne frater erat
Esau'^ Jacob, dielt Dominus, et dllexl Jacob, 3. Esau autemodlo habul?^
et posui montes ejus in solitudinem, et heredltatem ejus in dracones
deserti.^ 4. Quod si dixerlt Idumaea: Destructi sumus,^ sed revertentes
aedlficabinius quae destructa sunt: Haec dlcit Dominus exercltuum: Isti
aedificabunt, et ego destruara: et vocabuntur termini impietatis,^ et
populus, cui iratus est Dominus usque in aeternum. 5. Et oculi vestri
videbunt: et vos dicetls: Magnlficetur Dominus'" super terminum
Israel. 6. Filius honorat patrem,'' et servus dominum suum: si ergo
Pater ego sum, ubi est honor mens: et si Dominus ego sum, ubi est
timor meus? dicit Dominus exercltuum, ad vos, o sacerdotes, qui despi-
citls nomen meum,'^ et dixistis: In quo despexlmus nomen tuum?'^
7. Offertls super altare meum panem pollutum,'^ et dicitis: In quo
polluimus te? In eo quod dicitis: Mensa Domini despecta est. ^'^ 8. Si
offeratis caecum ad immolandum, nonne malum est? et si offeratis
claudum, et languidum, nonne malum est? offer illud duci tuo, '" si
placuerit ei, aut si susceperlt faclem tuara, dlcit Dominus exercltuum.
9. Et nunc deprecamlni vultum Del ut misereatur vestri (de manu enlm
vfestra factum est hoc) si quoraodosuseipiat'^ facies vestras, dielt Dominus
exercltuum. 10. Quis est in vobis, qui claudat ostia,'^ et Incendat altare
meum gratuito?'^ non est mihi voluntas in vobls,^ dlcit Dominus
exercltuum: et muiius non susciplam de manu vestra. 11. Ab ortu
enim solls usque ad occasum, magnum est nomen meum^' in Gentlbus,
et in omni loco sacrificatur,"^ et offertur nomini meo oblatlo munda:
quia magnum est nomen meum in Gentlbus, ^^ dielt Dominus exercltuum.
12. Et vos pollulstis illud in eo, quod dicitis: Mensa Domini contamlnata
est:^^ et rpiod superponltur, contemptlblleest cum igne, qui illud devorat.
13. Et dixistis: Ecee de labore,^^ et exufflastis illud, -"^ dlcit Dominus
exercltuum, et Intullstls de raplnis"' claudum, et languidum,^ etlntuli-
stis munus:"^ numquld susciplam illud de manu vestra, dielt Dominus?
14. Maledletus dolosus,^*^ qui habet in grege suo masculum, et votum
faciens Immolat debile Domino: quia Rex magnus ego, dlcit Dominus
exerctiuum, et nomen meum horribile^' in Gentlbus.
730 T)tv ^xopl^ü maUä^ias, l, 1—8. 2lnm. 1—16. '
1) Is. 13, 1; Zach. 9, 1. — 2) Worunter Wx bag ganje 3?otf 63cttc^ ju uerftckn ifl. —
3) „burc^ 5}?alad)ia^." LXX: h x^ifn äyytlov ahrov. — 4) Äcin a?clf erfreute fid) größerer
(JrKirmun^en unb Segnungen, ate baö l'olf ^i^rael, welcfteg (^knt at?i fein ^c^ocjjfinb^betrai^»
tete, unb, fo oft cx^ a.\xä) untreu war, bod) nneber aufnabm, begnabigte uub mit 5öoMtI)aten
überhäufte. 2(uc^ jur ^dt teei 9.>ropt)eten ?}Ja(ad)iaei feMte e? nid)t an^iaegnungcn »cn Cben.
(£e n.'ar (£«ibraö, eö war 9fe6emtvi^ »pu ^■''erfien feergcfcmmen. 2?eibe batten \!eute unb ®(^ä6e,
unb was noct) me()r ift, heilige )^et)ren unb ^^ialnütngen, tx&ji unb Salbung mitgebracht. ®S
erneuerten fid) burd) fte bie gefcgneten Sage ber S^cr^cit. 5lIIein ba» 5?c(f ertannte ei^ nic^t unb
fragte: „üBorin unb wcburcb foüen nnr benn tie l'iebe erfennen, bie ß3ctt ju un6 ^at?" —
3) Xaö grobe 3?erfenuen ber l'icbc ^yptte'j, beffen fidb ba^ a?o(f f^ulbig ma*te, crforberte c^,
ba§ ©Ott il)nt einen red)t greif(id)en unb baubfeften iBewei? feiner \!iebe »orltgte. Sr n.>ieö eö
bal)er bin auf ba^ iuvlf (Ebonu^ iveldieö gemäij ber 2(b|l:ammung »on Süicif unb Sfbrabam bie-
felben 5(nfprücbc auf ©ottce (Srbarmung batte uub benncd) benr'4>olfe ^^ifob^ (S^rael) fo weit
nad)gefel3t n^urbe, bafj eg feinen '^[({^ unter bcn Jpeibeni>ölfern einnabm. Sr wollte bamitfagen:
Soüte nidit ^icfer neue 3>orjug allein f*on übcräcugcnb für eud) fein, wie febr icb eud) liebe? —
0) 3n ber (2prad)e unb 3(nf*auung^weifc ber Orientalen gilt baö -giaffen al« „weniger hieben,"
Wie man fid) auä ben Stellen Gen. 29, ;'.] ; Deut. 27, 15;' Prov. 14, 20; Matth. 10, 37 über»
jeugen fann. 3n bem yorlicgen^en ä>erfc banbelt c^^ fid) übrigens nur um bie ^hu^erwäblung
dU a3olf ©otte?. ©Ott Witt fbmit burc^ bie »orliegeuben.SBorte fagen: ^afob babe id) <xU ^^ort
®otte« erwäblt, <Sfau aber t)intangefe^t. — 7) ri1,3n^ /.für bie llnget^üme ber SBüfle;" a?
öij^a-a kpijjtov. S($ol3= Xerefer überfe^t bier ba? JBort Thannoth gleid^ ber SBuIgata mit
„«iSCblangen." — 8) '^ionkpn^ y 'iSov/itala KaTi<JTfxni'tai. kuI emaTpiTliuiiigv Kai ävoiKoän/iT/aufiev
rdf 'cpijiiovQ. T:\i ^bumaer mijgen tbun, 'k^^ fie wollen, immer werben fte al5 ein 3?oU erfd)ci*
nen, auf bem uic^t rul)t meine Segene^anb. — 9) ^I^Jl „fic werben ^eijjen ©ebietbeö gre»el«;"
Arno.? 4, 11; Zach. 5, 8-11. — 10) T^y* „groj? wirb fein ber .^err über 3^i"*icl? ©renjcit
binauei." (£r wirb fid) offenbaren in nod) weit größerer 5}fajc|^dt, alci bi^ber, biiuiu^ über bie
©renken S^racle;. 3« bicfeu äBorten bürfte ^uglcid) ber ©ebanfe liegen: (£r nnri? Zs^xcLti nU
©otte^ 3?olf ausbreiten über feine ©renjen unb fciiie Segnungen wunberbar über bie (Srtie
auefebnen; Is. 40, 15. !ref)balb überfe^t ber Sbalbäcr: „(£s wirb fid) mebren bie ©renje
5Sraelö." Durd) ßbri^ue wart) ba^ l'ülf ©otteö auv^gebreitet über bie ganje^Srte, unb jwar
alö 5yolf ©ottes mit weit gröf?ercn ©naben unb Segnungen, alis im 31. '-Ö. eebon ber ^»falmift
l.S,_5 fab bief! poraus?, wenn er üon ben 31pofteln fang: In omnem terram exivit soniis eorum
et in fines orbis terne verba eurum. — 11) .§'ier beginnt bie zweite JHebe teei ^J*ropb''ten. ©Ott
erinnert ba? i^olf, baf) er ibm i'ater unb -^err gewefen, fomit aud) Stnfprud) biibe, atö ajater
unb .gierr geliebt unb gcebrt 5U werben. Unb biefj foUte öon (^eite ber i''rie|ler, alö ber Rubrer
be« i>olh'>5, gan,5 VHU^itglid) gefdKbcn. — liJ) rai^ 5!>erad)ten bee ^Jamen« ©otteo bei§t bier fo*
»icl, atei feine .ipobeit unc> Sicajcilat gering fcba^en, waf^ befonbcra baburd) gefdjiebt, t»a(} man
bie 9ieligionjiiiorfd)riften nur lau unti gletcbgtltig, nur oberflädMid) unb nadi eigener 31u6legung
bcobad)tet. Walad)ia3 beginnt bie (Erneuerung bc» Ük^lfeö burd) fie Strafpretigt an bie |)rie'
fter. renn wo immer >§eil unb Segen über ein i^olf ergeben foll, muffen jueril bie ^■''riefter
wobibeftcllt werten; fie, bie ijon ©Ott beftimmt finb, bae Salj tcr (£rbe uut» fas lüitt ber SDelt
ju fein.— 13) rie ^?3Mf;bräudK unt» fdiled^tcn ©ewobnbeiten ncbmen oft fo überbanb unb
reijjen bie 9:'?enfd)en oft fo mit fieb fort, baf! felbft bie ©utcn unb (SMen ba? 5)ted)fe nid)t mebr
erfennen. 2Die bätte eö fonft gefd^ebcn flMinen, baf; bier bie 'iVrietlcr fragen: „SBoburcb baben
wir benn eine «crad)tung be»? 9tamcns mm-i an ben Xag gelegt V" — 111) Üßobl mit Unredit
meinen .^ieroniMuue, .^^ugo, Vpranu^i, es feien bier bie idiaubrobe ju x^erftebcn, tie nid)t nad)
i^orfduift befdniffcn gewefen wären, nid)t aus ffiei^en unf ungcfäuert gewefen; allein ba biefe
Sd^aubrobe nidit auf um 311tare geopfert würben, unb bier bie bliebe uon einem 33robe ifl, baS
auf bem 3lltare geopfert würbe, f'o balten mit gröfUcm 3fed)te ber (Ibattäer, isatablus, ßlariue!,
31riaS unt bie 3feueren fafür, es fei bier unter „i^rof" jebe 3lrt Cpfergabe ju i?er|leben, Weil
man aud) in fer gemeinen ^{efe alle 31rten yon 3tabrung unb Speife un"ter bem 3^rot>e oerflanb;
Lev. 3, 11 ; 21, s. Ter i^orwurf bcfagt f'omit, baf? bie ^Vriefler bie Tpfertbierc, tas We^l, ben
SBein unb fonftige ©aben von ten (sJläubigen obnc Unterfd)iet> unb obne Unterfudnmg, ob fie
aud) bie gefetjlid)e ^i^efd)affenbcit J.ev. 22, 22; Üeut> 15, 21 bätten, annabmen unf utm Stltare
brauten. Tiefe ^Jricfter bauten fabei mebr auf ibren 3.>ortbeil, als auf (iJotteö (£ bre. Sie
fürd)tcten, wenn fte bie Cpfer flrcngc unterfudien würben, fo würben bie Veute weniger bringen
unf ibncn fomit ein grofu-r i^ortbeil entn^ien. Ss galt ibncn nid)t, was 3efus fagt: „Suchet
;uer|l f ae 3{eid) ©ottcs unb feine ©crcebtigteit, baS ilcbrige wirb eud) bareingegeben werben."—
13j tiefe 3i?orte baben bier Pen Sinn: 3br faget, es fci^tid)t notbwenbig, ba'fj man bem %x\6)t
teS .^errn eine gar fo grofse 3Uifmerffam!eit ^uwenfe, ober wie Sd)ol^» Tcrefer will: Ter Sifcfc
tee ^errn i|l ntcbt mebr \i> sornebm, Pafj nidu auit gering geadnete, fd)led)te Tpfer barauf bar-
gebracht werten fiJ.nnten. — IG) „bring es beinern Statthalter (unb i'd)au), ob es it)m gefaüe,
Der fxop^et ^alaöiiai. l, 8—13. %\m. 16—27. 731
un^ er bi* c»näbti? aufncbme." — 17) el m>oßai. — 18) ^e6r. „(Scüte man ba ni($t lieber
bie ibüren \be«i iempelö) jufd)liepen, ali ba§ man bie 'Jdtäre fo unnü^er üBeifc anfcbüref"
tvön Kai h ruh' av/K/eta^f/aoirai '^ipai. -i— 19) ^fl^iP ITNil N?") »*iuf t'vlp tbr nid}t UUlfoull
ben 3llMr anfduiret;" ^o« ot« cirä\j>£Tat -b dvaiaar^piöv fiov (5cjpf(ir. 9?iid) ber 2?iili^atft wäre tcr
Sinn: 3l^ it't'M (Sincr unter (Sucb, ber uncntiicUli* bic 3:bürcn fbce Jcmvcl?) fcblicfu unb c>ie
Elitäre ani'dnirf:' '^Itlciu ber obi;ic 2iiin uadi bcm •V-'cbr. ift bcm (Icutevt eiitfpvcÄenrcr, ivie
l'd)on (Icrncitu? a Va^^i^e bcmcrft. — ilO) „id* \\\\>i fein 5*3ebKiefalIcn »^n eudv" — ill ) 2inn:
(fe bei^innt ic^t mein *?iamc i^vof! 511 ivevren auf ber iian',cn (ivVe, »väbrenf ibr ihn entweihet.
f^Jctt rcrfiln^et bicmit baij '^liUned^en einer neuen ,U'it, taij '?lufiuben einei^ neuen lavie?, ter in
feiner rännuerunii bereit>> nsal^rnebnibar i|t. (£r iH'rfiinbet hier pffenbar bie Jeit bee (Ibriften-
tbuiU!^, UH'il nur ^ur* biefei^ (siiHtee 'Oianie i^rof; ;^enHn•^cn unter allen i'olferii. lie Tämmer^
m\^ biefe^ Ia;iei^ aber bej^innt fd^on ie^U, n^eit allmablid^ bic .Hin^er ^sc^rael? unter bie iUUfer
fid) s>erbreiteten unf fomit ben "ilfamen be>^ t£inen (ijottci^ tunt' nuutten. Ilh^ war bief; immer-
bin nur eine fd1wad^e Tammeruniv (£o ivdre ircbl ein 3rvtbum, wenn in ricfem lertc ni*ti5
5tnbere?, ale^ biefe«? fdMvad>e Mun^werben be? '■]?amcnö fsUMte? unter ben .^eiren «>er|lanben
irÜrbe. rö övoud uov (h^o^narat tr rulc eßvtair. — i:2) l*,*^*^ IlDP!? ,,3{äud)CrWCrf Wirb AW
Vitien Trten meinem ")iamen bari^ebradU, unb reineei Sbeifeopfer;" xiruinua Tzpomytrai . . . kiu
dvma Kaßapä. TA&tt uur (^^ottci? ^fame wirb unter fen ^^ei^en befanut unb ah ber 'Jiame be?
allein wabren über .icimmcl uuc (£r^e berrfdu-nfeu (suntec- c\ecbrt, fonbern audV ein Cpfer »vir?
ibm öcbra*t werfen, ba? über Cie bicberij^en Cpfer erbabcn ift, ein reines £vfcr. Tic 3ut>cn
jjcr|leben unter tiefem reinen Cpfer rie '«cbcte ber unter cie .^;eiten 5erftreutcn iH^lf-^i^'ncffen;
audi ber Gbattäer überfe^t in biefem Sinne, inbem er ftiott fairen iäf;t: „ftd^ werbe aüfnebmen
euere ftkbete unb mein ^?fame wirf c?ebcilii^t werten burd) euere ^anbe, unt er wirf wie ein
reine? Cpfer »ocr mir werben." -tu^o ^erftebt barunter bie Tpfer ber au? bcm .^citcntbum
bcfebrten *Vrcfeltnen im lemtel '^u ^semfalcm; 'Jlria? bic Ctn'er, wehte bie .Reiben lUMi je^t an
im Jempel 5U Oerufalem barbradnen; Glariu?, i'atablu?, fowic tic ^ärctifcr ber neueren 3cit
ba? innere Tpffi" be? 'sUauben?, ter .^roffnunoi, ter Viebc. 5lUein oon ^uiftinu? contra Trypho-
nem anoiefan^en baben alle beili;ien isiter, namcntlid> Cn'cuäu-J, ath-. hjer. IV. 32; (ii^i^rtanues,
contra .Tudfeos I. 16; Ginilluö, catech. Ui: 2Uic]uftinue^, de t-iv. Dell. 18. c. 35; Sbr!>foftc=
mu?, in Ps. 9."). et er. 2. contra Jiuhtos; fowie mcbrere Ütabbiucn, ap. Galat. 1. 11. c. 11, bie
SBcrte fom Tpfer bee ']?. 33., ':om bl. l^icjjcpfer v'crftanben, unt tcr i^rcge '-i^ellarmin pcrtbei^
biijt biefe (irfldruuvi fiCi^reidi viCi^en bie Sinwenbunvicn ber .i^dretifer lib. de Missa I. 10. Slud)
ber Äird^enratb ?en Orient bcjicbt fidi 8es.s. XXII. cp. I. au?trüdli* auf bicfe Stelle alö
2?ewcici für bie l}i^ttlidlc (£ infctjuniii bc5 beilißcn ^.iJepppfcr?. raf; biefee Cpfer ein Steifcopfer,
Minchah, unb ein reine? Cpfer t^enannt wirb, baf; (-3 an allen Crtcn bar^ebracbt, bap e? in
2}erbinbun3 iiebradU wirt mit tcr über alle ^nit perbreiteten (frfenntnif; unt iHn-cbruni-j f^3otte?,
bap H ben alten Cpferu i^i^enüberineftellt unt ibnen weit t^criie^inicn Wirt: Sllle? weift bin auf
ba? Cpfcr be? 9?. '^. IS? bief;c ter 'JPropbctic ibre .viraft ncbmcn unt ihren ^fero abfd^neiten,
jpcllte man |le pcn einem blof; innerlichen Tpfer 'oerftebcn. Unter tent ?>{duchcrwcrf, ycn tem
bie iUebe ift, fann man entwetcr mit Cihrpfoftcmu? tie ('»iebetc tcr ('»Hdubiiicn beim hl. ■'??ief;opfer
pcrfteben, Pter mit mehr 'Sirunt (ihriftum felbcr, tcr auf tem Elitäre tc? .streue? eil« il^cihraud^
be? an^enebmften (^ierudu-? i^erbrannt ift. — 23) 9ii*t ebne förunb wirb hier ta? fdicn f^cfacite
trieterhelt. Tenn e? wirb tatur* aufmcrffam oiemadU, ta§ nidu blof; 'ocn einer inncrliiten
a3erchrunc| bco 'Dcamen? (35otte?, fonteru ypu einem neuen erhabenen 3teltiiion?tienfte tie :^){cte
ijl. 2Ba? hat aud^ bie iBclt je f^sköpere? i'iefchcn, al? ba? bl. ^^lejiopfcr, ba? al? Erneuerung be?
(irli3fung?cpfer? ^s(\v. am .Hrcu^c tdi^lid^ auf mehreren huutcrt laufcnten pon 5lltdren tarjie-
bradU Wirt, unt ihmi weitem e? in tem i?üd>lein von ter 'Oiachfolcic tihrifti IX. 5. ic fdibn heifU:
Quando sacerdos celebrat, Deum houorat, angelos lajtiticat, ecele^iani nedificat. vivos adju-
vat, defunctis requieni pra?stat et sese omnium bonorum participem efl5cit> — 24) -(pchr.
„®ottee 3;ifcb ift oerunrcinitit unb fein (SinFommen fdUcitte .Soft." Tiefe iL^orte fint wie oben
al? i^igur ]n nehmen unb heif;en foiMcl al?: gnr (^otte? lifd) ift and) ein unreine? Cpfer ^uldf*
fig unb äu beiJcn (Sinfommen \\t auc^ fc^lect)te Äojt (jc^led)te? Speifeopfer) taucili*. rim-e:a
Kvplov T/?.icr/r)figv// rarl Kai rä eTri-f&Ffieva k^ovöevurai ßpco/iara al'rov. — • 2o) rt?^7iltD PFjn
„ftc^ bcd), weld>e TWübe!" Xie ^-^riei^cr beflacien fid> über bie Wühe unb 'Jlrbcit, bie fie mit tem
Slltare unb mit ben Cpfern baben unb uergeffen ijanj auf bie eiiiene Ji^ürtc uup auf tie hohe
33£bcutun3 ber Cpfer. raira t/c KaKo~ai)eia<: iffW. — 2G) lilN* Dnn^ni „unt ihr blafet
i^n weg (ten 3(ltar), ober blafet e? weg (ba» Cpfer)." Xae ©egblafen beifjt „i>erad>ten."
Kai efeöiw/ffa ni-ä. — 27) ^VJ 'Ä^"^ bringet fogar ©eraubte? ^um 3lltare." ^\{>v nehmet
Cpfer an »on beuten, bic itjr al? riebe unb jRdubcr fennet, unb bie i^r jurüdweifen \oü(t.
732 ^er ^rojj^ct «S^atac^laö. 1, 13—14. Stnm. 27—31.
Stnbcre »erftefien unter bem „beraubten" folcfic ZUm, btc man ben 3ä6nen ber »itben 3:f*icre
cntrtffen bat unb bie bem ®e|'c|e nacfe aU unrein galten. kuI Ek(peptTe äprcayuaTa. — 28) aal
ra x^'^-a «al rä hox/ovfiEva. — 29) •'Qihx. „unb bringet eö bar alö ba6 (für micb beflimmt_e)
Opfer " aal käv oqjr;TE rr/v i^vaiav, el ~pog6i:;o/mi ahrä eK tüv j^^-f^jwi' vufjv; — 30) ^an bUrftC
aüerPi'ngei auc^ Sbtere geringerer Strt unb wcibti^e opfern, tt>enn man arm roar Lev. 3, 1;
baä debile, jintJ^'Q' entgegcngefe^t wirb. Kai ivLnarapaTog öf ^v dwa-öf Kai vKfipxev h Tu
TTonji'io) avTov äpcEv ml evx'/ avrov kir' abrü, Kai ^v£i öie^i^apfiivov rw Kvpicj. — 81) snKpaveg,
Caput IL
1. Et nunc ad vos mandatura hoc/ o sacerdotes. 2. Si nolueritis
audire, et si nolueritis ponere super cor ut detis gloriam nomini meo, alt
Dominus exercituum: mittam in vos egestatera,^ et maledicam benedic-
tionibus vestris,^ et maledicam illis: quoniam non posuistis super cor.
3. Ecce ego projiciam vobis brachium,* et dispergam super vultum
vestrum^ stercus soleranitatum vestrarum, et assumet vos secum. ^ 4. Et
scietis quia misi ad vos^ mandatum istud, ut esset pactum meum cum
Levi, dicit Dominus exercituum. 5. Pactum meum fuit cum eo vitae et
pacis: et dedi ei timorem, et timuit me, et a facie nominis meis pavebat.
6. Lex veritatis fuit in ore ejus, et iniquitas non est inventa in labiis
ejus: in pace, et in aequitate arabulavit mecum, et multos avertit ab
iniquitate. 7. Labia enim sacerdotis custodient scientiam, et legem
requirent ex ore ejus: quia angelus Domini exercituum est.^ 8. Vos
autem recessistis de via, et scandalizastis plurimos in lege:' irritum feci-
stis pactum Levi, dicit Dominus exercituum, 9. Propter quod et ego dedi
vos eontemptibiles, et humiles omnibus populis,''' sicut non servastis vias
mcas,'^ et accepistis faciem in lege.^^ 10. Nuraquid non pater unus
omnium nostrum?^^ nnmquid non Dens unus creavit nos?'^ quare ergo
despicit unusquisque nostrum fratrem suum,^' violans pactum patrum
nostrorum?'* 11. Transgressus est .Juda,'^ et abominatio facta est in
Israel, et in Jerusalem: quia contaminavit Judas sanctificationem
Domini, *^ quam dilexit, et habuit filiam dei alieni.'* 12. Disperdet
Dominus virum, qui fecerit hoc, magistrum, et discipulum^'' de taber-
naculis .Jacob, et Offerenten! munus Domino exercituum.-^ 13. Et hoc
rursum fecistis," operiebatis lacrymis altare Domini, ^^ fletu, etmugitu,^
ita ut non respiciam ultra "^ ad sacrificium, nee accipiam placabile quid
de manu vestra. 14. Et dixistis: Quam ob causam? quia Dominus
testificatus est inter te,^ et uxorem pubertatis tuae, quam tu despexisti:
et haec particeps tua, et uxor foederis tui.^ 15. Nonne unus fecit,^ et
residuum spiritus ejus est?-* Et quid unus quaerit, nisi semen Dei?^
Custodite ergo spiritum vestrum,^' et uxorem adolescentiae tuae noli
despicere. lü. Cum odio habueris,^'^ dimitie, dicit Dominus Deus Israel:
operiet autem iniquitas vestimentum ejus,^^ dicit Dominus exercituum:
custodite spiritum vestrum, et nolite despicere. 17. Laborare fecistis
Dominum^^ in sermonibus vestris, et dixistis: In quo eum fecimus labo-
rare? In eo quod dicitis: Omnis qui facit malum, bonus est^^ in con-
spectu Domini, et tales ei placent: aut certe ubi est Deus judicii?
Der ^rop^et ?5?atac^iaö. 2, 1—11. 2Inm. 1—17. 733
1) „Hub nun ergebt bicfc SlHMfunii (Strafbro^uni}) an ciic^, o ^•''"eilcr!" — 2) r7*1t<prT
„bcn ??(ud>;" Ttrv Karäpav. Unter J^lud) \\t jcbc 5(rt ber Traniifal ju >^crftcf)en : -öunsicr, iXxanU
^fit, iXxit(\. — ri) „icft Icflc bcn i^hut anf eure VobpreiüiniKn," b. ^. euere (lebete »verben eu*
nic^t ^ülfe unb Seiten, fon^ern Unjilürf unD X>ran;V'al ^i'tnvjcn. Die LXX ßcbcn bei: aal
iSiucTKeddau ttjv evAoyiav vfKov, Kai ovk karai iv vfilv. — 4) ^')in"nN DD7 ^V^ ^n^PT /»f'f()<
üt wc^re eurf) (jürnenb) bie Saat," herunter man fowobl bae ffiait^tlnun auf bcnt ^c(be, a(*
bte 'i)Jacl)fonimenfd)aft »crfteben fann. Die LXX, bcncn bie i?u(i]ata foii^te, lafen ^11? „'-Jfrm,
9(rmftücf," ivai< .i^icrpn'.unui?, ^''tcmijiiuc!, .£>uiio unl» bie 'OJcueren auf ba? ben ';').'*ricitcrn ^utont»
meufc 3cbultcr|"türf acuten : „3'.t webrc cud) Daö 2d>ultcr|'tücf," b. t). iii) »er^e iitad)cn, 't<xi\ it)r
jVir "[•lidUiJ mehr bcFoinmt; Lw. 7, 3ii; Deut. LS, o. Voranu»? ^cutct ci? fisiürlid) un^ vicritclU
unter '•.}(rm „bie .Hraft, bie 5rärfe, fie "iJabrunii, ben Unterhalt. " "i)(ria>S unb a t£attro übcrfet?cn :
,/C"u"b fdUcubcre nH\i ben 'Jlrnt, womit ibr mir ba? Opfer barbriuiiet." ,lür biefe Uebcrfctjuni^
fpridn allerbiniiei ber iVaraüelit^nnu^ Diefe-ü ik-rfe?, njcii c? aleid) barauf beifit: „unb fd)leubere
ben ilotb eurer j^efte in euere <^n-fiittcr." ^Liuila bat: „3d) werDc eud) fcbelten mit l^em "Jtrme,"
b. b. id) werbe iiewattiii jieiien euit einfdn-eitcn. d^op/Cu /y/iv tov wuoi-. — 3) .^ebr. „id) n?er^e
itotb über euer'iieftdu lireucn, ben .H'otb euerer J^ctte-," nal nunp-iij Fwarpov trr'i rä T/wmjT« ruö>v.
Der itotb ber gefte be5eid)net bier Mc ".Jlbfdieulid^feit ber f^ki'innunii, mit welcber ^ic ^^ri^llcr bie
?^c|te unb Opfer feierten. Diefc abfd}culid)e (^iefinnuni^ fpd ibnen "t^aber Sdunacb unb ^d)ant>c
briniU'U, fo baf; fie in ben •Jluijen ^el^ i^olfeö wie i\a\\] mit SXoih übenvorfen erfd)einen. Der
ßbait^aer: „3d) wer^e bie 5dMnad) euerer SdianMbaten aufbccfen über euere (sH'fid)tcr." —
tt) „Unt er (cer Äctb) wirp eud) mit fid) fortnebmen-," er wirb eud) fo bebecfcn, bajj ibr in tf*m
wie beiu^itu'n feib. 5UIioli: „Unb er wirb cud) aufleben." nal /J^ijm/iai. r/iäc eir rb nvr6. —
7) 5(uö bicfer meiner Strafweifuuii, luundatuiu, follt ibr erfcnnen, bafi id) nac^ bcm 'öuntc^«
»ertrai^e bauPle, bcn id^ mit \!cim ciiuiejiaUiKn babe. Gö war bem tStammc tm lyrojje? anper»
traut, "ba>^ "iMieilcrtbum unb ba? ''Biittleramt ^iWifd)en cyptt unP iUMf, unP warb ibm jircper
^Jciien oerbeif'cn Nuoi. S, 14; 2."), 12, wenn er bie ibm auferlegten ^Pflid^ten treu erfüllen würbe.
SBi'trfc er (S^ nid)t, fo fotite ber Segen jum (^tud)e werten. Ü?id)t>5 i)! öerdd)tlid)cr »oor f>5ott unb
3>olf, al^ ein fd)lcd)tcr ^Pricfter."— S) Der ^l^riefter ift ein i^ote bcö .^erru ber .g>crrfd)aaren
burd) iH'rfüuPun.a feiner Offenbarung Job 33, 23. Serneliuö a Üapibe nennt fiebcn Sigen»
fd)aften, bie ben ^'•riefter ^um (£ngel (siottcö auf (irpcn mad)cn : 1 ) er i|l f55otte6 •i^otfd)aftcr an
bie 'I'?enfd)en; 2) er ift tiJotteö Dicn_cr wie bie C£ngcl im .g>immel; 3) er liebt immer i^or ©Ott
roie tie (£ngcl; 4) fein Stani» i|t ein ^tanb cnglifd)er Äeufd)bcit, JHeinbeit unb "-JlnbaAt^glutb;
5) er i)! geweibt unb mit göttlid)cn Ärdften" au^gcrüftet; 6) er erfüllt Pa-? iH>lf mit ^cgcn ;
7) er i)l bei?, waü er ift, für immer, t>urd) ben unauslöfc^lidH'u Sbaraftcr ber ©cibe. — 9) ml
iia-^evriGETE 77o/.Ao)V „ibr wäret Urfaebc ber Uebertretung Pee f^ik^'c^c^ für spiele." — 10) .ßebr.
„erniebrigt i^or allem i?olfe;" ä-^e'ppifuvovQ eli; nävTa -ä e&vq. — W) "^ii^'J^ ♦Öp //'^'f'^ '^i"
nid)t beobad)tet babt meine SBege." — 12) ^ebr. „unb weil i^r auf bie -perfoncn, W^Q, ^po-
• T
(7u-a, gcfeben l)abt, v>q zi fid) um baö ®efc^ banbelte." 9?a(^ bem Slrabcr unb ®r)i'cv: „Weil
ibr ba^ '^efcö nur obcrf(äd)lid) genommen babt." — 13) -^icr gebt ber "Propbet ju einem cfla-
tauten i^eifpiclc ber eingeriffencn UnorPnung unb (^cfcftceübertretung über, bie burcb bie ')?a*'-
Idffigfcit \x\\\> fd)led)te ^)(mt?fübrung ber "iPricfter eingeriffcn ift, jur i^?ifd)cbc nämlid>, woburd)
3upen unP -^cipcn ut Sinem "i.'olfe ^ufammenfdimol',en, unb fomit Pie 'i^ibn geöffnet würbe,
bai? allmablicb Pa-J l'olf aufborte, bie wabrc -J^adifornmenütaft be? (Sinen i?ateri< 'Jlbrabam ^u
fein. Taber Per -.Jlui^ruf: „.Oabcn wir nidit ^^Itle (Sincn isUerV" b. b. finb wir nid)t ein au^-
gefonPerte?, gcbeiligtc? lU'^lf, eine auserlcfene 'yottcefamilie, lauter ilinPer '^Ibrabam-?, bie 9?id)t^
ju fd)affen "b.iben" mit ben .i^eiPenV Is. 04, 8; Jer. 3, 19. — l't) tiefe ("^rage ift bier in
engerer ^i^^beutung ^u nebmen: „Stnb wir nii^t Äinber beö (Einen (^3ottce!, Per un? in Sonber»
l)cit atj feine .viinPcr gefd^affen batV" (£r nnll fagen: 25enn wir mit Pen Jöeiben gemeine Äad)c
mad)en, unb wwi burd) Pie Sbe mit ibncn '.HTmengen, \^ geigen wir bapurd), baf; wir unc^ nid^t
mebr al^ Paä C£inc, beilige iU^lf (^H^tte^! betrauten, unb "f^ä^i wir unfere ^^rüber geriugfd)ä^en
glcid^ ben .»peipen unP PaV) wir Pen i^uuP, Pen (^kHt mit un-:^ gefd)loffen bat, übertreten Deut,
32, f). — l'>) -' '■/-/ h.Kari^'/i-trt manrnr rhv ü^f'/oiw <l'v7iw; — I <> ) (s3ott bat ^War Pie (SbC»
öerbiuPung mit Pen Clbanaandern im 'Vicfe^e mn-boten Kxod. 34, Hl: Peut. 7. 3; mit anPeren
.?^eiPcn tonnte man fid>, wenn fie nur ben '^Hauben <[\\ Pen (Siuen '9ott annabmen, t-un-binpen.
Slllcin, wenn man auf Pen (^k-uuP biefe? (siefet.u"? r){üctiu-bt nimmt, ber fein auperer ift, alei pa^
ik'^lf i^or "Jlbfall ^um 'sH^e.cnPienfte \\\ bewabren, fo ergibt fid) v»on felbft, Paf; n fdion fein ®illc
ift, aud) mit anPcren inUfern, Pie Pem 'vUM^enPienfte ergeben finP, Feine (£ be einV'igfben. Dicfe
?^olgerung, bie in Pem fsHMctje liegt, maditen aud) tfePräct, 'Ofebemiai* unp anbere gottc?fürd)tigc
Wdnner "geltcnb, gemdp 3luctoritdt, bie ibncn (<3ott verlieben batte, uuP trennten fogar bie \^
gcfc^loifencn (£ben"[. Esdr. 7-10; 11. 13. 2(). (£ei ift unbefannt, wer Piefe ftronge »"Raffung PCi^
rt)efe^cö geltenb gemact)t f)abe, unp ju wcld)er Jtit cö gefd)e^en. — 1") niJ3 "'>ii"bbrud)ig
734 Titx fxop^ü ma\aä)ici^, 2, 11— IG. 2(nm. 17—33. %
ift geiüorben Suba," b. i. burcft bie 5)?ifAefecn-. — 18) Hin* tiHp „Suba ^at fcefledt ba?
.Öcili9t{)um ©cttcö," b. f). baö 1)1. ä>c(f, bic M. (^5cmcinbc; Exod. 19, 6; Lev. 11, 44; Deut.
7, 6. eßEßfßuoev rä ayia Kvp'iov. — 19) „unb ittinmt jur ®k bte Jcditer (bie 25erel)rertn)
Cine^ fretttbcn ®CttC^;" ml tnerr/ÖEverev tJf i9foif ä/.lorpiovc. — 20) H^J^I "1^ //^f/ ^f'" tl^adlt,
itnb bcr, bcr anttrcvtct;" ein i>rüdnrörtlid'cr Sdu^brucf, bcv n-^cM bcifit: „.^cd) unb 9?icber,
?}ieiftcr unb Sd^ülcr, ^crr uni> £icnev." Ter S^a(^aer übcrfc^t „5o^n unb ßnfcl." Tie
LXX lafen *1J7, nid}t *)^ unb überfe^ten: «jc Kal-anEcvußy sk aKT/vufiäTcjv'iaKojß. 9?a(t
(^cfcniue bebeutet ber Stuebrud „aüe ?ebcnben." — 21) „felbft bie Cpfcrcr . ." b. fi. bie^i^riefter;
Kai tA- TT/jof«; tirrwi' ßvaiav I. E«l. 9, 1. — 22) ^tbx. „a\\ä^ baö baft bu gctljan." (ix meint
bamit ba? Jvcinenbe. at/7 -«rrn « i/jiaow, /-o/f/Vf. — 2ri) b. b. ibr babt fpivir bie rcd)tmäf;icien
{vrauen uei)lo|u'n, um c\\ö> unvcd}tmäf;ij\e ^u nebmcn, unb feip taturd) Urfad}c cieworben, bap fie
crfteren siel nn^nten unl" feufjtcn »oor (ijott im Icmpel unb fomit bcu Sütar ßleid)fam in Iraner
bitüten; I. Eea-. 1, 10.-^24) aal K/ardfiC) kcü a-Evayiü in kottuv. — 23) „fo baf? icb iiuf
eure Cpfci" feinen 2Bertb mcbr legen fann." — 26) Xaburd), ba§ biefe klagen unb 5euf5er
in fen Tempel uor f^3otte6 Slngetidit gebradit wur^en, ift (Mctt felbft 3c"iK ber 9JiiJTetbat
iieivorben. — 27) „bein t^erbünbet Scib," b. b. bein vedUmäf!is-(C6 ffieib. — 2N) Xiefe Stelle
nnirbc 5>pn bcn ^iuelegern febr sierfdiieben ertlart. 9?afb .5ierontimu^, übeoborct, JRemigiu^,
V•.^ranu£l ift bcr Sinn": „rcr Sine ryptt bat 5H?cib unb 9}?ann iiemad)t, auf tai; lle beibc t^urc^
einen un^ertennlicben i3un^, bie (£bc namlid^ ^ufammcngebin-cn."" ^lad) bem (Ibalbäer unn ben
9{abbincn ift fer Sinn: „S3ar c? nidu (Sincr, 5ibrabam nämlid*, aihi bem bae! ft3efd)(edn fort»
gepflanzt werben V" ''Tiad) ivignini, i^itablUi^ u. "Jl.: „"Diidit bat fcrCiine, '?(brabam nämlid), fo
getban nvie ibr)." 9fadi3(riae: „^}JidU (£iner bat eö getban, fonbern iMele." 9?adi Xerefer:
„Zc&j tbat nidit ein (Sinugcr, bem ncd) ein '^nift übrig geblieben." ^m oh Kann- t-oii,ai;: —
29) (yott bat rem ^Jianne ben '^eift eingcbaudu, unb Nn^cn ift ber JKeft, oPer glcid>fam ber
integrirenbe Ibeil bem Söcibe ju Ibeil geu^orbcn, fo ^at' fi^ bemnari) bcibe innig ^ufammen»
geboren. So erflävt biefe Stelle ber bl. SbnM'oftonuu^ in ber .§)omilie ^cm ^dieicebrief. 9?a(^
^!pierüni^mu«5, Ibeoboret, Suranue iil bicr „(^ieift" fol^ie( al^ „Vicbe unb Ofcigung," unb ber Sinn
bee ft5cfagten n\ire: „3ft nidu in'i^ciben, 9)i\innunb ©eib, eine unb ticfclbc Siebe \v. cinantier?"
9?a(^ 5lri"a?: „.Hauin ^iner ift, bcr nod) Tsunft bat;" '0?arii |\ignini unb 33atablUü: „(£r ''?lbra-
bam nämlifb) batte einen guten ibeil rs3cifte«." — 30) 9tad) .ipierons^mu? : „2i?a6 will ber
(£ine (ß3ott nämlidi) al? eine bciügc ^cad^fommenfdnift," b. i. ein i^olH^iknte«^ üJa* bem
(Ibalbäer: „Sinie fucbte ber (iine cJib'rabam nämlid^), al{< bat; ibm eine ^Jadifommcnfduift ijor
('i)ott bleibe 'C" '^U\&} ^pagnint unf 33atab(ui^: „lPai< fucbte jener (SincV (£r fud)te 9iad)fommen»
\&^&\i ©ottee," b. b. beilige ilinber. '^'ilad'i Slrtaö: „35?aJ! fuAt ber Sin^clneV Snd)t er wobl
Samen (sjottesV" '?fa* terefer: „3Baö aber (tbat) ber Gine (rer nodi rsk'ift batte) V Sr fuditc
C'i3otte^ Samen." 9iad) i>ielcn C£rtlärern bat ber 'JPropbet bie 3u^fn i^or 3tugen, nnicbc 3lbrabam
3um i'orn.'an^ nabmcn, eine frcmte iyrau \\\ uebmcn, a^eil audi er eine tolcbe, 91gar nämlicb,
genommen. (Sr antwortet ibnen bamit, baf; biefe^ factum ein gan^, i.Hn•fd^iebenei^ fei. Xenn
ilbrabam tbat ee nid^t auv^ \'u|t te? J5letfd^ecl, unt> and) nicbt aue eigenem 5E>tllen, fonbern nac^
bem SBillcn ber Sara unb in ber guten 3lbficbt, Samen '!>3ottet- ju erbalten. Km e'i-^are. ri öa/j)
i] anepfia ir/rei ö v^föf ; Geti. 15, 1. — 31) ^ebr. „feib babcr auf euerer ^ut in eurem öJcifte;"
K(u <i>vUiaiT&e iv 7ü TTVEv/mTc hfKM- Jer. 17, 21. — 32) rh^* ^^Jb^"^3 „bcnn er (ßJott) ba^t
baö Sdieiben." S^beffen überfe^cn eg bic 2{u?legcr gemeinbin anbere;. ^agnini: „®cnn
(bag SBeib) ba§t, fo cntlaf? fic." Ter (Ibalbäer: „SBenn" bu batJeft (ba? ©eib), fo entlaf; c?."
Xerefer: „2i>cnn er (bcr '"Hiann) baf;t, fo entläf?t er." Wan betrautet biefe SBorte gcwöbnlid)
al^ einen (finnnirf bcr ^"uibcn, womit fic bic (üntlaffung ibrcr SBeiber reditfertigen Deut. "J;'), 1 ;
weil fic ale 'Jluefprud) bee •C'^errn angefübrt werfen, «//ä ear niai/auQ E^a-uarer/.yg, lt,ii Kvpioc
ii xjtiir ruh ' lopai// . hni Ka/ hhi nnißna irr'i rä h-\)vfj?//jnrä cor. — 33) Xcm r>Orbergebenbcn
(£inwurfc, bcr au^^ fem '^H'fclu' genommen ift, Wirf nun bie '^Intwort, ebenfallsi au^ beut (sJefc^e
genommen, entgegengefciAt, nämlidi: „UnrcdU aber wirf fein .Ulcif befeden;" ^a^ i^leib be|Tcn
nämltd>, fcr bac* iBcib auf Slbncigung cntläfit. Ter Sinn ift flar: Unrcd^t wirb auf ibm laften,
unb wirf an feinem Veib, an feiner (fbrc, an feinem in-rmogen gcftraft werben, ^ieront^mii^
will bier unter „.Hlcif" ben l'eib allein »oerftanfen wiffen-, bic LXX bie (vicbanfcn; dorneliii«
a Vapife reu ganzen Wenfdum; Tcrcfcr aber bie '^kmablin : „9}iif(i3ewalttbat bebedt er bie
(iJemablin." -Jia* fem Moran II. ]s;;. finf fic grauen ba? Mleif ber ?)(änncr unb umgefebrt.
9Utf ganj eigene ün-ife iiberfet^U fcr (ibalfäcr: „Unf bcfcde nicbt Mc i:;ünbc mit beinern Mlcibe,"
b. b. befcdc nicbt feinen .^af? 5um ©eibe funt dn beudUcrifdu? 5?ebalten im ^aufe, baö ibr
unb bir Cual ift. Vod) unb :'){eifdU geben bcr bebr. stelle fen Sinn: „Unf (er bapt) bcnjcnigen,
ber mit Wcwaltfamfeit befedt fein f^ewanf," f. b. fer offen unb unbemäntclt ftd) burd)
fd)onnng^lofei5 i^erftoficn bcr (^)cmablin ale graufam tunb gibt. Scblieplidi wirb bemerft, bap
biefe bcifcn Stellen im (iJefe^e nid)t wortlid}, wobl aber bem Sinne nad) »orfommen. —
Der g)rop^ct gnalac^iaö. 2, 17. 2tnm. 34—35. 3, 1. STitm. 1. 735
34) „^br &abt iicfrdnft bcn .^crrn;" o/ irapo^'wnvTeq rbv -Aehv hv To'i^ /.6yotc vjuüv. — 35) Tai
i)l ^ic bie* auf Mcfc 2tunbc nod) fortbviucrnbe 'L'dftcvuiui ber fi^ottfefen, bafi fie )ac\tn: „(ix Idpt
c# bfu iHM'fii ;iut unb bcn '^hitcii b'c6 eritebcn." .^icv aber bcbcutct biefc l'drtcruiui, wie auji ber
fofiienbcn 'Jditwort bc^ 'JVropbctcu berypri^bt, no* ctiva? mcbr ; fie ift ndmlid) ',Ui^lctd) eine
S^^iui^nunii bc-j -^iJefila?, ber ibnen ui lani^c nicht fommt, luxt' bcn fic fogleich nac^ ber Jpeimfebr
aue 'i^abiilou erwartet batten.
Caput III.
1. Eece ego mitto angelum meum,' et praeparabit viam'^ ante faciem
meam.^ Et statim veiiiet ad templum suum Doraiuator,* quem vos
quaeritis, et angelus testamenti," quem vos vultis. Ecce venit, dicit
Dominus exercituum : 2. et quis poterit cogitare dieni adventus ejus,*
et quis stabil ad videndum eum?^ Ipse enim quasi ignis conflans,^ et
quasi herba fullonum:'' 3. et sedebit conflans,'" et emundans argentum,
et purgabit filios Levi/^ et colabit eos quasi aurum, et quasi argentum,
et erunt Domino ofFerentes sacrificia in justitia. 4. Et placebit Domino
sacrifioium Juda, et Jerusalem sicut dies saeculi/^ et sicut anni antiqui,
5. Et accedam ad vos in judicio,'^ et ero testis velox'* maleficis, et
adulteris, et perjuris, et qui calumniantur mercedem mercenarii,'^ viduas,
et pupillos, et opprimunt peregrinum, nee timuerunt me, dicit Dominus
exercituum. 6. Ego enim Dominus, et non mutor: et vos filii Jacob non
estis consumpti.^® 7. A diebus enim patrum vestrorum'" recessistis a
legitimis meis, et non custodistis. Revertimini ad me,*^ et revertar ad
vos, dicit Dominus exercituum. Etdixistis: In quo revertemur? 8. Si
affiget homo'^ Deum, quia vos configitis mo? Et dixistis: In quo con-
figimus te? In decimis, et in primitiis.^ 9. Et in penuria vos maledicti
estis,-' et me vos configitis gens tota. 10. Inferte omnem decimam in
horreum,^^ et sit cibus in domo mea,^* et probate me super hoc, ^Micit
Dominus: si non aperuero vobis cataractas caeli," et effudero vobis
benedictionem usque ad abundantiam,-'^ 11. et increpabo pro vobis
devorantem,^'' et non corrumpet fructum^^ terrae vestrae: nee erit sterilis
vinea in agro, dicit Dominus exercituum. 12. Et beatos vos dicent
omnes Gentes: eritis enim vos terra desiderabilis,"^ dicit Dominus exer-
cituum. 13. Invaluerunt super me verba vestra, dicit Dominus.
14. Et dixistis: Quid locuti sumus contra te? Dixistis: Vanus est, qui
servitDeo: et quodemolumentum quia custodivimuspraecepta ejus, et quia
ambulavimus tristes^'^ coram Domino exercituum? 15. ergo nunc beatos
dicimus arrogantes :^^ siquidem aedificati sunt facientes irapietatem,^^ et
tentaverunt Deum, et salvi facti sunt. 16. Tunc locuti sunt timentes^^
Dominum, unusquisque cum proximo suo: Et attendit Dominus,^* et
audivit: et scriptus est liber monumenti^'' coram eo timentibus Dominum,
et cogitantibus nomen ejus. 17. Et erunt mihi, ait Dominus exerci-
tuum: in die,^*^ qua ego facio, in peculium: et parcam eis,^^ sicut parcit
vir filio suo servienti sibi. 18. Et convertemini,^'^ et videbitis quid sit
inter justum, et impium: et inter servientem Deo, et non servientem ei.
1) Slnhtüvn'cnb an bie j^rage ber 03pttlcfcn: „3So ift baö IJericbt bc^ .^errn'!"' fpricfit ber
^err: „^ie^, icf) fenbe meinen '^cten . ." b. b. ficb, fd)pn fcnbe idnncincn '^otcn ald '-Beweis,
bap id) tonune, Xer .^err fprid^t nad) 5(rt ber oricntalifcbeu itijnij^e, bie immer, wenn fic nad?
einem £rte reiften, Soten »oranfenbeten, um bie ©c^e ju bereiten ünb ju ebnen unt bie fcnftigen
736 T)tx gjrop^ct maUä^iai. 3, 1—9, STnm. 1—21.
Slnj^atten ju treffen. 1:0. S^rijluö ben Slueibnttf angelummeum anbicferSteüe auf^Pftiinneg,
feinen Vorläufer beutet, fo bebarf c^ feiner weiteren ^ra.ae me^r, »er barunter ju !>erfleben fei.
SnbefTen fermutt)en 2cd) unb 9icifci)I, cö fei Sctjannes nict>t aujfAIicplid) gemeint, fenbern Mi
jjropbetifctie 2lnu »cm 2?eginne bi^ jum önbe, i?on (Eliae bi? ,^u ^obanne^ bent jäufer; Is.
40, 3. ^aä:) bicfer 3luelegung ^ajjt fid) bie ^teße mebr bem Scnterte an. 3(üein n^enn man
aud) 3obanne6 aujfdiliejil'irf) unter bem „^cten" i^crftcbt, [o Icijjt fid^ mit ®runb 9fic|t^ ein-
irenben. 5)fü|Tcn aucb 3^il)rbunberte \.^crget)en, bi^ er !pmmt, bie ^au^^tfadie bleibt immer,
baf; er in S>irtlid^feit fommt; bie 3cit ift ba? Unn^efentUdic. — 2) kcü tTTiß'/ifFmi öööv . . —
8) 03ott fcmmt alfo fclbcr in ber ^Jcrfon bc? Wefftae. Luc. 1, 76. —4) |^^<^ />ci" ®ebieter."
J)iefer ©cbieter ift ber ern^rtctc 9?icffiai^, »eil babeiftebt: quem vos quaäritis. 3lIIcg Sebnen,
l^ragen unb Sud)cn 3f'>"'ifl^^ i^nxr nad) bem ^ifeffiaefcnig, ber baö 9icicb !^s5vaQl ücrbcrrlicben
l»crbe. — 3) Ter SBeifa^: quem vos vultis bilbct bicr einen f^araücliemnö ju bem 3(u6brude
quem vos quaeritis. Ter 2?unbe0bcte cber 23unbcecngcl ift fcmit Sine ^V^rfcn mit bem ßkbieter.
Ta alle ^.'»rppbctcn einen 9?. 2?. ijcrfünbcn, bcn ßJctt mit feinem igelte fdilicpen »ürbe, unb ba
biefcr 2?unb burd) bcn 5}?cffiaei gefd^lpffen »erben fcüte, fo ift eben bicfer 9)Jeffta» ber JBunbe^-
iote, ber f)icr gemeint ijt. (£r ftebt bem 53?ittler beö 21. ^., bent 93fofe» gegenüber, ift aber
jugicid) eine nnb bicfclbe 'iperfon mit bem iBunbc^cngcl, ber bcn 21. 23. in unfiditbarer SBeife
»ermittelte, unb mit Wofc? im rcrnbufc^e, auf Sinai, im 3?unbc^je(tc rcbcte unb bag 33olf in
einer geuerfäulc führte; Exod. 23, 20; 114, 18; 3-4, 2S; Deut. 5, 3; 9, 11; Is. 49, 8; Jer.
31,31; Zach. 2, 2; 3, 1-7. Xici? scrftanben unb crtannten 5»ar bie ^nbcn im 3(. S. noc^
nid^t; C6 »urbc aber !(ar im 5*?. 23. Xcnn bie bt. 23dtcr 23afiUuei, Syriüue, 2lmbroftu6 u. 21.
galten eä für gewif, ba§ immer ber (£ot)n ßjotte^ barunter ju »crfte^en fei, wenn egi im 21. 23.
:^ie§, ÖJctt fei erfc^iencn-, Joan. 1, 10 ; 12, 41 ; I. Cor. 10, 9. — 6) SdSdD „t^'tr mag au«-
l^atten bcn Za^ feiner 2tnfunfl?" Kai ric hnoiievei ijfitpav e'igoöov avTov; — 7) iri1X*in3 /»w^tr
T •• :
wirb befteben bei feinem (£rfd}einen?" kcü tIq vTroaryaeTai h ry birTaaia avrov; — 8) ^ebr. „wie
^eucr bc^ Scbmeljer^;" 6/6ti ahrh^ ärKopchtrai üf Ttrp x<^vevT7jpiov. ®o fagt Sc'^flnneö jU bcn
Suben tfcm 5)?cffiae;: „(£r »irb eu* taufen im bciligen ®eifle unb i^encr" Luc. 3, 16. 5n
feurigen 3u»ilfn fanbte er bcn bt. Weilt, ber fcn ba an alle 3ftt in ber 5tird)c »alten fotlte.
jDenn nur »jom geucr bco (^ciftci^ ent5Ünbcte ^erjen finb im Staube, bie S5>e(t, ba? ^lfif^ unb
fecn Satan ju über»inben. — 9) HH^D „glcid) bem i'augcnfal;; (Scrit^) ber aBalfcr." koI
cjf noiä TvlwövTuv. 5Bie bcr crfte 2lct, ber Singang in baö Gbriftentbum, ein 2Ict ber Steinigung,
(S^aufe) ift, fo gcfd)icbt au* bie SBicberbcrftcüung unb ©cncfung, »enn ber Sbrift in bie (^ünbe
unb in ba? Sün^ent^erbcrben gcratben ijt, nur burd) SJeinigung (2?u§e) -, Jer. 2, 22. —
10) Xem Sliditer nnb ^crrfd^cr 5iemt bae^ Si^cn; cf. Zach. 3, 1. — 11) (£r »irb ein reincg
5pricftcrtbum_bcrftcllcn, ane bcffen -ipänben bem ^crrn »oblgcfäüige Dpfer bargcbradit »erben,
^n bicfem <^innc nebmcn bie Stelle ^ieroninnu?, SKcmigiuö, SJuVH'rtn^, l^iuanue! u. 21. S^beO"
boret aber beutet fie auf bie 2^ctcbvung 'oicler üinber \!ci.n'? jum Gbriftcntbum, »ie c^ benn in
bcr 2lvoflelgcfd}idite 6, 7 beifjt: Multa ctiam turba sacerdotum obediebat fidei. — 12) Unter
ben Jagen ber 2>or5cit finb bicr bie läge bcr 9>atriard)en 2lbcl, 9ioc, 2tbrabam u. f. f. ju ux^
fte()cn. 3l?nen »erben bie Cpfcrprieftcr "bc? 9i. 23. glcicbcn in ^ciligfeit. ®ö ift bicr nic^t »om
D^fer als fold^cm bie Siebe, bae im 9?. 2^. viel gri^pcr fein »irb, fonbcrn i'^om Cpfcr al6 einem
SBilleneacte. — JrJ) ßbriftn^ fommt nidu bloß a\i .^cilanb unb (£rlöfer, fonbcrn aud) ala
Stic^tcr. 5)iit feiner 6rfd)cinung beginnt t<xi (^eric^t, mit unb nad) feinem Siobe ViOllenbet cg
fid^. Snba »irb .^erftreut in alle SBelt, ^scrufalcm jcritcirt, ber 2:cmpel niebcrgcriffen, bie
5)rieflcrfd)aft ausgerottet, bie gan^e 2>crfaffung aufgcbobcn. — 14) (Ibriftue »irb Belize
genannt, uni_ anuibcuten, baffer ein Werid)t baltcn »irb, baö auf unum(ti3i;lid)en 3c"3nifTeit
Berubt. — !•>) „X^ic bem Jaglöbner bcn l'obn cntjiebcn;" ^nl rohg ännareporvTag /Jia-döv /uta-
duTov. — IG) „(i ift jebo* mit eud^ nod) nid)t aue^." Ter Sinn ift: Cb»ob( id) cud) al^
uns)eränberlid}cr unb gcredner Wott ftrafe, fo iü ce mit cud) boc^ nid)t an$; benn id) bin jaauc^
iint*cränberlid) in bcr (Erfüllung meiner 23crbcif!ungcn. Kai i/nric ol vioi'inKuß ovk n-txeaüE
OTTO röiv i'iAtKiM' Tüv Trnrtpuv i-iiüv Is. 10, 2U-23. — 17) ^jm .^cbr. ift feine Sonjunction. (£3
beginnt bicr ein neuer 2lbfd^nitt bcr 'iVropbctie unb 5?fal)nuna^rcbc. Ter '»Propljct rügt nämlicft
bie Untcrlaffung ber 3elKnt»2lbgaben. — 18) Ls. 45,^22; Zach. 1, 3. — 19) V'^'D^Ü
„barf ber Wenfd) ben ^crrn betrügen (ober berauben)?" ü^a« !ilatcinifd)e übcrfe^t bicr Sd)cgg:
„^ält »obl bcr-9??enfd) (s5ott bin, »ic ibr mid) binbaltctV" l'od) unb 3{eifd)l: „2Bedt »obl ber
SJJcnfri) (^^ott, »ic ibr midi »cdcf:"' Statt „»erfen" fönnte man aber fo gut „frcujigcn" fagcn
in bcr 23ebcutung, »ic e?^ im gemeinen l'cben genommen »irb, ftatt „qiiälcn." pyri iz-epvLü
äv^puTTor •3eöv; — 20) Null). 18. 11; Deut. 12,6. h'X.X un rä t7rt(^FKara nal al ä7Tap;^nl
ficß' r/iür naiv. Zs^ •'Qi^x. ift bicr bcr 9tominatit>: „ber 3c^cnt unb bie Sr|lling^gabe" finb ti,
worin ibr micb betrüget. — 21) ^cbr. „im j'^lud^c fcib ibr tjcrfluc^t, mid) aber betrüget i^r,
ba^ gefammte 2?0lf !" Kai <nToß?.i'novTt^ i/ielg äiroß/.iTreTe Kai i/ik i/xelc, TTTepvi^srE. tö trog uwe-e-
Der ^roplet gWaIad)iaö. 3, 9—18. 2lnm. 21—38. 4, 1—2. Slnm. 1—6. 737
/iod)/. Unter bcnt J^hirf^c i^erflanb man in concreto cicnn^bnlid) bic llnfrudübarfcit bc« Janbc^
unb bic barauö crfoKicnbe 5hnuitb, nnfi^alb bic 23uUiata t)icr übcrfe^tc: in penuria. —
22) "IS'lNH n'3"^N //'" ^viji iHuratb^baii^," b. t). in bic Slcinvclfcbeucr, wo bic 3cf)cntcn
_ y.
nicbcrflclcgt würben II. Esdr. 13, 5. «c tovq ^T/aarfMlx. — 23) tl^D „bamit Speife fei in
meinem >^ClUfe." k«! tarai // chapTra-)// arrov i v tm u'iKtf) avTov. — 24) kniaTphj'nTe 6y iv to'ito).
25) Jpebr. „bic ^fcnfier bcö .^immcle." — 2<i) tug rov havio-df/vm. — 27) „ben J^rcffer-,"
b. b. bic ^eufcbrecfcn ; Joel ], 4. koI öiaarc/ü vfüv äi ßf}ü)aiv. — 28) a«( ov /ji) 6in(j)ütii)(j. —
20) Is. 61', 3; Zach. S, 11-13. — 30) b. t). ali? iMif;er. ;^•/r«^ — 31) öÄ/orpiorc.—
32) „ba ja 5U arNi>M|1anb unb müd iKlanjit, ftnb bic Uclnitluitcr" Job i'.'i, 2; Ps. 72, II.—
33) Ten (Mottlofen i^ciieinUH-v (pvtclH'n aiict) bic WcttcxM'üicMiiU'n ]x\ einanber unb jwar Xiniic,
auf weld^e ber .'i^evr mit SBoMiicfaücn merft. rarTa Ku-t'/u/iinav <>i (i»ijiorf,tvni töv ■ßröv. '•^lad)
biefer Uebcrfelunui ivävcn (^ bie WctteefiirdUijicn j^tvcfen, jiniAc bic cbiiieu ?)icben führten,
n>cld)c 9?ieiuunii aud) Sdicjisi, Vcd) unb J){cifd>I tlnilen. '>i:ie bätten folcl^e hieben uidu als*
^äilerrcbeu, fonbern nur ale; .HIanereben, bie ilnieu bic Tictb au^i^evrefit, ober ali Jweifelvcfcn
geführt, wie fie aud) bei lauten 53ienfdKn luMfonimen, wenn fic in bae rsJcbränpe fpmmcn. 'JlUein
ba l^icr baö Slbi^crbium t'unc, tJ<, ben Sa^ beginnt unb auf einen anberen Slct unb anbere f er=
fcnen fübrt, fo ncbmcn aüc älteren (fvei^etcn unb au* Tcrcfcr an, bajj bicr bie fyottc^fürduiiien
benen iV';ienüberiicficIIt werben, bie jene fKeben fiibrten. — 34) 9}icbrerc balten mit l'vranu?,
(Slariu^, "3lllipli'bafür, eei feien bicf; bic Slnutc, weld)c bic ®pttcefürd}tiiien jucinanber fai^n.
Slücin bic ^iiciftcn nebmen mit .^ieriMunnu^ unb Jbeoboret an, cö feien SBortc be^ biftcrifd^cn
2?criditee. — 33) b. b. ibre j){cben unb guten ^anblungen würben i^or fsjott anerfannt ale;
fpl*e, bie einft ibrcn Vcbn im ^immcl baben Werben, i^oin ©ebenfbud) oter '^nd} bc^ Vcbcnö
ift öfter in ber bl. i2d)rift bic JRcbe; Is. 4, 3; A])oc. 20, 12. — 3(>) fcü bcifuni in die, r|uam
ego focio; tk v/'^pav //r o(j TTOKj. (£e ift ber Jag beei legten ®erid)te^, wie mit .g^icroniinuiö
iinb Jbcoboret bie mei)lcn Sluplcgcr anncbmcn. Striae unb "Tcrefer lurflcbcn baruntcr bie ^eit
ber ©rünbung besJ 5!}iefftae'reid)ct^, bic axid^ eine 3cit ber 2(us!fd)cibung unb 3üc^tigung, ein grcfjcr
SDelttag war. Ginc 2(uelegung, we(d)c beibe 9;)ieinungcn i^cimitteU, nnive bic 3lnnabme, ba^
unter bicfcm Jage, ben ber Jperr nmcbt, bie ganje ^riftlicl)e 3citpcriobc bi^ jum Sluegange aller
Xinge ju »crilebcn fei. — 37) a«' u'iptTiiÜ avTiw<;. — 38) Wcld)e SBorte na($ ■&icroni)mu'o u.
21. an bic ®ottlofen gerid)tct, unb nii^t in ber 23cbeutung „bcfcbrcn," fonbern „bas Urtbcil
änbern" ju nct)mcn finb.
Caput IV.
1. Ecce^ enim dies veniet^ succensa quasi caminus:^ et eriint omnes
superbi, et omnes facientes impietatem stipula: et inflammabit eos dies
veniens, dicit Dominus exercituum, quae non derelinquet eis radicem,
etgermen.* 2. Et orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiae,^
et sanitas in pennis ejus:^ et egrediemini et salietis sicut vituli de
armento.^ 3. Et calcabitis impios/ cum fuerintcinis sub planta pedum
vestrorum in die, qua ego facio, dicit Dominus exercituum. 4. Memen-
tote legis Moysi'* servi mei, quam mandavi ei in Horeb ad omnem
Israel praecepta, et judicia. 5. Ecce ego mittam vobis Eliam ^" proplietam,
antequam veniat dies Domini magnus et liorribilis. 6. Et convertet cor
patrum ad tilios, et cor filiorum ad patres eorum: ne forte veniam, et
percutiam terram anathemate. '^
1) (Es ift bcrfetbe Jag, öon bem c. 3, 17 bic SRcbe gcwefen; Is. 5, 24; Soph. 1, 14-18. —
2) ' "" " .........
Je
4)
lofen.
grüd)tc, 2?(ättcr auei» unb burd)gebrannt bat. — 3) 2lIIc a>ätcr unb bcwäbrten 2(uölegcr l^cr-
jlcbcn unter biefer Sonne ber (ycred)tigfeit ben 5}feffiaö, ihmi wcldicm gerabe fo, wie i>on ber
<£onne attcö P^9fif^e ©cbci(}cn au^ge^t, dücs gcifilidjc ^cil |crs>orjtrömt; Is. 45, 8. — 6) ,ßi*
738 ^er ^ro)}^et3«ata^iaS. 4, 2— 6. 5tnm. 6— 11.
nefung ifl in i^rcn ©trauten," b. h. ifere (Strafcteu ftnb ebenfo»ieI_®naben für bie Seelen unb
:^ctber. Stud^ ben fteibnifi^en Tt($tern gelten bie ©trauten ber öonne ali gtügel. Aeneid.
VI. Ps. 138, 9.-7) p5*)P"^^J^3 „QUiä!) 3)?a)lfälbern tt?erbet i^r cucfc überglüdlic^
geberben;" «al aKipTT/ae-E üg uoaxäpia ek Sea/xöw ävei/isva' Ps. 149. 5; Sap. 3, 7; Cant. 2, 8.
8) cf. Ps. 149. 6; Matth. 19, 28.-9) Um beö ®Iü(Je§ ber'SluöerwdMten tl)cilt)afttg ju
werben, ernuxlMü bter ber ^.irpp&et jur treuen :öefotgung beö ®efe^e«. 5idc^ 3lupertu^, ^»ranu^,
syatabluei finb biev nur bie moratifcben (^efe&e bej ^Pentateucbö ju oer|leben, nicbt bie cercmo-
nialen, bie bur^ Sbriftuö aufgehoben werben; nacb -^tcroninnu^, Ibcoboret unb Slriaei aber
baei ©efe^i Wofiö nai^ feiner gci)ligcn Sebeutung unb als ©runblagc unb 3:t}»u? De« eoange*
lifÄen ©efefie«. 5]a(t JRemigiu"«, Stlbertu«, <§>ugo, Sorneliu« a ilapiDe u. 3(. gilt biefe Srmab-
nung beei >J»ropbeten nii^t für bie fpätere ^üt, fonbern für bie s>ord)riftliÄe unb ijl fomit ganj
wörtUcb ]ü nebmen. Sei ben LXX ftebt bicfer Scrs am (£nbe be« Sapitet«. — 10) Die LXX
feeen nod) bei: t'ov Geußh^/v. ^ad) Stria«, Sfariu«, Sai»in, Derefer u. 5(. ifl barunter ber bl.
3ob. Saptifla ju oertleben, entfprec^enb ben SBorten bei Matth. 11, 14: Et si vultis, ipse est
Elias, qixi venturus est. Sitlein biefe SBorte S^rifti fagen nur, ba^' 5i^l>Änncö in einem geroiffen
(Jtnne (im nnnbolifd)en unb töpifi^en ncim(id)) ate ber bier »erbeipene ^lux^ ju nebmen fei.
3lad) 31nberen bebeutet bier (Slia« ba« ^^rt^Pbetentbum überbaupt, ats '^Jfitteljlufe jwifcben ßJefe^
unb Soangelium. Slßein biefer Sinn ijl erzwungen. 9?a($ ber gemeinfamcn Weinung ber
>g)ebräer fowobi at« ber griecbtfcben unb (ateinifd)en i^äter ifi bi^r'^ü^^ 5U »erfteben. Der »or
ber kijten 3(nfunft Sbrifti auf (£rben erüfieinen n>irb, unb ^.^on tt)eld)em dbrifluö beutticb fagt :
Elias quidem venturus est et restituet omnia Matth. 17, 11. Tap au^ fein Srfcbeinen auf
Dem ^Berge ber '-öcrfldrung aU ein 3?orbcrgef)en »on Sl)rifiu« ju fajfen fei, inbem e« für bie
Sipcftel dl« i3cwci« ber Wcffia^würbe Sl)rifti galt. Dürfte bejreeifelt »erben, weit c« bod» mit
feinem öffentlicben Stuftreten ijerbunben war. — ll) „mit Dem 33erttlgung«flucb;" äpör/v Num.
21. 3.
Cftittcitiiitt)*
1. QS" c\\ht lucr 33ücficr bcr ^iJaccabacr, l^oii bciicn jcbocfi mir ^mi aU cano-
nifdu 3cbnftcu ßcltcu, uämlicb bac-' crftc unb 'liucitc. ^'■'bcy bcr incr iMidicr
tnlbct für fiel} ein fclbftänbU^ci: (^)air^c-j unb ftanunt au§ bcr .öanb cincS eigenen
SlscrfaficrÄ. T^aS brittc (\d)öxt bcr (Sljronoloßic nacl) an bic crftc Stelle, inbcni c^i
bie Wcfclndite bcr ^ubcn unter bcr Äicrrfdmft bec> äi-;uptifd>cn Mönicv^ ^|>to(cnu-tn'ä
IV. '':|.Uiilopatür ^. 221-204 i\ 6lir. unb be-j fvrifd)en Könige l'tntiüdnu^ III.
bey öroBcn ^^. 224(203)-187 bc(ianbclt; bac-- ,^iueitc (can.) i]c()ört an bie Stelle,
bic ce imitlid) einninunt, inbeni cö bie Sdndfale bcr ^^^uben unter bcr ."ocrrfcfKift be^5
3lntiüd)u» IV. Gvnpbancy 175-163 unb feine-j llcadifoli>'r§ bi'j. ^^uni ^. 160
er^ätjlt. ®a§ erfte (can.) gehört an bie brittc otetle; benn c^3 bchanbelt bie 0e=
fd)id^te bcr ^uben i\ '3- 175-135 (icrab; ba-o iMcrtc bann l>efd;äftii^t fid> Moft mit
bcr Öcfdndnc bec-' '^^ricftcrföniivo ^obanne^5 öbrcamuS 135-106. [3(lfo a) 224-187 =
III. 3.^ b)175 160 = 11. ^. 1^)175-135 = 1. '33. d) 135-106 = IV. ^3. S).]
2. Man nenui biefe ^^iicfier nacfi ben 'OJiaccabäern, lucil biefc bie bor^ügüdifte
dioik barin fpiclcn unb ai^ 'ein r*0n Öott ^,nr 9iettuiu3 bcc i^olfcö Öottc^ä bcrufenc^S
^clbcnijcfdUccbt erfcbeinen, in lucIclKm Öott feinen mäd^tißcn 3lrm funb merben
Uet3, ime cinft in bcn ^agen lum 3Jtüfe^v '^o]nc, Sauib. äi^ie in SJiofe^^ bie Wioi-
ijenfonne bcv? icn-aelitifd)en -^olfcÄ ercjläi^t, fü in ben 'jiJiaccabäern bie 'Jtbenbfonnc,
auf meld)e bie ^JtadU erfolgte, in bereu Tdttc bav etuige SÖort, bcr Stbglan^, bc'ä
ä>ater'5, bcr Sobn'(^)cttcx\ ajtcnfcb luarb, um alle 33tenfd;en ^u cr(cud;ten nnb auä
ibnen ein dicidj ^u bilben, ba>c inuncr beftebcn mürbe.
' 3. Scr 5Ume 3Jiaccabäer, LXX: MaxxaßaTo-, n)irb berfcbicbcu gebeutet.
SlUcin ba man nid)t einmal 5Uüerläf3ig iueif], ob e§ im ^ebräifdien ''2^*2 über ^3^0
Reifst, fü finb and^> bic ::i)cutungen un:iubcr(äf5ig. ^ic ^uben bctraditcn ibn ab5 eine
Slbbrcbiatur, bie ans ben 3(nfanc3Äbud)ftaben bcr Dier äöortc D^.^.NS HD^Dp "*P
niiT jufammcngcfc&t ift unb fieifet: „2öcr ift bir ä^inUcf) unter ben .^Qclbcu, o .§crr?"
^uba» bcr ^Jtaccabäcr, fagen fie, babc bicfe^j äöort (Maccabi) auf bie ?viibncn
feine» ^ecrc^ ftidcn laffen unb babon ben 9{amcn bcfonunen. :i!iefcr 9}ieinung
ijulbigcn aucb Wcncbrarb, Sirtu§ Sencnfi§, Stria», Serariu», Sandic^ oalianus,
u. 3(. 9(llein nacb I. 2, 66 hatte biefcr <oelb bcn 'Jtamen fd)on bei X.'cb3citcn fcine^5
SBater» lluittatbia^J, ehe er nod^ 3tnfübrcr im Hriege gcniefcn. 3(nbcre halten ba»
93ort, beffcn ^^ud.M"taben bie 3^1^ 70 auemcrfen, für ein 3innbilb bcr 7o -yiamm
©ottc§, iöoi>on ocrariu» in feütcm (Sonunentar berid^tet. ^fibor bon ^ßclnfium
(epistol, 1. III.) hält ihn für ein perfifctic» SKort, ba» foinel al» „i^^^rr ober
^errfdicr" bebeute. 3kuere öclehrte leiten cö bom 3lrabifd)cn ah, tuornad) eä
„ätnfüiirer, 'iun-ftchcr'' bebeute. )HUi bic umhrfdicinlid)ftc aitcinung gilt beut ^u
'^age, ^?p^^ „bcr .^gäuunerer'" .^u fch reiben, unh barin bcnfclben ^^einamcu bc»
:3uba§ 5u erfennen, bcr in fpätcrer Seit bem gelben ßarlin granfreic^ gegeben iyor=
ben: Marteau (Martellus). _ ^
33?an nannte bic ^"iJtaccabäcr aud) bie ^aSmonäer (AaufMovacoi bei ^o). ^la'o.)
bon (lOC^n- bcm (^rofsuater beö 3)iattatf)ia» ; cf. Flav. Jos. Aiitiq. XII. 6. 1.
XIV. 16. 4.
2 e c& n e r : ^. ® c^rift. 21. S. III. 47
739
LIBER PRIMUS MACHAB^ORUM.
1. ^ic UrfpradK biefe§ crftcn 33urf;c§ ift c()ne B^^^^f^^ ^^^ ^c6räifdie, bieabcr
fe(bft iiid^t incbr üorf)anben ift. S)afiir fprcdicn innere uub äußere ©rünbe: a. ju
beit inneren ße()Dren bie mcten .^cbraismen. Sdion ber 3lnfang: xac iyhezo'
crfdicint al§ foldier; krnad) ber ^iadifat^ mit xac in 5, 1 nnb 9, 29; ber3lu§brndE
Tzridz-idrjiu 5nr Ücbcrfe'^uiiß be^ bcbr. ^krbnm§ pD*; ber Öebrmid) bc^3 ^nfinitiüä
bei 2(bfidU!o: nnb ^olgefä^en; bie äöorte /öj-«' nnb ^r-^7^«ra pr 33e5eid)mnu3 bcä
Segriffee „Greigniffe," OHD*!; ber 2(nc^bnid: ohoc: t7^i^ ßamhia;:, für ben 3iibe=
griff beffen, iua§ ber 5lönig!of)errfd>aft nnteriöorfcn ift, nnb wod) i^iek anbere ber
griediifdKn Sprad)c frenibe 33e3eid)iuingen nnb 2ln§brüde; b. ebenfo rebenb
finb bie änderen ©rünbe. DrigencS nennt 'tim Xitel beä 33ud)e§ : ^ai)ßrj& l'ap-
ßaus 1/, hiil ^;33 n^ HT)^ ,,0cfd)icbte ber prften be§ 33olfe5 ©otteS'' (Euseb.
bist. eccl. VI. 25.). Ter b(. ^ierom;uui§ faf) mit eigenen 3lngcn ba§ bcbr. Cri?
ginat, inbem er fcbreibt: Maccabreorum primum librum bebraicum reperi.
©§ ift bemnndi fdniicr ,^n begreifen, inie ^engftenberg es untcrneJ)men fonnte, bie
griednfdie Criginatität bes ^ncbe^ jn betueifen.
2.'äi>erber 'iscrfaffer bc§ 33ncbe§ gciucfcn, bat ncdi 9iiemanb mit SidKrf)eit
aneniittcln tonnen. Tie älteren ßj:egeten bielten ben 9Jtaccabäer ^obanneS ^l;r=
cann§, <Bci)n bcä ©imon, bafiir, iueil l^ofei-ibnio ^l^^^iniS i^t^'^ H^'" f^^ßt, er fei mit
ber 03abe ber ^^sro^^betie begabt gemcfen, nnb meil er eine lange nnb ruf)ige 9?egies
rungÄjeit üon 31 ^a(;ren Hertebte. 3tllein biefe ©rünbe finb ju fd^luad) nnb bürften
and) ben Sdihi^ be§ ^nd^eS gegen fidi baben.
, äßer immer aber ber ä>erfaffer gemefen fein mag, er gibt fid; überall a(§ Tlann
^n erfennen, ber ben bebanbelten ©egenftanb genan fennt, 't}Uk§ an§ ber nädiften
Cneüc fcböi^ft, nnt hcn 'JfadiridUen ber berütniitcften ^iftorifer be§ 9XItertbnin§ gnt
jnfannncntrifft nnb überf)anvt älllc^ Iciftet, iüas man bon einem tjiftorifd^en Sd)rift=
©tcller forbern tann, — abgegeben Don ber böberen Grlcncbtnng, bie ibm jn 2:^beit
gemorbcn. — S)er ^efnit (Sraennic-. 'f^xöijMj belüeiS^t in feinem 3Berfe: Annales
compendiarii regum et rerum Syri?ß nummis veterum illustrati, (Vindo-
bonaj 1774), iine nicbrere "iTliünjen nnb nod) Dort;anbcne 2)cnfnmle bie ätngaben
be§ canonifd^cn SdiriftftcUere bcftätigen.
3. Tic3>^itber Ibfaffnng bctrcffcnb, fo läfjt fid) mir fobiel mit ÖeioiBEieit
fagen, bafj fie mit bem Gnbc ber 9{egiernng§,^eit be§ ^obanncf^ ^DrcannS ober mit
bem älnfangc berjenigen fcinc§ 9cadifo(gerc jnfammenfällt um b. ^. 106 D. (£t;r.
©§ (äf?t fidi biefec^ aui^ bem Sdiluffe be^^'i^nte 16, 23. 24 erfcben.
4. äöer hm ^l^ncb in hcit^ Oriednfdie übertragen nnb mann, ift nngcmi^. Sa
aber ^laoinä ^ofebbu? il^iele;c' mörtlid^ barani^ in feine Scfiriften bcrübcrgenounnen'
^at, fo leucbtct ein, baf} biefe Ueberfe^ung fd)on Dor feiner 3eit muffe gemacl>t
iDorbcn fein.
5. giir bie Ganonicität fvrcdKn fid^ fduMt Gbprian (ep. 54) unb 3:'ertuflian (adv.
Judj3eos c. 4.) an§, mcf5balb ha^ Goneil oon Gartt;ago (397 n. Gbr.) feinen 2tnftaitb
ita^nn, e§ nnter bie canonifdicn 33ücber 5U fetten.
6. ^nbaTt nnb Gbronologic. 9tad)bem 1, 1-10 bie Gntftebnng bef
ftjrifdun l-Kcidu'^ nad; bcni 3:obc 3((eranberc^ b. &x. ermäbnt, getit ber Sl>erfaf^ec
fogleicfv mit Slnslaffung aller Greigniffe oom ^. 323-175, anf bie\§crrfd;aft beä
740
Sintcitung ju bem I. Sud)e ber '^accaVätx. 741
3tntiodni§ IV. ß^i^f) ane^ über, lücld^er 3((Ic§ aufbot, bic '^xihm jum 9lbfaIIc
l^üii ibrcr 'Jicliipon unb ,vir 5(niia()mc bc^^ ^Hit^cnbienftc^ 511 brini-jcn. T^as' iS-iii^clne
ift:
a. 3Iutiodni'o bcbraUi-itc bereit^ i. ;^. 1G9 bei feiner ^)iücffebr aw^ 9(ei-\l)Vteii bie
ÜTreußcbliebeueu, lief^ 'iUele binricbten, raubte filberne unb i^olbene (L^efdfie am- bem
Stempel; i. 3. lt»7 faubte er einen Steuereiunebiuer uacb l;^erufalein, üenuiiftete bic
«Stabt unb lei^jte eine niäcbtii-;e ^-eftuiu-j an; fcbaffte hax i'jefetslicbeH (^iotte^'bienft
fbrnilicb ab unb fiibrte bei XobeC'ftrafe hm ('»nn^enbienft ein c. ], li-07;
b. ^elbennuitb be^? ^^Uiefterv' lliattatbias' mit feinen fünf SiUinen: ^s^^banne^',
Simon, :^suba'o, (S'leajar unb i^V^uitba^v ioelcber ficb biefem Webabren bec^ Xoranneii
aii§> böberem 'i5erufe unberfebte unb oiele Wleic{)i^efinnte um ficb fannueltc c. 2;
c. nad) beffen Xobe i. :,\ 166 fteüte fid; ^uba^i au bie Spi^c ber i^ctreueu
©cbaar unb fd^hu'^ al§ ein jUKÜer Webcon mit fleinen .^äuflein oon ilriei^ern oirof^c
^eere ber Stnier, eroberte bereite i, ^. 1G4 ^crufalem, reinigte hin Xcm)}d unb
feierte am 25 (Sbac-'Ieo (3)e;;ember) ba§ erfte Opfer c. 3 u. 4;
d. kämpfe qei-\en bic ?venibc in ©alaab, änaUtäa unb im l^anbc ber ^st^itiftcr ;
2:0b be^^ 3(ntiodnV^ i. '^. 1G3 c. 5-6, 16;
e. erneuerte kämpfe ßegcn Sprien; 33ünbnif5 ber l^ubcn mit ben 3iömern; Xob
3uba§' bee 33taccabäer§' i.' :3- 160 c. 6, 17-9, 27; (mit c. 7 enben bie ^^^araUelbcs
ricbte bc§ II. äi ^.)
f. an feine Stelle trat fein 33niber ;^sonatt;a§ unb fämpfte ßtüdlid;, fo ba^ S8ac=
d}ibe§, ber fprifd^ ^elbberr, mit ibm Jvncben fd)lof5 c. 0, 28-73;
g. :^onatba^3 ioarb i. 3- 1^2 feierlidi a\§> i^oberpriefter unb Jvüfft ber ^^uben Pon
ben 5^üei '4>rätenbcnten ber fprifdicn ^crrfd>aft, ^cmetriu-o unb lUleranber 33ala^,
anerfannt unb um feine g^rcunbfctiaft gebeten c. 10-11, 15;
h. er fäntpfte also 33unbe§ciienoffe ber furifd^en'Äönitjc, erneuerte ba§ 33ünbuiö
mit hm ^Homern, fuüpfte mit hm Spai-tanern an, fiegte über bie .'Qeere be^S T^cme:
trüi§, befeftigte ^erufalem unb erlag eublid) ber ^üiterüft 3:;rpp^on§ i. 3- 141 c.
11, 16-13,26;
i. (Simon fteüte bie ^eftungen be» £'anbe§ ber, fd)Iof3 i. 3. 142 gerieben mit bem
fprifc^KU Äönigc Semetriu^S, eroberte &a]a, reinigte bie 33urg ^enifalem^ 'oon ber
frcmben Sefa'^ung, regierte rubig unb glüdlid), erneuerte ba§ 53ünbnift nüt hm
diomcxn unb Spartanern nnh fd^l'ug burd; feine Si3f)ne ^obanneä unb '^uha§> ha^i
fprifd;e ^eer auf ha^ ^aupt, fiel aber i. ^, 135 in bie Sd)tingen fenie§ eigenen
Sd}loicgerfobney ^^^tolemäu^ (3lbob§ Sot;n) c. 13, 27-16, 22;
k. mit bem 33ericbte be§ Slmt^^antrittcö feüic» Sof;ne» unb 9iad;fülger§ ^oi)an'
nc§> ^prcanuä enbet haä ^ud) 16, 23. 24.
Caput I.
1. ET factum est, postquam percussit Alexander* Philippi Maeedo,
qui primus regnavit in Graecia, egressus de terra Cethim,^ Darium
regem Persarum, et Medoriim: 2. constituit praelia multa,^ et obtinuit
omnium munitiones,* et interfecit reges terrae,^ 3. et pertransiit usque
ad fines terrae:^ et accepit spoliamultitudinis Gentium: et siluit terra in
conspectu ejus. 4. Et congregavit virtutem, et exercitum fortem nimis:'
et exaltatum est, et elevatum cor ejus:^ 5. et obtinuit regiones Gentium,"
et tyrannos: et facti sunt illi in tributum.*" C. Et post haec decidit in
47 *
742
lectum," et cognovit quia moreretiir. 7. Et vocavit pueros suos nobiles,"
qui secum eraiit nutriti a juventute: et divisit illis regnum suum,^^ cum
adhuc viveret. 8. Et regnavit Alexander annis duodecim, et mortuus
est." 9. Et obtiiiueruut pueri ejus regnum/' unusquisque in loco suo:
10. et imposuerunt omnes sibi diademata post mortem ejus, et filii eorum
post eos annis multis, et multiplicatasunt mala in terra. ^® 11. Et exiit ex
eis radix peccatrix,''' Antiochus illustris, filius Antiochi regis, qui fuerat
Romae obses: et regnavit in anno centesimo trigesimo septimo regni
Graecorum.^* 12. In diebus illis exierunt ex Israel filii iniqui,'^ et sua-
serunt multis, dicentes: Eamus, et disponamus testamentum cum Gen-
tibus, quae circa nos sunt: quia ex quo recessimus ab eis,^" invenerunt
nos multa mala. 13. Et bonus visus est sermo in oculis eorum. 14. Et
destinaverunt aliqui de populo,^' et abierunt ad regem :^^ et dedit illis
potestatem ut facerentjustitiam Gentium.^ 15. Et aedificaverunt gym-
nasium*^ in Jerosolymis secundum leges Nationum: 16. et fecerunt sibi
praeputia,^* et receseerunt a testamento sancto, et juncti sunt Nationibus,^^
et venundati sunt ut facerent malum.^ 17. Et paratum est regnum in
conspectu Antiochi, ^^ et coepit regnare in terra Aegypti^ ut regnaret
super duo regna. 18. Et intravit in Aegyptum in multitudine gravi, ^"
in curribus, et elephantis, et equitibus, et copiosa navium multitudine:
19. et constituit bellum ad versus Ptolemaeum^' regem Aegypti, et veritus
est Ptolemaeus a facie ejus, et fugit,^^ et ceciderunt vulnerati multi.
20. Et comprehendit civitates munitas in Terra Aegypti: et accepit
spolia Terrae Aegypti. 21. Et convertit Antiochus, postquam percussit
Aegyptum in centesimo et quadragesimo tertio anno:^ et ascendit ad
Israel, 22. et ascendit Jerosolymam in multitudine gravi. 23. Et in-
travit in sanctificationem^^ cum superbia, et accepit altare aureum,^^ et
candelabrum luminis, et universa vasa ejus,^** et mensam propositionis,
et libatoria, et phialas,^^ et mortariola aurea/^ et velum,^^ et Coronas, et
ornamentum aureum,^'^ quod in facie templi erat: et comminuitomnia.*^
24. Et accepit argentum, et aurum, et vasa concupiscibilia: et accepit
thesauros occultos,'*^ quos invenit: et sublatis omnibus abiit in terram
suam. 25. Et fecit caedem hominum/^ etlocutus est insuperbia magna.^*
26. Et factus est planctus raagnus in Israel, et in omni loco eorum:
27. et ingemuerunt principes, etseniores: virgines, et juvenes infirmati
sunt: et speciositas mulierum immutata est. 28. Omnis maritus sumpsit
lamentum : et quae sedebant in thoro maritali, lugebant: 29. et commota
est terra ^^ super habitantes in ea, et universa domus Jacob induit confu-
sionem. 30. Et post duos annos dierum^*^ misit rex principem tribu-
torum in civitates Juda, et venit Jerusalem cum turba magna. 31. Et
locutus est ad eos verba pacifica in dolo: et crediderunt ei. 32. Etirruit
super civitatem repente,^'' et percussit eam plaga magna, et perdidit
populum multum ex Israel. 33. Et accepit spolia civitatis:** et succendit
eam igni, et destruxit domos ejus, et muros ejus in circuitu: 34. et
captivas duxerunt mulieres: et natos, et pecora possederunt.*^ 35. Et
aedihcaverunt civitatem David™ muro magno, et firmo, et turribus fir-
mis, et facta est illis in arcem : 36. et posuerunt illic gentem peccatricem
vires iniquos, et convaluerunt in ea; et posuerunt arma, et escas, et con-
gregavcrunt spolia Jerusalem: 37. et reposuerunt illic: et facti sunt in
laqueum magnum.^^ 38. Et factum est hoc ad insidias sanctiticationi,®^
et in diabolum malum in Israel: 39. et effuderunt sanguinem innocen-
tem per circuitum sanctificationis, et contaminaveruut sanctificationem.
I)ad I. 93ud) bcr ?!Jtactabäcr. 1, 1—2. Sinnt. 1—5. 743
•10. Et fugerunt habitatores Jerusalem propter eos, et facta est habitatio
extcrorum, et facta est extera semini suo, et nati ejus rcliquerunt eam.
41. Saiictiticatio ejus desolata est sicnt solitudo, dies festi ejus conversi
sunt in luctum, sabbata ejus in opprobrium, lionores ejus in nibilum.^
42. Secundum gloriam ejus multiplicata est ignoniinia ejus: et sublinii-
tas ejus conversa est in luctum. 43. Et scripsit rex Antiocbus omni
regno suo ut esset omnis populus, unus:'''* et relinqueret unusquisque
legem suam.'^^ 44. Et consenserunt omnes Gentes^*^ secundum verbum
regis Antiochi: 45. et multi ex Israel consenserunt servituti ejus,'*' et
sacrificavcrunt idolis, et coinquinaverunt sabbatum. 4o. Et misit rex
libros^^ per manus nuntiorum in Jerusalem, et in omnes civitates Juda:
ut sequerentur leges Gentium terrae, 47. et probiberent bolocausta, et
sacrificia, et placationes'"'' fieri in templo Dci, 48. et probiberent celebrari
sabbatum, et dies solemnes: 49. et jussit coinquinari sancta, et sanctum
populum Israel. '^'^ 50. Et jussit aedificari aras, et terapla, et idola, et
immolari carnes suillas, etpecoracommunia, 51. et relinquere filios suos
incircumcisos, et coinquinari animas eorum in omnibus immundis, et
abominationibus, itaut obliviscerentur legem, et immutarent omnes justi-
ficationcs Dei. 52. Et quicumque non fecissent secundum verbum regis
Antiocbi, morerentur. 53. Secundum omnia verba baec scripsit omni
regno suo: et praeposuit principes populo," qui haec fieri cogerent.*^^
54. Et jusserunt civitatibus**^ Juda sacrificare. 55. Et congregati sunt
multi ^^ de populo ad eos, qui dereliquerant legem Domini: et fecerunt
mala super terram : 56^ et effugaverunt populum Israel in abditis, et in
absconditis fugitivorum locis. 57. Die quinta decima mensis Casleu,*^
quinto et quadragesimo et centesimo anno aedificavit rex Antiocbus abo-
minandum idolum desolationis"*' super altare Dei, et per universas
civitates Juda in circuitu aedificaverunt aras: 58. et ante januas
domorum, et in plateis incendebantthura,''" et sacrificabant: 59. et libros
legis Dei combusscrunt igni, scindentes eos; 60. et apud quemcumque
inveniebantur libri testamenti Domini, et quicumque observabat legem
Domini, secundum edictum regis trucidabant cum. 61. In virtute
sua faciebant baec populo Israel, qui inveniebatur in omni mense"^ et
mense in civitatibus. 62. Et quinta et vigesima die mensis sacrificabant
super aram, quae erat contra altare.^^ 63. Et mulieres, quae circum-
cidebant'" filios suos, trücidabantur secundum jussum regis Antiochi,
64. et suspendebant pueros a cervicibus per universas domos eorum :
et eos, qui circumciderant illos, trucidabant. 65. Et multi de populo
Israel definierunt apud se, ut non manducarent immunda: et elegerunt
magis mori,"' quam cibis coinquinari immundis: 66. et nolucrunt
infringere legem Dei sanctam, et trucidati sunt: 67. et facta est ira
magna super popululii valde.
1) Slkranber befici^tc Tariu« Sobomrtnnuö in 3 ^atn>tf*Ia$tcrt, am föranicu? in Älcinaficn
(334 ». dbv.), l)crnäd} bei ^s\^m (333), cuMi* in bcn Sbcncn ^cn f!5auaamcla unfern 2Irbeta
(1. Cct. 331). — 2) lieber dctbim f. Gen. 10, 4; Is. 23, 12. et al. KnU}^v£To /urä rd
Tzaru^ai. 'A'/.t^avöpov rüv <i>r/.i-Trov rbv Ma/cffSöi'«, öc ii///.^Ei' f« ~'/f /'/f Xfrreu'iii Kai irrära^e ruv
Aapelov ßaai/Ja ttepaöiv Kai M//(5wv Kai fiia&r/.evacv ävr' ahrov Trpurepof t rri rf/v 'Fj/,?ar^o. — 3) ,,Cr
brad^te riete 2et)(achten 511 Stanbe." Sinic^c überfe^cn: „Gr iien?ann i^iele 5d)Iaittcn." Q^
bat *,nc(Ieid>t nicmal-j einen l^jettberrn Ctn (Eroberer ^ei^eben, be'r fp i>ielc ^Sitlacbten iiefdilaijen
unb iiea^onncn, ille SUeranber. (£r 50;i nicntak^ ben .Hitr5eren. — -4) Knl tKoärrjav oxvimuiiruv
^n'/'/.'üv. — 3) 'Iiian fennt jwar am fer (ye|'d)id>te feinen .Höniji, ben 3lIera^^er bätte i^etöbtet
ober tebten (v^ffcn, al? ben '.?(ufrübrer unb ilriMiprätenbenten i^c||u?, ber ben Xariu? jKtobtet
Htte. 2l(Icin viuf betn Uinötn ^eerc^jUgc iüxö) bic Üänbcr ^nbieJi» mt^tn aflei'bitlfl« i^Mc^t
744 2)a^ I. 33u{^ ber 5nacca6iier. 1, 2—15. 2lnm. 5—24.
unb T^ürjlen in J^clge bcr Slngrijfe i^r ?ekif»erIorcn fjakn. — 6) b. ^. bi? ju jenen ©renjen
bei- Srbe, bie banialö im 2Bc|len aU folc^e ancicfcben würben; bcnn Ü6er ^nbien branc^ er nic^t
^ii^^iuji, — 7) Svvn/uv Inxvpäv a(p6(^pa. — 8) SDdt^renb cx im 3(nfaniie feiner Unternebmuiig
inele Sewcit'e ber fJiäfni^ung «nb '^efcl)cibenkit i}ab, erbeb er fic^ attmäbiiil) mebr unb mcbr unb
wollte enblid) fctbft alei (^5ch ücrebrt fein. iVeliau. bist. 11. 19. (ix fcnnte feinen üBiberfpruc^
ertragen nnb töbtcte felbft einen feiner ^Jiebliniie, ben ^^Ibberrn Slitug. 23ei ben LXX fcf^licjjett
biefe SStM'tc Den britten in're;. — J)) Kai //p^e x'-''P''>^' '>'"' *i^i'wi' Km rvpawuv. 9?iemal^ batte bie
iJBcU siorber ein i^röf^ereei 3leicb i^cfebcn, al? ireiebe^ 5l(evanter erobert unb gegrünbet bat. ®g
batte aber faum ein 53eftebcn vnnt ^ebn ^^il'i^cn. — 10) kcü 'tiyvov-o ahrCi e'iq cpöpov. — II) nac^
^Üutardb unb Scncea in golge ber Irunfenbeit; nari^ Surtiu>? in goige eine^ (sjifttranfeö, ber
ibm gcreicbt >varb. (£r ^dbltc e"ril 33 SebeuiMabre bei feinem lobe, bcr am 21. 5(»ril 323 ». S^r.
erfolgte. — 12) b. b. feine gelbberrn unb 'D3?ini|lcr, unter bencn als bie 5Borne^milen genannt
nn^ten: ^].\u^lemau>5, Seleucu^, 5(utigonu6, 3lrirduo, ^].''crbieea3, Saffanbcr, '^Intipater. —
13) 9Jac^ bem ^ycri^tc ber Jpiftovitcr riot^or, Si'ftin, Surtin«? unb Crofiu^ nntrbe biefe 2>cr'
tbeilung t^urd) f'erbieca^ erft nad) bem %c>i>e beö Äönigg gemadit. Stüein t'a Surtiuö fagt:
C'redidere quidam, testamento Alexaiidri distributas esse provincias, unb ba and) Sofcpö
(ikirionibe^ Hb. 3. fd)reibt, 3((eranber babe bie 33ertbei(ung gcmadit, fo ftc()t ju i^ermutbcn, cg
fei bier bie ffiabrbcit in bcr 9}Jitte ^u fud)eu: Sderantcr tjabe ndmlid) mit 5^erbiccaö bie i'er*
tbcitung »erabrcbct, bcrnad) bie J^clbberrn berufen, fei aber »om lote ereilt »orben, ttjcf;ba(bbie
verabredete in-rtbeitung er]! nad) tcnt Jobc gefd)eben. Suftin erjäbtt: Cum deficere euin
aiuici viderant, qutwruiit quem imperii f'aciat bsßredem? Respondit: Dignissimum . . .
Sexto die prieclusa voce exemptum digito annulum Perdiccas tradidit. Qujie res glisceatem
aniicorum dissen.sionem sedavit. Nam etsi non voce nuiieupatus hoeres, indicio tamen
electus esse videbatur. Sorncliu» a Vapire ^iebt aus ter Ucbcrgabe be^ ^"Ringc^ Den 2*Iug,
er babi. ibn bamit jum isoüftrccfer bcjTeu gemacbt, nvis fie frübev mifeinanter in iBctreff bcr
5lbei(ung sicrabrct?ct batten. — 14) Sr ilarb 5U i^abDton, webte Stabt er eben irieter 5u ibrem
frübcren (ytan^e erbeben ivoEtc. 'Xrcffenb tlngt in^n ibm 3ii-^e»'iJ: Satyr. 10: Unus Pellaeo
juveni non sufficit orbis, — Aestiiat infelix angusto limine mundi . . . Sarcofago contentus
erit: mors sola fatetur,— Quantula sunt bominum coriniscula.— 'JtpetleS malte Sllcranöer mit
einem ^^liiu' in Der .)^anb, um eine? Xbeils bie gewaltige '?)fad)t feiner Eroberungen ]\\ fiunbilDen,
antern 3:bcilei ben fd)nellen inM-übcrgang berfelbcn. ' Wan Heil ibn 30 läge lang unbegrabcn,
ivcil fict) bie gelbberrn nid)t einigen foniitcn. Ta feuf5te feine 9Jhitter CliMUpia? : 0 fili, qui
coeli particei)S esse studebas, ne iis quidem potiri vales, qui© mortalium omniuju communia
sunt, terra et se))ultura. — lo) ^'totcmäuS erbielt 5(egtipten; 5lntigouui? ©rofjpbn^gien,
Jpeien unf ^J\-impbi)licu; 51ntipater unb Sratern^ (^h-iedienlanb; ^ymbon ?}icbicn-, $*eucerteg
^Vrfien; ferticca? aber bebiclt bie Cberberrlid)feit über 5ltle. Tod) f*on nad) ^wci ^^ilHcn
321 »0. Sbr. erbüben fid) bie v^ier mäditigften 5tattbalter: ^•H'-'ilemdui?, SrateruS, 5l«tipater nnb
Slntigonue gegen 'JPerDiccaci, ber in B'i^lgc beffen in 51cgnpten tae l'eben serlor 320. Xer Äampf
bauerte fort unter tc\\en 'Ocacbfolgern: 31ntipatcr geft. 320 unb 'Jlntigonu?, ber 301 in ber
(£d)tad)t bei i^sim-i ^feid) unb ^^eben ocrtor. So berrfd)te jc^t SaffanDer, 5(ntipatcro 2obn,
über Wace^onicu; remctriuei, bee; '.Jtntigonuei Sobn, über (s)ried>cnlanD; ^J-Holcmduci über
Slegr^pten; SclcucuS I. über 5!:^rien unb alle öftlid)en ji{cid)e bis jum S'ibu«. — l(>) (£S finb
barunter befonbcr« bie inclcn itriege gemeint, bie jn.nfd)cn ben neucntfiauDenen ?){eid)cn gcfübrt
ivurben, Qui bellum dixit. omne uialum dixit. — 17) /"'C« äuapTuAöi;. 5lntioebue; Spipbaneö
War ein <cobn '^(ntiodiu? III. be» (^rofum, unb i^ruber dco 5eicucuei IV. ^''bilopator, beffen
9?acbfoIgcr er wurDe. Ül^egen ber (ik'meinbeit feineei HbarafterS, wegen feiner Iruntenbeit,
(Scbwelgerci, ^rreligiofität nannten ibn bie Veute: tTri/mvr'/r, 9{arr, flatt f:7Tiipav//r, Der (£rlaud)tc.
Tcx i-^cinamc „Sünbenwur^cl" bedeutet wobl nid)t? 31nberee!, ale^ wa-o ber bl. IPauluö mithomo
peccati beu'id^net II. Tbcss. 2.. einen '3?icnfd)en, ber nid)t nur ein ober ba? anbere 33öfe an tld)
bat, fonberu ih''!! bes "iV^icn ijt. — lf>) Ta Temetrinö, ber 5obn be? 5eleueui< ^^Mnlopator,
ali <s)eif!el nad) ^Mom gcfanbt würbe, fo »oerlief? ^Intiocbu;? CSpipbanc? 3{om, unb ba balb barauf
ber genannre 3eleucue<, fein i^ruber an f^Hft ftarb, bemächtige er fic^ be-o fiirifdicn 2broneS, ber
eigentlid) feinem ''}Jeffen Temctriu? gebübrte. Tief; gefd^äb im _^v! 175 ij. Sbr. bem 137., bcr
f?rifft)'griednfd)en ober feleucioifdien ^-{eitredinung; 5u'i'. 11-17 f. II. 4, 7-50. — 19) Unter
bicfcn aui? bcv "Jlrt gcfdUagcnen 3öbncu "si?rael^"tbat fid) befonber? berocr ^scint i^scm), bcr
Sobn bc5 i>erftorbenen .^obenvricilerc Simon II. nnt t^'u^cr beg lebenden .ipobenpriefter^
Cniai? ITJ. C£r wanbelte feinen bebr. ^lamen in ben gricdnfd>en „3afon" um. 5(ud) Wenelau^
«nb bie ^bbne einec; gewiffen Tobias macbten fid) übel berüd)tigt. — -20) ÜNd)t Die Trennung
ron ben -peibc« bradnc bie Hebel, fouDcrn im (SK'gcntbcil bie (sicmeinfd)aft mit benfelben, Der
Lügner von 'Jlubeginn fäumt niemal?, bie ibm 'Jlngebörigen in ber ilunft bco ^^ügen? gcwanbt
unb ftarf ,^u madum. — -21) ,,ta entfd)loffen fid) (Einige Pont i'olfe;" kuI 7Tpn£x^vfi?/^!/näi: nveg
«Tri) Tov /diir. — 22) sc. Antioclium. — :I3) ■^iiu/ndi ri (^iiiaujim-n tüv t-&vüv ,,Die ry5cbräud)e
bcr .Reiben ein5ufübren." aBel*e biefe (^3ebrdu*e gewefen, lebrt foglcid) bae; golgenbe. —
24) Die ©i}mnaficn waren grojjc ©cbäube, in welchen bie |)eranwa"($fenbcn Jünglinge alle
'Bai I. 53u(^ ber 5J?accat)äer. 1, 15—44. 2(um. 24—56. 745
ntöiitic^cii fövpcrliif cit Ue(ntniicit, ^»h^ Jltinj^n, baei l'aufcn, baj* SU-itcn, baj« J^cdUcu imb bcr-
flteutcn erlernten, ivotnn ile nacft wwxtw, wie fduMi baei 'iluMt, nn-lite? immi yv/iror „narft" nb(\i'
leitet wirb, an5eivU (äd)tc luvncr, wk jeiu. .*?.) — il'>) Sie fdnimten i'id), o[^ne '-iHn-baiitui
fein, unb erfünilelten l>a(Hn- eine foId>e mittedi ^ntlrunicuten, ivaci C[(\v\\^ nicht ohie iiropc
(gdimer^en iierd)ehcn fonnte. Tint unu^ tinit nidn rcr eitle ^i.Venfd), um" tie ^hinft ^er 59elt ^u
enverben? Tie ®eife, eine fol*e rperatiiMi burdnufü^ven, lehrt (ielfue in feinem ©erfe de
iiiodicina VIT. 2"). '^iad) bem (vU-fetje Wofi? uvir eine foldu- Cirfünilelinu^ eine fL^rmliehe \!ci'
fvii^unii mnn i'olfe diottect nnf bem mit <^UHt felbft (lefdiloffenen i^iinbe (Jon. 17. — i(i) „fte
biclten ec! mit ben .^3eiben." — il7) „|le nerfauften \i6.\ In^'e-o ut tbnn," b. i. ilc liefen lutbnrd)
irbifdie i'ortbeile ».■»erfüln-en, '^iM'e^ 511 tinin. — iJS) 3" bem A?ebr. bürfte e^? iiehciften haben:
„Unt» e^ n^rr^ befeftivit bie .^err|\taft vor '.JlntiiHtni-:;." t£r hatte e-? mit 'sU\]enf6niiV'n ]n thun,
über bic er iebcd) burd) feine '-l^nnbei^i^enoffen (iumene>? nnb '^(ttatu-j ^!e"^herhä^^ j^enninn.
<5ohalb er nun bie Jperrfe^aft hefeiltijt fah, hefam er Vu|l, fie and) iinnter au£(5u&chnen. —
29) iTri/.a.is i^naütvaai -r^r Ai; j'-roi/ „(£r fdndte fid) an, aud) Über '^(e;v.n''tnMii herrfd)en."
Zsn ^dt von nunnjcn OabrenJü-KiO madite er ^.^ier ,■^•cl^5Üsle nad) '^(c;V.>Vten. ix-im ',n.Hnten
109 i^Iansi eei ihm, burd) bie ^diladU hei yelufium Weiiter fall mm ci,an] 'ikc\vvtax ]n l^■'er^cn;
beimrrittcn Kis eine 5eefd)lad)t ,ui i^ewinncn. hinein bie :'l{ömer nahmen fid^ bc3 .Sl^.^niil^
g-Molemäui? ^Philomctor an, »efjhalh 5inttochuei »on C'em t^ierten (Ve(^vu^ ItiT unv^erriittcter
Tiiuyt heimfehren muf;te, hefd)ivert burd) eine ijaxtc reinüthic}un|], bie ihm bcr rL^mifd)e Vei^at
S^oviliu? l'dna-:? aui^ethan hatte-, I)ai). 11, 12. — rJO) kuI h aröh.) /ttycih.,: (£.3 i|l hier bic
^Ictc vom ^au-iten (^cib^ui^e, ben 3lnttod)u>S unternahm, oon bem bcc* Ij. Hi'.i. 3u i^. ls-29
f. II. ö, 1-2;-;. — 31) riefer ^ptolcniaue; (^^.''hilometor) ivar bamal« erft Is ^tahre alt. —
32) ör f(oh '^ivar, iiericth aber bennod) in bic (s3efani]cnfchaft beei 3(ntiod)Ui^, wo er auö'J'olitif
al$ tvreunl', nicht al? Acint' behanbelt würbe. —33) b. i. Der i-(ried)ifchcn öi'itrcd)nunc!, wcUtecs
bem ;rv- lö'.i 0. Shr. entfvrid)t. 5lüioli, \'och unb 9ieifd)( fel/cn bic rKüdfehr Dcj 'J(ntiod)UiJ in
bao 3ahr 168. — 34 j nlg ru äyiacun. (£r trat in jenen Iheil be? Stempele ein, ben man bas
^eilijie hief; unb fcn nur bie 'J'rieiler betreten burftcn, unD and) biefe nur 5ur 3eit be« Cpfcr-»
Xienilcö Exod. 2(). — 3'5) „er nahm ben iu''lccnen 3taud)altar wen," auf wcld)em tciglic^
üDier^cn^ unD 2(henb>5 csccpfert warb Exod. .JÜ, 1-10; 37, 25-2',t. aal eAnße: -d x^vmaari/pfou
rö jpi'OTw. — 3G) b.'h. bie ^id)tpui3c, bie 'Äd)a(c bcr ^id)tpu^c, basi DeUicfäf! Exod. 25,
31-40; 27, 20; 37, 17-24; Lcv. 24, 1-4; Num. 4, \). — 37) „bic iH\-fen unb .Hannen" iu
ben V'ihationen. — 38) rar TiptaKa(; r«,; j/;i'(T(H- „Die gclbcnen :')fanclH3cfäf;c." — 39) Xer i'or-
banii, ber Dag ^eitii^e lUMn ^Hlerhcilij^ftcn trennte, war auci 'i^^iüm mit himmclhlauen «nb
fcharlachrcthen 5väDen unb fcftharem iBIumcnwcrf burd)Weht. — -10) Tarunter finb wahr»
fchcinlid) bic oerfd)ieDenen i'3cihttcfd)enfe ^u vcrftehcn, bie innr ^ür|len uuD "iUn-nehmen in ben
2cmpcl [VM'cubct worDcn; f. II. 5, K). — 41) „er 5crfd)(uii 5(üeg." Kai ilt-tm- -ai^ra „er ent»
blößte 5fllei?," b. h. er lie§ bie ^clbenen unb filherncn in'fiUii^e ihm: Jhiircn nnb Söcinben hin«
WCiincbmen. — 42) Unter Diefen viduitu-n, bie in unterirDifchen (^3ewi.^lhcn aufbewahrt würben,
befanbcn fich and) ii>ittwen= unb i*3aifenviclber unb mand)cr!ei revcfiten; II. 3, 10. 2Da^
SJntiochuci weoinahm, hetrus] ISOO Salente (sJolDce;. — 43) (5r lief; Die 2taDt pIünDern unb
ein aüiieincinc-? 'yeme(3el ani'tellen, hei wetdiem 40,000 9?ienfd>cn umfamen. ßhenfoinelc würben
(^efauiicn fortj^eführt unD i^erfauft: II. 5, 11-23. — 44) (£r fpracb (■5re!.^elhaftc•:< i^iicu '^-^ott
UUD fein heiliiU'5 in^lf ßleid) Denen, bic an feinen '^iott .alauhcn. — 4-5) raö iiai^c^Atnb wurDc
mit 5d)reden erfüllt, ali^ ce hin-tc, wai? in jcrufalcm i^^fdul^cn. — 4(i) „nad) ',wei oollcn
fahren," wa? foiMcl hciiH, <iU- im Dritten ^s(ii>\'c. 'ilfad) echol^ 5([Iioli, Vod) uuD j)feifd>l Da?
^. 10() ]n i>errtchen. ^d)oU meint, bcr abi^eorDnetc Steuereinnehmer '.llpoUoniu? fei im 'l^fonate
;fvuni an;ieEommcn-, 5U i^. 30-67 f. IL ö, 24-6, 17. — 47) Ter Ueherfaü ;tefd)ah an einem
©abhat, wo Die ^ubcn feine SBajfen ]x\ führen wai^ten Dan. S, 25. — 4S) „er plünberte bic
StaDt." — 49) „nahmen ba»? iMeh wcti." — oO") „Sic hefe|liiiten Die i^urii 5ipn mit einer
flrojjen unD ilarfen -Wauer." glainui? ^tM'ephue; 'ocrfe^t Dicfci^ Gaileü in bic untere Stabt "Jlfra;
ein ^rrthum, bcr fich fd)wer hejircifen Iaf;t unb einer üBiDcrleciunji c^ar nicht ]n hcDürfen fduint.
f>l ) D. h. fie richteten imcI 3chaDcn an, unD ]\i\w in tüdifd)cr ©eife, tai^ mau fich nidu Da;V';icn
wehren lonnte. ^ie mad)teu Da '^(uöfälle in ^-Jcitcn unb 'i?luiu'nhlicfen, wo man c? am ii>eniiiilen
erwartete. — -52) ??(an fLMnrte oon SiiMi auö Den Jempcl ftct? hclauern unD üherwaiten, fowie
bie SiU' unD '^Uu'i'iehenDen beobachten. Ta fehlte ciJ Denn nicht au Ucherfällen Der forj]Iofen
SBaüfahrer. Äein ©unDcr, baf; in ,aoIi1c fold)er '^luiV-iffc enDlid^ fein ''Mcnf* mehr jum icmpel
ftd) in liehen wacite unD Die $*ewohner Der ^taDt fclhft au»5wanberten. — -53) // -',"'} aiVz/f fif
t^ov(^h%>aiv „^hrehrwürDiv^'r (Iharafter war v^bllig Dahin;" Arnos 8, Ki; Tob. 2, 0. —
i54) (£? foUten "Jdlc ^ufammcn, ^uDcu unb .)^eiDen, ]\i (£incm i^olfe 'oerfd)mel5cn, unb um Diefcr
jiaatlidien (iinheit wiKen foUte Cu^^^'i" *iud) bai^ Iheuerile, bie :)teli;iton ndmlich, ',nni Tpfer
brini^en. Slntiochu? wollte baiJclhe, was? heute io oiele Staat-?füu|"tler wollen: bax^ 2taatg=-
5ntereffe folltc allen anbcren ^uUerciTen, felhil bencn beö ''»kwiffen? vorans^chcu. (£>? iftba;* reine
^Vincip be? AÜntcn Dicfer ®elt; TTI. l\liir. 12, 28. — -5-5) Kn'i h,KaTa'/.fJt:'iv kKaarnv -TU rÖHiLia
a'vTov. — r5(ij Xie •C'^ciDeuvHMfcr fonnten leid)t einwilligen 5ur Sinnahme beö relii5ii.M'en Gultu?,
746 Das I. SSuc^ ber 9)?acca&äer. 1, 44— G5. 2lnm. 56—71.
ben i^nen 2(ntiocf)ug gab, ba er tbncn ja feinen anbercn gab, alg ben griecbifdien, gemä§ njelc^ent
cä erlaubt war, alle möglicfien 3trten bcr C55ötter ju ehren. — 37) b. b. bem Sultuö, ben er
ibncn gab. rv '/.arpeia ahrov. — 38) Unter libri finb bier „Scbretbcn, 2?riefe" jit x'^crj^eben. —
39) Kai ^voulv Kai a^or()//p „bte gricbcni^' unt) 3;rvanfD»?fci^ • ." — 60) ®r liep bai^ ^ciligtbum
i'^erunreinigen burcb Slufilcßung oon atlerlci ©cbitben, bcibnifd)cn (Srnblcmcn, (ööttcrftatuen,
bag Zeitige i^olf aber burdi ®enuj; unertaubter ©pcifcn, burd) llnterlafl'ung bcr ^-i3efd)ncibun3
VI. f. f. f. IL 6, 18. Kai /Mävai dyiaa/na ual äyioi'c. C£inigc wcßen bter untcr äyioc bie ?prtejler
unb'$*e*oiten t>erftebcn; allein bie ben,\i&rtelten 3Ut^Ieger baiten eei mit ber 3?ulgata, bie bier aüc
irrt TrdvTa tov '/aöv. — 63) i^ni Evsrsi/iaTo 7ß?f ird/.eciv 'lor6a dvmäi^eiv Kurä tvö/uv kuI ttö/uv.
64) aal cwißpoia-^ijcav aTTÖ tov /aov Tvpoq avTovg ttoX^oI, -^äg 6 lyKara/UTruv tov v6/iov. —
63) l^ejbr. b. 3. 1G7 t?. Sbr. — 66) üico66fi>/aav ßöelvyf/a £p7/fi6aEcoc- Tarunter ifl roobi
bag 2?Tlb besi Jupiter olympius ju i?erftcbcn, tveil 9lntiod)ug andj ben Zmi^d fclber IL 0, 2
nacb bicfcm (^^ott genannt iviffen iveütc. Xcr 33crfaffer gibt ibm feinen 9?amen, weil er fürdUete,
fid) unb bie Sd)rift bamit ju cntwcibcn; Dan. 11, 31. gUunut^ Sofebbue hegt bie 5}?einung,
ber a>erfa[icr babe bier ben fletnen 3(ltar im 'Stuge, ben 51ntiod)U0 über bcm grcficn Cpferaltarc
im asprbpfc bauen lief;, nm barauf (Sdnrcine ju obfcrn; f. i^. Gl. — 67) f. i- ^^^r. — 68) ©3
fdieint bamit gemeint ju fein, bap aße 5)?onate cyemeinbe« unb Jpau-ounterfud}ungen i>prgenpm«=
men würben. — 69) k yv iirl -oh ^vaiaaTiipiov. 'iXci.&i bicfcm gricd)ifd)en Jcrte war ber Elitär,
auf bcm bai^ l)cibnifd)e Dpfcr i^crrid)tct würbe, nid)t gegenüber bcm ^-J?ranbcbfcraltave, fcnbern
(3i\x\ bemfclbcn aufgerid)tet, ba ja bcfauntlid) letzterer" eine ungebcuere 9lu^bebnung batte. 2(n
bemfclben 2age, an weld)cm bicfe^^ erjle Jpeibenppfer im lenipcl ftatt batte, würbe brei Sab«
naciibcr bie 2i>icbcrcinweibung bce; 3:cmbel? s?crgenDmmen; f. IL 10, 5; Dan. 7, 25; 8, 14.
70) rcn ^ifänncrn war ba'^ iBcf*ncibcn fd)on früher 'verboten werben; ba ibncn jebe Stue*
Übung bes mefaifdien linltuei bei 2cbc5ftrafe i^erbotcn würbe. — 71) 3e fd)wcrer bie 3eitcn,
befto grpfjcr crfebcint bie 3:ugenb. Die 5D?afcabäerjeit liefert ein reic^licbc^ ßcntingcnt großer
atcligione« uub SLugeubhclben.
Caput II.
1. In diebus illis surrexit Mathathias filius Joannis, filii Simeonis,
sacerdos ex filiis Joarib^ ab Jerusalem, et consedit in monte Modin:''
2. et habebat filios quinque, Joannera, qui cognominabatur Gaddis:^
3. et Simonem, qui cognominabatur Thasi:* 4. et Judam, qui vocabatur
Machabaeus:^ 5. et Eleazarum, qui cognominabatur Abaron:** et Jona-
than, qui cognominabatur Apphus:^ 6. hi viderunt mala,*^ quae fiebant
in populo Juda, et in Jerusalem. 7. Et dixit Mathathias: Vae mihi, ut
quid natus sum videre contritionem popüli mei, et contritionem civitatis
sanctae, et sedcre illic, cum datur in manibus inimicorum? 8. Sancta
in manu extraneorum facta sunt: templum ejus sicut horao ignobilis.^
9. Vasa gloriae ejus captiva abducta sunt: trucidati sunt senes"* ejus in
plateis, et juvenes ejus ceciderünt in gladio inimicorum. 10. Quae gens
non hercditavit regnum ejus, et non obtinuit spolia ejus? 11. Omnis compo-
sitio ejus ablata est." Quae erat libera, facta est ancilla. 12. Et ecce sancta
nostraetpulchritudo nostra et claritas nostra desolata est, et coinquinave-
runt ea Gentes. 13. Quo ergo nobisadhuc vivere? 14. Et scidit vestimenta
sua Mathathias, et filii ejus: et operuerunt se ciliciis, et planxerunt valde.
15. Et venerunt illuc qui rnissi erant'^ a rege Antiocho, ut cogerent eos,
qui confugerant in civitatem Modin, immolare, et accendere thura,^^ eta
lege Dei discedere. 16. Et multi de populo Israel consentientes acces-
serunt ad ec>s: sed Mathathias, et filii ejus constanter steterunt. l7. Et
respondentcs qui missi erantab Antiocho, dixerunt Mathathiae : Princeps'*
et clarissilnuS) et magnus es in hac civitate, et ornatus filiis, et fratribus;
747
18. ergo accede prior, et fac jussum regis, sicut fecerunt oranes Gentes, et
viri Juda, et qui remanserunt in Jerusalem: et eris tu, et filii tui inter
amicos regis, et amplificatus auro, et argento, et niuneribus multis. 19. Et
respondit Mathathias, et dixit magna voce: Et si omnes Gentes regi
Antiocho obediunt, ut discedat unusquisque a Servitute legis patrum
suorum, et consentiat mandatis ejus: 20. ego et filii mei, et IVatres
mei obediemus legi patrum nostrorum; 21. propitius sit nobis Deus:*'^
non est nobis utile relinquere legem, et justitias Dei: 22. non audiemus
verba regis Antiochi, nee sacrificabimus tran.sgredientes legis nostrae
mandata, ut eamus altera via.'® 23. Et ut cessavit Icqui verba haec,
accessit quidam Judaeus in omniura oculis sacrificare idolis super aram
in civitate Modin, secundum jussum regis: 24. et vidit Mathathias et
doluit,'' et contremuerunt renes ejus, et accensus est furor'^ ejus secun-
dum Judicium legis, etinsiliens trucidavit cum super aram:'^ 25. sed et
virum, quem rex Antiochus miserat,^"^ qui cogebat immolare, occidit in
ipso tempore, et aram destruxit, 26. et zelatus est legem, sicut fecit
Phinees Zamri filio Salomi.^' 27. Et exclamavit Mathathias voce magna
in civitate, dicens: Omnis, qui zelum habet" legis statuens testamen-
tum,-^ exeat post me. 28. Et fugit ipse, et filii ejus in montes,^^ et
reliquerunt quaecumque habebant in civitate. 29. Tunc descenderunt
multi quaerentes Judicium,^ et justitiam, in desertum:-^ 30. etsederunt
ibi ipsi, et filii eorum, et mulieres eorum, et pecora eorum: quoniam
inundaverunt super eos mala. 31. Et renuntiatum est viris regis, et
exercitui, qui erat in Jerusalem civitate David quoniam discessissent viri
quidam, qui dissipaverunt mandatum regis, in loca occulta in deserto, et
abiissent post illos multi. 32. Et statira perrexerunt ad eos, et constitu-
erunt ad versus eospraelium in die sabbatorum, 33. et dixerunt ad cos:
Resistitis et nunc adhuc?^ exite, et facite secundum verbum regis Anti-
ochi, et vivetis. 34. Et dixerunt: Non exibimus, nequefaciemus verbum
regis, ut polluamus diem sabbatorum. 35. Et concitaverunt adversus
eos praelium. 36. Et non responderunt eis, nee lapidem miserunt in eos,
nee oppilaverunt loca occulta, 37. dicentes: Moriamur omnes in sim-
plicitate nostra:''^ et testes erunt super nos caelum, et terra, quod injuste
perditis nos. 38. Et intulerunt illis bellum sabbatis: et mortui sunt
ipsi,^^ et uxores eorum, et filii eorum, et pecora eorum usque ad mille
animas hominum. 39. Et cognovit Mathathias, et amici ejus, et luctum
habuerunt super eos valde. 40. Et dixit vir proximo suo:^** Si omnes
fecerimus sicut fratres nostri fecerunt, et non pugnaverimus adversus
gentes pro animabus nostris, et justificationibus nostris: nunc citius
disperdent nos a terra. 41. Et cogitaverunt in die illa, dicentes: Oranis
homo, quicumque venerit ad nos in hello die sabbatorum, pugnemus
adversus eum: et non moriemur omnes sicut mortui sunt fratres nostri
in occultis. 42. Tunc congregata est ad eos synagoga Assidaeorum^'
fortis viribus^^ ex Israel, omnis voluntarius in lege:^^ 43. et omnes, qui
fugiebant a malis, additi sunt ad eos, et facti sunt illis ad firmamentum.
44. Et collegerunt exercitum, et percusserunt peccatores in ira sua,^' et
viros iniquos in indignatione sua: et ceteri fugerunt ad nationes, ut
evaderent. 45. Et circuivit Mathathias, et amici ejus, et destruxerunt
aras: 46. et circumciderunt pueros incircumcisos quotquotinveneruut in
finibus Israel: et fortitudine.^' 47. Et persecuti sunt filios superbiae, et
prosperatum est opus in manibus eorum: 48. et obtinuerunt legem*'
de manibus gentium, et de manibus regum: et non dederunt cornu
748 ^aä I. 35u(^ ter gjlaccatäer. 2, 1—24. SInm. 1—18.
peccatori.^ 49. Et appropinquaverunt dies Mathathiae moriendi, et
dixit filiis suis; Nunc confortata est superbia, et castigatio, et tempus
eversioiiis, et ira indignationis. 50. Nunc ergo, o filii, aemulatores estote
legis, et date animas vestras pro testamento patrum vestrorum, 51. et
mementote operuni patrum, quae fecerunt in generationibus suis: et
accipietis gloriam magnam, et nomen aeternum. 52. Abraham nonne
in tentatione inventus est fidelis, et reputatum est ei ad justitiam?
53. Joseph in tempore angustiae suae custodivit mandatum, et factus est
dominus Aegypti. 54. Phinees pater noster, :!elando zelum Dei, accepit
testamentum sacerdotii aeterni.^* 55. Jesus dum implevit verbum, factus
est dux in Israel. 56. Caleb, dum testificatur in ecclesia,^^ accepit
hereditatem. 57, David 'in sua misericordia*" consecutus est sedem regni
in saecula. 58. Elias, dura zelat zelum legis, receptus est in caelum.^^
59. Ananias et Azarias et IMisael credentes, liberati sunt de fiamma.
60. Daniel in sua simplicitate liberatus est de ore leonum. 61. Et ita
cogitate per generationem, et generationem. : quia omnes qui sperant in
eum, non infirmantur.^^ 62. Et a verbis viri peecatoris ne timueritis:
quia gloria ejus stercus et vermis est:*^ 63, hodie extollitur,^^ et cras
non invenietur; quia con versus est in terram suam,*^ et cogitatio ejus
periit. 64. Vos ergo filii confortamini, et viriliter agite in lege: quia in
ipsa gloriosi eritis. 65. Et ecce Simon frater vester, scio quod vir consilii
est: ipsum audite semper, et ipse erit vobis pater. 66. Et Judas Macha-
baeus fortis viribus a juventute sua, sit vobis princeps militiae, et ipse
aget bellum populi.^^ 67. Et adducetis ad vos oranes factores legis: et
vindicate vindictam populi vestri. 68. Retribuite retributionem Gen-
tibus,*^ et intendite in praeceptum legis. 69. Et benedixit eos, et
appositus est ad patres suos. 70. Et defunctus est anno centesimo et
quadragesimo sexto:^** et sepultus est a filiis suis in sepulchris patrum
suorum in Modin, et planxerunt eum omnis Israel planctu magno.
1) 5?rtme ^Wattatbtaö (©Pttc^ rsjcfitcnf) cntfi^ricftt i^eni griccftifcftcn ,,3:(^eobpruei, ober roro-
tbcuö^" rte ''J^rtcftcrflaprc ^eartb war bic cr(>e I. Chro^i. 24. 7.-2) fi Mcj(hiv. (£g war
ein 'ci;täftii)en, nat)e bei Sv1b^a u^^ 3Um(a, ein paar <:tunben füböftltit *?en -JPPP^ iiclciien
];->, 27-;]0. — 3) ö ihaimADviifimr Ktah^ir. (f? i|l ^ifcifclbaft, cb biefev iu>iiuxme im JöebräifÄeu
t»''"in „bciliij" ober ^"^^ „grud)tbaufc/' cber nne fer Ssucr (einreibt: »"IJ „ölücfli*," ^ebcipen
^abc. — 4) ö Kalovfievog Qaaai, Wiidjii Siiüße für 5J**ri /<3?'>rf/" ttebmcn, SInberc öcn f^H
„abfd)neibcn"^berleitcn ; rerefcr aber für »cnranbt 6ä(t mit bcm ft^rif^.ten „3:baMl: (£r wirb
luadifeu." — 3) ö i-iKa/Mi-^evui, MaKKaßaiog. Q,6 i\\ ba» t)ebr. *^p,^ „bcr Kämmerer." —
6) Al'tipav, wddjci einige für gleic^bebeutenb mit "l»^}«} „fiart" ncbmcn, I^crcfer aber u. 51.
für cinö unb baffelbe mit bem arabif^cn Chauran ba(t, roelcbee! »on chara „burtitlcdKu" ber=
fommt. i^ctanutlicb fanb Gicavir feinen ipf, iväbrenb er einen (Elcpbauten '!:!\>n unten t\ixd>-
ftad) (i, 43-4(>. -^ 7) njcUteg ii3ort man gemeinbin ton ji^^n »finnen, Stnfcbldge mad)en"
berleitct. Cunuitbaö a\ir in ber Ibat febr fitlau unb reicb an ^Mänen unb 3lnfd)(dgen. —
8) Kfii «f5f röf .V/nGOr/fi/a^. ^lüe? UM? ^ama[e; iHM-ainvii, batte ben (J()araftcr ber Tbiettci^Iafterung.
9) n>eld)Cö im Jpebr. iual)rfd)einlicl) pfD^ „i^evacfitet"" biet'. — 10) v?/~ui „bie flcinen Älinber."
11) „all fein 2d)mucf;" nä? ä Kunuoc. -^ 12) nad) ^ofepbu» ^^i^^iuö Antiq. XII. 6. 2. ftnb
barunter Slpellcö unb feine '^ebülfen ^u i^crfteben. — 13) f. i. f'iir. — 14) 2{uö tiefem SBcrte
fd)cint beroorjugeben, baf; ^['fattatbiay mit ber ^ll^riefterwürbe awd'^ ein Ü?crtiebcr- Pter JRiditer«
anit tH'rbanb. 5d)cl5 meint, man babc ibm alc jvamilienbaupt cen 9?amen princeps gegeben.
13) '/.fwf '//"> KaraAtTTt-iv v6/jov Kai (UKai6/iara „ba!^pr beix^abre nn^ (yptt, ba§ tüir ß3efeg unb
©a^UngeU SJCrlaffen." -^ 16) roi' napt/.'delv ri/v /.arpeiav ijuiln' re^iäv // äptarepäp. — 17) «al
k:,ii'/uaE. — 18) Knl äv7/ve-/Ke dvuw Karä rd Kpiiin „unt^ er crbpb feinen Wutb gemäf' bem fycri(ttc
(ft)cfeee CiJctte^)." Ta^ ®efe$ Deut. 13,7-9 forbert jeben '^laubigen auf, einen feieren, ber
bem wahren ©Ott untreu wirb unb ju ben ©cttern übergc|)t unb auc^ SInbere baju oerieiten
T>ai I. Snc^ t?er gjkccabacr. 2, 24—58. 2Inm. 18—41. 749
trifl, p^nc iSaitmcn 51t törtcn. — 19) ml (^imuiov t'aonin) nr-6v. Tiefe 2'bat iTtar ivic eint
£?VKi"banMunii, tnxd) tie (^iottei5 Jörn i^cfiKMit nuMten foUte, wie benn '^Unt ui ^ni VeiMten im
l'asicr tev il^iiile, welche ibrc abtrünniiu^n i^l•ii^el• auf Woufi^ ^I^efeM jicti^ftct l^itten, ebenfalls
fai^te: CoiL-ccrastis u):inu.s vestras hudic Domino, uinis(|uis((ue in lilio et in f'ratre .sikj. iit
detiir volii.s bonodietio Kxod. ;12, "J'.>. Watratlna;* baue vor fiel) ^a>^ '-inifpiel bcei .^obcnpricftcrd
>JM>ineei^ Nuni. liö, 7 un^ ^e£< 'iVropln-ten t£(iiU\ ter bie 'i^iaUnnietler töDtete III. llcir, is. 3m
neuen iMinte beftebt ein folcbeei r)(clii^ioni^ '^U'fel3 nidit mehr; ^afür babcn aber t'ie ireltlicbcn
f>ki'elu\ebnn;ien e? in fi* aufiienommen nnt i^ebantbabt, bi? in nnferer neueren .Jeit auä) in
biefer 4^c5iebunii eine '?(en^erun;■^ einvietveten i|"t. Teffenuniieaittet fcbeute fid) fer bl. ^'■'»bannes
(£bnM'o|lomuc; niebt, in i.^ffi"ntlii.tcr iVreftjU \n fairen: ,/Benn ru 3eman^ <^)oü läftcrn binft, fü
liebe bin, fctült ibn, un^ irenn er fcr x:ccbldiie be^arf, fo nn-is^ere bicb nid)t. ^riWaa ibn in baci
^(n;ieMct)t, jcrftof; ibm fein -Waul, ^eiliiie beinc .^anb burcl) bie iH-nvuntnniv" — 20 j Ter Slb»
gefvinbte tM^biente tiefe Strafe aU i^erfübrcr noct) mcbr, alö bcr 3?erfiibrte II. (3, 1, — 21) vU)
•^La/.üii. 3m ^cbr. J^iSD"!^. — 22) Wit bicfen ©orten crlicij Wattattna^ feinen feierlichen
9(«fruf jum bcilij^en MriCiU' für Tsiott unb 'i'aterianb iKsien bic beibnifrfKn Sinbriniilinjic nnb
(yewalttbäter. Sein "Jlufruf »rar nicbt bcr ;Hufruf \\\x (int'pbrun.a !U\>u'u bie iVM'ei"ilid)c Cbrii^feit,
fonbern ',ur 'Olbivebr uniUn-ed)ter "Jlnj^riffc auf ba? 'sH'fci^ unr bie iU-rfaffuna." 2obult '^Intiod}u>5
bie (^h'en5c ber duf;eren, büri-ierlicben Wacbt überfdtritt uuf in ta-J reiij^ibfe (Mebiet eiu'iiriff, war
er in ben "JtUiien fe^^ l^olfci^ fein .Höni;^ mebr, fontern ein :')tebe(l i^ciUMi '^3ott nnb bie inn-faffuni],
QtSi^yw ibn auf",utreten war feine (ümvun-nnji, fontern beroifdie Jbat. Unt tonnte man ee; au'ii
au? bem (^kM'el3e nicbt foliiern, '^<\.\] ^ifattatbiaei berecbtijU war, feine Stimme ^ur Cirbcbunii beä
SDitcrfianbec^ laut werten 5U laffen, fo bleibt ü iiewif; unt unbeilritten, tap (^HUt felbft ibn
bcredUiiU b<\bi, terfeibe Wott, ter l'eben unt lot in (iiner -i^ant bat unt Ct^ lun-maji, in tie
Unterweit binab unt aucb wieter bcvauf^ufübrcn. ^eit jebod) ber 3obn fsHUtCi^ anf (£rten
crfd)ienen nnt tie l'iebc, remutb unt (^)etu(t <i\\ tie SpilAC te? fticfeljee j^efteUt bat, ift aller»
binciö ter ».HMiiei^cnte g-aü, \vi> er immer eintreten \i>[[, anter^^ 5U beurtbeilen. ^)l\i ^Itedu bat
fid^tie Mirdn- turcb tcn obcrften Jpirten feierlich aueißcfprodien, taf; eine (£rl)cbunii bewaffneten
2Öiter|lante-^ iiciien tie wcltlidieu ^>u\ientcn in feinem '(^-alle erlaubt fei. Tic ''>kifti;ifeit bcö
9?. i*. fortert ti, k\\n anteren ©affnt \\\ eriireifcn, alf^ tie teg f^jlaubene!, ter .i^offnuuii, ter
l'iebe; fein antereei Sd)wcrt ^u fübreit, ab? jene? be? äBorte?. (£? fint tiefe Äviffen nidit
tücnij^er llarf, al? tie materiellen; ja fie fint weit ilärfcr. 'J'apft ^xw^ VIT. fctUe bem csiXuaU
tilgen "Jfapoleon feine anteren iOaffen, al? bie tc? ^>cbetci? unt te? Jln^rte? entjU'iien, uiit wer
fteoite am (£nte'^ — 23 j „unt wer ten '-i^unt (ta? (s3cfet3 '^HUtc?) aufrccbt balt."" — 24) 'Rc^i^
Scbolj floben ne in tie fütöftlidum (^H'biriie, wohin in früherer ^i'xt auch Ta'-nt sieflohcn war,
unt wo ii ^L^blen iy\i\ in bencn man leid)t alle feintlid^en ^üuiriffe abwehren fonnte. —
2-5) wellte 3ied)t unt rvicrcchtiiifcit i^ehanthabt wiffen wollten. — 2(5) b. h. in_bie wüften
©ecicnten um ta? totte 5.^?eer. — 27 ) «■>(: r,rv v'w Inarov „lafit e? viut fein." — 28) ^ie wollten
tieber ftcrben, al-j a_ni Sabbat eine förderliche ^lnilreniiunc^ üben. Sie hatten ^war turd> Selbft-
»crtbeitiiinnii ten ^abhat feine^wciv? ?erlel5t, allein ihre '*i3ewiffen?5artheit war fo »irof;, tajj fie
bie 9{ettun;i tc? Vebcn? nid)t al? llrfadic i-ieiten liefjen, fid) vi>\\ tcnt (siebote te? ^abbat? Exod.
L'd, 10; oK 14-17; li;'). 1-8: Deut. 5, 12-14 frei^ufprechen. — 29) 9iad^ AKv.nui^ ^"uM'cpbue
Anti(|. XII. 6. 2. ftarbcn fie burd> (irfticfunj^ rom ^IJaudi te? gcuer?, weldie? tie ab;^M»tiittcn
Sd^aaren te? 3(ntiodni6 *oor ter .^M^bte, in ter fie waren, an;-(ejüutet hatten. Sie ftarbcn al?
^-Wirtv^rer te? Sabbatiieboteci. — 30) ein .^^ebraicmu?, ber betcutct: „e? fprad^ (Siner ^um
Sintern." — -^1) awayu-^y 'lovöaiuv . . 3m .C->ehr. hie^ e? wahrfd)cinlid) DH^DH „i'^i'omme."
• T
ßs ftnb taruntcr treue ßiläubii^e ^u ocrfiehen, wcld)e II. 14, 6 aud) fo be5eid>net werben. —
32) /ffv'"/"" (5t'i";,"«. Sie waren ftarf an ^]cib{ nnb anihrfcheinlid) auch an ®affen, ^M'osiant
unt anteren 'i)}Mttcln, fidi ',u halten unt ^u vertheitijU'n. — 33) -ur i, tKnrnia:6/y.n'oc ri;> r6u(j
„3eber, ter frciwillisi tem (^iefene hultiiite," nach tcm .5cbr. wahrfdninlid): „3eber, ter am
63cfctje feine l'uft hatte." — 34) ®o immer fie eine öffentliche (sk-feiu-öübertretuuii fahen,
(dritten fie ein mit ten iUaiYen unt ilellten ab tie fsh'eucl, töttctcn tie iBiterfpenftiiic"- —
3->) LXX ru 'iG;(ii ohne kü}. Ter Sinn iil: Sie brauchten felbft 'sV'walt, wo co nothwentis]
war, um ta-? (^kit^ ]\i ooll^iehen. Tie inn-faffunii te? Vante? aMr tie tbeofratifcbe, cicma"f>
i»clAer tie -;).'*riefter in ihrer iH^fon mit ter iVriefterwürte auc^ jene ter JKidUer, inn-fteher unb
nad) in^türfnif) tie ter 5lufubrcr in ten ©äffen vereinten. — 36) no'i arrt/jl-ioFTo -ni- vounv
„unt fie retteten ta? flk'fciji auö tcn .*^äntcn ter .^^eitcn." — 37) „unt lief;en ten iüntern
nidu tie Cberhant," — 3S) „empfin;^ tie •iH-rhcir;uni-| cwii^en ';'Pric|"terthum>?" Nuin, 2.V 1-J-lo.
tc[i ©ort „ewi|V' ift hier im bcfdiränften Sinne ^u nehmen: „bio auf tie Ji'it te? "Wcffia?."
39) (Jalcb leiste bei i'einer 3iuctfehr au? (£hanaan, wohin -Bf o;^fe? ihn mit ^^Interen (Ufdncft
tattc, ohne i^urd)t unt ganj ter ©ahrbcit iiemäf; JcniViif; ab in öffentlid^er iü-rfammUnu^
Num, 14, 6-10. — 40) h tu iXrcj ahrov, im Jpcbr, wabrfdninlid) llpHlD .M^ ftini-'f »vröm»
mi^leit," ~ 41) ävt/J/o^'^// kug e^ rbv ohpavöv. X'm f artitcl iwi" „bi?" fc^ciut l)iev prdcjuant
750 ^ai I. S3uc^ t>cr üJ^accaMcr. 2, 58—70. Slnm. 41—48.
ju fein wnb bie [\6)iUn 2rufna^me in bte ^c^e ber ^immcteraume ju kjeiäjnen. — 42) ,^t)tt^
bcn ni^t unterlici^en, ober werben nid)t ben Äürjcren jieben;" ovk äG-devrjaovm. — 43) ei?
KOTTfAav Kai flf crh-cl^/Vaf „»irb ^u ^otf) unb SBürmem »erben" II. 9, 9; Fs. 48, 15. —44) Ps.
36, 25; 145, 4. — 43) ek -ov jow ah-ov. — 46) „er fotl ben Äam^^f bc^ 2>üIfeo (ber 5?ation)
fdm^^fen;" Trolefiiiaei Tzo/.efiav laüv. — 47) av-az:66o-re av-a-üiuiia „Übet SBieber^ocrcieltuni; an
ben Reiben." — 48) 3. 16G. Sein banfbarer Scbn ^iimcn erbaute i^m ein ^crrUd)ei5 (ürab«
benfmal, 13, 27, bae ncd^ jur 3eit bc5 ^I. ^ieronvmuj 5U [eben war.
Caput III.
1. Et surrexit Judas, qui vocabatur Machabaeus, filius ejus pro eo:
2. et adjuvabaiit eum omnes fratres ejus: et universi, qui se conjuiixerant
patri ejus, et praeliabantur praelium Israel cum laetitia. 3. Et dilatavit
gloriam populo suo, et induit se loricam sicut gigas,^ et succinxit se arma
bellica sua in praeliis, et protegebat castra gladio suo.^ 4. Similis factus
est leoni in operibus suis, et sicut catulus leonis rugiens in venatione.^
5. Et persecutus estiniquos* perscrutans eos: et qui conturbabant popu-
lum suum,^ eos succendit flammis: 6. et repulsi sunt inimici ejus^ prae
timore ejus, et omnes operarii iniquitatis conturbati sunt: et directa est
salus^ in manu ejus. 7. Et exacerbabat reges multos,^ et laetificabat
Jacob in operibus suis, et in saeculum memoria ejus in benedictione.*
8. Et perambulavit civitates Juda, et perdidit impios ex eis, et avertit
iram ab Israel. 9. Et nominatus est usque ad novissimum terrae, et
congregavit pereuntes.'" 10. Et congregavit Apollonius Gentes," et a
Samaria virtutem multam et magnam ad bellandum contra Israel. 11.
Et cognovit Judas, et exiit oviam Uli: et percussit, et occidit illum:^^ et
ceciderunt vulnerati multi, et reliqui fugerunt; 12. et accepit spolia
eorum : et gladiüm Apollonii abstulit Judas, et erat pugnans in eo Omni-
bus diebus. 13. Et audivit Seron '^ princeps exercitus Syriae, quod con-
gregavit Judas congregationem fidelium, et ecclesiam secum, 14. et ait:
Faciam mihi nomen, et glorificabor in regno, et debellabo Judam, et eos
qui cum ipso sunt, qui spernebant verbum regis. 15. Et praeparavit
se:" et ascenderunt cum eo castra impiorum,''* fortes auxiliarii utfacerent
vindictam in filios Israel. 16. Et appropinquaverunt usque ad Betlio-
ron:^*' et exivit Judas obviam illi cum paucis. 17. Ut autera viderunt
exercitum venientem sibi obviam, dixerunt Judae: Quomodo poterimus
pauci pugnare contra multitudinem tantam, et tam fortem, et nos fatigati
sumus jejunio liodie?"" 18. Et ait Judas: Facile est concludi multos in
manus paucorum: et non est differentia in conspectu Dei caeli liberarein
multis, et in paucis: 19. quoniam non in multitudine exercitus victoria
belli, sed de caelo fortitudo est. 20. Ipsi veniunt ad nos in multitudine
contumaci,'" et superbia ut disperdant nos, et uxores nostras, et filios
nostros, et ut spolient nos: 21. nos vero pugnabimus pro animabus
nostris, et legibus nostris: 22. et ipse Dominus conteret eos ante faciem
nostram: vos autem ne timueritis eos. 23. ütcessavit autem loqui, insi-
luit in eos subito: et contritus est Seron, et eXercitus ejus in conspectu
ipsius: 24. et persecutus est eum in descensu Bethoron usque in cam-
pum,'^ et ceciderunt ex eis octingenti viri, reliqui autem fugerUnt in
terram Philistliiim. 25. Et cccidit titnor Judae, ac fratrum ejus, et for-
mido super omnes gentes in circuitu eorum; 26. et pervenit ad regem
tiomen ejus, et de proeliis Judae narrabant omnes gentes. 27. Ut audivit
751
autem rex Antiochus'" sermones istos, iratus est animo: et misit, et con-
congregavit cxercitum uiiiversi regni sui, castra fortia valdo: 28. et
aperuit aerarium suuni: et dedit stipciidia exercitui in aiinuin: et man'
davit illis ut essent parati ad omnia.^' 29. Et vidit quod defecit pecunia
de thesauris suis, et tributa ref^ionis modica propter dissensioncm," et
plagam, quam fecit in terra, ut tollcrot legitima, quao erant a primis
diebus: 30. et timuit ne non baberet"' ut semel et bis, in suniptus et
donaria, quae dederat ante larga manu: et abundaveratsuper reges, qui ante
eum fuerant. 81. Et consteriiatus erat animo valde, et cogitavit irc in
Persidem,-^ et acciperc tributa regionum, et congregare argcntum mul-
tum. 32. Et reliquit Lysiam^' bominera nobilem de genere regali, super
negotia regia, a liumine Euplirate usque ad fiumen Aegypti: 33. et ut
nutriret Antiocbum tilium suuni, donec rediret.-" 3-4. Et tradidit ei me-
dium exercitum, et elepbantos: et mandavit ei de omnibus, quae volebat,
-et de inhabitantibus Judaeam, et Jerusalem: 35. et ut mitteret ad cos
exercitum ad contcrendam, et extirpandam virtutem Israel, et reliquias
Jerusalem, et auferendam memoriam eorum de loco: 36. et ut constitu-
eret habitatores filios alienigcnas in omnibus finibus eorum, et sorte
distribueret terram eorum. 37. Et rex assumpsit partem exercitus resi-
dui," et exivit ab Antiochia civitate regni sui anno centesimo et quadra-
gesimo septimo:-^ et transfretavit Euphraten fiumen, et perambulabat
superiores regiones.'^ 38. Et clegit Lysias Ptolemaeum^" filium Dory-
mini, et Nicanorem,^' et Gorgiam,^- viros potentes ex amicis regis:
39. et misit cum eis quadraginta millja virorum, et septem millia equi-
tum ut venirent in terram juda, et disperderent eam secundura verbum
regis. 40. Et processerunt cum universa virtute sua, et venerunt, et
applicuerunt Emmaum^^ in terra campestri. 41. Et audierunt merca-
tores nomen eorum :^^ et acceperunt argentum, et aurum multum valde,
et pueros:^'' et venerunt in castra ut acciperent filios Israel in servos, et
additi sunt ad eos exercitus Syriae, et terrae alienigenarum.^" 42. Et
vidit Judas, et fratres ejus, quia multiplicata sunt mala, et exercitus
applicabant ad fines eorum: et cognoverunt verba regis, quae mandavit
populo facere in interitum, et consummationem: 43. et dixerunt unus-
quisque ad proximum suum: Erigamus dejectionem populi nostri, et
pugnemus pro populo nostro, et sanctis nostris.^^ 44. Et congregatus est
conventus ut essent parati in praelium: et ut orarent,^*^ et peterent
misericordiam, et miserationes. 45. Et Jerusalem non habitabatur,^*
sed erat sicut desertum: non erat qui ingrederetur et egredereturdenatis
ejus: et sanctura conculcabatur: et filii alienigenarum erant in arce,
ibi erat habitatio Gentium: et ablata est voluptas a Jacob, et defecit ibi
tibia, et citbara. 46. Et congregati sunt, et venerunt in Masplia^ contra
Jerusalem: quia locus orationis erat^' in Maspba ante in Israel. 47. Et
jejunaverunt illa die, et induerunt se ciliciis, et cinerem imposuerunt
capiti suo: et disciderunt vestimenta sua: 48. et expanderunt libros
legis, '*^ de quibus scrutabantur Gentes*^ similitudinem simalaclirorum
suorum: 49. et attulerunt ornaraenta sacerdotalia,'*^ et ])rimitias, et
decimas: et suscitaverunt Nazaraeos,'*'^ qui impleverant dies: 50. et
clamaverunt voce magna^'^ in caelum, dicentes: Quid faciemus istis,^^
et quo eos ducemus?^* 51. et sancta tua conculcata sunt, et contaminata
sunt, et sacerdotes tui facti sunt in luctum, et in liumilitatem; 52. et
ecce Nationes convenerunt adversum nos ut nos dispcrdant: tu scis quae
cogitaut in nos, 53. Quomoclo poterimus subsisterc ante facieui eorum,
752 Dag I. Sud^ ter 'mauaVätx. 3, 3—27. 5tnm. 1—29.
nisi tu Deus adjuves nos? 54. Et tubis exciamaverunt voce magna.*'
55. Et post haec constituit Judas duces populi, tribunos, et centuriones
et pentacontarchos, et decuriones. 56. Et dixit bis, qui aedificabant
domos, et sponsabaut uxores, et plantabant vineas, et formidolosis, ut
redirent unusquisque in domum suam secundum legem. ^ 57. Et mo-
verunt castra/' et collocaverunt ad Austrum Emmaum. 58. Et ait
Judas: Accingimini, et estote filii potentes, et estote parati in mane, ut
pugnetis adversus Nationes has, quae convenerunt adversus nos disper-
dere nos, et sancta nostra: 59. quoniam melius est nos mori in bello,
quam videre mala gentis nostrae, et sanctorum. 60. Sicut autem fuerit
voluntas in caelo, sie fiat.
1) 3u 2?. 1-2C) f. II. 8, 1-7, — dx tcjute einen ^arnifd) an, wie Siner, ber aU Slnfü^rer
unb ■^clb in bcn ä^orberrciben ju fänipfcnl)at nnb bal)cv bcn mciilcn ®efa^i"en, »crrcunbet ju
iverben, flUSCIcfftjt ifi. — iJ) nal avvearyffaTo ■7T0?Jftovg ßKETrdCuv TTape/iißo2.i/v fr f>n/u^aia „unb
lieferte Sd)läd)ten, wo er ba^ i^ager mit bem (5d)»erte bcifte." (gc^ctj ijerftebt hkx unter
^apeixßo'Aii \:;i.i .ipeer, nidit bae Säger, unb fagt, 3ubaö ^<()^t [ein Jpecr nid)t, wie bie gcinbe, bur^
SSerfdian^mgcn, fonbevn burc^ ba^ ed)n)crt gebedt. — 3) t-pevyüiievoq «f '^f^pav „ber nad) '-öeute
brüttt" Esther 1-i, 13; Ose. 5, 14. — 4) ävöiiovr „bie 3(btrünnigcn," bie er alö treuer S[Bäd)tcr
bes OJefe^ee; erfpätitc. — 3; b. ^. bie baö a>clf ^^crfü^rtcn. Xiefe ftrafte er baburdi, baf? er fie,
jrie eg bei ben ^'Perfern ^Sitte n?ar, unb nadibem 3iibäa unter verfifAc .§»ot)cit gefommen, auc^ iit
Serael gebrviud)(id) unirbe, tobt ober Icbenbig ijerbrennen lief;; f. 10,34. — 6) km aweard/T/oav
ol ävn/wi „unb eei würben bie 3lbtrünnigcn nicbcrgcfdUagen »er gurd)t . ." — 7) Kai evo66-&?j
auTijpia „unb ii l)atte bie j){ettung guten gortgang bnrd) feine .!panb." — 8) Sigentüi^e Könige,
mit benen ü ^$uba^ ju tbun l)atte', waren ü nur brci: 5(nticd)ue; (£pip{)aneg, 2{ntiodiu? Su^jatcr
unb Dcmetriue!, wcju man ncd) bei: .Honig t^^n (£bpm rennen fann. 3(llein obne Bi^fiffJ "^itt
i)ier ber 5(ucter unter ben Königen aud) bie >^tattbalter lun-ftanben Wiffen, bie feaufig ben S^itct
„Äi^nig" führten. — 9) fif Ev7j>yiav. — 10) „er fammcite biejenigen, bie fid) nad) ailcn Seiten
^in »crloren batten, ober bie bem Untergange nal)e waren." — II) o^ne B^cifft berfelbe, ber
»on 2(ntiod)uei war gefanbt werben, um bem ilonig ^Molemäuö ^Hnlometor jur 3;bronbefteigung
©lud 5U wünfd)cn, unb ber fpäter auf bei? ÄiMug"^^ 23efc^I in Scntfalem ein fo großeg ä^liitbab
anrid)tete; J. I. 1, 30; IL 5. 24. 9?adi ^Uw^m 3ofel>bu^ Antiq. XII. 7. 1. war er «tatt^
Imlter in ijcamaria. — 12) ^((i) Sofepbuei (yorionibee; töbtete it)n 3uba^ mit eigener ^anb,
inbcm er mitten burd) ben^ geinb binburd) auf ibn losgegangen war. — 13) ^?iad) 3ofcpf>uö
f5lai^iug war biefer Seron etatt^aUcr ihmi dölefinien. Db er aU foli^er juglei* 2(nfitbrer beS
f^rifeben Speeres! war ober bie erfte ^ateKe uieberlegtc, um biefe 3u überncbmen, fann mit ®ewiß-
beit nid}t ermittelt werben. — 14) koj Trpo^L-iieTn rov ämßfjvat „unb er unternabm einen aber*
maligen .gfeereö^ug" (ben äweiten). — 13) Das SBort „Sager" ift l)ier im ftgürlid)en ^hxne für
„<§eer" JU nebmen. TTapefi ßo'/.y äaeßüv laxvpä ßor/^df/aa/ nhrC) kuI TvoiyaaL ti/v üa^iKycjiv kv vioi^
'icpaiiA. — 16) f(jf äva3annjq 'Bcifäupüv. 23etboron, ciue Seinteuflabt, geborte 5war nai^ ber
urfprünglid}cn Jbciluug ^um Stamme (£l>braim, würbe aber naeb ?^lai.Muei 3ofcpbuö Antiq.
XII. 7. 1. nunmebr ju ^ubaa gcred^net. 9}fan unterfdncb ein obereei unb ein untere?; 2?etboron
Jos. 16, 5; 18, 13. Ter Slufgcing ^u i^ctboron war fcbr befd)werlid), weswegen eö im S^almub
l}eiOt: „QBenn jwci Äameele ben 3lufgang ihmi 23etKn'on binanfteigen. Werben beibe fallen." —
17) hairovvTfr. 9?ari) Sd^ol^ l)attcn fic |1d) nicht 3t'it genommen 5um Sffen, um in Silmärfcben
ben Sorem entgegen^ufommeu unb ibnen bcn ßinjugiu Subäa ju wetren; nad) 3ltlioli Ratten
fie freiwillig gefaftet, um ©ottee; i^armber^igfeit ju erflebcn; f. 23. 47. — 18) vßpeug „\xUX'
mütbig." — lf> ) Xicfe iSbene crftrecft fid) ihmu ©cbirgc wcftli* V\i .^um 9J?eere. — 20) 2Intiocl)UJ
würbe bunt bicfc i^otfdiaften übcrrafdit, ba er eben "bei ben ilampffpielcn, bie er in Tapbne (bei
Slntiodna) ^u obren bc? obmpifitcn ^uviter angefteüt ^atte, ftit ben läd^erlid^|len 3;borbeiten
bingab Athcna?. \. A. X. 12. 93?ebr (Sinfluf; aber, als alle bicfc 9fad)ri(^ten, übte auf il>n
ber abtrünnige .g>obebriefter Wenclauei, bem alle Sc^ulb ber nun auf bas 9Jeuc beginnenben
Kriege beijum'ciTcn ift II. 13, 3-s. — 21) tif Träcnv xpeiav „fid) ju 2lllem gcbraud)en3U lajfen."
22) x'''P'T "'/C (^'x"'^'no'"i- (£s ift bamit nicftt blof; bie 2luflcbnung ber 9}?accabäer gemeint,
fonbcrn aud) bie con anberen l'än^crn, nameutlid> von 'iPerfien unb 2lrmenien, welcbe tribut»
unb 3inSpfli*tig waren. Stmbo. XVI. — 23) 31ntiocbuei war ein i^erfdiwenbcr oon feltcner
Slrt, Sltbcnäuij fagt, fein .Honig babe mebr »verausgabt für Sefte, (yefd)cnfc, Statuen u. f. w.
als er. — 24) Xa ^Verfien ben 2ribut verweigerte, wollte er ibn burcib einen .gtceresjug erjwingcn.
23) als 3iei*sftattbaltcr. — 2ö) Xiefer" 2lntiod)uS (£ upator war bamals 7 3al)rc alt. —
27) -uf y/iiaeir tüv (hn'd/iFuv Tä(; KaTa/.tKpiifiaai. — 28) ^. 165 ». Sbr. — 29) 2lrmenien
nämlid;, bas er jucrft hitxat unb uutcrjod;te, um öon ba 5Jic|ts im 3iücfcn ju fürchten ju ^aben.
Daö I. 53urf) t)frS)?accabäer. 3, 27— 57. Slnm. 29— 51. 7SB,
(Sri (^dc^^^c^ i^n1, bcn Äönii\ ^rrUnia^ 5U bcficiKn. Flav. Jos. Antiq. XIT. 7. 2. — 30) Tiefer
5>toIcmai"i^, 2cbn bc^ XonMucncc, cinc^_5(ctelicrc, bor cbciiuile c\(C{n\ 3(ntiodnii^ ttn ftMofjcn
für Mc 'JlciV.n'ticr jicfampft battc, \\\u «Statthalter bcc MiMiiiij"y"tp(cinaiu^ 'iPbiloiiictPr über
(ixcta iicivefi'H iiiib battc bicfc ^"uM'el beut 5lntiodnii? Cfvitbanc-:< übcriicben. (iicj^nnvärti;^ fiibrtc
er Me Stattbaltcrfri^aft ihmi ^?lic^crü^vicn iiiib 'iVbinücicn. (£r, tcr bei ^lutiocbu? (SpipbancS
Mci- ije^u^Ücn, fam unter benen 5obnc ^Jlntuntuö ti-upator fi> in Uiu^nabe, baf; er fiit veraiftele
IT. 4, 45; 8, 8; 10, 12. — 3ll (£r ivar rbciauffcbcr über Mc'(£lepbanrei'. bcr fiMÜiilid^cn
^eere IL 8, 10; 14, 2: Flav. Jos. AtitiV|u. XII. 27. (ir n^ar ein iirpf;cr 'J.Manmad'er unb
^Vabler, ber i^rne bie i^vHrenbaut «>erFaiifte, cbe er bcn i^dren erjajit batte. — ^J;!) (i? ijt
berfelbc, ber fcbon 5ur 3eit b_cr Winbcrjabrij^feit be-^ 5(ntitHf ui* jicticn bie ^uben iiefdnipft battc.
dr madne ibnen siel ju fd)atTen II. 10, 14; 12, ;)2. — S'J) „luib (ai^erten lub'bci l£mmau6-,"
Kai Tvapivißnhn' Tz/.t/ainv 'Efiftnolfj. Tiefen lEmnuiu^, UHid^ei^ man nidn mit tem ndber bei
:fierufalem juiei^enen (ümmau? be«? 9?. 2. pcnve*fcln barf, lac; 4 stunben weftlid^ von ber
^auptilabt unb erbielt i'pdter ^en "^famen 'DcMccpoli«. — -i^i) Xa 9?icanpr, wie au? II. S, 11
benHn-i(ebt, öffentlid) UMffen lief:, baf; er pon bcn :;)ubcn, bie er in feine (^H-faniU'nfd'aft betcmmen
nnirbe, '.lO um ein 2alcnt perfaufen ivoüe, fp ^ini riefe .Hunbnuu-bun»^ iMele .Haufleute ( Sflafen«»
tanbler) an. ^ie famen in ba? ^.'ai^T be? Jpecre? mit ber ficbcrücn .^pffnuni^, einen »^uten
^ang 5U mad^en, ireil 9iicanin->? .»öecr fo tlarf unr be^ ^ura? fleine ccdmar für ^?hdn? raiieiien
JU redmen war. — Üo) Knl rrnuSar „unb iincdue." .iie bcburften biefcr .stncdue, um bie (ye=^
fauiKuen ju meiftern unb in fübren. Ter S".>rer unb J-lapiuö 3c*fep^ue lafen bafür irica^
„ive||eln," weUte Vex^art jebodi nid)t \c viele fÄ5rünbe für fiel) bat, ai-i tie erfte. — 36) /-«' -,f,g
ä//.(}pv/(.w, worunter bie ^Pbiliüer ju pcrfteben finb Flav. Jos. Antiq. IX. 5. 3. 51u* ber
<Sprcr_ überfetjt ei? mit „^J^bilifter." — 37) „unb für unfcr ^eilioitbum." — 38) Sie wollten
ben ^i(C[ nicbt mit eiijenen 3lrmen, fcnbern mit bcn Firmen (^iottee erfampfen-, barum beteten
fie. — 39) f. 1, 38. — 40) riefen Dülmen, ber „irsirtc ober .^pi^be" bebeutet, batten mehrere
Crte. ^ier \\i wcbl ba-? ber Stabt ^erufalem junad^il c^elei-^cnc, nur 2 <rtunben entfernte
gemeint, wpbin aud) Samuel ba? i'clf berufen unb wo er feine Webete l^pr (i3ctt aueiieciciien
unb Sieii erffebt batte Judic. 20, 1 ; 21, 5-8; I. Keg. 7, 5; 10, 17. Sd)pf', perllebt barunter
ein ncd) ndber bei ^erufatem gelciienee, wopcn man aber in ben biblifdu^n ft3ecprapbien 9fi*t^
finbet. (£r bdlt e? für bae Jus. ^15, 38 genannte '?liafepba. — 41) (£? fd^eint, baf; biefer £xt
fd>cn pcn 2(lter^ ber für fcUte gäüe, woba« ^ciligtt^um in ^erufalem unjugänglid^ war, aU
S^etort gegolten babe. — 42) ru ßni'/.iov -ov v6uov. — 43) Tic Jpeifen profanirten bie bl.
(S*riften, inbem fie baj barin Sntbaltene auf il^re ®ötterlebre beuteten unb bef'balb pcrfd^ietcnc
SBilber ibrer ©öfter bineinjeidnieten. T>\c Somplutenferauegabc ber LXX Ikft wirflid^ : mü
E-qpä^ftv k~^ arrüv rä ofiotilj/jnra röw äöü/.uv nrrüv. Sluffaücub wcicbt bcr <i;;^rer ab, intcnt
er übcrfe^t: „Unb fie Pcrflagten bie Reiben bei bcn ^eiligen, baf; fie fie jwingen, ihren Sitten
JU folgen." — 44) Kai f/v^yKav TU i/järta rf/g lepoavvi/g [. . ^lllco, wae fonft in beu Sempet
gebrad)t unb hinterlegt wurDe, ba^ braute man je^t nad) Waepha. — 45) kcü fr/eipar mrg
ISa^apaiovg. Xae gricct). SDort >r/eipav ift wohl pon a-)tipu „^ufammenbringcn," nid^t pon h^elpu
„erweden" tierjuleiten. Tie Ueberfe|,er ber isulgata, wie 3lllioli, 'i^oA unb ^">teifch(, geben hier
fcgar bem latcinifd^en SDorte su.scitaverunt bie i^ebeutung „barbringen, barfteden." ^d^olj
crhdrt baj 2Bort fo: „Sold^e 9?afiräer wedte man auf," b. b. man pcranlaf;te, baf; fie, roeld^c
bie SBieberberfteUung beö Sempcl-? abwarten wollten, herbeifamcn unb fid> barftellten al? fold>e,
bereu Slblobungejeft ju Snbe war Xuru. 6,2.-46) Xer 'i}lnblid ber hl. (^kgenftänbc unb
ber 'D^afiräer, bie man fonft nur im 2empel erblirfte, PcrfeMc fie in bao äuf;crfte \!cir. —
47) ^ier finb befonberi^ bie hl. fiiegcnftdnbe, bie ßrftlingc unb 3ebentcn gemeint, bie jei.U in
(ikfahr waren, in bie ."öcinbe ber Reiben 3U gcrathen. — 48) 2I>obin follen wir bicfc (sn\ien=^
jtvinbe in 5id)erheit bringen V -)fad) bem riiricdh. unb ber 3>ulgata hatte man hier bie 9?ailrder
JU Perftehcn, \l\X$ nid)t wcbl 5Uläffig i|l. — 49) küI iaäz-ianv ralc Giü-r/Ei ^•n^ t.ior;caV Nimi.
10, 9. — 30) Xiefer gottct^fürcbtige unb ^uglei* fo menfdH^nfreunblid^c Sinn be? ^niba-?, ber
oud) in biefem äuperften 9?pthfall,^ wo feinY^k^fet!, perbinbli* ift, baö (vefel3 bcoba:btet wiffen
wollte unb jebem ^^^^r^iclitcn bas Pon (15ott em^>fangene JRcAt 5U 3; heil werben lief;, fann ni*t
genug bewunbert werben. Suba-o erfd)eint hier gan? unb gar al^ ein jwcitcr (i)ebeon, ja al^
nodt mehr; cf. Deut. 20, 5-S; II. 8, 13. — 51) nai ä-ypev y Trapeußo/Jj Kai 77apevi;ia/.e Karä
vÖTOv ' E/ifiaohfi.
754
Caput IV.
1. Et assiimpsit Gorgias quinque millia virorum, et mille equites
electos: et moverunt castra nocte^ 2. ut applicarent ad castra Judae-
orum, et percuterent eos subito: et filii, qui erant ex arce,^ erant illis
duces. 3. Et audivit Judas, ^ et surrexit ipse, et potentes percutere
virtutem exercituum regis, qui erant in Emmaum.* 4. Adhuc enim
dispersus erat exercitus a castris.^ 5. Et venit Gorgias in castra Judae
noctu, et neminem invenit, et quaerebat eos in montibus: quoniam
dixit: Fugiunt hi a nobis. 6. Et cum dies factus esset, apparuit Judas
in campo cum tribus millibus virorum tan tum: qui teguraenta, et gladios
non habebant:^ 7. et viderunt castra Gentium valida,^ et loricatos, et
equitatus in circuitu eorum, et hi docti ad praelium. 8. Et ait Judas
viris, qui secum erant: Ne timueritis multitudinem eorum, et impetum
eorum ne formidetis. 9. Mementote qualiter salvi facti sunt patres
nostri in mari rubro, cum sequeretur eos Pharao cum exercitu multo.
10. Et nunc clamemus in caelum: et miserebitur nostri Dominus, et
memor erit testamenti patrum nostrorum, et conteret exercitum istum
ante faciem nostram liodie: 11. et scient omnes gentes quia est qui
redimat, et liberet Israel. 12. Et elevaverunt alienigenae oculos suos, et
viderunt eos venientes ex adverso. 13. Et exierunt de castris in praelium,
et tuba cecinerunt hi, qui erant cum Juda: 14. Et congressi sunt: et
contritae sunt Gentes, et fugerunt in campum. 15. Novissimi* autem
omnes ceciderunt in gladio, et persecuti sunt eos usque Gezeron,^ et usque
in campos Idumaeae,'" et Azoti, et Jamniae: et ceciderunt ex illis usque
ad tria millia virorum. IG. Et reversus est Judas, et exercitus ejus,
sequens eum.^^ 17. Dixitque ad populum: Non concupiscatis spolia:
quia bellum contra nos est,^^ 18. et Gorgias et exercitus ejus prope nos
in monte: sed state nunc contra inimicos nostros, et expugnate eos, et
sumetis postea spolia securi. 19. Et adhuc loquente Juda haec, ecce
apparuit pars quaedam prospiciens de monte. '^ 20. Et vidit Gorgias"
quod in fugam conversi sunt sui, et succenderunt castra:'^ fumus enim,
qui videbatur, declarabat quod factum est. 21. Quibus illi conspectis
tinmerunt valde, aspicientes simul et Judam, et exercitum in campo
paratum ad praelium. 22. Et fugerunt omnes in campum alienigenarum :^^
23. et Judas reversus est ad spolia castrorum, et acceperunt aurum
multum, et argentum,et hyacinthum,^^ et purpuram marinam,'^ et opes
magnas. 24. Et conversi hymnum canebant, et benedicebant Deum in
caelum, quoniam bonus est,'^ quoniam in saeculum misericordia ejus.
25. Et facta estsalus magna in Israel in die illa. 26. Quicumque autem
alienigenarum evaserunt, venerunt, et nuntiaverunt Lysiae universa,^
quae acciderant. 27. Quibus ille auditis consternatus animo deficiebat:
quod non qualia voluit, talia contigerunt in Israel, et qualia mandavit
rex. 28. Et sequeiiti anno"' congregavit Lysias virorum electorum sexa-
ginta millia, et equitum quinque millia, ut debellaret eos. 29. Et
venerunt in Judaeam," et castra posuerunt in Bethoron,^^ et occurrit illis
Judas cum decem millibus viris. 30. Et viderunt exercitum fortem, et
oravit, et dixit: Benedictus es salvator Israel, qui contrivisti impetum
potentis in manu servi tui David, et tradidisti castra alienigenarum in
manu Jonathae filii Saul, et armigeri ejus. 31. Conclude exercitum
istum in manu populi tui Israel, et confundantur in exercitu suo, et
755
equitibus. 32. Da illis formidinem, et tabefac aiulaciam virtutis eorum,
et comraoveantur contritione sua. 33, Dejice illos gladio diligentium
te: et collaiulent te omnes, qui noveruut nomen tuum, in hymnis. 34. Et
commiserunt praelium: et cecidoruiit do exercitu Lysiae quiiKiue millia
virorum.-' 35. Videns autein Lysias fugam suorura, et Judaeorum auda-
ciam, et quod parati sunt aut vivere, aut niori fortiter, abiit Antioehiam,
et elegit milites,^ nt niultiplicati rursus veniront in Judaeam.^'* 36. Dixit
autem Judas, et fratres ejus: Ecce contriti sunt inimici nostri: ascenda-
mus nunc mundare saneta, et renovare. 37. Et congregatus est omnis
exercitus, et ascenderunt in montem Sion. 38. Et vidorunt sanctifica-
tionem^ desertam, et altare profanatum, et portas exustas, et in atriis
virgulta nata sicut in saltu, vel in montibus, et pastophoria diruta.
89. Et sciderunt vestimenta sua, et planxerunt planctu magno, et impo-
suerunt cinerera super caput suura; 40. et ceciderunt in faciem super
terram, et exclamaverunt tubis signorum,^ et clamaverunt in caelum.
41. Tunc ordinavit Judas viros ut pugnarent adversus eos, qui erant in
arce, donec emundarent saneta. 42. Et elegit sacerdotes sine macula,
voluntatem habentes in lege Dei:^^ 43. et mundaverunt saneta, et
tulerunt lapides contaminationis^" in locum iramundura.^' 44, Et
cogitavit de altari holocaustoruni,^ quod profanatum erat, quid de eo
faceret. 45. Et incidit illis consilium bonum ut destruerent illud: ne
forte illis esset in opprobrium, quia contaminaverunt illud Gentes, et
demoliti sunt illud. 46. Et reposuerunt lapides in monte domus in loco
apto, quoadusque veniret propheta, et responderet de eis. 47. Et acce-
perunt lapides integres ^^ secundum legem, et aedificaverunt altare novum
secundum illud, quod fuit prius: 48. et aedificaverunt saneta, ^^ et quae
intra domum erant intrinsecus:^ et aedem, et atria sanctifica-verunt.^
49. Et fecerunt vasa saneta nova,^^ et intulerunt candelabrum, et altare
incensorum, et mensam in templura. 50. Et incensum posuerunt^ super
altare, et accenderunt lucernas, quae super candelabrum erant, et luce-
bant in templo. 51. Et posuerunt super mensam panes, et appenderunt
vela, et consummaverunt omnia opera, quae fecerant. 52. Et ante matu-
tinum^^ surrexerunt quinta et vigesima die mensis noni (hie est mensis
Casleu) centesimi quadragesimi octavi anni:^** 53. et obtulerunt sacri-
ficium secundum legem, ^* super altare holocaustorum novum, quod
fecerunt. 54, Secundum tempus et secundum diem,^^ in qua contami-
naverunt illud gentes, in ipsa renovatum est in canticis, et citharis, et
cinyris et in cymbalis, 55. Et cecidit omnis populus in faciem, et
adoraverunt, et benedixerunt in caelum eum, qui prosperavit eis. 56. Et
fecerunt dedicationem altaris diebus octo, et obtulerunt holocausta cum
laetitia, et sacrificium salutaris, et laudis.^^ 57, Et ornaverunt faciem
templi^* coronis aureis, etscutulis: et dedicaverunt portas,*^ et pastophoria,
et imposuerunt eis januas, 58. Et facta est laetitia in populo magna valde,
et aversum est opprobrium Gentium. 59. Et statuit Judas, ^* et fratres
ejus, et universa ecclesia Israel, ut agatur dies dedicationis altaris in
temporibus suis ab anno in annum per dies octo, a quinta et vigesima die
mensis Casleu, cum laetitia et gaudio. 60. Et aedificaverunt in tempore
illo montem Sion,^" et per circuitum muros altos, et turres firmas,
nequando venirent Gentes, et conculcarent eum sicut antea fecerunt.
Seiner: ^. Schrift. 2t. a:. IIL 48
756 t>ai I. ^ua^ ber maaaUiv, 4, 1— 50. 2lnnt. 1—43.
61. Et collocavit illic exercitum, ut servarent eura, et munivit eum ad
custodiendam Bethsuram/^ ut haberet populus munitionem contra
faciem Idumaeae.
1) 3u 25. 1-35 f. II. 8, 8-.36. — LXX kuI ä-yper y napefißn/J/ vvktoc „(Sie brachen bei ber
9?ad)t ücm l'a^cr auf," um bic Rubelt unt>crniutbct ju übcrfvtüen. — 2) kcü nl vloi T7]g äKpa^.
„Söbne ber i^urii" beipen bier bie ^ur 2?ei'a^ung ber ^i^uro; in :3erufalcm gcbörii^en l'eute be«
3lntiDd)u^. Ta fie fd)cn läuf^er in ^ernüid-'i» i^cwefcn, fo fannten ftc bie Umgci^enb unb »aren
fonacl) im Stanbe, äBciireeifcr ju maiicn. — '^] Sr borte t6 cntroetcr ocu feinen Äunt>fd)aftern
oPer oou gldubii^en i!eutcn, bie feiner ■ic<id)c ^uiietban irarcn. — 4) Ta ©ori^iag ju bcm Ucber-
faüe, bcn er untcrnabm, nur 6000 Wann »erlaubte, fo blieb ber grcptc 2^bei( be^ .gieeres« i>ox
Snimau? .lurücf, unb tiefen n^oflte nun 3ubaö auiireifen. (£r berechnete mit i^utem ®runbe,
bap er bicfelben jian^ unb (\ax un!>crbereitct }um Äamvfc finben würbe.— _3) tue iri ai6vvä/j.eii
FaKopTT-iGfiiiru 7/Gav ii-b -?/<; -apeußo/j/c. (£? Waren bie jurücfi^eblicbeneu ^sc^aaren be^ (yori^ia*
nocb febr jerftreut unb batten ficb nod) uicbt lajiermäfni] serfc^anjt. — Jß) LXX fe&en bei:
Kai9(jf i/iynv?ovTo. Sie biitteu »obl Äleiber, aber feine fe(d)cn, wie fie für v^jclbaten notbwenbi^
waren-, feine SAilbe, .^clme, .^arnifcbe, 'JVinjer, SAwerter. — 7) ^a« SPort castra ifl in
biefem c(an,^en 33ucbc febr bäuftci äleid^bebcutent» mit „-fi^eer" ju ncbmen. — 8) ol6e kaxaroi „bie
beim gitff?^« ^ie l'e^ten waren." — 9) f^f Vai^iip/jv. Ciefcö C^ajeron (ßKxfar) laii nacb ®d[)olj
f ©tunbcn füblicb «ou (Smmauei. 23Dnfrerc unb :;T{aumer feijcu (sja^er cftli(^ t?cn'3oppe an bie
(Stelle beö beutigen 2)*l5uv, u»b baiten f^5a5era, welcbeg man bamit intcntificirt, für eine sjer»
fc^iebene Stabt. fut fie ncbmen foaar an, e^ \)(i\>(. jwei Stdbtc bcei Ice^teren ^}?ameno iKgeben;
f. 9, 52; 14, ?A\ Jos. 10, ;W; 12,"l2; 16, 3; 21, 21 ; Judic. I,ji9; III. Ile.ir. 9, 15. Cic
complut. 5lu€igabe lieft 'Aaüapf/fj^ß. ein bebr. SBort, weld)ce „9Ba|terleitunoien" bebeutet; Jer.
31 , 40. — 10) Ta 3t'iii«da ocn bier febr weit entfernt war, fo bürfte wob( anjunebmen fein,
bap 'ioi'(W/af ftatt 'Uov/j(üac ju lefcn, wie benn auch bie alcranbrinifd^e Slu^gabe wirf(id) fo
lieji. 2150t unb Svimnia tagen ungefdbr 4 Stunten wcftlid> t^on (£mmau^. — 11) ötto -oi
SiciKeiv öiTicßn' airCiv. — 12) „eä ftcbt UUÖ UOd) ciu .H'ampf besor." — 13) kKKviTTOV kn tov
bpovc. S? war Worgia^ mit feineu beuten, ber »om (^ebir^je bersorfommenb ftd)tbar würbe. —
14) 3?ei ben LXX fcblt baö Sß>ort Gorj^ias. — lo) ml ipitvpi^iovai t?jv irapei-ißoTiijv. (£8
fd)eint, baf? 3"brt? nid)t gleid) 51nfangei, fonbern jeßt crft baö '^ager beö in bie glucbt gefcblagcnen
J^eereö an.^ünbete, um baburd) rtiorgia? in 55urd)t ju fe^en. — 16) «c yvv äTAatfibluv „in ba?
^bilijterlant." — 17) Tic meinen "Slu^Icger perfleben barunter (^ewanbe »on böacintbblauer
^arbe. Sd)oIj aber bält für wabrfAeinHcber, ba§ barunter b£r ©belftein biefe^ 9?amen^ äu
öcrfteben fei, ba bei ben Stltcn bie (£relfteine febr baufig al^ ■itdnnucf gebrauttt wurten. —
18) womit Itleibcr i>on Wcerpurpur gemeint finb. Wcerpurbur bei^t nai^ Sdiolj berjenige,
ber öon ben .Hüftenidnbern rv)vie*enlanb? fam, uad5 Hinteren aber ber edite ^J^urpur, ber auö
ber i)}?cerfd)nerfc mm loruei aewonncn wirb Pliii. Hist. nat. IV. 38. 39. — 19) otl kuAuv. —
20) als! bem i^crwefer beö SJeicbe^ f. 3, 32. — 21) S. 164 ü. ßbr., welche« baö 3abr 148 ber
feleucitifi-ben 3{egierung itl. — 22) uni ip.dov äg 'löavpaiav, weid^er Schart aud) ber Stirer
folgt. SBcnn fte'tie rici^tige ift, fo ift bamit gcfagt, baf; ber Eingriff auf 3ubag »on Sübcn ber
gemad)t würbe. (£? fotl ibm baber bie Woglid^fiit genommen werben, fid) in bie ®ebirgfdilurf)ten
itnb ,f>öb(cn bo^ fütlidieu ^i'bda ju flüd^ten. — 23) Kai Tmpn'tßa'Aov h Ban^aorpoic. sBetbfur,
bem Stamme Cuiba angebörig, lag an ber (^renje gegen S^mnäa bin, unfern ,!&ebron. 3{oboam
batte fie jur ^eftung gcinad)t; f. II. 1], 5; Jos. 15. "58; II. Chron. 11, 17. Sdjolj vcrmutbct,
biefer Trt babe ^ur ';](\t be6 M. .g^ieroninnud ben ^JJamen ä^ttboron gefübrt, wefjbalb er in ber
i^ulg. fo genannt werte; aucb jet?t bcifjc ba^ bafclbft gelegene X^orf^öetbur. ©cwif? ift, ba§
man bier uidit an ienee i^ctboron benfen bürfe, weldk? norbweftlid) »on Seruf^ilci» I<i9- —
24) X)ie LXX fe^eu bei: Kai f-.Trtaov i^ havTiaq ahrüv. — 23) Kai t^evoXö-yei „cr lic^ grembc
werben." — 26) Kai Tr/eordüac, Tov yevTji3ivTa aTpaTbv\ i:?.o}ii^eTo ndÄiv wapayEvkaiiat s'ig ri/v
'IowWv. 3u i^ 3<)-61 f. II. 10, 1-9. — 27) i. e. sanctuarium ; rh äyiaafja. — 28) „mit
ben eignaltrompeten;" Nimi. 31, 6. — 29) „bie baö ßki'cgi liebten unb bafür eiferten." —
30) „bie Steine, aues benen ber «Jö^cnaltar (ober ba§ ßU^tter-Stantbilt) gcmadit war." —
31) „an ten Crt, wo tcr Unratb ter Stabt gefammelt wart»." — 32) kuI kßovAsvaavro . .
„fie biclten :)Jatb in i^etreff bcc; i^rantopferaltare?." — 33) b. b. unbebauene Steine, wie td
ba« f^efcij Exod. 20. 25; Deut. 27, 6 v^orfitrieb. — 34) „unb fie ftcllten baö ■^»eiligtbum
wieber ber." Se ift najürlid) luin feinem ^Jenbau bie lltebc. — 33) worunter ba? „'iJltlerbeiligfte"
JU t5erftebcn. — 36) >^ie beiligtc^i bcn Sempet fammt ben a?orböfen nad) Sorfd^rift beö ©efc^e«
mit 9ieinigung?wa|Tcr Nuui. 19, 18. — 37) worunter befonberg ber golbene :^euÄter, ber
golbene Siaudialtar, ber golbene ^d^aubrobetifd) ju »erfteben finb. 2)ie altenbatte 5(ntioc^ug weg»
irebmen lafjen; f. 1, 21". — 38) Kai 'füx^fiiuaav . . — 39) rh r^pui „früb." — 40) 2}c?ember
b. 3. 164 i?. (£br. — 41 ) Xa? Worgenopfcr Exod. 29, 38. welcbe^ ^igleiA al^ Ginweibungg»
Dpfer galt. — 42) ^ebraiemu^ für: eodem tempore et die . . — 43) worunter bie gewöhn'
^ai I. 93u(^ ter 5Kacca[>äer. 4, 56—61. 2lnm. 43—48. 767
licfeen f^rtefefni^i^Pffr 3" tjcrftcbcn finb. — UH) (ic fdnniicftcn bic 2(u§cnfeltc bcd Stempel?, bie
fallen nämliit, mit Mroncii unb 3rfMlrcn, iraf)rfcf)einliit mit folitcn, fic ibncn ciU- '-Beute '.H>n
^en l^cinben in ^ie .*3vinc>c ;icfa(lcn waren. — '4->) />«i tvtKnivtaav . . ,,wat fic ftcUtcn >^Me^cr ber
bic ibpre, tie 3füc» "• I- f-" — 4<»l 2^^*^" beiyn.^ ^icfc^ Aeft, roclitcei Joan. 1(». '12 rn iyKnnia
unb II. Macc. ], 18 na^apia^wg tov lepov, im .^cbr. ,13^111/ bei .Jo.«. Flav. Antiq. XII. 7. 6.
„(^ejl ber VidUer" iienannt »virb, fortan febr feierliit iilcitt bem Ctler- itnb Vaubbüttcnfeft, acbt
ia^t binbunt. Tie 0»ff» bdeiutteten babei vuut ihre eii^encn iiH^bn intimen mit inelen Viittcrn
jum .-^eicbcn tcr bobcn ,■\•rv■ll^e. "iJoit je&t beigeben fic i^a«< aciI übcraiiö feicrliit, unr ',üurcn
babei in bcn .^aitfcrn fo imcIc Vamveu an, ale il.Vrfoncn im .^aufe finf; halten auit '>Ki|lercien,
bei ^enen fein '.Jdifiranb iicfvart nMr^. — 'iT ) „fte befcftiiiten bcn 5ipn," «"erunter aber nid^t
bcr eii^entliite i^eri^ 2ion, fonrern ^en lemtelberji Woria, trie in iV .37 \u '."crfteben ift. Tenn
auf bcm '-BeriK 3ion ii\u, umc i\ 41 aujn^cift, tic fi)rifdic '.Befatuinii. — IS) f. b. bie lcmpcl»
i<e|le follte ui.Aleid) aud) ein Sdju^'. für 'öctbfuv fein, unb umgefebrt '.Bctbfur aucb ein 3d)u5, für
bie Iem»eloc|1c.
Caput V.
1. Et factum est, ut audierunt Gentes in circuitu quia aedificatum est
altare, et sanctuarium sicut prius, iratae sunt valde: 2. et cogitabant
tollere genus Jacob, qui erant inter eos, et coeperunt ocoidere de populo,
et persequi. 3. Et debellabat Judas filios E.sau in Idumaea, et eos, qui
erant in Acrabathane:^ quia circumsedebant Israelitas, et percussit eos
plaga magna. ^ 4. Et recordatus est malitiam filiorum Bean,^ qui erant
populo in laqueum, et in scandalum, insidiantes ei in via. 5. Et conclusi
sunt ab eo in turribus, et applicuit ad eos,'* et anatheraatizavit eos,''
et incendit turres eorum igni cum omnibus, qui in eis erant. 6. Et
transivit ad filios Ammon, et invenit manum fortem, et populum copio-
sum, et Timotlieum ducem ipsorum:^ 7. et commisit cum eis praelia
multa, et contriti sunt in conspectu eorum, et percussit eos: 8. et cepit
Gazer civitatem,^ et filias ejus, et reversus est in Judaeam, 9. Et congre-
gatae sunt gentes, quae sunt in Galaad, adversus Israelitas, qui erant in
tinibus eorum, ut tollerent eos: et fugerunt in Datbeman munitionem.*
10. et miserunt litteras ad Judam, et fratres ejus, dicentes: Congregatae
sunt adversum nos gentes per circuitum, ut nos auferant: 11. et parant
venire, et occupare munitionem, in quam confugimus: et Timotbeus est
dux exercitus eorum. 12. Nunc ergo veni, et eripe nos de manibus
eorum, quia cecidit multitudo de nobis. 13. Et omnes fratres nostri,
qui erant in locis Tubin,* interfecti sunt: et captivas duxerunt uxores
eorum, et natos, et spolia,'*^ et peremerunt illic fere mille viros. " 14. Et
adhuc epistolae legebantur, et ecce alii nuntii venerunt de Galilaea con-
scissis tunicis, nuntiantes secundum verba baec: 15. dicentes convenisse
adversum se a Ptolemaida, et Tyro, etSidone: et repleta est omnis Galilaea
alienigenis,'^ ut nos consumant. 16. Ut audivit autem Judas, et populus
sermones istos, convenit ecclesia magna cogitare quid facerent fratribus
suis, qui in tribulatione erant, et expugnabantur ab eis. 17. Dixitque
Judas Simoni fratri suo: Elige tibi viros, et vade, et libera fratres tuos
in Galilaea: ego autem, et frater meus Jonatbas ibimus in Galaaditim.
18. Et reliquit Josepbum filium Zacbariae, et Azariam duces populi cum
residuo exercitu in Judaea ad custodiam : 19. et praecepit illis, dicens:
Praeestote populo huic: et nolite bellum committere adversum gentes,
donec revertamur. 20. Et partiti sunt Simoni viri tria millia, ut iret in Gali-
48*
758
laeam: Judae autem octo millia in Galaaditira. 21. Et abiit Simon
in Galilaeam, et commisit praelia multa cum gentibus: et contritae
suzit gentes a facie ejus, et persecutus est eos usque ad portam
22. Ptoleniaidis: et ceciderunt de gentibus fere tria millia virorum,
et accepit spolia eorum, 23. et assumpsit eos, qui erant in Galilaea,''
et in Arbatis" cum uxoribus, et natis, et omnibus quae erant illis,
et adduxit in Judaeam cum laetitia magna. 24. Et Judas Macha-
baeus, et Jonathas f rater ejus transierunt Jordanem, etabierunt viam
trium dierum per desertum. 25. Et occurrerunt eis Xabuthaei,'^ et
susceperunt eos pacifice, et narraverunt eis omnia, quae acciderant
fratribus eorum in Galaaditide, 26. et quia multi ex eis coraprehensi
sunt in Barasa, ^^ et Bosor,^'' et in Alimis,'^ et in Casphor,'" et
Mageth,^" et Carnaim:^' hae omnes civitates raunitae, et magnae. 27. Sed
et in ceteris civitatibus Galaaditidis tenentur comprehensi, et in crasti-
num constituerunt admovere exercitura civitatibus bis, et comprebendere,
et tollere eos in una die. 28. Et convertit Judas, et exercitus ejus viam
in desertum Bosor repente, et occupavit civitatem: et occidit omnem
masculum in ore gladii, et accepit omnia spolia eorum, et succendit eam
igni. 29. Et surrexerunt inde nocte, et ibant usque ad munitionem.'*^
30. Et factum est diluculo, cum elevassent oculos suos, ecce populus
multus,'"^ cujus non erat numerus, portantes scalas et machinas, ut com-
prehenderent munitionem, et expugnarent eos. 31. Et vidit Judas quia
coepit bellum, et clamor belli ascendit ad caelum sicut tuba, et clamor
magnus de civitate:^^ 32. et dixit exercitui suo: Pugnate hodie pro
fratribus vestris. 33. Et venit tribus ordinibus post eos,^* et exclama-
verunt tubis, et clamaverunt in oratione. 34. Et cognoverunt castra
Timothei quia Machabaeus est, et refugerunt a facie ejus: et percusserunt
eos plaga magna; et ceciderunt ex eis in die illa fere octo millia
virorum. 35. Et divertit Judas in Maspha,^^ et expugnavit, et cepit
eam : et occidit omnem masculum ejus, et sumpsit spolia ejus, et succendit
eam igni. 36. Inde perrexit, et cepit Casbon,^ et Mageth, et Bosor, et
reliquas civitates Galaaditidis. 37. Post haec autem verba'^ congrega-
vit Timotheus exercitum alium, et castra posuit contra Raphon^ trans
torrentem.^" 38. Et misit Judas gpeculari exercitum: et renuntiaverunt
ei, dicentes: Quia convenerunt ad eum omnes gentes, quae in circuitu
nostro sunt, exercitus multus nimis: 39. et Arabas conduxerunt in
auxilium sibi, et castra posuerunt trans torrentem, parati ad te venire
in praelium. Et abiit Judas obviam illis. 40. Et ait Timotheus princi-
pibus exercitus sui: Cum appropinquaverit Judas, et exercitus ejus ad
torrentem aquae: si transieritad nos prior, non poteriraus sustinere eum;
quia potens poterit adversum nos;^' 41. si vero timuerit transire, et
posuerit castra extra flumen, transfretemus ad eos, et poterimus adversus
illum. 42. Ut autem appropinquavit Judas ad torrentem aquae, statuit
scribas populi^^ secus torrentem, et mandavit eis, dicens: Neminem
hominum reliqueritis: sed veniant omnes in praelium. 43. Et transfre-
tavit ad illos prior, et omnis populus post eum, et contritae sunt omnes
gentes a facie eorum, et projecerunt arma sua, et fugerunt ad fanum,^
quod erat in Carnaim.^* 44. Et occupavit ipsam civitatem, et fanum
succendit igni cum omnibus, qui erant in ipso: et oppressa est Carnaim,
et non potuit sustinere contra faciem Judae. 45. Et congregavit Judas
universos Israelitas, qui erant in Galaaditide, a minimo usque ad maxi-
mum, et uxores eorum, et natos, et exercitum magnum valde, ut venirent
T)ai I. 33u(^ ber g)?acca6aer. 5, 1—23. 9Inm. 1—14. 759
in terram Juda. 4G. Et venerunt usque Epliron:"" et liaec civitas magna
in ingressu posita, raunita valde, et non erat declinare ab ea dextera vel
sinistra, sed per mediani iter erat. 47. Et incluscrunt .se qni erant in civi-
tate, et obstruxerunt portas lapidibus: et niisit ad eos Judas verbis paciticis,
48. dicens: Transeamus per terram vestram, \it eamiis in terram nostram :
et nemo vobis nocebit: tantum pedibustransibimus. Etnolebanteisaperire.
49. Et praecepit Judas praedicare in castris, ut ai)plicarent-*' unusfjuis-
que in quo erat loco; 50. et applicuerunt se viri virtutis: etoppugnavit
civitatem illam tota die, et tota nocte: et tradita est civitas in manu
ejus: 51. et peremerunt omnem masculum in ore gladii, et eradicavit
eara, et aceepit spolia ejus, et transivit per totam civitatem suj)er inter-
fectos. 52. Et transgressi sunt Jordanem in campo magno, ^ contra
faciem Bethsan. 53. Et erat Judas congregans extrem os,''*^ et exhor-
tabatur populura per totam viam, donec venirent in terram Juda: 54. et
ascenderunt in montem Sion cum laetitia, et gaudio, et obtulerunt holo-
causta, quod nemo ex eis cecidisset donec reverterentur in pace. 55. Et
in diebus, quibus erat Judas, et Jonatbas in terra Galaad, et Simon frater
ejus in Galilaea contra faciem Ptolemaidis, 50. audivit Josephus
Zacbariae filius, et Azarias princeps virtutis, ^^ res bene gestas, et praelia
quae facta sunt, 57. et dixit: Faciamus et ipsi nobis nomen,^" et eamus
pugnare adversus gentes, quae in circuitu nostro sunt. 58. Et praecepit
his,'*^ qui erant in exercitu suo, et abierunt Jamniam.^- 59. Et exivit
Gorgias de civitate, et viri ejus obviam illis in pugnam. 60. Et fugati
sunt Josphus,'*^ et Azarias usque in fines Judaeae: et ceciderunt illo die
de populo Israel ad duo millia viri, et facta est fuga magna in populo:
61. quia non audierunt Judam, et fratres ejus, existimantes fortiter se
facturos. 62. Ipsi autem non erant de semine virorum illorum, per quos
Salus facta est in Israel. 63. Et viri Juda^^ magnificati sunt valde in
conspestu omnis Israel, et gentium omnium ubi audiebatur nomen
eorum. 64. Et convenerunt ad eos fausta acclamantes. 65. Et exivit
Judas, et fratres ejus, et expugnabant filios Esau in terra, quae ad Austrum
est, et percussit Cbebron''^ et filias ejus: et muros ejus, et turres succendit
igni in circuitu. 66. Et movit castra ut iret in terram alienigenarum,^^
et perambulabat Samariam.^" 67. In die illa ceciderunt sacerdotes in
bello, dum volunt fortiter facere, dum sine consilio exeunt in praelium.
68. Et declinavit Judas in Azotum in terram alienigenarum, et diruit
aras eorum, etsculptilia deorum ipsorum succendit igni:'"^ et cepit spolia
civitatum, et reversus est in terram Juda.
1) 3u c. 5; 1-9 f. It. 10, ln-23. Scnfl5lfvaMnm (Sabc^barnc) (genannt Num.^ 34. 4;
JoSi 15, 3. — 2)' LXX fc^Cn bei: kcn aw^üTf-i'/yv a'vritvr um F/aße rii (Jkv'/ a avrüv. — 3) r'tüv
Baiäv . : €b Mcr jene? rsHM'itlcdU jicmctnt fei, teffen ^auptcrt iin (^iebiviic ^er 3(mcrrbiter
Nuai; 32, 3 \ao„ otix ein anberce, lafn fitt mit fsjereifibcit nicbt fairen. — -'!) kgI -apn-tM/.ev
in' ai'-oi'g „er "läacrte fiit iiciicu ftc." — o) „Cr jvcibte fie bcr ä>ernidUuiui;" Lev. 27, 2.s. —
6) limotbeuei fdunnt a\i ^tattbalter ba-^ ^t■iior^anlan^ •oenvaltct uiib baö bamit mn-bunb^nc
Slittt bc? rbcrfelbbcrrn auf fid> qcbabt ^u liaben. — 7) ^ai TrimKart/n.^ero r>,r 'iii:!'/i>. Tic
«Ätabt beifet eiiiehtlirf) ^ac^er unb läq fed)? ^tunfcn iiorbÜ* •C'cn .e>efcbon lln^ t>icr »eftli* ^cn
3{abbat''3lmmbn (^Pbilabelv^biai; Jen 48. 32. --8) -Wan weif; t^LMi biefcr Actluiu] mditö
9?äberc«. — 3u 33. 9-68 f. IL 12. — 9) 2Ubin (lob, laauba) ift eine Vanbi*aft be.^ nniftcn
Slrabicn an bcr ©ren^e i^pn «5alaab Judic. 11. 3; IL Reg. lOj c. — 10) rf/v ü-oai<n;/r
„bch ^^au^ratb," rco^n aüce i^icb, rtlle Änccbtc, aüc CEinridituni^ \n rcAnen i)l. — II) <:>? //<■«!■
Xt'/tnpxinv (ivi^fu.n- „bcinabc einen »tiin^cn etamm." — 12) km [Ik] -nmi': Vd/i/niar a//ooi/(jv
„urib au6 bcm <\a]\^n (i3alt(äa ber".<i:ctren." — I^J) (£r nabln aüc in 's^aliläa irobncnbcn 3nbcn
mit fid) nad^ "^utäa. ^öfcpbus Siai^iu^ Aiiti(|. XIL 8. 2. aber meint, er babe nur Me mm
ben Reiben gcfanöcn öcnemmenen ^ubeii mit ficfc flcnommen. — l^) SStcücidjt fiüb bamit fic
760 Da« I. 58uc& in mauah'dtr. 5, 23—68. 5l»tm. 14—48.
jll^^^ „<2tcppen, SSeibenfluen" gemeint. Der Cod. Alex, tieft 'Apßärroir; ber @t>Ter
Ardebot. — 15) koI aw^vTt/aav roiq TSaßaTalm^ . . ®^ warcn ocrmut^It^ 9?arf)femnilinflie
9?abaiPtb'^, bee: ®o^nc« 3^rael? Gen. 25, 13; 1. Chron. 1. 29; Is. 60, 7, njel($c im
peträiHl)cn 'üirabieit, in bcr ^cutiiicn ^ctfc^a, jcnfcit bc6 3or^an roobnten.— 16) fic Boaaopa.
(fg tft bamit 'i^oi^ux (3?o|lra) in ber l'anbfcbaft .^auran (^luratiiti^) gemeint, nod) beutjutac^e
eine bcbcutenbc itabt; Gen. 36, 33; Jos. 21, 27; Is. 34, 6. — 17) im äu§crften Hilfen feö
'£tantm;]ctnete^ ."Ihtben Deut. 4, 43; Jos. 20, 8; 21, 36. — 18) ti-'A/iwo/f, rtiabrfcl)cinlic5
(£lim, aucb in-er-CSlim unb '-Beer genannt, eine l*ager|latte ber Si^r^ieltten im Cilen \>on 5)?cab
Nuiu. 21, 16-ls. — 19) unbefannt. — 20) MÖwrf, unbefannt. — 21) wobt 3(fcf)rbarotb«
(Sarnviim, SJefifenj bea Äi^nig» Tg t^cn '-öafan Deut. 1,4; Jo^. 9. 10. 9)?an »ermntljet, bap
e? an ber Steile geftanten bvibe, wo je&t l'iig DorfiiJJc^araif ftebt, an ^er ^'PilaerftraJTe i'^on
ramaüfU'? na* ^)3Jeffa. S^ bat ein Äafteü. — 22) b. b. bi? jnm .ftafted (2?efte) "r-atbema 3?.
9, wobin fid} ^te Cuit'en ;inritcfge5ogen batten. — 2^J) ^. b. fcinMid)e? tBoit. — 2'4> anÄTnyii koi
<pui>y /leyä'Äy „Unter Jrompetenfcbatl unb grofjem '«efduei." — 23) „er fiel ibnen in brci
'«d)'lad)treiben in ben Sauden." — 2(») eigentlid) Waeipba^^ni3a(aab Judic. 11,29; I. Reg,
22, 3, — 27) nal TzpoKarcAnßero Xtw(p<:n'. di ift baruntcr »obl Saeipbor 23. 26 ju »erfteben.
28) .feebrai^muei für: „nad) tiefen "J^egebenbeitcn." — 2J)) "Had) ^piiniu? V. 16. war eö eine
ber 3ebnftdfte ienfcit bes; 3oi'ban. — 30) tK ni-pav -av xaiij^ppov. 2Be(d)er ÜBiltbac^_ bter
gemeint fei, IciOt |ld> nid)t beilimmen; f. 5B. 39 u. 41. — 31) „benn er ixnrb uns überlegen fein."
"limot^eu? fitlof; auei adem bem, wa»? er über bie bi^berigeÄriegfübrungbeg^ubaS vernommen
tnitte, ba^ er als angrcifenber Ibeil unnnberftcbli* fei. (£in abnlidies ^eidien, wie tic^i bier
tiou limotbeus aufgeileUte, lieft man I. Reg. 14, S-lo, — 32) (£s ftnt bie „^tuffeber" bamit
gemeint, bie für t£inbaltung ber Crbnung im .ipeere forgen muptcn unb we(d)e bie l'iften ber
eottatcn fübrtcn Deut. 16, is; I. Chron. 23. 4; 26, 29.-33) Tiefer lempel bei^'t II. 12,
26: 'Arapyareiav „Jempel ber 'Jltargatiei," we(d)e nad) 'J>Iiniue V. 23, eine unt) biefetbe ©0««
beit mit Terfeto unb ragen i|l; inedeidU aud) mit 5lftarte; Diodor. Sic. II, 4. — 3'i) f. 35.
26. — 3-5) eine feile ^tabt am Q:influf) be« ^iil^if in ben 3p»"ban, in einem Sngvaf? gelegen,
fo ^a% man nidu um fie berumjtcbcu tennfe, — 36) rnv Trapujßa/.nv „fid) in SdUac^tortniing
^u ftetlen." — 37) (■'<,■ ri, TTtäiov -h ah,n. Ss ift bie (£beue ©Sbrelon bamit gemeint, bie ijom
(iarmel bis jur 5tabt 23etbfan Jos. 17, 11 ; Judic, 1, 27 reid)te, — 38) (£r forgte, baf? bie
auf bem 9Begc jurürfgebliebenen iS*ivaitcn unb (Ermatteten alle orbentlid) jufammengebra(^t
würben, unb lieferte faDurd) einen neuen '-i^cweis, baf) grcfu'u 'i'3?änuern audi bie Meinen ^5ad)cn
oin ,6cr3en liegen, — 39) ä/J.i'"''"? m ''"rrt/ztwi-. (ii ifl; auffallcnb, fa§ in ter 23utg. ber
-iinguiar gebrandet i(t. — 40) Ter waf)re Oa^i^^ii-^it fagt: „i'af?t uns Rieben für bie (£bre bcd
■^^tmenö (^iottes-," ber, falfdK aber: „^ajjt uns jieben, um uns einen '•J^inten ^u mad)en." 3ie
l)anbelten bier aud) gegen Pie au?t'rüdlid)c i^orfitrift bes Cberfelbberrn 25. IS u. 19. — 41) «a*
-nprß-jt-t/.av To'ir n-u rf/c Stn'üijfoir r/'/c //tr" aiiTür. — -42) 3'iwiiii War eine Stabt beS ^'•bitifier-
f^H'bietes-, f. 4, 1,"). — 43) (£s ift offenbar nur ibr Ungeborfam Scbult an biefem llnglütf. —
44) „bie Wannfd^aft bes .^ittas aber wurte berübmt;" kcü ö ävi/p 'io'v6ac Kai nl ä6ehj>ol airov
'nSi)iaa\i7iaav miMpa . . — 4-5) 3» -Hebron, biefer befannten 3(ft)t= unb l'eintenftabt, fed»:?
Stunden füMiet) oon ^emfaiem, batten ild) t>ie (itomiter jur 3eit bes babvilonifd?en (£rild
nietergelaijen unb waren, wie es fdu-int, nad) Per 3wi"üdfuuft Per (Erulanten nid)t mcbr barau3
gewiAen. — 461 „in bas 'iPbilifterlanb," — 47) (£s ift auffadenb, ba§ ^<upaS burd) Samaria
in bas ';'pbili|ler(anb ^iebt, ba jenes növMid\ biefes aber we|11id) lag, 2tltein er tonnte babei
ftrategifd^e 2(bfiduen babcn, bie bier Per 2>erfaffcr unberül)rt (äffen wollte, gt^i^^iu» ^ofepbuS
lieft bier Miu-i8.sa ftatt Saniaria uup iH'rftcbt Parunter einen (yren30rt jwifi^en ^xitäa unb bem
f'bilijlergebiete. — 48) gemäp C^efe^essorfd^rift Exod. 34, 13.
Caput VI.
1. Et rex Antiochus perambiilabat superiores regiones,^ et aiidivit esse
civitatem Elymaidem in Per.side^ nobilissimam, et copiosam in argento,
et auro, 2. templunique in ea locuples valde:^ et illic velamina aurea,*
et loricae, et scuta, (piae reliquit Alexander Phili[)pi rex Macedo, qui
regnavit prinius in Graecia. 3, Et venit, et quaerebat capere civitatem,
et dcpraedari eatn: et non potuit, quoniam innotuit sermo bis, qui erant
in civitate: 4. et insurrexerunt in praelium, et fugit inde, et abiit cum
tristitia magna, et reversus est in Babyloniam. 5. Et venit qui nuntiaret
761
ei in Perside,'* qnia filgata sunt castra, qiiae erant in terra Juda: 6. et
cjuia abiit Lysias" cum virtute forti in |)riniis, et fugatus est a facie
Jndaeorum, et invaluerunt armis, et viribus, et spoliis niultis, quae cepe-
runt de castris, quae excidcrunt: 7. et quia diruerunt abominationeni/
quam aedificaverat super altare, quod erat in Jerusalem, et sanctifica-
tionem, sicut prius, circumdederunt muris excelsis, sed et Bethsuram
civitatem suam. 8. Et factum est ut audivit rex sermones istos, expavit,
et commotus est valde:** et deeidit in lectum, et incidit in languorem
prae tristitia, quia non factum est ei sicut cogitabat. 9. Et erat illic per
dies multos: quia renovata est in eo tristitia magna, et arbitratus est se
niori. 10. Et vocavit omnes amicos suos, et dixit illis: Recessit somnus
ab oculis meis, etconcidi, corrui corde prae sollicitudine: 11. et dixi in
corde meo: In quantam tribulationem deveni, et in quos fluctus tristitiae,
in qua nunc sum: qui jucundus eram,''^ et dilectus in potestate mea !
12. Nunc vero reminiscor malorum,"* quae feci in Jerusalem, unde et
abstuli omnia spolia aurea, et argentca, quae erant in ea, et misi auferre
habitantes Judaeam sine causa. 13. Cognovi ergo quia propterea inve-
nerunt me mala ista: et ecce pereo tristitia magna in terra aliena. 14. Et
vocavit Philippum, unum de amicis suis, et praeposuit eum " super Univer-
sum regnum suum : 15. et dedit ei diadema, et stolam suam, et annulum,
ut adduceret Antiochum'^ filium suum, et nutriret eum, et regnaret.
16. Et mortuus est illic Antiochus rex anno centesimo quailragesimo
nono. '^ 17. Et cognovit Lysias, quoniam mortuus est rex, et eonstituit
regnare Antiochum filium ejus quem nutrivit adolescentem: et vocavit
nomen ejus Eu})ator. 18. Et hi, qui erant in arce,'^ concluserunt"
Israel in circuitu sanctorum: et quaerebant eis mala semper, et firma-
mentum Gentium.'" 19. Et cogitavit Judas disperdere eos: etconvocavit
Universum populum, ut obsiderent eos. 20. Et convenerunt simul, et
obsederunt eos anno centesimo quinquagesimo, et fecerunt balistas, et
machinas.'^ 21. Et exierunt quidam ex eis, qui obsidebantur: et ad-
junxerunt se illis aliqui impii ex Israel, 22. et abierunt ad regem, et
dixerunt: Quousque non facis Judicium, et vindicas fratres nostros?
23. Nos decrevinms servire patri tuo,'^ et ambulare in praeceptis ejus, et
obsequi edictisejus: 24. et filii populi nostri'^ propter hoc alienabant
se a nobis, et quicumque invenieoantur ex nobis, interficiebantur,
et hereditates nostrae diripiebantur. 25. Et non ad nos tantum exten-
derunt manum, sed et in omnes fines nostros; 26. et ecce applicuerunt
hodie ad arcem Jerusalem occupare eam, et munitionem Bethsuram
nuniierunt:^" 27. et nisi praeveneris eos velocius, majora, quam haec,
facient, et non poteris obtinere eos. 28. Et iratus est rex,-' ut haec
audivit et convocavit omnes amicos suos, et principes exercitus sui, et
eos, qui super equites erant; 29.' sed et de regnis aliis, et de insulis
maritimis^^ venerunt ad eum exercitus conductitii. 30. Et erat nume-
rus exercitus ejus, centum millia peditum, et viginti millia equitum, et
elephanti^^ triginta duo, docti ad praelium. 31. Et venerunt per Idu-
maeam, et applicuerunt ad Bethsuram, et pugnaverunt dies multos, et
fecerunt machinas et exierunt, et succenderunt eas igni,'** et pugnaverunt
viriliter. 32. Et recessit Judas ab arce et movit castra ad Bethzacharam*'
contra castra regis. 33. Et surrexit rex ante lucem,etconcitavit exercitus
in impetum contra viam Bethzacharam : et comparaverunt se exercitus
in praelium, et tubiscecinerunt: 34. etelephantisostenderuntsanguinem
uvae et mori,^® ad acuendos eos in praelium: 35. et diviserunt bestias
762
per legiones: et astiterunt singulis elephaiitis raille viri in loricis con-
catenatis, et galeae aereae in capitibus eorum: et quingenti equites
ordinati unicuiqiie bestiae electi erant. 36. Hi ante tempus ubicumque
erat bestia,^'' ibi erant: et quocumque ibat, ibant, et non discedebant ab
ea. 37. Sed et turres ligneae super eos firmae protegentes super singulas
bestias: et super eas machinae: et super singulas viri virtutis triginta
duo, qui pugnabant desuper: et Indus magister bestiae. ^^ 38. Et
residuum equitatum hinc et inde statuit in duas partes, ^^ tubis exercitum
commovere, et perurgere constipatos in legionibus ejus. 39. Et ut refulsit
sol in clypeos aureos, et aereos, resplenduerunt montes ab eis, et resplen-
duerunt sicut lampades ignis. 40. Et distincta est pars^" exercitus regis
per montes excelsos, et alia per loca humilia: et ibant caute et ordinate.
41. Et commovebantur omnes inhabitantesterram^' a voce multitudinis,
et incessu turbae, et coUisione armorum: erat enim exercitus magnus
valde, et fortis. 42. Et appropiavit Judas, et exercitus ejus in praelium:
et ceciderunt de exercitu regis sexcenti viri. 43. Et vidit Eleazar^^ filius
Saura unam de bestiis loricatam loricis regis: et erat eminens super
ceteras bestias; et visum est ei quod in ea esset rex:^^ 44. et dedit se ut
liberaret populum suum,^* et acquireret sibi nomen aeternum.^'^ 45. Et
cucurrit ad eam audacter in medio legionis, interficiens a dextris et a
sinistris, et cadebant ab eo^^ huc atque illuc. 46. Et ivit sub pedes
elephantis, et supposuit se ei, et occidit eum: et cecidit in terram super
ipsum, et mortuus est illic.^'' 47. Et videntes virtutem regis, ^ et impe-
tum exercitus ejus, diverterunt se ab eis. 48. Castra autem regis
ascenderunt contra eos in Jerusalem, et applicuerunt castra regis ad
Judaeam,^'* et montem Sion. 49. Et fecit pacem cum Ins, qui erant in
Bethsura: et exierunt de civitate, quia non erant eis ibi alimenta con-
clusis, quia sabbata erant terrae. 50. Et comprehendit rex Bethsuram:
et constituit illis custodiam servare eam.*" 51. Et convertit castra ad
locum sanctificationis*^ dies multos: et statuit illic balistas, et machinas,
et ignis jacula,*^ et tormenta ad lapides jactandos, et spicula,*^ et scor-
pios" ad mittendas sagittas, et fundibula. 52. Fecerunt autem et ipsi
machinas adversus machinas eorum, et pugnaverunt dies multos.
53. Escae autem non erant in civitate, ^^ eo quod septimus annus esset:
et qui remanserant in Judaea de Gentibus, consumpserant reliquias
eorum, quae repoeitae fuerant. 54. Et remanserunt in sanctis viripauci,
quoniam obtinuerat eos fames: et dispersi sunt unusquisque in locum
suum. 55. Et audivit Lysias quod Philippus, quem constituerat rex
Antiochus, cum adhuc viveret, ut nutriret Antiochum filium suum, et
regnaret, 56. reversus esset a Perside,**^ et Media, et exercitus qui abierant
cum ipso, et quia quaerebat suscipere regni negotia: 57. festinavit ire,*^
et dicere ad regem, et duces exercitus«*^ Deficimus quotidie, et escanobis
modica est, et locus, quem obsidemus, est munitus, et incumbit nobis
ordinäre de regno.^^ 58. Nunc itaque demus dextras hotninibus istis, et
faciamus cum illis pacem, et cum omni gente eorum: 59. et constitu-
amus illis ut ambulent in legitimis suis sicut prius; propter legitima
enim ipsorum, quae despeximus, irati sunt, et fecerunt omnia haec.
60. Et placuit sermo in conspectu regis, et principum: et misit ad eos
pacem facere: et receperunt illam, 61. Et juravit illis rex et principesl
et exierunt de munitione. 62. Et intravit rex montem Sion,'^" et vidit
munitionem loci: et rupit citius juramentum/' quod juravit: et man-
Tiai I. S3uc^ ber 9)?acca6äer. 6, 1—36. Slnm. 1—27. 763
(lavit destniere miirum in ^yro. G3. Et discessit festinaiiter, et reversus
est Antiochiam, et invenit Philippum dominantem civitati: et pugnavit
adversus eum, et occupavit civitatem/^
l) 3u 2?. 1—16 f. IT. 9. — f. 3, 31. — 2) Wan iucip auet bcn \dm(\tn Urfunbcn bcr alten
3ctt 9?icbte v>on einer ^tabt SliMitai?, iroM aber ihmi einer ':Vro*:ui^ biefei^ Ofanien?, tie im ui^'
lieben '?.''le^ie^, nlHMtcb ^mmi 5ufiana U\c\. 'Jlücin a\if bcm cititlfctwei;-;en ber n.''cniiicn i^eo^
graplnfdu'n Urfun^en, tic man bat, tann nid)t jicfoU^ert n^erben, ^a|! e? feine 5tabt (iiiMnaig
fle^'^eben babe. Sprncliu? a Vapice m\t '^lUioli m-rfteben farunter iVerKtolie, »reit (?■ II. 9, ü
beipt, •Jlntioebne i'ei na* 'iVrfepoli-j iiefornnun nnt> babe rcrnutt, fen lenu^el ',u plünfern.
jjlaoiui^ ^PKPbn? Antiq. IL u. 1. nennt bie ^tatt iiar niitt unD fvrid^t nur mm einer 2tabt,
nac^ Deren ^)ieicbtbümcrn 5(nticd)U6 lüftern c^cn^^cfen. (ir ioUytc tcr alerantviniü-ben ■C-'anM'dirift,
iro ei bei^t: iri iarlv ir 'E'/vuni^ ir rij \\tj)n'ii\i -o/tc. — rj ) (£? \\\\x ein lempel ^cr 'iJfanäa
IL 1, 13, »veld^e aud^ unter ben -3camen lanaiö, 5lnaio, Slnaiti^, 'Jtneiti^ ?orfcmmt unt» mit
bcr fcbänbli*ften Shi^t^tireinnu^ ^erebrt ixnirDe. Aeliau. bist. \\ . 1. — '4) Wan binji biefe
ffi>eiboic|'*enfe 5um Ibeil in ben inniie bauten, ^uni Ibcil in 'skau^lben auf. Ter ^Icid^tbum
i)iefer"We|'d}enfe n\ir oft unermcfjli*. 'i'A'an fubr-te eiiu^ne iu'r5eid}niiTe terfelben mit 'Jlnivibe ter
9?amen per ©eber. I*ausaii. 5, vi. Tas ^ried). Ka/.i^imra, vclamina, überfe^t 3cbol5 mit
„Sd)u6umffen," 3lnbere mit „i'crbaniie, Tccfen." — 3) ^a&i IL 9, 3 befanP er'ild) in (ifba--
tana, aU tie 9?ad)rid^t !^pn ber Ocieterlagc be? l'i^fia? an ibn j^elaniite; na* 'iHMi^biuj' ju labd
an ber ©renje i^abi^lonieno. — 6) „unf rap Üoüa-:? an ber SvMt^c eine? ftarfen -Speere? bingc-
jcgen fei." 3n IL 13, 1. 2. beifit ee, e-5 feien im 149. ^utbre (1(')3 i\ C£br.) 5wei .i^cere bcran»
gc50ijcn, eine? unter fem in^'ebi be? .Hbniii? 2lntiodni5 Supatcr, bas andere unter Pem tti
^iM'ia^. — 7) f. 1, 57. — 8) 3luö biefer 3tcÜe gebt ber*oor, Pa|? jene ^uben, n>e(*e ben i^rüPern
in 2(eg?pten 9iad)ri*t über 5lntic*u? ertbeiltcn, IL 1, eine falf*c 9iad)rid>t erbaltcn battcn.
Xcnn fie bericbtetcn, tJtnticdnic' fei mit feiner i^cvileituni? im Tempel geti^Ptet nuM-pen. ^wm
Ueberpuf; unP nur im i^crbeiv?eben wirb ern\ibnt, Daf; biefer SDiPerfprud) ber 2:batfa*en bie
gbttlidje Snfpii^^iticn nid)t int '?.''? inte ften berübrt. Tenn Per i'erfaffer be6 ^weiten 33ud^c^
berietet nur, »a^ bie ^uibcn nad^ 3leiv.H^ten oiefcbrieben baben; er faiU aber nidu, tap ba^
®cfd)riebene auf unfebibarer Süabrbcit berubte. Uebrij^en-J fönnte man c^\\&) annebmen,
2(ntiod>uji \t\ im 2cmpc[ bcr '^Janäa atlerbinci? feinMid^ aniiciiriffen, inn-uninbct unp wie toDt
»ej^.qcfAleppt n^orben, babe fidi aber wicbcr erbolt unb fei erft fpatcr son jener .Hranfbcit cri^riffen
ivortcn, Pic ibn tbbtete. — 9) 07; A'/J'/f^'^f • • „benn idi war liebenb unt« iiclicbt." — 10) '')\o,6:}
■^.Vl^biue fratrm. XXXI. 11. ijini^ bie Sai^e, '-Jlntiod^Uö fei wegen feinee 3(niiviffei^ auf ben
Jempcl ber Xiana mit .sh-anfbcit unt' 2 ob beftraft wor^cn. gtainu^^ ^ofepbuo 5eigt Pen fa(f*cn
(]3runb Piefcr <cci.C},t. ba^urd^, bap er fagt, 3lnticdnt? ^aht ja in Pem beiPnifdnn lempcl ncd>
feinen wirfliAen ^)taub roUfübrt, fiMibern nur 5U roUfübren im Sinne gebabt, wdbrenP er ben
2:empel in ^scrufalcm in 2Birfli*fcit jeplünbcrt babe. — 11) Sr madUc ibn 5um ^1teid^^ftatt»
baltcr unb i>crmunb feinem yjdbrigen cccbnee 5lntic*u6 Supator; f. über ibn IL .5, 22; 6, 11 ;
8, 8; 9, 29. — 1 — ) ~ijv ä^/a^/Elv 'AvtIox^iv . . Kai i k^ pi-^'at airov rov .iaa/'/fi-fii'. — IrJ) im 3«
163 p. Sbr. im 5)ionate SiJdrj, ju Jabd an bcr fijren^c jwifi^en f crfien unb 3?abt>(pnien. Polvb.
XXXI. 11. — 14) f. 1, 33. — _3U ä). 18-36 f. IL 13. — lo) f/aav avyiOeiovreg „\k fd^lojlCU
ein," nid)t: ,Jie battcn eingef*lciicn." — 16) aal GTT/piyfia roig s^veai. <^ii fuduen Per 5aite
bcr .Reiben ^tdrfe unb Ucbcrgewi*t ]n m^rfdiaffcn. — 17) Kai i-oir/asv i-' avroh^- ßi'/.oaTdacig
Kai fit/xaväg. 3?a? erftcre ©ort bcpcutct fowobl Cie Stelle, ücn welcber man 5-V"cite unp Steine
abfcbleuberte, a(e aucb Pie '^iaf*ine, mittclö weld)cr a gef*ab. Tiei'c ^Jfautincn waren Stiefcn^
werte, mittcd^ P^ren man steine oon mebveren Jentncrn Sd^were in betradnlidu^ Ginnte werfen
tonnte. 9iad> <id^oI5 it^ bier Pa^^ SDort lit/.uavaa/c in Per ^-BePcutung i^on „Sanbeltburm unp
Sturmleiter" 5U nebmen. — 18) ?/,««? evöoKoifiev ihv/.Evsiv „wir bieiten ee für gut, Peinem
SSater JU bienen." — 19 1 xal -epiKn^r/vrat fif ryv äKpäv vlol rov /auv i/iuor. ,\Yipa' roi'roc hni
a/./JKpiol'vrai iio ijuCjv — 20 J Kai ro äyiaaiia Kai 'Bafi^aovpav ('.>x'(>(JOov. — 21) 3i?ao bier tX^lU
Könige gefagt wirb, gilt t?ielmebr t^on Cofiae, weil ber .Honig no* ein .Hnabe war. — 22 ) Xiefc?
©erben auf Pen ^nfdn, Pie gegenwdrtig unter Pie .»rcrrfd^aft i)tom? gcbi.n"tcn, war gegen Pen
33ertrag, Pen 3lntio*u6 III. 1224-187) mit 5{om gefd^loffen. Xie JHi.Mner Prucften jcPod> für
jcft Pae Slugc ]\i Apinaii. de belli syriae. p. 117. ed. Stephan. — 2;5) '^lud) Pa^ .galten riMi
Slepbanten war gegen ben mit l'^iom gefd)loiTenen i^Ttrag. — 24) P. b. Pie in Per v^taPt
belagerten 3u^cn maditen 3lu6fdUe unP verbrannten bie 9.\\if*incn (bie ©anPeltbnrme unp
2Burfmafd)inen) ber ^cinpe. — 2'5) f'c Bai}3:axapia. (£3 war biefer Crt an einem (Engpaf;
Sroifcben ^fmüilcnt i'nP 3?etbfur. — 2(») Tian \(uytc ibncn irauben- nnP "Waulbcerfaft, weil
fie benfelben als betdubenpee rsktränf febr liebten unP fduMi Purd) Pen '.Jlnblid PctU'lbcn beftig
aufgeregt i'inb entflammt würben Bucliart: llierozoic. IL 26. Aelian. hi.^t. XIIL ö. —
27) ^em^ (lorpe bcr SolPaten, weId^ev^ ben (ilepbantcn beigeorbnct war, blieb immer bei
ibncn, Pamit eine isertraulic^tcit jwifcben (Sorpe unP l^icr bewirft würbe unb fomit jjou Per
7G4 T)a€ I. 53u(^ ber "üO^accafeäcr. 6, 36—63. 5Inm. 27—52.
aßutb bcijelbctt 9?ii^tö ju fürAten war. — 28) «ai ö 'ivöig avrov. Der i^ü^^rer beg S^Merc«
ttjurbc „3nbicr" (genannt, Wfit ^nbien bie cigentUAe ^cimat ber (Slcv^anten ift unb fomit
cjetvö^nlict) ein 3ubier baö Zhkr leitete. Polyb. bist. I. 40. 15. III. 4G. 7. — 29) £v^a> Kai
f:v&£v ian/aav ettI rä ovo /nfp// rf/g Trafje/ißu?S/t; Karaaeiovrec Kai KaraitpaaaößEvoi iv Tal( cpäpay^tv.
Die 9teiteret fottte auf bciben ©fiten bee &nxci jur (Srmutbiiiung unb jum Sc^u^e für bie
^'»balangcn bienen. Daö 5ßort tubis fehlt bei fen LXX unb fef)lte »erniut&lic^ aud) im ^ebr.
HO) K-ni ffe7(l>9^ fit'pog „ein Sheil belintc ficft über bie 5?cr_ge aug." — 31) küvtsc ol äKovovrsg
<l><.)vf/r n'/J/i'^nvr avTuv. ®g ift hm ba6 Äriec^jigefc^rei ju »erftcbcn, roelcbeji bie '2d)aaren oor bcm
'beginne ber Sc^lacbt erbeben, unb n.u'U'bc^ fic baburd) ijergrcjjerten, ba§ fte bie vSc^ilbe unb
SBaffcn ancincinbcrfdilugen Xeuoph. Anab. 1.3. S^ war bei ben ft3ried)en baö 2Bort äÄalä,
Welcbe^ man bövte, baber äXa?.ni;ra' „Äriegs^gefdirei erbeben." — 32) 'EÄsd^ap 6 l.avapdv, welche«
5öcrt roabrfd^einlid) wie 2, 5 Avapnv f)eif;en foü. (£r war ber t^iertc ®ot)n be^ Wattatbiaö. —
r{3) ')lcid) (?laöiug Scfepbu^ bell. Jud. I. 1. 5. ivar ber Äonig, ber nod) im .tnaben^ ober
oielmebr ÄinDce^alter f!anb, nid)t auf.bem glev^anten. — 34) (£r 'opferte fic^ für bie ißefreiung
beei i^olfeo. — 33) Dicfe? 33cr(angen, 'Befreier teö sßatcrianbcei ju bcipcn unb alö folcber gecbr't
JU werben, ift niitt unebet unb unerlaubt. Sei beeintrdittigt auc^ niitt ba^ 25erbien)t, mm baei
eblere Überlangen, baö 33aterlanb ju retten, »orangebt. — 36) Kai kgxKovto an' airov iv^a ml
h'da „unb fic (bie ©olbaten, bie bem Slepbanten beigeorbnet waren) würben getrennt oon bem
3:.biere auf bciben Letten." (ileajar babnte \i<ii namlid) ®eg jwifAcn ben ^diaaren, bie ben
tSlepbantcn umgaben. — 37) (ix ßarb aU ber erfte unter ben eobnen be« Wattatbia? ben
Job beei .gelben. ®cinc 3;bat frud)tete fd)cinbar 9Jid)t-?, aber fie ermunterte bie 'örüber, baö
gegenwärtige \!eben für 5?id)tö ,^u ad>ten auei l'iebe ju ®ott. — 38) kuI hhi> ri/v 'lgxvv rr/c ßam-
Irinq . . Da ^wbaei unb bie ^einigen bie 5tdrfe unb Wladjt beg 3i ei (^5 beeret näber erblicften
unb einen Srfolg ju erringen für unmöglid) bifltcn, jogen fie fif^ jurüd, unb jwar gegen ^(xn*
falcm. ^laotuei ^ofcpbu^ 1. c. IcifU it)n nad) ^^ofna jiebcn. — 39) nai irapsvtßakev )> ßaailev^
r'ir rf/v 'InvSalav Kai sJf to öpof 2!«.Ji'. — 40) Kai änira^iv lad ippovpäv ,,cr IcgtC ciuC 3?Cfa^Ung
binein." — 41) inl to äy!aa/j.a. — 42) TTvp6ßn?M, worunter wobl bie 33ranbpfeile ju oerftebcti
ftnb, bereu »^euer man nid)t löf'ti'n fonnte. Polyb. bist. V_. 2.5. Liv. 3(), 47. — 43) f. t. ®r.
44) Kai (jKopTTiSia. Diefe (£corpionen fd)einen gleidi ben ^itlcuberu, bie neben ibncn genannt
werben, ??fafd)inen ocn tlcinerer (Gattung gewefen ju fein, bie ein einziger -Solbat regieren
tonnte. Wan warf mit ibnen '^.''fcile. — 43) ev Toi^äyysioic „in ben i^orratb^^'-öebdltern."
(Einige lefen: tv Toig äyioig. — 4<j) äniaTpeijtev änb T?]g iifpalSog „bafj er oon ^■''fi'fien bereite
abgezogen fei." — 47) 3m Cod. Alex. bcif?te6: /caricrTrewW «ai tTrn'/iffcrovro „fte eilten unb
trieben an." \!pftaei wollte ben 'JPbilippuei uid)t jum Eintritte ber Stattbalterfiiaft gelangen
lajfen, ba er felbjl 'oon 'Jlntiodiut^ biefct* 'älmt erbalten batte 3, 32. — 48) LXX fe&en bei :
Kai rot'f avi^par. Worunter ber Sabineteiratb ju 'oeritcben ift. — 49) „2öir mütjen forgen für ba«
Jlteid)" b. b. id^ l'nfiaö bin ber Statthalter uno babe SCBiri^tigcreö ju tbun, alei mi^ mit ben
3ubcn berumjubalgen. 9}Jit bicfen 9Borten fprad) er \\&i beutlid) auei, t<i\j er bie «itattbalter-
fdmft beö ^Pbilipvniei nid)t anertannte. — 30) „bie i'efte bes^ 3;empel£i," bie bier nur im ftgür^
iid)en Sinne ^-i^erg Sion genannt wirb, xsik oben 4, 37. — 31 ) ®o fein (^5laube, ba ift aud)
leine (yered)tigfeit. Stat pro lege voluntas. 5Ba» inbeffcn bier öom Äönige gefagt wir^, gilt
eigentlidi nur ijon i^t^ftaö, ba (icrj^erer nod) ein Äinb war. — 32) 9fad) J^Ui-'^iuä ^'-''fep^«*
Antiq, XII. *.». 7. tam aud^ ybilippu-3 in bie (skwalt beö l'öfiag, ber ibn fofort töDten liep. 3»
IT. 9, 2*.) bci^t e^, ^J'hilipIMi«* ffi U'irf) becs 'Jlntiocbuei Xi^^u nad) 3(egi^pten geflohen, um bort
Unterflü^ung ju fuiten. ®t^ ift fd)wer ju fagen, ob er biefesS je^t nach b'er ginnabme '3lntiod)ia'«
ober l'dUMt t*orber t^on ^J>erfien au? gctban babe. C5kwip aber ift, faf; er bort nid)t fanb, xtiCii er
fucbtc, ba bie föniglid)en ^•''nnjcn ''Pbilonietor unb ^p^pöcon fid) in Streit untcrctnanber befanben.
Ai)inari. in Syriac. 46, 80-85.
Caput VII.
1. Anno centesimo' qninquagesimo prirao exiit Demetrius Seleuci
tilius ab iirbe Roma, et ascendit cum paucis viris in civitatem mariti-
mam,^ et regnavit illic.^ 2. Et factum est, ut ingressus est domum regni
patrnm suorum, comprehendit exercitiis Antiochum, et Lysiam, utaddu-
cerent eos ad eum. 3. Et res ei innotuit: etait: Nolite mihi ostendere
faciem eorura.* 4. Et occidit eos exercitus. Et sedit Demetrius super
sedem regni sui: 5. et venerunt ad eum viri iniqui et impii ex Israel:
et Alcimus* dux eorum, qui volebat fieri sacerdos. 6. Et accusaverunt
765
populum apud regem, dicentes: Pordidit Judas, et fratres ejus omnes
amicos tuos, et iios disj)orsit de terra iiostra. 7. Nunc ergo mitte viruni,
oui credis, ut eat, et videat exterminium omne, quod fecit nobis, et regi-
onibus regis: et puiiiat omnes amicos ejus, et adjutores eorum, 8. Et
elegit rex ex araicis suis Bacchidem, qui dominabatur trans flumen
magnum* in regno, et fidelem regi : et misit eum, 9. ut videret exter-
minium, quod fecit Judas:^ sed et Alcimum impium constituit in sacer-
dotium/ et mandavit ei facere ultionem in tilios Israel. 10. Et surrexe-
runt. et venerunt cum exercitu magno in terram Juda: et miserunt
nuntios, et locuti sunt ad Judam, et ad fratres ejus verbis pacificis in dolo.
11. Et non intenderuntsermonibus eorum: videruntenim quia venerunt
cum exercitu magno. 12. Et convenerunt ad Alcimum, et Bacchidem
congregatioscribarum refpiirere quae justa sunt:" 13. et primi, Assidaei '"
qui erant in filiis Israel, et exquirobant ab eis pacem. 14. Dixerunt
enim: Homo sacerdos de semine Aaron" venit, non decipiet nos: 15. et
locutus est cum eis verba pacitica:'^ et juravit illis, dicens: Non infere-
mus vobis malum, neque amicis vestris. 16. Et crediderunt ei : Et com-
prehendit ex eis sexaginta viros, et occidit eos in una die secundum
verbum, quod scriptum est:" 17. Garnes sanctorum tuorum, et sangui-
iiera ipsorura effudcrunt in circuitu Jerusalem, et non erat qui sepeliret.
18. Et incubuit timor, et tremor in omnem populum: quia dixerunt:
Non est veritas, et Judicium in eis: transgressi sunt enim constitutum,'*
et jusjurandum quod juraverunt. 19. Et movit Bacehides castra ab
Jerusalem, et applicuit in Bethzecha:''' et misit, et comprehendit multos
ex eis, qui a se effugerant, et quosdara de po})ulo mactavit, et in puteum
raagnum projecit.'" 20. Et commisit regionem Alcimo,'^ et reliquit cum
eo auxilium in adjutorium ipsi. Et abiit Bacehides ad regem : 21. et
satis agebat"* Alcimus pro principatu sacerdotii sui; 22. et convenerunt
ad eum omnes, qui perturbabant populum suum, et obtinuerunt terram
Juda, et fecerunt plagam magnam in Israel. 23. Et vidit Judas omnia
mala quae fecit Alcimus, et qui cum eo erant, filiis Israel, multo plus
quam Gentes: 24. et exiit in omnes fines Judaeae in circuitu, et fecit
vindictam in viros desertores,'^ et cessaverunt ultra exire in regionem.-"
25. Vidit autem Alcimus quod praevaluit Judas, et qui cum eo erant: et
cognovit quia non potest sustinere eos; et regressus est ad regem, et accu*
savit eos multis criminibus. 26. Et misit rex Nicanorem,^' unum ex
principibus suis nobilioribus: qui erat inimicitias exercens^^ contra
Israel: et mandavit ei evertere populum. 27. Et venit Nicanor in JerU'
salem cum exercitu magno, et misit ad Judam"'' et ad fratres ejus verbis
pacificis cum dolo, 28. dicens: Non sit pugna inter me et vos: veniam
cum viris paucis, ut videam faciem vestram cum pace.^* 29. Et venit
ad Judam, et falutaverunt se invicem pacifice: et liostes parati erant ^^
rapere Judam. 30. Et innotuit sermo Judae^*^ quoniam cum dolo venerat
ad eum: et conterritus est ab eo,^^ et amplius noluit videre faciem ejus.
31. Et cognovit Nicanor^"* quoniam denudatum est consilium ejus: et
exivit obviam Judae in pugnam juxta Capharsalama."'* 32. Et cecide-
runt de Nicanoris exercitu fere quin(]ue millia viri, et fugerunt in civi-
tatem David.** 33. Et post hacc verba ascendit Nicanor in monteni
Sion:'^' et exierunt de sacerdotibus salutare eum in pace, et demonstrare
ei holocautomata, quae offerebantur pro rege. 34. Et irridens sprevit
eos, et polluit:^^ et locutus est süperbe, 35. et juravit cum ira, dicens:
Nisi traditus fuerit Judas, et exercitus ejus in manus meas, continuo cum
s
766 2)ag I. ^xia^ ber 5)^accaUer. 7, 1—19. 5rnm. 1—15.
regressus fuero in pace, succendam domum istam. Et exiit cum ira
magna; 36. et intraverunt sacerdotes, et steterunt ante faciem altaris
ettempli:^ et flentes dixerunt: 37. Tu Domine elegisti domum istam
ad invocandum nomen tuum in ea, ut esset domus orationis et obsecrati-
onis populo tuo; 38. fac vindictam in homine isto, et exercitu ejus, et
cadant in gladio: memento blasphemias eorum, et ne dederis eis ut per-
maneant. 39. Et exiit Nicanor ab Jerusalem, et castra explicuit ad
Bethoron:^ et occurrit illi exercitus Syriae.^^ 40. Et Judas applicuit in
Adarsa^ cum tribus millibus viris: et oravit Judas, et dixit: 41. Qui
missi erant a rege Sennacherib,^ Domine, quia blasphemaverunt te,^
exiit angelus, et percussit ex eis centum octoginta quinque millia:
42. sie contere exercitum istum in conspeetu nostro hodie: et sciant
ceteri quia male locutus est super sancta tua: et judica illum secundum
malitiam illius. 43. Et commiserunt exercitus praelium tertiadecima
die mensis Adar:^^ et contrita sunt castra Nicanoris, et cecidit ipse
rimus in praelio. 44. Ut autem vidit exercitus ejus quia cecidisset
Nicanor, projecerunt arma sua, et fugerunt: 45. et persecuti sunt eos
viam unius diei ab Adazer^" usquequo veniatur in Gazara,*' et tubis
cecinerunt" post eos cum significationibus: 46. et exierunt de omnibus
castellis" Judaeae in circuitu, et ventilabant eos cornibus,** et converte-
bantur iterum ad eos,^^ et ceciderunt omnes gladio, et non est relictus ex
eis nee unus. 47. Et acceperunt spolia eorum in praedam : et caput Ni-
canoris amputaverunt, et dexteram ejus, quam extenderat süperbe, et
attulerunt et suspenderunt contra Jerusalem. ^*^ 48. Et laetatus est popu-
lus valde, et egerunt diem illam in laetitia magna. 49. Et consLituit agi
omnibus annis diem istam tertiadecima die mensis Adar, 50. Et siluit
terra Juda dies paucos.^^
1) 3u 33. ]-3s. f. TL U. — 3m 3. 161 cntflof) tcmctriu^, 2obn bcö Äcteucu?, 9?cffe
Ui 5(nticdMtö öpipbancei, bcr a(e (■^ci^^cl in Stern gelebt battc, au? tcr Ji^cltftabt, um fid) beö
furifdjcn 3:bronc6, auf bcm fein unniünfiin'v l^cttcr 'Jlnttochu^ (£ut>atpr fap, ju bemäAtiacn;
f. 1. 5lnm. is. — iJ) tvcIdK (nad) IL 14. 1) Ivi:oIi6 an ber vbönicif*cn Äüfle war. —
3) „(£r wart» bafelbft Äönig." Ta bic beiden S^crmünbcr beö 3(ntiecbu? C£upator, ^J»bilitpu^
namlirf) unb ViM'ia?, cinanbcr in bcn .6aarcn la;icn in i^ctrcff bcr J)icii-beftattbaUcrfd)aft, fo
ma*tc er fid) bcn 'sirunbfae, : Bulbus litiiiantibus tertius gaudot, ju Üiut3cn. gr licp aüent'
balbcn funb Duutcn, bcr riiimifd^e f«enat babc ibn atö Äonifi anerfannt, itcrauf fogletd) eine
D^Jeni^c ^olbaten ficb \n ibm fd^lugen; IL 14, L 2; Flav. .Jos. Antiq. XII. 10, 1; Appian.
in 8yr, 47. I-IU; Jiu<tin. .^.4, ' 3. — 4) (Sntwcfcr fdnimtc er fi* smm- ibnen pbcr er fürditcte
flerübrt ju werben, ober er Jvoflte in verblümter sfficifc faiiien: „^ti^t fic mir lieber tobt alö
lebcnbici." — o) »et^er ^ame gräciilrt ifl unb im .^tbx. D^D^^N lautet, t^enn na* Slaötug
;^5Cfcpbuei nannte man ibn auä) 'Ia«</züf, ti\M D'D^^ ift. (ir war fd)cn »cn ■JlnticAue S}>i-
:pbaneö aU •f'oberpricftcr ernannt werben, batte aber bei bcm aeff^c^cifrißcn Jbcile bcr ;i.<uben
feine "JlnerfcnnuniT jicfunbcn. Sr war ein arunfböfcr Wcnfcb iL 14, 3-7, —6) 'i^accbitc^
war Stattbaltcr' jenfeit be? tfupbrat, in Wefppctamien, unb bcfap and) unter 5lntip*uei @pl'
Ipbaneä i^rOfJC»? i^ertrauen. ev tC) nepav tov noraiiov Kai fityav h' ri) linGi'/Eia koI -rrtarbv tu .inai'Atl.
7) f. i. '^^r. — 8) Kcii tori/ön' nv-ü rz/r hpuüvvTjv „er fc^tc ibn al5 ^obcttpricfter ein." —
9) Sic fteütcn ibrc ^vorteruni^, bap ba? '^kfetj crbcntlicii iicbaltcn werben foll. iK!:^rjT>,aai (timtn.
10) Tic friMnmen ^ubcn, tic bicr wie eben 2, 42 'Jlfiifäcf iicnannt werben, waren eä ppr^üiijlch,
Wcktc mit tiefen (^•prtcruniicn auftraten unb bamit ^ui^leid^ um ivrieben baten. 'Sc^dIj überfeet:
„Unc bic (£bafitäcr lArLMume) waren bie crftcn unter ben 3i3bnen 3ßi"ac(0, bie um {vrietcn
baten." — II) '-JUcinnu^ war uacb Jvta'-nu? CuM'cvbui^ Antiq. XII. 9. 7. webl ein 3larpnite,
aber nidit au^ tcr feit 3alcmon bereduiiitcn Jvamilie «abof IIL Reg. 2, 27-35. — 12) 9?ac^
Sdu'»!',, '^(üioli u. *?!. ift e« i^accbircf, ter mit ibnen fric^!id^c, aber trü.qerifd^c ÜBcrtc rebefc,
nid)t -Jdcimu?. — lü) uv hypnxiie sc. fa'/uijT?/r. Tic bicr citirtc SteÜe ift nid)t wörtü*, fcnbertr
bem Sinne nad) au^ Ps. 79, 2-3 i^cnommcn. — 14) „ta^ /Icftiicfcßte;" r/> öTüaiv. — 15) Kai
TTapevißa/.Ev h Bi/^i-d. 3?c3ct^ War ein Jpüöcl bei ^crufaleni, Cer fpäter jur 3tabt gcj^cffen
2)aö I. SBud^ ber SO^accabäer. 7, 19—50. SKum. 15—47. 767
würbe unb bic 9?cuflabt bilbctc, ivic au^ j^laviu« Sofe^jfiu« bell. .lud. V. 4. 2. bertJcrj^cBt. ^$
ijt iiiriu ivohl nun^liib, baf; ba? i^ctbfctta bt'<5 '.l^uite? bcr j){icl>tcr 7, l'3 im ^rtantmc Wana|ic«
bamit i^emcüu fei. — l(J) (üiriccl). „er fitladitete fie in bcu i^rofien '•IM-iinnen," ^. b. in bie flrojje
Si|lcrne. (£i^ ift möi^lid), bap ec* bicfelbe titfterne war, in wcld)e aud) jur Jcit bc^ 3i-'rf»ii*i*
41, U inele (irmorlietc iV'njorfen anirben. — 17) Kn'i Knrtnniat n)i' x<^i>'"' '<■> 'A>-K'>y. — 18) kuI
iiyuviaaro. t£r i^ib fid) alle "Wühe, al9 .(öi^berprieiler 'Jlnerfennunj^ ^u finben unb fein 2(mt aU
fold)er aUJjUÜben. — IJ)) fr ri«»- ävi'^piim mir avrniKi/ l/adni. — iJO) K(u nvtara/?/r7av tiw
nopeha^ai nc r//i> v''V""' „Uc UMirben ^ehinbcrt, in ^a^ platte l'anb auj^uiiebtn." 3*ol^ meint,
5u^aö babe fie iiebinbert, ferncrlMU 'Jdu^fälle au? ben jcfun :;l.Matjcn ju mad)cn. — iJI ) (£r mar
fcfton in Stont inTtrautcr t>cei remetriue unb battc ilin auf bcr (llud)t aui? bcr üJcltftatit bec^tcitet;
f. :'>, 38; IT. 14, 12-;!(). — 2:1) /uwii-a ku', /v'V«''""'"« '<? 'It/""//. — 2'5) '^h\d) II. "l4, 17
fcbicftc ^ubai^ feineu '.yru^cr srimon mit einem .g)ccre iieiien ')?icanor, nod) ebe biefer eine f^c*
fanbtfdiaft an ibn abileln•^nct batte. 3tmou litt 5War 3^iba^cn, übcrjeuiitc ^ibcr -liicanur, ba^
er e? mit tapferen Veuten ^u tbun babe, luo er auf iirof;e i<crlu|lc v^cfaf;t fein müf;te. Tiefe
S©abrnebmuni^ bcftimmte "^ficanor, einen anberen ©c;^ ale beu bcö offenen .Mampfet einju^
fd)laiKti. ^r jVil^ U* bcn 5itein, ben J^rieDcn ernillidi ^u wollen, unb faitMc ibm ^rei %b^i-
or^netc \n, um ^ic "J^rdliminarien abjufcblicfien. (£«? war aber 3illei^ Iruii unb Vift. 3n ben
Präliminarien warf ein lai] fer ^uKimmcnfunft "^Jicanorei unf ^ufae' fcfti^feet. Unb Da*
war bie 5dUin;ie, burdi bic ber tapfere 3uDai:( in bcn Untcrivmti ^e^iuTien werten folltc, unb
wcld)er er ncd) ',ur redeten 3cit au^wicb. — ü'i) -»^cbraiijmu? für: „um cucb ^u bcfud)cn"
II. Reg. i;:). 5. — Üo) K(ü Ol Tzo'AhuiH . . „unb bic .ft'ricsieteutc waren bereit, ibn ju eri^reifen."
26) Tag ©prt sermo, 'Aöyoc. bebeutet bier „bie 5ÜMutt." ^uba? merfte fpi]letd) beim crflen
3ufammentreffen unt (^3ruH, baf? ee auf fein SriV'ciffn ab)-|cfcben war. — 27) ««< irtroi/'^r/ ä-'
avroi. Ter 5prer bat: „t£r entfprauii unt» pob uiben Scinii^en." Üi bcfurfte aber nid)t bcä
@ntfprino|cnei. ^"baiJ jpi^ fid) ctufacb, obne ficb in UntcrbäuMuni^ ein^ulaifen, ?u feiner '3e*
gleitung \nrüä. Ticb' '.verblüffte Den 'OJicanor unD feine Umitcbunoi; fie j^etrauten ilcb nidU, ibn
ju evi^reifen. — 28) 9?id)t nur crfanntc 9ficanor, i'af, fein 'Plan entDecft war, fcnbern er tbat
allce! "'3??i.>i5lid>e, um bicfe 3d)artc ausjuwe^cn. Sr bcnabm fid) febr fricblid) cjci^eu bic^ubeti
unb warD febr oertraulit^ iKPicn ^ubii^. (^i'ft äI? ibn 5(lcimu6 t»arübcr beim üentj^ »erfla.qte,
begann er wieber tk geinDfcligfeit IL 14, 2(3. — 29) 2Bo biefer Ort (JncbenefclD) gelegen,
ift nid)t befannt; jebenfall»? nid)t weit oon ^^rufalem. — ?J0) b. h. in Die 'i^urg 2ion. —
31) b. f). auf bcn lempclbcrg; f. 4, o7. — fJ2) wa? bier nacfc 3pf. (iJeripniDcji beipt „er
fpufte fie an." Sr batte bicr \xud^ bcn in IL 14, 39-46 erjäbltcn '^(uftritt mit JKa^iae!. —
33) b. i). äWifiicn beut 'öranbopfcraltar unb bcm .öciligtbum. — 34) 3, 16. — 3u 'ü. 39-50
f. IL 15. — 3-5) (£ei fam ju ibm ein neue? -^^ecr au? carien. — 36) £v'A.(hiaä . . nciä)
^lapiu6 Sofcpbu? ein gleden in bcr 9?äbe »im '-Bctbcrcn. — 37) -^apä tov ßaaiAeu^ 'Aaavpiuv.
38) ö-f k6v<;<pjjii7]aav . . — 39) Einfang? 'D.''?ärj 160 o. Sbr. — 40) äTzh 'k6aca. — 41) elf
Vä^Tjpa' 4, 15. — 42) Kol iaa/.-tanv u-iau) ai'rCjr rair crd/~/}f< tüv cjiuaaiiiv. — 43) fn Traaüv
Tüv KUfiüv. — 44) aal i'jTfpeKtpuv uvtovq „fte worfeltcn fic mit ben .!pi.>rnern," b. b. fie warfen
fte je^t bort&in, je&t bafciin, al^ eine 23eute, bie ibnen nic^t mcbr entwtfd)cn folltc; III. Reg.
22, 11; Ez. 34, 21. — 4-5) aal ävea-pe(pov ovroi -äpbg Tovrovq „fie waubtcu fid) babiu unb
bortbin." (£^ gab nirgenb? einen 3(u?weg. — 40) por bem Sborc, weld)e? man nacfcber
9?icanor«tbor nannte II. 15, 30-33. — 47) f, 9, 3. ^ier enbet iOii IL iBuc^, intern ba^ L
bie (i)efc^ic^te allein fortfe&t.
Caput VIII.
1. Et audivit Judas nomen Romanorum, quia sunt potentes viribus, et
acquiescunt ad omnia, quae postulantur ab eis: et quicumqueaccesserunt
ad eos, statuerunt cum eis amicitias, et quia sunt potentes viribus. 2. Et
audierunt praelia eorum,' et virtutes bonas, quas fecerunt in Galatia,*
quia obtinuerunt eos, et duxerunt sub tributum: 3. et quanta fecerunt
in regione Hispaniae, et quod in potestatem redegerunt raetalla argenti
et auri,^ quae illic sunt, et possederunt omnem locum consilio suo, et
patientia:* 4. locaque quae longe erant' valde ab eis, et reges, qui
supervenerunt^ eis ab extremis terrae, contriverunt, et pereusserunt eos
plaga magna: ceteri autem dant eis tributum omnibus annis; 5. et
Phiiippum^ et Persen Ceteorum** regem, et ceteros, qui adversum eos
arma tulerant, contriverunt in bello, et obtinuerunt eos: 6. et Anito-
768
chum magnum' regem Asiae, qui eis pugnam intulerat habens centum
viginti elephantos, et equitatum, et currus, et exercitum magnum valde,
contritum ab eis; 7. et quia ceperunt eum vivum,"' et statuerunt ei ut
daret ipse, et qui regnarent post ipsum, tributum magnum/' et daret
obsides/^ et constitutum,'^ 8. et regionem Indorum, et Medos/* et
Lydos, de optimis regionibus eorum: et acceptas eas ab eis,'^ dederunt
Eumeni regi;'^ 9. et quia qui erant apud Helladam, '^ voluerunt ire, et
tollere eos:'^ et innotuit sermo bis, 10. et miserunt ad eos ducem unum,
et pugnaverunt contra illos, et ceciderunt ex eis multi, et captivas dux-
erunt uxores eorum , et filios, et diripuerunt eos, et terram eorum posse-
derunt, et destruxerunt muros eorum, et in servitutem illos redegerunt"
usque in hunc diem : 11. et residua regna, et insulas quae aliquando
restiterant illis, exterminaverunt, et in potestatem redegerunt. 12. Cum
amicis autem suis, et qui in ipsis requiem habebant,^*^ conservaverunt
amicitiam, et obtinuerunt regna, quae erant proxima, et quae erant longe:
quia quicumque audiebant nomen eorum, timebant eos; 13. quibus
vero vellent auxilio esse ut regnarent, regnabant: quos autem vellent,
regno deturbabant: et exaltati sunt valde. 14. Et in omnibus istis nemo
portabat diadema, nee induebatur purpura, ut magnificnretur in ea.
15. Et quia curiam fecerunt sibi,^^ et quotidie consulebant trecentos
viginti consilium agentes semper de multitudine, ut quae digna sunt,
gerant: 16. et committunt uni homini^^ magistratum suum persingulos
annos dominari universae terrae suae, et omnes obediunt uni, et non est
invidia, neque zelus inter eos. 17. Et elegit Judas Eupolemum, filium
Joannis, filii Jacob, ^ et Jason em,^'* filium Eleazari,et misiteos Roraam
constituere cum illis amicitiam, et societatem: 18. et ut auferrent ab eis
jugum Graecorum, quia viderunt quod in servitutem premerent regnum
Israel. 19. Et abierunt Romam viam multam valde, et introierunt
curiam, et dixerunt: 20. Judas Macbabaeus, et fratres ejus, et populus
Judaeorum miserunt nos ad vos statuere vobiscum societatem, et paceni,
et conscribere nos socios, et amicos vestros. 21. Et placuit sermo in con-
spectu eorum. 22. Et hoc rescriptum est,^ quod rescripserunt intabulis
aereis, et miserunt in Jerusalem, ut esset apud eos ibi memoriale pacis, et
societatis. 23. BENE SIT ROMANIS, et genti Judaeorum in mari, et in
terra in aeternum: gladiusque et hostis procul sit ab eis. 24. Quod si
institerit bellum Romanis prius, aut omnibus sociis eorum in omni
dominatione eorum: 25. auxilium feret gens Judaeorum, prout tempus
dictaverit, corde pleno: 26. et praeliantibus non dabunt, neque sub-
ministrabunt triticum,^^ arma, pecuniam, naves, sicut placuit Romanis:
et custodient mandata eorum, nihil ab eis accipientes. 27. Similiter
autem et si genti Judaeorum prius acciderit bellum, adjuvabunt Romani
ex animo, prout eis tempus permiserit:^^ 28. et adjuvantibus non dabi-
tur triticum, arma, pecunia, naves, sicut placuit Romanis; et custodient
mandata eorum absque dolo; 29. secundum haec verba constituerunt
Rornani populo Judaeorum. 30. Quod si post haec verba hi aut illi
addere, aut demere ad haec aliquid voluerint, facient ex proposito suo:^*
et quaecumque addiderint, vel dempserint, rata erunt. 31. Sed et de
malis, quae Demetrius rex fecit in eos, scripsimus ei dicentes: Quare
gravasti jugum tuum super amicos nostros, et socios Judaeos? 32. Si
ergo iterum adierint nos, adversum te faciemus illis Judicium, et pugna-
bimus tecum laari terraque.
2)a<? I. 33u(^ ber SJ^accabäer. 8, 2—30. 2lnm. 1—28. 769
1) Kai 6ir))ijaavT0 avTÜ roi'f Tro'/rumx avTÜv. — 2) T\C (^MatiX Wann Um bOÖ 3. 250 ».
(£br. au? f^KiUieu ciiuicivanbcrt unter ^cll '??viiucn Irefmcr, loli^tobojcr, IrctiMaiicn. Sie
verbreiteten lanjic Jeit i^rof;en 2cbrecfen nn-it umber, ic t:a\; ibnen foiiar bie 5'.ncr Iribut
be^ablten. Oni 3- 1>^'' !•''• t£br. unterlaju'» l'ic jcbod) ben römifiten 3i3affen. Ter (lonful
Wanliuei i^ulfp \dA\u} fic, UHMiiber bie i^unbc>?iiciiofTen ber ^Kbnier inebr erfreut UMren, a(? über
beu Sicji. ben biefc itbcr Slnticrfniö ben (Vh-opeu erruujien bvitten; cf. Liv. I'atav. liist. ;;•.). .'57.
Kol Ti'tc (iif'/)a;ai'J((if iir -niorntv ir rotr ritAarnir. — Ü] "iVliuiue fOiUHI. 1. f PH Spanien :
Metallis pluiubi, fern, a;ris, argoiiti, auri tota fernio Hisiiaiiia scatet. — H) Km uciKfxniv/ün.
5) Kai u T6-of iiv f/aniiav a-t yur ärr' oi rcn- aöi'xSpn „UUb IVar blHt ber Crt (ba? Yciwt) fo fcmC
wn ibnen." — 6) rer.qleicl^cn iUMiiiic n^aren 'iPiMKiia, ";Vi>rrbue', ^".^v^ar, iMrifemaruf,
rskntiuj. 5(uc& ber Jvclbberr Jpannibal war ibnen bei^u^iblen. — 7) (£? ift ^Vbilitr II. von
Waccbpnien, ber v. 220-1 TU veiiicrte unb v^cm Aelbbcrm I. C ,"v(aniiniuc- bei .HiMioefei^bale
i. :^. 1*J7 f. Sbr. auf ba-? -t^aupt iKfeblai^en würbe. -J-V-rfeue, beffcn ^fadn'olvier IT'.>-H')S, n^elcher
firt) mit bent i(Ii>rifcben .Vlinüi^e 'vU^Uiu? oerbunben batte, nnirbc Kis ;M>n iVauluä 5(emilianu6
bei ^^'.''bua befici^t unb iiefangen uad) ^?l\>m ;V'brad>t; cf. Flori hi.st. 1. 2. c. 7 ; Liv. 1. ?,:\;
Polyb. \I. lU. — 8) KiriKJi' ,inai/ta. (£bittim ift "Wacebonien; f. 1, 1. — 9) 'äintiodnie TU.
224-187 n:'ar nidU nur SX'cnu} von Smien, fiMibcrn aucb bee iiriipten Ibcifci? von .ftleinancn.
(Sr lief! fid> im :j. 1*,»;^^ in einen uu^^lüdlid^en Mampf mit ben":'){i)mern ein. :rut ber 2d>(aAt
bei 5}?ac<nc|la i. ^<. ]\n) auf baj.^aupt aef*laaen, mu^te er einen fd^impfücben (^rieben fd^ticpen;
Polyb. 21, lo ; Appiün. Syr. oo-o'J; Liv. ;)7. 2',t-;j() ; Ju.stiu. ?,]. S. — 10) Tie beibnif*en
Sd)riftftetler metbcn 5iriar ^lidUo vhmi bicfer (^efanju^nncbmuni);, fonbern faticn nur, er habe fiA
^urd) bie (^ludu nadi ^ar^e•^ i^rettet. 'Jlüein ee founte ja bie (^H'fan,aennebmun;i fpäter erfolgt
unb ani geiviffe i^ebiniunuien bin fciilcid^ ivieber aufiieboben werben fein. — II ) Xie ?l{bm'er
bej^ebrten l.J,0(X» Talente .SUiei<ffoften, ivovhmi ein Ibeit foi^eid^ ber iirLM';ere aber in jabrlid^eu
SHatcn innerbalb 12 ^^abren abbc5ablr werten foUte. — li) (ix muf;"te 2(1 f^kifjeln ftcUen, unb
jwar fol*e, welAe bie SUnner fi* auöwdblten. Se^ war barunter fein 3obu '^Intiedni? Gpi-
pbaneo. — 1^5) Kai (^taczo/ i,i\, worunter man iiewöbnlicb bie :')teid)ctrennuni^ i^erflcbt, wie fic
fpj^Ieic^ im naclM^en inn-e; an^iecieben wirb. 3lüein füiili*cr bürfte bie im ("vricbcnffd^lupc angc--
fübrtc breijäbrige 3luewed^feluni^ ber (i^ei^cln 5U XH'rfteben fein. — l-4j 'Mit j^utem ©ruiibe
jcrmutben bier neuere lüve.aetcn, e^ fei ^u Icfcn: «;i j^-w/iar -7)1' 'iGyi7hv;i' A:a2 Mrtr/fM' . . Xenn
man weit' ani ben f^H'fdMditfd>reibern jener ^dt, ^ai^ :5c*nicii, WiM'ien, l'ybien nebft ^x!?capnien
unb 'Pbn1i^ien 5ur J^errfd^aft bc? 3lntiodnt-? i^eborten unb jetjt bcm (fumencs überantwortet
würben, wdbrenb man bae rsjicid^e nid>t oon ^nbien unb Webicn weif;. 3(llerbini^? war 9(ntiodiug
im 5- -1- J>. ßf)r- an bie (^Jrcnjcn i^on ^mbien i^efcmmcn unb batte ein ^ünbni§ mit bem
Äümige biefe? l'anbc^ gefd^Ioffen, aud^ i^irle (£[cpbcintcn unb f^^)e(b i^on ibm erbalten, woraus
man fd)licf;en fonnte, er fei ibm tributpflid^tiij oicworben. 5l[Iein i^on einer (£ rcbcrun;^ unb
einem 2?efit?e biefei^ l'anbci^ weijj man '?{idne aue! Vis^iu«* unb 'iH^lDbius. — 15) -apurrov „v^pu
ibm," bem 3lntipd^ue. — 10) (Er war Ä'i'nuy 'opn ^-Vrgamuä l'.tö-l.'JS, Sobn be? "Jlttalu? I. —
17) Kai u-i Ol tK rf/c 'E/./a6oc . . Xie 2?i.H^tier unb 3letoIier batteu ben itöniii '.Jlntiodntc ein-
gelabcn, mit ibnen c^egen bie 9U>mer 5U flreiten. Sr folgte ber Sinlabung im ^\. liU, erntete
aber nur Unglücf; "Liv. 35 et 36. Justin. 30 et 32 Diodor Sicul. 26. 41. Polyb. 20-22. —
18) Kai f^äpai airoix „|te wpütcn bie ^iömer »vertilgen." — 19) „fte mad^tcn fi* biefelben
bienjlbar;" Liv. 43. 4; Polyb. 18. 11.-20) „bie ibnen crsicbcn waren," wie 3. 53. (iklon t5.
Sr^racuö, 'üDfaffiniffa ». 9?umibien, b. ^-Holenuier ybilometor unb '^bi^efon, C£umeneei iv 'J'erivimue!,
5.'*rufia? u. 31. öJcrabe bamalö war bie ^dt, roo iKome Cberberrfd^aft aüeicmeine 5(nerfennunsi
fanb. — 21) Kai fiw/.tvri^pior i-oir/aav tavTui^. (£? ift ber Senat gemeint, beffen (^lieber^abl
ni*t feftgefe^t war, bamalei aber 320 betrug. — 22) S>5 ift bier "bie J'Hebe tjpn ben Sonfuln.
S? waren ibrer 5Wei, bie fid) aber fo in bie •^errfd'aft tbeilten, baf; immer nur ßiner regierte.
SPrad) ein .^rieg aue, fo würbe ge(oo|1, weld^er ber beiben (lonfuln ber "Jlnfübrer fein follte;
Liv. 7. 19; 8aliust. Catil. 3(). TsMugen fic beibe in ben i^rieg, \o wedifeltcn fic in (VÜbrung be?
Cberbefeblei jebcn ^weiten Zaa,\ Liv." 22. 27: Polyb. 3. 23. — 23) ruv "A/vKwf IL 4, 11. —
21) wa? aud> bier wie anberewo, ber gräeifirte'OJame ^cfue (Scfu?) Kin bürfte. £b biefer
5afon etwa ein 9Jeffe bce :r5iiba6 war^ ift 5wcifelbaft. — 23) küI roiro -b ävri-}f)adoy rf,r
i-tcTo/J/g Tjq ävTiypaijifv tri ci/roi^ ;f«/Ka?f. Xer 3(ui<brurf i-iaro/i/ \\t bier Ungeeignet. (5?
fpüte ypnfifia „Sd)rift" ^eib'cn. ^n\ ^ebr. bief; ee »ocrmutbli* Sepher, xcai jebe 9lrt Sd^rift
Pbcr lirfunbc bebeutet. — 26) ai-o^, wa-i für „Vebenc^mittel" jeber ^Irt ',u nebmen fein bürfte.
27) v-oyf>a(pij. wie 3>. 25. — 28) b. b. nad) beiberfeitigcm i^erftänbnif; unb ©iüen. — liefe
2?unbeeatte bat gan? bie gorm ber SScrtragebPcumente, wie fic bei anberen alten ^d)rift)lellern
ber 'iRbmcx t>orfommen.
770
Caput IX.
1. Interea ut audivit Demetrius qnia cecidit Nicanor, et exercitus ejus
in praelio, apposuit Bacchidem, et Alcimum rursum mittere in Judaeam,
et dextrum cornu^ cum illis. 2. Et abierunt viam, quae ducit in Gal-
gala, ^ et castra posuerunt in Masaloth,^ quae est in Arbellis: et occupa-
verunt eam, et peremerunt animas hominum multas. 3. In mense
primo* anni centesimi et quinquagesimi secundi applicuerunt exereitum
ad Jerusalem: 4. et surrexerunt, et abierunt in Beream^ viginti millia
virorum, et duo millia equitum. 5. Et Judas posuerat castra in Laisa,®
et tria millia viri electi cum eo: 6. et viderunt multitudinem exercitus
quia multi sunt, et timuerunt valde: et multi subtraxerunt se de castris,
et non remanserunt ex eis nisi octingenti viri. 7. Et vidit Judas quod
defluxit exercitus suus, et bellum perurgebat eum, et confractus est corde:
quia non habebat tempus congregandi eos, et dissolutus est. 8. Et dixit
his, qui residui erant: Surgamus, et eamus ad adversarios nostros, si
poterimus pugnare adversus eos. 9. Et avertebant eum, dicentes: Non
poterimus, sed liberemus animas nostras modo, et revertamur ad fratres
nostros, et tunc pugnabiraus adversus eos: nos autem pauci sumus.
10. Et ait Judas: Absit istam rem facere ut fugiamus ab eis: et si appro-
piavit tempus nostrum, moriamur in virtute propter fratres nostros, et
non inferamus crimen gloriae nostrae. 11. Et movit exercitus^ de ca-
stris, et steterunt illis obviam: et divisi sunt equites in duas partes, et
fundibularii, etsagittarii praeibant exereitum, et primi certaminis omnes
potentes. 12. Bacchides autem erat in dextro cornu, et proximavit legio
ex duabus partibus, et clamabant tubis: 13. exclamaverunt autem et
lii, qui erant ex parte Judae, etiam ipsi, et commota est terra a voce
exercituum: et eommissum est praelium a mane usque ad vesperam.
14. Et vidit Judas, quod firmier est pars exercitus.Bacchidis in dextris,
et convenerunt cum ipso omnes constantes corde; 15. et contrita est
dextera pars ab eis, et persecutus est eos usque ad raontem Azoti.^ 16. Et
qui in sinistro cornu erant, viderunt quod contritum est dextrum cornu,
et secuti sunt post Judam, et eos, qui cum ipso erant, a tergo: 17. et in-
gravatum est praelium, et eeciderunt vulnerati multi ex his, et ex illis.
18. Et Judas cecidit, et ceteri fugerunt. 19. Et Jonathas, et Simon
tulerunt Judam fratrem suum, et sepelierunt eum in sepulchro patrum
suorum in civitate Modin. 20. Et fleverunt eum omnis populus Israel
planctu magno, et lugebant dies multos, 21. et dixerunt: Quomodo
cecidit potens,^ qui salvum faciebat populum Israel! 22. Et cetera
verba bellorum Judae, et virtutum, quas fecit, et magnitudinis ejus, non
sunt descripta: multa enim erant valde. 23. Et factum est: postobitum
Judae emerserunt iniqui in omnibus finibus Israel, et exorti sunt omnes,'"
qui operabantur iniquitatera. 24. In diebus illis facta est fames magna
valde, et tradidit se Bacchidi" omnis regio eorum cum ipsis. 25. Et
elegit Bacchides vires impios, et constituit eos dominos regionis: 26, et
exquirebant, et perscrutabantur amicos Judae, et adducebant eos ad
Bacchidem, et vindicabat in illos, et illudebat. 27. Et facta est tribula-
tio magna in Israel, qualis non fuit ex die, qua non est visus propheta
in Israel.'^ 28. Et congregati sunt omnes amici Judae, et dixerunt Jona-
thae: '^ 29. Ex quo frater tuus Judas defunctus est, vir similis ei non est,
qui exeat contra inimicos nostros, Bacchidem, et eos, qui inimici sunt
771
gentis nosirae. 30. Nunc itaque te hodie elegimus esse pro eo nobis in
principem, et ducem ad bellandum bellum nostrum. 31. Et suscepit
Jonathas tempore illo ])rinei[)atnm, et surrexit loco Judae fratris sui.
32. Et cognovit Bacchides, et quaerebat eum occidere. 33. Et cognovit
Jonathas, et Simon frater ejus, et omnes, qui cum eo erant: et fugerunt
in desertum Thecuae, '* et consederunt ad a(iuam lacus Asphar. '^ 34. Et
cognovit Bacchides,'*' et die sabbatorum venit ipse, et omnis exercitus
ejus trans Jordanem. 35. Et Jonathas"" mi.sit fratrcm suum'** ducem
populi,'^ et rogavit Nabuthaeos-" amicos suos, ut commodarent illis
apparatum suum,^' qui erat copiosus. 3(). Et exicrunt rilii Jambri^^ ex
Madaba, et comprehenderunt Joannera,^'^ et omnia, quae habebat, etabi-
erunt haben tcs ea. 37. Post haec verba,^^ renuntiatum est Jonathae, et
Simoni fratri ejus, quia filii Jambri faciunt nuptias magnas, et ducunt
sponsam ex Madaba,'^ filiam unius demagnisprincipibusChanaan,cum
ambitione magna.^*^ 38. Et recordati sunt sanguinis Joannis fratris sui : ^
et ascenderunt, et absconderunt se sub tegumento montis. 39. Et eleva-
verunt oculos suos, et viderunt: et ecce tumultus, et apparatus nmltus:
et sponsus processit, et amici ejus, et fratres ejus obviam illis ^ cum tym-
panis, et musicis, et armis multis. 40. Et surrexerunt ad eos ex insidiis,
et occiderunt eos, et ceciderunt vulnerati multi, et residui fugerunt in
montes: et acccperunt omnia spolia eorum: 41. et conversae sunt nup-
tiae in luctum, et vox musicorum ipsorum in lamentum. 42. Et vindi-
caverunt vindictam sanguinis fratris sui: et reversi sunt ad ripam
Jordanis. 43. Et audivit Bacchides, et venit die sabbatorum usque ad
oram Jordanis ^^ in virtute magna. 44. Et dixit ad suos Jonathas: Sur-
gamus, et nugnemus contra inimicos nostros: non est enim hodie** sicut
heri, et n idiustertius; 45. ecce enim bellum ex adverso, aqua vero
Jordanis hiuc et inde, et ripae, et paludes, et saltus: et non est locus
divertendi.^' 46. Nunc ergo clamate in caelum, ut liberemini de manu
inimicorum vestrorum. Et commissum est bellum. 47. Et extendit
Jonathas manum suam percutere Bacchidem, et divertit ab eo retro:^*
48. et dissiliit Jonathas,^ et qui cum eo erant in Jordanem, et transna-
taverunt ad eos Jordanem ; 49. et ceciderunt de parte Bacchidis die illa
mille viri: et reversi sunt^* in Jerusalem, 50. et aedificaverunt civitates
munitas in Judaea, munitionem, quae erat in Jericho, et in Ammaum,^
et in Bethoron, et in Bethel, et Themnata, et Phara,^^ et Thopo^^ muris
excelsis, et portis, et seris. 51. Et posuit custodiam in eis, ut inimicitias
exercerent in Israel: 52. et munivit civitatem Bethsuram,^^ et Gaza-
ram,^^ et arcem,*^ et posuit in eis auxilia,^' et apparatum escarum:"
53. et accepit filios principum regionis obsides, et posuit eos in arce in
Jerusalem in custodiam. 54. Et anno centesimo^^ quinquagesimo tertio,
mense secundo, praecepit Alcimus destrui muros domus sanctae interio-
ris,^* et destrui opera prophetarum:^'^ et coepit destruere. 55. In tempore
illo percussus est Alcimus :^^ et impedita sunt opera illius,*'^ et occlusum
est OS ejus, et dissolutus est paralysi, nee ultra potuit loqui verbum, et
mandare de domo sua.**^ 56. Et mortuus est Alcimus in tempore illo
cum tormento magno. *^ 57. Et vidit Bacchides quoniam mortuus est
Alcimus: et reversus est ad regem, et siluit terra annis duobus.^" 58. Et
cogitaverunt^' omnes iniqui dicentes: Ecce Jonathas, et qui cum eo sunt,
in silentio habitant confidenter: nunc ergo adducamus Bacchidem, et
comprehendet eos omnes una nocte. 59. Et abieruut, et consilium ei
£ e cfe n e r ; J&. Schrift. 31. %, lU. 49
772 Dag I. 55uc^ ber SJlaccabaer. 9, 1—28. 2lnm. 1—13.
dederunt. 60. Et surrexit ut veniret cum exercitu multo: et misit
occulte epistolas sociis suis, qui erant in Judaea, ut comprehenderent
Jonathan, et eos, qui cum eo erant: sed non potuerunt, quia innotuit eis
consilium eorum. 61. Et apprehendit de viris regionis,'^^ qui principes
erant malitiae, quinquaginta viros, et occidit eos: 62. et secessit Jona-
thas, et Simon, et qui cum eo erant in Bethbessen,^^ quae est in deserto:
et extruxit diruta ejus, et firmaverunt eam. 63. Et cognovit Bacchides,
et congregavit universam multitudinem suam: et his, qui de Judaea
erant, denuntiavit. 64. Et venit, et castra posuit desuper Bethbessen: et
oppugnavit eam dies multos, et fecit macbinas. 65. Et reliquit Jonathas
Simonera fratrem suum in civitate, et exiit in regionem, et venit cum
numero, 66. et percussit Odaren,^* et fratres ejus, et filios Phaseron in
tabernaculis ipsorum, et coepit caedere, et crescere in virtutibus.^ 67. Si-
mon vero, et qui cum ipso erant, exierunt de civitate, et succenderunt
machinas, 68. et pugnaverunt contra Bacchidem, et contritus est ab
eis: et afflixerunt eum valde, quoniam consilium ejus, et congressus ejus
erat inani.s. 69. Et iratus contra viros iniquos, qui ei consilium dederant
ut veniret in regionem ipsorum, multos ex eis occidit: ipse autem cogi-
tavit cum reliquis abire in regionem suam. 70. Et cognovit Jonathas:
et misit ad eum legatos componere paceni cum ipso, et reddere ei capti-
vitatem.'^ 71. Et libenter accepit, et fecit secundum verba ejus, et juravit
se nihil facturum ei mali omnibus diebus vitae ejus. 72. Et reddidit ei
captivitatera, quam prius erat praedatus de terra Juda: et conversus
abiit in terram suam, et non apposuit amplius venire in fines ejus.
73. Et cessavit gladius ex Israel: et habitavit Jonathas in Machmas,*^ et
coepit Jonathas ibi judicare populum, et exterminavit impios ex Israel.
1 ) Tien rcd)ten (^lügct bitben bte in ber füblicöcn ®c(^enb licv^enben @d>aarcn. — 2) fübroefl»
Heb tjpn 3f»'id)o »iclciicn. 5iüctn S-Iainue! 3pfcpbuo lieft: «f fa?.rÄniav, für tr eiche Cei^art aucb
SHUoU, l'od) unb JRcifd)! unb bie meiften anbcren 'iJlufteiicr ilnb; lücfct aber SdicU, bcr bafür
bält, bat) iViccbibeö im Dftcn l^om ^orban binaufgc^pc^en, bcrnacb bei 3ei"ict)o ben Scrban über»
fefet unb fi* in '"^ialivila nüt ber ftuifcbcn ^Irmec viercintc^t habt. — 3) «Tri Mmaa/djd rijv h
'Apß//Änir. Unter Wafa(otb (WeiJalctb) serilcben bie Slueiei^er ßcmeinbin unterirbifdie, fcbwer
iUflänfllicbe .§)c>blcn. ?(rbcla lao, nacb (Sufebiu^ in ber (Ebene Sebrelcn. l'pcb unb 9teifcbt
balten ei^ für benfelben txt mit^i^etb-'Slrbeel be^ g-^ro^^bctf» Tfea?! 10, 14. 3(lIioli uermutbet,
e^ fei ?lrabotb „(f benen" 5U Icfen, tt?te 5, 23. — ^i) Wärv'JlprtI beö ^v. 160 ». Sbr. —
3) ivelcbee rocbl nicbt mit Unredit al^ ci'cicbbeDeutenb mit "1{<3 „i^runnen, Sitlerne" betrachtet
wirb, umfcmebr, ba Jvla^iu? ^pfct^bue! ben S*aupla^ ber bier cr^iblten ^ei^ebcnbeit nacft
S^ejctb 7, 19 bei ^fvufalem l^erfeJ^.t, n?o eine j^rcpe ßiftcrne war. di fi3nnte aber aucb 2?eerptb,
Bier Stunbcn norblid? 'oon ^sn-ü\alim juvun-ftebcu fein. — 6) ff 'E;'.fß(Tä (Alex. 'A/.aaa),
juelcbeö bie Sluelcjier »^emeinbin in bic ncrbwcülid)e 9facbbarfd)aft i-^cn 3friU'atcnt yerfe^cn.
©efcniuo t^ermutbet, eh fei 'ArWri ju lefen, Wekter Trt weftliA von i^eerctb i^tevicn ift. —
7) sc. Bacchidis . . — 8) Wofür ^^lii^i"^ ^HM'epbu^ ben 2?cra "J( fa nennt, fer ebenfowenifi
befannt ift, wie jener »Pn Stjot. 9?ad) ?:>fid)acli^ lautete bae «öebräifcbe IHtl nilC^N TJ/
Jiii 5um i^ufje bee 2?er9e^." — 9) Sp begann aud) bae illaiielieb auf >5aui unb Sonatbaö
II. Reg. 1, 19. ^iiba? iHTbicnte ben '9?amen putens „>lpelb," mebr al? irc^enb (£iner in 3^»"iifl/
»telleid)t ale Siner in ber 5Dc(t. Sr crfd)cint aber al? .ipelb in einem befto glorreiAeren Siebte,
Weil er für (^Sott unb ben (^Mauben unb für ba^ .^cil feiner i^rübcr fämpfte. — 1 0) Kai ävirei/Mv
„(^ blübten auf," eei erbpbcn i1d^ alle llebcltbätcr. — 11) koi r/ho/jö? iiasv y ;n:upn /ler avrüv
„eö c\[x\c\ baei l'anb ^um Sveinbe über mit ibnen," b. b. c? fpljiten je^t3>ieleben fd^pn abgefallenen
f^rciMern unb traten ^im J^einbe über. Ta 3uba?, bic'Saule'ber rsJläubijien, (gefallen war,
flurjte fa(t SUlcei nicber, waf bieber no* feft;ie|lanben war. So war biefc 3ctt eine bi^Aft
betrübte unb trpftlofe. Wcnfd^lid?er 5Bcife i^ab eö feine Jpoffnun.q mebr für 3£*riicJ- 9lllein
ßJott re;iierte fein ik^lf aud) jei3t. (ix bcbaVf fcinee! 3uta, um es" ju retten. Unb wenn 3111c
abfallen" würben, <Mptt tann au? Steinen .^linber Jlbrabam? erwectcn Matth. ?,, 9. — 12) Ter
le^tc ^Prppbet war Walad^iaö, ber um ba^ 3. 4.'){) ij. Gbr. blübte. — 13) ^pnatba? war jwar
ber jünäfte aue ben Spbntn bee 9^fattatbiaö, b^itte aber unter feinen noct) lebenben 23rübern bie
V(ii I. 33u(^ Ux «JKaccabäer. 9, 28—62. 2lnm. 13—53. 773
meillen Siiicnfif aften, bic ihn u"» ^Iitutbrcr im iXvki^c (\(i\n\ bic J^cinbc ^ottf^ cmvfaL'Icn. —
14) 4>om rrfe Ihffoa (OfAMi), unidu'? fcd)t< 5tunbcu fublid) i>iMi jcfufalcm {ac\, bic\ann eint
»ü|le l'anbc?|lvccfc, wo nur füinmcrlid) <^h\;ö uir iMcbunibc nnidu^ iinb ivcld)c man bic iBüfle
JbcfOii nvinntc. (£? iiab barin fcbr imcIc tliftcrncn, SlniiTcriVubrn, Vad^cn u. bi^l. — 15) Wan
t»cip aui> bcr <^kfdnd)tc nidu>< *)fäln'rt'? inni bicfcr iBaiTfr.arubc "^(epbar; feniit auriMbrc i'a^e
niclu. 51u? bcm aber, >\\iei foljU, biirftc bcryorj^c^cn, i'tc babc c\(c\(n bcn jorban bin lulcjicn. —
16) unl t}v(.> i5(/\,v'(h/(; rij //iit/xj rf-n' m!.-ifiaT(.n' nni y/.xh-v . . (ff brad^ niH"b am näm(id)cn 3abbat,
an trcldjcm er ijon bcm Vaiicrplatu- be-5 O^natba? .Hunbc erbiclt, auf unb \on fort in ber 3{i*tuni-<
nad) bem ^un'ban. Taf; CiS beifU: traiis Jordaneiu, barf nidu irre fübrrn. (f? ift bcr t^ulnart
3lu6brucf für ad Jordaiiciu. — 17) Xic ihmi bier bcivnncnbe unb iv 42 abfd>licf;enbc örjaljlung
bilbet einen ^-^wifdumact, ber bier aK^ "iParantbefc ciniKfd^oben ijl. Xie .\:anbhinji war aber
fd)on r>crlaufcn, aU *-i^accbibc»< feinen ,^iii antrat. — IS) h\ doaniKiii, irif nuf^ 'i\ ;W beri^or»
gebt. — l{)) b. l>. alo '^Infübrcr ber 2d)aar, bie er mit bem (sicpdrfc, i5ieb u. ti\l. \\\ ben *3?aba'
tbdern fitirftc. — 20) kci -upfKa/tcf roif ^avuTaiovr' 5, !>."). Xa bie "^Jabatbdcr icnfeit? bcr
Stamnuiebiete :')Jubcn unb ^^)<[^ in ber SBiiilc ivobnten, fo (glaubten fic, ba^' unter ibncn ber
geeiiinctfte Crt für ibrc 5\-amilien, SDciber, .Hinb, iMeb unb aubere .^abl'dmft wäre. — 21) ^ojin-
'^tadai avro'ic -ri/v ä-ocKtviiv a'vTüv „ibrcu ■C'aui^ratb ibucu iu i^civabr -sW .ae^ftt." — 22 Wan
jvcip auä ber '\^efdiid)te W\i>ii x>\>\\ biefeu Oflm^i'itcii, wefibalb i^ermutbet wirb, cö feien baruntcr
bie 'JImprrbiter \\\ rerfie^en. Webaba war eine s:tabt, bie im fübüdicn l^cile be^ Stamm-
gebtete«! jRubcn lag Nuid. 21. MO; Jos. 13, <). — 2'5) 31u« i'. 42 gebt l)crs>pr, baf) fic ibuau^
'tc*btcten. — 24) „nad) biefem iH>rfalIe," b. b. na* biefcm Jl^iubanfaüe. — 2-5) ä-i, T^aihißä^.
riefe Stabt lag ebne vJn'cifcl in ber 9Jcibe 'oon tOJababa; benn fonil bdtte man wobl feinen
Ü^raut5ug au? ibren ''Warfen nad) Wababa angeftellt. — 26) nfrä irapaTrof/Tvfjf: lujah/^ „mit
großem Wevrdnge." — 27) sal t^ivr/aitr/Gav 'lunnov . . — 2S) Xcr 3"fl beei ^.yrdutigam? unb
feiner iöcgleitung famen sjcn ?Ji\baba in ber Stiftung nad) J?ababatb unb fielen bier bem
Sonatbao in bie i^cinbe. — 29) fJf ru iAog rov 'iop6ävov „in ben v^umpf ^Pi'ban?." So nannte
man bie weftlid^e ^c'vban^ebene wegen ber Sümpfe, bie e? nad) bctn 5luftreten bc? Sluffee im
Wonate Slpril gab. — 30) b. b. c? ftebt je^t gef(ibrlid^cr mit uM ans als jemals, wepbalb
wir aud) am Sabbat fämpfen muffen. — 31) „wir fiMinen nirgenbs auewciiten unb eine
geficfcertc Stelle finben." — 32) 23acd)ibeei mad)tc eine rüdgangige ^Bewegung, fei es aus Wutb-
iofigfcit ober um eine beffere Stellung ju finben. — 33) "sOnatbas wagte es nid)t, ben 33acd)ibe8
ju tjerfolgen, fonbcrn warf ftd) mit ben Scinigen in ben Oi^i"ban unb burdif*wamm ibn. Xenn
er bered)netc mit gutem öhninbe, bof? ibm bai? fnrifi^e .^ecr nid)t folgen würbe, inbcm ber ^\üft
eben ausgetreten war. — 34) xal iTTia-pEimv , . '^acd)ibe? tebvtc mit bcn Seiuigen nai
3erufalem ',urücf unb legte nun mebrere i^etlungen an, fteüte aud) bie »erfaUcnen wieber ber. —
33) Kai T7/V 'Efjftaov^- ;}, 40. — 3(») i<('i riiv ön/uvaSä <[>npadiovL J^amnata 1)1 wobi ctn wn^
bcrfelbe Drt mit 3:t)amnat=Sare im S_tammgebiet Spbraim Jos. 15, 10; Judic. 2, 9; 12, 15.
Sd)olj meint, e? fonnte aw&i eine üabt bcr 'J^bilijtcr fein, bie bcm Stamme Xan ^ngetbeilt
werben Jos. 19, 43. Db „^Pbaratoni" ein '-Pcinamcn ober bcr ?famc eines eigenen Ortes fei,
Id^t fid) mit C^cwipbeit nid)t fagcn. Xcr f»rifd)e Ucberfc^er unb glainus ^C'ü'Pbus betrachten
ibn mit bcr i^ulgata für einen eigenen. — 37) nal rijv '^aUm . . nad) j^laoiuS SofcptniS: Ti>xoäv.
Üoc^ unb 9ieifd)l ballen eS für '.Betb'-ibapbua in ber 9?ät)e i'^on .'pebron Jos. 15, 53. — 38) -f/v
nuAiv -yv iv Baiz&anvpa- 4, ()1. — 39) f. 4, 15. — 40) nal ->jv aKpnv. X'aS ift bie J^Urg
X^asibS 1, 35. — 41) (hwrifULQ „Gruppen'' als i?efa^ung. — 42) «oi Trapa^iaei^ ßpu/u/iruv
„i^crrdtbe !?on ^Lebensmitteln." — 43) i. 3. 158 i>. Sbr. — 44) rd rei,\og rf/g ahh/r töw dyiuv
rf/g kaoTtpar „bic Waucr bcs inneren i'orbofcs beS JcmpclS," b. b- beS ivieftcroorbofeS. Xer
profane 5}?ann wollte aud) bie beiligen StvUten ju profanen mad^en. — 4-5) SBas bic ^ropbeten
Slggäu« unb 3^1**1'^'*^^ t^i"^* ibre '-Bemübungcn 5U Staube gebradit batten, bas befabi er wieber
cinjureipen. (£s finb wobl unter opera jjrophetarum biefe inubof^Wauern jn t^erllcben. Xer
bl. 523erfa|Tcr nennt fic befswegcn fo, um ,bic '■}fid)tswürbigfcit beS 3llcimu6 ^u fenn5eid)nen,
ber baei, was bie som '^kifte <^3otteS geleiteten "Propbetcn aufgebaut batten, wiebcr nieberreipen
wollte. — 46) „er warb (ron WÖtt) gefd)lagen" burd) eine allgemeine \!äbmu£g, fo bap er
'i)fid)tö mebr fpreduMi unb fd^reiben, fomiffein ieflamcnt mad)cn fonnte. — 47) viomit unter-
blieb aud) bas (£inreif;en ber ^Oi'aucr bes inneren 3?orbofes, bic man eben anfangen wollte. —
48) „le^twillige i'^erfügung mad^en über feine i^amilie." — 49) Xie l'dbmung, bie mit
Si^merj v^erbunbcn ift unb tin "i^Jcufdu-n glci*fam wie auf bcr Ivolter maitcrt burd) in-rrenfung
ber ©lieber, nennt man „letanus." 3"nbcffcn fonnten bei 'iJücimuS aud) auberc^lrfad^en bea
Sd)mer5es unb ber ^JHincn obgewaltet baben. — 50) Cbne Jweifel batte baS ^ii:d)reiben ber
Siomer (>, 31 bie)'e 3{ubc r»crurfa*t. — 51 ) kcü hhv'/.eranvro „|le bielten JlJatb," nad)bem bereits
5wci Cuibrc bcr ::Kube vorübergegangen waren. — 52) i^al (7i't>t/fl,:?orro ÜTzd rov än'ipun: ^onatba*
griff, nad)bcm er bie ißerfd)worung"entbccft batte, rafd) ',ur Zhnt unb nabm fünfzig ber 3täbelS-
TÜbrer gefangen, unb lief; fic binrid)ten. — -53) rlr Bai^Snai Xer St)rer lie|l 'i^etb.jiifcban,
glaöiue' ^ofepbuS Baii)a?.a}a, ber ü)orionibe '-berfi^aba. Sic^)cr lag ber £rt in ber SBüjlc Jbt'oa,
49*
774 £)aö I. Suc^ tet ü^accabäer. 9, 62—73. SHnm. 53—57.
»ietlct($t in ber 5?ä^c be^ Sorban uitb Senc^o'^. — 34) 'Oöoa'p'prjv. ®g mujjber Jpäu^tling eine*
*)?omab£n|"lamme^ gcwefen fein, ber cei mit bcu ®t)rern ^clt. — 33) avaßaivEiv h öwäßtaiv
„\ü. ftcii^cn in Wad)t," — 36) „iöm bic (yefaiii^cnen juri'ut^ugeben," — 37) mdäi^ti ein«
<£tabt mit (iitijpap, ijier ©tunben nörblid) sjcn 3fi'iM'«tciii n?ar L ßeg, 13, 2.
Caput X.
1. Et anno centesimo' sexagesimo ascendit Alexander^ Antiochi filius,
qui cognorainatus est Nobilis:^ et occupavit Ptolemaidam : et receperunt
eum, et regnavit illic* 2. Et aiidivit Demetriiis rex, et congregavit
exercituni copiosura valde, et exivit obviara illi in praelium. 3. Et misit
Demetrias epistolam ad Jonathan verbis pacificis, ut magnificaret eum.
4. Dixit enim: Anticiperaus facere pacem cum eo, priusquani faciatcum
Alexandro adversum nos; 5. recordabitur enim omnium malorum,quae
fecimus in eum, et in fratrem ejus, et in gentem ejus. 6. Et dedit ei
potestatem congregandi exercitum, et fabricare arma, et esse ipsum
socium ejus: et obsides, qui erant in arce, jussit tradi ei. 7. Et venit
•Jonathas in .Jerusalem, et legit epistolas in auditu omnis populi, et eorum,
qui in arce erant. 8. Et timuerunt timore magno, quoniam audierunt
quod dedit ei rex potestatem congregandi exercitum. 9. Et traditi sunt
Jonathae obsides, et reddidit eos parentibus suis: 10. et habitavit
Jonathas in Jerusalem, et coepit aedificare, et innovare civitatem. 11. Et
dixit facientibus opera ut extruerent muros, et montem Sion in circuitu
lapidibus quadratis ad munitionem: et ita fecerunt. 12. Et fugerunt
alienigenae, qui erant in munitionibus, quas Bacchides aedificaverat:
13. et reliquit unusquisque locum suum, et abiit in terram suam:
14. tantum in Bethsura remanserunt aliqui ex his, qui reliquerant legem,
et praecepta Dei; erat enim haec eis ad refugium. 15. Et audivit Alex-
ander rex promissa, quae promisit Demetrius Jonathae: et narraverunt
ei praelia, et virtutes quas ipse fecit, et fratres ejus, et labores, quos
laboraverunt; IG. et ait: Numquid inveniemus aliquem virum talem?
et nunc faciemus eum amicum, et socium nostrum. 17. Et scripsit
epistolam, et misit ei secundum haec verba, dicens: 18. REX Alexander
fratri Jonathae salutem. 19. Audivimus de te quod vir potens sis viribus,
et aptus es ut sis amicus noster: 20. et nunc constituimus te hodie sura-
mum sacerdotem ^' gentis tuae, et ut amicus voceris regis, (et misit ei
purpuram, et coronam auream) et quae nostra sunt sentias nobiscum, et
conserves amicitias ad nos. 21. Et induit se Jonathas stola sancta
septimo mense,^ anno centesimo^ sexagesimo in diesolemniscenopegiae:
et congregavit exercitum, et fecit arma copiosa. 22. Et audivit Demetrius
verba ista, et contristatus est nimis, et ait: 23. Quid hoc fecimus,
quod praeoccupavit nos Alexander apprehendere amicitiam Judaeorum
ad munimen sui? 24. Scribani et ego illis verba deprecatoria,^ et digni-
tates, et dona: ut sint mecum in adjutorium. 25. Et scripsit eis in haec
verba: Rex Demetrius genti Judaeorum salutem: 26. Quoniam servastis
ad nos pactum,^ et mansistis in amicitia nostra, et non accessistis ad
inimicos nostros, audivimus, et gavisi sumus. 27. Et nunc perseverate
adhuc conservare ad nos fidem, et retribueraus vobis bona pro his, quae
fecistis nobiscum: 28. et remittemus vobis praestationes multas,^" et
dabimus vobis donationes. 29. Et nunc absolvo vos, et omnes Judaeos
775
a tributis," et protia salis indulgeo," et Coronas remitto,'^ et tertias
seminis:" 30. et dimidiam partcm fructiis ligni, quod est portionis
meae, relinquo vobis ex bodierno die, et deinceps, ne aeci{))atur a terra
I Juda, etatribuscivitatibus,'^quaeadditaesunt illi ex Samaria, et Galihiea
ex hodierna die et in totum tempus: 31. et Jerusalem sit snncta, et libera
cum finibus suis: et decimae, et tributa ipsiussint. "^ 32. Jiemitto etiam
potestatem arcis, quae est in Jerusalem: et do eam summo sacerdoti, ut
constituat in ea viros quoscumque ipse elegerit, qui custodiant eam.
33. Et omnem animam Judaeorum, quae captiva est a terra Juda in
omni regno meo, relinquo liberam gratis, ut omiies a tributis solvantur,'^
etiam pecorum suorum. 34. Et omnes dies solemnes, et sabbata, et neo-
meniae, et dies decreti, et tres dies ante diem solcmnem, et trcs dies post
diem solemnem sint omnes immunitatis'* et remissionis omnibus Judaeis,
qui sunt in regno meo: 35. et nemo babebit potestatem '^ agere aliquid,
et movere negotia adversus aliquem illorum in omni causa. 36. Et ad-
scribantur ex Judaeis in exercitu regis ad triginta millia. virorum: et
dabuntur illis copiae^" ut oportet omnibus exercitibus regis, et ex eis ordi-
nabuntur qui sint in munitionibus regis magni : 87. et ex bis constituetur
super negotia regni, quaeagunturexfide,'' et principessintex eis,-- etam-
bulent in legibus suis, ^ sicut praecepitrex in terra Juda. 38. Ettrescivi-
tates,-* quae additae sunt Judaeae ex regione Samariae, cum Judaea
reputentur: ut sint sub uno, et non obediant alii potestati, nisi summi
sacerdotis. 39. Ptolemaida, et confines ejus,^ quas dedi donum sanctis,
qui sunt in Jerusalem, ad necessariossnmptussanctorum. 40. Et ego do
singulis annis quindecim millia siclorum argenti de rationibus regis, ^"
quae me contingunt: 41. et omne, quod reliquum fuerit,^^ quod non
reddiderant qui super negotia erant annis ])rioribus, ex boc dabunt in
opera domus. 42. Et super baec quinque millia""^ siclorum argenti, quae
accipiebant de sanctorum ratione per singulos annos: et baec ad sacer-
dotes pertineant, qui ministerio funguntur. 48. Et quicumque confuge*
rint in templum,^^ quod est Jerosolymis, et in omnibus finibus ejus,
obnoxii regi^" in omni negotio dimittantur, et universa, quae sunt eis in
regno meo, libera babeant. 44. Et ad acdificanda vel restauranda opera
sanctorum, sumptus dabuntur de ratione regis: 45. et ad extruendos
muros Jerusalem,-''^ et communiendos in circuitu, sumptus dabuntur de
ratione regis, et ad construendos muros in Judaea. 46. Ut audivit autem
Jonatbas, et populus sermones istos, non crediderunt eis,®- nee receperunt
eos: quia recordati sunt malitiae magnae, quam fecerat in Israel, et
tribulaverat eos valde. 47. Et complacuit eis in Alexandrum, quia ipse
fuerat eis princeps sermonum pacis,'''^ et ipsi auxilium iVrebant omnibus
diebus. 48. Et congregavit rex Alexander exercitum magnum, et ad-
movit castra contra Demetrium. 49 Et commiserunt praelium duo reges,
et fugit exercitus Demetrii, et insecutus est eum Alexander, et incubuit
super eos. ^* 50. Et invaluit praelium nimis,^' donec oecidit sol: etcecidit
Demetrius^^ in die illa. 51. Et misit Alexander ad Ptolemaeum regem
Aegypti legatos secundum baec vr-rba, dicens: 52. QUONLVM regressus
sum in regnum meum, et sedi in sede patrum meorum. obtinui princi-
patum, et contrivi Demetrium, et possedi regionem nostram, 53. et
comniisi pugnam cum eoj et contritUs est ipse, et castl'a ejus a nobis, et
sedimus in sede regni ejus: 54. et nunc statuamus^'^ ad invicem amici-
tiam: et da mibi filiara®^ tuatn uxot-em, et ego ero gener tuu.s, et dabo
tibi dona_^" et ipsi, digna tc; 55. Et respondit rex Ptolemaeus, dicens:
776
FELIX dies, in qua reversus es ad terram patrum tuorum, et sedisti in
aede regni eorum. 56. Et nunc faciam tibi quod scripsisti: sed occiirre
mihi Ptolemaidam, ut videamus invicem nos, et spondeam tibi*" sicut
dixisti. 57. Et exivit Ptolemaeus de Aegypto, ipse et Cleopatra filiaejus,
et venit Ptolemaidam anno centesimo*' sexagesimo secundo. 58. Et
occurrit ei Alexander rex, et dedit ei Cleopatram filiam siiam: et fecit
nuptias ejus Ptolemaidae, sicut reges, in magna gloria. 59. Kt scripsit
rex Alexander Jonathae, ut veniret obviam sibi. 60. Et abiit cum gloria
Ptolemaidam, et occurrit ibi duobus regibus, et dedit illis argentum
multum,*' et aurura, et dona: et invenit gratiam in conspectu eorum.
61. Et convenerunt adversus eum viri pestilentes*^ ex Israel, viri iniqui
interpellantes ad versus eum: et non intendit ad eos rex. 62. Et jussit
.s))oliari Jonathan vestibus suis, et indui eum purpura:" et ita fecerunt.
Et collocavit eum rex sedere secum. 63. Dixitque principibus suis:
Exite cum eo in medium civitatis," et praedicate, ut nemo adversus eum
interpellet de ullo negotio, nee quisquam ei molestus sit de ulla ratione.
64. Et factum est, ut viderunt qui interpellabant gloriam ejus, quae prae-
<Jicabatur, et opertum eum purpura,fugerunt omnes: 65. et magnificavit
eum rex, et scripsit eum inter primos amicos, et posuit eum ducem, et
participcm principatus.''^ &]. Et reversus est Jonathas in Jerusalem
cum pace, et laetitia. 67. In anno centesimo*' sexagesimo quinto venit
Demetrius tilius Demetrii a Oreta in terram patrum suorum. 68. Et
audivit Alexander rex, et contristatus est valde, et reversus est Antio-
chiam.** 69. Et constituit Demetrius rex Apollonium ducem,*' qui
praeerat Coeles3'riae: et congregavit exercitum magnum, et accessit ad
.Jamniam:*" et misit ad Jonathan summum sacerdotem, 70. dicens:
Tu solus resistis nobis:'*' ego autem factus sum in derisum,*^ et in oppro-
])rium, propterea quia tu potestatem adversum nos exerces in montibus."
71. Nunc ergo si confidis in virtutibus tuis, descende ad nos in campura,
et comparemus illic invicem: quia mecum est virtus bellorum.^* 72. In-
terroga, et disce quis sum ego, et ceteri, qui auxilio sunt mihi, qui et
dicunt^ quia non potest stare pes vester ante faciem nostram, quia bis
in fugam conversi sunt^" patres tui in terra sua: 73. et nunc quomodo
poteris sustinere equitatura et exercitum tantum in campo, ubi non est
lapis, neque saxum, neque locus fugiendi? 74. Ut audivit autem Jona-
thas sermones Apollonii, inotus est animo:^' et elegit decem millia viro-
ruiii, et exiit ab Jerusalem, et occarrit ei Simon frater ejus in adjutorium:
75. et applicuerunt castra in Joppen, ^^ et exclusiteum'"'' a civitate (quia
custodia Apollonii Joppe erat) et oppugnavit eam.^" 76. Et exterriti qui
erant in civitate, aperuerunt ei, et obtinuit Jonathas Joppen. 77. Et
audivit Apollonius, et admovit tna millia equitum et exercitum multum.
78. Et abiit Azotum*' tamquam iter faciens,^^ et statim exiit in cam-
])um,''^ eo quod haberet mnltitudinem equitum. et cotifidcret in eis. Et
insecutus est eum Jonathas^^ in Azotum, et commiserunt praelium."
79. Et reliquit Apollonius"^'"' in castris mille e(juites post eos occulte.
80. Et cognovit Jonathas*^" quoniam insidiae sunt post se, et circuierunt
castra ejus,*'* et ejecerunt jacula in populum^^ a mane usque ad vesperam.
81. Po})ulus autem stabat,'" sicut praeceperat Jonathas: et laboraverunt
equi eorum."' 82. Et ejecit Simon exercii^nm suum,"^ et commisit contra
legioneni;'^ equites enim fatigati erant:'* et contriti sunt ab eo, et
fugerunt. 83. Et qui dispersi sunt per campum,"^ fugerunt in Azotum,
et intraverunt in Bethdagon idolum suum,"^ ut ibi se liberarent. 84. Et
f
DasJ I. S3u^ t»er SD^accabflcr. 10, 1—41. ^nm. 1—27. 777
siicccndit Joiiathas Azotum, et civitatcs, quae erant in circuitu ejus, et
accepit spolia eorum, et teniplum Dagon ; et onrme.=5, qiii fugerunt in illud,
succeiulit igni. 85. Et fuerunt qui cecidcrunt gladio cum liis, qui suc-
censi sunt, fere octp millia viroruni. 80. Et niovit inde Jonathas ca.stra,
et applicuit ea Ascalonem: et oxierunt de civitate obviam illi in magna
gloria. 87. Et reversus est Jonatlias in Jerusalem cum suis, liabentibus
spolia multa. 88. Et factum est: ut audivit Alexander rex sermones
istos, addidit adhuc glorificare Jonathan, 89. Et misit ei fibulam
auream," sicut consuetudo est dari cognatis regnura. Et dedit ei
Accaron," et omncs fines ejus in possessionem.
l) 3- 1;">- 'o- Sbr. — 2) "JUcraiibcr 'Salai war nidH tt>irflici)cr, fonbcrn nur aniKMi(t)«r
Sobn ticij '2lutip*u? (Spipbancs, unD i^cbbrtc bem iicmciucn Staube an, crfitix'anii tut aber
roabrüteinlid) tur* viu^crc imt innere 'i^eivibunji unb »^-dbislfeit ui einem i^cnniTen '^{nfebcn.
3bn benutzten ric Acin^e bei* prifcben :'>{ciibcei : iHolemauö 'iPbilomctor i>on "Jlci^i^pten, "Jlria»
ratbe? vhmi Sappabocien, 3(ttalu^ ihmi 'iPerivimiiei, .€>eraflit>ei5 unD l'imarbuäi, ^*3ecrfübrcr in
^Babs^lon al>? iBcrf^nu^, um remetriuei \n ftiir^cn. 5ie berebetcn ibn, ficb für einen Sobn be«
5lntiocbu6 an^^ui<ebcn unb ali folcben ycr bcm ri^mifcben Senate |ut auo^unn-ifcn. Der Senat
mcrftc janir ben 'i^etruii, crfannte aber tic 'iPratenfion auö UiniMdcn i^Cvien remctriue an,
worauf ^er .^oitbc.alücftc foiileicb Iruppcn warb, nael) "[Vtolcmaiö fei^Üe'unD fafelbft alebalb
sirojjen "Jlnbanii fanp; Justin. XXXV. 1; Folyb. leg. 140; Jos. Flav. Aiiti(i. XIII. 2. I ;
Liv. 1. 70; AtheiKci 1. 5. — rj) ö En-/(/)aw)f. — 4t) Kai fjiaaHevnt-v tKü „cr Wart» bafelb)! .Hönit^."
Tap er mit fo leid)ter ^yRixbi Si'i>\nc\ nnirDe, lafjt fid) au? bcm Umftan^c erftdreii, bat? Demetriu^
ein fd)lcdUer ^^tec^cnt war, ber fid) ivinj ber Xrunfliebe, Scbii>:(itcrei unb ben ^'JobUüilen überlicp;
Atheiirei 1. 10; Diixl. Sic Frasm. 32. (>. — o) Per Äönig batte jwar nid>t ba£> 9ied>t, ben
•^obenpricfter \,\x ernennen; allein ba er einen ?Otann Ca^u crwablte, ber unter "Jlücn ^er f^keic»-
netfte war un? bao i^anje i^olf unt» bie 'jprietlert'dntft auf feiner Seite batte, fo ftanp biei'e
t£rnennunii i^an', ^er freien ©abl i^leid). Da? .6pbepric|iertbum fam jegit aue; Per eriien fer 24
^VrieftcrflaiTen, näin(td) aus jener be? ^soi'efccf, \m letjten, jener beci ^i-Marib. — (J) im ÜJfonatc
%\ix\, wo aud) ber 4^crföbn^ni)^tal^ unp Cas* l'aubbüttenfe)! iieftiert wuroc. — ") i. :^$. ]r)2 \>ox
Gbr. — S) Aöyuvr 7Tai>iiK/J/(Tt-(.)(: Mü t'^iovc k(u 6o/iuTo>i-' ,,'.lBorte Per (iinlabun.a mit inn-fprediuniien
ber SDürben uuP (yefd)enfe." — 9) Tiefe SBortc fiub als; leere«? (i£omplintcnt ^u betrauten.
Xenn obwobl ^war bie ^ucen feinem iU-rtrai^ luwiDercicbanbelt batten, \c fonnte pod* m^n
feiner j^rcunPfcbaft bie 3h"be fein. — 10) ml ä(t>iin(>usi> vuiv ä^niara tcoV.ah ,,n)ir laijcn eu6
oiclc ber vertrai^?mvit'!'flfii ober i'elbitverildnPlidH'u i'ciffunt^en nacb." (£r nennt t'ie fpecieller im
j^oUienben. — II) worunter wobl bie Steuern ^i iH^lleben finb. — 12) Kai (aivb) Tyr rifif/i:
Tov äf.öc. ric ^uiPcn mufUen bieber eine fyclbabiiabe erleiden, wenn |lc am tppten Weere Salj
belieben wollten. — I^J) kuX U-h n'.iv (TTf6ih>uv. ^iVan fcnnt Pic näbcre tBebeutuuji beS Mronen*
(>5elbei? ni*t. ^ii^ ift jefod) wabrf*ciulicb, bap Mc freiwiüijien We|"i-bcnfe an .Hr'oncn, bie man
ben M'ijni.aeu mad)te, allmdblid) in eine jdbrlicbe '^Ibciabe überivui^en. — 14) kuI iwrl -oh rp ro«
rf/r oTTopäc. (£6 mufjte bi^bcr pa? Trittel bee (sUireirc? unb t>tc .'pdlftc tcn Cb)lernte an ben
.^ijnii^ bc^ablt werben; eine uuiicbeuere '.)Iboiabe! Xa bie i'iuifdHni .HiMÜiie tie ^niPen al-J (£mpbrer
betracbteten, fo batten t'ie ibr Vanb confiöeirt unb e? ibnen nad^ eiuiietretencr 3{ube unter 'i^er*
pflid)tunii in ben i^enannten ^IbiViben wieber ^ur i^ebauuuii überiai'fen. — lo) i<ai it:ro -üp
rptöH' vofiüi- . . (£? ilnt barunter tu Prei i^eurfe: (ipbraim, Vi^PPa unb I^Jamatbaim i\i »er-
ftebcn, wie au? 11, 34 berocrc^ebt. — H») m Ttlii „t>ie 3i.^lle." Unter bici'en ^^^ötn t'inb i>ic(Iei*t
bie '•Jlbi^aben ju oerileben, wcldic bie 3itbcn beim 'iPei'udK be-o lempel? erleben mui";ten. —
17 > Kai -iivrer äti'tTuaav röhr ipdpovr koI töw Krr/rü)]' aiVjir ,,unP alle ( Sv^rer ) foUeU nad^laffcn
bie "Jlbiiaben anö:i t>on ibren Xbieren," b. b. jePer, ber einen juPeu ale Sflaoen bat, i'oll ibn
ijoütommen freilaiTen, obne i-on ibm Pic minDcile "Jlbi^abe ju forpern. — IS) ^nrojoai' Träaai ai
Tiiutpai ä-s'/.siag Kai äipineur. iHn titicn Z<iiyn folieu i'ie frei ypn jeper 'Jlrt J^robne fein. —
If)) '>)?iemanb foll t'ie au biet'cn Jacien belainjien, bcunrnbiiKU, ^t Werid)t Rieben fönnen. —
20) i;tvin . . Sie follen ben 2o{t> befommen, wie anbere SolPaten. — 21^ „"Jlemtcr be«
ikrtrauen?," j. ''i^. alö Veibwa*e, al? (iaftlere, ali* '^UM'auMe. — 22) Kai ol ;-' ai'n'.w kui ol
äpxovrer i:n-uaav i^ avTiw „ibre '^lufubrer unp iHM-|'tdnPe t'oUen au? ibrcr '?.Vitte fein." —
2?j) ^iic foüen überall ibr (^^efclj beobacbten, wie in ^^uiPa, wo ibnen Per Möni.i alle j)(ed>te un&
i^reibeiten wiePcr eiuiKräumt bat. — 211) f. i^. ;J0 unb 1 1, ;!4. — 2-5) \\T>>'/r:ini(\n kw Ttß.-
-rrporKvpoianv orrTi <i/fW« ()oiin . . Ta 'iPtolciuai? eben im 'i3etu,'ie bc<5 f\k>icnföniii? 'JtleranPcr
3?alae war, fo batte er bei Sdicnfunii Piei'er StaPt wobl feine anPcrc 'Jlbtutt, ali> Pie "uiPen
^ur .«ampflutl iici^en biefcn i'etncn 5BiPcr|'ad)er ',u ermuntern. — 2(») ä-o rü,v >n)(.n' tov Haai-
/tuc ü-o rür -öTTw Tötv ävi/KovTuv „<xni Pen (iinuabmen bee .rtönii^? \^on ben Crten, bie ibm
l'ebören," — 27) 2tu? btefer Stelle ifl erfii^tUcb, ^a^ frü(>er alle ^a^re ein 'Beitrag aus ber
778 ©a« I. S5uc^ ber SWaccabäcr. 10, 41—80. 2rnm. 27—68.
?öntcjli^en Äaffc jum 23au unb Untcrl^alt be6 3;em))etg (geliefert würbe. — 28) Db bte Seamtcit
biefc (Stumme eiacnmäc^tig ober mit 9?e(iicrung6bcirt(itguni! ju nehmen »f(co|tcn, bleibt babin»
gellcflt. iMetleicbt battc fte ibnen ber .^obcpriefter Safon utcicftcüt, ber iid) t*crpf(id}tet biüte, an
Serien um (10 Jalentc mcbr Iribut ju bejablen, ali fein 23ritber. — 29) Sei fommt im ©efege
9<idUe ijcr s*on einem 2(|'ntrectt beö Jcmpel?. remctriuö ertbeilte ibm tiefe? 9{e*t nac^ eigenem
ßiutbefinben, n?ei( er mit f>3runb öermutbete, ee »üitrbe ben 3uben angenebm fein. 23ei ben
J&eiben blatten bie 2empel allgemein biefes 9te(bt. SDtan bebnte eg juroeilcn auf Stäbte au^, um
fle in 'Jlufnabme JU bringen; f. IL 4, 33. — 30) örpu/iovrec ßaat?.iKä kuI näv npäy/m nitolelva-
■tiuanv „wer bem .Söntge (Etwa? fcbulbig ift ober irgenb eine <i3enugtbuung ju leiften bat, fott
baburct) befreit fein, fammt Slllem, n.\i^ er bat in meinem 9leid)e." — 31) Tiefe ^u bauen war
XemetriuS gerecbter UBeife ucrpflicbtet, weil er fie gegen ben i^eitrag ^erftort batte 6, 62. —
82) 2Ber 'ju viel t>erfprid)t, bem wirb mit 9te(j)t fein G31aubc gefd^entt. — 33) Da« 2Bort
princepp, npxmk, im .^ebr. l^üTS if^ bier in ber '-Bebeutung »en prior „juerft" 5U nebmen-,
Flav. Jos. Antiq. XlII. 2. 3. 4. — 34) aal laxvaev i:-^' avToix „ix gewann bie Dberbanb
über fte." — 33) Kai iaTrpfoxjE rdv TTo/.f/uov ctpfiöpa „er madUe ben Ä'ampf i\\ einem barten, ober
er ftritt tapfer." — 30) Eemetriu? warb in einen Sumpf gcfprengt unb mit ^-H'etlen erfcboffen,
nad)bcm er 11 ^abre regiert batte. Justin. 3f>. 1; Fkv. Jos. 1. c. (Eö gefcbab bie§ im 3.
151 V. Sbr. — 37) Tae et tft bier al^ .^cbrai^muc^ ju betraditcn unb in ber Ueberfeßung ju
cUbiren, ba bter ber 9?ad)faei beginnt. "JUeranber erfreute firf> ^war fd)on vcrber ber ^unbe^»
öienoffenfd^aft be^ ^'totcmäus; l^bilometor; allein er wollte bie i^anbe ber j^fcmibfd^aft no^
enger fnüpfen. — 38) ^^ie t)ie§ Sleopatra 3.^. 57. — 39) SDaig bei bem gemeinen 5Bolfe ber
^Jreiei war, ben ber 'i^rantigam an ben i'ater ber 'i?raut ju erlegen ()atte, waren bei ben i^ürflen
freiwillige grp(;artige ö.3efcbenfe. — 40) Kai i-Ojaf^ißpFA-au mt. — 41) Zs- l-'^'^ ^- Sbr. —
42) 5}?an 'burfte »er itönigen ni(bt crfd>cincn ebne rsJef^cnfe. — 43) „fd)urtifd)c Wenfdjen,"
bie überall auf ben Untergang ber 3ieditfdmffenen finnen. — 44) aU 3f'cbcn, Mf, er ibn al3
Kurilen anerkenne. — 43) d^ ift biefclbc (£bre, bie einft bem ^^ffV^b in 5lcg*>pten unb bem
!Warbecbäu6 am perilfdicn ^ofc wiberfubr, unb bie allen 5fi»ben bce ^onatba? ben Wunb ju
ftopfen ganj geeignet war. — 40) kqI ntpMpxvv „unf 5um Witregenten." — 47) 3'« 3- 147
lanbete ber junge remctriu«, ber »on feinem 5?ater mit fem jüngeren 'i?rufer 2lntiocbuS
na^ Sreta gefcnbet unb einem guten greunbe, 'DJamens? i'aftbcne?, bis? auf beffere ^nl in Dbfic^t
unb i5erwaln- gegeben werben war, in viicilien^um fid) be«* f^n-ifdien Xbroneö ju bemdd)tigen,
treldien 5lleranDcr i^ilaei furcb ffioblleben unb i^Äwelgen entebrte. (£r befam foglcicb großen
9lnbang unb fonnte ju Unterncbmungen fdirciten; Justin. 35, 2; Liv. Epit. 1. 52; Flav. Jos.
1. c. 4. 3. — 48) (ix war nad) feiner ^intjeit nod) längere 3eit in 'iHolemai? geblieben. —
49) Sei ?5la5jiu« S^ffpbue; bat er ben 'Beinamen \äor,, unt ijt wobl ein unb berfelbe mit jenem
?lpolloniu?, ber mit bem älteren Temetrinö fri)on in JKem auf febr »ertrautem piuf:e geftanben;
Polyb. legal. 114. —30) Stabt ber iVbiüftcr; 4, 15. Da 3c"iitbae! bem "Jtleränfer treu
blieb, fo betracbtete ibn X-emetriu? al? Jveinb \\M fd}irfte gegen ibn ein .^ecr. — 31) ^ierauö
gebt bcr»or, baf? Temetriue; bereite; aügenu-iue 'Jlncrfennung gcfunfen. ov /jorwraroi- E-^aipri k(f
i/i,hc. — 32) (£r Will bamit fagen, \\^ falle ber Spott a"lle"r ''Wenfdien auf ibn, wenn ibm ber
findige ^i-'natbai? mit feinem lleinen l'änbdien fi* wiberfe^e. — 33) Kai Stari ah (^ovaidCi^ ef
T///ät'iv -o?f op£m\ „unb tt»arum trot^eft bu xim in ben (>3ebirgertV" 33ei feiner geringen 2??ann-
fcüaft mufjte Sonatbae ganj natürlid) ben itampf in ben Gebirgen für ilAerer unb xn^rtbeibafter
balten. — 34) on iit^T'ijiov ean iVrvaiJti t(',iv Tro/fwr. 9?acb ber iHilgata wäre ■no/.iiMv ju lefen.
5lber audi Jvla»iue ^iM'epbue lieft ■KQ/.y.uv. 5lpoüoniue! fpielt bamit »iellcidU auf ben Umftanb
an, ba^ 2s'-''n<itbae; meiftene nur \.'anb»olf auf feiner ecitc battc. ^ — 33) kuI /.fyovaiv. SMefe
9Borte beginnen ben ^Jcacbfa^; „bie (^kfragten werben bir fagen: 3br fiMtnt nidit Staub balten
witer unei." ra? SUiati» rjui feblt im"(i3vieAifd)en unb ^"war mit j){ed)t. — 30) Sei ift bier
auf ben unglücflid)en Äampf im 3- li3() gegen V»fiae unt 33acdiibee; bingewiefen;" f. S. 6 u. 9.
37) „er entrüftcte ficb," unb nabm bie •"'i^eraueforbcrung ^um JVampf'e auf ber Sbene fogleidj
an. — 38) khI Trapt-vt j-ia'Aiv t~i 'Iötttt?/!', — 39) Kat awrKAtiaav a'vTov Ik Tt'jc TröXewf. —
00) «at fKovF fif/aai' uvri/v. ^pn^i^bae belagerte unb befriegte nun bie StaM. — Ol) Sr nabm
feine 9lid)tung gegen 5l5iOt unb gab fid) ben Sd)ein, alo tümmere'er |ld) gar nidit um Sf^nfltba^
unb um 3oppc,"w"eldiC!? in beiTeii .^änben war. — 02) w? (ho(hi<up „ale wenn er nur oorbeiäögc,
ebne fid) in einen .Hampf mit ^tM^atbae einjulaffen. — 03) Kai lym Tipofp/n' fJc ™ T^ediov „mit
ber siiebtung fcineä Vaufee gegen 5150t rücfte er weiter »or in baei ebene l'anb." — 04) Da
3onatbaei glaubte, 2lpolloniU6 wei*e bem .Hampfe mit ibm av.'t, folgte er ibm »on binten ber
gegen ^l^ot. — 03) aal awr^tav ai Trape/ißo/.ai f/f 7ro/f/ioi' ,,unb bie ^^eerc trafen jufammen
juht itampfc." — 00) foü beiden reli<|uer:it. Slpotloniue batte im ^ager eine ftarfe JJteiterci
jurürfgelaffen, bie bem Cu^n^^tbae; in ben l'liücfen fallen follte, wenn er aufgcbrod)en fein würbe.
67) (£6 ift bamit i»obl gefagt, baf? ^onatbae fd^on »orber .Hunbe »on bem J^iuterbalte erfahren
unb fid) barauf gefaf;t gemad)t babe. — 08) Xie 9{citerei be? 5lpolloniuiS umzingelte jeßt bie
nadM'et3enbc Sdiaar br?" ^'-'^i'^itbae, beren i^orterreiben eben ben Äantpf mit bem .Speere be3
5lpolloniu6 beginnen wollten, unb nötbigte fie, ful) enge jufammen3ufd)lietjen unb einen ^-H^alanr
'Bai I. ©uc^ bcr 5Jlaccabäer. 10, 80—89. »nm. 68—78. 779
ju bilbcn, bcr in bcr Ärtc<^füfirun(^ bcr SlUcn oft fcn ^ro^cm Srfofne war, tt>ei( bic Svic§c unb
(^(Inl^c ibn ju einer unbuntbrini^littcn tk\lc maducn. — (»?)) Xa jcbcr anbcrc 'Jlngriff ab^c-
tvcbrt würbe, fp fcboffcn bie :1{citcr unablviiTi;^ iVfcilc auf bcn 'JVt^alanr bc^ Cicnatbae, bic jcbocb
nur wcni;! auijriittcten. — 70) Sie blieben in iluer enii i^eütloiTfUfn ^tcüunji unt liefuMi ftd)
niclU irre macben. — 71) se. hostium. Xie :^{citcrei, bie immer anritt unb bicrbin ofcr bort-
bin ^3>feile fdMef;enb umbertummeltc, würbe bii^ ^um 'iibcwt nan^ un^ iiar crfd^öpft. — 7Ü) ««i
fiAKvae i.ifiui- Tijv rivauiv nv-ov „ta \\>c\ niiu Simou mit feiner 5*aar au? bcr cni^en Stellung
ab unb rücfte iTCiien tie ^Tnifanterie bci^ 'JlpotUMiiu? >oer." — 7?$) i^m ni<n,ij'f t^^V t7)v ii>npayyu
„würbe banbiiemcin mit ber iVbalanv," bem Auf;>,H>lfe be? 3li>oIIoniuei. — 7-'t) (£in Ibeil bcr
äteiterci war jVtuj crmübet, ein anbcrer war bereite; aufgerieben unb ein brittcr Ibeil fiel). —
7f5) Kai // iT-cr t(7K(i/>Triatii/ iv tu ttcc^k,). — lii) ^'C li'/ii('>n}(,iLi tu n(S(,i/i:ifir uirüf . . DCT
iempel bce TaiUMt batte wabrf*einlid) bic 's^röf;e unt 5tärfe einer tk\tc, c\k\ds jenem ber 'Jttar»
(^atii^ in Marnaim, in wehten fidi früber bic l'cute be? limotbeui? j^eflüAtet batten 5, 4:;. lieber
raison f. Judic. IC), 23-20; I. lU'.ir. 5, 1-5. — 77) „(\olbenc ^i>ansie" < SdMiadc), um bie
faltcnreid)e wallenbe Allcibun;^ am -ipalfe ,^u fcfliiicn. Sie batte febr jierlid^e gormcn bei bcn
eilten un^ iteüte eine 2aube, einen Vowen nn^ andere (skftalten bar; Tcrtullian. de pallio. c. 1.
78j eine bcr fünf Stäbte ber $'t)ilifter Jos. 13, 3; Judic. 1, 18; I. Heg. 5, lU.
Caput XI.
1. ET rex Aegypti coiigregavit exercitum/ sicut arena, qnae est circa
oram maris, et iiaves multas: et quaerebat obtinere regnum Alexaudri
dolo, et addere illud regno suo. 2. Et exiit in Syriam verbis pacificis,
et aperiebant ei civitates, et occurrebaiit ei: quia niaiidaverat Alexander
rex exire ei obviam, eo quod socer suus esset. 3. Cum autem introiret
civitatem^ Ptolemaeus, ponebat custodias railitum in singulis civitatibus.
4. Et ut appropiavit Äzoto, ostenderunt ei templum Dagon succensum
igni, et Azotum, et cetera ejus^ demolita, et corpora projecta, et eorum,
qui caesi erant in bello, tumulos quos fecerant secus viam. 5. Et
narraverunt regi quia haec fecit Jonathas, ut invidiam facerentei: et
tacuit rex. 6. Et occurrit Jonatlias regi in Joppen cum gloria, et invicem
se salutaverunt, et dormierunt illic. 7. Et abiit Jonathas cum rege usque
ad fluvium, qui vocatur Eleutherus:^ et reversus est in Jerusalem.
8. Rex autem Ptolemaeus obtinuit dominium civitatum usque Seleuciam
maritimam,^ et cogitabat in Alexandrum consilia mala. 9. Et misit
legatos ad Demetrium, dicens: VENI, componamus inter nos pactum,
et dabo tibi filiam meara, quam habet Alexander, et regnabis in regno
patris tui; 10. poenitet enim me quod dederim illi filiam meam: quae-
sivit enim me occidere.^ 11. Et vituperavit eum, proptcrea quod concu-
pierat regnum ejus. 12. Et abstulit filiam suam, et dedit eam Demetrio,
et alienavit se ab Alexandro, etmanifestataesuntinimicitiae ejus. 13. Et
intravit Ptolemaeus Antiochiam/ etimposuit duo diademata capiti suo,
Aegypti, et Asiae. 14. Alexander autem rex erat in Cilicia illis tempori-
bus: q,uia rebellabant qui erant in locis illis. 15. Et audivit Alexander, et
venit ad eum in bellum : et produxit Ptolemaeus rex exercitum, et occurrit
ei in manu valida, et fugavit eum. 16. Et fugit Alexander in Arabiam,''ut
ibi protegeretur: rex autem Ptolemaeus exaltatus est. 17. Et abstulit
Zabdiel Arabs caput Alexandri; et misit Ptolemaeo. 18. Et rex Ptole-
maeus mortuus est in die tertia:^ et qui erant in munitionibus, perierunt
ab bis, qui erant int ra castra."* 19. Et regnavit Demetrius" anno cen-
tesimo sexagesimo septimo. 20. In diebus illis congregavit Jonathas eos,
qui erant in Judaea, ut expugnarent arcem, quae est in Jerusalem: et
fecerunt contra eum machinas multas. 21. Et abierunt quidam qui
780
oderant gentem suam viri iniqui ad regem Demetrium, et renuntiaverunt
ei quod Jonathas obsideret arcem. 22. Et ut audivit, iratus est: et statim
venitad Ptolemaidam, etscripsit Jonathae ne obsideret arcem, sed occur-
reretsibi ad colloquium festinato. 23. Ut audivit autem Jonathas, jussit
obsidere: et elegit de senioribus Israel, et de sacerdotibus, et dedit se
periculo. 24. Et accepit auriim, et argentum, et vestera, et alia xeiiia
multa, et abiit ad reeera Ptolemaidam, et invenit gratiam in conspectu
ejus. 25. Et interpellabant advorsus eum quidam iniqui ex gente sua.
26. Et fecit ei rex sicut fecerant ei, qui ante eum fuerant: et exaltavit
eum in conspectu omnium amicorum suorum, 27. et statuit ei princi-
patum sacerdotii, et quaecumque alia habuit prius pretiosa, *^ et fecit
eum principem amicorum. 28. Et postulavit Jonathas a rege ut im-
munem faceretJudaeam,'^ et tros toparchias,'* et Samariam,'^ et confinea
ejus: et promisit ei talenta trecenta. 29. Et consensit rex: et scripsit
Jonathae epistolas de his omnibus, hunc modura continentes: 30. REX
Demetrius fratri Jonathae salutem, et genti Judaeorum. 31, Exemplum
epistolae, quam scripsimus Lastheni parenti nostro de vobis, misimus ad
vos"' ut sciretis: 32. Rex Demetrius Lastheni parenti salutem. 33. Genti
Judaeorum, amicis nostris, et conservantibus quae justa sunt apud nos,
decrevimus benefacere propter benignitatem ipsorum, quam erga nos
liabent. 34. Statuimus ergo illis omnes fines Judaeae, et tres civitates,
Lydan, et Ramathan,''' quaeadditae sunt Judaeae ex Samaria, et omnes
confines earum,'^ sequestrari omnibus sacrificantibus'* in Jerosoljmiis pro
his, quae ab eis prius accipiebat rex per singulos annos, et pro fructibus
terrae, et pomorum. 35. Et alia, quae ad nos pertinebant decimarum et
tributorum, ex hoc tempore remittimus eis:^** et areas salinarum,^' et
Coronas, quae nobis deferebantur,^' 36. omnia ipsis concedimus:^^ et
nihil horum irritum erit ex hoc, et in omne tempus. 37. Nunc ergo
curate facere horum exemplum, et detur Jonathae, et ponatur in monte
sancto, in loco celebri. 38. Et videns Demetrius rex quod siluit terra in
conspectu suo, et nihil ei resistit, dimisit totum exercitum suum, unum-
quemque in locum suum, excepto peregrino exercitu,^^ quem contraxit
ab insulis Gentium: et inimici erant ei^' omnes exercitus patrum ejus.
39. Tryphon^*^ autem erat quidam partium Alexandri prius: et vidit
quoniam omnis exercitus murmurabat contra Demetrium, et ivit ad
Emalchuel Arabern,^'' qui nutriobat Antiochum filium Alexandri:
40. et assidebat ei,^^ ut traderet eum ipsi, ut regnaret loco patris sui:
et enuntiavit ei quanta fecit T>emetrius, et inimicitias exercituum
ejus adversus illum. Et mansit ibi diebus multis. 41. Et misit
Jonathas ad Demetrium regem, ut ejiceret eos, qui in arce erant
in Jerusalem, et qui in praesidiis erant: quia impugnabant Jsrael.
42. Et misit Demetrius ad Jonathan, dicens: Non haec tantum faciam
tibi, et genti tuae, sed gloria ilhistrabo te, et gentem tuam cun^fuerit
opportunum.^'* 43. Nunc ergo recte feceris, si miseris in auxilium mihi
viros: quia discessit omnis exercitus meus. 44. Et misit ei Jonathas tria
iTiillia virorum fortium Antiochiam, et venerunt ad regem , et delectatus est
rex in adventu eorum. 45. Et convenerunt qui erant de civitate, centum
viginti millia virorum, et volebant interficere regem. 46. Et fugit rex
in aulam : et occupaverunt qui erant de civitate, itinera civitatis, et
coeperunt pugnare.^'^ 47. Et vocavit rex Judaeos in auxilium, et conve-
nerunt omnes simul ad eum, et dispersi sunt omnes per civitatem: 48 et
occiderunt in illa die centum millia hominum,^' et succenderunt civita-
Da^ I. m<i) ber gjiaccabaer. 11, 1—3. «Hnm. 1—2. v81
tem, et ceperunt spolia multa in die illa, et liberaverunt regem. 49. Et
viderunt qui erant de civitate, quod obtinuissent Judaei civitatem sicut
volcbant: et infirmati sunt nionte sua, et clamuverunt ad regem cum
precibus, dicentes: 50. Da nobis dextras,^* et cessont Judaei o{)pugnare
nos, et civitatcm. 51. Et prqjecerunt arina sua, et fecerunt pacem, et
glorificati sunt Judaei in conspectu regia, et in conspectu omnium, qui
erant in regno ejus, et nominati sunt in rogno:^'' et regressi sunt in
Jerusalem habentes spolia multa. 52. Et sedit Demetrius rex in sede
regni sui: et siluit terra ^* in conspectu ejus. 53. Et mentitus est omnia
quaecumque dixit, et abalienavit se a Jcnatha, et non retribuit ei secun-
dum beneficia, quae sibi tribuerat, et vexabat euni valde.^ 54. Post haec
autem reversus est Tryphon, et Antioebus cum eo puer adolescens,^*^ et
regnavit, et imposuit sibi diadema. 55. Et congregati sunt ad eum
omnes exercitus, quos disperserat Demetrius, et pugnaTcrunt contra
eum:'^ et fugit, et terga vertit, öß. Et accepit Tryphon bestias,^
et obtinuit Antiochiam: 57. et scripsit Antiochus adolescens Jonathae,
dicens: Constituo tibi sacerdotium, etconstituo te super quatuor civitates,^
ut sis de amicis regis. 58. Et misit illi vasa aurea in ministerium,*" et
dedit ei potestatem bibendi in auro,^' et esse in purpura, et habere fibu-
lam auream: 59. et Simonem fratrem ejus constituit ducera*^ a terrainis
Tyri usque ad fines Aegypti. 60. Et exiit Jonathas et perambulabat
Irans flumen civitatis: ^^ et congregatus est ad eum omnis exercitus
Syriae in auxilium, et venit Ascalonem, et occurrerunt ei honorifice de
civitate. 61. Et abiit inde Gazam: et conchiserunt se qui erant Gazae:
et obsedit eam, et succendit quae erant in circuitn civitatis," et praedatus
est ea. 62. Et rogaverunt Gazenses Jonathan, et dedit illis dexterara:''^ et
accepit filios eorum obsides et misit illos in Jerusalem, et perambulavit
regionem usque Damascum. 63. Et audivit Jonathas quod praevaricati
sunt*^ principesDemetrii in Cades, quae est in Galilaea, cum exercitu multo,
volentes eum removere a negotio regni :^^ 64. et occurrit illis: fratrem
autem suum Simonem reliquit intra provinciam. 65. Etapplicuit Simon
ad Bethsuram,^^ etexpugnabat eam diebus multis, et conclusit eos. 66. Et
postulaverunt ab eo dextras accipere, et dedit illis: et ejecit eos inde et
cepit civitatem, et posuit in ea praesidium. 67. Et Jonathas, et castra
ejus applicuerunt ad aquam Genesar, ^^ et ante lucem vigilaverunt"^- in
campo Asor; (iS. et ecce castra alienigenarum occurrebant in campo, et
tendebant ei insidias in montibus: ipse autem occurrit ex adverso.
69. Insidiae vero exurrexerunt de locis suis, et commisorunt praelium.
70. Et fugerunt qui erant ex parte Jonathae omnes, et nemo relictus est
ex eis, nisi Mathathias filius Absolomi, et Judas filius Calphi, princeps
militiae exercitus. 71. Et scidit Jonathas vestimenta sua, et posuit
terram in capite suo, et oravit.'"' 72. Et reversus est Jonathas" ad eos in
praelium, et convertit eos in fugam, et pugnaverunt. 73. Et viderunt
qui fugiebant patris illius, est reversi sunt ad eum, et insequeljantur cum
eo omnes usque Cades ad castra sua, et pervenerunt usque illuc; 74. et
eeciderunt de alienigenis in die illa tria millia virorum; et reversus est
Jonathas in Jerusalem.
l ) Tv. 1-46 'J. Shr. — (Jr fom ]max bcm auficrcn 2itcinc luiA, um t«cm '?IIcranbcr bic erbetene
Jpülfe jifiien tcmctviii^ 5U Iciftcn, aber in 31'abrbeit, um Siuieu für tut ^u erobern. "Jll? Ö3runD
ber jRe(itferti^un;A üi)ob er oor, Sllevanber babe ibm nait bem Vcben »icftrebt; 'B. 10. — 2) (Jf
«Jf eii-upsvero är rä^ Tu/.ti^ „n?enn er nun in bic Stabtc einjooi, io orfncte er in ieber bcrfelbcn
78^ ^ai I. Sud^ t»er gj^accabäer. 11, 3—53. 3lnm. 2—85.
ttne Sefa^ung auö ber 3:nH>)3enmac^t." Sr ftt^crte jld) auf foI(*e 9lrt ben 5Befi& beg SRetd^e«»
S) Koi To nepiTrSha avrf/c, n>oruntcr mau nad) 10, 83 tk unif)erlic9enben (Statte »crftebcn
fönitte. 5I(Icin gc»t>5l)nli* üer[tel)t man banintcr bie auj?cr ben Waucrn inncrbatb be^ 53cjirfc«,
bcr jur ©tabt gcl)5rt, an,qclcs:(tcn ©cbnuncicn. — 4) glufj an bcr ®rcn}c ^iDif^en ^tiöntcien
unb (3t)ricn, beut \n Zac^t 5?abV-el»Äetnr genannt. — 3) n)eld)cg aud) Seleucia pieria genannt
trtirb, unb feitei Stunbcn »cftlid) won §(litipcbia, nabc an ber ^Wunbung be« Crontes, gclcgeji
war. @ö aalt al^ unüberreinMi*e gcftung. — 0) 9fa* S^laoiue ^ofepbUig Antiq. XIII. 4. 6.
[teilte 51mmcniuji, bcr ßHinfllinii Sllcranber^, bem ^Holemäuö ^.^bilomctor »irtltc^ nad) bem
?eben unb war ju ^totcmai^ nabe baran, fein ^id \n errciri)cn. 3ü? ber äipvtifd)e Äönifl bie
Slu^Uefcrung bcö 9fad)fte(Icrö sicrlan.ate, warb fie ibm v»on 3(leranber sjcrweigert, wepbalb er
»crmutbete, "bie 9?a*[teIIun.a fei in beffcn Stuftrag gcfdicben. 9Pa^ an biefcm 23eridUe wabr i)l,
mi?d)te f*wer ,^u erforfAcn fein, ras fsjcwiffc ift, baf) fitolcmäuö nac^ bem ^eft^e 'Snriene
llrebte. — 7) I~ic ©inwcbncr, bie bem lafterbaftcn 'Jderanbcr längft gram waren, cri^ftneten
bem ^tplemduei felber tic Ibore unb erfd^lugeji beffen (s5ünftling 3lmmcniup, ber in SBeib«*
fleibern cntflicben wollte. — 8^ '^^aö:) Tioberuc^^^iculUx^ f(pb ^ilcrauber ju ricflcji, Stattbalter
Sirabien?, bem er fd)ou frübcr feine itinber jugcfd)icft batte Fragin. :«, 17. 9?a* 9lnbcren fleb
er ju 3abbiel, i\pn bem S?. 17 bie 9{cbe ift". — 9) ^Holcmäus war im legten Kampfe fd)wcr
»erwunbet werben unb ben J^cinPen mit genauer 9fptb entronnen. (£r lag rier Sage fprad)lc6
ba. 2lm fünften erbolte er fid) unb fab ben .Hopf feine? ?;^einbc? SUeranber, ben man ibm
jugcfanbt batte. 5lbcr fdion am britten Sage barna* ftarb er. Se war ba^ 5- 145 ober 144
5j_ g{)v. — 10) Xic 53cfat.ung6truppen, Me wabrfd)einlid) febr fdiwacb waren, famen unter ben
.^dnben ber Sinwobner bcr j^eftungeftäMe um. aTrciAnvTo vtvo tüv iv toIc bxvpiJiiaai. —
Jl) 'temetriuö warb «önig in bcmfelben ^uibre 145 >?. (Sbr. (£r nabm fpätcr ben 9iamen
9Hcator an. — 12) r////«, worunter bier wobl „ö;brcnrc*t, 3?orrc*t," ju »crlteben fein bürfte.
13) ä(popo/ 6} }/r Ol' „frei von 5lbgaben." — 14) ndmlid) bie ^J^ejirfe Gpbraim, V',^bba unf aiama»
tbaim. (Srftcrce; lag nad) 55laJ^iuö 3ofcpbue bell. .lud. 4. '.». \K bei 5?etbcl unb \\i wobl biefelbe
Stabt, in weld)c \id) ^s()m Jjor feinem i'eibcu ,mrürfgc,u'*gcn batte Joan. 11,54. i't^btia lag
weftlid) t>on ^erufalcm, unweit bee; mittelldnbiü1)cn Wcercö. SJamatbaim \\t baö 9lrimatbäa,
wn bem im i)J. I. bie r)icbc ift Matth. 27. 57; Luc. '2?,, 51 j^ Joan. 19, 38; f. a>. 34 u. 10, 30.
13) Knl T?]v launpt'i-iv. ÜBa^rfdieiulid) war bcr 33e^irt ihmi liramaria in bamaliger 3fit gri3§ten=
tbeil« i^on 3uben bcwobnt, wie man bcnn fd)ou mm ^Ikranbcr b. ®r. lieft, bajj er ben :jubeu
wegen tbrer Sreue awd) Samaria, b. b. ba? Wcbiet von ^Kamaxia jugctbcilt babc. Jos. Flav.
adv. Apion. II. 4; Curt. 4. 8. Xie eigeutlid)e i^cfte bcr Samaritaner biclt fid) nur nod)
inncrbalb bcr Stäbtc Samaria unb Sidicm auf, nidit in bem 3?c3irte bcr Umgegenb. —
16) ye>p(i(/)o//fr ml wpöc v/iäf. l'aftbcnc^ War nad) J^latjiue ^'■''fcpbuei am drcta. Sein Jöau?
batte bem jungen Xcmetriue aU 3uflud)tCHUt gcbicnt, wcfiwcgcn ibn biefcr iv 32 feinen l^^ter
nennt; f. 10, 07. 5luf welcbe SBeife er vnn-wanbt (crcj^nv/r, parens) mit rcmctriuei war, ift
nid)t betannt. — 17) Tie erfte Stabt, bie bicr ben ilbfAreibcrn abljanbcn gefommen ju fein
fd)eint, bei§t bei ben LXX 'Aipaipt/in. waS' ^ix^hwiim ift-, f. 3>. 28. — IS) koI -änvTn rä ci^kv-
povvra afroi^ .. — 11)) Sei ben LXX ift fein S5:>ort »orbanben, weldic^ ba^ sequestrari
beseicbnet, aud) fein anbere? 2Bort, fo ba§ rocr^ tok; -dvauiCmütv fk 'leponv/.v^ia nur al^ 3lppO''
fition 5u avroiq ('lorrio/o/r) crfAcint. (£f- Wcrbcu bamit bie ^ubcn, weld)e ibre Tpfcr nad) 3fr"'
falem bringen, ben anbercn Xicnern bc? mofaifd^cn ©efegc« entgegengefegt. Gs bebarf feiner
©equeftrirung ober 9lu?fd)eibung mebr für fie. Sd^oI^ \v\\[ mit bcn_25?ortcn Träoi roiq . . einen
neuen Sat\ begonnen wiffcn, unb be,^iebt auf fte ba^ Trapiifn-v. rciuittiums, bee 3?. 35. ^lan
fann bie^ allcvbing»? tbun. — 20) ftebt im «ricdnfd)en erft am ©nbc be^ a>erfee unf lautet:
iwapKüg Tvapit/ifv. — 21) rac Toi' (i/öf /iprac „bic Saligrubcu," iu wclAcn bae auö bem tobten
Speere gefd)bpfte 5ß}affer gefammclt Wirb, um ju l^crbunfteu unb ba^ Sal^ ^u geben. — 22) Kai
roi'f ävi/Kovroi- y/nv ff-fr/^örorf cf. 1. 29.-23) f. i. @r. f. 9lnm. 17-22. — 24) Xaei im
9tuelanbe, »orjüglidi in t£rcta unb (Ii^pcrn geworbene ^ec_r bcbielt er im Xienfte unb gab ibnen
baliurd) einen g'ewiffcn lH^r5ug aor ben tnldnbif*en 'icolbaten, bie er entlief;. — 23) uni
iix^pavav avTü Tränai ni ovm'/tei^ . . „barübcr wurbcu ibui alle Sruppcu feiner 3?ätcr feinb."
I?enn fte faben bie (Sutlaffung ale 3eid)en bct^ WifUraucn? an. — 26) 3: ntp b o n, au? 91pamea
in eiMennien, batte unter 3lleranbcr i^alae ahi Wcneral unb Stattbalter gcbicnt. gr wirb ijon
ippion u. 31. tioboruei genannt, ein ^.Winn ■':>i'\\ cbcnfofiel (fbrgei^ alj SdvKiubeit. — 27) kuX
inopEv^T] Tvpöc El/m?Km'ni. Tiau wcif; uid)t? 5?äberc8 t>on biefem 3lraber, ber wabrfd)cinlic6
ein Gmir war. — 28) „er lag ibm an," b. b. er brang in ibn, ba§ er ibm ben jungen 3lleranber
geben moduc, um ibn al? Wc'gcnfönia tvibcr ITcmetriitei aufuiftellcn. — 29) föi- cvKaipinc n'viw
„fobalb ft* bie 3eitumftänbc" günftig für ibn wenben." — 30) Sie begannen ju fämpfen mit
ben ^Wictbetrupp'cn, bie bie unb ba oertbcilt waren. — 31) fi^ pvpin(]ac ('ifKu. I'a nad> bem
33crid)te bes iTiobor ycn Sicilicn aud) bcr JPcibcr unb .ftinber nid)t gefront würbe, fo läßt ftc^
bie ®röf)e biefer ^ablangabe leid)t crflärcn. — 32) „vertrage bi* gütlidi mit un?;" i3, 5S;
IL 12, 11. — 33) f. i. '^ir. — 34) wai' (tvoa ein ^abr lang bauerte. — 33) 'iTicfe Cuäle«
reien gaben 3lnlat!, bat' bie ^uben jene? ^d)teibcn an it)re 33rüber nad) Slegpptcn fanbten.
Da« I. 33uc^ ber ^J^accabäer. 11, 53—72. <«nm. 35—52. 783
wcIcfceS IT. 1, 1-9 aufjKfübrt irirb, i. 3- 1^3 i>. S6r. — ^Q) naiSäpiov ve6-spov „tin a,Cintf
jiin;icö Äliiib." ''^laä) MvAni Kpit. 1. 70. max er cr|l ^iDci ^^brc alt, unb tcjlicji ben Ibron im
3. 144 u. Sbr. ii:e( warb ihm bcr i^cinainc Ihcoö iii'sKbcu. — JJ7) sc. Demetrium. — 38) (ix
fam in bcn '^c\i^ bcr (flcpbaitten, raa^ foiMct war, aU einen .ipaupttbeil bee; .^»eerc? in feine
rsicioalt bcfommcn. — 3!)) f-i r^r rfn-rra/jwi' vollen: ^u ben i^ .'54 (ifnanntcn ^rei 'i^e'jirten i(l
bier alö s>icrtcr ber iJ^c^irF oon Cicrufalcm, b. b- b'is' Stamnii^ebict 3iiba binju^ubenfen, »eil
bicfe^ nicht \v\t in ben anbcrcn Stellen, eij^cnei lU'nannt itl. — 10) tP''^'V«"" ««' '''««w/av
„lUUbenc (Defäije unb .Ipauetratb." — 41) (£ in i'oUtc j iPrivilejVuni Fonntc nur ber .Hi.MU(^ ertbcilcn ;
lü, 20. — ^"2) Ka-iarrjae arparrßov. (Jr bcfteüte ibn juin (U'lbbcrm Über alle Gruppen i^pn bcr
2reppe yon I'oru? an; ü-ö r/}f n/üfiaKog Tipov „som l^orijebiri^e bei Iijruö an, bi? u'r f^^ren^e
t>Cn '?leg0ptcn." — 43) nal öuTzopei-ETO wepav rnv -nrafiov i«u iv mir -uÄeai. ^l^natbajS mac^tf
Streif5Üoie in bai^ l'anb jcnfcit bei^ 3J?rban ju (Mumien be'3 juniicn 2tntiod}u^. — 44) rä nepi-
7t6'/.iu avrfiq „ibrc i'orftdDtc." — 4-5) „fcbloi? ikrtrai^e mit ibnen." — 4(>) on -apf/oav . . „ba§
bie .t>cerfubrcr bc«$ remetriue mit iirojjcr Iruppcnmädn in ilabe^ ftünbcn." Xiefc« Äabe« lag
im Ätamniiiebietc "Jcepbtbali unweit Iv^xn^ unb war eine leinten- uno ^In^lftabt. — 47) ßovXo-
finoi ^eraa-fjaai avTuv ttjc xpfing „fie traittcteu ibu oüu beni (Mefcftdfte ab^ubriui^en." Ter Cod.
Alex, lieft ;t(jpaf, wcrnadE) bcr S^inn wdrc: vSic fuditcn ibn lunn l!anbe ab^ufcbnciDcn. —
4S) f. 4, 2'.». — 4J)) am See (^^cncfarctb. — -50) kcü ufnifiinav ro-pui tk tö -F(hov "Naa^p
„fie macbtcn fld) frübmor;icn«* auf nach ber (£bcnc 'üfafor," wcUtc am y^upc rx^ 'Jlntilibanon bei
Äabcg tut aui?brcitctc. £ie beifu bei (Vlainu«i jofcpbue, beim Si^rer unb in ber i'ulijata: 3tfor.
31) 3tt bcr s^er^rocifelten l'aj^e betete ^onatbaö unb berodbrtc baburcb ience bcroifcbe 5J3ertrauen,
bem bie ^ülfe (yotteö auf bem (lupe nad^folgte. — o2) 3onatba^ betete jueril, bann aber legte
er aud) J^anb an baö 33erf. Unb bie ^eere ®ottee (bie Sngel) fdmpften mit i^m.
Caput XII.
1. ET videt Jonathas quia tempus eum juvat, et elegit viros, et misit eos
Romam statuere, et reiiovare cum eis amicitiam: 2. et ad Spartiatas/
et ad alia loca misit epistolas secundum eamdem formam : 3. et abierunt
Romam, et intraverunt curiam, et dixeriint: Jonathas summus sacerdos,
et gens Judaeorum miserunt nos, ut reiiovareraus amicitiam, et societa-
tem secundum pristinum.^ 4. Et dederunt illis epistolas ad ipsos per
loca,* ut deducerent eos in terram Juda cum pace. 5. Et hoc est exem-
plum epistolarum, quas scripsit Jonathas Spartiatis: 6. JONATHAS
summus sacerdos, et seniores gentis,* et sacerdotes, et reliquus populus
Judaeorum Spartiatis fratribus^ sahitem. 7. Jampridem missae erant
epistolae ad Oniam summum sacerdotem" ab Ario,^ qui regnabat apud
vos, quoniam estis fratres nostri,^ sicut rescriptum continet, quod sub-
jectum est. 8. Et suscepit Onias virum, qui missus fuerat, cum honore:
et accepit epistolas, in quibus significabatur de societate, et amicitia.
9. Nos, cum nullo horum indigeremus, habentes solatio sanctos libros,
qui sunt in manibus nostris, 10. maluimus mittere ad vos renovare
fraternitatem, et amicitiam, ne forte alieni efficiamur a vobis: multa
enim tempora transierunt, ex quo misistis ad nos. 11. Nos ergo in omni
tempore sine intermissione in diebus soleranibus, et ceteris, quibus opor-
tet, memores sumus vestri in sacrificiis, quae ofFerimus, et in observatio-
nibus,^ sicut fas est, et decet meminisse fratrum. 12. Laetamur itaque
de gloria vestra. 13. Nos autem circumdederunt multae tribulationes,
et multa praelia, et impugnaverunt nos reges, qui sunt in circuitu nostro.
14. Noluimus ergo vobis molesti esse, neque ceteris sociis, et amicis nos-
tris in bis praeliis; 15. habuimus enim de caelo auxilium, et liberati
sumus nos, et humiliati sunt inimici nostri. 16. Elegimus itaque Nume-
nium Antiochi filium, et Antipatrem Jasonis filiura, et misimus ad Ro-
manos renovare cum eis amicitiam, et societatem pristinam. 17. Mauda-
784
vimus itaque eis ut veniant etiam ad vos, et salutent vos: et reddant
vobis"^ epistolas nostras de innovatione fraternitatis nostrae. 18. Et
nunc benefacietis respondentes nobis ad haec. 19. Et hoc est rescriptum "
epistolarum, quod miserat Oniae: 20. Arius,'^ rex Spartiatarum, Oniae
sacerdoti magno salutem. 21. Inventum est in scriptura de Spartiatis,
et Judaeis, quoniam sunt fratres, et quod sunt de genere Abraham.
22. Et nunc ex quo haec cognovimus, benefacitis scribentes nobis de pace
vestra:'^ 23. Sed et nos rescripsimus vobis:'* Pecora nostra, et possessl-
ones nostrae, vestrae sunt: et vestrae, nostrae: mandavimus itaque haec
nuntiari vobis. 24. Et audivit Jonathas quoniam regressi sunt principes
Deraetrii cum exercitu muho supra quam prius, pugnare adversus eum;
25. et exiit ab Jerusalem, et occurrit eis in Amatliide regione:'* non
enim dederat eis spatium ut ingrederentur regionem ejus. 26. Et misit
speculatores in'castra eorum: et reversi renuntiaverunt quod constituunt
supervenire illis nocte. 27. Cum occidisset autem sol, praecepit Jonathas
suis vigilare, et esse in armis paratos ad pugnam tota nocte, et posuit
custodes per circuitum castrorum. 28. Et audierunt adversarii quod
paratus est Jonathas cum suis in hello: et timuerunt, et formidaverunt in
cordesuo:'® et accenderunt focos'^ in castris suis. 29. Jonathas autem,
et qui cum eo erant, non cognoverunt^^ usquemane: videbant autem"
luminaria ardentia, 30. et secutus est eos Jonathas, et non comprehendit
eos: transierant enim flumen Eleutherum. 31. Et divertit Jonathas ad
Arabas, qui vocantur Zabadaei,^" et percussit eos, et aceepit spolia eorum.
32. Et junxit, et venit Damascum, et perambulabat omnern regionem
illam. 33. Simon autem exiit, et venit usque ad Ascalonem, et ad pro-
xima praesidia: et declinavit in Joppen, et occupavit eam ; 34. (audivit
enim quod vellent praesidium^' tradere partibus Demetrii) et posuit ibi
custodes ut custodirent eam. 35. Et reversus est Jonathas, et convocavit
seniores populi, et cogitavit cum eis^^ aedificare praesidia in Judaea,
36. et aedificare muros in Jerusalem, et exaltare altitudinem magnam
inter medium arcis et civitatis, ut separaret eam a civitate, ut esset ipsa
singulariter, et neque emant, neque vendant.-^ 37. Et convenerunt, ut
aedificarent civitatem : et cecidit murus,^* qui erat super torrentem ab
ortu solis, et reparavit eum,^^ qui vocatur Caphetetha: 38. et Simon
aedificavit Adiada in Sephela,'*' et munivit eam, et imposuit portas, et
aeras. 39. Et cum cogitasset Tryphon^ regnare Asiae, et assumere dia-
dema, et extendere manum in Antiochum regem: 40. timens ne forte
non permitteret eum Jonathas, sed pugnaret adversus eum, quaerebat
comprehendere eum, et occidere. Et exurgens abiit in Bethsan. 41. Et
exivit Jonathas obviara illi cum quadraginta millibus virorum electorum
in praeliura, et venit Bethsan. 42. Et vidit Tryphon quia venit Jonathas
cum exercitu multo ut extenderet in eum manus, tirauit; 43. et excepit
eum cum honore,^^ et commendavit eum omnibus amicis suis, et dedit
ei munera: et praecepit exercitibus suis ut obedirent ei, sicut sibi.
44. Et dixit Jonathae: Ut quid vexasti Universum populum, cum bellum
nobis non sit? 45. Et nunc remitte eos in domos suas: elige autem tibi
viros paucos, qui tocum sint, et veni mecum Ptolemaidam, et tradam eam
tibi, et reliqua praesidia, et exercitum, et universos praepositos negotii,^'
et conversus abibo: propterea enim veni. 46. Et credidit ei,*' et fecit
sicut dixit: et dimisit exercitum, et abierunt in terram Juda; 47. retinuit
autem secum tria millia virorum: ex quibus remisit in Galilaeam duo
millia, mille autem venerunt cum eo. 48. Ut autem intravit Ptolemai-
3^a« I. 53uc^ ber gKnccabäer. 1*2, 1—37. 2(nm. 1—24. 785
dam Jonatlias, clauserunt portas^' civitatis Ptolcmenscs: et comprelien-
(lerunt eiiiri: et omnes, (]iii cum eo intraverant, <^la(Iio interfecerunt.
40. Et misit Tryphon exercitum, et equites in Ualilaeam, et in campum^*
magmim ut perderent omiie^ socios Jonatliae. 50. At illi cum cognovis-
seiit quia comprehensus est Joiiathas, et periit,^^ et omnes, qui cum eo
erant, liortati sunt semetipsos, et exierunt parati in praelium. 51. Et
videntes hi, qui insecuti fuerant, quia pro anima res est illis, reversi sunt:
52. illi autem venerunt omnes cum pace in terram Juda. Et planxerunt
Jonathan, et eos, qui cum ipso erant, valde: et luxit Israel luctu magno.
53. Et quacsicrunt omnes gentes, quae erant in circuitu eorum, conterere
tos; dixerunt enim : 54. Non habent ])rincipem, et adjuvantem: nunc
ergo expugnemus illos, et tollamus de hominibus menioriam eorum.
1) Tic (Spartaner (i^accbämcnicr) nnucn jlvar bamal^ nid)t mcU jcnc^ übcrlciicnc 3?clf,
me in bcn v^orbcrj^cbcnbcn Cuil^>'J;u"bn-tcn ; aber an iln-cm 9^■^men bin;^ nc»* j^roficr J)?u(Mn.
9?ac6 Wicbaclio finb unter tiefen >i:vartancrn niel)t bie Vacebämonter, fonbern jene 'DJad^fömm-
lini^e ber ^i?raeliten ju i:»erftel}en, bie cor bent bab?lcnifd}cn (£ vil nad} bem l'anbc "llÖD
~ T :
(Sepbarab, Sparab) abgeführt werben, »on njetc^em bei SIbbiaö 3?. 20 bie 9tebc ift. .^ieronp*
mu? überfeljt ba6 bebr. SDi'rt mit Bosi)horu8. — 2) Kara rh iTporepov. So i|l bamit ba«
2?ünbni§ cienieint, weldu'^ fuiba? mit ben 9{emern get\tleffen battec. S. — 3) Kn-ä tutov . .
<ic&icl] bemerft bicr: „Xie i^ebinben in l'TIcm .aaben ben jütifdien Slbi^eorbneten '-Briefe an bie
TÖmifdien 23ebin-ten in vn-rfcbiebenen 'JProvtn^en, mit bem 'Jliiftraiie, baf; fie benfelben iibcraü
©cicit geben unb fie tvcblbebalten in ibr Üanb ^nrürfbrincien feilten . . Q$ crbetlt bierauö nnb
aud 14, 18, bajj ber Senat auf bie 3lnträge ber 'itbcieLMbneten eingegangen i|l." — \) y -itpovcia
Tov e^voi'c „ber 9tatb l^obcratb) bcei in^lfee;." — o) (£r nennt bie Spartaner „l^rüber," treil
bicfe fid) fclbft aU 5Brübcr, b. b- al? 5lbtömmlinge bc? StamnuMteri? 5(brabam bctrad)teten ;
f. i^. 7 u. 21. Xie (Mclebrten baben fid) »iete tOiüi^e gegeben, ben 'sh-unb auefiiibig ]n mad)cn,
trarum ber fpartanifd)e .Honig fein in^lf für einen 3ii-'ctg bei? abrabamitifd^en s^tammbaume^
betrari?tete. 3bre ;1{efultate weiden ganj ocneinanber ab unb geben feinerlei Sid^erbeit. Zk
5)(öglidifeit biefcr 2(bftammung fann nicbt be'iWeifelt werben, bvi'man weif;, bafj 5(brabam viele
(Söbne t^on ber Äetbura batte, unb baf; wieberum auv Sbcm, feinem Snfel, mebrere i'olfer-
fdjaftcn bcn^prgingen-, ferner, baf; 9?(ebrere bie Vacebämonicr s^cn ben 'iPela?gern ableiten, biefc
aber am Ss^rien unb 5lrabien eingeivanbert finb. 33iele Sonjeetuven finbet man bei Scrariue;
unb bei Sd)i>l,^. — (j) G >? gab brei Cniae al? .6^obeprie|ler. ©eUter bier gemeint, läf't fid) mit
!Sid)erbeit ni(it ermitteln.' Xcr i'e&te bcrfelben, ber aud) ber .^eilige genannt wirb, erlitt i. 3-
175 x>. S^r. bie i>crbannung, vier ^^i^i'C fpäter ben 2^cb unter bem :lleid)6verwefer "JlnbriMiicu^;
IL c. 3 et 4 ; Flav. Jos. Antiq. XII. 5. — 7) ■rnpa Aapaiov. Jvlariui? OiM'i'Pbuei nennt ibn
'Apf/of, wie bie 2>ulgata. Wan finbet unter ben Äönigen Sparta'ö einen ^lriui^ ober 5ireue,
3citgenoffe ber ^})iHrbuö. Ta\i biefer .Honig 2>. 20 im Csh. 'Oivnpw gnuinnt wirb, weld^cr
^amc bei ben ^yrofanfd>riftftellern gar ni*t vorfommt, bürfte wobl al6 }^iHc\- be? 3Ibfd)rciber6
betrautet werben. — 8) on eart- ä(h/(p„} /^/iüv „ba§ ibr unfere 5?rüber fcib." ^c^n^itbae lebnt
biefe _:i?rüberf*aft jwar nic^t ab, fprid}t aber aud) feine 5{ffirmation aui?, fonbern fagt nur: sicut
rescril)tum continet; LXX: üf to avTiypa(pov vTrÖKeirai. — J)) Kai iv -alc 'rrpuocvxfüi ,,UnD
in bcn (ijebetcn." — 10) ü-izoöovvaL v/uiv . . „23riefe von unö bebufö ber '-l^unbeeierncuerung an
eud) ab5ugeben." — 11) ävTiypa<f>ov „5(bfd)rift." — 12) 'Owopr/f- f. 2(nm. 7. — 13) ,,"iiber
euer JBoblcrgeben." — 14) aal ///jcic 6} ävrtypäipofjer vpiv. (£? ieifit fid) fd^wer unterfd^eiben,
ob biefc ffi?orte fammt bem furzen 5nt)alte bem unmittelbar vorbergebenben 'i^ricfc ber Spar»
taner, ober bem i^riefe be^ ^pnatba^ angebi,>ren. Sie geben auf jeber Seite einen guten Sinn,
glaviu? ^"iofcpbu? bemerft Antiq. XII.^4. 10. nodi über biefe? Sdn-eiben, ta\; ({■ In Cuabrat-
fdirift abgefaßt war unb ba? beigelegte i^cicgcl einen 5lbler jcigte, welcber einen Xracben in ben
Alanen bielt. — 13) ek T7)r 'A/jaxrirtv x'^'p»''- -^anat, aud) (Smat unb (fpipbania genannt,
war eine fvrifd)e Stabt, am glupc rronte? unweit be? Vibanon gelegen. — 1(>) .):ier ift nod)
ju fuppliren: „unb fie floben," weil i'. ;!() vom ^}iadifcijcn beö ^(onatbaC> bie :ltebe ift. —
17) Um ibre (^lu*t nid>t bemerfbar x,n mad)en, utnbeten fie bie gewöbnlidn-n näd^tUdn-n «^euer
an. (ia> follte ^^tonatba^ barau? abnebmen, baf; fie nod) im üagcr waren. — 18) ^ic merfteu
e? nidit, bafj fid) bie ?5einbc aue bem Staube gcmadu battcn. — If)) f,:*/i7roi' }«/* „benn fie
faben bie J5encr brennen," unb glaubten fomit, bie j^einbe waren noch im Vager. — 20) Tiefe
waren obne ^»•■'fifft ein bem "(^eince vcrbünbeter Stamm. — 21) Gr batte gebort, bie Sin-
»ebner von Seppe wollten ibre i^efte bem remetriue übergeben. — 22) t,i»v/traaTo . . „bielt
3ktb mit ibnni." — 23) „bai? fein i'erfcbr ^wifiten Stabt uub i^urg ftattfinbe." — 21) „bie
SJiauer ber 'i^tabt, welct)c gegen Cften längs beei l^ac^cj Scbron fid) t^njog, war eingefallen."
786 Daö I. Suc^ ter Tlaccabän. 12, 37—50. «Knm. 25—33.
2f5) Krti kneoKevaanv rö KaiovßEvov Xa<i>£va^d. Wait tt»ei§ ni($tö 9?äfeerc^ üoit biefer Waucr.
!Der Snrer nennt fie „Äa^tJ^onita." — 26) 1-^)1' 'Aöwä h ry isip/ßa. Slbtba lag im ^üt>h)c|icn
unb bilbete auf biefer Seite, wie ^cxiiijo im Dflen, bcn »S^UtfCel jum (Eingang in baö ?anb.
Sepöata, H/ÖC^' ^fi^t „9?teberlanb, ?anb am 5)ieerc." — 27) Kai £i;?/r7jaE Tpv<f>uv ßacOevaaL
T •■ :
T7/f 'Afff'af. Unter bem S(ä)eine, bie @a($e bc5 jungen 3(ntiocbuö ^u ijerfcchtcn 11, 39, bemüfite
er \x6!j nur für feine 3n>fiif- — 28) 3:rt)i)t)on batte ibnt »on feinem ^agcr au^ n)at)rfd)einlic6
1}e^5utirte jugefdnrft, bie ibn ju einer 3ufammenfunft einluben. — 29) „Die 53eamten." —
30) Jrppbo» fc^eiut ein unijerg(eid)ticbev Wcijler in bcrÄun)^ ber SAmeicbelci unb 23erfletlung
gereefen ju fein, ba eö it)m gelang, ben fo wo^l erfahrenen ^onat^a^ ju täufd)en. 3lflein ba
fdion Xcmetriu^ ibm ben 23efi& ijon ^tolemai? jugefagt battc, fo beburftc ei^ ineücicbt feiner
ftarfen Ueberrebung»fünftc, um ber erneuerten 3ufage ©laufen bei ibm ^u oerfd)affen f. 10, 39.
31) I^ie Sinroobner oon 9-Ho'emaiä tbaten biefe«J auf ißefebl bc^ 3^rppbon, mie biefe« g(a»iu3
^ofepbuö auöbrücfiii^ bemcrtt. — 32) b. b- (S^brelon. — 33) Diefc 5?ac^rid)t tt?ar falfc^.
^onat^ae war nic^t getöbtet worben, fonbern lag nur in ^aft, wie auö 13, 12 ^ersorgebt.
Caput XIII.
1. Et audivit Simon quod congregavit Tryphon exercitum copiosum ut
veniret in terram Juda, et attereret eam. 2. Videns quia in tremore
populus est, et in timore, ascendit Jerusalem, et congregavit populura :
3. et adhortans dixit: Vos scitis quanta ego, et fratres mei, et domus
patris mei fecimus pro legibus, et pro sanctis praelia, et angustias quales
vidimus: 4, horum gratia perierunt fratres mei omnes propter Israel,
et relictus sum ego solus. 5. Et nunc non mihi contingat parcere animae
meae in omni tempore tribulationis: non enim melior sum fratribus meis.
(). Vindicabo itaque gentem meam, et sancta, natos quoque nostros, et
uxores: quia congregatae sunt universae gentes conterere nos inimicitiae
gratia. 7. Et accensus est spiritus populi simul ut audivit sermones istos:
8. et respondorunt voce magna dicentes: Tu es dux noster loco Judae, et
Jonathae fratris tui: 9. pugna praelium nostrum: et omnia quaecum-
que dixeris nobis, faciemus. 10. Et congregans omnes viros bsllatores,
acceleravit consummare universos muros Jerusalem, et munivit eam in
gyro. 11. Et misit Jonathan filium Absalomi, et cum eo exercitum
novum in Joppen, et ejectis his, qui erant in ea, remansit illic ipse.
12. Et movit Tryphon a Ptolemaida cum exercitu multo, ut veniret in
terram Juda, et Jonathas cum eo in custodia. 13. Simon autem appli-
cuit in Addus^ contra faciem campi.^ 14. Et ut cognovit Tryphon quia
surrexit Simon loco fratris sui Jonathae: et quia commissurus esset cum
eo praelium, misit ad eum legatos, 15. dicens: Pro argento, quod debe-
bat^ frater tuus Jonathas in ratione regis, propter negotia, quaeHiabuit,
detinuimus eum. 16. Et nunc mitte argenti talenta centum, et duos
tilios ejus obsides, ut non dimissus fugiat a nobis, et remittemus eum.
17. Et cognovit Simon quia cum dolo loqueretur secum, jussit tarnen
dari argentum, et pueros: ne inimicitiam magnam sumeret^ ad populum
Israel, dicentem: 18. Quia non misit ei argentum, et pueros, propterea
j)eriit. 19. Et misit pueros, et centum talenta: et mentitus est, et non
dimisit Jonathan. 20. Et post haec venit Tryphon' intra regionem, ut
contereret eam: et gyraverunt per viam,^ quae ducit Ador: et Simon, et
castra ejus ambulabant in omnem locum quocumque ibant.^ 21. Qui
autem in arce erant,^ miserunt ad Tryphonem legatos, ut festinaret
venire per desertum/ et mitteret illis alimonias. '" 22. Et paravit Try-
787
phon omnem equitutum, ut venirct illa nocle:" erat autem nix raulta
valde,'" et non venit in Gahiaditim.'^ 23. Et cum a[)propinqua.sset
Bascaman,'* oceidit Jonathan,'^ et filiosejus illio. 24. Et convertit Try-
phon, et abiit in terram suam. 25! Et niisit Simon, et accepit ossa
Jonathae fratris sui, et sepelivit ea in Modin'" civitate patruin ejus.
26. Et })lanxerunt eum'^ omnis Israel planctu magno, et Inxerunt eum
dies multos. 27. Et aediiicavit Simon sui)er sopulehrum patris sui et
fratrum suorum aediticium altum visu, laj)ide polito'** retro et ante.
28. Et statuit septem pyramidas,'^ unam contra unam patri et matri, et
quatuor fratribus: 29. et bis circumposuit columnas magnas:^ et super
cohimnas arma,'' ad memoriam aeternam: et juxta arma naves sculptas,
quae viderentur al) omnibus navi2;antil)us mare: 30. lioc est sepulchrum,
quod fecit in Modin. usque in bunc diem.-^ 31. Trypbon autem cum
iter faceret cum Antiocbo rege adoleseente,^ dolo occidit eum.-* 32. Et
regnavit loco ejus, et imposuit sibi diaderaa Asiae,^ et fecit plagam
magnam in terra. ^" 33. Et aedificavit Simon praesidia Judaeae, muni-
ens ea turribus excelsis, et muris magnis, et portis, etseris: et posuit
alimenta in munitionibus. 34. Et elegit Simon viros, et misitad Deme-
trium regem ^' ut faceret remissionem regioni: quia actus omnes Try-
phonis per direptionem fuerant gesti.'* 35. Et Demetrius rex ad verba
ista respondit ei,^ et scripsit epistolam talem: 36. REX Demetrius Si-
moni summo sacerdoti, et amico regum, et senioribus, et Genti Judaeorum
salutem. 37. Coronam auream, et bahem,^" quam misistis, suscepimus:
et parati sumus facere vobiscum pacem magnam, et scribere praepositis
regis remittere vobis quae indulsimus.^' 38. Quaecumque enim consti-
tuimus,^^ vobis constant. Älunitiones, quas aedificastis, vobis sint; 39. re-
mittimus quoque ignorantias,^ et peccata usque in hodiernum diem, et
coronam, quam debebatis:^ et si quid aliud erat^ tributarium in Jeru-
salem, jam non sit tributarium. 40. Et si qui ex vobis apti sunt conscribi
inter nostros,^ conscribantur, et sit inter nos pax. 41. Anno centesimo^
septuagesimo ablatum est jugum Gentium ab Israel. 42. Et coepit
populus Israel scribere in tabulis, et gestis publicis,^ anno primo sub
Simone summo sacerdote, magno duce, et principe Judaeorum. 43. In
diebus illis applicuit Simon ad Gazam,^^ et circumdedit eam castris, et
fecit machinas,""^ et applicuit ad civitatem, et percussit turrem unam, et
comprebendit eam. 44. Et eruperant qui erant intra machinam in civi-
tatem: et factus est motus magnus in civitate. 45. Et ascenderunt qui
erant in civitate cum uxoribus, et filiis supra murum scissis tunicis suis,
et clamaverunt voce magna, postulantes a Simone dextras sibi dari,
46. et dixerunt: Non nobis reddas secundum malitias nostras, sed secun-
dum misericordias tuas. 47. Et flexus Simon non debellavit eos: ejecit
tamen eos de civitate, et mundavit aedes, in quibus fuerant simulachra,
et tunc intravit in eam cum hymnis benedicens Dominum: 48. et ejecta
ab ea omni immunditia,*' collocavit in ea viros, qui legem facerent: et
inunivit eam, et fecit sibi habitationem. 49. Qui autem erant in arce
Jerusalem, prohibebantur egredi et ingredi regionem, et emere, ac ven-
dere: et esurierunt valde, et multi ex eis fame perierunt, 50. et clama-
verunt ad Simonem ut dextras acciperent: et dedit illis: et ejecit eos
inde, et mundavit arcem a contaminationibus: 51. et intraverunt in
eam*^ tertia et vigesima die secundi mensis, anno centesimo septuage-
ßimo primo cum laude, et ramis palmarum, et cinyris, et cymbalis, et
£e*ner: ^. ©(^rift. 21. Z. lU. 50
788 T)ai I. 53uc^ ber Wlauabatv. 13, 1—39. 2lnm. 1—34.
nablis, et hymnis, et canticis, qiiia contritus est inimicus magnus ex
Israel. 52. Et constituit ut omnibus annis agerentur dies hi cum laetitia.*'
53. Et munivit montem templi/^ qui erat secus arcem, et habitavit ibi
ipse, et qui cum eo erant. 54. Et vidit Simon Joannem filium suuiti,
quod fortis praelii vir esset:** et posuit eum ducem virtutum universa-
rum: et habitavit in Gazaris.**^
1) napevtßale (v 'Af!<rf« „fffilit^ citt ?ager in 5(btba," f. 12, 38. Slbbuö (9Ibiba) lag am Sin«
flange in ba? Wcbivi^c, an einciii Gni^paf? unb bot bem Simon incle 33crt()cile. — 2) i^lasiuä
3ofep&uö nennt biefc ßbcnc, bie ciiicntitcb bcr füblicfte 'Jiueläufer bor Sbcne Sarona roar, bie
bie (£bene von 3»bäa. — 3) Wan nnnö Ti\&)ti von einer iciinlbi^fcit ,,bcr "?(cmtfr rocgen," bie
5onatba^ b(xtti, fonbcrn nur von einem jat)r(id)en Iributc von .300 Talenten, ber ftatt aller
anberen ^i(bo|aben ju ericjien war; f. 11,28. — 4) «^ättc er ba^ (ye(b unb bie ®ci^'e(n nidst
gefanbt, {<:• ^dttc baö i^olf, baö (^civötnltct) nur oberf(ättIid)en 5(nfid)tcn folgt, leicM gcargn.H>bnt,
'Simon fei vcrfeffen auf feine JDürbe ai? -^oberprieftcr unb Cbcrfclbberr, unp »olie biefe nicftt
rcieter an feinen üBruber abtreten. — 3) ijA&e Tpv^pwv roh ifißarevaai. «r ri/v ,twpav. Sr fil)irftc
ftd) an, einzubringen, faub aber nirgenbe: einen (Eingang, ba Simon ibm aüc^ÄBegc verfpcrrte.
6) lioX hiiKÄoxjev ööov t^v ü^ 'A(^cjpa „er nabm ben Umweg über 2tDora," eine ^ictabt unb Scjlung
in 3bumäa. — 7) ävTnräp/^ysv ah-^ cir nüvra tov tü:tov . . 2Bo immer Srvpb'-'*!! b'njog, nabm
Simon feine Stellung feitroart? von ibm unb verriegelte ihm fo überall ben (Eingang. — 8) bie
f»rif(te IBefa^ung in ber 3?urg Sion; f. 1, 3t). — 9) burd^ bie ÜBüfle von 3«baa ober aucft
2;i}cfoa genannt," n>ctl(id? ■^cnx tobten 'D3?cere y, 33. — 10) Xa bie 'i^efaßung i^rc \!ebcngmittet
immer vom ^eere bejog, fo fcbeinen biefc burd) bie ftrategifc^en iöorfebrungen aimon«« in bcr
legten Seit abgefd)nitteu worben ju fein. — 11) Tie 5lbgcorbneten ber S^efa^iing mad)ten n?abr-
f*einlicb bie a(lerbrin;^enbften iUM-(tc(hingen, »ef;i)alb irvi^bon foglc'd) bie ganje 9tciterei jum
3t(jjug bcorberte. — 12) üi fd)ncit javir in biefem i^anbc feiten, aber jumeilcn bod), unb fogar
fcbr jiarf. Ter Sd)nee madit alebann bie SBegc uufeuntlid), unb was nod) fd)limmer ifl, fe^r
glatt, 'äud) pflegt er fid) au bie ^uk ber ^Pferbe anzulegen, fo 'tci\i fie nid)t fortfdjrciten fiinnen,
"obne JU ftürjen. — 13) ^ier i|l offenbar ein Jjvifcbenfa^ auögefaücn. (Eö erfcßt ibn glürflid)er
2Beife ber gricd). S^ert: kuI ovk i/?-<^f (hä rf/v jwi'ö. Kai ä-ype um tßOtv eli, Ta2.aaSiTi-v. T^ir
Sdmee mad)tc bem ^nipbon einen Strid) burd) feine gan,^c 9ted)nung. Sr fab fid) gezwungen,
feinen ganjen (£rpcbition3vlan ,5u änbern, unb ba^ tobte Weer ju umgeben, um nad) (i3alaab ju
fommen. — 14) 5J?aefama nnunad) i^laviu? ^''K}'^"^ Antiq. XIll. 6. 5. eine etabt (öalaab^.
r-er jübifd)c tsd)rift|leüer nennt tä 'i^a^ca. (Einige vcrmutben, eö fönnte im .ipebr. „5?afan"
gebei^en babcn. — 13) So fiel ber .^elb alei Cpfer"niebrigtr 9Jad)e, nad)bem er 19 3abre bin-
burd) aU .ftobcrpriefler unb JKegent be? iUMEe^ «3otte?" uncnblicbe Wüben unb !l3efd)»erbcu
ertragen, bem 2?olfe burd) fein '^'eifviel im (Eifer für Wotte^^ f^efe^ nntrbi^ vorangegangen unb
feinen cyiaubcu bii an baei (Enbe fianbbaft bcivabrt battc, — ein untrbiger toobn be6 l^Jattatbia^
unb ein ivürbiger 23rubcr be^ 3uba«. — l«) f. 2, I. — 17) f. 9, 20. — 18) 9?ait glaviu^
3ofepbu^ 1. c. 6. 6. war biefeö grof;artige '5)i\iufoIcum von ?3farmor. — 19) rie ftcbente 'J.^vra«
mibe follte obne 3t^fifcJ für if^n felber gelten. — 20) «o' ra/ra(f k-oiriaF piixaviifiara Ticpi^nc
arvÄovc luya/Awc. •^&ic{\ vcrftcbt baritutcr^ nad) bem ik^rgange bee fffaotu^ ^c^ffpbu^ eine
(öaüerie ober einen f»cri|lvl au6 grofjen ^dulen (Wonolitbcn). — 21) imi eKoi;/m:v tTil roir
nTv?.ni.i; naroTr'AUu; fif üvn//a alwrioi: Sd)olj mciut, bic itriegjigerülle uub Sd)iffc feien an ben
Säulen eingearbeitet gewefen. 5lllein wie bdtten fie bann vom "Wcere au? gcfeben werben fönncn.
^^ielmcbr fd)cint c?, bie verfd>icbcnen Wirten ber bamaligen Äriegegerüilc fammt Sdnffen feien
in foloffaler ^orm über ben Säulen aufgcftcllt worben. — 22) Wan fanb no* in ncuefter
3eit Spuren bavon. — 2^5 1 Toi< veurepov.' '2lntiodniö war nod) .Hnabe 12,40.-24) Xcr
(Epitomator be? Üiviu? 1. ö5 beridjtet: Alexandri filiiis, rex Syria? deceiu auno.s admodum
liabens, a Diodoro, qui Tryplion co.t,'nouiiiiabatur, tutore suo per fraudem occisus est, cor*
ruptis quidcui medicis qui euni calculi dulore consumi ad populum nientiti, duiu secant
illuiu, omderunt. 3ludt y^laviu? 3i-M'epbui? 1. c. 7. 1. fagt: ,vf'v;/Co«ei'of äTrhiave. — 2r5)^3lfiert
bebeutet bier ben ganzen Umfang ber feleucibifd)cn 9J?onarcbie, wie 8, 6; f. 11, 13. — 2G) (Er
lie^ iUele ti3btcn,"bie er al? feine Jveinbe crfannte ober vermutbete. — 27) Ta ber junge
"?lntiod)u? tobt war, crfannte Simon ben lemetriu? aleiredUmäf;igen.^U>nig an, wie fd)on frübcr
11, 27, unb fd}idte ibm al? ;^cid)cn bcr .^ultigung tojlbarc (ycfd)cn!c. — 28) voav np~ayai. —
29) äntdTiulE . . aal (intKpißyj . . — r$0) \ai\7)v ßciivr/v „bcu golbcucn ^J»alm^wcig," wofür
5lnbere, obwobl mit Unrecht ,iai-,ii' „-Biantel" lefen. Ttx ^Vilm^wcig follte ben (^rietenebunb
finnbilben; f. II. 1-*, 4. — 31) tov aibmai hfiiv ä<i)fijaTa „eud) ben verlangten 9?ad)laf; ju gc»-
wäbren." — 32) kuI öan larr/Kn/jn' tt/xV i'uär, mrr/Ke „ffia? Wir (Eud) ^ugcfcblo|Tcn babcu, babci
I^at e^. fein 2>erbleibcn." (Er meint bamit fie früberen Jugcftänbniffc 11, 30. — 33) äyvoi^ua-a.
^iaix pflegt bie ?^cbler, beren Sdiulb man minbern will, IH-rirrungen ]u nennen. XemetriuS
i»er|iel>t ^ier ben Uebertritt ber ^uben jur ^\artei beß 5lle;anber ^alaß. — 34j Diefe Äronab-
t)ai I. SBuc^ ber gj?accataer. 13, 39—54. 2lnm. 34—45. 789
c^aht haue er ibncu aud) fcton frübcr crlaffcn 10,29.-35) (Er meinte bamit bic 9(t(iabfn
für 2al5 ii. bjil. — 30) „in uufcr -öccr cini^crcibt ^n n^rrben" lo, ;jf). — 37) 3"' 3- 142
iiclaniitcn bie 3»bcn u'm eruninfcbtcn, muicilörten '^^c|U3c ihre? Vanbe? unb waren frei von ieber
iJlbbäniiicifeit. 'l^ian bat ncd) "Wunden mit bcr 2(uffd)vift: „Om britten Cuil've ber (Srlöfuni^
Si'raelö" unf mit bcm '•JJamcn 5inion?. — 3S) ei> mir avyyputixnr k<h nvvu'/'/.uyiuiaiv „in ben
Urfunben unb iH'rtravii?brirfen." — 39) 5tlHni _Oonatbae! batte bicfe Start bcla;.u'rt, aber
enblid? J^ncbe mit ibr iiefcbIo|Ten II, Gl. 02. ^ü:ie b^it t>ie(Ieicbt ben ^rieben siebroiten unb
baburcf> iü:imon *ocranlafit, auf baes '•JJcue ^y(c\i\\ \\t anuirücfcn. ,llai^iuk< ^iM'cvbu? lieft bier
TaCni>a (ßJafan, ivic 4, 1;"), nnu^ cini.u' Gvci^etcn um fo oielmebr beivillfcmmcn, n^eil uacl) 8trabo
I. J»i Wa3a burd) "^llevanber jeriun't annbcn, unb weil vhmi ^'■^l'^iini-'«'« bem 3 ebne Simon?,
iv 54 iiefaj^t wirb, er babe in Wafer feine il'obnunii i^cnommen; enbliib aud^ weil 14. 7 et ;U
bie (Sröberiinii (5Kiferx< bem Simon al? iirofuei i^erbienft anjV'red^net wirt>. Diefe förünre
flfwdbren inbeft wobl iirope 3Babrfd^einlirbfeit, aber feine f^H-witjbeit. — 110) fAf-ö/fvc „5t^f»
iai^erunji^tbürme," awi ^ol?, mit ^Kaoern i^erfeben, um fie fortbtweiien ^u tonnen. Sic waren ^e-
wcbnlid) Ol) (£Ucn bocb mit 10 Stocfwerfen, aud) mit fladiem Xadic unb einer i^ruilwebre i^erfeben,
um bei 5(nnäberun;^ an bie Wauern auf bequeme iBeife ^Pfeile, SiUirffvicHe unb 3lnbere«
fd>leubern 5U fönncn f. f., 20. — '41) „ron allem (^Meuel ber Slbi^tUtcrei;" 4, 36. — 4;ä) liefcr
unpenteine ^itt'fl. "'it weldiem fie ben (Sinuui in bie '.öurii TaiMbo, t)on bcr fie feit 25 ^abren fo
8icle0 batten erbulben muffen, erinnert febr lebbaft an ben pubel, mit weldiem por un^efabr
900 3iil)ven ber Atiniiii TaiJib bie ^ymibeölabc aus bem ^aufe Dbeberonto bort einfubrtr
II. Reg. ('). — '13) ro\< (lynv t?]v yuipav rairT/r /itT tvöpoGvvr/c . . X ic »"^cier bicfeö Üai^CS
f^etnt jebod) nid^t laujU' beftanben pi baben, weil ,vlai)iuö ^ofepbue feine (£rwäbnunji bat^on
ntad)t. — /11) Tic 2>efte be? lempelbcrcicö, tjon weld)er 4, 60 bie 9{ebe i|l, unb wcld)e^':ön 311ci-
mm jerilövt 9, 54, vnni ^onatba? aber wieber beri^eitellt worben 10, 1 1, mad^tc iimon jef;»
fcjlcr al^ jcmal?, bamit fie ber i^efle auf Sion, wenn biefe jemal« wieber in i^einpe?«.g»änpc
fallen fotlte, ba^ WIeid\qewidit baltcn fönnte. >ylainue Oofeybuä 1. e. 6. 7. fac\t ftn^ar, Simon
babc bie iH'jle auf Sion fd^leifen unb bie ^bhi, auf bcr fie i^eflanben, abtraeien laijen. 5incin
bieO fd)cint offenbar mit ber Stelle 14, 37 in SDiberfprud) \n fleben. ÜBer fi^nnte aud) yilauben,
bap Simon, fem ber (£ in^uii auf Sion ein (ijes^enilanb fo boben '»^reubeniubel? war, auf ben
djimdrifdu-n ßinfaü iiefommen fein foüte, biefe "i^ur.^ ju jerfiören unb bie .^öbe ab^utraj-^enV —
5(f5) LXX blop: in ävi/p ian „baf? er ein '^^lann (ein •'pelb) wäre." — 46) Sorncliu? al*apibf
meint, eö fei bier unter (^Ki^ara bie >i^tabt (i'^a^ ju iierilcben, weilbafelbfl iimon eineOSobnunc^
für ilcb unb feine J^amilic erbaut batte i^ 48. "JlHein bie mci(len neueren (Ercijoten balten fif
mit ®runD für eine bason ?erfd}icbene Staot; f. 4, 15.
Caput XIV.
1. Anno centesimo' septuagesimo secundo congregavit rex Demctriu.«
exercitum suum, et abiit in Medium ad eontrahenda sibi auxilia, ut ex-
pugnaret Tryphonem. 2. Et audivit Arsaces^ rex Persidis, et Mediae.
quia intravit Demetrius confines suos,^ et misit unum de prineipibus suin
ut comprehenderet eum vivum: et adduceret eum ad se. 3. Et abiit, et
percussit castra Demetrii : et coraprehendit eum, et duxit eum ad Arsa-
cem, et posuit eum in custodiam. 4. Et siluit omnis terra Juda omnibus
diebus Simonis, et quaesivit bona genti suae: et j)lacuit illis potestas ejus,
et gloria ejus omnibus diebus. 5. Et cum omni gloria sua accepit Joppen
in portum.'* et fecit introitum in insulis maris.'^ 6. Et dilatavit tinei<
gentis suae, et obtinuit regionem. 7. Et congregavit captivitatem mul-
tam,^ et dominatus est Gazarae, et Bethsurae,^ etarci:* et abstulit im-
munditias ex ea, et non erat qui resisteret ei. 8. ICt unusquisque colebat
terram suam cum pace: et terra Juda dabat fructus suos, et ligna cam-
porum fructum suum. 9. Seniores in plateis sedebant omnes, et de boni?
terrae tractabant,'* et juvenes induebant se gloriam,"' et stolas belli.
10. Et civitatibus tribuebat alimonias, et constituebat eas" ut essent
vasa munitionis quoadusque nominatum est'^ nomen gloriae ejus usque
50*
790
ad extremum terrae. 11. Fecit pacem super terram, et laetatus est Israel
laetitia magna. 12. Et sedit uimsquisque sub vite sua, et sab ficulnea
siia: et non erat qui eos terreret. 13. Defecit impugnans eos super terram:
reges contriti sunt in diebus illis. 14. Et confirinavit omnes humiles
populi sui, et legem exquisivit, et abstulit omnem iniquura et malum:
15. sancta glorificavit, et multiplieavit vasa sanctorum. IG. Et auditum
est Romae quia defunctus esset Jonathas: et usque in Spartiatas: et
contristati sunt valde. 17. Ut audierunt autem quod Simon frater ejus
factus esset summus sacerdos loco ejus, et ipse obtineret omnem regionem,
et civitates in ea; 18. scripserunt ad eum in tabulis aereis, ut renovarent
amicitias, et societatem quam fecerant eum Juda, et cum Jonatha fratri-
bus ejus. 19. Et lectae sunt in conspectu ecclesiae'^ in Jerusalem. Et
hoc exemplum'* epistolarum, quas Spartiatae miserunt: 20. SPARTI-
ANORUM principes, et civitates," Simoni Sacerdoti magno, et senio-
ribus et sacerdotibus, et reliquo populo Judaeorum fratribus, salutera.
21. Legati, qui missi sunt ad populum nostrum, nuntiaverunt nobis de
vestra gloria, et honore, ac laetitia:'® et gavisi sumus in introitu eorum.
22. Et scripsimus quae ab eis erant dicta in conciliis populi, sie: Nume-
nius Antiocbi, et Antipater Jasonis filius, legati Judaeorum, venerunt ad
nos, renovantes nobiscum amicitiam pristinam. 23. Et placuit populo
excipere viros gloriose, et ponere exemplum sermonum eorum in segre-
gatis populi libris,'^ ut sit ad memoriam'* populo Spartiatarum. Exem-
plum autem horum scripsimus Simoni magno sacerdoti. 24. Post haec
autem misit Simon Numenium Romam, habentem clypeum aureum
magnum,'^ pondo mnarum mille, ad statuendam cum eis societatem.
Cum autem audisset populus Roraanus^ 25. sermones istos,^' dixerunt:
Quam gratiarura actionem reddemus Simoni, et filiis ejus? 26. Restituit
enim ipse fratres suos,-^ et expugnavit inimicos Israel ab eis, et statuerunt
ei libertatem,^^ et descripserunt in tabulis aereis, et posuerunt in titulis'*
in monte Sion. 27. Et hoc est exemplum scripturae: OCTAVA decima
die mensis Elul,^ anno centesimo septuagesimo secundo, anno tertio sub
Simone sacerdote magno in Asaramel,^" 28. in conventu magno sacer-
dotum, et populi, et principum gentis, et seniorum regionis, nota facta
sunt haec:^ Quoniam frequenter facta sunt praelia in regione nostra.
29. Simon autem ^* Mathathiae filius ex filiis Jarib, et fratres ejus dede-
runt se periculo, et restiterunt adversariis gentis suae, ut starent sancta
ipsorum, et lex: et gloria magna glorificaverunt gentem suam. 30. Et
congregavit Jonathas gentem suam, et factus est illis sacerdos magnus,
et appositus est ad populun suum. 31. Et voluerunt inimici eorum
calcare, et atterere regionem ipsorum, et extendere manus in sancta
eorum. 32. Tunc restitit Simon, et pugnavit pro gente sua, et erogavit
pecunias multas,'' et armavit viros virtutis gentis suae, et dedit illis
stipendia: 33. et munivit civitates Judaeae, et Bethsuram, quae erat in
finibus Judaeae, ubi erant arma hostium antea: et posuit illic praesidium
viros Judaeos. 34. Et Joppen munivit, quae erat ad mare: et Gazaram,
quae est in finibus Azoti, in qua hostes ante habitabant, et collocavit illic
Judaeos: et quaecumque apta erant ad correptjonem eorum, ^*' posuit in
eis. 35. Et vidit populus actum Simonis, et gloriam, quam cogitabat
facere genti suae, et posuerunt eum ducem suum, et principem sacerdo-
tum, eo quod ipse fscerat haec omnia, et justitiam, et fidem, quam con-
servavit genti suae, et exquisivit omni modo exaltare populum suum.
36. Et in diebus ejus prosperatum est in manibus ejus, ut toUereiitur
©a« I. S5uc^ ter 5Waccabäcr. 14, 1—24. 5Iiun. 1—19. 791
gentos de regione ipsorum, et qui in civitate David eraiit in Jerusalem in
arce, de qua procedebant, et contaminabantoninia, quae in circuitu sanc-
torum sunt, et inferebant })lagani magiiam castitati :^' 37. et. collocavit
in ea viros Judaeos ad tutamentum regionis et civitatis, et exaltavit
niuros Jeru.^alem. 38. Et rex Denictrius i^tatuit illi^^ sunmium sacer-
dotium. 39. Öecunduni haec^^ fecit euni aniicuni suum, et glorificavit
eum gloria magna. 40. Audivit enim quod appellati sunt Judaei a
Romanis amici, et socii, et fratres, et quia-'" suseeperunt legatos Simonis
gloriose: 41. et qqia Judaei, et sacerdotes eorum consenserunt eum esse
ducem suum, et summum sacerdotcm in aeternum, donec surgat propheta
fidelis: 42. et ut sit su})er eos dux, et ut cura esset illi pro sanctis,^ et
ut constitueret praepositos super opera eorum, etsu})er regionem, et super
arma, et super praesidia: 43. et cura sit illi de sanctis: et ut audiatur
ab Omnibus, et scribantur in nomine ejus omnes conscriptiones'^^ in regi-
one: et ut operiatur purpura, et auro: 44. et ne liceat'^ ulli ex populo,
et ex sacerdotibus irritum facere aliquid horum, et contradit-ere his quae
ab eo dicuntur, aut convocare conventum in regione sine i})so: et vestiri
purpura, et uti fibula aurea; 45. qui autem fecerit extra haec, aut irritum
fecerit aliquid boimm, reus erit. 40. Et complacuit omni })opulo statuere
Öimonem,*' et facere secundum verba ista. 47. Et suseepit Simon, et
placuit ei ut summo sacerdotio fungeretur, et esset dux, et princepsgentis
Judaeorum, et sacerdotum, et praeesset omnibus. 48. Et scripturam
istam dixerunt ponere^^ in tabulis aereis, et ponere eas in peribolo sanc-
torum,^" in loco celebri: 49. exemplum autem eorum ponere in aerario,*'
ut habeat Simon, et filii ejus.
1) Tnii r<- 140 5Cii rcmctriu^ 'DNcvitpr, <>on bcn viricitiKtcn SoIoni|lcn Cbcrattm^, ivelcbr
tut uiuicrnc bcm (£robercr •?}ltt^ri^v^tc? ■ofn faxtbitn f^lrünej VI.) untcrtnorfcn battcn, ciiuic-
larcn, "feinen ^^\\c\ na* ^^^fctieit on, ivo er, irie fie ihm i>eväMa*en, cirofjen ".JlnbaiU] finDen nintt.
(ix foli^tc trr C£ inlaMiiii; in r>-r .CL^ffiuiniV fo^ann cjci^en Jn^pinMi i,n operircn, un^ 503 über feit
(fupbrat iinü linrie, fant au* aücntbalben iiropen 3lnbani^, io ta^ (i ibm möiilid) n^vir, bic
'iPvirtber in mcbreren iitladUcn ^11 befielen, 'ir-äbrenb man aber je^t mit ibm in grieber.^-
unterbanbUnu^cn trat, irarb er in einen ."pintcrbalt gciccft, bafelbft^i^efaniien jKiiommen nnb fein
.f>eer nieberjiemacbt. ^C^Jitbribate« lief; ibn im c\an\(n ^Reiite ^ur eebau berumfübren, i^eträbrtf
ibm jcbcd> al?^ann einen 5i^ in ^I^rfanien, wo er ibm feine Iccbter rifbobOiiuna jur ^be i^ab,
Flav. Jos. Aiiti(iii. XIII. f. 1 ; Justin, od. 1 ; :5S. 'J. — -2} j^emeinfamer "iJamc ber .Hcnicie
^''artbien?. .(pier i|l 'Iiiitbribate^ T. bamit ijemeint Oros. Y. 4. — Üj fe(l beipcn fines suos;
f'ir Tfi üptn alrnv. — ^1) „er nabm ^cP^f ^iini •S'afen," b. b. er lief! ben perfaüenen .?>afen mifbcr
berftcllen nnb baute bcf;balb einen c\ro^in Tamm in ber :>Ricbtnnii na* Tflen. (£r t|l nc* bi«
beute ber einjic^e .ipafen -palaftina'?. — 6) rnir r//noi^ rfj^ i)a/,in.7>/c. (fr nuidne ben ^^nfcln bea
Weerce einen "(finyianc?, b. b. er ma*tc e^ ben l'änbcrn tee ©eften^ nu\ili*, ibre ©aarcn auf
bem ^:Ofeere in ba? Vanr ^u brinjien unb bafelb)! (£rpert jn nebmen unb ut 'oerfübren. — (») "ifad)
5cbot5 bcifn bie^: (Sr bradne ?uie "(i?raeliten au-j ber 'McfanocnfdHift b^im, in ber fic fd)ma*-
tcten, fei e? nun bur* 'l^crträiie ober bur* bictatcrif*e J^erberunii. (£orneliu? a Vapibe u. 'H.
leyien biefen äDcrten au* n'p* ben $inn bei: „t£r ma*tc oiele '^H'fan;iene." Slllein e^ ift
möglich, bap ber Iep;terc Sinn ber allein rid^ij^ ift. ®enn Simon ■okk (^iefanjiene ma*te, \o
folqt ton felb|l, bajj er j^iele Israeliten au£! ibrcr («efancienütaft bamit anliefen fcnnte. —
7)" f. 4, 12. 29; lo, 14. — 8) .'«c. Sion ; \;i, 49. Taf; ber bl. i^erfaffer <s'<a]a ni*t nennt, bicnt
Webreren ^u einem '^^^runbe, raf; i;',, 4;i Guzani. ni*t (Jaza ^u lefen ift. Ter i^ewei? a .silenti«»
\\\ jebo* rcn feinem ic i^ropcrt üBertbe. — 9) ^fp' nyndüv tKoim/.nyoivro „rcbeten mitcinanber
ron bem mi\d Unb fi>Vbl|lanb be« l'anbeö." — 10) tn<h-aavTo 66iai- „fleibeten lld) oornebtit
unb irt .ftrieciofleibuniv" — II) xm fraStv ai räf f i' aKtbeaiv o xvpi^m(.n: ,,(£r bra*te lie in orbent»
Ii*en Staub bur* ''iJluerürtunii mit "Jdlem, rca? jur ^i^efeftijiuui^ i^ebc'rt." — ll2) hjq hrov „ft»
iKiin fein "ilJame berübmt UMiiPe . ." — PJ) „ror ber i^crfanimlunji bee i^plfe?-," f. 10, 7. —
\li) Ti) hvrnjKKtxw „^ie 'Jlbf*rift." — lo) ml // ftoliq . . Sparta batte bamal? feine Äbnijif
mcbr, fon^ern nur Spboren. — M»! f. i. f55r. — 17) ev toU; (nzoäeöityuFi-oi( tov &i//iov ßiß?.ioic
,,in ben baju bci"tinUnten i'olfebüdH'rn."— 18 1 rnv f;ff^v /umnöairof Hn- öfifiov r<:>v i-apnar^ur.
19) t)itfer gelben« S*ilb ti>n lüOO ®?inen Sittverc batte, wcnti man mit ben JHiJmern nacf*
792 T)aä I. Suc^ fccr OTaccabäcr. 13, 24—49. «nm. 19—41.
vittif*en Wincn regnete, einen SDert^ non 123,625 Xufatcn. (Simon trottte burd) bicfe^ ß5c-
ütenf »tcüeict)! ixn Sdiu^ ber yRömev ilnnbi(^fn. — 20 LXX blc§ ö 6f/fior. renn niitt ba«
römifrf)c, foni>crn ba^ jübifcbe iSoit i]! bicr i^cmctnt. Die (Sinfcfealtunc^ be^ SBortcö romanm
flefcbab offenbar burdt einen ^rvtbuni tcr Sltjfc^reibcr. — 21) .^cbraiennij! für „biefc Dini^e."
22) fan'/ptae yap aiircx; Kai ol äSsÄOol ahrov Knl ü o'ikoc; tuv rrarfyhq avrov^ Kai eno'/.ifirjaav roiif
i.X-&povz 'lapny'A äir' a'v-üv „bcnn feft ijl er aeftanben, unb feine *.J?rübcr unb ba-j ^^wi feine«
S5aterö, unc \\e babcn it)ei^iicfdm?>ft bic ^cinbe ij^nael« in>n ftc^." — 2?i) küI ia-rjoav avjü eXev-
^epiav „unb fie baben ibnt (bem 3?olfe) bie greibeit berj^cftcüt." — 24) h' arif/.air „auf maulen."
2-5) 2(uJiufi-®epteniber bcö 3. J4o »o. Sbr. — 26) h ^npap.il. Dijnc Jwcifcl bicp cö im Jpebr.
*?J^ D^ *lti^(1 /;«lüril beö 25o(fe5 ®ottco," auf Simon bcjoiien. Xie^Tvipoiltion in faßt bann
jve.a. — 27) t:yi-upi<yiv ijfiiv. n?aö Sdtol^ ridstii^ überfe^t: „5)?an bat uns( tunb c^etban." —
28) ^ier bcoiinut fdion ber ^Jadifag,; c^ i|l baber"?u überfe^en : „iC' bat Simon, ber -jrobn be«
'3}?attatbia^i u. f. f." — 29) LXX fel3eu nod^ bei: tüv iavToi „nom eigenen (i^ermöflen)." —
30) Trpdc Tjjv TovTuv i-Traväp-duaiv „waei ju it)rcr iu'rbefferunc^ ciceignet War," b. b. äur 5l?er»
be)Terun.a iörer 3inlanbe. — ^51) tv rij ä^rtia „in ber 9tcinbcit," r. b. an bem reinen beili^cn
Drte. — 32) „be|tdti;it ibm." — 3'i) i^^bcrt nadi bem 's5ried5. nod^ 5um i-'Orberiiebcnren 3?erfe.
341) liebt für qu<)d»baf! ; fcn?ie aud) im ndd)tlen Ba^t. — So) Kai h-ur fiihu ahrü rrepi tüv
äyiijv Kax^iarävaL ahrov.q inl tüv tpyDv avTüv . . Xas ut bei§t bier UHb fo <i.v.6.) in ben fotc^cnben
Sätzen: qnomodo. — 36) „ade Urfun^e^." — 37) Kai ovk k^Larai oiiSevi „unb e^ ift deinem
aüi bem i?o!fc erlaubt . ," — 38) ■&ea^*)ai. ^ifiuvi „bem Simon foldjee ^u bcftimmen," b. b.
biefee für Simon fei'iäufe|;;en. — 30) „licljcn fie fc?en." — 40) „in ben JHingmauern be«
^ettijitbum^." •— 41) 2^ie'Sd)ag.fanimcr war auc^ ba« Urd)h »ed 3;empel«.
Caput XV.
1. Et misit rex Antiochus^ filius Demetrii epistolas ab insulis maris*
Simoiii sacerdoti, et principi gentis Judueoruin, et uiiiversae genti: 2. et
erant continentes huiic moduni : REX Antiochus Simoni sacerdoti magno,
et genti Judaeorum saliitem. 3. Quoniam quidem pestilentes obtinuerunt
regnum patrum nostrorum, volo autein vendicare regnum, et restitnere
illud sicut erat antea: et electain feci multitudinem exercitus, et feci
Daves belliras. 4. Volo autem procedere per regionem* ut ulciscar in
eos, qui corruperunt regionem nostrani, et qui desolaverunt civitates
multas in regno meo. 5. Nunc ergo statuo tibi omnes oblationes,* quas
reniiserunt tibi'^ ante me omnes reges, et quaecunique alia dona remi-
serunt tibi:^ 6. et perniitto tibi lucere percussuram proprii numisniatis" in
regione tua: 7. Jerusalem autem sanctam esse,' et liberam: etomnia arma,
quae fabricata sunt, et praesidia, (:[uae construxisti, quae tenes, inaneant
tibi. 8. Et omne debitum regis:^ et quae futura sunt regi, ex hoc, et in
totum tempus remittuntur tibi. 9. Cum autem obtinuerimus regnum
nostrum, glorifieabimus te, et gentem tuam. et templum gloria magna,
ita ut manifestetur gloria vestra in uni versa terra. 10. Anno centesimo'"
septuagesinio quarto exiit Antioclius in terram patrum suorum, et conve-
nerunt ad eum omnes exercitus, ita ut pauci relicti essent cum Try-
[)hor 3." 11. Et insecutus est eum Antiochus rex, et venit Doram ^'^ fugiens
per maritimam; 12. sciebat enim quod congregata sunt mala in eum,"
et reliquit eum exercitus. 13. Et applicuit Antiochus super Doram cum
centum viginti millibus virorum belligeratorum, et octo millibus equi-
tum : 14. et circuivit civitatem, et naves a mari acces.«erunt: et vexabant'*
civitatem a terra, et mari, et neminem sinebant ingredi, vel egredi.
15. Venit autem Numenius,*^ et qui cum eo fuerant, ab urbe Roma, ha-
bentes epistolas rcgibus, et regionibus scriptas, in quibus continebantur
793
haec: IG. LUCIUS consul'* Romanorum, Ptoleniaeo rogi salutem."
17. Legati JiKhieorum veneruiit ad iios aniici nostri, renovantes pristi-
nain aniicitiam, et societateni, inissi a Simone principe Sacerdotuni, et
populo Judacorum. 18. Attulerunt auteni et clypeum aureniii ninaruni
mille. 19. Placuit itaque nobis scribere regibus, et regionibus, ut non
inferant iliis mala, iieque imjiugnent eos, et civitates corum, et reginnes
eorum: et ut non ferant auxilium pugnantibus adversus eos. 20. Visum
autem est nobis accipere ab eis clyj^eum. 21. Si qui ergo pestilentes
refugerunt de regione ipsorum ad vos, tradite eos Simoni principi sacer-
dotuni, ut vindicet in eos secundum legem suam. 22. Haec eadem scripta
sunt Demetrio regi,'^ et Attalo,'^ et Ariaratbi,^ et Arsaci,^' 23. et in
omnes regiones: et Lampsaco,^ et Spartiatis, et in Delum,^* et in Myn-
dum,^^ et in Sicvonem,""* et in Cariam, et in Samum, et in Pamphyliam,
et in Lyciam, et in Alicarnassum, et in Coo, et in Siden,^^ et in Aradon,
et in Rliodum, et in Phaselidem, et in Gortynam, et Gnidum, et Cyprum,
et Cyrenen. 24. Exemplum autem eorum scripserunt Simoni principi
sacerdotum, et populo Judaeorum. 25. Antiocbus autem rex applicuit
castra in Doram secundo,^' admovens ei semper manus, et machinas
faciens: et conclusit Tryphonera, ne procederet; 26. et misit ad eum
Simon duo millia virorum electorum in auxilium, et argentum, et aurum,
et vasa copiosa: 27. et noluit ea accipere, sed rupit omnia, quae pactus
est cum eo antea, et alienavit se ab eo.^ 28. Et misit ad eum Atheno-
bium unum de amicis suis, ut tractaret cum ipso, dicens: Vos tenetis
Joppen, et Gazaram, et arcem, quae est in Jerusalem, civitates regni mei:
29. fines earum desolastis, et fecistis plagam magnam in terra, et domi-
nati estis per loca multa in regjio meo. 30. Nunc ergo tradite civitates,
quas occupastis, et tributa locorum, in quibus dominati estis extra fines
Judaeae; 31. sin autem, date pro illis quingenta talenta argenti, et
exterminii, quod exterminastis,-'^ et tributorum civitatum alia talenta
quingenta: sin autem, veniemus, et expugnabimus vos. 32. Et venit
Athenobius amicus regis in Jerusalem, et vidit gloriam Simonis, et cla-
ritatem^" in auro, et argento, et apparatum copiosum:^' et obstupuit: et
retulit ei verba Regis. 33. Et respondit ei Simon, etdixitei: Neque
alienam terram sumpsimus, neque aliena detinemus: sed bereditateni
patrum nostrorum, quae injuste ab inimicis nostris aliquo tempore pos-
sessa est. 34. Nos vero tempus habentes, vindicamus hereditatem patrum
nostrorum. 35. Nam de Joppe, et Gazara"*^ quae expostulas, ipsi facie-
bant in populo plagam magnam, et in regione nostra: horum damus
talenta centum. Et non respondit ei Atbenobius verbum. 36. Reversus
autem^^ cum ira ad regem, renuntiavit ei verba ista, et gloriam Simonis,
et universa, quae vidit, et iratus est rex ira magna. 37. Tryphon autem
fugit navi in Ortbosiada.^^ 38. Et constitnit rex Cendebaeum ducem
maritimum,^ et exercitum peditum et equitura dedit illi. 39. Et manda-
vit illi movere castra contra faciem Judaeae: et mandavit ei aedificare
Gedorem,^® et obstruere portas civitatis, et debellare populum. Rex autem
persequebatur Tryphonem.''^ 40. Et pervenit Cendebaeus Jamniam et
coepit irritare plebem, et conculcare Judaeam, et captivare populum, et
interficere, et aedificare Gedorem. 41. Et collocavit illic equites. et exer-
citum: ut egressi perambularent viam Judaeae, sicut constituit ei rex.
794 Dag I. ^xiäj ter 'mauabhx. 15, 1—39. Slnm. 1—37.
1) riefer 3lnticd)ug YII. 139-131 mar ein Sobn be? remetriug I. Scter unb jün^frcr
23ruber bcs rcmetriiiei II. 9iicatpr unb fübrtc bcn 'Beinamen „5ibcte?," auA „Sufebes." ' "iUi
fein 3?ruber in bic OcfanjKnfdiaft bc? 5(rfaceg 14, 1-3 gcratt)cn war unb f\d} im Oriente bcffcn
a;od)ter 9?bcbiHiuna ^ur ^rviu pencmmcn, bot ibm Slecpatrvi, bie Äönii^iu unb ^-rau feinet
SBruber^, nidit nur ibrc ^^erfcn, fcnbcrn aud) ba« 9?etd) an, auf wclcfte^ "Jfncrbietcn er ein^in^
unt> foj^lcic^ um einen Einbaue? nrnrb Justin. 36, 1 ; Flav. Jos. Antiq. XIII. 7. 1. — 2)" Sr
befanb'llcb bamal«* awy JKbcbue, ivc er auch bie 9?ac^rtcbt oon bcr (SJcfani^ennebmunfl feine«
53ruber^ ctttpfanjicn batte. — 3) ßov>.o/iini öi eKßf/vm kutü tt/v x<^pav „id) n^iü an ba? ^anb au^*
ftcicien," b. i. VCn (£otevn ber. — 4) larrz/u aoi Tzarra rä äipaipeiuaTa ä ci&r/Kav aoi ol Trpb Ffiov
fiaaiAei^. Wi<xn fauu bier jiri^rünbeten ^n^cifct bcßcn, ob nid)t ablatione? anftatt oblationes }U
Icfen ift, ba nur ba? erftcre fem .aricd). ämtpf fjava entfpricfct. 2Ba? fcd man aber unter bcm
SBegi^encmmenen oerfiebcnV 5*0(5 i'^erftcbt barunter jenen Jbeil St>rieno, nn'Uten bie 3uben
feit einigen 3iibren al6 tbr Sigentbum (id) erfo*tcn batten. S6 täjjt fid) taum eine befferc Sr»
tlärun;; geben;" f. ^.^. 28. — 5) „wai? fic an bid) abgelaffen babcn." — 6) „unb wae ile <[.x\.
anbcren ©efdieufen an bid) abgclaffcn baben." ^\«.<ii ber i'uljvita >räre in biefcm 3?erfe ni*tg
?lnbcre^, al^ bie auf Id, 28 auggcfprod^cne '??adMaffung aücr 'iJtrt Slbgabcn unb i'eijiungcn ju
»erflebcn. 3lücin vpn birfcn fdicint crft 4>. 8 tic JRebe 5U fein. — 7) ,",eigene6 WünjgepVägc."
Simon prägte bereite feit feinem 9h-gierungeantritt bie je^t, alfo fAon t^ief ^jabre, (iktfmünjen.
8) 'lepoiKFa^u (Si Kai tu. <r,/« £lva( t/.ev-&cpa ,,3frufalfm uub bae ^eiliiitbuttt ( Jempel) foü frei
fein." £ie greibeit 3ci"Wfvilci"^ tt^i»"b bier in 'Sonbcrbeit aue^gefvrcd^en, n?ett ja 5(nticd)u«
ebenfalls i^on biefer ^tabt fid) (Streas? bdttc mubebaltcn ftMinen, 5. '.J^. bie 3^urg Taribei. —
9) \Rat6 2d)olj bat bier ber Äonig n^abrfdninlicb bae yalmjweig« unb ^ronengelb im Slugc
13, 39; aüein Jrarum foß man ni*t lieber fagen, er t^erftebe barunter Sdlee, tvao man bem
.«önige f*ülbe. — 10) i. ^j. 138 v. ßbr. — II ) Gin ?ifann n>ie 2:r!:>pbon mufUe notbirenbig
feinen 3(nbängcrn in fur5er 3fit vierbatjt iverfen. — 12 1 fif Awpä. Tor war eine feftc 5ef-
»laDt jn^ifdicn bem (£armc( unb Safare«. Sie beijjt je^^t lantura. — 13) „bap sjon allen
Seiten fid) Unglüd über ibn bduftc." — 14) ko'i ii}/.i,h- . . Kai oi<K daaev . . §lntiod)U3
bebrdngte bic Stabt ron allen Seiten auf fo(*e 5lrt, ba^^f Rd' ttotbwenbig auf fur^e 3fit
ergeben tnu§te. — 13) f. 14, 24. — 16) 9?ü{6 Salianug ift barunter Salpurniue ^yifo ju s>er'
fteben, ber mit ^J^opiliu^ (ionful war. 5K>ob( mit weniger 9{ed)t t^crfteben Einige ben l'uciud
iWeteüu? (Iait>uö ober Vuciuö (^uriue ^^bilu^ barunter, ba bic ^i'\t ber Senbung bc? 9?untcniu^
offenbar erft nad) ibrem GonfulÄt ju feigen ift. — 17) worunter ^ tolemäus ^Hbecon HÖ-
HT, ber aud) Gucrgete^ II. beijjt, ju i^erfteben ift. Xie Jtömcr gaben bcm 9fumeniue ^i^riefe an
frembe 5?ölfer nur aue bem Cihunbe mit, weil beren 3nbalt bie t^cgünftigung be« neuen jübifd)en
Staates betraf. — IS) bcm Xemctrtu^ 9iicator, 'i^ruber bce 3lntiod)uö Sibete^; f. 14, 1-3. —
19) @e ift bicj; ^Ittalu» IL ihmi ^yergamu^? 158-138, ber bcn JKömern fein ^Bcnnögcn teftamen»
tarifit iicrmadite. — 20) (£r war i^önig ■t^^x (lappabocicn. — 21) Äönig »jon "Partbien;
f. 14, 2. — 22) Stabt am -^cUeepont. Kai laufauy^ weldjcr 9?ame ganj unbefannt ift. —
23) Xie ct)c(abifd)e 3nfel war nid)t nur burc^ ibren ^}{pp[(eeu(tu^, fonbern au* für* ibren
^&anbet berübmt. — 24) Seeftabt in Sarien. — 251 -^auptort bcö Staate? Sics^on, unweit
Sorintb im '»Petoponncö. — 26) Stabt in 'J^ampbiiien. Tag btcr mcbrere Staate für ftd)
genannt werben neben ben i'änbcrn, bcnen fic angcbörten, bürfte bcwcifen, ba§ ftc bamai? unab-,
Bdngig i^on ber .g)crrfd^aft ter l'änbcr waren, fencn fie angebi^rten. — 27) fi' r>i (kvri/ia, ma^
wobl beipt am jweiten Sage. 9lm crftcu umgab er bie Statt, am ^weiten begann er bie '^e«
lagcrungeiarbcit. Salianui? aber beutet, er babc nad) frud)tlofen i^erfud)en bic Stabt mit neuen
Gruppen uub neuen Ävdücu belagert. — 2S) Ta ^Intiotifeuö fab, bap fein Unternehmen, ben
Jbron an fid) ^u bringen, guten (Vortgang gewann, cntfremtctc er ftd) bcm Simon. — 29) „unb
für bic iBerwüftuug, bie ibr angerid)tet babt." — 30) Kai Kv?.tKäoi' fierä xpi'ff^-ifj^rcjv kuI äpyvpu-
uäTojv „unb ben Sdienftifd) mit golbcnen unb fttberncn '^cfcbirrcn." — 31) koI TT-apäaramv
iKavT/v „unb ben gejiemenben .^offtaat." — 32) Simon will bier fagen: SBenn wir aud) ^oppe
unD (SJajara nid)t als urfpritngIid)Cr Sigcntbum in ^Infprud) ncbmen woüen, fo befit?cn wir felbe
bod) ale rccbtmäpigc (£robcrung, weil fie un6 burd) Unrecbt, ba^ ftc in unfercm f^cbietc getban,
|um Äricgc aufgcforbert baben; 12, 33; 13, 43. rcffenungead)tet will er für ftc eine Gnt'
fd)äbigung v^blcn. — 33) (£r febrte na* Tor ^urüd, wo 5lntiod)ue mit tem '^clagcrungebccre
war. — 34) Gr flob nad) Crtbofia, einer Seeftabt 'iVbi.Mucicne', ber C^nfcl ^Irabu?; gegenüber.
■D^ad) glaviuö ^ofepbuö weiterem 'i^ericbte Würbe er in '.Jlpamea gefangen genommen unb binge-
ri*tct. (Jr, ber bem 5cnatl)ag unb fem in feine .(pdnbc gegebenen jungen 3lnticd&uei (Xbcoe)
ben Untergang bereitet batte, warb nun aud) felbft XHMt ber ftrafcnbcn "ijcmcfi? ju red)ter 3fit
cingebolt. — 3-j) n-parr/yov 7?/f TrapaAia^ „^um i^cfcblebabcr über ba« .ftüftcnlanb." — 36) -t,v
KtSpüv. Tiefes Hebron (rid)tigcr (55cbor otcr Weferotb) füböftli* )3on 3^ininia gelegen, follte
alä (örcnäfcfturtg unb 3(u6gangspunft, um gegen ^i'bda :;u operiren, lu-iüfornmert bergcftellt
»erben. — 37) (Sr s^erfolgtc ibn, inbem er ^uerft rnbofta belagerte unb einnabm> bcrnact) in
Slpamca (wie ftHnügft. Jlaciiue ji^fc^bu« üigt) ibn gefangen nabm unt ^inric^icn liep.
795
Caput XVI.
1. Et asccndit Joannes de Gazaris,* et nnntiavit Simoni patri suo qnae
fecit Cendebaeus in populo ipsoriim. 2. Et vocavit Simon duos filios
seniores, Judani, et Joannera, etaitillis: ICgo, et fratres mei, et donius
patris mei expugtuivimus liostes Israel ab adolescentia iisque in liunc
diem: et prosperatum est in manibus nostris liberarc Israel aliquoties.
3. Nunc autem senui,^ sed estote loco meo, et fratris mei,^ et egressi
pugnate pro gente nostra: anxilium vero de caelo vobiscum sit. 4. Et
elegit de regione viginti millia virorum belligeratorum, et equites; et
profecti sunt ad Cendebaeum: et dormierunt in Modin.* 5. Et surrexe-
runt mane, et abierunt in campum :^ et ecce exercitus copiosus in obviam
illis peditum, et equitum, et flnvius torrens^ erat inter medium ipsorum.
0. Et admovit castra contra faciem eorum ipse, et po[)ulus ejus, et vidit
])opulum trepidantem ad transfretandum torrentem, et transfretavit pri-
nius:^ et viderunt eum viri, et transierunt post eum. 7. Et divisit popu-
lum,^ et equites in medio peditum: erat autem equitatus adversariorum
eopiosus nimis. 8. Et exclamaverunt sacris tubis, et in fugam conversus
est Cendebaeus, et castra ejus: et ceciderunt ex eis multi vulnerati: resi-
dui autem in munitionem fugerunt.^ 9. Tunc vulneratus est Judas frater
Joannis: Joannes autem insecutus est eos, donec venit Cedronem, quam
aedificavit:'" 10. et fugerunt usque ad turres," quae erant in agris Azoti,
et succendit eas igni. Et ceciderunt ex illis duo millia virorum, et rever-
sus est in Judaeam in pace. 11. Et Ptolemaeus filius Abobi constitutus
erat dux in campo Jericho, et liabebat argentum, et aurum multum;
12. erat enim gener summi sacerdotis. 13. Et exaltatum est cor ejus, et
volebat obtinere regionem,'^ et cogitabat dolum ad versus Öimonem, et filios
ejus, ut tolleret eos. 14. Simon autem, }-erambulans civitates, quae erant in
regione Judaeae, et solicitudinem gerensearum, descenditin Jericho ipse,
et Mathathias filius ejus, et Judas, anno centesimo septuagesimo septimo,''^
mense undeeimo: hie est mensis Sabath. 15. Et suscepit eos filius Abobi
in munitiunculam, quae A'ocatur Doch, cum dolo, quam aedificavit: et
fecit eis convivium magnum, et abscondit illic viros. IG. Et cum inebri-
atus esset Simon,'* et filii ejus, surrexit Ptolemaeus cum suis, et sumpse-
runt arma sua, et intraverunt in convivium, et occiderunt eum,''' et duos
filios ejus, et quosdam pueros ejus; 17. et fecit dfcce})tionem magnam
in Israel, et reddidit mala pro bonis. 18. Et scripsit haec Ptolemaeus,
et niisit regi ut mitteret ei excrcitum in auxilium, et tradoret ei regionem,
et civitates eorum, et tributa. 10. Et misit alios in Gazaram tollere
Joannem: et tribunis^*' misit epistolas, ut venirent ad se, et daret eis
argentum, et aurum, et dona. 20. Et alios misit occupare Jerusalem, et
montem templi. 21. Et praecurrens quidam, nuntiavit Joanni in Gazara,
([uia periit pater ejus, et fratres ejus, et c[uia misit te quo(iue interfici.
22. Ut audivit autem, vehementer expavit: et comjirehendit viros, qui
venerant perdere eum, et occidit eos: cognovit enim quia quaerebant
eum perdere. 23. Et cetera sermonum Joannis, et bellorum ejus, et
bonarum virtutum, quibus fortiter gessit, et aedificii murorum, quos
extruxit, et rerum gestarum ejus: 24. ecce haec scripta sunt in libro
dierum'^ sacerdotii ejus, ex quo factus est princeps .sacerdotum })0.st
patrem suum.
796 5)aö I. 53uc^ ter 'iDtaccabäfr. 16, 1—24. ^nm. 1—17.
I) Sobanne?, bcr Sobn ®imonö; f. 13, 54. Sr tft ber nad^^er fo berühmt gcwpvbent ^ar-
Cvinu^. — 2) LXX fe^cn bfi: «a' i/zeif d« h tu eMel iKnvoi iare kv Toig ereac. — 3) b. b. bfi
t5crjtprbcnen ^onatbaes. — 4) „bieltcn bag 5tad)t(ager in Wobin;" f. 2,1; 13,15-20.—
3) in ber Sbene jwif^en ^amnta unb S^PPf- — 6) ein 2BiIt»bacb, ber nur jur JRcgenjeit
3Ba)Ter batte. — 7) ^ob^nneö ging bem Solfe mit ^nti) unb (Jntfcbloftenbcit uoran unb jeigte
ftd) würbtg feiner 45dter. — 8) ffiabrenb man fcnft bic ^Reiterei ju ben ®eitenflügeln flcUte unb
in fie ^JJitte blc§ ba^ fcbrocrberoajfnete i^upttotf nabm, machte er eö umgefebrt. t£6 nctbigtc ibn
baju bie geringe 3abt ber ©einigen. — 9) „in bie J^cftung ®ebor." — 10) Diefe legieren
Sßorte: quam sediticavit, ftnb auf ^enbebäuö ju bejieben. — 11) worunter nicbt^5In^ere6, al«
■iperbcntbürme ju öcrfleben fein bürften, bie jur Ärieg^jcit rcab^rfcbeinticb ju mi(itärif(^en
Waneuoreg bcnü^t mürben. — 12) er roottte jtatt Simons bie ^teüe ce« ^anbe^fürften unb
.ßobcnpriefter^ bebaupten. — 13) im ^anuar^^ebruar b. 3. 135.— 14) Die Orientalen
gebraueben ben 3luöbrurf inebriari »om „iaatttrinten" bei ben 5)?abl!ieiten. Tenn bie 3:runfen-
beit nai^ unferem ®prad)gebraucb i|l bei ibnen tuvai ganj Ungen>i>bnlicbeö ; Gen. 43, 34. —
15) Der unbeberrfd)te (Ebvgei^ öerlcitete ^totcmdug jucrft jur geinbfd)aft, bann jum 5}fprb,
enbti^ jum 33erratb gegen baö ^eitigtbum unb gegen ba? 33aterlanb. »tolbergfc^tbem ©imon
ein fcbi^ne? Benfmat mit ben SBorten: ,,'^c fiafb (Simon, biefer große 9:>?ann, gro^' aU |)ober'
priejlcr, gürft unb gelbberr; eine flammenbc Scucbte be^ .gieiligtbumö, ein Spater be« 55oIfe3,
ein s^oßroerf ivibcr bie ^einbe S^fiifl^-" — 16) ben i^clbberrn ober ©cnerdlen ber einjelnen
iSoTpi. — 17) 2lu^ biefcm Slagebui^e fdjöpfte n)abrfd)etnli(i glaoiu^ 3ofepbuö bie reicbUcben
3fad)ricbten, bie er über bie 9tegierung unb ba^ Sebcn bes Sobanneö ^^rcanu? gibt. Slu(^ ba«
?on Sirtue Senenftö in ber "58iblio"'tbef beö 'JJagnini ju iJnon gefunoene oierte (nad) »tolberg
fünfte) 53u^ ber Waccabder b«nbeU baoon.
LIBER SECUNDUS MACHABiEORUM.
Caput I.
1. FRATRIBUS, qiii sunt per Aegyptum,' Judaeis salutem dicunt
fratres, qui sunt in Jerosolyniis, Jutinei, et qui in regione Judaeae et
pacem bonam. 2. Bonefai-iat vobis Dens, et nicmincrit testamenti sui,
quod locutus est ad Abraham, et Isaac, et Jacob servorutn suorura fide-
liuin: 3. et det vobis cor oinnibus ut colatis euni, et faeiatis ejus volun-
tatcni corde magno, et animo volenti. 4. Adaperiat cor vestrum in lege
sua, et in praeceptis suis, et faciat pacem. 5. Exaudiat orationes vestras,
et reconcilietur vobis, nee vos deserat in tempore malo. 6. Et nunc hie
sumus orantes pro vobis. 7. Regnante Demetrio, anno centesimo'^ sexa-
gesimo nono, nos Judaei scripsimns vobis^ in tribulatione, et impetu, qui
snpervenit nobis in istis annis, ex quo recessit Jason* a sancta terra, et a
regne. 8. Portam succenderunt,^ et eftuderunt sanguinem innocentem:
et oravimus ad Domitium, et exauditi sumus, et obtulimus sacrificium,et
similaginem,® et acceudimus lucernas, et proposuimus panes. 9. Et nunc
frequentate diesscenopegiae raensis Casleu.^ 10. Annocentesimo" octoge-
simo octavo, populus, qui est Jerosolymis, et in Judaea, Senatusque^ et
Judas,'" Aristobolo magistro" Ptolemaei regis, qui est de genere
christorum sacerdotum,'^ et his, qui in Aegypto sunt, Judaeis salutem, et
sanitatem. 11. I>e magnis periculis a Deo liberati raagnifice gratias
agimns ipsi, utpote qui adversus talem regem dimicavimus.'^ 12. Ipse
enim ebullirefecit dePerside'* eos, qui pugnaverunt contra nos, etsanctara
civitatem. 13. Nam cum in Perside esset dux i[)se,''' et cum ipso im-
mensus exercitus, cecidit in templo Naneae,'" consilio deceptus sacerdo-
tum Naneae; 14. etenim cum ea habitaturus venit ad locum Antiochus,
et amici ejus, et ut acciperet pecunias multas dotis nomine.'^ 15. Cuiu-
que proposuissent eas sacerdotes Naneae, et ipse cum paucis ingressus esset
intra ambitum fani, clauserunt templum, 16. cum intrasset Antiochus:'*
apertoque occulto aditu templi, mittentes lapides percusserunt ducem, et
eos qui cum eo erant, et diviserunt inembratim, et capitibus amputatis
foras projecerunt. 17. Per omnia benedictus Deus, qui tradidit impios.
18. Facturi igitur quinta et vigesima die'® mensis Ca.'^leu purificationem
templi, necessarium duximus significare vobis: ut et vos quoque agatis
diem scenopegiae, et diem ignis,'*" qui datus est quando Nehemias aedi-
ficato templo et altari obtulit sacrificia. 19. Nam cum in Persidem^'
ducerentur patres nostri, sacerdotes, qui tunc cultores Dei erant," accep-
tum ignem de altari occulte absconderunt in valle, ubi erat puteus altus,
et siccus, et in eo contutati sunt eum, ita ut omnibus ignotus esset locus.
•20. Cum autem praeterissent anni multi,^^ et placuit Deo ut mitteretur
Nehemias a rege Persidis: ue|)otes sacerdotum illorum, qui absconderant,
misit ad requirendum ignem: et sicut narraverunt nobis, ^* non invene-
runt ignem, sed aquam crassam. 21. Et jussit eos haurire. et atterre sibi :
et sacrificia, quae imposita erant,-' jussit sacerdos Nehemias asi)ergi ipsa
aqua, et ligna, et quae erant su|»erposita. 22. Utque hoc factum est, et
tempus atfuit, quo sol refulsit, qui prius erat in nubilo, acceiisus est ignis
magnus, ita ut omnes mirarentur. 23. Orationem autem faciebant omnes
797
798 3)a« II. SBuc^ ber g^accabäer. ], 1—10. 2Inm. 1—11.
sacerdotes, dum consumraaretur sacrificium, Jonatha inchoante, ceteris
autem respondentibus. 24. Et Nehemiae^'^ erat oratio hunc habeiis
modum: DOMINE Deus omniura creator, terribilis, et fortis, justiis, et
misericors, qui solus es bonus rex,'^ 25. solus praestans,^* solusjustus,
et omnipotens, et aeternus, qui liberas Israel de omni raalo, qui fecisti
patres electos, et saiictificasti eos: 26. accipe sacrififdum pro universo
populo tue Israel, et custodi partem tuam,^^ et sanctifica. 27. Congrega
dispersionem nostram, libera eos, qui serviuut Gentibus,^" et coiitemptos
et abominatos respice: ut sciant Gentes quia tu es Deus noster. 28. Afflige
opprimentes nos et contumeliam facientes in superbia.^' 29. Constitue^^
populum tuum in loco sancto tuo, sicut dixit Moyses. 30. Sacerdotes
autem psalleljant .hymnos, usquequo consumptum e.sset sacrificium.^^
31. Cum autem consumptum esset ^^ sacrificium, ex residua aqua Nehe-
mias jussit laj)ides majores perfundi. 32. Quod ut factum est, ex eis
flamma accensa est: sed ex lumine, quod refulsit ab altari,^'^ consumpta
est. 33. Ut vero manifestata est res, renuntiatum est regi Persarum quod
in loco, in quo ignem absconderant hi, qui translati fuerant, sac^erdotes,
aqua apparuit, de qua Nehemias, et qui cum eo erant, purificaverunt
sacrificia.^® 34. Considerans autem rex, et rem diligenter examinans,'^^
tecit ei templum, ut probaret quod factum erat;^^ 35. et cum probasset,^
sacerdotibus donavit multa bona.^*^ et alia atque alia munera, et accipiens
manu sua, tribuebat eis. 36. Appellavit autem Nehemias hunc locum
Nephtliar,^' quod interpretatur Purificatio. Vocatur autem apud plures
Nephi."^
33crbcmc'rfuni^. ??ür bas II. 23. bat bfr fc(. 3?crfaffcr feine Sinleitiirg iicfd^rieben. .*3.
l) Tie crften 3ubcn braitte ber .Hötiti^ '»Ptplentäu^ i'iic(i, frübcr »velbbcrr 3llcranber3 bc? (ür.,
nad) 2leßi^pteit. (£ö waren iincr 12(1,000, bcnen im Inniviufc bcr :]dt nocb ^Bfcbrcre nacbfcU^tcn,
befonberö feit Cniaö, ber 5obn fe? .ipphenprieiler? Cniai" IIb ^u l'ecnteppliö einen lempel
erbaut batte, n)crtn ber ^jebpsacultu? nacb bem mofaifcben '^k-fe^ie geübt nnirbe. Tie beiben
'-Briefe, 1, 1-9 unb 1, 10-2, ]*) fteben pan^ auper .-^ufaminenbanpi mit bem ciiientlicben i^iutc,
unb bdtten beffer ibrc Stcüe am gnbe al? Slnbanii erbalten. — 2) 143 o. (Ibr. — fj) beipt
bier foviel, a(3 seribiuius vobis. Xie ?}tömer bebiencn ficb in i^ricfen be^ ^^erfectes ani^att beö
^rdfen^;, »eil fie fieb in bie 3fit t>frfe^en, in welcber ber 2(rreffat ben 33rief lieft; ber i^ricf alfo
fd)pn iiefdirieben fein mufi. ''}?ad> "Jlnberen aber lieiU bier eine .!ctnuH'ifung auf einen früberen
^^rief vor, ben fie i. j. \M 5el. 143 *?. (Sbr. gefdirieben bdtten. Sentit mujjte man annebmen,
baö ber bier »^orliei^enbe i\\it(x gefdiricben wölben. — 4) f. 4, 7-25. Bas iBort reeessit,
(iTTeaTT], bcif?t bier: „(£r fiel ab." ITur* (iinfiibrunv^ iMcIer beibnifd)er (s3ebrdiid)e jeigte er
fid) atg einen "Jlbtrünniiien (^e;ien bae (skfei3. — J5) "^^fit wenii^en ÜScrten wirb ^ier bie ein^e»
trctene Ü'erwüftunij nnb bie ibr nad)foliienbe iS?ieberber|lcllun;i be« .^eilijitbunu^ mitj^etbeilt.
I. Macc. 4, 3S-56, — 6) ,_/®eijenmebl," worunter alle unblntiiicn Cufer ?;u rcrjteben finb. —
7) ®ie fortiern bie dci'.)ptifi"ben iMnicer auf, ba>3 CSinweibunviöfeit, weld)e^ feil ber Ü3iet>erber-
fleüuni^ beö .(?eiliiitbumö beiiaui^en worben, ebenfalli^ ju beigeben. So i|^ auffatlettb, x^ci\^ bier
ba^ Sinwcibunai^feft, ba^ fonft unter bem 'Diainen; roprr/ rnr Kn^&ripia/jov et(x tyiTatvia/aiv. o^er
rüi> ryKaiviüiv, a.\\6.) rä (ixiira \jprfommt, benfclbeu 'iJfamen irdv^t. Wie ba»? i.'aubbüttenfef^. 3lßein
bie Urfad)e i\t, weil man e£< auf dbnliite slöeifc, wie biefc^ beöinl:^; f. 10, 0. — 8) 3- 1-4 5.
(£br. -^9) '/ ^rpnvaia, bie bobe 3Jatb6oerfammluiu^_ber'iPric|ler, -Jlelteften unb Sd)rift!U'lcbrten,
bie fidi allmäblii^ in baö, w^U man fiviter bai^ bebe ^iMiebrium bicp, au^bilbete. — lö) wabr-,
fd>einlid) berfelbc, ber unter ben i'erwanbten be? 3obanneS .6".n-canu« (genannt wirb, unb in ber
5lbwefenbeit beffelben, wdbrenb be? ilriej^e? mit ^en ei^rern, beffen Stelle al? jRei^ent vertrat.
"JJad) 9tupertu?, Salianu»?, Scrariue, ^IVariana u. \H. tft er ber i'erfaffer blefeS 58riefeg unb bee
cianjen IT. i^ud)e? ber Waecabdcr. (Cornelius? a l'apibc bielt ibn für jenen ^i'ba?, ■!>0i\ bent
"^laviu^ ^uM"cpbu>o Aiitii|. XIII. 1'.). fajit, i'r fei in iV'ofuMU ^Kufe ber iBeiffaciuni^eiiabe iKu^i'ffn.
■üillein biefer war (offener, foinit 'JluiieböriiKr einer Seete, ben nuin am i/ieten d^rünben nidit
fann (gelten laffen. — 11) 5lritlcbahi6 war nad> t£lemen? von '-JUeranbrien Stromat. V. unö
nad) (£ufebiut< Prncpar. evaiitr. VITI. .3. febr bewartbert in ber ariftotelifAen ipbilpfppbie unb
b.elebrte ben Möniii 'j.Mclemduo •J.Hnlcmetor über ^Nielee vom mofaifcben <13efe^e tu einem "-i^ud^e^
Daö II. SBuc^ bfr SiWacf abäer. 1, 10—35. 3Inm. 11—40. 799
ba^ er für ^^n fitricb. Gei Icipt fiifi tiktt mit ü<c|limmtbcit \cic\in, ob er um bicfee^ '^uc^cei lüiHen,
p^cr »eil er Vebrer bc? *;VtoIemaus 'iVh'.A^coit, etcr lunt "JliiDereii feines' 2o^ne>> 'jptolemaue Üa-
thiini? unu, t)ier vin bie 2mc c\tfteüt trirb. — li>) Unter ben s^efalbten ^Prieftcrn finb bic
.^Doheupriefter ,^ii verfteben Ijov. 4, :',. — I rj) wf äv tt/wc ,-i,int/ta TTuiiaTaanümviu. (^j. \\t barunter
»vpbl fein anberer .HiMiiii, alo "Jlntiocbuö (fpipKinci« jii i'*er|lct*en, ba ja fein anberer, C[l6 l>ieffr,
beu .Hampf ber ^"uibeu i^etien bie föni;Uicl)e .^errfitaft heri^oriienifen bat. 2Benn nun tiefer
•i^rief bier 5>on ibm in ben fiMi^enbeu i'cvfen eine au^ere 'i?aitriebt i^bt, aU in I. T), i;^, j^ei^eben
trirb, fo berübrt bief;, iiMe iSnianuel 5a ricbtii^ bcmerft, nidu ba? iVintlid^e "Jlnfeben bcr ^itrift.
rennjva? bier ber iübifdie 2enat fd^reibt, bat nur menfitli*ec; ^^(nfeben, unb fer infpirirtc
i'erfviitcr be^^ ^weiten 'i^uri>e-5 ber IVaecabvier i^ibt nur in'rid}t vhmi bicfem i^riefc (vuiitas hi.sturica),
ebne ibn aniter ',U be;llaubi;'(en. — l'l) m-rix; ^ä/i tiii^pnat- -orc 77(ii>arn^ii/jh-<wc f •■ 'V nyia ~6?.ee
„benn er rertrieb bie in ber b(. 5tabt Mdnipfenben." Ter 'i'uKiata liejit bier ein aiiberer 3:ert
ju (S^runce, aber fd)a>erli* ber ridui;ie. 5alianu? fdiläv^t *oor ^t (efen: in" Persideiii, f»; Urpoiöa.
Xann »^ibt ber levt, ber fonit immer uniH-rftvinblidi bleibt, ben febr annebmbaren 5inn: „®r
fübrte ba? in ber b(. 3tabt fampfenbe .»reer c\^\}(n iVerften." Taf; im iirie*. Xert ihmi 'iPerfien
l>?i*te' iienuibet itl, f*eint bem erften 5UM\treiber ^Uiv-ütrieben ixn-rben ^u muffen, ber e?, »eil
zweimal na*einanbcr ftebenb (in biefem 'J?erfe namlidi unb im naAften) baes crrtemal au?liep,
fei es nun aue Inn-feben, o^cr weil er meinte, ee fei überfiitf;ii\. — lo) elf ^äp r//v lUpoiAa y£vr>-
fiEiog ü Tp/euuv . . ilsa? hier ihmu nnifdien .Höniiie (".Kntiodnt? (fpipbanes) crjäblt irirf, er^dblt
Strabo XVI. ]. aud} ihmi '.JUitioituö III. bem (»riMu-n. ''}?ur nennt er beit i^elu?tempel ftatt
beS 9?andatempeli<. — Kii Tiefer Jempcl ber 9fanda (lanaiö, '^Inaiti^i irar in (Sl'.^mai«.
3br rienfl war mit ben fdninblidMien '.}lufdMXHMfuniien oerbunben Aelian. I\', 1. — 17) rä
Xpi/unra fif ot^pvyr '/m-;uv. '.?lntiod)uc> i^ab !>or, fiib mit ber Gianda \\\ iH'rmdblen, owoikt/ouv
avTij. unb 'tOc\ barauei bic '-Bered>tiiuini^, tbre 5d)dfte alo "l^fitiiift nehmen ]n burfen. Slllein bie
^.Viefter merften bie ^'t)l unb liepeu für bie CEbelfteinc, bie er fud>te, einen l'^^etien «oon fyaJTen»
fteinen über ibn eriu^ben. — 18) Tiefe 3Borte su'böven nod) Jium i^orberi^ebenben in^rfe, bem fie
aud> im '^3ried). riAtii^ ani^ütloffeu nnb; I. fi, 1-4. — 19) '•.?ln? biei'en Ä^crten fonnte man
fd^Ue§en, e? ivdrc crft in biefem 3^^bre (124 i\ Sbt.) ba^ j^eft ber Iempelrciuiv^unl^ \n jceufalcm
(»efeicrt werben. "JlHein biet? Idpt fid) bepbalb nidu annebmen, weil tk ^.Jlufforberunii ^ur 5}?it-
feier am j^efte fdicn im erften i?riefc is. y sprfommt, ber im ^. 14:! ;UM'*rieben ift, Wit oiutem
r>^runbe barf baber ani^enommen werben, ber bebe ^1iatb babe im laufenben ^^ibre, ba ber 2a^
biefem r^t\ics^ wieber nabe rücfte, bic SinKibunii ',ur Witfcier, bie frübcr ^??idAt6 jiefrudMet batte,
wieberbcU unb neue 'i?ewel3;1rün^c bin^uiefelit, um bie i^rübcr in ^.}IeiV.^pteu bafur empfdn^Iid)
ju madicn. — iO) Ter t^inannbuniietaii wirb bier wieber, wie i*. 1» !i'aubbüttenta;^ .^nannt;
er wirb aber aud) lai? be«< i^euer? c^enannt, unb ^war au? einem (ih-unbe, ben ber bi. Serfaijer
fo^Ici* ndber angibt Lev. 6, 12; 9, 24. — 21) wa? bier fo»>iel beifu, al« in Babyloniam.
Tenn ba-? JHei* 'i^ab^lcn warb bem jReidje ^erfieu ein^^erleibt. — 22) h Koihjuari (ppiaroc
ra^cv f joiTof ävüi^pnv „in bcr .fi^i^blung eines '.Brunnen?, ber einen watjerlpfen J^obcn batte." —
2fJ) iU'^n ber ^erftcirun«:; beö lempel? burd) ^Jabudioboncfor im 3- ■'^-'^^ bi? ydx '^Infunft t>ti
^Jcbemias im ^. 444 waren i^crabc 144 ^abvc lu^rlaufen. — 24) öic rSt- 6iead(f,//(jai' Ijuiv „ba fie
uns (»ielmebr ibm, bem -}tebemia?i anfünbeten, ftc bdtten fein geuer, fonbern bicfe? ©affer
ciefunben, fo befabl er ibnen . ." — 2o) U ^f ünivtx^'i ra -üv dvaiüv „als nun ba? ^um Tpfer
9?c>tbicie war berbeiciefd^affr werben, befabl "Jfebemia? ben 'jyieftern, ba? ©affer aus^uj^iepen
über ba? .^elj unb über Xi^i, rocii barauf lac;." Statt: jussit «icerdo.s Netiemias beifn e? int
(i3riec^ifd)en: kKfXevas Toi% hpeic ^esfiiag. Teuu '^h'bemia? war fein J^riefter. — 26) foll
beif;en: ut Nehomise, wie im (9ricd).: wf 'See/xiov, unb bei) «Alufj be? oorberijebenben Serfe*
bilben. 'Tenn 9?ebemia? war unter beneu, weld)e antworteten. — 27) 6 fzöi-o^- ßaaüevi koI
XprjcTög „aUeinicier .ftonic) unb ©obltbdter;" f. I. 6, 11. — 28) ö ßovot; xopvyor. — 29) „unb
idbirmc bein tSrbe," b. b. bein i^olt, — 30) h Toig i-&veaiv. — cjl) kuI k^üßpiCovrag „bie un?
in Uebermutb miHbanbeln." — -J2) Karaipirevaov. Deut, o, o-ö. — 33) f. i. (^r. — 34) Ka^o>g
6i avij/.ü-dr] rä rf/c; ßvaiag, Kai rd TrepLAei-öficvov voup. ö Xee/i('(if iniÄtvae /J'i^ovg fie't^uvac Karaa-
xeiv. Statt Karaaxsh' ift bier offenbar Karaaxhn' ju lefen, wie es aud) bie SSuUiata eietban. —
H6) Ter l^ranbcpferaltar war befanntlid) oon uniU'beucrer '^röüe unb 'Jlnsbebnuni^, fo ta^ c\ar
»icle Cpfer ju s^leid)er 3cit fonnten barauf bariiebraitt werben, unb baf; bas ewii^e iveucr, weld)es
im (^efc^e iHM\^efd)rtebcn ivar, fortbrennen fonnte, wenn aud^ oie Aeuer bcr einzelnen Cpfer
crlofdien waren, inin biefem ewij^en, ieijt auf ba? ')feuc wieber erwcoften Jveuer, Iciuttetc nun
^'id^t (ober oielmebr »flamme) auf ba? (Vcuer, ba? auf ben eben beiUMff'icn Steinen brannte unb
rer^ebrte es. (£? 5eiiUc iid) barin ber 'i^eweis, baf; beibe geuer benfelben Urfpruni^ hatten. —
3(i) TaS Cpfer reinigen, cq fiktiv, beijjt foijiel als bas „Cpfer beiliiU'n, barbrinju'u als ein
reines Tpfer." — 37) ■aspiopa^aq 6i i ,iuaiAfv<; hpdv i-oir/Gf „tci lief; ber Siöwu} ben Drt um^^
jdunen unb mad)tc ibn beilig," b. b. er jeid)nete ibn aus als einen beiliiieu Crt. Tb er biefeS
tbat aus eigener i?crebrung be? ?feuer?, ba? ben 'iPerfern beilig galt, ober um fid) ben ^wtin
woblwollcnb JU geigen, mi3gen '.Jlnbcre unterfud)en. — 38) (Wi/zäffdf 70 -päj/m „na*Dem er
bie SaC^e UnterfuC^t'^atte." — 39) f. i. (Dr.- 40) «ai «ir ixapiitro 6 ßuai?.evg ttuÄ/m 6tä<t>opa
800 Dag II. SSuc^ ter 2naccabäer. 1, 35—36. 2Inm. 40—42.
'nAÄfißave Kai //cr£(5Moi) „utib betten ficb ber Äönit^ gitäbic; crjeigett »oßte, öott benett nahm er
öiele ß3ef($enfe an unb tbeilte aud) viele an fic am.'' di ift.bam^it wcM flefai^t, ba^ ber .^onicj
•Jlvtarerreö '^on^imanuö immi Mefer ^tit an ben ^nben nod? günftu^V »är, alö oor&er. —
41) tt)clc^e<5 bunfle ©ort (Stnii^e fcn Der ÜBuväcl ^Ofl -'^cfrtifi»" t'ci'lcitcn unb ee an i>icfer
Bteüe babin beuten, bajj baö \)l. '^tutr am feiner föefani^enbaltun^ befreit n>cri>en. Siüein fa
ber bl. ikrfaiJer t>a£> 3Bort felbfi burd) purificatio erficirt, fo jilauben Webrere, e» fei ■c-om
■iSrabifcben ober SbaltciifAen abzuleiten, wo Da? unc(efäucrte ^^rob mit einem äDorte be^idinet
irirb, ba? Diefelben üBurjelconfonanten bat. Ter^'^ei^riff „unc^efäuert" bat '2tebnlid)feit mit
„rein." SBicber 5üibere galten ba^ 3Bort für jufammenöefegit an? f^OD^ -/J'cdj, Sdjnjefel"
unb 1^ „j^cuer" unb ivcrbe bicr mit „JReiniijuni;" überfe^it, n?eil bcm faii" unb SAn^efelfeuer
eine rcinigenbe Äraft beiiieie.at n^urbc, n?ie biep ^Miniu? au?britd(i* erfUirt XXXV. 1 5. SnMid)
balten e^ginicje für ba» fprifcbe 3ßort Naphtiro „\!idU." Xcr Ssrer überfe&t bier: Vocaverunt
eutu. qui sunt domus Nehemijß, Genephar, quod interpretatur luundities. Der 3lraber:
Qui sunt Neheruiae, v<x!arunt hunc locuuj Tecbephta. quod interpretatur puritas. Slüioli
n. 5(. finb ber ^DJeinunci, ba? 25ort babe „"JJedipbar" c^cbcipen. s>cn ")ÖD „fübncn." — 42) Neö-
r»«e/, bei »cl*cm 5Boftc ba? Affixum ^i ivobl für ba? bebr. H* KiJott) gelten Dürfte: „9?apt)ta
(S)Ottcöober göttlidjc« 9?ap5)ta."
Caput II.
1. Inveiiitur autem in descriptionibus Jeremiae prophetae, * quod
jussit eos ignem accipere qui transmigrabant: ut significatum est, et ut
mandavit transniigratis. 2. Et dedit illis legem ne obliviscereutur prae-
cepta Domiiii, et ut nou exerrarent mentibus videntes simulachra aurea,
et argentea, et ornanienta eoruiu. 3. Et alia hujusmodi dicens, hoitaba-
tur ne legem amoverent a corde suo. 4. Erat autem in ipsa scriptura,-
quomodo tabernaculum,^ et arcam'' jussit propheta divino responso
ad se facto comitari secum, usquequo exiit in montem^ in quo Moyses
ascendit, et vidit Dei hereditatem. 5. Et veniens ibi Jeremias invenit
locuin speluncae:" et tabernaculum, et arcam, et altare incensi intulit
illuc, et ostium obstruxit. 6. Et aecesserunt quidam simul, qui seque-
hantur, ut notarent sibi locum: et non potuerunt invenire. 7. Ut
autem eognovit Jeremias, culpans illos, dixit: Quod ignotus erit locus,
<lonec congreget Dens congregationem populi,' et propitius fiat: 8. et
tunc Dominus ostendet haec,** et apparebit majestas Domini, et nubes
erit, sicut et Moysi manifestabaLur, et sicut cum Salomon petiit ut
locus sanctificaretur magno Deo, manifestabat haec.^ 9. Magnifice
etenim sapientiam tractabat: et ut sapientiam habens, obtulit sacri-
ücium dedicationis, et consummationis templi. 10. Sicut et Moyses
orabat ad Dominum, et descendit ignis de caelo,'" et consumpsit
holocaustum. sie et Salomon oravit, et descendit ignis de caelo et consum-
psit holocaustum. 11. Et dixit Moyses, eo quod non sit comestum"
quod erat pro peccato, consumptum est. 12. Similiter et Salomon octo
diebus celebravit dedioationem. 1:>. Inferebantur autem in descriptioni-
bus.'^ et commentariis Nebemiae haec eadem: et ut construens'^ biblio-
thecam congregavit de regionibus libros,'^ et Prophetarum, et David et
epistolas Regum et de donariis. '^ 14. Similiter autem et Judas'" ea, quac
deciderant })er bellum,'" quod nobis acciderat, congregavit omnia, et sunt
apud nos. 15. Si ergo desideratis haec, mittite qui perferant vobis.
IC). Acturi itaque purificationem scripsimus vobis: bene ergo facietis, si
egeritis hos die.s. 17. Dens autem, qui liberavit populum suum, et red-
didit hereditatem omnibus, et regnum, et sacerdotium, et sanctificationem,
Vai 11. 23uc^ ber 2«rtccabäcr. 2, 1—8. 2Inm. 1—8. 801
18. sicut promisit in lege, speramus quod cito nostri miserebilur, et con-
gregabit de sub caelo in lociim sanctum. 19. Kri))uit cnim nos de magnis
periculis, et locum purgavit. 20. De Juda vero Machabaeo, et fratribus
ejus, et de templi magni purificatione, et de arae dedicatione; 21. sed et
<ie praeliis, quae pertinent ad Antiochinn Nobileni, et tiliiim ejus Eu})a-
torem; 22. et de illuniinationibus,'' quae de caelo facta sunt ad cos, qui
pro Judaeis'^ fortiter fccerunt, ita ut universani regionem, cum pauci
essent, vindicarent, et barbarani multitudinem fugarcnt, 23. et famosis-
sinium in toto orbe tenijiluni rccuperarent, et civitateni liberarent, et
leges, quae abolitae erant/" restituerentur, Domino cum omni tranquilli-
tate propitio facto illis. 24. Itemque ab Jasone^' Cyrenaeo quinque
libris comprehensa tentavimus nos uno volumine breviare. 25. Consi-
derantes cnim multitudinem librorum," et difficultatem volentibus
aggredi narrationes historiarum propter multitudinem rerum, 20. cura-
vimus volentibus quidem legere, ut esset animi oblectatio: studiosis vero,
ut facilius possint memoriae commendare: omnibus autem legentibus
utilitas conferatur. 27. Et nobis quidem ipsis, qui boc opus breviandi
causa suscepimus, non facilem laborem, immo vero negotium plenum
vigiliarum, et sudoris assumpsimus. 28. Sicut bi, qui praeparant convi-
vium, et quaerunt aliorum voluntati parere propter multorum gratiam,
libenter laborem sustinemus. 29. Veritatem quidem desingulis^^ aucto-
ribus concedentes, ipsi autem secundum datam formam brevitati studentes.
30. Sicut enim novae domus architecto de universa structura curandnm
est: ei vero, qui pingere curat, quae apta sunt ad ornatum, exquirenda
sunt: ita aestimandum est et in nobis. 31. Ecenim intellectum colligere,^*
et ordinäre sermonem, et curiosius partes singulas quasque disquirere,
historiae congruit auctori : 32. brevitatem vero dictionis sectari, et
executiones rerum vitare, brevianti concedendum est.^^ 33. Hinc ergo
narrationem incipiemus: de praefatione tantum dixisse sufficiat; stultum
eienim est ante historiam effluere,^^ in ipsa autem historia succingi.
1 ) ev rnlq (nzoypada'iq 'iFpcfilar ö ■:Tpr><i>r]TT]q on SK^^evae . . I^iefe (ScferiftfU '\iii ^r0^1)CtCll,
auf i>ic fid) bcr bl. iPerfajTcr beruft, finb t^crlorcn (icflanj^cn. — 2) /> ''i iv t>i ypa(pti. 2luc^ biefc
Scferift feunt man niitt. ©abrfriKinli* aber i|l Vie namUcbc iric 'ö. 1 ui 5>crrtebcn. — 3) Ta?
2?unbce;5clt imirbc feit ßrbauung be? Tempel«! burcb isatomon al^ ^){cliquie nufbcwabrt. —
■1) 9?a(t (fupolemuei Eiiseb. prjcpar. ev. <J. ;^'.i. überivib ^?fabud)PboniM'or uad) bcr (finnabnie
3erufa(cm^ fclbcr bte 33unbe?labe unb bie C^cfe^jc^tafelu bcm ^propbctcu 3eremiai<. '}lad\
i^feubo (fptpbaniue; aber nabm ber 'iPrppbct biefe bl. (iiciicntlänbe in bcr flcixnffcn i'oraueilcbt
Iier beotn-|lcbcntcn 3crftöriinii fetbjl binn?C;i. «Srbol^ \'ac\t: „^ie mciflcn (frflärcr fin^_ber
Weinuna, ilercmias babc ti »cn bcm d)albäifclien iVclbberrn, ber ibn fanntc, crlani^t, tap er
bici'e Jpcilii^tbümcr »et^ncbmcn unb \^crberflen burftc." '^ihid) i). 5 waraitd) ber Sfancbattar unter
tiefen bfil'acn <'>3crätbVn. — o) sc. Nebo; Deut. ?>2, 49. — 6) okm^ ävrp/Mh/ „ein .giau^, fa?
böblenartiä rcar," roic e^ beren (\ax i^icle i^ibt in jenen «ebirnen. — 7) Unter biefer ^ammlunj^
unb 'öciviäbii^un;:? bc? 3?o(fc? »ocrilebcn bei ©eitern bie mciften '.Jlnslcner bie let3te Jeit, in weldn-r
ß3ctt boie jerftreute 3?racl jum TsMaubcn an 3cfu?, ale; ben umbrcn Weffiae fübrcn tverbe. "Jtu*
3eremia^ 3, Ifi fdieint bief? anutbcuten, wenn er *M?n einer 3"^ rebet, wo feine i^raiie nad) bcr
^unbcelabe fein un-rbe. Tic bebr. :'){abbincn lebren inöiiemein, bajj im ^iweitcn 2cmpcl fonu'^bl
bie 3?unbeslafc al^ bie barübcr (trablcnrc .<?crrlid)feit (yottee (^d)ednna) iiefeblt babc. laj;
man ben iXH\Mcnommcncn SJaudmltar burd) einen anberen, ncuiiemad>tcn, erfc^t, i>eritebt lut
»pn fetbft, n?cil ia ba>5 tvi^iicbc JTtaudnnn'er fortbauerte. (£? iiebt aber au* aue 1. 1. 2?, bcroer.
9Benn bcr '3cridU bc? .^eVfiPPUi^ I. 17 feine ::)iidnisitcit bat, fo erfei3te man auit bie i^untci^labe
unb bie gcbecbina, »eil ci ta in^n ^Pompcjui^ beifjt, er babe im lempcl ui jerufalem tic (i5e|ctj-
tafeln unb bie ISbcrubim aefeben. '.Jlllcin fic ivilten nidn a((J .C">eilisitbümcr, wdl |le nidu, wie
bie erlten, wn rsHitt fclbft iicbeiliiU ivaren, unb rocil bae ©cfcntlidie, t-ic Hkiicnwart («otteg in
ber iicbeimnif!i>o(Ien aBolfe fcblte. 5(mbrpfi«^ de Offic. 1.14. unb mit ibm ^lUipertue lebrcn,
bie ^ammhuii^ unb '.öcanabiauna bc? ä^ülfej* fei fdu^n burd) ebritlu? i^efd^cben, wcldier bur*
bie ißunbceUibc unb ben (">)nat'en|lübl anaebeutet ivprben. — 8) £b fie '^ott in i^rer urfprüUiV
802 2)aä II. SBuc^ tix mauabäix. 2, 8—33. 2lnm. 8—26.
lidien ftnnbitbttc^en ®£|taU ober in xl)xn (Srfüßunfl, b. 6. in ber 3>erfon S^rifli, ber in 2i($t unb
Jperrlici)!eit erfi^etnt, jciiicn ivirb, wer möd)te baö mit 23e|ltmmt^eit angeben fönncn? — 9) Xiefc
2Borte beginnen im ®ricc^. einen neuen ^ag: 6ti:Ga<pnru öl- Kai wf ao(f>!av e^'^'^ ävijvtyKE -dvalav
h/Kaiviafini) Kai rr'/r rdeiüatui; tov lepov „@^ i|t aud) befannt, Wie er al^ '^cfißer t>eei SBciöbeitba«
Opfer ber ©inwcibiing unb ber 33oüenbunc! beö Jcmpelö gebrari)t Kibe" III. Reg. 8;
II. Chron. 6. — 10 f Lev. 9. 24, — 11) ift wobl auf Lev. 10, 16 ju belieben; nac^ Sc^olj
aber auf eine verlorene ^e^rift. — 12) e^/iyovvro ^P kuI h ralq ävaypa<t>al(; Kai iv Toic vnofjLVTj-
fiaTca/xoig Toig Karä tüv 'NtFfiiav tu aiiTa . . @^ fiubet fiit 9?id)tö mebr ijou biefeu ^c^riften, auf
bie ficb ber bl. inn-faffer bejiebt. — 13) KnTaßa?.Ä6fiepo,^ „grünbenf." — 1-4) wcldie^ ®ort
offenbar al^ ein 2d)reibfebler ju betrachten i|l unb bcijjen fod: de refribus. rä -epi tüv ßam?Juv
„bie 58üd)er ber ÄiMiigc." — lo) Trepi äva-&eftaruv. Xie ßonjunftion et feblt im (S)rie*ifd)en,
fo baf; fiit bcmnad) bcrau^ilcüt, bie crwäbntcn Briefe ber Könige baben tion bcn 2Detbgefd)enfcn
be^ iempel^ gebanbelt. Xiefe '-öriefe ftnb mit öielen anbercn UrfunPcn verloren gegangen. —
16) worunter nat^ ber 5)teinung vieler Sregcten ber iU'rfaffer biefe^ 3?ud)e^ 5u verfteben ift,
], 10; auf feinen ^all aber 3ubaö ber 5}?accabacr, beffen erft in 2?. 20 SriDäbnung gefd)icbt.
17) TU ötaweTTTUKÖTn Siä rav Tro'/epov „»a* burd) bcu Ärieg jerflrcut unb entn>ifd)t mar."
Si^ol^, §mioIi, l'od) unb iReifd)l überfeften: „raö nni? in bem Kriege, ber unö betroffen ^at,
vorgefallen ift." — 18) Kai rag eS ovpavov yevo/Jvaf; firKpaveiat; . . Vk\(: (£rfd)einungen n?erben
auefÜbrltri) er.^dljlt II. '.'>, 24; 5, 4; 15, 27. — 19) iVt/j rov 'Invöaiafiov. — 20) rohi- fiillov-
raf KaraAvea&at i'üuoix; „bic ®efege, bie nat)e barau nrnren, aufgeboben ju werben." —
21) 3^iefer 3iifi>n von Sl)rene fi^ricb 5 5?ücbcr: de rebus judaicis. Flav. Jos. Antiq. XIV.
J3. — 22) To xi'f'd Tfüv äpn')/j(jv „bic 5)?affe ber 3ii^ff"-" "xUifi-Mt fd>eint in feinem 33eri($tc gar
ju febr in ba? Detail gegangen unb bie 3iiblenangaben 5U febr gebäuft ju baben, foba^'ber
i!efer fic^ unangenebm belaftigt fübUc. — 23) ro /n-f <'iuKpißovv irtpl tKcloTuv tu cvyypa<pEi napa-
xupf/aavTei „bat Srforfd)en" ber einzelnen Umftdnbe überließen wir bcm ^ßerfajjcr," b. b. wir
fcfcenften bem in'rfaffer (fvafon) unbebingten '^Mauben, baf? er "Jlde^ wobt erforfd)t babe. Wan
fonnte bier fragen, wie fid) bicfe JWebe mit ber ^"fPiJ'^itip" jufammcnbangen laffe. Die 51ntwort
iji nid)t fo fd)wer. Der bl. '^eift trieb ndmlid) fen '^luetor an, bcmütbig ausjufpred^en, wie er
im .gierjen bad)te, obnc ibm ju offenbaren, baf; er ibm unmittelbar beifpringe, baö ju fdbreiben,
vom Wat)r unb Cr^irObt ill. — 24) -0 ^kr ifxßaTeveiv Kai nt-pl irävTur -n-oisla-dai loynv ^,baÖ Sin^
bringen unb von allem j)?ccbcnfd)aft ^Sieben . . . fommt bem Wefd)id)tfd)reiber ju." — 23) tu
Tt/v /ifTd(pp(.(jiv TroiovfjiV(f> avyxi^piTEov. — 20) tT'keopdCtiv ,,weitldufig fein."
Caput III.
1. Igitur cum sancta civitas habitaretur in omni pace, leges etiara
adhuc optime custodirentur, propter Oniae pontificis pietatem,^ et animos
odio habentes mala:^ 2. fiebat iit et. ipsi reges, ^ et principeslocum sum-
mohonoredignum ducerent, ettemplum maximis muneribusillustrarent:
3. ita ut Seleuciis Asiae rex* de redditibus suis praestaret omnes sumptus
ad ministerium sacrificiorum pertinentes. 4. Simon autem de tribu
Benjamin praepositus templi^ constitutus, contendebat, obsistente sibi
principe" .sacerdotum, iniquum aliquid in civitate moliri. 5. Sed cum
vincere Oniam non posset, venit ad Apollonium^ Tharsaeae filium, qui
eo tempore erat dux Coelesyriae, et Phoenicis: 6. et nuntiavit ei, pecu-
niis innumerabilibus plenum esse aerarium Jerosolymis, et communes
copias immensas esse,^ quae non pertinent ad rationem sacrificiorum:'
e.sse autem possibile sub potestate regis cadere universa. 7. Cumque
retulisset ad regem'" Apollonius de pecuniis, quae delatae erant, ille
accitum Heliodorum, qui erat super negotia ejus." misit cum mandatis,
ut praedictam pecuniam transportaret. '^ 8. Statimque Heliodorus iter
est aggressus, specie quidem quasi per Coelesyriam, et Phoenicen civitates
esset peragraturus, re vera autem regis propositum perfecturus. 9. Sed,
cum venisset Jerosolymam, et benigne a summo sacerdote in civitate esset
exceptus, narravit de dato indicio pecuniarum: et, cujus rei gratia adesset,
aperuit: interrogabat autem, si vere haec ita essent. 10. Tunc summus
803
sacerdos ostendit deposita esse haec," et victualia viduarum, et pupillo-
rum: 11. quaedam vcro esse Hircani Tobiae viri valde cmineiitis, in
liis, quae detulerat im])ius Simon :'^ univcrsa auteni argenti talenta esse
quadringenta,'^ et auri ducenta; 12. decipi veroeos,"' qui credidissent
loco, et teniplo, quod per Universum mundum honoratur, pro sui venera-
tione, et sanctitate'" omnino impossibile esse. 13. At ille pro bis, quae
babebat in mandatis a rege, dicebat omni genere regi '* ea esse deferenda.
14. Constituta autem die intrabat de bis Heliodorus ordinaturus.'* Non
modica vero per universam civitatem erat tro}>idatio. 15. Sacerdotes autem.
ante altare cum stolis sacerdotalibus jactavcrunt se, et invocabant de caelo
cum, qui de depositis legem f)0suit,^" ut bis, qui depoisuerant ea, salva
custodiret. 16. Jam vero qui videbat summi saeerdotis vultum, mente
vuhierabatur: facies enim, et color immutatus declarabat internum animi
dolorem; 17. circumfusa enim erat moestitia quaedam viro, et liorror
corporis, per quem manifestus aspicientibus dolor cordisejus efficiebatur.
18. Alii etiam gregatim de domibus confluebant, publica supplicatione
obsecrantes, pro eo quod in contemptum locus esset venturus. 19. Accinc-
taeque mulieres ciliciis pectus, per plateas confluebant; sed et virgines,
quae conclusae erant, procurrebant ad Oniam,*' aliae autem ad muros,
quaedam vero per fenestras aspiciebant: 20. universae autem proten-
dentes manus in caelum, deprecabantur; 21. erat enim misera commi-
stae multitudinis," et magni saeerdotis in agone constituti expectatio.
22. Et bi quidem invocabant omnipotentem Deum, ut credita sibi bis,
qui crediderant, cum omni integritate conservarentur. 23. Heliodorus
autem, quod decreverat, perficiebat^ eodem loco ipse cum satellitibus^
circa aerarium praesens. 24. Sed spiritus omnipotentis Dei^ magnam
fecit suae ostensionis evidentiara, ita ut omnes, qui ausi fuerant parere
ei,^^ ruentes Dei virtute, in dissolutionera, et formidinem converterentur.
25. Apparuit enim illis quidam equus terribilem habenssessorem: optimis
operimentisadornatus:-" isquecumimpetu Heliodoro priores calces elisit:^
qui autem ei sedebat, videbatur arma habere aurea. 26. Alii etiam appa-
ruerunt duo juvenes^" virtute decori,^optimi gloria,^^ speciosic[ue amictu:
qui circumsteterunt eum, et ex utraque parte flagellabant, sine intermissi-
one multis plagis verberantes. 27. Subito autem Heliodorus concidit in
terram, eumque multa caligine circumfusum rapuerunt, atque in sella
gestatoria positum ejecerunt.^^ 28. Et is, qui^ cum multis cursoribus, et
satellitibus praedictum ingressus est aerarium, portabatur nullo sibi
auxilium ferente,^^ manifesta Dei cognita virtute: 29. et ille quidem per
divinam virtutem jacebat mutus, atque omni spe et salute privatus. 30. Hi
autem ^^ Dominum benedicebant, quia magnificabat locum suum: et
templum, quod paulo ante timore ac tumultueratplenum, apparente omni-
potente Domino, gaudio et laetitia impletum est. 31. Tunc vero ex amicis
Heliodori quidam rogabant confestim Oniam, ut invocaret Altissimum.ut
vitam donaret ei, qui in supremo spiritu erat constitutus. 32. Considerans
autem summus sacerdos ne forte rex suspicaretur malitiam aliquam ex
Judaeis circa Heliodorum consummatam, obtulit pro salute viri hostiam
salutarem.^*^ 33. Cumque summus sacerdos exoraret,^' iidem juvenes
eisdem vestibus amicti, astantes Heliodoro, dixerunt:^* Oniae sacerdoti
gratias age:"'' nam propter eum Dominus tibi vitam donavit; 34. tu
autem a Deo flagellatus, nuntia omnibus magnalia Dei, et potestatem.^
Et bis dictis, non comparuerunt.*' 35. Heliodorus autem, bostia Deo
2 e c^ ne r: ^. ^Sc^rift. 2t. Z. III. 51
804 25aö II. Su(^ ber SJJaccabäer. 3, 1—23. 2tnm. 1—24.
oblata, et votis magnis promissis ei, qui vivere illi concessit, et Oniae
gratias agens, recepto exercitu, repedabat ad regem. 36. Testabatur
autem omnibus ea quae sub oculis suis viderat opera magni Dei. 37. Cum
autem rex interrogasset Heliodorum, quis esset aptus adhuc semel Jero-
solymam mitti, ait: 38. Si quem habes hostem, aut regni tui iiisidiato-
rem, mitte iiluc, et flageliatum eum reeipies, si tarnen evaserit: eo quod
in loco sit vere Dei quaedam virtus. 39. Nam ipse, qui habet in eoelis
habitationem, visitator,*^ et adjutor est loci illius, et venientes ad male-
faciendura percutit, ac perdit. 40. Igitur de Heliodoro, et aerarii custo-
dia ita res se habet.
1) Sei ift Cnia« III. (gemeint, mUlitx im 5. 195 p. S^r. aU .^pkr^rieficr wwx ciurtcfc^t
ttJovten unb a(6 folitcr In« jurn ^v. 175 i^cblicbeu ivar. Tag 5Dcttcre über it)u ift ^u finteu
IL 4, 2-37; auch 15, 12. — 2) LXX bio\;: koI fjiooTmrtfpinv „uul> ivci^cu feine? .6>a|Tcj bcr
3?o^kit." — 3) ©eit bcin 3. 204 ö^dbr. war %^aliilina Mir* 5(ntio*iiei III., luniannt ber
(i5vof?e, ocn iJlcgt^pten v;ctvcnnt uub mit Morien i^ercintjU wovbcn. 9?vicb 5\•(a^^tuö ^ofcplni^ Antiq.
XII. 3. 3. (\ab bicfcr ^Inticdnt? eine i^crorbnuuii, ivornudi ben !^x\tin \o\voU Zbmc ^u ben
Cpfcrn, clH audb 3Bein, £d, Söeibvaucb, il>ci5cn, ^al] ban>erctd)t, ber Icmpel au^cicbeffert unb
bie licna- bee .^cilitit^umo von ber ^cVH"ftf«cv unb bem .Hrcneniielb frei fein feilten. — 'i) Gr
vocix ber ^cbn unb 9Kt*fpfi^cr beö 9(ntiod>u-5 IIL nnb fübrte ben i^einamcn ^ybilov^iter. lacine
Stcäientnii it»äf)rte o. 3. 1X7-175. Hx wax 5lnfaufTi5 fcbr frciiicbioi in (^icfc^enfen an ben Stempel
5U 3ei"ufalcm. 51IIein ba er wn ben inelcn Sitaßen borte," bic in bemfelben bintcrlciU waren,
pelüjlete ibn barnach, unb er fanbte .^elioboruci, um biefclbcn ^u )^lünbern, a^eUte i^erireiienbcit
ibm jcbocf) tbcuer 5U ftel)en fam. I:erfe[be .ipclioborue;, ber ibm a(^ SBert^euj^ ber Uniiereci>tiiifeit
iiebient batte, n\irb i^on ßknt jum 20erf^cugc ber 'sHn-ccbtiiifeit au^erfeben, ibm ba? Scben ju
rauben. — 3) nicbt eigcnt(icl)er unb fird)(idKr ä>orftcber (lempelbauptmann), ber au^ bem
Stamme Sein fein muf'tc, fonbcrn ^joiitifd^er 'i'orfleber, ber e-? mit ber iHn-waltun;^ ber fiinfünfte
nnb ber a?ertbeibii;ung ber (iuperen 3{ed)te bc6 lemtel^ m tbun batte. — ii) ihtivix^'^n t<?
üfJXi^pfi '^Fpl ryr Kurä vtjv ttü/iv -apnro/j.int;. TtX ilcmeiUC Siert bat äyoparnpiar auftatt ~apa-
vnfiiai (Cod. al.), wornad) jit^überfet^en: „(£r flerictb mit bem .'pobenpriefter in Streit weisen
be^ 5tuffc^cramte6 über bte Ätabt." — 7) über a^eldien nad^^ulefen, wa? I. 10, 69 bemcrft
iDorbcn. — 8) ö"yr£ rd ■n/ä/do^ Tüv 6i.a<j)öpwv ävapi^^i?jrov elvai „fo ba^ bie ^l^feujie ber CsJefd)enfe
unjablbar fei." — 9) Kai pi TTpoü/jufiv ahrä TTpoc TOI' Tüv ßvoiüiv /M-jov „unb baS' fic nid)ti^eböven
jUm 9(uftt»anb für bic Dpfcr." — 10) avuiü^ar Jt- ü 'Atto/./.üiuoc tu ftaauel, TTFpl Tön' p)/vvütvTuv
nvTff) xpvfj-öTuv ivtmvtan'. — 11) b. b. !5d)a^mei)lcr ober auch Jvinan^ntiniiler. — 12) -?> tüv
TTpoEipr/fnvui' xpw^~(->v eKKnptAt/v Tron'/onüx'^at/ Ta 5eleucu? aüjäbrüdi taufeub Talente Jribut
an bic SUnncr ju erlegen batte, fo beuchte ibm ber 2enuH4fd)al3 .^i ^crufalem eine gute i5d)i.^pf»
queüe-, I. 7, 1 ; 8, 7." — IrJ) 5lurf) bei ben .^öcibcn war es gebraud)lid), baf; man bäs a?ermögen
ber SCitttticn unb SBaifen ben Jemveln in 33erUH"ibr iT,\\h Cie. de leg. 2. — 1'4) ohx i>a-^ep yv
ihaßdA?MJv o cv^aeßr/g 2/>jv „nidH wic bcr iiottlofc ^2imon fälfchlidi angab." (£? ift f*wcr ju
fagcn, oh biefc ^arantbcfe au? bem Wunbe bco Tnia? gefloffen ober ob i'ic nur als? eine i^emer*
fung beö hl- ^diriftjleilcr^ ju bctraduen fei. — 13) So bebeutenb bicfcr Sd^ai^ war, fo fd)eint
bodi bic (Erwartung be^ ilonigi^ nait bem i\n-idHc Simone yici böbcr gefpannr gcwcfen 5U fein.
•Dian fönnte hier fragen, ob benn auf;cr ben repofiten ber 5i3ittn^en, ber ii^aifen unb bc? ■^xjx-'
canuö gar 9?id)tei bem Jcmpcl felbft (^kbörigct" vorbanben gewefen fei. (ü-^ ift fdnver barauf ju
antworten. i^icIleid)t hatte Cniae; i^iclee ridncn unb herftcilen laffen, fo baf; wirflid^ bcr Srtia^
geleert war. i^icüeid1t hatte er anö) \n red)tcr 3cit Slnnf bcfommen t^on ber 5lnfunft bc6 .^eü*
Dborus? unb fomit ben Qd)a^ auf bie ^eitc geräumt. "Jiüenfaüc; tonnte au* feine 3?ebe fo gc=
beutet Werben: Tae 5??eifte fei retofitum unb mad)e mit bem lempelfdm&e nur 4ü() latente in
Silber unb 200 in '^olb. Tb biefc Summe nad) bem heiligen ober nach bem gemeinen J^upe,
ob fie^nad) bem bebräifcben ober attif^cn ober aleranbrinifcbcn J^ufjc ju redmen fei, läptfid) nid)t
mit eid)crbcil angeben. Slllcnfaüei bürfte ba? Silbertalcnt ju 1500 ^Hilben (7oo Tollar), baö
(^olbtatent ju l,s,000 Bulben (720u Tollar) geregnet werben. — 16) äSiKytH/mi 6s . . „ha^
man aber tDen repofitoren Unrcd)t thue (ihr l'crmögen wegnehme), baö gebe ni($t an." —
17) Kai äcvlia. — 18) t'ic tIi ßant/.uov „in bic föuiglidic Schai^fanimcr." — 19) fT/(T/cei/'<v
n'iKovofil/auv „um ciuc Untcrfud^ung an^uftellcn." — 20) Exod. 22, 7; Lev. 6, 2. — 21) k%l
roiJf TTV/öi'ttf „JU ben .^au^thüren." — 22) t'/.ts'iv 6' ?/v t>iv tov TV/J/dovg Ka/^/ir^?/ Tzpö-Tuaiv „eö
erregte 33cbauern ba^ allgemeine .Einfallen ber Wengc . ." — 23) Üiach perficiebat foUte bem
grieihifdicn Serie jufolge ein '^xmU jlehen, unb mit eodem ein neuer Sai^ beginnen. —
24) a'vTÖ'&i 6e avToi.' ai'v rolq ßopvibäpoig küto. tu -yaOiipv?MKiov i/ihj Tiap6vToc, o tüv naTepuv Kvpiog
Kai liäGJjg h^ovaiag öwäaTr/g eTiKpäve/nv iie^ä/J/v tTzo'njaev „5(1^ Cr nUU bafclbfi mit bcn \?anjfncd»tClt
fc^on an ber Sd}ag;fammcr jlanb, ba licp bcr .g»err ber SJäter unb ber Cber^crr aller Jpcrrtii^feit
Dag II. SBuc^ ber 9)?acca6äcr. 3, 23—39. 3Inm. 24—42. 805
eine c^xo\■ic Srfitcinuiui cntftcbcn." — 25) 'Vir. i>. 23. '3?ait i\ 30 n>ar bcr Jltcitcr ^>iott felbcr
ctervidmcbr jener (ini^el, ber fein fiittbareci (£rfdunnen 511 retn-vifentiren batte. — 2(>) »ri'w/-
^^th■ „nütjufomnien." — 27) M'/'/innj aay,i . . „mit ber [cbönften Sitabrafe inanjienb." —
2S) „ftief; mit ben i'orbcrbufcn beftii^ auf .öelioboruei." — 2J)) Ter fie umlciutteiibc '^Man^
jeiiit, baf; e^ CSuiU'l »varen. — "M)) rij JHjini fi'n tK-jn-ni „Durct) Starte viuij.ie^'ittnet." —
8i) KiiWAiaToi fit- 77/ c(i^-7/ „febr fcboii bunt "^^laieftät." — rJ2) f. i. (Vh'., t>ai';t au* nicbt in ben
3ufammenbaniv, bcnn nMi< in biefeni iHMfc c^cfaiit i|t ihmu 'Olufraffeu unb Setzen be? .'pelioboruö
üw^ eine i^ibre, bai^ haben nidu bie üxuyii .actban, fonbcrn bie i^ejiteiter bee .^eüoboru?, biefc
aber n\Trcn u^cber beuötbijU, nccb sieneii^t, iinen A^crrn binau^juu^erfen, fonbern fic trUi^n ibn,
Jinc ii -iv üN beüivU, ale^ einen, ber ficb felbü nid>t belfen tonnte, binan?. — "iti) Tiefer ißcr*
bilbct im Wried). mit bem iHnberiiebenbcn nur (itnen 2ai3. — ^Vi) tijitfmv ä,ioi/i)i/T(iv mv-ü
Kni^tarürd, (pavtpüg ri/v rov ^eov ^waareiav tTztyviMorti^. — rjo ) ^. i. bie 3uben, bie iui Icmpfl
beteten. — 3<») npoc/'/yaye x)vainv. ^Idd) ^. 33 War eji ein t^erföbiuuuuopfer. — Ji") -omv-
/ih-nv <)r rov np^nphoc Tov unaiwv „ici iiun bcr -»^obcvriefter bie Sübne inM-nabm," b. b. ba?
(5itbnovfer barbradUe. — 3S) -fi/n' i(päv>/aav . . Kai Grav-t^ n-ov „fie er|\tienen abermal? un^
faxten llebenb." — rJf)) ~o//.(ir j^äpi-ar. — 40) ~o ufja/tluv rol liKii) Kpnror. — -^ | ) ä^ai-t'iQ
t-}t:voi'To „fic sierfd)wanben." (£in 'i^cn'eii\ baf; e^^ (Sui^el ivaren Tob. 12, 21. — 42) i-ü--7ic
„5tuffeber, cber ffiädUer." (T? Unnttet ocn fclbil ein, Kif; biefc-? .^cuiviif' cineei Wannce von fo
bpbem Staube unb bem .'pcibentbum auiv^böri^ von böd^fter ii}id}tii5tcit fei. Flav. Jus. Antiq.
XII. 3. 3.
Caput IV.
1. Simon autem praedictus peciuiiarum, et patriae delator, male
loquebatur de Onia, tamquam ipse Heliodorum instigasset ad haec/ et
ipse fuisset incentor malorum: 2. provisoremque civitatis, ac defensorem
gentis suae, et aemulatorem legis Dei audebat insidiatorem regni dicere.
3. Sed, cum inimicitiae in tantum procederent, ut etiam per quosdam
Simonis necessarios" homicidia fierent: 4. considerans Onias periculum
contentionis, et Apollonium insanire, iitpote ducem Coelesyriae, et
Phoenicis, ad augendam malitiam Simonis, ad regem se contulit, 5. non
ut civium accusator, sed communem utilitatem apud semetipsum uni-
versae multitudinis considerans. 6. Videbat enim sine regali Providen-
tia imi)Ossibile esse pacem rebus dari, nee Simonem posse cessare a
stultitia sua. 7. Sed post Seleuci vitae excessum,^ cum suscepisset
regnum Antioclius, qui Nobilis appellabatur, ambiebat Jason ^ frater
Oniae summum sacerdotium : S. adito rege, promittens ei^ argenti talenta
trecenta sexaginta, et ex redditibus aliis talenta octoginta, 9. super haec
promittebat et alia centum quinquaginta, si potestati ejus concederetur
gymnasium, et ephebiam^ sibi constituere, et eos, qui .Jerosol ymis erant,
Antiocbenos scribere.^ 10. Quod cum rex annuisset, et obtinuisset prin-
cipatum,'" statim ad gentilcm ritum" contribules süos transferre coepit;
11. et amotis Ins, quae bumanitatis causa ^" Judaeis a regibus fuerant
constituta, per Joannem patrem Eupolemi, qui apud Romanos" de ami-
citia, et societate functus est legatione legitima, civium jura destituens,'^
prava instituta sanciebat. 12. Etenim ausus est sub ipsa arce'^ gymnasium
constituere, et optimos quos(]ue epheborum in lupanaribus ponere.'*
13. Erat autem lioc non initium,'^ sed incrementum quoddam, et pro-
fectus gentilis, et alienigenae conversationis, propter impii, et non sacer-
dotis Jasonis nefarium, et inauditum scelus: 14. ita ut sa'cerdotes jam
non circa altaris ofRcia dediti e.ssent, sed contempto templo, et sacrificiis
neglectis festinarent participes fieri palaestrae, "^ et praebitionis ejus in-
51 *
806
jusfcae, et in exercitiis disci; 15. et patrios quidem honores nihil haben-
tes/'' Graecas glorias'^ optimas arbitrabantur: 16. quarum gratia peri-
culosa eos contentio habebat, '^ et eorum institutaaemulabantur,^" ac per
omnia his consimiles esse cupiebant, quos hostes, et peremptores habu-
erant. 17. In leges enim divinas impie agere impune non cedit :^' sed
hoc tempus sequens declarabit. 18. Cum aiiteui quinquennalis agon^^
Tyri celebraretur, et rex praesens esset, 19. misit Jason facinorosus ab
Jerosolymis viros peccatores,^^ portantes argenti didrachmas trecentas^* in
sacrificium Herculis,^* quas postiüaverunt hi,^^ qui asportaverant ne in
sacrifieiis erogarentur, quia non oporteret, sed in aUos sumptiis eas depu-
tari. 20. Sed hae oblatae sunt quidem ab eo,^^ qui miserat, in sacrifi-
cium Herculis: propter praesentes autem datae sunt in fabricam navium
triremium. 21. Misso autem in Aegyptum Apollonio Mnesthei filio^^
propter primates'^ Ptolemaei Philometoris regis, cum cognovisset Anti-
ochus alienum se a negotiis regni efFectum,^" propriis utihtatibus consu-
lens, profectus inde venit Joppen,*^ et inde Jerosolymam. 22. Et magni-
fice ab Jasone, et civitate susceptus, cum facularum luminibus, et laudibus
ingressus est: et inde in Phoenicen exercitum convertit. 23. Et post
triennii tempus^^ misit Jason Menelaum supradicti Simonis fratrem^^
portantem pecunias regi, et de negotiis necessariis responsa perlaturum.^^
24. At ille commendatus regi,^* cum magnificasset faciem potestatis
ejus,^® in semetipsum retorsit summum sacerdotium,^'' superponens
Jasoni talenta argenti trecenta.^ 25. Acceptisque a rege mandatis, venit,
nihil quidem habens dignum sacerdotio; animos vero crudelis tyranni,
ferae belluae iram gerens. 26. Et Jason quidem, qui proprium fratrem
capti va verat, ■'^* ipse deceptus profugus in Am man item"*" expulsus est
regionera. 27. Menelaus autem principatum quidem obtinuit: de pecu-
niis vero regi promissis, nihil agebat,'" cum exactionem laceret Sostratus,
qui arci erat praepositus; 28. nam ad hunc exactio vectigalium perti-
nebat: quam ob causam utrique ad regem sunt evocati.^^ 29. Et
Menelaus amotus est a sacerdotio, ^^ succedente Lysimacho fratre suo:
Sostratus autem praelatus est Cj^priis. 30. Et cum haec agerentur contigit
Tharsenses, et Mallotas''* seditionem movere, eo quod Antiochidi regis
concubinae dono essent dati. 31. Festinanter itaque rex venit sedare
illos, relicto sufFecto uno ex comitibus suis Andronico. 32. Ratus autem
Menelaus accepisse se tempus opportunum, aurea quaedam vasa etemplo
furatus donavit Andronico, et alia vend iderat Tyri, et per vicinas ci vitales.
33. Quod cum certissime cognovisset Onias arguebat eum,''^ ipse in loco
tuto se continens^** Antiochiae secus Daphnem. 34. Unde Menelaus
accedens ad Andronicum, rogabat ut Oniam interficeret. Qui cum
venisset ad Oniam, et datis dextris cum jurejurando (quamvis esset ei
suspectus) suasisset de asjdo procedere, statim eum peremit,^^ non veritus
justitiam. 35. Ob quam causam non solum Judaei, sed aliae quoque
nationes indignabantur, et moleste ferebant de nece tanti viri injusta,
36. Sed regressum regem de Ciliciae locis adierunt Judaei apud Antio-
chiam, simul et Graeci: conquerentes de iniqua nece Oniae. 37. Contri-
status itaque animo Antiochus propter Oniam, et fiexus ad misericordiam,
lacrymas fudit, recordatus defuncti sobrietatem, modestiam;^^ 38. accen-
sisque animis Andronicum purpura exutum, per totam civitatem jubet
circumduci: et in eodem loco, in quo in Oniam impietatem com miserat,
sacrilegum vita privari, Domino illi condignam retribuente poenam.
39. Multis autem sacrilegiis in templo a Lysimacho commissis Menelai
Daö IL ISiic^ fccr Waccabäcr. i, 1—12. Sinnt. 1—14. 807
consilio, et clivulgata fania, congregata est multitudo adversum Lysima-
clium nuilto jam aiiro exportato." 40. Turbis autem insurgentibus, et
animis ira rej)letis, Lvsimaclins arniatis fere tril)us iiiillibu.s iniquis
manibus uti coepit, duce (luodani tyranno,^ aetatc jiariter, et dementia
provecto. 41. 8cd, ut intellexerunt coiiatnm Lysimachi: alii lapides, alii
fustes validos arripuere: quidam vero cinerem^' in Ly.'jiniachura jecere.
42. Et multi quidem vulnerati, quidam autem et prostrati, omnes vero
in fugam conversi sunt: ipsum etiam sacrilegum secus aerarium inter-
fecerunt. 43. De bis ergo coepit Judicium^- adversus Menehuim agitari.
44. Et cum venisset rex Tyrum, ad ipsum negotium detulerunt'^ missi
tres viri a senioribus. 45. Et cum su})eraretur Menelaus, promisit
Ptolemaeo^^ multas pecunias dare ad suadendum regi. 46. Itaque Pto-
lemaeus in quodam atrio'* positum quasi refrigerandi gratia regem abiit,
et deduxit a sententia: 47. et Menelaum (juidem universae malitiae
reum criminibus absolvit: miseros autem, qui, etiamsi apud Scytlias^^
causam dixissent, innocentes judicarentur, lies morte damnavit.'"''^ 48. Cito
ergo injustam poenam dederunt, qui pro civitate et jwpulo, et sacris vasis
causam prosecuti sunt. 49. Quam ob rem Tyrii quoque indignati,^
erga sepulturam eorum liberalissimi extiterunt. 50. Menelaus autem,
propter eorum, qui in potentia erant, avaritiam, permanebat in potestate,
cresceus in malitia ad insidias civium.'^'
1) eirf . . . sTriaecreixur ,,aU ^attc cr bcii .(^cliobontf' ba?!! bcrcbct," b. ^. bcn nanjcn .^anbcl
mit ibm abflcniadit unb ba^, rra^ man bctrüi^crifttcr 5Bfifc j^cfttcbcn lief;, 511 einer timmlif^en
(Srfd^einunii iKTtcmpclt. 3itpl5 c\\bt bier bcm .iricit. ©orte Jn/fT.'/t; bie i^ebcutunii „ütlvivicn,"
bie ej bc* nicbt nn^bl babcn fann. (fr iiberfeiu: „al? bcitte cr felbft (Tnia*! bcn .t^clicbpru«
gcfcMiiiKn." — :2) <'"/ nvoc rwr i'-ttu Tnn.n-nr (^t(\nKiuaouh-uv „burcb cincn vcn 5impnc' 'Jlnbvani?."
3) Seicucu^i ftarb burcb rsHft, nnicbe? ibm .»!<elicbcru? bciiicbracbt batte. Aiijiiun in Syriäe.
4"). (lO-TO. Ter ?}ii3rbcr bemädMiiiie |ut fi\iar bci- Jbroncr, aücin 5lntitHt^u-j (fpipbancf, rer
'!i?rubcr bc^ cicti^ftctcn 5eleucui^ vertrieb bcn ^inbrinjilina mit leidner "Piiibc. 5IÜC-? bieij iicfd^iih
im j. 1"5 -""• S^i"- — 3u 4, 7-äO f. I. 1, 11-17. — 4) virn-öiievm- „er fiid)tc ba? J3obepricficr-
(imt \\X CrjCblcidH'n." — O) i-a^^^eüäfin-og rü> ßacß.el öi' hTtiieu^ äp-} vpior ta/ayrn f:^//K(ivrn
TTpüf rni(; -piaKoaioic, Kai -porörSor ririi^ ü////c rä/avra ii-}ih)ijKoi-ra ,,inbcm Cr bcm .ÜiuÜilC l^Crmi^CJC
einer Unterrcbun^ K*5(i? Talente Silber^ 5U bcn 8(K) bin^n nnb rcn einer anberen tSinnabmc
iwä") arinjiii Jalentc t?crfpra*!" f. I. 10, 42. — 6) 5^ctbc 3(nüiiltcn nnircn bcftimnit für fcrpcr^
Ii*c Ucbinti-icn; bic^erftcre für bic GrnMdM'encn, bie (e(?tcrc für Cuiniiliniic- (£•? UMren Iän;iilid)C
fikbanbc mit ]W(i JpiH'cn, beren crftcrcr rinc rlicibe i^cn 'J^vibcitcmäd^crn nnb 2L^rbnnn;icn für bie
l'ebrcr entbieltcn, letzterer eine (ani^jV'bcbnte Al'idH\ nnuicbcn liiit 3ii3rcibcu nnb ^cbattcn^äni^fn.
9{a* ^yiautne bcftanrcn bic Ucbunj^cn im l'anfen, JKin.acn, 2i:icfnrcrfcn, 2d^cibcntrcffen, gauft'
fampf, '-i^aüUHM-fcn nnf irprinj^cn." Tvi in bicfcn Ucbuni^c^bänfcrn ba-? Jart- unb 2rf>vinuicfübl
fcbr serk^t Wurfe, fp bätte firi>' fclbft ein prbent!id>cr .):ciVc nid^t t><\\\\ in-rftanren, ein folitc« jit
errid^tcn. 2i?ae; muf; man fi* nun bcnfcn, ivenn bicr nidu ein ■t'^circ, fiMibcrn t£incr au? bcm
inilfc rs3ettc>?, ja (£incr aue rem ^^.M-icftcriiefcKIecbtc, (fincr, bcr fc;iar .i^^pbcrpricfter nu-rfcn n^oütc,
ein fiMd^Co ju erbauen fi* anbeifdUji nunttc';" — 7) :jafon oerlan.atc bie (frlaitbnif;, bcn i*C'
n^cbncrn ^(crufalcm? i^Cjicn 'yelterUij^ baf^ antiiHtcnifdic^ürjicrrcdit ^u verleiben. — 8) sc. Jason.
9) t~i -Ol' 'E/'/)/riKiv xapaKTijpa . . »foruntcr cbcu bic eitte bcr finpcrlid^en Ucbunijen, bie mit
cntblcptcm l'cibc i^priu'nommen »urbcn, ju oerftcben ift. — 10) xm ra nt-iun-a toic 'irmSaiotr
it>t'/(ii\ip(j77n ßaai'/iKa Stä 'lunrvov . . -ap^caro „uuf cr fd^afftc ab fic menfd'cnfrcunbliitcn, bcn
^ubcn bufcp bie itöni^e t*cr(icbencn 3>prrcdne . ." lieber biefe inM-redUe f. c. .1. "^Inm. ?>. —
11) riefe ©cfanbtfdnVft bc? ßupolemuö an bio :')(pmer batirt fid) in bae %\\>x Itll, jene aber
feinco i^ater? ;"sobanne? an bic .^^öniiic 3inicn* in bic Zs\\bxi fcr IT;") i\ ^br. f. I. s, 17. —
12) 9?acfc bcm »iric*. Icrtc ift bicr icsiitima auf civinni Jura \\\ belieben: nat rar uh' rou!fxnvg
mra/Juv Tzo'/.irfiar^ fvapnvviioix tihfr/mVc esairÜFV. — ^^i) Clin (VUf:C bCr i'nr.a TaiMbi?, UMbrfd^cin»
lid) in bcr 9iabC bcr CueüC 5ilOd. — l't) a«; foir spancrorr rm' /oz/Jcr i'-nfaffä(jv l'-ü -trnaov
r,t-v „uuf er bradUe bic aueaeuMd'netilcn Cuini^linjU', fi^ nnterjo*cnb, unter bcn .^Ut." Ten in
bic 5lnftalt cintl-ctchbcn Cutüi^lin.af" iburbc' ein" .»önt mit breiter .Virämpc at-? '?(u!fsei*nunii
iiciu^bcn. Taf; e? bcifU: „ficunterjod'cnb" läf:t auf (^H-UMlt unb ^i^vini^ ober nH'ni.artcuö auf
ilarfc ,^ubHnt^tid)fcit fdjliceen. I!i3cnn bcr Uni^laubc unb bic iHn^bcii fid' bCi^ .'C'iX]i\\ einmal
bcnivit^tiat t)ät, tahn fcnnt man feine v^duantcnmetjr. Tic 2?ulöata ijibt bicr bcn (iJpmnaficn
808 2)aö II. 33uc^ ber g}?aceabäer. 4, 12—24. 2lnm. 14—38.
bot 5?amen .^urcnfeaufcr, weit im %iu}(: be§ g(ciuHiien ^ubcn jebci^ .!pauö, wo man &eibnifd)e
Sitten übte, aU .!pau^ be^ (y5e,enbten)lcö (cjciitlidjer .^urcrei) ^ciü, befonbev^ ein folcfeci^, reo bie
5}?cnütcn entMciit Cr|'d)etncn. — 1-5) r'/v (V obru^ ÜKuii-iq 'EÄ'Ai/i'iauov kcü Trpöiyiaau: crA/M<pv/i(Tii(w
öiä T//V 71)1 äaeßovg Kai ovk ü.pxi£pi<Ji 'Inffui'oc v-epßä/J.ovGav äva^veiar ,,\0 IViTV nnn ein ftarfe-i
J;ränc\cn nad) bem .^edeniomug unb ein T^Pt^tf»^ reiten ju auelänt>ifd)cv Sitte burd) bie übcr-
mdcftticie ScSbeit beei gottdM'en 9Iidlt[1Pt^enpriefterä ^afon." — 16) i-icrixe^v -f/i: iv -aMuariM
Trnpavö^unv x'>pny'^aQ fierä ri/i' roh SiaKov Trpon/.r/aiv „um tlH'il^unebmen an bem i^efe&wibvivicn
Scftaufpicie in ber Ucbuni;i?fcf)u(c nad) gefd^ebencr Ginlabuni^ ^unt 2d)cibcnn'>erfen." ')lm
(ädicibcnwerfen bctbeiiii^tcn fid) bie ^srteiter mit ciiicneu .^viuben, an ben an^evcn Uebuniicn aü
3ufd)auer. — 17) Unter tiefen honoms, r/,//«/, finb bie Sbrenftetlcu ^t »oeritcben, 5U weidn'n
jebem au^.ae^eic^neten 'i)}?anne £»er ©ev^ offen ftant, alij: Tie Stelle eine^^ 'Jlclteften, eine?
9iid)ter^, eineei Scbriftlebreres u. bgl. — 18) ixun-untcr bie '-öeamtenftellen bei ber C(ried)ifAcn
Stcj^ierun.a ]n ijcrftcbcn fiup. ter bl. 2>erfaffer nennt fie glorias, Sö^ac, weil fie duf'cren (3la\\]
in " Äletbung, SBobnuni^, Sinrid)tuni^ unb anDercs Sbrcui^eprani^e mit fid) brad)ten. —
19) Tvepieaxev ai'Tohi; x"-''-f~n -t/j/fTrarr/f „bcf;balb betraf fie fd)reerc 9?otb." *])?ad) ber 3>ulci.
irdre ber Sinn: bepl)alb criviff ftc ein siefd^rlicbcr ©etteifer-, ree(d)en Sinn aber ber Scnten
nietu wpb( VJ^djit. — ;20) ^nn cyr. „unb jene, bereu Vebene^art fie nadiabmten, unb benen ile
äbnüd) jn werben fud)tcn, befamen fie .^u geinben unb ^üduiiiern." — 51) oh jmthov „\\t feine
fc (eic^t abiU'£?cnbe Sad)e." Sorncliu^ a \;apibc bemerft bicr: Deus enim suas injurias lente,
sed aeriter punit. Nam ut alt, ille: Dii laneos, habent pedes, sei ferreas manus, et ut ait
Yalerius Maximus: Lento .sradu ad viiidictaiu sui divina ])roee<lit ivatarditateuique supplicii
^ravitate compensat (I. 2.). — "l'l) eine 'Diadjabmuni^ ber o(;MnvMfd)en 3pie(c. Tiefee Äampf-
[picl, bem ber Äouiii WnticcbuS (fpipbanee; beiwobnte, fanb iua^rfd)einlid) im crften ^kiiierunv^ä-
jabre bcffelbcn 17') ftatt. — 23) ttEupm«: ä-h 'ifpoao/.i-uur 'Arrioxeir örrac . . „(fr fanbte al^
3ufc^auer (Ibciinebmer an ben Spie(cn) •"Wänner au? ^u'rufalcm, weld^e (t^crmo.ae crtaniiten
^ürc^crrec^te?) 3(ntiodiener waren." Tic i^ulivita bc^eidMiet fie ai? peecatores, weil ein feiger
„?{ntiod)cner" in ben iJiuiiien ber Bulben ein 'Jlbtriinnii^er anu. — 2'i) cpnx.uä^ rpiaKoalaQ, wofür
ber S^rer 3?.()0 rrad)men feljt. Man fiebt barauci, baf; bie ^ablenanjviben wej:|cn Uniienautiv
feit ber 3(bfd)reiber oft febr unfit^er ilnb. 9?ad) ber i^riedK '^(niiabe bctrüjie bie Summe, wie
Scbolj beredMiet, etwa 4() 9teiAotbaler. — 2-5) Tiefer tmlfdie <^nnt, in ber Vanbe^fpradK Wü'
fartb i^enanut, finubiibete bie i^onne, wie ilreu^er in feiner 2nmbolif beweift. 3niein xok anbere
<yi3_tter, fo würbe aud) bicfer im 'Jluelanbc mit anbereu yerwed^felt, unb mufUe ti fidi iiefaUen
lallen, bei ben (yriedien jum .»perfulei? ^u werben, ber ei^ientlid) nur ^aibi^ott i|l. '?Jaeb ^Irrian
IT. ]('). war ber Sempei biefer tinifäen (^3ottbeit ber dltefte, wooon in ben ji e fei) iduli dien Urtun-
beitjbic Siebe if!. Xie ^^iVicfter beffelben iviben bem ■'cerofot H. 44. ba? 3Uter auf 2300 3»itH'e
an. — 2(>) rie Ucberbrittsicr erlct^tcn ^war bie Summe al? Cpfero(el^, baten aber auei ivurdit,
fd^wcr ^u fünbii^en, man mbd)te es nidu ^um Cpfer felber ^.H'rweuben. Sclbftbiefe fünbbclabenen
5?(\inner crfannten baö J^resielbafte biefe? Cpferbeitrai^^^ unb wollten bie Sd)ulb, bereu |le fid)
tl?eilbaftie( mad)ten, nad) Wchii lieb feit minbern. — 27 j e-tiniu-v oIp rarrcKua fih' röv äTToarei-
/Mi'-a „man febirftc fte alfo wobl um bec^ Senberci willen jum Cpfer beo .^erfule?, aöcin um ber
llcberbriueicr willen *>erwenbete man fie ^ur 'Jtui^rüftun.a ber Treiruberer." — 28) MKi^tai^/wf.
Xicfer 'älpolloniu?, Sobn bc? Weneftbeu-?, ift wobl berfelbe, ber fpdter in ^crufalem fo übel
iHiuftc I. 1, ;!0; 3, IG; II. 5, "24. — 29) f5/ä rd ;7puroKÄ.(T^ft „weisen ber Ibronbeiteij^uttiv"
3(ntiod)U!j fanbtc 174 ben 3tpollontUi^, um bie Stimmung ber ikM-müuber be? Äönii^? ^u erfabren,
wcldic über bie früber gemaditen i^ertrdije berrfd)ef f. Dan. 11. ''^Inm. 53-:)() u. 69. —
30; üA/örpiov -(ivrov tüv a'vrüv ytjovhxu TtpaypaToiv „baf) cr ('J'totemduj 'ipbilometor ndmüd))
bem ^ntereffe (be? ^Intiod^u? ober bco ft)rifd)en JReidie-ö) fid) entfrembet babc." 'iptolemdu^
forberte ndmlicb bie fd)on int i^ertracie mm 301 v. (ibr. ^u^lefid^erten unb nodi überbief; ber
Glet^patra ihmi ibrem i^ater ?lntiod)Uo bem (sh-of;cn al-ö 'i)Jiit;iiftvHn-liebenen iVroi.Muu'n (Xi^Ieforien
unb ^].\ildftina auf baci Oieue »xneber, wie e? fdion *oorber beffen inn-münrer v-ietban. Unb biefe
^orberuni^ nannte 'Jlntiodntj ^IbneijUiUii unb i^rud) ber Areuubfdsift mit Si^rien. — 31) f. I.
10, 7."). (in- bereifte je(jt ba? in grai^c i^ftelltc ^^anb unb ben\"bti;ite bie J^eftuui^en, um fie in
friei^efertii^en Stau^ fetjen \\\ laffen. — 32) 172 y. (Jbr. — 33) Ta ?}ienelau? ihmu Stamme
Slaron, Simon aber i'^om Stamme 'oenjamin 3, 4 war, fo bat bter bas ©ort „"i^ruber" nur bie
i^ebeutuni^ „in-rwaubter ober Sdnraiier," i^ieUeiebt aud) „fyefinnun.a^iienoffe." Sornelinei
a l'apit'e fm-iAt fid) gerabe babtn au«, Wenclau? fei ber Ietblid)e i^rubcr 3imono unb fomit a\xi
bem ^rtamme i^enjamin i^erocfen, eine Weinunji, ber man niebt wobl bulbijien fann. —
3-4) vTTOjtivt/tiuTicfjdvi re'/JmivTa „(s^ebübreu ,5U entriel)tcn für ■^^Uiffe^reibuuv'ien," »ielleidjt für bie
3luffd)rcibun(^en jum i^üri^erredU. — 33) avcrTai^eli tu liaaüfi ,,bcm .Vlöniiie vori^eftetlt." —
3(») Kai (5ofr;fTaf uvTov rC) npna('.)-i^ tiiq f:^ova!ng ,,unb ba er ibu mit ^cr -BMcne ber 'D.Vad)t lob«
Vrie^." 9}fenclau3 nabm bie Wienen eines 'Bfannee mm bobem '^Infeben unb (finfluf; an unb
(\ab baburd) ben Scbmeid)elcicn, bie er v^e^^cn ben "ilntiodnti? ausfprad^, mcbr (i)cwiebt. —
37) f/f eavTuv KaT7',vT7/üs r/jv äpxiepua'rviii. ''Keuelauö brachte burd) feine yiunft.ariffe ben
Slntioc^ue batjin, baj) er ib;m felber bas ^o^cprieftcrtbum übercjab. — 38) (Sr ocrfprad) bemnac^
Dag II. 33uc^ ber gj^accabäcr. 4, 21—50. 2Inm. 38—59. 809
jäbrtid* (UiO lalcntc 511 bc',vib(eit, eine uniiclunicrc 2iimme! f. 23. 8 u. 0. — 39) v-ovn&naag
„vcitraiuit battc." — 'H}} in ^aö '^U^Mct t'cr "Jlminoniter I. 5, (i. — 41) (''fiUi> n-rÜKTti „er
trui^ '•?Jid^t•^ cib" ihmi fer 5uninic, ^ie er i^erfiMOiben hatte. 3>ote anirc ü ihm benii möiilicft
iieivei'en, eine fo uniiehcuere 3umme aiinntveihen ■:• — 1:2) Ter .Honii^, tcr bes '^idDei^ bcrürfte
\mt luof'i' 5tücfc auf rie ^iimme fetzte, berief -iH-ite, bcu O.^fenclanüs naniliit iinf Den 2oftratii?
wv fein Iribunal, um iirünMiit 5U erforfciuMi, warum fic ^l^c^ablun;! nielu erfolgte. — ki-i) ml
ö fjh' Mfft/.a(i(; a-e'/.cri: n'/r npxniiuoiviir ('iu'it^DXdv \raiitu\or . . L'iJ^Tr/ifiri«; (5/ K/xirt/rri rov (-Tri
Töiv Kr-picjv „-WenelausJ lief; al-? Stellvertreter im .i^ohenvrieftertbum feinen i^rufcr l'ofimacbuS
jurücf, 5ofti">Uue! aber ben iiratci\ ben Statthalter lli>pcrne." — 41) Tic StviDte Ibarfuö
unb 'D.''^■^lloö lai^en beibe in ber iVrovin^ (£ilieien. iSi? n\ir eine i^rofu- .^»erabfet.uin;^ uuD (Snt«
nnirbijUt"!^ für i'ie, an ein .Hcbeireib vcrfcbenft ',u ti^erben; um fo mehr, ^a Die entere Stabt
.^aurtftaDt Der iProiMU', «uD .»?auinfi!3 ber ilMffenfcbafteu amr. Teri^leieben i<erfrf)entunvicn
fameu im Oriente elfter-? ihm-. (licero ]\\i\t in feiner ;1feDc iiej^eu l^erre^: Solcre ajimt barhaVus
reires IVr^aruni et Syroruin ])liires »ixoros haljcn;. liis auteiu iixoribus civitatis attribuere
hoc modo: luee eivitas nmlieri rciliiuieulum pra^beat, Iütoc in conuiu, luei- in crine.«. Ita
populos habeilt niiiversus iion sctkiiii coiiscio.s lil)idinis .su;\} veruiij etiam niinistro-; ( Ar-t. .").)
2(ehnlicbei^ ia^^t fUt» in Aleibiade, 'JPlutaril) in 'J'heiuistoele. "Olthenaue lib. [., Straboli}). 14.
4->) LXX blef?: -api/'/f-, \ri\ ivaö hier bebeutet: „(fr fvM-a* laut feinen JaDel nnc feine. uUii^cn
barüber axi-i." 'ix>a'} '?.''ienelau? heimlid) beiviUiU^n hatte, brachte Cnia-j nun fla;\enb \m iSffent*
lidH'u .HunDe uni^ ]\\\\r mit iiutem :'>tedUe: J) nuil er al? aMrflid<er (oba^obl >.H'rDrvin;iter) .^toher*
)>riefter tai? ;){ed't hatte, foktc i>erbred>en an Das* V'idn u' Riehen; 2) auil einem foKten rdnfe*
iH^lIen '"BJannc, wie 'fOienelau?, Die l'aroe »omJ^HMutte i^eriffen »erDen mufUe. — 'Hi) Ter yvinjc
J^ain, ber fid^ in einem Umfauiie ihmi fünf <ctunDen um Den lempel De? 3(polli> unD Der Tiana
berum^Oji, iialt alo X'lü^l, in iiH'Utem Cnia«? III. feine (i)efahr für fein V'ebcn fürd^ten burfte;
f. ;;, 1. — 'i' ) 2o ftarb unter Der .fi^anD De^ 0?^•ud^lerc jener hccbverDientc "^Vann, Der 24 .^abre
lau;^ uncrmüDct für isnnte«? (ihre unD feinec i^clfei? ii?oM iiearbeitet hatte. (Sin lutcrer i^eireis,
wie" reDli* er eö mit '>unt unD Den 5?fenfeben iiemeint, ift an^hl Diefeji, Daj; ihn fsiott felbfi nad)
Dem iODe nod) al? 5?erfjeuii bcnül3te, um 3i'f»ii'- f»-'"! "l^caecabaer, in feinen Stampfen für (^ott
unD fein i^Olf ^^U -f^Ulfe ^U flMltmeU; f. 15, 12. — 48) mMy>i.m-f>/f nai -o'.Oi/r evra^im: —
'IJ)) jpro-w/Kjrwi' „i^olDenc '^^k'fitirre." — oO) ift wahrfd>einlirf) al? nomen proprium '^u
nehmen, ^ut cinii^en iiried>. J^Dff. heif;t er: Avpawoc. — al) (t-oiSoI „Staub." — 52) Tiefer
trai^ifd^e iUnfall batte Die ,^-ol(^e, U\^ eine i?ffcntlidhe ^Inflai^e cici^en 'JJenelau?, Den eritcn Ur»
beber bee Uebelj erhoben würbe. — o^J) r;}r (5/ /va/o/oj/öi' trro^vfTffjTo „fie bradUen ihre itla^c
i>or." So waren ihrer Drei, weil Siner af-5 illäv^er, Die anbern jwci al? J'-'Wilf» auftraten. —
34) 'fntp.jei/.nro XPW'^~'^ 'iKnva rü riTOAeitalu rC> iiopiy/twif . . X^iefer 'il)tolemäu^ T. o. 38
ftauD bei '^(ntiiHtu? in iian^ befcnDerer <>3unft unD war vielleiitt aud> Dur* fein 5lmt al^i Statt*
balter t£öleü>rien-? unD i^bbuicieus? von iirofiem öinfhif!. 31n ihn wanDte fiit Daher 'Äenclauä
mir feinen l'erfprednniiieu, wahrfd^einlid^ fdu-^n che Die iieriditlidic 'Jlnflai'te i^eftellt unD Die 2>er»
banDluni^ bei-^cnnen unirDe. (£e ift jeDod^ aud^ mbi]lid\, Daj; eo erft wäbreuD Der iHM-banblun.q
lelber iie|cbah. — O-S) lu^fi' ä-oAaSi'.jr ii riro/f/in/of (\r ~i 7Tf/>i(rTv'/i)v i'.tc (tva\lnioTra röv -tacri/Ja
^irrty^i/Kc. "^iad^Dem Die jcHilcn vernommen unD Die Situlb bc^ Wenelau» fonnenflar erwiefen
war, lub |.Holcmäuo De» .Hönic^ unter Dem i^orwanDe, Daf; er fidi ein weuiii abfüblen ini.\iic, iit
eine ber <::aulenhallen De^^ 'vericbt^^bofe? beraux^',utreten ein, wekte (SinlaDuuii fid) Derfelbe
,aefalleu lie§. .r^icr wuf;te nun 'ilHolemäu? Den >UMtt.a sVin^ uuD ;iar umjuftimmeu uuD für '??tene-
"laue einv.mebnien. li? bcDurfte wahrfcbeinlid^ Feiner vielen ii^orte. Da '^(ntioehuji ein '??fann
ohne ßharafter war uuD eben \o Wi(bt Die leiDenDe UnfdnilD verDammtc, alo beaHinte. —
oG) Wit Dem ÜDorte „Sc^tben" be^eid^net hier Der bl. i'erfaffer Die än^lfer, bei Denen Da? 3Jed^t
be? Stärferen i^ilt. — -57) Xie brei redufitaffencn IWinner, Deren jian^' SitulD Darin beftanb,
bat; fie C(eo|cn Die bffentlieben ^revel unD UuiV'reittiiifeiten tlaiunl^ auftraten, unD ]Yi\n al? '3(b«
iiefanDtc Deo jüDif*en Staate^, fielen jetjt al? Cpfer Der 3ucfe be? Wenelaus*. — -58) Trptoi
fiiGo-otijpi/üairer ra rrpoi; n}v K/jStiav avrtüv uF}a'/.o-pe~tjr tXopt}';>,mtv ,,au? .'l^a!; De? Uurecbtä
(Dae> biefe Wanner erlitten) befor^tcn bie 3:i)rier auf fo ;irof?nüithiiie SBeife alle? ^u beren '-^eftat'
tuuii '?{otbuH'UDiiU\ — -39) wf:«c rcji' tto/itm' tT/,i'>p>fzf ^«ö>f(7-(jf *,,ein fdUiuimer v'adMleller
feiner ^^ifiiburvier." Aunf ^vibre lani], 171-1(>(>, blieb Wenelau? in bem u^iDerredjtUdH'u '-i^cfi^e
feine? .^obcnvrieftcramte?, eine wahre f"^5eif!el f^Jottc?.
Caput V.
1. Eodem tempore' Aiitiochiis seenndfim profectionem paravit in
Aegyptura. 2. Contigit autem^ per iiniversam Jerosolymoruin civitatem
videri diebus quadraginta per aera equites discurrentes, auratas stolas
810
habentes, et hastis, quasi cohortes, armatos, 3. et cursus equorum per
ordines digestos,^ et congressiones fieri cominus, et scutorum motus, et
galeatorum multitudinem gladiisdistrictis,* ettelorumjactus, etaureorum
armoruin splendorem, omnisque generis loricarum. 4. Qua])ropteromnes
rogabant in bonuiii moiistra converti. 5. Sed cum falsus rumor exisset,
tamquam vita excessisset Antiochus, assumptis Jason non minus mille
viris, repente aggressus est civitatem: et civibus ad murum convolan-
tibus^ ad ultimum apprehensa civitate, Menelaus fugit in arcem: 6. Ja-
son vero non parcebat in caede civibus suis, nee cogitabat prosperitatem
adversum cognatos malum esse maximum, arbitrans hostium et non
civium se trophaea capturum. 7. Et principatum quidem non obtinuit,
finem vero insidiarum suarum confusionem accepit, et profugus iterum
abiit in Ammanitem. 8. Ad ultimum, in exitium sui conclusus ab Areta^
Arabum tyranno fugiens de civitate in civitatem, omnibus odiosus, ut
refuga legum et execrabilis, ut patriae et civium bostis, in Aegyptum
extrusus est: 9. et qui multos de patria sua expulerat, peregre periit,
Lacedaemonas profectus,'' quasi pro cognatione ibi refugium babiturus:
10. et qui insepultos multos abjecerat, ipse et illamentatus, et insepultus
abjicitur/ sepuitura neque peregrina usus,* neque patrio sepulchro par-
ticipans. 11. His itaque gestis, suspicatus est rex societatem deserturos
Judaeos:"" et ob hoc profectus ex Aegypto efteratis animis, " civitatem
quidem armis cepit. '^ 12. Jussit auteni militibus interficere, nee parcere
occursantibus, et per domos'^ ascendentes trucidare. 13. Fiebant ergo
caedes juvenum, ac seniorum, et mulierum, et natorum exterminia, vir-
ginumque et parvulorum neces. 14. Erant autem toto triduo octoginta
millia interfeeti,'* quadraginta millia vincti,'^ non minus autem venum-
dati. 15. Sed nee ista sufiiciunt: ausus est etiam intrare templum uni-
versa terra sanctius, Menelao ductore, qui legum, et patriae fuit proditor:
16. et scelestis manibus sumens sancta vasa, quae ab aliis regibus, et
civitatibus erant posita ad ornamentum loci, et gloriam, contrectabat
indigne, et contara inabat. ^*' 17. Ita alienatus mente Antiochus, ^^ non
considerabat quod propter peccata habitantium civitatem, modicum Dens
fuerat iratus: propter quod et accidit circa locum despcctio: 18. alioquin
iiisi contigisset eos nmltis peccatis esse involutos, sicut Heliodorus, qui
niissus est a Seleuco rege ad expoliandura aerarium, etiam hie statim
adveniens flagellatus, et repulsus utique fuisset ab audacia. ]9. Verum
non propter locum,"* gentem: sed })ropter gentem locum Dens elegit.
20. Ideoque et ipse locus particeps factus est populi malorum; postea
autem fiet socius bonorum;'^ et qui derelictus in ira Dei omnipotentis est,
iterum in magni Domini reconciliatione cum sUmma gloria exaltabitur.
'21. Igitur Antiochus mille et octingentis ablatis de templo talentis, velo-
citer Antiochiam rfgiessus est, existimans se prae superbia terram ad
navigandum, pelagus vero ad iter agendum deducturum propter mentis
elationem. 22. Reliquit autem et praeposit(>s ad affligendam gentem:
Jerosolymis quidem Philippum genere Phrygcm,-'^ moribus cl-udeliofem
eo ipso, a quo constitutus est: 23. in Garizim autem i^ndronicum, et
Menelaum,^' qUi gravius quam ceteri imminebant civibus. 24. Cumque
appositus esset contra Judaeos,^ raisit odiosum j)rincipem^^ Apollonium
cum exercitu viginti et duobus millibus, ])raecipiens ei omnes perfectae
aetatis interficere, mulicres, ac juvenes vendere. 25. Qui cum venisset
Jerosolymam, pacem simulans, quievit usque ad diem sanctum sabbati:
et tunc feriatis Judaeis^* arma capere suis praecepit. 26. Omnesque qui
3)aö IL 33ud) tcr ^^accabaer. 5, 1—27. SInm. 1—28. 811
ad spectaculum processerant,-' trucidavit: et civitatem cum armatis dis-
currens,^^ ingentem nmltitudinem peremit. 27. Judas autem Maclia-
baeus, qui decinius fuerat,^ soccsserat in dcsertum locum,^** ibi(iue inter
feras vitani in niontibus cum suis agebat:^^ et foeni cibo vesccntes, demo-
rabantur, ne participes essent coinquinationis.
1) ilur^ nait bcm i^orl^cr cninihUfn 'i^erfnüc, iiämliit ICO iintcvnabm 5[utiodut? feinen
jweiten Jvelb^Uji na* 5(ciV.ipten. Ten erften Imttc er im ^sabv( i^orber unternommen unt« burci)
bic iiliufliebe ^cMadU ^irifiten tem eafii"d}en (yclnri^e unb ':Ve(n|uim beenbiiU, JcMHt oImic einen
cntfdieipenben (£rfo[ii erlan;U ju baben; I. 1, 17. — ;2) '^lebnlidn^ i'ufterfdieinnniU'n er^äblt
f5la!.nu6 ^HM'fplHiö iHMn lil. 'IHni Pee ^. üf) nad) (Xbr., e^e ber .Slriei^ mit ben 3ti.Mnerii auebrad)
bell. Juj. A'II. 12. ; ©reiioriue ihmi Joure! homil. I. am bei- .5eit, ba bie VomvarDen in
Italien einfielen-, 'jpiiniui? I'l. rü. aug^ ber ^nt bcr .Hriei^e mit ben (limbriern; '.Jlppianui? unb
(futropiii? 1. IV. et X]. aui bem cäfarifdien i-ürsierfrieii nnb oielc anbere, foivobl ältere aU
neuere '^^riftfteücr au? anberen Jciten. Tic '.Jlftroloacn febreiben fte ben (£infliiffen ber fs)fftirnc
3U, wie auc( ':Ptolemäui^ Ceiitilog c. 9. crfidniid) ift. ^.Jlud) ^.?(uiiuft ''JMvbue Metooroluir. 1. I.
fiebt barin eine natürlidu^ aiMrfunq. 5(üein bie riduiae unb licuH^nUidHv aW-inuna ftcbt in
f.vf.4»,-., :>«;.•(.„„ ,>;>,,- .,,,.-,.,>..,,.x.,„i.(;.^,., t.;; » o.v ,..l.,.i,(i....."- ,i:....L.^ ' .'. j. ^;. ~". .1
— .« .. ])enmdtis; (Juilielm. Tyr. 1. Ki. — 3) Kai lÄa^ Imzuv (harerayf/evag „uni
prbcntlidi aufiiefteüte Sieiterfcbwabrinien." — 4) />«< Kn/iäKuv izAißr], «-ai fiaxatfiüv aTtaajiovc^
„eine ^^leni^ iJCnirfünefe unD su\u''''ici'c «Aan'rter." — o' ' - -■
0)1)
,, ;,- .,.,,^,.1, ;,,,^;,v.,v .^V.,.»V ■ ., y . u,. (5f .'TTf r?) Tf/je^ (Tt'l'f/.rt(7l9i! . Wl/
„unb al? bie auf ber ''Biauer CÖlufiieftcütcn) vertrieben umren . ." — (») Ter ''3?ame 'älretaci ift
ben ?vür|ten '.)(rabien-3 jienu-infam, iinc bcr ^came ybarao ben äiv.n^tifd^en. — 7) '.i^ei bcm neuen
I. 1, 21. — l?5) fJf r«f oiKiar. — 14) KaTmp-&av}iaav „ci^xn^yw ^w Wrunbc." 0" biefcu adnjig
2aufenbcn finb bie in bie 3f(aiH-rei iH-rfauftcn aud) bet^-iffen. Icfibalb ift bcr 5luobrud inter-
fecti <x{i unrid)tii3e Ueberfeijunii ju bctradUen. — lo) ii jtv/jür ruiuüc „burd^ baei 2d)lacbten
bcr .§«änbc/' ginvien fic ju (^runbe. rer ":}(u>?brud vincti ift ta\>a roiebcr falfdn- Ucberfcf3unii.
16) TaiQ ßeß/}/n/g x^pal avaai'puv k-Eöidov „mit fcincu Unreinen •'pänben rif; er fic fort unb »oer»
tbeilte fic." — 17) nal i:f/e-eo>f)i:^fTo ->/v (havolav „er erbob fid) übcrmütbiii unb bcpactUe niebt . ."
18) Xamit wiü ber bl. i'crfaiTcr fairen: Tic etrafc, bie bicr tax 1)1. £vt getroffen, bat eigent--
lid) ba? i*oIf getroffen, iveil bcr bl. txt nur bc? inUfc»? »vegcn ba ift. 3(üein mt fid) ''»Hut um
beö i'clfc? UMcrer annebmcn wirb, fo irirb er ficb aud) um bem lempcl anebcr anncbmcn. —
19) £i'fp}f77///(i7(jr rrrö rov KVpiiir tKoivüivr/ae, Knl ö nara'/iSKJtdelq . . tvinvoipTäuxir/. C£ö ift auffal»
Icnb, ba^ bicr bie i'uigata bae guturum bat, ba bod) ber bl. in^rfaffcr tld) auf bie gefdn^benc
Steinigung beö lempcl?, alei auf einen l^eweiei bejicbt, ba§ ®ott, wenn er bem iU^lfc aufbilft,
auc^ bem 3:empc( aufbilft. — ÜO' ^ -^ ■■>•'>"• i -^ 'i' - ^- ^ ' -^«^ • ^- •- -
'AröpöviKnv. rrpür J/ rovriitr Mnv'/ßoi
apycivvTag Tovq lovöaiovg ring ,^ .„, .,„ , ,^.,^^^.,^ „ »„ ^. ^„ ^,^^^^, ,,
tcfabl er feinen l'cuten bie Ütüftung jum Äampfe." — 5-5) kcü -oig i^fAA^^nvrm: nnrrac ,,
■decjpiav avrF^;u;fv-?/cT£. Unter i^suipia ift bicr uact) ber gcnuH^ntidien '.)luölegung bai? AcftgeiM-ängc
im Jempcl in ^.^erftebcn, obwobl ba-? SBort fonft mel^'r für 'j^eier l^on Spielen unb 2cb'auft(uten
gcbraudu wirb. 'iJllIioti aber »erftebt baruntcr „tcii!' 2cbaueu bcr .)^eerfd)aar" be? '.)lpolloniuv?
9i\Ht '^(nbere beuten, er fei
beuten, er fei bcr ^ebntc .)^obepriefter feit "JUeranber b. c^h-. gewefen. \
(£iner am ben jcbn iU^rncbmftcn gewefen. (£ine britte "iVeinung ift cnMid) Dafür, fafj er mit
neun Slnbcrcn, fomit alei bcr Jel}nte, in bie SBüfte gegangen. — 28) Tai) bcr ^l. lUTfaiJer
812 2)aö II. 53uc^ ber g^accabäer. 5, 27. 2tnm. 28—29.
*)Hc^t8 öon feinem 33ater fagt, barf nti^t auffatten. (Sr fefet bae; im erjlcn 23u*e Srjd^Üe ale
tefannt öoraug. — 29) ■&vpiojv rpönov ödOi „lebte nad) 3Irt ber Jbiere." X^iefe^^ Scben in ber
2Bü|le unter gaften, 5öad)cn unb ^cten war bie (Sinweibunii ^um grpfjen, beüor|let)enbenÄ\tmpfe.
3)artn tie^t aud) baö ®c()cimnit5 ber »unbcrbaren is^iciie beö 3uba:S l^erborl^en, bcr^leic^cn man
in ber SBeltgefd^icbte nirflcnbö finbct. rie 'öefAicbte (ebrt, bap atle gre^en 9Jfänner it)re crjte
Gdiute in ber siJerborgcubctt, in ber 3lrniut^, in ber ^ftc^tigfeit mact)ten.
Caput VI.
1. Sed non post miiltum teraporis raisit rex senem qiiendam Antio-
chenum/ qui compelleret Judaeos, ut se transferrent' a patriis, et Dei
legibus: 2. contaminare etiam quod in Jerosolymis erat templum, et
cognominare Jovis Olympii: et in Garizira,^ prout erant hi/ qui locum
inhabitabant, Jovis hospitalis.^ 3. Pessima autem et universis gravis
erat malorum incursio: 4. nam templura luxuria, et comessationibus
Gentium erat plenum, et scortantium cum meretricibus: sacratisque
aedibus mulieres se ultro ingerebanf^ intro ferentes ea, quae non
licebat/ 5. Altare etiam plenum erat illicitis, quae legibus prohibe-
bantur. 6. Neque autem sabbata custodiebantur, neque dies solemnes
patrii servabantur, nee simpliciter Judaeum se esse quisquam confitebatur,
7. Ducebantur autem cum amara necessitate in die natalis regis ad
sacrificia:^ et, cum Liberi sacra celebrarentur, cogebantur hedera coronati
Libero^ circuire. 8. Decretum autem exiit in proximas Gentilium civi-
tates,'" suggerentibus Ptolemaeis, ^' ut pari modo et ipsi ad versus Judaeos
ugerent, ut sacrificarent: 9. eos autem, qui nollent transire ad instituta
Gentium, interficerent: erat ergo videre miseriam.^^ 10. Duae enim
mulieres ^^ delatae sunt natos suos circumcidisse: quas, infantibus ad ubera
suspensis, cum publice per civitatem circumduxissent, per muros praeci-
pitaverunt. 11. Alii vero, ad proximas coeuntes speluncus,'* et latenter
sabbati diem celebrantes, cum indicati essent Philippo, flammis succensi
sunt, eo quod verebantur propter religionem et observantiam, manu
sibimet auxilium ferre. 12. -Obsecro autem eos,^^ qui hunc librum
lecturi sunt, ne abhorrescant propter adversos casus, sed reputent, ea quae
acciderunt, non ad interitum, sed ad correptionem esse generis nostri.
13. Etenim multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere,
sed statim ultiones adhibere, magni benefieii est indicium. 14. Non
enim, sicut in aliis nationibus, Dominus patienter expectat, ut eas, cum
judicii dies advenerit, in plenitudine peccatorum puniat: 15. ita et in
nobis statuit, ut peccatis nostris in finem devolutis, ita demum'^ in
nos vindicet. 16. Propter quod immquam quidem a nobis misericordiam
öuam amovet: corripiens vero in adversis populum suum non derelin-
quit. 17. Sed haec nobis ad commonitionem legentium'^ dicta sint
l)aucis.^'^ Jam autem veniendum est ad narrationem. 18. Igitur Elea-
zarus'^ unus de primoribus scribarum, vir aetate provectus, et vultu
decorus, aperto ore liians-" compellebatur carnem porcinam manducare.
19. At ille gloriosissimam mortem magis quam odibilem vitam complec-
tens, voluntarie praeibat ad supplicium.^' 20. Intuens autem, quemad-
modum oporteret accedere,^' patienter sustinens, destinavit non admittere
illicita propter vitae amorem. 21. Hi autem, qui astabant,^^ iniqua
miseratione commoti, propter antiquam viri amicitiam, tollentes eum
secreto rogabant afferri carnes, quibus vesci ei licebat,^^ ut simularetur
Da^ II. »uc^ bcr SJJaccabäer. 6, 1—18. Slnm. 1—19. 813
manducasso, sicut rex imperaverat de sacrificii carnibus: 22. ut, hoc
facto, a morte liberarctur: et propter vetereni viri amicitiam, haiic in eo
faciebaiit huiuaiiitatem."'^ 23. At ille cojL,ntai-e coepit aetati.s'" ac seiiec-
tutis suae eniiiieiitiain dignani, et ingeiiitac nobilitatis canitiem,-'^ atqiie
a puero optimae conversationis actus: et secuiidum sanctae et a Deo
conditae legis^ constituta, respondit cito,^^ diceiLS, praemitti se velle iii
iiifernum. 24. Non enim aetati nostrae dignum est, iiiqiiit, fingere:^" ut
multi adolescentiuni, arbitrantes Eleazarum nonaginta annoruni transisse
ad vitam alienigenaruni : 2-5. et ipsi proptcr meam siinulationem, et
propter modicuin corruptibilis vitae tempus decij)iantur, et per hoc
maculam, atque execratioiicm meae senectuti conquiram. 26, Nam, etsi
in praesenti tempore suppliciis hominum eripiar, sed manuni Omnipo-
tentis nec vivus, nec defunctus effugiam. 27. Quamobrem tbrtiter vita
excedendo, senectute quidem dignus apparebo: 28. adolescentibus auteni
exemplum forte relinquam, si prompto anirao,^^ ac fortiter pro gravis-
simis ac sanctis.simis legibus honesta morte perfungar. His dietis, con-
festira ad supplicium trahebatur.^- 29. Hi autem, qui eum ducebaiit, et
paulo ante fuerant mitiores, in iram conversi sunt propter sermones ab
eo dictos, quos illi per arrogantiam prolatos arbitrabantur.^^ 30. Sed,
cum plagis perimeretur, ingemuit, et dixit: Domine, qui habes sanetam
scientiam, manifeste tu scis, quia, cum a morte possem liberari, duros
corporis sustineo dolores: secundum animam vero propter timoiem tuum
libenter haec patior. 31. Et iste quidem hoc modo vita decessit, non
solum juvenibus, sed et universae genti memoriam^^ mortis suae ad
exemplum virtutis et fortitudinis derelinquens.
1) -jipovra \s.\);/va'ioi' „ciitcn C'dtci-} (i>ic(Ictc{U Sctuitorl iiii? 5(t^cn." f^KSiIiit, b.Tf; ber ^Jamc :
'A'&j/va'ioc bicr ai-S Gi.icnnamc 511 mi>nicn ift. "Wariaiu; iilaiibt, ces fei ■■J3acc^i^^'6 unter tiefem
rs3rcie cutö 3(nticdna oCer 5Uben 511 oert^ebcn, ivclci)eu 'i'.iiattatlnaj »ocv tem (sjö^enaltare töttetc
I. 2, 25. — ^ ) /i£~a3a!feiv tu riJv TcarpiAuv röuior, Kai roig rur iJfor vounir ufj — o7.tr li-sa-öai. —
8) t". \\ tcn lempcl auf '^Kiri^im. — 1) t. b. nMe renn aiut tie 'i^cwcbuer bcp l'anft'iftriftg
?cutf au^ tcr iyrenite iiMven, tie bier lV^ftlid^e 'Jlufnabnie fanren 1\ . lieg. IT. 24-i.'7. Scbol^
überfee.t: „n:'!e fenn bic Sinwobner Pe? Cvtee< iiaftfreunMicb nniven" — uH'lcbc 2Benfun;i ivobl
aur tcm cinfaiten '"■orunte alo unviebtiji an^ufcbcu ift, uhmI tie '^3aftfrcuuffcbaft eine «icmeinfanie
2ujent> ticr rricntalcu n\ir, fomit <\.[i feine befonrcrc •Jlno^eidininui bättejeiten fi.MUien. —
3) A<öf Zn-'.ov. '?fait bem i^eriebtc re-5 ^slaiMU? ^cfcpbu^ ^eiiUcn fid^ tic ^anmritaner nidn
nur bereit, bcn Jupiter Seniums an^uncbmen, fontern crflvirteti ftd^ aucb a(c "Dfad^ fem inen fer
*2ironicr. — 0) ; iir;/-'« T:/iir!ia:.uv7LJv „unti in tcn beili;:^en i^crböfcn iCnnber bcfd^liefen." —
7) nMM-unter bic (^ößcnbilfer, unreine Ibiere unt antere-j vtMn («efetjc i*criHMüce ^u in'rfteben
ift. — S) eh: rijv tuirü /.i)}pn rnv ßam/ tur ■'^Ei'txi/.iin' i/inpav trri a-'/.ayxrioubv, aU? UH'ldHT in'JCldV'
nuni^ ben^ovi^cbt, baf; bei tem Ctferfcfte ben Ibiercn bic (? ini^cnHire berviuei^cnommcn unt tie
cbleii fcrfefbcn in ter nad)foI>icnten 2d^mauferei oer!,cbvt ivurten. ©vi^^ ter 'JiUjrrud : Kam
/jr,m. n:'cld^en tie ihtleiata iiar nidu bat, bereutet, ift fdnvcr ju faiien. Tenn man fann nicbt
Iei*t anncbmen, faf' tcV CsJcburtcraii rec .HoniiU^ jcren -Wonat, niHt raf; er einen ;vnr,en -Wonat
lanci fiefciert UMirte; I. 1, tW. — 9) inMi tcr .?d)dnMidn'cit tcr UmuiiU' be-J 33ac*uy liefert
berX. 3lU|Uillinu5 ein abf^recfenbe? (iH-mälte in eiv. Din A'll. 21. OiMdUtMonnte für tie
treuen Jfnbanjier te-o mpfaifduni (^liefetje-:? cnunM-enter fein, alv^ 5U fcben, wie ibre ~.örüt>cr_5ur
Jbcilnabmc an fold^en Unr,iuien c^e^n^uniien nnirtcn. — 10) -öäf^c 'E////iv(5fir. Ter '.Befebl,
ber in tie benad>barten j^riccbifcben Starte rc? ^Ifeid^eei jicfantt »urte, betraf rie 2 beilnabmc,
wddic t>ic in tenfclben "wobnenren Cniren an riefen beiruifcben iveften nobmen foUteii.^—
1 ] ) Ura'/Funiuv r-orn^euh'Ljv ri/i' a)'T)]i- a;;^;?/)' uavä rdir 'Iow5«/a<r, üjtvi' kiü a-'/ur. \vi^^:II'. ^iV^I^
bicr ren "ä^tplemäcrn in t?ic Situbc ;^cfd)oben »irr, tommt auf rRcd)nun>i rer i^ormünrer, ba ric
ju'ei prolcmäifdH-n '3.Vin5en 'iPbilomctPr unr ^}Mv.>?con ned^ im .Sluabenaiter ftanren 1. 1, •'>!. —
1:2) -fip7,i' ovv öpäv Ti/v tvenTt'janv r a/.ai 77 cjpiav ,,ra crvvtb c>? fidi uuu ui fcbaucu rae* berein-
jKbrccbenc (£Ienb." — 1-5) mit iKuauercr i^euidMUUUi bcrid)tet in I. 1, (>:;. (14. — l'ii I. 2. ;>.j.
i'>) -apuMi/ü oLr. I. 1. (U; 2, .')l-r)2. — Hi) iarfpnv. t ic anfciUiilidu' 3trafc i|l ric gri-Mjte
a^p^ltbat, rie Strafe am G nbe raä ^röjite Uebel. — 17) f. i. <^5r. — IS) (^r ü/.'jwi- ^^: . . „naeb
ben wenigen SBcrten muffen trir 3ur eigentlichen Srjd^lung fclncitcn," — 19} war nac^ bee
814 ^as IL Suc^ fcer «B^accabäer. 6, 18—31. 3lnm. 19—34.
v5(as>tu3 3pfe)j'&ug 33eri(St aui ^^rieflcrlidbeni 65cf£$(e($tc. ©regoriuö »on 9?a5iaii^ unb 5lmbrcftug
rebcn »cn ibm al6 ^Batcr ber fteben maccabciifc^cn iBvüber; adein »abrf*einlid) i|l biefe iPatcr«
fd)aft nur fflürlid) 5U »crftcben. (Jr cr|'ct)eint Mcr al^ leuct)tenM'^ ^cifpicl bcroifdier Stanb*
t)aftuifeit im (yianbcn unf treuer 5BoÜ3ic()uniT be^ ®cfel}e3. — 20) ävnxavuv. 9}?an fperrte
ibm iicwaltfant ben ^Wunb auf. — 21) i-Trl rö rhjinnvov. (£^ nrnr bic^ ein boljcrner 'JPfabl, an
lüclticm bcr Strdflini) jiefcf) lachen nnirDc, V\i er ftarb. — 22) TrpoTrrffjaf öi na-d' bv iöei -püzov
'irportpXF-Gx'iai rQV(; vnofifviivTaQ äfi'vvtniiai, cor oh T!)tfii(; ye'vaaa&ai 6m ri/v TTpoc: ro Cyv <j>i.Aoa~opyiav
„Sr fpic aber aujt. "?(uf folcbc 59eifc foüten biejcnii^en binuitrcten, bic fiA llanbbaft tvebren
Piei^en ba*?, nmi^ <xm 'ikbi ,5uni i'cben nicbt ^u iienicfjcn erlaubt ift." Cb er aue^j^efpicn, a(g man
ibm bae Sctrecineftcifct) in bcn ?[l?unb jlccfen n^oüte, ober naitbcm man eö biucinacitecft batte,
läpt ficb nid)t Cr|et)en. — 23) ol öi -rrpuc tu irapav6/j.ü) an/.u-) x'>^'i(7fiü Ttrayftti'oi, ()iii ri/v sk tÖ)v
■n-a'AaMv xpoi'uv irpix; rov av6pa jv^jaiv „bie aber beim öeü'tjiDtDrigcn CpKrff|"tc 5lncicfte[Iten
nabnicn ibn ivesien alter 23cfaunt|'d)aft jur ^iette unb crmabnten ibn . ." — 24) LXX fe^en
nod) bei: A' aiirrrv irnpnüKtvaüdivra „OOn ibm felbjl jubereitet." — 23) koI (hä ri/v hpxainv Tzpbq
avrnvc ipiAiav ri'xv (t>i'Aav^p(jTr-ini^ „unb bamit er burd^ bie alte i^reunbfd)aft, bie er mit ibnen
flebabt, 3?ei^nabio|uni} erUuii^en möchte." — 20) 'Aoyio/tiov äartüov iiva'Aaßi^v imi ä^iov rfjc IfAiKiaq
Kai T7/(; Toi' -ii/pcjQ vmpox''/c „(£r aber nabm eine cMe Tenfart an, nntrbiii bcö 3(lterö unb beö
2(nfeben^ einc^ iireifen Wannet." — 27) kcu rf/c iirtKri/Tov kcü iKiipavorc TvoAiä^ „unb anirbig
be^ baju enf crbenen unb j^länjenben ^aarc?." — 28) iüia/mv 61 -^ äyiaQ nal üEonTiaTov vo/jo-
\9E(Tin( „noA mebr aber (>nürtii;V) ber beiliju^n unb fon (^ott iiegcbenen ®efei^e?i?erfaffun(\." —
29) äKnAfirdo>r uKf&ijrarn, ra^j'f'wf /fj-ary TrpdTrifjnF/v e'i(; top a6'//i> „er antwortete bcm^ufoIflC UUb
fachte, fie fotiten ibn nur fdincd in bie Unterwelt fcrtfd)irfen." — 30) vTioKpiSi/vai „beudieln."
31) f'f T-h TT-po'&i'/nuc Knl j'fTi'o/wf vTTtp tCüv atfivüv K(ü üjiuv v6/jui' ciTrevi!invaTii^en> „(ein i^ei)piel),
wie fie widiii unb cfelmütbig für bie bcbrcn nnb bcilicjen (^5efei3e fterbcn foUen." — 32) i-i -b
rvpnnvov svÖfur //^ii'^f Ü},. 18. — 33) nirupoiar avai „fie bieiteu fie für 2borbcit." — 34) Tov
FavTov ■dävaTov hTi66tiyiia yevvaiÖTTjTor neu /jw/uoavroi' üpeTf/t; KaTaÄnruv „inbem er IciueU Job at^
ein 53eifvnet beö (£belmutbcg unb al6 ein renfmal bcr Juiicnb binterlief!." Ter bl. (yrej^priuei
i^on 9?ajiau3 fai^t von ibm: „riefer (Slca^ar, bcr t£rftlinii rerjcniiicn, bie lun- (£brt|hi? cii-'littfi^
babcn, wie ^tcpbanui^ bcr Srftlinii berjcniiKn- bie nad) iibriilu« fittcn, ein ';Vrictler bmtbejabrt,
bur* fein .iMar unb feine .HUu^beit ein (i3reiei, bcr jucrft für bat^ i'olf Cpfc'" i^nb flkbcte
anwenbetc, brad)te nun aud) fid) felbft fi>3ctt bar alei ein £xi\a ber i^cllf^Mnmcnbcit, 3ur iH'rfDb=
nuui^ beö i^olfci?, ein iilücflid^e? i^orfvicl bcei il'ampfce;, eine rebenbc unb fd)wci!-(cnbc ''Wabnunfl.
Sr bracbte überbicü aud) ficben Söbnc bar, bic Jv>'itd)t feiner Unterwcifunii, ein Icbcnbicje^,
l^eiliöcei, 'yolt wt»l)li5cfälliflee S^pfev, VHn-trefflid}er unb reiner ale jcbcö 9efci;lid)e Cpfer . ."
Caput VIT.
1. Contimit aUtem et Septem fratres' niia cum inatre sua npprehensos
compelli a rege edere contra fas carnes porcinas, flagris, et taureis criiciatos.
2. Unus autem ex illis, qui erat primus,^ sie ait: Quid quaeris,'^ et quid
vis discere a nobis? parati sumus mori, magis, quam ])atrias Dei leges
praevaricari. 3. Iratus itaque rex jussit sartagines, et ollas aeneas suc-
cendi: quibus statim succensis, 4. jussit, ei, qui prior fuerat locutus,
amputari linguam : et, cute ca])itis abstracta, summas quoque manus et
pedes ei praescindi, ceteris ejus fratribus, et matre inspicientibus. 5. Et,
cum jam per omnia iiiutilis factus esset, jussit igiiem admoveri,'* etadhuc
spirantem torreri in sartagine:*^ in qua cum diu cruciaretur, ceteri^ una
cum matre invicem se bortabantur mori fortiter, 6. dicentes: Dominus
Dens aspiciet veritatem, et consolabitur in nobis,'' quemadmodum in
])rotestatione*' cantici declaravit Moyses: Et in servis suis consolabitur.
7. Mortuo itaque illo primo, hoc modo, sequentem deducebant ad illu-
dcndum:" et, cute capitis ejus cum capillis abstracta,"^ interrogabant, si
manducaret prius, quam toto corpore per membra singula })uniretur,
8. At ille, respondens patria voce, dixit: Non faciam. Propter quod et
iste, sequenti loco, primi tormenta suscejjit: 9. et in ultimo spiritu con-
stitutus, sie ait: Tu quidem acelestiseiliie" in praesenti vita nos perdis:
815
sed Rex mundi defunctos nos pro suis legibus in aeternae vitac resurrectl-
one suscitabit. '^ 10. Post hunc tertius illuditur, et linguam postulatus
cito protulit, et manus constanter extendit: 11. et cum fiducia ait: E
caelo ista possideo, sed propter Dei leges nunc haec ipsa despicio, quoniam
ab ipso me ea recepturuni s{)cro: 12. ita ut rex, et qui cum ipso crant,
mirarentur adolescentis animam, quod tamcpiam niliilum duceret cruci-
atus. 13. Et hoc ita defuncto, quartum vexabant similitcr torrjuentos.
14. Et, cum jam esset ad mortem, sie ait: Potius est ab homiuibus morti
datos spem expectare a Deo, iterum ab ipso resuscitandos: tibi enim
resurrectio ad vitam non erit. 15. Et cum admovissent quintum, vexa-
bant eum. At ille, respiciens in cum, dixit: 16; Potestatem inter homines
habens, cum sis corruptibilis, facis quod vis: noli autera putare genus
nostrum a Deo esse derelictum: 17. tu autem patienter sustine,'^ et
videbis magnam potestatem ipsius, qualiter te, et semen tuum torquebit.
18. Post hunc ducebant sextum, et is, mori incipiens, sie ait: Noli frustra
errare: uos enim propter nosmetipsos haec patimur, i)eccantes in Deum
nostrum, et digna admiratione facta sunt in nobis:'* 19. tu autem ne
existimes tibi impune futurum, quod contra Deum pugnare tentaveris.
20. Supra modum autem mater mirabilis/'^ et bonorum memoria digna,
quae pereuntes Septem filios sub unius diei tempore conspiciens, bono
animo ferebat propter spem, quam in Deum habebat: 21. siugulos illorum
hortabatur voce patria fortiter, repleta sapientia:'^ et, femineae cogitati-
oni'^ masculinum animum inserens, 22. dixit ad eos: Nescio qualiter
in utero meo apparuistis: neque enim ego spiritum et animam donavi
vobis et vitam, et singulorum membra non ego ipsa compegi, 23. sed
enim'^ mundi Creator, qui formavit hominis nativitatem, quique omnium
invenit originem, et spiritum vobis iterum cum misericordia reddet et
vitam, sicut nunc vosmetipsos despicitis propter leges ejus. 24. Antiochus
autem, contemni se arbitratus, simul et exprobrantis voce despecta,'^
cum adhuc adolescentior superesset, non solum verbis hortabatur, sed et
cum juramento affirmabat se divitem et beatum facturum, et translatum
a patriis legibus amicum habiturum, et res necessarias ei praebiturum.
25. Sed ad haec cum adolescens nequaquam inclinaretur; vocavit rex
matrem, et suadebat ei ut adolescenti fieret in salutem.^" 26. Cum autem
multis eam verbis esset hortatus, promisit suasuram se filio suo, 27. Itaque
inclinata ad illum, irridens crudelem tyrannum, ait patria voce: Fili mi,
miserere mei, quae te in utero novem mensibus portavi, et lac triennio
dedi et alui, et in aetatem istam perduxi.^' 28. Peto, nate, ut aspicias
ad caelum et terram, et ad omnia quae in eis sunt: et intelligas, quia ex
nihilo fecit illa Deus, et hominum genus:^^ 29. ita fiet," ut non timeas^
carnificem istum, sed dignus fratribus tuis effectus particeps, suscipe
mortem, ut in illa raiseratione^^ cum fratribus tuis te recipiam. 30. Cum
haec illa adhuc diceret, ait adolescens: Quem sustinetis?-^ non obedio
praecepto regis, sed praecepto legis, quae data est nobis"'^ per Moysen,
31. Tu vero, qui inventor omnis malitiae^ factus es in Hebraeos, non
effugies manum Dei. 32. Xos enim pro peccatis nostris haec patimur.
33. Et si nobis propter increpationem, et correptionem Dominus Deus
noster modicum iratus est: sed iterum reconciliabitur servis suis. 34. Tu
autem, o sceleste, et omnium hominum flagitiosissime, noli frustra extolli
vanis spebus in servos ejus Inflam matus;^"* 35. nondum enim omnipo-
tentis Dei, et omnia inspicientis, Judicium effugisti. 36. Nam fratres mei,
modico nunc dolore sustentato, sub testamento aeternae vitae eflecti
816 £)aö II. Suc^ ber S^accatäcr. 7, 1—41. Sinnt. 1—31.
sunt:^^ tu vero judicio Dei justas superbiae tuae poenas exolves. 37. Ego
autem, sicut et fratres mei, animam, et corpus meum trado pro patriis
legibus: invocans Deum maturius geiiti nostrae propitium fieri, teque
cum tormentis et verberibus confiteri quod ipse est Deus solus. 38. In
me vero et in fratribus meis desinet*' Omnipotentis ira, quae super omne
genus nostrum juste superducta est. 39. Tunc rex accensus ira in hunc
super omnes crudelius desaevit, indigne ferens se derisum. 40. Et hie
itaque mundus obiit, per orania in Domino confidens. 41. Novissime
autem post filios et mater consumpta est.^^ 42. Igitur de sacrificiis, et
de nimiis crudelitatibus satis dictum est.
l) ?^(ai?iue 3cK^()u«! nennt fie bic nmccaKäifiten 2?vübcv, ittc(rf)cr 9?anic i^ncn »on ba an
(geblieben iil. CU)ic Tiamon finb: ?)?accabi, 2{bcr, ?)Jad)ir, ^itb^i. 5W)a5, 3(rctl) unb ^ikifob.
^$br ??fartcvtbum o,i\)'öxt jn bcn rubinvoüften Svcti^niffen bcr rsH-fcbic^te bcr jübtfd)en Äircbe.
Tev (Sdniuvlk^l^ bcvftibcn iil 5(nttodna, bic .^auptftabt Stirtcnö, wie bicfeo fd)on 3c*KV^t' t'cr
©crioniDc be^euiU. Wan baute bafclbft in ber 3ctt bee tt?ad)fenbcn £bri|lcntbum^ eine Äird)c
unter i^rcm 3:itc(. — 2) yn>6/ievoc: -üpoinopaQ „nabm jueril ba^ löcvt." — 3) '^(ne; biefcn 5lBor*
ten unb bem 23cvidue be^ j^Iaoiu? ^u'^fe^Jbus erbeut, ball 2(ntioeI)u^ |ut ade ?^i'übe gei-jcben, bie
fd)önen unb lieben^würbiiien ^iitniiltniie i\\\\\ '•}[\>i<i,\{t ju iierfübren. — -'t) fAf/f(w r?/ Tvvpä rrpoga-
yeiv ffiTTvovv Kai rr/ynviCeip „er (iej? ibn ncdi atbuicnb 5um Scbeiterbaufcn brini^en unb braten."
3) r?;f de ärfiUhg h' iKavöv ihaouhvaTji tov TJ/yävov ,,ali abtx tiX Vamy!\ i^axi ÜbtX bit '^^xat''
Pfanne (ben 2?ratroft) auffc^lu^ . ." — 6) f. i. 6h'. — 7) e<j)opä Kai. tcüc i'i/^fn'^iiatg £^' yfiiv
TrapuKaAeiTai „ttJott ber .iperr fie()t eS unb tröftet unö mit feinen 3>crf)eifnin3cn." — 8) Ka-dÜTrep
(hä T7]Q Karä TTpaQuirnv ävri/japTvpora>fr (.3rf//f öiEaä(b7]ne Mwcffz/f, /Jyuv, Kai ettI To'iq 6ov?.oig ahrov
■KapaKAri-äiißETaL „gtcid^roie e« ^Jkv.^fe? in bem wibcr fie ^euj^nben rv^efang funbi^egeben bat, inbent
er fagte: Unb er wirb über feine Anette fid) erbarmen" Deut. 32, od. — 9) jt? -rhv i/ma/yi^öv.
10) Kai rö T?;g Kf(j)aA7]r fitpiia . . irtpiavpavTEC. (£^ \d\[ ÖCrmUtblid) bcißCn vrepiavpovrer „Wä^reub
fie ibm bie -ipaut über bcn Äopf ab50iicn." ^ 11) a/narup „Q;r3bi.M'enMd)t, ober iPlajicciei)^, ober
r.uälcr." — 12) (£r fpridu bicmit feierlid) feinen TsUauben an bie äCMeberanferilcbung ber
l'eibcr aui^, weld}e stelle al^ Sommcntar für icne Steilen be? 3(. 3:. i^U, wo biefe Wkubeng^
SDabrbeit in etwaö bunfleren ÖBorten aueigefprintcn i|l, wie Job l'.V, 25-28; P.s. 1.5,8-11;
Is/ 20, 19; Ezech. 37. 1-1.5; Dan. 12, 1-4. — 13) av 6P Knprepei ,^n aber warte nur." —
14) ^r will fairen: SCeil «3ctt an un^, bie wir fein 3?ol! finb, bie i^ünbcn ftreuiier beftraft,
lä^t er auilererb"entlid)e r.ualen über uns ergeben. — 13) (iDprian arl Matyr. "fagt: Tarn
grande martyriniu Deo i)rfe))uit virtutc oculorutn suoruui, quaui pra^buermit tilii ejus tor-
mentis et passione luenibrorum; unb GbrtifcjlLMnuv^ boiu. 4. de verbis Isai. „bie 9?hitter bat
bie Wärter fiebenmal beftanben, inbcm fie bie Cnal, wehte bie Söbnc erlitten, mit ibnen erlitt."
Wit äbnlidu^n !L'obe-*erbebungen fpradien 'oim ibr ^Imbrcnus ]. 1. de Offie.jinb (^regcrinö »on
9?a^ian5 Or. 22. — 1(J) ycrraic,) TTfn-?j/puuh:r/<pßovr//jari „»aoü cbclmütbigcu oiinnec." — 17) Kai
Tuv thy/vv /n}ia/joi> hpayvi d-vjiü iheytipaaa „inbem fie bie wciblicbe X'entart mit mdnnlid)enx
Wutbe IH'rftärftC." — 18) Toiyapovv „befibalb." — IJ)) Kai t>/v oveifiiCovaav i<(pop('üfitvog tpuvl/v
„unb inbem er argwöbute, ibrc 9iebe fei ein Sdiiniff auf ibn." 3(ntiod)U6 i^erftanb nicbt ara*
mäifd). — 20) rur irEipaKuw ytvtadai ai'ußnv'Aov inl auTiipiä „bcm ^T^üiiglinii beilfameu Sfatö
ju geben." — 21) LXX fe|jen nocb bei: rpoMopi'/aaaav „unb bid^ »oerforgt bäbe." — 22) Kai
rb T(üV äv&pi,)TTuv yh'og ovrotg ytytvrjTCu. — 2rJ) /"} (poji//-&fic tuv Si/piav tovtov ,,fürd)te uidlt bieten
J^cnfer." — 24) ev tu tÄhi, b. l). bei bcr gnabenreid)en 9(ufcrftcbnng; f. 33. *.). 3luf eine febr
finnige SOcife legt bier bcr bl. 2(mbrpftu^ in bcn Wunb ber i'^hittcr bie iBorte: Vos mihi septem
dierum luniina dedif, Duminu.*, sextura diem jam elausi et ouuiium operaboiia valde. Debes
mihi fili, ut «luoi in illi.^ sex laboravi, in te requicseam septimo, tanquam a sasculi operibus
jam feriata. — 23) rlm /jevete; „auf Wen wartet ibrV" — 2('>) roh; TTarpaan' r'/jitüv. —
27) Taö griecf). KaKia bürfte biet" wobl eber bie '.öcbcutung t^on „Uebel, Unglücf, alö Ü^o^beit"
babcn. — 28) fppvaTTujiEvor ädr/Ämc i'/iTvicnv, iirl rahg (Soi'/Mvg avToi< t Tra/pu/icvoc ;(elpa. —
29) äfvvnov Cuyg virb 6/ai)i/K7/v {^eov TTt-r/jKaai „finb bcm lunu 2?unbc (^^ottcj; oerbeijjenen ewigen
i^ebcn anbeimgefallcn." — 30) c-f,vai ti^' mv -avTciKpäropog opyi/v „unb baf; bei mir unb bei
meinen 23rübcrn bcr ;]\>x\\ bc-? 5ülmädnigen ftiti ftcbc." — 31) Si^fi^Vbui? ber ^HniiMubc nennt
fie 3(nna unb er'iäbtt, fie babe ^wifdunt bcn Vcidu'n bcr Si:bnc ftcbenb bie .^vuibc ^um .'pimmet
erbeben unb Wctt angeflcl;t, er möge fie vuMt bcr Grbc binwcgncbmcn, — welcbe 4?itte fogleic^
iion ö3ott crbört werben. 3" bcr lat. Ucbcrfc^jung bcc SBcrfcö de Maccabiieis oon S^lasiu^
3efepbns wirD fie Salcmonc genannt unb o,i\c[c\[, fie fei unter bcn graufamftcn Wartern
geftorben. 3lmbrcftu? fc^t ibr ein fdiöne? renfmal, wenn er lib. de Jacob VII. 12. fagt:
0 vere mater adaniante fortior, melle dulcior, flore fragrantior ! O indissolubile pietatis
vinculum ! 0 vere valida charitas sicut mors dura, sicut inferi zelus devotionis ac fidei.
ta^ II. 2>u(^ fcer SKaccabäcr. 7, 41. Stnin. 31. 817
Nulla lantariun ililuvia passioniuii tuain ]iotuorant charitatem excludere, nulla inundare
eani fliunina tantarum acerbitatuni. ^^icut arca in illo muinli diluvio totius orljis sjiatiis
innocui forobatur, ita et tu alver.-ius fluctus tain irravium pasf-iunum jüetatc iiumobilis
restitif>ti et cum i)u.s&es -saluteui liliunim eligere noluit^ti.
Caput YIII.
1. Judas vero Machabaens, et qiii cum illo erant, introibant latenter
in castella:' et convoeantes" cognatos, et amicos, et cos, qui permanserunt
in Judaismo, assumentes, eduxerunt ad se^ sex millia virorum. 2. VA
invocabant Dominum, nt rcspiceret in populum, qui ab omnibus calca-
batur: et misereretur templo, quod contaminabatur ab impiis: 3. mise-
reretur etiara exterminio civitatis, quae esset illico^ complananda, et
vocem sanguinis ad se clamantis audiret: 4. memoraretur quoque
iniquissimas mortes parvuiorum innocentum, et blasphemias nomini
suo illatas, et indignaretur super bis. 5. At Maehabaeus, congregata
multitudinc,^ intülerabilis" gentibus efficiebatur: ira enim Domini in
misericordiam conversa est, 6. Et superveniens castellis, et civitatibus
improvisus, succendebat eas: et opportuna loca occupans, non paucas
boslium strages dabat:^ 7. maxirae autem noctibus ad hujuscemodi
excursus ferebatur,*^ et fama virtutis ejus ubique diffundebatur. 8. Videns
autem Pbilippus'' paulatim virum ad profectum venire/" ac frequentius
res ei cedere prospere,^' ad Ptolemaeum ducem Coelesyriae, et Phoenicis
scripsit ut auxilium ferret regis negotiis. '^ 9. At ille velociter misit
Nicanorem^^ Patrocli de primoribus amicum, datis ei de permistis genti-
bus, armatis non minus viginti millibus, ut Universum Judaeorum genus
deleret, adjuncto ei et Gorgia viro militari, et in bellicis rebus experientis-
simo. 10. Constituit autem Xicanor,'^ ut regi tril)utum, quod Romanis
eratdandum, duo millia talentorum de captivitate .Judaeorum suppleret:'^
11. statimque ad maritimas civitates misit, convocans ad coemptionem
Judaicorum mancipiorum, promittens se nonaginta mancipia talento"*
distracturum, non respiciens ad vindictam, quae eura ab Omnipotente
esset consecutura. 12. Judas autem nbi comperit, indicavit bis, qui
secum erant, Judaeis Xicanoris adventum. 13. Ex quibus quidam
formidantes, et non credentes Dei justitiae, in fugam vertebantur : 14. alii
vero si quid eis supererat vendebant, simulque Dominum deprecabantur
ut eriperet eos^'' ab impio Xicanore, qui eos, priusquam cominus veniret,
vcndiderat: 15. et si non propter eos, propter testamentum tarnen quod
erat ad patres eorum, et propter invocationem sancti et magnifici nomi-
nis ejus super ipsos. 16. Convocatis autem Maehabaeus septem millibus,
qui cum ipso erant, rogabat ne hostibus reconciliarentur,^* neque metu-
erent inique venientium adversum se hostium multitudinem, sed fortiter
contenderent, 17. ante oculos habentes contumeliam, quae loco sancto
ab bis injuste esset illata, itemque et ludibrio babitae civitatis injuriam,
adhuc etiam veterum instituta convulsa. 18. Nam illi quidem armis
confidunt, ait, simul et audacia: nos autem in omnipotente Domino, qui
potest et venientes adversum nos, et Universum mundum uno nutu delere,
confidimus. 19. Admonuit autem eos et de auxiliis Dei, quae facta sunt
erga parentes: et quod sub Sennaclierib centum octoginta (piinque millia
perierunt: 20. et de praelio, quod eis adversus Galatas fuit''-* in Babylo-
818 ©ag IL 55uc^ ber WaaaUtx. 8, 1—10, 2tnm. 1—15.
nia, ut omnes, ubi ad rem ventum est, Macedonibus sociis haesitantibus,^
ipsi sex raillia soll-' peremerunt centum viginti millia, propter auxiliiun
illis datum de caelo, et beneficia pro bis plurima consecuti sunt.'" 21. His
verbis constantes effecti sunt,^^ et pro legibus, et patria mori parati.
22. Coustituit itaque fratres suos duces utrique ordini, Simonem, et Jose-
phum," et Jonathan, subjectis unicuique millenis et quingentenis.
23. Ad hoc etiam ab Esdra^^ lecto illis sancto libro,-'' et dato signo
adjutorii Dei,-'' in prima acie ipse dux"^ commisit cum Nicanore.^"
24. Et facto sibi adjutore Omnipotente, interfecerunt super novem millia
hominum: majorem autem partem^*^ exercitus Nicanoris vulneribus
debilem factam fugere compulerunt. 25. Pecuniis vero eorum, qui ad
emptionem ipsorum venerant, sublatis, ipsos^' usquequaque persecuti
sunt, 26. sed reversi sunt hora conclusi:^' nam erat ante sabbatum:
quam ob causam non perseveraverunt insequentes. 27. Arma autem
ipsorum, et spolia congregantes,^" sabbatum agebant: benedicentes Domi-
num,^^ qui liberavit eos in isto die, misericordiae initium stillans in eos.^^
28. Post sabbatum vero debilibus, et orphanis, et viduis diviserunt spolia:
et residua ipsi cum suis habuere.^ 29. His itaque gestis, etcommuniter
ab omnibus^*^ facta obsecratione, misericordem Dominum postulabant,
ut in finem^^ servis suis reconciliaretur. 30. Et ex his, qui cum Timo-
theo, et Bacchide erant contra se contendentes, super viginti millia inter-
fecerunt, et munitiones excelsas obtinuerunt: et plures praedas diviserunt,
aequam portionem debilibus, pupillis, et viduis, sed et senioribus facientes.
31. Et cum arma eorum diligenter collegissent, omnia composuerunt in
locis opportunis, residua vero spolia Jerosolymam detulerunt: 32. et
Philarchen, qui cum Timotheo erat, interfecerunt, virum scelestum, qui
in multis Judaeos afflixerat. 33. Et cum epinicia agerent Jerosolymis,
eum, qui sacras januas incenderat, id est, Callisthenem, cum in quoddam
domicilium refugisset, incenderunt, digna ei mercede pro impietatibus
suis reddita. 34. Facinorosissimus autem Nicanor, qui mille negotiantes
ad Judaeorum venditionem adduxerat, 35. humiliatus auxilio Domini
ab his, quos nullos existimaverat, deposita veste gloriae, per mediterranea
fugiens, solus venit Antiochiam, summam infelicitatem de interitu sui
exercitus consecutus. 36. Et qui promiserat Romanis se tributum resti-
tuere de captivitate Jerosolymorum, praedicabat nunc protectorem Deum
habere Judaeos, et ob ipsum invulnerabiles esse, eo quod sec^uerentur
leges ab ipso constitutas.
!) 3u 2?. 1-7 f. I. 8, 1-26. — t'ig rag Ki'.mng „in bic Törfcr." Unter I^örfcrn jtnb Mer offene
^Iccfen (ohne 93faucrn) ju vcrjlc^cn. — 2) Trpofe/ca/.oi'v-o „(üben fie ju lut f)er." — 3) ow'/-
yayov ,, brachten 5UfailUncn." — 4) ryv Karao^s/poufv^v Tzö/.iv Kül fie/i/.ovanv 'KTÖtretiov yivea^ai
„ber i>eraniftcten uuf bem iSrbbcfcn iiletcb^umaitcnbcn 2tabt." — o) h ovarl/fiuTi „burd) feine
fetljufammen^altcnbc '3*aar." — 6) aw-rrüarann; „unübenvinbltcft." — 7) o'vk b'Aiyovr -üv
'TzoA.euiuv huKu TßOTTitl^uemi' „niitt nuniij^e i^einbc fd)lUii er unt< jvii^tc fte in bie jvUidit." — 8) rn^
VVKTac Kpb(; ruf rnuiirag i-i.iov/.aq avvEpyovg f/M/Ji3nve „er nabnt OOV^ÜilÜrf) bie '■?Jäd)tC 5U fVH'biIfcn
bei fc(d)en llnterncbmuniien." Ter Sünber benülM bie 'iJJadUc ]u. ben SSerfcn ber gini^erntiJ/
ber ßjcrcd^te 511 feii ©evfcn ^e^ l'id>tc?. — f)i f. 5, 22. — 10) Ka-ä fiinpov elg npoKOT^r/v kp^ö-
/levnv „baf! er in fur^er 3t-'it weit i^cranfonnne." — 11) TrvKvurepov 6t- h r«if ev7]nepiaic 7rpn,ini.
vov-ra „baf) er burdi glüd(id)c (irfoli^e immer tüditii^cr i^oranfAreite." — 3« i^- 8-3G f. I. 4,
1-3Ö. — 12) „ber ^ad)t bc^ .HöntiU^." — l'J) -a;(lur TTpnx^i-pi-oäusvor „fcbneß auewdblenb."
9?acb I. 3, 3s flcflte $»tp(emäii^ felbft fi* an bie Sptgie ^cr Srpebition. Sic fällt in bie 3fit
ba Sintiocbu«! ijcn '»JVrfien 503 unb 'i'Ci\u\i ^\i^ "^iickh aU i'erwefer rei^ierte. — 14) dienTi/oaTo 6i
„er beredinete, ober (ejUc fiu"," n?ie mit ber Summe, ttje(d)e ber i^crfauf ber gefangenen ^uben
abwerfen würfe, ber Tribut be^ iiönigi^ an bie ^tc'mer )^ii^U\. »erben fc'nnte. '2c red^nete ber
übermüt^igc IDicnfc^; allein '^ott rcd)ncte anbere; 1. c. 41. — la) fott ^cipen expleret;
5)aö II. SSuc^ ber S^accabäer. 8, 10—29. Sinnt. 15—37. 819
iK77/t)iuj(rriv. — IW) hevi/KOvra ounnrn Ta'/nvrnv Trnpax(->(>'/TFiv „ncUU^iil ^cKuT ( 3f(iiycn) ItlU
Gin lalnit (MnuiactH'n." (£incii nH>Mfciln-fii iVrcii^ bättc cv niiit KrtKt3cn fönncii; ^clnt man
bc^iMtc fonft oft fcbou für einen cin^iiiou 2iiiv,HMt, bor jicfimb lln^ frdfti.a ii\u, ein Ia(ent, —
17) i>inan\iai rarr rrrii 7<iv (h>at .ioj'r Sn<('i nipoc; irp'ir fT]'i'Tr\i-ir -fTr/iniit i"i\r „^U frrettcn l'ieieniitcn,
UHiitc bei- lU^tlofe 'Oiicanor, nmt cbc fic in ttn Mampf nefommen, vcrfauft battc." (f j i^crj'ticf?
jicvicn bai^ natürliite "MtdH unb sici^cn faei .Slriej^t^- unb i'ölferrerfu, Wenfiten \,n Sciat'cn ^i
malten, ehe [ie nU /\-einbe aufjU'treten. — IS) //// Ka-a-Miyijmi -oW rru/r/noKr „uicbt ^t
erfcftrerfen rov ten 5\-eiuc>en." — IJ)) lieber fie '^Kttater f. T. s. '^Inni. 2. Taci i^abi>Ionicn
bc^cntct bier „ba<? n>rifcbe ^){ci*," weil t-iefeet fiit über ta? ebcmali.ae babnlonifdu- ^1teiiti?vU'tnct
crftrccfte. '^In uniitem laj^e bie bier enx>ä(Mite Schlacht >.nn-siefallen,">veif! man ehenfiMX''eniä, al«J
bie Bfit- 'ivanw fte iiefcbla.iien unnten. "Jl^vianue« erzählt", taf; ^^Intiocbux^ F., 5oter jieiiannt,
<5obn tci^ Seleucns? I. mittele bcr ^ubf'i iilüctlicb i^e;ien bie 'vVilater, Mc bamali* (■^nirclu unb
^iTchrecfcn im :'>ieiite »verbreiteten, .lefvimpft, unb bcfibalb fowobl er alct fein Sobn bie 3ubcn mit
Sbren unb iVrioilejucu überbauft habe; Justin. XXI V. et XXV. : FIuv. Jos, 1. 12. c. 13;
Plutarcli. iu Deiuetrio. — iO) rür MaKtr<Uvioi> (iTiopo/ih-LJv „tu bie Wacebonicr in inTivirrung
jlCrietben." — 21) ÜKraKtaxi/iot ahv Ma»ce(5ö(T< TerpaKinxi'Moig. — 22) kui öof'/eiav Tzn/yJ/v
i/Mfiov „unb JPiJ barau^ C\VO\^e lUn'tbcile." — 2J;J) f0 oIq Ev-&apaäq n'vTovg Trapaarf/eiaq Knl hni-
ftovg Inip tCjv vapup kcu r/'/r Tzarpiihr ('nroi^i'/'/iyKt/v, TPTpnfiepi<; rt ro arpciTevun tKnirjae. (£r tbcilte
fomit fein .<?cer in iner J!»aufen, jcbcn \\\ ]')()() Wann, umc bcr näd)|te i^erät befaat; f. T. 2. —
211) riefer ^i-^ffphue i)t entiveber aue; bcr ;^abl berjeniv^en i^-über, ivelcbe T. 2, 2"nicbt acnannt
ftnb, inbem c>? in "Jlüem ^ebn waren, ober c6 ift ^obannc'j, ber ben "•Jfamen ^"^ofepb ald i^einamcn
führen nuntte. — 2-5) f-^ iVs k(ü "E'/.ta:.ap(,v „auc^ ben tf Ica^ir" (ilcUte er über einen .Raufen).
9?aci^ ber ^.!ei^art ber i^uKiata muf; man fid) (Vi5^ra>?, ber bie b(. Schrift »or.actefen, al? einen
^.Mieller ober -Sdnifti^elebrten benfen. — 2i>) ^^l<\\\ U\i ii>ahrfcbein(icb Stellen auei bcm reute»
ronomium mir, wo '^5ott feine madui^e .*?ülfe iiciicn bie ?5nnbe lun-fprid)*, j. 23. 28, 7. —
27) Kai (^nrc ain<-d)jun ^cov ßoißeiaQ „unb er »erfpracfc ihnen ben '-ßeiitanb (yptte^." Uchcr bie
3urüftuni5 bCö ^Ubae f. I. 8, 43-60. — 28) r//f tt/m-Vvc enrEipag ahrlx; Trpoi/yov/nevoc. -^ 2J)) Sö
\\t biej; bie berühmte Scblaitt bei (Smmauo. -^ 30) Tpav/nnTiai fJf- Kai toIc fiiAemi' ävn-j'/povQ -b
n?.Fiff7ov Lupnr rfji; rov 'S iKavn/XM; i-pariäQ inoir/aav, -avrag öe ((tvye'iv r/viiyKamiv „bCU Cjröfften Jhf Ü
öom .^ccrc ^JHcanorö fenminbcten unb rcrrtümmelten fte, unb trieben aüc (2(nbcrcn) in bie
5Iud)t." — 31) avvfhcj^ai'Tec (5'? avrovc k<f iKaruv nvtAvmiv vrro T7j( (,>pn(; avyK/^iQuevoi ,,ftc t>er*
foKiten bie l^nw\:t weit unb liepcn nur ab {wnx i)erfoUicn), weil bie 3i-'it (bie hcüitie 3eit) fte
nbthiv^te." — 32) koI tu aKv/a f/ifS/'crni'rPf T(l)i> rro/xfiiuv. — 33) nfpiaour evAoyohvrer kciI e^n-
fw/.oyol'/i£V(u tCj Kvp'Hf). — 34) äpxvv i>J.ovi; rdi^aiTOf ai'roji; „inbem cr ihueu bic erftcu Srobe»
runc^en ^uorbnetc." Tic .alüdlic^en SrfoU^c follten aU 'iJlnfdn.ae ber bem i^olfe 5Uiiewenbeten
SParmher^iilfcit igelten. — 3-5) rä /.o/tzq aivol kqI tu Traixiia i/iEpiaavro, — 3(j) f. i. Wr. —
37) t)ci^t"l}icr wolil „giinjUd), pollfommcn."
Caput IX.
1. Eodem tempore' Antiochus inhoneste revertebatur de Perside.
2. Intraverat enim in eam, quae dicitur Persepolis,^ et tentavit expoliare
templum, et civitatem opprimere: sed multitudine ad arma concurrente,
in fugam versi sunt: et ita contigit ut Antiochus post fugara turpiter
rediret. 3. Et cum venisset circa Ecbatanam, recognovit quae erga
Nicanorem, et Timotheum gesta sunt. 4. Elatus autem in ira, arbitra-
batur se injuriam illorum, qui se fugaverant, posse in Judaeos retorquere:
ideoque jussit agitari currum suum, sine intermissione agens iter, caelesti
eum judicio perurgente, eo quod ita süperbe locutus est se venturum^
Jerosolymam, et congeriem sepulchri Judaeorum eam focturum. 5. Sed
qui universa conspicit Dominus Dens Israel, percussit eum insanabili,
et invisibili plaga. Ut enim finivit hunc ipsum sermonem, apprehendit
eum dolor dirus viscerum, et amara internorum tormenta: 6. et quidem
satis juste, quippe qui multis, et novis cruciatibus aliorum torserat viscera,
licet ille nuUo modo a sua malitia cessaret. 7. Super hoc autem superbia
repletus, ignem spirans animo in Judaeos, et praecipiens accelerari nego-
£ e (fe n e r ; ^. «Schrift. 2t. Z. ILI. 52
820 t)ai IL «Buc^ ber ?D?acca6äei-. 9, 2—7, 5tum. 1—4.
tium, contigit illum impetu euiitem de cnrru cadere, et gravi corporis
collisione membra vexari/ 8. Isque qui sibi videbatur etiam fructibus
niaris imperare, supra humanum nioduui su|)erbia repletus, et montium
altitudines in statera appendere, nunc humiiiatusad terram in gestatorio
portabatur, manifestam Dei virtutem in senietipso contestans: 9. ita iit
de corpore impii vermes scaturirent, ac viventis in doloribus carnes ejus
effluerent,* odore etiam illius et foetore exercitus gravaretur; 10. et qui
paulo ante sidera eoeli contingere se arbitrabatur, eum nemo poterat
propter intolerantiam foetoris portare. 11. Hine igitur coepit ex gravi
superbia deduetus** ad agnitionem sui venire, divina admonitus plaga,
per momenta singula" doloribns suis augmenta capientibus; 12. et cum
nee ipse jam foetorem suum ferre posset, ita ait: Justum est^ subditum
esse Deo, et mortalem non paria Deo sentire. 13. Orabat autera^ hie
scelestus Dominum, a quo non esset misericordiam consecuturus. 14. Et
civitatem,"* ad quam festinans veniebat, ut eam ad solum deduceret, ac
sepulchrum congestorum faceret, nunc optat" liberam reddere:'^ 15. et
Judaeos, quos nee sepultura quidem se dignos hab.iturum, sed avibus ac
feris diripiendos tradituruni, et cum parvulis exterminaturum dixerat,
aequales nunc Atheniensibus facturum pollicetur:'^ 16. templum etiam
sanctum, quod prius expoliaverat, optimis donis ornaturum, et sancta
vasa multiplicaturum, et pertinentes ad sacrificia sumptus de redditibus
suis praestaturum: 17. super haec, et Judaeum se futurum, et omnem
locuni terrae perambulaturum, et praedicaturum Dei potestatem. 18. Sed
non cessantibus doloribus (supervenerat enim in eum justum Dei Judi-
cium) desperans'* scripsit ad Judaeos in modum deprecationis epistolam
liaec continentem: 19. OPTIMIS civibus Judaeis plurimam salutem,
et bene valere, et esse felices, rex et princeps Antiochus. 20. Si bene
val.etis, et filii vestri, et ex sententia vobis cuncta sunt, maximas agimus
gratias. '^ 21. Et ego in infirmitate constitutus, vestri autem memor
benigne re versus de Persidis locis, et intirmitate gravi apprehensus,
necessarium duxi })ro communi utilitate curam habere: 22. non dcspe-
rans memetipsum,'^ sed spem muHam habens effugiendi infirmitatem.
23. Respiciens autem quod et pater mens, quibus temporibus in locis
superioribus ducebat exercitum, ostendit qui post se susciperet principa-
tum: 24. ut si contrarium accideret, aut difficile nuntiaretur, scientes
hi, qui in regionibus erant, cui esset rerum summa derelicta, non turba-
rentur, 25. Ad haec, considerans de proxirao potentes quosque, et vicinos
temporibus insidiantes, et eventum expectantes, designavi filium meum
Antiochum regem, quem saepe recurrens in superiora regna multis
vestrum '" commendabam : et scripsi ad eum quae subjecta sunt. '- 26. Oro
itaque vos, et peto memores beneficiorum publice et privatim, ut unus-
quisque conservet tidem ad me et ad filium meum. 27. Confido enim,
eum modeste et humane acturum, et sequentem propositum meum, et
communem vobis fore. '^ 28. Igitur homicida, et blasphemus pessime
percussus, et ut ipse alios tractaverat, peregre in montibus miserabili
obitu vita functus est.-" 29. Transferebat autem corpus Philippus collac-
taneus ejus:*' qui, metuens filium Antiochi, ad Ptolemaeum Philometo-
rem in Aegyptum abiit.^'
1) 3u (i. '.) f. I. 6, I-IC). — Csm 5. Iß:-] y. (£f>v. — 2) Sitol? bält c? nidif für unwabr»
fitcinlid), ^af; ^cr in^rfall in 'JPcrfcpcli? l^on jcncnt tu t£IiMiiai? ]n untcrfitcitcn fei. ^Itlcin tiefe
5}JciltUni! ttjciU anU;! ":)Jicmauli. — fj) -uz-vürcpiuv 'luröuiui^ 'Upoaü/.vjia Trou/au. — 4) a-oarpe-
Daö II. 33ud) ter gWaccabäer. 9, 7—29. 5(nni. 4—22. 821
ßh>va&ni „mn'vcnft ivcrbcn." (ür vcrftaurfitc ober bwui) firf) UMbrüiichUiit .^dubc unb J^üpc. —
3) (J(ar/7T-rt7i.'. WilU'^C 5tÜCfC 'i^icifcb ficlcU at\ — (>) Tii Ko'/i' -f/r !'-ti)i/<l)(n'i(ir '/.//} Hf i'Tvorniixivn-
iitvo<: „in bicfcr iH-raninbiiiui fiiui er iini i^iclce oou feinem Ucbernuitbe niut^iilaffen an." —
7) iVf7« iidari}/ haT() n7r,ii/]f t-irtinii/frur mir ä}) i/iSüm „inbent cr bunt fie juUtliite JtrafvutlJc
in jebem 'Jlubenbliefc ^nnebmcnbe ^itmcr^Mi litt." — 8) illniei Iner viMi ber":'Keiie ull^ iMif;e bcji
'^Intioituei iieüijU wirb, ift nur von einer aut';eren, burcb fnedMifebc ^'^nntt »oor '^Hnt er^euiUt*",
alfo oor ('»nUt niebt juitenben ^Keiie nn^ i^nfie ',u oerfteben. — })) i/Iw^to, nsti^ nivin mit SduM',
überfctjen fvinn: „er madue bai* isHiübbe." ^^m ^irie*. fdUiefU ber 2c[^ mit «r-u /i](.,i-.
unidHMn ric nacbfolsieuben in-rfe aU^ ber Vant beei '^ic(übbe>< fid> anfitliefien. — 10) Tiefe fax-
tifel et f. i. '^h'., weil jel^t bie ilnM'te be>< '^ielübpe;? foKuMi. -'/r /ih- ('r.iai' -u'/ir. — 1 1 ) f. i. (s3r,
ü) t'/evßtpav äviK^itiiai. ,,al^ frei erflaren." — 1^5) f. i. (^r. — ll) rä kot' ah-ov fnrf?ja(i<;
„intern cr bie .^offnunii ber (yenefuiui auf;iab." — 1-5) f/'^vv" ."^" -t? ^'*k? ri/v uryiarr/i' x>'it»^\
/k; o'rimivv ri/i' i/.Trii^a t;[ui' „fo iielobc ieb '^HUt ben j^iöfucn Tiinf, iubem idi auf ten .öimmei
bie .^offnnnfl fcl3C._^' — l(») (£r leut^iet bier bie .»^"^offnuniuMofti^feit, bie er im Oi'i'fin batte, unD
IdfU fomit ten i^dialt burebblicfcn. — 17) roir -'/naroir r/jön: — 18) ilni? X'lntiocbux^ an
feinen 5obn ( "31 nti minie; (Suvator) fdirieb, übcrj^bt bier fer bl. iU^rfaffer, weil eei umbrfdH'inliÄ
nid)te; 'Wintere? entbielt, ale bie i]ean>bnlidH'n JvL^i"iinilarien, mit wekten bie (grflaruUii einca
3ieiiicrunsienadH'cliieri^ aufjieftattct ftuirfe. — lH) fTiy/-t/wtif vi^'^ifffffi^«/ hüv „faf; cr tut mit
cnei) rcdU i^ut iH-rtrajKii werbe, ober mit cud) brücerlieb unuicbcn werfe." — 20) (ir ftarb 5U
labä im "Piär^ tee ^'ibrct^ l<i;^i.\(Ibr. — iJI) ') crri^jo^or «iVor, anis Sc^olj mit „ouo^^^b-
frcunb" übcrfc^t. — iJ2) öuKo/iicü)/ „feijte über."
Caput X.
1. Machabaeus autein/ et qiii cum eo erant, Domino se protegente,
templum qiiidem, et civitatem recepit: 2. aras aiitem, quas alieiiigeiiae
per plateas' extruxerant, itemque delnbra clemolitus est:^ 3. et purgato
templo, aliud altare fecerunt: et de ignitis lapidibus' igne concepto
sacrifieia obtulerunt post biemiinm/'^ et incensum, et lucernas, et pane.s
propositionis posuerunt. 4. Quibus gestis, rogabant Dominum prostrati
in terram," ne ampliu.s talibus malis inciderent: sed et, si quando pec-
cassent, ut ab ipso mitius corriperentur, et non barbaris, ac bla.sphcmis
hominibus traderentur. 5. Qua die autem templum ab alienigenis pol-
lutum fuerat, contigit eadem die purifieationem fieri, vigesima quintu
mensis, qui fuit Casleu. 6. Et cum laetitia diebus octo egerunt in moduni
tabernaculorum, recordantes quod ante modicum temporis diem solem-
nem tabernaculorum in montibu.s, et in speluncis more bestiarum egerant.
7. Propter quod Thyrsos, et ramos virides, et palmas praeferebant ei,'
qui prosperavit mundari locum suum. 8. Et decreverunt communi
praecepto, et decreto, universae genti Judaeorum omnibus anni.s agere
dies istos. 0. Et Antioclii quidem, qui appellatus est Nobilis, vitae ex-
cessus ita se habuit. 10. Nunc autem de Eupatore Antioclii impii filio,
quae ge.sta sunt narrabimus, breviantes mala, quae in bellis gesta sunt.
11. Hie enim suscepto regno, constituit super negotia regni Lysiam^
quendam, Phoenicis, et Syriae militiae princi])em. 12. Nam Ptolemaeus,
qui dicebatur Macer," justi tenax, erga Judaeos esse constituit, et praeci-
pue propter iniquitatem, quae facta erat in eos, et pacifice agere cum eis.
13. Sed ob hoc accusatus ab inimicis apud Eupatorem, cum fre(juenter
I)roditor audiret, eo quod Cyprum creditam sibi a Philometore deseruisset,
et ad Antiochum Nobilem translatus etiam ab eo recessisset, "^ veneno
viam finivit. 14. CJorgias autem, cum esset dux locorum,'' assumptis
advenis frequenter Judaeo.s debellabat. '- 15. .Judaei vero''' qui tenebant
opportunas munitiones, fugatos ab Jerosolymis suscipiebant, et bellare
52 *
822 2)aö II. 33u(^ ter ÜD^accabäcr. 10, 1—3. Slnm. 1—4.
tentabant. 16. Hi vero, qui erant cum Machabaeo, per orationes Domi-
num rogantes ut esset sibi adjutor, impetum fecerunt in munitiones
Idumaeorum: 17. multaque vi insistentes, loca obtinuerunt/^ occur-
rentes interemerunt, et omnes simul non minus viginti millibus trucida-
verunt. 18. Quidam autem,'^ cum confugissent in duas turres valde
munitas, omnem apparatum ad repugnandum habentes, 19. Macha-
baeus ad eorum expugnationem, relicto Simone, et Josepho/® itemque
Zachaeo:'' eisque qui cum ipsis erant satis multis, ipse ad eas quae
amplius perurgebant, pugnas con versus est. 20. Hi vero, qui cum Simone
erant, cupiditate ducti, a quibusdam, qui in turribus erant, suasi sunt
pecunia: et septuaginta millibus didracbmis'^ acceptis, dimiserunt quos-
dam effugere. 21. Cum autem Macliabaeo nuntiatum esset quod factum
est, principibus populi congregatis, accusavit, quod pecunia fratres ven-
didissent,"' adversariis eorum dimissis. 22. Hos igitur proditores factos
interfecit, et confestim duas turres occupavit. 23. Armis autem ac mani-
bus orania prospere agendo in duabus munitionibus plusquam viginti
millia peremit. 24. At Timotheus,^'^ qui prius a Judaeis fuerat superatus,
convocato exercitu peregrinae multitudinis, et congregato equitatu Asi-
ano, advenit quasi armis Judaeam capturus. 25. Machabaeus autem et
qui cum ipso erant, appropinquante illo, deprecabantur Dominum, caput
terra aspergentes, lumbosque ciliciis praecincti, 26. ad alaris crepidinem
provoluti, ut sibi propitius, inimicis autem eorum esset inimicus, et adver-
sariis adversaretur, sicut lex dicit.^' 27. Et ita post orationem, sumptis
armis, longius de civitate procedentes, et proxirai hostibus effecti rese-
derunt.-^ 28. Primo autem solis ortu utrique commiserunt: i.sti quidem
victoriae, et prosperitatis sponsorem cum virtute Dominum habentes: illi
autem ducem belli animum habebant, 29. Sed cum vehemens pugna
esset, apparuerunt adversariis de caelo viri quinque^'' in equis, frenis
aureis decori, ducatum Judaeis praestantes:^^ 30. ex quibus duo Macha-
baeum medium habentes, armis suis circumseptum incolumem conserva-
bant: in adversarios autem tela, et fulmina jaciebant, ex quo et caecitate
confusi, et repleti perturbatione cadebant. 31. Interfecti sunt autem
viginti millia quingenti, et equites sexcenti. 32. Timotheus vero con-
fugit in Gazaram ^^ praesidium munitura, cui praeerat Chaereas.^
33. Machabaeus autem, et qui cum eo erant, laetantes obsederunt prae-
sidium diebus quatuor. 34. At hi, qui intus erant, loci firmitate confisi,
supra modum maledicebant, et sermones nefandos jactabant. 35. Sed
cum dies quinta illucesceret, viginti juvenes ex his, qui cum Machabaeo
erant, accensi animis propter blasphemiam, viriliter accesserunt ad
murum, et feroci animo incedentes ascendebant: 36. sed et alii similiter
ascendentes, turres, portasque succendere aggressi sunt, atque ipsos male-
dicos^'' vivos concremare. 37. Per continuum autem biduum praesidio
vastato,^* Timotheum occultantem se in quodam repertum loco^^ pererae-
runt: et fratrem illius Chaeream, et Apollophanem occiderunt. 38. Quibus
gestis, in hymnis et confessionibus benedicebant Dominum, qui magna
fecit in Israel, et victoriam dedit illis.
1) 3u 10, 1-9 f. I. 4, 36-61. — 5uba? bcr 5)?accabäcr unb b(e Seini^en nat^mcn unter Stn*
Icituiif^ rcö .^crrn, mi- Kvpinv Tpodjorrof, Icmvci unb £tabt »icbcr ein im rc^ember be^ 3. 164,
alfü lioit 'oox Dem Zote be5 "ilntimtu^, n)cld)cr crft im Warj beö 3. 163 erfoti^te.^— 2) Karä
Tf/v äyopdv. — 3) Kade'iAov „ftc riffeu uieber." — 4) TTv/ujauvrec 'Aii^oi'c, TOaö nacf) 3d)o(5 u. 2(.
^eipt: „-Sie fd)(ugen j^cuer am tiw Steinen." JBortlic^: „Sie madjten «teine glühen."
tcr ®oriouibe fagt: „Za pc ^o\i jufammengetegt Ratten, fanben fie fein ^l. geuer; aUcin fte
Vai II. S5uci) tcr ^JJaccabäer. 10, 3—37. %nm. 4—29. 823
fdiriccn jum -^nrn, unb c^ fpranji J^cucr aiu^ einem Steine, bcr unter bcm 'Jdtare laii. Ta
iejiteu fie nun -»^^l^ barauf. Unb biefe? J^euer bauerte bi«t \nx britten fikfani^eufd^aft," f. b. b\i
jur ,-{erftöiun;i bei? Jemvclc*; f. 1, IS. — 5) /n-n ihtrf/ xfx'fm: Ter bl. i'crfcilTcr bebicnt fiit
ba einee "^Uu^rvucfei^ ireld^er bcr ^{cbcni^art i'^lcielU: ,,\\a(b ein paar "s^ibrcn." 'vH-nau jicnontmcn
UMrcn cü« bvei l^u^bre, umc aus5 I. I, iü unV 4, f)!' unUMbcrlciilicb ben-HM-iicbt. Ofait 2crariu£<,
Salianuji u. *?(. reitnet bcr bl. iH-rfaffcr ihmh 'Eintritt Ter .perrfcbaft bee 3itf*i^. — <») TTtaärrtr
i-l Koi'/iav „ClUf ben '^ilUril filücnt." — 1 ) OmviKar f \-()iTfc, liirair iwtQtpni- rü f'roiSümiVTl ,,'iPvll*
iiien traiienb bracluen fie Voblic^cr ^^^v benijeni;^en, bcr ibnen iielin.aen liefi, baf; fein (bciücier)
Trt aeretnijit unirte." — S) Oür beftatijUf ^en V\Mui>? in feinem iH'ni\iltunii>?amte, in ireld>fji
ibn (d)LMt fein initer 'JlntilH1^uei (£vipbänee! ein)U'fel3t batte. — })) MuKiicJf 4, 4.',\ s, s. —
10) f'>i~' t'i'^trf/ Ti/v iiiivcidi' i \(,n\ /•-" aiivfiiaij oupf-iuKtirnn; favruv iii'/i-t riiv liior „UnD tCl CT
feine '^}lK\d)t nidU mebr mit sllUirbe bebauptcn fonnte, fp sicrt^ftete er fi* iinb t^erlief; ba^ Veben;"
I. 0, 3S. — II) yevo/iievni aTparjjyvq Ti'ov Tönuv „ba er (nunmebt) ^tattbalter ticfer Crtc
HHirbe;" f. I. 5, 59. — 12) Trap' tsacra tt/w^ tov^ 'lnv(^ninvc c-oAifioTi)6(i>n „fr ruftete ildcnt'
bvtlben 5Um .Hriei^C WibCr bie Bulben." — 13) ''/"""' ^^' Toln-u Kai oi 'itSoviiami, iyKpa-elg i-niKniimv
(jXV/iuiidrui' üiTff, tji'uva^uv rorf 'Io('(5a/o7'f , Kai Tohr (pi'yaihi-t^h'rn^ aTrö 'lef>(>ao/i\uuv TTf)og).aß6uivtu
Tro/.F/joTiMxpt'iv e-i'xeiiwvv „jui^leiA mit ibm beunrubiiiten bie -^"srumäer, n^cUbf iviciiene A'eftunjicn
inne batten, bie 3»ben unb nabmen bie 'Alüd^tlinAe i-HMi :,"H'rufalem auf un^ fmtten .Hricii ',u
unterbalten; f. I. '), <>. Xa? SBürt Jud.ti ftatt Iclmnfci ift bier offenbar burdi ^ri'tbum" rct
(^direibcr einl^efd^Iid1en unb flammt uidu in^m Sluctor, wie bief; aue fem na^ften Ihm? erbeÜt,
ivo au«<brücflid) bie Idnumei genannt finb. — 3" i^^ J6-ii3 f. I. 5, ]-\h — 14) J.XX fetjen
nixt bei; -airnf TS roif tTri tu riix^i f^axofirrovr f/^i'vavro „fd^lui^cn Sltle, bie auf tcr -J^fauer
ftritten, ^urüd." — 13) avi^t^v) uvtuv (Vt- üIk Fauttov tuv IwaKirx''^"^^' «''-" '^'''^ tt/'/j: fu'f „fa aber
nid)t nurnivier a(? ueuntaufent in jnni Ibürme fid) fliidneten . ." Xic i^uKvita nennt feine
3ab( unb batte wabrfd^einlid) einen riditii^eren levt *oi>r fid); benn eö iilnidit m'cbl moiilid?, X:\{^
in jirei Jbürmen '.kioo Wenfdu-n yial\" batten. — l(») f. 8, 22. — 17) riefer n->ar i^ielleidit
ein in'nvanbter ber Waeeabaer. — 18) 9iad) bem »iriedi. 2erte waren ee finfad)c „Iradimen."
ÜTcr ®ertb ber Xrad^me belief fiit uni^efäbr \i\\\ 15 Äreu^er (c. ti ßcnti^). — 15)) Xte ^(nnabmc
bicfer 2?efted>ung n\u inbirctter 5Beife ein 5Berfauf ber 'trüber, n^eil Pie aue bem in-rfdUuf; (s rtt'
la)[enen ®elecienbeit batten, liegen bie 5^rüber 3U frifi?eu uttr? fie ju r^Jefausienen 5u mad>en, —
20) f. 8, ?>l). — 21) Exod. \'3, 22; — 22) tvi' lav-iov i/rniv „fie blieben für fid)," b. b. fie
liejjen fic^ nod) in feinen iHamvf ein. — 23) b. b. fünf (Sni^el in 93uanner» unb ilriecieri^cftalt;
f. o, 25; 5, 2. — 2-4) Knl äcpr/joi'/jevnt r&r 'loiH^aiuv oi rfro Kai töv ^ilaKKciiiaioi' fjtanv XaiiurTig . .
23) (ya',ara gebi^rte ]U ben flärfften J^eftuni^en bct^ l'anbc? I. 4. J5; 7,45; 13,54. —
2(>) nadi 5B. 37 i^ruber beel limOtbeUC^. — 27) kuI -vphq ävä'iliavTE^ Cüvraq tovi; ßAaaäiifWVi;
KüTtKator o'i (5f Tcir ttvAuc; oieKo-rrrov f'i(;i)tin/nroi r't rf/v /onryv -aiiv TrpoKtlTSAnßovTO TijV vu/.tr ,,Unb
fie 5ünbeten Sdieiterbaufen an unb verbrannten bie Vafterer lebenbiiv 5(nbere u'ffdjlwilfn bie
2bore unb liepen bie übrige Sduiar binein unb eroberten bie itabt." — 28) f. i. "(i)r. —
29) tv Tivi ÄÜKKip „in einer ©rube" ^ßifterne).
Caput XI.
1. Sed parvO post tempore, Lysias procurator tegis,' et pröpinqüus, ac
negotiorum praepositus, graviter fereiis de bis, quae acciderant, 2. coii-
gregatis octoginta millibus, et eqüitatu universo, veniebat adversu.s
Judaeos, existiinans se civitatem quidem captam Geiitibus habitaculum
facturum, 3. tetnplum vero in pecuhiae quaestum,' sicut cetera debibra
Gentium, babituriim, et per singulos annos venale sacerdotiüm:^ 4. nus-
quam recogitans Dei potestatem» sed mente effrenatus in multitildine
peditum,^ et in millibus equitum, et in octoginta elopbantis confidebat.
5. Ingressus aiitem Judaeatn, et a]ipro])ians BetbsUrae, quae erat in
angusto loco,^ ab Jerosölyma interVallo qüinque stadioruinj*^ illud prae-
sidiutn exi)Ugtiabat.^ 0. Vt autem Macliabaeus, et qui cum eo erantj
cognoverunt expugnari praesidia,® cum flectü et lacryinis rogabant
Döininumj et omnis turba silnul, lit bohiihi angelum mitteret ad salutem
Israel. 7. Et ij)se primus Macliabaeus, sum|)tis armis, ceteros adhortatus
est simül secum periculum sübirej et ferre auxilium fratribus suis;
824
8. Cumque pariter prompte animo procederent, Jerosoly'mis apparuit'
praecedens eos eques in veste Candida,"* armis aureis liastam vibrans. "
1>. Tunc omnes simul benedixerunt inisericordeni Dominum, et conva-
luerunt animis: non solum homines, sed et bestias ferocissimas, et muros
ferreos parati penetrare. 10. Ibant igitur prompti, de caelo habentes
adjutorem, et miserantem super eos Dominum. 11. Leonum autem more
impetu irruentes in hostes, prostraverunt ex eis undecim millia peditura,
et equitum mille sexcentos: 12. universos autem in fugam verterunt,
])lures autem ex eis vulnerati nudi evaserunt. Sed et ip.se Lysias turpiter
ingiens evasit. 13. Et quia non insensatus erat, secum ipse reputans,
factam erga se diminutionem,'- et intelligens invictos esse Hebraeos,
omnipotentis Dei auxilio innitentes, misit ad eos: 14. promisitque'^ ge
eonsensurum omnibus, quae justa sunt, et regem compulsurum'* amicum
tieri. 15. Annuit autem Macliabaeus preeibus Lvsiae, in omnibus uti-
litati consulens: et quaecumque Machabaeus scripsit Lysiae de Judaeis,
ea rex coneessit. 16. Nani erant scriptae Judaeis epistolae a Lysia quideni
Imnc modum continentes: LYSIAS populo Judaeorum salutem. 17. Jo-
annes, et Abesalom, qui missi fuerant a vobis, tradentes scripta, postula-
labant ut ea, quae per illos significabantur, implerem. 18. Quaecumque
igitur regi potuerunt perferri,'' exposui; et quae res permittebant,
coneessit. 19. Si igitur in negotiis tidem conservaveritis, et deinceps"'
bonorum vobis cau.sa esse tentabo. 20. De ceteris autem per singula
verbo mandavi et istis, et bis, qui a me missi sunt, colloqui vobiscum.
21. Benevalete. Anno centesimo quadragesimo octavo mensis Dioscori,''
die vigesima et quarta. 22. Regis autem epistola ista continebat: REX
Antiochus''^ Lysiae fratri'* salutem. 23. Patre uostro inter deos trans-
lato,-" nos volentes eos, qui sunt in regno no.stro sine tumultu agere. et
rebus suis adhibere diligentiam, 24. audivimus Judaeos non consensisse
patri meo ut transferrentur ad rituni Graecorum, .sed teuere velle suum
inslitutum, ac propterea postulare a nobis concedi sibi legitima sua.
25. Volentes igitur lianc quoque gentem quietam esse, statuentes judi-
cavimus, templum restitui Ulis, ut agerent^' secundum suorum majorum
consuetudinem. 20. Bene igitur feceris, si uiiseiis ad eos, et dexteram
dederis: ut cognita nostra voluntate, bono animo sint, et utilitatibus
propriis deserviant. 27. Ad Judaeos vero regis epistola talis erat: REX
Antiocbus senatui Judaeorum, et ceteris Judaeis salutem. 28. Si valetis,
sie estis ut volunius: sed et ipsi benc valemus. 29. Adiit nos Menelaus,^^
<licens velle vos descendere ad vestros, qui sunt apud nos." 30. His
igitur, qui commeant usque ad diem trigesimum mensis Xantbici,"^
damus dextras .securitatis, 31. ut Judaei utantur cibis, et legibus suis,
sicut etprius; et nemo eorum ullo modo molestiam patiatur de his, quae
per ignorantiam gesta sunt. 32. Misimus autem et Menelaum, qui vos
alloquatur." 33. Valete. Anno centesimo*® quadragesimo octavo, Xan-
thici mensis quinta decima die. 31. Miserunt autem etiam Romani'"
opistolam, ita se habentem: QUINTÜS Memmins, et Titus A[anilius
legati Romanorum, populo Judaeorum salutem. 35. De Ins, quae Lysias-^
cognatus regis coneessit vobis, et nos concessimus. 30. De quibus autem
ad regem ^** judicavit referendum, confestim aliquem mittite, diligentius
inter vos conferentes, ut decernamus, sicut congruit vobis: nosenim Anti-
ochiam accedimus. 37. Ideoque festinate rescribere, ut nos quoque scia-
nius cujus e.stis voluntatis. 38. Bene valete. Anno centesimo quadrage-
simo octavo, quinta decima die mensis Xanthici.
Da^ II. 5öuc^ t)er Waccabücr. 11, 1— 30. 2(niii. 1—20. 825
1) riefer l'iMuie baitc berciti^ im iHMiiKU 0>i(^i"e li'4 einen A•cl^5l^1 iicjieii jiibäa iicinarfu.
I. 3, :\2\ 4. L'S-3'). — "2) ('i/»}i7»o/'i;//7oi' „5um (iniDeinfamnirln;" I. li), 42. — ri) H/>^/fp(.^
mi/yi' „^v^i? .!pobCVM"ieftertlnim." — 'I) rein /ivpiunt TÜr -t\<:)i'. — i5| öm jnv ii>vuvC) x^-'li"t'
„nnMcbeäi ein i'efn- befeftij^iev yiat^ n>ar." i^efbfur lMl^ete iKUMiTerniaficn ^ic in^rniaiUT ihmi
;i'\enifa!em et'. I. 4, ()I. -^uicb ren LXX i^. s. nüntte man meinen, ei* fei rieft' Aeftinui, von ^er
hier rie :■)ie^e ift, »^letcb auHciballi ^"verufalem i^eivefen. — (>) (intun-^el■ ift hier ^i^i^ ü?i>rt (|iii))(|nc
ofer ^l^e' ii>ort sta(li(»iuin alc^ AeMer \\\ betrachten; renn "-i^eth'ur la.a nicht .'. 2ta^ien, flMl^crn
r» 5tnn^en fü^lich vhmi Ou'rufaleni. Tic alev. .^^anrfchrift lieft oxim-ovr. iveldn-e alo Die richtii^e
Vei^art ^t betrachten iit, iiircm ein ^itoino-? ;;i) Statien ntifn. — 7) rarrr/fi^z/.^i' „er he^raniltc
Ci^," t. h. er helaacrte eo redu eniU". — N) Tro/mphni-rTn a'rrw rli <>x<-i "■>!'"-" „^olf! e? fic Acftun-
c\(n hclaiKre." — ?)) nrrudi liP kui ttimi; Toiv'iriMrTD/i'inur hvruv „^a tle ahcr nocl^ bafeihft lUlD
hei Osernfalcm UMren." (£c- ift fitun-r \\\ \ci^<i\\, wie ^iefe Jln^rte ^i nehmen feien, ^a ■■l^ethfur
iinb Ou'rufalem nidu nahe hcifamnien, fiMiDcrn ciniiie 5 tunt'cn ihmi cinanDcr entfernt a\iren.
Schot? üherfci3t: ,>)leid) alö fic nodi hei ^erufalem u>aren, crfd)icn ale; ihr '^(nfiihrer ein :'){eitcr."
10) ein CSniiel in ^l^eiteriicftalt 5, 4. — 11) ■üamTr/ii.np xi»'"'/'' ''f'<'<''^' '''■»' „iiolbenc ilsiffeii
fd^aMnc^en^." xHii^^etdMuuiii Der himmlifd^on Ji3iirt>c. — lii „Die erlittene "jfieherlane." —
l?5j t-Kfiae ai''/.'/.i'Gtada( „er hercDcte fie, ficli mit ihm anfalle hilli;ien i^epiniiuni-icn ^uiHn-trajicn."
I '4) Tre/fff/i' „itnti taf; er aud) ren ,SU^ni^^ heretcn \XH-[Ie, ihr ^jrennt» \\\ unkten. " — lo) 'n\ti
Kfil rü ßdGMi 7Ti>fti-evex^'i''/ro/ „Wüi uuw and) bcm Siöwuy voriielciU UHM•^cn nuifue, hahe irf)'
iiemelbet . ." — l(j) Tiefe ©orte beginnen ^en O^acbfat.i: „fouMÜ idioon nun an 'snitc für cucft
"aui^Uii^'^ii'ffii ycrüuten." — 1') Siori.i,i>,rxiinr. wdAKS' iiriech. 5ii>ort feiner (irfldnin.a fahiii ift,
jvef;halh bie Ve^art ber i^nljiata bcu isor^Uit i>i'rbicnt. Xenn e;? iiah bei ben ''>h-icd^cn einen
Wonat mit bem Ofamcn Siorhoptir. Tic lihronoiovien oermuthen, ee fei bcr Bchaltmonat .aeivcfcn.
Ta? hier iicnannte ^saby 14s fcr '^5ricd^en ift ba? ^v. Kl.;, -^lad) Voch nub :Kcifchl ift für uvihr-
fdu'inli*er \n halten, e? fei ba-j ^ahr ]4'.» berfelhcn .-Kedmuiui iiemefcn. ÄH-nn man mit Scali.^cr
annimmt man habe hier bat^ ^Vihr oom Wonate Jiijri an bcviinnenb i^eredMiet, fo fommt c? anf
ein unb baffelhc ^"iahr hinauö, auf bao lofeöiahr nämlid) beö '^(ntiocbn? (üiMvhancx^. ^ ISi l£?
ift bicf; '?l n t i ocbuö (£ upa tor, per v>oni 3- li'>3-l()l re.aiertc l. A. :V-l. — I J)) Ter neunjährige
'.?(ntiochn? hätte l'nfia^, bcr fein i'ormünber iiewefen, inclmchr „isater" aU „^i^ruber" nennen
foUcn. 'Jlüein, ba er bereit»? .SUMiisi, foniit l'anbcoinrter avir, fo erlaubte ec« bie (I-ttiiuette nicht,
tbn \o ]u nennen. S-? U'ar fcbon ber '^lamc „^i^nipcr" eine fehr iirof?c ".JUi-JU'ichnunii. — 20) ni;
■deoh^ fieraGTÜvm^ „feit iinfcr isitcr ^u bcn <sHntern ühcri-jeiianiien." C£i' ift nnhetannt, iranii
unb wo bcr (glaube, bau bic .Höni;U' nad> ihrem lobe unter bie 'sHHter ühersiciianiien, feinen
Urfprunvi (•(cnommen. '.J3ci bcn r){i.Mncrn .aab \id) biefcr (silaubc '^ur 3eit ber .«aifer einen '^lu«?-
brurf in "bei- (ieremonie ber "^Ipothcofc, bic bei bcr Veidicnfcier berfelhcn anf pae ';Vrächtiiifte ab.ac
halten iinirbe. Wan ftupct bie i^efd)rcibnnii berfelhcn bei .i?crobian IIb. IV'. (£^ flo;i i'abd
ein ':)lblcr al-? 2innhilb bcr faifcrlidien 2cclcn aui^ bem Scheiterhaufen ah, inn?cUtcni bicVei^c
verbrannt wurpc. — :21 ) k(u -(j'/ini fP\io.i kutü m t-t rwr -fju^ufur arrür h^y „uub baf; tic ihr
hürjnn-lidH'ö Vehcn nad) ber ®eife ihrer i<vüer haben. I. G. 5S. — H'2) £b bief; ein anbcrcr,
al? bcr eini^cprunticne .^ohepriefter ift, von bem aud) 4, 27-r)0 bie JHebe ift, bleibt bahinjicfteüt.
(iorncliux^ a l'apibe hält ihn für einen anbcren. — Ü'i) ;. /r^ (n^a/ tt/wc rwr J<)(o/r „bei euerem
tiiacuthum ?n fein." — i!4) welcher 'Woiiat uufcrem "Jlprii, bem 'Dfifanbcr .fpebräer cntfprid)t.
*?lntiodnic; (Spiphanc? war im ?}Jonat War? v^eftorbcn. — iI->) TTu/MiKa/ i norm iumr „tcr tnä)
ermnntcrnb anfprechcn fod;" nad) 2d>ol', : „ber euch i^crftd)cruni^ sieben foll." — 2G) 0- l<>-i.
Ü") Ta bic fvrifchcn .Hbnii^c bcn ^Körnern trihutpflichti.a waren, \c war t'cn ^ubcn eine i^cftä«
üc{xuxi\ ihrer ?Rcdue bnrd> bie ^Hbmcr fehr crwünfcht. Unter ben „rlfbmcrn" ftuD hier bie 5Wci
VciMten ?u vcrftehcn, bic n* vcrmuthlich in einem phöiiiciüt:n Seehafen hcfanben. — ^St Tie
iienanutcn ^an-i rbmifd)en l'Ciiatcn anirpcn, anc co fcbeint, ?ur nämlichen 3eit, a\^ V'iM'ia? ?um
aöniiie ?uruitrcifte, von ren Cs'ubcn um 'i3eftäti;?un!? ihrer .-fechte ani?e;Mn!icn, worauf fte pic hier
i?C;?ebcne 'Jlntannt erhielten. — 2i)] Tic (siefanbtcn aniftten bamaU^ uod^ '■?{idHi5 von bcr für bie
i^uioen überaus i^ünfti.acn (intfdnnbuni? bcv^ McMiiiV?.
Caput XII.
1. His factis pactionilnis, Lysias pprgebat ad rc_uviii. Juilaei autcm
agricnlturae o})eram dabaiit. 2. Sed lii, qui resedciaiit.' Tiinotlieus, et
Aj)olloniu.s Geiiiiaei filius, sed et Hieroiiymus, et I)eiii()i)lion super lios. et
Nieanor Cypriarche.'', non siiiebaiit eos in sileiitio agere, et quiete. 3. Jo]»-
pitae vcTO tale quoddam flagitium perpetrarunt: rogaveruiit Judaeo.s,
826
cum quibus habitabant, ascendere scaphas, quas paraverant, cum uxori-
bus, et filiis, quasi nullis inimicitiie, iiiter eossubjacentibus. 4. Secundum
commune itaque decretum civitatis, et ipsis acquiescentibus, pacisque
causa nihil suspectum habentibus: cum in altum processissent, submer-
seiunt non minus ducentos. 5. Quam crudelitatem Judas in suae gentis
homines factam ut cognovit, praecepit viris, qui erant cum ipso: etinvo-
cato justo judice Deo, 6. venit adversus interfectores fratrum, et portum
quidem noctu succendit, sca|)has exussit, eos autem, qui ab igne refu-
gerant, gkidio peremit. 7. Et cum haec ita egisset, discessit quasi iterum
t^versurus, et universos Joppitas eradicaturus. 8. Sed cum cognovisset
et eos, qui erant Jamniae, velle pari modo facere habitantibus secum
Judaeis, 9. Jamnitis quoque nocte supervenit, et portum cum navibus
succendit: ita ut lumen ignis appareret Jerosolymis a stadiis ducentis
quadraginta. 10. Inde cum jam abiissent novem stadiis, et iter facerent
ad Timotheum, commiserunt cum eo Arabes^ quinque millia viri, et equi-
tes quingenti. 11. Cumque pugna valida fieret, et auxilio Dei prospere
cessisset, residüi Arabes victi, petebant a Juda dextram sibi dari, promit-
tentes se pascua daturos, et in ceteris profuturos. 12. Judas autem, arbi-
tratus vere in multis eos utiles, promisit pacem: dextrisque acceptis,
discessere ad tabernacula sua. 18. Aggressüs est autem et civitatem
quandam firmam pontibus murisque circumseptam, quae a turbis babi-
tabatur gentium promiscuarum» cui nomen Caspliin.* 14. Hi vero, qui
intus erant, confidentes in stabilitate inurorum, et apparatu alimoni-
arum, remissius agebant, maledictis lacessentes Judam, et blaspheman-
tes, ac loquentes quae fas noti est. 15. Machabaeus autem, invocato
magno mundi Principe, qui sine arietibus, et machinis temporibus
Jesu praecipitavit Jericho, irruit ferociter muris: 16. et capta civitate
per Domini voluntatem innumerabiles caedes fecit, ita ut adjacens
stagnum stadiorum duorUm latitudinis, sanguine interfectorum fiuere
videretüi*. 17. Inde discesserunt stadia septingenta quinquaginta,* et
Venerunt in Characa^ ad eos, qui dicuntur Tubianaei,® Judaeos: 18. et
Timotheum quidem in illis locis non comprehenderunt, nulloque nego-
tio perfecto regressus est," relicto in quodam loco firmissimo praesidio.
19. Dositheus autem, et Sosipater, qui erant duces cum Machabaeo,
peremerunt a Timotheo relictos in praesidio, decem millia viros.
20. At Machabaeus, ordinatis circum se sex millibus, et constitutis per
cohortes, adversus Timotheum processit, habentem secum centum viginti
millia peditum, equitumque duo millia quingentos.^ 21. Cognito autem
Judae adventu, Tiniotheus praemisit nmlieres, et filios, et reliquum
apparatum, in praesidium, quod Carnion dicitur:' eratenim inexpugna-
bile, et accessu difficile propter locorum angustias. 22. Cumque cohors
Judae prima apparuisset, timor hostibus incussus est, ex praesentia Dei,
qui universa conspicit, et in fugam versi sunt alius ab alio, ita ut magis
a suisdejicerentur, etgladiorUm suorum ictibus debilitarentur. 23. Judas
autem vehementer instabat puniens })rofanos,^" et prostravit ex eis triginta
millia virorum. 24. Ipse vero Timotheus incidit in partes Dosithei, et
Sosipatris: et mültis prccibus i)Ostulabat ut vivus dimitteretur, eo quod
multorum ex Judaeis^' parentes haberet, ac fratres, quos morte ejus decipi
eveniret. '^ 25. Et cum fidem dedisset'^ restituturum se eos secundum
constitutum, illaesum cum dimiserunt propter fratrum salutem. 26. Ju-
das autem egressus est ad Carnion,'^ interfectis viginti quinque millibus.'^
27. Post horum fugam, et necem, movit exercitum ad Ephron'® civitatem
Daö IL Suc^ bcr g)?accabäer. 12, 2—17. -Mniti. 1—5. 827
munitam, in qua niultitiulo tliversfirum gentium habitabat:'^ et robusti
juvenes pro niuris consistentes fortiter rei)Ugnabant: in hac autem ma-
chinae nuiltae, et telorum erat apparatus. 28. öod, cum Omnipotentem
invocassent, qui potestate sua vires liostium confringit, ceperunt civi-
tatem: et ex eis, qui intus erant, viginti quinque millia prostraverunt.
29. Inde ad C'ivitatem ycytliarum'' al)ierunt, (piae ab Jerosolymis sex-
centis stadiis aberat. 30. Contcstantibus autem bis, qui apud Scytliopo-
litas erant, Judaeis, quod benigne ab eis liaberentur, etiam temporibus
infelicitatis quod modeste secum egerint:'^ 31. gratias agentes eis, et
exbortati etiam de cetero erga genus suum benignes esse, venerunt Jero-
solymam die solemni septinianarum instante.^" 32. Et post Pentecosten
abierunt contra Gorgium jiraepositum Llumaeae.^' 33. Exivit autem
cum peditibus tribus millibus, et equitibus quadringentis. 34. Quibus
congressis, contigit paueos ruere Judaeorum. 35. Dositheus vero quidam
de Bacenoris'-- eques, vir fortis, Gorgiam tenebat:-^ et, cupi vellet illum
capere vivum,^^ eques quidam de Thracibus irruit in eum, humerumque
ejus amputavit: atque ita Gorgias etiugit in IMaresa.-' 36. At illis, qui
cum Esdrin-*^ erant, diutius pugnantibus et fatigatis, invocavit Judas
Dominum adjutorem, et ducem belli fieri: 37. incipiens voce patria, et
cum bymnis clnmorem extollens, fugam Gorgiae militibus incussit.-'^
38. Judas autem collecto exercitu venit in civitatem Odollam:^^ et, cum
septima dies superveniret, secundum consuetudinem purificati,^^ in eodem
loco sabbatum egeruiu. 39. Et sequenti die venit cum suis Judas, ^** ut
Corpora prostratorum toUeret, et cum parentibus poneret in sepulchris
paternis. 40. Invenerunt autem sub tunicis interfectorum de donariis
idolorum, quae apud Jamniam fuerunt, a quibus lex prohibet Judaeos:^^
Omnibus ergo manifestum factum est, ob banc causam eos corruisse.
41. Omnes itaque benedixerunt justum Judicium Domini, qui occulta
fecerat manifesta. 42. Atque ita ad preces conversi, rogaverunt ut id,
quod factum erat, delictum oblivioni traderetur.^^ At vero fortissimus
Judas^ hortabatur populum conservare se sine peccato, sub oculis viden-
tes quae facta sunt pro peccatis eorum, qui prostrati sunt. 43. Et facta
collatione,^^ duodecim millia dracbmas argenti misit Jeosolymam offerri^^
pro peccatis mortuorum^*^ sacrificium, bene et religiöse ^^ de resurrectione
cogitans; 44. (nisi enim eos, qui ceciderant, resurrecturos speraret,
superfluum videretur, et vanum orare pro mortuis) 45. et quia conside-
rabat (juod lii, qui cum [»ietate dormitionem acceperant, optimam babe-
rent rei-)0sitam gratiam.^'^ 40. Sancta ergo, et salubris est cogitatio^^ pro
defunctis exorare, ut a peccatis solvantur.
1) 3u c. 12 f. I. 5, 9-68. rCv (\t- Kara tutzw üTparip^üv „llutcv bcu 2tattba(tcrn bcr v^crfd^ic•
bcncn\'anrttri(.tc licpcn 2imotbcui? imb ^tpodouiuci . . . (tc nirfn rubi.i lln^ im ;^-ricbcn leben."
Xicfcr 5:imotbcu>? ivav »raln-fcbeinlidi jener 3tattDa[ter bec; Cftjovbanlanbce!, iH>n iiHidu-m i\ lo
iinb I. .5, () bic JRcbc tft. (fr ift baber nidn \\\ ',^cnl.H•d^fcIn mit bem H), 24-;i7 cnräbnten J^clb=-
berrn, ber in (^^Kifara bvi^ Vcben einbüfite. — '^JlpolUMuuc^ ift obne 3>T>cifi"t ii.'""" ^tattbalter mm
döIeüM-icn, ».'•on anMAcm 1. 10, (Ui (fnväbnunii jicfdMebt. 5U»? 2obn be? (sHninau^ unterfdHMCet
er fiit iHMt ^.Jlppücniuo, bem Sobne bet^ Ibraüuis? :;, 'k ^Jf icanor \\\\x v2tiittbalter ber 0"H'l
Si^pcrn 14, ]•!. iuMi ben anberen 5>reien weif; man niebtif "ijäbereiv — Ü) "^cad^ I. ö. ;;u waren
fie im Xicnffc bce Jimotbcue. — ?}) (£ü' ift bief) ein unb ^iefelbe Stabt mit (iaopbor, i£aebi>n,
.&e?bpn, im rftjprbanlante I. .">. .'!'). — 'ii ivelcbc .^tbl ali< ein ^dneibfebler \\\ betrad^ten iil,
in^cm (Sbarafa i^en .^xebon nidn balb fo n^eit entfernt ift. — o) (fc^ ift rief; bie 3tabt .Hir-^?}Ji\-ib
Is. !.'), 1, niHt beute befannt unter bem dialbaifd>en 9Jamen t£berafa "Woab, orer hir;un\i .Haraf
(Äercf ), auf einem boben unb fteilen i^er;ie i^elei^cn, vhmi weUbem fi* über bae tobte "Wcer bin
eine f*önc 'Jlnf^fie^t biö nad) ^ierufalcm eröffnet. '^Ilbulfeba rubmt biefc 2tabt a!-^ eine Aeftunn,
irclc^ccinjunc^mcn mau fii^fcßar bcn SBuufd) iHn-faj^en muffe. 2tc liejjt ,\\\ bcr ■}.Ml5)crftrai;c,bic
828 2)ag II. 35u(^ ber 5«accabäev. 12, 17—46. 2lnm. 5—39.
»on 1)ama6cul nad) Wclfa fübvt, 3 Stunben fäb(iii »on ^(r^Woab unb 15 ücn ^c?6on entfernt.
0) Toiv3«/rovf 1. 5, 13. —7) Stmptbcu^ bvitte ficf) i"*Dn Subiu in ba^ movibitifcftc öicbiet
begeben I. 5, 0. — 8) j^z/oiy „taufenb." — 9) ')^1ci) I. 5, 43 ift cei Sarnaim. — 10) cri;wr-
rwv roi'f n//7///j/oir „töbtcnb t"ic 53öfe>t)td)tcr." — 11) fcblt inLXX; in'rilebt fidi jcbecb oon
felbft. — 12) n/i,)//\h'jpai aviißi/ae-at, t'i n-odävni „(^ nnivDc ^ann i^efitebcn, bap man biefer
(bei i^m tld) bcfinMicbcn ^utbcn ) aud) nic^t fcboncn nnirbe, wenn er umfdmc." — 13) ^tigtü-
aavToc öt- a'rroi' öin -'AfkU-uv tov öpiafiov ä-oKarnari/Gen' rorrov^ . . „bil Cr nUtt mit oicicn 2Bcrten
ben ^crtrai? einiiin^i, biefe unrcrfcbrt siuücfjufdiirfen . ." — 14) LXX fc^en bei: Kai Arap-
yareiov, «.-»pruntcr tW in ber Stabt Sarnaim befinblid>e Icmpcl bcr (^3Lntin 5üeriiatc ober Ter-
!etc ju verftcbcn ift; I. 5, 43. — 1-3) KnTtaon^i-. (£r rid^tetc biefe OJieberiajie erft in Sarnaim
fin. — 1(») 5ta^t in 'sKttaab I. 5. 40. — 17 l h- ij KavÜKei Xv^inr ml Träuor/M TT/j/\'t>/. £b
bicfer l'yfiaei ber befannte ^Icid^^i^erroefer p^er ein 3(nberer fei, ift unoie»i§. — 18) Sci^bcpoliö
ober i^etbfan I. ö. 52. — 19) y'/ufonv ä-äi^rr/aiv ftto/mito „fafj fte ihnen in ben iaiicn be^ Un«
i^lüdei fi"eunb(id> entiiCiien.aefommen." — 20) Tae 'JPfiniV'tfeft; Lev. 23, 15. — 21) SBoüte
"man bie btcr er5dt^lte '-i^egcbenbcit für ein unb biefelbe mit jener in I. 5, 58 balten, fo müfUe
man mit (^rDtiU? Jainnia? Icfen, ftatt Lhimfea^ — 22) Suun'^eni Si- ng tüv vor BaKi/inpni;.
I~'iefer t)ofitbcu^, ber unter bcm Cberbcfcbtc be? t^accnor ftan^, i|l bcmnaci tierfd)tcben i^on bcm
5.^. 19 genannten 5i^efebl>?babcr. — 23) elxtro mv Ynir,iov. nal /aßouevnc rf/c xymi^'i^cc i/ytv
(thrbv evpüaroc „er ergriff ben (^orgias, ]0\\ ibn an fid) beim '})^;nte( unb fübrte ibn tapfer mit
fidi fort." — 23-) i<ai i^<,i</MUfrnc rbv Karaparav /ahh' c<^}p/rtr „uub ba er ^en (Vlud^würrigcu
icbcnbig gefangen fübren wollte . ." — 2'5) ek '^inpiaa- I. 5, M. — 26) Gebri?, einer t>cr
jücifd^en ')lnfiibrcr, ift fonft nid^t weiter befannt. — 27) kcü h'Gtiancä-ponhKi/Tuc -oig ^foi -bv
Topyiav, rpo-i/v arrön' l-mrjaaro „unb er ftür^te Unerwartet auf bie i'cute beö (öorgia? unb jagte
ftc in bie %{\\6:jt." — 28) im 5tammgebiete ^uic^a Jos. 15, 35: I. Reg. 22. 1; II. Chron.
11, 7.-29) 0} wffi^f i-rff . Sie reinigten fid^ t»on ber '.öeftedung, bie fie Tut burdi iMuti'*er»
giepen unb 3?erübrung ber i'eicftname juge^Lnicn batteu. — 30) LXX feften bei: nad' hv
rpöTTov rb rf/i xp^'"^ e}ey6vFi „wie ei? auit fic '?Jotbwenbigfeit '^erlangte," wa? wobl als fiMoJTe
ju betrachten ift. — 31) (£^ war bie lobe^ftrafe barauf gefegt, bie 'yöt3cnbi[^cr ober ibnen
bargebrad)te Tonarien ^u nehmen unb ficb anzueignen. Sie mufjtcn ber iH-rnidUung anheini'
falten Deut. 7, 25. — 32) rb }e)orbr äunpriiun re'/tUoc t^a/tt&ßi'/vni „baf; bcgaugcuc SünDc
oollfommcn mbdite ocrtilgt wcroen." Tic tat. Ucberfc^ung fagt ^u wenig. C^uba? urtbeiltc,
"^^li:, bie oon ben Solbaten begangene Sünte, obfd)on ile an unb für ficb fitwcr gewefen, ihnen
uii^t bie ewige i^errvtnunung 5ugc5ogcn habe, weil fie al? .Hdmpfcr für ^cn '^Mauben unb in
])ietate i^. 45 geftorben, unf bicfcn 'Ifaub fiitcrliit unter ^nx jetzigen .^cttumildubcn alo einen
t>on. ber 'Jifoth gebotenen angefebcn hatten. Sr urtheilt aud^ l^ieUeid)t, bicfelben hätten bafür
gehalten, nur bie (s3bt3cnbilrer feien bcm Shcrem ».•»crfaücn, nidU aber bie Tonarien. '??ac^ ber
Weinung 3(nberer hielt er bafür, fie hätten bie Sünbe nod) ihh ihrem >g>infc^eiben bereut ober
wenigften^ '•Bfehrere au? ihnen. — 33) ö fif yervann: 'inr^nc. — 3'1| -»uißäuevoc re Kn-' ävf^pa-
'/.oyiav KarnaKtvaa/mra „er orbuctc alfo ciuc Sammlung *^on ??fann 5U "Kann . ." — 3-5) (^lax'-
>!ag „5weitaufcnb." — 3C>) S? ift hier beutlich unt> un^weifcutig au?gefproAen, bail man ben
3>ertlorbenen bunt Dpfer unb anbere gute il-crfe ^u -t^ülfe fommcn tonne. Ta bief; nod^ bi5
beute ber ryiaubc ber Siuuigoge ift, ]>> war jene Ueber^eugung be? Cutba? nid)t eine blof; pcrfini-
lid^e unb infiinbuelle, fontern e? war allgemeiner (^3laube, wie er auA Tob. 4, is au?gefprod)en
i)l.- — 37 ) ~('n'i' i<n'/(',)C K(ii nareiijg -p'irrutv. 'r-tp nraardaruc iha'/jr^Coaevoq ,,Sr haUf cltC Ichr H'bi-Ml
unb löblich unb war auf bie ©iepererilehung befad)t." — 3S) xapio-'ipMv „"i?clohnung." —
39) öüin KCil fi'jt;J//f ij kiiLvoia. ii^cv nepl rüv rtdvy.iöridv rbv k^ü.aajiuv kTrou/aaro, 7//f äiinpriar
a^rroAvdfjvai.
Caput XIII.
1. Anuo ceiitesimo quadragesimo nono,' cognovit Judas Antiochum
Eupatorem venire cum multitudiiie adver.su.s Judaeam, 2. et cum eo
Lysiam procuratorem, et praepositum negotiorum,^ secum liabentem
peditura centum decem millia, et equitum quinque inillia,"'' et elephantos
viginti duos, currus cum fak-ibus^ trecentos. 3. Commiscuit autem se
illis et Menelaus:^ et cum multa fallacia deprecabatur Antiochum, non
pro patriae .salute, sed sperans se constitui in principatum. 4. Sed Rex
regum suscitavit animos Antiochi in peccatorem: et suggerente Lysia
liunc esse causam omnium malorum, jussit (ut eis est consuetudo)^ appre-
Vai II. «Buc^ tcr 5)?accabacr. 13, 1—4. 5Inm. 1—6. 820
liensum in eodcni loco necari. 5. Erat autein in codem loeo turris qnin-
tiuaginta cuhitoruni, ag<;estuni undique habcns cineris:" liaee prosjjoctum
habebat in i)raeco|).s;* 0. inde in cinerem'' dcjici jnssit sacrilc\uuin, Om-
nibus eiini propellentibus ad intoiitum. 7. Et tali lege ])raevaricatorem
legis contigit mori, nee terrae dari Menelaum. 8. Et quideni satis juste:
iiam qnia multa erga aram Dei delicta comniisit, cujus ignis, et cinis erat
sanotus: ipse in cineris morte damnalus est. 9. Sed rex mente cffrenatus
veniebat, nequiorem se patre suo Judaeis ostensurus. 10. Quibus Judas
oognitis, praec'ej)it jiopulo ut die ae noete Domiinini invocarent, quo, sicut
seniper, et nunc adjuvaret eos: 11. (piippe qui lege, et patria, sanctoque
templo privari vererentur: ac populum, (pii nujK'r paululuni respirasset,
ne sineret blasj)heniis rursus nationibus subdi. 12. Omnibus itaque
simul id facientibus, et petentibus a Domino misericordiam cum fletu, et
jejuniis, per triduuni continuum prostratis, hortatus est eos Judas ut
se praepararent. 13. Ipse vero cum senioribus cogitavit prius quam rex
admoveretexereitura ad Judaeam. et obtincret civitatem, exire, et Domini
judieio committere exitum rei. 14. Dans itaque potestatem omnium Deo
mundi creatori, et exhortatus suos ut fortiter dimicarent, et usque ad
mortem pro legibus, templo, civitMte, patria, et civibus starerit, circa
Modin exercitum constituit. '" 15. Et dato signo suis Dei victoriae,"
juvenibus fortissimis electis, nocte aggressus aulam regiam,'^ in castris
interfecit viros quatuor millia, et maximum elephantorum cum bis, qui
superpositi fuerant:'^ IG. summoque metu, ac perturbatione hostium
castra re})lentes, rebus prospere gestis, abierunt. 17. Hoc autem factum
est die illucescente, adjuvante cum Domini protectione. 18. Sed rex.
accepto gustu audaciae Judaeorum, arte difficultatem locorum tentabat:'^
19. et Betlisurae, quae erat Judaeorum praesidium muiiitum, castra ad-
jnovebat: sed fugabatur, impingebat, minorabatur. 20. llis autem, qui
intus erant, Judas nece.ssaria mittebat. 21. Enuntiavit autem mysteria
hostibus Rhodocus quidam de Judaif-o exercitu, qui requisitus compre-
liensus est, '^ et conclusus. 22. Iterum rex^^ sermonem habuit ad eos,
(jui erant in Bethsuris: dextram dedit: accepit: abiit; 23. commisit cum
Juda, superatus est. Ut autem cognovit rebellasse Philippum'^ Antio-
chiae, qui relictus erat super negotia, mente consternatus Judaeos dei)re-
cans, '■* subditusque eis,'^ jurat de omnibns, quibus justum visum est: et
reconciliatus obtulit sacrificium, honoravit templum. et munera posuit;
24. Machabaeum amplexatus est,'" et feeit eum'^' a Ptolemaide usque ad
(terrenos ducem et principem. 25. Ut autem venit Ptolemaidam, graviter
ferebant Ptolemenses amicitiae conventionem. indignantes ne forte foedus
irrumperent." 2o. Tunc ascendit Lvsias tribunal, et exposuit rationem,
et po{)ulum sedavit, regressusque est Antiochiam: et hoc modo regis
l)rofectio, et reditus processit.
1 1 ^s. 1(>.} '.\ {ihr. rir '!i3cfiiMittc, ric in ^il■fcm Clvipitcl bcvitttct mxt. ift ^tl■KUH^ nnc I. C,
IT-inI; ln-i^c 'iH-viduc crivin^cu fi*. — ü) rdr t-irpo-ov um t-} rür -ijayiiiiTi.n' ,/ikM'munr lln^
^Kl•i^t■J^Cn^n■fcV." — ^i^ im) l-r-s'n; TrerraKicxi/.iovr rpinKoniotr. Tic i^CrK^ic^^nlH■it Tcr .^•iMf^
in ciiM'cm ".i^criduc iinf jenem res I. 'i?uiti\' crflarr fi* auö feu '.H-rfiiueDcncn '.JüirTibreibiiniicii,
^ic iiciii>iitt UMirfcn. Tie -^cerc rcr,UL\l';ertcn lub ü'bi" Iviiifijl u'dbrenb rci* Jui^ciJ. — ^i Tic
Si.beluMcicn R^r.-n v^^i'tväpcriii, i'cbr nic^riJl unf mit Kbr ftar'cn "Jl'.tfon iH-rfcbcn, an ^crcn
(£nfcn M-ci Anf; lanj^c 3ii.teln ausliefen. \Hu* an ^cr Teiitui vajiti' ein lan.acr 2;mci1 ber.^ov.
Ter '.IBa.anu'nbrer, ter tcn ii>aiUMi mitten unter tie »leutloiTenen .->leiben t^iueinia;•^en muiue,
war v^epanjert. Diodor. Sic. 17. ')>!. Curt. 4. 14. Liv. :J7. 41. XoddiiIi. Aiinb. 1. :i. —
'5) 4, 23. ^11 I. (), M feblt ^ie^e "^caduidn. — (») ür; vi^or t/jrir h- tu ru-ij. -ij»,;n-(>>.tau, (i;r(-
}6rrag a'vrhv Eir Bipoiav „fo befat)! er Denen, btc ibn naci^ 'i?eri>a brachte», ifjn fo wie e^ an jenem
830 ©ag IL S3uc^ fcer g«accabäer. 13, 4—25. 2(nm. 6—22.
Crte Sitte iü, umjubriniKn," — auf bic S5>cire nämlid), ivie in ben fotoicnben 33erfcn erjciftit
n>irb. — 7) irAiipr/q aKO('>oii „'OOÜ 3{fcbc." — 8) oiTOf <Vt: bp')av<)v tlxe '!^epi(j)(pt:q TvävT(>{^tv ä~6-
Kpr//ivov e'ic rijv a-oMv „bicfcr (Jt^unti) ^attc ciue l'id) ()crumbre^enbe OJfafdMne, bic aüevn?ärtö
in bic 5l|Cfec birtilbfdllCUbcrtC." — 9) ivrav-äa rbv lepoavXia^ h'oxov övra, y Kai tivuv a/.Auv küköjv
vTVfpox'i/v TTi-non/f/tvov uTTavTtQ Tipoqu-dovaiv e'iq b/.f&pov „bvi fiüräcn 2l(Ic bcn bcs Jcmpclraubc^
rfcr anfcrcv in^-Ln-cdicn Sd)ulfic(cn jum Üobc binab." — 10) Tcnn in bcr Wci^cnb t>pn Wobin
l)atte l'id) ilud) ta» .fi^CCr bCS* 2intiOibU>5 (IclacjCVt. — 11) 6orc 6i -olc irepi ar-hv aiv^efia ^t-ov
vIk?/c „er j^ab bcn Scinii^cn ba^ V'ofun(i>?wovt^ „Sien in 03ott." — lü) „ba^ AliJniiUjcIt." —
13) ffw rü Aar' o'iKim' ox'/m. Unter o'tKin ift bicr bcr auf bcn Slepbanten befinMidie Jburm ju
tcrtlcbcn. — 14) nn-nEipaaE (hä jußiiöuv rovg ru-ovg „mac^tc cr fünftüdic i^^rfudic auf bic
Drte," l>. b. cr fud}tc bic Crte mit l'ift cin^uncbmcn, — lo) Tic ^^u^cn befamen tiefen ibren
faifcben 2?rubcr in Wcwalt unb tbaten ibm, \\\\$ cr »crbicntc. — lö) f. I. 6. 26 u. f. vo. —
17) äTrover(,}/aßai ,,baf; 5•''^i'i^^^.nti^ toütübn i^ewinfcn," b. b. baf; er bae 3[cuf;erfte i^cnMiit batte,
um ftcb in bcr 2r>ürbc bc^ 9{etA3ocrn->cfcre, bie ibm 3tntiocbu3 (£ pivbanci^ übertragnen battc, ju
erbalten, unb baf; er mit bem ron 9)crfien ^urüdiiefübrtcn Jpcere bereit? in 5[ntiodna eingc^oijcn
fei. — 18) rrAx 'io?'(Sß/ot)f TzapeKa/.eae „rcbctc bcu ^^bcu ^u," fid) mit ibui ju »ertragen. —
10) vnträ))/, f. b. er lief; fid) 23ebin;iun;Kn iiefallen, n.nc ein Unterworfener. — 20) kcü riv
UaKKaßainv ätTt^f^aro „uub Cr uabm bcu 93(arcabäcr frcunMid) auf," bei bcr i^fite namlic^,
lrOClct)e Statt batte. -^21) Kats'/.ine arparrDov otö Ylro'/.tfiaicoi; tue töiv Vtpp?/rü)i' /pje/iwvit^r/v.
'^uici lci3tere 5*}prt bürfte t^ier u^cbl mit Pcm Sprer für einen cii^encn 9?amcn betracbtet »erben :
„(£r binterltef; ■ijciicmonibci^ al? Stattbaltcr »cn 'jptplemaiö bi«« (yerrene." (Merrenc i|l ba? alte
©erar an ber 'yrcn^C 2leiV0l^ten^. • — 22) hhira^or yäp vwep djv i/i^i'/j/acn' ä^eTelv rhr (haara/MEir.
„bcnn fic bcflajiten fid) "bef;balb, n^eil ftc bie inn-träßc umftojjcn »Otiten," Tic 33cn?obncr von
ptolcmaiäi »aren gcinüc ber ^ubcn I. 5, 13.
Caput XIY.
1. Secl post trieniiii tempus' cognovit Judas, et qui cum eo erant,
l)emetrium Seleuci cum inültitudine valida, et navibus, per portum
Tripolis ascendisse^ ad loca opj)ortuna,^ 2. et tenuisse regioues ad ver-
sus Autioehum,'' et dueem ejus Lysiam. 3, Alcimus autem quidam,
qui suinmus sacerdos fuerat, sed voluntarie coinquinatus est temporibus
commistionis, considerans nullo modo sibi esse salutem, neque accessum
ad altare. 4. venit ad regem Demetrium centesirao quinquagesimo
anno,^ otferens ei coronam auream, et j)almam, super liaec et thallos, ^
qui templi esse videbantur. Et ipsa quidem die siluit.^ 5. Tempus
autem opportunutn dementiae suae nactus, convocatus a Demetrio ad
C'onsilium, et interrogatus quibus rebus^ et consiliis Judaei niterentur,
6. respondit; Ipsi, qui dicuntur Assidaei Judaeorum, quibus praeest
Judas Machabaeus, bella nütriunt, et seditiones moveiit, nee patiuntur,
regnum esse quietum; 7. iiam et ego defraudatus parentum gloria
(dico autem summo sacerdotio) huc veni: 8. primo quidem utilitatibus
regis fidem servans; seeundo autem etiam civibus consulens: uam illorum
pravitate" Universum genus nostrum non minime vexatur. '" 9. Sed oro
bis aingulis o rex cognitis, et rcgioni, et generi secundum huraanitatem
tuam perVulgatatn^' omnibUs pfospice: 10. nam, quamdiu superest
Judas, impossibile est, pacem esse negotiis. ^^' 11. Talibus autem ab hoc
dictis, et ceteri amici, hostiliter se habentes adversus Judam, inflamma-
verunt Demetrium. 12. Qui statim Nicanorem praepositum elephan-
torum ducem misit in Judaeam : 13. datis mandatis ut ipsum quidem
Judam caperet,'^ eos vero, qui cum illo erant, dispergeret, et constitueret
Alcimum maximi templi summum sacerdotem. 14. Tunc gentes, quae
de Judaea fugerant Judam, gregatim se Nicanori miscebant, miserias, et
clades Judaeorum prosperitates rerum süarum existimantes. 15. Audito
831
itaqnc Judaei Nicanoris adventu, et conventu nationum, conspersi terra
rogabant euin, qui populum suum coiistituit ut in aeteniuiii eustodiret,
quique suam portionoin signis evidentibus protegit." IG. Imperante
autem ducc, '' statini indc movcrunt, convcneruiitque ad castellum
Dessau."^ 17. Simon vero frater Judae conimiscrat cum Nicanore: sed
conterritus est'^ repentino adventu adversariorum. LS. Nicanor tarnen,
audiens virtutem comitum Judae, et animi magnitudinem, quam pro
patriae certaminibus habebant, sanguine Judicium facere metuebat. '"
10. Quam ob rem praemisit Pcsidonium, et Thcodotium, et Matthiam, ut
darent dextras atque aceiperent. 20. Et cum diu de liis consilium age-
retur, et ipse dux ud multitudinem retuli.sset, onniium una fuit sententia
amicitiis annuere. 21. Itaque diem constituerunt, qua secreto inter se
agerent:'^ et singulis sellae^" prolatae sunt, et positae. 22. Praecepit
autem Judas armatos esse locis opportunis, ne forte ab hostibus ropente
mali aliquid oriretur : et congruum colloquium fecerunt.^' 23. Morabatur
autem Nicanor Jerosolymis, nibilque iniqueagebat, gregesque tnrbarum,
quae congregatae fuerant, dimisit. 24. Habebat autem" Judam semper
cbarum ex animo, et erat viro inclinatus. 25. Kogavitque^^ eum ducere
uxorem, filiosque procreare. Nuptias fecit: quiete egit, communiterque
vivebant.^^ 26. Alcimus autem, videns charitatem illorum adinvicem,
et conventiones, venit ad Demetrium, et dicebat, Nicanorem rebus alienis
assentire," Judamque regni insidiatorem successorem sibi destinasse,^®
27. Itaque rex exasperatus, et pessimis bujus criminationibus irritatus,
scripsit Nicanori, dicens, graviter quidem se ferre de araicitiae conven-
tione, jubere tarnen Machabaeum citius vinctura mittere Antiochiara.
28. Quibus cognitis, Nicanor consternabatur, et graviter ferebat, si ea,
quae convenerant, irrita faceret, nihil laesus a viro;" 29. sed, quia regi
resistere non j)oterat, Opportunitäten! observabat, qua praeceptum per-
ficeret.^^ 30. At Machabaeus, videns secum austerius agere Nicanorem,
et consuetum occursum ferocius exhibentem, intelligens non ex bono esse
austeritatem istam, paucis suorum congregatis, occultavit se a Nicanore.
31. Quod cum ille cognovit fortiter se a viro praeventum,^^ venit ad
maximum et sanctissimum templum: et sacerdotibus solitas hostias
offerentibus, jussit sibi tradi virum: 32. quibus cum juraraento dicen-
tibus nescire se ubi esset qui quaerebatur, extendens manum ad templum,
33. juravit, dicens: Nisi Judam mihi vinctum tradideritis, istud Dei
fanum in planitiem deducam, et altare etfodiam, et templum hoc Lil>ero
patri consecrabo. 34. Et his dictis abiit. Sacerdotes autem protendentes
manus in caelum, invocabant eum, qui semper propugnator esset gentis
ipsorum, haec dicentes: 35. Tu Pomine universorum, qui nullius indi-
ges, voluisti templum habitationis tuae fieri in nobis. 30. Et nunc sancte
sanctorum omniura Domine, conserva in aeternum impollutam domum
istam, quae nuper mundata est. 37. Razias autem quidam de senioribus
ab Jerosolymis delatus est Nicanori, vir amator civitatis, et bene audiens:
qui pro affectu pater Judaeorum appellabatur. 38. Hie multis tempori-
bus continentiae propositum tenuit in Judaisrao, corpusque et animam
tradere contentus pro perseverantia. 39. Volens autem Nicanor manifes-
tare odium, quod habebat in Judaoos, misit militcs quingentos, ut eum
comprehenderent; 40. putabat enim, si illum decepisset, se cladem^"
Judaeis maximam illaturum. 41. Turbis autem irruere in domum ejus,^^
et januam disrumpere, atque igncm admovere cupientibus, cum jam
comprehenderetur, gladio se petiit;^^ 42. eligens nobiliter mori potius,
832 2)aö II. SBuc^ ber ÜJ^accabäcr. 14, 1—44. sanm. 1—33.
quam subditus fieri peccatoribus, et contra iiatales siios indignis injnriis
agi. 43. Sed, cum per festinationem non certo ictu plagam dedisset, et
turbae intra ostia irrumperent, recurrens audacter ad murum, praecipi-
tavit semetipsum viriliter in turbas: 44. quibus velociter locum dantibus
casui ejus, venit per mediam cervicem:^^ 45. et cum adhuc spiraret,
accensus animo, surrexit: et cum sanguis ejus magno fluxu deflueret,
et gravissimis vulncribus esset saucius, cursu turbam pertransiit: 46. et
stans supra quandam jietram praeruptam, et jam exanguis efFectus,
complexus intestina sua, utrisque manibus projecit super turbas, invo-
cans dominatorem vitae ac spiritus, ut haec illi iterum redderet: atque
ita vita defunctus est.
1) b. b. im brtttcn ^uibrc nad) beut 2obc bc^ Sditiottu^ Spit>bancei, 151 Set. «161 o. Sbr.
50?an Icfe bcn iniüilanbi.qcrcu mib cicnaucrcn i?erid)t über ba^ Si^viMtc im I. 7, 1-38. — 2) ek-
Ti/crcavTa. — r> ) f. i. (^X. — 4) KfKpaTi/Kh'ai. 'i/c X'-'^P"-'^ tTiavt'/öiitvdv ' Avt'ioxov koi tuv rorTov
EirlrpoTTov Xvaiav „bvip cr bc2 l'aiibcei fi* bcmäc^tii^t iinb bcn Slnttcdiii^ fammt bcffcn 33ormunb
i'l^fiae gctObtCt babe." — O) TzpÜTL) kq) TrevTEKnarü ko'i iKaToarü» trci. X C 111 C t V i U ? ^2 0 t C V
rcc^icrtc Kll-l")!). — (>) -Hpög St tovtok; TM' vofji^opfvuv ßa/'/üv tuv hpoJ\ wddtii Scbolj übcv-
fc^t: „unb au|';cvbcm jenen von ben rel^wcigcn bei* Icmpele." iis fiiib bvimit »lolbcne Ce^
jwci^e flemcint, btc ju ß)efd;enfen fiu" HcniiU' beftimmt nmren. — 7) //nvxiav raxi:. — 8) if
tivi (hahftrn mi ihvky miisari/Kaaif „in iveUter l'ajie nnb in nuidier (^ietnuuuu^ fiit bic ^uben
befdnben." — 9) n/oyiariq „Ibovbeit." — 10) ÜK'/Jipn „fommt in iHn-fall." — 11) n-pö^-
(iTiav-ai: si'nrrnvTT/Tm' „anf 21(Ic fid) erflrerfenb." — 12) „baf? bcr Staat ^rieben babc." —
13) fnaviAtaüni „^u töbtcn." — 1-^) fuf 'tirioavtUn:. ^i> gab feine 3cit» i^^c* fi* bcr .^err nid)t
burd) ©unber (einem i^olfc alji 'ed)ul<berrn ^n erfennen iiab, i^leidJSrie er andi im "3?. 33. ftd)
immer bnr* SBiinbcr ju feiner nmbren .Vlird)e bcfennt. Si^ v^crgebt fein C^abr, ba^ nid)t feine
SBnnber bat. — IrS) 8c. Juda Maccaba^o. — 10) ^■n-i /.-m/"/'' Af/raflo/'. (fjn unbefanntcr
Rieden. — 17) tuTcuK/jr. „ftclperte, ober ftiejj fid)," tüa? bier wobl nid)t6 3{nberes5 bebeutet, a(^
„cr lief) fid) ,^ur g(u*t beweisen." — 18) b. b. cr rocllte bie ^^ad)e nidU bnrd^ eine bhitii^c
(£cblad)t cntfdieiben, — 19) ;'i' {i kut' 'löiav y^ovaiv eJf -b nh-ö „allein an einem £~rtc jufammen
,5n fommcn." — iJO) i^al ^rpnfjAße, Kcü -ap tKÖarov öiMupuvc riieanv (Viippovi: „Unb Cr (^Ubaji)
i^tni^ 'iitcrft bin; unb man )leüte i^or jebeni (Ibeile) präcbtiiie •5i^je bin." — iJl) Xie Unter»'
xtnuuy lief yiau^ fvieblid) ab nnb battc bax^ ?1{efuUat, bafi bie '|^-einbfeliiifeiten eincieftcüt it>urrcu.
'^M nun bcr bl. i^erfaffer nuMter bcricbtct, ift eine ivefeutlicbe ßrivinu'i'il be6 'i3cricbte3 I. 7, 2S,
au6 nuld)' le^tcrem ber i'efer (eid}t l^crmutben fönnte, jene ilnterrebun.a fei i^an^ crfoli^loö
jU'WeiCn. — !22) t'^yf ~ov 'lovöav (hd-!Tavr(j(; iv 7r^)0(T(.';-w, il'v\/i<r,i(; rü ävdp'i -pni;eKtK/i~o. —
23) TraptKa/ffre. — 2'4) eKoirürr/ffe ßiov „nnb fübrtc cin (VamiUenlebcn," ober wie 2d)ol] über-
fc{jt: „i^eno^' baei l'eben." — 2o) ä/'/orpia (pporäi- rür -pa-i/iä-oM' „er benfe 9?ad)tbeiIiju'J' für
ben »Staat." — 2«) b. b. ^um ^3?adifoliier (bee 'JKeimn?) im Jpobenpricttertbum. — 27) /j//''>h'
r' äv6pbg i/rhuf/KOTor „ba bod) bcr 9?iann uidUe Unrccbtci^ i^ctbau babc." — 28) arpanpjijfjaTL
Tovf 'fKiTE/.iant. „cö burd) cinc l'ift ju m^dfübren." — 29) iarpa-iriii-ai. „ba§ ^uba? ibn tücftticj
überliftet babc." — xiO) nvpoupäx' „SAIaiii, ober .stränfunii." — 31 ) -rp-jor. j){ajia^ fd)eint
nid)t in feinem .§>aufe, fonbern in einem fcften 3^burme fid) anf.aebalten ju baben. — 32) l-ni-
^//Ka' mvTü ^mir „fetjtc fid) bai^ Scbn^ert unter ober an bcn l'eib." '?Jad) feiner Ueberjcuinuni^
glaubte er cin eblcs? SBerf ^u tbun, uud i^eiiMf) wirb ibn aud) (^iott nael) btcfer feiner Uebcrjcui-iunfl
geriditct baben. Ter bt. 'Jhuuiftiiuiö balt bafür, er babc unred)t i^etban. Ter bl. Iboma^ aber,
er babe awi Eintrieb bci^ bl. 'sH'iftCi^ i^ebanbclt. tlorncliue; a Vaptbe cntfd^ulbiiU bic .ipanblunoi
burd) 5}ianiiel an t£rfenntnif! unb erfcnut ben .^croi^nuiei beffelben an. *}Meinale aber bat bic
.Hirdie ben IVann als einen 'D^iart'.ncr .aleid) ben maccabdifdieni^vübern ancrfannt. — 33) ///>?£
KUTa inaiiv tw Ktvtüva „cr fiel mitten auf bcn Vcib," ober wie i;lnbcre wollen: „mitten auf ben
leeren JWaum."
Caput XV.
1. Nicanor autem, ut comperit Judam esse in locis Samariae,^ cogi-
tavit cum omni impetu^ die sabbati committere bellum. 2. Judaeis
vero, qui illum per necessitatem sequebantur, dicentibus: Ne ita ferociter,
833
et barbare feceris;^ sed lionorem tribue diei sanctificatiouis/ et hoiiora euni,
qiii univerija conspicit: 3. ille infelix'^ interrogavit, si est potens in
caelo, (|ui iniperavitapi dieni sabbatorum. 4. Et respondentibus illi.s, Est
Dominus vivus ipse in caelo poteiis, qui jussit agi septiniain diem.
5. At ille ait: Et ego potens sum super terraiii, qui iinpero sunii arma,
et negotia regis impleri. Tanieii uon obtinuit ut® consilium perticeret.
6. Et Nicauor quidem cum summa superbia erectus, cogitaverat com-
mune trophaeum statuere de Juda." 7. Macliabaeus autem semper
confidebat cum omni spe auxilium sibi a Deo att'uturum ; 8. et horta-
batur suos ne fornndarent ad adventum nationum, sed in mente liaberent
a<ljutoria sibi facta de caelo, et nunc sperarent ab (Jmni{'otcnte sibi attu-
turam victoriam. 0. Et allocutus eos de lege, et prophetis, admonens
etiam certamina, quae fecerant prius, promptiores constituit eos: 10. et
ita anirais eorum erectissimul ostendebat Gentium fallaciam,et juramen-
toruni praevaricationem. 11. Singulos autem illorum armavit, non
clypei, et hastae multitudine, sed sermonibus optimis, et exliortationibus,
exposito digno tide somnio,^ per quod universos laetificavit. 12. Erat
autem liujuscemodi visus: Oniam, qui fuerat sumraus sacerdos, viruni
bonum et benignum,^ verecundum visu,'" modestum moribus," et elo-
quio decorum,'^ et qui a puero in virtutibus exercitatus sit, manus
protendentem, orare pro onnii populc''^ Judaeorum: 13. Post hoc ap]»a-
ruisse et alium virum aetate, et gloria mirabilem, et magni decoris habi-
tudine circa illum: 14. Respondentem vero Oniam dixisse: Hie est fra-
trum amator, et populi Israel : hie est, qui multum orat pro po})ulo, et uni-
versa sancta civitate, Jeremias propheta Dei. 15. Extendisse autem Jere-
miam dextram,etdedisseJudaegladiumaureum,dicentem: 16. Accipesanc-
tum gladium munusa Deo. in quo dejicies adversarios populi mei Israel.'*
17. Exhortati itaque Judae sermonibus bonis valde, de quibus extolli
posset impetus,'^ et animi juvenum conlbrtari, statuerunt dimicare''' et con-
riigere fortiter: ut virtus de negotiis judicaret, eo quod civitas sancta,'^ et
templum periclitarentur. 18. Erat enim pro uxoribus, et filiis, itemque
pro fratribus, et cognatis minor solicitudo: maximus vero et prinuis pro
sanctitate timor erat templi;'^ 19. sed et eos, qui in civitate erant, non
minima solicitudo habebat pro his, qui congressuri erant. '^ 20. Et, cum
jam omnes sperarent Judicium futurum, hostesque adessent, atque exer-
citus esset ordinatus, bestiae, equitcsque opportuno in loco-*" compositi,
21. considerans Machabaeus adventum multitudinis, et apparatum variuni
armorum, et ferocitatera bestiarum, extendens manus in caelum, prodigia
facientem Dominum invocavit,"' qui non secundum armorum potentiam,
sed prout ipsi placet, dat dignis victoriam. 22. Dixit autem invocans
hoc modo: Tu Domine, qui misisti angeium tuum sub Ezechia rege Juda,
et interfecisti de castris Sennacherib centum octoginta quinque millia:
23. et nunc dominator caelorum mitte angeium tuum bonum ante nos
in timore, et tremore niagnitudinis brachii tüi,^^ 24. ut metuant qui
cum blasphemia veniunt adversus sanctum populum tuum. Et hie qui-
dem ita peroravit.^ 25. Nicanor autem, et qui cum ipso erant, cum
tubis et canticis admovebant. 2(3. Judas vero, et qui cum eo erant, invo-
cato Deo, per orationes congressi sunt: 27. manu quidem pugnantes,
sed Dominum cordibus orantes, prostraverunt non minus triginta quinque
millia, praesentia Dei magnifice delectati. 28. Cumque cessassent, et cum
gaudio redirent, cognoverunt Nicanorem ruisse cum armis suis. 29. Facto
itaque clamore, et perturbatione excitata, patria voce omnipotentem
834 ©ag IL 33uc^ ter ^aaaVan. 15, 1—39. 5tnm. 1—30.
Dominum benedicebant. 30. Praecepit autera Judas, qui per omnia
corpore et animo mori pro civibus paratus erat,^* caput Nicauoris, et
manum cum humero abscissara, Jerosolymam perferri. 31. Quo cum
pervenisset, convocatis contribulibus, et sacerdotibus ad altare, accersiit
et eos, qui in arce erant. 32. Et ostenso capits Nicanoris, et manu nefa-
ria, quam extendens contra domum sanctam omnipotentis Dei, magnifice
gloriatus est. 33. Linguam etiam impii Nicanoris praecisam jussit parti-
culatim avibus dari: manum autem dementis contra templum suspendi.
34. Omnes igitur caeli benedixerunt^^ Dominum, dicentes: Benedictus,
qui locum suum incontaminatum servavit. 35. Suspendit autem Nica-
noris Caput in summa arce,"** ut evidens esset, et manifestum signum
auxilii Dei. 36. Itaque omnes communi consilio decreverunt nullo modo
diem istum absque celebritate praeterire: 37. habere autem celebritatem
tertia decima die mensis Adar,^^ quod dicitur voce Syriaca, pridie Mar-
dochaei diei.^^ 38. Igitur bis erga Nicanorem gestis, et ex illis temporibus
ab Hebraeis civitate possessa, ego quoque in bis faciam finem sermonis.
39. Et si quidem bene,^^ et ut historiae competit, hoc et ipse velim:^** sin
autem minus digne,^' concedendum est mihi.^^ 40. Sicut euim vinum
semper bibere,^^ aut semper aquam, contrarium est: alternis autem uti,
delectabile:^^ ita legentibus si semper exactus sit sermo,^^ non erit gratus.
Hie ergo erit consummatus.^^
l) Siibaö ktte fid) bei 9(bafa unfern 2?etr)oron nct^is^crt. 3u (S. 1.5 f. I. Y, 39-50. —
2) //£-« 7räG7/r ('iGipriXsinc „in i>o[Icr 'Siitcrfjcit" beei (£rfoliie>^, ober n?ie Sitolj Witt: „in tbrcr
i^DÜcn Sid)crbcit," D. b. tt?a()rent> bie ^itbcn unbefümmcrt ben Sabbat feierten. — -i) äTro/.icy^
„bring fte nid)t fo graufam nnt> barbarifd) um." — 4) r// TTporcTtfiz/iuvri vn-o -ni> rnivm kf^npüvToi:
fieß-' ÜYtöTT/Tor 7//iepg „beu '^ac\, ive(d)er ihmi bem 5lÜfebenbem aU beilig bc^orangeacbtct x\t." —
S) Tpiga/UT//ßiog „ber breiuiai iU^rrurflte." — - (i) uf/cjc o'u Ka-Fax^v FKtrfT'Jaa/. -0 axET'^-MV avTov
ßi)ia!/fjM „WM fo biclt er fid) nidit ^urüd, ben fdnxnblic^en 3?orfat3 au^^ufübrcn," ber ibm jebi.>d>
mifUang. — 7) rüv rrepl TOI' 'lorrJrt „Übcr bic 'iBeUte bei? ^UPa?." — 8) koI wpocii^iiyijaai.iEvoq
bvcipnv ä-^iuTTiuTtw birap ri rravTar FV(j)pnvev „uub Purd) (Jr^äMung eiue^ giaubwürtiigen Iraumcö
(oielmebr cyefid)tet^) im wadunibcn 3nftanPe erfreute er "Jitle."'^ ^"ui ber i'ulgataift baei 2Bort
vTrap „im nmd)enben Entlaufe" nidu übcrfet3t, weil fid) ber lleberfel3er ben Jraum unb beu
ivac^cnben Swft^inb nid)t ^ufammenreimen tonnte. "^Klein man barf mit 5id)crbeit anncbmen,
ber bi. i'erfaffer nu^üte bier unter „Xraum" ein „fi)efid)t," visio, i^erftanfen wiffen, TOeld)e3
^ubaö nid)t bei ber '3?acf)t im Scblafe, fonfern beim läge im 3"t^'^nPe Peei 2Bad)en? ^ebabt. —
9) KnXw K.ai ciya-Aöv „Per CPle UUb red)tfd)affene ''Wann." — 10) n't(h'/fiova /uh' rf/v rnräv-r/aiv
„eingejogen in bie ^Begegnung" (Umgang). — 11) -pfioi' cit- top TpoTov „fanft im 33etragen."
12 1 XnXiäv TTpnisfisvoi' ■KpcTtuvTLoc „i>olI '^Inftanb iu ber !;^ebe." — lij) ava-ijUdTi „Staat, ober
93erfa|fung." — 14) f. i. ®r. — 13 ) ««' (hn>n/itvoi<; s-' äper/jv Ka/inpfi/joa/ kcü ipi'X^if,' Vfuv iira'
vopthjmu „Wildjt geeignet »viren, jur 2;a^)ferfeit aufzuregen unb bie ^iJemütbcr ber Jünglinge
ftUf5Uri(^ten." — ■ 16) ödyvurrav /i?) arpn-(nTt:(krFn\'^at, yti'vaior (V- if-iiiiEfisa^ni k(iI fisrä Traar/g
F.'vaiH^piai: kfiKAnKEVTsr Kpivai tu Trpny/jara „fie befd)Iojjen, fid) nie^t ju lagern, fonbern tapfer ein«
jufaüen unb mit allem '?."'?utbe fed)tenb Pen .^anbel 5U cntfcbetPen." — 17) <^iä tö kuI Hjv ttö'uv
Knl Tii äyuL icai tö icpuv Kivih'vn'vtiv. — IS) 77,7» roh Kfidi/yiaa^ivov vanv. — ■ 19) r//f ev t'Trai'&pu)
vpogßoÄf/i „tüegen ber beoorftebenben ocblae^t int freien." ^20) Kai tüv -^r/piuv I-ttI fifpo^
truntpov äiTOKaTaa-n\!}h'Tuv, T/'/g ''f '^'i'oi' Knra icfpac -eTay^h>>/g ,,UnP ba UUU bie 3^biere (Sie*
V^banten) an einem geeigneten Orte aufgehellt unP bie Steiterei an bie d^iuyd ocrtbeilt war . ."
21) tKeKO^JaaTo ~ov rrpaTo-oiov Kvpiov rov KaTÖTTf/v, yr/fiurrKuv bri ovk ioTt (h' hrrViov i) vikt) ,,iX
rief ben Jperrn, ben ®unPertbäter, ben 3iifebcr an, inbem er einfab, ^ci^ ber Sieg nid)t burd)
SÖaffen fomnte." — 22) Tiefe 20orte bilPcn im »yried). U\\ Einfang bcci nddiftcn i^erfcg:
/leyhiti. fjfinxioror tov Knrmr'Aaye'niaav n'i iitrii i-iA(i(T(p?//iiar TvapayEvöuhvoi ,,burd) bie 'yrOpC PcinCd
9lrmei^ foden fie niePergefd)mettert merben, bie pa gegen bein i?o(f berange^ogen." — 24) ihj^ev
„er borte awi," b. (). mit biefen ©orten fd)loiJ er. — 24) -r/jura; «wirrz/r v^Pp tüv TroAiTrjv, 6ti/v
Ti/q i'/'A/Kiar chvo/ai' t:'ir u/iosöveig iha('i,)''Aäiar „Per 33ortampfer für feiue 'Mitbürger, ber bie gute
ßk'finnung be>s erften 'iöfanneeialter gegen feine i^olfetgefinnung immer bewabrt battc." —
25) Ol. St: TrrtiTff elg töv ohpavbv ei?iity7^Gav . . — 2(>) f« r/'/r aKfxir „CIW bev J^Ura berau^." —
27) gebruar^Wdrj; I. 7, 49.-28) einen 3:ag »or bem ^l.>urimfefle; Ksther 9, 23. —
29) sc. sermonem peri'eci. — 30) tovto kuI alrög //'a^eäüu „fo n?ar baö nac^ meinem JSJunfc^
Da« II. SBuci) ber Waccabäer. 15, 39—40. Slnm. 30—36. 835
unb 2Biacn." — 31) tl ^e fV7f/üf Knl fteTplur „trenn aber f^le(^t unb mittelmA^if^." —
JJ2) -otTo ftpiKTov i'jv uot „fo »ar c^ ba?, n?a« meine 95frfi>n i^crmcc^te." — Üii) Kaddrr'if, -.np
•itor Karauovac -iveiv, <liaair(.tc (Sf Knt iAufi rra/.iv -o'/.i/iiov „btnn ^(cidMUie C^ tviberlid) ifl, 2Dein
afletn ju trinfcn unb ctcnfc SBaffcr" ( allein) . . — 34) olvor ifSan aviKif>ua\iär r}f5i(, «a« i-r,-
Ttp:r^ r^v ,va/)u' ä-o-t/.ii „2Bcin aber mit 29af[er ^emifc^t angenehm ift unb lieblichen tiJenu^
<^ett>dbrt . ." — 33) "irw kcÜ tö ri/c KarcKTKFvrjr rov /.öyov Tfp-fi thc uKoär ri.)V h'Tf-) X'n^'^^'~>-^' "V
crrrafft ,,\c iTc\'o\}t aucb bct 5tpff ber Sr.^dblun.q bie Dbren ber l'efer burd) feinf mannijtaltije
3ufammen|£^un^," — 36) i rt/.tir//. — 12. Cnili, 1«G0.
tecfcntr: .§>, «cbrift. 21. J. III.
^•if (ärtiiig be^ 21» X. III. ^aut>.
SibHfcf^e Säten
a?uc^
759
758
u. ff.
742
741
740
7;:;9
7:56
7H0
727
724
I. Zaheüex .T^ei- «Prup^et Sftiia^, 759-690.
I. Unter Djtaö (Släariaö) 759.
(tant) biiö 3{cic^ 3uba wieber auf bcr .^öbc fetner ?}?vic()t, al^ ber
•Spropbet 3f*itii«* berufen warb, baö Ietd)tfinuiac, bem (s)öi3cnt>ienjlc
genctijte t^o(f ju warnen.
II. Unter 3oat^am 758-742.
bauerte ber äu^erlid) i\lücflic{)e 3}'i^*^»b nocf) fort, aber „bie ^ööen
fd)afftc er nic^t ab ;" barum bie etrafreben : ß3otteö 5trafi-ierid)te
werben bercinbred}en, unb nur „ein fleiner 3ieft" wirb übri^ blei-
ben. — riej) erfolgte
Is. 6
Is. 1-5
IV. Reg.* 15
h. 7, ]
" 3-25
8, 1-22
9, 1-7
III. Unter 3(d)a 3 742-727.
9?a(^bcm iXhüci, 9iafin oon S»rien unb 5^Hcec son Sörael
bereite frül)er "bie ©renjcn beunrubigt batten, fielen fte je^t in6
\!anb felbft ein unb ricfetcteu i^rofic'in'rljeerunncn an. 3tl6 fte
mit einem 3 weiten tSinfalle brobten, fcnbete (v)ott ben "Pro-
pbeten, um .^ülfe für ©cgenwart unb 3ufwttft anjufünben burc^
brci 3cirt)en:
1) „bicjjuuiifrau wirb cmpfaniien"
2) ber '>i:obn bcij ';Propbctcn: „(Sile ^ur 33eutc, rafd) raff!"
3) baö Siebt in ,3»ibulon unb ^?{ept)tl)ali: „®in Älint» wirb un^
geboren." i
3ld)a3 iH'raditcte biefc SDorte unb rief ben Äönig I i g l a t ^p i l e f a r j IV. Reg. 16
?on '.}lff»rien ]i\ ■*?ülfe, ber tamaeeuö (S«ricn) eroberte unb cenjls. 17, 1-1 1
Ätönig Stafin tebtete. 3n Israel erbob fiel) Cfee unb töPtcte ben
l^^acce; farauf 8 3. lang Suterregum. Ta 'M^ci] ben Iribut
für 5lffi)rien? .^Mtlfe nid)t begabten tonnte, trat liglat ';'Pilefar al^i
f^einb auf unb erzwang fid) bie *i?e5ablung burd) (Einfälle in|
3ubäa unb '-öclagerung ^i-'rufalcmji. i
©ciffaguna gegen C(«rael (erfüllt 724) I«. 0, S-lo. 4
3lffin1en( " 714-712) mit einem 5lu-^blicf; " 10,5-12.6
auf bie meffianifdie 3eit: „ein 3iei? au»? fer ©itr^el CuNK-" |
IMe "Ablüfter riffcn fii$ s^o» ^uba loj^ fielen ine l!anb ein (biö II. Chr. 28, 16
727) unb iHTfübrten ba^u aud) anberc ^tantme.
3it rsä'rael gelangte Tfee jur ^crrfd)aft, wäbrent»
^almauaffaf in 3lffi)rien (biei 721) aii^ liglat ^ilefar folgte
im 3:obcs5iat)rc bee 5ld)a3. SBetffagung gegen bie 'pbilifter
IV. U n t e r (£ uhI) i a g 727-699.
Salmanaffar belagert Cutfel Im-n^ 5 3abie lang, iebod> obnc
(Erfolg; iln-iffagung gegen ?}?oab, fpäter wieberbolt; feibj^ jum
brüten 'DJJale !?on ^ercmiae erneuert unb unter ibm crjitllt
'i?ünbnif; bee Ofec ihmi 0?rael mit bem 'Olegi^pticr ^o, um fid)
tjon bem 3od)c 3lfp.)ricnö ju befreien; ^arum ilrieg c^on 5eitc
Is. 14, 28-32
15. 16
S^ronotogifc^e latcUc ju 3faiaö.
83";
722
721
716
ri4
■13
712
699
095
?
690
629
W. ff.
622
610
610
iSlfft^ricnv^ unb 3jä&r. Belagerung öon Samarivt ; SBarnung unb
\%rc\i titrd) bcn 'iProvt^tcn; jici^u „'i?(rict"
iSalmanaffar (^ariion) erobert Samaria, fü&rt bie je^n
!(gtämme iKfanj^eu; C£nbe be>? nörpliiten JKeiite?
iSadnanaffar blmfirt 2\M-ui< ancbenim bie 717; e? fällt 586
^jcitiel fitlicfjt ein iMinbnif) mit larafa lUMi "?( e |V.> 1 1 e n , um
Ifid) iieiien '?lff\uicn ]u frfui^cn, wo ^almanaffar i^ftpfbeu unb
{i£ennad)erib (^arjUMiO auf bcni Jbroue faf?. "Xer ''J)roj.il)et,
i^pr bem e? uerbcimlittt nnirbe, warnt vor ^ent 'iHinbe
j(9tnfang b. ^s.) erf rauft (S^ccbicl unf wirb uarfi ;> lajien tvunber^
bar iicbcilt ; balt darauf (Sommer ';') fcfcirft .«oniii ''}7i e r o b a (^
|53alaban ihmi 'i^abi^lon, Cer fid) mm 5(ffiuien getrennt ^atte, an
iSjedMct, beffen (f itelteit ber ^M-cpbet bitter tabeit
i(£ennad^erib fiel auf feinem äjv.uHtfdKn ^ugc in Subäa ein,
Sjcd^iai^ leiftcte mi.'tglidM^en S?it'er|tanb unb fiutpfte Unterbanb'
lunjien an, tie aber i^on <::ennad)erib fd)änb(id> gebrod^en würben
(grübliuii) eilte '2arafa au? 3(eiV.>i>ten ^u .^'ü(fe, woburd> Sen-
nadKrib, ^fr ^n'ufalem nicbt ne'bmen fcnnte, feine .^auptma*t
jgegcu biefcn neuen ?fcinb wcnben mufjtc ; er lief; aber unter Jartan
jobcr 3?abfaccö ein ßorpe in^iubäa uirüd. Jarafa 50g nac^
'^letbiopien jurürf, wäbrcnb (^^ennad^erib bie; 3;beben ocrbrang.
Unterbcffen warb ^(^ot^on 3'artan erobert. — 2Bffg. g. 5lffprien.
,9teid> an "iHnite febrt ^^cnnadierib au6 bem ägnpt.nit(itop. "^cli'
juge jurücf unb erfd)eint wieber öor ^crufalem, wo er in ®iner
9?ad)t fein gan^c? .&ecr einbüßt
®crid)t über aüe gcinbe S^reielei; ba? meffianifdie dtdä)
|®jed)iaö |lirbt
I V. U n t e r 5« a n a f f c g , reg. 698-G43
jwirfte ber ^"»ro^bct nur im Stißen _
|Sn 'Jlffin-icn berrfditen naä> bem lobe (^ennac^ertbö grofe®trren,j
[weld)e umli^genbe Jvürfien ju ibrcm i'ortbeile benüDten. 5(far»|
jbabbon, S.ö Sobn, batte jnerfi gegen feine iörüber ju fämpfcn,
jbann mad)te er S^abs^Ion ^ur affiuifdicn yrooinj unb !onnte feit
etlta 680 at^ 5(fleiuberr[d^cr regieren. 9?ad)bcm ^DJanajJeg fd^on
llangc jin^pftid't'g '^'^'<^^, fenfcete 5(farbabbon ein -^eer unb lie^ ibn
gefangen nad> 2?abi?Ion fübren, weit er fid) wabrfd)ein(id) aucb
empi^rt batte, um v^om affiir. ^sodji frei ju werben
ll^arauf finb woi^i bie SBeiffagungen beö ^•''fppbeten ju beuten
!?e^tc :Crafc( über ^crufalem unS beffen geinbe
iWabrfd)einttd)eg 3;obe^ial)r beö ^'r'Jl^iKten. !Die Ä1r($e feiert am
16. ^\xU fein 5tnbenfen.
In. Zaheüct t^cr «Prophet Scrcmta^, 629-586.
I I. Unter 5oftaö, reg. 641-010.
ISfrfmiaei beginnt feine 3;f)ätigfeit; er rügtbenUnbanf be6 5?otfcg
Igegen d^otte? ÖBobttbaten, wabrenb 3ofia« ben ''Mi^genbienfl ju
öertilgen fud)t; »erfc^iebene ^Bufjprebigten
(Dctte'ei a?unb; '^trafrebe; l'eben^gefabr be^ ^^roV^etf"; i»t£
äBeiJTagung fc^liept fid) an bie Stufftnbung be« ©cfe^buc^c«
IV. Reg. 22 an
Wabrfd)einlid) treffen bieder bie dap.
fowie bie jufammenbängenben Sieben
9tüge wegen Sntbcitigu'ng beg Sabbate
I^I. B. Unter 3oad)aj teine SBeiffagung.
IL Unter 3oa!im, reg. 610-599.
Wit bem 3^obe be^ Sofiaä beginnen biel^erfolgungenbe^ ^^ropbe-
ten, ber gegen ben cinreitjenben Wöt^enbienit auftritt unb baö oer=
meffcne ä3crtrauen auf (^ottcö 2>erl}eipungen rügt unter bem Bilbe
oom Slopfcr u. f. (^3efdf5e
Unter ä^nticöem 53ilbc com aerbro^encn Äruge »erfünbet er bie
Ip. 28. 29
IV. Reg. 18, 10
Ez. 26-27
IV. Reg. 18, 21
Is. 30. 32
" 38. 39
" 13. 14
IV.Reg. 18. 14-17
Is. 36. 37
" 17, 12-20. 6
IV. Reg. 18
Is. 33
IV. Reg. 19
Is. 34. 35
IV. Reg. 20, 21
Is. 40-66
IL Chr. 33
Is. 21-23
" 24-27
Jer. 1
2. 1-6, 30
11-12
7-11
14-16
17, 19-27
17,
18
19
1-18
338
S^ronotogif^e ZaWüt ju ^tnmiai.
3crjlörun3 Scrufatemö unb tt?irb bc§^aI6 »on ^J^viiTwr gefangen
gefeft; SBffg. gegen bicfen
®trafrebe gegen 3oafim, ©eüum uhb Soad^in
3. öerfünbet'ben Untergang ber ®tabt, mirb angeffagt, aber toi'
gefpro^cn, ber 5)rop^cf Urke getöbtet
^. öerüinbet bie TOjd^r. ©efangenfdjaft bur* 9?at>u($obDnofor,
foroie tai ©cfeidfal Sab^Ionö «. f. n. Die 9ic(iabiten
5?abu*ob9nofi>r ert7krt Sernfalcm (jum erften ^7)laU), mad)t
reid)e ^Beute unb fü^rt »iele 3?Dme^me als ©efangene fort, unter
ibnen ou(^ Daniel. I. Deportation
Der ^Jropbet treftet fie in einem Briefe
na^bem Soafim begnabigt, aber jinöpflic^tig warb, trat er trieber
gegen bcn ^^rop()cten auf unb verbrannte bie »on ä^aruc^ !?orgc>
iefencn SBeiffagungen; ber 5>ropbet tröftct barüber ben IBaritc^
Um biefe 3eit treffen n^abrfctietntict) bie SDffgn.T f. Sinttg.
füllte fid) Soafim »«^n 9fabud)obonofor unabhängig ju matten;
f. b. Uebrige IL 23anb 244 31. 1-8
Jer,2(>
" 26
Bar. 6
Jer. 36
" 45
" 40-49, 3^
IV. Reff. 24, l-A
III. U n t e r S 0 a ($ i n , reg. 599 nur 3 ^D^onate .
2Ba3 9?abU($Dbonofor für 3oalim vorbereitet batte^jraf nun beni
®obn. — Söffg. ber ©efangenfc^aft unter bem (»ipmbole bes{
Ö3ürtelg ! Jer. 13
9Zabud)Dbonofor eroberte 3erufalem, führte ben Äönig unb einen! IV. Reg, 24, 12
großen %^n{ ber Sen>o^ner nac^ SBabpIon, aud^ (£3ed)iet.
il. Deportation.
IV. Unter ©ebeciaö, reg. 599-588
SBjTg. gegen bie böfcn Wirten; 2;rc>flung »egen ber Siüdtebr ; über Jer. 2S
ben '5}fefi1aö ; gegen falfc^e ^Jropbctcn
3Bffg. über ba^ Scf)iclfal ber Suben; bie „3tt?ei i^eigenförbe"
" gegen 2(etam i
3. trägt "Soc^ unb i^effeln jum 3«i^fn fcev Unterjochung »erf^ie-
bener isolier
(Streit mit bcm falfc^en ^.''ropbeten ^anania«
Der Äönig fd?idt Q^{<i\Ci unb ©amaria^ <xH ®efanbte nat^ SBaB^*
Ion; ibnen gibt S, einen Srief (b. jweitcn) ajt bie Srutanten mit
unb verfünbet SRüdfebr nacfc 70 5- (^cgen ^Äemeiae^
ber Äönig reift fetbfl nacb 33ab»Ion; bcffcn ^Begleiter ^^araiaa gab
,3(. einen (brüten) 2?ricf mit unb tröftete bie (£.ru(antcn mit bem
Untergaitgc 5ßabi)tonö unb i^rcr 9tüdfcbr
ber Ä5nig f^Iieft ftd* an Slegvptcn an unb empört ficb ; 5? a b u db 0 =
bonofo'r belagert bie ©tabt; in bicfer Ülotb foßbcr $>ropbet
trollen, !ann aber bem Äonig nur feine (Skfangenfcbaft »erfünben ;
Ez. 17
Äönig unb 930^ verfpre^en greilajfung ber ©flavcn, bieltcn ti
aber ni^t, al« bie (Ibfllbäer bie Belagerung aufboben, um gegen
bie 21egt)ptier ju sieben, melcbe bcn ^ubcn ju ^ülfe famcn; ber
5)ropbct öcrfünbet bie JRürffebr 9?abucbobonoforei; er tt)irb a(ö
Ueberläufer gefangen gefegt, aber burc^ ®ebecia^ felbft in milbcre
^giaft gcbradft
5. faüft einen Steter jum Beieben ber 3lücffc^r ou^ ber ©efangen-
fdbaft unb ver!ünbct eine glü(ftid)e 3»f"nft
unter bem ©pro^Ungc Daoib« unb im mefllanifcben 9ieicbe ; ber
f>ropbet rätb jur Uebcrgabc ber Stabt, n?irb bafür ergriffen unb
in eine Silberne geworfen; burcb ben Slctbiopier "Jlbbemclcc^
berauggejogen, rätb er bcm Äönig tt?icber(volt, aber umfonft, jur
Uebcrgabe; ber ^ropbct blieb in 4aft.
V. Eroberung Serufalemö 588,
am 10. Suli cntffob ber Äonig, würbe aber in 3crid)0 gefangen
genommen, wäbrenb 5?abuct)obonofor mit feinen 6 »^elbbcrrn in
bie Stabt einbog. De« Äonigö ^öbne würben in 9icblatba ge^
tobtet, er fclbjl geblenbet unb gefangen gefübrt. III. Deportation
24
49,
27
U-o^
28
29,
1-2.'?
29,
24-32
50.
51
21
34,
34,
1-7
8-22
37
32. 33
30. 31
38
" 52
" 39, 1-7
S^ronologifc^e labetfe ju 3eremta«.
83»
Ö88
H.ff.
»86
583
594
593
592
»90
«.ff-
589
588
587
574
572
!bie Statt würbe ijcrbrannt; ber 5)ropftct bur^ 9?abujarban be-l " 39,8-18
, freit, unb ibm bic 2i>ahl jiclaffcn, narf) 'öab'olon ^i iicbcn ober 511'
bleiben; 3. tvahlte i'et.Ucrc?. Ter neue ^tattbaitcr (*i5obolia2i| " 40
jreiiicrte 311t; boct) empörte firf) im ^e^tember ^ä'inabcl iicjicn ibui " 41
lunb evmorbete ibn au6 J^untt r>ox iHcni)i wollten fie nactr-^leiv^p^
ten; obne be? 'iVropbcten SBort 511 acbten, fd)(cppten fie ibnnnbi " 42-44
ben i^arncb iicwaltfam mit fiit na* lapbni?; feine lcl3te 2l>|TivI
über baö 5*ictfal '^leivopten«* unb ber C^uben fd}eiterte an ibremi
fre\jelbaftcn Unsilauben
rourbe :j. nacti ber Irabition i^on ben !^\x't)tn gcfleintgt. Xk
S\hd)c feiert am erften "Wai fein 'Jlnbenfcn.
'^aruc^ 30ii narf) i^abi^lon, fd)rieb fein 4<u*, (aö C6 ben (£ruIantcn;Bar. 1-5
öor unb brachte bic ftlbernen lempelgcfdOe nad) Serufalem jurücf.
III. Zaheüe: ^cr ^^^^ppbct (Pje^tel, 594-572.
33fll. 3ur Srgänjung bie 3n(>-iltöangabc S. 41cS u. 419.
I. SSorbcr 33elagerung ber ®tabt, 594-590
(?jed)ie( n?irb im Srile jum ^J^robbetenamt berufen
f'.Mnbo(ifd)e Jpanbiungen über baö 3d)idfat ber ®tabt unb beö'
i^otfc?', JHcbe an bie '^ergc
Sßifion über bie ß3reue( in ^cruffllfi^
fnmbolifdie Jpanbluna über ben Sturj ber Äönigt^um5; ogt.i
IV. Reg. 25, 4 ; Jen 39, 1 ; 52, 4 1
Strafreben n?egcn beö Stbfafled »on ßJott (Silber)
IL QBäbrenb ber ^Belagerung 590-588. !
ben 10. gebr. ^erfünbet ö3ott bem ^'•ropbeten ben 5lnfang berj
iiBelagerung burrf) ü?aburf)obonofor unb beauftragt ibm bie "lci3te|
'finnbolifcbe^anbUingen mit bem fiebentcn lopfc unb ben gleifch^j
fiürfen. — l^on ba an fci)a>eigt ber $'ri''pi)et über bie ^uben biei
jum IC). 5}ionate nad» ber Eroberung 33, 21; »eiffagt unterbejjen
gegen bie 5?ad)barrtölfer unb inebefonberc in 7 Sträfreben gegen
2legt)pten, rote folgt:
gegen bie '3(mmoniter 2?. 1-7; 'iDioabitcr 8-11; Sbontiter 12-14;
gjbililler 15-17
I. ©trafrebe gegen 9(egppten: 'J'^arao .^op^ra, ben fpätcr ^^a^^
buc^obonofor töbtete
gegen Jiiru^, f. Is. 23; erfüllt i. 3. 586 burc^ ''}?abud)cbonofor
hadi lljä^r. 'Belagerung
gegen 5tl)c^al s?ön ■??. Jprue, erfüüt i. 5. 332 b«rc^ Slleranber
gegen (£ibon; erfüllt bur* bie ßbalbäer; burdi Tarinö Tc^uss
351; burd) Sllcranber b. ©r. 332; f. Is. 23, 2; Jer. 25, 22;
27, 3
II. ®tr. 9t. gegen 2leg!:>pten; ^^barao 9tec^ao, brei 5['?onate »or
^erufalem« gall ; erfüllt burdi bic (2cblad)t bei Äardiemifd) Jer.46
III. «Str. 9t. g. 2leg. Sonntag ben 19. 3uni, 38 läge oor .3eru»
falemö gall: ^inroeiö auf ba6 Scfcidfal Stffurö
III. «»ad) ber Eroberung 588-572.
IV. Str. dt. g. 3lcg. Tienftag ben 22. Wäx^ : ba« Ärofobil
V. Str. 9t. g. Sieg. 15 S^age nai^ ber »origen: Älagelieb
2Bä*teramt be^ Ipropbeten; ber erjle glüc^tling' fommt au^
Serufalem an; f. 24, 27
gegen bie fd)lec^ten .^irtcn; ber „gute 5irte"
®iüd über ^^r^icl; Unglürf über" feine j^einbe
p]cce nova facio omnia
VI. Str. fR. g. Sieg. 9tabu(^obonofor aU 9lä($tr angefünbigt,
roie einft gegen Spruö; f. Jer. 25, 9j 27, G; 43, 10
VII. Str. 9t. gegen verfchiebene litäbte Slegppten^; biele^te
2Dffg. bca ^3>ropbtten. Sein Jobeeijabr i|t unbcfannt; er foll t?on
einem Sut'fn, beffen (S3i.>^enbienfl er tabelte, getc>btet roorben fein.l
2)ie Ätrd)e feiert am lU.'Slpril fein Slnbenfen. I
:Ez.
1-3
4-7
8-11
12-19
20-23
24
" 25
" 29,
1-
16
" 2G
27
" 28,
1-
19
" 28,
20-23
" 30,
20-26
" 31
" 32,
1-
16
" 32,
17
-32
" 33
" 34
" 35-
39
" 40-48
" 29,
17
-21
30, 1-19
840
Sl^ronologifc^c ZaWüe ju T)antet.
1. 1
27, 7
1-64
IV. Zaheüc: ^et ^topiyet ^anieh 606-533.
I. Unter bafc^Ionifc^er ^errfd)aft.
3ur 3cit "^anicl^ regierten:
I. 9J a tut d) 0 b 0 n 0 i'o r (bt6 561) ; iftm folgte fein 'Bo^n Dan.
IL SsiilmerobadMtne; 559); " "' " Scfiirager Jer.
ITT. 9?criglif[ar (bi? 554); " " " gcbn
IV. 1' a b c r 0 f c a v b a t» , rtccfe ein Äinb, bcm nac^ 9 Wonaten
V. 33aUaffav (bii^ 538) bic ^crrfcl)aft cntri§.
3u folgenbcn Taten auö Xaniel? 2ebcn ^c\L ®. 541-543.
T'iiniei wirb i^on '■Juitnicbobpnofor bei ber T. Xeportaticn mitiDan. 1
anbcren iiorncbmen Jünglingen naci) 23abi)ten gefc^icft unb amj
fgl. .^pfe unterviittet
t:'. rettet bic unfcbulbige Sufanna l " 13.
er erflärt bcn Iraunt 9?abucbpbpnofor^ »cn ber aug i^erfcbiebenenj " 2
Stoffen gebilbetcn Statue unb ivirb ]n bobcn "^lemtern erboben!
Sluffteüung einer 2?i(bfciu(e; bie ;CHinglinge im fvcuerofen, biej " 3, 1-97
trunberbar gerettet unb in ibre boben '^lemtcr eingefetjt «werben |
V. tegt beh 2raum '•JiabudiobonoforiS iton bein untgebauenen' " 3, 98-4, .34
2?aum"e auf bic Äranfbeit bee! ilontgs aue, n.MC bicfer es gegen!
Snbc feine? S;*ebcnc> fclbil erjäblt
9?abud)obonofor ftirbt. 3>on ba an trat D. öon ber öffentlicben " 7
jbätigfcit jurücf; nnterbeffen erfolgte ba^ f^eficbt üoii^ben »ier,
grofjen 2bieren, bic aw bcm !0?cere äufilcigen; unb in vsrufa ba?!
Ö3cfid)t i^on bcni aoibbcr unb bcm ^icgc'ibocf ! " R
^Baltaffar, ber (et3te äonig son 2?ab\>lon, fab bei einem fcbn^elgc»
rifd^en Wable bic nninberbare SArift an ber 2Danb; ba warb
3)aniel auei feiner 2?crbcrgenbcit ben^orgejogen unb beutete bie
Sd)rift auf ba-5 nabe (£nbc bcc^ ilonigö unb feincö 9{cicbeg, wag
ftd) nocf) in bcrfclbcn 9?ad)t erfüllte.
IT. Unter mebif($-^erfidKr .^crrfAaft.
Söruö erobert 3?abi^ton unb fe^t ben Weber Tarinö {<li^a'
xavci TT.) ale ^"Regenten ein. Tiefer erbebt ben T. jur böd}ften
Stürbe im Staate, nnu^ ben 9?cib ber Stattbalter erregt, in Solge
beifen V. in bie Vinoengrubc geworfen unb wunbcrbar gerettet wirb;
®cfid)t über bie 70 Säbrct^wod^cn
nad) bem Ic'^i be» Xariu? iibernimmt S lu u ?! bie Slffeinbcrrfcbaft.
Unter ilnn gcniefU T. no* gröijeres; 3lnfeben, wirb fein ^ifdige- " 13, 65-14, 42
noffe, entbecft ben 'betrug rer^i^elepficftcr unb tobtet ben Trad^n,
wegbalb er ,^nm .^weiten Wate in bie !i!öwengntbe geworfen wirb
in biefen 3eitraum fällt bae inerte rs^efidU (f. ä. 543) " 10-12
(N. B. Tic (frfiiüung be? 11. (Jap. f. in bcn 91nm. bafelbfl,
welche aud) in ber nädi'llen Sabelle unter bem 3cif^fn A notirt
ftnb).
'bas 3:obc6iabr bee^ 5^rc^^beten ift unbcfannt, bic Äirdie feiert fein
2lnbenfcn am 21. JuU unb fein ©rab bei Sufa fte^t ^eute no^
in bö<^fifr 3?crcbrung.
V. (2d^hi^:^ateüc pi bem Vll. ^ettratmu
f. IL ». ®. 833.
3.b.
5.
.3672
332
3681
323
3684
320
a692
312
B. Tte 3nb en unter gricd)tfc^cr .^errft^aft.
3675-3964 b. SP. . 329-40 ^or Sbr. = 289 Sabre.
3lk)canbcr b. G)r. fommt na* Eroberung t*on 3:t>ru^ nad) Serufa»
lern ; ber .ö. ^. Jabbo jcigt ibm bie aBciiJajjung bei Taniel 10, 20
Stleranbcr ftirbt; 3;beUung be^ 3fieidicei f. ^ä. 571 91. 14. 15
/. Ftokmaiis L Ijagi (bis 284) von Aegypten erhselt Pakestina
von Laomedon und fuehrt viele Juden mit sich, besd. nach
Alexandria; A. 8.
1. Selcucuö I. 9Hcator (big 281) grünbetba« f^rifi^eSleiel;,
Tpaftic unb Stera ber Seleuciben; A. 9. 1
33ud);
I. Macc. 1, 1-7
1, 8-10
I.
Dan
11.
(I()rcnoto9if(^e IciOeöe.
841
3720
372;>
3742
37.')7
37:)8
2S4
281
2()2
247
240 ;
3777
37X0
37S3
3SO0
227
224'
221
204
3R09
3817
19Ö
187
3823
3829
181
175
3832
II
172
3833
3835
171
169
3837
167
II
3838
166
3839
165
3840
164
3841
163
M
3S42
162
3843
161
IL Ptnlemfrm II. Phihxdelphns (bis 240); A. 10.
2. 5lutioct)U? r. 3otcr (biö 202)
3. ^:}lntiod)Uäi II. Ibfoii (Ln?.247) A. 11-17
4. 2c(cucu>5 II. l£a(lintcu<< (bi?727) A. 2:;. 24
\ lU. Ptoirnupiix 11 1. Kveigetos (bis 221) A. 18-22. Unter
den IIiMiscInTn I.-llI. ward Aegypten die zweite Hei-
Diatli der •luden. Versio LXX.
5. Sclcucuti III. t£ciauiut<j (In? 224) A. 25. Sein '.J^ruber
0. -2tutiod)iiö ITT. ^. (Sir. (tni> 187) A. 25-;U fänipftc mit
IV. FtodiiKiK.s /]'. Fhilopatur (bis 2(14) und
V. Ftolanmui V. Ei.i|.haiics (bisisl); A. 35-01. Pahc-
stina kam 204 Ci.\\ 5iMic ii auf Od Cs'ibvc. (iiunufdjimg
ber SUmucv
Onia^ III. .^ebcvvn-icilcr b\i 175; iictöctct 172
7. Sclcucu^ IV. "iPhilopator (bio 175) A. 02-0)4, bcr ältere
■Sobn '^tntiocbu?' ITI. fdnrftc 170 ben Jpelioboruö jur
5öcraiibun>i fcs? Jcmpdfdnxuc?
VI. Ff<>I,',)i<riis VI. Pliiloinetor (bi.s 145) A. 09.
8. 31ntii.uiuio IV. (rpirbaucö (bio lOoi, juiiii. iobn ?(iUio-
Au?" III. mvifuc i'id) iiOiieii Temctriu? I., De? 2cleucu? IV.
Sobii, fcu Ibron an A. ()5-12ii uu^ nutle Die iücifd)e
Sieltv^ion ^u yertilsKH, W05U er oiele bcrcitaMÜiiic J^erf^cucie
fanc». ^afon 'ocrtranjit feinen i?rufer Ciua? IIl. ocni
^. ^. 3lnUe; aMvi- aber felbft baruui betri\ien furd^ "?.''? eue>
lauö, uniAer Den Cuia? Mirdi '^inürontcu? töDten laut.
?'.M'i^Iad^u? iinrf ■'ö. ":V-, aber vom iH>(fe crfd)lacien, n?äl)'
renr -Äenelau? feine Ii^rannei bi? 100 bebauvtet.
bie »ier cii}optifd)en ivelfiiiiU' bi? 107. A. 0'.)-S5
Unterbciien ^iebt .Tv^ifi-Mi v^eiicn ^unntfalem; ^Intiiutu» i^crübt
auf feinem ^iücf^ucie eirofje (^h-aufamfeitcn in bev 2tat>t.
■DTadi jivei ^^ibren fenbet er ben
2(p_clloniu?, um neue (Sbiete in '-B0II5U1] '^u fe^en; ^upiterö
sctatue in fem Slnnpel u. f. m. A. 86-90.
5)Jartertcb be? (£[eaviv, bcr fteben trüber unb i^rev 5)?utter
neb ft inelen "Jln Deren A. 9o-97
3ei?t erbeb fid) Der 'i^riefter "?}( attatbias unb feine Äüt)ne
unb fammelte bie 'yetrcncn, ftarb aber,
worauf fein britter 5cbn 3uba5 ber 9}?accabder an bie
epi&e trat; er beficjite unD töbtete ben 'JtpcKoniu? unb jagte
ben 3cron in bie jyludu
Ter iXönu} unternimmt einen Äriea^jui^ über ben (Supbrat unb
llellt ben ^'.M'i<i^ «.il<? Stattbalter" auf; biefer ruftet ein
(^rofje^ -öeer au?; cbenfo ^nP^i^.
!Dic f:)rifd)eu Jvelcberrn: 'DJicanor, (^Jorviia?, limotbeu?, iöac-
cbife? unf Vi^fiaö felbil werben iiefdiläiien A. 121-125.
3uba? [}a[i Mcinu^mu} uud lempelweibe in 3erufa(em,
lVvÜM-eut> bie umlieo^enben ■»^ci^enoblfer fidi erbeben
3uerft ^üdniiU 3u^>i-^ bie Ot'it'uaer unb ":3lmmoniter
Unterref[en ftarb ":)( n t i tut u ? ; ibm foli^te ^
9. vlntipdni? Y. (Supator (bi? lOlj/fein unmünbii^er «obn
unter iHn•mun^fd^aft be? ^v'iM'ia?, wäbrenb 3ut'«'i"^ i« i^fi"'
fcK^un^? ber Aeiufe fortfubr. (£r befie;Ue unter bimmlifiter
^ulfe Den /velbbcrrn X i m ot b e u ? , uud ebenfo ben i? >,> f i a ä ,
welci^er ^rieben ijon Supator ermittelte, lun-fc^icbenc 33er'
treibe
rod)"ben ^rieben brad^ a(?balb wierer ber Stattbalter limo*
tbcu? in (iJalaab, ivirD befiehlt ihmi Oufvio; in («alilaa fiejUe
Simon; in Ouifäa iinirDen ^i-M'epb unt« "^l^aria? sion 'VHh-
flia? benei]t_^ ^y fin i^ftfcft; Darnaeb 2i((\ über '^kM-viia? in j
Sbumda; 3übnopfer f. b. (^H-faüenen. 3i"i3f jit-'bt tiupator 1. 5. lS-63
felbft iV'jieii fie Onbim, bei feuen '3(Üe? in (s3efabv ftebt; nur 11. 13
Unruben im ci;^enen 9{cid)e riefen ihn jurüd. — Ter reebt^ j
mäf;ii^e Ibronerbe |
10. le'metriu? I. 2otcr (bi? 150) tobtetc ben AÜMiiij unb i 1.7, 1-38
Dan. 11, 6
11. 8, 20
D. 11, 16
" 11.7-9
"II, 10
" 11, 10-12
" 11. 13-19
II. 1, 33-38
T). 11. 20
II. 3, 1-4, 6
I. 1. 11-6, 16
II. 4, 7-9, 28
D. 8, 9-25
"11. 21-45
I. 1, 12-17
II. 4. 7-22
" 4, 23-50
D. 11, 22-30
I. 1, 18-29
II. 5, 1-23
I. 1, 30-67
II. 5, 24-6. 16
D. 11, 30-34
11. 6, 18-7, 42
I. 2
" 3, 1-26
II. 8, 1-7
1. 3, 27-42
" 3, 43-60
" 4, 1-35
U. 8, 8-36
I. 4, 36-61
II. 10, 1-8
1. 5, 1-8.11. 10.
"6. 1-16; 11. 9
I. 6. 17
II. 10, 10-15
11. 10, 24-38
"11, 1-15
"11, 16—38
I. 5. 9-68
II. 12
842
ß^Tonologif^c lafcettc.
3844
160
..
//
3«46
3848
158!
156
3852
3854
152
150
3857
147
3859
145
3860
144
14
<i
3861
143
3862
3863
142
14]
3864
140
3866
138
3869
135
■"
"
3898
1'06
3899
105
3926
78
3935
3941
69
63
JöftaS; Sllcimu« wirb ^. §)., »on 3uba3 befielt; bafür Bc=
lagert 9?{cancir bie etabt, wirb t»cit 5uba« beilegt unb ge=
tobtet. X)anffe|L — ©d)lu(i b. IL öcb.
'öericbt über bie «3a(ater. iöünbnip mit ben ^iömerit
SaciSibeö; ^xiba^ fallt im Äampfe; i\^m folgt
3onatba^ (b(ö 143), beilegt ben ^^ac(^ibcg unb f^ticgt grte«
ben; SUcimuö ftirbt; 9iubeauf2^.
Saecbibee, ijon ben „®ottlofen" gerufen, wirb »on ®imon ge»
fcb(agcn
Sllcvanber 23_ala6, ßjegenfönig, beflättgt ben Sonatba«
Demetriue!, be||cn i?erfprciiungcn feinen riJIaubcn finbcn, fällt
im Äampfe gegen Slleranber; biefer beiratbet dlcopatra;
Sonatbaö in bi^*ften S brcn
11. X^cmetring II. 9eicator (bi6 143) ®obn beg I., fc^icft
ben 5(poüoniuei gegen ^onatböa, wirb »on biefem unb Simon
bcfiegt, wofür 'ällcranber |le ebrt
Unterdessen suchte Ptol. VI. Philom. Syrien arglistig an
sich XU bringen, sehlug Alexander in die Flucht, starb
aber kurz darauf. Ihm folgte sein Bruder
VIT. Ptolcnums VIL Physkon (bis 1 17), seit 169 Mitregent
A. 75 etc. fo warb Demetriue 'i}ittcinberrfcf)cr.
SonatbaiS erbrücfte eine gegen t'en Äönig gemacbtc 2?erfd)njö'
rung, warb aber mit ÜuDanf belobnt,' ':jn biefe brangfal»
oode 3fit trifft bcr 3?rief
2;n)pbon erbob 3{(eranberg jungen Sobn
12. 5lntioc|uö VI. Xbcog (big 143) auf ben Xbron. 5ona-
tbag, pon biefem bcf^dtigt, erneuerte ben '-Bunb mit ben
5Ri>mern unb Spartanern, liegte über Xcmetriu^, wäbrenb
©imon im ©eftcn glücfUd) fämpfte. 2;n)pbon fe^te ben
3onatbag argliilig gefangen unb töbtcte i^n balb barauf
nebfl 2 Söbne"n. Sein ''}?acbfo(ger
Simon (big 135) Wenbetc \i&j, nad)bcm S^r^pb"» fcf« Äönig
gctöbtct batte, wieber an 'Temetriuö unb erwarb V'Otlc prei-
"beit für fein 23oIf, macbte gtücflicbe Sroberungeji, jog trium»
}3birenb in 3eru|'alem ein imb ernannte feinen (^obn^o^an-
neji sinn gelPberrn
Demetriue jicbt nad) Webien, wirb aber pon Strfaceö (5!Äit^ri'
bäte«) gefaagen gefe^t^ Sbm f^^gt ffin 2?rubcr
13. 3lntlocbu« Vit, eibetc« (biö 131)._®r jog gegen I^rp»
pbon, wdbrenb er ben Sentebäuö gegen ^simon fenbete, wobl
aue Sifcrfwcbt wegen ff ine? Slnfcben? felbjt bei ben 9{ömern.
Simone Söbne 3iibaö unb ^pbaitnc« beilegten ben ^..
wäbrenb bie 3uben unter i^imon ein „golbeneö ^txtdhix"
erlebten
Dem (iilücfe unb 2cbcn ^imonö machte fein Sc^wiegerfobn ein
(£nbe. Zs^m folgte
5 obanne? .^prc'anug (bie; lOß). Scblu^ ber ^t. 5Püd)cr.
?^olgenbe? mag ^ur Srgänjung bienen:
Sobannc« befreite fid) pom fprifd^ii Tribute, eroberte 3bumäa
unb Samaria unb ^crjlijrte ben 2;cmpel auf ©arijim. ®r
war ber Ic^Ue gute Waccabäer.
91 r i |1 0 b 0 1 u ö L nannte fid) „Äinng," ermorbete feinen 2?ruber
Slntigonuö, fe^tc bie übrigen trüber unb feine 9?hittcr ge«
fangen
Slleranbcr Sannäu^ (biö 79) ermorbete feinen 58ruber,
pcrfolgte bie 'jpbarifäer, tobtete 6000 3uben unb SOO i^or»
ncbme; warb l^on 2(llen ge^a^t, 2hif feinen legten 9iat^
bicit feine SBittwe
9(leranbra_, Salome (big 69) äu ben ^barifäcrn unb per*
folgte bie ^abbucäer; nad) ibrcm Jobe baberten ibre Söbne
^Iriftobuluö II. unb Jpnrcanuö IL, bi» ^•''''inpnu^
ben Streit entfc^icb, ben ^prcanu« einfet^te unb ^Iriflobuluö
nebft !2ileyanber unb Slntigonuö gefangear füt)rie.
I]
I.
I]
1.
.7,
. \t
8
9,
9,:
i
39-50
1-22
23-57
"
9,
J8-73
"
10,
10,
1-21
22-46
II
10,
10,
47-66
67-89
"
11,
1-19
D
. 11
,24
I.
11,
20-53
I]
". 1,
1-9
I.
11,
54-74
//
12,
1-54
"
13,
1-32
"
13,
23-54
"
14
"
15
"
16,
1-12
"
16,
13-24
3m 3a^re Slom«
641
649
676
686
(i l)i"oiiol Oijii'cl)c I ii bellt'.
843
:V.>57 47 ^^uliu-? (£ä|"ar Kt.Uf ^cn ^"^Mtm.uM- 'Jlntipatcr über C^utaa
I I ncbft ^e|Tcn 2bbiu'n ^VlHtüii'l unD .^pcroDCv^;
! I 5(n ti;u^n">5 ncf Die iVr-tber ui ■'pulfc; •»peiocci* flüduete fiel)
nad) JKom un? blieb rafelbft biö :^. 4(i.
I C r i 1 5 u t* c » 11 11 1 e r r o m i fcl) - i D u m d i fct) c r -t) e r r id) a f t.
I 3U()4-4()(K» D. 2B. ^40-4 p. Sbr. -:i() ^atjrc.
4V»()4 I 40 I . aerobe? wirt- „MHmu;^ ber ^»fcn" („bev Scepter >m>u ;)iii?a
genommen"), eroberte Da;* i>lmi Den i^irtbern bcfetite Csci'u
i'atcm
Cctaoianui^ "üdleinberrfdn'r in "Mom bic- II n. Übv.
T. Scnüio unter "Jdhiuihiö
•t^eroDei? bev^innt fie J){ei'tviiiration Dcj; Jempelö, bie -iperore?
Slviripx^a 11. ertt (U n. (£br. vollendete
II. Öenfu-ö unter "^(uivirti'»^ (Cuirinue)
Weburt ^'■''l^^iinieö Dev^ Iduferc>, im ^mni
" ! "\ (si e b u r t U. Ap. ;,"( e fu (£ b r i ft i , 25. I)5b. (f. ^?^ S". S. ö:'.)
4000 I 4 ! Cfrfteoi l'ebencijabr librtfti; lot>ee.jabr fee .^peroDee
lUi
.S9()7
;{«.»
:V.»7.S
:u
;{W7(>
L'S
:ii)S4
2i>
;^U'.i(i
s
4U9U
ö
14
72fi
7:i4
74()
74'J
7.")0
n. I. 0. 6 D.
^nbrtlt bcö III. ^^rtltbeö.
!Ca? '-Pucö ber 3Bciöbcit
3}a? 23uri) (Ecclefiafticuö ofcr Cui'u-J, tor 2\>bn 2iraclv:
Die ^'»rop^cten : 3(figcmdnc (Sinlcttuiui
Ter ^J>ropt)ct öfaiaö
Äliunfliebcr bcy yropbctcn ;\crcmiac'
Ter ^JM-cpbct -Mxu&i
Tanicl
■"pabaciic
(5Dp{)ontac(
Die 33iutcr tcr ?Jfaccabäcv: ^lUiv (£tnlctnin
Dae I. i?uc^
" IL "
S^vono(oßifcf)e 2abcücn
Seite
?>
29
110
IIH
274
;^«8
40o
417
r,4l
5<.)S
<)22
(>:;!
n47
(iö( I
(WIS
(174
()S;;
(iUO
(i',).")
72S
74(1
7U7
S8(i
BS 1154 .L4 1882
V.3 SMC
Lechner, Petrus,
1805-1874.
Die Heilige Schrift
Alten Testamentes
BAK-8591 (MB)
DES